PATROLOGLE

CURSUS COMPLETUS
S E U B I B L I O T H E C A U N I V E R S A L I S , I N T E G R A , U N I F O R M I S , C O M M O D A , OECONOMICA,

H I U l SS. PATRII, DOCTORH SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM

SIYE LATINORUM, SITE GRJICORUM

QUI

JEVO

APOSTOLICO

AD CONCILII

AD 2

FLORENTINI

TEMPORA

INNOCENTII
(ANNO

1216)

III (ANNO

1439) PBO GB^CIS

LATINIS

FLORUEIWXT

RECUSIO CHRONOLOGICA
O M M U M

EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICE TRADITIONIS P E RQUINDECIM

PRIORA

E C C L E S L E SJECULA E T AMPLIUS.

SERIES
1N O U A P R O D E U N T

PATRES,

GRJECA,

DOGTORES SCRiPTORESQUE

ECCLESI/E

GMSCA!

S. BARNABA A D BESSARIONEM.

A G G U R A N T E

J . - P .

M I G N E ,

BIHIotheow C l e r l ualverMe,
StVE C U R S U U M C O M P L E T O R U M 1N S I N G U L O S S C I E N T I J E ECCLESUSTICfi R A M O S

BDITORE

PATROLOGIAS GRMCM TOMUS Cll.

PHOTiUS CONSTANTINOPOLITANUS PATRIARCHA.

PARISIIS
APUD

GARNIER F R A T R E S EDITORES, E T J . - P . MIGNE,

I N V I A D I C T A : VENUB BU MAINE, M 8 .

1900

SUCCESSORES

8
6

-t.

/oa

Clichy E x typis P A U L D U P O N T , 12, Yia dieta Bao-fTAsnieroe. 2t>.9.1900.

SMCVLUM

IX, ANNUS 8 9 1 .

',

,
CONSTANTINOPOIJTAM PATRIARCH.E,
O P E R A
.
EXEOETJCA,

CLASSES QUINQUE

DOGMATICA,

DISTRIBUTA :

PARMNETICA,

HISTORICA,

CANON1CA;

CDR18 VARIORUM, '.

CHRISTOPHORI
WOLFIl,
ANG. . SCOTTl, FRANC. COMREFISII,
CARD. HARONII,
STEWAR7Y/, RICHARDII
VONTACUTII,
11 REMNICENSIS
EPISCOPl,
FR. SCORSl, JOANN.
RAPT.
COTELERII,
JVSTELLI,
VOELLI, FONTANI, CORDERII,
ANUREAH
SCHOTTI, CRAMERI,
CARD.
ANG. MAll JAGERI, EMMANUELIS
REKKF.RU
JOSEPHl HER GENRCE R,
J A M L U C E DONATA, P A R T I M NUNC PRIMUM E D I T A J

A C C U R A N T E

DENUO

RECOGNOSCENTE

Blbliotheeae C l e r l

J.-P.

MIGNE,

unlverMe,

SIVE CURSUUM COMPLETORUM SINGUI.OS SCIENTIJE ECCLESUSTIC/G HAMOS KOlTOilti

, . ., n
TOMUS

;-

SECUNDUS:

'-'Lv / V -";.:
: :

P A R I S I I S
A P U D

GARNIER

FRATRES,

EDITORES

ET

J.-P. MIGNE,

I N V I A D I C T A : AVENUE T)U , 2 0 8
1900

SUCCESSORBS

SjECULUM

IX. ANNUS 8 9 1 .

ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC Cll CONTINENTUR

PHOTIUS CONSTANTINOPOLITANUS

PATRIARCHA.

O P K R U M PARS 11. DOGMATICA.

Contra Manichaeos l i b r i quatuor, ex editione J . Christophori Wolfii.

col.

De Spiritus sancti mystagogia liber, quem primus edidit et notis illustravit J . Hergenroether, i n universitate Wirceburgensi theologite doctor.

263

Homiliir, ex editione Franc. Combefisii.

547

Carmiiia, ex Jnnio Bollandiano et A n g . Maio.

Epistolarum libri tres, ordine novo dispositi, ex Baronio, Montacutio,
F r a n c . Scorsi, Cotelerio, A n g . Maio, Jagero.

575
Combefisio,
58o

LECTORI
Post absolutum volumcn venit in manus nostras diu frustra undequaque conquisitus liber cui titulus,
, Athenisa viro doctoSgouta nobis transmissus. Continet Photii Epistolam adEcclesiam
Antiochenam quae alibi non exstat impressa : eam ad calcem hujus lomi cuirt interpretalione nostra addendam curaviraus. Ait Photius, se onus archiepiscopale impositum aegre suscepisse; orlhodoxae fidei
professionem emiltit.

ATRIARGHiE

CONSTANTINOPOLITANI

D O G M A T I C A

PR/EFATIO
J . C H R I S T O P H O R I W O L F I I I N L I B R O S IV C O N T R A M A N I C E L E O S
Sisto t i b i , erudile lector, novam monuraentorum, adbuc non ediiorum, collectionem, i n posterum
ai Deo . M . visum fuerit, per fasciculos aliquot continuandam. Nala mibi ilia est tum aliunde, tum
ex itineribus, quae ante bos sedecim annos litterarum causa euscepisse me, cura voluptate recordor.
Accipis ilaque hic specimen duplex, alterum ad sacram, alterum ad profanam litteraturam magis pertioens. Ita eoim hujus inslituti rationes formandas esse puta?i, ut ad novitatera accederet varietas.
Agmen ducit Pbotius, patriarcba quondam GPolitanus, non minus de re sacra et ecclesiastica, quam
litteris polilioribus, apud aequales el posteros commentationibus suis, quae aetatem tulerunt, prsclare
promeritas. Hujus libri IV Contra Manichmos veteres et recentiores exarati, lucera, qua tamen omnino
digni erant, adbuc non viderunt. Primus eorum, fateor, a praestanlissimo et supra laudes meas posito
Bernardo de Monlfaucon cum Latina versioae iaserlas est Bibliolhecx Coislinianim, quara indefessae v i r i
iDdustriae ab anno 1715 debere ccepimus, pag. 319 eeqq. At cum egregium illud Opus in oris noslrie
rarius obvium s i l , ieta vero Photianae commenlationis pare inter tot alia prieclara, quae ibidera occurrunt, opuscula, quaei sepulta videatur, DOD solum consullura putavi, sed et necessariura, ut idem ille
liber primus cum caeteris tribus bic recuderetur. Hujus consilii banc preterea babeo rationem, quod
intellexi, beneficio codicis nostrie Hamburgensis, quem in editione bac polissimum secutus s u m , Taria
loca male accepla integrilati suae vindicari posse, quod ipsum mihi occasionem suppeditavit, inlerpreUtionem Latinam, alioquin optimam, hinc inde emendandi. Ne quid de notis dicara, quibus i n d i gere videbatur egregia narratio, quae csteris omnibus, ad hoc argumentum spectantibus, etbrevitate, e l
dictionis nitore, et rerura copia merito praefertur. Laudatissimus Monlfauconius libri hujus primi editiooem ex duobus codicibus, Coisliniano altero, allero Colbertino, procuravit, quorum alter alteri interdum suppetiae tulit. Num io utroque tres reiiqui l i b r i deeiderati sint, dicere ooa habeo. Gerte id suepicor, sine veri specie, quia doctissimus editor, quod alias facere consuevit, illorum in codicis Coieliniani descriptione non facit mentionem. Fortasse omiesioni i a utroque codice occaeiooem suppedilavit
argumenli diversitas, cum liber ille primus tantum ad historiam Manicbaeismi, tres vero reliqui ad
coofutatiooem doctrinae, qaae jam ab aliis suscepta erat, et qua proinde forte DOQ adeo opus videbatur.
spectent. Io nostro Holsteniano integra commentatio, sine interrupto ordine, exstat. Nec dubitari potest, ab eodem auctore libros eingulos esse profeclos, cum in calce prirai spes diserte fiat caeterorum,
qui confutationem errorum exhibituri sint, ac praeterea ipsa scribendi commentandique ratio Pbolium
referat. A t librum , Photiutn auctorem babere, praeter constans codicum mss. testimonium, dubitare
non sinit Euthymius, qui parte Panoplix s u s , titulo 21, compendium narralionis Photiansa totidem
ut p l u r i m u m verbis exbibet, et diserte Photio tribuit, iis verbis, qu in nolis ad . 1 attuli.
Atque haec quidem causa est, cur totam banc ecriptionem in lucem proferendam censuerira, nactus
imprimis i n Ipsa bac urbe tam iosignem opportunitatem. Bibliottaeca euim nostra publica intcr Graecoe
codices, quod liberalitati praestantissimi Lucoe Holstenii, civis noslri, debet, exhibet insigne volumen
ordinie majorin, quod, pra?ter Serapioois et T i l i Boetrensis contra Manichaeos scripta, Photianas illaa
curas complectitur. Monumenla illa singula, quemadmpdum et pleraque eorum qu Holatenius biblio*
PATROL. GR.

CII.

11

J.

CUR. WOLFII

PRJEFATIO

12

thece nostr legavit, exhibent, ex bon antiquiseiraaeque notae [codicibus, a recentiori raaou
diligenter exarata, el ab Holstenio, ceu ex notulis quibusdam marginalibus patere videtur, recognila.
Fortaaee illorum copiam ipsi fecit bibliotbeca Vaticana, cujus curam agebat. Hujus conjectur banc causam habeo Gl. Laurentius Alexander Zicagnius, ejusdem bibliolbecaB quondam prafeclus, et an. 1712,
26 Febr. cum litterarum jactura falis functus, ex libro Photii, tum non edilo, affert locum illustrein,
quo praesul diligentisaimus Archelai, Garcharorum epiecopi, industriani i n compesceodis Manicbaeorum
veterura conalibus collocatam laudat. Eum infra i n notie monui cum apographo Holsteniano ita convenire, ut nulla prorsus difTereDtia nisi i n unius littera ecriptione observetur. Hinc conjectura mihi fit
Holsteaium nostrum eodem, quem is habuit, ccdice usum fuisse. Quanta vero cura exeraplum illud
flolstenianum, ex primilivo non mious castigato, descriplum sit, vel ex co patel quod illud unum semper bene habeat, ubi duo, Goislinianue et Golbertinus, ex quibus G l . Montfauconius suam editiooem
curavit, dissentiunt; passim vero eiiam ulrique, u b i labee est, succurrat, el vix unaalterave vice necessitatem mibi imposuerit, a lectione ipsiua recedendi. Exempla bujus assertionie in notisjector, inveoies,
quffl effecerunt, ut nostro potissimum codici putaverim ineistendum. Io quo tamen negotio ita versatus
sum, ut noa negligerem auctoritatem duorum illorum Pariaiensium, quos Gl. Montfaucouius eeculusest.
Ietie vero adjunxi compendium Euthymianum, prout I. c. i n Panoplia exslat Ter^obysli Graece a u . 1710,
fol. edita, el a me ollm, quod ad hanc partem spectat, descripta. H s c eitim summa pasaim uostri codicia
lecliones asseruit el vindicavit. Praesidio porro m i b i fuit Petri Siculi Historia (MaoichaeorumJ ex ms.
codice bibliothecae Vatican Graece cum Latina versione edita perMalthaeum Raderum, Ingolatadii 1604,
in-4. C u m enira, quod subinde i n notis ostendi, insignis inler Photiiet Petri Siculi commeatationcs a i i i nitae intercedat, quia in recensendis veterum Manicbaeorum rebus eosdem auctoros, in novorum autem
eamdetn uterque rationem sccuti eunt, fieri non potuil, quin eaepe ie genuinam leclionem confirmaret,
corruptam aulem configeret. Quetnadmodum vicisaim is, qui istam Petri Siculi Historiam recognitione
el versiooe nova, quam omniao requirit, dignari velit, non parum eubsidii ex Photiana bac scriptione
sibi cum ratione promiltet.
Quffi dum memoro, non possum oon signiflcare dubitationem, q u a m i n nolis meis professus sum, et i n
qua me adbuc haerere fateor, uter scilicet horura alterum i a scribeudo imitatus videatur. Alterura alteriue veetigia pressisse non dubilabit, qui utrumque scriptum coraparaveril, et vel ea legerit, quorum
iadicium ipse feci. Proferam bic unum convenientiae argumenlum, idque raeo judicio luculenlum, ex
n u m . VI (col. 23). Ibi potiores Manichaeorum recentioruni errores ad sexoapita revocantur. Totidem constituit Petrus Siculus p. 17 seq. Hoc a nemine veterum fieri memini. Et ei factum esset, vel sic tamen
rutioni huio suum conetarct pondus, quia utrinque idem ordo, et eaedem interdam phraees observant a r . Compara, qusso, q u de primo Paulicianorum errore apud nostrum lcguntur, cum his, quas ex
Siculo Latine proferam : Primum illorum axioma est, duo rerum eese principia, Deuoa malum et Deum
bonum : aliumque hujus mundi condilorem ac principcm, et alium futuri sevi. Age dic, ioquit, quid
nos a Romaaia eecerait? seipsou eaim exsecrati i l l i , et nefarii proreusque iograti et perfldi Ghristianoe
nancupant, nus auiem vere Christi, veri Dei noslri cogooruines, Romanoe, ethnico nomine proprium
permutare cooati, appellant. Asserunl autem sejunstionem suara a nobis in hoc consialere, quod ipsi
quidem alium aiant esso Deura mundi conditorem, el alium,quem Patrem coelestem vocabanl, exclusum
a muadi adminislralione, solaque in aeternitate dominantem. Uter hic otrum duxerit, aut secutus s i l ,
arduum fuerit definire. /Etatis investigaiio bic rem non confecerit. Fuerunt enim sequales, et saeculo ix
medio claruerunt. Photium, A. G. 858, pairiarcbam GPoli constitutum esse et A . 891 obiisse constat.
Lege banc in rem doctissimi amicissimique nobia Jo. Alberti Fabricii Bibliothecam Grxcam, (om. IX,
p. 369 et 370. Petrura Siculum eodem tcmpore vixisse ex calco Htitonx ejus apparet. Referam argumentum verbis Matthsei R i d e r i , editoris ejus, quse in limine libelli ita leguntur : V i x i t Petrua S i c u lus . P . G. N . pra3ter proptcr 870, quo tcmporc ex imperio Basilii et filiorum Conetanlini et Leonie,
imperatorum 0rientis,legatu8 Tibricam,Armenia5 ci?italem, ut de captivorum permulatione ageret, raissua
eet, cauaamque felicitcr, ut ipee exlremis narrit paginis, cum novem Tibrica? meuses moratus essct, transegit. Ilaque uterque provocare potuit in scripto suo ad ea, qnfe ManichaBis sua aetate gesta vel vider i l , vel audiverit. G l . Montfauconio, p. 349 Bibliolhecje Coislinianx narralionis" illius Photiaaae para
maxima ut p l u r i m u m desumpta ?idetur ex bistoria de ortu progressu ct occasu Manicheeorum a Petro
Sioulo dcscripta. In eamdem sententiam penitus concederem, nisi obelaret, quod Photius in liraine
narrationis suae varios alioa allegans, quorum opera usus s i l , Siculutn nostrum tacet, ad quem tamen
pro candore, qui alioquin in eo observatur, boc niagi*, siquidem ea usue fuieset, provocaturus fuisse
videtur, quod ipsum rebus contra Manicbaeos geetis interfuisse ex ipaa commentaliene nosset. V i c i s s i m
vix veri videtur simile, Pelrum Siculum Pbolii foruloa compilasse, in primis in i i s , qua? ad receatiorura
ManichaBorum, aeu Paulicianoram, bietoriam spectant. Ad cam enim scribendam invitatum et permot o m se ait legatione regia, qua in oris, bie hominibus refertis, perfunctus sit. Vcrba ita habent Latine,
p. 3 : Ergo vero inductus rei nccessitate hoc munerie 8uscepi,quando regia Iegaiionc perfuncturus ad ea
loca accessi, ipso excidio imperii Basilii Magni imperatoris nostri, a Deo delecti, elc. Porro legatue ibam,
ut de oaptivorum permutatione agerem, elc. Tibricae igitur legationis obeundee causa apud Paulioiaoos d i u

1 1 1 0 1 L I B H O S

13

CONTRA

MANICHJEOS.

14

mormtus, s p e disputando cum illis sum coDgressue,i]loruraque arcana omnia per Calbolicoe etiam ibi de
penlee coriose investigavi, elc. Hic claruin est,Petrum videri velleeorum narratorera,qu vel gestaipea
viderit, vel exaequalibue et Manichaeis audiverit. Fortasse itaque eic atatuendum fuerit, Petrutn Siculum
Photii coinmentationem anle oculos habuisec in enarranda veterum Manichaeorum historia et doctrioa,deiade, vero ubi ad recentiorum res (nam et horum doctrinas eodera modo, quo Photius, recenset) perveaerat propriam fundum consuluisse. Et sane minorem in extrema narratione inler utrumque scriptoreoQ convenientiam deprebeodisse mihi videor, quam q u s i n limine et continuatione operis apparet.Veri quoque
eat similiue, Petrum Siculum, ecriptorem cxtcra incognitum, peritum ducem, quernsequeretur, elegisse,
quam P h o l i u m , bominem in ecribendo exercitaliseimum. Monere dcnique ei boc liceat, Siculum sque
ac Photiura, . 17 et 21 Historiae suae promittero confutalionem Manichaiismi, imo eadem perfunctum
esse, ea, q a s Pbolio se probavit, ratione. Raderue enim, 4 Premonitionis suae ad Siculi libellum, e x
Jac. S i r m u n d i flde referl, duorum capitum, e x scx illie, de quibus modo diximus, refutationem
exelare i n bibliotheca Vaticana manu exaratam, camque ex nudis prope diviaarum Litterarum
testimoniie conlextam. Idcm hoc Pbotio curae potiseimum fuisse non negabit,qui librura ejus n ?el obiter
inspexerit.
Qaldquid bojus erlt, eruditorum non unus dignum censuit hoc opus, quod in lucem ederetur. Ita
Abrabamna Hinokelmannus, 6 ;, prsdeceseor meus, de Graecie librie non minus praeclare qnam
de Orienlalibus, promeriturue, luci id cum versione sua Latina, cujus partem perfecerat,destinabat. Vide
Deteclionem fundamenli Bohmiani, p. 52 et 123. Illius una cum Serapionis et Titi Bostreneie
commenlationibus sapra memoratie, devenit postea in rnanus Sebast. Goltfridi Starckii, professoris quondam lingoarum Oriental. Gryphiawaldcnsis ac deinde 6chobe equestrie Brandenburgensis moderatoris,
qai telam ab Hinckelmanno coeptam portexturue erat, si per fata licuisset. Lege illius praifationem ad
librum Kelila Wadimna, Graece ab ipso editum, in calce, et confer Gl. Martini Dielericb Programma
singulare, Berolini an. 1711 vulgatum, el meraoria viri optimi destinatum. Idcm animus iuit Laurentio
Alexaodro Zacagnio aupra laudato, quod ex Prsefatione ejus ad t o m u m I Collectaneorum Monumentorum
veterum Ecclesiie Grxcx, p. 15, intelligitur : Sed ut ad Arcbelaum, inquit 18, redcam, rcperto hoc
veiustiesimo adversus ManichaooaOpere, ad nefarie eorumdem baireseoahiatoriamcoDscribendainanimum
a d m o v i , eique non modo integram Arcbelai dispntalionem, sed et Pholii patriarcbe GP. libros IV adverBUS Manichaeoa auo tempore iterum cxortos, aliaquc multa adhuc incdita tnaguique facienda vcterum
auctorom scripta, appendicis loco subjungere decrovcram : sod doolissimorum virorum coneilio factam
esl, ot i n antecessum acta iata in primo Collectionis noslrae toroo ederentur. Horum itaque exemplo
adductos de perficiendo hoc negotio jam anle aliquot annos, consilium cepi, super vero serio cogitavi,
postquam vidi C l . Jacobum Basnag., i a Specimine novae, quam suscepit, editionis Anliquarum lectionum
Ganisii, Serapionia et T i t i Bostreoais scripta contra Manicbeos ex apographo codicis Holsteaiani, quod
a S. Rever. J o . Friderico Wiocklero, collega raeo conjunctiasimo, accepit, Groece edidisse, cum anlea
ibi L a t i n e t a o t a m legercntur. Gonsultum itaque putabam, efficere, ut triumyiri ieti, quos eodem voluminc me. junctos videbam, publice ia posterum non eseenl disjuncti, i a primis cum viderem, Photium
i n Gonfutatione sua duorum istorum laborem supplcre. Illi enim, ut de bistoria haereseoe pestilentissima tacent, erroresque ipaos argumentis, cx ratione et philosophia petitis, oppugnant; ita Pbotius
narratione historica egregie perfungitur, ao furorem illorum hominum ex Scriptura diviniore compesceodum eumpsit.
9

Ita enim rationea suas i n toto opere hoc inatituit Photius, ut l i b . tanlum historiam tradal, reliquis
vero potiorea eorum crrores profliget; atque adeo, lib. n , contra eos evincat, Deura eumdem et
animaa et corpora et ctera sensibus aubjecta condidisse ; lib. m , Veteri Testamealo origincm divinam
v i o d i c e t ; itr, denique varia repelat, ad eadem argumenta pertincntia, et exceptionibus Manichaeorum
nonnullie eatisfaciat. De titulo, quem libro prfixum videbis, ita habe. Is non tam proxime et aigillatim a d l i b r u m illam quam ad reliquos duos pertinet, et generaiem operis inscriptionem, ab alia manu
profectam, aistit, docelque qaod illud in oppugnandis Manichseis eorumque cxceptionibus repellendia
occapetur. Promillit enim ; ; ; boc eat, Dubia Manichxorum eorumque
solutiones.
De notis, qaas addidi, ita exiettma. In l i b . illustrando difFusior, in altero parcior fui, i n reliquis
idem futurus. Historica enim i l l a h i n c i n d e vel luce ex antiquitate, vel robore ex consentientibus aliorum
tesiimoDiie indigere, viciasim vero dogmatica eua radiare luce mihi videbantur.

PHOTII P A T R l A R C H i E C P .

13

(1)

16

EJUSDEM

S A NGTISS1MI

NARRATIO
DE MANICHiEiS RECENS REPULLULANTIBUS.

SERMO PRIMUS.
j
I. Gum multie ignotum eese videaraus, undenam exsecrandua ille nuperexortue Paulicianorum
ooetus boo nomen acceperit, ac Tariaa e a de re
nec sibi mutuo coQsentaneaa opiniones circumqua*
que sparsas esee B c i a m u a , non abs re fore duxi,
quae narratu eorum accepi, qui bujusmodi defectionia scelus detestati fuerant, poBnitentiaeque l a orymie abluerant, populari brevique eermone de
boo argumento recensere, eaque addere, quae praeter priscorum Manichaeorum sententiam a posterie
eorum novata et adinventa fuerunt.

'. (2) , 6'

&

* *
(3)

',

(4)
,

(5)

II. Samoeata urbs est Syrite, ubi olim Manichaeo-

'. , [

V A R I i E LECTIONES ;.
(1) , etc. Ita habet titulus apograpbi
Holateniani, quamvia in eo volumine, quod i n b i bliolbeca noatra publica exstat, nibil quidquam
Pbotii praeterea legatur, sed Serapionis et T i t i
Boetrensis contra Manichscos cuminentaliones
proxime antecedant. Hinc forte non praeter rem
colligas, in codice Vaticano,ex quoHolateniusPhotiana haec describi forte curavit, alia ejusdem lecta
fuisse. Codex Coislinianus tilulum nonnibil, sed
vocibus taotum diversum, exbibet ita :

sciendum esi me qui capita hxc, qux in hoc litulo

conlinentur, collegi, partim inlegra posuisse, partim,
ut longiludinem eviiarem, compaidio ccmprehendisse.
et ex patriarchtf, quem ante commemoravi, scriptis
ea prxtermisisse, qux vel vrofundiora vcl imperfectiora paucis etsent profutura, aut placitura, aentenlias tamen easdem, licet aliis verbti, aliisque rftcendi rationibus retinui.
(2) . Colbertinue, male.
(3) . Coialiniunus prasmittit ,

quo opus non est,uode nec in Hamburgensi legitur.
(4) . Per populari
reddendum
. Gsterum ipsurh hoc Pbotii opus e d i ccnsui, cujus i n versione eruditiesimi inlerpretis
turi erant, si per fata licuisset, viri p r s a l a D l i s a i m i ,
non babila erat ratio. Brevem quidem narralionera
de quibus in prasfatione diximue. Photii genuinum
hanc suam de Paulicianis appellat Photius, ex qua
esse opus, tum dictioma genua tum in primis lucutamcn plura discas, quam ex reliquis omnibus,
lentum Euthymii, eaec. xu scriptoris, lestimonium
qui buc curaa suas reiulerunt, jpso etiam Pelro
in Panoplia aogmalica, tit. 20, contra Paulicianoa
Siculo uon excepto, cujus Historia de o i t u , proexetaas ubi ia copiosa excerpta ex bis Pbotii Jibrie
gressu, et occasu Manicbaiorum, sseculo ix fere
affert, eaque ipsiua nomini inscribit. Afferam hic C inclinante scripta, et Ingolsladiia Mattbaeo Radero
vcrba, prout i n editione Operis Euthymiani TergoGraece et Laline an. 1604, in-4, edita est.
byetensi GraBce leguntur: , inquit,
(5) id est, Manetis asseclx.
6
Ita enim Graeci passim. Sic Apollonius, epist. 16,

,
* , * ,
. , '
{isv
, ^
, '
-

. Q u e quidem Franc. Zinus tomo X I X Biblioth. Palrum, p. 206, ita Latine ooDvertit: IUud

ol ', id est,pliilosophi

Pytkagoratn vel Orpheum secuti. Diversae nonnihil

notionis pbrases sunt 6 , , id est, qui philosophus vel nolarius fuerat.
Non opus est, ut moaeam dediversa nomeo Manetis apud Grffieoset Latinos flcctendi ratione : apud
illos enim nunc , nunc , apud bos
vero Manx, ManetU et Manis fornjam Ippns, Si t a men Suidum audiap, torn. II, p. 492, declinandam fucril.

CONTRA MANICHiEOS LIBER I

11

18

(6) . rum doclrina Deo peroea floruit. Ibi erat molier

' ^ (7]
quaedam nomine Callinice, quse tolum hujua h '
resis coenum i n se oollegerat. Haoc duos parit filioa,
, , ,
quod utinam Deus avertiaset: alium Pauliim,alium
, .
Joannem appellarunt. Hi non rainue infaust illiue

ha?re8is, quam uteri proles, deiectionis virus sine
(8) , (9)
ullo temperameoto acceperunt. Illoe vero utpote
.

impietate alios prsestantes et actuosos, maloque
\ fovendo natos, q u i tum detestandae sects praefecti

et myetagogi erant, in regiooem Armeniacorum,
(10)
ut DUDC vocant, ad praedicandam impiotatera m i (11)
serunt : Pbanarea, vicus sic ab incolis diotua, eos
.
ante alios omnes excepit, impietatisque seminafo
v i t ; unde etiam unus ex circumpositie vicis Epi, sparis nomen sortitus eat. Ex praedictorum igitur
.; - n altero, cui Paulo nomeo, defeotionie amatores,
) (12) mutata ea, q u a Ghristo derivatur, nomenclatura
. '
*',
'
Pauliciani appellali aunt. A l i i dicunt non ex altero,
/ ,
sed utroque conjunctia nominibus denominatio
(13)
nem accepieae barbaram, et pro eo, quod P a u loioannes dici debebaot, appellari i t a , ut nunc
\ , \
vocantur (id eat, Pauliciani).
, ' (14)
xh

(15)

' .

III. Elapso teraporedefectionie senatus ille alium

sibi constituitdoctorem, qui a parentibus Gonstan
tinus appellatus, hoo noraen mutavit in Silvanum.
(16).
Et quidem bunc multo pluris habent defectionis priVARIiE L E C T I O N E S N O T i E .
(6) '. Ita scribendum censui pro C . Id est, Paulus Niger non solum namine,
f
<_:_1:
:
D . . I L
.:. r
:
_ i
17 _ ~ _
: _ ~ l 1:
_ ~ _
sed etex
rei. veritate. Ex
quo intelligitur,
non
con
Coieliniani.
Eutkymius
tit.
20 Panopli,
fundendos ease utriusquo factionis hominee, quod
ubi excerpia ex Pbutiano scripto exhibei, quae
U8U venit Tbeodoro Balaamoni i n Ganonem Nicaesubinde cara nostris his ex editione G r s c a Tergocum 19.
by*ti a n . 1710, fol. curala coinparabimus, babet
(14) . Ila statuil et Anna Gomnena,
eodem sensu .
p. 450 Alexiadoa, Paulicianos dici scribens quaei
(7) De Callinice lege Cedreni Annales p. 356.
. Sic et Zonaras, ubi de M i (8) , ii/ttu, ex ma. Hamb. addidi.
chaele : ^
(9) , purissimum, non mutatum :
, '
confer de vocis hujus nolione erudile exponcnlem
,
T b o m . Catakerura in Adversariis Miscellan. cap. 5,
. Id est, Oriente vero
p. 42, edit. Londinens.
Manichaeorum magna erat copia, qui tt minus cle({0} . Per illoe diecipuli
ganter vulgo nomine ex Paulo et Joanne conflalo
et i o i t i a l i ; per hos doctorea et ad sacra illa saappellantur. vocat Blastares. Publicacerrima duces proprie iodicaniur, phrasi, nostro
el a l i i s ecclesiaslicis soriptoribua, inque bis Gre- noi imo et Populicanos inferiori aetati dicloa moouit
Garol. Dufresn. ad Alexiam p. 412. Abrahamus ille,
gorio Naxianzeno, perfamiliari.
qui in Syria.revocataexorco Paulianistarum haeresi,
(11) . Ita Coislin Noater
aseeclia suie Abrabamitarum Domen paravit, DOQ
. Maliro prius.
" receutioris illius P a u l i , sed antiquioris doctrinaa
(il)
'. Ab , dissemino.
defendit. Vido Barlhol. Herbeloti
Bibliothecam
(13) . Ita noster : Coislinianus habet malim priorem fleclendi ratioorientalem, p. 16 b.
nem, qoarn et in Eutbymio obaervatum vidi, ctres
(15) . Ita hc vertenda putavi, pro
ipsa commendat, ai ex duobua Pauli et Joanois
eo, quod vir doclas : et Paulojoanaes illos etiam
nominibos eam appellationem coaflatam credamus.
nunc appellari. Pbotiua enim id sibi vult,bsBretiiDterim diveraimode beerelici i l l i apud veteres vocos bos pro eo, quod vi originis SUSB vocandi erant
cantur, quod pridem observavit J o . Baptista CotePaulojoanaes, barbare, id est, minus ad banc orlgilerioa a d tomum I Monumentorum Ecclesix
Grxcx,
nera accommodate vocari Paulicianos. Ita omnino
p. 738, b, nempe , et cepit mentein Photii Euthymiue, boc loco ita ecrix'.x/o' item . Videatur idem ad tom. III,
bens : ,
p. 6 3 8 . Paolua ille, a quo nomen ferunt, ne cum
Samoaateniano, eaeculi m bsresiarcba, confunderetur, a vetcribus , id est Nigri, cognomine
insigoiri golet, v. c. a Tiraotheo, preebytero GPo duobus vero istis, Paulo et Joanne, eorum discil i l a n o , de receptione haereticorum, tomo III Monupulis, Paulicianorum nomen illis barbara quadam
uentorum CoteUrianorum el Sophronio Hierosolyformatione, imposilum e$t, alque tic pro Paulojoantiei
milano. act. 11 synodi vi : ,
vocantur Pauliciani.
51 , (16) . Metonoraasia scilicet anllquie'. ^

19

PATRIARCHJE CP.

20

mipilares quam Gallinices filios. Hic itaque, hic, ol . ,

inqaam, ad nefaria et non audenda perpetranda

promptissimuSjhaeretica tameo illa dogmata scripto
^tradere non ausus est. Moribus autem ac frequenti
(5. doctrina impietatis Orgia discipulis suis firmiter

teneoda tradii. Evangelium quidem et Apostolum
(17) (18).
quae divinus Christianorum coetus complectitur et
honorat,deacripta ipsis tradidit, nulla facla in ?er- ' (19)
(20)
bie et Dominibus alicujus momenti mutatione, ne ,
,
qae adulterala verbi forma, ut Valentinue et alii
fecerant: sed pioseneu penitue subverso atque cor, ,
rupto,nihil non agene, ut omnia ad defectionis snae
(21) , '
sententiam pertraheret. Et verba quidem divini
,
Bvangelii, ut dictum est, tradebat, nullis parenthe
sibue vel additionibus apcrte vitiata, sed iis sensa
eubjioiebat, cum q u i b u 9 aacra eloquia nihil affinita- . (22), (23),
(24] liehabent :nullainterhaec convenientia perspicitur,
(25) imo illae inter ae pugnant, et ab bie omnibus magis
(26). / ,
oetenditur apoatolicorum et etaogelicoruai ?erbo ,
rara consensue. His itaque coQstitutis decretum
,
ponit, nihil ipsis esae legendura praeter Evangeliura
,
et Apostolum : sed ille quidem, elapso quodam lem .
pore, magia anima, quam corpore, periit.

(27) -

. '' .

V A R L E LECTIONES /.
eimis quoque haereticis recepta fuit, nominatim
hxrcsibus, hasrosi 88, ct quae ibi eruditemonuil doEbionitis, et tate illis proxima, de quibus lege
ctiseimus conjunclissimus Fabricius noster. Adde
M i c h . Siricii " De Ebionitis, p. 6, 7. Adde
ejusdem notaa ad codic. pseudepigraphura . T .
CI. Jo. Molleri, Homonymoscopiam^ p. 764. Manetis tom. II, p. 922 seq.
veroaseeclae recentiores huncmorfcnjcommendatum C
malim tamca
(22) . Ita Coislin. et noster
eibi habuerunt, exemplo Manetia ipso forte adducti
cum Euthymio .
(17) . Jla recto Coislinianus,
(23) . Ita noster cum Euthymio. Coislin.
cujue lectionem confirmat Euthymius : noetermenlegit scnsu eodem.
doaehabet , errore admodum obvio,
(24) . Suppleyi ex nostro, cum quo
cum nihil frequentius sit, quam ut praeposiliones
consenlit Euthymius, suiTragante ipsa dictionis
et secum invicern perrautcntur. Vide,
serie.
q u s huc exempla alTert dilifcentissimus Coteleriua
(25) . Ita ct noster : Colbertinue, m o ad tora. II Monumentorum Ecclesix Grxcx, p. 655 nente Gl. Montfauconio, legit , quod et reet ad tom. III, p. 531, 532.
cepit Eulbymius.Scilicet utraque scriptio, eine m u tata vocis aignificatione, apud scriptores obtinet.
(18) . Cum OrgiiSjEleueiniiealiisque gentiDe signiticalione diligenter agit, ut solet, Jac. PeHum eacris, q u prte caiteris celari bomines non
rizonius ad *!iani Varias Hisloria*, l i b . i , c. 4.
initiatos solebanl, hffireticoruru disciplinam compa(26) . Ita recte Coislinianus, nec
r a r e consueverunt scriptores Grasci veteres, Irenaeus
minus Eutbymius : noster mendose ,
in primis et Origenee. Confer etiam auctoris
quam formam ncc ?erbi conditio neccontextus pa, quae Origiinis nomen falao prafelitnr. Quod ad rem ipsam attine!, mitius hio de
runt, praeiationem, et quaB ad eam in notia dixi,
institutia Paulicianorum cxposuisae videtur Phoiius,
p. 6 ei 7. Quemadmodum enim Gregorius Nazianzenua, orat. 39, eorum sacra RV nogans eos Libris sacris falsarias manus intulisee
vocat, ita Pseudo Origenes l . c . scile observat,
Alia fcre credere jubet Titus, lib. Contra Mani
quod haeretici '
chxos, p. 16 codicie ms. Ilaraburg. Postquam enim
^
is observaverat Manichaeos aestimationem Evangeliorum simulare poliu8,quam roipea praestare.per(19) . Id estscripta apostolica, praeter
git ita : " , ' * ,
epistolas Petrinae, quam in rem lege infra 8. Inte ^, ^
rim Augustinue, lib. ix, Contra Faustum, hanc eo , ,
rum sontentiam referens : Verumtamen si cjus
. estet prior illa sententia, nunc emondata est : sin
' , , '
fas non est, Paulum iaecnendalum dixisse aliquid 83 apud eumdem lib. , . 1 9 ;
unquam, ipsius non est; satie innuit, quomodo
el lib. l i i , . 2. Adde Acta Archelai, . 99. Alque
dictorum Paulinorum atquo adeo et caeterorum auhffic quidem cum Photii illia concilian vix possunt,
otoritalem, ubi libuerit, subtorfugere consueverint.
nisi dica^, Tilum et Archelaum de veteribus illia
(20) . Ita rastitui ex nostro, pro , Manichaeis loqui, Photium vero de recentioribus,
Paulicianie scilicet, quos idem passim testatur i n
uod habet Coislin. Gerte Eutbymius eamdem lecnonnullis capitibus a majorum euorum, quorum
onem exhibet.
etiam nomina intordumdetestatisint.furore abiisse.
(21) De Valentinianorumaliorumquehiereticorum
Btudio Scripturas canonicas cura apocryphispermu(27) . Noftcr sed ciim Coislinian
tandi, vel interpolandi, Jege vcl Pbilastrium D& facit Eulhymius.
#

21

CONTRA

MANICHJEOS

, ,

(28)

. ,

(29)

. ,

. "

- , '
,

'

, '

. (30)
, \
, (3i)
; ,
,

, ,

(32)

, ,
,

'

' '

, -,
|5
* , \ ol
, *
' ,
.
\

(33),

, , '
,

.
, ,
? 6 . 01 ,
^

'

(34),

(35)

LIBER

I.

IV. Post Silvanura i m p i a dootrin magisterium

obtinet Simeon, q u i nomen et ipse suum i n T i l o m
commutavit : deinde Armeniue quidam gente, D O mine Gegnapsius, qui nomen suura vertit i n Timotheum. QuarlUB Joeepb, relicto proprio nomine, se
Epaphroditum vocari fecit. Postea Zachariaa,quem
pars hoereseos non minima mercenarium putat, et
doctrinaa magisterio indignum.Sextus ipaia advenit
Baanes, impurus ille, quem excipit septimum et
postremum malamSergius,qui mutatoitem nomioe
se Tichycum appellavit. H i fuere, ex quo rebellis
ille et Chrieti inimicas coetua Pauli nomen accepit,
defectionis magiatri, qui uaque ad noetra tempora
eo provecti sint. Illud autem probe aoimadvertendum et sciendum est, hodieroos acilicet hujus defeolionia filios, cum quispiam ab illis exegerit, ut
detealands bujuamodi sectae principes repudient,
Manem quidem, Paulum et Joannem, et quoadam
alioa libenter analbemale damoare, Conetantinum
vero, quem Silvanum vocant, Symeonem, quem T i tum, Gegnfiesium, quem Timotheum, et Josephurn,
quem Epapbroditum appellant, nec non impurum
Baanem et Sergium aeu Tychicum nullo anatbemate ferire ; sed qoaai Chrisli apostoloa et p i s religionia magistros amplecti et suscipere. Neqae
tamen omnes, neque siogulos supra memoratos,
simililer tuentur. Sed eos, q u i ad Baanera q u i dem et Sergium usque succeseione devenerunt,
divinos viroa pariier admittunt. Exinde autem in
conlrarias partes duas divisi, alii Baanem,alii Sergium Deo exaequant: hinc i a tantam mutuo conteationem et eediliooem excilantur, et usquc ad caedea
jurgia foveant.
V . 8ex aulem Eccleeias eibi esse profitentur: p r i mam,Macedoniam vocant;8econdam,Acbaiam; tertiam,Philippen8ium;quartam,Laodicenorum;quintaro, Epbesiorum ; poatremam, Goloseensium. Sed
h c quidem nomina sunt urbium, quaa velue h i storia praefert, et divinusPaulus memorat. IUi vero,
qui nihil non delosum,nibil non adulteratum relinquere in animo babent, ac nec ex rebus quidem ipao
visu exploratis et falsi notatis pudore suffunduntur,
Macedooiam quidem vocant oppidulum quoddam
Coloai quod appellatur Cibossa; ubi Conetantinui,
Silvanus diotue, defectionis magieler foit. Vicas

V A R I J E LEGTIONES E T NOTiE.
(28) . Ita noster cum Euthymio. GoisliniaQoe non que bene .
(29)

Ila

noster,

. Ua

Colber-

cum quo proraus conspirat Colberttnus. At Coislin i a a u s vocem omittit, quam nec babet E u t h j m i u 8 , q u i praelerea nomen in
traosfert. Videri itaque poterat vox ex nom i o e irrepeisse. De priori utram lectionem
admittaa, ad eensum paruin refert.
(30) . Ua noster et Euthymius pro
Coisliniano.
(31)

tinua, et noster, et Euthymius, pro quo Coislinianns ^ minus recte.

(32) . Euthymius iterum

quam lectionem quoque ex suo oodice exprimit i n terpres Latinus Frano. Zinus.
(33) . Adeo i n omnibus apostolici v i
speciem alTectarunt, ut, quemadmodum virorum
apostolicorum, ita et Ecclesiarum veterie memorie
nomina adoptarent, ad exemplum factionie illiue,
qu Apostolicorum nomineapud veteresqaemoralur.
(34) . Eutbymius legit * pro quo
l.atinus inlerpres i n Bibliotheca Patrum mendose
Cimona.
(35)

fi

. Haac frustra quaeris in nostfO :

genuina vero esse evincit conaemus Euthymii.

23

PHOTII PATRIARCHiE CP.

24

autera Samosalensium est Mananalis nomine i n (36), (37), , quo Gegnssiue, qui et Timolbeua, docuit : huio
. '
Acbaiffi appellationem dederunl. Quotquot autem
'
Josepbi, qui et Epapbroditus, et Zacbariae, merce , ,
narii paatoria, discipuJi fuerunt, his Philippensium
.' nomenclaturam ascribunt. Iia vero, qui i n oppi ^ .
dulo Argao degunt, Laodicenorum nomen induunt.
' Eoe, qui Mopsuesti versantur, i n Epbeaios con,
vertunt; quemadmodum Cynochuritas in Colossen .
eiumappellalionem transferunt Harum porro trium
Bccleeiarum tum coelum tum doclrinam Sergio.qui
el Tycbicus dicitur,ascribunt. Verura tam doctorea , ,
. ' ol quam Ecclesiae, ab ipais sio nuncupata?, non ex
,
nno errore, sed ex multia, variis el implicalia boc
, ' defectionie agraen et figmentum concreverunl.
.

V I . Nam duo quidem principia, quemadmodum

et M a n i c h s i conOteotur esae, aiunlque alium esae
Deum Patrem, quem ab universi hujua poleetate
eliminant, ac futuri tantum (saeculi) imperium ipsi
t r a d u n l ; alium vero Greatorcm muodi, cui p r s senlie saeculi imperiura largiuntur. Illos autero,
qui vere Christiani
iiit, Romanos sceleratissimi
horainee nuncupaot; sibi vero Gbrislianorura appellatiouera, a qua sunt alienissimi, assignanl.Dicoot Patrem el Filiuro el Spirilum sanctum. Verba
qoidam pia ; aed extremam ipaia impietatem s u b j i ciuat. NOD enira ut catholica et Apostolica Dei
Ecoleaia sentiunl, dum eic loqauntur; sed diola
iode excerpta, impiieaimia sententiia adjuocta celebrant, et libentissime dicunt : Auathema sint, C

" . (38) , \ 1

. , /c ,
,

(39)

,
.

', (40) \ . ' , ,

(41)

, .
, -

. -

quotquot non creduot Palrem et Filium et S p i -

ritum sanctum. Patrem slatim non omnipotenlem i l l u m , ac coeli terrseque opificem,vi8ibiliuraque

omnium et inviaibilium praedicantes; sed Patrem

, , ,

VARMS LECTIONES .
nietrare crederetur? Spectat etiam huc Sozomeni
Elogium, l i b . m , c. 8 Histor. eccles. Romam

(36) . Ita et noster : Euthyrcius habet

. Nostra lectio eaepiue infra recurret, et a
Gedreno ac Petro Siculo confirmatur.
(37) . Euthymius iterum .
(38) . Videbia in sequentibua sex commemorari capita errorum, quibus Pauliciani capti

faeriat. Tutidem vero, et inlerdum vel iisdem, vel

affinibus, verbis receneet Petrus Siculus,p. 16 sqq.

Quod illustre est convenientis inter utrumque

ecriplorem arguroenlum.
(39) . IIoc scilicot nomcn Deo, tanquam conditon, rectiua quam couvenire,
Aristoteles credidit, ei fides habonda Pbilopono in
lib. l , De generatione, quemadmodum vicissim J u atiQUB raartyr io Protreptico ad Graecoa .21
potius quam Deumappellandum censuit.
Vide plura apud Suicerum in Thesauro eccUsiast.
p. 316. A d creationem omnino hac voce respexisee
identur Pauliciaoi.
(40) '. Cur Romanos vocarunt reliquum
Chrietianorum coBtum ? num forte ideo, quod,
quemadmodum Roma olim gentium et urbium dom i n a ao regina dicta est (vide Ezechielera Spanhem i u m De usu et prxstantia numismatum, p. 880,
edli. in-4 ; el Ad Julianum, p. 30 : nec non Joan.
Dougtbaeum in Analectis Novi Testametili, excurs.
106). Ita, isto Paulicianorum a?vo, eadem per episcopos suoa res Christianorum pree casleris admi-

appellantis. Csterura Judeoa

hodie Ghristianos Romanorum (OWOTl) nomine
vocare,pervulgatum cst. Vide Jo. Andr. Eisenmcn?erum in JudaUmo detecto part. i , p. 6 3 2 ; et G l .
Georg. Eliez. Edzardum i n Notis ad Avoda Sara,
cap. i, p. 151 et seq.
(41) . Ita agebant exemplo h e r e t i corum antiquioruin.de quibus ita Auguslinos epist.
oG. Videmus n u l l u m j a m errorem se audere extollere ad congregandas sibi turbas impcritorum, qui
non Cbristiani nomiois velamenta conquirat. S i miles uliorum Ecclesiaj doctorum querelas lege apud
B. Cbristianum Kortholium in Notis ad Juetini
Marlyris Apolog. i . p. 7 et 21. Primi veritatis testee
amagistratibu8 interrogati,bocuno prolato nomine,
quid sentirent, profeesi sunt, ceu variis veterum
locis comrnonslravit Guil. Gave i n libro De primitivo
Chrhtianismo,
part. i , c. 4. Idem nomen hodie
^Elhiopea, in regno Maroccitano habitantes, admoduro aversari testatur auctor Gallus libri, De staiu
imperii Maroixiiani exponenlis, quemadmodum recentiori mcmoria apud Italos quosdam Christiani
nomen iater ignominiosa numeratum eese accipimus.

CONTRA

25

MANICHJEOS

LIBER

I.

, dicentes, coelestem adjiciunt, cui dominationem et

-., ,
potestatem ccali eteorum,qua? in coelo euot, nulla (42) ,
tenus ascribunt; quidam tamen praefecturam coeli
ipai tribuunt, eorum autem, qua3 in illo contioen tur, noo item. Et bic quidem primus eat eorum
.
impietatis ariiculue.
, .
.

VII. sanctissimam autem Dominam noetram

Deiparam blasphemantes homines i l l i , qui non 8 6 mel eed ter perire merentur, non borrent ea dicere,
quae nec acriplo tradere, nec audilu percipere faa
est, nempe: Credimus in sanctam Deiparam,
in quam ingressus et egresaua est Dominua. Hia
porro verbia aupernam Jerusalem subindicant,
aiuntque i n eam praecursorem pro nobie ingresaum
(44) . ' ' 3 6886 Ghriatum, quemadmoduoidivuaApostoluaait .
ix ,
Interdum vero, cum compellunlur confiteri C h r i ,
stum ex Virgine prodiisse,quandopenitu8 urgeator,
(45) , '
ipsum desuper corpus dotulisse portentose falen (46) ,
tur, eed per ipsam veluli per canalem transiisee,
ipsurnque immaculatam et puram Virginem post
salutarem partum alios filios ex Joseph suscepieae.
(47).
Pari modo communionein ^idtiosi corporis et
sanguinisChristi, Dei n o s t r i , sexcentis c o D t u m e l i i e
,
aspergentes suscipere 86 dicuot corpus el sangui, , nem monstrosaa explicationes aptantes verbie Do * ,
m i n i , qai, ut aiunt, protulit, cum traderet apostolie:
* '
t Accipite,comedile et b i b i t o ; sed nec panem nec
(48).
vinum ullatenus obtulil.Vivificae cruci maledicentes

aiunt, eeipeam adorsre et admittere: crucem er, ol - ^ rones el praestigiatores lli Christum ipsum e s e e
(49). , , comminiscentes. Eienim iJle, inquiunt, manue i n
crucis modum expandit. Veram autem crucem
.
utpote lignum maleficorura inBtrumentum et male , , , 8dicto subjacens adorare et amplecli nefas 6886 d i , 6 ,
cunt.
.
VIII. Quin etiam sacros propbetae, omnemque
".
veterem Scripturam aliosque saactos aversantur,
* '.
, $
, ol *
(43)
. ,
6** ,

Hebr. x n , 22. Matth. xxvi, 26.

V A R L E LECTIONES E T 1.

(42) . Forte id sibi bominee boc co-

gnomine voluerunt, ut Deum supracvlestem dice ,

reoU ad quem ecilicel calum ipeum, et quae in eo
'
sunt, non patabant pertinere. Vocis bujue signifi, ^
caius diligenter e?olvit Stepbanus Glericus ia Quaz- D , ,
. Gonfer
Uiottibus sacris, . 300 seq.
eumdem l i b . , c. 11. Hu&reticarum fabularum.
(43) fj. Ita et noeter; rectius forte EuthyA l i a ejusmodi veterum testimonia collecta leges
mios ' .
apud Stcph. Lemoyne in Notis ad Varia sacra pag.
14) . Provocaruni procul dubio ad
415 seqq. et Thomam Milles i n notis ad C y r i l l i
at. i v , 26, ubi vocatur Hierosolymitani Calechesin IV, 6.
.
(47) . De Antidicomarianitis, quos
(45) . Ita et noster, eed Euthymius babet
AugustiDue et Facundus Antidicomaritas vooat,
, qood et G l . Montfauconus restitueadum
merito putat.
aliisque bujus sententiae impifle asseclis lege ex veteribus commentantes Dionysium Petavium in Do(46) . Eadem pbrasi et comparatione
gmatibus theologicis, tora. IV, l i b . xiv, cap. 3. Bt
oai eunt plures, iique antiquiores baeretici. I l l u C). Jac. Baenag. i n Disserl. tiistorico thcolog. 58.
sirie eat Tbeodoreti locue, qui in epistola ejus ad
Monachos CPolilaoos, tom. III Opp. p. 1073, i l a
(48) . Confer qua3 scripsi i n Histalegitur :
ria Bogomilorum, p. 88 seq.
, ^,
(49) . Similia de Bogomilis, recentiore
Manichaiiemi surculo, i n mea Bogomilorum HistoIV. ,
ria, p. 105 seqq.

I ,

27

PHOTII P A T R I A R d L E C P .

tur, quoe fures et lairones appellant, maximeque

corypbapo apostolorum Petro maledicunl quia, i n quiunt, fidem in magietrum etChristum abnegavit,
quamvis magiater eorum Manea diserte clamet,
ipaieque dioat : Non sic ego immiaericora, ut
Christua qui ail : Quicunque me negaverit coram
hominibus, negabo et i l l u m ego. At ego dico, eum
q u i me negaveril coram bominibus, et mendacio
e a l u l i au83 proepexerit, ac si non negaverit me,
cum gaudio auscipiam, ac defectionem mendaciomque ejus quasi cuatodiam et conservalionem
confessionis m e reputabo. Attamen c u m ita
8 habeant ac proprie dogmatis confessiooem, ubi
i n s t a t formido, nallo negotio abnegent, nulliquese
crimini ideo obnoxios esse dicant, etiamsi millies

28

, , (50)
, ,
, .
(51) (52),
', . "
,
. '
,
,
,

. '
, -

negationem repetanl, eum nihilomiaus, qui ad ,

, breve teuipue, cum tot periculorum formido c i r , ,

cumquaque adesset, humanum quidpiam paesus,
,
et in abnegationem delapsus fuerat, omnino abjiciendum el repudiandum esse staluunt, non ob ,
, (53) ementitam illam, quam praetendunt, causam, sed
, ' .
ob aliam, quam sileat, el occuliant, quia nempe
,
de defectione illorum prfleauntiavit his verbis:
(54) * Satagite immaculati et inviolati ei inveciri i n
, pace, et Domini nostri longanimitatem salutem ar ,
b i t r e m i n i ; sicul et cbarissimus frater noater Paulus
eecundum datam sibi sapientiam scripsit vobis, et , '
in omnibus Epistolia loquens in eis do his in
,
quibugsuntquffidamdifflciliaintellectu, quae indocti
, \ ,

et instabiles dcpravanl,
sicut et caeteras Scripturae
,
,

ad suam ip^orum pcrditionem. Nam haec coryphiei

;
.
eloquia ipsorura audaciam et impietatem praenun
tiant, qui ipsa Domini eloquia, nec non apostolica
,
aliasque Scriptura8,nempe Actus apostolorum etCa ,
tholicas, ut vocant, Epistolae admittunt,praeter eas,
quae coryphaeo (Petro) tribuunlur ; illas enim ne
,
verbo quidem recipiunt : i l l i , inquam, sunt, q u i
(55)
vere detorquenl, etevertunl in propriam sibi perni. ol
ciem. Actus vero apostolorum et Catholicas non
.
omnes aliis adjungunt,sed quidam exillis cumcaele
ris annumerant. Sed circa prophetas quidem et
(56)
Veias Testamentum, etcirca cocteros sanctos viros,
V A R I J E LECTIONES .
(50) . His 6t similibus elogiis Petrum
(53) '. Iia et Eotbymiua, reote o m a i n o ; at
ln feterum acripiie mactari conatat. Vide looa col- noater .
lecta a Richardo Montacutio, II Originum, p. 172 ;
(54) Lege looum Petrinum : II
Petr. l i , 14-16. Quae inler banc allegationem,
Iaaaco Barrow. in tractatu De primatu papw, et
oum qua et Euthymiua prorsua concordat, et v u l Guilielmo Forbeaio, lib. xv, cap. 1 et aeqq. Instrugatos codices . T . differentia intercedit, eam ipse
ciionum> qui tamen et ipsi eadem opera evincuot,
facile observabia et tribues velerum consoetudini
eadem encomia et i n Paulum a veteribus collala
fuiese. Paucie multa affert Pseudo-Clemene in epi- ex momoria Scriptur sacra? oracula citandi, de
atoJa ad Jacobum, cui Petrus esl qua Jo. Crojus in Observatt. $acr. Jo. Millius i n Prolegom. ad . T., et in primis Daniel W h i t b y , in Exa , ,
mine variantium Uctionum JV. . Milliani legantur.
^,
, , ,
(55) . H i igitur forte soli ex omni
, .
Chridtianorumaniiquiiate utramquePeiri epiatolam
averaati eunt, curo Eusebius, l i b . m , c. 3, Histor.
(51) . Ita reatitui ex nostro, pro
eccles. teateiur priorem ab omnibus, posteriorem
Coisliniano . Consentit Euthymius.Eadem
ab aatiquioribue DOD recpptam fui&8e. A t b i quidem
voce utitur noster infra, 24.
id fecerunt, oborta, an Petri ea eit, dubitatione;
(52) . Manetie boc fragmentum addenilli vero ex temcrario quodam in Petrom odio.
dutr. fuehtiia <jure ex Codice quodam ms. Collegii
(56) . Ita Coielin, et E u t h y m i u s :
Ludovici Magoi S. J . exhibet doctieaimus J o . 1XD8. noatar habet , i d eet annumerant^
bertus Fabricius noster lib. Bibliolhecx Grxcse,
eensu eodem.
p. 284 eeqq.
1

29

CONTRA

MANICHJEOS

LIBBR

I.

&t 01 xct . q u i in effulserunt, et circa coryphffium

, * -

30
apoato-

lorum, aio illi inaaoiunL.

- .
'. (57)

(58)

'

(59)

. . ''

IX. Catholioam vero Ecoleaiam suoa vocant COBtua, cum mazime ad pia colloquia et diaeerlationee
deveniunt. Inter se auiera caetus suos vocant proaeucbaa seu oratoria. Irao etiam si ealutarem b a ptiamum respuunt, se tamen ipsum admittere
simulaot, Evangelii verba baptiamatia voce eubindicantee. Etenim, ioquiunt, Dorainua d i x i t : Ego
Bum aqua vivens *. Caeterum quando in vehementem corporis aegriludinem incidunt, veneraodam
et viviilcam crucem ex ligno factam aibi imponunt.
Deinde vero incolumitatem consecuti illam con-

(60) . fringunt, aut conculcant, et abjiciunt. Quiii etiam

\>, (61) ,
liberoe suoa (quando apud Ecclesiae preebyte*

ros i n captivitate detinentur), ut ssepe conlingit,

rogant salutari baptismate illuminari, futiliter po ' [62] ) tantes, crucem et baptisma corpori prodesae, bo
mines sane omni commodo et opitulatione indigni,
ol
sed eorum v i m et operationem, ncc ad aniraa
, mundationem, nec ad aliam quampiam ejua u t i l i ,
tatem conferre arbitrantur. Sane ex illie non pauoi
. Nxt
in venerandi corporis et eaDgaiois Gbrisli Dei

nostri, communione sunt, sed ut simpliciores c i r .
oumveniant lantum, illia parlicipant. Praeter beec
(62*).
vero, q u dicta auot, neque catholica Eccleaiaa
' *
preabyteros, neque reliquoe sacerdolea admittunt,
, quoniam, inquiunt, conciJium contra Ghrietum
. , ,
initum sacerdotes et presbyteri, eeu seniores po (63) puli conalituebant, aed eynecdemoa et notarios
. *
appellant.Hi vero nec habilu nec vivendi ritu, neque
, , (64) alio quopiam modo, qui venerabiliorem vivendi r a (65) . ^
tionera prferat,8uam a plebedifferentiamexbibent.

, (66)
.
1

JOHD. IV, 10.

V A R L E LECTIONES N O T i E .
(57) . Catholica acilicet olim yocaba(62) Comma boc parentbeticum non legitur apud
tur queevia Eccleeia particularis, modo in feritate
Eutbymium i n Panoplia.
doctrinee aalutaria, quam hoc ipeo noraine sibi vin(62) . Ms. Hamb. pramitlit
, forto pro , aed oihil ea voce opua eat.
dicare cooabantur Pauliciani, persiateret sicut el
(63) . Ordinem igitur bunc abroepiscopua particularis Ecclesis orthodox boo
gandum c e n s u e r u n t , eo quod Judaic esset o r i nomen ferebat. Loca huc periinentia i n scriptoriginis.Quod quousque admitti posait,disces in primia
bua ecclesiaeticis eaepissime exataot
(58) . I u noater, et Eutbymius, recte o m - n ex C l Campegii Vitringae Synagoga vetere,\\b.n, c.2,
(64) . Yoce scilicet, apoetoiicia
QIQO, pro quo CoialiniaQua aeasu hiulco habet
temporibua recepta. Lege Actorum xix, 2 9 ; et II
, quod etiam i n verAione mutata cum altero
Cor. v i n , 19.
illo permatafimuB.
(65) . Hoc nomine proprio
(59) . A d iraitationem acilicet J u d a i c s
designari ex Glossia coostat: deinde vero
et nascentie Gbristi, Doraini noatri, Eccleaiea, i n
Iranslata vox est ad ecriptores publica auctoritate
q o a b a a c a p p e l l a t i o D e m obtinuieae vel ex A c t u o m x v i , 13, mtelligitur, a d quem locum confe- coDstitutos, sive illi reipublicae sive Ecclesia3 inservireot. De prioris generis Notariis commentatur
ranturinterpreles. Adde B. Godfridum Olearium i n
Carolue Dufreen. i n Glossario medix Latinilalu auo
Observatt. ad M a t t b s i vi, 5 ; Henric. Valeaium a d
Joco, et Medise ac infimie Grxcvaiis, p. 1004 seq.
Euaeb. p. 2 7 ; Steph. Ie Moyne i n Notia ad Varia
De posterioria classia vero Henr. Valesius ad Sosacra, p. 72 seqq.; Jo. Braunium i n Selectis sacris
oratia Hhtor. ecclesiast. lib. v, c. 22. Ex hujua obl i b . v, p. 7 7 4 ; Ieaacum Voaeium ad Gatulluro,
p. 3 1 3 ; J o . Doogtffium i n Analectu sacr. N. 7. Exc. aervaiionibus spcciatim patebit episcopos ad manue
babuisae eruditos adolescentes, qui et acta eccle55, et Cappellum i n Opp. poathumis p. 271.
aiaetica
(60) . Ita reposui ex ma. noetro et E u (66) . Ita et Hamburg. At Eutbytbymio, pro quo Goialinianua babetauxoT;.
mius voce , perapicuitatia forte
(61) . Confrigunl : ita ox r e d dendam censui pro oppugnant, quod in priori inter- cauaa, bio uaus eat.
protalione forte ex exstat.

31

PHOTII P A T R I A R C H i E CP.

X . Evangelium, quod apud nos taabetur, adorare

dubitant quidem, ubi venerandae crucis
figura delineatur, sed in reliquis libri partibu,ubi
imago orucis non repraesentatur. Dicunt autem ae
librura adorare, utpote qui Dominicos sermones
complectalur,8ed quantum ad dogmatum rationem
pertinet, i t a sunt impii ac conlra veritatem, contraque se invicem omnino pugnantea. Eorum vitae
geoue libidine plenumilem nefandis impuritatibue
ac fceditatibus, q u s i n mentem non cadunt. Nam
utriueque natura? commiatiooibus utuntur, nullam
noD vel inenarrabilem obscenitatem sine pudore
adrnittentes : tantummodo dicitur,nonnulloa eorura
a coilu cura matribus abstinere, ebrietati autem et
luxui per totam vitam se dedunt, omnemque aliam
morum corruptelam aectantur. Quid vero eingula
pereequar? at illud tamen dicendum, vitam apud
eos i n nullo a doctrina differre.

33

1 ' (6?) (68), , (

, '
,
.

. '

, ,

(5-

. (69)

(,

.
(70)

(71) -

$ *

,
.

; ^
.

X I . Et illa quidcm baotenua. Si qui aulem velint

a principio eorum impietatera, et unde p r i m a semina jacta fuerint, conspicere, Cyrillus, c u i sacrae
urbie gubernacula tradita fuere, ipsis i n bisloriam
dux erit, nec non miraculia magnus Epiphaniue,
itemque non pauci eorum, qui Hiatorias ecclesiasticas adornaruat. Tilua quoque Bostrenorum epiBcopus.et Sarapion Thmuitanus ; Alexander etiam,

'. . E l

, (72)

,
, ,
(73),
(74)

(75)

,
-

V A R L E LECTIONES E T NOTJE.

siastica exoiperent, et, prout rea ferebat, inetar C

lectorum,populo aacraa Litteras praelegerent. Atque
boc nomine Pauliciani ilJi sacerdotee suoa notarioa
appellaeee videntur. Confer noslrum iofra 25,
i a fine.
(67) . Id est, quatuor, quae exatant,
evangelietarum
narrationes, aicut eupra de scriptis eacria apostolorum omnium,
excepto Petro. adhibuit. Antiqua vero admodum
heec est appellatio, qua divins de Chrislo narrationes evangelia dicuntur, et ipsi Juatino marlyri,
in Apologia i , p. 130 ed. Oxon. recepta : Ol

excerpendum accedit, praemissie taman adhuc

paucis, quee de Tychico noster inferius afferet.
(71) . Contrariam buic senteQtiam
Franc. Zini veraio Eutbyraii, p. 205, exprimit, hie
verbis: adeo ut ipaorum quidara etiam curo raatribus consueludinera babere dicantur. Hinc et
leffieee videtur ;
.

Et in ipsam hanc lectionem vebementer me' rapi

ecntio. Nequc enim verbum ppo declinare aut abstinere re aliqua adbiberi,quod eciam,
solet, aed inclinationem potiua et affectum i n rem
aliquam infert. Vel aaltera, si priorem notioQcm
, inquit is, '
bic tueri debebit, oecesse erat, ut cum genitivo
, ,
caaa conjungeretur zr c .
.
non aemper adveraativam sed ampliativam
(68)
.
De

Evangeliia
quoque notionem babet, ut idem a i l , quod imo
facta lege Ricb. Simonis, Observationes novas in
vero.
. T. Qallice acriptae p. 171. Confer Rev. Georg.
(72) . Catechen scilicet v i , 12 eeqq.
Henr. Goetzii, preeeuliB Lubecensia doctisaimi, DisD
mtat. de cultu Evangelii externo, et adde, quae de
p. 91, editionis Oxon. a Gl. Tboma Millea c u r a t s ,
urejurando, tacto Evangeliorum codice, fieri soubi io compendio hal>es quap de Scythiano Mmetis
ito, monuit Jac. Lydius, De Juramentii, c. 4,
prtecursore, et Manete ipso, ab Arcbelao epiecopo
6 ; ilem Gullielmus Gaveus, De primitivo Christiaconlutato, i a Aotia Archelai, de quibua paulo poet
nismo, part. m , p. 216.
fusius, leguntur.
(69) . Exciderat baec vox ex interpreta|73i , Haerea. 66.
tione Latina.
(74) . . V . c. Eusebiua,
(70) . 8celus hoc non refugisse
VII, 31, Hislor. eccles. Socratea l i b . i , Hi$t. eccles.
Pereaa, tealia eat Pbilo, De specUlibus legibus, ad
c. 22 ; Tbeodoretua, Hxretic. fabul. l i b . i , c.26,et v,
vi et ? n preeceptum. A b bis forte didicit Manes,
9, alii.
Perfa, et ad suos tranatulit etiam aequiorie aetatis
(75) . Hujus libri quatuor dimidiam fere
asseclas. De alii* gentibua. non rectiua bic sentienparte.m Grsoe periiaae visi aunt, ita ut Untum l i tibue, lege Alexanrirum Tiraquellum, l i b , vu Conber et n,cum parte exigua tertii supereaaecredenubial. num. 2 2 ; Moaen Amyraldum, i n Diaquiait.
relur, eecundum codicem ecilicet Holetenianum,
de jure nalurali connubia dirigente, p. 7 0 ; et
obiter inspecturo, pt, prout a librario textus aeries
ifigid. Menagium ad Diogems Laertii lib. i . 95, turbata ert, coneideratum. Nunc vero libroe Iree
et vii, 33. itora 181. Alque io hie desinit Euthypriorcs integroa Grace el Latine ex ipao illo codice
xnii narratio, totidem ut plurimum verbia ex PhoHolateniaoo, in bibliotbeca publica Hamburgenai
tio descripta, qui deinceps ad librum n Pbotii
obvio, et a Rev. Jo. Fridepioo Wincklero, conjunt

33

CONTRA

MANICUJEOS

LIBER

I.

34

(76) 6 , ' * - qui Cyropoleor archiepiacopatum teouit.Prnter hoe

(77)

autem i s , qui de iis omnibus fortiter Iriumphavit,

|>. ' et hanc, de qua agitur, impietatem confutavit;
TW Heraclianus, Chalcedonis episcopus, q u i viginti
(78)
libris certamina contra eorum apostasiam iostituit.
,
Canerum non abs re neque inutile fore duxi, c u r ;,
flim et strictim quedam eorum recensere, quae ad
(79). ,
notitiam bujua argumenti exploratieaimam faciunt.
>$

,
'.

(80)

'-

, ,
. ' (81) -

, (82) (83)

X I I . Scythianus quidam, patria jEgyptiua,

genere aulem 8aracenua, Alexandri habitabat,
neque cum Chrislianis vereana neque Judasoram
doctrinam amplexus. 11 ic ex Aristotelicis male
intellectis librie linguae (Graacae) usum aesecutua,
quatuor oomposuit libros quorum unum quidem

V A R L E LEGTIONES E T NOTiE.
ctissiaao collegt meo,descripto exbibebit,vel potius
jamexbibuit Cl.Jac. Basnag. i n nova, quam parat,
Antiqu. Cani&ii lectionum editione, cujus Specimen
luci superiore anno expositum,et T i t i et SiTapionia
commeniationea inter caetera aialit. Isenim in praemissa aaimadversione ubservavit, codicem H o l stenianum Hamburgensem passim esse mutilum,et,
inverso ordine, turbatum, quem tamen ductu desigoationts argumeotorum a Tito ipsi tractationi
pramisse, i l a nunc re&tituit, ut libri troa integri
appareant. Cseterum auctor ipse argumcntis pbilosophicia frequenter, Scriptura vero diviniore raro
otitur.
(76) . Ita nomen acribitur in Coisliniano et nostro codice, quod alii per Serapion efferunt rectius, cujus nominie et ahi inter scriplores C
Grscos, i n primie aophista quidam et comicus, ut
caeteroa taceam, exstant. Ejus tractatus, Qrasce
apud nos cum Tito Bostrensi exatana paginis 2,
in-folio continelur, et i n repctita Ledionum Caniaiaoarum editione juxta Latinam versionem T u r riani exstabit. Ioterim i n secunda et tertia codicis
noatri pagina varia deaiderantur, senaum hiulcum
reddentia. Uoum tantum Manetia errorem, quo
corjttu et materia in se mala venditantur, oppugnandum aibiaurapsit Serapion. Utriusque, T i t i scilicet
el Serapionia, commentationem Gra?ce descriptam
babuisse B. Sebast. Gollfr. Starchium, C l . MartiD U S Dietericb i n funebri ejus Programmate tesiatar.

Siculua i n Historia Manichxorum, p. 20 seqq.

Uterque a Gyrilli verbis paasim abil, quibus tamea
prae Pbotio msiatit Petrua Siculus.Coraparavit inter
se utrumque Rev. Tbomae Millea io sua Cyrilli
editione p. 92seq. Noslri itaque judicio Scytbianua
hic primus inter Gbriatianos stultaB de duobus p r i n cipiis opinionis auctor exstitit,quod ipsura tradunt
Arcbelaua i n Actis Dispvtat. cum Maneie, p. 95,
et Epiphanius, baireai 66, aliique. Ab bis discedera
videntur Theoderetus, Hxrelic.FabuL
l i b . i , o. 3 5 ;
Cedreuus p. 2 5 9 ; et bino forte, quia iisdera verbie
utitur, Suidas, tom. II, p. 491. Ibi enim omDee
Manetem eliam appellatum acribuat,
quod eo sensu multi acccperuut, ut Manea et Scythianus eumdem eos judicaaae censereot. Meo j u d i cio illi bac Scythiaoi appellatione erroria primam
origineru indicare voluerunt, in primie ideo, quod
versutum Manetis ingeniumet felixin ncgotio succeeaus et Scylhiani et Terebintbi, deceasorum
ejus, memoriam abolere videretur. Id certe suspicari malim, quam cum erudilissimo Pearsonio i n
Adversariis Miscellaneis, c. 35, p. 355, vel auctorie

?el

Jibrarii

bic cogitare. Scylbianum bunc ad apostolorum lempora ab Arcbelao 1. c referri merito m i reris,cum ipsiue narratio inferat, inter Scytbianum
et Manetem, unum tantum Terebinthum, primi
illius discipulum, inlercessisse, u l proinde Manee
Scytbianum, si forte a?tate provectior fuerit, videre
potuerit, id quod pereuadere Dobis poterat fragmentum epistolaa ad Scytbianum, modo idem is
(77) . Liber ejue
cum nostro sit, a Manete acriptaB.quod babesapud
a Prano. Combefiaio editua est tomo II Auctarii novissimi, Paris. 1672 fol. Ex eo, tum inedito, CI. Fabricium in Biblioth. Grxc. l i b . v, p. 285.
(81) . Refert baec ad perib-cum quemdam afFert AlexanderMorus in Nolis ad
tiam linguae Gra}cae prsstantiasiuaus inierprea. A t
Sovum F&diu, p. 243.
videtur Photiua de doctrinis potiua Aristolelicis
(78) . Laudat hujus X X libros P h o proraptaque eas aliis propinandi facultate hic cogi tius noster in Bibliolheca codice 85.
tasse.Id suadcl Gyrilli ipsiua phrasie,qui pro hia.quaB
(79) . Eoa coneueta et familiari
Pbotiua babet, acribit
s i b i industria et doctrina congessit Geleb. Job.
, id eat, ut interpretor, Arislotelicam
philosoAlbertus Fnbriciua, in BMioth.
Gnrc. l i b . v,
phandi rationem seclatus. Bion enim etiam de ^
p. 289 eeqq. Mireria forte, Petri Siculi, quem P h o seu arte et diaciplina, uaurpari pridem monuit
tio temporum rationes fere a?qua)em faciunt,meni i o n e m hic nou faciam eaee, cujus Tzctzea ad Hesiodum, et Menagius ad Diogeaem
Laertium, p. 439 b.
,
(82) . Confcr Archelai Disputat. cum
cura Matthaei Raderi,
Manete, 96.
prodiit Iogolatadii, 160, in-4. Cumque comparatio
(') *Uv . S i hic Photii locus cura Petri
a c r i p l i utriusque, a Pbotio et Siculo profecti, ad
Sicuh verbia conferalur, paiebit alterum alterius
oculuro oatendat, alterum alteriue opera usum essc,
veetigiis institisse. Gum enirn Gyrillua 1. c. quem
non dobilem, vel hinc affirmare, Siculura post
ulerquc legit, qualuor illoa libroa breviter et nude
P b o t i u m aua lilteris consignaase, qui alioquiu illius
tantum quoad Utuloa recenasat, uierque borum
c u m caeteris mennonein faclurua fuiase videtur.
quaedam addit sibi invicem similia. E a tibi deeori(80) . Hc Pbotius bausit ex Gyrilli
ptiooem P e t r i S i c u l i : ,
CaUcfusivi, g 13 ; quaa etiam i n sua retulit Petrua
u

PHOTII

35

PATRIARCHJE C P .

36

Efaogelium appellavit, ubi acta quedam Christi,

,
Dei nostri, perniciosa et abominanda, impia ac


Deo peroea mente configuntur ; secundum, ,
, Capitulum in8cripsit,tertiiini Mysteriorum
, ,
nomine insignivit, u b i secundum mentem suam
,
legie et prophetarum refutationes et calumniae
.
contra eos instiluuntur; quartus,qui mortem ani
mse parit, Thesaurus vilx i D S c r i b i t u r . Huic autem
.
Scythiano discipulus fuil nomine Terebinthue. Ac
cum acerba raortc magiater io Judoea, quo c o m - . (84) ,
( migraveral, periisset, nequitiaj discipulue,et pecu) ,
niarum et librorum hereditatera adiit. In Paleeslina
,
vero et i n Judaea dcgens ac piorum omnium jndicio
. '
damnatus, opprobrium non ferens, i a Pereidem

proficiscitur, assumplo Bud nomine. Jam eniro
faroa ejus pcrvagata odium impio viro conciliave- , , , (85) ^rat, antequam i n cujuspiam consortium vcnirel.
. "
Verum non cepit fructum permutati nominis.Cum
.
enim ex operibus el ex doctrina i i s , qui ipsum
.
priua igaorabant, notus evasissel,a viria apud Per
eae eruditis, qui non pie quidem sentiebant, scd
,
meliorem tamen eo circa omnia eententiam tue* , '

bantur, confutalua et expulsua eal. Hinc profugus,

, apad viduam quamdam,hospitium quaerens, dolose
. , ,
se insinuavil. Poslea, oonscenso quodam tecto,
^, )
(86).
demonas pro more. auo cum clamoro invocat, quos
? ,
bodieque Maoicbaica defectionis amatores,quando
,
detestandam suam Iscbada celebrant, iovocare
\ ,
solent. Poetquam bic detestandam initiationem
(87) ,
persolvieset, divinae ac vere just comminationis
upua efficilur. Projectue namque de leclo, i n ipsa C
impietale et exsecrandis mysteriis toto corpore
contritua eat, et vitam cum morte commutavit:
aicque altera impietatia fera concisa est. Non bonum autem vidua i m p i i hospitii fructum percepit.

. (88)
, ,
, . (89)
(90) (91),

V A R L E L E C T I O N E S ..
, ,
nit fgregie Lamberlus Boe, v i r , i n
, ' Avimadver*ion\bu& ad scriptores Gracos, p. 96. C y . .
rillus etPetrus Siculus bic simpliciter habent^poa , .

(87j . Quid aibi haic velint,
,
non^atia capio. Eadem phrasi utitur Cyrillus (ubi
, . Videtur
interpretre caricam affcrunt) ; et Petrua Siculue,

tamen, ne quid diasimulom, Siculus Photio ex

parte adveraari, cum ia quidem noget de Chriati
rebue et actia hic quidquam legi, hic vero rea
Chrisli jrcstae inlerpolatas reccnaeri aliirmet

(8i) . Ita et Petrus Siculus nominat,

li Cyrillo audit i n vulgatis editionibus,
a quibus tamen bon n o l s codicee roanu exarati
diaccdunt. noslri ecriptionem approbautce, ceu
tcetatur T h . MiJles. Astipulatur io Actis Arcbelaus.
R5) ^ apud Cyrillum in yulgatis,
ua codd. mss. babent . legit
Petrus Siculus.
(86) . Ita hujus verbi f i m exprimendara in vereione putavi, pro co quod antea
legebalur: vidua quadam hospitii causa exceplus
magis magisque corrumpilur. Pejor, i n primis apud
viduam iraudum ejue ignaram, v i x fieri poterat
Terebintbus. Id ilaque videtur voluisse Pnotiue,
hominem perdiiiesimum bonam feminam dolis et
blandiliis suie ita fefelligse, ut eum libenter i n saa
reciperet. Id vult verbi GreBci ootio, de qua expo-

fructum licus esse constat, ut alios taceam,

ex Polluce, tom. 1, p. 142. Videlur hic inoui c o n ventua quidam, haberi a Manicha?J8 solitus, sive
ad sacra sua exerccoda, sive ad confereadas sen
tentias. Si posteriue, fortasse rooe veterum p h i l o '
. - qui, proposila
sophurum
hucaliquid lucis attulerit,
quaeetione id est caricam
exhibere
alteri cuiquam inslar arrhao exepectat respoDsionis eolebant, quam qui accepcrat, reaponsioni se
obslringebat. Vide Joacb. Kuhnii notas ad Diogenem Luerlium, p. 524.
(88) . Ita ex noelro lego pro .
(89) . Nova vox, pro qua Cyrillue
et Siculus habent . Noslri i l l a efflcacior e a l : inferl enim hominem nou exspectantem
inatar disci cum impetu projectum ID auras ease.
(90) ". Ita cx nostro .

(91) . Ita ex nostro pro . Illum

enim ex ferbo ad rem, de qua h i c a g i tur, acccmmodatiua omnino videtur, quam alterum
i l l u d ex petitum, q u o d i n boc eenea a d h i beri, ai quld video, non coneuevit.

37

CONTRA

MACHINJEOS LIBER

I.

38

. ' 8 Cum enim videret 86 et viro, el liberis, et toto

, .
geoere orbatam, pecuniarum ac dctestabilium 11 * ^TjC .
brorum beereditate auctam esse, i n solitudinia suae

coneclationem, puerum sibi, Gubricum oomine,
, argenti pretio emit (i) adoplatumqae Persarum
,
disciplinis erudivit, atquo acerbum contra huma . (92-93)
num genus teluro exacuit.Defuncta namque vidua,et
,
pccuniarum et impiorum librorum ha?res efficitur.
,
DomcsticaB porro fortuaao nomen ne sibi vituperii
. notam servitas inurerct, i n Manem rautavit: hoc
,
vero nomen lingua Pereica signiilcat disertum, et
, .
in dieputando strenuum. Et talis multis eese vide , *
baiur, qui tamen mcgis Graeca lingua Manes (fu (94)
, .
riosus) quam Peraica (Maoea sive disertus) voeari
mcrebatur : nam ipso opere vere inaani receptaxbv (95) (96) . culum, si quiequam aliue, erat, totum quippe erroris spiritum in se continens, ab ipao agilabatur,
,
qui se Paracletum ac Spiritum eanctum furiosi i n ^ .
star nominavit,morea imitatue corum,qui hujus i n " (97) ,
stiuiti auctoree sibi fucrunt, quorumque aucceaaor
, ,
erat. Ex iis namque Scythiaous se Patrem, Tere , *
bintbueverose F i l i u m D e i exVirgineDatum,oimpie (98), (99)
tatem nullum modum habeotem ! nuncupare aueue

esl. Exinde vero discipuios congregavit duodecim,
quos etiam erroris praecones emiait. 8ed furiosua
.
ille Manes cum scelere celebris evasisset, nuntia
,
fama ad auree usque Persarum regis perveoit. llle
( V A R L E LEGTIONES E T NOT^E.
(92-93) . Ua conetanter C y r i l l i codicee: G el Pelrua Siculus voce exprirauot, quam
Persis hodie ignotam scribit T b . Hyde. De rebus
a t Petrua Siculua, p. 22, semel babet ,
veterum Persarum, p. 282. Alias omnea nominia
l i b r a r i i vel typographi vitio, cum io eadem pagina
hujus rationes venati sunt complures,in p r i m i s a u a l i q a o l i e s recte Jegatur. Gorbicium in
tem Gatakerua, l.c.c. 35. Gonfer, si placet,quaB ipee
A c t i s Archelai, p. 97 vocatum inveoies, quem
olim monui in Manichffiismoante Manichaeo8,p.205.
U r b i c u m dicct Augustinu*, qua de re vide, qu(e
(9o) , in disputando stres c r i p e i olim i n Manichsismo ante Manichaioe,
nuum : ita malui pro in dialectica slrenuum. *
p . 2 1 5 . L>e ipaiuB D o m i n i s ratione lege Thomam
enim ut coacionem ad populum (vide ValeGaiaberum i n Adversariis Miscellan. c. 3 5 ; et
Bium ad Euaebium, p. 110), ita in p n m i s quoque
F u l l e r u m . n , 18, Miscellaneorum.
disputationem et orationem cum cura factam infert.
(97) . Ita ex nostro reatitui,
Lepe GodiridiOlearii Notas ad Pbilostratum, p. 565
pro eo quod ex Coisliniano legebatur :
et 579.
. Nam cura noalro facit codex Colbcrtinus;
et Pctroa Siculus, p. 22, verbis magis perspicuie
(97) . Ita et alii Manelis nomioe luserunt,
in eamdem rem uaus Pbotium interpretatur. Ait
v. c. Zooaras Ganone in Deiparam apud Gotelerium,
enira :
tom. III Monumcntnrum Graec. p. 467,
(ila lege pro quod exatal
MavT^^icut et Eutbymius i n Panoplia tit. 9, Manes
in edilis) aimpliciter vocatur. S i c T i t u s lib. l , Adversus
. Id eat, Deindc ne sibi scrvile nomen Cubrici Manich. apud Gl. Baanage.p. 60 :
(videa, quomodo ipsum Cubrici nomen intcr ser , quae ita
Vitulis, ex qua, redemptus scilicet, emereerat, noverterim : lllc vero barbaris insamre doctus et
mina numeret ?) ignominiosum essei, pro Cubrico se
barbarie aypellatusMc. Uinc p.60, de eodera Manem dixil. U b l placet Gatakeri in Advereariis,
p. 355, expoaitio : Cubrici nomen di , et . 63,
cil, vel quia probrosum aliquid sonare viderelur, vel
. Adde, . 65.
quod servus adhuc cum esset, id ei nominis fuisset,
(98) . Ila ex nostro pro unie conditionis servilis memoriam refricare videba. Prior enim a scriptoribus eccleeiasticis
tur. Taceo, nomen eervile bomitri libero dedecus
proprie de bomioibus adaemone actisusurpariaolet,
quidem, non autera eervitulem conciliare posse.
quemadmodum posterior bonum interdum eeneum
interim mirerie hominem eervile nomen cum altero
habet.
non minus tali permutaese. enim, apud
(99) . Huc referunt quidam vocem
Grccos saltem, eral , id quod Gala, tanquam DHJO id eat, consolator : vide
keroe, 1. c. et Menagius, a d Diogenem Laertium,
Gatakerum, 1. c. c. ! 5.
p. 215 b, velerum locis tam manifestura fecerunt,
ot dubitare nefaa ait. Interim patet nomea illud
(4) Factum boc ipsi puero septenni tradunt
apod Persas melioris ominie faiese, qaod etatim
Cedrenue et Suidas loo. cit. qui mimeros annorutn
monet noaier.
omnino subsiitucndus est illi Sexaginta, quem
(95) . Elyicologiam eanRdom Cyriliue
babes in Archclai Disputat., pag. 98.

PHOTII

39

PATRIARCHJE CP.

40

cum fllium morba laborantem haberet,audiretque, * ) < 0 (2). , (3),

Manem pollicitum eeee, se filium ejus ex morbo
. '
precibus erepturum esse, arrogaotem bomiDem ad
, ,
filii curationem adbibet: ac medicos tum pra?8ente8
.
tametsi gritudinis curationem facilem fore pro ( ),
mittebant, ejecit. Ille vixdum orationem compleve
rat, et vitam eripuit ei, qui id forte passus non
(50 ,
esset, nisi ille incolumitatem promisisset. Gum i t a .
que subito et aperte impietas et arrogantia scelesti
,
hominie deprebenaa fuisset, in maleficorum carcerem impostor ille damnatue conjicitur. Sed cum ,
( ) , !
eervus esset ac servilie artiOcii peritus, sciretque
.
se non diu poetea patratae csdis poenas daturura
esee, utpote qui regis filium impietate aua occidie
,

set, e domo aufugit, et custodibus carceris Decis

causa fuit: nam quia scelestum i l l u m non accurate . ' '
custodierant, capite omnee plexi eunt.
,

'

, .

X I I I . At hic servus, erro, bomicida carceri mancipatus, advenit profugus in Mesopolamiam, et defectionis suse zizania rursum serere incipit. Carcha
rorum autem episcopus.cui nomen Archclaus,vir saceretdivinarumhumanarumquererum peritissimue,
collecta Graecorum seu gentilium auditorum manu,
neChristianisjudicantibusveritasperfavoremiriumphasse videretur,instituta adversus mani cognominem
pia
disputatione,impiissimum homineraitapu
" V
. > | . . . . . , ~ ' < . > . . < ~ w .
J-
defecit et confutavit, utinde statim aufugeret, et de- ^
fectionie ejus semina nullam ibi radicem ponere
possent. Hinc profugus vicum quemdam ignobilem
occupal, ibique rursum impietatem suam fovere
et patefacere satagit. Sed fervens ille pietatis propugnator el vere pastor Arcbelaus cum non modicam ovium curam gereret, non segnis erat in persequendo eo, qui saevior lupo, in gregem discerpendara insurrexerat. Quamubrein illo mani
cognominis,qui ejusmodi viri prsesentiam non sine
magna anxietate sustinebat, aufugit, et e loco in
locum transmigrat. Dum sic vagaretur, Perearum
regis satellites, qui sectae tum ubique perquirebani, compreheoaum adducunt vinetum ad eum,
,

. ' , ,
,

. (5)

(*-

(6) ', ,
), ,

,

"

1
7 1

' I " (
. _
.
'( ^

, -

, (7) ,

'

'

. ' (S)
,

(9)

.
, '

V A R I J E L E C T I O N E S 07.

(2) '. Ita lego cum noalro et Col- D

berlino, pro quo Coisiinianus, sensu prorsus contrario,nec ob contextum ferendo babet . enim id,quod refertur, audebat homo
impiu8,et, quam vox ^ inferi, effreni quadam audacia.
(3) . Nomiaa eorum lege apud
Petrum Siculum, p. 3 0 ; et nostrum, 14.
U) . Ila ex noetro pro simplici .
() . Ila a pluribus vocatur Archciaue, Carrharum, quod genuinum urbis
noroen est, episcopus.
(6) . Hujus Dispulatio cum Manete
edila nuoc exstat in I.aur. Alexandri Zaca?nii.
Coliectaneis Monumentorum Velerum, Rom 1698,
edilie, binc vero i n volutnino II Operura Hippnlyti
a celeb. Fabricio nostro Hamburgi, an. 1718,
ourato ; mihiquc pro eo, quo in me fertur amore ac
benevolentia, inscriplo, p. 134 eeqq. Lege q u e

utenjue i n praemissis de Arcbelao velerum testimoniis qusqu6 posterior in Biblioth. Grxca l i b . v,

p. 262, commenlati suoi, nec temere quidquam
deeiderabie. Inter testimonia illa exstant quoque
biua Pbotii nostri loca, cum Holeteniani nostri leclione prorsus conseDlieatia, niei quod pro
legatur , sicut Coislinianue M a p noendosissinic exbibet.
(7) . Ita repono ex nostro pro , quod babet G l . Mootfauconius ex C o i s l i mano. Nostram lectioncm astruit Zacagnius 1. c ,
imo eequentia omnino etulant.
(8) , Pietatis, pro quo impietaiis vox
in vercionem irrepserat.
(9) . Ila malui ex nostro, c u m
quo et coospirat Zacagniue, pro ,
quod babet Goislinianus. Sensue id omnino flagitat.
f

CONTRA

41

ol

MANICHJBOS

L1BER

I.

42

, qui 8 miserat. Qui cum ejus mendacium,fallaciam

et fugam irrieiseet, euroque opprobriie ineectatus
. '
esaet, ullionem s u r a p s i t pro omnibus c n a m , mor
tcm infligens, q u u n i huic plano conveniebat.
, ,
Licet enim i d buraan naluraa nullatenue sit, neo
.
quempiam tale vel pati vel facere fas esee videa
tur ; altamen borribilium Manetis impietatura non
,
iadigaa mora erat. Cum enim infelix ille adbuo i n

vivis easet, corpus, detracta pelle, i n utrem exco. " ,
rianles sio ex vita detrabunt, et quasi diseecant;

reliquum vero corpus i n prdam feris projiciunt
^ ,
ipsaraque pellem ulris instar vento repletam p r
,
foribue Buepeaderunt. Talem apostala et scelestis
aimus homo vitea terminura consecutus est.

, -

' " -
', , (10)
,

, (11) *
; .
,

'

(13)

. '

(12) ,

X I V . Aliua porro temporo paulo hoc antiquior

par irapietate, Zaranie nomine, non pauca impietatibus suie bumano gencri damna importavit.
Discipuli autem infausti nominis firi Manetia fuere
duodecim ; Sisinnius, qui principatum ejus In i m pia doctrina tuenda accepit; Tbomas, qui Evangelium suo nomine s c r i p a i l ; Budae, Adamantua, A d i mantu8,quem i n diversa orbis climata,errori8 et defectionis pracconem raisit.Explanatores vero et quasi commentatores ejus fuerunt Hierax,Heraclidee et
Apblhonius. I Q discipulorum item ejus cboro n u morabanlur Agapius, qui Heptalogum, u l vocant,
conscripeit, Zaruas et Gauriabius. Cborus autem
impietatia eorum, qui tuno temporis una flornerunt, boe complectebatur, quorum acta narrare,

. - C vel dogmata recensere quia valeat ? Eo enim i m ,

puritatis oroni modo devenerunt,eo uaque i m m c n ,
ditiae, eo usque impiao doctrinai, totque sordibus
;
et absurdhatibus corum libri repleti sunt, ut ne
, quidcm successorea illorum, qui raaximam eorum
, (14)
impietatis parlem retinuerunt, eos amplecti et
$.( ,
recipere audeant; tum quod abominationum i n
, illis contentarum exauperantiara legere non v a VARLfi L E C T I O N E S E T N O T J E .

(10) . Ita Coislinianus et Colbertinus,

noster vero . cum et Petrus Siculus,p.30,
priorem lectionem probet, nec inter Persas hoo
nominis inauditum sit (vide Tollii lter
ltalicum p. 135), eam omniao prffiferendara puto. Lege D
de isto J o . Peareonium ad Symbolum Apostolicum p. 416, edit. Lalinaein notis, ubi ispersaadere
conatar, at, inserto Manictaaeie Zarane, qui Manete
ana c o m Scythiano antiquior erat, credamus Scythtanom ad Apostolica lerapora eccessisse. Enira r r o , quamvis noa dubitem Zaranem Maneti
state proximom fuisee, cum noster eura paulo
antiquiorem diaerte nominet, ipsa tamen i l l a brevis
teraporia intercapedo magis efficit, ut credamus
Scythianum et Zaranem quales fuisee etate, et
eo tantum nomine a 86 invicem distinctos, quod
alius eorum a l i i a i n locis doclrinae suae somiaa
spargerel.
(11) . De boo et sequentibus Manetie disscipulis lege G l . F a b r i c i u m , l i b . v , p . 287,Biblioth.
Grxc.
(12) . Adantum eum vocat Petrus
Siculus p. 30.
PATROL. G R . 011.

(13) "Ov. Tres Manatia diacipuli in tres orbie

plagas missi raemorantur in Actis Archelai cum
Maoete, p. 22. Addas scilicet, q u i idem est cum
Budda, Thomas et Hermas. Eosdem nominatim
recenset Cyrillus, p. 98, Buddam pro Adda appellans, et uistoria hxreseos Manich&orum, quam
doctiss. Gbristoph. Mattb. PfafQus cum Lactantii
Epitome Institutionum divinarum,
p. 182 eeq.
edidit. Ibi haec inter c s l e r a p. 183, lego : Poet
cujus (Gurbicii) morlem non solum libros, quos
Terebintbus reliquerat, sed et pecuniam Curbicii
suraene, Trembi discipulos acquisivit, quorum
unue, Tbomas, alius Abda, tertius est Uermas.
Ibi non dubito pro Trembi legendum esse trei sibi
(totidcm enim discipuli poatea memorantur ; pro
Abda autcm Abdas, quem ca3teri scriptores omnee
vooant. Sic p. 182, ut obiter boo moneam, pro
capitulorum, legere malim capitulum. Uoo enlm
nomine secundum librorum suorum appellavit
Scythianue, ceu ex superioribue conatat.
(14) . Ita ox nostro Golbertioo lege
pro

PHOTII

43

PATRIARCHJE CP.

l e a n t ; t u m quod irrationabilitatem praeceptorum

raliociniia subjicere posaint, tum eliam quod

metuant et ca?eaat, ne opprobrium risum atque
odium apud omnes aibi concilient. Qaamobrem
b c nuper exorta veterum illorum abominationis
eeminum fructicatio, ut supra diximus, quae ab illia
olim magistria acripto sibi tradiia sunt,neque a m plectuntur, neque tuentur ; sed iis aolum se adhaerere vafre et callide aimulant, i n quibua Dominica
oracola et magni apoatoli P a u l i Epistolae descript
awit; noonullisetiam Acta apoatolorum etcatbolice
Bpietole, praeter eas, quaa corypbaei (Petri) sunt,
admittuntur. Hujusmodi aacra eloquia tueri se a i m u l a n t , u i eos qui circa piam religionem hebetiorea
et imperitiorea sunt, facilius decipere queant,quaai
ab ipao Christo et a discipulie ejus ea receperiol,
quffi defectionie eue insania peperit.
.

44

<

(15), ,

, -

, & , *

'

' , '
a\ , '

/ ,

^ , '

, .

XV.Hicitaque Manes,tanta3 defeotionia priocepa,

anno Valeriani et Gallieni, Romae imperatorum,
nono e cuatodia Peraarum elapaoa (nibil enim i m pedit,quomiaua eapersequamur,quaesuprabiatoris
seriea prelermiait), et i n Mesopolamiam prufectus,
a divino Arcbelao, sancto viro, qui tum Carcharor a m i a ea regione presul erat, multis magnisque
contraimpietatem suam argumentia exagitatua est.
Atqoe inde inaperalo suffusua pudore, profugua C
Dioridem, Carcbarorum vicum, a u b i t : atque i b i
oum Trypbone quodam, alrenuo et aacro viro,
presbyleratua gradum obtincQte,congres8U8,parem
aubiit caaum ; imo etiam ipae Arcbelaua, cum aeduclorem eo se recepiaae comperit,acer quippe vir
erat, et pio studio movebatur, statim i n vicum ae
contulit; ac postquam seductorem illum i n magnas
augtiBtiaa el in pudorem, a quo declinabat, conjeciaaet, ac exsecraoda ejua dogmata evertisset, confutassetque, virumque oranibus derideadum detestandumque propinaaset, eum ad fugam denuo perpulit, i n qua quod et diximus, a perquirentibus

.
(16) , (17)

(18) , * '

,
( , $
), , 6 (19)
(

)
.
, (20) . ^ (21) (22)
, ,
, .

), ,,
, ,
,
,
,

V A R L E LECTIONES 2.
(15) . Noater legit
. Malim vero illud, menti Scriptoria ut videtur,
convenientiua. Hseait forte i n librarii memoria
proxime antecedena.
(16)

. ILa malui

cum no-

stro, quam cum Goialiniano ,,

quamvia quod ad eensum nibil iatersit. Zacagaiua
ex 8UO babet .

(17) . Ita cura nostro pro , quod ad eensum opua non eat, cura viciaaim prius
illud requirat. Ita el legit Zacagnius,
(18) . Ita recte Goialinianus, uoster
haoet mcndoae : nam temporis r a tiooee id refugiuot. Gooaentit cum proba lectione
Petrus, p. 36, e t i n referendo Pbotii loco Zacagniua.
(19) ' . Inaerit hic Zacagnius , quod
oralionia aeriea non requirit.
(20) . Ita Coislinianus, at noster *

uterque meadoae: ractiasime Zaoagniua P b o t i i

bunc locum recitana, , quam lectlonem
fulcit Epipbanius, haeres. 66, n. n ; et qui ad eum
profocat, Petrua Siculus, p. 36, ubi tamen utriaaue
IQ ecriptione per erratur. Pagua eaim aic
a Diodoro quodam, quaai Diodori vicus appellatus
fuit, quod Auta Archelai, p.68, indicant bia verbie:
<( Manesautem fugiens advenil ad quemdam v i c u m ,
longe ab urbe positum, qui appellabatur Diodori.
(21) . Ita malo c u m noatro et Colberit/to, pro Goialiniani. Aatipulatur nobia
Zacagnius.
(22) . I U et Epiphanius, 1. c , et ex eo
Petrua Siculus vooanl, minua recte,si audimua Aota
Archelai, ubi, p. 68, aliquoties Diodori nomine vocatur, et ipaa quoque Diodori epiacopi ad A r c h e laum epistola cum hujus ad eam responsoria exbibetur.

45

46

CONTRA MANlCHiEOS L I B E R L

*6, ' , (23) , et scrutanlibue captua regi Peraarum acerbas illaa

,
poenae dedit.
.
"".

X V I . Gom autem ille vitam i i a miaere et infeliciter clausisset, elapso quodam tempore, qaidam

ejus impielalia disoipuli uaque ad Samosata A r m e .
niffi, raaligni zizania eparseraQt : nec mullo poat
(24),
intervallo, corrupta ejuadem aementisadPhanaream
<
usque pullulare visaest.Unde improba illa Callinica
. cceno repleta, ut supra dixi, Paulum et Joannem,
, ,
genimina viperarum, i a generis bumani perniciem
'
peperit. Inde vero et impietatis eucoessoribas,
. <'
uaquead tempora Gonstantini imperatoria, qui erat
, Heraclii abnepos, impietas illa sine ulla innovatione
( ) progreasa est. A c poatquam multaa adbortationee
(25)
et monitiones, licet inutili exitu, factaa fuerant, et
*
postquam multi pii imperatores in apostalaa gladio
, ,
animadverteraat,neque tamen impietalia cureua de,
stiterat, apoatatia Armeniua quidam aupervenit
, '
nomiae Conatantinua, oajus patriaerat vioue Samo ,
aalensium, Mananalis nomine, quem ad haec uaque
,
tempora incolunt Manichsei. Hio porro Conelanti (26)
nue quoradam ex Ecclesiae diaconia, cx Syria, u b i
,
captivua fuerat, i n patriam suam reverUntem, die .
bas non paucis hospitio excepil. Q u i caplivua
,
libros ex Syria duos aecum detulerat ; unum
'
eancti Evangelii; alterum magni apoatoli P a u l i ,
,
quoe i n hospitii remuneratioDem, irapiam h o ,
spitie s u i religioaem ignorana, dono ipai obtu,

, - C
Conapicatua autem Conatanliniie Armeoiua,
(27) (28),
impielatem et defectionam suam abominandam,
(29) omnibuaque invieam ac perosam esae, diabolioo

. (30)
&

,
^ . , '
^

* .

'^6) , -

' " *
'i
, -

coosilio hoo machinatur. Otnnes quidem libroe,

quoa roligio sua diligebat et amplectebatur, objicit
et repudiat ; aed dogmata sua scriptis destitota
retinens, ipsis Evangelii et Apostoli dicta adaptare
et adjungere conatur.Quamobrem damnato quolibet
libro, impietatem auam praeferente uni Evangelio
et apoeiolo atlendendum esee etatuit ac decernil,
ut pravo hujuamodi arliiicio apoatasi sute coeoum
obtegens, morliferum opiDionum auarum venenam
muliie miscere posset. Sed ille gpecie solum et
figmeato quodam, ut dictum est, Manicbeorum
librog ablegat; utpote qui cerncret, Cbristianorum
legee, eos qui apoatasiae libria utantur, gladio sub*
jicere, eoaque ipsoa libros igni absurnendoa t r a dere. Ex dogmatibus ergo suis ea, quae ad impieta-

VARIifi LEGTIONES E T NOTiE.

(23) . Addidi ex ma. nostro.
(24) . Noater legit eodem
senau i . e. nec rnultum temporis interjectum eraL
Geterom iode ab hoc paragrapbo narratio Petri
Siculi cum Photiana nostra propiua concordat, qui
bacusqoe Cyrillum, Socratera et Epipbaniuni, quoa
diaerte nominat, preesius Pbotio erat aeculua.
(25) . Reatilui ex nostro.
(26) . Ita Goialinianua et Pelrus S i c u )nB, p. 40, rectiua, ot pulo, nostro, qui legit . Confer iafra, 17 el 18, ubi eodem modo
scribitur.

(27) . Noater legit , priua rectlus;

Jibrarius eaim de praecedente proxime
adbuc cogitasse videlur.
(28) . Omittit Noater, aicut et Siculua,
p. 40.
(29)

Imita-

tur et aupplet Siculua :

. Quod ideo mooeo, ut convenientiae in utroque Scriptore exempla manifeatiora aint, quae frequentia in istius narralionis
serie occurrunt.
(30) . Abeet a nostro.

47

48

PHOTII PATRIARCHJE CP.

tem opportuniora et perfectiora erant, foveoe et

. ' , *,
amplectens, nullam non machinam etcontentionem
.
adhibebat, ut eas Dominicis apoatolociaque dictis
, '
subjiceret adaplaretque. Valentini autem porten , '
toeam de triginta onibas et diie doctrinara,et C u , (31)
brici abominandam de pluvia fabulam, Basilidisque
(32) .
aordeaet lasciviae, nec non puiidum quodque e i m i ,
l i u m hominum ccenum, aeque conOdenter et palam
, amplectebatur, neque secundum eententiam et

myetagogiam suam rejiciebat, sed velut qoidam
, .
recens novueque legislator, ex meretrice et ex

varie commisla impietate dogmatagigneus, apoeta
eiffi dox et praefectuein extremam obtemperantium
(33) ,
peroiciem declaratur. Quamobrem hodierni M a n i cbffii, ut euperius dixi,Scythianum, Budem e i Ma- ,
netem libenler analhemate feriunt, CoQslantinum , ,
vero maxime celebrant et c o l u n t ; ejusque succes .
soree paree apostolis Cbristi, ne quid amplius d i - ' "
-

oam praedicant.

. " \

, ,
,

' , , , .
X V I I . Hic porro Conetantinus, q u i et Silvanue,

mutatis sedibus, Manaoali Gibosaam profectua (

impiam animam, mentemque impudenti atqoe
mendacio deditam!) se Silfanum esae dicebat eum,
qaem divini Pauli Epiatolae memorant. Quid vero
dicetur tanta iosania dignum ? In quantam absurditatem delapsua; quanto pudore convictua perfundelur is, qui ab ipso principio per manifestam (j
fraudem ot insaniam prorumpere non erubuit? A t tamen, licet i l a conspicue portenta confingeret ao
mentiretur, non defuere, q u i ejus dictia pellecli
ipsi obtemperarent. Et ille quidem Macedonas
vocabat diecipuloa suos, seque, ut supra dictum
eet, Silvanum, seque a divino Paulo miasum jaclitabat, aliaque similia multa effutiebat. Sed postquam raonatrum illud scducendo populo natum
vigioti septem annos in dictis locia manserat, i n colarumque multos i a eamdem traxerat perniciem,
i n impiotate deprcbensua sua, cum jactu lapidum
poBnae dedisset, ininfernum ingreseua eet. Re com-

1Z\ ' (34)

(35)

!), (36) ,
(37)

. ?
;

(38) ,

'

; ' , , ,
.
,

,
. '
', ,
,

V A R L E LECTIONES ;.
(31) . Ila ex cdicto Constan- D
tini olim capilale erat, A r i i libroa asservare, teate
Socrale Histor. Eccles. l i b . i , c. 9. Gonfer Pet.
Baelii Diclionarium
Historico Crilicum,
tomo I,
p. 354.
(32) . Sic Gregorius M . animadvertit i n baereticorum libros, teste Joanne Sarieberienai, De nugis curialium, l i b . n , c. 26. Alia
bujusmodi exempla babes apud Jo. Gbristoph. W a genseilium i n Praefatione ad Tela ignea Satanx,
>. 7 seqq. Sixtum Senenaem i n Bibiioth. sancta,
ib. i i , p. 63 ; et M . Wilhelmum Schutzium i n
Dlaputatl. binia decombustionelibrorum haerelicor u m , Lipa. 1697 et 1699, editis.
(33) . Disertius boc exponit Pelrus
Siculus, p. 42.
(34) . mendoae apud Per o m Siculum p. 42, librarii vitio : nam paulo post

alicjuoties recte vocatur.

(35) . Lej?e , ut supra
16. Certe Petrua Siculus, p. 44, itorum legit M a .

(36) . Forle igitur raelempaychosin a

Pythagora, cui et alia debent Manicbaei, mutuam
accepit quara et Suidas tom. II, p. 491, Maneti
Iribuil, nisi dicere malis eum verba aua metaphorice iaterpretanda voluiase, quod Petri Siculi
vcrba, p. 44, indicare videntur, ubi diacipulos
Macedonae (ad quos scilicel olim miaaue erat S i l vanue), 8 vero Silvanum a Pauloniisaum appellaese
fertur, quod et Noster paulo post recitat.
(37) . Vide II Gor. i , * 9 ; I Theas. i ,
1; I Petr. v, 12.

(38) '. Ita scribo c u m Nostro, et

Goibertino, pro , quod babet C o i e l i nianua.

40

CONTRA

MANICHJEOS

LIBBR

80

I.

'

, perta enim Constantinus imperalor Symeonem

quemdam misit, qui eeductorem aupplicio plecte 6 * &,
r e t ; erroris vero consortes, siquidem ab illo reei ,
lirent et toto animo pocaitentis locum implere
^ ' vellent, ad disciplinam sanss doctrin et apoetaai
, , damoationem Eccleaiia traderet erudiendoa. Gum
,
pra3dictus (Symeon) pervenieeet ad locum, u b i
(39)
erroria officina aperta fuorat. Trypbonem quem
dam, ibi praefecturara gerentem, adjungens sibi,
.
tum eoa, qui seducti fuerant, l u m ipsura perniciei
, %
doctorem apprebendit, atque eos, qui ad pocniteo ,
tiam respioiebant, vel respicero se siraulabant, Ec ( ),
olesiarum Dei praesulibus tradidit; iis autem, q u i
, adbuc apostasiffi dediti erant, aimul adductia atque,

ut par erat, admoaitis, ducem erroria i n scopum
, ^, proposuit, precepitque ut lapidea i n eum mitte ,
rent. Verura alii quidem rem segoius sont aggreaai.
* ' Juatusautem quidam,qui adoplatus i n filiura fuerat
, , ,
a Conslantino, a quo eliam Manichaicam haereain
(40)
edoclua fuerat; agnoacens, ut verisimile eat, i n
, quantum ee barathrum magiater ille conjeciaeet,
6. * ol
arrepto grandi saxo, lethalem ictum i a prafura i m . ,
misit dootorem, miaerumque misere vila privavit:
, * - post eum vero reliqua multitudo, manura operl
- , adraoveas, acervum lapidum cadaveri i m p o s u i t :
, unde factum est ut ad hanc uaque diem locue ille
, (41) , Soros 3 acervu* appelletur.
#.

' ,

'

, * .

. 01 XVIII. E t i l l i quidemDei Eccleaiis adjuncti fuere ;

,
maxima pare eorum obstinata in propoeito m a n a i t :
' ' ,
imo miser quoqueSymeon,utpote aalutaria dootrias
, ^ i m p e r i l u 8 , e t aliuodo mente levie ao versatilis, perconlatua ao curioae perquirene ea, quae ad apostatae
,
pertinebant, qui alioa ad eententiam re?ocare debe ,
bat,ipaead pernicioaam eorum reiigionem acceasit.
2 (42) Peraclis igitur iis, quae supra diota aunt, et rever,,
su8 ad imperatorem, a quo miseus fuerat, feram
. ' , ' , illam (errorie) intra se occultans annos tres,atque
,
fovens,cum j a m proximum esset, ut omnibus intra
& ,
se devastatis foraa erumperet, ex iraperatoria urbe

furlitn se subducil, cumque ad memoratam Ciboe* , ,
sam remigrasset, Constantini conaortea et aocioe
xa'i ,
convocat, quera iile jussus inlerfecerat, seque
, aposlasiffi doctorem et aucceasorem conatituit : at ,
que exemplo eorum, qui pracesserant, defectionie

praefectorura, rautato aoroine 86 T i l u m appellavit.
. (43) , D Tribuaautem annis in hujuemodierrore tranaactia,

, (44)
(45)

cum multoa a pia religione avertieset,in bujuemodi

gealia comprehensua, igne debitaa poBQas l u i t , t a m

V A R L E LECTIONES E T .
(39) . Ita Noeter : praemittit Goielinianua,
preter rem, eam i l l a d j a m prfleceeeerit.
(40) . Ita noater : ot Coielin. , forte rectioa, quia de scopo aliia proposilo
termo est.
(41) . N O D babet Nnster.
(42) . Noster

^,

aed

nalim U l n d , quia boc minus quadrat ad eequene

(43) . Ms. Hamb. habet , mendose.

(44) ". Ita c u m Noetro lego pro
Coisliniani, eensu incommodo.
(45) . Ita lego ex Nostro, c a m
Goialinianua omittat, quod tamen verbum
CQIU c o n j u D g i t .

51

52

PATRIARCHJE CP.

ipse quam ejus diecipuli, qui resipiecere noluerant.

Etenim Justus eupra raemoratus, q u i apoatatam
manu sua interfecerat, post alias multas, ut ileri
aolet, confabulaliones ac quaestiones apoatolicum
hoc dictum proferens : Quoniam in ipso creata sunt
omnia, qux in ccclis, et qux in terra, visibilia et invisibitia; sive throni, sive principatus, sive potestates
omnia per ipsum et in ipso creata sunt: et ipse est
ante omnia, et omnia in ipto constant \ Hoc,inquaun,
dictom objiciens, contra Symeonera insurrexit, d i oens : Ne forte ipai decepti eesent, aequaceaque
suoa deciperent, non eumdem factorem cceli el
terrae, Deumque vere et Patrero Domini nostri
Christi pradicantea ; aed praeterhunc aliumquemdam, quem apostolicaeloquia non norunt. Gum ex
hiyaamodicommotionoliaetpugnairreconciHabilia

, * , .
, 6 , , ,

"
,
,
* ,
,
,
,
, (46)

inter eos orta eaaet; Justus Coloniae epiecopum convenit, ut apostolici dicti sensura clariua aaeequeretur : cui ille omnia enarravil, quae intersese et eodales auos conligerant. Ille rem Imperatori denuntiavit. Ia tum erat Justinianue, qui post Heraclium
imperium acceperat, quique mandavit, ut haec negotia perquieitioni et justo judicio subjicerentur;
ita ut iia, q u i reaipiscere nollent, aut qui pceniteoiiam olim polliciti, nibilominua i n apostasia sua
pereeverarent, ignis aupplicium subirent. E l alia
quidem multitudo una cum Symeooe,qui et Titus
vocabatur, acerbo morlie genere periit.

(47)

. ,
,
,
,
, ' .

( ,
)
' , (48) ,

, (49)
(50), -

. , , .

X I X . Paulus vero quidam, Armenius genere, cui C

duo fllii erant Gegneesiuaet Theodorus, aupplicio,
quod toti Apostatarum ccelui deatinatum fuerat, se
fuga B u b d u c e n s , i n vicum aupra memoratum,Kpiparim nomine, receptum habuit, ubi impietatem
diaaeminare conabatur. A b boc aulem Paulo pars
defaotionis non m i n i m a , etdelestanda M a n i c h e o r a m putat ae denominationem acoepisae, potius
quam ex Callinices filiis. Hic filium auum Gegnaeium impietatia magialrum constituit, ejua nomine
in Timotbeum commutato. Qua de causa frater
ejus invidia a t i m u l a t u r : invidia autem seditionem

, ,

, (51) (52),
, (53),
,

,

(54)

(55).

, . -

* Goloas. , 16-18.
V A R l i E LECTIONES 1.
(46) . l t a malo cum Noatro, quam D (52) . Pelrua Siculue, 1. c.
oam Goialiniano. H i c enim palinariue error erat
ob similem et pronuntiandi ralionem.
Manicbaeorum, quod non eumdem conditorem coeli
(53) . Ita Noster pro . Goet teme, quam Patrem Chriati, crcderent et profidicis. Goisliniani Petrus Siculus habel
terentur, qnod tamen Justue v i dicti Paulini fieri
eodem aensu.
debere videbat.
(54) . De bujos filiis vide eupra ad
(47) . Ita recte Coielin., at Noater .
2.
(48) . Ita ex Nostro, pro (55) .. Recentiores scilicet i l H ,
quod habet Coialinianua. Pbraaia Grecis
qui Pauliciani vocaoiur, quique non a Paulo illo et
perfamiliaris.
Joanne, de quibus 1. c. sed a Paulo quodam Arme(49) . Rectiua non agooacit m?.
nio, istis recentiore, Doiniais eui originem repetie(50) . Ita optime CoisliDianus, pro
runt, majorum scilicetexemplo.quisuperiorieaBtatis
<juo Noater mendose . Frequenter Phodoctores suos, quod ex 3 et 4, constanl, recentiue priori voce usus est.
tioribus postponere, eorumque inter se merooriam
(51) ". Ita Nuster pro Goieliniano. Prius
oblitterare consueverunt. Interim notare bic fas
certe magis quadrat,referendum scilicet ad ,
eat, videri hoc loco Pelrum Siculum a Pbotio
quam posteriua, quod pertineret ad . Petrus
abire, quando, p. 48, diserte Paolioianorum oomea
Siculue aetruit leotionem aoetram, p. 48.
a Paulo et Joanne, Galliaicee filiie, derivat

53

C O N T R A M A N I C H i E O S L 1 B E R I.

54

, 6 - peperit: i t a u t divisa impietaa seipsam dilaceraret,

altercantibua illia tam nalura quam impietate fra . (56) tribus, alio quidem dicente, missara a Patre deeu
per gratiam ab eo, qui acceperat, ee auscepieee:
,
aeque praefecturam impietatis 3ecundo non cesau ,
ram esse; Tbeodoro autem hanc ad se trahenle,
(56*) ,
ac dicente se non a Patre ex ejue, qui acceperat,
'
roanu quasi secundo dono accepiese, sed ex primo
' , dono, et inde hausisse, unde Pater traxerat. Hsec
6 (57) ,
porro eeditio contcntioque ad uaque finem impiis ' , '
*. - simae amborum vita3 peraeverarit. Leo autem, Germaniciaj i n Syria ortus,tunc Romani imperii acep
tra moderabatur, qui compertis impiissiraorum bo .
minum gestis, Gegnsesium acceraivil. Cum autem
(57*) ' probo sciret haic examinandi jua non sibi compe (58) '
,

tere, reum ad patriarcham illiua temporie remisit,

qui de religione ejus quaestionem baberet. Multis

itaque babitia cum apostata colloquiis, cum i l l e i n

t , ,
qaibusdam negando, ut mos ipaie erat, elaberetur,

in aliia autera defectionia et apoataai suse aenten tiam ortbodoxis verbis multipliciquc vocum muta .
tione obtegeret, atque ita a crimine declinaret,
,
auditorum calculua jam ad eum innocentem decla ,
randum paratua erat: et omnimod impietatia
, ,
bomo innoxiue, et ab omni crimine purua exietima,
batur. Hujuamodi autem erat, exempli gratia,
,
colloquii forma: Beua t u , dicebal Patriarcba,
,
quare orthodoxam fldem negaati ? Respondebat
'
upoatata, euro, q u i orthodoxam fidem negaret,
. 01 ,
anathama esse, orihodoxam vocana impietatem
,
( , , , - ^ auam. Hinc altera proposita quaeatione : t Quare
crucem Chrisli non adoras,etamplecleria? I l l e vero
; pari malediciioni eum, qui vivificam crucem non
, adoraret, subjiciebat. A t ille omni exaecratione d i , ,
gnue homo, qui omnia susque deque vertebal,cru
cem vocabat ipsum Ghriatum,qui manuum exten ;
aiooe crucem delineabat. Ac verba quidem erant
? tbealrica et communia, eed ea, qum verbia signifi ,
cabantur, apostasiae propria et myatica. Sciacita , ,
balur iterum : Gur eanctissiraam Deiparam de (59).
, , . bito bonore et adoratiooe non digoaris ? Ille,consueto sibi more,anathema dixit i n eos qui eanctam
(60) ,
Deiparam non adorent; adjeciique se illam amplecti
,
et colere, i n quam iogreasue, et ex qua egreseue
.

(61) eat Dorainua noater Je8U3Cbristus,eamqueomnium

;
, , ^, ,

nostrum esse matrem. eubdolus ille oretenue

dicens, seeundum exsecrandam ejus initiatiooem
atque senteatiam, qua eupernam Jeruealem Deiparam csse confingebat simulabatque, i n quam praa-

V A R L E L E C T I O N E S E T ).

(56) , Ita ecribo pro , prout

et Hamb. codex et grammaticffi rationes postulant.
(56*) . Id aibi homo voluisee
i d e l u r , qaod a Patre per Christum grati dona
acceperit, alludens forte ad Ephes. iv, 8.
(57) * , . Ita ex -

atro reatitat pro eo quod Jegebatur: ' .

Conaenlit Colbertinus, nisi quod pro ''
I t g i l ' . Eamdem pbraein lege intra 19.
Seoaoa noatrae lectionis clarus eat, acilicet, quod
Tbeodonie eam sibi vindicarit praerogativum,quod

a Patre ,nullo interprete aut parario, gratia

dona acceperii.
(57*) . Eat ia Leo Iaaurua, qui et diserte a
Petro Siculo, p. 48, nominatur.
(58) . Realitui ex Noalro.
(59) . Vide aupra 8, ex quo et
scqueolia illustrari debent.
(60) . Id aibi procul dubio vult,
iisdein verbis uauroa fuiase alios omnes, qui forte
ad haec audienda admiaai erant.
(61) . ItaNoster: Coislinianua vero .

PHOTH

55

56

PATRTARCHJE C P .

cursorem pro nobie ingreesum fuisee Chrielum, **' ,

.
Apoatoli verba praedicant. Quarta ipai queestio pro, ,
ponebatur : Cur immaculatum ettremcndum
.
Cbristi, Dei nostri, corpua et eanguinem contume* *Q
ltis afficeret et respueret, neque ipei participare
,
vellet? c Illescelestissimus ilerum eam,qui corpuset
* (62) , eaDgainemCbristi,Dei noslri,contumeliisafOceret,et
'
extra participationem ejua maneret,anathemate fe ,
riebat, corpus et sanguinem intelligena homo detc .
8tandue,aon quffi Domioua nosler corpus et sangui
nem vocanda esae docuit, sed Dominica cloquia.

De catholica Ecclesia interrogatus, dum similia
reaponderet, per catholicam Ecclesiara confeasue
'
Manichaeorum intelligebat, ipsosque boc honore
, '
afficiebat. Haec secula sexta de baptiemo inter , , * '
rogatio : N u m videlicet ipsum putarel cseo pur- . "
gationem animae et animoe aordium ac lavacrum
,
remi88ioDie peccatorum. Ille vero pari artificio
.
alacriterque responsionem dedit, qua baptismum

venerabatur et admittebat: at per baptiami vocem
.
ille, omnia miscens et coafundeas, Dominum no (63)
strum Jesum Christum subindicabat; scriptum esae
*
enim,ipsum esse aquam yivcntem.Sic dolosumillud
vc et malie artibus plenum monstrum ; ille, ioquam,

qui nihilomnino,quodcatholica3etapoetolicaeEccle , siae esset, eentiebat, imo potius omnia ipsi contraria
,
fovebat, eectabatur, venerabatur, quoniam eccle (64) .
aiaeticia verbie i i s , qui tunc pra&senlea erant, ad , ) vereari uon videbatur ; qaarum involucrie vocum
, ille mortiferum defectionis susa virua occultabat
scelestus ille, ut initio diximus, quaai nullius i m - C , ,
pietatis reus, sed Ecclesiaalic doclrioae eequax
evasit. Quamobrem poet examen absoivitur, q u i
doplici dignua erat supplicio, ob paternam acilicet
, ' impietatem, et ob fallaciam, qua jualum judicium
, ,
perverlit, ac aibi, impiissimua cum esset, verae no- ,
etr religionie gloriam coociliavit. Goeterum c u m
,
lalibua artificiis i n judicio abeolutua fuisaet, a b i m *
peratore decretum pelit et impetrat, qua eibi fa ,
oultae datur domi secure versandi, negotia absque

obioe gerendi aua, nec calumniatorum linguaaultra
, '
metuendi. A b imperatoria itaque urbe profeclus,
, , , ^
oum Episparim se contuliaset,defeclionis discipulos
, . '
convocat: atquo inde M a n a D a l i n , e x qua memoratua

aupra Conatantinua prodierat, profugus cum aociis
(65) : r
r

. www... \wj

advenit. Ibique annia commoratus multie cum plu- ,
rimae miser animaa corrupisset.pestilenliaB morbo,
, ,
qui tuDC temporia grassabatur, diem clauail extre
m u m , poetquam annie circiter triginta impietatia
.
prffifectue fuerat.Hicscelestissimua homoexocculta
,
commistione filium suecepit, Zacbariam n o m i n e :
,
1

V A R I i E LECTIONES .
(62) . Ita ex Nostro pro Coialiniano ,
quod tamen itidem locum suum tueri potest.
(63)

. Ita

meniario in Isaix cap. x x x n , ubi aquam baptismi

VOCat ,
.
(64) . Hoc reposui pro

Noster, ubi Goislinianus voces non

Bgnoscit: At veteres baptismum solent omnino
. Neque enira b e c Pbotius narrat, sed ex interaoimarum purgationem vocarc. Eadem fcro phrasi
rogati senlentia et meale refert.
cum ^ostro uti m i b i videtur Tbeodoretus i n Com(65) . Noeter legit , mendose.

57

C O N T R A M A N l C H i E O S L I B E R I.

58

, quem, ul j a m diximus, quidam ez Manichaeia mer .

cenarium et paetoris titulo indignum habent, atque
, '->
,
)

(66) (

a magistrorum choro eliminandum.

(67)

(68),

.
, ,

(69) , ,

X X . Gaeterura, defunclo Gegnaeaio, discipulorum

turbainduaa partes dividiiur ; alii quidem Zachari
,
societali se adjuagunt; alii Josephum sequuntur,
quem nonnulli spurium esse dicebant. Multaque
'
inter hoa orta contcntione, cum alius Spirilussancti
, (71)
vimet operationem i n se totam habitare afOrmaret,
, alius vero camdem ipaam in se pertraheret, illaque
. ' * , 5v , - vacuum ease adveraarium suum probare conaretur,
Quinam autem Spiritua ille fuerit,qui in lales homi, (72) ;
nes adveniat, nisi fortaaae malignus ct impurua
* ,
hujuamodique receptaculia dignua ? CaBterum ac : *
crescente ea de cauaa contenlione, c u m j a m
, - ,
manibua et plagia decerneretur, admodum i n d i *1,
goatus Zachariaa, quod paterna baareditate pel.
leretur, Joaepbum i t a feriit, u l i n mortis pe ,

riculum adduxerit. Altero
autem ex ducibua

.
pene proatralo, utraque factio ultro citroque urge' , bat, tempueque certaminia obaervabat secum repu " (73)
tana, ancipiti marte congrediendum esee. Modico
, ' , elapao tempore e re fore visum est, ut altera ab
,
altera factione aepararetur, ne incerto pugn exitu

.
mutua ee inlerneeione delerent. Gum aulem poat

* (74), - C dissenaionem ita conapicuam,non modo aese mutuo
opprobrile ioapeterent, sed etiam vicinorum convi
ciis, cantibue, derisioni paterenl, inter se ulrinque
, '
consultant, ut Dcculta fuga sedee mutarent. Interea
,
vero cum Saraceni Romanorum flnea incursarent,
.
ao belli more expeditionem agerent, eorum inver ' ' , ^
aioncm anteverlena Zacbariaa fugam fecit, diacipu ,
losque relinquena inimicia et gladiis cxpoaitos, ao
lue ae subducil, ita ut cffisa tota auorum multitu (75) dine ipse incolumis evaserit; hinc porro factum
, .
est, ut pro paatore merceaarius a multia audierit.
Josepb vero, qui pedum velocitali non tantum fide (76)
'.

(70), ol

VARIiE LECTIONES E T NOT^E.

(66) . Ita scribo cum Nostro pro . 5 0 , et hiulca nec cobaerens videtar Pbotii, s i
cum sequentibua comparea, narratio, qua3 ~
i n~
Peleu fcro ut interpretalio habet, quod ex pronunliatro Siculo rectiua aibi constat.
tionft c u m altero illo facile permulari poteat. E x
peatilentia scilicet obiit homo, quae eo tempore
(70) . Lege de hac voce Gottfridum
Tebementer grassata i n hominea a noetro dicitur.
Olearium, i n PraBfat. ad Vitam Apollonii, p. 3 7 .
(67) . 6ic reatituo ex nostro et C o l (71) . Vide eupra 18, not. 5 0 .
bertino pro Coisiiniani, quod ex yitioaa
(72) . NOD babet me. nosler, quo lamen
procuntiatioDe ortum cat, i n primis ai scriptum a
ad senaum perQciendum opua est.
Pbotio^ credaa , quod est apud Thucydi(73) . Hoc malim cum noatro pro Coislidam. enim de morbis depopulantiniano.
,
.
boe, ac speciatim de peatilentia Athoaiensi: (74) . Ita lego cum Noslro pro C o i . Accedit, quod
sliniano.
,
PetrDe Siculua, . 50, scribit, eum 6
(75) . Sio Noeter rectiue pro . Deoblisae.
serlis enim discipulia i a fugam se dedit.
(68) . Vidcs h i c , quod
(76) '. Noater , u t r u m obiter moneo, exprimi vocem , q u i a ejueque recte. Colberlinue habet , quod
modi phraaibua alias ut plurimum omittilur. Lege
Grammatica? rationes itidem ferunt^ Cffllerum ut
w. Lambertii Boe Mysterium eilipseos Gr. Linguae.
Graeci ,
p. 18. Eadem phraai bio utitur Petrua Siculua.
dicunt, ita Noator commodeecriberepotuit
(69) . Abit hinc nonnihil Petrus Siculas
.
! L

59

PHOTII

60

PATRIARCHJE CP.

bat, quantum Zaoharias, sed versutia et artibue

plus valebat, cum i n ipea hoatium invasione illius
circa fidem diseeasionis causa aufugeret; tecbnis
fldens, ut supra diximus, ac procul inimicorum
agmen adveniens conepicatuB, gradum e fuga revocat, revertique jubet jumenta et currua, ac ee
auosque fingene esse tranafugas et deditos, i n
occureum bostium venit, quasi scilicet sponto
cum eociie auis accederet, cumque dolia auia
fidem adderet, atque juratua illorum ae rebusproepicere confirmaret, cum aequacibus suis incolumis
aine ullo rei familiaris damno dimiasus est. Poatea
oaptato fuga) tempore u b i occasionem aibi offerri
vidit, cum sequacibus saBpiua memoratum vicum,
Episparim nempe, recipit, ubi splendide ab i n colis exceptue est. Locua quidem ille hominum de-
fectioni deditorum quasi officina erat,ita u t i n e j u s
ingreaau lampades accenderentur, aliaque honorie
sigtia adjicerenlur, qualia Gbristi diecipulia debentur. Sic amice eusceptus aliquo tempore ibidem
versatua eat, alioa decipiens et deceptua ipae, asseclaeque suos i n perniciei baratbrum deprimeDS.
Quidam porro Griooraobea nomine, qai iater r e giooia magiatratus numerabatur, doctrina piua, honeatis moribua, religionia atudio admirabilia, q u i
illos Dei oaoree detestabatur, ubi comperit aeductorem i n illo vico degere, et defectionem magis
magiaque propagari, collecta militum maou, i n l o cura, ubi apoataeise mysteria celebraotur, se c o n t o l i t , obseeeaque domo, impietatis principem, ut
eolet fieri, i n repentinie hujuamodi expeditionibue,
dum alii ad alia vertuntur, capere non potuit; fuga
quippe ae aubduxerunt: diacipuloe autem ejua
oomprehendit, et grasaantero tanti mali peatem
coercuit et disaipavit. Ferox autem ille apoatasiee
doctor Joeepbue, quietiam Epaphrodituavocabatur,
vi expulsus exeo loco, ut dictum eet, et fuga dilapausin Phrygiam, brevi posteatempora Antiochiam
Pieidi contendit; ubi advena cum esset,totusqueab

(T7) .
,
, (78)
,

( *
), ^ ^,
,

.
' ,

(79)

(80), (81)
,

, ,

(82)

), (83)

'

,
*
,

, " (84) , ,
, ,
, ,

(85), ,

,
(86), ', -

V A R L E LECTIONES .
mendose babet , pro , quem
casum verbum requirit.
(82) , recte pro , quod in Noatro exatat.
,
(83) . Illuatre boc erat t gaudii et
, .
cultus argumenlum. Lege de hoc more plura apud
(78) . Iia lego cum Noatro, pro quo Ciampinum, part. I. Veterum Monumentorum,
Goislmiaoua i n dandi casu. Gum vero
cap. 22.
aeque bene dici poasit ac
(84) . Ita Nosler
, n i l video cauaae, cur non eumdem
fere pleonastice : nam aimpliciter de maaiulrinque casum admittamus, ut taceam, incoDgrue
slratu accipi solet apud Graecoe. Sic ol
dici , eeque ac Latine
, etc. Confer notae ad Philoairati Vitaa S o vix dixeria, fraude dolos nectere.
phiatarum, p. 490. Aliaa vox nomini addita
eam rem aimpliciter denotat, q u nomine ieto
79) " . Ita cum Nostro pro .
exprimitur. Ita idem eet, quod
onim casus huic particulae convenit.
. Gonfer. Jac. Perizonii Notaa ad iEliani Varias
(80) . Sic Noater recle ; Bistorias, III, 4 3
enim vel frequentieaimum eat
apud Grscoa. Coislinianus minus
(85) . . . . .
bene : enim ex genuina suanotione
Non agnoscit Noater, librarii oacitaotia culpa, q u i
locum hic babere non poleat. Vide Suidam tom. I,
ex voce in afflnem aono
voce et compara i b i notae Kueteri.
prepropere detapeus videtur.
(81) '. Ita Noeter, pro quo Coielinianut
6) . Ita Noater recte, pro
* utrumque recte. Paulo poat ms. noeter
liniani.
(77) . Ita recte Coialinianus: ater nullo sensa . Pelrus Siculue,
p. 52, clarius ut aolet, mentem exponil hia verbia :

61

CONTRA

62

M A N I C H J E O S L I B E R 1.

olotf , * (87) inseqoentibaa, utpote qoi ab illie longiaaimo apatio

* ,
dietaret, multoa incolarum ad peatiferam suam ae 3
ctam abduxit, magnamque apud eos benignitatem
*1 .
expcrtuseat, qui postquam impiamillam doctrinam
( per annos quadraginta plenos predicaverat, ecele ) (88),
stam exsecrandamque vilam cum morte eommuta
,
vit in euburbio predict urbia, quod Ghoriocopium
vocatur.
,

, ,

($

,
1

' ,

(5 , -

(89) .

'. povoc
X X I . Gum autem euperates adbuc esaet, et i m , pietate floreret, mulier quaedam ipsi familiaria, qoae
, viro nupta erat, inviolabilem connubii torum de ,

(90)

.
TYJ

'

(91)

, ,

^ honrend feras alia similia adnaacitur, draconis ve

. (92), ,
,

(94)

apexit, et foroicationi sededidit. A i u a t porro eum,

qoi alienas nuptiaa violavit, eeductoris discipulum
fuiase, qui ex Hebraeia ad impiam illain religionem
tranemigraverat. E x indigna porro et abominanda
hujuamodi commiatione adullera mulier famosum
illud turpiseimumque scelus peperit, exeecrandum
nempe Baanem. Hic igitur nequisaimua Baanea memoratum Epaphroditum excipit, q u i omnia priue
atabililae impietalis dogmata retinene, impuritate
autem yitae etnefandia oorporum mistionibua aliisque sccleribue predeceaaores suos occultare etudone
perniciosam disciplinam sequacibua traderc perseveraTit. Eodem porro lempore huic muhiformi et

(93) -

, , ,
(95) ,
.
' ,

neno plena. Huic patria erat Ania, vicus Tabi

urbi proximue: scelestoque nomen erat Dryinus,
quod vocabulum latilantem in bumano corporevenenosum perniciosumque serpentem indicabat.
Ferae hujusmodi nascitur filiua, ex ipsia, ut poto,
veleria serpentia renenoaia seminibua potius ortum
ducene, quam ex parente suo. Proli suee pater n o
men imponit Sergius, quod vas esse totiua diabolieaa nequitiaj capax sequentia demonatrarunt. I B
erat ad pervadendam et praedicandam impietatem
natua, veraatua inoccultanda,tempore ita auadente,
sentenlia aua, ad simulaodam yirlutem compoai-

V A R I i E LEGTIONES E T N O T i E .
(87) . H c Nostri lectio eat, proba omnino, D quod non iDibeoter alteri iati aubstituerim. V o x
eaim haec de rebus minirae violandis, ubi violata?
eunt, v. c. sepulcns usurpari solet, ut proindeaptiaeime ad violatas coojugii sanctiseimas legea traoa* clam nobit fugerunt.
ferri queat. Facile autem fieri potuit, ut iibrariua
(88) . Noster pro

el c u m altera Goieliniani oronino permuU n d a . 8 i c Demoatbeoes :

,

(vel

ex

legit ,

forte non parum melias, eo seneu, quod Joaephue

ille, q u i et Epaphroditus dictus sit, ralda fuerit
aoiotas a soie, adeoque aegre dimiaaua, et binc a
Pisidenelbae amice exceptoa. Lectio iata et interprelalio confirmalur sequeotiboa verbia ' -

, i . e. unde appellatus ett> aoilicet Epaphroditua,

quod nomen bominem venuafum atque amabilem

infert. Ita omnia optime aibi conataot, nec hic

verti debet, quod via vocum non pati-

tar, per tU dictum est.

(89) . Petrna Siculus, p. 52. , qood illi poto preferendum.

(90)

^ .

NosUr

legit

c u m per pronnntiato
scriDeret.

(91) . Non habet Noater, aine quo l a men aenaus non elicitur.

(92) .
* .

. 54.

(93) ".

Noster, ordine mutato,

appeliat
Petrua Siculua,
enim non aolnm

quernum

denotat, sed et venenatum genua serpentum a quercubua appellatum infert, teste Dioscorid., lib. v n ,
c. 12.
(94| '. Noaler .

. Ita cum Nostro pro Goialimani.

63

64

PATRIARCHJE CP.

tus; acutus ad dolos struendos, et ad pelliciendas

inperniciem a n i m a s ; atque ut compeadio dioam,

omnium qui ante se defectioni nomen dederunt,ad
quodvis technarum genus paralieairuus, et ad pervadendum apliasimua. Hic itaque malediclus homo
cum alia multa deceptie sequacibua tradidit, t u m ,
quid circa se ipsum aentiendum esset, paulatim de
ee sublimi modo proponene, et ad credendum i n ducens, non dubitavit, nec i n h o r r u i t : linguara
et animam el menlem et ora Dei inimica I et se
ipsum et illoa vocare Spiritum eanctura. Haecporro
tradidit impiua ille, u l clam et myslice aio loquerentur, et crederent, talium mysteriorum extemos
aadilorea indignos esse jaotitane. Illi autem mieerr i m i etejus mystagogia revera digni tantam eceleris
atrocitatem neqae reepuebant,nequed6teatabantur;

aed recipiebant eam, etai oulla major unquam i m

pietaa fuerit, auieque oalamia et euffragiis illam
coafirmabaDt. Sic miserum illud aniraal bomo,cum
a Creatorc suo recesserit, et ab ejua providentia se
aequeatraverit, atatim praeda maligni epiritua efQcitur, in omnemquenequitiam demergitur. Seitem
neqoiaeimue ille stellam e p l e D d i d i a a i m a m dicebat,
et multa alia, q u s potius silentio tegi, quam
publicari debent. Iraprobua porro ille Sergiua, etai impiiasimo patre natua eeaet, ut
diximue, non a parente myateriia apoetasie i n i tiatue e s l ; aed oum adbuc teners esaet aBtatia, a
muliere quadam, q u pernicioaa Manicheeorum
dogmata tuebatur et praedicabat, initiatua, et d i u -C
turna mysteriorum tractatione in impietate conaummatue, Anticbristi prodromus effioitur. Par erat
enim, par erat deteatandaa hujus et Oeo i n i m i c s
apostaais doctorea et praecones alios Agarenorum
prolem eaee, alioe servitutia contumeliosie notis
inuetos, alios adulteriorum partua, a l i o s muliebrie
insaniae et furiosae doctrinas diecipulos comprobari.
Cffiterum, ut paucia dicam. Sergiua apostasiae d i sciplinam aic accipere incipit. Praedicta Maaicbaea
mulier, ubi primum cum illo colloquia miscuii :
Cur,inquil,divina non legia Evangelia ? Ille vero, qui
nondum apostasia? viruain praecordiis tamprofunde
poaitum babebat, non licere inquit ei, qui laicorum
ordinem impleret, a i c impudenter tremeodorum

VARLE

(96) .

8 prius bonum eet.

Noeter simpliciter

,
, ,
,

(96) ,
( yai

!) ,

,
*
.
,

. " -

(97)
(98)
, , '
? ,
'

, *, ,
(99),
'

'

(1).

,
,

-,

(2)

'

, ' .
,

' ,
, ,

eloquiorum lectionera aggredi: iilud eaira aacer- ,

dotum offlcium eaae. Tum a furiosa illa muliere

aadit, fruatra 86 tantam reverentiam exhibere.nullam enim esse personarum acoeptionemapud Deum,
qui vellet oranes salvos fieri, et ad cogaitionem
veritatie venire. Sed, ait, quod i t a revereuter vos
babeatie circa Dominica eloquia, noa ad honorem

* -

' '

" , , ,

; (
'
!), -

LECTIONES E T NOTJE.

(1) . Ex Nostro, quod dictionie eeriee r e -

quirit pro .
(2) .

Vox i n veraione omieea i n (97) , Noster babet , sensu eodem.

fert clandeatinam familiaritatero, io qua cum m u (98) . Noster , forle reotiue.
(99) . Hoc repoeui ex Nostro pro - liere illa veraatus ait, fortaaee et furtivos amores.
Petrua Siculus exprimit per .
. Prius cnira requirit vox io genilivo

casu poaita.

CONTRA

5
(3)

MANICHJEOS

LIBER

I.

66

illorum ita provisum est, sed i l l u d eet artiflcium et

techna eorum, qui apud vos sacerdotea dicuntur,

qui verbum Dei adulterare volentes, curantesque,
/, (4)
ne myateriorum,qu83 i a Evangeliis aunt, participee
*
s i t i s ; ideo vetant, ne perinde atque ipai vos ea
(5)
legalia. Siquidem e a . q u vobia aadientibus legunt
. a tota serie dotruncantcs et dilacerantes, aic voa,
,
auditoreSjintercipiaat. Ita captiose illa moenaa p r i ,
mum de illo ad lapsum jam prono experimentum
, ol
accepit, mieeri mentem succutiens ao pelliciens :
(6) , iterumque interrogabat: Quid aignificat dictum
.
illud D o m i n i : Multi dicent in die illa: Domine,Do (7) 6 mine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in no '
mine tuo dxmonia ejecimut,et in nomine tuo virtutes
(8) , '
multas fecimus ? El iunc confitebor illis, quia n t m , - quam novi vos, discedite me, qui operamini iniqui .
tatem .Quinam i l l i aunt,quibua Dominus ait : Non
*
novi vos. Haec ipsa interroganle, ille, qui ex grega
,
lium numcro adbuc erat,homo rudia et divinorum
. ,
eloquiorum proraus imperitua, dubiua ailebat, ab
,
illa vero, q u interrogaverat, queestionie solutio *
nem requirebal. Illa vero non etatim rationem d a * , , bat.Gallidam enim est mulierum geaus adcaptan, dum procraatinatione diacendi cupidum : u i q u e
,


raagia deaiderium ejus, quem decipere volebat, ad
; , '
quaesitorum nolitiam adipiscendam incenderet,80 ' ol
lutionem non dabat, aed aliud proponebat evange . (9)
licum dictum, nempe, de quibusnam putaret
, ; '
dixiesc Dominum : Multi ab Orienle et Occidente

&

* - venienl, et recumbenl cum

, ,

'

(10) . .
* ,

, ,

, ,
(5 ,

'

, ,

(11),
^ ;
5

Mattb. VII, 2 2 , 2 3 .

AbrahameiIsaacelJacob,
in regno ccelorum : filii autem regni ejicientur in
Unebras ezteriores . Quos esse putaa iilios regni.et
quomodoab hocrejccti intenebras exleriorea abjicienlur? Haec et similia fallacise orgaaum,muliebri
forma, iniaerrimo offerene, et eum paulatim prae6ligii8 alliciens, ubi vidit illum omnino pronum
ct 8 tanquam doctorem auscultantem, priora
resuroena : Regni filii, inquit, q u i ab illo ejecti
ad tenebras exteriores damnantur, i i aunt, quos
el tu, et i i , qui tuas sectee sunt, eanctos vocalia et exiatimalis, qui et daemonas ejiciunt et
morbos eanant quibua cultum exbibere soletis,UQO
yivenle et immorlali relicto Deo. H i sunt, b i , i a quam, aunt, qui a justo illo judice audiunt : Rece dite me quia nunquam novi vos. E x hoc itaque
nequissimo e l pernicioso eemino j a m paratum ad
f

Matth. ? i n , 11.
V A R I i E LECTIONES E T NOT^E.

(3) . Vocem hanc inserui prseeunte ms.

noatro, quae ex Graeco forte casu excidit in edito,
qaia interpretatio Latina exprirail per impudenter.
(4) . Tanta; i l a lego cum Nostro pro
Coialioiani.
(5) . Recta, pro eo quod Noster habet
^.

(6) . Respexit procul dubio ad

HCor. i i , 17.
(7; . Ita scripsi c u m Noetro pro
.

(8) . Hoo maiui, quam Cois-

liniani quamvis et Petrua Sicuius hio babeat

/ . enim obedientiam -

tiua et obsequium, quam auditionem infert.de qaa

lamen hic polissimum a^itur. Sic Plato, De legibus,
l i b . i i , * , i d eat, eo audiente,
(9) . Non habet Noater.
(10) . Noater ulitur verbo 8implici .
(11) '. Noster , quod locum h a bere proreue nequit, niai soripeisse auclorem putee
, i d est, quem censeat.

67

68

PHOTII PATRIARCHJE C P .

zizianorum agriculturam sibi conciliana,reliquaim-

pielatie germina facile i n eo pullulare fecit, ejuaque animam u l agrum exitii et corruptionie fructibue omnigenis plenum e x h i b u i t : ita u l omnea,qui
ante fuerant impietale conepicui, in hac maxime
haBreai, velut pueri putarentur ease comparali cum
illiua vafritie et capliosis moribu8,aliiaque ad fallaoiam compositie machinamentis atqae commeDtie.
Nam ejus pradecessores, etiamsi in COBDO laacivia3, nefariie operibue, ingentibuaque contra Deum
blaaphemiia prima tenuerint; ot i i l i abominandi et
exaecraadi apud omaes fere babebantur : nam deiestandorum facinorum conapicuitaa omnium ipsia
odium coaciliabat,paucoaque vidiases illorum fallaciia oircumventoa, quia aperteet sine ullo artificio

, (12)
, (13), , ,
\ ,
, ,
,
(14) ,
,
(15) *
,
' , ' 6 .
(16)

rea iofames ignominioeeeqae propoaebantur, ipea- ,

que defectioaie impudentia ad cautelam aatis erat,

ne quia facile ad eam declinaret, neve bominea a

,
-

maligno caperentur.

(17) ,

' ,

. 01 ^

, *

(18)

, ( 1 9 )

X X I I . Hic vero, qu turpiora erant, reaecana, re- C

liqua oblegena,ai qua ob impietatem auditu inlole
rabilia essent, aut comprimena aut cum lolerabilioribua commisceaa, et, ut eummatim dicam, pelle
ovie lupum abecondene, multis doclor pietatia et
dux aalutie esse videbatur; multos ex improviao adort u s i a extremae perniciei barathrura praecipitavil.Etenim quod praedecessoressui non neglexerant,idille
majore cura diligentia observavit; nempe ut non
ab ipao atalim principio i i a , qui ad initiationem acc^derent, aublimiores impietates conorederel, neque horribiliora propooeret mysteria ; quorum c a put eat abnegatio Dei omnimoda, el diaboli gloria

'. ,
, '
(20),
(21)
(22),
, '
. '
, *
(23)
, ^,

V A R I E LEGTIONES 02.

(12) . Ila recte Coisliniano ^- ;

(16) . Non agnoscit Noeter.
,, acribendum erat, Noatri.
(17) . Addidi ex Noatro, quam vocem
(13) . Ex Nostro, quod ad perflciendam orarequirere videtur allegorica loquendi ratio, que ae
tionis aeriem requiri videtur.
hic auctori probavit,de germinibus Ioquens,quibua
ager ridere aolet.
(14) . Ita edenda haec pulavi,
quee i n Coisliniano miaere corrupta aunt, qui aic
(18) . Noster , raendose.
babet : ,
(19) . Ila Noater melius, quam
. Rectius parte Goialiniaiiue, q u i babet .
Ster " ,
(20) . Optime Coielinianue pro , qui tamea i n eo erral librarii lapau, quod
, quod Noster afferl.
bina illa verba non euis locia collocavit, aed con(21) . Ex Nostro pro , quod perafudil. 8cribi enim debebat, ut edidi. Ita ree ipea
rum vitio ante legebatur.
requiril, el Petrus Siculus confirmat, cujus haec
(22) . Sio iterum Noster pro
Blint verba : ol ' , ol
eimplici Goisliniani.
,

. Scilicel ludibrio femina babuit conauetudinem, illa setate j a m receptam, qua invocatia
aaDctis deBmoDes expellebantur.
(15) . Hoc malo prse , quod esl i n Coisliniano.

(23)

. Ita

lego

pro

pro

quo Noster habet , vocem n i h i l i . Per

aulem alluditur iterum,quod solemne Noetro
est,ad gentilium aacra.quibua qui non tam initiatl
quam imbuti erant, dicebantur.

C O N T R A M A N I C I L B O S L I B E R I.

70

, (24)
,
, , .
.


, .

, . *
,
'

.
' -

ac i m p e r i u m , via creandi, honor et famulatus. N i hil itaque simile recens initiatis concredebat; sed
primo eorum mores, nec non alia, quee nihil ad
doctrinam spectabant,evangeliois verbis aptarc atudebat; deinde ipsos pellicere, et praestigiis a u i a i l laqueare initiatosque ad manum et obtemperantea
sibi reddere conabalur. Poatquam autem eos aibi
benevoloa, et taoquam aalutari duci morigeros esae
conepiciebat, tunc totum apostaaiae virus hiaatibua
ipsie eorbendumpropinabat; atque initiaiis eamdem
quam ipse tenebat, impietatem Iradebat.Tycbicum
aulem se acelestisaimua bomodenominabat, neque
solum aibi nomen ex disoipulorum numero tribuebat, eed ipsara exsiatentiam U8urpabat,et ad ae perliaere comminiscebatur. N O Q enim se alium,
, - eiultam linguam, aiultioreaque auditoree 1 eaaepor ,
tentoae dicebat, quatn ipaum i l l u m Tychicum,' q a i
epistolis P a u l i memoratur, bonorabili ejuamen, * ,
tione seepe facta. Hoc comnientum telerrimum,
( , *
impudens, insanum, i m p i u m , cui simile nunquam
1) '
apud baresee, q u a ante fuerunt, exstitil, boc i n ,
quam, ceu fundamentum ponena in deceptorum
(25) animie, cstera deinoepa aedificabat; nam ae ab
.
Apo9tolo ad ipaoa praeconem missum esse d i c t i t a , (26)
bat, et ea, quae annuntiarel ac diceret,aoa s u s a ' '
pienti,aedPauli doceatie etraitteatis eaae praecepta
, (27) mentiebatur. Ac qui spe perfectiorie i n impietate
iaitiationis diaoipulis ee Spiritum et Paracletum

esse jactitabat; rudiori multitudini ae inter divini
* , , ,
Pauli diaoipuloe connumerabat, q u i septingentie
, - C pene anaie poat P a o l u m et Tychicum vixit.Etenim
.
malediclua ille el portentosua homo noalria pene
temporibus cognitua eat, impielatis praeco,qao nul (28)
, IUB altcr ardentior fuit. Multaa enim eeductor ille
urbes et regionee peragravit, mulloe captana,deci
piena,illaqueans, o d a m n u m ! eimpliciorura anitnas;
,
el ipae mendacii vere filiue i n aliqua epiatolarum
.
B u a r u m a i t : A b Orienteet Occidente,ab Aquilone

et Meridie a n n u n t i a n s Evangelium Christi, genuum
* ,
meorum labore cocurri. Etiamai enim bic ut alibi
(29) .
aemper jactatione u t a t u r ; verum tamen eat eum
, ,
non modicum cursum i n suam eequaciumque suo, (30) , ,
r u m perniciem confeciaae. Triginta autem et qua,
tuor annia impielati praefuit, et erroris cerlamen
^
consummavit. Irene porro, religioaa i l l a e t Deo ac , '
4

wr

ww. ~r,
r

1 1

.
,
'

(31).

, <. *

T\

. '

'

cepta mulier,imperium moderabatur, quo tempore

Oeibostia et impiua ille apostasiae doctrina florebat,

ex quo usque ad praeeena lempus,quae n u n c i n nostriaregionibuagrasaalur.impietae, ab ejua doctrina
profluxit. Fama autem coeteris ipsius asmulis impietatibue praestat, licel et hffic et illee ipai euccenturiatae i n eamdem perniciem deducant. Tantum a u -

V A R L E LECTIONES E T NOTyE.
(24) . Lectio noatri codiois proba et genoina pro , quod eat i n Coialiniano.
(25) . Yide Act. xx, 4, Epbea. v i , 2 1 ;
Colosa. i v , 7 ; T i t . m , 13, et II, T i m . iv, 12.
(26) . 8ic Noater rectiaalme, pro
Coiehniani: priua requirit aeriea orationie,
wti , quod et veraio reole indioat.

(27) . Noeter, , rectius.

(28) . Noater forte recte. Nimis enim
videtur .

(29) . Noater non agaoacit, quod tamen recte

cootextu vindioatur.
(30) . Ex Nostro adjeci.
(31) . Noster .

01

71

PATRIARCHJE CP.

72

tem ipsi honoris ezhibent ejus miseri diecipuli, ut ,

tum a l i a a b s u r d a , quaa ne auditu quidem tolerari

poeeunt, de ipso narrent,tum etiam i n nomineejus
,
o r a l i o n e e , aeu potius latratua suos obsigncnl.
(32)
Oratio, inquiunt, Spiritus aaocti miaerebitur
. (33)
n o s t r i . Porro ille tortuosua aerpens 86 i p s u m
(34),
0 8 t i a r i u m , p a 8 t o r e m e l ducem vocabat. Scribitenim
' (35) .
Goloniensiboe : Probationem fidei vealra? p r ' 'scientea, vos commonefacimua q u o d , aicai Eccle- ,
sia3, qum ante fuerunt, pastores et doctorea s u s - ,
oeperunt, dicit autem Constantinum et alios, q a i
, s u p r a numerati s u n t : Sio e l vos larcpadera l u - , , , ,
oidam et lucernam spleadentem auscepistis : 8 6 (36) . '
cundum id,quod ecriptum e s t : Si oculus tuusfuerit
simplex, lotum corpus lucidum erit . Et paucis
. *
interpositis : Namo vos decipiat ullo modo. Has
, ' autem pronmaionee habentes a Deo, conildite. Noa
.
enim perauaei in cordibue noairi scripaimus vobie.
, ,
qaod ostiarius et pastor bonus, et duz corporis
.
Cbrieti et lucernadomus Dei ego aim, et vobiscum

eim omnibua diebus usque ad consummalionem
eeculi. Hic igitur, quid illo dignura dixeria 1 .
, ' .
attamenmorlaliam nequiesimaeelimpiissimus^qai
' .
seee supra modumjactabat et extollebatjin promeritam, ut narrabitar, ruinam dejectus est. H i c , ,
, ' '
inquam,ad Leonem quemdam Montanum scribena:
, '
<c T u aulem, ait, cave tibi, ne fldera dividas inde
clinabilem : quam enim accusationem habes a d , ,
versum nos ? N u m aliquem circumveni,aut superbe
'
egi? Noo potes dicere : et si dicae, testimoniura
. .> ,
luum verum non eet. Mihi vero absit ut te odio
?; '
habeam! eed solura te oro,quemadraodumapostolos
,
et propbetas suscepisii, qui quatuor numero sunt,
(37), ,

ita pastores et magietros euscipiae, ne ferarum

* ' praeda fiaa. Ita ee in aexcentaa forinas converle (38). , '
bat, ut ad diversos eorum, qui decipiebantur, mo * (39)
res 86 accommodaret, modo gigas, modo eimia,
' ; , nunc leo, nuno yulpea, modo i l l u m , modo alium
; (40) . *,
morem simulans, el praeferena. A l i b i vero iterum
*
dicit : P r i m a fornicatio, qua ex Adamo ciroum * (41) damur, beneficiura est; secunda aulem major, do
Matth. v i , 22.
7

V A R I J E LECTIONES E T N O T J E .

(32) . Noeter recle habet pro . I n - D (36) . E o m scilicet a p nuere enim vult Noster, eam, qua? cum maxime
pellantea. Tychicum volebant, qui eeipsum S p i r l obtineat, impiam doctrinam illius hominie esse fetum et Paracletum discipulie suia jactabat, quod
tum.
Noaler paulo ante monuit.
(33) . Hoc m a l o c u m Nostro et C o l (37) ^ uiv. Ita reote Coislinianus, Noaler
bertino pro , quod exhibet Coi&limendose , sensu nullo : prior lectio comnianua. Sic Aristopbanes in Equitibue : mode refertur ad seqaentem vocem .

(38) . Vertere malui Montanum, nt
.
nomen bominis sit, non sectae Montanistarum : sic
(34) . jEmulis verti pro oppositis.
enira vocandus videbatur .
enira v i vocis et usu eum notat, qui
(39) . Hoc repoaui ex Nostro, p r o Coieeamdem cum allero artem facit, sed ita, ut aSterum
liDiani. Astipulatur Petrus Siculua, p. 66, q u i T y in etudio vincere conetur. Ree tralatitia est et perchici banc B c r i p t i o n e m iiadem verbis recitat.
vulgata. Gonfirmat notionem hanc eequens
(40) . Recte Coielinianue : mendoee N o , id est, succenluriataeAd scilicet sibi vult
ster * neque enim de se loquitur T v Pbotiua, alios eo tempore similibua sententiia a d - cbicus,eed alterum alloqaitur, quod sequens :
dictos, et principatum affectantes i n secundissub- ', evincit.
Btitiase.
(41) . Ita rccte Coialinianua, pro
(35) . Ita scripsi pro , aetipuquo Noeter .
lante Noatro.

73

C O N T R A M A N I C H i E O S L I B E R I.

74

, , , <jua dicit Apoetolue: Qui fornicatar, i n propriam

x a l , oorpus peccat. Fornioationem autem cum hio
#
memorat sceleratissimus homo, eeceesum ab abomi
nandis ejue dogmatibua ita vocat, corpueqae Ghristi
. , ,
seipsum dicit. Quamobrem eos qui a se et a Deo
, ' , *
perosia euis preoeplis abaoedebant, ut fornicationia
. '
nomine reos insectabatur. Multa quoque alia perSI * (42) ,
inde impia et monetri eimilia i n fcediseimia ejus
, ,
scriptia videre est, quae i n secundo, et ad hano rem
, ,
deatinato libro persequi opera pretium erit, nee
(43), .
non ei qua alia, ab his pendeant, vel oum bis com
plicentur. Nam q u eupra diximue, ad specimen
,
solum muitiplicis hujus et callidiasime impietatia
.
diota eunt.

(44)

, ?

.
'.

JJ

X X I I . Ceteram nemo putet hunc impurieaimum

euroulom ab alia, quam Manetia, radioe prodire,

una quippe eademque radix est, quae eumdem
.
animaj pernicioaum fructum profert. Qaando autem
'
Sergiue doctrinalem apoataai tbronum conscendil,
,
cum maltoe ab Eccleeia catholica i n errorem a b (45)
dacere vellet, aperte acinditur ab impuro Baane,
, ,
quia hactenue conventua celebrabal: et io con , apectu diacipulorum adversua i l l u m certamen i n i t ,
. *
contentioque ejos i n publico theatro representalur,
,
qua re id moliebatur, ut multoa inescaret, et ad
,
errorem suum pertraberet, quolquot videlicet p o , ,
tuieeet 8x iia, qui Baanis sodaies eraat. Ipei autem

virtutum epeciee et soena propoaita erat, magna
' .
decipula iis, qui accederent; tum modestia inerat,
, C atque ementita benignilatia et raansuetudinis epe , (46)
cies, q u non auoa modo domesticoa commoveret,

sed etiam eoe, q u i asperiori easent affecto, deliniret
,
et raperet. Gontra vero fceditatem geatorum adver sarii ipaiua Baanis palam facere ettraducere, maxime
.
vero publicia i n locia, loto atudio curabat. Quod

ad impia vero dogmata spectabat, nihil ab eo dif , (47)
ferre videbatur. Baaoes porro oum faoinorum de *
clarationem nulla poaeet ratione excuaare, ad p r ' (48)
deceaaores tantum suoa confugiebal, et ex condi,
tione personaram turpitudinem euam, ut putabat,

neo non, quod i n sententia sua odiosum erat, de, ,
fendebat et cohoneetabat. Se esse discipulum E p a ,
phroditi gloriabatur, utpote qui ejue traditionem
,
veneraretur, circa illa abominanda geata nihil dubi " - D tatioais vel padoris habere dicebat, ac ai non fa, ,
cienda essent. Sergium vero quaei novitium con,

' {$

V A R L E L E C T I O N E S E T 01.

(42) . Reote : noeter oorrupie * quod

forte ex proxime aequenti formatum eat.
(43) . Ita legitur I Cor. v i , 18, et apud
Petram S i c a l a m ; at noater habet .
(44) . Noster simpliciler .
(45) . Ila acripei ex Golbertino ;
pro quo Coialioianae habet , inconvenienter leglbos grammalicia,D08ter autem PATROL. G R . GII.

, meliua quidem eo, sed non satis recte j

sermo enim aoster eat de Tycbici atudio avertendi
alios a veritate. Siculus expressit per .
(46)

Noster

eodem

sensu.
(47) . Noster .
(48) ' . Noster mendose .

PHOTII PATRIARCHJE CP.

75

76

Ticiie ineectabatur, q u i nullum ex insignibus ma-

, gistrie vel vidisset, vel audiaset: ideoque cum nibii
(49). , inde iucis mutuatus esset, in errore et fallacia inoe , /
deret. Scelealissimus itaque Baanes hie eemulumet
(50) ,
adveraarium suum impetebat,aeseque jactabal. Ver
sipellie autem illa fera Sergius, qui non aperte i n
.
luto acelerum volutarelur, nequc pravum iropuri
latia odorem preferrel, ut Baanes, aed illam multia
.
et verborum el Qctionum involucria obtegeret, i t a

invaluit, ut aposlaaiam in duaa partes scinderet,
, '
et qaotqaot i n Baanis factione manebant, respuens
,
Baanitae appellaret. Ille vero ut ipsi contumeli

vicem redderet, eos, qui ex parte Sergii etabant,
(51),
aversatua, Sergiotas sioiiliter deaominavit, quotidie
' , vero conlentio et diaaidium inter eoa augebatur et
invalescebat, indeque odium inter deteatandas illas
faclionea irreconciliabile factum eat.

.
1

, . 1

XXIII. Inaequenli vero tempore vita functo 8erg i o i n t a n t a m discipuli ejus contra Baanitas conlen-

. , ol

tionem eruperunt, ut non ultra verbia et contu

meliie, aed manibus et gladiie, decerneretur, et
magna caedee fieret Baanistarum. Preevalebat enim
Sargii factio t u m multitudine, t u m , qui m i l i l a m
qui apad illos erat, prefectus, Sergio assentiebat,
ao Baanitee a contribulibuset coneectaneis internecioae deleti fuissent, niai quidam, nomine Theodotus, cultu impiua, s i quis alius Sergii comperegrinua, graaaantem ceedem compeacuiseet, el aedaaset,
t a m blanditi pleois verbis usus,, tum etiam com-

^ ,

,
,
(3.

, '

, , 6
,
, ,
.

m u n i rei conferre dictitane, atque multie geatia

, -

verbiaque probans, utramque factionem ejusdem

esee originis, iiademque coDauetudinibua accreviase, communem habuiase victum, concordia aibi
aecuritatem paraaee, cum in dubiia circa doctrinam
n i h i l magni momenti esaet; annisque multis ita perseveraeae usque ad Sergii magialri inaugurationem:
non oportere tot annorum consenaum et aocietalem
i n sanguioem et caedes desinere, neque par ease
eos, quin i a rebus praecipuie etiam nunc conjuacti
et ejusdem opinionis eeeent, ob quaedam recentes
controversiae ultro citroque aubortaa, quaai o m nino heterodoxoa et impioe gladio et exitio tradi.
Talibue ille dictia muluam ceedeni compescuerat,

, ,
, ,
'
' (52)
,

tlc ,

(53)

(54)

(55)

quod utinam factum non fuieset: lues enim illa tot ^ (56)
animarum perniciem non paraeset.
(57)
. ' ^ * ( ) .

V A R L E LEGTIONES ^.
(49) . Recte, pro eo quod noster habet .

(50) . O p t i m e ; noster mendose -

. De uno enim Sergio sermo hic esl, tanquam

qui multos ex prsstantloribus doctoribus audiverit.
(51) . Recte pro , quod i n nostro

legitur.

(52) .

Ita reslitui ex noatro, pro ,

quod habebat Goialioianue.

(53) , i d est, pr&apuae, palmarise. Sic rhe-

toribua vocantur ea argumenta, quaa rem

conficiunt. Vide Longinum , aect. 10, 1.

Gonfer Glaud. Salmasium, Ad Simplicium,

(54)

Optime

pro

p. 4.

quod noster legebat. Prius proprie conjunctoa

auimo, poalerius loco junctoe denotat.
(55) . Recte Coislinianua : nosler
, eodem quidem sensu, sed minua eleganter, c u m adverbium bic magis quadret, quam
participium.
(56) . Recte, pro quo mendosa i n nostro .
(57J ". Noster legite odem seneo.

77

C O N T R A M A N I C H i E O S L I B E R I.

78

\ (58) , '-

X X I V . Miohael vero, qui imperaloriam veetem

,
monachalem oommutavit, et ejus sucoeasor Leo,
,
de bujuemodi apoetasia perquisilionem fleri non i a '
diligenter curarunt, sed qua par erat eollicitudiue

per omaea imperii Romani fines viroa digaitate
, ,
preestantesmiserunt, ut quandoquidem ab episoopie

et aacerdotibue frequenler moniti impii i l l i neo
' , , ?
obtemperaverant, oec reaipuerant, ai quos depre ,
henderent tali impietati obaoxioe, qui ad meliorem

ee frugem recipere nollent, quaai communem pe , (59)
atera et generis humani perniciemgladio plecterent.
,
Ha3c itaque jussa veoeruot i n regionem Armenia corum dictam. Thomaa vero tuno Neocesare epi .
scopae erat, aderat etalius quidam nomine Paracon .
daces, qui tunc temporie eminebat inter eoa, q u i
honeetate moram prsediti, eublimiorem vitae ratio '
nem profitebantur. Ambo igitur iraperatorio de '
creto oum alita quibusdam eruditia viris conaultare
,
juaai, apoatataa a politica manu ad boc deputata
.
deprebenaoe et oblatoe examinabant, el minutatim

interrogabant, sooteaque ab ioaontibua aequeatran ,
tes, alios quidem absolvebant, ooaaulloa eccleeiaeticia pcBuie aubjiciebant; penituaiasanabilea politicie

legibue et magiatratuum tribunali tradebant. D u m
, ,
examen, j u d i c i u m , interrogatio et acta eic proce ,
derent, Cynocboritae, ut vocabaot, et i i qui dice ,
b a D t u r A s t a t i ; erant autem selecta pars discipulo ' rum 8 e r g i i ; praedictorum j u d i c u m caedem patran,
dam ioter se dividunt. Astati igitur, nulla petita
,
ope, memoratum praefeclum dolo et proditione con (60).
(61), C fodiunt, Cjnochorit Tero cum dace ad exeecrandum faoinua egerent, aaaumptoex Astatis uno, epi
(62), scopum Thoraam a Deo conatitutum obtrancanl.Hia
audacler geatis, Aatati, qui, ut aupra d i x i , utriua "
que parricidii auctorea erant,cum sequacium turma
\ . 01
festinantes fugiunt ab uaiversie regionibus, q o
*
Christiaua lege utebantur, et Melitinam secund
.
Armeaiae urbem, se conferunt, quam tunc Chriati

osores Saraceni iocolebaot, quibua Ameras, nomine
, ,
Monocheraree imperabat, q u i , Cbristi ioimicus,

Christi inimicia profugie benigne exceptia, et omni
. ,
metu liberalia, Argaum aic dictum oppidulum dat
, , iocoleodum. Confluente autem eodem impiorum
(63)
multitudine, ita ut jam prffidaloriis i o c u r s i b u B pa, ,
, - rea easent, vicini Christiaoi multi ab iis frequenter
, i a captivitatem abducti aunt: et malo diea iuva (64) , leacente non modo veteres impietatia cultoree libere
(65)
potuerunt i a ea peraeverare, aed etiam quoedam

V A R I i E LECTIONES E T NOTiE.
(58) , Caropalates ecilicet, cogoomioe
Rbaocabe,ae aoo ejusque succeesore Leone legatur
Cedreooa, p. 396 aeq.
59) . Noeter .

. Optime : noater ,
non sine mendo.
(61) . Medii aevi vox, sicut et proxime
antecedens vide Dufreeo. Glossario
Grxc. p . 821.
(62) . De hia vide Cedrenum, p. 433.
(63) . Ita noster diserte, et procul dubio

! 60)

recte : sensas enim optime respondet. Gl. Montfaucooiua exCoisliniano habet additoasterieco,
quaai aliquid (ni conjectura me fallit) deesset. Sed
omnia aibi coaatant, et gignendi caaua aatue eat ez
eequeotibus vocibua .
(64) . igaotum hietoricis bujus v i
aomeo : vide Cedrenum, p. 350. Idem vero de re
oostra exponit, p. 44.
(65) . lta Golbertioue et noeter,
cam quibus Petrue Siculus, p. 70. Goisliniaaus
itaque scribens, i n mendo cubat.

79

01 P A T R I A R O I L E C P .

SO

ex captivis ad eam amplectendam cogere. Cootigit

aotem, ot Sergius, cujas frequens mentio facta eat,

poatquam aliquo tempope cum tranefugis vereatus
fuerat, iisdem i n impietate confirmandia inlentia
debitas coelitus poenae lueret. L i g a a caedendi tempoa erat, nec lignariaa artis imperitus erat Sergius,
solebatque illam exercere,truncosque in aaserea secare. Gum autem i n moniem Argai proximo buio
operi vacaret, Tzanio quidam Nicopolitanua,
raligiona piua, animo
raanihusque
strenuus,
ut vidit illum Dei bostem praBstigiis auia fidentem,

el Teneficiis

(66),
,

'

|,

.
'
, -

vitam concredentem, i t a ut

aolus ligna osadere auderet, magna et i n genti contra aeduotorem emiaaa voce, qu terrore
atuporeque hominem replevit, inermia cum esaet,

.
, ,
,

eeourem e manibus ejua abstulit, ecelestumque ita ,

perousait, ut more ejua sequeretur. Sic fallaci ille

vere apiritua, pernicies humanarum animarum,
mcerba illa et profuoda apostaai radix, extreraum
et peaaimum malorum omnium, q u anle fuerunt,

' (67). ,

, &

manus et artia BUAB inelrumento obtruncatue impio-

r u m , superborumque sermoDum, vanarum promiaeioDum et exspectationum, ipaiueque v i t fioem accepit, et i n ignem inexstinguibilem eternumquc
cum impia aua aententia amandatua eat.

, ,

^,

'

(68)
, , ,

, , (70) , , ,
. ,
, ,

, (71)

X X V . Tertiue et quadragesimus et trecentesi- (J K E \

mua post aexiea millesimura a creatione mundi
' '

annas complebatur, oum impius ille morle acelera

luit. Diacipaloa autem reliquit apoatasiae iraprobilatieque aua3, qui i n mysticia maleGciis suia atque
pra38tigiisprima8teQebant,tre8numero Michaelem,
Kanacarem et Joannem, quibuecum annumerabatur
memoratue supra Theodotus; poat illoa autem Basilius et Zosimus, et alii complures. Sedhi illios
Bcelestissimi hominis ler maledicti discipuli, quoa
decepta plebs comperegrinos appellat, populum i n
Argai looum congregatum, tametsi acerbam et divi9

(72), ' (73)

.

, , (74),
,

. 01 *

, *
' \ ,

VARIJE LECTIONES NOTJE.

(66) . Ita Goialiaianas, et Petrue Sica- D apud Grecoa adhibetur.

IDB, p. 70, et Cedrenua, p. 444. Oesereodi itaque
(71) Addidi ex nostro, quod orationis aeries
eunt noster et Colbertinua, quoram aterque legit
postulat.
.
(72) ". Addidi ex nostro, ad aeneum com(67) . Nosler , quod prffifeplcndum.
rendum puto.Pbotius enim amat compositis uli pro
(73) -. Noeter legit
simplicibua.
. Sed insueia heeo phraais eat : ita<jue m a (68) . Confer Petrum Siculum, p. 70.
l i m acquiescere i n lectione Goialiniani codicis.
(69) . Magicas artee j a m alias Nosler
(74) . Ita scripei ex noatro, pro
ManiobsRis exprobravlt. Eadem dica pluribua aliis
quo GoieliniaQus : . Illud magia
bereticis ecripla eet a veteribus : vide Spenceri
reapondet , * cum allera illa leclio aine
Notae ad Origenem, Contra Celsum, p. 6 aeqq.
ellipei looum habere non poseit.
(70) . Noeter *

utraque

forma

81

C O N T R A M A N I C H i E O S L I D E R I.

,
,

,
'

* "

82

nitus immissam magietri mortem videraot, et n i h i l

, ,

eorum, quffl ille portentose confinxerat, accidieeet,

populum, inquam,illum corrumpere,el pessumdare
pergebant : neo ultra impietatis magiaterium ad
UDum vel duos referebant. 8ed pari inter 86 bonoro
muliiludini preeQciebantur : attamen quosdam i n feriorie, gradus constituerunl, quos appellabant
notarios, quibua curam quamdam et officium i n
abominandia euis orgiia el initiationibaa aeaignabant.

.
^.

'

(75) (76),

c ',

^,
* ^

X X V I . Sub boc tempua eminebat sceleratiesimus

Garbeae, vir ad subornandam plebem acutus, callidua ad ea occultanda, q u o efferre par non erat, et

ad alia persuadenda, quam q u i n corde latebaot,

nullam revera teoene fidem, quippe q u i Arabom

religionem ae admirari aimuiaret : csterura apo (77)
Btasin amatorem et dici et exiatimari honori et

glorisa aibi eaee ducebat, neque bellic rei imperi, ( 7 8 )
tuserat. Quamobrem cum apostalicailla multitudo
j a m eo incremeuti veniaaet, ut militarem manum
. auppeditare poaset, ad imperium ab illa evectue eat,

utpote qui impiissimum coetum et augere et confir, ,
mareposse crederetur.Gumautem oppidulianguatia

presaos oerneret aubdiloa, aiiam ampliorem orbem
,
excitavit, quam Tephricam nomioavlt, ipaamque
, , ( 7 9 ) , eequacibus soie iDcolendam dedit, ut imminentem
Melitinorum tyrannidem declinaret. Nam eliamsi
,
initio perbumaniter ab illia excepti fuiaaent, et

(
8
0
)

-r-si

\/
"
...w

r -
~#

'

(. 1

, '
, *

1 4

. ,
, % *
.

, ' ' ,
.

tunc cura illoa divitea eaae cernerent ao quotidiania

deprsedationibus rerum oopia creacentea, non poterant eoa aine invidia et oupiditaie respicere. Quaro
non ceseabant eia ineidiari, ut epolia eriperent.
Qua3 quidem una ipsi causa fuit, cur procul a prima
habitatione eubditos suam sedem ponere decreveril.
Ad haec autem curabat, ut separati a ceteris hominibue, deeraoniacis et absurdis rebus seoreim poaiti
liberius et cum fiducia vacarent. Gum enim antea
vicinos baberent Saracanos, eorum aimul ritue et
8U08 obserrabant; aed eorum ritus tbeatrico more,
8U08 vero mystico cultu.

(81) ,

* (82) , .

. D
'
. .
?
,

XXVII. Preterea urbs i l l a a 86 etruota opportuna videbalur esse ad Romanum imperium iocursandum, utpote illius finibus vicinior. Quio etiam
quia inde tranefugere vellet ex iie, qui eidem
impietati aeeentiebanlur, paratiorem ad fugam 6t

V A R L E LECTIONES E T .
75} . , m6Ddo86.

76) Ita reecripei ox noatro pro -

CoialiniaDi Godicis. Nobiscom facit Petrus

S k o l a a , p. 72, et Cedrenue, p. 444, qui rem banc,
proot geeta aet, data opera recitat.
(77) '.

Recte, pro quo noster ,

(78) . Addit noater , quo tamen

poa n o n aat.

(70) . Ita recte nosler, pro quo CoielilianUB male , pejue Petrua Siculus -

. Pro nostra scriptione facit et codex Colbertinue, et Gedreaua, p. 444.

(80) . Recte, pro quo noster mandose
.

(81) . B i s , pro quo utrinque noeter

. Sed bene habet utraque verbi forma.

(82) . Sensus eet, Saracenorum

i D s t i t u t a eos publice et i n conapectu aliorum, do-

meetica vero clam et ooculte eectatoe oese.

83

PHOTII

84

PATRIARCHJE GP.

aeceasum ob vicinitatem locum habebant. Bella

dcinde non p r e d a t i o n i b u a geaait, sed juatia
prseliis et aciebus, sive aolua cum suis aive c u m
Baracenis dimicaret : q u a n d o n a m aulem vicerit, et

quaadonam s u p e r a t u a f u e r i t , allerius est i n s t i t u t i

, fljrcov,

temporisque referre. Quod vero v i c i n a s s i b i

, . "

impe-

r i i Romani regionea innumeris affecerit calamitatibua, ipsa mali m a g n i t u d i n e p l u a quam verbis, posteri noatri cognituri sunt.

. , '
.

'

,
, ' (83) .

'. '
X X V I I . Postquam autem s a n g u i n a r i u s ille et exse ,
orabilis b o m o l o n g i s temporibua iutolerabiliaperpe ,
traeset, sero tandem et vix gritudine conauniptua

periit. Ejusque t y r a n n i d i e e t i m p i e t a t i s B U c c e s s o r de , ,
claratur ej us gener ex filia,et c o n a o b r i n u a genere, cui
nomen Chryaocberea; quo tempore hanc hiatoriam xeu (84). *
deecribentes, quod futurorum notitiam nec habea (85) ,
m u B , nec polliceamur, ullraprogredi non poaaumua.
,
.
Quod s i quia eam apem dederit, quae ex benignitate
,
pendet,quque bumani generia amantee non fallit

unquam, nec i n errorem inducit, forlaase non Dimie
(86)
audacter 8cribatur,non multoabhinctempore futu ,
rum esae, ut apoatatici hujus et impii coBtus auda (87) ,
cia, dogmata e i robur diesolvantur et deelruautur.
Caterum bic liber, unde initium duxerit error, re
pra38entavit, neo nonquomodo aecundojacto semine
,
haec ipaa amaritudinia radix eurculoa impietatia
.
emieerit, ac etiam, quomodo usque ad tertiam v i
cem zizania repullulaverint: ilem quaenam et qaot
,
fuerint defectioQis Eccleai, ut vocabant, qui raa- (5 ,

gistri, et quomodo i l l i sacras vocea adulteraverint, C

quibuanam iterum verbie euam ipai aententiam
, , '
obumbrent, et alia multa, qua* poatquam curaim
,
bialoria enarravit ; ad aecundum i i b r u m remittit
, ' *
tum impiorum dogmatum refutationem, eorum maxime, qu bacteoua depulaa non fuere, tum, ai qua ,
' (88)
alia, quae dici oportuit, pretermiserit: ai tamen d i vina gratia negotiia obruto Scriptori requiera et ?a- , '
, ,
cationem conceaserit.
(

, ,

.
VARLE LEGTIONES

(83) . Ita acripai ex noatro pro D

Coialiniani. Pbotioa acilicet innuit,
borum bomiaum fraudea tam longe lateque grassatas esae, u l eorum memoriam apud poateros
nulla oblivio deletura a i t ; nec verbia opus esse,
aed rem ipsara, et, q u binc consecuta sint, mala
inapici debere.
(84) . Noater , Cedrenus
p. 470. , Petrua Siculua denique , quod idem est cum , nec niai pronuntiatione unius litler difFerl. De belio contra
bunc geato logatur Gedrenus ibidem.
(85) . Noater , mendose;
refereadum eaim est ad aequene .
(86) . Ita scripsi ex noetro,
pro eo quod babet Coialinianua :

Ibi vocea et referri debent ad

, quod tamen fieri non potest, sine aenaue
prsjudicio nec in vereione Latina factum est. Ita-

NOTJE.

que haoc puto esee mentem Pbotii ex noatra lectione, aeoundum quam et ad vocem pertinet : Spem divina aralia innixam,
non solere fallere aut in errorem teducere homines,
de salute sua sincere sollicitos. Sic omnia cobaerent.
C s t e r u m quod vox aimpiiciter poaita getius
humanum denotet, tralatitium eat, et ?el L i b a n i i
exemplo tomo I Opp. p. 182, constat.
(87) . Ita malo c u m noalro legere, quam cum Coisliniano . Pra?dicere enim bic Pbotiua futura inetituebat.
(88) . Ita recte, pro quo noater habet ;
id eat, annut mendoae, oum bio non de recenaione
sermo sit, Annaliurn more facta,sed de confotatione
errorum acripto instituta. Gffilerum Petrua Siculua
Hisloriam Manichseorum aeque ac noater ad Chryaocherin perduxit, et, quae buc pertineot, a aeipao,
regiis auapiciia illuc miseo, viaa eaae refert, ao oatera aecuturia librie peraacuturum ae pollicetor.
y

85

C O N T R A M A N I C H J B O S L I B E R I.

'.

' .
'. ,
, (89) ;
; '
, '

, ' ,

.
,
' ;
(90);
;
* , B
; ,
,
,
.
,
*
,
.
; , * !
' '

,
, ; ^
; "
, ) , .
,
,
I

SERMO II.
Dubia et solutiones Manichxorum.
I. Si Bonue (Deus) animam quidem format, M a lus vero corpu8,quomodoBonu8illccreaturam suam
cum creatura Mali istius conjungi paaaus eet? imo
qui conjunctionem eamdem Malus admisit? a u l
enim compositio illa bonum efficiet corpus, quod
certe non convenit,quia sic Bonum Mali operi prodeeset: aut malam efficiet animam, id quod longe
foret absurdius, quia boc modo opiGcium Dei ab
opere mali superarelur. Q u s vero causa fuit, c u r
Deus bonus opus suura jungi pateretur operi Mali,
a quo malo inficeretur, et qui vicissim sustinuit M a los, ut opus suum redderetur bonum ? Praeterea
vero quis unionis illiue auctor est ? Si Bonue, q o o modo is non malus efFectus est, malo acilicet opere
recepto ; ain Malua, manifestura eat eum i n tantum
Bonum evasisse, cum amore in bonum opue ferretur, eicut vioiaaim Bonum siraul el bonum et m a lum factum oportuit.Gonjunotio e n i m i l l a utriueque
naturam miacene etconfundena i d , quod alterahabebat proprium, injuria affecit, alienum vero sibi
vindicavit, adeo ut et Bonus opua suum eadem
opera bonum ac malum, Malus vero malum et b o D u m efOceret, q u o nibil poteat ease v e l abaurdiua
vel insolentius. Atque ita res ae omnino habuit, eiquidemjuxta cum formationeoperumillorumetipaa
conjunctio locum b a b u i t : quod ai vero aliquando
a ae invicem sejuncta illa fuere, alterutrum alteriua
conditoris curam ac providentiam aibi propriam babuit, et ab oppositi labe immune permansit, quomodo in cogitationem discriminia venerunt,ei quomodo postea aliam de coDJunctione facienda aueceperunt? Aut enim priua uterque aeipsum et opua
auum inproprium commodum intaminatum conservavit, aut, curo i d sibi n o i i u m esae intelligerent,
facti prudeatiores i n conjunciionem conseneerunt.
Taceo impia et abaurda alia, quibus primum erroria
bojus fundamentum abundat. Adeo Deo oppositum
furoreque ac ineania plenum eat, alium qaidem
anim, alium vero oorporia fingere conditorem.
II. Quod vero i l l i , qui ita errant, dicunt, malom
\
nos ad militiam corapellere, id omnino veritati.non
,
, ' . autem errori patrocinatur. Quod enim incitamur,
j) ut indivisibilem et inseparabilem Dei potestatem ac
imperium i n duo dividamue, i d quidem a doloso

et vehemente impulao Mali proficiscitur. At ille
,
quidem tentare noe et impetere potest, nobia vero
.
irritamentaejus propellere omnino licet. Propulaa,
mua vero tum corpore, tum anima. Quod si vero
.
corpiis nostrum impulsus ejus propulsare valet,imo
. "
non propuUare solum, sed omnee quoque artes ejae

frangere quomodo ejua conditor fueril? Quod enim
,
VARI/E LECTIONES E T N O T M S .
(89) . Com hac voce frequeater utatar
Noster, eemel monuisee auffecerit, eam ipsi eemper
rei c o n d i l e eeo creaturx notione usurpari. De aliia
vocia aignifioatibua lege Ezecb. Spanbemium, ad
Jaliani Orationea, p. 1 8 et 1 9 .

(90) . Similia hie, et fortiora alia

argumenta Manichaeis opponit Titus Boatreneie, l i b .
I, apud G l . Basnagium i n Lectionibus, Canisianis
p. 92 eeq.

87

PHOTII PATRIARCHJE C P .

88

creatura Dei prceptum Domini s u i negligere, et . * ;

ab inimioo opposito decipi poasit, i d argumen, ,
tum eat arbitrii i a ulramqne partem liberi, cujua
' (3,
nobia copia i n creatione facta eet. Anima enim l i (91)
bera est. Et ecce proposui Ubi ante oculos morlem
*
et vitam'. Jam vero quod totum, quantura eat,
,
malam eat, quomodo repugnare principio euo po ;
test ? Quomodo enim, judioio deatitutum, a malo
;
deecivit? vel quomodo i n bonum deflexit, etpriatinum imperium v i c i l ? Iiaquefieri non poteat, ut ad ,
; " duo oppoaita principia corporia et a n i m s creatio
(92)
referatur.

. *
III. Praeteroa vero, idque recte, monent; hoatem
i n animam eorum, q u i ae sponte ipai daderenl, ita , ' non ease dominatum, ut tenebria obducti nullum ,

proroua veritatia radium ullo modo admittere potue
. , '
rint. Aiunt itaque Deum boaum faiase ab a3terno,
, , (93),
et et fore, eumdemque nec videri nee com .
prehendi posae. Atque Isquidem spleodor eetradii
veritatia ; tenebr vero com tempore magnaa ac- *
caeeiouea nacte ipsorumque intellectui offuaae r a -
,
tionem ita obcaecant, ut inaanientea dicant malum
,
prodiisee ex teoebria et igne, . i d quod multo risu

vel potioa lacrjmis non aiatendia dignum est, et pro
incredibili a n i m s monatro habendum. S i enim de , (94)
. tanebris et igne eeDsibili ipaia sermo eat, el i l l u d ,
,
quod inde natum eet,pro aenaibili babendum fuerit.

Itaque Malum principium sensibile eat. Quod ai vero
,
tenebre illae et ignia mente tantum percipi posaunt,
multo magia ejuamodi quid fuerit Malum,tanquam G .

quod hinc profectum est. Itaque tenebr i l l e ac
;
iguia aut terna erant sque ao Deus, aut poatea
; , demum orta ? U b i vero erat tunc l i a l a m , illia j a m
; '
exeietentibus ? S i vero postea demum prodierunt,
, quia illa i n lucem produxit? Tenebrs enim, q u e
ratione tantum intelliguntur, ab initio talea fuerunt, ,
.
neque permiltunt, ut illarum conditorem culpa
vacare credamua. Similiter nec ignia, q u i acilicet ;
' ;
anime tantum oerni potest, auctor fuieae potuit
principium mali. Etquomodo principium eaae poteat, quod aliia origiQem auam debet ? E i quot alia
afferre poasit i s , qui stultam hanc conjunctionem aobrationia examen vocare voluerit ?
IV. Gur nempe tenebrae eol auffecerunt 11 i pro'. ;
dacendo ? cur neo igois auffecit ? quis utraque illa
; ;
adproductionempriDoipiimali conjuaxit ?quomodo 0 ; , non potiua illa pro principio agnoecuntur ? Quid
; " ,
do illia factum eal ? et quid nunc agunt, post ,
Deut. , 19.
V A R L E LECTIONES .
(91) . In Lect. Canitian. hanc a r b i ,
trii hbertatem contra Manicheoe diligenter aalruit
, ' (5 ,
Titue Bostrenais, lib. n , fere loto, upud C l . Bae- .
nag. p. 94 aeqq. genliles quoque eam agaoyiaae el in
(92) . Diaputat hanc i n rem f u abusum ejus vitiorum causam retuliaee luculentia
aius Titua l i b . n , p. 76.
eorura locia conatat quorura amplam babea segetem
(93) . Trea illaa temporie differentiae a d
apud Thomam Gataberum, i n Notia ad Antonini,
d e a c r i b e Q d u m Deum gentilea quoque adhibuerunt.
lib. ii, 9 ; et Petr. Danielem Huetium in Alnetanis
LegeJuliiCaes. Bulengeri Eclogat Arnobiatuu, p.28,
Quststionibus l i b . n , cap. 10, p. 160 eeqq. Elegana
et Theod. Janssonii Almelovenii Opuscula, p. 107
m i h i aemper viaum aat M a x i m i T j r i i in bac cauaa
aeq. Confer Pbilologos ad Apooalypa. i , 4 .
j n d i c i u m , quod legituriu Diesertationibus ejus dia(94) . Ila lego, pro ao qaod i n me. est
eert. 2 5 : , .
f

C O N T R A M A N I G H i B O S L I B E R I.

S9

90

- quam i l l u d quod progenuerunt, principatum

; Et

aibi

, ,

vindioavit? Praeterea, si Malura ex tenebrie etigne

prodiit, quomodo ficiesim Malum tenebrarum et
ignia tradunt auctorem ? S i vero Malum non est
principium ignis, ignia vero senaibua subjectue
est, quomodo dicunt, deum bonam nihil, quod ad

tva

86D8U8 pertinet, condidiese? S i enim impudentie-

, ;
,

simoe hominee pudere posset bujua errorie, quo

igoie origineminMalum referunt, oaverentque adeo

sibi, ne nuno quidem conditorem, nunc vero opus
, ' ipeam iisdem crimiaationibus impeterent; vel aic
. , '
tamenrem DOQ minua pudendamadmissuros eeesse
, , .
eciant. Profitebitur enim factio beo etiam invila et
tacita, boni dei eese , quod antea omni studio et opere omni ipai surripiebat. Omaino enim ignem
Benaibae peroeptibilem, quaQtumounque etiam obtenebrati sint, nec initio carere, nec asternum eaae
dicent.
E\

, * ,
,

, , ,

V . T u m vero, si non omnee, aliqui certe eorura,

ex tenebrie emersi dicunt, bonum quidem deum

ooBlestia tenere, et opiflcem esae coeli, ac h o m i nibus bonarum actionum auctorem exeiatere; at
iidem caliginera suam non magna ex parte amoliti
iterum nuganlur, quando neo terrae, nec eorum
quaB in ipaa eunt, creationem ascribunt, eed alium
potiue coaditorem introducunt. Quidam vero eo-

ram (in multaa enim partes error abit), et CGBIUIQ

ipsum, et q u in eo aunt omnia, bostis audent felue

pronuntiare. Enimvero s i pro stupore eorum, CCBlum Mali opua est, quomodo bonus deus in ccelestibus habitat, et si ccelum comprehendit aera et terram, el aqoam (nam et eubterranea eo contineDtur),
quomodo coalum,Dei coeleatia babitaculum exeistens,

. '

;

( ),

G Mali opera, hoc est, terram, ignem et aerera conti ,

, ,

;
, , ,
, , , ,
,

,
. ' ,

. , , ;

10

, - D Servator bomines ee invicem indulgeates 6880

(96) . '

net, nec continet solum, eed et gubernat? E x ortu

enim et occaeu solis, astrorumque, quae coeli sunt,
et terra, et aqua, et aer, et ignis, divinis auepiciis,
tum bona aua temperatura gaudent, tum mutua
inter se permutatione i n commune bonum perfruuatur, bumaaoque geaeri aliisque animantibus ad
prsaentes neceasitates opitulantur. Quod ei vero
principii mali opue coelum eet, quomodo Servator
noatervenerandam illam etmirandam precandi formulam docens et prascribens Paier noster, inquit,
qui in caelis es . lterumque : santfificetur nomen
tuum, sicut in cctlo et in terra . Qaomodo itaque i a
aliena creatura omnis creatur opifex babitat, q u que et mala ait et mali principii opue. A l i b i quoque

, ,
,

4 , " , , ,
, 9.

" ibid. , 9, 10.

" ibid. 14.

cupiens: Si remiseritU, inquit, hominibus lapsus

eorum et vobis Pater vester calestU vestros remittel
A l i b i idem voluntati Dei obsecuDdandum
praacipiene, aicul et ipse primum foluntatem ejae
emineoter i m p l e f i t : Quicunque, inquit, voluntatem
Patris mei, qui in coelis ett perfecerit, is et frater
meus, et spror et mater exsistit
Ex misericordia
eoilicel bominum amantissima id donans aliia,quod

" Matth. x i i , 50.

V A R I i E LECTIONES E T .
(95) . Ita toripii pro , quod in rae. exetat.

91

PHOTII P A T R I A R C I L E C P .

92

ipse natura poseidebat: ipae enim Filiue Patris non .

, '
eecundum gratiam, aed eecundum naturam est.
Gum vero ut homo voluntatem ejue perfecisaet, eos, .
, *
qui imitatione idem exprimunt, i n filios recipit,
^
fralrumque nomine cohoneetat. Et quid, quseeo,
quiequam obverterit eis, per q u Servator Patrem ,
. , ' auum ccelestem et i n coelis exaistentem praedicat ?
Et quid caetera commemorem? quomodo sacerrimo- ;
;
rom hominum impudentia non frangitur, audita
(96)
Domini voce : Confiteor tibi, Pater, Domine cceli et
* , ,
terrx . Ubi eum non solum COBH, sedet terrae Do ;
m i n u m aperte pronuntiat? et quid boc testimooio
clariue eat, quidque magia valere poteat ad efflcien- , *
;
duoi, ut Patrem Domini noatri Jesu Chriati opificem
, et Dominum lotius universi constituamua, et de
,
defectionia ejua impietate triumphemua?
1 S

VI. Gumque alibi Petrua,apo8tolorum corypbaeue,

communem nostrum Magiatrum et Deum profeasua
eeaet, ie hujus profeseionie p r s m i u m ipei quaai
relaturua beatum quidem eum preedicat, revelationem vero hanc Patrem In coBlia ipsi exbibuisse dooeas : Beatus es, inquit, fili Jonse, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus in ccelis. Ego
vero dico tibi: Tu es Petrus, et in hac petra mdificabo Ecclesiam meam, el portm inferorum ei non prxvalebunt. Et dabo Tibi claves regni cmlorum; et
quidquid ligavent in terra, ligatum erit in calis, et
quidquid solveris in terra, solutum erit in calis .
M i l l i a ejuamodi i n confutationem impi hujue aenleotiae ex sacria Librie afferre liceret. Perpende vero ^
et h o c : Jesus baptizatus confestimex aqua ascendit
E n linguam impia declamanteml Boni PatrisFiliua
optimus i n creatura Dei baptizatue exacendit; e t :
Ecce catli super ipsum aperiuntur
! E n tibi aliam
malae manus creaturam ! cur vero aperti eunt, et
cujua cauaa ? Vidit, inquit, Spiritum Dei descendentem instar coiumbx
. Tertium h c pauoa verba
de impietatetriumphandiargumentamsuppeditant.
Quomodo enim per rem, a malo profectam principio, Spiritue Dei adumbratur ? Prodit illa ex operibue boatia atqoe inde progresea descendit i n C b r i B l u m . Accedil quartum impietatis argumentum.
Vox enim e COBIO aonat: Hic est Filius meus dilectus,
in quo delectatus sum . Coneidera, quaeeo, singu-
lae voces, u i cum eia invicta impietatie confutatio
14

1 6

, 7

" Matth. x i 25.

t

ibid.

1 4

Matth. x v i , 17, 18,

(97)

, ,

,
'

, ,

'

* ,

* ,

" *

. "
!

,

, ,

.
.
,
,
; (98)
4 5

Matth. , 16.

- ibid. 16.

ibid.

1 8

ibid.

17.

V A R L E LECTIONE8 E T
(96) . Legerem libenter
.
(97)

cv

, ex

idem

hic

6886,

quod Deum aliauem profiteri, pro Deo habere, ex

Matlbaei loco allegato, et Petrma ccmfeeaione i b i
memorata, per ae patet. Atque iata vocie nolio antiqua admodum at Dootoribua Gbrietianie perfamiliaria eet. Vide J o . Gaapar. Sviceri Thesaurum
eccUsiast., p. 1355; Dionyeium Petavium, in preefat.
ad tomum I Dogmatum theologic, e i eoe, q u i ad
oognomen Joannia evangelielffi, qui Tkeologusvoe^
tur, commentati auct. eimilam eignifioatum vooi

, qui et bic paulo poet occurrit, reapeota

Christi in primie vindicavit loculenlie vetarum iocie
Jo. Peareon i n Notie ad Ignatii Epistolas, p . 7,
Aliaa et de laudatione et celebratione Dei adbiberi ostandit Henr. Valaeiue ad
Eusebii Histor. eccles. x, 3, pag. 190.
(98) . Proprie oolomnam, t u m vero titulum ac i D s c r i p t i o n e m , columnia inacribi eolitam,et
aliam quamcunqoe, ac binc nolam cum dedecore
conjuQotam denotare solet, qui postremae eignificatna hio quoque locum obtinere videtur, quem alias
in vocibue nlno derifatie et -

93

94

C O N T R A M A N I C E L E O S L I B E R I.

* offeratur : Hic est, inquit, Filius meus dilectus, in

.
g delectaius sum. Quie eet, qui i n aqua baptiza , , ,
tur, super quo aperti sunt cceli, i n qoem Spiritua

meus, babitu columb descendens ex ccalie, teeta* , ,
tur baptizatum bunc eese F i l i u m ? Omnia mea eunt,
. qaia omnia coodidi : Filius quoque meus eat, q a i ,
, , '
Toluntatera meam perficiens,mundo salulem conoi
liat, dum interim virtua Spiritus m e i , quae ipei,

uniua et ejuadem natur mecum participi,pr8ene
; ,
est, opereipao palam facit,cum verum eese F i l i u m .
, , A l i b i iterum eoe, qui omnia ideo faciebant ot p l a *
cerent hominibus, Mercedem, inquit, non habetis
,
apud Patrem vestrum in ccelis * . Iiem : Quanto
.
magis Pater vester in ccelis dabxt bonum peientibus
,
ab ipso . Item : Unus esl Pater vesler in c&lis .

U0

, 0

, . ,

. -

&
,
,
; "
, . ,

* ,

, ,

; "

e i

Bt q i d optimi Patria optimue Filiue coelum, alie-

'

. $ -

nam crealuram, reepexit, digitiaque i n aurea i m miaaia, muti tetigit linguam, sputoque emiaso m u tum malo auo liberayitfNova hic eat creatura mala,
ut Deo adveraantea loquuntur.Qui vero ipso dicent i : Pater, glorifica Filium tuum, ex ccalo venit vox
dicena : Et glorificavi etiterumglorificabo .
Noverat enim et ipee, quod et glorificaverit, et glorificaturua sit. Neque propierea exorabat Patrem. Ipae
enim omnia, q u Patria sunt, habena, et aolua
aciens Patrem, neque boc ignorabat. Ut vero p r e aens audientium turba perapectum baberet, disoerelque ae et paaaionem instar bomioia declinare;
et tamen expetere, omnes docet ee aponte eua
u

* , i l l a m eubire. Hinc et ait : Son propter me, sed

, * '
,
, ' ,
,
. .

'

, ' .
, '
,

, * '
,

'

propier vos ista facta est . Ego enim Patria

conailia omnia noveram, neque quidquam eorum
ignorabam. Neque propter rae vocem ad ipsum
emisi, neque propter me ille eam obsignavit, aed
propter voe, ut aoiatia voluntatem meam cum voluntate Patria conspirare, meque perpeaaionem g l o riam appellare. Pro vobis enim omnibua hoc i n me
reoipio. Hoc 6ne et precatio hc,et Palris excoelo
vox petita coofirmavit. Atque baec quidem de bia
eufficiant.
w

, . .

', ,
VII. Quod 81 ?ero ignis Mali opus est, quomodo
, , bonus Deas, boni F i l i o a , eos, qai ad ipsum addu ,
cuntur baplizatin Spiritu aancto et igne , creatuvo
ram Mali Spiritai aancto jungene, atque adeo per
' ; J) contraria baptizatum sanctificane? Quee enim mens
-,
haec capiat? quae ratio inepta haec ferat ? quie vero
u

* Mattb. v i , 19.
- Hebr. i , 7 .

1 0

. -

Matth. v i i , 11.

1 1

impietatia magnitudineai non abominetur?quomodo

itaqne Deua bonua Angelos auoe facit apiritue, m i niatroa auos ignia flammam alienorom operum
ae ipaum venditane conditorem. Propheticam enim
illam vocem tanquam divinam et veritatia praeco-

Matth. XXIII, 9. Joan. x n , 28.

ibid. 30.

L u c . m , 16.

V A R I i E LECTIONES E T .
freqaenter observes. Ck)mpara Glaudiom S a l maaium, De cruce, p. 268. Hanrio. Valeeium, ad

Eusebium, p. 3 2 ; et Anton. Muratorium, ad Anecdota Grxca, p. 14 et 15.

95

96

PHOTII PATRIARCHJE CP.

n i u m , Paulua obsignat. Quomodo vero paleam,qu*e

peooalorum levitatem deaignat, creature Mali i n

aopplicium tradit, quandoquidem eam igno inexgtinguibili comburendam eaae n u n t i a t ? Et quomodo domitor hostia venit, ut ignem jaceret in
t e r r a m , hostia opus aic amplificans et augena ?
quomodo item diabolo paratus eat ignia , s i
ipse est ejua conditor? neque enim ipae aibi parabit supplicium. Vicissim vero, ai bostis ignem,ut
videlar, non paravit, non paravit etiam quidquam,
per quod bominea eine emendatione peocantea p u nire poasit, neque ipsum i l l u m , qui zizania aparait,
per quem juatam eumat ultionem. E t quia omnia
ejuemodi enumerarit?
85

, e

;
.

',
;
,
;

(99). , ,

, '
,

, ' .
;

VIII. Quoniam vero maledica et impia lingua '. '

, ,
terreetria ad malum principium audet referre,quomodo ea sua dicit communia noater Dominua et ;
, ,
Servator? In propria enim venit, inquit, sedsui non
receperunt eum * . Quod ai dixeriat apostats, pro- . , ?
prie bic dici sermones propheticoe, i n hoa vero (1),
venisee Christum, ipeoa vero eum non recepisee, ,
vide, quaeeo, ineignem eorum inaaniam et impuden- l i a m . P r i m u m enim, quomodo propbeticoa sermo- .
nea proprioaGbriatieaae aiunt, cum ipsoe propbelaa
,
et inepirationem eorum ad malum referant ? Dein-
de, quomodo i n propheiicoa sermooes venit C h r i ; ,
atua? Primo enim, quod et ipai aiunt, ad alienos
;
venit, prophetici enim aermooea alieni quid sunt,
, .
tanquam ab alieno inspirati, nec ad bonum Deum
, " - '

|"
'
I '
^ '
w

pertinent. Deinde, quomodo omnino proprii eaae ^ ,

poaaunt Gbristi eermones prophetioi, q u i non receperunt eum ? Dicitur enim : In sua venil, sed sui
eum non receperunt. Porro, quibue poteatatem fecit
Gbriatus, ut fllii Dei flerent?numeermonibu8 propheticia ? Iloccioe non est nugari Sermonee enim
ai ex Deo aunt, eo ipao proprii aunt et domeatioi
D e i ; ai vero mali, quoinodo filii Dei efflcientur ?
Tum, qualia sermo propbetioua ex eanguidfbue et
voluntate viri et ex voluntate carois pronatua eat?
Addit oDim : Quinonex sanguinibut, nec ex voluntate , nec ex voluntate carnis, sed ex Deo nati
sunt . Qui igitur sunt i l l i aermonee, ex aanguinibua prognati, et qui non ? Nullus enim aermo, aive

'

, ;
, ,
.

;
; ;
, ,
, ; ,

,
;
,

'

bonue,sivemalus,eiveverue, eivefalsue a i l , eive a ol

bono, sive a malo Deo proficiaoatur, cerle ex aan

guinibus,qaamvia maximopere ineaniant ejusmodi
ree proferentes, oatus dioetur. Itaque i n his Doiqini
verbie prophetioi eermones oullum locum inveniunt.
Sed propria i b l appellat mundum, eicut et alibi ad
disoipuloa saos a i t : Ecce venit hora> et jam venit ut
dUpergantur tinguli in sua *. Que igitur i b i sua
3

" L u c . i u , 17.
x v i , 32.

Luc. x i i , 49.

> 7

VARLE

* .

(1)

Hinc

reote

colligae

.
;

, ' , ,
, ,
,
, .

(5

. '

LECTIONES E T

apud' cl. Basnag. p. 85

ol ; , ,

Matth. xxv, 41.

(99) . Ita quoque argumenlatur Titns, l i b . 1,

Joan. , 11.

ibid. 30.

8 0

Joan.

NOTiE.

hominee infrunitoe i n tam alienum sensum

detorquere solitos, quem vix eomniando quis probarit.

97

CONTRA

MANICHJEOS

LIBBR

98

I.

(2), - \ vocat? num aermones propheticoe? an possessio

, ,

'

'.

"

' , '
, *

, .

nem et domum cujueque? Sicut igitur i b i sua (

') prout illi quidem nugantur, non appellal eermonea propbeticos,sed propriam cujusque domum
et facultates, ita et, quando dixit : In sua vtniU ei
sui non receperunt eum, sua quidem mundum senaibilem vocat; poaseaaio enim ejua et crealura ille
eet : aicut et iati, qui i n eo aunt, et quorum alii
doclrinam ejus receperunt,alii minus.Alibi quoque
ipee Jesus Servator noater auam circumiena p a triam, atque hujua aui iastituti rationem redditurus, testatus est dicens : Propheta in patria tua
honorem non habet . Gum itaque dictio heo ex
ipsia Evangelii verbia ita illuatrata sit, ut per propria mundum, et quee in eo est, patriam indicari
3 l

, ' - appareat; nonne manifeste inaaniuot,qui tam clara

, '

ot

, ,
, (

, -

, , , '

oracula ad ineptias et nugaa tranaferunt? Quoniam

igitur Domini verba propria Domini mundum vocant, proprioa vero ejos, qui i a eo sunt, sive receperint eum,aive minue (oam qui receperunt, poetquam, ut creaturae, ejue jam fueraDt,etiam filii ejua
efFecti aunt, quam primum eum, qui aalutis ipsorum causa venerat,amplexi a u n t : qui ?ero non receperuot, quamvia proprii sint, tanquam creatura
ejua, i l l i , non recipientea, seipaos digitftate fllioruin epiritualium privarimt), quoniam, inquam,
evangelica ?erba propria et proprios ita interpretantur,quomodo non abominandus eat eorum error,
qui aliam nolionem verbia aubjiciunt? Quod vero

, - propria mundum Tocet, inde etiam clariasime per ) *

spici polest. Erat enim, inquit, iux vera, qux
,
iUuminat hominem omnem in mundum venien
; " ,

? *

'

, ,
(3)

tem. *. Quem innuit mundum? omnino s e n eibilem. Quando vero illuminavit? c u m i n eum
venit. Quando vero venit? Evangelium c l a m a t : /n mundo enim erat, inquiene *, omnino
enimin eensibili mundoexeiatens hominem in mundum eenaibilem venientem illuminavit.Porro cujua
fuerit creatura mundus, i n quo et ipae erat, et
enientem in i l l u m illuminabat,noD aliunde rectiua
diacitur, quam ex ipaia verbis evangelicie : Mundus
enim, inquit, per ipsum factus est et mundui ipsum
non cognovit " . I d quod eimile eat alleri i l l i : In sua
venit, et sui non receperunt eum. Videe, quomodo
8

' - . - Q veritas undiquaque sibi teetimonium ferat, et lux

,

, ' ,

ejua magia magia q u affolgeatipeam quflBrentibua?

QuaDdoquidemigituraanctiaaimaoraculaetmundum

, . ?

hunc

eum factum esse pronunliat,et eoa,qui in m u n d u m

Matth.

xiii,

57.

Joan.

i,

9.

fiaibilem propria

Servatoria vooat; ol per

Joan. i , 19.
VARI^E LEGTIONES ET N O T i E .

(2) . E x receotioribus poat Grotium plerique de domo, quam nonnulli de templo

interpreiaU eunt,accipienda patarunt. Vide Fulleri
MUeeuanea sacra, iv, 1 7 ; et Jo. Voratii Distertati. S. l i b . ur, c. 12 : Lambertua Boa, De mysterio
eUipseos Grxcx lingux, i n eamdem aententiam aobintelligit . C u m noatro facit Tbeophylactaa ad looom Joannia,vel mundum vel Judaeam

epeciatim hic aigoificari ecribena. " , i n quit ia, ' .

(3) . Verba itaque haeo

ad retert Phoiiua, coneentieotea aibi

babena pleroeqoe omnea.Interirn sunt, qui putaat
hsc ad sive Christum ipaum reepicere. Lege
B. Job. Fecbtii, Philocaliam
sacr. thesibus biblicis, 20.

PHOTII P A T R I A R C I L E C P .

99

100

veniunt, non a l i u m , quam ipsam illuminare, c o n -

<
firmat, quomodo contremiacunt bomioee, de ; fectionia vera progeniea, et mali principii filii,
,
quando alium quidem mundi viaibilia conditorem
' ,
ferunt, alium vero eum, qui venientem in mundum
, '
illuminel, queraqae substanti intelligibilia tantum
*
opificem profitentur ?
,
, ,
, , ;
IX.Et abaurditatem rei aliundequoquemanifeatam
'. facere licet: Si enim terreatria Mali aunt, quomodo
. ,
auitinuit, frugibus uti, quaa creatura M a l i protulit,
,
ita ut nunc ex quinque panibua, nunc ex seplem,
, ,
multas myriadas 8aturaret?Muitoeoi(n satiua Deoque
, ;
c o n v e n i e D t i u e erat dieciplinae suae alumnoa non ex , '
fruciibusalienis, aeddeeuiarebuapaacere. Imo quo
modo i n universum cibo aut potu ipse ueus eat, t a n ! quam fructibua operum principii mali ? Quomodo
,
iternm caeco oculos fabricans non ex alia materia,
;
quam ex terra et aqua, quae erant Mali, viaura re '
stituit, operaa cum hoate partitua, atque i l l i quidem
, , potiora permittena, ipse vero partem auamex aliena
, ',
materia, tanquam qni propria aitdealituius, et aliena
*
accesaione explena. Hujua certe, ai nullius preterea,
,
pudere debebathominea perdiliaaimos, ut coosidera- ; , '
rent quod,qui oculoe formavit ex luto, ipae ?ere eat

is, qui ab initio hominem ex luto condidit. Gujua
, ' '
enim materis pars eat, ejuadem quoque est totum:
, '
et quem conditorem babuit univereum, eum et para
. ,
habuit. Adde b i s : ai corpua a Malo profeotum eat, C ' '
quomodo flevit ipae, cura id i n Lazaro periret, et
, . " ,
quomodo opus Mali abolitum ipae reatituere et
, in yitam vindicare, ac Lazarum reauscilare auati ;
n u i t ? i p s u m quoquePatrem eo tempore implorana,
ut creaturam Mali optime perditam ipae iterum re , ficeret et i n vitam revocarct ? Imo ei corpua mali
, " ,
est principii, quomodo filium viduae mortuum re
suecitavit ? quomodo tot mille alia miracula,quibus
;
hominum profuit corporibua, perpetravit? noone
, ;
denique centurionia puer, Petri aocrua, mulier ex
, '
morbodepreasa femina sanguinis fluxu permultos
, ;
annoa debilitata, omnique salutis ape privata, le , ,
proai, paralytici, claudi, aurdi, atque mille alia
,
calamitatum et morborum exempla, a quibua cor
pora immunia r e d d i d i t : nonne,inquam iata omnia D , \ , ,
idonea aunt ad perfundendoa rubore illoa, q u i
I ,
corpora hominum Mali creaturam dicunt? Quo, .
modo enim opua hostia perditom bonua Deua reno
vavit, aeque aolum eorum, qui ad ipeum se reci ;
piebant, mala averruncavit, aed et ipae ad eoa
accessit. Jesus enim urbes omnes et vicos obiit, do ,
cens in synagogis ipsorum, et morbos omnis generis
,
ac infirmitaies sanans . Neque eolum medelam
;
illia attulit, factamque tacuit medicinam, aed et, , ut narrarent aliis, praecepit : Euntes enim inquit,
,
renuntiate Joanni: Cxci vident, claudi ambulant,
. ,
leprosi purgantur, muti audiunt, et mortui resur ,

34

35

"

Luo. 1,11.

" Matth. i x , 35.

<

101

C O N T R A M A N I C I L E O S L I B E R I.

, ,

102

gunt . Discipulis vero sigDum polentiffi auaa v i r >^

,
tutie ac gratiae largitur; u l segrotia manus imponant
,

,
eisque medeantur. Adeo Cbristus, Deoa noster, q u i
. ad eerfandam animam et corpus venit, corporie,
,
tanquam proprii operie, curam auacepit, neque
beneficentiam auam i n eo jusait acquicecere, sed
.
et, ut eadem faoerent, diacipulia euis poleatatem
, fecit. S i vero,quod mali principii oracontra Deum
& ,
profitentur, corpus a malo ortum eet, quomodo
& ,
per illud praclariaeima quaque efficimua, terape . rantiam, v. gr. coDtineatiam, vigilantiam, reaiaten ,
tiam, patienliam i a adversie, mariyrii laborea, qum
, '
quidem omoia ad corpua magia quam animum

,
,
,
pertinentia i n Condiloris Greatoriaque gloriam
, , , tendunt. A o i m a 6 n i m , a i b i relicta, non ingrederetur
3

, unquam atudium ad ejuamodi prstanda,neque ai

omitteret, ad reddendam rationem vocari poaset.

Quomodo itaque creaturaMali perficit bona,etauc (4), ,
curril animffl ad praeclara i l l a perficienda, q u , eo
, . absente, perficere uon judicatur. T u vero etiam
,
hoc velim coneideres : ai oorpus Mali foit principii,
, , ,
quomodo Paulus, grotante Epapbrodito, triatatua
; *
fuit, et dixit : Deus misertus est illius, nec illius so , ,
/um, sed et mei, ne tristitiam super Iristitia habe
,
, '
rem . Quid enim neceaae erat Paulum tristari,
, ,
videntem, quod creatura Mali perdita sit : et, ei
, ;
creaiura fuiaaet Mali, quomodo idem vir divinua
,
ecripsit Timotheo : Viniparum adhibeob stomackum
; tuum et morbos frequentioresDivinuin
enim
,
i l l u m dootorem, siquidem vere de Timotbeo solli * C oilua fuit, eecuDdum vos, quia corpua Mali erat
;
creatura, scribere decebat: omoino non utere
,
vico, ut eo citiua i d , quod Mali eet, frangalur,
, ' tuque onere ejua leveria. Quod ai corpora ad
, * , - Malum originem auam referunt, quomodo Jesus
$ ,
Chriatus, Dominus noeter, a i t : Nonne duo passeret
.
uno assario venduntur,neque tamen unus eorum sine
, ,
Patre vestro, qui in coelis esl, cadil *. Quid enim
,
booo Deo curae est de creaturis Mali, quibus neo

prsemia, neo vita aeterna, nec regnum ccBlorum
.
propoaita aunt? At quoniamDominus eorum e t c o n , ?,
ditor et superior eat, ideo neque i l l a aine ipao v i i a
, ;
privantur. Quomodo vero Ghriatua i n corpore
' , ,
Pauli gloriOcabitur, aiquidem corpus a Malo eat
t ,
formatum ? Imo quomodo myaleriorum divinorum
D praeco ai corpua non fuit oreatara Oei, qui est
,
auper omnia, corpue et apiritum et animam pre ; catur totam cooserfari, idque ad Domini adven, - tum ? Ait enim : Deus vero paeis sanctificet vos into,

; '

3 7

* Mattb. , 5.

3 7

P h i l i p p . , 27.

I T i m . , 23.

3 9

Matth. x , 29.

VARIiE L E C T I O N E S ET N O T J E .

, v.312.De aliia aignifloatioaibus lege Ezech.

(4) . Pbraais gymnastica,
Spanbemium, ad Orationea J o l i a n i , p. 14, 1 2 ; L u cnjaa ?ox media variia eignifioatibua aubjecta eat,
quaa Euatatbiua aummatim, ad Iliadoa , p. 1148, dovio. Gresollium, i n Theatro rhetorum et sophistarum, lib. m , o. 1 7 ; Gottfred. Olearium ad P h i ita complexua eat : ,
loatrati Vitas tophiitarum, 1. x x n , 1, n . 4 ; et Jao.
. ' , , ,
Tollium ad Looginum , aect. 9 et 11,
, , , , .
n. 1. Partinet huc pbraaia , de qua
Ego b i c locum,in qoo certamen auscipilur,indicari
exponit Lamb. fios i n Notis ad . T., p. 254.
potem per , quam vocia notionem demontravit Jo. Georg. Grevius, i n notis ad Heaiodi

104

PHOTII PATRIARCHJE C P .

403

gro$ et totut Spiritus vesier, et aniina et corput w -

culpata conserventur in adventum Domini noxtri
Jesu Christi .
Praater vero iata, si anima alleriue
principii opus existeret, alteriue vero corpus,
quomodo ?erua nostri conditor et Deus, eervoa
8U08 curie non dialractoe eese cupiens, de ulroqae
precipit dicens : Ne curate de anima vestra, quid
edaiis aut bibatis, neque corpori vestro, quid induatis . Postea adhuc magis exemplo quodam ad
percipiendas admonitiones perduoturua : lnspicite,
inquit, in volucres cali, quia non serunt, nec metunt, neque in granaria congerunt ; et unde illie
victue suppetit? Pater vester ca>.U$tti nutrit eas .
8i itaque Patrem nostrum coeleatem eum, qui volucrea OOBH nutrit, et agnoacit, et appellat verilatis
y

40

41

4 1

fona, imo vero gramen agri, i n fornaoem conjici

aolitum, ab eodem Deo, ea forma iodui ait, qua
nec Salomoa i n omni aua gloria conapicuus fuerit,
quomodo effrenata impietatia ora alium qoidem
graminia, etavium etcorporia et rerum aensibilium
omnium conditorem renuntiant, alteri vero d i m i dium principitum ex gratia quaai largioniur?

OeoO,

, '-

.
, ,

, , ,

6, ;

'-

, , , '

, ,

, -

, ' ,

, ;

. Quod ?ero idem ait, qui et secularia haec et

. "
coelorum regnum largitur,paucis commonatraturue
, Servator : Novit enim, inquit, Pater vesler caelestis,
, ,
, '
quod his omnibus indigetis. Quxrile vero piimum
. ,
regnum Dci, et justitiam ejus, et ista omnia adjicientur vobis . Gujua eet, homo perditiaeime, re- C ,
gnura coelorum, et cujua eat justitia ejus? et qaia
. , ,
suppeditat neces9itatibue corporia conaultura?
, ;
nonne idem Deus, q u i UDOS eat et eolua? nonne

communia formator? nonne omnium Dominue? S i
; ;
vero q u i solem euum oriri facit auper maloa et
; ;
bonoa, et pluviam auper juslos et iDjustos demitlit,

idem eat, q u i ad perficiendaa virtutea noa i n fllios
, ,
adoptavit; hio ?ero eat Pater noeter, qui i a coelis
est. Nonne vehementer aborainanda esl apoatata ,
rum impietas? Ego enim, ioquit Servator, vobis

dico : Diligite inimicos vestros, benefacite odio pro ; , ,
sequentibus vos . Pergit, ai quaeratur quaenam ait
,
obedienti merces ? Ut fiaiis filii Patris vestri cas . letlU. Quis vero eat Pater coBlestia ? Qui solem
; "
suum oriri facit super malos et bono$ et pluviam
. mittil super justos et injustos. Silis igitur perfecti
;
vos, sicut Paier vester calcstti perfeeius est ** Perfe ,
ctua igitor Pater, quem imitari nos jubet, qui n a - . ,
tura et Filiua, idem ille est, non aliua qui aolem
6 .
ieibilem oriri facit,quique lucem s e n s i b i l e m D o b i s ,
,
qui aensibus eubjeoti aumue, suppeditat, et pluit
, , ,
euper juatoa et injustoa, ut fructua ferre et coli

terra possit, utqae, ei quid ob ariditatem ad i n - ,
temperiem vergat, aer, quo ad reapirationem u t i ,
mur, per humorem pluvisB temporetur. Ubi igitur
, &
unt nefandi i l l i imperii Dei partitorea, qui terre,
, , 4 ,
4 4

4 b

* I Tbeae. v, 23. ** Matib. ? i , 2.

i b i d . 45, 48.

4 1

ibid. 26.

ibid.

4 4

Mattb. , 32.

Mattb. , 44.

105

CONTRA

MANICHJEOS LIBER

106

II.

- aeria, pluviarum, solia, alioramque ejusmodi aliam

. *
fingunt conditorem, alium vero eorum, q u a i a
, o\ classe et ordine rerum intelligibilium locumtenent.
, , ,

(5) ;
'.

XI. T u vero et hoc mibi expende : Si tbronum

Dei coelura appellat ia, qui prae aliis Patrem,et qu
,
Patris aunt, novit, terram scabellum, et Hieroso, ,
lyma civitatem ejua, nonne maximae impietatia
, ,
argumentum eat, ea, quorum filiua tealis eat,
,
quosdam ipsi prseacindere, et eorum, quae praa ;
repta sunt, alium venditare auclorem ? Cbrietua
,
eaira Deus, q u i omnia ad ealuteni nostram et facit,
g et monef, juajurandura, tanquam perjurii inter
, . ,
bomines portara, in civili societate claudena, ait
, , '
Egj vero dico vobis : Ne juretis ommno, neque per
, , '
calum, quia thronus esl Dei; neque per terram,
*

,
quia scabcUum est pedum ejus; neque per Hiero .
solyma, quia civitas esi regis magni Sed neque
, , ' per caput tuum, addit, quia non potea producere
* ,
ex ea capillum album aol nigrum. Caput, et Hiero , , , ,
aolyma, et terram, et coelum seQsibua et viau
dignoscenda hic memorat, pcr quee Judaei jurare
, ,
consueverant. Caveal vero aibi inaaaa cobora, ne
(6).
denuo in fabulaa et nugaa caput, et Hieroaolyma,
, ,
, . et terram et coelum convertal. Coelum enim, quod
conspicitur, et terrara quae sentitur,et Ilierosolyma
, ,
urbem oliro quidem exatructam, aliquot autem
", ,

47

* Q eaeculis poat a Davide rcaedificatam, ea inquam,

, ,
. ;

'

" '

'

* *

.

throQum, acabellura et urbem raagni regia appellat.

Cujna aulem regis? sic ipae alibi clarius edocet :
Ne faciatis, ioquit, domum Patris mei domum nun~
dinationis,
templum acilicet Hierosolymilanum
doroum Patria appellana, propler quod etHieroaoJyma regia urbem vocat. Quem enim i n prohibitione jurisjurandi magnum pronuntiavit regem,
eum bio Patrem suura et simul Deum appellat.
Ideo et vendentea bovea et oves el columbaa a
palerna domo, castigata incrcandi insolentia, arcet,
juslamque illis iram comminatur, quos scilicet et
paternae domus etpaterni praecepti cootemptores videbat. Quid praeterea dicent, ai primum quidem
David, a Spiritu sancto actus,deinde vero e t i a m d i 4 8

- D vinua Paulua clara voce clamavit, quod Deus a Moee

predicatue ad Dominum nostrum Jeaum Gbristum
,
inquit : ad Servaiorem enim noatrum Paulue, ad
*
Hebraeos acribens, Patris accommodat vocem per
,
Davidem prenuntiatara : Filiusmeus cs tu ego hodie
.
genui te. Iterumque alibi : Ego ero tibi in Patrem,
, ,
et ipse erit mihi in filium .
Item : Et adorabunt
. ,
y

49

* Matth.
7

3 4 . Joan. , 16. * Hebr. , 5.

VARI/E LECTIONES E T .

(5) . Legendum fnerit, v i conatructionie,

, niei , proxime antecedena, quod
hie l o c a m non admodum tueri videlur,cum ' perm a U n d u m ceneeaa.
(6) " . De bia aliisque j u r a n d i
fbrmolifl,apud Judaeoa tunc receptis, lege posi, J o h .
PATIOI.. G R . C I I .

Lighlfotum ad ialum Matth&i locum, Ruxtorilum,

in Lexico Rabbinico, fol. 2314; Seldenum, De synedriis Hcbr. n , 1 1 , 7 ; et inprimis Jo. Friederio.
Miegium, i a Notie ad Maimonidis tract. De /uramentis, p. 122, aeqq.
4

PHOTII PATRIARCILE GP.

107

108

ipsum omnes Angeli Dei . Et : Thronus tuus, . . Deus, est in sxculum s&culi: sceptrum regni lui . , ;
.
.

Porro (attendite, surdi, et videte, cacci!), addit

. .
, 6
e o i m : Tu vero principio,Domine> lerram fundasli,
,
et opera manuutn tuarum sunl cceli. llli peribunt, tu
. , , \ ,
vero permanebis. Et omnes imlar involucri convolves
I . * ,
eotj et immutabuntur. Tu vero idem e$, et anni
, ,
iui non deficienl . Quod si iata in Spiritu prajdixit,
. ,
qui Dei Patereal, David, obaigaavit autera arcania
. eacrie initiatus el iniliana alios Paulus, quod s c i l i , ,
cet Veteris Testamcnti Deua idem est et Domini
. ,
noatri Jeau Ghrieti filius, idemque thronum sui n a .
tura filii i n saeculum aaeculi iirmavit,et omnium an ,
gelorum ordines progeniei su adoratorea et famu ,
loa constituit, imo qui idem, et non aliua, terram
fundavit, etcujus raanuum opera coeli s u n l ; nonne
*
omnem irapietatera in ainu reconditam habeut,qui
(7) *
alium quidem Patrem Domini nostri Jeau Gbriati,
,
alium vero coeli et terrae conditorem flngunt,condi
tori creaturas auas aufereotes, eaademque zizanio*
rum satori vindicantea ? Pro quo certe interitum
, \
ipsie relribuet, ut in poonam, quae i l l i parata eat,
* ,
oum ipso ducantur. Similia dictia in Actis afforena
difinua Lucas, (quaravia maxima horum apostata\
ruro para dicta ejus non recipiat), Isaiae scilicet vel
,
potius Stephani lingua uaua, egregie per Judaeua
,
ora illisobturat. I s e n i m , cum primua coronaro v i ,
ctricem reporlaaaet, in sua Judaeorum confutatione,
, ' ,
inter caeleta argumpnla,quibua impudentiam eorum

confundit, Patrem Domini noslri Jesu Ghriaii iniro
. ;~

51

ducit clamantem etdicentem : Cxium mihi tkronus C

cst, et ierra scabellum pedum meorum.Quam domum
xdificabiUs mihi, ait Dominus . Et q u i n Evangeliia Servator dixit de Patre,ibronum quidera ejua
ccelum, scabellum vero terram, et urbem ejus Hierosolyma vocans, eadem tealatua prixnua roartyr
Isaiae verbia Palrom inlroducit eadem dicenlero.
A l i b i quoque iterura Seryator, vaniloquentiam j u rantium reprimena et cohibens eamdem doctrinam
aetruit.S/u/li enim, ait, et caeci, quismajor est? aurumne, an templum, quod sanclificat aurum ' ? I t a que templum veleria inatrumenti non solum eaaotum erat, sed et sanctificandi vi pollebat. Iterum :
Utrurn majus est? donumne, an aliare,
sanctificans
M

&

donumf Ubi diserte ostendit, et altarn eanctum ^

fuiase, et quae i n eo ofTerebantur, aancta eflecisae.
Et poet pauca : Rt qui jurat, inquit, per coelum
(aperi, bomo, aurem quam ad audicndum formavit
Deue,tranaformavit autem is qui vere malua est, ut
eardua esaee ; audi, inquam) : Qui ;'uraf,inquit, per
caelum, jurat per thronum Dei et per eum qui sedet
10

Hebr. , 7.

11

ibid. 8.

,
* '
,
,

,
, /

*
, ;

, ,

) *

.

, . , , ,
;

Paal. , 26, 2 7 ; Hebr. , 10, 14. " Act. v n , 49. Malth. x x i u , 27.
V A R L E LECTIONES E T NOTiE.

(7) . Id eat, veri filii, non adoptivi, DOQ putatitii. Haec enim inler caeteraa notio
bujue vocis eat apud ecriptorea ecclesiasticos. Vide
inprimis Dioays. Vet&vii Dogmalatheologi., tom. II,
lib. iv, c. 2, pag. 190; Mosen Amyraidum, Diu, v i ,

Theolog.j de peccato Originali, p. 581, aeqq. et ex

noatralibua Cbristoph. Prancbii, ExercilaU. AntiLimborch. p. 246 seq. et celeb, Joan. Alberl. F a brioium, ad Svxlum Empirieum, p. 9. 8ic nosler,
infra, appellat.

109

140

C O N T R A M A N I C H i E O S L I B B R II.

; super ip$um *Al&quQ eanclum q u i d e m est templum

IJv, .
aanctum vero et altare, idemque divino beneficio
;
sanoliOcans: coalum vero est thronua veri Dei et
: . '
Patris Domini noetri Jesu Chriati.Cujua et creatura
,
universa opus e i effectus eat. Quod ai vero Deo et
. * , ,
Patri Oomini noalri Jesu Chriati, iata quidem pro ( , , '
clamaDti, o b l o q u u D t u r , a i Chrialo, Deo nostro yero,
,
eadem cum Palre dicenli, non c r e d u n t ; s i Paulum,
:?r ..
^
. -ru
<*vftu<rovV
) ,
a quo falsocognominantur,eadena teatant6m,et Da, ,
vidom prophctantem aupine negligunt; a i ad L u b

, . "
, ,
,

*

cam, discipulum et praeconem salutarie doctriiie

non atlendunt; si Stephanum denique, martyrum
primum et propbetam, adductura adunco naso suapenduat; consequilur eos, q u o d et faciunt, malo
aolum principio obedire, c u i etanimaa auas etcor-

. poratradiderunt.illaa quidemimpiiacogitationibue,

baecvero aordidia actionibua indulgenies. Egregie
,
vero i n illos quadral reprehenaio, a Domino i n i n *
. gratoa Judsoa conjecta, eo quod Palremfamilias,
,
Beelzebul vocaverant. Apoatat enim i l l i Patremfa, ,
miliaa totiua univerai Beelzebul vocant, vel poliua
?
injuriam aliara auper aliam accumulaat; adeo om .
nem impietatem omnemque insolentiam faclio haec
Deum oppugnans leviorem sua eificit.
*, , ' , , /, , , .
' , '
. " * ' *

.

. - C
XII* A l i b i Servalor Mosaica instilula prsecepta
,
appellans, et legem a Patre latam undique i n pretio babens: Deus, inquit, prxcipit: Honora patrem
, , , *
tuum, et matrem tuam. : Mnledicens patri aut
. * matriy morle moriatur. Vosmandalum Dei abrogastis
, .
per traditionem vestram**. Aiquehaec dicene Iaaiam
'
testem affert, Bene inquient, prxdixit
de vobii
.
Isaias: AppropinquaL ad me populus hic ore stto, et

,
, ,
labiis suis honorat me; cor vero eorum longe me re~
,
motum est . Attende quoque ad se.juentia : Frti , $
stra vero colunt me, Cur ? Quia docent doctrinas,
' .
prxcepta hominum , adeo, quae eranl hominum
* . ;
praeceptas ea legislalori Deo non placebaot. Imo et

*
doctorea eorum pcenae obnoxioa faciebat. Tradebant
,
vero hflec Seniores Scribarum et Pharisaeorura, l a *
%

e7

5 8

. ol D biia quidem ae Deum coJere verum dicentee, corde

vero ab eo procul remoti. Verue igitur filius et na ,
tus Dei ac Patria, cujus legi auas preceptionee
,
imperiti Iaraelita3 praeferebant, ille, inquam,
.
Servator noater et vanam ingratiaaimorum J u ,
d s o r u m i n discipulos auos animadveraionem ob (8)
tundit, et cibos, tanquam Patria creaturam, ab
,
omni prava auapicione liberat, aicut et teatatur
Evaogeliata : Non quod ingredilur, inquiena, in os
, , ,
inquinat hominem, sed quod egreditur ex $re, iltud
, t

* Matth. x x i i , 21. " Matth. xv, 46.

Matth. x x n . 7. ibid. 8.
V A R L E LECTIONES E T NOTiE.
1 7

(8) . Ita iego pro , qnod i a me. exatat.

5 9

Matth. xv, H .

iii

inquinat hominem
A l i b i vero iterum paucia verbie concordiam et j u 9 t i l i a m inter bominee atabiliturua,iata praecipit: Quxcunque volueritU ut faciant
vobis homines, eadem et vos facite illis . Hanc
suam adinonitionem et legem ot inculpatam et
utilem commendaturus, addito elogio legia et prophetarum,obsignat: Ita wim, inquiens, habet lexel
prophetx . Sio et parabola illa, io qua regnum
coelorum Servator noater cum homine bonum i n
agrum semen apargente comparat, non minua i m pioe homines pudore suffundit. Nonne enim p r sens mundus, et q u i i n ipso aunt, ad regnum Dei
referri debent, quando agrum suum iiadem verbia
vocat non aemel, sed b i a : agrum vero ait eaae
m u n d u m , mundum autemut agrum ita et regnum
auum. Parabolam enim ezpiicans : Serens bonum
semen, inquit, est Filius hominis, ager vero est muitdus. Bonum vero semen sunt filii regni : zizania
autem filii mali; hostis denique, illa serens, diabolus
est
Audiaae, quomodo muodum quidem suum,
et eos, q u i i n eo sunt, seraen auum appellet, quoe
et filioa regoi voca(,solara zizaniorum projectionem
in boatem referena? Sed inquire argumenlando,
num quod manuum Gondiloris veatigiom tecum circumferas?In8equentibua enim clarissime mundum
regnum auum pronuntiat. Quomodo? in consummatione, i n q u i e n a , mundi hujus, nonautem futur i , mittet Filiua hominis angeloa auoa, et colligent
ex regno ejus, puta praesenti raundo, oiTeodicula.
Neque enim i n futuro et sterno regno vel zizania
crescuot, vel aeril ea Malua, vel offendicuia locum
babent, ut ex eo angeli F i l i i hominia ista colligere
valeant : sicut et poat factam istam collectionera
zizaniain fornacem igois conjicientur. Tunc vero
et justi in regao Patris aui lucebunt instar solia.
Quid hia Domini vocibus hinc ad deprimendam defectorum impietatem, hinc ad proveheadam et a m plificandam pielatem illustrius aut efficaciua ease
poteat? Effi enim mundum, et quae in eo aunt, C h r i eti el Servatoris ; ipsum autem Dominum et Regem
univerai, ut i n fuluro ita in praeaenti regno eaae
prsdicant. Quid vero bominee magia sensu, quam
ipea inanimata, deatituti esse cupiunt ? quandoquidem aol et lerra et petrae, in quantum cum Doraino patiuotur, principatum ejus publice edicunt.
At illoa ne tum quidem pudet, cum imprudentiam suam ab iis vident castigalam. sexta enim,
inquit, hora usque ad nonam tenebrx factse sunt, et
terra commota est et petrx scissz sunt . Quae enim
inter creaturam malamet Dominicam perpesaionem
communio aut commiseratio i ntercedil ? Nam aecundum impiorum iJlorum placila terram auperbiredecebatetaplendidohabituindui,quandoquidem videbat eum, qui conditori auo perniciem allaturua eral,
tantia crnciatibua exponi. Quomodo vero poat reeurrectionem, cum nondum i a Patria ?inum,quem
nunquam deseruerat, rediiaaet, a Patre accepit po60

61

63

Mattb. , 12. Ibid.

64

112

PATRIARCHJE GP.

, ,

'

* '

,
*

\ .

, *

.
,
, , , ,
, & ,
; ,

, ot

6 .

,
,

. ;
, ,

'

,
,
,
. , ,

, , *
/

; *

. *
; , , , '
,
,

/j ,

" Matth. , 38. Matth. , 31.

" Matth. 27, 45.

113

CONTRA

M A N I C H J E O S L I B E R II.

114

i lestatem ccelum et terram,quorum, qui dederat,

; ',
non exaiatebat Dominus ? Ita enim liogua Deo a d ,
verea maledicit. Inauper vero ai agri et domue a
, '
manu Mali proficiscuntur, quomodo bonusDeus,

Servator noeter, asseclis suia prater aeterna bona
.
et agros et domos exhibiturum se pollicetur,quippe
,
quae et mala aunt, et mali conditoris, et in q u s ipee
,
potesiatem n o o habet v e l poaaidendi ea, v e l aliie

exbibcodr? Quomodo vero fas erat, ea, q u s boatie
, ;
aunt, praemii loco dare iis q u i omnia reliquerant,
.
et ipeum secuti erant, ct inler praemia illa aeternam
,
quoque vitam reponere,atqueadeo raala cum bonia
b
conjungere, et acceaaione mali diminuere i d quod
|>
aine illa acceaaione donorum omnium erat p r ,
slantiaaimum ?Quomodo verus etiam Servator noe , ,
ter depraeceptis legalibua intcrrogans primum d i i i t
;
esae: Audijsrael: Dominus Deus tuus Dominus unus
' esi. Et diliges Dominum Deum tuum ex toto corde
,
tuo et tota anima tua, et ex omnibus viribus tuis, et
,
ex omni mtnie tua
A l t e r u m vero, quod quaestio
, ne requirebat quidera ; Dilig*>* proximum tuum ut te

ipsum oe.Neque in eo acquievil,aed cum ioterrogan ;
tem sibi consentieniem nactua esaet, non procul ab
.
eo eaae dixit Dei regnum. Quomodo autem legea
,
Moaaicae,8i quidem fuisaent ho8tia,primum quidera
.
unum Deum et Dominum scire ae et agnoscere,
,
alque eumdem solum extotocorde, et proximom ut
, ,
hominem ipaum amandum esse proflterentur? Si i g i ; ,
lur u D u m Deum et Dominum praedicat Moses, nec
. . ^ preeter eum alium coli yel adorari vult, poat i l l u d
,
vero primum praecaptum mulaum in homines amo
rem prteceplo Servatoris nostri convenienter urget,
. ,
ubi,quaeso te,malumapostatarum p r i D c i p i u m l o c u m
,
babel? A t Scriba quidera ille intelligebat Dominom.
.
Moeaicam legem approbantem, quod scilioet unua
' ,
ait Deus, oec ulloa praeter eum. Qui vero Scribis et
; Pharisa&ia melioree eeae juaai aunt, ne mioimam
, ,
quidem pietalis partem aibiservant. Lucae vero,ver,
borum Domini s c r i p t o r , quomodo Zacbariam et E l i ,
sabetbam, i a veteri testaraento viventes, justoa,

eoaque coram Deo,non tantom coram homiaibu?
, , '
fuisae,et in omnibue Dei praeceptia etatatuliaincul6 , pate vereatos teslatu r? Quomodo ait Zachariam sacer , ,
dotio coram Deo perfunctum ? quomodo templum
. 0 1 J legale, in quod introibat, lemplura Dei appellat?et
' ,
in ipao angelum Dei, eumque Gabrielem copiarutn
.
ducem, q u i et nativiiatem Domini ex Virgine, et
,
ipai i l l i mtemeratae Virgini et cum ea mundo nun ,
tiavit, viaum, preceaque aacerdotis exauditas ease
, , in Evangeliis afiirmat,puerumque ibidem memora , ' ,
tum magnom corarn Domino futurum,8piritu item

aancto plenura, multisque magni gaudii interpre
tem, neo paucie Iaraelitarum converaionie ad Deum

auctorem, Spirituque ac virtute Eli uaurumpro, , ;
nuDtiat? Itaque evaogeliata, vel potius Deua, q u i
,
haec per archangelum loquitur, non Joannem so : , l u m , qui gratiam propultulantem videbal, aed et
1

Mattb. xn, 29. ibid. 30.

01

115

Eliara, q a i d i a ante gratiam exatitit, animaa a vero j

Deo aversas, et post Satanam scortantes, ad verum
Deura oonvertisse teetimonio, omni exceptione maj o r i , confirmat. Iterum vero Zachariaa Spiritu Dei
replelur, et prophetas antiquos sanctorum appellat
chorom. Erexii enim, inquit propbetans et per
Spiritum sanctum loquena, cornu salutis in domo
Davidis, frlii sui . E t unde hoc demonslratur ?
Sicut locuius est inquit, per os sanctorum sxculo
prophetarum suorum**. Prophetarura, inquit, suorum, noD autem hostis. Quid autem vaticinati aunt
i l l i ? Deum recordaturnm testamenti sui sancti ,non
eane, homo perditiaaime, hoatis. Adhuc vero magia
impiorum ora refrenalurua juramentura, quod
Abrahamo palri nostro juravit, adducit, Ut daret
nobU potestatem, ex manu inimicorum nostrorum liberaiit sine timore in sanctitate et justitia ipsi $erviendi .
Perpende q u e dieta aunt. 8piritua aanotua implet Zachariam, plenue eo prophetaa aoliquoa sanctoe Deique aacerdotea appellat, Moaia
ilem teatamentum pradicat eanctum, nobisque l i berlatem praenuntiat, e l eum, q u i Abrahamo j u r a verit, hujus libertatie datorem fore, eoaque, qui
cultum ipai proatent, in sancthate et juatitia ei
aervire asaeverat. S i haec omnia Zacharias, Spiritu
sancto repletus, edisaeril, nonne apirilu malo pleni
judicandi sunt,qui contraria bia omniacontendaat?
Quid vero dicent amarulenii legia Moaaica accuaatorea, vel potiua principataa Dei partitores,quando
vident Jeaom in Evangeliia Jeroaolyma perductum,
ibique Moaaica instituta obaervantem,sacrilicia aecundum praeoeptum legia Domini offerentem, brachiieque juati Syraeonia inetar doni auaceptum, qui
inter csetera pietatis et juatitiae argumenla per 8 p i ritum aaactum oraculum nactue, et communem
Servatorem brachiie complexua eet, et benedixit e i ,
el praenuntiavit, eum in salutem adveoiaae coram
faoie omnium populorum, et inatar luoia ad i l l u m i nationem geotiam, quaa posthaeo in eum sint creditur, divioua ?ero evangeiieta non satis baboit i d ,
quod tuncgestum erat, contra impioa hoa hominea
commeraorare, aed impudentiam eorum,ut videtur,
previdena, etiam A n n a m , cujue tribua Aserera habebat auctorem, cum sene illo preeaentem, Dominuraque celebrantem, ct de coromuni Domino eadem ao eimilia proferentem in aacra hiatoria aiatit.
Quod vero poatea conligit, mullum omnino yalet
ad reprimendoa et dejicieadoa eoa q u i aupercilium
adversua divinam gloriam efferunt. Gum enim Jesua
una cum Virgine Matre aua, quod ad carnem, et
patre auo putatitio Hierosolyma profectua easet,
peractia i b i , quee aacer Codex praaoribit, aacria,
ipaiaque poatea domum revertentibue, et ob absenU m puerum tum Matre aecuodura carnera, tum
Patre putaiilio aollicitia, el, quem deaiderabant,
quarentibus, ie, qui omnium quidem conditor,aed
ob amorem i n bomines Virginiaerat Glius iQuidme,
67

69

70

Luo. , 69.

ibid. 70.

ibid. 72.

, 0

116

PATRIARCHJE CP.

^ -

, -
, '

'

,
,

. " ,

, '

,
, ,

)

, -

, ' . " ,

,

. ; , , ' , ' .

, ' , , . "

, ,

, *

. .

,
' ,

, ,

; '
,
, '
, ^ ,
, , '
,

, &'. ,

, ",

'

ibid. 74, 75.

*-

117

CONTRA

MANICHJEOS

? '

118

71

, , '

.
,

,
,
6, , ; , '

II.

Pafris mei&unt, esse debere ? Idem illud templum

Patris sui vocans, quod perditorum ora mali principii altare injuate nominant. Quomodo veroha?reticorum temulentia aliura cceli et terraB conditorem
petulanler fingit, cum Seryator noster ipae, spiritu
exsultans, ineffabili et incomprehenaibili quadam
confeaaione clamat : Confitcor tibi Pater, Domine
cceli et terrx, quod abscondisti hxc sapientibus et intelligentibus, et infantibus ista revelasti . Pater,
Domine cmli et tcrrx, genuinua filius clamat, soelerata vero heec hominum, impietatem omnem recondentium, turba Servatori obloquitur,et coeli terraeque dominum Beelzebui vocat. S i vero e r a t a m a l o ,
quomodo legis gratiosae auctor legiaperitum tentan-

7, .

LIBER

, ioquit, quaerebatis? Nonne sciebatis me in iis qux

Upov (9) , tem ipaum, et vitam ffiternam quaerere simulantem,

adlegem tanquam ad eximiam medicioam amandat,et

ibiutqua38ituminveniret,adbortatur?Cumquelegisperitus duo prima praeceptaiiadem ? erbia repetiiaaet,
eum bene respondisae Veritae ipsa ait, et de vita
aeterna, ai secundum ea viveret, ccrtum ease jusait.

.
,

'

, ,

'

?, ,
. ,
, , *

, ,

, .
\ " Q
(10), ' '
. ,
,

, \

'

, ,

;
. .

, ?

XIII. T u vero ex aliie quoque aequalem legis et

graliae eeu Evangelii dignitatem aeatima, ut aciaa
eumdem case et vcteris et novi teatamenti legislalorem. Amen, amen, dico vobis: cotlum el terratransibit, verba vero mea non transibunt . Hoc ad doctrinam
de gratia pertinet. Vide vero eimile de lege: Facilius
est, coeium el terram transire, quam unum apicem
legis in terram cadere . Videa quomodo Servator noster, defectorum insoleatiam prsBvidene,
a?qualem dignitatem et gloriam veleri et novo
instrumento tribuat, quamvia in multis gratia n i u l tum prfiBstet. Lex enim pedagogus erat ad ea,
quse sunt gratiee. Ut vero oetenderet eumdem et
praeterita et praeaentta pro diverao etineffabili diepensationis modo constitoisse, iisdem et similibus
73

74

. D pbraaibua de utraque legielatione aaua eat. Ita et

7 1

L u c . i i , 49.

7 1

Matth. x i , 25.

7 3

coatra eos : qui non credunt aaluiari doctrinae, non

Mattb. xxiv, 35.

7 4

Luo. x v i , 17.

V A R L E LECTIONES E T N O T i E .

plerique omnea ex veteribus et recentioribus ado

ptaot,atque ex bia nominatim.J.Vorslius in Dissert.
garr. l i b . m , o. 12. J . Keuchenius i n notis ad b. 1.
Ludov. Cappellus ilem ad b. I. etLambertus Bos.,
De mytterio cllipseos Gnecx ling, Atque illi auidem

sam agit Jo. Buxtorfiue, i n Catalectis theologicophilolog. p. 29 ; et post eura data opera M . Jo. Caep.
Kregel i n epistola propemptica ad c l . Ghrietianum
ScbcEtgenium. Lipaia 1716, in 4 edita.
(10.) . Evangelium hic innui et scopue
Photii, et' opposita YOX satie evincit. Eam
notionem locum habere i n Joan. i , 16 :

lant. A b his abcant pauci, qoi ellipsin per vocem

eopplentes, ooo lam templum quam res
et negotia Patrie hic innoi existimant. Horum cau-

niulti, quos vide apud Catakerum in Adversar. saer.

c. 27 ; 61 J . Gasp. Suicerum i n Thesauro ecclesiast.
p. 1498.

(9) . Hinc patet, a nostro

de templo accipienda visa esse, quam eeDtentiam

i n l o c o i i o n e bao elliptica vucem inteliigi vo-

exialimarunt

velerum

doctorura

per-

01 PATRIARCHiE CP.

119

alium vel accusatorera vel victorem, quam Mosen

affert. Ne existimetU enim, inquit, quod ego vos apud
Patrem accusaiurus sum . Non sanc, sed eet, qui
V08 accusat, Moses ecilicet, apud Patrem. Hujus
enim leges ipse sibi creditas una cum prophetta
de Christo nactus, accosator omnino fide dignus et
testia omni ezceptione major erit centra eos q u i
lege ejus et c o k r e et amare multum quidem glorientur, nihil vero eorum recipiant q u s ab ipao
de communi noslro Domino et Servatore p r s d i c l a
aunt, quod tamen et caput, et apex et initiura totiue legislationia ejua e r a t ; imo nec correptione ob
temeritatem eorum et pugoa.n advcrsus eum, qui
praenuntiatua ab eo est, factam afficiantur. Poatquam igitur multis Domini verbia, imo non verbis
solum, aed et factia apostolorum, errorem illum
confutatum dedimue, qui principatum regni Dei i n
duaa contrarias partea eciudil, quam tandem veniam sperare poaeunt illi qui poat tol impietatia
confutatiouesadbuc mali principii voluntati iis,qua3
eapiuntel vivunt, obsecundant, et Patremfamiliaa
universi Beelzebul vocant, Beelzebul vero Deum
oocullum, et ineffabilem, et Bonum, et Patrem, ut
fcBdiora non dioam, renuntiant, nec victoriam Dom i a i a calumniantibua Judseia relalam stupent ac
reverentur, quam per illorum latus non minue, si
nun magia et illusirius, a praeaeoli defectione reportavit. Impietatem enim, quam utrique communem habeot, etiaraai novua ille apoatata audaciua
ae hac i a parte jactat, objectana dicebat: Omne
75

regnum in partes scissum, consistet .

7t

120

*^^
,
. , , '
,
, ,
* ,
,
?,
?
, *

, , ' , . , ,
* ,
,

,
,
' ' , '
, , , , '
,

, ' ,
.
, -

Quoniam Q * ' , .

,
,

.

' .
, . '
,
. " ,
, , , '

.

enim improbi et atupidi Judaei, Yidentes Creatorem

el animas et corpora morbis liberanlera, Beelzebul
miraoula haec Iranscripaerunt, ita et defectionia
bujue propugnatores opera manuum ejua i n eumdem tranaforunt. Propterea ex merilo eamdem Dom i n i vooe utriuaque partia pugoam Deo intentatam
confuderis. Quod si enim indivisura Omnipotentis
imperium dividatur, divisum nunquam conaialet.
Sed prima illa diviaio viam sternet, ut in mille
diatrahi queat,nec unquamcertam aedem locuraque
consequi possit. Quemadmodum itaque uterque
deprehenditur contra Deum pugnare, Judeeus s c i licet et apoetata, ille quidem miracula, hic vero
creaturas Uei hoati adecribens, i l a contra utrosque
valet communiset invincibilis Domini rejeclio.
D

X I V . Sed quo devenitis, homines ! our Domino

relicto, cooaervum vestrum, vel poliua servum et
apo8tatam,etuniversaenostra3 natur inde abinitio
ineidiatorem conditorem vobis conetituitis ? cur
Crealori renuniiantes ei vos tradilie, qui interitum
nostrum quaerit, et non a n i m s aolum, sed et corpori perniciem afferre conatur? cur ad lucem
caecutitis? cur vero tenebras cum luce permulaslis ?
Evigilate ex crapula, surgite ex lethali aopore,

* Joao. ?, 4 5 .

Malth.,xii, 2 5 .

'. ' , !
,
, &* ;
, ,
;
:
; *

121

CONTRA

MANICHJIOS

122

L I B E R III.

eripite vos perditioni. Quomodo vero fleri hoo

. ; ,
potest? s i ab actionibua illis, in quibue boatie vie
,
poaita eat, avertere voa laboretia : et primum q u i , , *
dcm a ecorlatione, per quam perditur oorpua,
,
multoque magie anima, a qua libertatem habetia
, indulgendi affectibua ; tum ab injuatitia, qua domi* , ,
nante neo domua, nec civiias, neo vita h.ominii
,
,
omnino conaervatur; a perjurio, quod animam i a
, conlemptionem Dei prsecipitem agit : ab odio
* , '
proximi, perquod communia Creator injuria affici * ,
tur : qui enim creaturam sine causa odit, impotentiam auam i n ipsum conditorem transfert. Odio

.
porro babeatis meodacium, cogitantea mendacli
, ,
patrem eaee diabolum ; averaemini fraudulentiam,
.
quffi mala etiam non eperata conciliavit; fugite
,

' bomicidium

: boatia

onim

ab initio

bomicida

erat; avariliam itera, Judam, nisi aliad quidquam, recogitantee; exsecremini

furtum et
, , doloe contra proximum, itemque adulterium, et
,
, , - luxutn et incontinentiam, et lemulentiam a viiaa
veetrse rationibue alieoam habeatie. His enim con, *
auescit, bia delectatur hostis; in bia facultatem
. .
accipit mentea vestraa aibi subjiciendi,et avertendi

a Deo conditore, persuadendique crealuria, ut
,
Bua3 et sint et appellentur : ai vero ab operibue
, ,
ejua tum commemoratis l u m illorum aimilibua
*
abstineatis, etiam ipae abetinebit a vobia, non

,
babena quidquam, in quo innitatur e i acquieacat.
' , ,
T O D C vero divina gratia affulgena llluminabit voe,
.
ut conditorem et opiiicem agnoacalia, non inirai
. ^
-
|
1t - I -"
r
-
'
, , cum ilium ineidiatuTem, eed bonum iilum et horainum amicum Deum, per quem creata suntomnia,
,
viaibilia et inviaibilia, magialratua, el throni, et
, , ,
poteatatea, et virlutea, et preaens omnie ac viai ,
bilis mundus. Per ipaum enirn omnia facta eunt,
. ' ,
qaamvie defectio i l l a , mentis oculos fascinans,
,
conditorem videre non palialur. Quoad enim Mali
, . "
voluntati obsecundatia, ct sordibua turpium vo ',
luptatum maculamini, et pro aalutaribua laboribue
,
deliciae animae ooxias aectamiai, nunquara certe

divinua et ecBlestie splendor voa illuetraverit,
,
neque potestatem i n a n i m a 3 et mentcs veatraa

amiaerit bostia, quaa acilicet per acliones aibi aub
jectas habet. Inlerim nequaquam, postbabita i n , .
Q duatria, teatimoniia Spiritua aancli voa ad lucem
pieiatia ducere, et defectionem confutare p i
grabimur.
,
*

.
.
\

(1) ,

8ERMO III.
I. Aperite m i h i , mei, aures caatas, et q a s
nullom Mali dogmaferunt, mecumque conaiderate
injuriaa i u Deum eententias eorum qui Yetua Tes-

V A R L E LECTIONES E T NOTiE.
(11) . Vox dialectiois famiuarie eat, qua rum, lib. H , 107, et adde Ezecbielia Spanhemii
propoeitionea argumenti aoonclusione distinguunt.
Notas ad Aristophaois Nubes v. 456. Apud Stoicoa
Latioi itidetn per sumptionem vertunt, prseunte ideon eet quod aliaa dicitur . Lege
Giceroae, Ub. n , De divinatione : Sed demus tibi duasiEgid. Meoagiara, ad Laert. ?, 73. Ego in veraione
Utas sumptiones, $t qux appeliant diaUetici.vooi arapliorem subjeci notionem, qaam scilioet
Confer Diogeoem L a a r t i u m Oe vitis phHosopho- ecriptoria mens subjicere ipai videbatur.
%

124

PHOTII P A T R I A R C I L E C P .

123

tamentum calumniantur. Quod sienim illud aMalo (12).

,
eat, quomodo illiua codicem ia, qui ad deatruendum
, Malum venit, recipere sustinuit, et multis audien ; *, ' tibue legere ea qua? de ae praenuntiata erant, neque
,
legera aoluro, eed et tcstari, ac dicere : Haec nunc
, , ' impleta sunt in auribus vestris ; ac pr*terea o n * / ,
num i l l u m , qui est periodus temporum, aicot
(13),
tempua eet mensura motua seoaibilia, ut acceptum

,

Deo praedicare . Quomodo vero etiam i n parabola
; 11
de Lazaro et divite optimua et hominum amantis
aimus Dominuanoster Moaen et propbetas saJutarie

oonvereionis et pcenitentiffl magistros a p p e l l a t ?
;
Habent enim, inquiens, Mosen et prophetas : audiant
" , ,
illo* . Nunquid enim is qui i n communem homi .
norn salutem n o B t r a m naturara suscepit, doctrin
auffi inittatoa, el ab errore liberatoa, ad aervoa et (14)
' ,
miniatroa hoatia amandarit, ut ealutie Oantcompo, tee? Quie creatura Dei exsiatens, vereet serio hunc
, ;
tants inaaniae gradum admittal? Porro ai veteris

inetrumenii auctor Malua eat, quomodo veritatis
; ,
fons praecipii : Swutamini Scripturas, quia in
,
Ulis invenUiis vitam xternam
? Ubi enim eat vila
(15)
eterna, i o quibus aculeus peccati dominatur? U b i
, ' ;
vita terna, i n quibua bomicida leges fert, el
,
prfficipit ?Taliascilicet linguaDeo inimica proferre
; ,
audet. S i proterea vetus teatamentum a Malo
eet, quomodo Veritaa ipaa ait : Si creieretis Mosi,
, ;
crederetit et mihi: de me enim is scripsit .
Non
.
eane a i t : S i i n nonnullis crederetie Moai, aed s i m , *
pliciter ipaum ut fide dignura renuntiat. Quomodo
* , '
vero iterum adversuaeoa, qui circa diasolulionem
;
conjugii euspensos se gerebant, atque i n patroci , ' nium perturbatiouia auce ad Moaen provocabant,
. auscepta alrenuc Legislatoris cauaa a i t : Moses ob
durittem cordis vestri permisit vobis dimittere uxores.

Ab initio vero non erat ila *. Unde autem i d pro , '
bat? Qui enim fecit eos inquit, marem tt feminam
fecil . ltaque ea, q u Servator i n Evangeliis de
. '
conjugio aanxit, ab illo proficisci ait q u i creaturia
* ;
auia et operibus legee fixerit,et Mosen testatur non
, ,
oontempsiaae legea i n creatione latae, aed ex cer*
tia circumetantiis de postuiatis ejua aliquid rerni ,
siaae. Legi eoim creationis ab initio faot mea, i n -
qoit, lex concordat, eolutio veroconjugii adispen
aatione et dispositione Moaia pendel. Ob duritiem
, ' 7 7

7S

7 9

8 0

,l

L u c . iv, 21.
i b i d . 9.

7 7
8 3

ibid. 19.

L u c . x v i , 29.

8 0

Joan. . 39.

ibid. 46.

Maltb. x i x , 8.

V A R L E LECTIONES E T NOT^E.
(12) E x limine hoo eermonis patere videtur eum D .
(14) , hominum. Ita vertendom eaae eupra
jro concione babitum fuiase ad audientes, quoa eciprobavi i n notis ad l i b . Photii, p. 139 (aupra col.
icel bio ad altentionem iie yerbia excitat, quae ad
83, not. 86).
legenteanon aequebene accomroodari posaunt. H u (15) . Iroperandi itaaae notione accepit
jua rei veatigia et iofra occurrent, quemadmodum
verbum hoc Photiua, quemadmodum et veterum
e t i n Gnehujuslibellidieertemenlio .
EccleeiaB Gredcs doctorum plerique omnes, qoorum
Et parum abest, quio idem deeuperiori libello aeae*
raro, cujua extrema verba, q u s etiara continuatioloca cumulate attulit Jo. Gaspar Suicerua i n Thenem hujuscommentatioDiseperare jubent,concioDi8
sauro ecclesiastico, tom. I, , 1210. recentioribua
eacrs babiium aatis luculeote aistunl.
Erasmus Schmidiua i n Animadversionibus ad iV. 7.
(13) . Pleniua et diaertiua a n super bunclocum indicandi notionem prsferendam
num definit Pollux, I. LIV : , ,
atudioae contendit, paucoe nactua approbatores.

Vide quffi olim i n haoo rem ecripai ad Caaaubo , niana, p. 297. 8ed de boc loco alias.

C O N T R A M A N I G H i E O S L I B E R III.

125

126

(- enim cordia vestri, inquit, eoripsit ista Moaes. In (16). ' ,

dissolubilem vero conjugii nexum, quera ego p r , .
cipio, et is q u i homioem ab initio condidit, per
, (17)
diveraam quod ad corpus creationem opere ipso
. ,
idem meoum anteedixit, et oonetiiuit. Ideo a d d i t :
, . In hoe relinquet homo patrem et matrem, et adhde, *
rebil proprisc uxori, eruntque duo illi in carnem
unam . Ut vero reclius intelligas, quie ait.qui ita
, formarii corpora, ipae et eum qui conjunxit, et qui
.
condidit, eadem opera appellat. A i t enim : Quod
,
Uaque Deus conjunxit, homo ne separet *. Teatalur
, . "
Servator, quod diversilae forme viri et femin a
,
Deo, qui auper omnia est, profecta ait, quodqoe
,
conjanctionem illam indissolubilera conservare
. " ,
oporteat, Moaaica vero doctrina ad duritiem cordia
. , ' eorum, qui legi obnoxii erant, tanquam ad c i r c u m 8 4

(18)

atantiam aeu conditionem reapexerit, q u s de a m -

, -

plissimo legia, creatione

, '
.

aileotio

praateritae,

postulato aliquid detraheret.

II. Ut veroad alia transeamua, ai mali principii

vetue testamentum fuit, quomodo, q u i gratiam
cum lege coDJaoxit, Ghristua, Servator noater, a i l :
Multi jusli deiiderarunt videre quse vidclis, sed
non viderunt . Quomodo enim progeniea Mali
yoluit videre, q u a sunt B o n i ? Gupiditae enim
Boni ab impetu bono proficiscitur. Quomodo idem
alibi dicit: Abraham
vidildiemmeum etexsultavil *.
, Quienimconaequi, etqui fleri poteat, ut bomoVeteria
Teataroenti ad eam viaionis dignitatem perveniat, ot
diem nativitatis boni Deiconepiciat et laeletur? p r e oipue cum divinua Paulus teatetur el dicat, qood
myeteriuin Gbriati el adventus Servaloria poleslatea
et principatus mundi, ipsumque mundi dominum
latuerit. Quod ai igilur et ipsum roundi dominum
myaterium i l l u d latuit, unde eervi ejua id viderunl
ante et perepexerunt ? T u vero audi el aliam eamque luculeatiorem impietatis confutationera.Qcando enim incredula et male eedula Sadducaeorum

\
,
*
, ;
" ;

, ;

,
,

(19)
, ;
(20) '
:,
,

. -

Gen. n , 24 ; Matth. xix, 5.

8 8

Matth. xix, 6.

8 8

Matth. x m , 17.

8 7

Joan. v m , 56.

V A R L E LECTIONES E T N O T i E .
(16) , poslulata. Ita vocem iatara b. 1. of tesiimonies, p. 33, seq.
reddendUm caneui,,qo alioquinio Novo Foodere in D (18) '. . Haec igitur sexua
acriptoribue eucleaiasttioia, eat. Videeam
diveraitaa iaatar symbolici praRcepti fuiase videtur
io rem Jao. Capellum i n Obseroationibus sacrit,
Photio, ex quo veterea i n d i s e o l u b i l e m conjugii
-). 1 9 0 ; Jac Altingium, tom. V . Opp., p. 363 ; et
nexum, quem Ghrietusdiaerte ursit, tanquam oreaIJac. Goffetom i n Commentario suo lingux Hebr.
toris i n a t i l a t i a conformem, diecere potuerinl.
p. 882. de legibus aeu juribus
(19) . E a Yoce acriptores eccleaiaatici
belli profani scriptoree dicunt. Vide Valesium, ad utuntur ad Gbriati, Domini nostri, adventnm i n
Notaa Maosaaci, p. 273.
carnem a i g n i f l c a D d u m . Vide loca ejuemodi apud
8uicerum i n Thesauro eccles. suo loco. Videntupau(17) . Vocie hujue aignifloatua egregie,
tem i l l i eaui mutuam auropaiaae a profaoia geotit aolet, evolvit Tbomas Gatakerus, i n Noiia ad
l i u m a c r i p t o r i b u s , q u i a d v e n t u m d e o r u r a auorum,
Marcom Anioninum, lib. xi, 15. Vide et Jo.Caep.
Soiceri Thesaurum ecclesiast. auo loco, et Observa- quem i n urbes, ipsia acceptas, ileri conauevisee crotianes sacras, pag. 25 eeg. Dionya. Petaviuni in debant, eadem e x p r i m p b a n t voce. Vide Hcnr. V a lesii Notas ad Euaebii HUtor. ecclesiait. p. 185.
Doymmlibutkeologicis,deincarnatione,
n , n . l,et De
(20) . Alludero videtur ad locum Pauli.,
TnnilaU, p. 112; neo aon Iaaacum Gaaaubonum,
in Bpiet. ad Epbes. m , 9, 1 0 ; etc. hia similes,
ad BpisL Uregor. Nyeseni, p. 90 eeq. Dovissime
aotam Georg. Hicheaium, i n Prefatione ad Jo. E r - R o m . x v i , 2 5 ; n , T i m . i , 9, 1 8 ; ubi tamen diaerte
mali demonia, hoe myaterium igoorantia, DOQ flt
nesti Grabii scriptvin poatbumum Some instancet of
mentio, quamvia ratione feneua subintelligi poseil.
th$ dtfauilt and omisstons in M. WhUtons Collection

128

P A T R I A R C H J E C P .

factio seplem flnxit fratrea, eorumque eingulis auc- .

,
ceesu temporia unam eamdemque uxorem tribuit,
,
atque hoc flgmento suo corporum reeurrectionem
avertere conata eat, Servator illie inaolubile, quod
,
i n commento suo esse opinabantur, opponentibua,
, , ,
qqaerentibusque, cujuanara ex aeptem istie futura
, ,
sit uxor, primum quidem exprobrafit tanquam

Scripturaa ignorantibus . A t quomodo animadver .
aio i n eo8 cadit q u i ignorant quce Mali sunt? At
; *
ille ex ignoratione Scripturarum aliud idque gravius ipsis impingit probrum, quod ecilicel nec po- , ,


tentiam Dei norint. Hinc mysteriura resurrectionis
. clariua expositorua : In resurrectione enim, inquit,
* , ,
neque uxores ducunt, neque elocantur, sed ut angeli
Dei inc&lo sunl .
Imo imprudentiam bauc adbiio , , ' fortius efficaciusque caatigaturus, ot partim gratiae .
,
ac legia concordem harmoniam expoaiturua iiadem
vero, ao eadem opera recentibue adversariia plagas
(21) , ex lege Moeaica infiicturua : Nonne lcgistti, inquit,
' quod Deo dictum est: Ego sum Deus Abrahami, et (22) , ' ,
Deus haacij et Deus Jacobi . Quo ipeo diaerte o a , ,
tendit, quod Abrabam et Isaac et Jacob ternae vite
, ,
heredea aint, et quod Deus aHernus, ac resurreo;
'
tionia auctor, et, qui hinc pendet, fructus largitor

illoram sit Deus. Adjuogit vcro i n aequentibua
h e c : Non itaque Deus mortuorum Deus est, sed vi- , ' ,
, ventium . Atque h c monoit, ut omnera impiorum
. *
hominum praetextum eluderet. Neque etiam omiait
commemorare, u b i ista acripta exatent, sed per , .
eanctum Marcumexclamat, i n l i b r o Moaia Deumhaac Q , *
ad ipeum dixiaae . Quod ai igitur Deus Deua mor. ,
, ,
tuorum non eet, sed potiue apud eum vivit Abra , bam, vivil Iaaac, vivit Jacob, omneeque, qui eam ?
dem vivendi rationem sectati sunt, eimileaque sunt
,
angelis Dei in ccelo, quomodo a malo principio, ceu
' , , ,
i m p i i isti nugantur, orti dicentur i l l i , q u i a d veteria
' ,
teatamenti presoripta se composuerunt ?
,
w

l0

9 0

y l

91

, ,
;

III. Adbnc vero magis refelli poteat apoatatarum

aeotentia, quandoquidem Servator eos, qui ccelura
ingredi cupianl, ad etudiura per angustam portam
iotroeundi exbortatus, viciaeim negligentea hujus Q
mandati, tanquaro operarioa incurise illuc ablegat,
ubi ait fletus et etridor dentiura. Gumque undiquaque colligeret, qui ae atudioeos praecepti i n regno
auo praetiteriot, iiaque locum io eo assignarei,
(adverte, homo, meotem 1), Abrabarao, et Ieaaco,
et Jacoboprimumvindicat. A i t e n i m : S i audire no-

\ "
,

,
, (23)
,

,
, (,

, !) ,

Matlh. x x i i , 29. i b i d . 30. ibid. 31, 32, M b i d .

Marc. x n , 26.

VARlJE LECTIONES E T NOTiE.

(21) .

Ita

lego

pro

quod erat i n ras. Atque i d quidem locum tueri

poterat, ai particulam inter utramque vooem
excidiaee alaiuaa. Sed plaoet priue.
(22) . , a?que recte d i c i tur, quam , qua pbrasi uaus est

Plularohus, lib. 11, De fortuna Alexandri,

obaervante Henrico Stephano i n Theiauro lingum. quemadmodum etiam pro suomittere

insidias, dixerunt alii.

(23) . Videri poierat legendom .
H s c enim Cbriaii pbraais est L u c x m , 27. Ao
pra?terea ex veterom ratione pronuotiandi per 1
fleri facile poterat, ot pro a librario ecriberetur. 8ed tuendam tamen codicia leoiionem exiatimo, quia de negligentibua et Inouriosis
hominibua hio eermo eel.

CONTRA MANICHifiOS LIBER

129

.
* ' '

, ;
, '
,
; '
,
, ,

; *
,

, ^ ! 01

III.

130

Htie, (quid flet?) ubi videritie, et Abraharaum, et

Isaacum, et Jacobum, et omnea prophetaa r e gno Dei, voa vero foras ejectoa? Qui vero eunt
ejecti i i l i , nisi ieti, qui ad eiemplum Abrahami et
Isaaci et Jacobi vitam non compoBueruot ? Quod si
vero e regoo Dei expellendi euai, et ad fletum
atque stridorem dentium amandandi, qui vitam
pietatemque eorura imitatione non expreaserunt,
quae tandem poena alatuenda est digaaillia, qui eo
insaniaa proceseerunl ? 0 effreoata hominum ora,
Patri ajendacii adeo iaaervientium, ut et latrones
et fures, el Mali progeniem ac scrvos eoa appellare
audeant I Nonne vero i l l i , qui ne hic quidem furori
8uo obicem ponunt, eed et eam,qui vitam eetemam
regnumque ccoleete nobis largitur, qui idem est
, Deus Abrahami et Isaaci et Jacobi, Deua viventium
,
nonautem mortuorum,tanquam malum principium
, '
et inalorumoperumopificem calumniaotur ;nonne,
, ,
inquam, i l l i , ulpote Mali vere progeniea, auppli : ,
cium, per ignem et tenebraa diabolo paratum,per *
peluo provocantea, dignam facioore audaciaeimo

poenara luent? Et ne sic quidem biatum, qui inter
divitem et Lazarum interjectua est,quique animae,
;
cum Abrahamo convivantea, ab illia acparat, q u i
,
ternia cruciatibus affliguntur, expaveacunt ? V a h ,
[] quam misere hominoa, qui nullum pcensB seneum
, .
nunc habentes ab ipaia Servatoria minis aibi non
' I (24)
timent, eo, eo, inquam, lempore acerbitatem dolo rum experiundo edocli, nullumque operae aua3 l u , ,
crum capientes, contra se ipsos duram, longam et
, , C
revocandam seQtentiam ferent! Idque i n pri

m i s i u n c , ubi aecundum parabolam de divite prola! ,
tam Abrabamum in auxiliura vocantea,eum, quem
,
antea ludibrio habuerunt, nulla aui miseratione
, ,
tactum invenient. Si enim bomo io Lazarum inju (25).
riua ab Abrabamiainu per tremcndum hiatum ex ,
cluditur, et igne nunquam finiendo inbumanitatia

su p(BDam luit,acaetern illius bealitatia e t q u i e *
tis desiderio capitur quidera, sed non potitur ; l i n , guaque insuper uritur, el acerbisaimoa aentit
, ,
dolorca, ob eam tantura inpolentiam, qood non
' , '
miaerlua eat hominis aibi similis, DOQ autem,
, ' '
quod ludibrio aut conviciis adecit, quomodo
,
non longe gravius illorum os et lingua et vie
cera
omnia urentur, qai i a Abrabamum
ae tam in ........ . . .
-

.
1
i

U U I U I B U I V U V U I ^ \U l
U U U H J V I I I I WW
, * , - ) i t
praeatiterint, et per ejus latus communem
, '
Dominum et condilorem instar hostium oppugna rint? Tu vero et reliqua mecum considera ao p e r ; '
pende.
n

B O

e i l

e 8

.
'.
,

,
w

, ,

IV. Servator arrogantiam, homicidia et incredalitatem Judaeorum io Evangeliis castigana, eoeque

stirpe Abrahami, quamvis binc orti easent, indignoa
judicana, Si filii, inquit, Abrahami essetii, Abrahami opera faceretis *. Tunc nec bic subeistens, eed

Joan. v n i , 3 9 .
V A R I i E LECTIONES E T

(24) . Ita ras. Malim legere .

(25) . Sic lego pro quod erat i n me.

PHOTII P A T R I A R C I L E C P .

131

132

ulterius progredlene i n triumphaniode iiecoofuia-'. ; ,

, .
t i o n e , B u b j u u g i t : estis Abrahse, sed dia ,
boli . Ita e n i m r a t i o atatuere j u b e t , i l l i u a q u e m d a m
. (26),
et n o m e n et genua referre, c u j u a m o r e e et g e n i u m
,
i n v i t a i r a i t a n d o e x p r i m i t . Quod ai v e r o v e t u e teata . '
m e n t u m m a l i , ceu inepte t r a d u n t , p r i n o i p i i easet,et
, ,
Abrabam ad illud p e r l i n e r e t , d i c e n d u m (uisset, filii
,
eatia Abrahami et filii d i a b o l i , ex u t r o q u e enim,
* ' , quod ut Deus odio, ita amore hoatia p r o s e q u i t u r ,
,
Judsei u t r u m q u e colentes r e p r e h e n d i poleraQt.Quo.
modo vero alibi iterum Servalorillia,qui Abrabami

aint, r e g n u m coelorum hoereditatia i n a t a r a d j u d i c a t ,
,
illisque j u n g i t eos qui ae ex toto c o r d e e t s i n e excep tioDepra3ceplorun)studio80spra38titerint,puramque
c u l t u m e x b i b u e r i o t , adeo ut c o n v i c i u m c u m illia i n
regno coelorum tanquam praeclarum aliquod et m i - , ,
randum praemium polliceatur? Dico enim vobis,

;
gtwd multi ab oriente el occidente venient, et recumbent eum Abrahamo et haaco et Jacobo in regno ,
,
caBlorum *. Uoccine vero ait praemiura eorum qui
.
ipaum agnoverunt ? hoccine donum pro illia qui
Cffidea pro eo sustinuerunt ? bfleccine praerogativa ? " ;
,
heccine merces? q u o d c u m miniairia Mali et esse,
; ; ,
et aumerari et veraari poaainl? Quomodo haec et
,
alia hujuamodi tuleriat aures divioia aermonibue
, ^;
aseuet ?

;
94

V . S i vetue teatamentum a diabolo erat,quomodo

'. , Matthaeus et Lucaa,, Servatoria gencalogiam reoen-
sentes, inler majorea ejua et palree numerant illos,
, ,
, ;
quos vetus inler decora aua babet? Nunquid enitn
; " ,
in bonum Deum cadere potoet externa species et
,
simulatio ? Nam non miniraa pars defeciionis bujua

et aecta eat, ut advereus Verbi incarnati adventum
.
vel boc modo insaniat. A t cnimvero quomodo Deus
,
optimus vel quoad speciera c l aimulate, vel vere et
opere ipso eos, qui i n testamenlo, quod i l l i ad M a - ;
,
l u m roferunt, emiauerant, majorcs suos et patres
,
e88ejusaerit,atqueadeo aliquid ejuamodiaasumpae ;
rit, cujus conditorem hostem ease DOD ignorabat? Et
, quomodo non ex alio populo catus eat, qui acilicet
, '
yim et poteotiam diaboli non repetila vice exper ,
lus sit, eed ex illo prodiit, quem legea veteria testamenli formarunt etfinxerunt, deinde vero poat p r i - '
mam illam eamque raalam crealionem ad actiones ' ' moreeque longe pejoree perduxerunt et incitarunt?
; ,
Si vetua testamentum Deum auctorero non babet,
,
qaomodo violatorea legum condiioria naturalium,
,
et lasciviaB ae permittentee, volunlatique boatis pe- ,
nitua subjectoa, igne punit, et impiorom ausorum
;
poenaa luere jubet ? Malum enim poonas repoacere

impielatie, quaipse delectatur, et cujue ipae auotor
,
eat, q u i vel cogitaril omnino vel dixerit, nonne ia
[ ] ; *0
insanire meritocredatur? Apoatata vero aitboatem
0

9 4

Joan. v n i , 30.

Malth. v n i , 11.
VARI/E LECTIONES E T

(26) . Malim legere , quia alioqoin biulca videtur oratio.

OONTRA M A N I C H i E O S L I B E R III.

133

homines malorum operom auctores per creatoram

(27) (28).
, ,

, -

, '
,
.
".

" ,

, ' ? ,
,
,
',

aliam malam,ignem8cilicet,ad poeaam vocare, eosque q u i c u p i d i t a t i b u 9 carnia abrepti eint, diluvio

punire. Jam autem et boni et justi el malis infenei
opus eat, malum prohibere, impudenteaque peccatoresaddignum rapereeupplicium,quaBsane malum,
aut peccatum amantem, imo legibue preecipieatem
non decent.
VI. Ut vero adhuc magis intelligas, quod idem
bonua et hominum araans Deus est, qui et i a veterl
et i n novo testamento juatum tueatur, Gcum e x a reacere jubet, qua3 fructum petcnti noa exhibebat , infloitisque minia sibi non audientes exponit, legumque auarum transgressorea graviori nec
imitabili supplicio, igni scilicet, qui diabolo et a n M

, (29) gelia ejua

. '
,
. ?
: ;

(30).

,
,

, , '

paratus est, eubjicit. Atque ita primum

quidem igne ei aqua temporali,landera vero aeterno

ct nunquam flniendo punit. Vident, quod et odium
malorum et humanitas seraper argumentum et s i gnum ait bonitatis Dei ? Nec ipae aolum ita agit,
discipulosque forte ab ejusmodi actiooibua prohibet, sed et illuatria i n novo testamento Petrus,Ananiam et Sapphiram morte mendacii pcBnamaffecit. Paulus quoque, alreouua Evangelii praeco, et
doctor orbia, Elymam ex veatigio caecum fieri j u bet
ipse scilicet ex iia, quae perpessus erat,
edoctus, quantum c o m m o d u m poena afferat. Idem
bomincm Gorintbium, scortationi deditum, Satanae
in perniciem carnia tradit, Alexnndrum veroeidera
9 1

^ . Q cruciatui et judicio adjudical

(31),

13

, '
, , ,
;

9 e

. Imo cum idem

Paulua teetetur, quod ira, affliclio el angustia venturaait auper omuem aaimam bominia malum patrantia , aicut vicissim gloria et bonor et pax ait
hominis bonum operantia, nec personam Deue
respiciat; quomodo, qui in Veteri Teetamento damnati aunt, non ab eodem condemncntur Deo bono,
qui et Evangelium promulgavit, et, quam nullua
apud ae sit personarura delectua, factia demonstravit ? Quia vero suffecerit enarrandis gratiae aeu
novi teetameoti legibus, qua3 evincant, justitiam
malis ioimicam ibi perpetuo valere ?
v 9

V H . P r s t e r e a vero,ai vetue lestamentum malieat

priucipii, quomodo divinus el cceleetia v i r Paulua,
, - j) slaLimabinitio epistolarum 8uarum,proGtetur Deum
per propbetaa suoa i n Scriptura sacra testari de
Filio auo, ex semine Davidis secuodum carnem
,
o r i t u r o ? Quod s i enim Dei sunt propbet, et
;
Scripturae eacrae, per quaa Deua de Filio euo ante
, * nuntiavit, ubi Malue principium invenerit? E t ai
'. ,
invisibilia ejus, hoo eat Dei el Patris Domini nostrj
; ,
'. ,

, ,

* Matlb. , 19. "

A c t

8 #

98

I f

20.

99

Rom. i i , 9.

Rom. i , 2 seqq.

V A R L E LEGTIONES E T NOTiE.
(27) , Lego .
(28) . Lego .

(29) . Hoc modo ipsa legere

jabet, pro , quod habet ms.-8upra
fpro ad tomnm 1, p. 8, monui, , et

aaepe inter se permutari.

(30) . De pbraaibua et

vide Tbomam Gatakerum i n

Dissert. de stylo iV. 7. et J o . Voratium, De Hebraismis iY. T. parl. i , c. 7, p. 215.

(31) Excidissa hic yidelur vocula vel airoilii.

135

011 P A T R I A R C H J E G P .

Jeso Cbristi, a creato mondo ex operibus cognita

cooapiciuntur, i n quibua tnndem opifex malus cognoacetur? Inviaibilia et mente aasequenda Dei s u n t :
bffic vero ex creatioce visui et aensibua aubjecta perspiciuntur.Nisi enim ex vieibilibus creaturie inviaibilia Dei intelligercntur,certe in?isibilia bae? ab istia
noQ diatinxisaet, neque ex istis ea perspici jusaiaeet.
Quomodo autem i n creaturia aensibiliboa.boo eat,in
creaturia mali perapiciuntur inviaibilia Dei, nempe
teraa illiua potentia et divinitas ? Malitia sane poliuaetturpitudoMali i n iia conspicerentur,siquidem
in universum tales ejus creaturae exaisterent. Quod
vero lex a boao Deosit, etiam binc facile demonatraverie.Paulua enim, oa Cbriati, ait,quod non ausoultalores, sed observatores legie juslitiam consequentur. Quomodo lex a bono Deo profecta n o n eit,
qui pro poena irrogandaeoa,qui legem impleverunl,
j u 9 l o a pronuntiat? Et 8!transgreaaorlegia,etiamcircumciaus carnem.pro praeputiato babetur,et divioa
gratia i n d i g n u s , p r a p u t i a t u 8 vero,si legis jussa sectetur,circumcisionem sanctissimi Spiritua i a anima
circumfert, nonne lex a bono Deo repeti debebii? Si
vero Cbrietua Jeaua, proul Paulua exclamat , m i n i s ler fuil circumcisionis, pro veritate scilicet Dei, ad
confirmandas promiasionee palribua factas, quas proiode Chriatua stabilivit; idem vero Deus patribus haa
promissiones fecit, qui et coelum hoc eenaibuaexpositum et terram condidii, queroque Moaea i n historia creationia Deum prcdicat, qui insuper a Paulo
i n boc et aliia locis pluribus Servatoris noatri pater
appellalur,cujus promieeionesipse utgenuinus filiua
per se, non vero aliena opera usus, ratas ct stabilea
esse demonatraveril,qui fieri potest,ut impudentiasimaapostatarum factio n o n confundatur?Quid vero
provocoad Paulum,virum alioquia cognitione VeterisTestamenti,et aapientiaNovi taatopereillustrem,
cum oommunetu Dominum audere lieeat praeoipientem et dicentem : Ne existimetis me venisse ad solvendam legem aut Prophetas : non vcni ut solverem tegem, ted ut implerem *. Et a l i b i : Amen, amen, dico
vobi* : Non transibit ccelum et terra, aut iota unum,
unusve apex, donec omnia isla evenerinl \ Ego ut i m pleturua legem veni, ait Cbristua, at i m p i i oris eat
dicere me vermae ul Patris legem diesolverem.
Ego vero nihilejus non impletum relinquam ; nibil
in c a a Malo inspiratum eat; nibil falaum deprebendetur: omnia veritatie pleaa eunt. Ego aum
preeidium eermonum prophetioorum. Mei enim et
Patria servi ac ministri prophetffl auDt,qui etadventum meum, et omnia, q u buc perlinent, p r o v i derunt et prenuntiarunt. Itaque nec parvum quidqaam, nec magoum eorum, quse illi pra3dixerunt,
vel quffl lex continet, praeterebit, quod non a veritate tandem obsignetur.Si enim ego circuracieionie
mioister aum ad confirmaDdae promisaionea, quae
Pater fecit patribus, quomodo vel iota anum, boo
eet, minimum eorum quaealege vel propbetiadiota
,

"

R o m . xv, 8. * Matth. , 17. ibid. 18.

136

,
, , ;
* -

.
,

.

,
;
,
, .
" ,
(?. ' ,
, '
, ' .
, (
; ,

,
, *
,
; ' ,
,
, ; ,
,
; ,
,
*
'
, ,
' , ' ,
;
,

, ,
,

,
; * , , ,

, ,

.
,
'

. ,

, *

/} .
.

, . -

, , , ' .

C O N T R A M A N I C H i C O S L I B E R III.

137

13$

sunt, omnino praeterire aut non impleri

,

pote-

rit?

, , ' Sv ' .
', ' ' *
,

'

; 7

.
.

VIII. At converte nunc mecum mentem ad alia,

ut appareat oracula legis divina eaae. Paulue enim
a i t : Quaenam est prxrogativa circumcUorum ?
Et postea : Magna per omnem modum. Prima
quidem, quod ipsis credita sunt oracula Dei. iVunquid enim, quia quidam non crtdiderunt, incredulitas
eorum fidem Dei tollit? Absit! Deus vero sit ver*x
omnis autem homo mendax . Neque patitur ille, ot
3

fidea Dei abolealur, aed vult potiua hominem o m ,

, , .
, ,
vj
,

; , '
, ,

,

. ,

nem mendacii convinci, ut Deus, circumciaionie

auctor, verax cognoscatur. Quod ei igitur Dei sunt
oracula, quae credita aunt Israeli, et incredulitaa
eorum Dei fidem noa lollit, praestatque hominea,
Deo non credeotes, pro mendacibus, eum vero, qui
legem Israeli dederit, pro veracisaimo babere;
nonne bino etiam lex vetua ad bonum Deum referri
debebit ? Neque enim Paulus m a l u m , qui ab initio
mendax fuit, et i n vcritate non peralitit, fontem
veritalia appellat. Imo vero satius judical hominea
omnea mendacii inaimulari, u l et mendacii faber,
et veritatia auctor publice renuntietur. Et ai jaatitia
Dei manifeatata eat, a lege ipsa et propbetis teatimonium accipiens, quomodo non lex et prophete

, ,

ex boni Dei inapiratione profecti et veritate pleni

existimabunlur? Sed vide araplius horrendam et

abominandam hostium Dei impietatem. S i Oeue
per sanguinem suura mundum a servitute boatis
redemit, aangaia vero et caro (ecd borrore ex ratiociniia ct vocibua Dei hoslium correptus sua ipais
proferenda relinquo) quomodo beneiicio ejuamodi
creaturaa genus nostrum ex eervitute hoatia r e t r a x i t ? Ille enim adversariua noater multa et gratia
et gloria et bonore dignus erat, siquidem ipse materiam euggesaisset, per quam a tvrannido ejua l i beri evaderemus. Vicissim idem et imprudenti
probro et risui multo se expooeret, si ea ipee
finxisset, per qum potealate i n corpora et animas

; ' '
. *

, (

),

;

, *
.
, , '

, , nostras cxcideret. Quid vero aliud ex hoo errore

; ,
,
'. * (32) ?!
' ,
(33) , '

),
.
*.

(34) ;

' R o m . , 1.

consequitur? Id omnino, quod Servator nec ma

gnam nec omnem parlem reparatee salutis noatra
de suo perfecit, aed ita, ut maximara partem bosti
debeat. mentes Satan obnoxiaa! Mutuatuascilicel ab eo i d , cujus non erat ipae conditor, idem
perpeaaione sua, quod certe fieri non debebat,
redimit (nam erronei bominea id maii vooant opua),
et ad immortalitatem tranefert, et ut malum perpetuum ait, effloit.
IX. Et quomodo generia nostri hoatia habendue
erit, qui per suam creaturam i n communem salutem nostram tam multum contulit? Quomodo i n

ibid. 2-5.
VARI^E LECTIONES E T NOT^E.

(32) . Sic reacripai pro , quod est in ras.

(33) , l f a l i m legere , ut refcraiur ad corpusquod Cbristua aasumpait, quodque passumest.
(34) . M s . mendose .
PATBOL. G R . CIl.

PHOTII PATRIARCILE C P .

139

140

universum malum perfecit, suscepta corporis crea- * ' , ,

, -,
tione, quod non solum servat, et poetea a corru ,
ptione immune praestat, sed et per ilSud animabus
insequentibus beaefacit, corpora acilicet cum illia
;
coDJuncta i n eamdem iramortalitatem traoaferena?
,
Adeo i n tenebras, chaoa et occascationem ralionie,
,
furorem item et profundam temulentiam, abit orane

borum homiaum studium, quiaolitarium imperium
,
i n duo scindunt, et unum Dominum, Jesum C h r i , .
atum, conditorem omnium, i n duo principia divi (35)
dunt, et aliud quidem intelligibilibua, aliud eenai ,
bilibus rebua praeflciunt. At quomodo, perBytbum
;
et Sigen, Gonditoria aui cruciatua non verentur,
qui corpua noatrum mali aiualesse principii i Pau- ' ?
, 11lua enim ex adverao diserte clamat, Corpus non
scoriationi, qua^ mali opua est, sed Domino, et Do- , , .
minus corpori*. Quomodo enim creatura hoatis

omnino poleat ease Domini ? Quid vero refert mo ; !
nere, i l l o d acortalioni non tradendum ease, cum , * , per ae malum sit, et mali principii opue, et pror , ,
8U8 a voluntate ac crealione Doi aiienum ? Gum
;
enim, quod apoetata? illi volunt, corpus et forma , tione, et nalura el legibua malum sit, nunquam
,
omnino Domioi exsistet, neque quidquam referet,
,
ulrum ecorlationi se dedat, an minue. Sivc enim
, , (36) ,
i l l i indulserit, sive minus, utrinque non desinet
,
cese improbura, et mali principii opus. Perpende
. .
vero et boc : S i corpus eet creatura mali, quomodo
, (37)
ie, qui malo etrenue se opponit, et pro veritale
, dimicat, sanctum illud appellat? Non nupta emrn,
; ' U , ,
inquit, curat qux sunt Domini, ut sit sancta corpore
^ , "
et spiritu . S i vero corpus sanctum eat, unde est
. , ;
malurn ? el unde est opus conditoris mali ? Malee
;
quidem actiones, quaa creaturam boni Dei adulte ,
rant, vindicant illud et obnoxium faciunt malo.
, .
Quoad vero intra leges condiloria se conlinet, ma'
gis i d quidem valet ad averruncandum malura,
, '
quam malue ad illud sibi subjiciendum.
.
X . Quod itaque neo dicere nec opinari fas sit,
. '
duo eaquo eibi invicem opposita principia dari in
,
iis, quorum voluntas i n se libera illeceWris mali

non eubjecta est, abunde puto diaputatum. Expen, .
daxnus vero nuoc alterum apostaticae doctrinae ca'
put, quod quidem i n euperioribus etiam non leviter
,
neo perfunotorie eub examen vocatum et condem- JJ .
natum est. 8ed vel eic ex eadem Scriptura sacra

eidem ulteriue eubjiciatur. Paulua, qui seipsum
. * Deo penitae ooneeoravit, clara voce clamat : Num
$ .
I Cor. u i , 13. 1 Cor. , 34.

V A R L E LEGTIONES E T N O T i S .
^ tov , Erant h i
ratu ad Bibliothecam maximamPairum,
tom. II,diee.
duo ex tnginLu reuatbuBquos tingebnnt Valentiniani
i , p. 77 eeqq. Per borum vero oommemoratioaem
boo loco Jaclam innuit Noeter, vel Paulicianos,
t>l p n d i i * haljdmut . mier eos e n i m primum o b contra quoe dispulat, b s o nomiaa a Valentinianie
tiDebaol locum, Ua ut prima ^^^ ab ipaie vocaronLur, ttoOtj, BUerrofundo^ains
\ ^ vero, adoptasse, vel comparari duo ipsorum principia com
bis illorum aeonibus ppsse, quemadmodum et in
aeu Silentio, MaLrjn notnon lerente. Vide lianc i a
aliie capilibus illos imiteotur. Confer Petri Siculi
rem Iren^um, lib. i , o. t ct 5 ; etalios e x v i t B P i b u e ,
Narrationem de Manichxti, p. 42.
quoiniuurjut Jiiini ^iM^i^i^^iideriuii^nNotisadtoin.
1 MomttttcTit^rvm Ecclaia: i>\\uc;v, p. 767 ; ao G a i - (36) . Ita ecripsi pro , quod per librarii
mendum erat i n me.
lieJaa* SpencftfQS ad Origeoftin Conira Ceisum^. 7 8 ;
CJ ;
^ibgetero NicolauraLeNourry, wAppa- (37) . Sic lego pro , quod babcbal m i .

141

C O N T R A MANICHyEOS L I B E R III.

142

; secundum hominem haec loquor ? vel nonne potius et

; " . -

lex ista profert ? Quod idem est ac s i diceret;

Num ratiociniis bominum dicta confirmamus, neo
polius propositum a r g u r a e n t u m divin et pluequam
humanee legia eet? Quis vero illa constituerit, ipae
exponit, In Mosis enim lege, inquiens, scriptum
est: Non obturabis ot bovi trituranti . Ha?c vero
afferens s u b j u n g i t : Num boves curse sunt Deo ?
Quorum vero potiorem curam agat, oatenaurus
a d d i t : Propter nos omnino id dicil, et propter nos
scriptum est. Itaque communis d o c t r i n a est, quee et
in Vetere valuit, et i n Novo obtinuit Teelamento.
Postea, naturalein, q u inter Patrem et F i l i u m eet,

B i m i l i l u d i n e m et immutabilitatem ex s i m i l i t u d i n e

(,

, ,
.

; ,
. ' ,
.

"

",

l e g u m utrinque l a t a r u m s u b i n d i c a n s . Sicut, inquit^

prxceptum est, ut, qui serviunt, allaris eliam

fiant participes; ita et Dominus prsecepit, ut, qui

Evangelium prxdicant^ ex Evangelio vivant ; legem, tanquam a Patre profeclam, adeo exlollena,
ut Filium ad exemplum ejus praecepla sua staluiese
innuat. Idem vero connexionem et cognationem
legia el gratiae adbuc magis expositurus : Nolo vos,
inquit, ignorare, (ralres, quod patres noslri omnes
sub nube erant, el omnes per mare iransierunt, ei
omnes in Mosen bapiizali sunt, in nube et mari, et
omnes eumdem cibum spiriiualem ederunt, et omnet
eumdem potum spiriiualem biberunt . Oalende
mibi hic momentum vel uaicum quod non i m mune sit a furente hoatis poteetate : Biberunl enim,
9

, ,

,
,

<

'

, ,

,
,

l 0

.
I"

.- .

, inquit, ex spirituali, qux sequebatur, petra: petra

.
autem erat Chrislus . Audisnc quomodo Pater -I Israel
. ', duxerit ad cultum F i l i i sui et converaionem ? Per
A l

* ;
, '
; ;
;
; ,

,
;

, ,

, , -

quoa aulem alioa nisi per Mosen et prophetaa? U b i

igitur bic est malua, ubi mali principii opus?
ubi leges oppoaitae partia ? cum populus Mosaicua
el apirituali cibo nutrilua eit, et spiritualem potum
biberit ex comitante et insequente petra, qua? erat
Christue ? Deinda rursus idem vir legem doctua,
atque omnia i l l a , quibus olim efferebatur,pro rejo*
ctitiis declarana propter Cbriatum, Ne tentemus,
inquit, Chrislum, sicut nonnulli eorum ientarunt .
Quinara i l l i ? nonne Israelil ? Quae vero eorum
eraal praemia? E x aerpentibua peribant. Itaque
i l l i , qui Deum i n lege preaentem tenlabant, per
l i

. , ' ; Patrem etiam F i l i u m ejua Dominum noslrum t e n ; ' . "

,
.

,
^
^, *
,

*12 .

, '
?

M C o r . x , 8 . M b i d . 9.

Mbid.i3.

tarunl. Teolavit enim populua Iaraeliticua legialatorera suum ; et Paulus, gnarua ipae et doclor
mysteriorum, imperium Patria et F i l i i indifiaibile
et invioiabile esse persuasus, contendit, eo ipso,
quo boni F i l i i Pater Deua tentatue ait, etiam G b r i atum 688 tentatum. Consectarii vero instaret boo
cape, quod Cbriatua atatim plagae loco illia, qui ee
teotaverant, immiaerit perniciem ex aerpentibus.
Ilanc vero illis irrogana amorem i n boralnes non
diraisit. Alibi (idem Apoatolus) testatur, prophetaa
ex mandato aeterni Dei locutos esae, et ex vero
pranuntiasse myaterium ante seecula constilutum,

* I Cor. x , 5.

11

ibid. 6. " i b i d . 9.

143

PATRIARCHJE CP.

144

quod principatus et potestatea mundi, i p e u m q u e . '

,
adeo mundi Domioum latueril. Quomodo itaque
,
propbet aul lex a iualo inepirati ease possunt,
,
quandoquidem i l l i praenuntiarunt mysterium,quod
artificibus omnis impietatia fuit absconditum ? R u r - . &
,
BUS aliie in locia eumdem Deura, oon vero alium
,
atque alium, olim pcr propbetaa, tandem vero per
;
Pilium teslatur looutum : Multifariam enim, ait, *J
,
multis modis olim Deus patribus nostris per prophe ,
tas locutus, ultimis diebus his per Filium locutus est
. , ,
nobii
Idem, inquam, non alius atque aliua. Qui
igitur Novum Testaraentum por Filium mundo largitus est, idem, juxta Paulura, q u i , ai quia alius, , '
! * , '
divina callebat, et Vetus per prophetas aaoxit.Quo .
modo itaqae errantium factio alium quidem illiua,
aliom vero Novi, legislatorem et Deum fingit? S i ,
, - , ,
vero etiam ab initio terram fundavit Deue, aicut
.
idem myaterioruni gnarus et doctor acriplionem
, ,
banc aacram obaignat, et cosli opera manuurn ejua
eunt (nam Davidis, q u i Dei pater eat, canticum ; '
adhibene suisque cogitatia attexens illud a Deo i n - , ^
apiratumesse innnit);quomodo defectorum colluvies
falao quidem, aed tamen externa apecie, beec
,
praedicanlem doclorem suum appcllare non vere- ( (38)
tur ? Namque ab eo vocari ae volunt, qui et eo ipao
, ! a lege ejua recedunt. Num enim Paulus crucifixue !),
cst pro nobia, aul num i n Pauli nomen baplizati
, ,
eumus ? Aut, (num dicere licet ?) Ego quidem sum ', Pauli, ego Apollo, ego vero Cephce; divisusne est
; (39),

Christus ? A t enimvero hominee, qui etiam t u m , ^ .

ubi apeciose loquuutur, sermonea auos, ad gravita , '
lem compoaiios, actiooibua deturpant, ad nomea
; , ,
confugiunt, ut dedecus evitent, in quod eoa conjicit
' ;
vel aolum illius nomen, quem erroris habent auclo '
rem. A t q u o m o d o n o n confuodunlur homines, qui,
,
Paulo voce Davidica ccoli et terr Conditorem ve, ,
rum ct bonum Deum esse praedicanle, alium q u i ,
dem coeli, alium teme conditorem esse tradunt,
. ;
neque audiunt haec clamantem : Deeuit eum, id eat, ,
Patrem, propter quem omnia, et per quem omnia,
,
atque boc ipso non quidem quorumdam, aliquorum
,
vero non iiem, sed omnium simul Gonditorem re ,
n u D t i a n t e m ? Undevero apparet, quod de Patre hcco
, ' , ,
loquatur ? Gerte verborum aeriea exhibet eum,
' 8 , ' , ' qui filios multos in gloriam duxerit ducem salulis D , ,
eorum, per passiones consummasse . Quis enim prae . , '
ter verum Deura et Patrein Domini nostri Jesu
; '

Ghristi, vel multos filioa introduxit,velducem eorum

,
per passionee perfecit ? Idem vero v i r divinus et

eanctua, cum Dominum nostrum Jesum Gbristum
.
,
noaaet habere potestatem et imperium a Patre indi ,
visum, alibi de eo a i t : Quod ex ip$o, et per ipsum,
1 4

!l

1 3

Hebr. , 1.

" 1 Cor. i , 12, 13.

1 5

Hebr. n , 10.

V A R I i E LECTIONES E T 5.
(38) . Ita appellatur David reapecta
Christi,quiex semine ejus, ut homo, natue est. Eodem nomine isvenitDionysio Areopagitaeepist. VIII,
el aliia. Similiter Maria audit Gregorio
Nyaaeoo i n Orat. de occurau Domioi.

(39) . Hinc forte non praeter

rem colligaa, Paulicianoe oomen euum a Pau/o
apostolo repetiiase, qui vere, utsupra iraditum eat,
a Paulo longe recentiore ita appellabantar.

C O N T R A M A N I C i L E O S L I B E f t III.

445

146

; - \ et in ipso omnia sunt: ei sit gloria in mternum.

Amen . Omnia, inquil, non intelligibilia tanlum,

ut illi inaaniunt, sed et viaibilia et in?isibilia,omnia
, , " a inanu ejus creante profecta sunt. Atque imperium
*
in heec omnia, et potostas, et vis, et cura provida
. . ,
Patris sunl, et F i l i i , et Spirituaaanoti. T u vero a n i , , \ ,
mum etiam ad alia Apostoli dicta converte,quibus

credentes fratrea appellat, et aanctoa et participes
. ,
vocationis ccelestie, quee et ipsa Chriatura verum

Deum nostrum Mosi, Dei aervo, ad latus collocant;
.
fidelein enira repraesontant utruraque Deo etPatri.
' Paulua enim iisdem verbia dicit : Considerate oposlolum el sacerdvtem principem covfessionis nostrx,
,
Jesum Christum, qui fidelis fuit ei qui ipsum consti,
tuit , acilicet aacerdotem. Postea idem, quomodo
,
(40) fidelis fuerit, explicaturus per Mosen i d facit: Sic .
11/, inquiens, Moses in tota domo ejus. Cujus vero
*
domo, niai ejua, qui Dominum nostrum Jeaum


Ghrislum sacerdotem priacipem constituit? Deinde
, idem incomparabilem, q u e intercedat, difTerentiam
, (41).
oatenaurua, alterum quidem ser?um et filium i n
tota doraoDei vocat, alterum vero ait domum iliam
, , ,
atruxiaae. Itaque Deus omnia perficiens,8lructuram
<ic , , ' .
quoque terreairis domua suae praecepit. Omnia enitn,
;
i n q u i l , efficiens Deus est, cujus genuinua Filiua cum
; ETca Jesus Gbriatua sit, idem vel ideo Dominus domua

esl, non vero servus, ut Mosea. Poat pauca ?ero :
, '
Siquidem credentes prxsidium spei et fxduciam us , (42)
que ad finem firmam conscrvavcrimus
Pollicetur
. ,
nos doinum Dei vocatum i r i , el i n fidem dictorum

, , , G Davidia affert verba, i n quibus priiDum qaidem
Spiritum sanctum per illum loqui ait, deinde vero
,
confirmat, eamdem ab illis exigi paBnam, qui et
, ' ,
nunc praeceptia Domini immorigeraa aurea p r . ' ,
beant, et qui olim temporo exacerbationia cor
(43) ,
suum obfirmarint. Quorum vero posaa esteadera,
, eorum nec delicta diflerunt; quorum vero aimile
(44) ,
est peccatum, eorum utraque para i a eumdem
,
Deum peccasse convincilur. A t strenuua iile et
^ '
fervidua veritalia amator ne in hia quidem acquie,
scit, ut gratiae legem jungat, atque hflec communia

Patrie et F i l i i eaae oatendat, sed monet, exacerban, lcs olim Moaen, et per eum Deum ipaum, non
. " ,
alium tentasae, quara illum quem Spiritus aanctua
*
, D aanuntiet: ln die onim, inquit, tenlationis, in deser

17

R o m . x i , 36.

Hebr. m , 2. * Hebr. m , 6.
VARIJE LECTIONES E T .

(40) Ita ma.; sed forte legendum est eeou,quod ex

eompendio a c r i p l i o n i s in mss. usitato lacile nasci
potmt. Neque enim Iocum habere hic per
iermooie aeriem potORt.

silas Animadversiones ad . T. auper Hebr. m , 2

(42) . Ita lego pro ,

quod erat i n ms.

(43) . Ita reetiluo ex ipao looo Paulino :
TD. enira raendo3e exbibebat .
(41) . Recte ita clu Jit Pho(44) . Eadem notione verbum hoo
tiat calumniaa omnee quae nasci alioquin poterani,
usurpatur in A^tibua apostol.xi,26, ubi Joan.Gregosi ad Ghristum ipsum reicrrjtur.
riua, virdoctissimue, in notia ad queedam Scripturo
Scilicet verbum hic idem eat, quod constitoere, inaugurare. Hoc aenau Joannis xix, 12, d i - loca, p. 162, observat, ejaamodi nomiaia impoeitioncm proprie indicari, quae solemniter fiat. Confer et
citur , et de Gbrieto Marcua
Laraberti Bos Observationcs ad Novum Testam.,
ait c. i i i , 14, guod , id eet, eiegit seu
amUituil duoaecim. Legequaa ad bunc poateriorem p. 107, qui facta imprimis, quibua aomen paretur,
m n u i contendit.
locnm adnotavil ol. Jac. Klanarus, i n Notia suis i a
?C. T . ; ac eonfer preterea Eraami Scbmidii exqui-

124

PHOTII P A T R I A R C H i E C P .

123

tamentum calumniantur. Quod aienim illud aMalo

eet, quomodo illius codicem ia, qui ad deatrueodam
Malum venit, recipere sualinuit, et multis audientibua legereeaquae de ee praenuntiata erant, neque
legere eolum, sed et tcstari, ac dicere : Haec nutw
impleta sunt in auribus veslris ; ac praeterea a n num i l l u m , q u i eat periodus temporum, sicut
tempua eat menaura motus senaibilia, ut acceptum
Deo prxdicare . Quomodo vero etiam i n parabola
de Lazaro et divite optimue et bominum amantisaimus Dominus noster Moaen et prophetas salotaris
convereionia et poeQitenti magiatros appellat?
Habent enim, inquiens, Mosen etprophetas : audiant
illox . Nunquid enim is qui i n communem hominum ealutem noatram naturara auscepit, doctrios
7 7

18

19

(12).
,
, ; , ' ,
, , '

. *

(13),

;
, ,
.

8 u s initiatoa, et ab errore liberatoa, ad aervoa et (14)

' ,
ministros hostia araandarit, ut ealutie Gantcompo-

tee? Quia creatura Dei exaiatens, vereet serio buno

tantae inaaniae gradum admittat? Porro ai veteria
instrumeoti auctor Malua eat, quomodo veritatie
fons praecipit : Scrutamini Scripturas, guia in
illis invenUtis vitam xternam
? Ubi enim eat vita
aelerna, i n quibus aculeua peccati dominatur? U b i
vita terna, i a quibua homicida leges fert, el
praBcipit?Taliascilicet linguaDeo inimica proferre
audet. S i prasterea vetus teatamentum a Malo
cst, quomodo Yeritae ipaa ait : Si crederetis Mosi,
erederetis et mihi: de me enim is scripsit .
Non
eane a i t : S i i n nonnullis crederelia Moai, aed simpliciter ipsum ut fide digoum renuniiat. Quomodo
8 0

81

, , ;

; ,

(15)
, '

,
; , , ;
.
,
*

iterum adversus eoa, qui circa diesolulionem C ; *

, ' conjugii auapensoe se gerebant, atque patroci-

nium perturbatiooia aute ad Mosen provocabant,

auscepta alrenue Legialatoris cauaa a i t : Moses ob
duritiem cordis vestri permisii vobis dimittere uxores.
Ab initio vero non erat ita . Unde autem i d prob a t ? Qui enim fecit eos, inquit, marem et feminam
fecit . Itaque ea, q u a Servator i n Evangeliia de
eonjugio eanxit, ab illo proilcisci ait q u i creaturia
auia et operibua legea flxerit,et Mosen testaturnon
oontempsiaae legee i n creatione lataa, aed ex certia circumatanliis de postulatis ejua aliquid remi58. Legi eoim creationis ab iaitio fact mea, inqoit, lex concordat, solutio verooonjugii adiapenatiooe et diepoaitione Moaia pendet. Ob duritiem
8 i

L a c . iv, 21.
i b i d . 9.

7 7
8 3

7 8

ibid. 19.

7 8

L u c . x n , 29.

, '

. '

,


, ' 8 0

Joan. . 39.

ibid. 46.

8 8

Maltb. x i x , 8.

V A R I i E L E C T I 0 N E 8 2.
(12) limine hoo sermoois patere videtur eum D
(14) , hominum. Ita vertendom eeae eupra
\ concione babitom fuiase ad audientee, quoa eciprobavi i n notia ad l i b . Photii, p. 139 (supra c o l .
icel hic ad altentionem iis verbia excitat, quis ad
83, not. 86).
legentea non aequebene accomroodari poaaunt. H u jue rei vestigia et infra occurrent, quemadmodam
(15) . Imperandi Itaque notione accepit
et i n Gne bujus libelli diaerte menlio fit .
verbum hoc Photius, quemaamodum et veterum
Et parum abeat, quin idem de auperiori libello asae* EocleaifB GreecaE doctorum plerique omnes, quorum
ram, cujua extrema verba, q u etiam conlinaatiolooa cumulate attulit Jo. Caspar Suicerua i n Tbenem bu j 08 com men lationia aperare j u ben t,concionis
sauro ecclesiastico, tom. , , 1210. reoentioribua
t a o r s babitum aatis luculente aialunt.
Erasmus Schmidiua i n Animadversionibut ad iV. .
super huoc locum iodicandi notionem prsferendaD
(13) . Pleniua et disertiua a n atodioae coatendit, paucoe nactua approbatoree.
nom deQnit Pollux, 1. Liv : , ,
Vide quee olim i n baac rem scripsi ad Gaeaubo
niana, p. 297. 8ed de boc looo aliaa.
, -

C O N T R A M A N I C H , E O S L I B E R III.

149

150

, ter eorum sacerdotis eummi honore se mactavit:

, ' *
eed is qui eos vocavit, quomodo non res Novi et

Veteris Testamenti ejuadem boni Dei et opera sunt
' ; "

et Jeges? N u m vero defeciionie turba, facta iropudentior, Ghristum, veritatem ipsam, mendacii nola
;
insimulare audeat ? Ille enira ait : Veniet princeps
,
mundi, el in me inveniet nihil . Ipsa vero corpas,
. ,
quod circumferebat, creaturam mali venditans, Ve, ,
ritatem virulcnte mendacii arguit. Atque ille q u i .
dem, ut Dominus omnium et superioiyetGonditor,
,
quando ad paseionera, mundo profuluram, sponte
sua veniebat, se et asinae et pulli dominum advereus
,
diecipulos declarabat. Nam orealuras dominio euo
.
et imperio aeque vindicat, ac mundum, et q u i n
,
eo aunt. Ideo a i t : Si quis quidquam vobUdixerit di~
, . B rite : Dominus illis opus habet. Slatim vero dimiiUt
, ,
illa * . Et Gbristus quidem, ut conditor, Dominum
. ee et asinffi el pulli vocat: ai apostatarum factio boc
(47) .
non fert, sed poteatati ejua surripiens potestati h o
stis aubjicit. Atbominesorani pudore vacuos pudere
,
debebat vel ob divini Pauli oracula. Illa enim affir
maat, majorem eo, qui juraverit Abrahamo, non
. " , ,
eese alium Deum, eumque in p r o m i a s i o D i b u e suis

immutabilem, et qui mentiri non posait (quo ipso
. , veritas lanquam ad essentiam ejus perlinens decla ,
ratur) nostraeque Ghrietianorum apei auctor exai ,
Btat. Ait enim : Abrahamo vero pollicitus Deus,quia
(
per majorem jurare non potuit, per seipsum jura)
vit, dicens ; e t c ; item quod Abrahamus, patientia
. probata promissionem nactus estnec
non, quod
, ' C idem Deus, adhuc magis, hseredibus promis$ioni$,[qm
. ' , . .
noe BumuB, consilium suum ut non mutabile demon
straturus jwjurandum inlerposuit ut per duo non
',
mutabilia, in quibus fallere Deus non potest, fxrmum

solatium habeamus **. Quinam ? Noa omnino, q u i
, ,
confugimusad tenendam epera propositam ?Obser ' '
vaatine quod Deum dicit non aliam ab eo qui ju8< ,
jurandum Abrabamo preestitit; quod eumdem veri
,

.
tatis fontem p r s d i c a t ; quod et noe, qui credimus
(48) ; \ in Gbriatum, inde habemus aolatium et vires spem
. (49)
propositam consequendi ? Ubi igitur Bonus iJle at
'
Malua est, ubi eat i l l a veteris et novi teetamenti
; divieio ? Quis vero est, qui novum teslameatum
;
etiam super domum Juda perfecit ? Nisi ipai tibi

reepondere placet, audi Paulura doctorem reepon ;
" dentem ; respondet enim propbetica vaticinia adbi ,
bens : Ecce dies veniunt, ait Dominus, et perficiam
;
super domum Juda teslamentum novum. Adhlbe,
, ;
homo, meotem 1 Non secundum testamentum quod
,
feci patribus eorum, in die illo, quo manus eorum

apprehendi, cum reducerem eos ex Mqypto : quod

11

* Joan. , 30.

Matth. , 3. " Hebr. , 13

ibid. 15. ibid. 17.

V A R L E LECTIONES E T .
(47) . Ita scripsi ex textu aancti
evangeliet pro , quod ms. babebat.
Qoamvia enim et i n reliquis aliquid mutet Noaier,
haec U m e n i n verbo isto diversitas ab ejue coneilio non profeota videtur.
(48) ; Ita interpungendem censeo oratio-

nem hano pro eo, quod me. notam interrogationis

refert ad sequentem vocem .
(49) . Fortaaec legendum imperative,
, id est aitende, qua voce arepe utitur
Noater.

PHOTII P A T M A R C I L E C P .

131

132

olterins progrediens i n triuraphantede iieconfota- . . ! 6( ,

, .
tione, eubjuugit : esth filii Abrahm, sed dia
,
boli . Ita enimratio etatuere jubet, illiua quemdam
. (26),
et nomen et genua referre, cujua morea et genium
in vita imitando exprimit Quod ei vero vetue teata- ,
. ! '
mentum mali, ceu inepte traduni, prinoipii esset, et
, ,
Abraham ad illud pertinerel, diceodum fuieset, i i l i i
,
eatia Abrahami et filii d i a b o l i , ex utroque enim,
' , qaod ut Deua odio, ita amore hoatia proaequitur,
,
Judaei utrumque colentea reprebendi poteraot.Quo.
modo vero alibi iterum Servatorillis, qui Abrahami

sint, regnum coelorum heereditatie iaetar adjudicat,
,
illiaque jungit eos qui ae ex toto cordeetsine excep tionepra3ceptoruro3tudioao8pra23titerint,purumqae
cultum exbibuerint, adeo ut convictum cum illie in
regno coelorum tanquam praeclarum aliquod et m i - ,
,
randum praemium polliceatur? Dico enim vobis,
;
guod multi ab oriente el occidente venient, et recumbent cum Abrahamo et Uaaco et Jacobo in regno ,
,
coelorum . Uoccine vero ait praemiura eorum qui
.
ipsum agnoveraQt? hoccine donum pro iJlia qui
" ;
csdea pro eo suatinuerunt? haeccine praerogativa ?
,
haeccine merces? q u o d c u m miniatria Mali et eaae,
; ; ,
et numerari et veraari poaaiat ? Quomodo haec et
,
alia bujuamodi tulerint aures divinia sermonibue
, ;
aaaueta?
94

V . S i vetua testamentum a diabolo erat,quomodo

\ ,
Matthaeua
et Lucaa,
Servatoria genealogiam
recen" -w

- -
7 '- "

|j>*^
r w . . ># r
sentes, inler majorea ejus et patrea numerant illos, ^ , ,
, ;
quoa vetua inter decora aua habet? Nunquid enitn
; ,
in boQom Deum cadere potoet externa epecies et
,
simulatio ? Nam non miniroa pars defeciionis bujua

et aectffi eat, ut adveraua Verbi incarnati adventum
.
vel hoc modoinsaniat. At cnimvero quomodo Dcua
,
optimua vel quoad apeciem c l eimulate, vel vere ei
;
opere ipso eos, qui i n testamenlo, quod i l l i ad M a ,
l u m roferuot, emiauerant, majorca auoe et patres
,
eaaejasaerit,atqaeadeo aliquid ejuemodiaaaurapae ;
rit, cujus conditorem boatcm esse non igoorabat? Et
, quomodo non ex alio populo natus est, qui acilicet
, '
fim ot potentiam diaboli noo repelila vice exper \ ,
lus ait, aed ex illo prodiit, quem legea veteria testamenli formaruntetfinxerunl, deinde vero poat p r i - '
m
t l l n m a n m r* > m a l o m
\ n l i n n f i rv
i i t t i A n A .
J A I .*> ,
4... 2_ ~ . 5
. I

mam illam
eamque malam crealiooem
ad actiones
'
* moreaque longe pejorea perduxerunt et incitarant?
; , Si vetue testamentum Deum auctorero non habet,
,
qaomodo violatorea legum condiloria naturalium,
,
et laacivifiB se permittentea, voluntaiique boatis pe ,
nitua subjectos, igoe punit, et impiorum aueorum
;
poeaaa luere jubet ? Malum enim pcenae reposcere

impielatia, quaipaedelectatur, et cujae ipse auctor
,
eat, q u i vel cogitaril omnino vel dixerit, nonne ia
[ ] ;
insanire meritocredatur? Apoatata vero aitboatem

* Joan. , 30.

Maltb. , .
V A R I i E LEGTIONES .

(26) . M a l i m legere , quia alioquin biulca videtar oralio.

GONTRA MANICH^EOS L I B E R III.

133

434

bominea malorom operum auctores per creatoram

aliam malam,ignemscilicet,ad pcenam vocare, eoa (28).
que q u i cupiditatibus carnie abrepti sint, diluvio
, punire. Jam autem et boni et justi et malis iafenei
, , opus est, malum prohibere, impudenteaque pecca , '
toreeaddignumrapereaupplicium,qua3 8ane malum,
,
aut peccatum amantera, imo legibua praecipientem
.
non decent.
"\ ,
VI. Ut vero adbuc magia intelligas, quod idem
, ' bonue et horoinum amans Deua eat, qui et i n veteri
,
et novo teatamento juatum tueatur, Gcam e x a ,
reacere jubet, quae fructum petcnti non exhibe ,
bat , infiaitiaque minia sibi noa audientea expo ,
nit, legumque suarura traosgressores graviori neo

imitabili supplicio, igni acilicet, qui diabolo et a n " , (29) geliaejua paratus est, subjioit. Atque ita prirnum
. '
quidem igne et aqua temporali.tandem vero seterno
,
ct nunquam finiendo punit. Vident, quod et odium
. ? malorum et humanitaa semper argumentum et a i
gnum sit booitatia Dei ? Nec ipae aolum ita agit,
: ;
diacipulosque forte ab ejusraodi actionibua prohi , bet, aed et illuatria i n novo teetamento Petrus,Ana ; niam et Sapphiram morte i n mendacii pcenam affe '
cit. Paulua quoque, alrenuua Evangelii praeco, et
(30).
doctor orbia, Elymam ez veetigio caecum fieri j u ,
b e t , ipse acilicet ex i i a , q u perpessua erat,
, ,
edoctua, quanlum commodum pcena afferat. Idem
, , '
bominem Corinthium, acortationi deditum, Satanaa
.
in perniciem carnia tradit, Alexaodrum veroeidera
^ . ' g cruciatui et judicio adjudicat . Imo cum idem
Paulus testetur, quod i r a , affliclio el anguatia ven
turaait auper omocm animam hominia malum pa
trantia
aicut vicissim gloria et bonor et pax sit
(31),
bomioia bouum operantia, nec peraonam Deue
,
respiciat; quomodo, qui in Veteri Teatamento dam ,
nati aunt, non ab eodem condemncntur Deo bono,
;
qui et Evangelium promulgavit, et, quam nullua

apud ae sit peraonarum delectua, factia demon , '
stravit ? Quiavero suflecerit enarrandis gratiae aeu
, , ,
novi testamenti legibua, quae evincaot, justitiam
; malis inimicam i b i perpetuo valere?
;
(27) -

?,

97

:
'. ,
., ,

, ,

, ' '. ,

; ,
* M a t l h . , 19. * Act. x i u , 8.

9 9

Vll.Praeterea vero,si vetua lestamentum malieat

principii, quomodo divinus el coelestis vir Paulus,
Q slatimabinitio epiatolarum auarura,proQtetur Deum
per propbetaa auoa i n Scriptura sacra teatari de
Filio euo, ex semine Davidia eecundum carnem
o r l t u r o ? Quod fii eaim Dei aunt propbet, et
Scripturae aacrae, per quaa Deus de Filio suo ante
nuntiavit, ubi Malua principium iavenerit? E t ai
invisibilia ejus, boo est Dei etPatria Domini noatrj

T i m . 1, 20.

99

Rom. 11, 9.

Rom. 1, 2 seqq.

V A R L E LECTIONES E T NOTiE.
(27) , Lego .
(28) . LegO .
(29) . modo rea ipsa legere
jabet, pro , quod babel ms.-Supra
tero ad tomnm 1, p. 8, monai, , et
sepe iater se permutari.

(30) . De pbrasibus et

vide Thomam Gatakerum i n

Disserl. de stylo . T. et J o . Voratium, De Hebraismis . T. part. 1, c. 7, p. 215.
(31) Excidiss8 hic yidelur vocula vcl aimilis.

Jeeu Cbriati, a creato mundo ex operibue cogniia

cooapiciuntur, i n quibua tandem opifex malus cogQoeceturtlnviaibiliaet mente aesequenda Dei aant:
heec vero ex creatioce v i s u i et aensibae aubjecla p e r spiciuntur.Nisi enim ex viaibilibus creaturia i a v i a i bilia Dei intelligerontur,certe invisibilia h3 ab istie
DOQ diatinxisaet, neque ex iatia ea perspici jusaisaet.
Quoraodo autem in creaturis 8ensibilibu8,hoc ,
creaturia mali perapiciuntur invisibilia Dei, nempe
ffiterua illiua potentia et divinitaa ? Malitia aane poUuaetturpitudoMali i n i i a conapicerentur.aiquidem
in universutn tales ejus creaturae exsisterent. Quod
vero lex a bono Deo sit, etiam binc facile demonatraveris.Paulus enim, oa Ghrieli, ait,quod non ausoultatores, sed observalores legia justitiam consequentur. Quomodo lex a bono Deo profecta non eit,
qui p r o pcena i r r o g a n d a e o 8 , q u i legem irapleverunl,
juslos proauntiat? Et aitranegreaaor legia,etiam ciroumcisue carnera.pro praBputiato habetur,et d i v i o a
graiia indigDUs,pra3putiatu8 vero,si legia juasa sectetur,circumcisionem sanctiseimi Spiritua in anima
circumferl, nonne lex a booo Deo repeti debebii ? 3i
vero Cbriatue Jeeua, proul Paulua exclamat \minisler fuii circumciaionia, pro veritate scilicet Dei, ad
confirmandas promiasioneapatribu8factas,quaspr(>indeChriatua stabilivit; idemvero Deuspatribuahaa
promisaiones fecil,qui et CGBIUID boc senaibuaexpositum et terram condidii, queraque Moaea i n historia creationia Deum praedicat, qui insuper a Paulo
i o boc et aliis locia pluribus Servaloris noatri pater
appellalur,cujus promiaaiooesipae utgenuinua filius
per se, non vero aliena opera usua, ratas ct stabilea
ease demonatraverit,qui fieri potest.ut impudentissimaaposlatarum factio non coafundatur?Quid vero
provoco ad Paulum,virum alioquia cognitione VeteriaTestameati et sapientiaNovi taatopereillualrem,
cum comraunem Dominum audere lieeat praecipientem et dicentem : Ne existimetis me venisse ad solvendam legem aut Prophetas : non vcni ut solverem legem sed ut implerem
E l a l i b i : Amen, amen, dico
vobi* : Non transibit ccelum et terra, aut iota unum,
unusve apex, donec omnia ista evenerinl . Ego ut i m pleturua legera veni, a i t Ghriatua, at impii oris eat
dicere me venisae ul Patria legem diesolverem.
Ego vero nihilejus impletum relinquatn ; nihil
i n ea a Malo inspiratum e s t ; nibil falsum deprebendetur: omoia veritatis plena aunt. Ego eum
praeaidium aermonum propheticorum. Mei enim et
Patria servi acminietri prophet eunt,qui etadvent u m meura, et omnia, q u s buc perlinent, p r a v i derunt et praenuntiarunt. Itaque nec parvum quidquam, nec magnum eorum, quae i l l i pradixerunt,
vel quae lex coDtinet, pra?terebit, quod non a veritate tandem obsignetur.Si enim ego circumcisionia
miniater sum ad confirmandaB promisaionea, quaa
Paler fecit patribus, quomodo vol iota unum, hoc
eet, minimum eorum quae a lege vel propbetia diota
f

"

136

011 P A T R l A R C H i E G P .

135

R o m . xv, 8.

* Mattb. , 17.

ibid. 18.

,
,
, ;
*
.
,

*
.

, '
;
, '
, pc .
" ,
^. ' ,
, '
, ' .
,
; ,
,
, ,
; ,
,
, ; ,
,
; ' ,
,

*
, ,
' , ' ,
;
,

, ,
, '

, ; * , , ,

, ,
.
* ,
'

. ,

,
.
.

, . , , , ' .

C O N T R A M A N I C H i E O S L I B E R III.

137

13S

eunt, omnino praeterire aut non impleri

, * ,

pote-

rit ?

, , ' '
* .
', ' '
,

; .

VIII. At converte nunc mecum mentem ad alia,

ul appareat oracula legia divina esse. Paalua enim
a i t : Quaenam esi prserogativa circumcisorum ?
Et postea : Magna per omnem modum.
Prima
quidem, quod ipsis credita sunt oracula Dei. iVunquid enim, quia quidam non crediderunt, incredulilas
eorum fidem Dei tollitf Absil! Deus vero sit vertx,
omnis autem homo mendax . Neque patitur ille, ut

fidea Dei abolealur, aed vult potiua hominem o m ,

, , .
, ,

,

; , '
, ,

,
"
. ,

, ,

nem mendacii convinci, ut Deus, circumcisioaia

auctor, verax cognoscatur. Quod si igitur Dei sunt
oracula, quae credita sunt Isracli, et incredulitaa
eorum Dei fidem non iollit, praeatatque homines,
Deo Don credentes, pro mendacibus, eum vero, qui
legem Israeli dcdcrit, pro veracisaimo babere;
nonne hinc eliam lex vetue ad bonum Deum referri
dcbebit ? Neque enim Paulua m a l u m , qui abinitio
mendax fuit, et i n vcritate non peratitit, fontem
veritatie appellat. Imo vero satius judical hominea
omnes mendacii insimulari, ut et mendacii faber,
et veritatia auctor publice renuntietur. Et si justitia
Dei manifestata est, a lege ipsa et prophetia testimonium accipieas, quoraodo non lez et propheta
ex boni Dei inepiratioae profecli et veritate pleni
existimabuntur? Sed vide ampliua horrendam et

; ' '

abominandam hostium

per sanguinem auum mundum a aervitute boatis

redemit, aanguia vero et caro (acd horrore ex ratiociniis ct vocibua Dai hosLium correptus aua ipaie
proferenda rclinquo) quornodo beneiicio ejusmodi
creaturse genus nostrum ex serviiute hostis r e t r a x i t ? I l l e enim advcrsariua noster multa et gratia
et gloria et honore dignua erat, slquidem ipse materiam suggesaisset, per quam a tyrannido ejus l i beri evadereraus. Vicissim idem et imprudenti
probro el risui multo ae exponeret, si ea ipae
Gnxisset, per quae poteslate i n corpora et animai

, (

),

;

, '
. 3
, , '

Dei impietaiem. S i Deue

, , nostras excideret. Quid vero aliud ex hoc errore

; ,
' ,
. * (32) !
' ,

(33) , '

),
.
'

(34) ;

R o m . i n 1.
t

consequitur? Id omnino, quod Servator nec ma

gnam nec oranem partem reparat aalutis noetra
de auo perfecit, aed ita, ut maximam partemboati
debeat. mentea Satanae obnoxiaa! Mutuatus scilicel ab eo i d , cujua uon erat ipse conditor, idem
perpeaaione sua, quod certe Oeri non debebat,
redimit (nam erronei homines id mali vooant opua),
et ad immortalitatem tranafert, et ut malum perpetuum ait, efficit.
IX. Et quomodo generia noatri hoetia babendua
erit, qui per euam creaturam i n communem salutem Dostrara tam multum contulit ? Quomodo i a

ibid. 2-5.
VARI.E LECTIONES ^.

(32) . Sio rescripsi pro , quod est in ras.

(33) . Malim legere , ut referatur ad corpusquod Ghrietaa aaaumpait, quodque paasumest.
(34) . Ma. mendose .
P A T R O L . G R . CII.

PHOTII PATRIARCHJE CP.

439

440

universam malum perfecit, euscepta corporis crea- ' , ,

, ,
tione, quod non aolum aervat, et poatea a corru' ,
ptiooe immune praeatat, sed et per ilSud animabue

insequentibua benefacit, corpora acilicet cum illia
;
coDjuncta in eamdem imraortalitatem tranaferens?
,
Adeo i n tenebras, cbaoa et occaecationem ralionia,
,
furorem item et profuadam temulentiam, abitorane

borum homioum atudium, qui solitarium imperium
,
in duo ecindunt, et onum Dominum, Jeaum C h r i , .
Btam, conditorem omnium, i n duo principia d i v i (35)
dunt, et aliud quidem intelligibilibue, aliud eenai , \
bilibua rebus praeficiunt. At qaomodo, per Rytbum
;
et Sigea, Conditorie s u i cruciatus non verontur,
'
qui corpus nostrum mali aiunl esse principii 1 Pau , lua enim ex adverao diserte clamat, Corpus non
scortaiioni, quai mali opua est, sed Domino, et Do- , , .
'
minus corpori*. Quomodo enim creatura boatis
;
omnino poleet esse Domini ? Quid vero refert mo , * 8, ' Dere, i l l u d acortalioni non tradendum ease, oum
, ,
per ae malum ait, et mali principii opus, et pror ;
aua a voluntate ac crealiooe Dei alienum ? Gum
, enim, quod apostatao illi volunt, corpua et forma,
tione, et nalura el legibua malum a i l , nunquam
* , )
omnino Domini exsiatet, oeque quidquam referet,
, , (36) ,
ulrum 8Corlationi se dedat, an minua. Sive enim
,
i l l i indulserit, eive minus, utrinque non deainet
. .
eese improbum, et mali principii opus. Perpende
, (37)
vero et boc : S i corpua eat creatura mali, quomodo
, 18, q u i malo atrenue se opponit, et pro veritate
dimicat, aanctum illud appellat? Non nupta emm, - ; , ,
, *
inquit, curat qum sunt Domini, ut sit sancta eorpore
. , ;
et spiritu . S i vero corpus saoctum eat, unde est
malum ? et onde eat opua conditoria mali ? MaJ ' ;
,
quidem actiones, quaa creaturara booi Dei adulte, .
rant, vindicant illud et obnoxiura faciunt malo.
'
Quoad vero intra leges conditoris se continet, raa , '
gia i d quidem valet ad averruncandum malura,
.
quam malua ad illud aibi aabjiciendum.
X . Quod itaque nec dicere ner; opinari fas sit,
. '
duo eaquo aibi invicera opposiia principia dari i n
,
iis, quorum voluntaa i n ae libera illecebris niali

non subjecta est, abunde puto disputatum. Expen, .
damus vero QUQC alterum apostatics doctrioae c a
put, quod quidem i n auperioribus etiam non leviter
, .
e

nec perfuactorie aub examen vocatum el condem- Q .

natum est. Sed vel aic ex eadem Scriptura aaora

eidem ulteriua aubjiciatur. Paulus, qui aeipaum
Deo penitua conaecravil, clara voce clamat : Num
6

I Cor. III, 13.

. ' ? .

I Cor. v n , 34.
V A R L E LECTIONES N O T i E .

raiu ad Bibliothecam maximamPatrum, tom. II,dia8.

i , p. 77 seqq. P e r horum vero commemorationem
duo ex triginta onibue quos tingebant Valentiaiani
hoc loco laclam ianuit Noater, vel Pauliciaooa,
et pro diis babebant : inter eoa enim primura obcontra quos disputai, haec nomioa a Valentinianie
tioebant looum, i l a ut prima ab ipeia voadoptasee, vel comparari duo ipsorum principia cum
carentur, , eiveProfundo,Patris; vero,
his illorum aeoDibue ppsae, quemadmodum et i n
seu Silentio, Matria nomen ierente. Vide banc i n
aliis capitibus illos imitentur. Gonfer Petri Siculi
rem I r e n s u m , lib. i , c. i et 5 ; et alioa ex veteribue,
Narrationem de Manich&is, p. 42.
quoa laudat Joan.Baptista Cotelerius,in Notis ad tom.
(36) . Ita scripai pro , quod per l i b r a r i i
I Monumentorum Ecclesix Grxcx, p. 7 6 7 ; ac G u i mendum erat i n ms.
l i e i m . 8ponceru8 ad Origenem Contra Celsum,p. 78 ;
(37) . Sic lego pro , quod babebal ms.
ex recentioribue vero Nicolaum Le Nourry, i n Appa(35) . Erant h i

141

CONTRA

MANICHJEOS

L I B E R III.

142

; tecundum hominem hatc loquor 1 vel nonne potius et

; " " . -

lex ista profert ? Quod idem est ac ai diceret:

Num ratiociaiis hominum dicta conGrmamua, oec
;
polius propositumargumentum divinae et pluequam
, *
humanae legis est? Quis vero i l l a conetiiuerit, ipse
, ,
exponit, In Mosis enim lege, inquiena, scriptum
.
*

est: Non obturabis os bovi trituranti . IIa?c vero
; ,
afferena subjungit : JYuro boves curas sunt Deo ?
. ' , '
Quorum vero potiorem curam agat, ostensurue
. "
addit : Propter nos omnino id dicit, et propter nos
.
scriptum est. Itaque communia doctrina eat, quae et

in Vetere valuit, et in Novo obtinuit Tealamento.
Poatea, Daturalein, quae inter Patrem et F i l i u m eet,
,
", ,
Bimilitudinem et immutabilitatem ex similitudine

legum utrinque latarum subindicana. Sicut, inquit
*

prxceptum est, ut, qui altari serviunt, allaris eliam

fiant participes; ita et Dominus prxcepit, ut, qui
,
Evangelium praedicant, ex Evangelxo vivant ; le, , '
gem, tanquam a Patre profeclam, adeo extoliens,
ut Filium ad exemplum ejus praecepla suastatuisse

.
innuat. Idem vero conoexionem et cognationem

legis et gratiae adbuc magis expoaiturus : Nolo vos,
,
inquit, ignorare, fratres, quod patres notiri omnes
, , , '

sub nube erant, et omnes per mare iransierunt, ei

,
omnes in Mosen baptizati sunt, in nube el mari, et
, omnes eumdem cibum spiriiualem ederunt, et omnes
,
eumdem potum spiriiualem biberunt . Oelende
,

mibi bic momentum vel unicum quod non i m ,
mune sit a furente bostis poteetate : Biberunl enim,
.
7

l 0

. ',

* ;
, '
; ;
;
; ,

,
;

, ,

, ,

qux sequebatur, ;petra: pelra

auiem erat Christus . Audisne quomodo PaterIsrael
duxerit ad cultum F i l i i eui et conversionera ? Per
quoa aulero aiios nisi per Mosen et prophelas? U b i
igitur bic est malus, ubi mali principii opus?
ubi lnges oppositoe partia ? cum populus Mosaioua
el apirituali cibo nutrilus ait, et spiritualem potum
biberit ex comitante et insequente petra, quae erat
Christus? Deiuda rursus idem vir legecn doctue,
atquo omnia i l l a , quibus olim efferebatur,pro rejoctitiis declarana propter Gbriatum, Ne tentemus,
inquit, Chrislum, sicut nonnulli eorum tentarunt
Quinam i l l i ? nonne Israelita ? Qu vero eorum
erant praemia? Ex aerpentibua peribant. Itaque
i l l i , qui Deum i a lege preeentem tentabant, per

, ^ inquit, ex spirituali,

. , ' ; JJ Patrem etiam F i l i u m ejua Domioum noslrum t e o tarunt. Tentavit enim populus laraeliticua legiala ; ' . "
torem auum ; et Paulua, gnarue ipae et doctor
,
mysteriorum, imperium Patria et F i l i i indmeibile
et inviolabile esae perauaeua, contendit, eo ipso,
.
quo boni F i l i i Pater Deua tentatua eit, etiam C h r i ,
etum eaae tenlatum. Consectarii vero inataret hoc

cape, quod Cbristus etatim plagaa loco illia, q u i se
{5|5, *
tentaverant, immiserit perniciem ex aerpentibus.
,
Ilanc vero illis irrogane amorem i n hominea non

. .
dimisit. A l i b i (idem Apoatolus) teatatur, prophetaa
, '
ex mandato aeterni Dei locutos esee, et ex vero

prenuntiaase myaterium ante saecula constitutum,
.

1 Cor. x, 8.

ibid. 9. i b i d . 13. * I Cor. x , 5.

1 1

ibid. 6. * i b i d . 9.

PHOTII PATRIARCHJE C P .

439

140

universam malum perfecit, auscepta corporis crea-

; ' , ,
, ,
tione, quod solum eervat, et poetea a corru' ,
ptione immune praeatat, sed et per iliud animabus

inaequentibus henefacit, corpora acilicet cura illia
;
conjuncta i n eamdem immortalitatem tranaferens?
,
Adeo i n tenebraa, cbaoa et occaecationera ralionia,
,
fororem item et profundara temulentiam, abit orane

borum bominum atudium, qui aolitarium imperium
,
i n duo ecindunt, et unam Dominum, Jesum C h r i , .
Btam, conditorem omnium, i n duo principia d i v i (35)
dunt, et aliud quidem intelligibilibus, aliud aenai ,
bilibua rebua praeficiunt. At quomodo, perBytbum
;
et Sigea, Condilorie s u i cruciatue DOD verentur,
' ? *
qui corpue noatrum mali aiunt eaae principii ? Pau , lua enim ex adverso diserte clamat, Corpus non
scorlationi, quai m a l i opua est, sed Domino, et Do- , , .
'
tninus corpori.
Quomodo enim creatura boatis
;
omnino poleat ease Doraini ? Quid vero refert mo , * 8,
nere, i l l u d acortalioni non iradendum ease, cum
, ,
per ae malum a i l , et mali principii opus, et pror ;
8Q8 a voluntate ac creatione Dei aiienum ? Gum
, enim, quod apostatae illi volant, corpus et forma,
tione, et nalura el legibue malura sit, nunquam
,
omnino Domini exsietet, neque quidquam referet,
, , (36) ,
u l r u m ecorlationi se dedat, an minus. Sive enim
,
i l l i indulserit, aive minua, utrinque non desinet
. .
C886 improbum, et mali principii opua. Perpende
, (37)
vero et hoc : S i corpus eet creatura m a l i , quomodo
, 18, q u i malo strenue se opponit, et pro veritate
dimicat, eanctum illud appellat? Non nupta entm,
; , , inquit, curat qux sunl Domini, ut sit sancla eorpore
^ ,
et spiritu . S i vero corpue aanctum eat, unde eat
. , ;
malum ? et onde eat opue conditoria mali ? Mal ;
quidem actiones, qum creaturam boni Dei adulte ,
rant, vindicant illud et obnoxium faciunt malo.
, .
Quoad vero intra legea conditoris se contioet, raa'
gia i d quidem valet ad averruncaadum malura,
, '
quam malua ad illud aibi subjiciendum.
.
X . Quod itaque nec dicere nec opioari fas sit,
. '
duo eaque sibi invicem opposita principia dari i a
,
iis, quorum voluntas i n ae libera illecebris niali

non aubjecta est, abunde puto diaputatum. Expen, .
damus vero nuoc alterum aposiatic doctrinae c a
put, quod quidem i n auperioribus etiam non levitor
, .
K a t

nec perfunctorie aub examen vocatum et condem- .

natum est. 8ed vel sic ex eadem Scriptura aacra

eidem ulteriua aubjiciatur. Baulus, qui eeipsum
. ' Deo penitus coneecravit, clara voce clamat : Num poqc .
I Cor. , 13. I Cor. v n , 34.
V A R L E LEGTIONES E T N O T i E .
6

(35) . Erant h i
ratu ad Bibliothecam maximamPatrum, tom. II,disa.
duo ex triginta onibue quos fingebant Valentiniani
i , p. 77 aeqq. P e r borum vero oouimemorationem
et pro diia babebaat : inler eos eoim primuro obhoc loco lactam innuit Noster, vel Pauliciaoos,
tinebant locum, i l a ut prima ab ipsis vocontra quoa disputat, haec nomina a Valeotinianie
carentur, , aiveProfundo,Patris; vero,
adoptasee, vel coraparari duo ipaorum principia cum
eeu Silentio, Matria nomen ferente. Vide banc i n
his illorum ffionibus ppsse, quemadmodum et i n
rem Irenaeum, lib. i , c. \ et 5 ; et alioa ex veteribua,
aliia capitibus illoe imitenlur. Gonfer Petri S i c u l i
quoa laudat Joaa.Baptista Gotelerius,in Notia ad tom.
Narrationem de Manichxis, p. 42.
I Monumentorum Ecclesix Grxcx, p. 7 6 7 ; ac G u i (36) . Ita scripsi pro , qood per l i b r a r i i
l i e l m . Spencerua ad Origenem Contra Celsum^. 78 ;
mendum erai i n ma.
ex recentioribue vero Nicolaum Le Nourry, in Appa(37) . Sic lego pro , quod habebal me.

145

C O N T R A M A N l C t L E O S L I B E I t III.

146

; - ct in ipso omnia sunt: ei sit gloria in xternum.

Amen . Omnia, inquil, non inteliigibilia tantum,

ut illi insaniunl, sed et visibilia et infieibilia, omnia
, , "
a manu ejus creante profecta sunt. Atque imperium
' *
in haec omnia, et poteatas, et vis, et cura provida
. . ,
Patria aunl, et F i l i i , et Spirituaaanoti. Tu vero a n i , , ,
mam etiam ad alia Apostoli dicta convertc,quibus

credentes fratrea appellat, et aanctoa et participea
. ,
vocationis ccelestie, quae et ipsa Chriatura verum

Deum noatruna Mosi, Dei servo, ad latua collocant;
.
fidelem enim repraesontanl utruraque Deo e t P a t r i .
' *
Paulua enim iisdem verbid dicit : Considerate apo , at
stolum el sacerdotem principem covfessionis nostrac,
,
Jesum Christum, qui fidelis fuit ei qui ipsum consti,
tuit ,
acilicet aaccrdotem. Postea idem, quomodo
(40) fidelis fuerit, explicaturus per Mosen i d facit: Sie
.
u/, inquiens, Moses in tota domo ejus. Gujua vero

domo, nisi ejus, qui Dominum nostrum Jeaum

Ghrislum aacerdotem principem oonstituit? Oeinde

, idem incomparabileui, quae iatercedat, differentiam
, (41).
ostenaurua, alterum quidem ser?um et filium i a
, , ,
tota doraoDei vocat, alterum vero ait doraum i l l a m
atruxiaae. Itaque Deua omnia perficieQ8,8tructuram
, , ' .
quoque terrealris domus suae praecepit. Omniaenim,
;
i n q u i l , efficiens Deus est, cujua geouinue Filiua cum
; Eica Jeaua Gbrietua sit, idem vel ideo Dominus domua

eel, vero servus, ut Mosea. Post pauca vero :
, '
Siquidem credentes prxsidium spei et fxduciam us~
, (2)
que ad finem firmam eontervaverimus . Pollicetur
. ,
noa domuin Dei vocatum i r i , ei in fidem dictorum

, , , G Davidia affert verba, i n quibua priuoum quidem
Spiritum sanctum per illum loqui ait, deinde vero
,
confirmat, eamdera ab illia exigi pcBnam, qui et
, ' ,
nunc praeceptis Domini immorigeras aurea p r s . ' ,
beant, et qui olim temporo exacerbationia cor
^ (43) , \
suum obfirmarint. Quorum vero pcena esteadera,
,
eorum nec delicta diflerunt; quorum vero simile
(44) ,
est peccatum, eorum utraquo para i a euradem
,
Deum peccaaae convincilur. A t strenuua ille et
$ '
fervidua veritatia amator ne i n his quidem acquie,
scit, ut gratiae legem jungat, atque h e c communia

Patria et F i l i i eaae oatendat, sed monet, exacerban, tca olim Mosen, et per eum Deum ipaum, non
, " ,
alium tentasee, quam i l l u m quem Spiritus aanctua
*
, D annuatiet: die onim, inquit, tentationis, in deser

17

, e

Rom. x i , 36.

Hebr. m , 2. * Hebr. m , 6.
8

VARI^E LECTIONES E T .
(40) Ita ma.; sed forto legendam est o,quod ex
compendio acriptionia i n mas. uaitato facile nasci
potoit. Neque enim locum habere bic p e r
termonia seriem poteat.
(41) . Recte ita cludit Pho c a l u m n i a * omnea quaenaaci alioquin poterani,

sitae Animadversiones

ad iV. T. super Hebr. m , 2

(42) . Ita lego pro ,

quod erat in ms.

(43) . Ita reatiluo ex ipso looo Paulino :
in. enira mendo3e exhibebat .
(44) . Eadem notione verbum hoo
uaiirpulur in Actibua apostol.xi,26,ubi Joan.Gregosi ad Ghristum ipsum reicrretur.
riua, vir doctissiinus, in notia ad quffldam Scripluro
Scilicet verbura bic idem eat, quod constiloca, p. 102, ob?ervat, ejuamodi nominia impositiotuere, inaugurare. Hoc aenau Joannis xix, 12, d i ncm proprie indicari, qu solemniter ftat. Confer et
citnr , et de Gbrielo Marcua
Laraberti Bos Observationc* ad Novum Testam.,
aii c. i i i , 14, guod , id eat, elegit seu
amslituit duoaecim. Legequaa ad bunc poateriorem p. 107, qui facta imprimis, quibua nomen paretur,
innui coatendit.
locum adnotavil c l . Jac. Klanarus, i a Notia suia i n
!<. T.; ae confer preterea Eraami Scbmidii exqui-

U7

P A T R I A R C H i E C P .

148

/0, ubi tentarunt me patres vestri, me, non autem .

alium ei probarunt me, et opera mea viderunt .
;
Propterea seducti, quia vias meas cognoscere no- ,
luerant, in requiem meam non introiverunt. Itaque
, 1

ne, ut i l l i exacerbaruntDeum,et crediderunt,el

, '

receaserunt ab eo, vosquoque recedatis a Deo,neqae

induretiacordaveslra, ut i l l i , neque imitemini eos>
quibua infensus fuitDeua per quadraginta annoain

, ' ,
, ,
-

deaertOjquopumetmembraineocollapaaaant.Nam

per inoredulitatem i l l i non potuerunt ingredi i n - , .

quietem Dei. Vereamur ilaque, ne i n ullo eorum,
, quflB praecepta sunt, deflciamus, aut incredulitate
. .
laboremus. Qui enim crediderint ex nobis i p s i s , i a , ,
gredienturin quietem ejua. Utque intelligatur, quis
,
ista atatuerit, d i c t a h a c s u a amplius acuens, et do , oena eumdem Deum in Veteri e l Novo Teatamento , , et condere, et servare, et punire, ct implere pro- ,
roiasa, cum aingulari fiduciaaddit: lta ut juraverim
. '
in iramea si ingredientur in requiem meam *.ldem
igilur, qui tuno quidera illos incredulos non intro* . daxit, etiam nunc similiter non credentea a requie
, . 01
excludit. E t infinita alia ejusmodi i n sacris oracu ,
lis, nobia ob oculoa poaitia, expendeoa invenerit
.
eumdem Deum, per Mosen, populum Iaraeliticum,
, ,
etper Jesum Ghristum homineaia NovoTestamento
,
gabernare. Idem ille alioa quidem introducit el
olim et nuoc i n locum quietis, alios vero repellit.
,
V i r enim contemplationia atudioaisaimua ejasdem
, , t\ videt 6S86 el veterem illam requiem, quae lerra
. ,
promiaaa erat, et alteram illam novam, qu est
,
regnum cosleate : videt eumdem et aupplicio p r o merito aificere, et salutem praemii inatar distri.
buere, et alia multa. S i vero, quod apostatarum
' (45)
mena vult, vetera illa a malo easeot, oportebat
, 6 0 8 , qui ad ipaum accederent, etpraBmiis et coronis
, affioi, atque in quietem introire, adeoque neo mem .
bra i n deserto relinquere, nec pcenas dare tales

quales parata3 aunl i l l i s , qui io verum Deum pec- , .
9

Cant.

, , ,

, , (46). ,

, ,
,

, .

XII. At quomodo aJibi idem ille orbis doctor D

IB\ ,

Aaronem ait a Deo vocatum 6886 suramuin sacer-

dotem, gicut et Chriatum ? Non enim sibi ipsi, ait

quisquam sumit honorem, sed qui vocatus est Dco,
ticul et Aaron : Ua et Christus non se ipsum honoravit, ut fierel summus sacerdos,$ed qui locutus est ad
ipsum : Filius meus ex tu, ego hodie genui te . Si ve, qui Cbriatum vocavit aacerdotem sumraum,
idem eat, qui et Aaronem per Mosen unxit, et neu-

, ; ,
<, , ' , ,
,

, ' ,
, .
,

14

1 9

Hebr. III, 9.

Paal. xciv, 11. " nebr. , 4, 5.

V A R L E LEGTIONES E T NOT.E.
(45) . Forte poat hoc verbura oxcilineolis aliquot impletum, relictum erat. Non p u dit particula , quaB aequens verbum cum isto
tem eo indicari debuisae laconam, cum orationie
conjungat, niai pro antecedeole legere malia .
seriea sio eatis belle procedat,
(46) . Post b c verba spatium aliquod

CONTRA

149

MANICHJEOS

150

L I B E R III.

, ter eorum eacerdotis eummi honore se mactavit:

, '
eed is qui eoa vocavit, quomodo non res Novi et

Veteris Teetamenti ejusdem boni Dei et opera sunt
;
et Jeges? N u m vero defectionis turba, facta iropu dentior, Ghristum, veritatem ipsam, mendacii nola
;
ioaimulare audeat ? Ille enim ait : Veniet princeps
,
mundi, et in me inveniel nihil . Ipsa ?ero corpoa,
. ,
quod circumferebat, creaturam mali venditans, Ve, ,
ritatem virulcnte mendacii arguit. Atque ille q u i .
dem, ut Dominus omnium et auperior,etGonditor,
, '
quando ad paaaionem, muado profuturam, sponte
sua veniebat, se et asinae et pulli dominum adveraue
,
discipalos declarabat. Nam creaturae dominio suo
.
et imperio aeque vindicat, ac mundum, et quae i n
,
eo eunt. Ideo a i t : Si quis quidquam vobisdixerit di , . rite : Dominus illis opus habet. Slatim vero dimittet
? , ,
* . Et Ghriatus quidem, ut conditor, Dominum
. se et asins el pulii vocat: a l apoetatarum factio boo
(47) .
non fert, aed potestati ejus surripiene poteatati h o
atis eubjicit. Athominesomni pudore vacuos pudere
,
debebat vel ob divini Pauli oracula. Illa eniro affir
mant, majorem eo, q u i juraverit Abrahamo, non
. " , ,
eaae alium Deum, eumque in p r o m i s s i o D i b u e auie

immutabilem, et qui mentiri DOQ posait (quo ipeo
. , veritae lanquam ad essentiam ejus periinens deola ,
ratur) noatraeque GbrieUanorum apei auctor exai ,
atat. Ait enim : Abrahamo vero poliicitus Deus, quia
(
per majorem jurare non potuit, per seipsum jura)
vit, dicens ; e t c ; item quod Abrahamus, patientia
.
probata promissionem nactus es( ; neo non, quod
, ' - G idem Deu$ adhuc magis, h&redibus prommionis [qui
. ' , . . .
noB eumua, consilium suum ut non mutabile demonslraturus jwjurandum
interposuit, ut per duo non

mutabilia in quibus fallere Deus non potest, firmum
',
solatium habeamus **. Quinam ? Noa omnino, q u i

confugimuead tenendam spem propoeitam ?Obsar, ,
vaatine quod Deum dicit non aliam ab eo qui j u s '
jurandum Abrabamo praestitit; quod eumdem veri
,
tatia fontem predicat; quod et o o a , q u i oredimus

.
in Gbristum, inde babemus aolatium et vires spem
(48);
propositam consequendi ? Ubi igitur Bonua iile at
. (49) '
Malus est, ubi est i l l a veteris et novi testamenti
'
divieio? Quis vero est, q u i novum te9lameatum
; etiam super domum Juda perfecit ? Nisi ipsi tibi
;
M

1 8

reepondere placet, audi Paulum doctorem reapon ; " dentem ; respondet enim propbetica vaticiaia adbibens : Ecce dies veniunt, ait Dominus, et perficiam
' ,
super domum Juda teslamentum novum. Adblbe,
;
homo, meotem 1 Non secundum testamenlum quod
, ;
feci patribus eorum, in die illo, quo manus eorum
,
apprehendi, cum rcducwem eos ex sEgypto : quod

* Joan. , 30.

Matth. , 3.

1 4

Hebr. , 13. ibid. 15.

ibid. 17.

V A R L E LECTIONES E T .
(47) . Ita scripai ex textu aancti
evangelist pro , quod ms. babebat.
Quamvia enim et i n reliquie aliquid mutet Noaler,
baec U m e n i n verbo isto diversitaa ab ejue ooneilio non profeota videtur.
(48) ; Ita interpungandam censeo oratio-

nem hano pro eo, quod me. notam interrogationis

refert ad eequentem vocem .
(49) . Fortaaec legendum imperative,
, id est attende, qua voce aaepe utitur
Noster.

152

P A T R I A R G H i E C P .

151

feci ego inquit, non vero, ceu tu aie, malue, quod

,
, '
feci pcUribus eorum * . Et paulo post: llli non per

stiterunt in testamento meo, et egoneglexi eos . Quis

(, , ),
i l l a loquitur? Dominua inquit, al non Malus. Sub
jungit enim : Hoc est testamentum, quod disponam
,

,
ego domui Israelis post dies 05, inquit Dominus ";
,
'

dieponam ego, non aliua : disponam ego novum, ut

, , ' , , ,
diapoaui et vetue. Videane, quomodo iterum ite

.

ramqae Paulus eumdem et veteris et novi teata ,
menti auctorem celebret? Quomodo vero sanota
. ; ,
sunt et Sancta sanclorum illa, quae ad vetus perti' . , ,
nent, ai a Malo orta auot ? Ait enim : Tabernaculum

prius habebat prxcepta eultus, et sanclum munda
,

,
num, et tabernaculum structum est primw, in quo
,
candelabrum, mensa etpropositio panumerat, qux dicitur sancta : tt quod post secundum velum erut . *$
Sancta sanclorum . Quomodo itaque Sancta aan
1

30

C l o r u m f u e r u n t , u b i arca aurea habuit manna, et

virga Aaronis reposila fuit, et tabulaetestamentit et

quomodo Cherubim glorix obumbrarunl illa , aiquidem baec praecepta erat principii mali et adversantis ? Quomodo vero idem gratiae praeco clamat,
verbo quidem Dei parala es*e sstcula, el ab eodem

, ;
, . ij

8 i

Deo ex appareniibus visibilia

facla

8 8

? S i enim

". -

viaibilia verbo fecit Deua, aicut et sascula, quomodo

, (50), , $
apoatatae alium quidem fingunt visibilium, alium
),
intelligibilium conditorem? Et quam multa alia
,
afferri possent, per quae aententia apostatarum Deo
.
adveraa et s i b i ipsi non conatana, confutetur ! Quo,
modo enim b o n u s Deua juatuoa ease testatur Abe ; lem, 6i mali fuiaaet cooditoria, et quomodo sacrifi- ^ ?,
cium ejus recepit, dooumque ejue fido oblatum
, P a u l u s n u n t i a t ? Fideenim, inquit, Abelscurificium
(51) ;
prx Cain obtulU Deo, per quam justus declaraius
,
est, teslanie super donis ejus Deo . Quomodo vero
,
fidei opua eal Iranalatio Eoocbi, et quomodo p l a , ;
cuil Deo? et quomodo credere oportet eum, qui
', *
accedere vult ad Deum, horumbcneiiciorumaucto (52);
rem, quod primum quidem ipse eat, qui vere exi , atit, et mercedia auctor eat; si Malus, malorumque
, operum actor exaiateret, Sedquid altincl, aigillatim
, ;
recenaere illoa, qui i n veteri teatamento eminue , ,

runl,quorumque omnium Deum fidem celebrat,
, '
Noacbi, puta, et Abrahami, ct Iaaaci, ei Jacobi,

teatatua, eoa non a o l u i n per totam vitam fldeles Q . ,
fuisae, aed et secunduin Gdem praeaenlem vilam de- ; 3 S

Jerem. xxxi, 31-33.

ibid. 4.

81
8 8

8 8

Hebr. , 8-9.

ibid. 10.

8 0

Hebr. , 2.

8 1

ibid. 4.

8 8

Hebr. , 3

V A R I i E LEGTIONES E T NOT^E.
(50) . Aliter haec

leguntur in texlu Apoatoli Graeco 1. c , v. 3 :

. Atque hic aensua clarue est, qui i n

verbis, prout hic afferuntur, fruatra quaeritur. Hinc
et i n versione aecutuaaum acriotoria aacri textum.
Varietatem autem librario negiigenliori puto t r i buendam, quia Eutbymius i n Panoplia aua, ubi
Pbotii banc disaerlationem contra Manichffloa
exoerpit, luoum Apostoli aiTert, prout in lexlu sacro
legitur.
(51) . Ita Noater pro

, quod codices omaes et scriptores

eocleaiaatici, ei Gregoriura Nyaaenum, obaervaole
Millio, excipiaa, exbibent. Qu aulem hinc nascatur senaus diflerentia, ostendere conatur Melchior
Leydeckerus, i n Archxologia sacra, dies. 1, 53,
pag. 17. Gffiterum quod Hebraei vocant NVOJ
id dici poteat Graece , recte moneute
doctiaaimo Guatavo Georgio Zellnero i n Dissert.
de Hircal Hamminim, p. 76.
(52) . Ita scribo pro , quod ms.
exbibebal. Hoc enim jubet antecedena cum
recte i i a j u n c t u m .

153

CONTRA

MANIGHJEOS

LTBER III.

154

, - posuisse,seque peregriaos et adveaas fragilia hujue

, ,
' , :

; '
,
,
, ,

' , ,

/ (53) ,

oorumoratiooia credidiaae, neque vrjreri Deum,ipeos

domesticos suos vocare, aut ut ipsorum Deum i u vocari; quem autem ? eum, qui ipsis cceleatera c i vilatem paraverat. Quomodo vero iJlis caeleste regnum parasset, niai in vita u l servi ejus preceptoruraqueejus observatores agniti fuisaent, fidemque
ipai, quorura omnino cceleatia civitas praemium
est, cum pura et intemerata confeesione aervasaent?

(54) -

,
-

(55);
'.

XIII.

mirabile iUud et non mactatum

, , -

Abrabami sacrificium praaterito, quod Deus requirebat, propoaitumque ejua probabat; sicut viciasim

is (Abrabamue) non invitus parebat, nec parebat

solum, sed el credebat, Deum et mortuos excitare
poase. Propterea imputatur hoc ei in justiiiam, i p seque praeterea patris litulum noa i n illam tanlum
aed et secuturae generatiooes accipit, aicul a c r i plum eet : Multarum gentium patrcm te constilui.
Pro quo credidit Deo \ T u vero probe obaerva,
quem bic loquatur Deum. Subjungil enim docene
Paulus : Vivificanti mortucs, et vocanti ea qux non
sunt, tanquam sint . Et iterum : De promissione
vero Dei non dubitavit per incredulitatem, sed potius
confirmatus est fide, dans Deo gloriam *. Videane,

, ,

,
.
*,
,

3S

. *?, - U quia fuerii is, qui i n lege et propbetis locutue eat,

,
, ' . . '
, , 1

, '
,
,
,

. , *

, , ,

scilicet diveraue ab eo, qui oobia largitua est

gratiain, eed idem. Addit enim : Non vero acripta
baec aunt propter ipsum solum, sed et propternos,
quibua imputari debet, credituria nempe i n eum,
qui Dominum aoatrum Jeaum Gbriatum ex mortuia
excitavit"*.>ltaque is, q u i Abrahamum mullarum
gentium patrem conetituil, qoi juajurandum ipei
p r * a t i l i l , qui in promissionibus non faliit, qui noa
exaiateatia vocat ut exaiatealia, qui vivificat mortuos,idem esl, qui suscitavit Dominum noetrum J e sum Gbrietum ex mortuis: etiamsi perniciosa haec
apoatatarum doclrioa i a dao imperia et deoa diatinguat. T u vero et reliquoa, q u i i a veteri testamento

, ^ pra3 caeteria commonatraotur,

perpeode, Abraha-

, -

m u m , Jacobum, Joeephum, ipsum etiam Moeen,

quos digaia laudibua excipiens Paulus, eorumque

iidem celebraaa,de Moae addit: Quod et ignominiam
Christi pertulerit .
Dicit eoim, quod igoominiam
Chriati tbeaauria iEgypti potiorem habuerit, ea de
cauea, quia reapexerit mercedem, quam acilicet
Deus ipai prffatare potuerit. Sed oihil attinel, firos

. "
.

,
,

* R o m . , 17. * ibid. 19. * ibid. 20.

e

3?

" ibid. 23.

3 1

Hebr. x i , 26

V A R L E LEGTIONES E T .

, . Subindicat locum Paulioum

a. i i , 19.
(54) . Maiim legere . Id eaim aibi,
ni fallor, Photiua vult, Deum credeatee domeeticoa
suos appallare, ae vero eoram Deum vocari velle.

(55) '. Nescio quid eibi hoc loco iata

vox velit. Malim legere ^, aut simile q u i d ,
per quod confesno, aoilicet fidei,de qua aote eermo,
mdicetur.

01

151

152

PATRIARCHJE C P .

feci ego, inquit, non vero, ceu l u aie, malus, quod

,
fci patribus eorum * . Et paulo p o a l : llii non per- ,

stiterunt in testamento tneo, et egoneglexi eos . Quia

(, , ),
illa loqaitur? Dominus inquit, at noa Malua. Sub
jungit enim : Hoc est testamentum, quod disponam
,

'.,

ego domui Uraelis post dies hos inquit Dominus ";

,
'

dieponam ego, non aliua : disponam ego novum, ut

, , ' , , ,
disposui ei vetua. Videene, quomodo iterum ite

.

rumque Paulua cumdem et veteris et novi teata ,
menti auctorem celebret? Quomodo vero eancia
. ' ; ,
sunt et Sancta aanclorum illa, quae ad vetus perti' . , ,
nent, s i a Malo orta auot ? Ait enim : Tabernaculum

prius habebat prxcepta cultus, et sanctum mundaftum, et tabernaculum structum est primtu, in quo , ,
* ,
candelabrum mensaetpropoiitiopanumerat quxdi'citur sancta : tt quod post secundum velum erat . $

Sancta sanctorum . Quomodo itaque Sancta san ; '
olorum fuerunt, ubi arca aurea habuit manna, et
" ,
virga Aaronis reposita fuit, et tabutie testamenti ? et
;
quomodo Cherubim glorix obumbrarunt illa , s i quidem haec preecepta erat principii mali et adver
santis? Quomodo vero idem gratiae praeco clamat,
, . J
verbo guidem Dei parata es*e sxcula, et ab eodem
Deo ex non appareniibus visibilia facia '* ? S i enim
, . vieibilia verbo fecit Deus, aicut et eaecula, quomodo
, (50), , fj
apoetats alium quidem Gngunt viaibilium, alium
,
intelligibilium conditorem? Et quam multa alia
,
afferri posseut, per q u s sententia apoetatarum Deo
.
adverea et sibi ipsi non constans, confutetur 1 Quo- ,
modo enim bonus Deua juatuoo ease testatur Abe ; lem, s i mali fuiaaet conditorie, et quomodo sacrifi- ^ ?,
cium ejue recepit, donumque ejua fido oblatum
,
Paulus nuntiat ? Fide enim, inquit, Abel scurificium
(51) ;
prx Cain obtulit Deo^ per quam jnstus declaratus
,
etty teUante super donit ejus Deo . Quomodo vero
,
fldei opus eat iranelatio Eoochi, et quomodo p l a , ;
cuit Deo? et quomodo credere oportet eum, qui
', ^
aocedere vull ad Deum, borumbeneiiciorum aucto (52);
rem, quod primum quidem ipse eat, qui vere e x i ,
atil, et mercedia auctor est; si Malus, malorumque
, operum aclor exaiaterel, Sed quid altinct, sigiilatim
,
receosere illoa, qui in veteri teatamento eminue , ,

runt,quorumque omnium in Deum fidem celebrat,

, '
Noacbi, puta, et Abrahami, ct Iaaaci, e l Jacobi,

teatataa, eos non solum per totam vitam fldelea U . ,
fuisae, aed et aecundutn fldem prssentem vilam de ; -

28

30

81

3 S

Jerem. xxxi, 31-33.

ibid. 4.

11
35

Hebr. , 8-9.

2 9

ibid. 10.

8 0

Hebr. i x , 2.

* ibid. 4.

" Hebr. x i , 3

VARIifi L E C T I O N E S E T N O T J E .

, quod codices omncs et scriptoree

eccleaiastici, si Gregorium Nyaaenum, obeervaote
'
Millio, excipias, exbibent. Qu aulem binc nasca . Atque bic aenaus clarus est, qui i n tur Eeneus ditTerentia, ostendere conatur Melcbior
verbis, prout hic afferuntur, fruatra queeritur. Hinc
Leydcckerus, in Archxologia sacra, dias. i , 53,
et i n versiooe aecutua eum acriptoria aacri textum.
pag. 17. Cffiterum quod Hebraei vocant
V*H
Varietatem autem librario negligcnliori puto t r i id d i c i poteai Gra3ce , recte moneute
bucndam, quia Eutbymius i n Panoplia aua, ubi doctissimo Gustavo Georgio Zellnero i n Dissert.
Pbotii banc disaerlationem cuntra Manichfflos
de Bircat Hamminim, p. 76.
excerpit, Jocura Apostoli affert, prout in lexlu aacro
(52) . Ita scribo pro , quod ms.
legitur.
exbtbebat. Hoc enim jubet antecedene c o m
(51) . Ita Noater pro recte ita junotam.
(50) . A l i t e r hac

leguntur in textu Apoatoli Graeco 1. c , v. 3 :

157

C O N T R A MANlCHiEOS L I B E R Ilt.

158

, , , ' aliaio justam, aliam bonam, quam ipsum legis pr ,

cepturo, etejuadem Dei tum j u s t i , tum eancti, tum
, . '
boni.Exquocnimscaturilsanclum, et justum,et bo ,
nura,idera eat illorum auctor et largitor.In quantum
. ,
vero cauaaeat,idem prae omnibus ex omniaeat, quo , ,
rum alios participea fecit, etiamsi non eodem modo
, ' ,
possideat; ex cujus etiam bonitate superabundante
, (59).
fit ut, quidquid ejus particepa eat, i n communione
$,
Boniformi exsistat. E t a l i b i idem veritatis praeco cla
mat, praecepla legis impleri in iis, qui non secundum
,
,
carnem ambulant, sedsecundum spiritum ,hoceat,in
,
quibusactioneamalasetaeminahostis, etpeccata vim
, , '
nonbabent,scd ratiovitae secundumspiritum,id eat
, *
virlutem et Dciauxiliumordinatur.Quod si vero pras .
cepta legis non a peccatoribua et genio indulgenti*
- bua implentur, sed a epirilualibus et divino auxilio
, '
nixia, quomodo non horrent i l l a a d Malum referre?
,
A l i b i idem fervorem fideisuse, aludiumqueomnium
;
salutem promovendi, continere non valens, aul re ,
primere i d , ad quod ipsum vehemena amor perrao' ,
vebat, studium scilicet omnes ad Gbriatum perdu,
cendi, elala voce claraat: Optarim ego ipse anathema
.
esse Christo pro fratribui meis, mihi quod ad car


nem cognatis, quorum sunt teslamenta, et legislatio et
, *
promissiones et cultus . Quse omnia unde profecta


eint et a cujus cura pendeant, clarissime docet, i n , ,
quiena: Qui est super omnia Deus benedictus in *X
cula. Amen . Itaque Dei, super omnia exaistentis,

. .
eunt et legca, et cultus et promiaeionee, i n quibua

patrea placuerunt Deo, et ex quibus, quod ad b u , - C manitatem, ortua est Cbristus. A l i b i Moeaicam le
gem utverbum Dei non irritum celebr&LNeque enirn,
, inquit, cecidit verbum Dei. Idem aliquid de Jacobo
.
et Esauo occupana, quod scilicet major serviret rot
nori, erroria adminiatroe tam veteree, quam recene
, , .
exortos,oonfutat. Aitenim : Num injustilia est apud
(60),
Deum? Absit! Mosi enim inquit: Miserebor, cujus
,
miserebor, el clemens ero, cui clcmcns ir0*.Etne quia
. ,
opinetur ae suo labore et sudore aine divino auxilio
* ; .
praecepta omnia perficere poaae, subjungil: Itaque,
* , , cujus vult, miseretur, et quem vult, indurat* . E u m , . *
dera itaque Deum celebrana, tanquam qui miseri
cordite in illos qui ipaum respiciant, fona exeiatat,
, superborum vero et elatorum faatum ac tuperci , , , , .
- l i u m deprimal at coerceat ; eumdem, inquam,
Deum, qui est Pater Domini noatri Jesu Ghristi,
,
amantera hominum e l b o n u m celebran8,omnesque,
, ,
ul ipai obediant, nullus vero reaialat, argumentia
,
domeaticia el ex abecondita rerum gubernalione

ductia exhortaturus, subjungit: Enimvero, homo,
, ,
qui tu es respondens Deo ? Gumque poatea eum
dem clare Conditorem renuntiaseet, nec Gonditorem
* ,
solum, sed et judicem absolutum, et qui unicuique
,
47

48

49

5 2

47

Rom. v m , 4 . Rom. ix, 3.

4 9

ibid. 8 .

5 0

i b i d . 15. " i b i d . 18.

i b i d . 20.

V A R I i E LEGTIONES E T N O T i E .
(59) . Ita lego pro , qtiod
eit in Ma.
(60) , occupans. Scilicet exceptio-

nem, q u e fleri poterat. Hano enim verbi istiua hoc

loco notionem eaee censeo. Gonfer. Lamberti Boa
Animadversiones ad Scriptores Grxcot, p. 86.

160

PHOTII PATRIARCHJE C P .

15

i d , quod judicium affert, irrogare possil, eumdem >

,
,
a i t i r a f e r r i i n vasa, exitium parata, divitias a u (61), ,
tem gloriie suae largiler impertire illia qui miaeri, ,
cordia eaa digni aiat. Atque hujua etiam non parti * cipee factos esse nuntiat, praeparatoa scilicet et ante

vooatoead fruiiionem bonorum,lanquamquicredide.
rint in Dominum noatrum Jeeum Christum. Alibi vero
iterum 8cribena,quod verum Deum grati eute poeni-
,
tere non pos8it,et quod ejua fuerit popolus israeliti0U8, el lex, et praecepta, et quod nun omnes propter .

tranagreaaiooem a filiorum jure removerit,ait: Num
, ,
repulii Deus populum suum, quem prxcognovit
*?
Perspicuumque faciens, quem Deum dicat, et unde , , '
fidea fiat quod populum stium non repuJerit, a d d i t :
, * Nam el ipse ego hraelita sum, ex semine Abraami, et
tribu Benjaminis . Itaque qui non repulit P a u l u m , , ;
sed eum vocavit i n electionem, idem ett, q u i et
, , Iaraelem, populum auum, in idem posuit, eumque
. , ,
Don repulit, sed per fidem i a C h r i a t u m perfeoit.
, . "
, , , * , .

XV. A l i b i ejusdem Dei et velus et novum teata'.

mentum eaae proclamao?, h a ut boo taoquam ex
,
illiua radice progerminarit, utrnmque vero sancti ,
tatis ait particeps, a i t : Si veroprimitix $anctx,etiam
* , "
massa erit: et si radix sancta, etiam rami **. E t :
, * *
Non tu radicem fer$ sed radix le ; item: Si Deus ra(3( , ' * *

(
mis, natura talibus, non pepercit (ceciderunt eaim
membraDeam tentantium i n deserto, et reoe c r i - ,
),
minia maltae oppreeserunt poenae), cave ne idem ntc
tibi parcat, eeque non alium t i b i , aliam illie, aed C , ,
oumdem proraus, exhibeat. E t i t e r u m : Vide ilaqut
, ' . "
benignitaiem et severitatem ! Cujus autem ? Gbriati,
. ; ,
severitatem quidem in lapsos, in te vero benignita ,
Um . Quid vero eibi volunt primitiae, et maaaa, et
. ' ,
radix, et rami, et aponte nati, et per inaiiionem
, , , ,
talea, nisi quod convenientiam et afGoitatem, et
\ ' ,
originem ab eodem legislatore derivandam, claria, ,
eiraa voce inculcaot ? Ait vero iterum de illis Israe ;
litis, qui ad Gbristi Gdem nondum aoceaserint:

Secundum Evangelium quidem inimici sunt propter
' ,
nos, secundum electionem
verodilectipropterpatres* .

Ibi aane eoa dileclos declaraturoa vocatiooera Dei
" ' ,
memorat, quem dooorum suorum poenitere DOQ .
posai t.Donorum enim suorum el vocationis Deum poc' , ,
nilere non poittt . E t : Qux ante scripta sunt, in ve- . * " ,
itram doclrinam scripta sunl. Gur? ul per potentiam
* ;
et consolationem Scripturarum, aub qaibua vetua i n
telligitur teatamentum, spem habeamus . Deinde
, , .
verum Deum patienti et consolationia Deum eese

oonGrmaturua (abaitenim, ut servi Maliadeo inea ( ?
niant, ul bostem Deum coneolationis et patienti
, '
appellent), addit: Deus vero patientise et consolatio , ), , ,
nis det vobis, ut idem inter vos sentiatit, secundum
,
ChrUtum Jesum, tU uno animo et uno ore laudelis
,

* ibid. 21.
ibid. 28.
ibid. 29. " R o m .
" Rom. x i , 1, * i b i d .
ibid. 16. ibid. 18.
6 5

59

6 7

xv, 4.
V A R I i E LECTIONES E T NOTVE.
(61) . Forte hio excidit ', quod ad aeneam implendam reqairi videtur.

5 8

C O N T R A M A N I C H i E O S L I B E R III.

161

162

, Patrem Domini nostriJesu Christi . Non alium alque

.
aliuro, eed eum, qui ante nuntiavit adventum P i l i i
,
sui, qui Scripturas tradidit, quique ad fidem i n
,
F i l i u m suum vocafit, Deum oonsolationis et p a , ,
tientiee, concordi datorem, i n cujus gloriam nos
, assumpsit Chriatua, minister circumcisionis factue.
,
A l i b i vero iterum ait : Circumcisus aliquit vocatus
, .
est,ne attrahai; (praeputium) in prsepulio aliquis

vocatus est, ne circumcidatur : circumcitio nihil e$t>
;


et prxputium nihil est
: attende vero ad sequen ; 3 .
t i a : sed observatio mandatorum Dei , non deorum.
* Mandalum vero aliud jussit circumcidi, aliud non
! . .
item : et utrunique lamen ejuadem ait esse Dei, non
,
aulem deorum. Itaque unus Deus verus eet, et P a * (62) , '
ter Domini nostri Jesu Christi, qui el circamcisioM

81

6 t

. " nem per Abrahamum i n mysterii coneummatioQem

,
tempore defiaito aanxit, eosque, qui i n praeptitio
'

erant, per Filium auum ad ae recepii.

,
.

X V . A l i b i fero : Oporiet eorruptibiU hoc (quodnam vero aliud quam corpus noatrum ?) induerein, (63],
corruplibilxtalem^ et mortale hoe immortalitalem .
. ,
Quomodo vero decet Deum bonum, s i corpua crea , turaMalie8set,excorruptibiliquidemincorruptibile,
, 5 ;
ex mortali vero facere immortale ? 8 i enim corpus
"
malu m et creatura mali ex mortali i n immortali tatem,
,
ex corru ptibili vero i a incorru ptibili latem a Deo bono
,
tranaferrelar, non solura non verum foret, qaod
, ' scriptum est: Morsabsorpia est in victoriam , quod 6 , ' ' que in fine asculorum excidet iia omnibus, in quas
, '
olim poteatatem habuit boatia, tanquam ialia, quae

^*
'
operibus ejue malis accommodata s i n t ; aed et con
Iraria illia omaia cerliasime firmissimeque locum
,
habebanl, si mortalia et eorruptibilia ejus crealura

immortalis et a corruptione libera reddita fuerit.
. " vero vide mihi et hic divitias sapientiae Pauli (quam
, ,
i n terlium coelum aublatue didicisse videtur), quo, (64) , , '
modo differentiam novi et veteris testamenti expo .
nat. Praevidena Tero apostasiam banc, ejuaque v a
niloquia omnia everaorua, statim iata subjungit.
,
Ait enim : Si quis in Christo, natura nova renove (65),
m i n i , vetera trantierunt, ecce omnia facta sunt
,
**. Tu vero vide prudentiam,sapientiametdexle, . ' ritalem v i r i . Omnia vero, inquit, i d eal et vetua et
D o v u m tealamenlum, ex Deo sunl, qui reconciliavit

not iibi ipsi per Dominum nostrum Jesum Chrislum .
. , ,
Itaque bonue Pater Servatoris nostri Jesu Gbriati
, ,
idem erat ei dator et procurator et aoctor rertim
, .
praeteritarum et pra3aentium. Quomodo vero c o r
pua crealura hostia fuerit, c a m idem a Spiritu
,
\

;)

es

e i

R o m . , 5.

8 1

1 Cor. vn, 13,

6 8

ibid.

I Cor. xv. 53.

8 4

ibid. 54.

8 5

II Cor. v, 17.

8 8

ibid. 18.

V A R L E LECTIONES E T N O T i E .
(62) . Ila scribendum eat pro ,

quod ms. babel.

(63) . Verbura boc locum bic librarii culpa
mutaaae, et ad referendum esae credo. Anteeedene enim regit phrasin
.

(64) . Ita m s . E t grammatic rationei

et aensua legi jubent, quod II Gor. x u , 2, legilur,
.

(65) ". Verbum boc explicationia

loco a Photio addilum ease puto, u l intelligerelor,
eanctum Apostoiumnovaa creatureQ etudiumurgere.

163

164

P A T R I A R C H i E G P .

aotus orator Isaise vaticinium adhibeat,etdicat: Vos J , *

' ,
enim templum Dei vivi estis; sicut dixit Deus.
,
Quia habitabo in illis, et ambulabo, el ero illorum

Deus, ipsi vero erunt mihipopulus . S i igilur Christi
, "
08 suraus lemplum, prout Paulus clamat, testem
*
afferena Isaiam, neque alius fuil Deus, qui pcr Isaiam
, ; Xpir
Jocutus e8t,quam ipse Dei Filius,cujus teraplum d i v i , $,
nus Paulus non esse novit, et talee vocat, ubi tao , ,
dem est creatura M a l i ? ubi duo et opposilaaibi io , ' \,
vicem principia?
61

, ;

X V I . P o r r o idem retegeua veritatia lucem,nosque

ad puritatem et secesaioaem ab impuris faciendam
cobortatus, ut i n fllios et filiaa Dei referamur, a i t :
Vos enim eritis mihi in filios et filias . Gommemorat vero etiam eum, qui haec sit p o l l i c i t u a , q u o d soilicet Dominua aii omnipotena. S i m u l etiam ioouit,
ad quoe pertineant haa p r o m i B s i o n e s , nempe ad noe
perpatres. Subjungit eoim : Hxc igiiur promissa habentesy dilecli, purificemus nos ipsos ab omnibus sordibus carnis el spiritns, perficicntcs sanctificationem
in timore Dei . Itaque nobis h s c p r o m i s e a facta
B u n t , initio faoto a patribus. E t cujua Dei ille est
populus, ejusdem aamua et noa : et eiout hominea
puri caatique veterie tealamenii templutn sunt Dei,
i t a quoqae puri i n novo lestamento iemplum ejuadem Dei aunt. D u m autem eum conditorem omn i u m idem veritatie praeco seepissime appellat, noo
minua Patrem Domiui n o s t r i Jeau Ghristi, quam
verum ejus F i l i u m pradicat, i a iis quoque locis, in
quibue gratiam aibi dalara, et v i m m y a t e r i i sibi
crediti celebrat. Moncns enim, aibi, minimo o m niura, datam etse gratiam annuntiandi gentilibus
divitiaa imperscrulabilesCbristi, et doceodi o m n e e ,
q u s sit cBCODomia m y e t e r i i a saeculis Deo
absconditi; slatim addii : Qui omnia creavit per
Jesum Christum. Ilaque omoium cooditor Pater
est, omnium vero coadilor etiara F i l i u s . Sicut
eaim natura, ita et potealas, et imperium, et
potentia, el creatio visibilium omnium et inviaibilium, ac rerum exnon exsietentibus ad existeotiam
productio comraunia utrique et indivisa aunt. Et
poet pauca : Propterea flecto genua mea ad Palrem
Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas
in cutlo et in ierra nominatur . Omnie paternitaa
inquit, non autem : aliqua, alia vero n o n item.
Neque de omni ccalesti aolum loquitur, eed de
omni, sivecoelestem dicas, sive terrestrem, sive o m nem, sive partem : oranium illorum conditor est
Deus el Pater Domiai noetri Jeeu Gbristi : ex eo
enim omnia paternitaa i n ccelo et io terra, aicut
clare Paulus, -apectator idem et docior rerum abaconditorum, p r o a u o t i a t , nominatur. AJibi vero
eodem modo de Deo diaeerene ait : Unafides,unus
baptismus, unus Deus et Pater omnium, qui ett
super omnia et per omnia, et in nobis omnibus .
M

6 v

70

71

I I Cor. v i , 16. ibid. 18.

7

II Cor. v n , 1.

"'.
, ,
, ' ,

'

,
.

"

,
.
,
,
.
,
,

, ,
.
,

, ,
*
,
. ,
,
,
. '

I
. , , , '
, ,
, , ,

,
, .
, , ,

, , ,

. ,

Ephee. ; 14.

7 1

Ephes. , 5.

C O N T R A M A N I C I L E O S L I B E R III.

165

166

, \ Gumque idem noseet Patrem 6t F i l i u m , aicut quod

, ,

ad oaturam et voluotatem, ita et quod ad crcalionem et potentiam, iaseparabilea esse et iodiviaoa,

eadem etiara de Servatore libera voce proloquilur.
ln ipso enim, inquiens, creata sunt omnia . Attende.
Omnia, qu io coelis et i n terra sunt. Et ne iasana
cobors nugae auaa verbie sacris affricaret, in serie
oratiouia ediaaerii, quaeoam sial ea i n coelis et i n
t e r r a ; docet enim visibilia et invisibilia, et orania
in eo creata ease, et per eum, et in ipaum. Quomodo itaque apostatarum rabies alium visibiliura,
alium inviaibilium rerum conditorem facit? S i
enim orania per Cbristum et i n Ghristum creata
sunt, et idera eat anie omuia, et omnia in ipeo coasistunt, ubi taadem eat creatio boatia ? Sane ipse

^
. , ,

7t

.
,

,
, ,
, ' .

, ;

, , ;

* b * , bunue Deua producit; producene vero continet;

.

, ' ,
,
;
, vol

, ,
,
. *if
, . '
(66),

conlinens vero prospicit u l perseverent. Quo vero

alio argumento hoati poteatatem i n creaturas Dei
vindioabunt, quam ex eo, quod ipsi perficiunt voluatatem hostis, et non verentur Deom ipeom
oppognare? Ipai eoim, dum contra communem
Dominum et conditorem infame os aperiunt, dominiumque ejue, quod Creatori competit, oppugnant, insolentibusque aiTectibus seipaos subjiciunt, tum pugoa sua i n Deum, tum iilicitis actionibua probant, se ipsoe vere creaturaa et servoe
bostis esse. quo enim aliquia victus esl, ab
eodem i n servitutem eai redactue. Sicut aulem
aponte nostra i n affectue nostros abrepti providenlia Creatoris ejuaque ut veri conditoris poaseasione

, C excidimus, vicissim vero malum dominum nobie

,


,

' ,

' , ,
6' ,
:

. ,

13

. ' $
(67), ,

, ,

,
,

,
, ^ .

" Ephes. , 6.

7 1

aaciecimus, et ad acuendam i n benefactorem i i n guam ab hosteadduci aoe p a t i m a r ; ita,ei affectuum

caliginem fugiamus, facile et aoimam et corpus pro
creaturis Dei agnoacere velimua, t u m alatim
hostem a tyranaico i a nos imperio repellimus, et
purie ocaliscum nulla adversus aoa vi autpoteatate
iaatruclum, sed concuitatum potiua a nobis et
cum omoi aua potentia ludibrio habitum cooapicimua. Super aspide enim, inquit, et basilisco gradiertSy leonemque et draconem conculcabis . Quando
?ero i n voluptatibus, a a i m s peatibua, volutamur,
et cupiditates, in quaa hoatie nos impellit, sectamur, ac tum lingua tum vita mioua et boni Dei
nostri naturam et imperium, el creandi dignitatem
aecamua et oppoeitaa partea dividimus, aemiai
noatrum tain beato eese licebil, ut ab bostis s u prema poteatate et tyrannide liberetur, et ad verom
Deum aostrum ac cooditoreni lucemque pielalis,
ipsi probandae, perducatur. Deum eaira eecamus
unum el idem principium, et nos ab ipso abstrahimua, atque adeo verum creatorem et Domioum
abrogamus, hoalia, hoc ipso raagnam i n nos p o -

Peal. xc, 13.

V A R L E LECTIONES E T .

(66) . Ita lege pro ,

quod codex oxhibet, ao s i ad vox refereada

eit, cam potius ad perlinere nexua orationia

ostendat.

(67) . De hoo verbo lege Samuelem

Bochartum i n Hieroxoico, part. n , p. 798.

167

PHOTII

PATRIARCHJE CP.

468

testatem oactua, cum magna efficacia nos impellit, ^, -

quos scilicet eibi ita jam obnoxios reddidit, ut

creator et DomiQua appelletur. Quo quid vel miaerum magie vel impium cogitari potest? Accedimua
Bcilicel, relicto Creatore, ad hoetem, et deserentes
Servatorem ad perditorem currimus : despicimus
eum, qui regnum ccBlorum nobis aiTert, qui vero
ad pcBQam sibi paratam nos pertrabit, eum oum
atudio aectamur, et cum deceptore decepti ipsi i n
gebennam ignis s t e r n i condemnari volumus.

vov , '
6 ,
, ,
. ;
(68)

,
, /
,

,
' .
'. ' ,
XVII. , VOB natureo aoatr et creatiooia,
, , quo tamen dono et jure excidiatis, participea, evi
gilate tandem aliquando, et animas vestras ad
communem Dominum et conditorem noatrum, be- ' ,
, ,
nefactorem item et provisorem, convertite, ad
, ' eum, inquam, qui corpua formavit, qui animam
, , ,
ioepiravit, qui propter ?oe caraem assumpeit, qui
.
bomo factua est, e l crucifixus, et resurrectioaem
,
proprio auo corpore reslitait. Agnotoite bonum
ejue Patrcm, q u i per F i l i u m et Spiritum auum
aanctum omniaex non exaiatentibus produxil, visi , ,
bilia et invisibilia, poteatatea, et principatus, et
, , ,
ipsumquoquehostem; non quidemmalitiaequidquam
, ; !
illi tribuens : abait! quomodo enim abono malum
; '
proflcieci poaeel? aed bonitatis participem reddens,
, ,
quam ipse i n malitiam convertit, non mioua ao i l l i ,
.
qui ipai nunc obaequuulur. Nam et i l l i , poatquam

imperium rationem suam, magnumaaoe bonum, - , ' ,

nacti sunt, per quod ipae etiam Creator reprseaea ,

tatur, i d quidem, usum ejus pervertentes, i n maxi '
mum rnalum traaaformaruat. Quod eaim ad Crea- , .
torem Jaudandum aoceperant, eo ad celebrandum

hostem uei s u n t : et quo recte u s i fieri poterant
, haeredes regni coelealie, eo abusi gebennam igoia,
, diabolo parati, ingredi allaborani. Sed evigilate
, . ' , ,
taadem, surgite, vigilate, ut poleatas hostis repel, latur a vobia ; oeque ad vos rapite Apostoli vel
' , ' potiue Spiritus sanoti praedictiones impleadaa.
, ,
SpirituB enim diaerte a i t : Ultimis iemporibus qui.
dam fide recedent, altendentes spiritui erroris et

doctrinis dxmoniorum, per hypocrmn
lalsiloquorum
(69) quorum comcientia cauterio inusta est: prohibentium

nubere, iubentium absiinere cibis quo$ Deus in D

, usum condidii ; quae, ioquit, Deus, oon autem
,
hostis condidit. Quibus autem? Fidelibua, et iia,
' . , , ,
qui veritatem agnoverunt, quod ne ullus tibi er . ;
randi praetextue relioquaiur, statim subjungit.

1 4

7 4

1 T i m . ?, 1-3.
V A R I i E LECTIONES NOTiE.

(68) . Seriet orationie legere jubet

, sicut aequeotibua occurrit

, etc.

(69) . Ita hoc Pauli loco legunt ooonulli exveteribus doctoribus pro , quod
bodiernia codicibus exetat. Sic et pauci quidam
manu exarati eamdem leotiooem sequaator, eive ex
facili utriueque vocis, ex eadem proaantiatioae

orta, permutatione, aive per glosaema ex I Joan. tv,

6, petitum, queo Millii eat eententia. Ibi enim

memoralur. Nolim aaoe cum Joe.

Medo, , , pro geouioa lectiooe babere et de

idololalria explicare, quod utrumque is facit i n
Fragmeutis aacris. Non tam eoira de idoloiatria
epcciatim, quam de variia erroribua sermooeai hic
88, aequenlia commata eviucunt.

169

C O N T R A M A N I O H i E O S L I B E R III.

170

. " - \ itaque fldelie omnie, et qui veritatem agnovit, aoit

orania et oum oranibua etiam cibos oreaturaa boni
,
Dei esae. Qui vero quaedam ex illia ad alium referl,
. *
is eat, de quo Spiritue saoctua a i t : B$t, qui atten , *
dit spiritibus erroris et doctrinis dxmonum, et a
"

vera ChriBtianorum Gde defector ? De talibua etiam

,
alibi Spiritua aanctua preco vaticinatur : In ultimis diebus, inquiena, tempora difficilia
imminent.
*
Erunt enim homines sui amanles, avari, arroganUs.
*
blasphemi, parentibus immorigeri. Recenaitia deinde
, ,
aliia similibue flagiliie, vaticinii bunc faoit finem :
* ,
Qui habentformampietatis, vim vero ejus abnegant **
, ,
, quemadmcdum Jannes et Jambres restiierunt
. ,
Mosi, ita et illi resistunt . Ibi conjuQgit veritatem
*

cum Mose, ooe autem qui, veritati reaiatant, cum

, .
ov
Janoe et Jambre. 8i vero Mosea el veritas in eadem
, oucoi .
olaaae auot, Jannes autem et Jambrea reapondent
,
iia qui resiatunt veritati, quomodo non etiam de

illis prophetla ha?c aocipienda est? Illi enim dum
.
in Moeen ioaaniunt, resiatunt quidem veritati,
, (70)
conjuncti vero aunt cum Janne et Jambre, cumqoa
, '
iia calumniantur. Imo cujus mendaoil v i veterea

; 0\
i l l i apostalee ad rabellionem contra Moeen excitaa ,
dam permuti aunt, eadem et recentiorea ae exttt .
lerunt ad oppugnanda Mosie acripta ejutque, q u i

illa instar legum tradidit, domioium. Attamen
,
inter eoa ea eat differentia, q u a recentiores hoa

pejoree reddit. Apud prioree enim malitia i n c o n , ailio aubaietebal, quia supplicium ante coasecutam
. .
actionem eoa, quialiquid perpetraturimalum erant,
(71) * C niai a conatu retraxit, omnino auetulit. A t hi et
, ' ,
meditati aunt malum, et oum divina benignitae pro
.
pcBna irroganda pcanitentiam ipaoram exapeotaret,
,
tanquam contemptores, malumque geminantea fa , cinue deatinatum perpetrant, iinguamque auam
oontra Conditorem omnium acuore non deainunt,
,
iisdem conficiia, q u s i n divinum ministrum effan , ,
dunt etiam legea Domini, quaa reoeperunl, pro*
, icindentee, tuaquein legea ineolentiaipsum quoque
, ,
legialatorem omniumque Dominum vocibua petu '
lantibue et impiis petentea. Atque ita quidem c o m
parata eat nova illa et recene apoatatarum contra
.
Creatorem omnium inaolentia, vel potiue varia

monstrosaque ex aerpente progenita vipera, q u
,
ventrem matria conficit, et copiosius blasphemia
, D venenum i n Greatorem eiTudit. Sed de bis poatea
1

(72),

. .

II T i m . , 5 .

ibid. 8 .
V A R I i E LECTIONES .

(70) . Vox iata eamdem bio babet notiooem, quam verbum , a quo derivatur,
toetor Galat. rv, 25, ad quem locum vide interpretea, e t i n primis Erasmum Schmidium, noatratem.
(71) . Mente scilicet quaai adhuo
YOlvebator facinue, et i n primis vereabatur initiia.
Ita Libaoiua voce hac utitur loco mox citando p. 168,
nbi is i l a : ,
.

olet alias b s c vox uaorpari a rhetoribus dedeclamationibua

quibue jufenlua ad maBculam eloquenP A T R O L . G R . GII.

tiam erudiri eolet: vide omnino, Ezech. Spanhemium, ad Juliani orat. 1, p. 14 aeqq., et Godfrid.
Olearium ad Pbilostratura, De vittt sophittarnm,
p. 481.
(72) . De venenatia beatiia uaurpari aolet.
Vide Sam. Bocbarium, parte n , Hierozoici, p. 3 7 1 ;
et Lamberlum Boe, i n riotis ad Novum Fcedua ;
p. 90. Tranafertur deinde ad bominee i n Deom
nomineeve maxime injurioa. Lege Joannem Pearsonium ad Ignalii Epiatolae, p. 1 4 ; et Godfridum
Olearium et Orationem Libanii pro ulciacenda cede
6

PHOTII PATRIARCHJE CP.

167

468

leetatem nactue, cum magna efficacia nos impellit, ^, vov , *

quos scilicet sibi ita jam obnoxios reddidit, ut
,
creator et Dominus appelletur. Quo qoid vel miae , rum toagia vel impium cogitari poteat ? Accedimos
,
ecilicet, relicto Creatore, ad hoatem, et deserentea
. ;
Servatorem ad perdilorem currimus : deapicimua
(68)
eum, qui re.gnuin ccBlorum nobis aflert, q u i vero
,
ad poenam aibi paratam not pertrabil, eum cura
, /
atudio sectamur, et cum deceptore decepti ipsi i n
, gehennam ignia terni condemnari volumus.
,
.
X V I L , natur

noetr et creationia,

'. ' , -

quo tamen dono et jure excidiatis, participea, evigilate tandem aliquando, et animas veatras ad

, ,

oommunem D o m i a u m et oonditorem noatrum, be-

,
, , %*\

nefactorem item et proviaorem, convertite, ad

eum, inquam, qui corpus formavit, qtii animam
inapiravit, qui propter ?oa caraem aesumpait, q a i
homo factua eat, e i crucifixua, et resurrectionem
proprio auo corpore reslituit. Agnoacite bonum
ejus Patrcm, q u i per F i l i u m et Spiritum saum
anctum omnia ex non exsistentibus produxit, visib i l i a et invieibilia, poteatates, et principatus, et
ipeum quoque hostem; DOD quidem malitiaequidqnam
i l l i tribuens : abait! quomodo enim abono malum
proficisci poaeet? eed bonitatis parttcipem reddens,
quam ipse i n malitiam convertit, non minua ac i l l i ,
qui ipai nunc obeequuntur. Nam et i l l i , poatquam

, ' , , ,
.

, ,
, , ,

, !

; '
,

i m p e r i u m i n rationem suam, magnumaaoe bonum, , ' ,

,
nacti aunt, per quod ipae etiam Greator repraBaen
tatur, i d qaidera, usum ejus pervertentes, i n maxi- '
, .
mum raalum tranaformarunt. Quod enim ad Crea
torem laodandum acceperant, eo ad celebraodum
,
hostem uai e o n t : et quo recte uai fieri poterant
, haeredes regni coeleslie, eo abuai gehenoam ignie,
, . ' , ,
diabolo parati, ingredi allaborant. Sed evigilate
, tandem, surgite, vigilate, ut poleatas hostia repel ' , ' latur a vobia : neque ad vos rapite Apostoli vel
, ,
potiua Spiritus aanoti predictionea implendaa.
.
SpirituB enim diaerte a i t : Ullimti temporibus qui

dam fide recedent, altendentes spiritui erroris et
doctrinii dxmoniorum, per hypocrisin falsiloquorum (69)
,

quorum conscienlia cauterio inusta est: prohibentium

nubere, iubentium abstinere cibit quos Deus in D

,
utum condiiii ;
q u s , inquit, Deua, non autem
,
bostit condidit. Quibus autem? Fidelibus, et i i a , . , , ,
qui veritatem agnoveraot, quod ae ullua tibi er . ;
randi prtextua relinquatur, statim subjungit.

74

7 4

1 T i m . i?, i - 3 .

V A R I i E LECTIONES .
(68) . Seriea orationie legere jubet
, a i c a t i n a e q u e n t i b u B occurrit
, etc.

(69) . Ita i n b o c Pauli loco legant n o n -

n u l l i e x v e t e r i b u s d o c t o r i b u s p r o , q u o d i n
bodiernie c o d i c i b u B exetat. Sic et p a u c i q u i d a m

manu exarati eamdem l e c t i o n e m a e q u a n t u r , aive e x

facili utriusque vocis, e x eadem pronuntiatione

orta, permutatione, aive per glossema ex I J o a n . iv,

6, petituro, q u Millii eai aententia. I b i enim
memoralur. Nolim aane c o m J o a .
Medo, , , pro genuina lectione habere et de
idololalria explicare, quod utrumque ie facit i n
Fragmentis sacrie. Non tam enim de idololatria
epcciatim, quam de variie erroribua eermoDem hic
eese, aequentia commata evincunt.

173

C O N T R A M A N I C H i E O S L I B E R Itl.

174

. ,, , ' discipuli, quod cum horrore dico, ex eo, quod a c . 01 cepit, eidem imperiura i n terrena vindicant creato ,
rern ipsum et condilorem terrestrium i n mercedem
, ecilicet accepl ab oo diaciplin, renuntianlea.
, , ,
Atque ita sentire et loqui audcntea nec horrent, nec

vidcre eupiunt, in quantum exitii barathrum p r t B . cipites agantur. T u vero nec aequenlia praetereaa.
, , Ait enim : Tu igitur si me adoraveris, erit lua om, .
nis. Qui igitur credit lerrena ease diaboli, seque,
. ,
quoe i n illis aunt, ab ipeo accipere opinatar, ie dia

,
.
bolum adorat. Neque enim, qui ab eo se accipere
' 6 ,
profitetur ea, q u s adorationis praemium erant,
* ,
adorationem ipsam denegare possit. Quinam voro
. , '
III fuerint alii, quam iati, qui ab ea ae babere f a
tentur corpus, atque hoc ad creationem et regnum
, ' . - ejua pcrtinere dicunt? Imo nec corpus aolum, aed
et paocm et viouun, et aquam, et reliqua omnia,
* , '
per qua3 hominum aubetantia continetur et conaer ,
alur, vitamque banc sensibilem producit. N a m
;
aensibilia creatura eorum alia profundit, alia ex
, , ,
terra profert. Atque ita i l l i , qui aenaibilia diaboli
, ' ' creaturas dicunt et ad imperinm ejus, pro docirina
,
ab ipso hauata, constituunl, atque baec ab ipao ee
.
habere, et i a his vivere opere ipso oeleadunt, m a , , .
nifcsteet indubie,etiamai videntium oculoa et aures
"
fallero conentur, cultum ipsi praeetant. A t facile
, ,
invcneria aliud amentias eorum, qua magiatrum
, , '
ipaum auperant, exemplum. Ille enim brevi tem, ,
pore terna tentatione Dominura adortue, et (er ob ,
jargatua, tandera se a tentatione illa, faatuoeaqae
,
. V " i l l a el impia insolentia, abstiouit. 1 vero non t r i
plici iantum vice iisdem Domioi vocibua caatigati
h
(quibus enim verbis reprehenaue diabolus tacuit,
.
iisdem et discipuli ad ailentium damnati sunt), eed
, mille, imo poliua infinitis vicibus, annisque totidem,
,
ex quo praeceptoris inaolentea et i m p i e artea i n
.
ipsos ceciderunt, diviaia oraculis reprehensi,adhuc
01
impudentea et arrogantea ee Gondilori obverlunt,
(
ejusque regnum viia ctverbia dividentea, boati per,
mittunt,nolentes vere, utcommunia Gonditor euper
) , ,
ae regnet.
,
1

, , ' .

* ' , , D <* vidcamus, si placet, quam ferant ex

eo mercedem, quod boatem javent, adorent, et ut
regem renuntienl, el q u o d p r s m i u m accipiant, q u i
*
regem uaiversi aibi dominari noluerunt. 8acre
'
itaqueparabolffiDominumnoatrum JeaamGhriatum,
. ' \
vel potiue ipse se comparat cum homine nobili.
,
Quodnam enim divinitate eat nobiliua? bominum
, , vero cobortem, ut ctetera omittam, cum civibue
; , "
euis, tanquam qui creatura aua aint, et quibus ter ', ,
ram suam incolendam dederit, imo quorum carne
, *
asaumpla domesticns et concivia eorum Geri et vo ,
cari voluerit. At is divinitatis nobilitatem c i r c u m .
ferens, regnumque quale et inseparabile a Patre
' ,
nactua, cum omnia acivit, tum non ignoravit r e
bellionem, quam quidam civium i a ipetim molie , ',

Se

PHOTII PATRIARCHJE C P .

171

173

XVIII. Quia vero sermo meus tanquam i n trana-

I I I *Em\ , QL\
curau peraecutua eal oracula aacra, qnae bonum
,
Patrem Domini nostri Jesu Chriati, et ipsum dile . '
ctum F i l i u m conditorem hujus univerai,el creatorem
' ' ,
omnium, quaa inter eenaibilia et intelligibilia n u ,
merantur, clare pronuntiant el celebrant, conaul, , *
tum mibi videtur adbuc manifestiue oatendere,
,
quiaoam primua et menie et verbis hujua i n Deum
,
insolentiae auctor illis exaiatat, qui omnino pcanam
,
luent, quod regem bujus universi auper seregnare
' ,
nolunt, aed cum aliis rebua senaibilibue etiam cor ,
pora sua Gonditori eubtrahunt, etboati mancipant.
. *
Non vero aliunde haec commentatio repetitur
, quam ex illie ipsie aacria et a Deo inapiratis l i s . A u d i itaque evangeliatam L u c a m : n i b i l enim . "

. ipaum

_ ,
_ ^

.teolaiionem,
,_,..
-

<\
- *
. . ~. _>
j ^ . .
>
~

prohibet
audire.
Ia
enim
qaa
. , ' '
noater inde ab origioe rerum supplantalor comrau ,
nem omnium Conditorem io assampto habitu no ,
stro deapectura aggreeaua est,in aacra biatoria enar (73),
raturus, et poat recenaitam primam i l l a m , alteram
* ,
expoeiturus : Et adducens ipsum, ioquit, diabolus
, ,
in montem excelsum, ostendit ei omnia regna orbit,
.
Et dixit ei diabolus . Adverte mentero, bomo,
. , ,
ut sciaa, unde primum vox haec Deo adverea pro ,
feota a i t , et quodnam sit abominandum apostaaias
.
initium. Quia primus terrestria opua et regnum
,
hoetie dicere ausus est? nempe aator zizaniorum,
; '
qui bomicida fuit ab initio, qui p r i m u a in Deum
' , ,
cervicem exlulit, q u i per faatum et arrogantiam
inatar iulguris ex coelo prolapaus eat. Dixit enim Q
*
illi diabolus: Tibi dabo hane potestalem . Vide,
, . ",
quemnam doctorem hio malorum conatituat, quem
,
duoecn, quem praeceplorem! miseram meam n a I "
turam, quantam hoati poteatatcm i n me feci! Cum
, '
Evaogelia lam clare prodanl, unde provenerit t a a ! ,
tam apoatasias malum, et quis ejua sit a u c l o r ; er^ , ,
roneitamen hominea, tanquam obturatia auribus,
,
aut earum penitua privati nolunt videre, cujus
,
e e faciaot diacipuloa, et cujua voces auaa fa , ,
ciant ac recipiant. Et dixii ti diabolus: Tibi dabo
,
potestatem hanc omnem, et gloriam eorum quia mihi
. *
Iradita sunt, et cuicunque voluero, ipse Irado .
,
Percellit voa, aoditorea Dei amanliaBimi, audacia
, ,
mendaoii, et ineolentiffi magnitudo i n borrorem
, .
inopinalum conjicit: me veromulto magis percellil
, (74),
peasimorum peseimi magislri discipulorum,pra3ce

ptoremeuurn superandi studium. Ille e n i m , a l i o q u i Q

per omnia audax, et impudens, et mendax, et te ,
merariua, predicat tamen ae ab alio dante regoum
. ,
i n terra nactum esse. M i b i enim, inquit, illa data
. '
s u D t ; non ?ero : ego baec ex non exaiatentibue con d i d i . A t genuini i l l i et praceplore suo pejores
D

11

78

79

7 7

Matth. , 8. " i b i d .

i b i d . 9.
V A R L E LEGTIONES E T .

J o l i a n l , q u exstat i n celeb. J o . Alberti Fabricii

Bibliotheca Grxca, ?ol. V I I , p. 166.
(73) . Legendum puto ,
que vox huic argumenlo accommodata eat. Solent
autem prepoaitiones et inter ae p e r m u -

tari i n msa.
(74) . Habes b i c novum argumenlum,
quo conalare poaait aermonem hic legi, publice
olim ad audientee habitum. Vide qoa3 i n limino h u j u s Iibelli a me obaervala eunt.

173

C O N T R A M A N I C i L E O S L I B E R III.

. , , , '
. 01 ,
,
, , ,

. , , , .
. ,

,
.
" 6 ,
' ,
. , '

174

diacipuli, quod cum horrore dico, ex eo, quod a c cepit, eidem imperiura i n terrena vindicant creatorem ipsum et condilorem terrestrium in mercedem
ecilicet acceplee ab eo diaciplin, renuotiantea.
Atque i l a aentire et loqui audentea nec horrent, nec
videre cupiunt, tn quantum exitii barathrum p r cipites agantur. T u vero neo aequentia pretereaa.
Ait enim : Tu igitur si me adoraveris, eril tua omnis. Qui igitur credit lerrena ease diaboli, eeque,
quae i a illis suat, ab ipao accipere opinatur, is diabolum adorat. Neque enim, qui ab eo ae accipere
profitelur ea, quae adoralionis p r e m i u m erant,
adorationem ipaam denegare poasit. QuiQam voro
i l l i fuerint a l i i , quam iati, qui ab ea se habere f a tentur corpus, atquehoc ad creationem et regaum

, * . - ejua pertinere dicunt? Imo nec corpus aolum, aed

et panem et vinum, et aquam, et reliqua omnia,
pcr quce hominum eubstantia continelur et conservatur, viiamque bano aensibileni producit. N a m
sensibilis creatura eorum alia profundit, alia ex
terra profert. Atque ita i l l i , qui aenaibilia diaboli
creaturas dicunt et ad imperinm ejua, pro doctrina
ab ipso hausta, conatituunl, atque basc ab ipso ae
babere, et i a bis vivere opere ipso oslendunt, m a nifcste et indubie, etiamai videntium oculoa et aures
fallere conentur, cultum ipsi praestant. A t facile
inveneria aliud amentias eorum, qua magiatrum
ipeum superant, exemplum. Ille enim brevi tempore terna tentatione Dominum adortua, et ler objargatua, tandem se a tentatione illa, faatuosaqae
. ' G i l l a et impia insolentia, abstiouit. Illi vero non t r i
plici tantum vice iisdem Domini vocibua castigatl
iv
(quibus enim verbis reprehenaue diabolus tacuit,
.
iisdem et discipuli ad ailentium damoati aunt), eed
, mille, imopotius infinitis vicibus, aanisque totidem,
,
ex quo prsceptoris insolentes et i m p i s artes i n
.
01 ipsoa ceciderunt, divinis oraculis repreheQsi,adhuc
impudentes et arrogantes ae Conditori obverlunt,
(
ejusque regnumvita etverbia dividentea, hoatiper, \
mittunt,noleQtea vere, utcommunia Conditor euper
) , ,
ae regnet.
,
, , ' .
\& ' , , D X I X Sed videamus, ai placet, quam ferant ex
mercedem, quod boatem juvent, adorent, et ut
regem renuntient, et quod p r e m i u m accipiant, q u i
^
regem univerei aibi dominari noluerunt. Sacre
'
itaque parabole Domioum noatrum Jeaum Ghristum,
. ' \
vel potius ipse se comparat cum bomine nobili.
- ,
Quodnam enim divinitate eet nobiliue? bomiaum
, , vero cohortem, ut cetera omittam, cum civibua
; , '
suis, tanquam qui creatura eua sint, et quibue ter , ,
ram auam incolendam dederit, imo quorum carne
,
assumpla domeaticns et concivis eorum Geri et vo ,
cari voluerit. At ia divinitatia nobilitatem c i r c u m ** .
ferens, regnumque eequale et inaeparabile a Patre
,
nactua, cum omnia scivit, t u m non ignorafit r e ' ?
bellionem, quam quidam civium i n ipatim molie$ , ', -

' , ' *
,
;
, , ,
, ' ' ,
.
, , .
"
, , '
, , '
, ,
,
,

175

PHOTII PATRIAHCHJE CP.

176

bantur. E t illi qnideoi negarunt regnum ejua, nec \ , ' . (75)

voluerunt eum auper ae rcgnare. Hic hominum
,
amantiesimus, bonus Patrie Filius, fons coramise' . ,
rationis, Deus misericordiae, haec miaericordiae n u n , ,
quam vacuanda viscera, non potuit ferre tantam
,
civiom ingratorum inaolentiam. Neque enim pec catorum humanorum aliquod auai erant i l l i , aed
.
contra Creatorem, contra auctorom, contra bene , ,
factorem, contra providum amontia insurgebat :
, ,
imo pro hoste ab origino raalo, pro homicida p r i , '
maevo, pro adversario atudium ab iis probatur :
, ' ^
eo fino, ut alteri quidem imperium demant, alteri
%
largiantur. Quid igitur facit, et quam poenam juetus
, . ;
judex ab apoatitie illia repeiit? Praeatat enim audire ipaam illaoi sententiam : Inimicos meos, inquit, ;
qui noluerunl me super se regnare adduciie, et occi- :
dite corarn me . Quoniam enira ocuiis auia Crea
, , lorem despioiunt. ad aupplantatorem reapicientea,

' ,
znerito i n oculia juelitia? orania videntie et contem

.
plantie ad dignam vocantur poonam. Et occidite
,
eoa coraoi me, ut quem non voluerunt agnoscere ,
regem, eum vel inviti ex i i a , quibua plectuntur,

poenis et Eegem et juetuoi judicem agnoacant. Et
.
quoniam corpua a me formatum eldatumillia alien
, ",
manue opus vendiiarunt, occidile illos, ut per quod
, ,
injurii in me fuerant, quodque meo imperio sub , .
reptum hosti manciparunt, ab eo aejunoti debiiam
*
apoatasiffi poBQam solvant: Occidite coa coram me 1
, ,
Gooaiderate poenam, quam sit inevitabilia et
'
acerba. Quia fert aententiam ? Gujua et illud judi
80

($ , -

eium ? A b boate occidi quamvia lugubre sit, m u l - C

tum tamen aolatii materiam auppeditat. Relinquit
. I
enim Dominum futurum ultorem, et spes resur (76) rectiooia, ac cum ea conjuncti gaudii, tanquam
. ; ;
initium latitia?, cogilare eum facit de i m , mioenle boatium caede. Quando vero Dominus ipae
, ' >jubet occidi, a quo ultio, a quo misericordia, a quo . ' ,
post resurrectionem exsultatio el Jaetitia. a quo vita

et aalus proiiciscitur: quae oratio acerbaa et intole
rabilea repraesenlabit poonae? quae dolorea acutissi- . "
mos,etnulloIe?andoasolatio?adqu6m confugietur? , ' , ' ,
quodoam erit refrigerium aubcruciatu finecarente,
' *
et aub pama interminabili? HUJC cogilate, baec cogi, ' , taotes timete vobia a poena, quam in aliia videtiaet ab
;
horreQdie
tremendisque
cruciatibua,
antequam
eoa

w
w.
,
1
~ " ~
"
i

"
'* I - ' w r ,
experiendo discatis. Recedito a aimili ameutia,ante ; quam aimilem sualinealis poBQam. Qui enim sub
afflictione nascitur timor et pcenitentia, nulium
; ' , affert lucrum. Quoad pcenitentiae tempus est,
,
eam admittamus: quoad veniaa janua aperta eat,
, ,
ne pigremur per eam introire. Quoad minae i m m i ?
jient, converaionem testemur. Dalo enim signo, et
.
vita aolata, nnlla ampliua taiutia superestvia, nec
. ,
1 0

Luo. x i x , 27.
V A R L E LECTIONES E T ,

(75) . Videtur b i c excidiaae parlicula

negandi , quod alias fieri coneuevit. Eam enim
poatolat adveraativa sequena , ut laoeam rem
i p i a m i d velle. Acceperant enim inourioti i l l i i n

parabola bominea sua a reram Domino, adeoque

ut talem agnoacebant, non autem reverebaotur.
(76) ". Ita ecripai pro , quod
eat i n ms.

177

CONTRA

MANICHJEOS LIBER IV.

178

* . epes pce&aa, minis praeceptas, elabendi relinquitur.

, ' .
Poatquam enim magiater aposlaeiae diaerte et eioe
* \ ? , circuitione ab ovaogelicia verbie confutatua est, et
(77). ,
ab iisdem praenuntiatum, quam gravem illustrera , ,
que poBnam justus judex a diacipulia ejua, qui no , , luerint ipaum super se regnare, repetiturus e i t ;
. quam tandcm i l l i , q u i , neglectie hisomnibua, apo
ataaiamamant.defenaionem invenient.Quam veniaa
, "
apeculam aibi reliquam fecerunt? quis oculuami
aerationia lacrymaa euper ipaoa fundet? Magistrura
' , ,
Buum diabolum esse didicerunt ex Evangeliia, nec
,
minus i d , quod discipuli ejua, ae priorcs, oorara

Domino mactati sint, ideo quod noluerint ipsura
euper se regnare. Atque hoc etiam veneranda aer ;
,
; -

,, .

vatorie noatri Evangelia clare docent, quod adora ; , tores sint diaboli, quodque injuria afficiant Crea
,
torera, qui Dei regnum dividunt, id eadem aacra
, , '
Eloquia clamant. Quod si igitur nullum borum eos
,
ab apostaaia aua avertit, reliquus eat ignia intermi ' .
nabilia, el tenebrae eiteriorea, q u paral eunt
, ' ipsorum doctori. 111 eoseliam invitos etaine ullo
, ' fructu ab impietate aua avertent. Sed haec quidera
,
pro praaenli commentatione et aermone sufflciant.

'

, ,

, (79)

(78) ,

.
\

SERMO IV.

,
, (80)
.

Ejusdem disserlatio contra repullulantem

Manich&orum errorem, ad Arsenium, monachum sanctisiimum, presbyterum et praejcctum tacrorum.
'. , ,
1. Poetquara, vir inter aanctos dilecliaaime, h o mioes a Manete inatar surculorum receoa orti,
\
disputationes ingressi sunt, senlenlias auaa ut p u , . dendaa prodiderunt. Olim i l l i versati frequenter
(81) ,
B u n t c u r a Nicepboro, hactenue quidem a nomioe illo
.
,
ipaa nondum cognito. Nam ne fidem quidem
,
amplexuB ia eat, qu mundum v i c i t ; aed potiuain
apostaai reliquiis occapatua, nomen inde aaum
aactus e s t : Berztlis enim appellabalur. Quoniam
. (82)
V A R L E L E C T I O N E S E T NOT^E.
(77) . 8ic ecribere jubel orationis
recle nomen illud abjectum fuisae, cujue acilicet
series. Ma. babet .
menauram non impleverit, vincendo mundo minime
(78) . Sic rescribendum putavi pro oranium acconimodatua.
, qaod ma. exbibei. Ratio in promptu eat.
(82) . Reapicil Photiua binoa
(79) '. I l a lego pro , quod
sermonee auperiores, quoa, contra Manichaeo p a - Posterius
- - hoc DOD invenit in orationie U b i j babitoa, litteria coneignaverat, aed temporum
codex babel.
calamitale ipae amiserat. Eoe ipsum velle ree ipea
serie verbum, a quo regatur.
evincit. Qui eoim banc acriptionem cum superiori(80) . AreeDii hujus alibi mentionem
bus illis comparaverit, inteliigct eam istorum oomfieri noo memiai. Nomen hoo alioquia pluribua vipendium aistere, quemadmodum et ipsa illa oapita,
ria, i n vclere Eccleaiacelebratia, commune fuit. Inq u statim oommemoral Pbotiua, i n iatie duobue
ter caeteroa eminet Araenius abbaa, cujua dicta et
aerraonibua pertractantur. Hino inde tamen novum
res memorantar i n Apophthegmatibus Palrum, apud
arguraentum reliquia accedit, et ut pluriraum etiam
Gotelerium, lom. I Monumentorum Rccleaix Grxcx,
eadem argumenta nova quadam ratione tractanlur
p. 367. Hujua quanta fuerit exislimaiio cx ejn9dem
et ornantur. Euthymio bic postremue libellua vel
Cotelerii Notis, p. 799, harum rerum cupidus i n cogoitus non fuit, vel talia babitua, cujus excerptia
telliget. le aulem vixit Theodoaii imperaloris temcarere poaaet. Neque enim i n Panoplia ejua, ubi
poribus, Arcadii et Honorii, principum, praeceptor,
trea priorea libeili excerpuntur, poatremi bujue
atqoe adeo Noatrom buno aliquot aeculia antevertit.
vestigia inveneria. Ceterum, quooiam horum l i [) . Uio itaque Photii tempore inter
bellorum meolionem commemorationi Nicephori
Paulioianoa eminuit, et, more hia hominibua reiatiue juogit, vero eimile fit, c u m ietia i c r i b e n d i i
eepto, nomen auum c a m altero illo Berzelidia permntavit. Metonomaaiaa bojusmodi exempla i n l i - occaaioDem auppeditaaee.
bro leotor ioveniet. Subinnuit vero bic Pbotius,
n

c e

179.

PHOTII PATKIARCILE C P .

180

? , '

ligitur sermones illos, ecripto comprebensos, deai-

deraeti, rapina vero librorum, etiam iliorum irre
parabilem jacturam altulit, neque ad manus nunc
est ista commentatio ; tibi vero illis, quae iata continentur, oum maxime opus eet; eciaa ea omnia,
qu ex evangelicis et apostolicis oraculia germina
novi i l l i u a Manichaeorum aurculi cum radioibua
evellunt ( n a m i l i a aane p r caelerisomnibus tabilem, qua exscindantur, falcem immittunt),bo,
ut B u m m a t i r a dicam, evincere, quod gratiaMoaaic
de creato mundo narrationi consonet, neo minus ea
omnia, quibus nunc ratio el inetituta Deum cogaoecendicontineatur etdlrigunlur : imo et quod idem
corpoream et visibilem creaturam ex non exaiatentibua verbo creaverit, qui intelligibilem et inviaibi-

(83) ,

*

($(5 (
), , , ,
,
'
.
'
,

1

lem p r o aimili aapientiae c o p i a p r o d a x i t . Praeterea . '

,
vero, quod corpus buraanum que ac anima ab
,
eadem providentia beneilca et horaiaum amante

profectum ait; quodque insuper i l l i , qui i n veteri
, ceconomia inclaruerant, Deum verum et bonum co. , , ,
luerunt, et malitiae se opposuerunt. Atque iata q u i ,
dem, quoad per viros licuerit, difflcultaaque tempo ( , ,
r u m perraiserit, commentationi noatrae deatinantea,
), .
quibus ipsis eliam, puto, desiderium tuum absolvi, , ,
tur,eanctitati tuae nunc mittimus. Quod s i aperata
invenerie, i d qoidem precibus tuis et orationi in fide .
,
faoto tribuendum fuerit. S i vero inveneria, quod
^,
noa exapectasaes, i d perpotuae invaletudioi, qua
, . *
cum corpusculum meum conflictatur, et temporum

ditficultati acceplum ferea. 8 i quando fortasee d i ,
vina providentia ad peccata noatra conniveat,
, rebuaque noatria benigniua conaulal, hominumque
, * (84)
iram non promeritam i n manauetudinem conver , lat, alque aic i d , quod initio petiiati, ad manaa
, (85)
tuaa perveniat ; non miraberia, ista relegena, ai
, .
pleraque e o r u m , q u i b i exetant, bio comprebenaa

inveneris. Sed nec miraberis viciaeim, ai iiia non
,
adaint. Nam oblivio 8pe i n ea dominatur, qum et
preatabat et neceese erat acire, i n primis ubi c o a - .
$, flictum cum rebus prajaentibus infert. Simul vero
, ', ,
neo i l l u d , velim, praBtermittas; q u o d n o n aliam

novamque commentationem i n medium afferre
.
conatilutum ait, aed lantum i n bao rerum inopia
(

aliquid i n aolatiom jaolur prioris et oblivioaie

medelam nobia et amicis hoo qualecunque eug- ]
gerere.
II. Initium aciei noalr, conira adversarios i n struend, ipsa Domini opera et verba eunt. Neque
enimnos a l i u n d e p o 8 S u m u 8 pugnare feliciua, neque
hostibus quidquam, quam inde nos oppognare,
magis obvium est, neque iiadem ulla alia, quam

'.
, .
,
, '
. "

V A R I i E LECTIONES N O T i E ,
(83) . Quando illa Photio
acciderit, ditflculter forte conjectura asaequaria.
Gonstat quidem Photium sede sua patriarchali bis
ulsum esse, ceu diligeuter e.xponit Martinua Hanciue, De Byzantinarum rerum Scriptoribus, part. i ,
o.l8.Cum alterutra bac calamitate librorum jaclur a m conjunctam fuisse crediderim, et fortaseo cum

poeteriore, in qua, nunquam priatio aorti reetitutu8, obiit, i a quadam urbe Armeniorom, quam regionem Paulicianis abundaaae liber docet.
(84) . Petierat ecilicet Araenius priorem
illam Photii commentationem, duobue libria c o m prehenaam.
(85) . Ita ecripai pro .

C O N T R A M A N I C H i E O S L I B E R IV.

181

182

' 6 ', h\nc accepta cladea, luctuosior

^ ,

,
. ,
, '
, '

. , ,

'

'

^, ')

.
; ,
, '

. E?

'

^ ,

'

' , '

. , ,

,
,

, ,

net(namque divisio viam ad diaaolutionem pandit),

quia indissolubile diviaionem omnem aversatur,
Dominua nosler etiam ante banc incuraionem p r d i x i l fore ut divisum diseolvatur. Imo et oreaturae ipsi, tam multia eeculis, inde ab ipsa productione, pro integritate sua, solutione ejuamodi
superiori esae Jicuit. Manifeatum vero est terrestria
coclestibus arclissime juncta ease, et i n eadem compage coatineri, oec ea, quae menle ac cogitatione
investigantur, a corporeis seneuique sobjectis r e bus per conlinuam providentiam sejungi, sed
eximiam connexionem p r s se ferre. E t quod
magia valet, ipsum i l i u d animal rationale, homo,
ex visibilibus et invisibilibus rebus compactus,

,
.

.
,

, .

muniverunt. S i cnim regnum, in ae ipeura d i visum, non consistit, sed ipsom per se citiua diffluit et diaturbatur, imperium certe Creatoria et
regnum infleternum manet, quod necapoatatae ipsi
negare ausint. Neqae enim bucdum tempae,
otnoia innovana, quemquam exbibuil, eo inaaniaa
provectum. Si igitur boni Dei imperium, ceu o m nibus conatat, omni diaaolulione supcrius eat,
noone multo magia manifeslura est, quod, quibus
illi iastitutie, integritatem ejus turbantea, malum
principium effabricant, eta latere exstruunt, iiadem
r e g Q u m quidem communis et boni Domini averruncandi inaanum conailium ceperunt, simul vero
i d , quod ex adverso erigunt, et atruunt, et solvunt.

- ^ Dum enira bonj principii regnum indivisum ma

), (86)

et errorum pleniaaimis ratiociniis exalruxerunt et

, ' -

~ i
'
;

~" " ~

aut gravior esae

poteet. Vide igitur, quoraodo aub ipaam congresaionem rex universi, et Servator no9ter, et dux
belli vallum hostium ab ipais fundamentis convellat et evertat, eorum molitionee confundat, et
audaciam apoatalarum dissipet. Quid meditetar,
quidve moliatur, non longa arte queeritur, nec a
contentione aut labore procedit, sed vix vocem
emittit, et omnea hoslium molitiones difilantur.
Omne enim, inquit, regnum, contra se ipsum divisum desolatur, el omnis urbs aut domus contra se
divisa non consistet . Videaae, quomodo sonua
buccinse Dominicae vix auditua vallum hostium
everterit et deatruxerit? Et quid dico vallum? imo
et urbem, et rogiam, quam apostatae impiis suia

, -

, '

, (3 * '

* ,
, ,
,
(3,
; ' '-

conaialit.

VARLE

divisionem et aeparationem non admittit, id vero,

quod ipsi inferunt, partem scilicet quamdam lotius
adminiairatioaia lingaa sua subtrabentea, verbia
apostaticis prodocunt, et hoatem ejua regem cons l i l u u n t ; quomodo illa para per se discordiam sibi
conciliabit ? quomodo vero consistet, q u s ortum
suum ex diviaione et dissolutione babeat, qusque
eeparatione et aejunclione, per quas aubatantia i n tegra perditar, provenit primum et deflaxit ? 8ane

Mattb., , 25.
LECTIONES E T NOTJE.

(86) . Ita lego pro , qnod eat in manuscripto.

S i igitar boni Dei imperium et regnum

184

PHOTII PATRIARCHifi C P .

183

vel boc evinoit totum l i n g u s iofamie figmentum ^ ,

. Quomodo vero non eodom modo, quo Boni
3
principium tanquam indiaaolubile coneistit, et,
quo longiua progreditur, tum cooatana eet, t u m t,

,
i o meliua proflcit: quomodo non, inquam, eodem

,
modo prinoipium illud quod, ameatia hominum,
,
i n Deum injuriorum, invehit, aiquidem non

i n nudia hominum calumniantum labiia exsi . *
etit, citiue, quam ortum est, corrumpetur, et
, ,
amasioe suoe riaui ac ludibrio exponens poribit? Ita
(87) ,
enim poBoam quasi repetit ab eie commeatiti
, .
inaugurationia, per quam ipsi i l l i vano vel

potiua impio et improbiaaimo conalu regin
nomen, quod nec ancillae locum tuebatur, vindica ,
runt. Adeo omnipotena et militaria caeterieque omQibua dominua potestas copiaa bostium evertere, , ,
adeo apoliare hoatea valet. Adeo ostendit ipsa illa ty.
rannide praelialorea etaalellites ejua ac quoaoumque
,
babet propugnatorea vel uno verbo debellandi et l u ,
dibrio omnium exponendi poteatate inauperabili
,
pollere. Itaque defectores illoe, propugnacula aua
oonfeatim diruta, el nec sonum regiae buccinae aua ,
tinentia identea, neque imperio, quod no?ilatis cu- , p i d i a i b i ipais finxerunt, omnibua jara ad interitum ,
apectantibus, militare ampliua decebat, neque, s u ,
blata tyrannide, ad tyrannum 86 coavertere, sed
'
poiioe, cognito communiomnium Domino, imperio
ejua ae submittere, faotaque vera conversione pae ,
nitentiam aeriam testantes confiteri, se manuum
, ojue opue ease et creaturam, ac ab ejuadem provi- , *
dentiaetbenignitateregietgubernari: : vicissira
v i c i s e i r a vero
vero

f a s erat, odiaae eoadem et averaari bostem m a x i m u m , eidemque nullia auia i n vita actionibus poteitatem tmo nec excursum i n e e permittere.

, .

. *
III. Quod 8i vero profund defectionis teoebra
ipaorum senaua adeo hebetaverunl, ut, ne destru- ,
oto quidem ac debellalo hoc iraperio, evigilantee ex
sopore detrectare valeaat, sed sub eo magis, quam
, ' *
oplimi Dei regno, contineri maiint, age,oatendamu8
regem universalem non i n eo vindictam auam ab , , ,
' '
illie q u i regnumsuum inficiantur, eumendam siste
re, ut principem eorum evertat, deleat, et apoliet;

sed iisdem, poatprobatam multam longanimitatem
et patientiam, emendari nesciis interitura immitte- Q ,
, .
re. Fortasse istum sibi imininere videntes, seneu
quodam faciaoris sui capientur, nec ampliua cogi,
tabunt, vel diceot, nolle se u l sibi dominetur, aut
, ,
corporibue 8ui8 reliquiaque visibilibus creaturis
, ' ,
Dominus et Rex univereiimperet. Vide enim, quam
graviter et eevere i s , q u i natura aua hominum
. " ' anians est, contra illos aententiam ferat. Hostes
mcos, inquit ille/gut noluerunt me super se regnare
tdducite huc, et maclaie coram me
Quid aia ? * *
,
,
tupeane banc sententiam? fugiane caedem i l i a m ?
1

8 1

L u c . xix, 27.
V A R L E LECTIONES NOTJE.

(87) . Legendum puto , qtue vox magis contenit sequenti .

CONTRA MANICH^EOS L I B E R IV.

185

' ,

. T( ;

, ?, ;

$, '
,

?] ,

186

, - desistisne a dividendo imperio Dei Optimi I Conver-

(5 , ; '

,
,
.

, ?

tiene te ad pceoiteotiam, ut imperium Domini plenarium confitearis, el ad idem lum corporum tum
anime dominium irausferas? an potius pugnare
contra iliud amaa, usque dum ea perpetiaria, q u o
perpeti triatiaaimum est, el quibua graviora verbie
exprimi non possunt? Namque non occidit solura,
et ex praesenti vita tollit, sed postquam interemerit, te i n perpetuam oec finiendam unquam gebennam ignie, anima et corpore puniendum, ablegat. Enimvero el alia tibi plura, aive tela mavis,
impiam hanc aentealiam variii modis conficientia
et confodienlia, aive salutaria contra morbum m e dicamina ex verbo oris omnipotentis et homnium
amantis desumpta afTeram, et ad propulsandum

, " morbum studium conferam,si forte sanitati restitui

potiua, quam ex vulneribua perpetuo

cupiaa.

decumbere

, , ,

IV. Prsdicavit Christum Joannes, foederie gratio

nondum parliceps, eed secundum legem adbuc
. ,
duotua. Praedicavit autom eam, et Deum profeseue
,
est iis locis omnibus, quibas tostatus eat eum pec
cata mundi tollere, et quibue ipaum Dei Filium igoe
, et8piritu aancto baptizantem, i d eet, ignea et f u l (88) mioea Spiritua virtate naiurara noatram depressam
excitantem et renovantem libera voce demonatrat.
.

Praedicavit vero et Patrem, eumque, ut Deum, i n , ,
dubiam poteatatem etiam ex lapidibus Abrabamo
- G filios procreandi habere profeaaus est. Praedicavit
. ,
veruetiamSpiritura sanctom, quando eumexcoBlia
,
prodiiase, et in Filium Dei unigenitum deacendiaae,
, et auper eo tanquam ejuadem essenti consediase
, ,
videt, imo, quod magia Deum iafert, quando eum
(89), *
ut participem operia celebrat, in quo salus mundiae
.
conepiciendam praebuit. Namque utrique cauaam

ealutia hominum acceptam fert. Alter enim tollit
? , peccalum muodi, hoc autem per Spiritum sanctis .
simum mundatur et abstergitur. Glare enim clama
, ,
vit, quod mundua, a peccato liberatus, et salute d i ,
gnue babitus, tum vero Spiritu aancto ac poaeta
,
igne baptizatus, per quem vim Spiritua sanoti
, '
igneam, efficacem et expiatoriam intelligere lioet,

tanto beneficio fruatur. Quorum vero opus corarau,
ne eat et indifisum, quod mundi renovatione et
. " ,
reparatione continetur, qaomodo illis non eadem
,
natura, eadem vero etiam potestas, eadem deaique
, ,
bumanitas et proTidentia fuerit? Qui igitur inipao
;
limine Deum trinum predicavit, et tremendacn ao
'.

, ' -

V A R L E LECTIONES E T N O T M E .
(88) . Variaa pbraaeoa,
, q u Matth. 111, l i , exatal, explica-

lionea apud Patrea invenerie, quarum partem

exbibei J o . Casp. Svicerua, i n Thesauro Ecclesiast.
tom. I, p . 629 iea. A d Doetri Photii illam proxime
aeoedit Cyrillaa Aiexandrinus lib. 111, Glaphyror. i n
E x o d n m , p . 322, )ta acribena :

,
($,

,
* hoc 681 : Igne

spirituali consumenie fxces noUras, et peccati sordes

absumente, nec permiltente, ut tnens inordinatis
voluptatibus frigescat, hac autem ratione Oerfecti
sumus facli spirxtu ferventes. Vide quae paalo poat
Noater affert plura.
Ita rasoripsi pro (89)

187

PHOTII P A T R l A R C H i E C P .

188

venerandum dogma hoc in introitu concionie s u

proposuit, quod Servator posl reeurrectionem diacL
pulis suis clariue explicavit, num is atiunde h s o
bausisse, et djxiaae ac predicasse tibi videtur, ut
vel legem grati contrariam dixerit, vel negarit,
eum, qai ex lapidibus Abrahamo aemea excitare
possit, Servalorem mundi filium auum et dileclum

. ,

6886, omnibus demonetrasae ? S i vero, quiaub lege

gratiee precones fuerunt, et ipae quoque legislator

Daua, qui totum vetus teatamenlum inslituit, Filiuco
proprium Deum Bonum et mundi Servatorem renuntiavit, eumque aqua baptizatum, quomodo non
omnia, q u s i n lege et gratia aunt, ejuadem providentia3, curae et bonitatisoperaac praeoepta babenda
erunt?

,

, ,
" ,
;

',

V . Gonaidera vero s i m u l , quibus encomiia J o a n nem mactet Servator, quando eum diviliis omnibus
superiorem, et supra omnem mundi faatum collooatum, i n flde prsterea firmum, ac i n aeotentiia bopis rectiaque luendie immotura p r o n u n t i a t . Ab
bis ipaum celebrane, vide, quam longe altiua virura
efferat, neminemque inter genitos ex mulieribus
cum eo comparandum, sed palmam omnibua praeripientem, sistat. Poatea a virtuteita laudatum etiatu
propbetametpropb6tamajoremappellat,prophetam
quidem, nt oatenderet, prophetarum nomem ejasque UBUDQ ejuamodi operibue et prcerogativis, q u s
bonitatia dona sunt, acoommodatum eeae. P r o pheta autem majorem vocat, quod q u i equalem
6um illia gratiam nactua eet, ut futura provideret,
idem adhuo plua habuit ut eoilioet videret eum de
quo i i l i valicinati sunt et dignus baberetur, q u i
baptizaret aqua illum, q u i mundum igne et Spiritu
baptizalurua erat, at a peccalie mundaturue. N u m
igitur gratia cum lege pugnal? nonne potius magna
est inter utramque coneensioet affioitaa ? Quomodo
vero, eiquidem Joannes ab alio orat principio,
gratis auctor b a c de 60 teelatus eet, q u paucie
eisque selectis tempora novi testameoti patrata eese
constat ? Quomodo item, oum boni Patria bonus
s i l Filius, idemque bonitatia foae, legali et manui
at vooi, quaa apoatate oppoaili prinoipii opus et
praeceptum dicere audent, imraaculatum capui
euum submittere, et baptismum per aquam recipere
euetineat, linguam venenura serpentis effundeat e m ! eiaquanon sit a bono oreatore profecta?
M

V. Quod varo ampliue valet, non commemoro.

Id vero tala eat, quod nemo eine borrora dicera
suacipiat, illia vero, i n quibus error bic exaultat,
confioiendis maxime aptum ait, atque adeo c u m
maximo fructu et atudio a nobis exponendum.
Natus enim est boni Patris bonue Filius ex V i r g i nie utero, i n mundi ealutem, ita ut carnem noatram
i b i ex immaoulato eanguine formarat, et homo
yooaratur. Atque id quidam veteree impietatie p a w Mattb. , 7.

'. ' '

,
,

, ^ ,
'

, '
,

,
.

,
, *
,
, .
, '
$ ,

* ,

,
;

* ,

, \
,
,
(
!),
;
" . , .
,
' ,
, ' (5

189

CONTRA MANICHiEOS L I B E R IV.

490

(90), - l r o n i refugerunt; 1II autem, qui bino orti eunt, ct

, ' ' ,
qui neaoio quomodo, opere ipso negare i d malunt,
. ia sermonibuscommemorare non refugiunt. Videae
, , '-

enim eos epeciose loqui, quando et evangelica

scripta se colero affirmant, et Paulum divinitua

actum sententi SUSB auotorem et doctorem m e n -

tiuntur. Gum itaquecaraem aseumpaerit Domioos

noster Jeaus Gbriatue : naraque ille tocitru filiue

* (
exclamavit: Et Sermo caro factus et> et habttavlt
6 ,

in nobis " * . Et Jeeu Ghristi nativitatem aliua iterum

.
evaogelistarum ex Spiritu sancto factam acribit,

tradilque Virgioem peperisse Filium auum prirao , ,
genitun:, et vocaaaa nomen ejus Jesum . Horum
, '
verocollegaetsodalis, noa solum incompreheoaibi) 6
lem partum, aed et abaconditum ac ex parte ante, , B gressum conoeptionia modum significat. Quomodo

veroFiliumauumpromogenilum Virgo fasciis iovol (91), ' ,
verit, et i n prsesepi r e p o s u e r i t ; quomodo item

Servator Jesus Cbristus mundo natus sit in civitale

David, angelorum turba ceoinit. Pneterea vero
,
idem (id quod homiaes myeterium boc specie tenue
.
tenentea, et gratiam nugaa convertentea, neo
* ( ,
minus illorum aaseclae, contra quoa bis dieputatur,
,
adbuc magis compeecit et coofuodit) penitua eoa, ' ,
dem debellana et dejiciena, docet Servatorem
' [ 6 ) ^nobis natum etiam circumcisionem carnia lege
( ,
praeceptam reoepisae, ao pra&terea eumdem, etiam

hac i n parle Mosaica praecepla implentem, Jeau
,
appellationem recepisse profitetur. Cum itaque i n
carnatio Verbi, seu carnia aaaumptio et nativitae
. C tam manifeata ait (hucua que enim prono curau

aermo nos cum voluptate detulit: j a m vero vertigo
(
me fere et pavor occupat .* aed dicendum tamen
'
omnino eat, quamvis non aine trepidatione, quod
,
confutatio pretermittere non einit), nunquid t u ,
. qui non audenta audes, Dominicum hoo corpua
,
ad malum principium referra mavia, aa gravilalem
), , ,
flagitii bujua agnoscere ? S i enim horror te oapit,
,
et timor ccoupat, aubtrahea illud omnino malo
;
conditori et principio, vel, ut rectiua loquar, omni
,
stadio efficies, ul facinua boc, biasphemiae tuaB
,
foetum, amoliarie. Quod si vero, non babita r a , tione i r divinaB, neglectoque rect rationie j u d i
cio, imo ipso erga homines pudore, aententiam
.
tuam mordicua tueri perlinaciler constituisti, quo84

85

D modo, quaeso, Malum BOQO junctum eat, et quo-

, , , ,

,

" Joan. , 14.

Matth. , 25.

modo bonue Deus salutem mundi per Malum

reparare sustinuit, et, quod magis admiratione ao
horrore dignum eat, i n thronum patriam collooal?
id eaim abaconditarum rerum aciena et doclor t r a dit. Aut igitur has ree omnee negare te oportebit,
quod ecilicet Verbutn carnem aaaumpaerit, i n m u n -

L u c . , 7.
V A R I i E LECTIONES E T .

theolog. c. 1, p. 77 eeqq.
(90) . Eoe innuit ex veteribue hae(91) . Vult Pbotius i d , quod sanctue L u reticos, tum Valentiniaooa, tum Manichaeos, alioscaa i , 36, momorat de Eliaabetha, q u e ex parta
que hojua generis, q u i Chriatum verum homiaem
praeler nataram fllium conceperat anle Mariam.
foiaee negarant. Lege eoa, i n euae claaees distinctoe, apad Forbeaiam, l i b . n Itutructum. htitorico-

191

PHOTII PATRIARCR/E CP.

192

dum per notivilatem in partu venerit, humaDum .

genus redemeril, asaumptumque corpua tbrono
, 6
patrio viodioarit; aut relinquitur, si ea non aega,
ria, negare te bonitatera Dei, quem, ipaa hac con , (92) , junctione astructa, malitie auapiciooe oneres et
*
injuria afflciaa; quippe qui et malitiam, cum nec
, (93)
tum retinere posais, i n bonum converlerit. Etsane,
,
si omnino oontra Deum pugnare constitulum
. , '
habeaa, magia i n promptu erat priua impietatie
,
capat, quam posterius eligere. Fuit eoim lem , ^,
pus, quo in flagitii bujus poBnam vocabaatur,

qui priora ilia neaciebant, eaque tanquam nonduin
.
exsislentia, non reverebantur. Qui vero Dei boni
tatera i n malum transtuleruot, aut hoc, tanquam
, '.
Booi particepa faotum, illuatre reddiderant, eos
,
D u l l a non aelae Inevitabili pcena dignos jadicavit. ,
.
\
VII. Gum vero audacia baec et impietas
,
amaaioa suoa tot malis circomdet, i l l i lamen
,
adeo ab errore auo se non averluat, ut potiua,
,
veriti quaai, no aatietate quadam Deum oppu
gnandi corripiaotur, nova cuidam profaoaiioni

Booi naturam expoaaat. Gum enim vetua ejua testa
mentum, atque eoa, qui in eodem p r caeteris eminuerual, ad mali principii poteatatom ejusque oul- ,
,
tum referant, cum tamen ad David et Abraham, ex
, ,
quibua Ghriatus quod ad carnem, ejuadem ordinia
'
exetiterial, manifestum eat quod Dominum univer- $ ' ,
aitatisrerumdupliciinjuriaaf ficiu nt,samelquidem,
quod corpus, quod aaaumpait, a Malo esae contea- ^ , * ,
, ' ' d u n l ; deiode vero, quod illud non ab alio populo
.

doducunt, quam eo, qiii aecundum legem, ab ipsia
, Sv ? oontemptam, vixil. Quod si enim Bonum Mali inest
;
opua, qaomodo, quaao, ab aliia illud evitari pote ;
rit ? Nunquam vero adinaolentiam bominis accesaio
, ^,
fieri potest, qui duplici crimine ae obatringat? E t
,
enim propriam creaturam ad peccatum aversam,
.
per ejus asaumptionem aervare, maximae curaeet
bonilatis argumentum est: vicieairaai alieni quid
,
clanculumobrepat,quod natura alterisitadveraum,
;
et oontrarietate aua cum eo pugnet, nonne illam et
,
cur et boaitatia emineatiam in partem oppositam
,

oonvertere judicandum eat ? Itaque non eal ulia opinio vel insana magie, vel impura, vel iropia, quam Q , ' , ' ,
' . , eorum, qui vel corpua legem Mosaicam a Malo

, '
repetuat. Praeter h c , ai corpora a Greatore malo
, ,
aunt, ?ero a Patre et Filio et 8piritu aaocto,
,
, una divinitate et potentia, quomodo ab alienia et
,
'malia corporibus, q u aana Mali suat opera, mor ;
boa propellit Deua optimus, et mirabilem iia afferl
' ,
medicinam? Hoo enim nihil foret aliud, quam or
,
aare opus,ad cnjus poteatatem deetrueodam vene ^. .
rat, atque adeo augere virea ejus, qui ab initio
, ,
defectionem procuraverat. Imo ai frugea terra3 non
p

VARLE LECTIONES

NOTJE

(92) . Particolam hanc, me. deaideratam, eeoaua addere me coegit.

(93) 7. Malim legererf.

C O N T R A MANICHJEOS

193

LTBER IV.

194

, a boDO suot principio, quomodo panes, ex alieaia

, ( 1) ,
seminibus fermentatos, ipae, profundam etupo
r e m ! oblulit, qui sibi ipsi ex rebus non exaietenti;
buscibam parare poterat? Imo v e r o idem ille eoa
,
multiplicans, aliquol raillia, aaaumpta i n miracuii
, productionem Mali creatura,hoateqae suo in bene , ficenti supernaturalis aocietatem cooptato, oibavit,
,
laDquam cui non liceret ex alia maleria et se, e t i l , los, qui verbia ejus attendebant et ausoultabant,
.
nutrire. Quod si custodes et principea eorum, q u i
,
in veteri teatamento vixeruot, non fuerunt miniatri
,
Dei benigniaaimi, quomodo diacipulos, prnter cau
sam a pharissis culices percolantibus, et cameloa
, , ' deglutientibus reprebenaoa, ideo, quod eaurientee
,
spicaainSabbato,quibuacorpori8 famen aolarentur,
'
evellebant et edebant, accusationi buic non obno, ,
xios judicabat, aed a orimine pronuntiabat i m m u , '- - naa, Davidem et aacerdoles, carnes scindentes et
, ligna findentea io Sabbato.in eubsidium et palroci ,
nium causae afferene, atque i d quidem eo iempore,
, ' $
quo sacrum ejua munua, quod ad aalutem raundi
, ;
referebatur, cum maxime urgeretur ?

, ii

1 1

VIII. Quodnam vero illuatrius aut efflcacius a r '. ' ,

gumentum afFerri potest, quo conalet nulli rei
,
terreatri dominari Malum,quaoi ipsa hujus verba,
,
quibua creaturam sibi ipai subjicieaa,cum adCrea, '
torem omoium occultatum et latentem tentaturua
) accederet, regnis terrenia omnibus, et gloria illo, ,
demonatratia, dicebat: Hxc omnia tibi dabo,si
, Q rum dem
. Si enim mendax eat,
, ;
procidens me adoraverii
neque unquam in verilate perstitit
(ita enim noa
,
doouit ipeieaimaveritae.neque quiaquam esteorura,
( ),
qui Ghristum profltenlur, q u i baac aasertioaem
admittere nolit), noane omniura manifestissimum
, ' eat, quod mendacii auclor nulli rerum terreatrium
* , dominelur, neque ipse earum conditor exaiatat, eed

tantum auctor voluntatia el actionum illorura ho , ' ,
minum sit, quos ipae occulte aeminavit, et quoruzn
,
rationem ita tranaformavit, ut ipsum conditorem et

auclorem rerum inacriberent, non quasi ia animam
,
aut corpus eorum ex non exaistenlibas produxie , set,sed quod adeo in transversum acli sunt, ut eum
, '
; " ' ipai aibi Dominura constituerint? llaque i d , quod
i 7

88

D
, '
,
.

.
, ;
;
, .
(* , '
.
,

Matth. xu, 1 seqq.

Mattb. , 9.

8 1

nonaulli errantium i n defeosionem impielalia suffl

afferunt, quod scilicet terreatribus dominetur M a lua, i d , ioquam, eo adbiberi poteat, ut eub nullo
imperio ease dicantur. Qui enim mendax est, et
auctor mendacii, ipse aibi imperium rerum terreatrium vindicavit. 8 i porro oorpora aunl a Malo,
quomodo diacipuli aal erant terraa ? quomodo Lax
mundi ? ex dimidia enim tantum parte aalient, et
illuminabunt, imo veroneex dimidiaqaidem parta.
Nam vicisaim dimidiam lantum buman aubstantiffl partem, non vero loti bomini id prsatabuot,
Grealura eoim Maliaalituram non admittit, ne m a -

Joan. v m , 44.

8 8

8 9

Matib. T , 13.

01 P A T R I A R C H J E C P .

195

196

litia ad putredinem inclinare poesit, cam tota p u - , ' (94)

. Iredo exeiatat. Neque idem idoneura est ad reci ,
piendas lucis etricturas, precipue cum erronea
eorum doctrina id quoque tradat eos, qui ad ejue- , : ,
modi quid perpetrandumdeatinati aint, facultatem
"
Illam non habere, aed a delictia auis retineri.
Quando vero ipae Servator diaerte olamat : Non *
, *
veni legem solvere, aut prophetas, sed implere *,

quomodo irapudentissima impiorum mens non ve
retar dicere, legem et prophetaa a malo prinoipio
, ! profeclaa eaae, atque huic i n vita cultum exhi ;
buieae? Si enim 8enrator noster iraplel legem et
,
propbetaa, consequeretur ex duobus abominandis,
,
et i n ipsorum pemiciem vergentibus, alterutrum,
,
vel quod Malum in Bonura convertaat, vel s i illud
maliliae terminia circumscriptum maneat, quod , ,
,
Gbriatum spontaneum, illiuaminiatrum conatituant,
qui per infinitam suam bonitatem ideo venil, ut ,
,
Malum deturbaret de imperio quod inter hominee
exercet. Illa vero verba : Amen dico vobis, donec . ,
, : ,
iransierit caslum et terra, iota unum aut unus apex
,
non transibit Lege, donec omnia fianl , n u n ,
quara probationia acceaaionem admittunt. Nonne
; '
potiue erroris everaionem ebuccinant, aut indo ,
mita impiorum ora obturaot, eliamai mordicuaad , '
buo tueri conentur, quod lex et propbete a Malo

aint?
u

IX. Quando vero audheria evangeliatam adven\ "

lum Jesu Ghristi, F i l i i Dei, inenarrabilem, ejuaque
ablionos omnem sermonem excedenleaiode a prin , '
oipio ad prophetae (lanquam prenuntioa) referen ,
tem, nonne pudore et poenitentia duceria, quod
, ' eoe injuria afficere audeaa, quos sacra oracula tanti
, ,
myaterii, amorem i n bominea tealantia, praeconea
et doctorea conatituunt, el quorum vaticinia Evan,
gelii aunt fundamentam ? Initium enim Eoangelii
; ' , ,
Jesu Christi, Fiiii Dei, iaquit, sicut scriptum est in ,
propketis :Ecce ego mitto angelum meum ante faciem
(95).
iuam, qui parabit viam tuam ante te . Quis vero
,
misit, ut pararetur via boni F i l i i et Dei, niai bonua
. ' Pater, q u i p e r s u o s i n lege miniairos multis ea3culia
,
ante nuntiavil, F i l i u m auum ueque ad aaaumptio , '
nem carnia et aanguinis exinanitum i r i ? flne
'
vero temporum illorum angelum auum, Joannem, D ;
miait dicentem : Parate viam Domini, rectas facite

semitas ejus
Aquam vero, i n qua eubmersua

Jeaua bominum amantisaimus, omnem juatitiam

, .
implevit, quoraodo vel tetigerit, ne dicam, ea omni ,
no tingi auatinuerit, eamque purificandi et m u n - ,
dandi faoultate inetruxerit, niai suae potiua, quam
, ,
w

Mattb. , 17.

i b i d . 18.

Maro. , \, 2. ibid. 3.
V A R L E LECTIONES E T NOTiE.

(94) . Ma. i n dandi caau legit, aicotet seqpeos . A t rectius utraque vox pro nominatlvo habetur. E a eoim est Pbotii mena, salituram
non oadere i a corpua, tanquam rem penitua malam
et putridara, quae proinde a putredine prsserfari
non poaait.

(95) . Ita Pbotiua communem,

quae hodie recte obtinet, lectionem aatruit, quemadmodum Ireneeua l i b . n i , o. 11 ; et Titua Boatrensis lib. x, Contra Manich&os. Codices quidam
manu exarati babent . Lege J o . Mill i u m , et Jo. Ernealam Grabiam ad Irenaei 1. o.

197

C O N T R A MANICELEOS LIBER I V .

198

,
oppoaitae potestatis opus exsisteret? Atque hanc
, tl ,
gratiam exbaptismo tanquam fonte ecaturire juaeit
;
non solum tuno, cum corpore praeeens esaat, sed
gratiose effecit, u t i n fulura saecula omnia ealvandi
,
hic per Spiritum aaoclum regenerationem novam*
'
que creationem invenireot, atque adeo boo g r a t i s

donum nunquam iniercideret. Quomodo porro
, Joannee, digaus habitue, q u i videret bonum Deum
.
adventanlem, idemque propheta, jpraestanlior et

major omnibua, qui ex uxoribua nati aunt, ab ipaa
, ,
veritate renuntiat, pro praBceplia legia pugoare
'
ingreeaus est, ia acilicet, qui misaua erat, ut gratie
, eaeet pra3nunlius?Neque ia lanlum pro ea j a m de.
, ;
aitura (adeo illam norat Dei donum esse) certamen
/Jc ,
iogreaaua est, sed eoqaoque eat provectua, utvitam
, - suam poetponeret eerio illam observandi etudio.
, , Unde enim animadversionem illam auam i n Hero
dem, dicene : Non licet tibi habere uxorem fratris
. ,
tui , unde, inquam, eam nactus est, aut pro q o a
,
lege propugnans ita objurgavit regem? Nonne
,
vides, quam longe prodromua grattae a contumelia,
; ^,
preceptis legis inferenda, abfuerit, ia omnino, q u i

ut auctorem gratiee baplizaret, dignua babitueeal?
,
Si vero mosaica praeoepta non ab eadem divina et
;
benefica inapirationa profecta fuiaaent, quomodo
,
idem grati miniatar i i l a adeo non contempiim
'
habuit, ut ea potius omni aiudio aeclaretur et fer , '
?ide urgeret? Servatore nostro imprimis olamante:
;
Nemo potest duobus dominis servire: aul enim unum
*
odio habebit, el alterum diliget: aut uni adhaerebit,
* , ^ et alterum contemnet. Non poUstU Deo servire et
* ,
Mammoncs ^ , Quod ai lex et gratia a duobus d o
.
minis opposilia non autem ab eadem bonitate et
.
potestate profecle aunt, quomodo ia, quo nullua
; ,
inter hominea major eat, duobua domiaie, prout
, ,
impia bominum lingua tradit, aervire v i s u s e a t ?
Alque eodem modo comparatua fuit omniura, q u i
;
ante ipsum fuerunt, prophetarum coetus. Jam vero
. ' i d , quod Servalor ipse, bomo factue, Patris volun ,
talem perfecit, quodque non venit ad aolvendam
, ,
legem aut prophetas, aed potiua ad implendura,
, ,
nolim amplius, ob maximam contrari sententi
.
impietatem, evolvere.
M

. , , '
, ]Q
' .
,
,

, xfiv (&, (
;)
.
,
, ,

" M a w . Y i , 18. * Matth. vi, 24.

X . A t infandum i l l u d , quoad fieri poteat, et i n

quantum non omni ex parle gratiflcari hostibue
simul licebit, lanquam priori iato secuDdura enarrabo. Joaonea sciiicet, i n confinio lcgia et gratie
ministerio fungena, imo etomnia propbetarum, eo
priorum, coetue argumentia non aolvendia convincunt homines istos impios, quod veritatem aubelaniialem tanquam mendaciom insectentur, et,
dum, inveclia legielatoribue contrariis, precepta
diatrahunt, eadom opera, quaprioracalumniantar,
quamvie i d palam facere non audeant, non minua
et ea, q u gratiae eunt (quid eoim mali ex mendacio non proflciscatur ?) prodaot et aimul explodant.
8 i enim bonus Dominae gratia auotor eat, hujoa

PHOTII

199

200

PATRIARCHJE CP.

vero inter relique hoc dogma eat, quod nemo - **$ ol

eit duobua dominia aerfire, utrique vero parti pr
* ,
dicti i l l i servierunt, nuno autem illa apostataruui
, colluviee aliura Moaaicia preceplis Dominum cone ; (
t i t u i t ; Doone inter medios praetextusipsam gratiam
' ' , ' probria inaectantur, d u m caluroniantar iegem?
), (96).
Ita enim (que, utut etiam i n confulationo impie * ,
tatia commemorare vix faa ait, magia tamen inte: ;
grum fueril)ip8um Teelamantum mendacii inaimu .
lare judicabantur. Sed quid s i quia exceperit :
(97) , ;
Si lex bona eat, n u m , q u i aub gratiasumua, eecun ,
dam eam vivimus? At tua quidem cauaa nihil
, attinet quemquam i n subsidium vocare. Quod ;
nam e D i m tibi impio ampliua dubium erit, cujua
'
aolutionem non aggrediar? Nunquid forte leviua
pecoabis,
et d u m bonitalem, nulli
i n j u r i s
. , '
obnoxiain injuria affloia, vel impune eam feres
, , '
vel faciliua dimitlea ?Imo vero ipaa i l l a difiicultatia
,
oppoaitio non miaua defeotionem hano confutat:

adeo andequaque etiam ex rebua ipsi contrariis ve,
ritatia robur resplendet. S i enimex eo, quod lexab
, ; illia, qui aunt aub Bono, non observatur, i n euspi .
oionem eodem admiltitur, ao si c u m g r a t i a non
coaoordet; quanlae bonitatie particeps eadem r e ,
D u o t i a t a r eo ipao, quod Deuabonus venit, non, ut , pqfov ,
solverel legem et prophetas, sed ut impleret ? E l apoa- ,
tatia quidem plura reepondere non opus eat. A t
,
pioram causa, qui digoi aunt, ut g r a t i mysteriis
,
ampliua initientur, faoile edisaeri poteat, quod pro ,
pterea aecundura antiquae leges non vivimua, quia ~ , ,

1<
>
#
A i n n i
\(
n
rMfinm
~X
S\
' . . ^!...
^
1 ^..*...
L
- - ^ _
..
t
Chriatua,
u b i advenerat,
omni
impletit,
gratiam

,
scilicet pro gratia per Moaen tradita, proque ean" , ' , )'
otia, q u i n aanoto erant, typicia Sancta aancto ,
rum, q u a per illa preGgurata erant, exhibena, quo . rum alterum Paulua " , allerum Joannes , i a d i , '
vina aua doctrina tradit. ltaque nunc quidem, qui
.
aecundum eaa fivere inatituat, reprebendendua fo ,
ret, tanquam qui auderet negare Gbriatum, qui
,
legem implevit, omnia ejus iropleviaae. Sed regre, , ' '
diendum eo e$t, unde sermonis impetus, ad affinia
,
deflectena, non avertit. Auctor grati et ccelum et
, .
terram et Hieroeolyma, imo et capillos adeo rcvereri
,
non jubet, ut nec ad jusjurandura adhiberi v e l i t :
.
et coelum quidem, Thronum Dei, terram vero sca ,
M

bellum pedum ejus, Hierosolyma auiem civilaiem ejusdem Dei et magni Regis , appellat. S i igitur

iata ad creaturae boni Patria pertinenl, sicutFilius,
,
qui omnia q u Patria aunt, novil, conflrmat, quo ol ,
modo non pro eo, quod i n crealurae debacohantur,
/] ;
i a ipaum potius Dominum noatrum Jeaum Chriatura et Patrem ejua, eo ipso, quod apoatal illorum
1

91

creationem a malo principio repetunt, furere existimandi aunt.

w Hebr. x i , 3. " Joan. i , 16. Mattb. v, 35.
VARLE

LECTIONES E T NOTJE.

(96) . M a . i t a interpungebat : ' . . Sed nexus

orationie, puto, eatia oatendit poetremum illud

verbum cum antecedente participio conjungendum
eaae. Hoo loco monere fas ait me sepissime interpunotionem apograpbi nostri Holaieniani mutaase,
etiam ubi illiue rei i n notia indicium non feoi,

cum i d nimis crebro fieri debuisset, et mutationis

causae eaaeat manifeate. S i quod vero dabioro euboriri poterat. i d nuDquam tacui.
(97) . Ma. dividit banc vocem i n
duaa, legena . Emeodationia noelre
oauaa in promptu eat.

20!

CONTRA

MANICHAOS

LIBER IV.

202

'.

XI T u vero crassiorem adhuc impiorum illorum

audaciam et dementiam perspice. Panem noatrum
, (98)
quotidianum, mysticam nobis orationem exbibene
,
el tradena Servator, a Patre suo expetere juasit. A t
(99) . 01
illi panem, aicut et omnia lerreatria, ad pernicio , ' aura referunt principium, eoque corpora ab eodem
, producta notriri nugantur. Adeo impudenter D o . '
minico ae illi praecepto opponunt, dum el oorpora
,
et cibum mala esse conteadunt, quamvie Dominus
<,
diaerte praecipiai, u l e u m a bono Patre expetamua.
,
A l quomodo fieri poteat, ut illi* quidem hoc, non
. dicam, pro veritatis praecepto babeant, aedvel sab
fabula3 apecie ista animo repraesentent? Idem enim
, ' hoc est, ac s i vereantur, oe a malo liberentur,
,
adeoque a Bono expetant, ut illud tanquam dorae ; (3
, '- sticum recipiant. Si enim cibua Mali est opus, cer8 .
te is, qui ad aalvandoa homines venit, dum i n fine
,
oralioaia idem illud e medio tollit, ad eumdem, ad
,
quem precea pro cibo deferri vult, orationem quo ,
que praeslari jubet, per quam a Malo liberemur : i n
dicans acilicet, quod, qui noa a malo liberavit, idem
, ' (5 ,
nobis etcorporeum cibum euppediiat, super q u i ,
bua et regnum, et potentiam, et gloriam io perpe , ' tuumesse et manauram quoque unigenitus Patria,

qui iala largitus est, Filius docuit. Videaneia quod

barathrum apoatasia ae precipilet, et quomodo ver . ?,
bum veritatia, efficax acilicet et ancipiti gladio
, quovia penetrantius, ineum graasetur? S i quie vero
* , - paoem quotidianum dixerit noo aimpliciter eum
; , esse qui corpori i n escam auppeditatur, aed eum

qui i n corpos Chriati mutatur, et animam c u m
, '
corpore sanclificat, non minua, niai adhuc magis,
(1) '
hac commentatione impietaa oonfoditur, et sermo
, ,
hic immedicabilem ipsi clademinfert.
* .

, (2)
* .
\ ,
'
, , ,

,

(3)

, !

, , ,

'
. -

X I I . Quod si vero duobua dominis aervire non

licet,8ubatantia3 vero humana dimidia pars, quippe
quae ex impiorum hominum roente creatura Mali
exsistit, ipsi Malo etiam invita aervit et subjecta
esi tanquam crealura conditori, nemo aane pure et
integre Deo unquara serviverit. Adeo in nagas ippis
abeunt divina prceconia, et, bominum inaolentiam I ipse quoque tremendua Ghriati adventua et
Q inoarnatio, atque adeo omnia, q u e pro salute noatra Dominus ultro auatinuit et recepit. Scilioet tu

V A R I , E LECTIONES E T N O T i E .
(98) . Sabintellige

, id est o r a -

Oominicaro, qua3 aliaa aimpliciter aut

a Graecis doctoribus vocari salet.
Gonstat alioquin vocari illam precandl formulam quasacerdotes in veteri Ecclesia ad
eantificanda elementa sacrae coenae uti aolebant, et
i e c a m ipea oratione Dominioa oonjungi solebat.
ojoe mentio frequens est in Liturgiia Greecis.
(99) . Legeadum videri poterat ,
quia sarmo est de . A t Photius haec ecribena
cogitavit de voce , qua? de pane etiara usurpari solet, el ad hanc, more acriptoribua Gr&cis
t o l e m n i , pronomen retulit.

PATBOL. GR. C I I .

(1) . Innuit hic eorum sententiam,

qui de eacrosancta Eucharietia i n terpretantur, quod ex feteribua et recentioribua
Eccleaiae doctoribua non uoi perauaaum fuiaae per
vulgatum est.Vide Balthas.Stolbergii Dissertationei,
p. 220 seqq.
(2) . Refellitur scilioet bio eorum
ex co quod, s i pania a Malo eeset, oplimue
Servatoraliquid mali adrem tara aaactaoi adhibendum cenauiaset, quod dicere nefaa esi.
(3) Ita lego pro , quod est i n
ms. Idque vel a sequeate aelrnitur.
7

904

PHOTII PATRIARCHJE CP.

quidem, malus etingratua i n benefactorem futurue,

cibum corporum buroanorum malitiae aegetera esse
Iradis : Servator vero omnium et auctor Patrem
suum coelestem ac Deum, cujua regnum noe prae
rebos oorporeis omnibue quaerere jubet, non illiua
eolum cibi quo homines, aed et illorum, quibusvolucrea nutriuntur, auctorem et procuratorem pronuntiat. E t quoisodo saoa ratio quevis illis extremm insanie pcenaa non merito irroget, qui clamorea Buoa c u m oraculia

Dominicia

'

, ,
, ,
' ,

et saiutaribua

,
permutant ? Heo enim docent, Patrem noatrum in
,
coelia aoese, quibue opus habeamue, ad quem et
, precee deferre jusai aumus olamaotea : Paternoster,
, , ,
qui es in ccelis *; eumque, ai regnum ejua ejusque
,
juatitiam quaeramua, nuntiant, ooa solum oibum
nobis prabere, aed et omnia reliqua, per quae cor- ,
, , '
pus curatur, nec eaaolum, q u ad neceasarium uaum
91

bominum c o n f e r u D t , aed et quaesecundum imo ulti-

,
mum locum occupanl,babitu auo naturali instruxiaae
,
,
et aluiase. Considerate enim, inquit, lilia
agri qw
modo cretcant: non laborant, neque neni . Neque
. , ,
haec solum, sed et ipsum adeo a g r i gramen, quod
* ?,
bodie exeiatit, el craa i n fornacem mitlitur. A i t
enim : Si vero gramen agri hodie exsislens, et cras . ,
',
in fornacem conjici solitum Deus vestit, quomodo
. .
non multo magis vos, exiguae fidei homines ?

Bt naturalium quidem illorum indumentorum, q u i ,
bua bonua Dominug gramen vestit, que et quanla
, ; eal magnificentia ! E a certe veatem regiam et pur ,
pura aplendentem, quam humana aolertia inter
primaa coliocat, poat ee tanquam aecundam relin- C , !
,
quit. Dico enim vobis, quod neque Salomon in omni
sua gloria vestUus Ua fuil, ut unum ex illis . Quo- , , . , '
modo igitur gramiaia quidem vestitura bonua parat
,
Deus, tu vero illiua veatiraenti, quo hominis anima
.
circumdatur, corporia, inquam, a l i u m , non vero
, ,
eumdem, requirea conditorem ? Et quomodo non
, ,
aimul te ipaum longe graviori poen obnoxium fate ;
rie, quam graraen illud, quod i n fornacem conjiei
t o r ? EtServator quidem illia, qui justitiam Dei et
regnum peroperaquerunt,eumdem, cujua regnum
;
illud est, et cibum et veetimanta aliaque, quibua
, * ,
oonservatur, auppeditaturum promittit. Tu vero
,
ieta gratiae et benignitatia muaera ad contraria
omnia refera. Quomodo vero ipse, ae eorum quo- , ,
. rum noa est auctor, eed quae alteriua sunt opera,
. ,
auctorem inscribit ? Quomodo, quod adbuc absur , '
diua eat, sebominibua pro virtute dimicantibus et
regnum suum quaBrentibus, talem aiatit, qui eie , ;
' ,
malaa Mali creaturas preemiura atudii aui, divino

amore pleni, et certaminum plurimorum Iradat et

exhibeat ?
y

99

X i U . Quod vero lex consonet grati, adeo cert a m est, at allera ab altera etabiliatur. Oratia quidetn, taaquam q u a lege prafiguraia et praenun-

OT#

Matth. , 9. * Matth. , 28.

w ibid. 30.

'. " ,
' . *
' -

* ibid. 29.

205

CONTRA M A N I C H A O S LIBER IV.

306

otov , tiala et quasl expreaaa, imo manifestata et pro ' |5mulgata eat variis adumbrationibus : lex autem
'
postquam prffidictiooes et figur illffi per gratiam,
'-*
, rem ipsam abierunt, quae veritatem, aub Yelia
ejua latentera retexit et io lucem produxit. Quod
. ai rea gratiae et res eam aotegreasse mutuam hanc
,
consenaionera noo servassent, quomodo, quae a
lege et prophelia praeauntiata erant, omnium oculis
.
ut impleta apparuerunt ? Quomodo vero et Servator

ooster, leprosos verbo mundatos, ad aacerdotea,
qui sub lege eraat, ablegat, abire eoa, seque ipais
, - fex praecepto legia ostendere, imo, quod plua valet,
, . donum a Moae poatulatum offerre jabena. Si vetera
pov , .
novie opposita aunt, quomodo eos, qui Domini
! ,
pracepta impleverunl, et i n gratia vereati sunt,
- ipae Servator ab oriente et occidente collectos

cum Abrahamo et Iaaaco et Jacob * qui secundum
,
legem Deo placuerunt, regno coalorum congra , gat et conjuogit, vel, quod dicere faa eat, regni

aui utroque Testamento cohaeredes constituit,
. u l s i m u l promissis et aeternis bonis frui possint?

.
\ '
X I V . N u m q u i a igiturdabitur eermo magisfurio aus, aut seatantia roagis iropia, quam eorum eatqui
' gratiam et legem ad oppoaita principia referuot,
ptv ,
eoaque qui aub utraque repubiica vixeruot,
3
eumdem coluiaae bonum Deum,sed coatrariia.prin, '
cipiis divisos coatrario etiam coltu uaoa esse d i :
cant ? Gumqua dootor gratis Moaia iterum proferat
- Q praecepta, quorum et hoc est quod p r s c i p i t : Patrem
,
ei matrem cole ; imo ultionem ejus suscipiat; ea
, ,
quidem Dei praecepta esee edicit eademquo opera
, per mertiOTatam legem etdolum i a aaimo laleatem,
.
et hypocrisia Judaeorum deaudat ac caatigat, quod
' , cum id ex praeceptis divinia sit, ipsi legi divioae sua
, '
praeferaot. Nam aane et faciliue erat, praeceptioai
bus humaoia obedire, quara quaa Maligoua i n j u n
xcrat. Interim per eam (legem) illoa, qui praster
. ratiouem discipulis se iafectoa praebebaot, graviter
, objurgat, oaleadena, oihil eorum, quae in cibum et
; '' ' polura aasumuntur, vel inquinare vel polluere ho
minem. E l vide, quod non aolum contra illos, aed
,
et minua ouatra voa ipaos diviaa aealeotia pro , ' ,
nunciatur : coalra illoa quidem, quibus nola i o . ' D uritur, ideo, quod cibi in ae, nullam noxam aiTerant;
, ' ' vos autem, quorum calumniam occupat et reesci
. '
dit, per quam ex Malo ea esse et dicere et existimare

eustinetis. Quod ai enim a malo condilore sunt se , mina et germina ex terra orta, et quae ad rerum,
, '
ratione carentium, classera pertinent, nonne i i l a
.
eos, qui bia fruuatur et autriuntur, polluuut et i n -

" M a t t h . vin, H .
V A R I LECTIONES E T 02.
(4) . Ita qoidem lego pro , qaod erat m a . ; serroo eat eaim de nomioiboe legem eervaotibus.
(5) . Ms. legit , quemadmoduni et
paulo poat iterum bao periodo. Utrinque per er-

rorem librarii. Sequena enim ostendit

Photium hic alloqui Paulioiaaoa, eoaque a Servatore confutatoa dicere. Itaqua utrinque legendam
est .

207

PHOTII PATRIARCHJE CP.

208

quinant, ac duplici, imo vero niultipici ac coniinua

,
pravitate implentdum, hinc malitiam humaniscor , ,
poribus ab ortu insitam augent, conaervant et con '
tinent ; hinc pravitatem innatam maturant et
,
protrudunt. Sed ai legea Mosaicae non eaaent a
,
beneGca providenlia profectae, quomodo Dominua
regni ccBlorum scribam, illas approbantem, p r i " *
mamque ei aecundam earum recipientem, dilexit,

et laudibus ornavit, quippe qui et principatum
; '
illia tribuerit cum ratione, eaaque oullu et atudio
,
proaeculue eit ? Quod vero ab laudem plus valet,

ideo, quod a Bono profeota erant Mosia prfflcepta,
eum, qui i n i t l i s vixeril, cultumque illia exhibuerit,
, ,
non procul a regno ccolorum eaae profeasua eat.

' ,
Sic et Zacbariam et Eliaabetbam, vitam eecundum legem inatraentea, videre licet a Scriptura > , ' ; ' ,
eacra justoa pronunliatos, non aimpliciter, sed
'
\ ,
ita ut juatitia ipsorum coram Deo manifesta
dioatur. Quod ipaum ostendit, eoa non ex h u mana gloria justitiam nancisci, aed ea se, tan- , ,
.
quam divini j u d i c i i ornatu, veatire. Quid vero tandem operia praeatiterunt, u l banc graliam, ae o r - , ^ , '
, ,
nantem, conaequerenlur ? In omnibus,inqml, prx ,
ceptis ei insliiutis Domini ambularuni inculpabiles.
. "
Quandoigitur sacra oraculaeoa, qui Mosaicis prae ,
ceptis exerciti aunt, juatoa et repreheosioni

.
obnoxios pronunliant, tu vero eoe ut malitiae m i ; niatroa calumniari audes, noane oateadis, te non
, ,
miaae, quam alios, Christianum nomen mentiri ?
Imo nonne minui, ai non magia, conlra ipsam , . "

graliam quamcontra legem insurgis, etimpialabia
,
i a eam movea, quamtamen lingua adorare.Jelcultu

,
prosequi te simulaa ? Missio vero Oabrielia a Deo

facta, et sanctificatio uteri virgioei ac semen
;
non experti, neo minua renuntiatio Davidis, tan '
quam Patria boai uaiveraitalia rerum conditoris ;
, ;
traditio item throni Davidia regii a rege omniuni

in perpetuum faota; tum vero ipaa carnis assumptio,
;
ac hominiaappellatio,quam bonueboni PatriaFiliua
,
auecepit (baec enira quasi per reticentiara obiter
,
commemorare faa eit, cutn accurata confutatto

' '
blaaphemiam aeoum ferat, nec ipaia auribus feren
dam), quomodo, inquam, iata omnia non omnem
mali principii audaciam et rabiem dejiciant ? Quid ' * ,
enim id quod hinc consequitur, magia horrendum I
(
et ailentio praeteritum afferre atlinet, qood et cogitatione assequi licet, et jam ante indicatum est ?
)*
Gumque i l l i eo inaanise mentiaque pertinaciae per
venerint, ut cultua legalis asaeclaa convicientur, et
; condemnent, auiiecerit omnino, ai pietas irapietati
,
tantae nihil aliud opposuerit, quam tremendum
, i l l u d myaierium, incarnationom scilicet Dom4ni
; '
Dostri Jetu Christi, asaumptiooem carnis ex seraine

Datidis, nec minus i d , quod sanctissimi Spirilua
, ,
auperveoientis virtute v i r g i n e u 9 sanguis, in carnem

oompactue, hominem produxerit, imo, ai et heere, ' ,
ditatem aliquam tanquam pateroam, regi hujua
universi attribuendam putas, eucceaaionem i o re- ,
,
gno Davidico, et reliqua omaia q u tanio myalerio
1

209
,

CONTRA

MANICHJEOS LIBER IV.

, , '
.
', , '

,
,
,

' , ,
,

, .
;

310

comprehenduntur: haec, inquam, sine omni alia

accessione aut additione auffecerint illis, qui
omaiuo illud, quod Gonditoris dextra i n ipsa creatioae illis largiia est, ratioaia beaeficium abjeoer u n t , ad conversionem el excuaaioaem sententi
i m p i e perducendis, non mious aulem e o r u m , q u i
rationem perpugoam adversua Deum exetiaxeruat,
hostique tradiderunt,audacis coatuadeod,ipsi8que
etiara invitifl a dispulatiooe ad sileotium compellendis.Quidnamenimluculentius ad confutationem
talis impietatis afferri potest ? Quid vero efficacius
ad maxillas eorum quaei camo et freno compescendas, ac ostendeadain eminus flagrorum copiam,
quibus se ipsi tanquam a veritate alieni, neque ad
Oeum accedere cupientes, obaoxioe reddiderunt.

- Eaimvero quamvie non omoia ea, quae inaaniam

6(5 eorum coarguunt, i n medium aflerri poasint, p r s ,
*

, ' ,

cipua tamen peraaqui oec aupervacaneum forle,

nec inutile fuerit. Plenitudo enim Eccleai Dei ai
oulla re alia, certe copiia et abuadantia argumealorum contra defectiooem hano auperbit.

. , ' ' .
\ " ,
X V . Aogelorum itaque hymnus i n oativitate de

cantatue, per quo8 cceium et terram in harmoniam

et cooceotum c o D j u n x i t , creaturaa seoaibiles o m ,
nea ad unum Conditorem retulit, per suprema
.
earum ea quoque, quae i n medio aunl, eamdem
, '
claesem collocans. Idem quoque civitatem David
p, primaa hujua gaudii aeterui partea ferre nuntial,
(3 . '
pace scilicet ineffabili et divino beaeplacito per
, , '
omoem terram doaiiuaadi facultatem exerceate.
, , Quibus vero rebua divina p a x et beaevoleolia, per
,
quaa aaimas euas insolentes reddideruat, ab ipais
, ,
propulaata eat, iiedem eo impietalia redacti aunt,
u l nec eorum Coaditorem, qui et aogeloe hymaura
.
canlaturoe miait, hymoumque eorum recepit, oon
, , .
eumdem cooli et terr creatorem profiterentur. Sed
" ' ,
illa quidem nonpriraa myateriorumelemeota, puto,
, ' '
auperaot. Qu vero aecuadumab iatialocura occu , - pant, Symeoo scilicet aub lege exaiatena, Spiritua
, '
saaclue ipsi superveaieas, valiciaium per eum edi ,
tum, ejuedem senis i a templum adveaiatio, neo
,
ipaa sine Spiritu saucto facta; el Servator noater,
, , ' D ille booilatia fons, legi ae aubjicieas, nec subjiciens
,
solum, sed et ulaia, quae cultum legalem amplecte ,
bantur, auaceptua, imo ipaum quoque templum,
, ,
iterumque Symeoo, q u i ideo, quod finein apei aus
, ,
cooaecutus eral, et majorem vaticiaii partem vide ^, - rat, Deum laudabat, qui et arcanum hoc ipsum
, '
viaurum praedixorat, nec ape permiaerat frustrari,
to ,
eed potiua digoumjudicaverat, quiooulia auis vide,
ret Salulare omnium gentium, et gloriam Iaraelia,
. .
quffl est ipae Servator ooater Jesus Ghrialua.
, ' vero bsec auribua aoaobiter accipe. Spiritus aanctua
, , ' (6)
eral apud senem i l l u m , bomo, autemMalos
,

V A R L E LECTIONES

E T NOTiE.

() . Ita acripai pro , quod textum mendose occupaverat.

PHOTH

211

212

PATRIARCHJE GP.

i l l e : per eumdem et oraculum illnd factum erat , -

homini i n lege viveati, sicut etServatorjuxta legem

i n templum adducitur,et juxta legem ulnia portatur. Neque vero homo injuriua aut Malo obnoxiu9, aed a Deo daplici nomine actus, quod et Spiritua Sanctue auper eum erat, et manibua ferebat
Christum,aalutemomnium gentium imoet gloriam
Iaraelis proclamat, non alium atquealium, aed ipaom
Dominum nostrum Jesum Christum, mediatorem
et conditorem. Natn quae Patria aunt, eadem aunt
et ipsius omnia, aive veteris ainl teatamenti sive
gratiae.Quasquidera^quamvisprsedictiainferioraaiot,
non tamen in confutatione hominura contra Deum
pugnantium aecuodum locum occupant. Ubi enim
blaapbemiam ullarn contra legem, aut ea, queaunt

, .
, '
, '
, ' ,
,
, , '
, .

.

, '
'

, .

^> ,
'

legia, aut aancluarii legalia, inveniri oatendent ? ; ,

' -

Sed quid dico blasphemiam ? Nonne potiua omni

honore et cultu afflciunt ea, quae communiasuntet
conjancta, et afflnia gratiae. Aona autem, prophet i e , cuju8 vita erat precatio, et coramoratio i a
templo, et uteummatim dicam, oultua legalis, nisi
etipea a benefica manu et providentia profecta
fuieaet u n a c u m iia, quibua in vita gaudebat, nisi
etiam inspirationem inde babuiseet quoraodo laudaaset Dominum, el de bono Deo locuta fuiaaet,
quod scilicet aaluti futurua sit illia, qui Hieroeolymis ipsum ezapectarent ? Itane i l l i , qui eperabanl
Ghriatam i a salutem auam venturum, malum principium colentes, ad bonum retulissent spera euam?

; ,
, , ,

Quia vero, rationis

,
,
(7) ,
,

;
, *
, , ,
;

compoa, non aversetur et gra- ;

vissimi erroris arguat ita ratiooinantem ?

XVI. Sed procede inscum ulteriua. Ascendit
Servator i n templum una cumMatre sua, veretali,
et virgine : aimul vero ibat pater, ex deaponsatione talia habitua. E t hic ilerum legem irnplens
Servator ascendit, non semel, sed saepiue, quasi
deetinata opera noQ aemel sed seepe coercere et
dejicere vcllet hominea i n proecepta legia injurioa.
Cum igitur aliquando pro more eo abiisset, absolutis iis, quae lex poacobat, ac lempore domuitionem inferente aancliasima quidemMater cum aliis,
et ipso quoque Joaepbo, domum revertebatur : et,
qui noatri cauaa pner factua erat, per triduum integrum i n templum commorabatur cumque inter

1 4

I ^ . " .

* .

, , , , ' ,

.

, ,
,

' '

medioe doctoree, uti decebat, consodipaet, tum per- D ,

ceptione quaeationum, lum exquiaitia et accuratis

reaponaionibus ita cepit colloquentes, ut etuporem
illis et admirationem Deo plenam afferret, neque
illia aolum, aed et omnibus, quibua doctrinam et
aententiarum collationem audire licebat. Cum
interea Jesue, templo addictua, in hia veraaretur,
eanctiaaima Mater ejua et Joeephusin v i a J e s u m
aecum non eese videntes, cumcogoatia autem versari opinantea, non adesse vero, inetituto acruti4

' -

, -

(8) , .
, '
.
, ,

,

L u c . , 36.
V A R L E LECTIONES .

(7) . Legendum puto ex . Ila

paulo post l o , Noster :

;

(8) . lta non dubito legendum eese ex

pro quod acripserat librariua.

213

CONTRA

MANICHJBOS

LIBER IV.

214

, , nio, intelligentes, revertuntar

quidem etatim i o
templum, inveniuntque agentem ea, q u agere
decebat eum, qui et aalua mundi erat et gloria
, ,
Israelis, qosque verbnm Dei prsnantiaverat. Poat ,
ea dioit ei Mater .* Fili, quid fecisti nobti ita?
.
ecce pater tuus et ego eum dolore qu&sivimus te .
, ;
Attende nunc *. aed non opus est mentem coUigere,
. *
adeo omnia olara eunt et ob oculoe poeita. Respon ,
det enim illis fons veritatia et bonitatie : Quid qu& .
rebatit me f nonne sciebatis me esse debere in ii$
'
quee Patris mei sunt*? Quid hoc clarius est, aut ad
;
ora impiorum compescenda efficacius ? Pater meaa
; erua i s est, cui templum hoc sacram e s t : q u
;

vero Patrie aant, et mea auot omnia. Itaque non
, .
alibi decebat me quaerere, quem licet i n i i a iovenire,
. ,
. ' q u a Patris aunt. l t a quidem veritas ipaa templum
legale et legis praecepta, q u et docebantur, et
,
disputabantur, Patria eui eaae clara vooe testatur,
,
servi autem mendacii contradicere non verentur,
,
aed eadem opera doo coatraria audent, Patrem
* quidem Domini noairi Jeau Gbristi a legibua hia e l
, ' ,
dominio i a ae repelleoles, et F i l i i testimonium,

, qaem extremia labiie Servatorem et veritatem vooare
non defugiunt, perditiesimi homines mendacii inai , '
mulare audent. Adeo averealio legia ipsum quoque
, legialalorem a gratia repellit. Vel potius apoatato

bi jampridem ab initio blaapbemiam contra utriua.
que testamenti auctorea parturientea, deinde
.
vero, quamvia ad omnia audacea, a partu perni ' (9)
oioaiaaimo metu auditorum prohibiti, pro eo, quod
'
, C semeD draoonia, quod conceperant, perire pati
debebant, bre?i quidem tempore partum cohibent,
deinde vero per ambagea quaai et arte quaeaita
, $,
conceptum venenam lingua pariunt. Et effundunt
,
i l l i quidem veneaum contra legem, ab inaolentia
,
vero i n legem non minus, niai longe magis i a

ipeoa legum actorea abrepti petulanter aguat. E t
.
sio in quantum craaaiore inaultu uti verenlur, con ,
victoa omnino ee praeetant, quod magnitudinem
*
facinoria aui non nesciant, in quantum vero i d
, , non ignoranles non recedunt, efficiunt, ut pecoatum
, '
hoc ipaia noo remittatur.
,
, -

'
,

.
*. "

,
, ' , '
, ,
' ,
.

; , , , s

XVII. Videas ?ero veritatis diacipulos, ipaum Dominum nostrum Jesum Cbriatum, DOQ data occasione, aut aemel, sed undiquaque circumferentee,
et Nazaret patriam ejua appellanlea, eoedemque
uibil et ne ipsam quidem terrenam nativitatem recenaere refugientea. Quantum vero requirebatur ad
originem nativitatie ejue edieserendam 1 Jam ai illa
pemicioeae maoas opus fuisaet, nunquid putaa bonum boni Patrie Filium pasaurum, ut hc ipai pa-

L o c . i i , 48. M b i d . 49.
V A R L E LECTIONES E T NOTiE.

(9) . Ita eoripsi pro , qood exbibebat codex. 8ermo bie eet de Teatamento
etoodem atriosqae auctora.

utroqae,

PHOTII P A T R l A R G H i E C P .

315

216

tria vindicaretur, aut permiasurum, ut diacipuli id , ,

,
auderent, qaod si quie alius dicere fuisaet auaus,

jastum ipsi judicium immiesuras et ab hac leme ; '
ritate eevere avocaturus fuisset? Atque ita quidem
,
per patriam Domiai eorum in communem palriam,
(10) '
tel potius totam creationem iasaltus evertitur et
.
prosternitur. Si ?ero aliue bomo bonue eat, aliua
,
vicisaim malus, quorum ille ex bono thesauro cordis s u i bonum profert, bic vero raalum ex malo,
qnia non profiteatur, quod non creatio corporie , ,
,
p r i m e v a , nec aaima, i n coojunclionem et guber, '
natiooem ejus data, in hoslile priocipium referenda
^ ,
ait, aed quod liberum arbitrium, in ea acilicet, i n
, ,
qu non decebat, declinana, hao declinalione sua
,
bonum i n malum converterit. Quam enim aliam
dederis cauaam, quod alii homines aiot boni, alios .
, ,
vero i n malum proepicientes videaa, non minue,
? , ,
quod quidem nolim, quam voa ? Quae enim in actio , .
nibua et aententiia vestria spontanea est malitia,
,
eadem separavit voa a grege bonorum, sicut et jam
,
ante vos a bona aecreverat inteotione et conailio.
.
Propterea alii quidem aunl prsconea bonitalie
:
Creatoris, auumque et norunlet celebrant Condito ,
rem ; alii vero ad eum calumniandurn et factis et

Ungiia converai, ae ipaoa quidera bonilali ejus et

creationi et domioio aubtrahunt, obnoxios vero, o b !
, ,
atultiliamne dicam, an dementiam? manui boatili
, * ,
et rebelli faciunt. S i quia enim rem recte atimare
!
volaerit, is, qui ex anima (eam enim cor hic aigni
ficat) bona profert , quomodo bonua eese potest,, - . *
niai tota aubstantia bona dicatur ? eicut viciaeim tota1 - , ,
, *
aubatantia mala est, q u s ex anima aua i d , quod
, ' ;
recooditum eat, malum producit. Sane non video
' ,
qaam aibi veniam reliqua faciant, h i homines q u i

mihi potiua, dum propbetaa et legem injuria affi.
ciunt, ejusmodi culpam contrabere videntur, quae
, , '
a poena imraunis esse non possit. Ipse enim
,

Servator clamavit: Multi prophetx et justi, ubi

. clarum eat, bos esee eoe, qui aub lege erant,
desiderarunt videre et audire, qurt videtis et au-
, 0\
ditit*. Eadem opera diacipulis quidem ostendit ratio, ,

nem dignitatia et gloriaj, ad quam pervenerint, de' ,

fectiooem vero subvertit in eo, quod graliam quidem
' , '
ejuaque praecones potiores partea, secundas vero
propbetae, et eos, q u i eub lege vixerial, necnon D ,
,
veritalia bonitatiequo sludiosoa, obtinere teatatur.

Quomodo vero Servatoria ejusque dogmatum ama ',
tores servi adveraari partis eese poaaunt? quo . 0\
roodo iidem inapiiatione a malo principio potiti

aunt.cum per naturam fieri nequeat, eoadem aimul
* ;
et maliti indulgere, ne dicam, ab ea fabricatos
3 ;
886, et deaiderio lamen in bonum ferri?Hoo enim
'
nihil aliud est, quam verbum Domini in coatraria
, ' ,
omnia vertere. Illud enim Bonum ex malo corde
1

Luc. v i , 45.

Matth. x m , 7.
V A R L E LECTIONES .

(10) . Malim legere taoquam raagie buc accommodatum. Neque raro prepositionee
i n mae. confunduntur.

217

CONTRA

MANICHJEOS

. provenire contendit. Cumque alibi Servator nova

.
(iO*).
,
,

,
.

, '

'
,
. '

.
,

, ,

; '
,

.
(11) ,

cum veteribua conjungat, monet simul in earadem

ea ducere ealutis viam, cum alia quidem initient,
alia vero perfectionem donent: Omnis Scriba, inquit,
edoctus regnum cxlorum, similis est patri familias,
qui ex thesauro suo bono proftrl nova et vetera *. E o
ipso eoim, quo i n eodem tbeaauro et exeodem novum et vetua testamentum provenire docet, conGrmat omnino, ea eibi invicem oonsentire et convenire, nonautemsecum pugnare. Dumveroatriueque
doctrinam ad regnum ccelorum perducere tradit,
adhuc clarius conaenaionem et nexum mutuum
indiaaolubilem aatruxit. Quod ai igitur ulrumque
teataraentum in eadem re theaauri inatar reconditum eat, et ex eodera iterum prodil, i n idem quo9

, - quecrelorumregnum eos,qui utrumqueasservarunt,

218

LIBER IV.

perducit, quomodo ea opposito factionea eeparabunt? Nonne potiua utriuaque teatamenti auctor ea
proloqui audentea ridebit et subeannabit, imo ut
vasa Gguli conleret, tanquam eos, qui ee a via
recta separaverint et perdiderint? PrsBnuntiat vero
et propheta laaiaa, ea quae tempore Servatoris re
ipaa praeatita apparebant : Ipse infirmiiatet nostras
suscepity et morbos pertulit: et plagis ejus nos omnes
sanati sumus *. Ea quoque quae dominum tenebrarum el poteatates latuerunt, haec prsacire prophetam, donum propbeticum et vita secundum legera
acta fecit. Quomodo vero prophetia, quae latronem
Jatuit, ex ipiua inapiratione profecta eat ? Quomodo
ia qui Domiaum nostrum Jesum Chrietum ita p r dicavit, atque salutem nostram ita inatauraDdam
praedixit, futura niai a Deo bono et Patre, a quo
fona veritatia, ipse Servator noater, profluxit, aed
ab alio malo priocipio inspiralionem habuiaeet,
vaticinalua eat?
9

Xptcrcov ,

, , (12)
;
'.

'

'

, ; ("
I) ,

tywv,

".

" Matth. , 52

Luo. i i , 42.

XVIII. Nuoquid igitur cessatis, contra Deum

pugnare, neque voe ulla pcenitenlia a longo errore
revocal? A t enimvero Servator noster i l l u m , q u i
ad seveniena vitam aeteraam quarebat, hujua participem fore promittit, non certe, ai legem coaviD ciia proecinderet, autprophetas aubeannarel, aed ei
praecepta servaret. Cum enim homo, de vita aeterna
sollicitus, quaereret, quenam servanda easent (0
eximium cultum, legi preetituml) non e a q u g r a t i , sed quae legie erant, proponit, Non occides>
inquieoa, non maechaberis, nan furaberis,nonfal$um
testimonium dices. Honora patrem luum, et matrem,

* U a . u u , 5.
V A R I i E LECTIONES E T 05.

(10*) . Ita scripai pro .

JJanifeatum eat Photium hic lllud velle, cruod

ircua v i i , 20, dicit

Sic paulo poet ait :

** .

(U) . Restitui hoc pro , quod i n ms, erat

(12) . 8ic scripai pro , quod

codex mendoae exbibebat, quem et saepe aliaa l n

acriptione accentuum a vero aberrare deprehendi,
hinc iode etiam, obi non monui, ad ralionea grammatioaa a me emendatum.

219

PHOTII

PATRIARCHJE CP.

220

$t dilige proximum tuum sicut ie ipsum . Vide vero .

. ,
bonum, quod in juvene illo erat, atintelligaa, quale
. ,
quidem illud sit, cujua observalio vitam aBteraam
,
conciliet. Gum enim is interrogaret, nihil aliud
,
ipaura edocuit, quam, apoataeiaB se opponena, legia
, ,
preecepta propoauit, cum multa asseveratione contendene, ea bona ease et ad vitam aternam ducere.
. ,
Quod ai vero a bono Patre non fuisaent, ipsiueque
, '
praeconio consona, sed a tyrannide orta, quomodo
, ,
i l l a yeritas ipea tanqaam verilatia plena produxis ;
aet? Quomodo vero vitam aeternam querenti e a n
' ;
per ca quaerendam auaaiaset ? Quomodo denique,
maximam insaniam! ai quia hmc vel i n ae consi- , ! '
, '
derare voluerit, illius, qui ab initio homicida erat,
lex f u e r i t : Non occides, non machaberis, et caeter, , , ,
quibua malitia ejuaque sator e diametro ipsis
, ($oppoaitus, non aane, fovetur, sed potiue efflci

.
tur, ot obedieotee a castigandorum poenie procul
,
amoveantur? Qui enim acedibua, etfurto, et adul
terio et faJao testimonio immuoem se prsstat,proximumque auum diligit ot ee ipaum, hic eat, q u i ,
leges Booo oppoaitaa eonculcat, et eum, qui ab , ,
initio rnalus fuit, tanquam bostem confundit, qui

denique, proatitis preoeptia Moaaicis, gratiam acce . '
pit ae ab ejus actionibus abstinendi. Ita actiones,
q u s a legis praeceptie proficiecuntur, eua natura
,
boanm eecam feruat, et robur Mali per ae invali * . dum esse demoastrant. Dum vero adoleacentem
,
perfectom fore pronuntiavil Servator, si reciperet
et aua, q o e gratiam parerent, preoepta, neque , , .
boo aane quidquam, qood dictie contrarium ait,
'
infert. P r i m u m enim noa unumquodque eorum,
, ,
q u sab gratiasuat, praeceplnmperee perfectionem
fi .
confert, quia sic sufficeret uoum, et reliquorum
* ,
obaervatio aupervacanea foret. Neque enim boc
, ' ,
tantum ad bon legis rationem requiritur, u t i n se
,
perfectionem exbibeat, sed id poliue, ut nihil, quan .
tum quidem i n ipsa est, reliquum faciat, quominua
' ,
eum, qui circa eam versatur, bono conjungat, et
.
ab aotionibua malis avocet. Oeindo et ex ipea hao
,
asaertione noa minue, quam ex predictis, perspi , (12*)
oere licet, praecepta legia in bonore luiase. Dura
' , ?,
enim Servator illa non abjicil, eed potius iisdecn

eaa superaddit, preterea vero per utraque perfe
ctam quemdam fieri pronuntiat, manifeatum sane .
est, quod ea quoque ipea hac eorura, q u sub ,
^13)
gratia euat, connexione et conjunctione perfectionia
consortia eaae pronaniiat. Neque enim quisquam,
, ' ,
qoi rationis usum integrum babel, affirmaril, eas
leges, quaa ipaa veritas bonas esae, el ad ipaum coe- .
lorum regnum ducere aseerit, etiamsi ea qu gratias auat, simul adaint, nibil ad perfectionem conferre.
le

" Matih. , 1 6 - 2 0 .

VARLE LECTIONES .
. Scriptum primum codioe
(12*) . Fortaate praBatiterit legere
, aicut paulo anle nostor dixerat erat , quod eadem maaua recte oorraterat per .
.

231

CONTRA MANICHAOS LIBER IV.

'. ,
, , ' ,
*
, (14)
, ,
\ .
;
, , et , , ,
. ,
. " . ,
,


.
, .

,
,
,
, ,
, ,
, , . '

, ,
,
t , '
.

, .
Spa , , ,
, '

,
,

^
,
. $
'

;
'
,
,
, ,
, ,
,

, ,
* '
,
.
r

222

XIX M i h i vero hfiec i t a argumentanti, et, quantum hoetis contra hominea valuerit, in quantamque
peroiciem preoipiiea i l l i acti eint, quam item procul natura a Gonditore averea ait, postquam ad?ersarium loco Gonditoria ut dominum auum elegit,
exponenti, inleriora invertuntur, vieceraque commoventur, lacrymae ex ocnlis cadunt, et querela
argamenta superant. Sed quae tandem lamentatio
aifectum satis exprimat ? Ipeum eaim Jeremiam,
qui certe, ai qois aliua, threnos delictis pares concinnare valuit,hic inferiorem fore, et omni commiseratione profuea negotiam relicturum esae crediderim. Tam gravie ob oculos nobia vereatur lapaua,
et tantum genus humaaum vulnos aocepit. Vide
enim quomodo nuno quidem, proh dolor ! se hostia
administros aiatant, nunc vero non adminietroa
modo, aed et ut tales, qui raalitia ao faclia hojuemodi ipsum aborigine malum et mali eatorem s u perant ac vincunt, et ne aio quidem qaamvia raagiB t r o m insolentia eua praetervehantur, mali sensa
afflciuntur. Gum enim Senrator noeter divinitatem
snam et potentiam miraculia jam declaraeset, idem
non aolum aliis morbis crealuram soam liberavit,
aed neo permiait, ut eadem a d s m o n u m caterva
turbaretur, atque adeocum auctoritate multa eam
propuleavit, non aaoe tuoo, ut antea, ansus eat aoperbire hoelis, snumque i d , quo impetebatur, eaaa
dixit. Sed simul ac Greator oreaturam euara oculo
miaerante aapexit, legio dmonum a u f a g i t * , neque Bolum eo ipso, qaod fugit, ab alieno ae peti re
ipsa, etiam invitoa, teetatur, aed e l , quod nec porcorum natura malo conditori et prinoipio eubjeota
eit, clarissime profitetur. Mali eniraistl a communi
Conditore et Creatore expetunt sibi facullatem vel
in porcoe iogrediendi. Qui vero omnia aapienterfaoiebat, certe aon i l l i s , utvidetur, gratificaturue, sed
potius ostensurus, quam adveraua homines i n i m i c i tiam foveant, ceederaque spirent, imo vero et medicinam quamdam contra insolenlem hunc morbum
paraturus, petitionem eorum omni ex parte ratam
esae, eoruraque impetuin et voluntatem triomphi
loco inservire jubebal. Videsne,quomodolegio daamonum non verbis aed factia, nequa eponto ena,
aed neoesaitate coacta, profileatur, porcos operA
eeae veri Dei, sub caroe ocoultati ? Deinde bostis,
qui primum mentitos erat dioene: Hxc omnia mea
$unt, et, si procidens adoraveris me, ea tibi dabo ;
18, inquam, quidem ignorans, Deum eaee eum, i n
quem tentationem moliretar, atqae adeo terreatria
aua 6886 gloriatus, nuno, quando divina gloria per
miracola eluxisael, timuit aibi impudens, et ab arroganlia abatinait: atque sic opere ipao fatetur, ae
nec potestatem qnidem i n porcoe babare, nedum
608 creaaae.

*Marc. , 9. -* Matth. , 9.
V A R L E LEGTIONES E T .
(14) . Ita soripri pro , quod esi in m i .

&0

11

324

PHOTII P A T R I A R C H i E C P .

393

X X . T u vero, a homo, expergiscere : nondurane

'. , , , , '
Dominum tuura agaoacere cupie, aed adhuc corpue
; ,
tuum creaturam Mali appellas ? Is, cujua agebae
, ,
patronum, timore correptua, deponit mendaoium,
tu vero i n patrocinio pergia ? Ille opere ipeo clamat, ;
^, ,
quod nec porcorum eitdominus, tu vero eum tuum
;
faoie dominum ? Ia nondum perfeote Dominum
(15),
agnosoens, nequeenira crux adbucerat flxa, neque
, ' ,
aol tenebris obduxerat lucem, neque terram, per

naturam alioquia quietam, mirabilie corripuerat
, $ ,
tremor,DequeconclaviaiQferoramlocorumevacuata
. '
adhuc erant,neque reaurrectio cognita: el vel aic,cum

n i b i l horum adeaaet, latro, a feritate eubatantiali
, ,
aibi metuen8,apotealate, quam anteasibi ipai affin .
xerat, se ipsum etiam invitus revocat. Veritaaenim
mendacem ita coercebat, ut cam antea regna omnia 6 , ,
ua ease gloriaretur, opere ipso ne i n porcoe q u i -
'
dem, nedum i n quidqaam aliud, poteatatem ae
. , habere clamaret. T u vero poat crucem perlatam,
post spoliatom infernum, post factam reaurrectio $, ,
nem, poat triumphaloa principatus et potestatea

teoebrarura, poat datam tibi facultatem, omnem
, ,
hoatia, s i velia, potestatem e l u d e n d i ; t u , inquam,
, ,
teipsum adbuo ferre potea, quando te alius, ne
, "
dicam tu lemetipeum, obnoxium et creaturam
, ' ; '
M a l i appellat ? Quis vero non vel hinc facile per ^ ,
pexerit, quod, qui aub lege propbets erant et
, ,
legati, quoeque Jeroealem, ceu stupidiaaimorum
,
Judeeorum ccBtus prodil, lapidans et occidena non
,

ferebat, i l l i omnino a bono principio inapiraii et ~

mieei aint, atque inde originem duxerint, unde
omnia iala profluxerant, nempe ab ipao Domino
noalro Jesu Gbrisio, verilatis fonte ? Ia enim m i eeram clamat eaae Jeruaalem ob ea, quibus facta
ait obnoxia. Non vero miaeram dicerel Bonitas
ipaa eam urbem, q u lapidaret aut occideret pravitatia amatoree aut ejuadem legatos : Jerusalem
enim, inquit, Jerusalem, qux oceidis prophetas, et
lapidas missos ad eam
Et poatea : Quoties volui
congregare filios tuos, quomodo gallina pullos $uot,
vos auletn noluistis . Hoc e a t : Quoties volui ex
commiseratione eoa ad me recipere, el pccnsB
aubtrahere, q u voa pro cede prophetarum et pro
ludibrio, in legee vobia dataa probato, manebat,
1S

,
:

, .
, ,

6' . , ,
",

, ,

praetereaque ea gratia donare, ut praeeenti io hac j) , , -

vila felicitate frui possilis ? A t enimvero, quam

tyrannidem insipidi ipsi vobia conetituistis, ea
non aolum non permiail ad conversionem ullo
modo, quam tamen tanta tt lalis benevoleotia
offerebat, et ad eam amplectendam coborlabatur,
respicere, aed el ut prioribua aimilia addatis,
impellit. Et quid dioo similia ? Imo longe pejora,
quibue providentiam meamethumanitatem a vobie
4 1

, . * '
,
,
, *
(16) .

Matth. x x n i , 37. " ibid. 38.

V A R L E LECTIONES E T .

(15) '. Ita fert variorum Patrum aententia malura demonem Chrietum, ut Deum et
Servalorem mundi, sub Dativitatem aut initium
prsoonii ejua non oognoviaee. Vide teilimonia

eorum collecta a Dionyaio Petavio i n Dogmatibus

theologicif, tomo III, lib. i , c. 8, p. 27.
(16) . Sic putafi ecribandum pro
, quod erat i n ma,

CONTRA MANICHiEOS LIBER IV.

225

226

; , ' ipsie propuleatie. Propterea et tempua voa exape

ctare jubet pcenae promeritaa, quodnon solum d i s .
peraionem a vobis invioem irrogabit, aed et ipsam
, '

urbem funditua evertet, et deaertam reddet. S i

igilur audax i n prophelarum sanguinem facinus
,
et miaeorum caedes Judsoa i n miseriam conjicit,
, .
atque iaitium faoit extremae ipaorum calamitatia,

quomodo ooa idem judicium, ne dicam graviua,

atrenui Judaorum imilatores, imo eoedem ut
,
auperent, adaitentea, ipsi i l l i i n ae tranaferunt,
,
idque maoifeste inevitabile redduat ? Qui enim
,
608, quorUm ultoreui Servator se nobia aislit, a
,
malo principio proficisci calumniantur, 111 g r a ' Tiora audent istis, q u i eos ex vita suelulerunt.
. 01
Illi enim aemel corporibue manus iotulerunt, at,
, , - " q u i malitiam natura ipais insitam nugantur, per ,
petuo illis plagas iaferunt inaanabilea ei intolera . 01
bilea, eiquidem et occiaorea eorum pro pcen
, \
premiia oraant, atque aio quoad meatem et a a i m i
,
eeateQtiam oaedis bujua corporeae ducea se pro , bant. Qufle quamvie gravia aint, ne sio quidem
, '
illis aufficiunt, q u i potiue petulaatiam euam a
$
oorporibue ad communem Dominum et Gondi . ,
torem convertere non verentur. Quando eoim eos,
,
quorum ultor est, m a l i t i a opera et ministros ease

dicunt, tum injuria, vix ausim dioere, ipsum q u o .
que viodicem eorum afficiunt.
,

, ,

, , '

, .

X X I , Quod vero prophetarum chorue et Moaee

i
n
sacria oraculis, qua? ediderunt, ut opus Dei et
, ministri Boni oomparueraot, atque ea, qaorum

preenuntii appellari merebantur, ab afflatu et p r o ',
videntiadivinaprofecta
erant, ettalia omnino, q u i ,
bua eo tempore i n auribus hominum nibil aapien , ,
tiua, veriua n i h i l , aut ad aalutera paraadam aptiue,
, '
yel ad dooeodum raelius fuerit, ipee iterum Veteris
, ,
et Novi Teatamenti Dominus demonstral. 0 p e r i b u

enim propbetis eam veritatia fidem feoit, eoeque
, .
in taatam gloriam el digniiatem evexit, ut ostendat,

eas non solum mirabilia opera eua praedixieee, aut,
,
crucem et mortem, quam perpeesurus, genusque
,
noatrum ita redempturue ait; aut fel et ace
D tum, quibus potaadua sit, aut solia, paaaionem
, ' ' ,
hanc non ferentie, obacurationem ; aut ca&tera
(17)
, (18) ' omoia, quae quidem singula, ut aupernataralia
erant, eventum indeclinabilem aortiebantur ; aed
, '
et quod super pullum aaina? aeasurua, et indignan tium fllios laudatoree habitarus eit. Horam, i n ' ' ,
quam, nihil reliquum fecit, quod non aecundum
*
sermonee eorum et T a t i c i n i a perficerelur, seque i d
.
efficere teataretur. Jam vero quid decebat eum,
,
qui malum sublaturua erat medio, et cujua a d Wov .
ventus potiaaimum ad tyrannidie abolitionem spe , , '.

" ,

VARIifi LECTIONES E T N O T i E .
(17) . Excidisse hio videtur partioula .
(18) '. Porte reotios legerie .

PHOTII P A T R I A R C H i B C P ,

327

ctabat, oum nosset tum pr<edicta, tum eos, qui ea

preedixerant ? Utrum omnia illis contraria facere,
ei a contrario principio eeaent profecta, an potiua
operam dare ipsum decebat, u l omnia implerentur, nihilque eorum, q u ipai prsdixeranl, i r r i tum relinquere ? Alqui Cbrislue adeo n i h i l eorum,
quaB i i vaticinati eraat, neglexii, ut saepe, c u m
aliquid faceret, innueret, ae ista facere, prout i l l i
quidem praeviderint, el praedixerint, operaque sua
nullalenus ab iis abire, quae ab ialia eraot praedicta. Adeo oper pretium pulavit oatendere, eoa
eaae veracea, magaamque i n eo curam posuit, ut
demonatraret, illoa veri Dei et Patria veroa ease
prophetaa et ministroa. E t qui cum ratione conciliari poseet, propbetae veritatia fontem consti-

238

1* <
,
, \ ,
, ?
,
, ,
. ,
,
, ,
,

.
, ,
. , , ,

tucre, aat opere ipao mirabilia eorum vaticinia R , ,

confirmare et perGcere, ac totiun orbem fidei
,
eorum teates oculatos sistere ? Idem certe boc eat,
ac si veritae ipsa doceret, principii bostilia hoo
; "
negotium, ut veritatem suggerat. Noia
vero, Servatorem, pullo veclura, alia quoque
. " , anbiaauere. Hoo scilicet omnium maxime manife .
atum est, quod propbetiam confirmare conetur.
, ' .
Sanctiasimum enim boc oraculum edicit: Hoc vero
. omne factura est, ut impleretur, quod enuatiatum
,
est per Prophetam dicentem : Dicite ftlim Sion:

Ecce Rex tuus venit libi mansuetus: et sedens super ,
asinam, et pullum subjugalis . Videane, quomodo
. ^ ' ' Servator mundi pullo iosideat ad implendam et

confirmandamprophetiam ? Qaeenim, queao, aiab
;
1 4

boc teatimonio dando disceaaeria, alia oauaa adeaae C , ,

videtnr, qaae, via adeo brevi exaiateate, Jesura

pullo inaidere auaseril, q u i aaepe et varias ? i a s pedibus coofecerat? Aut quam gloriam pullua attulit,
dum portabat, ei, q u i verbo virtutie suae portat
o m n i a ? Quod vero regnum aubjogale praedicavit,
dum sustinebat vectum regem Iaraelia ? Humilitatem enim et mansuetudinem ai non magia, oerte
non minus teelatam fecieael, si iter pedibua fecisset. Adeo ea, qu<e veteria erant teslamenti, cum
n o v o o o n j u D x i l : adeo et verbia et faclis edocere
perrexit, ex eadem bonitate et nova illa proficisci,
quamvis iotercffitera dogmata boc ipaum gratia i n
primis urgeret.

,
, ,
'
; "

.

;
$, ' , *
, '
.
,
,

,

D .

XXIII. Quid enim, cum i n templum iret, n u m

illud ad ae non pertinere edixit, ceu apoatatis v i detur aut n u m profanari i d permisit, tanquam
futurum tyrannidis a se deelruendae, delubrum et
domicilium? Gerteai i t a alatuendum fuiaeet, quod
abail dicere I initium omaino destructionie faciendum erat ao i n loco, ubi ita bosti cultus exbiberetur. Atenimveroilleomnia aliaagebat,opereipao bo-

'. (19) , , , '

(20) , , '
, '
,
.

" Matth. xxi, 4, B.

V A R L E LECTIONES E T N O T i E .
(19) . Lacun vestigium, i n me. expreaaom, qaie omnibae usurpari a Graicis solet. Vida Ezecredereme jubet, scribendum fuiaee .
chielem Spanhemium, ad bymnoa Callimacbi i n
(20) . V o x h e c proprie quidem de
Appolinem, v. 76.
Dioscurorum templo, t a m vero generatim de reli-

229

230

CONTHA MANICHiEOS LIBER IV.

. mines impios castigaiurus. solum eaim nulla

,
illud injuria affecit, aed eoa, qui oon satia reveren ter i d habuerant, ejicit et cum comminatione ex , , '
pellit, iram quoque, qua digni erant profanalores
,
templi Patrie eui, deolaraturua, flagellum ex funi (21) ,
culia complicatum ipaia i n f e r t . Nec i n hoc ac , ,
quieacena mensaa quoque nummulariorum, id est,
, ' ,
eas quae argentum perrautatioai aptum nummoeque
,
ferebant, ineuper vero etiam aellas vendentiumco'
lumbaaaut boves, imo et oves, evertit. Atqud baeo
* ,
quidem non tantum fecit, et s i l u i t ; ipsa illa par (22). ' * rbesia qaidem, aed per parabolas quaai enun . * ,
tiavit, aut et hoc fecit, aed aiae loquendi libertale.
* , .
Imo aut DOD eiluit, argumento eat luculentissimo,
, Ghristum noluiaae, ut quiaquam eorum, q u i rnali , * gnitatem pro eapientia habent, aliam sibi occaaio,
nem pnetexens, in i l l a m facti causara referat? Ideo
*
et faciebat ea, Patris aui templum a negligentia
' ' J u d e o r u m immune et illibatum reddilurua; et
oraoulum eubjiciebat, cum auctoritate et libere
. ,
cauaam reddene et comminationis, el i r , e t s a b ,
vereionie mensarum ac aellarum, qoffi ad n u n
dinationem apectabant. Domus enim mea, inqoit,
. , , domus precationis vocabitur : vos vero eum fecisti*
,

speluneam latronum ;
ubi domum precationia et
*
Dei domum templum et agnoaoit et appellat i l l u d ,
. qood sub legeex8tructumerat,idemqueprofanatum
,
vindicat, eo quod et boni Patrie erat, et suum
, , ipsius, cum omnia, quae Patria auot, et aua aiot.
. Et quam exigua, quao, erat iata profanatio, a
1^

'
'

r<-?
(, ^ meoaa argentaria et namulariorum tabula profecta,
tn qua p r s m i u m pro pecudibua irrationalibua per . '
eolvebatur. Sed adeo ipae noverat templum tanto
$
honore et reverentia digaum, ut oe
rainimum
,
quidem ferre poaset aoram, quee qaisquam infra

honorem ipei debitum auderet. Nunquid putaa,
. ;
Servatorem noatrum Jesum Christum, qui templum

adeo i n pretio habuit, atque eoe, q u i id quodam, modo profanare aggresai erant, taata i r a dignoa
, ,
pronuatiavit, iatoa bomines, q u i non tantum p r o '
fana quadam nundiaatione i d profanare auai aunt,
, ' \
sed totum, quaatum eat, infando flagitio et incredi ,
bili scelere inquinarunt, impuuitos dimiaaurum
; ease? Quomodo vel somniaas ha?o aibi perauadere
;
8* , ' - Q poeaet? Sed et hinc non minua, quam ex praedictis
intelligaa, quo honore et cultu Moaes, et beatiaai
mua propbetarum coBtus habitus fuerit, quodqua
, '
lex oum gratia concordet.
X X I V . Gum enim Deus noater hominum a m a a '. , - tiseimua et optimua ofQcio euo perfunctue eaiet,.
victoriamque illuatrem a morte, eteo,qui bominiptw 9

15

16

Joan.

tf

i i , 15.

Mattb. x x i , 13.
V A R L E L E C T I O N E S E T NOTJS.

(21) . Ita commanem scriptioaem

Mprobti noeler, p r o q a a uoaa alterve oodex, teate
lubo, exhlbet . Lege qu de utraque
Mriptkme a l t o l i i Luidolpbus Kualerua, ad Aristofhanii AehMrnens, v. 720.

(22) . I U videtur noster probare

leclioDfm uoiua oodicis Leiceetrieneis, qui babet
pro vulgato , quod Lambertus Boa i a ExsrcUal. philologicii in Novum Fadus
oum permutalum capiebat.

PHOTII PATRIARCHifi C P .

231

232

poatquam * (23),

bU8 mortem conciliaverat, retulisset,

, , '

morte spoliata resurrexerat, et corpus antea ab

anima sejunctum receperat, atque cum Cleopbae

, ,

c o m i t i b u 8 , qui Dominum non agnoscebant, verea-

r e t u r ; ipsos quidem ignorantiae, vel potiua i m prudentiaa et circa rea fidei negligentiae nomine
reprehendit. Non alio vero nomine, quam quod ad
acientiam pertinebat, reprebendit, quamvie i n
promptu easet, manus oatendere, el dextram el
pedes, qui et clavorum et lanceae veatigia et aigna
referebant, eumque, qui paaaus erat, ipaa illa perpessione demonstrabat : aicut et poatea per ea
iacredulitatem a diacipulia dubitantibus amoliebator. Neque etiam in raemoriara illie revooabat.
quod aate paasionem adbuccum ipeia versatue ea

1 7

, \

, ,
. ,
, pqpov

, , ,
' .
' , '
, '
*

praedixerit; nec memorabat quibua miraculis aer- , . '

monum auorum veritatem oomprobaaset, quamvis et

hocillis, quibua deinde apparuil,recenseret. Sed n i bilhorum ipsis proponebat, necullum aalutaria sum
paseionis momentum ipsis objiciebat, aut exponebal, eed oatensurus quasi, et suoa aermones et paaaionem, et Moaaica ac propbetica oracula ad demonstrandam veritatem et illuetrandas bominum
mentea aufficere : aliia quidem, osteasis in corpore
passionis auae veetigiis, q u ipee predixerat, resurrectionem suam confirmavit; aliis vero, qui visionem ejus animo preceperant, nulio eorum, q u
dicta eunt, seipsum vel revelane, vel i n objurgationem eoram utens, ex prophetis et Mose objurgationem nectit, eademque opera ignorantiam et mentie
et oculorum ab iia amolitur. Quod vero ad vim ao
dignilatem legis ostendendam multum facit, hino
quidem ad doctrinam et confutationem aerrooaibus
suie et passione uaua eat, assumpto in consortium
Mosaico et prophetico testimonio; binc vero propheticia et Mosaicia verbia paaeionem aaam et gloriam et resurrectioaem revelaas, in illis penitus
acquiavit, quippe qui confirmatione aliunde petita
non egebat. Adeo is perspectam habebat v i m ? e r i tatis verborum propheticorum et Mosaicorum, m a gnamque eorum utilitatem, non quod b c illie praetulerit, aed quod pro prudentia aua efficere Tellet,
ut oracula fruerentur reverentia et virtute earum
rerum, quae anle nuntiatae nunc eveneraot. Illia
enim domestica venaatas aufficiebat, his autem ad

, , , '
, ,
'

, , '
,

19

17

Luc. xxiv, 18.

18

L u c . xxiv, 15.

1 9

'

,
,
,
.

, ,
.

, '

, '

'

*
,
. '
-

i S

, ' '

nobilitatem insitam deooria aliquid addi oportebat. D . . Q

Sed oibil vetat, quominus ipsa Domini verba a u diamua. Dioitenim : Oimprudentei etpigricorde ad
credendum iis, quse locuti sunt prophete . Audiane,
quomodo objurgalionem per prophetae inferat? E t
postea : Nonne hxc oportebat pati Chrislum, et sic
ingredi in gloriam suam ? Ita prophelae gloriam
Servatoris a n n u n t i a n t : tu vero eos ad extremam
ignomiDiam deturbaa. Et ia quidem, facto a Moae et

\ -

. ,

*
,

.
,

ibid. 16.

V A R I i E LECTIONES ET .
(23) . 8ic lego pro , quod erat i n ma. Praeatat enim, vocem hano referre ad

quam ad .

233

CONTRA

MANICHJEOS LIBER IV.

234

. - omnibus prophelis initio,ex omnibue Soripluris ea,

8t'
q u ad 8 perlineant, exposuit. Ita Servator noeter
, * propbetas profiletur eese inlerpretes operum per
; *
qusB nos a tyrannide liberavil : tu vero eoe non
, ' '
vereria facere ministroe tyrannidis. A u t num forte
,
tu temelipsum non boc solum, sed et alio modo
* , '
tanta amentia et etupore impleviati, ut ne quidem
. (24)
sentias, quod contraria et aentiaa et dicas. N U D C
, ' (25),
enim animum i l l u m exceleum, Asayrium monarobam
*
et dominum universi, contra Deum pugnana, p r
,
aliie evebia: nunc vero vel insciua non permittie
, '
ipsi poteatatem sibi ipsi dorainandi et ralione
.
utendi, sed nugaa agere et iocredibiliter deaipera
(
jubes. Quantae enim, quasso ,dementiffl eeset,8ervo8
ol , ' - g BUOS et cultorea (indulgeant nobia ha3C prophelffl,
(26) ), quandoia ipsorum commodum et defeD8ioaem i n ,
juriam i n ipaoa effusam memoramue) afflare et pa ,
rare,ut tyranoidis suae destructionem proponantet

praenuntient, imo et modum destructionis tam
, - clare et accurate ebuccinent, neque ebucciaent
, '
modo ea, quorum ipse latro ignarue erat, sed et
,
omni studio promoveaat et provehant ? Qnanta
* ?
h*ec, inquam, essent dementi, cum viciaaim p r u ; , denti ait, naturalem impetum, etiara i n extremis
, ' , ;
gradibue conaistentem, conservare. V e l si alia id
, ,
ratione cognoscere mavis, ei, quem recooditaet au ,
pematuralia praesoire dicis, alque ea, quae soli vero
Deo cognita ac praedeilnita erant, inflnitam ef ine, !
narrabilem sapientiam,vab imprudentiam 1 triboie,
* quem ipaum tamen, dum eum suam pftrniciem pro
movisae ais, nihii eorum qu insani et deliri suaci , '
pere possint, quamvia Deum labiia faciaa, preler, ' $ .
mittere pateria.
'. \ ,
X X V . A t q u e isti auat dogniatum tuorum fructue,

baec aunt sludii i n malitiam probati ; vel potiua
,
blaaphemiee t u primitiaruraque zizaniorum, q u

in te eparaa aunt, prmia. Sed illa quidem exigua
. . eunt. Nunquid vero homines Sadducaeia stupidiores
\ ( (,
( neque enim dixerim, magis itnpioa, raajor eaim
* ,
eat eorum defectio, quam ut pejoribus conferri pos ), '
a i t ) , nunquid, inquam, pudore non suffunduntur

bomines, qui nec omnibua Dei minis, nec ira, oec

gratia, nec beneficenti ejua fructu moTentur, eo
, Servatoria dicto non perculai quo, i n Sadducseoa,
,

,


6

- D

.
6
* ,
, *

8urrectionemmortuorumnegare,eteum,quitentari

nori poteat, tentare auatinentes, usus eat. De resurreciione vero mortuorum nonne Ugistis, guod vobis dtctum esta Domino dicente: Bgo sum Deus Abrahami,
et Deus Isaaci, et Deus Jacobi: non igitur Deu$ mor-

V A R L E LEGTIONES E T .
(14) .

appellat

Satanam,

qui fastu elatus, n i l niai excelaa cogitabat. Angeli

ilioquin appellantur tum ab a l i i i , tum a D i o nysio Areopagiia, lib. i . De cwlesti hierarchia, cap. 1,
P- 4.
(25) . Alludit procul
Wbio Noater ad Iaa. xiv, 12, ubi eecQDdum flenaum
Htteralem aermo eat de rege Babyloniae, quem
Pairam permolti myetice accomodant et interpreUntor de diabolo, insolentia faatus de dignitate aua
PATROL. GR. C I I .

deiurbato. Ita inter ca3taroa, Tutus Boetrenaia l i b .

Adversus Manichxos. Aliorum Patrum loca babee
apud Dionye. Petavium, i a Dogmatibus Iheologicis,
tom. III, l i b . i , c . 94 ; et J u l i u m Bartolocciura, t. I
Bibliolhecto magnse rabbin., p. 287 aeqq., qui et J u daeorum i n eamdem sententiam iaterpretatiooes
producit.
(26) ' . Iia acripai pro ' , quod
erat i n ma. Sermo acilioet hio eat de prophatie, i n
quos calumoiie auie injuriierunt Pauliciani
8

PHOTII P A T R I A R C H i E C P .

235

236

tuorum DeuSy sed viventium *. Quid enicn quisquam 6 , .

hoc oracuio invenerit efficacius, aut ad audaciam
, hoalium Dei destruendam aptius?Deua Abrahami,
;
Isaaci et Jacobi, viventium Deus est. Et manifestum

eane eat, quod quorum eat Deus, i l l i et nunc, et , . , ,
poat reaurrectionem in ipso vivant. Resurrectionem
,
vero operatur Deua, adeoque quoa resurgere facit
. ,
Filius (resuscitat vero homioes omoes, quibus om- (^
nino continenlur et majores patriarcharum), iia (27), ),
omniDO dominatur et nunc et post resurrectionem

Deue, quando fictue iJle corporia tui conditor igne
, ' et vermi aeterno traditua erit, non aolum ipae, eed

et i l l i quibus volupe fuit obedire et obtemperare
, voluntati ejua. Ac i l l i quidem cam ipso poenaa
. '
euatinebunl, Abrabamua vero et Isaacua, et J a ,
cobua, omneaque qui Deo per legem placent, , ,
gaudio nunquam finiendo nec ediaaerendo fruen, tur. Quid aie, miaer homo, tuue, quem vocaa,
. , ,
oonditor ignis tit eeca,illi vero, qui circa Abraba ,
raum sunt, a vero Deo coelestia eortiuntur taberna cula. Et tu ais imperare iia eum, quem exteriorea
. ,
tenebrae coercent. Servator mundi Patrem auum
;
focat Deum Abrabami et caeterorum patriarcha
rum. T u vero eum de imperio deturbaa, ejus vero
,
loco iotroducia eum, qui ignetabeacit, ac teipeum,
, ,
niai cito resipiscene errorem effugiae, i n easdem
, ,
poenas abripit ? Et J u d e i quidem, 8er?atore baec
(28) .
dicente, percellebantur : imo et Sadducsorum
, , impudena factio coercebatur. T u vero ne sic q u i - , dem linguam compeacia, nec impias cogitationea
. ' ' ,
deseria. Quomode itaque, aut unde, a u i quo tempore ^ .
vel gutta veniae tibi alillabit?
,
;
"\ ' .
X X V I . Sed neo hoc praitermittere faa eat. Qui ,
dam Pharisaeorum, qui aliia legia acienlia prwetare
, ,
videbanlur, teatationem Jesu aggreditur, el interrogat, dicens, Magister, quodnam prteceptum in lege ^, , ,
maju$ est . Vide vero ex i i a , quae repondet Jesua, ; ', '
, quomodo praeceptia Moeaicia et dignitatem,et amo .
rem Dei illia praeceptum, vindicet. Diliges enim,
inquit, Dominum Deum tuum ex toio corde tuo, et , , '
, ' , '
in tota anima tua, et in tota mente tua
Atqua haeo
quidem legis meaa esl : attende vero et ad j u d i - Q . *
.
cium Domini. Subjungit enim : Hoc est primum et
* , praecipuum prxceptum " ; magnum praeceptum et
preecipuum eum, qui legi conformia est, Dei cultum
vocana, Quaenatn autem jubebat necessitas hoc j u - . ,
dicium ferre, et banc praerogativam vindicare cultui
, divino Moaaico, niai pro paterno instituto illura
. '
habuisael ? 8e i ipaum quoque pneceptum per ,
, ' *,
si quia consideraverit, nonne plcnum est benefic
21

2 0

Mailh. xxii, 31.

2 1

Matth. x x n , 36. " ibid. 37.

Mbid.

VARI^E L E C T I O N E S ;.
(27) . De bominibus speciatim interpretor,
de quibua aane bic sermo eal,non ignorans alioquin,
de lota crealurarum universitate hanc vocem uaurpari posse, sicut et Deua ipae ab earum productione
appellatur. Illuatria Theophili eat locue
lib. i , Ad Autolycum :

,
'.

(23) . Ita acribendum eat pro , quod est io me. Neque enim aliud p a titur pronooien anteoedens, ad quod refertor
, i d eat, abducere.

237

CONTRA

MANIGHJEOS

238

LIBER IV.

; et divinfeiQspirationis, plennm prime philosepbiae

q u s jabet Deum nosee et Gonditorem et Benefactorem, eumque prae omaibua aliis amare? Quem enim
, .
alium oportebal amare prae illo,qui omnium curam

habet, et omnia ex nihilo creavil? Quomodo non
; ' ,
omni anima, omni corde, el omni meate, sed p o ' , ' ,
tius cum dubitatione quadam mentisque diatra ctione et quaai perfunctorie i l l i , qui corda aorutator

et renea debitum amorem solvere conveniat pro
' ,
eo quod produxit, quod nutrit et oonserval, quod
' , '
delinquentem adeo non a ae repulit, ut potiua F i , ,
l i u m p o p r i u m , a suo ainu non remotum, in aalu ,
tem reductionemque errantium indutum carne m i

ait, ut inter bominea veraaretur: quiaanepaternam
*

voluntatem ita aectatua eet,ut non solum nobiecum
,
, ' particeps faciua sit carnia et sanguinis, et aine
peccato homo appellatus, aed el crucem ac morlem
/ ,
pertulerit, per quam qui cecidit, excitaretur, et
, ' ,
majore, quam antea, gloria afficeretur? Pro h i s
;
' ' ^ enim omnibua eorumquo similibus nonne eum, qui
lalia largitus eal, omni corde, animaetmente amare
;
oportet ? Qui boc praiceptam non aalutare,nec Jesu

instilula beoe ordinata vel credit, vel appellat, ia
,
omnino prodil se indignum, qui verum Deum vere

agnoacat.Ta vero conaidera et aequene prsceplum :
. *
Diliges proximum tuum sicul te ipsum . Eo vero
.
quodnam utilius aut meliue eat? quodnam a d v i t a m
;
produceadam aut ad socialitatera mansuetudinem
;
que humanae naturae provehendara magis idoneum,
, $

; ,
;
, -

(28") & ,

(29)

.
; '
.
, ' *

* '

"

'

'
, ,

'

quam diligere proximum u l seipaura? et noeae se

ejusdemmanua opificium, ejuadera natur, ac ejusdem geaerationis beneficio in luccm editum,eadem
quoque via ex vita hac abiturum, postquam i m raineat unus idemque rerum i n vita geatarum arbiter et j u d e x ; et ante omoia statuere, nihil i a p r o x i num suscipieQdum eeae eorum, q u nemo i n
aeipaum patrare unquam cernatur; optima vero
quaeque et aalutaria tura precari, tum i l l i , cui v i cinua es, aflerre. E a e n i m est amoria ratio. Nonne
tibi ista quidem potiora et prscipua videnlur ease
in humanis rcbus ofilcia ? Addam vcro nunc, q u
divina divinique arooria plena, eodem praecepto
obaervato, perfici possiot. Neque enim bicaubaiatit
Servator, aed ut omnem impiorum prstoxtum e l u dat, efficialque, ne quid maligni euapicentur, quaei
duo
praecepta
~ " 'illa
' 'tantum
~~
*~ hoc Domini judicio b o Dorifico digaa habita aint, reliquorum vero ralio
baberi non debeat *. ut, inquara, illia undiquaque
malitiffl apparatum occludat, vide quae subjicit:
Ex his duobus praeceptis tota lex et prophetx pendent: quasi diceret, quod in quantum illa duo justa
mea approbatiooe potita sunt, et naturaaua saluta

Matth. x x i i , 38.
V A R I i E LEGTIONES E T N O T i E .

(28*) . Malim legere , e t c , i d est, quorum nullum quisquam in se

iptum unqwm admiserit. Gerte praepoeitio %k exoidil, qaippe qaa ad pbraaim plenam reddendam
opns eat. Facile autem excidere potuit, i n p r i m i s s i

Pbotium scripaiaee atatuas.

(29) 2 . Ms. , nullo eensu.
Pbotius loquitur de proximo,' eumque a viciaitate
domicilii desoribit. Id vero G r e c i exprimnnt per
.

240

PHOTII PATRIARCHiE C P .

239

ria sunt ac amorem Dei urgent, io tantum et *** 6'

.
0

tota et prophetae eodem honore digni judioandi

sunt. Mutuo enirn nexu ea 8'bi invicem conjuncta
eunt, et ab eodem logislatore profecta, et legislator
ac doctor eorum omnium eodem indiquaque boDore prosequendus est. 6ic et Davidem alibi teatem
affert, qui ipsum ut Dominum et victorem renuntiavit, non nude et per se, eed i n Spiritu sancto,
talera item qui a Domino, Dominua exsiatens ipse,
sessionem a dextria acceperit, videritque hoates
8U08 Bcabello pedum suorum subjectoe et proatratos. Qui vero pronuntiare haeo et praedicare potuieset, contrarii principii afflactu actus, in primis,cum
tam clareetpalam Jesum Deumpronuntiet,eumque
Dominum suura profiteatur, Patrisque dignitatem,

, .

.
, , , '
.
, ,

,
,

, -

commemorato dominio, ipsi vindieet, et quam i l l u - , -

strem invincibilemque potenliam adversus bostes

probaturus sit, testelur. Haec omnia cujus fuerit et praenuntiare, et i n effectum perducere,
quam quidem beneflcs Dei aapientiae, per quam
et omnia coneiatunt, el ea, qu ad salutem noslram
pertinent, ab origine mundi definita, eventumque
aortita, aunt eo, qui definiverat, non indignum?
X X V I I . Perpendaraus vero etiam boc loco, a n noa Moses et Eliae, secundum legem viventes, m i nistri fuerint boni et veri Dci, ipsique placuerint?
Quomodo enim in monte, i n quo Servator transfiguralus eat,gloriaraque divinitatia euae manifeatavil,
et praecipuie auis discipulis fulguris inalar videndam

.
"

, (30) , '
,
,
.
'. ,
,

. ', ,
03

, -

dedit, aderant i l l i , divinoque aplendore fruebantur, -

niei ad cultorea ejus et mioiatroa pertinuiesent ?

Imo quomodo non solum aderant, inatar nudorum
pectalorum, aed uttales,qui prae reliquis discipulia primitiia hia visionis Oei fruebantur, el ex gratia praerogativa quadam p r a illie, i n quorum alioquin aocietate eranl, ornabantur? Splendore enim
circumfusi cum Jesu loquebantur, sermonumque
illorum summa eral crux, et victoria et tropaea a
morte reportanda. Quod igitur respectu caeterorum
discipulorum Petrua, Jacobua et Joannea eranl,
id respectu illorum (veterum) Mosen el Eliam ease
boc ipso Servator declarabat, eosque evehebat.
Quod vero colloculi cum eo sint, primumquelocum
occuparint, ita Scriptura eacra effert: Cumque
81

precaretur,

, ;
,
*
.

. " '
,

. "

, /) *

habitus vullus ejus factus est alius, ei Q

ve&limenia ejus alba ac refulgentia. ecce duo viri

colloquebantur cum eq, qui erant Moses ei Elias .
Audisoe ? Mosea, inquit, oraot, et Elias, q u i i n
gloria apparentes ipsi cxilum praedicebant, quem

B o r t i l u r u s erat Hierosolymia. Vel s i m a v i s i n t e l l i -

gere gloriani de quaalia Scriplura testatur, Mosen

et Eliam divinitalis sure, quoad illa ab bomine v i deri potest, spectatores Servator transfiguratus csse
Matth. XVJI, 2, 3.

(31))

2e

,
,

'

' ; , , , \ , ' ,

. " ,

8 5

V A R L E LECTIONES E T 0\.

(30)

. Reecripsi

riue, ex et i n feminino genere , i d eet, qui vel qum bona suppeditat. Ueus bao
voce est Dionysiua Areopagita.

(31^%". Alladit ]Noater procul dubioad Joan.

iV
1
I, 14, abi l t a :
,

241

CONTRA

MAMCILEOS

LIBER IV.

242

, 81, , ^ voluit, eosque cum discipulis conjungit,vel potius,

, ' , '
ceu ostensum eet, iis prncfert, non quod per omnia
, -

aecundaa partes laturi easent, aed quod b i quidem

animo adbuc per vitam quasi i n mari vagari et
* ' . fluctibus, quoa buman res eecum ferunt, jactari
, adbuo deberent, illis tranquillum portum tenenti ,
bua. Qui vero securitatem et portum nondura aa , aeoutus eat, deterioria eat conditionia eo, qui j a m
(32). ' utrumque tenet;et cujus salus adbuc incerta eat,
, illo eat multo inferior, qui eam j a m invenit. Quoa

vero tanta gloria dignatar Gbriatus, ipsa verilas,
, , '
ita ut et colloqui eoe aecum, et gloriam suam ac
; '
exitum pradicare faciat, eisne tu illudere, icno ad
,
maluro principium eoa referre non vereris?Quis
, , ,
vero eum el neceaaario bonum et bonitatia fontem
& , ?, - appellabit q u i non sintsui, eed potius mali natura,
.
tum aliia, quoa dixirnus, modis colat, lum ad 86
, , $
advocet ? Neque enim 11 spoiite aua ipai praesto
,
fuerunt, nec esse poterant: sed alium quidera ex
,
sepulcro retractura, alium vero ex babitaculis
. ,
supemia etacorrupiioneimmunibuedeductura sibi
, ,
aaciaoebat ipse et jungebat. Neque boc solum, aed
, ,
et Pater ipse auperne, praeaeatibua alieoia, ut i l l i ,
.
qui ad alienum pertinent, aiunt, lucia nubem ex *
pandit eoa obumbrantero, et vocem ex nube emiait
, .

dicentem : llic esl Filius meus dilecius, in guo com - placui: eum audite* . Hoa igitur tanti spectaculi
,
contemplatorea et myataa et doctorea nonne omni

honoria genere proaequi decet illoa, qui vel actio ;
num vel judiciorum Doraini ullam babent rationem?
C Imo et Servator, qui omnia pro eapienli su
,
amoriaqae i n bomines difitiis agit, et recipit, cum
infantum hymnia, qaos mirandasua opera ad l a u , dem permoverant,efferretur, atque boc ipeo Judoeia
(3, indurati diffioileaque corde ad murmura compelle ,
rentur, non aliunde eoa objurgatoa compescit, sed
(33) *
iterum oraculum Davidicum instar argumenti non
* ,
eludendi immittit, eoque illoa quidem confundit,
.
seipaum vero laudibus prosequi docet. Undo vero
; , * boc bonum naacitur?qui item conveniens est, irao
, '
quomodo juetam equumque erat, u t i s qui venitut
{ ,
aolferet potestatem diaboli,per ipsum i l l a m g l o r i a
(34) ;
partem et materiam sibi pararet (bio enim apoe . '
tatic sationia fructus est), et eadem opera effice , ' ret, ut et boatis, omnia fidei vacuus, adveniat, et
- " potiorea ipsi partea relinquat, neeciatque, seipaum
, .
eum javare et corroborare, oui robnr ademplurus

venerat? Qaisquis enim per verba mendacis v e r i
tatem demonatrare conatur, quam ipae babet, etid
,

" Mattb. x v n , 5.
V A R I i E LEGTIONES E T N O T J E
(32) . Deeese b i c quaedam non prater
ttm aospicari m i b i videor. Duobus, si quid video,
imilibas uaut bio eet Pbotiue: altero a navigantibos, aitero a portitoribus petito. Utraqoe vero
Mmparat oom iis q u i et navigatione defuncti ct
onere liberati s u n l . A l posteriua simile dictio hiulca
fton satia exprimit. lnterim scriptorie raentem me
Pato ajsecotam.

(33) . Legendum puto, quod

et i n verfcione eipresei, , ut acilicet
ille Davidicus pro argumento invicto ad
errantes convincendoa babeatur.
(34) . Hoc eubatitui pro codicis
manu exarati. Neque enim id j u n g i potest antecedenti .

243

244

PATRIARCHJE C P .

quod definitum erat,inde producere,is eum, quem , '

,
mendacium ducem babebat, veritatis auotorem
. , ' !
faciena a crimine omni abaolvit. Neque magia,

quod tamen Deus prohibeat I se ipaum immunem a
, , ' ,
criminationibus Judaeorum esee ostendit, quam
, , . "
iUum, cujua ope ista amolitur, a mendacii, cujua
' ,
auctor eat, culpa liberat. Itaque defectionia amor
,
vobia certe non vergit in commodum, quando veritatia Patrem praedicatia eaae mendacii auctorem,

ab hoc autem veritatem aubstantialem verum
, ,
mutuo sumpsisse, et aequali, ne dicam majori, ea,
,
qutfi mutuatua est, studio excipienda dioitis.
.
'. X X V I I I . Age vero, etiam per parabolaa non pa, ' rabolice, aed clare, dogma impiorum disjectum
. "
videamus. Quod enim Servator advenerit, ut
qursrat et eervet id quod perditum e r a t , anemine ,
buc dum i n dubium vocatum eat. S i vero ovem
vere perditam ab interitu voluit liberare, et ad se
, ,
reducere, et ad salulem revocare, non difficile fue*
, ,
rit perapicore quod parabola docet bumanam aub
atanliam manus benefic opua exsistere. Omnino
.
enim ovis deperdita primom e caula earum fuit,

quae servatae aunt, deinde vero a grege resiliens in
, viam ad exitiuro declinavit. Quod enitn ab i n i t i o i a
(35)
pernicie natum fuit, ne nalurara quidem ad ealu ' '
tera revertendi babet, vel potius reverti aon poteel,
,
aut eervari. Imo nec usu ipsi venire potuii perire,
' (36) ,
aiquidem cum ipao ortu ex malo provenit principio, neo unquam boni et salutis particeps visura eat. . ' ' Cujus enim aliquis nuoquam fuit, quomodo inde - , '
4 n n t A a i
J n l n n e n o
a i k l f i f i n
n n f w\ar\ n r k v t
2.
2! _
2.1 _ _ _
1.
-**1
'_
~ _
dici
potest delapsus,
el qui aalutie in
ortu ipao non
,

fuit parliceps, quomodo ad exilium pervenire aut
. ,
periiaae dici poteat ? Sed et Dominua noster bomi ,
num amanlisaimua, veritatis doctor et auctor, cum
, deperditi mentionem saepissime faceret, nunquam
, ' .
tamen pravitalem tanquara cum eodetn conditam,
,
aut perniciem vel eminus commemorat: eemper
,
vero occasionem faoit oogitandi, quod illud postii ,
minio ab ordine pristino nexuque et communione

cum ceeleris diajunctum i n perniciem deveneril.

Ait enim: Quid vobis vuietur si cui homini fuerint,
centum oves
Ecce ovea ill centum aunt tolus
^
grex nondum errans: nulla earum tunc vel errabat,
. ,
vel perdila erat. Si poatea vel una ex illis a grege
,
aberravit, a aalvia illa ae aeparat, a non erranti- j) . bus aberrat, ex ovili recedit. Propterea et bominum
,
amantiBsimus illara citius queerit, et repertam reli (37). h ,
quia DOQ deviia annumerat, et de reparata jactura
,
gaudet, et amicos aibi angeloa i n aocietatem gaudii
, .
e x c i t a t , quia ovem ab ordine et gloria ipaarum
(38) ,
ante aeparatam ad auam, qua ipai gaudebant, feli (39),
S7

89

27

Matth. XVHI, 11.

8 8

Matth. xvin, 12,

Luc xv, 4.

VARUE L E C T I O N E S N O T J E
(35) . Ila acripai pro ,

quod ma. exbibebat. Antecedena enim et

banc formam requiril.
(36) ' '. S i c scribendum pro ,

quod erat i n ms.

(37) . Hoo rationes grammatic postu-

lant pro , quod i n codice inveniebam.

(38) . Ita legeodum pro codicis ma.
Referlur eoim ad anlecedeua .
(30) . Hoo verbum requirit seosua
pro ma.

245

CONTRA

MANICHJEOS LIBER IV.

246

! ** Svcopioti, <(; <5 (40) \ citatera et salutem reverti viderunt. Et illa quoque
, '
de decem drachmis parabola, exquibua una perdita
, , erat, eamdem sine exceptione sententiam nobie
' .
commendat
. Quod enim decem illae drachm
,
eamdem aibi notam impreeaam babent, et ejuedem
, ( aunt valoris, imo etiam, si placet, ex eadetn mate. ria siiQt compacta?, boni insiti incolumitatiaque
perpetuitatem undiquaque iofert. Imo, ei horum
, nibil inde relinqueretur, id certe evincitur, qaod
eub eodem Domino omni potestas indivisa et i n d i .
vulaa contineatur : quoniam vero eliain omnee
,
eervalae aunt, id indicio quidem eat, omnea eaee

potentiae beneflcae opera. E i nonnulli quidem libero
, , '
auo arbitrio recte uai i a ea, qua donali erant, bo .
nitale et incolumitate permanserunt: qui vero inde
30

ol ' - amotua eat, i n peroiciem 86 ipse detrueit. Et quem

admodum liberum arbitrium, illis, qui eo reote

utebantur, prosperitalia bonitatisque ipeis collat
conservatoriura erat, et majoris perfectionie acceasio (quod enim etiam sine actionibua admiratiooi
est, i d , ubi gloria ex operibua accedit, multo magia
miramur et inagoi facimus) : i l a illie qui dono boc
abutebantur, occaeio exalitit a oativa bonitate i n
perniciem incidendi, et mutationem i n pejus admittendi, qui proinde, facta bac cum melioribus p c r mutatione, nisi quis ex iransvereione bac, i n
exitium ducente, cum cura ae receperit, produnt
naturam suam lapau iato abeorptam fuiase.

, ,

, ,

(
,
, ),

*
,
, ,

\
,

^, ,
(41)
, '
.
^ (42);
,

,
,

X X I X . A t coaverte te nunc etiam ad duoa fllios

ex eodem patrc natos, quorum natu miaor n o n
minorem, quam major, sortemaccipiena,in diaeitae
abit regiones, tantasque facultates dilapidana et
profundena i n itinere, tandem inopia immodioa
adductua, ailiquia, porcorum cibo, U S U B eat . Quia
non errorem buoc lacrymis proaequaiur ? Qui tarlarum opum domioua erat, ie raercenaria opera
functua, porcorumque escam ad sublevandas n a tura3 Decesaitatee suiTuralus, poatea malie hia
ipaaque fauie meliora edoctus, revertiturad patrem,
el ex contrito corde poenitentiam testatue, m a gnam patrie etdomini humanitatem 1 majori, quam
impetrata venia aperare jubebat, receptione digaua
31

. D babetur. Pater enim juvenilem colpam non p e r * , alringit, nec errorem pudori exponit, neque c o n ' ' - versionem illam fami potiua quam animi proposito
.
acceplam fert : nullum borum i n delinquentem

* Luo. xv, 8. * L u c . xv, 11.

VARLE

LECTIONES E T NOTJE.

J40) . De angelie interpretor, quos i n ap- bium, p. 282 b, ubi ostendit Grecos
appellare , Latinoa aulem potestates.
pbeatione parabolae commemorat Servator Luc. xv,
(41) . Hoc reacripei pro 10. E t sane acriptoree eocleaiastici eaepe voci ieti
hnncaigniflcatom subjioiunt. Ghryeoatomua, hom. 6. ma. Graeci enim ^ dicunt eoa q u i
bona auaabliguriunt. Testem babemus scholiastem
mBpiat. ad flebraeoe, ; VOAristophania ad Equites.
ett: qaae Apoatolua, Hebr. i , 14,
(42) . Fortaase legendom .
appellat. Confer Suiceri Thesaurum ecclesiaslicm tom. I, p. 969; et Henrio. Valeaiam, ad Euse-

247

PHOTII

PATRIARCHJE CP.

48

Noverat enim, eum q u i rever*ua erat, ^

,
progeniem (quamvia per alienum aemen
,
adulteratua esaet) ; no?erat a se ex amore eaae
, '
productum, non autem aliunde recena aatum. Ita. (43) que n i h i l horum quo contriatari is poterat, affere, '
b a t ; neque diuturnis filii aerumnia adjiciebat q u i d . ' ,
quam. Utinam ut erroris t u i , i l a et converaionia,
a c receptionis, i n gratiam fact, fructum perci! '
piam ! Scilicet humanissimua et optimus patcr eum

eminua adbuc et sola poBoitentia ad ae adven, ' tantem, nullum vero fructum buc dum ferenlem,
,
conspicatus, ne ferebat quidem ietos pcBniten, ' ,
tia3 laborea, sed videna ipaum adeo aqualidum, et
' aola pojnitentia ae reapicientem, miaericordia per , .
motua eat, ut currena colluraque ejua amplexatua
eum deoeoularetur. Quid vero filiua ? quie eos qui- * ; , , ; , , , , bus diatrahebatur, affectus enumeraverit ? Aderant
, , , pudor, triatitia, metua, anguatia animi, timiditaa,
/, ,
spea io aolo desideriofluctuans, memoria rerum au .
periorum, recordatio infaodorum, cogitatio futuro. * ,
r u m . Et illiatamen omnibue perpocoitentiam eupe , rior eat. Ait enim : Pater, peccavi ia ccelum et co . *
ram le neque diQtius amplius sum, qui vocer filiu$
,
tuus . Atquo iata confeasio verbis facta, abanimaa
.
habiiu nondiscrepana, facit utpatoripaum veste prae ,

cipua induat, annulo manus suae actioneaobaignet,

,
pedeaque calceamen tia, oe a eerpente calces lacdi poa, .
aent, muniat. Postea et vitulum aaginatum mactat,
,
magnoque cum splendoreet sumptu convivaturcum

filio, a mortuia reverao, et poat longam illam jacturam

iterum reperto. V i d e 8 , q u o m o d o p a r o b o l a h a 3 c i n aeni- C
. ? ' gmate omnium et exquisitissimo et luculenliaaimo
.
tradai i s t a : a bono et Condilore et Creatore natum

et ortum eaae et prodigum illum filium, et alterum
' \
i l l u m ejuadem ortua, ac tum setate tum factia ipao
, ,
majorem, qui et i n patria domo permanaerit, et
' (44)
priatinum decus ao facultates suas cum talia p r e , ,
rogativa retinuerit: nonauteni majorem illum natu
,
ex alia, minorem vero itidem ex aiia slirpe aut ge ,
neratione derivat, sed utrumque ab iiadom origini , '
bua el productione et educatione deducit. Simul

vero et hoc considerare fas eet, quod, ai quis filioa
. , *
io parabolailla mcmoratoa humanam naturarn indi
care censeat, et per majorem natu illos, qui gratiam pristinam coneervariat, nec douum illud i n - D , ,
' ; ,
temperantia aua corruperint ; per juniorem vero
,
eoa, qui mala prae bonia elegerinl, ctTacultatea suas
,
l u x u r i a diasiparint; ei?e iJIum quidem angelorum,
, ? ,
huncvcrohominum repriesentare binc statum,binc

mutationem, censeat; eive denique placeat (licebit
. ( ' ),
enim quidquid libuerit) per eoa intelligere illos,
(45),
quorum alii sub lege alii sub gratia e i n t ; certe
' utraque baec meditatio clare et aine exceptione deLuc. xv, 21.
oonjicit.

s o a m eeee

t a

3 1

VARLE

LECTIONES E T NOTJE.

(43) . Malim legere . Id enim aibi

velle videtur Noater, quod nihil e o r u m i n medium
attulerit, quae animum poBoitentia triatitia majore
implerepoterant.
(44) (. Ita ma. Seneua vero per ae oeten-

dit legendum eeae .

(45) 6 /. Varias veterum bujue
parabole expo8itionea"memorat c l . Jo. d O u t r e i n .
Eiplicatione Belgica hujue et aimilium aliaram
parabolarum, qua prodiit Ametalod., 1602, 4.

949

CONTBA MANICHiCOS LIBER IV.

250

, monatrat, quod ab eodem Palre et bono et Ente

,
profioiecantur et angelorum et homioom genue, lex
, ' ,
item et gratia, et hominum aatura, eive illa iueitum
,
boDum conaervarit, sive pro dono gratiae exitium
,
receperit. Quodque i n hao parabola et utiliasimum
. et prascipuum eat, quod scilicet uaa poteataa tribue
,
illia dominetur, id non mioue, ao si Iree i l l o s q u a , \
lem victoriam retuliaseot, apoatatarum sententiam
(,
proeternit.
.

X X X . Proaternetur vero ea aimiliter per iala,

quibua Gbriatua Scribaa et PhariaaBoa Judaeorum m i seroa proclamavit, quia legea ipsis daias negligentea
, (46)
raliocinia sua potiora ducebant: Vx enim, inquit,
, . ,
vobis, duces et caci, qui dicilis: Quicunque juraverit
, , *
h '
ternplum, nihil est; qui verojuraverit per aurum
(empli,
debet**. IIoc eat, orimioi est obnoxiua taDquam
, ,
tranagresaor juramenti. Deinde, videte magniludi , ',
nem erroria veatri vel nimc, si minue antea. A d d i t
, ,
eoim
praecedentibus objurgatioDibua et i a t a : Slulti
.
et coeci, quid majus est, aurumne an templum, quod
- , ,
sanctificat aurum
? ubi non solum templum aub
, ;
lege
atructum
aanctum,
sed et U r r a m aanotitatis
,
plenam agnoscit et appellat. 8ed banc quidem aen*
. '
tentiam de templo Sertator fert. Voe vero non
, * '
veremini
maxima illud ignominia afGcere, boatili
,
. , manui acceptum ferentea? Et ad quoa magia vocea
illaa, stulli et cxciy referat ad eosne qui utrumque
, ,
ut aanctum colunt, aurum vero p r e f e r u n t ; an ad
, ,
illos, q u i et templum ipaum, et omnia q u o i n eo

' . ' ,

3 4

conviciia temerare borrent, ac a providentia beoeficaad

vanos i y r a n n i d i a c o n c 6 p t u B p r o p e i l u n t ? P e r g i t

Uominua:
Etquijuraveritperaltare,nihile$t:guivero
. * (47) '
juraverii per donum quod esl super altari, debet *
, '
Similibuicinsoleatifflsimilie impiagitur objurgaiio.
, .
Siulliei cceci! quid enim majus d*i, donum an aliar*
.
quod sanctificat donum . Ibi Servator non templum
I , ,
aoJum, sed et altare foQtem eaae ait a&nctitalia. Et
;
aaoota quidem erant omnia quaj i n lemplo e r a n t :
,
in communicaada vero et dietribuenda eanctitate
,
alia quidem primum locum aortila erant, alia

, - secundum. Et Judsoe quidem, non quod contumelioaoaae iaeaprsstiteranl,aed quod ordinem immo. ' taro auai eraat, l u x mandi, subslantialie Dei
(48) , ' '
, , ^ eapientia, oaecoa et etultoa appellat. Et qui Patrem
bene norat: Nemo enim Pairem nomt nisi Fiiins, et
, .
cui Filius revelaverit
; bio gratiam nobia Patria
,
per templum et allare eiplicatnrtia, dooet, i i l a alias
, 6
* quoque rea eanctttatis pariicipee raddere. T u vero,
at quo nomine te digne aatis quiaquam exoeperit,
,
cum inauperabilia audaoia te looge ultra stultum
. , I
at ceecum evehat I Non vereris res aanotaa primo
;
,

3 e

37

Matth. x x n i , 16. " i b i d . 7. i b i d . 18.

i b i d . 19.

Matth. x i , 27.

V A R L E LECTIONES E T N O T J l .
46) . Sio acripai pro , quod erat i n nie.
(47) ". Repoaoi hoo pro , quod mendose
c r a l i n xns.

(48) . I i a scribere debebat l i brariue, pro eo quod mendoae exaravit .

251

252

01 P A T R I A R C H J E C P .

omnis abominationis auctori acceptasferre? Alqae

ille quidem tanto honore et gloria aacra legaliacingit, et Judaeoa, eo quod, quamvis ea colerent, digno
tamen cultu non proaequerentur, tantis comminationibus et poBnae obnoxios facit, itaquidem,ut i l l e
Don tam ipsie quam tibi i m m i t t a n t u r : tu autem
ne sic quidem sentire via, quantasit tua calumnia.
Et aubatantialia quidem Dei aapientia Bcribia et
Pharieaeis Vx occlamat, quod non per omnia legi
debitum cultum prflestiterint,sed in levioribua quidem
legem observarint, in gravioribus autem negleierint.
Tu vero, qui contra oranee et legea el aacra linguam
acuis, imo et eoa q u i secundum legem versati
aunt, i n extremam impietatcm pertrabia, non
exiatimaa pcenas mulliplices te manere ? Namque
Servator : V<B vobis, ait, Scribx

,
;

,
, '
.
' ' .

' ,
, *
,
.
, , '

hy- , ' ;
pocriix, quia decimatismentham et cyminum et dese- , , ,
,
ruistis graviora legis, judicium et misericordiam, el
et Pharisxi

fidem . A l aecundum apostatarum sermones non

ideo, quod neglftxerant preoepta legia, sed quod
eorum obaervalionem eectali erant, ad poeoas vocari debuiaaent. Quee enim bono non placeat, eorum
u l praxia ud exaroen el poenas vocat facinorosos;
ita averaatio extra omne crimen collocat. Sed Servator noster ut Veteria, ita et Novi Teetamenti domiaua et auctor exaiatena, contra reccntem illara
impielatem magia, quam contra Judaicam negligentiam, aententiam dicit. Hxc enim, ioquit, decebat
facere, et illa non otnittere , legem veterem hoc
modo per novam graviter et eumma cum auctori
, 8

39

, ,

, .
'
, ' ' ,
. " '
, (49),

. * ,
,

tate stabiliena. Siigiturab iia ideo, quod dimidiam ^ , , , ,

legum parlem neglexerant, taalam poenam juatue

judex exigit, quantaro vos dare debebitis, tam
impudenter non ex negligentia, aed ex odio injuriara tantam in omnea lagea effundentea ? Et ai
illoa, qui propbetarum aepulcra aedificabant, et j u storum monumenta ornabant, pietatisque apeciem
ex parte aeeuraebant, ex propheticidis quippe orli,
non judicavit a culpa immunea, aed quia mentem
a eanguinario patrum ingenio non diveraam c i r cumferebant, inevilabilibue auppliciia eubjecit, q u
tandem poena iovenietur, q u non longe eubsidat
infra acelus veatrum, qui contra propbetas magia,

'

, ' , ,

, ' ,
;

,
,

, ' '

quam i l l i , caedes apiratia, et non eolum ad atru- j) ', ,

c t u r a m e e p u l c r o r u m m o D u m e n t o r u m q u e 8 oonver-

titie, sed implacabilem contra eoa etiam poat mortem inimicitiam et injuriam nunquam auperandam
exercetis ? Quod si vero m a l i principii cultoree
fuiasent prophet divini, non solum non decebat
maledictioni eubjicere vel occieorea eorum, vel
occisorum posteros, eosque ad poenam rapere, aed
potiua eximiia maotare honoribus. At enimvero
bonue hominumque amans Servator aoater, suorumqne ultor scrvorum, DOD solum in primoa caedie
M

Mattb. x x i n , 23.

3 1

'

'

,
,

ibid. 24.
VARIiE LECTIONES .

(49) . Ita ecripti pro , quod ma. mendoae prsferebat. Hoo enim verbum eom eequente
oonjongi nequit.

253

GONTRA

MANICHJEOS LIBER IV.

251

, ' * , aactores homicidii poenas tranafert, sed et proge

,

'

.
*
,

' , '
, "

, ,

"

Ai

' ,

[ . ^, '

V8t,

' , ,

,
.

intra templum et altare .

* ,

niem eorum eerpentea et serpentum fetus appellans, inevitabilem ignis gehennam eoa manere
prseountiat. Adhuc vero magia nova cam veteribue
conjungens, et vetera novis adaptana, atque i d ,
quod utrinque peccatur, aequalem pcBnam promereri oatensurus, quo ipso simul aubinnuitur, utrisque eumdera cultum eumdemque dignitatis locam
adjudicatum eaae: Propterea ego, inquit, mittam
ad vos propheias et sapientes, et scribas, et ex illis
nonnullos cxdetis in synagogis vestris, et perseguemini ex una urbe in aliam*; altende nunc I Ut
veniat super vos omnis sanguis justus, qui eflusus est
wper terram inde, sanguine Abelis jusli tuque ad
sanguinem Zacharix, filii Barachi& quem occidislis
et caedi et poenae obnoxioa pronuntiet, tumeos, q u i
impiaa manue intulerunt iis qui ante gratise t e m pua Deo placuerunt, tum illos qui i a horaiaee aub
gratia viventee eosque omnes, quoa ipae regnum
suum aonuntiaturoa in urbea et eynagogas mieerat,
sanguioariam furorero effuderunt. Ita et tempus
gratia3, et ea quee illud anleceaaerunt, aestimane et
magni faciena Jeeua, utriusque auctor et conditor,
et ubique utriueque coneenaionem stabiliena, ac .
eodem cultu proaequenda oatendena, omnem impietatis praetextum praeacindit.

Videene, quomodo eidem

, .

X X X I . Decebal igitur apostataa, etiamsi unum

, ',

'.

principium duo non diatioguerent, hoc aaltem

( C nomine, quando legia mysteriarident (aed quomodo

' ^ hffic facilior et remiaaior dico de bominibua, q u i
, ;)
' , '
' ,
, * ,
, . ; * , ' , ' ' , ' ,

, ,

, .

crealuram Gonditori aubripere auai peaaimi peasimo peaaimum donum offerunt?); decebat, inquam,
eoa, ai vel maxime nullo borum et ne eo quidem,
qood prophetas calumniantur, crimine tenerentur,
in omni iata aua inaolentia, saltem boc nomiae,
quod corpua auum malum et a mala manu p r o fectum dicunt, confealim ae pr pudore abecondere. At ubi terrarum? Imo vero aubterranea, et
si quid bia profundius est, qurere loca debent
non quod boc quod ad impietatem prioribue g r a viua ait, sed quod membrum illud, per quod vocea
blaapbemaa euoittunt, ab impia origine seaccepiase
proQtenles, non atatim abjiciunt omnia ct impie-

. , ; ; ^ tatem fugiunt, clamantea ae, dum iata quidem l o querentur, raaliti inatrumento USOB ease. Et vel

. , ;
;
.
, ^

; '

'

Matth. x x i n , 34. i b i d . 35.

sic tamen hominea iati i n aliorum oonspectum venire audent? Quid aia, bomo? Ouone aunt principia? sed t u quidem ore impio ista profera. Lex,
inquis, eat a principio boatili, et gratiaa oppoaito,
aed el bunc eonum maliti inatrumentum e d i t ;
propheta3 malum agnoacunt auotorem ? At ex eodem
malitiae vase et illad profluit. Gorpua eat malam
et mali conditorie ? Et q u i non ad extremum te

255

256

P A T R I A R O H i E C P .

ailentium componis, sed pergis loqui et gratifloari

i l l i , q u i adeo malum te et abominandum reddidit,
ut n i h i l omnino eani proferre poaais, quod a summa
feritate et mendacio remotum ait ? Namque malitiae
thesaurus non potest nisi malitiam et errorem ut
recipere, ita et proferre: quomodo enim iingua
mendacis vera dixerit, autquomodo malitia meditetur quidquam boni ? Mendacium T e r i t a t e m dioere
refugit. E t quomodo tu tibimet ipsi credia l o quenti, cum mendacii sia inetrumentum ? S i vero
ego largiar et opiner te longe a l i t e r eentire quam
loqueria, multo te el sapientiorem et prudentiorem
repraesentavero, quam siquisaliaaiiate vere delectar i dicat, qu proponia. S i eaim hseca raalia inatrumentis proficiecuntur, ao propterea mala aut falaa

, '
,

; ;
.
,

. ,
, , ,

, .

, , ,
,
,
. (50) -

aunt, DODne, quippe in malie,leviua peccatum eat, ?j* . . *

ea q u verbia contraria suut, amplecti, quam oum
e

lingoa raentem quoque ipaam corrumpere. Qaod

ei igitar ejusmodi bomo de principiis loquitar,
unum i l l u m credere convenit; ai de lege gratie
adveraa, utriuaque converaionem aatruere censeadus eat; ai chorum prophetarum malum dizerit,
nemo aliunde magia convincetureum bonum ease.
S i oorpue ad malum referat, pro evidentiaaima
demonatratione habe i d manus esae beneflcae.
Yidete mihi iasani abysaum et impietatis magnitudinem, i n iia hominibua qui nequidem in rebus
imaginariia ratione certa uti possunl. ltaque neo
inoantando aure* faacinare fas eat, quia boc ipao
iaaanabili oulpse aubjioieaa meritoquis afflrmarit.

, ' .
, ' .
f

, -

, '

(51)

' ^ ' ,

* ' ,

,
,

A t q a i , inquam ego, ei quia aalutaribaa ineanlamea- C ,

( ) tie aurem prabeal, initium faciet ad priatinam
nobilitatem r e d e u a d i : sin minus, vel ox inde sea- . ^ ^,
,
teotiam non revocandam ipae i n se ipaum fert,

quod pravam transformationem bon formationi
omniQo praefert, et mutationem i n deteriue, oum . .
booam decuiaaet, senrat conatanler. Non quippe ineantatori potest viiio dare, quod eilet, eed ailentii cauaam sibi exprobrare omnera, culpaeque omnis se reum facere debet, qui suam ipaiua ioaaniam et
cecitatem pro silentii culpa nobia venditat. Propterea et reliqua bia jange.
'. X X X I I . Servator noster bominum amantiaeimus
et optimus, qui venit, ut peccata mundi tolleret,
, ,
tum morbis aliis et aerurania liberavit hominea, tum

multis peccatorura remissionem largitue eat, facte, que remiaaionia argumentum a sanatione corporia
,
petiit et aliia propoauit. Jam vero ai mali coodi .
toria opua eaaet corpna, aicut bomines blaaphemi
,
aadacter tradunt, iieri cerle non poterat, ut illud
, aoliua bon<B divinitatis beneficium, venlam nempe ,
peccatorum, i n fldem conflrmationemque per pra ,
vitatem auam reciperet. Idem enim hoo eet, ac
. ,
s i dicas malitise oompagem fontem esee, ex qoo

bonitas scaturiat, aiquidem remisaio peccatoram
,
ex aanatione corporum, q u s malitiee sunt proge ,
niea, prooederet. A t enimvero Servalor noater non
. '

V A R L E LEGTIONES N0TJ2.
(50) . Fortaeae legendum eet . Bina enim
pia iatia hominibua recepta fuisse.
erant principia, qu Pauliciani venditabant. Inte(51) . Obeearior i n hie est Photiue 6t t a b r i m et particula locum tuerl poteat, quippe qua
tilior. Mentem tamen ejaa aaeeoutum me eeae
ad arffumentationem opua ease videtur. praecipue,
spero.
c u m legendi conatet, non plura qoaxn auo prinoi-

257

CONTRA MANICHiEOS LIBER IV.

eolum verbie, aed et maau sua, eanationem crpo, ,

rom condecoravit. A l i b i enim apprehendit manom,
, , ,
cujus taraen non erat conditor, et puellam exoitat,
, et filium vidu i n vitam revooat, oorpusque ab
,
anima optimo cooailio separatum, reducit, et oam
, '
eadem conjungit. Atqoeid tamen seoundum impiam
' ,
hominum illorum linguam ita comparatum eia, nt
, prffielitisset nunquam illud accepisee, vel acceptum
.
quam ciliesime deponere ; peaeimum vero sit,
,
depoaitura iterum junctum videre. Qui vero venit
. ;
ad potentiam hostie frangendam, ia pro viribus
,
opera ejua atabilire annititur. Quid, inquam, ata
b i l i r e ? i m o vero deatractor tyrannidia illiue per
,

tolam euam vilam visus eat ipaum boo tyrannicum

<? ,
dominium, aspiua nanc quidem variie morbia, q u i ' ' bua opera ejua eubjecta e r a n l ; nuno autem morte

, , ,

.
.

, S
,

, '

; , '

^ . .
_
, -
.
r T

el corruptione, cui morbia consumpta tradebantur,

deatructum iterum inataurare, modo ab interita
excitana, modo a malia libcrans, idque totiea,
quoties mortuoa i n vitam revocavit, et morbos a
corporibua propulsavit.
X X X U l . Et, qnod adbuc minue ferri posse Yidetar, iade ab eo tempore uaque ad preeflena, non
deeistit tum per disoipulosauoa divino Spiritu aoiosi
tum per eoa qui boa i n officio exceperuot, a i m i libua actionibua idem domiaium conflrmare et perficere. Nunquid vero vel apnd Grsecoa vel apud
Barbaroa quidquam eat magia barbarum aut i m pium, quam quidem boo? Egoqaidem tale quid nuaquam video, nequeputemme, utviderem, alioquin

- C indignum
, ', ,
'

, '

.
,

'

^ '

, S ,
.
(52) ,

^ ,

,/

I V A ^ ^ T U .
U V T ^ ^ V T
,
, (53)

eaee. Gum Phariaaei

aliquando

qu

rerent, n u m lioeat homini qaaouoque de oauaa

uxorem euam dimitterre, vide m i b i , quomodo non
aliunde, oeo ex propria poteatate, aut ex gratie
dootrina Dominua noater, hominum amantiaeimas,
aed ex ipsa creationis bialoria el objeotionem eorum aolvat, et reprebensionem formet. Nonne
enim legislis, inquil, quod quid feeit eos ab iniiio
marem et feminam fecit eos ? clare per ipsam bano
formalionem diveream docena, non tam facile a o l vere lieere connubia, neque tam temere eo abripi,
quo impetus diffioulter coercendus impellit. C u m que creationem ipaam magiatram baberent, quod
nec pluree una conjugea dacere, nec conjugium
dirimere I i c e i t ; i l l i tamen nec prsceptum hoc ex
%

48

'

" diaciplina Moaaioa discere, nequedifflcultatem eolu-

'

.
, *
,
, , ,
, '

49

'

tam videre volebant. At ille inde contra utromque

decertans, velerem tantum regem propriam aibi
fecit, alque hino eam, quee gratiae eat, nectii. Qui
enim ex noo exaiatentibaa omnia produxit, ex q u i bua bumanam naturam i u maaculum et feminam
formando flnxit, utruraque i n anum conjunxit ;
ia, inqait, idem eet, q o i etbujatlegis eemina epar-

Ifatth. , 4.
V A R I i S LECTIONES E T NOT/fi.

(52) . Ita acripsi pro , quod non admitt i t aequene .

(53) . Hano voeem repoaui pro

quo erat i n me. enim q a e ac

paulo ante nodum viodioe dignum aignifloat.

PHOTII

350

PATRIARCHJE CP.

ait; et pr&cepit quod non liceat ex iniqua animi

aententia semel conjunctoa a se mvicera eeparare,

neqae immodicae sectari oupidilatea, et introducto
polygaroias vitio hominum generaiionem contaminare. Vides, quomodo inde ab originibua mundi Moaaicis lagem euam repetat, atque indeinitiumauura
babere oatendat. Poatea non Judeeos magia per Creatorem etcreatiunem ad ailentium redigens,quam eoe
omnea qui eo provecti aunt, ut bumanam naturam
calumnientur, e l generationem hominum ex ee
invicem convicientur, poat pauca aubjungit: Quod
igitur Deus conjunxit, homo ne teparet . Non decet, inquit, quaa Deus condidit leges, bumania
consiliie evertere, neque creaturae convenit, oontra Greatorem legee ferre. Neque solum in eam
43

dignitatem Mosaicam

(54)

creationem exponendi,

auia ratiociniis C

poetposuit, atque adeo nec divieionia hujua cauaa

exatitit, aed duritiee cordia vestri omnem i n vos
cauaam refert. Gum eaim illa perfectara legis r a tionem recipere nollei, et prioria illiua precepti
mutatiooem vobis peperit, et affectibua vestria
frenum boni ordinia nonnihil laxare coegil. Neque
enim vir, qui Deum vidit, neglecto creationia praeoepto, ad aliud digrcasoa eat, sed vestra repugnantia a rigore ejus remittere aliquid per diapenaationem s u a a i t : ne forte, cum connubium nexum
juberet eaae indiaaolubilem, duritiea et rigiditas
menlia raulto pejora efilceret, homicidio acilicet
aolutionem procurans, quam v i legis el doctrinae
Servator flagitium Judaeorum caatigat quidem, aed
et aimul quaeatioaem sopbistice prolatam aolvit,
oznneaque docet ut eum ecianl noslrum eeae conditorem, cujua etiam ha3C lex eet, ut maritua ab
uxore non recedat. Quae quidem initio ipsa creatione et conjunclione i n anteceaaum adumbrata,
deinde vero consilio et verbia ipaia promulgata et
diaerte propoaita est. NamqueTrinitatia i a i l n i t s et
omnipotentis utboaitas et regaumetpotentiam, ita
Matth. 6.

"

,

, , '
, ', '
,

. '

. ,

'

. ^
,
1

,
1

' ,

,
. , ,

* , ,
, , ' ,
, '

, $

? .

6 -

.

,

, , , ,
,

DOQ liceret efficere. His ratiocioiia et argumentia ~

4 J

' ,

phyaiologiam evehit, sed et

cam Judeei pro commendatione aententis au et

opinionie Mosen proferrent et objicerent, quippe
qui ipais permiaerit dimiltere uxorea, nihil ipai r e prehenaionia impegil, neque crimini eum fecit o b ooxium. Sed, quamvis ex ipaa creatione primeva
et ex Judaeorum exceptione occaaionem nactua
eaeet, cauaam bujua rei i n Mosea referendi, adeo
tamen s e a Moae accuaando abetinuit, ut eum potius aapientar tanquam diapenaantem egiaae profiteatur. Moses enim, inquit, ob duriiiem cordis vestn
permisit vobis dimiltere uxores". Hoc eat, non
ipae poenitentia ductus, veterem illam, quamque
ipee scripsit, legem negligena ad alterum illud eo
oonvertit, neque quam acceperat latentem, gratiam
divinam

260

. ,
,

, (5

ibid. xix, 8.
VARIAS LEOTIONES NOTJE.

(54) . 8ic scripsi pro , quod ms. exbibebat. Forte etiam reote iegerit .

261

CONTRA MANICHJBOS L I B E R I V .

. (55) et creationie digoitaa commaaia sunt et indiviaa.

Proinde et praesentie legis semina i a creatione
,

ipea Piliue, P a l r i quodad eaaentiam qualis, spar
git, carne vero nostra assumpta, et inter hominea


ut homo veraatus, verbia ipaia eamdem periicit
.
atque expouit. Et quia noa exhorrescat, vel crea ,
tionem noatram, vel Moaen, vel mundi productio, ' ,
nem non aolum ad contrarium principinm referre,
,
aed et blaapbemia ejusmodi cogitationibus, a n a i tente malo, iodulgeado, vel brevi tempore impie , talie lluctibus mentem permittere,uec potius quam
,
citiaaime ipaam aggreseionem evitare, el cum con
teotioae adveraari ?
.
'. /)
X X X I V . Preter ea vero quae dicta euot, Dominua
,
videna muodum, agooscit suum, et boc nomine
. ol appellana, agnoacere se declarat. Nonne itaque i l l i ,

qui eum forti ipsius maoui aubtrahunl, ipsa quoque

Cbristianorum appellatione indigni et privandi v i .
debunlur? Parabolam enim de seminante booum
,
scmen i n agro suo, etzizaaiorum diaaeminatioaem,
,
quam malua, dormientibus insidiatus, suacepit,
,

discipulissuis,utramque disceadicupidiaexplicaoe:
. , ,
Serens, inquit, bonum semen filius hominis e$t, ager
,
vero est mundu$ . Quem in suminaparabol agrum
. "
auum dixerat, ura i n explicaliooe mundum vocat,
, atque boc ipso manifeatat, non alteriua cujuedam,
, , '
aed suum eaae mundum terrestrem, i n quo corpo ,
re praesens verbura aalatia aparserit. Quando igitur
. "
veritas mundum suum ease dicit, idem vero et
, ^ malue affirmat, regna omnia aibi subjecta babere
glorialus :hiautem hominestemerariia lioguieeum
,
commuai Greatori ao Gondltori aubripiunt, vicia eimque diabolo vindicant, ooaoe iidem veritatem

in mendaciura convertunt, mendacii vero auctorem
, ,
veritatis aliarumque rerum gloria oroant, ac Do ^ , '
mino quidem eua auferunl,et praedoaiae jungentes

apostatam, et mastigiam ot refractarium conaervo

, , - rum auorum dominum constituunt ? Quomodo vero
i l l i verum horninumque amantiasimum Deum tide
bunt, qui se ipaos lyrannidia illiua aooioa et eervoa
;
vel potius primipilos gesserunt? Quod ai vero agri
,
et mundus boni bominumque amantiaaimi Serva ,
toria noatri sunt,aed potius malum principium
; " ,
illorum dominatum diatribuit, quomodo illia, qui

, ' JJ ob nomen ejua reliqueruat domos et agros, et cognationis naturalis praeclarisaima quaeque preemia
,
i a hac vita distribueoe, non adimit agroa, oec c s ,
tera quae ad aeosibilea creaturas pertinent, eed et

illa centuplici preemio comprehendit,ac tribuitillie,
, ,
quorum haereditas est vita aeterna", quomodo i i a , ' ,
dem strenuos suos amatorea mactat, quorum crealio, si mala fuis>et, ipaum quoque eorum amorem
, ,
apudeoe exatioxisset? Quomodo p r e m i i repeodeodi
,
, (56) , - partem ea facit,quae ae quidem ab initio possidere
Ab

Matth. , 37. * Mattb. , 29.

VARLE

LECTIONES E T NOTJE.

(55) . Sapersoripta i n oodioe ab eadem

m a n a eimt vox ; sed malai retinere alleram.

(56) . tta scribere jaaait seoeas et seriei

verborum pro , quod i n oodioe aoriptum erat.

263

PHOTII P A T R I A R C I L E C P .

264

licebat ? Multo itaque magis juetitia requirebat, ob **6 , ,

q u hia non darentur lalia, preemii loco,alii8 etiam

auferreotur. Quomodo deniqae locum habere potest, ul eapientia, omnem rationem superaos ea
quae a malo profecta aunt, cum bonia aaie donis
coDJungat, aiquidem agri agrorumque proventus
mali eesent prinoipii ?

, ,
, .

,
, * \

(57).

V A R I i E LECTIONES .
(57) . Videntur bic nonnulla deaiderari. Nam et aoruptua aermo eat, el veriaimile
fit Photiam nostrum nova quadam ad Arsenium

compellalione dicendi finem facturum foiase. In

ipso quoque me. nulla, q u s alias comparere solet,
colopbonia imposili nota iaveniebatar.

PATRIARCFLE
LIBER

DE

SPIRITUS

SANGTI

MYSTAGOG1

QUEM NOTIS VARIIS I L L U S T R A T U M AG THEOLOGIiE CIUSI S U B J E C T U M

PRIMU8

BD1D1T

J. H E R G E N R O E T H E R ,

S. Tbeol. Doolor ejusdemque i a Wirceburgenai lit. Univereilate Profesaor . 0 .

Ratitboa, MDGCCLVII. 8<> Sumptus fecit G. Josephus Maos.

J.

H E R G E N R O E T H E R I PRJEFATIO.

I. De Photio ipeo nihil est, quod in preeaentia hiatoriam non ita pridem Gallico termone c L Jager
dicam. Uberiue enim de hujua vita et soriptia ameleganter non minua quam aolerter pertractavit;
pliori opere aum acturus, quod Deo propilio uno
quod recens opua( ) aucloria acopo accommodatom,
alterove abhinc anno lucem viaurum eaae spero.
ueu Photianarum epistolarum aagaciaaimo,insigni
l l l u d monuisee aufflciat, viroa calbolicoa, dum d i illorum temporum stodio, judicio satia aouto,narrum achisma per eum in suae ipaiua gentiaperniciem
randi arte egregia aliisque ornamenlis ease p r e d i exoitalum, qusque iJlud prsibant ac comitabantur
tum baud diffiteor. Attamen proterquam quod, roea
facinora, ex anirao detestantur, nihilo tamen seciue
quidem eontenlia, ampliori adbuo usui esse poaennt
maximi aemper feciaae miram ejus eruditionem,
Byzantin Historite fontea, ac praeaertim Cedreno,
oujue praeter celeberrimum Myriobiblionvel
AmphiZonara et Glyca longe vetuatiorea, quodque univerlochianx quxstiones opera Era. Maii, immortaiia
sim natioaie nostr bisloriographi strietiorem ae
memori v i r i , maxima demum ex parte publici j u eeveriorem, licet minori venuetate
fulgentem,
ria faoto testimonium faoiunt luculenlum ; nemiiii
ecribendi modum methodumque sectantur, m i b i
deinde esee dubium, quin ex accurata ejus hiatoria
neque i n omnibua, que oocurrunt, quaealionibua
t u m dogmatum tum Eccleaiae ipaiue annales egregie
eadem mens eat idemque judicium, neque scopoa
juvari et illuslrari possint. Atqui Pbotii patriarobe
meus (utpote latius excurrens, in iis vero potissi&

( ) Histoire de Ptiotius, patriarche de Constanti-Paria et de Nancy, profeaaaur d'bi8toire k l a Sor. nop/tf, par M . I'abb6 Jager, Cbacoine bonoraire de
bonne, 2 odition, Paris, A . Vaton, 1854.
ft

165

DE S. SPIRITUS MYSTAGOGIA. J . H E R G . P R i E F A T I O .

266

m u m , que ad historiam litterariam attinenl) particula (4). Est bene omnino ecriptus, ac
patitur fines, quoe ille bene meritua auctor aibi volicet mendie non careat, et interdum gravioribue
l u i t pra38litutos.
quoque erroribua deformetur, ea tamen noa aunt
adeo frequentia, ut i n aliis illorum poaterioram
II. Jam vero quod ad pra386ntem spectat Photii
saeculorum manuscriptis quain plurimis ea eat i n l i b r u m , quem amplioris noatri operia veluti provenire. Statim vero intellexi celebrem Pbotii De
dromum exhibemue, editio e tribua potisaimum
Spiritu sancto l i b r u m , etai non inlegrum, hic
confecta fait codicibus, quorum duo Roraae proexstare, qualis jam a doctis virie fuerat deacriptus.
stant, tertiua vero i n Regia Moaaeensi bibliotheca,
aliis nonnullis, uti fleri poterat, in aubaidium vocaIII. Primus inter eruditos, quantum scio, h u tia. P r i m u m m i b i de ineditis adhuc Photii operi- jus operis mentioaem feoit Leo Allatias, q u i Trabas indaginem instituenti i n cod. Monac. G r .
ctatum sane luculentissimum illud vocat (5) alque
n. 27. chartac. saec. xv v e l x v i (2), majorem bujua
interdum ex eo quaedam suis acriptia interaerit (6).
operia partem contigit invenirc. Ibi enim posi Acta
Ex Allatio auas de boc Pbotiano opere hauserunl
eonciliorum a. 869 et a. 879 i n causa Photii Conan o l i t i a 8 , q u i de Hiatoria G r s c o r u m sive eccleaiatantinopoli celebratorum, fol. 449 a, sub titulo
atica sive litteraria fueius egere (7). Ampliora de A a T i W v o c c u r r u n t p r i m o l o c o m a m eaeculo nostro dedit Gard. Maius, cum Amphv
quatuordecim paragraphie diatincta cum ioitio
lochianarum Qumstionum ineditam adhuc nobilis ' ea
eimam partem typis evulgaret ac aimul plura Pbotii
ipsa argumenta de Spiritus aancti ex solo Palre
opera luce publica buc usque carentia recenseret.
processiooo, quae in aecunda Pbolii epialola ed. LonQuanquam, ita doctiaeimua cardinalia (8), alia
din. a. 1651, p. 51-54 leguntur, et quidem buic
quaedam Pbotii acripta de Spiritu sancto (9) exstant,
editioni ad verbum cooaona. Sed fol. 450 a, aine exhic tamen liber luculentua et variua atque prolixue
lerno e l etidentiori novi operia indicio, niei quod
nondum lucem aspexit, etai noa uno in codice V a n o v a i n magine notata xnox aequitur capitum ae- ticano inest atqae i n aliis eliam bibliotbecis (10)
r i e i (3), immediatepost quatuordecim illaargnmenta
occurrit. Et i a uno quidera ex Vaticania, scilicet
legitor :
216 (II), Metropbani id opua tribui obaervavit A l
latius (12), i n qno codice libros quoque adveraua
,
Manichaeoe eidem Metropbani, Smyrnensi e p i scopo (13), tribui ego ipsc vidi. Sed tameo banc i n *
Q acriptionem;(14) quis non falaam agnoacit, quam tot
(aic)
(aicj '
,
.
alii codicea refellunt ? Si vero locue operia coneide, . . . Texlus porro a fol. 450 a (lin. 2, ab retur, ubi de Joanne papa aermo flt, nemo Pbolium
infra) usque ad f. 462 b, exlremarn paginam perauotorem esse dubitabit. Nunc, ut operis conspectum
lingit, et abrupte deainit novo notato capite [ -4] exhibeam, utar codice Columnenei Vaticano, quem
(9) Gf. Fabrioium et Harless. 1. c , p. 13, 14,
(2) Gf. Aretin, Beitrdge zur Geschichte der Lileratur. MQnchen 1803. 1806; t. I, fasc. i ? , p. 18 25, 28, 29.
(10) Uarle88. 1. c , p. 29 memorat msa. Paris, i n
seq. ; t. VII, p. 387.
bibl. publica cod. 1228. n. 2 ; Venot. i a cod. Mar(3) Hinc i n N o t i t i a codicia 1. c . ; p. 18 acribitur;
ciano 167 (teate Morellio i n Bibl. ma. G r . et Lat.
Sermo bic quasi i n duoa libroa divisue est. Primo
I, p. 95). Bscorial. (V. PlOer llinerar. per Hispan.
enim occurrunt capita xiv, tum capita x x x i n .
p. 187). Sed et alibi idera opua reperiri baud d u (4) l b i d . : Finia vero eat mutilus. Sio enim deb i u m , ut vel Moaac. codex oatendit Fabrioio et
a i n i t : "
- -
Harlessio aon ignotua, q u i tamen aliud i b i opua
...


exatare exUtimarunt, de quo paulo post ( 4) age .... Fabriciua, t. I X ,
raus.
. 563, inter inedita recenaet. Iofra legitur:
(11) Scil. Palatino 216 membran. S u n l qui eum
, h. e. : ex&quatum suo
protoiypo. Neque boc exemplar, e quo noatrum
ad aaec. xxii vel x n i perlingeret censeant.
deacnplumfuit,integrum l e i t u m babuisse, auadere
(12) De consens. I. c , p. 575.
(13) Melrophanem buac Pholii equalem meYidetor acriptionis modua i n flne f. 462 b, quo exmorat aaactua Nicolaua papa epiat. 8, p. 53. E l quit r e m e line aliae aliia breviorea triangulari fere
dem bujua episcopi celebre satia nomen i n illorum
forma ponuntur, quod io librorum concluaionibua
fieri coneoavit; ultima vero et penultima regula- temporum bistoria eat. M. E x Metrophaaia
Smyrnenais ep. expoait. i n I. J o . ep. locum citat
riter acribuatur et totum epatium occupant; tot
Veccus sive Beccus epigr. v m in AUalii Grxcia orenim aupererant verba, ut commode ea forma conthodoxa, vol. II, p. 605, 606, Romae 1659.
tinuari baud potuerit.
(14) lascriptio cod. Palat. 216, f. 211 b, eat h a (5) Leo Allatiua, De Eceles. Occid. et Orient.perpeiua consensione, l i b . n , o. 6, n . 4, p. 575, ed. jusmodi :


Colon. Agrip. 1648.
*
(6) Exhibemua ea i n Notie ad Pholii textum.
,
(7) W a l c b , Historia controversiae Grxcorum La~
tinorumque de processivne Spiriius sancti, Ienae 1751, , . . ., u l i a titulo noatro ; deeat aolum
p. 37. SchroBckh Christliche
Kirchengeschichte, ' in . Eidem Melrophani io cod. G r .
tbeol. Vindobon. 249 (Vide infra ad o. 3 textus
tom. X X , p . 499. Fabriciua, Bibliotheca
Grxca
noatri notam 20 et ad c. 6 not. 55) quaedam noatri
i . X I , p. 28 ed. Harlesa.
(8) Scriptorum VeUrum nova Collectio, tom. I, operia partical aacribaalar.
Prefat. DePhotio 7, p. x x n i aeq. ed. Romo 1831.
?

P A T R O L . G R . CII.

267

PHOTII PATRIARCHiE C P .

268

Titulua L Leo III, Beaedictus III, Joanaes VIII, A d r i a n u e l l l .

(Nicolaum I, Adrianum II, et Marinum I, utpote
sibi infeneoe, reticet pravo nec proraua tolerando
(15).
artiQcio. Reapee priorea duos reticeri a Photiania
'
aolitos querilur Allatiua de cooa. p. 590.) Illam
(16), .
etiam clypeorum Romanorucn famigeratam hiato , . . . Illico Pholiua eopbiriam, quibaa aymbolum inscriptum eral, attiogit
emata eeptem aupra triginla pro suo errore de
Photiua p. 312, super qualegendue saltem Allatiua
aancti Spiritus a eolo Patre procesaione proponit,
de COQ8. p. 580, 581 et oonlra Hotling. p. 418.
q u jamdiu aophiamata in Graecia Allatii ortbodoxa
Poat haec additia paucis epicberematibua finem l i necnon apud alios theologoa refulata acimus.
bello impoDit (18).
Exln triceaimo octavo capilulo objicit sibi Pbotiua
Pauli effatum. Misit Deus Spiritus Filii i u t , de quo
IV. brevie aynopaie, licet non uodequaque
dicto ratiooinatur uaque ad quadrageaimum tertium
accurata (neque enim aliia gravioribusque curis
capitulum. Exia Latinorum Patrum, Ambroaii,
occupatumvirumemiaentissimummultum temporia
Augustini atque Hieronymi verba aententiae au
bujua operia lectioni tribuiasecredendum eat),aatis
repugnanlia Graece profert (17), quorum auctoriiati (tamen opua nostrum deacribit ejuaque argumentum
ne acquieacat, ridiculo et pernicioao arguraento
delermiaat. E x hia alque ex variia Pbotii fragmeuutitur, nempe quod alii quoque ecclesiaetici P a tis, quae ex Allatii aliorumque allegationibua colletrea parum accurate de aliia rebus interdum locuti
geram qusque magna ex parte Monacenei textui
fuerint; quoe inter poait Glementem Romanum,
omnioo oongruebant, certior plane factua aum, boc
Dionyeium Alex., Methodium, Pantaenum, Glemenin codice Pbotii ipsum i l l u m exbiberi librum, q u i
tem Alex., Pierium, Pampbilum, Tbeognostura,
faoile latere diu poteral, noa solum quia q u s i n
IrensuiD, Uippolytum, Baeilium : quaai vero bao
priacipio a fol. 449 tribua fere paginia leguntar,
aermonia ratioae Patrum prope uni?era auclori- j a m typia vulgata erant (quod tamen haud acio aa
U t i impune resistere non possimus. Porro non
plures animadverterint), aequentia autem nullo
tres illos aolum Latinos Patrea, sod permultos Graerubro nullaque luculenliori acripturae diatinctione
coe orthodoxae senlentiae favere, cum aliunde exnotata, cum novi operia titulus iospicientium f u ploratum esl, l u m magnue eorum numerue coageret oculoa, ad idem perliaere scriptQm censecervatur i n valicanis codicibus 606, p. 240 aeq., et
b a n t u r ; verum eam potiua ob cauaam, q u i a b i b l i o 1115, p. 46 aeq. E x i n Pbotiua a column. cod. pag.
grapborum falsae, ut ego puto, notitiae i a errorem
304 inoipit recensere Romanoa Pontificea, q u i
ob?ium de alio ommoi Photii tractatu ioducebant.
proceasionem Spirilua eancti sine addilamenlo FtQuem enim iati (19) recensent Pbolii librum
lioque dixerunt (quod argumentum Allatius de
cujus initium :
cone. p. 583 tel boc uno responso aatia inQrmat,
'
quod b i non dixerint: solo Palre, sed Patre,
, quibua
et quidem anle natam banc controveraiam sic ipsi
iisdem verbis, u t i diximus ( 2), incipit Pbotii de
tule loquebanlur). Sunt aulem h i apud Pholium
eadem materia argumantatio i n epiat. 2, edit.
pontificea: Damaaua, CcBlestinue, Leo Magaus,
Londin., eum vix peculiarem ejusdem patriarchaj
Vigiliue, Agatbo, Gregoriue Magnus, Zachariaa,
baberi posse tractatum,sed partem esseex hac encysua vetustas emendatioque

commendat.

operis eat :

(15) Ne bunc tilulum ei praeferamus, quem (ex

cod. Vatio. 1923) praefixum babet editio noalra,
auadent l u m aliorum codicum aucloritas, tum concilium a. 1156 Gonstantinopoli celebralum (Mai,
Spicileg. Rom. t. X , p. 38 seq.), quod testiraonium

putatione recurruot, tua sophismata, tua impietas,

vecordia, elc, in genere asserlorera quemlibet illius
doctrin reapiciunt, quem oratorom more veluti
eibi praeaeatem Pbotiua fingit, non vero ad eom
pertinent, qui librum ipse mittit. Neque &d aliter
profert
atatuendum nos cogunt illa, ad quas Maius proto i n nostro opere J cat (Golamn. cod. p. 300. ecil. cap. 70) auctoria
contentum (vide cap. 27, tum Nicetae ChoniataB
verba, qu eodem paoto aatia commode explicari
allegalio in Laurent. bibL plut. I X , cod. 24. p. 382 poaaunl.
(Bandin. bibl. Laur. p. 434).
(17) Non citat Photiue borum Patrum textue, sed
(16) Supra scribitur . T u m p. 300 potiua variis ex ralionibua textuum auctoritatem et
seq. constat, bunc Bcdam fuisse orthodoxum et
authentiam impugnal. Uniua Gregorii M . teatimoPhotiania partibua adversantem, imo et tractatum
nium explicitum affert, teraione lamen ab origioali
De Spiritus sancti Filio processione ecripsiaaa.
textu ditrerente.
M. Inscriptio ad Bedam deestin aliia codicibua;
(18) l n aequentibus Maiaa ea profert, q u e Pboa Joanae autem Becco citatur locus idem ille de
tiua perhonoritice dicit de Damaao, Leone I, V i g i Joanne VIII, ad quem supra provocarat Maiua, ut lio, Agatbone, Gregorio I, Zacharia, Leone janiore,
exstana ( L i b . , ad
Benedicto III, atque Joanoe VIII, summia pontiflciTbeodorum Sugd. epiac. o. 4 Grsec. orthod. t. II, bua, et i n iis potiflsimum immoratur, qaae de boc
>. 138, 139). Praelerea eum, quem Photius boc i n poatremo pcntifice habet. Sed harumobeervationum
ibro alloquitur, (ractatum pro Spiritua aancti propotiorea acoommodatiua ipsi Pbotiano textui infra
ceaaiona a Filio compoauiaee, negari non immerito
apponendaa esse ceoeuiraoa.
poteat. Nam tum in fine t u m i n ipso exordio operia
(19) Lambec. Biblioth. Caesar. t. III, p. 304.
aeaarit Photiaa, bunc a se petiviage confutalionem
305 ed. Kollar. Fabriciue, Bibl. Qr. l i b . v, c. 35,
dogmatie Latioorum et verba illa, q u totlea i n die 16, n . 3 ; t. X I , p. 29 ed. Harl.

DE

S. S P I R I T U S M Y S T A G O G I A .

clica decerptam, additia interdum nonnulis exaliis

ejusdem lucubrationibus, j a m pridem suspicatus
fueram; suepicio vero, mihi ealtem, i n aummam
probabilitatem tranaiit, cum non solum praefatum
Monaceneem, sed et illum ipsum Vindobonenaem,
codicem, cui fere aoli innitebatur Fabricii aaaertio (20), perluatrasaem aliaque indicia deprebenderem, q u a idem de nonnullis quoque aliia codicibua (21) dicendum eaae conilrmaro videbantur. Hinc
ex Pbotiaaorum operucn catalogo ejuaxodi l i b r u m
expugendum oenseo.
V . Sed ad rem noatram revertamur. Monacencia
codex,uti dictum eaL,non totum Pbolii librum suppeditat; desinit i b i , ubi respondere conaturad argumentum ex Ambroaii, Hieronyrai atque Augustioi
auctoritate petitum, praecise eum i n locuru, quem
c&p. 67 notavimus, ubi cap. 34 ille exorditur (22).
Qaaeigitur i n nostro codice deerant, ea ex aliis, ac
praesertim ex Vaticanis, supplenda aimulque texlua
collatiooem inslitueodam operae pretium.duxi. Sed
cum Romam adire non possem,aliurum uti cogebar
opera et induatria. Viroe tamen humanissimos
nactus aum, qui ibi manum operi admoverunt et
utrumque partim labore proprio partim per scriptorem rei aatiagQarumlibenterpreeatiterunt. Atque
adhibitua i n primia fuit eodex Vaticanua 1923, qui
aotea L o l l i n i fuerat, Allatio bene notua, idem ille,
ex quo Amphilochia edidil Maius, Bombycinua ac
seculi ferme x i u , eleganter omnino acriptua (23);
deinde Palalinus ab iiadeua doctis viris laudatua
(3), q u i illo adbuc paulo antiquior eaae fertur. Ita- ^
qoepriorem, eamque majorem operia partem tres
codices auppeditarunt; Vaticanus cum Monac.textu
a rae, ut vere teelari possum, quam
fidelissime
exscripto collatua fuit ac Palatinua in subsidium
vocatns; deinde posterior pars ex Vatic. eodem
f.203 b . 208 b. deprompta est, cum quo rursum
conferebatur Palatinua. M i r u m i n modum duo i l l i
Romani codicea inter conveniunt; Monaceneie,
utroque j u n i o r , plurca aliaa ostendit lectionea, neqoe tamen (ai raenda acriptoria demaa) omnino
spernendaa; bujus lacunaa et biatus expleverunt

J. HERG.

PRJEFATIO.

270

^Ii; sphalmata amanuensis hinc pariter correota

sunl, ia quibus quaedam eraat sensum omDino perturbantia; ter circitar integraa lineae omiaerat
ecriplor ille aaeculi xy, ut videtur, exeuntia vel xvi
ineuntis. Adeo vero ae coiTimendabat Vatic. textue,
ut nonniai pauciasimis in locia ab eo recedendum
esse rati aimus. Huic itaque textui generatim adoptaio variantes lectionea tum i a Monac. et Palat.,
tum aliunde repcrt apposite fuere; interpunctio
pro opportunitate conatituta, acribeadi mos hodie
usitatus regulariter servatus eat, i a paucis tantummodo yel majoris perspicuilatis vel commoditatia
gratia ?el ob aliaa satia obvias ratioaea derelictus (21). Divisionem capitum novam adornavimus,
relentis inter uncos capitibus codicis Vaticani,
iisque Graecis numeris designatis (25). In prolixa
illa de Galat. iv, 6, sicut in sequeati de Latiaie P a tribus dieputatione, Vaticanus aovia rursum lilteris
paragraphos distinxerat, quae pariter ia bac edilione aervatae fuere.
VI. lliud vero maxicne ingratum erat, quod Columnenaem codicem ab A. Maio adhibitum aaltem
aliorum opera conaulere datam non erat. Hujua
enim numerum cardinalia baud iadicarat, quaeque
mihi bia ac tertio sollicite per lilteraa requirenti ex
codd. Column. indice referebanlur, apem penitus a u ferebant fore ut illemox adbuc delegatur.Hacitaque
apo depoaita editioni liber mandatus eat, nec d i u tius cunctandumexistimavi,praeaertim cum a l i a me
curae ab hoc libro avocarent, digao tamen omnino,
qui eruditis offeratur.Sed cum jam sub prelo easet
Pbotii textua, irao vero maxima ex parte excuaue,
tandem allatua est nuntiua, codicem a Maiolaudaturn esae iaventum in cod. Gol. 38 (al. 34). memb.
in-4, eleganler conscripto, qui paginaa ipaiua M a i i
manu aigoataa, secundum quaa Photii verba ipee
citaverat, in hoc tractatu osteadat; et bunc i b i i n tegrum cxatareapag.271 usquead pag, 317,quemadmodum et in Vatic. et Palat. Ilunc codicem
qui inspexerunt perili saeculo decimo lertio asaigoandum arbitraotur (26). Ea res, q u s praeter omnem exapectationem evenerat, moerore aimul et
1

(23) Vide Maium I. c. Praef. de Pbotio 1, p. xiv.

(20) Revera cod. Vindobon. Gr. tbeol. 168(juxta
(24) Ne v. g. cegre ferat eruditua leclor, dum
DDID. Neaael.; Lambeccio est cod. 6 i ) , n. 23,
cap. 19, 36, 76, in , videt iota aubacripturn
f. 352-354 nil aliud continet, niai biec ipsa ep.
e n c y c l i c a argumenta, ut ego Vindobonae ipse vidi, D quod aeveriorea grammatici removere solent. Quod
apectat ad vocem (pro ;), ea vox aexcentiea
et accurate proiode reapoodet iia, qum in praefato
fere hic occurrena abbreviate primitus nobia scripta
Ifonae. f. 449 a. - 450 occurrunt. Initium utrobifuerat, isteque calami ductua facilior ex maa. et veq u e : ut a u p r a ; finia : tustiorumlibrorum lectione familiaria quodammodo
. Caeterum textum libri De
eiTectus est et conailio retentus, ne i n emendando
Spiritus S. myslagogia, in iia Cesare bibliothecas
eodicibaa qai juxta catalogoabuc pertinere videban- exemplari pertubatio augeretur. Licet vero iate
acribendi modua ab accuratioribua editionibua
tot\ noo r e p e r i ; quinque eolummodo aegmenta inter
amandatus fuerit, tamen exemplia DOQ caret i n l i a r i a excarpta i n duobua maa. (Gr. theol. 249 el 324)
bria saeculo etiam nostro vulgatia. (Vide Scotti Amnacta* aum, q u e brevissima, quae suie locia
capp. 3, 6 61, 68, 93) in hac editione sunt adhi- philoch. Phot. Neapoli 1814 p. 5 et pasaim.)
(25) llis argumeota praescrtim ex ratione theolonta.
gica desumpta apte plerumque diatioguuntur.
(21) Cf. y. g. Morellium B i b l . maa. Venet. I,
(26) Excipiunt in hoc codice Pbotii librum epip. 95 de cod. Marciano 167, et infra 6, not. 3.
atolae ejuadem ad Nicolaum papam, ad oeconomura
(22) Diviaiocapitum Monac. codicis ab illa differt,
Aatiocbenffl Ecclesiae, ad Bulgariae principem, ad
q a i n aliie, et nominatim i a cod. Colum. a Maio
Bardam Ca38., ad Michaelem III, et ad Basilium
dbibito, reperitur; dum ille uaqae ad eum, quo
Macedonem imp. (p. 317-410), quaa omnes j a m v u l deaiait, looum nonmei 33 capita numerat,iate jam
gata3 sunt parlim ab Antbimo Rhemnio., partim a
babct43.

271

PATRIARCBJE

272

CP.

gaudio me affeoit; mcerore quidem,quod tam eero

codex iete repertaa est, gaudio vero, quod
tandem repertua. Illico, quamvis quem tunc
onum rogare potui virum eximium,tum commuais
patri tum amiciti p u r a vinculis mibi intime
junctura, jara importunia meis interpellationibns
aatis defatigatum ulteriori molestia afQcere formidarem, potiores tamen hujua libri variantea lectionea colligendaa cenaui, quibua nonnulla cmendariet
illuatrari poesenon imracrito jadicavi; ideoquedesiderio timorem auperante, ut et hoc mihi prostet,
nulla interjccta mora ab amico flagitavi. Nec fruetra: raox annuit illo pro inaigni sua in rae benevolentia; ita non eine fructu quartum hunc codicem, quanlura tempua ao rea ipsae perraittebant,
adbibere adhuc licuit. Porro Golumnenais codex,
ut jam Maiuaobaervarat,exemplar auppedital emendatissimum ; pluribus ia locis cum Monacenei noetro omnino concordat, eaepiua, ubi variaa inter
lectiones eligendum nobis erat, lectionem a nobis
adoptatam confirmat,inaliisvero locis, iiaquepaucioribaa, nobia refragatur. Plures aane ejuadem
lectiones amplexua easem, ai mibi antea praeato
fuissent. Verum dum iis carebam, nimia fortasse
anxielate ductua, religioni mihi ducebam, contra
mss. auotoritatem, prouti tunc explorata era, sine
caaea gravissima immutare textum ; nec causa
aatia gravis mihi videbatur dictio minus interdum
concinnaatque ctiam grammaticarum quarumdam
legura neglectio, qu facilein poaterioria Greecitatis
auctorem, eumque licet eruditissimura, tamen ser- ^
monia elegantis ac puritati haud magoopere deditum, imo in scribendo justo negligentiorem et, ut
ipse indicat (Prefal. in Amphiloch. Quxst. ed.

nobis transmiasaa (28) complecteatem ; aateriaco

autem eas lectionea notavimus, quae i n texlum r e cipicndae videbantur. Quoad ree atque sententiaa
nolatu digna non occurrunt, si titulum excipiaa j a m
supra ( 3) deacriptum et mentioncm morbi, quo
se detentum dicit auctor (cap. 96, not. 5); exordium plane idem eat ut in aliia codicibua, idem
quoque finis; neque reperiri quidpiam potuit,quod
reaBeda?episcopi,cui boc in codice liber iuacriptua
est, meliua ac perfectiua adumbraret. Haec potiora
aunt, quee de Col. codice diu reqoiaito et taadom
ab amico ocque docto ac modeato feliciter detecto
animadverlendababeo. Nequebic stetit egregii viri
labor, aed sua sponte alia hujus operia mas. invenire satagens.el Ottobon. cod. o. 27 naclua est,qoi
tamen oulli amplius usui erat; nam euradem omninotypum prae se fert ac Monacensia noater et veluti germanus ejusdem frater habendua eal (29).
Gaeteruraineignem eam liberalitatem,qaaVaticaD
bibliotbocae Ibeaauri Romanorum ponliGcum i m pensa cura collecli et locupletati eruditia Jam d u dam aperiri eolebant, ego eatia abundeque sum cxpertue, eamque grata mente recolo; maltia eam
praeconiie celebrandam putarem, niai orbi ea eeset
notiaaima et laude quavia loage superior.

R. Montacutio. Hoc codiceusus est Gard.Maiua in

edendia Leontii Byzintini acriptia (cf. Spicilcg. Rom.
t. X , Praef p. v, et not. ad p. 151); ot Tbeodori
Mopauesteni Fragmentis (Nova Coll. t. VI, Praef.
p . x x n , ot p. 298).
(27) Jam nunc istas varianies lectiones propriura
ad locum reponendas curavimue. (EDIT. nov.)
(28) Quo rea celerius ac aecuriua tieret, folia j a m
typia impreaaa Romam misimus, et aic accurata
potuit collatio inatitui.
(29) Revera Ottoboa. codcx 27 cbarlac. in fol.
eadem ratione ut Monac. auppeditat Acta concilii
octavi(f. 228 seq.) et synodi Pholianffi a. 879 (f. 317
seq.); deiode (385 a) eadem inacriptione et iiedem
verbii 14 illa argamenta ex encyclioa ep. deaumpta

( v i d e 2 , et 4, not. 2) exhibet; eodem pariter

pacto (f. 387) cum verbia illia :
; . . . opUS
nostrum introducit,quod et h i c m u t i l u m reperitur,
et auidemf. 401 a. ad eamdem particulara ! desinit
(vide aupr. 2, not. 3); quinimo lectiones habet
fere omnes Monacenai peculiares, ne mendis q u i dera scriptionia cxceptis. Sic c. 1, p. 3 (not. 1). leg i t u r : ; ibid. (n. 4 ) : ; c. 2.

VII. Jam ratio nobis reddeoda est de iis, q u

in notis Pbotii libro addita fuere. In primia aedu/o
notavimus variae ejusdem partes modo breviorea
modo longiorea, qua? apud alioa allegabantur a u ctores; deinde et plura aubjunxiraue, quae P h o t i i
verbiaelaenicntiia iilustrandis viaa auQtopportunat,
praeserlim vero, quae alibi ipse in eamdem sententiam diaputavit quaeque ex hoc libro poateriorea
Graecorum scbismaticorum theologi desumpserunt.
Scotti pag. 3),
Etenim quamvia hsec Pbolii dieecrtatio n i l fere no penilua , respuentem, cadcre omnino vum nec alibi dictum contineat, atrnm tamen de
potuerunt. Nunc autem nonnullis M o n a c , sicut el
processione Spiritua eancli placitum nullo alio
Palat.,lectionibus novum robur cx Colum. accedil,
opere ea dialeciica dexteritate, ea expoaitionis
duriorea quaedam pbraaca voccsquo emolliuntur,
ubcrlate corroborare ac munire visus eat, qoalem
interdum et clariua Photii mena patcscit. Sed haec
opua noelrum oatcndit, quod ideo inler omoia
nonnisi pauca libri Joca afilciunt. Jam vcro, quod
ejusdem generis Pbotiana opuscula principem aibi
UGurn adhuc praestare potuimua, praeetituri absoviudical locam. Quamobrcm lcctori non ingratum
lutae ao perfectaejam oporia editioni variantium leputo, quod in notisob oculoe ponere conatue som,
otionum catalogum prsemieimus (27), practor eas,
quaB in aliia hujusmodi P b o i i i libria coneona repequaj jam ex Maio dcscriplae fuerant, illasque qua9 U riantur, quo pacto alibi versutua ille schismatia
ad l i b r i finem referuutur quasque, ut stalim acceparena eadem argumenta evolverit, quibua ea forpimus, ita ad ipaum textum adbibuiraus, oranea
mia pro ingenii fecunditate inveetierit, novo fere

p. 4 (n.3)

:... ... {.

4);

ei sic

deinceps. De astate codicie mihi scriptum fuil eurn

ad aasc. xv, vel potiua xvi pertinere; ad eadem
tempora apectat MonaoensiB. Omnia oplime q u a drant; ad unum plane foatem reduountur tum 01
toboo, tum Monaceosis.

273

DB

S. S P I R I T U S M Y S T A G O G I A . -

J. HERG.

PRJEFATIO.

274

aemper modo eadem plane inculcans ac au genlis

aophistarum artes uodiqne excolene et profuQdeaa.
Porro ejaamodi comparationi inserviunt: 1) ejusdem
ad Orientie praeaules celebria illa encyclica, cujua
j a m mentionem facimua ( 2, 4) queeque pro parte
aaltem huc apectanle in aliis codicibus operinoslro
prsOgitur (ut in Monac. et Oltob. cit.). in aliia
aubjicitur, unde et liber noater ' inecribitur
(Valic. cit. Allat, c. Hotting. p. 196); deiade 2) a l tera ad Aquileieneem aQtialitem cpiatola, a Baronio
(ad a. 883) Latina, a Combefisio et ab Anthimo
Rhemnicenai (30) Graece edita; ac denique 3) breve
i l l u d opuaculum, quod Eutbymiua Zigabenua aub
Pbotii numine Panoplim euaj tit. 13 inseruit (31).
G r e c a m hujua Panoplix editionem anno 1710 in
W a l a c h i a publicatam, qua una himc titulum contra
Lalioos Graece exbibet (32), diu frustra quaesitam
U n d e m Vindobone inapexi et cum nonnulia Casaare bibliothecae mas. contuli. Id in primis animadverti, non temere Allatium bujus opuaculi authentiam suspectam habuiaae, illudque, ei revera
P h o l i i ait, aaltem ioterpolatum esae babendum,
nallo vero paoto hoc jejunum et exile eoriptum
cum opere De Spiritus sancti mystagogia posse comparari. Hojua breviseimi Iractatue textum edilioni
mec aubjungendum eaae ratus aum, tum quia non
ita facile occurrit, tum quia lector per ae de eo j u dicium ferre deeiderabit. De quo opuaculo praemonenda h s c exiatimo. Prior pars (c. 1-8, qum faciliua
patriarchaa nostro vindicari potest, eodem fere pacto
legitiir apud J . Beccum, qui saecuio x m , boc opuaculom Photii nomine iusignitum rofellendum eibi
sampsil (OraL de un. Eccl. Gr. orthod. n , p. 154179), apad Eutbymium (op. cit. tit. ' . ' aeq.)
et in cod. Vindobon. Theol. Gr. 40, (33) n . 63,
f. 138, 139, nbi pariter Pboiio ascribitur. Quoad
alteram vero partem (a cap. 9 noatrae edit.) citatoa
Viodob. codex ab Euthymii textu (34) plane differt;
poeterior U m e n cum Becci allegationibue proclare
consentit, atqueeodem modo legitur in cod. Monac.
Gr. 66, f. 81, 82. in altera synopei argumentorum
Pholii a Nicolao Methonenei facta. Quodsi in hoc
Eutbymii textu sermo eat de Sergio j u n . patriareba, q u i poat Pbotium floruit, id posterioris Graeci

^ additamento tribui poterit. Textua vero praedicti

cod. GsBsarei, cum quo alterejuadem bibliothec,
Gr. pbilos. 258 (Lambeccio 43) concordat, apiid
Euthymiumetiain proetat (brevi excepta paragrapbo) cum eodcm Pbotii libello conjunctua, sed tanquam desumptus ex alio omnino auctore ; ibique
in fine (p. 120) Alexii imperatoris cum Mediolanenai antiatite disputantia (asc. xu) flt mentio.
Saae, uti exstat, neuter textua ad Pbotii tempora
pertingit, nec sine ratione tolum libellum qui i n
mas. plerumque a Pbolii operibua aejunctue comparet, et alibi, etiam quoad priorem partem, sub
Nicolai Methonensie nomine prodit (35), epitomea
et ayQopein ex Pbotii diaputationibue fortaeae ab
eodem Nicolao elaboratam diceree. Neque W a l * chium et Fabricium contra Allatium authenliam
opusculi defensuros fuisse credere licebil, a i l i b r u m
De Spirilu sancto nuncprimum edilum perlegiasent,
cujue synopsis et cpitorae i a boc Eutbymiano opueculo conepicitur. Attamen non penitus repugnaverim, ai quia hunc libelluro, prout eum juxta E u thymium 13 capitulie diatinclumruraumpublicamua
(p. 113-117), potiua a aequioris v i homine illa
paragrapbo, qute de Sergio agit, locupletalum, noa
vero penitua celebria patriarchae abjudicandum cenauerit. Pholio enim illum tribuendura esse euadere
possunt: 1) Becci atque Euthymii auctoritaa,
tum 2) nota Pbotii in hac materia varie expolienda
eedulilaa ejusque mos, modo breviua modo enuclea, tius eadem profercndi, tum 3) plurimorum codioum
' inecriptio, quibue i i praevalere vix possunt, qoi
Nicolai Melbonenais nomen in fronte geatant, p r e aertim cum qu maaifeate sunt Pbotii, in nonnulia
mae. huic Nicolao ascribantur (36); quibuaet aliaa
rationea suffragari non ignoro.Bed in praBsentia mei
instituti non est, ista dirimere. Me autem merito
hunc libellum multo roinoria feciese, quam l i b r u m
De Spiritus sanctimystagogia, collatio brevisaima
uaicuique legenti patefaciet.

(30) A n t h i m i hujus anno 1705 evul- ^

gatam, quo e t c l . Jager usua eat, nondum invenire
t t o i ; i n i i s , quaa huo uaque adii, Germaniae b i iothecis DOD exatat.

bliographicum Hoffmannianum, Lips. ed. a. 1833,

quod t. I, p. 250-252 amplisaime edita Euthymii
opera recenset, ejusmodi Panoplix editionem norunt.
(33) Lambeccio eat codex 97. Gf. Bibl. Caeear,
t. III, p. 399, 400, ed. Kollar.
(34) Euthymii codices, qui in multis bibliotheoia
proalaat (Vatic. codd. 667, 668, al. ap. F a b r i c ) ,
nullam, quantura scio, hoc in titulo differentiam
exbibent.
(35) Cod. Laurent, 12, plut. 9, n . 3. Bandia
Catalog. p. 406, 407.
(36) cod. Vindob. Gr. theol. 325, f. 1 verba
ex Photii ep. 2 tribuuntur Nicolao Metbononei, ut
alias, 8i bene memini, in cod. Vindob. 47, n. 4,
f. 272 Nicolao Cabasillae. Alia exempla babea apud
Fabricium eeu potius Harleasium, 1. c. p. 29, not. cc*

(31) T i t o l u s ibidem est:

rSn ', '

, '
. Eodcm modo citatur apud Allatium S.ymBiet. n , p. 419 I n i t i u m : .
Cf. F a b n c i u m 1. . t. XI, . 25, cd. Harl., ubi
plirascito digna notaotur. Quaedam mss. opusculi
recenaentar i b i d . p. 29, nota cc.
(3)) Quodai editio Panoplix cura Matthaei Lipaiae
i . 1792 publicata alicubi commcmoratur, error
ubeste videturinde profectua, quod Cotnmentariua
ia qoatoor Evaogelia eo anno ac loco ab codem
avBlgataf c a m illo dogmatico opere confundatur.
Neqae diligentieeimi aoriptores neque Lexiconbi-

VIII. Adjunximus praeterea i a notia, quantum

epatium permittebat ac finis nobie praeatilutue,
poiiora, qu poeteriorea Photii aasecta ex libro nostro hauaiase videnlur, quo faciliua ejuadem in i l l o rum theologia pondus preliumque dignoaci qneat,

275

P A T R I A R C H i E C P .

276

IX. Ne qua in re calholici tbeol^gi muoeri deease

in prirais Photii 9yllogismos a soeculo nono
videamur, neve quis vitio nobia vertat acbiematici,
usque ad decimum quintum mira arte expoliloa,
imo hsretici operia edilionem, eamqae sinistro
ampliflcat08 a c variia sub formis sexcenties repeoculo inlueatur (41) quamvis praeeertim hac
titoa fuisee constat; p r caeteris vero jain dictus
nostra etale nemiai theologorum formidabilia b a Nicolau8Methonensi8,quemmultiundecimo8aeculo,
beri queant obtusa scbismaticorura arma, diarecentiores vero duodecimo vixisse Iradunl (37),
eertaiionem aubjunximua antirrheticam,eive potiua
quique et a l i a t u m de hac controversia tum de a l i i s
animadversionea refutaodia Pbotii argumeotis, q u
rebue exaravit opera (38), eoadem modo largius
m o d o pressius, retentis saepenumero Photii verbie,
occasionem prsbent universi fere de Spiritos eancti
eat proaecutue. Le^ilur i n cod. Monacensi G r . 66
proceasioae dogmaiia explanandi, quantuzn satie
B o . xvi, a ful. 76 uaque ad fol. 81 aynopaia quaeesse putabamus, acoommodataa. Ne vero centies
d a m Photianorum argumentorumsub bujua Nicolai
dicta ad lectorum faatidium repetamus, imo ut et
nomine (39), quae triginta quinque capitulia p l u hac parle theologic ecientiae fructum quemr i m a c o n t i n e t ex opere De Spiritus sancli myslagogia
cunque posaumua afferamus, ea quse variis t e m deprompta ; pleraque ejuamodi capilula uipoteillu- poribua rosponaa ac disputata sunt a nobilisaimis
strando Pbotio, quem Nicolaua iaie adeo presse plane Iheologis Gracorum objectiooea repelleatiaequitur, idonea io notia appoauimus. Plura alia
bus, nonnulis adhuc ineditia operibua u n a a d pariter i n e d i l a anoectere potuiseemus; verum bie
hibitis, colligenda remque ita perageodam cenauianpersedere conaultius visum eet, ne moles supra
mus, ut dogmatum hiatoriaa universa tractatio
modum excreacat, babita praeserlim ratione temquadaotenua inaervire poseit, ob oculoa ponena
porum cxiguique eorum numeri, qui hujuacemodi
armorum genera a diveraia io variis ejuadem c o n studiia hodie revera favent. Hinc neque L a t i D a m
troverei epocbia adhibita atque uberiua explanane
veraionem, licet jam ei manum admoverimus, a d ea principia, quae Graecorum Pbotium eequentium
dere voluimus. Eruditis, qui hoc opere utentur, ea
theoris velutifulcra ac fuQdamentaspectari poaaunt.
non opus est, imo desunt, qui in hodierno phiSane accuratiua refellenda Pbotii aophiamata theolologim progressu Lalinos sequestres Grxcis adjungi
logia aubtiliua haecce atudia versantibua r e l i n q u i scriptoribus agre omnino patiantur; a l i i a vero nulli
mua ; nonnisi acopo noatro proxime condacenueui hic liber est. Praeterea in notie apposuimua
tia, eaqueut plurimum obviaacplanasuppeditamus.
eaa aliorum versionee, qu a d lectionera atabilienPergratum nobis fuiaaet, si confutationem ejusdem
d a m juvare quoquo modo posaunt quaeque historico
operi3 a Graeco quodam conacriptam, qualis exatat
pretio non carent suo; cum vero eae non penitua C in optims nolae codice Laurentiano (42), adnectere
satiafaciant, variie locia duplex versio appouenda
potuiasemua ; verum hujus codicis notitiam nonnisi
fuisset. Denique, ut de iis taceam, quae ex epistola
aeriua ex Bandinii Gatalogo comparare nobia potuie n c y c l i c a sunt repetita (c. 32-37) quaeque Latioe
mua, Florentiam vero adire nondum valuimue.
exatant apud Montacutium, non solum in iodice
Quod si datum mibi fuerit, quod huc uaque ferendia
singulorum capilum argumentum eummatim perlongioria itineris expenaia impar differre cogebar,
atringitur, verum etiam plura Latine referuntur i n
nonnullas exteras, atque Uali poti8simom,iavisere
adjecta disscrtatione (40), de cujus conailio a c
bibliotbecas, solum Pbotii (cujus j a m alia quaeacopo j a m diceodum est.
dam ex Moaac. et Vindobon, codd. collegi i a ube(37) Le Ouien, Oriens Christ. I. II, p. 280.
Fabric. Bibl. Gr. t. X I , p. 290, 291, ed. Harl.
Gieaeler, Studien und Kritiken,
1833, faac. 3,
p. 701 seq.
(38) Gf. Leonera Allalium, De consens. l i b . n , c.
10, 2- Moutfauc. Bibl. Coislin. p. 406. Bandin.,
Bibl. LaurenU plut. 9, cod. 12, p. 406 aeq. F a - D
bricium, 1. c. Gieseler, 1. c.
(39) Titulus hic eat : "

. Initium : (eic) , '

, . . . Poal 3 illa

capita aequitur

rua et ordo capitum in diversis mas. valde differunt.

(40) Attamen el in bis vitandae majoris molia
gralia poatrema roanu multa breviori atylo coraplectenda censuimua, rei i b i magis quam verbia
atteadeatea.
(41) Audiatur E m . Maiua (1. c. p. 22): Neque
est, quamobrem magoopere abborreamus a Photii
vulgandis scriptia, dummodo haec idoaeia refutalionibus, ubi res postulai, inslruanlur.
(42) liiblioth. Laurent. pluleo 8, cod. 26, p. 147
acq. (Bandinii Catal. p. 384, o. 19). Inecriptio eat :
,
. (vide aupra 3,
not. 12) '. Inilium :

f. 81 b,

, quae ad verbum reapondet poateriori

parti Opusculi contra veteris Romae aeseclas apud
Eulhymium (supra 7). Notaturin eynopai cod. Moa a c . : Apud J . Mingareilium cod. 237 n. 2 idem csse
videtur, licel i b i capp. 42 numerentur. De hoc
apud Fabricium nulla proraus mentio fit. F i t
tamen t. X I , p. 290, 291, ab Harlessio. Nume-

,
(Cf. Phot. c. 9). Porro inaertus est
huic operi Pbotii l i b c r ; tilulus idem c u m nostro;
initium : \ ; finie : '

.

77

D B S. S P I R 1 T U S M Y S T A G O G I A . J . H E R G . P R i E F A T I O .

riori tractatione adhibenda), eed et aliorum, q u i baa indagandia atudeo, inedita nonnulla opuscula
p u b l i c e l u c i me redditurum s p e r o . lnierea dissertationia adjecta opportunitatem nerao i n dubium
vocabit,qni animadverterit, congruum omoinoease,
ut eornm theologoram, qui Photii libro uei sunt,
u l Hagoms Etheriani, J . Becci atque L. Allatii, de
eodom quoque judioia ac diaputationee adjiciant u r , atque Iiquido simul oatendatur, qua ratione
ejaamodi argumentie et argutiis caiholicae Eccleaia3
strenni defenaorea aoliti faerint occurrere atque
obeiatere. Nobia vero ejusmodi tractatio ulteriua
aaui erit, idque duplici paoto. In primie enim et
eam i n finem praemissa eat, ne in pleniori noatra
de Photio lucubratione, ubi historici potiua quara
dogmatum vindicia partea agendae sunt, buic d o gmatic queetioni aliaram disquisitionum d e t r i menlo immorari diutiue cogamur; deinde v i a m illa
nobia sternet commodiorem ad inedila nonnulla
Grecffi Eccleeiae monumenta, quorum qusedam a u c eeseiro per d e c e m fere eaecula (43) bujua concerUtiooia progressui majorem afferent lucera et haud
ignobile Greci A l l a t i i orthodoxs conficient a u p pltmeDtam, noetria aliquando curia, ai eaa non penitaa erudilis faerint improbat, peracto quem
snsoepimaa labore, publicanda; quibus, que in
prsseotia diapotata fuerunt, non u n o titulo erunt
opportnna.
X . Expoauiroua candide hujua libelli lum oons i l i o m atque ecopum, tum a n a a m , originem ac
veluli historiam. E i i n d e patebit, quid de eodem
j u r e exspectari, qoid in e o deeiderari queat ac
debeal, cur interdum aenteotiam mutaverimua in
leotiooibns slabiliendia, cur eum perfectionis gradom attingere haud potuerit nostra editio, quem in
T o t i a aemper babuimus, licet ingenue agnoecentes
1

(43) J a m milleaimue numeratur annoa, ex qoo

Pboliua ad Byzantiuam caihedram primum evectua
eat (a. 857 j u x t a communiorem chronologiam) ct

S78

et virium noatrarum tenuitatem et communem

rerum humanaram conditionem, qu vix unquam
primoa ejuamodi studiorum fructus atque
omni D83vo ainit eeae immunes. Quod si non obalante laudabili typothetastudio neque assiduacura
editorie, multis tamen aliis negotiis diatenti, a loco
typograpbiae remoti, interdum quoque oculorum
gritudine laborantis, menda irrepaerint nobia
haud observata, eruditi lectoria indulgenliam p a r i ier imploratam v o l o . Eam facilius dabit expertua
quiaque, preaertim ei, cui tot impedimenta auperanda erant, quique critica prtesidia neqoe uno
eodemque tempore consulerenequepotiorea codicea
per aemetipaum lustrare poluit. Neque minorea
difflcultatee majorem, quam paro, de Pbotio luoubrationem detinuerunt, qu
pro conceptionia
amplitudine immenao fere labore me non aemel
veluti obruit. Libroa necesaarioe, quorum multi
in nostr universitalis bibliotheca deaiderabantur,
variis ex locis mihi comparare coaotus f u i ; qua
tamen in re iasigniter me adjuvit erudiUaaimuavir
Dr, A . Ruland, ejusdem bibliotbecss aupremua
praefectus, cui aicuti et caHeria doctiseimia viria,
qui Rom, Vindobon et Monachii mea atudia
promoverunt, gratiaa aummaa refero, alio loco,
uti epero, eaa cumulatius relatarus. Utrum res non
proreua infeliciter mihi oesaerit ot quouaque conamina mea pertigeriot, id eruditi dijudicabunt;
ego virium mearum aatis exiguarum baud immemor, materis vero meae amore et ardore deditaa,
neque, ut a cceptia deaiatam, difflcultatibue unquam
motus, non poeaum non eorum veniara flagitare,
pro i i s , quae occurrunt emendatioae digna, eorumdem coD8ilia,monita atque judiciacongruia rationibus suffulta prompto aemper animo susceplurus.
Wireburgi, diePenteo. pridie K a l . J u o . 1857.

hoc ipao anno praecipuum ejuadem pro auo dogutate acriptum lucern deinum prodit.

PHOTII

279

280

PATRIARCHJE CP.

12

100

"

'

' .

PATRIARCILE
LIBER

DE SACRA SANGTISSIMI SPIRITUS DOGTRLNA,

quodque
SICUTI FILIUS SOLO P A T R E NA8CI SAGRIS ORACULIS DICITUR, SPIRITUS
SANGTUS IPSA SOLA E A D E M Q U E CAUSA PROGEDERE PR.EDICATUR, DICITUR
V E R O FILII E S S E U T P O T E ET CONSUBSTANTIALIS E T P E R E U M MISSUS.

1. In mullis quidem majorieque molia libris ea

reperiuntur conspersa et inserta argumenta, q u i bus illorum fastus deprimitur,qui veritatem in i n j a etitia detinere magna cam contentione connilunlur.
Qaoniam vero magniilcum tuum Deique amantiseimum atudium argumenta illa i n aynopain ac compendium redigi poatulavit, divina nobis Prcmdentia
annuente, baud indigna tuo i n Deum amore tuoque deeiderio hujus rei flet exaecutio.
2. Est igilur contra ipsos acutum atque inevitabile telum et ante omnia alia vox Domini feram
omnem ac vulpeculam quamlibet veluti fulgure
prosteraeDsatque exterminana?Quaenam ista? Vox
ea quae dicit Spiritum exPatre procedere. Ex Patre

[1-4] *' ol (1) (2) , ' (3)

.

(4)

, ^

? (5)

(6).
[ * '

. ;
(7).

V A R I f i LECTIONES E T N O T A '
..,.; ad bunc fere ubique recurrere o(1) Cod. gr. Monac. 27. f. 450 b.
(2) Apud A l l a l i u m Ce consens. II, 6, 4. e t r a b r i c . lent Pbotianarum partium Graeci. Nicolaua Melhonensis in ayllogismia ex Pbotii operibua collectia
Bibl. Gr. t. X I , p. 28 ed. Uarlesa. : .
(Cod. Monac. Gr. 66, f. 81 a), c. 29 :
(3) . . . Phraeia biblica,
, '
Rom. I, 18. Lalinoa intelligit.
(4) Codex Colum. .
(5) God. C. .

(6) Sic Vatic.Monac. : . Cum hic liber,

ut et i n Pra3fat. monemua, ad diveraos a Photio

miesae fuiaae videatur, hoc bre?e proccmium fortaase non idem in omnibua oxemplaribua exatitil;
aliaa aane Photiua uberiori prajloquio utilur. Attamen in tribua codicibua qui prasato nobiaerant, cst
plane idcm.
(7) Joan. xv, 26. A d hunc celebrem textum Pbotius pariter provocat ep. encycl. 2, n. 15, p.52,ed.
Londin. et in ep. ad Aquileiensein archiepiacopum,

ubi ha;c habet : . . .

, . , -

* Codicie Vaticani Gapila reprseeentantur.

,
, lyti
, \

'
.
*. ;
, '
, ,
(cf. Matlh. x , 3 8 ; x v i , 2 4 ;
Luc. I X , 23) -

. Similiter Marcua Ephesiue arguit tn Conc.

Florent. eeaa. XXIII. (Hard. Conc. t. I X , p. 285.)

181

DE

S. SPIRITUS

MYSTAGOGIA.

282

(8) - Spiritum procedere Filius ipse eacra sua inetita , '

lione tradit, et tu alium quaeris adhuo doctorem qui
,

te imbuat, imo potius inficiat impietate, Spiritumque e Fiiio progredi f a b u l a r i s ? S i communis Ser
vatoria et Conditoria et Logialatoris dogmata nt

cedant insani tuae poscis, ac tale concipere deai , ,
derium haud exhorruiati, quid, queeso, aliua preeterea
' (10)
aaaumere qusBrat, quo impiuin tuum conatum v a ; ^ ,
lidisaime refutet atque convellat? S i tu Dominicaa
; '
deapicia legee, quie pie sentiens tuam haud ex (11) ;
aecrabitur opinionem? Quid vero aliud alapau te
(12)
erigere poleril, quanam alia medelffi ratio exitiale
; , '
tuum sanabil vulnua ? Vulnua, quod noa a Salvato (13) (14)
ria illatum verbo, sed apontaneainflietum et auctum
(15)
aegritudine, quae acilicet, Dominica; doctrinae medi (16) B cinaminvirus mortiferumex contumaoia cootendit
convertere? Imo cum gladium nobis quidem propi [5)
tium, hostibua vero infensum aubierit ille, q u i
* ad illorum partes transire concupivit, idcirco te
(17)
aocipiti Spirilue gladio jam proatratumnihilotamen
'
minus et nos amorem i n communem Dominum
. '
paratumqueanimum oateneuri neea quidem vulnera
(18) te effugere incuria nostra einemue, qu per ratio ,
cinationea sacrae noatrae Theologiae i n aoie noa
inatruentia ac communientie infliguntur.
(19).
(9) ;

3. S i enim ex una eademque oausa, Patre, t u m

Filius tum Spiritua aanctus prodit, tametai h i c
,
quidem per proceasiouem, ille autem per genera (23)
tionem; ruraua aulem Filius 8piritum producit,
? (24), - " ut blaapbemia clamat, quoraodo non ratio conaecu tioais nos cogat asserere, Spiritum quoque eaae
(25) ;
F i l i i productivura(productorem)? Gum enim aeque
\ ['.] (20) , ,

(21) [6] , (22)

V A R i i E LECTIONES E T NOTiE
(8) C . Gol. .
(9) C . Col. .

(10) adverbiali forma legunt tres noBtri codicea.

(11) Monac. ' ... .
(12) C . Col. .

(13) Monac. .

(14) C . Col. .

(15) G. Col. A d marg. poet alia manu suppletur, .

(16) Monac. .
* .

(17) Monac. addit .

18)Monac. .

Col. . Hoc caput ita Latine profert

flago Etherianue, de ha?reaibus, quas i n Latinos
G r e c i devolvunt, lib. u , c. 16 (Bibl. PP. Nax. Luqdnn. t. X X I I , p. 1230 fl) : Est (quidem adveraua
Latinos) acutum et inevitabile telum, et ante omnia
alia Domioica vox, quae feram omnem omnemque
vulpem attonitam faciendo exterroioat et demolitur. QUSB est h s c ? Spiritum quae ex Putre dicit
procedere. E x Patre Filiua Spiritura procedere
a a t r u i t ; e l tu aactorem quaeris, per quem faciae,
imo perficiaa impietatem, dum fabularis Spiritum
ex F i l i o procedere ?SicommuniaSalvaU>ris, Conditoria et fegielatorie dogmata ut a tuavecordia evincaotur, impetum non formidaati capere, quid u t i qaealiadqalepiam accipere querat, per quod tuum
peoitaa coargaat impium etudium ?Si tu Dominicaa

! 19)

despicis legea,quie religioeus tuam non abominetur

opinionem? Quid utique aliud te de ruioa erigat?
Quae autem medelaa astutia totum corpue occupanti
plagae medeatur ? NOQ ei, quara aalularia aermo effecerit, sed ei,quam apontanea indidit gritudo, qua3
Domiaicae doctrinae medicamenlum ex incredulitate litigando permutatin rem quejuvare noa potest, mortiferam; magia autem dum debellatorem
adversua inimicos gladium diripit (?), qui quaerit i n
eorum parte adnumerari. Propterea te bumi jacentem sub bicipiti gladio epiritns nibilominue tamen
et noa, pro commuoi Domioo amorem etpromptum
animum demonstrantes, queecunque calculi eacr
nostr armantis nos militi ad dimicandum c o m movent, aed neque ea quae cx hac fiuot vulnera ut
fimias curam extra faciemua.
20) Hoc breve caput, aicut et aeauens, sub t i -

o :
occurrit etiam

in God. Viodobon. tbeol. Gr. 249. (Lambeccio eat

cod. 60), f. 79 : , . . . Monao.
.
4

(21) God. Caesar. cit. .

(22) deeat i n cit. Cod. Vindob.

(23 Monac.
.

(24) ' Bof deest in cit. cod. Vindobon.

(25) Palat. F. 212 b, . Vindob. . Monac. .

983

284

C P .

ulerque a cauaa illa prodierit, si alteram erga alle-

rum munere causae foDgitur, certe omni modo e l
invariata ordinia conaervatio (perfectio) exigil,
ut et alterum vicissim parpari referen9 causa alteriua exeietat.
4. Deinde si Filius quidem ab ineffabili paterna
eimplicitatenoa recedit, Spiritusaulem in duplicem
cauaam refertur e t c x d u p l i c i procesaione subsiatit,
quoroodo non sequetur compositio? Quomodo vero
non minor Filio Spiritus pari honore praeditus per
summum eacrilegium asseretur f Quomodo Trinitatis
simplicitaa (olinguurain impielateaudacem !) digoitatem suam minimo adulteralam retinebit ?
5. Quia, inquain, aanciorum et gloriosorum noetrorum Patrum dixit, Spiritum a Filio procedere ?

(26),
, , (27)

(28);
[7] '. ['.] " ,
,

, ;
' (29) (30)
; [8]
(31) (

! (32) (33);
'. ['.] (34) (35)
(36) -

Quae aynodua universalibus contessionibue suffulta (37); (38) V A R I J E L E C T I O N E S NOTiE

(26) Sic P a l . Vat. Viodob. ; Monac. f. 451 a, * ,

(27) Monac. . *.
(28) cod. Moaac. hoc caput ut primum i n
marg. notatur, i n Vat. est aecundum. Hugo Etberianus ita illud refert (1. c , p. 1231) : S i enim ex
una cauaa, Patre, Filius Spirituaque proveniunt,
Hcethic quidem per generationem, llle voro perproceesionem; est autem ruraua Filiua Spiritua productor, quemadmodum blaspbemia clamat : quomodo utique consequenliee sustineal ratio, quod
Spiritua F i i i i non ait productor ? Cumenim aequaliter ambo ex una causa proveniant, ai alterum
alteri causae uaum suppleat, neque vero alleri alterum,nonne adaqualem recompensandam gratiam
S p i n t u m eeae cauaam immutabilis ordinia obaervaotia exigit? Simile argumentum legitur in C
ep. encycl. n . 10, p. 51 :
, ,
, ; et in

opuaculo contra vct. Romae asseclaa, quod infra

damus, cap. 6. Huo spectant e Nicolai Meibonenais
eyllogismis quintuaetsextu?, (juo? hic adjungimus.

'. ,
, ,
(
)
fiv , ,
,
,

, ^ . Hoc

; ,
* , . !
, , (ex psal. L I . V u l g .
1. , 10, 12, L X X ) ,

: . Compendio h e c refert
Beccus 1. c , n. 62, 63, p. 206 ; LatineHugo Etherianus (1. c , p. 1213 GJ: Si enim propter bonoris
parilitatemPatriaat F i l l i e x ambobua Spiritue emanaret, conaequi videretur, ut Filiua propter bonoria
parilitatem, aicut est ex Patre,ita etex Spiritu easet. Quod Melbonae astruit epiacopua ; a i l enim :
Dnobua ejuedem bonoris a Patre progredientibus, ai
allerum altcri exeiatenti usum proatet, alteram
qualem alteri decet reddere gratiam, ot bonoria
parilitatem ambo conaervent. Quodai non retribuit,
ubi eat immutabilia ordinis obaervantia?Et ai q a i dem non potest, languidua esf; ai vero non vult,
invidue. V a h , bonue 8piritus, et rectus et p r i n c i palis, ejusdera potentis aecundun naturam, Filio
Patrique consubstantialis I
(29) deest in Vindob. cod.
(30) Monac. ".
(31) Vindob. : . * . Monao.:
. .

(32) Hugo Etherianua hoc cap. 4 (in M o n . *)

omieso ad sequens properana nonnisi banc ex eo
profert exclamationem : 0 senaum intemperantia
ebrium et impietate ! Infra c. 9, legitur : "
.

(33) Eodem pacto epist. 2, n . 18, ed. L o n d . :

,

caputad verbum legitur apud Beccum G. 0.1.p. 201,

,
el Latine apud Hugonem Ether. (lib. I, c. 18,
,
. 1212 D.) Si quia unura aunt Pater et Filius
. Cf. Opuac. Phot. infra exbibitum cap
eunt autem onmino natura unum) ideo ut ex Pa- 2, Nicol. Methon. c. 19 :
trt, ita ex Filio dandum eat procedere Spiritum
, ' , ,
(hoc enim novitas Latini dogmatia appetit) : dan- ;
dum eal et F i l i u m ex neceaaiiate, ut ex Patre, ita
(34) Cod. .
ex Spiritu generari, quoniam et Pater et Spirilus
(35) Simon Gpl. (apud Allat. c. Hottinger. c. 18,
unum eunt natura. Quodsi non ita est.periclitatur
p. 381), HugoEtherianus (1. c.) el Allatiua (Vindic.
Spiritus, cum non ait uouro cum Patre natura, et Syn. Eph. 77, p. 651, 652) legerunt . Sed
rureum palam fit Macedoniua. Gap. " : melius codicea nostri : Quis aaoctia et cele ,
berrimia Palribus ? De aacerdotibua cnim panlo
, *
post loquitur, deeat quoque articulua ante

,
, ,
,
* ,
*

,
,

(36) Monac.Ka: .
(37) Haecita refertrx PhotioSimon Gpl. ep. adJo.
Nomophylacem (Allat. c. Holting., p. 381 et374):

;

(38) Allatiue duobua in loois, ubi hec oitat, legit

, c. Hott. c. 18, p. 374 :

. Vindic. $yn.

285

D E S. S P I R I T U S

MYSTAGOGIA.

886

(39); et munita, imo quis sacerdotum atque epiacoporum

(40)
divinitue coactus coetua sententiam iatam etiam
(41) (42) antequam i n lucem prodirel, per sanclissimi S p i [9] rilua afflatum non condemnavit ? Etenim Spiritu
(43); (44)
Patria j u x t a Gbriaii Domini doctrinam ipai quoque

initiati illum a Patre procedere clara et alta voce
praedicabant eosque q u i non ita sentirent, atpote
catholic et epostolioee Ecclesi contemptores aoa * themati subjiciebant, j a m inde ab antiquia tempo
ribus novam istam impielatem propbeticie oculis
(45) prospicientea, ipaamque unacum multiplici priorum
(46)
taaereaeon defectione et acriptia et vtrbia et aoimo
(47)
condemnabant. Definivit statim uaiversaliuni et

sanctarum aeptem aynodorum secunda, Spirilum
.
sanctum ez Patre procedere ; excepit tertia, conflr
(48) mavit quarta, euiTragata est quinta, praedicavil
aexta ; obsignavit claria certaminibua aeplima; i n
qualibct illarum est luoulente cernere libere praedi , ,
oatam pietatem, traditumque de Spiritu, illura a
^ (49) ,
Patre, non autem a Filio procedere. Te vero quia ' (50)
nam impiorum grex diversa aentire docuit, quia ex
[10] ; ^(3
iis qui Domino contraria sanciunt, i n opiQiooee
, , '
iniquaa ut delabaria effecit ?
\ (51) .
, , -

(52) ,

(53);

V A R L E LEGTIONES ,
Ephes. 1. c. Quis e eacerdotiboa et laudatissimis C p. 648, 949.
noatria Patribua 8piritum ex Filio prooedere de(49) Gol. .
crevit? 0 u aynodua uoiversalia confessionibus
(50) Col. '.
conetabilita et celebris ? Sed Etberianus ut supra
(51) Monac. Col. el P a l . , '
excodicibue.
.
(39) Allat. c. Hott. 1. c. . Sio.
(52) Monac. " ; tunc aupplend. : .
Gol.
(53) Haec poatrema verba Greece allegantur i n
(40} Monac. Up.
citata Simonis Cpl. ep. (Allat. c. Hott. p. 381) sine
(41) Monac. .
ulla varietate, Latine tantum in Vindic. syn. Ephes.
(42) Monac. . Sic. Col.
p. 652 : Te vero quisnam grex impiua inveraa
doctrina docuit decernere Spiritum ex F i l i o ? Quia
(43) Simon C p l . 1. c , p. 372, 373 :
. . - contra Dorainum legea inslituena io ioiquaa opinionea delabi aubduxit? Sed Hugo Etberianua
( ,
(1. c , p. 1231. G. D.) totum caput recitat hoc pacto:
) Quis dixit aacerdotum seu Patrum noelrurum,
; Allatius noa reote vertit: Quia ex aacerS p i r i l u m e x Filio procedere? Quae ayoodua univerdotibua et prasaulibua a Deo congregalua coetua non
aalibua sponsionibus (irmata et adornata, roagis
banc cogitationem (eam oempe quae pronuntiat
autem quod Pontificum divinilus adunatum colleetiam ex Filio 8piritum S.) adversus Spiritue sancti
gium non banc sententiam,etantequam appareret,
inspirationem calcutum dedit ? Meliua Hugo Ether i a n . (vide not. 17).
j) aaacti Spiritus inspiratione conderanavit ? Perquoa
(44) Sic cod. V a t i c . ; Monac. et God. : . Spiritua aanctua Patria eaae juxtaDooiinicam ioatitulionem apparet ; ex quo liquido procedere magia
Palat. : : ' . Etber. : Per quoa.
vocibus prnedicaverint (l. praedicaverunt), et quidem
(45) . i n Monac. ad marg. auppletur.
non sio aentienlea ut univeraalis et aposlolic
(46) Apud Allat. c. Hott., p. 373 :
( . Ecclesiae contemptorea aubdiderunt aaathemati. A b
antiquisenim temporibua noviterorlam impietatem
) . . . .
praeeagia Providenti (1. providentes)oculia et ipeara
. Namque
eoa q u i noa ita lenent (nempe Spiritum ex aolo Pa- cum antecipante multifaria diaceesione scripto,
verbo atque seotentia condemnarunt. Dogmatizavit
tre, et non ex Filio) veluti in cath. et apost. E c atatim univerealium et sacrarum aynodorum aeoletiam injurioaoa anathemate percuaserunt.
cunda, Spiritum aanotum ex Patre procedere; ausMonac.habuitpov ; aed deinde deletum.
cepil tertia, quarta confirraavil, conaensum prebuit
Col. .
quinta, aexta adjudicavit, aplendidia cooaignavU
(47) Monao. .
certaminibus aeptiroa. P t r aingulas earum eet pa(48) Eodem pacto el iiadem fere verbia aeptem
tenter videre flducialiter egisse pietatem etSpiritum
aypodosprotenduntJoB.Bryenniu80r.8,deS. T r i n . ,
ex Patre, sed non ex Filio divinitua annualiatum
M i c b . Balaamon i n Anapnora cleri CpL Glycaa
procedere. Te ?ero quia grex impiua perdocuit, quia
aliique, quorum textua reoitat Allatiua, De Occid.
contrarias legea Domini poneaa legibusincidere i a
(fr. Eeel. consens. 1. III, c. 2, . 1, p. 916-918 ;
c. Hotting, p. 315-321. Vindic. tyn. Ephes. o. 77. nefarias eectaa aubinduxii ?
1

287

PHOTII

388

PATRIARCHJE CP.

6. Verum hinc quoque horum impietas Deoque

repngnaoe licentia refutatur. S i enim queecunque
sunt commuoia secundum indifferentera et individuam simplicemque ac singularem communitatem;
si, inquam, quaecunque horum Spiritui et Patri adsunt, ha?c Filio quoque i n s u n t ; simililcr et q u e camque in Spiritu et Filio intelliguntur, nequcunt
Patri itidem n c g a r i : imo nec poteat Spiritui adimi
quidquam eorum quae Filio et Patri a d s u n t ; pula
regnum, bonitaa, aubatantiaB auperaubatanlialitaa,
incomparabilis yirtus, sternitaa, immunia a corpore epiritualitaa, caetcreque innumerae id genus
voces, quibua diviniesima de Deitate doctrioa
catholicis fuit ab initio tradiia. Si ergo baec ita
c o D e i d e r a n t u r , et nemo Cbristianorura iia adveraari
a u s i t ; juxta vero haereticam iatam temeritatem
Spiritua proceasio Patri et Filio communis estSpiritui quoque (quo quid queat scelestius auderi ?)
i n Spiritus processionem dividendua foret, eseetque
pars quidem illiua producens, pars vero p r o ducta, et illa quidem cauaa, hc autem causatum,
el ingene aliarum blaspheraiarum agmen sequeretur.

' [t'J

(54) '
,

[11]

'

(55),

(50)

(57)
, * ' (58) ,
(59)"
, (60), ,

, ,

, ,

(61). ,
, * ,

, ' (
;)
,
, ,
, ,

(62).

7. Sed enim procedit Spiritus a Filio. Quam

ob causam : Ut acilicet aliquid accipiat, quod non
habuit procedens a Patre. Jam vero ai poteat admilti aique affirmari, quod Spiritus hino aliquid
plurieacceperit, quodmodonon abaqueilliuaassumptione erat imperfectus ? Vel omnino post illud
acceptum ? Nam hinc quoque aequeretur ; de
siroplioi atque compoaitionia experte naluraduplicitatem et compoaitionem prsdicari. S i n vero'nil
pluria accapit, quaenam eat ratio (neceeaitas), procesaiooiB n i h i l omnino pnB8taro valenlis ?

[12] '. ['.]

. (63) ,

'

;
(64), ,
(65);
; ( ,
,

)
(66);

V A R I ^ : LECTIONES
(54) Mon. cod. hic flgit cap. '. ut Vatic. Ex boc
capite pluradat aupra laudatua cod. Vindobon. f.
79 b. ', etc.
(55) Vindob. '
.

vero non ex nostro libro, sed potius ex Photii e n cjclica desumpta eunt, ubi id3m argumentum ita

evolvitur (n. 12, p. 52) :

,
, (. Cod. 27, f. 449 a.
cap, ' addit : ), ,
(56) . omiltit .
, , ,
(57) deeal in Vindob.
, , ,
(58) Col. ' .

(59) cod. Monac. bic plura verba deaunt:
HaDet enim poat: i m - D ' , ,
mediate :
. Vindob. : , ' ' ' . . . , ' \
. Gf. alterum Phot. opuac. ab
' . .

(60) Vindob. .
(61) Huo uaque iocitato Vindob.God. verbasunt
eadem ; nunc vero seauitur :

Eathymio vulgatum, cap. 7. Huc apectat qooque

argumentum Nicomodiensis p r s s u l i s apud Etherianum (lib. i , c. 13, p. 1207) : Quod non eat
u n i u 9 proprium, trium estcommune; si igituroauaa
,
emiaaionia Spiritus non est tantum Patria, aed et
(aic)
F i l i i , neceaae quoque Splritua eaae, aicque erit
.
(62) . . Hugo Ether. (1. , 0. 17, Spiritua emissor simul et emiesus.
(63) Palat. . C o l . ; .
. 1232 G.) compendio hoc argumentum ita refert:
S i omnia communia Patris et F i l i i , et Spiritaa
(64) deeet i n ood. Monac.
exsistunt omnia communia, ut Deus, rex, conditor,
(65) Monac. .
omnipotens, aimplex, incorporeus, c l simpliciter
(66) Hugo Etherianue (1. n , c. 18, p. 1233 A ) :
omniaalia ; comraune vero Palrieet Filiiprogresaio <c A t vero procedit Spiritus ex Filio, aliquid aociSpiritue ex eia ; et ex se utique prooedet Spiritua, piens, quod prooedendo ex Patre noa haboit. Si
ct principium erit sui, et cauaa afmul et eauaatam, onim ahquid eat aocipere et dioere, qui (1. qnod)
qaod neqae gentilium fabalee conflnxerant. Umc acceperit, quomodo noo absque asaumptione imper-

D E S. SPIRITUS MYSTAGOGIA.

290

(13) '. [\] > 81 -

8. T u vero et hoc qua lance judioia poodera.

S i nascitur quidem Filius a Patre, prooedit autem
, 8 Spiritus a Filio, quaenam alia relatio excogitari
, '
queat, per quara et Spirilus sibi conservet p r rogativam producendi aliam personam nec a d i
gnilate squalilatia et consubatantialitatia dege (68);
neret ?
'. ['.] " (69)
9. Hoc item considera. S i Spiritus a Patre pro (70)
cedena etiam a Filio procedit, quaenam obslabit
, [14]
ratio, ne neceaaario (o mentem mera ebriam i m [ (71)
pietate !) concidat constantissima idiomatum firmi !]
taa et Pater (propitius ait nobia et blaspbemiam i n
[ ' '
eorum capita convertat quorum cauaa heec loqui (72) 1] *
mur)nudum rolinquatur nomen? communi ecilicet
(73) ,
facto idioiaate illo, quo ipae diaceraitur, atque i n
, - unam peraonam contraotia et confusis (coalescenti

bus) duabus divinia hypoataaibua ; aicque rursum
* ',
emerget nobia Sabelliua, imo monstrum aliquod
(67)'

(74).

'. ' (75)

(76),

8emi8abellianum.

10. Naque vero generatio, quae nunc i n Filio i n telligitur et in aubterfugium absurditalis objioitur,
leniorem ullatenua tolerabilioremque impielalam
iatam efficiet, quae paternam exsurgit proprieta-

V A R L E LECTIONES E T NOTiE.
fectua? Qaodei aihil accopit,obruunturet hinc alia,
duplex acilicet etcompoeitum, violantiasimplicitatera natur, quae compositionem non babet. Qu
ratio nihil potenlia praeatare procesaionia ? Afflae
eet argamentum quod lum i a alio Photii Opere
(cap. 4) tum i n Encyclica occurrit ; i b i legitur

quod cap. 3 prolaium eat quodquesub variiaformii

aaipiua redit. Quo ct pertinet Joan. Phurnae objectio
apud Beccum, 1. c , D . 51, 52 (Gr. orlh. i , p. 184,

. Quod uberiua evolvit Nicolaua Melhonenaiaapud Hugonem Ether. (lib. l , c. 14, p. 1207):
Si perfecta ex Patre processio Spiritus (perfccta
autem, qaoniam Deua perfectus de Deo perfecto,
Patre, Spiritue), quid, inquam, confert ad banc illa,
quae ex F i l i o ? Quorum ai et hic aliquid confert, non
eat perfectailla; quomodo enim perfecta, ei laDtum
dehabat, quantum illa coniert ? Si autem ex Filio
proceaaio Spiritus eadem (ei) quse ex Palre procesaioni eat, nihilque ampliua eat neque invenire
neqne dicere ad declarationem Spiritua perfectioaia,
auperflua utiqae sit proraus ea quae ex Filio ; at auperfluua eal atque vanua superfluum quid inducens
IQ euperconsummata aupraperfectaque Triniiate.
G r e c a m lextaro euppeditat cod. Monac. 66, f. 78

(71) Monac. : .
(72) Familiaria Pholio exclamatio, qu pariter
occurril epist. 2 encycl. n . 22, p. 54, ed. L o n d .
ct ep. ad Aquilei. archiepisc. (apud Jager, Histoire
de Photius. Appcnd. p. 456).
(73) Monac. f. 452 a. . Sic. Gol.
(74) Vatic. f. 198 : ' . Palat. f.

a, b, oap. 11 : - '
( '
, , ),
;
, '
, , ' ;

'
,

(5,

,
,
.

^ ^
, *

185) : ' ,
, ,

n. 9 : ; Q ^. Cf. etiam opusc. contra

vet. Romae asseclas, cap. 8.
(
, ),
(69) Monac. f. 451 b : .
;
(70) Monao. . .

(67) S i c Vatio.
.

Monao.

(68) Hoc capul tom in Valio. tum in Monac cod.

septwuim nameratur. Argumentum affine est ei,

214

a. .

M o n . et C o l . .

Cf. opuac. accundo loco ed. infra c. 1. Arguit Pbotiua : Si Patri et Filio eat communis apiratio activa,
pereonarum idiomala communicantur ; aed bia
communicatia non ampliuaab invicem diatinguuntur ; undeincidimus in Sabellianismum, qui Patria
et F i l i i hypoalasea in uaam contrabit. Simiiiler
Joan. Pburnea apud Beccum, 1. c , n . 50, p. 183 :
; et Wicolaus Methon. c. 4 (ex cod. M o n . 66,
f. 76) : ,
,

,
| , -

.
de hac objeclioae Manuel Galec. 1. i i i , c. Greec. (Bibl. PP. max. Lugdun. t. X X V I
p. 438.)
(75) Monao. omilt. , et legit iantum
.
(76) Monac. .
1

291

292

PHOTII PATRIARCHJE C P .

tem, q a ecilicet denotat prooessionis caueam ; [15] ' (77)

cum heeo ipsa secundum impiorum fabulas i n

F i l i i refundatur et commisceatur proprieiatem.
8ectio enim rursuset partitio atqueindivisi divisio.
Si enim unum idiomatam euorum dat Pater et de
proprietate, quaipse perillud dialinguitur, recedit,
aliud vero iuviolatum earvat, quomodo non concedent, partemquidem ipeiusin idiomateconsiderari,
partem vero una cum idiomatia inDovatione
dividi ? Vorum horror subit, quod et eouaque
illorum blaaphemiam i n medium proferre auatinuimua.
11. Praeter jam dicta, ai duo principia i n divioa
et auperaubatanliali Trinitate conspiciuntur, u b i nam erit totiea decantatum ac Deo digniasimum

(78)
, *
, ' (79) ,
, (80)
, (81)
(82) ; (83)
,
.
'.

['.] , '

,
-

monarcbis robur ? Quomodo non impium irrepet (84); [']

polytbeiami dogma, atque adeo atbeiamua ? Quomodo non sub apecie christianismi euperatitio
gentilitatis ab bis qui bcec audeat aaaerere, iotroducetur ?
12. Ruraum ai duo principia i n monarchica T r i nitateadmittantur, quomodo non etiam tertium ex
eadem senlentia prodiena emicabit ? Semel enim
principio aummo et iadependeute de sua aede ab
impiia exturbato et i a binarium dejecto, faciliori
auau etiam ad ternarium aectio principii procedel;
quando quidem et in supernalurali atque individua
aingularique Deitatis naturateraarium potiua quam
binarium emicat, utpote quod et idiomatibue congruit et adaptatur.

(85) ; ['] '

(86) (87) ;
'. [?'] '
,
;

,

VARLE

(88)
,

(89) ,

(90).
'. ['.] ;
'

, (91)
'

(92)

(93) ;

, / ,

LECTIONES .

(77) Monac. .

(78) deeat in Monac.

(79) C o l . .

(80) Monac.

(81) Monac. .

(82) C o l . .
(83) Col. 3. .

[16]

13. Num ergo baec Cbristiania auntauribua toleranda? Nonne iram et fletum, afiectus ut plurimum
inaociabilea, impioruin iatorum temeritaa coire
auper ipsos cogit ? Iram quidem, quod tantaro arrogantiam amenliamque conceperinl ; fletuin vero

univeraas diatribuuotur. Quare omnis erit que i n

rebue prospicitur unitas ex dualitate et dualitaa
principium unitaiis, quod eat inconveniena. Haec
quoad priorem partem et Nicolao Grece adducit
Beccaa orat. 1, De unit. EccL n . 61 (G. . I. 203) ;
jateprum textum dat cod. Monac. 66 f. 76 a, cap. 1 :

D (sic i n cod., Beco. ),

, '
. Nicol. Methon.
,
C. 2 in fine :
*
.
, *
(85) Monac. . Sic Col.
(ap. Beccum :
(86) Monac. . Etiam in
), ,
Vatio. erat , sed rasum eat.
^ ,
(87) Monac. .
, * ,
(88) Monac. .
.
(89) Saepe Pbotiani objiciunt, dualitatem causa
,
rum absurdam ease, derivari , */)
et aimilia. Nicolaua Methon. apud Hugon.
, ,
Ether. (I. , c. 3, p. 1201) : S i Spiritus ex Patre
.

(84) Similitcr Photius ep. ad Aquilei. I. c. iv

et Filio proccdit, erit utique unum ex duobua, et

(90) Cf. curn boc capite, cap. 42.
duopriocipiaunius; unus enimeat Spiritua sanctus,
(91; Monac. (aic).
ot Pater unus et Filiue unus ; Paterautem et Filius
(92| Monac. ' .
non UDU8, aed duo, licet natura unum e i n t ; aliua
(93) Monac. , aic babuit et Vaticanas
enim et alius, quamvis non aliud et aliud. At om- f. 198; aed poateriori manu auperacriptnm
nium rerum ratioaea i a Deo sunl el ab ipso i n rea- fuit . Gol. et M O D .

293

D E S. S P I R I T U S

MYSTAGOGIA.

294

quod in pernioiem irreparabilem preecipites agantur. Pietaa enim, etiam dum irascilur, proximl
.
eui commiserationem non abjicit (non deponii).
'. ['.]
14. Porro etiam per ea qua? mox dicentur facile
[17] .
est irapietatie magnitudinem coaspioari. Si enim

poat supremum et independeas paternum p r i n c i pium causamque iterum consubstanlialia pereonaa
(94)
principiam et causa conatituitur Filius, quomodo
, (95)
quia effugiet a duobua asaerendia i n Trinitate prin ,
cipiie, quoruro alterum principio careat et i a hac
,
principii carentia fundetur et firmetur, allerum
vero principiatum simul et ad principium reour (96) ;
rat et ana cum relationum differenlia producatur?
15. Quod ai Pater eat cauaa personarum ab ipso
'. [\] ' ,
procedentium non ralione n a t u r s , aed ratione per $ (97),
, sonae, ratione autem pateras person contineri et
includi etiam F i l i i personam nemo baclenua, licet
(98) 8ubleatu8 et irapius afGrmavit (ne ipae quidem
( Sabelliua, qui monatrosum Filiopaternitatia c o m (99) )
mentuin excogitavit), nullateaus profeoto Filiua po Sv
terit cauaa eate ulliua i n Trinitate peraonae.
(1).
16. Neque vero et boc praBtereundum, quod
[18]] \ [.] ,
ipaam quoque Pairis personam i n duas impia i l l a
doctrina dividit, velcerto F i l i i personam in partem

paternae hyposfaeeoa asaumi sancit ac atatuit S i

enim, ut modo dictum est, non ratione natur,
. , ,
eed rationebypostaaeoa Pater eatcausaprodeuDtium
, 6
ab ipao peraonarum; est vero et Spiritua causa
(2),
Filius queraadmodum aacrilega ista sentenlia ola , $,
roat; aecessario afilrmare cogimur, aul F i l i o m una
(3) ,
, - C cum Patreeaae paternae bypostaseos participem,ex
qua et hoc habuerit, quod sit cauaa, aut F i l i u m
, (4) personam coraplere Patria, quae proinde ante hoo
(5)
complementum indiga et deflciens, sicque admit* ,
, ,

V A R I i E LECTIONES E T ,.
(94) Monac. .
(95) deeat Monac.
(96) Hago Etberianus (1. n , c. 3. p. 1216 G . ) :
c Melbonensis antiateaparalogiamoa texit ordiendo:
ai c u m Patre, quse (1. qui) cst sine initio et cauaa,
coneubstantiale(ia) rursus priocipium exaistit F i ]ius : doo aunt m Trioitate diveraa p r i n c i p i a ; boc
qoidem i n eo, quod aine principio eal, principatuqoe dignitatis conaolidatum, boc vero m eo, quod
interciaene el initians simul et initiatum habitudinamque differentia conjugum s i l . Graece ia God. D
M O D . 66 f. 78 b, cap. 12 :

,

,
" ,
.

(v7) Monac. : .
98) M o n a c . : .
99) Monac. : .
1) Hoc Photii argumentum nonnullis detruncatum refert Hugo Etbcr. (1. n . c. 18, p. 1233 G) :
t S i causa ett Pater eorum, quae ex ipao aunt, noa
ralione naturre, ratione vero person; eed ratio
peraon paternae a nullo usque nunc includere
peraonam FilU impie dicta eat ; nequaqaam igitur
sit alicujua eorum, qui i n Trinitate, cauaa F i liua. Huoapectat NicoiaiMetbonensis ratiocinatio

(lib. i i , c, 3, p. 1217 G ) : a S i Pater eorum causa

eat, qui ex ipso sunt, aecunduro quod major
ratione naturee, sed ratione personaj; ratio autem
paternaB peraonaj non convenit Filio, qua aitratione
unius i n Trinitate, scil. Spiritua, causa, F i l i u s ?
NaturoB? ltaque natura majoreat et pneumatomachia maQife8ta. A t ratione peraonae ; ergo coaptabitur rationi personae Patris, quo Filius a Sabellio,qui
eum prodigialiter Patrem asserebat.infatnatus cat;
nulla ratione Spiritus cauaa Filiua exaistil. Graece
i a Cod. Mon. 66, f. 78 b, cap. 13 :
, ,
, ,

, ( S "
; ;
) '
* ' ' *
- .

Editus Hugonia Etheriani textua nonnibil depravatus el peasima interpunclioae laborane aaepius ex
grecis, quos citat, auctoribus corrigendua eat.
2) C o l . : .
(3) Gol. : .

(4) Monac. : Sic Gol.

(5) Monac. : .

895

PHOTII

PATRIARGHJE CP.

296

tendo F i l i u m quamdam eeae portionem Patris, tremendum Trinitatis myaterium i n binarium c i r - (6).
cumcideraua.
[19.] '. [\] &
1 7 . Ingena quoque aliorum zizaniorum copia ex
malo boc semine ab initio poailo germinaverit;
* , ,
quod tamen non dormientibua, ut videtur, verum
(7)
mortia secundum animam vigiliam vigilantibua
,
quserentibueque insania istis, quomodo supremum
(8) illud ingenuum et salutare semen adulierarent,
(9)
auperveniens huraani generis hoatia i n miaeris
[10). (11)
ipaorum animabus aeminavit. Etenim quidquid
proprie (per ee) proprium alicujus esl, ai de duobua '
aliquibus, re ipaa ub illo tranalatum accipiatur, ao , , , de uno quidom yere affirmetur, de altero non item,

duo illa proposita diverss natur eaae osteodit;
verbi gratia risibile (risivum), quod per ee est R
,
homiai proprium, et Josue quidem laraelia duoi

(12)
apte congruit, conepecto autero angelo principi
[20] , ? (13)
oopiarura Domini nullo omnino pacto convenit,

perapicae oatendit, ducem illum populi nullatenus
' .
eese ejuadem atque archangelum subatantiae vel

natur exiatimandum.Sicquo in caeteris rebua om
nibus qui eadem proceaserit metbodo, clare ac
(14).
nullo labore eamdem veritatem nanciacetur.
,
Quod s i ialud ubique viget et eodera modo conaide ratur, proceeaio autem Spiritua ex Patre paternam
, ^
pradicat proprietatem,haec vero,ut haeresis jactitat,
,
coagruit quidem Filio, Spiritui autem nequaquam
[ (nondumenim quiequam iatam blaspbemiam animo
(li))J*
concepit), quod hino sequilur, ipsi talium malorum
institulorea conlra suamet capila colligant.Quod s i C , (16)*
Spiritus processionera non esse pateraam proprieV A R I i E LEGTIONES /.
(6) Initium hujus cap. profert Hugo Etherianua
(1. i i , c. 18, p. 1233): c At hoc autem ncque bic
convenit praeterire, quoniam et ipaam personam
Patris i n duo divisit impietaa, aut prorsus F i l i i personam i n partem recipi paternre peraon.e aasevcrat. N i c o l . Melhon. cap. 14 ila Pbotii argumentum recitat: ,
, ,
,
Viov
* * ,
* D
, .

Apud Hugon. Eth. (1. , c. 3, . 1217). Nam

ai eadem ralione causa peraouae Spiritus exslat F i lius, qua ct Pater eorum, qui ex ipso aunt, cauaa
est: duo baec secundum idem accidunt inconvenientia : partem (edilio habct: patrem) quidem d i oere F i l i u m paternie hypostaseos, cum bic quidem
duorum, bic vero unius eorum cauaa exsiatai, et
quod actu compleat Patris personam, quasi ante
completionera i m m i D u t a m .

) Mon. : f. 452 a, :.
(8) Mon. : .
9) . : .

num), generoeum et ealutare degener efficiat (sic)

eemen, auperveniena generis inimicua i n eorum
aevit (ed. babet: saevit) miseria animabus zizania).
(11) Mon. : .
(12) Josue V . 14. Gomparat Joaue cum A r c h a n gelo proleciore.
'13) ? deeat i n Monac.

(14) imdem doctrinam i i a illustrat Nicol. MeIhonensis cap. 24 (God. Mon. 66, f. 80 a) :
' ,
, ' ^,
' , *
, ,
*
6 ,

, -

*
(lege : ),
,
.
(15) . : * .
.

(10) Apud Hugoa. Ether. (1. u , c. 18, . 1223

D.); B t quidem mulla et zizaniorum alia m u l t i tudo, ab ea q u a principio iavecta eal, mala p u l (16) Nicol. Metbon. 1. c. hao uberiua evolfit ita
lulans diapereione. Qu non dormientium, ut v i - pergens: detur, sed secundum aniroam vigilantium, mortem
,
quaerentiura inaanorum, ut supremum (I. super

207

DE

',

S. SPIRITUS

MYSTAGOGIA.

298

*[21] . talem dixerint, profecto nec F i l i i proprietaa erit,

(17),

quoniam vero nec Spiritus est, dicant qui omnia

, ,

dicere audent, quomodo quod nullius trium perao-

(18) , '

narum esl proprium sed nec commune, locum o m -

' (19);

nioo habeat, ut i n aliqua divinarum byposlaseon i a telligatur.

18. Affine autem jamdictia et hoc : S i quod p r o -

[ )

prium est Patris transfertur i n proprietatem F i l i i ,

(20),

profectoetquod proprium F i l i i i n Patris proprietatem

erit

17

17

. "

Iransferendum.

U b i enim

impia

serael aperuit viam, qua notionalea

garralitas

hypostaseon

, '

proprietates mutuo traneitu alias i n alias migrare

et mutari vult, Pater quoque per ipsos ( o i m p i e l a -

(21), (22) (

tis profundilatem! ) eubibit generationero,

!) , '

generatus eat Filiua ; oportebat enim audaciaaimoa

* (23)

(24), ietoa

, -

quia

nec ab hoc quidem impio austi sibi t e m -

perare.

(25).
'. ['.] ,
'

19. Universira vero i n omnibus per se propriis

quando aliqoid borum de aliqua realiter

hypostaai

ab eo, quod i l l u d eibi primario ut proprium vindi-

cavit, acceptum verificatur,tamet8i dignitatem recl-

(26) , (27)

procas convereioQia secum

[22]

i l l u d , quod alteri prebet ut proprictalis sit p a r t i -

. ' ' &

cepa, videmus i n naturas rationem reduci. S i ergo

non Irabat,

quod ab initio proprium Patris

atlamen

agnoacebatur, hoc

(28) , ,

audacia istorum Filio quoque habendum

videant vel i n v i t i , quo demum ipeorum impietas de-

tradit,

' , ,

ainat, Coneequena enim

, ,

amatoribus contra Patris proprietatea aemel debao-

foret, ab ietis

mendaoli

C chatia, ipaam quoque hypoataein omnino i n n a t u '

ram reaolvi, ita ut causae raiio penitua a divinia

(29).

bypostasibua

\ ['.] , , ' (30)

, ' (31)

auferatur.

20. Ita sane, inqulunt. A t SaWator dixit discipulos erudiens et inetruena, quod,

accipiet et annunliabit vobti

(32-33),

4 1

Spiritus

de meo

. Et quis non yidet,

te ad hanc Salvatoris confugisae vocem, non ut

* Joan. , 14.
7

V A R L E L E C T I O N E S
,
, ,
( ),
, *
, ' , V
.
(17) . : .
(18) Cod. Col. ' .
(19) R u r a a m N i c o l . Metbon. e. 9. vers. . :
, '
, ' '
,
* '
!
(20) M o n a c . : .
. Mon. hoc cap. eignatur '.
(21) . : .
(22) . : .
(23) . : .
24) . : .
! 25) N i c o l . Methon. c. 26 (1. c. f. 89 b.) : '
,
* ,
n

PATROL. GR. C I L

fj,
;
(26) Sic i n cod. Col. 277.
(27) Mon.
"
(28) deest i n Mon.
(29) Nicol. Methon. c. 27 :
"
'
*

* '

,
e

* '

, .

, ,
, ' '
, , '
' . Cohfflret boc cap. intime oum c. 17.
;30) Gol. .
31) Mon. : * sed ed. marg. : * '.
32-33) M o n . : .
10

patrocinium invenias, sed ut ipeum quoque Domin u m , perennen veritatis fontem, dissonanliae i n s l mules ? Sic enim lingua tua ad quidlibet audendum
estprona et ad ansas, ubi nullw sunt, confiogendaa
et excogitandas. S i enim hic ipse bumani generia
Gonditor et curator modo quidem Spiritum docet
a Patre procedere, nullatenus adjiciene, quod et
a e e procedat, aed illum (Patrem) solum caueam,
quemadmodum s u generationis, i l a et 8piritus
processionia credi a nobia et praedicari j u b e t ; modoautem, ut t u aeeeris, quia d i c i t : De meo accipiet
alto quidpm silentio compressit piiorem
institutionem ac doclrinam ; quanquam oportebat,
ut in aecundam ingrcssua initiationem prioris quoque memoriam refricarel, doctrinaeque adeo inler
diaeitas coDJungerct et ad inviccra conciliaret;
ille vero boc quod faciendum erat non facit, et
loco dicendi, Spiritum a Patre procedere, in ipsum
processionem Spiritua transfert: quo modo non
evidenter evincitur. subatanlialem atque inalterabilem veritalem a ie inique dissonanliae insimulari ?
21. Quoniam vero Tel ea quae pueris sunt nota
Bcire te vetuit sumraa i l l a , qua etiara ad impossibilia conlendis temeritaa, nunc saltem, elsi non
prius intelligere debes nihil lam clare luae vesani
adversari, quemadmodum hsec Domini atque S a i vatoris vox. S i enim diceret: Dc me accipiet, neo
sicquidem quod studes evinceretur; haberet tamen
aliquem praetextum error. Neque cnim accipere ab
aliquo ob alium quempiam uaum et subetantiali
processione procedere in eumdem seneum conven i u n t ; multum abest, ut hoc ita se habeat.Quoniam
vero tantae impietatis raagnitudincra Salvator preevidens, non talcm emisit vocem, ne multos ope
lua daemonie nequitia depasceretur, quomodo loco
aoousationia quam Domino intendis, ad ejus cle48

4 8

300

PHOTII P A T R I A R C H i E C P .

299

, (34), '
, (35) 3' , ;

(36).
[23]

(37-38), ' , '

, ,

, ,

(39). ,

(40)

(41) (42) (43)

' (44),
,

(45) (46);
'. 7)
(47) ,
, , ,
(48) [241
,
(;9). ' (50)
, '
* (51).
(52)
, (53)
(54)
.
(55),
(56), , -

Joan. xv, 26.

V A R I i E LECTIONES .

(34) .: .
(35) Coi. .

(36) Haec rursum adducit Uugo Etherianus (1. u ,

c. 18, p. 1233. E . F.) : Etiam. Sed Salvator
dixit discipulos inatruens, quoniam Spiritua dc meo
accipiet et annuntiabit vobia. Et quod ulique lateas,
qui ad Salvatorie confugeris vooem, non ut advocatricem aumaa, sed ubi (ut) ipsum per dissonantiam objurges; eic enim tua lingua cat audax et
impudica, ut in iis quae incomprehensibilia sunt,
occasionea confingat et subintelligal.
(37-38) Mon. .
(39) Col. ' . .
(40) . .
(4lj . .

(42) deest in .
(43) Palat. f. 217 b. .
J44) deestin .

(45^ Palat. '. Gol. .

(46) HugoEther. (1. c . ) : Quomodo tuamexlegem

(edit.: ex lege) diasonantiam quw incommutabilem
et inalterabiTem dissipat veritatem, non ooercuieti
cum poenam debeas ?

(47) Sic Vat. Balat. et Hugo Etber., q u i yertit

privavit. Monac.: .
(48) M o n . .
(49) Palat. f. 218 a. : . . . .
Monac. : . . .
> (50) Col. . 278, .

(51) Hugo Ether. (1. c.) : Ideo aatem le, nt

quae puerorum sunt, non cognoscas, imposaibilia
conaudo privavit temeritas. A t vero age, nuno, etsi
non prius, intelligere te oportel, quod n i h i l sic
manifeetestat contra tuam inaolcntiam,quemadmodura Dominica etsalutans ista vox. Nam sidixiaaet:
De me accipiet, nequc eic adinventio tua reperiseet
terminum ; verum baberet aliquam competentem
occasionem error.
(52) Hoc alterum abesl a Mon.
(53) Col. .
(54) Mon. . Sic Gol.
(55) Mon. .

(56) Hugo Etber. 1. . : Propterea t a n t a m i m pietatis magnitudinem Salvator providens n o n h u jusmodi emisit vocem, ne f o r t e d i a b o l i f e r a u t i a
multos p e r te devoraret.

301

DE S. SPIRITUS

MYSTAGOGIA.

302

. roentiam impetrand venie oausa non confugia

(58) (59)
neo cordis pandis aurea ad ejus doctrinam ?

(57)

<

&

(60);

22. Dixit Salvator, non de me accipiet, neademeo

accipiet. Noverat enim qui venit hortaturus omnea,
,
ut veritati concordent et conaonent, multo magia
(63) [25] sibi conaonantiam illibatam conaervare. De meo ac *
cipiet, licet modicum sono verborum discrepet,
(64), (65)
multum tamen et magnum intereat diacrimen inter
, (66), ,
de meo et de me. Nam dicendo de me ille ipae q u i
(67). , ,
vocem enuntiavit,iaducitur; dicendo aulem dc meo,
(68)
omnino alia a proferenlia persona intelligitur. Haao
'
vero quaenam alia fuerit, ex qua accipit S p i r i t u s ,
, ,
nisi Pater? Neque enim h i ipai Deo repugnantes
(69) ; ' - aliud quid confiQgent; non enim ex alio Filio, imo
(70)
neque ex ipsomet accipiente Spiritu. Videa, quo, , ' ' (71]
modo ne illa quidem,quae pueris tritaaunt, callee ;
(72). ^ '
nam vel pueri graramaticorum frequentantee scbo (73) ;
lam sciunt, voce hac deme i l l u m ipsum includi, qui
(74),
orationia pericopen protulii; hac auiem d$ meo
, (75), [26] (76)
aliam peraonam dieerte aigniflcari, unitam quidem
(77) , juribua conjunctionia cum eo qui vocem pronun , (78)
tiavit,aed differentem omnino quoad byposlaain; ad
,
banc etiam auditorum oogitationea aine erroria
* ' .
pcriculo tranamittit et aecure deduoit. Quare tuum
(79) *
aubterfugium, dummodo pie malia quam impie
, ' (80) - eentire, pcenitenti tibi perfugium fuerit, non vero
,
ulla ad repugnandum Deo occasio.
\

' (61), ,

, ', (62), '^

, (81)

- -

(82).
V A R I i E LEGTIONES E T NOTiE.

(57) M o n . ,
(58) M o n . . Vat.
. Sic et P a l .

(59) Gol. deeat .

(60) Col. . .
(61) Gol. . ; .

(62) Sic Vat. et P a l . ; M o n . omiaaia

, ' lantnm babet : ' . . .
(63) . .
(64) . .
(65) . .
(66) C o l . .
(67) . .
(68) . .
(69) Pbotii verba : ,
5 , ; J)

addacit Beccua 1. III, ad Tbeod. Sugd. n . 10 (Gr.

Orth.

II, p. 144).

(70) M o n et Col. .

(71) Mon. \
(72) I n Mon. deeat . Hsec ita leguntur
apod Hugon. Ether. 1. c. : Non dixit Salvator :
De me, aed de meo accipiet; multam et magnam,
lieet brevi permutetur verbo, de me ad illud quod
ie meo differentiam poaaidet. Nam deme ipsum i n dncit, q o i vocem pronuntiat; de meo autem omnino aham a pronuntiante personam. Hic autem
qui eit, ex quo Spiritue accipit, niai Pater? Neque
enim aliquid aliod qui contra Dominum pugnant
conflngeot; neque enim exalio Filio, aed neque ex
aeoipiente Spiritu (ed. habet Splritum).
(73) Haoc Ignoranti acoueationem Pbotius a d femriis impingtt etiam i n ep. ad Aquilei. :

,
'

\
.

(74) Haec Photii verba refert pariter Beocua 1. o.

(p. 145).
(75) Monacensis codicia scriptor bic lineam tolam oraiait, verba nimirum :
. Habet enim :
, quod aensum plane

perturbat.

(76) Gol. .

(77) Palat. f. 218 b. .

(78) Gol. .

(79) Monac. .
(80) deest in M o n .
(81) Mon. .

(82) Mon. . Eodem pacto de Cbrieti

verbia disserit Photiua in ep. ad Aquilei. (apudJager 1. c , p. 458, 459) : '
*
, , , ,
, ' ,
' .... ,
, '
, , ,
, , , ' , ;
&
* ,

303

PHOTII

304

PATRIARCHJE CP.

' ; , *
23. Quid ergo? Nonne oporlebat te haec saltom,
, ,
quas et pueri norunt, addiscere, prius quam blas ; ,
phemiam efferrea ? Quomodo vero non pertimescis,
, (83) (84)
licet dolo velandc aptissimus, ita temere atque
impudenter verbis Dominicis insultare et illudere,
;
et quae nec orationis series nec eententiae integritas permittit, haec non erubescis asserere Domi- ,
^ (85);
num afflrraare ? Cerle enim vocem de me Ghristus
27] , , *
non enuntiavit; tu tamen, licel non voce, at sallem
fraadis exerccnd studio Tocem de meo i n hanc , ,
aliam de me transformans, asserensque Domiaum
(86), docuisse id quod libi perislam locutionem videtur
(87)
significari, tria haec simul ei per calumniam t r i . ^ *
buis : dixisse nerapc, quod non dixit, non dixisse
' , ' , quod dixit, et scntentiam docere quam non solum
non significavit voce, sed contra potius doctrinae , ,
suae adversari perapicue cernitur; et quarto eum

sibi ipsi contraria sancientem inducis. Quonam
^ *

pacto? Ipse dixit : De meo accipiet, non autem

(88) . (89);
de me; t u vero docere ipsum afflrmas, quod voce
* , ' ,
iata de me imporlari exiatimas ; quamobrem quod
(90)* ,
quidem dixit, toliis ac negaa, quod vero non dixit,

quaai dictum obtrudia.Claraas enimChrfstumvocia,
, , quam non enuntiavil, sentenliam discipulis t r a d i . ^
disse et per ipaam docere, quod nullatenus labiia
'
8tri8 purisaimis protulisse cognoscitur. Et sapientia

quidem Dei per se subsislens Spiritum tradit pro .
cedere a Patre; tu vero omni contendene atudio

i l l u m quasi disaonantem aibi redarguere clamas
* ' (91)
ipsum mutato consilio docuisse, Spiritum ab ipso
(92) ,
procedere, et a priori quidem tbeologia recesaisse, C , ,
per secundam vero illam priorem sprevisse, imo
,
nec poateriori robur suum coDservaese.Si enim se (93)
mel gratias theologia ab ipsamet gratia subverta . [28] "
tur, nusquam firma poterit permanere.

4

24. Sed jam tempus adest, ab initio audire l u m

verborum Dominicorum seriem, lum ecnlentiae,
quam verba i l l a important, scopum ; multo enim
validius per illa impietatis impudentiapanditur et

'.

'

(94) ,
( 9 5 )
, '

V A R L E LECTIONES NOTJE.
, ' ^ quod de me.
(91) deest i n Mon.

, ' ' (92) Sic Palal. f. 219 a.; Vatic. babuit ,
* D sed poatea i n correctum eat : . '
. Col. .
,
(93) . .
.
(94) Gol. (lege ) . . .

(83) Monac. .
(84) Col. . 279 : .
(85) . .

86) deest in .

87) C o l . }.
88) . .
(89) Col. ;

(90) Quod Photius totiea inculcat, i n eo Photiani

omnca summopere insiatunt. Unum ex recentioribus adducamus. Theophanea Procopowicz archiep.
Novogrodenais T r a c l . de process. Sp. S Goth
a. 1772, cap. x, 170, p. 199, acribit : Gralis,
imo frualra Lalini de raeo accipiunt pro de me;
incumbit eane eisprobare, de meo idem eignifioare

(95) Tbeopban. Procopowicz. 1. c , 172, . 2 0 0 :

c Sensue verborura Gbriati est:Spiritus,quem consolatorem et doctorcm vobis proniitto, non illa
quoedara aliaab bis,qu et a me percipitia, docebit
vos, verum eadem mea mysteria,res ad meam gloriam pertinentes. Quae licet ad Palris tendant gloriam, taraen et mea s u n t ; si quidem omnia, <ju
Palris aunt, tam quae in natura Deitatis, vita, sapientia, omnipotentia, e t c , quam quae extra sunt co8
l u m , terra, angeli, hominea, eventus T a r i i , et communi et eingulari providentia fiuenles, cuncta
mysieria inea etiara sunt. Haec jejuniora eant
quam ea q u s Pbotius profert.

0 S . S P I R I T U S M Y S T A G O G I A .

305

306

. configitur. Poetquam enim dixit : Vado ad Patrem,

, ' (96) , 6
subdit hia ipsis vcrbis : Sed quia hax locutus sum
(97). '
vobis* . tristitia impleoit cor veslrum. Sed ego veri (97*) , (98)
tatem dieo vobis: expedit, ul ego vadam. Si enim
. '
non abiero, Paracletus non veniet ad vos . Et post
, " *
pauca : Adhuc muila habeo vobis dicere; sed non
, 6.
potestis porlare modo. Cum autem venerit ille Spi ' . " ,
rilus veritatis, docebit vos omnem veritatem. Non
' * '
enim loquetur semetipso, sed quxcungue audiet,
, ,
loquelur et qux ventura sunl annuntiabit vobis. llle
me clarificabil, quia de meo accipict, et annuntiabit
'
vobis. Omnia quxcunque habet Pater, mea sunt.
, ' ,
Proplcreu dixi, quia de meo accipiet et annuntiabit
. '
vobis* . A n non sunt haeo sacra et divina oracula?
, , '
An non ha?c clare intelligendum exhibenl myste (99). "'
, - riura pietatis ? An non cauaam manifestant, propter
;
quam ea dicere voluit Servator? A n non doctrinarr
. [29] ' (1),
abinitiotraditam illibatara aervant? An non omnem

oalumniam confundunt omnemquereeerant impie, (2)
tatie ansam? Quoniam enim vidit discipulos i n
;
mcBStitiam collapaoa, quia ipaia preaena declara (3) * verat futuram suam per corpus aejunctionem suam,
que ad Patrem profectionem, propterea iatos i n ' (4) ,
luitus i a moestas cogilationes demersos, erigena
(5) (6)
illoa veraque conaolatione reficiens, primo quidera
(7), (3)
expedire ipsis ae abire docet; deinde explicana
, (9) , '
quoque, quomodo id expedial, Si enim ego, inquit,
(10), ^
non abiero, Paracletus non veniet ad vos . H a
(11) ' , ,
siquidem vocea ad Spiritua aublimem majestatem
^, ,
ip80sexcitant8ublevantque,quemadmodum et ieta:
. A? (12) C poteslis poriare modo. Sed quando ? Quando
venerit Spiritus vcritatis, ille docebit vos omnem veri tatem**. Alia rursua hic miraada Spirilua emergit
* , (13)
praerogatiya, qu discipulis explicata mentem
. ; " *
illorum i n immenaam altitudinem elevat, i n qua
* (14) (15)
Spiritus dignitaa aupra modum ipsis enitebat.

. "

, * .

'. ;
(16).
, [30],
(17) .
. D
(18) -

* J o a n . x i v , 28 ; x v i , 5,

Joan. x v i , 6, 7.

25. Quid ergo ? Faciie erat ipsis, has ferme oogitationea de Spiritu i n animo a g i t a r e : tu fero
prassena, magister, virea nobia non suppeditabaa
portando arcanorum oneri. Paracletua autem
perteniena apliorea nos validioresque geeland
i l l o r u m cognitioni absque onere efficiel. Et tu q u i dem parte nobis revelaati; ille autem in oranem

" i b i d , 12-15.

ibid, 17.

1 3

ibid, 12.

5 4

i b i d , 15.

V A R I i E LECTIONES ET NOT;E.

96) " deeat i n cod. Monac.

97) C o l . p. 280 : ^ .
97 ) M o n . .
(98) C o l . 6 .
(99) C o l . .
. . .
11) addil Monac. et Gol.
2) Monac. .
#

3) C o l . .

'

4) M o n . .
5) M o n . .
6) G o l . .

7) M o n . .

(8) M o n . .
(9) M o n . .
(10) deeat i n Mon.

(11) deeat i n Mon.

(12) Mon. '.
(13) M o n . .

(14) Col. .
(15) Mon. .

(16) Exbinc discipuli loquenles de Gbriati verbis

inaucuntur.
r

(17) Mon.
(f. .)
(18) . .

307

PHOTII

308

PATRIARCHJE GP.

noB deducet veritatem. A c te quidem myateriado-

cente adhuo egemua et aapientia ot virtute et veritale, ille vero adveniene omnia nobia perfruenda
uberrime prabebit. Si ergo t u , subatantialia eapientia et veritas, haec doces, non utique ambigere
nos decet, majorem quoque honorem ao gloriam a
nobis Spiritui esee tribuendam.

(19)* (20) ~
*

, -

, ,

'
(21).

26. Quoniam igitur aublimia h c de Spiritu d i soipulia exponit Salvator, mcBstitiam ab illis araovena, aimulque veram deSpiritu doctrinam tradens;
bumanum autem erat cogitationibua non plane
puria diacipulorum agitari mentes (facile enim
anima mcerore correpla v i m judicandi caligina
perturbaos quod aalutare est in noxium

".

(22)

, -

(23)
* (24-25) -

potest R

detorquere); proplerea, ne Spiritum Filio majorem

arbitrarcntur utpote mejora prebentem, neve
illia ulla oogilatio oboriretur coneubatanlialitatem
laedena aequalitatemque ipsorum i n inequalitalem
diatrahens, ut optimue et corporum et animarum
medious, aalutare praeparat medicamentum.

(26)

Sv

(27)

27. Quod si apostoloa ejuamodi cogitationes nec

tenebanl nec agitabant nec turbabant (fortaaae enim
sanctius eat fateri, aacrum illum coetum non fuiase
bujusmodi confuaioni ac conturbationi obnoxium)
attamen malitiae inventor et artifex bonum mali
apecie circumvestiendi peritiaaimue multoa po-

[31] \ , *
(28),

(29)

? (30) ), '

t u i s a e t Buae f r a u d i a praedam offlcere opiaionemque C , (31) -

baereticam animabua hominum inaerere; quam

una cum ipaa fraude fraudiaqae artifice confundena ao diaaipans Salvator acute adraodum et
divine adjecit, quod, Non loquetur semetipso,
sed qucecunque audierit, loquetur**. Nam et de
eeipao antea dixerat: Omnia quxcunque audivi
Patre meo, nota feci vobis . Ac ei diceret : Uterque noatrum ex Patre babet docere et illuminare
mentes vestraa. Ideo et quia in progreaau eermonia
dixit dePatresuo: Egote clarificavi super terram :
imo et Pater Filium clarificat. Nam et clarificavi^
inquit,*/ iterum clarificabo ;
nuno vero et Spiritum
clariflcal Filiue per praedietaa sublimes divinasque
vocea : ideo paulo poat s u b d i t : lllemeclarificabit,

ibid.

Joan, x v n , 4.

5 8

' ,

(33)

'

, '

, *

- M
r
^

ac digoitatis aequalilatem inviolata aervans. Ao ai

quia d i c a t : Commune eat aupersubstantiali ac se6 6

18

Joan. xv, 15.

, *

57

6 1

5e

nbiqueconsubatanlialitatem naturequeidentitatem

(32) *

' ,

,
-

Joan. , 28.

V A R L E LECTIONE8 ,.
(19) Col. . 281 : .

(20) ". .
' "
(21) Hucuaque ratiocinatio apostolis attributa,
qua Pbotiua propiua ad intenlum suum accedit.
(22) . .
(23) M o n . A.
O
()
.

(24-25) Gol. . . deeet i n

Mon.

(26) . .

(27) deeal in .
(28) Sic Monac. f. 455 b ; Vat. f. 199 b : *
.
(29) . .
(30) . .
(31) . , '.
(32) . .

(33) Alterum deest i n .

309

D B S. S P I R I T U S M Y S T A G O G I A .

310

(34) perglorificatae Trinitati, alteram ab altera peraona

(3) [32]
ineffabili ratione glorificari. Glorificat Patrem F i ' * (36).
liua, sed et Pater Filium glorifical atque Spiritua;
,
namque inde ei donorum divitiae affluunt ;sed et
, (37)
Spiritue Patrem, quoniam scrutatur, imo potiue
"
novit, profunda Uei , eaque revelat, qualenue
, ' ?,
queunt ab hurnana nalura percipi, iis qui se ipsoa
(38) ,
ad lucem di?in-e cognitionis suscipiendam idoneos
(39) ,
dignoaque comparaverint. Glorificat vero, ut modo
dictum est, et Filiua Spiritum et Spiritua F i l i u m ,

estque ipaia, quemadmodum commune regnum et
(40) . ,
virtus et potentia, ita et gloria, non ea solum
, '
quae a nobia oifertur, aed ctiam quam ipei a ipsis
,
recipiunt.
, ,
5

(41) * ,

' (42).
. ,
,
, ,
(43), ,
. , '
, *

, ,
(44)
[33] (45) (46) (47),
(48),
' ' .
.

28. llle me clarificabit , boc eat: nec quia gloriam tribui Paraolito, ideo majorem me illum declaravi; neque rursua quia d i x i : IUe me clarific.abit,
me ipaum ei honore antefero. Me clarificabit, hoo
e a t - q u a n t u m illius altiludinem iatelligia, meam
per iHum gloriflcationem potea contemplari. Nam
siout ego quae audivi a Patre vos docui, ita et ille
accipiel de meo et illustrabit vos. ^Equaliter parennis noatrorum donorum emanat fone ; cequaliter
aempiternae Patre processio, aequaliter consubatantialitaa et naturae identitaa; orania bonoria et gradua aequalitatem indicant; undequaque majoria et
minoria ratio eliminatur.
eo

29. Deinde, cum dixisset, quod accipiet, clare

eliam praedicat causam cur accipiet; neque enim
ut procedeat ait, neque ut eubsiatat (attende,qneo.
Dorainicis vocibua): aed cur >ccipiet, cur ? Ut qux
ventura sunt annuntiet vobis. l d enim cum prius
aaaeruiaaet obsignal ruraua inquiena : De meo accipiet, et annuntiabit vobis. Clarius vero explioane
quid sibi velilhla verbis : De meo accipicl, confestim
addit: Omnia quxcunque habet Pater, mea sunt.
Quare Spiritua moa accipieoa et de meo Patre
accipit. Nec vero eo usque tantum sententi ejuadem explioationem profert, sed adhuo exaotius

'. , ,
, ' ' , , ' ( , , ) ;
; " (49)

(50)

. * ,
* " , (51) ,
' ,
, (52)
. (53)

I Cor. , 10. Joan. x v i , 14.

V A R I J E LECTIONES E T NOTiE.
(34) Apud Maium loco mox citaado : .
(35) M o n . sine .^
(36) Verba, * . cum
inscriptione :

citantur i n
concilio Conetantinopolitano anno 1156 i n causa
Soterichi celebrato inter alia Patrum et eccleeiaaticoruna ecriptorum teatimonia. (Mai Spicileg.
Rom. X , p. 38, 39).
(37) deeat i n Monac.
(38) M o n . ^, , . . .
(39) . * .

(40) Monao. . .

(41) C o l . , ; deeat .
(42) * . Haec in

eadem aynodo Byzantina, de qua diximua, eodem

modo allegantur. (Apud Maium 1. c , p. 39, 40).

43) Monac. .

44) Mon. .

45) . deeat in M o n .

(46) Mon. .
(47) C o l . . . .

(48) . . .

(40) . .

(50) Hugo Etherianua 1. , . 18, . 1233 :

Gum dixisaet : Quoniam accipiet, manifeate declarat, et ad quid accipiat : non enim ut procedat
aut aubsistat (attcnde Dominicas voces, bomo) ;
aed quare accipiet?Ut q u e ventura aunt annuntiet vobia.
(51) C. Vatic. f. 200 a, semel pro ponit
Sic Col.
(52) dcest i n Monac. et i n Col.
(53) M O D . 6 .

311

PHOTII

312

PATRIARCHJB C P .

illam revelans et confirraana a i t : Propterea dixi Wjv , ' (54) ^

quia de meo accipiet, quoniam in Patre quidem
, "
sunt mea, Spirilue autem ex Patre accipit; q u
(55) *
enim sunt Patria mea aunt; ut ita propemodum
*
olamare videatur: Quaodo dico de meo, ad raeum
* (56). "
Patrem,non vero ad alium vestras cogilationea ver (57),
t e r e et oonvertere debetia. Nullum enim praitextum
[34]
reliqui ?obis, quem non reaciderim, ne ad aliud
(58). (59)
quidpiam imaginationibus abripiamini, prflesertim
, ,
cum jam ante asaeruerim vobia, quod omnia
,

quwcunque habet Paler, mea sunt.

(60) , ' ' (61)
, .

30. Quidlucidiushiapurissimiseloquii8?Quid clariua ad ostendendum verba illa De meo accipiet ad

Patris personam

\ ;
; ' (62),

nos transmittere et ad cam esse

(63),

revocanda, atque Spiritum a Patre, tanquam a

causa donorum operationem accipientem praedi, ,
cari? Doaorum, inquam, illorum, quibus discipu
los corroborabit, ut fulurorum cognitionem con (64) ,
etanti firmoqueferant animo, rerumquearcanarum
atque reconditarum citra ullam diflicuitatem con
atituantur spectatores ac speculalorea, imo et auper (65) . "' (66)
naturalium prodigiorum patratores et opifices. A a
;
non ergo undequaque tibi quilibet impie sentiendi
' (67)
prtetextus reaectua est? Adhucne audebis ca lumniaa alque mendacia adversus veritatera com{3 (G8) ;
minisci aut dolos adveraua salutem tuam consuere?
[35] '. ['.] (69)
31. Ego sane ne deinceps quidem t u i curam
, (70)
abjioiam, ut si insanabilia aia, arguam et corripiam
teque bumi jacentem adhuc percutiam, ai autein
, (71) ^,
sanari potea, mediciaam tibi propinem ex ipao

veritatia poculo et lenitivaro doloria et morbi pur .
galivam. Si cnim (o quooam te quis nomino com( (72) (73) ;)
pellet?) Spirilus 6 Palre prooessio est perfecta,
, (74)
perfecta autem quoniam Deus perfectus ex Deo
, *
perfecto, quidaam ista e Filio processio conlulerit ?
(75) ; Si enim quid contulit, illud quoque ostendere opor, (76) *
tebit quod contulit; quod si praeter divinam Spi
ritua hypostasin n i l aliud potest aut mente concipi

V A R L E LECTIONES 2.
(65) aunt miracula. Cf.
Cbrys. hom. 39 in Gen. '. 1. Theodor. HeracL i n
Joan. x i , 40, apud Corder. i n Gatena.
D
(57) . . Col. . 283, >
ca vocat j a m Origcnes contra Cela. v, 23.
.
(06) Monac. ' .
(58) Hugo Etherianus 1. c. : Planius autem
(67) C o l . .
reaerane, quid ail illud quod d i x i t : De mco accipiet,
(68) Haud dissimili modo de textu Joan. x v i , 14,
continuo aubjungit: Omnia qu habet Pater, jnca
disputant Georgius Corcyrensia. Nicolaue H y d r u n sunt. Quare raea accipiena de meo Paire accipit,
tinua et Tbeodorus Smyrn. apud Allatium i n F m et ideo dixit : Quia de meo accipiet, quia itt Palre
diciis sunodi Ephesinx cap. 51, p. 293.
sunt mca. Spiritua autem de Patre accipit; nam
(69) Gol. ' ,^
quae Patris sunl, mea sunt. Quare cum dicit : de
(70) Monac.
meo, ad Palrem oportet intentioncm dirigere, et
.
non ad alium divertere.
(71) Monac. hic figit cap. 16. Hic uti aaepe P h o (59) . ' .
tius adveraarium veluti gravi morbo laborantem
exhibet. Cf. c. 2. 60. 94.
(60) Sic Vatic. (a^ ).
Monac.
. Col. /.
(72) Col. ' .
61) A o n . .
(73) Sic i n Vat. et Palat. ; Monao. .
62) Gol. omitt. .
(74) altera vice deest i n Mon.
63) Gol. omitt. .
(75) C o l . .
(76) Col. .
! 64) Monac. .
(54) . . .
(55) deest in . Col. .
(5G) . .

313

DB S. S P I R I T U S M Y S T A G O G I A .

314

(77), aut lingua oatendi, cur, quaeso, vis F i l i u m m e n ,

tiendo laedere alque Spiritum, imo cum ipeia et
(78);

prae ipsis Palrem ?

32. Rursua si i a hoc quod a Patre procedat
, ,
Spiritue proprietaa ipeius agnoacitur, similiter et i n
,
hoo quod generatur Filius, F i l i i agnoacitur pro , ,
prietae ; procedit autem juxta illorura deiirium
\, ' (80)
etiam Spiritus ex F i l i o , pluribus ergo proprietatibus
, (81) .
dietinguitur Spiritus a Patre, quam Filius. P r o (82) , [36]
cessio enim e Patre, tametsi aller prodoat per
, , '
generationem, aller vero per processionem,
qualiter tamen horum utrumque diatinguit a p a
terna hypoataai, dietinguitur autem Spiritua et
, (83)
alia differentia, quam ei duplicitas proceseionis
(84)
crcal. Jam vero si pluribus differentia diatinguilur
(85) , a PatreSpiritus quam Filius, propius,accedet ad pa (86) ,
ternam aubatantiam F i l i u s , g e m i n i a q u e e x 8 i 8 t e n t i b u e
(87) (88)
proprietatibus, quae Spirilum distinguunt, per al~
(89)
teram horum evincetur Spirilum esse Filio infe (90)
riorem i a aequalitate consubstantialia oum Patre
, (91)
affinitatia, aicque Macedonii rursus adversQB S p i (92) rilum emergetinsania, ipsa quoqueilliua impietaie
(93) , '
delerior.
'. [ ] (79)

(94).
'. ['.] (95)

33. Quinimo ai soliua Spiritus esl, i n diveraa referri principia, quomodo non necessario conaeque (97) [37]
tur, et eolius 6886 Spiritus, i n raultiplex principium
(98) (99);
referri ?
\ ['.] 34. Iaauper ai i n quibus Patri ac Filio temeraria
,
novitate audaciaaimi isti communionem efGnxerunt,
* ' , C us Spiritum secludunt; Pater autem Filio seoun'
dum substantiam, non secundum aliquamproprie, '
tatem in communionem conjungitur: ergo a pateroa
(1).
aecundum substantiam cognatione conaubstantialem
Spiritum exoludunt.
(96) ,

V A R l i E LEGTIONBS E T
(77 Mon.

(78) Gognotum est boo argumento cum illo, quod

eap. 7 prolatum fuit eique accurale reapondet
Nicolai Melhon. ayllegiamua ibidem descriptus. S i m i l i t a r Photiua ep. encyl. n . 20, p. 53 :

, , ;
, ....
. Rureum i n ep. ad Aquilei.
(ap. Jager p. 456) :
, ,
; ' ,
;

(79) In cod. . cap. 17.

(80) . . Gol.
.
(81) Palat. f. 223 a. . C o l . . 284 .
(82) . .
(83) C o l . .
(84) Gol. .
(85) . .
(86) .
(87) . .

(88) deeet 1 .
(89) . .

(90) Gol. * .
(91) . . .
(92) . deest i n Mon.
(93) C o l . .

(94) Haec magna ex parte ad verbum occurrunt

in ep. encycl. n . 11. p. 51, 5 2 :
(ut supraV

,
,

, *
*
,
.
(95) . .
(96) . mendoae .

(97) Poauimus , licet codd. babeant

. Nam i d omnino aensus auadet et preeterea
In ep. encycl. n . 13, u b i hoc ipeum legitur argumentum, legitur, etiam in cod. M o n .
f. 449 a. Facile et a ecriploribua commulantur, Col. .
(98) . .
(99) In ep. encyol.
, .
(1) . C i . opuac. contra vet.

R o m a asseclaa c. 8. Idem argumentum legimua i n

315

PHOTII PATRIARCHiE C P .

316

35. Spiritua a Filio prooedit eademne procee-

[* '] aione an paterna contrar ia ? Si enim eadem, quomodo
(2); et ,
communes rcddunlur proprielatea, quibua ot
(3) , Tpiac
B o l i a Trinitae Irioitaa esse et adorari dignoscitur ?
; '
Si aulem processione paternae contraria, quomodo
[Col. ] , n o n Manetes nobia et Marciones ruraua u n o cum
(4)
iato vcrbo eacriiego i n medium prodeunt, impiam
iterum adversus Patrem et F i l i u m dilatantea gar- (5) ,

rulitatem.
A e

(6) ;
[38] '. ['.] '
36. Preterea si omne quod non eat communo
]
omnipotenti et consubatantiali atque eupernaturali
,
T r i n i l a t i , uuiua eat aolummodo trium peraonarum ;
(7)
productio autem Spiritus non est comraunis trium :
(8), (9).
ergo eat tanlummodo uniua e tribua illia. Utrum
i g i l u r ex Patre dicent procedcre Spiritum et quo-
, modo non ejurabunt carara ipeis ac novam d o [] (10) ;
otrinam ? S i aulem ex Filio, cur non atatim ab
, ' ^ '
initio euQt auai totum s u u m venenum etomere,
, (11);
eed paulatim ac particulatim illud efTuaduat ?
[39] (12)
Oportebat enira, si quidem impio auo dogmati con *,
fldebant, ab ioitio ipaoa profiteri, a ae non modo

V A R L E LECTIONES
ep. encycl. paucis vocibus differentibua :

in encycl. n . 21, . 54. '

. , . . .
(10) M o n . f. 457 a. . In ep. encycl. f. 449
a, recte (al. i n encycl. ). C o l .
. 285, ut i n textu.
(11) Encycl. 1. C. ' ^
' ,
(2) Hieo verbotenua leguntur i n eadem encycl. ^ , . n. 17. p. 53.
dem pacto Nicetas apud Hugonem E t h e r i a n u m l . i ,
(3) M o n . bic, ; encycl. ut supra, a l .
c. 12, p. 1205 : At tamen Nicetas ex adverao inatat
.
dicena: Si omnibusquidem quldiTinadogmalabene
(4) Mon. hio, .
meditantur, inambiguum et indubitabile conalat,
;5) M o n . h. 1. . E p . encycl.
quoniam omne quod in zoarohicael omni conditrice
. . .
Trinitate aimili modo conapicilur, aui communiter
Col. (ut Mon.) habuit ; posterior
(ed. coramunicatur) de tribua predicatur, aut sinmanua correxit-.
gqlariter de una peraona dicitur : emiaaio autem
(6) Enoycl. . Amplificat hoc
siinili modo secundum eamdem proceasionem in
dilemma Nicol. Metbon. cap. 3 :
zoarcbica Trinitale dicta noneat communia, uniua

(Mon. f. 449 b. )
, , ' , '
(Mon. I.
0. ) '
. .

, . , utique omnino crit. S i autem hoc i t a eat, ulrum

Patris fatebunlur soliua, an (et) F i l i i ? Quoraum
, ,
(Quorum ed.) ai Patria ? ecce quanquam nolint,
*
domeaticam suam opinionem iniiciabuntur: ai vero

F i l i i , heu quanta impietas l banc enioD Patri aufe .
runt e t F i l i o attribuunl. Nicol. Metbon. c. 9 :
, -

' ^
, ' J ) ,
(sic) ,
JJL^XI *otvov , '

&, ' ' ' . Tf*?

' ; {

, , ,

* .

\ *
*
'

, ;
, '
.

(7) C o l . ...

(8) Gol. .

(9) et aaqq. ruraua ad verbum fere leguntur

, t\
, ,
,
, (
' )
,
, (cf, supra cap. 4).
, ' * ,
\,

, ' _
(12) . .

DE S. SPIRITUS

317

, F i l i u m

,
, (13), (14).
\

['.] -

,
, , (15)
[40] ,

MYSTAGOGIA.

, , (16)

productorem Spiritue

318
praedicari,

sed et

Patrem ab ea produotione excludi; aique adeo

debebantetiam geaerationem una cum productione
tranavertere, monstrosa aaaerendo futilitate, non
Filium ex Patre, sed Patrem ex Filio generari, ut
non solum omnes a saeculo impios obacurarent, aed
et insanis ipais insaniorea deprehenderentur.
37. Item ai ex Patre Filiua genitus eat, Spiritua
vero ex Patre Filioque procedit, cur Spiritui negatur, aliquid aliud etiam ex ipao procedere ; ita ut
colligaotur ex impia ista sententia non trea, aed
quatuor bypostaaes,imo infinitee, dura quartaaliam
ruraua producerel et illa aliam, donec ethnica deo~
rum multitudo superaretur.

(17), , -
(18).
'. ['.] (19)

'

; '
, (20) ) ,
(21) (22)

, '
, , (23) (24) ;
[41] \ ['.] ,

(25)

38. Sed et illud potest i n iatoa torqueri. Qualenam vero hoc? Si omnia quaecuaque adsunt Filio
a Patre accepit, inde ulique et boc acceperil, quod
causa sit productionia Spiritua. Unde igitur iste i n
partem altcram propenaua favor, per quem cernitur quidem Filiua proceaaionis Spiritua cauea,
Spiritusautem,tametaiomnino equalia et rex eadem
causa sequali ordine et quali honore profectua
juribus aequalibua defraudatur ?
39. Rursua cauaa eat Pater, cauaa vero et F i l i u a .
Utrum igitur iati rerum minime audendarum arbitri magis ease causam proauntiabunt ? S i enim
Patrem, quomodo non adecititiua et spurius et i n -

, - C juriuaerit honor ab iatis Filio v i n d i c a t u 8 , p r 8 e r t i m

Oov
cum robur j a m , quippe et potiores parles babeat
,
Pater? S i vero F i l i u m , h e u graviorem temeritatexn I
VARIiE L E C T I O N E S E T N O T J E .
(13) God. .
(14) E p . encyci. 1. c.
.
,
,
, .

Nicol. Mctbon.

1. c.

, ' 2
.

(15) deest i n Mon.

(16) . .
(17) . ,

(19) In Cod. . Cap. \

(20) . ; aed deeat i n Vat. et
(21) . .
(22) . .

(23) Col .
(24) . . Fere eodem pacto Nicolaus Mctbonenais apud Hugonem Ether. 1. ,, 11,
. 1225 : S i omnia, quaecunque habet Filiua, a
Patre accipiena habet, procul dubio et ex Patre
babet Spiritus emiaaionem. Unde (editio h a b e t :
unum) ergo diversiclina (ed. divoraiclima) haec l i beralitas, secuodum quam Filius quidem ex Patre

(18) . . D accepit ut s i l et ipae Spiritua cauaa, Spiritua au

Verbotenua fere baec i n encycl, n . 19, p. 53 legun

tur : ,


, -

. Nicol. Methon. cap. 8 :

, '
,
,
$

,
*
,
,
.

tero, quanquam ad idem honoria habeat, et exejusdem eubaiantiffi cauaa prodeat, tamen parili honore privatur, cum a Palre nequaquam aooipiat
ut cauaa sit F i l i i aut alteriua aui aimilis, niei forte
injari imputare crimenPatri quiaaudeat. Gnacua textua (ex Cod. Mon. 66, f. 79 b. cap. 16,) :
' ^
,

,

,
;

(25) M o n a c , q u i signat cap. 24, b a b e t : .

PHOTII PATRIARCHiE C P .

319

Non enim sibi salis eeee censuerunt in suae impie-

tatis ausu paternam causam dividere partemque
illias Filio tribuere, nisi ctiam potiorcm partem ei
adimanl et loco Patris Filium caueam substituant
Spiritui.

320

; , ! (26)
' (27) (28)
(29)
.

40. Quid ais ? Accepit a Patre Filiua ex ipso per

generationem profectus alium quoque ejusdem
nature producere? Quomodo igitur et ipse Filius
producens ejuadem aibi natura Spiritum non c o munioavit, eicut ipae participayerat, similem virtutem et prerogativam, ut Spiritua ilidom gloriam
habcal alium consubstantialem produceadi 7 E t
tamen par crat, ut Filius, licet non ob aliud quidquam, at saltem ad Patria imitationem per operationea similca similitudinem conaervaret.

41. Ego tamen neque boc abaurdum ailentio

praetermittam. Majorem asserere Patrem Filio,
licet noa natura (apage ! coneubstantialie est enim
Trinitae), at ratione causaj permittit aacra vocis
Dominice instilutio, indeque derivata sanctorum
nostrum Patrum traditio. F i l i u m vero ratione
causse Spirilu majorcm nec in divinia eloquiia a u divimus, nec quemquam pium hactenus senaiaae
comperimua ; impiatamen lingua non modo F i l i u m
ratione causte Spiritu majorem facit, aed Patri
propiorem.

'. ['.] ;

(30)

; [42]
(31) ,

(32),

, (33)

, ' , '

' -

(34) (35).
'. ['.]

(36) ,
(*

), (37)

(38)"

(39) *

, ' (40)

* -

(41) [43]
(42) , (43)
(44).

'. ['.] (45)

42. A d h s c : si causa Spiritus est Filius, quomodo non aecunda pullulat cauaa insupreiro auper- ^ , (46)
V A R L E LECTIONES NOTJE.
(26) Mon. f. 457 b. .^
(271 . . Col. .

(28) N i l adeo solemne Photianis, quam eoluin

Patrem dicere omnemque rationem a

Filio removere. Id saepiua inculoat Marcue Epbee.,

ut i n Confees. ap. Greg. Gpl. cod Mon. 27 fr. 119 b.
apud Georg. Scholar. ibid. f. 185 a.
(29) Col. .
(30) . 11 .

(31) . deest .
(32) Col. . .
(33) C o l . .
(34) . .

eeu habitudine principii ad principiatum; illud l a t i n i , boc Graeci potiaaimum Arianis illis verbia
abutentibua solebanl regerere. Gf. Petav. De Trin.
I . n , c. 2.
(39) . .

(40) tres cod. habent.

(41) . babuit;

sed deinde s u -

perpoaitum y.
(42) Col. .

(43) Hic vedetur eupplendum.

(44) Nicol. Metbon. cap. 7 :

' (35) . Cod. cap. . Ex Photio ita Nico- , ' ,
laua Methon. cap. 17 : - ^
'
: 8 i Filio Pater niajor
, eet causa, et Filius major Spiritu eadem ratione
,
ipsa diceretur. Et ubinam boo dictum eat, F i l i u m

aliquo modo majorem Spiritu, nisi ab illis t a n t o m ,

'^ ^
'

.

36) . . .
/37) . .

(38) Joan. xiv. 28. Patree textom intelligunt aot

de humana Ghriati natura, aut de relatione originia

qui Spiritum longius quam F i l i u m a Patre rejiciunt. Hffio Nicolai verba ita Gr. et L a l . profert
Leo Allatiua. Vind. syn. Ephes. c. 66, p. 480, 481 ;
cum parvo discriuiine eadem gr. dat cod. M o n .
66. f. 77 b. cap. '. Eodem paoto ioqaitur Barlaam
monacb. orat. 4, de proc. Sp. aanct. apud eumd.
Allat. 1. c. p. 548 et Theophylactua apud Beccam,

orat., de u n . n . 67. (G. 0 . I. 219) : b

,
, ...
,
;

(45) deeat i n Monac. i n quo signatur oap. 27.

(46) M o n . .

32!

S . S P I R I T U S

MYSTAG06IA.

322

v naturalique Trinitalie principio, eaque caueata, et

non i n contumeliam primi principii solum excogitata,

acd et illiusmet, in cujua favorem honor ille confingilur? C u m e n i m causalitas iata nullura omnino
usum prajatet, imo vero ne anaara quidem ullam
pr-Bstandi reperire posait, quoraodo non potiua affectum contumelia F i l i u m declarat eique sub honoria
titulo injuriam atrociorem facit? Cum enim S p i r i tus procesaiooem auam a Patre atque ab aeterno
plenam nullamque ex partedeQcicntem habeat,quamnam aliam productionem aut aubetantiai formationem conficta ab ipais causa poterit l a r g i r i ?

;
, (47)
,

(48)

; ' (49) ,

'

(50), Vtov (51)

;
(52)
, [44]
(53)
(54) (55) ;

43. Quomodo vero non ipsis Spiritua i n duoe

dividetur, quorum alter a Patre, vera ac primaria
( ) causa, procedat (Patre quippe nullara aliam causam
(58) ( aguoscil), alter vcro e aecuada causataque cauea
) ' (59)
(Filiuaquippe caueam sui agnoacil Patrem), sicque

non ordine duntaxat ot relatione atque causalilate
,
dialinctionem Spiritue ac diveraitatem haereais no (60) bisexhibet et i n medium produoit, verum et i n
?, '
quaternitatem loco Trinitalis numen a nobie ado (61) (62)
ralum propellere audet,imo omittitnullura etudiam,
(63).
ut nihil i n eanctissima rerumque omaium Conditrice Trinitate ab iojuriia maneal immune.
44. Verum enimvero ai cauaa Spiritue ait Filiae,
'. [\] (64)
utriueque autemceuaa sit Patcr,rcperietur i n per , ' (65) ': , fecta et perfectrico Trinilate causa quaedam a per [4]
fectione propriae primaeque causae remota ct iraper (66)
(67) - Q fecta potius ac semicausa vel composita, ex imper , - fecta atque perfecta compositionem ausoipiena.
Estque hoc loco obscrvandum, quod velerum mytbo (68). , '
logia in rebus generationi corruptionique obnoxiie
$
bippocentauros oiira per jocum confinxit, a l ieto ,
rum impictaa in rebua sempiternia atque immuta (69)
bilibus vcl semicauaam vel causam excauaa e t c a u aato conflctam serio praedicare non exhorrescit;
quorum neutrum ab imperfectione se eximit :
(70) '. ' (56) -

; (57)

VARLE

LECTIONES E T NOTJE.

(47) deeat i n M O Q .
(48) . .
(49) . . .

(50) Sic. Palat. et Monac.; Vatic. .

(51)
(52)
(53)
(54)

M o n . .
Gol. . .
Col. .
. .

',
, ' ' ^

,
~ , ,
" ,
, ,

55) Cum bis confer cap. 7 et cap. 31.

C o l . deeat .
(57) Mon. deeat.
58) Item deeat i n M o n .
59) ' deest i n Mon.

! 56)

60) M o n . .

(61) deest i n Mon.

(62) M o n .

(63) H c exorant ita Maximus Planudes ayllogismo 2(apud Georg. Metoch. G. . II. 944. A r c u d .
Opusc. theol. aurea et cod. Mon. 27. f. 75 a et
80 b.) : ,
^
'

.
(64) In cod. . cap. '.

(65) deest i n Mon.

(66) . .

(67) Mon. , .
(68) Nicolaua Methonens, cap. 2 0 : '

'
, ' '
, ' ' 8, ' .

(69) God. . 287. , ut alias c o m m u niter.

(70) Mon. .

3S3

PHOTII PATRIARCiLE CP.

3*4

utrumque enim iicet matoam inter pugnam con- (71)* (72)

eervent (is enim est impiae sententi fructas) i n
(
eazndem tamen imperfectionis notam conveniunt* (73) ),
45. Preter autem diota ai unus eat 8piritua, et
eminenter alque propria nnua, quemadmodum et
PateretFiliusvereatqueineffabiliterunus,quomodo
non iniquum stmul et absurdam fuerit, geminaa
eidem cauaas ascribere ?

(74).
[46] . ['.] (75) ,
,

, (76)
(77) (78) ;

*. ['.] (79) ,
46. Ob has igitur aliaaque bis similea rationea
(80) tandem aliquando senau voa veetre impiatatia affi ,
ciamioi oportel et ad catbolic atque apoetolice

Eccleaiee sententiam relicta plurimorum errorum
(81) matre auperalitione conventatia ; ac pura pietatia
doctrioa iniliati addiscatia credere ex loto corde ,
' ac eineulla mentia haeaitalione, quod quelibet qui,
dem persona conaubataalialia ac diviniaaim T r i n i (82) tatia i neffabili ratione i n coram unionem arctiaai mam
,
cum natura jungantur, secundum vero hypostaaeoa
[47] rationem incommunicabilem inter se tueantur proprieUtum characterem. Non enira ullum i a ipsie *
aditum confuaioni permittit diatinctio ; apage, aed
* * '
aiout nullam partiiionem seu divisionem illorum
(83) (84)
accundum naturam communio admitlit, ita nec proprielates, quibus quaelibet Irium peraonarum dia- ,
tinguitur, in ullam proreue confusionem permiscen- ,
(85) (86). " (87)
tur. Et eicuti ruraus Filius quidem generatur a
, * &
Patre, permanet tamen inalteratam sibi conaervana
flliationia digoitatem, ita et sanctissimus Spiritus Q (88) (89)
procedit quidem a Patro, manet vero incommutataua
, (90) sibi servaQs procesaionis rationem ; et qua ratione
, '

V A R I i E LECT10NES .
(75)
(76)
(77)
(78)

(71) Col. .
(72) . .
73) .

74) Argumentum, quo imperfeclionia in Divinitate aaeerUe rei arguuntur Latini, aaepe apud theologoa Pbotianos varie efformatuin recurrit. Huo
apectat Nicol. Metbon. cap. 2 :

, , , '
, ' ,
, ' .
, , '
;
, , *
, '> '
* '

cap. 15 : *
; cap. 28 : "

, , *
( ) . A p u d H u -

' ;
. Hugo Etber. J. II, c. 10,
. 1204, 1205, non eatia accurate haec i l a r e d d i t :
S i unua cal Spiritus et perfectus, quia Deua, et
perfectu8,quoniam bonus (nara quod perfectum non
eat, imo quod hujusmodi, bonura non est), ex una
utique ait ct perfecta et prinoipali causa, quae est
Paler, unumquidque. Si autero non est ex uno, et
boc aolo, sed et ex Filio, non idem ergo unum.
Quomodo enim eat, quod non ex uno, neque p r i n cipali, causa una? Duo enim aunt Pater et Fiiiua,
et neuter eorum perfectus, i n quantum sui ad i n vicem egent ad productionem. Non eat igitur ipae
Spiritna perfeotua. Quomodo enim, cum eit ex i m perfectie ? N i h i l ex imperfectia perfectum. In
quibuadam videtur Hugo allter legiaae.

In cod. Mon. oap. \

Fortaaae et revera habet. C o l .
deeat in Mon.
Nicol. Methon, oap. 2 (anpra c. 44, not. 8),

gon. Ether. 1. n , c. 21, p. 1226 : Quod ex duobua

eat, ei quod ex uno tantum, nunquam eat aequale.
A l q u i Spiritus ex duobua eat, cum Filius ex Patre
solo nativitatem babeat; ergo non est qualie Filio
Spiritua, aed aut major a u l minor.
(79) Mon. .
(80) Mon. <U .

(81) En aua dogmata rureus catholic Ecclesi

aententiam eaae proclamat; non minori confidentia
auam doclrinam i n ep. ad Aquilei archiepiac. vocat

.
(82) : .
183) . .
84) Col. .
! 85) Gol. .
(86) . .

(87) G. . bic incipit cap. 30.

(88) . f. 458 a. b. '

.
(89) . .
(90) . .

325

DE S. SPIRITUS MYSTAGOGIA.

" *
(91)
(92),

(93)
, , '
' (94)
(95)
(96).

Spiritus ex Patre nullam agnoscente causam prodiene alterius generationem vel procesaionem divinam non operatur, nec per ullam mutationem processionem auam inaovat, ita sane et Filiua ex Patre
principii experle generatus neque per generationem, imo vero neque per proceBaionem polerit
ullamaliara consubaiantialem peraonam producere,
aut aliam auperinducendo relationem
flliationia
adulterare preerogativam.

[48] '. ['.]

.

, (97) ,

, (98) -
;
,

'
, ' (93),
(1)

. '
, <<
6 (2) (3). (4)
,
,
(5) , (6) C

, ^ (7) . ,
, [49) '
, ' , ' (8)
(9).

47. Illud autem ai nolia intelligere, merito te

apoatanes arguam caecitatie. S i enim eeeuadum rationem naturae Pater producit Spiritum, cum ejuadem naturas sit Trinitaa, tunc sane una cum raultia
aliis affinibus abaurdis esaet tibi aliqua occasiotmpisB hujua fabul confingendae. Non enim aolum i n productorem Spiritus poaaea F i l i u m convertere, sed
ipaummet Spiriturn lum in F i l i i generationera t u m
ia aui ipsiue produclionem acindere ac p a r t i r i ;
preaeia interim silentio caeteris absurdi8,quae etiam
nullo prodita verbo a prudentibue piisque peracrutatoribua melius ac facilius intelliguntur. Atqueita
quidem, ai quierationenature, non vero rationehypostaseos propria Patre Spiritura produci fiogeret.
Gum tamen Pater Spiritum producere et sacria
dicatur eloquiis ot a catholicis constantieeime credatur, profecto nec F i l i u s , quatenua Filius p r e d i catur, per Sptritus productionem filiatiouis gradum
sibi immutabit, nec Patri ademptam ad se trahet
Spiritua causationem, quemadmodum nec causationem pacalissim purisaima3que sui generationis.
Neque enim prorsus baec sunl natur, eecundnm
quani communio praedicatur, aed bypostaseos proprietatee, per quas dlvinam in Trinitate distinctionem confltemor.

VARIyfi LEGTIONE8 E T NOT/E.

91) Mon. y.
! 92) . oo . marginem :
.
(93) Col. .
(94) . , ' .
(95) . .

(1) . .

(2) Sio Vat. f. 201 b . ; Palat. f. 227 a . ; Monao.

bre?iter : . .
(3) Col. .
(4) . .
(5) . . Col. .
(96) Conferantur iata Nicolai Methon. c. 4. med. J) (6) . .
, ; ,
(7) Col. . . Sine .

(8) . .
,
(9) Enucleatiua et plura argumenta connectendo
, . Marcus Ephes.
Marcus Ephee. syllog. 10 (cod. Mon'. 27. f.245 a)
ayllog. 1 (cod. Mon. 27 f. 180 a) : '
...
foiov ,
'
.
' (
(aic accent. i n cod.) ,
) '
; ,
, '
. Sic et ejuad. Confeas. ibid. f. 115 a A d .
finem cap. '. Gol. p. 288 boc habet Scbolion :
,
^
*
,
'
, ,
.
,

(97) . .
, . .
(98) . .
!
(99) Palat. et . .

328

01 P A T R I A R C H J E C P .

327

48. Eato. A t inquiunt nonnulli haereticos dicere:

' . [\] .

Quomodo non manifeste repudiatia prsBConem
,
illumEcclesieorbisquedoctorem Paulura.ccclestem

illura v i r u m , q u i ingenti vereque coolesti exolamat

,
vooe: Misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra
clamantem: Abba, Pater . S i igitur Paulus dog-
matum rectorum norma Spiritum dicit e Filio pro- (10), , .
cedere, quoraodo qui hoc non admittunt, ipsum

myateriorum ccelestium doctorem non repudiant?
,
At quis, quaeso Paulum arcanorum myateriorum
doctorem calculis omnibus respuit, an ie q u i eum
(11);
Ghristo magiatro suo et communi Oomino contradi[50]
ceatem oelenderc nititur.an vero qui ipaiua cum illo
(12),
consensionem concordiamque reveretur ac cele (13) b r a l ? S i enim Dominus quidem Spiritum ex Patre
procedere docet, Paulum veroinduoithffireaia aese- ,
;
rentem ex F i l i o , uter quaaso, i l l u m repudiat? Imo
potiua is i l l u m repudiai, qui contradictionie adver,
aua Dominura eum accueat inevitabilemque temeri , (14);
tatis pcenam aibi acquirere eum contendit. Vides,
quomodo orbis universi doctorem doctoria honore
baad exuere nosti, quoraodo eum, qui nos ad pieta (15). ?, '
tem ducit non venaratione obsequiove prosequeria,
sed infamia atque ignominia iuspergis. Scd n i h i l
, ' (16) *;
prajler morem suum bic agit haeresie. Quae enim
* ^
ipsam F i l i u m Verbumque Dei calumniata fuit,quod
(17;. '' (18) aecum ipse aliquando pugnaril, quomodo non sibl
. consentanea facit, dum et genuinum ejus famulum

et discipulum ipsi oontraria dicentem objicit eum, (19)
que ostendere
nilitur magistri sui correctoC
rem ?
1

(20)

(21).

49. At ubinam, qusso, Paulus afflrmat, Spiritum

procedere Filiot Bsse quidem Spiritum F i l i i (nequo
enim alienus est; absit) et ille dixit e i Dei Ecclcsia
ooafitetur ac praedicat; procedere autem ex Filio
neque ex illius divina lingoa prodiit, neque ullus

\ ['.] (22) (23)

[51] ; (24)
(

!)

Galat. *, 6.
V A R L E LEGTIONES NOTJE

, ,
,
(sic i n cod.) ,
, ,
*


*.

(10) Monac. cum plurimis . . edit. .

(11) P a l a l . f. 227 a. Vatic. f. 202 a. babent :
, quod hic poetuiaret particulam negativam, unde Mooac. Cod. lectionem praetulimua.
Reipsa Col. p. 289 h a b e t j o i . H u c uaque verba adversariorum ; abhinc Photiua contra eos arguit.
(12) M o n . f. 459 a. .
(13) M o n . .

Mon. habuit *
correctum est.
(15) M o n . .

16) deest i n M o n .
17)
18)
! 19)
(20)

M O D . .
M o n . .
M o n . .
C o l . .

(24) Suam de eodem textu disputationem i n ep.

ad Aquilei. his verbia introducit Pbotiue : '



, , ,
. . . . '
,

, .
(22) . .

(23) S\c trea noatri c o d d . ; fort. '. C o l .

sed postea

, , . E x
.
(24) . .

ortum

illud

329

330

D E S. SPIRITUS MYSTAQOGIA.

, [51] ^ unquam oatholioorum lalem ei oalomniam afflnxit

euis acriplis ; tantum abeet ut i d factam fuerit, ut
nec audire ejuamodi blaephemiam catholicue qaie
( ) eustinuerit.
, * ' (25)

, , '

50. Dixit Paolus, qui cursu divinae preedicationis

breviorem suo studio telluris magnitudinem ostendit, Spiritum Filii sui. Gur igitur non et tu b s o
.
dicis,sed fraudulente ragis, omnia auadeque vertis
. ,
el perverlis prteconis terbum, quodque graviue

eat, tuam iatam perversionem et blasphemiam i n
, ,
doctoria vocem intrudis.

51. Dixit Spiriium Filii. Recte admodum et ea (26) ;
pienter et divine. T u vero quorsum depravas hano
\ [*] ", (27)
vocem el quae quidem dixit non dicis, quae vero ne
. (28)
(29) , ' cogitavit quidem, quaai ab illo dicla jaetare non
erubeacie ? Spiritum Filii sui. Neque enim poterat
;
[ ] , ' i d aliter aptiua enuntiari. Eet enimSpirituaejaedem
ac Filius naturae et 8ubstanti, gloriae, bonoris et
(30)
[52] potealalie. Quid ergo dicit Spiritum Filiisui, naturae quidem edocet perfectam sioe olla differentia

eimilitudinero, (et identitatera) cauaamvero proces, ,
sionis nuequam inducit; ac substantiaequidemuni (31) (32)
tatem agnoscit, eum vero q u i consubatantialiter
' ,
produiit hypoatasin, nullatenue declarat, nec cau" (33)
aam enbindicat.
(34) ,
'. ['] ,

(35).

52. Quid vero ? Nonne ab omnibus theologice d i citur el Pater esse Filiil Ergo proptorea e i t u gene.
rari a Filio Patrem affirmabia? Quod ai Pater d i (37) (38); '
, ' , C citur F i l i i , non quia generatus, sed quia consohstantialis et, v e l s i vis, e t q u i a genitus fuit (Filiua),
' '
quomodo bio tu audiene Spiritum Filii non cauaani
(39) (5 (40)
euxnao produotorem aaseria, eed i n producti et
causati ordinem traducis et detrudia? Nam si forte

impium teexhibere per vocum similitudinem cupie ;
baa, s q u e exaiaterea impiua dicendo S p i r i t u m p r o ,
duclorem F i l i i , quam ei dicia viee verea F i l i u m pro
ductorem Spiritus; nisi quod hic error per quam,
datn veri apeciem procedcre et exemplo coniirmari
'
' videretur. Nunc vero et absurditas tuacxsiatitimpia
et impietas cum slultitiade precellentia contendit
(41) &ac litigat.
(42) .
V A R L E LECTIONES E T N O T i E .
'. ['.] ;

; ' (36)

25) . .
(2J

(26) . ad Aqailei. :


. " ,
* ' , '
* ' '
,
,
, , ,
. :
. . ,

.
(27) Col. .
(28) Gol. .
(29) Mon. . 459 a. ' .

(30) . habuit, aed correclum e a t ;

P A T I O L . G R . GII.

D i n marg. auppletur.
31) Col. .
32)
33)
! 34)
(35)

. .
. ' .
Gol. .
. .

(36) . omittit .
(37) Col. .
(38) In ep. ad Aquiloi. : ' '

,
,

, '
' .
39) Col. ' .
! 40) . .
(41) . .

(42) omittit .

11

331

PHOTII

PATRIARGHJE CP.

331

53. Pradioat igitur Ecclesia et F i l i u m eaae P a t r i i

['] '
,
el Patrem F i l i i ; eunt eaim conanbataotialee;

neque tamen quia dicitur generatus Filiue a Patre
,
et Pater dicitur esse F i l i i , idcirco viciaaim affirmare
, [53]
lioebit Palrem a Filio generari. Ita ergo quando
dioimua Spiritum eaae Patris ac F i l i i consabstan- (43) (44)
tialitatem quidem ejuacom utroque ex vocibua islif
, (45)
colligimua ; acimua autem Spirilum conaubatantialem esae Patri, quia ex ipso procedat, atque, con- ' '
,
gubetantialem Pilio, non quia procedal (abait! naot
, ' ( *
nec Filius conaubatantialia eat Spiritui propter ge (46) ),
nerationem), aed quia ex una indivisaque cauaa
' '
ab aeterno aimul eodemqae ordine uterque p r o (47).
diit.
54. Spiritum Filii sui. Intellige, sodes, nec velis
'. ['.] (48). ,
divinam aaiutaremque vocera preeconie verilatia i n ,

pernioiei materiara tibi convertere. Non est opero
(49) .
aum reeipiacere, non eat ad boo ingenio aoutiori
, '
opus, quod valeat i n abditiora mysteria penetrare.
(50) *
A l i u d signiflcat Spiritui Filii tui. et aliud denotat
Spiritus ex Patre procedens. Nec te airailitudo c a - [54] (51) , ,
(52) , 5
5UUD2 i n caaum irroparabilem compellat. Multa
(53). (54)
enim verba, qa aimili efferuntur vocia forma,
(55)
aimilem aeneum nullatenus exhibent, plurimaque
(56). (57)
tibi boc loco verba ejuamodi recenaerem, niai
'
contumacia tua meum etudium i n deaidiam ver '
terel.

(58) (59),
(60)

55. vero foraitan afQrmaveria, imo tuie

'. [\] (61) ,
aerviena legibas omnino cogeris ab hac non recedere

absurditate: quoniam Filiua non aolum aplendor
(62)
(63)
Patria et lumen de lumine a nostris tbeologia nun ,
cupatur, eed et ipae a i l : Ego sunt lux mundi, et
' (64) ,
quoniam eat lumen lumini coneubatantiale, Filiua
V A R L E LEGTIONES N O T i E .
(43) Gol. .

(44) Palat. f. 229 a. ' . . (rasura).

(45) M o n . (auperacriptam

. Hugo Ether. ,20 p.3135 : Coneubetanttale quidem ad utrumque omnino vocibus; et noo
aigniflcatione, reddimua.
(46) Mon. ' . Sio Gol.

' , .
(48) 1D cod. Mon. cap. 31.
(49) M o n . f. 459, 460 :
.
(50) Mon. .
(51) Mon. .
(52) Mon. .

(47) Hugo Etberianua 1. c. Pbotium alloquens .

Ad boc autem fateria,quod aacrosaacte confitearis,
(53) Hanc JPhotii aaaertionem refert Beccua,
Spiritum eaae Patria et F i l i i ; aed et eubatantiale {) l i b . n i , ad Tbeodor,, S u g d s s epiac. o. 7. Gr.
(I. conaubstantiale) ad utrumque tantum vocibus
Orthod. n , p. 142.
applicaa in hunc modum fando * Scimus quod
(54) . .
conaubstantialis eet quidem Patri Spiritua,eo quod
(55) Scilicel eimilia caeua grammaticua (genitiex ipso procedit, consubatantialia vero Filio, non
tua). Ludit In verbis et .
quod ex ipso procedat (absit! quia ncque iile buio
(56) Col. .
pergenerationera),sedquoniam ex una etindiviaibili
(57) M o n . .
cauea anle saecula aequaliter utrique(ed.utique) p r o
(58) Mon. .
gresaio.t Pbotio praciverat Theodoretus, qui contra
(59) bia colligendis Photium multum laboCyrilli anathcm. 9, insurgene acripait (Opp. iv, 718.
raaae praeter Vocabularium eidem asoriptum .
ed. Paris. 1G42) : " ,
Amphilocb. 21 (ap. Maiam Velt. Scr. 1, p. 59-65)
ostendit.
60) Mon. .

hotium aequuntur hac in re ejus asaeclae omnee.

Gf.Andron.
Gamaterum apud Beccara Gr. Orth. n ,

(3

300, 301, et Marcum Ephee. eylloff. 21 (God.

on. 27 f. 236 b), u b i ait :

&

(61) Monac. ' '. In Palat. aignatur c. '.

in Vat. '.
(62) Mon. .

(63) Cf. Hobr. i , 3.

(64) Mon. .

D E S. SPIRITUS

333

MYSTAGOGIA.

334

(65) n i m i r u m Patri () contextum per te ex tua tafritie

(66), [55]

, , *
(67) [] (68)

et opinione et lingua laqueum tandem aliquando

ne dicam ipsummet tibi imponere ; at aaltem deprecari te justum fuerit atque quarcre, quoraodo strangulationie morlem queas evadere.

' .
\ ['.]
(69)

'

* (70)

(71) (72) (73).

(74) *

illius tanquam imperfectam repudiai et a fide t u a

(75) (76)

(77) -

, (78)
. ,
( !)
- [56]
(79)

56. Dixit divus Paulus, qui latitudine evangelicae

praedicationia telluris universae ambitum coarctavit;
Misti Deus Spirilum Filii sui. Dum id quod dixit
enuntias, nullam a te poenam exigimus, dum vero
quod non dixit tanquam ab illo prffidicatura c o a stituie, reum te supplicii atque impietatis j udicamus.
Dixit ille cceleatis horao : Spirilum Filii sui; tu
vero quasi tertium ccelum supergreasus verbortimquo magis arcanorum auditor factus, vocem quidem

eliminaa, perficiens vero quod ille reliquerat i m perfeclum, loco dicendi.: Spiriium Filiisui,
aaserie
(o summam atque intolerandam audaciam !) a F i l i o
Spirilum procedere; haocque scenico conCngens more
etoreaacrilego recilanaApostolum ipsum eacrilogio
tuo laeaum doctorem ac patronum tibi vindicare non
erubeacia. Plane oatendisti, quo apiritu occupatua
ac impletus tantum ao tale impietatis venenum evomueris.

(80-81) .
, .' (82)

57. Visne alias adhuc tibi aacras apponam voces,

quibus vesanioD derneatioeque tuai malus confutelur

dolua ? Praedicatur sanctiasimua Spirilus, Spiritus

' ['.] ,

- ^ sapientiai, Spiritus

. ,

(83)

(84),

(85).

* (86)

" Isa. x i . 2. II T i m . i , 7. R o m . VIII, 15.

e

e 4

prudentiaB, Spiritua

ftcienti.

Spiritua dilectionis, Spiritua continenti, Spiritua

adoptionis filiorum *. Non enim accepistis spiritum
servitutis in limorem, ait Paulus, qui lucem veritatia nunquam tcsperasccntcm quacunque solia
curaua porrigilur propagavit terramque universam
illius radiis eat complexus, sed Spirilum adoptionis
filiorum. Et ruraum : Non enim dedit vobis spiritum servitutis, sed Spiritum sapientix et dilectionis
et sobrietatis . Imo et Spiritus fidei dicilur et pro6

e4

II T i m . i , 7.

VARI/E LECTIONES E T 3
(65) Verba . . i n textu omissa D

ad marg. aupplenturin Monac

(66) Mon. .

(67) . habuit; aed poatea correclum.

(68) Sic Col.

(69) Vatic. f. 202 a. . In Palat. aignator c. '.
(70) Mon. .
(71) DiiTepunt codicea : Vatic. -

. Paj!at. f. 229 b. M o n .
f. 460 a. .
(72) . .
(73) . ad A q u i l e i . : , ' ^
,

.otv ' .

(74) In Palat. et Vat. . \

(75) M o n .

pr . . . . .
t

vacuum) , fort. . .

(76)
(77)
(78)
(79)

(spalium

omitlit M O D .
Col. .
omitt. .
Cf. I Cor. 17, 12, 13.

(80-81). M o n . .
(82) Col. .
(83) . ... .
(84) Sequentem lineam
omisit scriptor cod.
M o n a c , qui habet : , . , .

. ., fortaese inductii?.

(85) II T i m . , 7 : " ^
,
.

|86)Col. .
() Per apasiopeain omittit consequena : Ergo ex
mondo procedit Ghristus, etc.

33

PHOTIl P A T R I A R C H J E CP.

335

miesionie et virtut et revelationia, consilii etiam ! , ;

et fortitudinie et pielatis et mansuetudinis : Et (87) ,
,
st prxoccupalus fuerit homo, inquit in aliquo de, , (88)
licto, vos qui spirituales eslis, inslruite eum in Spiritu
, [57] (89)
mansuetudinis (lenilatis) . Ita Paulua, ignita S p i . /jritua liogua. Dicitur etiam Spiritus eeneationia;
(90)' (91). ait enim S c r i p t u r a : Ecce vocavi ex nomine Beseleel;

(92)
repltvi eum Spiritu sapientix et scicnlix et sensa
tionis* . Non aolum hoc, verum et Spiritua huraili ,
tatie, ut canunt pueri in igne refrigerium n a c t i :
, Sed in animo contrito et in Spiritu humilitatis, sui. '

cipiamur **. Sed et Spiritus judioii et ardoria, q u i

.
"
boa verbia ultrix et purgatrix Spirilua virtus mani , '
featatur. Etenim Isaias c l a m a t : Purgabit eos Domi (93)
nus Spiritui judicii et ardoris
; aed et Spiritue
plenitudinia, nam quo propbetarum nullua magis (94) . ^'
! (95)

compatiena caeteris eat Jeremiaa, Via filice Sion,
.
inquit, non in sanclum, nec in purum Spirilum ple,
nitudinis
pro eo ut diceret : Non repleta eat
puro et aancto Spiritu. Quid ergo? Ideone tu a u - (96)

peroilio conlracto ex donia, quae ille largitur ac
* *
donat, procedere aanctiaaimum Spiritum impia
ratiocinatione affirmabis ac subsistenliam ac pro- . (97)
(98) ;
,
ceasionem suara inde trabere?Ne igiturte impietaa
, .
blandimenlia auia pelliciat ad fallaciaa contratuam

ipaius aalutem conauendae. Quod enim Filius et
;
Verbum Dei et Sapienlia et Virtua et Verilaa i n

aacris noalris codicibus nuncupetur , nemini non

(99)
est notieaimum ; quod autem et aanctiaeimus S p i '
ritus non aolum dicatur Spiritua F i l i i , aed etiam
Spiritua donorum, quorum diatribuendorura pote- C
[58] (1), etatem habet, aeque eat iia exploratum qui intel*
lectum ac sensum habent Ghriati.
M

69

71

, ,

,
.

58. Lex igitur iua libi prscipiet, imo potiue coget

aeserere, non aolum Spiritum a Filio procedere
quia Spirilus F i l i i dicitur, aed eliam ab intelligenlia et aliorum donorum distributione et a aexcenlis
aliis divinia operationibus ac virtutibua, quarum
eanctissimus Spiritua fona et largitor praedicatur
atque agnoscitur, praecipue vero a fide, revelatione,
promiaeione, judicio et intelligentia, quoniam ne" Iaa. , 2 ; Epbes. , 13, 17. " Galat.
7 0

'.

['.] ,

,
,
, (2)
(3)
,

, 1. " Exod. I X X I , 2, 3.

Jerem. iv, 11, 12. Joan. , 1 eeqq. x i v , 6 ; 1 Cor. i , 24-30.

D a n . m , 39.

e i

(4)

Iia. i T 4.
f

71

V A R I i E LEGTIONES E T .
(87) Mon. .
88) Col. .
89) . .
(90) Col. . .
(91) Exod. , 2, 3 : , . .
. L X X .
(92) . . Col. L X X :
.
.

(93) . babuit : eed lertium

poatea deletum.

|94) Mon. .

(95) Gol. .

(96) Jerem. , 11, 12. Sed longe differt textns

Hebraicua et Latin. Vulg. L X X :
'
*
.
(9?) Col. ;
(98) . . .
(99) . .
(1) Col. , .

(2) . . 460 b omitt. .

(3) . f. 461 a oroitt. . Sic Col.

(4) . . C o l . .

DE S. SPIRITUS

337

MYSTAGOGTA.

338

, quaquam

(5)

'

contendere poteat, licet i d admodum

prae malignitate velis, Filium hi nominibus inaigniri.

(6).

59. Qaod ei quis in his per Spiritum

exiatimet
accipi DOD ipaum sanctiasimum et conaubatantialem
Palri ac Filio Spiritum, sed eraanantia indo dona
,
seu chariamata, q u eo quod ad illum referenlur
(8),
et ab illo distribuuntur, Spirilus nomcn eortita aint
,
(aibi aeciverint): quanquam multa poesem (contra
, (9)
hoc) afferre, ea tamen i n prseaentia non referam.
' (10) . ;
Gur ? (Juia, licel hoc concedatur, nibilo tamen m i [59] * ,
nusiniquus ipaorum conatua refellitur; quoniam
(11) (12)
enim dona illa dicuntur esse dona Spiritus, nova

aalem iatoram lex praecipit, ut inde Spiritum p r o , (13) ,
(14) , B cedere predicemua, cujus et eaae dicitur, non
ampliuaaffirmabunt, a Spiritu illa produci dona,
, ,
quorum ipse dicilur Spiritua, aed vice veraa asse (15), ' (16)
rent, ab intelligentia procedere ac prodire donum,

nec noa a aapientia caeterisque omnibus supra me
moratis ; quare non donum, nempe per donum

apiritaale ipee Spiritua, intelligentiam largitur vel
(17) (18)
sapientiam vel virtutam, vel filiationem vel revela (19)
tionem
vel /ldem vel pietatem, eed contra potiaa
, .
intelligentia et revelatio et pielaa et fidea et eobrie , )
taa producunt dona, q u e tibi plaoot apiritua appel
iare et aliorum quodlibet eodeoi modo ; imo vero

si quodlibet donum nunoupari Spiritum arbitraria
, . ,
utique cum donortim numero copianj quoque augea
(20)
spirituum
nibilque proinde per te differt apiritum

C dicere vel d o n u i n ; cujua autem dicitur eaae apirltus, inde per leges tua atatuitur procedere alque
,

produci. Siogula igitur dona aeu ainguloa spiritua
*
bifariam aecans pro ano plures efficies apiritus,
,
quorum alterait daas, alter, sit datus, etalterpro (21)" [60]
duceos, alter productua, fidea n i m i r u m producena

fldem, et quid opua tempus terere tuaa ineptiaa
' ; ' f\ ,
recenaendo ?
\

(7)

, ,

,
,
!

V A R L E LECTIONES E T N O T i E .
(5) Mon. .
D Ctum est i n .
(6) Breviaa i n ep. ad A q u i l e i . beec efferuntur :
(17) Mon. .

(18) deest i n M o n . et i n Col.

' ,
, $
,
^.
(7) C o l . .

(8) Gf. bom. de S p S. Ghryaoatomo ascriptam

eom i n i l i o , , . . . . aqud Beccom, De proc. Sp. S. c. 1 1 ; Gr. Orlh. i , p. 320-321.
(9) deeat i n Mon.
(10) deest i n Mon.
v

(11) Mon. .
12) M o n . . Gol. .
13) I I O D . .
14) Gol. .
! 15) M o n . .

(16) . babuit ; quod

corre-

(19) C o l . .

(20) Mon. .
(21) Euradem caDonem : cujus dicitur Spiritus
esae, ab eodem procedit, et ceteri achiematici L a
tinis affingunt, i n t c r qnoa Jo. Phurnea apad Reocum, De un. Eccl. c. 54 (G. . I. 189) a i t :
,
,
* *
(Gen. , 20 aec. L X X ) ;
;
^Paal.xxiv,
1, L X X ) , ;
' ,

. Eodem pacto Nicolaua Metbon. ap. eumd. 1. c , c. 38 (p. 198) :

, , et apud Hugonem Ether.

PHOTII

339

340

PATRIARCHJE CP.

60. Sed enim et hoo contra seipaam heereaia

colligit. Sanctiesiraus Spirilus tribuit dona dignia ;
bseresis autem, non contenta, ut apparet hujus
dietributione, scindit haec el comminuit et dividit
in plurea partca, ut babeat unde scclatorea suos
pluribusadbuc atquc uberioribua coinpenset donis;
sicque montis illorum turbatio et confuaio rerum
naturam etordinem pcrvertit el confundit, primaque impietatis satio innumeraa gignit haeresea. Verum tametsi eatia haec sunt flectendie iie, qui non
penitus acse impictati devoverint, iisque confutandia, qui impudentia u l i voliut; et iia qui superstilionem amant, ab errore revocandis, attamea nec
reliqua prastermittam. /Egrotantium eniui alius
hac, aliua i l l a c u r a v e l morbo levatur vel eviacitur
^
sponte, etsi sua voluntatia nequitia inaanabilia.

' : '
* (22)
' (23), ; , , , (24)
; ; (25) ;
V

; ; (26)

(27)

; ; ;
;

-;

(28)

; .

; ; (29)
}. ; ; (30)
;

[61] ' (31).

, ; ; ;,
; ; (I.J2).

61. Quamobrem ne ista quidem pretereunda. S i

gencratua quidom est Filius a Patre, procedit vero
Spiritus a Filio, quomodonon ex hac aua opinione
impictaain nepotis conditionem Spiritum amandabit ct tremendum theologiaj nostraj myaterium in
risum et nugas ablegabit?

'. J_X0".J (33) .

(34) 1";

(35)

(36)

(37)
(38);

[62J 3' ['] " '

62. Vidcaa autem hinc quoque excessum impie .
tatis. S i proxima causaSpiritusest Pater, qucmad (39), *
modum el F i l i i (nam immediate lam gcncratio

quam procesaio exsistit; neque enira medioaliquo
(40) a u i Filius generalur, pariterque imraediate Spiritus
procedit), cum impiorum deliriuni asseralprocedere C '
etiam a Filio Spiriluin eadem ipsa causa, vidclicet

V A R L E LEGTIONES ..
1. , c , 12, . 1227 : Investigandum cat, q u o m o d o
eentiant, qui fatcntur Spiritum ex Filio procederc;
eive ideo quia F i l i i dicatur, sive quia universalilcr
omne quod alicujus dicitur esac, ex eodem ipso
proccdsrc videatur; lioc si i l a c s t , quia DeusAbrabam easc dicitur et Isaac et Jacob, ex hia ulique
ot procedat.

(34) V r r b a . ex Photio deacripta lcguntur in cod. Gr. theol. Viadobon. 324.

NOSPCI. (Lambeccio esl God. 157) fol. 247 b.
(35) Mon. .

(36) Cod. Vindob. citatua et Gol.

. . . .
Monac.
(aic) . .
(22) Mon. f. 461 b. . C o l . .
(23) Vat. f. 203 a. . Sic Col.
(37) . .
(24) Mon. .
(38) Photius ep. ad A q u i l e i . : 0\ (25) Col. ;.

(26) Mon. .
,
(27) dcost in M o n .
, ' ' (28) Col. oraitt. .
]) .
(29) M o n . . C u l . p. 294,
,
.
' , *
(30) M o n . .
; "
(31) Col. .
;
; (32) Uia Pinem imponit Photius longe disputalioni
- , ,
de Gal. iv, 0. Qucm verba Pauli aliaque id ^cnus
I/. interprclanlcm poue auquuntur achiamalis asscrto, ;
rcs, ex quibua Tbcophylaclus, Rulgaria? arcliiepi4

ecopus (apud B ' c c u m Gr. orth.

i , 215, n . 65) :

, :.
, ' ,
*
' ;
: . P h o t i U S tamcn

infra rursum a d caindem materiam regrcditur, ubi

vocea

et DOn idem

dioere aeseril.
(33) In God. Mon. f. 461 b, cap. '.

Nicol. Metbon, c. 21 : "

, ,
. Eadem ferc OC-

ciirrunt i n Marci Epbcsii syllogiamia God. M o nac. 27, f. 238 a f. 233 b.

(39) Mon.
.
(40) . . . . . Deest
.

341

342

DE S. SPIKITUS MYSTAGOGIA.

(5,$ Pater et remota et proxima

causa dicenda

erit

ejuadem, quod neque fluxa hac allerationique

obnoxia natura oogitari potest.

(41)

(42).
'. ['.| ^ (43) -

63. Videsne impietatia absurditatem ? Vide et

hanc alia ralione. Simul quidem a Patre generari
Filium et simul Spiritum procedere, consentaneum
est aacrae theologiae nec alegibua incorporeaesupernaturalisque aubatantiee alienum. Jam vero ei S p i ritus eimul et a Patre procedat et a Filio (priue
enim et poaterius a aempilerna Trinitate alienum
eat), quomodo, quaeso, differentia divinarum causarum non differenlca etiam byposlaaea constituet
scissionemque inducet i n simplici et individua
aingularique Spiritua hypoalaai ? E i eadem enim

; " (44)
(45)
,

*: -

(47)

(46)

[63] (48)
(49)
,

; bypoataai diversas prodire operationea ac virtulea

praesertim in eupernaturaUbua noatramque mentem

excedentibua, facile est iotclleclu, argumentiaque
iniiameria declaratur ; bypoataein vero, q u s i n d i veraas cauaas referatur, nuaquam reperiaa, quin
aimul oum differenlia cauaarum ipsa quoque a se
differat ac diacindatur.

^ (50)

(51)

(52).
['.]. (53)

, n
- ,

- , -
T '
"

64. Praeter autem jam dicta : ai quodcunquelnesl

quidem Deo, non autem io unitate et conaubstantialitate omnipolentia cernitur Trinitatia, id plane
aniua est trium peraonarum ; proceaaio vero Spiritus nozi ejus est mirilic unitatis, q u s i n Trinitate
conaideratur ; ergo uniua eat aolummodo trium

[61] (56).
(57)
, pov (58)

peraonarum. Attendendum quoque bujuamodi r a tiocinationi. Si Spiritus a Filio procedit, non autem
priua neqae posteriua, quam ipee a Patre generatar
(nam quam longiasime ha?c temporia adverbia ab

'.

' (54) ,

, (55),

;

V A R I i E LECTIONES E T NOTdS.
(41) M o n . .

(42) Similiter Pbotius opusc. contra vet. Rom.

asaeclaa cap. 3. Nicol. Methon. cap. 22 : '

~
'

, ' ,
, .

*
'

*
), , ^ ^
,
.
V , . Cf.
43MOQ. (.).
Tbeodorum Ducam ap. Leoa. Allat. V i n d . S y n .
44) . .
1

45) Frequentisaime inculcant Photiani,

, ut M a r -

cna Epheaius a i l i n Gonfeaeione apud Gregor. C o l .

in A p o l . God. Mon. oit. f. 115 a.
(46) M o n . .
(47) Mon.

(48) Mon- sine , quod lamen

habent Vat. et Palat.

(49) M o n . . 461 b, 462 a. .

(50) C o l . . 295, .
(51) M o n . . .

(52) IdesQ argumentum hoo pacto effert Pboliua

ia ep. ad A q u i l e i . :
,

Epb. p. 535.
(53) In Mon. Cod. cap. '.

(54) Mon. , quod dubium ; fort, .

(55) Vatic. f. 203 a. , Palat. et Mon. .

(56) Argumentum eat idem quod cap. 36 prolatum fuit. Gonferendua prster syllog. 9, ibidem
adductum et aliua Nicolai Melbonenais cap. 25,qui
ei adjungi debet : ,
,
? * '
,
,

.
(57) . ,

(58) . ?.

343

344

PHOTII PATRIARCHJE G P .

eterna Deitate abeunt), quo momento generatur j

Filiua a Patre, eo eane 8piritua a Filio procedet.
S i ergo d u m per generationem prodit Filiua, t u m
per proceaaionem producit Spiritum, aequeretur
huno una cum Filio producente ac producto conatitui et exsistere (ia enim i m p i a aationia fructua) ;
dum igitur generatur Filiua, aequeretur eodem
instanti Spiritura quoque una cum Filio geuerari
et ab eodem procedere ; quare Spiritus generatus
aimul exaiateret et procedens ; generatua quidem,
qaia una cum Filio generato prodiret, procedens
vero, quia duplicem pateretar proceeaionem. Q u i bus quid aliud reperiri queat aut magie impium
aut magia inaanum ?

( ; ($

(59),
,

(60) (61) )*
(62) ,
'"

(63)

(64)

) ,

*

(65)

, '

, , '

(66) ;

65. Vides, i n qualem erroris pcrditionisque foveam tua le eopbismata aacrorumque teatimonior u m abusua protruderint ; videa, quod verba illa,
De meo accipict, et : Misit Deus Spiritum Filii sui
non aolum nullura palrociniumoxhibent blasphemae
t n s lingu, aed potiue temeritatem illius redarguunt
tibique judicium ac aupplioium inevitabile acceraunt. Veram quouaque tandem rebua jam plene ao
multifariara demonstratis immorandum eril, cum
potius oporleat etiam,ai quid aliud pro nequiesima
aua sententia proferunt, dissipare ?

[651 '. ^
, (67)

'

(68) * ' ,

(69)
.
(70),

(71);
"'.
66. Ambroeium et Augustinum et Hieronymum
et noonalloa alioa dogmati Ecclesiae objiciunt; i n * quiunt enim ab ipsia doceri Spiritum procedere ex
* (72)
F i l i o . Oportet auiem (aiunt) sanetos Patres impie
. "
tatis crimini non subjicere. Vel enim pie ac recte
locuti $unt, el debent quicunque eos ut Patres agno- '

,

$cuntj cum ipsorum sententia consentire ; vel impia
docuere dogmata, et tunc oportet illos quoque una cum ,

ipsorum doctrina velut impios rejicere. Haec vero
(73). [66]
quinam dicuat ? l i n i m i r u m , qui juveaili elati arrogantia atque temerilate verentur, ne forle q u i d - [Col. ....
] (74)
quam gravisaimorum facinorum infectum i r r i t u m ', '
que relinquant, quantum i n ipeis eal. Neque enim

V A R L E LECTIONES /.
(59) Gf. prima verba argumenti ex ep. ad Aquileu
ad cap. prsecedens nota 9 deecripti.
(60) Gol. add. .
(61) MOD. . .
(62) Mon. .

(63) Codd. .
(64) Palat., f. 235 b, Vat. f. 203 b,

. Mon. . C o l . (.) .

(65) deeat in Mon.

(66) Photii argumcnto utitur Nicolaua Methonenaia cap. 2 3 : ' ' ,

,

*

*
,
.
(67) . .
(68) . .
(69) . .

(70) . .
.
(71) C o l . .
(72) Col. .

Gol.

(73) Hucuaque loquunturadveraarii,quorum verba

>nmum indirecto, deinde direoto serirone adducit.
n ep. ad Aquilei. baec ita preferuntur: , ,

'
,
8 * ^
. E l paulo
poat*. ' , , ,
, '
.
*|

.
.
1

(74) Vatlo. f. 203 b, .

345

DB S. SPIIUTUS

MYSTAGOGIA.

346

(75). ' aatis islis fuit Dominicam perverliase vocem,neqae

(76)* '
,

(77)

* -

(78). (79)
; . , ^ ' (80)
, ; '

pietalis prsaconi iinpietatis inussisse notam ; sed

aliquid etudio suo deesse arbilrantur, niei et rationes perquirant, quibus eos, quos tanquam Patres
oelebrantjContumeliaafficiant.Ateimplex hicquoque
etveritatis sermo ipsosbis fere verbis confundens:
Videte, quo ruitia quousque vestram perniciem i n
interiora anim penetralia protruditis.

; (81) .
'.

[']

67. Quinam sunt, q u i sacroa illos viros revera

Patrum loco habent, quos male faustus defectionis
(83) (84)
amor vos veluti impietatis protectores in medium
;
proferrecoegit?Quinam religiosiueillis Patrumjura
;
eervant ? A n q u i negant illos ullatenus communl
(85)
Domino contradicero,an qui hoa adigunt ad teati, ; monium vooi Dotninic oppositum exhibendumet
; ; ; (86)
ad mirabilem illam Iheologiam, qua inatituti credi , ' ;
mus Spiritum a Patre procedere, commentis pro ; , priis evertendam ?Etenim quomodo non eat m a n i ; [67] (87); feetum hsreain verbo quldem memoralis viris no , ; |5
men Patrem tribuere omni proraua honore nudum,
; ; (88) (
factie autem, quibue proprium placitum aatraere
;
macbinantur, i n parlea impiorum et pernicioaorum
[89]), (90)
ipsos impellere, niai forte viri ad oraaia audaces
;
talibua Patrea suos pnerogativis oblectari et glo (91) , (92)
riari credant.
, ' (82) -

;
; (93) ;

68. Affirmavit Ambrosiua vel Anguatinus vel

quicunque aliua Dominica* voci contraria. Quia hoo
; ; , - ait ? Si ego, utique tuis sum Patribua injurina; sio
vero tu qaidem aaeeris, ego autem velo, utique tu
; * ;,
illos afflcis iojuria, et ego le Patribua injuriam
, '. [\] ' (94)

' [68]

VARLE

LECTIONES E T NOTJE.

(75) Mon. f. 462 b. .

(89) Sic. cod. Mon., ubi tamen ad marg.,
(76) Mon. ; . .
suppletur pneposita dubitante particula . V a t i c :
(77; Col. .
. . . . P a l a t . :
(78) . aa A q u i l e i . : , ,

'. Fortasse j u x U Valic. legen ; '

dum : (pro ) ;
; ; '
, ita u l
, ! ;
pro ecriptum cenaeatur. Videlicet: Q u o
modo non est evidena, haeresin prredictos tiros
; verbo qnidem vocare Patrea, at vero o m n i eos h o . Gol. .
nore exaere ? Nomen iia impertiri nulla invidia
(79 . .
prohibetur, opere vero, etc. H s c mibi potiua lectio
n
(80) . '.
" arridet. C o l . . . . .
.
(81) Palat. f. 234 a, .
(82) Sio. col. Mon. .
(90) . . . P a l . .
(83) C o l . .
(91) deeat l n . et legitnr .
(84) M o n . .
P a l . .

(85) Palat. ' '.

(86) Vatic. .

(87) . ad Aquilei. : ;. . . . ;

,

; E t antea : ;
,

, ^;

(88) Sic. Gol. Palat. .

(92) Hac i n voco f. 462 expleto deainit God. Monac. gr. 27 textus, notato ad marginecn cap. '.

(93) . ad A q n i l e i . : "

,
, .

(94) In Vindobon. God. gr. iheol. 324 (qui L a m beccio eat cod. 157) fol. 247 b, inter excerpta ex
Pbotio et aliiaauctoribua primahujus capitiaverba
osque ad vocem eodem prorene
paoto leguntur.

347

PHOTII P A T R I A R C H i E G P .

348

oondemno. At, inquia, i l l i ha?c scripeerunt, et i n . , (95),

,
illorum libris continetur, Spiritum a Filio procedere.
. [y.j ; Verum quid boc ? Si enim melius edocti senlen ,
tiam non mutarunt, si justis evicti argumentis ab
(96),
errore non recesseruat, tuum opue dicie tuumque
inemendabilcm animum (alia ruraus haec eat a d - (
)
versua Patrea tuoe calumnia) iilorum doctrin ac .
ceptum refera. Si vero,qus estrerum humanarum
(97) conditio, licet cmteroquin optimis quibusque virtu
,
tibus ornati,vel ex ignorantia quadam lapai velne gligentia abrepti aunl, non tamen admoniti reatile (9S), ;
runt aut ad correctionea animum perlinaciter obdurabant, quid boc ad te ? Quomodo vero i a iie, qui ' ,
(99) ;
nihilaimiletuiamoribaahabuerunt, perfugiuminve , '
nies pcenae inevitabilis e v i t a n d a ? S i enim eorum,
quibua tu abundas, i l l i ne leviterquidem participes , '
,
facti suat, sed potiua plurimia aliis admirande vir
^ ,
tutia pietatiaque apeciminibuaornati i m p i u m tuum
[69] (1) dogma ex ignorantiaaut negligentia pronuntiaruot,
,
quid tu buroanum illorum defectum lanquam legera
impie credendi tibi constituis exque hac tua lcge
,
illoa, qui u i l ejusmodi aanxiaae deprehenai eunt,
; (2)
iniquoa legiaque violatores declaraa extremeque
. ' '
irapietatie sub amoris benevolentieque larva reos

judicaa?NoQ bona taorum sunt studiorura CODA . , tuumque praemia. Sed vide impietatiaexoesaum i m (3) *

probique insipieotiam animi. In suum patrociaium

,
vocant Dominura: deprehenai fuerunt mendacea et

calumaialores ; advocaruat patronos apoatoioe;
,
convioti sunt ietos quoque eodem modo calumniia
_
afflcientes; confugerunt ruraus ad Pratres; et loco G <.
boaoris ingentem ipsis bla&phemiam offundunt.
69. B t Palrea quidem vocant, ita eat, sed non ut
'. ['] ( ),
Patrum illis honorem tribuant, verum ut inveniant
' " , '
qua poaaiat ratione fieri parricidae. Neque divi
V (4) & (5) ' .
Pauli perhorrcacunt vocem, quam tamen et ipsi
,
contra Patrea euoa non aine ingenti malitia c o n -
torquent. Hic enim, qui poteatatem accepit ligandi
(5 .
ac solvendi, et aanc vioculo tremendo aimul et va- ,
lido (pertingitenira ad i p 8 u m r e g n u m c o e l o r u m ) ; h i c ,
(
inquam,ingenti claraque exclamat voce : Licet nos
),
aut angelus de coclo evangelizet vobis prxterquam
*
qtiod evangelizavimu* vobis, analhema sit
Paulua
(6)
aonora et nunquam tacena Eccleei tuba, vir tan' (7) , (8).
r

* Galat , 8.
V A R I J E L E G T I O N E S ,.

(95) Col. .
D , (96) Palat, f. 235 a, .
, '
, , utv
(97) Vatic. . * C o l . .
, , In Palat., cujus lectionemadoplavimus, in
.
eat.
(98) Palat. .
Sic C o l . Formae
(1) Palat. .
et promiacue occurrunt.
(2) Col. . 298 : .
(99) Ep. ad Aquilei. archiep. : (3) Vatic. f. 204 a. .
(4) Palat. f. 235 b, .
(5) Vat. .
,
(6) Sic Col. Palat. .
, '
(7) Vatic. .
,
(8) Gal. i , 8. A d hoc Apostoli effatum pariter
. provocat Phot. opuac. contra vet. Romaj aaaeclaa,

cap. 13.

D E S. S P I M T U S MYSTAGOGIA.

349

*
[70] , ' ,
, , ,
.
,

^*

(9)
,
.
'

, ' (10) ,
, '
,

'

;
(11),

(12),

'

(13)

,
^ (14) [71]
(
!)

' (15) ;
' (16).
,

' ' '

,

(17)

380

lus ac taliseos qui praeter Evangelium aliud q u i d quam audent a u l acatire aut docere, anathemati
Iradit; neque alios dumlaxat, qui hocfuerint ausi,
diria immenais aubjicil, aedctaibi ipsi,si reuaexsistat, eamdem indicitpcenam. Neccousque terrorcm
hujussententiae sistit ac limitat; sed et coclosipsos
scrulalur, ibique ai vel angelum inveniat homiaibua a Deo prefectum et aliud quidpiam pratcr
evangelicam praedicationem evangelizantem paribua subjicit viaculia et ad diabolum amandat. Et
l u , Patrea allegans i a contumeliam Dominicorum
dogmatum, i n contumeliam praedicationia, cujua
praeconea exatiterunt apoatoli, incontuuieliam o m nium cecumenicarum eynodorum, i n coatumeliam
pietalia, quae loto praedicalur orbe, noa horres nec
contremiacis nec expaveacia minaa?Sed et tuos P a tres niaiejua criminiaparticipeaefficias, intolerabilem libi vitam arbitraria. EtPauiua ne incorpoream
quidem veretur naturam, aec ponilus curat, quod
angeli ut meates pur pure atque immeditate communi asaistunl Oomino; nihil omnino borum v e r e tur, aed aeque ao terrenoa bomiaea, angeloa quoque ad anaibema pertrabit. Tu vero Ambroaium e l
Auguatinum etcaeteros(heu perniciosum bonoreml)
Patres nuncupana et adversua Dominicam doctriaam eoadem i a aciem inatrueas, leviorem putes i n
te vel i n illos damnationem accersere ? N O Q enim
bonam tuis Patribus mercedem, necbonaeducationis p r a m i a genitoribue rependia. Verum enim ?ero
i a iilos quidem beatoa viroa, quemadmodum ipei
oibil de tuia cavillis luaque pervicacia acimpietate
participabant,itanectuumaDalberaapertiDgereullatenus valebit, tu tamen eo quod inde putas istam
impietatem coafirmari et comprobari, luculentis factieomni voce clariua clamantibus anatbemaiailloa
profers.

(18).
'. ['] , '
, ,

VARLE
(9) Deum angelos constituisse rebua bumaaie d i rigendia ac populia et terrs zonis moderandia aingulia fere singuloa, aaepe Pbotiua repetit respiciens
ad Deuter. xxxn. 8 (in L X X ) ; Amphiloch. 191,
aive 40 (Galland. Bibl. PP. XIII, 744); A m p h . 191,
c. 4 (apud M a i Vett. Scr. I, p. 197). Patrum de
hac re lestimonia indicavit Klee, Hi$t. dogm. I ,
p. 257, nota 3 aeq. Gf. et Greg. Naz. Or. xxvin, 31,
p. 521 aeq.; X L I I , 9, 27, p.755, 768 ed. Clemencet.
(10} Gol. p. 299 : .
1

( U ) C o l . .
(12) Intelligit, aemper ob oculoshabens Gal. i , 8 ,
aogelos, quoaaape oum Palribus vocat
, ut ep. 228, p. 340 ed. Montacutii ct Araphilocb. 6, c. 1 ed. M a i . 1. c , p. 48.
(13) Palat. .
(14) Verba h c \

eine u l l a lectionie differentia adduoit Leo

AUatias, i n op. eontra Hottinger. p. 196 et Photii

70. Neque hoc dico, revera quacunque t u asseria, ab iis i l a luculente t r a d i ; verum licet contigisES E T N O T i E .
coratione prima de Proceas. Sp. S.,ita i l l a Latine
reddens : Sed et Patrea tuoa, niai illiua aenteatiae
participea feceris, non tibi ?iveQdum esae arbilraris. Et hic quidem (Paulua) neque naturara incorpoream verctur, neque qua ratione uti mentee
purae pure et immediate communi Domioo asaistunt; horuni nullo vcrecundiam sibi praecipit; sed
aeque atque terrena ad anatbema divellit.
(15) Sic Paiat. Vat. * .
(16) C o l . .
(17) Cel. .
(18) . ad A q u i l . :
, ^,
' ' ,
,
,

.

351

PHOTII P A T R I A R C H i E CP.

352

set, illostale quidpiam dixl8se(bomines enim erant ' (

neo polest immnnem ab omni humano lapsu
(19)
perpetuo coneervare qui ex luto fluxaque natura
' ' (20)
oonatat; imo non nunquam etiam viria optimis
)"
adnaecuQtur aliqua veetigia macularum); verum l i ' ,
cet, inquam, forte ad aiiquod indecorum ac turpe
(21) fuiasent lapsi, ego sane proboa Noemi filios i m i t a rer et pro ?eatimentia ailentio potius atque gratita- ,
,
dine paternaai turpitudinem obtegerem, non a u '
tem, uti tu facis, Chami eequerer exemplum; irao

ero tu multo acerbiua illo atque impudentiuatuo (22) [72"!
ram quos vocas, Patrum turpitudinera evulgas .
, '
Ille enim, non quia revelavit, sed quia non velavit,
,
malediotionem auatinuit; tu vero et revelaa et i n
, (23)
hac audacia gloriaris, et i l l e quidem fratribue a r canum effert; tu vero non fratribue, nec uni aut , ,
, '
alteri; sed quantum eatex tuo conatu etimpudentia,

uaiversam quasi terrarum orbem tbeatram con ,
stiluens ingenti promulgas clamore, tuosPatrea eor * ,
dibua foedos esae, et in ipaorum turpitudine l u x u '
riaria (debaccharis) et ignominia i l l o r u m gaudca et
'
aocioe quris, per quos illorum dedecus ac defor (24).
mitatem i a publicam efferaa lucem et aolemniter
celebres.
'. [\]
71. Dixit Augustinus et Hieronymas Spiritum a
.
Filio prooedere. Et unde potest haberi aut dari
, (5 ,
fldes, poat tot annos elapaos, non esae illorura
;
ecripta per malitiam depravata ? Neque enim arbi (25)
trari debea, te aolura eeae ad impietatem fervidum
e t t e s o l u m aadere non audenda; sed potius ex g , '
, '
hao ipsa aoimi affectiooe repota, tunc quoque

facile fuiase verautiaaimo generis humani hosti ta (26).
libus vaeia abundare.
[73] '. ['.] .
72. Dixerunt, quos tu adducis, ista. Quod si ob

aliquam necesaitatem vel paganorum inaaniam op
pugnaatea vel aliam heereticam opinionem refel ,
lentea, vel auditorum indulgentesinfirmitati vel ob
aliquid aliud bia aimile, qaaliaaolent in vila humana (27) (28)
quotidie evenire, ai, inquam, ob aliquam ejua modi
cauaam aive etlam ob plurea, iia forte talia vox ex- (29) 4
, cidit, quomodo l u quod i l l i non aanau dogmatico
71

G e n . , 21-27.
V A R I i B LECTIONES N O T J E .

(19) Gol. .

D E t aane plurea posteriores G r a o i contendebant,Auguatini testimoniade proceeaiooe Spiritua S. a Filio

ab additamentifautoribua efflctaetfraadulenter ejaa
libria inserta fuiaae, dum alii aliaa ?ias inierunt.Qoa
(23) Palat. f. 237 a, . Gol. '. Ad
de re conferaa Allatium contra Hottioger, p. 299marginem .
309. No8 hic unius Marci Epheaiiverba referimua,
(24) . ad Aquilei. immediate poat ?erba ad oap.
qui in Confeeeione (apud Gregor. Gpl. Apolog. oon66, nota 5 adducta :
tra eamd. Cod. Monac. 27, f. 131 b) ecripail r.
(20) Vatic. ' .
hi) Gen. ix, 21-27.
(22) Vatic. . C o l . . 3 0 0 : .

,
^, '

, .
(25) Gol. .'

(26) Pboliue eine tabulia et testibos Latinoa

reos lftf inuat oorruptoruin euorum Patrum textuum

,
,
(
, '
),
, ' .
(27) C o l . .

(28) Palat. f. 237 b. .

(29) hic redundat.

353

DE

S. SPIRITUS

HTSTAGOGIA.

354

ov, p r o n u Q t i a r u n t , pro dogmate ao lege aumens t l b i

(30) ,
quidem ipei irreparabilem creas p e r n i c i e m , illoe
^ (31) ;
vero i n tuam abripere vesaniam contendie ?
'. ['.]
,

(32). ; ' (33) [74]

,

75. Dixit orbis terraram preco, arcanoram contemplator, q u i homanam naturam inaignibus auia
moribus nobilitavit, dixit ille adveraus Athenienaes
oraalo ac fluido dicendi genere pollenteadiaputana,
illorumque animos n i m i u m elatoa aubmitteQS ac
depriraens, imo potius ad i l l o r u m infirmitatem
eese aecommodans, quid igitur d i x i t ? Prxlerienset
videm simulacra vestra, inveni et eram in qua scriptum eral: Ignoto Deo. Quem igitur ignorantescolitii,
hunc ego annuntio vobis *. Quid igitur ? E a , per
quae Paulua Eccleaia; doctor sapienles G r s c o r u m
aucupabatur atque ex impietale ad pietatem manum

- d u c e n a tranBferebat, baec, inquam, t u pro dogmate

, (33*) ,

accipies et asserere audebia, a Paulo idolorum

eversore illurc prxdicari, quetn gentilium errorco
lebat aominabalque ignolum Deum? Non enim
;
mira accedere nobia debet l u i iugenii i n fallacibue
.
argutiia oonsuendis solertia. Erectum eral altare
(34)*
i l l u d P a n i ; urbs autem Atbeaarum nomea ejus q u i
in eo colebatur inlerim ignorans inscripaerat:
* . Ignoto Deo. Jam vero quoniam e x propbetarum

oraculis Ghrislique Domini eloquiia egregiua ille coBlestisque v i r videbat, haudquaquam geotilea
, - uecti,ex ipeismet ezaecrandis eimulacria ad cultum

eos revocat Gonditoris, et e x i p s i a diaboli p r o *
grammatibue poteatatia ejusdem lyrannidem ooo ' demnat, ex munimentis ejua fortisaimia robur
- ^ potestatis ipaiua overtit, a b errore metit pietatem,
*
6x perditione germina n o b i s s a l u t i a proierl, e d i a '
boli laqueo a d cursura Evangelii exoitat; aammum

defcctionis vertiocm v i facit i o i t i u m , q u a ipai
*
poesent i n Ecolesiam, puriesimum atque iatemera , '
tum Ghriati thalamum, ingredi. Adeo pollebat s u b .

limis i l l a mena p e r ipaa iniraici a r m a ipsum i n i m i ' (35).
cum confodere ac aubigere. Quid igitur ? Quia

Paulus armia inimici delevit i n i m i c u m , ideone l u
[75]
bonore a r m a i n i m i c i proaequeris et divina n u n c u
pabis a r m a , alque i n tuam ipsius protrudea caedem ?
; ' Et quot alia eimilia exempla apud buoc, q u i omnia

A c t . X V I I , 23.

VARIJE

LECTK

ES E T 0.

(30) Port. . . habet Gol.

(31) flie conaona tradit ep.ad A q a i l e i . : '
?;

et alii ap. Cornel. a Lap. i n h . I. De hia verbia dieputat Photiua ep. 62 ad J o . philos., p. 114 ed.
Mont. A m p h i l . . 232 (apud Montfauoon Bibl. Cois-

,
, .
,
sta ;
^ ,
,
,
, .

lin. p. 341) :
;
(33) Col. . 321 : '.

(32) Act. xvii, 23. Variae Patrum tbeologorumque

de hoe texta aentontiae recenaet Baroniue ad a. 52
0 . 8 eeq. Hia addantur Iaidor. Pelas. l i b . iv, ep. 60,

(33*) CoJ. .
(34) Cf. Cbryeoat. hom. i n Act. ap., c. 17.
(35) Chrysoat. Or. in S.Paulum apud Pbotium i n

Bibl. cod. 270 :

, ^
-fj

,

, . . .

356

01 P A T R I A R C H i E C P .

355
eapienter i n Spiritus virtute

disposuit, poterunt ^ ,

; ' ,

reperiri.

;
1

!
'. [0\] ; 74. Quid vero opua est exernplia? Ipsemel altaet
'
clara dicit voco : Factus sum Judxis tanquam Ju, '
daus, ut [Judseos lucrarer; iis qui sub legc sunt,
, ' *
quasi sub lege etsem, ut eos quisub lege erant lucri , (36),
facercm; iis qui stne lege erant, tanquam sine lege
essem (cum sinetege Dei non essem, sedin lege essem ' , ' .
Chritti), ut lucrifaccrem eos qui sine lege crant . ' (37)
N u m ergo tu propterea Judaiamum inslaurabia, aut, ,
,
divinis humanisquc legibus abrogatie, vitam omni
aolutam Jege i n hominum commercio induces, ^ , ,
alque impudenter, imo poliua impie, clamabis haic
(38) (39);
eaae praccepta a Paulo praedicata?
'. ['.]
75. Quol vero et alii beali et sancti Patrea noalrieistant, i n quibus talia rcpcrias? Inspice Roraa- !
' (40),
num pontificem Clementera et quae inde denominanturClementina (ne dicam cum veteribus, acripta , *. (41)
illa fuiase jussu Petri apostolorura principia),
(' , [70]
Dionyaium Alexandrinurn,qui,duincontra8abelIium
, (42) (43) fervide disputat, Ario propemodum protendit m a ),
num, magnum alque iatcr bealoa' marlypea f u l
gentem Methodiuro Patarensem, qui angelorutn
(44)
oorporis passionumquc exportem naturam in terre ,
num amorem et corporeum amplexum ruisse non

incredibile censuit. Omiltam Panlaenum el Gle- (45).

mentem, Picrium quoque, Pamphilum ct Theo- C (46),

gnoalum viros sanclos aanclarumquc inatitutionum
(47),
doclores, quos, licet propositiones eorum non

cunctaa omnino admittamus, pra?clarae tamcn vila3
, ,
cseterarumque doctrinarum praemia ipsis repen
dentca ingcnti bonore atque commendatione proae, quimur, praecipue Pamphilum ct Pierium, utpote
,
martyrii quoque cerlaminibuainclytos.Cum quibus
(48) '
7 5

Cor. , 20, 21.

VARIJE LECTIONES

(36) Sic. C o l . . 302. Palat. f. 238 b, , et

deinde .
(37) C o l . . .
(38) .

(39) Paulo aliter eamdem retn declarat Photiua

ep. ad Aqnilei.,ubi inler alia scribit: '
, -J)
", , ,
r, :.-.
--^^

~<\.~~~..~~~

, , "
, '
, .

(40) Bibl. cod 126, ubi tria i n eo carpit, verum

immerito. Cf. Lumpcr, Hist. theol. crit* 1.1, sect. 1,
c. 5, a 3, p. 89 aeq.
(41) Pseudoclementina opera (homiliaa et recognitiones) inlelligit, de quibua agit i n Bibl. cod.
112, 113.
(42) Sic Col. Palal. .
(43) Solemne boc eat Pelri epitbetoo tum apud
Patrea Graecos (quorum quamplurima testimonia
euppeditat G. Paseaglia i n Commentarlo de B.Petri
raerogativia. Ratisbonn, 1850) l u m apud Photiam.
f. c. Manich. I, 8 (Galland. XIII, 605); II, 6 ; III,

Nom

6(ib. p. 626, 643); AmphiL 154, s. Galland. n . 30

(ibid. p. 726); M a i . lelt. scr. I, i , 94, 110, 111,
q. 43 ; c. 4, 6, 16; epiat. 178, p. 2 6 5 ; epiat. 35,
p. 95 ; epiat. 156, p. 210 cd. Monlac.
(44) Dionyeii acnpta i n Bibliotheca non receneet
Pbotius ; ex Stepbano tamen Gobar cod. 232 habet,
Baailium aaaerere,
* "

Atbanaaiua i n . de sent.
Dionys, eum defendit. Frogmenta Apologix Dionyaii
Ale*. ad Dionya. Romanum collegit Routh (Reliq.
$acr. t. III, p. 194-203).
(45) BibL cod, 234 a. Cf. 232, c. 26. Sed h a c
opinio seu poliua verborum Gen. vi, 2 interpretatio,
de qua Photius agit Amphil. q. 2c4 (Mai, Velt. scr.
nova Coller.t. I X , p. 123), non uoius Methodii fuit,
aed plurimorum priscorum, ut Jualini et Irenaei.
Cf. Maaauet. not. m Iren. IV, 16, 2.
(46) Phot. Bibl. cod. 109-111.
?47) Ibid. cod. 118, 119, 106.
(48)Pierium marlyrio diem eupremum obiisae
etiam cod. 118 et 119 asseril Photius ; Hieronymua
vero Catal. de script. ill. c. 76 non vocat euna mai>
tyrem, et Homee morluum esse tradit.
%

D E S. SPIRITU8

357

MYSTAGOGIA.

358

[77] Palrea occidentalca praeterimua, Ireaeum D e l

sacerdotem et Lugdunensium episcopatum nactum,

et Hippolytum, ipsius discipulum et inler pontificea
(49)
marlyrem, viros mirandoa quidem inplurimie, i n , ' '
terdum tamen ab exactiaaima yeritatia norma
alicubi deflectentes.
.
\ [\] '
76. A n igitur et contra hos omnes tuum objicies
(50)
dilemma elatoque aupercilio dicea: Aut oportet
"
boa viroa honore prosequi et quae fuerant ab ipaia
, scripta non rejicere, aut si nonnulla eorum verba

rejicimua, illos ipaos simul reapuere debemus ? Et
(51);
quomodo non potiua atque aequiua tuum hoc inge
niosum argumentum isti i n te relorquebont, d i , , ,
centes : Quid ca conjungia, bomo, quaeconjungi
; , nequeunl? 8i vere noa Patres nuncupaa, quomodo
,
non exborreacia arma i n Patres sumere quodque
,
est gravissimum, i n ipsum communem omniuna
;
Dominum alque Coaditorem ? Si autem semel petu ,
lantia adveraum noa uti decrevisti, quomodo noa
luculente inaania, dum Palrea noa simal vocas et
;
parricidialea i n nos intendis manus ? Et quot adbuc
(52) !
aliis modia tuum hoc aopbiema converti adveraum
,
te possel! Verum quemadraodum memoratoi Patrea,
.
ita et bfflc i n praeaenti miaaa faciaraue.
%

77. Ceterum regium i l l u m amictum, magnum,

[78] . ['.] (53-54),
inquam,Baailiumquisignoral in penitioribuaanim

thalamis puram atque iatemeratam conaervaaae
,
pietatem, Spiritus tamen diviailalem aubticuiaae?
; Q
animam divino amore aestuantem, eed flammam
, ^, ' - ^ DOQ in propalulum efflanlem oe ociua i n ipso ortu
ipsoque libertatis fulgore exstinguatur! Hic igilur
dieponena ecrraones suoa i n judicio ac aedulo pro (55) !
curane, ut paolatim crescendo et per partea i n (56)
atillata firmiua veritas i a cordibua atabiliretur.


(Quando enim fuerit aensim i n bominum animia
( insinuata, validior flamma dogmatia excitatur, oele, ritate vero aubitaneaque impreaaione iulgoria sspe
(57)
mentalis oculua praesertim rudiorum, offuecarl
,
so)et, quemadmodum et fulgur lumen oculorum
, ,
obtundit, maxime imbecilliorum). Ideo ailet qui
dem,quod p r a alio quolibet praedicare ardentisaime
[58]), ?
expetebat; ailentium tamen adhibebat, ut tempore

r

VARIiE L E C T I O N E S E T .
(53-54) Eodem titulo 8 cohoneatatur Baailiua,
(49) Io epiat. ad Aquilei., ubi pariter Dionysium, Q
aio v. g. Amphil. 141 (Gailand. Bibl. PP. X I I I ,
Metbodium et Irensum adducit, cum Irenaeo loco
Hippolyti jungit Papiam : " 716, q. 2 0 ) ; pro ioterdum legitur . I a
, , ,
.

(50) Dilcmma, quod cap. 66 eflerebaiur.

(51) Gol. .
(52) . ad Aquilei. : '

,
*
-
,,
,
?

,

' .

Vat. nomen ecribitur:

(55) De bac Basilii i a asserenda Spirilua aancli

divinilate ceconomia confer Gregor. Naz. ep. 26,
orat. 20, p. 3 6 5 ; orat. 37, p. 609 ed. B i l l i i (Clemenc. orat. 43, n . 6 8 ; et orat. 31), Basilium
ipaum epist. 71, J o . ; Beccum, orat. 1, i n t o m .
Cyprii (Gr. orth. u , p. 219) et Prudenlium Maranum Praefat. Opp. S. Baail. t. III, 3.

(56) Ex psalmo c x n , 5 (LXX) petita pbraeia.

(57) Palat. f. 239 b, .

(58) Gf. Greg. Nuz. Carm. de Spirit. sanct. arcan.

3 ; Opp. II, p. 163, ed. B U l . v. 21 s e q . : or. xxxvn,
p. 608 ed. B i l l .

359

PHOTII

360

PATRIARCHJE CP.

opportuno validiori voce i d quod ailuerat prsdicare *

(59) *
poeeet. Iogens vero volumen componeret, ei qaia
, *
litterie raandare velltt ietorum nomina et causas,
,
ob quaa saepe veritati^ non propalabant florem, ut
,
et ipai floa venuetiua effloresceret et germen firmius
[79] , (60)
crcaceret fructumquc uberiorem colligerent. Verum
,
illos quidem admiramur el commendaraus tum ob
(61) ' '
c(Ble8tem,quo ducebantur, efflatum, tum ob sapiens

provide disponendi consilium ; si qais autem haec
*
nt leges et dogmata i a Ecclcsiam invehcre cona ,
relur, i l l u m aane hostem sanctorum ceoseremua
,
et iniroicum veritatis et pietalis deetruotorem,
(62) ,
poeniaque condemnaremus, quas ipse sibi realu
,
ejuamodi accereivit.
1

(63).

78. Objicis occidentales Patrea, imo altam ialam '. ['.]

caligincm universo orbi offundere contendia. Ego
(64), [80]
vero pietatia iucem occasui non obnoxiam e t a p i r i .
talera ab ipao tibi accendam Occidente, ad cujua
*
splendorem non poterit lua caligo non evanescere.
,
Dixit Ambrosius Spiritum Filio procedere. De tuo
(65) ['.]
ore caligo bsec prooedit. Sed reluclator radioa rect

fidei emiltens ter beatua Damasua, et confealim tua
.
evaneacit obscuritaa. Etenim hic accundam syno. '
dum, cujus dogmata extremi telluria universs ter *
mini venerantur, confirmans luculente proGtelur
.
ex Patre procedere S p i r i i u m . Dixit Ambrosius et
,
Avgustinus. Alia ruraua caligo, quam lingua tua pro, (66),
fundit. Sed Coeleatinus non dixit, non audivit,
(67) , ['.]
non admiait, sed luce recl fidei fulgeos verborum

(68).

luorum diaaipat nebulas.

^ .
(69) 3, , ,

V A R L E LECTIONES ,.
(59) Palat. f. 240 a, .
(60) Paiat. . sine . Gol.

eodcm pacto de illis tribus Patribus agit. Sunt l a men q u i irrito proraua conatu Augustinum et
Hieronyroum pro Pholiana aententia adaucaot, inter

(61) . ad Aquilei. : ' , quoe Andronicue Gamaterus, EpUlas. c. 149, 150

(apud Bcccura, Gr. ortk. n , p. 516, 517), ex illo
,
affert verba Enchirid. ad Laurent. c. 9, ex hoc vero
, expositionem Symboli ad Damasum falao eidem
, .
aacnptam (Opp. Hier. X I , 146, ed. Vallars.), ubi
(62) Palat. .
simpliciler Spiritus dicitur ex Patre procedens.
(63) . ad A q u i l . :
Neo validiora ex Occidentis dootoribus a r m a mu u tuari potuit Tbeophanea Procopowicz op. cit. c. 4,
,
p. 118 eeq.
,
(65) Scilicet: nulla efflcacior contra Latinoe

auctoritaa, quam Romani pontiGcea, quoe nanc pro
, ;
placito suo teatoa allegare nititur, inprimie A m , ' ,
broaio el Augustino Damaaum et Coeleatinum op *
poneoa.
' , ' , >

,

, ' '
.

(66) Verba,

, beatissimua Damaaus, q u i eecundam eynodum, cujus decretia univeraue orbie obaequitur, coniirmavit, . rercrl Maiua, prafat. t. I
Vett. scr. xxiv ed. Rom. 1831 eodem plane modo
e cod. Column.
(67) Ita Vatio. et Col. Palat .
(64) Breviter haec de Lalinia Patribus disputatio
(68) Gujua, ut Pbot. epiat. 11, ad M i c h . Bo g.
i n opusc. contra vet. Romre aaaeclaa oap. 9 exhibetor. l n ep. ad Aquilei. praelerea d i x e r a t : o . l l , a i t c a t h e d r a m e t praaidiuminEpbesinaBynodo
explevit Cyrillus, qufque eamdem teriiam aynodum

confirraavi.
, . Michael G l y (69) In Gol. deeat . .
cas apud Allat. De consens. III, 2, 1, p. 917 fere

DE

361

S. SPIRITUS

MYSTAGOGIA.

36*

'. [\] -
; , '
,
(70)

[81]

(71),

,
, ' (72)

,
,

' (73) , '

, '

, .
,
(74)

(75)

(76)

(77)

79. Sed qaid opus est i n aliis immorari ? Leo

Magnua, qui aacrataa Romae curas sanctiores adbuo
demonatravit,quartaB colummasyDodi,tum persuas
a Deo inspiratas dogmaticasque epistolas, tum per
legatoa, qui ejus locura oblinebant, tura per conseasum suum quo magnum illum et a Deo coliectum coelum illuatrabat, eamdem orthodoxiae i l l u strationem non i n t o t u m tantummodo Occidentem,
verum et i n Orientis terminoe effundens sanctissimum Spiritum ex Patre procedere, clariaaima vooe
docet; neque i d solum, aed et eos, qui quidquam
aliud prater aynodi sententiarn statuere auaint, ai
sacerdotio fungantur, aacerdotio exutoa pronuntiat,
8i vero idiotarum (ocum leneant sive vitae m o n a aticae sese addixerint sive plebia negotiia implicen l u r , anathcmati aubjioil. Etenim quae ea eynodusa
Dco iospirata decrevit, divinua hic Leo per P a schaainum, Lucentium atque Bonifacium eanctos
viros palam obsignat,utaexceo(iea ex ipais illia a u dirc licet, non vero ex ipsia duntaxat, eed et ex eo
qui illos miserat. Namque synodales epistolaa raittens euorum locum tenentium et aermonea et aententiam et vota non eorum, sed euimetipaiua esao
conteatatur et confirraat. Quanquam, etiamsi a i h i l
cjuamodi adesset, eufficit tamen, quod pro se illoa
miaerit i n aynodo consessoros, quodque ad finem
perductaaynodo se eancilia acquieecereprofiteatur.

, (78) ' [82]

(79).
'. C

( 8 0 ) (81)

80. Veruoi praestat ipsamet sacra

audire verba.

Dicit enim (syaodus) poat expositionem fidei, qaam

V A R I i E L E C T I O N E S E T .

synodi, auia a Deo inepiratie etdogmatioia epistolis

et iia quae suam praeeminentiam complenl (aed potiue ad legatos boc iociaum referendum yidetur,

(70) Haec verba : w Leo M . qui aanctam Romae

pastoralem curam aanctiorem adbuc demonstravit,
uique fuil quart aynodi columen, () adduoit Maius f. c. De Leone I pariter Photiaa epist. ad arcbiep. A q u i l e i . : (Leo scnior)

qui eunt ) nec non

concordia, ob(/. per)quam magnum i l l u m e t a D e o

collectum ccBtuin cohonesiabat, ea ipaa reclae fldei

illuminatione omnem non solum Occidentem, eed

et Orientia terminos i l l u s t r a n s , s a n c l i 5 8 i m u m Spiri ,
tum sonora focc ex Palrc proccdere docel ; sed et
, ' omnes, qui contra synodi sententiam dugmadecer ,
nere contendunt, eos, inquara, ai eacerdotis d i g n i ,
laie adornanlur, sacerdotio spoliat; s i vero idiota' .
ruin (laicorum) locum tcnent, aive v i l e inonaatice
(71) <juo bonore semper habitae fuerint Leonia
addicti luerint, sivc publicia plebisque negotiia
litterae dogmaticae, praesertim epiat. 28 ad FlaviaD u m , ostendunt Ballerinii i n admonit. eidem c p i - implicantur, anathemati subjicit. Etenim a Deo spiratae synodi decreta divinus hic Leo per PaacbaaiB t o l praemiaaa (Opp. Leon. 1, 751 seq. ed. M I G N E ) .
num, Lucentium et Bonifacium aanctos bominea
(72) Palat. f . 2 4 0 b . .
|73) Allatiue loco mox citando : " . aubeigDat, ut infinilis vicibuaeoa audire possimue,
nec aolum ipaoa, aed eum quoque, qui eoa miee(74) Vatic. f. 205 et Allat. . In epiat.
rat. Naraque aynodalee epistolas mittens, suorum
Chalc. conc. (Leon. epiat. 98) , ut fere
locum tenentium et sermones et sentenliam et calaliaa aemper.
culoa non eorum,sed suimetipeius esae contestalur
(75) A p u d Allat. .
el confirmal. Et s i nihil tale adesset, tamen satia
(76) I D C o l . p. 305 deest .
abundeque est, ai ioco, sui dederit ooa, qui u n a
(77) Ibid. .
a i m u l in synodo asaiderent, eaque cum finem h a (78) Id tamen non pcnitus sufGcere Patres Chalbuisset, faterentur peraietere perseverareque i n
cedoDens69 rati eeae videntur, qui et solemniter a
decretis.
Leone coniirmationem decretorum petiverunt. Vide
(80) A t eniravero nihil melius eat, quam ut ipsa
epiat. inter Leon. cpp. n. 9 Ball.
sacra verba audiamus,sivc : A t vero optimum faclu
(79) H o c t o t u m caput j a m protulit Leo Allatiua
(contra Hotting. Romae 1661, p. 267, 268) hac sub- p r t ipsa haec aacra vcrba audire i t a
apud Plalonem in Gorgia, Demosthenem aliosque
joncia veraione : Ex quid oportetme i i i a^ia teraauctorps claaeicoa occurrit, ut grammatici notant.
poa cooaomere ? Leo Magnua, qui sacratas Romae
(81) S c i l . concilium Cbalcedonense, ex c u j u a
corae aacratiorei demonatravit, quartas columna
12
PATROL. G R . C I I .
n

PHOTII

PATRIARCHJE CP.

S64

primaet eeouoda eynodus atabiliens t r a d i d i t : Suf- * , ficeret igiiur ad plenam pietatis cognitionem et con- "


firmalionem sapiens et salutare hoc divinm gratice
[83)
symbolum. Perfectam dicit aeu plenam, non autem
. , (82),
deflcientem, cui aliquid addere aul demere opus
.
sit. E t quomodo perfeotam ? Iie, q u e sequuntur,
(83); .
animum adverte. De Patre enim, inquit, et Pilio
et Spiritu sancto perfectum edocet. Et quomodo d o - , ,
.
cet perfectum ? Videlicet Filiuro ex Patre generari
;
clamat, Spiritum vero ex Patre procedere. Et poat
^ ,
pauca : Proptereos qui eontra Spiriium sanctum pu. ' *
gnabant, sententiam olimacentum quinquaginta Pa
tribuSy qui in regia urbe convenerunl, de Spirilus

sancli essentia traditam confirmal. E l quomodo iati

Spiritue eancti essentiam constiluerunt? Nimirum

ubi dixerint, Spiritum a Paire procedere. Quam .

obrem q u i a l i u d quidpiam praeter hoc docet, abro ;
gat ct confundit et pervertit, quaotum quidem ad
. "
suarn aodaciam attinet, ipeammet 8piritua eesen
tiam. Deiude expende vorba illa : Propter eos qui
, ,
conlra Spiritum sanclum pugnabant. E t quinam h i
. ,
erant? Olim quidem qui Macedonium loco sancta . (84);
rum Scripturarum aibi ipaie magiatrum constitue
r u n t ; nuac vero, qui loco Christi sacraeque illius
(85) (86) (87) *
instilutionis.at DOQ habeo quera nominera ;adeo eat
[84] (83)
capitedeatiluta ipsorum irapietas qui,inquam, loco
'
Cbriati ad perditionem confugiunt. Atque baec q u i .
dem aaacta eynodua mullilingui et a Spirilu acla
.
voce proloquitur, Leoque aapientisaimus una cum
illis praedioat calculisque oranibus conflrmat. T u Q
vero mentera iisquaeaequuntur adbibe ; versus fmem
, namque totiua aermonie pericopes iata d i c i t : His
^ igitur cum omni atque undique exacta cura et dili.
gentia nobis dispositis definivit sancta et mcumenica ' (89)*
synodtu (cujus videlicet prsaea erat Leo,regium re-
vera et animum et sermonem nactua). Quid defini ' v i t ? Alteram fidem nulii licere proferre vel conscri (
bere aut componere aut sentire aut alios docere; eos

autem qui audent componere fidem alteram aut pro- ). ;
ferre aut docere aut tradere alterum symbolum volen (90)
tibus ad agnitionem veritatis converti sive ex paga (91)
nismo sive ex Judaismo sive ex hxresi quacunque,

hos. si episcopi fuerint aut clerici, alienos esse epi-
J

V A R L E LECTIONES ;.
seasione 5 aequeatia pleraque verba desumpla sunt. D habeo quem nominem (ita eet eorum abeque capite
B a r d . Conc. t. II, p. 451 aeq. Manai, t. ? n , p. 107 impietaa). Nibilominus non in Salvatorem, soa in
aeq.
perditionem procurrentes.
(82) Sic. Col. Palat. f. 241 b. .
(85) Allat. 1. c.
(83) Col. .
(84) HffiC (

, . . .) et aequentia uaque ad vocem

afTert Leo Allatiua in Exercii.
oontra Rob. Creyglbon, Rom 1665, p. 232 inde
prob.ins.ignotura luisaePbotioauctoremadditamenti
in aymbolo, quod expugnabat, ncc pro certo cum
habuiaae, illud a Nicolao I fuisse primitus introductum. E t quinam sunt, qui bellum indixertml
Spiritui sancto ? Antiquitue quidem Macedoaiani
extra immaculatorum diserlorumque Patrura eloquia sibimetipeisalia atquealia iQsusurraQtee.Nunc
extra Gbriaii mysticam doctrinam aed non

(86) Cf. Photii grammaticas obaervationes ep.

208 ad Leonem pbiloeopbum, p. 305, 306, ed.
Londin.
(87) Verlendum erat : Antiquitus quidem, qui
loco elojuiorum (Christi) imraaculaiorum Macedoniuni magistrum sibimet ipsis acclamaruol. Illud
alia atque alia de auo euppicvit Allalius.
(88) Col. .

(89) G o n c , Gbalced. I. c. Hard. II, 455. Mansi

VII, 118. Hefolc, Hist. concil. t. II, p. 454.
(90) Palat. f. 242 a. .
(91) Sio Gol. Vatic. f. 285 b. .

D E S. SPIRITUS MYSTAGOGIA.

365

366

scopos ab episcopatu et clericos clero, $i vero m o nachi aut iaici, fuerint anathematizari.

(92)

,
?

, (93).
'. , (94), (95),

81. Inspioite, caeci, et audite, eurdi, qui in tenebris haeretioi occaaua sedetie, intentis aspicite oculie
(96) [85]
lucem Ecclesiae perpetuo fulgentem, et intuemini

strenuum Leonem, imopotius Spiritua tubam quid

per i l l u m ebuccinet, audite, atque exhorreecite, s i
, ' ' , non alium quemquam, at ealtem Pairem veatrum
(97)
reveriti, irao poliua per ipeura et caeteros, qui prio,
ribus synodia acquieecentes inler eximioa Patrea
' , (98)
recenaentur. T u Patrea nominae Augaatinum, Hie (99) ronymum et alioa eimiles; ac recte facie, non ob
.
cauaira propterquam iiloe allegaa,eed quia tibi oon

gloriae vertia paternum ipaorum nomen contem , ' , '
nere. Et sane st eouaque tuum de Patribue artifi
ciura procederet, quanto eaaet imperfectius maiefl .
c i u m , tanto mitiorem pcenam exigeret. Inoboare
,
enim impium consilium, illud varo ad flnem nequa , quam perducere, idemeat alque resecare vebemen ,
tiam aceleria, quod utique mitigat lenitque
, ,
rigorem. Larva Patrum, contra quoa inaoleacia,
"
territare noa tibi propoauisti. A t Patrum ccelua
.
quoe tu machinee objicit pietas, Patrea Patrum
* .
aunt ; neque enim inficiaa ibitis, etiam illorum
' * ,
hoa esse Patres, quoa vos pro Patribua babetis ;
, -

Jj ,

quodai id vos nageti8, at illi certe non negabunt,

(1) ' , ^

, *

, ' .
'.

, (2)'
[85]

(3)

(4)

(5). (6) (7), (8),

82. Coneiderate inclytum Vigilium et throno e t

gloria hia qualem ; quinlae hic quoque aynodo a a aielebat, quae ceoumenicia seque sanctisque decretia
claruit. Hic ergo quaai norma rectiaaima nibilque
deflectena rectia illius dogmatibua seae conformans
tum in cseteria conaooas einittit voces, tutn sanctissimumconsubstaQtialemque Spiritum.-equalicum
vetuslioribua ncc non cum SUOD aetatia Patribua

V A R I i E L E C T I O N E S ,

(92) Sic. eod.Palat. cum ed. conc. C h a l c . ; Vatic

f. 206 : ' .

(93) Cf.opuec.contra vet.Rom aeaeclaa cap.10.

(94) Allatius, qui (contra Creygthon p. 244) hasc
Yerba dat usquead Ula : .
, legil : , .
(95) C o l . . 30(5 .

(96) Occidentales summo fastu aspernatum et

odio proaecutum eaee Pbotium jam ex epistolis ejus
edocti plarea eruditi, inter quoa Neanier in Wist.
eecl. observarant. Gf. Pbot. epist. 84, ad Marc. mon.
(97) A l l a l . I. C. .
(98) Cod. et Allat. .
(99) Col. .

(1) Patrea Patrum vocat Photiua eoe doctorea

Latinos, quoa ipee contra adveraariuin tesles profert, Romanos nimirom pontificea tum alias n o b i lieaimia titulis a se exorDatos tum bic magiaterii
summi praerogrtiva inaiguilos. NUan ia vcrha :
Quod veroetiam eorum, quoa vos habetia Patree,
ii Patres exsielant, non facile npgaveritis; et si
Y08 qnidem negaiia, haud tamen i i l i ipai negave-

rint, acilicet: Quoa ego cito Romanoa pontificea,

etiam Ambrosius,. Aoguetinus et caeteri, quos_jactatia doctores, velut Palrea habebunt.
D (2) Sio. Palat. et Colum. ap. Maium ; Vatio. Bi|
et altero suprapoeitis. Allat. loco mox
ciiando : .
(3) Palat. et Colum. .
Apud Allat. et Gol. p. 307 . Palat. C o w

l u m . et V a t . .

(5) Golum. .
(6) Sic Palat. et Coiura., Vatic. et Allat.

(7) Hucueque texlua hujus cap. allegatur a Maio,

qui banc versionem subjeeit : Conaiderate eliam
sedia succesaorem, non minore fjloria fulgcntem,
V i g i l i u m , qui el ipae synodo quintae praefuit a u a
oecumenicia aeque aanctiaque decretis claruit. Hio
ceu reeula inculpabilia rectia ejua ayoodi sententiia
consonana.

(8) Photiua, epist. 1 ad Micb. n . 15, p. 11 de

Vigilio dicit :
.

363

PHOTII

primaet seouoda aynodue etabiliena t r a d i d i t : Suf- A

ficeret igitur ad plenam pietatis cognitionem et confirmalionem sapiens et salutare hoe divinx
gralta
symbolum. Perfectam dicit eeu plenam, non autem
deficientem, cui aliquid addere aut demere opus
8it. E t quomodo perfectam ? Iie, quae sequuntur,
animum adverte. De Patre enim, inquit, et Fiiio
et Spiriiu sancio perfectum edocet. Et quomodo docet perfectum ? Videlicet Filium ex Patre generari
clamat, Spiritum vero ex Patre procedere. Et post
pauca : Proptereos qui contra Spiriium sanctum pugnabant, sententiam olim centum quinquaginia Patribus, qui in regia urbe convenerunl, de Spiriltu
sancli essentia traditam confirmal. E l quomodo isti
Spiritus aancti essentiam constituerunt? Nimirum
ubi dixeriat, Spirilum a Patre procedere. Quam- ^
obrem qui aliud quidpiam praeter hoc docet, abrogat ct confundit et pervertit, quantum quidem ad
suara aodaciam attinet, ipaammet Spiritus eaaentiam. Deiude expende vorba illa : Propter eos qui
conira Spirilum sanclum pugnabant. E t quinam b i
erant? Olim quidem qui Macedonium loco aanctarum Scripturarurn aibi ipaia magiatrum oonatituer u n t ; nuac vero, qui loco Christi eacraeque illius
inatUutionis.at DOQ habeo quera nominera; adeo eat
oapitedeetiluta ipaorum irapietas qui,inquam, loco
Gbriati ad perditionem confugiunt. Atque baec q u i dem aaacta eynodua multilingui et a Spirilu aota
voce proloquitur, Leoque sapientiaaimus una cum
illia praedicat calculisque omnibus conflrmat. T u
vero mentera iisquaesequuntur adbibe ; versus fmem
namque totiua aermonia pericopes ista d i c i t : His
igitur cum omni atque undique exacta cura et diligentia nobis dispositis definivil sancta et mcumenica
synodus (cujus videlicet praeaee erat Leo,regium revera et animum et sermonem nactua). Quid definivit ? Alieram fidem nulii licere proferre vel conscribere aut componere aut sentire aut alios docere; eos
autem qui audent componere fidem alteram aut proferre aut docere aul Iradere alterum symbolum volentibus ad agnitionem veritatis converti sive ex paganismo sive ex Judaismo sive ex haeresi quacunque,
hot* si episcopi fuerint aut clerici, alienos esse epic

VARI&

364

PATRIARCHJE CP.

, "

[83)

(82),

(83);

'

; "
. "12

, ,
. ,

(84);

(85) (86) (87) *
[84] (83)
'

, ^

.
' (89)

'

).
(90)

(91)

LECTIONES ;.

seesione 5 sequeotia pieraque verbadesumpta aunt. D habeo quem nominem (ita eat eorum absque capite
Hard. Conc. t. II, p. 451 eeq. Manai, t. ? n , p. 107 impietaa). Nibilomious non i n Salvatorem, sca i n
aeq.
perditionem procurrentes.
(82) Sio. Col. Palat. f. 241 b. .
(85) Allat. 1. .
(83) Col. .
(84) Haec (

, . . .) et aequentia ueque ad vocem

affert Leo Allatius i n Exercit.
oontra Rob. Creygthon, Rome 1665, p. 232 inde
prob.ins,ignutum fuis8ePhotioauctorera additamenti
m eymbolo, quod expugnabat, ncc pro certo cum
habuiase, illud a Nicolao I fuisse primitus introductum. Et quinam aunt, qui bellum indixertmt
Spiritui sancto ? Antiquitus quidem Macedoniani
extra immaculatorum disertoruraque Patrum eloquia sibimetipsisalia atquealia iQsusurrantes.Nuac
extra Gbriati mysticam doctrinam aed non

(86) Gf. Photii grammaticaa observationes ep.

208 ad Leonem pbiloaopbum, p. 305, 306, ed.
Londin.
(87) Verlendum erat : Antiquitua quidem, q u i
loco eloiuiorum (Chri.^ti) immaculaiorum Macedonium magistrum aibimet ipais acclamaruo). Illud
alia atque alia de euo supplcvit Allalius.
(88) Col. .
(89) C o n c , Gbalced.
Chalce I. c. Hard. II, 455. Mansi
II, 118. Hefdc, HUl.
His concil. t. II, p. 454.
VII,
(90) Palat. f. 242 a. .
(91) Sio Col. Vatio. f. 285 b. .

365

DB

S. SPIRITUS M Y S T A G O G I A .

366

scopos ab episcopaiu et clericos clero, si vero m o nachi aut taici, fuerint anatkematizari.
(92)
, , ,
,
, (93).
'. , (94), (95),
, (96) [85]


, ' ' , (97)
,
' , (98) -

81. Inspicite, caeci, et audite, gurdi, qui i n tenebria haeretici occaaua sedetie, intentia aspicite oculie
lucem Eccleei perpetuo fulgentem, et intuemini
atrenuum Leonem, imopotiue Spiritoa tubam quid
per illum ebaccinet, audite, alque exhorreacite, ei
non alium quemquam, at aaltem Patrem veatrum
reveriti, irao potiua per ipeura ct caeteroa, qui prioribus synodia acqaieacentes inter eximioe Patree
receneentur. T u Patrea nominaa Auguetinum, Hie (99) ronymum et alios similes ; ac recte facie, non ob

.

, ' , '

.
,
, , '
, ,

.
' / .
' ' ,
Jj ,
(1) ' ,
,
, ' .
'.
, (2)
[85] *
(3) (4)
(5). () (7), ^ (8),

cau8>im propterquam illoa allegaa, sed quia tibi non

gloriae verlia paternum ipaorum nomen coatemnere. Et sane st eouaque tuum de Patribua artificium procederet, quanto eeaet imperfectius malefic i o m , tanto mitiorem pcenam exigeret. Inchoare
enim impium consilium, illud vero ad finem nequaquam perducere, idem est alque reaecare vehementiam eceleria, quod utique miiigat lenitque pcen
rigorem. Larva Patrum, contra quos ioaoleacia,
territare noa tibi propoauisti. A t Patrum ccetua
quoa luae machine objicit pietaa, Patrea Patrum
aunl ; neque enim infioiaa ibitis, etiam illorum
hoa eaae Patree, quoa VOB pro Patribua babetia ;
quodai id vos nagetie, at i l l i certe non negabunt.

82. CoDaiderate iaclytum Vigilium et throno et

gloria bia equalem ; q u i n l s hic quoque aynodo aseistebat. quae cecumenicia que sanctisque decretia
claruit. Hic ergo quaei norma rectiaaima nibilque
deflectens rectia illius dogmatibua sese conformane
tum in caeteris conaooas einittit voces, tutn sanctissimumconsubstaQtialemque Spiritumnequalicum
vetuBlioribue ncc non cum sua3 aetatia Patribua

V A R I i E LEGTIONES ,.
(92)
f. 206
(93)
(94)
verba

Sic. cod. Palat. cum ed. conc. Chalo.; Vatio.

rint, * acilicet: Quoa ego cito Romanoa pontificea,
: .
etiam Ambrosiua, Aaguatinus et caeteri, quoa jactaCf.opuac.contra vet.Rom aaaeclae cap.10.
tia doctores, velut Palres habebunt.
Allatius, qui (contra Creygthon p. 244) hasc D (2) Sic. Palat. et Colum. ap. Maium ; Vatio. B i p - :
*
'
et altero 8 u p r a p o a i l i 8 . Allat. loco mox
dat usquead* illa
*. -

oilando : .
, legil : , .
(3) Palat. et Colum. .
(95) Gol. . 306 .
(4) Apud Allat. et Col. p. 307 . Palat. C o (96) Occidentalea aummo fastu aapernatum et
lum. et Vat. .
odio prosecotum ease Pbotium jam ex episiolie ejus
(3) Colum. .
edocti plaree eruditi, inter quos Neanier in llirf.
(6) Sic Palat. et Goluru., Vatic. el Allat. eecL observarant. Gf. Pbot. epist. 84, ad Marc. mon.
.
(97) Allat. 1. c. .
(7) Hucueque textua hujua cap. allegatur a Maio,
(98) Cod. et Allat. .
qui hanc versionem subjeoit : Gonaiderate eiiam
(99) Col. .
sedie succesaorem, non minore gloria fulgcntem,
(1) Patree Patrum vocat Photiua eoa doctores
Latinoa, quoa ipae contra advereariuin testea pro- V i g i l i u m , qui et ipae synodo quintae praefuit
oecumenicia aeque aanctieque decretie claruit. Hio
fert, Romanos nirairum pontificea tum alias nobiceu reirula inculpabilis rectia ejus synodi eeatentiis
liaaimia titulis a se exoroatos tum bic magiaterii
conronaos.
sufflmi prrogrti?a ineiguilos. Notnn ia verba :
(8) Photius, epist. i ad Micb. n. 15, p. 11 de
Quod veroetiam eorum, quoa vo habetia Patrea,
Vigilio dicit :
i i Patrea exaielant, noa facile npgaveritis; et si
.
?08 quidem negaiia, haud tamen i l l i ipai negave,%

PHOTII PATRIARCHJE G P .

367

36S

similique zelo ex Patre procedere enuntiavit, illoe-

que, qui quidpiam aliud in ratioae dogroatia praeter
unanimem et comraunem Catholicorum fidem producere auderent, eidem anatbematis vinculo s u b jecit.

83. Videas vero bonum quoque probumque Agatbonem iisdem recte faotis gloriantem ; nam et ipae
aextam aynodura, q u itidem inter oeouraenioas
emicat, preeeos non corpore aed aoimo omnique
studio per suos legatos concelebrabat et colluatrab a t ; ideo et aymbolum aiaccra) nostrae puraeque
iidei aine ulla variatione aul innovatione ad normam procedentium synodorum coDaervavitilloaque
qui aliquid eorum, quae ibi sanciuntur, imo potius

'. ['.] " '

(12) [87] ( ), ,
, ,

(13)

* (9)
(10) "
(11).

a b i n i t i o s a n c i t a erani, a u d e a n t r e m o v e r e , a d dirae , ,
(14) .
\ ['.] *
84. Quomodo a u t e m e i l e o t i o preteream Romanoa
pontifioea Gregorium et Zachariam, viros qui et v i r - ', ,

tute claruerunt et divinae eapienti d o c t r i n i e gre , gem suum a u x e r u n t , imo et m i r a c u l o r u m d o n i s ef (15) ;
f u l a e r u n l ? Bteoim lioel neuter eorum i n synodo

( B c a m e n i o a c o n a i d e r e t , a t t a m e n palam et luculenter
, '
ad i m i t a t i o n e m illorum aaQCtiasimum Spiritum ex

Patre procedere d o c u e r u n t . E t Gregorius q u i d e m
.
non multo poat aextam s y o o d u m floruit, Zachariaa
(16)
vero centum s e x a g i n t a quinque post annia ; bique

t r a d i t u m a Domiao Patribusque dogma i n animo
(17) *
t a n q u a m i a p u r o i n t e m e r a t o q u e t h a l a m o oueto-

equalea c o n f i r m a n s et obaignana rejioit.

d i e a t e 8 i o d e i l l u d i n t e g r u m a t q u e i n c o r r u p t u m , a l t e r ^ [88]

Latina lingua, alter aerroone Graeco Qdelibus populia exbibenles, Ghriato vero Deo et nostrarum a n i marum aponao per pium cultum gregem audjfc copularuot. Verum, ut j a m dixi, hic sapiena Zacbariaa tum alia sacra scripta sancti Gregorii, tum
aliliaaimaa illas in modum dialogi concinnatas ora-

, ,
,
(18)
. '
, (19)

V A R I ^ LECTIONES E T 1
(9) Vatic. ; recie

Allat. ut supra

(15) Hffic iisdem ve^bis a Gard. Maio 1. c. p. XXT,

allegaotur : Gur autem ailentio premam Pomae
ponlifices,Gregoriura etZachariam,homine8 virtute
(11) Caput iategrum jam Allaliua contra HottinfulgcQtes,qut doctrinis diviaa sapientia plenia greger p. 269 adduxil : Vcraate mente biace sede
gem informaverunt, et miraculorum quoque gratia
comparem et gloria aequalem laude ioclytum V i g i - claruerunt? Gf. c u m hoc cap. opuac. contra
l i u m , qui quint aynodo interfuit oecumenicis
scnioria Romae aaacclaa, cap. 11.
sanctisque calculia celebrate. Hic itaque veluti i)
(16) Saepe Greeoi Gregorium II, quem et ipaum
regula inconcussa atque immota rectie illius aeae
Dialogum vocaot, cum Gregorio I confandUQt:
adaptane dogmatibue, aliia concordea emiltit voces, Gregorius M . ante concilium v i floruit, post i l l u d
et sanctissimum et coasubatantialem Spiritum una
Gre^orius II.
airaul cum Patribua, qui ante eum et cum eo fue(17) Verba : , pariter ex
runt, aimili parique zelo et atudio ex Patre procecod. Gulum. exacripaerat E m . Ampbilocb. editor
dere pr&dicavit, et eos qui alienum a iide dogma
et ita verterat : c Divua quidem Gregoriue paulo
extra unanimem uaiveraalemque fidelium mentcm
poat sextam synodum floruii ; admirabilia vero
publicare praesumerent,iiadem anathematis v i o c u Zacharias ccutum aexaginta quiuque poat annos
lie eubmiait.
pxstitit. i< Si Zachariam, qui ab a. 741 usque ad
/12) . habet Column.
a. 752 pontificatum tenuit, 165 annis poat conci(13) Maius preef. cit. p. xxiv, xxv : Videaia
lium v i , vel post Gregorium II vixisae ceoset Pboetiam praeclarum Agathonem, paribue recte gestis
tius,gravissime fallilur; mious vero, ai 165 annia
celcbrem ; nam et bic sextam aynodum, quae OBCUpoat Gregorium I (590-604).
menioo aeque honore fulget, etsi non corpore prae(18) Gol. p. 308, .
sen8,mentetamen omnisque aludio persuos legatoa
(19) Ista verba, . . (Hic
congregavit ac decoravit.
sapiens Zachariaa oum alia saocti Gregorii acripla,
(14) Paiat, f. 243 b. . Gol. tum etiam utile illud opua dialogi fdrma praeditara
.
Greeca tuba universo orbi proclamavit) dat Maiaa
fort. pro .
(10) Palat. f. 243 b. .

D E S. S P I R I T U S

MYSTAGOOIA.

370

ota- tioaee per G r c s lingua3 tubam orbem uaiver

(20)

, (
' ) ,
(21),
(22) [89] *

* (23)
,

, ,

* ' '
,
*

(24)

B u m evulgavit. H i duo i g i t u r d i v i o i v i r i juxtafioem

secundi dialogi, quaodo et archidiaoono Pelro (vir
autem bic eratDei amaos) dubitanti, c u r e x i g u i i e t
minutis eanctorum reliquiis polius quam integris
(corporibus) miraculorum virtutea adsint, reepondet utriaque sane adeaae divinam gratiam, magia
aulem operationem osteodi i n exiguis reliquiarum
fruatulia; nam de iotegris nemo ambigit, quin aanctorum illorum siot, quorum dicuatur, et quin poseinl, miraoulis roaoare intuitu glorioaarum animar u m , q u e illia corporibua laborea ao certamiaa
euatinuerunt; nonpauci autem infirmiorumexiguaa
illaa eperount particulaa dubitando, ne forte i i l o rum non sint aaoctorum, quorum nominibua ioai-

gniuntur, neve aint eadem gratia et virtute p r a -

dit ; idcirco ubi dubium obtinere yidebatur, i b i

potius supra omnem apem superaubataotalia (per *
eoaalie) et inexhauetua bonorum fons aberiora et
,
majora effundit miracula. Pradiclam igitar d u b i - tationem alter ut dixi, Lalioa lingua,alterGreca i n terpretatione, mullia quoque aliia exhibitis explica
tionibua ubi eolveruut, btec verba paulo poat aub .
d u n t : Paraclitus [Spiritus Patre procedil et in
[90] , ;,
Filio
permanet .
, '
, '

, * , '

7e

(25)

'

(26).

* Joao. , 7.
V A R L E LECTIONES .
e c o d . Colura. Exstat veraio Zacharis, quae mioime C ,
iocorrupta aervata est, t. V I , ed. Maur.

(MIGNB

t. L X X V I I et L X V I ) .
(20) Eamdera narrationem habes apud Photium
etiam i n Bibliotheca, cod. 252, quo loco de utroque
pontiiice perbonorifice loquitur, et egregium i l l u d
opua d e v i t i a sanctorum perutile judicat, neque f i dem ullam ei deoegat. MAIUS.

(21) Quteatio Petri apud Gregor. Dialog. lib. u ,

o. 38 (MIGNB. L X V I , p. 204: Quidnara eaae d i -

cimua, quod plerumque i n ipsis quoque patrociniia

(ac. r e l i q u i a iutegria, ut Gangiua pluribua probal)
m a r l y r u m sic esse eeatimua, ut tanta per corpora a u a , quanta benefioia per reliquias oateodaot,
atque illic m a j o r a aigoafaciaot, ubi minime per eemetipaoB jaoent ? Graece (ibid. p. 203) :

, , '
, '

. Textua o r i -

ginalis bic est : c Ubi i a auie corporibua aancti

martyresjaceot,dubium, Petre, est,quodmuila
valeant aigaa demonatrare,sicul et faciunt; et pura
mente quffireatibus innnraera rairacula ostendunt.
Sed quia ab iaflrmie poteat meatibue dubitari,
utrumae ad exaudiendum i b i preeaeatea aiat, ubi
coostat quiaio euiacorporibus non eint, ibi aecesee
est, cos majora signa oatendere, ubi de eorum
praesentia poteet mens infirma dubitare. Quorum
vero meae Deo ftxa est, tanto magia habet fidei
meritum, quanto ilttc eoa novit et jacere corpore et tamen deeeae ab exauditione.
(23) Gol. deeat .

,
;
(24) C o l . .
, (25) Palat. f. 244 b. ' Gol.
, ' D .
, *
(26) Revera aic legitur Grteca versione. Poet

verba (aot.7) citalaimmediale haec aequuntur: "
, *
, . .,

' ,
.
, .
, '
(22) Reaponak) aancti Gregorii vulgata veraione
1 -.
Greca b c :^
/jvai , '
, , , ,
, ' ' ;
, , ^|
*
. ^* ,
, *
, ,
, , ,
,
,
,

.
-

verbie quoque ulilur A a d r . Camaterua c. 148 (ap.

Beocum, Gr. orth. II, 515). Verum Latious Gregorii

371

PHOTII PATRIARCHJE CP.

372

[91] '. (27)

85. Sacram hanc doctrinam Joannes Baptieta pri-
(28) (29),
mua i n lege gratie declaravit, ab ipao vero fidelium
' ,
mullitudo hausit, et fides catholica perpetuo i n ea
.
gloriatur. Etenim ille homo propemodum superhu (30)
maoua fontem vitae atque immortalitatia, Dominum
(31)
universi orbis conditorem mundique ezpiatorem
,
undie Jordania baptizans ccalosque apertoa intuene,
(32) prodigium prodigiis comprobatum, i n specie co
l u m b e sanctissimum Spirilum deaceodentem v i d i t ;
emiait autem vocem vera V e r b i v o x , dum h s c por- (33), ,

ieota v i d i t : Vidi Spiritum tanquam columbam de*
tcendentem elmanentem super ipsum . Manet igitur
opqw " (34)
deaceudene a Patre Spiritus super F i l i u m , vel ai
'
mavis i n F i l i o ; nullam enim boc loeo varietatem
(35). [92]
differentia caeuum inducit. E l l s a i a a propheta ccelitua aimilia hia vaticinana et vaticiaiom i n Gbriati ,

personam referene, Spiritus Domini, ioquit, super
(36) .
me eo quod unxeril Dominus me . Audieti a l i
quando inclytoa illoa Gregorium et Zacbariam (hi

enirn foraan magia erunt appositi tua3 impudenlis
, (37), ' *
i n verecundiam restituendae), audiati, inquam, illo
. "
aaserentes, Spiriium i n Filio manere , et quomodo
(
non iade confeslim ad Pauli commigraeti vocem,
(38) )*
qaa d i c i t : Spiritum Filii sui" ? Gerto loco effia * *
gendae monstrosa procesaicnia facile intellexiaaes,

merito dioi Spiritum F i l i i , quoniam Spiritus manet
, ' .
i n Filio. Mansio enim 8piritue i n Filio causa non
(39),
occulta necnimium abatruaa fuerit, curdicatur Spi ,
r i i u s F i l i i . Quid namque propiua iotelligendum
11

18

7 7

Joan. i , 32

7 8

Iaa. LXI, 2 ; L u c . iv, 18,

1 9

Galat ., , 6.

V A R L E LECTIONE8 .
textua eat ejuamodi : Unde ipsa quoque Verilas, G
ut fidem diacipulie augeret. d i x i : Si non abiero,
Paracletus non veniet ad vos (Joan. x v i , 7). C u m
enim coostet, quia ParacletusSpiritus Patresemper procedit et Filio, cur ee Filius receaaurum dioit,
ut ille veoiat, qui a Filio nunquam recedit? Sed
quia diecipuliin carne Dominum videntes, corporeis bunc oculis aemper videre aitiebant, recte eis
d i c i t u r : Nisi ego aberio,Paraclctus non veniet: ac ai
aperte diceretur : S i corpua non subtraho, quia ait
araor Spiritua, non oatendo, et niai me deeieritis
corporaliter cernere, nunquam me dicetia apiritualiter amare. Coalexlua sane talia est, ut ex
Graeco per se deprehendi non potuerit auppresaa
assertio proceasionia Spiritua sancti a F i l i o ; illud
respondet verbia : '
. Indubilata vero eat Latini
textua veritaa ex omnibue exemplaribua; indubitatum non minua, Gregorium M . pluribua i n locia
dogma de processione Spiritus sancti ex Patre et
Filio aaaoruisae, ut Moral. lib. i , c. 3 0 ; v, c. 65,
hora.26in Evang. ubi ait : Spiritua sancti missio
ipsa proceaaio eat, qua de Patre proceditet Filio.
Plura ejueteatimonia collegit iEneaa Parisiensis
c. Graic. 56-59. (MIGNE t. C X X I , p. 711, 712). Jam
Joannea Diacooua lib. iv, c, 75 de vita B. Grtgorii
scribit: Quoa libroa (dialogos)Zacharia8,S. Rom.
Ecclesiae episcopus, Graeco Latitioque sermone doctissimos, temporibua Gonatantini imperatoria,
poat annoa ferme 175 in Grecam linguam convertene orientalibus Ecoleaiia divulgavit; quamvia
astula Graecorum perversitas in commemoraiione
Spiritus sancti Patre procectentis nomem Filii suaptim
radens abstulerit. Etiam Hugo Etberiantu (lib. n i .
c. 121, p. 1259) qui i d fortaaais ex hoc ipeo Photli

opere deprehenderat, acribit: Papa Gregoriue ad

Petrum Diaconum de sancli Spiritua proceasioaeia
capiiulo quodam cujus non est fidelis apud Grxeos
interpretatio, talia loquitur.... Gum enim conatet,
quia Paraclelua Spiritua ex Patre a<*,mper procedat
et Fiiio, cur se Filiua etc. Cf. Baron. ad a . 593,
n. 47. Erant qai Pholio ipsi ejusmodi falsificationem
tribuerent; sed certe Photio debel esae antiquior.
Vide et 8cip. Maffei i n Vitam Zachariae Pontificia
in libro (Pontificali (MIGNE Pairoi. tom. G X X Y I I I ,
p. 1079,1080).
(27) Col. deeat art.
(28) Cf. Pbotii diaquiaitionem de V e r b i s M a t t b . x i ,
11. in epist. 135, p. 180-189.
(29) Vide opuca. contra vet. Roin. asaeol. c. 11
in fine.
(30) Palat. f. 245 a. . .
(31) Palal. .

(32) Sic Gol. . 309. Palat ordine inverao

ponil post alia praedicala

. . .
(33) Vat. .
(34 Col. .

(35) P b o t i i argum. apud Beccum, 1. , ad

Theod. Sugd. c. 9. (Gr. orth. II, p. 144.) Nicol.
Metbon, apud eumri. orat. 1, de u n . E c c l . c. 60
(G. 0. I. 201), apud Manuel. Galec. 1. / c . Gra?c.
p. 450 et Aliat. Vindic. syn. Eph. c. 73, p. 575.
(36) Scil. casua dativi vel accuaalivi.
(37) Iaa. LXI, 1, De quo textu infra uberiua dieputal.
(38) Col. .

(39) Gal. iv, 6. Reapicit ad antecedentem diepotationem, capp. 48-60.

373

DE S. SPIRITUS MYSTAGOGIA.

374

iv , Sv ; exhibet illud Apoetoli testimonium, Spiritam m a (40)

nere in Filio, an procedere a Filio? Imo et h c
,
ipsacomportatioest inepta. Illudenimet commuoia
(41)'
Domini Baptista predical, et propheta jam o l i m v a ,
ticinatus eal, etipaemet Salvator oraculum illud le ,
geaa obsignat et coroprobat; hancque doctrinam
; Eccleaia ortbodoxa inde nacta cunctia fidelibua dia. '
cendam profert; tu vero e caliginosis impietatia
(42) januia egresaua loco preedicandi Spiritura manere i n
,
Filio et auper F i l i u m , Deo repugnaoa aaeeria, i l l u m
a Fiiio proccdere. Permanet in F i l i o ; idcirco eet

F i l i i , et quia ejuadem, u l supcriua dixi, estoatur
*
et deitatis el glorise et potenti el virtutia; vel
,
etiamai vis, quia ungil Ghristum. Spiritus enim
,
Domini, ioquit, super me, propterea unxit me, et
. quia obumbranle i p a o Virgini incomprehenaibilia
* ' , [93]
peracta fuil conceptio, et ineffabilis sine semina par (43), (44)
tua prodiit; nec non quia e i ipsum mitlit. Nam
: * , '
evangelizare pauperibtu mitit me . Quanto igitur
* , , ' '
rectius c o D v e a i e a t i u a q u e poieras et eenlire et d i ' *
cere, ob unam aliquam aut plurea dictarum e x p o
aitionum nominari Spiritum FiliietSpiritumGhristi,

non auteui his adeo validis et consentaneia ratioai ,
bus aprctia comraentis propriia imagiaatiooibueque
, .
nullam habeotibua eubaiatentiam c o n a r i Ecclesiaa
,
dogmala corrumpere! Caeterum prodeant rursue i u ' (45-49;
clytua Zacbariaa atque Gregorius, mecum adhuc
,
opinionem tuam confutaturi (confutatio enim e

domesticis profecta etiam impudeatiaaimia pudorem
'
creat).
;
* (50)
lo

tl

.
'. (J 86. Si ergo Zacharias et Gregoriue tot annorum

epalio ab invicem diataatee habuerunt aenten

tias de saQClisairai Spiritue procesaione dissitaa,

,
certe et mediua inler hos cborua pontiflcum, qui aa '
crie Romansa Eccleeiseinfulis peraucceaaioaempre fueruot, eamdem sine ulla innovatione predicabal

et fovebat tidem ; ab extremia eoim media, quera (5!) ^
admodum coatioeotur et cominuniuntur, ita etiam
,
coastiluuntur et diriguntur. Quanquam ai quia ve. [94] (52)
tuatiorum e i poateriorum aaaclorum i u eensum

alienum deflexiaae depreheadatur, ia citra dubium,
, ,
dum ae ab illorum divulait Gde, ab ordioe quoque
{$ ,
atque throno et pontificatu aemetipsum exaoidit.

- D Ila igitur memoratorum sanctorum coetus tota vita

pietatem tuebatur.

' (53).

Luc. , 35.

8 1

Luo. , 18.
V A R L E LECTIONES .

(40) Palat. f. 245 b. .

(41) C o l . .
(42) C o l . .

(43) Vide eupra cap. 51. Photiua apud Beccum

1.0. C . 5 (G. . II. 142):

, *
.
(44) C o l . .

(45-49) Paiat. f. 246 a. ,

(50) Vatic. f. 207 a. etiam habuit

; aed poeteriori manu terminatio pluraha
auperecripta eat.
#

(51) Palat. f. 246 a. .

(52) Col. omitt. .

(53) epiet. ad Aquilei* arohiepiacopum adducit
et Adrianum I, qui et ipae i n ep. ad Tarasinm S p i -

375

PHOTII PATRIARCHJE C P .

87 A t ignoraa vetera pigetquete tuorum Patrum

etrevera Patrum eententiam perecrutari?Nuperrime,
nondum entm seounda generatio prateriit, L e o i l l e
celeberrimus, qui et miraculorum gloria claruit,
omnera omnibus exsciadens hanretioum praetextum,
quoniam sacram Patrum noalrorum doctrinam
enuntians ob linguae illius inopiaro, quae DOQ s q u e
late ac Grca patet, D O Q pure oec sincere nec apposila Latina geas verba aptabat sensui, multieque
proebebat circa (idem divereitatiesuspicionemniaiia
illa nominum anguslia non sufticiens explicand ad
amussim sententiae, propterea divinus ille eapientisaimusque ?ir i n animum induxit suum (cauaa
autem, cur i d i a animum induxerit, praeter jam dicta
fuit etiara haeresia i l l a , q u nunc palam et aperte
praedicatur, tunc vero intra dentce i n Romanorum
urbe niusaitabatur) praecipere, ut liogua Graeca
sacrum fidei symbolum etiam Romani recitarent;
par boc enim divinitua inspiratum consilium et
linguoe inopiam auppleri et reparari et catboiicia
removeri diveraitatia io fide auapicionem, nec non
recena pullulantem impietatcm radicitus a Romana
civitate abeciadi. Quamobrem noa solum in ipsa
Romanorum urbe programuaalaet edicta poauit, ut

376

\ ' ,

; ,
,
(54)

(55) (56),

[95]

(53)

(57)

'

(58)

(60)

(59)'
-

(61) ( [96]
(62) ' ^
" ) ,
'

(63)

V A R I i E LECTIONES NOTiE.
riura ex Patre procedere profeaaua fuerit :
(60) Dubium moveri potest, an Leo iate eit t e r
liua an quartua hujus oominis. Idem enim pontifex
Leo, de quo hic Photiua loquitur, Symbolum Graece
', , ,
et Latine exaratum in tabulis seu clypeia publice
G affigendum curavit. Id ex cap. aequ. videtur erui et
,* '
ex ep. ad A q u i l e i . manifestius liquet. Elenim i b i ,

postquam de Leone I verba fecerat, ita ad j u n i o rem Leonem tranait :

(53) Col. ap. M a i . I. c. . xxv, ?
,
Videtur hio Photiua aequi illorum gententiam,
,
qui fletatem defiaiebant triginta annorum
, periodura. Nam saoctua Leo IV obiit aano 855,

Photiue scribebat htec aub Adriano III, qui pontifi . ,
catum adiit anno 884. Confer. Euaeb. Quxst. p. 40,
' , '
n. 1. Aliter, ut puto, Photiua i n Amphil. 149.

MAIUS.

(54) Narrantur haec in 8. Leonis IV vita prodigia, quibue nunc commode accedit Photii euffragium ac teatimoaium. M . Verura cf. notam noatram 7.
(55) Lectio differt? Vat. habet : .
. Palat. eodem modo, aed
lejcil ; Allatius loco mox citando ut Vatic.

lud factum, juxta Occidentales, Leoni III tribuendum eat, de quo liber Pontificalis illud commemorat. Ex altera vero parle tum ea q u de miraculia
Maius ex cod. Colum. .
narranlur, tuin quod cap. seq. i n fine jeferlur,
, ut eupra.
Q plures adbuo esse supcrstites, qui viderint illoa
(56) Hucuaque Pbotii verba affert Maius : N u clypoos a Leone expoaitos, meliuB i n Leonem IV
por, nondum altera elapsa a*tate, vita excessit ( quadrant quam in Leonem III. Niai forte quie dicat,
) Leo ille celeberrimue, q u i prodigiis eliam
Leonem IV idera renovasse quod Leo III fecerat,
inclaruil.
credibile videtur, Photium utrumque PoDtificem
confudisse; talig contuBionis apud Gnecoe plura
(57) Leo Allatiua in Confutatione fabulx de
inveniuntur exempla, ut quoad Gregorium I et II.
Joanna Papissa (in SymmicHt, ed. O d o n . A g r .
Utrumque tamen probabilitate non caret. Idem fere
1653, . II, p. 418) 11 : Heri, et nondum secunda
refertur opusc. contra senioris Romae aaaeclae,
generatio prxteriit, nobilis ille Leo, qui et m i r a c u cap. 12, ubi Leo et Bencdictua III conjungunlur,
Iia editis potrst ploriari, omnem omnium excidens
Caeterum Leonis IV lempora bene nosse adbuc popraetPxtum hacreticorum.
terat Photius, qui illo pontifice in aula Byzanhna
(58) Col. p. 311 : .
(59) Graacos doctores plerumque Latinorura l i n - jam vereabatur. Quod vero edicto eeu constiiutione
Leo jusaerit Roinanos G r e c a lingua Symbolum reguam penitus ignorantes c i
cilare, i d ex facti explicalione el amplificatione v i objicere 8pe fidere esl, v. gr. Greg.
detur profectum, sicut et alia hujusmodi.
Naz. orat. 21, p. 395 ed. B i l l . Photiua vero Occidenlales veluli barbaros apernens inopiam Romani
(61) Gol. .
aermonis p r Graecorum lingua ditiaaima exag(62) Sic Col. Palat. f. 247 a. .
gerat.
(63) Sio CoL Vatio. .
t

D E S. S P I R I T U S

377

MYSTAGOGIA.

378

, iater S. misaarum solemnia eaoram noelr fidei

eymbolum, quemadmodum et ab initio aynodicia
vocibus decretiaque fuerat enuntiatum, G r s o a l i n .
gua etiam apud illos ipeoa, qui Latine loquebantur,
'
(64),
recitaretur, sed etiam omnibus provinciia, quae Ro , '
manum pontiflcatum atque regimea veoerabantur,
'
idem sentire idemque peragere et aermonibua et

,

aynodicia litteria mandavit diriaque anatbematia
' '
vinculia dogmatie cavit firmilatem.

'

'

'

(65) , , (66)

(67).

'. -

88. Idque non aolum ipso pontifloatum adminis-

trante peragebatur, eed et milia ille ac manauetua,

, certaminibuaque clarue aaceticia, inclytua Baoe-

'

dictua, illiua in pontifloali sede succeseor, in boo

(68), [97]

tueodo et etabiliendo eeae aecundua adnitebatur tametai socundum ratio temporia ipaum conalituebat. Quod si quia poat illos lingua dolosa et ?enerationem simulaale (noa enim aperta fronte
[audo oapite] conetitutiones optimas piiaaimasque
oppugnare audebat) eub apecioso titulo, quod i n
omnium symbolum illud fidei non easet c i r c u m ferendnm, merooratum piiaaimum utilisslmumque
opu8 resciodere ab Eccleeiie et abrumpere voluit
(non enim eat meum, nomine auctoram aoelesta
facinora prosequi) : ipee noverit, Imo acerbe j a m
et miaere novit pcenas inde luens aubdolae temerilatie. Al ille quidem (ailet enim et ipae, licet invitua)

(69). '
( (70) (71) ( ^
(72), ' (73)

(74)

) (75)
*

*]
! (76)* (77)
1

' ($ ,

i n eilentii regionem projectue jaceat. Divinua autem

Leo non ad ea aolum, q u diximua, bonam istam el
a Deo inspiratam curam et actionem produxit, sed
etiam, cam exstarent i n repositoriia principum

(78). [98]

V A R L E LECTIONES ET N O T i E .
(64) C o l . deeat.

eat. Haeo et seq. perdifflcilia aunt ; videtur quid

deesse.

(65) Palat. . Col. .

. .
(66) Col. .

74) Gol. .

75) Apud Allatium meadoae : .

(67) N u l l u m ejusmodi eynodalium habemus ve;76) Col. .
stiriam.
(77) Allat. .
(68) Haec videntur immediatum aucceaaorem i n (78) Pericopen bano : '
eiouare ; ande Leo de quo c. 87 egit, Leo IV erit.
, q u Nicolaum I reepicit, Allalius contra
Verba - adducit card. Maiua 1. c.
reygbt. p. 231, 232 i n medium profert ita disae Mitia ille et pias et asceticia certaminibus famirena ; Poat Benedictum ad Nicolaum deacendena,
geratos, inclylua Benedictus, qui i n supremam Leo- D q a i p o 8 t e u m p o D t i f i c a t u m inierat,a?que atqueaeque
nia cathedram aucceasit.
de aoaiine illi esset notus, nomen obticesceoa, eum
(69) Haec verba .
secreto nec palam populo id dicere asaeverat (Pboeodem modo ex msa. transcripaerat Leo Allatiua fab.
tius) : Quod si quie posl eoa, et ad omnia audenda J o a o n c Papiaae Confut. (Symmicta II, p. 419.)
dum projecta lingua : neque enim aperlo capite
8ed et mitia et manauetus et aacetioia certaminicontra optiroa Deoquegratiaeiraa nitiaudebat ; sed
bus illaatrla, inclytaa, Benedictue, poet aum in ar- nec tremeodum fidei in ore omnium circumduoiaoehieratico tbrono aucceaeor, boc idem et amplelitum (?) sententia) aue tegumentum prastexene,
ctendo et confirmando non aecundus esae nitebatur
dictum piieaimum e i maxime honoraodum Eccle(, quod proinde i a Greco Allatii textu
siarum opus attondit vel laesit : neque enim mel
nonniai typographi apbalmate omiaaum eat), licet
propositi eat sceleratas aotiones edicere ; ipae ecitempore secundus easet.
v e r i t ; quinimo amare j a m novit, miaerandum i n
modam poanas illic persolvena oocultte audaci
(70) Sic apad Allatiura c. Creygbt. p. 2 3 1 ; Vatlo.
aed illetacel, iicet iavitua; proptereaque inailentii
. C o l . .
receptaculum projiciatur. Testis locuplea
(71) Palat. .
Photiup, Nicolaum aeparatim ab aliis, neo sonora
(72) C o l . .
liogaa, a u l i d exprimente Spiritum ex Filio prooe(73) S i c Allat. 1. c. In cod. Vatic. spatium ? a dere cenauiase ; et tu (Creyght) ah ipao Nicolao
eoom, i n margioe vero poaleriori manu legitur :
nuper iotroduoiam impietatem declamas ? . . . S i
' . Palat. ' c. * Gol. . 312 :
' . 81 et P a l . legi posae observatam aub Iingua ei non aperto capite pronuntiabat, non

379

PHOTII PATRIARCHJE CP.

apoetolorum Petri etPauliabantiquieeimie t e m p o -

ribue florente adhuc pielate i n eacris illis tbesauris
repost parmulee seu tabellae duas, q u s litteria verbiaque Grtecia exhibebant eaepe memoratam noatne
fideisaoram eipoeitionem, haa juaait coram Romano
populo recitari cooapiciendaaque omnibua exponi,
et multi illorum, qui tuno ha3C viderunt et legerant,
etiam nunc inter vivoa adbuo dogunt.

'

380

(79)

, " '
* (80) [99]

(81),

(82) .

89. Atque ita h i pietatis fulgoribus ernicabant

\ '
atque Spiritum a Patre procedere prsdtcabant.

Meus quoque Joannea (meua eaira eat tum ob alia
. (83) (
tom quia ceeteris ardentius meaa partea sustinuit),
'
meua igitur Joannea, virilia mente, viriliB quoque ), (84) ,
pietate, virilia demuminoppugnanda ac profligaada
, ,
quavia iojuatitia et impietate valeneque non aacris
(85) (86)
aoiura, aed etiam civilibua legibus opitulari t u r b a [100] (87);
tumque ordinem reslituere ; hic, inquam, gralioaua
,
Rom pontifex perauos religiosissimos et illualrea

legatos Paulum, Eugenium et Petrum praeeules et
'

V A R I i E LECTIONES .
recilari et in omnium conspectu prodaci atatuit.
ergo Symbolo addiderat, quod i n ecclesiis aonora
(82) legil Uaaer, qui et h c cum aliis
voce cantillabatur. Nec poterat Photiua id de Nicolao
j u n g i t : E l multi eorum, qui tuno viderunt (videad l i q a i d u m explorata veritate pronuntiare, cum
originem tanti sceleris juxta cum ignariasimia aci- raot) et legeraot, vita adhuc fruuntur.
ret ; nec ipaum puduit fateri, qood nesoiebat.
(83) Palat. et Colum. " . V a t i c .
Deinde adducit Photii verba : ,
f. 207 b. " .
at aupra c. 80 leguntur. His confirmantur quas
(84) Col. . .
acripait Baroniua, ad a. 883, n . 35 : Quianam
(85) Non de nihilo est, quod Joannem (VIII)
autem Romanorum pontiflcum p r i m u s i d atatuerit, C Pbotius virilem ter d i c i t ; aine dubio enim reapicit
u i reoiperetur symbolum cum iisdem duabus d i atque oblique refutat crimen animi imbellia, quod
ctionibus Filioqne, ecimua viros doctoa i a hia i n - buic papae vulgo jam impingebatur, quia Photiam
vestigandia plurimum laborasse et ad tempora N i teterrimum bostem et tot antea anathemaiibus percolai vel circaid retuliaae. Verum si id fuiaaet, certe
cuaaum i n Byzantioam eedem reponi paaaua
Pholiue altiu.9 i n ipeum Nicolaura pontificem defuerat. Ilinc orta Joannae Papissae fabula, de cujua
clamaaaet, qui ea in Symboium intuhaset; aed cum origine cum multi rumorea diditi fuerint, r e m acu
duabue epiatolis acerbissime in Rom. Eccleeiam
tetigiaae n u n c Baroniura videmua ad an.879, c. 5,
invehatur, nunquam eum eo nomine sugillat, quod
qui idcirco huDC papara dictitatum fuisae feminam
ea i a N i c e n u m aymbolum intuliaaet. Deinde adexistimavit, quia viaua esaet ob nimiam animi
ducit anonymum auctorem in Bibl. Vallicell., qui
facilitatem et mollitudinem abjecla penitaa omni
id ad Chriatophorum P. refert quem ideo Sergiua
virililate, sacerdotalem
constantiam amisiaae,
Cpltanus ediptyohis expunxerit. 1>1 multi aequioria adeoque non papam, ut Nicolaum I ct Adrianum II,
temporia Graeci atatuunt. Cf. opusc. c. vet Rom. aed papiasam contumelis loco dictum, utpole qui
aaseclaa cup. 12fin.auct. ap. Allat. De syn. Phot. D6 eunucho quidem reaiitisaet, qualem revera fuisee
). 204, 206 ; De cons. II, 8, 2, p. 606 610 ; De
Pbotium fama tulit (etei falsum i d sit). E t miror
ibr. Eccl. Graec. diss. 2, p. 156. De variia hao i n re Allatium, qoi io peculiari dissertatione de Joan.
opiaionibua consule Pelav. T r i n . v u , c. 2, 3.
papieae fabula, cum nonnulla ex h i s P h o t i i tcstimorv niia circa Romanoe pontifices recitaverit, hoo circa
79) Gol. ( raa.)
Joannem praetermiserit, neque ex eodem facilem
80) C o l . .
fabulae, quam poterat, Baronio etiam duce, inter81; Eodem fere modo opusc. contra vet. R o m .
pretationem fecerit. Hinc videmus Pagium quoque
aeeecl. cap. 12, Nicol. Methon. io Synopsi, aliique.
m Baronii critica frustra aibi plauaiaao de hojus
Indirectasermonia formaex Photioeadem proferuot
Jo. Bocous Orat. de un. EccL c. 47 (G. 0. I, 172, fabulee origine a temporibas Pbotianis excluaa et
ad sseculum x m pertracta. Ita Maiua, I. c. p. x x v i .
173) ; et L . Allatius, De consent. n , 6, 6, p. 580.,
Sane eruditi plerique coneentiunt, ante eecaItem verba Pbolii exhibenlur a Niceta Choo. (ia
Thesaurofid.orthod, t. XXI), qui ab Uaaerio (Dissert. lum x i i i hanc fabulam j a m aparsam fuiase et o r i ginem ex invectivia i n quemdam Joannem papam
de Rom. Eccl. symbolo vetere, Oxon. 1660, p. 26) cilaeaae repeiendam, sive Joannee VIII is fuerit, aive X ,
tur :
vel X I , sive XII. (Gf. variaa aentenliaa collectas
. . .
apud Schrdckb, K. G. X X , p. 75-110.) Negari non

, * (5 '
otest, Baronii conjecturs ex hoc Photii loco prt>
,
abilitatem majorem accedere.
. Divinus Leo in gazophylaciia prima86) Apud Beccum (vide infra not. 6) deest
riorum Petri et Pauli ab antiquiaaimis temporibus
terlia vice et legitur :
inter aacroa theaauros repoaita duo ancilia, q u
() .
Grecis liiteria et verbia aaoroeanclam fidei noatro
(87) Ibid. .
expoeitionem loqaebantur, coram plebe Romana

381

D E S. S P I R I T U S

382

MYSTAGOGIA.

^ aacerdotea Dei,qui ad nostram aynodum convenera,

quemadmodum Ecclesia Dei catholica ejuaqueprs*
' (88) deceaeorea Romaui ponlifices, symbolum fidei reci
piena rnenle et lingua sacrisque manibua praedioto '
rum illuetriaaimorum et adinirandorura hominum

eubscripeit et obsignavit. Imo et ejus successor aa

oer Hadrianuaaynodicam ad noa more vetere m i t
tena epialolamearadem pietatemin ipaa praedicabat
(89).
(90) '
et Spiritum a Patre procedere docebat. Gura igitur
[101]

(91),
sancli iati beatique Romani ponttficeeita, dumvive , ,
rent, eenserint et docuerinl, atque e fragili bac ad
' [102J
immortalem vitam i n eadem confeesione tranaierint,
(92).
quoenam poaaunt haeretioa aBgritudine laborantes
*
in mediura proferre, a quibusletbiferum i l l u d talia

impielatisvenenura hauserinl,quin illos confeetim
V A R L E LEGTIONES E T NOT;E.
(88) Synodua anno 879 Cpli celebrata, i n qua
trea i l l i legati, quoa Photius m i r u m in modum extollit, instructionumauarum mandatorumque regulam minime sunt aecuti.
(89)

HaBC verba : -

recilat J o . Beccue l i b . m , ad Tbeod.

Sugd. epiac.o. 4(Gr. ori/., , p. 138, 139) tanquam
ex libria ad Euaebium deaumpta. Allatiua ita v e n i t :
Porro meua Joannea (meus eteniin est el rebua
a l i i s e t quod negotia noatra magia quam alii amice
ampleius eat), bicitaqueJoaonea noater, prudentia
j u x t a ac pietate strenuus, oec non injuatitiam,
quamodio proaequitur, et impietatem propuleandam idoneus (vide not. 3, unde explicatur, quare
A l l a t i u m fugerit vie ter appoeiti praeaicati virilie),el
oec sacria canonibue tantum, sed et civilibua lej?ibua opem ferre, et qood ioordinatum estin ordinem
redigere plurimum potena; hic gratioaue Romanue
Pontifex per auoa piiaaaimoa etgloriosieaimos locum
tenentes, Paulum, Eugenium et Petrum, praeaulee
el sacerdotes Dei, qui i n nosfram aynodum convenere, quemadmodum catholica Dei Ecclesia et
predeeeesorea ejus Romani pontificea, Symbolum
fidei acceptana, mente et lingua sacrisque dictorum illuatrisaimorum et admirandorum bominum
maoibus subscripsit et obaignavit.Gard. Maiua,
cujue veraionem cum bac conferendam paulo post
eubnectimus, ex boc loco paulo fuaiua (p. xxvXXVIII,) confirmat, epiatolam illam Joanni VIII
atcripiam, qua dieerte additio FUioque reprobatar
illiusque asaertorea cum Juda proditore deputantur
(ep. 320 : Non ignoramus .
Maosi. Conc. X V I I , p. 239, 523, seq. J A F F G , Begesta Rom. Pont. n . 2597, p. 290) genuinam m i nime eeae, quod eat a l i s graviaaimae rationes oatendunt. In ejuemodi materia Photii de bac e p i aiola altum eilentium plua aliqaid quam argumentum
t&ere negativam suppedilat. Si illa epistola, ait D
praefatue cardinalis, c reapae ad Photium mieaa
f u i s s e t , fleri non poterat, quin boc loco Pholius
e a m vel recitaret vel aaltem diBertis verbia appellar e t ; quod cam nonfaciat,sequiturbincargumentura
c e r t i e a i f n u m oootra ejus epiatole veritatem. C t e r a argumenta cum noatro libro non connexa hic
a d j u n g e r e non vacat.
(90) Sic Vat. etPalat. Gol. p.313 habel (secus
* c apud Maium ).
(91) In editione card. Caraffae ingena lacnna eat
epistolarum pontificiarum a Joanne VIII uaqae
ad Leooem I X , annia fere 170. Quare el btec
A d r i a o i III ad Photium, ai vera eal, epistola
desideratur, Photiue autem ejus dictoabutitar, noa
ecue ao vetoatorum pontificara formalia, u t j a m
u

d i x i m u a . Et quidem, ut recte obeervat Lequieniue,

diaa. 1; Daraasc. c. 39, Romana Eccleaia nunquam
Graecis diserte imperavit, ut8ymboIum ea particula
augerent, quanquam bi rei ipsi fidera adjungere
teneantur. Atque ita adhuc intactum Greeci quoque
catbolici Symbolum recitant. Quid ergo m i r u m , ai
Adrianua III ita fortaaee looutua e a t ? M .
(92) Totum textum '

recitat ex cod. Golomn. . 312, card Matus,

1. c. p. xxv, xxvi, bao addita veraione: Joannes
meua (hio enim meueeattum ob alias causas, tum
quia 3 meaa prcipue cordi babuit)hic, inquam,
Joannes noeter, virili
mente, virilique
pietata
prteditue, qui quodvia iniquitalis impietatisve genua viriliter odit atque expulit, neque aacria i a n tummodo coadendia legibua, verum etiam politica
prudcntia valuit, atque ad ordinem res turbatae
revocavit; bic, iaquam, gratioeua RomaB Pontifex
per suoa religioaiaaimoa atque illuatrea legatos
Paulum,Eugenium et Petrum pontiflcali sacerdotalive digoitate fulgontea, qui ad aynodum nostrazn
convenerunt, nonsecua ac Eccleaia catbolica ejaaque deceasorea Pontiflcea, fldei Symbolo recepto,
menie, lingua ( io Gr. textu Maii nonniai
typographico errore omiaaum patet) manibuaquo
subecripsit idemque confirmafit. Sane et ejua
successor aaoer Adrianus synodicam ad nos more
velerc mittena epietolam, eamdem fidei rationem
ipsa OBtendit et Spiritum a Patre procedere ceasuit. Similia de poetremis Pontiflcibus dicit
epiat. ad Aquilei arcbiep. '
, ,


'

( ),

', *

. Deinde de aynodo
a. 879 babita :
(eed

proxime de P h o l i i restitutione agebatur)

,
,


. N i h i l nic rureue

deaparia itla epistola Joaonia n. 320,nibil pro oauaa

Photii, niai quod legati pontificie Symbolum sine
addiiamento receperent eabacripeerint.

383

PHOTII PATRIARCHJE CP.

384

adveraarios propalent iie, q u i regioaeeoocidentales , -

reotafide illuetrarunt

, [103] ,
(93) ;
90. Atveronondum vultiserroremistumdeponere?

I/.

Egoigitur aliaa quoque caniationea e Spiritua sancti

(94) ;
eloquiis vobie accinam, tametai voaloco reaipiscendi
^,
malitis aapidem imitari aures auas ad vocea incan
tantium obturantem. Spiritus Dei dioitur aanctieai- (9)
mua Spiritua ; dioit enim Salvator: Si ego in Spi
. (96).

ritu Dei ejicio dxmonia . Spiritus praeteroa Patris:

* *
Nonenim vos estis, qui loquimini**, ruraum ait idem
.
veritatie fons, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur ,
in vobis; dicitur Spirilw Dei clamante l e a i a : Elre- ,
quiescet super eum Spiritus Dei .Spiritus,
quiex
,
Deoest. Vos autem,ait magnus reclorum dogmatum , ? '
praeoo Paulua, non accepistis Spiritum mundi, sed
.

Spiritum qui ex Deo est ; et a l t b i : Si Spiritus Dei
*
dueimini non estis in carne**. Spiritum Domini c l a - *
mat leaiae :Spirtius Domini super me eo quod unxe, ,
rit me . Ruraum dicitur Spirilus Filii,
Spiritus
, .
Christi, Spiritus suscitanlis Jesum Ckristum , ut , ?*
Paulua ruraua tradil : Misit Deus Spiritum Pilii sui
* , .
in corda veslra, clamantem, Abba, Pater ; et: Spi , ,

ritus suscitantis Jesum Christum tiabitat in vobis, et: ,

(96)
Vos in carne non eslU, siquidem Spiritus Dei kabitat
.
in vobis *; e t : Si quis Spiritum Christinon habet,
*
hic non esi ejus . Attente omnino vide, Spiritum
, * , [104] dici Dei, ex Deo et DeiPatris, etDomioi et suscilan- ^ ,
tia Ghriatum ex mortuie, et Spirilum Patrie. Aane
, *

igitur, qaando dicimua : Spiritus Dei vel Patris

, ,
vel Domini vel suscitantit Jesum Christum, vel Spi (97) . , '
rilus qui ex Deo est, vocea hae i d ipsum denotant, ,
quod 8igaiflcamus, cum dicimus, Spiritum Patre (98),
procedere, an vero potiua nemo eat i l a ineipiene neo
.
adeo ipsorum verborum simplicium ignarua, ut
' *
nequeal facillime conspicari, quod qumlibetillarum
,
looutioaum,tamet8i ciroa easdem peraonae enuntia , , '
tur, diversum tamen exhibet aignificatum vox ea (99)
quee dicit e Patre procedere Spiritum, e i diversum
;
y o x e a , q u dicit Spiritum Dei vel Domini ?el q u - * ,
libet alia memoratarum ? Rlud eoim processionem
(5? (1) , '
expreaae enuntiat, beo vero non item; eed qoamvia D (2), bffic dicantur, quia Spiritus ab ipso prooedit, a l l a , ' M

84

8 1

8 7

88

8 9

8 9

raen nulla illarum vocum conceplie affirraat verbis

proceeaionem. Etenim manifeste aliud eat dicere,
Spiritum a Patre procedere, et aliud ipala verbia s i Mattb. 28.
Matth. x, 20 * Iaa. , 2.
R o m . , 11.
ibid. 15.
i b i d . 9.
ibid.

8 1
88

8 8

8 9

,
. 8 5

I C o r . i i , 12.

8 8

Rom. , 9.

8 7

lea. L X I , 1.

V A R L E LECTIONE8 E T .
(93) Hiece flnem imponit Photius prolix de
Patribjja Latinia dieputationi.Plurabia poateriores
Photiani adjunxexunt. Gf.Allatium conlra Rotting.
C.19, p. 417 eeq. etcap. 12opusculiadcalcemadjecti.
(94) Palat. f. 248 b. .
(95) Cf. Paal. L V H I ,. 4 ", 5
" ( L" X X ) . P r o
oodd. habent .
(96) Palat. f. 249 a. . Gol. at Vat. ot

supra.
(96*) Gol. .

(97) Gol. deeal .

(98) Sio Col. p. 314. Palat. f. 249 b .

.
(99) Gol. .
( ) Col. .
(2) Vatio. .

385

DB S. SPIRITUS MYSTAGOGIA.

386

(5 , ' gnificant voces, q u Spiritom dicuntDei etDomioi,

, ,
'

(3)

et quffl his sunt aimilia.

,
' (4).
[105]

^'.

(3

^ ,
&
, ' *
; ,
, (5)
, ' , ' '
'

91. Quanqaam licet qoaelibet barum vocum p r o ceasionem significaret, quoniam j a m ipeia d i v i n e
Soripture verbia deolaratuai fuit, Spiritum a Patra
procedere, hoc quoque nobia faveret. Gum enim
eexcenties secundum illam hypotheain inlelligatur
procedere Spiritus Patre, quoraodo ne semel
quidem diclum fuit, i l i u m a F i l i o procedere? Nec
valet dioere, dioium hoo fuiaae implicite illia verbia, q u lamen non id expreaae aignifioant, tum quia
neque divinia sacraram Scriplurarum neque buma-

(6) * " nissanctorum Patrum verbiaexpresaeuuquamenua-

tiatum fuit, Spiritum procedere a Filio,tum quia formulaequidem loquendi 8piritusDei etsimilesproceasionemhabent primam pracipaamque caueam (con ( , (7},
subatantialia enim Spiritus, quia procedtt, vero
, , ). quia oooeubataatialia et procedens eat), istae autem

looutiones Spirilus Filii vel Christi et c s t e r s ex
(
variia oriuntur oauaia(videIicel quia conaubatautialia
(7) '
ei est Spiritus et quia ungit eum el quia manet auper
). eum et i n eo). S i igitur proceaaio, licet sit cauaa
, '
potissima, cur Spiritus dioatur eese Dei et Domini
, '
et similia, tamen noa dat iatia vocibua, ut enuutieot
(8) ,
proceaaionem, quomodo, quaeso, fleri poterit, at
, ' (9) ,
ubi plurea coaaideraatur cauase, ob quas Spiritua
' ,
(10) , - prsedicatur F i l i i et Chriati, i b i necessario admitteada videatur proceeaio, qu tamen aeque iater cau ;
sae numeratur ?
92. T u tamen aores ao menlem ad i mpietalem
'.
iateodeos, ubi audierie Spiritum Christi aut Filii,
,
omnia prsterieaa, ex quibue poteraa a recta non
[106] ,
excidere theologia, ad illud prono capite currie,
,
, .
quod nemo aaaerere aggreasua est. Dioitur Spiritue
,
procedere a Patre, dioitur et F i l i i e t Dei, etcaetera,
(11), ,
qu saepius enumeravimoa atque nulla harum
looutionum, praater primam, processionem aignifl
o a l : dicitur Spiritus F i l i i el Christi et similia,

Dusquam vero procedere Spiritum a Filio. Gum
, ' (12)
igitur nullatenua fuerit eouatiata procesaio, qao .
modo D O D eumma esl insania atque vecordia, ad
, D iHud voces reducere, ad quod nullo unquam modo
, fueruat eauatialae? Non eoim boo quoque ieti maxi-

V A R L E L E C T I O N E S E T .
(3) C o l . . .

(6) Vatic. f. 208 a. ^ . Sic Qo\.

(7) Palal. bis '.

(8) S c i l . dictioaibus: Spiritus Dei et D o m i n i ;
vel polius ut aubjeotum: verba
. Neque enim dicere vult,
aignificare , sed solum : vocea
. , etc. id exprimere, licet eauaa, oar
poaaatur, i a illo eit.Priua abaurdum foret et grave
laot. aoud flugon. Etberian. 1. u , o. 13 init. p. 1228. de lectioaia veritate dubiam icgereae.
Nicol. Metboo. apud eamdem 1. m , c. 11, p. 1247 ;
(9) Col. p. 315 '.
Marcam Epbee. eyllog. 20, i n ood. Mon. 27, f. 253
!0) Palat. .
irgueatem, aliud eaae ,
11) Gol. ' .
aliud . .
12) Gol. add. .
(5) 8ic Gol. Palat. f. 250 a. ' .
(4j Pbotiua ap. Beccum, ). m . ad Tbeod. Sugd.

c. 7, 8 (G. . II, 142, 143) : d i c i l

,
...
,
. Gf. et Tbeophy-

388

PHOTII PATRIARCBLE C P .

387

me temerarii et ad quidlibet audendum proni d i - (13);

,
cere audebunt, posse expresais verbia e sacris elo
quiis deaumi Spiritua a Filio proceasionem.
.
^'.
93. T u vero binc quoque rem expende. Spirilue
, ,
dicitur Spiritus Ghristi, etqua ratione dicatur, non
,
eet difficile ex Isaia diacere, imo vero ex ipsamet
* (14)
Domini recitatione ac voce : Spirilus enim Domini,
' , , *
inquit, super me; proptereu unxit me . Quamobrem
(15),
Spiritua alio modo dicilur Domini,alio modo F i l i i ;

Spiritus quidcm Domini utpote consubstantialis;
,
Spiritua vero F i l i i , licel sit consubetantialia, t a (16i , '
men propter unclionem d i c i t u r : Christi enim S p i (17) [107] * ,
ritua, quia ungit ipsum, Spiritus enim, inquit ipaa
, * .
Veritas, superme; propterea unxit me. Ungit S p i rilua Christum, quomodo i d , quaaao, intelligia? A n , ; * ,
quatenus participavit deoarne et eanguine el factus
eatbomo,an quatenus ab ternocxaiatebatDeuaYAt * ;
, ,
hoc poeteriue nunquara,opinor,laraelai audaciseimua
(18-19) , ,
aia, affirmareaudebis.NonenimungiturFiliuaprout
, ,
est Deus, apa^e. Ergo prout cst bomo Spiritu ungitur Gbristus. T u vero d i c i s : Quoniam dicitur S p i
ritua Cbrieti, oranino et procedit a Christo. Ergo
, .
Spiritua Ghrieti DOD qualeuua eet Deua ex ipso
,
provenit, sed qualenua homo, non ab aeterno et
.
ante saecula aimul cum Patre aubstantiam posei ,
dena, aedtunc,quando humanam carnem aseumpsit
, '
Filiua.
, ,
91

(20) .
^'. 94. Adverte animum el reaipisce ab ,

'
bomo, neo luam plagam vulnuaquetuum talisesse
, ,

naturae oatende, ot omaem reapuat ourationem.

Spiritua pnedicatur Christi, quia ungit ipsum, l u a , (21)

autem perniciosa lex aaaerere jubet, quia procedit
, *
ab ipso ; procedit autem a Chriato, ut ratioper tuam
,
opinionem iocedena ostendit,non qualcnua Deua cat
, , Cbristua,aed quatenua nostram carnem aasumpsit.Si
.
igiturquateausGbristusdenostra carne parlicipavit,
,
aecundum boc Spiritus a Gbrieto procedit, procedil
,
autem rursua a Filio, quatenua est Deus (id enim leges
(
a te aaocilae exigunt), concludetur profecto, naturam bumanam Daitali esse coneubstantialeru ; ai ) (22), [108]
(23), *
quidem Spiritum consubstanlialem F i l i i et ruraua

Cbriati ceDaoa ; procedere enim eum facis et ante
Iea. L X I , 1.

91

V A R I J E LECTIONES E T N O T J E .
(13) Palat. . 250 b. - D
(17) Beccus 1. C. (Pbotiaa), .

(18-19) Vat. .
(14) Col. add. .

(20)
Vindobon.
cit. .
(2" God.
~ ~
'
5. Pholiua i n eo inaietit, quoa Spiritaa ideo
dicilur Christi, quia eum ungit, Christua vero u n gitur D O D ut Deus, sed ut bomo. Si ergo ex dicto
infertur proceaeio, j a m Spiritus
tiura dicentem :
procedit ex Gbriato ut horrJne, nec ab vterno eat,
, . Quie apud Photium aequuntur : ', . . ., aed ex quo Filiua humanara naturam assumpsit.
(21) Palat. '. Col. . 316 : , ' .
id coofirmant.
(22) Vide aupra cap. 59. Col. .
(16) Verba hflec et aequentia
(23) Nova abaurda ex iiadem preemiaaie ut cap.
uequo ad hujus capitia tlneni sub Photii nomine le93 deduota, conaubatantialern eaae humansm nauntur inler cxcerpta in cod. Gr. tbeolog.324, bibl.
aeear. Vindobon. (Lambeccio eat cod. 157), fol. turam divinaB, intlnitum et finiium misoeri, S p i r i tum procedere et ante post incarnationem.
247, 248.
(15) Gol. . Suapicor legendum eaae
( et facile confundi notum eat). Gerle
Beccus, 1. m , ad Theod. c. 5 (G. 0 . II, p. 141) hoo
caput prae oculia b a b u i l ; porro ipae inducit P b o -

389

D E S. SPIRITUS

MYSTAGOQIA.

- incarnationem et poet iaoaroatioaem; oonsubstaa , (24)

*
, (

),

(25) (26).
,

(27) (28)
(29) ;
'^'. ,
($
(30)

, eynodos cecumenicaa aequi argumentiaque

(31) *
(32),

,
[109]
(33)
(34)
*
. ' '
*
, ,
*

tialitatem vero nondum eustulisti. S i igitur Spiritue Filio conaubatanlialia, et coneubetanlialia quoque asaumpts naturae (ex ipsa namque eum procedere jubea), ineluclabili rationum vi evincetur,
Ghriati deitatem consubslantialem esse ipsius b u manitati. Nec volo interioi demoootrare, eadem
rationum vi e luo dogmato colligi, cum ipeo etiam
Patre carnem Chriati futuram oonsubstantialern ; et
quid aliud fuerit aoi hac impietate detestabiliua
aut boc errore calamitosius ?
9"). T u taraen nondum vis conapicari, in qualia te
praecipitia et in quam parnicioaura animaB barathrum projioiatac aepeliat itnproba baeo voluntaa,
qua renuia Ghriato ejuaqua discipulia obtemperare,

ac r *

tionibua e aacris eloquiis deductis animum impendero; sed accusas communem Domiaum, m e n t i ria i n eximium Paulum, iosurgia in oecumenicae et
aanctaa aynodos, oalumuiaria Patrea tuoaque ponUficea, ao Patres revera e Patrum cenau eliminaaa
in malam amandaacrucem,et ad ralionia argumentationea obaurdeacia; et omnia jam devoraati pbarmaca, q u e poterant iallacis praeoccupationia morbo
mederi. Sed pro nobta David tibi Paalmiata Deique
proavua inclamabit: InieUigite, insipientes in popuh
et stulli aliquando, sapiie *, ne forte communia
generia bumani hoslis tot voa laqueis impetene
rapiat, tanquam leo ferus et rugiem , animas ve*
3

(35) ^ stras, et sit qui eripiat \

9

(36).
^'. (37) ,

(38), ,

(39).

(40)

(41), (42)

, , ' '

,
9 9

Psal. X C I H , 8.

Petr. , 8.

96. Rudea igitur informationes ialas babea, ut

petivisti, virorum religioeiaaime atque atadioaisaime.
Quodsi quando Dominua nobia direptoa libros
atque amaauenaea reatitual, forlaaae babebis eanctisaimo Spiritu Dobiaafflante atque auuuenle etiam
teetimonia, quae proferunt novi iati Spiritua i n i m i c i , imo totiua summe bonaj et trin Deitatia bosles
furiosi (nibil enim i n ea omiaerunt, quod auia
vesaniia non laoerent) ; nec non babebis oonfutatioaem ipsorum ex teetimoniis, quae ipsimel p r o -

* Paal. X L I X , 22.
V A R I J E L E C T I O N E S E T NOTJE,

(35) Gol. .
^

(36) Paalm. v n , 3 ; xxi, 1 4 ; ooll. I Petr. v, 8.

(25) V a t i o . f. 208 a.
Brevem recapitulationem boo caput complectitar,
.
quam conferaa cuin cap. 13 aequentia opuaculi.
(26) Palat. f. 251 b. .
Vat. . .
(27) Videlicet si F i l i i humana natura consub-

(24) C o l . .

tantialie eat divinae ejua naturae, c u m d i v i n a na-

trara Patris ait eadem, Pater quoque bamanae natura

Consubatantialis erit.
(28) C o l . .
(29) Vat. .

(30) Vatic. hic et in seq. : .

(31) Vat. . Intelligit rationea thaoloSicas, ratiocinationea d i a l e c i i c a a ex praemiaeia revea t i o n i s d e d Q o l a S y q u a l e a a u a a o p h i a m a t a e a a e cenaet.

(32) C o l . .

(33) Vide cap. 81 praesertim not. 5.

(34) Sio Gol. Palal. f. 252 a. xop. T r i t u m eat
p r o w b i a m Grccorum.

37) Paiat. .

38) Cf. cap. 1.

39) Colum. f. 317 :
.

(40) Pbraaia biblica peal. cxxvi. (Vulg. cxxv) 1 ;

Execb. xxix, 1 4 ; Amoa ix, 14 et eape apud propbetaa occarrreaa (LXX).

(41) Colum.
(in margine: .
. . )
,
, . . .

(42) Yatio. . 208 b. . Colam. .

301

P A T R I A R G H A S G P .

dacant, deductae, imo et ipeorum in hie rebue

dolos ac fraudes, itemque beatorum eapientiesimorumque noslrorum Patrum teatimonia conatantieeima atqae irrefragabilia, quibua confunditur et
impietatis arguitur ietius apoalaaiae aentenlia.
, '

(45)

392

[110] (43)

, (
(44)

12
P A T R I A R C H J 2
Contra veteris Romx asseclas libellus ostendens,Spi '
, '
ritum sanetum ex solo Palre procedere, non vero
.
etiam ex Filio.
1. S i simplex quidem Spiritus, cx Patre vero et
Filio procedit, omnino b i una cenaendi forent pereona, atque exinde inducerelur conlractio Sabclliana aeu potiua semisabelliana.

[113] '. ,
,

(46) (47) , ,
.

2. S i ex Patre et ex Filio prooedit Spiritue eanctus, duplex omnino erit et corapositus. Si ad duo
priocipia refertur Spiritus eanclus, ubi eril tanturadem decaalalua unius princip&tua ?

'.
,

(48), -

*. (49),
3. S i producit Spiritum Paler, produoit vero
illum e l Filius, erit Pater et contigaus productor- C ,

Spiritus et longinquus propter Filias ex Filio pro .

ductioDem.

'.
4. S i perfecta eet aaacti Spiritue ex Patre pro , (50)
cessio, auperflua igitur ea quae ex Filio.
'.
5. S i eamdem Spiritua prodactionem habel
0 , Filius cum Patre, communia borum erit productio [114] ;
nia proprietas, et quomodo commune erit proprietas ? Si vero opposituiu, quomodo banc illa non de- , ;
truit ? Contrariorum enim alterum alterum dea. . ,
truit. S i diversam, pars quidem Spiritus hac ra- , *
tione,paravero alia ratione procedet, et ex partibus
(51).
inequalibus erit compoaitus.
6. Si ex una cauaa, Patre, tum Filiua tum S p i r i " . , , '
tus prodierunt, rursum vero Filius producil S p i r i ,
tnm, producet quoque Filium Spiritua. Pari enim D ,
honore utrumque produxit Pateret productor.

.

7. Si Filius communicat cum Patre io aancti

Spiritus productione, etiam Spiritua aanctua in ea
communicabit; omnia enim quae sunt Patri cum
Filio communia, eliam suot communia Spiritui
eaacto; bino erit ipsa causa simul et cauaatue,
quod ipaie gentilium fabulia monetruosiua est.

.
,
(52)
,
,
.

V A R L E L E C T I O N E S ).

(43) Cf. cap. 53 tln.

(47) Cod. Vindob. cit. .
(44) Videtur non aolum perveraae explanaliones
(48) deeet in cod. Caeaar.
et illationes, verum etiam texluum corruptionea i n (49) God. cit. .
telligerc (cf. cap. 71), praescrlim cum j a m ex iis
(50) Haec quatuor argumonta eodem ordina leipsie, quaeadvcraarii proferant, confectas refutatioguntor apud Beccum oral. de nn. Eccl. c. 35-40
nea immediate ante commcmoraverit.
(G. 0. I. p. 154, 156, 158-160).
(4B) Vat. Palat. f. 252 b. . Colum.
(51) Apud Beccum 1. c. o. 42 (p. 162). Duo aeut eopra.
quentia capp. ibid. c. 43, 44 (p. 164, 166).
(46) Cod. Vindob. Gr. th. 40. n . 23 f. 138 b.
(52) E u t b y m . ed. .
.

D E S. SPIR.

393

MYSTAGOGIA.

'. (53) ,

(54) ,

394

8. 8i producit quidem el Filius, Spiritus vero

produotione privatus est, tenuioris eeaet facultatia

quam Filius, quod fuitMacedonii deliramentum.

(55).
[115] '. (56) , (57)

, '
* ,

(58)

, * ' ,
(a9) , * (60)

,
, ,
,

9. Praalendunt autem Ambrosium ita dixieae i n

8uie libris, ac pariter Augustiaum et H i e r o n y m a m :
supcr quibus respondeadum, vel Pneumatomachoe
eorum soripta depravaeee, vel eos aecundum O B C O nomiam fortaaee locutos fuisse, qua et magnus Baailius usus eat, apud se aervana aliquandiu sanctissimi Spiritus deitatie prsedicationem, vel ab accurata eos tbeologia, quae eet hominum conditio, deflexisse, quod mulli ex magais viris i n quibusdam
passi sunt, ut Dionyeiua Alexandrinue, Methodiaa
Patarensia et Pierius, Pamphilua, Theognostue et

, , - Ireneua Lugdunensis atque Hippolylue ejus discipu

lus. Quasdam enira eorum senlentiae non recipimus, quamvis eos i n aliis magnopere admiremur.

(61).
'. , '

(62).
(63)

'

, '

(64)

[116]

' ^ '

10. Diierunt isti tres, ut Romani aiunt; sed septcm synodorum pontificea non dixerunt. Fidei
enim noatree definitionem omnea eynodi secundum
sucocesionee confirmarunt, quibue Romane Ecclesiae antistites ac lumina absque ulla oonlradictione
asseasi sunt, ac atatucrunt nibil dictae fidei deflnitioni addere nec ab ea subtrahere licere, verum q u i
hoo auderet et omaino ab Ecoleaia ejiciendum.

^ (65).
'.

'

C litterisque Latinis prtedicavil ex Patre solo proce-

(66)

(67)

' -

11. Gregorius tamen divioua, Dialogas, q a l noa

multo poel sextam synodum floruit, Romana lingua

* (68) -

dere Spiritum s a n c t u m ; Zachariaa vero, centum

sexaginta quinque annis post Dialogi libroe Graeca
voce interpretans, Paraclitus Spiritus, ait, ex Patre
procedit et in Filio manet, a Precaraore boo edoctus, qui viderat Spiritum descendeatem tanquam
columbam el maneDtem super i p a u m .
9 5

' .
9 5

Joan. , 32.
VARLE

L E C T I O N E S ),

(53) deest in cod. Vindobon.

(54) Apud E u t h y m . .
(55) Hoc argumentum tom in Eulhymii Panoplia tum in God. Vindobon. octavo loco ponitur; sed
apud Beccum (G. . I. p. 161) loco quinto, iramediate post caput quartum. Post boccap. 8difFerunt
t u m E a l h y m i i textustumprffifalusVindobon.Codex;
com priori plerumque Becci allegationes consentiunt. Dabimus binc Euthymii textum, cui deinde
alterum aobjiciemus.
(56) Qu nunc sequuntur uaque ad finem praeeentietextus, praeter Euthymium suppeditat quoque
altcra synopsis Nicolai Methooenaia in cod. Monac.
Gr. 66 . 81 b. et 82 tanqaam epitomen eorum
qa Pbotias disputavil; ea quoque apud Beccum
(I. c. p. 168 seq.) commemorantur iiadem propemodutn verbii, nonaullis duntaxat praetcrmisais.
(57) omitt. ap. Nicol. Methon.
(58) deest apud Metbon.
(59) Euthyro. .

(60) deest ap. Methon.

(61) Apud Beccum 1. c.

PATROL.

Ga.

CII.

, ' * ,
{
* ,
,
, (
,
.

(62) Haec codem pacto apud Beccum 1. c. p . 170

occurrunt.
(63) Apud Nicol. Methon. additar .
(64) Sio Euthym. Methon.
.

(65) Beccus . 170 : (spptem eynodorum p r e -

sules)
, ' '
, ... ut supra... .

66) Sic Eutbym. Metbon. .

67) Methon. .

68) Methon. .

43

PHOTH PATRIARCiLG CP.

395

12. Leo autem et Benedictus, magoi Romae pon-

tifices, poatea G r s c a lingua ioter sacra Misaarum
solemnia fidei aymbolum Romae et in caeteris Eccleaiis Roman subjectis recitandum ease aanxerunt,
ne liDgutB anguatiae prstextum prsberent blaaphemandi. Hio vero Leo, cum apostolice Romanorum
Eccleeiae rarium reeerasset, acula duo inter alia
aacra donaria asservata eduxit Graecis et litteris et
verbis catholicae fidei expositionem continentia,
qaaecoram univerao populoRomano recitari juesit;
et uaque ad pium Constantioopoleos patriarcham
Sergium Romani pontificea i n principio ponlificatus
eystaticaa profeaaionia auae mittentea epistolaa in
universas patriarcbales aedes Qdei syinbolura absque ulla varietate ioseruerunt.

(79)

396

. , '
4

' (69)
(70), '
(71) . [117]
(72) -/

'

(73),
(74)

(75) , (76)
,

'

(77) .

'

(78)

(80)

13. Sed quid opus esi multa diccre? Fiiiua ct Dominua Spiritum ex Patre procedere tradit ac praedicat, et magnua item Paulus decernit el eancit:
Licet nos vel angelus e caslo evangclizaverit vobis
prxler id quod nos evangelizavimus vobis anafhema
sit . Et quianam alium doctorem adhuc quxret,
niai aperte insanieos?
f

'.

(81) (82) ;

II (83)
*

(84).

, (85) ;

[118] A l t e r a pars ejusdem operis vx c o d . ViHdobun. G r . Iheol. 4 0 .

9a. Dicena David, et Spiritu$ris cjus, docuitetiam C ' ,
Spiritum exeolo Patro procedere, cum Patri attri , , '
buat illud ex ore ejus, non Filio, ut j a m antici,
pando dcatruat blasphemiam illorum, qui etiam ex
, , ' Filio procedere Spiritum opinantur.

(86).

lOa. In caeteris omnibua proceseio

denotat
egreaaionem simplicitcr, ut illud quod io Pdalmis
d i c i t u r : Egrediebutur foras ei loquebatur in u i ipsum* ; eed eancti Spiritus ex Patreprocesaio non
1

'.
,

(87)

Galat. i , 9. " Paal. X L , 7.

VARI/E L E G T I O N E S E T N O T . E .

(69) Melbon. ' Q

.

(70) Huc uaque verba hujus capitia ex P h o l i i

tractalu ' adducit Leo

Allatius i n Confut fab. de Jo. Papissa n. 12 (Syinmixta II, 419) iotcgrum vero caput profertcx Photii (eodem) iractatu apud Euthym. in Panoplia io
operecontra Uotting. c. 19, p. 417, 418, ac pariter
boc caput dat J . Usser., Diss. de Rom. Eccl. Symbolo
ap. vet. Oxon. 1660, p. 25.
(71) Apud Allat. c. Hott. 1. c. ^.
(72) Apud A l l a . 1. c. additur . Sequcniia
verba leguntur quoquo indirccto aermoao apud
Beccum 1. c , p. 172, 173.
^ (73) Sic E u l h y m . Allat. . . '.

*.

apud

Methon.

. .

(74) dfieat apud Euthym.,

sed legitur apud Beccum, Methon., Allat c l Usser.
(75) Allat. . Becc. .
(76) decsl apud Metbon.
(77) Methon.
.

(78) Allat. sic et Uaser.

(79) Methon.

... .

(80) Haec Pbotii non esse re ipaa manifestum

est; Allatiue I. c. p. 418, poaterius additamentum
habet; aliaa tamen aulbentiam totius operis auepectam cenaet.
(81) Mcthon. .
(82) Euthym. ..
(83) Uv. deeat apud Eutbym.
(84) Galat. i , 8. Ap. Becc. primavice, altera
deeat.
(85) Totum capul iisdem verbie adducit Beccua

1. c , p. 175, ubi legitur :

.

(86) Ha?c in solo Yiodob. cod. th. Gr. 40 invenim u a ; qua> vero aequuntur a cap. 10, Eathymioa
rursum in Panoplia Pbotii opusculobacinacriplione
subjunxit: .

, ut io texlu. Ilorum capilam

prius legitur quoque i n cod. Vindob. pbiloa. G r _
248(Lambec. cod. 43) f. 117-118 cum epigraphe^
. . .... .

(87; Cod. Gr. phil. V i n d . 248:

397

D E S. SPIR. M Y S T A G O G I A .

398

- , - egressionem simpliciter aigaificat, quoe aocideatalis est et modo locum babet, modo noa amplius,
verum subslantialem et naiuralem quaeque eat de (88)
clarativa certi exaistentiae modi et subsistentiae aan' , '
cti Spiritus indicativa, quod non 'per generatio '
nem eat ut Filius, sed per processionem euoque
,
proprio modo. F i l i i enim proprietas est ex Patre

generari naturaliter, aancti vero Spiritus proprie ,
tas naturaliler ex Patre procedcre; et secundum
, '
hoc soiummodo ab invicem differunt, sive secun , , ,
dum eubsistentiaa proprietatem, cum caeteroquin
.
unum sint quoad subslantiam et naturam, digoita (89) [119]
tem et virtutem, atque, ut uno verbo dioam, qooad
; , '
alia omnia tum cum Patre tum cum so ipais. Quo , ,
nara igitur pacto dicitis, sanctum Spiritum proce ' 6 (90) dcre eliam ex Filio ? Si enim velut ex cauea, ecce
. ' duae cauaa? et duo principia, Paler et Filiua, et
,
tunc id quod veneramur ac colimua supplicando
, , , dyarcbia (duorum principatus) potius erit quam
,
monarchia (unius principatus seuprincipii unitaa).
" ,
Nequc noatrum esl edicere, quanta inde secutura
, ,
sint absurda. S i vero alio medo, velul ex mutua
, ,
connexione propter eorum circumsessionem et, ut

,
sirapliciter dicam, ut ab eo roiaaus (miltit enim,
* , ,
quemadmodumPaler F i l i u m , i t a el Filiua Spiritum.
(91) , , '
Quando, inquit, venerit Paracliius, quem ego miUam
, '
vobis Patre, Spiritum veritatis, gui Patre proct (92) dit ille testimonium perhibebit de me " ) ; si secua dum buDO, inquam, sensum procedere et ex Filio
dicitur, tunc quidem, quod ad mentem epectat, sani
, , ^ estia, peccatia tamea secundum aliam ralionem ;

primoquidem iidei expoaitionem a aeptein aynodie
, (93) confirmatam boc additamento immulantea et f a l ,
saates, et quidem intcr omnes s o l i ; deinde illud et
'*
quod conjunctionera vocare solemun, oeqaalem

proceasionem dat intelligere tum ex Patre i u m ex
(94) , '
F i l i o , licet vos aliter intelligalis cam q u s ex Filio
secundum ea quas praediximue. Oportet autem non
solura recle sentire, sed neque alios scandalizare.
Si enim q u i unum acandalizat tremenda penea Evangelia judicatus est punitiona digaus, quamnam
ipsis conveoientem poenam invenerint qui univeraum propemodum acandalizant terrarum orbem I
'. - D u a . Cum Filiua Dei ot Deua de aancto Spiritu
, ' , dixerit quod Patre procedil, neque aemel tantum, sedet bia secundumeamdem eermonis aeriem,
,
quomodo non d i x i t : Procedit etiam me?Et b l
, , ' ' ;
quidem reapondent ipsum pro humanitate aua b u , ' [120] militer esse locutum ; non vero atatim occurrente
Y><OEV(95)'
mendacii eos convincimus. Verba enim illaquem ego
* (96) , "
miUam vobis non ut homo dixit, eed potius ut Deus.
* , ', ,

Joao. xv, 26.

V A R L E LECTIONES E T 2.
<88)
(89)
(90)
^ ^ v
^

Vin
V
i d . pbil. 248 : , fort. .
Co(
God. Clt. . .
Sic
Sic apud Euthym. et i n cod.cit.; cod. theol.

(Oljtxdeeet in cod. Vind. Gr. tb. 40.

(92) C o d . V i n d . Gr. p h . 248: , Euthym.

".
(93) Cod. Gr. pbil. cit. .

(94) . . deeat i n cod. V i n d . G r ,

phil. 248.
(95) Sed minime dicunt Latini Gbriatum h u m i liieret pro sua bumanitate biclocutum,verum pro
consuctudine u l i caelera ita Spiritus proceasionem
ad Palrem ceu ad primam causam retulisse. Inania
ergo sequeos argumentatio.
(96) Sio E u l h y m . edit. Vindob. cod. tbeol. .

399

PHOTII

PATRIARCHJE

400

CP.

Homo enim non mittit Deum, eiquidem Dcus est

<: ,
Spiritus sanctus. Bis igilur dixit Patre in hujue
.

et ut ad ailcntium r o d i -

gerel eos qui dicturi eranl, ipsura ex Filio quoque

procedere. Idque acumine sapientiaaimi imporatoria [Alexii Comneni] prodiit; hac enira propoai-

' (97)
(98)

lioneuausestcumcontraMedioIancnsem episcopum

(99)

dieputaret.

(1) .

aermonis c o D f i r m a t i o n e m

VARI/E LECTIONES \.
(97) deost apud Euthym.
(98) addit cod. tbeol. Vind. 40.
(99) Eathyra. ed. .

(1) Petrus Mediolancosis esse videtur, de quo

Buron. ad an. 1116, Allat. De consens. I. n , c. 10,
n. 2 ct G. 0. I. 379 c l i n Append. ac leotorem.

[121-123] 1N L f B R U M D E SPIRITUS SANGTI MYSTAGOGIA

ANIMADVEUSIONES

HISTORirJS

E T THEOLOGICJE

AD OPERI8 ILUJSTRATIONEM REFCTATIONEMQUE

PERTINENTE9.

pondus paucis declarare, ejus argumenlum, ecriptionia indolcm, temporis adjuncta caeteraque qose
huc apectant breviter prosequi, plura denuo a c c u ralius perpendenda alteri uberiori de Pbotio Jucubrationi reservanles. Nequo vero nobia univereira
celeberrimffi illiua controvcrsis bistoriam adumbrare, neque ejus dogmatis uberiorem explanationem traderemens esi, verum ea duntaxat hiatori
ac theologice delibare documenla, quae arctius cum
hac Pbotii polemica diaaertationo cohsrent et ad
aptius do illa judicandum conferre quid ac prodesse
quodammodo videbuntur. Nequo i n his, quae liti
adhuc possuatesse obnoxia, aententiam veluti definitivatnproDUQtiamu3,sed potiuaquedamsuggerere
volumus tum alioruro, quibua ejusmodi etudia arrident, tum denique exiguis nostris curia el indaginibua deouo rimanda et perscrutanda.

I. Pholii liber universim expendilur et illustra- R

tur.
1. Inter dogmaticas disceptationes tum vetustale
ao diuluroitate, tum rei gravitate ac difficultate
oranium temporum nobilissimas vix ulli inferiorest
eontroveraia de Spiritus sancti procestione, quas non
apudtbeologoatanlura agitata, verum et populorara
contentionibus mirum i n modum vexata, profanis
quoquo odiis et politicis studiia solcrter olim n u tritaac propagataad bodicrnum usqae diem Graecos
ac Latinoe dividil, sive poties orientalia Ecclesiae a
catbolica unitate scparaiionis non causa quidcm,
ansa tamen praecipua ac praetexlus, irao vero fulcrum validissimum prae8idiumqueexsiatit. Quamvis
autcm oa, quac circa Spiritus sancli procc3sionem
litesque de ea obortas j a m plurimi disputarunt eru- Q
diti ( ) , sufficienter omnino quaeslionia indolem,
origincm, progressumquo paiefaciant eorumque
etudiis historicis ac dogmaticia eummalaua sit t r i bucnda : vix quiaquam tamcn negivcril, multa
adhuc in bac materia [124] historiograpbis superesse illustrand i , nonnulla quoquo nova inquisitione
noviaque etudiia indigere, preesertim cum plura
scriptaadeara pcrtincnlia nondum publicamaspcxerint lucem et quaedam illius historia? partes adhuc
caligine et obscuritato dctincantur biatusque a c l a cunaa plus aemel oalpndant. Qua in re Photii De
Spiritus sanrti mystagogia liber fructus alfcrt haud
contemnendos; eoeque,qui illius dogmatis bistoriam
iteratis curis Iractaluri crual, cgregic sano juvabit.
Joterea noa nostrum casc censemus, antequam pcr ^
partes cditum nunc Pbotii hbrum Iheologica crisi
subjiciamua, ejusdcm i a re theologica pretium ac

2. Doctrina de Spirilue aancti ex solo Palre proceaeione, quae saeculo Ecclesia* quarto, c u m pogna
cura Macedonianie ferveret, nondurc fueral audita,
cujus prima vcluti semioa ac vealigiain Neatortana
primnm controveraia, deindc in concertationibas
ccm Mooolhelitis et Iconomachis deprehenduotor,
Pbotium demum prfiecipuura propagatorera nacta
est, cujus iodustria non auecilata tantum, veram
eliam undequaqae expolita ao veluti i n eyatoma
[125] redacta fuit. Hio onim est, ait Hugo Etherianua (lib. n contra Graoc. c. 16. Bibl. PP. L u g d . X X H ,
p. 1230) r qui postTbeodorilum in squorea puteuot
fodiens arena, non aemina, sed Circena venena ae~
peliendo diri yalde languoris fidei cbristianoranm
cauaa factus est. Profeclo hunc cum soia c o m p l i cibus deplorat Iaaiae dicendo: Vm qui sapienUs

( ) Prae ceeteria nominandi sunt Leo Allatius, Pea t i u a , Natalis Alexander, Maimbourg, Le Quien,

Walch, Jager, quibue addeadum P i t z i p p i i o p m :

UEglise orientale, Rome 1855.

401

DE

S. SPIR. MYSTAGOGIA.

ANIMADVERSIONES.

402

sunt apud semetipsos et in oculh suis prudentes Post Photii primam expulsionem (anno 867) non
(lsa. v, 21).
Hic fuit,
~
~ ut Job. Beccus (s. Veccus) i n
amplius necessarium, irao imprudens videbatur,
orat. de un. Eccl. (c. 35, Grxc. Orthod. Allat. t. I,
Gra3Cos univeraim de ejus erroribue objurgaro, quoa
p. 154) i n q u i d ,
Ignatium fovere nulla erat suapicio; neqae legati
' ad concilium oclavum missi quid ejuamodi i a matt 3. Quantum i a bac doctrina stabidatia babuere. Postmodum vero cum Ignatio morlienda laboraverit, praeter Ampbilocbianas quasdam
tuo Pbotiua iterura Constantinopolitanam aedem
qaaeetiones ad banc rem pertineutea, praeter arguoccuparet, pax, iicet noa duratura, [127] fuit ioita
menta i n epietola encyclica contenta, prceter breve
et in aynodo sub Joaone VIII a. 879 ceiebrata de
opusculum cootra Romae veteris aaaeolaa, quod
hia tractatum fuisae aullo vestigio depreheaditur.
saltem dubiia ejus acceoaendum est operibua (vide
Non ignoro, haud defuiase, qui Latiaorum addiPraefat. noatram), luculenter ostendunt tum protionem ibi aolemniter prohibitam fuiese affirmariat;
lixffi litterae ad Aquileienaem arcbiepiacopum (2)
verum,re accuratiua perapecta, id defendi nonposse
d a t s , quaa librum potiusesse haud immerito dixeliquido constat, ut multi viri docli j a m denaoaris, et qui ceteris omnibua praeatat, liber De Spiristrarunt. Pbotiue ipse in libro noatro (cap. 89) ex
tus sancti mystagogia.
bao synodo, cujus ipse veluti anima et moderator
exstiterat, nullum aliud pro causasua potuitargu3. Invicta Nioolai I constantia (3) a Romana
mentum colligere, nisi quod Joannis papae legati
aede repulaua et anatbemate perculsus (G. a. 866)
symbolum priaeo more receperint, recitaverint e i misit Photius encyclicam euam Orientia epiacopia,
que eubacripserint; nulloque praelerea certo arguqam praeter alia minorie momeoti Latinis gravisaimento conatat, ipsam tunc Romaaam Ecoleeiatn
mia verbie veluti lurpisaimam haereaia docrinam
symbolum solemnitercum illo additameato reoitare
illam exprobrabat, qua8piritum sanctum ex Pairc
conauevisae, oujua tamea additamenti seaaam tota
[126] Filioque procedere profilebaotur, eamque quamente amplectebatur. Quae Photiua (1. c.) de Joantuordecim circiter argumentis acriter impugnavit.
ne VIII acribit, ea i a bistoria eorum temporum
Sedhaec Pbotiiargumentatum Occideotalibus m i o i haud exigui momenti s u n t ; nos interim Joh. Becci
me ianotuiaae videniur (4); nonnisiw pentri accusaverba adducemus, quae recitatum hunctextum subtioaum capita habebant perapecta, qualia a Bulgasequuntur. Uaec cum invenianl Photium ecribenrorom principe Nicolaus pontifex fuerat ea dootus.
tem b i quibuacum nobia aermo est, opioantur,
Sane Ratramoua Gorbeienais moDachua et jEneaa
antiatee Parisieneia, qui tuno contra Graecos acri- Q ipaum iaimicitias cum pace commulasse, quodpape
Joannia pii locum tenentes absque additione, quod
psere, i l l o d uoum noverant, quoe in Latinos crimina
apud noe logitur aymbolum aubacripserint el obsiG r s o i congeeaissent, probatioQearatiocinatiooeaque
gnaverint (6). Hoc vero nerao ex iis, qui ad bene
Pbotii penitus igoorabant, quas neque alius q u i s conjectandum idonei annt, facile aibi oredeadum
qaam Latinorum, neque ipse Nicolaua videlur nopropoauerit, cum neque dogmatica ulla quasslio in
viise (5), ex cujue epistolis i l l i s u a a notiliae hauaeea synodo, quae pro pace aancienda ooaota fuerat,
raat. Ratramaua inter alia scribit (lib. m Contra
reperiatur mota;sea ver cauaaaillud erat occultaGrxcorum opposita, c. 6 ; M I G N E , t. GXXI, p. 303):
tio, eecuadum quara cum univerea Romana Ecclesia
C u m enim negare volunt (Graeci) Spiritum sansimultates ac inimiciti Pbotio exort fuerant.
ctom de Filio procedere, unde quod dicunt comproGum enim vereretur, ne omaium reprehenaioaem
benly nullam vel ratiocinationem vel aucloritalem
ottendunt; unde potiua levitatis esse tumor videtur, incurreret, quod, cum papa Nicaulaus eam aon a d initteret, [128] Romanam Ecclesiam uuiveraara i a
qoam pradentiae gravitas. Non potuit sane ita l o
Divinitatem injuriam, impiam et legum maxime
qoi, q u i Pbolii eocyclicam ipsam legerat. Uino
praevaricatricem nuncuparel; et cum papaJoannea
apertam est, cur accurata Pbotianorum syllogiamorom oonfatatio ab bis auctoribus conGci baud po- Q ejua id patriarcbalem tbronum restitulioni conaeaaum proebuisset, eamdem saaotam et pietatis magitoerit; illos i n Latinum aermoncn tranalatoe fuisse
atram prndicaret; pro pace cum Joanne ioitaquasi
nnllam eat vestigium. Rureum in Orienle Ratramni,
apologiam contexens, per suoe locum tenentee
Mueas aliorumque libri vix cogniti fuiaae videntur.
(2) Ia Walpertua fuisse videtur, ad quem ep. 48
Joannls V l l l (Mansi XIII, 43, 44) directa fuit et
eoi pariter ioscriptum eat Fragm. ep. Stepbani V ,
a. 891 (MIGXC, t. G X X I X , p. 805). Vide DE RUDEIS

Monum. Eccl. Aquil. Venet. 1740, p. 448.

(3) Sxculo elapeo Nicolaum, ut alioa pontiQcca,
non eolom acatbolici acriptores, verum et nonnulli
male diapoaiti catbolici, inter quos Footanius {Disurt. de Phot. i n . erud. delic. vol. I), i n
endi ratione contra Pbotium injuste vituperare
amabant. Longe rectiua bac i n re judicavit aaeealo noatro Neandcr i n HiU. eccl. (t. IV, p. 607,
preaert. D . 3etaliaa).

(4) Aliter Walchium (Hist.

controv.deproc.Spirit.
sanct. Ienae, 1751, c. 2, 6, p. 35) statuisse apparet.
(5) Cf. Hincmar. Rem. epist. 51, t. I I , p. 809,
ed. Baluz. Nicol. I , ep. 70 ad Hinomar. ed. M I Q N E ,
epist. 152, t. C X I X , 1152 aeq.
(6) Lib. i i i , ad Theod. c. 4 (Gr. orth. I I , p. 139) :

, 5 '
'
3.

403

PHOTII P A T R I A R C H i E C P .

404

Joannem accepisee symbolum, et meote et lingua i Aquileiensem preesulem, ut de opusculo breviori

apud Euthyraium taoeamue, multo vero magia in
et aaoris illustrissimorum et admirandorura homitractalu de Spiritua aancti myslagogia ad ea qua
n u m manibua eubscripsieseobsignasBeque inculcal.
potiora sibi videbaotur reapicit Latinorum arguHoo aulem isti ita perfecere, quia et qui ante Joanmenta et suis deraonstrationibus eorum refulationem papam Romanam sedem oraaruut, bocsancnem intermiecet. Praeclare noverat Latinoa inniti
tumetpietateplenumprofitebantursymbolura,quod
Bibliorum teatimoniia, ac potissimum J o a n . xvi,
etiam qui poat eum ad bcec uaque tempora aucces13-15; Galat. iv, 6 ; Rom. vm, 9, el suorura Patrom
sere, et mente amplectuntur et lingua depraedicant.
auctoritati, maxime Ambroeii, Auguatioi atqueHieEt dictum meum demonatrabit Evangeliorum nulla
ronymi. Quod si Ratramni ^Eneaeve scripta vel ex
facta commulalio, et omnia Patrum acripta, quao
toto vel ex parie legerat, ubi Graecorum qaoque
Spiritum tradunl ex Patre procedere et abaque addiDoctorum textus allegantur, boa callide diasimalaatione apud eos legunlur atque probantur (7). Dc8 dicendusest.Sed in fine noalrioperia(cap. 96)polraum ejusmodi fucata pace rupta non potuit [129]
licetur, ai convertat Domioua l i b r o r u m et amaPholius sibi temperare, quominua denuo hanc connuensium auorum captivitatem, i l l i c u i boo opus
troversiam resuscitaret; imo auam opiniooem tenaciterfovet et licet Romanoe pontifices Nicolao excepto I nuncupavit, etiam dicla atque aeoteotias, quaa
novi, quoa vocat, Pneumatomacbi i n mediura
oarpere auderet, verum potius ab eis suae caua
proferunt, cauaae auae patrociniura inde peteates,
patrocinium peteret, Occidentales, quos posset, in
una cum opportunie refutationibusadjectia Patrum
eam trabere etuduit. Cooaullo tameu, uti H a d r i a testimoniis sese transmissurum. Id eum poatmoduru
num II, ita et Marinum poDtificem non nominal,
praestitieae nullo hiatoriae dooumento edocemur;
censuram ab utroque sibi intlictam tacet, auum cum
verum illud sane recte colligimua, Photiam muUo
Romana Ecclesia jacta conaenaum. Verum resuplura, quam in hoc tractatu protulit, Latinoram
acitata aPbotio quaeatio tum apud Latinoa vix eum
arguroenta oognovisae et ex auctoritate petita p r in modum ioaotuit, quiadartificioaaa ojus rationes
aidia.
refatandas eoa provocaret; ac licet jam tum Veoe5. Sed quaenam est illa tiani cum Byzanticia frequenti commercio conveni , quam bic Pholius commemoreot (8), taroen poat Joannem VIII uaque ad Leoaia
r a l ? Ne ad priua Pbotii exsilium hoc referamus,
8apientie imperium ex triali lemporum conditione
quo frequeoter de librorum jaotura ooaqueriOrientalium Occideotaliumquecommunicatio magis
lur, vetare videtur cap. 89, onde patet Hbrum
magisque laoguebal, adeo ut praeter eoa, quoe Phooonacriptum fuisse pluribus poat Pbotii reatitutiotlua i a auam partem alliciebat, epiacopos (9) haud
cem aoais elapsia, nec ante an. 884, cam A d r i a n i III
multi ejua eonamina Doviese videantur. Dcploranda
mentio flat. Si opua paulo poat priorem Photii
eane documentorum penuria, quae ultima Photii
expulsionem exaratum fuisset, plana fere apertaqne
tempora densisveluti tenebria offundit.
exatitieaent ea quae de librorum scriptorumque pe4. Sed quid Lalini potisaimum ad defeodendum
auria ecribit; [131] Joannia vero VIII et Adriani III
dogma de procesaione Spirilus sancti ex Filio promentio rem interturbat. Quomodo enim Pholiua
ponerent, id nullatenua diu potuit Pbotium latere
aub Joaanc VIII solemniter aedi restilutua, Baailii
et quadantenua qu Ratramni aliorumque libri
imperatoria graviaua gralia, potentiseimue fere ia
oontinebant, ai non aliunde, aaneex epiatolis, quaa
omnibus, librorum araanuenaiumque ioopiam paetiam ex Occidentalibua [130] partibus frequentea
tiebatur ? Poaaet et de altero exailio aub Leooe S a accipiebat, probe novit. Fortasseet poaloa una cum
piente baberi suapicio; id lemporum ratioot c o n bis epiatolia libri illi Photio miaai aunt. Rinc i a
gruercl,cum exailium iatud incidatin ao.886. Verum
posterioribua de hac quaestione acriptis, in ep. ad
1

(7) L i b . l i i . ad Theod. c. 4, p . 139. 140: '

^
,

, * ,
. ., ' | , '.
, ,
,
, ' ,

.
.
. .
1 3

'

, ' \

.
:, . ^ ,
, ^
'

.

(8) ld patet ex Joaa VIII epialolia, ut epiat. 17^

20 ad Urauai Venet. ducem aliisque.
(9) Reccua apud Allat. De Purgatorio Append^
p. 625 ed. Rom. 1655 refert, et ad alios Italos epi-~
acopoa hac de cau>a scripsisse Pbotium, ac n o m i ^
natim ad Marinum Gaatellanum, Gaudericum Veli
ternum, ctZacbariam Aaagaioum, qai i a ejus tem-~
porie monumentis aliquotiea occurruat, ao pra)6erl i m concilio Romaoo a. 879 et cono. Raveonata. 878.

405

DE

S. S P I R . M Y S T A G O G I A .

ANIMADVERSIONES.

406

liber noster praster hanc acribentium libroruroque innotuisae. Gum vero Adrianue menso Maio a. 885
nuspiam ostendit auctorem exsilio aldefunctussit idqu< Pbotiua probabiliternonniai a l i que affectum, i m o i n ipso exordio (cap. 1)
quot elapaia menaibua didicerit, facile ad annam
prospera tempora eibi a Provideotia concessa vi886 deducimur, quo Basilio Macedone decedente
detur insinuare. Dicere quis poseet Photium ista
ac Leone ejus illioimperiihabenaaaaaumeate,Pho
scripsisse vel scriptioni fincm imposuiese a Leolii res rursus turbatae sunt. Praeterea Adriani III
ne V I gradu motuoi, nonduro tamen judicatum,
ayaodicam non ut nuper ac paulo ante sibi miasam
ideoque in monaeterio otio fruentem, spe tamen
allegat Photiua; ab ea missa ad tempua, quo Phovinceudi adversariorum conatus adbuc repletum.
liua iata scripait, intervallum teraporis haud adeo
Neque boc officeret, quod io cod. Golumn. Photius
breve cogitandum videtur. Igitur vel Pbotius eo
eemel patriarcham appeilal in inecriptiono; sa enim
momenlo, quo illa litteris consignavit, jam e casemper, etiam in priori exeilio, legitiraura babuit
Ihedra turbatus erat vel saltem ejusmodi catastropatriarcbam et de jure novae Romae cpiscopum.
phe non dia post aubsecuta eat. Si priua adraitlitur,
Quid ilaque dicendum? Atree tanli non eese vide- facillime explicalur
tar. In priori exsilio amplissima librorura collectio, , de qua loquitur et aolum diffioultaa eat in
quam eibi Photius comparaverat, direpla disccr- iisquae ex cap. 1 colliguntur. Haec vero solvi poptaque f u i l ; libri fortasse reslituto patriarcha?
test vel 6x iis quae ibidem [133] et i n Praef.
redditi nunquam fuere; amanuenses vero et
noiantur, vel ex allala aupra verborum huc pertitachygrapbi, quos antea i a promptu habuerat,
nentium explioatione. Imo tota evaneacit difficultaa,
nescimus quo caau praesto non amplius erant, ob
ai incisum i l l u d . . 6. ,
eospicionem fortaeee polilicam detenti. Verura hoc
uti prima fronte videbatur, ad condiiionem statumfortaaais non peailus omnibus satisfacit. Quid si
que auctoris refertur, quaai dicat, se ideo petitioni
dicatur Pbotium Providenti erga se benignilatem
satiefacere, quia benij?ne providenlia aibi nunc
in hoc reposuiase, quod, amotis curis, libere studiis
prospiciat, sed eo legitimo sensu exponitur: Dec
auia vacare pos^el, vel opus priua a ae iaceptum
propitio non indigna tuo in Deum amore luoque
aano886initiu exsilii posterioris absolviese,in quem
desiderio hujus rei fiet exsecutio; sive : Dei proviannum pleraque quadrarent? Verum ulut sit, madentia annuente rem exsequemur et ad terminum
Jim ego integrum librum putare, quam ad bypoperducemus, v e l : si benigne nos respicit Deus.
tbeaea coofugere,quales in similibus rebua confingi
N O D causaliter, eed conditionaliter genilivue absoluplerumque eolenl, inlerpolalum eaae opua et a l i a
tue accipiendus, et nihil est quod noscogat reddere:
posteriua addita iis quae in priori editione habe- ^ quia vel cum. Quod si vero anteposterioreme throno
bantur. Attamen non nego et illud probabile esse,
depulsionem flnem libro imposuit, adjancta talia
Photium ipaum opus non uno eodemque tempore
facile cogitarl possunl, in quibus deplorare poterat
continenter ecripsisse, sed in aliie rerum [132]
scribentium librorumque defectum, ut in euperiua
adjunctia alia addidiaae. E n rureue fontiura inopia
diclis allata sunt. J a m Basiiio aegrotante potuit
cerio rem deGniri non sinit. Donec Grmiora repePbotius adversam fortunam e x p e r i r i ; quaoquam
riantur, quid eibi probabiliue videtur, eligal lector.
opus est ad haec recurrere, saltem iis quiaimEodem tempore vel potiua paulo ante scripta fuisse
pliciori explicationi supra datae adbeerent (10).
videtur epistola ad Aquileienacm archiepiecopura,
7. Sed quinam orant illi plures majorisquemolie
in qua Joannis VIII, j a m defuncti, non vero Adria- l i b r i , quibus adversariorum faslum el alta supern i III fit mentio (Vide not. 85adcap.89). Utrumque
cilia flecti ac funditus profligari gloriatur auctor
ergo opas ad ultima tempora patriarchatua Photii
(cap. 1) ? Erantne ante Photium uberioree hac de
epectat. Id exploratum eat; reliqaa vero conjecturetractatus, quifusias Latinorum eententiam refuria campum aperiunt.
tare conabantur?Num ante i l l u m ita disputationis
6. Ut tamen quoad propoailam queeslionem sen- D ignis exareerat, ut Spiritus sancti ex Filio prooest e n l i a m meam proponam, verosimiliua mibi opus
sionis assertores jam abuDde confutatos credere
D o a t r u r a circa annum 886 compoaitum esae videtur.
potuerit? A n vero forlasee Patram Grajcorum, D a S i non fallimor, dum Pbotii verba (cap.89): Cum
masceni . gr., operaL intellexit, que tamen nnaI g i t a r aanctiac beati hi pontiQoca ila,dum interris
piam de bac controversia agendi scopum considegebant, senaerint et ab bia fluxis el corruplibililiumque manifestant ? Num ipse alios uberiores
b a a rebus ad incorruptibilem vitara i n bac confeslibros de hac re ediderat, quorum tamen nullum
aione transierint, non solum ad priorea, verum
hucusquehabemus bocnostro operelocupletiorem?
etiam ad proxime nominatum pontificem eorumque
Posterius non [134] facile admittendum. Longe
postremum referimus, tunc tuto colligi potesl
mihi credibiliu3Pholium,qui ostentatione qoadam
Adrianum III, dum hfflc scribebat Pbotius, jam
fere ubique Graecorum Patrum theologiam jaotat,
diem supremum obiiese ejusque morlem buic j a m
qui cap. 96 ad eorumdem diota a ee vel collecta
(10) Huc osqae ejnemodi

lioradaturoe.

quaBstioncs a c c u r a t i u e

p c r t r a c l a r e n o n p o t u i m u e ; s p e r a m u s a l i b i nos

me-

40

PHOTII PATRIARCHJE CP.

vel colligenda provocat, horum traclatue, etei non ,

ex profeaeo, ut dici aolet, hac de materia agentea,
epecie duntaxal et silentio potiuaquam aperlisverbia eibi quodammodo favenlea reepexiase. Sane de
libria multorum verauum () loquitur,quibus
inserta erant argumenta, qua* ad Latinos coavincendoa idonea reputabai; ea qu in hia diapcraa
erant, colligere et ayooptice exhibere consilium
ceperat; proinde b i libri non \n una illa quaeslione
veraabaniur.Adboa vero provocat Pboiiua adantiquitatem auctorilatemque suisdictia couciliandam,
quamvisfereomnia quee profcrt, proprii aui ingcnii
felus exeiatant.
8. T u m ipaiue l i b r i verba tum cod. Column. i n oriptio auadentlibrumnoslrum non secus ac i l l u m ,
qui ad Aquileiensem praesulem missus fuit, epiatolee forraam pr sc tuliase, quae ad varioa directa
videtur. Quis Beda episcopua fuerit, cui cod. Col n m n . , quia Euaebios, cui Beccua librum nuncupat a m dicit, ignoramus. Quod ad dictionem spectat,
modo ea dialecticorum inetar concisa est, modo
rhetoricis ornata floribus, iuterdum elegana, rudior
aliaa, affectata saepe, sed plerumque perspicua (11),
nunquara fere [135] penilus sale destituta. Oateodit
auctorem, qui xnulta legerat, cx multia variorum
temporum auctoribus atylum sibi formarat. Aoriter
omnino Latioos inaectatur. Accueat eos tuaa igooranliee, erroria, etultitae, inaaniae, vesanias, furorie,
tum tenieritatia, audaci,impudentiae, tum h a r e aeos, polylbeismi, impietatis; horrenda eis coatra
fidem irapingit c r i m i n a ; artibus omnibua utitur ad
eos confundeados et refellendoa. Mira eat ingenii
fecunditas,quae toties dicta aliis et aliis raodis novi*
denuo, quasi revera nova aint, produccre; iniqua
fere semper est cum advereariia agendi ralio, quorum doctrinam perveraia non aolum consectariia,
sed etiam interpretationibus fcBdiaaimo subaspectu
oetendere lotis viribua anhelat.
9. Oporis autbentia ita manifeata est, ut sit tempua consumere, velle ejus argumenta congerere.
Quod ad ejus integritatem apectat, neque ea in
dubium vocari poteal. Id tamen fortasse dubitandi

408

rationem affert, quod liber nihil fere contineat de

eo, quod miasio Spiritus aancli per F i l i u m a i l ralio
cur F i l i i dicalur Spiritua, quod tamen in titulo
trium codicum exprcsaum eat.Scd poteetin primia
dici titulura non totum, u l i exatat, ab ipso Pbotio
fuisee praipoailum; deinde poteet et illud aifirmari,
etei titulum ipse poaueril, tamen diclorum copia
abrepturahujua rei, quammoliebatur, expoaitionem
omisiasepluraque fortassein mente habuiaae, quam
re ipaa tractavorit, prsaertim si intervallis temporum totura opus pcrfecit. S i apud Uugonem E i h e rianum (I. ir, o. 20, p. 1235) legitur : t Non dicitur
Spiritus F i l i i ut conaubstantiale et qui mittitur per
ipsum, ut Photii declarat descriptio, videtur hic
inscriptio inlelligenda, quam et Hugo p r e oculis
habuerit, qui praeterca nibil ex boc opere allegat,
quod ad banc quaeationem referatur. Tbeophylactua
(aot. 32adjcap.60 )aliiqueposlerioros G r s c i utramque rationem, conaubalanlialilatem ao miasionem,
solent conjungere ct, propoeilio, qua S p i r i l u s F i l i i
Spiritus [136] dici ub missionem aftirmatur,minime
a mente Pbotii abhorrel, qui (cap. 91) multiplices
hujua dicti rationes aasiguari poaae tradit, ac
(c. 85) breviter et illud tangit, quod Filius mittatur
a Spiritu aancto.
10. De Spiritus sancli myslagogia librum i n s c r i plum voluit Pbotiua. Vocabulura hoo maxime ipai
familiare (12), non secus ac (13) et
Paulua V. gr. apostolua
ipsi dicitur (14). Eat proprie qui in mysteria ducit, qui ritu mysterioso
initiat, consecrat, qui mya.eria perficil, qui mysteria tradit acdocet (15); hincsacerdos quoque
nuacupatur (16); eat initialio,
immiasio, i u d u d i o i n myaleria, sacra institutio,
aacri cujuslibel ritua perfectio (17). Porro c u m in
eccleaiaatico loquendi usu tam sacramenta sacrique
ritua quam dogmata eublimiora rationiaqae virea
excedentia nominentur , quoque modo ad sacramenta Ecclesiae (18), ac praeaertim ad baptismum (19) et Eucbariatiam (20), r e fertur, ac saepe in posleriori acceptionc [137] idem

aub. h. . . Cf. Suicer. Thess. ib.

(11) Non tarnen male in gencrc A. Scottue (Prc(16) Suidas : Hesycb. :
fat. i n Amphiloch. qu. 18, Neapoli, 1814, p. v)
monebat: Concpertum eat... quantum medii acvi- > . Sunt vero
.
acriplores, ac Pbotiua ipae, auctor alioqui diaertiasi(17 Suiccr. Tnca. h. .
/nua, a prisca Atticismi elegantia dceciverint, et
quaata denique obscuritate ex eodcm scriptionis
(18) lluc spectant verba Eus. Caea. Hist. eccl. I,
vitio aerraones praesertim didascalici obvolvantur.
2, p. 24 ed. Ilein. 1829. Ait cnim Deum Juda?is
Verba enim techaica, et quidem acholastica, qua9
per Moyson dediase figuraa ac symbola,
tunc percrebuerant, argumeniatioiium cavillalio >, '
numque subtilitatea, quibua ingenii acumen seeo
.
jactabat, ac periodorum implicata
(19) Cyrill.,Chrys.,Theodoret. apud K\ee\nHisl.
prolixilas, in qua prajcipuua orationia cultus condogmat. II, . 137 ; Pbot. Amphil. q. 4 3 ; M a i . Nova
stiluebatur, aunl quttdaoi veluti irapedimenta, quae
Collert. I, , p. 99.
lectori ad sensum rcote tcnendum identidem obji(20) Chrye. in Rom. xvi, 3 ; Greg. Nyee. in Cant.
ciunfur.
Kloe 1. c , p. 170; Greg. Naz. orat. 17, p.273 :
. Cf. Neander
(12) Cf. i n o p . noatro cap. 5,20, 23, 24.
. G. II, . 973) ed. III. Hinc Cbrysoalomua quoad
(13) Cap. 2, 25, 28, 90, et Bpe.
utrumque aacramcntum fidelee aspe vocat
(14) Conlra Manich. n , U , Galland. Bibl. PP.
. Vide et Gasaubon. exercil. 16, in
XIII, p. 632 Cf. ep. 205, p. 302; op. noatr. o. 48.
Ann. Baronii.
(15) Suidaa eub b. .
*

. Hesych.

409

D E S. S P I R . M Y S T A G O G I A . A N I M A D V E R S I O N E S .

410

ac aigoilicat (21), modo ad theologicam conetitutam iaveniri, quam saeculo x m illa adepta
institutionem sacramque doctrinam denotandam
est; meminisse oportet, cum ingenue fateri ei v i adhibetar; atque adeo tum tum rium suarum iaopiam et sublimis aiateriae, quam
complectitur. Frequenter Photiua tractabat, ditficultatem. prafat. ab lib. I I I De
dicit institutionem dogmaticam, doctrinam
hxresibus quas Grceci in Latinos devolxunt (Bibl.
divinitus traditam ; sio vocat
PP. max. Ludg. X X I I , p, 1237 c ), De hac matefidei expositionem ex oecumenicorum conciliorum
ria, iaquit, edere aliquid formidabile cat; nam
deGaitioaibus deaumptam (22); sic verba bis aolum infirma facultas ralioais oratioois, , yeloti aynonyma ueurque, verum validissiraa vix ae a mendacio lemperat
pat (23). Et boc pacto i n opere nostro vocem iotelet ab iacoosultia erroribus. Hiac nos iater eos,
l i g i t ; tradere vult doctrioam sacram ao divinam de
quos aequentibus barum animadversionum articulis
Spiritu aancto, vera dogmata circa tertiam T r i o i oontraPbolium diapulantesinducemuSjhaadinfimo
latis personam. iEquipollere cum
subsellio Elherianum collocandum esse rati sumua.
ao , et cum
Neque minoris, in multia eliam majoris auctoritatia
ac promiscuus harum vocum usus
est Joao. Beccus,virtute acdoctriaaesqueoobilieaisatia manifeatat (24).
B mua Byzaatiuorum patriarcba, qui pro vero dogmate, semel ac illud cognovit, streaue decerlavit,
11. Quanti momeoti Pbotii liber De Spiritus
qui et operibua et diacipulia suis Greecorum oaliosancti mystagogia sit, i d i n primie patet, ai eum
nemmireillustravil. UludUmennotandum,Beccum
cum posteriorum temporum ejuadem argumenti
i a orat. de u n . Eccl. (Grxc. orlh. I, p. 154-180),
operibus Grocorum coaferamua, quod vel ex nolia
dnm Pholii argumenta quaedam profert ao aolvit,
ideo operi a nobis appoaitia constabit. Patet id
nostrumopus allegare, sed opusculum alterura
rursus, si eoa consideramue, qui pro catbolics
ab Euthymio vulgalum ; libro vero m , ad Tbeodo~
Ecelesi dogmate contraGrfficoscalamum strinxere,
rum Sugdaea3 episcopum (ibid. II, p. 133 aeq.) ex
[138] quique non parum cum Photii syllogiamis
illo maoifeate hauaisse. A l i i , q u i h u o c P h o t i i l i b r u m
decertaruDt. A d Latinorum manua per tria aa?cula
refelleadum eibi aumpeerial, noli huc usque aoa
vix boc opus pervenit. Saeculo demum x n , Hugo
s u a t ; sed quoad rem ejus argumenta, quae iaaeEtberiaoua, qui apud Manuelem I imperatorem
quentium seculorum schiamaticia veluti facem
singulari fruebatur gratia, illud p r manibus h a preferebaat, plarimi tbeologi feliciter enervarunl.
buit ac i n suis libria ad Alexaadrum III misaia ooanulla ejus capita coafutavit (25). Est aulem Hugo, Nos dum varioa auctores medium proferimue,
licet aelecii i i aiat, aequaquam singulorum diota
ot opioor, nobilissimie theologie aaoumeraadua,
nostra facere iateodimus, verum potius uno veluti
qui eo saae non imprudenter egit, quod Graecoconapectu ea exbibere, quae a diversia, diverso
rum Patrum lectione nuiritus loquendi morem
tempore, ac pro varia iageaii iaatitationisque i a eorum atudiose eecutua imitatuaque e&t (26), quo
dole, coalra argutiae illas modo feliciori marte,
faciliorem, quantum poaaet, ad desideralam uoiomodo satis felici, tamen sine ullo fundanem ateraerct viara ; qua i a re, licet aspe dura
meoto, proferebaatur.
Latiooram theologicis auribua ejaa dictio videatur.
Uudandua polius, quam culpandueest. Cwterum si
12. A i eaimveru hujus operia pretium ihoologinou cuncta accurate pertractavit, meminisae oporc u m et aliuade patet. Quod ad pugnae illiua de
tel,aaeculo eam theologiae [139[,
Spiritua saacli [140] proceasione varia sladia pro(21) Germ. Rer. eccles. contempL Galland. XIII,
p. 209 ; Booa, Rer. Lit. 1. ; Rayaaud, Onomast.
Buchar., J . Dartiaad dist. 2, De consecr. Selvaggio
Instil. antiq. Chr. 1. , . i , o. 6, 5, o. 15.
(22) Pbot. epist. 1, ad Mich. Bulg. . 21. (AnD
Hqu. lect. Caiiia ed. Baaoage II, n , p. 397.)
(23) Vide op. ooetr. c. 5 3 ; Amphil. 28, apud
S c o l t o m p. 26 et seq.
(24) Quam cap. 20 vocarat Y t a v , acilicet doctrioam a Christo Joaa. xv, 26,
^ t i a n t i a t a m , eamdem cap. 23 dicit ^^. Cap. 67 ait : Admirabilem illam myatago% i a m , per quam Spiritum ex Patre procedere
* * X e o l o g i c a ralione praedicamue (), adverJ ^ r i o s perverlere propriiasuia ngmentia et inveotio^ibue.
(25) Quod ad veraionem verborum Photii attiaet,
E* U r i u s jadicat Petaviue (De Irin. vn, c. 2, n. 4),
* ugooem ea integre traostulieee. Verum Pe* - % v i u a e Pbotii operibus encyclicam taotum episto*% hic prae ooulia habuiaae videtur, oeo ooatrum
^ p u a ioapexit, e qoo fere oraaia Pbotii verba q u s
M T e r t , ille deeumpait.
(26) Sic cauut oomine, aequa ao G r e c i vocibus
rt

; et proraiacue utuatur, paBaim priwcipinm sigailicat, quod poateriua vocabulumgraviaaimis ducti ratiooibua (vide Tbom. Sum. . i , q. 33,
a. 1 ad 1 et Opuac. coatra Graec. ad Urbao. IV, c.
7), praetulerunt L a l i a i . A l i a exempla intra euppeditabuntur. Univeraim vero opus oostri Tbeologi
quoad majorem partem adeo uraecorum dictioaem
redolet, u t i l l u d potius G r s c o i a Latinum eermonem translalum diceres,quam Latine couacriptum,
niai aliunda coaslarel, Hugonem Latine acripsieae.
Exatitit teate Allatio (De eccles. consensione, 1. II,
c. 2, p. 654) Graica bujus operie veraio, qum ei
publicala foret, faciliua de bac re judicaremue.
Mibi incredibile videtur Hugooem Gonstaatiaopoli Grasce quaedam pro imperatore scripsisae,
haec vero Latioo eloquio rursus pertraotata et i a
trealibroacoogestaamicisOccidentalibua iradidisae.
PraBtatiunea librorum ejusdem legenti id noo aiae
fuadameato diclum apparebit. Demum mihi et hoo
jersuasum eat,qui Hugoois philosophcmataet diaecticoa excaraua uberiua acrutalue fuerit, inde ooo
exiguoe fructua pro bistoria philosophiae medii asvl
aate Thomam eum collecturum.

 P A T R I A R C B J E

411

CP.

412

greasusque pertiaet, idimprimiaooUudum,duplici8

generisarmafuisse adhibita : auctoritatis scilicet et
rationis. Prius genua Bibliorum et traditionis lestimoniacomplectiturjalLerumratiocinationescxtbeologicis priocipiia profeclaa. Porro ad auctoritalem
quod attiaet, is fereubique a Pbotioetei adbaereatibus assumitur canon : Ubicunque,B\vQ i n Scripturis aive in aymbolis et syaodorum actis, sive apud
Patres, ex Patre procedere diciiur Spirilus sanclus,
ibi processio ex Filio prorsus exclulilur, quem canoaera faleum eaae facili ncgotio Lalini theologi
evincunt. A d Patree vero, ac apeciatim Graecoa,
Latini primi in hac lito provocarunt. Conatat ex
celebri in bac controversia epistola sancti Maximi
ad Marinum (27)jam asculo vn Occidentales p r a ier suos doctorea Cyrilli Alexandrioi expoaitionem
i n Joauuia Evaagelium appellaase ; conatat non
eolum posteriores Latinoa, ul Etheriauum et A a eelmum Havclbergensem (Dial. 1. n , c. 24, p. 188
ed. Paris. 1723), verum ctiam eoa ipaos, qui p r i m i t u 8 Photium impugaabaot scriptores Occideatalee, Atbaaaaii, Didymi aliorumque Graecorum teslimoaia protulisse ; Graecos vero nonnisi eeriua ex
sententiia auorum doctorum arma petere coepisse,
atque iis explicandia flucluantium et incertorum
more aepeoumero suas mutasse opioiooes. Nicephorua Blemmida, vir inaignia, cujue integritati et
eroditioni vel ipsi achiamatici summas tribuunt
Jaudes(28), et lealaturet probat vetustioressuorum
civium Damaacenum aecutoe admisiaaeoia
, nooniei , [141] negantea; posteriores vero, quo raelius furmulam alteramtollerent, etiam priorem,?eluti non rainuscausas
8U83 exitialem, eaae aeque aepernatos (29). Provocal ipee ad opua j a m dudum
oeleberrimum (30), ubi ad formulam

impagaandamargumealaex doctorumformula
petebantur. Incredibile diciu est, qaot
divereis modis iaterpretati fuerint suorum Patrum
dicla, modo eignificalionem ,
, longe aliam quam
preetendeates, modo alia vocum discrimina
fingentee, roodo praepositiooem praepositionibue
et aequiparautes, modo nescio quam
, q u s nulla modo 81 , modo pervadero quoddam seu , aliaque id ganuscomminiscenlea (31). Qui vero primus, poat P h o t i o m ,
qui id saltem jam moliebalur, Patrum dicta, qum
schismatis causae favere putabantur, io unum collegit, Andronicus Camaterua eeculo xit (vel xi)
florene, aoanisi adjectis suis observationibua iis
aervum quemdaru fucatffiprobalioaisiaderepotuit;
adeo deerant testimonia diserle et pure ejue acopo
conduceotia praeter illa, quibua supradictus canon
applicabalur. Caaaateri observatiooes refelleodae
sibi sumpeit Beccus, qui eiraul in auia epigraphie
Patrum textus pro processioae ex Filio collegit;
quibus Palamas, acerrimus scbismalia defeasor,
poatea suas oppoauit, quae card. Beesarion [142] cunfutavit (32). Sed multautriusquepartis
acripta lucem adbuc deaiderant, qu coacertationla
varioa successus accuratiua delinearent (33). Nemo
reruiu gnarus negaverit, Latinos scriptores j a m
883c l x Graecorura solveadis argutiis impares m i nima fuisse; poeteriue vero ac pra?sertim s s c . XIII
et xv, eos in tbeologia et i a philosopbicis d i s c i p l i nis undequa jue superiores exstitisse maQifestom
est. Sed saeculo ix, baec controversia oooduaa eo
eruditionis splendore agitari potuil, quem tempore
Becci et synodi Floreolioae animadverlimus; neqae
eaa quaestiooes exegetica3, pbilologicee [143] ac criticae mo?ebaatur, inquibus postea sumrai tbeologi

(27) Galland. Bibl. P P . XIII, p. 38, 39. Opp.

Max. II, p. 38, 39; Allat. contra Creyghl, p. 191.
(28) Cf. Georg. Acropol. Annal. c. 32, p. 54, ed.
B o n n . ; Pachym. Hisl. v. 15; Ephrem monach. in
Chron. (Mai. Vett. scr. Coll. m, i , p. 211); Becc.
oral.2, De iajusta depos. c. 5,17 (G. 0. II. 43,62);
Allat. Ue consens. 1. , c. 14, n . 4.
(29) Niceph. Blem. orat. 1, c. 5 - 7 ; orat. 2,
c. 3 (G. 0. I. p. 4 8, 42).
(30) Niceph. Blem. 1. c. p. 4 : -

bliothecis jacent Theophylacti, Phuroee, Nicolai Matbon., Eustratii Nicseni, Nicets Byzant, Gamateri,
Nicol. Hydruntini aliorumque. In cod. Vindob. Gr.
tbcol. 102 (Lamb. 258) f 18, antilhesis est Matthsi
quoestoris contra Tbomam Aquinalem.Plora opera
sa3C. xv, partim in conc. Flor. editionibus, partim
ab Arcudio publicata continet cod. Mon. i n noslra
editioneadbibitus.Ibiquoqaelegitur fol. 114b-144a.
Gregorii Cpl. Apologia in Marci Ephesii cunfeseiooem (praecedit) f. 97 b-114 a, ejusdem liber ad
imp. Trapez. ab Allat. G. 0. i . 419 seq. edilus);
sequunlur a fol. 180 a. Marci Eugenii capita syllogietica, quorum 17 Georgius Scholarius, reliqua
usqr.e ad oap. 38 Bessarion confutavit, quae refutationea uaqae ad fol. 255 b se extendunt. Letfitur
nota capitum summario addita :

, ' -

. Beccus, orat. 2, de deposit.

(G. 0. II, 5.') Camaterum auclorem vocat.
(31) Cf. Becoumorat. cit. (p. 50seq.,54 eeq.,93);
I. iv, ad Constant. c. 3 (ib. p. 207 seq.); contra
tom. Cypr. (ib. p. 215 seq.) ; Marcum Ephes.
de praepositione aequipollente apud
Greg. Gpl. in Apoi. (Cod. Mon. 27 .' 115 a. seq.)
Allat. Vindic. syn. Eph. o. 60-64, p. 404-432.
(32) Gamateri opus cum Refutatione Becci exetat in Gr. orthod. t. II, p. 293 5 2 1 ; Epigraphae
Becci ib. p. 522 seq. PalamaB antirrheticus cum
Beasariooia confut. ap. A r c u d . in Opusc. theol. aurei*. Rom. 1630, 1670 e t i n cod Mon. cit. f. 57seq.
(33) Opcra Joan. Cbilee et Manuelie Chryaolare pro
causa catholica ooodum publicata sunt, preestans
Maauelis Galecae opue Latine tanturo, quantum ecimue. Ex eohiematicis auotoribus mulla adbuo In bi(

, '
^,



'.

Ex hia operibus nonnulla eeq. articulis excer

pta sunt. Caeterum operibus schismaticoruni
quae oondum vulgala suut, plurima eadem planea^
videntur esse, quas j a m editia proatant; paucassolummodo quee peculiara babent, expiscari mter
dum licet. Nibilominus aine utilitate pro ube~~
riori bujuedogroatis bistoriaejuamodi a c r i p t a p O b l i carentor.

D E S. S P I R . M Y S T A G O G I A . -

413

decertarunt. Attamen, ut pugna Gracia e voto cederet, certa quaedam principia erant conatituenda, et
quibus doctrina Latinis contraria stabiliretur, quorumque opo auctoritatum dicta acopo accommodarentur. Et hic fuit Photii labor, qui pro aui ingenii
facoltate ea primus poauit fundamenta et facem
preetulit cunctia ejuadem aententi patronis; uberrimum ipae fontem aperuit, ex quo per saecula
insequentia pleraque sua hauaere, quicunque Spiritus aancti ex F i l i o proceaaionem impugnarunt.
13. Raiiones theobgicx schismaticorum ex nonnullis princtpiia maxima ex parte pendent a Pholio
jam stabilitis. Haec axiomala, atruendorum aophiamatom fundamenta, qui bene perspexerit, arliftciosam illorum disputationem ex integro poterit
dijudicare. Photiua autem, ut fere ubique in talibus
aeu venit, miacet veris falsa, receptia et conceaaie
principiia nunquam admittenda eaque callide iogicae consecutionis filo inter se connectit. Quod attinet ad principia tbeologica ab omnibus admissa,
hia potiaairaum utilur Pholiua : I. Trinitas est omnino conaubatantialie ; Ires personae
eamdem
habent omnino naturam atque potentiam. II. Pater
est p r i m a causa, primum prinoipium, ez quo tum
Filiua tum Spiritus eanctus, etai noneodem modo,
saum eeae divinamque babent easentiam. III. Essentia coramunicatur, aed pcrsonales proprielaiea
sont oroaioo incommunicabiles, vel, ut Grcgoriue
Naxianzenos

loquitur,

vr/cov. (Cf. Joan. Theol. sesa. 18 concilii Florentini, H a r d . Conc. tom. IX, p. 201.) IV. Servanda i n
omnibus eat divina moaarchia, quaTrinilas, quam
Gbristiani adorant, a polyarcbia ethnicorum secora i l a r . Gum bis alia effata coDnectuntur, quae apud
theologoa et apud Patrea non minua rata et explofata sunt. Sed propria Photii axiomata j a m inapiciamus. Hac potiora s u n t : I. Filio quoque tribuere
S p i r i t u a aancli spirationem est duo in Trinitate
[144] etatuere principia, eaque inter se diverea.
II. Prodacere Spiritum eanctum aive spirare cst
hypostalica Patris proprictas. III. Paler quidquid
e x se ut ex cauaa producit, ratione personx, non
matem ratione naturse, producit. IV. Quidquid in
s a n c i a Trinltate concipitur, aut trium personarum
<ommune est aut peraoDas uniusproprium. V . Nihil
i n Trinitate poteat csse duabus personis commune.
"VI. Qaidquid de Trinitale dicitur, aut naturale est
4iut hypostaticum (eo scilicet eeoau bypostaticum,
quo uniua peraons cbaracleriaticum et proprium).
VII. Uti F i l i u s , sio et Spiritus sanctus eat ex Patre
immediateel proxime oullo medio exeiatente. Haec
Tero axiomata fereomniajam adduxitJoan. Beccus
tum i n Gamat. Aaimadv. (Gr. orth. II, p. 191), tum
orat. 2, de depositione injueia, o. 54 (Ibid. p. 75)
tanquam a Photio invecta et propugnata. Sec heec
in iibro nostro disertis verbis reperiuatur, in quo
poti B9i m u m ibeologi c u m ej u s re t i u m co s t i t u d um
ease cenaemaa. Non aoium doctrinam de Spiritus
aanotl ex aolo Patre proceaaiona apud Grecoa introy

ANIMADVERSIONES.

414

. duxit Photiua, eed et methodo quadam et etudio

acerrimo cum eystemate Patrura tbeologico eam
connectere, aedem ei perpetuam figere in Grseco
rum dogmalicia institutionibus, eamque undequaque munire aggreaeua esl. Noa binc Iribus continenter arliculis tum argumenta ex auctoritate ab
utraque parte prolala, q u s in Pbotii libro attinguntur, deinde baec ipsa Pbotiana principia, postremo
potiora ejusdem sopbismala perluatrabimua, catholicorum tbeologorum aelectae sententiaa responeionesque adjungentes.
[14] II. Argumenta ex aucloritate utrinque petita, qux poiiora sunt, examini subjiciuntur.
1. Quod ad argumenta spectat ex aucloritate
pelita, urget in primia Photiua c. 2, verba Ghristi
Joan. xv,

26 : "

quasiinde Filius a Spirilua sancti spiratione activaexoluderetur eaqueuwi Patri vindicaretur.Merito cum
Petro Mediolauensi (De proc. Spirit. sanct. c. 6, Grcec.
orthod. Romm 1652, l . I, p. 384, 385) Leo Allatius
(c. Hotting. p. 296. Cf. Enchir. De proc. SpiriL
sanct. Romffi 1658, cap. , . ') criminantur
achiamalici Latinos quod verbis Cbristi addant ex
Filio, oec erubeacunt ipai addere ex solo. Ulraque
additio e e l ; ei est culpanda, quare in utroque? Galholici tbeologi respondent propositionem Joan. xv, 26expreasam esae afiirmantem, non
excludenlem, ac praeterea implicite F i l i u m hic commemorari, tum ex verbis cum his intirue connexis,
tum ex certie theologicis p r i n c i p i i s ; nec aine
cauaa, imo pro more Scriplurarum pcculiariter
Patri tribui spirationem ; neque demum obfuturum
fuisse Latinis, ai dictum esset: Qui ex solo Patre
procedit. Etenim regulariter, ut ait S. Thomas
(Summa theol. . 1, q. 36, a. 2 ad 1), eliam in
eacra Scriplura teaenduin est, quod i d qaod de
Pater dicitur, oportet de Filio intelligi, etiamsi dictio exclusiva addalur, nisi solum in illis i n quibus
Pater et Filius aecuadum oppositas relatiooea diatiDguuntur. Cum enim Dominus Matlh. x i , dioit:
Nemonovit Fitium nisi Pater, non cxcluditur, q u i a
Filiue ae ipsum cognoscat. Sicigitur, cum dicitur,
quod Spiritua sancfua a Palre proccdit, etiamai
adderetur quod a eolo Patre procedit, DOQ excluderetur inde FiJius, quia quantum ad boc quod
est esae [146] principium Spiritua sancti, non opponunlur Paler et Filius, sed aoluiu quantum ad boc
quod hic est Pater et ille Filius. Solemne eat illud
Augustini (traot. 99, in Joan.): Si ergo de Patre et
de Filio procedit Spiritua sanctue, cur Filius d i x i t :
De Patre procedit? Gur, putas, nisi quemadraodura
ad eum solet referre et quod ipsiua eat, de quo et
ipse est? Unde illud est quod &\t:Mea doctrina
tion est mea, sed ejus qui mmt me. Si igilur iutelligitur bio ojua doctrina, quam tamen dixit non
suam, aed P a l r i s : quanto magis iliic intelligendue
eat et de ipso procedere Spiritua aanctua, ubi eio
a i t : De Patre procedit, at non diceret: De me non
procedit ? Uberiue idem argumenlum cvolvunt

415

PATRIARCHJE CP

Irus Mediolaaeaeia (1. c , c. 7, p. 386 aeq.); Hugo

Etberiauue (I. m , c. Grxc. c. 15, p. 1251, ed. cit.
apad Petav. De Trin. VII, 15, 2, 3, et Nutal. Alex.
. E. saec. ix, disa. 18, assert. 1, t. X[I, p. 532, ed.
Biog. 1788); Nicephorus Blemmida (orat. 1, c. 192 1 ; Gr. orth. I, p. 26 28); Joannee Beccua pluribus
i n locia (Gr. orth. I, p. 348 aeq., III p. 130-132, 145,
146); Georgiue Metoch. (contra teanw.l. Cret. c.
19 ; ibid. II, p. 1030-1031); Joseph. Metbon. (contra
Marc. Bphe$. H a r d . Concil. t. I X , 570, 5 7 1 ) ;
Leo Allaliua (Enchirid. c. ' , . 15 acq. ; c. ',
. 170, 171 ; contra Hotting. c. 18, p. 324 seq.),
aliique pcrmulti.
2. Hinc theologi L a t i n i illud Filioque verbia
Chriali adjunctum niinime ease additamentum pro
l u b i l u efiictum cootrarium sensui et alienum eed
eipoaitionem, , verborum b i blicorum ex re ipsaetaualogia Scripturarum aponte
semet ofFereotem aumma cum concordia propugaaol et eviocuat. Ut alia in praeaentia praetereamue, praeclare Andreas Rhodii archiepiacopua i n
cono. F l o r . eess. 6 (Hard. IX, p. 72 eeq.), ex
Cbrialiana traditione, ex qua Grseci non aecua ao
Romana Eccleeia legiliraam Bibliorum inierpretationem baurire ae profiteatur, quamque, prout eet
vel , ex aequo [147J randam et pro dogmatica probationo aufflcieniem
omnino putaodam esse statuuut, ea ovolvit principia, ex quibus Spiritua aancti etiam ex F i l i o
processio evidentercolligitur: Patrem iatolligi,
quin aimul Filius intelligatur; Trioitatem cateaa*

416

comparari, qua attracto uao extremo annulo et

alter extremue attrabatur; una persona intellecta
reliquas simul comprehendi (34); omnia F i l i u m
CU.TI Patre habere communia, una pateroitale
excepla (35); omnia i a Trinitate esse [148] unum,
ubi opposits non intranl relaliones (36). Omne
quod non aeparat Patrem et F i l i u m ; ita G r e g o
rius C p l . ad imper. Trapezont. c. 6 (G. 0., I, 429),
Patri et Filio comraune c s t : epirare vero
aeparat Patrem et F i l i n m : est ergo utriquo c o m mune (37). Praeterea, ut prfatua praesul seea.
7 Flor. (Uard. 1. c , p. 93) ostsndit, eamdem relationem, quam habet Filiua ad Patrem, babet Spiritua ad Filium (38); uode aicut Pater eat F i l i i ,
ita Filius eat Spiritue sancti. Qaare Hugo
Etberianus (I. n , c. 17, p. 1232 e): quantiacuaquo quidem Paier neque cum Filio aeque c u m
Spiritu babere iatelligitur comaiuae, solue i a t e l l i gitur Paler, velut cum dicitur iageoitua, absque
cauaa et siae priacipio. l a quantiscunque vero cura
utroque aut cum altero tantura habere iatelligitur
oomroune, quanquam solus nominetur, solus tamen
non intelligitur. At vero Spiritum babet c u m F i l i o
oommuoem P a t e r ; quare cum d i c i t u r : a P a l r e procedit,eta Filio proctdere dtbei subintelligi. Quodai
vero [149] q u s r a t u r , quid prohibuerit Cbrietum,
quominus addiderit: et ameproccdit, queari p r i m o
eodem jure poteat,cur dixerit: ExsoloPatre procedit (39); secundo respoadetur, solemne fuisse Domiao,aua omnia referre ad Patrem ut ad priucipium
aiae priacipio, ex qao eraat omaia sua (40); deiade

, '
(34) Jam Diooyeius AIox. l i b . n Apol. ad Dionys.
Rom. apud Athanas. De sent. Dionys. o. 17, p. 254, . Cf. Cbrys.
ed. Maur. (Roulb, Reliqu. sacrx m , p. 198, 199) bom. 38, i a Joaa. el multa alia teslimonia apud
Beccum epigr. 10. (G. . II, 615 aeq.) et L . Allat.
dixerat : , ,
(in Vindic. $yn. Ephes. c. 20, 37, 38, p. 81, 179 ... 11
191 ; Enchirxd. cap. ').
,
. Luculentissimo Baailiua Mago. De differ.
(36) Gf. Maouel. Galec. I. m , p. 427, ed. cit.
u*ix et hypost. ad Gregorium fratrcm acribit :
(37)
1

' ,
,
,
* ' .
,

.


, ...

, '

* , ,
, ' ...

,

. Hioc. coac.

Flor. i a decreto uaiooia (Hard. IX, 421) :

'
,
, ' , '
, 6
, '
.

(38) Baail. De Spirit. sancio, c. 17, . 43 : '

. Athaaas. ep. 1, ad Serap. "Ov

, .

Epiat/ 4.: .
^

, '

. Quo Baailii textu utebantur jam diu . H&3C c u m aliia textibua adduoit Joao.
antea Nicepb. Blemmida et Joan. Beccus (G. 0., I,
Beccus epigr. 4 (G. 0 . II, 551-553). Gf. Nicepb.
16 122, II, 345 aeq. 556 aeq.). Uode Aodreaa :
Blem. orat. 2, c. 14. (Ibid. I, 58, 59), Aadreaa
' ,
R h c d . (Hard. 1. c. p. 93), Allat. (Vind. syn. Epkes.

o. 41, p. 198 aeq.)
(1. c , . 73). Cf. et Manuel. Calceam, 1. ,
(39) Beccus. De una Eccl. c. 69 (G. . I, 222).
. Gre3c. (Bibl. PP. max. Lugd. t. X X V I , p. 384).
;
(35) Baail. Serm. de fide : " ,
(40) Beccua Gamaleri, Animadv. c. 4 (G. 0. II,
'
;

'

. Atbao. orat. 3 conira A r i a n .

. 298) : ()
.

DE

S. SPIR.

MYSTAGOGIA.

ANIMADVERSIONES.

418

oalendilur verba i l l a , - progressioncs confingunl, insaniunl... Indicantur

, (41), aufficienter de- rebua temporariie eempitema. Naraque millens i a
clarare, n o n abease F i l i u m a Spiritua eancti s p i illud quod mittltur dignitatem quamdam proreua
ratione. Sed pree caeteria nolandum est, theologoobtioet; at in eancta Trinitate non cat fas nobiainrara i l l u d argumentum, qao ex missione Spiritus
telligere unius peraonae in aliam dignitatem, nial
per i l i u m , illiue ab eodem proceaeio comprobatur.
eam tantum q u s oritar ex origine. Idco neque a
3. Jam ipsius Pbotii eevo Ratramnaa Corbeieosis
F i l i o Patrem, nequo a Spiritu F i l i u m (nisi aecun(1. , c. 1, p. 229, ed. MIONE) ita arguebat: c Lcgidum humanitatemjmitti traduntdivinaEloquia(42).
tia : qui a Patre procedit, et audiro n o n vultis d i Revera [151] cum miseiones i n divinia non aint
centem F i l i u r o : Quem ego miltam vobis Palre.
eecundum imperium, neque secundum conailium,
Dicite quemadmodura mittatar a Filio ; h o c nameed aecundum originem intelligendic, theologi
qae dicere F i l i u m n o n negatis, ei tamen Evangeexinde colligunt divinam peraonam, quoe mittitur
lium legilie ant Evangelio ei creditie. Aui ergo misab alia,ab ea certe habere originem, et cum a Filio
sionem hanc confitemini processionem, aut, quod
aanctue Spiritus nobis communicari ac mittl dicaeet i m p i u m , obsequium, et eritis, qaod abeit, cum
lur (Joan. xv, 26 ; x v i , 7 ; xx, 22), inde dcducunt
Ario, q u i minorem dogmate perverso S p i r i l u m ean- bujus ab illo procesaionem. Hinc Augustinua (De
ctum asserebat Filio... Tgiturcum dicat Filiu8,misTrin. iv, 10), quem ctiam adducit jEneaa Parisienaie
eurum ae esse Spiritum veritatis qui [150] a Patre
(c. Gr5C. c. 40 ; M I G N E , Patrol. t. C X X i , p. 708) :
procedit, profecto fatetur quod a se dicat eum proPater, inquil, cum extemporoa quoquam cognocedere, dum confirmat eum se mtttere. Fortaeaie
scitur, O H dicilur missus. NOQ eaim babet de quo ait
quaestionem facit, quodnon eimpliciter dixerit S a l aut ex quo procedat; et Hugo Rothomagenais
vator : Quem ego mittam vobis, sed addiderit : (Contra hzrel. 1. i , c. 2 Bibl. PP. max. Lugd.
Palre. Hoc Ariani movereprimi, gradum facere v o t. X X I i , p. 1341) : Pater a aullo e s t ; aic nec mialentea i n Divinilate. Sed Evangelii veritae consab8U9 est; quia vero ex Patre estFiliuset ex utroque
stantialem totius Triaitatis ostendit
anitatem.
Spiritus, beno uterquo miltit potuit, a quo exsietit
Procedit Spiritue eanctua a Patre, quia de illiue
Sagaciter quoquehoc argumcnto utitur Hugo Etheaubatantia manat. Miltit quoque Filius S p i r i l u m
rianus (1. c , 1. i , c. 10, 14, p. 1204, 1208).
verilatie a Patre, quia Spiritue sanctus ut a Filio
4. Sed recilendum hic non est, quid ad enervanprocedat,ipso natua eat ex Patre,et aicut accepit de
dum hoc arguraentum alibi Pbotius slatuat. ConP a l r e Filiaa nascendo aubstantiam, aic itidem ae- tendil enim (Amphiloch. q. 188, ed. Mai Vett. Scr.
c e p i t Palrr, ut Spiritum veritatia mitleret a nova Collect. I, n , p. 180), quamlibet trium persoprocedendo. Alioquia cum dicit : Qui a Patre
narum ab atia m i t l i , imo ipeum Patrem a Filio et
p r o c c d i t , Q o n negataae procodere, quoniam missio
Spiritu aancto missum dici IaaiflB X L V I H , 16, verbie
Filii processio est Spiritus sancti; ut mittat Spiritum
iliia : Ei nunc Dominus (Deus) misit me et Spiritus
veritati n o n lanquam minorem, jubendo ipse
ejus. Quod r u r s u m i n a l i a quaeatione tangit(Galland.
m a j o r exaiatcndo, acd miseionis verbo monstratur,
Bibl. PP. , 742, 743) do Joan. x i v , 10, agens,
q u i a sicut proccdit Spiritus veritatis a Patre,
ubi Chryaostomuro [152] inducit ex allatia prophe*
e t i a m procedit a Filio. Gonsona tradil Bcccus
t verbis concludentem : ' *
( i n Camateri Animadv. c. 4. G. 0. II, 297, 298) :
.
Quod enim (Sp. aanct.) a Patre et Filio miltitur,
Reepicit certead homiliam d e S p i r i t u sancto,cujas
c u m a neutro ad modum servi (), proreus
partcm i n Bibliolheca, cod. 277, p. 842, ed. vet.
naturaliter velati ex eesentia ulriueque exsistit.
recitaverat. 8cd i n primis Isaia? verba, qum saepa
E t Georgiua Trapezuotius (De una cath. Eccl. c. 3, cum aliie c. L X I , 1, conjunguntur (de quibna aliler
G. . I, 510, 541): lade proccditSpiritua eanctus
atatuit Pbotius, u l infra videre est), rem non prov n d e et m i t t i t a r ; ex Palre igitur el Filio procedit. j) bant. Ut de recenlioribus taceamus, qui ea aacri24am qui temporarias in Dco el divinia persoaie
bunt ipsi prophetoe (43),a Patribua communitar l r i r

(41) Georgiue Trapezunt. De una calh. EccL c. 3 ... '

^
<G. 0. I, 540) illud urget, Spiritum bic dici Spi/ ^
ritam
Veritatis, Ventatem vero esse F i l i u m
{Joan. xiv, 6), jamque id a Cyrillo Alex. ad rem , '
pnBsentem egregie referri, dum ecribit :

, ' ,
. (Cyrilli ep. ad

Neslor. apud Beccum, epigr. 1 ; G. 0. 11, 525).

Cf. Ralramo. Gorbei. 1. i , p. 230, c d . MIONE,
Coostaat. Meliten. oral. 1, c. 13 (G. 0 . 1 1 , 6 6 6 ) ;
Manuel Chryeob. De proc. Spirit. sancti c. 5
(Ib. p. 1086).
(42)
, *
*
,

, : , , \ . P r e c l a r e do hia

quoquo d i s p u t a t Georg. Meiocb. Contra Manuel.

Cretens. c. 9. (G. 0. II, 990 seq.) Misaione
m i t t e n t i a o ? t e n d i d o c e t i D t e r a l i o e Greg.Naz. o r a t . 3 7

p . 596, 608, ed. B i l l .

(43[ Cornel. a Lapide i n h . 1. : Sunt verba
non Cyrr. aed Isaiaa, qui m i a s u a eet tanquam propheta et praeco a Deo et Spirilu Dei a d haec vaticlnandum. Gf. Knobel in . I. Iaa., p. 336.

449

PATRIARCHJE

buuntur Filio, et quidem spectato uteatbomo (44*,

nec diasidet homilie illius auotor, ut Petavius (De
Trin. 1. v m , c. 1, 14) ostendit, licel loquentem
pereonam Grealorcm coeli et terrae appellaverit.
Hinc et posteriorcs schismatis patroni non ex persona Pa!ris,sed ex F i l i i persona verba illa prolata
volunt; sed non tanquam bominis, verum tanquam
Dei (45). Sed non opus eat his diutius immorari ;
dabimus D. Thoma? diaputationem rei illuatrand
uciveraim opportunam. Postquam (Summa, 1, q.
43, a. 8) [153] Iria protulit argumenta, quae probare
videntur, divinam pereonam mitti DOQ posse nisi
ab ea a qua tcrnaliter procedit, hiaque opposuit,
quod Isaioe XLVIII, 16, Filiua dicatur miasua a S p i ritu sancto, hajc docet : <( Respondeo dicendum,
qood circa boc inveniuntur aliqui divereimode locuti esse. Secundum quoadamenim peraona divina
non mittitur,nisi ab eo, a quo est slernalitcr ; et
secundum hoc, cum dicitur Filius Dei missus a
Spiritu eancto, referendum eat boc ad humanam naturam,8ecundum quam miseus eatad praedicamlum
a Spiritu aancto. Augustinus autem dicit (De Trin.
n , 5), quod Filius mittitur el a ae et a Spiritu
sancto, et Spiritus aanctus etiam mittilur el a ae
et a F i l i o , utsic mitti in divinianon cooveniat cuilibel persona3,sed solum personaeab alio exeistenti,
mitlerc autcm convoniatcuilibetpersonae. Ulrumque
autem habet aliquo modo veritatem, quia cum d i citur aliqua peraona m i l t i , designatur et ipsa persona ab alio exsistens, et effectua visibilia a u t i n v i aibilis, secundum quem missio divinoe persona? attenditur. Si igitur mittens de&ignetur ut principium
personx quae miltitur, aic non quaelibet peraona
mittit, sed eolum illa cui convenit csso principium
alicujus personae. Et aic mittitur Filius tanlum a
Patre, Spirilus sanctua autem a Paire et Filio. Si
vero persona mittens intelligatur ease piincipium
effectus secundum quem altenditur raiaaio, sic tota
Trinitas mittit personam miasam. Cum bia connectenda auat, quae Thomas (1. c . , a . 2) respoudet
ad illud argumentum : Misaio processionom i m portat; sed processio divinarum pcrsonarum est
eeterna; ergo et missio. A i i enim : Ad tertium
(44) Vidc Basil. I. m , C. Eunom., ad quem provocat Beccua (G. 0. II, 638); Ambros. De Spirit.
suncl. 1. i i i , . 1; Atban. orat. 1 c. Arian., cujua
doctrinae innititur Georg. Metochita, Contra Manuel
Cret. (c. 3 ; G. . II, 966-'. 70) ostendens Chriatum
u l Deum minime a Spiritu missum dici. Omnium
loco audiatur Anselmua, De process. Spiril. sanct.
Siautem dicunt,quia Spirituasanctuemittit etiam
F i l i u m , sicut idem* ipso dicit per prophetam : Et
nunc Dominus, etc..., hoc secundura hominera,
uem gerebat, intelligendum cst, quia Patria ot
piritua sancti una volunta(c ct diapoaitione mundum redempturus mundo apparuit. In hia quee
Hugo Eiherianua (I. i , c. 18, p. 12. 13e.)hac de re
babet, lectio corrupta videtur; nequc tamen ex
aua eententia ipee loquitur, ut incisum illud patefaoit : u l quidam aulumant.
(45) Ita inter alioa Theophanee Procopowfcz,
Tract. de proc. Spirit. sancti> Gotbae 1772, c. 6,
133,134 p. 167 aeq. Eodem textu Chryeoslomo

GP.

dicendum, quod miaaio non eolum importat processionem a principio, eed dcterminal procesaionis
terminum temporalem. Uode miaaioEolum est temporalis, vel raissio includit processioncm ffiternam
ei aliquid addit, scil. teraporalem effectum. H a b i tudoenim divine per8ona3ad suumprincipium non
est nisi ab aeterno. Unde gemina dicitur processio,
ffilerna ecil. [154] ct temporalis, non propter boo,
quod habitudo ad principium geminetur; sed gerainalio est ex parte termini lemporalia et p r i a c i pii aeleroi. Duplicem aecernit Thomaa i n m i a aione habitudinem : 1) babitudinem misai ad mittentem; II) ad terminum,ad quem mittilur. ( I b i d . a .
1.) Quilibet porro miaaua habitudinem babel ad
euiu quo, et babiludiuem ad eum ad quem m i t t i t u r . Prior poteat ease triplex : v c l s e c u Q dum imperium sicut dorainue mittit servum ; vel
sccundum con$ilium,\ilB\ coneiliarius mittere dicat u r regem ad dcballandura; vel eecuDdum originem,
ut si dicatur, quod floa omittatur ab arbore. > J a m
vero in divinis neque secundum imperium, neque
eccundum consilium miaaio locum habere potest;
relinquilur solum missio secundum originom Unde
licet spectato termino ad quem et effectu missionia
tota Trinitas dicatur mittere : tamen relatio mUn
ad mittentem ab origine dependet, et ea omnia argumenta immola pereistunt, quibus ex miesione
procesdio Spiritus sancti a Filio conlirmatur.
5. Eo vel magis, quod et Graeci Patree ex mis8ion6 qua Filiue mitlit S p i r i t u m , b u n c e x illo eese
inferunt (46), et miseio haec ut propria et personalis cum eflectibue personis duntaxat convenientibus ubique ferc describitur, cunc sterna processione communiter conjungitur, adeo ut e t h i n c i n ea
prorsus fundata appareat. S i Filius, ait Hogo
Etherianua (lib. m , c. 13, p. 1249), caillens et
missns, causa et ex causa eet, nihil inopinabile
scijuatur, quod Spiritum emittit sicut mittit. Nam
ai homosecundum naturam etex propria voluntate
corpulentum suum Bpiritum reapirat et inspirat :
multo magis Dei Filius Spiritum suum mittit et
[155] emiltii squaliter Patri, perfecte ac eodem
modo ipsum complecieae absque diminutionc (47).
ascripto Andronicus Gamalerus, c. 11 (G. 0. II,
316,317; et Marcue Epbeaiua (Syllog. cap. 10;
cod. Mon.27, f. 200, 201) pro re sua utuntur.
(46) Id. exGhrye. hom. 39 in Joan. oalendit Beesarion ep. ad Alex. Lascar. c. 7. (Hard. Conc. I X ,
p. 1066) ; idem oalendit Athan. textue c. A r i a n . I,
n. 5, quem Jo. Pluaiad. pro conc. Flor. A p o l . (G. 0.
I, 628, 629) aliique multi exbibent, de quoiorra ad
cap. 41 Potii agetur.
(47) Hiec comparatio et Palribua familiaris eai.
Ex Graicie audialur Gyrillus Expos. in Joan. xiv,
16, quem citant Beccue (orat., de un, c. 28, epigr.
1 et 4, 0. 0. I, 140; II, 529, 530, 560). Greg. C p l .
(ad imp. Trapez. c. 2 0 ; ib. I, 466, 467) et Andreaa
Rhod. sess, 6 1. Flor. (Hard. 1. c. p. 72, 7 3 ) :
;
, , ' 6 ...

D E S . S P I R . M Y S T A G O G I A . IADVERSIONES.

421

422

Ex quo palet ilerum, quod Filius Spirilus sancti

quaedam cauaa exsistat oaluraliter, ut ipae Pater.
Huc et illud facit, quod Patree, ac praeaerlim Gregoriue Naz. loco recensentis pereonarum characteribus voce utuntur,
et quod ( 4) ex Thoma audivimue, ad missionoai
duo omaino pertinere, tum exteraaro eificientiam,
tum aelernam processionem, manifeste ex eorumdem doctriaa eruilur. Qua de re cf. Petav. De
Trin. v n i , l , 7 s e q .
6. Lalini ergo tum ex Bibliia l u m ex ecclesiastica traditione, q a , ut scite monet Nicephorua
Bleoimida (orat. 1, De proc. Spirit. suncti, c. 3 ;
G. 0. 1, p. 2, 3), per se deberet sufficere, illud
acutum et ioevitabile telum repellunt. Verura
ex traditiooe pugnat et Photius, atquc cap. 5 ma-
gno verborum [156] strepitu adversariorum doctrioam exagitat ,ut novam, inauditara, synodisct

Palribus plaae contrariam. A l q u i rea exploraliaaima eat, aexcenla i n Graecorum Palrum scriptis reperiri teatimonia (48), quibus procesaio Spiritua
eaocli eliam ex Filio stabilitur. Ejuamodi teetimonia plurima, etai omnia, tamen quod raajorem partem genuina jam ex Alhanasio, Gregorio
Naziaozeno et Didymo Ratramnua (1. u , c. 3, 5 ;
]. i n , c. 6), ex Athanaaio, Cyrillo, Didymo, Proclo
/Eneaa Parisieoaia (lib. Adv. Qraec. c. 1-19, 2 9 34, 75), ipsiua Pbotii temporibus collegerunt; multo
locupletiora deinde posteriore tbeologi i n medium
protulere. Incredibile eat Photiumnon noviasenec
legiaee eos Patrura auorum textua, quibua S p i r i tua aanclua modo (49),

6 , '
,

'
, (6r. 0. II,

. Ex Latmia audiatur Augusliaus pariter

de Joan. xx, 22 agens De Trin. iv, 2 0 : Neque
eoim flatua ille corporeus... substantia Spiritus S.
fuit, seddemonelratio percoagruam eignilicationem,
non tantum a Patre, sed et a Filio procedere S p i r i tum saactum. Etrursum contraMuxim. m , 14 : *< Si
noo procederet el dc ipso, non dicerel discipulia :
AccipiteSpiritum
sanctum eumque inaulflaado daret, ut a se quoque procedere aigniilcaret, aperte
ostenderet flando, quod inspirando dubat occulte.
P r i o r e m Auguatini textum Graece citat Gregorius
C p l . (I. c. 220, p. 467), alterum illuetrat Ratramnua
(1. i i i , c. 4, p. 291, ed. MIGNE). Gf. et Aaaelra. H a -

[157] modo vel (50),

^ ' ( 5 l ) d i c i t u r , ,
, , , etc. (52), io q u i -

bua variis sub imaginibus (53) [158] Spiritua aaocti

536, 672). Cf. Cyrill. in Joan. xv, 2 7 ; Adv. Nesl.

iv, 3 ; Trin. dial. 2, l . V , p. 423. lllud satia uotum
formula illa bac re jam Origeaem
uti, et ex Laliaia Tertullianum, G. Prox. c. 4.
(50) C y r i l l . Joel :

'
, '
. Hoc teatimonio

utuotur llugo Ethcr. I. m , c. 21, p. 1259; Beccus,

orat. 1, De unit. Ecct. c. 28 ; et epigr. 1 (G. 0.1,138;
, 525), Bcssarion [Orat. dogm. c. 7 ; Hard. I X , 357),
Jos. Methoo. Apol. (ibid. p. 571), Leo Allatius (Enchir. c. '), . '. Finrf. syn. Eph. o. 40, p. 193;
c. 57. p. 372) aliique. Item. Gyrillua expoe. a n a -

v e l b e r g . ep. Dialog. l i b . n , c. 15. (Spicileg. D'Ac h e r y , l . 1 , p. 181, 182, ed. Paris. 1723).
them. IX : "
,
(48) J . G. Walcb. Histor. controvers. de prcc. Spi ,
rit. sancli, Ienoe, 1751, cap. 1, p. 3 : Antiquiorea
^
C h r i s t i a a o r u m G r s c o r u m doctorca processioncm
' . Cf.Allat.
S p i r i t u s taocli non solum a Patre, verura eliam
Vind, tyn. Eph. . 79, 80, 371 aeq. Tkes. l i b . n :
a F i l i o , credidiase, quae in illorum scriptis habentur
( .) t e s t i m o n i a baud obscure comprobant. Equidem
' .Gf. Nicepb. B l e m .
m i n u s negandum eeteos non semper dialinctc aatis
G. 0. I, 1 3 ; Beccua, ibid. , 52o; Allat. op. cit.
a c perspicue de hac re exposuisae, cum illa c. 42, p. 208.
d u m i a disputalioncm vocata esaet; exetant tamen
(51) Epiphan. hfflr. 74, . 7 : '
effata, ex quibua non siac cauea colligitur, quod
' , *
8 p i r i t u m sanctum pariter ac a Palro procedere a
. Eadem expressio Ancorato (. 8, 9, 69F i l i o profesai sint. Quod deinde pluribua A t h a 71, 77) ^aoepiua occurrit. Cyrill. ep. ad Pallad.
n a s i i , Epiphanii, Gregorii Nyseeni, Gyrilli aliorumq u e dictia probat. Etiam Montacutiua ad Photii - . ,
e p i s t . 2, p. 62-64 quaedam bujue generis dicta ' *
p r o t u l i t . fn bis colligendia, exponendis ac vindi" ,
car.dis egregie laborarunt: Jo. Beccus in Epigra, , '
phis (i. . II, p. 522-641); Beaaarioo (apud Arcud.
. Quo teatimooio u t u a o p u s c . tbeol. aurea. Romae 1630 ot 1670, p. 98 aeq.),
tur Huf?o Etberiaaus, 1. m , c. 21, p. 1259; NicePetaviaa (De Trin. 1. v n , o. 3 seq.), Stepb. De
phor. Blemmida, orat. 1, o. 5. (G. 0. I, p. 4-6),
A l t i m u r a a . ; Le Quien (Panoplia c. schisma Grxcor.
J . Beccus (Epigr. 1, G. 0. II, 526, 543), AllaUus
p . 239 aeq.), Card. Maiue (Spicil. Rom. Pivcf. t. VI
(Enchirid. c. '. Vindic. syn. Euhes. p. 209).
/iova PP. Biblioth. I, p. 47 eeq.) et Pitzipioa {VE*
(52) .Equipollere has et eimiles formulaa late deglise orienlale, t. I, chap. 11, 2, Rome 1855).
monstrant Niceph. Blem. (1. c c. 8 seq. G. 0. I,
p. 8 21), Becrua (G. 0. i , 98 aeq. 148), Coo(49) Baail. De Spirit. sancio ad Amphil. :
ataatia. Meliteniota (orat. 1, c. 18; G. 0. II, 675
, ,
soq), Georg. Trapezuot. (ad Joan. Gubocles. Iib. i ,
' ; (G. 0. II, 665.) ib. c. 18, n. 47 :
478 seq.), Leo Allatius (Contra Hotting. p. 325 aeq.
"
Enchir. c. '. . '. aeq. c. '. . v ^ . seq.), Peta*

viua (De Trin. I. v m , c. 4).
. Gf. ep. 52, n . 4.
(53) De hia vide Petav. (I. c. c. 5. . 6 seq. et
Greg. Nax. Carm. ed. B i l l . II, p. 68 :
c. 6), Allat. (Ench. . ' et " ) . Ut pauca qaedam
*
commemoremus, buo illud spectat, quod Gregoriaa
(G. 0. II, 418, 535).
Naz. Patrem , F i h a m . Spirilaax
CyrilJ. 1. , ad Hcrm. : "

423

P A T R I A R C H i E C P .

424

prooeesio Patri et Filio perspicuft aseeritur. Imo , dogmatica oratione c. 6 comprobavil (Hard. I X .
356 seq. 348 seq).. Neque prudena quiaquam hodie
iiadem plane verbis utunlur Patres ad exprimeadam
affirmare audcbit vel Macedoniano3, vel Latinos
exaisteotiam F i l i i ex Palre, quibus Spirilum ex Fiiio
Graecorum Patrum codices, quotquot cjusmodi q u i d
exsislentiam habcre declarant (54); quod si in enarcontinenl (non aecunda interpolatoris, sed p r i m a
randa processione Spirilua ex Filio divereia interomoioo manu, abaque ulla fraudia suapicione i d
dum utuotur formulis ab iis quae relate ad Patrem
pra? ae ferentea), quorum codicum plurea exalaot
adbibeatur, id ideo fit, quia non aolum peraonarum
adbuc Pboiiiffivo paulo antiquiores, auum favodiscrimen expresaum, verum etiam Palrie praerorem corrupisse; quam accusationem (quod ad Graegativam aervatam volunt, qua eat coa libroa attinci) conniaimultia poat achisma exor, unde Filius commuoicatam habet, u l i
tum ssculia, ex anguetiia i a quaa Flor. potiaeieasentiam, i l a et virtutem spiratricem. Neque
mutn concilio Graeci theologi redacti sunl, protenaam
etiam praepoailiones et bac in re eorum usu
pronum jam fuit catholicia confutare (56); q u i n essentialer diflferunt (55); imo 1159] phraaes
imo ejusmodi convicium auctorca ipsoa, falaato , ,
r i s artia peritiasimos, [160] retorquere jure suo po yel omaiao aequipollent, ut late post alios cardinalis Besearioa i a tueruat (57). J a m vero Photiua, qai Grcoram P a sanctum vocat Chrysostomus vcro in
paal. x c m Patrem . F i l i u m , S p i r i tum (G. . II, 302); item Naz. Patrem d i cit , Filium , Spiritum , dum C y r i l lua trca personaa , , nominat, et alibi
F i l i u m , Spiritum . G. . II, 608.) Ejuamodi trium personarum nomina rursum ,
, (cf. Nicepb. Blem. G. 0. I, p. 1820. Hug. Ktbcr. I. i , c. 4, p. 1201); insuper Filius
dicitur m a n u 9 , Sp. aancl. digitua (Niccpb. Blem,
1. c. p. 17, 18). Scd nihil illustriue ea deacripttone,
quam Gregor. Nyeaeo, Serm. de Spirit. sanct. adv.
A r . ct Sabell. a. Maced. profert (Mai. Nova Bibl.
PP. I, p . 20 ;Nicepb. Blem. 1. c. p. 5 6 ; Beccua,
epigr. I, G. 0. II, 537; Georg. Meloch. ib. p. 935
seq.j, dum illos, qui ataluebanl,
eaae signum iraminutionis alicujua aut
immulationis aecundum naturam, aggreditur.
(54) Id dcmooatraol Boccua (G. . I, 9S, 148; II,
539 aeq. 627 aeq, epigr. 13), Nicepb. Blem. (ib. J,
p. 8 21), Gonstantin. Meliteniota (ib. II, 675 seq.),
Georg. Metochita (ib. 925 aeq.), Gcorg. Trupezunl,
ad J . Gubocl, (ib. I, 478 seq.), Allatins (c. Hotting.
p. 325 seq. Vxnd. syn. Eph. c. 48, 59, p. 239 scq.
382 aeq. Enchir. c. ct '), Petav. de Trin. vn, 4.
(55) Id Basiliua de Spirit. sancf. c. 5 ex professo
propugnat et probat; idque pro hac re uberius exponunt J . Beccua, De unn Eccl. c. 20 aeq. 24 ; orat. 2,
de injusta depoa. c. 15; 1. i , ad Theod. Sugd. c. 9
(G. . I, 113, 123 aeq. II, OOscq. 110 scq.); Gcorg.
Metoch. C. Maxim. Plan. (G. 0. II, 944 seq.); Gcorg.
Trapezunt. Deuna Eccl. c. 2 ; De proc. Spirit. sanct.
ad J . Gubocl. c. 2 (ib. 1,538 ecq. 471 acq 493 seq.);
Grcgor. C p l . ad imp. Trapez. c. 5 (ib. 420 seq. 461);
Gregoriua Protosyncellua Apoi.c. Marc. Ephes. (Hard,
Conc. IX, p. 623-026) ; Joaeph. Methon. (ib. ]
.586); Bessarion (Orat. dogm. c. 5, ib. p. 352 aeq.);
icron. Donati [De process. Spiril. sanct. ad Loonem X , lib. m , c. 9); Leo Allatius,( [Enchir. cap. '.
. ' aeq. Vindic. syn. Eph. c. 59, p. 382 aeq.);
Petavius, De Trin. 1. vn, c. 17, o. 2 eeq. Schiematici interdum concedcbant esae Spiritum
aed id dicere proccaaionem et ajquivalere
inficiabantup. Hinc Hugo Etberianue
l . n , c. 9, p. 1222): At vero Latinua ei quidem
qui aaserit Spiritum exsiatentiam haberc ex Filio
ut ex Patre, coneentit; dicentem autem : Ex Patre
per Filium, et non subintelligetilem ex Filio aspernatur. Cf. cum his quae Florentiae diaputala sunt
(apud Hard. IX, p. 377, seq.).
(56) Vide Niceph. Blem. orat. 1, c. 4 (G. 0. I,
i. 3, 4), Beaaarionem, Gregorium Scholarium, ac
oaepb. Methonensem (apud Hard. I X , p. 313, 449,
567 a e q . ) ; Leonem A l l a t i u m , Vindic synod. Ephes.
o. 50, p. 274 eeq. o. 59, p. 398 seq.

(57) Huc pertiaet celeberrimue Gregorii Nyseeai

locue eerm. de Orat. Domiaica III, c. ., editus
completeab Ang. Maio (Nova PP. Bibl. Romae 1847,
t. 1, p. 52, 53,) de quo doctissimua edilor propria
dis8ertatione (p. 40 51) late egiu Censuit quidem
Petavius [De Trin. v n , c. 3 ; 11-13) illia
verbia :
, qui-

bua texlua Roai , 9, adjungitur, illud fuisse

poateriua additum;sed interoa, quibus utitur,argnmenta non adeo decretoria sunt, ut extcraia, qus
pro illa lectione atant, qua?que Petavius nondura
perapecta h a b u i l saltem omnia refragari vel debeamus vct etiam posaimua; imo facile illa ipsiua a r gumcotaaolvuntur. Bene Gregoriue secernit; ex Patre ease Spiritum, d i serte el expresse in Bibliia legitur; ex Filio vero
esse, noo dicitur , sed coacluditur, deducitur ex iis quas explicite dicuntur, praesertim ex
Rom. , 9 ; ut ex aliis, ubi Spintus vocatur
, id etiam alii Patrea dcducunt,
quod postea dcmonstrabitur. Uabemus autem judicium avnodi onno 1280 a J . Becco etoclo metropolilis ceiebrataj (Allat. G. 0. I, p. 366-374. Cf. De
vonsens. 1. III, c. 1, . 5, . 893-897), ubi p u blicia tabulia manifestatum fult Eacammatiamenura
referendarium ex hujua operia codice aotiquiaaimo
(qucm ouoc Rom.-E exatare omnia auadent) i l l u d
erasissc idque ipeum poateaeisae coofeaaura. Godex
alter anteachisma conecriplua pariter i l l u d pra?se fert, ac reccntiorea potiaaimum sunt, qui eo ca
renl. Locum deinde cum bac praepositione plarefr
cordati scriptorea proferunl earaque lectiooem a l i i ex profeaso dcfendunt. Cf. Hug. Ether. (I. n , c. 19^.
p. 1231); Beccum, De injusta deposit. orat. 2, c. 22^
Camat. Animadv. c. 22, epigr. 1, ad T b e o d .
Sugd. 1. i i i , 5 De un. Eccl. c. 28; De proc. SpiriU
c. 1, o. 4. (G. 0. II, p. 74, 333, 523, 141 ; I, 143
230); Georg. Metocb. (ib. II, 944, 953,1045); Isaiaai
Cyprium (ib. I, 398); Manuel. Calec. (I. n , p. 401,
ed. cit.); Jos. Methon. (Hard. IX, 571); A l l a t .
(Vind. Syn. Eph. c. 41, p. 205; Euchir. c. '), deiade
card. Maium I. c. et opuaculum :
Confutazionedi
Anlimo patriarca scismatico, Roma 1854, p. 47.
Accedit alius mioua illuetris locua B a s i l i i 1. i u
C. Eunom. . 1 seq., de quo diu disputalum fuit i n
coac. Flor. eeaa. 19-22. (Hard. IX, 220, 225 seq.
241 aeq. 255 aeq. 264 seq. 328 seq.). Leotionem
Latinorum Jam Hugo Etber. (1. m , c. 13, p. 1249)
relulit ejueque adveraariue Nicetaa Tbessaloaicea*
eie agnovit (Gf. Beaaar. ep. ad. Alex. L a a c . . 1;
Allat. Enchir. cap. '). Si dex vetuatate c o d i c u m j a dicium flat, malo Garneriua textum, qualem P b o *
tiani propugoaat, recepisse dicendua e s t ; neqoo
atteadit ad tot argumenta t u m . interaa turo e x l e r o a ,

425

DB S. SPIR. MYSTAGOGIA. A N I M A D V B R S I O N E S .

t r u m opera, quaecunque sibi comparare [161] pote- . negaaae, aolam ea aaseroiase syaodoa, q u oootra
rat, oooturna diurnaque veraarat maou, ea omaia
suorum temporom hsareaea oeceseario erant alatuenaatute dia8imulavit,qua3 adfereariorum causae in iia
da,hinc uberiores dogmatum expositiones poeteriofavebant, ac eilentio preaait omaino, nonnulla for- rea 8ynodospromulgaeee(58), Patrealn bisconoiliia
Usse minua diaerta testimonia euum i n eeaanm
primaa partea obtinentea,ut AlexandrinumCyrillam
(59),illud dogma Latinorum aperte tradidiseejEphetrabi poaae exiatimaoa, alia clariora, ut infra quoad
ainum [165] concilium epecialiter aooum Gyrilll
Latiooa doctorea videbimus, velutl theologica
aaathemalismum approbaaae (p. 356), quiotam et
deatituta parvipeodeoa, magnopere vero in L a sextam eynodum solemniter eos Patres atque Eccletinorum coafldeaa ignorantia ao peauria virorum
sisB doctorea proclamaaae, qui proceaeionie Spiritue
Graecia litteria imbutorura, minime vero ea plaoa
igooraoe. Pbotii i n bac ooatroverala fidem non bo- aancti etiara ex Filio propugnatores exatiterant
(p. 360) ; i n aeptima synodo aeraiae reclamante
nam ridit et caatigavit aedulua operom ejuadem
Taraaii epistolam ad Orientalea fuisaelectam etapacrutator, Joan. Beccua (1. m , ad Theod. Sugd.
probatam (act. 3), in qaa '
c. 12 ; G . 0. II, p. 147, 148).
Splritua sanctua procedere dicitur (60), eamque
[162] 7. Cieterum vidit aoute Photius se faciliua
nullatenua fuieae culpatam (p. 368, 369). Prsterea
in auoe placito Orieotalee confirraalurum.ai adveret illud maximi raomenti est,quod i n coaoertatiooe
aariorum eeoteatiam veluliab eccleaiaaiica tradicum Macedooiaaiset Eunomiaaia nunquam a P a t r i tione aberraatem, quinlmo ab ea proraus coodembus ncgatum fult, Spiritum eanctam esee per F i l i u m
natam tradaceret. Sed quid tandem affert ut hoo
?el ex F i l i o , quod i l l i fuadameoti loco ponebant;
obtineat ? N i l aliud babet, niai conciliiCpltani I, deaed negatum fuit eum esse creatum, eaae ex solo
Gnitionem a aubaequeatibua quinque ayoodie r u r Filio, et simul ex P a t r e ; ea sane G r e c i docto8 o m conQrmatam, ab omoibus Patribue propugnares argumeula protulerunt, quae prius admittuot,
tan?, i b i q u e i l l u d qui ex Palre procedit aensu exclupoaleriua repellunt. Ita v. gr. Basiliua, 1. n , c. E u aivo exponit. Hoc Photii caput fusiua refellit epiatola
nom. interrogat; (Eunomius)
Simooie Cpltaoi ad Joanncm Nomophylacem (apud
;

AUatiuoi cootra Hotling. c. 18, p. 334-382), licet

DOQ sine apocrypboruin documentorura uau, attamen i n pluribus, ac preaertim in adductia Patrum
teatimoniia, oon proraua ioaoiter. Merito illud u r get, n u l l a m e y a o d u m proceaelonem Spiritua ex Filio

Illud duntaxat vituperat, quod Patrem excludat, et

adversarium ex eo refutat, quod
(61). A c
diceret: Per te [164] eet

disae: Si quid secundum Scripturaa sacraa auperaddere vellent, quod hsreticoa expugnaret et flaem
credeotium roboraret; nec dici posse, eolam i a
Bibliis contenta esae recipienda, cum tali pacto
cum Arianis essel rejiciendum, imo
fere tota Gplitana contra Macedonianos definitio; ei
vero dicalur, hanc virtualiter in Scripturia contineri,eliam Lalinos ostendere, auum dogma quoad
rem et aenaurn et virtute intelligentiae ibi inven i r i . Eodem fere modo loquilur Anselm. Havelberg.
(Dial. n , 2 0 , 2 2 , p. 185, 186,187, edit. Paris. 1723).
Cf. praeterea S. Thom. (. 1, q. 36 , a. 2 a d 2 ) ;
Beccum (De una Eccl. c. 46, G. 0. I, 170-172);
Georg. Metoch. c. Man. Crel. c. 26, 27 ; ibid. I I ;
p. 1060-1065); Manue). Caleo. (1, iv, C. Grxc.
p. 449, 450, ed. c i t . ) ; Greg. C p l . (ad i m p . Trapex.
G. 0, I, 422 aeq.); Petav. De Trin. v n , c. 2.
(59) De C y r i l l i Qde lato dieputat Leo Allaliua
quae i n c i p i t : " |
opcre inscripto: Vindicise synodi Ejhesinx. R o m e
, propoailionem expunxent (. 848, ed. 1601),
1661, cap. 17 seq. p. 65 aeq. Ree adeo manifeata
q u a m Beccua(G. . I, 139; II, 313, 314, 334, 527),
eat, ut et nonnulli achismatici eum hao q u a M a n u e l Galecaa, Jos. Metbon. (Hard. IX, 574) et
stione cu m Auguatiao sensisse et coocedaat (ib. c. 74,
e d i t i o Saviliana omaiao concordanter legerunt.
p. 608 aeq.)
V e r b a a u o t : 6 *
(60) Eodem Tarasii teetimonio utuatur illndqae

expoauot: Nicepborue Blemmida, orat. 1, . 24-26
. A l i b i , ut orat. 1, propbyl. (G. 0. II, 528), (G. 0. I, 31-38): J . Beccus orat. 2, de injaata del e g i t u r : . De hoc testimoposit. c. 2 6 ; 1. i , ad Tbeod. Sugd. c. 8, epigr. 1.
n i o of. PetaYium, De Trin. VII, 3, 19. A l i a corIb. II, 81, 109,538); Couataot. Meliteaiota, orat. 1.
m p t i o n i a exempla eoumerat Beccua in altera ora(Ib. II, 695, 696), Georg. Metochita, C. Maxim.
t i o n e de aua depoaitione injaala, c. 23 (G. 0. II,
Planud. (ib. p. 924 eeq.); Manuel Calecas (1. i , p.386;
p . 7 3 , 74) ac late de hia aliisque agit Cooataatiu.
1. iv, p. 442, ed. cit.); Aadreaa Rbod. aeaa. v n ,
M e l i t e o i o t a orat. 2 , c . 20 28(G. 0. II, 823 854),
Flor. (Hard. IX. 100); Beaaarioa (ibid. p. 349);
fe. 31 seq. (ib. p. 864 eeq.).
Joeeph Methoa. (ibid. p. 574]; Georgiua Protoayo(58) Ratramoue, 1. n , c. 2 (p. 245, 246, ed. M i - cellus (ibid. p. 623); Leos Allaiiua (Contra Hotting.
o. 20, p. 5 2 1 ; Vxndic. Syn. Eph. c. 48, p. 263,
o n i ) notat, Patres concilii aecundi Niceeao avmbolo
o. 77, p. 651).
^ e r o a de Spiritos eancti divinitate contra Macedo(61) Cf. de boc textu difiputantca Beooum, o r a t . l ,
xxUnoa addidisaeet ecolesiia Cbristi exemplum de-

quae Beccua, Beaaarion aliique in medium protulere. <

F r a u d e m i n BaailiicodiceGraecos i n ipso conc. Flor.
attentasse ieaiia eatJos. Methooco8ie (apud Allat.
D cons. m , 1, 5, p. 889, 892 ; Hard. IX, 567). De
hoc B a e i l i i textu conaulendi sunt Beccus, De una
Eccl.
c. 27, 59 ; De proc. Spirit. sancli. c. 1 - 3 ;
1. . o. 3 ad Theod. Sugd. et epigr.l (G. 0. I,
1 3 3 e e q . 200, 225-274 ; u , 120aeq.523) ; Georg.
M e t o c b . (ib. II, 1048 aeq.); Const.Meliten. (ib.825
* e q . } , Manuel Calecas (I. , p.395); Georg. Trapez.
a d j o a n . C u b o c l . c. 22 (G. 0. I. 516, 517); Joan.
P l o s i a d e a . pro cooc. Flor. (. . I, 629, 630;)
E e s s a r i o D . (I. c. p. 171, ed. A r c u d . Hard. IX, 1045
1 0 5 0 ) , Bellarmio. (de Cbr. II, 25); Allat. (1. c.) ;
P e t a v . ( l . c c. 3, 14 aeq.), Nalal. Alex. (L c. n. 3,
p. 5 1 3 - 5 1 5 , ed. cit.), Maiua (I. c. p. 46-48).
P r e t e r e a ipai Photioobjicitur, quod B i b l . coa. ^77
in b o m i l . de iacaroatione Chrysoatomo ascripta,
e

PATROL, G B . CIL

14

437

PATRIARCHJE

OP.

428

F i l i i operatio; eed nulla F i l i i operatio a Patre die- . l i u m , a Patre procedit, et dilectio, qna Filioe d i l i git Patrem, a Filio nihilominus prooedit. E t t a n jancta e l aliena est; proinde et Patri hancpoov
tem bieo dilectio Spiritus eanclus. Procedit ergo
convenire fatearia oportet. E l hic praecise illis verbis
Spiritaa a Patre ct Filio. Concludimua cum HugoChrisli ulitur,ex quibue et catbolici arguunt theonia Etheriaoi verbis, qui (1. n , c. 17, p. 1232) ita
logi : Omnia mea tua sunt, 6tc. Quare cum lucuPbotio respondet: Dixit Dominua: Spiritus, quia
lentiseimo Patres ipsi Graeci Latinia suffragentur:
Patre procedit; conflrmaverunl boc et sanctas aynodi
quod Photiua afferre potuisset, vix allius fuisset
Latinorumqoe omne collegiumnon solam non infimomenti. Poterat fortasee ad Tbeodorum Mopsueciatum est,aed cum omni diligentia et ex ioto corde
eteoum provocare, quem tamen i n re dogmatica
credit, et dicit conQteturque, et ex Filio procedere.
n i h i l i fere fecit, vel ad Tbeodorelum, quem bujus
Nam licet solue nominetur Paier, eubintelligitur
negationis inventorem et praeconem yocat Hago
omnino el Filiaa, eo quod abeque medio de Patre
Etherianus [ 1. i , c. 2, p. 1200 (62) ], vel apecie
non procedat, et oum nuaquam Pater dixiaae reealtem ad Joannem Damascenum, qui tamen, licat
periatur: Ego solus ernkto Spiriium ; [166] eed ne(De F . 0. I, 8, p. 141) afGrmaverit,
que prophetaram quisquam aeu alioram Patram :
aperte Spiritum
Solus Pater emittit Spiritum, aliquando protulit. At
docuit, et a Latinis verbis potiua quam
vero neque contra decreta 8S. Patrum, qai Nicaes,
re ipsa dissidere jure optimo censelur (63). QCUB
[165] cum i l a s i n l , non lemere Ratramnue (1. i , Gonstanlinopoli, Gbalcedone vel ubilibet locoram
pro Rrnoanda fide convenerunt. Idem enim, sed o/tc. 8, p. 242 seq. ed. cit.). Graecos sui temporis ita
objurgat: Gcasent igitur reprebeneorea vel male- ier dicit explanando, et interpretando, quod pie i n telligi oporteat Spiritum ex Patre procedere, aubvoli vel imperiliGhriati Eccleaiam redarguere,quod
intellectoecil. Filio, lum quia verissimum eat SpiriSpiritum eanctum confitelur a Patre et Filio prolum ex F i l i o procedere, tum quia multi a Filio
cedere. Hoc Evangelia docent, boc Apoaloli profiipsum dividebant. Eniravero aicut intelligitur F i l i i
tentur, boc propheia) non tacent... Videte, quo
eese Spiritus, cum dicilur esae Patris, i l a concitendat vestra... professio, qua dicitis Spirilum
piendua eat ex Filio procedere, cum Deus a Patre
sanctum a Patre procedere, non autem a Filio. Hoc
procedit... Verum bonus Paator eoia falaia opioionec in Lilteris divinia nec in doctoribus ecclesiastinibus coneistentia et beoe habentia dimovet et L a cia aliquando legiatis.Dixit quidem sancta synodue
tinorum S.Eccleaiam abaque synodo proaaia viribua
Cplitana... F i l i u m consubstantialem eaae Patris,
condemnat, contraque SS. eynodoa cootraqaeapo*
Spiritum quoque aanctum procedentem a Patre ;
alolics aanctitatie viroe mentitur, dum eoa eanxiase
nunquid negavit eum a Filio procedere? Vel conaffirmat, Spiritum a Patre, sed non a F i l i o procesequens eat, ut procedit a Patre, non procedat a
dere... Hic conviciator edocuiaae illoa asaerit,
Filio ? Poliua ergo agnoscite, ei Filii vultie ease Ecquod indicare orationem arbitratur,eoil.qui a Patre
clesiee et Patrum aequi doctriaam, quod dicendo
eanctum concilium Gplicollectum Spirilum sanctum solo procedit... Non idem signiPicant h d u oraiioaea : Qui Patre procedit, e t : Qui Patre solo
procedentemaPatre, quod eumet a Filio procedere
procedit, neque apud Graecoe, neque apud Lalinoa,
DOD negavit; sed tota Trinitaa, cum sit consubstanneque penes oratoree, neque peaes pbilosopboa;
tialiaet Filiua natus a Patre, Spiritue quoqueeanprofectorimari quidemoportetnon aolumdictioDem,
ctua eit charitas utriusque, non possit quis negare
verum dictionia inlentionem. Sanequae d u b i a s u n t ,
Spiritum sanctum a Filio procedere, niai negaverit
interdum per alia manifestantur el ex his q u s a l i b i
F i l i u m charitatem, qua diligit Patrem, babere.
acripta sunt. Nolhum (edit. notum) quidem videtor
Quod quia vesanum, tenendum omnino etfldeliter
Latinie qui Patresolo, DOtbum vero G r s c i e qui
profitendum, quia Pater d i l i g i l Filium et Filius d i Patre et Filio, eo quod neutrum i n Evangeliia scril i g i i Patrem, et haec dilectio, qua Patcr diligil F i De una Eccl. c. 9 ; De proc. Sp. S. c. 4 (G. 0. I,
74,282); Greg. Cpl. ad imp. Trapez. c. 18 (ib.
p. 460); aliosque. Similia dicil Cyrillus, 1. v i , ad
Hcrm. (Beccus, epigr. 1, G. 0. II, 540).
(62) Nonnulli vero eruditi non aina gravibus
rationibus Tbeodorctum viadicant ab ejusmodi
errore.
^ (63) Illud rejecil non alio eenau, niai

, ul Gra3cua auctor apud Niceph. Blem.,

orat. 1, p. 7 advertit. Hugo Ether. I. m , c. 21,
p. 1259: Snlusvero, inquit, Damascenua Joannes
diaaiderc a magno Cyrillo aliisque Patribua vidotur,
ei tamen ita scibit: Spiritum cx Patre dicimus ei
Spiritum Patris nominamus. Ex Fiiio autem Spiritum non dicimus, Spirilum vero Filii nominamus.
Verumtamen et Scriptura sie se habente non diacordat bic sanctua a Latina veritate; hoc adcon-

suetudinem Grecorum referendo, qaae n o n eaae

Spirituro ex Filio confitetur,etc Tbomas Aquinai.
(. 1, q. 36, a. 2 ad 3) Daroascenum Neetoriaoii
bac i n re accensuii ;eed atatim adjecit: Quamviaa
uibusdam dicatur, quod Damaac, aiout non contetur Spiritum sanctum eeae a F i l i o , \ta etiamnon
negat ex vi verborum i l l o r u m . Sed re ipaa eom
cum aliis Patribua aentire oatendunl Niceph. Blem.
(I. c, c. 23, p. 29 seq.); Beccua (G. 0. U , 66 eeq.
124): Gonstantin. Meliten. orat. l ( i d . 673 seq.
694, 695); Oeorc. TrapezunU (ad J . Cubocl. c. 1 3 ;
ib. I. 494 seq.j; Manuel Galecas. (1. m , p. 431);
Georg. Protoayncell. Avol. c. Marc.Bph. (Hard. I X .
630); Besaarion (ep. aa Alex. Laac. o. 9 ; i b . p. 1074
seq.); Leo Allatius (De consens. II, 2, 6-11, p. 432
seq. Enchir. c. 4. 26, 27); Walcb.(op. cU. c. 2,2,
p. 24) aliique plurimi.

DE S. SPIR. MYSTAGOQIA. ANIMADVERSIONES.

ptam reperiatar; verameicoppositaeunt,

utalterum
qoidem duorum eit veram ex ueceesitate, alterum
vero non ; sed ex F i l i o quidem procedere Scripturis coaaoaat et coacordat, et neque conirarium vel
rapugoaoa iaveaitur, quaaquam a synodis expreaaum sit. Etenim quisque Romauorum pontiflc o m , qai syoodos saactificaveruat et couflrmaverunt, eemper hoc dixit ao dogmatizavit... Ex solo
aatem dioeotem multa sequuniur iacoaveaientia...
[167] S i cx eolo Patre procedit Spiritus, non est
ipse imago Filii (64), eed Patria, ut sine medio ex
ipso coruscana ; eat autem hoc, cam Spirilue
imago ait F i l i i et ex ipso proxime refulgeat. Propioquior erit Patri quam Filio et magia Patria quam
F i l i i . Ampliua si ex Patre aoloprocedit, ad meneuramdat Pater Filio Spiritum, cum solam missiooem,
et emiseionem ei tribuat. quo scil. non v i detur remetiri paternam exoellentiara, ex iotegro Spiritum habere cum omaibus, quae circaipsum
coaeiderantur, eicut babet Pater. Ait enim magnua
Cyrillaa : Noa ad meaauram dat S p i r i l u m F i l i u s ,
juxta Joaaois vocem; sed ipse emiltit ex se, quemadmodum utique et Pater. Quocirca quiounque orationem : Qui P*ire procedit traneformat i a eam
qu dicit Patre solo, Salvatoris vocem, q u i est
perenaia fona veritatia, inQrroat.
8. A t multo uberius Photius de iis agit documentis, q a Lalini pro aententia aua afferre solebant,
i t q o e imprimia cap. 20-30 loagam habet dispulation e r a , qaa argumentum ex Joan. xvi, 13-15 petitum
enervare connititur. Hoo textu Patrum occideotal i u m (65) vestigia premeas utebatur [168] Ratramnue(op. oit. I, 3, p. 229 aep.) iaquieae : Quid
eaim accipiet Spiritua aaaciue a F i l i o , curo uaiua
aint snbatanti aniuaque potentiae ? Nimirum De
meo aecipiet dixit, i d eat : a me procedit, quia sicut
sunt uniue aubslantiae Pater et Filiua, sioet do ulroqoe procedeodo Spiritua aaootus accepit oonsubUantialitatia exsiatentiam. Necdebet movere, quod
occipitt futuri temporie dixit ; hoo enim ad i l l u d

430

reapicit, quod futurum erat, quod discipulis mitteretur, noa ad i l l u d , a Patre Fitioque procedit;
aiae tempore namque procedit a Patre, procedit et
a Filio. Sequitur : Omnia, qucecunque habet Poter, mea sunt ; propterea dixi, quia de meo acciput
ei annuntiabit vobis. S i orania, quaecunque babet
Paler, habet et Filius, profecto aicut est Spiritua
eaoctuaPatria Spiritue, est et F i l i i S p i r i i u s ; alioquia
si Patris eat tantum, etiam F i l i i , omaia,
quaecuoque babet Pater, sunt F i l i i . Similiter posteriorum temporum Catholici disputant. Georgiua
Trapezuatiua (De una S. Eccl. 0 . G. I, 542 seq.).
Cum Filius, iaqait, verus PalrieFiliue sit, oeoeaae
est ipeum F i l i u m remaoeatem omniaPatris possidere. Producit vero P a l e r S p i r i t u m , producit igitur
et Filiius, ut idem asserit: Quxcunque habet Pater,
mea sunt ; propterea dixi vobis : quia de meo accipiet... Accipiet futuro tempore dixit, quod acoeplurue esset ; nibil eaim novum aut adjectum
[169] aut temporarium i n Deo ; aed qum noadum
peracta erat auper Apoatolos, notat operationem,
verum peragendam (66). Namque operationum manifestationes, cum aint quoad ooa ( ) temporarie?, i n tempore quoque fiunt et compareot.
Gum igitur similia Spiritua operatio Apoaiolia manifestanda erat, ideo accepturum Paracletum a ae
dicit. A d haec fieri non poteat, cum bominee eimua,
ut aliier iatelligamus et loquamur vel ooacipiamua,
niai io tempore et secuadum tempus : ideoquequse
bic temporum ialervallis exprimualur, i a Divinia
aeteraaliter intelliguntur. Quare quod ouac accepturus a Filio Paracletua uaeerilur, accepil ab eo ab
ipea steraitate. Qua3 vero ab ipaa aeternitate Deo
iaaual et qu ab aeterao poesidet, aut naturaB aut
bypoatasibua accommodaatur ; accipere vero hypoataaio ab hypostast adaptatur a a t u r s ; ergo
bypoetasi. Quod n i l aliud eat, quambabere
peraoaam accipientem ab ea, a qua accipit. Quod
vero ab aliquo accipit esse, ex eo eliam habet,
quidquid possidet (67). Hinc enascitur celebre

20 : Filio igilur accipit, qui et ab eo mittitur

(64) Graeoi Patree, ut jam Gregoriua Tbaumat.
Confeas. (Nvaeeoi Opp. m,546), Baail. 1. v, c.Eunom., et a Patre procedit, et ialerrogo utrum i d ipsum
Nax. orat. 2, deFilio, Athao. ep. ad. Berap. aliique sit, a Filio accipere, quod a Patre procedere. Quod ai
aibil diiferre credetur iater accipere a Filio et
Spiritum dicunt ' , eicut F i l i u m
procedere a Patre, cerle id ipaum atque uoum
. Id Scbiamatici de nuda consubeaae exiaiimatar a Filio accipere, quod ait accipere
atantialitate expoount (cf. ipsum Pbolium Amphil.
a Patre. Ipae enim Dominus ait : Quoniam de meo
qtuest. 235, ed. M a i . Vett. Scr. nova Coll. I X ,
accipiet, eto. Hoc quod accipict, sive potestas eet,
p. 115). Verum certum eet, i d penes Patres plua
aive firtua, bive doctrina est, Filiua a ae accipienaiiquid dicere el idooeura eaae ad Spiritus e Filio
dum dixit. Cf. Leon. M . aerm. 2, de Pentec. et
proceeeionem conflrmaadam. Gf. Niceph. Blem.
orat. 2, c. 7 (G. . I, p. 47 aeq.), Beccum (Epigr. I I I ; Au^uat. apud Ratramnum, m , 2, p. 277.
(66) , ''G. . II, 547 aeq.), Georg. Metoch. c. Man. Cret.
^(ib. 936 aeq.) ; Hugon. Ether. (I. , c. 7, p. 1221);
Manae). Galec. (1. u , p. 405, 406) ; Allat. Enchir.
, .
eap. ', . '. Vind. Syn. Eph. p. 466 seq.) ; eed
(67) una eum hia Tbomam (Summce, . 1, q. 35, a. 2 ;
( '
Opoac. i , c. Grcec. c. 10, 32) ; ac Petavium
,
(ie Trin. ? n , c. 7).
(65) Tertull. C. Prax. c. 20 : Caeterum de meo * ,
snmit, inquit, sicut ipse de (illo quod eat) PatrU. ' ,
Ambrot. De Sp. S. n , 12 (apud Ratramn. n , 4,
' ,
p. 255) : De Filio Spiritus aanctus accepit; accepit
aotem per anitatem aubataotis, aicut. aocepit a . , !
Patre Filioe. Joan. x v i , 14. Ililar. de Trin. v m , * '

431

432

PATRIARCHJE CP.

illud Joannis Theologi argumentum (Conc. Flor.

sest., XVIII, Hard. I X , 193 seq.) : quo Spiritus
eanctus accipit esse i n divinis, ab eo etiam procedit ; dicitur autem Spiritua eanctus accipere essea
Filio ; ergo et a Filio procedit (68). Quod autem [170J accipit, a i t Beesarion (ep. ad Alex.
Lasc. c. 7, ib. 1067, 1068), est ejus eeaentia; nec
enim eal aliud ipae, aliud ejua essentia... cum
8 u m m e eimplexait, eaaentiam suam et ease accipit
ex Filio. Hinc catholici theologi ex illo texlu mul*
tiplicia desumunt argumenta.
9. Jam vero Pbotiua prae caeteris i n eo insiatit,
quod Gbriatus non dixertt , quod boc perperam Latinorum inducat interpretatio, quod illud
peraonam potiua Pairia innuat, adeo
u l sensum habeat : . (Gf. tiasiraum capp. 22, 29, 30). Sed I) faleo aupponit,
Latinos aatringi ad verba Cbrieti mutanda i n
, oum omnea vertant non de me, sed de meo,
id eet, de eo, quod habeo a Patre acceptum, de eo
quod meam eat. Imo fateatur L a t i a i tere oranes
immediate de scientia ac doctrina sermonem esse,
oec repugnant Ghryaoatomo (hom. 78 i n Joan.)

nisi accipiendo essentiam. Hinc quando d i c i t u r

Spiritum nonnisi ea loqui, quae audivit, aicat F i lias nonniei a Patre audita loquitur, eadem esaentialis scientia intelligitur. Idera, ait Petavius (De
Trin. V I I , 5, 4) ad texlum Joan. x v i , 13, i n Oeo
audire quod yiderevel ecire ; idem ecire quod esae,
ut et Augustinus tract. in Joan. x v m , 19, p l u ribaa diaeeril. II) Ex arbitrio conficta et n o l l a tenus admittenda estilla interpretatio :
. Si eaaet haao vora intelligeatia, ait M a nuel Galecas (lib. i , C. Grsec. p. 397, ed. cit.),
nequaquam eine additamento diceretur. N u n q u a m
enim possessiva pronomina masculini ?el femiaini
generis sine adjectione Graacae lingu proprietale
proferuntur. Dicimua enim :
[172] . Ita qaippe GraBCffi l i a g a s c o n suetudo proferreconsuevlt. Aliaaenim vitiosa esaet
proauatiatio. Gum vero eine adjectiooe dicitur,
neutrum esae etrem eigoiGcareiatelligitur, exempli
causa :

, si q u i d

meum est apud te, quod per ee rem intelligi dat.

Eodem pacto Beasarion (1. c.) : S i cum dicitur
exmeo, subintelligendum eaaet ex Patre, boc meo
interpretami : ' ,
88 pronomen generia masculini ; nullus aatem
(69). Sed inda jure suo colligunt proceavel in Graecu vel inLatina lingua edoctus aut masionetn ex Filio. Observat Gregorius Gpl. i n Apol.
sculJQi aut feminini generia proDomen profert, nisi
contra Marcum Ephes. (70) adductis Cbrysoatomi
cum additione : meu* frater, meus amicus, aul mea
verbis : < Non est scienlia F i l i i aliud, aliud Filiua
civitas vel domus, dicens. Meus eteoim aiaipliciter
ipse. Sienim ipse essetaliud, et aliud praeter ipsum
absque addilione non magia patrem quam hoatem
scientia quae i n eo cat, compoailua foret et non
significat. III) Neo illud verum proinde esl,
simplex. Praeterea, ut ait Georgius Trapezuntius
duas peraonas insinuare, quarum altera ait
G. c. p. 544), ai quis afGrmaverit accipere q u i poseidene, altera ipea possessio (c. 22). Non sine
dem Paracletuoj a Filio quaicuaque Sanctia reveacumine Hugo Etberianus (1. u , c. 19, p. 1234)
laturua erat, non vero ipsum eaee, impia plane
hinc Pbotium refellit dioens : Idem Salvator d i effutiet. Habebit eaim [171] aliquid acquisitum
cit : Non possum ego me ipso facere quidquam. . .
( ) Paraclotua el sic non erit verus
quia non quxro voluntatem tneam. Et rursum : De~
Deus. Quaecunque euiin Deua poesidet, ab ipsa
tcendi de ccelo, non ut faciam voluntaUm meam ;
sternitate posaidet. N i l , aianl Patres (71), Spiritus
et ilem : Mea doctrina non est mea. A t vero ai aesanctus babetadvenlitium, nil poatmodum acquiaicundum posiiionem Photii Patriarchae meum protum, sed ommia habet ab ffiterno. Unde Joannee
comen ubique duaa personaa aignificat, voluntaa
Tbeologus, sess. x x i , conc. Flor. (Hard. 1. c. 256, F i l i i alia eit a Filio pereoaa... Quare non eat ne257): Omne quod Spirilus sanctus accepit et ac- oeesarium, meum pronoraen ubiqueduaa significare
cipit et accipiet, i d eBternaliter babet ; et quod F i pereona*, cum et/igurale ae eadera personadicatur,
lius audit a Patre, idem eatquod scientia ; ecicntia
ut Persius (Satyr. V , 88) dicit :
vero i a divinie idem eat quod ease (72). Breviter
Vindicta postquam meus prxtore reeessi
Allatius (Conira tiotling. c. 18, p. 295) : Ne S p i et Euripides : Ego autem tneus sum. Altendere
ritoa sanctue fiat creatura non accipiet acienliam,

.

(68) Propositionem majorem : *

, nec Marcue Ephe^iue penitus rejecit; minorem

vero abipso negatam luculentis Patrum testimoniia
Joannes comprobavil.
(69) CF. Perrone, Prxlect. theoL Tract. de SS.
Trin. cap. 5, prop. 1, ad obj. 1, 3, ubi etiain de
Maidonaii senlentia agilur.
(70) God. Monac. 27 f. 132 a. '
... "
, '
, , .

(71) Basil. De Spirit. sancto, apud Nicepb. Blem.

et Beccum eDigr. 13. (G. 0. I, 15 ; II, 630):

, ' -

. Cf. Atban. (ib. epijjr. 8, . 583).

(72)
, ,
,
. Cf. Besear. 1. 0.

Idem est sapientia et ejus esse, et a quo accipit

esao, ab eodem etiam accipit sapieaiiam, el cum apiratur, et accipit ease et aubaielere, etiam accipit aapientiam. . . 8 i Spiritus accipit a F i l i o , er^o Filioe
dat ei ; sed ipaam dare i a diviois pereonie eigaificat
idem quod productre.

433

D E S. SPIR. M Y S T A G O G I A .

ANIMADVERSIONES.

434

debuisset homo ille, quod aliter apud Grammaticos

accipitur pereona, et aliter apud Theologos. Etenim
i n Grammatica quslibet res persona nuncupari poUst, sive per ee aubsistat, sive per aliud, sive
eubslantia ait, eive accidens. Quare secundum h u juemodi disciplioam, com Filiue d i c i l : mea voluntas, meum j u d i c i u m , mea doclrioa . . . alia et alia
intelligitur ad similitudinem possessionum persona
( 8C. grammalice). In tbeologia vero tacitia proprietalibae ab omnibus qu secundum [173] a u b stanliaro dicuatur, trea taotum iuaiouaatur (ed.
i m m i n u a n t u r ) pereone, quarum nulla expresae
intelligi videtur, ubi Salvator d i o i t : Demeo accipiet
et annuntiabit vobis. Praeterea IV) adversatur i l l a
expositio Gbriali ipsiua explaoatloai, qua v. 15 ex
eo probat anta a ae affirmat a m , quia omnia quae habet Pater aua aunl. H s c
n l t i m a verba j u x t a omnes eeaentiaa unitatera i n
Palre et Folio probant ; hioc illud quod accipere
dicitar Spiritue, manifeate patet eaae ipaam d i v i n i latem, n o n aliud quidquam. Deinde, u l Beasarion
(1. c.) ait> ex Joan. x v i , 15, hoc couatruitur argumentum : Spiritue accipit ex i i a quae Patria a u n l ;
sed omnia Patris eunt mea ; igitur Spiritua accipit
ex meia vel ex meo. E l cum ipse et sua unum et
idem nnl propler summam simplicitatem, accipiendo
de iuis, accipiet ex eo. Semel coostituto, de ipaa
divina eaaentia case aermonem, n o n amplias negari poteat, Spiritom hanc accipere a Filio. Si vero
Spiritua a Filio accipit, F i l i u s ei dat alve communicat eaaentiam ; dare vero in divinia idem eet ao
producere, ut idem Bessarion (ib. ) Cbrysostomi in
Joao. v, 22 suffragio conflrmal. Etiamsi igitur
qooad verba non eat idem : Spiritum accipere a
Pilio et procedere a Filio (Phot. c. 21 ), re tamem
ipea idem eet, quia accipere i n Spiritu et dare i n
Filio aant correlativa et Spiriius ut Deua n i l praeter
d i v i n i t a t e m acoipere ab eo poteat. Conjungit ae
C b r i s t a a cum Patre, ad suam cum Patre commuoioH e m recurrit, ex quo cuocta habet ; nec aeparat
aaa ab iia quae i a n t Patrie, i m o eadem esee oateod i t . Absurde ruraum Pbotiua (c. 23) quaei d u o c o n traria exhibet: procedere a Patre et procedere a
Filio ; prius posterius n o n excludit, sed i n c l u d i t ;
n e o poaterior mystagogia priorem iDatitutionem tollit, imo vero confirmat : Omoia q u e sunt Patria
m e a aant. Recle Manuel Galecaa (1. c. ) Si enim
Spiritoa a Filio accipit, Patrie autem omaia el Filio
M m m o n i a aunt, manifeatum et ex bia i n s i D u a r i
Filiam anum com Paire Deum [174] esse, S p i r i l u m
ttutem
verum Deum ex Patris et F i l i i esaoatia
f i e n u n t i a r i . Porro dicere : Omnia qum habet Pater,
wtea sunt; ideo ( ) dixi vobis : quia de meo
meeijdety e t c ; aut nihil significat aut n o n aigniHcal
p r o p o a i t u m t i b i ; quippe suacepta ad atructuram

causa nibil de F i l i i dignilate excludit, aiai in

quantum dictum est: Omnia qux habet Pater, mea
sunt: quod etiam sine eo quod tequitur solum per se
ipsum dici poterat. Sane ioaaia foret ea repetitio,
iaaais ea probalio, si lantum voluit dicere: De
meo Patre sumet, de me. Potius dicendum \ i detur, dum Ghriatua veluti mcdium terminum
poait inter Patrem et Spiritum, dum per auam
cumPatrecommuoioaem q u o d a a 6 e r i t v i a d i c a t , d u m
qu accipiel Spiritua sua prius vocatac deiadead
Patrem referl, se ipsum proxiaium datorem eorum
designasse. Accedit, quod universalie Chriati p r o positio . . . permitlit Spiritus
a Filio removere (73). Quod ai accipieado, ait Hugo Etberianua (1. c. ), de iia qua3
sunt Patris et habet Paler, accipit de Patre, et a c cipieado de iieqaaa sunt F i l i i et habet Filiua, a c c i pit de F i l i o . Manifestum eel igitur quod de eolo
Patre accipit Spiritus, ut PhoLiue aaaerit... Si emisaor Spiritua eo quod generat secundam naturam eat Pater, Filiua vero mioime, quomodo verax
erit 8alvator asaereaa : Ideo dixi vobis, quia de meo
accipiet, quia omniaquas habet Pater, mea sunt Aut
enim babebit eecundum naturam, ut ait emieaor,
quod Patria ut genitoris eet, aut ai non hoc,
Patria quidem aunt, quae exsistunt F i l i i , qux vero
sunt Patris, non perlinent ad Fitium. Quare ai omnia
queB sunt [175] Patria ( non ut geoitoria ) habet
Filiua, emittere autem Spiritum Patris non ut geaitoria eal, hoc abegae poteat a Filio. Hoc est
illud, de quo supra ( 2 ) egimua, argumeatum :
Quae habet i a diviaia Pater excepta pateroitate (et
innaecibilitate ) commuoia eual eidem oum F i l i o . ;
ergo vis apiratrix, qua3 eat a pateraitate (et a r a tioae i a g e a i t i ) diatiacta, eet Filio cum Paire communis. divinie juxta Anaelmum (De inc. c. 3 ;
De proc. Spirit. sanct. c. 2 ), oraaia suat u a u m ,
ubi aoa obviat relationis oppoaitio. Gf. Petav. De
Trin. v i i , 9, 11.

(73) Profecto verba: Omnia qux habet Pater, etc.

aniveraalla a u n t ; ergo poaauat restringi et
l i m i t a r i nisi i n iie, qua3 natura rerum per ae exctadil; 2) ad ipeam relationem ad Spiritum a Filio

extenduntur ipso et ad id adhibeatur, ut S p i r i i a m

eecura iatime coajuagi et de eo, quod ipaiue eat,
accipere oateodat.

10. Demum V ) adveraatur Pholii expositio ipais

Graecis Patribua, quorum doctrinaa se teoaciaaime
inbaesurum seraper proteetatur. Idsatis praeter alioa
Manuel Galecaa el Beaaarioa aec miaua luculenter
Beccua (1. i i i , ad Tbeodor. n. 10 ; G. . II, 144,
145 et i a Epigraph.) atque Allatiue ( Enchirid.
c. . . ' aeq. et Vindic. syn. Ephes. p. 294)
demoualraruat. Uaum alterumve horum Patrum
audiamua. Athaaaa. ad Serap. a i t : '
,
-

. . . Item orat. 3, . Adriao.

(Galeca est orat. 3) :
. .
' . 00

testimonio Nicepborua

Blemmida, orat. 2, c. 6.

G, 0 . 1. 44, 45), Gregor . Cpl. ad i m p . Trapezuot.

c. 4 ( i b . 424 ) ; Beaaariou ( 1. c. ) aliique plurimi
utuntur (cf. Petav. De Trin. vn, 5,1 seqq. ) Non
minus luculenla argumenta suppeditat Epiphanios,
d u m i n Ancorato( cf. Beccum G. 0. I i , 145, 580 )
acribit ( 7 4 ) : Quod si Ghriatus ex Patre procedit,
Deus [176] ex Deo, et Spiritus ex Chrialo, aut ab
utroque, u t a i t Ghrielua : qui Patre proccdit, e t :
Hic ex meo accipict. ( Gf. e t h s r . 74, n. 10 Opp. I,
898). Gerte Epiphaniua probalurus
, quam vim tribuit verbis : qui a Patre procedit, ad osteodeadam Spiritue ex Patre originem,
eamdem verbie, de quibus agimua, ineaae exsietimat
ad maoifestaodam processionero ex Filio ( 7 5 ) . A u diator et Didymus ( l i b . n De SpiriL sanct. Opp.
Hier. IV, I, 514, ed. Mart.) : Rursum bic accipere, ut divio naturs coaveoiat, intelligendum.
Quomodo ergo Filius dans privatur bia q u
tribuit, neque cum damno euo impertit aliia : sio
ei Spirilus accipit, quod ante babuit. S i
enim quod priua habebal, accepit, translato
in alium muaere, vacuue largitor effectus est, ceseans babere quod tribuit. Quomodo igitur eupra de
naturia iacorporalibua disputaotes iotelleximua,
sio et auoo Spiritum aaoctum Filio accipere id
quod sux naturse fuerat, c o g a o a c 9 a d u m e e i ; et aoa
daatem et accipieatem, sed uaam significare aabatantiam : ei quidem et Filius eadem Patre accipere dicitur, quibus ipse subsistit. Neque enira quid
aliud eat Filiua, exceptia b i a , quae ei daolur a
Patre ; neque alia substantia ett Spiritus sancti prxter id quod datur ei Filio. Addatur Cyrillus
Alexaadrioua, quem Cooatantiaua Meliteniota (De
proc. Spirit. sancti, orat. 1, o. 15 ; G. . II, 571,
572) ; et Leo Allatius (Vind. syn. Eph. pag. 279,
295-297) looupletiseimum teatem adducunt multia
locia eumdem lextum diverso omaiao modo a
Pbolii ratioae explaaaatem. A d verba illa : Non
enirn loquelur semelipso (Joan. x v i , 13) notat :
Noa utique uti ego futura praedicaret, oisi pror1

(74) 8
, , ]
' , . "
* *
.

(75) Gf. Georg. Metocb. Contra Manuel. Crelens.

c. 7, G. . II, 982.

(76)
:,
' .
(77) -^
' ,
,
, * . Cf. Becoi

E p i g r . 5 , G. 0. , 573.

(78) , "
,
' .
(79) ,

'(al.
).
(80) '
, ,

436

PATRIARCHJE C P .

435

' * '

. 8us me exeiaieret et per me progrederetur (76).

Expoaeos ?ero Joaa. x v i , 14 Iradit : Cum varo
[177] Filio coaaabstaotialia sit et ut Deum decet
per ipsumprodeat, omnem ejua i n omnibua perfectissimam posaidens operatiooem et virtutem, propter
hoc d i c i t ; Quia de meo accipiet (77). E l ad v. 15
repetitis Gbriati verbia a d d i l : 8piritus videlicet,
qui per ipsum et in ipso est (78). Item i n J o a n .
xv, 26 : Eece enim Spiritum veritatis sui ipsius
nempe auacupaoa, ex Patre i l l u m prooedere a i t .
Kam sicut Filii Spiritus est naturaliter in ipso m a neoa et per ipaum prodiens, aic certe Patria quoque
Spiritua eat. Quibus auiem Spiritus communis eet,
i i profeoto aecuadum substaotiam separari n o n
posauot (79) (cf. Becci Epigr. V , G. 0. II, 567).
' Quid clariue iis q u Gyrillua item ad Joan. x v i , 13,
diaputat? (G. . II, 570-572.) Cum enim prdixisaet Paraclelum ad eos veaturum, Spiritum veritatie enm oomioavit, hoc eat aai ipeius. Ipae e n i m
estVerilas. Namque ut addiacerent diacipuli, n o u
alienam neque peregrioam a ae miaaurum v i r t u tem, sed eeipsum alio quodam modo daturum p o l lioeri, veritatis Spiritum, id est, sui ipsius, Paracletum vocat. Nou eoim alienua a aubataotia F i l i i
sanclus Spiritua iotelligilur, aed ex ea naturaliterprogreditur, n i l aliud ab ipeo exsieteas, quaatum a d
nature identitatem, licel i n peraona propria coacipiatur(80). Cum autemveaeril, ait, [178] nooloqaetar a seipeo quidqaam ; pro eo utdioat :Prudeatcs
vos reddet, et veritatis mysterium revelabit; n o a
loqaetur quidquam proraus, quod m i b i oon coaaeniiat, oequeperegriaie vos disciplinisinatruet.Neque
propriae forte leges feret. Gum vero 8piritua et
quasi mens mea eit, loquetur omaioo q u i a me
aunl. Et haec Dominua ait, noa ut minietri locum
babere Spiritum saoctum aecundum quoramdam
im peritiam cogi tamus, sed potius discipaloa certiorea
reddere volea8,8ecuadum easenti rationem a aeipao
6836 divereum Spiritum saaotum, et h c proreue loqui et operari et velle. Proptereaque p r a m i ,

, '
, ,
, *

, ' ,
' , * ,
. Gyrilli Tnea. L.

Allatius (Vxnd. tyn. Eph. . 296 seq ) r e c i U t :

;

,
^ ,
' *0 (^ , ,
'
, , , ' ,

voc
, ' *
' ,
, V ,
? *
,^ ,
, .

437

DB S. SPIR. MYSTAGOGIA. ANIMADVERSIONES.

438

sit, quod etiam ventura annuntiabil vobie. Ac si . F i l i i e u i i a cordaaoatra.Num aliusestSpiritus Filii.

diceret : Signum boc eril vobis, ex mea substantia
quam Spiritua Patrie ? Quod ai idem eal Spiritueam6836 Spiritum et mentem esse quasi meam, quod
bornm, profecto procedil ab utroque ; euim sio
ille futurasicut ego praadicabit (81). Sic rursus [ 1 7 9 ] dicitur Spiritue F i l i i , tanquam sit rainor F i l i o ; boo
ad Joan. x v i , 1 4 observat, per hoc, quod Spiritue
qul eentit vel dioit est oatbolicua. Qua de re non
acoipiat a Filio, nihil omnino ei detrahi, et o m est, quare dicatur Spiritus F i l i i , nisi quiaprocedita
a i a eum habere psrfecte ( 8 2 ) . Cterum quse CyF i l i o , sicut dicitur Spiritus Palris, quia procedit a
r i l l u s habet, ea ad illaalrandum cootextum et scoPatre. A d d i l deinde Ratramnus alioe textus, u b i
pum verborum Gbristi insigniter conferunt; q u
Spiritu dicitur Spirilua Jesu, Spiritus Gbriati, ao
autem disputal Photiua, etai magna ex parte vera
potissimura Rom. v m , 9, coooludeas, S p i r i t u m
sont, tamen ipeius non prosunt intento. C b r i Cbristi esse eumdem qui ot dicitur Spiritua Dei
atoa conaolatur disoipulos, alieoum ac peregri(o. 6, p. 236) atque comparans Rom. v m , 15 cum
nnm sa ooosolalorem miasarutn teetatar, oatoodit
Qalat. iv, 6 ootat : c Videte, quod euradem dicat
aaam tum cum Patre tum cum Paracleto aequalitaSpiritum adoptionis filiorura, queoi coofitetur S p i tem, s u i e i illiuscum Patre ; verum boo
ritum F i l i i , quonos doceat Apoatolua, eumdem esae
dunlazat ejus verba sibi volunt. Multo efficaciue ea
Spiritum Patris, quem dioit Spiritum adoptiooia,
probat, si simul osteodit, se, quem noscebant
et eumdem ease S p i r i l u m F i l i i , quem misit Deue i n
amabantque adeo diacipuli, Spiritum sua omnia
corda ooetra ; et i a eodem, qui iam Patria quam
habere, et s i auotore Pbotio (c. 2 6 , 2 7 ) cavere
F i l i i moQstratur Spiritue, clamamua : Abba, Pater*
valt, ne i l l i majorem se ipso putareai S p i r i t u m ,
Quod oequaqaam facere poaseoiua, si non quemmalto validius id efficit, si a ae eumdem esae coaadmodum prooedit a Patre Spiritus saoctue, aio
firmat, ee velutejua principium repraeseotat, quem etiam procedat et a Filio. Hiac rureum exclamat
aoperiaa a Patre procedere dixerat. Imo, u l Pbotii
(o. 7, p. 238) : S i Spirilua [181] procedit a
erbis atamur, priorem myetagogiam revera evolCbristo, quomodo Spiritus dicitur eaae Gbristi ?
Tit uberius et cam bao explaaatione conjungit ao
Procedit igitur a Cbristo, quia ex subjectione,
oopulat per illa verba : Omnia qux habet Pater, mea
neoex parliculari sectione dioiturejueesse, sed quod
tunt. Quorsum vero illa ratiociaatio.si a i h i l a F i l i o
ejus de subataatlasubataatialiter procodit. Neque
aocipitSpiritue ? Sed quisiagolaePhotiiaesertioaes
aliter Georgius Trapezuatiua ad Creteae. De una
proeequi vellet, ampliorem adhucprobationum maS. Eccl. c. 3, 4 (G. 0. I, 541 seq.): Ex Patre et
teriam dubio procul iovenlet. Noa ad alia propeFilio babet Spiritue, quod sit, secundum diviaum
ramus.
Evaagelium. Nec aon et Paulus d i c i t : Mitit Deus
Spiritum Filii sui. Itaque si Patris et Filii Spiritu*
11. N O Q minus prolixa eat diaputatio (a cap. 4 8 ) ,
est, quod eaepe aaepius legitur, manifeatum eat eum
qua [ 1 8 0 ] aliud Scripturarum teetimonium Latinie
ab utroque spirari vel procedere. His concordant
eripere oonatur Pbotius, videlioet Galat. iv, 6 , ubi
multi alii Theologi (cf. Walob op. cit. c. 10, 3,
8piritaa aanctue vocalur Spiritus Filii. Quamvia
p. 168, 169), qui ita ratiocinari s o l e n t : Qui io d i varba per se non probent Spiritus a F i l i o proceavioia dicitur eese alterius, ab illo procedit; quia
aionem, iamen epectatia tum aliis tum traditionie
cum una persona eit alteri squalia, non dioitur
obristianae preeidiie huic dicto aliiaque aimilibua
aiterius esae ratione aubjectionia aut servitutis, sed
v i m inesse ad earo ostendeadam eummo coaseasa
ratioue originis ; proinde ai Spiritua eanctua dioitbeologi persaaeum habueresemper ac variis modia
tur Spirilus F i l i i , jam a Filio procedit (cf. Deraelr.
argomenta exiade efformaranl. Photio coevae R a Gydon. De proe. Spirit. tanct. c. 10). Praeclare
tramnue ita de boc textu disserit (1. i , c. 4 . p. 2 3 2 ) :
Manuel Calecas contra Graecosita diaputat: Gum
N o n ait Paulua : Miait Deus Spiritum suum. Quod
unum alterius dici vel bujua proprium in divinie,
ei diceret, penitua excladeret Filiuro, quoniam
rejecta materia et iis qua3 raateriam coasequuntur,
Deus eat etiam Filiua, queraadmodum Pater est
neque taaquam membram, aeque ut poseeaeio,
Dene, et uterque aon dao Dei, sed unae est Deus ;
neque ratiooe alicojus excelleoti vel alteriue oujuequod enim persoaa separat, aubatantia conjungit.
piam affiaitatie
dici queat, eed ratione aolum
Volena autem auferre omaem queelionem, persopriaoipii et ejua quod eel a prioeipio, i n quo uno
n a m F i l i i speeialiter dixit miaisae Deum Bpiritum
(81) ,
* ; , ^ '

,
,
,

. ,
*
,
, '
, ,
. Sequaa1

tur verba poaita nota, 83.

(82) Beco. epigr. 5. 1. c. p. 574 : '

* '
,
. Cf. sequ. ap. Becoum . 576.

Cyrilli verba i n Joaa. xx, 22, uaa cum Anaataaii

textu i a lib. '
adducit Gregorius C p l . Apol. c. Marci
Ephes. Confeie: in cod. Moaac. 27, f. 119.

 P A T R I A R C H J E C P .

439

440

altorum ab altero discerni comprehendimua, per- j vocem i m m i l i i a ? (G. 50). D i x i t : Spiritum Filii sui.
spicQum eet, cum dicimus Spiritum sanctum p r o Recte omnino ac pro aapientia ipei divinilua data.
priom eese F i l i i , id solaillaprincipii ratione iotelligi
vero quid vocem adulteraa, et quee quidem
pOBse (83). [182] Egregie quoque disaerit Bessadixit, non dicis, q u autem ne cogitayit q u i d e m ,
rion (Orat. dogm. c. 6 ; Hard. I X , 340) : Spiritua
quasi ab illo dicta prsdicare erubeacis ?
quoque relativum nomen eat et ad spirantem refer(G. 51.) Sed hc, uti caelera ejuamodi, vaua sunt
t a r ; el cujue dicitur Spiritue, ab illo etiam apiratur.
declamatio ; illud uoum quaeritur, quoaam pacto
Quod eniai porsonalia oomiua Trinitatie relativa
ex Pauli verbia Latini auam doclriaam etabiliaat ;
aint, nullus igoorat. Personale vero nomco 8piriatque planum est deeaao iia argumeata q u i tua eaae, quod Spiritua sanctua dicalur, nemo ioQbua suam conclueionera conflrment. Hoc potiua
ciatur quemadmodum Patria Pater et F i l i i Filius,
videodameet, quid Photio auctore Pauli pbraaia
et neceaearlo relativum, quemadmodum et illa ;
sibi velit. Is itaque poliaaimum
aiquidem eaaealia non eunt, nec aliud est in d i v i ad audam consubUauUalilatem verba illadetorquet;
nia praeter eaaentiam et relatioues. Quemadmodum
id illis indicatam ceaset, quod Spiritus aoa sit
igitur, Filiua cum ait nomen relativum, et referaaiieaasaFilio (c. 49)quod ejuademoaturaecum F i l i o ,
tar ad Patrem, veremur Filiura Spiritus dicere,
eju8deme88entia?,eju8demgloriae,ejusdem honoriaet
ne Spiritua pater ejua putaretur, ita et Spiritus,
dominationieexsistat (c.51). Qui igiturdicitSpirtcam eit aomen relativum et neceasario ad apirautum Filii, oature quidem siae ulla diflereatia edocet
tem referatur, ab eo etiam apiralur, cujue dicitur
uailatem, priacipium rero prucessionis autlomodo
Spiritus eaae (84). Deoique Patrea non solum l a eimul i a d i c a t ; unitatem aecuadum eeseatiam n o t i n i (cf. v. gr. A u g . De Trin. iv, 20), verum eliam
Tit, eum qui aequalis naturee hypostasin producit
Grseci ea ratione dicunt, ut
nulla proraue ratione aimul praedicat neque p r i o c i indeSpirilue a F i l i o origo plaue maaifestetur, quod
pium inaiauat (Ibid.) Deiade docet (c. 53) coop r s ceterie Petavius (De Trin. v n , c. 4, 8 eeq.)
eubalaatialem [184] esee Spiritum Patri, q u i a ex
oatendit.
ipao procedit; conaubataotialem Filio, q u i a ex
ipao procedil (apage, cum neque ille huic propler
12. 8ed omnem movet Pbotius lapidem, ut iaanem atque absurdam talem Paulini effali iutelligeogeoeratioaeoi), sed quia ex uoa et indivisibili p r i o tiam oetendat. In primiaeodemartificio, quod c. 20
cipio ab sterao aequali ordiae utrique progressio
aeq. ciroa verba Ghriati Joan, xvi, 13, adbibuerat,
eel.
ooncluaiooem Galat. , 6 deductam conlrariam
13. Verum denominationera ac
doctrin Gbriati efQagit, adveraariosque [183] Pau- aimilesio biblico at pairistico
aermooc ad uaam
l o m cum Servalorecommittere etinjuriautrumque
coasubataotialitatemrefereadam eaae inane prorafGcere pronuntiat (c. 48). Deinde Ubioam, i a aos et falaum est Nam I) latius patet dictio : bic
quit (c. 49), Paulua edixit Spiritum ex Filio proceeat illius, quam propoeitio : bic eat i l l i cooaubataodere ? Esse qaidem Filii (aeque eaim alieaue ab
tialia. Quod in primie qui peculiarem tractatom
ipao, quod absil) et ille dixit et Ecclcaia Dei, eimol
coatra aaaerenlee Spiritum dici
confitetur intelligitque ; procedere aulem ex Filio
6'
neque ex ejua labiis divinie rebua repletia prodiit
coaeoripsil, Georgius Pachymeres urget (G. 0. I, 393)
onquam, neque plorum quispiam acripto protulit,
dicena : [ Quilibet fatebitur
imo ne auribus quidem hanc blaepberaiam excipere
uoiveraaliue praedicari ( ) quam
toleraret (c. 49). Iade exigit, ut nibil dicatur
. Domua etenim htec Socratia el sedea
preeter id quod dixit Apoalolue, u l ejua verba retiPlatooia ;aed conaubstantialis eat, neque doneantur oec tali expoeitioae iinmutentur. Quo iata
mua, aeque aedea pbiloaophia illie. Revera noroiapectant: Quare igitur non et lu haeo dicia, aed
aativua Spiritue cum geaitivo F i l i i nemini Iogerit
prave agia, omnia suadeque verlia et verbum
coasabbtaatialitatia ideam. Veram II) nibil prodest
pratoonia pervertia et, quod graviua eat, banc tuam
ai de iia aolum agatur q u s consubstantialia noviperveraionara alque blaapheraiam in ipsam doctoria
mus. c Quod si, ita pergii praafalue auctor, c in
1

(83) G r e c u m Manuelia textum dat Leo Allatiue

Vindxc.iyn. Eph. p. 124:

,
, ' ,
,
,
(haec GrGg.
1

Nyaa. aaserit vide infra art. iv, 7, nota .,

'
^
.
(84)

,
. "

, *
,
* ,
,
. 12

, , '
, ,
, 8,
, ,
.

D E S. S P I R . M Y S T A G O G I A . A N I M A D V E R S I O N E S .

441

us

quibua commentum illuddestruitur. Qui asaeruot,

ait Georgiua Trapezuntiua (G. . I, 541, o. 4),
F i l i i Spiritum dici , deliranl.
Cur enim dicimua
, cum ejuadera ac Spiritus n a t u r ait? non
aperlum inde remaaet, eum q u i Patrem Spiritus
dicit, Spiritum dicere Filium et blaapbemare? E t
quam
pariter eum qui Filium Spirilus dicit, utpoto S p i . T U Q C enim omnino minue diffuaderetur
ritum io Patrera [186] transformaotem ? Saoe
cooeubstantiale, quam boo alicujus esse et dici, ai
juxta illaro expoattionem cum tres peraonae sint
boc quidem i l l i ex allera parte n o n responderet
inter ae conaubataDlialea, quffllibet deberet dici
( ), responderet vero ac congrueret
boic consubetantiale; cum vero miaus ait et uon alleriue. Atqui abborret ab boc loquendi mos Ibeologicus et Ghriatianue; el ai qui paucissimi vel e
omne, quod eat alicui consabstantiale, hujua dicaschismaticia fuere, q u i Spiritua saocli proprium
tur, ampliori menaora conaubatantialiiaerit, minue
dicereol Filium (cf. Gonst. Melilen. orat. c. 3 7 ;
688 quam i l l i , quod hujuaceest. Similiter llugo
Etherianus (1. u , c. 2 0 , p. 1225) : Gum omnea G. . II, p. 746), plurimi tamen i d omnino rejeceruot, inler quoa Marcus Epheaiue Filiua, inquit,
homines inter se sint coasubsiaotialee, tamen
8piritu8 sancti neque est neque dicilur eecundum
nullua homo [185] i n eo quod homo (vel alteri
Gregorium Nyaeeoum (85). Hujua enim haec aunt
eoosubatantialia) alteriua esee dicitur. Pergit III)
vorba :
Pacbymerea (p. 394) : Hoc ooocesso inquireodum
, .
ast, utrum magia se extendat cauaa () ao
Sed si hoc coovertiiur, i d conaubstantialitatem
effectue (). Sine dubio cauea. Quare eiquie
deaotat; ai eaim ad foret referenq u e r a t , cur lumen radii dicitur (
dum, j a m oonverso diceratur u i i Spiritua F i l i i ,
) , atultum foret respondere: quia oonaubatan Filius Spiritua. Prsterea genilivue vel
tiale est; aed ai quis qaaeeieril: Quomodo h s o
indicat poeseasiooem, proprielatem vel relationem
conaubetantialia eunt, tunc locum babet reapoaaio,
quamdani; geaeratim id dicitu ralicujus^ttod ad eum
q o i a boo bujuece dicitur, licet i a pluribue coaaubquoeunque modo pertinet. Sed ex priacipiia theoloetaalialibue id causa n o n sit. Sio et i n propoaita
gicia Patrum relatioaee i o divinia aunt relalionea
qu<B8tione quispiatn audebit efferre. S i magia late
origiois; aomiaa trium pereooarum i p i a auat repatet esse et dici Spiritum F i l i i , ut j a m ex dictis
lativa, denotatur itaque hic habiludo originis (86).
de consubetaotialitate faterl debemus, eiquiequaaNeque aecua ratio reddi poaael, cur n o n dicatur
a i e r i l : Quare conaubatantialie Spirilus Filio est?
Filiua propriue Spiritua sancti, Pater proprius S p i oommode reapondebitur, qaod Filii Spiritus dicilur
ritua. Proprietatem babet diviaa peraona i n
S p i r i t u a aaoctus; oeque enim aecitiiius ()
aliam, niai babitudine principii. Recolaatur quee
est i l l i , ut nobis aunt ea qu poasidemua, aedaBterno
( 11) ex Bessarioae addaximus. Qaibus i a t a ooaaoae naturali modo promanans. Sicot s i q u i s quereret:
uaat Georgii Trapezuatii (1. o. p. 541,542): QuemQ o a r e coneubetantialia oat Filius P a t r i ? dicimae,
adroodum Pater et Filius aomioa hypostatica
q a i a Patris Filiue eit F i l i u s ; et est preterea ex
modum exaieteadi ( ) barum
P a t r e pecundum substanliam, aed n o n ati creaturo.
A t vero respoadere ad quaeetionem, cur F i l i i dica- [187] hypoataseon iodioantia, pari ratiooe et Spiritus nomen hypoetaticum est, exaietendi modum
t o r Spiritue, quod i l l i oonsubstantialis est, insulsa
ipaiua manifeatana. E x Patre ergo et Filio spiratnr,
est reaponaio et Don juxta dialeoticas legea. Mioua
cum amborum ail Spiritne. (Gf. eumd. ad Joao.
e n i m patet conaubatantiale c o quod eet hujuace
Gabocl. c. 10, p. 487.) Aocedit, quod juxta Patrea
sse. E t quomodo quod mioua aeee exleudit, illius
Gra3Cos eodem Spiritua modo proprius eet F i l i i , quo
q u o d magia, cauaam esse fatebimur?Cauf?a eienim
eat propriue Patrie. Sed juxta eosdem Patres prode pluribua vel paribua, ai contra veraatur, n u a prius eet Patrie ut ex eo procedens ; j u x t a eosdem
q a a m vero de paucioribua. (P. 395.)
igitur est proprius F i l i i ut ab eo progrediene (87).
14. A l i i vero Tbeologi et aliaa proferunt rationes,
consubstaniialibus eliam tolis quaerutur, miniine i n v e o i e m u 8 , i o c o a 8 u b 8 t a a t i a l i b u a omoibue eequi boc
hujuece esse, sed et i a bia etiam plurimie modis
deficere compentur. GonsubsUntialis quippePetrue
eet Paulo et PetroPaulus ; aed neque Paulue Petri,
Qfque Pelrus Pauli. Ideo mullo ininaa patebit

Vind. c. 26, p. 118) :

(85) Maro. Epbes. i n Confeee. ap. Gregor. G p l .
Apol. cod. M o o . 27 J . 117 a. : '

. Respone. ad Tbeodoret. Allat. 1. c. . 119,

120): Hv ,
T

(86) Georg. Scbol. ad cap. 12 Epbeaii (cod. cit. , . . ., u b i adducit Rom.

, 8, 9 Deinde pergit :
f. 210 a.) exinde demonatrationem a Latinis peti
docet,
' ,
.

(87) C y r i l l . Alex. i n Joan. xvi. (ap. Conet. M e l i i .

G. 0 . II, 671) : "
' ,

. Reepone. ad Orieot.

(Allat

(Joau , 26), '

, (Joan. ,

15;. Idem Joan. , 32 : ,

. B a -

8il. ad Amphllooh. (Gonst. Melit. G. 0. II, 665,

443

P A T R I A R C H i E C P .

444

Ergo n o n divertimode dicitor Spiritua Patris et f Palre e i Filio esee diveraam (90); tuno [189] e n i m
non omnino aodem modo qualiter et indiflforenSpiritos F i l i i , aed eodem plane modo et atramqoe
ter Patria et F i l i i foret Spiritus, sed plane diverso
id originem refertur. Baeilias c. Eum. II, n . 34
modo, qaod Palribuf oontradiceret. Denique a l i i
probat Spiritum ex Patre eaee, ex eo, qood dicitur
tbeologl advertant, etiamai Pbotio concedatur,
Spiritua Dei, sicut Spiritas F i l i i ; legitime ergo
phraeim ad coosubstantialitatem
probabitar ex Filio esae, eo qaod dieitar Spiritas
esse referendam, tatnen immota manereLatiooram
F i l i t . Diserte Cyrillua atatait: qaod propriam est
Dei, id ex ejas eeaeatia eat; propriam dicitur a l i - arguraenla (91), qaod ex iafra (art. i v , 20 fln.)
dicendis luculeatiua patebit.
eojua, qood ex ejus esaentia cet (88) ; [488] eed
15. 111 ud vero qnod diotum fuit, non vica v e n a
Jaxta euradem (infra u i , 9) quod ex esaentia P a dici , confirmari potest etiam
Iria vel F i l i i est, id qooque ex eo eet. Ratom omoino eeee debet ex Patribus, qualiler eeae S p i r i - ex theologo non ignobili, cojus fragmenta ipae
nobia Photioe eervavit. Jobue enim monacbua, De
tom tam Patris tum F i l i i . Hinc Hago Etberianas
incarnat. l i b . v i i (in Biblioth.
P b o t i i , c o d . 222,
(I. i , e. 1, p. 1200, 1201) : S i ab imo eolo duop. 318, 319, ed. 1601) de eo agene, quod F i l i o a
ram proceeeionem Spiritue baberel, daoram non
eeeet (zqualiter commune et indeflerenUr, aed prx- \ \ apud Patrea dicitar manus, dextera, etc. (92), notat,
recte diei digitom rnanoa eese, non vero manum
eipue illius, ex quo provenlret; at vero Spiritu9 es*
d i g i t i ; aic Splritum dici F i l i i , non vero Filiurn S p i alterutriua (utriusque) xqualiter
et
indiferenier;
non enim minus Fili el magis Patris est, quare aon ritos, aicque de bae re diseerit, ut c o n g r u a m
omniao eappeditet pro Latinoram doctrina a r g u ab UDO eolo duorum procedit Spiritaa. E t r u r s u m
mentom (93). Qood t l qoie opponat, et patrem
(I. i , c. 6, p. 1203) : /Equalitor atque indifferen[190] esse Pilii, queraadmodam Pbotias c. 52 argait
ler ab utroque Spiritaa habetur; igitar eequaliter
diceae : A a igitur propterea et e coavarao P a t r i
alque indifferenter ab utroque Idem Spiritue emittribuee generationem ? reeponderi poteat, n i b i l
tUur (89). Si Spiritue prppriu* Patri obproceasioobatare, quominos Pater Ft/ttdlcatur, aed m o i t o m
nem, ob eamdem proprius erit Filio. Qaare R a sancti;
tramnus (1. n , o. 4, p. 254): Unde Patria est obalare, quomiDaa Filius dicatur Spiritus
non propterea Patrem generari dicendam, q o i a
Splritas, quia procedit a Palre ; binc quoque F i l i i
F i l i i esse dicitor, neqoe lalinoa ad i d atatuendum
pariter est, quia procedit a F i l i o ; non enim duo,
adigl. Sane Paler et Filioa snat relatlva nomiDa e l
ed unue eat Spiriius, nec enim alius dicitur eaae
talia, quflB per se originis relationem declarant, q o a
Patria et aliue F i l i i Spiritus, eed anua amborum ;
procedit ergo ab utroque. Et rarsam alio modo * alter ex altero, ex Patre Filiua, noa ex Filio Pater ;
Pater filii cat et dicitur Pater, Filias vero
Pairu
premi Photiua potest, dum atatuit, proprium S p i Filius. Spiritus qooque relativam nomen est (velati
ritum F i l i i vel Palrie ob cooaubatantialitatem dici,
epiratas), ai i n eccleaiaatico loqaendi uaa et per$oconaubatantialitatem vero oum Spirita rationemin
666) : ; , ,
,

. Gf. M a x i m . ap. Beccura

epigr. 11, (G. 0. II, 622, 623); atque Beccum i n
Gamat. c. 23, epigr. 5, (G. 0. II, 335, 563); Goaatanl. Meliten. orat. 1, c. 35, 36 (id. II, 740 aeq.);
Georg. Trapez. (I, 486 aeq.), Leon. Allat. Vind.
syn, Eph. c. 33, p. 157 eeq.
(88) Cyrill. eerm. ad Neat. (G. . II, 620):
fotov ,
, ,
*
.

p. 1241, de bao re disputat qusqne non eemper

aatia ad rem accedunt, ac Georgium Metooh. G. 0.
1, 975 aeq, 931 seq.
(9U Beasar. ep. ad Alex. Laac. (Cod. Mon. 27 f.
49 b . ) :
,
, -

. H s o dicit occaaioae textua Greg. Nysa. de qao

6, nota 10.
(92) Cf. Iren. , 1, 6 ; Tert. C. Prax. c. 1 3 ;
Eoaeb. in psal. u x , 7 ; C y r i l l . Glapb. in Ezod. 1. n ,
tbea. 13 (ap. Becc. G. 0. II, 639, 640).

(93)
(89) Gf. eumdem I. , c. 16, . 1211; 1. m , 11,
42, . 1246 aeq.
| , '
*
(90) A d i d Hugo Etber. 1. , . 20, . 1235 haec
,
reapondet: Neque boc videlur ease verum, ut
*
Spiritus ideo ait F i l i i , (s. Filio consubatantialis),
*
qaod ex uoacauaa et indivisibili ante eaecula a?qua , ,
llter utriqae progressio. IncoDvenientia enim ee , * '
qauntur el boc nuntiantem: nempe seouodam quod
* &
eont ex una cauea, uniuntur ambo. Non enim /of,
. Et rureum, l i b . , (id. . 328) ad
ed hujuitnodi ostenduntar ex eo, quod secundum
qufflstionem : Gur Spiritua aanctua non ait F i l i u s .
onionem non intercedat numerua. Iropoaaibile e&t
,
enim aliqua numerari in eo qood nibil differunt,
eom eeouodum diatantiam tantum numerum n a n - *
aiecantnr; at vero secondum quod Spiritus eat F i -
?, ' |
i l i , differeoa ab ipao e i quaai altera persona oaten ,
ditur nihil ouippe aui ipsiaa eaae poteat. Quara non
idao eat F i l i i et ei conaubaiantiale, qood ex una , ' . S i m i l i a babal
Pbotius, Amph. 189; Mal, . C. I, . 183, 184.
oausa et iodivieibili anie aaecula squaliter utrique
proc6B$io. 3 C(. qum Hugo iterum, 1. m , c. 4,

445

DB S. SPIR. MYSTAGOGIA. ANIMADVERSIONES.

446

naliter (94) aooipiatur ; attamen per se non ita re-

lationem origioie manifeetat, aicut Patris et F i l i i
nomioa. Per se enim Spiritua neque ad Patrem
refertur, neque ad F i l i u m (Beeearion supra { 1 1
el Joao. Theologus infra art. seq. 1) aed ad
spirantem (ibid.). E x hioc j a m diaparitae patet.
[191] D u m dicitur Pater Filii, intelligilur F i l i i
PaUr ; nec poteet Filius pro priaoipio eumi, Pater
pro p r i n c i p i u l o ; eed ei dioilur Filiut sancti Spiritiu,
verba indicaat F i l i u m a Spiritu originem babere,
Spiritum eaae Palrem, quod abaardum. Pater Spirilus dici oequit, quia tuno Spiritua foret F i l i u a ,
Filius Spiritus dici non poteet, quia tuao Spiritua
foret Pater. Aliud est esse alicujw simpliciier,
aliud
ease Patrem vel Filium alicujus ; porro Pater non
dicitur F i l i i ease propriue aimplioiter, aed Filii B
Pater ; i d subiatelligitur, quod ejue eit Pater. P a r i
modo diceretur Spiritua apirantia eese et apirane
Spiritua sanoti spirator seu npo6oXei>c .
H e c vocabula sibi ad amuaaim reepondeat et ad
idempertinentgeaus, adeoque coafusioQam arcent.
Recte rureum dicitur : Pater et Filiua aunt

ciplomet prinoiplatnm.Sicutcalor solisdicitorcalor

aeole cau8atus,8icut fructua arboris fruclus ab arbore
productus, ita 8piritua F i l i i est Spiritua per Filium
emisaue, ut principiatum principii est. Vaae ergo
colliguatur exerapla eimilium dictionum, ubi de vinis personis sermo est. (Phot. o. 57 eeq.)
Dicitur Spirilue sapientiae, spiritus intellectus,
B p i r i t u s scieotiee, dilectioaie, adopliouie filioram,
promiesioais, fidei, et alia hujusmodi (96) ; sed
sapieotia, iatelleotus, scieatia, e t c , aunt peraoaffl diviaa3 ; verum dona et charismata, t quorum Spiritus eaoctue foas ac largilor gloriflcalur,
ut ipse PKotius (c. 58) beae aovit ; h c effectas, fructus, dooatioaes, ac veluti posaeseio eunt
Spiritua saacti ; i n hie geailivue loage aliam habet sigaiflcaliooera . Nequaquam, aitHugo Etberiaoua (l. n , o. 20, p. 1236), hoc modo (ul 8 p i ritus oonsillii, fortitudiois, limoris, elo.)
Fiiii
nuncupatur Spirilus; F i l i i saae Spiritus, uti Patris
ceque ac indifferenter ceosetur. lntellectus vero,
gratiarum et doaoram dicitur Spiritue uidatoret
effectiva illorum causa. Sed multo uberias idem
[193] auctor j a m anle (c. 13, p. 1228) contra Theo () , sed non simpliciter :
pbylactum eamdem rem pertractaverat. Atque praa
PaUr et Filius sunt Spirittu sancti.
ceteria boc urget : A d b o c . . . ecil. aliud 6886,
16. Neque vero, qood subdole ac perverse L a t i ex aliquo, et aliud alicujus, eadem i n pluribue c o a nia aacribit Photius (o. 59), i i unquara docaere ;
veaire iaveniuntur. Nam para quidem totius eal etex
Quod alicujus eue dicitur, ex eo vel ab eo est. Poloto, et arboris fructus et ex arbore, et apuma marie
teai carte boo illius dici vel ut poeaeieio poseidenet ex raari; el aicut impossibile est, fontU esse aquam
tia vel ot pars totiat vei ut effectue caus vel ut
et non exfonte, sic impossibile est Spiritum esse Fllii
formaaeu qualitaa subjeoli, e t c , quocunque deraura
nomine genitivua caaus cum nominativo subjecti ^ et non ex Filio aut Patris et ex Patre, F i l i a m
8piritumque ; Paier vero non in eo quod sit alicujus
coojungi poteat, qua late patet genitivi usue. Latini
tU tx aliquo, sed in eo quod generat Filium, ejut
non dicunt de quocunque, quod dicitur esee alicudicitur. Secundum haao dootriaam bene dioi
j o s , i d ab boo exeistere ; sed Id diount de personie,
potest, qua3dam ita alicujua dici, u i etiam ex eo
nac de pereonis quibuelibet, sed de personis divinU.
8it, quaBdam vero non ita ; qu priori modo a l i Creatare qaoque eant Patrie et F i l i i ; eed non p r o cujua diounlur, manifeate inde dignosci, quod alla
plerea a oreaturis procedunt Pater et F i l i u s . Ex
ralio, curhujusdicaatur, locumomaiao aoa babeat,
qualitate alque cuaractere aubjecti determiaatur,
vel aexus talis inter utrumque intercedat, qui id per
qaomodo ad aliud pertineat i d , quod ejua dicitur
86 patefacere possit. Deinde ad illud Tbeopbylaoti:
eese. Quicunque alteriua dicitur, ad eum quodam
Dicitur S p i r i t a s e s s e F i l i i , secundum qaod uaitas
modo pertinet; vel ut servue vel ut neoessarias, e t c ,
est Filius et virtua et eapieatia, aanctua veroSpiritue
relationem ad ipsum babet. Porro a divioie oranea
etuaitatia et fortitudiois 6t sapieatia Spiritusapud
i i reepeotue excludeodi, qui divinas non dicent
Isaiam describitur, obeervat Hugo virtutem, sahypostaaea, ut servitus vei mioieterium ; ea
[192] statoenda, quaa divinis concordat (95). Haeo JJ pientiam, uaitatem tribua pereoala cocvenire et
per 86 6886 nomina essentialia ; si essentialiter s u porro eet originia babitudo ( 14), relatio ialer p r i n %

(94) Videlicat nomea Sjriritus tum essentiale tam

personale esee poleat. Cf. T h o m . Sum. 1, q. 36,
a. 1 i n corp. et ad 1. Jam Aug. D* Trinit. V , 11 ;
X V , 19 id preclare anarrat : Quia Spiritus aanoiaa communis est ambobus, id vocaturproprie quod
ambo communiter. Cf. et Uugoo. Ether. 1. I I I ,
e. 3, p. 1240 seq. Pariter Patris nomen essentia*
liier qaoque ueurpatnr, oon tantum personaliter ;
aad p r i o n modo nonnisi ad extra, ad creaturae
dicitur, ut Matih. v i , 26, 32 ; x, 29, et lunc tribue
personis convenit. De hao acceptione bio est
eermoo. 8 i 8piritue alicujus esse dicitur, ut recte
aotat Bessar. (ep. ad Alex. Lascar. c. 6), abeolata 8 6 Q eesantialitar aumitur, sed reiative.
(95) Egregie Lao M . aerm. 1, de Pentec. (BaU.
aerm. 75 ; Pairol. ed. M I Q N B tom. L I V , p. 403),

cap. 3 : Cum io persooarum proprietatibns alius

sit Pater, aliue ait Filiue, aliua Spiritae eanctue,
tamen alia Deitaa, nec divarsa natura eet. S l
quidem cura et de Patre sit Fitius uaigenitue, et
Spiritus sanctus Patris Filiique tit Spiritus, non sicut
qusecunque creatufa, qux et Pairi$ et Filii est, sed
sicut cum utroque vivent et potens, ei sempiterne ex
eo quod eti Paler Filiusque subsutens.
(96) Vidit acute Pbotias, cum Filius dicatur
veritas, virtus, sapiaata expreseiooes
, , eodem modo iotelligi 88,

quo ; ideo ponit alias dictionee, ut

p . fidei, Sp. promiseionie, Sp. revelationia, a t c ,
inquibus adversarii F i l t i n o m i n a invenira oaqueant
(c. 58). Sed eo ipeo Jam eubjeotam non eet ampliae
ldem i l l u d , de qao L a l i n i ita statuunt.

447

P A T R I A R C H i E C P .

448

muntur, nihil sane hic explicatur ; si vero persona- . nem i l l u m a Photio Latinis ascriptum nemo a d mittit eoram ( 16) et hioc ratiocinatio illi unice,
literet prout Filio appropriantur, eadem Latinorum
superstructa cadit ; oon eat genitivua bic cauaam
argumenta recurrunt. Praeterea exempla ?aria ab
indicana, sed effectam denotat ; non sunt diviaae
adveraariieallata sic repellit: Deus dicitur (Deus)
person sapientia, fides, revelatio, etc. Atque licet
Abrabam utcreatoret DorainuaAbraharo,for8an vero
aensu vero et biblioo dicantur cbarismata
et ot amicua illiue ; iniellectua autera et fortitudiois
et tot poaeint haberi hac signiftcatione
etaimilium utefficienscausadicitur.SedSpirituadisumpta, quotchariemata: tamen h s c non dividontur
citur F i l i i et Patrie, ut ex Deo ena et ipae Deus, non
d uo,ot ex falao euppoaito arguit Photiua (o. 59,60).
ut adventitium adveniendo cxtriosecue (boc enim
Sed his puerilibns ludis non eat iramorandum.
quia asseverare audeat ?) sed ut plenitudo ejua, qui
eerte non aliter aano intellectu comprebendi poteal,
18. Sed aliaa quoqae rationes i n proraptu habet
aecuadum quod tertiue dicitur a Patre...., nisi ex
Photius, qaare 8piritue Filii dicatur. Quarura u n a
Filio babere substantiam intelligatur et coosidereHoet in opere non fusiue explicata, tamen in titolo
t u r ; bic ulique Spiritusjuxta Domioivocem Veritatit
expreeaa et aspios insinuata (97) est : quod S p i r i eet, quiadicitur Spiritua veritatia ; qui [194] profeclo,
tus Filio miitalur et suppeditelur dignis fidelibtis.
in quantum Veritatis est, intantum Filii exaialit, e i Hano rationem aedulo exornaruat Photii aequaces
ex ipao exaisteatiam aortitur... Si (Spiritua aaneamqoe catbolici tbeologi accurate rafularunl.
ctue ex Veritate non habet eaae, adveoieas et advenEtenim I) etiamsi ad miasioaem referatur quod
titia eat ejua veritas; cum ipse Veritatia predicetur,
Spiritoa dicitar F i l i l , adbuc proceseio exinde dedaci
et ejus dioatur esae. Igitur aicul eet Veritatie, aic et
potest, cum missio temporalis aeternae procesaioni
688 et subeiatere habet ea Veritale, et ex ipaa, Filio
innitatur ( 3, 4). II) Spiritua a Patribus dicitur
aoilicet, procedit secundum personarora ordinera.
p r o p r i u s F i l i i eecundum naluram ; sic Baailius 1.1,
c. Eunom. explicat ,
17. Objicit eibi Pbotiua (cap. 59) in adductis B i (Gregor. Gpl. Apolog.
bliorum testimoniia (cap. 57), ut l$a. x i , 2 ; //,
contra . Ephes. Confess. cod. Mon. 27 f. 117 b,
Tim. i , 7 ; Galat. , 1; Exod. x x x i , 2, 3, aliisque,
boc textu praeter alios u t i t u r ) ; aed natura eat eterua
ipaum Spiritum aanctum inlelligeadum, sed
et 8 i quid natura proprium alterius, ejas rei ratio
dona et cbariemata ab eo promanantia qureque ipse
nequil ex temporariie repeli ; est proinde Spiritue
l a r g i t u r ; eed nihil hoc adversarioa juvare coateadif,
proprius Filii non aliquo alio respectu, sed prout
quia secundura eorum legera ratiocinari ita debeaest difina pereona, et inde ex ipso est. III). Cauaa
mua : inde procedit Spiritua, cujue dicilur, sive peraic ratiocinatur Georgiua Pachymeres, (1. c. G. 0.
eona Spiritua aive cbariema iatelligatur ; ergonon
I, 390 seq.), prioe intelltgi debet quam effectus ;
cbarieroaproducit8apientiaro,niiationera,fldem,ctc.,
el aempiternum in personis difinis priue qaam
eed sapientia, filiatio, fldes, e t c , producuot c h a r i effectue earum [196] qui suat temporales. Spiritue
amata. Imo cum juxta adverearios idem ait dicere
eanctus ideo i a tempore suppeditatur fidelibus a
ac dicere cbarisma, tot erunt ipsis
Filio, quia eet et dicitur Spiritos Filii ; hoo eel veqnot et quodlibet horum pneumaium sive
luti cauea, illud voluti effectui. Ergo quod Spiritus
chariematum in duo dividetur, quorum uoum prodioatur Filii, ex eo ratio peti poleat, quod
ducat, aiterum producatur, unum donet, alterum
donetur a Filio dignis. Eodem modo Beasarioa
dooetur, fldea ftdem, intellectua intellectum et aic
(epiet. ad Alex. Lasc. c. 7 ; H a r d . IX, 1067): Quod
deinceps donet. Sed absurdae piane ejusmodi suot
ai quis d i c a t : Ideo dicitur Spiritus F i l i i , quia ex
coaclaaiooes. priniia docent Latini,
eo mittilur, falsa est ralio ; e coaverso aamque
vooem multipliciter uaurpari; aignificare interdum
quia ejus est, miltitur ab eo ; priora eaim euat
,-.vhaud per ae aubeiatentem, eignificausa posteriorum ( vice versa). Priua aotem
care aera, ventum, flatum, etc. ; cura ?ero cum areal, quod Spiritus sitSpiritus F i l i i ; posterius vero,
ticaloponatur,plerumqueremcertam,aingularemao
quod mittaiur ab eo. IV) Non mious opportnoa
regulariter subsietentem notare ; in Bibliis, ut jam
auot, quffl dispulat Hugo Etberiaaus (1. u , c. 20,
advertit Didymue, I. De Trin., commup. 1235) : Noa dicilur Spiritue F i l i i ut consubniter dici Spiritam saactam ; poeae vero el
etantiale et qui miltitur per ipeum, ut P h o t i l decla doaa Spiritue aancti aignificare figura m>
rat desoripto ; aut enim aBteraaliter eet F i l i i perque
tonymiffi, qua pro effeotibua peraona effeotrix ponitur, ut Ephes. iv, 23 ; I Thess. v, 19 ; / Joan. , 1 ipsum ffiteroalitar mitiitur, aut prius F i l i i erat,
quam per ipsum mitteretur. Quod si aotequam
(II Kilber. Tbeol. Wirc. Traet. De Deo uno et
mitteretur, F i l i i eral Spiritus, non qula per ipsum
trxno disp. 6, c. 2 ; art. 1 fin. n. 343). Et recle i n
mittitur, ejus exsiatil. Et rursua si per F i l i u m S p i multis Bibliorum looia per Spiritum [195] intelliritua aBternaliter mittitur, aut mittitur F i l i o cum
gant chariemata, ut j a m pluralis
Patre miltente ipsum, ant tanquam per inetramen. gr. IJoan. , 1, ostendit. Sed inde oon 80t u m mittilur per F i l i u m , veluti per arcum m i t t i l u r
qauntur, qum commiuiscitar Pbotiut ; nam cano1

(97) V i d e art. praced. 9.

449

D E S. SPIR. MYSTAQOQIA. ANIMADVERSIONES.

450

eagitta; aed hoo eat impoaeibile, eo quod alia n a - graltx. A t Dei Verbum a i h i l ex gratia, quia Deaa
tura eit caua, et alia i o s t r u m e n t i ; alienus foret
eel, posaidet; quare a i h i l adjectum, nihil babet
Filius a Patre, ut i Q s l r u m e n t u m ab artifioe. Quare
auper adveniena, sed ut a principio coostiterant
mittit Filiua et babel Spiritum omoioo, quemadexuberaoti divioffi ratiooe cooaiatuat natare, v i modum et Pater, qui scilicet Spiritue neque i n eo delicet aaturaliter. Similiter Beccue i n Garoat.
quod mittitur alicubi (1. alicui) cooeubstantialie eat.
Animadv. c. 2 (G. 0. II, 294) : Si a Patre u t i ex
Profecto quae rainime aubetantialiter insunt, aub- eo exaiatena dalur Spiritue, per F i l i u m vero u t i
ataotialia eaae poeauat. Quomodo enim a pro- ex eo exaiatens, quie demum exietimaverit u t i
prielatibua ad aubatantialea qualitatea, acil. auba aervo et adminiatro ( )
atantialesdifTerentiaa ralionem iraaaferri poesibile?
per Filium Spiritum dari ?
Exiatimo reote. Noa eaim eat proprietae idem
19. Uaitatisaimum Graecia heterodoxis effugium
aobstantiali q u a l i l a l i ; propterea poteat traneigi
hoc loco oommemoraadura eat, quo atatuuot aaeconsubatantiale i n proprietatum communitateni.
penumero Patres largitionem doaorum et miaeioErgo F i l i u a Dei eat Spiritua dator et ejue emiaeor
aem temporalem iotellexiese, [198] vero aeterol BUSB pleoitudioia. Eat enim ejua plenitudo S p i r i oam proceaaionem (98), dum Spiritum per Filinm
toa eancti aicut Joaoaes iaquit : Nos de plenitudine effundi, prodire, manlfeatari ac euppeditari dicunt.
ejus omnes [197] aceepimus (Joan. i , 16), videlicet
Evertuut haac exceptioaem q u praemi&imue, everde Spiritu ejue. Quod ei Spiritue i a eo qaod pertunt ipaa Patrum terba, quibue dicuot S{>iritura efeona, Filio commuaical, plenitudo F i l i i
fundi a Filio sicut Patre et ita u l connaluralis Spicommunicat F i l i o ; item ai Spiritaa non eat ex Filio,
ritus ei ait, qaod de doaia perae dioi nequit, efluadi
quod eat inconveniena; cum ergo ex Filio, et ex
Spiritum a Filio ex propria naturo atque substanipso procedit. Hoo qui negant, asaerere videntur
tia (99), aliaque hujuamodi aexoenta. Neqneaolnm
non propria virtate per Spirilum feoiase miracula.
dona ao cbariemata fldelibas daalar,aed ipee S p i r i Prsterea V) s i Filiua dat Spirituro, aane ipaum
tus sanctus qui in eia inbabitat (Petav. De Trin. v m ,
babet; sed quidquid babet ut Filius, id non ex
4 aeq.), quod fruetra a Graecia plane negatar. Late
gratia babet, aed natura, i d ab aeterno babet.
[199] de bie diaputaat Ilago Ether. (1. m , c. 18,
Hinc rureum Hugo Etberianus (1. n , o. 11, p. 1226):
p. 1254 aeq. Cf. II, 13,14, p. 1228 aeq.) ; Becous
Non habet Filiue Spiritum secundum parlicipa(Orat. de un. Eccl. c. 16-19 ad Tbeod. 1. i . o. 2 i n
tionem, q u i per ee vita, per ae l u x , et per se ve- Camat. Animadv. et epigr. 8, G. 0.1,104 aeq. II, 89
ritaa exaiatit; nec ab alio modicum quid ipeiue S p i aeq. 320-323,586 eeq.) ;Conatantin. Meliten. ( o r a l . l ,
ritus accipit, ut ideo Impoteaa sit emittere ipsum, ^ c. 2 0 ; i b . 2, 682 seq.) ; Georgius Trapezuntiua (De
cum Pater ad pleoum hoo qaeat facere. Quodaemproc. Spiritus sancti ad Joan. Gub. 6 . . I, 479
per babuit, quomodo ab alio accepit ? Quid autem
seq. 481 seq.) ; Beeearioa (Or. dogm. c. 8. epiat.
Apostolis plus habet, ai Patrem interpellando mittat
ad Alex. Laso. 7, Hard. I X , 361, 1063); Bellarm.
Spiritum, habeoa per ae neque ex ae prodeuaDe Chr. II, 2 2 ) ; Leo AlJatiua (Vind. syn. Eph. o. 47,
tein ? Quare mitlil et emittit Filiue Spiritum, aiout
p. 229 seq. o. 51, p. 286; c. 55, p. 354-357). Uoom
Pater... In prophetia, i n apostolia et i n Cbriato
Hugooem Etheriaoum adducamua, qui (1. c.) acrinnua Spiritue aanctua loquebatur, aed tamen aiiter
bit : Licet apostoli et prophetae i a tempore a
ab illia el aliter a Chrieto idem Spiritua habebaiur.
Gbriato Spiritom acceperiat, Dei tamea F i l i u s aon
N a m Cbriatua per jeSpiritum, i l l i vero per Christum
i a tempore Spiritum babere ooBpit, aeque idem
babebaot. E t denuo (I. m , c. 12, p. 1248) : Spiriiua a Filio exire initium eampait per tempue
Spiritua F i l i i est aut ratioae naturx aut raliooe
aliquod (1). Sanea diebue teroitatia, aicut Filius
(98) Id urget poliaaimum Tbeophaoea Procopow i c z , op. cit. cap. 1, p. 3, 14,15, abnteoevel inacii
et imprudeniia vel eliam malevoli bac maleria D
Anaataaii Bibliothecarii verbie, qui i u ep. ad J o h .
Oiac. (Galland. Bibl. PP. XIII, p. 31) iala scripaerat : Praeterea interpretati aumua ex epietola
ejuadem saacti Maximi ad Marinum acripla presb.
circamatantiam de Spiritua eaocti proceaeione, ubi
fhistra cauaari contra noa innuit Graecoa, cum noa
noo causam vel principiumFihum
dicamua Spiritua
aaocti, ut autumaot, aedunitatem eubatantiae Patris
ae F i l i i non neacientea, sicut procedit ex Patre, ita
eum procedere ex Filio, missionem nimirum proccuionem intelligenles, pie interpretana, utriusque
linguae goaroa ad pacem enutriene, d u m acil. et
noa et Graecoa edooet secundum quiddam procedere
ei secundum quiddam non procedere Spiritum ex
Filio ; difficulutem exprimendi de alteriua io alleriua l i o g a s proprietatem aigoificaas. Quam aenteatiam mento ut insnlsam caetigat Petaviua, De
Trtn. 1. v i i , c. 17, n . 12, i n fine.

(99) V . Gr. C y r i l l . ad Theod. (Allat. Vind. 333)

' -

. Idem verba : Vidi descendenlem

Sptritum (Becc. epigr. 4, 561, 562):

,

, ,
,
...
,
, ' ,
,
* ; ...
'
.

(1) Idem 1. , . 15, 16, . 1229, 1230 ex Bibliis

6t Patribua iooulcaverat,Chriatum accideataliler, noo ex adjactione val extrinaecue, aed ex aa
ipao ut Dei F i l i u m Spirilus plenitudiaem babaiese,
quam i n rem et Cyrilli Alexaadriai anathamatismo

451

P A T R I A R C H i E C P .

a Patre generatur, ita Spiritui eanctue ab utroque

exit, ab utroque mittitur eeternaliter, et ab utroque,
ut osteDsuni eat, univoce procedit. Nam apud tres
n i h i l preterit,nihil futarum eet;apud trei personaa
Dooesttransmulatio necvicieaitudiniaobumbraUo...
Quantum ad ipsos (Patrem et Filium) epectat, ante
omnia saecula mittunt et donaat (Spiritum sanotum).
Exaisteniibua autem dono miesioneve dignia incipere
dicunlur mitlere vel dooare; nequaquam secundum
se, (aed) quantum ad suscipienles. Igitur ai mitiere
ternum, et miasio; versaque vice : s i miasio
aterna, et mittere. Atqui miesio aeterna est. Non
enim ut i n lithotomon eic) ratio turris fabricand
fabricationem procedit et ab ea dividitur, ita i n
F i l i o et Patre [200] r a t i o missioois Spiritae misaionem pravenit et ab ipea eeparatur. Nam ai ratio
miasionia Spiritue aancti ab stcroo i n Filio eat, et
miaiio ipaiua Spiritue c(Bpii eeee in F i l i o ab aliquo
tempore, priua et poateriua, adjectum et aeparabile
habet Filiua et accidentium noa eiTugit multiplicitatem. Nonne aol cum illuminat domum, aliqua hod i e iocipit i r r a d i a r e ; prctioai similiter eplendent
jugiter lapidea, stellae quoque; attaraea illarum i n
tenebria, barum vero i n luce minime eplendor r u tilat, non ex interceptione splendoris, sed ex aspicientium imbecilliiate ? Ampliua : miaaio Spiritue
eancli et cogaitio miaaionia simul aunt i n Patreet
F i l i o ; neutrum enim borum duorum tempua p r j a d i c a t ; at ?ero cognitio eterna est; ergo et missio
Spiritua aaocti ab utroque eeteraa aat ot uterque
equaliter et teroaliter causa missioDia Spiritua...
S i utique (Paler) cauaa eat, et Filiue eat aiiqua
cauaa Spiritua s a n c t i ; ai neuter est causa, miaaio
Spiritua eanoti nec causam habet nec prinoipium,
quod est eoliue Patrie privilegium i n Trinitate.
Quare foreitan non sit inconfeniens, ai procesaio
Spiritus aancti sternaliter de Palre ac F i l i o mauana
penee auacipientea creaturas mistio, uaitatiua danatio et ai quid a l i u d bujuamodi nuncupetur, sublimioribua quidem aemper divino, inferioribus vero
temper oreato referendis. Nam i d e m Evangelium
i n Chriato doctrina, i n apoatolia vero nobisque

omnibus diseiplina ceneetur. L a x quoque eolia perennie eat; quandiu cobie oriiur, diem vocamue,
breve attribaentee ei temporie epatium. Qnibus
exemplia aliud copolat duce Hieronymo ex incarnatiooe deeuraptura, q u velat j a m ab initio aaecali
faota perbibetur, ao deiade (p. 1255 G.) p e r g i t :
Quod si unitaa myeterii Dominice i a c a r n a t i o n i i
in Filio principium temporia non babuit, multo
minua credibile est mieeioaia Spiritns aancti
a Patre ao Filio i n alterutro eorum incepiaae 8 u b
tempore. Preterea idem auctor contra Tbeophylactum aliosque, qui arguebant S p i r i t u m non
ter vel easpiua datum diacipulia, [201] neqae verbie
Joan. xx, 22, neque ante Gbriati e mondo disceasum, aod prioree anie Pentecoetem donationea ad
Spiritua dooa esse referenda, ac Joan. x x , 22 ad
donam duntaxat dimittendi peccata (2), inter alia
docet (I. n , 13, p. 1228) ex Gregorio Naziaozeno at
Gregorio 1. Romano, Cbriatum non dedisea aolam
donam quoddam, eed ipsum Spiritum
sanctum.
Quod denuo (c. 15, p . 1229) aliia argumentie conflrmare atudet, Chryaoatomi, quae contraria eaae
verba videbaatur, explaoaos et i n verbia ipaia :
Accipite Spiritum sanctum iiiaiatene. S i quia vero
dicat nonaiai dooum remitteodi peccata datum
fuiaae, attendat, ait Hugo, ai bajuimodi virtua
separabilis ait. Sed patet, quod D O D ait aeparabilia,
cum nibil aecundum accidena diviais insit bypoataaibua; ergo dum dat Spiriium, largilur tolum non
partem. Deinde docet Chriatum i n die reaurreclionia dediaae totum Spirilum,
aed non secundum
omnem operationis tpeciem, i n die vero Pentecoatea
dediaae secundum omnem in iptis operaiionU peciem; diatinctiones Geri ad peraonaram diacretionem et propier operationum in ipsia apoetolis efQeaciam (3). A d boc [202] ita proaequitur
inaufflaase Gbristua ut emiaaor i n eo quod Deus in
faciem discipulortim creditar, t u m u t p e r b o o intelligeremus Spiritum vere de illo prooedere, ut de
profando corporis ejoaille flatua evaporabat aensibiliter (4), tnm quod ad habendum et quaai poeeidendum Spiritum eia daret, quod dio Peoteeottes

nono utitur adnectene Theodoreti oppositionem ao

Cyrilli rcsponsum una cum teatimooio ex ejua ad
Nealoriura epiatolis.
(2) Tbeopbylact: apadi Ilugon. II, 13, p . 1228;
apud Beccum Gr. orth. I, p. 220, 2 2 1 ; Nicol. Methon. Syllog. in cod. Men. 66 f. 81 b. cap. 35 : E l

muneris, sed adjeetio largitatis; quoniam e l p a t r i a r chffi et propbete et aacerdotes omneaque s a n c t i , q u l

prioribua fuere temporibua, ejuadem aunt Spiritue
eaoclificatione vegetati, et sioe bac gratia n u l l a U D quam inalituta eacramenta, nulla aunt celebraU
myeteria, ut eadem aemper fuerit virius charismatum, quamvia non eadem fuerit mentura donorum.
Ipai quoque beati Apoatoli anle passiomm Domini
aancto Spiritu tton carebant, nec polentia bujua virtutia aberat ab operibua Salvatoria
Sed illi
perfectioni, qua3 erat discipulia conferenda, major
gratia el abundantior inepiralio eervabatur, per
quam et q u s nondum acceperaot, sumerentet excellentiua poaaent babere qua eampaeranl. Cf. et
Beccum, Or. de una Bccl. c. 68 (G- 0 , II, 220, 221),

,
,
"
, (Joan. xx, 23)
*
;
, , ;

(3) Preclare Qreg. Nazian. orat. 37, . 608, tres

veluti gradus communicationia Spiritua dialinguit;
p r i m u m ( )
, deinde (Joan. xx, 22),
p O f l t e a . Ioeigni

verboram majeatate Leo . Sermone 2 d e Pantec.

o . 3, 4, (Baller. 76, p . 405 seq. e d . M I G N E ) : N o n

ambigamaa, q o o d own i a d i e Penteoostee diecipuloe

Domioi Spiritus sanoius implevlt, nen fuit inchoatio

, ^ (
.)* ' * -

, .
(4) Vide 5, notam 2.

453

D E S. SPIR. MYSTAGOGIA. -

ANIMADVERSIONES.

454

ad robuT et operationem oetensionemque signorum j Spiritus P a t r i , quia ex ipso procedit, non vero quia
e coelie discipalis eiadem misisee fertar. Quod ex
cooeubstaotialia, ideo procedena (7)], proinde ad
boo l i q u i d o a p p a r e t : proaente Cbristo raro aigna
proceasionem referri poaaunt ut ad principafaciebant ejue d i a c i p u l i : quo i n cwlum abeunte ao
liasimam cauaam. Sed nec semel dicitur Spiritue
mittente Spiritum per maaus apostolorum signa
sanctus ex Filio procedere, neque i n Bibliis, neque
fiebaat (Act. n , 43); unde i u epecie igais mieeus
apud Patree; proinde ingena eet diaparitaa; nullum
dicitur, at eos qui adbuo quaei limus erant, m o l l c i
nobia jua auppetit proceaaionia ex Filio aatruendae,
axaiatealea corroboraret atque confirmaret. . . E x
oeque i d ex verbis id dicenlibue
bia igitur manifestumeeae poteet, qaod aon eit veelici poteat. Verum a l i e adaunt rationes ob quaa
e o r d i e aeque imprudenti, si quie dicat Ghriatum
dicatur Spiritus F i l i i vel Ghriati, eaeque varis : I)
diacipulia tuno Spiritum dedisse, quando poat requia conaubalantialis eat Filio, II) qaia ungit
surractioDem eia d i x i t : Accipite Spiritum sanclum,
Cbriatum, III), quia manet auper ipaum et io ipao*
c u m acientiaaimi Graecorum iidemque aanolieaimi
duaa novaa rationea addil, qute non ad ipaam
boc comprobaverint, ut oateoBum est; porro nodivioitatem, eed ad humanitatem Cbriati apectant,
atri temporie hominee errorem boo reputant et i n quarumque posteriorem j a m cap. 85 occaaione
aaniaro, p r o eo a o l u m , qood Spiritua proceaaionem
Gra?c* fereionis Dialogorum Gregurii Magni, oujua
ex F i l i o abolere conantur.
verba allegaverat, uberiua illuatrayit. Hinc oontendit (c. 93. 94), aliud eaee Spiritam Filii dicere,
20. Eamdem materiam rorsas vereat Photiue,
aliud Spiritum Chrisli; Ghristi Spiritua dloitur ute. 90-94, ubi imprimia (c. 90) variaa ex Soripturia
pote iouogeae Ghristam, aed uogebatnr Gbriatua, ut
formala8Colligil,quibu8[203]Spiritu8sanctuadicitur
bomo, [205] noo ut Deua.Quare qui arguit:8piritue
Spiritue Dei, Spiritus Domini (5), Spiritua, qui ex
dicitur Ghristi, ergo ex Ghrialo procedit, is ex h u Deo eat, Spiritua Patris, Spiritue suacitaatia Jesum
manitate Chrieti procedere Spiritum, ia humaniChriatum, Spiriius Chriati, Spirilue F i l i i , etc. (6).
tatem divinitati conaubatantialem eaae borrendo
Porro pergit: N i b i l hornm declarat per ee et vi [204]
errore asserit. Gum vero lot ratioaes queaol aaeiverborom proceeaioDem Spiritue aaocti, quemadgnari, ob quas Spiritua dicilur F i l i i vel Cbriati,
modum d i c t i o expreeaa : Spirilus Patre procedens.
j a m eliditur argumentum Latinorum, quo diclioHinc omnino differunt ab iata ill formul. Si aunem bujusmodi nonniai ad prooesaionem referri
tem qaoad eenaum ejuamodi diotionibua proceaaio
poaae atatuuat. Ioio vero cum per se et immediale
indicari dicatnr, o i l boc adveraarioa juvat (o. 91).
aeque vocee , . procesEtenim cum aexcentiee fere dicatur Spiritua ex
aioaem dicant, id multo mious de illia .
Patre procedere, poasent aane formulc : Spiritua
. cogitari debet, ubi nullum adeat funDei, Spiritus Palria ad proceaaionem quodammodo
damentura ejuemodi, ubi prsmiaea nulla babetar
referri tanquam ad primam e t p r s c i p u a m dictionia
ea certitudine fulgene, qua divinitue revelata gaudat
rationem, per ee ad coosubBtaotialitatem r e f e r u n propoaitio : Spiritua ex Patre prooedit, ubi contar ; aed conaabatantialitaa Spiritaa aancti cum
aubstantialitas non aeque i n prooeseione fuadaPalre i n procesaione fundatur [conaubatantialia
(11 Tcss. i i . 8),utPaulua dicit,quod de animaChriati
(5) Gum n o m e n appropriari aoleat Filio
nullus intelligere praeaumat. Nam illa io eo quod
(Greg. Naz. orat. 23, p. 420, 29. p. 490, unde
anima eet, aeque mterficit neqae deslruit aliquid.
a p c d Tbeologos) Spiritua D o m i n i c o m m u Reliquum igitur eat, ut aancto 8piritui solummodo
niter Theologia est Spirilua F i l i i . Quare Hugo
attribuatur boc. Qua ex re manifealum eat, quod
Etber. 1. u , c. 20, p. 1236 : Ia idem aicut Dei d i aicut F i l i u s de Patre per nativitatem exaietit, ita
citar Spiritua, ita et Domini Spirilus nomioatur,
Spiritua ex Patre et Filio per proceaaionem. Quod
sed non convertitur. E t e D i m licet Deua Pater Spiiterum et aio mooslrari poteat. Spiritua oria Ghriati
ritus j u x t a Oomini vocem cenaeatur, Spiritus ett
ex Ghriato procedit, cujua rei aignum eat insufflatio
Deiu.Spirilus quoque et Filiua Dei secundum i l l u d :
SpirUus ante faeiem veslram Christxu Dominns (di- I in faciem diacipulorum facta; acil. Spiritua oria
Gbristi Spiritua aanctua eet; uaum eoim babet SpicuQlur e n i m , ut dicium est 15, n . 3, Paler et F i ritum conHubatantialiter, ut Dei Filius, non pluree.
lioe spiriius esaenlialiter nomine aocepto) : neque
Itaque Spiritus aanctus ex Cbriato Dei Filio procetamen Pater oeque Filiua Dei Spiritus d i c i t u r ;
dit. Notari debet, additie Patrum expoaitiooibaa
a i c o t igitur commune eat Patri et Filio, non esse
spirUum alicujus, aic proprium eat Spirilua, esse ex eiuamodi locutione non incoogrua arffumenta
confioi (Gf. Aaaataa. Syn. de rect. dogm. nanc i a
amborutn Spiritum.
rem ab Aadrea Rbod,ia coac. Flor. aeaa. v n ; Hard.
(6) Molta? a l i s addi poasunt bajua generis expreaI X , 93-96 allegatum. Tbeodorum Raithen. i n
aionea,ut Spiritoa Jeau (i4d.xvi,17)8piritua veritatie
epigr. f, a Beoco Gr. 0. II, 531, adduotnm, BecJoan. xv, 26) 8piritua orie Domini Jeau (// Thcss. ,
oum ipaum io Gamat. Anim, c. 18, l i b . H , 328 ;
i). Hanc pcsteriorem dicllonem ita illoatrat Hugo
Georg. Meloch. c. Man. Cret.e. 13 ; l i b . p. 1013,
Etberianns 1. c . : Siout inter illoe,qui ex Deo nati
1014 et iafra art. 3, 5 , not. 1.) A l i a plara q u a
cunt, solum Dei Verbum de utero ejus genitum ease
huc referunlur ex Bibliie, aan exegeei minusprop r o D o c t i a t a r : ita inler spirilus Dei aolua Spirilue
baatur, neque noa ea curamue; verum haud panca
aanelaa de are Pilii prodire creditur. Verbo eoim
suot ita Patrum eolemni aau rccepta, ot aperaera
Domini cceli firmati sunt et spiritu oris ejta (Verbl
ea baud faa ait, eaque plerumque et melius fanteilicet juxta Apoatolum) omnis virtus eorum {Psal.
data reperiuntor.
XXXII, 6). l e t o Spirita iile i n i q u u s Aniiobristue disperdetur.qoia Dominus Jesutintcrficiet
eumtpiritu
(7) De hoc altero membro infira art. 4, 20, 21,
oifs sui et dettruel illustratione
adventus
m
agetar.

455

P A T R I A R C H i E C P .

456

tur (c. 53), cum alia ait ratio conaubstantialitalia vina tum humana predicantor; de codem,nontamen
secundum idem dicuatur. Qui separat Cbri8lum oeu
inter Filium et Spiritum, quam ioter Spiritura et
hominis Filium a Dei Filio, in Nestorianismum i n Patrem. Haec fere poliora aunt, qua Photiua
oidat oportet. Gbriatuseat Verbum caro factum, eat
prolixe rursum diaputat. Mittimus in prsaeatia,
ipse Dei Filiua ; proinde Spiritus Filii eat et Spiriius
quod Photiua faleo auppooit; non certam eaae Spiritua ex Filio processionem e foatibus revelationia, Christi, licet aliler ad humanitatem Christi quam
de quo ipso vertitur controveraia quodqae j a m
ad ejus divinitatem se babeat Spiritus, naturia i n
maximaex parte pertraotatum fuit; m i t t i m u 8 , q u o d
seepeclatis. Rorsum, ita proaequitur Beccua (c. 6 ) :
diaertis verbie id tradi i n Bibliis poatalare videc idem Spiritum Filii vocat Spiritum, quia c o n tur (c. 92 fm.)> cum tamenquam plurima dogmata
eubstantiaiia Filio et quia auperipaum m a n e t e t i n
Graecis aeque ac Latinie indubitata non
ipao. A l rebua divinia pertractandis magnua B a in illis reperiantur expreaea ; mittimua q u intar
eilius nunc dioit Spiritum F i l i i ease S p i r i t u m , [207]
alia ejuadem argumenta recurrunt i b i opportuniua
quod per Filium ett ex Patre (9), ounc n u l l u m
consideranda. Unam adducemua Joao. Becci rediscrimen i n rebus tbeologicie inter praepoeitionea
aponeionem, qui (I. , ad Theodor. 8ugd. Ep. c . 5 ex et per, et patenler admodum (10) docet. Iteram
seq. G. . II, p. 141 seq.) hanc ipsam nostri operis Pbotiuaa/tud notare dicitdictum afOrmansSpirt/am
partem prae oculis habuitPhotianamque doctrinam
Dei vel Patris, sive Spiriium Fi/u S p i r i t u m , et aliud
cum Grcorum Patrum tbeologia acute et eolerter
asserens, Spiritum ex Patre procedere. At raagnaa
comparavit.
Baailius : Erga Patrem, ait, proprietatem intel21. Itaque Beccua libenter Photio concedit S p i - ligo, quando exPatre procedit; erga F i l i u m autem,
ritura aanctum ideo dici Ghriali, quod ipsum inuoquando audio: QuisquU Spiritum Christi non habet,
gat, illud vero negat, alio modo dici Spiritum
hic illius non est (11). Si ilaque proprius eet S p i Ghristi, alio vero F i l i i . Subdola, inquit, est baec
ritua Patri, quia ex Patre procedit, et proprius eat
praeveque contorta expositio. Etenim ai eolummodo Filio, quia eat Spiritua Chrieti, ubinara eat efficla
ea ratione, qua Cbristoa carnis et [206] aanguinie
a Photio diotionum differentias vis (12) ? E l rursum
particepa factua eet et humanitateai assumpsit,
idem magnus Basiliua: Nequeenim m i n u s q u i d proprio inunctus S p i r i l u , dictum aaserena Chritii
piara habituri aumua ad cognosoendum Spiritum
Spirilum assumendum est, qua vero ex eelerao est
eaae ex Deo, cum audimue illum eseeSpiritum oris
Deus, nullatenue, retributionis et mutue duarum
illiua (13). Sed nomen boc eatis auperque fueril,
Cbriali naturarum coramunicationia inficiaa iverit.
illiue ex Deo exeistentiam iadicare. Quia fidem a d Pravam ialerpretationem hanc Nyaaenua quoque C bibebit Pbotio, nisi cerebrum i n calcaneia feratt
refellel, dicena : Spiritum ex Filio esse astipulatu
dicenti : A l i u d est manifeeto procedere ex Patre
confirmatur j probatque boc Apoatol! diclo : Qui Spiritum, el aliud ionuitur, CUQD quia dixerit SpiSpirUum CnrUti non habet, hic ejus non ett (8). ritum qui ex Deo est? 6piritum Dei, ait magnua BaMerito Beccua infert, a Pbotio communicationem
ailiu8,audientes ex DeoSpiritura esae cognoacimua;
idiomatum (ia concreto) negari, quae Patribua ao
indeque dictionem ex [208] Deo Spiritua ex Deo
theologia rata est; Christi nomen aigniexaiatentiam signiiic.ire constabilit, quod et dictio
fioat, unam personam qu et divinam el bumanam
aaaerena illum ex Deo procedere notat, ut eat apud
habet naturam, q u Filiua Dei et filius hominia
omnee indubitatum (14). Magai ergo Basilii aueat, unua tamen idemque. Uode de Chrislo tum d i ctoritate Pbotii asaertum reprobat Beccue, aliud ease
(8) L . C. p. 141 : JJIOVOV '
'
(Phot. c. 93), ,

, ' ' '
(Phot. ibid.) ,

.
,
* *
i/, . . . De quo textu cf.

6. not. 57.
(9) Basil. io c a p . : Quare non eet Spiritus

filius

F i l i i : , '

. Vide infra art. 4, 29, not. 1.

(10) Basi). De Spiritu sancto, c. 5. Vide suura
6 , oota 8. Eadem contra Pbolium urgel Leo Allat.
Enchirid. de proc. Spirit. sancti, Roma? 1658. .
(11) Baail. c. Eunom.
, *

, , * Uv. . ,
. . .
(12) Beccua 1, c. c. 7. . 1 4 2 : '
, ,
'

;
(13) Basil. I. . c. Eunom. ,

, , Gf.
20, not. 2 ; III, 5, not. 1.
(14) D . 142. 143 : Sv ,
, . "
, , ' ^
. ; II , ,
, ,

, '
. Cf.
Allat. ). c.

457

DE

S. SPIR. MYSTAGOGIA.

458

ANIMDVERSIONES

, aliud . exclamal. Neque eoira

aufflciebat ipsis, quod

dici, atque ita concludit : Mnlto magia
verba Domini pravaexpoailione perverternat, nequc
veritati consonum eat, ejuadera cum Patre eaeentiaa
quod pietatispra3conem in impietateni violento modo
dicere Spiritura, quia ex Patre est, et ejuadem
abduxerunt; verum iraperfecta sua studia arbitraneaaenli oum Filio, quia per Filium, q u a m Spiritum
tur, [210] nisi et quos Patree celebrant, quonam
F i l i i etpcr F i l i u m Spiritum, quod ejusdem s i t c n m
pacto contumeliis petant, exquieieriot (o. 66).
F i l i o 698entia3. Neque enim quia ejusdem cum Filio
Hos enim Patrea vooant nomine tenua, reipsa
cssentix est, ideo et Spiritus F i l i i et per F i l i u m
vero Patrum eis preerogativaa adimunt, cum eoa
dicitur (quemadmodum q u i hujus rei argumenta
Cbriato contradicentea confingant (c. 67). Hioc
baoaerant ex Photio nugantur hoc tempore), sed
quasi Patrum illorum bonorera vindicaturae o m qaia ex Patre per F i l i u m exsistentiam habet, pronem i n eo collocat operatn, ut qaadamteous eos
pterea et Spiritus F i l i i et Filio conaubatantialis
excuset, ex bumaoa imbecillitate et igoorantia, ex
eat (15). Postrerao Beccua illia quae Photiua ex
bona fide cum defectu neceaaariae correptionia,
Spiritue sancti superCbristum baptizatum deaceneu
atque ex eo quod non dogma vel legem constideducit, magni Athanaaii praeclara verba opponit, g tuere voluerint (c. 68). Sed quantuscunque honor
quibus declarai : Ipae (Cbri9tus) Spiritum de
eis tribuatur, non obsequendum esae urget illia
coelo mieit ut Deus, et ipae i l l u m i n terra suscepit
quaa praeter Gbriati et apostolorum institutionem
ut homo. Bx ipso itaque i n ipsum deecendebat, ex
docuerint, cum neque angelo de coelo fidea ait h a divinitate ipaiua i n humaaitatem ipaiua (16).
benda praeter Evangelium quid predicanti (c. 69) ;
Quae non aolum [209] ad pra3sentem Photii dieputap o t i u s obvelanda fuiaae q u i a eorum dedecue
tionem egregie faciunt, verum et ex Filio Spiritum vergunt filiorurn Noe exeraplo, quam coram orbe
esae Atbaoaeium cenauisee pereoadent. Sic idem
lerrarum manifeatanda (c. 70). Praeterea cum tam
Atbanaaiue dicit Chriatum unctum a Spiritu ot
longom lempus interea efiluxerit, incertam eaae
bominem, dantem vero ipaum fidelibua ut Deam ;
librorum fidem, qui fortaaae interpolati ac corrupti
accipieotem Spiritumpro natura humana, comraufuerint (c. 71); deinde facile accidere potuieae, ut
mcanlem vero eumdem pro natura divioa. Sed his,
Patribus illiecura gentilibuset com haereticia decerlicet plura aupersiat dicenda,finern imponamus, n e
tantibus vox quaedam minus accurata exciderit,
flaes traclationis nimia excedamua. Qui de postre aeu polemice dicla, non vero ,
mo dlctis plura cupit, adeat Nic. Blemmidam (G. 0 .
vel ut 03Conomia quadam usi fuerint (o. 72) Pauli
I, 5 0 ) ; Beccum (ib. I, 201); Georg. Metoch. (ib. C (c. 73, 74) et Baailii (c. 77)agendi rationem aecuti;
denique neque deeese Patres, quorum eententiaa
II, 968 aeq.), et Leoa. AUat. (Vind. syn. Eph.
Eccleeia haud suaceperit, licet alioquia magni eos
c. 73, p. 574seq.) nequeGyrilli Alexandrini praeclara
feciat (c. 75) ; atque sic revera parricidae manua
verba i n J o a n . E v . praetermittat, quee Beccua (G. 0 .
eos Palribus injicere, qui coalra ipsorum intenII, 561-567 aeq.) su sententiarum collectioni
l i o n e m illorum expreasionibua ad impugnaadam
merito inaerta yoiuit (17).
Ghriali aaluberrimam doctrinam abutantur; in hoa
22. Tandem Pholius (c. 66 seq.) adversarios
Patrea ipsoa insurrecturoa et cootra mentem aibi
iadocit Ambroeii, Auguatini, Hieronymi aliorumque
affictam solemniter proteataturoa (c. 76). Sed quo
doctorum Occidentaliuro auctoritate innitenlea ac
plura hao i a re congeril Photiua, eo infelicior est
hunc i n modum dieputantea : Aut isti Patres pia
pugna et qaidem quoad oranea partea. Consultiua
dogmata tradiderunt et tnno quicuaque Patrea
Pholio, qui nonaisi paucissima Latinorum doctoeo8 c u m bonore nuncupant, eorum senlentiaB aarum scripta noverat, certe fuerat in hanc arenam
aentiantur oportet; aut impiorum dogmatum i n DOQ deaceodere. Etenim i n p r i m i s non aolum i l l i
?entorea propagatoreaque exstitere, et tunc aimul
trea cum aliia paucis tradidere. Spiritum a F i l i o
c u m aua doctrina velut i m p i i rejiciantur. Non
audet Pbotius Occidentalium dootorum penitue re- Dquoque procedere, terum [211] Latini doctorea ad
UDura omnes, quotqaot fusiue de divina Trinitate
epuere auotoritatem ; lergiveraationibua, argutiis,
egerunt; ut Tertulianum preetereamua, j a m ante
auapicionibasetexceptionibua variie utitar,callide,
Ambroaium id docuere Marius Victorinue et coV e l o t ai quee de Bibliorum teatimoniis diaseruerat,
piosissiineHilariua PictavieQeie (18) ; id cum Auguc e r t a omnia forent, atque indabitara, ignominia
t i n o i n n u m e r i doctorea ac concilia Hispaniae et
dversarioe ipaos, quoe laudant Patrea, afficere

(15) n . 8. p. 143: ' , Eodem leatimonio rursum Buccua utiiur OraU de

una. Eccl. c. 60 ; de proc. Spirit. sanct. Epigr. 1, i n
, ,
Camat. c. 22 (G. . I. 202, 329; II, 527, 534, 334),
*( ,
* ' Pt Gonatautin. Melileo. oral. 2, o. 9 (ib. II, 791).
(17) Queedam ex bie babes supra 19, nota 2.
,
(18) Vide Hilar. De Trin. v m , 20; apud Hugon.
Etber. 1. i i i , c. 17, p. 1253 aeq. et apud Maium
fl6) Athan. De incarn.:

Spicil. Rom. 1841, t. V I , Prf. p. xxxv ; atque
| ,
Palrum Laiioorum eeriem apud /Eneam Parie, et
. ' ,
Pctav. De Trin. 1. v n , o. 8.
.
s

PATROL. GR. G I I .

15

459

P A T R I A R C H J E C P .

Galliffl tradiderunt. Neque semel ei iterum illia

ejusmodi vox excidit; aed constanter elubique hanc
fidem sunt profeaai ut Ecclesiae fidem. V e l unum
Auguetini eximium De Trinilale opus illud aasertum abunde refellit. Imo universalitas ao conao.
nantia hujua tradilionis i n Occidente summa cum
perepicuilate effulget; ridiculae proinde aunt Photii
bypothesea de corruptis eorum Palrura Hbria, de
quorumdam aanctorum ceconomia, alioeque hujuamodi. Neque aermo eaae poteat de uniua alleriusve
Patria errore, aed de communi Occidentalium fide;
neo erroria arguit Photius solumpaucoa ecriptores,
verum Occidentalium Eccleaiam univeraam, noo
saeculi noni tantum, sed retro omnium saeculorum.
Ex ipsis vero Graecorum principiia egregie arguit
Beaearion (Orat. dogm. o. 2, 4, 1 0 ; Hard. IX, 325
aeq. 352, 368 seq), doctorea tum Oriectalea t u m
Occidentales aibi omnino coucordea eaae putandoa
et Patrea minus clare loquentea ex iis, qui apertiua
loquunlur, explicandos ; eoe ubi conaeotiunt, velut
teetes fideiia omnibue a d m i l t e a d o 8 . Sed diaseosum
Lalinorum cum Graecia Patribua vel cura Cbriati
ipsius doctrina, quem eupponit Photius, falso confingi, coDsenaum luculentiaaime probari, liquido
conatat (cf. 6 seq.), Occidentales bac in re apertiesime locutos exploratum eat, fidem veteria occidentalis Eccleeiae constantem universalemque eaae
nonniai dooumentorurc ejus plane rudis negabit.Hinc
meritoPhotiun] injuriumiQOccidentale8[212]Patrea,
quoa Orientis doctorea summo cum honore prosequebantur, quos quinta aynodea aolemniter appro- i !
bavit (19), quoa nemo suorum temporum erroris
in eo dogmate incusavit, Beccus aliique traducunt.
S i et allegatoa Romanae Ecclesiee Patres, ait BeccusfOr. de una. EccL c. 45, G. 0. I, p. 170), ab
accurata rerum notilia excidiaae cognovissent, tum
alii Ecclesiae Romanee Patres, quos plurimoa et
aummoa ea aetaa tulit (aeec. iv et potiaaimum),
tum Ecclesiae nostrse lumina, qui i d tempua Eccleaiarum unionem exoeculabantur, DOQ neglexiaeent, aed scripto aigaaaaeot postmodum nobis
enatum, digaissimum aane qui sciretur, crro-

460

rem (20). 8ane s i A u g u a t i D u e i o Occidente adveraarios habuit, qui ejua oirca gratiam et libertatem
theologiam impugnarent, ai nonnalla in ejaa s c r i plie variia displicuerunt: quid factum eseet, al novam de Spiritus aancti prooeasione doctrinam invehentem Occidentalea deprehendisaent? Nullatenus id
fieri passusesset Occidena, neque Oriens id luliaset,
quando vel loviaaima innovationia circa fidem s u epicio magnaaexoitavitturbaa.Et quomodo tot [213]
Doctores locia temporibusque diaaiti, quomodo
Itali,Africani, Galli atque Hiapani i n eamdem e e c tentiam conapirassent, n i a i a Christiana iradilione
ad eoa pcrveniaeet ?
23. Sed oppoDit Photius (c. 78-89) recensitis L a UnisPatribuaRomanoapontifice8,et eo quidem solo
titulo, quod in fidei profeaaione Spiritum eanctum
aimpliciter ex Patre procedere declaraverint, quaai
boc proceesionem ex Filio excludat, qaam tamen
plerique diserte docuerunt. Quod implicite i n
eymbolo continebalur, i d explioite et ipsi eicut
Hiapaniae coocilia (21) plura docuerunt. Recte
observat Beccua (1. c ) , Latinoa Graeoorum symbolura neque bodiedum rejicere, sed facto oetendisse,
non vcrbia, sed aententiis pietalem ab ipsia coli
(quod Florenlina synodaa luculeater rureus conGrmavit); minirae eos Evangeliorum codicibua additamentum inseruiase, sed semper tenuiase, Spirilum cx Patre procedere nilaliud reipsasignificare,
quam procedere ex P&tre et Filio. Noo itaque eo
quod non aimul pronuntiatur () a l i quando Filiaa, non una simul intelligetur () cura Patre, aed quod cum Patre simul
intelligitur, eimul enuntiatur tempore et modo, ut
placuerit ei, qui verbade Patre et F i l i o inatituerit,
dummodo juxta piam sententiam a i m u l cani eo
intelligatur, iicet non enuntiatua, et a i m u l rursas
enuntiabitur tanquam q u i aimul cum eo intelligilur. Praeterea nihil habet Photius quod afferat, niai quod i l l i pontiGcea concilii Gpltani i .
Symbolum firmaverint, idque ejua intento non
eufficit. Nominatim appollat Damasum (22), Cceleatinum et Leoaem Magnum, [214J V i g i i i u m , Aga-

(19) Monet Gregor. Gpl. contra Marci Epbeeii

,
petulantiam (ad c. 71, nota 1.) i n Apol. contra
,
eumdem (God. M O D . f. 131, 132) : - .
, 1
(21) G O D C . Bracar. , a. 4 1 1 ; Tolet. , 589; ,
' , 633; , 653 et aequentia.
(22) Simon Gpl. ep. c i l . ( 7 ) ; ap. Allat. c. Hott.

1. c , Joaeph. Melboa. Resp. ad Marc. Eph., C a l , * ceaa et Genebrardua formulam de Spirit. eancti
, ,
proceaaione ex Patre et Filio Damaao auctori t r i . ' $
buerunt, verum ea rea probari nullatenue potest
*

Cf. Petav. DeTrin, v n , 2 ; Kilber Theol. Wirceb

' ,
1. c. n. 408, p. 584. Preefatua Kiiber n. 410, prob.3,
, cum Natali Alex. (aaec. iv, dise. 37, a. 5) existimat.
.
Nicolaum I additamentum i a Symbolum recepiaee,

,
quod et plurea alii docuere ; verum neque Pbotii
;
verba ex encycl. ab eo alligala, quae solum dicunt a
(20)
Latinie aymoolum vania et adulleriais aermooibaa
'

corrumpi eusque preedicare, etiam ex Folio proce '
dere Spiritum, oeque Ratramni affirmatio, idem
, licere Romano poutifici quod ooncilio Gpolitano,
, ,
id eatis demonetraat. Cf. not. 8, ad P b o t i i cap. 88.
1

461

DE S. SPIR. MTSTAGOGIA. ANIMADVERSIONE8.

lhonem,GregoriumMagnum,Zacbartam,Leonem III,
vel IV. Benedictum III, Joaanem VIII et A d r i a num III. Quam temere Gregorium I teatem adducat, jam oetensum fuit (25); idem dicendum de
Leone Magno, qui licet Svmbolum vetusia sua
forma relinuerit, tamen aperte docuit Spiritum a
Palre et Filio procedere (24). Neque ipsum juvat
quod (cap. 88) a Leone III vel IV faotum refert;
nam, ut ail Natalis Alexander (1. c. p. 525 seq.),
tametei Leo III illud Filioque addi Symbolo et
cantari noo probaverit, nulla caosa luuc id postolante, nulla urgente neceesitate, et Symbolum absque i l l a additiooe i n argenteia tabulia exaratum
servari jueaeril (25) ad memoriam posteritatis
sempiteraam, tamen proceasionem Spiritue eancti
a Patre et Filio oeu dogma fidei ab Ecclesia credi
profeesua eat, ut coastat ex actis collalionis legatorum Gallicana3 Ecclesia otGaroli Magni imperatoris
ez aynodo Aquisgranensi ad eedem Apoat. directorura cum Leone III, qu ex abbaie Smaragdo Sirmoudus deecripsil (26). Lectia enim a praedictii miseis
[215] Bernario Wormatienai, Jesse Ambianeosi
epiecopia et Adalardo abbate Corbeieasi) per ordinem tealimoniia (De process. Sp. S* . et F.)
atqae a Dorainoapoatolicodiligentiasime auditieait:
Ita sentio, ita teneo, cum bis auctoribus et eacrae
Scripturae auctoritatibus. Si quie aliter de bac re
sentire vel docere voluerit, defendo, et niei coaver808 fuerit, et eecundum hunc seosum tecere ?oluerit, contraria senlientem funditus abjicio. R o gantibus deinde legalie, cur eeset boaum
inserere Symbolo et cantare, quod credere bonum
erat, reapondet Pontifex: Bonum certe et valde
b o n n m , utpole jam fidei sacramentum magnura,
qood non licet aon credere, quisquis ad boc valet
pertingere. aequentibua peratat pootifex petilioaem abauoado amore custodieodae antiquitatis
et servandee pacis cum Graecis atudio ductus,
autem a doctrioa abborrena, quam et auam aperte
profitetur et quam i a sua quoque ad Orieatalee
epiatola (27) expressit diligcnter. Additio vero
eensim i a variis Occidentie eccleaiis recepta paulatim i n universo Occidente obtinuit et Photii doctrina aeceaeariam ejus aperlam i n Symbolum receptioaem oetendit. Quocunque demum tempore
Romaaa Eccleaia io fidei profeseionemeam oxplioile
i n i e r o i t , fidee ejuedem eemper eadera fuit.

462

festum eat ejuemodi vetitum nonniei ooatrariam

ildei expoaitiooem proecribere ao privata auctoritate factam,nou vero expoeitioaem fidei uberiorem,
eamque a legitima auctoritate factam. Porro Catbolici demoaetraot additameolum i l l u d Filioquenonnisi explicationem esse verborum j a m i n Symbolo
expresaorum [216] ( 2 et 7) earaque auctoritate
Eccleaiae,ao Romani pontificisin p r i m i s , 8 y a o d o r u m
plurimarum et demum Lugdun. n , et Floreatini
coacilii stabilitam. Quod si nullam dogmatioam deGaitioneta sancieadi post lerliam etquartam eynodum Eccleaia baberet potestatem, absurda evidentisaima eequereatur. Sed res haBO omni ex parte
in Floreotiaa syoodo pertractata et illustrata fuit.
Gf. prsterea Natal. Alex. . E. saec. ix, diesert. 18,
a9sert. 2 ; et Pitzipium VEglise orienfale J , p. 27
seq. 113 eeq.
III. Consideranltir

principia theologica Pholio

propugnata,

24. Supereat, utpaucadicamus quoad illam achismaticorum exoeptioaem, coacilium u i , act. 6 et

concilium iv, aol. 5 (of. Phot. o. 80) omnem omoiao
ad Symbolum additionem probibuiase. Sed m a n i -

1. Qaod fere ubique Pbotius etPbotiaai aetruunt,

Filio quoque Iribuere spirationemSpiritut
tancti idem
esse ac duo in Trinitate statuere prineipia ac duplicem
: i d jam cap. 4 diaerteeauotiatur. V e r u m
id nullo roodo oetendi posae, imo faleiasimum eaee
manifeatum est, cum Pater et Filius i a spiratioae
nonniei unum dicantur principium, aeo epireat at
hypoataeea diatincta3, nec ex diatiactivis euia, sad
ex communibus 688ealialibu8. Quemadmodum conoilium Lugdunense n docet, Spiritum sanctum ex
Patre et Filio sternaliter tanquam ex duobus
priocipiie, aed tanquam ab uno prinoipio,
duabua epirationibue, sed unica apiratione procedere
(Hard. VII, 680) et Florentinum illud
rursum i n c u l c a l :
ila semper Eccleaia Latina tenuit, ejus Patres ao
tbeologi diu ante docuerunt. Hugo Etberianua(l. i ,
c. 4, p. 1201 D.): Noo enim, ioquit, aimpliciter
aliqua duo aunt Pater et Filius, exquibua provenit
Spiritus aanctua. Nam neque duae res proprie eunt,
sed uaa, neque du substaaliee eed uaa, neque duo
priacipia,aed unum... Igitur [217] cum b s duas perSOQ aint duo priacipia, neque duo eimpliciter,
manifeatum est, quidquid ab iis provenlt, exduobue
minime prodire principiis, posito et oonoesso S p i ritura aauctum ex utroqueprocedere. Quod deinde
quibuadam exemplia illuatrare conalur. Pra)clare
S. Aaselmua (lib. De proc. Spiritus sancti, oap. 9 ) :
<( Quod ei dicunt, noa eum eeee posee de duabue
caueia sive duobue principii8,reapondemu8,quoniam
eicut credimus Spiritum eanctum eaae de hoe

(23) Not. 9, ad cap. Phot. 84.

(24) Vide Leoois verba 16, nota 1. Ep.
1 5 ad Turrib. (MIGNK I, p. 631): Alius qui geauit,
a l i a a qui generatus eat, alius qui de utroque proceaait. Serm. 76, de Pentec. c. 2, 5 ; serm. 77,
e. 6 (ib. I, 404, 405, 407, 415); Baroo. ad an. 447,
et ad ao. 883, n . 32.
(25) Liber Pontificalia in Leone III. Petr.
L o m b . l i b . I Scnt. d. 1 1 ; Abeelard. Mrod. in Theol,

1. n , c. 14; Petr. Dam. opusc. 32, c. 2 ; Bellarm. De

Chr. II, 2 7 ; Allat. Contra Hotting. c. 19, p. 416
seq. Walch. op. cit. c. 2, 4, p. 28-30; Baroo. a.
883, o. 33.
(26) Sirmoad. Cone. Gall. t. II, p.256. Baran.
ad a. 809, . 53 seq. Jager. Hidoire d$ Photiuu
2 edit. p. 355-357.
(27) Maosi Conc. XIII, 798; Jaffo, Reg. n . 1930;
W a l c b , 1. c , c . 2 . 5 , p. 30, 31.

463

PATRIARCHJE CP.

unde duo sunt Pater et Filiue, sed de hoc in quo

unum sunt, ita nondiciroae duo ejus principia, aed
unum principiuro. Quippe cum dicimue Deum priacipiam creatur, intelligimus Patrem et F i l i u m et
Spiritum eanctum unum priacipium, noa tria priacipia, sicut unum creatorem, non tres crealoree,
quamvie Irea eintPaier,et Filius,el Spiritua aanctua,
quoniam per hoc, i n quo uuum eunt, non perhoc,
io quo tres sunt, est Pater aut Filius aut Spiritua
sanctua principium aive creator.Siout igitur, qu&mvis Pater ait priacipium, el Filiuaait principiumet
Spiritus ait priooipium, non tamen eunt tria prio"
cipia, sed uuum : ita oum Spirilus eanctua dicitur
eaae de Patre et Filio, non eal de duobus principiie,
aed de uno, quod eatPater et Filiue. > Kgregie i d
probat Thomas (Summa, 1, q. 36, a. 4 ) : Pater
et F i l i u s in omoibua unum sunt, i n quibua non distinguit inter eoa rolalionia oppoaitio. Unde cum i n
boo, quod est eseepriacipium Spiritua eanctue,
opponantur relative, aequitur, quod Pater et F i liua sunt unum priacipium Spiritue saucti. Vere
Manuel Galecas l i b . m , c. Graec. (UibL PP. max.
L u g d . t. X X V I , p. 436): Tantum abeat, u l Romani et Latini duo SpiriLua principia duoave p r o cesaue confiteantur, uteosquoque anatbematizent,
qui lalia dicere prseumunt. Quod continuo probat ez oitata deflailione ooncilii Lugdunenaia. Joanoes vero Tbeologus in conc. Flor. eeae. 22 (Hard.
IX, 272, 273) rem boc pacto declarat: Non eniro
dicimua duo principia et duas cauaas, eed unum
potius principium et unam cauaam. Nam Pater u l
Pater ad F i i i u m refertur ; [218] F i l i i enim Pater;
similiter Filius ut Fiiius refertur ad P a l r e m ; Patris
namqae F i l i u s ; et Filio noa exsistente est impossibile ease Patrem, cum heec relativa aint el ad a l i quid. Spiritus autem aanctue per se neque ad Patreoa
neque ad Filium refertur, quatenus Pater et Filius,
eed ad spiranlem ; epirantea autem suat Pater e l
Filius ; Patris namque el F i l i i Spiritus e s t ; et c o n (28) * ,
: .
*
*
* , * -/
. *
,
,

.
*
'
.

,
^ .*, -/
.

-..

(29; Cf. A u g . De Trin. , 14, Contra Maxim. m ,

47 : Paler pnncipium eine priacipio, Filiua princip i u m d e principio, sed utroquo aimul, non duo eed
unum principium. Hunc textum addacunt iEneas
Parie conlra Grxcos o. 47. ( M I Q N E , t. C X X I , p. 710);

464

. tra boc nihil dici potest. Spirant ergo isti Spirituoi

sanctum una spiraliva eeu productiva potentia;
q u s productiva potentia cum una eademque oumero
eit, originaliter quidem Patris esse intelligilur, a
quo illam et Filios babet. Et hoc aenau dicimua
Palrem et F i l i u m unum esse priocipium et unam
caueam Spiritus aaucti (28). De bac veritato uberiua
disputant Leo Allatius tum i a Vindiciu synodi Ephcaa\ Roraaj 1661 c. 69, 70, p. 534-554, lum i n E i t chirid. de proc. Spirii. Sancti. c. ', . ', Petav. De
Trinit. v n , 10, 10, W a l c h . Histor. controv. de proc.
Spiritus sancti, Ienae 1751, o. 10. p. 177, aliiqae p e r multi.NequeGraeci idobtendere poseual vetuetiores
Latiaos rem non ita intellexisse, nullum enim a d
id oatendendum babent teetimonium, quin apertie
Augustini aliorumque textibue (29) refelluntur.
[219] 2. Sed inetaat Pbotiani ac plura abaurda
inde promanare comminiecuntur. Occurrit aaipe
dilemma illud : S i Spiritue sanctus ex Patre et
Filio eat, aut est ex iis tanquam ex uno et tunc
etiara erit ex eemetipao, quia Pater, et Fiiius, et
Spiritua sanctua unum sunt, aut tanquam ex d u o bua, et tunc manifeste duo atatuuatur p r i n c i pia. (30) Similis objectio legilurapud sanctum Thomam (I. c. obj. 1 ) : Videtur, quod Pateret Filiue
non Buat unum principium Spiritce aanoti: quia
Spiritua aauctus videtur a Patre e l F i l i o procedere, in quantum sunt unum : neque natura,
quia Spiritue saoctua aic etiam procederet a seipso,
qui esl unum cum eis in uatura; neque etiam in
quantum auut unum in aliqua proprietate, quia uoa
proprietaa uoa poteat eeee duorum suppositorum,
ui videlur. Ergo Spiritus sanclus procedit a Palre
et Filio, ut eunt plures. Sed Tbomas : Ad priraum dicendum, quod attendalur virlus spirativa,
Spiritua aanctue procedit a Patre et F i l i o , io quaotum sunt unura i n virtule spirativa, q u aignificat
quodam [220] modo naluramcum proprielate... Xeque eat incoavenieos unam proprietatem esse in
et Ratramnus, 1. m , c. 4 ; (ib. p. 293, 294).
(30) Ita Greeci apud Georg. Trapezunt. De proc.
Spint. sanct. ad J . Gubocl. n. 23 (G. . I, 519):
,
; '
, *
, *
* ,

;. Similc est cpichereraa Gracorum a Georgio

Scholario refutalum cod. Monac. 27 f. 257 b :

, ; ,
; ,
- ,
,
'./ ,
r^ , :
, , : *
*
* ' ,
'
.

465

d b S. SPIR. MYSTAGOGIA. -

ANIMADVERSIONES.

466

doobus suppoeitis, quorum eetuna natura. Si ?ero generis objectionem eoltere nitilur Georgius Scboconeidereatur supposita spirationis, sic Spiritus
larius (33) : neque praecise et uuice q u a unua, nec
aanctus procedil a Patre et Filio, ut eunt plures.
qua duo aunt Pater et Filiua, Spiritum spirant,
Procedit enim ab eis ut amor unitivus duorum.
cum spiratio utpote filiationi non relative opposita
Et accurate, utisolet, verborura vim perpendenaada Patre Filio communicetur, [222] una lamen sit
verlit (ad 7) : Videtur meliua dicendura, quod
utriusqueactio; sub diverao respectu ulrumquedioi
quia apirana adjectivum est, apirator vero subpotest : ratione unicas operationis sunt unas, r a staotivura, poaaumoa dicere, quod Pater et Filius
tione peraonarum ac prout Pater a nullo, Filiue
a Patre acceptam habet spirationero, sunt duo ; aed
aunt duo spirantes propter pluralitatem suppoailoutrumque siraul considerandum apteque jungenr u m , non autem duo spiratores propter unam spiradum. Quae, uli debent intellecta, cum Aquinatie dotionem. Nam adjectiva nomina numerum habent
ctrina plane conapirant.
secundum eupposita, aubatantiva vero a aeipais
propter formaro significatam. GeorgiusTrapezun3. Sed si de duplici principio ac de duplici a p i tius (ad J o h . Cubocl. n . 29 ; G. 0.1, 532 aeq.) r e ratione ita res se habet, aclom est de Photii conapondet Patrem et Filium producere
clusionibue (c. 4), Spiritura eanctum fore compoSpiritum, aed ut sont ; nec duo esee situm et Filio minorem indeque destrui Trinitatie
principia tum quod adPatrem referatur, quidquid
aimplicitatem. Nulla sane sequitur compositio, s i
s i l Unigeniti, tum quod Pateret Filius procesaione
ab uno principio unica spiratione Spiritus siraplex
procedit; nulla sequitur ineequalitas inter alteram
non diacernanlur. Quibus e n i m a l i q u a i n Trinilate
et terliam personam inde deducla, quod illa gimnon discernuntur, ea ai confusionem non inferunt,
comrouoia sunt iis, qu non diecernuntur. Non dis- plex, heec daplex habeat principium; verum etiamei
Latini duplex Spiritus sancti principium admittecernuntur vero Pater et Filiue proceaeione. C o m rent, quod tamen omni modo rejiciunt, adhuc conm u n i s eat ergo Patri et Filio procesaio ut princicludi nequiret, inde Spirilum naturaeaequalitate cum
p i u m , l i confueionem non infert ; at non infert,
Filio, quam et ipsi Tritheit propugnant, plane
imo etordinem ipeum coneerval ; igitur commuprivari. Qnod ad compositionem apectat, bene arnia eat (31). A c rarsam : Quibus aliqua i n T r i n i guit Manuel Calecaa, 1, III, c. Grxcos (34) : Sive
tatenon diecernuntur, illis uniuntur. Quare omnino
igitur per %t quis compositionem vult, nibil aliud
neceaaariura fuerit, cum producunt, unum eaae
quam essenliam et esse et quod est, accipit; ease
Patremet Filium ; et eic unue producens, el propvero et essentia sancti Spiritua et quod eet, unum
terea productioona et unue productor, et producquiddam et eimplex eat ; sive propter eos qui dani
tue uooe, Spiritus sancloa ab utroque tanquam ab
U D O , unica [221] productione, q u i unus cum eit autproducunt, uoum eet Pater et Filiue. Non enim
in quantnra duo suot, sed i n quantum unnm, ex
cum Palre et Filio Deitate, discrelus vero produPatre et Filio eet Spiritus sanctus; sed quenjaddione, non producit se ipsum. Quo enim ab aliquo
modum Filiue totus ex toto, ita etSpiritus totusex
diecernitur, fieri non poteet, ut in boo unum oam
eo sit (32). Hinc fere omaia ea argumanta, qua3 toio asaeritur. Neque aliud quidem totom Pater.
Spiritum aanctum etiam a Filio procedentera oaten- aliud autem totum Filiue ; eed unum /oftwi eat juxta
fidei positionem, gignendi ac noecendi discretione
dunt, eimul probant, nonniai uoom cum Patre
F i l i o m i b i esse principium. Verbis magis qaara re sertata. Nullo ergo modo compositionem cogitare
licet. Quanquam etiam s i plus quam tres pereon
ac eensa differt ab hie ea responsio, qaa ejusdem

(31) L . c. p. 533 :
,
, , ,

*


,
, *
,
,

.
*
(32) ,
^^ *
,
,
- ,
"
,
' ,
, , $ * '
,

,

'
' ,
, '
'

* ,
: * , -
,


' .

*,

'
(33) RespoQsio ad arg. paulo ante (nota 1) alla
*
t>um in eodem cod. Monac. "
- ' .
^** ,
** ^
w . ,

(34) Apud Nat. Alex. 1. c. . 530 ed. cit, beo

Maouelia verba pariter alJegantur. Beccua eamdem
objeciionem (Or. de una EccL n . 3 7 ; G. 0 . 1 . ,
p. 58 ueque tamen adeo accurate pertraotat.

467

PATRIARCiLE CP.

468

eeflet Deue, nulla neceaaitaa [223] compoeitioois riaaue (1. II, c. 3, p, 1216) dieputane : S i Pater
et Filiua non simpliciter duo dicuntur, eed aeconeseet, et quod extremum, proceaaioQis ordine a
dum quid, nec alter ab altero eeparalur, multo m i eingulia acciperei. Non eoim dantium raultitudine,
D U B duo principia aeu duae cauaae eo quod alteruter
ed ex eorum q u e dant, eorumque quoe inaunt,
(uterque) oauaa sit aaactique Spiritue principium
differeDtia compositio judicatur. 6i autem, quae
praedicabuntur. Nuoquid Verbum Dei Patris Deua
d a n t u r , difTerentia sunt, et qu iasunt, differre
cum Deo ? E t Deua quidem geailus ex Deo ingenito.
necesae e s t ; atque ila compositum erit, quod ex
Attaraen DOQ sunt duo D i i , genitue et ingenitua,
hujusmodi constabit ; quod in Spiritu eanctonunsed U D U B et idem Deus. Sic igilur onum principium
quam babet locum.
uoaque cauaa Spiritua sanctua, qui eat sine initio
4. E x dictia eliam illud dijudicari potest, quod
Pater et Filiue, qui principium et caput dicitur, ut
affirmat Photius (c. 14), n o n solum duo principia
Hilariue dicit ; caput enim omniuxn Filius eal, sed
In Trinitate staluere Latinos, verum eliam p r i n capul F i l i i Deus eat. Duo aunt, ubi aimilia nameo i p i a duo diversa ac difterentia, alterum sine prinrandi nomina rerum aliqoampluralitaiem oatendere
oipio, alterum principiatum. Sane a i apectantur
folunt, elaiearum exaialendirationem taceaut. Nam
pertonx, duabus ejusdem naturae personia convenit
ratio principii, eatenus quidem diverao m o d o q u a - I1 naque continuitatem neque diacretionem neqae
dividcndorum aperiunl differeniiam, aliqaam tantenus eat i n Trinitate principium n o n de p r i n *
tummodo manifestantia varietatem, quas nulla inter
oipio, quod est Pater, et principium a principio,
Palrem et F i l i u m , ex co quod Spiritui esse prajquod eat Filiua. (Tbomaa I. c. q. 33. a . 4) ; eed
stant ; verum unacausa eat Spiritus uterque. >
aicut principii ralio et principiati natur qualit a t e m tollit, sic necdiversa in principiante re5. Alterum axioma a Pbotio iovectum (vide c. 9,
latio. Sed ai spectalur virtuset actio spirandi, Pater
17 aeq. 47) est illud : Producere seu emilUre Sptet Filius aunt unum principium, uno eodetnque actu
ritum sanctum est Patris idioma seu hyposiatica
apiranl. Quod si atricte loquendo de duobua p r i n Patrii proprictas. Hinc concludit, a Latinis peraocipiis sermo haberi nequit, multo rainus de duobus
narum idiomata dealrui, dum, quod dicit Patris
principiia inter se divereia. Differentia solummodo
idioma, el Filio vindicant. Verum boo principium
eel ex parte peraooarum, quateaus altera sine
nulla ratione oullaque auctoritate fultum prorauaa
principio eat et ex ae habet epiratricem vini, altera
Laticis rejicitur. Patris conatitutivum idioma
a p r i n c i p i o eet et v i m apirandi habet c o r a m a n i c a omnea paternitatem dicunt, cum qua spiratio identam ; aeu quatenuaaunt Pater el Filius ; cum vero ^ tiflcari nequit; nemo prt&terea Patrum Bplrent q u a iUe Pater, bio Filiua, nulla eat in ' u n i Palri vindicavit vel ejua obaracterem
spirando diversitaa ; etaicut natura n o n differunt,
conatitutivum cenauit (35); addit Beccua (orat. 2, De
q u i a Pater ingenitus, Filiua genitus, aic oec natura
injmta [225] dep. c. 24 ; G. 0. II, 76, 77) Pholii
differunt, quia Pater a nullo, Filiua a Patre babet
iis omnibua Doctorum lestimoniis coaapirativam virtutem. Poteat, sane dici duaa ease
futari, i a quibue
pereonaa principiantea, aed ideo non aunt d u o prin ' ' , appacipia. Advertil Joan. Argyropulaa (De proc. Spirit.
ret, quod adductia Baailii etAtbanasii textibua desanct. c. 10 ; G. . I, 414-416) accipi posae
clarat. Verum quo ree luculentius pateat, accurat u m p r o t u m pro ; priori senau
tiua divinarum peraonarum proprietales lale dictae
non baberi d u o principia, cum innpiciamua. DiatioguQQtur omnino proprietalea
nouniai u n a eademque s i t i n [224] Palre et
peraonalea, bypostatica?, personaa conatituentes a
Filio ; posteriori sonau vocabulum admitdiacriticis. (Vide Petav. De Trin. Prooam. 1. iv.)
tit, oum tali pacto tres person in creatione q u o Nonniai Ires proprielatet hypostaticas vel constituenq u e aine abaurditate dici, et uti Ires,
tes ( ) agnoscunt Patrea ac
i t a duffi peraoQOD ejuadera actionis participea cogi- JJ Iheologi ; eunt autem : , , lari queant. Demum audiatur rursura Hugo Ethe (36). In divinis poreonia, recte ait Hogo
u

(35) Afferunlur quidera Gregorii Nyaaeni verba :

' (Psal. x x x n , 6), '
, ' -

. Verum revera loco hoc legendum eaae

et nonniei orrore vel fraude (aumpto
xvi pro ) illam lectionem inductam ostendit conlextus tum aliae rationea, quaa diligenter Niceph.
Blemmida, orat. 2, o. 12; Beccus, de proc. Spiritus
sancti et i a Camatcri Anim. c. 106; Georgius
Trapez. a d Joan. Cubocl. c. 19 (G. 0. I, 53, 54,
245 eeqq. II, 455, 456; , 510-512 aliique expoauerunt. Cum vero apud Nyaaenum non eecua ac
apud Baail. c. Eunom. 1. 111,
iaem sit ac , efiicax ex vcrbis iJlia
Pealrai, prout a Patribua inteUiguntur, deaumitar

contra Pbotiaooa argumentum, quodeeaa. 18, conc.

Flor. Joaa. Tbeol. quoque i a medium protalit
(Hard. IX, 200). Simile quid contigiese in Gregorii
Nazianzeni orat. 84, (Glem. 34), De adevntu ASygptiorum, nimirum in verbis illia : '
, , atque pro

legOQdum eaae tum ex melioris

notse c o d i c i b u s , t u m ex parallelie ejuadem tbeologi
locis oatendit Joan. Beccus, orat. 2, De injusta deposit. c. 18 1. iv, Ad Constant. c. 6, (G. . II, 6365 213).
(36) Cf. Beccum ad Theod. Sugd. 1. 11, c. 7 (G. 0 .
II, 128-133). Georg. Meloch. Contra Maxim.
Plan.
(lib. II, 929 aeqq.) De eo,quod interdura, utapud Nax.
orat. 38, p. 486; orai. 13, p. 211, ed. vet., loco
ponitar ; vide L . A l l a U

469

D E S. SPIR. MYSTAGOGIA. ANIMADVERSIONES.

470

Etherianus (1. I, o. 8. p. 1204), tres proprieta- L noa addit ut Palri propriam. Id de

tes [226] immobiles s u n t : paternitas, filiatio, proomnibus Graecia Patribus dici debet, q u i i n illa ducessio; secundum quas solae tres pereonas, Pulcr
plici nota imtnorantur nec unquam apiralricem vim
scil. et Filiue et Spirilus sanctoa insigniuntur.
ut Patris efferunt. (Cf. Petav.
Sane cum Graeoi nonniai tres peraonas i n Trinitate
DeTrin. m , 1 eeq.; v n , 10, n . 19 seq.)Vocatur q u i agnoscant, e t i a m tria aolura admittere posaunt idiodem Pater (ex. gr. apud
maia conslituentia, quea notant tree relationes
Naz. orat. 33, p. 562, ed. vct.), 8ed hoc liquido
Bubaistentea ab iovicem realiter distinctas (Thomaa
ostenditur euro, non quatenua est Pater, adeoque
q. 30, a. 2 ) ; proprietatee enim personales aunt
non conatitutiva sua proprietate, apirare S p i r i l u m ;
idem c u m personia ea ratione, qua abetractum est
sed nunquam J) iia adjungitur notis, qua?
idetn c u m concreto (ib. q. 40. a. 1, ad 1). Haec tria
uni ipsi conveniunt, quas, ut Basiliue ait,
cbaracteriatica pereonarum idiomata immota pror ; sed nunquam ratioae ,
808 manere omnea conaeatiunt (37). Post ha3C re- ut a Spiritu, aic a Filio distioctus apparet.
ceneentnr diacriticaa et non conetituentes proprie6. Heec ruraum ex F i l i i proprietato confirmantur
tatea: innaecibilitaa, quae relationia eat expers et
quae n i l per se babet, quod F i l i u m ab activa apiraad Palrem apectat, et sive spiratio
tione excludat. Scite Hugo Etherianua (1. m , c. 2,
activa a paaeiva eeu eecernenda. Q u a
p. 1238 G . ) : S i paternitas DOQ excludit S p i r i n o t diacriticas c a m tribus illis hypostaticis notia
tum a Patre ratione cauas aeu principii, neque
quinque notiones (, ) efficiunt,
naacibilitaa excludit eumdem Spiritum a Filio eequae Damascenus (De fide orth. I, 9-11) jam eatie
cundum eaoodem rationem. Imo dum Patrea Filium
novit. Tripliois generia hinc aecernuatur :
Unigenitum nominatum i n Bibliis vident
p r i m u m , deinde , terlio
et ita boc [228] nomen explicant, ut ipae sit solus
. Ratio objectiva, qua persooa desigaatur et
quiex solo sitPatre, (39), manifeate
ab alia dignoacitur, eat ootio seu ;
Spiritum non esse a solo Patro tradunt ac m i r u m
talas notionea igitur sont paternitaa, filiatio, proin mudum Latinae Ecclesi fidei euffragantur. 8 i
ceeeio, innaacibilitas et activa spiratio. Daae poateFilius eat solus de aolo Patre, ergo Spiritus non eat
rioree non conalituunt personam ; ideo diountur
de 8olo Patre ; porro alia persona non auppetil, de
tantam notiones pereoaarum, noa autem personaqua eit simul, nisi Filiua. Unde recte Ratramnua
l e s ; hoc fero inter se differunt, quod activa spira(l. II, c. 6. p. 270. ed. MIGNE) : Dicatur, quod
tio etiam relalio eat eeu , ianascinoatri dixere majorea : Filiua ex Patre natus, solus
bilitas vero, quae n i l aliud dicit, niai Patreru non
de solo, ac per boc Uoigeaitua, Spiritua vero
e s s e ab alio, nulla est relalio, ideoque mera et pura
sanctus de Patre quidem procedena, sed non de
notio vocatur. Habemus ergo quinque notiones, ex
xolo solus, quoniam procedit et a Filio, ne duos
quiboa qoataor sunt relationes, tres not conatifilios videamur praedicare, proceaaiooem Spiritus
tuentee. (Gf. Tbom. q. 32. a. 3.) E x bis j a m patet
ai de Patre aolummodo confiteamur. Sane ai
[227] activam epirationem non eaae bypoataticum
F i l i o est proprium, ut ait de Patre solo, j a m p r o Patris idioma, eaae vero relationem, cum '
prium F i l i i migrat i n Spiritum, s i eit et ipse de
dicat a d e p i r i t o i n ; patet quoque eam n u l l a m h a aolo Patre, duoque dicentur F i l i i . E t rursum
bere oppositionem relativam ad paternitatem, neque
(1. i n , o. 5. p. 295) ex Fulgentio idem auctor:
ad filiationem, Si constitutiva foret Patria nota,
Gommune quidcm ineat tribua peraonia unius
com paiernitate identiflcaretur, et Spiritua aanctua
natur consubstantialitas, proprium vero aingulis,
esset F i l i a e ; ei vero constitutiva non est, aliunde
quod Pater solus genuit, Filius solus natus de
Pbotiani osteodant oportet, eam u n i Patri eeee t r i Patre aolo, Spiritus aauctua quod de Patre Filioque
bDeodam. S i ad Graecoa dootorea nos coaverlimua,
procedit... Quod( poatremum) &i negarecontendunt,
ii d o m Patria peculiaree cbaracterea describunt, 1 dicant, quid ei (Sp.) ait proprium. Nam proceinonniei de paternitate et de inaaecibilitate loquun 0 ( 4 0 ) de Patre comraunie est etiam F i l i o ; quotnr. Ita Baeilias haa duaa solum notaa adducit (38),
niam omae quod nascitur, procedit e t l a m ; ergo
Vindie. syn. Ephes. c. 66, p. 460 eeq. Interdum alia
Tooabula idem exprimentia adhibentur, ut apud
B u i l . ep. 236, n . 6 : , , .

(37) De bia valet quod ait Naz. Orat. in Epiphan.

*
,

, quod uberiaa exponit Joan. Theol. sess. 18

Flor. (Hard. I X , 201).
(38) Basil. Ep. de diff. us. et hppost. 38 :
W

.

(39) Id j a m legitar l n Gregorii Tbaumaturgi

Gonfese. apud Greg. Nyseen. . III, 546 (cf. G.

Paasaglia Gomment. tbeol. De Trinit. Rom 1851,
parte i i , p. 31 35), rureum ap. Nyssen. ad A b l a b .
p. 459. Conlra Eunom 1. i , p. 7 8 ; Epiphan. baer.
73, 382. Baeilii verba in ep. cit.

adduoit quoque

Niceph. Blemmida (G. 0. , 11). Gf. prsterea

Georg. Metoch. Contra Maxim. Planud. (ib. II, 952
eeq. 1057 aeq.) Greg. Patr. (ib. I. 425, 426, 463.)
(40) Notum est dupliciter proceasionis nomen
adhiberi. Cf. S. Thom. . 1, q. 36, a. 2, corp. i n
fine et Joan. Tbeol. aeaa. 18 conc. Flor. (Hard. I X ,
p. 192, 193.)

471

seoundum doctorie hujus (Fulg.) eententiam p r o prium esl 8piritus eancti quod de Palre Filioque
[229] procedil, quod nec Patri ncc Filio cerailur
commune. Tantuuo ergo abest, u l hypoetatics
Patria et F i l i i notse F i l i u m a spiratione activa e x cludant, ut ei eamdem ineaaae oslendant. Neque
?ero proceasio per ae vetat, ne et ex Filio dicatur
Spiritua; imo vix ulla aplior rea esae videtur ad
declaraodam difTerentiam inter geueraiionem et
procesaioneoi, quam quod illa fiat e solo Patre,
haec vero e Patre una cum Filio ; Palree, licet de
cuatodienda monarcbia maxime aolliciti primaa
parlea tribuant pereonai Patris, tamen Spiritum
sauctum immediale conjungi Filio seepiasime docent. Hinc ai Pater dicitur, sola cauaa,
nonaisi ut suprema cauaa, fontalia et originalia,
ut

, ut

472

P A T R I A R C H J E CP.

coasi-

deratur, ut Bcccua ex Damasceno notat (orat. 2 De

injusta depos. c. 2 0 ; G. 0. II, 68) atque quoad
Maximi verba (ep. ad Marinum) Beaaarion (41)
rureum iaculcat. Prsclare idem lieccut (De una.
Eccl. o. 50 G. 0. I. 183) Phurnaa objicienti; S i
Spiritua aanctus ex Patre el ex Filio procedil, proprietae Patria dimota eat i l a occurrit: Aeeeren.
tea (Itali Spiritum esse et ex Filio, si veluti ex
proprio absque Patre fonte dicerent eum eaae, tum
pateroffi proprietatie dimotionem inferrent, sine
principio fontem Spiritus et Filium ut et Patrem
decernentes (42), si vero cum diount ex Filio Spiritum eaae, magnum Baeilium proferunt affirmantem : Quod a Filio dicilur ease, ad primam caueam relationem habet, nullam aaspicionem dimotionis paternee proprietatia relioquunt. Audiatup
daraum [230] el Nicephorua Blemmida, qui (orat. 1,
o. 18; G. 0. I, 23,24)ila disserit: Etenimsi Pater
generat F i l i u m , a nullo id accipiens, et Filius habet
Spiritum, eum a Patre naiuraliler accipiene, non
genitum, aed per eumdem procedeatem ex Patre,
proreue noo iotelligo, quamnam paternam proprietatem babiturum autumant F i l i u m . Et quomodo
Dei-genitorem Patrem indigitant ? Si quod Oeum
general F i l i u m , vere boc est paterc hypoetaeeos
praaoipoum. At Filiua non Deum-generans est, cum
F i l i u m non generet. Si vero generare etproducere,
et utraque i n unura colligantea, hac ratione Deum

g e n e r a n t e m Patrem appeUant, eoce et Dei fcetue

(genitus) eat Spiritus, et qoanam ratione onigenitaa Filias erlt (43).
7. Ceterum d u m Pholioe boo effatam: Spirare
eat h y p o a l a t i c a Patria p r o p r i e t a s , t a n q u a m p r i n c i -

p i u m d e m o n a t r a t i o o i e aaaumit, petitionis
principii
reue efficitur, cum i d e m plane aitillud p r o n u n t i a r e
et procesaionem Spirilus ex solo Palre afflrmare.
Subtiliorea bac d e re a g i t a n t u r a p u d

tbeologoa

q u a s t i o n e a , quae i n praseatia ad r e m noetram non

speclaat. En tamea

bic p r o p o o e r e juvat, q u a ad

quaeationem, [231] q u i b u a n a m p r o p r i e t a t i b u a c o n s l i t u a n t u r divia pereooae, H . Kilber (Traci. de Deo

trino i n Tbeol. Wirceb. Diap. 6, c. 1, art. 3,

n. 381 aeq.) fuaiua d i a p u t a t eaque p e r aumma capita
receneere. Peraona coostat, ut Joaonea Tbeol.
sesa. 19 Flor. a r g u i t , ex eaaentia et proprietate
(

). Quaeritur e r g o , quttnam haec proprieta-

ies ainl, quae c u m natura b a n c c o n a t i t u t i o n e m

perficiunt; i d q u e d u p l i c i potisaimum a e n a u : primo:

a u m aint a l i q u i d absolutum, an vero q u i d

relativum,

et b i c o m n e e fere u n a n i m i t e r p o e t e r i u a a d m i t t u n t ,
q u o d eolum recie d i c i

n a m formalitate

putest; a e c u n d o : a u b q u a -

a u t consideratione proprieUa rela-

t i v a c o n s t i t u a t r a t i o n e m peraonae i n divinis. Ut rea

plaoe i n t e l i i g a t u r , n o t a n d u m e a t : 1. Eadem proprietas poteat esae b y p o a t a t i c a , relativa e t n a i i o n a -

lie ; aicut revera paternitaa, filiatio et epiratio

paeaiva aunt in h o c t r i p l i c i

o r d i n e . 2. Proprietaa

e a d e m apeotari polest e e c u n d u m esse in, sive quod

d i o i t absolute, et praeciee ad o a t u r a m divinara, c u i
p e r i d e a t i t a t e m eat i m m a o e n a ; e t a e c u n d u m esse
ad, eive q u o d

d i c i t relative, el ad t e r m i n u m ?el

p r i n c i p i u r a , cui o p p o n i t u r . Hie a l i i s q u e a d quaestio-

nie i n t e l l i g e n t i a m praenotatis j a m docet laudatua

Tbeologua: I. ) Peraoaae d i v i n a e non coostitai formaliter per proprietatea

sub ratione

formalitatia

absolutx et tecundum esse iit, aed aub ralione form a l i t a t i s relativx et secundum esse ad acceptaa,
q u i a , ut dooet Aug. De Trin. V . 5, 8, quidquid ad
aa, et noo a l i u d d i o i l u r , a d s u b a t a n l i a m pertinet,

i d e o q c e n o n ut ratio personae f o r m a l i t e r c o n a t i t u t i v a
habenpote8t;II.)Per80Daadivina8formalitercoD8tilui

perproprietatetrelativasy

prouthxdicunt

relationem,

(41) Besaarion c. 20. Contra Marci Ephes. syl-

log. 37 (cod. Mon. 27 f, 254 a) :
,
, ' .
(42) Beccus 1. . 01
,
'

,

.
(43) ^
,
, '
, ,

1

ovo ;
|
,
. jj-,


, ,

; Notanduni tamen a u b t i l i u a et ple-

n i u e q u 8 3 s t i o a e m , c u r progressio V e r b i generaiio
s i t , n o n i l e m proceseio Spiritus s a n c t i , a i h e o l o g i s
i t a d i r i m i , u t plerique d i c a n t rationem i n e o esee,

quod actio p r i o r s i l perfecte assimilativa t e r m i n i

c u m p r i n c i p i o et Verbum secundum esee persoaale
eit s i i n i l i t u d o perfecta, seu imago Patrie qaalie actio et imago n o n b a b e a l u r respectu Spiritus 8 a n c cti. Ita II. K i l b e r Tbeol. Wirceb. diep. 6, n . 376.
Gf. Tbom. Sum. 1, q . 27. a. 4. i n corp.

473

D E S. S P I R . M T S T A G O G I A . A N I M A D Y E R S I O N E S .

non autem ut origioem formalem exprimunt (44),

qoiaforma con8tiluens[232] pereonaraconcepidebet
ut aliquid pereon intriDsecum,fixumet permanenler exaialens, quod ipaa perseitas que ac eubeietenlisa ratio videlur exigere, nihil vero ejuemodi io
conceptu formalie originie apparet; deinde quia
origines utpote actiooes, q u euppoeitorum aunt,
non conalituunt suppoeita producentia sed secundum noetrum intelligendi modum supponunt.
Speciatim de paternitate. Hec enim i n divinia ut
relatio transcendentalis ab actiooe ipaa non conetitaitur, et ut principium <|uo proxiroum generationis ante originem praesuppomtur et ut subsistens
forma antecedit terminura ejueque productionem.
De spiratione autem activa oum constet, ne hanc
quidem cooetituere Patrem, a u t F i l i u r a , eed secuadam rationera supponere j a m constitutoa per p a ternitatem ao filiationera ; multo minue origo vel
actio epirativa tanquam illarum pereooarum forma
constitativa oogitari poteril. Quod attinet ad pereonas produclae, b i n conoeptu formali univeraitn
dicunt rationem termini et producti, speciatim vero
rationem vel Verbi el Spiritus aubaiatentia; eed
certam eet, viam ad terminum, produotionem i n
fleri, aclionem diciionia aot amoria adhuc quasi
flucQtem anteire, non constituere lerminum ipaum,
productum completam, et Verbum ac Spiritum
perfectura. Denique observat (o. 386) : Quanquam ex diotis omnis proprietaa hypoatalica eil relaliva, tamen nec omnis relativa nee omnis notionalis proprietas est hypostatica. Gum enim haec per
modom determioantis ad ease persouale, proprium
ao incommonicabile, oonourrere debeat; illiua
ratio et formalitaa nec innascibilitati nee spirationi
aclivm congruit.Non innascibilitati,quia jaxta A u g .
De Trin. v , 6. Nec ideo guisque paler, quia ingenitus, me ingenilus ideo quia pater; adeoque ab i n naacibilitate pater io eaae patris ao peraonae neo
determinatur neo conetituilur. Neque etiam epirationi a c t i v a . Qaamvis enim bsec propria ait Patri
et F i l i o , tamen nec illum i n eese Patria, nec huno
in oesa F i l i i [233] determinat; alioquin, cum utrique eit communia, Paier esset Filiua et viciaaim
Filio pateroitae convaniret. Unde babet ae respectu
atriueque, aicut easentia, commnne pluribus et j
d e t e r m i n a b i l c ; d u m q u e c o n 8 t i t a i t Patrem et F i l i u m
in eese apiratoris diatincti a Spiritu aancto, illie
uppoeitisic eua pereonajam constitotis concipitur
opervenire hasc relatio, tanquam perflciene e x p l i oitam eorum distinctionem. Sed ad preeentem
tractationem auffioit simplex baac demonatraiio :

474

i Qualibet peraona nonnisi unara constitutivam proprietatem babere potest, quia conatitutivaB proprietates realiter idem eunt ac personaa aubsiateates
et cum hie identiQoanlur (45); unde Paier, ai duas
baberet ejuamodi proprietatee, non una persona
eeeet, eed due.Proinde Paternon simul paiernitate
ct apiratione constituitur, aed aut paternitate aut
epiratione. Sed Pater palernitate maoifesle constituitur : Pater dicitur et eat quia general F i l i u m
et ante Spiritum concipitur Filius, ante epirationem generatio ; uoiversa denique tradilio paternilatem ut conatitutivatn Patris tessaram speotavit,
ut aupra ( 5) ostecsum est. Jam vero si spiratio
Patrem non constitail, neque rationi F i l i i ullo
modo oppoDitur, ea non Patrie est propria, sed
Patri Filioque communis (46). Uberios id evolventem Beesarioaem a r l . seq. 13, adduceraua.
8. Sequitur terlium effatum: Pater est principium
eorum qux ex ipso sunt non ratione naturx, sed raytione pertonx (o. 15), quod apud Pbotii aaaeclaa, ut
Beccus advertit (in [234] Gamat. G. 0. II, 291), i n
axiomatraneiil.Lex hocarguit contraBeccumGeorgius Gypriue (apud Becc. in tom. Gypr. G. 0. II,
158 seq. 236, 237). Videruol ortbodoxi satis acuta,
non simpliciter illud negari poese, habere tamen
apod P b o l i u m pravum quemdam aensum minime
tolerandum.Hinc laudatua Byzantinorum patriarcha
adversario quidem concedit (l.c. c. 11, p. 237),Patrem non ralione natur, sed ratione pereon esee
catisam eorum quae ex ipso ; sed i b i cum Photianie
naturae respectum prorsua excludi naturamque ab
bypoataei eeparari vetat; meliueque ex Patribue
dici ppopugnat (o. 15, p. 246) tum
tum principiam

6888

Patrem. Certum est esaentiam ab hypostaei nonuiei

ratione differre, neque neqae
cogitari posse, ut Thomaa (. 1,
q. 39, a. 1) et Petaviua (De Trin. V I I , 15, 13 aeq.)
declarant.IdnecipaischiBmaticiprorauadiffltentur;
id Gregorioe Gyprius (apud Becc. 1. Const. o. 5,
6 ; io tora. Cypr. orat. 2, o. 5 ; G. 0. II, 156 158,
258) concedit (47). Hinc Georgius Trapezuntiue ad
Jo. Cubocl. c. 11 (G. 0. I, 491 aeq ) : Quomodo
eoncipies bypostasio, l i In essentia ipsam non conaideraveris ? Essentiam enim et naturam absque
hypoatasi universalio r i quodam modo iolelligere
poseumua; quare et nonnullia vieum e8t,eam univeree Bubaiatere. A t enlm hypoetasim concipere et
enantiare non simul considerata aut concepta 68
eentia modia omnibue fieri nequit. Ideo et com i n genitum et prooadeoe bypoataticaa proprietales

(46) Ibid. f. 229 a.

,


. "
(45) Basaarioo Resp. ad Mare. Bph. cod. M o n .
.
27, f. 229 b.

(44) Cf. Beaearion Resp. ad Marc. Eph. c. 18

(Cod. M o n . 27 f. 230 a.) :

, ,
, -
.

6 ! . Vide Tbom. 5, c i tetom.

(47) Sio ei Marooe Epbee, s y l l o g . ; God. M o n . 27

L2^b.

475

P A T R I A R C H i E C P .

476

dicimu9,esaentiaminlelHgimu8,quinapeciali inge- , 9tantialia Genitori eat : ita Spiritus aanctus

niti,geniti et procedentis bypostaai consideratur.

Neque enim i n nudas proprietates credimue, neque
proceesionis modo babena ease
eas essentiae segregare, aed circa essentiam segreideo Patri et Filio oonaobstantialia est(50) (p. 493).
gari confitemur (48). Similiter Beccus, 1. i , Ad Cf. Maxim. Chrysoberg. De proc. Spirit. sanct.
Const. c. 8 [235] (G. . II, 160 seq) rcra exponit
c. 5. (G. 0 . II, 1086.) Praeterea aane erat, c u r
et concordanter reliqui t r a d u n t : quod ei Spiritua
contra Eanomianoa ac Macedonianos Patrea i n c u l est ez Patria hypoatasi, est simul ex ejus essentia.
carent, Spiritum sanctum ease ex essenlia Patris et
F i l i i ; videlicet ne creatura putarelur, ut consub9. Priuaquam vero uberiua Photii effatum diaouatantialitaa curo Patre et Filio ostenderetur; ut n o a
tialur, connexum oum hia plurimorum Graecorum
ex mera voluntale originem babens apparerat; ex
effugium considerandurn eat, quo ad clidendoa suoF i l i i hypostasi euiu prodire ac per F i l i u m esse i l l i
rum Patrum textua aibi conlrarioa eorum lamen
ultro concesserant, Rem lacalenter IractantJ. Becverbia coacti concedunt,Spiritum sanctum ease ex
cus, 0 . /, De una. Eccl. c. 29 seq. (G. 0 . I, 144,150
essentia Filii,Bed ex hyposlasi Filii esae perlinaciter
aeq.) el Georg. Trapezuntiua (ib. p. 546, 547), q u i
negant (49). 8ed id irrito conatu Gcri cordaii theoadvertit, merito i n Patrum scriptie inculcari,
logi demonstrant. Ac primo exinde, quod, ut d i x i F i l i u m ex Patre eaae et S p i r i t u m
mus, bypoetaaia ab essentia et essentia ab hypoatasi
[237] ex Patre et Filio, ut ostendatur,
reipaa aeparari nequit. Qui ex natura et eseentia
F i i i i , ait Georgiua Trapezuntius (De una S. EccL , '
, ,
o. 5 ; G. 0. I, 543, 544, aaeeril Paracletum
' . Deinde
procedere, ex ipsa bypoatasi P i l i i aseerit. Haud
tertio oslendunt tbeologi, propoaitioaem
enim faa eet, bypostases nudaa absque natura (
esse Spiritam, non eo pertiaere
) concipere, neque n a nec unicenec principaliter,ut consubstantialis F i l i o
turam aine hypostasi ), abaolute
declaretur. Nam, u l reote diapulat Beccus ep. ad
i n omnibua et i n Deo ipao. Et rursum alibi (ad
Agallian.(G. 0. I, 360 seq.), differunl omnioo baa
Joan. Gubocl. c. 1 1 ; ib. p. 490, 491) : Quidquid
propositiones : Paulua eat ejuadem n a t u r a c u m
generatur proceditque i a exeiatentiam, [236] aut
Petro, et Paulua est ex Petri essentia ; poslerior
eat ex hypostasi tantum qnabypostasie eat, autex
dicit P a u l i parentem Petrum, prior non i i e m .
eesentia et natura tantum, et absque hypostaei conDuo angeli, d u s a n i m s aibi sunt consubstanaiderata, aut ex utraque, ex natura scil. vel essentiales; neque tamen U Q U S angelus ex eesentia
tia, q u i n hypostaai eat et i n hypoataei concipitur.
alteriua angeli vel anima ex eaaenlia alteriua a n i m s
Seoundum neque Greeci ipei dixerint ; namque
ease dici vel cogitari poteat. Accedit, quod ai ita
absurdum, ut videtur, exietimant, quod inde serea se haberet, et Filius ex essentia Spiritua, ei
qaitar ; ejusdem siquidem natur Trinitas confun*
deretur, adeo ut ex tribus unumquodque, et ex se Pater ex essenlia F i l i i eaae dicendua foret, quod
nemo tamen admittit. Rursum ex Patribua iiadem
ipao et cx aliis eeset; proptereaque ex bypoataei,
patet, penea eoa idem eaae dicere ex F i l i o , ex
qua bypoataeia eat, ( ) existimant 88
persona F i l i i , ex essentia F i l i i ; haec saepenumero
procedens et generatum. Heu vesaniam! Elenim
tam coDjungantur l u m convertuntur (51). P o i hypostaeia, qua hypostasis eat, generat atque
stremo perspicuura est, F i l i u m esse ex Patria
producit, erit ex hypostaai bypoetaais secundum
essenlia et aimul ex Patria persona, modo illud
idem (* ), et aic non erunt baec naturiB,
modo hoc pronuntiari, utrumque etlam a i m u l ; idem
eed bjpoalasia.... Sancti vero tradunt: Sicut Filius
proinde dioendum, ai Spiritum ex eaeentia F i l i i

ease audimua. Gf. Beccum De una EccL c . 29 seq.
genitua exsiatena ideo generaoti Filius et consub-

48)



. '
,
. ,
,
.

(49) Photiua . ad Zacbar. Arraenorum Gatbol.

Lat. apud Mai Spicil. Rom. , II, p. 456) ha3C ha>et: Spiritus eanctua PatremFiliumque gloriflcat,
qaippe qui de iilorum subitantia accipiene creaturas
innovat. Fortasse hoc dictuoi eodem modo quo
poateriores G r a c i intellexit ; probabile eat eum
ad Annenos ecribentem, qui boc i n dogmate cum
Eomana Ecclesia aentiebant [Vide Tecbamtecbean

Hist. Armen. Ul, p. 234 et Avedicbiam Sopra la

wcessione dello Spirito santo, Venezia 1824), c a l ide hac expreseione auum de Spirita sancto p l a c i tum occuluiase et obvelasee, ne ad unionem c u m
Ecclesia CoDstantinopolitana sollicitatoa haBreseos
manifestatione delerreret.
(50) Sic Georgiua Gyprius, Demetriua Gryaolaraa
aliique apud Beccum 1.1, ad Conet. et orat. 2
tom. Gyprii (G. 0. II, 150 seq. 254) et A l l a t i o m
Contra Hotting. p. 331, el Marcus Epbeaius i a conc.
Floreat. aeaa. 18 et 19. (Har. IX, 208, 209).
(41) Sic v. g. Cyrillus lib. II, Thet. (ap. Niceph.
Blem. orat. 2, c. 6. Gf. Beccum epigr. I, G. 0 . 1 ,

4 7 ; II, 528, 529):

*
*

477

DE

S.

SPIR.

MYSTAGOGIA.

6 4 ; orat. 2, in tom. Gypr. c. 4 scq. tota epigraphe 12 (G. 0. I, 144 seq., 208 aeq., I I , 257 eeq.,
624 seq.) Allatium Enchir. c. '. . ' seq. Jo.
Theol. i n conc. Flor. sees. 19 (Hard. I X , p. 217 et
sepe). Disputarat Georgius Gyprius (apud Beccum
G. 0. I I , 233, 234, 256) hunc i n modum : Goramunis [238J essentia non eet causa hypostaseoe,
c a m neque generet neque producat unquam, verum
essentia cum proprietatibus ( *
), qu ipsam hypostasin notat. Porro Beccus
id libenter admittit; verum pelit, an eolus Pater
essentiacum proprietate baboadus s i t ; idaiafflrmetur univereim, pugnam cum Patrum doctrina esae
apertam; si vero producendi proprlelae uni Patri
vindicetur, gratis boc omnino supponi ao sine ullo
testimonio traditionis (of. 5 seq.). Praeterea,
argoit, dum conceditur Spiritum esse exeseentia
F i l i i , Dteze88entiaPatri8,es8entia vero P a t r i s c u m
proprietale bic intelligitur, etiam essentia F i l i i
' cogitari debet, qaa3 est bypostasis,
Dt ait ipse adversarius. Neque dicendum,alio aensu
dici , alio ,
bocque poaterius ad unitalem eseenti referendum;
eic enim et Spiritua ex suamet essentia esse dicendus foret (orat. 1, i n tom. Gypr. c. 11, 1. c. 235,
236. Gf. oral. 2, c. 2, p. 255). Rem usiversam acu
tetigisae videtur card. Beaaarion,dum acribit epiat.
ad Alex. Lasc. c. 7 (Hard. I X , 1063, 1064 : I Q
sancta Trimlate,'quod exaubelantiaalicujue est, ex
persona qaoque ejus sit necesse est,... oam
eubstantia et peraona realiter unum sint et nonnisi
ratione dietinguantur ;secua forent uti tres personae,
ila et tree eseenti. Distinctio hypostasis et naturse
rationis est, unitas vero realU ; contra i n nobis
hominibua est. Nam i n nobis unitas quidem naturae
cumcojaaque persona rationis, diatinctio vero realis cat; alia namque re3 est bumanitaa ipsa, aJia
hujus pereon individuatio. Quare qaemadmodum
eumue m a l t e personae, ita etiam multi homines.
Quo fit, ut quod sit ex natura alicujus hominum, non
necessario etiam sit ex ejus persona. In sancta vero
Trinitale e conversoett... Unitas estentix et perionx
ut realis, iutinctio
vero rationis. (Gf. J o . Tbeol.
8688. 19 F l o r . : Hard. IX, 224, 225.)Quatre quodex
euentia alicujus personarum est ex persona quoque
eju$ neceue est esse. S i [239] igitur Spiritus ex n a tura et eaeentia F i l i i eet, ut In plerisque locis tum
i l i i doctoree, tum vel maxime Cyrillus probat, ex
peraona quoque ejus est. A t nostri d i c u n t : Ideo
hec dicuntur a doctoribus, ut conaubetantialitas
eorum comprobetur et ut oetendatur Spiritas
ejasdem esee substanti cum Filio. Hoc autem
quanto verius est, tanlo magis pro Lalinis facit.
Tuac enim magis ejuedem substanliae Spiritus cum
Patre et Filio eat, oum ex eorum substantia
pereoniaque eorum prodeat, hoo eet procedat...
Nam ai hoc solum consabetanlialitatemsigDiQcaret,
nt noetri putaot, diceretur etiam Pater ex aubstantia F i l i l et 8piritD8 eanoti vel Filius ex enbstantia
t

ANIMADVERSIONES.

478

S p i r i t a s ; sed hoc necausus eat nec audebit aliquis

dicere. Praeterea cum essentia nec generet nec apiret, aecundum theologos, itemetiamsecuadum p h i losopboe (et ipsi enim ubique dicuat operationes
individuorum ease, non universalium et generum.
Me enim non homo simpliciier
sed quidam homo
genuii) si igitur operationes individuorum, noa u n i versalium jun/,nec substanti simpliciter,quid aliud
inlelligendum est, cum essentiam F i l i i audimus et
ex ea Spiritum prodire, nisi divinam ejus personam ? Amplius : nec boc nos lateat, quod qui h s c
dicebant sanoti doctores, oontra Arianos el Eunomianoa ae opponentes b c dicebant, qui F i l i u m
ex Patre, Spiritum ex (Patre et) Filio asserentee
ex aubstantia tamea eorum esee negabant, oum
dicerent, F i l i u m , etsi ex Patre, non laraen ex ejua
essenlia sive natura, sed voluntate natum fuisae,
Spiritum vero ipsum etiam ex Filio, non tamen
888entialiter,sive naturaliter, sed voluntarie.Quare
F i i i u m minorem Patre et allerius substaatiae aaserebant Iresque in divinitate ponebant eseeDtias.
Patres i g i l u r opinionem eorum tanquam faleam
refellentes, noa ex Filio solum, sed etiam ex ejus
subslantiaconabantur Spiritum saaotum esee probare, similiter F i l i u m non ex Palre eolum, verum
etiam ex ejus essentia. [240] Gonsidera ergo, quomodo ad hoo, quod haeretioi dicebant, ex voluntate, non ex essentia Filii Spirilum esee, ae opponebant; doctores, ex essentia F i l i i illum ease asseverantes;ad hoc autem, quod i l l i dicebanl ex
F i l i o , esee, nullus coatradixit; nec dixit non eese
i l l u m ex Filio, tanquam et ipsi boc sentientes (cf.
"> 7), el dioentes, esse ex esseatia F i l i i , idem et
ipsi intelligenles; ao ei dicerent, ex euentia et
persona ejus, et noa boc idem dicentes.
10. Natum ergo e s t : Si Spiritus est ex essentia
Filii,estquoque ejua persona.Sed non minua ex
dictis ( 8. 9) ratum eet : S i Spiritus eel ex bypoatasi Patris, quoque ex ejus essentia. Sed easentia Patriajam Filio commanicata intelligitur, dum
processio Spiritus sancti concipitur, Pater et Filius
i n sua quisque persona constitatus jam 8upponitur,
dum de illa procesaione eermo babetur. Hinc 8U8citata a Pbotio qua3Slio, quanam ralione sit Pater
principium F i l i i et Spiritus sancti, opportuna
suggeril Lalinis argumenla. Quodsidicalur Spiritus
ex Patre ut Patre procedere, jam Spiritue dicetur
filius ac F i l i i prasrogaliva destruelur; quodsi dioatur
procedere ex Patre quatenus esl Deus vel quatenus
est spirator, cum hio nulla relaliva opposltio
habeatur ad FiJium, Filius nequit excludi. Ratiocinatur Tbeologi : Spiritus aanctus procedi ex
Patre aut quaienus eQtPattr autquatenueest Deus.
Si priua, Spiritus sanctus necessario erit Filius,
quod contra revelationem : si postarius, tum proced i t e t i a m e x F i l i o ; quia nullum s i g D u m concipi poteat, quo Pater sit Deua, quo F i l i u s aoa aBque sit
Deus.Proindeaut d u o F i l i i inTrinitate eubversopersonarum disorimine admittendi, aat prooeaeio 8 p i -

479

P A T R I A R C H J E C P .

480

ritoesanctietiam a F i l i o rataeat, Prioremargumenti L Beeearionis verba 9 preced.), w u m qaidem foret. 86d ad rem praeaentem non faceret.
partem ita effert Nicepb. Blemmida (orat. De proc.
l l . S e d acouratiusadbuc effalum iatudperpendenSpirit. sancti,c. 22; G. . I. 28); E l
dum. Dtstinguunt theologi principium quod generat
, 11*
vel epirat, et principium quo illod generat vel
6
spirat. Id optime exposuil Joannee Tbeologua i n
, ; Alteram aicevoloono. F l o r . sees. 18 (Hard. I X , 204): Quod proit Ratramnua [241] (I. i n , c. 6, p. 297, 298)
ducit vel geaerat, persona est; principium vero guo
Athanaaii doctrine inaieteaa : Teatatur et Spivel per quod ( ' ) est esaentia, quae
ritam ejusdem eubstanli fore, cujus ait et
aliis oommunicatur [cf. Tbora. 1, q. 41, a. 5) (52).
Filiug, quoniam exaistat de unita Deitate Patris et
Hoc quod communicatur in generatione, n a t u r a e s t ;
Pilii: qaod dicensliquido monslrat; quod procedat
agens vero eat hypoataaia)
ab utroque; cum enim sit Deitas Patris et FUii sic
, ). Hypoatases,
unita, autnullam differeniiam recipere po$tit, nonpopergtt sess. 19. (ib. . 216), sunt q u generant vel
test procedere Spirittu de Deitate Patris, nisi prospirant. Actiones aunt euppoeitoram (al
cedat et de Filii, quemadmodum nec de F i l i i Deitate, niei procedat etiam d e P a t r i e ; alioquin unita .) Essentia eat nomen abstraclum ; et binc fieri nequit, ut ei cooveoiat geDeitaa Patria et F i l i i non eril j a m indifferens, si
nerationis (vel epirationia) aclio. Substantia
Patris
procedat Spiritua de Deitate Patria, et non pariter
et Filli est principium
per quod ipiratur Spiritus ;
procedat de Deitate F i l i i ; ao per hoc jam noa erit
principium quod sunt spirantes. Paler ita idem
unita, quod eat impium et Arianuro. Gonfirmat
in sess. 244 (1. c. p. 308, 309) indistinclus ab
diota Hugo Etherianus (1. i , c. 8. p. 1203) i l a acriesaentia, imo vero ipae exsiatena, non
bena : S i Spiritue non ut genitam exPatre prointelligitur dietinctam habere essentiam a b h y p o greditur, Pater aon emitlit () Spiritum ut
s t a s i ; non eaim re, sed sola ralione diatinguitur
genitor; nam ai in eo qui (quod) genitor Spiritum
[243] palerna bypoatasis a eua esaentia. Est ergo
Pater emitteret, Spiritua ex Patre ut genitum proPater substantialis () bypoataais
et
d i r e t ; a t ? e r o non eat Spiritua ex Patre u t g e n i l u m ;
generat substantialiter F i l i u m ; et generatur F i l i u a ,
D O D enim duoe fllioa, aed unum solum Pater habere
aubetantialia et ipse bypostaaie ; et sant quidem
ereditur ; raanifestum ergo, quod non ut genitor
du bypostaaes, sed unus Deua et una amborum
Spiritum Pater emittit. Ampliua : Pater cum Spinatura, cum qua Spiritua sanctua indi8tincie(fyu>ritoa eraiaaor ait, aut i n eo qao differt a F i l i o ,
) intelligitur; et neqoe Pater eat neque F i Ipsum emittit, aut aecundum i d , quo DOQ differt. At
lius, neque q u i d e o r u m , que sunt ad aliquid (
i n eo quo differl non emittit; nam in eo quod Pater,
). Sed Spiritum, i n quantum est Spiritus,
non emiltit Spiritum, in quo aoio a F i l i o differt.
ad apirantem ( ) referri oportet.
Differt Pater a F i l i o nonniai innascibilitateet paterQuia vero Spiritus est Patria Spiritus, et Scriptura
nitate ( 5), quarum notionum prior nullam relatestatur illum esse quoque F i l i i Spiritucn, apirantionem nullumque respectum habet ad Spiritus
tes aunt ergo Pater et Filiua. Quaudo ergo diciproceseionem, poaterior terminum talis originia ac
t u r : Paler non est principium ratione eaaentia,
principiatam oatenderet ease F i l i u m ; unde Pater
verum id est de principio proximo quod generat et
nonniai ex eo apirat, in quo a Filio non differt; ct
spirat, aon vero de principio remoto quo genetunc epiratio activa eat Patri Filioque commuaia.
ral et epirat; verum oon esl, ai essentia omnino
Aperte datur intelligi, a i l Etherianue, quod
excluditur, quae eet illud ipsum, quod tum generanon i a eo quo differt P a t e r a F i l i o , emitlit epiritum
tione tum spiratione communicatur. Subdividuat
aanctum, sed i a eo quo communicat. Et ruraum
preterea tbeologi principium
quo in radicale seu
(c. 15. p. 1209): Secundum quod (Pater) poteat
gignere, potest F i l i u m habere; secundum vero l remotissimum, quod in generatione aaque ac i n
spiratione eal ipaa divina natura; inpotentiale aeu
quod poteet emiltere, non poteat F i l i u m habere.
remotum, quod eel poteniia actionis aeu virtus
Qaare secuadum aliud potest gigaere [212] ac aeagendi intermedia; in formale seu proxirnum, quod
cundum aliud emittere. Quod si igitur Photii effaest forraa aut vis actionis aeu virtua ageadi immetum, Patrem priacipium
diata. Gommuniter docent principium
quo proxiesee Spirilus eancti, illud aibi vult, Patrem qua
mum productivum esae aolas proprietatea peraotalem, ratione paternitatis esse apiralorem, m a o i narum producentium, commmicativum vero natufeete falsum est; quod ai vero aliam uni Patri proram ipsam divinam (of. Kilber 1. c. c. 1, a. 2, .
priamnotaminteUigit ao quidem ,
368 seq). Deinde cogitari
eat suppoaitio, banc esBepatemoe bypoetaeeos chapoteat vel proat consideratur peraona per ae o n i racterialicum idioma(58eqq.). Si denique aliud
veralm et i n abstraoto vel prout paraona talia i n dicere vellet, nisi quod communi theologorum
telligitur bacvel i l l a individuante affecta proprieprincipio traditur, actionea esse suppositorum (cf.
(

(52)

Sio Besearion Resp. ad Marci Eph.

c. 18,

OOn. M o n . 27 f. 239 b. 6 -

, , ' ,
.

481

D E S. SPIR. M Y S T A G 0 6 I A . A N I M A D V E R S I O N E S .

tate. Patrem esse ratione

bypostaseos i n abatracto nemo dixerit, cum sit abaordum ; intelligitur binc ut peraona concreta. 8ed
nunc ruraos qoaeritur, utrum Pater conaideretur
i n proprietate constitutiva paternilatis, qua Ptter
eet, an i n alia proprietate, q u a ab illa distinguatur.
Si p r i m u m , nonniei ut pater Spiritus aancti apectari poteat et [244] bio proinde erit Filiua. Sane
Patris aomen nonniai relationem ad F i l i u m notare
G r s c i doctores omnea diserte doceat (53) ; q u o modo ergo Pater ut Paler apirat, nec tamen S p i ritus erit Filiua ? S i vero alterum, ea proprielaa,
quscunque demam ea eit, oum flliationi non opponatur, Filioetiam ineseeex euperiuedemonstratia
infertur. Ea vero alia esae non potest, niei
gea spiratio; hinc dumPaterdicitur
(g 5), noo qua Pater, aed qua S p i rator Spiritum emittere dicitur (54); hmc vero
proprietas hypoataticaet uni Patri propria non eet,
imo et Filio conveait. Denique si a Photio bypostasie Patria intelligitur aine easentia, quomodo eseentiam Spiritu communioatf S i vero inlelligilur
i n essentia et c u m essentia, quomodo Filius non
participat? Undequaqae ergo patet, ex Photii effato,
quocunque legitimo sensu exponantur, n i l oontra
Latioos deduci posse, imo variia modis contra
ipaum exinde argui. Quod si eodem modo Spiritue
principiura esee Patrem, quo F i l i i est , contendat, eadem proprietate, eadem aotione ; jam F i liua et Spiritus, geoeratio et proceseio confundentur, plurimaque cx iis sequentur absurdie, quae
ipee Latinis hueuaque objecit. Rem quoad [245]
potiorem partem perspexit Hugo Etberianus, licet
non eatis accurate eam ferbia exponat. Sio inter
alia scribit (1. n , o. 4, p. 1217, 1218) : Dico,
insufficientem esse factam divisionem, quaa S p i r i l u m ex Filio aut rationc naturss aut ratione perionx profenire eigaiiicat, eamdem quippe oum
babeant naluram, non est aller ex altero secundum
eubstantiam ; natura enim se ipsam quomodo pariat ? Similiter autem neque secundum pereone
ralionera. Quemadmudum enim Paler noo i n eo,
quod Pater, emitlit, ita et FiJius non in eo, quod
Filius, causa principiumque Spiritus. Quapropter
ex natura quidem Patris tt Filii et ex persona, qux
est Pater, et qux e$t Filius, nequaquam vero in eo,
(53) Naz. orat. 35, p. 573 : 6
,
.

Nyseen. 1. II, contra Eunom., . 434 : ,'

,
. Cf. Hugon.

Ether., 1. III, c. 18, . 1257.

(54) Sic Manuel Cretens. apud Georg. Metoch.

(G. 0. 1036, 1037) : * ,

' ' ,
,
*
. Sic

plurea alii nomine utramque nolionem comprebendunt. Bed modo oat causa
et Patri eoli tribuitur, modo principium qooa-

483

quod kic quidem Pator, kie vero Filius exsistii, ted

in eo quod ei exsisientiam prxstant, Spiritus eeee
babet, neque eunl duo principia, cum seoundum
Spirilus emissionem numerum non euecipiant.
Illud denique nolanduro, verbis iliis
etc. potias insinuari principium quo, quaoc
principium quod ; licet autem eeeentia nec generet
nec spiret, tamen aecundum esseniiam Patergeaerat, et Paler Filiusque e p i r a a t ; (55) unde eesealia
ut principium quo remotiesimum cogitatur. Pbotium
autem d u m dioit: Pater eet causa ratione pereonee,
sub illa ratione principium quo intelligere propoeilio ipsa suadet, cujus aubjectura est ipsum agene
suppoeitum seu p r i D c i p i u m quod. Unde sic accepta
propositio eimpliciter oegari potest. Principium
enim quo eet divina easentia secundum quod eet
activa spiratio, sicut eseentia secundum quod eet
paternitaa, estprincipium quo ingeneratione(Tbom.
i n . I. i , dist. 7, q. 1, a. 2) ; hocque sensu docet
Georgius Trapezuatiue (G. 0.1,492): [246]
,
,

, prout eet eive potentiae proprietatibtu gignendi vel epirandi aftecta et modificata.
12. Jam cap. 17 i n fine, deinde cap. 36 et 64
Pbotiue ac oap. 9 Nicolaua Methoneneis quartam
proferunt , ex qua non minus subtiliter
argumentantur : Quidquid in TrinitaU dicitur, aut
trium personarum commune est aut unius personge
, proprium ; unde quod DOD est commune t r i u m , id
est unius proprium ( *.
1

aive
). prinoipium pro

cauaa Pbotiana confictum primam habet

Beccus (oral. 2 De injtuta deposit. c. 24 : G. 0 . II,
75), quam vol eo uno Patrum effato refelli nolat,
quod Filio ac Spiritui commune stt ex Patre esse (56).
Sane neque est trium commune
neque unius personae proprium ; sed
Filio ac Spiritui sancto convenit. Quod ai i ta est, P h o tii axioma non est generaliter verum. Praeterea ut
arguil Nlcaphorue Blemmida (orat. 2, c. 11. G. . I,
32, 53) mittere Spiritum sanctum commune est
Patri et Filio ; ergo nec eet unius tantum nec trium
I simul. Hinc post Blemmidam, Beccum (1. c. et i n
Gamat. A n . G. 0. II, 291, De una EccL 63 ibid. i ,
libet et lunc eiiam Filio asseritur.Sic et Maximue
ep. ad Marin. priori sensu nomen adhibet,
de quo cf. Beccum 1. ad Constantin. c. 1. (G. 0 .
II, 203 seq.)
(55) Bessarion c. 18 Conlra Ephes. ayllog. 35
(God. Mon. oit. f. 252 b.) :
, ;
'

' .
(56) \

. Greg. Naz. O r . i n l l e r o n . pbilos. 23.

(Glem. 25.) ap. Gonat. Melit. orat., o. 2 3 ; G. O.
II, 691. Id conceditur ad Andron. Gamatero (apud
Becoum G. . II, 373).

433

484

P A T R I A R C H J S C P .

206, 207 ; cf. . 162 eeq.), Constantinum Meliteniotam (orat. 2, Deproc.Spirit. sancti, c. 39; ib. II,
897) ita Leo Allatius Vind. syn. Eph. o. 56, p. 360)
Photianos prerait: Estne causatum sive effectus
() in Triade ? E t i l l u d estne communeTriadia
an uniua bypostaeis proprium ? Neutrum dicere ?alent. Nam causatum, quod i n Deo conapicitur, nec
eat [247] Triadis commune, nec unius Triadis bypoataaia proprium,cum ait commune F i l i i et Spiritas,
et non eit commune Palria. Et propiua ad rem :
Mittere Spiritura sanctum Patria et F i l i i est; id ?ero
de Spirilu sancto nullo m o d o d i c i t u r ; neque enim
fieri potcst, ut idem sit mitlena et miaaaa. (Cf.
eumd. Enchir. . ', . ' seq.) Sic et ex Manuele Caleca et Beesarione Pelavius De Trin. v n ,
c. 15, n. 5, 6) : Negant Latini nullam esse proprietatem, quae non aut tribus communia sit aut
anius tantum propria. Esae enira aliquam dicunt,
qusB duabus convenif. Nam quae de Deo dicuntur,
aiunt Galecaa etBeasarion, aliatribus personia communia eunt, ut aunt abaoluta omnia, aut quae ad
creaturaa ordincm babent, ut Creator, Domious, e t c ,
alia propria sunt, eaque vel duabus personia competunt comparatia ad tertiam, ut Filio et Spiritui
aancto a principio procedere, Patri item et Filio Spiritum mittere, vel uni lantum congruunt. Falsum
proinde est illud principium : Quidquid inTrinitate
dicitur, aut est trium peraonarum commune aut
uniua proprium. Neque dicatur, aimilia principia a
Latinis tbeologiastabiliri. Nam longe a Photiiettato
differunt haec catholicorum axiomata : Quidquid in
Trinitate dicitur, aut abtolute dicitur aut relative;
vel etiam : Omne quod de Trinitate praedicatur.
aut communeeQteLutproprium.ln hissane diajunctio
eat omnino adaequala. In priori axiomate nulla
difficultaa est, cum activa epiraiio relationibus
oomprebendalur : i n altero proprium non aupponit pro eo quod uni tantum peraonce conyenil ;
preeterea n i l yetat ae commune dicatur, quod vel
Iribus vel duabua pereonis convenit, et proprium,
quod uni exclusis duabus vel duabus exclusa una
aptatur, dumraodoopposilioDisratioubiquesorvetur
SaneTO Gregoriua Naz. (1. c.) dicit
F i l i o e t Spiritui , Gregoriua vero Nyasenus
Or. in Doniin. Orat. apud Beccum G. 0 . 1 , 163 ; II, j
522, 523) ; ulrumque sane dici polest; binc et Nyssenus p e r g i t :

eat Spiritus aanoti. Licet aint quataor relaliones

in divinis, aitS.Tbomas(q. 30, a. 2, ad 1), lamea
D n a e a r u m , spiratio, n o n separatur a peraona Patrie
et F i l i i , aed convenit ulrique. Et sic licet sit relatio,
non est tamen proprietas (eensu atricto theologico,
cf. 5), quia non convenil uni tantum pertonx> nec
relatio personali$,\a est, conatituena persooam.Sed
hae tres relaliones : paternitas, filiatio et processio
dicuntur proprietales pereonalea, quaai peraonas
constilueotes. (Gf. q . 28, a. 1, 3, 4 : q. 32. a.3.)
Licet ergo catbolici admittant axioma : Quidquid in
Trinitale dleitur, aut commune est sive abeolutum,
aut proprium sive relativum : jure tamen rejiciunt
Pbotii effatum: Quidquid io sanotaTriade p r s d i c a t u r
a.ut tribus peraonia communee9tB.\iiuniu$personxproB prium.Sed baecexdicendisadhuc manifestioraeroot
13. 8i falaum est boc Pbotii p r i n c i p i a m , faleam
pariteresl illud, quod corollariiadinstar i n d e d e d a citur : Nil estduabus in Trinitate personis commune
(

. . . Gum spiratio activa Patri et

Filio competat, utrique communis est, utpote non
propria uniua Patria nec propria unius F i l i i ; poteat
otiam dici utrique propria, prout est incommunicabilis Spiritul aancto et pertinet ad duas personasspirantes exclusa spirata. Tritum est apud Tbeologos,
coramune i a Trinitate esse abeolutum, proprium
vero relalivum ; boc pacio spiratio activa, quee r e latio eet, recte dicitur duarum personarum Patria
t F i l i i , propria, aiout paaaiva spiratio propria

); sed si quid duabua peraonia commune sit, i d et tertiaB commune erit. Unde cum
Pbotio (cap. 6) arguunt Schismatici : S i spiratio
aciiva sit Patri et F i l i o communia, communis eril
etSpiritui sancto. Palresinterdumconcladunt, que
communia 8 u n t P a t r i e t F i l i o , c o m m a n i a q a o q u e e s 8 e
Spiritui sancto ; at enim dum ita ratiocinantur, de
ipsa divina substantia [249] ejusque attributis
agunt, non vero de relationibus; de iis q u abeoiute
^ dicuntur, non de iis quae dicuntur ad a l i q u i d , ut
recte advertit Georgiue Trapezuntius (De proc. Spiritus sanctif a d J o . Gubocl. n . 24. G. . I, 519
aeq.) ; ne vero id ad relalionea et notiooes extendatur, id per se ea velant, quibos auperius axioma
convellunt (cf. Allat.nc/i.]. c.p. ). Licetenim,
itaLeo Allatius(Ftnd. syn. Eph. p. 361,362), Nazianzenus dicat, qu Palri et Filio inaunt, e a ioeaae
quoque apiritui (
), aciant divinum i l l u m T i r o m de
Divinitate contra Pneumatomachoa verba facere,
qui DOD de discernendi vim habentibas, eed deSpiritusDivinitatetractabant. Ethaecest doctrinaipaioa
Cyrilli acribentis : Quibus enim Spirituscommunla
eat, illis proraua et quae essenliae aunt, aeparata non
fuerint (art. proed. 10, nota 6). Gyrillua ait, S p i ritum esse communem Patri et F i l i o ; u l i enim Patria,
itadicituretFilii,nectamendicitur SpiritusSpiritas,
ne duo Spiritue insinuealur. Et ut magis i n univeraum res pertraotetur, in aanctissiina Triade Iresconaiderantur conjunctiones ,et\u aingulia quid commona
duabus reperitur. Sic cum ingenitum duobos modis
dicatur, et cum absque principio eat, et dicimus Patrem ingenitum; et cum non per modumgenerationis
veluii Filius, et tum Spiritua ingenitus eet. Pari
ratione et genitum... et quod principium babet et
quod Daiuraliter, hoc est per modum proceasionis
exsietit; et oppositum: quod priocipium nonhabatet
per modum proceasionia non exsistit (57). P h o t i u a :

(57) Haeo omoia, sicut et sequeotia, Allatiua deBumpeit ex Gregorio Trapezuntio, quem ipae aole

[248]

ediderat Gr. orth. I, p. 520 : '

485

DE S. SPIR. MYSTAGOGIA. ANIMADVERSIONES.

486

geniium et quod a principio [250] est, dicilur, et quod

pergenerationemeet; non procedensdiciturtum quod
a nullo principio est, tum quod permodum proceesionis non exsistit. Quae cum itaeint, ingenitum secundo suo eignificatu Patri et spirituicommune eat;
nullua eoim ex ipsia per generationem eat; genitum
primo aignificatu commune est Filio et Spiritui;
uierqueenim ex causa est; etper modum processionis
non exsistere rursua secundo aignificatuestcomfnutie
Patri et Filio; n u i l i enim ex bia hoo modo essecompelit (58). Maleergo ratiocinanturachiamatici: q u
duobuscommuniaaunt, esse et tribus. Gum enim q u a
diacernunt bypoetaaes ( )
tum aecundum principium et finem (
), tum sccundum oppoeitionem (' )
conaiderenlur, primum ai communiler accipiatur et
at duo, duobua ineat et secundum principium et
aecundum finem. Et communisaimumeat omnium
eorum, quae secundumdiscretionem accipiuntur et
tanquaro aliquod universale, ex causa esse. Hoo erga
principium oausa vocatur, erga Qnem (lermiaum)
effeclus (caueatum). E t quemaJmodum abaurdum
noa est, ex causa eaae duobus inesse, qiiod iamen
revera inest Filio et Spiritui, i l a absurdum non
fuerit, imo necessarium eat causam in duobus considerari, ut medium fiat re ipsa medium et vera
coojtmctio extrema colligans [251] eo quod unum
effectue s i l , alterum causa [unius effectua alterius
sit cauea](59). Si vero secundum oppoailionem, uaa
oppositionis pats in duobus plane consideratur: sic
genitum et ingenitum, et procedens et non procedens
duobus commune apparet. Gum enim Trinitas re
ipsa ait Deus, si quo modo una bypostasis a duobus
Eecernitur, i d per oppositionem aaeumptum necea-

sario duobus iaerit. Quod enim ex tribus unum

demit, duo prorsus relinquit. Nam absque generatione aive principio esse Palrem a Filio et Spiritu
eeparat; proptereaque commune eet Filio el Spiritui
ex priocipio esae. Per modum generationis exaistere
personam F i l i i conatituit illo a duobua separalam;
ideoque i l l i oppositum Patri et Spirilui inest. Pari
ratione processionaliler () caae separat
Spiritum a Patra et F i l i o ; et ob hoo noa per modom
proceeaioDis exsistere ( ) quod
i l l i opponitur, Filio et Palri necessario commuae
est (60). Sic [252]acutis8imephilo8ophaturGeorgiue Trapezuntius ad Joan. Cuboclea concluditque:
In omnibusitaque discernentibussivehypostasia
coQstituentibue, ei proprium bypostaeis accipiaa,
quo dUcernUur aduobus, idperoppositionem iumptum,
ei i n duabus reliquia Trinitatis hypoetaeibus conaideratur, proprium eet, cujus d i c i t u r ; sia minus,
male attributum est boc proprium , proplereaque
cum iogenitum sive absque priacipio proprium sit
Patris, et per geaerationem esse F i l i i , et per proceseionem esseSpiri tus sancti genitum et ingenitum et
non procedensTeViquls duobue commune fuerit, secundum i l l u m , q u l ex oppositione infertur, signifleatum(61). Itaex Trapezuntio Allatius. Ne vero quia ea
noaaiai e poaterioribus tbeologis petita existimet,
illico idem Allatius (1. c. p. 365) Gregorii Nysseni
prsclarum affert testimonium.quod 691 hujusmodi:
Sed quemadmodum sine cauaa esse solius Patris
est,quod nequo Filio ncque Spiritui adaptari potest,
sic vice versaexcauaa essa,quod est proprium F i l i i et
Spiritus sancii, de Patre intelligi alienum anatara
est. Cumvero Filio etSpiritui commune sit, ingenitos
non 68S6, ne confusio circa subjectum introducatur,

. , , '
. ,
, '
, ,
. ,
, '
, '

quem supra damus, notiQihil ex ipso Trapezuntio,

ubi opua erat, iramutavimus.

. postrema minua concinne dicta

sunt et lacunae euspiciooem i n g e r u n t ; attaroen
lextus e s i utroque A l l a l i i loco idem. Senaum i n
eequ. re&tituimue.

(58) Georg. Trapez. I. .

"



.
(59) Ib. . 521 : ,
, ' , ,
,
,
, '
, > . , * ,
, ,
,
, , ,

, .Textum A l l a t i i ,

(60) Ib. p. 521, 522 : ^ E i * , h

*
,
,
.
^
...



3

*

, '
, .
(61J Ib. . 522 :
,
, ,
,
,
|,

, ,
,
*
.
7

487

P A T R I A R G H i G C P .

488

rureue poteet i m m i e U i n proprtotatibua eorum

differentia reperiri, ut et commune conservelur et
propriam non confundatur. Namque unigenitua
F i l i o s ex Palre per Soripturam sanctam dicitur, nec
[253] ultra boc illius proprielatem oratio oatendil.
Spirilue vero s a D d u a et ex Patre dicitur, et ex Filio
esse aetruitur. Nam ei quia Spiritum Ghriati non
babet, non est illiua (62).
14. Diacrimen i l l u d , quod iotercedit inter ea,
quaa duabus peraonia communia eunt, et ea qu
tribus simui conveniunt, probe animadvertentes
nonnulli acbolaalici communia illa, b o vero comfnunmimaappellarunt. Id vitiovertit Latinia Marcua
Epbeaius, quod spreta nirairum ea Patrum p a r l i tione, q u a ea q u e i a Deo eant, i n communiaei
propria partiuntur, hano novam elfinxerint, aliam
quaei tbeologiam statuentes (63). Verum banc divieionem rei illuatrandas accommodatam Palrum doct r i n e nullo pacto repugnare, potius oum ea omnino
esse conoordem etreaue Georgiua Subolariua defendit. Namque et noa dicimue, a i l , eoram que i n
Beoaunt, qudam eaae communia, [254] quaedam
vero propria divinarum peraonarum, et sic nullatenue contra tuam divisionem pugnamas. Si vero
subdividentes eorum rureas quae eommunia eunt,
heec quidem duabus personis convenire, i l l a vero
et omnibus inease dicimus, vel eorum que propria,
hmc quidem aimpliciter, illa aulem relalive propria
vocamus, diviaionem illam non impugnamua, quin
potias s t a b i l i m u 8 . Quemadmodum neqae cum quis
animal in rationale el rationisexpers diviseril, alius
vero adjiciens remque perficiene dioal, et ratione
preditorum animalium aliud mortale esae, aliud
immortale, hic aubdiviaiona e u a illi refragabitur,
qui aecundum priorem modum divisionem fecerat;
e oontrario potius earadem conilrraabitac suffragabitur i l l i . Si falaa omnis subdiviaio eal, muJta

eoram, q u apud omnes confeeso sunt, negabuntur et e medio tollentur ; et omnia circa scienlias
labor vanus erit (64). S l autem non omnis subdiviaio rejicienda, eed ea tantum quaa fallax eet ac
fundamento caret, diaquirendam, an haec de qua
agitur, i l l a r u m numero ascribenda sit. Oatendit
itaque uberius idem Scbolarias, Patrea, d u m propria et oommunia secernunt, locam relinquere h * c
e t i l l a rimandi ulterius ac 8ubtiJius,eaque commode
dispeacendi, idque unum i n qu&ationem venire
posse, an recte et vere, [255] an aecae ejusmodi
subdivisio facla fuerit; porro adeeae fundamentum
illiua aubdivisionia reipsa vel ex eo patere quod
neque tribua conveniat peraonia, neque
uni duntaxat, verum duabus, Filio ao Spiritoi,
quod nec ait atricte eoque modo commune quo
deilaa, nec eo modo proprium qao paterailas vel
filiatio. Perpendene deinde ea, q u revera duabus
personis sunl communia, illustral et a perversa adversariorum explicatione vindioat celebre Gregorii
Nyaa. testimonium, quod infra allaturi sumua
(art. 4, 7, n . 1, et art. pree. 17, n . 1) ex l i b .
ad Abtab. (Opp. II, p. 459.) Illud autem axioma,
quo omnia oommunia duabus pereonis et tertiae
convenire etatuitur, aut rejiciendum a u l d e i i s q u e
non suot oppoaita rationi tertise illiua persoos

(62) Greg. Nyes. Hom. in Or. Dom. quee incipit :

, , , *
:, .

" 6 (eadem v e r b a apud

Beccum Qrat. de una EccL c. 42, 53 : G. 0. I, 163,

164, 187, 188) : '

6, ^
,
, '
, ^

,
,
,
,

( ) i n t e l l i -

gendam eese docet (65). Ut omnis confasio arceatur, accuralas diatinctionea divisionesque tbeologia
aammopere expetend eunt et vari acceptionca
vocum eecernenda?, u l scite monet Besaarioa (66),
qui propterea in Trinitate aolum esaentialia et peraoaalia, absoluta et relativa, ea quae ad intra et
quffi ad extra dicuntur, afflrmativa et negativa
apte aeoernit, sed ea ruraus subdividena adhuc eobtilius aliaa attributorum et proprietatum claasea ac
apeciea repraBseotat.In teaeeria peraonarum afflrma-

(64) Georg. Scbolar. Apolog. (cod. cit. f. 201,

202) : ,
,
, *
' ,
,

,
, . " '
, ,
, , ,
'
'
,
,
.

. . . Sequuulur verba, de quibue

arl. praced, 6, nota 10 egimus.
(63) Marcus Epb. Syllog. c. 10 (cod. Monac. 27

f. 200 a) : 01 ,
, ' ,
,
, ,
'
,
, "

, ,

(65) God. cit. f. 208 a. In eaeentialibua i l l i plene

locum esse supra vidimus.
(66) Responeio ad Marci E p h . Syllog. c . 1, ad

syll. 18, Cod. clt. f. 327 a. '

, ,
^ , .
1

489

DE S. SPIR. MYSTAGOGIA. - ANIMADVERSIONES

490

tivis, qase propri dioantur, eeoernit id quod uni municat,veluti non esse F i l i u m , non ease genitum,
differre a Filio, et alia bujuemodi, qu non sunt
ooDvenit pereone et ita ei est proprium, ut et perhypostalic proprietates sive personales. H omnes
sonam conetituat, atqoe id quod duabus convecirca subatantiam considerantur el eingularern noa
nit et personam neuttquam conatituit (67) ; ateunt eortitae pcrsooam ; ergo eunt proprietalee,
que consonans Scholario docet, posterius et [256]
quae nequaquam peraonarum insignilivx
sunt
tribus personis comuiune fore, nisi advereetur rationi bypostaeeosunius (68); spirare sive Quamobrem non idem est habere proprietates et
ab iisdeminsigniri; plures enimquodlibet animalium
, Patri Filioque commune, ideo Spiritui eancto
proprietates babot, a nulla quarum ioaigoitur.
commune ease oon posse, quia rationi epirati id
Patet igitur, ut arbitror,nullum inconveniens seqai,
repugnat, quia aimul in eadem actioneforet produ8i Pater et quaa cum eo du persons sunt, hujuscena et productum, producens et non producena,
modiposaident proprietates,cunidifferen8 habitudo
q u i a s u i ipsius tuao fieret principium.
compositionem non adducat. Item contra Nico15. Pholiani axiomatie falaitatem perspexerat
medioneem anlistitem ex pari ratione argnentem
j a m d i u Hugo Elherianus, qui et illad recte notat,
Tbeologus noster (1. i , c. 13, p. 1207) obeervarat,
sibi ipai contradicere Pbolium, dum ex u a a parte
(al cap. 3) agnoscit,commuoe esse Filio e t S p i r i t u i I commune esse Patri et Filio, ex aliquo non procedere, non esse Spiritum alicujus, nec Spiritum
ex Patre eeae, ex altera vero (ut cap. 6) contendit,
eanctum esse, babere habitudineui ad invicem,
q u e duabas personis communia sunt, et tertia
cbaracterera babere ad invicem se respiciendi, et
convenire. Ait enim Etberianua (1. n , c. 18,
rursum aequaliter secundum babitudinem ad i n ? i p. 1232 H) : At vero cum quaacunque proprietatee
cem, etc.
habent duo, et tertiua, ut retro monatratum eat (ex
16. Afflne bie principiie esl illud pariler a Beoco
mente Pbotii). Propterea boc idem dicit sopbista,
(orat. 2, [258] de injusta depoe. c. 24 et in Gamat.
sibimetinvenireoontrarius, cum dicat (cap.53fin.),
A n i m . G. . II, 75, 291) castigatum, videlicet:
Spiritue et F i i i i commuae esae, unaex c a u e a e t i n Omne quod de divinis personis dicitur, aut persodivisibili habere progreseura. Quod utique nequanale est aut naturale (
quam Patri cauaam non habenti convenit. Sed
, nequeTbeologua Gregoriua oonseotithuic sententiae
), quod praeaertim Nicolaua Methooensis urget
io quodam eermone a d Ironam (Qeronem) philo(c. 9. ad cap.36 Pbolii nota3). Hoc assumptum,
sopbum. Commune, i n q u i t , Patri quidetn et Filio
ail Beccue (1. c. p. 75, 76), communiter multa
et Spiritui eancto fieri, Deitas quoque; Filio
autem et aanoto Spiritui eaae ex Patro. Secuodum, ' Patrum dicta convellunl, quibua proprietates hypostatica3 naturaliter () unicuique persone
quemadmoducD Spiritus exPatreFilioqueprogressio,
inesse demonstraniur. Neque enim quod talie proproprietas eet, neo ulla cogit ratio, trium ease,
prietas bypostalica est Patri aut Filio aut Spirital
quia duorum eet proprielas. De bac ipaa m a saacto, propterea naturalis non e s t ; natura enim
teria [257] idem auctor j a m a o l a a diaseruerat
et non positione ( , ) Pater
(I. i , c. 12, p. 1205, 1206 ; o. 16, p. 1210 ; I. n .
Pater est, qu est suarum proprietatum p r i m a ; et
cap. 3, p. 1217). Et i a priori textu (p. 1205 ecq.) :
natara est Filius Filius, et non poeitiooe, qua$ eet
Qaod erit inconventens, inquit, peraoois prorsua
suarumproprietatum potissima ; et Spiritussanctue
inaeparabiliter commaoentibua, proprietatum a l i naturaliter ex Patre proccdit, et processiva (
quam F i l i i Patriave communera esae? Non omnis
) suee hypostasis proprielas naturaliter soll
propriatas peraonam deacribit
Proprietaa, q u
illius hypoetaaiinest. Proptereadicendum non erat:
caasa auacupatur eive principium, alicujua perQuidquid de divinie dicitur bypostasibua, aut eat
eooa3 minime intigniliva est, sicut et quaedam aliae,
bypostaticum siveproprium autuaturale.Commune
ut ingenitum, eine causa ease, sine priocipio esse,
emittere, sine Patre eese, 6886 Spiritum ean- Pl enim () bypoatatioie, non naturaleopponitur.
Simul enimet communia et bypostatioa oaturaliter
ctum, non eese processibile, babere Spiritum
divinis hypoetasibua insunt, e t n i b i l quod est p o i i eanctum, mittere Spirilum aanolum. Quare pletione et extraneum et secundum accidens (
raque F i l i o Paler commuoicat ; similiter q u a s d a m
habet proprietates et F i l i u s , quae insignitiva? non
eunt. Quare quasdam Spirilui communicat, ut
causalivum (), non esse anarcbum, non
6886 Patrem, et alia his eimilia. Juxta oumdem
modum et Spiritus aliquaa babet, quas Paler com-

(67) Ibid. f. 227 b. :

( ) , ,
* , , * ' , , ,
, ,

.
(68) Ibid. f. 229 a.
, \ ^
,
'
,
.

P A T R O L . Ga.

CII.

) locum in illis babet. Non aliler statuunt

Gonstanlinus Meliteniota (orat.2, de proc.Sp. sancti,
c. 39 ; G. . II, 899,900) quidque cum presse eeqnitur Leo A)Jatius(Ftndtc. syn. Ephes. p.361; Enchir.

16

491

P A T R I A R C H i E C P .

L c. .', '). Sed ejasmodi responsio noo pe-

nitus satiefacere videtur. Verum quidem eat, qu
hypoetatica sunt, ea naiuralia quodam eensu dici
poaee, quatenua non aunt ex accidente, ex exirineco, quatenus a nalura ipsa pendentet peraonia redaplicative eumptisauntcssentialia; verum tunc /atxori sensu ita vocantur,non a t r i c t c p r o u l nunc oppositionia ratio videlur exigere. Iaterrogant etiam
axiomatia illiua asacrtorea, [259j AUatiua (Enchir.
p. 95) aliique : an Trinitas ait an
(de qua quaeatione vide Thomam
q. 31, a. 1, ad 1), utrum personx nomen cenaeant
nalurale an pereonalc (de qua qureatione vide eumdem, q. 30, a. 4); ac premi exinde aane adveraarii
p o 8 8 u n t : S i personam dixerint nomen bypoataticuro
ex eorum aententia peraonalilaa uni tantum e x i r i -
bua competet; si , peraona el natura i n
U D u m collabi videbuntur; persons nomen, ut ait
Tbomaa (I. o.), commune est tribue peraonie commuaitaterationia, non rei. Ex bia aliiaqueejusmodi
Photiani deprehendere poasunt, quonam pacto
axioma i l l u d aflirmari queat (69). S i illnd aonat :
Omne quod i n Trinitate percipitur, aut divinae eseeoti eet aut unius persofix tanlum, tunc refuoditur i n primum illud jam refulatum ( 12) effatumet
cum eo cadit. Si vero aonal: Quidquid in Trinitate
Intelligitur, aut secundum 8 u b a t a n t i a m , a u t ad aliquid dicitur, eive aut abaolutum aut relativum eat,
eivo deraura : aut ad eaaentiam apectataut ad personas, poterit eiapermitti. Sane quidquid in T r i n i tate conaideratur, vel ad easentiam pertinct ?el ad
personas; eed non omne quod ad eaaentiam ceu talem pertinet, ideo osl proprium uoiua peraonae.
Prreterea notant theologi cum S. Thoma (q. 41, a.
1, ad 1), notionalca actue, qui a peraonarum relationibua difTerunt aecundum modum aigniiicandi taotum, revera omnino sunt idem, diatingui merito a
personalibua ; eam diviaionem, qua dicitur : Quidquid i n divinia eat, vel eet eaeentia ?el peraona vel
notiOy omaea admiltunt (of. Sum. q. 43, a. 3. ad 1)
ct sane ea accurata undequaque eat.Hinc objeclioni
i l l i [260] : Produotio Spiritua sancti activa auteat
poraonalia aut aubstantialis; i n priori casu ea non
poteet pluribua convenire peraonia, in altero ea eat
ipsi Spirituitribuonda, ita occurrit Henricua Kilber Q
(Thcol. Wirceb. De Deo uno et trino disp. vi, c. 2,
a. 4, n. 400;: productionem activam posao dici personulemet ncgari,quodea duabus peraoniancqueat
esao communis ; videri tamen poliue dicendam ncc
pcrsonaleni nec essentialem, eed notionalem, quia
acilicet quamvis non conatituat Patrem ot F i l i u m
in eaae personai,utde iaaascibilitate reapectu Patris
(69) Similiter GeorgiusScholariue Apol. c. Marc.
Epbea. quairit, an , ait eisentiale, an
personale. S i priunum, et Pater erit , al a l terum uuna est , vel Filius vel Spiritue, et
tuno verum non ampiius erit, quod et Greeci propngnant, esee F i l i u m et Spiritum, u t r u m que ex Patre (God. Mon. 27, fol. 186 a).
(70) De eodein testimonio diaputanl Hugo Ether.

492

diximus, neoeliam inoommunicabilie sit F i l i o , c u m

filiationi relati?e noo opponatur, ad dialinotionem
tamen a Spiritu aancto et notiGcationem utriuaqae
pereons pertinet.
17. Postremo et hoc solemne Pbotio el Photiania
effatum eel : Ul Filius, ita Spiritus est ex Patre
proxime ti
immediate ( ),
nullo medio exaistente (Pbot. cap. 62, Nicol. Metbon. c. 22). Atquo binc J D Latinos iovebuotur,
quod Patrem faciant Spiritus principium eimul
proximum et remotum ; proximum, prout est ex
Patre Spiritua immediate, remotum ?ero, prouteat
cx Filio, qui babet eeae a Patre. A l i i adboc iniquiorea praetendunt, Spiritum U a mcdiateex Patre esse
apud Latlnoa, ot rcvera nonniei ex F i l i o ait, ex
Patro vero solummodo, prout eet F i i i i principium
et genitor, sicut Enoa Gliua Setb mediate ab Adamo
eat ortua ; et ab bac corruplela nec Photiua alienua
eet, u l cap. 61 manifestat. Sed omiasa i n praesenti
bao abaurda interpretatiooe de priori tantum agemuB. Reapondet Beccue (G. 0. I, 215; O r . de un.
EccL n. 64) neniinem SS. Patrum dixisse,
. Jam ante i l l u m Nicepkorus Blemmida controveraiam ita proposutl : B l
'

,
'

' ac

priusquidera permultos, poeteriua vero neminem

Graecorum doctorum tradidiaae affirmat ao probat
(orat. 1, n. 2 seq ; orat. 2, c. 4 ; |261] G. . 1, p. 2
seq. 42). Atque inter alios testea Grcgorium Nyesenum adducit (p. 7), qui F i l i u m vocat
Spiritum vero
[lib. Ad Ablab. t. II, . 459] (70). Suffragantur Patrea omnino omnes, qui Spiritura
' cx Patre procedcre docuerunt (art. 2, 6,
nola 2); nam, ut aii Gonelantinua Melileniota (oral.
1, c. 31 ; G . . II, 712) : Idem eat dicere p e r F i l i u m et non immediale (
) ; illud aignificat causam
quamdam mediantem ( ), ut

latc probal card. Beaaarion i n orat. dogm. c. 5

(Hard. IX, 332 seq.). Suffragantur i i omoea, qui
Spiritum per F i l i u m Patri conjungi docent (Gonat.
Melilen. orat. 1, c. 41 aeq. G. . II, 760 aeq.) quique solum F i l i u m nullo exaistente medio, exPatre
eaac slaluuot (Beccua, epigr. 2-4, G. . II, 544558). Eodem omnino pacto caeteri ol
Graci raliocinaotur. Quoa presae aequilur Hugo
Elhcrianua, qui Groscum loquendi morem i n plurimis imitatur. Filius, inquii (1. l , c. 1, p. 1200),
juxta fecundam geniloris virtutem generatur,quo
mcdio existcnte ex eodem Patre Spiritua prodit at
1. n i , c. 12 fin. p. 1248; Reccus (orat. 2, De injusta
depos. c. 12; De un. EccL c. 23 ; G. . II, 56, 57 ;
1. 120); Georg. Metoob. (c.Man.Cret, c . 6 , c. Max.
Plan. ib. II, 976, 943); Conelant. Melilen. (or. 1,
c. 12, 39 ; ib. II, 664, 754); Georg. Traper. (ad
Joan. Cubocl. o. 16, 17 ; ib. 1, 505, 506); Gregor.
Protoayoc. (ad imp. Trap. o. 4 , l b . I, vtS)\ Besaarion (Or. dogm. c. 6 ; Hard. I X , 344).

403

D E S. S P I R . M Y S T A G O G I A .

ANIMADVERSIONES

494

ex sua causa inexbauata et ioflaibili. Et paulo j tamen dici reapectu F i l i i s i m u l cuoi Patre apirantia
poat: Similis eet F i l i o Spiritus, sicut qoidem ex
Spiritum mediate ex Patre procedere ; 3) deduci
oauaa et suo immediato principio, cui ut immediate
poese, Patrem eodem proraua respectu iramediacommunicat, aic ab ipso absque medio profenit et
tum et mediatum, proximum et remotum baberi
per ipsum Patri conjungitur. Gum itaque Graeci
Spiritus aancti principium. Utrumque dici poteat,
doctorea F i l i u m expresee solum ex Patre
sed sub consideratione plane diversa.
esse dicaut, Spiritum vero non [262] item, cum
19. Quomodo igitur Pholium impugnantea Graeoi
ex Patre procedere Spiritum miro conortbodoxi id denegant, Spiritum esae immediateex
eensu propugnent ; cum prailerea doctorum aliqui
Palre, quod Latinorum praeatantisaimi plaoe conquseelionem illam celeberrimam, cur Spiritua sancti
codunt ? Sed boo i l l i iniioite statuuat, verum
spiratio non sit generatio et quaoam ratiooe baec ab
pro auorum Patrum dicendi more, attendentes ad
i l l a difFerat (de qua coasuleadua Petaviua, De Trin.
eaa eorumdcm locutiones, quibus egregie Spiritue
v i i , c. 14), exinde 8ol?aot, quod Spiritua aanctus,
aancti ex F i l i o etiam proceaaio coafirmatur, comnon immediale a Patre sit, quemadmodum Filius
municata vero a Patre Filio virlua epirativa aimul
(cf. Petav. 1. c. c. 13, n . 11) aicut alii ex hoc, quod
oalenditur; id contracivea euoa acbiamaticoaurgent
ex ulroque procedat (ib. n . 9 ) : j a m satis patet
qui ad excludendum F i l i u m immedialam aancti
eos a Pbotiana docirina haud parum diacrepare, ut
Spiritua exPatre proceasiooem propugoabaot; atque
Allatius (Ench. o. 6, p. 30 seq.) cum caeteris urget.
licet ea diveraaa rationes
18. Altamen id difficullate non carat ; unde id in
d i e l i D g u a n t , qua Tbotnas ulitur, tamen q u o a d
primiaindagandum, quonara pactositintelligendum,
rem ipaam cum Latinia omnino coocordaat, Bpiritam sanctum tnediate a Paire procedere. S.
i a eo potissimum repoaeates, qaod ?im
Tbomaa (Sum. . 1, q. 36, a. 1) banc primoloco
spiratricem Filiua babet a Patre communicatam,
objectionem propoait : Quod procedit ab a l i illud v e r a m
qao per aliquem, ooo procedit ab eo immediate.
(Flor. conc. Hard. IX, 421) sigaiflcare
Si i g i t u r Spiritus aanctus procedit a Patre per Fistatuenlea, eatcoua primaB cauese subordinatam,
/ftfnt, non procedit Patre immediale, quod videtur
quatenua ab ipsa pendet et ex ipsa eat. (Gf. Allat.
inconveniens. Gui ita ipse aatiafacit : In quaVind. syn. Eph. c. 58, p. 375 aeq.) Haoc
libet actiooe eet duo considerare, scil. suppositum
[264] Photiaoia adeo exoaam praeclare explaoat
agena et virtutem, qua agit, aicutignia calefacitcaJoan. Beccua ( l i b . De proc. Spirit. sancti o. 7,
lore. S i i g i t u r i n P a t r e e t Filio conaideratur virtus, n. 2 ; G. 0. I, 292, 293) primum negana intervalla
qua spirant Spiritum sanctum,non cadit ibi aliquod
vel r e a l e m eeparationem illo n o m i n e insinuari,
medium, qaia haec virtua est una eteadem. S i condeinde eam poeitive describcne ac defloieos :
lidoreotur autem ipaae personx spirantes, sic cum

Spiritua aanctue communiter procedat a Palre et F i , '
lio, invenitur Spiritua sanctus immediale a Patre
,
procedere, i n quantum est ab eo, et mediate, in
' . Haec uberiua illuetrat (. 294-298)
quantum est a Filio ; el sic dicitur procedere Paexpoaena quo aeaau Filius dicatur secuadue ad P a treper Filiutn;
aicut etiam Abel processit immetrem. Neque aliammealem eese HugoaiaElberiaai,
diate ab Adam, i n quanlum Adam fuit pater ejus,
ex hia qua: l i b . u , c. 9, p. 1222, 1223 fuaiua
et mediate, In quantum fuit Eva mater ejus, quae
diaputat, facile digaoecitur. Verum i a primis Beaproceaait ab Adam ; licet boc exemplum materialis
sarionern audire j u v a t ita de propoaita quaestione
proceaaionia inepium videatur ad significaodam
ageotem (lib. Ad Alex. Lascar. c. 7 ; Uard. 1. o, p.
immediatam proceaaionemdivinarum personarum.
1061, 1062): Tenemus cum Augualino, quod S p i Hino ( corp. art.) quia Filiua habet a Patre, i n ritua iramediale ab utroque procedat, aed iatelligiqait, qaod ab eo procedat Spiritus sanotua, polest I mus quod F i l i u s , qui eat Spiritua priacipium, eat
diei q o o d P a t e r p e r F i l i u m apirat Spiritum aanmedians quaotum ad eaae inter Patrem etSpiritum
ctum. Hinc alibi [263] (in J. i , Scnt. d. 12, q.
aanctum, cum priua naturaliter iatelligatur a Patre
1. a. 3) Richardi Victorioi verba (de . , 7),
naturaliter productua, quam Spiritua aanctua ab
generationem divioia ease immediate a Patre,
utroque. Et &\\bi (Refutat. antirrhet. Palamas adv.
aed Spiritua saacti procesaioaem quodammodo eaae
Joan. Becci capita) : Jaravero ai quia ad eingulamediate et quodammodo immediate, bunc in morem emisaionemetidentitatem proceaaioniaex otrodam e x p l a a a t : immediate, quantum ad virtutem
que reapiciat, tum hoc animadvertat Patrem eaae
epirativam, qu eat una Patris el F i l i i , et iterum
fontem et caueam divinilalie : immediate eese ex
qaaotam ad ipaum suppositum Patria, quod immePatre Spiritum iaveuiet, eoque perlinere, quae
diate eat principium processioaie, quia ipse aimul
affert, sententiae. 8in ordiaem cooaideret, q u i
et F i l i u s e p i r a a t ; eed mediate, i a quantum Filius,
reipaa ineetin Trinitate, oec eola noatra cogiiatione
qni apirat, eat a Patre. E x hia tria conaequuaconetat, medium videbit esae F i l i u m et tertium
tar : 1) non negari a Latinis aimpliciter, Patrem
a Patre Spiritum, ac per F i l i u m a Patre procedenatte immediatamprocesaionia principiura ;2)recte
tem, ac priorem 86 cogitalione babeotam F i l i u m ,

 P A T I U A R C H i E C P .

495

496

quemadmodum Patrem habet Filiua (71). Sane

Pater non prius [265] potest ut spirator cogitari,
qoam ut Pater concipiatur, proinde prius,
qaam Filius cogitelur ;ideo medium vooaat Patrea
F i l i u m , eum dicit Gregoriua Nyssenus
(Tracl. Quod non tres aunt D i i . Cf. Georg. Trapez.
ad Joan. Gubocl. o. 21 ; G. 0. I, 515 aeq.). Neque
e coavereo dici poteat Spirituin eean per Patrem
ez Filio, Patrem ease medium inter Filium et S p i ritum, Spiritum csse ex Filio mediate. Preclare
Thomas (I. c. a. 3, ad 4) : Ordo non alicndilur
inter Palrem ct F i l i u m quantum ad virlutcm, aed
solum quanlum ad supposita ; et idco dicitur, quod
Pater spiral per F i l i u m , et non e converso cf. et
Petav, de Trin. 1. v n . c. 11, o. 11).
20. Haec in re non abs re fuerit Lconis Allatii
observationea quasdaro suhjicere, qu et in aliis
rebus consideratione dignoe sunt. Scribit enim(rindic. *yn. Eph. c. 71, q. 555 aeq.): Si dicat S c h i amaticua : Itaquc si Pater pcr racdium Filium Spiritum producena raediate ipsum producit, Filius
vero immcdiate emittil, quod per nullum alium
Filiua sil contigm causa Spiritus, et Pater non eat
contiguue, denuo sequeretur aut iraminutio F i l i i
respectu Patria aul Spiritus respeclu F i l i i , c l sic
dabilur locue Ario, Eunomio, Macedonio et A p o l linario : locum non dari dictia baerelicia manifeetum est. Hi namque dcitatern in diveraaa deitates
diacerpunt, quarura unam majorem, aliam mioorem, terliam mediam conatituunt, aut a natura
Patria increata abscindunt et S p i r i l u m et F i l i u o i
Buballernas naturas, ut i l a dicam, et crealuram
hanc bujuaco et bar.c alterius firmant, aut S p i r i tura rurauainordinem creaturarum dctrahunt, apud
quoa et primum non p i u m , etcontiguura impium
et medium non minus reputatur et majus et minua
et simpliciter [266] ordo et anteriua et posteriua,
et quod inde subaequitur, et aimilee vocea summa
cum impietate ab eisdem intelliguntur et declarantur. Apud Calholicos vero el ordo dum asseritur,
non abaona a pictatc ratione in Trinitate assuinitur,
et primum et priuf, et anterius et posterius, et medium etmajus el contiguum quidquid aliud in diviaorum Palrum commentariia reperitur a piis hominibus, ut Deum addecet et divinis hypoataaibue
congruit, accipiuntur. Licet enim ex nobis no&Lriique voces similes trahanlur, non ideo tamen de divinis uli de nostris philosophamur, sed auperiori
quodam modo, ut divinae naturae et divinia bypostaaibua convcnit, eic de reliquia aliia nominibua,
veluti eunt generatio, Verbum, Pater, Filius,
Spiritua et alia tbeologica, quae licet ex noatria
deeumantur, res tamen supra noe aigoiilcant expri-

muntque, cum alio modo de nobis dicta, alio de

divina Triade considerentur ; et dictionis communio
rerumdifferenliat non dirimil; aed rerumdiffereotia,
quae diveraoa de iiadem conceplua inainuat, et
vocum eimilitudine nullo modo pielas laeditur.
Neque proptcrea quod apud hasrelicoa nonnult
voces impiaa aententiaa expriraant, earum uaaa
rcjiciendus eat, eed admitlendas, ai mudo illae pie
inlelligantur ct aaaerantur. Deraum el ea peoaanda aunt quae D. Leo M . inculcat : N u l l a i b i ( i n
Trinitatp) tempora, nulli gradua, nallae differentie
cogitcatur; et si neino deDeo poleatexplicarequod
eet, nenio audeal affirmare, quod non est. Excusabiliua eniin est de natura inetTabili non eloqui digna,
quam definire contraria. Quidquid itaque de eempiterna et incommutabili gloria Patria pia poaaunt
corda concipere, bocsimul etde Filio et de Spirita
aancto inaeparabililer alque indifferenler intelligant.(Serm. 1,dePeniec.c.3; Baller.8eroc.75, p.402
ed. M I G N K . ) De qua(S. Trinitale) curn S . Seriptura aic loquilur, ul aut in factia aut in verbis aliquid
aasignct, quod singulis videatur convenireper&onis,
non pcrturbatur iid^s catholica, sed docetur; ut per
[2(37] proprietatem aut vocia aut operie inainactur
nobis verilas Trinitatia, el noa dioidat intellectus,
quod dUiinguit audilus. Ob boc enim qua?dam aife
aub Patris aive eub F i l i i aive aub Spiritus sancti
appellaliotfo promuntur, ut conlccsio fidelium ia
Trinitate non erret; quxcum sit inseparabilis, nunquam inieiligereiur esse Trinitas, si semper inseparabiliter dicerelur. Bene ergo ipsa difficultaa loquendi
cor noatrura ad intelligenliam trahit, ct per infirmitatem noslram ccelesiia doclrina uos adjuvat, u l
quia in Dcitate Patris et F i l i i ct Spiritua sancti nec
aingularitae eet nec diversitas cogilanda, vera unitas et veraTrinitas possit quidem aimul mcnte a l i quatenua sentiri, sed non poasil simul oreproferri.
(Scrm. 2, in Pentec. c. 2 ; B a l l . aerra. 76, p. 405,
ed. cit.)
IV. Ad prxcipua Photii sophismata variorum theologorum responsa proponuntur.
1. Hia de principiis Pbotii delibatis j a m miram
illam sopbiamatum seriem perluatremus, q u a a D u m
placitum etabilire conatur. Adductie itaque Christi
verbis Joan.xv, 26(cap. 2) ita ratiocinatur (cap. 3):
Filius et Spirilua ex eodem principio, Patre acil.,
auum babenlesae, licet diverso modo, auat omaioo
eadeai natura et pari bonore praediti ; proiode ai
Filius Spiritua sancti esset principium, pariter
F i l i i principium foretSpiritua sanctus alteralterivicissim deberet cauaa exiatere atque Filiua ex Spirila
quoque generari. Quod eaoe argumentum magni poadcria eat. Sicut enim aequalilati et consub-

(71) Eodem pacto rursus Beeaarion Reepoos. ad

Marci Ephes. ayllog. 48, cap. 1 (God. Mon. 27 f.

, ' , ^
, (Marcus) ^ '
\ ' , ^
-
.

226 a) :

11 (Latini)

,
, , -

497

D B S. 8 P I R . M Y S T A G O G I A .

ANIMADVERSIONES

498

etantialitati Patris et F i l i i non oflicit, quod ex Patre L . G.) : Ecce, post primum vaniloquium et
soumesee babet Filius, ita neque aequalitati et conillecebras prseaidia et auctoris totius schlsmatis i m substantialitati F i l i i et 8piritua obeat bujus ex illo
pudica lingua et inficiatrix conscicntia quantam
procesaio ; aicut bomouaia Patris et F i l i i [268]
conceperitet pepererit blaapbemiam ! acribere auaa,
poetulat, ut et Filius Patris habeatur principium,
quae nuilius aliua, et supervacuos extrema arroganaic nec bomousia F i l i i et Spiritua aancli exigit, ut et
tia syllogiamoe coraponere. 6irailis interrogatio
Spiritus F i l i i cenaeatur ; et aicul trium persoeidem imminet : si enim ex una cauaa, Patre, F i lius Spiritusque proveniunt, miltit autem rureum
narum aequalitas non tollit uniua principalum, quo
Spirilum Fiiius, ut ipse perbibet, quomodo ulique
oeterarum eet principiura, ita eorum qu eunt ex
consequentis suslineat ratio, non generari F i l i u m
principio, aequalitas non tollit Spiritusproceasionem
?el mitti a Spiritu ? Gum enira aequaliter ambo ox
per Filium (72). Si ex consubatantialitate nude ae
una causa proveniant, quantum a Patre Filiua aoper se spectata i l l u d deducitur coneequcns, manicipit, tanlumdein accipere debet Spiritus. Quara si
feete eat falsum ; tunc deberet et Patria principium
Filius miitit S p i r i t u m , et Spirilus generat F i l i u m ,
d i c i Filiua eo quod aint conaubatantialee. Ncque id
ut quemadmodum Filius a Patro mittit S p i r i t u m ,
quod ad Patrem ut ad commune principium tum
Filius tum Spiritus referuntur, perse hano recipro- t ita et Spiritua recompensando gratiam a Patre generet Filiura. Ampliue : Filius a Patre acoipit, ut
cam principiandi facultatem utrique vindicat, ut
ejus sit Paracletue ; quare non similiter accipiat
apertum e s t ; deinde praeterquam quod ex revelata
Spiritus ut ejue dicatur Verbum ? Quare quidem
dootrina Spiritus aanctus babetur immanentium
recompensatio et asqualitas in hoo exeiatit, ut siout
originum terminua, alia est, ut nec Pboliua diffiteFilius a Patre accipit causam eese [270] Spiritue,
tur, generatio, alia Spiritua aanoti proceasio, ita
aic utique Spiritus ab eodem Patre accipit (I. aon t n o n eadem ratione Patersit FiliietaanctiSpiritue
cipial), causativum esse F i l i i . In quo non corrum. (Gf. Beccum in Gamateri Animadv. c. 30, 34,
pitur fidei ratio salvis adinvicem ulique proprieta43 ; G. . II, 355, 362, 363, 373.) Quod una pertibus pariter atque qualiter. Cum bia autom
sona respeotu ejusdem alteriua peraonae ail aiinul
ea j u n g i debent, quae idem auctor ad Nioolai Meprincipium et principiatum, abaurdum plane eat ;
thonenais ejusdem generis argumenta (Pb. c. 3>
eed absurdum non est F i l i u m una cum Patre, a
nota 9) jam priua responderat. Methonenei itaque
q o o generatur, spirare S p i r i l u m , relale ad primara
(c. 5) arguenti, in Latinorum doctrina couoedenperaonam eeae , relate ad tertiam vero
. l E a d e m quippe res, ait Hugo Etherianue (1. , ' dum omnino ease, et F i l i u m ex Spiritu generarl,
eicut ex Patre, quia Paler et Spiritus aint consnbc. 10, p. 1204 G.) alii poteat esae cauaa () et
stanlialee, nisi i n Macedonii ha3resin incidere vea l i i causativum () ; eidem vero nibil potest
limua, Ilugo (1. u , c. 18, p. 1212 D, E). ita occurcauaa et cauaativum esse ; Pater quidem F i l i i et
rit : A l hic quidem vir veritati minime appropinSpiritus causaexaiatit; at FiliusnequaquamSpiritua
quat. Latini quippe non idoo diount Spiritum 6x
caasa negari debet. Nulla aane oatenditur necesFilio ease, quod Pater et Filius unua Deas sint
aitaa, ob quam ait exiatimandua ;
(sc.
ai id sine ullo alio respeclu per te ut ratio b a sed p l u r a omnino evincunt, una [269] cum Patre
betur), nec per aliquam hoc dicere diapulationem
FiliumSpiritussanctus eseebabendum. Recte
coacti auDt ; aed propterea ex utroque Spiritum
card. Beasarion (ep. Ad Alex. Lasc. c. 7 ; Hardprocedere
fatentur, quia aequaliter F i l i i atque Patrie
IX, 1062, 1063) contra dicentea : Si apirativa
exaietit,non condibiliter,non naacibiliter, non possopotentia eat Filio cum Palre communis, tuno geneaive,aed aimiliter amborumeat,nequaquara ut actus
rativa potentia cum Palre Spiritui communia eat,
et opua est bominis, aed quodammodout radii alma
haec obeervat: 1) Generalio conslitutiva est paterne
Jux exeiatit et solie. Et Paulo poat pergit : Opperaona et incommunicabilia, non vero spiratio ;
ponet auiem aliquis : Spiritue par eat persona
2) i m p l i c a t contradictionem, Spiritum ad idem (ad
Patris ; at vero de persona Patris enuntiatur b a FiJium) eaae simul principium et principiatum ; 3)
bere F i l i u m ; quare idem de Spiritu prasdioabitur,
generatio eat prima et immediata Patris actio, et
et erit Filius lilius Spiritus sancti. Sed dioo, n o n
i d e o non poteat competere Spiritui, cujus spiratio
ease bujusmodi sequipollentem comparationem, 60
a e q a i t n r generationem.
quod nonquam datum ait, Filium gequaliler etse
2 . De praasenti Photii arguraento breviter agit J .
Patris ac Spiritus, cum omnes conOteantur S p i r i B e c c u e (De tm. Bccl. c. 43, 63 ; G. . I, p. 164,
tum eaae squaliter F i l i i atque Patris. Quare i n
1 6 5 , 206). Sed praeatat Hugonem Etherianum audire, quibus quidem nibil indignum nec indecene divinas
C u j u s ei non omnia plane satisfaciunt, pleraque personas conaequilur, in hia Palrem dicimue cauB a l t e m digna sunt tbeologorum considoratione nec
eam et F i l i u m concausam, nec aliqua injuria Filio
O m n i proreus vi destituuntur. Itaque ad hoc ipsum
Patrive aot sancto Spiritui corrogatur. Nam i n
t * h o l i i caput baec ille respondet (1. n , c. 16, p. 1231
(72) Sic merito Neceph. Blem. (orat. 1, c. 17;

. . I, 22, 23) : "

4< ,

* 6t

quae eequuntur infra uberius illuetrabuntor.

499

P A T R I A R C H i E C P .

legaUoniboa et donationibus Spiritus eemper Patris ,

F i l i u s conaora e s t ; at Spiritua dicere patrem aeu
F i l i u m Spiritum filium appcllare exaecrabile profanumque est. Sed neque propositio illa, qu dicit
emiieionem Patri ct Filio communem esse, [271]
proprium paterna? personae, quo aptua natua est
inaigniri Pater solus, inlcrimit (sicut interimeret
proprietatem insignilivam Filii procesaio oxSpiritu
aancto). Deinde ad alium Metbonensis eyllogismom (c. 6), qui preesenti Pbolii arguraento ad
verbum fere reapondet, accedena, poetquam aedulo
inculcavit : Gonitorem secumium aliam proprietatem generare, ct secundum aliam emittcre S p i r i tum, )> i l a prosequitur : Et attendendum, quoniam non propter bonorte parililatem Patria et F i l i i ,
ut ex Patre, eic ex Filio Spiritua procedit. S i enim
propter honoris parililatem ex ambobua Spiritus
emanaret, consequi videretur, u l Filiue propter
honoris parilitatem, aiout eat ex Patre, ita et ex
Spiritu eaaet; quod Melhonae aatruit epiacopua.
Hujua relatie verbis, Hic quidem vir, inquit Hugo,
et omnia iatelligere volena verum esee quod dictum
eat roperiet : Spirilus sane Filio aequalis ut Deus
Deo gratiam reddit. Nam qualem gratiam Patri (ed.
Pater) ex ipso prodiens retribuit, eamdem Filio
recorapensat ex ipao procedens ; utruraque enim
emiesum dioilur et est. Tandem notetur mioime
reote dici a Marco Epbesio (73) : Sicut Spiritua n i l
confertad generationem, ita nec Filius ad proceaaionem ; diaparitaa est raanifesta ; quia ante proceaaionem geaeratio, ante Spiritum Filiua cogitari
omnino debet, licet tempus eoa non dividat, quia
divina eaaentia jam Filio communicata concipitur,
dum Spiritus a Patre procedere intelligitur. Cf.
30 acq.
[272] 3. Gap. 6 arguit Photiua ex eo, quod ai spiratio
Spiritua sancti communia ail Patri et Filio, debeat
et Spirilus eanctus ejus eaae particeps, ita ut para
ejua ait principium, para principiatura ct ipee Spiritus a ipso procedat. Ac s i diceret : Latini
ideo communem volunt Patri et Filio,
quia qurocunque babet Pater, babet et Filiua ;
eed Spiritus aanctua eodom modo habet quoo
eunt Patris et F i l i i ; ideoque i n eorum eentontia
eidem eui ipsius spiratio vindicanda eal ; erit
itaque Spiritus ex una parte producena, ex
altera vero productus. At enim haec rem non
probant. Supponit primo Pbotius illud principium
j a m refutatum, nibil esse poaae duabua personie
commune, quod non competat etiam tertiae; deiode
confundil idiomata ac personarum tcsseras cum
essenlialibus aUribiitis, ut jam Joan. Beccus (G. 0 .
I, p. 166-168) obaervavit. Communia sane eunt

(73) Gonfeseio Marci ap. Greg. Gpl. (cod. Mon.

27 f. 115 a) :
,
,

(74) MeliuB dices: barum una uni pereon tantum

oonvenit, alia duobue.

S00

omnia naturalia attributa, aed minime idiomata ac

rclationes opposlta) ; unde B i c u t i Filiua non babet
paternitatem eeu activam geaerationem, i t a quod
spiratur nequit activam babere spirationem. Hanc
Spiritus ine88e, ait Bessarion (ep. Ad Alex. Lasc.
o. 7 ; Hard. I X , 1062 i m p o B s i b i l e est eo quod opponitur ejus proprietati. Recle Nalalia Alexaoder
resp. (. E. a s c . i x , disa. 18, ass. 1, p. 531, ed.
1788, 4) : absolula omnia attributa tribus personia communia et qaee ad crealaras ordinem babent,
ut creator, dominua, e t c , non autem proprietates
pereonarum. Harumenim quaBdam sunt hypottatica,
quas Uugo Etheriaaus (1. i , o. 8, 12 et pasaim) vocat penonarum insignitiva$ sive q u e personae coastiluuat, cujusmodi tres solaa i n Deo reperiuntur,
eoii. paternitas, filiatio et processio. Aliaa eunl notionalcs, q u s non coostiiuunt, sed indicant personas, et harum nonnullae ani pereooas taotum conven i u n t , ut esse ingenitum Patri, aliae duobus, ut spiratio acliva Patri et Filio (74). Neo vero consequena
t

88t

etiam

Spiritum

Banctum

suaa

proeeeaioois

auotorem futurom, quia eadem habet eeeenliam

cum Patrc et Filio. Siquidem non prociee id eaeeatiffi divinae convenit, q u a essentia cst, ut producal
Spiritum eanctum, eed [275] essentiir, qua paterniiate et filiatione aftccta est et modificata, quibuacom
spirandi proprietas complexa est ut tbeologia docet. Jam Hugo Eihcriaaua Pbotian ratioeinationls yitium satie ?idil, d u m boc pacto i n ipeam Pbotium insurrexit (l. n , c. 18, p. 1232 H) : Aculi
sopbistaB ac p e r i t i artiflcis complexio, at videtur,
non inviolatam servat fidem, dictionea proferendo
in dolo et aetutia, et i a beereticeB impietatie veneno
obnoxium invectionibus ee ipsum fecit, licet nolit,
cum non babeal divinam advocatricem Scripturam,
micoet non miscenda e l comparat non comparanda, et quia non dijudicat naturales qualitalct aproprietatibus i n Acberusiam paludem preecipitatur.
Non e n i m idem est proprielaa naturali et eubstaat i a l i q u a l i t a t i (75). Deinde oetendit illas naturalea
qualitatea Iribua peraonia eese comununee, noo
vero proprietates. Id etiam Joan. Pburnes agnoscebat (apud Beccum 1. c. p. 180), q u i propterea ad p r i n c i p i u m illud recurrit,
esse Patris proprietatem seu peraonaiem
teaaeram, de quo j a m eatia diximus,
4. Sequiiur c a p . 7 dilemma : Aut Spiritoa saactue p e r processionem a Filio nil aocipit diversum
ab eo quod accipit procedendo a Patre, e l tunc
procesaio a Filio est inutilis ac aupervacanea ; aut
accipit quid ab illo diversum, et tunc aequitur compoaitio. Reapondent tbeologi nil diversum accipere
Spiritum sanctum per procesaionem a F i l i o et hinc
(75) Sic omnino legendum ; editiooea habent:
Non enim eat proprielas naturali et eubs t a n t i a aequalitati. Textus editua i n multis adbuc
correclione iodiget, q u a facta hujue prsstantissimi
tbeologi mene longe illualriue apparebit.

501

D E S. SPIR. MYSTAGOGIA. -

nullam eequi compositionem, aed accipere idem,

neque duas eeae procesaiones, aed unam, neque
proceaeionem a F i l i o dioi poaae inutilera. Manue*
Calecas (1. m , p. 439) et Beasarion (lib. De proc.
Spirit. sancti, p. 254) advertunt, faleo bic roraum
d a o eupponi principia (vide praeced. art. 1 eeq.);
[274] deinde argumentum daplici modo retorquent:
Prodactio, qua mundus eat a Patre, aut perfecta
eat et tunc frastranea eat F i l i i ac Spiritus efficient i a ; aut imperfecta et tunc blaaphematur Pater.
V e l s i c : ai perfecte a Patre mittilur Spiritua aanctua, auperfluum erit, et a Filio m i t l i ; ain autem
imperfeclo, ergo perfectas est Pater. Quod
Tero bic valet, id valet quoque de proceaeiooe,
imo malto magis. Perfecta, ut arbitror, ait Galecas, eel 6x Patre entiam prodactlo, uaa e l eadem
numero F i l i i et Spiritus ad ea producenda operatio, neque alia est illiua, alia horum. Sic ergo et
i n his evenit. Perfecta est, et magis quam perfecla
eal ez Patre Spiritue aancti procesaio, una et eadem
numero est, quee eat ex eodem Filio processio...
c u m una et eadem numero poleetate uterque producat. Similiter retorsioae j a m usus fuerat Beccua,
Orat de un. Eccl. n . 40 (G. 0 . I, 160, 161): Si
propter perfeotum procesaionia ex Patre supervacaneam esse doois processiooem ex Filio, quid reapondebia dicontibus : S i euppeditatio Spiritus
aancti ex Patre perfecta est; aupervacanea igitur
erit qaee ex Filio ? Verumlamen et perfectam esse
ax Patra Spiritus eaocti auppeditationem et nibilominua n o a sapervacaaeam (eam q u eat) ex Filio
propter perfectionem, quam cx Patre babet, indubitatam eet (76). Maximus Ghryeoberga, Orat.
de proe. SpirU. c. 4 [275] (G. 0 . II, 1083) obserat, argomento P b o l i i : S i perfecte ex Patre prooedil Spiritua, amplius neoeseeest eura procedare qaoque ex Filio, omnino i l l u d aeaimilari, qno
Ariani u t i viai s u n t : S i Deue perfectus est Pater,
quid opue eat, et F i l i u m perfectum Deum esse
oredere ? 8 i perfecta Patris Deitas impedit,
quomioae ea et Filio competat, nec perfecta S p i r i toa ex Patro poceasio probibel, ne et Filius i n ea
eom Patre communioet. Praterea eodem jure negari potest Filium esse datorem 8piritue, quia
peiTecte datur a Patre ; et tamen, Basilio, teste, et
P a t e r e i Filius ano actu dant Spiritum (

NIMADVERSIONES

502

I $ ) imo juxta Athanasiam est

(77). Ita Maxi-

mus Chryaoberga 1. c. c. 5 (p. 1085). Nec abludit

ab bie Uugo Etberianus, qui (1. i , c. 14, p. 1207,
1208) i l a arguit contra Nicolaum Meihonensem
(c. 11). S i igitur perfectua Deus est Filiua ex Deo
Patre perfecto, quid, inquam, Spiritus ad bujuamodi conferat perfectionem ? Qui si coafert, aeater
esl perfectus, aeque Paler, oeque Filiue. Quomodo
enim perfectua ai tanli eget, quanti Spiritua dalor
eat? Sin ?ero unue Deus perfoclus est, Pater et F i Hus, et n i b i l araplius est invenire neque dicere ad
manifeetationem paternee perfectionia, superflaui
utique sit Spiritas. Qaod cogitareimpiam est. Nam
eicul universitas videtur Patria e l F i l i i esae, ita et
Spiritus a a n c t i ; atque quos vocat Patcr et Filiua,
hos vocat Filiua el Spiritus; qoos sanctiiicat Pater,
boa sanctiflcat et Spiritua.... Proplerea perfeota
Spiritua ex Patre processio non debet prohibere
eam qu ex F i l i o [276] eaae dicitur, cum neque
perfeotio F i l i i ex Patre probibeat perfectionem aancti Spiritus ex eodem ; quare planum est, quod ex
utroque porfeclioaeai et esse habeat Spiritus. A d
praesens vero Photii caput idem auctor (1. n , o. 18,
p. 1233) i l a reapondet: Pater facit per F i l i u m ,
aliquid accipiens, sine quo creare impotene erat,
qui operatur oinnia i n omnibus. Nunquid imperfeota est operatio Patris aut F i l i i aut Spiritus 7 Non
indiget Pater alioujua, perfectus cum sit ao aibi
sufflciena. Verumlamen omnia per F i l i u m condit,
n i h i l accipiens, quod non babuit. 8ed et Spiritna
ex Filio et per F i l i u m procedit, nibil ab ipso a u mens, nisi quod a Patre accipit; perfectua utique
Deu8 ao oulliua indigua cum sitPatcr, geaerat tamen
ex aubatantia F i l i u m , per quem condit univeraa,
aeque aibi potenlem. Nec adeo superabundat S p i r l tua ex utroque progresaio, cum neque imperfectam
Spiritum indicet, neque impotenlem Patrem vel
F i l i u m demonetret, nequo aliquam inducat oompoaitionem. 8 i subitantix pan foret cauaa et causativum, baberet ulique looum ratio composilionie.
Nunc vero natus (ed. natura) dicitur Filius, emisaus
vero Spiritua, non i a eo quod subatantia, aed i n
eo quod hic quidem gignitur, ille vero procedit.
Sed boc ad naturam non apeotat Divinitatia (78).
A m p l i u a : Verbum Dei cum ait perfectum et n u l $ - liua indigens, qnid accepit a Spiritu sanoto, quando
(76)

,
,

tx :

4 '

"^ , .
^,
toO
, , "
^,
^ *

X s u

, '
,
.

(77) De boo Atbanaaii diolo (ex orat. 1, c. A r i a noa, ai?o potiua, ut communiter nono vocatur, ex
ep. encycfica ad Afros epiao.) diaputant Nioeph.
Blemmida orat. 24, o. 6 (G. 0. I, 44). Georg. M e toohita contra Manuel. Gretens. c. 19, 20 (lib. u ,
1034 eeq.), Allatius i n Vindic. syn. Ephes. o. 55,
p. 344 aeq.
(78) Hoc n i l aliud eibi vult, niai ,
, aicut neque , eeacntiam
conatituere, quod contra Eanomium Patrci i n cnlcaot.

503

P A T R I A R C H i E C P .

504

assumpeit carnem carnt aasiBtentem, unctiooemque

illiua factam, sicut scriptum est: c Jeaum a Nazareth, quem unxit Deua Spiritu aancto et virtute?
Non igitur indigcatiam aliquam vel iraperfectum
quidpiam Filiua supplena Spiritua eraieeor exsiatit.
A t vero emittere Deua (79) [277] cum Patre n u l Hua indigo, tum quod amborum indifferenter eat
Spiritus, tum quod sine medio de Patre F i l i a s p r o venit; idcirco DOD ex solo Patre Spiritua, aed (et)
ex Filio, qui solua fructua exsialit Patria secundum
eamdem habitudinem, quae ox Patre prooedit. Dem u m neque hoc praetereundum, quod eimilem
objectionera aanctus Thomaa eibi propoauit enodandain : Spiritua sanctus perfecte procedit a
Patre; ergo euperfluum est dicere, quod procedat
a Filio. Quam ita solvit (1, q. 36, a. 2 ad 6):
Per boc, quod Spiritus sanctua perfecte procedit
a Patre, aolum non euperfluum eat dicere, quod
Spiritue sanclus procedat a Filio, sed oronino neceaaarium, quia una virtua eet [Patris et F i l i i . Et
quidquid eat a Patre, necesse eat ease a Filio, nisi
proprietati flliationia rcpugnet. Non enim Filiua eat
a se ipao, licet a Patre. Cf. etiam Petav. de T r i n .
VII, 16, 2.
5. Pergit Pholiue (o. 8): Nova aliqua relatio deberet in Lalinorum bypotheei excogitari, vi cujua
Spiritua aanotua Filio coneubatanlialis etiam principiandi haberet praerogativam ad suam dignitatem
servandam. Hoc caput, etsi breviasimum, etai affine
cap. 3 (vide aupra 1,2) atque ex parte in eo refulatum, etai aaaertionea conjplectene a Pbolio non
probalaa, tamen plures animadveraionea exposcit,
quffi et circa alioa ejusdem syllogiamoa valebunt.
I. Cerlum eal ex revelata doctrina, Spiritum aanctum esae lerminum eternarum et immanentium
originum et ultra trea personaa Divinitatcm non
exlendi. Tbomaa (1. c. q. 27, a. 3): In divinie
est prooeasio, niei aecunduro aotionem, q u s non
tendit aliquid extrinsecura, sed maoet i n ipso
agenle. Hujuemodi autem actio in intellectuali n a turaeetaotio m/W/e^uset actio voluntatis. Procemo
autem Verbi atlendilur aecundum actionem intelligibilem. Secundum autem operationem volunlatia
invenitur i n nobia quaedam alia proceaaio, scil.
processio Amoris, secundum quam amalum est in
amante, aicut per conceptionem [278] verbirea dicta
vel intellecta eat in intelligente. Uade et preeter
proceaaionem Verbi ponituralia proceeeio in divinia,
q u eat procesiio Amorii. > Exinde eliam probat
(a. 5) i n divinis plurea quam duas proceasioaea
asae, et (a. 3. ad 1) docet quod eat neceaaarium procedere in divinia processionibua in infin i l a u i . Prooesaio enim, qu estad intra, in intelleotuali natura, lenninatur in proceaaione yoluntatis.
Ex hac egregia doctrina etiam per ae consequitur
procesaio Spiritua eancti ex Filio, cum proceasio

, amoria proceaaioaeYn intelligibilem praexigat et a

Verbo orialur Amor, ut idem doctor (Opusc. , c.3)
oatendii. Hoc sublime argumentum j a m expoaui.
Augualinua (De Trin. xv, 17 aeq.) eoque utitur tam
Ralramnue (v aupra n , 7), tum Hogo Etherianue,
qui (1. i , c. 14, p. 1208) adductia Hieronymi verbis
(in peal. x i v ) : Spiritua aanclne nec Paler eat nec
Filiua, eed dileetio, quam babet Paler i n F i l i u m et
Filiua in Patrem, ita prosequitar: Quoaiam igitur Spiritus, ut eat amor Patris, ita et F i l i i , ot
procedil ex Patre, procedit ex F i l i o , manifeetam
igitur eat ex dictis, quod non exsiatente F i l i i Spiriiu
neque exipeo procedente impoaaibile eet eamdera
Spiritum Patria eeae vel ex Patre procedere. Id
pariter probat Joan. Argyropulua (De proc. SpiriL
sancli, c. 3 eeq. G. 0. I, 404 aeq.), occidenlaliam
quoque doctorum principiia imbutua, i n nominibue
ct inaialena. II. InsBqualitae dignitatis
personarum inde repeli nequit, quod una eat abaque
principio, allera a principio alque principiana,
tertia a principio, neque tamen principiaoe. Id
Pbotiu8 statuit, dum aupponit Spiritum aorvare
digaitalem euam, ai eat ipae quoque alicujus
principium, quemadmodum Filius. Revera poaaet
ipae, qui tot hajreaeon Latiooa incuaat, Eunomianismi argui, dum bic et alibi ex originis
relationibua essenii aequalitatem aifici censet.
iEqualitaa, ail Tbomaa, i n divinia et aimilitado
altenditur secundum eaeentialia, neo poteat aecundum dictionem relationum ioequalitaa [279] vel
dieeimilitudo dici. Unde Aug. c. Maxim. I I I , 18 dicit:
Originia qusatio eat, quod de quo ait, eequalitatis
autera, qualis aut quantxu sit
Sicut eadem cssenlia, qu est in Patre paternitaa, in F i l i o eat
illiatio, ita eadem dignitaa, qua in Patre eal paternitaa, i n Filio est filiatio. (Q. 42, a . 4 ad 2.)
Pari modo adargumenlum illud : Filiua non magie
convenit cum Patro, quam Spiritue aanctus; aed
Spirilua aanctua el Pater eunt u n u m principium reepectu alicujua divinae persoas ; ergo
aeque Paler et F i l i u s , ita reepondet (q. 36, a. 4
ad 3): Ad lertium dicendum, quod secundum
relalivas proprietatea attenditur i n divinia aimilitudovel diaaimilitudo, aedaecuadamessentiam.
Unde aicut Pater non est sirailior sibi, quam Filio,
itanec Filiua aimiliorPatriquam Spirituaaaaotua.
Ergo aoa amittit 8piritua saactua auam digaitatem
eo quod nulla ab eo persona procedat et si Pholiua
id contendit, cum Eanomio contendat oportet,
ingenitum, genilum, ac generatim ;
ipsam conatituere naturam, quod a Patribna
toliea condemnatnm est (80). III. Apud Latinoa
quslibet peraona ab altera qualibet relalionibaa
distinguitur, adeo ut nulla nova relatione opua sit;
Latini nec plures, nec pauciorea admittont,
quam Patrea Greci. Quod ai activa apiratio et Filio

(79) Et bic lectio, corrupta videtur; legendum

fortasae, At vero emitlit eum.
(80) Cf. Greg. Naz. orat. 32, p. 519, ed. B i l l . B a -

ail. G. Eun. i , 5 aeq. Gyrill. Thea. x f i n , p. 184,

185.

505

D E S. SPIR. M Y S T A G O G I A . A N I M A D V E R S I O N E S

50

tribuitur, hao ipea diecernitur Filius a Spiritu tan- nam oum Pater et Filius ae invicem habeant ut
quam oppoaita relatione, et boo ipaarum relationum
gignene et genitus, et item Pater et Spiritue sanctua
nexus ao conditio poatulat. Imo Pbotianum ayatema
ut emieeor et emissus, et ut donator et donum, dic,
bao i n parte mancum, Imperfeotum, ao debita
qua380, ounquid non magnam iojuriam facia Filio
cobaerentia dealitutum oatendi poteet. Quod his
et Spiritui sancto, quibue nullam adinvieem relaaubjectc theologorum deroonatrationes aatis e v i tionem tribuie, quinimo quos, ut ita dixerim, a socia
denter docebunt.
proceaeionis communione diajungia? Quid enim
eat, quod Filius aliqua media relatione respiciat
6. J . G . Walchiue ex ordine trium peraonarum
Spiritum a a n c t u m aeu Spiritua aanctua F i l i u m , ei
divinitaa traditio conaequi Spiritua sancti procesproceaaionem iatiua ab i l l o de medio amborum absaionem etiam a Filio boo pacto inculcat (Hist.
controv. c. 10, 2, p. 167, 168): [280] Quod s i tuleria? Eodera pertinentet ietaHugonieElheriani
(1. , c. 5, p. 1220): 8piritua ex Patre prodiene
anim, inqutt, Spiritus procedit a Patre, quemaot contingit F i l i u m autnon contingit; ai non conadmodum Gbriatue, Joan. zv, 26, teataiur, idemqae
tingit, est aliquid quod conjungat et copulet
Gra3ci docent, Filius autem inter divinaa pereonas
Filio Spiritum. Praetera ordinem, qui eat i n aancta
eecundam locum tenet (81), atque ejuedem cum
Patre eat essenti, aequitur, ut proceaaio Spiritua Trioitate, perapicue aaserit ac declarat Becoua
[De proc. Spirit. sanct. e. 8 ; G. . I, 301 eeq.);
aancti etiam fiat a Filio. 8ane qui boc negant, i n
bio vero ordo ut neceasarius, aeternus alque i m m u ejusmodi ae conjiciunt difGcultates, ut aut ordinem
tabilia ex contingeoti ac lemporaria mieeiooe repeti
indivinltate personarum unaeum ratione, qua altera
refart ee ad alteram, tollere aut afflrmare debeant, nequit, neque ex esaentia, quae eadem in tribua peristaa sua natura inter 86 distare ao remoto Filio sonis est; solum igilur ex originis relationo pecom ejusdem essentia Spiritam sanotam a solo
tenduB (cf. Petav. De Trin. vn, 6, n . 6, 7). Uberius
Paire prooedere posse. Neutrum esse admitteadum
oatendit hojus ordinis naturam ot relatiooee, quas
quiequis perapioit, qui rem ex veritate/noo ex perille flagitat, Georgiue Trapezuntiua (Deproc. Spirit.
veraa opinione ao p r a v a voluntate aestimat; rectequa
sanct. ad Joan. Gubocl. G. 0.1,470 seq.): Triadis
prater alioa Joan. Affelmannus (Syntagma exercit. ipsiua noraeo, inquit, ordinem sigoai, et fieri neacadmic. . i , p. 416) d i o i t : Si Spiritua aanotus
quit, ut Trias vere et re ipsa dicator, niai relationon proeederet a Filio, omnia plane personalis nexus nem tria illa inter ae habeant; nam ai duo quia
acrelatiointerFiliuraetSpiritumaanctumtolleretor.
Bupposuerit, q u e relatione inter ae non referantar,
Requtrit vero absolata Trinitatia perfeetio, ut per- Q erunt duo illa prorsue et noa dualitae. Quod si tria
sono BUIB productionum respectibus et bypostatiois
sunt quaeeupponuntur, si uoumqoodque ad reliqua
relationibaa eic omnes ad se mutuo, adeoque eintria relationem habebit, erit Trias, sin minas, tria.
g u l ad eingulas sint devinctaB, ut Pater qoidem
Igitur 8i Pater erga F i l i u m et erga Spiritum eanctum
referatur bypostatioa relatione ad F i l i u m taoquam
relationem habet naluralem, eam q a eecundum
ad geaitum, Filius ad Patrem ut progenies ad suum
cauaara eet, Filius vero orga Patrem, quod ex eo
geoitorem, Pater ad 8piritum eanctum ut epirans ad
est, eed ad Spirituoi nullam, neque Spiritue erga
80m epiracuium, Spiritus sanctue item ad Patrem, F i l i u m , aut dualitas fuerit aut tres d i i , et non
tanquam euum spiratorem. Relinquitur ergo inter
Trinitas, Deue. Quam impietalem eedula provieiona
folam F i l i u m et Spiritum sanotum quaedam aolitudo
declinantea dootoree optime affirmarunt, [282] et
8t hiatoe, si nulla personalie inter et oommunibus Cbristianorura notionibua creditur,
8piritcs sancti bypoatasia interfeniret relalio.
divinaa bypoetaeee alteram alteri adherere et oonQoala sivo qualem hiatum absoluta illa j u n g i ; quod apud Grocos plane antiquatum est, ut
ac inflntUTrinitalieperfectio nulto modo admittit. j a m veraentur in periculo, ne de fide inTrinitatem
8ed ieta j a m luouleolieslme versarant ao demon- decidant (82). Profecto in eyalemate Photiano Pater
etraverant vetosliores theologi. Praclare Anselmue quidero babet relationem ad F i l i u m et ad Splritum
Ravelbergenais epiec. (lib. n Dial. c. 11, p. 179, sanctum, Filiue et Spiritus sanctua relationem h a bent ad Patrem, sed nullam ad Spiritum F i l i o s ,
ad. Parie, 1723): Gum hao dicis (8piritam sannullam ad Filium Spiritua relationem babat; d66st
e t u m non procedere aFilio),[281]maximamutriqae,
omnino mutuue nexue inter duas postremas hypoF i l i o scilicet el Spiritui eanoto, injuriam facia;
(81) H o c speotant plora testimonia apud Allat.
^ind. syn. Ephes. o. 67, p. 501 seq. Cf. Grsec. orUkod. I, 474, 475 ; II, 725-728.
(82) L . e. n . 3, p. 472 : }
" *
*
, .
* ? ,
, , ,
. 4

,
,

, (
!) * ,
,
*
,
. Cf. et Gonstant. M a l i 1

tan. , c. 33. (G. . II, 724 eeq.)

 P A T R I A R C H i E G P .

507

508

elaaes; quod plane abeonum (83). Neque ejusmodi

relatio ex consabstantialitate per se spectata peti
potest; elenira quod aliquaconaubatantialia sunt,
non ideo relaiio inter eos intercedit, u t i a bominibue
est deprebendere (84). Prsterea omoibua n o l u r a
eat, [283] in divinia peraonaa easentia u n i r i , relatiooibua diajungi. Ergo quae per similitudioem et
identitatem o a t u r o relatio oboritur, unit potius,
non disjuagit; at Trinitatis nomen ei mutua hypottaseon connexio, qua iibi invicem
adhxrescunt,
plane relationem disjungentem exposcit (85).
7. Coooectilur cum hao postrema Trapezuntit
observatione Patrum ac theologorum ratiocinalio,
quaa b i a innititur principiia : 1* aooaiai relationibiu
pereonaa divinaa ab invicem d i s t i n g u i ; 2 relationea
aulem peraooas diatinguere non posae, nisi aecundum quod Euntoppositx;
3oppositas relationeain
divinia n u l l a a , n i s i relationes originis (86); unde
efflcitur, dempto originia nexu noo arapliua [284] d i vinas personaB poaae ab invicem dialingui. Quod
nemo Angelico Doctore explanavit accuratias, q u i
(p. i q . 3, a 2) i t a disserit: Noa est poasibile
dioere, quod aecundum aliquid a b s o l u l u m d i f i n
pereon ab inficem diatinguantur, q u i a sequeretur,
quod non trium eaaet u n a eeeeDtia. Quidquid enim
i i i divinis a b s o l u l e dicitur, ad unitatem eesentiffi
pertinet. Relinquitur ergo, quod eolum relationibus
difinas personts ab invicem dietinguantor. Relationea autem porsonae diatinguere poesuot,
niai aecundum quod sunt oppositae. Quod ex hoc
patet, quia Pater habet duaa relalionee, quarum
u n a refertor a d F i l i u m , et alia ad 8piritum eanctum, quaB tamen quia non aunt oppoeitae, non conatituunt duas peraonaa, aed ad unam pereonam

Patris tantnm pertinent. Si ergo F i l i o et in

Spiritu aancto eeaet iovenire n i a i doas relationea, quibua aterque refertur ad P a t r e m , ilLs
relationea non eseent ad invicem opposite, aicot
neqae d u e relationee, quibua Pater refertur ad ilios.
Unde aicat persona Patria eal una, i t a sequeretur,
quod persona F i l i i et Spiritus aaocli esset una,
habensduae relatiooea oppositaa doabae ralatiooibua P a t r i B ; boc autem eat b e r e l i c u m , cum tollat
fldem Trinitalia. Oportet ergo quod F i l i o e et Spirituaaanctua adinvicem referanlar oppositiarelationibue. Non autem poaauot esse io diviois relationes
oppoeitae, niai relaliones originis, nt aopra probatam
eat(87).Oppo8ita3aatem reiationee origioieaccipinntur trcundum principium et secundum id quod etf
prineipio. Relinquitor ergo quod [285] necease est
dicere vel Filium ease a Spirita sancto (quod
nullus dicit) vel Spiritum aanctum eaae a Filio,
qood n o s confitemor. E t huio quidem conaonat
ratio proosasionia utriusque. Dictum enimeat aopra
quod Filiua procedit per m o d a m Iatelleotaf ut
Verbam, Spiritus aanctua autem per modam volnntatia ut Amor. Neceaae est autem, quod Amor a
Verbo proeedat. Non e n i m aliquid amamua, ntai
aecundumquodcoDceptiooementiBapprebendimus;
etaecundum boc manifeatum eat, qaod Spiritas
eanotua procedit a Filio. E t r u r t a m : 8 i ab
una peraona Patria prooedant d a e pereone, scil.
FiliuB et Spirilue a a n c t a s , oportet eese aliqnem
ordinem eorum ad invicem (88). Neo potoet aliqois
ordo alioa aasignari, niei ordo, qno aliua eat ex
alio. Non eat igitur poBsibile dicere, quod Filiue et
Spiritua aanclua aic procedant a Patre, qaod neater
eorum proccdat ab alio, niai q o i a poneret i n e i i

(83) Ib. n. 30, p. 536 : 11

,
,

nom, p. 164 : " . Et paulo ante : *0

,



,
,
' . De quo loco

. tJf. Constanlin. Melilen, 1. c. c. 27 (G. 0 .

l i , 702); Beccum De proc. Spirit. sancti, c. 8. n. 5
(ib. I, 505).
^84) P . 475 :
^

*. Cf. Allat-* Vindic. tyn. Eph. . 45-67, .

219-220, 497 aeq. Do bia inferiua sermo recurret.
(85) Ibid. : ,
, /
^ , ' *

.

(86) l d diaerte nec u n o i u loco Gregoriua N y a seoua t e a l a t u r . L M . nd Ablad. (Opp. . p. 459)

docet :
,

, . Roc teatimonium, u l alii

. gr. Niceph. Bleramida et Gonatant. Melileniota
(G. 0. I, 55-56; II, 663), adduoit quoque Ilugo
Elberianus (I. m , c. 13, p. 1249): Immutabilitatem naturae confltentea eam quaa secundum cauaam
ejuaqne quod eat ex cauaa differentiam noninflciam u r . In q u o aolo discerni alteram ab altero deprehendimua, dum hunc quidem c a u e a m e a e e c r e d i m u B ,
hunc vero ex causa. Rureura Nyasen 1.1, C. Ku-

oonf. Georg. Trapezunl. G. 0. I, 464-513 seq. Similia occurrunt apud Gyrillum Alex. Thesaur. l i h . n ,
e. 3 ; l i b . v n , c. 1, Gr. J o h . Theol.

i n . XVIII,

conc. Flor. (Hard. IX, 201-204) et Petav. De 7Wa.

v n , 9-2.
(87) Gf. i b . q . 28, a. 3 : De ratione antam relationia eat reapectui u n i u i ad alterum, B e c n n d n m
q u e m a l i q u i d alteri opponitur relalive. Gum igitar
i a Deo realiler sit relatio (a. 1), oportet, quod realiter s i t i b i o p p o s i t i o . Relativa aulem oppositio
aui ratione includit diajunctionem. Cf. et art. 4.
(88) Id negat Tbeopbanes Procopowioz op. cit.
cap. 18, 304, p. 391, 392, contendenB soffioere
refationee ad Patrem, ad se invicem eoa non referri niai aecundum coo8ub8tanttalitalem,ao pt^
ea ad Sootislas fugieoe, ut a Thome argameoto
extricet. Verum quemadmodam ejuemodi effugia
cum Patrum dootrlna pugoeat, ex d i c t l i jam 3 i gnoaci poteal.

509

D B S. S P I R . M Y S T A G O G I A .

ANIMADVERSIONES

510

materialem dietiuctiooem, quod eet impoesibile. A non amplius verum fore; hioc et BesImo eecas nec i p s e proceeeioues distioguerealur,
earion {De proc. Spirit. sancti, Apud Arcud. Opuec.
a t Thomas (ib. ad 7) dooet: Spirilus saoctos diatbeol. aur.q. 232 seq.) omoioo Thomffl concordane
tinguitur personaliter a Filio in hoo, quod origo
hano propositionem propugnat:
uniusdislinguitur aborigiae alterius. S e d i p s a d i f .
ferentia onginie eet per hoc, quod Filius est solum
Quee conclusio, licet Scotist eam negaveriot (89),
a Patre, Spiritua aanctue vero a Patre et Filio.
epeclatis et perpeosie Patrum [287] principiia valiN o a enim aliter p r o c e e s i o a e 8 d i 8 t i o g u e r e o l u r , B i c u t
diaeiraa existimari debet. Ceterum cf. Petav.
eapra oetenaura est. S i m i l i modo j a m Hugo
De Trin. v n , c. 6, n. 6, 7; o. 9, n . 5 seq. Henr.
Eiherianus disputarat (I. u i , c. 12, p. 1247) :
Kilber [288] Theol. Wirceb. Iract. De Deo uno
Pater a Filio alia persona est, eo quod pergeet trino, diap. 6, c. 2, o. 407. Qus cum ita sint,
nerationem ei 6886 prsstat. In hoc enim difTert a
patet tantum abease ut Latiaia aliqus nova relatio
F i l i o , quod ei 6sse dat per nativitatem; rureus a
effiageada sit, quaipsorum systema perilciatur, ut
genitore F i l l i o s differt, quod nascondo acoepit ab
pra3Photianorumdoctrina illudundique abaolutum,
ipso exeisteotiam. Item a Spiritu eaocta [286] per
perfectum sibique cohaerena oeleadatur; palet oehoc diCfert Pater, quia esae i l l i *dat, dum ipsum B oeaaariam quamdam omnino in schiematiemiltit. At veroSpiritua eanotua obaliud exsistit
corum tbeoria deaiderari, neque solum Pbotii aralia a Patre persona, nisi quia ex ipao procedendo
gumentum optime retorqueriverum aimul oppugnati
aceipit. Igitur et a F i l i o d u m aliaait persoaa, idem
abeodogmatis veritatem lucaleotieeimedemooeirarl
Spiritua aut i l l i esse d a i a u t ab ipso accipit. Noa
8. Sed ad Photium refertamur. Nova efflngit
autem d a t , ut palam eat; accipilergo. Girca unam
monstra, quae Lalioorum doctrioa aeceseario induenim et simplicem aubstantiam Patris et F i l i i et
cat. At eaimvero coaoiduot proprietates pereoSpiritus eaooti aliam prseter eas quea dict a n n t ,
narum (cap. 9). Videlioet: Patris proprietas conoaueam diflerread invicem vix quis rectaifldeiaseistitutiva est epirare S p i r i t u m ; ho vero tollitur,
gnabit. Quare si alia est a Filio personaSpiritue,
! comocuaie sit spiratioet F i l i o . Sed i l l u d aeaumdictarom aliquam habitudinumad ipeum habet. Sin
ptum j a m refutatum e s t i n allero Pbotii effato (suaatem non, ab ipao n o n est alia pereona. Uinc el
pra III, 5, 6). Unde cadit et quod inde deduciNicephorue Blemmida (orat. 2, o. 14; G. 0.I, 58)
t u r : Pater et Filiua io uoam oontrabuntur
p r s t 6 r alia abaurda ex Photianorum aystemate
persoaam, quod Sabellianum vel Semieabellianum
eequi e t i l l u d afflrmat,
esl. Non eequitur, ait Petaviue (1. c. o. 10,
tum et Filium solummododistingui putant
(89) Pbolium (ut Scotistaa) ceneuis8e euffloienter
, '
Spiritum aanctum a Filio diatingui, etei babeat
, , querit, iaquam, quanam
ab eo origiaem, scilicet ex eo, quod n o o eadem
ratione diveraae babeaatur progreesioaes illas d u ,
ratione ambo ex Patre procedant, tam ex opere
qua re ha3C differentia oonaistat. S i eo, quod
Dostro colligi poteet, tum ex iia manifestum efficigeaeralio immediate est a Patre solo, proceesio
tor, quae io Amphiloch. autsst. 28 a Scotto edita
vero per geoerationem et Spiritus per F i i i u m , id
(Qaffidam ex Photii Amphiloch. Neapoli 1814, 4,
pro nobis eat, ait, id fere i n Thom ratiooem rep. 26-31) de illa quaeetiooe diaputat: S i ex eodem
cidit. Si vero eo, quod utraque a Palre solo, tuoo
ptiocipio Filiua et Spiritus aanctus prooedunt,quonon amplius posauat Filius el Spiritas ab invicem
m o d o nec fratrum appellalionem acclpient, nec
distingui.Nam diversx quorumdam suntaut
Olii nomeo Spiritus sanctua acquiret ? Ibi i n eo po * posteriua rursus
tieeimom insiatit, quod ateraue sit ,
duplici modoessepotest (): velquiaprincipiata
' , hanc vero diveraitatem progreead diversas apecies pertineotvel quia indiverea eupsionie utrtusqao intimius perecrutari sedulo evitat,
posita secernunturet terminantur (
solam rem exemplis quibuadam ex rebus creatiB
deeomptia illuatrare quadantenus cooalur. * Jam
). Jam vero Filius et Spiritue oaud 86vero, a i t 8cottua (p. 31. n . 1), quisquo videt, quam
lint ineptae comparationes, quibua ille iaaititur, D cundum epeciem differunt, unam et eamdem o u mero aaturam et divinam eeeeotiam a Patre procom ree, quae i n exemplum adducit, n o n per d i gredieodo accipientee; aeque eic differunt
versam prooessiooiB m o d u m , sed per materiem i u * priraum quidem quia ibi nulla materia dividuantem el form diveraitatem distiagaaotur,
bilque raateriaa analogicum, qua ejusdem naturaa
qua* o m n i a in divinie personis locnm n o n habent;
euppoaita ab invicem separantur, deinde qoia et
imo intardoro, ut videre eet apud D. Thomam . i ,
auppositorum ex iiadem causis progreasiones ejusq. 36, a. 3 ad 1, Bimilitudinee propositaa contra
dem epeciei ()sunt; hic vero aeque amb
Pbotium potius faciuat. Patet tum ex principio
eont generationes, aeque ambae proceesioaee. Retom ex floe hujos dispatationis Pbotiaase, quoadam
stat ergo progreaaionum diflerenliam ease
ortbodoxos difflcoltatem moviese, quam ipee frustra
. 8ed ei ulrobique unus Pater erit
enervare cooteadit. Caeterum inter Grscos aucto, tunc certe perle nulla prorsua
rae, qoi dogma oatbolicnm tuebantur, plores invedifferentia, et distioctio Spiritus et F i l i i omnioo
nire 6et, quiThom argumentum n o n admittant;
oadit, i l a ut una tantum persoaa evadaot, quod
qnibo.8 eoffragari videtur Georgios Scbolarius i n
abeurdum et fidci repagnans. Neceaae eet ergo, si
Respansiane ad Marci Ephesii svllogismos, cap. 6.
divioaa personae ab invicem distiogueod euot, eas
(God. Monac. 27 f. 194 a . seq.) Iate eam rem peroppoeitisrelatioaibaseecuodumpriooipium et priotraetans. Preolare vero oatendit Besearion, doclricigiatum distingoi et Spiritom a Filio et Palre
n a m i l l a m Photti aut n i h i l efflcere aut i n T h o m e
,
n t i o n e m rafnndi. Qnerit enlm (Respons. adEphes.
. Sic Bassarioo.
ijllog. 4 8 ; eod. citat. f.230a. b.) ex iifl qui Spiri?

507

P A T R I A R C H i B C P .

508

elases; quod plane absonum (83). Neque ejusmodi

relatio ex consubstantialitate per se speotata peti
potest; elenim quod aliquaconeubstanlialia sunt,
non ideo relalio inter eos intercedit, u t i n boxninibus
est deprehendere (84). Prsterea omnibaa notum
est, [283] i n divinia peraoaaa easenlia u n i r i , relationibus disjungi. Ergo quae per aimilitudinem et
identitatem natur relatio oboritur, unit potius,
non disjungit; at Trinitatis nomen et mutna hypo
staseon conncxio, qua sibi invicem adhxrescunt,
plane relationem disjungenlem exposcit (85).
7. Connectitur c u m bao postrema Trapezuntii
observatione Patrum ac tbeologorum ratiocinalio,
qora bia innititur principiia : 1* nonniai relalionibu*
peraonaa divinaa ab invicem diatingui; 2 relationea
autem peraonas distinguere non poaee, n i s i aecundom quod sunt opposiUe; 3oppoaitas relationesin
divinis nullas eeee, niai reialiones originis (86); unde
effioitur,dempto originie nexu noo ampliua [284] d i vinas parsonas poaae ab invicem distingui. Quod
nemo Angelico Doctore explanavit accuratius, qui
(. i , q . 36, a 2) i t a disserit: Non est poasibile
dicere, quod secundum aliqoid absolutum dmnffl
pereon ab inficem diatinguantur, quia eequeretur,
qood non triura esaet u n a esaentia. Quidquid enim
i i i divinia abeolule dicitur, ad unitatem aeaenti
pertinet. Relinquitur ergo, quod a o l u m relationibus
difinas persona ab invicem distinguantur. Relationes autem paraonae dietinguere non poesunt,
niai eecandum quod eunt oppositx. Qaod ex boo
patet, quia Pater habet duaa relalionea, quarum
una refertar ad F i l i u m , et a l i a ad Spiritum aanctum, quae tamen quia non aunl oppoeitaa, non c o n stituunt duaa personas, aed ad unam peraonam

Patria tantum pertinent. S i ergo i n F i l i o et i n

Bpiritu eancto non eaaet invenire aisi duaa relationee, quibua uterque refarlur ad Patrem, illae
rolationes non essent ad iovicem opposite, aicot
neque d u a relationee, quibue Pater refertur ad illoa.
Uade eicut peraona Palria eat una, ita sequeretur,
quod peraona F i l i i et Spiritus sancli esaet u n a ,
babeoaduaa relatiooea oppositaa duabus rtlationibua Patris ; boc autem est haereticum, cum lollat
fldem Trinitalia. Oportet ergo quod F i l i u s et S p i rituaaanctua adinvicem referantar oppositisrelationibus. Non autem poasunt ease in diviaia relationea
oppoaitae, niai relaliones originis, ot eupra probatum
e8t(87).Oppoait8Bautem relationea originieaccipiontur secundum principium et secundum id quod etf
principio. Relinquitur ergo quod [285] necease eit
dicere vel Filium eese a Spiritu aanolo (qaod
nallae dicit) vel Spiritum sanctum esae a F i l i o ,
quod noa confiteraur. E t buic quidem conaonat
ratioproosasioDie utriuaque. Diclum eoim eat supra
quod Filius procedit per modum intelleotui ut
Verbum, Spiritus aanclua autem per modutn volontatia ut Amor. Neceaae eat autem, quod Amor a
Verbo prooedat. N O Q enira aliquid amamua, nisi
aecundumquod coDceptionementisapprebendimua;
et s e c u D d u m boo manifeatum esl, quod S p i r i t u i
eanctua procedit a Filio. E t ruraum : 8 i ab
una peraona Patris procedunt duaa peraone, ecil.
Filiue et SpirituB aanctua, oportet eese aliqoem
ordinem eorum ad invicem (88). Nec potaat aliquis
ordo alius aesignari, nisi ordo, quo alius eat ex
alio. Non eat igitur poasibile dicere, quod Filiue et
Spiritua aanctus sic procedant a Patre, quod neater
eorum proccdat ab alio, niei quis poneret i n eie

(83) Ib. n . 30, p. 536 :

,
,

nom, p. 164 : "2 ^ -

. Of. Gonstantin. Meliten, 1. c. c.27 (G. 0 .

, 702); Becoum De proc. Spirit. sancli, c. 8. .
(ib. I, 505).
^84) P . 475 :
^

. Gf. AU&t-Vindic.
tyn. Eph. c. 4 5 6 7 , .
219-220, 497 seq. De his inferiua aermo recurret.

. Et paulo ante :
,



,
,
' . quo loco

conf. Georg. Trapezual. G. 0 . 1 , 464-513 seq. S i m i lia occurrunt apud Gyrillum Alex. Thesaur. l i b . u ,
o. 3 ; lib. VII, o. i , Cf. J o h . Tbeol. i a aeea. XVIII,
conc. Flor. (Hard. IX, 201-204) et Petav. De T r i a .
v n , 9-2.
(87) Gf. i b . q . 28, a. 3 : De ratione aatem r e l a tionia eat reapectua unius ad alterum, aecandnm
(86) l d diaerte nec u n o i n loco Gregoriua N y s quem aliquid alteri opponitur relative. Gum i g i t u r * *
senua teetatur. Lib. nd Ablad. (Opp. U . p. 459) i a Deo realiler ait relatio (a. 1), oportet, quod readocet : jiovov
liler sit i b i oppositio. Relativa aulem oppoaitio i o
,
BUI ratione iacludit diejunctionem. Gf. et art. 4^
, . Roc t e a t i m o D i u m , u l a l i i
(88) Id negat Theophanea Procopowioz o p . o i t .
. gr. Niceph. Bleramida et Gonataat. Melileniota
oap. 18, 304, p. 391, 392, contendens sutfioer
(G. 0 . I, 55-56; II, 663), adducit quoqae Uugo
relationea ad Patrem, ad ee invicem s o n r a Etherianus (I. m , c. 13, p. 1249): Immutabilitaferri niai aecuadum coneubBtaatialitalem.ao pretertem naturaa confitentes eam quaa secundum causam
ea ad Sootiataa fugiens, ut a T h o m e argumento
ejueque quod eat ex cauaa differentiam noninficiaextricet. Verum qaemadmodam ejusmodi eflugii
m u r . In quo aolo discerni alterum ab altero depraoom Patram dootrina pugaeat, ex dictia Jam d i hendimue, dum hunc quidem cansameaaeoredimue,
gnoaci poteat.
hnnc vero ex causa. Ruraum Nysaen 1.1, C. Eu-

(85) Ibid, : ,
, '
& , ' *

.

509

D B S. S P I R . M Y S T A G O G I A .

ANIMADVERSIONES

510

materialem dietinctionem, quod est impoesibile. l non ampliua verum fore; hinc et BeaImo eecus nee i p s s proceseiooes distiaguerealur,
earion (De proc. Spirit. sancti, Apud Arcud. Opusc.
ut Thomas (Ib. ad7) docet: Spirilus saactus dietbeol. a u r . q . 232 aeq.) omnino Thomaa coacordaae
tinguitur pereonaliter a Filio i a boc, quod origo
bano propositiooem propugnat:
UDiuedielinguitur ab origiae alterius. Sed ipaa dif
fiv .
ferentia originia eat per boc, quod Filiua est solum
Quae concluaio, licet Scotist eam negaverint (89),
a Patre, Spiritua sanctue vero a Patre et Filio.
apectatis et perpensia Patrum [287] principiis valiNon enim aliter proce8eioaeedi8tioguereatur,eicut
dissima existimari debet. Gaeterum cf. Petav.
aapra oateasum est. S i m i l i modo jam Hugo
De Trin. v n , o. 6, n . 6, 7; o. 9, n . 5 eeq. Henr.
Eiherianus diaputarat (I. i n , c. 12, p. 1247):
Kilber [288] Theol. Wirceb. tract. De Deo uno
Pater a Filio alia persoaa est, eo quod per geet trino, diap. 6, c. 2, . 407. Qu cum ita eint,
neraiionem ei ease praeatat. In hoc enim differt a
patet tantum abeese ut Latinis aliqua nova relatio
F i l i o , quod ei esse dat per uativitatem; ruraus a
efflogeoda sit, quaipsorum ayatema periloiatur, ut
genitore Fillius differt, quod naaceado accepit ab
prPhotiaaorumdoctriaa illudundique abaolutam,
ipao exaistentiam. Item a Spiritu aaaota [286] per
perfectam sibique cohaerena osleadatur; palet n e hoo differt Pater, quia esae i l l i ,dat, dum ipsum
oeeaariam quamdam omnino i n schiematiemittit. AtveroSpiritus sanctuenon obaliud exsistit
corum theoria deaiderari, neque aolum Pbotii aralia a Patre persoaa, nisi quia ex ipso procedendo
gumentum optime retorqueri verum simul oppugnati
aceipit. Igitur et a F i l i o dum aliaait peraoaa, idem
abeodogmatis veritatem luculeutieeimedemoaslrari
Spiritua aut i l l i eaae dai aul ab ipao acoipit. Noa
8. Sed ad Pholium refertamor. Nova efflngit
autem dat, ut palam est; accipilergo. Girca unam
moaatra, quae Lalinorum doctrina aeceasario induenim et simplicem eubstanliam Patria et F i l i i et
cat. A l enimvero coacidunt proprietatea persoBpiritus aanoli aliam prster eas q u dicte aunt,
oarum (cap. 9). Videlicet: Patrie proprietas coocaoeam diflerread invicem vix quia rectaifideiaeeistituliva eat apirare S p i r i t u m ; bo vero tollitur,
gnabit. Quare ei alia eet a Filio personaSpiritus,
si comocunis sit epiratioet F i l i o . Sed i l l u d aeaumdictarum aliquam habitudinom ad ipeum babet. Sin
ptum jam refutalum e s t i n allero Pbotii effato (suaatem DOD, ab ipao non eat alia peraona. Ilinc et
pra III, 5, 6). Uode cadit et quod iode deduciNicepborus Blemmida (orat. 2, c. 14; G. 0 . I , 58)
t u r : Paler et Filiua uoam contrahuntur
p r s t e r alia absurda ex Photianorum aystemate
pereoaam, quod Sabellianum vel Semiaabellianam
eequi e t i l l u d afflrmat, eTvat
est. Noa eequitur, ait Petaviua (1. c. c. 10,

(89) Pbotium (ut Scotistaa) ceoBuisse sufficienter

Spiritum eanctuma Filio dietiogui, etai non babeat
ab eo originem, acilicet ex eo, quod non eadem
ratiuoe ambo ex Patre procedant, tum ex opere
n o a t r o colligi potest, tum ex iis manifestum efficitur, quae i n Amphiloch. auest. 28 a Scotto edila
(Quffidara ex Pbotii Ampniloch. Neapoli 1814, 4,
p. 26-31) de illa quaBstione diaputat: Si ex eodem
principio Filiua et Spiritus aanctue procedunt,quomodo nec fratrum appellalionem accipient, nec
filii oomen Spiritus aanclua acquiret?Ibi i n eo potiesimum inaistit, quod uteraue sit ,
' , baac vero diversitatem progreeaionia utriusquo intimios peracrutari aedalo evilat,
aolum rem exeraplis quibusdam ex rebus creatia
desumptia illustrare quadantenus cooalur. * Jam
vero, a i l Scottus (p. 31. n . 1), quisquo videt, quam
eint ioeptae comparationes, quibus ille iaoititur,
c u m rea, quaa i n exemplum adducit, non per d i veraum processionis modum,sed per matenem Individuantem ei form diveraitalem diatioguantur,
qoa3 omnia i n divinia peraonia l o c u m noa habeat;
imo interdum, ut videre est apud D. Thomam . i ,
q. 36, . 3 ad 1, aimililudines propositae conlra
Photium potius f a c i u o t . Patet tum ex prinoipio
tum ex floe hujue dieputationia Pbotiaas, quosdam
orthodoxos difflcultatem movisse, quam ipee frustra
eoervare conlendit. Ceterum inter GraBcos auctorea, q u i dogma catboJioum t u e b a n t u r , plurea invenire eet, quiTbom arguraentum non a d m i t t a n t ;
qoibus Buffragari videtur Georgius Scbolariua
Responsione ad Marci Ephesii svllogitmos, cap. 6.
(Cod. Monac. 27 f. 194 a. aeq.) fate eam rem pertractans. Preclare vero oatendit Beasarion, doclrinam i l l a m Pbotll aut n i h i l efOcere aut i n T h o m s
ratioaem refandi. Q u c r i t enim (Respons. adBphes.
iyllcg. 4 8 ; cod. oitat. f.230a. b.) ex iifl qui S p i r i ?

tum et Filium solummododistingui putant

, '

, , querit, ioquam, quanara

ratione diveraaa babeaatur progreesionea illae du,
qua i a re hc differentia ooaaistat. Si eo, quod
generalio immediate est a Patre solo, processio
vero per geoeratiooem et Spirilus per F i l i u m , id
pro nobia eet, ait, id fere i n Tbom ratiooem recidit. Si vero i n eo, quod utraque a Palre solo, tunc
amplius possunt Filiua et 8piritus ab invicem
dietingui.Nam diversx quorumdam auotaut
* posteriaa ruraus

duplici modoesaepotest (): velquiaprincipiata

ad diveraaaepeoieepertinentvelquiaiodiveraa aupposita aecerauaturettermiaaotur (

(-

). Jam Filius et Spiritus naud eeooodum apeciem differunt, unam et eamdem o u mero naturam et divioam eaaentiam a Patre progredieodo accipieatee; aeque sic differant
* priraum quidem quia ibi nulla materia n i hilque materiaB aoalogicum, qua ejusdem naturaa
suppoeita ab iovicem separantur, deiode qoia et
auppositorura ex iiadem causie progreasiooes ejusdem apeciei ()sunt; hic vero oeque ambae
aont geoeratiooea, oeque ambae proceeaionea. RaBtat ergo progresaiooum differentiam esse
. Sed ai ulrobique uaus Pater erit
, tuoc certe ex parte nulla proreua
differentia, et dietioctio Spiritus et F i l i i omnino
cadit, i l a ut uoa tantum persona evadant, quod
abaurdum et fidci repugoaoe. Neceaee eet ergo, si
divioaa personae ab invicem distin^uendffl eunt, eaa
oppositiarelatioaibuseecuadumpriocipium et p r i a cigiatum diatiogui ct Spiritum a Filio et Palre
,
. Sic Baaaa.m-a.

51!

P A T R I A R C H J E CP.

512

17): Nam persone dum eua Bingulee proprietate

oonetitu eunt, quae sunt ,
qoibos integre et invicem distinct hypotases exsietunt. H i s j a m constitutis alia q u eet spiraodi proprietas aocedit, eaque divioam esseotiam, ut eat
io Patre ac Filio, eive ut Patre et a Patre eat i n
Filio, eonsequilur BLO modifioat. Itafil; u t u n u m flat
ex ambobus principium, uauaque spirator,
tameo ona persona; s i quidem eat
peraonalia proprietaa, sife , hoc
est, peraooam coaslitueaa. Geaoadiua, i n Exposit. con. Flor. . i , aect. 10, hoc poatremum
merito inculcat : Si bypostaticum persooae P a tria produceodi actum poneremus, tunc utique id
inconveniens eequeretur, fereque esset Filiua una
oum Patre persona, coostitutiv proprietatis cum
eo coramunicana.Sed quia person Patria cooatitutiva proprietas paternilaa et generatio dicta eat
eese, [289] producere vero proprietas eive notio,
qoffi sequitur Personam constitulam ipsiue, qu
neceesitaa eat, eum qui cum illo communem babet
eam proprietatem, q u peraoas ejus coostitutiva
noa eat, uoam eaae cum eo persoaam? Nam aicati
commuaiuans cum Patre Filius, scllicet Spiritum
ejue eese, quemadmodum et Patrie, et milti ab eo,
quemadmodum et a Patre, tamen cum eo personaa commuoicat, quia Spiritum dici Patria vel
ab eomitti ooo est pateroae persoa coostitutivum;
neque qui productionem commuaem cum Patre
habet, ift uoam peroooam coojuagitur, qoia p r o d u - ,
oere est patero persoa constitutivum. Qood
si m i r u m est doas persoaas esse unum principium
el conjungi (confundi), raagia mirum erit, quod
trea personaa siot unum priocipium neo coojongantor (coafundaotur). Beaaarion, epist. ad Alex.
Lasc. c. 8. (Hard. IX, 1070) : Quod ai operationem epiraodi, ioquit, coostilutivara pereonae
patera poneremus, tuoc aequeretur boc inconvenieas... Ponere autem potentiam spirandi conatitutivam esae pereoo Patria, et ex solo Patre
Spiritum procedere, unum et idem est. Quare qui
boc dicit, petil principium. Qu J . Beccue
baoo rem respondet, ea potiua poaterioree L a tinoraachoa quadraat, quibascum ille pugnabat,
quam ipsum Pholium (90). Oemum eodem jure, j
[290] quo G r a c i Photiani Latiooe, qula communem
faciunt Patri Filioque epiratioaem activam, Sabellfaoismi incaeanl, eodeni, imo majori poasunt hi

i illos, quia Filium omoia Patris possideatem a s p i ratione excluduat,Filii coefficientia Patria honorem
rainui auturaant etaoxie nimis Patris prerogativas
iaoulcaat, Ariaaismi arguere. Quo Ratramnue (I. i ,
c. 3, p. 229 ; I. m , c. 6, p. 298); Petrus Mediolaa.
(ad i m p . Alex. G. 0 . I, 380 aeq.); Beccus (ia Testam, ib. p. 377) aliique apectasse videntur. Neque
postremo id advertisse amplius opue est, nullam
hinc diviaionem discerptionemque sequi, neqac
uaum Patris idioma ipsi integrum ser?ari, alterum
verodeslrui, q u e e x d i c t i a j a m satis refutata aunt.
9. Rursum declamat Pholius (cap. 11 : Preterea 8 i duo priacipia thearcbica et euperesaeat i a l i Triaitate coospiciuatur, ubi eril taadem toties
decantata Deoque digaa mooarchiae via? Quomodo
polylheiami impietas nunc irrumpet ? Quomodo
noo eub Christiaaiemi specie eihnici erroris eaper
stitio ab iia qul talia audeot dicere iotroducetur?
8od quooam pacto moaarchia destruilur et i a d a citar polylheismus? Duo priaoipia iaducuatur.
Sed hoc probaodum Photio erat,aoo assumeodum,
ut merito reapondet Beccua (Or. de un. o. 3 8 ; G. 0 .
1,158, 159); imo contrariura supra probatum eet
(III, I eeq.). Etiamsi enim, ait Besaarioa (91),
Paler e t F i l i u s uuura sint principicm, qua Pater et Filius tamen uaum suat i a principio ,
quod est diviaa eeseatia, secuadum quam unam et
eamdem numero in ambobua exeisteotem Spiritum
producuot; [291] e l hoc sufficit ad hoc, quod
unum sit priucipium Divinitatie ; sicut etiam uoum
principium creatioais Trioitas, licet Trinitas sit,
propter uoam et eamdem trium voluatatem.
Eodem jure, ait alibi (ep. ad Alex. Lasc. Hard. IX,
1071) prefatue cardioalie, quo geatiles o l i m C h r i Btianos accusaruat, quod Ires etatuaat deos, tria
principia, dum sequaliter Patri et Filio et Spirilui
saocto tribuunt rerum creatioaem a c guberoatiooem,hic Graeci accusaot Latinos; et eodem modo,
quo SS. Patres illos ethoioos refularuut monarchiee dogma exponeatea, eodem et h i crimioatores
refelluntur, quoniam ad Patrem o m a i a referuatur,
ab eoquidquid habet, habet Filius, et una eademque io apiraodo est actio Palris atque et F i l i i .
19. Neo minus fallaciter raliociaatur Photius,
o. 12 : S i duo Trioitate priacipia admittontur,
etiam tertiura admittendum eat, cum trioum magis locum habeat i n Trinitate quam dualilas. Respooderi potest primo, faiso supponi, duo admitti

(90) Nimiram*(Gr. de un. c. 3 6 ; G. . I, 156-158)

illud urget: eigaificare ex Photio

cooteodere potea, quando Romaoi dicunt Spiritum

ex Palre Filioque procedere, tum coafasiooem et
contractionem Patrie et F i l i i iotroduci.
(91) Bessarioo o. 19 cootra Marci Epbes. syllog.
36. (Cod. Mon. 27 f. 252, 253) :

, haac vero , etiara per verba

, exprimi, q u e voca-

bula ex aeateatia Eccleai Grtecffi

constet ;

neque tamea quemquam putare, inde vel Spiritua

simplicitatem deatrui vel Palris et F i l i i
iosinuari. U o d e a r g u i t : V e l dum eimplex Spiritus
ex Patre ei Filio dicitur abEcclesia profundi, Patrem
et F i l i u m io unam dicee cootrabi persooam, quod
commoai repugnat eaoeui; vel ei boo non vis, oeque

,
' , *
, ' "
* '

, ,
.

513

D E S. S P I R . M Y S T A G O G I A .

principia diversa a L a t i n i s ; eecundo, oullam esse

rationem, cur tres personae prinoipiantea ad iutra
staiuantur, imo admitli eas non poaae, esse vero
rationem, cur duabus peraonia principii ratio ? i n dicetnr, licet non ut peraon diatinctse i n processioae concipiantur (cf. aupra III, 4). Quod
ad poateriue attinet, id tel ipsa Patris oatendit ap-

ANIMADVERSIONKS

514

nuncupatur, nimirum u l bac prrogativa secernatur ab i l l a , qaa3 eat queque eliam

aimpliciter dicitur (vide infra Greg. Naz.
24); priua vero OOQ mioua ex diotia patet. Scite
sanctus Thomaa (q. 30, art. 2 ad 4 ) : Oppoeitio
relationis non permittit, ut cum relatione Spiritua
aancti ait relatio priacipii respeotu divinae personaa,
quia ipse procedit ab aliis personis, qusn in divinU
esse potsunt. Neque congruenti ratio inde pelita
j a ? a t , quod magia locum habeat i a
Trinitale, quam , ternariua magis quam
binariue. Nonne et a Photiania [292]
admittitur, dum doceat, i n Trinitate eaee
, duaa personas esse ,
duplicem esse , generationem et proceaeionem ? N u l l a exbinc aequitur diaaeotio ac diviaio i n
Triailate, neque Patria praerogativa quidquam m i nuitur, et ex diclis patet. Quamobrem non erat,
cur Photiua : Gbrisiianorum auribua intolerabilia, iracundiam aeque ac luclum excilanlia (cap.
13), qaa? Latiaorum doctrin consectaria logiceac
vere necessaria aunt, traducerel; nullum cxallatis
abaurdia Ecclesiae occidentalie dogma ferit.
11. Post alia duo argumenta jam stiperiua perpensa (III, 4, 8 aeq.), Ua Photiua (cap. 16) proaeqaitur : Neque boc prstereundum, quod ipsam
personam Patria in duasimpia illadootrlna dividit
vel o m n i o o F i l i i peraonam i n partem patern
hypostaeeoa aasumptam decernit. Idque ex eo
potiseimuro probat, quod Pater non ratione eseeatiae, sed ratione peraonae ail cauaa eorum quse
a x i p e o , quod axioma, prout bic ponitur, faleum
e s s e demonBtratum eat (111, 11). Non incoogrue
c o n t r a Nicolaum Methonensera similia effutientem
i t a dieserit Hugo Etberianua (1. H , c. 4, p. 1218) :
Manifeatom quod Filiua Patris peraonam ut pat i e n t e m defcctum aliquem non a d i m p l e l ; nequo |
^ U i s p i a m ipsum F i l i u m partem eaae personflB P a t r i a , eo quod Spiritue ex ipao procedat, dicere cof g i t u r . Quomodo enim ai Filius eadem ratione conK t Q m e r a t a r P a t r i , qua Spiritua utrique, person
t * a t r i s portio in?eniatur F i l i u s ? Sane ai nata Lot

eadem ratione est causa (Uii, qua parens utriutque

causa exsistit, minime ipsa patern compoaitionem peraon adigitur. Pbotioveroita Hugo(I. n ,
c. 18, p. 1233) breviter reapondet: [293] Vanua eat
aermo et inefGcax, qui propter cauaam et causativum personam Patria io duo dividit aul F i l i i personara Patris personae causam (I. partem) conatituit. Gauea (ed. cauaam) eniai el cauaativam
nesciunt peraoaam dividere, oequeio inferioribus.
Noo ergo cauaa exaiateca cum Patre Spiritua dividit
(Filiua) palernam peraonam. Prsterea oard. Bessarion, ep. ad Alex. Latcar. c. 7 (I. c. p. 1063) hoc
pacto argameatum ia Photianos retorquet : 81
geoeratio et apiratio ita easeat propris persone
patemae, ut ulraque per ee conalitueret ejus
peraoaam, uniuacujuaque vero operationis p r i a oipium eat forma, dua3 formaa (per formam intelligimue principium harum duarum operatiooum)
eaacnt principia. Sed unaquaeque forraa, i d eat,
unumquodquo principium operalioaia constitutivaa cum illa operatione aliquam persooam conatituit, aicul eaaeatia, que est prinoipium generalionia activae, cum ipaa geaeratione Patrem conatit u i t ; et aio Pater esseni duas personx. Hoc autem
iocoDvenieoa est.
12. Oocel Pbotius (cap. 17) et qui eum sequuntur, ut Nicolaua Metboneoaia (c. 24) : Omoe quod
proprium uniue eat, quod traaslatum de duobua
aliia dicitur, ai de ulroque pari modo veriiicatur,
consubstantialea eosoetendit; ai vero deuoo taotum,
non autem de allero verum erit, diveraee oaturaa
eos eaae manifealat. Quod continuo exemplis i l l u alrare atudent; rieibile v. gr. de bomine, non de
angelo, de Socrate ao Platone, non vero deSooratis
imagiao predicari poteat. S i c i g i t u r quod proprlum
eat Patris, ita arguunt, videlicet apiratio activa,
dum duabua caBteris peraoaia tranaferendo adaptatur, atque de Filio quidem vere pra?dicariafflrmatur,
non autem de Spiriiu aaaclo, divere eabatantia)
ease F i l i u m ac Spiritum omnioo conviocit. Verum
inania eat res univerea; aonaoJum quia proprietatum, quffi ad unum apeclant aliiaque accommodari posaunl, varia aunt genera nec omnea
illationem ad idealitatem vel diveraitatem aatura)
permittunt (92), sed multo magia quia Photii [294]
tbeoria i n bypotheai falaa versalur, dum supponit,
Polris esse proprium producere Spirilum,
idque
nonnisi ex arbitrioadaptari etacoommodari peraona
F i l i i atque i a eam traoaferri (cf. art. preced. 5
aeq.). Nequehinc sequiturulla neces8ita8,qua Patria

(92) Qaffi huc quodammodo spectant Hugonis

t h e r i a n i verba (I. i , o. 12, p. 1205) in quibuadam
t o r r u p t a videntar. Legitur a p u d eurodem : Non
^txima proprietas peraonam describit, id est aicut
eqnaliter (?) ei, q u e aegregare naluram putatur
* r e i i q u i s , q u r e d a m proprietates in his quidem
< diveraarum aubetanliarum sunt, aegregant naU t r a m ; i n consubatantialibua, i d eet, i n bia que
u n t e j u s d e m naturae, vero peraonam insignire
>idantur, ut i n h o m i n a et equo risibile atque hin-

nibile; quas cum differentium Daturarum eint proprielatea, intra eamdem speciem D O Q substantiam
aecat alterulra, sed personarum separationia i o d i ctum adjeoto nuraero tantum praastal; dextrum autem et sinistrum et bujaamodi nec secant substantiam nec personas definiuni. Simlliter his d i v i n e
peraonaB habent quaadam proprietates, qux neutrum
efficiunt, quaadam vero qux alterum, quaa aolum
tres a u n t : paternilas, Gllatio atque proceseio.
Gaterom cf. art. praeced. et 43.

pellatio, qua

515

PATRIARCHJK CP.

516

persona i n oaturam diseolvatur (o. 19); spiratio tutorum, eeqaiturid quoddiximus rPatereseetduaa
poreoaales formaa habens, sicut si quis homo duaa
aotiva non essentiffl qua tali nec ut principio agenti
baberet [296] animas, quod abeurdum est (94).
vindicatur; Palris persona taque ac persona F i l i i
Quod ai vero non utraque per se, aed amba3 a i m u l
jam constituta auppooitur neque exinde destruitur;
() constituereot, neque qui diceret Patrem
oonttitutiva personts non eripiuntur Patri, sed
solum, eignificaret pereonam paternam, neqae q a l
intactaprorsuamaoent, utsatiejamdeclaralum fuit.
13. i S i proprium Patris (ita Photius cap. 18), . Altamen hujus totum contrarium esl i n
u e u ; omnes enlm doctores el omoia Scriptora c u m
transfertar i n F i l i u m , etiam propriutn F i l i i transdicunt Patrem, divinam ejua peraonam sigoificant;
fertur i n Patrem, Ita ut et Paler generationem
nostri ctiam (Groeci) curo dicunt , ipaum
subeatacgeoituscenseatur. Atcumquodfundamenli
Patrem eolum putant significaro. Igitur nec ambae
loco ponit, faleura eaae j a m satie conetet, ueque ea
simul aaolcooatituiive pereonae paternae neo ulraque
coneecatio quidquam virium habebit. Ne eadem
per $e. Reatat ergo aut palernitatem eaae conatitarepetamus, Besaarionis prsclaram disputationem
tivam et propriam Patris formam, epirationem vero
bio e x h i b e b i m u B j a m dicla uberius illuetraotem.
aequi eom jaru constitutum, aut e converao. . . A t
Quaarit itaque Beaaarion (ep. ad Alex. Laacar. c. 5 ;
Hard. I X , 1060), quidnam ait person Patria con- ai quidom cooatituit, vero
eive paternitas eequitur, absurdum qnid el quod
atilutivum ( *
preleromniumdoctorumtraditioacm eat, aequitur:
). primo ioquirit, utrum ait
. A t noo videtur, i n q u i t ; bocenim eat ne- esaet apiratio prima et immediata Patria operatio
( ); nam hfieo a conatitugatio []; 92") n i l autem eorom quae sunt
eecundum negationem hoc aliquid eat. Imo ionascibi- tiva cujuaque personae forma prodit, per ipsam
aulem aliaj operationea ftunt; binc sequeretur ultelitaa non [295] est niai proprietaa, q u a sequitur
riua, per apirationem fleri geoerationem, ita ut oon
j a m cooatitutam ejuB peraonam (
amplius, ut theologi aaserunt, Spiritus per F i l i u m
). Secundo disceptat, an
procederet, sedFilius per Spirilum geoeraretur (95).
6 , hocquod dicilur cauaa eive principium.
Cum vero haec abaurda aint ao traditioni contraria,
Neque hos admittendum. Nam si boc eaaet conetireatat paternilatem conatituere peraooam paternam,
lutiva ejus forma, causa aeu principium, ,
ethanc eju8easeimcommunicabilemformam,epirapotius diceretur quam Pater; at ab omnibus d o tiooem vero sequi j a m cooatitutam [297] ejua perctoribus communiter Pater nominatur. Praeterea aic
non reale quidquam, aed ideale quoddam foret, Q sonam. Iode efflcitur ipsum 5 primam et
immediatam operationem personae paternae esse;
, non * communicabile eaeet, d u m
ipsum vero fieri , non
tameo communicabile o u l l i dat formaliter ease i n quidem tanquam per principium, acd ut peraliquid
oommunicabilo, quod facit erga personam formale
necesaarium, quod prxexigitur (96). Quod ai ita e*t,
ipaiua constitutivum (93). Reatal igitur, aut paternitatem solam aut spirationem ( ) aolam, j a m iodedeaumitur argumeotum,quod F i l i u m ab
activa spiratione excludi noo poase demonatrat. Id
aut ambas eaae conatitutivum peraooae paternae. Sed
Besaarion (1. o. c. 6, init. p. 1061) hocpacto propoimprimia tertium est imposaibile, eive i) ita concipinit : Per primam et immedialam operaliooem
tur, ut per ae utraque oonatituere poaeit, sive ita 2)
ut nonniai ambae aimul i d valeant. Nam ai utraque uniuscujuaque person perflciuntur omnea aliae
operationee; acd priraa etimmediataoperatioPatria
nota per ae () cooetiluerit, j a m duae formas
eat generalio; per generatiooem igitur perficilur
( ) Pater haberet, et oonsequenter dur peractio apirandi : et sic ex Patre per F i l i u m prooedit
eone esset, et duas personas et duaeformas habens.
Gum enim illffi sint rationes distioct, ai quffilibet 8piritus sanctue.
earum easet pereonaa coaatilutiva,cumcoD8titutlve
14. Post longam illam de textu Joan. x v i , 13,
formaliter diferste eint reapectu divereorum consti- D 14, disputationem (cap. 20,30) novum aophiamatum
(92 ) Gf. Auguetin. Dc Trin. v, 7 ; Tboro. Sum.
q. 32, a. 4 ad 1.
(93) Cod.Monach.27 f.41 a.bic ea tantum h a b e t :
" '
, *
, ,
*

, . . . Sed multo uberior eat textus Lat.

apud Hard. 1. o. Item cum cauaa aeu priocipium
universale quiddam s i t ; boc dictum eat aecundum
illoa pbilosopbos, qoi tenent uoiveraalitatem fieri
B e c u n d u m iotellectum ; si tamen diceretur univeraalia nullo modo a b iolelleotu depeodere, adboo
non eaeet dicendum.quodiliud commune priocipium
eeaet alicujua peraon formaliter oooalitutifam,
com oommunicabile, e t c , ut aupra.
(94) Ia cod. Mon. 1. c. tantom l e g i t u r : B l

, '
(05) Ibid.
'
' ,
. . .

,
*
*
, , '
.

(96) Id declarat eanctue Thomaa, Sum. 1, q . 33,

a. 4 ad 5 ; et q. 27, a. 4.

517

D B S. S P I R . M Y S T A G O G I A . -

oyclum anspioalar Photiue,in qao plurajam dicta i

aliis verbie repeiii novaque iie adjungit. Qua cap.
31 diaaerit, reipsa c u m iie conveniunt q u a oap. 7
disputarat (cf. 4) Supponitur et hio duplex
u t a Latinie propugnata, aopponitur ab utroque
spirante peculiare quid conferri ez eoram sententia,
e x parle Patrem, ex parte F i l i u m apirare. Sed non
e z patre, ait Hugo Etberianua (1. n , o. 2, p. 1260),
Pateret Filius 8piritum,aed ex toto etperfecte
uUrquepariler
emittit; solua enim Filiue exsiatit de
Patre abaque medio, ideoque perfecte Spiritum
emtttit aicut Pater. Reliqua, q u notanda voniunt,
j a m g 4 diota suot.
. 15. Qaod ad iUud speotat, pluribua proprietatibus
a Palre dietinctum fore Spiritum quam F i l i u m ,
adeoqoe e l a Patre remotiorem cogitandam esee i n 1
Lat.eyalemale (cap. 32), Id falaum esee non minua
anparias dicta convincunt. Sola enim proceeaione
8 6 0 epiratione paaaiva diatinguitur Spiritua a Patre
et F i l i o ; nec paterne subslanti Filiua propior eat
qaam S p i r i t u a ; quiareipsa uterqae eat [298] iramediate a Patre etab eo totam divinitatis aocipit plenitudinem.Nec obatat quod Patree dicunt Spiritum
mediate esae a Patre, immediate a F i l i o ; quo id
eenea dicatur, eatie (artic. prceced. 17 seq.)declaratum fuit. Audiatur nuoc et Manuel Calecas, q u i
(1. , p. 438,ed.cil.) bocpaoto objactioni occurrit;
A t ieta sacris doctoribus poliue imputanda sunt,
siquidem abeurda videantur. Ipsi quippe sunt, qui
SpiritumaPatra^riiumdocent,8Qmpta8CiI. ab ipso
D o m i n o occaaione in eaJularis traditione baptismatis.
ae p e r F i l i u m procederedicuot, perque ipsum Patri
c o n j u n g i . . . . Praeterea Spiritue sanctus, s i a Patro
q o i d e m alio prooesau, a Filio autetn alio procederet,
Q s e e t q u e prooeaeua ex ambobas duplex, fortaxsie
h a b e r e t rationem, culpare difforeotiam procossuum;
q o o d etiam differenter a Patre el Filio distaret S p i r i t u s , ao propterea gradus i n personis quosdam
c o g i t a r e . Sin vero unue idemque eibi ab utroque
p r o c e e a u a eet, similiter etiara ad utrumque refexetur.... Quomadmodun Pater noo magis perfectus
o e t q u a m F i l i a s , qaod ille causa, iate causalia (caurfeatua) sit, oeque idoo ab illo diatat, etsi secundus
dbeoratioDecau8adicitur;diviQitasenimiQ utroque
x i n a : itaet Spiritus saoctus, etsijuxta anicum s i m p l i c e m q u e proceeeum ex Patre per F i l i u m est, et
*d Patrem et F i l i u m veluti ad unum productorem
a p i r a a t e m q a e refertur, qaorum et Spiritue est et
fcpiracQlam d i c i t a r ; non tamen mioor eet Filio,
n e q a e Patre minor erit, Hcet per F i l i u m P a t r i c o n J a o g a t u r ; alioqoio et Filius e r i l , dissimilis Patri, eo
q u o d cauealie eit, etsi non lta sicul Spiritus, juxta
tamen proportionis rationem.... Ordo autem et ad
t l i q u i d ( eive relatlve) quomodolibet habere,
naturarum non facit differentiam. Nam v. gr. eo
quod a m i o u i eit, vel vioinus vel magieter, nlhil i n
i p s u m alicubi aooedlt, ut proptor habitum perfaetior i n ee ipao eecondum eeeentiam a i t ; neqae ei
qaispiamfiliam ac nepotem habeat, tertiae maxime
(

ANIMADVERSIONES

518

eritvel similior vel diesimilior avo eeoundam etsen-

liam quam filius. [299] Quod si in rebus humanis tta
contiogit, multo oiagie in divioia peraonis, ubi una
asseritur natura, ac praBler solam, q u a secundum
causam et caosale eat, differentiam nulla alia diacretio est. Hoc Galeoee responso contra eamdem
difQcultatem utitur Natalis Alexander (1. o. pag.
529, 530).
16. Quod Pbotius (oap. 33) urget, Spiritum ad
plura referri principia differeolia, id jam eatis(art.
preced. 4) discussum fuil ; neque diol polest
admitti, ubi non nisi unum principium apparet. Dicant preeterea Pbotiani, an tres
pereoo in communibus ad extra operationibue eint
. Si aifirmarint, Mubamedanie ol
geotilibue, victas dabunt manus ; si negaverint,
multo mious id i n proceasiooe Spiritua sancti ex
Patre et Filio asserere poterunt. Rureura ad j a m
dicta reducimur, dom eequens Pbotti sophisma
(cap. 34) perpeodimue, ubi arguit Spirituni a conaubslantialitate cum Patre excludi, cum communio PatriB et F i l i i eit eecuodam eubstantiam. Verum
saae esl Patrem et F i l i u m communionem habere
aecundum subatantiam, aed ex probatia quoque
comraunionem habent i n relatiooe ad Spiritum
eanctum quae ab eseentia, e U i noo eeoondum rera,
sed aecundum rationem distiaguitur. Filiua excluditur a generatione activa etiam apud Graecos et
tamen ' cum Patre communicat; eadem
ratione excludilur Spiritus ab aotiva spiratione et
lameo a communione secundum eubstaotiam cum
Palre et Filio non arcetur. Neque enim ratio p r i n oipii et priocipiati essentiam conslituit, ut totios
ioculcatam est, nec minorem potentiam faoiont
pauciores relationea vel notiooes (cf. 5, II.). Joan.
Argyropulus vero non absono notat (De proc. Spirit.
sanct. c. 9 ; G. . I, 413 ) a Patre geaerativam facuUatem Filio, generativam et productivam facultatem Spiritui sancto communicari non ut
verum ut ; unde F i l i u m non poase alterum Filiura generare nec Spiritum alium Spiritura
emittere vel gigoere. Idem eibi vult Hugo Etherianos, dum scribil (1. i , c. 15, p. 1209) : Eadem
potentia est i n Patre, [300] secundum quam potest
I generare, quae eet i n Filio, secundum quam potest
generan, quamvis diversia effulgeat proprietatibus,
veluti uoa polentia eat bominis disciplioae perceptibile etc. Hasc cum iis coonecieoda, q u Thomaa
disputat 1, q. 42, a. 6 ad 1 et ad 3. Hoo posteriori
loco hflec babet: Sicut eadem esaentia, q u e eet io
Palre paternitaa, io Filio est filiatio, ita eadem eat
polentia, qua Pater generat et Filiue geoeratar. Uado
manifestum est, quod quidqaid poteat Pater, potest
Filiua ; non lamen aequitur, quod poasit geoerare;
sed ccutatur quid io ad aliquid ; nam generatio s i gnificat relationem i n divioia. Ilabet ergo Filioa
eamdem potentiam, qaam Pater, sed cum alia relatione, qula Pater babet eam ut dans, et boo eignifioatur, cum dicitnr, quod potest generare ; Filiua

519

P A T R I A R C R f i C P .

aulem habet eam ut aceipiens; et hoc signiGcatur,

cum dioitur, quod potest geoerari. Haec et aliis
illustrandis Photii argumentia prosunt. Demum et
aliaratione oalendit card. Beasarion (epiat. ad Alex.
Lasc. o. 7 ; Hard. IX, 1063; nullam aequi quoad
naturam iaferioritaiem, quod Spiritui ratio principii denegatur: Quod ai quie rureua, inquit, dicat:
Igitur minor eat Spiritua aanctua et Patre el Filio,
ai quidem Pater generat F i l i u m , Filiua el ipse oum
Patre spirat Spirituiu, Spirilus vero neo F i l i u m
generat nec se ipsum nec alium Spiritura a p i r a t :
vana ralio ejus est et contra seipeum, qui h c d i cit, concludit. S i enim oulliua personae principium
ease imperfectionis et imminutionis sigaum in T r i nitate putandum eseet, pauciorum quoque personarum causam esse imperfectionis esaet; Filiua igitur,
cum unius peraonae dunlaxat, Spiritus videlicet,
principium 8it, miaor esset hao ratione Patre, qui
ambarum peraonaram eat principium. A t hoo i n conveniens est eolum cogitare. Igitur i l l u d quoque
eimiliter absurdum est. Principium
enim, proul est
aclui conjunctum, vel principio esse, cum de personalibua proprietatibus sit, neque majus neque
minus alterum altero vel esee vel dioi facit.
[301] 17. Novo dilemmate utitur Photiue cap. 3 5 :
c Proceaaio Spiritue sancti ex Filio aul est eadem
cum proceseione ex Patre, aut diversa tel conlraria. Si prius, communicantur idiomata et characteres personarum ; ai alterum, incidimua i n M a n i chaeorum vel Marcionitarura haareain. Goncore
vero est Gatholicorum reaponsum, non esae diversara processionem Spiritus sancli a Filio ab illa,
qua proceditex Patre, ac mullo minus contrariam ;
proindea Manicbaaiarai apectris, quae j a m salis deridet Beccus (G. 0. I, 80, 81), nibil omnino fore t i mendaro, sed eaee oranino earadem (III, 1 seq.),
neque tamen communicari peraonarum characteres,
quod Photius nonniai ex eupposito falso principio
(ib. 5 seq.) affirmavil. Neque uberiorl reapoaso
opus est ad cap. 36 post ea, quee (art. 3, 12*15)
j a m disputata aunt, ubi oatenaum fuit,nequaquam,
ex eo quod trium communia non sit, colligi posse, eam unius personiB propriam exsistere.
Neque Patri eripitur apiratlo, neque hypoalaticaj
proprietates traneferuntur (cf. supra 13).
18. Allainen neo hic quiescit acbiamatia pessimi
auctor etjam dictaaliis inflexa formis reproducens
cap. 37 rureum instat, i n Latinorum hypotbeai debere et S p i r i l u m aliam producere pcraonam, banc
porro aliam, et aic deinceps in infinitum, ita ut
genlilium polytbeiemum adhuc superent et tranacendant. Quae plane abaurda aunt. Constat primo
minime Latinoa cogi aliam etiam personam admitiere
a Spiriiu eancto productam. Id aupra (1,5) oaten(97) p. 528 :
*
, .

520

dimoa ; id et oonflrmat Georgil Trapezuotii d i s p a tatio [D$ proe. Spirit. sanc. o. 27; G. 0. 1,327 seq.)
notatu plane digna. Generat F i l i u m Pater vere,
ei cum generat exbibet ipai quecuoque babet,
praater ea qu confuaionem inferunt (
) et quae aote et post hypoataein intelligunlur

) et rationi hypostaeie

adveraantur

Quaacuoqae

).

vero (oum hypostaei) intelllguntur nec [302]adveraantur, n o n t a n t u m extraomnem confusionem sunt,

aed et ordinem cooatituunt. C u m i g i t u r divina n a t u r a somel habuerit i n Palria pereona,
iieri non potuil, ul illud F i l i o communicaretar.
Praeiatelligitur enim adversaturque r a t i o n i F i l i i . . .
Nequeetiam fieri poteet, ut vim generandi comraunicet, ne,ut tradit Baailiu8,in multitudinem i n n u meram excrescensTrinitas tilios exfiliis ganeraret.
Hujasce prasterea causa est, quod generatio aecundum principium el finem (cf. a r l . 3, 13 eumd.
Trapez.) somitur. Finem voco, in quem progressio
( ) finit (so. terminum), principium, unde
incipit, non ioterjecto tempore, sad cogitatione eola
ipaiue progresaioaia, quae i n generante ot p r i n c i pium ( est, ut Gnis ) vero i n genito.
Generatio itaque tanquam principium coneiderata
ut est in Patre praaintelligitur flni (termino), q u i i n
eaeat; ideoque preconsiderata F i l i i hypostasi non
potest illi inesae. Nihil enim ex iie, qose personia
io difioa Trinitate insunt, preintelligilur hypostaai, i n q u a est; ne acil. unum e x h i a duobuaaubaequatur, aut aate et post intelligi unum et idem,
et ex seipso eaae, aut mullitudinem F i l i o r u m admittere. Non generat ergo F i l i u s , verum produoit,
et r a t i o coosentanea et consequens eat. Producit
Pater Spiritum, et cum producit, communicat i l l i
omnia, qux non prxintelliguntur
illius
hypoitasi;
proptereaque fieri nequit, ut ei communicet vim
producendi aut generandi, quemadmodum neque
Filio generaadi; namque haec in Patre praeiotelliguntur. 8ed neque generari, quod finis generationia
dicebatur, Spiritui ioerit. Prseiotelligitur siquidem
hypostaais F i l i i bypostaeiSpiritus. Verum producere
non prfflintelligitur F i l i i porsona neque rationi hypostasis ullo modo advcrsatur. Neque e n i m ideo
Pater Filiusvel produotio est, nec Filiue i n P a t r e m
prolabitur, neque Spiritus ex suis propriis excedit,
Gum itaque nullam confuaionemgeneretproducere,
imo lolum c o D t r a r i u m , sl Filio inest, et ordinem
servet ct Triadis mutuam [303] relationem ( 6),
Ulud prorsus Filio Pater comraunicabil (97); et sic
Spiritus erit et F i l i i , et non imperfectus, quod non
producat, eicuti neque Filius, quod non generel.
Imo si produceret, esset imperfectus; nam vel w
,
' , ,

* .

521

D E S. SPIR.

MYSTAG06IA.

ANIMADVERSIONES.

523

i p s u m ipse produceret,quod fieri nequit, vel alium, \ Filiua, Spiritus eanctus procederet ab illo. Sed
el eic i n infioitum produceretur progressio, quod
ai Ha est, pergit Photiua, unde fit, u l Spiritus,
non esae perfecliocie tute etiam diceres (98).
licet iisdem fruatur honoribua et exea ipsa esaeoPraeterea idem auclor (c. 26, p. 526) ad objecliotia pari ordine [305] ac pari gloria prodeat, princin e m , 8piritum sanctum ruancuro et imperfeclum
piandi prairogativa privetur ? Quod non ejusdem
eaae, si eolus inter tres personaa non esset p r i n c i polentiae, neo est ejusdem essentiae; aut Spiritus
p i u m , boo pacto respondet : Perfoctum atque
ergo eadem donalur praerogativa aut ad horaouaia
imperfectum non ex diacriticis, eed ex naturalibus
dejicitur. Sano simili ratione dici p o t e s l : S i Filiue
colligitur. Quaaenim neceasario natur insita aunt,
non generat F i l i u m , nonest Patri conaubstantialts.
i l l a s i defuerint, imperfectam naluram efflciunt
Recolanlur ea quae aliaa ac potissirnum qoae 16,
illius, cui non iusunt. Verum quee hypostasea c o n dicla 8unt et solutio plana erit. Nolumur tamen
alituunt, et pcrsonaa discerauot, nunquam imperpreterire, qu i n hanc rem diaaerit Hugo Ethefectum quidquam efficient natura, cum naturaa non
rianus, Methoneneem refellena praBSulem (cap. 16,
secernant, aed circa naturam secernantur, ut theoad praescas Photii caput nola 5). In primis urget
logica vox ineonat.Ex discernantibus vero eat pro
idem incommodum sequi exmiasioue; deinde alia
ducere. Non ergo imperfectum quid naturaa Spi- quaedam adjungit. Nam si Filiua, ait (1. n , c. 11,
ritua inerit, quod non producat, aed oec hypostasi.
p. 1225), quaecuoque babel, a Patre accepit, et
Secernilur eoim sufiicienter magis a Patre et Fillo
Spirituamissionem abeodem accepit; mittit quippe
non producens, quam secerneretur a Filio, ex Filio
Spirilum aanctura Filius
Patet, quod Filiua mitnon productus (99). Tandem digoa sunt quae contat Spiritum eanclum et quod a Patre idem mittaaiderenlor Tboma3 [304J verba, quibua solvit diftur. Quomodo igitur a Patre accipiena Spiritus
missionem fest eoim mittens el miaaua), Spiritus
ficultatem : Cojualibet amantia est aliquia amor;
autem DOQ accepit miaaiooem oeque F i l i i neque
aed Spiritua aanctua est Amor ; ergo eat ejus a l i alteriua aui aimilis? Privatur ergo parili honore
quia amor. S i igitur Spiritus aanctua eat Amor, erit
amor amoris, et epiritus a spiritu. A i t enim (q. liberalitaa hc. Potcst taraen et de facili eolationem habere talis objectio, cum oonveoieater re37. a. 1) : A d quartum dicendum, quod sicut
eponderi possit, ideo non accepiaae Spiritum F i l i l
F i l i o , licel intelligat, non lamen aibi competil procausara esse, quia Filius est ipaiua causa, Spiritus
ducere Verbara, quia intelligere convenil ei ut
vero ejua causa esso nuaquam reperitur, neque
Verbo procedenti : Ita licel Spiritua eanctus amet,
essentialiter accipiendo, non taroea convenit e i , , alteriua aui aimilis, ne quarta i n Trinitate peraooa
induci demonstretur. Amplius : Quomodo accipit
quod spiret amorem, quod est diligere
notionaliter
judicium omne Filius a Patre et Spiritui i m aaroptum,qiria aic diligitessentialiter, ut amorproperlitur? Scriptum eat enim : Omne j u d i c i u m
cedenSy non ut quo procedit amor. Sic ergo, uti
dedit Filio, ut omnea honorificent F i l i u m , aicut
j a m supra dictura eat, in Spiritu sanclo terminum
bonorificant Palrem (Joan. v, 22). Suapicor, imo
babent prugressiones immanentea nulluaque locua
credo firmiter, quod emisaio Spiritua, si ad honoest progreaaua i n infinitum, quem divinitus revelarem Patria pertinet,ad honorem F i l i i referatur, qul
tus ordo proscribit radicilus. < Verum enim. ail Maeicut a Patre vitam habet, j u d i c i o m babet, ita et
nuel Galecas(l. n , p. 421) ordinem servare opus eai,
Spiritos emiasiooem haSet ; ct sicul naacibilitae
neque ipeius terminoa transgredi, acd inlra T r i noo impedil F i l i u m , quin babeat naturam Patris,
nitaiem alare juxta tradilam nobia fidei regulam.
19. Quod initio cap. 38 advertit Photius, nonniai iroo ex bac habere probatur : aic emissio Spiritue
a Patre accipere potuisse F i l i u m , utSpiritus aancti ex Patre et Filio non irapedit S p i r i t u m , quin h a beat Palria Filiique naturam ; alioquin Spiritua et
ait principium, id Gatholici uno ore docent. Quos
Filius non aunt ejusdem cum Patre nalure, cum
inter Ratramnus, (1. II, o. 3, p. 251) ad ea Nazian1

ceni verba : E t ad primam omnium originem,qui ^ Pater [306] solus generet, solusque Spiritum, at
G r s c u a arbitratur, emittat, Spiritua vero et Filiue
est Pater, siculi Unigeniti omnia, ita eliam sancti
nullo modo. Pari raodo responderi potest ad i d
Spiritus omnla referuntur obserfat : T a l i a d i quod cap. 40 Photius profert : Accepit Filiua a
cena oateodit omnia, quae aunt F i l i i , ad Patrem
Patre ex ipso per generationem prodiens, et aliud
babere relationem, et omnia, quae sunt eaocti Spiejuadem natur producere. Quomodo igitur, c u m
ritus,ad eumdem referri velut ad primam omnium
et ip*e Filiua consubslantialem producat S p i r i t u m ,
originem ; quoniam etei Spiritua procedat a F i l i o ,
non communicavil ipsi aimilem virtutem et honoaceepit hoc Filius Patrc, ut oaacendo de Patre
(98) l b i d . p. 528, 529 :
,

Sv
, ' ,
\
.
(99) Ibid., . 526 :
,
PATROL. G B . CII.

, '

,

* , .

17

523

110 P A T R I A R C H J E C P .

524

rem, siout ipee accepit, ut et ille ejusdem naturs

personaa progressu et subsistentia laetari etgloriari
poesit? Ncque ad imilandum Patrem, ut i b i dera addit, i d Iribuere Spiritui vcl potuil vel debuil
Filius ; perfecle imiiatur Patrem Filius, Hcet non
generet et ipee F i l i u m , el pari gloria fruitur S p i r i to.8, licet Doc producat nec generet; squaiea sunt
trea hypostasee, licet una eit absque principio,
allera de priacipio p r i n c i p i u m , lertia terminus d i vinarum processionum. Neque
consubslantialitas
per $e spectata unquara Qagitat, ut et tertiao personae
priacipii ratio asseratur.
20. Verum bac i n re sedulo notanda sunl
quoe vario a diverais proferuntur. Joan. Beccus
diaputana, De una Eccl. c. 51 (G. . I, 184 186)
contra Phurnan (vide cap. 8 Pbotli not. 2.) et
cseleri Grasci tenenl, ex immanente
origine ad consubstantialitatem, sed uon vice versa
ex consubstantialitale duarum personarum ad
unius ab altera originem coacludi poase. Tres
Divinitatis pereonae, ait Beccua (1. c.) communiter
inter ae participant eamdem naturam eamdemque
Divinitatem, et quod insitum est uni propter eamdem cum rcliquia naturam, eritet duobus aliis. Et
si SpiritUB esset ex Filio propter F i l i i cura Patre
consubstanlialilatem, esset quoque et Filiua ex
Spiritu proptcr Spiritus camdem cum Patrc naturam ; vel potiua haec tria unura csset cx alio

nia Cyrilli Alex. i n Joan. xvi, 13 ; Dial. de Trin.

p. 405, 408, aliaque a Jo. Becco, epigr. x i , (G. 0.
II, 019 seq.) et Leone Allatio (Vindic. syn. Epkes.
c. 36, p. 172 aeq., c. 46, p . 225 seq.) collecta. Nota
eat illa ratiocinatio theologioa : Filio consubatantialis est Spiritue, ei est ex ejus easentia. V e r a m
posterius assertum noo eodem modo conceditur.
Consubstaolialilas qaidora per se et ex ipsius vi
vocis D u l l u m d i c i t respectum ad babitudines o r i g i nie, ex notione sua non exposcit, ut noanisi de i i a
prsdicetur, inter quos nexus principii et p r i n c i piali inlcrcodat, cura etiam fratret eint ac d i c a n tur iater se oonsubstantiales; attamen si de divinae
Trinitatis personis consubslantialilas predicatur,
negari prorsus non potest,cam com originis notione
cohaerere el a [308] posteriori illationem h a b i t u d i nis a d origincm spectantia ex homousia fieri posee,
non pro insita vocabuli ipsius v i , sed pro ralione
ac natura Trinitatis juxta principia theologica
omnino certa. Quo iata Ratramni pertinere videntur (1 i i , c. 3, p. 252): Monstratum igitur, ab eo
(Filio) procedere Spiritum, cujua eat naturaB seu
subslantiae; neque enim poletl ejusdem naturae seu
substantix, cujus est Filius, esse (
), nisi proccdat abillo. Qui hanc posteriorem
illationem non admiltunt, iliud raaxime verenlur, ut
ex Uecco vidcre licet, no el Spiritui sancto
ascribatur nevo trss personaB ita e x i s t i mentur, ut quaelibet persona alterius habeatur p r i n ). At nunc sequicipium etreciproca productio statualur.Sed non a d tur quidem Filiuin esse Patri consubstantialem
verlunt miairue agi de mutua productione, q u s a b (), quia essentia est Patris, ncc ideo cosurdutn includit,sed de habiludinc ac nexu originis,
gitur Pater esse ex Filio, quia eamdem naturara
quo una peraonaalterius,quae eiconaubstantialia d i habet Pater cum Filio. [307] S i quis enira ex Patre
citur, vcl principium est vel abca principiata. Maauel
veluti F i l i u s , i d ct Patri consubstantiale est, quia
illud ex essentia Palris est, non vcro si quid con- Gulecas, Bcssarion ct Demetrius Gydoniue duplicem
slatuunl consubatantialilatem j a m a Becco (3)iosiBubslantialo estcum aliquo, boc veluti et ex Putre
nuatam, docenlque primum ejua genus de iis prasejusdem essentiae est. Sic igitur el Spiritus consubslantialis eal Filio ; quia ex etswlia cst Filii; at non dicari, quae eamdem habent naturam, etsi unum
ab alio prognatum noa fucrit, ut Petrus et P a u l u s ;
quia consubstantialis Filio, ideo el ex Filio. N a m allerom vero geausuDum cum allero ita copulare,
que si i d esset, easet el ex Spirilu Filius, siquidem ea quae ejusdera essentiaB sunt, inter se con- ut per ipsum aut ex ipso naturaliter exeistens ao
substantive (Allat. Vind. syn. Eph. c. 46, p. 227);
vertuntur (l). Similiter et alii calbolici Grflecl
hoc posterius genus proprie illud nomcn sibi meredecernunt (2). Nulli eane conlroversis i d polcsl
ri, et solumlocum habcroin divinis, ut Galecas(lib.
essc obnoxium, consubstantialcm ideo unam per, p. 407) exponit (4). Sed neceaaarium non videtur,
eonamesse alteri, qtiia illam inter el hanc origiri'8
duplex [309] coasubslantialitatia genus seceroere,
nexus intercedat et Patrum doctrina omnino plana
verum solummodo diatinguere inter nativam Tocie
eet, , '
aignificationem et eam, quae ex subjecto attributio . Id 03tcndunt testimoJl) , ) ,

,

, ' '
,

, *
.

2) Gf. Allat. Vindic. syn. Eph. c. 45, p. 219 .

Georg. Metocbit. contra Manuel. Cretens. c. 5. (G.
. II, . 972 seq.)
(3) Beccus (Epigr. x i ; G. . II, p. 619) : E t
',

,
: , *
, ,

, , '
. . .
, . . .

(4) (Juae Peiaviua, l>e Trin. v n , c. 4, D . 4 1 , 12,

de Basilii el Cyrilli textibus bio adduci eolitie diaeerit, ea DOQ immerito a cordatie Theologia tanquam DOQ eatia acourata expositio tradueuntar;
neque Allatio locie citt. debita aemper
praesto fuit.

525

D E S. S P I R . M Y S T A G O G I A . A N I M A D V E R S I O N E S .

526

n i a eidem accedit. Theologi formalem consobstantialitatia rationem io eaaentieaunitale repoaunt, causam materialem inhypoataeeonpluralilate, efficient e m vero i n habitudiae priocipii et principiati. Neo
eorum ratiocinalio spernenda, qua ita concludunt:
Quod ai inter difinia persoaaa coneubatantialitaa
praadicatur, ea inde oritur, quod nexue originis i n ter eas inlercedit; proinde ei Filiua et Spiritua
i n t e r se consubatantialea dicuntur, ratio ex originia
nexu ita repetenda, ut unua ad alterum ut ad princ i p i u m referatur. Gum vero, quominua F i l i i d i c a mue principium Spiritum aanctura ordo Trinitatig
prohibeat, F i l i u m Spiritus aancti prinoipiam h a beamua oportet (Gf. Bessarion. Or. dogm. c. 6 ;
H a r d . IX, 353-356).
21. Ex dictis judicari poteat de iia, qu Hugo
Etberianus (1. II, c. 20, p. 1235) contra illud asaert a m non eodem pacto Spiritum consubslantialem dici
Filio, guo consubstantialis dicilur Patri, i n medium
profert. At vero, a i i , mihi videtur non recte dioi
conaabataotiale predicari xquivoce de tribua peraonia. Inconvenientiaonim aequuntur et impossibil i a quaravia plurima. Nam siSpiritus consubstantialis est Patri, eo quod ex ipso, procedere substantiale
eat Spiritui. Eteoim ei Socralea Platoni conaubstantialie, quia rationalia eat, ambobus rationale
eubstantialiter ioesee contingit; at vero procedera
neqae Patri oeque Filio aubstantiale est; igitur
non aunt ejuadem natur cum Palre Filiua aique
Spiritas. Quod ai verum conatet, non sunl unua
Deus, quoniam cooaubstantiale noo aequaliter et
univoce de triboa predicatur pereonia.Quod quidem
et Pholio [310] (cap. 53) videlur dicenti: Gousabalanliaie quidem omnino adutrumque vocibus,
el non aignificatione, reddimua (5), eed non bene.
N a m aubatanlialia (I. consubatantialia) ejuadera
sont subetanliaa atque naturae; quae vero ejuadem
anbstaatie atque naturae aunt, eaojdem rationem
substantia suacipiunt; quare (ed. quarum) omnia
consubataatialia eamdom aubatantiae auscipiunt r a tionem. Quo fit, ut consubatantiale de omnibus
eoiiaubatantialibus similiter et eodem modo enuntielur. Saoe biout specialiaeima apecies de auis i n dividuis prsdicatur : aic utique Deus et subslantia
de tribus dicitur peraonia, et quemadmodum o m nia, q u specie participanl, ejuadera natura ceneatur, ao conaobatantialia : aic ulique Pater
Filioe atque Spiritus aanctua sequaliter ejuadem
n a t u r e dicuntar atque consubatantialea aecundum
aubatanti nomen, et non quivoce. Ergo aecund o m quem modom dicitur Spirilua consubetantiaHa P a t r i , eecundum eumdem et Filio consubatantialis e a t ; el sicut Filiua conaubslantialis eat
8 p i r i t u i , ita Spirilus Filio et Patri. Nullam enim
possident differentiam in eo, quod cooaubstaolial e e ; qaare non quia procedit, consubstaruialis est

Patri Spirilus. A m p l i u s : Quoniam consubataatialie

eat Spiritus Patri, non differt a P a t r e ; ergo quoniam prooedit, non est ei coosubataatialia. A t
enimvero quamvia dotur, cooaubatantialitatem
praeciae per ae apectatam non dicere nexum o r i g i nis, et cum una esaentia ait i n tribue poraonie,
quoad auam quidditatem, eam non 83quivoce de
dem p r a d i c a r i : altamen ralio ob quam habetar
diatingui plaoe potest i n aingulie, et immerito
proraua negatur, illam cum babitodine principli et
priocipiati connecti ct ex bac ad illam concluaionem [311] Qeri posae, quffi tamcn in Patrum ecriptis
Bsepenumero occurrit ( 20). Confundit Etherianus
caueam formalem cum efficiente. Ioexemplo Socratia
et PJatonis, quod affert, prior babetur; aed i n
propositione i l l a : Spiritum eaae Palri conaubatantinlem , causa efficicne.
imraanente enirn origine fit, ut Filius ac Spiritus
eamdem habeatit cum Patre eaaenliam, adeoqae
eint ei coaaubatantialea. Procedere vero Spiritui
aubetantiale e.sse, nequil plane deduci, nisi i n procossione formalia ratio conaubstantialia reponatur,
quod sane falaum eat. Jaia satis monuimua non
aemper aolida etacourataeaae, qufflnobilia iatelbeologuscopiosedisaerit, licet i a plurimis felici Marte
dimicaase videatur. Hic Pbolio cootradiceadi ardore
correplua juato longius proceasiaae diceodus eat.
22. Quarit Phoiiua, cap. 39, utvum magis causam
esse censeant Latioi, Patrerane ao Filium. S i P a trem, honor ille Filio prsBparatua epuriua et magis
opprobrium erit i p a i ; si vero F i l i u m , graviorie i d
temeritatis eat. Neque enim sufiicere ipeia ceosuerint ad impielatia, quam intendunt, exceasum
Filio paternara cauaalitatera aacribere earaqoe dividere, niai et potioree partes auferant et loco Patrie
F i l i u m Spirilui principium atataant. Verum neque
bis premuntur Latini, qui totiea inculcaot, aequaliter et pari modo Patrem et F i l i u m eaae priocipium,
et 8 o l u m catenua Patrem primas partea habere,
quatcnus esl ipso priraa causa, a qua e t F i l i u a ipse
eat, neque vero inde injuriam (ieri Filio, siout n i h i l
eum laedit, quod non aine oauaa nec inoaacibilia
eal. Neque bonor Filio datua apurius et ab exlriaseco adjectus censeri potesl; imo neceasarius, ex
interna profeclua neceaaitate, ex ipaia divioarum
personarum relationibua deduclus est, ut Catholicorum pro boc dogmate univerea argumenta commoDstrant. Nonne quod Filiua solus de solo Patre,
magna ejua prrogativa eat, quaa huno omnino
expoacit booorem ? (Cf. art. praiced. 6.)
[312] 23. Majorem dicere, 'etai non natura (apage;
consubatantialia enim est Trinilaa), verum ratione
causx, geoito genitorem,docel quidem noa Domiai
vox idque tradit exiode inilialua aaccr Patram
noatrorum chorua; causae autem ralione
Filium
Spiritu majorem neque ex divinia Eloquiia audire

(5) Gap. 91 expreaae docet Photiua : Spiritus

P a t r i consubstantialia, quia ex ipso procedit; aed
non ax eo procedit quia coneubatantialia. Priorem

propoeitionem negat Hugo, sed

poliua neganda erat.

Immerilo; alter

527

PATRIARCHJE CP.

538

e s t n e q n e huc usque piussensua id cogitare depre-

hendebatur. Ita Pbotius, cap. 41. Negat Filium
dici, quemadmodum Pater
major Filio dicitur, ratione videlicet principii. A t qui tum Beccna (Or. de una Eccl. i , 27, 63, 67 i n
Camat. Animadv. et Epigr. x m ; G. 0. I, 137,
206,219; II, 383,630), tum Conatantin. Meliteniota
(G. 0 . II, 748); Georgius Metocbita [Contra Man.
Cret. c. 7 ; ib. II, 933); Manuel Calecaa l i b . m ,
p. 438), Georgius Trapezuniius (ad Jo. Cubocl.
c. 2 2 ; G. . I, 517); Joan. Pluaiadenus aive J o a e p h .
Metbonenaia (6) vel quisquis est auclor Dialogi pro
concilio Fiorentino G. 0. I, 628, 629), t u m Leo
Allatiua (Enchir. c . 23, . " aeq. Vindic. $yn.
Eph. c. 66, p. 481) aliique permulti disorta adducunt A t h y n a s i i verba orat. 1, conira Arianos, n. 50:

renter miaor Filio et simul qualie eidem prdicatur, ut Georgius Melocita (1. c. p. 985) edieserit. Quo pertinet et codicie Baaileenaia scholion ad
marginem bujus loci poaitum :

(6) V . Allat. De cons. 1. m , p. 933. Le Quien.,

Or. chr. II, p. 232.
(7) His ndde N i c c U m Thesa. Dial. n , (cod. Vat.
1115 f. 9) et Greg. C p l . Apol. c. Marci Eph. C o n fesa. (cod. Mon. 27 f. 133 b.)

' , ,
. . .
8
, '
, [
,
.

;,
, . Utrumque,

et , legendum esse suadent et Bibliorom testimooia adjecta, quibus se missurum S p i r i t u m , imo

86 dare docet Chriatas. Heec demuir. congruaot
plane AthanaeiidoctrinaB. Qui eniua atatuit euradem
ordinem, quem habet Filtua ad Patrem, habere
Bpiritum ad Filium i r t . 2, 2, nota 5), is raanifeste QOD aegabit Spiritu F i l i u m eadem caus r a tione majorem, qua Pater Filio major dicitur, praeeertira cum ordo () i n divinis ex priocipii et
principiati habitudiuibus repetatur (?ide supra
o l *
6 se-j.).
, [ 344 ] 24. Verum detur Photianis, ex boo
,
teatimonio utpote unico vel non eatia certo rem
, *
non confici, id parum eoa juvabit. Etiamsi eoim

DOD explicite dicereiur Filiua major Spiritu, e q a i , . Quod Patrum more ita recte
pollcntia tamen verba t u m Atbanasii tum alicrum
exponit praerala Disceptatiopro cmc. Flor. aub no- Patrum praestosunt. Athanas. De incarn. n . 9 , F i mine Pluaiadeni vulgata :
lium vocat ; aed nomen

apud Graecoa Tbeologoa omnino sigoi , '
ficat (Cf. Petav. de Trin. v n , 4). Eadem voce u l i , ' ' . Quod 81
tur Gregoriua Theologus, dum Patrem
Montfaucoo. in aua editionc (I, . 454)
appcllat, Filium , Spirituin , ac S p i illud omisit, dieceptari adbuc potest, utrum merito
ritum exhibet ut fluvium e fonte profluentem (orat.
ao i n j u r i a fecerit. Sane praeterquam quod ille
27, de Spintu sancto, p. 611, ed. B i l l . Cf. art. 2,
nonniai u n i u e c o d i c i s Seguier. et Catense m s a . au- ^ 6, nota 6 ; Goostant. Meliten. Orai. c. 2 9 ; Beccam,
ctoritate [313] in sualeclione innititur, prioree ediEpigr. i x ; C. 0. II, 706, 707, 607 seq.) E t Photiones vocem ab illo egregio alioquio eruditisailiani fere ubique inclamanl. *
moque v i r o expunctam retinent, et citati auctores
Re ipaa quandoquo Pater unus Dcitatie fons appelgraeci (7) n o n facilc contra euorum temporum adlatur, quia est veluti prima radix, causa n o c ex
versarios ea lectione usi fuiaaent, eufficienti auctocauaa, principium non de principio, ex qao omoia.
ritate destituti; etillud perpendendum esl, quod el
Eodem raodo itadicitur, ut advertit Gregoriue Gpl.
ipae Andronicua Camaterus Latinis infensua (apud
patriarcba contra Marcum Kpbesium (8), quo quie
Beccum, G. . II, 382) n o n aliler legiase videatur
protoparentem Adamum diceret solum patrem h a et q u o d contextus huic lectioni omnino faveat. Memanitatia, qui certe alios bomincs a pateroitate
l i u a enim et opponitur
excludere non vull, aed principaliter ei i l l a m vin , q u a m solum ; et melius osteudidicat, a quo lotum geous propagaturo eet, a qao
tur F i l i i dignilas q u i Spiritum ip3um elargiens
reliqui genitores id habent, ut patres esae queant
exbibetur ; praeterea phrasia , vel
Hinc nihilominus doctoreaGraeci, u t v i d i m u s , e t F i Patribus familiaria est, praeaertim cum de ^
lium vocant fontem relale ad Spiritum aaoctum.
Filio loquuntur, qui dicitur ipsis minor Patre(7oan.
Unde Isaias Cypriua, i a epist. adNicol. Sclengiam:
xjv, 28) respectu generalioais et aequalis respectu
Dicia porroeolum fontem eupersubatantialia daicomraunia nalurae (Joan. x, 20) ; illud ipse Athatatia eaae Patrem. Et nos id quoque fatemur, el te
Daaius declarat:
multo aptius, et ut magia tbeologos addecet; [315]
, ,
aed fatemur praeterea F i l i u m fontem Spiritue aan . Sic et Spiritus cobaacti, magnum Athanaaium et Gregorium Tbeolo-

(8) God. Mon. 27 f. 120 b.

*

529

D E S. S P I R . M Y S T A G O G I A .

g u m et Joannem Ghrysostomum (Orat. de incarn.

Dom.) sequentea (9). Rursum Gregorius NazianzeD U 8 Patrem , Filium vocat, Spiritum
vero , et quidem dum divinarum
peraonarum notas describit aine ordine ad creaturas (Orat. 32, ed. B i l l . 42, Glera.) Ecce, ait allato
hoc testimonio Hugo Etberianos (lib. , c. 3, p.
1216, 1217), ecce absolute eanctus iste vir Filium
yocat principium, et ab ipso Spiritum sanclum ntimerat, quia principium Spiritus immediate Filiue
est. Creaturarum quippe omnium aequaliter tres
peraoo83 priocipium exaiatunt; ex quo patet, quod
Spiritus aancti principium Filiue est. V e r u m l a mea ad Patrem et quse F i l i i et quae Spiritua sunt,
referuntar, qui solua uiae initio et aine causa eat,
FiJius autem ex Patre genitus principium eat Spiritua aaocli. Quod syllogismo, qui auppODitur, demonatrari potesl: Quidquid e s t i n aancta Trioitate
p r i n c i p i u m , alicujus i n ea principium exaietit;
alioquin aolam pro nibilo Filiura sanclus vir princ i p i a m nominasset, cum omnium conditorum tres
persoo83 pariter ceneeantur principium. At vero
Filiue eat in aancta Trinitate p r i n c i p i u m ; Filius
igitur alicujua est in ea p r i n c i p i u m ; aed non est
Patris prinoipium Filiua ; neceaae igitur ut Spiritus
aancti prinoipium exaiatat. Eodem praeclaro testimonio el alii Iheologi utuntur (10). Demum aaquipollentia omnioo verba aunt Grcgori Nyaaeni, qui
atatoit ratione causx praeintelligi Spiritu Filium 1.1,
contra Eunom. p. 164): Quemadmodura enim Patri
[316]coDJungiturFiliu8,etexipso ssehabeneaecund u m exsiatenliam tamen ei non est poaterior: i t a
ttiraas et Unigenilo adhaeret Spiritus eaoctus, prxintellecio tantum secundum causx rationem prae hyp o s t a a i Spiritus. Temporis autem extensiones et
i n t e r v a l l a i n f i t a , quaa est ante accula, locum non
(9) G. 0. I, 397 : , '
& ,
,
,
*
.

ANIMADVERSIONES.

530

tabent, adeo ut ratione causaa ablata nulla re a

:naa Trinitas diaaideat (11). Hinc eicut Pater
praiintelligitur Filio aecundum rationem ,
ita eadem ratione Filiua preeintelligitur Spiritui.
Quibua nihil sane luculentius ad Pbotii refutandam
instanliam (12).
25. Pergit Photiua (cap. 4 2 ) : Si principiura eat
Spiritus F i l i i , quomodo non invenietur in auperprincipali et superossentiali Trinitate secundum
principium succreacens, idque principiatum,et non
aolum in p r i m i principii opprobrium confictum,
verum eliain contra eum ipsum, circa quera honor
ille figuratur? Quod enim neque sibi neque alteri
ullam utilitatem exhibeat, imo vero neansara q u i dem occasionemve ejus afferend undequaque i n l venial, nonne id Filium injuria afleclum manifestat et honoris nomine atrociorem adhuc injuriam
r e d d i l ? Nam cum Spiritua ex Patre ab arteroo
procestdonem abundanter possideat, cujua alteriua
produclionia vel aubatantiationia suppeditator et
largitor principium ab illis effictum apparebit?
Porro hic ruraus [317] du prooessiones supponuntur, ruraua ea quae ad capp. 7 et 31 dicta aunt (|
4, 14, 22) recurrat animadvertenda. Imo vero cum
et Pateret Filiua praeinlelligantur pr Spiritu ( 24),
cum divina essentia j a m communicata intelltgatur Filio, priusquam Spiritui communicata percipiatur ; divina autem esaentia simplex el i n d i v i s i bilia e i t : fieri non potest, ut Filius, s'\ perfecte et
vere eam posaidet, a apiratione excludatur vel ut
bonor ei debitua retineatur, ai nibil i n epirationem
ipseinflaat. Joan.Argyropulua(13) hoc nobilissimum
argumentum egregie evolvit.
26. Sed quomodo non i n duoe ab ipals difidatur Spiritus? Unum quidem ex Patre ut vero ac
primario principio prodeunlem (abaque prinoipio
Spiritum, cum jam intelligitur aubeistere, proprietate ad F i l i u n i , ecil. paternitate (
1

) : pari roodo et Filius prius intelligitur quam

Spiritus... quod generari priusaitipsa natura quam

produci, c. 6, p. 408 : , ... " ,

''
,
(11) . , 4 , - I ^
'
,
. . . Deinde exponit, neque ex aolo Pa ,
Ire neqiie ex eolo Filio esae poase Spiritum ; non
* \
ex solo Patre, ne Filius illi reputaretur diaaimilis,

tanquam qui eaadem atque Pater perfeclionee non

>ossideret, proptereaque neque coneubatantialia
.
, ' ^
,
(12) Cf. Beccum, De una. Eccl. c. 25, 26 in Ca-

(10) Cf. Andr. Rbod. aeas. 6, Flor. Beeearion.

Apol. pro Becci Epigr. contra Paiam. ap. A r c u d .
Opusc. /. p. 12.

mat. et Epigr. i , (G. 0.1,126-133; I I , 351, 352,524).

Gonstant. Melilenioi. (G. . I I . 754); Gregor. G D I .
ad i m p . Trapez. o. 5, 20. (G. . I. 427, 428, 464);
Bessar. ep. ad Alex. Lasc. (Hard. I X , 1065). Allat.
Ftnd. syn. Eph. c. 41, p. 205; Petav. De Trin. vn,3,3.
(13) De proe. Spirit. sancti, c. 4 ; G. . 1,405,406:
Qoemadraodum Pater priua intelligitur quam , non aecundam sternitatem..., aed aecund o m faoultatem et productionem (
.); priue eniro Filium prodacit quem

, ' ) quod conformiasimum est Arianae basresi, quaeFilium a divina

Patris natura removebal; non ex solo Filio, nc iterum Filiua reputaretur iodeque r u r sua a patcrna eaaenlia eaaet alienus; praaterea ne et
nepoe Patria baberetur Spiritos sanctus et filiue
item Filio D e i ; tertio ne quid Filio inesae veluti
productivam facultatem (' )
Spiritua sancti oplaaremur, qaod non eaeet idem
numero i n Deo et Patre (ib. p. 409).

531

P A T R I A R C H J E C P .

532

enim eet), alterum [318] vero exaecundoet p r i n c i - l dem geaitur est, DOQ prodoctor, Spiritas vero productor, el DOQ geoitor, aliua atque aliua a ae ipao
piato (neque enim est absquo principio) spiritum
Pater erit, indeque etiam compoaitus. E t nihilomiadmiltere debeot) (cap. 43). Eadem ratione a p u d
Beccum (de proc. Spirit. c. 6 ; G 0. I, 288 seq.) nus Spiritus ex uiroque progreeaua () unua
hflec dubitatio proponitur: Si Spiritus aanctua p e r idemque est, acd facultaa generandi et producendi
Patria alia et alia. Sed quemadmodum propterea
F i l i u m procedit, quomodo sunt duae exsiatenPater nullo modo in partes ecinditur neque corapot i e () Spirilus, altera ex Patre, altera ex
sitioni subjicitur ( ,
F i l i o ? G u i reepondel ille i d potiasimum urgcna,
), quia illa Deitatis partes minime sunt, et
neque i a rebus i n f e r i o r i b u s el sensui subjectis, i a
oooaequenler neque compositio; simplex enim
quibus duo efTectua conspiciuntur ex prima causa
pra omnem aimplicitatem Deitas eal et aupra omproveaieotes, quorum unus per alium est, duaa
nem diviaionem indivisa
dici poase illius, quod est tertium ordine
, ),
et non continenter () ex prirca causa subeed proprietatee circa ipaatn consideratas (
aiatit. * Dicite nobia, ait Beccus, an duae solaris l u ) : pari modo neque q a i ex
minia exaiatenlias aunt, una ex diaco, altera per
radium ? Palam facite nobia, an duaa exeialentie ' duobue est progreeeue Spiritua a sua ipeias identitate eum exterminatautcompositum constituit(unius a u n t fluvii, una ex o c u l o , altera exfonte?
(Alludit ad imagines Patrum art. 2, 6.) Quod
), aed cx Patre eat et ex F i l i o , ex Patre
si i n similibus aensui eubjectis et n a l u r a creat
nempe per F i l i u m , simplex ex aimplicibas, ex sim*
fioibus tarminatia non poseumus dicere duaa esse
plici 6cil. per eimplex, ut divinorum Patrum s e n u n i u a r e i exaistentias, q u p e r effectum una aeteatiaest. Quadexteritate Metocbila argumentam
com emanantem ex prima causa exaiatenliam posab Ilugone indicatura hic evolvit, eadem Patrum
aidet, q u o m o d o de iia, de quibus oalura ratio nucomparatiooibua egregie utitur (p. 937, 948, 949).
tat, eimilia et qufficunque illa aint, dubitalia ? A l i a
Nec miaua atrenue Baasarion earademPlannd
n o n minua evidena reaponaioex Hugone Etheriano
ratiocinationem evertit, quam baudimmerito velat
peli poteat ( l . n , p. 1255 F.) i t a aoribente:
Cffiterum s i ideo, quia ex d u o b u a procedit, divi- materialia ac craasiora duntaxat aapientium et carnalibus inhaerentium eeae posae atatuit (14). Q u e
duut ait Spiritua, Patrem dicat q u i a eodem modo
cum ita aiot, inane proraua est flgmentom, [320]
dividuum fore, cum e x s e F i l i u m generet emittatque
Spiritum. Quomodo enim ex indifisibili duo q u a t i ^ quod Photiue Inde deducit, loco fraternitatis quaternitatem christianis fore coleodam, si Latinorum dodiversa Filius quidem per generationem, Spiritua
otrina obtinerel.
v e r o per proceseionem progrediantur? Fallacia pro
certo i d est, cum ex relativis cGtnpositio fieri puta27. Quae cap. 44 sequuntur, i n Trinitate fore
tur. Audiatur et Georgius Metocbita Maximi P l a principium imperfectum, inutile, mancum, ex pernud refellens argumentum (G. 0. , 939, 940) :
fecto et iraperfecto compositum, F i l i u m acilicet,
Sicut enim Pater neque dividuua eat neque c o m partim ex iis quee nuno diximus ( 26), partim
poaitus, quod generet Filium et Spiritum producat,
ex ante dictis (art, 3, 4 ; art. 4, 4, 14) facile
lioet aliud atque aliud generare et producere conrefulari poaaunl. Ad rem Hugo Elberianua (1. c.):
sideretur; ex ambobue item egressus idem est et Aat indubitalo, inquit, (Filius) quldem iotuscauta
unua, quod ist pariea non aunt, sed proprietatea ;
et totusex causa eat, cum individuus ait et incorneque aecundum [319] aliquam recisionem utriuaporeua. Quoniam vero causa et causalivum comque progreaauB cognoscitur: pari ralione neque
positionem non inducunt, manifeatum. Ecce namSpiritua dividuua eat ncque compositua, quod ex
que Filiua et Spiritue principium etcaosa cum P a Patre et F i l i o , ex simplicibus est, nerope ex s i m tre sunt conditrix universitatis, ex Patre quidem
plice per simplicem s i m p l e x , et ex individuis i n - ^ causa Filio et sancto Spiritu secundum aliam et
dividuua, et ejuadem naturae oum iis, q u i ejusdem
aliam apeciem, in quo magia quam aliquo alio comnaluro cum ipso sunt. B t r u r s u m (ib. 947, 948): positio (ed. composito) appareat, exsistentibaa;
S i Pater iogenitua cura ait, genitor est et produquippe creaturarura alteruter (uterque) cauaa diciCtor, boo quidem Spiritua, i l l o F i l i i , e i F i l i i q u i tur, ut efficiena conditrix ecil., seoondum quam
J

(14) Besaar. c. Planud. (ap. Arcad. et i n cod. ,

Mon. 27 f. 80 b. 75 a.) , '

* '

'

, ,

*

, ' ,


, '
*

,
',
;

533

DE

S.

SPIR. MYSTAGOGIA.

ANIMADVERSIONES.

534

epeciem habitudinis nullo modo Spiritus vel Filius

e x Patre prodeunl; eorum enim quisque creator
eat, creatura... Igilur si causa et causativum
(cau9atum)secundum differeatcm habitudinem S p i ritus F i i i o Spiriluique competeotia oullam i a eiadem faciunl compositionem,manife8tum, quod
que Filius ex eo quod aimiliter Patri Spiritua cauaa
nuncupetur, compoaitionem babeat. Hic aequena
P h o t i i argumentum (o. 45} quo arguit cauaarum
dualitatem minime coograereuoitati et eimplicitati
Spiritue sancti bancque illam excludere, pariter
expediendum eat; unum aane eat principium, una
virtue et actio spirativa eaque simplex, uoua et eimplex eat hujua actionis termiaua. A d id quod MeIhoneosia ait : Quod ex duobus eet, ei quod ex
Q D O taotum, nunquam est equale, aoile respoadet fi
Dugo Elherianus(l. II, c. 12, p. 1226) argumentum
ita retorqueas : Quod ex uoo, ei quod ex nullo
est,nunquam eat eequale. A l vero Filiua ex uno aolo,
Patre aoil., qui a nullo babet exsiateatiam; ioeequalea euot ergo P a t e r e i Filiua. Sed non auatba3C
io quantitatum proprietate, quia neque menaura
neqae qaantitas i n divinis eal.

lum infert filiationi, quodooa qua Filioe spirat F i l i u a ; noque enim filiatio ulteriue se extendit, quam
diximus. Haec coolra Nicetam Byzantium (17) ootat
flugo Etherianue (I. i . c. 17, p. 1211), obacurae
iaterdum, sed aunquam sale et acumiae peoitus
destitutua. Quaerit, q u exbsreditatio ista, et F i l i i detrimenlum, u l non in eo quod Filius Pater ait.
Quod quidem quaereadam noa erat, aed multo m i nua iafereadum, ut ex pluribus aliis videri poteet;
velut si Pater i a eo quod factor filium factorem osteodat (omnia enim per ipsum facla sunt), neceesariura ait, F i l i u m Patrem esse ad osteodendum
oum [323] i n eo quod faotor genitorera, n u l l u m
vero detrimentum circa divinam naturam iaveaiatur : quae fallacia, si de hie quae apud aos aunt,
exemplum eumatur, apertissima eat boc modo : 8i
pater i n eo quod deaipit, filium domonatrat ioaipientem, nulla certo videtur oecessitaa fatui i i l i i
generationem inferre, ne flat patero detrimentum
fatuitatis.Puto i a figura dictionis hujuamodi peccatum obvolvi, eo quod idem eadem eiponatur
interpreLatione. Eteaim bujusce coasecutio substanliaium est, non proprietatum ; quod reclusis coa28. Sed Filius euam aervat proprietalem, flliasiderari potest latibulia, ai omissa religione ad motionem, et Spiritua suam proceaaionem ex Patre ;
dicum diviaa meatemad bumani geoeris propagaet sicut Spiritus a Patre procedena nullam actiiioaem quis revocet. Nooae cujuslibel bomiais
vam prodactionem vcl generationem posaidet, i i a
Gliue, oum omnia, qu patri aubataotialia eunt,
neo Filiua a Patre genitus activa geaeratione vel
babeal, eorum quae talia auot,minimaoi ioteremiasione prserogativam filiationis adulterat(cap.
dum, portionem relioel? S i Patri substantialiter
46). Sane proprielatem characteristioam luui Filiua
(id eat taaquam eubstaotia) iaesset F i l i i geaeratio
t o m Spiritaa sanclue eliam i n Latioorum doclrina C emissioque Spiriius, ex neceesitate Filiua ipaum
c o n s e r y a n t ; verum quod bic nulliua pereooe aii
idem nactus forct, quin etiam et Spiritua saoctoe,
p r i n c i p i a m , ille vero cum Patre ait principium S p i - el hoo i n infinitum ; aed (neque) Pater eo quod
r i t u e , id ad neutrius constitutiva perliaet. N u l l a
substantia geaerat aut Spiritum emittit, neque i a
praaterea in eo est conlradictio, quod Filius ait
eo quod Deus a Filio vel a Spirilu differt; unua
p r i n c i p i u m airaul et principiatum, quia eat ad
eaim et idem Deus b i tres s u a t ; sed i a eo quidem
i d e m seu ad eamdem personam (15); reepectu quiquod Pater geoerat, a Filio differt; i n eo autem
f j e m [322] Patrie eal ^, respeolu Spiritua
quod emittit, SpirUu solo. Qua de re maoifestam
(16); habetergo solum differentem relatioaem
quod penes substantialia lantum ialia locum babet
rad Patrem et ad S p i r i t u m . N u l l a denique i n eo eat consecutio. Nam indubilabile est pereonales sive
flliationia
adalteratio, quod Spiritum Filiua apirat
hypoataticas proprietates impermutabilet eaee et
c o m P a t r e ; filiatio enim cooatituit eum i a esse F i - earum permutationem taotam coafusionem et diel i l etdeaotat ejus relationem ad Patrem t a o t u m ;
paritionem peraonarum facere, quibus solis oircums e q n e Spiritus aancti filius Filius est, aeque quaacriptis omnibus aliis differentes cognoscuntur pertenus Filiut ejus spirator. N u l l u m boc detrimeo- U eonae; at causa et, ut ita dicam, causativum, et
mittere et raitli, et quam plures a l i e
hypoilalicx
(15) Geor. Scholar. Contra

Marc. Ephes. svllog.

i . (Cod. Moo. 27 f. 181 b. 182 a.)

| ,
Yttj> * '
-*
, *
, *
,
.

(16) Idem Scholariua paulo ante citata vcrba

xempla illuetrat: ,

-Jj ,
' ^,
,
, , . . .

17) Nioeta argameotum apud Hugonem tale eat:

lUtaoa ex oausa exaiatena habei F i l i u s Spiritua

emissor esee aut ex causa exaiateaa, Patre scil.

Atqui ai non exeistene ex causa, eruat rursus i n
Trioitalo duo principia el duae caus. Si autem
ex causa Filius exsiatens Spiritus emissor eit, o m nino ex Palre boc sortitus est... Sia autem ex Patre
hoc babet, qu est iata exkxreditalio et detrimnnium filialis exsistentix, ut non in eo quod Filius
F i l i u m geaeret, et Pater ceaaeatur, cum Pater i a
eoquodemissor Filium rursusemissorem oeteadat?
Si enim ex Patre iademnis estFilii geaeratio Spiritueque proceasio, quemadmodum emiaeorFiliuaoateadetur : necesse omaiao, ut detrimentum circa d i vinam naluram inveniatur quod ^eneretFilium,
et ait nepo* hiac complasmatue aliquis, cum et
emisaor Spiritus in eo quod ex Patre, Fiiius m o n atretur ; quod ai ita eat, congeries implelatis at
profunda emerget fovea.

 P A T R I A H C H A C P .

535

536

non snat, eive pereonale?; ideoqae ooa fit coafmio ernUtit S o i r i i u m , Fiiium babet, qose iodemonstrabi iaeat et i np? ^ibilit<r, quia neque mixima eat
pereonaram, quando d i c i t u r : Una caaaaeancli Spio e q te fid*rn 325" ab aliqaa nmxima (a. axiomate)
ritae Piliue et Paler est. Demum quod c<p. 47
suscipere (potesl). Eruissio Spiritus ooa facil Paadjuogit Photiua, id partitn ex hic dictis, partim
ex iis, quau ad effatum hic ruraua repetitura (art.
trem e>se neque F i l i u m , quooiam ooaest mascibili3. 8 aeq.) adnonata aunt, solvi facile poiest.
tat Spiri us progressio a Patre, qua s o U Filiua a
Paire difFert. Et rursum (ib. c. 17. p. 1211) cootra
[324j 29. Sed aondum exbausla schismatici paidem argnmentum : Hoc oeque io oaturalibos
trlarcbe sopbiamata : tertiam poat prolixam de G a lat. i v 6, diaputatioaem argumentorum theologicoconsecutioaem b tbet; ut ales qaidem p r i r a a avum
rum seriem auspicatur novasquc auxiliarea copias
peperit, ex alite aulemet ovo pauer p r o d i i t ; igitur
in agmen producit. Si genilua, ait cap. 61, Filiua
quae progrcssa est avicula, neptis judicabitur alilis.
cx Patre, procedit vero Spiritue cx Filio, quoinodo
Mullo minu$ in divinix locum reperit redargutio huimpietas aecundum propriam aenteatiam S p i juacemodi, ubi oeque corporea generatio eat, neqae
ritura nepotem conetiluet et tremendum theologiae
passibile; omne autem quod ttlibua generalioninoatrae mysterium in longaa et nieraa nusas ablebua subjacet, ncces?e est secari; omne autem qaod
gabit? Verum e contra Latiai argucre pospnnf, aecatur, passibile. Deinde aotat j a m anliquissiraos
Pbotium bpiritum facerc Patria fiUum, cum eum
haeretico9 eumdem parHlogiamum effutiisse (18), atex Patre qua Paler eat procedere statuat, et binc
que ad auperius disputaia [326] provocaoa ita perF i l i u m et Spiritum cooatituere fratre$ cum u t r u m git : Quod si genitor i a eo quod Pater eat, habique ex aolo Patre eaae decernat :
tudinem relatiooemque habet a d S p i r i t u m , coaae*
, ut Basilius ait (ep. ad canon. 52,
quitur ex oeceaaitate propier identilatem habitu
a l . 300), hic revera locura babere. Praeterea reediaia geoitoris Spiritura genitum ease ct filiura ;
poodeat Catholici : Ut nepoa quispiam ait, gigoi
ideoque aut confundi personas aut fratrem F i l i i
eum oporlet a patre, el diversa quidem gcneraSpiritum coaGagere,quod idem peraonas confundit.
tione ab illa, qua is qui nepotera proxime geouit
Itaque genitor eo quod genitor, causa est
pater, a euo patre, oepotie avo, genitua eat. At SpiSpiritus, aed in eo quod cauea principiumque (apiritua aaocti proceaaio oeque generatio eet, neque
rans), ut a?epiu8 inrulcatum eal. Quare aeqae aliePatria ei F i l i i actio diverea. (Natai. Alex. . E.
nus a Filio Spiritus eat oeque absque babitudiae
I. c. p. 532). Joao. Beccua eodem modo arguenti
ad ipaum judicandua. Sed neque hoc iocoaveniena,
Gamaiero ita occurrit (G. 0. II, 399, 400) : Non ^ ei Filius eo quod Filius Spiritum e m i t t a t ,
eat nepoa () Patris Spiritue, qui Filius pater ' cum Pater io eo quod Pater Spiritus caosa
Spiritua est. Gum v e r o d i c i a ; S i eat Filiua
exaiatat. Breviter et nervose Ratramnua (1. m ,
paler, quomodo ex ipso Spiritua fuerit ? profecto
c. 3, p . 288)? Sic evidenti ratione monatratur ab
oegaa etiam Spiritura ex Patre eaae. Pater enira
utroque procedere Spiritus sanctus, dum manifesta
non eat Spiritua pater et nibilorainus ex ipao S p i docetur non eura solo Patre procedere, ae filius
ritua eat. Id jam declarat eaoctua Maxiraue d i esae Patris dicatur, aed nec solo Filio, ne Filius
oens : Spiritus Palrem habet; neque enim
pater 6896 blaspbemetur, sed dicitur Spiritua s a n geaitua eet ( *
ctus et procedens et de utroque procedens.(Cf. PetaT.
). Audiatur et Hugo Etherianus (1.1,
de Trin. vn, 16, 3). Gum bia ea conoectenda sunt,
. 8, . 1203) : c Propoeitio quae dicit : QuodemitquiB eupra (art. prasced. 17 aeq.) de Patre, q u a t e tit Spiritum, Filium habet, major universaliter deaue dicitar principium vel proximum vel remoberet eaae et particulariter accipilur. Nam illatae
t u m , dicta fuerunt quibuaque aequena Photii syllocoaclueioaie causa propoaitio, quae reote debel aylgismus (cap. 62) refutatur.
logismum talem perficere, haec est : Omoe quod
30. duohus q u sequuntur argumentia ex eo
t

(18) ReveraMacedooiani apud GregoriumNazian-'

zeoum orat. 37, p. 596 ed. B i l l . (C)em. orat. 31)
arguuat, Spiritum si iogenitus aoo sit, necessario
aut a Patre geaitum et tunc fratrem fore F i l i i , aut
a F i l i o , et luoc Patria. Quod Gregoriua
refellit docens niedium eaae inter et , ut Scripturae manifestant, , el
procesaionero differrc a generatione. (GF. Gr. 0.
II, 365-367.) Basiliua d u b i t a t i o n i i l l i :
; i t a o c c u r r i t :
' (verba in hoc
contextu plane decretoria), ' '

. Ad hunc Basilii

textum cf. Beocum, De proc. Spiritus saucti c. 1,

n. U ; Epigr. i . G. 0. I, 243; II, 533; Coastaal.
Meliteo. orat. 1, c. 13 (G. 0. II, 665); Georg.
Trapez. De proc. Spiritus sancii ad Joan. Gubocl.

(ibid. I, 509); Bessarionem (Orat. dogm. c. 6 ;

Hard. IX, 336). Nec minua di^aa consideratione
sunt, quae in Ancorato scribit Epipbaoiue : '
;
; . . .
; ,
' . . . De quibua

ct*. Beccum Epigr. ; Conatant. Meliten. orat. 2,

c. 29; et Georg. Meloch. C. Maxim. Plan. et Contra Man. Cret. (G. 0. II, 532, 857, 956, 957, 977,
1059). Denique et Atbanaaii locus ad Serap., quem
citat Beccus Epigr. x u i . (G. 0. II, 639), huc ape-

Ctat : , ,
, ,
, .
,

537

DF> S . S P I R . M Y S T A G O G I A . A N I M A D V E R S I O N E S .

profiscicitur Photii ratlocioatio, quod prius et pos-.

terius a eempiterna Trinitate prorsus ait alienum,
quod quam longissime prffidicatatempusaignificantia a aumme asterna abaiat Divinitate. lnde deducitur, simul cogitandam esse et generatiooem et proceasiooem, ooo alteram altera vel priorera vel poaleriorem accipiendam. Quo poaito in altero quidem
oapite (63) ita argumentatar: Qaomodo non theurgicarum cauaarum diiTereDtia diflerenteg constituet
peraonas et aectionem inferet coatra ineecabilem,
airaplicem et unicam Spiritue bypoalaaia? Ex eadem enim persona diversae prodire operalioaea et
virtutee, preaertim i n iie qa naluram atque[327j
rationem plane auperant, faciliaa eat intelligere et
ianumera ejua rei deprehendere documenta ; aed
nullibi reperitur posse fieri, q u i a hypostasis, quae
ad differentia refertur principia, differentia ao d i lersitate causarura et ipaa a se differat et simul
diasecetur. allero vero (o. 64) arguit Spiritum
fore et coageaitum Filio et procedeatem ex ipeo,
ita ut aimul geoitua et procedeos e i t ; ao genitut
quidem, qui aimul progreditor cutn Filio genito,
procedensveio, quia duplicem subit procesaionem,
Sane id omaes doceat ac propugoaat Deitatem,
ideoque et tres peraooaa extra lempus esse n i h i l qoe iis oese temporarium. Nulla ibi tempora
oogitaotur, ait Augualiaus (l>e Trin. xv, 26), q u
habeat prius et posterius (19) . Bt Lco M . aerm.
3, de Peatec. c. 4 (Ball. aerm. 77, p. 413 ed.
MIGNB.) : Cum ad confiteodum Palrem et F i l i u m
et Spiritum sanctum, aciem meotis iateodimua,
procul ab animo formas f i s i b i l i u m rerum et oelates
temporalium naturarum,
procul oorpora loooruro
el locacorporum repellamus. Discedata corde,quod
epatio exteaditur, quod fine coucluditur, et quidquid aec semper ubique aec totum eet. Cogitatio de
Deitale Trioitatia concepta nihil per dislantiam intelligat, nihil per gradus quaerat. Sed si excluditur divinis priorilas tempori$> exoludilur
plaoe priorilas rationis (20). Saoe prius meole
coacipitur cauaa quam effectus, prias priocipium
qaam priocipiatum, priua Patcr quam Filius, et
priue Pater et Filiua quam [328] Spiritua sanctus.
Progreaaiooem siraultaneain F i l i i et Spiritua ex P a tre, quas non aolum lemporis, sed et cogitationis
prioritatem excludat, refellunt ea Patrura dicta,
quae doceot Spiritum Ita aa babere ad F i l i u m , ut
Filiua ae babet ad Palrem (II, 2, nota5); refelluat
dieerta testimonia, quibus F i l i u m prgeintelligi praa
(19) Totum boc Augustini caput ad rem pertioet
nostram, de quo et ex quo haud male disputat
Ratramoua, 1. n , o. 3, p. 285.
(20) Praeter prioritateui temporis eet prioritaa
ordinii, quo unum ante aliud auaieratur et pooitar, vel naturx, quo exbibetur coaceptua aature,
que completa est et ab alia dietincla exeistit, vel
originis, qua unum ab alio orlum habet. Si eat
Trinitata ordo, babetur et prioritaa quaedem saltem
logica. Greg. Nvaa. 1. I C. Eunom. (G. 0. II, 524)
diaerte habet:

538

Spirilu affirmant (IV, 24 fin.); refellunt rationea

rei visceribua petitse, qu geoeratiooera ante p r o cessionem preeauppooi osteodunt. [IV, 13 fin.]
(21). Quod si Patreaaimul cum ^() Spiritum affirmant, id ideo fit, ut temporis
posteritas arceatur. Dicta ejusmodi cum a l i i 8 , q u
mediationem Filii (III, 16) exprimunt, ornnino
ooacordare Beccua, De proc. Spiritus sancti, c. 9 ;
et Gonataoiiaua Meliteoiola, orat. 2, o. 28 (G. O.
I, 308-313; N , 704 eeq.) praclare oaleaduat. Egregie ex jara adductis Gregorii Nyseeai verbis (24) et
expra38tituta a se deolaralioae ( 18) arguit Georgius
Trapezuotius (G. 0. I, 529) : Uterque (Pater et
F\\\U8)prxintelligilur
Spiritua hypostaei ( ), utNysaeaaa

aeserit; propterea ab utroque ( ) Spiritus.

S i ab utroque, noa praeiotelliguntur ambo ;
sed prxintelliguntur
; ex otroque i g i l u r . 8ed di(
ltatem movent adveraarii : Gausa praeinlelligi*
tur effectui; effectus vero () Filiua et producere () cauaaa e s t ; prsintelligitar
ergo bypostasi F i l i i . Auclor noster respondet:
c FUtio iata ex penu Sopbietarum eal. Prseintelligitur enim Pater Filio causa non ea qwe est secundum [329] processionem ( . '

) ; naraque hic roodue aliua exaiateali eat

( ) ; causa veroqu secuodom
processionem et est, neque ante neqne
poat iotelligitur (

) Pater F i l i o . Nemo enim ex ipaie erga alium

aut veluti priacipium aut veluti finis (termiuus of.
18) 68l hujuscemodi progreaaua, oe prorsua unua
ex his Spiriius sit. vero poat
utrumque intelligitur. Sed instant ruraum : Deitas, qua3 Patre est, preeiotelligitur i l l i q u a est
io Filio et io Spiritu, et nihilominus eam c o m m u nical Pater eis qu ex se sunt. Verum bfflc aolida
non ease respoadet Trapezuatiua : Deitaa enim
quae ia Palre eat, qua Deitas (fi ), p r s i a lelligitur i l l i , quae Filio esl, cum eadera ait secuadum omaia nullaque relatio iaterjiciatur: eed p r a iatelligitur quidem qu ioPatreeetDeitaagua gene, ( ? ) poeteaiotelligiturinFilio, quagenerar a t

tur ( ).

31. Eet ergo geoeratio prior proceaaione,

tempore, sed , cogitatione, ordioe; praeiatelligitur intelleciua voluntate, Verbum Amore,
Spiritu Filius. Ergo licet o u l l a m tempue dividat,
tamen simul iotelliguntur meote ooslra geoa . (Vide 7, oota 1 ;
24, nota 2).
(21) Greg. C p l . Apol. c. Marci Eph. Conf. (cod.
Moa. 27 f. 115 b. 116 a.) : '
'
.
, \ ,
. Deiade cital

Athau. orat. 3, c. A r . (G. 0. . 550; orat. 4, epiet.

1 ad Sarap. (ibid. 552), Greg. Nyes. aliosque.

539

P A T R I A R C E L E C P .

ratio proceeeioque , eed conoipitur geoeratio ut A

precedens proceasionem. In actu vero proceasionia eimul spirantcs coocipiuotur Pater et Filius,
dura spirant ut unum p r i n c i p i u r a , uoica virlute,
anica operatione. u Non est Spiritus sanctus, a i l
Aoselmus (De process. Spirit. sancli, c. ifypriusde
Patre quam de Filio, nec de Filio quam de Patre;
nec major nec minor est exsiatene de Patre, quam
cxeistens do Filio, nec magis aeomiaua estde uno,
quam de altero. > Id urget contra Nicotam Byzaatium Hugo Ethoriaaua (I. i . , c . 15, p. 1208, 1209).
Argumentabatur ille hunc in modum : S i Spiritus
ex Patrc Filioque prooedit, neoeaae eal, aut simul
sine tempore et eeternam eaee progreaaionem S p i ritus ex Patro et Filio, aut secundum prius et potterius. Quod si [330] aecundum priua et poateriua,
io quocuoque duorura sit, evidena eat blaaphemia;
erit enim Spiritus ee ipso prior et posterior, aeternua et temporalia... Sia aulem simul, prxier temptu, xternaliter ex ambolua, Palre dico et Filio,
procedit, cui ut propugnaculo inoituatur qui ex
adferao di.iucaat, quaarendum eat ab ipsis, utrum
iimul prxter tempus et xiernaliter, an qaomodo d i oant. Nam ai principaliter ex ambobue dicant,
aperta eat blaspbemia. E r u a t eoim i n . . . Trinitate
duaa prinoipalea et eine priacipio, aine cauaa peraonae, ideoque dua3 oauaae, daoque priacipia, et
duo habeotia neque causam neque priacipium.
Itaque i n deorum (ed. duorum) pluralitatem q u a
GhristianaB aunt religionis tranaferentur, et injuria
non quaalibet zoarchic el supersubalantiali i r r o - ^
gabitur Trinitati. Quod ai non principaliter, licet
slmul et aateroaliter, ee-.l propius atque remotius,
aut primo et secundario, etaic parturitur impietaa ;
primum quidero, quod magia erit Filius cauaa S p i ritua, miaua autem Pater. Nam quae propinqua
cauea eat, magie cauaa eat, prout communea con-

540

cepiiooea et veritatis sermo declarat. Ad b c vero

Hugo reapoadet Latiaos merito de Deo noa eounliare proprie verba prius et posterius, secundum
tempus, principaliter
et secundario;
non dicere
Spirilum principaliler
(22) [331] ab alterutro, aed
de utroque xqualiter. Deinde nolat : Quod vero
eequitur, acilicet propinquam quidem cauaam magia eaae cauaam, minua vero q u rcmota est,
(ad id) a b a o l v e D d u m auffioiena eeee arbitror, quod
id tale i n naluralibua, logicia aimilibusque, i i i q u i bus eadem cauaa ubiquepropinqua remotaque
est, locum habet; in divinis vero peraonia nequaquam, tum propler alia mulla, que silere nuno
prastat, tum pro eo, quod propioqaa remotaque
causa prorsus eadem ceoaeaatur Pater et Filioa,
atque neque eecondum tempus, neqae aecuudam
oaluram, oeque secundum aliquem alium modum
Pater Filio prior eal (23) ut de Patrequidem 8 p i r i tua principaliter, de Filio vero aecuodario aut [332]
nulla ratioae, ut G r e c i a i m i u m iaopia&biliter alfirmaot, procedat; ut enim ante omaia tempora s i m u l suat natura Pater et Filiua ejosdemqae hoaoris, ita quidquid (ed. quidquam) poteat Pater,
potesl et Filius, ce (ed. et) quidquam a Patris el
Filii poteolia removeretur. Jam vero inaoe pror8U8 eat, quod Pbotius (o. 63) de cautarum differeotia profert, qu nulla omaiao est; iadequc deducta coosecutio, sectiooem ei diviaiouem i n i p a a
Spiritue peraona iaferri. Utrumque quaatoUee diximus convelluot. Neque vero aequitur (c. 64), S p i ritum fore aimul genitum et procedentem; tam
qui geaeratio et proceaaio euat du actionee d i versae, tum quia coocipi nequit Spiritua s i m u l c a m
Filio procedeas, aed ooncipi debet generationem
eequeas ac praesupponena procesaio. Quod tempus
difidil iater geaeratioaem et procossioaem,
id saae efGcere aequit, ut termiaue aaius actionie

cultatem, Spirilum eanctum magis procedere a

(22) G r s c a NicetaB verba oobie proesto euat
Patre, quam a Filio, ita respondet (8um. 1. q. 36,
ex quibus judicari queat, quid ipai ait boc principaa 3. ad 2 ) : < 8i Filius accipcret a Patre, aliam
liier (, , etc). Qu Hugo
numero virtutem ad apirandum Spiritum aanctum,
a l l , prima froote videntur cootraria Auguetiuo, qui
eequeretur, quod esaet cauaa aecunda et iaatrumenepirituoi principaliter de Patre procedere dixil. Id
talia, et aic m a g i a procederet a Patre, quam a F i l i o .
tarnen ipae Hipponenaia pr&aul expoauit (de Trin.
Sed una et eadem numero virtus spirativa eet i n
xv, 17): Ideo autem addidi principaliter quia et
Patre et Filio ; ideo xqualiter procedit ab ulroqae.
de Fiho Spiritus eaactue procedere reperilur ; sed
hoc quoque iili Paler dedit, aoa jara exaiatcadi et D Licet aliquaado dicatur principaliter vel proprie
procedcre de Patre, propter hoc quod habet haue
noaaum habenti; sed quidquid Uoigenito Verbo
virtutem Pcdre. Porro quod ad Hu^ooem nostrum
dedit, gignendo dedit. Sic ergo eum geouii, ut
apectat, ia aolum alio omnino aenau formulam
etiam de lllo donum commune procederet et S p i baoc rejecit, ut vel hec ejua verba manifeatant:
ritue saactua eseet aroborum. Declaratur ergo
t lnquiunt enim (Latini), ai noa est aancta T r i apud A u g . adverbio principaliter Pater ut
, unde Filio via epiratrix communicatur. nitate priua secondum tempus, neque aeoandum
naturam bonoremve potenliamve, aat aliqua.
Hinc et Anaelmua Gaotuar. (1. c.) : Si dicitur,
trium peraoaaram principaliter ab aliit, verum
quod Spiritua aanctna priocipaliter aPatre eit,
etiam difTereolem aeneum notavit ipse (lib. cit.
aliud aipnificatur, quam quia ipae Filiua, de quo
c. 16, p. 1210 F. G.), ubi ea ipsa Augustiai verba.
eat Spintus aanctua, a Patre habet boc ipaum, ut
afFert.
Spiritus eaoctus ait de illo : quooiam i d , quod eet,
habet a Patre; aicut io rebus creatia, cum a l i (23) Hfleo minoa praBciae dicta videator; restriaauid aaserimua ease principaliter, volumua aignigenda taroea, u l i p a a verba ostenduat, ad S p i r i t u s
ncare, quod magie ait hoc, quod dicitur principaprocessiooem. Lioet eoim Patrem prius cogitari
liter, quam illud, ad quod refertur. Eodem seoau
quam F i l i u m ordo ipse poatulet, tamen qnoad a p i vocem adhibot et explanal Anselmua Halvelberg.
ralioaem activam uterque concipi debet ut j a m
Dial. c. Grxc. 1. n , c. 25 {Spicileg. d'Achery ed.
sua peraooalitate conatitutua et ut aimul qualiter
Paris, 1723,1.1, p. 189, 190); S. Thomaa, ad diffitpiraae.

HOMILLE.

541

indaal obaracterem, quo terminue alterins inaigai-

tor. Imo c a m Pater juxta Photium eimul generet
F i l i u m et spiret Spiritum, quoraodo tuno explicabit, qucd non i n unum ooncidant generatio et proceasio ? (Vide Georg. Met. et Hug. E t b . 26.)
32. Concludimua hanc traotationem, alia tbeologis rem perfectiua meditantibua reaervantea. M a l u i m n s non satia digeataa et concinoo
ordineinlerdumdeslitutasPbotianooperi adjungere,

542

quam aot ofGcio deesae aut editionem ipsam nimie

d i u differre. Contenti plane erimus, si his noatris
etudiie occaaionem doctis firis prebuerimue eubtiliores theologicae ejasmodi quaestionee felicius enodandi, dogmatum i n hac parte bistoriam locupletandi ac proximeea theologice ecientie iocrementa
procurandi, q u s nos nonniei remotiua potuimua
adjofare.

OPERUM PARS TERTIA.

PAR.ENETICA.
PROLEGOMENON.

INEDITARUM

C A T A L O G U S H O M I L I A R U M QOM M O S Q U J E

SERVANTUR.

GOMBEFI8 Auct. noviss. p. 548.

9

.
'.


.

, , ' -

H O M I L L E .
I. DicUx est die sanclo Parasceves in ambone sancUe
InnXy post expletas Catecheses.
Verum
baptisma
baotenua
indigeot,

haec quidem praecipue ad eoa, q u i ad

j a m parati sunt, nec tamen perfectionem
adepti sunt ; aed et adhao emundatioae
et a myatica menaa arcontar, etc.

, . . .
'.

' .
,
,
, . . .

U.Phoiiusarchiepiscoput
Constantinopolitanus et xcumenieus patriarcha.
Post lecta divina eloquia divina? inatitutionia,
quffl vos attenta mente animisque compunctia a u d i s t i s ; n o a q u e o p p o r l u n u r a j u d i c a v i m u 8 , u t a d vosin
prasaeati iractatum haberemus.

'.
; '
;
; . . .

III. Ejusdem saneiissimi Photii homilia prima in

Russorum irruplionem.
Quid istad, qusve gravie haao altaque plaga
et i r a ? Uode nobia hyperboreum hoo ao tremendum immiaaam fulmen ? etc.
IV. Ejusdem sanctissimi Photii archiepiscopi Constanlinopolitani
novm Romx, homilia altera in
Russorum irruptionem.
Novi eane, scitis omnea, qootquot aagaoes estia
ut averaioaem a Deo intelligatia ; quolquot item
rudiua fere crga Domini j u d i c i a affeoti eatis.

*.
'
'.
, ,

',
'

, '
, . . I.

 P A T R I A R C H i E C P .

543

544

V. Ejusdem sanctissimi Photix patriarchm Conslan '.

tinopolitani, homilia dicta in Annuntialionem san,
ClUsimse Dei Genitricis Marix.


.

Lsetus presentie diei conventus ac celebritas, laetaque orbie finibus affert gaudia. Gaudium subminiatral, quod veterem tristitiam diesolvat. Gaudium
aubministrat, quod mundi maledictionem exterminet, collapeique pridem geoeria humani eicitationem initiet, ac aalutem cunctia nobie aancial, etc.

,
.

, :

, . . .

VI. Sanctimmi Photii archiepiscopi Constanlinopolitani, homilia tertia dieta in ambone sanctx Irenge,
die sando Parasceves, post levtam ex more catechesim.
Quando diaboli imperium

".

, "
, ,

.

ditioque diripitur ;

" ,

qaando mortia aculeus retunditur ; quando adver- . , '

aneinfernura tropaeum erigitur, tunclestamentorum

nobis tabuls releguntur, tunc confeaaionia c b i r o grapbom proferiur, tunc pollicitationum tttulus
orbis theatro reseratur. Quid ita ?

$ ,
,

,
. ;

VII. Sanctissimi Photii patriarchx

Conttanlinopolitani, homilia altera in Annuntiaiionem sanclis, simx Dei Genitricis. Dicta eU in pr&sentia i m peratoris.
Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum,
i t a poacente ipaa temporia ratione, cum propheta
David clamabo, qui Eccleaiae caulaa rationalium

'.

,

.
.

, ,

OTium multitudioe anguatataa vidoam, looge f l o r i d a

, -

totilia

ac varietate eorum qui coufeoerunt, etc.

, . . .

[II. Sanctissimi Photii paJtriarchm, archiepiscopi C '.

VIII
ConstantinopolUanif

,
,

homiliain Ramospalmarumet

in Lazarum.
Deum Ecclesia, puerie Hoeaana i n altiasimis
clamantibus, luba canit, laeteeque illua ac d i vlniasimae vocia auribua aonitum trabo, animi
alacritate totua aublimia feror, etc.

"

, ,
. . .

I X . Ejusdem $ancti$simi Photii patriarchx, archiepitcopi Conslantinopolitani, homilia

in Diem
nalalem sanctissimx Dominae nostrx Dei Genitricii ().
Omnis quidem feativitaa, oelebrisque omnis cooventua, quo piorum ccetus exhilaratur, tunc diesi
d i a , matuasque litea diaaolvii; tum animis atudiiaque divisos, ac eoa, qui amoris vinculum seditione

'.

'

,
,
n

'

diruperunt, etc

, . .

. Ejusdem ianclissimi Photii archiepiscopi Constantinopolitani, homilia dicla specie qua$i exornandi
ae aescribendi celeberrimi templi, quod in Palatio
exsistit (b.).
Letum video praesectia diei conventum : ao
qualem nemo hamana solertia atque opera, ao
niai divioi afflatu Numinia conflare unquam
poaait, eto.

. .

X I . Ejusdem tanctissimi Photii archiepUcopi Constantinopolitani, homilia dicta in Domini no-

'.
,

,
'

( )
FIS.

E d i t a prioris mei Auctarii

t o m . I.

COMBE-

(b) Edlta in meo Manipulo rerum C. P. L post

LamDeoii Greoam editionem. I D .

545

HOMILIiE.

Xpt* \
, .
'
,
,
*
-

546

stri Jesu Christi divinam tepulturam, die Sabbati

sancti.
Nulla esl Christi ac Salvatoris nostri actio atqoe
funciio, q u a nonejuaerga nos benignitalis m a g o i tudiuem manifeatet, aoafra?que salutisgratia splendide enilescunt, ingensque est laetitiae dulcedo hominum animie affuea, etc.

, . . .
'.
,

,
.
"

, . . .

'
,

.
, * , " ,
, , ,
, . . .
'.
,

.
,
, , . . . .

'. Q

, .
? * ,
- , ? *
, . . .
".

,
. . .
.

XII. Ejusdem sanctissimi Photii archiepUcopi Constantinopolilani homilia dicta in ambone sanct& Sophix
in Paraxceve primx hebdomadit
sanctorum Jejuniorum; i , prima ante iUam Dominica.
Venimoa praestitutum tempua anteverleotes,
alqua debitum occupato vobia aolvere atudentee, etc.
XIII. Ejusdem Pholii
archiepUcopi Constantinopolitani, homiiia
dicta
in ambone Magn&
Ecclesix.
Superioris tractalua finie, ei quid meminialis,
Arium exauctoratum tradebat, ab Ecclesiaejectum
protervieatem, cauaiflcantem, pietatem aimulantem, etc.
X I V . Ejtudem tanctissimi Photii archiepitcopi Constantinopolitani, homilia dicta in ambone Magnw
Ecclesix
Eccleai defeoaoribua, ut et aote dicebamus, a
veritatie hoatibua inaidiia appetitis, gregibueque
paatoribus auia viduatia, etc.
X V . Ejusdem sanclUsimi Photii palriarchse Comlan
linopolitani, homilia dicta in ambone Magnx Ecciesire, in die magni Sabbati, sub prxsentia ChriUi
amanlis impcratorU, quando sanctx Dei Genitricis effigies expressa imagineesl atque detecta.
S i q u i a in omne tempua eilentiura eibi indixisaet,
nunc ut verbis loquax inalructaque rhetorum p r e ceplis lingua alque artibus eaaet, omni majore
opera auminopere atuderet.

X V I . Ejusdem sanctissimi Photii patriarchx Constantinopolitani, homilia dicta in amboiie Sanctx Sophix, quando orlhodoxis magnisque noslris imperatoribus
Michadi et
adversus
omnes hxreses perenni titulo, cippo inseriptus
est trimphus.

Jam pridem ergo (empus conaenuerat,carebatque
, ' ^ - " nova pariurigine, qua magnifke floreret ac honeetari preeaumeret, etc.
^, . . .
Ad hxc Anglia novum Pholiiopus nobis prxcudit, de Ecclesix, Constantinopolilanse prmcellentia : in quo
x*ereor, ne fumos suos vis ambitiosus nobis vendat, atque id agat, ut novam Romam jure vel injuria, seniori
**el anteponat, vel utriusgue eadem statuat.

 PATRIARCHA; GP.

547

548

HOMiLLE.

Photii (c) archiepiscopi ConstantinopolUani, Oralio

in sanctissiwx Dei Genitricis natalem diem (d).

(d)
,

.
C O M B I F I S . Aucl. . . 1 5 8 3 - 1 6 0 4 .

Omnis

qotdem

, , '

featifitaa, celebriaque omnia .

c o D v e n t u s , quo p i o r u m ccetus exhilaralur, t u m dia-

aidia, m u t u a s q n e

, -

lites d i s s o l v i t , t u m a n i m i a , s t u -

diisque d i v i a o s , a c e o s , q u i a r a o r i a v i n c u l u m a e d i -

t i o n e d i r u p e r u a l ; Gaaticorum coDsonaa vooes, q u i -

bns ipaa r e coasoletur, a d concordiae inetauratio-

nem exhibena ; m i r e c o l l i g l t , unitque : a t q u e u n i u s

'

crea-

parem dignitatem subiodicans,

toraa, eoa q u i c o l l e c t i
figmenti

aant, o s t e n d i t : e i q u e uni-

ejuademque Dominiac c r e a l o r i s ,
tatecultue,

a o r u m q u i i o t?e i n v i o e m

figmentaao

acerbia odiis

l e n i t , ac d c p r i a a i t a n i m o a ; suadeoe

afferentur,

modeate a a -

,
,

pere, ac p r o bumana r a t i o n e ; d o c e n a q u e ad e a m - , dem Fictoria m a n u m r c e p i c e r e , atque idem

l a t u m r e p u t a r e . Ad h o c enim eolemnea
OODveDtus, c o n g r u a

flctionie
conferre

?,

Christiania c o n s u e t u d o d o c u -

mento eat; ac allus quidem, Ghriatum natum ostend i t ; alioe leatatur baptizatum; profert aliua transfigaratum: aliua exbibet diviaa patrantcm eigaa;
deemoniacoa curantem ; ceecisvisum realitaenlem;
aangainum aiccantem fontea; claudia ac paralyticia
membra aetringeotem : mortuos auscitantom; ac
demum aliua peodentem in cruce traducit; aliua
iterum resurgeniem, rueamque viaibilibus factia, geatiaque reaurrectionem initianlem.
C u m a i c autem divinae congrue religioni institutus omnis ejuamodi conventue, tum ccmmunia
dooa fruenda praebeat, t u m propriam pariter emioantem gratia illuatrationem preetendat, longe p r
aliia, aolemnia hiodiea, Vtrginis ao Dei Matris n a -

talitio inclytaa, proclara bonoris inaignia refert

Quemadmodum enim radicem, ramorum, irunciqoe, ao fructua, floresque agoosoimua causam, t a metai fructua gratia omne aliia atadium laborque
impenditar ;citraque radicem, aliorum nibil enaacitor; aicVirginia dempta feativiyate, aliarum, ab

.
*

, -

,
.
'

, , -

,
. "
,

*
* -

NOTJE.

(c) Ut acbiama excipiaa, erat ut Pholiua magnis

quoque yiris, ac Ecclesiee magietria accenaeri poaaet; cujusmonumentum h o c i n sanctam Deiparam,
diuliua latere nolui, ex quo Pbotii vena i n feativia
ejaaraodi orationibaa velut apecimine aliquo aeae
prodat. Neo eoim alia ejua generia illiua prodiiaae
arbitror; neo forte exataot. Seguierano codici p r e flxua Index antiquo manu aliam ei trlbuit, in aepuluram Domloi, exatatqae Ibi fere integra exoepto

cxordio : valde illa luculenla, (ametai nolui i l a

mutilam execribere, atque bic loci reprsaenlare.
Praecipue imitatua videtur auclor Gregorium NazianzeoumOrat. i n aancta lumina,ubi illetam m u l tia abaonagentilium sacra traducit. Nolim ego i m morari explicandia fabulia, qoas peraliogit. Adeat
qui volel mythologos.
(d) Ex Eminentisaimi cardloalia Mazarini Godioe.

549

H O M I L I A I. -

IN S S .

, *

' *

8, ' * , ' $ ; *
' ,

,
, .
' * . , ' , ,

, ' * ,
, '
, . , , , '
, > /5,
' ,

,
,
.

, .
, , * '
,
'/. ,
?
, , '
, .

" ,

, *; .
,
*

. ,
' .
I ' ,

'

,
. , ,

ARIM

NATIVITATEM.

550

ipaa germinantium, nulla illuceecet. Ideo namqae

resurrectio est, quia mora : mors autem, quia c r u ciflxio : craxiGxio, quia Lazarue quadriduaaua ab
inferoi portia reveraua e a t ; ao quia c a c i vidcnb
paralyticusque, lectum quo jacebat portat c u r rens : ao demum quia admiranda alia patrata
opera (nec enim por tempua licet percensere o m nia) quibua Judaeorum popolus, cum ad laudem ao
cantica provocari debuiaset, invidia exarsit; qua
permovente, i n auura ipsi interitum Salvatoria necem moliti aunt. Haec autem eo fuere, quod C b r i stus baptizana, atque ab infidelitatis errore hominea
liberans, opere pariter atque sermone, Dei acientiam ac fidem doccret : baptismus autem, qaia
nalivitaa : Gbrisli autem nativitas, ut auroma ao
praeclare dicam, quia Virginis nativiUs : i n qua
initiamur, quamque meruimus celebrare. Quamobrem, radicis, fontisfe, aul fundamenti, vel nescio
quid germanius ac raagis proprium dicam, rationem, virginalis feativila9 implena, illia pariler
uoiverais honealatur, ac aplendet, multiaquo ao
magnis praepollet donia, ac mundi uniferai aalutia
diee noscitur.
Hodie enim Virgo mater, ex matre aterili nascitor,
Dominicique adventua palatium praeparatur. Hodie
solvuntur aterilitatie vincula, ao virginitatie claastra obaignantur. Quibus enim infecundua uterue,
ac cujua prolific rationes emortuae essent, praeolarom fructum protulit, cum apea oroois abesaet; iia
quoque virginalia incorruptio promittitur, partuaque miraculum pcrapicuis rebua prenuntiatur.
juidem eximia ree, ac tota quid majus natura,
partus aine viro, ac aervata virgioitas ab edita
prole; verum nature quoque jura auperat, ut aterilia a acnio fecunditato augeatur, pariatque ; ao rei
prodigium, virginali parlui exordio prait. Hodie
Anna aterilitatia opprobrium amputat; gaudiique
scgetea terraruro orbia metit. Joachim puellaa appellatur paler, noaque adoptionia arrbabonem honorie cumulo accipimus. Hodie Virgo ex iniecundis lumbis procedil, peccatique fecundoe partus
aterilitaa excipit, Synagog Judeeorum ccetua v i duus manet, exque Eccleai sinu filii prodeunt,
qui Ghristo apooso divine crescant, ac plono n o mero augeantur. Procedit virgo abs sterilibus l u m bis, tum, cum etiam iia fecundis partue mirabilis
ac ineolitue foret. 0 rem m i r a b i l e m ! cum defecisaet eementia tempua, tunc editionis fructua opportunitaa advenit : ubi cupiditatia ignis exatinctua
esset, lunc fecunditalia fax aocensa est Juventus
non protulit uorem, germenque aeneotus edit :
vegeti uteri tumor ignotus fuit, effoetique veotris
virgo perpetua infana noacitur partus.

.
'

, ,

Eaimvero, dubiias bomo,

VARliE LECTI0NE8.
* Lege .

num Bterilis peperc-

551
r i t ? Quinimo

quaeria, quibus

552

PATRIARCHJE CP.

te quoque mirari ;, ; *

, ,
oporlebat, quibua admiramur ipai, ut digoam rem
miraoulo ridiculam facias, apernaaque, ac num ;
* aterilis pariat, verbia cootendie ? S i enim non parit
; !
sterilia, nec quae pariisterilis eat ;quomodo arenlia
, '
ubera i n lactia fontes acuuntur ? Siquidem enim
, ;
aenectus sanguinia theaauroa nescil recondere,
,
quomodo quod mamraaa non acceperuat, i n lactis
; ,
dealbant apeciem ? Qui vero etiam vulva emortua,
* ;
raaturam viyamque prolem edit, eamque ipaa con ,
tinet, et alit? Hoec tu adversue teipsum, tuamque
, ' , -.
subtililer consuis aalutem : quia nempe exaistene?
,
Neo enim unue qaia fidelium exaistae, ac eorum,
, , ; c i
qui miraculo digni sint. Nam nequo fidelia produ ; "
catur, qui iis abroget fidem, per qu-e fides astruilur;

sed Judaeus. At quomodo, ac ubi tibi excidit Sara? *

Noane enim illa, eenectulia ac sterilitatis dispendiie

editam prolem, laaac vidit? Siquidem Anna a n i mum tibi confundit, ac lurbat, potiori jure Sara,
quaodo etiam prior. Quod ai hoo dubitationem facit,
ille t u , neque perseotis, tuam te prescribere ao
aobmovero cognationcm, radiceaque ex quibua tibi
ramo eaee acceaeit, ampulare, atque a Judaicie
juribus revinceris excidiase?
Ut quidem ego naturaa eerio partum factum d i cene, poatea rogarem i n meam pedibus manibusque irea eententiam, merito aterilitas senectutem
naiora, ralionum laborem progigneret : cura autem divinee gratiae opue doceam, quid gratiam cogia
servire nalurae, cujus illa semper dominari compa-

, ,
, {3
,

,
, , ^
'
(* ,
, ati
; ,
;

rataeet? Nura Adamum admittia luto formatum, C .

ac abaque nativitate productum eaae? Numadmittis

et Evam abeque copula editam, ac laleris, costeeque
gcrraen esse?ut plane non haec dicas rationera
nature. Qu eoim humana succeesione accretio ac
procreatio eet, modutn alium proceaaionia aervana
non sinit ut illorum procesaionem natura? opus
existimes : at neque rursum ut contra naturam :
aiquidem illa naturalie bominum conatitutionis
priocipium eat. Divini ergo conailii ait, atque potentiffi. Quid vero ? Tura quidem potuisse concedis,
i n iia quoque quts majorem admiratiooem habebant,
divinura Nuraen, neo naturaB ordinem adversua
ejua Fictorem i n a t r u i s ; nunc autem, tanquara po-

' . " -

, *
. "
/,
, $
* '
{
, , .
;
,
*

, ; '
,

tentissimum ac immortalem virtutem gravi senio ^

defectara existimares, iati imbecilliorem pronun .
tias ? com prioribus exercitatua, par eaaet ut aliis
', ?
quoque potiua videreris, indubitatam in ejusmodi
" ,

prebere fidero. Quocirca ne Judaeua quidem dubitaverit, ut quidem Judaeua a i t ; sed eoram
qui animam ac mentem habent gentilitio errore tentum.
Non credia ergo l o , subsannasque, ut puella aba

aterili prodierit, qui homines putredine ortoa confiogie ? qui draconia dentea roajoribus tuis vulvaa,
quibua aint suacepti, efficia : adeoque ulinam tibi
ipae dicenti, eos eepalcra ostendisaee, qui lapides
jubes concreecere in bomioea, tuorumque majoram genua digna te serie recenaee, i n formicarum
aanguinem referena. T u h e c aapiens, quanquam
unt maximum delirium ; nec usquam aliqaid,noo

aliqaie,

,
;
;
,
,

,
. ,

* , * .

553

HOMILIA

I. I N S S . M A R I J E

554

NATIVITATEM.

, , , gratiam, non mentera, naturam, sensum,

, ,
non alienam opinionem, tuam ipsiua,
* ',
aliud quidquam habens quod suffragetur, excepta
* S ,
duntaxat impudentia tua, sive insensibilitate ; ve
neraris tamen, ac honori habee : ea vero q u a et
*
pugnantes conQrmant opinionee, cogente veritate
,
ut de his eadem conaentienter pronuntient : ac
,
quorum primus testie est ipse aspectus, sensusque,
* ,
quibus denique, plura olim simili ratione facta,
; ,
exceptie etiam iis, quae sunt dicta, fidem conciliant,
,
aubsannare contendie, ac floccipendere ? Nec aane
* ,
ego i d dixerim, ut quibus illi res absurdiasimas
, bonorarunt, iia noa oporteat honestare noatraa ;
neque, quod longe abest, tenebrie lumen illustrare;
* ' ' aut veritatem mendacio aatruere : vel fidem infi , ' , delitalis errore confirmare ; sed plane nefas 608
, ' ' praesumere,omnino aenau ad imadepressos, quanto
, ^,
nos nalurae euperiorea aumus, ut quae aunt contra
naturam, queeque nulli comprobaverint mores, ea
, *
illi honori habeant, ao admirentur : quae antem m a ,
jori et oratione et natura, ac laude, preeconio, bao, ,
tenue quoque martyrum sepulcra, quandoque uau
,, vocante, ac diaponente providentia, prodigiia editis
.
clara, atteatantur, ea eermone atque errore convellere nitantur.
" . ;
IIIud quoque vide. Nonne aftectio superat natu ; ; ram ? nonne morbus ? nonne aenium ? nonne juven , - tua ipsa, ita vigena ac aliud quodvis, generanda
; ,
prolie impotentia exaiatena ? quodque miraculum
b

, ' ' ^ haberet, niai s e n 8 i m coneuetudine, admirationis ac

, . ;
,
; ,
, '
; ,
,
, * ,
' ,
; ; ; '
,
, * ,
, '' '
.

atuporia aenaum auferret, qua quis provebit ut eit

pater, ipaa bactenua patrem Geri prohibet. Quid
ergo? affeclionea naturam vincunt, nisi quid aliud
adsit, quod ejus sit affectio ac recrementum ; neo
gratia, quam fmxit ac condidit, naturam i n meliorem augebit ? Senectus infrigidans genitalea fontes
exaiccat ; ncc Qctor, conditorque fovena, irriguum
faciet quod consenuit? Illa ad qure hacc necdum
devoluta eat, ac cura adbuc non adait tempue, cumque ea ad quaa pertrahunt sint deteriora, facile
tamen ferent ; fictor autem, ac conditor, in quibua
ab initio constituit modia, ut yelit non reducet ?
Non babes dictis fldem ? praeclare quidem agens,
a i non m i b i , cui baeo longe aint bonestis tuistrane-

formaiionibua, quas tibi sum enumeraturua : quinimo tuum erii percensere, quo magis, humanam
vilam juvantibus narrationibus tuis, adversum nos gloriari possia.
* ^ D Dic factae ex bominibus populos, e qoarum oco , '
lia fabulosum illud electrum defluit, ex quo tu etul . ,
titiae divitiaa colligis. Daphnaa quoqae numera ac
* , * phcenices : luscinias ac birundinea : canoroa c y , ,
cnoe, ac alcyones, hominumque amantea delphinoe.
.
Gelebra ac lauda tuoa illos ambigui aexue Tiresias,
, ' ,
quo deorum litem, eorum dignam luxuria diesol v a n t : qui n i m i r u m , quod ampliorem voluptatem
, deae tribuiseent, mala libertatis praamia retulerunl.
V A R L E LECTIONES.
1> Lege .
PATROL. G B . C I I .

48

555

PHOTIT P A T R I A R C H i E C P .

556

.
Vie abundo i n memoriam reducam tauroe mare
,
trajicientes, misellae puellse amore gubernanto ;
* *
longaeque profectionea ; ac viarum multos c i r c u i ^ ' ;
lus, moraeque quam procul Olyropo ? Taceo alia.
' '*
Nec enimvero par est ut fidei ungucnto, erroris
*
ccBnam commisceamus ; vel ut pietatis eluceotes
, .
radioe, profunda impietatia caligine probro affnia
mus. Quapropter amplis illis nugis ac fabulis pro, cul valere juaeis, eorumque, qui ea admirantur cum
, ,
amentiam miseranles, t u m odio habentes super .
b i a m , ad priorem orationia c u r 6 u m dirigamur.

O l i m itaque humano genore, peccatorum, quibus
,
primi parentea obatrinxissent, vicloria, servituti
addicto, neplis prolee eorum futurum destructurem
, eublonanp, ac obscuro velut clangore indicans,
fore ut illud emergeret a tyrannide, ac a servitule I .

jiberarelur, claro aigno moastrabat. Quapropter
,
etiam Adam una cura Eva, antiquas i l l a s preevari ,
oationia depurgantea sordea, trislemque a raoo , atitia vultum deponentes, Hbera tum voce, t u m
* ,
facie, laetis cboreia virginalem coronant feetivita . '
tem : quin ejus potius exsialunt auspices. Cum enim
' , peccati senera toti adnatum generi, illud vitiaeset,
* , eo radicitue exstirpato, merito potius gaudium ac
, , /cboros auBpicentur, accersantque, ac socios con, , vocent universoe ab eie procreatos. Ex quo n a m .
que prolapsionis infirmitas, ab i i s , qui primi prae , 'varicati essant i n omnes transfusa difluxerat, u n i ^
vereique similem curationem necessariara babe
bant; ac mundi totiue ealutis, bodie Virginis partu
,
ponuntur fundameata, opere pretium erat ut com
raunia, ac generis totius conetilueretur celebritas ;

utque populi totius, ac mundania majora, gralia *
r u m actionis monumento, caatica paagereatur.
, Mundi enim (otius salue, mundanis majores exigit,
.
ac vendicat gratiarum actiooee.
Gratiarum actionis cantica submittaraus ; quod
,
A d a m reformetur, ac inatauretur E v a ; diraeque dia, ,
eolvantur, ac bumanum genus, mortuam peccati
* ac pelliceam oxuene personam, i n pristinam ac
,
anliquam Domiaica3 imaginis restaurelur dignita
t e m . Gratiarum actionis submittamus cantica, ac
. ^ ,
populi uoiverai choroa constituamus, quod Virgo,
, '
ab iofeoundo sinu prodiens, naturae vulvam infe ,
cundam aanctifioct, ejusquo aterilitatem, ad virtu , tum uberes fructue exstimulet. Quibua enim u n i . '
vereorum Domino ac agricolce, puriasimorum san ,
guinum rivulos ad maseas totiua arid irriga '
tionem commodavit; iis merito feracitatis benedi,
ctionem rccipit. Scala i n coelum subvehene coapta *
tur terrenaque natura suos ipsa terminos preesi ,
liena, in coelestes mansiones tran9fertur. Dominica
' ' ,
sedea i n terra paratur, lerrenaque sanctiiicanlur,
.
ac coeleatium ordinca nobiscum congregantur ; i l - , *
liasque nequam, ac qui nos primum decepit, fuit "
que auctor iosidiarum bumano poaitarum generi,
, , '
dolis ejus ao molitionibus evaneecentibus, potentia
,
coJliditur.
,
.

557

H O M I L I A I. 1N S S . N A T I V I T A T E M .

; ^
;
, ;
,
* , *
, * ,
,

*
,

" *

"

, '

,
,

, .
'

/jvai,

'
,

, '

, ^ ' , .
,
.
,

, ,
,
, , ' ;
,

. , , * ' .
,

, '
.

; .

, ' ? -

;
, , .
, '
,

'

;, *

558

Quis Dei mirabilia enarrare poterit? Quie autem

sermo ea explicet, qua? yim totam sermoaum
excedunt? Qui veru animue non obtorpeat, ad r e rum magnitudinem, comprehensionem contendene ? Deus a priocipio formavil hominem, ineffabilibus impenaioria in humanum geaus amoris
divitiis permotus; euaemel figmentum manus, ao
ilcioris largiens ferre imaginem : quorura alterum
carnia, alterum spiritus maoifestare d a b a t ingenuitatem. Porro paradiaua, rea deleotabilis ac amoria
p l e n a , ad Orientem plantatus e r a t ; quem pratorum
immarcessibiles florea perilareat; pulchrique, ac
o m n i g e n i arborum fructua copia ditarent; ac flum i n a medium decurrentia, limpidieque aquis aoli
iaciem irrigantia, immenao quodam decore auger e n t . eo fictor, DomiDicae manua arte compoeitum collocat opua; univeraorum q u i d e r a conatituena Dominum ; bonorumque omnium affatim
afOuentiam tribuens. Tumvero oonjugem,iaefTabili
partu lateria obstetricatus produxit, ut eum, qui
id commodaaaet, ex quo fuisset sumpta, caput acire(, ac debitum reputane i n illum aapioerel; natoraeque vincolo, concordi ipsia, indifidua v i t e
aocietale, vinculura constaret.
Caterum, cum omnibua io paradieo poaitie conceaeiaaet frui, ac univeraorum dominio p o t i r i ; quia
etiam praecepto erudiri oporlebat, ac exerceri eum,
cui talis ac tanlae poleatatia magnitudo concredita
eseet, fcrt ei legem, e cujus ratione, nec difficile
admodum vitae rationea componere; neo omnino
facile aervare; quibus tum praemium, tum pcBnam
merccde proponeret. Arborem oamque pulchra
venustate florentem sermone ab aliia segregana,
praeceptum ponit, quo una bac veaoi prohibeator.
Mala autem beslia, ac mali auctrix : diaboli cognomen actio t r i b u i l : ab ipsa conditione l i v i dis oculis aspiciena hominem, aliaque de reptiliura genere bestia organo utens, blandaque
ac mulcentia cum muliere collocuta, i n q u e legislatorem multam sparpene blasphemiam, mulieri
suadet, ac per eam conjugi, ut spernanl qtiidem
prseceptum, edant vero dt arbore de qua ne comederent aancilurn erat. Porro i l l i , mox ut pruBceptum iranagressi eseent, dona quoque omnia
amisere; quod utique p o n e n t i s insidiaa coneilium
erat. In eum namque finem tota molitio comparata
e r a t : indeque a majoribue In nepoles diaaeminata
praevaricalione, universum bumanum genus s u b jectum captivumque inaidiator ienebat.
Quid ergo fictor curatorque? Num i n flnero, i n
miseriam prolapaum aprevit figmentum, inquetanti
erroris profundo demersum, ac quotidie passionibus malisque mancipatum ? Minime gentium. Q u o
modo e n i m quod roagniGcccoDdidiaeet, lubens epoliari atque e r r a r e videns sustinuisset ? Quamobrem
apud seipsam quidem aacr Triadis Unitas, ot faa
ait i t a loqui, conventum agena : porro n i h i l nefas
dicere i a recreatione, quando e i i a m i n creatione
illud dictum e s t : Faciamus hominem ad imaginetn

 P A T R I A R C H i E C P .

559

et similituiinemnqstram
: eodem, ac aingulari voluntatis consilio, reformarc quod contritum erat,
figmentura constituil. Illa autem : valde quippe efleratnm ac desolalura erat h u m a n u m genua, quod nequeminia,nequepocni8, neque legibus, nec monitis
prophetarum reduci potuiasei; hominem queerebat
ejasdem nobiecum conaortem natur, i n quolegis
latffl obaervantiam nulla praevaricalione liceret
perepicere; q u o humanum idem genus, quibus e u i
generie bomincm vilam inslituentem videret, eumdem ipaum imitaretur; ulque ipao eo, cui machinarum instructor advereua nos viotoriam acceplam
referebatylegitima victoria accertamineprofligatus,
dominio caderet.
Ergo unum aliquem Trinitate oportebat fieri
horainem, ut cujus erat formatio, ac opus, ejuadem viderelur esse reformalio ac inatauralio operia.
Illum porro omnino oportebat in terra filiura appellari, ncc aupernam tamen violare dignitatem,
qui ab aeterno hoc pariler esset, ao laudaretur. Censeri autem inter filios homioum imposaibile erat
absque incarnatione. Incarnalio enira, via eet ad
generationem : generatio vero, conceptionia, ac
gestati uleri terminus est: cumque illa complectatur
matrem, ejus merilo preeparalionera vclut fundamento praeire pctit. Eral itaque fictoris praeparanda
mater, quo sic refmgeretur, quod confractum erat,
eamque V i r g i D e m esse oportebat, ut aicut primus
homo e terra yirgino fictus fuerat, aic ex v u l v a
virgiae nova iterum fictio ederelur, atque u t n u l l a
prorsus voluptaiis inainuatio, vel si ea legitima
foret, i n Greatoria parlu intolligeretur. Quippe erat
voluptatis caplivus, quem Doroioua ut liberaret,
nasci voluerat. Enimvero qusenam royslerii digna
ait esse mioialra? Queenamdigna effici Dei Mater,
ac ei commodare carnem, i n cujue univeraa conaen*
tur divitiia? Quaenam ergo digna? niai utique baec
q u e miraculo bodie ex Joachim ac AnnnB germinat infecunda radice? cujus laatia gaudiis diem
celebramus natalein ; ac cujua partus, myslerii
maximi, Verbi, i n q u a m , i n carne nativilatis,
miraculum inchoat: cujus denique g r a t i a , celebrie
hic totius populi concurau, sacerque indictus eat
ao coactua conventua.
1

Oportebat enim, plane oportebat ut ea, quaa a b

ipais cunabulis, caslum corpus, castam animara;
caatas dcnique cogitationea, aupra quam sermonia
vi exprimi queat, conaervasset, Ficloris Mater pra>
destinaretur. Oportebat ut quee a puero i n templo
oblata essel, locaque inacccesa penelrasset, animatum ejue templum qui indiderat animam, conspiceretur. Oporlebat ut quae, nova ac insolita ratione,
a b infecundis lumbia nata prodiisact, parantumque probrum abdtulissot, avorum quoquc ruinam
instauraret. Neptis enim majorum babuit reparare
casum, generis Salfatorem partu viri nescio edens,
ac eum corpus induens. Oportebat u l quae se
* Gen. i, 26.

560

; ; , 8. . (
, , , , )
,

, *
iva ', ' ,
,
, .

, V ,
.
,
, . , . ,
,
. , ,
.

* ,
*' , ,
' '
, ' .
,
.
;
,
; ;
"
;
, ,
, , , ,
* '
.

, '
, ,
, , ,
.
,
,
. "
,
',
.
,
, .
-

561

H O M I L I A I. I N S S . M A R L E N A T I V I T A T E M .

562

, - animi decore pulchre perornasset, sponsa e i i m i a

.
ccelesti congrue eponeo proderetur. Oportebat ut
,
qua? se virtutum modie velut stellis coBlum effecisset,
", juetitiae Solem praetendens fidelibus universis agno .
sceretur. Oportebat ut qum virginalium ae sangui * ,
num murioe omaino imbuisset, in universorum
.
regis trabeam cederet. miraculum ! Quem u n i ! ,
versa creata non capiunt, eum virginalia uterua
. *
nihil anguatatum ; eo fetua gestas. In quem Ghe ?,
rubimoculorumaciem figerenonaudent.eum Virgo
. ,
luteis manibua i n u l n i a amplexatur. Mona aanctua
,
e deserta sterilique v u l v a progreditur, ex quo

pretiosus ille a u m m a D g u l a r i a lapis Cbristoa Deua
, ,
noater nulla manuum opera abaciaaua, demonum
, .
delubra, ac inferni regiam, una cum tyrannide
, contrivit. Animatua ac coelestis i n terra fabricator
clibanus, i n quo plastea ille ao conditor, m e s
,
mass primitiae divino excoquens igne, ac zizania
', '
superserainata comburens, totam sibi mundam
.
massam io panes efformat.
; ' ,
; ^ *
?
,
. *
,
, ,
,

* ,
, '

,
. '' '
* '
, ' ( ,
) ' ,
.

Verum quid quie non dicat, quidve non patiatur,

Virginie donorum meritorumque pelagua pernavigane ? Meluit ac gaudet; quiescit ac e x s i l i t ; ruraumque tacet ab loquitur ; contrahiturque ac dilatatur,
qua timore, qua disiderio aecum trahentibus. Porro
egoin praeeentiarum deaiderio, quam timori ampliae
i n d u l g e n 8 , l u b e n s , probe nostis, longevobis uberius
congressus es8em,quanquam inutili orationiefluxu,
praestantibua miraculis Virginis velut stagnantes ac
exundantes aquas: ac maxime, quod et vos tola
alacritate Yideam adaperientes aures, totoqueaoimo
in perpetuffi Virginia acceneos l a u d e m ; aimulqae
persolvam ipse, si quid virginalibus orgiis ac eacria
exsisto r e u a : verum tempua ad alia provocat; ad
Virginis aliam l a u d e m : ad myatici, inquam, ae
incruenti sacriflcii incboationem (earum enim
passionumquae Filiusultro8uscepit,commemoratio,
bonor est Matris:) ad quod utique trahimur, ao
cujue faoiendi adeat opporluniasimum tempua.

, ,
Sed t u , Virgo ac Verbi Parens, propiliatio mea

ac refugium; q u a mirabili ratione ab slerili edita
es ; mirabiliorique, spicam nobievit edidisti, apud
,
F i l i u m tuum ac Deum noetrum intercedens, ao me - D diatrix accedens, laudatores luos ab omni aorde,
,
oranique macula depurgatos, coelesti tbalamodignos
, effice, u t i n requie perpetua, t r i n o , 8 u b s t a n t i a o m n i
, majorisTrinitatie lumine, illustrentur, ejusquemi *
rabili ac ineffabili spectaculo delectentur; i n Cbristo

Jesu Domino nostro, cui gloria ac potestas in seecula
* ,
sasculorum. Amen.
.
.

564

P A T R l A R C H i E C P .

563

II.
De Symeone Ctiristum in ulnas suscipiente (3)
(COMBEFIS. Biblioth. Concionat. t. VI, 2 3 0 , ipso interprete.
Non erat eacerdos Symcon ( 3 * ) : etsi longe v i r t u -
tom ornarxentoeacerdotibuspraestabat.Idcirco eliam
eacerdos quidem, his minialrabat, quae in puero lex
fieri jubebal : at Syraeon cum recle factis aliia,
tum aenis canilie venerabilis, juxtadivina responea
volis fruebatur. Agnovit vere evenisae responaa:
agnovit eum qui praedicabatur: euin porlabat qui
verbo omnia portat: visaque gsneris aalute, ao
diviniori repletus dulcedine, nullo j a m vitse amore
tenebatur. Quin statim praesente salute, carnem
deponere, atquehis etiam qui erant ininferno fauatum salutis ac redemptionia nuntium afferre,totua
geatiebat. AtqueDeum quidembenedicebat, hoceat,
laudibus atque canticis celebrabat ; alioqui vero
etiam beoedicebat, quod factas sibi promiesionea
evenisse videret, quod Israelis consolationem oculis
aepectare atquemaaibus gestare meruisset: bincque
eacro plenua gaudio, Nunc, i n q u i l , dimitlU servum tuum in pace . Quando promissorum naotus aum finem, finem quoque mortalis vita accip i a t : namheec mihi verbum tuumolim promiliebat.
Elenim fore ut non vidcrem morlein nisi viso Gbristo
Domini, ipse pridem mibipollicitua eras. Quia vero
in meos incurrerunt oculoe, quae cupiebam, quao
qerebam, quorum desiderio flestuabam, Nimc
dimittis servum tuum, qui nec mortis periculum
paveat, nec dubietatis cogitationibus terreaiur, sed
firraa potiatur pace, ac q u s laetiliara plurimam
pariat. Etenimvidi salulare omnium populorum .
Ac vide, quaeso, divini sacrique senis accuratam
diligenliam. Priusquam enim beali illius spectaculi C
91

compos efflceretur, exspeclabal consolationem

Israel: at ubi quod sperabat ac cupiebat obtiauit,
nonjam consolationem clamat, sedoraniumealutem
populoram :sic niniirurn omni eermone ac cogitatu
major ille in pucro fulgor virum perslrinxcrat.

tantamque affuderat lucem, ut qoae proceasu temporia, paulatimque revelanda eraat, tunc illestatim
repenteque cognoverit. Ac ne cui occaaionem praebeat opinandi oranes se populoa dicere, qui Judaeorum genle comprebenderentur, iata aubjungit:
Lumen ad rcvelationem genlium : quasi dical, Nemo
putet omnem me vocare Judaicum populum : imo
tolum hao voce significo genua humanum. Etenim
quem oculia video, inque ulnia feru, salus erit ac
redemptio omnium. Neque b c dixsse satie b a b u i l ;
aed condiatinguena coutra Israelem omnes gentes,
eubjungit: Lumen ad revelationem gentium, et gloriam plebis tuas hroel ; quasi d i c a t : Communie
quidemsalusest, quem in ulnis gesto/mfane cunctis
getibus, ac Iaracli: verura gentibus quidem lumen
e*t, quod ab idololatriae educat tenebris: Israeli vero
gloria, quod data olim illis Icgalia, quibus ab idolorum cultue emerserunl caligine, in gloriam ac perfectionem convereurus eit. Praeterea etiam gloria
eet natus puer leraelitici populi, lanquam qui ex
Abrahami semioe bomo exstiterit Eadem fere et
Iaaias clamana a i t : Ecce posui te in lucem gentium
ul aperias oculos coecorum ; hoc est, illie visum
praebeas, lucemque a tenebris, atque a mendaeio
veritatem, ab errore pietatem discernas. Uade et
David hanc pra?dicans salutem, velutqua plaudens
manibua, ac choros ducens : Omnes, inquit, genUs,
plaudite manibus, quoniarn Dominus excclttu, lerribilis, Rex tnagnus super omnem lerram . S i a autem
Christi populus dicitur, estque Israel ut distinguitur
agentibua : distinguitur autem Mosaicis legiboe
atque moribus, quanquaoi noadum gratiam consecutus, ejuaque compos factue, cum, inquam, qui
in Veteri Testamentoest ejue populus sit, quomodo
non obslruuntur perdita Maoichaeorum ora, que
ad aiiud eos principiura referunt*?
9 1

99

9 9

III
Photii patriarchx
Dei

Consiantinopolilaniaz,

Genitricis

ecclesix in

nov& sanctse

palatio Basilio

cedone exstruclx, descriptio (4).

(COMBEFIS., Manipulus rerum Comt, . 2 9 0 .

Laetum video pnesenlis dici conventiim : ac
qualem nemo homana eolertia atque opcra, ac nisi Q ,
divini afflatu Numinie conflare potuerit. Quam ,
9 i

L u c . , 2 9 . i b i d . 3 2 . Isa.
9

XLIX,6.

*"Psal.

XLVI.

NOTiE.
(3) E z Gat. card. Maz.
(3*) Ita de Symeone Theopbanes, Euthymius, etc.
(4) E d i d i i Greece Lambeciua e regia L u p a r a : l i buii m i b i el Latine reprfleaentare. Laudal perinde
Constantinue Porpbyrogenneta illam Baailii Mace-

donis, exstruendis seu ctiam refioiendisdivinietemplis, religionem ac magnificentiam: inqueeia ipaam

hoc templum n. 55 ojus Vit multia describit. Qaidani tamen vitio dant quod, occupala ejueoemodi
aadiQciis claese, libera Saracenis atque Barbade

565

H O M I L I A III.

IN

DEDICATIONE

NOVJE

BASIUC/E.

566

- obrem etiam jucunda gratiae suscipio munera, u n a que cum vegeto, ac pingui, laetoque Ghristi grege
*
coaventuin agente, Isetilia exeulto; qui nempe, non
-
ad no8 duntaxat eolemnitatis lasLitiam ac j u c u n d i , '
tatem flniri intclligam, sed ad ipsum communem
.
Dominum ejusveneralionem spectare non nesciam.
, - Solemnitalis namque splendor, quanta nobis cele ,
brantibus gloriatio est, tantura ejus, qua D o m i . "
num prosequimur, dilectionis manifesta praebet

indicia. Quando vero, ne eorum quidem quae a n ,
nuo e i raore ritu peraguntur, memoriara celebrat,
,
acd novi cujusdam receatisque i a Deum honorie
encaenia babet, quomodo non etiam magis d i v i n i
",
flammam anjoris accenderit, magisque etiam eo ;
rum q a i celebrant raorum boneatalem gloriam ; - que i n lucem prolulerit? A t , quiaam tantua hio
;
plebis concureua atque conventus? quse panegy ; , r i s ? q u i s nos omnes pariter vocavit ac traxit?

Vultis dicam ? an praestet ei propensius d i ,
cendi atque doceadi partes cedamus, q u i solemni;
tatis occasio ac causa s i t ; qui ejus el auctor, et
,
sapiens arcbitectua exsistit? Ille enim etiam me , ' - rito subjectum argumentuin sermonibus reprasen .
taverit, q u i ante animo conceptia rerum formis,
omni majua imitatione i a terra opus condidit.
,
Dicaa igitur nobis, imperator Ghriati aman ,
tiesime ac religiosissime, cunctosqae superiores
'
ipse pariter vincens, ac dignitatie coosortio praa. , , clare exhilarane. Dicaa, c u i , ut vides, orani alacri , ' ' .
tale praeslo auditores sint, qua ex causa invitave, -

NOTJE.

iacuraandi ditionem Roraanam facultaa e88Cl,captis C

etiam Syracusis a Carthaginensibus. Sic Joan.
Sylit. et alii. Idemque sequentibus quibusdam
imperatoribus mordet ac carpit Michael Pecllus,
ostenditque quantum ea pietas(quae neojam pietas
est, s i deest prudentia) Eeip. obsit. Exstrutinda
templa sicmagniQce, cum communis rei non admodum interesl : alias pnestat magis necessaria c u raro.
Atque ut paulo amplius i n tanli operisnova B a ailica Eccleaia immorer (sic enim vocalam aitConstantinus Porphvrogenneta D . 5 5 ) , fuit illa dicata,
non uni sanctae MariaB, ut Photiani hujus Tractatus
titulua praefert ;atnecforteprimo, principaliusque:
satisque indicare videtur idem Conatantinus, dum
ita divos tutelares ejus Ecclesire percenset. Ac
p r i m u m numero j a m citato, ne ulla quidem m e n tione aanct M a r i s : [] ,
, n
V^Mu

' V u u ^ /.. I X . . . . . .
B-I./VAM....
/

,
, '

ipso lempore pulcherrimum

et celeberrimum templum exstruebatur, quod Novam Ecclesiam Basihcam appellamus, in honorem Salvatoris
nostri Jesu Christi, et angelorum principis Michaelis,
tlElix
Thesbitx. Pauloquedistinctius fusiusque n u mero item 5 5 superius citato, nisi quod Michaelis
loco est Gabriel, reclamantibus aliis, ipsoquo sibi
adversante Gonstantino, i n ejus antiquario :


, '^
,

* ,

' ,
,
,

. Velut enim Chrlsti Domini in ipsum oenevolentise vicem redditurus, ac primi inter angelicas potestates Gabrielis, necnon Elix Thesbitss Zclotis iflius qni et ejus matris nuntius fuit sublimandi ad
imperii arcem /i/ti; in horum nomen et memoriam
setnpilernam; necnon et Dciparae, et Nicolai, inter
hierarchas primas obtinentis, divinum
puickerrimumque templum exsiruxii; in quo convenere arset
divitix, tt tervens fides, et liberalissima munificen.tissimaque voluntas ; et omnia undecunqne concurrerunl pulcherrima, qu<B conviseniibus potius, quam
audienlibus sulent esse credibilia. Vergentibus aanis
ac imperio Basilii exstructum templum idera satis
indicat : proinde dicta hfec Photio, ejus secundo
i n n A . / l n l i n . n nnoirrfl n m a n i a
nonfn
IflmDtirk
sacerdotio;
ac postquam bumanis Herepto
Ignatio,
Basilii Cavore, quam male prius invaeerat, aliqua
aequitatis specie ac , sedem receperat.
Itaque quem ad calcem laudat Gassarem, ac Gffiaarum gloriam appellat, imperii socium Basilio a d f

lectum, q u i , ,

' , imperium arripiat,

divino suftragio, appetitu regnandi humanoque
ambitu, Leo est, posteaquam procerum supplicatione liberatus fuerat, depulsa calumnia affectata3
tyratmidis, cujus ipso Photius cum Santabareno
illi auctor exstiterat; u l passim Theophanis oontinuatorcs, et qu'i3 vitaa scripserunl : i n q u i b u s mihi non inagnus aut pra?ci|juus,
qui ex regio cod. typia Lupareasibus prodiit cuin
Tbeophane, Leo grammaticus.

567

P A T i U A R C l L E C P .

r i s ? Ostendas verMs, qua3 prius ipsia rebus osten-

d i s t i . N u m enim rursus adversue Barbaros victos,
tropsea erexisti ? Quibua multia continuiaquo liberaliler acccpisti, his congregasti, ut pari gaudio
fruamur, communemquc ac populi universi coaventu, victori largitori gratiarum actionem promamua; aut, qui lioslea data fide dedititioaque acceperia, aublimemque, et superbum alienigenarum
animum senaumque depresseris, vclut qui pio ligiosoque animi aeoau cuncla tibi prasclare gesta,
i n potentem Dci manura referas; aut qui imperio
snbjicias urbes, alias quidora, cum pridem civee
alerent, melioribus ipse institutis composueris,
alias eliam a fundamentie erexeris, aliasque instauraveris, ac imperii ilnea crebrie oppidis praesi

568

, .
,
' , ,

; "II , ,


, ,
, ,
', , .
,
, -

diiaque communieria; aut qui divea ipac aubdi- ; *U ,

tos beatoa efficias ; doce nos, in quem orbis lerrar u m coramunem oculum toti aspiciaraus ; cujua
,
tandom borum gratia invitasti? Aut siles ipae,
imperante modestia, et quod tua ipse nolia narrare
, ,
facinora, quibus necesse laudem contexamua m i b i vero pra?bes, ut tuarum ipse afflatu rerum,
prsesenlia conventua causam omnium auribua ex oratoria munerc inferara.
A l i a igitur, amici, cclebritaa, aliudquo bodierna
, , ,
die mysterium. Virginalis i n terra templi encaenia
. hodie peraguntur, Deique Matria, si quod aliud in , , ,
mundo, dignum habitaculum conaecralur. V i r g i .
nale in terra templum hodie dedicatur, regalia ma ,
gniGcenti opusreipsa multis laudum canlicis cele . brandum. Templum i n medio ipao palatio, d i v i - ,
n u m aliud venerandumque palatium excitalur;
e j u s m o d i a c i l i c e t , u t , ai c u m aliis conferaa, ac eor n m r a t i o n e m h a b e a a , r e g i a i p a a p a l a i i a , privatae
ttdes aperte a r g u a n t u r , q u i n i m o q u o d s u a q u a
p o l l e t c l a r i l a t e ac v e n u s l a t c , i l l a q u o q u e i l l u a t r e t
ac r e d d a t c l a r i o r a , p r i o r e m i l l i a m u n d u m atque o r n a t u m adaugeat. Dicaa, oculoe i n i p s u r a c o n j i c i e n a ,
non humanae a r t i a opus esse, sed d i v i n a m q u a m dam n o b i s q u e a u p e r i o r e m v i r l u t e m p u l c b r i t u d i a e m
i l l i indidisse. Templi a d i t u s ac v e s t i b u l u m , egregio
o r n a t u ac decore c o m p o e i t u m : c a n d i d i e n i m m a r moris tabulae s p l e n d i d u m q u i d g r a t i o s u m q u e effulgeDt,ejus m o d i s c i l i c e t u l t o t u m c o n s p e c t u m c o m p l e c l e n t e a , i p s a r u m i n t e r ee s i t u m , e x t r e m o r u m ^ u e

,
,
, .
, ,
.

, ' , ,
,
,
-

j U Q C t u r a m , l e n i , p l a n a , s u b t i l i q u e a d m o d u m c o m - D , ,
miasura obtegant: adeo u l lapis unus lineia rectia
.
velut inscriptus (res miraculo nova I) videatur, sua- ', , viasimeque intuentium oculoa capiant: indeque de
vincientes, ac i n ae convertentes, spcctanlein ?e- * '
tant, ne ad ea tranaire velit, quoB intua r a d i a n t :
.
aed i n ipso templi vestibulo, mox adiens preeclaro
,
exauscitatua spectaculo, viaisque iigens oculum,
. \ velut radicibua fixus admiratione haeret. Orphaco
, .
Tbraci fabulffi lyram assignant, ea pulsandi v i , ut
res ipsas inaniroes sonis moveat. Quod si etiam
, ,
nobia in fabulas verilatcra ciTerrc, atque figmcnto
,
tremendam reddere fas eesel, dicat aliquis, qui sa-
crae aedis veatibulum adeant, in plantarum arbo .

ruroque naturam, miraculo defigenle traneire. Sic qui semel conjecit oculos gre avellitur, ao epectaoulo tenetur.

569

HOMILIA

III. -

I N DEDICATIONE

NOVJE

BASILICJE.

570

U b i autem quis vix inde avulsus i a ipsum delubrum proapexerit, quanto qualique gaudio simul,
!
et turbatione el admiratione impletur! Tanquam
enim in ipsura ccelum nullo usquam obslante con0 ,
ecenderit, multiformibusque ac undequaque l u c i , , dis pulcbritudinibue astrorum in morem collustra, ' .
tus, in stuporem totus agitur: videturque jam inde
, emote mentis ; ipaumque illi delubrum ciroumgy . rare putator. Quod enim apectator suis ipae, omni ,
modisque agitationibua ac contiauia motibus c i r
cumversetur ; quod ut illi omnino neceasarioque
,
accidat, miraculi undique iocurrens varietaa facit;
.
in re ipaa quam oculia usarpat, Buam ipse affeotionem oogitat.

- -
'

Caelerum aurumargentumquepleraque aibitem " p l i loca vindicanl. Allerum, tesaellati operia l a p i l

,
lis oblitum, alterum i n tabulas laminaaque dedu . ctum formatumque : atque aliud aliudque aliis par . tibus adhibilum. Hic columnarum capitella ornata,

illic fasoiae ac aubligacula aurea : alibi aurum catenis implexum, aut quod auro majus ad admiratio, , ,
nem (sacra nimirum menaa) compositum exsistat.
(5).
Loci altaris portulae et columell argenleaa cum
,
peristyliia, ipauraque coni figura divinaeque mensae

impoaitam tectum, cam fulcientibus i l l i subjectia

columellis camcraque. Varii coloris marmora, qua3, '
canque auro non obtecta, vel non intercepta
, ,
argento, artia opua atupendum, mireque obleotans,
, .
reliqois templi partibus ornatum praestant. Pavi , - Q menti conapeclua, in animalium formas, aliarumque figurarum speciee, multiformi tesselJati operia
,
concinnatione efformatua, admirabilem quamdam
.
artificia sapientiam exhibet ; tantam n i m i r u m , ut

vere paeros flgmentorumque arliflces, Phidiaa illoe,
.
Parasioeque, et Praxiteles, et Zeuxidae arte iie sub , , ,
tiliore coarguat. Democritus, puto, subtili p a , ($
vimenti opere conspecto, atque biao conjecluram
' ducens, baud procul abeaae dixiaaet, quin auas
, '

NOTJE.

nymue, n i b i l babentes c u m * i p s a altaria menaa i a

fabrica aliiaque commune ; quid, si etiam i a novas
ecclesiae sacrario e r a n t ; nec Gonatantinus de ipsa
altaris menaa locutus est, quam potius peculianus
voluerit notare ?
Quod editum titulo , mutavi
nec enim aliud est quam oecitantia execribentie,
dum quae duplex pingi littera aolet, simplici reddit.
I D quo non eemel illi erratum ; quodque omnem
scrupulum adimit, aaepius in , pro
* , uibil satie congruit :
onstantinus ita : , ,
. Descriptio est, Uermolao aactore, et q u i , turaque aliia percenaitis, qua3 i n aan- dem culla, verborumque lenocinio poene affectata,
cujusmodi illa Sanct Eupherai, auctore Asterio,
ctuario erant, , mquit, '.
in v i i eynodo laudata, mihique emendatior in Aaterio
edita, semelque et ilerum Lugdunensibus et P a r i , ^
Biensibas typothetis ex mea illa editione, quidquid
.
ingrate taceant, recuea. Est ejuadem etiam descriptio
etiam sacrx mensae, omnia ex argenlo cui superOculi, Orat. de cmco nato, mihi perinde poat Pbofusum fuerat aurum, et lapidibus pretiosis, margaliana excerpta, primom ex . Jac. Sirmundi et
ritis superposids amplimmi preiii, compacia ac
Seguier. codd. edita. , emend.
fabricata erant. A t num bee menaae, ipsa '
.
; i n Saoot Sopbiae a a orario etiam aliaa meaaaa deaoribit auotor auo(5)

"

Iaauii forte aimile aliquid factitatum i n menaa a l taris nova ecclesiee, ac factum fuerat i n Sancta
Sopbia a Jusliniano ; pluribus scilicet Jiquatis speeiebus, aive eliam contusia, ex quibus una allaria D
menaa conflaretur ; cujus tamen rei Gonstaolinus
non m e m i n i t ; Photium tamen tueri recentior foraitan memoria poaait. Proclive certa Justinian m u nificenti fere eemulum diflciorum superbia, hoo
uoque aemulari ipsum voluisse, ac rem tentaeae.

571

PATRIARCHJE CP.

ob oculoe veraantes atomos invenisaet: aic cuocta

plena miraculo. Unum vero duntaxat mihi pecoaaae videtur delubri architeclua, quod i a unum
eorodemque locura pulchris omnibus congeatia, v i denlem clare apectaculo frui sinit, aliia aub~
inde alio trabentibus, vicissimque aveJlentibua,
nec sinentibus quantum quia velit, ejus quod videt
aspectu satiari.
Quod me ?ero praeteriil, primumque dicendum
fuit. Verum ne inter orandum quidera, templi
miraculum suas orantem clare partea exsequi a i n i t :
ac eane modo dicturua sum. In ipaa namque
auperiori fornice, virilia iraago Christi formam p r ferens lapillorum vario flore depicta eniteecit. Dixeria terram inapectare, ejueque ornatura ac gubernationein menle agitare: aic accurate pictor, geetu
ex habitu, coloribu6que Creatoris erga nos providentiam curamque, numine propensius afflante,
effinxit. Hemiapbaerii circa iholum inaectia circulie,
angelorum comraunem stipantium Dominum depicta multitudo : quee vero ab altaris loco apeia
aasurgit, Virgiaia forma splendescit, noatri caosa
expanaia intemeratia manibua, ac quee salutera i m peratori praeatet, roburque ad bella fortiter gerenda
i l l i oonciliet. Apostolorum chorua atque martyrum ;
aane etiam prophetarum ac patriarcharum, egregium templo ornatum, quod pictia imaginibua irople*ut, afferunl : horum unue quis, tametsi ailet,
quibua olim Iocutus cst, clamat : Quam dilecia
tabernacula tua, Domine virtutuml
concupiscit eC
deficU anima mea in atria Domini . Aller vero :
Quam mirabilis esl locus iste ! non tit hoc, nisi domu: Dei . Succinit autem forte aliua, qui nec ipse
ex noatris, aut probatia sit, invituaque nostra depracdicat: Quam pulchrx domus tux Jacob ; tabert.acula tua, Israel ! Tanquam paradisi super /7umina, et sicut tabernaculu qux fixil Deus, et non
homo*.
Olim quidem Dei conapectori Moai, Dei ipsius imperio tabernaculura excitatum est, ad boatiaa Deo
immolandas,ac populi delictaexpianda.Sed et Salomoni regi, templum deinde Hierosolymis conditum
est; opus acilicet aspectu delectabile, ac ejuemodi,
ut quidquid ejus generia unquam exstiterat, pulcbritudine, magnitudine, aumptuoaitate longe obscura.
ret. Eaimvero quantum forlasae umbra et figura a
veritate rebusque ipsia decedit, tantum illa a templo, quod nuno fidelis magauequeimperator aoster
exstruxit : non eo duataxat nooiine, quod iatud
gratiao ac apiritus est, illa legia atque litterae ; sed
quod etiam pulchritudine ac reliqua artia ooncia.
nitato elegantiaque p r s illis merito primaa obtinet.
l

. '

' , ?

' *
' .
" ,

'
, , * ,

.

^,

, .

,

,
, '

*
, '
' ' ,

?' ,

! ' , '

'
' ,

! ,

, !

, & ,
.

Eoquie vero bre?i adeo tempore celeberrimi

tampli miracula tentet oratione percurrere ; cum
nee ipsura visum, d i u multumqoe legendo, quanquam aensua reliquos celeriori motu longe exsu-

, ' Sva

*
.

,
,
. ' '

'

,
, ' ' , - , .

' ' ' ' ,

-

'Psal. Lxxxiu, 2. * Gen. XXVIII, 17. ' N u m . , 5.

373
,

H O M I L I A III. I N D E D I C A T I O N E N O V i E B A S I L I C / E .

. ,
, !
.
, ,
, .

i perat, b s c satis percipere posee ac comprehendere

proraua liqueat. Nihil itaque minore gaudio afficior,
quanquam victa oratio eet, quam ai illa ad justae
modum narrationis, rem satis exsecuta esset. Non
enim hoc a n i m o constitutum, ut dicendi vim ostentarem, sed ut templum pulcherrimum esae ac V O Q U stissimum, l o n g e q u e deacriptionia leges vincere
comprobarem.

A d te enimvero, qui conventua auctor exsiatia,

seae oralionia curaua verao tramite dirigat. Gaude
itaque, imperator Deo gratissime ac religioaiaairae,

'

et renovare v e g e t a , tum c o r p o r e * tum operibua

574

, . -

bonia, juventute, q u i celeberrimi templi t u s ,

que aapieatis ac manus, operum encaeaia agis. / n . , ,
tende, proipert procede et regna; propler veritatem
, et mansuetudinem et justitiam .
Deducil enira, ut
. , ,
palam videre l i c e t ; delucetque te Allieaimi dextera
,
qui oreavit te, exque ipsis cunabulia i n p r o p r i i s u i

ac peculiaria populi regem inunxit. Collalare ao
. pariter innovare et ipae, nempe omnium quos uo , '
quam eol aspexii, gloria Caeearum ; quippe aapien *

tiaB l a u d e ac prudenti majoribus l o n g e precellaaa;

quoque adeo diviao auffragio, at aon ipae iraperii

iavidus, neque huraanis studiis atque ambitu,
lanti arcetn imperii invadaa. Collartare igitur uaaque innovare cum eo, q u i te socium, atque imperii
conaortem ad aubditorum communem utilitatera,ac

pro eo ac tuam i a eum b e Q e v o l e n t i a m ,

raamque

, * .

,
,
! .
, ,

Binceriaei-

dilectionem decebat, assumpait. Per ve-

stram enim duorum socielatem Trinilae pie c u l t a

ac adorala, suam in omnes providentiam explicana
atque traaamittens, aapienler subditos regit atque
gubernat.
Voe

quoque g a u d e t e , Patrea conacripti, g r a v i s

senectus, fidelique ac magno imperatori Augualoque veaerabilis, unaque cum Cesare, pari gaudio
, ,
clariaeimi templi eocfflnia celebranti, reaovamini.
.
Gaudet vero et colleetatur aanctorum doclorum ao

'
episcoporumcoetuaomnis, qui propriuoidecuaatqua
,
' - gloriam templi consecrationem ducit. Gaudete voro
etiam, a c una choros ducite, vos quoque reliqua
,
ao religiosa turba, quae ccelum aliud i n terra, quud
,
bodie dedicatur Virginis templum, conspicitie :
*
cujus intercessionibus ulinam omnea etiam beata

, ] illiua ao immortalia gratiae ao exsullationia c o m p o tea efficiamur ; i n Gbristo Jeau Domino noslro, cui
,
gloria et imperium, nunc, et aemper, et in sajcula.
, , . .
Auoen.
,

P a a l . ^ i i , 5.

Paal. x u v , 5.

575

576

P A T R I A R G E L E C P .
IV.
SANCTI ATHANASII ENCOMIUM.

Photius archiepiscopus Constantinopolitanus, ad fra- ,

" ,
trem suum Tarasium, de sermonibus magni inter

sancios Athanasii Alexandrix archiepiscopi (6).

.

Hic, inquit, et i n sermonibua ubique loeutione

clarus est, brevis et aimplex: acutus tamen et altua,
et argumentationibus omnino vehemens, et i n
his taala ubertas, ut admirabilia ait. Logicis autem
metbodis nihil lenuiter, nihil juveniliter, ut pueri
et rudes, sed pbilosopbice, sed magniiice ulitur.
Scripturarum testimoniia ac demonstrationibue ad
oonGrmationem communitua eal, et i n primis eermo ille contra gentiles et qui de humanitate Verbi
Dei habitus est, quinque i n Ariura l i b r i , qui revera eunt omnia haereaeos Iropaeum, sed Arianae
potiesimum. E l ai quis theologum Gregorium, et g
divinuoo Basilium diceret ez hoc libro tanquam
fonto quodam haurientes, oralionia su pulchros
ao perlucidoa contra errorem fundere fluvioa, noa
erit, u l arbitror, procul a veriaimilitudine. Scripta
sunt autera ab eo, et in Ecclesiaatem commenlaria,
et i n Gantino canticorum, sic et i n Paalteriuro, et
i a alia multa. Gralia tamen et ornatu vere excellunt sermonee c o n l r a Apollinarium, et epiatolae,
quotquot ejua excuaationem continent.

, , ' .

*

*
', , . [sic

ms. inlerpres videtur legiue ] , ,

, .

*
, '
, ,
,
'. * ,
,

|5 , , ,
* , , !
,

"

, ,

,
, .
.

.
(7) Pbotiua i n Bibliolheca aoa cujua hocfragmentum optimo illo vetuatiaaimoque Atbanasiano codice, qui eat Academia3 Basileeasia, praeflxum est

totidem verbis : illadque j a m olim a Pelro Nannio,

qui eodem codice uaua eet, aic Latioe redditum
est. Gf. cod. 140.

CARMINA
STICHERON
IN S A N C T U M METHODIUM CONSTANTINOPOLITANUM.
(BOLLAND. Ada Sanctor., J u n i i t. II, p. 960.)

A d Veeperaa inter alia ponitur ex Octoecho Siicheron seu Versiculus, ad moduloa tertii toni canendus,
tanquam poema Photii patriarclw.
Feative hodie ornatur Dei Ecclesia, et exeallana
olamat: Illuatrata eat pulchritudo mea auper omnem
civitatera : ecce eaim archiprwsulum gemma praeciara, gloriosua Metbodiua, iler ad coeloe tenuit,
Agita ergo feati bojus amalorea, cootua orthodoxo-

, *

, ,
. , ,

577

CARMINA.

,
, '
,
.

rum, cborosque simnl dacite circum arcam, c u ralionum" gratiara iade exundantem auacipientea:
precemur aulem u l exoretCbristum Deom nostrum,
quatenus univeraum liberetj ab orani heresi.

MONITUM
IN T R E S ODAS S E Q U E N T E S
(Ang. M A I Scriptor. vet. tom. I , p. xxni.)

Pbotii odffi tres suavi carmiae scriptae, mediocria prolixitatia, exalant i a vetere codice Barberiniorum 246,
itemque i n ejus recenti apograpbo, inter aliorum auctorum beae multos multaeque elegantia3 G r cos hymnos, quorum i i aaltera qui morum honeatati non obsunt, haud d i u t i u s i n tenebris continendi
Y i d e n l u r , nequo ainendum ut Pbotii quoque musa oum hia invila sileat. Imo vero odaa Photii novem
3. collegii apud Gallos Glaromontani exatitiaae ait Labbeua Nov. Biblioth. mss. p. 139. Pbotii tree
illffi odae sub codicis Barberiniani flne leguntur; quarum prima est
a d Deum ; i n e a scilicet loquitur ipae Basilius. Altera ; Eccleaia n i m i r u m ailoquitar imperatorem. Tertiu ode . Notissimom est, Photium gratia apud Basilium imperatorem floruisse, cui etiam regiam
coronam eumenti aacras preces preeivit; moxab eodem i n exsilium actum fuisae. Utramque rem narrat
etiam Hamartolus i n Yaticano codice iaeditua: pag. 202 b :
. , ' .
, ,

. Patrata deinde Miohaelia imperatoris caede, pergit dicere Hamartolue

p. 294 b : , ,
< ,
' , ' , , , -

. Ulroque Hamartoli loco utitur Zonaras xvi, 7, 8 : et secundo quidem prope

ad litteram. Hao vero super re legeada eat Photii epiatola 97 (nunc libri i , 16), q u est gravis adversue
Bisiliuna expostulatio ab exailio misaa. Denique raoneo,alium esse Photium monachum melodum,cujaa
exigna aunt i n codice Yatioano 216, p. 6, et i n Palalino 138, p. 6-8. Porro ille nunquam
fuit monachua: elai juvenem se a monastioa vita non fuisae alienum, sed curis saecularibue praepeditum,
narrat Pbotius i n epiatola ad syncellum Antiocbenum, quam et Graece editam scio, et ego i n vetere
codice lego (7).
Olim i n prsfatione iomi primi Scriptorum vet., ubi de ineditia Pbotii scriptia disaerui, odae ejuedem
trea commemoravi, a me i n Barberiniano codice obaervataa ; quarum i a priore Deum alloquitur Baailiaa
Macedo imperator; i n altera Baeilium i p i o m imp. alloquitur Ecclesia; i n tertia demum imperfecia i d e m
Basiliue imp. laudatur. E n autem baa d e m u m odaa a ol. ?iro . Matranga exscriptaa exbibeo.
II.
. '.

(Ang. Spicil. Rom. I X , 739.)

Photii patriarchx

hymnus in persona Basilii imperaioris. Ode i .

H y m n u m e labiis a d te dirigo Greatorem, e cordia penetralibue tibi laudem emitto.

Sapienti t u profandum judiciorum abyesoe qaia aermo praedioabit, univereorum Domine ?
.
(7) Conf. a d Amphiloch. 160.

S80

PATIUARCHJE C P .

*79

, ,

, , ;

, ,

"

' , ,

^*

' .

,
,

"

" ,

" ,

,
.

" ,
, ,

.
'

, ,

.
,

' ,

, ,

'

' .

Lingua autem quomodo dicat tuam, Altissime, potealalera? Oprofundum! sapientia omuem sermonem
euperane I
Virtute incomprehenebili mirabilia operaris, nibilquetuae divinae reaislit volunlati.
Stupeo, et terror pectua occupat, cum tufs potentiffl opera coasidero.
Queerere impar est mea mcna adrairabilem misericordiae magnitudinem, gratiarum tuarum d i v i l i a s .
Eduxisti me, Domine, e lacu peaaimo, et i n medio populi tui principum collocasti me.
Deus, qui universa dominaris, Deus misericordia?, quia eermo par erit ad te gloriHcandum ?
Videns et aspiciene omnem humilitatem el laborem cordia mei, pondus solvia a 3 r u m n a r o m .
Tanquam solus me oosti, animae omnia Greator, e ventre matrie meeB factus euaceptor meus,
Ioclyto lapide caput meum ornasti, oetendiati regem et principem t u i p o p u l i .
Magniiico tuam, Salvator, divinam potestatem, quia fecit mihi magna qui potens eat.
Minimus eram e patria mei filiia, sed,o mirabile tuum o p u s ! imperalorem osteadiati.
Cogitalionem reipaa omaem confundit hoc mirabile, etenim iaauditum eat opua deiter tuas.
Qui, anlequan aint omnia ut praesenlia conapicia, qui univeraa regie, exaudi meam vocem.
Rectam ingredi mandatorum tuorum viam largire, qui me antequam fierera elegisli.
Gladio tuae virtutia me instruens, inimicoa inviaibilee da mihi i n fugam vertere.
Sapientia, divinum Verbum Patris, quem asaumpsieli ut tibi aerviret, custodi a te nominatum populam
tuum.
Tela populi tui acuta oatende baerentia oordi ioimicorum tui imperii.
Propter quam tuum aanguinem fudiati, SaUator, aaoctam Eccleaiam immotam coneerva.

CARMINA.

581
,

582

"

Qui hominesamas et misereris, quam dedisti pacem divinis apoatolis, populo luo praBsla.
Gratiara, quam pollicitus ea Spirilua le prfflstitururo, emitte, Creator omniura et Dorainator.
A n i m a ut una, et cognitione et corde perpetuo te laudemua, diyinum concede regnum.
Qui universa regia, quae suraum et deorsum aunt, in le epem nosti omnem ut poauerim.
T u ergo, ut omnium Greator, Deua et Rex meua, quem dediati mihi populum dexteratua dirigaa.

'.

,
.

, $

',
,

..

Ejusdem hymnus in persona Ecclesix

in Basilium

Chrisli amicum imperatorem. Odc I .

Audiamue omnes regiam sponaam, Ghrisli Eccleaiam, mystice exeiateotem.

Gonailiam Altisaimi i a aeternum maaere acitote, coosilia autem homiuum firmitatem non babere.
Generatio laudabit tuam magailudinem, et generalio loquetur operum tuorum virtutes.
Dediati his qui contriti sunt brachium et potentiam, et ad solum dejeoiati qui frontem extollebant.
Principium ea Oavidia c a a t i c i ; quis prsdicabit polentiaa, oanens Domini laudem ?
Q u c r e muaicoa tibi cinyram pulsaates, diea enim featU3 Dominatoria agitur.
Q a s antea rupta erat turbatione Gliorum, eorum nonc concordiam laetanler concelebro.
Paella3 virgines, juvenee, i n domo quaerite quae canant univeraorum Regem.
Ecce me, ut alium coelum splendidaua, flliis ut aatris decorat imperator.
Qaieace a labore, auriga diei, ortua eat enim sol aliua i a mundum.
Lucem divinam omnibae lampadia i n medio illuoentem cernentes, Dai popule, gaudete.
Magniflcemus s i m a l , laudemue aoclamintes : H o rautatio est dexterae Excalai.
I i a quidem, et imperatoria saacto oapiti e sdrmonam floribua diadema oontexatur.

683

, ,

.
', \

\ .

; ;.

'* '

;,

' ;

' ;

584

PATRIARCHJE CP.

,
'

' ,

, .

' ,

Coafucdunt me, princeps, ista prudeotia, opera tua, et divina consiliorum aapieotia.
Non jam mihi turbatur filiorum ccetus, profunda enim pax e tua aapientia manat.
Divinum nunc thalamum simul circumaguntur, et in circuitu meoaae m e a filii disponuntur.
Romanorum magnum genus, extolle el gratulare robur et prodentiam aapientis imperatoria.
Abscondaris, neo multuoi de sapientia auperbias, Salomoo, imperatorem nostrum aspicieoe.
Misericordiam et manaueludinem videna noslri imperatoris, aumma de charitate David congaudeat.
Subjiciraini, alii Juda rege9, potestia soli aciatill aequiparari.
Hoatibus formidabilia fuil magnua Goastaatiaus, sed imperatoris oeroo tropeeorum multitadiaem.
Agrum qui coaspexerit Ddi plaatis luxuriaalein, jucundam hanc regiam, ad aemulatioois certamea
accedat.
A a i m s vero palchriludiai quis coaferre se audebit regum quos aol illustrat?
aapientiae efligies! pacia oraanaeatum, sceptrorum decus, applaude et laetare.
. . '.
'
,
"
.
,
' ,
,
.
',

, ,
.
,
,

.
"
,

.

Ejmdem panegyricus in Basilium Chritti amicum imperatorem. Ode //.

Ex hortis rationabilibus sapicntiae carpamue flores, ut eapienlis imperatoria oobile coronemof
caput.
Rex potealisaime, salve, orbis divinum lumen, principum gloria, regum prodigium.
Gonus magoum Romanorum, Ghriati haereditaa, tibi datum eat, rex, propter tuum divinum cor.
Itaque manibua plaudite, coroaarum dalorem cantate, et imperatorem coronis laudum adoraate.
Tu sapientis vere ovile confoveca, ad paacua illos ageaa vivifica dirigaa.

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

585

686

OPERUM PARS QUARTA

OPERA

HISTORICA.

CONSTANTINOPOLITANI

P A T K I A R C H J E

EPiSTOLARUM LIBRi TRES

NOVO ORDINE

LIBER

DISPOSITI.

PRIMUS.

CONTINBT B P I S T O L A S A D R 0 M A N 0 8 P O N T I F I C B S , A D P A T R I A R C H A B , A D E P I S C O P O S ,
AD IMPBRATORBS E T A D PRINQPES.

EPISTOLA PRIMA.
, ,
omnibus sanclissimo, sacratissimo reverendissimo

comminislro Nicolao papae seniorit Romx Photius
',

epUcopus Constantinopoieos Romx.

'.
(JAOER, Histoire de Photius, 433. Lat. Baroniue ad ann. 869.)
-

Cum m i h i pontiflcatus magnitudoio mentem ? e -

,
,
-

nit, cumque cogito longe hominis vilitate ab ea

quffl i l l i inest, perfectione abease, ac mearum
virium imbecillitatem metior, subitque animum

blimitatiataliadignitatia mecum enutritaconaidera-

, ' '
, ' , -

tio, quae faciebat, ut eoa adroirarer, et obatupescerem quotquot unquam aaeculi noatri,nedicam superiorum etatum, tremendum pontificalus j u g o m

, g euaceperunt, cum bominea eesent, carnique et s a n -

, , 1

guini devincti, periculose aggrederentur

incorpo-

reorum

, ' , -

animo et curiosius peracrutor, e l quo i n atalu alioe

, ' , -

videnaperturbabar,eodera

Gberubim opera peragere. Gum h c

ez

me nunc captumintueor;

dici non poteat, quibus doloribus incessar, quoque

mcerore detineri peraeverem. Quamvia enim b e c

.
, , ' (
-

m i b i cogitatio et cura fuerit, a puero aimul augescens et comitans, liberum ab hujua v i t negoliia
ac tumultibua quiete, acres meas contuentem peraerverare (nam oportel me, qui ad saaclitatem
vestram soribere incepi, verum dicere) regiarum

, ),

dignitatum administrationes deorsum trahentes vo-

' ,

' '
Q
' . ,
,
, '

P A T R O L . Ga.

CIL

luntatem, ad alia convertere cogebant. Verum me

nunquam incesait fiducia, q u faceret, ut m i h i
esaet tolerabile pontificatus bonorem aubire. Erat
enim m i b i perpetuo venerabilia et tremendua,
praeoorlini recordaati principia apostolorum Petri,
qui quideoi cum multa argumenta in Dominum
nostrum Jeaum Gbristum verum Deum nostrum
19

587

P A T R I A R G H i E C P .

588

ostendiaaet, ac multum undique specimen dile- ,

clionis i n eum dedisset: quaai coronidem rerum
,
preclare ab eo gestarum et peractarum paacendi
, miniaterium dignatione magiatri euacepit. E t vero

eervo Bcio concredi talentum, eumque propter
. meum Dominicae severitalis occultantem, nec unde
, *
sibi quod credilum erat, excidena diriperetur, ac
, ' propterea talentum et q u i dederat multiplicatum
, '
non reddidit, rationem ab eoreposci, eumque igaia

ac gebenQ condemnationem aubire.

.
, Verum cur baBC a me scribuntur, et gliscit dolor,
, ,
et moleatia intenditur, et turbatio iavestigatur?
; Nam memoria rerura anxiarum malum aoriua efficit,
ac sublevari non ainit mcerorem. A t enim hano ob ,
.
causam eorum q u a acciderunt tragcedia quasi i n
scena acta eat, ut vealris orationibus, nescio quo- ,
modo credilum nobia gregem pulcbre, videntes agi , ' ' , et gubernari officientem nobis difficultatis nubera
,
diacutiamus, et inertiae caliginem efTugiamus. Novit
,
enim, novit gubernatori eecundo vento oavia cur . ,
rena, ac egregie gubernaculia recta laetitiam afferre,

et Eccleaiae ccBtus pietate, virlutibuaque exuberans
,
praefectumetpastorem afficere voluptalc, etefficere,

ut incertae mentis, inopieque consilii nebulam
' abslergat.
, ,
.

Nuper itaqae cum ie, cui ante noa sacerdotio

fungi obtigerat, eo boaore abiiaaet: nesoio quomodo impulai magna me v i aggrediuntur, et qui
cansebantur i n clero, et epiacoporum metropolitanorum conventua, et ante hos, cumque iis pietate
praestans Chrietumquediligens imperator,in omnes
quidem benignus etaequua et bumanus (quid enim ?
verum dicendam non est ?) nec queroquam eorum
qui ante ipsumimperarunisquitate parem habena;
m i b i verotum inhumanusquidemvieusacviolentus,
admodumque formidandus. Ia enim una cumcommeroorato sacerdotum coetu nibil remiltebat de vi
et impressione roibi facienda, aed quamobrem me
diroisaurus non esaet^excuaatione utebalurconaentientia aacerdotum voluntalis el e t u d i i ; aeque
etiam si vellet, non posae poatulatum meum perfi- Q
cere. Ad sacerdotes autem ac cffiterum clerum
(magnus enira numerus convenerat) ne obaecrationis quidem meae verba clare perveniebant: si
quibus vero ea iacidebant, non recipiebaot; cum
hoc unum et meditati eaaent, et dicere instituissent, meomnino vel nolentera boc praefecturae onus
eoscipere oportere.

,
, '

, '

,
,

, ,
( ;) '
, ' ,
, . ,

. '

,
. '
, '
. ' ; . ,
,

.
, -

, ,

Postquam vero omnes mihi vi precum verbia

faoiendarum obatractae sunt; proailiebant lacrymae,
ac deeperationia caligo oum omnia interiora confuaione implesset, et i n ipso usqoe oculoe irrupiseet,
i n rivum mutabatur. Nam oogitatio (deaperata

,
,
' ,
. ' \ , -

EPISTOLARUM

589

LIBER I.

590

8v ' , ' semel salute verbis coneequenda) naturam ipaam

ad aupplicatioaem et iacrymaa exoitabat, hisaperans

auxilium et opem nanoieci se posse, quamvia vo-

, , ,
, .

luntate ac proposito 8U0 deciderit. Nec enim aio

remiaarunt se, quin vim faciebant; quoad contra

volunUtem meam, illorum vero ex eententia res perfecta est. Sio i a mediis de catero tumultibus, i i s
j u d i c i i a , quae scit qui novit cmnia, toleranter dego, sed satis quaerens tempeativum est dicere proverbium.

Quoniam vero omnium optima eel fidei c o m , munio,maximaque omnium oausa v e r dilectioaia:
,
ut id cum vestra sanclitale purum et insolubile
,
? inoulum faciamus: ceneuimus no8tram,vestramque

fidern breviter tanquam i a columna soribendam.
,
Inde orationea vestras fervidius, promptiueque
, attraheates,no3trumquein vosafTectumexpiicantea.
.

, , Credo igitur i n unum Deum, perfectum, et p e r , , , fectionia efficiealem Patrem, et F i l i u m , et Spiritum

,
aanotum, non dividene peraonarum diaiinctioae
( ),
etiam naturam (dividat enim A r r i i diviaio) aed i n
identitate nalurae peraonarum differentiam credo.
.
Tollatur enim pariler et Sabellii conlractio. T r i n i t a . , tem sanctiaeimam omnium opifioem,omnipotentem;
, ,
ipsam aibimet simul exaistentem sine principio, ut
, ,
omne temporale principium excedenlem, et inilio
carentem, principii autem et caasae rationem in Patre
.
i m p l e n i e : sic enim et super temporalem cogitalio ,
nem pari hoiiore Trinitaa aiabilitur ; et ejuadem
, ^
BubstantiaD cum Patre, ox quo bic quidem aine
, , fluxione et inefTabiliier genitue eat, hic vero procedit
. , - C theologice, bymnis celebrabitur.Trinitatem eanctie , , '
aimam, supersubstantialem subslantiam, boc q u i , , '
dem, quod omnem subatantiam Deo decente super . ,
greditur; boc vero quod inde o m n i b u a entibua par, ' , , '
ticipatio eat eaaondi auper omne bonum bonilatem,
,
boc quidem quod fona bonitalis, hoc vero quod
' .
bonis illinc eat, quod bona aont, hoc nobis est (ut
'
'

^ ,
, ,
, ,
' - ^
, ' ' ,
,
,

, ,
' , ' '
. ,
, "
. ,
.
, ,
, ,
.
,

i a brevibus) tbeologiae nostrae iaculpabilis diacipliaa.

F i l i u m vero et Verbum Dei e l Patria i n ultimia
diebus ex semper Virgine et superglorioaa Domina
noatra Deipara proceaaiaae cum carne animata
aniraa intelligenti et rationali, i d est, perfectum bominem asaumpaieee veritate, non pbaatasia : noa
personaliter, neque aliquem i n singulia proprio ac
determinato cbaractere circumfinitum, sed lotum
hominem, quem i n sua bypoataai individaum subaistere fecit, ut genus bumanum aaWaret. Servataa
eiiam i n eodem el uno Ghrialu naturas divinitatis
et bumanitatia, unitas quidem unione aecundum
bypoatasim, aed non confusas subslantias alterifioatione; unam quidem hypoatasin, duas vero naturae; et utrique earum propriam tribuo voluntatem.
Duas enim voluntates i n Chrieto non minulas, quia
et d u a operationea: eumdem paasibilem et impaasibilem ; corruptibilem et inoorruptibilem ; circumB c r i p t i b i l e m et incircumscriplibilem ; alia approprians diviaitati, alia bumaaitati attribuens , crucifixum voluntate pro nobia. E l q u i nobis p r a b a i t
boaorabilem et venerandam Crucem, deatructionie
mortie caaeam : eepultum eumdem ac i n mortuia

591

592

PATRIARCHJE CP.

connumeratum. Qui terliadiejuxta ipsius deiloquam \ .

,

vocem a mortuis reaurrexit: quique visus estdiaci ,
pulis, et cum illis edeDdo ac bibeado, omnem amhi ,
guitatem ac phantaaiae opiaionem ab eis eubmovit.

Deinde et aacendit una cum asaumpla, aive cum
.

animata anima intelligeati et rationali ipsiua p r o ,
pria carne. E i ilerum pariter venturus est ad j u d i
candum vivoa et mortuoa. Sic enim dicit divina
,
Scriptura: < Venietquemadmodum vidiatia eum eun , c ,
tem i a coelum.
, , .
Sic sentiens et confitens i o c o m m u t a b i l i t e r eam

i i d e m , quae i n calholica et apostolica Ecclesia a t a -

b i l i t u r et p r a e d i c a t u r , aanctaa etoQCumenicaaaeplem

ayaodoa

recipio.

Primam

quidem,

utpote

quae

A r i u m , et eoa q u i c u m eo a e n t i e b a n t , u a a c u m

' "

eorum abominanda creatur adoralione disrupit ac

($ ,
evertit. Secundum vero, quee laesae mentis Macedo
nium ab eccleaiaatica cominunione exterminavit, et

abacidit, qui pari atque Ariua iaaaaia laborabat.

.
creaturia enim bic quoque aanctiaaimum, et omnium
opiGcem ponena Spiritum, creaturam adorare non
, .
erubesccbat. Verumenirovero et tertiam, quae de
posuit impium Neatorium, ac evertil innovatam ab
,
eo Deo exosam auperalitionem : bic eaim indiviae,
.
et secundum hypoataain unitum Deo Yerbo totalem
'
bominem audacteret dementera divina Verbi abs
trahena bypostaai, i n propria eum bypoataai esse,
,
monatrose dicebat et imaginabatur. Ao idcirco
nudum hominem eumqui carne apparuerat, F i l i u m Q .
et Verbum Dei aomniana, consequenter bic infelix
,
appellare sanctissimam Dei Genitricem Deiparam
, , .
proprie abnegavit. Quartam autem, ut q u Eutjr , , cben, dystiobeo, id eat, infelicem ac aceleatum Dio
scorum e l i a i t , a t q u e a n a t h e m a t i z a v i t u Q a o u m eorum
,
imaginativa demeatia, eorumque omni caterva.
.
Domini enim caraem non esse aobia conaubatao ,
tialem, delire asaerebant, sed ex duabua quidem
' ,
naturia unionem factam ease, in unam vero naturam
, poat unitionem consumptam fuiase neutriua con , ,
eervantem proprietates, nec divin, nec vero b u . ,
manee. Quintam etiam, quce excidit ac peaitua

exstinxit ea quse i n perniciem auctorum auorum

a u a c i t a b a o t u r , acelerata dogmata, et partua i m p i i
Neatorii, q u i regiae urbia aine Deo pontifex fuerat, D
,
et Tbeodori, q u i Mopauestiae, magia eliam sine Deo,
,
episcopatum geaaerat ; tum eos, l u m omnea, qui
, eadem qua i l l i vana sententia segrotabant; quin
.
etiam et quae dilaceravit et demeaauit Origenem,


',
Didymuia, Evagrium, qui ratione cum gontilibua
, coQgruenteao insipiente sententia i n ultimum pro fandum Deo adversariae persuasionis inciderunt.
. Gum enim gradua et inferiorea aedea Deitatis c o n . ,
finxiseent, elanimarum preexaiatentias, ac eifluxus

et decidentiaa respeciionis earum ad Deum i n
,
eeipsis conatituentes, easque i a diversa et multi , ,
formia corpora transvasantes, et tranamutantes ; et
, ,
finem auppliciorum, ac dasmonum reatitutioaem, e
ventre (aicut dicitur) eructantea, libero et aperto,
1

593

BPISTOLARUM LIBER

I.

594

|3 ^ nullis claustrie, ore fabulati euot, et oommenta sua

(5
coasueruat. Sed et sextam, ut quffi abjecit ac de , , ,
molita est, Hoaoriutn (2) et Sergium, et Macarinm,
,
monelruosi homiaes eermoais ac dementes, unaque

cum ipsi 603 q u i eadem impietatem ad se duxe m n t et expresserunt, cumque alienis eorum et ab ,
surdis commentis: unam eaim voluatatem, et unam

operationem Gbristo Deo nostro, qui ex duabus i n ol '
conversis naturis est, mali miseri ascribebant. P r e
terea et eam, qu Nicaeae iterum facta est, sacram
et magaam syaodum, quae iconomacbos, id est,

imagiaum oppugaatores, ac propterea Christoma,
chos, id est, Gbristum oppugaantes, et aanctorum
'
obtrectatores, ul purgamenta eliminavit ao dejecit.

Cutn iia autem et deteatandam aeque Manichaicam
, - eorum haeresim : Domini enim nostri Jesu Ghristi
,
oonsubatantiale nobis aanctum corpus piagere i n
.
imagine abominabantur : piogi poaae, et incir cumacriptumeasedebacchando aeaeverante8,acideo
, , , nobis consubstantiale DOQ eaae, insaao more coa , .
cludentea.HaaigitursanclaBet 03CumenicaaBynodo8
recipio,anathematizana quos anatbematizaverunt, et amplecteaa 6tmagDiflcan8,quoslaudibusceIebrarunt.
, Haec eet fidei m e , eorum q u ad ipsam perti ,
nent, et circa eam subbistuat, confessio, et i n ea
, , apes; Doc m i b i vero soli, sed et omnibua quibua
,
meditatum est pie vivere, quibusque divinus araor
,
innalus cst, puram et einceram Christianorum seo . - C tenliam retioendi. Hanc igilur i a scriptis fidei con ,
fessionem statuentes, et vestr sacratissioiffisaocti '
tati resnostrae u l iatabula exprimentea, et sermooe
, '
commemoraates; quod saepe petivimue, indigemus
,
orationibus vestrie, utDeum propitium ao benignura
, " '
his qu gerimua, inveaiamus : omnem vero
,
,
,
acandalorum radicem, et petram offensionis ex
, ecclesiastico ordiae sublatam intueamur, ac beae
,
pasci subditos, aec multitudiae aostrorum delicto *
rum, illorum i a boao profectum ita retardari, ut
, inde nobie multiplex peccatum aecribatur; sed ego
' quidemipsiafaciametdicamiadoctrinaqusaoportet;
, i i vero obedieater et tractabiliter ad auum ipsorum
. '
ealatem ducaatur, et Gbristo omaium capiti inbffl ,
renter coagmeateatur, ejus bumanitate et benigni tate, cui gloria et imperium cum Patre, et saaoto
,
Spiritu, vitae principi et coneubstantiali T r i a i t a l i ,
,
nunc et semper, et in saecula sfleculorum. Amen.
. " , ' , ,
trj , , . .
E P I S T . II.
. '
,
.
, ,
omnibus sanctittimo sacratUsimo fratri et commi^
nistro Nicolao Papse senioris Romx Pnotius episco',

pus Constantinopoleos novx Romw.

',
JAOIB, 1. c. 439. Barooiua ad ann. 8 6 1 .

Charitate
preliosius,

vere

nihil

venerabilius

6886, D6C

et communibue eententiie confeeeum

NOTiE.
(2) Faleo accueane Honorium ; nec sine dolo ponopolitanos patriarchas haeresis auctoree et protuit pretermisise Pyrrhum et P a u l u m Gonslantipugaatores. De Honorio vide lom. VIII AnnaL

595
est, et sacris eloquiis testatum.

P A T R I A R C H i E C P .
Per eam enim ,

separata conjuoguolur, et pacificantur pugoaatia ;

et juncta, domeaticaque magis conaociantur, eeditioaibua, contentionibuaque aditum prebeotia.
Ipaa enim cogitat malum, aed omnia auffert,
omnia sperat, omnia sustinet, nec unquam (juxta
bonum Paulum) excidit. Ipsa et famuloe qui offenderunt, domiaia recoociliat, oaturae eumdem bonorem ad defensionem lapsus oppoaeas. Ipsa et dorainorum saBvientem furorem leaiter ferre m i a i atroe edooet, fortunaa imparilitatem consolane ex
eorum qui eadem patiuatur similitudiae. E l patrum
i n filios iracundiam mitigat atque exhilarat; et
mussitationem filiorum i n pareotea, sine dolore
accipere bortatur, oaturalem babituoi et affectum
1

mutuum armans coatra eam disjunctionem

596

. *

, ,

* ,
, / , ,
, *


*
,

. ,
, -

quae a

natura abborret: et araicis rixam inoideatem facile

repellit, ut commuaes sales que ao oaturam revereantur adbortans : et eos qui i n eadem de Deo,
rebuaque diviaia aeateatia suat, quamvis aiat locor u m iatervallo diajuacti, et oculig iatcr ee nunquam
iderint, coojungit et aentenliis coaglutioat, et
veros facit amicoa; ac si forte alteruter ad iocusationes iacooaideraotius veoerit, casui i l l i medetur,
omniaque redintegrat, firmum conjunctionis v i n c a l u m coneervaaa.

, , ,

^ ,

) ,
, ,
.
,
, ,
,
.

H c et aoatr mediocriteti perauaeit, g r a viler objurgatioaea ferre, q u a vestra paterna

eaactitate jaculorum iaalar emiesfiesunt; ac fecit,

, '.

nt arbitrarer, perturbati aaimi hos fetua ease,

neo mentis offeaaiooum et iaimicitiarum cupidae
verba; sed potius affeclua veri ac n i b i l fingeotis,
et eocleaiasticum ordinem aubtiliter examinaatis,
atque ad summum accurata diligentia ducere n i tentia. Nam si propter summam benignitatem
conceditmalum ut malum cogitare : quomodoaiaet,
malum esae, pronuntiare? ea enim ratio beoigaitatem esae aovit, qua> eousque progreditur. ut eoe
etiam qui dolorem dant beneficio afficiat. Quoniam
vero nihil prohibet, quominus et fratres cum f r a Iribus, et c u m Patribus filii in vero dicendo libertatem obtioeaat (aibil enim amicius vcritate) licet
ct nobia libero aermone u l i ac scribere non contra-

, ,

'
, ' ' ,
, , ^,
;

. ,

( ),
^ ,
' ,

dicendi atudio, sed defendeadi voluatate. Opor- J ) ' ,

tuisae nempe veetram virtute perfectionem,
ante alia omnia coneiderantem invitos nos ad hoo , * , *
, * tktoc
jagum tractos esse, increpare, sed miaereri; aec
, ' despicere, eed coadolero. Misericordia enim et
* , ,
humanitae iia quibus afferturvis, debetur, non ob, ,
jurgatio aut contemptus. V i m enim s u b i i m u s ;
.
,
quantam autem, Deus cui omnia etiam occulla aperta
* , , aunt, ipse aimul scit, inviti detenti aumus; i n custo ,
dia fflque ac soatea habiti, custodiis obaervabamur;
, ,
suffragium de nobis, oobis reoueotibus, latum :
,
creati aumua flentea, quereatea, ipsi noametipsos fe .
rieatee,et afflictanles. Sciuotbaec omnea : a o a e o i m
i a aagulo facta aunt; at impreeaionia et, ut itadicam,obtrectationia magnitudo bistoriam adomneeperlolil.
* I Cor. x i n , 7, 8.

E P B T O L A R U M L I B E R I.

597

598

Quid igitur oportet i n eos, qui multa gravia et

acerba pasai sunt, invehi, objurgare, conviciis ap ' ;
petere potius quam misereri, et pro viribua c o n , ,
aolari ? Decidi e vita pacem habente ; deoidi atran ( ),
quillitate dulci et placida ; decidi de gloria (ai
,
iamen quibuedam mundanaa gloriaB amor est (excidi
, ,
6 cbara quiete, e pura illa et jucundissima cum iie
, .
qui mihi proximi erant, conauetudine, et conver .
satioae doloris experte et doli et reprebensionis.
, , ,
Nemo erat qui me incusaret, nec alium quemquam
, - ergo accuaavi vel advenarum vel indigenarum, nec
, ,
vero bominum minus familiarium, nedum amico rum. Non ego eic unquam dedi alicui dolorem,
* ' ,
ut contumeliam i n noa exspueret : niei forte velit
qaia auscepta pro pietate perioula i n t u e r i : neo quie. , quam i n me ita peccavit, ut uaque ad contumeliam
, , inipaumlingualaberetur. Adeo erantoinneaerganos
,
b e n i g n i : nostra vero ratio, q u fuerit, i l l i , quamvia
, taceam, clamant. Me amici magia diligebant quam
, .
coneanguineoa auos : at vero cognatis meia exiatimabar et cognatorum chariasimua et cognatos
omnium amantiaeimua.
,
Fama vero atudii erga me proximoram meorum,

ignotoa quoque ad divinum amorem Irahebat, et
, '
ad amioitiae vinculum : nec eoa fortaaae laudum
.
de me babitarum unquam poenitebit. A t baeo quo ; ?
modo aioe lacrymia uommemorari poasunt ? Nam

domi manentem grata voluptalum complectebatur
, , - obleotatio, oum discenlium laborem intuerer, atu , ' ^
dium interrogantium, alloquentium exeroitationem;
,
quibua rebua informatur aententia, ne facillime
,
poaait d e c i p i : eorum praterea, quorum mens acbo ,
lia mathematicis exacuebatur, vel qui logicis me ,
thodia verum invealigabant, vel quorum eenaus
,
divinis Eloquiis ad pietatem dirigebatar : q a i a l i o .
rum omnium laborum oat fructue : talia enim cborua, domus me cborua erat.
'
A d regiam ruraue aulam eape adeunti praato
;,
erant posequentium vota, hortatioDe morarer :
.
nam praeterea qui satiafacere animo meo omnee
, vellent, bic bonor m i h i babebatur eximiua, ot
.
voluntatem haberem, modum i n Regia commo
randi. Redeunti ruraue ante portaa etana oborue
. ,
ille aapiens occurrebat : quibua propter virtutia
'
prffistantiam major quam ceteria fiducia conceeaa
,
erat ; alii contenti erant ealutem dixisae ; alii
'
oetendisae lantum exapectationem suam. A t ,
que boc i n orbem fiebat, nec occullia conailiit
, .
prohibitum, nec invidia intermiaaam.
Ecquienam tali vita eubmotua libens mutatio 8
nem, ac aine lamentia ferat ? Hia omnibua excidi
;
euper bia ingemiacebam. H c cum abatraheren , ,
tur, fontea lacrymarum profluebant, ac doloria
,
caligo circumfundebatur. Sciebam enim cum non .
dum eesem expertce, moltiplicem hujus aedis

turbationem e i aollicitudinem, aciebam faalidium
-
et contumaoiam promiscu turbae, litce inter
, , ipaoe, invidiam geditiones, mutuoa impetus, con
, , ,
tumeliam i n profeotoe, et muaaitationem s i quando
, , '
, , , ,

599

PATRIARCHJB CP.

quibus egent, q u i petunt, non adipiscuntur, et

quaodo ad horum voiunlatem illi non conformant, nec accommodant: despicientiam rursue et
c o Q l e m p t u m cum ad poslulatura adduxerinl, et
delraxerint ad voluatatem suam ; non enim in vo
l u D t a r i a gratia, sed i a violento juaau deputant optati sui eventum. A c vulgus potestatem D a c t u m
imperii i n eum q u i rerum potitur, tum aibi, tum
rectori perniciem creat. Navis eteaim facile mergetur, oum nautffi gubernatore depulso, simul
omnea gubernant. E t exercitus funditus inleribit,
cura eorum quisque nulli duci obtemperane, sibi
adversus alterum officium ducis arrogat. Gur a u tem quia singula prosequatur ? Nam aape neceaae
eat praefeclum colorem oris sui i n tristitiam m u tare, cum non ita afficiatur a n i m u s : ac ruraua
interdum, animo dolente l e t u m prsbere oa : et
Iraaci n o Q n u a q u a m cum iralua n o n ait : et eubridere dum angilur : talis enim acena eorum est, qui
multitudinis praefecturam euBcipere
adjudicati
gunt. Antea vero qualis est ? amicus amicia non
gravis : qualia aiTectio eat, talis apeciee.
Nunc autem eat, ubi acerbe necease est increpare a m i c o a , et propter mandatum cognatos apernere ; et peccantibus apparere gravem. Invidia
undique, licentia diuturnitate teraporis conflrmata.
Qoid me oportet caatera commemorare ? qualia
perpetior inaectana Simonem ? Quales quotidie
tentatiooes sustineo, mundanam licentiam aermonis a sacro conventu prohibens, et contemptum
potiorum rerum, et diligentiam vanarum ? Heec
providebam, et animus mordebatnr : nec vero meae
eat opis, bfflc convellere. Fugiebam suffragium, deprecabar orationem, preefecturam ingemiacebam ;
verum declioari non potuit quod erat praefinitum.
Sed cur heec acribo et scripsi priue ? ac aiquidem oredita aunt ; nunc injuriam accipio, a misericordia deaertua. 8in iis non eat creditum, rursum
afficior injuria, qui vera scribam nec fidemfaciara :
aic undique miser sum. quibua sperabam dolorie
nacturum me aubleyationem, inde increpor: a qu i bu8 exhortalionem et consolationem, inde ad doloremdolor adjungitur.Tenon oportebat,inquiunt,
afflci injuria, boc dicilo iis qui intulerunl. Non
oportuit tibi aflerri v i m . Egregia aane lex, sed qui
objurgandi ? nonnequi vim fecerunt ? Misericordia
quinam digni ? Nonne i i qui v i m subierunt ? At ai
quie eoa sinit, a quibus eet illata vis ; increpat autem eum qui vim pasaus eet : sperabam t u s juatitiae me in eum judiciom implorare. A t canones, inquit, violati sunt, quod ad pontificatus
faatigium e laicorum ordine aacendisti. Sed quia
violavit ? Is qui vim irrogavit, an qui p e r v i m et
invitus attractua eat ? aed resietere oportuit. Quouaque ? restiti enim, et plus quara oportuit. Quod a i
non providissem infestorum ventorum procellae
aaeviorea fore, restitissem eliam ueque ad ipsam
mortem. Qualeaautem canoaes b i , quorum asaeritur pnavaricatio ? quoa ad buno uaque diem Gon-

600

, '
, '

, -

', ,

'-

.

. , '
'

.
;

, '
,
,
1

; , , .
* '
,

^,

, .
;
* '

,
,
, , ,
. ,
,

.
; ,
,
,
.

' ,
' ,
.
,,.
. ' . ,
; ;
; ;
, ,
' .
, , , '
,
. , ,
; ' .
; . '

. ,

; , . ,

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

601

602

. stantinopolitanorum Eccleeia non accepit. Illorum

'

dicitur transgressio, quorum tradita eat custodia :

q u s vero traditanon aont, ea non custodia, trana ; gressioais non inferunt crimen.

Satis erant q u j a m expoeai, ac multo etiam
,
plura quam conveniebat. Nec enim ad haec adductua
,
sum ut mejuxta defeosione cornmendarem. Q u o . ,
modo enim aliter eaae poaaet, cum optabile m i h i
' '
eseet oranimodia hac procella liberari, et hoc
, ,
levari onere? Sic ergo aediaappetens eum, aic vehe ,
menter eam retioeo. Non enim a principio q u i ' ,
dem oneri throoua fuit, progreasu vero temporie
expetitua est : eed quemadmodum iogreseua sum
. ,
invitua, sic invitus sedeo. Quod autem iaitio m i b i
, ,
via facta ait, cum ex aliia, tum ex boc demonatratur,
, , , .

$ - quod a principio
. , .
,
. ' ' , ', *
, , ,
. ,

, ,

usque adhuc velim cedere bao

sede. A t ei mibi grata acribenda e r u n l ; non oportuit benigna, caeteroqui el laudabilia a c r i b i : Accepiiriua, laetamur, et gratia agimae aapientissimo
Deo, qui Eccleeiam gubernat. Hoc vero ex laicorum ordine, laudabile non eat: idcirco ambigui
adbuo B u m u s , et perfectnm aaaenaum i n apocriaiariorum uoatrorum reditum distulimaa. Verura
acribi debuit, omnioo non aseentimur, non probamuB, non aocipimua, nec vero unquam accipie-

. " , , -

EDUB; qui accurril, qui praesulatum nundinatue eet,

qui non eat juatis auffragiie factua: i n omnibue

improbum. A b i hac aede, et de paetoria muoere.
Qui ita acripaiaaet, mibi acripeieeet jucunda, quam-

,
; '

- Q via falaa pleraque. A n vero oportebat, q u i i n i n , . greaau affectus erat iojuria, i a egreseu itidemioju , , .
riam accipere ? et qui aliena protervia invitua ad

ba?c iociderat; magis etiam preciae ao proter ve expelli? Qui aio affectue est, quique h o oogitat,
non valde curat, nec laborat de oalumniia propulsandis, quarum haac poteatas sola est, ut ei thronua
adimatur. 8atia ergo, ut dixi, heo fuerant.
'
At quoniara propter nos nobiscum q u i anle nos
,
fuere, aancti ao beati Patrea periclitanlur i n c a (
lumniam et crimen venire, ut Nicepborus et Tara
aius (nam b i quoque e x o r d i n e laicoad pontiflcatua
, '
fastigium pervenerint, q u i memoria3 noatras c l a , ,
rissima lumina, pietatisque egregii praBCones, ve ),
ritatem et vita et vorbia conflruiarunt) : oxistimavi

quae reatant, orationi oportere adjungi; dum oe,
tendo beatoa illoa viroa crimea omne vincere, et
. ' ' D calumniam omnem auperare. Quod ai ne alii q u i ,

. , , . '
)

, .
, '
* ,
, ,

. * '

dem hos i n crimen vocare audent, quod autem e

laicie ad pontiflcatum aaoenderint, i n offenaione
et acandalo ponunt; reprebendunt aane quoa oeo
reprehendunt: cam h i quoque laioi auntproducti,
quoa ruraum in bonore habent et admiratione,
eorum non fugiunt vituperationem. A t b i , Taraeiua et Nicephorue, i n eecoli vita aatrorum inatar
collucentea, i n sacerdotum ordinem alleoti oontra
regulam et formam eccleaiaeticara Ecoleeiee pra>
fuerunt. Abeit a me, ut bano emitlam vooem, aut
alium baec dicentem audiam. H i enim regularum
accurati fuere cuatodes, propugnalores pietatia,
irapietatis accusatorea, orbia Xcrrm lumina, ex divinie eloquiis w b u m obtinentea vitaa. Quod vero

603

P A T R U R C H i E CP.

regulas, quae non norunt non aervaruot: nemo A

eos jare reprehendere potest. Sed quod eorum qu
accepere, oustodes fuerunt, idoirco a Oeo glorificati eunt. Nam ea quae tradita sunt, conservare
tabilia eat meotis, ao novitatie atudium repudiaatia.
At de iis q u non acceperia, legem, usu non hortante, ferre, aut cuatodiani inducere pneproperum
studium esl animi ree novas molieatia, atque errabandi. Propria enim quisque meoaura ac regula
continetur et dirigitar. Multi oanonea aliia traditi
aunt, aliia ne noti quidemaunt. Qui aocipit et v i o lat,dignus q u i in j u d i c i u m i o d i c a t u r : qui vero
novit, nec recipit, quomodo obnoxius est ? Multe
quoque legeaab iis quibua impoait erant, oaalodilae aunt, ao demonatraruot Dei famuloa eoa ease
qni caatodieraot : qui vero non acceperunt, ideo-
que animum ad ea non adverteruat, nibilomiaus
Deo amabiles eaae cogniti sunt.
Atque i a manibua sunt exempla. Abraham ci
mcisua, incircumcisua Melchiaedecb, qui ad similitudinem F i l i i Dei, el prinoipium ortue aui et
fioem babuit incognitum. Eniravero Abrab c u atodiam oircumciaionia probans Deua ; nuaqaam
apparet ipai Melchiaedech tranagreaaionia infarena
exprobrationem. Nac vero quiaquam hunc legis
violatae unquam accuaabit, aot i l l u m , quod facinna circumclaionis auaua sit. Qui eos insimulare
velit, redarguetur. Atque progoatis ex Abrabam,
q o i eam legem i n ainum acceperat auum, mortie
pceaa propotrita erat, ei quis transgreasua easet, Q
quae non ab hominibus modo ioferebalur, aed etiam
vebemeoti ipsorum angelorum interminatione. E t
oum i n eo Abrabam et Melcbisedecb dieeiderent,
graiam i u communem Dominum mentem ao pietatera et consimilem inter se cultum aervabaol. E x
qaibue neutri ab altero vilaperatio impiagebalcr;
aed i n potisaimia rebua conatantissima inter eos,
et i n rerum novarum etudio alieaa aocietas non
fioebat caeterarum reram dieorimea curiosius i n taeri. Nam revera communia omoibua auat, quae
omnee ouatodire oeceeee eat, et aate alia q u s de
flde babemue, ubi velpaulum declinare, eat mortifero ae piacalo obstringere. Qaandam proprie alios
consequantur, qaorum prffltermissio eis multamaffert quibas illa teoeadaeuat: qui vero aoa accepe- D
raot, h i propterea qaod aoa observaverunt, minime
condemnantor. EtqueB oecumenicla et communibue
praecepta annt euffragiis convenil ab omnibus
cuatodiri: q u vero Patrum aliquia exposuit, a u ctoralia definivit synodae, eorum qai serfant, non
efflcis auperatitio8am mentem: qui autem nonacceperunt, ea praeterire aine perioulo poeeuot. Sio
tonderi aliis patriam est, aliia aynodica etiam
deflnitione abjiciendum.
Bonis enim verbie hec dici oportebat, ut et
diximue. Quod ei eum caooaem, qai i a (3) 8ida

604

, *
'

.
,
, '
,

, -

, (
. ,
.

. , .
' , ,
; ,
,

. 01 ,
,
,

.
" , ,
, , ,
, .

,
,
, ,
(' ) .

,
,

'
. '
,

, . '
,

, ,

, ,
, ' ,
, . ' ,
.

, ,

. ,
' .
, *
,

NOTiE.
men obtineat et dlgnitatem, oam laipioaretar Igaa<
tiam reetitatam iri. Bic ooaoilium Bpbeainam de

(3) Videtnr obecure orare, ut miaerioordl indolgeatiaetdiepeoaationeaedie apostolioa epiaoopino-

EPISTOLARDM LIOER I.

605

60

proposuissemus jgrates atqueimportunifuiesemua.

Ita praeter unum, alia Sabbata observare, nobie
. - reprebensione non caret, aliia vero plura unojeju naotar, ac tradilio putat ee effugere vituperatio .
nem, q u s consuetudine oanonem pervioit, eoque
' potior fuit. Legitimia nuptiia presbyler Rom uxori
,
conjunctue noa iavenitur : nos vero eoe qui unico

conjugio v i t Qum moderati sunt, edocti l u m u a i n
,
preabyteri gradum efferre, eosque qui boc i n d i
acrimine ponunt, ac se aecoroant, ne ab hia Domini
, corporia participationem capianl, uadique exclu, .
dimua, eodem loco ducentee eos q u i legem aut
'
fornicationie eanciunt, aut nuptiarum tollunt. ltem

8i quie apud nos presbyterii conseorationem praa,
teriene, episcopi honore diaoonum effecerit, utpota
. qui maxime deliquerit condemnalur : quibusdam
,
vero pari ducitur loco, epresbytero provehere e p i

soopum, ete diacono, medium transilientibua ordi, '

nera, ad epiacopi abripere digaitatem. E t quidem
; '
inter bffio quaotum interest ? Aiiae enim io unoquo , ,
que ordioe et gradu orationes, aliae ceremoni, alia
, ,
item miniateria, aliae et obaervationea temporum et
. ' ' morum probationes. Verum qood quia in legis loco

non accepit, ejua non obaervati defenaionem bano
,
objicians, quod non receperit: ab eo ratio nulla
'
poacetur. Sin quia apud noa convinceretur boc
, Sv
feoieee, nemo ei ullam veniae guttam inatillaverit:
. ,
minorum enim legum ioulta violatio, tritiorea ho minea ad majorum contemptum facit. Aliia aemel
. '
factis moDachie eaus caroium non exsecrantibua,
, ' C eed ae exercentibus usque interdicitur: ab aliis vero
, .
non diu hoc observatur. Ego et hominum audivi
eermonem veritatem magno i n honore babentium,
,
cum nempe occasione ejus q u i Alexandrinorum
/ ,
Eccleaiae prseul futuros erat, banc rationem subire
,
cogi ; quod ex aliquo i i s i n locia casu constitu ,
tum eet: ae nunquam ab eau oarnium abstinere. A t
*
apud noe moaachi babitum nemo unquam in cleriei
' ,
comniutarit : nonnulli autem, cum voluerint rao
nacbum ad episcopi fastigium atlollere, eum o r b i , ,
oulariter londenles, priorem habitom immutant.
. Ita, ubi nnlla est prsvaricatio fldei, nec communie
,
et catholici decreti evereio ; cum aliis apud alios
.
'
mores et leges cuetodiantur ; neo cuetodes injuste
, j w agere, nec eos qai non acceperunt, ooatra legem fa ,

oere, is q u i recle judicare norit, definiat.

. '

, .

'

, , ,
(3 , ,
.

Eaataebio ad aacram qu&ealinPamphylia synodum

8 i d o coileotam.Sidffi quidem Pampbyh eat Metropolis, vel (qood non minue verisimilo et) ex eo
orat, ne reetitaeretor Ignatius, aed taatum sit oon-

Et vero quod a nobie i n orimine ponitar, s i oom

nonnullis q u e admemorata sunl, conferatur, reeti
et veri existimationem babebit: et alia quidem nefariorum et exsecrabilium loco duountur, hoc vero
Jaudi est, et pulatur esae puloberrimum, hoo usque
adbuc et factum eeae, et fleri, libera vooe et eentenlia, et vultu predicatur. Quomodo enim n o a
summis laudibua quia efferatur, quod nondam e a tentua nomine epiecopi frui dum viveret, sio aatutua
bomo, qood maxime velit, haud admodum ae curare
demonstrat,

607

608

PATRIARCHJE C P .

cerdotum ordinem aseecutua,ita vitam suamiramo- ,

deratue eal, ut et aliis, quibus aacerdotium obtigit,

et ab omni reliquo ccetu ad pontificatum aliia preaferatar? Quedam vero ne ab iis quidem qui delinquunt (quod quidem aciam) quod fiunt, laudanlur ob summam fortasae absurditatem, aut neacio quid dicam, iie qui feceruat, inficiationem
eritati anteponentibua. Quis enim sabbatizare,
qui i n Gbriatianie cenaeatur, etiamai milliee hia
auccumbat, non ejuret? Quia ee conjugium, exsecrari legitimum, niai quis impiorum ao aine Deo
hominumaealeatiamopifici propooat,eteibypo8taai,
quas inde per bonitatem exalitit ? Quis autem Dominicorum et paternorura, et aynodalium decretorum
(ne aigillatim dicam) non revereatur confiteri, ae

'

;
' , ' ,
' ' , ;

;
,

,

;

l 4

(
- ,
, -' ),

moliri contemptum ? E x laicie sane eura q u i sacrum

vitte genua ausceperit, ad pootiflcatum promoveri,

valde conaequene eaee diviois Patribua, non verbia
pronuatiatum, aed ro ipea geatum, magn utilitatis
aponaffl Chrieti Eccleeiae cauaa, i n pluribus demonstratum eat.

. ,

, ,
' ,
.

Ad haeo, aspice, si via, et miniateriorum varietatea

quee i n orationibus, quae i n invocationibua, i n o r dine et coneequentia, i n lemporia diuturnitate et
brevitate, i n maltitudine et pauoitate. E t quidem
i n iia (o miraculum) communia pania i n corpua
Gbriati mutatur, et commune vinum sanguis ejus
eit, qui eum i n redemptionera nobia de proprio latere
cum aqua effudil; et horum diacrimen ao varie-

" , ,
,
,
,

, *, !
,

.

tae uniformem, Deiilcamque Spiritua gratiam multi- C

pliciter, et invariabiliter suscipi ab iia propter q a

h s c geruntur, non prohibuit. Quin etiam teatea apud
noa et regulis noatria ad tres numeramua : q u i ai
celeroqui vitio careant, aatia eunt ad fldem veritati faciendam, quamvis in episcopi crimen aaci-

, '

acantur: apud alioe niaitestium numerua ao-

, * *

peret sepluaginla quasi populum, qui accusatur,

quantumvia io re ipaa fuerit deprebeneua, omni
orimine liber abeoivitur. Satia qu diota sunt eaae
duco bominibus aequia, quique non malint,quam i n telligere, redargai. Quid autem Ogura oapillorum,
aotemporiaprorogatioad sacerdotiumauacipiendum
potest? Mores enim hominem ante aacerdotii figu-

ram dignum ostendunt, taraetai nondum

quis ei

'
'
,

, ,
' .
,
' ,
.
,
n

manum impocal, noadam didicit precee. M u l l i vero,

quoe moree fugiunt, habitu venerandi, i n babilu
consietunt; etenim capillorum reeeoatlo aignum
eat conversationia a mortuis operibue pur. Et qui
ita eat, quamvia signi tuba nondum iaeonet, vitam
ejua praedicane puram, bic in nibilo mihi eo inferior
irtute eat, qui eignum gerit.

, , .

* ,

Atque baec dicemua non ooe ipsoe commendantea.

Abait 1 aeque enim noa a moribua atque ab babitu
abfuimue, tantumque abest, ut haec de meipeo d i cam, ut veriua, ai q o i noa velint riau ao dioleriie
inoeaeere, poaaint magie ex moribug sacerdotio d i -

. ,
,

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

610

, gnia, quam ex figura io nos iuaurgere. Non igitur

.
, '
.
.

, ^ ,

,
;
.

, *

. '
, , ' '
,
,

. '

>

pro nobis hmc, sed pro iisquos ante diximus, ecribuntur. Patribue enim male audientibas pro iie non
decertare metoo : oatn tacere oum defeodendi poteataa sit, et comoadiis incessere oon maltum distat:
a parricidii vero criraine ipea quoque natura abhorret. Non igitur Tarasiua aut Nicephorua i a crimen
adduceodi, q u i vitam throno etiam ante habitum
prsbuerant digoam. Neque Ambrosius male audiat,
quinimo Latinis (sat acio) incutiet padorem ; n i a i
forte aliua exoriretur Ambroaiue, Latiuitatis, decus
quique Latino eermone multa, eaque utilissima s c r i psit. Neo vero Nectarius i n reprebeaaioaem incidet,
cui synodus uoiveraalia cooflrmavit episcopi d i g a i tatem ; cuique si qaia obtreclare conatur, e u m ,
'

, ?

sed eynodum potiua in jua vooat. E t q u i d e m eorum

, ,

oterque laico eolum ad epiacopatue progreaaus

eat coosummatioaem, aed cum nondum esaeat i a i tiati, simul et baptlamatia munus ad pontiflcalem
gratiam meruerunt. Quod ai borum neutrum quiequam ad reddeadam ratioaem accersere audet,
etiam valde oonfidens, Taraaium quidem n o atrum proavuaculum, aec Nicephoram illius et geoeris et eedie et raorum digaam sacceaeorem. Praetermitto i a preeeeae et Tbeologi parentem Gregorium,
et C&aares Tbalasaiam, et poatificum vitam reliquor u m , quicooaimili ordiaeel ritu suscepto pra3sulalu
Eccleaiarum, omni vituperatioae et calumaia caraerunt.

,
,

. ,
^, ' ,
, ,
.
,

, *

Atque baBC pro quibus dici coaveoiebal, dicla

aint. De nobis autem unum dictum eat, ac dicetur.
, , Inviti huo adducti aumua : usque adhuo retinentur,
.
et sedemue. Deraonstrantes autem noa obtemperare
,
paternaa vestre cbaritati, aperteque ostendentes,
(5,
non eontentionia causa hc dicta eaae, aed beato & rum ooatrorum Patrum purgationis: asaensi sumaa
,
ut synodice (4) promulgaretur, oe poethac ad epi acopatus eublimitatem confestim extollerentur, q u i
, ,
e laicis vel monacbia crearenlur, nisi per sacros
.
deinceps grados procederent. Nam ubi ofTeosionia
,
morbua Patribus exorilnr, niai forte mediciaa l e , dal (quaudoquidera aoanulloa vitio sao effeadi au, . "
mus edocti, cum sponte propter invidiam cwcutiunt
,
parati sumus occaaioaem lollere offensionis et ecan C

. , -

, ^ D dali, facillimamque preebere, aublato eo quod turba

.
, '

, '

, , '
.

' .

bat, aegritudinis curam. Qaamobrem de rebue praeteritis consilium accipere, et poatulare ut ea q a e

apud voa eat, regula teneat, Patribaa eral contameliam admetiri, et ab iis qui nibil deliquieaeat,
pceaaa expetere. In poaterum vero i d concedere, et
permitlere multorum judicio aeo Patribuacontumeliam affert, nec cuiqaam poeoam injuetam, ao ne
damnum quidem irrogat. Q u eaim coaatiiala aunt,
cuetodire oportet; et patribua filioa jua fasque eat
obedire.

.
(4) Gan. 17, repetitua i n ootara ayaodo Pbotiana ioferiua sub Joan* pap. ootavo habita.

612

PATRIARCHJE CP.

Idcirco altcrum quidem nonaccepimus, sed repu-

f^

, ' ,

limus, et aliis ut repellereat, euasimus, atque eua . ,
debimus ; alterum ero et aacivimua, et synodaliter
,
egimus. Atque utinam pridem Goaatantinopolitaaa

Ecclesia regulara hanc servasset! Sio enim fortasse
.
intolerabilia violenliae, et iaflueatium in me oppri , mentiumque incommodorum turbam effugissem.
. '
Verum aliia quidem ob salutem ct curarum libera
tionem regula ea scriptaeat: mihi vero crebri fabo ,
rum, segritudinumque iafluxuaquaeliberatio, qufflvo
ratio ei via iaveniri poterit ? Quod instabiles etabi-
; lire oporteat, ignaros edocere, ineruditos erudire,
, ,
et ratione ac sermone eos aggredi, qui egre con, ,
vertuntur, et flagris protervoa reprimere, igaavos
,
excitare, avaris perauadere pecuniarum deapicientiam, alque pauperum amorem ; refrenare ambi- ,
, ,
tioaos, itaque aeauefacere, ut honorem expetaot

qui b o D o r a b i l i o r e m , divinioremqueanimam efflciat;

auperboa deorsum trabere, eoaque ad modestiam

bortari, etad modice de se aentieodum ; impuroa
aelibidiooaos et fornicarioa comprimere, et ad temperantiam conformare ; prohibere injuriaa, homineaque ad justeagendum adduoere ; leoireet maoauefacere iracundoa, puaillanimes coasolari ; acne
caetera aigillatim eoumerem, consueiia passionibus
et improbitate et nequilia quae tom animas i n servitutem rediguat, tum oorpora sordidant, atudere
vel iavitoa eoa liberare qui i i s teoeatur, eoaque
Chriato veroa famulos offerre. Et qua ratione quisquam cui tottaotarumque rerum cura eitimpoaita,
ademptioaem magis quam administrationem
hujua principatua requirat ?

circuitu rorsus impii : alii imaginem Cbristi

conspuentea et ipai Gbriato in ea oblrectaatea ; aiii
naturaa in eo confundentes, aut abnegantee, el alii
novee aaturaa iaductioae priorea exterminantes, et
quartam synodum iaoumerabilibuamaledictia iacessantes, adversum quoa aobia bcllum excitatum et
multotemporegestum, multosin obedientiam GbrL
ati captivavit. Ecquia mibi det, ut omnes captivoa
videam ? Vulpes ruraue ex latibulia auia prodeuat,
eosque qui multia aimpliciorea aunt el prave facilea,
per fraudem ut pullos devorant. Scbiamaticaa dico
vulpea, quarum abscondita est malitia, multo i i a

, ^ ,

, ,
;
, , ^,

, .

, ;

, , ,
, ,

^,
,
.
;

'

,
, ,

infeatior, qui aperle inaidiantur. Nam ingredientee Q , ,

in domoa, juxta divinum Apostolum decipiuat *
, mulierculae oaeratas peccatia, quaestum sibi esae
.
duceatea iogluviei el vaoae gloriae, et cstera? omoie
.
voluptatis atque impur libidiaie, artiflciosam i n , aanctam Ecclesiam insurrectionem.

, ,

, , .

Solent e a i m , ut p l u r i m u m , vulgi morea propler

inflrmitatem et inelabilitatem meatis, novitatibus,

noviaque factionibue magie atudere, quam boais

inatitutis niti. Quorum omnium quamvis audaci et
contumeli flamma exetincta ait (5), ayaodicodecre-

II T i m . i n , 6.
.

(5) Gaa. 151 oot. ayaod. sub Phot.

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

617
,

sciplinam ac modeatiam i n omnibue curaa babena,

et caoonicam tenens reclitudinem, eos qui aine
,
commendalitiis litterisad RomanamEccleaiam hinc
, proficiscuntur, non lemere ac fortuito recipere,
' nec ainere bospitalitatis specie odii fraterni j a c i
, semina. Nam quotidie ad vestram pateroam s a n * ,
ctitatem eoa, qui velint, adire, et pretioaia ejua
*
frui veatigiia, hoc m i b i valde amabile eat, ac multia
'
aliia rebus anteponendum : at aine ooatra acientia,
,
et absque commendatitiie litteria peregrinationea
, ,
nullo ordine suscipi : id nec nobis, nec canonibaa,

nec vero veatro integerrimo judicio est acceptabile.
, ,
Omilto enim alia quffi evenire solent iie qui hinc d i ,
scedunt, iter ac peregrinationea non juxta canoaem
, ' habentibus pugnas, aeditionea, rixaa, contenlionee,

618

' , calumnias, i n s i d i a e , i a s u r r e c t i o a e B . Sed q u o d nunc

,
videtur, ac fit, dicam ; cum enim hic nonnulli per
, , ,
impuram nequitiam vitam contamioarint ao aordi , , ,
,

d a r i n t : sit vero exapectatio, de iis criminum poenaa

expetitum i r i : apecioaa nuncupatiooe fugitivi fiunt,
orationia ac voti nomen fugae suee indentee, ac turpe
flagitium appellatione proba contegeatea. Quorum
alii aliena conjugia perfoderunt, alii furti damnati
sunt, aut vinolentiae ae propiaarunt, aut laeoiviae,
libidini et intemperantiae servierunt; alii vero tenuiorum bominum perouaeorea et homicidae deprehenai a u n t ; alii aliia paesionibus immunditiae ee
immeraernnt. Qui com i n aeipaoa jua emitli, ut
diximua, persentiscunt, simul omnia miacentea et
conturbantea, flagitiorum ac facinorum suorum

^ ^,

, ,
*
,
, , *
,

o i
f

'

C po3na8 fugaamoliuntur, nec objurgalionibua caati-

gati, nec auppliciis curati, nec ae a lapau erigentes,

aed aibi atque aliis uaque perniciosi. Ex quibua ei
qui velit paaaionibua deliciaa facere, Jata exitii
porta aubaperitur. Habeni eaim pcen effugium.
Romam aub orationis obtentu proficiaci. Quorura
male arlificioaa molioiina conaiderana, vestrum
paesiones interficiens et Deo gratiaaimum caput,
iQutilein iie, e i vanum et sine effectu oatendal do
l u m , et voluntatem multa nequiter macbinantem,
et varie coneuentem, eos qui aine commendalitiia
litterie adveniuat, diligenter illuc redigene, unde
male, ac nullo ordine effugerunt. Sic enim et i l l o rum salus procurabilur, et regularia modeetia et
ordo cuatodietur, et firmabitur amor fraternua, et

, , ^,
,
* , ,
, *
* ^
* '
'

,
^
.

, '

commuaia aollicitudo omnibus ad aalutem animaa

et corporis

impendetur.

, '
.]

BPI8TOLA III.
Ad Orientales Patriarchas et OEconomum Ecclesix Antiochenm (8).
. '.
,

EPIST. IV.
.

Bardx, MagUtro, Palrilio

et CuropalatX.

Edita a Montacutio (ep. 3, p. 65.)

, ,

Dolorem dolori meorum vulnerum auperaddere,

dignum fortaeaia meamiaeria f u i t ; i n d i g o u m aulem

(8) Exatat i n opere c u i titalus , Bueharest aa.1705. Hoc fruslra huc usque quaesivimua
P A T R O L . Ga. CII.

615

P A T R l A R C H i E C P .

616

cturae pondua faoit. Quod s i , q u i mea cumcharitate * . E l '

accepit, ei gratiam habeo, et qui propria quaerit,

quomodo non dabit quis laelus ai modo nemo impe ,
diat? tanlo presertim P a t r i , quique hoc per tales,
, et per Deo amabilce optimoaque viros postulavit.
,
Hi enim reveva veatr paternae perfectionia vicarii
;
prudentia et virlute et mulla rerum experientia ful geat,nec propria conversatione minus quam Ghristi
, , ,
diacipuli eum q u i m i s i t bonorant. Quibus complura
,
eorum quee dici ac acribi debueraat, expoeuimus,
, cam persuasura oobia eeaet, ct dicere eos
, ,
quam vera esaent, ac multo magis quam alios d i ,
gnoa esse quibus fides haberetur.
, .

Ac volueram quidem nibil de aobia scribere, cum R

' ,
praesertim paterna veslra religiositaa non perlitte
raa, aed per proprioa vioarios se certiorem fieri opor, tere decrevisset. Atne principio, nibil velle acribere,
, '
negligentia exiatimaretur: ideo per excuraum ree

nostraa expoauimua; cum multa sint, ac maltum
* ,
otium requirentia, qu praetermissa sunt. Gum a u ', tem Dei cultores vicarii complura ipai viderintat. \ que audierint, possunl aperte docere, si prudentia
'
vestra, magao prffldita ingenio, velit percootari.
' , K a t

.
*0 ,
Quod autem dici oportet, ac pene me effugit, hoc
,
cum addidero, finem faciam, Ganonum custodia a
quovia bono debetur, magia vero ab iia qui d i v i n a
.
Providenti dignatione alios regunt, omoium sane
, ,
maxime quibua i n borum numero primitus obtigit: C [(7)
quanlo enim aliis praBstant, tanlo diligentiorea le
* ,
gum caatodea debent esse; nam celerius illorum

delictum utpole i n aublimilate poailorum omnibus
, *
nuntiatur, atque iode alioa oporlebit ad virtutem
,

reduci, vel ad vitia retrabi ac peaaumdari. Quare
', ,
veatra debet amabilia beatitudo ecclesiaslicam d i
NOTiE.
(7) UQoia incluaa supplevit Ang. Maiua /6/,
peregrinalione et appellatione iia volebat interdinov. IV, p. 50 : U t r u m , inquit, schiamaticorum
cere, qui n e c u m obtruao patriarcha, id est aecum,
item fraudi tribuendum sit, necne, quod adhuc
communicarent, Romam confugiebant, u b i etiam
sum dicturus, qui Jectores jadicabunt. Photii
P b o l i i crimina revelabant; ideoque callide iia malelongam epiatolam ad Nicolaum papam ob i m dicit. J a m vero tota bmc Photian epistolas pars
petraadam sui io patriarchatu confirmationem,
Grsce excidit, ut in Valacburum atque etiam in
edidit Latine tantum, Petro Morino interprete,
Jageri editione videre eal, qui sane v i r doctua edicard. Baroniue ad an. 861, n . 5 4 : aed ea Grsece
tionis defectum agnovit, nequetamen potuilGrece
demum vulgata fuit ab Aptbimo achismatico R e - supplere. Displicuisse autem editori Antbimo hunc
DQIlicii episCOpO lll Valachia an. 1706, quetQ m r - nnietnlm
Phntii tractum,
trnrlnm in nnn
Rnm

opiatols Pbotii
quo nannm
papam R
o m . ceu
aua textum prelo nuper in Gallia subjecit vir
fribi auperiorem adhuc reveretur, et de appellalioc l . Jageruain sua praeclarade Pbotio Graeci scbienibua ad apoalolicam aedem loquitur, m l miram
malia auctore hiatoria, p. 439. Ego vero Gnecum ibi
e s i ; namtotua i l l e A n t b i m i tomua BchiemaUcie oputextum legene, slatim agnovi (p. 452) fine essc muacolia, Romanae preesertiro auctoritati adversantibua,
tilatura, id quod illio tum biulca sententia, et vocaecatet. T u m vero Valacboa, calogeria auia ausculbula corrupta aalia suadent, tum integra atque contantea, alieno plerumqueaoimoaRomanis partibua
tinua apud Baronium interpretatio plane demonexatitiaee, disco ex bistoria nupera quam de illa
etrat. Jam vero i n Graeca aniehanc diem parteineregione edidit Berolini virdoctuaMich. Kogalnttchadita, Pbotius diaertis verbis fateturRomani poniiiloia
nua tom. I, pag. 237. Haud ergo temeraria fortaaae
prioiatum, dum ait illuminterChrialianorum rectosuspicio eat, partem illam epiatolae dedita opera
ree et , principem autypia fuiase seclusam. Quod ei quis mitius judicare
premumque locum tenere. ratetur item Photius
velit, et Antbimi editionem Valacbicam culpapotiua
vigentera conauetudinemGbriatianorumconfugiendi
codici8,forta8ae mutili.mancara existimare ; adhuc
appcllandique undique ad Rom. aedem, ut ponlifiquaerendum aupereat quie lacunara i n illo codice
calium pedum fruerentur osculo, ut ad apoatolorum
fecerit, casusne aliquis, an echismatici hominia pril i m i n a orarent, etpeccatorum veniam conscquerenacua dolus? Sed utcunque ee isla babent.en dcmum
tur. Tanluni podtulat, n e i d aine commendatitiia pahaeo episiola a nobia ope duorum ccdicum Vaticatriarch epiatolis fieret: quo aatu Photiua Romaaa
D o r u m Graece completur.
n

621

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

'

629

, - reliqueruot, quoque tardiue incedaot ad eorom

ablationem, eo mihi euat moleetiores; quemadmo , '
dom qui relinquunt aemiraortuum et Bemisectum
,
reum quem volebant occidere, potiusquam q u i
,
penitus privaruot vita ; hominem hic uterque i n , ,
terficit, sed alter cruciatumnon per moraeexteodiU
alter forte ratus detrimento se afflci, ai mera morte
.
hominem hiac amandet, multis eum imprimie ex ^ .
caraiflcatum tormeatis et dissectum membratim,
' , ,
DOQ eimplici monte affectum, per horrorea et c r u , ' ' - ciatus dolorificos vita trahit. Nec abludentem v i , dere eat noatram conditionem. Quotidie pleotimur
* ,
et afficimur plagis, i n prssenti semisecti conalitui ' . * mur ; videtur autem per partes tolli a nobis i l l u d ,
,
quodairoul etacmel ut depoaamua flagilant : quod
* , si principatum partiri voluiseemus, exauditi fuiase , ' ,
mus i a toto. Verum cum semisectum vivere poa ' ,
sibile non ait, nec nos bic subsistere ita diminuto
' ' principalu : dedecori eaim et exprobrationi facti
. ' * *
fuiesemua, non quidem praedecessoribua nostria, aed
, * ,
auccessoribua poat futuria, si tamen futuri aliqui
. ,
aliquando aint, nobis roiseriorea, qui poat nos pro
*
nobisjugum ietud subire velint. Locoquin cedimua;
, , , .
ceaaet iavidia. Quod ai non facimue, quosdara affl, , ! ' cimus moerore, potiua et ob boc ipsum io jus rapie , ' ,
mur : excuaeo pulvere, sedem deaerimus, quociroa
* ' , *
doloa deincepa i n noa construere el medilari desi

, ol -

, '

8tant,neob8ervent,insidientur,impres8ionesfaciant.

, *

Heu justitia, legee Dei, t r i b u a a l ! Quod nequaquam

, - Q coaculcamus, iujuria afQciraus; propterea quod
, , '
diligimus, non aoQaaiur; eo quod pro vobia etamus,
.
, '
a nobie fit diasidium. Commiaiscuatur mendaoia,
, ,
et qui coatra noa maximam proditioaem iiaxerit,
, ' * ' >
prudeas habetur et actuosus ; qui vicem nostram
, ' *
dolet, ut hostia et legum violator acouaatur, frater
;
licet fuerit, et aatura ipaa moveatur ad compaaeionem. Quomodo quis, quaeso, tolerare posset, quod de vita judices etceasores babemus eoa, quos priua
laudatorea, et qui bene secum agi putasseai ei nostro judicio non condemaarentur ; quod ab amicis
divellamur, a germanis abatrabamur ?Ecquis est qui horum aliquid possit ?
' , . ,
Sed dicetur, despondendum ease animum ;
,
Ghrieli roibi passioaea, Gbristi exemplum reprae * ,
aeatabit,etmartyrium qui propter i l l u m toleraruat.
Gerte si mibi proditorem hic exbibeat, si cueto , ,
diam, si tyraanos, multam ille largietur consolatio * '
, , D nem, A t quandiu nusqaam appareat isti, qai s i m i litudiaem eermoae suo afQagit iafirmam solatium
. exhibebit. Quod s i autem nostra iata statua p l u r i '
fariam adbuc radeoda fuerit, aut, utpurior fiat, l i , quefacienda ait ; radant, liquefaciaat, coafleot, ai
. ,
veliot, dummodo Gbriatus auppeditet patientiam, et
. '
aeouodum proportionem naturalis nostrae i n f i r m i
( ) tatia tentationem admeasuret. Quod ei pieaarum
exceasus paticatiam aaticipet el absuraat (in me
,
baud est situm afflrmare quod purgatar), flctor fi , ,
gmeatum de tormeatia liberet, neque quisquam
?
optarim meacauaa exaiatat proditor, custodiaaulla,

d

nullus tyraaaua ; aink autem omnes a Deo electi, et digai qui supernam assequanlur gloriam
V A R I i E LECTIONES.
<i 1. .

619

620

PATRIARCHJE C P .

plane commiseratione veetra, et affectu illo quo i n d ' , ,

.
me animari debeas. Quod si qoie aibi persuaserit
* contra vestram obvenire nobis iata voluntalem, ia
cum videat ista nos pati, te potestatem et vim p u l - , ,
, . ,
eandi possidente, rautet oraniao seotentiam suam.
, , , Decepti sumus, affcoti coniumeliis, dedecore et
* * *
iDJurii8, insuper et i n nos coaspirabatur; sed tamea
plagas, aiunt, non accepimua : imo autem accopi- , ,
, ,
mus, et quod gravius est, haud i n corpore : illud
,
enim i n oculos incurret omnium, et lacesaentem

redarguet, et in intuenlium et commiaerantium
condolentia, quamdam babetconsolationem ;sed i n , ' *
, , '
anima piagas tolimus, per animam morbia afiligitur
,
corpua : hic qui aiTligit, veluti nihil faciens i o j u r i a ,
, .
non pudefit; is autem q u i vapulat pcenB quoddam
additamentum babet, quod cum doleat, ejua non
miserentur alii, quod pati eum ignorant. Eniravero
, ,
}

plerosque latet iatiusmodi punitionis speciea, qua et

^*

magie oblectatur qui plagam infert, et in i d adduci, .

tur,ut ne pcBnitoatfacti; afflictomvero magisatterit.utcunque majorem eiretributioniamercedem procurat.
CsBterum et ista noa propter Cbriatum et divinaa
,
legeetoleravimusaatea; et gracias Deo agimus, q u i ,

* ,

cum angimur, quod celanlur aerumnae, et aic inglo , ,

rie palimur, mercedem majorem accumulavit. l a - .
, ,
telligebam probe, ab inito primura certamine me
, (
haec paasurum ; exspectabara quoque ante perpee , * ,
aionem et certamen (si vera non loquar, patiar ego
,
, , ,
adhuc iis quae perpeaeua sum graviora),exspectabam
*
quidem,prout dixi,oa qupae8U8Sum,angornibilominue animi quod aub talibua patior:Finie m i b i *
,
a Deo deatioatua est, et lubens ebibo quodcunque
m i h i propinatur poculam.Nec propter illa quae pa- ' ,
tior, succenseo ; imo etiam et illa desidero quae me *
*
adhuc pati oporiet utcunquc sine seoau dolorifico
,
pati iela nequeam ; hominea enim ita comparati ut
, , .
sine doloria aensu pati nequeant: et i l a me anirao
, '
affectum debere esse intelligo erga illa quae me
, . *
jampridem invaaerunt, et deiacepa aunt invasura.
autem potius oplarim ego ultoremeorum qui me , *
, .
injuriia afliciunt, quam causam et initium dediase
injuriarum : sed ea quo3 me pati debere statutum est, effugere nequeo ; qui nec csterorum optionem
vel j u d i c i u m contra voluntatem ipaorum mutare poaaum.
Atque prius quidera tot et tanta patiebamur; aed D

tanquam non eatia iogestum nobis malorum easet,

,
excogitatur modua aliua injuria afliciendi me, ut , .
mea cauaa etiam alii malia aflioiantur: Fame clerua
,
atrangulatur, c t q u i mihi aubsunt, illustriorea qui- '' ' qoe, in eum finem, ut cum loquuntur et recordantur
,
se meam ob causam bac calamitate pressos ;n meum
.
demum caputet exprobrationes et exsccrationes eja , ' culentur. Mitto illud dicere, quod mibimetipsi portio
, ' } *
exbibetur ad dimensum, quoddimidia parteprivor
, ^
juriadictioaie m o s : certe praeclara ratio inita eat
' . '
per auferentea, qui eic artificiosam i n me persecu ( tionem concitarunt.Quod ai, ut meum expleant mibi
)
deaiderium (hoc eat, ut istojugo alque oncre ex ( '
pediar), ha30 perpetrarunt (utcunque mecum ludere
), &
visum i a istia eet), graliaa cerle de ablatie aum h a - ,
b i t u r u a : et grave m i b i eat quod residui quidquam
, * -

E P I S T O L A R U M L I O E R I.

625

626

, ,
, ,
,
', < .
, .
, '
'
; , ,
, , '
, ; *
, , ,
. *
,

tione digna habeantur) multas simul aggestas miserias pertulit: veaditus, el verberibue cassus est,
in carcerem demum coojectus, et, quod nullum solatiumadmittit, lingua illi exsciadebatur, quodque '
magis est indigaura, cum aacerdos easet ; pro illo
sffipius intercessi, seepius adhibui preces, io cujus
oausa verba tantum accepi ego vanus siae condolealies seoeu, quod videnles intelligebant. Qui ai
horum obliti sint, at non divinum Nuraen obliviscetur. Cum i n rebus tam perapicuia et eub oculos
poaitia ita ape dejiciar, et risui exponar, quas relicta erit spes m i h i de incertis? Quomodo pro peocatis et veatris et populiintercedam, et illa expiabo,
cum pro vel uno apud to intercedens, adeo exciderim exapectatione, adeo fuerim deceptua? lata
' quidem lacrymana cum aanguiae cxaravi. Peneate
,
est deincepa ut hanc vel pritnam vel poatremam
, , ',
epistolam a me habeas. Domino etenim teate de , .
auatio, quod ai id tibi propositum sit ut deceptoa
nos ablegea et coatemptos, ubi tam rationabilea of , ferimus e u p p l i c a n d o admonitiones, i l a ut, cum poa ,
ait fleri non d i f f i c u l t e r , miser ille nullam inveoe ,
rit coQSolationem aut r e f o c i l l a m e n t u m nequaquam
' .

deincepe scripturum, aut molestiamtibicrealurum, sed rebuemeis coosuleas,etmearnvicemdep]oraoa,obmutescam. S i enim poet quolidiaoaa illaa quaeaforie quotidie in mecoocitaatur teotatiooee et exigentias,
miieraa quoque aaimam meam i n eo s i m u t disperdam, ultra omnes mortales deploratiseimua easem.
. Z'.
EPIST. VII.
t.
Edita a Montacutio (1. c. ep 8,p. 71).

Bardx

Cxsari.

* , ' C
Contumeliia affecti gaudemus ; g r e tantum feri , - mua quod lu Bcia q u i sic afficia, spea erat at, 81
, ,
qaia aliua noa aggrederetur, tute te patronum i n , , ' , terpuneres. Adbuc magis g r e est quod, cum ioju
ate palimur, injuriam tamen dicimur inferre ; dolos
' ' .
consuere; et illi hoc acribunt, qui ooa multifa , .
riam quotidie dolis petunt. De cunctis Servatori
,
Deo gratiaa agimus. Quod ei autem hano vitam
. , non profiteremur lentatorium, certe quts nobie

accidunt vehementer doleremus. autera, si e
, ,
vetueta memoria nullum aliud exempluni recolere
.
volueris, tamem excita teraet ut recolaa Herodii
", ,
domum, et Aatipatri oiorea : Quomodo Aatipater,
', ,
virum, utcanquesolertem, cootra amicissimos oon

oitavit, multia circumventum machinamentie. H e "

"
"

I
I

' , ' ,
, .
, '
, .
,

, , , , , *
,
.

rodes cum exteraia boois omnibua difflueret, et beatiseimua habebatur, iofeliciasimua, exatitit et m i lerrimue ; i n v i d i a siquidero et calumniis patefaotis
auribua, domum progeaie, amioie, liberis vaouarit.
Quod 8i nos i a aliquo amicorum ao familiarium
ordine annumerae, vide, quaeso, ne te committas
circumduceadum sycophantis, atque ita tuas dea
quoque spoliataa amicis et familiaribaa reddaa.
Quod ei oculus rebus aostris iotersit juetiti, oolito
putare perpetuo illura somoo sopitum: ea n o s a u tem, ouoc primum, sed j a m pridem iojuste
vel extrema pati paratos, utpote divinis iaoutritoa
prwceptie.cognoscaa.Certe gratiaa i l l i habituri aumus
quiviamnobi8maximecompendiariam,licetprcipitaotem, ad coaleetem moaatraverit convereationem.

 P A T R I A R C H J E C P .

623
EPIST. V .
Eidcm,

624

Deprecatio pro Chrislodulo

secretis qui

. '.
,

periclitabatur.

Edita a Montacutio (1. c, ep . 4, . 68).

Utcunque moleatus esse videor, et ultra meneuram frustra raisericors, non tamen quod potero
preatare diffugiam, forlassis acrem laceaaens et
frustra laborans : nam hoo inefacit cogitare, quod
spe dejectue aliquotiea exciderim ; in quantuin vero
potuerim, debilum persolvam. Pauper quidem
jocans, aotiquum auum obtinuit ; jocatue eat, et
comico aiore, licet non i n quos, aut qualiter oportuit. Erat ebrietaa primipilua : hac autem abrepti
homines p l u r i m u m aolent delinquendo labi. Dedit
aulem
poenas de lasciviente lingua, acerbiore ~
multalus punitione, corpore vehemeatiua caeaue et
mutilatua. Ulteriua ne progredialur. Sacrum et
sanctum est Dei templum, anullo Cbrisliano violandum ; ad hoc confugit iste : intercedit pro illo A n tiatea templi ; intercedit et culp tenuitaa ; et ai
adhuc paterieillud : Dimiltite et dimitteturvobis* ;
v e l : Qua mensura menti estis, eadem vobis metietur *.
EPIST. VI.
Bardx Magi&lro Patritio et Curopalatce pro clerico
Blasii in periculis constiluio.
9

,
, ,

,
, ' '
, .

"

' , .

, ,
. ,

,
.

, ,
,

,
, , "

, -

.
. " .
,
.

Edita a Montacutio (1. c. ep. 0, .

Noveramegoquidem, nondum expertua.indignum

me fuieae cum gradu et dignitate archiepiacopali,
tum paatoralis cujuecunque functionia, atque eam
ob causam aclus el attractue moleste eam rem ferebam ; atque utinam rae priua mora invaserit antequam
bao violeota,
intolerabili potiua, electione
*
1

T . W H V V ,
W . ~ ~ < . . | * . . w ,
arriperer ! Nequaquam lot et tanlorum nmlorum
fluctue animam meam quotidie abluisseol, quorum
apeaet exapectatio (estenim natura hominum apprime coroparata ad futuraa difiicultates praevidendas,
preesertim ubi propriae ipaiua cauea agitur) concuasum me et conturbatum tunc lemporis b a b u i t :
istis ogo exagitatua et acerbe vexatus ploravi,
deprecabar, nibil non potiua id meadmiaiaaem quarn
ut i n euffragia eorum irem, qui me compellebant;
ut poculum illud multarum et multiplicium c u r a rum a metransferatur atque tantationum, intercedebam. Nunc aiquidem rea ipa me docent, et
meam satia redarguunl dignitatem ; nec ulterius
me metua exepectando, sed dolor accepli lothalia
V

vulneris lorquet, aingullua, auspiria et desperatio ^

tenuere. Cuai afflictoa intuear umvereoa ct einguloa
sacerdotes ob unicum admiasum, verberibus, v i n culia male Iractatoa, eliam exciaia lioguie (ignosce
peccatie, quaeeo, noatria, Doroine), cur non beatoa
praedicem defunctoa, potiua quam meipsum ? cur
non boc onua mibi impoaitum reputem i a meoram
peccalorum redargutionem ? indigens homoet sine
patrono, aed nec menle eana prffiditus (quae aunt
ejue generis ut misericordia poliua quam indignaLuc. vi, 37. * Matth. T H , 2.

^ , ,
,

,
*
, , .


1[
- ~
J"1
- -t

' ,

f,

, '

* '

, ', , ,

' ,
*
,

[] *
, ' ,
, , .

* , ,
, , , ,
(, , ),
;

, (
, )

* , , * -

V A R L E LECTIONE8
. .

*f,

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

629

630

($ cendentem divinitatem, quatenus illam hominee,

aaaequi poterimua, tanquam in apeculo contuemur.

Istiusmodi ergo gratia atque dono dignum e l capacem prudentem luum animum agaoscentea (virtu tem te siquidera ac pietatem amare perauaaum
,
habemua) munis ad te tibi gratum futurum, i a 86
,
magniflcum, afferimus. Gui quidem fidei nostre
,
incontaminatae et defaecat, et divinam et a Deo
' '
edoctam inserentes disciplinam, sacris septem
,
univeraalibus synodia, non aliter quam vallo quo, . "
dam et aepimento, doctrinam hanc coeleslem et
, ,
ortbodoxam, communivimua, quas perapicua et
, .
brevi oratione, una cognoacendas, odjunximus. Nec interea. qua? advitam recte iastituendam pertioent, fideique reclitudini teetimonium perbibent, prorsus ailentio preteribimua. Gerle eicut omnia e i gillaiim ab initio velle dicere, ineptum eat ; ita nihil omnino dicero, turpe et inbonestum est.

),

! . ,

'. ,
' (9).

,

pqcov

^ ,

. .

.
'.

, ,
.

3. Oportet autem virtutea et bona opera a fld

non divelli, scd utrinque virum bonum perGci et

consummari: fides enim recta morea producit honeatos ; el operum puritaa fidem eaae divinara plane
probat : ielorum vero alterum sine altero facile
diffluere solet et aliorsum rapi : neque enim poasunt eejuncta et divulsa i n aoimis hominura sedem figere. Sed de istis videbimus in sequeatibus.
In praesenti sacram et divino oraculo fuaam aacrosanctae noatrs religionia doctrioam representamus.
4. Credo in unum Deum Patrem omnipotenlem,
exli et terrx Creatorem, necnon visibilium omnium
ac invisibilium : Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, ex Patre natum ante
omnia sxcula; lumen de lumine, Deum verum de

. , - G Deo vero; geniium, fuctum;

, ' '

, , ,

,
,

Patri consubstan-

tialem, per quem omnia facta sunt: qui propter no%

hominet et propter nostram salutem descendil de calis;
incarnatus ex Spiritu sanclo et Maria Virgine; et
homo faetus est, crucifixutque pro nobis sub Pontio
Pilato, passus et sepultus ; et resurrexii tertia die
secundum Scripturas ; ct ascendit in cxiot; et sede,
dextris Patris : et iterum venturus est cum gloria,
judicalurus vivos atque mortuos ; cujus regni non
trii finis : Et in Spiritum sanrtum Dominum el o u ctorem vilx qui procedit Patre; qui cum Patre ac
Filio adoraiur et glorificatur ; qui locutus est per
prophetas: In unam catholicam et apostolicam Ec
clesiam. Confiteor unum baptisma, in remissionem
peccalorum. Exspeclo resurrectionem mortuorum, et
vitam venturi sxculi. Amen.

8i-

, . .

'. , 0
5. A d hunc ergo modum aentiena ac credena ut
aecundum traditionem aanctae catbolic et aposto/) ,
licffl Eccleai, laborum meorum eximium orna-

NOTiE.
(9)

'

Ignatius i n i l l a

ad Ephes.

, ,

*
,

. Ubi non eat tam finis

utvertuntinterpretes,quam perfectio.ldem

beatue martyr^ iterum

ait : 01

, ,
. " ,
.

627

38

P A T R I A R C H J E C P .

E P I S T . VIII.

Of/icio principis (6).

Edita ab Henrico Canisio (Ant. Uction.,

. '.

Pholii sanctissimi patriarchx

Constantinopolitani
Epistola ad Michaelcm Bulgarix
principem; de

-/
(7)
,
.
t. II, p. n, edit. Basnagii, pag. 382), et aMontacutio (ep. 1, pag. 1),

'. \\ ,
1. Alia quideui dona, illuslriaaime ac nobia d i , , ;
lecte fili, exiguam plane camquo non diu adeo
,
'
duraturam ulilitatem iis afferunt in quos conferun
,
tur. Quaecunque vero illa conditione naturali prae ,
dita aunt, ut animam nobis reddant meliorcm, dum
ab errore et pravia aiTectibus rcpurgant, lucc vero
, , ,
et splendore virtutum ipsiusque veritatis collu
atraut, b<ec jam veris9ima dona nobis daladicenda
s u n t ; utpotequae menti, divinae cuipiam rei et i m - , '>, *
,
mortali, magna nec unquam cmoritura largiuntur
emolumenta : diviliaa autem illisniodi ei compa- g
rant negotiando, qua? cum sint coelestes non poa- .
sunt sacrilege cumpilari. Primaa interiata et pria"
cipatum lenet illud quod nos manu velut appre , henaoa sine ulla aberratione ad Deum perducit et .
aalulem. Hoc ipsum aulem imprimis, quin potius eola, praestat fides nostra Ghriatianaa, puriasima illa
acideo iaculpata, cum myatcria ejua edocti edidicerimus.
2. Heec enim hominea, postquam ab errore m u l '. tiformi libcralos expediverit, illiusque tenebraa om (8).... '
nino diepulerit, facultatem illia praebet in Divini
cultus pulchriludinem oculis deflxie intuendi. A t - ' ,
'
que itaper istam, ad eaaentiam illam quae superat
, . intellectum, rerum scilicet omnium cauaam etopi
fioem subvecti, Trinitatis illius uniformem et tranaNOTiE,
(6) Epistola ad Michaelem Bulgarim principem, de C Chriatianus patricius ilem creatur, ad anntnn Do
mini 777. Praesena autem princepa, nomine M i officio principis.
Hic est titulus a Jibrariia,
librariia, non
Hic
chaclis, ab origine prima, inter auoe, vel i n patria,
opinor, ab auctore praefixus : quanquam ne sic q u i Bogaris non Michael dicebatur : verum convereus
dera conatat inacriptio. Natu in acriptis erat, non
ad lidem Grislianam, et baptiaioo illustratua, qui
, a e l . Ut videatur non
fuit in pagaoiamo Bo^aris, ab episcopo baptixanle,
tam inlegra epistola, vel liber potius, et quidem
qui ab eum miasus fuerat Conslantinopoli baptiaatis magnua, quam repraeentamua, quam ex illa
zandum, de oomine mittentis imporatorie, Micbaeexcerpta quaedam continere, ab aliquo lectoro, vel
lia lertii, aeu Porphyrogenitfe, Michael etipse dicefortaaais ipso Pbolio (qui delectabatur epitomie) i a
b a t u r : hanc biatoriam Baroniue fusiua exaequitur,
numerum atque ordinem coactua. Eat autero, aive
ad annura 845, e Joanne Curopalata. MONTACUT.
erat liber integer, sive epiatola et
, per omnia conformata Isocratis illi scripto
(7) . Eranl Buigari, aul Bulgae, gens
ad Nicoclem, cujus acopua ad inscriptione exhibebarbara, etFera, pagana. Aquilonaria,qne poatremi
tur. , ltaque inacribit ipse titulum,
pene omnium ab Aquiloae, unde omne malum in
, Ad principem gentis
Romanum iraperiura inundavit, poat aliaa ScyBulgarorum. Ita enim vocabantur genlia illiua, et
tbia prolaviea, irruperunt, el Romanum imperium,
omnium fere Barbarorum,ductores, siveduces, aivc
a Constantino diviaum, i a parlea dissectura, presiprincipea ; non autem erant regea, ut aemper in
diia deatitutum, in ruinam dederunt, qnoa primai
Baronio, per errorem interpretis s u i , nominatur Gonstantinua Gopronymue bello v i c i l ; aed non i u
hlC . Guilleimua BibliotbecariUS ad finem ^ peaaumdedit,
MaenmHpHit. nnin
nanmnti virihna
nnaUo '
quin ruauroptia
viribua poatea
NiceVitx Anastasii ait, Dominus Micliael, princcps Bulphorum imperatorem proQigatum occidereat, et
arorum, et i n excerptis apud ipsum Baronium, e
oaput ejua abaciaaum ludibrio exponerent. Gum
Jenologio, ex biatoriis Baailii Cilicis et Tbeophania, pnmura irrumperenl, Dardaniam ocoupabant: aed
?el dux, vel pnnceps nominatur : aed imprimia Badeincepa Macedoniao et Illyrioi parles poseederunt.
ronii veraionem refellit, quod apud illum BibliotheDe illls, ad religionem noatrara converaia, deiode
oarium legilur, quod principes Bulgarorum et litteras
certatum eat inter Romanam et Constanlinopolieis et dona per Petrum aliosque direxerinl. Neque tanam acdem,cujua subessent juriedictioni. Deqao
aane princeps absolute, vel solus erat; fortassis crat
certamine Pbotius alicubi i a cpiatolia: qui vebecaeteris eminealior, scd cum aliis, princeps. A i t
montiua ea de re contendobal; unde imprimia odio
enim principes Bulgarorum. Multoa illi principcs,
atque invidia apud Romanos laborabat. Bulgari
ut ct aliaa e Septcntrione genics, habuere familiis
dicebanlur, a Bolga, sive Volga flumioe Ingenti,
diatinctos, et familiia preefeclos; acd plerumque
etiam hodie notissimo ; cujus crant a c c o l s cam irununn, e x i l l o r u m numero, de comrnunibus auffrarumperenl in imperium. MONTACUT.
giia elecium, cfeteris, imprimis bello gcrcndo, et
(8) Hiatua erat et defectua i n noatro codice post
COBIUB convocando, praeficiebant: qualea apud illoa
: fortaseia aupplenda laoana ad bunc
commemorantur Chrunoua, Zocua, Tetncua, qui
modum, ,
reliotoprineipatoGonstantinopolin abiit, ubi faotus
, , .
n

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

629

630

(^ cendentem diviaitatem, quatenus illam hominea,

assequi poterimua, tanquara in speculo contuemur.
),
Istiusmodi c g o gratia atque dono dignum el capa! . ' ,
cem prudentem tuum animum agaoscentes (virtu tem te siquidem ac pielatem amare perauaaum
,
habemus) munis ad te tibi gralum futurum, i a se
,
magniflcum, afTerimus. Gui quidem fidei noetrae
,
incoQtaminatae et defaecatae, et diviaatn et a Deo
' ' '
edoctam inserentes diaciplinam, sacris septem
,
aoiveraalibua synodis, non aliter quam vallo quo, . "
dam et aepimento, doctrinam banc ccelestem et
, ,
ortbodoxam, communivimus, quae perspicua e l
, .
brevi oratione, una cognoacendas, adjunximus. Neo interea. q u a d v i t a m recte instituendam pertioent, fideique reclitudini teetimonium perhibent, proreus ailentio praBteribimus. Gerle aicut omnia a i - .
gillalim ab initio velle dicere, ineplum cst ; ita nibil omnino dicero, turpe et inbonestum est.
'. , R 3. Oportet autem virtutea et bona opera a fld&
' (9).
noD d i v e l l i , scd u t r i n q u e virum b o n u m perGci et

c o n s u m m a r i : fides e n i m recta m o r e s p r o d u c i t h o ,
nestos ; et o p e r u m p u r i t a s f i d e m esae d i v i n a m p l a n e

p r o b a t : i a t o r u m v e r o a l t e r u m aine altero f a c i l e
^ (5 , d i i f l u e r e solet et a l i o r s u m r a p i : n e q u e e n i m p o a s u n t sejuncta et d i v u l s a i n a u i m i s hominum s e . .
d e m figere. Sed de iatia v i d e b i m u s i a s e q u e a t i b u e .

IQ praesenti a a c r a m e t d i v i n o o r a c u l o f u a a m aacro .
sanctae noatrae r e l i g i o n i a d o c t r i D a m r e p r e a e n t a m a s .
4. Credo in unum Deum Patrem omnipotenlem,
'.
ectli et terrm Creatorem, necnon visibilium omnium
, ,
ac invisibilium : Et in unum Dominum Jesum Chri .
stum, Filium Dei unigenitum, ex Patre nalum ante
, ,
omnia scecula; lumen de lumine, Deum verum de
. , - G Deo vero; genitum, factum; Patri consubstantialem, per quem omnia facta sunt: qui propter nos

,

homines et propter nostram salutem descendil de coelis;

, * '
incarnalus ex Spintu sanclo et Maria Virgine; et

homo factus est, crucifixusque pro nobis sub Pontio

Pilato, passus et sepultus ; et resurrexit tertia die
,
secundum Scripturas; el ascendil in CCBIOS ; el sede,
,

dexlHs Patris : et iterum venturus est cum gloria,

, , .
judicaturus vivos atque morluos ; cujus regni non
,
trit finis : Et in Spiritum sanrtum Dominum et a u , ctorem vilx qui procedit Palre ; qui cum Patre ac
$
Filio adoraiur et glorificatur ; qui locutus est per

prophetas: In unam catholicam el apostolicam E c .
clesiam. Confiteor unum baptUma, in remissionem
,
peccatorum. Exspecto resurrectionem mortuorum, ei
, vitam venturi s&culi. Amen.

.
',
* , . .

*.

'. , 0
5. A d bunc ergo modum sentiena ac credena ut

eecundum traditionem sanctae catbolic et aposto ,
licffl Eccleaiffi, laborum meorum eximium orna-

Nom
(9) ' .
Ignatius in illa ad Ephes. ,
, ,
* ,
. U b i non eat tam $

utvertuntiaterpretes,quam perfectio .Idem

beatus marlyr iterum ait : 01 vb

, ,
. ,
.

631

632

P A T R I A R C H J E C P .

mentum, sacras et cecumenicas septem synodos, (10), , ,

partim taoquam pietatis magiatrat, partiru ut pro*
' . '
pugnatrices, suscipe et amplectere : Pcr illas et '
enim et illarum ope omnis innovatio, haeresis omnis
repeliitur; et quod orthodoxum est, puro et ab

aotiquia tradido intellectu coneervatur, atquc i n
, iiv piorum mentibus, dubitatione exclusa, collocalur.
, , ,
Harum ego synodorum narrationem aggredior i n ,

,
atituere ; locum aimul, numeruro, muititudinem,
S .
praesides porro aingularum, una cum actionibua,
quo rea melius intelligantur, descriplurus.
'. '
6. Prima ideo aynodua universalis apud Nicaeani
,
Bitbyniee civitatem coacta fuit. Gonvenerant eo
(11),
trecenti decem et octo Dei aacerdotes : de verilate
, . Uv
judicium latum. Erant ialiua caetus principes,
Alexander Conatantinopolitanum arcbiepiscopalem , ,
thronum sortitus adminislrandum (erat ille vir
, ,
profunda quidem canitie, et coosimili prudentia,
,
veoerabilis; plurimain porro poesidens apud Deura
fiduciam, propler vilae aplendorem, anima sanctimoniam, et accuratam fidei profeaaiouem) : sed et ' ,
, "

(12)
iosuper Silvester atque Juliua insignes illi celebcr *
rimique Komanae Eccleeiae praesuiea, neuter tamea
. ,
eorum pereonaliter praeens, aderant : sed uterque
' ,
sua vice, aui pontificatua tempore, Vitum et V i n ,
oeotium, communi illi conaeasui adesse jusaerunt,
, ,
homines virtute praeditoa, quique ad presbyteratua
.
dignitatem aacenderant : cum quibus et Cordubao

epiecopua (Hoaiua) aociabatur ; qui per Paganorum

peraecutionea noraen aibi veraciter imposituin de. "
claraverat : Hosiua enim (i. e. aanctua) norainatua
.
puram et sanctam profeeaionem a cultu idololatrico conaervarat.
'. ,
7. Aderat etiam et Alexandriae episcopua A l e
xander, vir rebua sancte et praeclare geatia exirniue.
Adduxit ille secum colluctatorem et Alhanaaium, ',
' ) ,
qui tunc diaconorum priajiceriue eral, poat paulo
T

*.... .

V A R L E LEGTIONES.
.

(10) 2 . Siroile
eat illud, et plane genuinum, i n fine
iatius
. Quasi Photio prajdicante Bogaris illeBulgarorum pnncepsad fidem conversusfuis8et.Quodnonita,8edilloforia8sis procurante modum "
conversionia.Refertenim Joannea Curopalaiea apud
Baronium (nam penes me liber non eatj, boc modo
Principis soror capliva Conlantinopolin adducla, fit
Chrisiiana; ei postea domum reversajratn
Chrittianorum mysterium commendat, et fidei semen in ejus
cor spargit. Cumque deincepa Bulgari ob ingenti fame
premerentur, ad Deum Ghristianorum per preces
princeps confugil, idque genti aibi 8ubditae,ut facerent, impcrat. Impetrato auxilio, fit Ghriatianus,et
per episcopum, ob id miasum, baptiz*tur. Quod
curo Photii auapiciia, et perejus auctoritatem fieret,
utpote quod eaact P. C , illum ita vocal, tum

, tum , tum suum.

(11) Legendum, . Tot

enim, quod notisaimum est, epiacopi convenerant
in coDcilio Nicaeno.
(12) '

. Vull concilium Nicanum sub Silveatro et

Juliocelebralum: quod est falaiaaimam.Juliuaeoim

aucceeait Silveatro : at Silveaterconcilio supervixit
plurea annos. Verum non Photiue aolus hunc errorem erravit, aed et auctor Synopaia aynodorum per
Hceschelium editua. Et illum errorem altero insignioriauget, qui decimo Gonatantiut aano affirmat
concilium ce.lebratum. Hcec enim ait

^
,

'. Quod utrumque falaura est,

\ '. '. Synodo principem locum obtinuiaae i b i dicuntur Silveater Romanus,
Alcxander Constanlinopolitanus, Alexander Alexandriae, Euatathius Antiochie, el Macarius Hieroaolymitanua, episcopi : Sozomen, lib. i , oap. 16,
Julium auggerit. Quod et ipsum falaum eat. Ibidem, . Yult V i t u m et Vincentium : aed Graeci facile errare eolent i n nominibui
Lalinis. Apud Sozom. legimus, '
, pc ,
' ,

. Inepta leclio est ; legendum .

633

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

634

. autem i n arcbiepiacopali throDO successor. U o a

, quoque aderat et iiluatria ille Euatathiue, decus
,
Antiocben Eccleai singulare, qui propter ildei

. '

, , , ,

' '-

, ,
'

, .

puritatem celebris habebatur, propter oralioais

et j u d i c i i caatitatem erat omnibus admirationi.
Gum illis aderat et Macariua Hierosolymitanus multis
virtutum generibus reote conformatue. Sed et alii
ab istis multi, donis apostolicis et martyrum passionibus conapicui : inter qaoa censebanturPaphnulius, et Spyridion, Jacobua, et Maximus, qui pratantis iliius et admirandi conventus preclari
quidam et admiraodi ductores et principes agnoscebantur. Gum iatia porro omnibua magaus ille et
merito dignua admiratione Gonataatinue, qui tum
Romani imperii aceptra moderabatur, praesena

eminebat. llle autem et synodum illam convocarat, et aua ipaiua praeaentia, ut honoratior easet, effeoit.
'. '
8. tot igitur et tam egregiia viria eacra i l l a
. "
ayaodua cum conataret, ab Ario quodam rebus i o ,
novandia dedito poenaa haeretic pravitatis exigebat;
. '
apostolicam ac divinam tum retinendo tum conflr
mando doctrinam. Erat autem miser ille maledictua
,
Arius Alexandrinua ortu : qui cum i n clerum illius
, ,
Eocleai fuieaet cooptatus, et ad preabyteri gradum

aacendieaet, primum insolentiuasecontra proprium
, suura pastorem effarebat; ut ita deincepa fastum
"
suum et insaniam ad communem paalorem et D o (
mioum porro protenderet: F i l i u m namque ac Ver !)
bum Dei (o audaciaaimam tum linguara tum etiam
, ,
meatem I) ad creaturarum uaque et rerum produ ,
otarum atatum et conditionem dejiciebat. Ac ne

illud quidem,quod tamen oranea perse intelligant
* , C et communiter in confeseo ponunt, volebat videre,
quod nimirum quilibet fllius ejusdem ait eaaentieao
6
paturfB cum suo geoitore; et quod is qui fllium

inter creaturaa collocat, palrem eo ipeo quoque, et
, quidem prius, creaturam ataluat: oti et is qui P a . * ,
trem eaaentia Greatoria praeditum eaae intelligit, et
, natura aeterna, una simul eteadem opera et F i l i u m
; '
ejusdem naturae ao eaeentiffl eaae confitelur. U b i
,
aulem erit filialitatis (ut sic loquar) veritas, si uniua
,
essenliae exaistat pater, alteriua autem dicatur eaae
,
filiue. Imo autem, quomodo non paganici erroria
illa deorum multiplicitas sese exseret, si i n aub ;
stantiam majorem el minorem Divinitaa discinda . ,
tur : atque illa ipaa quoquein priraum, creatoram,
,
Deum
diapertiatur
;, necnon i n secun

'
*
r\ et eeniorem

(
^
- -w
-|.
.
- '
l
u v u w i \j
*^wMe
- - - - - - d u m , i a substitutum eljuniorem Deum diacerpatur?
, ,
Haec suot enim impii illiua Ariaoi seminisganimina.

llominem autem istum, utpote contra Creatorem
, ,
euum labia blaaphema armantem eua, sanctas ille
\ ,
ccetus privavit sacerdotio : impiam porro et Deo
, bellum inferentem haeresim anatbematl aabjecit.
,
Ejusdem autem eubatanti exaiatere, naturae ejua
dem velut coaslernum, F i l i u m atque Verbum Dei,
,
suo genitori, pari p r e d i t u m poieatale, Domino

exaequatum, quod divina atatuunt oraoula, et ae
cundum ea recte omnium aentientium aententi,
. '
quas i a unum collegerant, [verum esse perepicue
.
eatis declarabant. Illudenim optime oogaosoebant,

635

P A T R I A R C H J E C P .

636

quod quemadmodum Judaicum et Ghrieti odium prae ee fert, monarchiam e i dominatam Trinitatis
i n unicam peraonam conclaaam retiaere, i t a quoqae et i n naturaa inaequalee ao aubatantias diaaimilarea
omnem eubstantiam excedentem, omnem oaturam exeuperantem unam, unicaro, et unientem Deilatem
dividere, paganorum proprium eat multitudinem deorum aabintroducentium. Alque i n istis iHa sancla
univeraalia prima aynodua vereabatur,
9. Seounda porro sancla cecumenica aynodus
'
orbemregiam (nirairum GonslantinopolinDjsacrarum

(13)
deliberationum consiliis locum sacrum, deatinatum

velut rauseum referebat. Eo namque congregali
h ,
fuemnt centam quiaquaginta sacrati v i r i . Principes
.
inter illoe erant, Timotheua, qui sedem archiepi ,
acopalem Alexandrinam ; spectabilia Meletius, qui
,
Anliocbenam ; Cyrillue, qui Hierosolymitanam a d , minialrabat Ecclesias. Certe quidem Nectarius i b i ,
,
qui non i l a pridem do catecbumenorum grege eepa,
ratus divino lavacro sordea auae vitas abluerat,
, ,
mundus factus mundieaima pontiflcatus dignitate
*
convealitur : de eententia illius aynodi generali,
, .
per manum vero praedictorum pra3sulum impoei' , '
tionem, ita ut simul regiae urbia episcopus et synodi
prseses nominaretur. Aderat et iatia Gregoriua, , Nyasffl itx Cappadocia episcopus, et qui Theologi ex
. , , 'operibus nomen habebat. Gum quibus conspirare
, , ,
agnoacebatur Damasus Romanus episcopue, dum ,
aynodi iatius acta, eamdem cum ipsia sententiam fovene, confirmaret
10. Sacratiseimus porro chorua iale Macedonium
.
quemdam, q u i sedem quondam Conatantinopoli,
'
, '
lanam arreptam invaserat, jaste censuit pcenas
, .
dare debuisse, eo quod i n sanctissimum Spiritum
,
vitffl fontem blaaphemua exstiterat. Sicut enim
, ?
Arius contra F i l i u m , ita et iste contra Spiritum
aanctum armie inatructus prodieratin aciem : cajus
. ffyw ,
dominium supremum et principatum excellentcm
, , ,
ad aervilem et subjeclitiam redigat conditionem.
Quanquam facile poterat, ai i n i d intendere vo- Q ,
, \
luieeet, infelix et improbue isle
animadvertere,
,
quod a l i l l i q a i F i l i a m compingunt i n ordinem
' .
creatararum, conturaelia nihilominus afTiciunt P a , , ,
trem, ita et qui aacrosanclum ejas Spiritum annu . meranl crealuria, aimili prorsus et aequali modo
,
blaspbemi in eumdem sunl. Nam ai Spiritus oreatura
est, certe et ille creatura fuerit, cujus spiritus eat. , '
;
Qood si iatiua impietatis Gxceesum aurea nostrs
; (14) $
ferre nequeant,unde faotum ut miser ille non iotelle, ' ; xerit, omni modo illud decliaandum sibi eaae unde
VARLE
h . .

i *.

LECTIONES.

j*ia, .
.

(13) . Vult, quod verum est, se- D num Constantinovolitanum,

qui cum in Ula tancta
oundam synodum univeraalem Gonatanlinopolitasynodo divisio onebatur, tponte sua in synodo throno
nam i n urbe illa regia conveniese. In qua aynodo,
renuntiavit. et habita oratione, qua eum fidem proUt 8ynop818 habet, ',
fiUretur, ium abitum pararet, in prxsentia Patrum
,
illorum cenium et decem excessit synodo,et tnigrarit,
, etc. Quoa ' vocat Pholius. Sed Da- Nazianzum. In cujus looum i m p i i i l l i , q u i amotionis
maaus noa adfuit, ne quidera per legatoe ; nec T i - cauaa exatiterani, Nectarium laicum, i l l o m cujue
motheua, niai continuata aynodo, lurbo et flabellum
meminit Pbotiua, contra canonea iDlrueerunt.
i l l i u s tempeatatis, qua dejectua tbrono Gregorios
(14) Lfgo et dietiDguo,
Nazianzenua, q u i hic,
, ' . Nam alludit ad i l i u d A p o , dicitur. Naziaozeni causam ita breviter et vere
etoli, I Gor. u , 10
expeditSynopais. Gregorius Theologus oblinens thro-

637

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

638

; ; - 6eri omnino debait u t i n istiuamodi impias et cum

, ,
Deo pugnantes opiniones recidat? Goncedere non
,
vis Spiritum 68se Deam?at quomodo profunda Dei
, , .
scrutatur, ab ipso abstrusa? quomodo erit alius
, ,
Paracletue? unde factum u l cum Patre et Filio
. ' ,
coropooatur ? Euntes enim, ait ipsemet Filius, in
mundum universum doeete omnct nationes, Oapti; j ; ;
rantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus
; ;
%ancti *. Quod s i autem e tribua islis, i n
,
quorum nominibus baptizati illuminamur, unua
^
erit creatura, certe quidem nec caeteri ab injuria
.
bac et contumelia immunes fuerint. Quod si crea * ,
tura sit, quomodo quidquam creat? quomodo
\ , '
eancttfioat, vel vivificat? quomodo distribuit c h a .
rismata? quomodo Deua? N i b i l autem islorum de y

, lirus ilJe apud animam suam reputana cogilabat ;

eed ausua est homo importunua, ineolenter a m o U
narchica unica, indiviaa Deitate dividere Spiritum.

Quocirca digaam eua molitione impia meroedem
".
recepit. Nam et sacerdotio privatus multabatur; ct
,
una c u m eo quotcunque incorrigibilea eamdem
, ,
hasreaim i n Deum blaaphemi sectabantar. E t q u e m admodum ille sanotum Spiritum alienum a T r i n *
, ,
una Deitate et Dominatione jactitabat, ita i l l o m
*
aaocta et univeraalie eynodua, taoqoam alierom

.
A r i a m , a sacerdotio et Gdelium sodalitio ac por
tione declaravit alienum. eanctisaimum porro et

vita Auclorem principalem Spiritum, jaxta Patrom
, et theologorum eententias, publico preconio de. *
C moaetrayit, una cum Patre ac Filio adorandum et
.
simul glorificandum, utpote ejuedam existentem cum illis natur aubstantifflque, pari praeditum vi
potentia, facultate. Quia et si quod zizaniorum adbuc de semine A r i i auppullulaverat, et illud atirpitus evellebant. Imperii porro tuno temporis frena moderabatar magnas ille et magno laudum preconio celebrandua Theodoeius; qui religios pietatis propugnator egregius exietebat. Atque ad hunc
modum babuit ee ista synodus.
11. Tertia autem sancta et univerealis synodui
'.
Epbesi in Asia congregabalur,numero ducenario com
pleta. Principes porro ferebantur, Cyrillus ille inter
. ' Patres nominatissimua, qui et virtute et pradentia
, , *
instructissimua magoae illiua Alexandri urbia thro' num insidebat: necnoa Goalestini Romans urbia
, ' epiecopi obibat et peragebat vices. Aderat et Mem .
non, qui ad clavum Ephesinse Eccleai aedebat\
' , ' - . Juvenaliua quoque Hierosolymorum. Ieti, una cum
......
'f
. ~ l ^ . .
- _ . V . .
_.T.
_.v..Jl
Intina oimn/li
onfapn
a K i m n t A
( (
totius
eyoodi conaeeau
cstero, ab
impio Nestorio
,
.

impietatis euffl poenaa reposcebant. Ille autem A n , , ,

tiocbia ortua ad Orontem flumen alta, atque inde
. " ,
profectus, solium Gonatantinopolitanum baod sane
, ,
legitimeconscenderat. Infelix iate homo de l u t u l e n (15). *
tia Diodori et Tbeodori impietatam acatariginibua,
' , (16)
* Matth. XXVIII, 18-20.
.
(15) . Inauspicato, alioquio perperam baud aaceadit episcopatum,eed per
canonicam, si qois alius, electionem. Post excessum
Sisinnii, inquit Socratee, lib. vn, cap. 21 visume$t
imperatori propter homines inanium rerum appeten
Us neminem ex i$ta Ecclesia, licet aligui Philippum,
compiures Proclum designatum cuperent, ad epucopatum illum eligere, sed advenam Antiockia arce$9

scre. Deinde hominem aoceraitum i t a describit:

Erat illic Nestorlus ex Germania oriundus, voce tmprimis sonora, lingua diserta, et ob eam causam
tanquam ad docendum populum admodum accommodatus. Acceraitus igitur, etcanonice electus iotbronizatur. Uualie autem ille poetea i a episoopatu
exatiterit, notam eat.
(16) * E * . IoteHigit

 P A T R I A R C H i B C P .

639

ubi potaverat ipse, et mente ebrius eese ccEperat,

ad perniciem gregis s u i , abaurdaa et abhorrendas
quaadam vocea multorum auribue ingerebat. Chrietum etenim, Dei Filium unicum, Deum noetrum
verum, qui propicr nos et aalutem nostram carnia
atque aanguinia noalri, aimilie nobia factua participavit, et in eeipsum nostram auscipiena et aubstitoene maasam, unua e duobus contrariis conflatua
dicebatur: Deus nempe idem atque homo exsistens,
uaua Ghristue, Filiua unus, idemdeaureuro e Patre
sioe matre, qui deoraum erat e matre sine Patre :
ipse et non alius, eadem peraona, hypostasis una :
Hunc acilicct unumDominum nostrum Jesum C h r i stum infelicis^imus i l l e n i h i l veritusin duaa hypoetases dieaecare et dividere, alleram merum et p u -

640

,
,

, ,
. , (17),
, '

, ,
,
, ,
, *
, .
, ,
,
, ,

r u m hominem confinxit in eua propria hypostasi <>

'

, ,
Bubsislentem, aeparatim a Verbo assumente, alte*
,
ram vero divisim Deum assumento omni corporeo
, denudalum : veritus fortasaia, qna fuit atu)titia,ne
, , .
quid pateretur Deua, dum propter amorem erga ho ,
mines inexplicabilem suam ipsiue subiit creaturam,
,
utillam refingeretetpersanaret. Nequeilludanimad ,
vertit, quod eo ipso i n quo naturam bumanam ab
. k,
hypostasi Verbi separavit, eamdem plane ioaana ,
bilem atque incurabilem praedicaverit; ipseque
, ,
adeo euam propriam salutem averaetur, eam plaae
,
abnegando. Sed et ullerius, quaai ratio ipai penitus
'
fuiaaet expectorata a perverais bisce opioionibus
Hov ,
suia, pati noluit matrera ejus secundum carnem,
.
aanctiasimam nempe Virginem, quae veraciter q u i dem a peculiari suo modo Deum Verbum incarnatum pepererat, Deiparam nominari : aed uti F i l i u m
privarat deitate, ita parentem ejus a titulo Deipare alienam fecit.
12. Quoroica hunc, prout meritus fuerat per hanc Q \ ' ,
auam insaniam et linguam blaepbemam, aacerbic
,
beatorum Patrum confeaeue omni sacerdotio deno ,
davit, et, uaa cum ipsius propriaet detestanda sen
tentia, sempiterno subjecit aoatbemati. Dominum
.
vero nostrum Jesum Ghristum, i a una et eadem
, ? hypoataei, more veteri et a Patrum traditione ac
ceplo, praedicandum et adorandum decrevere : Neo , non,proul consequens erat, iramaculatam elsemper

virginem ejua Matrem proprieet vere norainandam

et praedicandam Deiparam prodidere. Eo enim ipeo
. ,
quod Deutn Verbum, i n carne dignatum naaci, pe- , ,
perit, Deiparam neo injuria et dici el coli et par et . '
saactum eet. Atquehiecu ita determinatia iiaemaua- ,
oepit et ieta synodus quo tempore Tbeodosium D ' ;

V A R L E LEGTIONES.
. .

.
Mopsuestenum et Tareensem epiacopoa, qui et
doctiaeimi et orthodoxi erant, aut habebantur,
praecipue Diodorus, el a Basilio, Chrysostomo ac
aliia laudantur, nec niai morlui i n suspicionem
bereseoa venere, et eequiorum aaeculorum calamis
punguntur, qui mibi non persuadeat fuiaee heereeeoe labe iafectos.
(17) . Ita legend u m . Nam etatim ait, * aed a d -

dendum eat , hoc modo,

, Christum unicum Dei Filium.

pono,

Slatim re-

. E l mox,

, quem a l i i vocant, boo eat, iuniorem, q u i r e g n a v i l

a n n o a 42. In bao aynodo, ex

asmulatione et ambiiione, cerlatum eat ueque ad

anathematisraoe, inier Gyrillum Alexandrinum, et
J o a D n e m Antiocbeoum, a cujua p a r t i b u B atabat
doctiaaimua Tbeodorelua, hoo eet iater episoopoe
Orientalee et iEgyptiaooe.

641

EPISTOLARUM LIBER I.

juniorem Romana reepublica oculis serenis i n tuebatur, regnum a Patre acoeptom soo, tertio jam
ordine generis, gubernantem.
'. 51 ,
13. Sancta et oecumeaica quarta aynodua religio aiasimum principem Marcianum praBseotena vidit et
,
conspiraatem, q u veritatia dogmatum auditorium
(18) ,
Chalcedonem Bithyniae urbera celebrem conaecravit.
.
Ad aexccntoa et triginta numerus pertiogebat oon
.
venarum. Quorum prsecipui dicebantur Analoliae,

qui i a sacerdotale regiae urbis eolium fuerat inun (19) '
ctua : Paachaainua quoque et Lucentiua epiaoopalt
dignitate fulgentea, una cum preabylero Bonifacio,
, locum Leonia sanctissirai papae Romani obtinebaot,
, ,
cujua Leonis ingena gloria et multua pro pietate
'
zelus. Aderant praeteroa Maximua Aotiochie, e t J u . ,
. ' , - veoaliue Hierosolymorum. Isti Eutychen iafelicem
. 0*
el ineoleotiaaimum illum ipaiua protectorem D i o
scorum rationea reddere de impietate ooegerunt.

.
diametro isti contrarium Neatorio errorem sibi ap ,
propriaverant; uade i n parem cum ilJo impietate
,
proruerant. Unicum enim Domioum noalrum Jeaum
.
Chriatum adivina natura agnilum et humana, atque
, in utraque natura adoratum, summam per auda, ciam et atultitiam i n unara naturam coramiscentea,
, confuderuat. Necmiaeri uterant intelligebaal, qaod
. ,
per bano irritam rationeoa i l l a m alieoigeaara, a pa, ,
terna eubstaniia diveraum, necnoo differenti ab bo; , \ minibua nalura constantem, deftnirent. Nam ai uaica
. ,
tantummodo ait natura Gbriati, vel diviaa pror . '
sus ea fuerit, vel humana. Quod ai mere divina ait,
, ; ' " , C ubi tuoc humana? quod ai tantum humana, fleri
non potest quia negelur diviaa. Quod si quid diver ; '
aum ab utraque natura fuerit (nam boc in hac cauea
( ,
unicum iia relinquitur, et eo videntur propendere),
),
quomodo non erit apud ipsos Gbriatus alteriua ou juadam ot diveraas natur cum a auo Patre tum a
; , ;
vobia ? quod quid magie impium aut delirum magia

, $ , fingi poteal? aaaerere oimirum Verbum Dei, Deum,
hominem faclum i n eum finem, ut cum divinttaa de ;
Btroereiur propria, etiam asaumpta humaailas i n
, '
nibilum redigeretur. Hoc enim ita plaoo conaeque , .
t ur, si quia tueri auaus fuerit Ghriatum non alteriua istarum, aed praeter iataa aliua naturs participa&se.
'. 14. Quocirca digaum sua impietate supplioium
, aubiere, qui dogmatum ietorum, per quffi Cbrieto
.

, ,

bellumindicitur, auctoreefuerant, aacerdotionempe

dejecti, et per oranea Ecclesiae anathemati eubje cti, cum quibus et ipaa hereaia expeliebatur. Reota
.
aulem etorthodoxasenteatia, nullia vulueribue c o n
fossa, majorem i a modum teetiaioniiael e Scriptora
VARIyE L E C T I O N E S .
1

Leg. .

. .

.
(18) . Ita priua vocavit, ob eamdem
cauaam, Conalantinopolin , propter
loci Dobilitatem, a viria eru'ditione celebribus oelebratam.
(19) . Annotarat doctiasimua D. Lindaell, , legendam sibi v i -

dcri , apposite qoidem, et magie

ex uau lingue. Sed Photius solet ioterdum et . Quocirca codicia scripturam
admitto, ut ait , inunctus. A d flnem
sectionis forte legendum et diatinguendum
, elo.

643

P A T R l A R C H i E G P .

644

ei e Patribus deductis confirmatur, prwcoaiis

oeleberrima clareacebat. Unum enim Cbrialum, i d
, ,
estjUnicamejushypostasiD^aturamveroduplioem,
, ,
divinam nempe et bumanam, incoofusim et iodivi , sim consideratam, per beatissimos hosce sacerdo tei el theologos, i a mundum universum et m u n
di e x t r e m o a t e r m i n o e , confessione et praedi . , '
c a t i o n e agQOSCendam, clare, perspicue et sine
, hesitatione propagabant. Binc quoque liquet,
,
quod cum claudia greasus c o n f i r m a r e Q t u r , el csecia
$, cscitaa elflorescentiam octilorum sucoreaceret,
, , ^ cum mortui ab ioferni portia relraherentur, et i n
, ,
vitani denuo transmitterentur, necnon cam et a l i a
. ' ,
divinae virlutee, quas non eet facile enumerare, per , ,
petrarentur, et i n conspectu o m n i u m propalaren , t u r , divinae nature dignitas et emineotia evidenter () . demonalrabatur. Ruraua per i d , quod defatigatio, nein, laborem, sitim, famem auatinuerit et pauper ,
tatem, atque hia sirailia et congenita, proprietaa h u , manae eubatanti manifestabalur. Quaedam iatorum
, ,
ut Deo dignum erat, alia pro conditionis bumanae
; .
modo, idem et unue Ghriatus, verua Deua noater,
' ,
earn operarelur et perGceret, certe unam el unitate conaietentem bypostaain euam, duas autem et
diveraaa naturas i n unione illa inconfusa, perspicue clara nec ullo pacto conlradiceada r a t i o n e tum exhibuit tum confirmavit. Atque hactenus de quarta synodo.
15. Sanota universalia quinta eynodus eequilur.
' ,
Cui ooaveniend aacrabatur, tanquam aeptum sa Upov (20) c r u m , magaa Conatantini civitaa. Obtiauit autem
.
vim et ooniirmabatur per praaeentiam et concursum
.
quinqueaexaginta centum episcoporum. Horum du
, ,
oea et tanquam lumina fuerunt, Mennas quidem ab C , , initio, tum Eutychius aucceasor, qui clavum regiffl
, ialius et arohiepiacopalia aedie moderabatur. V i g i (21) ' lius aderat (qui et ipee Romam auaceporat procu , ,
randam) apud urbem quidem, aynodo tamen non

interfuit, eo quod n o l e b a t apoate so ad illum ag , '
gregare conventum. Ille autem n i b i l o m i n u s , quod
' minime volebat aacri illiua conaeasusaodalitiointer. ,
eaee, fidem coramuni Palrum suflragio editam,
, libello suo dato, confirmavit. Hisce aderant A p o l . ,
liaarius Alexandriae, et Domnua digaitate A n t i o
ohenflB Eccleaiae archiepiecopali praediti* Aderant
. 7
Didymue et Evagriue, locum tenentes Euatocbii Hie , '
rosolymitani archiepiecopi. Per id temporie Jueti , nianus maximua imperator, Roraaniprincipalua cu . ram maoibus gubernabat, et cum eccleeiasticie do- " gmatibus conspirabat. Hc itaque sancta et univer ,
ealia synoduB impura Nestorii dogmata repullulaa . ',
centia penitua iterum demessuil, una cum zizanio , pum ipao seminatore : Et poet eum, Theodorum at . 01, ,
NOTiE

(20) Legendum , non . E a l autem , qood ait Heaycbius, . Idem quod Lalnia Templum,
locus noo solum sanctus eed et aacer,ut sepulcrum.
Recentiorea G r e c i sic ecclesiam nominant, aed

slantinopolin adiit, vocante Juatiniano et syoodo

interfuit. Sed cum acta non probaret, aecesait
Cbalcedonem, sed ab imperatore heretico et imperioao exagitatua, atque in exailium miasue,tandem
elanguil et aubecripait, Statim leco non v,8ed

n u D q u a m vetustiores.
/
(21) '.

, hoc est, ,- pro , repoaoit

Oominus Herefordensis , quod rectam e s t
:

Vigilios papa Gon-

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

645

646

, - que Diodorum : qaorqm iste Tarsioivitatia, ille au,

tem Mopaueati episcopus erat. Ieti enim Nestorio
. : '2
priores illam ipaara hsresim parturiebaat, et poat
, , ,
defunctos, scriptia traditos reliquere spuriae aen ,
tentiae epurios partus. Gondemnavit ineuper et ana .
Lhemate feriit Origenem, Didymum, Bvagrium, ab
/
antiquia temporibua i n fide languidos, quippe q u i
, in Ecolesiam Doi aubiatroducere Pagaaorum fabulae
* ,
tentaverant. Delirabaot enira, aniinaa ante corpora
, .
praeexatitiaae, nec non, unam el eamdem animam
. , ,
multacorporasubingredilmpiumdogmaotconspuen .
dum, nullisdignum praeteripaia fautoribus. Finem
- quoque et terminum supplicii interminabilis coneti,
t u a b a n t : qu eatmaxima omnium ad pecoandum
, , " ,
illecebra et praecipilium i a ruinam ducene. 8ed et
- impiia dsmonibua auum antiquum locum et digni
' ', tatem largiebaotur : nam regressum illis ad COBIC , *
atem gloriam patefactum i r i docebant, unde olim
,
exciderant. Sod nec corpora cum auis anioiabus
, ,
conjuoota reaurreolura Gngebaot, sed nudas aaimaa
\ ,
eine oorporibua. Neecio quam rem interea c o m m i , ' , nieceatea reaurrectioaem, aiquidem reeurrectio i l .
liue eat quod coacideral et moriebatur, non ejue

quod jugiterconaiatebat et iacorruptibile permane ' bat, cujuemodi aaim atatus eat, nec intelligebant
' mieeri aut reverebantur, quam magna injustitia
, justum interea Judicem onerabaat. Nam quomodo
, ,
non contra i l l u m perhibeat de summa injustitia
, teatimonium, q u i blaspheme pronuntianl, oorpora
, .
illa quae una cum aaimabus i n aladio virtutis decertaverant, praemiia illorum laborum oommunibua privanda : aut ut quae peccaverant, ab omni
reatu et poena pro actibus eolverentur ; animse autem solae et eolitariae ac semota? a corporibus una
operantibus, vel duplici poena, vel duplicata mercede, retributionem solitariffi baberent ?
'.
16. Neque isliusmodi solum blaspbemias sanctoe
,
) le Patrum illorum conceseus proscripsit, sed et i a (22) ( )
euper sede sua deposuit et anathematizavit A n t h i m u m , qui non i t a tum pridem Trapezunlioram e p i , ,
acopue fuerat, qui taoite apud a n i m u m fovebatEu, ' , ,
tyobetiaaententiam, etuna cum illo, Severum, P e
Irum Apame epieoopum, Zooran, et univeraam
. ,
illam impiam, multicipitem, dispersam ?arie aocie ',
tatem. Principea i a boc negotio sancto palrea A g a
petua Romse episcopua obibat ; conspirantibua
* (
autem el conjunctas operaa conferentibua celeberri ),
mis illia antedictia archieacerJotibua. In quorum
.
deia numerocensebantur Euphraimiusiaclytue A n
tiocbie, et sanctus Petrua Hieroaolyraorum epiecopi.
, Sanctua iatorum arcbisacerdotum conoeesue illos
D supra omnea ejectos ex Ecclesia publicavit : d u m

V A R L E LEGTIONES.
.

NOTiE.
(22) . Recte, i a c l u danlur parentheai. Paulo poat repone .
Nam divulaio execriptoria et ' inepta est.
A t , qaod ait, non eat verum de i l l a
aynodo, nedum de Vigilio. N a m , quod babetur i o
aequentibna, Agapetoe, qui Silverium prndeceaso-

rem Vigilii anteceeait.Aathimum Trapeiuntia e p i acopura. Theodora Aoguata procurante, Gonatantinopolin tranalatam, et bfjereticam, extra aynodum
quintam OBcamenicam depoauit, cum ad Jastintan u m Augaeta a TheodatoGolhorum rege, et Itali
domino, ablegaretur.

 P A T R I A R C H i E G P .

647

cerUiafeIlibiliadiviQaCatholica3Eccie8ia3dogmata

618

. , .

confirmantetcorroborant. Atqueita aebabuitquiata

lynodua q u fuil universalis.
'. ,
17. Sacrum (Bcumenicura sextum coocilitira, et

ipaum in urbe regia babebatur ; ibi enim myslicia

epectaculis peragendia sanctum tbeatrum figebatur.
.
Ubi centum et septuaginta divini viri certamen
, eubiere.et splendidam veritali victoriam rcportavere.
Hujue coocilii principee, utpote digoi judicati qui .
, ,
ceteria praeeaeent, erant Georgiua, cui regiam u r
bemlegibua moderariepiacopalibus concredebatur;
, , (23) 1,
Theodorua et Georgius, qui i n aaccrdotali ordine
,
constituti, et Joannea diaconue pro Agalhone s a n , ,
ctiaaimo papa Roinano aderant, inter priraoree Pa ', trum allecti. Locum raagns urbia Alexandriae epiecopi Petrua monacbus eupplebat. Gum quibua ad-
" ' *>
. '
erat miaaus a sede Hierosolymae (ieorgiua monachua
,
et preabyter. Qui una cura caetis sanctia Patri
bus Sergium, Pyrrbum, Paulum Constantinopolita ,
num, Honorium Romanum, Gyrum Alexaiidrinum,
, , ^, ,
el Theodorum Pbaran, implicatilera mendacii cate , '
nam contexentea diripuerunt. Just quineliam con, ,
demnatiooi subjecerunt Macarium epiacopum A n , ^tiochiae, una cum hairoais aua? discipulo Stepbano,
,
et misero quodam seae Polychronio, superioribus
,
conjunctoe,el patrocinium ipsorum irapietatiaausci ,
pientes : dum voluntatem unam, unam operationem
i n Gbristo Deo nostro vero, e duabus naturie sub, 3 aietente aine omni ratione cum impietate con&ti, '
tutam sententiam promuot. Imprudentes nimium,
,
q u i cogitatione illud non revolvunt quodfacile c u i - C , ,

via obviam vonire poleal. Non esae uniua et ejusdem

operalionia, clauduin per potentiam rectificare, et
faligatioaem contrahere ex itinere : non ejuadem
facultatia ease caecia visum reddere, et aputo, digilorum ope, lerram comniiscere, lutum cuagulare,
ooulie imponere ; neque morluos suscitare, et vita
functum plangere. Ita nec ejuadem fuit voluntatia,

, ,
^ , ,
, '
' ;
, ,

V A R I i E LECTIONES.
... .

q oc.
;.

(23) . Forsan addenda

vox , ad distinguendum huno Georgium ab
alio praenominato,qui cum patriarchatu Conetantinopolitano fuit. Synopaia Graeca aeptimarum ayno-
dorum impericcta est. Nam praeter GeorgiumConetantinopolitanum, Theopbanem Antiochcoum,
et Petrum monachum, non nominat aiium convenarum. Sed el Photius ne^ligentior fuit, qui Theopbanem praetermiait, et Petrum quaei
epiacopi Alexandrini citat, cum per illa tempora
vacaret sedes. Erat igitur ab Eccleaia miesus, et
non epiecopi .De legatis Romanse aedia
pleniora aunl qua* i n prajambuha aextae aynodi leguntur, ex litieris Pogonati imperatoria ad Georgium P . G. Agatho sanctissimus, nuper ordinatus
papa in apostolica sede prrdictx
antiqux /tomae,
hujusmodi nostros pios suscipiens apices dcslinavil
in prxsenti propriam ejus indutos personam Theodorum et Georgium Deo amabiles pnsbyteros, et
Joannem Deo amabilem diaconum; ex pertona otitem iotiui ejus concilii Joannem et Abundantium et
Joannem venerabiles episcopos cum cxteris clericU
et monachis.lateUigii
autem eoncilium R o m a habi

tium per Agathonem, anno 680, coatra Monothelitas, ubi conveneranl epiacopi 125. Ibid. .
Cui aynopaia addit Petrum.Hic maxima lis vertitur
de Ilonorio papa,an fueril Monotbelita.Rem tractal
omaium accuratiaaime doctiaaimua Raynoldua, i a
disaertatione cum Harto. Ibid. \, rumpentes Quinam vero erant? an intelligit prenominatos? at illi nullam impietatis catenam diruperunt. Saltera acribcretur, ^, ut mox
. Quod ai legamua , refereoda vox eat ad , per immane quoddam
byperbaton : et illa, uaque ad , sunt parenthesi includeada. Est aulem
Pharan, cujus loci Tbeodorus epiacopua dicilur,
, Stephano

auctore,

. De Polychrooio, aingulare eat qood relatum i n synopsi, ,

,
,
,
.

Erat ergo Polychroniue ille lmpoetor mirabiliariua,

qualea multi apud aequiorea.

619

E P l S f OLAtUJM L l B G R .

650

vsxoov , xi - deprecari transeat morlis poculum, et eamdem

.

0;, \> rursus gloriiicationem dicere, atque ita velle n o n

volitum. Qui fieri potuit ut non perciperent se natu-

;
,

; . ,
; , ' ,
; , .
(

;
),

; '

rarum tollere, his sublatis, differenliam ? Est enim

operationis cujuscunque fons, n a t u r a : et juxta d i versas naturales operationes voluntates naturales
dispertiuntur. Quod si, secundum i l l o r u m baeresin,
operatio nnica sit et voluntas, certe et natura q u o que unica fuerit necessario unde illae oriuntur.Quod
si dederint naturas duas (neque enim hoc insaoiee
eruperunt, utpote habentes ante oculos dispersioaem et perditioaem eorum q u i ita docuere primi),
quomodo non utraque naturapropriam emittetoperationem et voluntatem? Verum d u m suam p r o priam et blaspbemam sententiam omni modo preefe-

, . ruot,anatheraate8eternocondemnantur. Duasporro
toj
voluatates, duas operationes i n uno Christo Deo
, IInostro, d u m sanctus divinorum Patrum ccetus sta' ; , ';

tuit, ubivis terrarum positis Ecolesiis ortbodoxam

confessionemet praedicationem d u a r u m c u m voluntatum tum operationum tradidere. Erat autem eo
tempore Constantinus Heraclii proles c u m regia
majorum sorte coostitutus: qui et suam alias operainsynodocontulit, et ortbodoxam Ecclesi sententiam tuebatur. Atque ita sexta synodus fuit.

*, ,

, ; ,
;

'

.
'. i'

(24) ; , G

/.

' ;

, ( ,
,
*, ), ,

' '/
,

"
,

n a v i t

- Implebaturporrosynodusnumero tercentum

sexaginta septem virorum, quorum pritni fuerant

ductores et sacrosanct ac numerosie pbalangis
principes, Tarasius, inter Dei sacerdotes iJlustris,
diviaus plane et opliuius omnimodo vir, dignus
certe (si quis alius) q u i regiae urbis clavum gubernaret; Petrus deinceps arcbipresbyter sanctae R o manse Ecclesire piissimus; et Petrus quoque alter
aderatipsequoque presbyter, qui monasterii, quod
ibi est, saticti Sabbae pnefectus vel arubimandrita
fuit. Isti sortiebantur locum cathedrae apostolicae,
cui tum diguissitue praeerat Adrianus, archipraesul.
Aderant una c u m istis Joanoes et Tbomas, viri
celebres i n professione mouachatus, et bonore
fulgentes sacerdotali, q u i quidem locum tenebant

/ , ' ; ;

18. Sancta uoiversalis septima synodus metropolin BithyniaeNiceeam, olim i l l u d tribunal sanorum
dogmatuui, et nunc demum pietati judicandae desti-

. , ,

& , ? ;, D u n i v e r s e o r i e n t a l i s , a p o s t o l i c , e t m a g n e e dioBcesis

,

'

**-

, *
* ,

etarcbiepiscoporumejusdem digaitatem babebant,

Apolinarii nempe, Tbeodoreti et Heli: quorum
primus Alexandriae, secundus Antiochiee, tertius
Hierosolymorum Ecclesias prudenter, et ut sacerdotes decebat, gubernabant. Eo tempore Constantinus et Irene, ortbodoxiee corona redimiti, R o mani imperii purpure vestiebantur. Ista porro

VARIiE LECTIONES
f

. .
NOTJE.

lior , i d eet secunda vice. Ibid. legendum i n

(24) . Nempe synodus. Sed m a l i m ,
hcecipsa synodus; nisi forsan utraque lectione me- pluraii, . Nam Irene regnabat cuin Filio.
PATBOL. G B . C I L

21

651

PATRIARCHiE CP.

eancta et magna synodus barbaraoi quamdam baereaiii, tunc nuper ab impiis et profanis botuinibus
introductam, communi suo etdivinitus guberuato
euffragio condeninabat, ejusdeinque auctores et
propugnatores iisdem sententiia damnatos aubjecerunt. Miseri autem isli Cbristum Deuoi veruiu ore
non ausi vel confessione aua blaspheniare, operibus tamen suis quoquo modo contuiueliis afTecerunt,
etliceatiose blaspbemaatibus viaui adinveneruut.
Immediate ipsum inseotari conviciis, et uudo ore,
siae velo oum non audeaut, voluntateui euam
omnem adimplerunt, et Christo oppositam meutein
etsententiara per venerandamejus iniaginem debonestatam demonstrarunt. Idolum venerandam Christi imaginem (onimis audacem iinpiae lioguee aon u m , et cordis atbeistici boatum !) appeliant, per
quam idololatricus error eliininatur: baoc conviciis
etomnibus dehonestamentisfoedatara per conipila,
forum et plateas pedibua proculcant, distrahunt
varie, igni demum comburendam traduut. Spectaculum Cbriatiania deploraadum, dignuoi paganor u m i n Christum odio! Taliamodi et i n creteraa
imagunoulas eacras pedibua oiti ad fundendum
a a D g u i n e m exstiterumt: quas inanibus sacrilegis,
labria profanisfoedarunt. Nequeexsatiari voluerunt
alastores ad bunc m o d u m insaniendo et furiendo.
Neque certe ininus quam paganorum exsecranda
facinora, si non forte magis, Cbristiauorutn sacra
signaet repreasentationeaodioperciti coaspuerunt:
adeo ut bellum videantur internecinuni contra Christum et ipsius saoctos auaceptum indixisae.
19. Patet quippe cunctis, quod imaginibus honor
babitus, eorum honor sitquirepreesentatur;qiiemadinodum etinfamia atque dedecus transitabimaginein imaginaUim. Isti autem, nuperaJudoeorum,
Cbristi hostium,progenies, ineo quod veuerandam
Cbristi imaginem illiusque sanctorum inhonorant,
quodin ipsorum atavisdesiderabatur, adimplerunt:
n a m usque ad audacia Judeeorum facinora delati
feruntur; imo i d agunt contentione sumina, ut
progenitores suos Jongesupergrediantur voluntate.
Porro, cum in medio Christianorum siti labiis
audentabnegareCbristum, abipsaJudaicaavitaque
invidia rainime recedere convincuotur : sed et
spuriam eorum imitationem expressiaae, licetneu*
tiquam sibi c o n 9 t a r e q u e a n t , sed baeretico quodam
stuporehuc illuc incerti aguntur et feruntur. C h r i -
stianos se appellant; yerum efTrenea contra Christum pergunt: Judieorum titulum non admittuiit,
et tamen per banc contra imagines pugnani non
solum imitati sunt, sed et supergressi illorum contra Cbriatum malitiam. Cum nomen averaentur idololatri. nihilo tamen tolerabiliuaquam idololatr
i u divinaetinteinerata Christianorum mysteria i n saaiunt. Ideo autem propter istos omnes q u i
i d a g u D t , ut degenerem banc, adulteram, variam
et confusaneam doctrinam aversentur et declinent,
sancta bc et universalis aynodus, tanq uaoi prolem
e p u r i a m , e j e c t i t i a m , et a b omni fidelium nobiliqua
9

[*']

TS

/,

PWUAIWV

UPTT

'

//-

J , '
,

.

.

.
,

!) -

ovih

, -

'

.
'. ,

,
,

'

' ,

,
.- /;

,
, -

' *-

/,
',

^.

, *
,

. '

,
,

OW

EPISTOLARUM LIBER

683

054

, s o c i e t a t e e x c l u d e D d a m , v i n c u l o a n a t b e m a t i s i n d i s -

solubili i n n o d a v i t : Christi autem veri Dei nostri

imaginem, juxta traditiones priscas Patrumetapo , stolorum et saororum oraoulorum declaratioaes,ia
, hooorem et cultum repreesentati adorandam et ho*
*
norandam, communibus suffragiis sanciit et confirm a v i t ; cultu n i m i r u m et honore sic habito, quo , '
' modo quoque signa et eymbola eanctissimi noetri
cultue solemus oelebrare. Neque enim i n iisdem ita
.
iasistimus utcultum et bonorem debitum ibidem cif
ounascribauius, sed n e c i a alienos a pietate fioes et
, ' ( 2 5 )
diversos diiHndimur ; sed per conspicuatn, diffe*

reotem et divieam eorum venerationem atque
,
oultum, modo quodam sacro et divinoao indiscreto,

ad illam, quae estindiviaa, unica, unitaetunionem
.
procurans divinitatem deducimur.

'

20. A D bunc m o d u m et venerabilem cruoem

adoramus, i u q u a D o m i n i corpus extendebatur,
*
undesaoguis illeebulliit quo mundus mundabatur:
* - ligai autem natura illius stillicidiis irrigata pro
.
morte vitam baud senescentem egerminavit. A d
, ' ,
bunc modum crucis adoramus effigiem, per quam
agmina daemonum effagantur, morbi autem v a r i i
*
persanantur, n i m i r u m illa gratia et potentia quee

,
prima vice operata est i a exemplari, usque a d
,
imagineset repraesentationes c u m eademmet v i et
. ,
operatione progrediente. Siagala igitur ista, boc
, ,
est, Cbristiimaginem, et ipsammetcrucem, et figu , $5
r a m crucis,pari inodoreverentiaetadoratioaecon ,
secrantes,noa lamen ita cultum circumscribimus,

, ' ' Q et adeadctQ termiaainus, sed a d i l l u m referimus,
'.

.
,

, T -

. *

et illo sacrate statuimus, q u i per et propter bu->

mafli generis amorem abimdaatissimum et ioexplicabileai incarnatus fuit, e l spoate sua et voluntate maledictam illam mortem nostra causa s u b i i L
A d eumdem morem saactorum basilicas, sepulcra,
reliquias, ndelibuscurationesexuberantia, fideliter
venerauiur; Gbristum niroiruin Deum nostrum,qui
sic 003 glorificavit, boaorantes et laudibus prosequentes. Quod s i solemues nostrae et sacrae festivitatesetsacrificia mystica aiiquid bisce simile i n sa
complectuntur, per virtutem illius gratieequeeinibi
operatur, i n eo ipso originalem et principalem beaeficii causaai tum recognosci mus tam glorificamue.
Atque hancob causain sacer illeet Deo plenus s a n ctcrum Patrum et bcatortuu coasessus, n o a modo

, ' ^
,
xal ,
.

(quod diximus) Cbristi, verum etiam intenaerata?,

seinper, virginis Domia nostree Deiparee, etsanctor u m omnes imagiaes, j u x t a gradum et proportionem excellentiae et veoerationis prototyporum, coli

'

etadorari,communi suosuifragio^tdictamiaeratum

V A R L E LECTIONES.
. .

* .

. ,

. .
NOTJE.

(25) . V e r t i , fines ; fortassis auctor intellexit ordines, tarmas, rjt siat , veritatem, quasi p r a l i o conserto, oppu-

gnantia.Eruditeusum imaginum docet, et mentem

illius septimi coacilii aperit contra Iconoclastas
quas extra invitationem non processit.

655

P A T R I A R C H i f i C P .

60

et tirmum v e l u t i f u t u r u m C O n s i g n a r u n t . E t e D i m , *
ipsas ad contemplationem quamdam uaieoteui et **
* . " compagiaanlem sursum ducimur, et per easdem
(26), *
digni fimusqiii c u m eummo desidcratorum omaiuin
per divinam et supernaturalera copulatioaeui ad, 'uniamur.Haec aulem sapienter admoduin etsecuad u m Dei beneplacitum deceraens aynodus deter- , , , ' *
m i n a v i t : atque ita depulsis beereseos morbis et
,
immunditia a grege ratione preedito, nobia E c c l e , ?siam repreeaentavit in recuperato suo ornatu et

pulcbritudine conspicuam, et tanquam sponsam,
.
non quidem bullis aut clavis ornatam aureis, sed

sacris et redimitametresplendescentem imaguaculis,aCbristisponsi dextrisconstitutam,universaefidel i u m multitudini leetis et jucundis oculis aspiciendam et l u s l r a n d a m exhibuit.
2 i . Est haec nostra Cbristianorum p u r a , de-
feecata et inculpabilis fidei confessio:est haec a divina
sapientia profecta mystagogica institutio i m m a c u lati et sinceri nostri culius, et venerandorum quae
eo tendunt mysteriorum rsecundum istam ad occasum usque et exitum vitee nostrae aentientes,
credentes, conversaates, ad usqueorientem solem
intelligibilem incedimus: quo pervenienles, multo
evidentius et perfectius radiorum splendore et
claritudine, sine ullo occasu, perfruemur. Hanc
porro fidei confessionem, et vestram, par est, a
Deo custoditam prudentiam, dura nostrara pietatis
sorlem intuetur, sincero affectu, recto judicio, fide
inconcussanecvacillante,ausceptam semeladamare,
nec ab eavellatum unguem,addextram velsinistram,

'.

, ^
, ^ *
, ,
, )
,

.
^ , ,
, ,
,
, , .
, -

declinare. Hanc siquidem praedicarunl apostoli, c . *

banc universales synodicensuerunt observandam.
[] ,
Atque ideo non te tantum oportet in bac versari
;
sentcntia, ad hunc m o d u m Deum magaificare,sed
, *
et i l l o s q u i tibiparentes subsunt, adeaujdem veri,
tatem amplectendam quasi manuducere,in eadem
. "
fide perfectos consummare oportet, nec quidquam
,
bac cura et cogilatioae prius vel antiquius habere.
,
Spectat enim revera ad offlcium principis, non
,
sui ipsius tantum salutishabererationem,verum et
> .
pari cura e i providentia populo sibi concredito
,
prospicere, ut ad ejusdem Dei eamdem cognitionem
et perfectionem raanu pcrducta devocetur. Noli
,
igitur committere, ut nos spe nostra excidamus,
[ ,
a d q u a m tuanosinclinatio invirtutp.m etobedientia
' '
facile invitavit. Noli, quseso, labores illos et certa- Q ,
m i n a , frustra nobis suscepta redarguere, et inanes
, reddere, quos suramocumgaudio io tuasaluteprob. * ^ -J , curanda exantlavimus. Noliinciperecumalacritate
aumma d i v i n i preeconii VOCes SUSCipere, et cum te

? ,

V A R L E LECTIONES.
. . 7 . .

* . .

a Leg. ).

b Leg. .

NOTiE.
(26) Post , subintelligendasynodus, quaevoxrectius adderetur
gratia. . Alludit ad Psal. X L V ,

: |3*)
. Quaa postrema
VOX bic deosse videtiir.

657

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

658

, / - taleru preebueris aliquantisper, i l l u d tuum studiuui

.
convertere i n igaaviam : verum finis inilio corre-

spoadeat; vitee coaversatio fidem exprimat, et duin tuam potestatem o m a i u m oculis et linguis usurpandamexbibes, i n coramunem et generiset patri utilitatem, m e u m d e tegaudiumet aQiinisolatiutn
semper indeletum custodito.
' . ' ,
22. Sed vide demum, queeso te, tu m i b i dilecte
,
i n Cbristo et spiritualis fili, et si quid aliud
,
eximium usurpari potest et excelleas nomen d i
g a u m paterno illo quo te ampleclor affectu ; vide,
,
inquam, et adverte quot adversus acies malus ille
, , ,
deemon contra p i u m , solum verum Cbristianismi
. " ,
cultum i n s t r u x e r i t : baereses nitnirum plurimas,
, '
tutnultus, pugnas, coateationes, praelia concitavit.
. '
Vide auteiu quemadmodum Gbrisliaaa pietas ista
;.
omniafudit fugavitque, et clarissimum i n d e t r i u m ,
p b u m reportavii. Nec te subeat admiratio, d u m
mente revolvas contra illam susceptas macbina ,
'. , R tiones et insidias. Imprimis enim nequaquam victo 0 ,
r i a m tam illustrem, poteater partam et gloriosam

reportasset Cbristiana pielas, si c u m nullo congre'>., .
deretur adversario. Deinde et illud facile intelli ,
gitur, quod u b i validius malus ille bello petitur,
, '
ibi e i ipse sua iniquitatis tela forlius emittit, et
, ,
machinas adaptat suas. Et certe iater alias gentes,
, ' ' eo quod nequaquam serio contra ipsura bellatur,
nec ipse i a adversum armatus adeo tendit. At po $ ,
pulus q u i a Cbristo sorlitur noinen, natio illa
,
sancta, regale sacerdotium, eo qnod per fidem
c
praevalenles, quoti diecontra improbos ipsius actus
,
et instituta decertant, et ipse quoque sexcentas i a , '/
sidias, diversas vias excogitat et machinatur, ut vel
^
saltein nonnullos supplantare atque ita Cbristi
'
, C Ecclesiam moerore afficere et tristitia posset: ut ' cunque taodem incepta omaia et impia illa inacbina,
meota i n ipsius dedecus conversa desinent. Sed et
aliae natioaes dogmata sua et doctrinam iadistin. Tj} , ,
ctamet confusain babent, nec quidquain apud illos
,
defaecatum reperitur aut c u m cura exasciaiuiu.

Hinc est quod nihil videatur inter illas distortum.
,
V e r u m i a illa mundissima, sacratissiraa etaccura ,
tissima Christianorum fide, propter sumiriara ipsius
?
puritatem et imperinistam simplicitatem, propter
rectitudinem et delectum quo prsefertur caeteris, si
, '
quis vel tantillum i a ea a rectitudine declinans,
,
innovatum aliquid subintroduxeril, coatinuo quod
, "
obliquum est et adulteratum, &i ad rectam veritatis

rationem exigatur,etapparetetconvincitur. Neque

4

, rj certe pati potest generosa illa i a d o l c s doctrinoB

)

, ,

'

,
, oi/.
VMUM
e

. d . .

saaae, ut spuria dogmata vel tanlillum temporis

sub unosecum nominedelitescerent.Quemadmodum
enim i n corpore pulcbro vel m i n i m a labecula aut
macula quee adhaeserit, cerai potest et citius a n i m adverti, eo quod a reliqua discrepet pulcbritudine,
si ad eam componatur : ast in deformibus ct visu
turpibus, quce turpicula sunt, non tamcito et facile
deprebenduntur; nam per deformitatis similitudinem et congenerem formam latent: ita quoque et

LECTIOiNES.

660

P A T R I A R C H J E C P .

659

Cbriatianae religionis et fidei splendore ac p u l - ,

,
chritudine a c o i d i t : si quis vel tantillum i a illa i m . ;
mutatum perverterit, magnam operatur deformi *
latera, quae ipsa et statim deprehenditur; c u m
*
caeterorum gentiumdoctrina, utpote dedecore m u l , ' . tiplici referta et turpitudine, nullum plane aensum
*, , "
ipsius sequacihus admiesee turpitudinis vel notitiam
,
auggerat. Quod ipsum eodem modo animadvertere
,
licetia ceeteris omnibue, etiam artibus et scieatiis :
, -
oain i n iis queB coastant exactisaime v e l m i n i m a
;
aberratio facile discernitur ; c u m i n vulgaribue
' ,
multa negligantur, et nec i n errorum censu reputantur. Ita se res quoque habet et i n principibus, ' , T J
.
etin dignitatisgradu fluper alioa conatitulis, eoque
magia quo pluribaa imperitaverint: illi enim si velleviter cespitaverint, exaggeratur, et m a g n u m flagii i u m admisiaae omnium judicio denotantur : cum tamen aubditi et inferioria ordinia, si multoties
similia plane admiserint, nullanotitia notaatur, nequeidegisseanimadvertuntur,sedquidquid feceriot,
u n a c u m parvitate et contemptu admitteatia, et ipsum celatura atque occultatum penitus evaneacit.
23. In q u a n t u m igitur magDitudiae, potentia,

pulchritudine, accuratione, puritate, et omnimoda

aliaperfectione Christianorumfides et religio paganorum superat et transcendit pietatem, i n tantum
malus illebellumcontra i l l a m furiosius coacitatum
gerit; i n tantum etiam atolidomm et insipientium
hominum delicta, a d i d quod rectum eat apposita,
discernuntur ; nec fieri potest ut vel tantillo temporisapatioobvelentur, autmodum clam etsecreto
ingredicndi aortiantur. Verum, quod i n antedictis
positum eat a nobis, catbolica et apostolica Dei
Ecclesia omnia diaboli machinamenta nulli usui neo
actioni esse et inservire declarat, quin et in ipsum
macbiDatorem eadem convertit; ita haereticorum
blasphemias facile refatat, impudentiam pudore
afflcit, COntra o m n e s

'. "

, ,

, , >
,
, *

'

, ,
,

, '

, ' -

, -

et o m n i a p o t e s t a t e m i l i e x * Q ,

euperabilem etiavictam habens, triumphis inaalutein mundi ductia, gloriosissime exaltatur.

24. T u i d e o ( o q u o t e nominedesignem, ut meum
explicem in te animi affectum et desiderium?)divini
Spiritus splendore mentem habens irradiatam, et
adlucem sublatus rect pietatis;et opua ejusmodi
operatus quo a d Constantini illius Hagni actiones
aubveharia, imitare adbuc primitias illas mentis,
consilii, sapientiee tuae : consiste validius super
petraui fidei, i n qua pulehre per Dominum fundatus fuisti: auperadiflcato actiones bonas, emendatae vitce gravitatem, super fidera ortbodoxam :
noli superstruere ligna, fenum, stipulaa, matcriem
peccati combustibilem ac conflagrationi tantum,

, '

'.

; ) ,
,

'

ftyyt

, *
,

* -

opOfj

, ) , , ,

nulliautem usui preeterea,inservientem;sedaurum, xi , .

argentum eedifices, et pretiosaa recte factorumres.
* ,

Haec siquidem per tribulationes explorata puriora

redduntur, et pretiosiora apparent.
25. In mandatia Christus communis Dominus
noster et magister hoc dedit, fructua n i m i r u m virtutis proferre, nec fidem per opera pudefacere. A d

.
'.

V A R I ^ LECTIONES.
.

661

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

662

hunc modumPaulus inagausillemagister Ecclesi

oonsiliumdat ;ita suadet Petrus apostolorum coryphaeus,cui claves et ingresaua portarum coeleatium

ooncreduntur ; sio et reliquus apoatolorum chorue

orbem terrarum inforinavit: hoc Paires nostri
* ,
traditum susoeperunt; ad huno m o d u m nobia po , ' , *
ateria tradideruat: hoc tibi nos auademus, et eoo , ailiumdamus,nempe utfidein illustreaperactionea,
, }
et fide reddaa actioaea specioaiorea. Vellem ego
.
quidem i u rem praesentem esse tibi, et tuarum
, ,
aotionum regimen i n me suscipere, eo fiae ut per

oculos bonorum tuoruui operum cognitionem actu
,
ipso usurpans, majori gaudio repletus aim et j u
ounditate; et si praeter rectam agendi rationetn a l i , ,
quid tibi excideret, retrabore oontinuo etreformare
, .
, possem, nullo negotio correctionem adbibena :
verura cuiu voluntati respondeat possibilitas
,
,
aut facultas, et impetum multa aint quu* inter?>? ,
ceptent atque reprimant, quod unioum m i h i re, .
liotum est ut preestare poasim, acripto, quod pollicitua aura ab initio, admonitionea conabor delineare.
'. "
27. Deum essesincero affectu adaraandum atque
,
colendum, diligeadum nobis coagenerem hominem
, ;
et araplecteadum, quasi insita queedam homioibus
]3
oognitio auggerit : d u m autem voluntas cum co,
gaitione non conspirat, neceaaario faotum eet ut
.
notitia illa communistanquam legis dictamen scri, ,
pta traderetur.Porro,quod inDeumsinoerus amor,

et dilectio proximi, et illa quidecn perfecta, caete, . Q roruuirnandatorumiD aecontineant actiones, haud
,
oerte difficuller e re ipsa intelligi poteat.Sed etdo ,
cet hoc insuper verbum illud Domini, quo ceu , .
sebat: In duobus hisce proeceptis tota lex suspen ,
ditur et prophetct*. Q u i e n i r a d i v i n u r a s i b i a m o r e m
,
impectoravit et vicinutndiligit aicutipse ae,patrem
, quideui et matrena excellentiori quodam modo
, ,
complectetur, et poat Deum praecipuo honore
,
prosequetur ; a saoguine porro et csedibus c o n
sanguineorum puraa sibi manus conservabit, sed et
* *
liagnam porro et cogitatioaea ab ejusmodi o m n i
,
dispositione m u n d a s : adbuc,neofurabitur qui talis
. '
.
e*t, neque enitn unquam illumspoliaese invenitur
' ,
aliqiiisquem diligit,cui custoa apponitur ; aed nec
. ,
alienum irruuapet tbalamum ; nec falsum jurabit
,
juratnentuua, n u l l u m dicet falsum testimonium
, (27) , ^ contra vicinum auum, ueque dabit inilium i n , . juriaruua ; n o a pugnie caedere, non conspurcare
, ,
maledictia aggredietur ; noa tyrannice concupiacet
, ea qum pertinent ad v i c i n u m auum.Qui eoiin q u i d
. ' ,
iatiusmodi atteataverit, uno actu utruraque violat,
.
araorem aetnpe i a Deura et D o m i n u m , et erga co goatum aibi aJTeclura t buno anitn adoritur ex i a .

Matth. , 40.
NOTiE.
(27) ' H . Aut delendum , aut legendum , et

, non sunt copuland).

non

ubique

663

PATRIARCHiE C P .

664

sidiis, et maliscircumscribit; illumvero despectuui .

et contemptum habet. Patet autem omnibus,quibus

^
sepoenis,quamgravibus subjicit et ineluctabilibus.
,
Si enim qui mandata transgreditur buoiaua, et i m $ ,
perium despicit sibi preesidentis, condemnationem
*
effugiet, sed et capite quandoque peccatutu

l u i t ; is profecto qui per v i m oblatam et insidias
, *>
structas i n conservum s u u m , o m n i u m rerum Do, , m i n u m , regera etopificem inbonorat et nihili facit,
;
v e r u m leges ab eo latas ludibrio babet et lubentiee
,
eiponit,qualem,par est,ut subeat poenam ?Oportet
, .
igitur o m n i modo, omai cura et diligentia, h c
, , ,
mandata una cum inoulpata pietate et sincera reli ,
gione conservare. Neque enim aliter parlem babere
.
possimus cum fidelibus et Deo charie, nec regni
coelorum digni judicabimur.
JJ
'.


28. Enimvero cuilibet mortalium hoc incumbit,
, , *
ut omnem exbibeat suam etquidem extremam po , .
tentiam i n his conservandis. Spectat boc a d prin, ,
cipem aeque ac ad subditos, juvenes et aatate pro~
/ . "
vectiores, divites et paupercs : n a m communis est
, X I
natura omnibus, communia baec mandata dantur,
,
communi cura etsollicitudinecustodienda. Atquae
,
spectant ante alia a d informandos principes, qu
. magis par est ut tua observet potestas, unde tibi
, ,
major accrescet experientia, illa tibi i n procinctu
. ' T< *
sum suggesturus.PriDcipem enim oportetmultiplici
* , "
praeditum esse probitate, cuin alia tuin iinprioiis
,
illa quae morum spectat pulchritudinem, unde illud


adagium dicilur : Magistratus virum indicat. Et :
Quemadmodum aurum probat acies lapidea, ita et ^ .
hucuanam mentem actiones cum imperiales, t u m
subditorum dispositiones discernunt.
'. ,
29. At tu mibi sedulus auditor adsis, nec auditor
tantum. sed et operator actionum bonarum et a d - , . , ,
miralione dignarum. Principium porro a Deo et
divinis arcessemus. Oratio igitur connectit Deo bo- . ,
,
minem, eiqae familiarera reddit.Est autera illa cum
URV
Deo collocutio etcongressus quidam iutelleclualis,
') ,
qui est omniuai rerum pulcherrimus et pretiosissimus. A b illo emanat substantia omnis et c o n - ,
. "
sistentia ; a b illo provideatiaetbonoriim exhibitio;
,
perfectio omnis, et affectuum omnis emundatio.
/
Quocirca si ab oratione nulla alia utilitas egrede^ ,
retur, istud tamen unicum apud bomines Deum
. " ' diligentes et videndi curiosos instar omnis alterius
oblectamenti, omnis qusB vita contingere potest
' ,
*
beatitudinis etfelicitatis, esset abunde suffecturum.

,
,
*
Astcutn per eamdem peccatorum obtinemus remis
sionem, et quidquid nobis conducibile sit recipi
,
mus, donis donati optimis, etperfectos facientibus
,
recipientes, necnon i n se speciosissimis ; ad ope ' ,
randum ea advocamur quee inexplicabilia omnia
* ,
nobis conferre solent: per gratiarum porro actio ^ ,
nem, quam i n precibus expedimus, benefactorem
, X
quasi reiDuneramus, et tanquam quasdam illi pri .
mitias offerimus, praeseates animi noslriaffectiones
et motus, doxologias quoque ab intelligibili nostra et rationali natura resultantes. C u m igitur tot et
tanta per orationem procurentur, quomodo non aequum sit ut nos alacriter i l l a extendamus, eam
vehementius depereamus et o m n i modo ampleotamur.

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

665

'. 1-j . -
'

, -
- ,
"

. /

* *
,

.
'. '

*
',
,

30. Orato igitur iadesinenter privatim et apud ie

Deum : sedet palam et una cuin roultitudiae orato.

Certeper utrumqueoraDdi modam,ut D c u m a m a n tem decet, observatum saoclificatio habetur.
quantum vero prius illud ad meatis tuae conducit
puritatem, i n tantum id quod ponitur secuado loco,
iatuentesin imitationeiu vocat. Et alterum quidem
privatis commodis inservit, alterum insuper conducit et alieais. l l l o r u m porro saius et i a virtute
progressus illustre admodum testimouium virtuti
imperantis perhibet.
31. Templa Deo et sanctis ejus secunduiu leges
sedifica ecclesiasticas : eo populus conveaire i a
coetus assuescat,ia eum fiaem utcommunibus votis Deumpropitium facientes, et coinmuniter doxo-

- logiam ei offereates, ita m a g i s c u m c o m m u o e m

concordiam coalescant, et communem referaat cuoi

salutem t u m etiam alias utilitates.
32. Sacrificia sacrata aostr religionis spectant
'.
ad
sacerdoles: q u i b u s s i libenter te accommodabis,

et oblationes tuas dederis, et benevolentiam ex eo

,
facto, et simul gratiam iude vulgarem repor . ' ,
tabis. Poteris autem, modo aaimus adsit, et tute
, perte pulcberrimum Deo offerre sacrificium etde, ,
lectabile, si vitam ipsi p u r a m et aaimum rectum
.
pulchre obtuleris.
33. A d r e i v e r o totius publicte admiaistratioacm
'.
cum iatelligasplurimuuiconferremeotis valentiain
, ,
et agilem dexterilatem, noli curaua banc obirene . '
gligeatius. Et certe prudentiam i a procinctu o o a

, Q babebit ille q u i est a oatura ad illam comparatus. Meditatiosedula,experientiaque rerum, quae
,

cogui tionem ad maaum suppeditant,aoa raro virum

,
usu exercitaium faciuot tnulto acutius procinctu
. ' videre quam alios quibus anaturabaec facultascoa
cessa est. Quocirca provideatiaai decet exercere
,
per lotuia totius v i t c B C u r s u m . Acquiritur illa autem

d u m recoliinuset meditamur resolim gestas, dtun
, .
congressum aflcctamur et familiareoi sermooeui

pcudenlium i n v i t a e x s i s t e Q l i u m , d u m r c r u m quoti ,
diaaam experieatiamcolligimus. Aclio eoiuaacqui, .
rit viresperimitatioaem,coasiliuiaetoperatioaea],
atque ita diviao a o a adversaate auxilio i a fiueui
commodum coaducit.
'.
34. Habitum, figuram, motum corporis noli tau , , . '
quara vilia contemaere. Ordo eoim i a Ulis qui est
,

D Optiuaus o b s e r v a t u s , et

,

>5

,
,

, ,

. '
,

,
,

? -

.
,

disposilio

prfficlara,

m i n i m a videtur esse prudeali portio. Illi auteui

quibus est p o s i l u m i a proclivi vim, facultatem,
pulcbriludioem i a aaiaio delitescentem iatueri, facile ducuatur exterais spectaculis, et rerum oculis
subjectarum exiade amatores exsistuat et prtecoaes. Ideo decetvultu beae disposilo, coma exoraata, vestitu et amictu gravitatem prae se ferre et
decorem: ad mollitiemvel curiositatemdeviare
uec ultraquauiparest ad ueglectum transferri. Dedecet eniui utrumque et contemptuta parit, et abhorret aprincipis viri ratioae et statu. Sedet priacipem decet iacessus beae compositus : a a m oec

667

P A T R I A R C H J E C P .

moveri debet dittoluto et m u l i e b r i motu, neque

,
rursus novitatem aflfectare per conferlum, perturbatum.diaparem ingres8um,omnis autem corporis ,
.
moiio ordine omnino disponatur.
. .
35. Gavenda est et in sermone velocitas. Est a u , '
tem illa foraitan alicujus uaus i n oontentiosis et
, , *
cristicis congressibua, nec virum dedecet genero , . sura : sed stulta est et periculosa, adhibita si sit i n
, ,
oolloquiis familiaribus : i n mandatia dandis, politi . * ,
oii praesertim et rem spectanlibus communem, h u , ,
milis est et nullius pretii. Exaccurate d i c e r e , cele . riter perficere actibus, sermonibus, motibus, c n m
, .
decore vcraari, divinaB sorti3 i l l u m esee et ullra
,
comraunem arguitqui ita coinparatus est. V e r u m
, ,
raroadmodumet difficulter oontingit ut airauloinn i a i n imum oonspirent: moderatio ornata, gravi- , , *
taa viflu digna, c u m pondere quodam et cautione
. , conjuncta, eapossidentemconspicuumcum jncun ,

ditate quadam, etornatum reddit ad imperandutn,

, .
at, ai quid vulgus quod optimum cenaetur adamare
* , *,
queat, placitum. Volubilitas vero eine ulla disposi ,
tione velordine furiosura quiddam etinsanumvide ,
,
t u r : seepius aberrat a recto, etiamai aliquando prod ,
ease poterit vehementer. Tarditas c u m confusiona
.
atultum q u i d j m b e l l e : aberrare tidetur plerumque,

et quidem in magnis, licet interdum aliquid perficiat b o n i : sed illud tenue et nulliua p r e t i i , quodque non aliter habeatur bonuro, quam collatum ab creteras ejua actiones.
36-Risu d i s r u m p i , c u m deformitate V U l t u s et C

m o r u m dedecore, conatantiam et gravitatem contumelia afflcit.

37. Immunis sit cum auditus tum e t i a m l i n g u a a
turpiloquio. Queecunque c u m voluptatequisaudire
gestit, illa eadem effari non pudefit ; et quae quis
dicere non erubescit, certe nec erubescet perpetrare,cujusreiita ediditdemonatrationem. Omnino
caveas n e l i n g u a prolabaris, srepeenim vellevissimo sermone lapsa, ingens intulit detrimentum, et
certo de capite periclitata est, jecitque aleam.
38. Aurea preebe patulaa injuria affectis, clausas
contraadafficientiuminjurialenociniaetprobabilea
inductionea.
39. Labia accusatoria et sycopban tica aspernere:
nam non raro et liberos furere in parentes, et parentes i n liberos, adegerunt, v i t vincula et connexiones disruperunt, et i n ae invicem consanguineos excitarunt. Quid autcm illa miaora commem o r o ? v e l unioa sycopbantre voxcivitatesetdonioa
integras subvertit seepe.
40. Ne sis i n amicitia ineunda v e l o x ; initam
v e r o o m n i modonexuconaerva indissoIubili,totum
inte p r o x i m i derivans 0Dua,nisi forte cum periculo
tuae animee jangatur. Certamina ct discordice inter
amicos incontemplum adducunt universum b o m i n u m propositum et dispositionem: nec culpepi tant u m obnoxii, aed et sine culpa q u i sunt, in eamdem
suspicionemtrahuDtur.Illorum fruere amioiiia q u i
cum aliis aine fuco einceram semper amicitiam
custodierunt; qtiinec ocaloinvido intuiti eunt flr>
rentea, nec positoi in advereis neglexerunt. Exsll-

-'. ,
, (.
'*
. * *, , , . , .
'
,
,
.
'. " ,
.
'. , ,
, |3
' ).
rt ;
.
'.
, ,
,
.;
^
, ,
. ' ^
, ,
. -

EPISTOLARUM

669

LIBER

I.

670

tere multi q u i tulerunt opara afflicti* et auxiliati

Bunt amicis, at felioitatem i n prosperia eorum ferre
,
nequivere iquoa neuiiquam redarguit oblata com . ,
miaerandi ocoasio, illoa affectua i n v i d t o palam fe, .
eit. Habe ergo tibi amioos non malos aed oplimos.

Certe q u i i a amiooa eliguntur, morea et dispositiofiky , nea propalant ipaos eligentium. Pnr proboa et ho*
f, *
neatos, si quia i n aliquo lapaua sit, tacite i n amia suiQ looum reduoetur:improbi bonitatem q u a q u i a
, ' ,
pneditus eat depopulantur. P r o b i , ai q u i d ileait de
*
virtutis menaura, e auopenu suppleado, defectum
, ,
tollunt et resarciuDt: aed c u m improbis converaa. ,
tio, quidquid boni sit reliquum, declarat aase a d u l * , '
tarum. Noli ab amioia libenter ea quee delectent au
, , ^
dire, potiua autem oum veritate j u n c i a : si enim
, , inimicia verum quidem dioentibua fldea adbibenda, et i d quod verum est ab amicia deperiit, eo
f ,
quod i d quod dulciter arridet tantam proloqui v o ' (28), h '
luerint uade erit ut i a veritatia cognitionem, a d
;
i l l a m conversi, deducamur? unde ut ab iia disceda .
maa quce noa parum pie interdum dicimus vel fa , , , cimus? Exietima idcirco plurifariam differre assen ,
tatorea ab amicis. Illi coram laudaatea et i a os,

nullo seneu te afflci permittenteorum quae aunt a ta
, ,
minua reole gesta; apud aliot autetn calumniando,
,
majora esse quam sunt revera c l a m a b u n t : amici
,
v e r o , r e p r e h e Q 8 i o n e sua amica, peooatum ut videre
. " posaia meliua, efflcient ;quod ai opuaait apud alie ,
nos de eo verba facere, QOQ i l l i aocueatioaeiu aed

apologiam meditantur. quaatum igitur virtutia
,
Q exercitium progresaum i a malia antecedit, et satius
.
eat apud aubjectos orimtnibue absolvi q u a m aoouaari, i a tautum te oporiet beaevolos omatbus a d u latoribua aateferre.
,

, *

'. ,

, , ' , .

, , ,
,

,
, ,
, ,

,
ixpopov

, ,

/ ,
, }

, ,

, , ,

41. De secretis, i l l a q u i b u s i n te virtutia atudium

augeatur amicia i m p e r l i . Sed qusB judioium depravant, illa nec aolites, aeo apud amicos deponaa.
E*t boc quidem optimum factu sine ullo alio r e apcctu. Quod ai, ut fit i a bumanis rebus, amicorum
satietas te ceparit, bio scio i d quod utile est a d monitioai praeferes. Maluin eaim si q u i d i a seoretis
fuerit, tunc i m p r i m i s meatein et cogitationem boininis conscii alicnjus aubieas, tumultu implet,
qaantocias certe neo gravate recedit ab amicitia,
ita ut aec admittat revertendi aut respicieadi a n i roum. Propalamvero idem factum magno tibi futur u m eat tfedecorl, et i n eum q u i palam fecit, i m p l a cabiliorem faciet. Boaura vero quidvis illum q u i
est coaacius non patitur ab amicitia divelli, c u m
virtutis fortissimo viaculo constringatur : et a d
laudemoptim/e tuoe et preeclar vo]uatatis,animo

V A R L E LECTIONES.
' .

. ... ;

.
(28) . Pato legendum,
, alc. . Id aoim requirit varitaa

c o g n i t a , u t a d ipeam rarertamur, qusemirabileesui

amorea solat axeitare.

 P A T R I A R C H i E CP.

671
cum

sit repraesentaluiD, excitabit

672

adhuc magis, , , -

neque tu qui tibi scilicet eorum conscius es, eegre .

, persuadeberis i l l u m , s i quid perperam commissum
.
est, a d familiarem iterum congressum et fruitioais
desiderium admittere. De amicis igitur semper op- , '
, >
time loquaris et persuasus sis, absentibus praeser,
tim, idque coramaliis : itaet suspicionem adulandi
;, oto .
evitabis, cum nec vel leviter impressum apud te
vestigium illius vitii residere persuasum dabis, et a m i c i s quee g r a l a et accepta sunt facies. Pnesentes
eoim opinabuntur te eumdem e r g a ipsos futurum a l i a s , quein agnoveriat ipsi e r g a absentes te faisse.
42. A d huac modura u b i te amicis c o m i n u n i v e -

'.

ris, eris illos q u i COntra alios l u m etiaOl

xai -

reuipublicam deiiqueriat, implacabilis : sed C O m -

, .

misericors eos q u i te offenderint. l t a enim fiet,

ut recte republica procedaot leges, et beae COgaita etperspecta e r i t i l l a curaet sollicitudo q u a m
e r g a subditOS geris. Ita quoque flet, ut intelligatur
quam bumaaus sis, etbeae aaimatus, q u i moree

,
xeri
* . *

regem c u m deceaat, te eruat prodicabiles.

Tyrauai plerumque negligunt et iasuper babeot
iajurias commuaitati b o m i a u m atque aliis irrogatas, sed suas ipsoruta proprias rigidissirae soleat
v i a d i c a r e : regem vero, q u i secunduui justitiam
iuaperium adraiaistrat,decet suas injurias h u m a a i ter coadoaare, sed cominunes e i aliis irrogatas
cum justitia reformare et dispoaere.

43. Ut magaam is meretur laudem, qui c u m

summam babeatluedeadi potestatem.justum tamea
se exhibet; ita multo vitnperio dignus, q u i c u m
nulla re indigeat aecessaria, maaus tatnen rebus
alieois injicit. Indigenti siquidem excusatio est ^
paupertas, licetaoa admitteada, si deliquerit contra justitiam : sed q u i , c u m potestatem habeat,
nec ulla re indigeat, iojuriam facit, prorsus est
sine omoi excusatione.

, ,
.

'.

'*11

,
/ ,
, &.

, '

, , * **,
,
.
'. " , *-

4t. Quanto quis raajopero potestalem obtinet,

tanto majori virtuti debet ia praecellere. Qui contra
facit, tria siraul adtnitlit improbissima : se perdit
i p s u m ; iotueotes ad peccaodum a l l i c i t ; Deum facit
blasphemari, q u i tam improbo tradidit potestatem.
Quocirca decet uaumqueraque malum declinare ;
sed aate alios, eos qui siat cum iaiperio.

, .

45. Ita ergo subditis tuis impera, ut acquaquam

tyrannidi, sed eorum confidas benevolentiee. Est

, .

. ,
, , *

46. Leges exactissime latas laudato et amplectere. Illas porro intuendo, vitam tuam d i r i g e : ooli
autem juxta illarum legura calculos poeoas inexorabiles subditis tuis irrogare; potiusautem cleuieatioribusinstitutis illos eruditosrege. Ita fietut, d u m
exactam teipsoratioaem iais, metueadus videbe-

^ *

'. " , . -

enim beoevolentia et looge excelleatias et multo -'

tutius firmaraentura quara metus. lllud autem acquiritur virtuteiu possideado, et labores curamque
erga subditos impeadeado. Ita flet ut vitam vere
vitalem et regiaai agas ipse, atque illos d u m tutos
etincolumes preestas ab iosidiis et calamitaiibus
praeter jus illatis, gloriam tibi parataui i m m o r l a lem conservabis.

/ ,

,
.

.
'.
*

;

) *
, ' }

073

E P I S T O L A R U M LIBER I.

674

, ris delinquentibus, neque tamea subditis iatolerandus.

.
47. Viin imperii obtiaere oportet ooa puaieudo,
'. , ,
sed opiaioaem foveado severitatis. Hanc morum
* slvrxc.
procurat stabilitas, gravitas et sedula observaatia.
, Poeaas iofligere frequeatiores iracuadi potiusquam
. ,
prudentis est. Illi eoiin facile ad puniendum de 3 c e n d u n t , c u m per defectum moderationis mulcere
, .
bomines nesciunt. Quorum alterum tyraoaus, alte ,
rum is solus q u i imperio dignus faciet: cujus v i r * ,
tus est p r e o i p u a , perdere, sed meliores red .
dere suos subditos.
'. " ,
48. Suot q u i pronualiant a d officium regis i m ) ,
primis pertioere, rempublicam e parva magaam
.
facere : mihi potius videtur, ex improba probam
. constituere. Illud eaim interdum occasionis cursus

preestat : boc nullo modo contingere potest nisi
. * , , ^
per optime imperaotem. Hunc tu si imitatus fueris,
).
tuis praeclaris factis reui subditorum communeai
virtute promovebis.
'. ' ,
49. Moenia sicut ruinam minitaniia, urbeui i n
, , contemptum ducuat, licet alias pulcbre diflcataui
,
iaterius, aeris salubritate, et rerum veualium uber ,
tatc prcestet : i l a q u o q u e et i m p i i apud principem,
.
una cuoi ipsorum, et ejus etiam vitam vituperari
, * faciunt: n a m quisquis illorum nequitiam experitur,
.
eum in cujus suot satellitio, ipsis omoioo similem
arbitrabitur.
'. , ^
50. Nullius improbitatem commeades, licet iade
*, .
videatur felix esse : nara boc modo ad majorem
, C improbitatem provocabis, et suspicionem creabis
. "
probabilem te tantura opperiri occasionem ut illi
, ' , ,
similisfias. Certe qui o o a d u m datajusta occasioae
;
affectum se osteadit erga illa quee commendat,
nibil ille cfiectum dabit ut p r i m u m occasio
justa iaciderit.
'. ,
. ,
,
,
;

51. Mores priocipum legis vice s u n t a p u d subditos, quocirca cuui deliaquant bomiues, causam
rejiciuot i a imperaoteia. Quo te ergo nexu o b 4 r i ctum teaeri putas, ut omni ope operaque virtutem
colas, et bonis factis agendis i a v i g i l e s ?

'. .
,
, ,
.
D

52. Actioaem qaauicuaque coasilium praecedat.

Suat eaim lubricee et periculosee, quae sine coasilio
peragualur. Quod si quid forte successerit bene,
aec quidem iajuria aliunde ceasebitur evenisse
polius quam ab impetu et fortuila ejus operatioae
qui plerunique solet aberrare.

'. " , , , .
.

53. QuflB multorum maoibus, et continuo operaaiibus,baudperQciuotur,illaunicoconsiliouaius

et semel actu eventuia sortiuntur. Itaque rectum
coasilium multorutn aiaaibus prffituleris.

'. ,
, .

54. Adjavassit po3oiteatia provideatiam. S i quaB

igitur i i l u m latueriot et effugeriat, heecresumpta et
recollecta resarciat et conservet.

'. ,

55. Est invidia cujuscunque anim morbus i o geas, sed preealiis viri c u m priacipatu exsisteatis.
Necesse eaim babet illos taoquam bostes iatueri,
propter iaaatam ipsis virtutem, et ex iasidiis velut

, . ,
)
, , -

hostes adoriri, quos t i i l t e t debet adhibere eoope- , .

rantes a d suam ipsius et reipublicee felicitatem
;
constituendam. Quo quidem n i h i l vel perniciosius
vel stultiua esse queat.
56. quantum vitanda eat i n v i d l a , i n tantum
-'. *0*ov rd , *
annitendum ut invideamur. Et hoc imprimis prlo y0ovifo6cu (J9). " ,
cipi convenit, quem non eat proclive malevolis ut
' floci
lasdant. Quod si autem comprimenda eit i n r i d i a
. El * ((est eaim belluaaudax imprimis et versipeliis),im
4 ), *
pressiones ejus eludere oportet, n o n virtutem
, ,
minuendo, sed uioderatione animorum, et per

quaindam diraiautionem subtraciionemque osten , tandi potestatem, et declarandi superioritatem i a
.
rebua n o a nimis necessariis.
57. C u m sibimetipsiquis imperaverit, tum sesuis
'. " ,
SUbditis imperare putet CUm effectu. Ubi enim illi . "
viderint eum q u i ipsis praeest, affectibussuisimpe ,
rantem, voluptatibus dominantera, libenter se et
*
cuai desiderio subjicient imperio ejus : quod s i
,
voluptatibus et affectibns suis scrvire viderint,
.
sorvo aubesse n o n patientur.
58. Judioem illum optimuai arbitrare, q u i j u s l i tiae oaturam et cooditioaem celerrime valet animo
apprehendere, et intelleclam ordiae producit
a p e r t u m ; qui celer ad opitulaadum accedit injuria
affectis, delinquentes tardius p u n i t ; q u i corrumpitur auro, aec iaflatur potestate; qui vincit
iracuodiam, uec clementia viocitur;qui affiaitatem
solam, amicitiaoi, popularem aurarn aliter
agaoscit quaui cuai justitia judicando, solum injustiliaui a se alienam, inimicam sibi et igaomiaio- C
sam arbitratur.
59. Erga cogoatoe et affiues noli esse abalieaato
aaioao, levi de causa et incerta. Nam utcuaque subesse possuat latentes causoe quae jure exouseat
abalieaatum, 111 tameaquibuasuot incogoit,
illoscoQJicient culpaua abalienatioaia, sed tuam
accusabuat omnino levitatem et meatis iafirmitatem.
60. Priacipem a o a tam excolit virtus bellica et
salvum preestat, quam benignitas et pius compatriotaa allectus. Multi, rebus bellicis praiclare adinioistratia, domi propter truculentiam per suos
iateiieruat, inulti per auos aervati redierunt, quos
bene captivos fecerunt bostiles copise, aeque eaiai
vitam ilii suam priacipis saluti praetulerunt.

'. " ,
,
*
' , * ,
,
* '
, , *
,

^.
'.
.
'
/. , '
,

, '
.
'.
,
.
,

xtv,

) , '

3
.

61. Illos oportet c u m magistratu coastituere

qui virtutum o m a l u m copia iostruuotur: quod si
omni virtute, justitia salteminstruantur. Q u i d -

'. " ,
,
. ,

(29) . Hoc est, ea agere, qum nec

odium,aec migeratioaeuoi, ted iavidiam procuraat,
n i m i r u m rea preaclar e l illustres.
, iaquit Lysias, ,

; Apposite Statius Papioius,

QuUnam impacata consangUinUate

locavit
iortunam invidiamque f Dtus quijustit iniquus
jEternum bellare Deas ? nullamne notavit
Illa domum, torvo quam non ha>c lumine figat
Protinu$ et $ma pertnrbet gaudia dextra.
t

77

E P I S T O L A & U M L I B E R I.

q u i i enim deliquerint magistratus, odium et i r a

a populo concepta, eapropter i n illos redundat pef
quos erant constituti.
'.
62. HuUis modis principem oportet subditorum
,
mentes explorare, ut participes eos ita adhibeat
* ,
c u m amicitiee, tum imperii, ac etiam consilioruili
,
suoruin : eorum scilicet imprimis quibus i n sua
*ipsius privata familia ordinanda utitur ; secundo,
* , ,
quibus ipse c u m uxore, liberis et servis se

Inipertit; tertio, quibus utiturergaamicos, quarto,
, < , xal
quibua cum viciais a g i t ; quinto, quibus inimici*
, .
tiaa exercel, et v i m illatam depellit, pacem
*,
atabilit et reconciliationera. Sufiiciunt autem ista
, (30)
ad naturam hominis cujuscunque patefaciendam,
.
ad demonstrandum, nibil i n illo praetextus, nibil
hypocrisews ease, cujuamodi in scena solent observari.
63. T u m .judicium optime i n alios exercebis,
'. ,
j ,
cum tuas ipsius actiones contemplatus, sub judice
,
propria conscientia uniuscujusque actus rationem
.

exegeris, et peccatorum institueria correctionem.
, ' Siquidem enitnalios si redargueris, c u m iisdem
; ,
ipse criininibus tenearis, necesse est ut erubescas.
,
Quomodo rursus illos affectos i r i putas, c u m te
;
qui nulli rationem reddere teneria obstrictus,
severe tamea exercentem j u d i c i u m intuebuntur ?
\ ,
64. Prseclare geatas res collaudato, nec verbis
, '
tantum collaudato, sed ipse res pariles operando,
, '
etillos aliis antefereado honorandosquedeclarando
, .
qui lalia imitantur : quorum alterum cuicunque
, .
0 bomini, alterum competit ei q u i dignc imperat.
'. , ,
65. Omnium omnino curam adbibeto modera , torum h o m i Q u m , ita ut commendalissimi sint, et
*
digao ipsis booore preemiisque fruantur; minime
, ,
autem talium, i n eum iioem ut a d bonam frugem
'.
deveniant, et immunea sitit a paenis per legesinfli .
gendis, nec iafamia notentur. Hoo enim revera
spectat adofficium ejus q u i secundumlegescupiat
imperare.
\
66. Subditorum litea i n boates diverte, atqud
,
ad certaraina pro patria subeunda transferjtyran ,
nicum est populum ad seditiones concitare, c u m
$
securitatem suam tyranni statuant i n discordia et

interitu populari : regium est autem, subditorum

concordiam i m m o t a m coaservare, c u m i n salute

$ JJ subjectorum potestatis eorum fulcrum statuatur.
.
67. Princepa ut adversua injustos terribilia esse
'. '
debet, ita custodiam auscipere innocentum oporlet,
,
et eos q u i aecundum leges vivunt sartos tectos

),

'.

, ,

preestare.

68. Tria

sunt

cfuce tatigunt homines, poena,

VARIdE LEGTIONES,
j 1. .

(30) , Inepta lectio.

g e D d u m e t d i a t i D g u e n d u m , -

., etc. Sequeati sect. restituendum,

, e t C .

679

680

PATRIARCHJE CP.

vihipariuro, laus, sed et insuper, si placet, bene- , ,

* ,
ficeatia. Poenadigni sunt i n i m i c i ; vituperio, cives
q u i exorbitant i n q u i b u s d a m ; laudandi et benefi * , ciis cumulandi, qui rebus bene gestis inclaruere.
.
Quod si quis eo progreditur, ut quee hostes face- ,
rent, et ipse audeat, eosque imitetur, bostium iile
.
pcenam i n se transfert. Quod s i quis mutaverit
,
,
ordinem suum et locum i a quo constituitur, ultra
. "
etiam bostes inimicus habendus reipublicee. Prodi ,
6
tor est, q u i beneficiis bostemafficit. Civilateiu per , -
dit, q u i laudibus improbos attollit; nain cives a d
maie agendum stimulat. Iu quam ipsam deformi ,
tatem civitatem et is adducit q u i recte incedentes
.
inhoDorat.
69. Difficile quidem metum amori immiscere.
Amantes enim omnino sunt absque metu : q u i ti-
more percelluntur, ainare nolunt. A t tu tamen
d i v i d e : teque ita compara ut ames optimos; neque
enim bic opus est ullo iuetii. Reliquos necesse est
meta terreas, ut a male agendo ee abstiaeant.
Metuent porro, si te videant semota iracundia
puaienteiD, et tanquam pareatem informantem; si
teanioiadverlant iuiniaie libenti aniaio punientem,
rebus auteoi adversis et iafortuniis siae aliquo p r textu, sincere, opem ferentem.
70. Qui n a t u r a dona i a improbitatem convertunt,
et ad auxilium vicinoruni, cum naturam spernunt, t u m creatoris erga ipsos muniticeatiam i a
contumeliam ingrati pervertuot.

'.

, .

. ' ,

* ,
' ,

.
'.

,
, ,

71. Quemadmodum turpe est et sordidum, plane Q

'. " ,
plebeculis a d voluntalem obsecundari, et nimis
, ,
familiariter se gerere: i l a lubricura est et periculo . s u m , superciliosum semperet t u m i J u m apparere.
, ,
Extreoiitateui ergo utramque fugere oportet, et
,
mediutn taaquam virtutciu conseclari, suas partes
.
cuique tempori congruas tribueudo.
72. Juramentum proclive, perjurium est staos i n
OS'. , . "
procinctu. Certe nec mores bene constitutos nec , ,
animuin decet generosuui, jurare. V i r etenim gra-
vis et magnaoimus pudefiet, si verba sua fidem

DOD mereantur absque jurauienlo, el conversationi
,
suie injuriam i u u r i : ita ut conjunctum sit c u m .
utilitate et nostra cura, quod lege divina prohibea []
m u r oinnino jurare.
.
73. Beueiiciorum semper memor esto; quse bene-
'. , * '
feceris statim oblivioui trade.IUud enira bonitatem et
, .
probitatem aaiini indicat, boc aulem magoitudiaem
,
etpuritatem ;dumpururaetiampraestatbeneiicium.
, .
74. Beaeiicia exprobrari vel infortuniuiii abcui,
'. ,
et levitatem indicatet inhumanitatem.
*
75. Fraus semper profitetur imbecillilatem: sed
'. ' .
dadcm erga amicos adbibita extremaoi indicat
' , , nequiliam et stiramaui iinprobitatem: adbibita i n

bostes et ioimicos, etiaui improvidos, n o n longe
, , abit a stratagemate. Tractatu autem babito de
. ,
V A R L E LECT10NES.
k

L e g . f. .

681

E P I S T O L A R U M LIBER I.

682

,
fcederatione, si ab illa abhorreant adversarii,
a fortitudine et probitate alieoum est, fraudem
. , * adbibere. Quocirca q u i fidem tibi adbibeant, ne s i
, sint bostes, noli circumvenire: utcunque enim
.
bostes sunt, is tamea q u i fidem sibi adbibentem

fallit, deceptor est et planus plane.

76. Proditorem d u m prodit plerumque amant
-'. ) mortales; u b i autem prodiderit, odio habent. T u
, . autem inquire, an insidiis is petitus et circumven,

tus a suis intrinsecis et urgentibus passionibas, pro (31) ,
ditor exstiterit. S i enim ita sit, non est desperan ,
d u m quin vir probus et hoaestus exsistere possit:
. quod si nihil taJe sit, eum et tui proditorem futurum

,

arbitrare. Est enim h u m a n u m , eos q u i nobis inju ,

riosi exstiterint velle u l c i s c i ; sed sine causa r e m
.
tam impiam exordiri, insanabilis cujusdam est i m probitatis.
'.

77. A u r u m quaqua versum res humanas ducit.

Quocirca mores patrios iaculpatos observa: nec non
,
i d age, ut omnes videant et intelligant a u r u m , prae , .
potenlem i l l u m insidiatorem, nihil apud te posse,
contra amicos.
'.
78. Quee tibi ipsi acciderint, forti et grato erga
,
Deum animo tolerare decet: subditos autem si quid
.

male babuerit, noli esse sine sensu, sed c u m c o m
) (32)

passione una c u m illis tolerato. 111 ud enim tole .
rantiee et a a i m i fortis est: boc incuriam ar^uit,
nec d i g n u m e*t iinperatoria cura et providentia.
'. (33) , ?
76. Lex divina et erga homines cbaritas jubet,
,
ut congeneres nobis tanquam bostes ne ulciscamur:



Q sed et magna exinde rebus nostris utilitas accessu ,
r a est. Nam s i vindictam sumpseris, plus i n te
, hostem irritaveris; cum q u i beneficio afficiet, vel
.
p r o hoste amicum reddiderit, autsaltem modestiorem hostem.
'

80. Si q u i d aliis promiseris, ne videaris velle non

.
implere. Quod si enim infidus vel i a qnibusdam
.


reperiaris, i n universum tuis moribus diffidere fa

.
cies alios : et quos sic fuco facto illuseris, a d p a r
,
pari referendum armabis. Quocirca decet omnes

.

meudacium vitare, praesertim vero q a i c u m po ' ,
testate suat. Alii enim se ab impossibili, vel alio

quovis modo, excusabunt: principes autem natura
.
mala preediti esse existimabimtur, nec remaaebit
alia ipsis excusatio.
81. Vebementiori c u m asseveratione noli aliquid
'.
- J)
polliceri. Si enim steteris promissis, p l u r i m u m
. , decessit de gratitudine per iUam vehemeatem p o l $ ,

NOTiE.
(31) . In margine annotatum
erat, nescio an e libris aut conjectura, ,

hoc modo, ,

, sed omnioo male. Legend u m est ut edidimus et vertimus. Ibid.

. Nam Bulgari, ut barbari plerique omnes, et
nostris temporibus auper ioventi occidentales Indi,
a u r u m noncurabani, Toa^aioviT^aureseillius et
antiquae.ac fabulosae 8Btatis,utinplerisqaeillibatumcustodientes. Itaque in pace plerumqueerant.
enim . Tibull.

Ub. . Eleg. 10.

PATROL. G a . G l l .

Divitis hoe vitium est auri; nec bellafuerunt

Faginus astabat cutn scyphus ante aape :
Non acies, non valius erat, somnumque petebat
Securus varias dux gregis inter oves.
(32)

. Imo DOQ e s t

sed . A d illud ergo, oon ad prius

referenda .
,

(33) . Hoc verum eet.

Nam

sunt homines ; ergo Legerem t a men libenter, , hoc est tanquam aome$tico$, n a m i d d i v i n a lex p r s c i p i t .
22

684

P A T R I A R C H i E CP.
licitationem t u a m ; n a m dispertitam ab initio atque
ita deminutam i l l a m gratiam r e d d i d i s t i : quod si
DOD steteris, dapliciter inde verecundaberis : eo n i m i r u m nomine quod t a m attestanter promiseris, et
eo quod nihil preestiteris eorum quae pollicebare :
atque ita p r o amico videberis inimicas, eo quod
de spe dejecto eluseris. A l i o q u i certum estpromissa tam violoota et asseverantia illos decere quibus
fides haud bene adbibetur ; et certe n o n tam indigentiam quam curam et p a t r o c i n i Q i n auaceptum redarguunt, et eo nomiue reforendas gratias.
82. Gratia dignus est q u i naturam grati et n o m e a veneratur, quique omnem cogitationem suam
contendit conferre ut remuneret: beneficio autem
veluti indignua est, q u i bene mereotem ingratiia

, , *
* . "


.

'. "
,
[] . "
,

remunerat; ita et dignus est c u i excellenter beoe- g , ' .

ficiat, qui bene illis fecerit a quibus retributionem
non exspectaverit.
/ . . "
83. Ne quidem amicis contra eequum aliquid
,
elargitor. N a m si homines bene raorati sint, odio
, , te babebunt potius quod leges violaveris, quam ob
, , beneficium collatuoi exosculabuntur : si vero m a l i
. ,
aint, duplici dispendio afficieris: n a m et improbis
benefecisti, et odium apud probos incurristi. Sed
, .
utcunque bis carueria, gaudio privato et temporali
eeternum opprobrium permutasti, quod stultum plane esaet.
84. Gratiee per procrastinationes, temporum
'.
extensiones, velut ad seuectutem q u a m d a m derer, ,
gentes,propria deflorescunt pulcbritudine: excusso
*
*
etenim promptitudinisflore, qui cum adesset splen- ^ , ' ;

d i d a m q u a m d a m e t i i n m e n s a m pulcbritudiaem re-

proseatabat, nullo modo ne ad boram possunt oblectare.

85. Gratiae dimidiat nequaquam gratiee a u n t :
eruat autem coasummateB u b i fuerint. Qui per
partes tantutnmodogratiam facit,ipsummetaedamno afficit, nec accipienti gratiam facit: nam plus
lle d e e o q u o d deaideratur dolebit, q u a m leetabitur
de accepta dimidiata porliooe.
86. Qui gratiam alicui factam exprobrat, similia
est colono q u i libenter seminat, sed porcoa et feraa i n sementem immitlit. Perdit ille aemen, et
fructum e semine ; perdit iste ea q u contulit, et
gratitudiaem eibi ex iis effloresceateui.

'. ,
, '
, , .
,

, .
.

. ' '
, *
.

87. S i ab initio beneficio affeceris, quos dein- *

cepa neglectu babes, noli putare eos sic beneficio
affectos velle benevolenliam priorem conservare.
Multos egomet expertus cognovj, q u i multia el magnia auis collatis beneficiis confisi, aullam proraua
curam eadem deinceps continuare h a b u e r u n t : perauaserant enim aibi exbibitam ab initio liberaliter
benevolentiam eufficere debere a d obstringendum
perpetuo beneficiis affectos, nec temporia diutur-

'. ,
, . *<*
,

, ,

VARIiE LECTIONES.
I . , ?1, ' .

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

685

686

, nitatem debere oblivioaem collatorum beneficioxai .

r u m a semel beae de ee meritis procurare. Q u a
* OT
in re spe delusi ezciderunt, re i a contrariam
, (?
partem procedeate. Neque m i r u m sane malos sic
,
affectos esse a a i m o : tales enim, ne quidem d u m
, ,
in manus ipsorum beneficia depluereot, linguis
,
sincerioribus bene merentes de se remunerari vo ,
lebant. Sed et alioquin apud eos quibus etiam pro
bitas curee est, videre possumus memoriam eorum
, '
quibus fruebantur, baud retiaere: et utcunque
,
benemeritis dura afficiuntur, benefactoribus grati
( ) ,
exsistant, verumtameo sideiaceps non pari modo

afficiaotur, priorem illam suam animi promptitudioem nequaquam retiaent sinceramet i l l i b a t a m ;
,

verum temporis decursu (cum iafluxu dc novo n o a

, ' TOI g supplereotur) gratiam emarcidam babentes, quod
* ,
in amore vebementius et splendidius babebatur,
. ,
avulsum et detloresceos admittunt. At q u i medio
, * ' ,
quodam more tenebantur, beaeficiis affecti ad gra titudioem dispouebaatur; negleoti autem, ne quidem ipsi pudore deterrentur quo mious priorem
. animi affectum convertant i n contrarium ; eoque
, , ,
magis si alios viderint sibi dignitate praelatos. Nam
,
nequaquam solent recordari eorum quibus i p s i
.
prius bene erant afifecti beneiiciis, quanquam re
damare eos par fuerat; sed quibus fruuntur vici , C n i , soleat ea contueri, quibus irritati gratias i n
,
ingratias solent commutare. Conducibilius quocirca cuicuoque priocipi est, c u m i n republica administranda tum in privata vita, subditos sibi suos demereri doais coliatis particulatiai, sed q u a n d i u
sint i n ?ivis, potiue quam semel, neque i d profusiori modo. Sed par est ut gratiarum multitudo m a gnitadoque iis potius irrogelur, q u i pro salute oommuni ingens aliquod et excelleas facinus perpetraerint, quam ut i n eos impendaUir q u i rarissime nostra ope et auxilio indigere videotur.
'. ,

* -

' -

88. Ira est voluntaria quaedam ecstasis, et m e n -

tis a statu suo abalienatio: queB enim

quotidie

peragunt,

furiosi

s i m i l i a plane perpetraot

per

i l l u d tempus i l l i q u i percellaotur i r a c u u d i a .

'." ,

89. Ignis vehiti outrienlem se materiam annihi-

, >-

lat, ita et i r a c u n d i a a n i m a i n exedit q u a m obsedit,

q u i n et n o n raroconsuramatam totius animalis per-

D ditionem operatur.
'. ,
' ,
,

T J -

'

.
\ ,

. ,

.
-'. "

90. lratus neminem, ne quidem jnsto licet, suppliciis afficito. Utcunque enim tulerit ille q u i p u n i tur, tu nibilominus vituperium incurres, quod
improvide negotium illud obiveris. Ouocirca perbelle dictum ad antiquorum aliquo fuii erga deiinquentem: Certe te punirem, si non irascerer.
91. Cffica qutedam passio furor est, nec discernere potest utile ab inutili. Irato nihil proderit a d monitio: postquam vero deferbuit i r a , adbibeatur medicina per correctionem, ita ut comitate condiatur. N a m nisi melle illita pocula medicantia
aegris exbibere paulo amariora soleat medici ;
ita nec iosipieatium aaimae redargutioaee admittunt meraciores.
92.Quemadmodum celeritatem adbibere par est
i n remuneraadis iis q u i d i g n i suot, ita tardumesee

 P A T R I A R C H , E C P .

687

decet i n delictorum poBnis infligendis. Gaudentem , ,

.
oportet bonos honorare, condolentem ?ero supplicio afficere obnoxios.
\
93. Illi q u i tibi fidem adbibet diffidere noli.
. Si enim credentibus infidi erimus, quaiesnam aliis
, ;
videbimur esse, aut c u m quibusnam suaviter et
;
sine metu versabimur ?
-'. 94. Esse et opinione usurpari coinciduot.
. ' , Quocirca apud quos opioionem sui obtinere vide.
, .
ris, eisulare ibidem actionem reputa et essentiam
realem abesse.
-'. ,
65. Turpe est illum q u i viris imperat succum , .
bere mulieribus, et volaptatibus subditum i n , veniri. illa femioa tantummodo non delinquit
. ,
aliquis, quam vitae, secundum leges, adjutricem
sortitur. Ceelibatus qaidem divina queedam res est, , . , ,
naturam superane, majus quiddam virtute politica
,
etrectalegum observantia. Univiratus bumanae n a , .
t u r opus est, cum ad successionem generiscon (34) , ,
tinuandam, tum a d societatem civilis et humanne
.
v i t , et conversaiionis recte institutae. Polygamia
resturpiasimaetdetestabilis, quae beliuarum convenit et impuritati et lasciviee.
96. Alexander Macedo dominatum Asiae bello ac'. * ,
quirens, Persicas mulieres oculorum jacula dicebat
,
esse: v i r autem vere temperans et divinorum man * , .
datorum sedulusobservator non modo Persicarum,
(35), ,
sed et o m a i u m omnino feminarum intuitum, tan- , XCI
quam letiferum anim telum et nioiis velox, fugiet
, .

et aversabitur. Vocis quidem sonus aures ferit, et

, '

per aures passioanimaeinsculpitur: attrahitoculum Q $

corporis pulcbritudo, et per eiim modum captivum

vinculis constrictum tenens rationem, sui prius juris
et imperii, in servitutem simul redegit.
97. Quemadmodum impossibile est ut is qui mare
oavigat sit sine tempestate et turbato salo, ita fieri
nequit ut is extra pericula et fluctus consistat q u i
corporalem sectatur paulo curiosi us pulcbritudinem.
Oportet igitur initia passionum et causas declinare:
quod et utilitatem afferet, neque saae difficulter
proestabitur. Cum vero semel rationalem partem boc
m a l u m invaserit, ita ut imaginem desideratee rei
eidem impresserit, difticulter haec passio abjicitur,
et vix est ut ab illa se expediat aliquis.
98. Sunt q u i amatores pronuntiant i a alieais

, XAL * , .
'. * ,
). ,

. ' .
,

XAXOV ,
, , )-

.
-'.

c o r p o r i b u s s u a s a n i m a s b a b e r e : c o n j u n c t i u s o p i a o r ^ '

c u m ratione dicitur, eos i n corporibus alienis et

meatem et a n i m a m perdidisse.

,
^ .

zf

V A R l i E LECTIONES.
m

L e g . .

NOTiE.
(3*) ). Retinui vocem, quia est ambigua. Sed boc i n loco putem, DOD significare pluribus simul uxoribua uti, ut Jacob, David, Herodes,
alii olim utebantur,sed ad tertias quartasve nuptias
progredi. Rem mali ominis et nominis i n Ecclesia;
sed, prob pudor, ab iis usurpatam, qui
affectant hodie.
(35)

. IntelJigit

i l l u d Do-

mini deintuitumulierisad illamconcupiscendam,

quod alibi i n epistolis explicat. ' ,

, Ut vidi, ut perii / ut me malus ab-

stulit error I bic ocuii dicuotur

amoris lampadiferi. Hinc i l l u d P b i l e m o n i s , 09
, ' , ' iV
, .

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

689
'

890

99. Ebrietatem priocipum atqae l u x u m naufra . "

giumesseexistimasubditorum. Quandoenim yino
$ ,
atque crapula gubernator, tanquam mari, demergi
tur,necesse est ut respublicaejus gubernatiooicre , ' }
dita, sexcentisfluctibas etalluvionibus allisaagite ;
tur, imo et u n a c u m gubernatore demerso, pari
quoque interitu male pereat.
. ,
100. Nemiaem mortalium, ne quidem obscuris, .
simorum, ad desperationero adigas. Est enim de , '
speratio robustum quoddam et inevitabile telum.

Quin saepe accidit, ut progressa in aciem necessitas,

, ,
rerum praeter exspectationemmutatioaesunaiadu.
xerit inexspectatas, quasloco fabularum babere volueris, antequam actu compleantur.
\ " ,
104. Optimum est ut homo nec omnino aberra ,
ret, nec a sani judicii norma excederet; sed p r u , dentis est, quantocias ut collapsus resurgat, et
, .
lapsum sic suum instituat oe deinceps labatar.
' ,
102. Voluntasin laboribussuscipiendisprompta,

fnvoluntariorum illud durum telum et intolerandum
fraogit. Optimum estigiturdevoluntariis meditari,
.
et iisdem inbeerere.
103. A d virtutem et perfectionem principis spe'. ,
ctat, tum turbam promiscuam, tum imprimis se ,
ipsum pudore a peccatis abstioere.
.
404. Contumelia verbis ingesta apud homines
'. *
liberos parum differt a plagis acceptis et verberi .
bus. Cavendumestergooeproclivis feraris ad con .
viciandum, siquidem i d quod baud creditur m a , .
g a u m , magna damna procurat.
105. Multos urbanitas laesit: ab animo siquidem
\
ludenti profecta, aliquando vulnusletbale illusis i n ,
fligit.quae per adaiodum brevem oblectationem c u i
cuoque obvio impensam, inimicitias etiam graves i n , . *
ter prudentesexcitavit. Hanc ideoquisque prudens
,
evitabit, priaceps imprimis; cum res sit, qu contem , ptum potius parit, quam gratiam vel acceptationem
, , .
aliquam.
106. Beneficiis subditos circumyallato, tanquam
-', ,
nervos imperii, et tua ipsius membra. Nam si illa
. discerpantur, periculum tibi iateritus incumbet, et
,
imperii ruin.
.
\
,
107. Seditiones conspirationesque quas facile
;, ,
non licet exstinguere, coaduceret per dissimulatio, .
nem et preetensam igoorantiam oblivioni tradere,
* ,
quam publico quasi triumpbo propalare. Ita enim
, }
fieri solet ut flamma magis ex eo accendatur et pe * , ,
ricula non levia creentur ; quin et nonnisi male
, - multatus salutem sibi quis comparaverit. c o n .
trario vero, moderatione sopitur m a l u m , et praterq u a m quod sinepericulosit, misericordi, prudentiffi, utilitatisque rationem subit.
' ,
408. Principem oportet, c u m statu secundo res
, ipsi succedant et i n tuto sitae esse videaatur, n o n
. 'secustamenquamin tempestate procurare, et salu

VARIifi LECTIONES.
Leg. .

6Qz

P A T R I A R C H J E C P .

lis habeod rationem gerere ; conturbatia autem , ,

, * rebtis, et i a s e collisis, omni consibo etcogilation
incumbere, ut i n statum redigantur, et bene stabi . liantur. N a m q u ita comparata auat, u t i n p a r t e m
,
utramlibet ferantur, ipsa eiperientia docente, de ,
sperari non debent. Sed interdum factuai fuit ut
.
secura aegligentia,quamvis taatilla,priocipatua magnos et excelleatea pessumdederit, quos ita delurbatos diligens c u m recto cousilio industria, i n m a goitudinem eximiam reductos, restauravit.
109. Prudentes et moribus compositi viri rebue
prosperis non inflantur, sed moderata quadam de
ae opinione felicitatis suae mensuraiu exoraaat,
qua etinvidorum quique malevolentiamasperatam
lenire aoleat. Quod ai ceapitaveriot, fortiter illtid ferunt, i n arguraentum virlutis suee, i d , quod coati- g
git, trabentes, cujus potestate mentem sibi suam
roborant, etdesperationemomnem ab animo procul
amoliuntur. Iatelligunt e a i m esse res bumanas
omnes versatiles, iostabiles et miaime
firmas:
levitatis porro et iosipieatiae esse, imo et pusillanimitalis, rebus secundis attolli et inflari, adversis
autem valde dejici, et moerore turpiter macerari.
110. Prudentibus conveoit adversa providere,
eademque per consiliutn sanum opportune semovere. Nec minus convenit, queecuoque acciderint,
optime composita ferre, et i n rem suam veriere.
111. Novi ego confertim incurrentes rerum moles, inexspectato adventu, bomines terrefactos
et consternatos reddere, etiam spectatoree, et q u i
tranquillius aliquanto ferrent ea, adeo ut, nec ad- ^
versus futura stantes i n procinctu, onus illud posaiat a 8 excutere; atque ita etiam cum d a m a u m
indedimanans ooo adaugetur, verum potius reuoittatur, per moresalioqui modestiores. Vidi, ioquam,
v i d i quasdam res ita compositas, ut per consuetam
familiaritatem, paulatim progrediendo, alJeviatee,
i n omnis molestiae carentiam evanuerint ;alias vero
interdum e contrario, eos etiam q u i ita vivebant,
ut auderent, curarent nibil, tanquam stimulise
somno puactos, excitasse. Quisque enim inexspectatoet subitaoeo rerum adventu excitatus, etquasi
prurigine impulsus ad agendum accedit, ita ut ne
quidem ad unius diei spatiuin potuerit resistere
novitas : cum sint aliee res, nec ipsae aasuetae, q u
paulatim se subinferunt, et illapsae quieto nec tu-

'.

, , ,
. , , [],

,
, .
" ' , ,
. '

, /
.
'.

'

.
'.

(36)

, , ,
'

, , ' , ,

, , , .
,

*
,
,

, ', ,

multuoso sensuin omnem innovationis eflugiunt, D ,

. ,

quee sine labore iJlabuntur, nec novitatis alicujus

accessoriae vel uiemoriam relinquunt, ne quidem

,
' ,

apud experieatiam edoctos. Queedam vero cum a d

VARIyfi
.

**

LECTIONES.

. .
NOTJE.

36 Confusa eat bfflc et hiaos, ut alias quoque

oratio, per totam banc sectioQem. Hoc autem
vult se acire ubi iocubuere eos q u i
inexspectato terrefacti suat, taatum qaibus cubueraat, aed et etiam apectatores, curn quiete

ferreat, excnsslase oous.Illa ,

, vel corrupta auat, vel certe. , ut et . Mibi aiae libris uaelioribus hec
saat coaclamata : seosum ET extuodat
qui potest.

693

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

694

, . eamdem m o d u m subinferreseatteataveriot,aecper

tyranoicam q u a m d a m vel arrogatam potestatem, et

vim mauifestariara, impressionem fulmiais i a m o , d u m facere, tamen sub protextu timiditatis faoil T J . - lime, etiam ab obviis, subvertuutur. Dum e a i m n a ; *turaliter eibi insitam timiditatem ad audaciam i n . " ' .
tolerabilem, et prater omnem exspectatioaem exar , ,
mant,etiara eos qui multo moderati prius babebantur,
,
* d primum inceptum perdiderunt. Adeoqueeri poteet
.
qua ratiouefioem qui8propositamassequatur,cum
per easdem causas effectus progignuntur contrarii. Preestitisset certe, ne quidem ab istis iacepisse:
aunt enim novitatea, non accedente aliunde molestia aliqaa, i l a quodammodo a se compositae, a d mentem turbandam etde statu euo moveadam,ad v u l g u s b o m i n a m iaduceadum ad calumnias etcoavicia i a gereoda.

* , -

'. ' ' ,

112. C u m i a t e r d u m necesse sit ut i s , q u i rebue

, administrandis proest, a l i q u i d innovet, est

sollicitius exquirendum, utrum iode aliquid vel utilitatis, vel jucuaditatis commuaitati bomiaum ac , ,
quiretur. Quod si per moleetum i d fuerit, o o n est,
, .
opiaor, proclive ratioaem explicare, ut q u a m op , time transigatur. QueB eaim specialiores consectaa , ,
tur rerum iastaatiax, possuot accurate com. 6 ,
muoi quodam sermone explicari, nec indagari eo
,
qui recesserit loogius ab operibus. Verumtamen
^ ,
qui c u m laude versatus eat io antedictie, et d i r i .
-oum i o rem presentem auxilium prnsto babet,
magaam facultatem afferet ad i l l u d perageadum.
'. 113. Armis, fortitudiae, exercitu quovis prse
valeatiorem ettutioremsubditorum beaevoleatiam
. arbilrare. H c si adfuerit, et agmea duxerit, illa
, , Q eruat u t i l i a : ista autem sublata, prastaret et illa
. ' ,
quoque u n a tolli. Nam multo citius cootra princi- .
pem i a v i s u m , q u a m cootra bostes movebuatur.
* ' ,

, .

114. Plurifariam coasilium hastis cedit, spanumero etiam et ratioois vis belli procioctue exer, .
citusque bostiles magoos elusit: siat ergo maous
, .
cum coosilio juactffi, duplex tropfeum. Labo , .
rem spes roborat, et spem labores 'progignunt.
,
autem rite Deum veaeratus, ooli aliquid omittere
, .
quod ageadum est; ita spam tibi metes et magaam
et amplam.
PTF\
' ,
113. Subvenire cujuslibet aeceesitatibus, a n i m u m
* regium decet et prudeatem, aate alios iis q u i i n
,
calaraitates inciderunt. Soleot enim i l l i , a d caetera,
.
, 6Bteraam beaeficii collati memoriam cooservare.
-'. ,
116. Subditorum felicitas s u m m a m principis de .
praedicat c u m prudeatiam, tum justitiam.
P T F . , ,
117. Deo causam ascribere flequuo? est eorum
,
qute prospere gesseris, seu i a privata, sive i a p u .
blica vita. Fiet eaim ita ut illura babeas libeotio , ,
rem, auxiliatorem, et ut Deo dilectus videaris: nec
,
redarguere te quisquam possit, vel levitatis vel eu .
perbieB; eed el iovidiae quasvis acies retusas et a a fractas reddes.
'. (
118. H6BC e multis pauca, apud te (o tu par(us
meispiritualis verura etgeauiaumgeaaema) amici )
tiee et filiationis taoquam a Deo quaedam symbola
,
et virtutis tabulas arcbetypas, depono, ut d u m a d

' . . "

695

P A T R I A R C H J E C P .

illae oculos converteria, et le ad ipsas conformaveria et composueris, difficulter iatueri poesie

et animadvertere, qualesaam illee auot actioaes,
quee i n aaimo tuo facieat puchritudiaem effloregcere; queeque itidem eamdem, veluti maculee quaedam et sordes, i o lurpem et deformem effigiem
soleat alterare. Illas dum eluis, has d u m inscribis,
imaginem tute temet vere vivam et eximiam c o n versationis secuodum Deum ordinatee exhibebis |
quam et ego lubeatissime, et p i i etiam omaes, c u m
et oculis velimus, tum etiam sermone usurpare. E a
propter maous i n coslum exteodeas, et meum erga
te amorem, labores susceptos, divinamque exiade
resultaotem gloriam suppliciter Deo offerens, votie
omoibus poatulo, utsecuadumspes de te coaceptas
A

V f l D t

f />*v,
, -

, $ $

, . Civ ,
r

, , , ,
)
.

'

, ,
, ' , ,

o p e r e i p s o a d i m p l e a s a d m o o i t i o o e 8 n 0 8 t r a s , e t f i d e -

,
liter easdem custodias, ita ut per species siogulas

p r a c l a r o r u m operum illustris et excelleas coaspi , c i a r e : ut prudeatia aumma polleas, memoria va
leas, fias suavis affatu, moribus suavior, coogre
dieotibus amabilis, magis adbuc autem comitibus
-

et amicis : ut de re preeseuti quaecuaque pruden ,

ter valeas atatuere, ordinare, et futurum acute
, *
prospicere : cautus ad cuatodieadum, promptus et
expeditus ad res magaaa aggrediendum, eaadem-
que coosummatas possis et eodem statu conser
v a r e : ut quod e re tua fuerit, studiose occul ,
tes, nec latebris extrahare, sed speculatores et
v i m facturos diacooperias: sis terribilis bostibus,

subditis deeiderabilis, apud utrosque babeas et ve

neratioaem et admirationem : voluptates vincas ^ * ,

temperaatia,irn domioere. Siaamicua mansuetudiais, celer i a justitia iodagaada, impartiariua i n

distribueado, coaataas sententia, promissis fidus,
geoerosoaoimo i a terroribua, meticulosus ad omne
cootra legesmoli socordiam vel remisaioaetn animi
aliquam preeferre laboribus et patieatiee j u s t i s : sis
ad benefacieadum promptus, tardus ad puoiendum,
amatoramioitiae, iaimioitiarumhoatia, rnisericordiae
f o n s : opioioaem de te m a g a a m a e coacipias,bumilitate te mioorem judica, divitias coatemne, pauperibus auxiliator, Teritatem colito, foed us cum mendacibus ferire o o l i : ae dejiciaris aoimo, ai gloriam
assequaris;8ia autem assequeris,noli elatior esae:linguamcoerce, aureacuatodi, tactui etcteteriaaeasibua

- *

,
,
, ),

m o d e r a t o r a 8 8 i a t a a a o a d i a i o v e a d u 8 , p a s 8 i o a i n u l l i t e D , . '
Yictumtrade,aeoprurigiaeorexiumdeliaitussis:et

UT uao verbo complectar o m a i a , omaigeaee virtutis

POV , ,

, -

et pietatis te exemplar exbibe et delineationem ;

, -

neque tuis solum subditis, eed uoiverao mortalium

, .
generi, qui vel post te futuri suat, ut rerum magnarum et preeclare gereadarum habeant te egregiuro
admonitorem. Ita autem libi regaum illud coelorum i a teroum et iuexplioabile, i n sortem hereditatia baud aufereadae, i a taberaaculum siae successore posaideadum, i a voluptatem et gaadium
supra naturam, plaoeque divinum, nulla nteraitate perfruendum coacedetur.

697

P A T R I A R C r L E C P .
ANGELO

698

De duabus epistolis sequentibus Pholiipatriarchce

ad ZachariamArmeniorumpatiixircharn
ejusdemgentisprincipem,etde
variis interGrcecoset Armeniospro religiosaconcordia

etadAsutium
tractalibus.

4. Ut Photii duas ad Zachariam Armeniorura patriarcham, atque a d A s u t i u m ejusdem gentis suprem u m principem epistolas i n hoc volumine divulgarern, causa mihi NicoJai mystici epistola 139 fuit, i a
q u a h i Photii c u m Armeniis tractatus, ut vidimus, commemorantur. Epistoloe quidem ad Zachariam
testis est etiam Samuel Aniensis, a me olim et a c l . Zohrabo Mediolani editus, i n suo Chronico a d
Cbristiaouum878his verbis: Constantinopoli patriarcha erat Photius,qui nuperad Zachariam
patriarcham noslrum consortii ineundicausaepistolamscripserat.
Quo loconoseditoresadnotavimus: haec Photii
prolixaepistolaexstatincodicibusArmeniaciseollegii
Veneti SanctiLazari (l).De allera vero contemporanea
Pbotii epistola ad Assutium priacipem, verba facit Serposius Comp. hist. t. II, p. 44. Hoc ego triplici
testimonio admonitus Nicolai, Samuelis, atque Serposii, de Pbotiani utriusque scripti exsistentia
solum, verum etiam, i a alieaa saltem lingaa, coaservatione (eteoim Greece aeque i a Moatacutii epistolarum Pbotii edictioae hae d u legantur, aeque a mo i n flelleaicis uaquam codicibus observat fueruat)
rogavi RR. Patres Mecbitaristas, utsi ipsorum commodo ac libito fierit posset, Pbotianas mecum epistolas c o m m u a i c a r e a t : hique tantam prae se tuleruat beoigaitatem, ut illarum statim apographum, c u m
Italica . Eduardi Hormutii, perdocti viri mibique amicissimi, interpretatione uteadum coacesseriat.
Quo accepto munere, nolui equidem occasionem omittere sociandi Pbotiura c u m Nicolao, q u i familiaris
ejus et catbedrae successor f u i t : quodque magis interest, gestivi protiaus, aovum hoc Ecclesiasticee h i storiae additamentumad publicam notitiamperferre. Est eaim bic uaus ex tot Iractatibus, quibus Grasca
Ecclesia cum Armeniis instaurare concordiam fideique religioaae unitatem conata est.
2. Profecto disputationum o m a i u m , qu iater duas Ecclesias habit suat, seriem a o a coatexam : i d
e a i m a d generalem potius religiooia bistoriam pertioet. Video tamen priacipem fere omaium i a haac
aleam descendisse sanctum Proclum, q u i saeculo quiato, etquidem aate Cbalcedoaease coacilium vixit,
soripta ad Armenios dogmatica epistola, q u a illos coatra falsas doctriaas commuaivit. Superest adhuc
ipsa epistola inter Procli opera, rei vero bistoria expoaitur apud G a l a a u m t . 1 , p. 69 et seq. T r u l l a a i
caaoaes saeculo septimo editi, ob emeadaadam preesertim Armeniorum liturgiam ac discipliaam, notiss i m i auot. E a autem octavo saeculo sanctus Germaous I, patriarcba Byzaotiaus zelum suum pro Armeaiorumorthodoxia exprompsit, datis a d eos litteris, u t d u p l i c i s i a Cbristo aatur coafeaaioaem, etCbaicedoaeasis syaodi admissioneai suaderet: q u litterae exstaut quidem,sedcarumcerta ootitia legitur
i o Armaaiorum ipsorum meaologio apud Galaoum p . 78, nec Tarsensi coocilio apud eumdem
p . 344 (2). Germaaotuac omaiao consensisse dicuatur Armeaii op. cit. p. 77, preesertim q u i a h u a c i a t e r
divos oumeraat. Nuac Pbotius sequente saeculo curiose uarrat quoties A r m e a i i episcopi Chalcedonensem
fidem auaceperiat, atque aliis cecumeoicis synodia iaterfueriot ac subscripserint. Pauloque postNicolaua
mysticus epistolam auam ad Armeaios misit, cujus aos Latiaum quoque aummarium io prafatioae a . 44
scripsimus. Utriusque tentaraiais exitus nuJlus fuit, ut de Nicolao nos diximus, de ipso aulem Pbotio
Nicolaus ep. cit., quae valde coatradicuot narratis a Serposio t. II, p. 46. Secutae sunt duodecimo sfflculo,
post a a a u m 4170, regaaate apud Greacoa Maauele Comaeao, celebres duee ad Armeoioa ob religiosam
coocordiam legatioaea ac disputationes Theoriaai pbilosophi c u m Nersete Glaieasi patriarcba, q u a r u m
priorem Leuaclayius, poateriorem nos i a codicibua saltem quinque ioveotam edidimua. Harum tamea
felix exitus patriarch morte corruptus videtur: doaec quiaquenaio post res iterum i a concilio Tarseasi
acriter veatilata ac prope coafeota, Maauelia imperatoria similiter o b i l u , Deo aic permittente, rursus
corruit.
3. Sed eoim praeter hacteaua dicta, aova mibi queedam i n mss. comperta suot, quaa integre quidem i n
a l i a monumentorum veterum sylloge, utspero, d a t u r u s s u m ; ounc taraea suuiraariara ipsorum ootitiam
delibabo. Etenim circa Cbristi aaa. 1240, regaaate Goastaatiaopoli postremo L a l i a o r u m i m p . B a l d u i a o .
Nicaese imperatore Greeco Joanne Duca Vatalze, reaoyatum a Grocis tentamen estdogmaticam copulandi
c u m Armeoiis pacem. Scripsit ergo Germaaus II, tuac patriarcba Grsecua, epistolam ad Constantinum
eodem tempori Armeniorum patriarcbam, quam ego i n codicibus vaticanis legi hoc titulo et initio :

',

),

Iocipit : ,

, . . . ea Germanus comtoemorat primo Tiridatis et Goaatantiai coatemporaJes d o m i (1) A b b a c P b o t i i d o g m a t i c a e p i s t o l a prorsus distiogueada eat Johaaaie Niceeai episcopi ad eumdem
Zacbariam epistola, a Combeusio i a Aactario B.
PP. t. II, p. 297 edita, q u a n o a a i s i de festorum
celebratioae agit.

(2) Ergo Germaaus I permutari aequit c u m

Germano II, q u i pariterad Armeoios pro coacordia
scripait, u t m o x videbimu8.EtimTasosecocil i a m , ia q a o verba fiuat de Germaao, aate Germanum aecoadom fait.

 PATRIARCH/E C P .

699

700

naliones : atque huno miraculo v i s crucis conversum, et a beato Silvestro per baptismatis aquas lepra
mundatum, i l l u m vero praedicatione S. Gregorii e vitiorum coeno vitaque belluina ereptum : atque bos
ambos regesreligioais communione concordes,suis unumquemqaepopulisortbodoxamCbristidoctrinam
tradendam curasseEt Armeniosquidemprioribus tribuscBcumeQicaBauctoritatisconciliisassensuni suum
preebuisse: deinde tamen diaboli fraude deceptos i n pestiferam bearesim incidisse, q u a u n i c a m ia
Christo naturam ex deitate et bumanitate concretam affirinantes, universam incarnationis CEConomiam
pessumdederunt. Sic enim Cbristus neque aeterno Patri suo q u i aibil bumaoitatis babet, n e q u e Virgini
Matri quee vicissim deilatis est expers, foret consubstantialis. Frustra autem Arinenios objecisae ortbodoxis Christi i a duos d i v i s i o a e m : haac enim Nestorii esse blasphemiam, quem bominem J u d s i instar
abominatur Ecclesia. Sic autem separatis a catbolico corpore Armeniis, alias subinde pravae consuetudines, ecclesiasticffi traditioni cootrarias, iater eos, ut fit, obrepsisse. Haec nos breviter d i x i m u s , qitaa in
Graeco textu paulo copiosius scribuntur sic : ( ) '
, ( ), ,

, ), ' *

, '

* ,

, '

,

, ) *

'

, .

4. Transit mox Germaaus ad Haitonis Armeniorum regis, nec non patriarcb eorumdem Constantini
laudes, q u i de instauranda fidei coacordia siocero, ut sperat, affectu laborabant, missis ad Grocos legatis Tbeodoreto begumeno, et BssiJio monacbo : q u a ex re speque Germanus (sede sua t u n c pulaus et
errans) plusgaudii sepercepisse affirmat. q u a m s i Conetantinopolis Latinorumperidtempustyrannidc,ut
ait, oppressa, ad Grci Caesaris jus reversa fuisset. Porro tantam se suscepisee de A r m e n i o r u m conversione fiduciam dicit, ut, etsi nullas a Catholico receperat litteras, ipse tamen fretus Antiocheoi patriarchae testimonio, qui ejus rei obses erat, nec DOQ Tbeodoreti monacbi affirmatioae, negotium occepisaet,
misso ad Armenios Melitenes metropolita; quem nunc a d se cum aliquot ejus gentis episcopia remitti
postulat, ut de Catbolici regisque circa rem tantam voluptate certior fiat.
5. Acceptis Germani litteris respondit Constantinus Armenius, perscriptafidei suae f o r m u l a s e u libello,
q u i etsi i n diverso Vat. longeque dissito exemplari legitur Armeniace atque Latioe, eum n i h i l o m i n u t ad
hanctractationem pertinere, manifestumex titulo fit, q u i ita se babet: Confessio brevis Armeniorum fidei,
tradita sanctis Patribus et recepta ; scripta vero ad sanctogenitum palHarcham
Constantinopolitanum.
preeceptoConstantini catholici Armenorum. Versaturhffic confessio in expositionemysteriorum sanctissims
Trinitatis, et Christi Jesu incaroationis, vitae, mortis, resurrectionis, atque i n coelura reditus. Est autem
universa locutio hujusmodi, ut catholico passim sensu intelligi posse videatur: quaoquam duaramdiserte
naturarum, nedum definitionis Chalcedoneneis, mentionem omaino vitat, et quibusdam praeterea parbculis aequivoca fortasse seotentia subest. Caeteroqui Constantinus passam et mortuam Gbristi humanitatem dicit, immortalem divinitatem: Spiritum sanctum a Patre procedentem : corpus Christi d a t u m n o b i s
in c i b u m , et ejus sanguinem hostiam pro peccatis : Athaoasii magai auctoritatem bis laudat, a d symbol u m ejus, ut planeapparet, respiciens. Certe bic Constantinus apud Romanura pontificem Gregorium I X
habitus est orthodoxus, qui pallium e l alia ornamenta ad eum misit cum pacificis lilteris, quee sunt apud
Rainaidum ad Cbristi annum 1239, n. 82.
6. Aotequam bic Constantini libellus fidei a d Greecos perveniret, mortem c u m vita Germanus l
patriarcha c o m m u t a v i l : itaque nonnisi a patriarcbali clero et epiacoporum costu suscipi potuit, quieo
lecto, epistolam vacante sede reacripseruot, i a codice Vaticano superstitem, boc titulo et initio :
l

. , . . . RespontlO ad UbtUum

ArmeniaCdt

Ecclesixjussu
catholiciejusdem
EccLesix domini Constantini scnpiumad sanctissimum patriarcham
dominum Germanum.Facta
estautem hwcresponsio postillius ad Dominum
tranntum.asubiectisConstantinopolUanxsediepiscopisAncipil.Quiregalemdigm
Armeniipatriarcbce allatum sibi aiuntGraeciaGregoriometropolita Uauriee,eamdemque paulofortasseobfcurum et sensuum profundidate abatru8um,yerumtamencbariiati scrutantiperviuffl,appeUareyideDlur.Quamobrem ipsi vicissim recitata IDOX eua luoulenta fidei professione, ad eamdem Armenioa inYitant, atqut ad
omnimodam concordiam dogmatum 8tabiliendam.Ergo septem eynodorum (interquas Gh&Ioedoneaiis) iuia-

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

701

70*

mamexponuntaquibustanquara totidemtubissacerdotalibusprofan Hiericbuatis idest hflereseum, moania prostrata fuisse aiunt. Deiade gratulanturquod j a m inlibellosicloquantur A r m e n i i , ut appareateos a
}

Cbalcedoneasi synodo oon dissidere : ' , , ,

, , ' ,
,

* ' , , ,
, *

, ,
, , , ,

' * , -

'

'

, .

Constat

autem,

Armeniorum errores i n quarta praesertim, quinta, seztaque synodo fuisse damnatos, q u contra Monophysitas, Synusiastas, Synchyticos et Monotbelitas celebratee fuerunt. Et quidem Graeci diserte adnotant
asextasynodoquartamfuissefirmatam. Ergo quia j a m Armenii quartae synodi fructus segustasse,quoe
antea respuebant, confessiooe sua demonetrarunt, hortantur eos G r o c i ut sub ipsius arboris umbra, i d
est sub ejus synodi auctoritate, requieecere demum velint : quo dicto innuunt, nondum Armeaios publicum et maaifestum Chalcedonensi syaodo assensum praebuisse ; quee est prope eeterna ejus gentis
calamitas et miseria; gentis dico quatenus est schismatica, et monopbysismo laborans; partem eoim
ipsius catbolicam, et cum Romano pontifice eonsentientem, semper excipio. Deinde epistola non sine
causa attingit septimam quoque contra Icooomacbos synodum ; namque Armenios bac etiam h e r e s i
fuisse aliquaado afflatos, narrat Nicetas Cboniata i n BistoriaUb.
n , 3. Renovata postremo a d plenam
nullo artioulo

excepto

ortbodoxiam

adbortatione (

),

aiunt Greeci mitti ab se ad Armenios Joanaem Melitenes episcopum, cum Joaane allero ConstantinopolitansB Ecclesi logotheta, qui verbis Gracffi synodi coram agant pro demortuo nuper Germano, c u j u s i a
sedem nemo adhuc successerat.
7. Tertia demum epistola misea est anno 1248 ad Haitonem Armeni regem a Manuele II patriarcha,
qui post trimestre Methodii II regimen, Byzantinam cathedram insederat. epistolee titulum et initium :

, , ' ',

'-

, '*\ ' ^, i d 68t

GrflB-

c o r u m anoo 6756, Lalinorum 1248, indictione sexta. Iocipit autem : , ,

, ,
,

>5 ,

, . . ., , . . ., , . .

. Ipse a u -

tem patriarcha Manuel (ut supra Germanus) i t a epistol subscribit :

, ', . Manuel miterattone

dtvina

archiepiscoptiS

Constantinopoleos, novx Romce, et cecumenicuspatriarcha.

Prolixa est haec quoque epistolain q u a primo
preces a d Deumflunt ut Armeniorum regem sua gratia illuminet, quo is pariter genti suse facem praferat
ad dignoscendam fidei ortbodoxiam ;qiue verba, ut reor, denotant nondum regem ejusque gentem ad
plenara veritatis lucetn venisse. Monophysismi quoque et monotbelismi denuoiit confutatio, cum lucida
ac theologica incarnationis Dominicee et viUe expositione. Memorantur patriarchee Antiocheni Greeci (erat
enim A r m e n i o r u m EccJesia patriarcbatus Antiocheni jure) litter a d Greecumimperatorem et a d G e r m a n u m II o l i m patriarcbam, qu negotium concordi urgebant ) sine ulla
tergiversatione autdolo faciendee ; q a a s Aatiocbenilitteras attulerant raonacbi Tbeodoretus et Blasius.
E x i n proteritorum tractatuum bistoria contexitur; nempe quod Germanus, acceptis iislitteris, Melitenensem melropolitam Armeniamlegatum ire jussisset; quodque A r m e n i i vicissim s u fidei libellum
mieissent, mortuo interim patriarcba Germano. T u m vacaotis ecclesi clerum et imperatorem, libello
lecto, misisse i n Armeniam iterum Melitenensem episcopum, cum praelato alio, et c u m illis litteris quas
nos secundasdiximus, et paulo ante summatim retulimus. Quid inde porro seoutumsit, dicit nunc Manuel
patriarcba, nen&pe Armenioe vana verba legatis dedisse, soilicet nibil confleri posse, q u i a patriarcba
eorumprocul aberat i n arce Romelaad Euphratem, sine cujus siinulque gentilis synodi auctoritate perfici
UDIO non poterat. Igitur posl hanc alteram legationem, ac futileArmeaiorum reeponsum, aliquot annos
decurrie8e(iiimirum ab aano circiter 1241 usque a d 1248) ; doaec iterum Armenii ad G r o c u m imperatorem scripaisse videotur de negotio ooncordi: q u a m G r a c i ut absque diuturniore m o r a conficerent,
iertiam nunclegationem mittunt, nempe Melitenensem prdictum,etPbiladelpbi metropolitam Phocani!

703

P A T R I A R C H J E C P .

704

a d firmandum denigue, ei fieri posset, religiosum foedue, ita tamen ut de quibusdam capitulis Armenios
antea interrogarent, qu<e valdeintereratutrum ipsi adcaitterentaecDe. Hortatur deaiqueManuel patriarcha
Haitonem regem ejusque geatem, ut memores orthodoxiTiridatis etveterura Armeniee episcoporumqui
tribus prioribus conciliis interfuerant, in fidei unitatem cum catbolica antiquitate conspireot.
8. E x bis, quee hactenus disputavimus, perspicue constat praecipuam Armeniorum haeresim i n hoc
verti,quodnequeduasin Christonaturas
profileri volunt, neque synodum Ckalcedonensem,
epistolamque
sancti Leonis PP., quasiddogmadefiniU,
arfmiMere. Quatuordecim igiturjam prope saecula effluxerunt, ex
quo para Armeaiorum m a x i m a i n praedicta secta doctrinaeque perversitate veraatur; Greecorum autem ad
insinuandam orthodoxiam, revocandamque concordiam conatusplerumque irritos vidimus. Latinorum
tamen paulo feJiciores tractatus cuui Armeniis fuisse scimus: ecce enim gentis ejus mediocris numerus,
Dei gratia electus, abjecta illa quam designavimus bfiBreseos tessera, cum Roraaao pontifice, i d est cum
catholicaEcclesia,unitatemfovet. Qui ulinam fortunatarum Deoque dilectarum animarutn numerus magis
magisque i a dies augeatur 1 quam rem baud inam fortasse neque iafirma spe nos auguramur.
EPISTOLA IX.
Ad Zachariam

patriarcham

Armeniorum.

Edita ab Aog. Maio (Specileg. Rom. t. , 449- 459).

Illustriatqueomnigenere
virtutum fulgent^dilectissimo
domino nostroZacharix,wro
apo$tolico,etmagni
Thaddxi aposloli ac beatissimi sancii Gregorii sedem tenenti, magistro atqueinspectori regionis Ararat,
populi borealis primati, magno paslori exercituum Ascenez(3), inpontificali eminentiaconstituto,
etpignus
futurxinterangelos
remunerationis habenli, Photius archiepiscopus Constantinopoleos, novce Romce,salutem sanctitati vestrx dicit.
1. Plurimas Deo gratias egirau, cujus beneficio nobis contigit, ut sanctitatis vestre epistolam, qure
catbolicm veslrae fidei nuntia est, reciperemus; atque u t i n ea, tanquam tbeologiae aole, verbisquidem
parca, sed doctrinis ubere, spiritalis concordiaestudium cerneremus. Quod aulem de concilio Cbalcedonensi scribitis vos dubitare, ipsumque suapectum babere, propterea quod fama didita sit, i d caeteris
orlbodoxis conciliis adversari; itatamen utsubjangatis, voaomniaonequeJacobi Zanzali,aquoJacobite,
neque Juliani Halicarnassensis, neque Petri Antiocheni, neque Eutycbis discipulos esse, sed sancti Gregorii raartyris et confessoris ac borealium oraaium populorum illuminatoris, i d , i n q u a m , m a g n a nos
laetitia cumulavit. Gum e D i m tanti doctoris alumni sitis, prorsus non decet, vos mentis vestree consilia
eequi, sed illam potius amplecti sententiam quam sacrae Litterae suadent; neque illorum falsam cavillationem
pensi babere,qui Scripturam sacram prosua opinionedepravant, inconstantibusbominutn a n i m i s fucum
facientes ; veluti olim pseudopropbetae, qui ex suae mentis arbitrio, non ex Dei voluntate l o q u i solebant.
2. Age vero nos diligentivestigatione comperimus, anno adamussim quinto decimopost sanctilsaaci
ex hac vita ad Ghristum Jesum discessu, coactum fuisse Gbalcedonense concilium ; quo anno saoctus
Vardanus cum exercitu suo in Ardacensi provincia martyrium fecit, sedeui episcopalem tenente Joaepho
ex Leoatii (4)sodalibus uno. Quamob rem ArmeniiPeraarum incursione vexati, ei conciliointeresse DOQ
potuerunt; atqae biac accidit, ut verax concilii ejus relatio ad eos devenerit. Nibilo tamen m i a u i
Armenii concilio illi noa suat adversati, imo auctoritatem ejus agaovenint usque ad Devinense conciliabulum, per annos 406 (5), aempe asecuado Marciaai anao usque adJastiniaai decimum, et Nersetii
catbolici Ascitaraceasissextum, qui Devinense preedictum concilium coagregavit (6), Persis i n Armenia
t

(3) Si Ascenez aunt Armenii, ut apparet etiam

ex Hieremia u . 27, vana est conclusio disputationis Galmeti ad Genea. x, 3, qui Ascenez detinit
easepopulosAscanticos circaTanaim.Graviusadbuc
allucinatur Gombefisiua in adnotationibus ad Joannis
Niceeni epistolam (de q u a n o s retrop. 441) qui vocabulum Azai de A r m e n i i s d i c t u m , existimat interpretandum eaae , religiosx vitae homines ;
cum coQtra Azat Armeniace aigniticet liberse conditionis homines seu optimates.
(i) Leontius jnsignis apud Armenios illius t e m poris sacerdos, qui cum caeteris necem illam glorioaam a Persis passus est, quaui luculenta biatoria
narravit Armenius Elisaeua.
(5) God. mendose 74.
(6) Galanus quidem, Villottus, et Lequinius, freti
historicis Armeniia aliquot, quoruro notitia ad eos
pervenit^Devinenseconciliabulumin Nersetis Ascitaracenaie patriarchatu collocant. Sed tamen veraciores et graviores bistoriaB noatree scriptores, rem

illam in Abrabam I patriarcbatu peractam dicunt;

qui anno 554 electus fuit, et Gyrioni Iberorum patriarchae adveraari ccepit Chalcedonensis concilii
defensori; ideoque praedictum conciliabulum ceiebravit, utGyrionem excommunicaret, atque unam
esse decerneret Ghristi Jesu naturam, et deniqae
trisagii notiasimum illud additamentum canijuberet.
CoustatiQsuperlibrorum baereticorumapud Armenios inlerpretationem, quam P b o l i u a io epiatolt
memorat, sub Abrabamo patriarcha f tiisse curatam,
S y r u m vero Abdiscium aNersetehaud q u i d e m Ascitaracensi aed Scinogbo fuisse consecratum, qoi
nonnisi anno640ordinatus fuit,et pseudosynodum
Devini convocavit. Quia ergo, prout s a n a chronologia Iradit, Cbalcedonense concilium anno 451 habitum eat, quo adamussim anno V a r d a n i aocioramque eius martyrium contigit, sequitur ut Oevinense
conciliabulum ad annum post Cbalcedonenee 144
referendum sit. E . HORMUTIUS.

705

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

706

regnantibus, decimo quarto Chosroie imperantis anno ; usus ad eam rem ministro Abdiscio Syro, q u i de
Sassane monasterioque Sareptee cumsociis advenerat: hique ordinati aunt a Nersete episcopi, admiaeruntque Dioscorum,etFlavianum civitatis Nabuchi (7) episcopum, ac Timotbeum Alexandrinum cognomento yElurum : iidemquelibros varios inArmeniacauilinguamtranstulerunt,iasertismultiscoatraCbalcedonense concilium calumniis (8). Hi idcirco postremorum interpretuin titulo indigitantur.
3. Ergo A r m e n i i islorum doctrina imbuti u n a m Jesu Cbristi bominis ac Dei naturam agnoveruat, et
trisagio verba qui crucifixus es addideruat; q a o d studiose fecerunt, ut Cbalcedonenai concilio et quinque
patriarcbis contradicerent: atque ita a Graecorum comuiunione, iadicto bis anatbemate, receaaerunt.
E a r e s Persarum regem magnogaudio aftecit, quia nempe Armenios a Graecorum auctoritate recessisse
videbat : quare collaudato Nersete, i i l i u m suum, prout promiaerat, i n adoptionem ei tradidit, et A r m e niacae provinciee vectigaliaadtniaistratioai ipsius et faveutium eiepiscoporum permisit. Attaraea anno 16
eeree Armeniacee (9) Vardaaus Mamicoaensis Surenam interfecit,provincifle Armeniacae pro Persarum rege
praefecluin, iajuriee impatieas, quam Sureaas optimatibus intulerat, ablatas b i s dignitates ad episcopos
transferendo: quo patrato facinore, ipse cum suis cognatis multisque opibus ad Graecos profugit.
4. Justiaiani iinperaatis aano 17 (10), d u m is aanctae Sopbi templum exstrueret, ipso sauctissimsB
Crucis festo die, Vardanuscommuoicare Graecorum sacris recusavit, dicens e a m s i b i rem per institutores
suos nonlicere (11). Tunc imperator multorum episcoporum magistrorumque convocari coacilium j u s sit, centuuaque et triginta homines CoastantiDopoli convenerunt. Hoc quintum coocilium dicitur ; cui
Armenii quoque interfuerunt, et Cbulcedonense concilium se admittere scripto testati sunt. Preeterea
c u m Muscegbus MamicouensU Greecorum Armsnioruaique copiis sociatis, Cbosrois Persarum regis potentiam fregit, atque a b ipso rege sine bonore dimissus ad Mauricium imperatorem rediit, oborto
forte de rebussacris sermone coram iuiperatore, bic novum concilium indixit, a d q u o d episcopi A r m e n i i
21, Greeci autem 160 (12) concurrerunt ; idque sextum concilium appellatur : i n quo rursus A r m e n i i ,
quffistioneinsbUita,CbalcedoQenseconcilium scripto suftragio comprobaverant subMose gentis cathoiico.
5. Postremo c u m Heraclius imperator relata de Persis victoria Cariaam (quee est Erzerum) venit, A r m e n i o r u m catbolicus Esdras multos gentiasuae episcopos, nec nouSyros complures convocavit; a quibus
yentilata accurate controversia triginta diebu*, denuo consenserunt Aruienii sponte sua, cogente nemine,
ut coQcilium Gbalcedonense scripto firmareQt (13). Quod vero ad Jobannem Mairacomensem attinet, is
quidem Sabellii Petrique Antiocbeni morbo correplus, mentes o m n i u m furore conturbabat. Quam ob
r e m regnante Gonstantio Heraclii iilio, patriarcba Nersete q u i dicitur Scinogbus, Diodoro autem Restunio principatum Armeniorum tenente, bujus improbi bominis candente ferro frons signaculo vulpis
notata fuit, alque ita infamatus ad Gaucasi cautes relegatus est. Verum is postNersetis obitum reversus
i n A r m e n i a m , voti sui composest factus, praecipue posl conversum in Armeniacam linguaui Juliani Halicarnassensis l i b r u m (14) Sergii opera i n synodoManazacertee. Atque b i n c d o c t r i n a s u a confirmata, a l i gero prope cursu universam regionem vestram pervasit.
6. J a m vero vestra prudentia plane intelligit, quod si tantus episcoporum numerus Ghalcedone convenit uterrores coatiraiarent, baud ipsi tantummodo forent vituperandi, verum etorbistotus q u i i p s o r u m
sententJse assensus est. ALtamenvospro virtute vestracavete ne decipiamini. Namque infirmi quidem bomines instabiJes atque rudes, credulitate laborare solent et fraudibus d e c i p i ; sapientes vero fallaoias
hujusmodi auribus aversantur.
Postea Pholius Christianx religioni* originesetincrementapaulo
fusius
narrat,Grascamgentemprgecipue
dilaudansobvariam
humanarum litterarum scientiam, qua verce recipiendde religioniviam
stravit; atque
ob tot ejus doctore$catholicos>quo8 appellat: nominatimque Constantinopolim
celebvat tuanquam novam
Jerusalem. Cxteroqui de patriarchatuum
aliquot origine malitiose et procul omni veritate
loquitur.Hanc
nos epislolae Pkotianse partem, nulla remm novitate utilem, ob arctatum libri nostri spatium non invit,
omiUimus : atque ad controversiam cum Armeniis properamus, qux et lunc et omni tempore duplex fuiti
de admittenda videlicet Chalcedonensis concilii auctotitate, et de credenda verbisque profitenda duplici in
(7) A n Nabachi? Certe apud Assemanum Bibl.
orient. t. II, p. 244, legimus, Dioscori Nabacbaei
opera catbolicum Libani ducem, gente Maronitam,
Jacobilicis erroribus infectum fuisse.
(8) De plurimis inter Armenios propagatis erroribue diu multumque loquitur lsaacus ipsorum catbolicus apud Combefisium Auct. . . p. 318415.
(9) Initium aeree A r m e n i a c s , apud Samuelem
Anienaem i n Chronico, sunntur a Ghristi anno 554.
(10) Gorruptaa scepe in hac epistola numerales
notas comperimna. Yir c l . Invernitius i n magni
Justiniani vita p. 122 seq. narrat ab hoc imperatore impenaam fuiaae operam templo aanctce S o phiaa sdificando vel potius instaurando, annia
sui i m p e r i i secundo et quinto, et undecimo demum

aolemni ritu dedicatum.

(11) Gontraria bia referuntur i n Armeniorum
historiis, nempe Vardanum sub Juatiniano II, seu
Rbinotmeto. venisse Constantiaopolim, ibique i n
sanctffi Sopniae templo cum sociis suis Graecorum
sacra frequentaase. E. HORMUTIUS.
(12) Minor veritate numerua bic videtur, culpa,
ut reor, amanuensia.
(13) Confirmatur boc a Chronico Armeniaco apud
Galanum t. I, p. 486.
(14) Intellige prapcipue opus pro bceresi Incorrupticolarum, quod /uliani scriptum refutat Severus Antiocbenua apud noa in boc ipso volumine.
Sergii autem interpretia m e m i n i l 111. et rev. Suniao
arcbiepiscopua i n auo egregio Conspectu Mstoimr
litter. Arm. p . 40.

707

P A T R I A R C H J E C P .

Christo natura. Quod enim Armenii heterodoxi Ckalcedonerue

concilium ad hanc utque diem respuunty in causajam non est facti historici ignorantia aut error,sed ipsa potius kxresis monophysitica,
quam concilio damnatam ipsi retinent rnajoribus suis traditam ae propugnant, dum unam pertinaciter in scriptis et confessionibus suis Christi dieunt; reclamantibus omnibus, qui adversus eos qvoois
tempore disputarun(,Chalcedonen$issynodidefensoribu$>ut
etin his Photiialiorumque
Grcecorum epistolU:
et in evulgatis aliis me vetewm libris saspe videre est. Sic ergo pergit Photius.
7. Nunc c u m a Domiai oostri JesuChristi aativitate (15) usque a d a a a u m Marciani imperantissecundum
anni effluxerint 454(46) ; et deinde post concilium Ghalcedonease usque ad nos, anni 424 (17), mirum
est ac prope porteatosum, credi a vobis posse,quod populus sanctus, electus atque acceptabilis,qui anois
451 (18) recto cum dogmate Evangelium conservavit, quo veluti copioso fonte perpatuoque flumine orbis
terrarum irrigatus est, subito errore abripi se permiserit ; cum is potius baereticos omnes semper refataverit, fidemque orthodoxam eervaverit. Praeterea exploratissimum est omnes homines a preedictis do.
ctoribus (19) evangelicam veritatem bausisse : etenim sanctorum doctorum quos supra l a u d a v i m u s libri
per orbem diffusi fuere, q u i Cbristi diviaitatem aperte asserunt. Ergo a sancto Nicaaoo concilio initium
capiamus, cujus breviter argumentum expoaemus, et c u m Ghalcedonensi conferemus, u t a p p a r e a t num
oum illo boc consentiat, ejusque vestigiis insistat, a n adversetur potius vel repugnet
8. Beatus Epjpbanius octoginta recenaet heereses, viginti quidem ante Domioi noslri incarnationem,
post banc autem sexaginta. Attamen baud opusfnituniversali c o n c i l i o o b i l l a s e x s l i n g u e n d a s . q u i a T k i e licetsancti Ecclesi doctores o m n i tenapore, u n a c u m nonnullis episcopis, eas profligaverant, ac veiitatis
oraculis tanquam lapidibus obruerant. lgitur impius ille princeps, q u i deitatem ambiens, Ibronum suom
eupra nubes statuere dixit, seque Altissirao parem eese, cum Evangelium citatocursu per q u a t u o r mundi
plagas, nemine obstante, pervagari cerneret, livore tactus, c u r r u m ipse quoquesibi macbinatus estqaadriformem,contraevangelicamquadri^
duae adversus sanctissimam Trinitatera blaspbemias evomunt, reliqu duae contra Servatoris incarnationem, sicuti scriptum est: Posueruntin coelum os suum, et lingua eorum transivit in terra . Scilicetconvicium sacrosanct&Triaitatifecerunt, Verbumque ob mundi salutem i n terras delapsum, atque ejusdem
incarnati oecoQomiam calumniati sunt. Causa autem illis erroris perniciosi fuit, ipsorum stultilia affirmantium unam naturam, unamquebypostasim,id eat personam.Reapse Sabellius Libycus etsi u n a m sacratissimae Trinitatis naturam profilebatur, personas taoien in unum confudit, seque i n b a r a t h r u m perditionis conjecit, quia confusionem mistionemqueinvexit atque alterum Judaismum. Arius c o n t r a Alexandrinus, eeque ac tres i n sanctissima Trinitate personas, naturam quoque subdividere nisus est i n tres
diversas differentesque substantias ; consequenterque a veritate devius, creatum a Patre F i l i u m dixit
non genitum.
9. Gum sic igituraSabellioet Ario Ecclesia Dei turbaretur, annopost Domini nostri Jesu Cbristi magni
Dei nativitatem 325(20), Constantini imperantis l9(2l),8anctiPatre8ConveneruntNicteee, adfuerimtqueibi
patriarcb, RomaBqoidemSilvester(22), Alexaader Alexandriae, EustatbiusAntioebise, AlexanderGonstantinopoleos, (23) Macarius Hierolosymorum, Aristacee (24) quoque Armeniorum sancti Gregorii l o c u m t>
nens: b i q u e s i m u l cum318 episcopis, Ecclesia cum aaatbematibus expuleruntSabellium atqueArium,confessiquesunt FiJiumdePatregeQitumetradiumsabstantiaeejus.MoxdeArianorumsectaMacedoDiusexstiUt,
Spiritus sancti hostis, queui creatum, autein emissum neque procedentem a Patreaiebat. Montanus
vero aliique Sabellii aliunni, majore adbuc impietate sanctissimaui Trinitatem ad unicam personam redegerunt. lgitur annis 56 f25)postNicaenum concilium decursis, anno magni Tbeodosii imperantis m (26),
sancti Patres Gonstantinopolisunt congregati. Aderant patriarch Damasus RomsB (27), Nectarius Constantinopoleos, Timotheus Alexaadriee, Gyrillus Hierosolymorum, Meletius Antiocbi, sanctusque Nerset
P s a l , L X X I I , 9.

(15) Photius ait a gloriosisissima

resurrectione.
Usus sum bac l i b e r t a t 9 aeram v a r i a n d i ; secus enim,
totus temporum calculus corrueret, vel certe a
communi supputatione descisceret.
(46) Cod. 462, quee fortasse amanuensis Armenii
menda sunt b i c et alibi. Et quidem anni etiam
apud Cbronicon Sauiuelis immaniter variant.
(17) Cod. 484. Atqui Zacbarias patriarcba multo
ante ann. 896 obierat (quot conficiuotur ex 462
et 434), teste Samuele Aniensi i n editione noslra
Mediolanensi p. 65, quo i n loco idem Samuel
memorat banc Pbotii epistolam ad Zacbariaui
exlremo eius viventis tempore missam.
8) Cod. rursus 462.
(19) Apostolis, evangelislis, Justino, Irenaeo,
Atbanasio, Gregoriis tribus Graecis, Gregorio item
Armenio, Cyrillis duobus, Ambrosio, Dionysio,
Joan. Chrysostomo, Epiphanio, Proclo ; namque
h c nomina recitat Pbotius i n parte epistol omissa.

20) Cod. 315, resurrectione.

2 ita recte codex.
22) In epistola ad Micbaelem B u l g a r u m Pbolius
rectiusdicit Silvestrum adfuisse NicaeaB, non ipaum
per se, sed per legaios suos.
(23) Omittit hunc recte S. Germanua a p u d nos
in Spicil. t. VII, p . 19. Photius autem v a n a ambitione et contra omnem bistori veritalem, faoit
bunc patriarcbam Gonstanlinopoleos anteNicenum
concilium.
(24) Aristaces bic dicilur Aretbae i n Nicaenorum
PatrumcatalogoTbeodori lectorieapud noa Scripi.
vet. t. X, p. 38, col. 2.
(25) God. 74.
(26) Cod. 25.
(27) N i m i r u m per suos legatoe. Pro Damaso menr
dose prorsus scribitur Ccelestinus apud S. Garman u m Spicil. L VII, p. 33. Neque e n i m Coelettini
eetas id patitur.

713

EPISTOLARUM LIBER

I.

714

receptum fuit Niceenum, ita Cbalcedonenae tria priora reveritum est; perspioue apparet hoc cum illis
consentire, a c nullatenus esse contrarium.Praeterea Jeges,regul8e,canones, et instituta vel conciliis c o n .
firmata fueruat vel miraoulis. Miraculia quidem v. gr. Moysis in jEgypto atque inErythraeo, vel Domiai
nostri Jesu Christi gros sanantis, mortuos suscitantis, etc. ; conciliis autem, veluti illo 318 Patrum, et
illo 150, qucaunam oaae i n Trinitate naturam, personas tres, definiveruot, Sabellioque et Ario anathema
dixerunt. Ephesi autem Patres docueruot Mariam Vifginem esse Deiparam, Nestoriumque excooununicarunt. Denique in quarto concilio divinura V e r b u m de Virgine Maria iocarnatum affirmarunt, a c Dioscorum c u m Eutyche communione Cbristiana removerunt. Age vero Dioscorusatque Eutyches, c u m d u o
sunt, concilium certe conflant, neque miracula ediderunt, neque eos quisquam prodigiorum auctoriate fultos vidit ut E l i a m atque Elisffium. Gur ergo liceat, omissis 680 episcopis Cbalcedonenaia concilii
auctoribus, quorum multicoacilio quoque fipbeaino interfuerant, duobua tantum bominibus fidem adjungere ? S u m m a beac cerie stultitia foret.
19. Galumniantur praeterea preedictum concilium, quaai i d opera Pulcheriae Tbeodosii, imperatoris
e o r o r e , adunatum fuerit, ob ulciscendam Flaviani necem. Atqui baec mera fallacia est : etenim i d concil i u m Oei voiuntate, uiandatoque Leonis R o m a n i pontificis, Anatolii palriarchse Gonstantinopolitani, Maximiani patharcb Autiocbeni, a c Juvenalis patriarcb Hierosolyinitani, indictum fuit. Hi enim quatuor
patriarch u n a c u m 630 epiacopis iidei professionem i n superioribus tribus conciliis editam confirmarunt, profesaique sunt u n u t n Dominum Jeaum Chriatum i n unica personaet bypostasi, ex duabus unitia
naturis, ut os obatruerent Neatorio a c Tbeodoro et Dioscoro : eumdemque ex duabus naturia dixerunt,
ut i i s silentium indicerent, q u i deitatem simul et bumanitatem Jeau Cbriati n o n admitlunt, et ipaum
unica natura constare dicunt.
20. Reapae Arius docuit crealum ease F i l i u m , atque ex Virgine nibil praeter corpua aumpsiaae ; ideoque unam Verbi creati factique naturamdixit. Sabelliua a i e b a t d i v i n u m V e r b u m apparentertantummodo,
n o n re vera corpua i n mundo aibi circumposuisse ; ideoqueet ipse u n a i n naturam pronuntiavit. Petrus
V e r b u m redactum esse in corpua exiatimavit, aiqueidcirco u n a m naturam fassus est. Pbotinus ao Paulus
Samosatenais docuerunt Gbristum J e s u i n initium a Maria sumpsisse; proptereaqae et ipsi u n a m esae
iliia naturam dixerunt. Eutycbes a c Dioscorus opinati eunt Gbriatum Jeaum bominis aimilitudinem tantum gessisse, et per Virginein, inslar aquee perfiatulam, tranaiaae ; ideoque u n a m Jeau Chriati naturam
affirmaverunl. Julianua Halicarnaaaeuais Cbristi Jesa corpue impassibile dixit menteque carens, atque ob
i d unicam naturam credebat. Joannea Mairacomenaia et Petrua Fullo Gbriati Jeau conjunctionem c u m
corpore ante saecula factam docuerunt, atque biuc u n a m ease naturam. Apollinaria vero docuit Christum
Jeautnbumanam animaui n o u asaumpsisae, aed ejualocumadeitate teneri:quare etipse uniuanaturcefalsum dogma fovit. Sopbronius (41) pariter atque Eunoraius Jesum Gbristuiu b u m a n a mente caruiase
dixerunt, consequenterque unicara naturam babere- Manea phantasticum Servatoris corbuafuisse, ideoque unicam i n eo naturaui p r a d i c a v i t : imo in epistola ad Scytbianuui narravit, Dei F i l i u m apostolis i n
monte lucis auae perpetu naturamoatendiaae, quianonduaanaturaa eed u n a m ex visibili atque invisibili
concretam babebat (42).
Hic cessat in Artneniaco exemplari epistola

Photii, cujus certe clausulam

desideran

exploratuwi

est.

EPISTOLA X.
Ad Asutium principem

Armeniorum.

E d i t a ab A n g . Maio (1. c. p. 460462).

Illustri,

pio, potenli, celsa intersuos dignitateprcedito, Asutio magnae Armeniw principi

cecumenicus, pei- Det gratiam episcoporum novce Romce primus.

Photiuspatriarcha

1. Magna nobis cura est, ut veritatia notitiam vobia impertiamur, prcasertim quia regionem vestram a u pernae gratiae tutela fretam scimua, et c u m aancta canonica Ecclesia copulatam, u n o excepto articulo
q u o d Deo veritatique contrarium fuisse credilis Ghalcedonense c o Q c i l i u m , c u m i d potius depositionem
exsiliumque Neatorii confirraaverit, ejusque exsecrabile dogma funditua aboleverit. Etenim quis ignorat
laborare stultitia eoa, qui Gbalcedonense concilium respuunt, pporausque similes illis fieri q u i Domino ao
Redemptori nostro conviciabantur c u m daemones expellebat ? Reapae d & m o n u m principes nihil ab iis
diflferunt, q u i deemonesab hominibua ejicientem vituperabant. Jam vero c u m sanctum i l l u d concilium
Nestorio ejusque asseclia anatbema dixerit, quis j a m dubitat miniatrum Satanae esae Nestorium, q u i a a n ctum Ephesi concilium aprevit, aeque secUa fecit auctorem ? S i quartum igitur concilium tertio
conaentit, cur ei voa maledicitis, atque ut i m p i u m traducitia ? Cum alioqui compertum nobis sit a m p l i tudinem l u a m Dominl frui patrocinio, yoaque populum Dei esse, et peregrino quovia dogmate alienum.
(41) N u m est Sopbronius ille, de quo Pholiua
c o d . V ? Hio tamen contra E u n o m i u m p o t i u s pro S.
Basilio scripsit.
PATROL. G R . G I I .

(42) Similis huiclocua (quod valdemiror) exatat

i n oratione Joannis Oxniemia contra pbantasticos
p. 47.
2

711

PATRIAKCHJE CP.

712

Romanua (32), CyriJlus A l e i a n d r i n u s , Ioannes Aniiochenus, Juvenalis Hierosolymitanus, q u i simuleum

ducentis (33) episcopis i m p i u m Nestorium anathemate perculsum ab Ecclesia exterminarunt. Cyriliui
autem Alexandrinus, et Proclus Gyziceaus litteris ad aanctum Isaacum i n Armeniam m i s s i s (34), causam
ceJebrati concilii eum docueruat : saactus vero lsaacus coacilii auctoritatem admisit, et Nestorio dixit
anathema. Haec fuerat rota tartarei currus tertia.
14. Posthine apparuit scelestus Eutycbes, Sabellianee sectae surculus, qui UQam esse d i x i t deitatis et
corporis Jesu Christi n a t u r a m : opinabatur enim factam unionem ante saecula, et corpus de ccelo delatom,
autem ex Yirgine captum. Nestorius divinum Verbum negavit natuui essede Virgine, n e g a v i t Eotycbes Verbum naturam nostram sumpsisse de matre, ac ratione ineffabili et inira cum aua deitate copolavisse. Porro Flavianus nostrae metropoleos palriarcba, re cognita Eutycbem juasu Leonis Romaai
patriarcbae sacerdotio slatim atque Ecclesiae communione privavit. Hic tamen p r i m a r i u m eunucbum,
quem sua pestilentia aftlaverat,Cbrysapbium (35) rogavit, ut pro sead Alexandrinum D i o s c o r u m scribereb
quod reapse eunuclms prsestitit, datis ad Dioscorum litteris, a quo Eutycbes i n Ecclesiae g r e m i u m fuit
receptus. Mox tamen ipse Dioscorus conscientiae moraibua ictus, timens Ecclesi canones (36) et legem
excommunicalionis, propterea quod depositum ordine bouiinem et anatbemati aubjectum recepisset,
abeque mora postulavit a praecipuo illo i n aula eunucbo, ut concilium Epbesi indiceretur, h a u d aanc
divinae voluntati conforme, nec Ecclesiae utile, aed u l patratum a se crimen velaret. Neque vero illic
aynodico jure se geasit Dioscorus, sed eunucho et militaribus copiis fultus, exsilio et nece Flavianum
multavit, Leonis patriarcbae Romani epistolam sprevit, Domnum patriarcbam Antiocbenutn excommunicavit, qui scelus ejus improbaverat: Juvenalem eeque patriarcbam Hieroaolymitanum aspernatus est,
preelato bia Eutyche, quem uti ortbodoxum in bonore babuit. Cognita Dioscori fraude, mcesti episcopi
diceaserunt in auam quisque regionem atque atationem, mansitque tantum Dioscorua c u m Eutycbeet
paucis aliis, ceu corvus i n nido auo, ceu stryx i n maceriia, ceu denique litio ardena i n nemore. Ergo a
magni Cyrilli eetate, et a priore Ephesi sancto concilio usque ad Dioacori conciliabulum a n n i effluxerunt
18 (37); ab boc autem ad Chalcedonenae anni duo (38).
15. Quippe junior Tbeodoaius, tnmultu audito quem i n Ecclesia Dioscorus concitaverat, cujus late
perturbatio propagabatur ; dutn magnopere ob eam rem aestuaret, litteras a Leone patriarcba Romano
tempestive accepit, qui rogabat imperatorem, ut oecumenicuin concilium contraberet, o b firmandam
sanctorum veterum Patrum traditionem. Mandavit ergo imperator, utepiscoporum conventua fieret Sed
cum ipse eodeui anno obiiaset, caruit effectu decretum. Mox tamen successor ejus Marcianua primo
quidem anno iinperium ad obedientiam coinposuit, altero autem preedictum propoaitum exaequendum
curavit.
16. Goncludendum est igitur, prout j a m supra arguimus, nempe quod si cunctae ecclesi annis 451
post salutiferam incarnationem (39) usque ad Cbalcedonense concilium i n vera religione fideque orthodoxa perstiterunt, et nutricia instar lac in Gbriato ceu parvulis preebuerunt orbi terrarura, per doctores.
inclytos de evangelico fonte manana, quae res loti mundo uaanifesta est, qui fieri potuit ut a reeto tramite,
quem semper lenuerant, aberraverint ?Quis credat, quinque patriarchas ad eamdem falsam sententiam
atque coacilium potuisse divertere ? Quod si bi reapse a vera tide deacivissent, sine dubio a Deo dereJicti
aanctisque locis fuissent depulsi, baud aecua quam populus lsraeliticus Deo rebellis g l o r i a sua apoliatus est.
17. NUQC j a m orthodoxam doctrinam cum i l l a conferamus Jacobitarum acephalorum, Dioscori Eatycbisque alumnorum, qui Cbristi Dei et bominia unam contenderunt esse naturam, unamque rem putarunt personam esse atque naturam. Certe ex illorum aententia consequitur, ut sanctissima Trinitas non
exsistat: n a m si Trinitatis natura una est, uti revera eat, unam quoque personam ease opus e s t : atque
ita cum Sabellio conspirant, el cuui Petro Fullone, ac Joanne Mairacomensi (40). Secus vero> si uaum
quid suot peraona atque natura, sequitur ut, quia tres sunt sanctissimee Trinitatia personae, necesaario
tres quoque naturee sint, prout vestratium insana aententia postulat, qui hoc pacto c u m A r i o , Eunomio,
et Macedonio consentiunt.
18. Adde quod contraria contrariia excluduntur, veluti bonum malo pellitur, visum csecitas perimit;
tenebre lucem non patiuntur. Ita prorsus in re noatra arguendumeat.Si Cbalcedonense conciliumpriora
tria non admittit, ergo illis repugnat, eademque abolet. Secus vero ai ut a Constantinopolitano concilio
(32) Imo Goelestinus per Cyrillum preefuit, uti
exploratum est, alque ut nos lpsi emendavimus i n
S. (iermano l i b . cit. p. 37.
(33) In fragmentis Tusculanis dicuntur CCXL.
(34) Procli antea electi Gyziceni postea Constantinopolitani episcopi exstat dogmatica epistola ad
Armenioa ; Cyrlili n o n item, nisi forte eat una ex
encycbcis.
(3) De Cbrysaphii eunuchi cubiculaiii gratia
apud Tbeodosium juniorem legantur etiam f r a gmenta Tusculana Spicil. t. II.

(36) Gonfer oanonem apostolicum 13, etNiceaum

3, apud noa Spicil. t. VII, p. 205, 2 0 ; .
(37) God. 28.
(38) God. quinque.
(39) God. anrtis 472 post ialutiferam resurrectioneni.

(40) Joannis Mairacoraensis crassos erroresab

ipsis Armeniia acriptoribus fuisse refutatos, narrat
i i l . ac rev. arcbiepiscopus Suniae o p . cit. p. 29, et
42, nec non vir a u m m u a l . B. Aucherua i n pnef.
a d n . a d orat. Joan. Orn.

713

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

714

receptum fuit Nicaenum, ita Gbalcedonense tria priora reverituui est; perspioue apparet hoc cum illis
conaentire, ac nullatenus esse coQtrarium.Pr8eterea]eges,regulae, canones, et instituta vel conciliis c o n .
firmata fuerunt vel iniraculia. Miraculis quidem v. gr. Moysis in jEgypto atque io Erythreao, vel Domini
nostri Jesu Christi gros sanantia, mortuoa auacitantis, etc. ; conciliis autem, veluti illo 318 Patrum, et
illo 150, quaBiinam oaae ia Trinitate naturam, personas tres, definiverunt, Sabellioque et Ario anathema
dixerunt. Ephesi autem Patres docueruot Mariam Virginem esse Deiparam, Nestoriumque excominunicarunt. Denique i a quarlo concilio divinura Verbum de Virgine Maria iocarnatum affirmarunt, ac Dioacorum cum Eutycbe communione Gbristiana reinoverunt. Age vero Dioscorusatque Eutyches, c u m d u o
sunt, concilium certe conflant, neque tniracula ediderunt, neque eos quisquam prodigiorum auctoriate fullos vidit ut Eliam atque EHsaeuin. Cur ergo liceat, otnissis 680 episcopis Cbalcedonensis concilii
auctoribus, quoruin muJticoncilio quoque Ephesino interfuerant, duobus tantum bominibus fldem adjungere ? S u m m a heec certe stultitia foret.
19. Galumniantur praeterea p r e d i c t u m concilium, quasi i d opera Pulcheri Tbeodosii, imperatoris
sorore, adunatum fuerit, ob ulciscendam Flaviani necem. Atqui bsec mera fallacia est : etenim i d concil i u m Dei voluntate, mandatoque Leonis R o m a n i ponuficis, Anatolii patriarcbse Gonstantinopolitani, Maximiani patriarcbae Antiocbeni, ac Juvenalis patriarcbee Hierosolyinitani, indictum fuil. Hi enim quatnor
patriarcb una cum 630 episcopis iidei professionem i n auperioribua tribus conciliis editam confirmarunt, professique s u n t u n u m Oominum Jesum Cbrietum in unica persona et bypostasi, ex duabua unitis
naturis, ut os obatruerent Nestorio ac Tbeodoro et Dioscoro : eumdemque ex duabus naturis dixerunt,
ut iis silentium indicerent, q a i deitatem simul et bumanitatem Jesu Cbristi non admiUunt, et ipsum
unica natura constare dicunt.
20. Reapse Arius docuit creatum esse F i l i u m , atque ex Virgine nibil praeter corpus sumpsisse ; ideoque unam Verbi creati factique naturamdixit. Sabellius a i e b a t d i v i n u m V e r b u m apparentertantummodo,
non re vera corpus i n mundo sibi circumposuisse ; ideoqueet ipse unaui naturam pronuntiavit. Petrua
V e r b u m redactum esse in corpus existimavit, atque idoirco unam naturam fassus est. Pbotinus ac Paulue
SamosaCensis docueruul Christum Jesum initium a Maria sumpsisse; proptereaque et ipsi unam esse
i l l i s naturam dixerunt. Eutycbes ac Dioscorus opinati sunt Christum Jesum bominis similitudinem tantum gessisse, et per Virginem, inslar aquee per iistulam, transisse ; ideoque unam Jesu Ghristi naturam
affirmaverunl. Julianus Halicarnassensis Cbristi Jesu corpus impassibile dixit menteque carens, atque ob
id unicam naturam credebat. Joannes Mairacomensis et Petrus Fullo Cbristi Jesu conjunctionem c u m
corpore ante seecula factam docuerunt, alque biuc unam esse naturain. Apollinaris vero docuit Gbristum
Jesuinbumanam animaiu nou assumpsisse, sed ejuslocum a deitate teneri: quare etipse uniusnatureefalsum dogma fovit. Sopbronius (41) pariter atque Eunomius Jesum Gbristmu h u m a n a mente caruisse
dixerunt, consequenterque unicamnaturam babere- Manes pbantasticum Servatoris corbus fuisse, ideoque unicam in eo naturaui praedicavit: imo in epistola ad Scytbianum narravit, Dei F i l i u m apostolis i n
montelucis suae perpetu naturamostendisse, q u i a n o n d u a s n a t u r a s sed unam ex visibili atque invisibili
concretam babebat (42).
Hic cessat in Armeniaco exemplari epistola Photii, cujus certe clausulam

desiderari

exploratuwi

ett.

EPISTOLA X.
Ad Asutium principem

Armeniorum.

Edita ab Ang. Maio (1. c. p. 4 6 0 4 6 2 ) .

Illnstri,

pio, potenti, celsa intersuos dignitateprcedito, Asutio magnx Armenus principi

cecumenicus, per Uei gratiam episcoporum novce Romce primus.

Photiuspatriarcha

I . M a g n a n o b i s c u r a est, utveritatis notitiam vobis impertiamui\preesertim quia regionem vestram s u p e r n graiiae tuteta fretam scimus, et c u m sancta canonica Ecclesia copulatam, uno excepto articulo
q u o d Deo veritatique contrarium fuisse creditis Gbalcedonense concilium, cura id potiua depositionem
exeiliumque Neatorii conOrmaverit, ejusque exsecrabile dogma funditus aboleverit. Etenim quis ignorat
laborare stultitia eos, qui Gbalcedonense concilium respuunt, prorausque similes illis fieri qui Domino ac
Redemptori nostro conviciabantur cum dsemones expellebat ? Reapse daemonum principes nihil ab iis
differunt, qui dsemonesab hominibus ejicientem vituperabant. Jam vero cum sanctum illud concilium
Nestorio ejusque aaseclis anathema dixerit, quis j a m dubitatminiatrum Satanee esse Nestorium, qui sanctum Epbeai concilium sprevit, seque novae secla3 fecit auctorem ? S i quartum igitur concilium tertio
conaentit, cur ei voa maledicitis, atque ut i m p i u m traducitia ? Gum alioqui compertum nobis sit a m p l i tndinem tuam Domini frui patrocinio, vosque populum Dei esse, et peregrino quovis dogmate alienum.
(41) N u m eat Sopbroniua ille, de quo Photiua
e o a . V ? Hic tamen contra E u n o m i u m potius pro S.
Baailio acripait.
PATROL. G R . G I I .

(42) Similia buiclocua (quod valdemiror) exstat

i n oratione Joannia Oznienaia contra pbantasticoa
p. 47.
2

715

P A T R I A R C I L E CP.

746

2. AUamen ineptos quosdam de hac controversia sermonesa vobis acriptos accepinraa ( 4 3 ) ; qoicerte
nullius iuomenli evadent, uihilque pravae sententiae postbiac supererit, cum quartum d e m u m coDcilium
baud se.cus quam superiora debito obsequio proseqiiemini. Namque et principalis R o m a s q u e ae nos
quarto concilio, ut prioribus, bonorem defert: sic item m a g n a Alexandri sedes, aeonoo iUa Hierotoljmonini,sine ulla querela: denique et cousecuta postea concilia quintuin, sextum ao a e p t i m u m . Quisergo
fidei toto terrarum orbe diffusoe resistere audeal? De q u a i i d e Dominus d i x i t : Portainferi
non prcnalebunt adversus eam. Cavele igitur ab illorum fraudibus, q u i nomine tenus Antichristo differunt, q u i mortiferum auimabus venenam propinant,duaieas a aancti Spiritus doctrina dausqueejusdem demonstralionibus avertunt.
3. Quippe b i , propler suea mentis imbecillitateai, Domiauiii aostrum Jesum C b r i s t u m , D e u i n et hominem esse n o a agnoscunt, idest diviaa buinanaqueaatura preeditum; atque hac vesania c o r r e p t i utramquenaturam negant. Reapse s i i l l a u a i c a q u a m confitentur natura simplex est, sine d u b i o a l t e r a m exclu*
d u n l : sin ex duabus simplicibus est composita, procul dubio harum neutra propriam s u b s l a D t i a m retinet, quee in utraque potius pereinpta est. Age vero, quaenam istorum sententia est? N u m compositam
illam naturaoi, a Patris et Spiritns sancti natura diatiDctam credunt, an seous ? S i d i s t i n c t a m negaot,
blasphemia sua obruuntur, quia Patris natura compoaita evaderet. Sin contra distinctam a i u n t , en Filius
paterna natura c a r e t : q u o d qui affirraant, jam apparet quonam ae praecipites proruant. Q u i s v e r o ex di?inis libris demonstrationes bujiis dogmalis omnes coacervare queat, quaa j a m aanctua S p i r i t u a per qutrtum concilium ceu invicta arguinenta, ob hruiandam fidein, adversarios profligaodos, atque b o r u m diisipanda consilia, exposuit ? Preeter quam quod s i ad vulgarem b o m i D e m banc epistolam soriberem, multii
veritalem verbis epus esset explicare : vestr t a m e a amplitudioi a c sapienti, vestroque Teritatis et
concordice studio, quae bactenus dixi sufiftciunt: praeserura quia ad supremum quoque a n t i s t i t e m vestram
d i u aec semel bac de re scripsi (44).
4. Vestram igitnr amplitudinem obsecramus, utsanclis conciliis ducibus, pura i n fide pedem figatis,
neque a couauauniore via deerretis, sed i n ea reclo tramite ambuletis. Naui q u i u n a m p r o f i t e r i i n Christo
Jesu naturam audet, is Eutychis i a se damaationem provocat, etopioione Sassanitaruiii (45) corruptns,
u n i capiti subesse renuens, fit polycepbalus. et Maaelis s i m u l discipulus. Pra3terea q u i d u a s i n Chriilo
distiuctas aaturas fatetur, sed duas potius personas astruit, is in Nestorii poenam i n c i d i t . Quam
obremDei Ecclesia, utroque e r r o r e refutato, heeresim a suis septis repulit,atque u n a m D o m i n i nostri Jesn
Christi personam confessa est, duasque naturas disliactas etiDCoafusas (46) ; atque illis adversata eatqui
deitati passioaes atlribuunt.
5. Da e r g o operam, magne Princeps, ut Jesu Cbristi populum doceas, atque a d verce tldei profeesionem adducas (47): neque eaim quidquam Deo cbarius est, q u a m ut i p s u m v e r a c u m n o t i t i a agnoscamas,
professione ortbodoxa glorificeiriiis, magaaaiinoque et coastante amore in bis perseveremus. Sicquippe
majore semper progressu auctus, et diviiiae gratiae tutela adversus bostes munitus, et a p e r i c u l i s insidiisque tutus, aliorum instar sanclorum reguin, utramque felicitatem cousequeris, praesentem scilicet et futuram, Deiparae reginae inclyt sanctorumque omniuin intercessiooe. Excellentiaeet magnanimitati tua
spiritalis monuinenti gratia, venerabilis ac salutaris crucis partioulam mittimus (48).
(43) Acerbam q u a m d a m A r m e n i o r u m ad Graecos
responsionem sub Asutio principe (bac tamen epistola posteriorem) memorat Serposius, t. II, p. 44.
(44) Hinc cognoscimus non semel Photium ad
Arinenioruui patriarcbam scripsisse, quod rcvera
dicitetiam Serposiua Compend. hist. t. II, p. 44.
(45) Innuit Abdiscii Syri monopbysiticam sectam, queui dc Sassane i n Armeniaiu venisse ait
Photius in pracedente epistola n . 2.
(46) Pertnanentes scilicet, atque ita nominandaa
etiam i n bypostatica unione. Neqne euim unio j u stamcausaui praebet beterodoxis, utunain pro duabus dicant naturam. Hic porro, ut arbitror,controversiae detnutu cardo vertitur ; huc otnnis adversariorum subtilitas et tergiversatio quserit eifugiuin ;
ut ubi nos dicituus unum Christum, ipsi unam affirment naliiram.
(47) Quemadinodumnic Photiusad ortbodoxiam
bortatur Asutium principem, ita postquadringentos
fermeannos adhortabatursiuiiliter Haitonem Armeniorum regcm Manuel II, patriarcba Grtecus, in
epistola de qua nos supra, p. 447, verba fecimiis,
cujusparticulam Latinerecitabimus. EgoigiturManuelctcumenicuspatriarcha,
etquimecum sunt magna sanctce que synodisacratissimi anti8tite$,dilecUque Christo sacerdotesfratres
mei in Domino etsimul
ministri, Deum orantesoptamus, te in primis illumi-

nari nobilissimeetfeLicisnmerexsplendidisnrnxArmeniorum gentis;deinde et omnes tibi subjectos. T%

es enim illorumcaput;capiiiautem
membrareliqua
et corpus obsecundare necesse est. Jam si in capite
vis intelligendi videndique residet, prorsus oportet
hocprimximrectamreiigioncmagnoscere veritatuqut
lumeniecipere^erit<ismmChristusest isqueOerm
sui adoratores qui ipsum in duabus naturis subsisteniemjotidemqueopcrationibutacvoluntatfomptvditum,inunicaper$ona,pra>dicant,sartctoSpirituae
veritateiUuminat,suiquecaUstisregnifacitMa ed$S'
Quodsiilla, quce in capite tuo e$t, cernendi et olfaciendifacuUas.aUeraquidemveHtatemdUpiemlMteraautemduarumin
Christonaturarum
veiutisensum percipiat;cmten
consequenter, qui tibi auseultant,tiw?wmquebmeficiorumgustu
fruuntur hujusmodi sensibui ducti, rectum dogma admittent, atque
ad nostram communionem accedent, etc. Dominus
Deus noster, qui adest cunetis invocantibus
se, q*
misericordiasua miracula
ottendit,etdisper$aomnia
adunitatem deducti; isuiinam iuam nobilissiman
potentemque regiam personam cum ecclesia nostra
conjungai! eosque omnesquiin fidei unitatem cotfluxerint, abs qualibel adversitate tueaiur t ete.
(48) Animad?ertamus morem donandi sacrai i *
liquias.
y

747

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

748

Reliquum est, utpro hocduplici Pkotii scripto gratiae agantur RR.Patribus monasterii
VeneliMechita.
ristis, quispletidida morum honestate, bonorum ofAciorum multitudine,plurima
liiterarum
scientia editis
tot civilissacrceque doctrince libris, quotidiano denique ampliandx orthodoxice studio,
optimedegenlesua
et de catholica Ecclesia meriti sunt.
t

. ' .
.

EPIST. XI.
Michaeli imperatori Deo coronato.

Edita a Montacutio (ep. 48, p. 78).

, -

Lecta quam accepimus abimperatoria vere potestate, et Deo corooato principatu, episuola, gaudio
* , simul repleti sumus et admiratione. Gaudio certe,eo
' ,
quod laetum per eamdem accepimus nuntium, i m periumvestrum extra omnem conspirationis aleam
, ,
a Deo positum et custoditum, supra omnes insur , gentium machinationes constitutum, liberum et
quietum ab omni alio causu et infirmitate. Et haec
.
eraal, q u nos gaudio inexplicabili et exsultatione
* ,
repleveruot: admiratione porro capti sumus, et a d
, lacrymasadacti effuQdeQdas.dum h u m a n a m deplo * ,
ramus vanitatem ; n i m i r u m c u m non p a u c i s i n t q u i
, ,
magna graiia, gloria multiplici floreant, q u i c u m
* poasideant iQgentes opes, ita ut conlenti deberent
, , /, - esse cum possessis, etproprium ipsorum m o d u l u m
, ' - G agnoscere , benefactorum o m n i laudis preeco *
nio, et veneratiooe prosequi teneantur ; illi tamen
,
inexplebilem prea se ferunt cupiditatem, o m n i stu ,

dio et contentione se immiscent omnibus, i n ipso , r u m caput quidem benemeritum audent tumultuo . sius insolescere, ita ut de Salmoneo fabulam opere
, , ' ipso exbibeant completam : unde contingit, u t n o n
, /* ,
modo de spe, quam sibiper somnumconfinxerant,
,
et q u a evebuntur, excidant; verum etiam per insi pientiam ab iis ipsis se extermioent, quorum justa
( ), ,
potestate, dominioetconcessionefruebantur. Illius (
m o d i istud est quod (utinam non ita contigisset!)
,
per litteras facli certiores intelleximus, i n illo abje) cto et bumiliato bomiae perpetratum (neque enim
quo alio eum nomine notem satis intelligo, q u i
, ,

, |3, ^ m e m o r s i m b u m a n i B m i e e r i t e ) i l l e i a n t u m

n o n ad

regni sceptra perdextram vestram munificamexaltatus, ita ut licet DOiniais imperatorii et tituli non
essetparticeps, potestatem tamen tecum dividebat,
magnitudinem beneticii ferre nequivit ; non erat
contentus iis quibus fuit dignatus, nec gratias babebat pro fruitione babitis, sed extra lineas pedem
promoveos, et manus i n opprobium benefactoris
retendens, capitique ejus insidiatus, vitam ipsam
tandem, insolentiores spes suas, inanes spiritus,
miseram beu et miserandutn i n m o d u m , abiil binc
relinquens. Indolui quidem (o inisericors et tnitissima potestas) cum rescivi immatureenecihomiQem
datum ; magis, quod affectabe tyrannidis pcenam,
oppetiit mortem. Gerte, non patitur subire animum
meum suspicionem vestree potestatis virtus et cle-

mentia, commentitias veoisse a d me litteras, v e l

, ,

, '

, ' '

,
($, ,

'

, , '
, ,

,
alio modo quam quo i n illis narratur, q u illum
, concernebantcontigisse, unde fiet ut coronetur llle,
,
riogantur a l i i . Atque binc letbalem a dolore a c
, -

cepi infliciam plagam, d u m memoria

inter alia

720

PATRIARCHifS CP.

719

recolo, qnod i a ipsoimprobitatis a c t u h i a c a b r i p i e -

batur, ita ut neque lacrymis abluerit sordes vitae

etinquinamenta, quse miseree nalurae nostree astricla solent inhaerere; nec ob injurias, quibus fortassis alios afTecerat, ullam declararat poRoitentiam;
nec ullo alio modo Judicem i a altera vitafuturum
conciliatum dare studuerat; itaque delictis onustus
ad ejusdem tribuaal Iraasmissus est : sed prout
secreto Dei judicio decretum fuerat, i l a ille fiaem
vit consequebatur : multis quidem stupor,
paucis admonitio, qnibusdam commiseratio, p l u ribus btesitatio fiebat. T u autem, rogamus (regum
decus et ornamentum, patri exaltatio, imperii
stabilimenlum, et Gbristianorum oinnium, qui v o -

' *

' *

, * , ' . ( , *
, ,

) *

c a n t u r a i n o r , d e l i c i e t g l o r i a t i o ) , q u a n t o c i a s a d 03 g

, , '

festinato; redde desiderium desiderantibus; libera

,
nos p r i m u m a caplivitate, qua, dutn tua caremus
, ,
praesentia, detinemur; refice nos et refrigera ab
T J } , , illa miseria, q u a detineniur, d u m vestra non adest
, &
praesens refocillalio; gratian hanc p r i m a m et praeci , p u a m urbi tuae et civibus impertito, ut possiat

manibus et linguis c u m libertate summa debitas

tibi acclamationes, et, iuiperator, coram cfferre;
, , , *
tangat te canities sacri et venerandi senatus ; fle- , $
*
*
cteread preces cujuscunque aetatis, v i r o r u m , femi . n a r u m , puellorum : certe euiui omiies UQO animo,
(
voce una, dominalionis vestraa praesentiam efflagi) ,
tant.Quodsiapudtelocum babeatcuraet respectus
,
(quod scio sic babere) archipraesulis tui, ipsuui
, * ,
tibi finge coram adesse, et maati raaDum appre- C $
^ .
hensam a d propriam pertrabere civitatem, ad Dei ,
templum, apud quem spes repositasbabes, a d i p - . , sius i mperii sacraria. Certe, tibi supplicamus omnes;
, ,
spes nostras noli, quaeso, pudefacere, aut preces
,
rejicere. Sperainus enim io Deo vero nontro Jesu
,
Cbristo futurura esse, ut cum ad regiam haoc ur , $
bem veslra poteotia revertelur, moeroris tenebras
, *
a republica depelles, bostiuui et inimicorum inso lentias magis adbuc magisque contundes, consilio,
, . .
prudeolia, militari disciplina, superior deviceris;
idque per intercessionem sanctiasimae Dei genitricia, et omnium sanctorum. Amen.

. '.

EPIST. XII.

Eidem.

Kdita aMontacutio(ep. 19, . I

Recessisti a nobis, et oos a nobismetipsis; viventes DOQ vivimus, nec movetnur moli. Quod si Domini proraissum digoaretur noatrae bumilitatis precibus aonuere, vel Cretain Byzantium transferremus :vel ByzantiumcumaobisipaiaCretffi copularemus, sed morieas uade fit ut scribam, aut ut mulue
loquar? unicum si dixero, silentiura teneo. Festina,
regum et filiorum decus ! et vel nos captivos Cretam ducito, vel Byzantinos de captivitate libera,
q u i captivos a conspectu tuo detineri l a m male
ferunt

T J [

^, -

, '

TJ . *,
; *
(

Q )

(
.

VARLE LEGTIONES.
Q .

, .

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

721
. I R .

722
EPIST.

,
, ij
/-

, , ,
, ' .

xm.

Encyclica epistola ad archiepiscopales thronos per

Orientem obtinentes, Alexandrinum
scilicet, et
coeterosy in qua de capitibus quibusdam dubiis
solutiones meditatur, et quoa non Ucet dicere
Spiritum procedere Patre et Filio, sed
Patre solo.

Edita a Montacutio (ep. 2, p. 47).

'. , ,
,
, *

'

4. Nondum illi malo, ut videtur, abunde erat

improbitatis satietas; nondum adinventionum et
macbioationum termiQus, quas ab ipso rerum
exordio i n b u m a a u m genus censuit commoveodas.
Sed et ante Domini nostri incarnationem bominem
seductum i n peregrinas, legibus contrariaa, et
generi incongruas actiones per varias fraudes i m -

, * pulsum seducebat, unde suam tyranoidem vehe

mentius promovit, et ab illo tempore, sexcentis

erroribus et inescationibus delinitos, sibi q u i sunt
. , ,
obtemperantea, supplaotare et aliorsum transferre
,
sategit. Hinc orti Simones, Marciones, Montani,
, . ,
Manetes; binc baeresium variegata et multiformis
, , io Deum pugnantium ordinatio multiplicata fuit.
, '
Hinc Arius, Macedonius, Nestorius, Eutycbes,

Dioscorus, et caeteri de conventibus impiorura,
, , ,
contra quos septem sancta generalia illa concilia,
,
nec non saactorumetdivinorum virorum per loca
>5 ^
diversa, consessio colligebantur, ut impietatis istos
,
atolones cultro spirituali radicitus exstirparent, et
.
campum Ecclesiae sativum p u r u m atque impermiatumcurarunt efflorescere.
'. , ) } C
2 Istis autem de medio sublatis, ac silentio et
xal ,
oblivioni traditis, p r o c l a r a et profunda spes bonis
,
subianutrita affulgebat, futurum ut nulli deinceps
, ,
novarum impietatum exaisterint adinventorea, c u m
, (
i n omnibus, quorum sumpserat e x p e r i m e D t u m
diabolus, concilia ejus cessissent i n contrarium.
,
Necillorumdogmalumquaejam synodica condem , $ ,
natione censuram nieruerant, aliquos rebantur
,
hyperaspiatas prodituroa aut propuguatores, quos

,

n i m i r u m exitus, et pcena auctorum, et q u i dein
ceps i n eorum imitationem, ducti exemplo, erant
, ,
succeaauri excuderat. Atque hisce quidem cogita , * tionibus piorum ratiociaia acquiescebant: imprimis
) , aulem apud regiam urbem, i n q u a per Dei coope, , ' rationem multa praeter apem p r s c l a r e geruntur;
, ' ry multee liagaee vetuatam conspuentes i l l a m fedita , , $
tem, communem omnium fabricatorem, et creato, ,
rem, nobiscum hymnis concelebrare edocti aunt.
, Ita veluti ab excelso quodam et eminentiori loco,
,
fidei fontes orthodoxee regia urbs enaittit, nec n o n
, ,
purissimos pietatis latices in cunctos mundi ter, , minoa decurrentes, qui non aliter q u a m rivi aolent,
, *,
dogmasi irrigant hominum i b i degentium aniinas
,
quce a longo temporis tractueestu et cooflagratione
,
vel impietatis, vel spontanei cultus, exarueraot,
.
atqueita i a solitudines et infructuosum solum
, ,
atereliverant; qui tamen imbribus doctrinae sanee

auaceptia, Gbristi coloniam, cultura laetificatam,
, '
fructibua adornant. N a m q u i incolunt Armeniam,

), ,

, ,

723

PHOTH PATHlARCHiE CP.

Jacobilarumimpietateimpedili,contrarectflepietalis

praedicationem audecius se gerentes, ex eo tempore, quo sancta et numerosa Patrum nostrorum

aynodus apud Chalcedonem convenerat, veslris
nobiscum precibus i n a u x i l i u m conspirantibus,
longum i l l u m errorem a se repellere v a l u e r e ; ita
ut hodie Armeniorum natio sincero et orthodoxo
moreChristianumcultum profiteatur, Eutychetem,
Severum, Dioacorum, et Petros revera illos petrobolos jaciendis i n Ecclesiam lapidibus, Juiianum
Halicarnassensem,necnon universam ipsorum varie
diffusam diaperaionem, ut et catholica Ecclesia,
exsecretur, et indissolubilibus anathematum nexibus supposuerit conscricios.
3. Sed et insuper barbara Bulgarorum gens, et

714

* , ,

, , ,
,
,

, ,

'.

, -

Cbristo invisa et infesta, in tautam m a n s u e t u d i Q e m , ,

,
et Dei cognitionem convertitur, ut a patriis diabo-

licisque orgiis recedentes,et paganicae superstitionis

erroremexcutientea,pr8eteromnem exspectationem
i n fidem Gbristianam insiti transierunt.

'

4. Sed i m p r o b u m , i n v i d u m Deo, invisum

'. '
consilium et incoeptum! Taiis enim narralio, Evaa ! ,
gelii vel boni auntii argumentum quae futura
, ' ,
esset, in dejectionem vultuscominutatur, delectatio

etgaudium i n luctum etlameatumabiere. Nondum
. , '
enim gens illa per biennium rectam Cbristianorum
,
religionem amplexabatur, c u m i m p i i q u i d a m bo * (
mioes et exsecrandi, portenta (vel quo illos titulo
;)
Chrietianus iosigniat) homines e teaebrisprorepen (
tes (erant enim exorti ab occiduis partibua) heu Q ) quomodo reliqua persequi potero t i s t i , i n q u a m , i n
; ,
gentem, novella quorum pietas et nuper constituta,
,
tanquam fulgur, terree motus, seu copiosa grando;
, ,
aut ut proprius, quod accedit a d et veritatem,
,
dicain, taaquam aper agrestis vineam Domini d i ,
lectam, nuper consitam insilientes, pedibus et
,
dentibus,hocestsemitis quibusdam politiea turpis,
, , et dogmatum depravatorum, quae illorum erat au*
'
dacia, depreedantes devastabant; o m n i cum frau,
dulentia asanis et puris dogmatibus, et fide incul , , , pata Cbriatianorum, eos subdole deducere et cor.
rumpere cooabantur.
5. Imprimis contra Ecclesiae canones iliicite a d
. ,
.
Sabbatorum jejunia traducebant. Solet autem vel
levissima traditionum neglectio bomines ad totius D ,
doctrinffi contemptum traducere. aecundia, p r i - . "
, m a m jejuniorum quadragesimalium scilicet se, , ,
ptimanam a ceatero jejunio discerpentes, in lactis
.
potionem, casei esum,et similium iogurgitatioaem
traxerunt. A b his exordiis transgressionum vias d i ,
latantes, de recto tramite et regia v i a delurbarunt;
,
sacerdotesdeincepslegitimo conjunctoamatrimoaio
,
qui puellas multas sine viro mulieres efifecerunt, et
, ,
mulieres pueros educaotea, quorum nemo patrera
, ,
novit, vere, uti dixeram, sacerdotes Dei abouiiuari
r

VARLE
.

LECTIONES.

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

729

, ;

,
,

, ,

730

det aures ? quae quasi stat ex adversa acie Evangelio, exarmatur contra sacras synodos, beatos et
saactos Patres falsifioat, nempe magnum i l l u m
Atbanasium, tbeoiogiee titulo decantatum Gregor i u m , Basiliam illum Ecclesi vere regiam stolam,
aureum orbis os, vere Cbrysostomum, sapientiillud pelagus.Quid autembunc velillum compellem ?
GoQtra omnes omaioo sanctos propbetas,apostolos,
sacerdotes, martyres,et ipsius etiam Domini voces,
blaspbema heec, et Deo bellum iodicens, vox exarmatur.

17. Spiritus n i m i r u m procedit e F i l i o ? Utrumne

eadem processioae, ao ex adversa processioni a
Patre ? si eadem, quomodo communicantur
proprietates, a qiiibus tamen solis Trinitas et esse,
et adorari characterem sorlitur? sia contraria quad a m i l l i , quomodo non bac sua assertione Manetes
et Marcioues procuduatur, q u i Deo bellum iadicentem l i o g u a m , coatra Patrem et F i l i u m rursus exseruere ?
18. Aceedit ad praemissa, sie Patre quidem Filius
geoeratur, Spiritusque procedil e Patre et Fiio, i n
duplicem exsistentiae suae causam relalus, non evadet, q u i n et compositus exsistat.
19. Adbuc s i e Patre generatur Filius, si Spiritus e Patre procedit et Filio, queenam evenit
nova innovatio, quomiuus ab ipso aliud procedat?
Ita constituentur, j u x t a blaspbemam hanc ipsorum
eeateatiam, tres bypostases solae, sed quatuor,
si non potius infinitaB, ut quarta aliam emitlal,
illa itidem a l i a m , usquedum i n multiplicalam Paganorum divinitatem deveniatur.

, ;

; ,
,

, ,

.
,

, ,

;
'.

, ,
, * , .
'. * , ,

,

; ,

, ' *

.
'.

, ,
,

; ,

, ,

'*

; ,

* ,
>5

'
VARLE

ii . .

20. Praeter superiora, et boo considerandum

quod, si processio Spiritus e Patre i n substantia
determinetur, quidnam Spiritui, quaeso, accedetab
illa dc Filio processione, c u m processio patema a d
essentiam sufficiat ? Nemo enim eo audaci deveniet, opinor, ut affirmet conducere ad aliquid aliud,
eorum quae sunt circa substantiam, cutn duplicatio
queeviscompositio a b i l l a aatura d i v i n a q u a m l o n gissime removentur.
21. Preeter supradicta, si omne quod non est
commuaeTrioitati illi omoipotestativee, bomousiffi
etsupernaturali, uoius s o l i u s e s t p r o p r i u m e t r i b u s ;
processio autein Spiritus non est tribus aliquid
cotnmuae ; oiaaiao erit unius solius e tribus p r o prium.UtramigitiiraffirmabuatSpiritumprocedere
e Patre, a a non ? Quod si autem, quouiodo
neoessario ejerabunt illam suam dilectam adeo,et
communem mystagogiam ? Q u o d s i d i c a n t e F i l i o ,
cur non a b initio eo provecti suat audaciee, ut
totam suauiblaspbemiam simulrevelareot? ut q u i
non tantum F i l i u m a d productionem Spiritus a d mittant, sed Patrem priveat penitus quidem p r o -

727

P A T R I A R C H i E CP.

discerpere tbeologiam, atque ita Trinitatis dignU /

tatem aupersubstantialis et monarchicae per contumeliam imminuere. Sed quorsum e Filio procederet Spiritus ? S i quidetn profectio a Patre sit
perfecta (est autem certe perfecta, q u i a perfectus
Deua, a Deo perfecto), quee autem illa a Filio profectio, et quam ob r e m ? Certe res supervacanea,
atque ita futilis.
10. Adbuc autem, si e Filio procedit Spiritus,
uti et e Patre ; cur non et Filius gignitur e Spiritu,
ut e Patre ? ut sic impiis omnia aint plane i m p i a ,
boc est, et sensus, alque sermo, nec q u i d q u a m
illis relinquatur inausum.
11. Sed et boc praeterea conaideretur : siquidem
i n eo quod a Patre Spiritus procedat, proprietas
ipsius agnoscatur ; ita et Filii proprietas agnoeca- ]
tur, in eo quod Filius generatur. Procedit autem,
ut illi delirant, et a Filio Spiritus ; quocirca p l u ribus proprietatibus dividitur Spiritus a Patre,
quam F i l i u s : siquidera processus Spiritus ex ipsis,
commuoe q u i d d a m Patri est, et Filio. Spiritus processio e Patre et e Filio est Spiritus proprietaa.
Quod si pluribus distantiis differt Spiritus q u a m
Filius, proximior erit paternae substanti Filius
quam est Spiritus ; atque ita demum audax illud
facinus i n Spiritum sanctum Macedonii prorepturum est, b o m i n u m istorum fabulam et scenam
clam subiens.
(2. Insuper vero, ai omnia Patria et Filii comm u n i a aunt, certe et quee Spiritum spectant sunt
etiam c o m m u n i a ; nerape Deua, rex, creator, o m D i p o t e n s , aupersubstantiale, simplex, infiguratum,
incorporale, invisibile, et s i m p l i c i t e r alia omnia.
Quod si processio Spiritus sit Patri communis atque Filio, tum e seipso procedet Spiritus, ipse sibi
ipsi principium erit, causa simul et causatum;
quam ficlionem ne Graecorum fabulee comminiscerentur.
13. Accedit autem quod, si proprium sit Spiritus
solius i n diversa principia relationem babere,
oerte solius erit Spiritus principium babere m u l tiplex, et non u n u m .
14. A d d a m , si i n quibus novam Patris et Filii
communionem introduxerunt,abiis ipsis Spiritum
e x c l u d u n t ; et ai Pater Filio per subatantiam conjungitur, nonautem secundumaliquame proprietatibas ; Spiritum quoque circumscribant necesse
eat, illa qua? per substantiam esl cognatione.
15. Vides enim quam inaaiter iati, sed tamen ut
facilius plures inde aucupentur ; nomen sibi Chriatianum imposuerunt. Egreditur a Filio Spiritus ;
Hoc unde faodo factum accepiaii ? quibuanam
Evaogeliis banc vocem babes ? Cujusnam ayoodi
blasphemum iatud verbum ?
16. Dominus ac Deua noater ioquit, Spiritus gui
procedil Patre. Isliuaautem novitianae impietatis
parentes a i u n t : Spiritus qui Filio procedit.

728

, *

( ,

, )
, ; ,
.
'.

" ,

*
, ;
, ,
.
'. *

, ,

. , ,
.
, .
,
,
, .

* ,

, ,
*

, ,

, .
'

" ,

,
; , , ,

, , ", *,
,

, ,
, *

. " '
.
'

, ;
' . " ,
,

' , '

^ ,

'

, .
'. ,

, ' -

,
. ' *

;
-'. ,

, ,

Q u i s n o n ad enormem hanc blasphemiamocclu-

729

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

73

det aures ? qu quasi stat ex adversa acie Evan, ,

gelio, exarmatur contra sacras syaodos, beatos et
. ,
sanotos Patres falsificat, nempe magnum i l l u m
AthaQasium, theologiee titulo decantatum Grego ',
, U , riurn, Basilium illum Ecclesiee vere regiam stolam,
aureum orbis os, vere Ghrysostomum, sapientiae ,
illudpelagus.QuidautemhuDcvelillumcompellem?
, ,
Contra omnes omniao sanclos prophetas,apostolos,
. , ;
sacerdotes, martyres,et ipsius etiam Domini voces,
, ,
blaspbema baeo, et Deo bellum iadiceas, vox e x , ,
armatur.
,

17. Spiritus n i m i r u m procedit e Filio ? Utrumne

eadem processiooe, an ex adversa processioni a
Patre ? si eadem, quomodo non communicantur
,
; , , proprietates, a quibus tamen solis Triaitas et esse,
et adorari characterem sortitur? sio contraria qua, .
d a m i l l i , quomodo non bac sua assertione Manetes
, , ,
el Marcioues procuduntur, q u i Deo bellum indicen , , ,
tem lioguam, coatra Patrem et Filium rursus ex , ,
seruere ?
;
18. Aceedit ad preemissa, sie Patre quidem Filius
'. /,
generatur, Spiritusque procedit e Patre et Fiio, i a
, ,
duplicem exsisteatiee SUCB causam relatus, a o n eva , * det, q u i n et oompositus exsistat.
, .
19. Adbuc si e Patre generatur Filius, si Spi'. " , ,
ritus e Patre procedit et Filio, queenam evenit

, , nova innovatio, quomiuus ab ipso a l i u d procedat?
Ita constituentur, juxtablaspbemam hanc ipsorum
; ,
eententiam, non tres bypostases solae, sed quatuor,
, ,
, ' Q si potius infinitffi, ut quarta aliam emitlat,
illa itidem a l i a m , usquedum i n mulliplicatam Pa
)
,
ganorum divinitatem deveniatur.
, ;

, ;

.
'.

, ,
,

, *

; ,
,

, ,

, ' ,

.
'*

^ etsupernaturali, unius s o l i u s e s t p r o p r i u i n e t r i b u s ;

, *
.

; ,

II ,

* ,
5

20. Preeter superiora, et hoc coQsideraadum

quod, si processio Spiritus e Patre i n substantia
determinetur, q u i d n a m Spiritui, queeso, accedet ab
illa dc Filio processione, c u m processio paterna a d
essentiam sufficiat ? Nemo enim eo audaci deveniet, opinor, ut affirmetcoaducere ad aliquid aliud,
eorum quae sunt circa substantiam, cum duplicatio
quaevis compositio ab i l l a natura d i v i n a q u a m l o n gissime removentur.
21. Praeter supradicta, si omne quod n o a est
commuaeTrioitati illi omnipotestativae, bomousiee

processio autem Spiritus non est tribus aliquid

commuae ; oinnino erit unius solius e tribus proprium.Utram igitur affirmabuat Spiritura procedere
e Patre, ao non ? Quod si autem, quoinodo n o a
necessario ejerabunt i l l a m suam dilectam adeo,et
communem mystagogiam ?Quod si dicaat e Filio,
cur non a b initio eo provecti sunt audaciae, ut
totam suainblaspbemiam simulrevelarent? ut q u i
non tantum F i l i u m a d productionem Spiritus a d mittant, sed Patrem privent penitus quidem pro-

V A R l i E LEGTIONES.

. .

<3l

P A T R I A R C H i E C P .

ductione. Quem demum ordinein consectantee, , * k m

PEWJ,
generatioDem n o n m i n u s quam processioncm alte .
rabunt, nec F i l i u m e Patre, sed Patrem e Filio
genitum, quod est monstrosum, commentabuntur;
uode se priDcipes et antipilanosnon taotum impior u m eed et furiosorum exbibebunt.
(3'. " * JVR
22. Quam furiosam e i i m p i a m ipsorum seaten, , /3. 'Ewuyn
tiam esse et ab isto quod dieemus manifestum fa rf
ciemus. Quando quidquid coosideratur vel dicetur
io ea sacrosancta connaturali et supersubstantiali ,
, -
Trinitate, vel commune quiddam est univers, vel
, , ' ', XVRTI
unius alicujus illiusque solius e tribus personis;
, ( ,
cumque Spiritus processio non sit quiddam c o m )
mune, ne quidem ex ipsorum senteotia, unius et

solius (propitius autem nobis Deus esto ita loqueutibus, etblasphemia resultet i n eorum capita) , ,
eet ulla omnino Spiritus proceesio in perfectissima et vitam largienti Trinitate.
'. ,
23. Certe, sexcenta quaedam alia cum plena men, /
,
sura quis addiderit ad ista, d u m refellere atbeam
, illorum seotentiam aggredilur ; qu me epistolica
lex non patitur i n praesentia afferre, et his litteris * ' ,

inserere : atque ideo etiam ea qure dixi breviter et
, , ,
imparfecle sunt illata, particulares refutationes et
.
ampliorem docendi m o d u m , Deo concedente, i o
conventuin communem sepositas reservamus.
'.
24. Hanc impietatem teoebrarum illi episcopi
(
)
(nam se episcopos praeferebant) una c u m illicitis
, TV
et illegitiiais aliis apud gentem Bulgaricam disse
minabant. Harum rerum fama pervenit ad aures
nostras ; VulDerati SUmus lethaii VUlnere media C viscera nostra, non secus quam si coram et sub ) ),
' *
aspectu suo viderit quispiam ventris sui foetus a ser . ,
pentibus et belluis huc illnc discerptos et direpios
, ,
circumraptari. Q u i e n i m s t u d i n m , labores, sudores
* ,
inillorumregenerationem et baptismum contulera ,
mus, n o n sine ratione dolorem i D s u f f e r e n d u m et
, .
calamilatem tulerimus, partus nostros deperditos
cernentes.

25. Atque eodem modo de boc tristi casu condoluiraus, quo gaudio majori perfundebamur, cum
liberatos eosdem priraum a vetusto paganismi errore videremus.
26. Verura illos quidem luximus, et lugemus
adhuc, neque concessuri sumus oculis nostris

'.

27. Novitios aulem illos apostasiee praecursores,

Antichriati adminislros, mortibus multis dignissimos, communem pestem, q u i teoellam illaua ouper compaginatam gentem ad pietatem, totlaotis
dilacerationibus discerpserunt; istos.inquam, perfidos deceptores, et Deo belligeranteH divino eynodico calculo notatos condemnavimus : non de
praesenti illorum abstentionem decernentes, sed
per antebabitas synodos, perscita et legesaposto-

.
-'.

'

requiem ut a lapsu hoc illos resuscilemus, neque ^

palpebris connictionem dabimus, donec, quoad fieri

per nospoterit, illos in Domini labernaculum ilerum
compulerimus.

, , .
'.

*
, '
, , -

733
MQV

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

734

licas,praedeterminatam i n Ulosoondemnationemin

vulgus, ut omnibus ita ioootescat, proferentes.

28. Ila enim natura comparantur bomines, u i n o n
tantum preeteritis suppliciis sarti tecti remaneant,
quaotum praesenlibus et in oculos incurrentibus i n

, *

o r d i n e c o D t i n e a o t u r ; d u m c u m praeteritis p r a s e o t i a

' ^

conspirant, illa per isthaec roboris accipiunt firmi-

, -

t a t e m . Ad hunc m o d u m per i d quod bosce bomioes

multiplici suo errori immanentes, ab universo

gregeCbristiaaorum publico proconioexclusos denuntiavimus : sexagesimus enim quartus canon
apostolieus, eos q u i intendunt jejunio Sabbati, a d
bunc m o d u m percutiens, i o q u i t :
29. Si quis clericus inveniatur diem Dominicam
jejunare, vel etiam Sabbatum, excepto uno Sabbato
iolo, deponatur ; sin laicus fuerit, separetura communione, Sed et aanctee universalis sextee synodi
canon quintus etquinquagesimus ad bunc m o d u m
sciscit :
30. Eo quod pervenit adnotitiam nostram, eos qui
Romam incolunt in sanctis QuadragesimoB jejunii*
earumdem Sabbatisjejunare, contra consuetudinem
et traditionem ecclenasticam, visum est sacrce synodo, ut etiam et per Romanam Ecclesiam inconcussui obtineat ille canon qui ait: Si quis clericusinveniatur insancio Dominico die jejunare,vel
in Sabbato, exeepto uno, et tolo, deponatur, sin
autem laicui, separetur communione.

'. ,

'

*.
'.

}*

, *

.


'*

^
,

'

'

, .
'. ,

,
,

, -

'

*
,

' ,

,
,

,
"

rjj

.
,

, .

"

31. Sed etquartus concilii Gaogrensis canon,

oontranuptias aboaiinaotes a i t : Si quis presbyter,
qui uxorem duxit, discernat quasi non oporteal, eo
sacra celebrante oblationi communicare, sit a n a thema. Adversus quos sententiam similem praefert
etsexta synodus, ad bunc m o d u m scribens :
Quandoquidem in Romana Ecclesia canonis vieem
obtinerenovimuSyUt quiaddiaconatum
vel presbyteratum promovendi sunt, professionem faciant,$e
non amplius consueludinem uxorum suarum habituros,no$anUquum canonemapvstolicw perfectionis
ordinisque observantes, eorum quisunt in sacri$ o r dinibus constituti conjugia deinceps,ab hoc tempoHs
momento, firma et stabilia esse volumus, nequa*
quam eorumcum uxoribus suis copulam dissuentes,
vel eos mutua consuetudine opportunis temporibus
privanles. Quamobrem siquis dignusinventus fxierit,
quihypodiaconus, diaconu$ presbyter ordinetur, hic
adtalemgradum assuminequaquam prohibeatur, si
cum sua legitima uxore cohabitet. Sed necordinationis tempore, ab illo exigaturprofessio, se legi tima cumuxoresuaconsuetudinepenitus
abtienturum: Neper illud nuptias, Deo imlitutas, et sua
prcRsentia honestatas contumelia afficere videamur
Evangelica voce dicente: Q a Deus conjunxit, h omo
ne separet; et Apostolo docente: Honorabiles esse
nuptias, et torum immaculatum ; et, Alligatus es
tixori fnoli quarere dissolutionem. >
Siquisigitur
contra canones apostolicos indtaverit aliquem eorum
qui sunt in sacris presbyterorum nimirum, vel diay

735

P A T R I A R C H J E C P .

conorum,

conjunctione eum

vel hypodiaconorum,

736

legitima sua uxore privari, deponatur : similiter, etsi quispresbyter vel diaconus suam uxorem

, , ; .
,

subpietatis aut religionis prcetextuejecerit, segrege-

tur;

et si perseverat, deponatur.

,
,

,
,

(* , .

32. Verum enimvero primee hebdomadis per

eos inducta dissolutio, uti et baptizatorum atque
oleo iounctorum reunctio, non opus babent ut per
canonesrecitatos damnationi subjiciantur :nam vel
solummodo mentionem eorum fecisse, impietatis
cujuscunque eminentiam supergreditur.
33. Sed et Hla i n Spirilum sanctum, vel totam

'. *H ). ,
, , , ,
,

.
'.

potius sacrosaoctam Trinitatem, blasphemia, n u l - ' ,

lam a ee secuodambabens, si ceeteraomnia abessent,

sufficeret ad roille aoatbematismis eos ferieodos.

34. Istarum ita gestarum rerum notitiam, p r o

vetusta Ecclesiastica consuetudine, ad vestrasin
Domino fraternitates deferre, statuebamuseequum;
quos paratos fore rogamus, et cupiuaus, ad opem
communemvestram conferendaministarumimpiarum et aDoo abhorrentiumpropositionum condemnatione ; ut nequaquam stationem paternam deferatis, qaam vobis vestri antecessores, per suas res
gestas, tuendam et ornandam tradidere. Quocirca
atudiose curetis, e t c u m diligentia, ut vestras vices
obituros locum tenentes buc destioetis, qui vestras

. , , } *
, *
, $

, -

, ,

' ,

$
, ' , , , , ,

personas reprasentent, pietate consummatos, i n C *

sacris ordinibus constitutos, dicendi facultate et vitae honestate ornatos, ut banc late serpentem gangreenam de mediaecclesia amoveamus, eosque q u i
i n tantum insanierunt, ut impietatis suae superseminationem subintroducereni in gentem hanc novellam, nuper coalitam et constitutatn, radicitus
exetirpatos igni mandemus adurendos, idque comm u n i consensu omnium ; quod divinitus oracula
nobis data, quod exsecrandos attinet, ut susoipiant,
sancivemnt.
32. Ita enim futurum optime speramus, et depulsa impielate, et cultu pjetatis constituto, Bulgarorum multitudo noviter i a Christo catecbizata, et
lumine baptismatis illustrata, ad fidem ipsis annun-

, -

tialam sitreversura. CerteDOnmodogens universa

antiquam suam impielatem pro fide in Cbristo com

m u t a v i t ; sed insuper, quod multorum vocibus decantatur, c u m post se omnes, quod crudelitatem
attinet et sanguinis fuodendi cupiditatem, in secundis reliquerint, et illud quod vocaiur Rhos, apud
eos ita obtinuerit, ut Romani imperii subditos sibi
quaquaversum proximos, i n servitutem redigerent,
atque animis iiltra modum elatis manus injicerent
violentas : illi ipsi i n praesenti sinceram, et impermistam religionem Cbristipure profilentes, p r o p a -

, *
,
.

, , * ,

, , ,

' ,

, $ , -

V A R L E LEGTIONES.
leg. . . '.

737

738

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

, , ganica itnpietate illa, qua prius possessi detineban ' , tur, i a numero semet et ordine reposuerant subdi ,
.
torum, adeo ut, cum noa ita pridem prdarentur

nostra cum audacia summa, nunc satis babeant s i
, (
},
acquiescant. Et eo quideui usque fidei amoret zelus
)
intendit (de qua re cum Paulo dixerim, Benedictus
,
sit in saecula Deus) ut pastorem et episcopum sibi
, propositum admittaat, et Cbristiauos ritus religio.
ais sedulo suscipiaut, et amplexentur libentissime.
-'. , *5
36. A d hunc ergo inoduui, c u m per gratiam m i , ,
sericordis Dei q u i vellet omnes bomioes salvari, et
,
ad veritatis veaire cognitionem, a vetustis opinio
,
nibus suis b i recesserint, et easdeoi pro sinceia
,
Cbristiaaorum tide mutaverint, profecto si consur gere dignetur vestra fraternitas, et una cum affectu
,
,
C O o p e r a r i D O b i s c u u i U t e x s c i n d a n t u r , et incen ,
d i u m mittantur, q u i succrevere stolones, valde COD, ',
fidiuiu8 per Dorainum nostrum Jesum Gbristum,
, - Deum verum, futuruua u t i p s i u s a d b u c inagis exau, , geatur ovile, et ilJud impleatur quod dictum est:
,
Cognoscenl me otnnes, minimo ad maximum , et,
ln universam terram exivit sonus, doctrinae aposto,
licffi, et ad terminos teirx verba eorum .
,
10

37. Oportet igitur dlos q u i a vobis pro vobis

mittendi sunt, quique sacrain sanctamque vestram
personam sustinebuat, c u m vestra liberrima pote, ,
state legari, ea sciJicet q u a m per Spiritum sanctum
,
sortiti estis, et ut s e n t e D t i a m d i c e r e possiat, et suf
,
^ragium ferre valeant de capitibus propositis, et si
,
, , Q quae alia situilia agitabuatur, eaoum libertata, quae
tbronum decet apostolicum. G u m prascipue ab Ita. , ,
^iae partibus syaodalis a d QOS epistola perscripta
*
venerit, accusationibus iofandis r e p l e t a ; quas con
tra proprium ipsorum episcopum, Itali ad nos c u m
, multiplici condemnatiooe, etjurameatis QOD parvis
, ,
transmiserant, rogantes, ne velimus pati a d e o m i ,
serum i n m o d u m i p s o s perire, q u i tam urgeute et
,
intolerabili tyrannide opprimaotur, per q u a m sa , ;
cerdotii leges contumeliose refiguntur, et quaecun,
que coosiietudines ecclesiastic subvertuntur : et
. "
certe non nunc p r i m u m , sed et olim per monacbos

,

et presbyteros inde profugos, heec ad o m n i u m aures
. ' , ;,
dimaaarunt. Basiliue erat, Zosimas, et Metropha , ,
nes, necnon alii, q u i tyraonidem istamce deplora ,
' . ( ry baat, et q u i c u m lacrymis a d Ecclesiam vindicand a m nos excitabaut. prffiseati autem, quod dice ) ,
bamus, diversae de diversis locis litterae abunde ad
,

* , aos veneruat, tragicis sexceotis lessis repletee et iamentis. Istaruui porro litterarum exemplaria, se ^ (
cuadum qnod voJebant et rogaban t ipsi qui summo ;
pere contenderant et oos adjurarant vehementer,

u i a d ouanes ubique apostolicas sedes transmitte ), reatur,
vobis legeada offerimus, et quidem litteris. Qos bisiaclusiuius, quod sancta etoecumenica quee, , '. ' ' *

Act. vin, iO.

1 0

Pnal. x v m , 5 ; R o m . x , 18,
V A R L E LECTIONES.

j . .

739

P A T H I A R C H J E C P .

740

conveotura est i n Domino synodus, prout cum ca , ,

aonibus congruere videbuatur, suo coinmum euf . fragio confirmet, ut sic pacej ugi et profunda Cbristi
,
Ecclesia quaquaversum perfruatur.
.
'.
38. Neque sane vestram solummodo beatitudi * ,
nem huc convocamus, sed reliquarum q u suot
,
arcbiepiscopalium et apostolicarum sedium anti , *
stites, vel j a m adveneruot, vel propediem adventuri
.
exspectantur.
39. Ne committat igitur fraternitas vestra i n Domino quaB est, per aliquam dilationem, aut procrastinationeiu temporis, ut diutius quam par est
fratres vos hic exspectent: noverit quod, si per
vestrumaliqualemdefectumres suo ordine rite non
peragantur, non in a l i u m , sed in ipsum delinquentem recidet contracta culpa.
40. Sed et i l l u d insuper libris nostris duximus iofereadum, u t n i m i r u m sanctam et universalem sep t i m a m synoduro in eumdem numerum velitis et
ordinem referre c u m sex sanclis et oecumenicis
conciliis, per universas vestro ditionis Ecclesias;
cum ad nos rumor increbuerit quod quaedam apostolico vestro Ihrono subdit Ecclesiae usque a d
sextam computare solent universales synodos, sep t i m a m nequaquam agoosceotes: quaein illasaocie
bantur, c u m veneratione suscepta fovere d i c u n t u r ;
ipsam tamen Qoodum eo processisse susceptionis,
u l publice per Ecclesias, sicut priores, depraedicatione suscipiatur, etiam tum cum ubique pari c u m
caeteris digoitate suscipiatur.
44. Certe quidem illa synodus summam prolligavitimpietatem; habuit consessores etsuffragatores
quide quatuor arcbiepiscopalibus tbronis aderant.
Patetenimavestraapostolicasede advenisse Alexand r i n u m T b o m a m monacbum,etcum eo presbyteros;
ab Hierosoiymis et Antiocbia, Joannes, et q u i c u m
illo venerunt; ab antiqua Roma, aderat Petrus archipresbyter religiosissimus, et alius item Petrus
presbyter, monacbus et preepositus religiosce domus
sancti Sabbee, quee Romee erat.

0'. ,
,
, *
,

, , '

^.
'.

,
,

' *
, *

$ >,
,
,

'

',

, ,
.
'. ,
,

, ,

,

',

, * .

42. Isti omnes coavenere una c u m divino nostro

'. ' ,
Patre, sacratissimo et beatissimo viro, Tarasio, a d , eraQt,Constantinopolis arcbiepiscopoimagnumboc
,
et universale septimum concilium coogregabatur,
,
U t IcOQOUiachorum, V C l potius Christomachorum, D . , ,
impielotem convelleret, et de illa triumpbaret. Et
* ,
bujusforte synodi practiea, propler barbaraiu illam
' ,
et peregrinam gentem A r a b u m , q u passim loca
. ' ,
omniainfestabat, ad vosdeferri DOD potuere. Atque
) , ,
boc i n causa fuisse videtur, cur a multis apud vos
* ' ,
hujus synodi constitutiones, licet cum honore s u s , , .
cipiantur et adinittantur, tamen in publicam cognitionem non venerunt.
'. ' ( ) 43. P a r est igitur, quod dicebamus, ut raagna
,
sancta oecumenica b c syoodus una c u m sex prioVARLE
* leg. , a *

LECTIONES.

741

EPISTOLARUM LIBER .

742

. ribus publicetur. Nam 8 hoc fleri negligatur, i m ,

primia Ghristi Ecclesia injuria afftcitur, ubi talis et

taota synodusdespectuibabetur, et ipsius copula et
,
conjuoctioper talis modipartistemerationemdisso
lutadiscerpitur. Secundo, acceditquod i c o n o m a . , , chorum impietas, quam scio vos noo minus dete , ' stariquam aliorum hflBreticorum, ora distendentur;
,
c u m non per synodum universalem, sed unius t a a *
tum sedis eententiam ipsorum i m p i a m opinionein
, ' ,
difflatam etjudiciodamnatam, c u m q u a d a m proba , .
bilitate ampullabuntur.
\ ' , '44. Ob ista omnia rogamus, et ut fralres germa,

nos aostros exbortamur, utquod par etflequumestin
,
tisum inducalur, n i m i r u m ut in synodicis litteris,

et quibuscunque aliis ecclesiasticis rebus gestis, et

',

, , queestionum agitationibus, hflBc septima synodus

, ,
eodem tenore collocata, c u m ceeteris sex sanctis et
.
oecumenicis recitetur.
'. , ,

45. Christus autem verus ille Deus noster, ille

princeps et maximus sacerdotum, qui spontaneam
, >se pro nobis offerebat bostiam, et proprium sangui ,
nem nostree redemptionis pretium pro nobis coo
tulit, concedat ut archisacerdotale vestrum et ve *
nerandum caput, supra barbaras, quee i n procinctu
) *
circumsistunt nationes attollatur; concedat tran ),
q u i l l u m vobis et quietum vibe eursum conficere;
} , detut consequaris sortem illam supernaoi cum gau ,
dio inexplicabili et delectamenlo, ubi sita exbila * - ratorum babitatio, a quaexsulatomnis dolor, gemitus ct dejectio vultus, per ipsum Cbristum, Deum
,
Q nostrum verum, c u i gloria et potestas i a saecula
. .
saeculorum. Amen.
Maximopere vos rogamus u i j u x t a debitumpater
nee sanctitatis, ne velitis interinittere nostree medio, critatis meminisse.
.
EPIST. XIV.
. '.
Ad episcopos, ab exsilio suo.
' , .
,

Edita a Montacutio (ep 174, p. 245).

,
, * '

'

pojov
,

.
, ,

e ;

, ,

'

, -

,
'

Mirum unde fiat, ut is quicunque tandem ille sit,

quemintelligo, tam citonatureemeaeet dispositionis
sit o b l i t u s ; neque enim libet illum de nomine
compellare, ne tum quidem si protervius i n me feratur. Intelligo eoim plurimos, cum sub larva et
in tegumento taxentur, facilius redire a d cor i n slructosquamquide nomine citati uequaquam ferre
veliat iDcrepationem. Sed Ule tamen quisquis est,
inde factum, ut lam ciio nostr n a t u r a fuerit oblitus, ut atnenti me iacuset, et divinarum legum
contemptus: uade motus aut incitatus tantopere
invectus estinmeammediocritatem : i m o , q u i s e u m
potius, adeosublimem extulit, ut cura omninotaceremus, ille tamen nos exaudiret. Imo c u m ne cogitatioae quidem aliquid ejusmodi comprebenderemus, ille tatnen e propria ua imagiaatione, taaq u a m ab alta quadam specula cor bominis intuitu

V A R l i f i LEGTIONES.
*> . .

e . ' .

f .

 P A T R I A R Q L E C P .

743

guopermeans,ea deprehenditet intellexit, quorum

nemo sibi ipsi conscius fuit. Et de rebus aliorum
majorem habere voluit cognitionem arrogatam,
quam spiritus bomines inbabitans babet: et tamen
Paulus, q u i proventum istorum n o m i n u m exspectabat, parem cum spiritubomiois cognitionem
omnino abnegavit alicui futuramaliquando. Verum
enimvero quid tandem i a causa reperietur esse
tanti, ut de multiplici amentia incusemur, de Ecclesia catbolica prodita, de legum contemptulatarum t
q u i d omniao gessimus ? quid agitavimus ? cui tandem aliquid enuntiavimus ? N a m utcunque n o n
iisdem per omnia verbis convicium nobis fecit, ne
tamen apud a a i m u m s u u m recolat etominetur, meliori se esse conditione quam erit ille q u i taliter
fuerit conviciatus. Nara gravant sensum et
sententiam voces, sed animi quae est amaritudo
dictiones acerbas magis et intolerabiles reddunt.
Cum vero verba consentiant animis, et seutentiee
acerbitas cura sermoois virulentia correspoadeat,
nibil iaterestaa eadem iisdem verbis proferantur,
an idem sensus per eequipollentia verba proferatur.
Quod si autem tempestatem et malorum salum i a
quo demersi collidimur respiciebat ; si insultum
illaruincalamitatumquibuscircumsepti constringiinur, ad ameatiatn referre justum arbitrabatur, h u manas illefovebat cogitalioaes,etpie meditabatur :
quod solum i n ejus gratiam dici potest. Malorum
enim moles et excessus mentis emotioaem et alienationem i n graviter oppressis operantur. Quod si
de sententia sua aliquid ei decessit, plus in nobis
diabolopotestatistributum dabit,quam olim e i t r i buebatur i n divinum virum Job. Nam in illius animam aut vitam non accepit potestatem: at contra
DOS etiam i n animam ipsam permissara babeat
facultatem. In eoeaimquodpostquauialiasialeges
a nobis commissum etiam meram nec admistain
m i b i insaniam affricat, manifeste se patefacit hoc
apud animum agitasse et certissimoid coostituisse.
Quod si subito abreptus ad haoc de nobis cogitationem fuit, hanc ille v i a m facilem adinvenit a d
alia convicia pertexenda. Ut omiltam i n prasenti
apologi artificium et fucatam speciem, non d e buit certe tanquam de loco superiori ex iasidiis
me aggredi, nec per aggestas e suo penu contu.
melias flebiliorem mihistatum procurare: sed consolationepotius nonnulla,etverboruni delinimentis
dolorem incumbentem alleviare, et modum si quae
facultas fuerit solatii excogitare : sed exasperare,
insultare, exprobrare calamitates,lascivientisestiD
rebus proximi sui afflictis, quod oportuit, condolentis, vel compatientis, non ejus q u i amici
partes agat, sedquihostileminmodum malisafficit.
Ego certe profiteor eos, quidquid eratimprobitatis
i n torculari, i d i n me totum effudisse, d u m amicos
alieniores reddunt, affines sejungunt, a vobis me

744

,
. ,

& .

i .

J .

,
.

; ;

; , ;
, ' ,
,

,
, . *
,

, ,

; '

H ,

, .
, , ;
.
' , i ,
*
, ' ,
*
,

* *

*
).,

. -

, ' ,

'

. ,

,

' ,

TP

,
*

OTXITFT

, , ' .
, -

VARLE LI
G ,

'

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

?4S

746

, ; - divisum abscindunt, quod ad c u m u l u m m a l o r u m

tristissimum accedit, d u m famulis et ministris me

privaat, postquam i a ergastulum concluserant,
* apposilis custodibus, qui circumstent undique: ideo
; ' ,
scilicet ne inihi liceat, si maxime cupiam, miseram
*
meam sortem deplorare: ne per rimulam a l i q u a m
^.
veltantillum meadreperet misericordiabalicujus
' *
sermone vel actione. Quin d u m multiplices mortis
,
species excogitant, fame me (me miserum) divino' ( ;) r u m oraculorum, et cujuscuoque alterius affatus
.
'
peremerunt. Nec cessant adbuc multiplicatis mala
, ' circumsepire: sensum mibiomQemdivulsum expe .
ctorarunt, et adversus eorum singulos nova macbi ' ,
namentorum geoera, ex adverso conslituti, adiave*
. (" neruat n a m ad malefaciendum celeres sunt, q u i

(
,

I)

;) *

' , G SUDT a Deo ET bumanitate alieni), ET a d utrumque

sibioculosoccluseruQt. Q u i d enim a l i u d d i c e a d a m
restal ? cum nec homiQiim aliquem libere liceat i n ( tueri, n e c c u m libris commercium babere, preeser ), ,
tim iis qui maximum solamen et principale legen
,

tibus possunt suppeditare. Haoc illi i n me senten.

' ,
tiam de generali ipsorum assensu et consensu
; ; '
tulerunt. Aures autem obturarunt meas: non enim

admiltunt ut sermones amicorum, ne inimicorum
' (
quidem voces auribus nostris iasooare possint.
)
Quid aliud afferam ? quam quod, quantum i n ipsis
. (

est, nec Deo hymaos concinentes nec laudantes
) aut gratiasageatesaudimus. Noaenim m i b i permit,

,
tunt uiim aliquo conversari, ne quidein ad brevis
simum tetnpus q u i vel modicam canendi peritiam
, ^ Q babent, adeo i n sua crudelilate otnnembarbariem
, , ; ,
exsuperaat! sed clericorum loco,
raonachorum,
*

psaUentium et legentiura, subscribentium d i c i a t a ;

* ,
pro amicis etcoasuetis,per quos plerumque calami$ tosorum tribulatio solet alleviari, pro omnibus, ut
- ,
uno verbo dicam, milituua custodiis et turmis vincti
' , .
tradimur. Quid opus sigillatim percensere, aut v i ,
bices memorando refricare ? Profecto, omnes no
.
stros sensus ianumemorum malorum invenlis cir; , ,
cumvallarunt: nec ani mam quidem ipsam,quantum
,
per ipsorum opera stetit, iinmunem ab istis malis
( )
'
esse patiuntur. Ecquid est iater o m n i a quae abomi (
natur Deus, detestandum magis, et truculentius:

diviaas eedes d e m o l i i m t u r : mendicos, mutilos,
). ,
membris decurtatos, quos ad propitianda nostra
, ^ peccata coiistitueramus, de propriis ipsorum sedi
bus ET quiete exturbarunt, ET eorum ustensilia atque
. '
, ^, supeilectilem tanquam spolia de hostibus capta
distribuerunt: nervisservorum carnes conciderunt;
,
ita ut per totum corpus propter flagrorum incus ,

siones, charadr velutquaedam ducerentur: i a eum
, ' ,
(inem ut indicium facerent, auri scilicet et a r , ,
genti, quee me reposuisse affirmabant: quod factum
. '
nunquam probare possunt, et tamen caesos certo
, ' ,
certius i d resciscere p r o a u n t i a b a a t : ita semper
, , ; de
pecunia reposita me accusant. Nec stmt ipsi

pecuniarum ita avidi quam nos coatemptores, q u i
,
nunquam bactenus induci potuimus, ut aliquid
, contra
rectam rationem pecuniarum causa facere, ' ,

PATROL. G B . GII.

24

 P A T H I A H C H i E C P .

747

748

mus, nedum at illas thesauriiaremus. Sed quod sol '

exorieas intuebatur (nam malevolorum infesta ne .
quitia, necessitatem vel beato Paulo virtutis doctori inlerdum imposuit ad verba e j u s n o d i proferenda), h o c i p s u m diurni, salteoi nocturni lemporis opporlunitas ebajulavit, et ut onus i m p o s i t u m e i portavit. Istud autem cum n o n mious illi quam alii resciveraot, tamen carnes concideruot, flagris
intentis lancinabant: non ut aliquid eorum quae se qaeerere fingebant, iavenirent (aisi forsitan et
eo proruperint iQsaoiee ut illa se conqueerere fingerent, q u ignorabant exstare ausquara), sed
ut ab bac etiam parte nobis inurerent dolorem : nec aliquam uequitiee rationem omitterent, quam
i n nos inferre possent. Verum quod ista d u m et alia inaumera cootra nos macbiaatus s i t Satan,
non plane intelligo ; sed profecto, quod ab istis exbaurimur, haud negaverira. Sed q u o d haec improbitas de meotis meee statu me dimoverit, aut redegerit a d oraculorum divioorum conteinpturn, et
eorum proditione me iofamaverit, concedere noo possum : ut eapropter bostium meorum infensissimi me afflareal, et i n os aperte oggannirent.
Sin quispiam vero, bis talibus auditis, pudore ,
sufiunditur, erigatsealiqaantulum, et eniergat iode
nec tale quidquam secontra uos perpelrasse dicat,

, ' ,
' - ,

eed nec cogitatione agitasse olim ; sic enim natura

comparatur peccatum, ut cum perjustam reprsbensionem deaudetur, magis majori iuamodestia
quam prius se venditet; neo quidem a parente suo
pro partu geauino agnoscatur, sed ut spurius et
exsecrandus fcetus oculisrepreaseutetur: preecipue,
siperconscieatiae stimulos, quamsapienter omnino
rerum Gonditor naturae nostree iaseruit, ad rerum
contuitum agendarum excitetur. Quod si autem
eapropter nibil tale se i n aaiinum admisisse cootendant; sed quodvidetur, eos qui ejusmodi attentent i a partes amandent remolissimas c u m diris
dimissos exsecralionibus. Per ipsammet amicitiam c

interrogate i l l u m , i a quo differt talia de nobis praedicare, ab illa accusatione ? quod CUIII hostibus i a
acie coastiterimus, nullam plaoe differeatiam statuamue inter amicuin et i n i m i c u m , cujus autem?
ecilicet Cbristi : injuriam intolerabilem I amicos
et inimicos Ghristi. Huc eaim tendunt, quod i a
albumeorum nosreferre satagimus, qui pro Cbristo
patiuntur persecutionem, c u m illis q u i conlra
Cbristum bellumgerunt; qui sanguinemlestainenti
ipsius communem redduat, et, ut ceetera omittam
i n praesenti, Domini altaria profanarunt, et sanctum simul chrisma, vel, ut verius dicam, Spiritum
sanctum per quem conficitur cbrisraa ludibrio babuerunt. Interrogate illos denuo, obtestor, quantuiu

,
, ** ,' 1
,

. "

, ' ,
,

' * , ; (

'

!)

* ,

,

$
(

, ,

, ' ,

'

, ; ,
,

* , ,
, '
,

'

, .
,

,

, .
, ,

VARliE LECTIONES.
t

inter baBc e t i l l a s i t d i s c r i m i n i s nisi q u o d extremum ) * '

hffic contingunt improbitatis. Quod si quis cootenderit leviora ista esse, vos t u m m e desipere et
delirare dicaus, iJlum multiplici preeconiolicet efiferatis.Cuintamennoneamob causam ille angebatur,
quod leviore nos quam alios con tumelia impeti verat,
a u t e o q u o d cseteris aasam dederjt, u t i a coatumeliis ingerendis ad excessum progressi f uerint: verutn
quod libere proloqui nibil potuit, uode juste reprehendi debeam, imo nisi parum distare ab eocomiis
criminationes suas docuerit,ooli te euoi exsibilare; si
nec i d demonstret, sileotio indicto modestiam i m -

', ;

E P I S T O L A R U M U B E R I.

753

754

, , , 86 palam ferk. Quos multo magis fovere comperitur,

q u a m eorum quispiam, qui in illo ccetu annumera ; ,
tur. Suot enim inter eos, q u i utcunque corporibus
.
suis assistant, tamea ab iilorum societate practica,
, ,
ab intus dissidente conscientia, vacillantes rece , *
dunt. T u autem, nondum conjuoctus corpore, j u , }
dicio et affectu copulari desideras: quod non
,
adhuo plene fueris aduaitus, i d a timiditate, non
, , ,
pietate; a pudore proficiscitur et non voluntate.
,
Quis autem ea admitteret, quae ne somnians appro ,
bavitaliquaudo? is scilicet, q u i causam i n timorem
, *
rejicit cur nondum i l l o r u m consortio aggregetur,
, ' c u m iniraicis pudefteri antiquiusbabuit, quam c u m
, familiaribus suis et cognatis admirationi esse;
;
modo sit ei in posterum impune. Si recipere vei
; , - g admittere non licebat, ecquis posl receptionem
, ,
illam,ut possitquos licuit, susceptos admittere,
*
velit se i n raanifestum discrimen praecipitare?
,
Verba sane non meliorant actiones, sed per actio , nes verba licet interpretari. Nam si quis contuitus
; ,
latrones, aut civitatum expilatores, detestatione
,
ubique habitos, exsecrationibus uodiquaque pro ,
scissos : immunis adbuc ipse et purus ab illorum
;
consortio tandem phantasmate abreptus, dicat le
gum arbitris et dispensatoribus, si hosce bominea,
; '
rogo, sine poena dimittas, quos par et quum
, ;
fuerat de vita lolli, cur non ego statim latro i i a m
, ; , , ,
ac proditor, ut sic veniam possim sceleribus p r o *
movere : quod s i poenam irroges, metu poen
, ,
nolioi ego illos imitari. S i q u i s , i a q u a m , obiter ista
- Q dicat, quis non i l l u m furere et insanire? quis n o n
ptov ,
mente in rebus aliis laborare similiter h a u d pro*
,
nuntiabit ? Quod si quis non urbium sed fidei pro ,
ditores, preedoaesnoQcorporaliam sed divineelegis
'
i a mediutn productos sistat,|et apud illos voces eas
*
ipsas edat, annon eamdem i n ipsum senteatiam
, , ,
vel etiam duriorem per prudentes rerum ffistima, , '
tores ferendam putamus ? V e r u m sepositis qtue
,
jaua dicla sunt, s i seoundum canones, boc est,
,
leges ecclesiasticas actiones regulent,quid opus est
bisce iutempestivemotis queestionibus ? qtiidratiocinando vel contendere, vel alios suffocare ? quidni potius actutum ad partes accedit et veniam deprecetur suae t a r d i t a l i s ? Sia vero actionura lege prohibitarum actores agaoscas, q u i d ita tandem curiose
salagis, utrum bic supplicium luant aut n o a l u a u t ? Si dederint istbic poeoas, meliori tum erunt conditioae, n i m i r u m per poeaas irrogaias expiato peccati r e a t u : quod s i n o a dent, boo eo sunt miseriores,
eo quod j u d i c i u m a l i q u a a d o coeleste c u m majori subibunt acerbitate. Itaque, s i modo inter hmc duo
electio coasistat, is ininiis malura videtur elegisse, et suo commodo melius prospexisse, non q u i i d
agit ne bic puniatur, sed q u i per supplicium istbicobitum tolerabiiius reddet j u d i c i u m illud. Nam et
segrotaDtem, n e q u a q u a m illum queui tnedicorum manus, sectiones, ustulationes morbo liberant; sed
quera videmus artis medicae p r a x i n non ferentem, i l l u m , inquam, statu positum desperato, et conclam a t u m , morbis extremis cruoiatuin, et doloribus confectum reputamus.
- Quorsum vero quispiam ea qu sequuntur r a ; t tionibus putet apprehendenda ? sane enim i l l a
* ut levius feramus q u contingunt facient; atque
, -

ita nobis

met iteram posaidere

VARIifi LEGTIONES.
. . * .

parient

consolationem.

Per

ista nos-

sategisti, amice et frater*

751

PflOTII P A T R I A R ZRM. C P .
jgftt. ^ i * a c u> i l r t v s r ^ a t e . i a p t i a m i h w : m - r n z
ir*

varii**

U&XSAA

j i a a : * ^ * ~->t v*4T*Tt qA
yrjpjss+st *zyA

zo* a l . a t

faeirm:.

ilLz.% d j c . p u . : i i a r - i . q a : m x a et

,
T^rtta;

llt*AM ?

O^r.ivu

; p t * i & e ' . q u . o m a i a zn se d e l i e t a

* q J I X I . I S ^ ferefcat n
4/smum ;

q-u

pf*Mnli+nuu'&
.M*
;m

u i c . * c e b i t a r . ilios t a m e n ,

i*atru, domum
tiatdunti

reddiderant

eau-

Tebemeouobjurgatione

<ii-rt>a:; et e o * q u i i a S p i r i t a m s a n -

i.of UA x a ^ e b a n i , d jp.ici condicit con-

fa&MLoui,

xqnu

o ; m i r u r n i a f u t u r o , et tturiti

in

44&: . , c a m J f j d * o r u m c i f i t a s f o o d i t u s

>

2ixJ9>7vo

TXV

xrrx

rvs;

rxs J X ^ J I

<

%>
77

fxxiacv

xfa

rxTfcixV^ar

si

7*?

CTxvtcJLcpoai,

<t.aixi u l u - n i j a p r e a t e m t u l e r a n t . S e d e g o , q u o d

xs9<^9xiv9i;

apparet, q u i tperabaoi a l i ^ r , me a d

Tt*v

M e n d e o t e m a r c b i e p i i c o p a l e m , et p r i o c i p a t u m , i o

pi^rilem i n t u i t u i , illi invusurraTit? ejusmodi e n i m

/:utii v o c e t u m d i * q u i i i u o n e e i m p i a s s u n t , et e r g a

* ,

ili*> a d b i b e n d t t s u r i t , q u i m i K l e r a m e n et b a b e n a s

g i i b t r n a n d a t i p l e n d i Je et i i l u s t r i m o d o a c c e p e r u n t :

uiv

u b i a d g t n u a p r o v o l u t i a b j i c i e b a D t u r poenitentes,

qui Udlurem l a c r y m a r u m rivis irrigabant, ac a d

raoTendam

<

OJLA* out

/r/ovTin

>

uiv

irpt>

xocvov

TTS

9 7

x s t

<

q u i i n b o n u m p u b l i c u m t b r o n o pr<esident : et

^OAJLX OC

XVM;

couco,

Ssovm

xftaiMiv.

m a n u * t r a d i t u m t o t i u * et c o n t i l i i et a c t i o n i s r e c i -

mi6ricordiaui m u l t a l o j u e b a n t u r : a c

fpucvrov,

T s v 5 * x a c

rxi yow

&xxi'*9i

xaorimara>Tt.

9*c xscc

s v U u a t , * f
;

, xti

5**

>;

eoectionem

&i

c u v ^ c c s x T r x a v ,
?^

p ; o o fjoUat f u t a n u n ecrt p a - n a m e r a s u r o e , l i c a t

refoTebam. Quit ergo me t h r o n u m c o n -

OTCSA^V r i v TUUMUD

o*ccx9vyo

; -

wrZrwaipor

rwuo

* x v / . a d r e u i r ; tt a J i b i Tebem*ntit]8 e x c a n d e s c e n s ,

p ^ r Unvttn

fVrac>6ai

39 -

"ii^n

9 0

jc

r/to

71WTTV0 >

aoc

tranwzredjUir Cfcriftianam :

axzutn

czxtvcs

fuiem

otxov fOTI-

>.

^ i r i . s v i - m o r a t - r . a : U m e n iile toterandas
q-j.

pcowv * * i kwm-

i * p 0 i r 3 i . m e a i c r D . et

- '

q u i ad Hoem usque pro veritate et virtute certamen ^ , ,

f
i r u t u m sutinebaot splendenubus coroois lemnis-

, mpi

cati r/Jent c u m Cbristo j u d i c a n l i u m sortiti l o c u m ,

^ ;

qtiorum nonnemo ad coinniiaerandum congeneres

ftibi ft^runtur : q u i d a m alii eequitatis

carionic/e pote^talis rationem

nullaui

vel

babentes, sed tan-

. ',

q u a m q u i justitiii; oculos ad faciendam justitiam

provocare vellent : certe opus est ut bic, hic i n -

priKertira, qui i n illo ordine constituuntur:

in vita prmeenti, non apud eos q u i fame, nuac siti,

quidem in m o d u m

interci-

piuntur, de vita sua periclitantes. A d illos enim

epectat deputatus justitiffi locus, j u d i c i i ,

condem-

nationis, remissionis tempusnempe futurum i l l u d ,

81 me, H l recipiendi non

8Unt, q u i d n i

et non boc p r a s e n s . Ast, tu bone vir et bellis-

'

'

.
,

nitim alioruin bumanitatem laudare, c u u i sis loage

'

. ;

comparero, c u m captivis malis aggregari:per som-

, ,

te pudeat ^ ; ;
coronatus

'

cuin illis connumerari ? et cum possis

q u a m , %\ a l i c u b i , taliaobtendi debeant, apud illos

cuitlodiii et m i s e n i m

<,

ab illa cwlesti

nobilitate, et libera coaditioae se-

. , '

moliis, etiam

et proditionis illiiis reus. Verum-

tauiiiii

hi cum illis censeri non ferebatur

turpe,

cognoscat quod versatur apud illos anirno, a quo-

, ,

ruin

vila

abborret

et aclionibus, el i l l u m

bono-

rat gregem, c u i pro paetoribus lupos preesse prae

Y A R I i f i LEQTIONES.
1 cc 1

E P I S T O L A R U M U B E R I.

753

754

, , , se p a i a m ferk. Q u o s m u l t o m a g i s fovere c o m p e r i t u r ,
, *
q u a m e o r u m q u i s p i a m , q u i i a i l l o coetu a n n u m e r a ; ,
tur. S u n t e n i m inter eos, q u i u t c u n q u e c o r p o r i b u s
.

s u i s a s s i s t a n t , t a m e a a b i l l o r u m societate p r a c t i c a ,

, ,

ab intus dissideate

, *

d u o t . Tu autein, n o n d u m coajuDCtus corpore, j u -

, }

d i c i o et affectu

a d b u o p l e n e fueris a d n n i t u s , i d a t i m i d i t a t e , n o n

copulari desideras:

quod

non

p i e t a t e ; a p u d o r e p r o f i c i s c i t u r et n o n v o l u n t a t e .

Q u i s a u t e m e a a d m i t t e r e t , quae n e s o m n i a n s a p p r o -

b a v i t a J i q i i i u d o ? is scilicet, q u i c a u s a m i n t i m o r e m

rejicit c u r n o u d u m i l l o r u m consortio aggregetur,

conscientia, vacillantes rece-

, '

c u m i n i m i c i s pudefteri a a l i q u i u s n a b u i t , q u a m c u m

, -

familiaribus

m o d o sit ei i n p o s t e r u m i m p u n e . S i recipere

s u i s et c o g n a t i s

admirationi

esse;
vei

; , 15 a d m i t t e r e l i c e b a t , e c q u i s post r e c e p t i o n e m
i l l a m , ut p o s s i t q u o s l i c u i t , s u s c e p t o s a d m i t t e r e ,
,

velit

,

;

raaaifeslum

discrimea

precipitare?

n e s v e r b a licet i n t e r p r e t a r i . N a m s i q u i s c o n t u i t u s

, -

se i n

V e r b a eane n o n m e l i o r a n t a c t i o a e s , s e d p e r a c t i o -

latrones, aut c i v i t a t u m expilatores,

ubique babitos, exsecrationibus uadiquaque pro-

detestatioae

s c i s s o s : i m m u n i s a d b u c i p s e et p u r u s a b i l l o r u m

consortio tandem phantasmate abreptus, dicat le-

g u m a r b i t r i s et d i s p e n s a t o r i b u s , s i b o s c e b o m i n e s ,

r o g o , s i n e poena

; '

dimittas, quos

p a r et

ffiquum

fuerat d e v i t a t o l i i , c u r o o n e g o s t a t i m l a t r o i i a m

, ;
, ; , , ,

a c p r o d i t o r , ut s i c v e n i a m p o s s i m s c e l e r i b u s p r o -

movere : q u o d s i poeoam

irroges, metu

poen

n o l i m ego lllos iraitari. S i q u i s , i n q u a m , obiter ista

- Q d i c a t , q u i s n o n i l l u m f u r e r e et i n s a n i r e ? q u i s n o n
inente i n rebus aliis laborare similiter b a u d p r o *
,
n u n t i a b i t ? Q u o d s i q u i s n o n u r b i u m s e d fidei p r o ,
ditores, p r e e d o n e s n o n c o r p o r a l i u m s e d divinaelegis

,
i
n m e d i u m p r o d u c t o s sistat,|et a p u d i l l o s v o c e s eas
'

ipsas edat, a n a o n e a m d e m i n i p s u m sententiam

*
,

, '

vel etiam d u r i o r e m per prudentes r e r u m

tores f e r e n d a m

j a m dicta sunt, s i secundum canones,

fflstima-

p u t a m u s ? V e r u m sepositis

qu

h o c est,

leges ecclesiaslicas actiones r e g u l e n t , q u i d o p u s est

bisce i n t e m p e s t i v e m o t i s quaestionibus ? q u i d r a t i o -

c i n a n d o v e l c o n t e a d e r e , v e l a l i o s sufifocare ? q u i d n i p o t i u s a c t n t u m a d p a r t e s a c c e d i t et v e n i a m d e p r e c e t u r suee t a r d i t a l i s ? S i n v e r o a c t i o n u r n l e g e p r o h i b i t a r u m actores a g n o s c a s , q u i d i t a t a n d e m c u r i o s e

s a l a g i s , u t r u r a h i c s u p p l i c i u m l u a n t a u t n o Q l u a u t ? S i d e d e r i n t i s t b i c poenas, m e l i o r i t u m e r u n t c o n d i t i o n e , n i m i r u m p e r poeaas i r r o g a t a s e x p i a t o p e c c a t i r e a t a : q u o d s i n o n d e n t , b o c eo s u n t m i s e r i o r e s ,
e o q u o d j u d i c i u m a l i q a a a d o coeleste c u m m a j o r i s u b i b u n t a c e r b i t a t e . I t a q u e , s i m o d o i n t e r baec d u o
e l e c t i o c o n s i s t a t , i s m i n u s m a l u m v i d e t u r e l e g i s s e , et s u o c o m m o d o m e l i u s p r o s p e x i s s e , n o n q u i i d
a g i t n e h i c p u n i a t u r , s e d q u i p e r s u p p l i c i u m i s t n i c o b i t u m t o l e r a b i l i u s r e d d e t j u d i c i u m i l l u d . N a m et
aegrotantem, n e q u a q u a m i l l u m q u e u i

raedicorum

m a a u s , sectiones, ustulatioaes m o r b o l i b e r a a t ; s e d

q u e r a v i d e m u s a r t i s medicse p r a x i n f e r e a t e m , i l l u r a , i a q u a m , s t a t u p o s i t u m d e s p e r a t o , et c o n c l a m a t u m , m o r b i s e x t r e m i s c r u c i a t u u a , et d o l o r i b u s c o n f e c t u m r e p u t a m u s .

Q u o r s u m v e r o q u i s p i a m e a quae s e q u u a t u r r a -

; t -

tionibus putet

ut levius feramus q u COntingunt f a c i e n t ;

a p p r e h e n d e n d a ? sane

ita nobis

met iteruui posaidere

VARLE

. . * .

LECTIONES.

parieat

consolauonem.

Per

enim

iila

atque

ieta n o s -

s a t e g i s t i , a m i c e et frater-

755

n a m vocibus te afifari honoratioribus non desi-

stam, DOQ o m a i a et singula consiliis et propositis
ascribam; sed quod in actum bactenus producta
non fuerint, illa ideo cum spe emendationis tuse
compellationes meas iostituo: Si sal infatuatus fuerit, inquit Dominus, in quo demurn salietur t Si res meorum amicorum,fratrum, liberor u m , membrorum, viscerum : sires eorum singulorum (qui mibi aote omnes sunt bonorandi); propter quos i n carne adbuc potius subsistere, quam
dissolvi etcumCbristo esse m a l l e m : q u o n i n i causa
concidor, distrabor, et lacrymm meae mibi panes
fiunt: si eorura omnium hie sit status, q u i d debeaui ab aliis exspectare? Nec injuria. Scio etenira,
beatum Paulum, solus cum esset vinculis destitutus, dixisse : Inprima mea defensione nemo mihx
adfuit :
et iterum, solus Lucas mecum est . Nam
possuat omnes se obdurare, et patientia n i t i :
quapropter cum Dominus preedieeret afflictiones
venturas, et tentationes, cum quibus i l l i qui in i p sumcrediturierant,coafligeredebebant, subnectit:
Astquiinfinemperseveraoerit is
salvus erit . S c i o ,
et aoterioreui adb uc Davidem propbetam m ul torum
solitudinem luxisse, elillara ab amicis desertionem
Domioo deprecationis ioco repraesentasse : Salvum
mefac, Deus,quoniam defecit justus,et veritas paucitatelaboratinlerfilioshominnm*" .
Quorsum vero
bunc vel illum cilem ? Scio Dominum et Deum
meum tum c u m apprebeusus, vinculis constrictus
abduceretur, solitarium fnisse derelictum : serip t u m est eoim : Ipso deserto fugerant .
Quid ergo Q
m i r u m ? nos bomunciones miseros et miserandos,
quibus necaerem spirare liberuiu licet, carceribus
et viaculis mancipatos, mille moriendi modos quotidie exspectantes, onaai destitutos meliori spe, ab
omnibus ita desertos et derelictos : atque, si lantum derelictos ! ferrebocpossemus, sedneutiquam
nos audi deserimur, sub nomiais aostri praetextu,
veritatem abnuunt, ecclesiasticara omnein etrectam
sententiam deserunt: cujus observaadi gratia, ni
Bon bactenus elegerunt pati, abillase nunc absciodunt, et i l l a m longe seponunt. Hoc cst illud quod
imprimis percellit meotem raihi, quod aie absumit,
cum videammeuobra, quibuscu m aosincorporamur,
et parlicipes exstamus, ex eequo Christi a capite illo
divelli etin perniciein redigi. Et tamen istud inalum
in se suffereodum, sit certe tolerabile per prius
exempla recitata. Attamen derelicti illius causam
in nos artificiosetransferre velle, cujus nondum potuitexemplum aliquod reperiri, quomodo quis, utcuaqueomnia ferendosufficientissimus oequanimiter
poterit tolerare. Omaino percipio preeclaraui ego
remunerationem amoris i a le raei paterni, o.ura Deo
conjuncti, et spiritualis illius miriiici e i treaieadi
illius partus, quo tu nobis enixus, lumen terrarum
orbis in roystico Ecclesiae tbalamo per v i t sermoneni prodiisti. Et ista ego tolero per et propter adi3<

14

18

ie

18

" M a t t h . v , 13. T i m . i v , 16.

, 5

756

PATHIARCHJE CP.

i b i d . 11.

),

,
; '

;

TIJ

'

, ,

'

; ;

, '

'

"

, "

, ,

; ,

'

;,

'

.~ /,, '
, ;
,

, ,

, ;

,
,

'

, ' , ; ,
, ; (

) ;

,
, ^

, ,

" Mattb. ?, 13.

17

Psal. , 2.

Mattb, , 56.

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

757

758

, , - m i r a b i l e m et d i v i n a m plane i l l i u s h o m i n i s p r u d e n *
tiam, q u i noe heri ac nudiustertius epulo apposito
,
recipiebat : quique ex animi sui impetu nostri i n
, ,

se patrocinium suscipere el tuitionem volebat: dedecoris, et admissorum c r i m i n u m aversionem, de *

pulsionemque scilicet, licet secus quam speraverat,
,
i d contingebat. Transmissio siquidem criminis i n
,
ali um quempiam, si non admittatur arlificiose exco ;
gitata macbinatio, i a graviorem concedere solet
' , .
cooscientiee condemnationem, d u m ab iotus inevitabilem r e d a r g u t i o n e m m a n i f e s t a m patitur. Cur vero aliunde satagebas auxilium ? cur formalam
tibi d e f e n s i o n i s et prsetextum arliiiciosum procurabas, si conscientia interna destitutus eras tuae voluntatis accusatrice ? Quod per te non agis ipse, boc per alios consequi moliris.

Certesi pateretur l e x epistolaris, si meiamanuen-

sismanuslassatasenon s u b d u x i s s e t , p l u r i b u s a d b u c

, g persequerer justum meumdolorem, e t i n quibus ab

illolflBsus s u i i i . AtenimveropraclaraUliusprofessio,

coram Deoetaogelis, coramomnibusbominibus,regibus, principibus, subditisenuntiata, non pudore

, , ,
suffundit vehementius ? Unde factum ut Ecclesi
;
gloriationon vereatur, quam semperet ubiquepro ,
palare poterat et prae se ferre, superna praesertim
;
raanu corroborante, io q u a perpetuo triumpnaret:

suis autem viribus et quidem solitariis posse se p u tai adversarium debnire : casuque suo voluit, ut
* '
Ecclesiee ille status commuois praeter omnem e x ,
spectationem claudicaret: volebat niroirumversutis ;
simus ille serpens, audaciae suffinovum et inusita
tum q u i d , mundo palam facere: sed opus magis
*
novum, inauditum et paradoxum magis, divinus
, ,
- ^, naturse nostrffi Opifex et Gonditor ex adverso edidit.
llle bomines nefarios et improbos in nullo numero
. ,
babendos, sacerdotali pridem dignitate spoliatos,
' ,
coetibus eeclesiasticis (sed quas ob causas, b a u d
,
libetdicere)amotos, abactos, bis mortuos, eradica ,
fos, j u x t a apostolicuin de talibus pronuotiatum,
, , ,
maculas, momos, audaces, arrogantes: i n istos u b i
,
se insinuaverat diabolus, et a d propriee nequiti
, , ,
officinam applicuerat,perillos imiversam occupare

*/ , ' Ecclesiam, per summam impudentiam nitebatur.
Sed Deus, q u i miracula operatur solus, et dilatat
^ invocantes se i n afflictiooibus, q u i suee providen , ,
tiae sapientiam inexplicabilem ostendit, cum undique
,
inextricabilibus circumdamur fluctibus oppressi,
adeo corapuratam et consummatam, vere i n ipso
, ,
fundatau), ut non solum parem et adtequatam m a
, ,

, '. D litiae suee plagam malus accipiat, sed multo vebe-

,
,

,
,
, ,
, , ,

,
, -

meotiorem et c u m majori conjunctam iormento

procurct. Quomodo enim non iniligitur diabolo
m a x i m a et insanabilis plaga, cum i a tanta procella,
tali rerum confusione, tanta rerum mutatione,Demo parvus, magnus, obscuree urbeculee episcopus,
nednm cui prseest aliquis eximius : nemo rudis i n
sennone, nemo utrinque comparatus, q u i linguae
volubilitatem cum acumine meatis coojunctam hab e t : oemo propter vilam illustris, propter dogmatum sublimilatem conspicuus, nullug plane homo

V A R L E LEGTIONES.
. .

760

P A T R T A R C H J B C P .

759

c u m tempore i m m u t a t u s c o m p r e h e n d i t u r : necces- , *

eit loco torrenti omnia a b r i p i e n t i : inter omnes omnino q u i de choro fuerantreligiosorum (quis eorum
per auditionem antiquam, ne.duin per prcesentem
spem, priusquam res constaret, hoc credet? ),omnes
diaboli laqneos, insidias omnes, omnia artificia,
vimomnem intentatam infrase posilam demonstrarunt. Jucundum mihi est, ista apud vos imprimis
prosequi, q u i magna pars eoruin estis, de quibus
baec mirifica recensentur : Neque enim quidquam
commilitonibus acciderepotest gratius,dolorealioq u i confectis, q u a m ut rem pugnando bene gerant : sed malitiosus, quem d i x i , dremon omnes
confertim deglutire, et per suas nequitias fraudulentas impedire fremendo gloriatur : sanctee tamen

Ecclesiffl

, puuq
* '

),

, ,
.
, ,

,
-

' ,

,
,

multitudo ipsius macbinationes et

consilia deridet, etludibrio habet, dumsubChristo

capite ruilitant, et ejus ductum observant : ut captivospotius quosdamabducuntveritati,quamutaliquis ex ipsis fugitivus exsistat et desertor ordinum.
Quapropter si diabolo daretur optio, utrum talia
adhibere vasa voluerit, qualia suni, i n quae nunc
incidit, capacia totius operationis ipsius : tum E c clesiam ita viriliter et animose concertantcm ex
adverso consistere ; vasa illa ut figulinacum ipsoniet artifice confringentem, annon istorum experimentum facere potius recusaret ? nec talia vasa
reperire, vel ab iis gaudium proventurum soraniare,
quam Ecclesiam intueri ita roboratam ac vigentem,
et i n media ipsius viscera vulnus tam mortiferum

, }

, ,

. " ,

,
*

, '

;
, y '

, -

Jnferentem, el gloriosum de tota ipsilis potentia C ,

tropaeum statuentem. Quod profecto, si non aliud,

oportebat eum, q u i nunc n i m i u m commotus est
(uequeenim intelligo,quid, autquomodo, cum tnajorimodestiadicam)revereri, nec victoriarum adoreas non conari a sua propria sede dimovere.
Quidni enim ? licet non effectum dedit, quod c o n ceperat animo, graiiam tamen effloresceritem marcescere fecit, eo quod cogitavit, q u % cogitatio
redarguit opinionem. Divina autem gratia providentiam, q u a nos semper tutaius est, nunc ostendit,
cum i n effectum prodire non sit passa, quod apud
animum ille constituerat.
Ceeterum, m i fili, nulla talis deinceps mentem
irrepat cogitatio. In praesenti enim omissa increpatione omni qua hactenus mea ipsius

,

,
(

x . .

y .

, ,
.

,

^XP

'

; ,
, , .
-

VARI,E L E C T I O N E S .
. ,

viscera D X * *"*>

feriendo vulneravi, quod ipsum dolenter fecisse

me profiteor. Licet enira medicina, conoisiones
etiam, necessaria sint, tamen erga laborantes
et cruciatos compassio superat leges doctrinae
cujusque et medicinae : et ego ideo compassionis
tyrannidem baud sustinendo c u m s i m , preetermissis omnibus, tanquam praesentisin complexum
ruor. F i l i u m meum corapello, partum raeum i m maculatum, merabrum mei corporis. Quonam
ego abripior ? ubinam de te mea gloriatio ? ubi spes ?
potius, post spem u b i comparent odera ? Videsis

. .

761

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

762

, - ' tristem, vultudejectum, lacrymantem : de t e s o l l i .

( citudo talia causat. Labor meus circa te, de vita
*.)
dolor yiscera mea penetrat interiora. Quare, s i
, mese vitfiB tibi cura est ulJa (et certe non proba *
tur non esse tibi cur), noli deinceps ejusmodi
, ' $ aliquid i n deliberalionem admittere. Beatus ille
' ' , '
vir, non q u i nequaquam cucurrit ad illicita m a l o ,
'
r u m opera, sed q u i ae quidem incessit i n coocilio
, '
malignaotium. Nec q u o d s i n t , q u a m nos sumus, de }, '
teriores alii, gloriemur, sed s i aliquibus impares
' '
inveniamur, pudore suffundimur. Nam et optimus

,
miles baud desertor coovictus, neo quod c u m fugi * ,
tivis ceusealur, clarus obinde et illustris fit, sed si

,
bello preestantior quam commilitones: si victoriam
,
* ,
de bostibus reportarit, tum digous judicatur q u i
* coronetur. Hortor autem atque obsecro, OStende
, ,
finem principio d i g n u m , dignum certaminibus. 0
*

quantum adest gemitus et l a c r y m a r u m , si i n m a r i ,
ni9 fluctibus, inter ventos, i n procellosis tempesta ,
tibus rectum tenere cursum possimus, et i n portu
* ,
patiamurnaufragium ! preeliosi vincamus hosteset
, ,
depellamur a tropeeo! i n stadio c u m laude certa ,
men subire, et emoilescere ad bravium ! Vos ergo,
,
virtutis amatores, veritatis q u i preecones estis, et
*
in Deum pietatis defensores ; ut contra ceetera
*
preevaluistis, ita date operam, et sedulo i n c u m ,
bite, ut quod exopto doloris babealis levamen,
tum. Non ob eam tantum causam, quia quoddolet,
,
amicis si exponatur, diffindiquodam modo per eer ,
monespoterit,aut, utsicdicam,evaporari; s e d m u l ,

to magis quod spem egregiam concipio, f u t u r u m ut

, ; ^ vestrisprudentibusilliset preeclarisadmonitionibus
, ,
et iasusurratioDibus corroboraadum boininem,ser' ,
pentis illius difflato sibilo quasi coosiliis ulterius non

pariturumeoruoiquifeceruntsecessionemjquicon; ; ,
silia recta et optima ab dubitationcm inflectunt ruinee
.
daturarooccasionem,sedad priorem integritatem re

T e r s u m j t a u t i m m o t u s e t i n f l e x i i s , mChristianae c o o f e s s i o n i s p e l r a s o l i d a et i o f r a c t a c o n s e r v e t u r , i n o m n i
Titae c u r s u , et s e r r a o D u m v a r i e t a t e c o n s e r v a t u s .

Atqueheecquidemhactenus. (?Mod^'att/ema/t<7^
$it consolatio in Christo , ita e n i m v o c i b u s d i v i n i
), ,
Pauli vobis sigillatim iaclamabo; si quod solatium

charitatis, st qum spiritussocietas, quoe miseratio,

, D nis viscera, vos adimplete gaudium meum

; ut
,
,
quemadmodum buc usque, sicsemper idem sapiatis,
,

)
in uno spiritu unanimiter collaborantes pr&conio ve;

,

ritatisMt nunquam ab adversariis terreamini: Quod
c

illis concedet in damnationem, vobis in salutem i m *

,
putabitur, idqueDeo operanle ; quia vobis donatum

,
*
est Christo, non solum ut in ullum credalis, sed ut
proillopatiamini.
hia autem scripsi, non quodser [ ] ,

monibus meis indigeatis, sedproptereaquod deside
,
rem quippe, debitovquxdam vobiscum communicare,
.
;
,
ubi fuerit occasio, opere ipso et concertatione; nec
,
'
factis tantum sed interdum et verbis . Vos enim, ut

,

cum Joanne Theologo dicain, habetis sancto Spi,

, ' <*

; ;

'

t e

, 0

11

* P b i l i p . n , i .
* . .

1 0

ibid. 2.

f l

Philip. u , 2 ; i , 29 et passim.
V A R L E LECTIONES.

*> .

c , . .

 P A T R I A R C H i E C P .

763

764

ritU unctionem : porro, quam accepistis, unctio in . (

)

vobis manet, nec opus est ut quisquam nos erudiat,
, , ' ,
sed sicut eadem unctio docet vos, et sicut vos docuit
, ,
manete in eo, ut cum apparuerit Filius Dei, habea, , '
mus fiduciam, nec confundamur in adventu ejus

Pacis autemcustosatque rex, q u i vitamnobisdedit,
, '
et eamdem conservat: In quo vivimus, movemur,
} , ,
sumus , cujus amoris vinculis, oec dissolubilibus
' *
constricti teneinur: ille princeps sacerdos, idemque
,
magnus, Christus neinpe verus aoster Deus: Quinos
,
de nonpopulo, populum constituil acquisitionis, per

sangninem proprium : nec populum simpliciter,
* sed dileclam, sed gentem sanctam, sed regale sacer,
dotium, quffi ineffabilis illius bonitas est, filios nos
constituens, haredes, et secumcoharedes: apud quem *
nonesl conOersiouelinversionis umbra " : quos incul- , ,
, |9) (
patos ad fioem usque est custoditu m s , coostringens
! ) , ,
nos vinculo pacis etamoris, forinans oosin ipso, et

*
inter nosmet mutuo immota et inconcussa pietatis

sententiaconstitutua, uoamet eamdem omoescogi
,
tationem babentes, UQUUI diceates, a d unum pro ,
spectantes, ad braviutn superu vocatioois prope
rantes: ubi primogeniiorum Ecclesia est : u b i raar
,
tyrum cborus, patriarcbaruin tabernacula;ubi mendacium non aatefertur veritati, non est contentio, , ,
, *
tyrannis, iasanus furor : sed alta quies, veritatis i r

" *
resistibilis pulcbritudo aullo artificio inobscuranda:
*
ubi quies, pax, coocordia, beatarum visionum et
,
)nenarral)iljumspectaculorumintuitus,participatio,
et fruitio, adoptionis finis non ulterius speratae sed , , *
perfectaB, cujus tamen etiamnum illustri quodam Q , modo participes simus, propter quam i n preeseoti
, *
persecutiones patimur, et captivi abduciuiur; pro ,
pter quain sexcentas eaiamitates, mortes perpeti , '
murquotidianas quasl8BtiferimusageQtespraeterea

* ,

gratias. Pro regibus orandum esse, divinus Paulus

ante nos j a m olim d o c u i t : et discipulorutn s u m ,
uius Pelrns**: Subjectiestote, inquit, omnihumance
. '
creaturcepropter Dominum: sive rex sitvel superior

Iterumque : Regem honoraie : utroque prior, cora * *
munis ille nosieret illorum Dominus, Doctor, Crea ,
tor,a tbesauro iuaestimabili suo censum Ceesari sol,
. *
vens, opere et verbo docuit, preerogativas regibus
*
dalas dare. Quocirca inter mysticas et venerandas
,
nostras bierurgias orationes pro regibus offeriinus.

Quffi per leges debila, cooservare illaesa et commu
nite custodire, erga nostrosaCbristodilectos reges
, s

1 7

institutumestDeogratum,etnobiscoDgruentissiiuum D

) , .

EPIST. X V .
Ab e\sUio ad episcopos similem passos persecutionem
Persecutio gravis, sed Domiai benedictiosuavis :
exsilium difflcile, sed j u c u n d u m regouin coelorum:
Beatipersecutionem passipropterjustitiam,quia
illot

. IF/.

, '

'

" I Joan. , 27, 28. " Act. x v u , 28. * I Petr. , 9 . " Osee xiv, 8. Hebr. x u , 23.
n, 2. " I Petr. 11, 13.

I Tim.

EPISTOLARUM LIBER I.

765

766

rum est regnum ccelorum " : afflictioaes multae,

* , -

omoem excedentes gravitatem,sedacoelogaudiumet

'

exsultatio modo acerbitatem illarum alleviant:

sed i t a i m m u t a n t , u t s i n t solatii a r g u m e n t u m i i s , q u i

, ,
* -

vivunt secuadum spes superaas : quocirca certam i n a subeamus, ut coosequauour praemia, ut c u m

,
;

P a u l o c l a m a r e p o s s i m u s : Bonum certamen certatn,

cursum confeci, fidem servavi; de ccetero repotita

mihi est justitice corona .

90

Hac voce triumpbali, ec-

q u i d suavius, aut amplius erit : e c q u i d

magis i n

.
;

dedecus communis generis humani bostis cedat :

Cursum perfeci, fidetn servavi, deinceps reposiia

; -

mihi justitix corona: voxest, q u turbuleataequasvis sedet tempestates, quflB gratiam spiritualis gau-

dii suggerat, persecutores attonitos reddat, persecu-

. " - g tionem passos COronet, iofirmos C O r r o b o r e t , deje-

ctos resuscitet. Hanc egO, 81 verbis meis facta

, -

respondeant, felicitatem coasequar, uoa v o b i s c u m

, ,

preeclare mecumconcertantibus, periatercessiooem

, !

saactissiure Domiaee nostree DeiparaB, et saactorum

omuium. Amen.

. ".

EPIST. X V I .

Piissimo et maximo regi

", , -

Basilio.

A u d i autem, humanissime imperator, non ego nunc

, Q aHegoveterem aostram a m i c i l i a m ; non tremendaju *

ramenta, ET stipulationes initas ; uotionem ET m a -

nuum impositioneraregiam;nonquodmanibusnostris

subditus, sacramentorum illorum reverendorum et

f
*

immaculatorum fuisli particeps factus, non illud vinc u l u m quo nos filii optim spei adoptio copulavit.

Horumoibilcommemorojsedomaibuscommuaem

, , - ffiquitatem tibi praefero. Omaes certecum Grfflcitum

* ,
etiam Barbari, si capitalem i n aliquem senteutiam

statuant, v i t a p r i v a n t ; quibus autem vivere peroiit * , - taat, compellant fawe eoectos, et mille aliia m a , , , ,
lis emori. Ast ego vivo vitaui quavis uoorte acerbio

rem: in captivitateinabductus,rebusomaibusexuor

, ,

cognatis, familia, amicis, omoi omoimodo bumano

, ^
,
. ' ,

ministerio. At certe diviOUS Paulus C U m captlVUS

circumduceretur, non tamen probibebaiur famil i a r i u m officiosa cura, et cognilorum : imo c u m ad
capitale supplicium duceretur, bumaaitatem expe-

, )' -

riebatur a pagaais, el Gbristi nomen invisuin ba-

bentibus. Verum

' -

).,

'

; .

, "
,

. ;
M

Matth. v, 40.

> 0

probitate notOS, bujuscemodi docet pertulisse. At

oos etiam libris privamur, et boc certe n o v u m , et
paradoxum, recens i n me excogitatum supplicium.

quem porro fiaem ? certe oe verbum Domini

audiremus. Absit autem, ut diebus imperii t u i ,

i l l a exsecratio fioem sorliatur : Ent in diebus illis

II T i u i . , 7.
V A R I J E LECTIONES.

fortassis lemporis diuturnitas,

i i c e t h a u d q u a q u a m arcbisacerdotes Dei, tamen i m -

 P A T R l A R C H i E C P .

7
famespanis,

etfames audiendierbum Dei .&

%

, ,

cur a me l i b r i sublati sunt ? S i i n aliquo leesi a l i quem, adbuc plures dari deberent, etiam etinformatores adhiberi, ut legendo majorem utilitatem,
et c o n v i c t i c i t i u s c o r r e c t i o D e m

consequaniur : sin

nuilos leesi, cur ego laedor ? Nullus orthodoxus

tale quid ab heterodoxis passus est. Athanasius
ille, multarum palmarum auctor, sede sua episcopali seepius, c u m ab haereticis, tum a paganis pellebatur ; at nemo sancivit aliquando,
ut libri ab illo auferrenttir. Vir admirandus E u stathius similibus Ariaaoruiii fraudibus impetebatur ; sed nec ab illo, ut nobis, ablati libri.
Paulus confessor, Joannes Cbrysostomus, FlaviaD U S eximius, infiniti alii. Quid enim opus est ilios

) -

;
, '

, ,

.
1

' ,

, ,
,
;

recensere, q u i i n libro coelesti describuntur ? Quid ,

ego commemoro sanctos et ortbodoxos episcopos?

Magnus ConstanlinusEusebiuro,Tbeogonium,alios
cum illis haBreticos, propter impietatem et versatilee eententias exsilio multavit, sed neque facultatibus spoliatos, neque libris deoudatos : puduit
enim eum a sermocinatione excludere illos, quos
ob eam causam exsilio multabat, quod se
gesserant; iinpius Nestorius relegatur, i l a et Dioscorua : Petrus ille infelix ; Severus, alii q u a m pluree; sed nemo librorum captivitatem pertuJit.
Quid veteres recenseo? Mullieliamnum superstites

, -

n o r u D t Leootem i l l u m i m p i u m , f e r potius quam

hominis naturam ostendisse : ille autem cum a solio depelleret Nicephorum, magnum et vere Nice-

' ,

.
, ,

'

, -

'

;

* ' ,
,

i n exsilium, n o n u o a Q , .
,
relegavitexsulem a Jibris suis ; sed nec inedia con , ,
fecit,queroadmodumnos fameenecamur: et tamen

p b o r u m , e u m q u e mitteret

eurnme i n votis habebat, ut ille atbleta interitu

occumberet, a o n minus quam ut regnum ipsius
i m p i u m quam diutissime perduraret: sed ille tilu)um bomicidii subire n o l u i t ; nec caroes ministror a m suorum, non secus quam latronumaut p r o i i torum frustatim dissecabat, titcunque alioquin i m pius, et saoguinem apiraas ; non quemquam ab
amicorum visitatione e x c l u s i t ; nec facultatum
damno quemquam punivit. Reverebstur enim
Cbrisuanismum,quemprffi se ferebat, ita ut nollet
crudelius quam pagani deseevire. Illi enim c u m
martyres consummarent, non impediebaot quominus
amicorum

f a m u l i t i o U t e r e n t u r ; nec

'

, , , ,

'

.
, ,

proprietate rj . -

privaruDtfacultatum. Sed nec ille Leo psalmodias

prohibebat, verum multorum monachorum io unum
consessum fierisolatii causaferebat. Domosdiviuas
et sacratas Deo eedes non subruebat ; metuens, ut
probabile est, contra sacra opera insaevire, c u m
bomines non metueret offendere. At contra me, bei
m i b i ! omnianoya, omnem tragoediamexsuperantia
usurpantur : captivor, ab omnibus deseror amicis,
ab affinibus, famulisprivor, psallentibus, monacbi-

. ' ,
, , '

VARL42 LECTIONES

Amos TUI, 14.

. . . 7 . .

, ,

),
,

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

769
,

- s m u m c o l e n t i b u s : p r o a m i c i s , a f f i Q i b u s , m o n a c h i s ,

,
A .

.
,

' TO*U , -

,
,

770

'

*' ,
, ,

T J * ,
, r
*'

. . .
U

psallentibus,ac pro ceelerisomQibas, militum custodiffi, niilitaribus turmis trador : sabversee sunt
Dei eedes, male multata pauperum corpora translata, facultates eoruui non aliter q u a m belli spolia
publicatffi : i a quem finem ?nempe ut ego excrucier ;certe crudelem i n m o d u m ego excarnificor;
qui pro peccatis meis c u m propitiatorium, ot illas
eedes etipsorumfamulosdestiaaveraiD,a serviendo
Deo illi abstrabuntur ; sed cogitandum f u i t a a
Deus damoo a nobis afflciatur, et vebementius doleat. Certe quidem dolet si modo ille ipse
est, qui pauperum etatum i o se recipit procurandum.Corporea tormenta civiles Romanorum legea
in maleficos, a d purgandum a n i m u m a d b i b u e n m t ;

animae autem cruciatus, etin eam conspirationes,

* *
nefando quidem, nisi nunc primuua, apud aliquos

intelleximus usurpatas : sed nos i n preesenti eas
, ,
experimur ; satis enim patet quod boc intendat
;
librorum ablatio, redemptioois peccatorum cata , stropbe, et sublatio: harura duarum, altera tbeo, , , ,
riae oculuin exstinguit et depravat: altera autem
' ,
pulcberrimas alias actiones i n partes divellit et
, dissolvit. A b omni retro memoria quis audivit
,
bellum ab homiaibus contra animam hominis
, , indictuin ? quasi n o a sufficerent omaem i r a m
,
penitus evacuare corporea eupplicia, exsilium
},
aempe, captivitas, fames, custodia, raors quotidie
, . ,
iaferenda ; ubi i n eo tantum vitee parcitur, ne
,
cum vita simul sensus malorum auferatur ; est
D

, ' , G b i c a o e r b i s s i m u s m o r t i s s t i m u l u s , c a r n i f i c i Q a

into-

lerabilis, ut n i m i r u m moi-ientium patiamur dolores,

, et tamea sensum dolorum non inmorte amittamus,
. ' ,
quod tamen morientibus i n tantis tnalis, solumest
, ' solatium. Gonsidera i n teipso h c , domiae r e x ; et
, , , s i t u a te excuset c o D s c i e o t i a , adjioe a d h u c a l i q u i d

contra me,si tamen quidqaam est a te preetermis ,
sum. Sin te illa condemnat, noli exspectare futu
ram coademaationem, cutii f r u s t r a futura sit
, poeaitenlia. Deprecor autein ego te n o v a fortassis
, , deprecatione, sed rebus novatis accommodata; siste,

imperator, malorum cursum quocunque modo
, B.
poteris, aut volueris : vel me de vita bac s u s , '
tollendo, idque quantocius, non c u m multa et
; ,
meiplicaQdamora,quasisalecoaditumasservando;
'/' *
* , JJ aut saltem tristitiarum raensurara qua p r e m o r i m , , ) '
miouens. Memor sis quod mortalis exsistis, licet
$ * ; ,
imperator ; cogita quod uterque eademcarne a m i , )'
cimur, et ejusdem naturae participes sumus, et
, * , " reges et privalusquilibet. Mementoquod c o m m u nein Dominum, factoretn et judicem habemus :
,
tuam ipsius mansuetudinem, q u i d me affligendo

convincis? q u i d tuam bonitatem injuriis meis ac , ,
cusas? Misericordiaui i a hypocrisio, et schema
C '
clenieatifle odio i a me et furore percitus gravi,
. ;
ludibrio babes ? Tbronum non desidero, n o n glo , h

. *,

VARLE

. .

. . c . .

LECT10NES

774

771

P A T R I A R C H J B C P .

riara, dies bonos, non felices successus ; i l l a - ;

* 'Pwtantum rogo, quee vincula conjectis exhi **
benltir, a quibus nec captivi excluduotnr, quae
et barbaris caienatis e i h i b e r i solent cum h u - *
,
manitate : eo eniin statu res meee con>tituun, , *,
tur, u l a rege e l Romanis clemeatissima n a ' , ,
tione bujuscemodi deprecatiooe uti necesse mibi
, ,
sit. Quffi est autem illa ? scilicet ut vel ne vita,
quavis morte niagisafflicta fruar, aut ut quam cito ' ,
de corpore egredi liceat; reverere oaturam ut ex- , ,
oreris ; communes roortalitatis leges venerare;
, ,
communia Romani imperii j u r a noli committere,
, .
ut de te aarretur novum te vita exemplum
iotulisse : oempe istud, quod imperator qui misericordiam et clemeotiam pollicebatur, archiepiscop u m quein amicum babebat et communem filium : acujus mauibus, c u m ipse tum imperatrix regoi
susceperaat uactionem, et potestatem induerant digaitatis : a quo vehementer diligebatur, apud
quem juratus fidem iolerposuerat reverendam : quem valde diligere et amore complecti passim
omnibus osteoderat : illutn iaedia, exsilio multavit, et sexcentis aliis malis liquefactum interim
precibus pro ipso ialercedentem inorti dedit.
EPIST. XVII.

Eidem.

. '.
.

Edita a Moniacutio (ep. 98, p, 141).

EgO quideui arbitrabar te ad regoi fastigia pro ,
moto, m i h i gratias ageadi multiplices adfuturas
^
occasioaes pro amicis,cognatis,familiaribus, cap.te , , ,
ris quibuscunque, quibus te sine fastidio m i b i
, ,
gratificaturum in quaatum posses, putavi ; eome
.
spei induxerat sincerus et sioe fuco meus i a te ,
aoimus, nec dubitare sinebant proioissioaes sex ,
centae jurameatis coafirmat; quas me vel invito,
,
, *.
ipse coramomoibuestudiose propagabae. A t n o s * ,
trae jara taadem buc spesdeveoeruat, ut licet sero,
,
nec satis opportune, tuo imperio gratificari ba . ' , * ;
beam. Quorsum autem etio quo inquies? quod latron u m et suspeadiosorum bomioum suppliciat CUm
, quibus usque a d absumptionem conflictabar,
, cursuin temperantiorem coavertere pollicearis.
. ' , ,
Vide auiem sis, dilecte mihi, licetnolis, imperator,
, ,
, ,
quod tentare tantum ut persuadeas nomioibus,
*
noa modo a i b i l coafert ad persuadeodum Deum,
* ,
sed plane contrarium immutatur ; certe quae
.
sioe ulio nietu bic geruntur acerbiores poenas
olim justitiee oumia lustraoti dabunt.
9

MOINITUM
SEQUENTEM EPISTOLAM.
(Aogelo Script. vet. t. 1, page ).
Vestiganti mibi ia Vaticauis pluteis Pliotii scripta, igaotum quoddam praeter spem se obtulit in codice
vetere palimpsesto, breve equidem sedtameo ooacoateniaendum.Prior palimpsesti scriptura quadrata
est, continetquepartes sacraruua rerumLeontii,dequoopere i n alio voluminelocuturus s u m . Scriptura
posterior, ssecuii ferme x m , babet opus Eusebii De situ etnominibus Hebraicorum locorum ;et quidem
ad D o r m a m hujusrarissimi codicis, qui fuit olim cardinalis Sirleti, textum operis Eusebiani fuisserefictum docet Vallarsiusin Hieroaymi editione, . III. Sequutur i a codice glossaria quaedam, t u m de mensuris ponderibusque opuscula, necnon tbeologic aliquot detiaitiones. E x i a Photii caaonica responsa
quinque, cum eo titulo quem iaaostraeditioae G r a c e scripsimus. Photium deaiqueaubsequunturGrf-

E P l S T O L A R U M LIBER I.

773

774

g o r i i T h e o l o g i q u s e d a m et p a u c a a n o n y m a . P r o f e c t o et i p s e p a l i m p s e s t u s i n e x t r e m i s o o d i c i s foliis a
p r i o r e et m a x i m a s u i p a r t e differt : h a b e t e a i m A c t u u m a p o s t o l i c o r u m f r a g m e n t a , v e t u s t i o r i b u s , q u a m
L e o n t i i o p u s , litteris e x a r a t a . Sed e n i m , b i s i n t e r i m o m i s s i s , de P b o t i i s c r i p t o breviter m i b i d i c e n d u m
e s t , q u o d a d L e o n e m Calabriee a r c b i e p i s c o p u n i t a i t t i t u r . Calabriee s e d e m e p i s c o p a l e m i n t e r eas n u m e r a t a m
v i d e o , quaepatriarchae B y z a n t i o o p a r e b a n t , i n n o v e l l a L e o n i s S a p i e n t i s ( i ) , q t i i P h o t i i a l u m n u s f u i t : e i q u e
sedi boooris gradus inter Mocissum Larissatuque tribuitur.Porro utrum Calabria iutelligenda sit Argivorum

i n s u l a , i a q u a o l i m D e m o s t h e n e s v e n e n u m b a u s i t , a n p o t i u s llaliae p r o v i a c i a , b a u d s c i o a n m e r i t o -

d u b i t a r e l i c e a t . N a m et Italise C a l a b r i a m i n e a n o v e l l a p . 100 a p p e l l a r i v i d e o , q u o l o c o S e v e r i i u e
sedi

s u b j i c i u n t u r episcopi Calli politanus, A c e r a n t i n u s , Castri veteris. T u m a p u d

Calabrae

Porphyrogenitum

t b e m . l i b . II, 10, o p p i d u l u m Sanctae Severince p r o p e C r o t o n e u a p o n i t u r . A t q u e b i s i n l o c i s G r e e c r i t u m

Ecclesice p a r t i m a d h u c v i g e r e d o c e t U g h e l l i u s t o m . I X , p . 475. P r o f e c t o setate P b o L i a n a

extremam

i l l a m Italiae p a r t e m i D B y z a n t i n i p a t r i a r c h a t u s f i n i b u s f u i s s e c o m p r e h e a s a r a . m u l t i s d o c u m e n t i s c o m p r o b a t u m est, et certe a d i c t a j a m i m p e r a t o r i s n o v e l l a . I m o v e r o L e o a e m b u n c Calabri Ilalicae a r c h i e p i s c o p u m fuisse v i x d u b i t o , d u m c o n s i d e r o P b o t i a a i c u j u s d a m i n e d i t i o p e r i s a d v e r s u s L a t i a o s ( d e q u o o p e r e

m o x ) l o c u r a , u b i , e n u m e r a t i s Italiae et O c c i d e n t i s v a r i i s p o p u l i s q u i p o a t i f i c i R o i n a a o p a r e b a n t , a b i i s
P b o t i u s e x c i p i t C a l a b r o s , q u o s a i t c u u i Greecis c o n s e n t i r e . S e d t a m e a
octavee s y n o d o c o n t r a P b o t i u m celebrat s u b s c r i p s i t (2):
r u i t (3) : q u a m r e m G o l e t u s i n U g h e l l i i

(4)

Leo

certe Rbegii

episcopus

idemque in pseudo-synodo Photiana appa-

emeadatioaibus sapienter notavit, atque ita Leonem n o n

d u b i o o r d i n e i n R h e g i n o r u m e p i s c o p o r u m serie c o a s t i t u i t . S e d ecce i n p r r e d i c t a n o v e l l a p . 100 R h e g i n u s

e p i s c o p u s a C a l a b r o s a t i s d i s t i n g u i t u r . P o r r o e g o a u c t o r s u m ut d e f i o i b u s B y z a n t i n i p a t r i a r c b a t u s legatur
e t i a m p e r d o c t u s B r e s s i u s i n Melitoe antiquilatibus

(5), q u i Leonin Qovellae a u c t o r i t a t e m p o s t a l i o s c r i t i c o s

ventilat. A d r e m n o s t r a m q u o d attinet,constat Leonem Calabri a r c h i e p i s c o p u m postulavisse a P b o t i o

p a t r i a r c b a s u o , a t q u e a synodo.quee a p u d i p s u m celebrabatur,dubitationum q u a r u m d a m sohitiones : c u i
b o n e s t a e p e t i t i o n i o c c u r r e n s P h o t i u s , c a p i t a q u i o q u e r e s c r i p s i t : q u ego u t d e re c a o o o i c a b e n e , ut s p e r o ,
m e r e r e r , L a t i n a f e c i , s c b o l i i s a l i q u o t d e c l a r a v i , et s i c u m A m p b i l o c b i i s i n b o c v o l u m i n e e d e r e t n , p r e t i u m
operee fore j u d i c a v i .

RESPONSA CANONICA

litanus.

'

* (6)

' Religiosissimo et sanctisnmo Leoni Calabrix A R

chiepiscopo Photiusarchiepiscopus
Conslantinopo-

*-

Quee v e s t r a p i e t a s a d n o s m i s i t c a p i t u l a , c u m r e ligiosissimis nostris metropolitis

e x b i b i t a fuerint

atqueab illis i n e x a i n e n vocata,ejusmodiretulerunt

j u d i c i u m ac s o l u t i o n e m .

.
'.

I. Q u o d a d eos h o m i n e s a t t i a e t q u i , n u l l o s a c r o

ordiDeprcedili, b a p t i s m u m manusuaadministrave-

11

r u n t , hoc d c f i a i t u m fuit. S i q u i d e m b i l i b e r a i n re-

g i o n e et G b r i s t i a n a p a c e s a c e r d o t u m q u e c o p i a , ej u s m o d i actui m a n u m admovere ausi f uerint,sacrarum

*7

constitutionum

cieotes, i m o vero s u p e r b i a s u a elati ; b i , i n q u a m ,

VOI,

a c m i n i s i e r i o r u m l e g e m f l o c c i fo-

- severe i n c r e p i t i , o b i d q u o d b a c t e n u s p e r p e t r a r u n t

a sacro etiam postbiac miaisterio ob banc n o x a m

OV

excIudaQtur. N a m q u i d i v i n i S p i r i t u s g r a t i a m usur-

p a r e v o l u e r u n t , s i b i q u e b o n o r e m a b s q u e Dei v o c a -

, , '

tione v i a d i c a r e , y e l u t i divinee gratiee c o o t e m p t o r e s ,

, -

b a c i p s a semet o r b a v e r u n t . Q u a n i e n i m ante a c c i -

NOTVE.
(1) A p u d L e u n c l a v i u m Dejur. Gr.
(2) H a r d . C o n c i l . t V , p . 2 .
(3 Golet. C o o c . t. X V I I , p . 374.

(5) Lib. .

Rom.

p . 88.

(6) I o t e l l i g e p a t r i a r c b a l e m g y n o d u m , c u j u e m o d i
perinultas legimus apud L e u n c l a v i u m i n caaonicor u m r e s p o o s o r u m l i b r i s . Oe L e o n e a u t e m G a J a b r i
ItalicflB a r c b i e p i s c o p i , ad q u e m baec responsa s c r i -

bit Pbotiua, dixi supra in Monito*

775

PATRtARCHiE C P .

piendum spreverunt,eamdem etiamsi postea acce- ,

perint, aspernari dubitabunt. Jam eos qui ab
,
ipsisbaptizati fuerunt, nequaquam Spiritus gratiam
.
recepisse censemus:quareeos et aqua baptizari et
' ,
sanclo cbrismate ungiatque ita consecrari decerni - h
mus.Nempecumresejusuaodi contemptimetindigne
, ,
antea peracta fuerit, sequimur apostolicos canones,
* qui magnopere objurgant, si quis minime baptiza ,
veriteos, q u i ab impiis baptismum receperint, ceu

q u i falsos a veris sacerdotibus non discreverint. At
enim s i q u i in barbaricaditione degentes, i n sacer , dotum defectu baptismum administraverint,meretur
(7).
'
veniam necessitas ; ne videlicet, tyrannidis causa,
,
vacui gratia dimittaniur i i q u i illa potiri postulant.
, , Quare boinines q u i baptizaverunt etiamsi sacro

ordine non insigniti fuissent, judicio vindici subji- - ,
, ?
cere visum non esi. Haptizatos autem iterum
* , cbrismate ungi omnino defiaimus, etiamsi a prae
'
dictis uncti fuerint : atque ita prorsus divino u n (8) *
guento consecrari in septenario dierum spatio:
(9) c a 3 t e r o q u i i l l l u m b a p t i s m u m , q u i urgente necessitate

ministratus fuerat, non antiquari. Etsi enim is ritus
* (10),
imperfectus erat, tainen Trinitatis invocatione, et

pio invocantium tine, et recipienlium fide, satis bo , >?
noratus fuit. Quare nec iterum aqua baptizari eos
'
qui baptizati fuerant, decernimus, ne scilicet re ,
baptizare videamur. N a m et petentium fides, et
ioitiantium pietatisstudium,ettyrannic8Bauctoritatis * ,

coQtemptus,et impendentium periculoruro propter
,
Cbristum negleclus, nec sancto Spiritu expertem
necprofannra videntur sinere peractum baptismum. Q , '
Multos enim antiquitus Ecclesia Dei comprobavit
*
baptismos, propter temporum et locorum necessi }
talem ceu commodeadininistratos.Deboc bactenus.
, . .
NOTJE.

(7) Canonest inter vulgoapostolicos quadragesimus septimus ; quossine dubio tribuisse apostolis
auctoribus Pbotiuin j a m vidimus . 15. Atqui
nemojamambigit,quin hi canonesauctoritateatque
aetate apostolica careant; et quidem etiain propter
errores, quoscontinent, circa baphsmum. Cnrysostoini etiam (ut etbocobiter notem) scripta complura
spuria recensuit inler genuina Pbotius baud satis
bac in re acutus criticus, fraudenon agnita, ntinos
admonetMontfauconiusGbrysostomieditor,inpreef.
J a m ne miremur Pbotium tantopere, et praeter ver a m sententiam, urgere ut baptisnius a laieo collatus,aliquandosaltembabeaturinvali ius,audiendus
est Graecus Arcudius de bapt. 11 dicens : Totam
ferme Groeciam, Russiam, Mo8Comam>et alias provinnias, quce in fideChristi ritu Grcecoperseoerant, in
eo versari wrore ac scupulo, ut absente presbytero
malint pennitlereut infantes sine baptismo e vita decedant,quam eossalutarilavacro
abluere,quodexi$'
liment sibi laicis nein necessitate quidem licerehoc
munere funyi. Pbotii sententia sine dubio innotuit
Arcudio, a q u o c a p . cit. inter rebaptizanles ponitur
Pnotius corypbaeus scbismatis, lingua etcalamo,ut
ait, a d lacestendum bomo promptissimus. Hujusmodi fere errorem, j a m inde a Cyprianicis temporibus repetitum, passim arguunt Latini tbeologi:

quamobrem bic parcere verbis licet.

(8) Arcudius cap. 4 de neograecorum erroribus
agen s ai t: Sacramentum confirmat ion is ceq ue ac baptismum semel exhibitum veteresiterare nefasesse
ducebant;recenies,si non iteraiHnl,canones conciliorum liolasseexistimant.
Blastares a p u d eumdem
Arcud. cap. 12prorsus c u m Pbotio conspirat dicens non esse rebaptizandam, sed tamen contirmationemrepetendam. In eadem sententiaest Zonaras
cum Aristeooad can. apost. RursusqueZonaras ad
can. Gartb. Cypriani apud Beveregium 1.1, p.367.
Sed etchrismatisrepetitioaemrefutat A r c u d i u s l . c.
Denique Zonaras c u m rebaptizanlibus seutire vi.
detur ad can. Gartb. Aurelii t. 1, p. 575. De re
universa legendus omnino Blastares i n syntagm.
ubi de bapt., apud Bevereg. tom. II, p. 38. sqq.
(9) Intellige septenarium numerum diernm, post
[uos Greeci solent puerum,qui i n baplismo unctus
uerat, iterum deferre ad ecclesiam ut abluatur.
Arcud. cap. 17, p. 55.
(10) N i m i r u m ex aententia Greecorum q u i baptismum non aineconfirmationeconferunt. Sicergo
loquiturimprudenter etiam SimeonTbessal. apud

A r c u d i u m cap. 13 :
, .

777

EPISTOLARUM
'.

(
,
,
, -

, -

(II) T J
*

778

I.

C A P . II.

LIBER

De presbyteris et diaconis quorumuxores

Barbaris violatx fuerunt.
De presbyteris ac diaconis, q u i ex barbarica captivitate uxores suas receperunt, contumeliain a
Barbaris passas, baud simplex decretum exstare
videmus, sed pro rerum gestarum diversitate var i u m . N a m si illae non invit yitiatse fuerunt,
oinnino oportet virosearum sacris ordiaibus preeditos aut bujusmodi feminas deserere, aut si illarum
convictu uti velint, a sacro ministerio cessare. Ita,
inquam, s i mulieres noa invit violatae fueruiit.
Rursus ejus stupri duo genera esse p o s s u n t ; q u o r u m alterum mistum habet oum mecessitate c o n sensum ; alterum voluntarium omnino est et consensionis plenum et injuria liberum. Exemplum

^ esto. Spe, timore verberum, QonDullfiB feminas, vel

etiam cruciatuum experientia, vitiari se permiserunt. H quidem venia magis dignae sunt, q u a m
illee qusB aatea quidem sponte stuprum passee sunt,
, , postea vero necessitate i d admiserunt. Has quoque,
,
inquam, feminas indignum et c u m sacerdotibus
*
viris vitam agitare. Quippe ingens inter labis i n
dulgentiam et puritatem iatervallum est. Quare si

qui sacerdotes bis copulari voleat, ipsi quoque sua
* '
dignitate excident. Saperest iavoluntarium stupri
,
genus. quod i n preedictorum societatem non venit,
Exemplum esto. Si qua, admotis cruciatibus, aut sine
^ *
bis, manus pedesque devincta, nibilomious custo *
dire se pro viribus nisa fuerit, nibil ipsa i n r e m
,
contulit, etiamsi vitiari visa est: n a m vitio puram
, ,
Hisce
,
* j

]
* Q animam revera conservavisse judicatur.

* feminis si q u i sacris preediti ordinibus cobabitare

velint, n u l l a m durioris divisionis necessitatem i m
, '
ponendam videmus. Optabile tamen est atque l a u *
dabile si mutuo consensu ac voluntate convictum
, XOIVJJ - dirimant: non quod inde macula aut labes sequatur,
sed utivulgiopinioad virtutis admiratione mmagis
*
excitetur, atqueuteorum, q u i alieno malo gaudent,
, *
ora prorsus obstruaQtur: ac denique testimonium
,
evideos fiat, vi tantuinmodo i Q j u r i a m mulieri con tigisse. Cuui enim buic liceat legitimo c u m viro
(12) * ,
* vivere, ea si adbaerere potius Deo optet, nonne
barbaram contumeliam siae dubio involuntariam
? ,
accidisse demonstrat ? Hoc
, - sibi atque inculpata
,

V A R L E LEGTIONES.

Cod .
NOTiE.
(11) Idem decerpitetiam Micbael patriarcba con- D
Irasacerdotemqui adulteram uxorem retincre velit,
L e u n c l . t o m . I, p. 263.
(12) Quippeapud Greecos sacerdotis uxor
pecularihonorefruitur, fermeutveteresdiaconissae;
eaque sanctior quodammodohabetur, pudicitiae,
modestiae acsolitudinipreecipuestudens, candido
velo distinguitur,et aequata propecum sacerdole
viro veneratione colitur. Qua de re lege Goarium
i n adnot. ad Euchologium Gr. p. 219. CseteroquiQ
L a t i n i sacerdotes mefiore conditione sunt (I Cor.
TII, 38) q u i , nuptiis omissis, omni hoc sancliflP A T R O L . G R . GII.

candffi uxoris negotio curisque ceeteris liberantur.

Et quidem ex caelibatu majorem quoque virtutis
admirationem creari i n populo connrmat boc loco
Photius. Quare e l i n Greeca Ecclesia episcopi, nodum mooacbi ceelibem vitam degunt. Porro Graecornm maj us fuisse obsequium erga sacerdotes caelibes
quam ergauxoratos, testisestNarjzianzenusGregon u s i a oratione de baptismo, d u m ait quosdam
differre solitos baptismum, donec bunc acciperent
vel ab episcopo vel a sacerdote potius cffilibe quam
uxorato.
25

779

PATRIARGHiE GP.

780

dicimus, si vir de resolvendo convicta assentiatur: *

* ;
si minus, conjugium haudquaquam reum agimus.
, > , .

CAP. III. Utrum baptizandi sint

Saracenorum
infantes in eorum regione ac domibus.
Saracenorum infantes a matribus oblatos nequaquam a sacro baptismo arcendos decretum fuit.
Neque enim vetitum est ab Ecclesia Dei, quominus
tenere adbuc mentes baptismi gratiam recipiant;
etiamsi postea puberes facti partim bonam, partim
improbam, vitam electuri sint. Nam q u i a futurum
latet, absurdum sit nisi bona fundaraenta preeoccupentur ab eo q u i vitee dificium arbitratu suo
exlollere potest. Quanquam verobarbarica institutio
vanum baptismum rndditura videtur, ejus rei b a ptismus ipse culpam non'sustinet, sed is potius q u i
baptismum irritavit, vel certe irritare molitus est.
Sicuti enim Christianae fidei eruditio, licet b i q u i
erudiuntur male se gerant, irreprehensibilis est,
ita etiam baptismus, etiamsi deinde baptizatorum
vitaimprobaeYaseritatqueiucredula.Prsestatigitar
infantesbaptizari,et fidei arrbara interim accipere.
Fortasse enim aliquando memineriot se Gbristum
induisse, et gratia adjuti gratiam sequentur. Porro
ubi spes ambiguaest, bonum praistat eligere iilique
adbeerere. Et sane oportet, etiamsi aliquis miaime
perficiatur, tamen initium boni facere. Tum quae
mulieres optaverunt ut sui liberi fidei arrbam reci*
pereat, si voti compotes fiaat, a d perficiendam

(13),
TJJ

^ .

'

, *

(14),

,
, , ,

q u o q u e e r u d i t i o n e m a l a c r i o r e s e r u n t : s i o r e p e l l a a - C

tur, non liberorum tanturamodo, sed sui quoque

ipsarum curam fortasse abjicient.

,
, * ' ,
, .

GAP. IV. Utrum oporteat divina munera mulieribus deferenda

concedereadChristianosSaracenorum vinculis detentos.
Quod attinet a d mulieres quee sacram c o m m u nionem ad Gbristianos i n Barbarorum domibus
cooclusos deferunt, definituro fuit ut bae bene moratee sint, prope u i virgioes, vel decora senectute
ornatee, dignaequequae ad inioisieriumdiacoaissarumque gradum assumantur. Quod si feminee ejus-

. '. ,
(15)

, ,
, '
,

(16)

V A R L E LECTIONES.
bAddendam sensui particulam .
NOTJE.
(13) Cogitare licet Gbristiaoas mulieres i n capti- D infioita damnacognoscerelicetex epistolis etiam
vitatem abductas,de quibus agit Photius i a supepapae syacbroaiJoaaoisvni,quide Cbristianorum
rioribus, necnon senteatia synodica iafra citaada.
tutela, etde calamitate Saracenica p r o v i r i b u s averPorro et nostri tbeologi doceat, u i puer ex infidetenda plurimum laboravit.
libus parentibus genitus baptizari possit, sufficere
(14) F o r m u l a hcec cantari s o l i t a a Graecispost
alterutrius parentis consensum. Mirum tamen est
baptisma. Phot. Amphiloch. 43. . 119, e t a p a c f k r quod in seoteatia synodica apud Leunclavium t. I,
cud. cap. 17, p. 55.
p. 226 dicitur, itemque apud Blastarem i n Arcud.
(15) vel sigaificare i n ecclesiasticis
cap. l2,nempealicubiAgarenorumnefariain superscriptis sacramEuobaristiamsatiscompertumest,
stitionem fuisse, ut prius suos infantes circumex iis certe exemplU qu Suicerus profert.
cidereot, quam q u i eorum ditione essent, Chri(16) Scilicet 8Btate Pholiiadbuc vigebant diacostiani sacerdotes, vel inviti eosdem baptizavissent.
oisseB, quas duodecimo certe scuIo jain exolevisse
Jam vero Saraceoorum Pbotianis temporibus in terras
scribebat BalsamoD ad 15 c a a . Chalced.De diacoCbristiaaorum crebras excensioaes ac rapinas et
nissis erudite scribit Blaatarea Greecuain ayatagmaie

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

781

,
,

, '
'
' '

, *
f i
, .
. '. ,

.

, ,

^ .

modi desiderentur, tunc enimvero ne illee quidem

vitandse sunt, q u etsi fide alienae, tamen ut C b r i stianis fratribus bene faciant, tantopere audent tantumque oneris non recusant. Harum quoque, i n q u a m , maaibus deferendam ceosemus divini boni
communionemadeosqui nesub tyraonidis quidem
jugoChristiaQamfidemnegliguat.Non enimsanctuin
polluitur, imo ipsum 60S saQCtificat qui 8 CODtlQgunt. Nisi forte SUSpectffi qilffidam persODffi, quflB
rebus sacris illudere solent, officium iUud s i b i c o m missuin simulent.
C A P . V. Utrum ad sacram communionem admittendi sint pueri quibu* Saracenorum
incontinentia vim attulit.
Insuper decretum fuit, ne pueris quibus B a r b a rorum impudicitia vi stuprum obtulisset, babita
ratioae violentiee et necessitatis, venia denegetur,
neveiidivinaac vivificacommunione prohibeantur.
Nisi forte voluntarium peccatum perpetraverunt:
tllDCenim, secus acillos qui sponteculpis ejusmodi semet irretiunt, poena merita pueros quoque
decet.

,
, *

782

Atque h fuerunt

a tua pietate quflBtiones pro-

posit8e,con8ultatioae prorsus dignissimae, tuaeque

sapientiee zelum satis demoostrantes. Heec item a
religiosissimis metropolitis coDcordi suffragio lata

8eateDtiaest,quamnostramediocrita8ratambaben8
, (17) atque confirmans ad religiosam tuam 8anctitatem

mittit. Excipe igitur dubitationum tuarum, quas

poatulastiperspicuas solutiones, easque commodo
,
i n tempore personisque idoneis utens serva. Et ne - C cubi i n his labaris, vel quia incuria... Valere te

cupiojugiquesanctitateacjustitia sacrum vestrum
, ' c ... ...
regere gregem,atque a n o x i i s animaB vitiis procul
' . . .
avertere Finis
capilulorum.
,
[ ] . .

EPISTOLiE

GANONIGiE

AD

EPISCOPOSo

. '.

EPIST. XIX.
Edita a Montaculio (p. 385).
.- D
Omoia vestr sacerdotis s u m m i perfectionis et
, spiritualis sapiealiee plena sunt, c a m exacta civi . l i u m rerum rite administrandaruui peritia con , /
* ,
, -

junctee. Nam et ea q u proponebantur ad disceptationeoj, ad synodicumjudicium referre, nec solertiae suee robori iidere, quamvis sufficienti m u l liplex n e g O t i o r u D l pfcndus sustinere, et sopitis
p r i m u m intestinis dissensiooibus, ita demum a d

V A R l i E LECTIONES.
ID sequentibus lacunis v i x tria vocabula amisimas, qu legi nequeunt i n oblitierato codice.
NOTiE.

a p u d Beverigium tom. , p. 70 sqq. Et quidem

eas, excepto fortasse necessario casu, sanctiora
mysteriaattiffisse,DegatcumBla8tareArcudiu8de
o r d . c a p . 10. Legendusquoque Goariusadeucbol.
p . 219 sq. neonon Io. Pioius i n peculiari tractatu.
DediaconissisdeniquebreviaqueBdamcollectanea
reiiquitmss. JosepbusRegiuBVaticaaedbibliothec
ante bos annoe prafectus, q u o noa eine aliquo

fructuleguatur.Dediaconis q u i i n carceres ad martyres submittebantur exstat Natalis Alexandri dis

sertatio inTkesauro theol. tom. XI, p. 584.
(17) Itamodeste semetappelJare solentGraecipatriarchae i n synodorum acti apud Leunclavium.
Latini autem saepe utuDturdictionenos/ramansuetudo, oum G r a c a phrasi ferme conspirantee.

783

P A T R I A R C H i E C P .

ea qute extra sunt dijudieanda procedere, quomodo

non ejus sit q u i ad divinae sapientiee regulam se
comparet? Quatuor igiturioitio statim ad exameo
propositi presbyleri, recte statim ex justo calculo,
ab iniqua et praeter rationem irrogata ceosura
absoluti s u a t ; et vecordia irrationabilis i n justara
sententiam impegit. Non enim fas est, n o n est,
inquam, fas, ex accusatione sola, sive exiguum,
sive m a g Q u r a , sive etiam m a x i m u m crimen sit,
cujus intentio demonstrationem habeat, ob
illud vel sacerdotem gradu moveri, v e l irrogari censuram. Multum sane lucrati essent sycopbante, si quos intentorum c r i m i n u m reos peragere potuerunt, eorum poenas peadere
quasi convictos viderent. Quis enim exitus sit, si
heec ralio obtineat, quo immerito accusati manus
sycopbantarum evadant? Non convictos igitur de
eis quorum accusabantur, mediocritas nostra,
secundam vestram quae ab initio processit senten(iam, omnis condemnationis immuaes dimittit.
Qai autem iatentis criininibus teneri deprebensi
sunt, sive smculares, sive i n eadem causa versantes presbyteri, hos censur ad tempus inflictae
subjici, siquidem, utdiximus, crimen notum factum
sit, etiam nos pronuntiamus. Quibus autem oulla
indulta est venia, de eis habemus quod judicemus, quibus de c r i m i n e n o n constat. De episcopo
autem boc, secundnm rationem, et canones,et
examen, et ierminis processit examinis. Nos autem
a d coneternationem non mirari n o n possumus,
quam prorsus alieao a preesenti sermone Amasiae (
antistitis bttero et narrent et subjiciant. N a m a l i quemextestimoaioordinare, etiamsi indignus postea deprebendatur, ordinantem culpae obnoxium
reddit. Atqui ninil tale istse litteree d e m o n strabant, quin ejus contrarium narrabant. Rectum
autem erit, adesse et eos q u i testati sunt, c u m ordinationem qui incusatur suscepit, ut innocente.
et inculpati, etiaua iniquiua erga absolutionem
fratrum affectis et omnino odio babentibus, demonstrentur : et Dei sacerdos, i n nibilo eorum
quffi aatistiti coaveaiuat, innovationem sustineat
Synodicum autemde dispeasatione scriptum, quod
arcbiepiscopum Cflesare.inscriptum habet, et ex
mente nostra scriptuoa, et ex nutu nostro missum
est: nec quidquam, ut opinor, vel proeter con- j
scientiam, vel3acrisSpiritu^legibusadver8um continet. Magnaenim est differentia peccatoruin ignorantiae, ab eis quae a scientibus contra jus fasque
proficiscuntur. Sane,sacerdotum et Cbristianorum
defunclorum neglecta cura, et Psalmodi sacr
omissuia debitum ofticium, necessario QOS, de
exacto sacrorum canone a d i d quod estbenignius,
remittere cogit. Sedhffic forte superfluuaiest scieati
dicere. Capitulaautem deunitionis utiastanti tempore fieri potuit, formari decrevimus. Qui quidem
ante rem conteatatam digamis beaedixeruat, tum
propter igaoranuam, tum quod n i b i l ab episcopis
de bac re constitutum fuerit, nequealiundeexactam

784

k ,

; '
,

, .
$ . ,

, ,

, ,

,
.

,
,
.

, ' J

; '
, ,

,
,

,
.

, , , (
,

'

,
$, . 1 ,

.
,

,

, ' , ,
, [ ].
,

, '

, ' , ;

; *

. "

, .

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

785

,
, , '

, ,

, .

, .
4

, *

, ,
. "

, '

'

. "

,
*

, '

, *

, .
,

'
,

'

, ,

.

, -

, ,
,

, , , ,

.

,
.

, ,

* -

786

. canonum disciplinam noverint, et propterea lapsi

sint, h i omnino, si n i h i l aliud, saltem, quandiu
digamum leges spirituales tremendorum mysterior u m communione prohibeot, tandiu et ipsi, q u i
coajugibus praeter rationem benedictionem imposuerunt, sacris faciendis abstinebunt. Nisi quae
alia implacabilis urgeat necessitas, et omnino vita
bominis, tum tranquilla, tum notabilis: queeseepenumero apud Patres nostros eequitatis intuitu, p r o
exacto caooae obtinuisse coastat, et censur tempus abbreviasse. Mulierem autem, viro defuocto,
novimus quidem adiyinitus inspirato Paulo veniam
adeptam secuadas nuptias adeundi. Multffi eoim
Buot mulierum inftrmitates,qu pudorem iacutiant,
ad naturam virilemeorum imbecillitatem exigeadi.
; V i r u m autem a visceribas apostolicis eadem indulgentia dignari non novimus. Censura igitur ejus
qui mulieri digam benedixerit, vel nulla omnino,
vel mitior, q u a m ejus q u i viro. Qui autem absolute conjunguntur mulieribus, quoniam non s i m plex actio est, proinde nec uniformis est ceasura,
nec qui ipsis benedicunt sub unam poenam cadunt.
Quae quidem m u l i e r a viro dimissa est, ipso causam
praestaate, quod naturalis congressus iropotentia
teneretur, bae si continere elegerint, melius fuerit;
duod s i vero jungi voluerint, nec i l l u d condemDatioaem i a ipsis habet, nec s i quis sacerdos n u ptias earum benedictione bonoret. Quod sifemina
eamdem causam praestat, eadem libertate prsedicta
fruatur, q u a prius solutum v i r u m digaati sumus.
Quod si q u i praeter eetatem desponsati sint, deiade
lex ipsos tanquam praeter legem conjunctos separaverit, tuac neutra personarum discedentium,
quffi quidem i n ordine laico consentur, si a d alias
legitimas nuptias accedat, censuram subibit. Q u i
autem ob adulterium ejectam uxorem fecerit, sive
conjugatus sive ceelebs, adulter est, et adulterii
censurae subjacet. Quod si solum propter odium
citra r a t i o D e m a viro invita expulsa sit, melius erit
si ad suum virum revertatur : sin boc, quod ipse
ad alias se nuptias j a m applicuerit, fieri n o a p o s sit, adulterii ipsa crimini, c u m alio viro juacta,
obooxia erit: at vero sarcerdos, ipsi ritebenedicens, super ipsa i a s o a s n o n erit, sed poenam ejua
preestabit qui digamia beoedixerit. Citra ratioaem
autem a conjugio discedere, quod ausura lege proh i b i t u m est, neque v i r u m , ad alias nuptias accedeatem, inaontem dimittit, aeque femiaam qu
idem faciat. Quin potius graves poenaB legibus constitutae suot, si quis boc facere ausus fuerit. Et
maaifestum estsarcerdotem, qui adfuerit, et sacra
rite celebraverit i n bujusmodi auptiis oraaiao
honore suo juxta exactam canonum disciplin a m excidere. Sed hc festioate pronuntiata
sint; quod qu iaopiaat disceptationi p r o posita erant consideratioais moram ferreat:
quod si quid aliud vestra solertia diligeati disquisitione perspexerit, obtineat quod melius est. Et

 P A T R I A R C H i G CP.

787

nos etiam fortassts,

laxiori

lempore

concesso, ,

exactius aliquid dispiciemue.

788

T t -

, . ) .
EPIST. X X .

. '.
Edita aMontacutio (. 388).

Scripsit sanctitas tua de quibusdam, polluti cibi

esu contamiaatis : causa autem contamiaationis
erat ejusmodi. Iverant gentilis cujusdam monumentum refossuri ad inveniendas pecunias : c u m
autem incassum laborarent, nec quidquam invenirent, dixerunt inter sese, nisi canem mactemus,
etdecaraibusejusgustemus,nonreddet

" .

* ,

, '

, -

n o b i s t e r r a 3 ,

. '.
quod quaerimus. Statim factum est quod dictuin
,
erat. C u m itaque ad ioterdicti cibi conscientiam
, ,
venissent, genibus episcopi accidentes medicinam
.
petierunt, etcoinraissi peccati indulgentiam. Haec
*
suat quffi pietatis t u litterae narrant. Et de bac re
,
formula ab Ecclesia constituta est, quadraginla
, , dierumpoenitentia, etprecibus quibusdam absolvi,
.
q u i buic c r i m i n i innexi sunt. Praesens autem
.
polluti cibi participatio alterius cujusdam impie , tatis misturam babet. Propterea enim contamina, ,
t u m c i b u m attingere, u i terra placaretur, secan *
d u m insanam ipsorum opinionem, criraen i n
*
majus attollit: etiamsi sine gravioris impietatis
. ,
cogitatione,adbaDC opinionem accesserunt. Verumtamen et b o m i n u m mores, et reliquus vitae actae Q , ,
,
tenor, et animi constitutio, tum mentis, sive s i m
plicitas sive solertia, vel producere potest tem .
pus vel curtare : c u m iortasse post quadraginta
, dies imposita censura sit. Quod si secunda aliqua
,
detiaitio producenda est, sepositis circumstantiis,
, ,
qu produoendo vel curtando tempori causam pree ,
bent, ad tres dierum quadragenas multa eorum
,
q u i in boc crimine deprehensi sunt, redigenda
.
e r i t : prater reliquam victus austeritatera, et tremendorum mysteriorumabstinentiam.
. '

EPIST. XXI.

Edita a Montacutio (p. 389).

idcircO antistiti significavimus, Ut certiores
fieremus,numsciensepiscopusadulteruin,

sacrafa- D *

cere permisisset, quod et grave esset; sed n u m

ipsum,adulterum esse sciensordinasset: quodgravius est. IUe autem, cujus nos certiores fieri velle
significavimus, de eo nihil nos docuit, quod autem
nemo quaerebat, hoc renuntiavit. Verumtamen,
siquidem ipsum adulterum esse sciens ordinavit,
omuino et episcopatu et sacerdotio excidit: quod
8i ignorans adulterumesse eum ordinavit, tum certior factus, ad teuipus quidem abstinuit, deiode
sacra facere p e r m i s i l , etiam ipsum quidem ad
tempus sucria faciendis abstinere oportet. A l i u d
eniin est Deuin conlemnere, aliud erroredeceptum
videri legem observasse etiamsi non observes. C terum, adtempusabstinereipsumdecrevimus, si re-

- * ' *
, *
. , , ,

. , *
, ,
, ,
. "
[] ,
, *
,

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

789

790

* / , liqua ejus merita, et virtutis copia, hujusmodi

* , . .
lapsum compensare videantur: s i n , i n perpetuum
,
censuree subjacebit. Haec autem dicimus, n o n s i
, antistes ipsius dicat quod ipsum adulterum esse
,
sciens ordinavit, vel quod postquam ordinasset,
, * '
oeriior factus adulterum esse, c u m ipsum a d tem
pus abstinuisset, deinde sacris fangi p e r m i s i t ;
* ,
sed si ipse testibus fide dignis et inculpatis convi .
ctus, vel non convictus, sed ore suo assensus sit
et confessus. Haec igitur uiediocritas nostra conve . nires censuit: de ipso autem sanctitas vestra quod
.
hortatur, constituet. T u yero m i b i i a Domino vale.
EPiST. XXII.

. '

Edita a Montacutio (p. 390).

, /, ,
,
'
,
,
.

, -

"

, ,

),

Admiratio quidem QOS invasit ac stupor 8Up6T

tanta deliratione et vecordia, necnon insulsitate
atque enormitate aatistitis, eliam vetera qusedam
vestigia ejusmodi affectuum, oiemoria recolentes.
Verum duratio atque incrementum pracedentium de
presentibus, tanquam praeter opinionem factis, perturbationis nobis materiam preebuerunt. Cffiterum
molestianon vacat, singulorum causis particulatim
insistere, quod saepius diximus, et nunc etiam dicimus. Quod cum peccatores nos peccatrices manus
capiti tuo imposuimus, gratiam sancti Spiritus a n tistiti propriam implorantes (non nostrae m a n u u m
impositioni, sed superaae benignitati, et tuae
ipsius virtuti confisi, superventum ipsius nos
benedictione ditaturum), non solum quae i n E c -

, Q clesia illegitime et contra canones a b ipsius a n -

tistite proceduat, sed quee ab alio quopiam, s i m i lem aoiini sententiam demonstrante, h c o m n i a
( a tua antistitis perfectioae (tanquam bumilitate

nostra praesente, et spirituales leges adjavante)
) , reprimi, suffiaminari, et i n meborem, sive o p l i
m u m statum reformari preecipimus : non nobis

,
DUDC hujusmodi spiritualem potestatem largien , tibas, sed sancto Spiritu tunc eam conferente,
. ',
c u m gratiam s u m m i sacerdotii donaret. Absol
vantur igitur praeter ralionem vinculo subjecti ab
, iniqua damnatione, et a d legitimum cultum refor * ,
m e n t u r : et qui degradationem legibus contrariam
, passi sunt, ioiquo decreto cessante, i n sacerdotio
, ,
admiaistrando pergant: et q u i b c imprudenter
- Q admisit, maxime quidem, q u i a corporis passiones
, ,
congruos aoimi affectus exprimunt, discat si potest
, ' , - sermonis exbortatione, sin roious severitate, ab eo
.
quodjustum est,non recedere. Idcirco a d eumepi *
stolajureet rectedestinabitur: postquam nisi sanior
, ,
evadat, sacra quideua facere, et inanimata a d m i **, nistrare nondum prohibeatur, censuras autem
, , irrogare, et animatos a d regulas exigere, ipse
, - inanimis, potestate nobis a Spiritu sancto indulta
.
ne permittatur.
'

, -

 PATRIARCH/E C P .

791

792

.
Edita a Monti ltio (p. 391).
, .
Pervenerunt a d nos litterae sanctitatis tuee Deo
dilectae, postulantes a mediocritate nostra senten
tiam ferri de presbytero, q u i praeter voluntatem
,
parentum, non exspectato eorum consensu, liberos
'
ipsorum coronaverat: quorum postea studio sepa , rati, cum aliis personis ad nuptiarum communio, ,
nem cum venissent, opera parentum ab alio pre ' .
sbytero benedrcuonem acceperint. De primo
*
itaque presbytero sic decernimus : ai quidem con ,
trariae parentum voluntatis ignarus, ex inscitia,
, i n coronandis istis quee convenerunt personis, i n
,
errorem lapsus sit, talis cum sit, non prorsus latae
, ,
culpee obaoxius, tanquam de voluntario peccato
,
damnandus est; non tamen tanquam omnis culpae
,
expers dimittendus;oportuit enim ipsum accurate

sciscitatum, rescivisse n u m voluntate pareatum
. , qui ad nuptias coibaat, conjugium contraberent.
,
Idcirco ordinis sui jacturae talis subjicitur,
, ,
sed a d tempus constitutum sacro celebrando
, , ,
prohibebitur ; t u m , eam quaa i n reliquis cer , nitur austeritatem, jejuniis scilicet atque ora, ,
tionibus, eubibit: tempus autem pcenas subeundae,
,
vel ad quadraginta dies, vel bis totidem extendetur,
pro ratione ipsius i n poenitentia fervoris ; ne a m - *
plius i n ejusmodi quid delicti, ex incuria, animique '
ignavia incidat. Hoc igitur obtineat, si ad inscitiam ,
peocatum referat. Quod si voluntatem parentum
,
consensui buic et conjugio adversari sciret, et ejus
, ,
non ignarus, tum naturalem Legem tum spiritua ( lem contempsit, quorum uterque irritum conjugium
,
pronuntiat, parentibus aasensus eui sufFragium
),
non ferentibus, poenee rite obnoxius esto. S i tamen
. ,
parentes, poatquam aetas liberorum per leges ido ,
nea a d nuptias esset, dilato per longum temporis
, ,
spatiumconjugio, necessitatem ipsi liberis praebue , *
rint,etiam invitis parentibus ad nuptias accedendi,
tum nec leges hujusroodi nuptias irritas faciunt, et
,
qui interest sacerdos, ot eis benedicit, nulla culpa
*
tenetur. Ratum autem fit bujusmodi conjugium,
, judice ex caus notitia, custodiam liberorura, et
, ,
legitimam ipsorum voluntatem improbitati paren tum preferente. De primo itaque presbytero, ista
.
nobis jus suggerit. De secundo autem nec simplex
, '
est consideratio. N a m si conjugii prioris ignarus
* '
fuerit, nullo jure culpee tenetur. Praesentia enim
, parentum i n nuptiis magnum momentum illi ad
absolutionem impendit, q u i ideo ad anteactorum
, ,
inquisitionem non venit, quodpreesentiaparentum,
,
ea ad examen revocari non ferret. Quod si factum

conjugium, et seculam copulam carnalem noverit,
.
quoniam quasi ex necessitate, non suntincoelibatu
continendi q u i a priori conjugio discesserunt, sed , ,
, ?
legitimo conjugio vinciendi,nein fornicatione ver , '
sentur, non quidem ad flnem arcebitur sacrorum
, preesidatu q u i nuptias consecravit, sed tnoderatio
res quasdam poenas subibit. Scilicet quod, c u m
, factasante auptiaemanifestum esset, qu quidem
EPIST. X X U l .

793

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

,
, ,

, ;

, ,
,

, * ,

, , ,

. "

,
,

794

- f o m i c a t i o a i s crimen OVadara p o s s u n t , AU8U8

sit eos q u i flagranti peccati crimine tenebantur,

tanquam puros et inculpatos, sacerdotali beaedictione dignari,et virginitatis coronis,eos q u i i p s u m
male deposuerant ornare. Quod si priusconjugium
ex assensu parentuin processerit, a quo deinde,
praeter rationem, discesserint, prior quidem presbyter omais culpae absolvetur : secundus, sive i n terfuerint parentes, sive oon, sacerdoiio excidet.
Nam alienum a legibus sacris conjugium, nec a b sentia et dissensus parentum facit, nec praesentia
et assensus, aut quod profanatum est saoctitati
restituit.

EPIST. XXIV.

'

',

- Deo charissimo,

sanclissimo,

sacratissimo

prxsuli

fratrietcomminUlro^omniadmirationedignissirno

famaque claiissimo arckiepiscopo et meiropolitOB

Aquileix, Photius Deimiseratione
archiepiscopus
Constantinopolis
novse Romx et cecumenicus.

' (1).

Edita a Combeflsio (Aucl. Noviss., p. 527, et Jager, Hittoire de Photius, p. 452).

I. Quae ad nos venerunt beatitudinis vestrae litter , p r i m u m quidem ejus religiosa pietate meatem
, ,
certa velut nota obsignabant, spiritusque amoris
} ,
v i m , quam magna sit et excelsa, et vulgarium bo
m i n u m cooditionem superet, exbibebant. Deinde

vero etiam, cui ilke creditae erant, sacribujus v i r i
,
cam reliquas virtutes ac prudentiam, tum mentis

constantiam ac solertiam, per quae, ut per specu , ,
Ium, sacram vestram Deoque venerabilein s a n c l i , , tatem, quaecunque ipsee litter (quippe litteree)

missa faciebant; clarius perfectiusque pervidere,
. ipsiusque virtutum magaitadioedelectari, n i m i u m que gaudere, praestabat. Vidimus enim bominem
'. '

NOTiE
aspirante ac Cbristianissimo rege semper Yictore,
(i) Edidit Baronius, anno 883, ex Vallicellana
regia Lupara Historix Byzanlinae pene oecessario
Bibliothera, Federico Metio interprete: in qua redsupplemento, c u m Leone diacoao et Michaele
denda auctor estdiligentemoperam adbibuisse :
ipseque veneno aspersee epistolee, solerter ac e r u - Psello regiuui vere multiplici titulo monumentum,
juris publici regia munincentia faciat ; ne sibi per
dite antidotum p a r a v i t ; osteodeas q u a m futilia
moras Batavus, a u i gens alia, eamgloriam rapiat.
Pbotii, quibus bicjuveoiliter exsultat, argumenta.
Titulus, ut repreeseatat Baronius, quin sit antiNihil ergo necesse repetere, virodocto melius ocquarii maau genioque ascriptus, sive etiam a Metio
cupata. Graeca, cura desiderentur i n Mootacutio,
ita compositus, non a Pnotio perscriptus, res
aliisque Pbotiiepistolis editis, libet bic reprffisenclara e s t : c u m nibil epistolaris formae habeat, q u a
tare, meoipsiusstyloreddita; paucisquequandoue suffixis, quibus non satis m i b i probataMetii D auctor amicum convenire solet et salutare : secus
(viri alias docti) versio. Non satis videtur baberi quem rueliorem producimus, i n q u o suramam adulationem, ex ipsolimine, prodit Pbotius, ostenditexhacepistolaAquileiensem arcbiepiscopum (etsi
que, ut et sequenti exordio, quam ea arte polleret,
Scbismaiicum, eoque nomiae Pbotio perinde Schiut nihilmiramsiteaobrepsisse p r i m u m Bardae Csmaticocbarum.tantisqueacfumosislaudibus ab
sari, et per eum, Ignatium sede depulisse, tumque
eo celebratum) in hocipsius errore fuisse,de proBasilio Macedoni, ut licet amotum, dum Ignatius
cessione Spiritus sancti a solo Patre : nihil certe
viveret, i n palatio tainen deinceps aleret, liberoPbotiusejusmodi indicat, sed i n eum traberesturumque suorum educationi praBticeret ac eo condet ipsa hac epistoIa,ne tanta virtus ex ejus e p i summato, i n sedem, cujus nefarie invasor fuerat,
stola ac legati persona i eo depreheosa, errore aetectoPbotii doctrinae luce, deiaceps in eo nutarel, sublimaret, omoique prorsus indignum sacerdotio
bominem, s u m m u m regiaeurbis prffisulem et p a c u m bacteausex occupataopinione aci^norantia
triarchatn vellet, suaque auctoritate Joannem R o ideretur veni aliquidhabuisse. Haecmibi Pbotii
m a n u m pontificeoa, nonsatisex decessorum pontimeos, eoque trabunt illins verba. Tanlus scilicet
ficum moribus firmo pectore,ia conseasum traneret,
hominis fastus ac jactantia ; velnt unus ipse sol
et ut ipse pariter eum patriarcbam probaret, dum
esset, ac lucerna dispellendis quibusvis errorum
tandem Leo V, exstincto patre, iterum ordiaem
tenebrisaccensa.Ejustecbnas malasqueartes,cum
cogeret, eique fratrem s u u m subrogaret.
alii prosecuti suat, Graeci eequales autparum suppares,tum meusLogotbeta, siquando pacelenius

795

PATRIARCHJE CP.

796

prudentia magis q u a m c a n i t i e v e n e r a n d u m : virtu- , -

tum quoquereliqua varietatenon minus quam p r u xai

deatia o r n a l u m , ac q u i pati mentis constantia
. ,
sagacitate fulciatur ; atque (ut verbo dicam) tah
,
gratia praeditum, q u a par erat euin fulgere, q u i a
,
Deo accepit, ut tremendorum nostrorum mysterio ,
r u m sacerdos statueretur, vestraque et doctrina d i gnus et manuum impositione haberetur ; talem fa .
ctae vestra3sanctitati9,quam faciebamus,eiperieDtia
,
nuntium ostendebat. Hincque adeo intelligere lice (2),
bat certoque conjicere, eum, q u i prae illo primas
,
ferebat ejusque, ordinator fuerat, et ut legatione
,
ad nos fungeretur, illi auctor exstiterat, divinarum
,
plenum gratiarum esse ; ac q u i totius vitae splen ,
dore, dogmatumque ardentizeloatqueamorelonge
.
conspicuus, necnon salutis exemplar io ipsum con-
tuentibus foret.
II. Nisi enim yestris religiosa pietate doctrinis
' (3) ac documentis large imbutus, q u i a vobis pontifi ,
calis muneris gratiam trahit, sic eluxuriaret, nec *
mirando quodam, tantoque velut ex fonte vestra
r u m virtutum irriguo potitus esset, nunquam a d
,
tantam virtutum claritatem, pro eo ac summo Dei

sacerdotes decet, evasisset. NOQ semper enim, vel , . ,
exiguojubare ac splendore, similiiudinem servant,
,
qucesecunda sunt, c u m formis, quae illis praeive .
runt. Quorum o m n i u m causa habeadee Deo gratiae,

q u i i n omnes muneribus effusus universorumque
, ,
conditor exsistens, sicut i n Orientis partibus, sic
eliam i n Occidentis, lumiaaria ducesque conse (4),
crans, Ut quotidie luceatlt, plebisque animos ac Q ,
mentes illustrent, i n celso episcopalium sedium
.
culmine preeficit.
'. '
III. Se.d c u m oos de sacra vestra virtute ea mens
,
incesseret, ejusquepraeclaris dotibusac ornamentis
, ,
gestiremus et leetaremur, quod nunc i a aures no * ,
stras incidit (atque utinam n u n q u a m : dirus enim
. a n i m i , non corporis dolor e s t : per banc enim ex
, ^ .
aspectu magna nobis coocepta spe, ut et ipsum moe (5)
rorem aperiamus, operee pretium duximus), baud
NOTiE
(2) . Qui initiavit atque praesulem ordinavit, seu i n episcopuro jure metropolitico coasecravit, roanusque imposuit, ut paulo ante
dicebat. , Dignum cui
manus imposueritis, sacra scilicet ordinatione.
Metius vel noa babuit, vel aon reddidit, sed solius
missioois nieminit.
(3) . Male bunc locum Metius accepit,
et coatra Photii sensnm : ac ubi ille legati episcopi
laudes prosequitur, indicaodo ejus virtutis fontem
ac exemplar, quod s u m m a laude reddiderit (etsi
non rarosecuscontingal), is, extra orane j u d i c i u m ,
miasi n o n adeptum eam praestantiam, quae pontinces deceat, q u i missus pontifex esset, et quidem
provectae aetatis, deprimit ac plane vituperat: Nec
propterea ad eam devenit prxstanliam,
quce pontifices Dei decet. Nugee Potentiale i n absolutum. Nisi
COpiose imbutUS, e t C , ,
-

. Nunquam
ad tantam virtutum
claritatem
evasisset, pro eo ac summos Dei sacerdotes decet:

Quibus et magistri sedulitafem, et d i s c i p u l i diligentiam celebrat: necoisi primas ac excellentiam,

ei q u i auctor sit ac magister, servat.
(4)

bic mire alluciaatus Meii us,dum ita reddit: Ltimina

quxdam et duces sacerdotum. Imo certe, Lumina
aucesque consecrans, initians,ordinans
: quod per
auctoritaterafacitGbristus.ipsesummussacerdos,
suoquesacerdotio(primo autsecundoordine) per
suos vicarios episcopoe,eosqui initiantur, seu ordinantur, impartiens. Bene B u d . p . 817.
D i o n y s i o

dictam

exponit, Viminitiatricemet conseeraticem :1, . Cujus fere voces sequuntur

recentiores Greecorum Tbeologi: n e c i n re sictrita
debuit Metius cespitare.
(5) . A b hac expostulalione, Dec
ipsuro ad quem scribit, videtur eximere, autejoi
mentem ahas exploraiam babere. Metius etiam
nibil Pbotii exprimit, q u o d h i c m a x i m o utitur, rei indignilatem, utsibi videtur.exaggerant:

EPISTOLARUM

797

L I B E R I.

798

, plane 8CIO quomodo amaro tristique aoimo d i -

cam. Velut namque Dominicae voces ipsae bene

haberent, aut eis sufficerent, vel nullam Patrum et
conciliorum definitionuin ac decretoram rationem
,
baberent, eorumve eo nomine diligentiam sperne' , ,
, , rent, aut i n talibus caeco animo essent, ve\ nescio
quomodo quis etiam possit eloqui ; atque utinam
, ,
nec resesset, pervenit ad nostras aures, quod n o n ,
nulli Occidentalium, divinum acsanctissiraum S p i
ritum non solum ex Deo et Patre, verum etiam ex

Filio procedere novo dogmate introducunt ; m u l .
tamque inde labem, per ejuscemodi vocem, i l l i s
, ,
creant, qui eis credunt ac parent. Quod vero ex
, ,
* , - eorum menle est, q u i sic inconsulte occupata o p i nione i m b u t i sunt,etsi magnam, propter ignorantiee
,
3
, tamen objectum velamen baud tantam eis forte
noxam attulerint. Proposita vero indagine, eorum
que errore c u m ex aliis sacris Scripturis, i u m ex
'
ipsa
utiqae Dominica voce ciarius confutato, nisi
,
q u a m p r i m um ab buj usmodi absurda opinione resi *
puerint, ociusque his, q u rite probata sunt ac
, ,
propositanon acquieverint, a d quam blaspbemiam
.
istiusmodi prolabantur,ac quanlae damnationis reos
, ,
seipsosefficiant.etsi nemine prffidicante,planecom , ,
pertum
est. Excident enim c u m reliquis bonis,

etiam a pietatis sensu, ipsoque d i v i n o Spiritu, ut
, ,
qui Spiritus dignitati detrahant; quippe q u i dicant
.
illum
ex Filio procedere, aliaque processione ; tum
, ),
i l l i contumeliam irrogantes, t u m et singularem
*
unamque processionem ostentuibabentes. Qaomo '
^ do enim non absurdum ; vel potius, quomodo n o n
(6) extrenuB plenum blaspbemise est, Dominicis ipsis
;
vocibus adversari ? traditioni quoque et d o c t r i n a
refragari, quae ubique apud magnas primique sacerdotii sedes viget ?

,

' . ,
' , ,
,
,
,

. * 0 ,

IV. Atque ut illo superiores omittam, etiam Leo

Romanus pontifex, tum senior, tumque rursus, q u i
i l l u m secutus est, Leo junior, eadem sentire c u m
catholica et apostolica Ecclesia, et sanctis episcopis, q u i eos prcesserunt, nec non apostolicis decretis assentiri, noscuntur. Nempe prior, qui quartee

NOTiE.
q u tamen ejusinepta exaggeratio, et quaconfi- D testate fundata, et per aliarum injuriam provecta,
ciatur, priBter p r i r a o traditam fidem v e l sacris
q u a m Cbristi insiitutione aut apostolica : non sicEvangeliis, veletiam Symbolo, nibil per Ecclesiam
ut sedes Pelri, quamfulsit divina promissio, eaque
potuisse addi explicationis causa, et ad novos erprimatura tenet,ac u n n m s u b C b r i s t o c a p u l o m n i u m
roresconvellendos, n i s i s u m m a temeritate et con- Ecclesiarum, suum preesulem babet : ineptiquetemptu divinorum eloquiorum,quasiillasola non
Pbotius, q u i sua, aliorumve Orientalium aucttori
sufficerent. Quodque Romanus pontifex, etiam extra
tate, ei velit praescribere : falsoque sibi assumit
concilium generale fecerit, nibil m i r u m , c u m et omnes, q u i verborum Dominicorum simplicitate
ipse conciliisgeneralibusquidsancienduin palam
contenti, explicationem aperte non a b j i c i a n t : m i proscripserit, regulamquePatribusdederit, u t i n
rumque nec unum veterum afferre potuisse, vel
tertio sextoque praBsertim liquet, quae fidelibus
Pbolium, vel alios sequaces, q u i spiritum a F i l i o
omnibus maximae sunt auctoritatis.
inticiaretur, aut ex solo Patre diceret, nisi u b i se() . Romanus C o d .
mel plagio manus sacrilega saeviit, nec tamen p l a si bene reddidit Metius, , quod forte
g i u m obtegere potuit ; ut est auctor Georgius Memelius, aut ealteinexpressius. Ex bisenim potissitochita, cujus utinam aureos libros a me acceptos
mum sedibuspropter primatum sacerdotii, petenda
evulgasset Leo AHatius, iilisque tertium tomum
regula fidei; sed praecipue ac singulari privilegio,
Grteciffl Ortbodoxae p r i m u m fecisse. Dolet certe
a Romana, c u m reliquis seepius error obrepserit,
tanii confessoris lucubrationem illam, tuenda Ro
preesertim Constantinopolitanae, quee n o v a R o m a ,
mana et apostobca fide, nec Romee inrenire q u i
tecundamjactataseniore; ipsa seeculari potius poproducat.

799

P A T R I A R C H J E C P .

CBCUmenicae 8anct8B synodo

900

momenti p l u r i m u m

attulit, t u m per sacros viros quos ex persona sua

legatos destinavit ac vicarios, tu per epistolam,
q u a Neslorium atque Eutychen prostravit: in q u a
eiiam Spiritum sanctum exPatre procedere, juxta
superiora decreta, n o n autem ex Filio, preedicavit.

(7),

* ' .
'. ,

V. Similiter vero etiam Leo junior prioris illius

nedum nomen, sed et parem fidem adeptus : hio
n i m i r u m ; hic, i n q u a m , pietatis fervens aemulator,
ut nullo pacto, barbaro idiomate intemeratanostraB
fidei regula corrumperetur, Greeca lingua, ut et a
principio dictata fuerat atque lecta, per eam Occidentalibus laudandam ac praedicandam d i v i n a m
sanctamqueTrinitatem tradidit. Neque i d v e r b o

,
,

,
^, * (8),

l u m ac j u s s i o n e , v a r u m e t i a m q u i b u s d a m ancilibus ,

,

velut tilulis columnarum more inscribens, obque
,

omnium ponens oculos, ad fores ecclesiae affixit :

quo videlicet cunctis facile, nullaque depravatione
fidem addiscere liceret; nec usquam v i a esset occultis ejusmodi depravatoribus ac vanarum doctrinarum auctoribus adulterandi nostram Cbristianor u m fidem, alteramque praeter Patrem. Spiritus
causam, Filium invebendi; qui pari bonore, quo a
Patre Filius genitus est, a Patre procedit.
VI. Neque h i duo solum i n Occidente quondam
micantes sacrati viri, ab omni immunem novitate
pietatem servarunt (non emm sic rati i n Ecclesia
Occidentali sacri preecones atque doctores) verum,
etiam alius eorum non facile numerabilis coetus ac
Cborus, q u i i l l i s , quOS d i c e b a m , v i r i s , q u a s i

( 9 )

,
.
"'. ,
,

),

ex- Q

tremis summisque interjecti, pari pietatis luce splen

descunt. C u m i g i t u r EcclesiaRomana una cum aliis
quatuor p r i m i sacerdotii sedibus eadem sentiat et
confiteatur; et i n petra verboruin Domini fundata
sit atque firmata ac radicata Ecclesia (contra quam

/ -

. ' (10)

' (' ^

Multum
augmenli opisque contulit. Nam Suid. ,
, . Mullum monutnenti atlulit : illo
conflando multus fuit, ejusque definitionibus, ac si
q u i d ejusraodi vox ad propositum potestexponi: non quod reddit Metius extra Photii
sensum, Multas laudes est assecutus: eisi enim
valde laudatus in quarta synodo Leo fuit, ejusque
epislola ad Flavianum, nibil tamen Photius eam
arcessit laudem, sed vim ipsam doctrinee acrectam
fidem,quia idem Leo synodo praeivit, eamque constabilivit atque instruxit. Illud,
, Photii glossema est, adversum Leonis menli,
qui ex utroque palam Spiritum suis ad Hispanos
litteris professus est : etsi i n syoodo Filium non
expressit.
(7)

(8) "

' .

Quomodo

principio dictata, atqve edita fidei regula.

. Nempe S y m b o l u m , CPlitaQum
Sic non bene Metius, Ul imtio dictum est; quasi
ejus aliquid antea Photius merainisset. Leo iste antiquitatis tenax, cogentibus Gallis, ut quod ipsi
ahaeque genles a Romana sede accepissent, Romee
symbolo inseri ac prdicari juberet, fortiter obstitit,negans omnem fidem atquedoctrinam symbolo
inserendam ; sed satis esse ut mente teneatur, uti
ipse tenebat ex majorum ratione, esse Spiritum

sanctura etiam exFilio.MetuebatforteOrieotalium

offensionem, quam nec eadispensationeEccle&ia
Romana vitarepotuit.et ut Schismaticorumiivore
erroris i n fide eapartenon aotaretur, Pbotioprsesertim auctore : quem majoribus animis secutus
Micbael Cerularius, pari ipse livore, insanabile divortium fecit.
(9) . Legit Metius
novatoribus: utietiamin Paulo, / Tim,vi 1 0 , varia
lectio e s t : nec vel aotiquis certum, u t r u m legead u m sit, , ut m o d o G r s c a
habent, an , ut legit V u l g . favetque
Chrys. quod alias , , videretur vacare.
Sane quidquid , vacuum,inane,
i p s u m (id est. profanum) noo itein quidquidyv,
id est novum.
(10) ' . Quod Romanam Ecclesiam in partem dogmatis trahii Pbotius;
argumeoto estnecdumRomreacrhispugDatum pro
eo articulo : vel potius de Romana Ecclesia sic
dissimulat P h o i i u s p r o s u a c u m Joanne papa necessitudine, et accepta ab eo mdulgentia, quaet
ejus legatos sibi consensisse jactabat. Aliosergo
incertossuggillat, putaGallosautHispanos,sicpalam ex Filio profilentes, a q u o r u m sensu atudet
avocare Aquileiensem.
t

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

801

802

, - neque inferi portas , ora videlicet hfiereticorum

), ,
portis carentia, ullo pacto p r valere posse, ipsamet

declaravit veritas), uade, et ex quibus nova heec
;
emarsit adversus Spiritum blaspheinia ? et quomo ,
do multis istud prosequendum lacrymis ac

suspiriis ? Multaque opus diligentia ad cobibendum
,
bujus mali progressum, ac ne plures depascere l a ;
bem videamus, eorum, q u i i n Dei grege numerantur.
' .
VII. Hac igitur de causa, nos quoque humiles,
,
velut magnumquoddam Ecclesiae columen, a c q u a ,

si speculatorem positum domui Israel, prestantem
} ,
vestram provocamus virtutem, ut Dei zelum, quem
*
in corde babetis, i n medium lucente flamina susci
,
tetis ; summique sacerdotii velut accensa lucerna,
S1

erraDtibusomnibusealutare lumen invebatis,atque

ab errore avocatos, ad pietetem toto terrarum orbe

explicatam, m a n u ducatis*
'. , ,
VIII. P r i m u m quidem (uti j a m dictum est) Do , minicam babetis vocem, quavis face lucidius, Spi, ritum a Patre procedere prodentem : ad quam tan * ,
dem aliquando levanles oculos, q u i per blaspbe ,
m i a m , Spiritus ex Filio processionem docent, desi ,
nant i n errore ac tenebris v e r s a r i : fideique luce
,
collustrati, pari cum ortbodoxis foedere caulas i n ,
grediantur,or tbodoxiee radiantes j ubare,quod nescit
, ,
o c c a s u m ; eum preesertim reveriti q u i e Dominico

pectore baustis, liquoribus, coelestium dogmatum
,
discipulus ac doctor, effectus, Joannes a Theologia
* ,
nomenestconsecutus : eo intercessore veniam pre , Q centur, quod 11 ac magietro, discipulorumquealbo
XAI (11)
tbeologiee radiis micaatissimo, contrariis opinioni .
bus quaadoque olim obstiterunt. Quod enim san ctissimus Spiritus a Patre et Filio dicatur proce, *
dere, duas omnino causas ac principia est intro .
ducere : eoque i n sancta Trinitate monarcbiam pe nitus abolere. Qui eaim sioloquuntur, duas perinde
, (
causaa prffidicabunt: biacque adeo u n u m pariter
)
principium (vertat Deus i n reoruin caput blaspbe.
miam) duo dividetur.
'. " ,
IX. Preeterea, s i perfecta est ex Patre processio,
,
quid opus est altera processioue, c u m ex paterna
,
j a m processione Spiritus perfectus esse intelliga ; ' ,
t u r ? S i n autem imperfecta, quis feret quod ita
;
absurde asseritur ? P r i m u i n enim q u i boc audeat
, dicere, Trinitati, qute modie omnibus perfecta est,
D
. "
imperfectionem tribuit. Deinde vero, ex duobus
.
rureum imperfectis, auctorem omnis perfectionis
, * (
Spiritum constituit: q u i a et compositum, velut ex
!)
duabus quibusdam, causis ac auotoribus, fecit: et
.
ita (o linguam incontiaentem et reprobam men ,
tem I) ex utroque imperfecte Spiritus procedet.
, \ . - Qui bac porro teneantur blaspbemia, nec S p i r i ,

" M a t t b . x v i , 18.
2
(11)

. METLUS

plurali numero reddit: Et alios discipulos; non exriicata etiam voce . Velit forte Pauu m , s u m m u m inter apostolos tbeologum, cujus

periade vocibus abuti Latinoe sequentibus causetur.

At stramiaea omnia, ac eatis j a i n superque a Gatbolicis elisa.

 P A T H I A R C H i C C P .

803

804

tum nepotem dicere recusaverint. Etsi enim hanc ' ,

' , .
vocem piorum metu vitant, at sensum tamen, qui *
bus ita docent, subministratit. Nam si Filius ex Pa ' , tre exit per generationem, Spiritus vero ex Filio
* per processionem exsistit, plane in nepotis ordi ,
nem transibit. Id vero q u a ratione ferendum, q u i ;
bus curee sit ut pietatem colant, et Cbristiaiiorum
,
numerocenseantur?autquomododiutiusneglectum
, ne arguatur, non eos qui silent, Dei tamen munere
, ;
sensu preediti sunt atque gratiis ad arguendum, i n
parem bis q u i blaspbemant, trahet interitum ?
X. Tu vero m i h i , sacrorum h o m i n u m sacratissi- * . ,

me, quod ex i l l o r u m absurda opinioae einergit i n c o m m o d u m , eis objice. Si enim etiam Spiritus pro- .
ceditFilii generatione, ac simul alter quidem gigni , ,
tur;

alter vero ex eo procedit, q u i gignitur, seu ,

nascitur ; nihil minus etiam Spiritus, q u a m Filius,

ex Patre gignendoprocedet,quandoquidem generat

Filium Pater ; Spiritus vero una c u m Filio proce,
dente per geaeratioaem, procedit. Sia autein aliud
. /
eis tempus Filium ex Patre gigneado cogitandum
,
ingeht, aliud vero Spiritum ex Filio procedere fa (
cit (forsitan enim ipsum boc pressi difficultate fin ,) **
gent), prorsus necesse erit ut Spiritum Filti gene ratione posteriorem, illoque juniorem statuant. Sin .
autem manifestffi bujus impietatis periculum subve ,
rentee resilierint, procul dubio Spiritum genitum
*
esse fateri cogentur.
.
X I . Audio autem istos advereus Paulum audere,
' .
divinumque eum virum contra communem Domi ,
n u m a c magistrum, haBreeis 8U8B patrocinium obje- Q , T O V ctare. Aiunt enim dixisse, Misit Deu$ Spiritum
Fiiii . , ,
suiclamantem
in cordibus nostris, Abba, Pater .
,
Sed i l l i , q u i verbisistis Apostoli suam se inscitiam
, * '
confirmare existimant, illud noverint, quibus sibi
niti videntur Apostoli sententiis, iisdem magis er, , ,
rare ipsos argui. Non enim ea, quae Paulus docet,
,
ac predicat, vitio vertimus : sed qua divinas illius
.
voces depravant, reprehendimus. Et quoniam quffl

nec dixit unquam ille, nec ut diceret ei i n mentem
' venit, a d ejus calumniam impudeater a d d u c u n t :
,
eaque ratione justam i n seipsos deprebenduntur
,
ferre damnationis sententiam. F i l i i igitur Spiri * '
tum vir ille coelo s u b l i m i s , a Patre missum esse
.
dixit. Dicito et tu eamdem ac Paulua vocem. Est

enim Filii spiritus; nam nec alienus, nec pugnantia
Joquitur, autei contraria sancire visusest u n q u a m :
. "
sed q u i a sicutejusdemessentiae ac virtutis suat, ita
, ' , '
ejusdem quoque consilii ac voluntaiis, eodemque
, ' '
similiter m o d o a d unum referuntur(qua alter natus
,
est, alter processil), Fuii Spirifum nuocupavit. Ita
,
b i quoque loquantur: nullusque erit qui beereseos
' , , * ,
iasimulet. Non dixit, Procedit Filio: quod si q u i , ,
dicant, cum Pauli doctrioffi iojurii sunt, tum se opi. nionis hfiBreticfiB reos c o n s t i t u u n t . Sio autem idcirco
. , '
quod dicitur Spiritus Filii, etiam procedere eum
, existimant, Patrem quoque ex Filio procedere do ,
Gal. , 6.

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

805

806

. ' cebunt. Ubique enim Pater F i l i i d i c i t u r ; multos , que h i productores et causas *, seu auctores S p i * ritus constituent. Nihil enim rainus etiam Spiritus
.
sapienliee et scientiae, intelligentiae et fortitudinis,
. '
et aliorum istiusmodi divinorum dooorum dicitur.
. Si igitur quod horum Spiritusdicatur, idcirco etiam
, , ,
ex illis procedere exiguat, licet iatelligere i a quod
, .
eos erroris barathrum praecipites agat, eorum men , tis solertia.

,
.
'.

XII. Alio praterea modo, alia iterum blasphe-

^. - m i a , ex eorum opinione oriri cernitur. N a m si S p i

rilus a Filio procedit, non utique posteriua, neque

prius Filii geaeratione procedet. Prorsus eaira eli
minaalur a sanctissima Trinitate ad verbiabaec tem * '*
poris. Si igitur simul quidem a Patre, simulque a
, ,
Filio procedit, ab utrisque producentium pariter
distinctus personis e r i t : ac pro uno, duplex illis
' * erit Spiritus, alter q u i a Patre, alter q u i a Filio
procedit. Sane enim nihil ejus novitatis occurrit,
, * , .
nec i n his quibus per generatioQem ut sint i a re ,
r u m natura conlingit. Diversaenim secundum sub *
' etantiam videre licet, quae ex una eademque substaotia(seu bypostasi) procedunt. Quod verounum
*
el idem secundum substantiam ex diversis proce , dat,nec pari ac producentes substantiee distinctioai
,
G subjaceat, neque geoeratio ortusque productionia
, .
rerum agnoscit, nec si quid illo preestantius exsistit,
XIII. Eteaim filii multi seepenumero ex uno eo ' . ,
demque
utero, et simul, et seorsim cernuntur i n
, , ,
lucem edi; eademque manus et caedil et scribit, et
,
beneficia prestat, et a d Deum teaditur : scribere
, autem cummanus integrura opus videre, t u m s i m i * (12)
iiter pedis : aut ambulare perinde utriusque dicto *
r u m inunusesse, itemqueoculorum auriumque v i , ,
dere, aut si q u a ejusmodi sunt, nemo sanee meotis
,
putaverit : sed queuiadmodum membra sua c i r * ' cumscriptione alia ab aliis distiacla sunt, sic et
$ ,
cujusque vis ex operantium indole condividitur,eta
,
reliquis condistinguitur. Alque adeo in iis etiam quee
.
*

, penitus discretam nacta sunt substantiam, idem

contempiationis ordo servatur.
XIV. Quee igitur aliavolentibns blasphemare re ' . liqua occasio ? Facile eaim q u i prava est mente i n
;
erroremlabitur;tametsi angularis lapidis sapientia

ac virtus, per servos suos, eorum facile elidat con ,
silia. At, quid illis a d blaspbemiain reliquum ? Do .

Isa. , .

(12} " . Metius videtur legisse

magU congruum opus : sed nihil a d
retu reddit. IQSUISO Photius argumento.quodsens u u m vitales operationes distiacta3, et suacuique
propria nec u n a integra ex duobus exire possit, a
m a o u ambulare a pede scribere, e t c , quod S p i r i t u s a Patre proceaat, n o a posse e t a F i l i o proce-

dere, quasi sit illorum disparata virtus n o n u n a

simplicissima, q u a suot UDUHI prinoipium, unus
auctor, uoa causa Spiritus, vere dormitans et ineptiens somaiat. Aiiaque bic insulsa deblaterat, ne
veritatis quidem ulla specie, ut p a r u m cautis
obrepat.

807

P A T H I A R C H i f i C P .

808

m i n i ipsam sibi vocem usurpant, quasi minus h a - ;

,
bant, quod ipsi a se Dominum blasphemant, nisi
, prius eum qui blaspbematur, ejus ipsius blasphe, mifiB Legislatorem atque auctorem arcessant: dixit
. , , ,
enim, aiunt, Salvator, Ille de meo accipiet, et an
'
,

nuntiabit vobis**. A t , s i q u i d e m i s t u d a nobisadver. ' '
sus illos afferatur, ut probemus Spiritura ex Patre
,
accipere, atqueex illo, oon veroex Filio procedere,
, , '
quodnam aliud effughua ne coarguantur possint
, adiaveoire ? Qui igitur ea qiiee manifeste illorum
;
bwresis convincit iusaniam, haeceamdem ejuscoa , firmanda? causaproferant, qtiomodo deploratae
,
mentis sensu miseri babendi sint;miserabilioresque
, ;
mentis sententia et voluntate ? Quid enim clarius
,
Dominica bac voce, a d eorum q u i illam afferuat,
elidendamioipudentiam ?Quid apertiusadprobao- ;
, '
d u m quod n o n ex Filio, sed ex Patre procedat
;
Spiritus ?
XV. Etenim quod aliis locis dixit Salvator, S p i '. ,
ritum ex Patre procedere, boc ipsum nunc pro ,
posita docet auctoritate, dicendo, Spiritus de rneo , ,
accipiet. Noa enim dixit, ex me, sed, de meo, vide, . , '
licet P a t r e ; nisi forte velint, aliud quid praeter, ' , (13)
quam Patrem et Spiritum esse pariterac dici F i l i i .

Si igitur ita aperta conlra sese argumeota pro se
, .
stareputant, undenam opemaliam conferrepossint '
ut pravam mentem suam ac sententiam stabiliant ?
,
Sed ut videtur, isti nec cunctis notas voces intelli
gentes, necvel trivialem rerum nolitiam habentes,
; ' ,
nedum aon feruatab aliis doceri quse jgnoraat (etsi
,
orare deberent, et sedulo quaerere, q u i ex ignoraa- Q , '
tise profundo extraheret), ut ipsi potius suorum se
,
deliriorum magistros constituant. Quomodo enim
, pudet, dicente Doniiao, Spiritus de meo acci * ,
piet,et annuntiabit vobis, ita ac ille dixit istud
. Joaa. x v i , 14, 15
NOTifi.
(13) , . Liquet

i a violenta

bac expositione,unipropriaPbotio,quasicexsultat,
sib triumpbat, ac si locus ille Joanais, totum coavellat dogma de processione Spiritus etiam ex Filio,
illud statuat falso insimulat quod ,
depravariat Latini, quasi ejus loco legerint
aut scripserint. N i h i l i l l i ejusmodi: Cyrillus tamea
sic DOO depravationem putavit, ut quasi idem significantibus vocibus usus sit. Joan. I. n , c. 1 :
' , ,
, ,

cum Filius ipse cum Patre p r i a c i p i u m sit e t a Patre, u n u m q u e c u m i l l o p r i n c i p i u m q u o d Graecifere

propositione, amaot explicare ; ipsequeibiCy*
rillus ; ,
' , '
^ ,
.
' ,
' , ' . Quoniam

consubstantialis est Filio acdivinepereum procedit,

omnem ejus perfeclissimam in omnibus operandi vim
' ; Quod
habens acefficaciam; idcircodixit, Quia demeoacsi (ut ipse ait)deeoSpiritn$
accipit quamvisomnia
cipiet. Ipsum enim per se Spiritum subsistere credipossit ei impleat, quomodo ipse omniumpotestatem
mus, et esse revera id quod est atque dicitur. Sie
non habebit ? Igitur , , idem favet Domioica illa vox aovee Graeciae et Potii
, perinde , expODlt.
erroredemaalatse, sedfidei veritatemGraecisetiam
olimagnitam, suadet. Eadem , etiam
, . Atque ita
F i l i i ex Patre processionein idem i b i C y r i l l u s expoait, oe auis bic cavilletur, quasi ,
nos dicetnus Sptritum accipere ex Patreet Filio, quce
majus aliquid sit,eta3ternae e m a n a t i o D i addictum,
eorumsunt, nonquod, etc. Nec aliter Chrysostomus
cum alterum potius respiciattemporalemeffectum:
quod u n a sit scientia Filii et S p i r i l u s ; quoiaodo
q u o se fucum facere putaot, q u i schismatico spirita,
etiam Filius dicitur, noo a se loqui, sed qute audinon lucera, sed fumuai ac tenebraslabeatisGreecie
vit a Patre, apterna scilicet generatione, et qua
faecibus, post tanta eius o l i m l u m i a a , mioistrant.
, et queeejus sunt o m a i a , accepit: sicque adeo
Sed haec prosequi, alterius otii atqueoperae.
Spiritus etiam a Filio, quanquam a Patre ut
, ac quasi foatali priacipio et a se,
9

E P I S T O L A R U M L I B E R 1.
,

' ,

, , '
.

' '
. "
, '
.

810

de meo accipere, sed vitiata littera, ejus loco ex

. ' -

me rescribere ? Nempe suam inde probatum i r i

sententiam forte putavere. Quanquam etsi ita d i ctum esset, uti certe n o n d i c t u m est, ne sicquidem
ullam ejus vim aggressio baberct. Non enim semper
accipere, eamdem ipsam v i m habet ac procedere,
sed quaadoquelouge magnam diversitatem ac dissimilitudinem obscure indicat. A l i u d est enim accipereatquebaurire exunasubstantiaaliam substaatiam, atque aliud ut exsistens vere substantia atque persona procedere. Sic oeque circa ipsas vocum s i g Q i f i c a t i o n e s rectam babent mentem. Ac s i
quid aliud ab eis aliatum fuerit eidem baeret dementiee: ejusdem germen inscitiee cernitur, et ad
eamdem invertit lees pietatis perniciem ac inte-

, - ritum
' ,

, ' -

XVI. Esto, i n q u i u n t ; atqui magnus Ambrosius

et Augustinus et Hieronymus,aliiquenonnulliparis
meriti atque ordinis, virtutis luce acvitee claritate

l o n g e c o Q s p i c u u m n o m e n c o n s e c u t i , multis suarum

^. , '
, ry

,
. "

, ,

,
,

lucubrationum locis, Spiritum ex Filio procedere

s c r i p s e r u o t . A c sane morem gerimus, ut sic i l l i
et dicant et sentiant; nec tamen beereticee labis
calumoiam noxamque Patribus iaferamus. Ac p r i m u m , quod cunctis maoifestum est, respoadere
ad eos licet: Si decem, seu etiara viginti e P a t i i bus hanc vocem dixeruat, sexcenti vero ac i n n u meri dixeruut; q u i a a m sunt q u i Patres iajuria

Q afticiuat, iiae q u i brevi aumero quotquot pie sea-

seruut, circumscribuat, eosque statuuat qui cecumeaicis synodis coatradixeruat iisque adversati
. '
sunt, diviaoruuaque Patrum, quanta nec numerari
, ,
potest multitudiai aatepoauat, a a q u i multis par
tibus plures sibi patronos asciscuot ? Iajuria quis
;
Patres afficit, ioquis, q u i Spiritum ex Filio proce dere d i c i t : etenim sic illi locuti s u a t ; et q u o . '

modo noa looge plures iajuria violat, qui hoc d i ;
cit ? Nunquam eniin susliaueruot ut boc dicereat.
,
Eaimvero Patres iojuria afficit, q u i praeterquam
' .
quod illi locuti suat, dicit ? At quomodo noa m a ' ,
gis ea communem Dominum afticit, q u i i l l i u s d e 'pravat ac corrumpit vocem, ejusque loco a l i u m
.
sibi doctorem ac theologi uiagistrum pra3ficit ? At
* ^ q u i boc dicit ?Quisnam injuriusestcoatrasanctutn
,
Augustiaum et H i e r o a y m u m et Arabrosium ? isne
.
qui commuai Doraiao atque magisiro taaquam coatraria locutos opponit, a n qui oibil ejusmodi facit,
sed ut omoes communis Domiai decretum sequaatur,
cupit ?
XVII. At siquidem, iaquit, probe docueruat
'. ' , , ,
atque senseruat,eorumquoqueillisomaibusfovenda
, ,
sententiaest, q u i eos Patres agaoscuot: sia autem
* ,
impie locuti sunt, una cum beeretico sensu et i l l i

.
explodendi sunt. Ilaec ita q u i majori scelere litant
. ,
i m p i e t a t i : Non enim ipsis (ut licet conjicere) ma ,
g a u m videtur a d impietatem, ut q u a m inducunt
' * '
tbeologise perversionem statuant, sed quod ita
, -

_?
r.
. . ^ . . . _
* ^ .
_

PATROL. G R . G I I .

26

811

PATRIARCHyE C P .

811

moliuntur imperfectum existimant, nisi etiam quee- , , , ,

rant invenire, quoa Patres vocant, quomodo i m *
probaea indagineac verendorum detectioneinjuria
,

afficiant: hac quoque parte veros Cham illius d i , scipulos sese exbibentes,qui neduin patris verenda
. ' ,
non o b t e i i t ; verum etiam impudeuti ore vultuque
,
subsannavit. Secus veroEcclesiflealumni, n e c q u i d ,
quam sacra documeuta obliti, Sem et Japbet bee, rentes vestigiis, c u m paternam turpitudinem n o .
verunt occultare, tum Cbam illius aeniulos reprobare ac aversari.
XVIII. PraBterea vero, s i quos supeiius Patres
'. " , ,
, ,
memoravimus, nibil coramuni Domino coatraria.
' *
loquuntur, ne nos quidem illts loquemur contraria.
, #
Sin autem vosdicitis Dominicas eos voci adversari,
vestrum est ut et Dominum illis postponatis, i p - ,
,
sosque spreti Dominici proecepti reos, i a inevita . ' ;
bilis j u d i c i n o x a m ac damnationem trutadis. Qaanta
;
veroquis pro beatis illis viris possit dicere?Quantee

,
enim rerum negotiorumque perplexitates multos
coegerunt ut partim male inlerpretarentur, p a r - , ,
tim dispensatione q u a d a m loquerentur, c u m et , , ,
.
increduli adversarentur.etinquain prolapsi essent,

ignorantia, ut se babent res bumaose. Alius n a m que decertans adversus heereticos ; alius pro a u - -
,
ditorum imbecillitate composita doctriaa, atque
, alius aiiud q u i d moliens, et cum majori aliquo fine
COVI , , ,
ab accurata disciplina non paucis i n rebus teinpe .
rare submissiusque agere tempus suaderet, t u m
locuti sunt, tumve egeruat, quae nobis nec loqui
nec agere licet.
XIX. Et ut reliquos omittam, perpende, queeso,
' . ,
admirandum Paulum ac orbis magislrum ut sancti- ficatus, ut r a s u s ; eos q u i recens ad disciplinam , (14)
, .
animum adjecissent, nonsolido cibo, sed lacte ale
ret. A c si quis deinceps sacrorum virorum cho, ,
rura percurrat, vitoe omne tempus teret talia per, .
censendo, et ut ea conscribat. Si quis enitn vero
).
(14)

, . Sunt

baic le-

gaiia,quas Paulus Hierosolymis observavit, Jacobo

ejus urbis episcopo illi auctore, quoruui o b s e n a tione placaados putavere Paulo infensiores J u doeoruin a n i i n o s ; etsi conatu irrito. Quee dispensatio nibil d u m iideiofticiebat,cum necdum iegalia
essent uaorlifera, si quis i n eis spem OOQ poneret;
scd per iidein Cbristi salutein sibi arrogaret. Quae
dispensatio uibil attiaet ad relatos Patres, bocque
doctriuae capitulum, ad quod nihil cogebat, eoruin
quee Pbotius lanto verbonun ambitu exaggerat.
Erat illoruiu erudilissimuui saeculum, suuiuja Ecclesite pax : nulli tyranni, beereses niagna parte
compressee, libera preedicatio : quae omnia vel s i
defuissent, nulla ejusmodi liceutia Patribus (in
tbeologia maxime ac deitatis doctrinaj (ut Pbotii ipsa voce utar) ut contra
rueutem loquerentur,et falsa pro veris ingererent :
secus utsubticerent aliquid,aut Uominicaipsa voce
contenti essent, ejusque situplicitate, ,
Patre : quod Filiuui noii excludere ipsi diviao
eodem Spiritu sunt iuterpretati, quo qtiidam alii
tacuere.Ueecque vera concordia, neutris injuriosa, non q u a m Pytbooico spiritu Pbotius

fabricatur,ipseillavereChaanta,non quosejue rei

virulento ore ac calamo insimulat. N e c abier vel
Joannis papae legati, vel alii L a t i n i , erga Gnecos
ipsumque Photium videaotur habuisse, quam ot
taceri indulgerent vocemFilioque, dumsensusteneretur, nec iade erroris, seu etiam baeresis eoe
notarent, q u i eam admitterent. Q u a indulgentia
nec modo (etiam Romee) Graecos cogunt Latini,
ut in tide explicatiusSpintusexFilio processioDem
edaQt.MetiusvaldehalluciDatusest,dumitareddit,
quae scribit de castitate, de radenda barba, etc.
Scribit Paulusde castitate, sed ejus doctrioanoo
parvulorum est, sed perfeclorum ; i n q u a n o n
est, sed : de barba q u i et u b i scri
>serit Paulus, vellem annotasset: eisi n i h i l hicda
a u l i scriptioae, sed de bis quae pro loci actemporis uecessitateautcircumstantiaegit,quaB aliasforent illicita,et qua3 io exemplum trahere non convenit. Malim , puriftcationem, q u a voce
Lucas semel et iterum utitur, Act. x x i , 24. -

>

. PU*

rificare cum illis : ut caput radant, Naxaraomm

ritu ; n o n sic barbam.

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

813

, ,

, ' -

8ii

exempta ex ejusmodi sermonibus atque actibus

auditorum imbecillitate,doctrinaeque dispensatiooe,
nec non adversariorum pugaa, bis nuda qu dicta
sunt, etutdogoiaproponatfoveatque,illosqui talia
yel locuti suot vel egerunt, lata i n eum sententia, ipsum damnare inveniet.

XX. Praeterea, si c u m meminissent propositi capituli, dictorum Patrum coetus coatradixisset, e l

,
ut contentiosius obsisterent nec obtemperareat

auimos obfirmassent, atque i o ea prava opinione
, '
perseverassent, ejusque reprebensi, seutentiee tenaces vitam c u m morte cominutassent; necesse
,
esset ut c u m errore sensuque suo exploderentur.
. ,
Sin autem male quidem locutisuat, aut aliqua causa
* , ' nuuc nobis igaota a recto tramite d e v i a r u n t ; nulla
tauiea illis quaestio oblata est, oec quisquam a d
,
, coadisceudaii) veritatem illos provocavit, perinde
illos i a PatruinalboadmitticQus, acsi istud minime
, ,
dixissent, propter vitee claritatem ac spectabilem
,
virtutem, nec reliquam inculpatam iidem ac
,
pietatem : doctriaam vero, i a q u a a veritatis semita
, . " ,
aberrarimt, non sequimur.|Quotquot vero cogunt,

, . ut coatraria auctoritate Domiaicae voci adverseatur, b i a a d a quidem yoce Patris eis titulum defe
runt, facto vero omnique opera i n p a r r i c i d a r u m
atque hostium eos classeui detruduat. Nos autem,
. ,
qui alios quoque aoaaullos saactorum nostrorum
,
Patruia ac magistiOrum a rectorum dogmatum fide
exorbitasse iotelligamus, quodquidemexorbitarunt,
, ,
, * ^ in doctriua partem assuojiuius, viros tameo
amplectimur : i i a etiam si quibus obrepsit ut Spi , * rituui a Filio procedere dicerent ; quod quidem
, * Dominicee voci adversetur noa admittimus, illos
tamea a Patrum coelu non rejicimus.
.
'. ,

' . ( 1 5 )

, '

'

.
,
*

XXI. Eteniin Dioaysium quoque Alexaodriaura

saactoruuiPatrum cboro acceaseates,baud tamea
dictas ab eo Ariaoicas voces adversus Sabellium
Lybicum periuderecipiuaus,quia etiaiaprorsus repudiamus. Magnuta itideia Metbodium uiartyrem,
qui Patareasis Ecclesiae clavuuipraesul guberuavit:
praeterea etiam IreQeeum Lugduaeasem episcopum,

NOTiE.
(15) . Loage dispar D
illius causa, et Patrum, quorum Pbotius aucloritatem excipit. Errasse i a tbeologia Dioaysius stalim
agoitus est, aut certe occasioaein dedisse sic de
illo opiaaadi,quam etiara opiaionem studuit el uere
et satisfacere: qua ipsa modestia, etcultu Dioaysii
item Romaai aatistitis, Catholici aomea sibi retia u i t et Patris, tametsi acrius i a illum iavebitur
Basilius, viodicaate Athauasio. Quis vero erroris
i a tbeologia ootavit, quod in processione Spiritus
Filius Patriadjuageretur, et ex ulroque procedere
nedumtres r e l a t i ; v e r u i u etiaoi pluresaliisGraeci
p a r i t e r a c Latioi profiterealur ? Oportuit Pbotium
aovum sidus surgere,ad foBduiu errorero, Dommicae
T o c i coatranum, et cui stabiliendo aec orbis cotis e a s u s safticiat, uaa illius luce detegeaduin ac
coargueadum. H c tua fata, Gnecia l ut boc capite
renuas subjici sedi Petri putesque te aaclam veritatem, a q u a iila oxciderit, eoque aouiiae prim<&

sedis et Apostolicee summique capitis noraine tibi

blaudiaris. Reliquoruin errores, partim ab bacreticis aspersi, partiui oevi siuiplicitate oati, miuoris
fere mouieati, q a a m ut tbeologiam attingerent,
in qua, et Christi mysterio astrueudis, strenaam
i i Patres (uiaxirae Ireaaeus) adiiibueruat operaia,
q u a eiiatu sactisque eorum monbus
, miram claritatem
adepti sunt, ET UT
sancti Patres et Eoclesiee uiagistri habereutur : nou
quod malerodilitMetius, Vitceinnocentia
etmiraculis
ciaruerunt. Naia rogo uude Photius ea miracula
babuit, v e l Papiae, vl aliormu ? Sic quidem ounc
v i n d i c a Q d i s sauctis u s u Komaao q u x r u a t u r uiiracula, ae q u i d buiaaui subrepat, et quod tam multos
viadicare iutersit rei ubristiaaee ; sed quos
Deus majonbus siguiscum vitae iideiquepradstaatia
clarioaes efticiat, velilaue suis fideUous e u m preesidio esse, t u m exemplo

815

PATRIARCH/E C P .

816

nec Papiam Hierapolitanum: ex quibas prior ^

, *.
,
quidem martyrii coronaoi consecutus est alii vero
, ,
apostolici viri exstitere, moribusque ac vita miro

splendore etiulsere. Si quid tamen veritatis tramite
per negligentiam aliquid oilenderunt, aut aberra. ' , runt, ut adversus communem Ecclesiae doctrinam
,
quidpiam loquerentur, in his illos minime sequiimir,
,
nec ea tamen ratione ullum eorum Patris bonore

atque gloria abdicamus.
.
'. ) XXII. Deficiet me dies percensentem viros, quos
Patrum quidem bonore bonestainus, nec tauien
, illis, i n quibus a verilate deviarunt, auscultamus.
- , Sic itaque etiamsi q u i preeter Dominicam vocem

cunctosdocentem inysteriadixisse videaatur, Spiri ,
tuin a Filio procedere ; novitatem quidem, ut quae

Dominicam corrumpat vocem ejusque depravatio ** *, *
exsistat, aversamur ; illius tamen parentem, q u i
,
maxiine sileat, nec suam praesens causam agere
, ,
possitautcontradicere, nequaquamdamnamus.Cum
' , .
enim q u i bumanis rebus substractus est, non sit, (16) , ' ,
nec ipsi per se, nec per alios qui ejus tuendi partes
' ,
munusque susceperint, nullus quideui santementis
. ,
actorem i n eum agere velit. Nullo vero auctore,nec

sententia erit dainnati criininis. Nulla aulem d a m ,
nationis sententia, q u i cuin incessere audeat q u i
,
bos ouines casus excesserit, non magis in i l l u m ,
' , *
quam i n caputipse suum contuineliam vertit.
.
XXIII. Verum, aiunt, dixerunt Palres Spiritum a
\ ' , ,
Filio procedere ? At pauci nuniero : plures vero d i ;
cere non sustinuerunt :dixerunt Patres quorum
' .
TOy

facile numeruni ineas : etenim sanctaruui synodo- Q ,

r u m decreta eosrespuerunt, qui preeter Dominicam

vocem loculi essent. Dixerunt, Patres; sed quid opus
deillorum numero,qui dixerunt, anxius sermonem
trabere ? Nec si creatura universa unam misisset
vocem, nemo tamen Gonditoris ac Opiticis relicta

; '
,

.
(16) . Reddo ac si esset confessione ac Maximi ejusdem auctoritate facta
ut ita vocet, q u i bumanis rebus exemptua
unio Florentiee est : cui utinam z i z a n i o r u m sator
est. Metius Quan enim reus non est, qui forte
paucoruni pervicacia non obsliUsset. Et quamfis
aliam vocem bai)uit. Ludit vero istis Pbotius ac
non desint ex modernis, etiam v i r i catholici,
illudit, quasi illi deessent exempla eorum, qui vivis
quibus non videatur beec epistola esse Maxtmi,
exempti, haereseos damnati sunt, u b i pnesertim
quod nusquam integra exstet, aut inter reliqua
illorumhaeresis serperevidebaatur, illoruinqueaucejus opuscula, sedulo satis pluribus Grecorum
toritale fulciti. Sic i n synod. damnati Origenes,
Codicibus descripta : pluris tauien m i b i est MetoTbeodorus Mopsuet. clc. totque alii deinceps i n chitae Patrumque Florentinorum auctoritas,et quod
vi. primarii ordinis viri maguique antistites. Atque
ita oliui Grcis sitbabita, nec stylus abborreat:
adeo s i vere caput erat, sicque n n nec alia fuerit causacur desidereturtota, nec exprobe adversus ipsam Dominicam voceui u Patres
stet i n codicibus Maxirai, q u a m q u o d forte prom eo erraverunt, merito compescendi erant: p a lixior erat, ut sunt piures Maxiuii epistolae, pra>
risque sceleris rei videbantur, q u i vel in eis v e l i n
sertim dogmaticae, et quod seepius pluribueque
eorum scriptis tanta successione reui dissimulaexscriptum lllud excerptum de prooessione Spintus
runt. Sed nulla ejusmodi querela erat, donec Phoex Patre etFilio, proquaeslioniscelebritate, ipsum
tius, eam discessionis occasiouem feeit, illoque
visum est sufficere : quoinodo pleraque auctopejor Cerularius. Urgetboc argumentuin Georgius
rum monumentadesiderantur, quorumquandoque
Metocbita ex papae synodica, de qua consultus Maedita sun t electa. Accedit alias afios M a x i m i codicee
ximus confessor, ad Marinuui presbyterum Gypri,
babere epistolas: alias regios, alias vaticanos, alias
exposuilque sensum lllius nihil fidei adversum,aut
FJorentinos, praeter eas, quas e o r u m a l i q u i coma Gnecorum ipso sensu, aliterquam in modosignimu nes babent: quibus oui nibus ditari velim EccJeficandi, diversum. Jam tumergo Ecclesia GPlitana
e i a m ; pigetque tanto laborequaesitas, tantumqua
Ecclesiee Romanee communionem non respuebat,
in rem Ecclesiasticaui commodi allataras et ornacum i l l a ex Filio Spiritum protiteretur, non ex menti, necdum licuisse jurie p u b l i c i facere per
soloPatre, unumque ambos Spiratorem et causam
temporis injuriaxn, eorumque f a s l i d i u m q u i juyare
aeu auctorem Spiritus agnosceret : sed q u a ipea
opera poterant.

847

EPISTOLARUM LIBER

'

.
'.

(17)
'

, '

I.

818

sacratioredoctrinaac initiatione, crealurae adversa

Creatori loqueati, a n i m u m altenderet, aut Creatoris ac Opiticis violatis legibus, creatur legibus
se submitteret.
XXIV. Patres quaeris tuae seateatiae fautores ? Ipsum Dominum babes, universalium syaodorum suffragia ; diviaorum Patrum cborum, qui et n u m e r u m
excedat: quorum doctrina i m b u t i , quos superius
inemoravi Romani antistites, ac per editam fidei
sanctatn regulam, trioae consubstaatialitas incorrupta acceptadoctrina, cuncti per omnes Occideutis
plagas eam tradiderunt: aec solum Leo sacer, q u i
in quarta et oecumenica sancta synodo celebris
fuit, vel is etiam q u i pari illi pietate, eodem etiam
aomioe fulsit; verumetiam Adrianus ille, q u i eamdem apostolicam sedem rexit, in his qu ad sanctissimum ac beatissimum majorem patruum nostrum
Tarasium rescripsit, aperte ac manifeste sentire

NOTiE.
(17) . Male Metius, Quatuor Romani
iifices inde edocti, cum Graeca a u l l u m a u m e n i u i
habeant, sed solum indefinite,
, nec Pbotiusplurium
raemiaeritquamduorum,
Leouis primi et tertii, quorum iterum urget auctoritatem : boc solum male arguoiealalus, quod
eoruin silentium illius vocis, FUioque, uegationis
ratiooemhabere contendit: quo eodem vitio uiale

ac bono scnsu valeas, sibi quod vellent scribere,

nulla inde Ecclesiarum scissione. Mirorque Photii
genium, q u i tantis urgcat, , adversari voci Uominicae, , q u i a minime
scriplum est ; nec advertat idem urgeri posse i n
illo, , quod perinde vel additio vel,
expositio est ejus, quod ipsa vox Dominica virtute
coatioet. U l ergo pius et orlbodoxus Tarasius ita
torquet V^rba Doraiaica, scribens, sic et Latioi, non aliter quam pbrasi, ac
>, Quia Patre procedit :malus certe theo- loquendi tnodo excujusque gentis proprio idiomate
ab eo, ac Graecis antiquis ita loquentibus, diversi
ogus, QOU iatelligeas, quee de una persona d i aut dissidentes, quod planeintellexisset Pbotius, si
cuntur, de aliis perinde intelligi (ubi praesertim
D u l l u s est termiuus excludens) aisi sit oppositio ^ velut olim Athauasius, spiritu pacis duotus Ecclesiarum unioai studuisset, nonscbismati. Notaquam
a l i q u a , qualis nulia occurrit, m eo quod Filius
vir apostolicus sec u m P a t r e unus sintauctor Spiritus sancti; inteldavit, controvorsia. Latinorum Gttecorumque, seu
lecta j a m Filii a Patre einanatione, quasi priore
Occideatalium et Orientaliam, utrorumque in eis
origine, dum vel ita loqui liceat. De Adriaao,
seasuin sciscitatus, etcum
fideconcordesiovenisset,
q u o d ita asserte ponit Pbotius, etsi ex idiomatis et liQguae proprietate viderentur
, qaasi aperte et mamfeste noscitur
discordes : q u o d egregie illustrat Gregorins in ejus
ac liquet, noa utMetius, apertevidelur, idem putem
Panegyrico. Sed debuit Pbotius satanico spiritu ita
d i c e a d a m : A d r i a m i m scilicet, qui lcoaoclastaruoa
scindendosibi nomeu facere, uti jam fecerat tyranhteresim prolligatum iri cuperet, Graecorurn more
nica sedis invasione. Perinde etiam se babuisse
scripsisse suppressa ea voce, Filioque ne per ejus
pntem Joannem papaua ejusque legatos, qaos sibi
occasionem, haeretioi ac schismatici novas turbas
coocordes in orani fidei capitulo gloriatur Pbotius,
cierent ; q u o d ita i n causae patrociniiiin rapiat
aliosque deinceps utrinsque sedis antistites, ad
Pbotius, subillo paralogisiao, quo uno tota ejus
Micbaelem usque Cerularium, cujus rei gravi,
strues nititur : vel certe eadem di?pensatione,qua
testis MichaePsellus i a ejus Paaegyrico, iade l a u Adriani litteras ad Tarasium truncarunt Graeci,
dans quod superioribus patriarcbis
quibus ejus ordinationem ex laicis factam, quasi
CPlitanis habitum,inquaestionemdogmatistraxorit,
minus Ganonicamredarguit,ne quidillaejusseve
nec L a l i a o r u m fidem aliter quam veram heeresiui,
ritas et fidei negotio noceret, sic quoque
insectatus sit, sic belle posita Pbotio ova, majore
vocem Filioque, eraserint, siquidem eam Adrianus
ipse superbia haereticus (purpurae rubrorumque
scripserat. Definitionem vero synodicam eain h a calceorum ambitu) excludens iisqae extremum
buisse, etsi contendit Baron. an. 787. . 38, quod
Greeciae exitium patieas. Atque utinam Psellus
ita visura incoacilio FloreQtino, acLatinis probaOratione sua ad syoodum contentus, sic in ea suis
tum auctoritate Anastasii et vetustissiini codicis
coloribus expresso Cerulario (digno scilicet schisA c t o n i m v n s y n o d i , m i h i i p s e aon satis persuadeo,
matis antistite atque auctore) oec dealbando iEtbinec Jtilianus Cardinalis magnam in eofecitvimin
opem, levitatis sibi maculam aspersisset, accurialis
dictasynodo,velAQastasiusapertiasnoscituristud
mimisque Gbristiaoi, 11 omnis sceleris ac i m *
testatus esse, etsi in ejua versione babetur. Gerte
pietatis labcm abstersisset; quin sibi ipse schismai ita aperte in iidei regula positum esset, non sic
tici ac baeretici, qua aic haeretico ac scbismatico
facile peromnes Orientis Ecclesias aboleri notuisset
favet, aomen ascivisset ; quod alias Leonis Aliatii
autvemntari. Nec veroAnastasium,siveetiam ojus
diligeatiam fugerat ac , suo de Psellis
antiquiCodicisscriptoremausim plagii insimulare:
Syotagmate, emeadaturus, si quod optarat, l u c u sed ita patem fuisse transactum, cum inde li orta
bratianculam angere, aactamque producere, per
esset, et Tarasius Graecique , per Filium
gravem aetatera sive etiam per tempus homiaumque
dicereat, eaque particula perinde Spiritus a Filio
eruditarum ej us generie ipsius lucubratioaum inoffiexsisteatem agaoscereat, Latiai ex Filio mallent,
ciosum faelidium, ei licuisset.
ulrixquepermissumcau , idemque reipsa

 PATRIARCH/E C P .

819

820

nositur, Spiritum sanctum a Patre, et n o n a FiliO ,

procedere.

X X V . I l l u d e t i a m h a u d mihi videtur omittendum,

et si omnibuspro temporis nuperpropinquitate coaspicuum ; q u i nostris temporibus legati, nedum
semel, sed et tertio ex seniore Roma venerunt, cum
de fide, ut parest, non cum illis sermonum contulisseinus, i i nibil diversum autve dissonum a fide,
quae per orrneni terrarum orbem explicata est, aut
dixerunt, aut sentire deprehensi sunt : quinimo
clare nobiscum citraqueomnem dubitationemSpiritum sanctum ex Patre procedere praedicaverunt.
Quin etcoacta synodo quorumdam ecclesiasticorum
capitum causa, qui inde niissi fuerant sancti Joannis
papee vicarii, tanquam illo ipso preesente, ac una
nobiscum reclam de Trioitate sententiam edente,
fidei syinbolum, quod omnium universalium synodorum calculo, consentanee voci Dominictt tuui
praedicatur, tum viget, tanquam eodem ipsi sensu
eadeinque sententia, voce pariter et lingua, prop r i a q u e manus subscriptione, firmaverunt.
XXVI. Haec cum ita se habeant, et Romana E c clesiauno cumaliisquatuor patriarchalibus sedibus
eadem sentiat, eisque concors exsislat, quomodo qui
Chamuai flemulentur, Patrum suorum (ul vocant)
turpitudinem detegere noo verentur, omniumqiie
oculis ipsos ridendosexponere? Decebatenim eos,
siquidem Patrum queerunt voces, ad synodica decreta recurrere ; ad Romanoruin antistituin voces
mentem intendere ; ad reliquorum sanctum divi- ^
norumque Patrum cborum confugere ; non sitnul
quosdaui Patres facere, acerbeque illos c r i m i n a r i ,
tanquam adversus communem Doniinuni cervicem
exsererint,ac tum velut stylum ac indicem fideique
rcgulam eos adbibere. Sed et illud eos advertere
decebat, longe segravioreinjuria afficere,quos Domino adversantes objiciant, non bonorem habere
quos Patrum titulo augeant. Enimvero vel si nihil
illis curee estPatrum injuria, timeada tamen afcque
verenda, ei q u i primus parricida fuil ac sceleris
auctor, inflicta Doi calculo exsecratio ac sententia,
nec aemulandum maledictuui caput, aut magis detegendum, sed obtegendum, si quid i n suis Patribus
turpe deprebendissent atque vercndum.
XXVII. Utinam vero nemo vel iJlius facinoris
eemulus exsistat, vel reus maledictionis : quin pro- D
pitius sit Christus Deus noster, his, quibus parricidarum illa injuria obrepsit, et qui adversus ipsius
legem vocemque insurrexerunt: clementique sua

'. ,

/,
,

'

,
'

, > ,

.
^.

, "

,
,

, ;

' ,

'

,
" ,

'

. "

'

'
,

'.> ( 1 8 ]
, ,
'

, ' ,

.
. '
, ' ).
,
,

NOTiE.
Longe a
interpres.ela.jversariusmalignusquecalumniator,
Photii verbis et sensu Metius, qui adveisus parriacdepravator.Ab aliis supersedeo,ne viro insullare
cidas illam promulgavit. Non promulgata cmasi geviilear, qui magis illustrissiino A o n a l i u m Patri
neratim in p a m c i d a s maledictio, sed
Graecae linguoB notitiam aliquam optaverim, aut
, a Deo illata i a caput, quod ejus aucruelioris interpretis copiam : qualis denique ei in
tor sceleris foret, sua illapaterna irrisione : acujus
Theodoro Studita fuit Jacobus S i r m u n d u s
exernplo insulse deterret eos, qui Dominicaui vocem
, ac si qui ojusmodi veri interpretes et Ec
clesiastici, rei ecclesiaslicffi operam ecclesiastice
ex Patrum sensu atque vocibus interpretentur,
navarint.
non q u i illi Patres opponant: nisi est idem bardo
b o m i n i ac plane ceco, divinarum vocum divinus
(18)

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

821

822

, bonitate ac misericordia ab reducat, et ,

concilietur sic illum injuria procacibus, pree
stetque ut emendari studeaat, atque iatra eorum a l * -

legat sortem, q u i pateraam obtexerunt turpitudia e m : nemineuaque deiaceps escam sinat fieri et
. , praedam ferae, quoe malorum auctor ac auspex e s t ;
,
d u m venerandum caput tuum, pro i l l o r u m salute
,
certamina sustinet, et adversus communem b u
mani generis bostem tropaea erigit; fructumquesa , '
lutis eorum q u i errore lapsi suat Deo edit, eique
,
affert, quibus et divinae cbaritatis erga nos amor
iaexstinguibilisinconcussusquecoDsistatjineodera
, *
Cbristo et Deo aostro, iatercedeatibus sanctissima

Domina nostra DeiGeaitrice,aageiisque deiformibus
* ,
ac sanctis omnibus. Amen.
. '.

PIIOTII EPISTOLARUM LIBER

SECUNDUS.

E P I S T O L i E A D EPISCOPOS, CLERICOS, MONACBOS, SANCTIMONIALES, P L E R U M Q U E

FAMILIARES, COMMENDATITIiE, A U T C O N S O L A T O R b E .

SERIES PRIMA. AD EPISGOPOS.

EPIST. I.
Joanni metropolitm Eeraclece.

. '.
.

Montacut. (ep. 9, . 72).

' , . ' G
, , '

.
,
, ,

- .

, . ;
, '
,

, ' *
, ,

, .

D
.
.
Montacut. U
, ,

, .

, * , ,
[ ;)
, . , ,
, ,

T u u m ipsius deploras statum, nam ignoras nostrum. Quod si illa cogaosceres, qu aos patimur,
et ad quae certamiaa quotidie desceadimus, opiaor
te nolle ulterius proprias tuas enumerare veldeplorare miserias. F u l m i n u m certe sonos et tonitruum
iofaustos, d u m majore c u m horrore iacutiaatur,
cum raetu eufferre assuefacti sumus multo, q u a m
o l i m , minore. Quid ageadum igitur ? Nibil certe
aliud q u a m aaimosius colluctari c u m iis quee accid e r u a t : ut q u i sciamus optime, quod sacra aobis
et diviaa oracula suggeruat, aon esse vitam lianc
praesentem luxu traaseuadam, haud i n illa corollas
etpraemia coadoaari, sed certamiaa, labores, colluotameata s u b e u n d a ; retributioaem, coronas,
fruitionem inde exspectaada, unde etiam, i d est de
coelo, per diviaam mieericordiam illa inveniemus.
EPIST. II.
Eustathio patriarchcB
Antiocheno.

. H , p. 73).

Viffi loagitudo, et bostium metus, argumeatum

suppeditaat lacoaismi. Et certe si hoc mutuo pacti
fueramus, scutale epistolata expeditam tradcret.
Fertur sacerdotalem tuara perfectioaem nos diligere,
et conspectam cupere: noveris aulem nos (nam
q u i d bic opus contestatione?) miaus, si a o a
magis, hoc secundum Deum affectu detioeri. Si
verbis igitur comes adheeret veritas, nihil impedit,
q u o m i o u s q u i se mutuo diligunt reipsa desiderium
adimplare, alteri alteruaa patefieri^ et inde resul-

 P A T R I A R C H i E C P .

823

tante c o m m u n i utilitateoblectari.Itiaera quamvie X i -

longa, u b i alis amoris dilectio iustruitur, et quamvis difficillima, expedite et leviter transmeantur.
Quod caetera attinet, Patrum et fratrum optirae,
vale; scias nos tuam exspectare praesentiam, interim
deeiderii ardorem, spe f uturae consecutionis refocillemus. Vale.
Propria manu
exarabatur.
EPIST. III.
Joanni metropolitce
Nicomedia.

. " ,
,

,
.

. ".
' .
. \
.

Montacut. (ep. 17, . 77).

Nec illudere novi, nec ferre illudentes possum.

Si tu homo aotiqui adeo moris, et simplex fueris,
ut cum simus affecti contumeliis, ejus sensu
taogi debere nos, opineris, haud eequum erat, ut tu
nos leederes, eo fine quasi m o r u m tuorura s i i n p l i citas culpam exteauaret, et leviorem redderel. C u m
vero per illa, q u ausus es facere, studiose i d
egeris; ut sensum omnem a nobis suffurari posses,
bac tua rusticitate duxisti ingestam nobis c a l u m niam : necresilire poteris ad illam quam in sceaam
producis nobis levitatem. Verumtamen ne
tam corrigeadi, quaai puniendi causa videar reprebeneionem struere, cura justitiae omnia scrutanti
et pervidenti satisfecisse deprehenderis pro injuriis etcontumeliis quibus sumus affecti.tum temet

, .
^ , '

, ' , , ' ' *

.

,
,

, ,

, ,
,

e g o i n j u r i a m e a f f i c i e n t e m l i b e n s m e r i t o i m m u n e m G , ['

) ' -

dimittatn a s u p p l i c i o , b o C tantUQlCOmmonefaciens,

CUJUS Oportet m e m i n i s s e , n e m p e p c e n a m et s u p p l i -

), .

c i u m te s u b t e r f u g i s s e p r o p t e r m o r u m t u o r u m

v e l scaevitatera, v e l m a l a m c o n s u e t u d i n e m , (imde

f o r t a s s i s , altum s a p i s ) , s e d p e r n o s t r a m , q u i b u s i u s i d i a b a r i s ,

bonitateia, quippe

q u i siraus

Christi

d i s c i p u l i et s e c t a t o r e s .
EPIST.

IV.

IgnattO Lopkorum

. '.

episcopo.

Montacut (ep. 23, . 8 4 ) .

Dolet t i b i q u o d i o b i b e a m t i b i i n j u s t e a g e r e ; a t

',

mihi m a g i s juste dolere debet, q u o d i m p e d i -

, ' '

yerim baec ipsa exordiri. S i n dolorem lneum

occultum aecesse esteffari, quod ipse tibi causam
exbibuerim, unde cuui fieri volebas improbus, ira- ^
probus revera esse possis, vides ut memetipsum
auctorem tuis improbitatibus ascribam. Quid reris
de me dicturi sunt a l i i , c u m de tuis factis r i a g a a tur, aeque habeatelabeadi facultatem ? quomodo
laturum illorum afflictioues, quarum tu es architectus, commuaem Domiaum reris ? A a a o a iofestum experiere, q u i homiaem evexerit digoitate
eum, quem p a r erat c u m intiiiiis subditorum
acceaseri ? hoc modo me i a te aaimatum puta :
quod si libenter et quantocius improbe agere
desiveris, scito mihi iacumbere necessitatem, ut
te penitua a meiipsius et Ecclesiae commuaioae
absciadam.

, ' B , ,

, .

, ,

; , ,

,
,

, ,
.

EPIST. V .
Qeorgio Nicomedice metropolilce.

r.

MontacuU (ep. 24, . 8 4 ) .

V i r u m p r o b u m et hoaestum

te preedicaat,

qui

V A R L E LECTIONES.
t

. ,

b ,

c . .

825

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

826

. "$' a d DOS a vobis accedunt. AJii quidem c u m admira , ,

/, , . , . , '
0071 '
, ,
, . ,
, ' ,
,
, ,
.

tione gaudent; ita enim interdum fit, ut sopito

livore, DOQ minus aliorum recte factis q u a m suismet ipsorura oblectantur homines. Ego mirari q u i dem mitto, tantum gaudeo. Neque enitn te, qualis
eras, ignorabam, nec dissimiles j a m oliro spes
fovebam; q u i p p e q u i sacris Christianorum institutis
episcopum ordinavi. A d m i r a a d u m vero, arbitror,
procederem, si quid accepissem fando immutatum
de moribus, et m i b i nota satis conditione, tuis.
Quod si n o a subterfugere provinciam, in q u a coastitutus es, recte tecum statuas, desertioaem ordinis
existimans laudatam t i b i o l i m tranquillitatera, 00tuui tibi sit quod affectum istum cum gaudio, et
magna etiam cum laude admirarer.

EPIST. VI.

. - .

Joanni Heracleensi metropolitce>cum per Ai*meniam

defectio agilaretur.

Montacut. (. 28, . 87)

, ,
.
,
, d
, ,
, .
,
( ,

Moerores insensatos enumeras praesentium

malorum diffusione, perinde ac si seosus voluntarie occluseras, neque animus esset oculis usurpare. Universa pene Asia intestioa coucutitur seditione; civititates c u m tota incolarum multitudine
uaalo feruntur involuti, et suflocati uadis. Qui r u i oam haac concepta spe suflulciturus credebatur,
DOQ uiodo nihil a u x i l i i prostat, sedin praecipitium
res deturbat, atque eam ob rem gloriose de se

\ ~ s e n t i l . E x e r c i t U U U l ductores, omisso bostes Cfr

' '
pessendorum armarum actu(necrefero quantopere
, ,
i n proprium ipsorum caput et imperinm coaju .
reat) i a semet mutuo, barbarorum more, castra
, ( ,
movent, nil leges Dei veriti, a i l bumaaos reveriti
; * ,
mores. Quomodo putas, urbs, iuiperatores i p s i ,
, (
etiaia aos, si velis, afflcirour hactanta calamitate?
, ) Quod si commune boc quiescat m a l u m , omniao
,
autem conquiescat (ita enim ut loquamur persua , detjustitia),3imuletiam evaniturae sual,quae quem', ,
libet privatim urgent calamitates ; veterem vim et
. ".
debitam obtioebunt leges ; de iis q u i injusti aliquid

patrarunt, et injustepatrarevoleotibas, supplicium

sumetur. Vale.
EPIST. VII.
Theodoro metropolitce Laodicece.

. '.
.

Monlacut. (ep. 40, .

Si stadium vita praesens fuerit, preemiorum,
,
quae veatura est, politia erit. Noli mirari si justo
r u m aliqui c u m uiiseriis bic colluctentur : magie
,
autem muito, si qui reotur idem esse tempus cer
tamiaum etlocum coroaarum,diemraaaifestatioai8
, *

et j u d i c i i tribuaal.
EPIST. VIII.
Ignatio Lophorum
episcopo.

. '.
.

Montacut. (ep. 69, p. 120).

,
, ,

Male te habet, deploras, sursum deorsum o m o l a

oiisces, quod te t a m cito, et tam vebemeater (ut

V A R I i f i LEGTIONES.
* . .

327

PATRIARCHiE C P .

828

reris) sioe respectu taxaverim. Ego te non minus . , incuso, q u i te dignum dederis hisce reprehensionibus, et n o s adegeris ut ad ista diceuda, preeter

, ,
,

coosuetudiaem, accederemus. Si autem revera

percussus fueris, et profundius peoetraverit reprehensionum cuspis, tute declarabis, d u m illa averseris, quae telum hoc a aobis extorserunt. Ita plagain l i b i ingestam, per Dei misericordiam, non
m o d o persanaturi s u m u s , sed deinceps te u t m e m b r u m nostri corporis confovebimus.

. * ,
, ,
*
,
/.
1

EPIST. I X .

. '.

Theodoro metropolitce Laodicece.

Montacut. (ep. 70, . 120).

Occasio nunc, amice, offertur, si ipse volueris,

, , ,

etnosterfiliusexsistas, vel minime reformidare m o r -

, , -

talium minas, d u m immotum te praestes veritatis

a t h l e t a m , illustre laudum praeconium de C03I0 con-

sequi, et victorem ibidem d e c l a r a r i : v e l d u m e r i -

tatem prodis, et proditor censeris, temporali et

fiiuida voluptate et gloria frui.

.
. r.

EPIST. .
Eidem.

Montacut. (ep. 71, p. 120).

sit pudore

8uipsiusteneri,extrem8efueritineruditionisnecessse

Si

finis

doctrinee

et institulionis

est, nullo aliorum pudore moveri. At gloriari de

iis quae occultanda polius fuerant, terminos excedit
bumanee improbitatis.

' , , .

EPIST. X I .

. ' .
.

TheodoromelropolitdeLaodiceOB.

Montacut. (ep. 87, . 132).

Quae de te faodo accepimus, s i vera sunt, tardor

, ,

quidem, et vix tu qualis ais, intellexi ; sin falsa,

quis f u e r a s ab initio cogoovi. In q u a n t u m ergo
virura decet esse bonura et boaestum, non m a l u m
et i m p r o b u m , et me g a u d e r e , uon eegre ferre, quod
te amicum m i b i conciliavi ; i n tantum te oportet

,
. "
/
, '
, *

evitare illa,quee rumorest te perpetrare; estoautem

omnis haec fama, precor, veritate destituta.

,
.

EPIST.
EulamptO

archieptSCOpo

XII.

. I B ' .

et SCeuophylaci.

Montacut. (ep. 95, . 135).

possunt tencbrae uoa cum luce adesse, odit D enim veritas congressum meadacii. Post tuum a
.
aobi8discessum,quititulummenlituraffuitEmma-

' ,

nuel, q u i ea aobis manifestavit quaB par et pro-

babile fuit acturum i l l u m , et quee mores ipsius

decebant.

Antonio

EPIST.XHI.
Bosphori archiepiscopo.

, -

. .
.

Montacut. (ep. 96, . 136).

Olimerat Axinus Scytbicus pootus. Nam adveaas

intrautes, quod faodo horribile, devorabant. Milesii

" 6 .

'

vero E u x i a u m traasformaraal per comitatem et

. -

Civilitatem

iDtroductam,

cicurata

barbarica

et

bestiali coosuetudioe. praeseatiper te ettuospro

virtute sueceptos labores et certamiaa et m u l t i -

, x * i .
, . & |

829

EPISTOLARUM LIBER U .

plicem Numinis cultum, Euxinus sed et Euse-

, , ,
? . ,
, ;
,
,
, , , R ,
,

880

, .
. '.
.

bes, cum talis exsistat, nominatiir. Quanto megaudio, qua jucunditate, dum hoc ipsuni scribo repletum arbitraris ? Quod si Judaeosqui ioibi sunt captivos i n Christi obedientian duxons, ab umbra et
littera, quemadmodum scribis, i n gratiam transtuleris, abstineo, et cum abundantia fobevo, roaturos
illosce optimae spei fructus, quos continuo de temet
ipso foveo.
EPIST. XIV.
Zacharix
Chalcedonu
metropol.

Monlacut. (op. 106, p. 151).

Si meum jgrjorem Zacbariam, et meimet o b l i viscerer ; sed ille mei (neque enim eflariquid mo ) .
deratius possum) ut videtur oblitus est: nec suspi , ,
cetur me vulgi sermone, a b i l l a quam j a m olira de
, , .
eo fovi opinionem abstractum. At ille i b i valde
,
timet ubi non t a D t u i n non est timor, sed nec timo , ' , ris aliqua, ab iis qui me noverant, suspicio. S i enim
, . ,
diuturnura illud tempus in q u o te a pueris
, ,
cogaovi, magnum, et cujusmagnagloria,certamen
,
pro nobis, aut Cbrieto potius, susceptum, et i n
, ,
ipsius mandatis cursus, nondum de tua virtute me
,
confirmatum reddidit, certe n o n video quomodo
, , *
non, cum insipiente, iniquissimus videar ; et q u i
,
metuerint, ne quid tale patiamur nos, eo quod ipsi
, ' *
nos nonnoverimus, satisjustamhabebunt causam,
, . , G ut inter peseimos me recenseant. Sed tu bisce de
, , i rebus sis persuasissiraus, et que cognoscas velim,
, ' ,
sicut aliis notis, ita quod mentem aliorsum per
, ,
alioe pertrahi n o l o : noli ergo ob nudam nec con , * '
gruain satis suspicionem et me et te potius ipsum
,
rosigniter reos statuere ; sed et fratres etiam nos 1,
tros, 8i q u i humano more patiantur, tuis excitatos
*
preeeminentiis fraterne tolerato et sufferto, neque
' ,
e n i m p a r est ut aliis succenseamus pro iis de q u i '
bus nobis agendee sunt gratiee; nec e quibus demon ,
strari liquido poterit, nos obtinere principatum,
, , tenemur ob illa succensere iis qui culpabiles sunt,
.
u t s i c irratiooalem passionem inrationabilem apo, * ,
logiam commutemus. Sed et a l i u d e d i c t i s te intel
(ligere velim, boc nempe, quod debemus noe q u i
* ' , , (
b

. - rj validiores sumus, infirmitates infirmorum portare

; .
, (
4

. ,
. , ,
[]
(, ( , .
, , , , ;
. .

, * ,

et sustinere. Imprimis per totee v i t cursum illius

babeto curam, quod nihil indecore faciat cautus
amor ; sedulo inquire quid sibi velit. Nibil facit
indecore,(certeimmensara etinnarrabilem utilitatis
invenies profunditatem.) Nimirum quod non qurit
quae sua sunt, sed omnia tegit, sperat omnia, sublimia sunt ista onera sufferenda, emendatio semper et conversio in meliussperandaest deproximo.
Quid aliud vult Pauli eapientia, divitiee, gratia ?
Charitas, inquit, nunquam excidit : beata plane
vox, magis beatum os, sententia laudes et a d m i r a tionem omnem excedens. Nunquam ait, e i c i d i t ,

VARIiE LECTIONES.
t ,
g . . h . * . . .
.
. n , .

* . .
.....

subrepit

835

P A T R I A R G H . E C P .
EPIST. XIX

. '

Euschemoni et Georgio melrop.

MONTACUT. (EP. 126, . 166).

despondeo animum, dum intueor tempesta

,
tem malorum, et tyrannidis inteasiooem ; audio
.
enim vos per fidem i n Deo certam, et pietatem
, efflorescentes et vernantes ; inio leetitia afficioreo
* ,
quod illorum summaimpudentia,qui dedecus vobis

et turpitudinem volebaot affricare, voset pulchrio res reddidit, et probatiores. Sed, vos amici, filii,
. ' , , '
fratres, et si quid aomeo filiali amore et naturali , affectioae magis familiare SIT, usque adfinem con- G
summatum Deum buac a n i m u m et affectum
*

~ '
'^
* - -~
~
*

& conservemus : et queoiadmodum Jobus ille gene ,
rosus, ipsorum ducem diabolum, per stupendam
*
, ,
illam patieatiam et fortitudioem triumpbo duxit,
ita vos ut Cbristi populus ille sanctus, regaleque , , ,

sacerdotium, ut e t o l i m , ita etiamnum istosce illius
, .
germaaos primipilares discipulos, c u m lessis et
, ,
lamentis, nec q u o se conferant scientes, publice
>.
epectandos exbibebimus. Nam quod vos probe nostis seque atque ego, brabia et coronae exspectant
eos, q u i usque a d iinem decertant.
1

EPIST. X X .

Theodoro metropol.

. K ' .

Laodicece.

Montacut. (ep. 140, p. 198).

Scioplurimosfideliumitaaffectos esse,utocca8io-G

, -

nera o i n n e m q u e e r a Q t , q u a possiat propria? virtutis

, ' illustre quoddam specimen exbibere ; et martyres
* ,
felices praedicare, quod barbaram tyraoaorum cru
. ' ,
delitatem oacti fuerant, q u a possint i a eeternum,
, *
s u a m i p s o r u m a o i u i i magnitudinemquasi columnae
,
insculptam stabilire. Saoe adest beec ipsa occasio,
, , vel major potius, quam speraret etiam valentissi ,
mus. Confido, autem quod q u i contra tuam generositatem insurrexit, uJtimam, m a x i m a m , et perpe- ,
*
tuo memorandam confusionemincurret, i o o p p r o
, ' , ,
b r i u m propriee cum inOrmitatis tum audaci. Ita
*
utimmotatuaformidine perculsus, ulterius aliquid
,
attentarecessabit. Itaper hancunicam concertatio, , .
nem, duo egregia consequere tropbeea, c u m ut
victor proclamare, tum ut fratribus malorum impendentium gravitate, et labores multos, p r o p r u s tuis
certaminibus allevies.
EPIST. XXI.

. K A ' .

Eidem.

.
MODTACUT. (OP. 141. P . 199).

Generososplanestadiumexspectatinemofemioea
teneritudine emollitus, introeat. Quod si quis sit
qui exsilierit, recedat quantocius; vela sua seoteatia, vel a colluctatioae. Neque euim labores talibus
congruuot. Sed oeque ab auroonustis : nec a m b i tioae ioflatis. Oinniuo q u i corporeis voJuptatibus
inbiat, ut mibi stat ententia, ne se componat a d
certamen: velim ego looge removeri, si aoapreeveniat is, et impleat votum meum.

' ,
.

. .

*.

'

* ' . * , '

, * .

VARIiE LECTIONES.

, .

833

E P I S T O L A R U M L l B E R 11.

834

OTXET&F ip - chritudioe q u a prius Romana respublica florebat,

;
et Cbristianismus tailtum DOD ex imis subruitur
.
fundainentis. Ingemiscere ad hajc.pro uieritis quis
, .
alius suffecerit q u a m Jeremias, qui propriis suis
lessiset lamentis, tanta vastilatiset desolationis m a g o i t u d i Q e m et exprimere possit, et tragice deplor a r e ? s e d beec silentio pressa exclamant tamen. T u ceetera vale, et pro mea mediocritate apud Deum
precibus intercede.
. ' .
EPIST. XVII.
.

Ignatio metrop.

Claudiopolitano.

Montacut. (ep. 115, . 156).

,
Erat olim terribile anatberaa, et f u g i e n d u m ;
, nempe c u m a veritatis preeconibus, contra reos et
, . '' improbos ferebatur. Ex quo vero audax et i i i i p u ,
dens alastorum q u o r u m d a m vesania, cootra leges
,

o m n e s d i v i a a s e t b u m a n a s ; contraomneuirationem

' ,

Graecam, barbaram, ipsorum anathema i n p r o p u -

gnatores ortbodoxae pietatis jaciat insolenter, et

furores barbaricos, ecclesiasticas transgressiones
, * , magna couteatiooebabeadas coatendtiat; e vestigio illud foruiidandum, et o m n i u m suppliciorum

extremum, i n fabulam et ludibrium e v a s i t : potius
,
viri p i i illud exoptaverint; non eaim sententia per
, .
'
audacissimos veritatis hostes lata poenas saltem
, , ecclesiasticas formidabiles facit, sed reatus eorum
, , ia qtios intorquentur. Quodsi innocensquis fuerit,
,
ridendas illorumpoenas propioat, etio ipsorummet
, '
j u d i c i u m mutat, illi autem quem multarunt coro , '
nam immarcescibilem, et immortalein gloriam pro
, ,
suppliciis procurat. Quocirca quisque piuset saa-

, .

'

i H e modis O p t a v e r i t , p o t i u s a b i i s q u i a

Christo alieni sunt contumeliis affici, et anathe, , - mate feriri, quam c u m splendore et applausu de
ipsor um i mpietatibus par t icipare,qui Cbristo odiosi,
et Deo invisi sunt.

, '

EPIST. XVIII.

. '.

Michaeli Mitylenes

metropolitm.

Montacut. (ep. 116, p . 157).

"

Quemadmodumdiscipulos Domini nostri Judaeorum

Cbristiosorum syoedriume synagogis ejicientes,illos

^ eo facto, magis magistro et Domino dedere copu

latos, at seipsos penitus a coelesti mystagogia et
, 3) .
regoo coelorum alienos reddidere. A d eumdem
,
modum et aunc Judeeorum imitatores apostolorum

,
,
zelotas nos e synagogis ejicientes, eo facto divinis

illis, et Verbi incarnati spectatoribus nos magis
, . conjunctos adunierunt ; siquidem commuaes pas
siones, exactissimara vitae et fidei conjunctionem
*
operantur; semet autem i p s o s a b eorum doctrina,
,
,
et orthodoxa nostra fide, miserum et miserandum
*
in modum abscideruat ; e t c u m separati s u n t o m
nioo a Gbristiaaorum aomioe et politia, i a Judeeo , , ruin quos zelo imitautur, oppositioaem coatra
,
Gbristum, et bomicidii pollutionem abrepti exci .
derunt.
,

P A T R I A R C H J E C P .

831

licet t u m u l t u e n t u r a l i i , licet concertationibus g a u -

*> *

d e a n t , Iicet p r i m a r i a queerant, l i c e t i p s o s e x s t i m u l e t i n v i d i a , licet m a n u s iojuste violentas i n j i -

c i a a t , licet susque habeant d e q u e ; n u n q u a m c h a r i -

, '

tas de s u a statione dejicitur, nec deficit a v i r t u t e ,

'

n o n d e s p e r a t , DOD a v e r s a t u r d o l e n t e s ; s e m p e r o c c a -

, ,

'

'

siones quaerit, s e m p e r o m n e m m o v e t l a p i b e m , o m -

n e m i o i t m e t b o d u m u t e x t r a se d e s u l t o r e s i n p r o -

p r i u m c o n j u o c t i o n i s et u n i o n i s p r a t u m r e d u c a t .

, *

Hflec, fili m i , C h r i s t o m e d i t a r e , e t b i s c e te c o n -

. , ,

f o r m a , tibi c o n c i n e n s . Certe bene n o r i s q u o d n i b i l

* '

b i s p a n a n i s m a g i s u t i l e r e p e r i r e p o l e r i s : ceeterum

, .

v a l e , et p r e c i b u s n o s t r a m m e d i o c r i t a t e m c o m m e n d a t a m b a b e .
EPIST. XV.

. I E .

Eidem.

Montacut. (ep. 107, . 152).

,

G r a t i a Cbristo vero Deo nostro q u i i n o m n i b u s

nos consolatur, q u i naturas generosas si vel aliqua

t e n u s a b i o n a t a virtute e x o r b i t e n t , potestate d o n a t ,

('

ut quantocius s u u m l a p s u m intelligant, e t a d s u a m

n o b i l i t a t e m et d i g n i t a t e m r e g r e d i a n t u r ; q u i e t i a m

n u n c , n o o m e a r u m r a t i o u u m e t o r a t i o n u m , u t tute

p u t e s , v i et a d m o n i t i o n e , g r a t i a i n l a r g i t u s est, u t

" ,

, *

v i l e s et h u m i l e s c u m d e s p e c t u b a b i t a s c o g i t a t i o n e s

a b j i c i a s , s e d facultate et r o b o r e tuee i p s i u s q t i a m

possides m a g n a n i m i l a t i s . Si autem inaataet appo-

. -

s i t a propriae v o l u o t a t i s a r a p l i t u d o quee o p t i m a est,

et cteteree tuae c o n v e r s a t i o n i s , s i n e d i f f i c u l t a t e r e -

duxit, utcunque rerumcoDtingeotiumoccasio, m u l -

tiplici m e alea j a c t a t u m turbaverit, tu tameo usque

in

iuimotffi

amicitiee institutione

solidatus per-

Q . ", .

s l s t e s . V a l e , m i fili s a c r a t i s s i m e .
EPIST. X V I .

. \

Gregorio Syracusce archiepise.

MONTACUT. (EP. 111, . 154).

QuaBcaDquearcbiepiscopalistuasanctitasadcon-

"

s t i t u t i o n e m Di e c c l e s i o p e r a l u r , a b i p s o p r i o c i p i o

mea

'

mediocritas t e c u m i n iis c o o s p i r a t : u t fre-

q u e n t i u s tibi i o m e m o r i a m r e v o c a r e n o n sit o p u s ;

nunc

* ,

l e m p o r i s praecipue, c u m voce q u a c u m q u e

) -

clarius etconsommatiusnosid doceant queemutuo

n o b i s coQtigerunt, a c utriusque statum aequalem,

e u m d e m a n i m u m , cogitationes easdem suggerant,

communis

nostra

i n Cbristo causa, persecutio,

c o m m u n e s p a s s i o o e s , ineffabiles q u i b u s m e r e m u r

COtlflictari propter o b s e r v a t i o n e m , et CUSlodiam D , .

"

m a n d a t o r u m Domini nostri. Intende autem porro,

et recto t r a m i t e i n c e d i t o , m a n u s i m p o n e n s , s a c r a

p e r a g e n s , C h r i s t i g r e g e m m u l t i p l i c a n s et a d a u g e n s ,

' <!

t e m p l a v e n e r a n d a c o n s t r u e n s et d e d i c a n s ; praeci

p u e c u m t e m p o r a s i n t e j u s m o d i , q u i b u s s a c e r -

d o t e s et s a c e r d o t i u m . m a g n a m p a r t e m , m i s e r a n d u m

i n m o d u m silentio

obruuntur,

et e x b o m i o i b u s

, '

d e m o l i t a s i n t a u t e x p i l a t a , p r o i l l o o r d i n e et p u l -

, -

b , q .

LECTIONES.

, *

e l i m i o a n t u r ; c u m t e m p l a passim desolata jaceant,et

VARLE

E P I S T O L A R U M L t B E R II.

833

834

- chritudioe q u a prius R o m a o a respublica

florebat,

et Cbristianismus tantum ex imis subruitur

.
fuodauaentis. lageaiiscere ad hfec,pro tneritis quis
, .
alius suffecerit q u a m Jeremias, q u i propriis suis
essisetlameotis, taut vastitatiset desolationis magaitudiaem et exprimere possit, et tragice deplorare?sed haec silentio pressa exclamant t a m e n . T u ceetera vale, et pro mea mediocritate apud Deum
precibus intercede.
. ' .

EPIST. X V H .

Ignatio metrop.

Claudiopolitano.

Montacut. (ep. 115, p. 156).

R

FIV

Erat o l i m

terribile

anatberaa, et

fugieodum;

, -

aempe c u m a veritatis p r e e c o Q i b u s , contra reos et

, . ' '

improbos ferebatur. Ex quo vero audax et i u i p u -

dens alastorum q u o r u m d a m vesania, contra leges

o m o e s d i v i a a s e t b u m a o a s ; c o n t r a o m D e u i r a t i o o e m

' n *,

Grsecam, b a r b a r a u i ,

goatores ortbodoxae pietatis jaciat insolenter, et

i p s o r u m anathema i a p r o p u -

, |3 -

furores barbaricos, ecclesiasticas

magna coateatiooe babeadas c o a t e a d u a t ; e vesti-

gio i l l u d f o r m i d a a d u m , et ODQDium s u p p l i c i o r u m
extremum, i l l fabulam et l u d i b r i u m evasit : potius

transgressiones

, *

v i r i p i i i l l u d exoptaveriot; non e a i m seateatia per

audacissimos veritatis bostes lata poenas s a l l e m

' -

ecclesiasticas formidabiles facit, sed reatus e o r u m

, , -

in quos intorquentur. Quod si innocens quis fuerit,

, ,

, -

ridendas i l l o r u m p o e Q a s propiaat, e t i n ipsorummet

, '

' j u d i c i u m DQUtat, i l l i autem quem milltarunt -

, ' ^ -

n a m immarcescibilem, et immortalera gloriam p r o

suppliciis procurat. Quocirca q u i s q u e pius et s a n -

, ,

'

mille m o d i s optaverit, potius ab iis q u i a

, * , , -

Christo alieoi sunt conlumeliis affici, et anathemate feriri, quam cutn spleodore et applausu de

ipsorumimpietatibus participare,quiChrisloodiosi,

6 t Deo i n v i s i SUDt.

. ' .

EPIST. XVIII.

Michaeli

Mitylenes

metropolitm.

Montacut. (ep. 116, . 157).

QuemadmodumdiscipulosDomini nostri Judaeorum

Cbristiosorum synedriume s y n a g O g i s e j i c i e n t e s , i l l o s

^ 60 faCtO, magis magistro et DomiQO dedere COpu-

, -

latOS, at

, /) .

regoo

m o d u m et n i m c Judeeorum imitatores apostolorum

s e i p s o s peoitus a COelesti m y s t a g O g i a et

coelorum

alieaos

reddidere. A d

eumdem

zelotas DOS 6 s y n a g O g i a e j i c i e o t e s , 60 factO d i v i o i s

Verbi l Q C a m a t i Spectatoribus nos

magis

l l l i s , et

, .

conjunctos aduoieruat ; s i q u i d e m coinmunes p a s -

siones, exactissimara vitae et f i d e i

conjunctioaem

operaotur; semet a u t e m ipsos ab eorum d o c t r i a a ,

et orthodoxa nostra fide, miserum et miseranduni

modum abscideruat ; et c u m separati suat o m -

a i o o a Cbristianorum aomiae et p o l i t i a , Judaeo-

, , -

rum quos

, -

C b r i s t u m , et b o m i c i d i i pollutioaem abrepti e x c i -

derunt.

zelo imitautur, oppOsitiOQem

coatra

835

P A T R I A R C H / E C P .
EPIST. XIX.

836

. '

Euschemoni et Georgio metrop.

MONTACUT (EP. 126, .166).

Non despondeo animum, dum intueor tempesta

tem malorum, et tyrannidis inteosionem ; audio
enim vos per fidem io Deo certam, et pietatem
efflorescentes et vernantes ; inio leetitia afficioreo
quod illorum sumuiaimpudentia,qiii dedecus vobis
et turpitudiaem volebant affricare, voset pulcbriores reddidit, et probatiores. Sed, vos amici, filii,
fratres, et si quid nomen filiali amore et naturali
affectione magis familiare sit, usque adfinetn con- g
summatum in Deum buac a n i m u m et affectum
conservemus : et queoiadtnodum Jobus ille generosus, ipsorum ducem diabolum, per stupendam
illam patientiatn et fortitudinem triumpbo duxit,
ita vos ut Christi populus ille sanctus, regaleque
sacerdotium, ut etolira, ita etiamnum istosce illius
germanos primipilares discipulos, c u m lessis et
lamentis, nec quo se conferant scientes, publice
spectandos exbibebimus. Nam q u o d v o s probe no
stis aeque atque ego, brabiaet coron exspectant
eos, q u i usque ad finem decertant.

,

,

' ,

', ' ,

* ,

, ,
,

, ,
.

. \

EPIST. XX.

Theodoro metropoL

Laodiceat.

Montacut. (ep. 140, . 198).

, Scioplurimos fidelium itaaffectos esse,utoccasio- G
, ' nem omnemqueeraat, qtia possint propria? virtutie
,

illustre quoddam specimea exbibere ; et martyres

felicespreedicare, quod barbaram tyrannorum cru. ' ,
delitatem oacti fuerant, q u a possint i n aeternum,
, -
8 u a m i p s o r u m a a i m i magaitudinemquasicolumn
,
insculptam stabilire. Sane adest beec ipsa occasio,
, , vel major potius, quam speraret etiam valentissi , *
mus. Confido, autem quod q u i cootra tuam gene ,
rositatem insurrexit, ultimam, m a x i m a m , et perpe *
tuo memorandam confusionemincurret, i o o p p r o

b r i u m propriee CUID ioOrmitatis tuui audaciee. Ita

utimmotatuaformidine perculsus, ulterius aliquid

attentare cessabit. Itaper hancunicam concertationem, duo egregia consequere tropbaea, c u m ut

,
, , .

victor proclamare, tum ut fratribus m a l o r u m impendentium gravitate,et labores multos, propriis tuis
certaminibus allevies.
EPIST. XXI.

. K A ' .

Eidem.
MONTACUT. (CP. 141. P . 199).

Generosos plane stadium exspectat :nemo feminea

teneritudioe emollitus, introeat. Quod s i quis sit
qui exsilierit, recedat quantocius; v e l a s u a sententia, vel a colluctatiooe. Neque eaim labores talibus
cougruunt. Sed oeque ab auroonusUs : nec ambitioue ioflatis. Oinniuo q u i corporeis voluptatibus
inbiat, ut mibi stat enteatia, ne se componat ad
cerlamen: veliin ego longe removeri, si Qonpreeveniat is, et impleat votum meum.
VARLE

. ,

*.

' ,

, .
. '

' -

. ' , '

* .

LECTIONES.

EPISTOLARUM LIBER .

837
. '.

EPIST. XXII.
Euthymio Catanensi metropol-

Montacut. (ep. 148, . 205).

, ,

Esse mihi otium, u t res tuas enarrem, o p t o ; at

ne easintelJigara praBveniendocavisti.Quidcausaris
. , ' , .
g o , quod q u sperabam, audiam ; et quod
,
sileotio tezerimus, quee libeas faodo DOQ acciperem ?
. '' ,
Quod si autem, quia faado oecessaria accepi, d i g ,
nus sum cui dicam scribatur contemptse amicitiae.
* Quid etilli faciant,qui talia faciunt, quee et amicoe
, ' libertate priveat pro ipsis dicendi, et maievolas l i n , , ^ guas tantum ipsos, sed i n eos etiam quibus
, ' ,
oltm utebantur familiariter, exacuunt. Quid ergo
' ,
facieadum? Hoc ad te spectat (o quo te nomioe
. ; , (
compellem I) et, mibi libertatem condonare, si i d
) , ' ,
placuerit, satis abuode j a m o l i m h a b u i ; et u t n i b i l
, , *
de te audiam quod minime placet ; sed tu ad prio '
rem coostitutioaem revolvendo, eorum ora q u i te
, ,
nunc lacerant, obturabis.
* , ' , -

e r

EPIST. XXIII.
Georgio metropolitde Nicomediensi.

. .
.

M o n t a c u t . (ep. 169, p . 243).

U t i a a m ex flequo verbis tuis opera mea respon-

dereat, ut Acestoridum gloria, Galenus etHip-

, - C procrates, ut tute me eocomiis ornans scribis, m i b i

cedeates primas darent nec ut ingens illud Asole
piadarum nomen nostro aomioe obrueretur, sed ut
* '
preestetur, licet non ad a l i u d q u i d p i a m , saltembac
, , '
in parte exiguum quid quoad corporis passiones

amicis et synatbletis auxilium.
.
EPIST. XXIV
.
Theodoro metropolitae Laodiceno.
.
'

Montacut. (. 171, . 244).

' , , ,
.

Aratro, quod proverbiis usurpatur, jacularis, q u i

c u m debeas poenitere, audaciam urges. Nec enim

' ,
. ,

p03oitentis, sed insanientis est sibimet permittere

errorumcondonatioaem. Quodsi tibi viderodelirare,

, ' -

i n te proverbium quod ita d u d u m saepe jacta-

, " ,

t u m q u a d r a y i t : Mas scilicet picem gustavit.

. '.
.

EPIST. X X V .
EtiSChemoni CsBSCLrex archiepiscopo.

Montacut. (ep. 173, p . 245).

,
'
, ' . '

' ,

( ) .
,

. "

, ,
, , .

Mirum non est, 8 justis bominibus plerique o m nesbaud planedelectantur. Iliud autem m i r a n d u m
magis, si tanquam coaspectu justitiee, omaes et
singuli vitaecursum iastituaat. Mibisufficit si plusculi eit ; ut certe pauci suat tales, q u i justitiam
coasectantur.Partem saoe magaam ad j ustitiam
coleadam propensos video,multitudiaemad serapit
injustitia. Haec itasebabere, q u i d lutebaesitas, q u i
cum juste justitiam cui debetur admiaistras, ab
illis quibus justuro quod est, odiosum est, pariter
reportas coatumeliam. te decuit coatrario

VARIifi LEGTIONES.
1

839

840

P A T R l A R G H i f i C P .

modo affectum esse, torvo vultu eos intueri, et i d agere sedulo ut solameo invenias illius quod te conFOVRO .
tristatum reddet, ai modohostes q u i se justos pro
fitentur, linguam tibi amicam largiri velleot.
EPIST.XXVI.
Paulo

Cmsarex

. K < ^ .

archiepiSCOpO

lap$0.

Montacat. (. 175, . 262).

A r c a d i a m me flagitas, quispiam diceret, nec i n -

, ,

juria, proverbialiter. Ego autem exbibeo, sed noo

e plaustro, nec a Scythis mutuatum verbum, sed

, * ,

quale ametcbaritas. Improbus exslitisti ergaamicos

* ,

, '

divinae legis proditor, bostis propriee confessioais : ^ , .

et

tamen rogitas cur te ut i m p r o b u m

diffugiunt

homines, nec congressu suo c o m m u a i dignaatur ?

, -

N i m i r u m ideo ( quo te titulojure designem!)quod

; (, ; ) -

terribile arbitrantur, vel per salve

h a b e r e c u m operibus tuieimpiis.

EPIST.

communionem

XXVII.

. '.

ZachartCP meiropol. Chalcedonis.

Montacut. (. 179 . 267).

Misi t i b i a m a r a m potionem, preeparatione coofectionequenovam,stomacbo

inservientem roborando

" , $ ,
,

ab eadem arte qua prius profectam, sed tempore

, .
antiquiorem. Horum medicameotorum prius maoe
recipies c u m tertia parte ejus quod una raittitur, Q , , sumatur in aqua tepida aut melicrato, prout alter, $ , *
utrum matris ferre possis : etpost auiari illius me , ' , dicamenti potionera, sumasalterum licet per mea
, .
8 e m iategrumcoaUnnatum, usqueadaucisPouticffi

, ,

quantitatem, ternis porrobolisdistribututa sumito.

Illam antesolis exortum, alteram ad occasum solis

postcoenam,8tomacbicacbexiamitain meliusrefor-

mabis, et aurium dolorem

sedabis. Non possum

tibi promittere totalem sanationem : n a m morbi i n -

, , -

veterati v i x ad tempus breve sanantur. Atque ut

alibi, ita imprimis in promissiooibus medicamentalibus id quod turgescit reprobandum : sed divino
facile aspirante auxilio mitigatum magis statum
consequeris et babitudioem.

OYXOV. ' ,
, .

EPIST. XXVIII.

Eulampio

archiepiscopo

. K H ' .

et sceuophylaci.

Montacut. (ep. 184, . 275).

Adversatur virtuti improbitas, nec i n a m i c i t i a m

coalescentaliquando: utraquepropriumsubjectum

babet, et amplectitur cui iooiUtur : iieri

po*

' , * ,

test ut, subjectis pugnantibus, ea qilffi lQCubant,

inducias a g a o t : si boc ita se babet mirari noli, si

, , , ,

i s , q u i minister est impietatis, bellum iis denuntiat

cum magno statu, q u i virtutem ipsi ex adverso

constitutam reprasentant.

, .

EPIST.
ElUChemoni

XXIX.

arehiepiscopo

. ' .
CdsareCB.

Montacut. (ep. 186, . 274).

( ,

Improbiias (neque hac videatur tibi paradoxum

q u i d , c u m eatis testetur verum quotidiana per vi-

tam experientia) si n o n velo virtutis oppanso vele-

, .

842

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

841

, , tur, quaatocius dissipatur. Noli quocirca despoadere aniinum, si quod dici solet, aperte et nudato

capite, audaciam i l l a m videas insolescentem, et

in conspectu contra omnes erubesceute vultu
, ,
lascivieatem. Tempus breve iaterveaiet, c u m illam

videbis c u m ingenti sonitu i n perniciem praecipi

tatam. Atque bic mibi consentieatem Prophetam
,
babes. Vidi, aiebat ille, impium in sublimi exalta, , * tum, et tanquam e cedris Libani elatum ; praeter , .
ibam vero, et ecce non erat: quaerebam eum, et non
est inventus loeus ejus
EPIST. X X X .
. ' .
Zackarice metropolitce \Antiocheno.
.
Montacut. (ep. 191. p . 289).

, -

Bealus et divinus Paulus, geatium apostolus,

muadi doctor, qui lotos terree angulos preedicando
c i r c u m i i t : ille coelesti magisterio edoctas, et i a '/ ,
eaarrabilium sermoaum priaceps, buinaaas aures

audieates babeas, multis i a locis discipulos a coa ,
versatione impiorum excludeas, tantum versa ,
tus est ipse cuui ejuscemodi,sed etsine legeexsisten ,
tibus velut exlex convixit *. Quid aulem ? A n ut
, ;
ipse libeater ageret, quod reliquis permisit ?
. ;
au discipulorum securitati ut provideret, ipse sibi
, * ;
, 3- d a m a u m creavit ? a a oblitus eorum q u suggesserat, aliiscontraria obivit ? absit ! utrumque optime
; ,
noverat, se perfectiouem asseculum imuiobilem a d
; ! '
maluta, aliorum imperfectiones et q u a m labiles a d
; , '
deteriora : horum coascius et iatelligeas, disci/., ,
. . C pulis iabibuit congressum et coaversatioaem c u a i
,
improbis, pracideas nempe d a m o a et amolieas
|3
exinde futura : seipsum uiedius iatulit, subeodem
'
saepe tecto c u m iis, et eadem mensa fauiiliarius
*
versatus : neque eaiua uiaculam ab iis metuebat:
, ,
imo commuoicaturumseconfideasdepuritatesua:
atque i l a coatrariis viis a d eumdem fioem coatea '
debat Paulus, oec declinavit coavictum improbe
,
viveatium,obcorrectionein secum versaatiutn, pa , , ,
ria admittere sinens discipulos, ae boaimores

malis coaversatioaibus corrutnpereatur. Quo spe ( ,
ctat, quid vult sibihaec oratio? certe solvita vestra

perfectioae queestionem propositato. Nam ut i m ,
perfectifacultatem noa habebaat Hberecumiuipro . bis raiscendi se : at Paulus facieas quod prohibe, ,

, ; D bat, et quod facere cernebatur, ut lucrifacerel

. "

' ,

,

,
(3 .

1

P s a l . , 3. * I Cor. , 21.
V A R L E LECTIONES.

. .
PATROL. Ga. G H .

eo,

quod aliis d a m a a u i crearet : ita oportet et de trienai exploralioae statuere, quain statuit exacta
disciphaaerga mooasticam professioaem facluros:
uaultos, utpote purificatioae iadigeates, melius est
subire illaia exploratiooem ; at q u i se prius purgaates vitam ineunt pbilosophicam, aecesse
babeat preecise illud tempus observare : quemadmodum i n iis q u i baac vitam iastituuat, multa et
magna differeatia iaveaitur, et diversa eapropter

27

 P A T R I A R C H i E C P .

823

8U

tante communi utilitale oblectari. Itinera quamvis 1 . ,

longa, u b i a l i s amoris dilectio instruitur, et quam , ,
vis difficillima, expedite et leviter transmeantur.
. ,
Quod csetera attinet, Patrum et fratrum optime,

,
,

vale;sciasnostuam exspectare praesentiam, interim
, ,
desiderii ardorem, spe futurse consecutionis refocil . .
lemus. Vale.
.
Propria manu
exarabatur.
. * .

EPIST. III.

Joanni

metropolitce

.
Nicomedia.
Montacut. (ep. 17, . 77).

Nec illudere novi, nec ferre illudentes possum.

, .

Si tu homo antiqui adeo moris, et simplex fueris,

ut cum simus affecti contumeliis, ejus sensu n o n
tangi debere nos, opineris, baud eequum erat, ut tu
nos leederes, eo fmequasi m o r u m tuorum s i m p l i citas culpam extenuaret, etleviorem redderet. C u m
ero per i l l a , quae ausus es facere, studiose i d
egeris; ut sensum omnem a nobis suffurari posses,
hac tua rusticitate duxisti ingestam nobis c a l u m niam : nec resilire poteris ad i l l a m quam in scenam
producis nobis levitatem. Verumtamen ne n o n
tam corrigendi, quam puniendi causa videar reprebensionem struere, curo justitiae omnia scrutanti
et pervidenti satisfecisse deprehenderis pro injuriis etcontumeliis quibus sumus affecti,tum temet

, '

.
, ' , , '
.

,
,

, ,

, ,
,

ego injuria me afficientem libens merito immuaem G , [' ) ' dimittam a s u p p l i c i o , h o c tantumcommonefaciens,

cujus oportet meminisse, nempe poenara et suppliyap ), * ,

c i u m te subterfugisse non propter morum tuorum v e l scaevitalem, vel malam consuetudiuem, (unde
fortassis, altum sapis), sed per nostram, quibus insidiabaris, booitateni, quippe q u i simus Cbristi
discipuli et sectatores.
EPIST.

IV.

. '.

IgnatlO Lophorum episCOpO.

Montacut (ep. 23, . 84).

Dolet tibi quod iahibeam tibi iajuste agere ; at
',
m i h i magis juste dolere debet, quod irapedi , ' *
verim baec ipsa exordiri. S i a dolorem meum
.
occultum aecesse esteffari, quod ipse tibi causam

, '
exbibuerim, uade cum fieri volebas improbus, i m B , , ,
probus revera esse possis, vides ut memetipsum
, .
auctorem tuis improbitatibus ascribam. Quid reris
,
de me dicturi suat a l i i , c u m de tuis factis ringan , ,
tur, neque habentelabeadi facultatem ? quomodo
; , ,
laturum illorum afflictioaes, quarum tu es arcbi,
teclus, communem Dominum reris ? A n a o a iofee, , IV
tum experiere, q u i bomiaem evexerit digaitate
;
eum, quem par erat c u m iaiimis subditorum

aceenseri ? hoc modo me i n te animatum puta :
,
quod si libenter et quantocius iniprobe agere
, ,
desiveris, scito mihi iocumbere necessitateai, ut
.
te peaitus a meiipsius et Ecclesi commuaioae
abscindam.
. '.
EPIST. V .
.
Qeorgio Nicomedw
metropolita.
Montacut. (ep. 24, . 84).
]

V i r u m p r o b u m et honestum te pra?dicant, q u i

V A R L E LEGTIONES.

. *.

* ! ,

825

EPISTOLARUM LIBER .

828

. ' a d DOS a vobis accedunt. A l i i quidem c u m a d m i r a , ,

tione gaudent; ita enim interdum fit, ut sopito

Jivore, non minua aliorum recte factis quam suis. , metipsorum oblectantur homines. Ego mirari q u i . , '
dem mitto, tantuin gaudeo. Neque enim te, qualie
007 eras, ignorabam, nec dissimiles j a m oliro spes
*
fovebam; q u i p p e q u i sacris Cbristianoruminstitutis
, , episcopum ordinavi. A d miraodum vero, arbitror,
, . , procederem, si q u i d accepissem fando i m m u t a t u m
, ' ,
de moribus, et m i b i nola satis conditione, tuis,
,
Quod si non subterfugere provinciam, in q u a con , ,
stitutus es, recte tecum statuae, desertionem ordinis
.
existimans laudatam t i b i o l i m tranquillitatem, n o tuui tibi sit quod affectum istum cum gaudio, et
magaa etiam c u m laude admirarer.

EPIST. VI.
. - .
, , -

Joanni Heracleensi metropolitosycum per rmeniam

defectio agitaretur.

Montacut. (. 28, . 87).

Moerores insensatos eoumeras prasentium

malorum diffusione, periode ac si sensus voluntarie occluseras, neque animus easet oculis usur .
pare. Universa peoe Asia intestioa coucutitur se ,
ditione ; civititates c u m totaincolarum multitudine
,
inalo feruolur involuti, et suflocati undis. Qui r u i , ,
nam baoc coacepta spe sufhilciturus credebatur,
, .
non modo nihil a u x i l i i praestat, sedin praecipitium
,
( , res deturbat, atque eam ob rem gloriose de se
\
sentil. Exercituum ductores, omisso i n bostes c a 2/\ \ '
- ...
_ - .
_ L
. 10
AM.S m
n nrv-> n M i i m
n t n / m i o n t A n a K A
pessendorum
armarum nactu
(oec refero quantopere
'
'

, , in proprium ipsorum caput et imperinm conjurent) i n semet mutuo, barbarorum more, castra
. movent, n i l leges Dei eriti, n i l humanos reveriti
, ,
mores. Quomodo putas, urbs, imperatores ipsi,
; * ,
etiam nos, si velis, afflciraur hao tanta calamitate?
, (
, ) - Quod si commune boc quiescat m a l u m , omnino
autem conquiescat (ita enim ut loquamur persua ,
detjustitia),simuletiamevanitur sunt,qua3 quem , libet privatim urgent calamitates; veterem vim et
, ,
debitam obtinebunt leges ; de iis q u i iojusti aliquid
. ".
patrarunt, et injuste patrare volentibas, supplicium
numetur. Vale.
EPIST. VII.
. ' .
.
Theodoro metropolitve Laodicece.

, ,

Montacut. (ep. 40, . 98).

S i stadium vita praesens fuerit, praBmiorum,

quee ventura est, politia erit. Noli inirari si justor u m aliqui c u m imseriis bic colluctentur: magis
,
autem multo, si qui rentur idem esse tempus certaminum etlocum corooaram,dieminanifestatioais
, *
e t j u d i c i i tribuaal.

EPIST. VIII.

. '.
.

Ignatio Lophorum

epUcopo.

Montanut. (ep. 6 9 , p. 420).

,
, ,
VARIJE

Male te babet, deploras, sursum deorsum omnia

misces, quod te tam cito, et tam vehementer (ut
LEGTIONES.

827

P A T R I A R C H J E C P .

reris) sine respectu taxaverim. Ego te non minus . , iacuso, qui te dignum dederis hisoe reprehensio , ,
nibus, et nos adegeris ut ad ista dicenda, prseter
, consuetudinem, accederemus. Si autem revera
. ' ,
percussus fueris, et profundius penetraverit repre , , '
bensionum cuspis, tute declarabis, d u m illa aver
seris, quae telum boc a nobis exlorserunt. Ita pla ,
g a m l i b i ingestam, per Dei misericordiam, non
.
modo persanaturi sumus, sed deinceps te ut memb r u m nostri corporis confovebimus.
EPIST. I X .

. '.

Theodoro metropolitoe Laodicece.

Montacut. (ep. 70, . 420).

Occasio nunc, o a m i c e , offertur, s i i p s e volueris,

, , ,
etnosterfiliusexsistas, vel m i n i m e reformidare m o r , , talium minas, d u m immotum te praesles veritatis
,
athletam, illastre laudum preecoilium de COelo COD * *
sequi, et victorem ibidem d e c l a r a r i : vel d u m e r i $
tatem prodis, et proditor censeris, temporali et
.

fluida voluptate et gloria frui.

EPIST. .
Eidem.

. .

.
Montacut. (ep. 71, p. 120).

Si finis doctrinee et institutionis sit pudore

SUipsiusteneri,extremeefueritineruditionis
necessse
est, nullo aliorum pudore moveri. At gloriari de
iisqu occultanda potius fuerant, terminos excedit

,

' , , .

buraan improbitatis.
EPIST. X I .

. '.
.

TheodorometropolitxLaodiceto.
Montacut (. 87, . 132).
QuflB de te f a n d o accepimus, si vera sunt, tardor
quidem, et VIX tU qualis 818, intellexi ; SIQ f a l s a ,
quis fueras ab i n i t i o C O g n o v i . Ill quantum ergO
v i r u m decet esse b o n u m et b o o e s t u m , non m a l u m
et i m p r o b u m , et me gaudere, n o n segreferre, quod
te amicura m i h i c o o c i l i a v i ; in taotum te oportet
evilare illa,qu8B rumorestte perpetrare; estoautem

, ,
* ,
. "
/ *
, '
,
, ,

omnis hmc fama, precor, yeritate destituta.

EPIST. XII.
EulamptO archiepiscopo et sceuophylad.

.
. IB'.
.

Montacut. (. 95, . 135).

Non possunt tenebrae una cum luce adesse, odit D

- * enim veritas congressum mendacii. Post tuum a
.
nobisdiscessum,qui titulummentitur affuitEmma ' ,
nuel, q u i ea nobis manifestavit qu par et pro ,
babile fuit acturum i l l l i m , et qu mores ipsius
, .

decebant.
Antonio

EPIST.XIII.
Bosphori archiepiSCOpo.

. .
.

Montacut. (. 96, . 136).

OlimeratAxinusScythicus pontus. Nam advenae
intrantes, quod fando horribile, devorabant.Milesii
vero in Euxinum traosformaranl per comitatem et
civilitatem iatroductam, cicarata barbarica et
bestiali consuetudine. l n praesenti per te e t t u o s p r o
virtute eusceptos labores et certamina et m u i t i -

" " .

, ,
. ,
, .
, .3*; **

829

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

880

, plicem Numinis cultum, non Euxinus s e d et Euse , , ,

( . ,
,

* ,

.
, ,
,

, R ,

, .
. '.
.

bes, cum talis exsislat, nominatur. Quanto inegaudio, qua jucunditate, dum hoc ipsum scribo repletum arbitraris ? Quod si Judaeosqui inibi sunt captivos i n Cbristi obedientiaa duxens, ab umbra et
littera, quemadmodum scribis, in gratiam transtuleris, abstioeo, et cum abundantia fobevo, roaturos
illosce optimee spei fructus, quos contiauo de temet
ipso foveo.
EPIST. XIV.
Zacharix
Chalcedonis
metropol.

Montacut. (op. 406, p . 451).

Si meum ignorem Zachariam,

et m e i m e t

obli-

viscerer ; sed ille mei (aeque enim eftariquid mo ) . deratius possum) ut videtur oblitus est: nec suspi , ,
cetur me vulgi sermone, a b i l l a quam j a m olirn de
, , .
eo fovi opinionem abstractum. At ille i b i valde
,
timet ubi non taotuin non est timor, sed nec timo , ' , ris aliqua, ab iis qui me noverant, suspicio. S i enim
, . ,
diuturnum illud tempus i n q u o te a pueris
, ,
cognovi, magnum,et cujusmagnagloria,certamen
,
pro nobis, aut Cbristo potius, susceptum, et i n
, ,
ipsius mandatis cursus, nondum de tua virtute m a
,
confirmatum reddidit, certe non video quomodo
, , * non, c u m iosipiente, iniquissimus videar ; et q u i
,
metuerint, n e q u i d ftale patiamur nos, eo quod ipsi
, '
nos nonnoverimus, satisjustamhabebunt causam,
* ' , , (

, . , Q ut inter pessimos me recenseent. Sed tu hisce de

rebus sis persuasissimus, et que cognoscas velim,

sicut aliis notis, i t a quod menteai aliorsum per
, ,
alios pertrahi o o l o : noli ergo ob nudam nec con , * '
gruam satis suspicionem et me et te potius ipsum
,
insigniler reos statuere ; sed et fratres etiam nos 1, tros, si qui bumano more patiantur, tuis excitatos
preeeminentiis fraterne tolerato et sufferto, neque
' , enim par est ut aliis succenseamus pro iis de q u i busnobis agendae suntgratiee; necequibus demon '
strari liquido poterit, nos obtinere principatum,
,
, , - ienemur ob illa succensere iis qui culpabiles sunt,
ut sic irrationalem passionem i n rationabiJem apo .
logiam commutemus. Sedet a l i u d e d i c t i s te intel, * ,
ligere velim, hoc nempe, quod debemus nos q u i
N ,

, I

, ' , *

- v a l i d i o r e s s u m u s ,

iofirmitates iafirmorum

portare

et eustinere. Imprimis per totae vitae cursum illius

,
habeto curam, quod nihil indecore faciat cautus
. , amor ; sednlo inquire q u i d sibi velit. Nihil facil
. " , ,
iodecore,(certeimmensam etinnarrabilem utilitatis
[] invenies profunditatem.) Nimirum quod non qurit
, quaB sua sunt, sed omnia tegit, sperat omnia, su , .
b l i m i a sunt ista onera suffereoda, emendatio sem, , , , ;
per et conversio in melinssperandaest deproximo.
, . * , Quid aliud vult Pauli sapientia, divitiae, gratia ?
,
,
Charitas, inquit, nunquam excidit : beata plane
, , , .
vox, magis beatum os, sententia laudes et a d m i r a * * tioaem omnem excedens. Nuaquam ait, e i c i d i t ,
; " .

VARIiE LECTIONES.
t yp
.

,
G . . N , I
. * , .

. . * . .
'
. .'

subrepit

 P A T R I A R C H J E CP.

831

l i c e t t u m u l l u e n t u r a l i i , l i c e t c o n c e r t a t i o n i b u s g a u -
*
d e a n t , I i c e t p r i m a r i a queerant, l i c e t i p s o s e x s t i inji-

c i a n t , licet s u s q u e h a b e a n t d e q u e ; n u n q u a m c h a r i -

, ' , '

m u l e t i n v i d i a , licet m a n u s i n j u s t e v i o l e n t a s

tas de s u a statione dejicitur, o e c deficit a v i r t u t e ,

n o n desperat, non aversatur dolentes; semper occa-

, , *

'

*-

siones quaerit, s e m p e r o m n e m m o v e t l a p i b e m , o m -

n e m i o i t m e t b o d u m u t e x t r a se d e s u l t o r e s i n p r o -

p r i u m c o n j u n c t i o n i s et u n i o n i s p r a t u m r e d u c a t .

, *

Hflec, fili m i , i n C b r i s t o m e d i t a r e , e t b i s c e te c o n -

. , ,

f o r m a , t i b i c o n c i n e n s . Certe b e n e n o r i s q u o d n i b i l

* ' ,

h i s p a n a r i i s m a g i s u t i l e r e p e r i r e p o l e r i s : ceeterum

, .

*
,

v a l e , et p r e c i b u s n o s t r a m m e d i o c r i t a t e m c o m m e n d a t a m b a b e .
EPIST. XV.

. '.

Eidem.

.
Montacut. (ep. 107, . 152).

G r a t i a ChristO DeO OOStrO q u i i n O m n i b u s

nos consolatur, q u i naturas generosas si vel aliqua

t e n u s a b i n n a t a virtute e x o r b i t e n t , potestate d o n a t ,

(' -

ut q u a n t o c i u s s u u m l a p s u m intelligant, e t a d s u a m

n o b i l i t a t e m et d i g n i t a t e r a r e g r e d i a n t u r ; q u i e t i a m

n u n c , n o a m e a r u m r a t i o n u m et o r a t i o n u m , u t tute

. " , ,

p u t e s , v i et a d m o o i t i o n e , g r a t i a i n l a r g i t u s est, u t

v i l e s et h u m i l e s c u r a d e s p e c t u b a b i t a s c o g i t a t i o n e s

, -

a b j i c i a s , s e d facultate et r o b o r e tua3 i p s i n s q u a m

possides m a g n a n i m i l a t i s . Si autem i n n a t a e t a p p o -

. -

s i t a propriae v o l u n t a t i s a m p l i t u d o quae o p t i m a est,

et creterae tuae c o n v e r e a t i o n i s , s i n e d i f f i c u l t a t e r e -

, , -

duxit, utcnnquereruracontingeDtiumoccasio, m u l -

tiplici m e alea j a c t a t u m turbaverit, tu taraen usque

in

iuimot

amicitiee i a s t i t u t i o n e s o l i d a t u s p e r -

Q . ", .

s i s t e s . V a l e , m i fili s a c r a t i s s i m e .

. \

EPIST. XVI.
Gregorio Syracusce

archiepise.

Montacut. (ep. 111, . 154).

Q ueecuoque a r c b i e p i s c o p a l i s t u a s a n c t i t a s a d c o n -

"

s t i t u t i o n e m Di e c c l e s i o p e r a l u r , a b i p s o p r i o c i p i o

mea

'

mediocritas t e c u m i n i i s c o n s p i r a t : u t fre-

q u e n t i u s tibi i u m p m o r i a m r e v o c a r e n o n sit o p u s ;

QUQC

praecipue, c u m voce q u a c u m q u e

* , -

clarius etconsommatiiisnosid doceant quaemutuo

lemporis

n o b i s coatigerunt, ac u t r i u s q u e s t a t u m aequalem,

, -

e u m d e m a n i m u m , cogitationes easdem suggerant,

* ,

communis

noslra

i a Cbristo causa, persecutio,

c o m m u n e s p a s s i o n e s , ineffabiles q u i b u s m e r e m u r
COnflictari

propter observationem, e l C U s t o d i a m D , . "

m a n d a t o r u m D o m i n i nostri. Intende autem porro,

et recto t r a m i t e i n c e d i t o , m a n u s i m p o n e n s , s a c r a

p e r a g e n s , C h r i s t i g r e g e m m u l t i p l i c a n s et a d a u g e n s ,

* ' <!

t e m p l a v e n e r a n d a c o n s t r u e n s et d e d i c a n s ; praeci

p u e c u m t e m p o r a sint e j u s m o d i , i n q u i b u s s a c e r -

, *

dotesetsacerdotium,magnampartem,mi8erandum

i n m o d u m s i l e n t i o o b r u u n t u r , et e x b o m i n i b u s

, ' , -

e l i m i n a n t u r ; c u m t e m p l a p a s s i m desolata jaceant,et

d e m o l i t a s i n t a u t e x p i l a t a , p r o i l l o o r d i n e et p u l -

, -

V A R I i E LECTIONES.
b ,

4 .

833

E P I S T O L A R U M L I B E R It.

, 834

- chritudioe q u a prius Romana respublica florebat,

;
et Cbristianismus taotum ex imis subruitur
xai . rc
fundauienlis. Iogemiscere ad heec,pro uieritis q u i s
, .
a l i u s suffecerit q u a m J e r e m i a s , q u i propriis s u i s

lessia et l a m e n t i s , tantae vastitatiset d e s o l a t i o n i s magaitudiaem et exprimere possit, et tragice deplor a r e ? s e d haec silentio pressa exclamant tamen. T u ceetera vale, et pro mea mediocritate apud Deum
precibus intercede.
. '.
EPIST. X V H .
.
Ignatio metrop.
Claudiopolitano.
Monlacut. (ep, 115, p. 156),
,
Erat olim terribile anatbema, et f u g i e o d u m ;
, nempe c u m a veritatis preeconibus, contra reos et
, . '
improbos ferebatur. quo vero audax et i u i p u ,
d e n s a l a s t o r u i E quorumdam vesania, contra leges
, omaesdivinas e t b u m a n a s ; contraomnemratioaem
' ,
Greecam, barbaraui, ipsorum anatbema in propu goatores ortbodoxae pietatis jaciat insolenter, et
, furores barbaricos, ecclesiasticas transgressiones
,
magna contentiooe babendas contendunt; e vesti
g i o i l i u d forinidandum, et o m n i u m suppliciorum
, * extremum, in fabulam et l u d i b r i u m e v a s i t : potius
, . v i r i p i i i l l u d exoptaverint; non enim sententia per
' audacissimos veritatis bostes lata poenas saltem
, , ecclesiasticas formidabiles facit, sed reatus eorum
, , in q u o s intorquentur. Quod si ionocens quis fuerit,
, ridendas illorum poeaas propioat, e t i a ipsorummet
, ' ' j u d i c i u m m u t a t , illi autetD quem multarunt COIO , '
n a m immarcescibilem, et immortalem gloriam pro
, ,
suppliciis procurat. Quocirca quisque pius et san , . * C *
m o d i s optaverit, potius ab iis q u i a
, * Christo alieni sunt conlumeliis affici, et anatbe, , mate feriri, q u a m cutn splendore et applausu de
ipsorumimpietatibus participare,quiCbristoodiosi,
et Deo l Q v i s i SUDt.
.
. '.
EPIST. XVIII.
.
Michaeli Mitylenes metropolUas.
c

u s

y i r

Montacut. (ep. 116, . 157).

"
QuemadmodumdiscipulosDominJnostri Judaeorum
,
Christiosorum syoedriume synagogisejicientes,ilios
^ eo facto, magis magistro et Domioo dedere c o p u , latOS, at seipsos peoitus a coelesti m y s t a g O g i a et
, .
regDO COelorum alienOS reddidere. A d eumdem

, ,

, .

, ,
<
/ r , , , -

m o d u m et Q u n c Judeeorum imitatores apostolorum

ZelotdS DOS 6 s y a a g O g i s e j i c i e n t e s , 60 faCtO divinis
i l l i s , et Verbi i a c a m a t i spectatoribus DOS m a g i s
CODJUDCtOS adunieruat ; s i q u i d e m COUimUQes pass i o n e s , exactissimara vjtee et fidei coojuDctionem
operaotur; semet autem ipsos ab eorum doctrioa,
et orthodoxa D o s t r a fide, miserum et miseraadum
in modum abscideruot ; et c u m separati suot o m nino a Cbristianorum noruine et politia, i a Jadeeor u m quos Zelo imitautur, O p p o s i t i o Q e i l l C O n t r a
Cbristum, 6t homicidii pollutionem abrepti eXCl-

derunt.

835

P A T R I A R C H . E C P .
EPIST. XIX.
Euschemoniet

836

. '
.

Georgio metrop.

MOOTACUT (EP. 126, .166).

Non despondeo animum, d u m intueor tempestateua malorum, et tyrannidis inteasionem ; audio

enim vos per fidem i n Deo certam, et pietatem
efflorescentes et vernantes ; inio laetitia afficioreo
quod illorum summaimpudentia,qui dedecus vobis
et turpitudiaem volebant affricare, voset pulcbrio*
res reddidit, et probatiores. Sed, vos amici, filii,
fratres, et si quid nomen filiali amore et naturali
affectione magis familiare sit, usque adfinem con- g
summatum i n Deum hunc a n i m u m et affectum
conservemus : et queoiadmodum Jobus ille generosus, ipsorum ducem diabolum, per stupendam
illam patientiam et fortitudinem triumpbo duxit,
ita vos ut Cbristi populus ille sanctus, regaleque
sacerdotium, ut et oliua, ita etiamnum istosce illius
germanos primipilares discipulos, c u m lessis et
lamentis, nec quo ee conferant scientes, publice
spectandos exhibebimus. Nam quod vos probe no
stis aeque atque ego, brabiaet coron exspectant
eos, q u i usque ad iinem decertant.
EPIST. XX.
Theodoro metropol.
Laodicea.

* ,

. ' , ,

* * /

,
R

, ,

, , ,

, ,
.

. ' .
.

MONTACUT. ( E P . 140, . 198).

Scioplurimos

fideliiimitaaffecloe

esse,atoccasio- C

, -

nem omaemqueerant, q u a possiat propria? virtutis

, illustre quoddam specimen exhibere ; et martyres
* ,
felices preedicare, quod barbaram tyrannorum c r u
. ,
delitatem oacti fueraot, q u a possint i n ternum,
, *
suam ipsorumaniuii magnitudinemquasicolumnae
, insculptam stabilire. Saae adest baec ipsa occasio,
, , vel major potius, quam speraret etiam valentissi , *
mus. Confido, autem quod q u i conira tuam gene ,
rositatem insurrexit, ultiraam, m a x i m a m , et perpe
tuo memorandam confusionemincurret, i n o p p r o
, ' , ,
b r i u m propriee cum iafirmitatis t u m audaciae. Ita
* ulimmotatuaformidine perculsus, ulterius aliquid
,
attentare cessabit. Ita per hanc unicam concertationem, duo egregia consequere tropbsa, c u m ut , , .
victor proclamare, tum ut fratribus malorum impendentium gravitate,etlaboree multos, propriis tuis
certaminibus allevies.
EPIST. XXI.

. K A ' .
.

Eidem.
MODTACUT. (OP. 141. P . 199).
Generososplanestadiumexspectatinemo

femioea

teneritudioe emollitus, introeat. Quod si quis sit

qui exsilierit, recedat quanlocius; velasua sententia, vel a eolluctatione. Neque enim labores talibus
congruunt. Sed oeque ab auroonustis : nec ambitioue inflatis. Omniuo q u i corporeis voluptatibus
inbiat, ut mibi stat entenfia, ne se componat a d

* ' ,

, .
.

'

* '

. * , '

certamen: velim ego l o n g e r e m o v e r i , s i Q o n p r a e v e -

niat is, et impieat votum meum.

* .
V A R L E LECTIONES.

. .

*.

E M S T O L A R U M L I B E R II.

837

. '.
.

Euthymio

EPIST. XXII.
Catanensi metropol-

Montacut. (. 148, p. 205).

, ,

Esse mihi otium, u t res tuas enarrem, o p t o ; at

ne easintelligampreeveniendocavisti.Quid causaris
. , ' , .
g > quod quae sperabam, audiam ; et quod
,
sileatiotexerimus, queelibensfandonon acciperem?
. ' ,
Quod si autem, quia fando necessaria accepi, dig ,
nus sum cui dicam scribatur contemptse araicitiae.
* Quid et illi faciant, qui talia faciunt, quae et amicos
, '
libertate privent pro ipsis diceodi, et malevolas l i n , , ^ guas non tantum in ipsos, sed i n eos etiam quibus
, ' ,
olim utebantur familiariter, exacuuat. Quid ergo
' ,
facieodum? Hoc ad te spectat (o quo te nomine
. ; , (
compellem I) et, mibi libertatem coodoaare, si i d
) , ' ,
placuerit, satis abuode j a m o l i m h a b u i ; et u t n i b i l
, , *
de te audiam quod mioime placet ; sed tu ad prio *
rem coastitutiooem revolvendo, eorum ora q u i te
, ,
nunc lacerant, obturabis.
* * , ' , -

er

. .
.

EPIST. XXIII.
Georgio metropolitx
Nicomedienn.

M o n t a c u t . (. 169, . 243).

U t i o a m ex q u o verbis tuis opera mea respon 'derent, ut Acestoridum gloria, Galenus etflip, , - C procrates, ut tute me eocomiis oroans scribis, m i b i
'
cedentes primas dareat nec ut ingens illud Asole * '
piadarum nomen nostro nomine obrueretur, sed ut
, , '

preestetur, licet non ad a l i u d q u i d p i a m , saltem hac

parte exiguum quid quoad corporis

amicis

.
.

et syaathletis

passiones

auxilium.

EPIST. XXIV
Theodoro metropolitx
Laodiceno.

Montacut. (. 171, . 244).

, , ,
.
'

AratfO, quod proverbiis usurpatur, jacularis, q u i

c u m debeas pcenitere, audaciam urges. Nec eoim

p c B n i t e n t i s , sed iasaaieatis est s i b i m e t permittere

. ,
, ' -

errorumcondoaatioaem. Quodsi tibi viderodelirare,

te proverbium quod ita d u d u m saepe jacta-

, " .

t u m quadra?it : Mus SCllicet picem gustavit.

. '.

EPIST. X X V .

EliSChemoni

CdBSareX

drchiepiscopo.

Montacut. (. 173, . 245).

Mirum est, si justis b o m i a i b u s plerique o m -

nesbaud plaaedelectaatur. Illud autem m i r a n d u m

, ' -

magis, si tanquam coaspectu j ustitiae, omnes et

singuli vitaBOursum iastituaat. Mibisufflcit s i plusculi eiat ; ut certe pauci suat tales, q u i justitiam
coasectantur.Partem sane magoamad j ustitiam
coleodam propensos video,multitudioem ad se rapit
injustitia. Heec ita sebabere, q u i d tute baesitas, q u i
cum juste justitiam cui debetur admiaistras, ab
illis quibus justura quod est, odiosum est, pariter
reportas cootumeliam. Omnino te decuit coatrario

. ' * ,

( ) .
,
. "
, ,
, , .

VARIifi LEGTIONES.
1

839

P A T R l A R C H i f i C P .

840

m o d o a f f e c t u m esse, t o r v o v u l t u eos i n t u e r i , et i d

a g e r e s e d u l o ut s o l a m e o i n v e n i a s i l l i u s q u o d te c o n -

t r i s t a t u m r e d d e t , s i a i o d o h o s t e s q u i se j u s t o s p r o
fiteotur,

l i n g u a m tibi a m i c a m l a r g i r i vellent.
EPIST.XXVI.

Paulo

Cxsarex

. -\

archiepiscopo

lapso.

Montacut. (ep. 175, . 262).

Arcadiam me

flagitas,

jliria, proverbialiter.
E plaustro,

q u i s p i a m diceret, nec i n -

EgO a u t e m e x b i b e o , s e d

nec a S c y t h i s m u t u a t u m

verbum,

, ,

sed

, , '

quale ametcbaritas. Improbus exstitisti ergaamicos

* ,

d i v i a a ? l e g i s p r o d i t o r , b o s t i s p r o p r i CODfessioais : ^ , .
ET t a m e n r o g i t a s c u r TE UT i m p r o b u m
h o m i a e s , nec c o n g r e s s u s u o c o m m u o i

diffugiunt
dignantur ?

, -

N i m i r u m i d e o ( q u o TE t i t u l o j u r e d e s i g n e m ! ) q u o d

; (, ; ) -

t e r r i b i l e a r b i t r a n t u r , v e l p e r salve c o r o m u n i o n e m

h a b e r e c u m o p e r i b u s tuis i m p i i s .

EPIST.

XXVII.

ZachartCB metropol.

. '.

Chalcedonis.

Montacut. (. 179, . 267).

M i s i t i b i a m a r a m p o t i o n e m , preeparatione confe-

" ,

ctionequenovam, stomacbo inservientemroboraodo

a b e a d e m arte q u a p r i u s p r o f e c t a m , sed t e m p o r e

antiquiorem.

Horum medicameDtornm prius mane

r e c i p i e s C U m t e r t i a p a r l e ejus q u o d

.
-

UQa m i t t i t u r , Q , , -

s u m a t l i r a q u a t e p i d a a u t m e l i c r a t O , p r o u t a l t e r -

U t r u m mavris f e r r e p o s s i s : e t p o s t a i l i a r i i l l i u s m e -

, ' , -

dicamenti potionera, s u m a s a l t e r u m licet per m e n -

sem integrumcoQtiQuatum,

usqueadnucisPontic

q u a n t i t a t e m , ternis p o r r o b o l i s d i s t r i b u t u m

SUMITO.

I l l a m a n t e s o l i s e x o r t u m , alteram a d o c c a s u m solis

* ,

, ,
,

postcoenam,8TOLNACHICACHEXIAM i l a i n melius refor-

m a b i s , et a u r i u m d o l o r e m

sedabis. Non possum

t i b i p r o m i t t e r e t o t a l e m s a n a t i o n e m : n a m m o r b i -

V e t e r a t i v i x a d t e m p u s b r e v e s a o a n t u r . A t q u e Ut

, ,

a l i b i , ita i m p r i m i s i n p r o m i s s i o n i b u s m e d i c a m e n t a -

. '

libus i d q u o d turgescit r e p r o b a n d u m

facile aspirante a u x i l i o m i l i g a t u m
c o n s e q u e r i s et

rseddiviao

magis

statum

habitudinem.
EPIST. XXVIII.

Eulampio

archiepiscopo

. K H \

et SCeuophylaci.

Montacut. (ep. 184, . 275).

A d v e r s a t u r virtuti i m p r o b i t a s , nec i a a m i c i t i a m

" ,

coalescentaliquando: utraquepropriumsubjectum

b a b e t , et a m p l e c t i t u r c u i i Q n i t i t u r : i i e r i

' , * ,

DOD po<

test Ut, SLLBJECTIS p u g n a n t i b u s , e a q i l i n c u b a n t ,

, ,

i n d u c i a s a g a o t : s i b o c i t a se b a b e t m i r a r i n o l i , si

, ,

i s , q u i m i n i s t e r EST i m p i e t a t i s , b e l l u m IIS d e n u n t i a t

c u m m a g n o statu,

, .

qui virtutem

i p s i ex adverso

c o n s t i t u t a m repraesentant.
EPIST.
Etuchemoni

XXIX.

archiepiscopo

. ' .
Casarece.

Montacut. (ep. 186, . 274).

Improbitas (aeque b a c videatur tibi p a r a d o x u m

( ,

q u i d , c u m ealie testetur v e r u m q u o t i d i a n a p e r v i -

tam e x p e r i e n t i a ) s i n o o v e l o v i r t u t i s o p p a n s o v e l e -

, -

E P I S T O L A R U M L I B E R .

841

842

, , tur, quanlocius dissipatur. Noli quocirca despondere aniuaum, si quod dici solet, aperte et nudato
5 rrj
capite, audaciam i l l a m videas insolescentem, et

ia conspectu coalra omaes a o a erubescente vultu
, ,
lascivieatem. Tempus breve interveaiet, c u m i l l a m
*
videbis c u m irjgeati sonitu i a perniciem prsecipi

tatara. Atque bic mibi conseatientem Propbetam
,
habes. Vidi, aiebat ille, impium in sublimi exalta, , * tum, et tanquam e cedris Libani elatum ; proeler , .
ibam vero, el ecce non erat: quaerebam eum, et non
est inventus locus ejus
EPIST. X X X .
. ' .
Zacharice metropolitce [Antiocheno.
.
Montacut. (ep. 191, p . 289)
,
, ,

, ,

,
. ;
, ' ;
5-

; ,
; I '

, '

divintis

P a u l l l S , g e n t i u m APOSTOLLLS,

. C pulis inbibuit coogressuui et conversationem c u m

B e a l l l S et

mundi doctor, q u i lotos terrae aagulos pradicando

c i r c u m i i t : ille coelesti magisterio edoctus, et i n enarrabilium s e r m o Q u i n princeps, bumaaas aures
audientes babeas, multis i n locis discipulos a conversatione impiorum excludens, non tantum versatus est ipse cuin ejuscemodi,sed etsine legeexsistentibus velut exlex convixit
Q u i d a u l e m ? A a ut
ipse libenler ageret, quod reliquis non permisit ?
au discipulorum securitati ut provideret, ipse sibi
damnum creavit? anoblitus eorum quae suggesserat, aliiscontrariaobivit ? absit ! utrumque optime
noverat, se perfectionem assecutum immobilem a d
maluiu, aliorum imperfectiones et q u a m labiles a d
deteriora : horum coascius et intelligens, disci-

'

. ,

'
,
, , ,

. -

iuiprobis, preecidens nempe damoa et amoliens

exiade futura : seipsuin laedius intulit, subeodem
saepe tecto cum iis, et eadem mensa familiarius
versatus : oeque eniui maculam ab iis inetuebat:
imo commuaicalurumse confidens de puritatesua:
atque i l a contrariis viis ad eunadem finem contendebat Paulus, nec declinavit convictum improbe
viventiuui,obcorrectionem secum versaatiuin, paria admittere D O Q sineus discipulos, ne boniniores
tnalis conversationibus corruinpereotur. Quo spectat, quid vult sibibeec oratio? certe solvita vestra
perfectione quaestionem propositaiu. Nam ut i m perfecti facultatem non habebaatliberecumiinprobis raiscendi se : at Paulus facieas quod probibe-

OO4 , ; bat, ET quod facere cernebatur, UT lucrifaceret

. "

' ,

,
,
.

1

P s a l . , 35. * 1 Cor. , 21.

V A R L E LEGT10NES.

. .
PATROL. G R . G H .

eo,

quod aliis d a m n u m crearet: ita oportet et de t r i enni exploratione statuere, quaui statuit exacta
disciplinaerga monasticamprofessionemfacturos:
uiultos, utpote purificatione indigeates, melius est
subire illam explorationem ; at q u i se prius p u r gaates vitam ineunt philosophicam, n o a aecesse
habeat preecise illud tempas observare : quemadmoduin in iis q u i banc vitam instituunt, multa et
inagna differeatia iavenitur, et diversa eapropter

27

 P A T R I A R C H i E CP.

843*

e x p l o r a t i o C O n c e d i t u r : i t a et q u o d eos t a i l g i t , q u i
p r s e p o n u n t u r et i n f o r m a t i o n i a l i o r u m p r e e f i c i u n t u r ,
, , .
n o n e a d e m p r u d e n t i a aut facultas e r u d i e a d i ostea"
d a t u r : q u o c i r c a praestaret ut s i m p l i c i o r e s , a i h i l a
, ,
s u o i n g e n i o f a c i a n t , sed o m u i a a g a n t , c a n o n i s j u d i ,
c i u m i n t u e n t e s et eo c o l l i m a n t e s : praepositi v e r o ,
' , q u i , v e l p e r r e r u m b u m a a a r u m e x p e r i e n t i a m et
, e x e r c i t i u m , v e l p e r g r a t i a m et a d j u t o r i u m coeleste,
.
satis i n s t r u c t i s u n t a d d i s c e r n c n d u m affectus et

d i s p o s i t i o n e s a d m i t t e n d o r u m , i i s , ut m e a fert s e n ' ,
t e n t i a , n o a est o p u s ut t r i e a n i i t e r m i n u s praecise
*
e x p l e a t u r i n j u n c t u s , n e c a r e g u l a deficiet m u l t u m ,
. ,
q u i s i c j u d i c a v e r i t , j u d i c i i et conscieQtiae c u j u s q u e

c a l c u i u s et d i s c r e t i o , i n i i s q u i o m a i a a d s a l u t e m
,
a d m i n i s t r a r e v o l a n t et g r a t i a m d e C(B1O i n s u p e r ao
s a p i e n t i a m a c c e p e r u n t a b e x p e r i e n t i a : et q u i d i m - ,
p r i m i s causae m u t a t i o n i favet, et v e n i a m m e r e t u r ,
*
h u j u s temporis necessitate c o n s t r i n g a n t u r , i a q u o
,
volucres et vulpes, s i v i s l u p i , d r a c o n e s , p a r d a l e s ,
, ,
et, u t v e r b o d i c a m , b e l l u i n i s n i o r i b u s b o m i n e s prae
d i i i , illustree e t a m p l a s d o m o s i a c o l u a t , e t l i c e a t i a m
sibi assumunt, q u i d q u i d placuerit ageodi: discipuli
, ,
v e r o et i m i t a t o r e s F i l i i b o m i a i s non habeant ubi
. reclinent capita ,
aec ullius rei u s u m l i b e r u m , sine
,
q u o v i t a n o a est v i t a l i s . Is q u i r e b u s a e c e s s a r i i s
, ,
privatur, q u i aec libere aerem spirare permittitur,
, ,
quomodo a d i n l e g r u m triennium, virtutem addis, , c e r e v o l e a t e s prsestruet, e t e x e r c i t i u m i l l i s d e s c r i b e t

asceticee futurae ? sufficit v e l q u o c u n q u e m o d o d e
,
n e q u i t i a m u l t i p l i c i e x t r a c t u m vita? p b i l o s o p b i c a e c o ,
s

p u l a r e . U b i erit i i l u d p b r o n t i s t e r i u m , i a q u o p e r ^ , '
, '
t r i e n a i u m quis versari possit, c u m passim diffusa
, . ,
sit p e r s e c u t i o : c u i n u e c i n m o n t i b u s , s p e l u n c i s ,
,
terree f o r a m i a i b u s s i n e v e x a l i o n e v i v e r e p i i s p e r , '
m i t t a t u r ? U b i o r d o et o b s e q u i u m , q u i b u s i n o a a c h i
,
l a b o r e s asceticos s u b e u a t , c u m t o r r e n t e m a l o r u m
; 't a m i n g e n t i o m a i a corripiantur ? Rebus saoe a d
v o l u Q t a t e m flueatibus, n e c a l i q u a u r g e a t e n e c e s s i , $
tate, e x a c t a m d i s c i p l i n a m i m p e d i e n t e , praestaret,
. ,
opinor, foruiam praescriptamcuicunqueobservare:
, s e d c u m i o p r o v e r b i o e s l : Retro flumina, omnia sub, , ,
versa sint, m e l i u s f u e r i t , i u q u a n t u n i est p o s s i b i l e ,

et i o q u a n t u m res p a t i t u r , s a l u t e m q u o v i s m o d o
;
p r o c u r a r e , q u a m n u d o n o m i n i exact disciplinae
, '
a d h e e r e n d o , p r o d i t o r e s a i i i m a r u m b u m a n a r u m , et
,
malos dispensatores p r o d i r e : quocirca a r c b i e p i s c o p a l i s vestra p e r f e c t i o c u m sufliciat j u d i c a r e quee ^ ;
,
c o o v e u i u n t , et t e i u p e s l a l e s istas c o a s i d e r e t o i n n i a
,
ooQtraaccuratiooem p r o m o v e a t e s , o m n i n o a d t u u m
"
j u d i c i u i u r e m i n t e g r a m d e f e r e a d a m s e a t i o , ut e a
, , ,
facias potestatem sanctificando,qii8BCOiiscientia tibi
, ' ,
p u r a , aut potius Spiritus gratia per i m m a c u l a t a m
,

,

c o n s c i e n t i a m operata suggesserit
,
;

Mattb. , 20.
V A R l i E LECTIONES.
. .

845

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

846

.
. ' .

EPIST. XXXI.

Theodoro metropolitx

Laodicensi.

Montacut. (ep 194, . 293).

' .
' , '
,
.

Meditatio mater est operationis rect, impetus

improvisilS c u m peccato bfflret. Quocirca n e g l e c t O

coosilio non oportet illud procurrere, uade,

praeterquam quod n i h i l eorum perficieaius, quee
studiose sategimus, iosipieotiae culpam iacurrisse
videbimur.

. ' .

EPIST. XXXII.

' .

Amphilochio

metropolitae

Cyzici.

Montacut. (ep. 198, p. 295).

, ,

,
, ' ,

.
. *.
.

J u s t a persuasio Qoti tam procedit a dicentis facultate, q u a m disposiliooe audieatis. Nolo risum
movere iudocilem inforiuaas, ei n o n persuasero,
sed indocilis, u t i D a m risum tanlummodoiocurrat,
te futuro supremo supplicio luat !
EPIST. XXXIII.
Georgio metropolitae Nicomedice.

Montacut. (ep~. 199, p. 295).

, ,

' /
. , ' -

*
, )

).

Si patet i l l a d , quod si quis consilium dat, ut

gloriam veuetur, repreheosioae acerbiore d i g n u s :
sed quod quis pro coosilio daio male audiat, et deridetur, aec a o v u m , aec ioexspectatum est. Quocirca rairari desiae, si Pelroaius admoaitus asperioribus verbis tuam perfectioaem excepit : sed
aoli tu idcirco exbortationem debitara, vel erga
i l l u m , vel alium omittere. Ita eaim videbimur
a o s i p s i , priusquam i l l i i d faciaot, digoos cxhibere
reprebeasioae, et iacusatioaem ipsorum alias
laeratioaabilem inratioaabilem transformare.
EPIST. XXXIV.

. ' .

,
,
.

Georgio metvopoliiano
Nicomedias cujus clericus
peregre diem clauserat extremam, post ordinationem ipsius ad presbyteratum.

Montacut. . (201, . 296).

Cupiebam ab accepto amaro auotio, qaod utinam in uieas aures venisset, coosuleotibus
verbis dolorem tuum mitigare, et quibus possem
,
solatiis afflictiooem tuam leaire. At cum iisdem
, .
ego ipse hebetior essemredditus malis necaliorum
(
tristitias aufereodo, cum ipse mois solatiuui repe , ' , rire aequirem : ita enim tara mecum erat revera
, ne quid gravius dicam : nec vereor ue fides mibi
)
adhibeatur, q u i veritatem dico : certe excru, . "
ciabar doloribus : et aoimo male affectns eram.
,
Curaque sero ac v i i taodem a d a o i t a u m redieram
,
illud i m p r i m i s cogitabaui: adbuc saperstes e s t a r ( ,
cbiepiscopalis et sancta illa maous (et diu adhoo
,
supersit precor, queetales nobis defiogit etefformat

), , sacerdotes rerum admiaistros sacrarum) magis m e metipsum recollegi, nec ulterius graviter patiebar,
,
etad eamdem m e c u m dispositioaem perfeotioaeju
^ /

),

847

P H O T l l P A T f t l A R C H i E CP.

vestram volui deducere: ubi tamen absurdi quid

m i b i occurrebat: iamea oescio quid aovi passus

,
sum : membrum divulsum abstrabitur ; sed Deo
, '
dicatur, etnosquiper Deum divitiis iliis abundavi ,
mus, illi primitias offerre debebamus : antiqua
,
lex beec obtinet, ut rerum pretiosarum primitias
. ,
datori et communi Domioo offeramus : germen
, '
prseclarum, et fructus ferens maturos diffractum
. e s t : sed manet radix, germioabit deauo n o a i n - ,
feriora : s i is qui ablatus est moerore afficiat, pro-
germinet alios, ut ne ita demum tristitia percella , ' $
tur, si ramosquosdam ad se transferat bortulanus .
,
sed per reliquorum oblectationem ablati sensum
.
abscoaditum voluit. Abiit prreclara et adniirabilis
'
, ,
virtutis iuiago ; sed idera pictor i n a u u m adbuc
exercere potest, et qui prfieclaras ejus dotes diUge- ,

bat, proculdubio plures lales iinagines describel.

'
At m i b i quidein mali medicioam facit istud ; puto
,
quemlibet religiosum prudenter sumpturum : sed
, '
Ecclesisecorpus, ad quod vocati sumus, non opinor,
, ,
ipsejustificabis, non esse tibicompassiouissolatium

arcbiproesuli. Nam q u i d est ? anle tempus aufere. ;
batur : et quis, quesso, melius de temporibus j u d i ,
care, et eadeni observare novit, quam is, q u i se- ; ' $
cundum ratiouem et ordinem disposuit omoia ?
,
Sed raptus est i n aetate vigente, et q u i tales exsi , , ,
stunt, certainina subeunt viriliter : verum adseoe .
ctutem usque protendi interruptionem plerumque
*
fortitudinis operatur. A d virtutem nobiscum con. ' * currebat : non oportet invidere, si stadium suum
*
prior COnfecerit. At S O l a m e n erat urgenlium affli- C , ,
ctioQum : sedoec omnes secuoi abstulit coasola tioais modos : imo plures nuac praestat, et quidem
, ,
priuao per generosas vitee actiooes : secundo per
. *
intercessionem a p u d D e u m ; utpote j a m vicinior ei
'
factus, etcoeleste adjumentum i a partes assumens,
r'
cum a d succurrendum, tum a d vindicaudum. S i . , leat l a b r a : clamant actioaes. L i a g u a tacet, sed
, contralegum violatoresejusredargutiones ipsorum
. ;
oonsilia perpetuo flagellant, et religiosum quem .
l i b e t a d obiectatioaem excitant et fortitudinem.
.
Quidtandem ? iopersecutione,afflictione, oiiseria,
,
T i t a m clausit. At bsec me suminopere coosolantur.
. *
Non eaim delictiis affluere i l l u m decuit, q u i ad re. g n u m coelorum aabelabat, et illam i b i adire baere * '
dilatem voluit : luctatoreinquiescerenoo decebat; D , ;,

nec certamini destinatum i n umbraculis arborum

paradisi recubare, ac dulcemsomnuni capere : sed , ,
inter certamioa, per tribulationes, inter persequen
tium gladios explorari d e c u i t : et sic approbari ab
.
agonotbeta, sudore madeatem e colluctatione, et
.
sic decursu, laboribus anbelum, felicem praedicari
, ;
i d quod ego coronis preetulerim : n a m coroneedo . '
naotur ab atblotbeta : haec certantis labores c l a - , .
maut et Jemniscos : inter uiedias et illas extremas
{
persecutiones, abivit ad coroaatorem. Quorsum
' enim in iafinitam agonistamdurare oportuil, ac non
; , '
statim polius illa consequi propter ea quee pertu- , .
lit, et sic o b d u r a v i t : hostium saoe vota m i b i istud
,
:

849

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

880

' , ' narras,non p a v i d a m amicorumcuram, nec tolera ,

, ' .

' -

torum commiserationem. A b oculis omnium abiit

publicus Ecclesise filius : preeclarus ille Dei, et nosterbomo: sed i n coelos, ad coiniuunem Dominum
abiit, sed cboros cum angelis concelebraturus, sed
sacerdos. Ego aulem quantum i n hoc uao solatii
adinveni ! lta eniin par fuit ut sacerdos Deo offerretur, primitiarum loco, divinis legibus, pro Dei
gloria passus perseculionem : sacerdos autem is,
qiii cum multa libertate profanishomiaibus os obstruere potest, et freaura injicere linguis meditaatium vana : sacerdos, veiint noJiat profaai. Quid
ulterius ? Virtute florebat undique. Quocirca citius
binc abivit ad immarce9cibilem paradisi politiam,
ut ne quid illi a rectis factis defloresceret: si enim

" -

^ ! " ,

, .

,
.

,
&, .

denuo sit a sordibus purus, ne quidem si vel unius

diei spatium vioceret, certe q u i diaulum vitae quantocius excessit, p l u r i m a s i l l e sordes abluit. Pietatis
erat commune quoddam stabilimeotum : praeclaramipsis regulam,et formam reliquit, q u i io patiendo pro pietate excessil e vita. Ecclesi illius, pro
qua certavit, restitutioaemnon v i d i t : quocirca, i m permistam laborum mercedem i n coelis babet.
Nam sl oblectameotum laborum bic perceperat,
privaretur beatitudinis ibidein retributione : oculis
sensitivis restauralioneia non v i d i t : sed inteUectus
oculis nunc intuetur ; utpote Deo vicinior factus,
eo properare et illis conducet, q u i a d b u c versantur
in sensibilibus. Gorpus sepulcrum cootiaet, tbalami autem coelestes aniinam, pulverem babet terra,

. ,
,

.
' ,

.
,

' '
, ,

, . "
, ' *

, ' ' .

, ' *
' ,

. , - Q spirituin vero sinus Abrabte : privabatur amicis,

^.^,
' ' " " ' ^ , ,
eperit meliores, et quos dereliquit, baud d i u erit
,
,
. , (
cum rursus inveoiet, s i permanserint, statu quo,
) ,
amici Dei : bostium insidias evasit seosibilium, i n tellectualium, apertas, occuUas,internas,externas,
,
manifestas et clancularias. Vidit b i c , sed ut i n spe. , culo(quod etego persomnia a Deo immissa video),
,
quee cupiebat, et continue anbelabat, quibus a n i ,
maededit alas, ad quoe licet tabernaculo prcegrava
tus ferebatur. Vidit Regem aanueutem, angelos
. " ,
clarilateconspicuos adminislros vocalionis, sacrum
,
illum, profanis intactum, et invisibilem locum, i n ex '
plicabilem gloriam etobleclationeminterminabilem
,
quo traasferebatur. Heec est dulcedinis fruitio, et

visionis illiusantefruitionem : certe, excessus felix
,

- ^ e t a d m i r a n d u s , n o n l a c p y r a i s d e c o r a n d u s , s e d e B m u l a -

'

. ,

, ,

.

tione operandus, lugendus. Illustri modo tumulatus coelestes sedes asceudit, cum lampade clara,
nonoleo tantum illuminata,sedcertaminis sudoribus
diffluente, sola virginitate exculta, sed sacerdotali digaitate quoque diffusa; nec istis solis, sedet
aliis virtutibus undeabundantia perenaiseffuso l u mine dilatatur : beec suot illa,qu6B a a i m u m meum
reficiuat ; beec qwm consolantur : imo potius binc
initio consolationis derivato, a d spiritualem referebaturoblectationem exaltationemque. Hmc et tuam

VARIi LEGTIONES.
z

. .

 P A T K I A R C r L E C P .

851
archiepiscopalem

perfectionem solentur : heec , o\oV

gaudiietconsolationisargumenturacedant,eoquemagis quod tuse disciplinab curee et instructioni translati

hinc illiusres preeclareolim gestae ascribi debeant.
EPIST. X X X V .
Euschemoni Cxsarece archiepiscopo.

, -

.
. '.
.

MONTACUT. (EP. 202, . 299).

' , ,
Suscepit quidam propbetam, aut jnstorum a l i quem,eo quod multos illura admirationi babentes - ,
.
observat, q u i ex illa sua admiratione, gloriam non
,
mediocrem venabantur. Alius spem concipit, quod
e tali susceptione, eximia divitiarum affluentium ^ ,
.
copia a b u n d a v i t : vel statum aliquem bonum cor ,
poralem consequetur. Atnemo plane istorum, vel
; '
prophetxmercedem consequetur,vel^wsii veriretri ( ,
butionem. Quis autem recepturus eam est ? l s nimi , )
r u m , qui,quod Deiservus, et prophetaquis exsistat
' ,
(boc enim vultillud, In nomineprophetce,in nomine
, justi) ei non cauponando,vel comraodum captando
recipit, et quo potest obsequio eam demeretur, e
.
p u r a conscientia et bonesto animo. Certe, dignus
. ,
omnino t a l i s d i v i n a retributione, et redbostiinento.
, ,
Illudporro, Mercedemjusli, mercedem prophetx rer
*
cipietduplicem
habet seateQtiam : vel euiin s i n , , ,
cereB bospitalitatis etpurae mercedem illi recipient,
, l i certo certius, q u i prophetam vel justum recipiunt:
nec bonore illo privari possunt, qui dignos se per , ,
res a se gestas praestiterunt; vel quod iUam non ^ , ' ,
recipient simpliciter mercedem bospitalitalis, sed ,

similem aut eequalem justis et propbetis. Magnum
. ,
quidhospitalitasest: magnamcoaducet raercedera,
,

,
i m p r i m i s , si bonesti et legem Dei sectantes reei
piantur. Hanc tu rationem si recte institueris, ac
propter nomen ac tilulum servorum Dei, non ob , '
,
aliam ullam causam hospitio susceperis, oraculi
,
Evangelici menteui teuebis, unde commodum per( !)
cipies : felix o m n i u m magis illa beatitudo, q u a m
.
quee verbis poterit ullis explicari.
EPIST. X X X V I .
. -'.
Paulo metropolitx
Laodicex.
.
9

Montacut. (ep. 206, . 304).

DefatigatUS s u m sereriOS d i e s n u m e r a n d o , d l i m D

, ,

t u u m a d v e n t u m e x s p e c t e m : s e d s u d u m , ut v i d e t u r ,

* ', ,

tempestastibi fuit: q u e m ergo terminum sortientur

t e m p e s t a t e s tuse

EPIST. XXXVII.
Paulometropolitx
Laodicex.

'.

Montacut. (. 215, . 317).

Sihiems nonerat, de q u a dicebat Servator,Orafe
ne fugavestraperhiememfiat ,
verboruniiu tebiemem concitarem : Noa novi ego, dicam more m i nime amici,tam longinquam peregrinationeto,qu8e
propius accedat, ad aotiqui illius corvi fugam i n cusare. Sin alae tibi adsint castee, purae et velocis
columbse, sartum tectum amorem habeo, hiems
plane nibili est, nec q u i d aliud grave : sin c o l l i

* Matth. x , 4 1 . Marc. x i n , 18;

1

, *

'

^ -

'

853

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

884

. , ' sionem et anfractionem, qnod puto, illud per, ,

peti, necesse est deorsum ut consistas, donec alae

(, ' excreverint, et ne ad nos advoles, ne per sudum
. '
quidem. Sed valeas, Dei amorem niagis adhuc m a gisque adurgendo, potiusquam utalflequae ab initio
,
optime e x c r 9 v e r a n t per socordiam collisee diffrin .
gantur.

EPIST. XXXVIII.

. ' .

Paulo Laodicensi

metropolitce.

MONTACUT. (EP. 220, P . 328).

Nec benefacere dictis improbos scio, licet (ut tute

affirmas) qai magis pbilosophice rem complecteris i n

/ , (
aliis: neque soloecismum admittentibus(nuncenim,
, )
si alias, occasio jocandi ministratur) m i b i i n mora
/T ponitur obtemperare: quandiu grati exsistant, q u i
}
sunt tam perverse affecti, ut et male productis ver / , bis orationem laedant, ita ut linguam Graecam i l l i ), - terati permutent, baud ego libenter admittam eos

novorum rhetoricaB mysteriorum epoptas. T u igitur
', , linguam tuam Atticismorum medilationibus, amicus
, ,
autem tuus bones dispositionis mysteriis u b i a n i .
m u m purgaveritis, cum bono Deo consequemini i d
quod concupiscitis.
. ' .
EPIST. XXXIX.
.
Zacharix
metropolitcB Chalcedonu.
,

( )

MONTACUT. (cp. 221, p. 329).

, ,

Dicam nobis inscribis,quara si alius inscripserat,

de lite iojuste intentata illum non immerito a c c u -

, * Q sares ; et apologiam scribis dicae, c u m te nemo ac-

,
,
,

,

'

.
,

, '

, *

'

,
.

, ,

'

, ,

, ,

, -

*, , , ,
,
. ,
, , , ,

cuset; certe venia quamlongissime ab accusatione

distinguitur : potest misericordiam expetere,
qui rationem exigit acceptae injuriae, nisiprius reatum contraxerat. T u apologiam contexendo, reum
te prodis, et longissimee rationis reddendae debitorem. Omnino te non appellavi, apologiam nibilo
moderatiorem jEsopi fabulis video : opinor b a u d
deliqui, accusationem institutam video vebementiorem, quam illorum erat, qui in Socratem debaccbabantur. T u ergo aerem verberans pro teipso,
concertas adversus me, cursu veloci, sed lubrico et
incerto contendisti valide : lauda ionum siquidem
excrescentia non modo n i b i l excusat contumelias i n
me jactas,sed accusationes institutasadaugetConcidunt coloni, nautee, milites, caupones : si quis
eorum lapsus ante veritatem amat, d u c i vel sacerdoti
Dei appendat, aut cuicunque virtute praestanti viro,
papie, q u a m absurdum ille et macbinatur, et m a chinari convincilur : t u sic laudibus me i n sublime
efferens, i n profuodum mergis, causans mebomines
oonviciis afficere et in eo malefacere, q u i tamen
extra culpam s u m , q u i innumeris calamitatibus,
quod dolens dico, pro veritate exbaurior, q u i o m nium passiones gravitate vicerim, et ipsoe inimicos
mihi insultantes i n misericordiam flexerim. Quis
talibus, nondicamafflictionesexcogitans, non valde
inflectetur, si injustus, crudus, crudelis, barbarus
non sit, si non omnem illi rationalem et h u m a n u m
sensum potestas non exspectoravit ? Ita sit, inquies,
A

 P A T R I A R C H J E C P .

sed te oportuit me vocatum consolari : aut, saltem

in secundis, s i non illud, permittere ut avoJSm e
vestigio. Horum neutrum c u m succedat, cnr non
me summis malis iinmergat, et vivendi odium ac
timorem faciat ? Ast, bone, tu et virtuose, si
igooras, quod me persequentium furor in me eftunditur, si quas struunt ubique soli et sali insidias
forte ad alios preetextus convertere possis orationem, quod tute tibi struere volueris, et non iosimulare, cuin quod diligar non redainem : at cum
experientia haec scias, et litteris ea tragice persequaris, tum demuin causam sciscitari cur te non
advocarim, nec annuerim ut accedas, cum i d cuperes ; non est bominis causam vere requirenlis,
sed veritatem ob oculos versantein negligentis et
prcetextus excogitantis, per quos non impudenter

videaris me et de justa causa traclare. Sed scena

eltheatrum in aos commotum ita cousedit: caetera
quod attinet, sedulitatem video pueriliter l i b a n t e n i ;
dejectioneni i n risum versam lacrymas chorum
comicum cantitantes : nam quae coutigerunt plang e r e , et ad passiones, morbos, fortuoam referre
animse indicium estdeplorantis, et sincere satagentis, ut labes contractas eluat : at affirmare, bunc
deliquisse, alium eum defendere conantem, ne
dicam : Quorsuro te exagitas pro alio, quid res
prosperae illius 1e respiciunt, q u i non relationem
habet ad te ? Peimitte illum reatui suo : et si tibi
torqueri, verberari, pati quae digoum est eum pati,
q u i i a te malitiem exercuit, et virtutein ipsam
contumeliis affecit : ne aliquid hujusmodi profe- Q
r a m (in ludicris serio agendum est), tamen
congruum est, ut id omnes affirment, sapientiam
illam decere, tales admittere apologias,quas suavis
ille Aristopbanes ut corypheeus texat. At enim non
est boc j u c u n d u m , utcunque peripsas gratias P b i listionem referat: illud autem sumtne delectabile
ludentemcontexereapologiam,tanquam in revalde
seria et splendide justa : quin offerre juramentum,
et sciscitari,analiquissit,qui curo unus captaverit,
alium culpa teneri justum putet. Certe tuum hoc
pbilosophice usurpatum, non modo sapientiam Aristopbaneam, et universi poetici generis, artes et
metbodos novitate sua obscurat : quod si oblatnm
non esset juramentum, me in admiratione comicae

' , ,

, ,
; ', *
, , ' k
,

, ,

, ,

y,
,
,

f^

T t

* $

* ,
,

'

'

, , * ' , ,
< .,

. ,
,
, ,

' ,

'.

, , ,
, , ,
. "
'

), ' , ,
,

"

. ' ,
, ' ,
, , ,
, , ' , * ,

quod non oportuit fieri, Deus jocis intermedius ve

niat, certe qui veritatem non vult dicere, reum te
culpee peractee n o n peraget, sed nec omni culpa
eximet; usquedum perspicue magis mentem tuam
per verba tua intellexerit. Neminem olim, arbitror,
similisjocandimodusreatuexemit,idqueconstanter
ego affirmo, uti et neminem esse culpae obnoxium
propter jocaodi usum, q u i , cum alius revera peccaverit, mereatur pceoas subire, aut rationi reddendee subjacere. Nec interjudio.es repertus est,

. .

, ,

, ; .

l u s i o n i s et d r a m a t u m sistere V O l u i s s e m . Cum ,

VARLE

856

, , ,
'
,

,
,
,

cvx

, ' ,

, , -

LECTIONES.

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

857

. " - q u i absolverit eum cui talis scena obvenit, pro ,

pterea quod doleai se peccasse: quin te rogo

'

justitiam ipsam, per sacra veritatis orgia, detrahe

per

, ,

hanc scenam, rem ut est enuntia (certe magis mei

interest quam aliorum baac conditionem offerre),

, , *

igitur dices juste reatu teneri illum qui, pro calura-

* ,

niis a se inflictis, tuam hanc in m e d i u m proferet

' ,

accusationem ; sed ne dixeris ita, licet ita dixeris.

. ,

Hffic autem bactenus, ne videar adjuratus siluisse,

, ,

et mendacium praetulisse veritati.et u t a d h u c m a g i s

agaoscasquamjucande nec perfunctorie epistolaui

), ,

tuamlegerim,inquagrammaticalem tuam accura-

, * , , , ,

tionem laudo,neutiqaam hoc verbum dativo conj u n -

; '

gendum, nisi ubi sensussyntaxinreqnirat c i r c u m -

, ' . ,

locutioais. Licebit ita c u m dativo juagere,

ser-

'/, mone docens, quod non ut telaudem, sed ut alium

tua causameliorem reddam, Et certe illud

' pro * , cavendum

* '

estdicere; barbara oondixerohujusniodi a t b a r b a -

rica, q u epistolam, quod

intelligere potes, alias

, -

scitulamaduIteraruQt. Sed baec bactenus.Ego certe

m e u m Zachariam non nunc p r i m u m incipio, Deus

, , ,

meliora, vel parcere,yel aon ulterius punire desino,

, -

nec qnod tnorboset passiones declinem,fortunam,

et calamitates, insidias et nequitias Pbalaridis illis

'

' ,

noo minus tolerabiliores, sed animitus insidentem

et antiquum affectum conservans,amicitiffique ergo

* , .

meffi sincereaet puree non oblitus, et paternomore

, -

amplector, et sacro veneratu foveo. Non quod tu

. ' .

scribis,errori prislinoinsultans, Ycruai c u m i m r a o -

, , * - Q t u m permaoeatem diligam et in visceribus Christi

recipiam c u m gaudio accedentem, ila orania peri-

cula de sublimi despicio, nec tragicarum aarratio-

' -

n u m O Q U S onustuin, verum mentem propriam, et

a a i m a m teaebrarum materiee itnmersaiu, defeeca-

tam, in quo stabilitas vitee iminobiHs consistat,

splendido cum apparalu binc transmittendam op-

, ,

^,

tem, ad coelestem coronam recipiendam.

,
,

, , .
. '.

EPIST. XL.

Paulo metrOpolit(B

LaodiceX.

MONTACUT. (ep. 222, .332).

, ,
, , , ,

, .

, '

, , ,
, -

Fugitivi, actionem illam aliquaodo vituperantes

una secum esse fugitivos induxere, i l l i non modo

l i b e r i sunt ab illa culpa, sed duplici se aut muJtip l i c i reatu praedicant teneri: Noa enim c o m m u n i catio injurieB libertatem procurat eam auspicandi,
sed imitatio maleagentium in immenusm acceptum
crimen ; nam desertor o r d i o i s , fugitivus, princeps,
e t i n d t i c e a s alios est, et quod gravius est, eos q u i
illa patrare,priusquam captivarentur, dejerassent:
videsis aulem,videsis,inquam,quiri videritis potius

V A R L E LECTIONES.

* . .

890

PHOTU PATRIARCHA CP.

omnes (comitem enim, consilii, fugee tuee coraitem

socium adjungo discipuluni)quid sis dicturus,cum
ratio tui factia te exigetur.Sed vale : nec deinceps

800

, ,

"Ooa

, , (

OOT

9;

fugitivi a o i m u m mentemque fove, nec alios u a a

) , *

fugere allicito : etterribile j u d i c i u m illud, ac indeclinabile, ultra comminationem non procedet.

. ' -

,
-

EPIST.XLI.

Zacharim metropolitX

. '

Chalcedotlis.

Montacut. (. 223, . 333).

Inveni, opinor, sunguinis ablationem, licet per

eestatem, tui corporis babiludini congruam. Quod

, ,

, -

quamvissit contraopiniooem medicorum q u i n u n c

ubique abuadaat,aoa estparadoxiun Lamea.Nam

ne aliosipsorumerrores persequar, quibus hipparis habetur polygoaum ; seselis, berculeuui pana-

. $ ,

,
, '

ces,qui batrachioa parvumcbelidonium putant; et

pro peplio tithymallus babetur; quibus potamogiton

VOV ?
, '

estleiraonium;et uiger chameeleon tanquam a l b u s ;

, ,

q u i proanemone proferuntargemoneua ; apudquos

infiaitee berbarum speciesetDaturseperegrinissub-

, -

serviuot temporibus, usibtis, nomioibus : oam quae

j a m dixi, pras manibus sunt, quae sine quaestione

, , .

certa debebaat esse vel iis, qui a portu medicinam

salutarunt. Quid m i r u m , si pblebotomia tibi coaducens ab illis deputetur aliena ? T u si coosilium

.) ,

meum admiseris, cum bono Deo, i l l o r u i n pudore,

experieatia profuturum inveoies.

,
Q ,

EPIST. XLII.
Michaeli

Mitylenes

. '.
.

metropolitX.

Montacut. (ep. 225, .334).

QU8B tu passus es a persecutoribus, alii forte ex-

, ;

cedere solatiuru dicent, ego cum tua bona venia

dixerim laude oinni raajora esse: opportune ergo
considerandum est utrum inter eos velis esse q u i

. "ilpa ,
,

miseratione, an felicitate excipiuotur.Si c u m grato

, . -

animopatiaris(scioquodsicpatieris),optarimadhuc

( ' ),

magis tuarum passioaum et coronarum particeps

fieri : sio, quod deprecor, nec efferam; quia me

, , '
' , '

ineptire persuasum habeo; d i c a m c o m m u o i a d e n u o

siot tua mecum certamina, remuneratioaesque.

, , . ".

Vale.
EPIST. XL1II.
Michaell

. \
D

metropolitoe Mitylenes.

Montacut. (EP. 227, . 334).

Aliusoptarettuarum coronarum participare; sed

non tuas passiones.ac propietate c e r t a m i n a s u b i r e :

mibi bonorandie suat passiones tuae, licet nemo

manu extenta capiti meo coronam impooat.Virum

,
,

, . ,
, $

taotopere 8 B m u l a n d u m et felicem,tam illustrem et

C O Q S p i c u u m ipsis pathemasi

, -

despondere

d e c e t a n i m u m . R e r u m enimpra3Seatium,licetlegis-

, ,

V A R l i E LEGTIONES.
> . *

861

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

. , ,
,

'

'

, ,

, ,
.

'

; " , ,
, , '
, ,

latorum, propbetarum,regum piorum, vivorum veritatis amantium acta, omnia omnino ora reticeren t,
ea est conciitio, ut suara futilitatem tragice e x p o nant : annon vides ut fluxu c o Q t i u u o et mutatione
alterantur siae seasu, susque deque fertur gloria
omni8,divitiae, fortunee, splendores, nec quidquam
in rebus praesentibus, quod m e n t e m sobriam a l l i ciat aut ad se trabat ? Qum i n coelis s u a t , c u m o m nem excedaat explicationera, inalterabilia, neo
fluxa s u a t ; atque ita aeternam preBstant bonorum
fruitionem iis q u i merentur : ecquis est, cui oculi
sunt aperti respectu stabilium illorum quse sperantur i b i , c u m malispraesentibuscoincidet,qu89 simil i a sunt insomniis dolorem inferentibus ? Quis i n
medio certaminum contristabitur, unde par est
eum magnificari ? Quocirca, praestat, arbitror, et
majori cum ratione conjunctum est, pejora pro
insorjjQiis habere vigilantem, vero bona ineffabilia
e t n o n diffundeoda per fruitionem consequi, q u a m
somaiorum, exigua, temporalia, errantia, ludentia
bonaeligenlem, malisinterminabilibus permutare.
EPIST. XLIV.

. '.

Amphilochio

' .
Montacut. (

, '
, .
,

.

, ,

* ',

"

, ,

, '

, *
, . ,

, , ,
, C
* ,

Cyiiei

metropolitce,

. 207, p. 304).

Caeteri Platonis sermones gnomones quidam

sunt politici sermonis, nisi quod verborum electio
nonnunquam negligitur. Atepistolas ejus ex aequo
fortassis deticiunt, cum ab ipsius conditione, l u m
a forma epistolari. Aristotelis autem fere sunt c teris ejus operibus accuratiores : et tamea Platonicas non exeequant. Demostbenis opera cretera et
rbetorum et criticorum ora i i u p l e n t ; sed nihilo mel i o r e s q u a m Piatoais ejus epistolas reperies. Q u e nam igitur epistolaelectitandee : et a quibusexercitiuui adhibebimus, utartificiosum,quem didicimus,
charactera exprimamus ? Gerte ingens est earum
numerus: babesautem, ne eloagatius tibi stadium
figas, epistolas quee Pbalaridisesse dicuatur Acragaotini Tyranoi et quibus Bruti Romanorum d u cis nomen praescribitur : et q u i apud imperatores
pbilosophuserat,sopbista apud vulgus,LibaDium.
Quod siuna cuinepistolari cbaractere, rerum m u l tarum et magaarum utilitatem acquirere cupias,
sufficiat suavis ille, si quis alius, Basilius : et i n ter omoes praecipuus pulcbritudinis artifex Gregorius : et variata illa Isidori musa, qui, ut nos, m o nacbus fuit. Ille ut orationis, ita quoque sacerdotalis et asceticae vitae canoa dignissime inscribitur :
his adjungas, si q u i alii sint, q u i eodem animo,
eorum ideam, propriis suis epistolis expresseruat.

VARIiE LECTIONES.
C . *

882

864

PATRlARCHiB C P .

863

EPIST. X L V .
/
Joanni metmpolita Heracleoe.
Montacut. (ep
Videtur mihi Christus Deus et Rex noster c u m
sit,etDominusrerum exsistentium, propter multas
alias inexplicabiles causas, et mentis intuitum transcendentes, per voluntatem potius passionem subiisse, etnonperpotentiara absolutam totius mundi
salufcm operatus. Imprimis ob hoc ipsuni, ut i t a
magnum, eximium et apparens solatium iis q u i i n
hac vita affiiguntur, et extrema omnia patiuntur,
relinqueret suas ipsius passiones, et morlem contumeliosaua. Heectu iutuitus, laetarepotius,eoquod
habeas, servus cum sis, in quibus magistrum tuum
imiteris : noli uiunmirare, ob illa quae cedent tibi
in argumentum coronarum, s i a veritatis bostibus,
licet invitis contribuleris.
SERIES

SECUNDA.

.
218, . 324).
,
,

, ,

, ,

* , ,

* , ,

0"

|3 ,

, -

,
. ,
,

, ;

AD

EPIST. XLVI.

Sabce Pissadorurn

. M E ' .

ABBATES.

. * .

hegumeno.
Montaeut. (ep. 15, pag. 76).

' *
De tua dispositione et oatura quid dicam nescio.
V i d i quidem ego te pelliculam indutum ovilem, et
, ,
perinde, quod illa tegebatur, simplex arbitrabar,
. ,
sine malitia, Cbristi grege dignum. Vulgo autem
*
aiunt, pellem illam vulpem obtegere ; quai mortua
D ,
et olentia nutrit corpora, cujusinodi nempe in coetu

putrefacta ecclesiastico,deeajonibus pabulum atque
eorum ininislris fiunt. Ego certe te audivi longum .
, errorem preedicantem, frustraneum errorem tuum
, .
deplorantem, antiquum scilicet errorem tuum.
,
Aiunt autem, eumdem te adbuc errarc errorem ;
.
neque aliler aftectum quam insani Corybaotes.
faciemtu nos benedixisti, servatores appellasti, qni " , ,
te de piiteo perditionis deceptionisque illius extraxiinus: ast in absentes aiuat te nosobmurmurare, Q * , ,
.
et D O D secus quam i n sceaa solent lascivire. Re
, ,
cordare an ha3c omnioo Cbristianum, nedum
. ' , monacbum deceant. Q u o d s i heeccommentitiasint,

,

deplorare me oportet oggannientes, quod deficit
,

,.

sanctusydepauperata est veritas filiis hominum*
sin quffi reniuntiantur vera sunt,deflendi plane suat * ' ,
,
peccatores, eo quod stulta loquatur omnis apud

,
proximum suum, et labiis dolosis osculatur. Omni
. *
autem modo dolendura e s t m i b i : ad meum etenim
, et Christi gregem spectaot, velint nolint, infecti
, ,
lepra, et cum Paulo de ipsis angimur, utcunque
, .
simul sensu taogi nolint.
. '.
EPIST. XLVII.
.
Theoctisto hegumeno.
Montacut. (ep 32, p. 94).
Virtutes lauda ; coram vero e t i n facie discipulos
:

De laudes,

qui sequuotur eas ; instigare, et a d -

bortari, boni operis pars est ; laudare coram, nec

Psal. , 2.

V A R L E LECTIONES.
.

, , ,

E P I S T O L A R U M LIBER II.

865

866

, , ie sabmovet longe ab adulatione, ET ciioa adiniratione laudatos, vel a d s u i opinionem perducere, vel
virtutis toDum i a mollitiem animi reiaxare solet;
*; ' ^
hinc fit ut laborum secundum Deum susceptorum
,
dulcedo deiluat, et carnis excitentur, velut igne
.
afflato, voluptates.

. '.

EPIST. XLVIII.

Theodoro hegumeno.
Montacut. (EP. 142, P . 199).

'

Non est statira manu promptus babendus,qui

torrentes verborum, lingua veJuti fonte i m m i t t i t :
i l a nec rebus gestis clarus, verborum suddelam

. labiis c u m p o m p a insidentem semper babet. A p u d

alios, ego multis boc effatum et mutiplicibus probare possem exemplis: sed cuin ad te scribam,qui
Homerizanlium uuus es, unicum si suggeram, suffecturum arbitror. Fame laborabat exercitus Trojara
circumobsideatium : Ulysses, frumentum impetraturus, a d A n i u m mittitur. Liugua? enim ejus c o o udebaat Greeci. llle u b i A n i u m adveoit, verba
grandiois aut nivis instar depluebat, atque illis hom i Q e m inundabat ;sednoo modo n i b i l eoruui q u
sperabat obtiouit, verum molestus ei visus inanis
reversus e s t ; et vitam sine fructu, sine victu reddidit Graecis qui i n illum inbiabant. Verum Palamedes (dequo fando audisti, uiinusexstitisse illum
quam Ulysses erat, loquacem) legationem, post

"AVTOV, ,

i l l u m rbetoricum declamatorem, obire a u s u s ; c u m

, ,
,

'.

,
,
,

,
.

( , ' )

operi intentum rustico invenisset A n i u m , n i h i l

prorsus dixit, sed exuta veste, operi se accinxit
, ,
laboris socium. Cumfioitoopere ad c(Boam vocare
,
tur, ccenavit una : et inter coeDandum breviter
,
exposuit adveotus s u i causam, ut fruuieatum
, ,
exercitui impetraret, fame aimis quam laboraati.
, .
Quo impetrato, laetus revertitur ; pro verbis, c o n
tribulibus suis utilitatem ferens. Noli ergo tu n i ,
,
m i u m verbis fidere : nam taciturnitas prudenlis
,
viri logos loogos seepe obturat: necnon omnibus
, .
m a Q i f e s t u m facit, esse iilos inanes strepitus, et
preeter voces nibil.
EPIST. XLIX.
. '.
Eidem.
.
Montacut. (ep. 143, p. 200).

, , D
(
,

),

8 ,

, , '

, '

, ,
* , ' , ^,

iEsopi sententiam, quam Gbiloni Spartano interrogaoti protulit, modo apposite et prudenter
prolatam, sed valde commodam arbitrare (ut e
rivulis, quibus oblectaris, admonitionis tibi pocuium propiaam). Gerte e re ipsa manifeste licet
animadvertere, quod i i r m a et immota mens sa?penumero attollit (quemadmoduui ille loquebatur)
bumilia i n sublime, et deprimit sublimia i a b u m i litatem. Uoc tuo animo recolens saepe, licet i n excelso elalus exsistere videaris, qu&e deorsum suat,
intuere ; ae praeter exspectatioaeui tuaui, subito et
coafertiua deturbatus excidas, et quo te vertas

V A R L E LECTIONES.
.

8 .

 P A T R I A R C H i E C P .

867

nescius, similis fias vertiginoso et circumacto, ita * * , f

ut risum moveas (quee est deploranda hominum
( ))
conditio) iis qui per adulationem nunc te beatum
, ,
praedicaot : nobis autem dolorem procures, q u i
^libere nunc optima tibi suggerimus. Et lutcunque

temet tunc vehemeater incuses, quia suspectos a l i , , ,
quando habebas eos qui bene suadebant, nibil inde
, .
referes emolumenti, tautum post oblatam occasionem neglectam, poeoiteatiaai frustra ages, atque
feres gerrime.
EPIST. L.
NicolCLO hegumeno monasterii SatlCti Nicepkori-

. N'.
.

MONTACUT. (EP. 159, . 213.

Amicus est res necessaria; quidni eoim ? sed ; magis necessarius sermo justi. Optaram utramque
.
coQcurrere i n eo pro quo intercedis, amicitiam
, ,
nempe et justitiam. l t a enim cum gaudio gratifi .
cabor amico. Sin i d mious, non j a m ego culpan. ' , ,
dus, sed is qui amiciliam disjunxita justitia. Animo

,
.
cerle baud feres,me amantem cum j ustilia,ei qui sioe
, ' ,
ea diligit, aon preeferri. Quia scio, quod hoc aate
, *> ,
illud animorecoles,quod baud tibi libitura est,ut ego
. , ,
quioliminfuturo judicio pceoaspeodain projudicio
' ,
necquo,oec recto, et ille duplici po3na plectatur.
, ,
Nimirum quod injuste fecit p r i m u m ; secundo,
, ,
q u o d c u m justitiain violasset, et solutus esset c r i , ' mine, aliam rem injustam perpetravit, quod c u m
, , ,
poBQam luere debuerat, illi non erat inflicta.
, , .
EPIST. LI.

. '
Dorotheo hegumeno monaslerii
Cedronorum.
.
MONTACUT. (EP. 220, P . 344).

Tu quidem plangis et lacrymaris, eo quod a nostro olim in Cbristo amore separabare; recte facis:
non enim est minus c u m virtute coojunctum,
amoris jacturam deflere; et non modo velle emendare, verum acerbc ferre, quod aliquando lapsus
invaluit. Tantum abest ut ego alienationem priorem
vituperem, propter praesentis concordiee siooeritatem, aut ut tarde veoiam concedam, ut gratias
divinae Providentiee omnia administrandi ferendas
tibiasseram. Qni enim tum profitebanturamicitiam,
satis Dumerabiles generosam saoe mentem tenuere : caeteros vel adulationem simulasse tempus
coavicit

quosdam,

quod

d u m experirer,

'

, ,

'

* ,

metuebam, audacia exarmavit cootranum ; et

tamen factum est, ut q u i cum illis staret, ab i l lorum suspicione noo esset purus ; verum per
istiusmodi tempora sinceram amicitiam viriliter
conservasse, et dispositionis laudem egregiam
habet, et futurorum sine dubio pigaus, et praeteritorum apologia, q u aullam aliam requirat e x i gentiam, sed c u m omni venia, de iaertia judicium si vocetur, apud tribunal nullis muneribus
corrumpendum recte et egregie factum i n preeseoti
ipsum per se bonorem et venerationem consequetur.

, ,

'

- , ,
' ,

,
,
, ,

V A R L f i LBCTIONES.
J .

'

E P l S T O L A R l l M L I B E R II.

. ' .

870
EPIST. LII.

Eidem.
M o n l a c u t . (ep. 230, . 345).

Munus ab amore est genuino ; at hoc tempore

oiissum ardenti desiderio : sed tantis periculis i m * ' pendentibus martyrii zelo. Pro quo Deus noster
, , Christus, nobis taceatibus, in regai sui sortem te
.
traasmiUat: tua autem preesentia futura est m i b i
'
c u m illustri et notabili salute, et spe sacra, cui
, ,
anima tua sancta affigitur, non per procraslina *
tionem rejecta, sed reipsa conspicue firuiata.

' -

* '

'

SERIES

TERTIA.

AD DIVERSOS

. * .

CLERICOS.
EPIST. LIII.

Georgio diacono t

hospitalario.

M o n t a c u t . (ep. 45, p. 100).

" ,

Rerum secretarum inspector et propalator,

ebrietatem a regno Dei submovit longe. Quod ai
, ebrii Dei regnura non hereditabunt, q u i d tibi pro, , ,
dest, si (quod affers) aliorum peccatorum servue
;
non exsistas ?Est enim impossibile, c u m ratio (viee

dux qu esse debuit et injurias propulsare) ceeca
, ,
exstiterit per ebrietatem, non a d omnem lapidem
.
offendere, non cujuslibet servum se exhibere.
. ' .
EPIST. LIV.
.
Eidem.
.

Hcec epistola nunc queeatio CCII editionis nostrce.

. N E ' .

EPIST. L V .

Theophanidiacono

et

prolonotario.

M o n t a c u t . (ep. 83, p. 129).

Dolel tibi quod invitus in me d e l i q u i s t i ; potius

quod tyrannice compulsus, et plagis inflictis a d
,
tentationem subditus, lingua teous tantnm, quam
,
v i m habuerit eorum violentia, d o c u i s t i ; tormentie
interim aniraum non succumbentemcustodiens. E t
. quodnam aliud solatium haberi poterat bujusce
,
praesentis a n i m i , quod ne per tantam terribilium
,
teiTorum multitudinem conscienti tuee j u d i c i u m
,
, ' - foedaveris, nec iiuprobitatum vim inserentium i n strumentum te preestitisti, utcunque tormentis
, . , - multarum specierum et v a r i a r u m , non leviter, aut
1 '

D digito teaus tortus FUISTI. Nos autem quomodo oon

, ,
;
, , .

, $
&. , , ' , '

te venia dignuni, aut si quid venia excellentius sit,

et quidem libentissime deceroeuius, ut torrente ac
violentia i n transversum actus, i n offensionis peccatum incideris, u b i te taliter humiliasti, ut non
sit tibi, opinor, opus, a nobis coastantiam edoceri ?
Certe tantum abest ut nos aliquid acerbitatis in te
statuamus, ut plerosque, te iotueri, tanquam i a

V A R L E LECTIONES.
k . .

^.

871

P A T R I A R C H J E

exemplum jubeamus ; tu autem vale, et virtutem

cura per q u a m c o D s u m m a m u r , et propter quam te

j a m olim amicorum albo et g e n u i n o meorum familiarium choro ascripsimus.

CP.

EPIST. LVL.

. N<^.

GeorgtO diacono, et hospitalario.

*.
Montacut. (. 88, . 132).
Melantbiumferunt,tragoediaeauctorem,tara voracem fuisse, ut indolerel, quod cycni collum

, ,

b a b e r e t , ut q u a m d i u t u m o tetnpore c i b o r u m per

guttur descendentium voluptate frueretur : si tuo-

r u m particeps c o n v i v i o r u m fieret, opinor eum i n -

, .

dolentiae SU8B et mObStitiae reuiedium illlUS h a b i t U - g , rum,

et deprecalurum ne guttur io antiqua sua

subsistatlongitudine,ne multum temporis insume-

, -

ret a t u a mensaet eduliis tuis abstinens. Quid ergo

facieadum ?Certe semper et ubique e quidnimis,

O p t i m u m existimare.

, .

EPIST. LVII.

; ,

' . ' .
.

Eidem.
MONTACUT. (EP. 89, . 133).
Divitias a m a s , idcirco virtutem non a m a s . N a m
impio

amore,

laudandus a m o r o m a i s

exstinguitur. Sio avaritiae

gpinas C U p i d i t a t i s

flammam

bonoruin

exstinxeris et

s i m u l C O O l b u r e s , tum f a c i l l U S

animae tu tellus suum proprium fructuui faciet

pullulare, eleemosynam,

et te alioqui cuui

" ,

. ,

, -

heedis C * -

l o c a n d u m inter o v i u m greges traoslatum d a b i t .

Yale.

. ".

EPIST. LVIII.

' .
.

GeorgtO diacono et hospitalario.

MONTACUT. (. 94, . 135).
Qui a p u d Graecos videntur s a p i e n t e s , materiam,
sive hylam,
vix
beti

impensis multis et longis sermonibus,

taadem
et

potuere

infirmae

(ut ipsimet aiunl) tardo be-

rationi persuadere, quod a l i u d

illa esset, et diversum ab O l U l l i b u s , perpeluis alte-

, ' '

, ( ) N

Si te tum temporis

t u solummodo

in illorum

nasci COQtigerat,

notitiam d e v e n i e a s ,

m u l t i s JODgis laboribus et defatigationibllS

ipsos

, , ,

r a t i o n i b u s s u b d i t a , f l u x a , t l u i d a , o m Q i u m f o r m a r u m ^ .
receptiva.

'-

. , , -

facile l i b e r a s s e s . Nemo e n i m , opinor, te aliquando

, ' ,

deprebendit, ne p e r m o m e n t u m i n e a d e m sententia

* , ,

m a n e n t e m ; s e d d e f l u e a t e m semper, imiuutatum.et

preesentibusimplicitumet ad o m o i a transfiguratum

et fo3ditate tanquam propria pulcbritudine excultum.

EPIST. LIX.
Gregotio diacono et chartulario

. ' .

AmasiatlO.

Montacut. (ep. 99 . 141).

Audio q u o s d a m ex

adversariis

paoem c i r c u m -

annuntiare, et simpliciores conari, ut hoc nomioe

inescatos

. ' -

c a p i a n t : verumtamen, SI pacem

illam

VARLE
N ..

LECT10NES.

EPISTOLARUM LIBER .

873

874

, , ' q u a m dat Dominus denuntiant, congruum noneet

.

ut annimtient i l l i , sed a nobis hanc acceptam debeat agnoscere. Sin, quam ut tolleret, ispe advenit (nam Non veni, dicebat, qui pacem darem, ted
utgladium*), sciaat tum quod contra Cbristum bell u m gerunt, et, sub preeteitu pacis, obsidlone i n stituunt illum cingere.
EPIST. L X .
Eidem.

( , , , ), ,
, * .
. '
.

Montacut. (ep. 100, p . 142).

S i quae doxologia, s i eucharistia a l i q u i d sit,

i l l a m egO tOtO animo i n Deum , quod me n o n

, '

est passus hominibus praeesse c u m imperio per

talesdies, nec oculis contueriinconsolabile m a l u m ,

, , g c u m n o n civitassed sepulcrum exsistat Constantini

,

urbs, lameatatio c u m pro psalmodiis, domos

, -

tantum privatas, sed et ecclesias occupet: q u a r u i n

nonaullae e fuadameatis subrut solo quantur ;

miserandum cuivis spectaculum,et quod narratum

fidem non i a v e n i a t : a b autem m a x i m a ex parte,
, ,
licet nulla clades desolaverit, r u i n a m tamem spe ,
c t e n t : nec vel una ecclesiarum extra calamitatem
,
hanc posita subsistat, sed et ipsa tellus, concus ,
siooe et tremore intolerabili, i n multas partes dis .
s i l u i t : unde i i l a quoque qoibus o l i m hc civitas
, malis cooflictabatur pro nullie habenda sunt.
,
proseati res meas taatum epeculor, i n eas cura et

sollicitudo mea omnis ferlur. Quod si autem c u m
[] ,
imperio essem necessum haberem, et pro aliis ti , , mere peccantibus, et vebementius eorum afflictio * , , ,
nibus condolere, et metuere ne per peccatorum
, ,
societatem, et nos, qui videmur eisdem preeesse,
,
a d supplicium commuoe condemnemur : ab istis
nos omnibus h o m i n u m , qu videbantur couspiratioaes, Deus autem revera, e s u a gratia et bonitate
liberavit.
, , *

. S A .

EPIST. L X I .
Eidem.

.
Montacut. (ep. 101, p . 142).

Ego certe b a u d d i x e r i m , urbem i n sepulcretum

redactam, i n vindictam eorum q u i i n me iajuste

* ^ feceruat; aut hortor tuam saactitatem ut eamdem

. , , ;
, []
,

, , .
', '
,
,

, ,
|3, * ,

foveasmecum opioioaem. Quinam eaim aossumus

licet passi iaexplicabilia, ut tantam a Deo i r a c u n p i a m devocemus : certe quidem i n iis quae patitur
civitas, et nos plane compatimur, secuadum Iegem natur et compassionis naturalis, plus q u a m
p e r i l l a patiebamur, qu a civibus sumus passi. Sin
autem facioorum eorum poeaas luant, per qu
gloriam Deiel Ecclesiaruua i n toto Romaao imperio
positarum attoaderunt, et iasultaruat petalaater
Cbristiaaorum mysteriis, episcopos, et Dei sacerdotes, n i l noamolientes, nullam v i m uonintentaates,de tbroais et Ecclesiis suis ejectos abegerunt:

Matth. , 34.
V A R L E LECTIONES

...
P A T K O L . G a . GII.

. .
28

87

P A T R l A R C H i E C P .

678

et u b i Christianaprofessioyigebat, paganas aotio-

nes licentiose
fundo,

p a i r a r i curaverunt : silentio pro-

potius subversioni p l e n a r i s , s a c r i f i c i a d i -

, -

v i n a , et veneranda i l l a orgia tradidere : si ob beec

o m n i a poenas luant audaciffi, n i h i l est q u o d -

q ,

nuntiareegopossum, donec multa his majora eos

perpetrasse judicium illud i n ccelis repraesentet

.
. '

EPIST. L X H .

Georgio diaeono et cubiclusio.

Montacut. (ep. 104, p. 149).
Denuntio t i b i , a m i c o r u m optime, ne
amicus nobie

deioceps

nomineris. Nuno enim intelligo me

p r CUIlCtie mortalibus i n Y e r i s amicis babendis

infelicissimum.

Bonus ille et fidelis

, , -

oeconomus

, -

. " ) , -

i p s o i n t e r i m tacenle), m e relicto, temporaii amico,

* * * , ' *, ,

Non e n i m pati potuit tantam virtutem taii tempopum opportunitata obtinere, T i m o n ille a p u d anti-

o v

( )

communieamicu8(heimihiqwibocdicoetecribo,
m e , Ut V l d e t a r , ternos amiCOS peruiutavit.

T t

' F * " V ,

quosyimprobitatebominumfortassisintolerabilimo-

, -

tus, prudenter egisse q u i d e m visus eet, c u m pro

philanthropomisanthropushebenvolebdii.Egomul'

. -

toftuidem

rectius videbor, pro atfectu quo eum,

, , ,

misophilui

nominandus : n a m OUm ioter amicos

. -

m i r a quidem virtutis admiratione frui viderer, de

fruitiooe gaudebam, et statim c u m dolore acerbo,

F*W X P
e i

' , -

i n d e , q u o d me male habet, e i t u r b o r ; ita ut q u i -

ounque iJle est q u i telum hoc i n meamentavit,sive

6 i n v i d i a s i v e aliunde m o t U S , i d egit tantum Ut

eruoiaret, et de voluptate extremis q u a s i labeculis C , degustaremus. E x t r a m e p a p i o r a b i i s q u e B patior,

nec est q u o d d i c a m a J i u d , q u a m q u o d o m D i n o m e i

nou i i s misertue, neo c u m i n exsilium relegarer,

V 0

x e

neo OUm i n VJDOUla COOjicerer, neoiD a l i q u a mear u m quibus exbaurior miseriarum : i n n u l l o ipso-

' ,

, , '

"

Ti

"

, ,

, .

r u m emollitus, magno i m p e t U a m i c u m arreptum

me avutaisti, q u i . a b i i t , stimulum acerbum et

*****

'

inflexibilem u i e d i o Oieocordi infigeas. Sed f o r t a s s i s

b a u d d i u t u r n u m erit tempus, etpenitus hoc c o o f i -

. '

ciet (istud e n i m s o l u m , utpote i n tantis m a l i s , nos

refrigerat) et ad desideratum nobis exturbabit. T u

autem, ovitaemeee solamen s o l u m , vale :me a m a ,

. , ,

exsequias mea vice perfice, prout d i g n u m t u a vir-

, *

tute et illius a m i c i t i a fuerit, et meo loco cognatis

**, ,

, '

et afflnibus et tibimetipsi curator et patronus con- D ,

'

stitutus.allevamagnamdolorispartem.Nequeenim,

x*

opinor, facultasest, defuocto a m i c o a l i u n d e o p i t u -

lari.

Gerte

p l u r a me scribere volentem inhibuere

JacrymaB profusiores.

. '
,

>

EPIST. LXIII.
Damiano

. '
.

xenodocko.

Montacut. (ep. LLT, . 155).

C u m tacet q u i i n j u r i a m patitup, multo

magis

>

, ?

afficientem coovincit : patet e n i m q u o d nisi s u m -

mametinexpbcaJbUeminjuriamirrogantiumcrude-

. .

V A R I i E LECTIONES.

877

8PIST0LARUM LIBER l i .

878

, xtviiv i V )., litatem eeotiret, ea omisisset, qum movere a d

xl , misericordiam possent, silentium praetulisset
' just iajuriarum deplorationi. Miser autem ille et
, ,
pauper, i a cujus jampridem causa a d te litteras
, , ' dedi,fatetur teinjuriamintulisse, injuriaram porro
.
illatarum h a u d alios testes q u a m teipsum citat.
D o m i n u m earum rerum haberi te vis legitimum,
. , quas per v i m et tyrannidem prius abstalisti. N o n
, ,
tamen desperato morbo teueri te, vel incurabili, nec
, poeoitealia corrigeado, arbitratur. Idcirco passim
, , , - amicos adit, sermones serit miserabiles, atque
rtbu ,
i m p r i m i s jus ipsum deprecatorem offert: oec r e m
* , |9
apud forensia tribunalia tractat, sed amicis a r b i . '
tris, et a d tribunal cooscieotiee tuae. S i adbuc n i l
, '
bumanius, nihil c u m justitia conjunctum, statuas
, - i n bacejus causa, nec cedere velis possessionein
, , { ' eorum quffi per tyrannidem, non legem, abstulisti,

' , ' , ,
.
. '.
.

scias, quod utcunque ille quem tu pauperem affecieti injuria, i d noa contra te dixerit, temet tamen
contra te sciscere, per ea q u perpetras, esse te
n i m i r u m o m n i u m h o m i n u m nequissimum.
EPIST. LXIV.
Gregorio diacono et chartulario.

Montacut. (ep. 113, p . 155).

, ,
, , ,
- ' , C
,

,
.
. SE'.
.
M o n U c u t . (ep.

Aaathemate aospcrculerunt j a m d u d u m synodus

beeretica, et universus loonomachorum consessus;
nec nos tantum, sed et patrem et p a i r u u m etiam
nostrum, viros Gbristi confeesores, et episcoporum
gloriam, sed tamen aoatbematizatum i n t b r o n u m
arcbiepiscopalem intruserunt v o l e n t e m ; anatbemate, nuac euam n o n minus feriant i l l i ,
Domiai mandata facientes floooi, eed et transgressioai cuicuaque spaUosumet a m p l u m portum aperieates, i a eum finem ut me de terra i a coeleste
regoum traosmittaat.
EPIST. L X V .
Georgw diaeono et orphanotropko.
135, . 189).

,
Siquidem ab ioteatione de rebus actis judicas, et
( ,
propositum consideres(quodpar estfacere,quando ), ,
quidemitadiviaapP8ecipiaotoracula),habeset ,
, .
ae q u i d gravins dicam, spleadide a te corooatos et
, ' rj hoooratos :sia actis dederis corooam, aos nullo,aec
. , , sic quidem, dainao afficies. Nequo eaira aos, licet
, . tempoie advcrso, defecimus officio: et illud te
, ,
oportet scire, quod ita decernendo, tam a l ,
terutracorooarum privas, quamutramque a teipso
,
tollis; aempe q u a m l a r g i u n t u r opera, et quam vo .
luntas plectit et proposHum.
. ^.
.
.
EPIST.LXVI.
'
Anastasio presbytero et bibliothecario Romano.
.
Montacut. (ep. 170 p . 244).

' A f ' , ,
tyk , .
' ,
6

sacra linea, ut proverbium babet, tibi certamen

eumitup.Necreprehendo,quodpost usum etcognitionem opportunitatem elapeam video. Neo inscite
m i h i videtur flBoigmatica oratio hoc iasiouare, qu8B

879

P A T R I A R C H J E C P .

f r o n t e c a p i l l a t a m o c c a s i o n e m , a p o s t i c o c a l v a m p i n - ),
git. Nam CUm pra?.terlap80 tempore advenit, l i c e t

omnibus m a c b i n i * persequator, haud c o m p r e h e n -

det

, . 'AiV

tamen. Sed

bene sit compalienti

proposito

tuo, utcunque tarde advenerit. A m i c i enim debent

gratiani usu et necessitate metiri, sed affectu

. ,

et voluntate.

, xpivciv .

. '.

EPIST. LXVII.
Damiano xenodocho.

Montacut. (ep. 195, . 293).

Si graviores q u a m delicta merentur pcenas i r rogaveris, noli arbitrare te justitiee fines non tran*
silire : n a m non tantum boc rationi reddendee te
non subjiciet, licet legis p r a t e x t U fiat, sed d u p l i cateeinjustitieereumfacit, n l m i r u m , q u o d i n j u r i a m
intulit, et leges afficit c o n t u m e l i a : buc usque
forsan eequum et legitimum est, ab injuria afficiente pcenam reposcere: at mensuram transgredi
inferendo supplicio, COntra leges manifeste p u gnat, et SUppliciO d i g n u m facit eodeni, quod
irrogavit, si non graviore, certe non moderatiore:

dat enim initium aiteri i n j u r i : si certe q u i ab

altero pcenas pro iajuria reposcit, eo i p s o debet
ipse moderationem discere, ne juate eapcenareposcatur ab ipso. Quod si debitorem decem i n i l l i u m
talentorum anioio recolas, et terribilem i l l a m et
borrore plenam comminationem, licet n i b i l extorquebat non debitum, tantum quod debitorinon pep e r c i t ; scena i l l a et pratextus, te secundum leges
facere,quidproderit?quodauxilium
tuncprocurabit ?

*
, -' $
,
,
, *
, ,
^,
, -

, , '
,
, ', ,
.
,
, ) ,
,
' ,

'

. '.
.

EPIST. LXVIII.
Paulo monacho lapso.
M o n l a c u t (ep. 7, . 71).

Deum nostrum Cbristum abnegavit Petrus : difiidebat eidem T b o m a s ; Judas a u t e m prodidit. T u

autem si resipueris ab iis quee contra nos, aut
tuam potius salutem, furore percitus patraveris,
quee te a d mentem sanam reducere debebant, desperare n o l i . N o s e n i m , utcunque tute ipse emansor
fueris, ab affectu i n te nostro non excidimus. Sint
Tbomas etPetrus antiqua tibi exempla ad c o n v e r sionem : sed et alios etiam collapsos conservabis,
cum a casu tuo resuscilatus fueris. Quod si nequaquam po3nitentiam egeris, te licet dolentes D
sic affamur, reliquum est ut Jud laqueum respioias.
EPIST. LXIX.
Monacho E. COllapso.

, , , ,
, ' ,
, ' , ,
, .
, , ,
, , ' , ' &, , ,
,

. ' .
. .

Montacut. (. 12, . 74).

Peccasti: h u m a n u m est. Sed peccato admisso

inheeres, nec reverteris : bei m i b i ! boc diabolicum
est. Considera,qu8Bso,an non professuscummooaCbis sortem, et stipulatus angelicam conversatio-

" . '
, * , , ,
,
,

V A R L E LECTIONES.
r .

881

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

882

n e m , i n f a u s t u m d a e m o n i o r u m s t a t u m r e c i d e a s ,

a d i l l o r u m p c e a a s p r e e c i p i t a r i s , u b i cessat p r o p o s i tum, 6t f r u s l r a t u r pOBIlitentia.

.
. 0 \
'

EPIST. L X X .

Athanasio

monacho anachoretce.

Montacut (ep. 20, . 81).

' ,

,
,
,
~- ^ -
'-

Eristffi

episcopus, vestris precibus

erectus, a

c o Q v a l u i t , et de p u t r e d i a e H b e r a t u s s c b i -

morbo

s m a t i c a , p a r t i s j a m et m e m b r i

munus

obiens,

c u m ecclesiastlCO toto CBBtu COmpaginatUS e s t , p r i o m e n t i s

suae sanae a m o t i o n e m

multis c o n -

d e m a a a s , l a c r y m i s p a v i m e a t u m r i g a v i t m u l t i s , et

, ), -

praesentem s y o o d u m , q u a m i a s e v i d e b a t i n e x o r a -

, '

bilem, lamentis,

compassionem convertit. Nec v e n i a m quasi iasons

flebilibus

sermonibus, tandem ad

/jv -

canitiei d e p r e c a b a t u r , sed o d i o se babere ostendit,

. -

i n s o l e n t i o r e m juventee

, ' ,

p e r s i m p l i c i t a t e m senex, s e d d o l o c a p t u s p e c c a -

i m p r o b i t a t e m . Gerte n o n

, * -

v e r a t ; b o r u m d u o r u m alteri opus est n u d o a u -

xilio, alteri autem purgatione. G u m vero p e r v e -

s t r u m exbibitum ei s t u d i u m optime reformetur ille

senex,

seminibus consilii prius sparsis, nos fru-

. ,

c t u m illius salutis sine ullo nostro labore

* -

mus.

m a n u s n o n erant prtesto; q u o d eraat i n procinctu,

missee s u o t . C u r a d e r e s i d u i s , d o n e c ipsae s u p p e -

. ,

Omnes

porro

species

medicinae

retuli-

nobis a d

,
.
, *

ditentur,

eanctitateprofectis m a x i m o p e r e e x s u l t a b a m u s : suat

a u t e m i m p r i m i s i l i a a veraci profecta

. * .

oec n o n deficiet.

Donis nobis

a tua

dilectioae,

q u f f i i n e x i m i a m m a g Q i t u d i n e m et p u l c b r i t u d i n e m
s u c c r e v i t , quae a m o r e m , u n d e o r i e b a n t u r , f a c i u n t
vitee

excelsitatem

et

sublimitateua

repreesen-

tare.
. OA'.
}

Zosimx

EPIST. LXXI.
monacho et anachoretce.

Montacut. (ep. 25, p. 85).

, - D
M o n t a n a t u a m u n e r a s u n t , castaneae n e m p e et

amanit; sed regiam adimplet muoificeatiam co,

p i a ; montanismo

dantia;

montes

delectasti, n o a periade a b u a laedis, et r e g a u u a t i b i i n m o n t i -

" ,

b u 9 s u f f u r a r i s . Haec i d e o s c r i p s i , u t d e c o p i a d e -

m a s , e t i n m u a e r i b u s c o n g r u a m retineas speciem.

V e l l e m l i b i p r a s e n s adesse, sed retardatur ille i m -

, ' , , ,

petus ; verumtamen

( , ' ),

vice ablegabitur q u i n o n d i c a m adimplebit, (neque

n o n d i u erit c u m n o s t r a

. ' ,

e n i m b o c a l i q u a n d o v e l i p s i preestare

s e d a d m e a s u r a b i t d e f e c t u m n o s t r u m . Caetera q n o d

attiaet. D e u m veoeror, paterna s u a sanctitas valeat,

polerimus)

n o l i t o nostrae o b l i v i s c i m e d i o c r i t a t i s .
. Otf.
.

Athanasio

EPIST. L X X n .
monacho et anachorelcc.

Montacut. (ep. 26, p . 85).

,

A d p r i n c i p a t u m et m a g i s t r a t u m p r o m o t u s i s e s t ,
qaem

t u a sanctitas, experientia

V A R l i E LECTIONES.
. '.

* . .

. .

c a p t a , preeesse

883

PHOTH PATRIARCHiB CP.

gregi fecit spirituaii. Preoare ergo, Pater, ut nec . , ,

tuo judicio deoipiaris (est eaim hoo vel imprimis,
( RC , ,
si quid aliud, congruum cam t u sanctitati, t u m TC , )), *
etiam illi), nec manuum nostrarum impositio a d
' ,
reddendam vocetur rationem, eed ut plane dignus
,
ille demonstretur et vestro euffragio, et spe nobis
* * ^ concepta. Caetera quod spectat, valere ezopto
, tuam sanctitatem, et nostree mediocritatis jugiter
.
meminisse.
EPIST. LXXIII.
. '.
Eidem.

} .
M o n t a c u t (ep. 27, . 86).

A d ea quee attendere debuit is, q u i vestr

eaootitatis litteras attulit, brevissimo et opportuno
tempore instruebatur. Preestitit ille se morigerum
vel maxime, et pollicitationibus declaravit fruotum
ee Jaturum admonitionibus illis dignum, n i m i r u m
quoad caetera, complacente Deo, vitam iostituere,
nec vel digitum, quod dicitur, attollere absque vestra directione; Deum oro ut respondeant facta
verbis, ne si forte i n saxa seminantes, destituat
nos tempus agri metendi.
Monacbi symbolorum inordioate se gesserunt,
qui censuram sibi arrogarunt et potestatem abbatis deponeodi. ldem facinus ausi, ac si i n aurigam
insurgerent equi, gregee i n pastorem, naut i n
nauclerum : imo multoboc magis absonum est, ut
monacbi audacia contra negumenum iosolescaot,
q u i ratiooem aliis tenetur et non ipsis reddere. SI
quid ab Hlo delictum fuerat, judicem adire majorem debebaot, oec ad se arripere j u d i c i u m e p i ecopale, cum y i x in numero consistant j u d i c a n d o r u m . Nihilomious c u m a d vestram coofluxerint sanctitatem, reiniltitur illis audax illud aoarchiee facinus, et seditioois raotae, sed ita ut se
recipiantpromitteodo de ceetero futuros obedientiores ; i d autem ita demonstratum dederint, si i n
abbatem coaseoeerint a tua sanctitate n o m i n a t u m ;
neque enim illa verseotar opinione, toleratum i r i
ut q u i ad eeditioaem elati commovebantur, i n
illum denao cooeeotiant et conspireat eligendum,
quem, calculis prias soriptis, sibi desigaarant.
Sufficere delinquentibus debet si veaiam de a d -

"

,
h

, /.

, )
,

, , *
, *

, , ,

, ,

missis impetraverint; nequaquam vero aspirabunt D , ,

ad non delioqueotium preerogativam, ut ne res i n - ,
. * ,
differecites, b o a u m , m a l u m , recte agere, et deiin , quere babeantur, judioio de utroque indiffereater
.
affecto. CaBtera quod epectat, precor tuam valere
sanctitatem, et aostr mediooritatis n o n oblivisci.

EPIST. L X X I V .
Barnaba monacho.

. '.
.
Montacut. (ep. 41, p . 98),

Quid paupertatem defles ? Justue deseritur.

Imo (iaquies) deserebatur Job. Sed eo tine, ut
impiutn i l l u m viaceado viaceret q u i per s u m m a m
impudeatiam,purissimam ipsius pietatem ^iteeprospero cursu et felicitate volebat cauponari, atque

; .

'

'

1 , 6 -

885

E P I S T O L A R U M L I B E R I.

888

' XAK ut longe pluribus instructue, q u a m quibue p r i v a , ' .

batur, T i d e r e t a r . Sed et Paulus i n q u i t : Ia fame
'
atque eiti v i x i , i n frigore et nuditate; sponte t a .
men. Sufflciat autem tibi Pauli exemplum p r o
quibuslibet opibue, et quacunque felicitate.
. 0&.
EPIST. LXXV.
.
Sophronio monaeho.
MONTACUT. (EP. 2, P . 98).

Quemadmodum obducta cicatricibus vulnera locos

illos, in qiiibuscallum superiaductum habent, etiam

post curationem morbis et impressionibus aptos
, r e d d u n t : ita et animae per peccatum inflicti livo
F68, ipsam reddunt (poet curationem) apte dispo
sitam et paratiorem a d stigmata per peocatum
, ,
inurenda. Decliaa igitur per adolescentiam pecca ,
tum omni studio ; quooiam s i te ab illis confodi
,
contigerit, utcunque te a plaga oum multo laboro
' extricaveris, stigmatum tamen impressa vestigia
, et characteree, usque ad eenilem eetatem non omit, tent irritationem: et oum tibi familiarium m a l o r u m
,
et congenitorum imaginee repreeentaverint, n o n
.
difficulter te a d illa coaformatum reddent.
EPIST. L X X V I .
. " .
Metrophani monacho apostat.
.
' ,

, ' ,

MONTACUT. (EP. 65, P . 118).

, ' , - G
*

, ' ,

. , ,

. '.

Nemo m o r t a l i u m , q u i d e m perfectus, a m a *

culis purus et sordibus. Nulius homo, ne quidem

pessiuius, q u i a alicujus virtutis particeps s i t : antiq u u m dogma est, etiamnum singulorum calculis
et actiooibus custoditum. Noli tu i d , non exemplo evdcuatum reddere : d u m te peaitus inanem,
et quantalibet virtutis portioae vacuum contendis
exbibere, et fabula apud cunctos inanis fias.
EPIST. LXXVII.
Eidem.

Montacut. (EP. 56, P . 118).

Ceoidit David, sed s u r r e x i t : surrexit autam per
propbet preces, acerbis lacrymis, et amaris r e *
prehensionibus, ficta quidem persoaa, occulte i n ,
tentatis. Sed et per labore insuper, poenitentiam,
,
et virtutes alias ipsius q u i per lapsum sternebatur.
. " * Comparatur autem pbilosopbice a d taxationem.
Cecidisti et t u : prophetam nullum v i d e o ; n o n Da * vidis bumilitatem a o i m i , non resipiscentiam. A d te
* , deiaceps spectat videre et curare, ut a lapsa
rosusciteris, nisi tibi dare po3Qas o l i m i n vo , tis magis baereat proposito, q u a m a supplicio ex, .
pediri.
. '
EPIST. LXXVHI.
.
Euthymio monacho collapso.
" , '

, ,

MONTACUT. (EP. 68, . 119).

Si

neque coelestisregni desiderium, nec i D e l a c t a -

b i l i s S U p p l i c i i metUS, 06C e o r i i m , q u i tlli s i m i l e s ,

vitam Uminsigniimprobitatefoedam transigerunt,

V A R L E LECTIONES.
y . .

. a d d , DON enim prophet Nathanis.

887

P A T R I A R C H i E

CP.

dura,difficiliaet intoleranda qu statim pasaieunt, ,

sed nec ab omnibus ingesta opprobria, ad conversionem et sobrietatem ab audacibus faciooribus

adbuc ezcitarunt: vereor ego certe, ne dmoaum
natura formaininte simulaverit humaoam. Utinam
nunquain me a d ista proferenda adegisses. Certe
prooemia nobis venturi Aatichristi i n temetipso
exbibes.
EPIST. LXXIX.
Marco Siculo monacho.

''

, '
.
. ' .
.

Montacut. (ep. 84, p. 130).

Multi historici docent, quod c u m per terrarum

,
orbem totum impietas diffundebatur, Saturnum,
, , ',

Venerem, et Proserpiaam, Occidentales solos pro

diis habuisse : et quod neque maiorum toleratissi ', mum Herculem,nec Vulcanum laudandum artiiicem, , , '
nec rhetoricantem Mercurium, nec alium quemli , '
bet eorum, quos fabulae operum optimorum et i n -
genuorum praesides et curatores suggerunt, i n
, ,
deorum albuin retulisse, aut admiUere voluisse :
, ,
sed nec aram justitiee, temperantiee, aut alicui alteri
, ' ,
virtuti oedificasse, quas multas mortales tum deifi-
cabant, etsuperstitione preevalente colebant. Quid

erat autem cur apud istos Saturous, Venus, Pro, , serpina colebantur, solum eo qnod bomioes solis
;
addicti erant voluptatibus ventris, et rerum vene .
rearum. Certe enim illos quos colebant deos m i - , ,
scentesinvicem,etpromiscuiscomplexibusinhaeren
tes, alimenta, l u x u m , omne genus yoluptatum, ab
illis diis, ut verbis ferebant, fluentes, actionibus
.
suis coacervabant. Non est ergo m i r u m , si tu, q u i , , ,
genus abOccidentalibus derivas, nibil prudens aut
.
temperatum dicere vel facere possis : certe pa '
ternee consuetudines v i x aut ne v i i quidem corrigis

et i n ordiaem redigi possunt m a x i m a adhibita diligeatia, cura, et laboribus.
. '.
EPIST. L X X X .
^, .
Sabw anachoretce, cum apostatis immnrato.
Montacut, (ep. 90, . 133).

Unde factum, ut cum ad omnia tarde et onerose

movearis, ad macbinationes contra me celer et vebemens exstiteris ? Liquet binc, opioor, quod i n
quibus secundum rationem procedit ratio, utcunque ingenita ipsi celeritas sit ad aote verteada
m a l a , tamen incjtatius et coatiauo, aec suspeaso
ipotu, a d mala ferri noo vult. At c u m iade exciderit quod secundam aaturam est, una etiam efferuotur, et motus omaeset actioaes siogul i a statum lurbuleatum et furiosura, scito autem me
valde pudore suffusum, et moerore ultra modura
arreptum, quod omnes i a preesentia aleae jactae
siat i a me, sed quod o l i m tu ex iis videbaris esse.
q u i me amabaat.

; ,

7
.

, '
*

' , '

.

VARIiE LECTIONES.
7 .

, '

889

890

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

. ' .

Atkanasio

^.

EPIST. LXXX1.
monacho et anachorelce

M o n t a c u t (ep. 92, p . 134).

Aiunt palmatn arborem salsa gaudere tellure, et

frondes i n altum attollere, et fruclum multiplicem

proferre, et summa p r o d i t u m dulcedine : ita o m
nino soli eaisa tellus p a l m congrua, qu caetera
, ,
omnia semina et plantas q u dulcedine capiuntur
. , et pinguedine salsugine enecat. Quare recte t u
,
quidem, licet multos non habeas riyales, pro civili , * '
bus turmis et tumultibus eremum incolere elegisti:
, , ex i l l a eaim solitudiae facile tibi fuerit et similibus
, .
ezcelsa cooia preeditis, ad coelum ascendere per
virtutes.
. '
EPIST. LXXXII.
.
Metrophani monacho apostalce.
,

M o n t a c u t . (ep. 103, p . 149).

(

* , ,

, * ,

'

, , .
,

'

. \
}.

Improbitatis passio (passionem ego intelligo

quidquid illud quod secundum naturam est demolitur) baec cum superior evaseril o m n i admonitorum
medecina, vel per supplicii gravitatera, vel per
mortem intercipitur ne i n deterius p r o c e d a t : a d monui semel, sed saepius ; at t u , quod habet
vetus yerbum, Pulsanles foras surdusnon
audivisli.
Verura morbo te laborare q u i humanam excedat
Q curatioaem, doces; sed,opinor,aoa praeslabis ultra
legibus poenam irrogaadaoi. Quod si, q u tua est
i m p r o b a audacia, et illam volueris tlocci facere,
omnino evitare nequibis, quomiaus tua illa i m p o r tuaa cootentio io ipso fioe male succumbat.
EPIST. LXXXHI.
Theodoslo monacho et anachoretm.

M o n t a c u t (ep. 117, . 158).

, ;

,
, ;

"

Quorsum miraris s i profaai oum supercilio preesideat, gloriosi autem aotistites Dei astent ? q u i d ,
quodjudiciumexerceatjudiciodamoati,cuIpavacui
judicio sistaatur, gladiis circumvallati, ita ut ne
vocem emittere audeaat ? sed hujuscemodi suppetunt multa, et vetera et oovitia exempla. Annas,

, , D Gaiphas, et Pilatus eedeotes pro tribuaali j u d i c a -

bant, astabat meus Domious Deus, et communis

o l i m o m n i u m futurus Judex, examiai subjectus.
Stephanus ille martyrii lem aiscis et adorea gloriosus,
,

pro tribuaali stetit, et coacilium homicidarum,
,
atbletam illum de Christi divinitate coacioaaatem,
.
, lapidibus obruerunt. Jacobus ille priaceps episcop o r u m , quique de maau Domiai uactioaem sacram,
,
.
et Hierosolymitaaum presulatuai accepit, pro t r i " , ,
buaali stetit ; e l Aoaaias Sadducaeus cousessum

. , congregavit, a quo mors decemebatur coatinuo
cootra v i r u m j u s t u m quasi legis transgressorem.
, , ,
Paulus ille magaus et illastris totiug orbis preeco
,
astitit, et Anaaias, q u i tempore ut processit Aoaoo,
, ita moribus i l l i secundus haud exetitit, yeritalie oe
,

. ,

V A R L E LECTIONES

* , Hoeech,

891

P A T R I A R C H i E

8M

CP.

i l l u d pugnis ceedi j u b e b a t : Pauli autem u b i injecta .

est mentio, simul multa ejusmodi ooncilia in numerato reprsentabantur. Qaid viritim singulos percensere opus fcrudelitas et furor ille insanus perseoutorum et tyrannorum quorumcunque, contra
Ghristi martyres et confessores, illustrem tibi
prroclari istius concilii reprsesentationem dabunt.
Patet enim quod i n illis homines, non u n a , aut
dimplici tantum morte digni, sed multiplici, c u m
superciliosa quadam gravitate pro tribunali c o n sederint, legislatorumet judicum nomen i n d u t i ; et
i l l i , quibus muadus haud dignus fuit, astiterint
capitali sententia damnati. Noli igitur rebus gestis
nimis vebementer percuti, sed nec Dei patientiam
et longanimitatem i a iis tolerandis sic interpretare,

' ; :
,

, ,

, , ,

' ' ,

, '

. '

quasi rerum bumanarum esset derelictio : neque 3 ,

enim per hasc tempora divina providentia rebus
,

preeesse, aut eas procurare destitit; n a m q u i poterii illud fieri ? Sed ita est, dispensatio d i v i n a res
nostras sapienter etineffabili modo, supracaptum b u m a o u m , optimum et mirandum i n m o d u m dirigit.
. '.

EPIST. LXXXIV.
Eidem,

Montacut. (ep. 118, p. 159).

Enimvero, licet bucueque non sit audacter ten-

, '

tatum,elsineexemplosit,utlsmaelitarumatbeorum

legati et administri in arcbiepiscopos refingantur,

, -

b ,

et ut patriarcbalibus preerogativis exoroentur, et

admirandi ipsorum concilii preesides fiaat ; noli G ,

tamen ut bospes bac i n re versari diutius ; re. ' * -

spondetenim ceeteris ipsorum audaciis,sciebantque

sacerdotii gratiam, et ipsis et illis ex eequo factam,
competere ; non erant facile profani illi ioveniendi,
q u i alterius concilii consessutn adimplerent ; nec
isti, c u m eeseat apostoli eorum q u i Cbristum oderant, fieri poteraat priucipes et coryphaei alioruin
ab ipsis quorumcunque. Ecqui eniui alii ad eorum
partes accederent, contra tot, tales, tantos Dei aotistites et sacerdotes, et eorum furorem imitarentur,
rjiei barbarorum Cbristum et Deum oppugaanlium
mioistri, a l u m n i , soboles ? Judicialem porro sive
synodalem consessuni eorum, barbaris immistum,
insidiis occultaodis locum appellare licet; cum non
testes injuriee illatea

* ' $
,

b .

d .

,
. '

, -

* , *
;

*,

,
'
,

, *

, '

, ,
, ,

V A R L E LECTIONES.
a .

- ,

nec accusatores producere D ,

poeeunt, utcunque res sueque deque agebantur,

sednecaliquid culparequod certoconstabatfactum
esse. Quid autem ulterius fiebat ? certe gladiis armatus stabat exercitus, mortem iatentans i n c i r cuitu yooatis i n judicium, q u i interea nec biscere
nec vocem efferre audebant; quo statu, ad sex aut
novem etiam horas circurasepientes, nulla satietata
tenebantur insolescendi lasoiviendique, quin contumeliis perpetuo incesserent. Interea prodigioae
multa ostendebaotur, tanquam i n scena peragebaatur actus, barbaree et blasphemae legebantur epistoleB. His ita expeditis, tardius tandem theatrum
dimiserunt, nihil bumanitus, licet id pratendebant,

. , -

* .

EPISTOLARUM L I B E R II.

- i

nec aotu nec vooe facientes; nee c o r y b a n t u m more

, -

et b a o c h a n t i u m

, *

scilicet, Nos huo n o n a o c e s s i m u s , ut hanc c a u s a m

XOTI

c o g Q o s c e r e m u s : sednecde v o b i s j u d i c i u m fecimus;

,
,

. ,

et inconsone

eboabant,

c o o d e m n a v i m u s enim j a m p r i d e m , et i l l a

conde-

mnatione sitis oontentl. Hoc itaque, hoc, i n q u a m ,

i m p i u m , i m p u d e n s , n i i l l a historia m e m o r a t u m f a c i -

'>

n u s , Judaicae omnes audacter perpetratas n e q u i -

iiae, quas sol vel vidit, v e l a b s c o n d i t l u n a , silentio

'

i n v o l v i t : sed et p a g a n o r u m a t h e i s m o s et i m p u -

d e n t i a m excessit,ex]egumet barbarorum quotquot

fortiter

ubique gentium sunt furores et insanias post se

'

reliquit. Noli tamen istis c o n s t e r n a r i , nec

de s a -

, '

pientibusdivinisjudiciisanimumtuumirrationabilis

. "

8 u b e a t c o g i t a t i o , y e l o b m u r m u r a t i o ; l o n g e ego absum

ut istis p e r c u t i a r ; et t u , n o n dubito, deiaceps i t a

afifectus eris.Ex a d v e r s o , e g o potius,licet p a r a d o x u m

v i d e a r q u i b u s d a m dicere, a b i s t i s i t a g e s t i s , d i v i n e e e t

!.

" ,

n a l u r a m tranecendentis provideDtieeinexplicabilem

, '

at o m n i a permanentem c u r a m , ex priscissimis te-

stiraoniie conflrmatam video. Quomodo autem ? N i -

m i r u r a oum e o r a m q a i c u m imperio sunt, i r a c u n d i a

adeo graviter et i n immeneum i n f l a m m e t u r contra

fideles,eoquodasanguine

p u r a s l i n g u a s et mentes

/,

oonservariat:

affloiatur: m e n d a c i u m eplendido

'

*
,

cultu

injuria
prostet:

cumque Impia audacia o m n e m a c t u m , v e r b u r a ,

cumque veritas tot modis

m o t u m aoerbios exagitet; bomines p i i his visis eoli

i n g e m i e o a n t , et ad j u d i o i i o o u l u m , l u m i n a manus-

' ,

que extendant. Cumque alii s y o o p b a n t a s adeant u t

accommodeat t e s t i m o n i u m ; m u l t i p o t a s t a t i b u e g r a -

tiflcari cupiant et ad p l a o i t u m o b s e o u n d a r i ; t i m o r

o o n unious, nec mors s i n g u l a r i e intentetur iie c i r -

tot ot i l l i audeant, et h c p l u r a , t o l e r a n t a r ; c u m

h i non habeant vel litteram s c r i b e n d i f a c u l t a t e m

conceesam, autsi s o r i p s e r i n t e x h i b a n d i ; c n m nemo

testie oujuscunque c r i m i n i s i n sanotos prodaoatnr,

eumfasus, q n i p r o yeritate proloqui o u p l u n t : c u m

' ,

oum nec barbarici j u d i o i i forma et p r o c e s s n s o b s e r -

yetur, sed tam p u d e n d a m i n m o d u m et r i d i c u l e ,

t i m s i n e p u d o r e et m o d e s t i a d i s s o l v a t u r . Quomodo

noa

m a n i f e s t i s s i m a s d e m o n s t r a t i o n e s inde d e d a -

, ,

cemus, et i n e x p r e e e i s e i m i s et i n d u b i i e testimoniis

a r r i p i e m u s o o m m e n d a t a m illamdivinam p r o v i d e n -

, }

, ,

tiam, q u

quodque i l l i adsit semper, lioet se latenter exserat,

* , ,

T f

u n i v e r s a a m p l e c t i t a r oum s a p i e n t i a ;

et h u m a n a m mentem n o n afflciat, u a a tamen pro-

oedeas u l t r i x j u s t i t i a , quae e u p p l i c i u m eroget i n

i a j u s t o s , y i n d e x a d e i t et a u x i l i a t r i x i n j u r i a affeotis.

Per hano suam p r o v i d e n t i a m , Deus etiam c o n t a -

meliosos illos, u t c u n q u e y i d e a n t u r s p l e n d i d a t i exer-

, , -

oere t y r a o n i d e m et ab omoibus o b s e r v a t i , pudore

s u p p l e v i t e t d e d e c o r e : c e r t a m i n i b u s e x p o s i t o e , licet

o m n i a e x t r e m a pati a d j u d i c a t o s , g a u d i o r e p l e v i t et

, -

exsultatione,etomnium linguarumapplaueionibus

continuis, veluti coronisimmarcescibilibus exornavit;

,
VARLE1

. .

896

CP.

PATRIARCHJE

etillisquidemproptereaqu8eimpieperpetrarunt,ab

"

,
islisprimitiasquasdam apparat supplicii iaferendi,
et miseriffi aliquando inconsolabiliter subeundaB i n . ", ,

futuro sfleculo, quasi preemia quaedam etrait. lstis

autem certaminis parat prmia, et pigaue q u o d ,
damdepositumque disponit retributionum i n coelis
indicendarum, et felicitatis eeternee ac multum desi-
(,
deratae. Habes ita, opiuor, perspicue, ita ut nibil
,
varius omnino dubites, admirand et naturam ex ,
cedentis providentiee iaobliviosum et o m a i s c i u m ;
,
quffi ipsa, etiam i n rebus, ab o m n i ratione q u v i ,

dentur alienissimaB, abscoadita quadam vi, et po.

testate ineluctabili, sapieoter justitiam et incommutabilitatem suam copulat, et l i b r pondera justa statuminat, et divinam quamdam seriem, et concat i a a t i o Q o m i n rebus optiuiam, ordiaem et pulcberrimum iinmittens, licet h o m i a u m ratiociaiis propter
judiciorum profuaditatem impervestigabilem, et ob pelagus n o a adeundum, n o n semper ut obvia
arripienda.

Acacio

EPIST. L X X X V .
monacho et medico.

. \
' .

Montacut. (ep. 119, . 162).

SineutiquamaliquandoabimpuriscogitaUonibus

purus exstitisti, prorsus novum est quod ais, nec

, ,

lacrymaa exprimondeequaeadeequent. Quodsifueris

aliquando mundus (et certe fuisti); neque enim

. (

ccelestibus c o D v e n i t n u n q u a m mundari), sed nec i n

' ( ,

preesenti ullo puritatis amore tenerere, s i non i l lius aliquando experientiam haberes ; et certe si
non expcditus fuisses, saltem aliqua ex parte, ab
illis sordibus, haud circumspexisses quomodo se
p u r u m quis conservaret; at c a m muodus factus Q
fueris, eo modo quo ita factus exsistis, eo te ut
conserves m u n d u m operam dato. Oratio hoc tibi
subministrabit, modo illam a d tempus aliquod extenderis. Paulus ille divinus, me prior, tibi exhorlationem suggerat, ubi ait: Indesinenterorate . Sed
et abstineotias donum cum summa custodito c u r a :
naturaliter enim accedit vis et potentia irresistibilis
adejusmodi passionesretutidendas. Sed etad misericordiam erga iodigeotes accedito, nec ab illa velis
resilire: sacrum quippe oleum istud facem accendit luculentam, operatioaes suas dividendo
n a m per quasdam incensas consumit passiones ;per
alias illumiaat et dirigit i n virtutis currus gressus.
Erga illos, q u i videntur i n te deliquisse, si potes,
9

),
, ' ,

, ,

'

. ' ,

, . ,
'

',

'

[]

. '

'

'

,
i ,
,

'

'

. ' , '

noli Commoveri : s i n iram prolabaris nibiJomi- ^ j . ,

nus a n t e s o l i s o c c a s u m i n tereversus,absolute c o n cede veniam ut simpliciter dicam, unde tibi accidit,

ut quain expedite muodatus fueris, inde omni
modo decet iadagare, nec absistere a vitaB puritate: alioquin non continget facile quietem a
molestiis adipisci, sed aut per aliquid e supradictis, aut etiam aliqua, si n o n per omnia simul
conjuncta.

1
~- ,
- ; '
-

j .

, '

, ,
.

V A R L E LECTIONES.
i .

-
L
-

. " ,

I Tbess. i u , 17.

b a d d . .

897

E P I S T O L A R U M L l B E f t 1.

EPIST. L X X X V I .
.
Acacio monacho et medico.

. ->.

Montaout. (. 122, . 163).

, ' , ^. * .

.
,

. '.
.

Magnum m a l u m est opinio sui, stultum enim h o minem reddit, nec morbo patitur liberari, autsero
addiscere quod in r e m e r i t ; imo loco inimicorum
habendos suggerit, q u i operam impendunt ut ab
errore retrahant et auxilientur : eos autem qui per
adulationem morbura exulcerant et insanabilem
reddunt, familiares magis reddit. Omni ope igitur
operaque opinionem vita,inaae praecipitium quippe
est, omnemque obstruil salutis ascensum.
EPIST. LXXXVII.
Isacio monacho.

Montacut. (ep. 128, . 169).

, * -
Utcunque a d messem illam obeundam ad q u a m
, misericordi visceribus Dominus tactusemisit dis * ' '
cipulos suos, sie maxime immaturus ; ad i l l a m ta,

men, a d quam messores delegantur angeli, aetas te

tuavaldecomparatumdocet. Undeergo, proferendo
fructum cum sis, spinas producis ? z i z a n i a autem
pro frumento? Nec est operosum, v i r u m b o n u m
probum fieri, licet serius, per poeniteatiam. T u te
autem, utinam solum inutilem, ac non, quod ve-

' , , -

reor, vas depravateB corruptionis te p r o b e a s 1 Sed

, * , ,

turecognosce,Y6lnunctandem, quipenitus i n mortali vitaimmerges, quod sunt qu congreganturet

reponunturio apotbecashaudunquamdissolvendas,

et r e g n o coelorum d i g o a babentur: sunt, q u i ex-

. , ,
; ;
, ,
.

. '.

scinduntur, eheu, et ejiciuntur, et igne exteriori,

^ q u i n u n q u a m exstinguetur,etflamma consumenda
et comburenda destinantur.
EPIST. LXXXVIII,

Metrophani monaeho et hesychastae e Sicilia.

Montacut. (ep. 149, p. 205).

*

. ' ,

* ,
,
, .
. .
, .
Monlacut. (ep.
* k, ),

( ;) , * ,

, -

Magnus certe d o l o r est, q u i pro Dei Ecclesia est;

nam i n orbem universum effunditur malum : at
majus tamen rosultat gaudium. Sub sole quippe
admirationi sunt certamina, etvirtutes tuae, o m n i bus linguis narrantur, nec a l i u d q u i d q u a m agones
tui. Tropaea tua,multiplex illa felicitas preedicant,
q u a m digaum tehabitum, q u i pro Cbristicausa p a tiaris.
EPIST. LXXXIX.
D
Arsenio monacho, et presbytero
anachoretx.
182, p. 271).
Erat tempus scribendi, ut nunc esttacendi, c u m
pax et tranquillitas per totamrempublicamdiffunderetur: virtus, quee nunc ludibrio babetur, c u m
esset a d m i r a t i o n i : et pietas v i m suam obtineret.
Veritas (ob ! quo nunc aufugisti) c u m et oculis et
linguis liberrima insideret: status civilis oblectationibus modestissereficiebat: et vita pbilosopbica
a d imitationem sanctorum v i r o r u m conformata,

V A R L E LETIONES
.

P A T R I A R C H J E CP.

digna et i p s a reputabaturimitaUone: sacerdolalis ,

ordo et episcopalie, tam per sacra sua insignia,

quam per virtutis actiones iilustris esset, et sectatores agnoscendos exbiberet. At nunc quod scribo
tbreni sunt, i n quibus Jeremias nos preevenit.
Sunt enim noetra i n presenti, quam illa erant,
haudquaquam tolerabiliora: suepiria scribo ? sed
q a illa et qualia taato malorum torrenti sunt suffeotura? laorymarum rivoe, unum post aliud m a .
l u m incumbens, ita exhausit ut ipai fontas exaruer i n t ; saocta profanantur, sacraconculcantur, sanctus Spiritus (olabiaimpia, etanimaa m a g i i improbas), ut quid e trivio, blasphemiis incessitur e t l u dibriis. Deserta, montes, speluncee, extrema terrar u m Dei sacerdolea etepiscopos, qui prius viaculie

, .

; ; '

$,

. ;

; F V

, ,

!)

'

,
, ,

, ,

a c e r b i o r i b u s , et e x s i l i i s t e n e b a n t u r , v i x salvospree- Q , *

etant: uec ulterius ieta persequor. Nam prpfecto

impendens couiuiinalionum metus baud patietur
i l l a omnia deplorare quibua constricti tenemur(ei
tanien u t i a ejusmodimaliasolatiuai queerebatur),
Hteo ego ecnbo, q u tu nosti oplime, oum visu percepta, tum a u d i t u : sed ego doctus ab experientia
et Gbristo compatieus, ista scribo: coosiate autem
per Deum placatutn redditum figmento e u o ; attolle
sanctas tuas a d illum manus, q u i suas aliquando
i n cruce,Unquamdeprecatoria*extendebat: clavoa,
ianoeam, sanguinem, morlem sepulturam p e r q u
salvainur. Habes unde impetres a misericorde persecutionum allevaaienlum, vexatorum pro pietate
constantiam, dilaceratos greges, pastores partim

* * , '

( ,
4 ^

, )

* A * V
, |,
, ,
* ,
, ,
, ,

* ,

, , ' * '

, (

u b i terrarum delitescantincognitos; Ecolesiam Dei ^ , ' '

i n partes scissam et d i v u l s a m : dividit enim eam

Dei timor, et bumanus metus. DiviQum oraculum
mentiri nequit: ait a u l e m : Spiritus quidem paratus
est infirmatur aulemcaro .Umo
praeteferto, qu
melius ipse nosti per queeilla impetrabis. Nam per
ques cor purum (modoqui bomiaibus possibilis est)
quo Deum, videntillipropius intuentes, ita rectiue
intelliguat placatior illeredditur. Mediatricem compella deprecatiouis Yerbi Matrem Virgiaem, illam
inclama, uaturfflillirepraBsentes imbecillitatemmag D a m et inexplicabilem: tragoediam nostrain intellig i t ; novit cognatas naturee misereri: assumas licet
mariyrumcboro3,libertatemplenamadeundibabent,
ex intuitu illorum q u pro Cbristo tulerunt, subvenire volunt et aliis q u i p r o illo patiuatur. Sed ^
commuoio
passioautn
oedit
consolatio
;

i n n m
^ / per
rwAi* se
i
ina .
nem, e l estinvitatio ad illis subveniendum, qui p a ria p a t i u n t u r : omnia expedient intercessionem:
deprecatio conjuogitur c u m spe bona, solummodo
deest constans et contiauata tua oratio, atque i n
deprecando fervor.
i0

, ,

* , ' . , .

, , -

, * , ,

* Matth. , 41.

, *
(3

' ' , /
* * ,
, .

EPIST. X G .

Omnia 8ebabebaatoptime,necayntaxisomnino

, *

. \

Nicephoro philosopho monachum agenti.

MonUcut. (ep. 204, p. 301).
aliquid iu grammaticalibus acouratis claudicabat:

, -

OOt

EPTSTOLARUM L I B E R .

, nulluslegum rhetoFioaliura defeotus erat, velsoler , '

tiee q u i d d a m soliiae a d h i b e r i : sed nec ita hic p e c *
cabatur u i scripta se impudentius venditareot.
, ^, -

H c prout rogaveris ut corrigerentur, a d te missa

. ,

perfeci. T u autem i a istis, q u e m a d m o d u m e t i a a l i i s

illustris ftas et praedicandus. Vale.

. "
. -'.

EPIST. XCI.

Nicephoro philosopho monacho.

Montacut. (ep. 217, p. 323).

, -

A m o r e m corporalem corporales ipsi alatum p i a -

gunt: pingunt iLem d i v i n u m , quotquot pulcbritudi-

n e m ejus intelligibilem animis puris effigiatam

* ' * 3 gestant: illi colorum tiocturiset flore: isti virtutibus

' .
' (,

ei illustribus factis. Testantur utrique, eo q u o d sic

pinguat, q u o d celeritate mira preeditus est a m o r

proposili tyraanus, legum coatemptor quibus retar-

, , -

datur. Cognosoas igilur, Deo saoralevir, D O B a b b o c

. " , ,

tyranno vebementer oppressos,quivoluntatem cogit,

et aate tempus tuatn effiagitare preeseatiam incitat.

Vale.

".

. -'.

EPIST. XCII.

^.

Athanasio

monacho et anackoretm.

Montacut. (ep. 212, p. 313).

, ,
,

Quandoquidem, ad exemplum Christi veri Dei

nostri, tnundo te crucifixisti

et rectori m u n d a n o

misi a d te crucem custodiam cruciflxionis.

.
. .

EPIST. XCIII.

*.

Arsenio

monacho

anachoreta.

Montacut. (ep. 231, p. 345).

; , *

Quorsum scribo? abiit deprecatio, virtus b o m i -

n u m abiit, libertas apud Deum aufertur, v i r o r u m

vita vacua est, q u i de coelo i a terram providentiam

* ( ; -

d e v o c a n t : justitia (quid d i c a m ? certe nollem d i -

cere) quiescit: iniquitas ingentes spiritus sumit,

n i l l a verecundia est legum divinarum aut b u m a -

narum ; homines prisca illa virtute praediti, q u i

vinculis et custodiis non antevertuDtur,qui i a exsilio

D O Q agunt, montibus ei speluncis se includenles,

q u i tanquam invento fortuito, i n c o m m u n e m i n c i -

, } ,

duntcalamitatem, a turbulentisquidemmundi p r o -

| ,

cellis removentur, oullam autem curam et sollicitudinem babent illorum, q u i i a salo immersi fluctuan-

tesque agitantur: propitiantes maoue a d Deum

. , rj attollunt: nec c u m Mose aiunt, Si dimittes,
, *Av ,

dimitte : et q u illo sermone mirabilis amoris

sequuntur: liberationem a malis ineluctabilibus

quibus eadem aatura p r a d i t i continuo depascuntur.

. , -

Si mentior, tuee partes sunt coaviacere, mese m u -

tare sententiam et pudore suffundi et pudorem

agnoscere lffltitiae eeterneB conciliatorem.

 P A T R l A R C H i E C P .

903

. -\
.

EPIST. XCIV.

Nicephoro philosopho, monasticam

901

amplexo.
Montacut. (ep. 235, . 356).

De quibueaccedat gravamea, igaoro: novi autem,

ianquam per insomnium rogatus, rhetoricas exhibere tibi occasiones, vel preecepta, tumquae lingua
efferuntur, tum q u libris repraesentantur. Novi
etiam praeterea similem asseosum exhibere, et i n
communi positum, verbis simpliciter et indefinite
prolatis, interrogatus. Cum vero te i n causa n i h i l
adjeceris, nec quidem quod in r e m preesentem
adesse me oporteat, ita ut lingua facultatera dicendi
illababeat, queedicenda s u n t ; nequealiquidprotuleris, quod particulari congruat, definitaeque interrogationi,nequidem communi,etgeneraliori modo:

' , '
,

, *

* ,
,

, ,

, ,

nec perspicue edixeris, q u o r u m tibi librorum usus . , est,quasdesideres rbelorum scriptiones, cujue ar ,
tificis artificiosas texturas. Quomodo putas posse
;
me vocis repercussionem tuee, cum tanto intervallo
, ,
eimus disterminati, ad tuas usque aures derivatam
, ,
extendere, nisi fabulara de Stentorea voce deponere
, , me posse putes? Deinde, et incusare debes, quod
. " ,
ingeatem librorum acervura hinc inde conquisitum,
,
n o a incassum a d te miserim. Ignorantia certe rei . '
qussitas, hoc est, c u m ipsius artis, tum l i b r o r u m
, , ,
ad illam pertineatium, i n necessitatem conjecisset
' , ,
conquireadi (omnes libros, de quacunque arte
, ; scriptos :). Si dolor binc tuus sortiebatur originem,
.
nihil ille quidem a d me spectat; sin q u i d sit aliud
,
tu mibi ignoscas, virorum optitne, q u i temporis
, ,
diutumitate, et m o r b i insuper acerbitate, oblivio- Q ' ,
nem obrepentem repellere nequivi.Sedvaleas animo
, '
atque corpore, et noli tam facile gravaminum u m , , .
".
bras, quas ipse projicis, subire, nec ab alio quoquam allevamen requiras doloris tui, q u i nullam alibi sortitur originem q u a m a p u d tuas saspiciones
n o a illas, ego arbitror, legitime natas. Vale.
EPIST. XCV.
Ar%eniommachoetanachoretm postquamdimisnad
illumfuerant quide,Bulgariaprofecti vitammo?

. \
^,

nasticam ingredi cupiebant.

Montacut. (ep. 236, . 357).

Si tunc quoque oculis ego, quibus o l i m , videbam

(boc enitn de me mihi tum litterae occinuerunt, et

,
( ,

jllam gratiam praBdicarunt,quam alioquia 6gO non

libenteradmitterem),nonobscurmee3 ignorantiee

' ),

convictiooem afifero. Verum si quovis modo ego

videns eram, quare duoem me ccecum exbibebam
iis, q u i ad lucem veritatis festinabant ? Non estboc
videntis,opinor, i m o longealiud, imo,quod gravius
est, a d eum spectat qui excaecat videre cupientes:
et longo tramite aberrare facit a veritate illos, q u i
rectis pedibus viam virtutis preoiere volebant. S i
i g i t u r b y m n u s n o n o m n i n o iasomaiumsit,et scenicum videnti d o a u m , ego illos conlradicerim, q u i
manuductione indigebant; et si sententia processi
ab incorrupto judicio, si animutn dirigebat rectitudo, et non amor, cui ludibrio justitia habebatur,
nec avisceribusperindulgeatiamfilialem i n aflectus

. ' ,

; ,
, *
,

, *
.
,

, ,
' ,
, , ,

903

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

906

, irratioDales diffusis, t t i absolut perfectioni h o

, m i n e s transmittere. Eat igitur quo velit i d quod

praeter dignitatem accidit, et admiratio fugieos
,
admiratioaem. Fiat aliquid solituin, quo imitetur
, '
actionum c o Q g r u a consequentia, tuee beatitati DOS
.
nibil condonamus, quod possit a d stuporem i m , pellere, aut quod excedat moderatiooem. Potius
, ,
gratissimum nobis est, quod ejusmodiaffectos f r a xai
tres babeamus, q u i de fluctibus istius vitae emerse ( ,
runt, et per te cupiunt i n portum traaquilUlatis
) )
et vitflB pbilosophicffi deduci. Me morbus habuit (si
morbum tamen, et mortis potius vestibulum
, ,
dicere debeatu) acutus et inexspectatus. Sed per
, , *
veatras preces, de acerbitate aliquid remisit; Deo
,
demum de coelo m i h i vitam a d pcenitentiam, quod
.
optaverim factum, aDnuente.Quocirca vivimus a d 1

xai

huc, licet mihi corpusculum reliquiae illius m a l i

male habeaat aflectum.
EPIST. XCVI.
NicephorO phllosopho monacho.

. *.
.

Montacut (. 237, . 358).

' xal , Haerenti m i b i dubio, et vacillanti de mearum

* (
rerum statu (mea e n i m sunt, velim nolim, q u mei
, >.),
sanguinis sunt), et quot m a l i s amici premerentur,
, ( )
venit solatiura (vide rei novitatem) a multiplicibus
. ' ,
illis malis quibus amicus urgebatur : veni autem
( C j u x t a q u o d expetebas, et celerriiDe q u i d e m v e n i a d
) partes inventurus, favente Deo, liberaLionem ab iis

quas moerore te afficiunt: veni etiam i n parles alle .
viandi per amicam tuam praeseatiam multimodaxn
tristitiam.
. -'.

EPIST. XCVIl.
Eidem.

Montacut. (ep. 238, p. 359).

, ,
Tran9iit hiems, et bibernam tempestatem i l l a m
, admodum congrue tuaetarditatis causas discutiens,
, . sudum COelum secutum est. Rursus tameQ i n 08
' hiems cogitationuin nives et imbres immisit c u m
. ; fragore. Quid aulem f a c t n m ? Num aliquid accidit
; m ; jnsperatum?numimpedimentum?num
sinemagna
, - D necessitate aliqua quiescere potuit tantus ille i m , . petus alqueardor adregressum ?Talibusnos curis
. , e l c o g i t a t i O D i i m tempestatibus, etiam cum sudum
' , n, erat, jactabamur. Modusenim, nescio unde, se vo
bis per crepidinem osteotavit, fortassis ab assidui , tate poetioa ; una enim secum attrabebat versus
, .
q u o s d a m lioentiae apud poetas usurpatae, quasi ge'' ,
n e r i s elatione tumens, et n o b i s ostendere voleos,
(3 ,
q u a m sit juris sui et potestatis. Verumtamen iste
-
modus noodum satis libertatis nacttis est, a d nos
. ,
ingrediendi (qui magisrusticimoris sumiisjspeciem
* * ' quamdam preetextus potius subiens, quam veram
, ' , causam babeas, unde manifestetur. Nondum addo,
, '
quod si probibuit hiems, frustra est rei modus; sin
,
ignoratusautemregrediendimodus inbibuit,hiemis

VARIyE LECTIONES.
1 . .

P A T B O L . Ga. GIL

. ,

n . .
29

907

P A T R I A R C H J E C P .

908

i l l a v i s praetextus est supervacuus : nonquodpost , .

multos dies etperiodum tam longi propositi modi
' , , .
cognitio j a m tandem inquiritur. Sed hoc, uti dixe ',
ram omitto ; cum j a m cessaverit hiems, et coelum
*
sudum diem ridendo serenaverit; nusquam tamen
.
comparet amicus, et ideo o b n u b i l u m et tetricum
,
rursus ejus vultum facit. Et tamen si a scena pro '
gpexerit apologia, et praeclarus ille mos se una cum
.
tempestate cboreuten prodat; inibi jucundum est,
,
si sic vel i n scena aganl. Cum enim esset procul
*
dubio aliud, quod doleret, etadventum posset de, ) *
tinere, per amotionem a seipsis illius causae, libe' ,
ratioaemetexemptionem indicavit. Gaudium porro
,
gaudere sincerum e litteris datum est iis, qui e lit-
teris tuis resciscunt,te meliuscule de aiorbobabere,
.
a quo optarim te perfecte liberari, sub conditione
ne deinceps aliquid tale committas.
.
EPIST. XCVIII.
.
Nicephoro philosopho monachismum amplexo.
9

Montacut. (EP. * 4 2 , 365).

,
Pavidus est a d amicitiam contrahendum ; timi' . '
dior erga meam dispositionem. T u autem vide i n
, , '
quantum ego tibi confido, cum nec pavescenti pe ,
percerim, sed ulterius adbuc etalius timiditatis se . ' m i n a j a c i a m ; i n quo tiiniditatem reprebendam

et exagitem : sed tu viriliter age, vale, et me eum
' '
esse intellige, quem non existiinas. Gum tamen
praesens boo tempus non tibi sufficiat, ut i n opi- ( )
)
nioneconfirmeris, quara q u i aderit, aperiet(utcum
bonoDeO dicam), C U m timiditatem tuamreetopere ^ ,
r e d a r g u c t : sed diligentem operam a te impensam
, ( in sanctam martyrem laudando, cum pro tua digni, ) * tate percenseamus, seminis Asiatici germen genui . ,
n u m apprebendimus (ut i d i t a usurpem, absque
* . *
Musarum nominis ursurpatione, etipsetecum Asia ,
tico more agens). Errata nulla video, nisi forsan
,
i n syntaxi; quod et ipsum rarissime indicavi.Quod
si ad eermonis verborumque pulcbritudinem hoc .
unum laude dignum videatur deesse, tamen et sic a d congenerem de ceetero pulcbritudinem universam operis pulcbritudinem copulavit.
EPIST. XCIX.
. -'.

Eidem.

Montacut. (EP. 43, P . 365).

Quemadmodum pusillanimitatem tuara negare D ' , '

non potes, ita nequis inficiari me bene satis de te persuasum, antequam suavem hanc epistolam mis .
sitares : passio ipsa ita est manifesta, ut volentem
, .
aniuoadvertere latere non possit. At quomodo fieri
" ,
possit ut i n a m i c U i a colenda pusillanimitas, i n
,
utramque partem, nempefortun adversae, et san, *
ct83 imitaiionis referri possi(,conjecturis adbuc as ,
sequi nequeo. Miserum me fateor, quocirca t i m i , '
dior i n amicitia; sed eodem modo afficitur et
, ,
sanctoruui cobors : apusillanimitate non distiJIant
, .
dulcedo, vel voluptas, n e c a l i q u i d , quod per suam
, naturam oblectat per inconseqaentiam, minusgra ; ' ' ,
tiae b a b e t : s i enim adversa cuui fortuna confligis,
, ;
sanctos Q O D poteris iuaitari. At si i a quibus timi , ; -

EPISTOLARUM LIBER U.

909

, ,
' *

. ,

' ,

|3 , ,
; ,
, * , ,
,

* ,

, , ' ,
,

.

* ,

, , , .
. ; * * )
.

, '
, .
,

,
;

; , *

. ; ,
* , ,
- '

, *

,
,

* , ,
,
.

'

* '
*

"

,
. ,
,
.

, *

>*

* ;

" I Cor. ix, 27.

940

dior trepidas, sanctorum accenseare cboris, ubi

infelicitas luae viteeconsistit ? S i n hanc adnumeres
infelicitatem, quid est, quod voce* felicitatem ?
Paulus, ais, ille volucer et in sublimi raptus ; Petrus, in quo reposita sunt tidei fundamenta ; caeterorum sanctorum universa multitudo meae sunt
argumenta timiditatis : ebeu mea mala, qui tot
mibi possum imagioes repreesentare meee infelicitatis. Enimvero timore iimeo i n rebus quas alii
non capiunt. Q u i d n i q u i griphos, aut Spbingis a n i gmata, vitam vitalem imitari statuat, satius et melius
a declaratione eorum semoveretur, quam q u i haec
pronuntiat ? Sanctus timor, qui virtutis cujuslibet,
ut tu p r o o u D t i a s , fundus est, Paulum etconsocios
ejus a d immarcescibiles coronas binc abduxit. T u
a u t e m , nescio quomodo, ut Paulus quispiam metuis ; ut Ulysses aliquis, vel alius eo infelicior i n
consuetas infelicitates timorem refers. Arbitrari
autem minime debes esse congruum, ut sanctus
Paulus in exemplum talis timoris producatur doctor.
Par autein fuit, si quidem tu i l l u m volebas imitari,
gaudio ut afficereris, converusad coronarum intuitum, nequaquam plangeres infelicitatem ; pusillanimitas t arreptum versat. Quid tu c u m Paulo
commune habes ? Temetipsum corripe; a passione
recede. Imo, i n q u i s , h i c P a u l u m praeeuntem habeo.
Laetare tum deimitatione ; de certaminibus tuis ex*
s u l t a ; neutiquam vero muliebriter ludens infelicitatem tuam palpitare, ita ut permisceas omnia et
confundas, aut per sermonis commurtionem, illa,
quae ab invicem multis disparanturparasangis,per
yim sub eadem natura compingas ; ut te excolat
et gloriosum reddat pulcbra facie pusillanimitas.
Quin inler se commune babent divinus timor, et
pusillanimitas quas offendit i n a m i c i l i a m ; velinfortuniorura gravamen, cura ratione recte factorum ?
Quidita affirmas, verum vocaPaulura, cujus s u n t :
Vereor nedum aliis prcedico,ipse fiam reprobus .
Quid boc vult sibi ? Separantur, aiunt, Mysorum
termini atque Phrygum.Neque enimde promissionibus DomiDicis, ut nosler ille Panlus, expavescim u s , q n a s i ille pree timore desponderet animum ;
non de amicitia aogebatur, non metuebat ne quis
insBstimabilem margaritam, piratica quadamarteet
impostura abripiens exspoliatam omnibus derelinquat. Heecsuot proschemata illa gravitatem preefereatia tiraiditatis. De nullo istorum metuebal ille ;
e contrario confideas erat, et resolutus, si quis
alius, de promissis illis mirandis; firmus erat p l a ne, et totus inconcussus in Domini amicitiam recolendo : utilitatem volebat omnibus communera
exbiberi. Judwos ad communionem
thesauri
vocabat; vocabat gentes, omoes barbaros, p r i n cipes, subditos, imo, si lubet, lalrones, piratas, e i
universam mortalium naturam a d partieipationem
margarita? convocabat. Nec hoc simplioiter, sed
c u m conatu, cureu, etomnitolerantia,ut sic omnes
11

 P A T R I A R C I L E C P .

914

vel aliquem saltem pulchritudinis inde resultantis

faciat participes. Quapropter, c u m multa confidentia a i t : Bonum certavi certamen; absolvi meum
cursum ; fidem conservavi; de ccetero, reposita est
mihi justitix corona**. Verumerat ille i n istis tam
imperterritus et obfirmatus, ut nihil metueret; ne
videretur i n aliquo deficiens, aut praeler congruum
quidquam omisisse. Quam ob causam et c a m
anxietate dicebat: Itacurro, ut noninobscuropositus; ita concerio, ut non lanquam aerem verberem,
sedsubigo vibicibus corpusmeum, etin servilutem redigo, ne forsan dum aliis prcedico, ipse fiam reprobus . Quocirca, de proposiio non eratdubius, de.
siderio non deliquium patiebatur, margaritam non
metuit abripiendam ; sed nequidipse eo indignum
1S

pateretur, ne q u e m defectum,

911

,
, , '
,
,

,
,

. "

, .

, - -

, *

, -
, .

ne q u i d admiltat .

, ; ,
quod inentem emoveat. A l i u s h i c erat metuendi mo , ,
dus, alius qui respiceret retribuliones, ille laudan dus, vituperandus iste, ille fluctuaotiuui confirma , torumiste, a brabio abducit ille, hiccomponit victo.
. ' ,
riee preemia, ille erat Pauli, b i c est noster. Atenim
,
amo, inquies, ne quid nullus egoplus edicam. Me. ',
tuo autem vel maxime (siquis alius) piratasia vita

obeuntes, ne me spolieni amicitiae fructu, ne insidias struant margaritee meae. Quid, bomo, tu balbu- , ,

tis ? amicosne malevolos facis ? nec in bonam
* * , , ,
partem, ut venustatem babeas admiratione, ut
' '
splendore coruscante ex amicitia illustratusafficiaris gaudio, et spe meliori luxuriere : sed uti pro- ' ,
,
clive tibi sit, tanquam res inanimes prodere, latron i i m incursibas et rapinis cedeas, partim ut Q , .
' , , ,
ingestam contumeliam occultare queas perartifi , ,
ciose, et contemptus velo religiosee verecundi
,
faroam veneris ; s i m u l etiam ut amicos morsu
graviore et profundiore corripias. Ita ut, non quo- * ' ,

modo solent m a l e v o l i , ita et amici sint o b pusilla-

* , ;

nimitatem c a v i l l a n d i ; sed ideoquod videre videor,

omnem i n eos potestatein, omnem voluntatis d o m i D a t i o n e m , ad mergendosfluctibus abiisse, quod
insidiatores observem et naufragia. Enimvero, vir
boneetlaudande, artificiose procedens coovicium,
l i c e t n i b i l tale intenderit, proderit tamen fortasse,
d u m foris illatum mentis tumorem compescat,
frangendo illum quidem, sed et consilium adbibendo, et sedatiorem operando. At c u m publice con-

. . ,
,

, ;
. ,
, * ,
. ,

( )

vicietur aliquis, multas superinducit absurditates, ; -

intolerandos mores, vituperium sub preetextu l a u dis, pudefactionem de iis quae voluit, sed frustra,
occultare. Pluriuia praetereo. Quod si conviciari
propositum fuit, quidopusoccultaudiartificio ? sin
clam esse et latere, cerle praestitisset ab omni
prorsus contumelia abstinuisse in initio. Qui vero
contumeliam per margaritam occuitat, nec celare
novit artiftciose, tamen, nescio quo pacto, aspe sua
non excidit et desiderio. Neque enim latuit c o n tumeliosiusagens, et scenamillam,ne quid gravius
dicam,frustra convincitur adornasse. Visneamicis
II Tiua. , 8.

I Cor. ix, 26, 27.

,
. ,
.

*
,

>5, . *

943

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

simos tuos p a l a m
, , ,

. -

,
, ,

, ,
,
,

'

, , ,

; -

, , -

914
D o m i n a r e ? Noli t e m e t i p s u r a

distractioni subjicere, ita ut caadorem amoris et

splendorem i n nigredioem coavertas inimiciliar u m . Noli ita meticuloeus esse, ut t u i instituti eoliditatem, et statum undequaque eequalem, atque
labe omni i m m u o e m , ia angulos incequales confict
opioionis collidere. Sed curam dejiceris, ne forte
quod pretiosissimum est violenter a te rapiatur.
Amicus non est sine anima, nec immobilis natura
sua ; a parte deteriore deducitur bujus exempli
usus. Is q u i se dicit rapinam meluere, quod i n ipsa
imagine utile babetur, idem oppugnat ex insidiis.
Metuis porro, ne insidiantibus praeda f i a t ; quidni
autem disertim affirmas ? vereorne desertor nostri
ad partes se transferat insidiatorum ; vereor ne

; ' , G obliviscatur amiciti, l a b o r u m , certaminum, QU8B

pro Cbristo sustiaemus et Ecclesia. Haec q u i pronuntiat, et metussui causam sic revelat, rem suam
( )
agit sine macbina, et eum facile reducit i n v i a m
, ,
rectam q u i e s t i n culpa, et sein iis spem suam po ' ,
nere agnoscit, quos advocat auxilium. At q u i
,
.
scenam statuit, et i n illam introducit actores, q u i
*
personas maledictisincessant, pro ecenaquam aliis
adornavit, sese induit i a labyrinthum, unde, quod
' *
facile apparet, noa licet e x t r i c a r i ; sed a quaparte
.
, ' - quis prospicere teataverit, occursat ei labyriothi
paratura ; ut ad ea, q u allata sunt, non attendas,
, siadhuc n u Q c a r a i c i l i a m reformides, q u i d n o n i l l a m
abjicis, qnee sic te pertotam tuamvitam exagiiando
, .
deludit ?Quod si aliquando confidebas, cur non te
'
* , '

, '

, :

,
, '
.

,
*

* -

' ' ,

'

, ' .

i n praesenti, per statum eum q u i est et de futuro

tibi acquiris securitatem? Sedderebus praesentibus

minime leetaris, q u suspicaris futara, non aliter
gemis,quam si iisdemconstrictustenereris. Adhuo
magis te accuset aliquis (is enim egomet non proiiteor esse) quod utcunque non verbo re tamen
ipsa profiteris, ex iis q u ventura sunt, quod et
conturbant, te ne qaidem preesentibus adbibere fidem. Tuautem,amice m i , q u a a m e d i c u n t u r . s i m pliciter et aperte velim consideres ; non permitto
te tuam prodere margaritam, quae tamen facile prodi non potest ; est beec ante iUam acerbior et pro
fundamagis proditio. Ne tuam prodas margaritam ;
sed nec iasensatam crede vel immobilem,nec bostili direptioai expositam : amicitiam ne metuito ; est

, D enim plane i l l u d i n j u r i a v e l metuentis, vel de q u i * '

, -

, ,
,
.

, ,

, , -

bus metuimus. Margaritam culpa eximit, quod sit

inanimatum q u i d ; bomtnem nibil eximet quandiu
manet bomo, et dominus est incliaationis suae i a
utramque partem. Ecquid aliud restat ? Noli accedere sanctos bunc timorem intellexisse. Nequeenim
tu boc modo a reprehensioae immunis a b i v e r i s ;
nec coroaas c u m illiscommunes consequeris : atque boc modo ego te allocutus sum ; ita et te me
alloqui par e s t ; si correptione opus sit, sincere

V A R L E LECTIONES.
. .

 PATRIARCHiE C P .

915

916

corripias velim ; noli aliquid efflagitare ; noli quid . ( 31

quam artificiose adjicere ; occasiones meticulosita), .
tis dedimus ? hasce revela, sed proferre nequis. Noli igitur personatus hostis i n me exprobrationem
projicere : quorum satis tantam supellectilem tuis litteris proreptantium videre licet ; et baecforte
p l u r i b u s q u a m secundum leges epistolicas. Quod restat, fortiter tuere amicitiam ; eam extende, recta
incede ; piratas, insidiatores, et caeteros maleficos i a pudoris pelagus propelle, et demerge profuado.
Expedi te inde, et spleadidam illam margaritam tuam splendide circumferto, oculus quicunque in
. eam convertetur, vel lippitudine, vel sua pulchritudiae fruisceas, tu tataea apud te depositam custodito : heec partim serio, parlim joco scripsi. Et ideo quidem jocor, ut intelligas a p u d m e rbetoricantem esse et vigere ultionis aciera, et solvendi sophismata scientem orationis v i m , a b iis edoclam
qui valentissime rhetoricantur : serio autera scribo, ne deinceps sis meticulosus, u b i v i r u m temet prsetare oportet. Depositum vero apud me tuum, et servatur et, aoli metuere, servabitur.
EPIST. C.
Eidem.

. P> .

Montacut. (. 44, . 371).

Nec scenam ego nec theatrum sub alis meis gestans prodigiose sum locutus ; sedquodsequum et
justum fuit, libere pro veritate constiti ; ego
contra amicos, sed et nec contra hostes tela, arcus,
belli ordines institui, nullos hostes, clypeos nullos
somniavi ; ut solent i l l i , q u i c u m aere depugaant;
sed libere locutus sum pro amicis. Quod si tibi arridet, ut ab ulceribus suis Lazarus liberetur, quibus
oonflictatur, nec deinceps ab iis molestiam patiatur ; s i o m a e m fluctuum ingruentiam viin incaput
piratarum coavertas, tum demum mare vitae istius
sine metu licet navigare. Yide autem,quod egominime tibi insidias struam per boc exemplum ; nec
indigentis voluatatem subverto, cum geraiLibus d i -

'

'

,
'

. , )y$

,
, ,
,

vitem prosequor,etsitim inexstinguibilera.etchasma ^ .

i l l u d , et igoera, et tormenta. eniin a parte

deteriore (quanquam recte tu illud raanus sumpseris), sed in meliore sumitur ; arbitror me
frustra operam dedisse libertali lingufe ; quod si
mibi virum amicissimum nancisci contigit (quod
a te scriptum gaudio me replevit et leetitia), qui timiditatem q u a male premebatur longe a se removit, ejus autem locoelegit sibi moribus suis et recie
factis congruam et coagenerem fortitudinem ; q u i que piratasillos cum suis artificiiset machinamentis profuado demersos obruit,ipse autem omaibus
malorum ventorum flatibus et fluctibus super
exstans, spe se fulcit et sublimat bona. Haec porro
exempla oequaquam mala mente a me proferuotur, et ae male multeot, rationem inivi : illa
autem quaenam est?Ne quisscilicet, fontem etfluv i u m a natura sincera i n exemplum trahens (quo
tuum te lapsum sustinere posse exemplo putas),
deiade meluat, ne sibi veneratio dilabatur, aut deploret taoquam ab aliis per rivulosdeducta,dispare a t : nec metuit ne aliquando ansam illis detsibi
applaudendi de furto, q u i ut auferant insidiantur,
aut negligat iasidiatores, quibus i d in votis est, ut
amatores justa fruitiooe defraudent. Haec nos seuili
aoasilio secundum veritatem diximus, noa autem
ostentandi nosgratia, aut ut juvenes solent, disseruimus. Quocirca, hortati sumus ut abreauaties amiciti (absit, ut aliqua rbetoricae gravitas

, '

'

('

),

' ,
.
(
)

'

, '

. ;

, ?;

),

) * ' '

'

, ).*>
*

.

' ,

)-

, .

( )

),

'

, *

E P I S T O L A R U M L I B E R .

917
,

918

* sic simplicitati meaB insultet), sed illi nuntium re-

mittendum, qu illudit amicos, q u fluctuat et

vacillat ; illam rejiciendam esse, quae quod ipsam
. ' ,
spectat, j a m recessit et reliquit sedem, c u m non
, ,
esset oneri sustinendo par, q u verbis tenus arri ' , *
det tantum, re autem i p s a per tetricitatem et d e , , '
jectum vultum a partibus consistit bostium. Quod
reliquum est,id quod volebas, alee amicitiam abri, , . "
puere, etprovideati&B refocillant tbalami : ego res
meas m i b i reddo familiares ; nec adbuc mihi medi , ,
ciaa opus est, aut curatione ulla, vel a quoquam
,
.
miseratione, nedum alicujus intercessione. Quem enim desidero, bunc possideo, omni morboet valetudine superiorem, quique vestigium oinais gritudiais melum vel m i n i m u m generose, ut optav e r i m , rejiciat.

. PA'.

EPIST. CI.

Eusebi(B monachCB,

hegumenCB

de SOrOfis

obilU,

COHSOlatOria.

Montacut. (ep. 245, p. 372).

' , Si a nobis mors inciperet, et o m a i u m i n genere
, -

nostro primi D O S illam experiremur,

dem, ut dere ioexspectata etinusitato casu conturbaremur. At cum post bomines p r i m u m natos inter
vitam et mortem dividamur, cumque majoribus
nostris inflictum sit supplicium, nec sit q u i vivit,
quin gustabit m o r t e m : commune debitum quorsum
nos ut peculiare damnum reputamus, et tanquam
ad noviter superinductam solutionem adacti gemimus ? et c u m aliter fieri non possit, nec legem
adraittat natura aliam, cur tanquam praeter opiniooem contingentem ad eam conturbamur, et tradimus nos moerori immergendos, noo sancto aliquo
more, aut secundum leges spiritus ? Nosne latet
dum mortem nobis affinium lugemus, nos mortem

, ' -

,
; , ; []
, ' ,

, ; ,

> ; ,

merito q u i -

, - c nobis ipsis per lucLum adornaro ? Quod si res adeo

dura mors est, cur eam ita nobis acceleramus ? et
' , ,
contra lcgem Creatoris nostri insurgimus, ut eam
, preeveoiamus ?Sin e bonis sitet salutaribus, quor ; , , ,
sum defunctos de Domini sententia ultra omnem
, ,
modum deploramus? Sorormereliquit,iaquies,sol u m post Deum solamen meum, doloris lenimen,
,
acerbitatis dissipatrix, priocipale laetitiae meee sub. ;
jectum. Et quid tum postea ? Pater te et mater a n
, ,
noa dereliquer unt, cognati quoque alii, et ab Adamo
' .
JoDgum genus ? et tu post te relinques alios, nec
, , XARAiovenies v i r u m quera n o n p l u r i m i deseruere. Soror
. *
deseruit sororem, sed parentes invenit praeceden ,
tes ; deseruit sororem, sed ad Dominum et paren.' , tem communem a b i i t ; i n illam migravitrempubli ; ;

. , D CatD, ad q u a m Q O S quoqiie pergimus. T u , quod te

deseruit, commemoras ; at quos invenit, non recolis ; quod corpus non intuearis, gemis ; at quod
,
anima non impediendam tecum conjimctionemin ' /?,
venit, boc non commemoras, cum gaudio intueri
, *5.
non curas. Quod a corruptione expedita sit, grava ; tim fers ; quod fruatur incorruptione non magoi
, ' ,
facis. Verum te quomodo dereliquit? Certe s i i a
non ens reciderit, si i n alienam jurisdictionem et
, potestatem abiit, t u m fatebor eam nos dereliquisse.
- Quod si eadem Gonditoris sui manibuacustoditur;

 P A T R l A R C H i E C P .
si eumdem nos et illa Dominum imperantem et
procurantem habemus; si eadem habitatio etconversatio utrisque apparatur, si illam babet vita
tumultuum expers, nos autem fluctibus etiamQum jactali circumferimur : quare dicenda est illa
nos dereliquisse ? Si non ad eumdem quietis portum cursu directi feramur : si non eadem insistamus via : si non et nos quoque finis idem exspeclet;
tum ratiocioandum fuit eam dereliquisse ; tum d i Yortium factum deplorandum fuit. Sin vero quodcumque quis coosilio agitet, etagendo periiciat, eo
tantum contendat: quid frustra plangiuaus ? Quid
legi naturttobmurmuramus,eo quod, cuui mortalis
exsisteret, morti subservivit; quod aequalibus spatiis cum patre, matre, universo genere vitam hanc
transivit ? A n erat aequum ut nostra causa subruerelur natura,et ut creationis terraioi confunderentur ? Nam quid unquam prodiit per generationem,
quod nondemum perdissolutionem et mortem remergitur ? Omitto berbas florentes, pulcbras, q u i bus non modo oculi, sed et sensus caeteri oblectantur:
plantarum transeo decorem, et universorum anim a l i u m greges, quae omnia temporibus tanseunt,
et sortiuntur generalionem eam, quae procEmiura
pangit dissolutioni. Sed recole astrorum chorum
bene dispositorum,quanta firtnitate exornant tirraamentum, illustrioribus aerem coloribus flonira i a
morem illuminaotes ; noctem qualiter funalibus
exornant, d u m horriditatem illius radiis emissis
temperant, itagratura hominibusspectaculum exhibentia: lunam deincepsmtuerc,quee mutuata a sole
lucem euara, sine dote gratisaerem illustrat, et don u m acceptura impertit looge lateque, ita ut diem
diei antecedaneum constituere nitatur. Sed tenuin u m ista omnia respiciunt suuin, debitum agnoecuntsuum, et adfaciendara solutiouem maturant.
Sol ipse nonne mirabilis estaspectu, pulcbritudine
plane admirabilis? de quo non aliud edixeris,
quam quod utgigasexsultatconficerecursum
suum,
abunacceliextremitateadalteram
cursuquodam

9*0

*
, * ;

* *
*
, .

,
' * ;
,

;

'

; '

;
,
; ,
, .

" ,

'

, , . , ,

,
, ,
, .
, , . ,
; ) ,

, '

, ,

, *
, ,
,

,
ordinato, licet superoaturali, in orbis medio se
explicaos, tanquam i n theatro maoifestatur, et ra- , '
, , ' ,
diis omnia percutiens, partitn vitadotata imbuit,
.
partim fovet; et compingit i n se, queecunque sub , '
lunaria secunduiu edictum conditionis sua?: ne .
que interea, dum boc peragit tantis et tara produ, , ,
ctisspatiisconsenescit, neque decoris sui deliquium
. ;
vel diminutionem patitur, noo i n cursu fatiscit,
nibil agit, unde de dissolutione postuletur; et ta- ?
, '
men ille talis tantusque tinem suum etconsumma '
tionetn non diffugit, sed decretis succumbit natu ; '
ralibus. Omnia quippe imrautantur, ncc quidquam
;
est, quod per generationem substaniiatur, quin
, ;
ante mortem aspiret iminortalilatem. Quid ergo?
Haec omoia refinguntur, et se itnmutant, nec de ,
;
fioe conditionis suae iDiirmuraot, sed Opificis sui
*
beneplacitum aequo animo f e r u u t : at oos, q u i
1 4

P s a l . x v i i i , 6.

921

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

952

frustraplangiraur,per nostram illamquerelam N u menirritarenon gravamur: neque c u m tot habea ; , ,

iDuspree ocuiisezempla,ad eorumaliquod excitati
, * velut de somnio sapimus, sed potius nos iis tradi ; '
mus exagitandos, quae diabolus suggeritet affectus
,
,
nostri. Transtulit opififiium s u u m a d seipsum a r t i ,
fex ; tu autem eegre fers, ut a laboribus et curis,
. "
quee passim per vitee cursum occurrunt, se expe ' * diat. Pati non potes ut resurgat illa ; sed talem et
. ' tantam gratiam collatam doles. Deus i l l a m reddi
d i i iramortalem, et tu idcirco, quasi non adbuc
' exstaret alicubi, in lessus te dedis et lamenta.
. ,
Haeccine (uam a n nondedecent virtutem ?Recolli '
gamus nos ipsos autem, naturam nostram recola
mus. Conditorem agnoscaraus, abyssum divina3
misericordiae cogitemus. Mortem illeconstituit tan'
. quam poenam, sed per propriam suam mortem
,

januam immortalitatis mortem constituit: sententia

, fuit irati, et indignantis Oei, sed tamen eximiam
'
judicis bonitatem indicat ; rationisviam oranem
,
exsuperat cogitatio. Per mortem aatura solvitur ea,
, *
quiB conterebatur per primi parentis transgressio .
nem ; sed illa dissolutio fit prooBmiutn nostr re, ;
creationis. Corpus et aniuiam separat mors ; i l l a
; ' ,
autem conjuuctionis alterius et illustrioris et d i v i ,
nioris initium reperitur : Seminatur enim corpus

"

.
.
, .
,

,
,

, ,
*

. * ,
,

; , , * -

" I Cor X Y , 44.

animale, surgitcorpus spirituale;

seminatur

corpus

in dedecore,surgiiin gloria .Opus enim maouum

suarumassumit Opifex, ad setransfert; seponitab
humanis oculis, sed habitare facit i n coruscante
) iiluminationeangelorum.An lacrymaB bic j a m c o a gruunt? a a lamenta ? quam longebinc removetur
planctus ? Haec tu revolvens, etapud animum tuum
cogitaii8,et praBterbaec o m o i a illius imprimis reminiscens, quod Deo ab incunabulis addicta fueras,
incorruptibili et immortali sponso Cbristo copulata, pareotes, fratres, consanguineos abaegans, ipsi
soli vitam universam et vivendirationem stipulata.
Noli igiturlameatando illamtuam professionem dedecorare ; noli luctu illam gratiain ofluscare,ne pro
preesenti tetricitategaudium cominutes aagelonim.
Si enim, quibus illi aurtc leetaatur, aaimam virgineam passionibus superiorem bu muois,ad suppleod u m locum et statum daemoniorum, q u i de illo
exciderunt, suscipientes, tu i n argumeotumdoloris
) transtuleris, vide an non priora tua recte facta,per
ista posteriora vities. Nemo amore s u i sponsi
inflatDmatus amori auatium remittet ut se dedat
l u c t u i : oblitus quod illum amplectatur, mortescircumspicit, et curiose iaquirat, et ob illas vehementer
se affliget,passio n i bus iixi mergeos desideri u suum,
et gaudium i n vinculis constrictum luctui dedens:
si autem illa suo fato fuucta, vel ut verius dicam,
qiiffl nos antecessit, i a earum fuisset numero, q u
secur^ s u i , nec secundum Deutn vixerant,
tum certe gemitibus indulgendum tibi foret.
Nam Dominus et Servator noster ille fons et origo
18

923

924

P A T R I A R C H J E C P .

h u m a n i a m o r i s s e q u a c e s s u o s n e q u a q u a m permisit

talibus affectionibus a b d u c i : Permitte, inquiens,

TOV

mortuos suos mortuos sepelire : tu autem sequere

me . Gum vero inter eo9 q u i secundum Dei dilectionem vixerunt, et Deo fidem sinceram et i l l i b a tam servaverunt, virgineum illud et beatum vas
fuerit, unde est, quod Dominicam vocem non vereamur ? Cur non in eo vase dissipationem obnubilationis requirimus potius ? Qui credit in me, licet
moriatur vivet , per morte m nem pe adeptu s i m mortalitatem,persolutionem nactus indissolubile tabernaculum. Dix.it iterum communis ille b o m i n u m
Servator, et salvandorum sponsus : Filii sponsalis

' >

* ' ,

, *

. ,
,

quandiucumillismarwt

a d separationem

; ;

. ; .

l e

damnare,

, , -

sponsus . Audin quid d i c i t ? Noli te tuauaetsententia

"

' * ;

17

thalami lugerenonpossunt,

talis Sponsi per , ; *

* lamenta ; nec illud teipsum decretum sancias,

' ,
q u o d s i q u i s a l i u s tulisset, injuriam non ferresirro . "
gatam, sed i n locohostis et raalum tibi macbinan *
tis baberevelles, etomnimodo a te relegandum d i ,
ceres. Noli tu lugendo gloriam i i l a m , qua fruitur
, (
illa, te ipsam lacrymis dignain facere : Lugerenon
) , possunt, qui assistunt sponso
Hoc effatum quid
, , sibi vult ? Quid vocehac Uorainica terribilius ? De , , . "
ploras ?itaque disjungis a sponso ; lamentaris ?
, ,
atque ita geoialem thalamumcontumeliaafficis, i d
,
quodbominespleriqueetvilismultitudo facit, nem
pe e tbalamo excidisti. Quocirca ne ut mortuam
, '
deploremus eam, quae c u m Domino v i v i t ; ne per
,
eaiilam deboaestomus,quibus earo ainore prosequi
videri volumus : planctus convicium ILTIS facit, qui G ,
coelestes thalamos incolnnt; lacrymae convitiantur beato illorum s t a t u i ; de fruitione dubitant, qui dubitant de resurrectione, ne dicam qui tollunt. Hoo tu rurainans, et sobrio atque jejunaate velut animo
perpendens, amove luctum, laetitiain exprime, passionem banc abdica, lessus, lamenta, dolores, lacrymas. Hoc efticies,cum ad ea quee dixiuius attendendo, et imprimissi te abducas penitus a b omnibus
aliis,solummodoadbeatumillumetduraturumsemperaniorem Cbrisli,purissimiil]iusetimpolutisponsi,
integrum integre assumptum convertas, et nequaquam desinas sic conversa i l l u m aohelare.

FRANCISCI

SCORSI

MONITUM

IN SEQUENTEM EPJSTOLAM.
(Ex preefatione ad opera Tbeophanis Geramei).
Habeoin meis monumentis a P.OctavioCaetano collectis epistolam Photii missam Theopbani monacho
Greece scriptam manu P. Jacobi Sirmondi et Latineab eo redditam, depromptam, ut j u d i c o , exBibliotbeca cardinalis Sirletti, nunc ducisAltemps.
EPIST. G l l .
Theophani

. PB'

monacho.

Edita a Francisco Scorso in Preefatione ad Opera Theophanis Ceramei (in-fol. Paris, 1644).
Si

te humilitatis nostree litterae delectant, r u r -

sum accipe, desideratissime, q u n i h i l quidemele-

, , *

gantiae, facundieeque habeant, ut tu blande d i c i s ;

, , '

charilattS v e r o s y m b o l u m s u n t p r o c u l d u b i o : q u a n -

tque fuerint litterarum vices, tanto et charitatis

Mattb. , 22.

1 7

Joan. , 47. " Marc. , 19. " Matth. , 15.

E P I S T O L A R U M L I B E R II.

925

926

. - crescat affectus. Quo quidem optabilius esse q u i d

. possit ? V e r u m haec missa faciamus : ad sequentia
.
pergat oratio. Quid hoc est, quod nunc apud vos
; inoovatuui audio ? Et quinam h i novi dracones,

charybdie instar animas absorbentes qu veritalis
; verbo firmatae sunt ? Tu quidem baud nomi, n a s t i : nos vero etiara antequam litterae tuae signi , '
ficareat, vebementer plaoxiraus, unius bomiuis
, *
causa baeretici, sed potius revera blasphemi i n
Deum, qui chartularii munus istic ab imperatore
, ,
adeptus est,hocdicentesceleberrimee Siciliaeexitium
, . , obtigisse. Pernicies autem heec ex dogmatica

doctrina conflataest: doctrinae enimexpers ingens
ba3c statua : sed ab i m p i a mente profecta, atque,
, , ut quod verius est dicatur, a d impietatem prius
;

* - &ata : et quidem c u m duabus aliis coasaaguiaeis.

Sed bos Trinitas divinis oribus profligabit, et vestro

et aliorum, quse veritatem i b i defendunt. Te vero
. , , et tui similes miaime turbet adhuc furens baeresis.
, .
Nondum enim excussum et coatusum est m a l u m ,

nec satis adbuc probattis fidelium io Deum amor;
,
ac tertio, non possumus ingredi io abyssum j u d i , ' ciorura Dei, quoraodo populum suutn infidelitatis

procella usque adeo agitari siaat.
.

'

CeBterum sermoois conclusio est ut maaifesti

fiant electi, sicut sapieotioe dispensator Paulus ait.
. ,
Quapropter bortamur et obsecramus, oe fatigeris,
neque cesses adversarios coarguere ex iatimo cor ,
dis tuipeoudivina promens documeota, atquebinc
, - Q perspicue demoastraos, Cbristum esae C b r i , ,
etum, nisijuxtafiguram nostram circumscribatur.
' ,
Nam s i caro factus est, utique veluti caro circum*
. *0 ,
scribetur. Quod vero n o a circumscribitur, i d a o a
, '
jatra buoiaaitatem est, sed extra baud dubie et
,
locum et tempus, Deus nudus, quem incompre ,

bensibilis et iodefioit naturee dicimus et cogita

mus. Atque hoc congruenter ad certam demonstra

tionem veritatis naturee sequi necesse est, circum

scribi Christum, et i a imagine adorari, siquidem
, }
i a ea archelypum repraeseatatur, quemadmodum
,

,
divioiloquus ait Dionysius, et alibi, alterum i n
,
altero, praeter substaoti differentiam. Quare q u i
. " negat depingi Cbristum, is oatum hominem esse
.
negavit; etquiejus imaginemnon adorat, ne ipsum
, quidem prorsus adorat, licet adorare se putet
, ^ ,
quaadoquideui, ut senuo sacer ait, iofidelescoafi ,
tentur se Deum nosse, factis autem negant. Haec
, .
ego taoquam ignoranti revereati tueeexposui,
, ' sed taaquam u a a sentienti, ac veluti guttam ex
,
doguiatum pelago baurieas, cum iofioit praeterea
,
sint Patrum senteatiee, uaa cum vetere bistoria, ab
, ,
exordio ipso evangelicae preedicatioais ad illibatae
'
tidei aostr Cbristiaaae coafirmatioaem.

 P A T R I A R C H J E C P .

927

E P I S T O L A R U M
EPISTOLiE

EPIST. I.
Joanni aspathartO

LIBER

TERTIUS.

A D OFFICIALES LAICOS E T MAGISTRATUS

et Philoponesi duci.

SiECULARES.
. '.

Montacut. (ep. 5, . 69).

Adversoflumine, quod proverbio dicitur, i n praesenti negotia ferri

videntur:

Joannes enim

ille

" , , *

rc

q u o n d a m laudatus bonusque subito non est is q u i

( )

fuit ante (religio enim m i b i est adbuc dicere aliter),

, '

non est q u i fuerat, nec qualem manere eum in votis

* ' ,
,

m i b i erat, sed c u m hac aetate sit, et ad vitee occa-

sum

'

j a m j a m devergat, immutatur. Defluxere res

"

, -

preeclarae, mortua est virtus, oblivionis tumulo oc-

* ,

cultaturamicitia:amicus communi calculo censetur,

, , '

n o n i l l e q u i q u o d l o q u i t u r e x t o t a a n i m a l o q n i t u r , g ,
et sine d o l o d i l i g i t p e r t o t i u s vitae c u r s u m , s e d i s

, , -

q u i s u b d o l a et s u b l e s t a m e n t e , c o r a m et i n f a c i e m

t r a n q u i l l i t e r et j u c u n d e c o n v e r s a t u r , a t c u m e x t r a f u e r i t o c u l o r u m c o n s p e c t u m , o m n i m o d o s

fluctus

m a l u m intentando concitat.
EPIST.H.
Sergio magistro, et Dromi

. B'.
logothetce.

Montacut. (ep. 10, . 73).

NOD q u i d e m C O n t r a n o s , Ut tllte s c r i b i s , s e d p r o

' , , ,

n o b i s d i c t a , q u e e d i c e b a o t u r a t e , r e p u t a m u s ; atque

i d e o veniaro dictis precari n o n e r a t o p u s . S i q u i d e m

quae p r o t u l i s t i v e r a s u n t , c o m m o d o , n o n ineommodo

m e affecisti, d u m c u l p a r u m i n s t i t u i s r e p r e h e n s i o -

, 9

nem,

* ,

quce

solet

procurare emendationem ; sin

, , ' ,

falsaprotuleris, magis quidero magisque profueris, C , .

eo q u o d falso c u l p a v e r i s ; res e n i m m a g i s attende-

, ,

r e , et i n p r e e c i n c t u r a stare n o s f e c i s t i ; n o n t a n t u m

, , , '

ut a b o p e r i b u s i i s a b s t i n e a m u s quee r e t u l i s t i , s e d ut

et a p r a v i s c o g i t a t i o n i b u s q u a n t o c i u s q u a m l o n g e

, -

r e c e d a m u s ; e o q u o d r e t r i b u t i o a coelis r e p o s i t a est

iis, q u i c u m proposito mentiendi verba i m p i a pro-

. /

tulere. Noli igitur de dictis erubescere;

tantum

a b e s t u t te n o s o b i l l a i n c u s e m u s , u t e t i a m s c r i p t o

consignatas habeamus gratias.

EI1ST. U l .
Basilio

patricio

1.

urbis prcefecto.

r .

Montacut. (ep. 13, . 74).

Oiffluxit virtus, abiit ejus gratia, obtinet impie- D

" , ,

tas, et mendacium alis pullulaiitibus crescit, veri-

* ,

tatis alee floresque decidunt. Undeautem haec i n v a -

luit malorum Ilias ? N i m i r u m aiunt q u o d tu sis

; " ; ,

c u m imperio, et q u i multo digniores sunt ut tibi

imperent, t u u m tolerare et trabere j u g u m cogan-

tur. Moderata certe videtur improbitas q u vitam

. -

ipsis penitus n o n absciderit; boc est quod fures

passim et camifices per urbem scatent. Haec ego

de te aullus preedico; is autem q u i i n preesenti p a -

'

trat ea qu per o m n i u m ora et aures celebrantur,

, ( -

ipse est q u i (licet

ego conticescam) istiusmodi

*
,

. ,

titulis dignus est. T u porro, s i q u o d referunl, i l l a

, ,

agis, odio potiushabeto actionem i p s a m , de perpe-

. ^.

4 . .

VARliE

LECTIONES.

E P I S T O L A R U M L I B E R .

929

.
'

, .
. '.

930

tratis pudefias, quam memineris ut punias eos q u i

sic loquuntur. Sunt enim actiones propriis suis nominibus desigaandae. Qui quemcunque titulum i n
malam parteni capit, i s potius i d agere debebat, ut
actiones ipsas evitaret : sin autem te mendaciis
onerant, i d agas oportet, utquemadmodum recesseris ab agendo male, ita et omnem devites ejus
propinquitatem. Illud supplicium meretur, laudem
istud Q O D meretur. N o n modo laedit ignis a r r i pientes, sed et fumus eorum oculos perstringit et
fuliginat q u i non longe ab igne consistunt.
EPIST. IV.

Sergio magistro et

logothet.

Montacut. (ep. 14, p. 75).

Abhostibus insidiee, convicia, baratbra parantur,

amicorum est, indignis modis multatos tueri velle,
, ,
periculis se ob eos offerre, et v i m illatam p r o b i . ,
bere, quantum quidem i n ipsis fuerit. Ioter i n i *
micos modestus est, q u i ab ante memoratis se
, , .
expeditum tenens, nec sycopbanta, nec dolosus,
( )
nec insidiarum structor erit. Improbus autem ami ,

cus ille (si modo talis amicus dicendus) q u i nec

protegit, nec periclitatur pro amico, nec festinat
. ( )
eos repellere, q u i in amicum ejus irruere secum
. , ,
staluerunt. Ideuim vel qui inter inimicos modestus
, ,
est (ut dixi) efficiet. Vide sis ergo cui ipsorum te
, , ,
annuroeres, perea quae pro te allegas. Te non affeci
. ' ,
contumeliis, inquins, nec iis annumerabar q u i te
, i r r i d e b a n t ; nullos i n te contexui dolos. Ego certe,
' ' , Q nisi quod odiosum hoc fore verear, confirmare a u * , ,

, ,

derem hoc nullo modo ut aeslimatiooi tllffi CODSUle-

res, aut sententiae factum. Imo vero nullam babes

occasionem tibi suppeditatam unde ista, nisi admod u m absurde et ridicule, confingere possis.
EPIST.V.

. '.
.

EllCB

protOSpdthario.

Montacut. (ep. 16, p. 77).

,
.

Supplicasti : condescendi : factum est. Gratias

age Deo igitur largitori etcausee bonorum o m n i u m ,
quod liber sis a triblltO gravissimo colligendo,

. -'.

EPIST. VI.

, .

Theophylacto

patricio, et

duciArmeniacorum.

Montacut. (ep. 21, . 82).

, , D
Tria odio prosequi certum est, et alios hortor ut
, , .
similiter exosa babeant, mendacium, dolos, inter , , '
,

, ,

, *
( ),
*

. ;

, *
,

* ' , -

itum amoris. Si q u i d aliter efferre proposuerim

quam quomodo gestum est, et apud animum meum
cognitum, tribus istis ego culpabilis i i a m . Ego te
m i b i amicum conciliavi, Dei a m i c u m exsisteotem
(in quantum p i a cogitatione assequi potuerim),
amicum autem fidelem, regibus nostris a Christo
dilectis : nec te reputabam, quod persuasum habeb a m , aliter i n nos etiam aniraattim ; bene verum
tunc quidem ita forte persuasumbabebam, i m o et
etiamnum eodemmodo affecd sumus. Quare igitur
gratus s u m et acceptus tuis sycopbantis ? pudet
enim dicere me a d te accusandum descendisse,

 P A T R I A R C H i E C P .

931

nec m i h i certe t o l e r a D d u m v i d e t u r a b h u j u s m o d i * , , *
,
suspicione me expedire : verum itle hostis, ille sy ,
cophanta omnigenamalitia repletus est, quitalem,
,

taatam machinationeru instruxit,ut tepenitus spo, , (

liaturo amicis redderet, et nos tum etiam in male, ~ ),
ficorumextremaregionelocare
destiaarat, n i m i r u m
,
ut principium non violenter m a n u u m illatarum,
' (

sed improbi animi, a nobis procederet (unde multo
,
roajorum malorum origo quam a raanibus proce), ,
dunt violentis), ut pro dilectione odium potius
, ,
exspectaremus, etdolos refugium nobisin omnibue
statueremus. Omnia in nos per boc ipsum ingerit > , .
,
coincidunt etenim in se ista, cum malum nos a u i i , cis macbinari statuit, et tamen heec ipsa effutire
*
non borruit apud eos quibus optime nostri mores
noti erant, utcunque de ridiculo habebatur. Quis g . , ,
demuracunque fuerit, manifestum illum facito :
, ,
,
sic certe te a mala bestia expediveris quae clancu , , .
l u m cum teipsum tum etiam amicos depraedatur
, ,
et admordet, et sub preetextu benevolentiae m u l t i , .
plices instimulat inimicitias. Sin abscondes i l l u m ,
*
ego tanquam in conspectu Dei, apologiam dedi, me
, , ' *
credere quidem et profiteri amicum te nostrum
Deo, et piissimis iinperatoribus devolum, non m i - * . ,
nus i n praesenti quam ab olim. Improbus autem
, .
ille bomo baud quadam, mihi crede, inalitia destituetur, q u a res tuas pessimo loco statuat. Coasulerem ego tibi certe, ne velis c o m m u n e m illum
bostem occultare. Certe autcm si diffidas iis quee dicta sunt per me, scio te illum occultaturum, et
in amici censu babiturum ; passus iaterim me longas ineptias agere et desipere frustra : s i n propalam
feceris, credidisti m i b i ; quod i n vobis est, utrique certe nostrum conducturum.
EPIST. VII.
Pantoleonli

. Z '

protospathario.

Montacut. (ep. 22, p. 83).

Qui v e r g l S ad OCCaSUHl Vltee TLL8P, propellis te i n G ,
illorum insolentes audacias quibus sanguis bullit. ,

Quin quod verius est ut proferam, latronura faci .
nora ut leviora babeaotur prsestas. Totos enim
,
dies, noctes integras, in caedeadis bominibus traas , .
mittis ; nec vel tantillum temporis omittis improbe
, ,
gloriari de illorum poenis quos pimiendos tenes.
Phalaris forte aliquis,aut Dionysi us,aut si qui ob c r u . , *
, ' delitatem barbaram celebrius noinen habent, i n
,
certamen prodire ambitiosiue tentas. Nec libi vita
. *
*
vitalis babetur, si te aequalem illis preestes, n i s i
, multis excedas parasangis. Ast certe c u m viris i n
, ' ,
certamea desceadit puer. Nam sine illis qua3 m a , ,
gnifice alioquia gerebantur ab illis tyrannis, tibi
tyrannis baud videtur, licet omni opere i n i d i n - , , '
niXUS fueris, et tempus similia perpetrandi non D , ,
looge absit. Leges profecto, quarum beneficio v i - * ,
"vunt respublicffl, haad adhuc emortuae sunt, nec
, ,
diutius tolerabit beec justitiae oculus. C u m e n i m q u i ,
per montes l a t r o c i n a Q t u r fures, promeritis dignura
, .
eupplicium sufferant, baud aequum est, ut qui per civitates multo impudeatius bouiicidiis dant oper a m , c u m improbius deliquerint, tranquillius agant.
VARIifi LECTIONES.
. .

t .

933

E P I S T O L A R U M L I B E R III.
. '.

934
EPIST. V I U .

Leonti spathario,

cognominato

Draconi,

Montacut. (ep. 29, p . 87).

Multi a d D O S aaimitus lupi accesseruot, ovium

indumenta gestantes, quique perexternum habitum
internatu vestierunt improbitatcm. Sed b o r u m
plerique d i u non celabantur : revelavit enim tempus artificium ipsorum, et amictum pelliculee non
tantum i n vanum excogitatum moastravit, sed i o super, quod minime volebant factum, duplicem
ipsis adesse iniquitatem, absconditam n i m i r u m et
abscondentem. T u a auteoi magniticentia, quod
par est credere, cum a loogo tempore meditata,
et artificiose coastruea9 fueris istud, prudeater
bestiam occultavit; neque pellem deposuisti prius-

,
,

, ,
,

/" ,

'
.

, ,

, -

* , ,

quam agaum arreptum iocidisti : illo

, ,
,

, ' '
,

* / ' * ,
,
- ( ), '
,
. '

*
\^

, '.
2. '.
.

potitus,

et exuisti, et te bestiam professus es. tantum

verooblata, quod tuas partes attinebat, discerpsisti,
ut nec crudelissima3 besbte publica devorareat.
Leetamur boc ipso tamen, quod celata improbitas
prius aos occupavit, quam ad coerceodam suspectam taatum acciageremur ; lllud eaim licet saepeaumero aberret, tamen i a miaimis ; hoc, s i
latuerit, postremo viadictam elongabit. Et
baec quideui scribo, ut convertaris (oam licet
invitus olim converteris), sed ut plane iotelligas,
quod ne quidem ab iaitio aos latueris, sed cooperaatem aostram ezpertus sis clementiam. Ceeteruin
te aaimo magis quam corpore valere cupiam, et ut
perpcBQitentiamstigmata impressa eluas, oec velis
oveua, sed bestiam peaitus depoaere, ita ut, nec i a
hoc, aec futuro saeculo a d calculos voceris et reddeadam ratioaem.
EPIST. I X .
Joanni tpathario,

chrysocheri.

Montacut. (ep. 39, .

, '
.

'

, .
, '

Nequaquam eo fine scripsimus ut mirareris, sed

ut stabilem te redderem in iis quibus fluctuabaris;
si i a pigaus coaiirmationis tuee afters admiratiooem, lubenter admitto. N a m a nobis proferimus quse dicimus, sed ab iis uade de fonte i a
vitam salienli bausimus : q u i prce se fert et profitetur, iis qui fidem sitiuat, atque ideo adeuot ut
rj eam expleaot, abuadaatissimos salutis latices
submiaistrare.

. ' .

EPIST. X.
Leonti logothetSB

Madiam.

Montacut. (ep. 46, p . 101).

, **

* ,

, '
,

_ -

Felicita* est amicos possidereteotatioais tempore

usum atquedebituuiamicitiae utile exbibeutes : sed
nec amaati pJaae suat iautiles q u i tales se
prfestaat. Nam io quantum amicitiae deerint, i a
taatum diligeatis virlutem valdepreestaat admirabil e m : eo quod etiam iales nibilominus dilexerit,

V A R L E LECTIONES.

 P A T R I A R C H i E C P .

935

quod omnia ex intuitu retributionis praesti-

terit, sed gratis amare novit, et Patrem, q u i i n
coelis est, imitari i n eo, quod nec v e l inhnicos
aversetur. Quocirca nec amoris nostri Jegem solvere
potoris, utcunque (quod rumor est) ingratus exstiteris, et ementiaris amicitiam. Etenim quantumyis ingratus exstiteris, nos tamen, ut videre potes,
occasiones nobismetipsis ministravirous, ut ne
vel sic quidem odio te babeamus. T u quid de te
bomines opinentur eoosidera ; et ante alia, tuam
ipsius conscientiam, et futurum olim judicium
recolito.
EPIST. X I .
Alexandro

93*

, ,

, ' ,
,

.
, , , , ) .
' ,

, '

.
. '.
.

comiti.
Montacut. (. 46, . 100).

Alexander Macedo, q u i i n s u m m a m sublimitatem

evexit Macedoniee regnum, eo die principatum

abdicasse videbatur, quo neminem beneficio ornasse
dicebatur. Rarissime hoc illi ita contingebat; utpote q u i i n illud omni studioincumbebat, ut benefaceret bominibus. Q uod si in terdu m ita contingebat
ut nibil prsestaret, dolens dicebat: Bodie non regnavi. Sed paganus ille fuit et inter paganos rex,
et voluptati atque luxui dedilus, et ob felicitatero
ebrius, quique sibi consimiles deos suarum actionura inspectores fecerat. Tu autem Cbristianus cum
Christianis vivens, et (ut secundum leges agas)
cum imperioexsistens, saepiusin vitaecursu fluctibus
agitatus obrueris, i a ipsis sacris, iater sacerdotes,
idque c u m temperantiam et virtutem bonorare te

, '

, '

. ,

,
).. '

* ,
,

. ,
,

,
*
, -

non neges, sed et unum i l l u m verum Deum actio- Q

n u m o m n i u m mspectorem fallerenon posseputes.

Quid binc sequatur, gravor ego dicere. l l l u d autem
affirmo, neminem e tuosubditis regimini esse, quin
loco alicujus beneficii aut benignitatis quam agnoscere vellet, non supplicia deploratinauditairrogata,
aut d a m n u m illatum inexspectatum. Alius aliud
iasignefacinusdextrae tuaptragicocolhumodignum
deplorans refer t. Cum Alexander cu m dolore profes-

8U8 fuerit : Hodie quidem rex non fui: t u , quod

'

', *
.

videtur, non preeterlabi tibi diem patieris, i n quo

non verearis dicere : Hodie tyrannus non fui.

EPIST. XII.

. .

Basilio quasstori

.
Montacut. (ep. 47, . 101).

Si j n s t a c u m mensuracontendentes invicem j u d i - D

ca?eris, haud te auri pallor majore pudore suffunderet, temetipsum quam illos q u i tibi ofiferunt.

,
, .

EPIST. XIII.

. \

Joanni patrieio et sacellano.

.
Montacut. (ep. 48, . 102).

Illustri laudumpreeconioob eaqueegerisapud v i ros probos etboneslosdigaus es. Nequeignorare te

VARLE

. .

' ,

LECT10NES.

937

E P I S T O L A R U M L I B E R .

938

paret eequum est, quod quanto sublimioret a d m i -

cv ,

ratione dignior ab istis gloria comparatur, taato

majori i l l a cura et sedulitate custodienda, et sarta

,
-

tectaque praestanda est. Plurima siquidem eos

, -

qui prosperiorefamafloreDtperinsidiantesdiabolos

, .
,
,

immittuntur tela ; neque multum deficiuat bis homines, q u i iovidiffi suse virus prurigine q u a d a m
ezcitatum effundunt. Tu autem nibil de virtutis
cursu remittis,et ad eademmet ipsa, quflB j a m o l i m

adisti certamiaa, te apparas c u m moderata et bu

- , ,
-

, , '
,

mili aftectioae a n i m i ; teta i r r i l a reddidisti, et insuper ipsos in extremam desperationem atque verecundiain adduxisti ; invidiam autem auctores
ipsos cum majori amaritudineretorquendamcurasti.
Gerte fabulam queB de vipera fertur, apud ipsos
v i m obtioere suam declarabis ; d u m osteaderis

, '

haudquaquamillamaliossedipsosparentesexedere

et disperdere, ita pulchra propago est invidia. T u

t a m e a hanc ob causam illustriori quadam depraedicatione publicationeque te dignum impriuiis arbitraris.

. '.

EPIST. X I V .

Joanni patricio

et sacellano per

Angurios.

M o n U c u t . (ep. 49, . 102).

, ,
' " , ,

Sunt q u i te comparant Atti, Gallum nomiaantes :

n i m i r u m Graecanici sophist. Nostri nasutiores,
qui etsciuat Aadrogyaoo, etita aominaat, Gyoaecio

i n c l u d e n d u m tradunt. Undeergo factumututrinque

termiaos circumscriplos traDsiliens,

Eccleai6B

, *
te sacraria injecisti ? omoia susque deque babes.
h - G Natur autem tuffi corruptissimae q u i d q u i d eine

fructu etiaulile adbeerebat, fecuadissima Gbrieti

, ; '
, , '
,
,

Ecclesia et liberis quampluriujis feta, summam pep

impudeatiam iaserere voluisti. Sedclarissime iotelligas oportet, quod per ea qu operaris impudentissime, p a l a m declarasti quod ad ioferoum et

, -

ioferai portas spectes. Quod 8)8 q u a m illfiB

, . '
fores iafirmior, et oobiscum u o a aumerosissi , (
mus Gbristi grez, licet oostro cum dolore, manife ,
stum facimus. Cum vero malorum o m n i a m arcbite ),
ctum i l l u m , u o a c u m i p s i u s portis(quarumfortassis

tu uaa es, Cum solidum ipsi 08, linguam, VOCem
'
coacesseris), et otanes ipsius exercitus iavalidos,
et uihil ageotes coatra Ecclesiam, Christus ipsa
,
veritas oobis coutirmaverit: quousque tu de i m p u ; ' , ) deatia tua oil remitlis ? quousque omittes i m ,
pudeatiaBtu tela furioso more incoelum ejaculari?
,
unde risum et l u d i b r i u m auxiliaotibue diabolis

mioistras, dolorem vero de tua perditione sanctis
b

suflfundis. Geaus porro tuum, ullra quam olim

fuerat, odio baberi et detestatioai facis, et ob
improbitatem diffamatum.
. IE'.

EPIST. X V .

Anastasio

tributi

collectoru

Montacut. (ep. 51. p. 106).

,
Haud tibi patet iogressus per ostiumio regnum :
.
pecuoiarum qulppe amor eum tibi O C C l u s i t . Quod
V A R L E LECTIONES.
J .

. .

P A T R O L . G R . GII.

* ,

k Hoescb.
30

 P A T R l A R C H , E C P .

9,0

81 m u r u m i n t e r j e o t u m q u o e x c l u d e r i s , p e r p a u p e - ,
,

r u m a m o r e m s u b m o v e r i s , q u a n t o c i u s te r e c i p i e t
eleemosynaa

destinata habitatio.
EPIST.

XVI.

. <

Bidem.

.
Montacut. (ep. 52, . 106).
,

N u l l u m a d m i t t u n t inter se c o m m e r c i u m a v a r i t i a

odiofraterno, q u o laborantdivites. Quocirca hiatus

.

.

ingens

et h u m a n i t a s . L o n g e abest e n i m v i r m i s e r i c o r s a b
c o n s t i t u i r i n t e r i n f e r o u m et c o e l o r u m r e -

gnum.
. '

EPIST. XVII.
Eidem.

Montacut. (ep. 53, p, 107).

* /

D i v i t i a s e v a c u a s , et v e b e m e n t e r g a u d e o , q u o d
i i b i c o e l o r u m r e g n u m e e d i f i c a t u m v i d e a m : s e d et

. 6

u n a e v a c u e n t u r affectus i l l i , q u i d i v i t i a H p r i u s p o s -

s e d e r u n t : ut n o n m o d o tbalamus tibi regalis c o n -

, -

t i o g a t , s e d et s p o a s u s e t i a m p r o d e a t p u l c b r e e x o r -

natus.

EPIST. XVIII.
Galatoni, secretis.

. '.
.
Mootacut. (ep. 55, p. 110).
, ,

A r c h e t y p O D ( o p i n o r ) est, n e c a d i m i t a t i o n e m a l i O TUm

i n s t i t U t u m , preBClari a m i c i t u i m e n d a c i u n i .

N e q u e e n i m p e r s u a d e r i i p s i p o s s i t , Ut C U m poetis C . , [
vel amaDtissimis

tictionum,

ne d i c a m COmicis aut

t r a g i c i s , e o m p a r e t a r ; m u l t o m a g i s q u i res b e r o u m

, ' ),

. , '

g e s t a s n i e t r o p a r o n y m o ( h o c est, h e r o i c o ) p e r s e -

cuti sunt. C u m vero poetas o m n e s i n e x t e m p o r a -

libus figmentis transgreditur, idque c u m supercilio,

historicus q u i s p i a m aut prosa scriptor, h i c opus

; , , , ,

est,

u t i n m e m o r i a m r e v o o e t u r e i , et e x a d v e r s o

'

componatur strenuus q u i s p i a m mendaciorum sar-

. ; ", *

t o r , ut i t a m a g a u m et d u b i n m s u b e a n l c e r t a m e n .

Q u i s a u t e m i l l e l a n d e m erit ? Gerte n e c i n t e r G r -

cos, s e d neque barbaros

, ,

v e r s a r i d i g n a b i t u r ilJe.

'

S e d o p u s a u t e m est u t i i n v e s t i g e s t e r r a m h o m i n i -

bus

. ,

i n c o g n i t a m , p o t i u s quae n u s q u a m

habetur,

et g e n t e m a l i q u a m i n n o m i n a l a m ; i n d e b u c p e r e -

8ecretorum

enarrator,

fabulis

praesideat

( , ,

g r i n u s a d v e n i a t ; et c u m t e r r i b i l i q u o d a m s u p e r - Q )
cilio,

, , ,

e n a r r a n d i s . Timoclem forte a l i q u e m , cum v e l p u e r

, ,

vel adolesceus d i c i p l i n a r u m scbolas adires, a u d i -

, , ,

visti, aut ClontbacoDlhloD o p b i c i a n u m (nain m o n -

, * ,

etra n o b i s n o m i n u m f o r m a n d a sunt) O p h i c i a n o r u m ,

, , , ,

quos sibicoofixit, nationis n a t u r a m , politiam, p u -

gnas,

victorias,

vitee seecula, aetates,

felicitates,

n e q u e b o m i n u m t a n l u m m o d o , s e d et p l a n t a r u m

, , -

a n i m a l i u o i , m a r i s , etterrae, a e r i s q u e , h y p e r b o l i c e

m e a t i e n t e m , et p r o d i g i o s e

p r o s e q u e n t e m . Certe s i

praeclarus i l l e t u u s a m i c u s , i n c e r t a u i e n d e m e o -

p r a m i o r u m distributores, a d i s t i u s m o d i certamina

"

VARIiE LECTIONES.
c . .

tiendo, c u m isto h o m i n e

d e s c e n d e r e t , j u d i c e s et

941

94*

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

) , - constitutos, i n ambigais seoteotiis distractos v i d e -

remus, cui e duobus victoriee calculum ascribere

deberent. Omitte autem tu patens illud sepulcrum mendaciorum (satius fuerit a veraci sapien tia mutuantes repraesentare, simui et propalare
,
miserura illuiu), et ab exbalante iode fetore temet
(3 ,
quam longissime submove. Si eoim nec dextero
), ,
oculo, aut etiam manui parcere jubemur *, sed

eruere et abscindere quantocius utrumque (quibus
,
intelligi videtur amicorum dexteritas, q u i partim
, t
quod conducit nobis ceroere possint; partim liben, . ,
ter et prompto aniino cooperari et adjutores esse
.
possuat, i a iis qaae accepimus, quique simpliciter a d omnes vitae partes nobis utiliter inserviunt, etiam
u b i periculum est, ne ad vitia abripiauaur), quid putas faciendum i a putrefacto, et nunc p r i m u r a , sed semperinutili, olim divulso, neque unius membriquodfuerat, sedmultorum membrorum, et
quidem ab ioitio, vulneribus infami.
. , (

, ,

. ' .

EPIST. XIX.
Joanni

spathario.

Montacut. (ep. 56, p. 112).

" , *
, .
,

Optimum quidem est ultraomnem m a l i suspicionem locari. Quod si i l l u d contigerit, at suspectum et examioi subditum, ooo reum deprebeodi.

, ' , , -

Qui autem sic judicium subierit, ut i n culpa tus fuerit, licet aliam poenam tulerit, at certe,
qure gravissima est, dedit; nempe quod improbus
inventus, et digaas q u i supplicio subjiciatur, b a beatur. Age igitur, quandoquidem haud tibi i a
promptu est suspicioaem amoliri, ut ae poeaas
des, sed ut oe pceaas juste meruisse conviacaris.
EPIST. XX.

, .
,

, , '
.

. '.
.

Michaeli patricio

et saeellario.

Montacat. (ep. 57, p. 112).

E i , ,
* ,
,

, ,
, , '
.

Sidiligis, iajuriosus es; s i a o a diligis,magisinjuriosus. I l l u d ; quod amatos calamitatibus obsessos

aegligas. Hoc; quodamaotes haudquaquam amas.
Ita quidem ille olim tuus, i o praeseoti, aoster
commuais amicus,partim amaaterrepreheadeado,
p a r l i m m e advocato, iotercedeado, et profitetur, et
testimoaio protestatur dato.
EPIST. XXI.

. '.

Arsenio

'

monacho.

Montacut. (. 59, p. 113).

, D
Multi qui apud Grecos cum fama vixeruot,et etiam
' "
qui iater oos virtutis laude florueruat, per res ase
' , '
gestas, t e s t i m o D i u m perhibueruat, virtutem esse
,

. ' ,
(

*
),

. ' ,
,

. ,

rem inexpugnabileiu et utilissimam : utcunque

proseotium rerum status, tantum clara voce
pronuntiat, nihil vel infirmius, vel periculosius
esse, quam ipsa est. Impellitur enim et conviciis,
quasi luto iajecto, prosciaditur omnis virtus. l a
admiratioae et osculis est quaelibet improbitas.
Noli autem mirari. Est enirn virtus certo certius, et
quidem virtutis priiD flos....

* , .

11

Matth. , 2.

* -

943

P A T K t A R C H i f i C P .

EPIST. XXII.
Joantli patricio,

. .

et GrXCXX duci.

Montacut. (ep. 60, . 113).

S i amas, infirmus e s : s i n o n amas, injustus es.
S i n a m a n s , n o o i n f i r u i a r i s , certe a m i c o s

injuria

affectos n e g l i g i s . E g o q u i d e m D e u m o r o , ne t u t a l i b u s c a l a m i t a t i b u s et n e c e s s i t a t i b u s d i s t i n e a r i s : et
ei i n eas i n c i d e r i s , u t n e t a l e m b e n e v o l e n t i a m a u t
a u x i l i u m c o n s e q u a r i s , q u a l e m i u t u i s a m i c i s praestas. T u a u l e m

utrumque in memoriam

revoca

D o m i n i o r a c u l u m , q u o d e c l a r a t u r : Qua mensura
aliis metiatis eadem et vobis metietur
EPIST.
Bardx

patricio,

, , .
, ,
,
, ,
, , .
*,
,
,
.

XXIII.

el Macedonix

. \
.

duci.

Montacut. (ep. 67, p. 119).

"

Impera potius c u m a l i o r u m desiderio etaffectu,

q u a m p e r t i m o r e r a . E s t e n i m i m p o s s i b i l e ut n o n i n
odiura timor hic mutetur. lllud autem subditorum
b e n e v o l e n t i a m o m o i b u s vestigiis i n s e q u i t u r . Patet
autem ioter utrumque diiferentia, i n o m n i actione
et u s u o e c e s s a r i o . Q u o d s i a n i m u m t u u m s u b j e c i t
o p i n i o , f u t u r u m u t i o d e b u m i l e q u i d , a b j e c t u m , et
c o o t e m p t i b i l e e a a s c a t u r , u n d e t a r d i u s et i n v i t u s a d
h o c c o n s i l i u m a c c e d a s : tu c o n t r a o p p o n e s mores c o n s t i l u t o s et s t a b i l e s , s e n t e n t i a m o b f i r m a t a m ,

etquod

a s s e n t a t i o n i b u s et s c u r r i s n o a a t t e a d i t u r , g r a v i t a tem i n deliciis h a b i t a m opponendo. Notum

porro

tibisit, q u o d tuosubditi imperio, pudorem suavem

m i i i t a r i s a g u l o preelaturi eint, et te eo i n d u t u m m a gis illuatrem iis a p p a r i t u r u m . Hoc tu lenocinio,

. ,
,

,
,
, '

* ,
, . *

s u b d i t o s t i b i , q u o c u o q u e v o l u e r i s , p e r d u c e s , m u l t o G ,

efficacius et c o n s t a n t i o r i l e n o r e , q u a m q u i d e f a s t u s u p e r c i l i o s o , e t m o r u m a s p e r i t a t e , m a g n o s s i b i
munt spiritus.
. '

EPIST. XXIV.
Joanni patrido et sacellariO apud Angurios.

.
Montacut. (ep. 73, . 122).

O m n i n o m i h i recte etsapienter o l i m d i c t u m v i d e tur, ascendisse quidem multos i n arborem

,

,
. , , '
,
, '

ovovutvae

illam,

quffi t y r a n u i s n o m i n a t u r : d e s c e n d i t a u t e m o u l l u s
d e n u o , sed s i n g u l i r u i n a praecipitantur. Itaque q u i d
a d e o i o t u m e s c i s et e x s u h a s t u ? T u n o n d u m s u p e r
r a m o s b u j u s a r b o r i s , g r a v i s u t c u n q u e et t u m i d u s
coasceodisti, sed insipienter i n ipsis c a u l i u m foliis
eveheris.

. '.

EPIST. X X V .
Tarasio fratri.

Montacut. (ep. 78, . 126).

A d s u m m a p e r d u c i t u r p a s s i o , et i n t e n d i t u r m a l u m . A c p r a e t e r D e u m e t a Deo speua, n u l l a s u p e r est c o n s o l a t i o ; insidiae, minae, t e r r o r e s ,

q u i ex-

p e r i e n t i a m feceruDt f a c i l i o r e m , u o d i q u e a p p a r e n t .
Quishaecsistet? F o r t a s s i s i l l a i p s a q u a m c o n t r a nos
p a r t u r i u n l m o r s , v e l i l l o s p r i v a b i t p o t e s t a l e et s u p p l i c l a i o g e r e n d i , v e l n o s l i b e r a t u r a est a t r i b u l a tionibus.

" Mattb. v i i , 2.

, *
,
* , , ,
'
; ' , '
,
, .

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

945

946

EPIST. X X V I .

Joanni

spathario.

Montacut. (. 79, . 127).

Non dolore affecisti, quod fraudasti, et tempus

satis longum est, ex quo serpeotem sub h u m a a a
forma lateotem occultas; improbus apparuisti,
amicisinimicus, temporibus serviens,fraudibus i n nixus : si te iniquum ista actio oon manifestavit,
et ad imitationem attraxit proditoris Judae, ut benemeritummalispensatumbabeas,illudhabecogoitum,
quod silaetitia affeceris ob eaquee patimur, aliquid
inde boni tu consequeris.

' ' , ,

, (

,
,

EPIST. XXVII.

. '.
Constantino

spathario Tyrrheni generis

moribus proedito.

perversis

Montacut. (ep. 80, p. 127).

Publica Tyrrhenorum opera, de quibus gloriantur, vetus babetverbum, orgiafiunt, n e q u i d e m ab

impudicissimis hominum sine pudore.Cogita idcirco
,
ut cum urbem inbabitas Constantini vitam optime
. "
instituas, si enim te i n t e l l e x e r i D t cives, vel t a D t i l l u m
. " *
a recte vivendi rationedeclinasse, ubi f u m u m Tyr ,
, , rbenorum animadverterint,su8picabuntur et ignem,
licet baud succenderis, in magoam flammam attollen .
dura. Quod dum sedulopreecaves, s i o e l a p s u , quem" , ,
a d m o d u m divina jubent oracula, coram omnibus
, .
ut inccdas nitendumest.

, '

, ,

EPIST. XXVIII.

. ' .

Leonti, qui cum esset logotheta monachus fiebat, et

, ,
ab amico mcerore a/fecto.
.
G

Montacut. (. 81, . 128),

Moribus piger, a d labores moilis, meos inconstans, s u c c u m b e n s donis, voluptatem m a n c i p i u m ,

nec aliquid boni generosive faciet; sed nec i n m a gnam n e q u i t i a m e m a D a b i t . Natura celeres, a d o m nia sufferenda i m p i g r i , divitiarum voluptatumque
contemptores, et qui facile sententia dimoveri

n o l u Q t ; i s t i , a c c e d e o t e aliquanto potestate, v e l ad

virtutem magno futuri sunt momento, vel ad m a l u m

cum inclinent, intolerandi. implacabiles ainicis
familiaribus, singulis e x s i s t u u t : (Juocirca oon est
eegre ferendum, quod oplioiaquaeque ab amicoge-

, ,
, ,
, '
,

* ,

. , D neroso on semper impetramus, sed gratise sunt

agendae, eo quod non tantum nibil triste reportamus, sed p o t i u s q u o d n i b i l a b eo proftciscaturquod

inter summe tristia el molesta numeretur. A t e i r e * ,
vertatur aliquando, e t a d cognatas cum auiicis v i r . ' ,
tutes recurret, fleri potest ut bona quae deinceps
R * "
,
oblectant, omnia illa mala et tristia evanescere faciat, quibus pridem occupabamur.
.
EPIST. XXIX.
. ' .

* '

Basilio

practori.

Montacut. (ep. 82, p. 128).

,

* ,

, ,
*

Veterutn fabulee depastum Prometheohepar ferunt ab a q u i l a detondente ; c a u s a m d a a t , quod de

coelo furatus ignem, laborum et

defatigationum

causas b o m i n i b u s dedit. Q u o d s i tc ceperint p o e t s

 P A T H l A R C H i E C P .

947

948

t a n t u m m a l o r u m p y r a m i n p a t r i a m c o n s t r u e n t e m , rjf
, , i l l i a q u i l a r u m , m i l v o r a m , a c c i p i t r u m species
i n te c o n c i t a r e n t , quae v i s c e r a d e p a s c e r e n t t u a ; s e d

et p a r d o s , l e o n e s , et caeteras b e s t i a s i a t u a i n t e s t i -

, , -

n a immittere

n o n desisterent. T u a u t e m

cogita,

q u o d licet p o e t o n o n e x s i s t a n t , q u i heec t a l i a C O Q -

tingant, veritatis

' ,

t a m e o Christianee e x a c t a

ratio

non cessetsupplicium magis formidolosum inten-

tare,

ignem indefectibilem,

tenebras

exteriores,

, '

stridorem dentiura, multitudinen v e r m i u m pecca-

t o r i b u s d u m s u b s t e r n i t . Q u o d s i te t i m o r f u t u r o r u m

i o preRsenti n o n c o e r c e a t , n e c a c u r s u i n o r d i n a t o

et i r r a t i o n a b i l i a v e r t i t ; a t t a m e n

* -

Sodoraae

et G o -

morrbeequee litteris t r a d i t u r perpessio i n c o n s o l a b i -

l i s , et c o m m u n e i l l u d o m n i u m h o m i n u m n a u f r a -

g i u m , d i l u v i u m ; et q t i o t i d i a n a p r o v i d e n t i f f i o p e r a , jj ,
a n i m u m , et c o g i t a t i o n e s , a d s o b r i a m e t s a p i e n t e m
cogitationem

reforment.
EPIST. XXX.

. ' .

Michaeli protospathatio.

.
Montacut. (ep. 85, p . 431).

Gorpus morbis, patiendo

a n i m a , Vlta denique

tota a b b o m i n i b u s contumeliis afflicta

despondet

8 : a m i c o r u m p a u c i t a s e t a b s e n t i a , s e r v o r u m t o r -

tiones

et v i a c u l a , c o g n a t i

minarum

divulsi, rerum necessariarum

d i r e p t i o , s a c r o r u m eedium

acerbitate

ablatio, l i b r o r u m

expilatio, quas expia-

toria nobis futura constitueramus, d u m canere-

t u r , l e g e r e t u r , d i v i n i s i n e i s d e m i n s e r v i r e t u r ; c o n - C ,
t r a o m n e s sententiee acerbee s u n l et d e c r e t a d u r a
, ,
edita, i l a u t nemo a d nos propiusaccedere audeat.

Quid

opus

siones,

commemorare

decisiones,

quotidianas

condemnationes;

b a s a e m o testis c o m p a r e t ,

nemo

excusin q u i -

pro tribunali

, ,

, , '

j u d e x , n e m o a c c u s a t o r ; n o n d i x e r o c o n t r a meroet,

'

sed c o n t r a a m i c o s , consanguineos, servos o m n i n o

, ,

omnes, quos a l i q u a suberat cogitatio, m e o m n i n o

'

, ,

negligere. Q u o d s i t a o d e m cessarunt, iavesti-

g a n t e s quaastiones, n o n fit i d e x a n i m i i p s o r u m

sententia, aut propter a l i q u a i u v i r t u t e m m e a m ; s e d

a b e x c e l s a f i t e t p r o f u n d a Dei m i s e r i o o r d i a , a q u a s o l a

, ' $

p e n d e m u s , e t s u b q u a i n v i t a a g i t a m u r ; h i s tot t a n t i s

talibusque exhausti fluctibus, p r o cognatis autem,

, , ,

p r o a m i c i s , p r o f a m u l i s , p r o c a n e n t i b u s P s a l m o s , rj , ,

pro q u o c u n q u e b u m a n o solatio ; milites, custodia

t r i b u n i , y i c a r i i , m i l i t a r e s copiffi n o s c i i c i i m s i s t u n t .

, , ,

U o d e poterit a n i m a tot m a l o r u m falcibusdivisa, a

c o r p o r e o o n a b r i p i , et a u f u g e r e , certe et b o c m i b i

s u m m a m dubitationem movet.

, ;

.
EPIST. XXXI.
Joanni palricio

et sacellano apud

. /.
Angurios.

, ,
.

Montacut. (ep. 86. . 131).

Talemegomibimetamicumconjungereoptarem,
per quemneque superbieasaliquagratiaetexcelsa

' , ,

VARMS LECTIONES.
4 .

a d d . .

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

949
,

950

i m p e r t i a t u r , n e q u e a q u o t i m e a m , n e e x a d v e r s o

m i h i a l i q u i d affletur u n d e d i s j i c i a n t u r r e s meee, et

e a i n m e contrahaDtur,quae ne p e r s o m n u m q u i d e m

; , ,

cogitaram. Ast unde mihi

tuee m e a c t i o o o s i m p u l e r u n t i n h a n c s e n t e n t i a m ,

hoc consilii

aboritur ?

qui olim me diligebas.

. A B ' .

EPIST. XXXII.

Baance prceposito et

patricio.

Montacut. (ep. 91, p . 133).

,

E r a t a l i q u a n d o J o s e p h , l a t e n t e r a m i c u s et D O -

* '

c t u r n u s d i s c i p u l u s D e i et D o m i n i m e i ; s e d r u p t i s

postea vinculis

HV

TTOTI

,
.

'

l a m : D o m i n i c u m corpus cootumeliose suspensum,

de

m e t i c u l o s i t a t i * , i n f l a m m a t i u s et

^ c o n f i d e n t i u s se gessit, q u a m i l l i , q u i a m a b a o t p a -

ligno

s u s t u l i t , et q u o p o t u i t

modo curavit.

Q u o u s q u e t u et m e p e r n o c t e m d i l e c t u r u s e s , et n o n
I u c i s a t q u e d i e i factus filius, v o c e m d i g o a m r u m p e s

J o s e p h i f o r t i t u d i i e , et n o n q u i d e m c o r p u s d e l i -

, ,

gno auferes, sed de m i l l e m o d i s t e n t a t i o n u m , affli-

c t i o a u m , m i s e r i a r u m , a c e r b a et q u o t i d i a n a m o r t e

e x p e d i e s . Q u o d s i te i m p e d i a t a m i c i t i a

m u n d i et

affectus e r g a m u n d u m , f r u s t r a t i b i e x c o g i t a s t i J o -

s e p h u m , et i n m e d i u m a d d u c i s t a o q u a m r e c e p t a -

c u l u m et e x e m p l a r .

EPIST. XXXIII.

. ".

Joanni patricio,

et Grcecia

duci.

Montacut. (ep. 93, p. 134).

^ ,

, , .

Celebris

babetur

Eunomus Locrensis

cantor.

C u m c a n e r e t , o b l e c t a b a t a u d i e n t e s , et d e l i n i e b a t ;

at c u m a l i q u a a d o u n a e fidibus r u m p e r e t u r , c i c a d a

j u g o cithar i n s i d e n s , cbordae diruptae v i c e s a d i m -

, , ,

p l e b a t , i t a u t c u m c o n c e n t u E u m e l u s u t i et p r i u s

c a n e r e t . Q u o d s i t u l o c o cicadae et c a n t u s a l i e n i

, ,

tuee a m i c i t i a e c b o r d a m n e s c i o q u o p a c t o d i m p t a m

r e s a r c i a s , et i n t e n d a s , fieri p o t e s t , u t v i t a n o s t r a ,

, ,

a d p r i o r e m integritatem r e d u c t a o p t i m a m conftciet
harmoniam,

et p r o praesenti t r a g o e d i a , c o n c i n e t

c a n t i l e a a m f e l i c i t a t i s a l i c u j u s , quoe s u a v i s , et c u m

, -

d e l e c t a t i o n e sit : et f u t u r o seeculo n o n a l i q u i s -

noums citbaredus aut cicada musices operatrix,

, * ^

vetustee c u j t i s d a m f a b t i l s e f i g r a e n t u m , s e d D e i p o n -

tifex a m i c u s d i v i n u s et b o n u s sufficiet, q u i i n p r o -

D v e r b i u m a b e a t v e r u m et e x e m p l a r .

EPIST. XXXIV.

. '
.

Leonti et Galaloni

fratribus

et secretis.

Montacut. (. 105, . 150).

,

Si a p p a r a t u s vestros a d conteotionem missos feci-

, , ,

stis, a t Q U D C , s i q u i d e m n o n p r i u s , praecepta m e a

o b s e r v a t e , et l i b r u m c o r r i g i t e . N a m q u i e u m i n m a -

, -

n u s s u m p s e r i n t , m a g i s e r r o r i b u s scatere q u a m l i t -

[ ]

teris v i d e b u n t . Q u o d s i g n a v i t e r i o b o c i n c u b u e r i t i s

veuiam c o n s e q u i m i n i de praeteritaiasuper b a b i t i o n e

, -

et n e g l e c t u , n e c u l t r a v e n i a r a q u i d c o n s e q u i m i n i ,

, .

n a m secundumrectam rationem indulgebitur vobis.

V A R L E LECTIONES.
F

. a d d . .

G .

951

P A T R I A R C H i E

EPIST. X X X V .
Damiano hospiti.

953

CP.
. A E \

.
Montacut. (ep. 108, p. 153).

Venit a d me hesterno die, c u m j a m luminaria

accenderentur (urgentior ejus miseria ab intempestivo accessu videbatur), bomo indigens,cum ej ulatu,
el voce calamitatem testante, ita ut mollefacere et
exorare posset ferarum animos; tunica illum lacera
vitee opertura tegebat; vultus plagas impactas hom i n u m p u g n o p r a s e ferebat, quee itnpriuiis c o n tuentes i n compassionem et luctum adigerent ; me
imprimis ita male habuerunt, quod intelligerem,
iUum pauperem ista passuin, a m i h i notis ; at cau-

* (

* *

* , ' -

sam c u m rescivi, propter q u a m perpessus haec i n - ^ , , ,

aufferenda fuit ; c u m n i m i r u m ideo beec luisse

i n corpore, eo q u o d c u m silentio et voluntarie oolebat, terram ipsis tradere, qu licet tluctuantem,
vitae tamen spem ipsius fovebat; baec u b i velut cum u l u m caeteris adjecit, confusus ego omnino c o n stiti, D6 quidem miaus, quam ipse ille pauper, ut
ne dicam magis, et profecto q u i meum dolorem
dehomiDeinjuriaaffecto, etteconsiderabit, omnino
dicturue est, duplicatum esse. Quare, mi homo, m i eeriam pauperi condoaa, redde quodinjuste tenes,
vulneracurato beneficeatiae oleo. Quod si pauperem
despicatui habes, at meumdolorem et calamitatem
dele, si non potius tuam ; certe, tua, et pauperie,
etmeamexcedit, licet nondum, utreor, communen
illius sensum habeas.
EPIST. XXXVI.
Michaelx
protospathario.
Montacut. (ep.

A
~ "
^ * ~
V A '
'

, (
, )


,

'

*
,
,

, .

. ^

Institutionis possessio, aetate provectiori vitee

baculus firmissimus est, et celate florentem juven i l i , aiae tristiiia ad virtutis transinittit tempestatem. Quocirca tuos liberos prudeatia imbuito et
virtute ; utadhucadolescentes maturam exbibeant
conversationem, et sic c u m consenuerint, aliorura
auxilio non indigebunt.
EPIST. XXXVII.
Nicetce protospathario.

109, p. 153).

*
,

. -

*
,

, -

.
. ' .
.

Montacut. (ep. 114, p. 154).

De n o b i l i b u s te natum parentibus gloriaris, at D

ego te potius jubarem magoos tibi spritus sumere

si virtute tua mereres, ut generis priaceps exsistas
i p s e ; i l l u d e n i m nequissimusallegabit, a t b o c n i s i
optimus nemo dicet.
EPIST. XXXVIH.
Banx prceposito
etpatricio.

, >

' , ' ,
* ,
.
. ' .
.

Montacut. (ep. 120, p. 156).

Erat olim apud Romanos, sed et Graecos (nam

quidopusCbristianos iiominare?)etiaua contra i n i -

', (
, ;). ,

micissimos, oedum bene uieritos malefaciendi ter-

, *

m i n u s , et modus statutus. Quin et b a r b a r i solent

V A R L E LECT10NES.
H .

I , .

J .

, Hcesch.

954

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

953

leges suppliciorum statas noQ excedere ; i m o b e stias noD paucas narrant, revereri quodammodo et
* , submittere se extremas inter angustias conclusis,
. , , nec feritatem i a prostratos exercere. Ego i n prae ,
senti, cleinentissime, pertuam operam ultra alia,
* }

et ex morbo d e c u m b o ; medicum flagitat illa asgri, ,

tudo qure dies jam trigiuta me afflixit, mtilti interea
' (
multis apud te intercesseruat medici, ut praesen, ', ,
tiam concedas m i b i ; sed (o cotnmunem h o m i a u m
;) . ' naturam ! leges Romanas ! Christianorum tita, , l o s ! ubi estis ?) Q O D impetrarunt: et tamen nondum
* , ' m i b i subiit sententia, te c u m barbaris, aut bestiis
,
annumerare; cogilare autem te tua interest, quam , ,
obrem i n me vilem et abjectum, peregrina baec,
,
, ',
nova, nec sub sole adbucvisasupplicia excogitave

* ,

", , , , r i s , q u a m t i b i d e n o i n i n a t i o n e m a l i a m pro Christiani

titulo, Romani, Greeci, barbari hominis, i m o bestiaB, quae tuis respondeat actioaibus excogitare
, ' I * - velis. Ego autem si morbo succumbam, exstinctus
, ,
splendidiorem de te scias veliua triumphum repor .
taturus s u m : mortem enim m i b i violenter illatam
columnae vicem obeuntem indelebibs, contra tuam
sanguinariam crudelitatem statuam sum relicturus.
. ' .
EPIST. XXXIX.

, , ,

Theophilo praeposito.
Montacut. (ep. 121, p. 163).

, , , C
,

, *

' ,
, , (
' , '

),

'

, ,

.
.
. '

Odiobabentes diligere, virtutisopus, e t d i v i Q u m ;

diligeates, b u m a n u m et vulgare; sed diligentes
odio prosequi baud est, opinor, belluarum. Ego re
ipsa docui me te diligere; nec nunc p r i m u m , sed
j a m d u d u m , c u m i n caeteris (aed non ego soleo vel
exprobrare, vel enumerare gratias) tuoi vel maxims
scribendo, alloquendo, adhortaodo, et quee tibi conveoiuat euggereado. Sia tute diligentes odio babes,
certe me, quod vides, i n superiorem gradum extulisti; iavenies autem, quod nolueris, et q u i te ita
tractabit.
EPIST. X L .

BeliaB

protospalhatio.

Montacut. (ep. 122, p. 163).

Tentationes tentantibus tentationes fiunt; DOQ

tentaatibus causant corooas et brabia.

EPIST. X L l .

. M A \
.

Theophilo

protospathario.

Montacut. (ep. 123, p. 164).

"
*

' *

'

' .
, ,
,

, .

Citissime amicos ediscis : dediscis autem multo

citius: vale autem, et ne cito disce, nec citius
eorum obliviscere; est enim illud animi leviculi,
nimium properantis ; et incerti, utne quid gravius
d i c a m j u d i c i i i l l u d ; intelligentieetribunali u b i q u o d
agendum stiteris, coasiste firmus i n iis quee videris
addidiciese.

VARIiE LECTIONES.
1 l e g a .

PATRIARCHjfc CP.

EPIST. XLII.
Theodoto spatharocandidalo.

. '.
*.

Moniacut. (ep. 424, . 164).

Humana omnia simul diffluunt c u m tempore et

evanescunt; virtus autem, ut igne et ferro, et o m nibus rebus inconsumptibilis est, quibus omnia
succumbuntqufB generantur; ita quoque tempus,
patbos, mortem ipsam superat. Sin intuearis perspicacius, a teuipore et morte ipsa magis reviviscit,
et egerminat; proprium splendorem gloriamque
magis admirabili modo et illustriori immoriente
iteruminvidiareassumit. Quid tu igitur ergaeaqu

, ,

Joanni patricio

et sacellano apud

iv ,

. ' , ,

, . ' ,

statim nunquam erunt, ac si semper perdurarent,

eis affectus ? aeterna interim susque deque habes,

non aliter quam defluxura. Nonne aurum pro aere,
quod in*poesi est, permutas? Certe breviusculum
est peccatum, quod natura fluida et corruptibilis
sitrsed mutatur incorruptibileprocorrumpeado,sapientiaproinsania,gloriaprodedecore,gehennapro
ccelorum regno.
EPIST. XLHI.

, ; , , ; ,
, ,
, ,
.
. \
*
.

Angurios.

Monlacut (ep. 130, . 171).

Molestias intueri, volentem me oportuit; nolentem autem tu docuisti: et quid tibi adbuc reliquum
est, quam ut sub omnium oculis e i testimonio con
victus tenearis, multa adbuc duriora i a me macbinari, quia per quotidianum exercitium, ea omnia
^
cum mioore dolore subire edoctus sum.
EPIST. XLIV.
Tarasio patricio

$,

. ,

,
,

'

;
. '.

fratri.

Montacut. (. 131, . 171).

Defunctus est nobis secundum corpus amicus,

sed nec ipse tu inficias iveris quin reliquit columnam universae suee vitse virtutem: quocirca beatum
preedicabimus eum, et tunc quemnain pro ilJo lessum meditabimur.
EPIST. X L V .
Manueli

" ' '

, ,
, .
, ;
. '.
.

patricio.
Montacut (ep. 146, p. 203).

Fortassis
a

ob

ea confidentior

me, c u m splendide

carer, dicebantur:

exsistis,

quae D

i n tUO tbeatro COOSpi-

Domine, n i m i r u m ne imputes

eis hoc peccatum, nesciunt enim quid faciunt " . At-

que adeo flatus tuos contra me non cessas. Ego

autem, prout tunc temporis beatam illam precem
proferre dignus babitus fui, i t a et adusque idem
votum emitto sioe ialermissione. Scias autem,
bone, quod quemadmodum, ut ego mihimet legem
praecripsi, talibus remunerare conviciatores meos;
ita et tu quoque teneris, c u m bomo sis (ne dicam
Christianus), licel sero, tandeua tamen acrudelitate
recedere; sin minus feceris, ne sic quidem ego
orare desinam, scilicet, ne coelesti adoptione exc i d a m (inde et nunc a d te admonendum p r o " R o m . , 13.

" , ,
,

* ,

* ' ,
. ' ,

, ,

( ),
( ), .
, ,
, (
). '

957

958

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

( TC cessi). T u u m est videre (oe l o D g i u s ab oratiooe

)
aberrem mea) ut exinde tute tibi o m n i a c o m m o .
dissime ordioes.
."'.
EPIST. XLVI.
,)
Joanni protospalhario, et dungano
ploimi.
.
Mootacut. (ep. 150, p. 206.
, ,
Haud i t a res dura est, si Cflecus sit Plutus*
'
ut comicus eum 6ogit scite Aristopbanes : sed
fxtivo ,
illud p l a n e intoleraoduui arbitror, s i astat i l l i J u , ' .
slitia caeca, nec oculos babeat, quibus iojuria af , ,
fectos intueatur. At nunc per te magistratu pree , ,
d i t u m , c u m restituta sit oculis s u i s , ostendat i l l a
, , P l u t u m non modo CffiCum, sed et mututn : etiam
> > majorem sooum reddat J u s t i t i a i n causa paupe r i s , q u a m in i l l o r u m q u i propter aurum assole-

bant omnimodee justitiae sonum ablegare ab boc

venerando et suspicieodo tribuoali.
EPIST. X L V I I .

. MZ'.
.

Tarasiofratri.
Montacut. (. 153, . 208).

, ;
, iv ,
, ,
,
.

Quid opus est ut verba addam ulterius, rei de

q u a scribo ? si bominem vidisti, et virtutem b o m i ois attendisti, nescio an tibi visus fuerim i n ejus
gratiamscripsisse,cum tuo recto j u d i c i o e u m c o m m e D d a v e r i m ; et potius tibi gratifkatus fuisse
quod, ut ejus benefactorem te prestes, ioduxerim,
q u i talis t a n t u s q u e est, et tua tanta dignus b u m a -

nitate.
. M H \
.

EPIST. XLVII.
BasiUo quCBStori.

Montacut. (ep. 154, p. 209).

, , ^
^ ' , , ,
, .
, ,
,

/ . . , , , ,
. ' ,
. ' , , , .

Intelligo justitiam et a u r u m apud a o i m u m tuutn

cuotendere; sed i g o o r o o u m m e i n t a o t u m r e Y e r i t u m
a u r u m , aut imperium potius tuum, q u i ab initio
magistratus tui, locum tuum honoraveris per tuam
a muoeribus accipiendis aversionem. Multos enim
novi hanc viam institisse, d u m lucra majora
v e n a n t u r ; verum abiit hinc a u r u m c u m praejudicio, et quod justum est splendidam reportavit victoriam. At nuoc ob pecuniam te omnia facere
a i u o t : Ego illis haud credulas s u m . Aiuut, a u r u m
tibi suot manus, est liogua el justitia a u r u m . Sed
Ut ipse 0 0 0 credo, ita falsam 6886 famam exoptarim q u o q u e . Is qui reddet epistolam, pauper,

. '.
.

docebit, falsaoe fuerit, a o , q u o d oollem, Yerafama.

EPIST. X L I X .
AleXCLtldvo
COmiti.

Montacut. (ep. 158, p. 213).

( ,
. , , ,

VARJjE

Si regis Alexandri senteQtiam amplexarere, h a u d

excideres contumeliam ferrarii Alexandri. Ille
admisit promiscuas quasvis accusatiooes ne
contra subditos ; sed d u m accusator diceret, alte-

LEGTIONES.

 P A T R I A K C H i E C P .

959

960

r a m auriculara obturabat: symbolice ostendens, ,

quod q u i accusabantur, et judicandi eraot, t r i b u n a l invenirent purum a convicio solitario, nec

linguffi detractionem admitteos. Iste autem c u m
iioo egeret crimioatiooibus, aut eas desperaret se
reperirepotuisse,seipsum, loco liaguae et m a o u u m
exbibuit cootra eos, a quibus maximis beaeficiis
affectus fuerat. Quod nisi me praeveniens divinus
Paulus, venturum te supplicium per e u m , q u i
moribus tibi similis erat clarissime preesignasset,
omnino idem et tibi iisdem ipsis verbis deouatiassem.

**-

* ,
,

, .

, ,
, ,

, . ' ,
, ,

,
, .
. '.
, .

EPIST. L.
Tarasio patrieio

fratri.

Montacut. (ep. 160, 214).

,
Si illum expertus cogoosceres, pro quo scribo
,
me intercessorem pro illo haberes, sed illo
' * '
uterere pro uaultis aliis advocato: adeo coofido tuee
. facilitati et bonati, ita ejus virtuti et dexteri, , tati.
, .
. '.
EPIST. L l .
Pantoleonti

aspathario.

Montocut. (ep 168, . 243).

iEgyptiaca mulier fuit, q u ab efflorescente J o sephi pulchritudiae flamma concepta iaceodebatur,
Sed erat ille licet puer, Israelita, q u i lasciviendis
araoris omnes aditus et accessus declinabat. Nec
cupidinem, jaculis suis tantum, faculis et igne,
ac aliis quibus illum fabulaB exornant, s p o l i a v i t :
sed maoifestius declaravit nullam omoioo illa ex- C
sistentiam possidere : si ab affectibus malis
inescati homiaes amplectereatur et fovereot. Vereor autem ne te, q u i es Israelita secundum gratiam, etad v i t tuee termiaum provectum, barbara
cupiditas, et illa amoris, acerbum vero et turbulentum amatorem possideos, claaculum et pau*
latim i n extremam proruat perniciem, et exiade
ne cootra q u a m Josephi, vitap. tuae exitus eoarretur. Seaex amat meretricem barbaram, illa decip i l u r aut excutitur, sed ille amorem suuui i n eo
consistere fecit, usque d u m illa effetum ainato-

'

, ,
.
, , ,
, , '
,

.
,

, ,

, ,
,

.
* * '

r e m , satietate et importuoitate aversior, profuado perditioais barathro, uoa c u m ipso praecipitata,

allisit.
EPIST. L H .
Constantino

. NB'.

notario.

Montacat. (ep. 172, p. 244).

Momus certe (aam ut video, quod doleadum
est, frustra i n preesenti de Diviois Oraculis adhi-

(
, , )

.
beoturadmonitioaes)duplicem eamquediscrepaatem sortitur aaturam. Nam s i is q u i calumniam , * ,

impiagit, cumveritate conjuoctam iofert, adversa , ,
r i u m suum coovictum moerore afficit. Sin meoda , ' ,
citer vicioum impetit, ab illo oppugnato calumnia
resiliit, et i n illo consedet, q u i imputavit ; in i p - ,
summet ea omnia convertit quee nequiter i l - . "
l u m contexuerat, q u i reprehensioni juslae noo de- , ,
dit aditum. Tu igitur, q u i calumnias illi incessas,
, *

064

962

E P I S T O L A R U M L I B E R .

' , ^
(
'
) ,
, ,

qnem, q u i pro pietate certamen ioeuat, germanum

virtutis auaorem agooscuot, vide et considera sis,
q n i d attentas.
C u m enim Momus justissimus
io hoc arbiter, iaveoerit i n eo, q u i frustra
accusatur u b i resideat (aeque eaim calumDiarum
uaibree, sed realiter actitata Momi sedes sunt) i a

eum q u i iujuste bouaiaein accusavit uiagaa c u m confidentia et violentia resultaos immortale ei dedecus justum coinparat, nec injuria.
. .

EPIST. LIII
Joanni

patricio.

Montacut. (ep. 182, p. 273).

,
Amicus ille, cujus agocausam, quod j a m d u d u m

, ,

recte intelligis de vita sua periclitatur : T u porro,

, , - quod i n illo licet iatueri, Lesbiam, utcunque n i h i l

dicat, manum porrigis : si ipse n i b i l tale aliquando perpessus es, m a g o u m estquod dicis ; sed t a men eo quod perpessus oibil tale fueris, debitor misericordiee faciendee mullo magis obligaris :
naturaliler formidolosum est futura mala p r a v i dere, imprimis, si quae bominibusadversa coatingere soleat, seque ad huoc diem observata nolasti. Non estlegatione fungenti congruum coostipaliin proruere i n malorum comniemoralioDem, sed

. ,

futurum oportet pra3cavere, per aflectum et s t u -

d i u m erga eos, q u i suot ejusdem aatur participes. Usu e a i a i ita comparatur, ut adversa iljos
iavido magis aaimo iatueaatur, q u i prospera fortuna d i u usi suot : quam illos, quos frequeotius

. "
, , ,

'
, *

, -

, ,

'(3. ' * C ea incursavit : nibU eo intelligo inagis conducere

,

4, -

, ,
, ,

,
, (
)
,
*

/,

'

ad avertendas ab booiiaibus calamitates, q u a m

fuisse dfflictia auxilio. Si bomo c u m sis, c o m i n u nicaveris cum bouiioibus, illa recolito, quee te e l
i p s u m tunc vexatum babebaat, et visceraquee subverterunt, et vitam ipsam morte gravius depascebaut. Memiai aliquaado (aisi forte inalorum m a gnitudo me somniare fecerit) aliquid tale (utioam
non et denuo 1 l u a m quoque felicitatem iovasisse :
cum sicci oculi o m a i a aperireatur, bumore
congeaito penitus per lacrytnas desiccato ; c u m
manus verba preecedereot, et preces maous tendereot, facies et vultus dejectus p r maoibus
tueotesvocaretmultismodis ad misericordiam :cum
te totum possideret confusio, dejectio, t e a e b r o ;

, ( D praestat ceetera tacere, quam profari, quae te tuac

), ,
( ,
), .
, ,

, ,

coatiagebaat. Heec ipsa, queeso ( utioam unquam

te deauo eadem patientem iatuear!), moderate recordare (cooducit eteoim q u a m p l u r i m u m ruultoties
malorum commeminisci): sis illius e i h i b i t o r , i n quautuui timc desiderata expetebas, ei q u i i n s i m i les iocidit calamitates. Quid iode iucratus,
dicam scias velim, quod et mibi debitum persolveris, e i eum cui auxilium attulisti quibuscunque

volueris,' debitorem habebis. B o a u m est autem et utile multos per vitam habere debitores praesertim
gratiam redbibeates possidere.
VARliE LECTIONES.
q . .

963

PHOTU

PATRIARCELE C P .

EPIST. LIV.
MariatlO

patricio

et domestlCO

. '.

SCholarum.
.
Montacut. (ep, 189, . 287).

Si quis unquam optaverit offerri sibi i n vita

occasionem talem : per quam etamicitiee etjustitiae
eimul opera perficiat, non ille potiorem aliquando
inveniet illa, quam in preesenti tibi offero. Injuria
affectus, p r o quo inlervenio, non est adbuc tibi
n o t u s : causa ejus est eximie j u s t a : si i n qnem
intenditur actio, amicus est libi et pauper : e t n o a
fortassis quia malus est, sed quia pauper, injustitieB faciendee pronus : T u j u d e x , bene moratus,

, '
,
' .
, ,

, , '
, ' . , ,

et quod utroque non est minus, utramque virtutem

964

'

illustrando dispositus: Deum habes, q u i te |

divitiis circumfluentem custodit, nec custodiet

tantum, sed, ut q u i veritatem prodere non solet,
propter misericordifle acdones tuas, easriem tibi
accumulabit redundanlius. Quomodo q u i s p e r i c l i tanti amico secundum leges dilecliorjisveree adesse poterit? et injuriara passo alter justitise oculus
factus manum porrigataiixiliatricem, si ut tutefecisti et recte incedisti, quod speramus (spes enim
me futurum tanquam praesens intueri facit), injuriampasso injuriam resarciet: amicum vero, domi
debitum amiciti cootioeas, a faciendoliberabis:
Yide autem u l res illa, ad q u a m te bortamur,
cum sit unica, et duo tibi ista reprcesentans, testimonium reddat, et amori diviti, et justitiee i n v i CtfiB, cujusvis et pulchritudo

j3iov ,
, '

*.

, ( ,

), ,

, , , *
, , -

i n relucens cele- Q

berrime per totam vitam prcedicabitur : i t a ut

archetypum te et exemplum praestet virtutem
amantibusimitationedigDum,etqtiodmaxiraumest,
inter booa quee nominari queunt, atque caput: quod
ccelestes portas boc tibi adaperiet, ad ingrediend u m immaculatum et felicera tbalamum divinee
eeterneefruitionis, eotransmisso,cujusfruitione cla-

ritatis siin ego digous.

;) .

,

,
,
,
(

EPIST. L V .

. '.

Eidem.

.
Mootacut. (ep. 190, pag. 288.)

Declarasti, quantum et amicitieB, et justitiee tri-

buas, vir consummate, preesertim c u m tot praeterfluxerint generationcs,in quibus ntillum utriuslibet acium sincerum viderimus : ego certe c u m
ob celeritatem, l u m ob magaitudinem istius rei
optiaie gestee gaudeo : nec gaudere cum exsulta-

' ,
. , ,
, ,

tionedesislam, q u i a p r i u s q u a m litteris explorareoi D , ' , -

an raolestus tibi essem, tantum dignatus es mibi

attribuere : i n praesenti, adeo attollor et allatus
incedo, ob promptitadinem optim tuaB voluntatis : et io tantuui efferor ob actum plane admirabilem, sine ulla excusatiooe,quodverear,ne plures
tibi tales miaistreui occasiones, unde et m c a m
gratiammultiplicabo.ettuara virtutem reddam i l lustrioreirj : et pro eo, quod videbor molestus, ne
parcus nimium tibi, quod molesturo erit mibi, te
judice, censear. Sedvale i n Domino, etianasi apud
ipsum, multas ejusmodi actiones inveniens, etglor i a m tibi per VUBB cursum acquirens, ine ininime
captante experimeDtum.

. '

, '
,

, ,
(

'*

, , * ,

E P I S T O L A R U M LIBER .

965
. " .

966

EPIST.LVI.

Theopkilo

aspatkario

et

sacellario.

MONTACUT. (EP. 193, P . 292).

, *
,

, ,

!)

Actioneminstituerecontra iojustitiam,humanum
e s t : uicisci, philosophicum : at benefactis
compensare, divinum : quo Patris, q u i i n coelis
est, terreni bomines filii per imitationein fiunt.
Violentas manus iojicere non provocatum cuui
iuter superius memorata l o c u m n o n habeat, belluinaui aut daemoniacam actionem notat: licet actor
sub humana figura fuerit. Quocirca cum quatuor
sint rerum notre : tute per temet formam actioni
tuee congenerem adapta, re perspecta intelliges,
licet aliua oon subindicet, est enim visu res turpis,

cujusnam i m a g i n e m tibi per opera t u a insculpse-

. *

ris.

. ' .

EPIST. LVII.

HellCB CLtpalhario,

et drungario

ploimi.

Montacut. (. 197, . 294).

'

. '

, ,3
* , -

Dixit q u i s p i a m Graeci sapientum : Celeritas soli

fortunas convenit. Ego dixerim, quod si non a d i yiao motu procedat, aut temporis necessitate, celeritas inconsulta est. GoDsiderandam ergo Ulud est,
quod iastat, nec praecipitationi res concredenda.
Nam si satis coramodeinciderit, quod finaleai attinet utilitatetn, laudem eo consequeris, quasi rectuin coosiliuai ceperis. S i a contra evenerit, quam

' , Q consilio capto opinabaris, j u d i c i i detrimentum n o a

, .

sic subibis, nec q u o d utilitatem O O Q ceperis,

te

juste iocusabis, q u o d talibus solamea n o n exi-

guum erit.
. N H '

EPIST. LVIII.

Sergio aspathario

fratri.

Montacut. (ep. 200, p. 295).

, * -

Immoderataredargutio

inhffiC d u o i n c i d i t : q u o d

intendit, b a u d p e r f i c i t : quibus nollet, iacidit. I Q tendit,

ad r e s i p i s c e n t i a m

iaducere redargutum :

"

b o c n o o praestat; s t u d i u m d i v e r t i t u r

e x a c e r b a t p o t i u s et a d d e s p e r a t i o n e m a d i g i t : o p i -

'
,

, -

. ,

, )

.
(

, ) , ,

'

quod

opprobriis indulget,

qnasi malis vicioi s u i gavisus, o o n q u o d

bumano

- ^ affectu aut compassione tangatur. Quocircaconsulto

o i o n e m d e se s u s c i t a t ,

i n coQtrarium,

'

et sapienter, cum Natbaa Davidi, tura Micbaeas

Acbabo,personatam repraesentant redargutionem:
molliori sermone delinientes ; et q u i a nesciebant
quo scena tenderet, ipsos judices babeotes c r i m i num ab ipsis patratorum. Ideo Natban perfecit
quod volebat. V i r u m enim virtutis amantem, licet
ab ea exorbitaverat, adtnoaendo redarguit : alter
autem, licet similiter apud talem bestiam non profecit, multum tamen fecit; i n mcerorem protinus
et in luctumconjecit,utcunque statim ad pristinam
impietatem revertebatur, tamen desperatum ejus
a n i m u m et inflatiimcoercuit. Tu autem quoties necesse fuerit, reprehensionibus admisce comitatera
et sub parato velamento, admonitis te applica,
atqaeita magis, quod conaris, perfectum dabis.

967

PHOTlt

P A T R I A R C F L E CP.

EPIST. LIX.
Theophylacto

. '
.

aspathario.
Montacut. (ep. 224, p. 333).

Orarem, ut ounquam si fieri ita posset, morbo

labores, nec medicaarte indigeas : s i n . q u i a bomo
es, Decessario eegrotas, secuodo, te cito coovalescere, et talibus me donis remunerare, nempe Deo
ingentes babentem gratias, pauperibus opitulantem, debitoribus condonantem debita. Talibusmodiingentibus sane donis nequaquam exsaturari
vel laetari desinam.
EPIST. I X
Manueli

, ,

, ' .
' , * ' *
,

* , ,
*
.
. ST.
.

patricio.
Montacut. (ep. 226, p. 334).

N O Q latebis, etiamsi lateas, Dei oculura non l a - l

, ' , tibilem, qui ea agis, etapparas,quibtis me per v i m ,
e vita extrahas. Qui praeter ordioatam mortem,
, ' .
, per aliam viam vitahomines privat, licetmaou en ,
sem non teneat, nec tiagat i l l u m sanguine, est
, ' *
nibilominusbomicida ; etiam cum carnificem non
. appellet. Sitaliapatrare, triburialiacoelestia reddat
, ,
implacabiliora, quousque l u te n o n expedies ab
, illis, q u i tam acerbe olim i b i , quod ego nollem tibi
, , '
contingere, ne quidem si adbuc magis i n me fera , ris, frustra tamen et sine fructu, a d quae bomines
, , .
undiqne gementes transmitttiQtur.
EPIST. L X I .
. '.
Leonti et Galatoni fratribus,

secretis.

.
Montacut. (ep 232, . 346).

Anatolio illo bono (nescio an ipse fictiooee illas G

commentus est, a n alterius fetum suppositiura in
suum adoptat ?) Pontus impletur ; tam vehementes, tam frequentes sunt mendaciorum v e n t i ; ita
undique perflaut, ut nec Argoee puppis Nautae celebreotur, nec vellus aureum, nec spirantes ignem
tauri, vel muUiformes dracones, nec quae sunt
aliaemonstrosae fabuhedeinceps fingantur. Novitia
mendaciorem hyperbole efficiet, utillaabsoletafere
fldem mereantur, neque cnim anle quinque dies,
D O D ante duos, i m o ne ante unam boram ad nos
accessit aliquis iotereos numeratus, q u i sunt cum
imperio, nec qui imperio p a r e n t ; non tabellarius,
non litteras annotans, non bonorum nuntius, noo
adversaatium famuhis ; imo queenuncio promissis

(
,
) *
,
, ' '
, ,
,
, ,
- $
,
. , '
, , '
, ,
, *

dabantur, c u m prioribus disperiere, aerem tantum D

verberantia ? Quid dico i n promissis? non eoim

promittebantur tantum,sed placituris isthisce clare
ob oculos repraeseotabaotur, utcunque ne per i n somnium cernebaQtur. Nam ab iaitio per imaginationes haud alicubi subsistentes coDficta, circa
easdem quoque diffluxere: verumlamen,quod n u l lus arbitror, mendacii continuatio cuivis deiis divinaodi faciet potestatem exaccuratam. Quod s i ,
contra opinionem, c u m veritate coinciderint; o m -

VARLE
. .

, .
; ,
<
, ' *
,
,

', , ,
'

LECT10NES.

969

E P I S T O L A R U M L l B E R .

970

. * tc , n i a ille apud me obtinebit, quae per vos ut obtine

'

ret recusavit. Valete.

, ' . ".
. '.

EPIST.
Arsaber

' .

LXJI.
aspathario.

Montacut (ep. 233, . 347).

, '

Muous quidem cura sitmagaificum, e t q u o d sioe

dispositiooealiaquosvisallexisset, me, utmagnifice

. -

acciperem, iavitavit. At dispositio, semoto quidem

dooo, c u m qnod suum erat peragere cogitaret, u t -

pote aliam quamlibethoooraadi causam excedeas,

omni beneficio majus, et c u m pro tali censeri et
nominari magaopere cuperet, i a nulla re a primie

} , g deficit. Si ejusmodi munera afferaatur,

utcunque

'

eximia sint, nihil per illa tamen voluntati accedet

, , } magnum, nisi et illa a d s i t ; solitudiae magis ttlu. " ;
stratur: ut sol a nube subductus, et materiam i i l a m
[ ] - dispellens, ilJimes, et puros et defeecatos a m i c n
.
compellatioais radios, ab accipieute refractos a d mitteotem mittuot. Quare non ulterius propter
, ' - munerum iodigeotiaui afTari te tardabo. Sed s a l u .
tatio in animi affectu evecta, et una secum tuas ap, ' '
portans salutationes, citius advolet : est, nec

erit terrenorumdonorumaliquod magisjucuodum,
* .
aut quod oblectatioaem majorem et gaudium operetur.
. *.

EPIST. LXIII.

Tarasio patricio, fratri, de obitu filix sux consola*

C
lona.

Montacut (ep. 234, . 347).

; ' ;

, , '
; ,
,
,

.
; ,

, ' .

, , ! -

,
,

'

,

!

; t ;
;

'

,
,

VARLK

. .

* .

PATROL. GR. GIL

Ubi ounc Elias ? ubi Elisaeus ? ubi Petrus, Paulus

aut aliquis similis saoctuset sacer homo ?Certe
eseet epistolam scribere opus, si vel pedes i l l o r u m
alicujus apprebeoderem, aeque eaim res manibus
agetur,saoe omoia teatarem, oec absisterem,donec
v i t restitutam pareatibus euis puellam tradereat.
At auac q u i d ? certe talibas coasaaguiaeorum
eerumnis exsilium aostrum ooo alleviatur. Epistola
opus est, bei m i h i , q u a luctum mei fratris ob filiae
excessum leniam. Gum liberorumspes esset, et accusareotur nuptiae, quod citius filiam matrem
declarareat ; aec filii filius i a avorura maoibus l u dit, et oircumsaltat, crepuadiis blaadiene : sed
cum majorasperabaatur, tuia queebabebamus, e r i piebaatur. Hei vetustissimorum proavorum fraudem, traasgressiooem, poeoam : quomodo io paradisumseiasiauavitille malusetperversusserpeas ?
quomodo persuasit ? quomodo exiode adbunc usque
diem acerbus ille mortis stimulus exteaditur ? A d
aos traasivit ista plaga, telo velocior, fulgure terribilior ; ita ut jaceatdefuncta puella vix b o r epatio
effloresceos, graveet aversaadumpareatum oculis
spectaculum;quo p r i m u m momeato puerperiiflos
exeruit se, eodemexaruit, etiam radicitus. Natura
LECTIONES.

 P A T R I A R C H i E C P .

972

parata est a d germinationem, et falx mortifera v i -

, eceribus altiusimmissa vitae vitam demessuit. Qu
,
sutfectur huic casui lacrymee ? luctus, lameata,
. ;
gemitus qualis ? os longo illo et fugiendo silentio
; ;
obturatur, clauduntur labia, non gravitatem de , ,
monstrantia, non morescompositos referentia, sed
ad dissolutionem coaciusa : at quid ? oculi, heu, ,
,
passiobaec silentium superat, nec admittit consola ;
tionem, oculi (quomodo id exprimam ?) omnem
1 ( ) ;
vitalem liquorem evacuantes, reliquias immittunt
,
i n cilia ; malas pro r u b i c u a d a tinctura naturali te -
nebrosus et mortifer inungit color, formee omnem
,

exspolians venustatem. Vuitus denique totus ut i n
,
tali casu, spectaculum intuentibue timendum ex
, ,
hibet et terribile. Q u baec invidia ? quae iojuria
ejusmodiinnos contorquet tela ? ubi transiit luctus .

anus, insequitar alter vebementior; ille lactantem

infantem occupavit, bic matrem mox futuram, nisi
preBvenisset m a l a mors. Undenam tot et tantae plagee ? ab bominibus plag, ab occultis inimicis, u n dique circumsistunt m a l a , mittunturin jacula,
i n liberos ; tragcediis scena fimus, chorum i n oos
ealtantluctus, dolor, tristitia, vullus dejectio, omnis
plane malorum Erynnis : Clotbo, nescio quee, ut
T i d e t u r , cborum i n nos ducit, fueus et infelices
illius glomi vitam nostram actibus ionectunt, et a r gumenta ministrant tragicorum modorum acerbis
oboreutis. Sed quid mibi accidit ? quo ego feror ?
q u i institueram coosolationem scribere, nescio quo
pacto, luctu una abreptus, c u m non valeret ratio,
COntra C l i r s u m m a l i

; ' .
;

.
; *

,
* ' , , '
.

,
,

i n COntrariuDa o b o i x i , quo Q

nollemdelatus s u m ; et solatiisermonem exorsurus,

ad lacrymas plangentium abripiebar. Sed revertar
ad meipsum ; nec moeroris profuodo immergar :
multos dolor petsumdedit, noo modo corpus destrueos, sed letbaliter ipsam animam vulnerans.
Hostibus ne gratificemur ; oblectat bostes noslra
dejectio iojuriis affectorum ; ne comraittamus in
paterna fortitudinis certamina: viderunt illi liberorummortes, mortesnon ejusmodinostrae sunt,Deus
avertat 1 Horum proles igois, aqua, lacus diviseruot;
exsilium acerbissimum et intolerandum i o c u b u i t ;
omnibus amicis et affinibus destituti erant Nibil
denique non auferebatur, quod tantillum solatii
afferre posset; et tamen gratias agentes tulere, et

; ;
,

, ' , -

, , , *

. , * ,

,
.

' .

, '

tamen supernum numen venerabantur ; quod res rj , ,

humanas, ultra bominum cogitatiooes gubernaret.

Cogitemus, qui s u m u s : uode o r t i , oon e mortalibus
mortales ? nonne e noa exsistentibus, mox futuri
ipei quod non sumus ? ubi pater ? ubi mea mater ?
annon postquam pauxillum in bac vitee scena colluseraot, nisi quod martyrum illos corona et p a tienti cobonestabat, quaotocius tbeatro excesserunt ? Reges autem et tyranni, supercilio, et tumore
immortales, aonoo c u m suis potestatibus morle
submersi sunt ? Natura omnis humana utcunque

. .

* ' * /'

. ' ,

* ; ;
;

VARIifi LECTIONES.
.

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

973

974

, potentia fruatur, licet privati, senes, juvenes, v i r i ,

; ,
mulieres, per mortem de vitatollitur, nec estquod
/ ,
ejus falcem evitare queat. Novum non est, aut p a ;
radoxum, quod naturae exsilio subjiciamur, mortalis
, , , ,
illa prodiit e visceribus mortalibus, et vitae mortali
, , ,
u b i j u x t a legem natura]eminserrisset,pereamdein
*
legem ad immortalem statum peregrinatur: liberoa
, ,
baud reliquit orphaniam gemeates s u a m ; non ex
.
cessit una secum desiderium ciroa prolem asportans

morteacerbioremstimulum, experientiam miseria ,
rum multiplicem non babuit, mortem non quaesivit,
quam mulli multoties malis inevitabilibus o p . *
pressi optarunt, c u m parentibus versata et tempo
rali proceJla exiit, exiit miaisterio maternaram
*
m a n u u m , i n manibus parentum emisit spiritum :
* , curabatur corpus, mandabatur sepulcro fasciis t u
mularibus egregiis involuto pietate et modestia,
.
multorummiserantium precibuscomitata inregio * nem abiit, unde exsulat luctus et gemitus univer

.
sim. Et quid ultra desiderari potest?In contrarium
' * , dolorem meadigunt, quae circa beatam illam filiam

tuam administrabantur ; excessum huncilliusfeli * ,
cem praedico; luctutn i n Dei gloriam muto, infortu .
n i u m io gratiarum actionem: c u m tam feliciter,
; ,
ita ut vix optares, videam preesentibus liberatam.
*
V e r u m baud ita d i u i n vita f u i t ; quid interest si
,
plures, a n paucioresdies vitam nostram d i v i d a n t ;
,
c u m minus et magis i n easdem mortis portas nos
,
transmittant ? Praeteritis nemo delectatur; quodfu . '
turum est, nondum e s t ; praesens, i n quo omnis
, Q oblectatio, momentaneum est. L o n g u m ergo v i t ,
,
,
; , ,
*
,
,
' , ,

, ,
, , ' . * ' . -

et breve tempus, c u m delectamentum preeentitantum circumscribat, una et eadem fruitione U l u m ,

qui longeevam attigit seoectutem, et q u i juventa
lloret, constringit; ulriusque sensum oblectamenlo
praesenti errabunde defioiens ; nulliue autem vele
prateritis, aut futuris, voluptate gaudere cuivis
permittens, adeores indifferens est, longo velbrevi
spatio superesse. Imo potius baud est indifferens ;
si enim a maculis nemo prorsus estimmunis, quod
et dicto et facto confirmatum videmus, ne s i vita
ejus sit unius diei, certe q u i et abbreviato magis
tempore istius viUe exuit tabernaculum luteum,
c u m paucioribus corporis sordibus hinc excedit.
Quocirca q u i luget illius obitum, eo quod a prae-

, jy sentibus tato cito liberatur, 6 0 quod M I Q U S macula , '

,

, [] *
*
* .

r u m participavit, polluentiam lacrymas fundit, et

inter calamitatescomputat, quod splendidiorsponso.
praesentetur. Sed excessit ante tempus. Q u i n h a n o
ego vocem nullus audiam, dictu audacem, cogitatu
audaciorem. Ante tempus, ais ? C u m nasceretur,
cur iion dicitur ante tempus i n lucem edita ? N a scebatur de divino nutuet tempestive. A n nosmet
nosstatuemusarbitrosde tempore, q u o d a d c o n d i torem bioc abibit ? Annon ille opifex produxit i n
tempore, ad se assumet nescieas,opportUQum tem-

VARIJE LECTIONES.
.

 P A T R I A R C H i E C P .

975

97

p u s t d e g u t t a i Q C a r D e m s o l i d a v i t , i D U t e r o f o r m a v i t , * ,
i n l u c e m p r o d u x i t , ab i n f a n t i a a d eetatem p u e r i l e m
custodivit, ad t h a l a m u m , ad perfectam

aetatem,

; '
' .

e c q u i d b o r u i n i n l e m p e s t i v e ? u t c u m i n aeternum

v i t a m p e r m u t a t , t u m s o l u m agit intempestive ? sit

' ,

longe a l i i i g u a pietatem meditante hfficblasphemia,

l o n g e a b a o i m o m o d e r a t o ; d i g n u m i d est l o n g i s

l a m e n t i s , et m u l t i s l a c r y m i s , o b r u t u m h o m i n e m tali

cogitatioiium nequitia; non autem mortaliaimmor-

;
,

talibus mutare : q u o c i r c a lugere n o n oportet i l l a m

' ; " ,
quflB c o r p u s m o r t a l e r e l i q u i t , s e d i l l u m q u i m o r - ' *
u f i c a t m e n t e m i m m o r t a l e m , n o n q u a m t b a l a m u s
coelestis o o m p l e c t i t u r ; sed q u i s p e m o r t i f e r a a n i r a a m
,
s e p e l i v i t : s e d praevenit

a b i e n s p a r e n t e s ; et q u i d

tum ? o p e r a t a f o r s i t a n p a t r i s et m a t r i s i n t e r i t u i ,
binc tUDC excedere debuit

tot plagis

C8esa. HfBC .

q u i ait, patris viscera, sednovercae affectum re-

fert, non palris aut matris certe amorem ; magis

'

i l l u m , q u i q u o d se oblectet quaerat, quam quod

, ' .

filiffi exsistat gratum,quique sub desideriis filiee sui

, , ,

ipsius c u r a m meditatur. Quid tristiti est intueri

mortem amatorum ? excessit hinc filia, a morte l i -

bera, boc triste non e s t : et q u i d nos tum consu-

, -

raimus tristitia?si rediviva tibi adesset nata, etas-

, / , '

tans m a n u m m a n u i misceret, si blando et exhila-

, ,

rante vultu oscula daret et alloqueretur. Quid te

, -

affligis, pater ? q u i d lamentaris, quasi mala me ex-

cedeatero ambireot ? Habitare paradisum sortita

s u m j u c u n d u m oculisspectactilum, jucundius frui-

* ' .

tione, experientiaomnemexcedit fidem ; paradisus

T J ; '

ille sedes paterna et principalis nostri g e n e r i s , i n Q ,

,
quoDorainicee manus opificium naturale primi nostri
insibilaret serpens, hoc est,

11 ,

beatam vitam a g e b a D t : b u o c c a m p u m ille nequam

, ; , , -

et incurvus serpens illabi nequit adbuc, nec insu-

; .

parentes, antequam

surratos sermones iosinuare fraudulenter. Inest i b i

nobis ruens o m n i macbioa

[]

superior, o m n i arte

major, non est i b i oculus aperiendus aut majoris

oblectationis fruendee desiderium. Sumus omnes

sapientia divina et coelesti sapientes ; vita omnis

, -

transigitur i n inenarrabilibusnec invidendisbonis,

inde tota nobis festivilas et p a n e g y r i s : splendidi

splendide in corporibusincorruptibilibus et puris-

, ,

eimis Yersantes, Deum videmus, quomodo h o m i o i

' ' ,

videre fas e s t D e u m , illus i n e i p l i c a b i l e et incomprebensibili pulchritudine, quasi luxuriantes con- ^ * '
.
tiouo tripudiamus, necsatietas adest: l u x u r i e e abundantia illius

summitas sit dilectionis, et illatn

comitata fruitioinenarrabileillud gaudinm, e t i n e x -

*
*

plciabilem exsultationem operatur: adeo ut amor

me inmeasuseo revebat, d u m tecumbos sermones

fero, nec possum i l l o r u m partem vel m i n i m a m

referre. Accedes tu aliquando eo cum dilecta mea

matre, et tum me paucaquaedam de multis, e t m i -

, , '

nutiora enarrasse

censebis, teque ipsum de hac

tristitiaaccusabis, q u i me i n talibus bonis versantem

deploras : verum, dilectissime pater, de caetero mc

, ,

leatus prasirjitte isthinc, nec diutius detine, n e p l u s

, -

incommoderis, etidcirco vebeuieiitius affligaris. Si

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

977

.
,

, ,

978

apud te hsec vel similia tecum beata tua filiolacolloqueretur, annon permotus iodegemitus abigeres,
et leetus leetaio abire permitteres ? Deiode si iilia
bsec diceret, an meliori statu erimus, et lamenta
rejiciemus? sin communis Conditor, et Dominus
clamet: Qui credit in me, eliamsi morietur vivet
et qui prxparavit

diligentibus

";

se, qux oculus non

, -

vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascen-

, '

dit \ tanquam infideles nihilo erimus meliores,

et plus dolebimus? ubi b o n u m , justum, u b i
ratiocinationes conjunctee c u m decenti aut u t i l i ?
Ulterius, nonne pudetornatissimam raeam sponsam
virilem conditionem i n muliebres lacrymas diffundendo et irruendo, femineee imbecillitatis curam
omittere, ne rationabilis et conducens compassio
dissipet irralionalem et inutilem. Si v i r i , per quos
feminae iirniantur, non mious quam feminee plangunt, undeillffi solamen acquirent?quos laudandos
proponemus ob streuuitateoi iuiitaados? ad quos
respioiemus? Verum noli tu quidquam te ipso vel
generetuo indigoum perpeti, aut, ut magis tempori
congrmim dixero, a d u l l e r i o u m : i n l u c t u m n e ultra
decorum efferamus, nec c u m viri sumus, muliebriter passionem feramus, cum multoties multis i n
locis fortcs nos preestiterimus: Opifex a d setranstulit opificium ; sed plus dedit q u a m abstulit: et
subsistant precor d i u viventes, et parentes gaudio
afficienles tilii alii filiaeque: dolet quod prasteriit;
leeti tia afficiant praesentes,gratias de ablatis agamus,
ut stabiliter fruainur iis quos babemus, deque iis
gaudiuin et exsultationein babeamus: pulcbrum
est snccessurospossidere, possidemus: praeclarum
est priiriitiaslargitori consecrare et o u i n i u m d a t o r i ,
quod fecimus, offerre. Incertum prius erat, quos e
liberis Deo primitias dare, quos generis destinare
successioni oporteret. Nunc si gratanter primitias
dederimus, non inter incerta vacillabit spes, sed
immoto i n statu defixi e r i m u s : Deus nuoquam accepit, quin amplius largiatur; semper vel m i n i m a
maxiinisetinsperatisbonis reinunerat. Sin plancta,
ut injuriaaffecti primitias dedecoremus-.quanquam
oibil ego proloqui infaustum velim, quippe q u l
sperem te de caetero nullam talem passionem, l a menta, moeroreoi admissurum, unde iofausti q u i d quam procuretur: mihi Numen et spe et suffragio
faveat;favetautem,etlibertatem loquendi concedit,
te ab animi moerore i a gratiarum actiooem c o n verso, p l u r i t n a c u m aotiqua tum recentia exempla,
quae solamen afferant, repreesentare possum. Quin
ut quod res estdicam, totahomioum vita bujus est
exemplum, quam cogitatione rememorans facile
dejectionera omnem amolietur.Majus adbuc dixero,
et tremendum i l l u d ; ad quos pertinet defimctos
deplorare ? hic ipse non dicam,sed orbis praeconem
compello, ut voce sua enuotiet cceleste decretum:

De dormientibus nolo vos ignorare, fratres:

, .

trislitia vositaafficieminUquemadmodum

, '

; '
,

,
,

'

; ;

*
, '

. , '
,
; ;
,
; ,
, ,

, .

, "

'

"

, )
.
*

,
.

, ' .

'

J o a n . x i , 24. I Cor. n , 9.

%t

ut ne

et cxteri,

ei

"

980

P A T R I A R C H J E C P .

979

qui spem non habent .

Paulus horum est b u c c i nator, coelesti iostitutus ludolitterario, qui totum m u n d u m obivit praedicando : Cbristi os c l a mat, infideles decere, de defuoctis tristitia affici,
resurrectionis spem exstinguere, ooo credendo virtutem mysterii secundum Cbristum. Tristiliam
igitur exuamus, nereatum contrahamus t a n t i ' m a l i ;
ne filiam tuam vero damoo afficiamur; nara nunc
Abrahamisinufovetur,ibidem n o a i t a loogo posthac
tempore illam leetam et exsultantem i n t u e b i m u r :
sin contra Domini legem puellam defleo, ab illo
pulobro spectaculo expellor. Visne ergo filiam i n tueri, repelle luctum, per actiooem gratiarum declara tedignum l 8 e t i t i a i l l a ? s i l u c l i b u s a d h u c indulgearaus, desiderato nos privamus. Laetitia inibi
ploratus nescit. Exsultationis et gaudii nuptialis
tbalamus locum lugentibus non concedet; nec admittet lacrymantes, quos baeredes gaudiiinexplicabilis babet. V i s u m est factori figmentum refingere
adimmortalitatem; hanc felicemego sortem puellae
non invideo, nec sententiam contra murmurabo
eam, q u a m amplecti deberem : Dominicam largitatem i n argumentum ingratitudinis non t r a i e r o .
Morbo aliquando laborabat filiolus magni regis
David, morbussepulcrummonstrabat. llle morbum
calamitatislocobabens, pronus sternitur, lacrymas
implorat numen, a cibo etomni corporis cultu abstinet. At u b i excessit puellus, statim deponebat
luctum. Orabat prius ut viscerum stirps subsisteret;
postquam vidit Fictorem determinasse abitura, per
l u c l u m judicis senleotiam violare non eratausus:
sedsublimiorem seomni dejectionepraBstans,voces
emisit gratias agentes, et usitato moro se refecit.
lta affectos esse decet; si infirmatur nlius cognatus, amicus, si morbus mortem parturiat: Deum
yeneror, utauferat m o r b u m , det, donet desiderantibus desiderium s u u m : sed translationem ille utiliorem j u d i c a t ; decet deincepsde illa dispensatione
gratias agere, contentos esse, nec luctu et gemitibus Creatoris j u d i c i u m violare. Si quis nobis insidieturdaemon,etJobum rursusdeposcit, si malevol u m c u m eervo suo committere Deus velit, si patientiam vult explorare ad conyictionein adversarii, si
stadium certamini aperit, ut pudefaciut antagonistam, atbletam coronet: moestiti argumentum
Tirtutis deprecationem facere non oportet, nec
tempuscoronarumlamentorum tempus constituere,
certaminis diem, diem l a c r y m a r u m ; non per
608 quoscoronavit patientia; non per coronas ipsas
immarcescibilesetsplendidasibaecgenerosumtuum
a n i m u m dedecent, j u d i c i u m solidum, virtutes reliquas. Quocirca,stemus viriliter;stemus confidenter,
ut milites coelestis regis c u m boste congrediamur.
Agonotbetae testimoniumne pudefaciamus ;nec adversarii audaciae i n maleferendoapplaudamus: nec
t i q u i d a principio viriliter gessimus, posterioribus
mollefaciamu8;nesimue fortesad movendam hostis

I Thess. , 12.

. rrf , xai rf "

avrviyx

, * * ' ,

pojov

. ,
; ' ,
,

, ,
.

\ ,

. ' ,

, , ' . '

, '
,

'

*
'
* ' *
,
. "
,
*

. '
, .

) ,

, '

' , , *

/, ,
, *

* '

981

E P I S T O L A R U M L I B E R .

- i n v i d i a m , i n fine autem vincere inepti, et desides

TOIC
convincamur : hostis proclivis a d l a p s u m , c u m v i .
deat ferre nos patienter tentationes, ocius absistit
, a tentando, videns hominem firmiler a fortitudine
, fundatum. In proximo stat qui coronasdonat, splen Y ,
didis remunerat agonistam coronis ad se susceptum,
' ,
nec ulteriuspermittitcum hosteimpetendum; q u i n
, , illum longius amovet. Quod si impudentius instet,
'
artes ejusetinaidiasdifflat; patientis dolores remu ,
nerat felicitate etgaudio multiplicato. Horum o m ,
nium exemplum preebet beatus rursus Job, cujus
,
participes velut et plagarum facti sumus, gaudii,
' glorire, et resplendenti, vel fiemus saltem, vel i n
,
praesenti, vel i n saeculo interminabili,intercedente

gloriosissima Domina nostra, Deipara, semperVir

,
.

, gine M a r i a , c u m omnibus sanctis. A m e n .

'

* ,

, ,

, ,

. .
C

. '.

EPIST.

Constanlino

LXIV.

notario.

MONTACUT. (EP. 239, . 360).

,

? ,

Tardus fuisti i n memoria missorum recolenda;

tardior ad promissa exsequenda; de oblitismandatie
concedenda est tibi venia ; atquod promissum non
prcestiteris, si fervoris cujusdam donum erat, a d
negligentiam solam spectat.

.
EPIST. L X V .

. '.

Nicetce aspathario, et de rebus privatis pro metropolilis Cyzici et Laodicex agenti.

MONTACUT. (EP. 240, P . 360).

ADimam ego tuam Dei amantem novi 9ua sponte

in bonum ferri, et ab iogenita dispositione illis
.
compati, qui pro Cbristo patiuntur. Sed propterea

quod magni faciam de tuis virtutibus gloriari, et
,
debitum a me illud exigi videam, ut coromembris et

fratribus compatiar: idcirco, aote orationem cogi , '
tationes, ante manus orationem, et una cum iis
,
manum supplicem preetendo. Haec apud te sufft. , ,
cient, scio ; et fortassis fers aegerrime, quod peti , ,
tionem non exponam, et laboras de admonitione
, - meae intercessionis, ne scilicet fortassis tuae per ,
fectionis me oblivio ceperit, c u m tumultoties i a , '

V A R I i E LECTIONES.
y . .

. .

 P A T R I A R C H i E C P .

983

984

tercessionem praeveneris, non exepectala a d m o n i - . * tione : et mihi qnidem ista sunt persuasissima.Sed
, ,
dolor mihi conceptus de coathletis et concaptivis
meis ita me disponit, u t a longe exordiar intercee- .
* ,
siooem ; at nuoc expediam, Dei veri sacerdotes, et
nostriconsacerdolesabaestuetfrigoreconsumuntur.
*
Subeat tibi cogitatio, quanto j a m tempore decurso
, , '
de emeodicata stipe,et pecunia gravissimis tisuris
mutuo accepta vix vitam sustinuerint, coacti non
,
aliter quam volucres coelinidos sibiconstruere, et
, . aliquod vitae solatium vel axiguum procurare. Os ,
tende teipsum non dissimilem tui, et Dei deside , r i u m tibi inbaerens extra te diffunde ; d u m i l l o r u m

miserearis, lenioremnobis redde m a x i o i a exparte ^ , ,

d o l o r e m , i l l o r u m solando indigeotiam. Animaepro .

curat indulgentiae veniam, si quis animabus pro
, Cbristo afflictis, auxilium ferat. Quid autem aliud
. ;
egO SCribo ? quam Utis quisupplicatrogando,COn, ,
eessa petitione gratias a g a t ; propterea quod i n
' , ,
ceeteris mei bene meraor fueris, et praBsentem pe
titionemfervide,etsiDe preetexta excusatione adim( ;) , .
pleveris potiusquam adimplebis : Christus omois
, misericordia? et consolationis Dominus ad omoe
, ,
tuivotidesiderium auremapertamomnigentis bonis
}
adaugeat ? usque d u m regni illius, ubi nulla est
successio, beati participem faciat.
.
EPIST. L X V I .
. "\
Stauratio spatharocandidato prxfecto insulge

(1)

Cyprt.
C
.
Coteler. (Monumenta Eccles. G r o c , t. II, p. 104).
Piscis capitoin paludibusplerumque vitamagit.
(2)
Is, prout marmaconstatexperientia, ventri strenue
. , , ,
imperat, temperatumque victum i u oatatili servat
). natura. Unde i n nullum animal insurgit, nequo
eorum quee ad capturam promptissima s u o t : sedei
'
natura est, erga omne marinum geous, instar ca6, (3)
ducei,et mos instar fcederis ac inviolabilis jurisju . '
r a n d i . Adeo autem iis quae diximus custodiendis
,
operam dat, ut si quando ventorum vis et maris
procellfflipsum a coosueto pastu abegerint, simul,
que ingruens fames e patria abduxerit, atque
VARIiE LECTIONES.
. .
NOTiE.

(1) .
Rectius
- genus piscis, notus, et pietate, justitia, innocentia
conspicuus. Dequo vide cum caeteris RiUersbusium
. lta i n jure Gneco-Romano menlio habetur
ad Oppiantim.
, per Eustratium CP.
(3) . Superius m u t a v i m u s io
p. 268, idque nomenexplinant,aliisque testimoniis
. Nunc vice versa in , apud
nrraant optima Glossaria, Greecum Meursii, et L a Pbilonem DecoQfusionelinguarum p. 326, C.
tinum Fresnii. Porro spatharii erant imperatorii
, eatellites. Quocirca Sozomeni l i b . i .
. Adversus eos quifaedera $cap. 14, e t f h e o d o r i t i l i b . i n , cap. 14, in Historia
vere conantur, et conturbationern pactorum jurttripartita sunt spatharii
i n
jurando
firmatorum
semper
meditanlur.
Et
Orientalium sy oodica ad Tbeopbilu m i mperatorem,
in , in eodem ma^no Judaeo lib.
quam edidit Combefisius, p. 121. Sicque vocati
Quis rerum divinarum baeres, p.506. C.
s u o t a , quae est longior ensis, spatha, spata,
spada, Uade factum est ut lancea Dominicae pas- . Dectnter
omnium ad sacvum fadiu rcformatus, p. 298.
sionis appellata tuerit a Gelasio Cffisarieasi
Georgii Syncelli non , neqne sed
apud Tbeodoritum Dialogo3. Atque haecpauca ad, ex Josepbo.
didimus ad aliorum observationes.
(2) . Capito, cepbalus, labeo, mugilum

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

985

986

, * - oberrat capitoad quaerendum c i b u m ; nequetunc

,

'

, ,

ab eo solvuntur patriee j u r a ; verum etiam exsul, et

saepe alimento, si ita casus tulerit, ob oculos posito, ac fame compellente ad violationem l e g u m ;
neque per oblatum illicitur, neque viua inferenti
cedit, sed prout diximus, etiam prapda i n oonspectu
posita, ipse abstioet, iositamque pbilosopbiam
ostendit tum fame tuin veutre tum eo quod escee desiderium extrinsecus movet fortiorem. Quocirca s i
adbuc vivitquod seseobtulit, non sustinens perdere
sibicongener, iiequaquamdapem attingit.Sin vero
vitae expers adsit, per i d quod non amplius est nec
dolorem sentit, yiolentiam famis solatur ac dissolvit. Capito itaque piscis, ne sensu quidem destituta
tangitcorpora, nisi valde urgeatfames naturamque

, , ,

'

'

, ,

'

. ' ,
, .
, * ,

' ,

. g vincat. T u vero q u i vivos homines c u m facultatibus

,
, .
, .
;
,

(4)

suis integros, idque inter delicias (quid enim me

oportetdicere,nulla compellente necessitate ?)adeo
impudenter et coram ipsius patriae oculis, deglutis
iobianter atque insaturabiliter devoras,quam i n alia
vita excusationem babiturus es, c u m ne i n bac
quidem locum invenias utcum piscibus conferaris ?
'

EPIST LXVII.
Quod oporteat ad prxsentes vitae molestias
attendere.

. S Z ' .

(5).

Coteler. (1. c p. 106).

Grata res homini est, vita sinedolore tranquilla,

sed obtentu difficiiis, i m o ex sententia eorum quo , . ,
rum judicium a recta ratione non aberrat, impos
sibilis. Ob ea ergo quibus delectamur, Greatori et
. , ,
voluptatis inculpat largitori gratiam babeamus ;
,
circa molestias autem, i n nobis invenire est, ut
. ,
earum causam, i t a et remedium a d curatiooem.
,
Nam tristium pleraque, non ex seipsis plagam infe . ;
runt.sed anostra opinione accipiunt quod feriant.
; '
Privatus est aliquis divitiis? Quid potest privatio
*
contristare ? Atego privationem rem gravem p u t o :
'
patet quod ipse ego nihil adversus me moventem
. ,
armo, utin meacerbumemittatjaculum. Siquidem
, , - vel iavidia, vel commune civitatis aut patrise infor *
tuaium, velex exterois aliud q u i d p i a m , potuit me
, .
etiam nolentem a d paupertatemredigere ; attristi ,
tiam iaferre nihil b o r u m ullatenus poterit, nisi

ipse voluero. Verum charissimi liberi e siau meo
, ; '
abscesserunt,etio quosintuens gaudebara, omnes ,
que TitflB spes appeadebam, i i subito fatale decre ,
tum subierunt ? Neque illi omnino ex se babent
. '>'
percellere, cum praesertim sicut i n nativitate, i t a et
, , C

'

NOTJ2
(4)

. Hflec verba oos admonent i l l o r u m Cyrilli in Habacuc n . 15, t. III, p. 530. .

, ^
,
,

, utpromamus nostram conjecturam,

Paricum piscibus more, infirmiores absu mere et ore patulo ac insaUabili se mutuo velut de
glutire ; adeo vero duram et commercio alienam
vitam persequi, ut reptilibutouss
in montibus et
caveimis versantur paroa $it differentia.
(5) lnter epistolas Pbotianas refertur i n ms. c u m
alias cbaracterem epistol n o n babeat.
t

987

P H O T U PATRIARCH^E C P .

i n exitu legibus natur paruerint. Ast ego i n

eummatran juillitate degentes,tanquammagna tempeslate procellaque vexatosreptttans, meisqueductus
cogilationibus, et commiserationem conciens nibil
illis conferentem, mibimet ipsi vulnus iofligo i n u tile. At raihi concidit domus ? Quid ergo ? Si me
quoque comprebendit, nihil ad me : neque enim
sentio. Quod si multis cadentibus, ego casum
evasi, quo modo qui eegre fero collapsa esse i n a n i m a , cum gratias agere deberem quod ereptus
fuerim, non ipse mibi inolestiara concilio? Ita ssne
et i n reliquis omnibus. N a m q u velut i n his
exemplis prolata sunt, communia suntcunctis,erga
quae bumana vita quotidie,alia sursum alia deorsum
agens, versatilem suum volutat circulum. Unuoi
igitur est duntaxat inter bujusce vitae cuncta, de
quo oportet gravem doloretn suscipere, et a quo
liberari satagendum est. Geetera vero fere oronia
queecunque contigerint, equidem si mala esse j u d i cem, tanquam m o l e s l a m i b i iocumbent; sin autem
ad ea non attenderim, eorum nullum aliquam m i b i
valet affigereanxietatem.Quidnam ergo est de quo
me oportet esse sollicitum, n o n autem de dolore
curam gerere ? A n i m a u i conservare intactam et
liberam a peccatorum spiculis : et s i q u o d eorum
ad illam pertigerit, plagamque protulerit a d cicatricem,excitari ad curandum vulnus,sanitatemque

988

.;

. ; ;

.
,

; * . "

(6),
, (7) (8)
. "
, , .
) ,
1

, * '

.
,
; *
(9) (10)
, )
,

'

, ,

NOTiE.
(6) . Locus communis de instabilitate Ci n theca reliquiarum Joannis Baptist P e r p i n i a nensi, (aut . Ita Jegenvit6B huraanee : i n quo peculiari animadversione
d u m , Dt paulo ante ) .
digna m i b i visa sunt verbaCIewentis Alexandrini,
(9) . Q u i d novi a a ,
quia mutila, ut hic ex verisimili per uncos comrem lnnumerisinnumerorumcommentariisillustra.
pJerentur. Sic incboat suramus v i r l i b r u m . Quis diVC8 saiutem COnsequatltr : tam proferam ? Pro raore criticas obsevatioDes
P r i m o itaque lego E p i s l . 186, l i b . S. N i l l i , ^,

,

! Et verto, Vt ne desperes
,
de chaiismale intrcpidUatis, et perfectissimx im
perturbabilitaln.
Deinde vero Eusebium Meursii
,
, ' corrigo in Canticum canltcorum p . 10.
,
,
[] [] . Hoc est, AdeO autem
, [] ,
purus esse deSet qui cum Deo ioquitur, ut affec . Qui Encomiorum munera divitibus tntuum impefus vacuitate perturbationes svbficiat.
buunt, ii vero mthi non solum adulatores et illibe(10) . Non m e latet plarasque meas
rales merito esse videntur, qui magno se gratificari Notas m a g i s esse observationes adaliosauctores,
simulent guorun nulla gratia ; verum etiam impii
quam elucidatioues admeos. Id si quis v i t i o veret insidiosx : impii quidem, quod posthabitis Dei lau- D terit, potest cas non legere. Contra ego censeo,
dibus et gloria, qux unus perfectus ac bonus est ; ex in hoc g e n e r e operisatquein b a c l u c e litterarum,
pauca declaranda e s s e . n u l l a m a u t e m intermittere
quo omnia et per quem omnia et in quem omnia, dioccasionem adjuvandi eosqui veteres libros vervinum honorem attribuunt hominibus in vita instabili
sant, mendarum scrupulos removendo, hoc vere
volutantibus, et quod caput est, judtcio Dei obnoxiis.
corrigeoda, (male
editum et versum ) -

in laudepono. l g i t u r Nota prtpsens erit ad Joannem CalecamSermone babito Domioica ante eialtationem S. Crucis, apud Gretserum c. 1371

hcec brevis, ita brevissima, ut serumnosissima : quce

undique ctrcumstanlium dolorum urgetur incommodis,
et deficientibus (an indefinientibus) fatigatur malis,
dum accidentium jaetatur injurits, etc.

fore lectionem, quam / immtt'

Accedat buc Theophylacti epistola 12, ipsa quoque

. Et Pareenesis Eucherii n . 10. Vita

(7) , . Affirmare nibil dubito, i n bomil i a Leontii presbyteri CP. apud Gretserum De Cruce
c. 1587. B. ubi de Filio Dei agitur, legendum esse,
. El tn iliperioribus et in infertoribus nullatenus e$se de$inen$.
(8)

.
Apposite

'
*
. . Nempe loDge Dreeslantiorera
tabilem.Judceosque unwersim impulit diabolus,ti
calumniis eum Cbristum incesserenl, et tanquam
maleficum condemnarent, mortique adjudicarerU.
Verum sic quoqut invictum etinexpugnabilemrepeiit.

989

E P I S T O L A R U M L I B E R III.

990

, , revocandam. Reliquavero o m n i a , gloria et d i v i t i o ,

cv *
potentia et robur corporis, qaodque pretiosius est,
, ,
diceodi facultas, pueri sunt i n vita ludentes, imo
.
potius ne pueri quidem, sed scena fabulam puer o r u m reprosentans, vel si q u i d bis est fallacius.

ANG.

MAI

ANIMADVERSIOLNES

DE ERRORIBUS MONTACUTIIIN EDENDIS PHOTU EPISTOLIS.

{Spieileg. Rom. t. , . x x i n . )

Hic ego, pro meo veritatis studio, facere noo possum, quio dataoccasione, nonnullos A n g l i Monlacutii
errores, io epistolarum Pbotii ab eo editarum epigraphis coarguam. 1. Ac p r i m u m non jurgabor c u m
editore, quod in voluminis fronte Latine sanctissimi tilulum patriarchae Photio addiderit, est eaim i d
officii potius ac dignitatis, q u a m virtutis epithetum,et quidem apud Gr&cos pervulgatissimum. Queero
tamen our i n eadem libri froote non legatur Greece ? Oblivioaeoe aliqua, an codicis b a u d
reprehendendo defectu factumest ? 2. In quintae Photianae epistolre fnunc 1* tertii Jibrij epigraphe, e i
saepe in aliis, Graece ponit Montacutiua, Latine autem aspathario; atque i n ejusdemepistolae
scholio judicat eumdem ettse aspalharium atque spatharium. Verumeoimvero quis u n q u a m nisi a p u d
Montacutium aspatharii vocabulum audiit ? E n aiitem erroris causam. In Vaticaoo Nicolai nostricodice
ep. 69, scribitur i n epigraphe ' , liaeola superposita litter ', obsigni6candam, ut fierisolet,
n o t a m D u m e r a l e m primam. EstigiturDavid Camulianusproiospai/janMi,utnoeGr8ecequoque ecripsimus:
d e q u a reoedubitemue,eidem Davidiinsubsequeotis epistol epigraphe non per numeralemlitteramo'
aed explicatit litteris tribuitur i n codice titulus . Rursus i a Nicolai epp. 84 et 103,
aeque scribitur i n codice Vat. ' , lioeola super ' posita. Nihil ergo evideotius dici potest
contra viliosam Montacutii leotioaem, in cujus oodice c u m pariter scriberetur , ipseincaute
UDum Tocabulum fecit : quaoquam ab aliis ejusdem codicis locis v. gr. ep. 110, coarguebatur, u b i explicate scriptum erat . Nemo igitar, ne i n mixobarbara quidem lexica,
aspatharius vocabulainferat. 3. Saneapudeumdem Montacutium Jectio quoque
et Philoponnesi, tam Graece quam Latine s o l & c a est, pro etPeloponnesi: q u a m ego quidem
typotbet culpam existimare maluissem, nisi in scholio quoque editoris sic legeretur (Peloponneai
proses aut dux, , occurrit i a Nicolainostriepistoli8).4. Deoique ioeadem adootatioae meodosa
ecribitur Germania pro Germanicia Nestorii patria (). 5. Nollem item aMontacutio vocabulum
epigraphissfiBpe et i n scboliis Leonii Latioedici, sed potius Leoni. 6. (Et quoniam de scholiis d i x i , aollem
item p. 46, scribi abeo septimarum synodorum pro septem synodorum). 7. In epigraphe epistolee 12 [nuac
69 l i b r i eecuodi], scribit Montacutius . , Latine autem monaeho E. collapso. A t q u i
ego judico scribeodum esse , monacho lapso. Nempe a p u d eumdem Photium p. 119,
ep. 68 [ D U O C 78 secundi libri], legitur . 8. Epistol 82 [nunc tertii l i b r i 29J, epigraphen
Latine scribi video Basiliopraclori,
pvoexaclori vel qumstori. Cur i d , ioquam, preesertim
e u m sigoiticatum Mootaoutius i a scbolio agooscat ? Sane idem homo i n epp. 47 [nunc tertii
l i b r i 12*], et 154 [nunc tertii libri 48], dicitur , quod Gracis litteris e s t L a t i n u m quxstor. 9.
epigraphis voc. modo hospes redditur modo hospitalarius. Malim hoc alterum, sed certe interpretis constantiam requiro. 10. Itam i n titulo epistolae 60 [nuac terlii libri 22], mallem ab interprete
dictum Helladis, quam nimis geoeratim Grcecia. Legatur Constantiaus i n thematibus. 11. Nolo ego post
ducentos annos scribere dicam Montacutio : ceeteroquin non probo quod io suis ad Pbotium adootationibus p. 46 Diodorum Tarsensem ac Theodorum Mopsuestenum labe heereseoe infectos non judicet,
cootra quos passim prisci Patres clamarunt, oominatimque sanctus Cyrillus Alex. integro opere nunc
deperdito,cujusfragmeotaDos aliquotdedimus, atque a l i a p o s l h i a c d a t u r i s u m u s . C o D c e d o . i l l o s n o n n i s i
post obitumdamnatos fuisse; verumid minime impedit, q u o m i a u s i p s o r u m scripta doctriaishflereticis,ut
satis conslat, redundaveriot. 12. Neqne licet Montacutio Icooomacbie p. 97, et p. 118, aperte favere*
quos D O Q Pbotius solus oderat, sed (Bcumenicae synodi decretis solemnibus condemnarunt. 13. Neque
rursus estferendum quod Montacutius p. 159, latrocinalem appellet octavam synodum oecumenicam,in
q u a deposito Photio Igoatius restitutus est. l i . Neque prudeater tot laudibus Pbotium cumuiat, acujus
ambitione ac violentia magnum, quod adhuc permanet, scbisina surapsit initium. 15. Gontra verodum
p l u r i m i s maledictis Baronium onerat, alienum se aaquitate solum, s e d etiam ouioi maasuetudine
Christiaaademoastrat. l6.Incoasidarate etiam, vel potiusirata,Ana8tasii Bibliotheoarii biograpbias verbis
contumeliosis summoque coatamptu penequitur p. 244, a quo tainea auctore, fatentibus passim
eruditis, pretioeiorem ao certiorem historiae poatificalis partera babemus.
7

() Monlacutii notas ut tinotai iautilesve rejecimus.

EDIT. PATR.

INDICES

INDIGES E P I S T O L A S
i.
SYNOPSIS EPISTOLARUM MONTAGUTIO EDITARUM IN FOL. LONDINI 1651,
PROUT iNUNC IN HAC NOSTRA EDITIONE SUNT DISPOSITiE.
Edit. Montacutii
Epistola
i
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29

Edilio nova.
Epistola
lib.
I.

I,

I,

I,

III,

I.

II,

I,

II.

III.

II

HI,

III,

II,

11,

I,

I,

11.

II.

III,

II,

II,

II,

n,

ffl,

8
13
4
5
1
6
68
7
1
2
2
69
3
4
46
5
3
11
12
70
6
7
4
5
71
72
73
6
8

11,

47

30 n u n c q u a B s t . 171

31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61 I

epist.

172

quaetio 173

epist.

193
194
195
196
197

11,
11,

9
7
74
75

III,
II,
III,
III,
III,
III,

10
53
11
12
13
14

III,
HI,
,

15
16
17

m,
III,
III.

18
19
20

21
22
54

quastio 198
epist.

queestio 199
epiet.
quaestio 200
epist.
quasstio 201
epist.
etquaB8tio202

,
II,

Edit. Montacutii.
62
Epistola
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93

94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123

Editio n o v a .
questio 203

204

205
epist.
lib.
II,
,
III.
II,
,
H,
II,
queestio 206
epist.

m,
questio 207

208

209

210
epist.
IH,
III,
III,
III,
III,
,
II,
III,
III,

,
H,

quaestio2U
epist.

u,
ui,
II,
IH,
II,
II,
I,
I.
1,
II.
,
,

u>

n,
u,
,
II,
III,
III,
,
II,
II,
n,
m,
II,
n,
,
II,

III,
III,
II.

76
77
23
78
8
9
10
24

25
26
27
28
29
55
79
30
31
11
56
57
80
32
81
33
58
12
13
16
17
59
60
61
82
62
34
14
15
35
36
37
16
63
64
38
17
18
83
84
85
39
49
86
41

I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

I I I I I I I I I I I I I I I I | ' f

?5

. {*

11 ij..ji *|> *

I I I

I I I

-=_== = =

SBS

SS

==B

BSSS.S

#***>5
A^uctC^ACC^

c* c* #.

* *
00^1

*oo to *
OO fO
CW

I I I I

I I I I I I

B===

oF!*SS
^ CO OO

I I

I I

II

I I I l I

s
s

= == = =

III

+. * . >
S *

I i

I I

SS

a _= 5

*~
iU

oo
sl

t k f l tsO
> > 2:

pg

I I I i l r

111 ' 1| 1 | | i 11 i t i i n i

11
s s

J t{t}IJ[

.{(

R =====5ES =S =

i
I I I I I I I I

JsSaSSB

II

B B

S3

2o

I I I I I I

= S S

B B= S = S

I I

I I I

S B = === -

905

991

INDICES B P 1 8 T 0 L A S .
.
EPISTOLARUM ORDO NOVUS PROUT H A C NOSTRA EDITIONE DISPONUNTDR.

LIBER P l l M U S .

Edition. novee U Latine , Barooius a d an. 859 ;

GraBce, J&aer Hisloire
t

tiu$y p a g .

dePho-

433.

2 Latine , Baronius a d a n . 851

n 34 ;Jagerloc. crt.pag.452,
cum supplemento ex Ang. Mai

BibUoth. . t. IV, p. 53.

3 (Memoratur
tantum.)

3
4 Montacut.
4
5

6
7

8
8 Montacutii I et apud Canisium
AntiqucB lectionet, t. II, part.

i i , pag. 382 ed. Basnagii

9 Latine, Mai, Stricileg. Rom.
part. i i , pag. 440-459.
10 Latine, Mai ibid., pag.
462.
11 Montacutii
12

13 Montacut.
14

15
16

17

18 Mai, Scriptor.vet.nov.

t. X,
400
18
19
2
174
188
97
98

collect.,

1.1, part. i i , pag. 216.

19 \
20/
21 >Montacut.a;t)pett<ftfe,p.385seq.
22 V
23)
24 Combeus.

Auclar.novissimA.l,

pag. 527.
LIBER SECUNDUS.

Edition.

epist.

1 Montacutii epist. 9
2

11
17
3

23
5

24
28
6

40
8

69
9

70
10

71
11

87
12

95
96
13

14

106
107
15

111
16

17

115
18

116
126
19
20

140
141
21

22

148
169
23

171
24

25

173
175
26

27

179
28

184
29
186

Kdition. epist. 30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

4*.

43

44

45

46

47

48

49

50

5!

52

53

54

55

56
57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

Moniacutii episL

191
194
198
199
201
202
206
215
220
221
222
223
2*5
217
207
218
15
32
142
143
159
229
230
43
61
83
88
89
94
99
100
101
104
112
113
136
170
195
7
12
20
25
26
27
41
42
65
66
68
84
90
92
103
117
118
119
122
128
149
183
204
217
212
231
235
236
237
238

S I

II

I I I I I I I I I I I I I I

r*9

I S 9 > 9 9 9

kAb

|afe tafe e^fe

^*Ww&Soeou^OiCK**cott**<ooo^ie>oeio*coioi*.

hO

I ' II 11 I &

73
0 0 0 0 00

1
00 C O ^ l

t 9 9
00

OOO^C&Cie^<0OO4O5if'<0<0tO--O>*COCK

I I

S 2
_> .
tf g
g"
5'2.
C0

!%

55

2g

>
>

I I I I I I I I I I I I I I

*
: S & 3

5"
s " ? r 11111 11 11 111 11 111
8

- 2 c3,

o c S S w S ^ o ^ c a S o S l i e S o o o ^ w o

U*- G0CO h 9 to to

**

8o

00

C0 00 00 00

C3
03

999

INDEX A L Y T I C U S .

AMANTES REDAMANDI, 942 C ; 943 a.

AMBROSIUS FS.) AFFLRMAT SPIRITUM SANCTUMA FILIOPROCEDERE, 343 B . C ; 346 B ; 350 B ; 359 B ; 394 a ; 810 B.
AMERAS, COGNOMINE MONOCBERARES, CHRISTI INIMICUS,
SARACENORUM DUZ, 78 C .
AMICITIA A JUSTITIA NON DISJUNGENDA, 867 B .
A M I C U S AMICIS NON GRAVIS, 5991>. AMICUSIMPROBUS J A M
NON AMICUS DICENDUS, 930 B . AMICUS EST RES NECESSARIA,
SED MAGISNECESSARIUS SERMO JUSTI, 867 B . A M I C I QUI NON
ELIGENDI, 667 D ; QUOMODO TRACTANDI, 670A ;QUOMODO AB
ADULATORIBUS DIFFERANT, ibid. B. D E AMICIS ABHEOTLBUS CUR
OPTIME LOQUENDUM, 671 A ; ILLIS CONTRA AEQUUM NIHIL CONCEDENDUM, 683 B .
AMOR DEI ET PROIIMI TOTIUS LEGIS SURAMA, 662 C, D.
A M O R TUTIUS estfirmamontuoi IMPERII q u a m M*TUS, 679 B:
UTROQUE TAROEN OPUS EST PRINCIPI, ibid. AMORI CUR aleo A
PICTORIBUS TRIBUANTUR, 902 A, B .
AMPHILOCHIUS CYZICI ARCHIEPISCOPUS, 827 D.
ANASTASIUS PRESBJTER ET BIBLIOTHECARIUS ROMANUS,
878 D.
ANASTASIUS TRIBUTI COLLECTOR, 938, 939.
ANATHEMA JURE LATURO, TERRIBILE ; INJURIA, RIDICULURA,
834 B, C.
ANATOLIUS, INSIGNIS MENDACIORUM ENARRATOR, 967 C.
ANATOLIUS, q u i IN SACERDOTALE REGIEE URBIS SOLIUM FUERAT
INUNCTUS, LEONIS papce VICEE IN SYNODO CHALCEDONENSI
GEREBAT, 642 A.
AOGELORUM HYMNUS, IN NATIVITATE GBRIETI DECANTATUS,
OMOES CREATURAS SENSIBILES AD U N U M REFERT CONDILOREM,
210 B .
ANIA, VICUS T A B I URBI PROXIMUS, 62 C.
AOIRAAE ALIUM, ET ALIUM CORPORIS FINGERE CONDITOREM,
D E O OPPOSITUM FUROREQUE AC INSANIA PIETIUM EST, 86 C ;
105 A. AOIMSE PLAGA GRAVIOR QUAUI CORPORIE, 619 A. ANIMCE
PER PECCATUM INIFICTI LIVORES, IPSAM REDDUNT ETIAM POST
CURATIONEM APLE DISPOSITAM ET PARATIOREM AD STIGMATA
ERPECCATUM INURENDA, 886 A, B . A D i m a n i m e l i o r e m q u
ONA REDDUNT, 627 A . D E ANIINABUS IMPIA QUA?DAM DOGMATA, 646 a.
ANIUSDELI REZ GRAECIS TROJARA OBSIDENTIBUS FRUOIENTUM
PRAEBET, 866 C.
ANNACUJUE TRIBUS ASEREM HABEBATAUCTOREM, GHRISTUM
IN TEMPLO VIDIT, 115 C ; 221 B .
ANNASTERILITATISOPPROBRIUM AMPUTAT, ET MARIAM PARIT,
550 C.
AONUS PERIODUS EST TEMPORUM, SICUT TEMPUS E S T M E N SURA MOTUS SENSIBILIS, 123 A.
ANTHIMUS, TRAPEZUNTIORUM EPISCOPUS, ANATHEMATIZATUR, 646 A.
ANTIPATER ; ILLIUS INORES, 526 C.
ANTONIUS BOSPORI ARCHIEPISCOPUS, 827 D .
APHTHONIUS, MANETIS DISCIPULUS. 42 B .
APOLLINARIUS ALEXANDRIAE ARCHIEPISCOPUE, 650 D.
APOSTOLI. PRACONES DOGMATUM DOMINICORUM, 350 A.
A Q U A A BONO CREATORE PROFECTA, 187 D.
ARARAT, REGIONIE NOMEN, 704.
ARCANA quro DIVULGANDA, QUAE RETICCNDA, 670 C, D .
ARCHELAUS CARCHARORUM EPISCOPUS, VIR DIVINARUM ET
BUMANARUM RERUM PERITISSIOIUS, MANETEM CONFUTAT ET
PUDEFACIT, 39 B, C ; 43 B, C.
ARANRA, OPPIDULUM CUI PAULICIANI NOMEN INDUUNT
LAODICENORUM, 23 A ; 78 C ; 79 A. D.
ARISTOPHANES, POETA SUAVIS 8 5 5 ; PLUTUM CAECUM FINXIT,
958, A .
ARISTOTELISEPISTOUECTTTERISEJUS OPERIBUS ACCURATIORES,
862, C.
ARIUS HOERETICUS 590 B ; 591 B ; 707 ; ILLIUS ERRORES REFELLUNTUR ET DAMNANTUR 634, B , C, D .
ARMEOIACORUM REGIO, 18, A. ARMENIACA ECCLOSIA CUR AB
ORTHODOXA SEPARATA FUERIT, 705 ET seq. ; 714, 715.
ARSABES PROTOSPATHARIUS ; MUNUS AB ILLO M I S S U M PBOTIUS GRATISSIME ACCIPIT, 970 A, B .
ARSENIUS MONACHUS, PRESBYTER ET SACRORURA PRAFECTUS,
178 C.
ARSENIUS PRESBYLER et EREMITA; ILLUM tit PRO ECCLESIAET
AACERDOTIBUS AFFLICTISAPUD D E U M GHRISTURA, B . VIRGINEM
ET SANCTOS MARTYRES EXOROT, HORTATUR PHOTIUS, 8 9 8 , 8 9 9 ;
902 C. A D ILLUM MITTIT BULGAROS AD MONAETICAM VITAIN
ANHELANTES. 903 C, D.
ASIA SEDITIONE INTESTINA CONCUSSA 826 B .
ASTATI, PARS EELECTADISCIPULORUM SERGII, 78 B .
ASUTIUS PRINCEPE A R M E M O R U M ; AD IFLUM SCRIBIT P H O TIUS DE SYNODO CNALCEDONENSI ET DE FIDE ORTHODOZA, 714,
715 ; AD ILLUM MITTIL VENORABILIS CRUCIS PORTIUNCU) A M , 716.
ATHANASIUS ALEZANDRIEE ARCBIEPIECOPUS; EJUS ENCOmium, 573 a ; ILLIUS ACRIPTA, ibid., a, B ; MULTARUM PALm&rum auetor, 767 A .

iooo

ATHANAEIUS MONACHUS ET ANACBORETA ; PHOTII AMICUS

802 a , D ; 883 a . GRUCEM ILLI MITTIT PHOTIUS, 902 B .
AUGUSTINUE (S.)* DICIT SPIRITUM SANCTINU APILIO PROCEDERE, 343 B , C ; 346 B ; 350 B ; 359 B ; 394 A ; 810 B .
A U R E M AD AUDIEODUM FORNIAVIT DEUS, 107 D.
A U R U M QUAQUAVERSURA RES HUMANAS DUCIT, 682 B .
AVARITIA UT HUMAOITAS n u l l u m ADMITTUNT INTER SECOMMERCIUM, 939 A . AVARITIA REGNUM COELORUM OCCLUDIT,
ELEEMOEYNA APERIT, 871 B , C.
A I I N U S SCYTHICUS PONTUS, 827 D.

BAANES, IMPURUS PauliciaDorum DOCTOR,22A. ABASSECLIS

DEO EZEEQUATUR, ibid. C. ILLIUS ORIGO ET DOGMATA IOIPIA,
62 B . SERGIO APERTE SCINDITUR, 74 B , C.
BAANEE PRSEPOSITUS ET PATRICIUS, 958 A. 111 SE TRACTARI
INDIGNIS MODIS PHOTIUE QAERITUR, 959 d ; 954 A .
BAANITEE ET SERGIOTS INTER SE CONLEODUNT ET p u g n a n t ,
75 A, B .
BAPTISMUS GHRISTI, ETOMNIA QUAETUNC CONTIGERUNT, ADVERSUS DUO MANICLIAEORUM PRINCIPIA MILITANT, 91 C, D ; 94
A, B . BAPTISMUS A LAICO COLLATUS, AN SIT INVAJIDUS ET IDEO
REITERANDUS, 774, 7 7 5 . BAPTIRATOS
OLEO UNGERE AD
Q U E M PERTINCAT, ibid.
BARDAE PATRICIUE, ET MACEDONIS D U I , 943 A, 6 1 9 . A D
IJLUM SCRIBIT PHOTIUS PRO GHRISTODULO, 623 a . PRO clerico
8. BLASII, ibid B .
BARDAS IINPERATOR, 626 C.
BARDABAS MONACHUS, 883 D .
BASILIDIS SORDEE EL LASCIVIEE, 47 A.
BASILIUS MAREDO IMPERATOR, ECCLESIAM DEIPARAEDICAFAM
EXSTRUIT, 563 C, D. ILLIUS ECCLEBIS DESCRIPTIO, 567 et seqq.
BASILII laudes, 566 B ; 578 ET teq. LLLI SCNBIT PHOTIUS,
TRACTARI 86 iDdignie MODIS EAIZE QAERENS, 766 EI seqq.
BASILIUS EXACTOR; SUPPLICIORUIN UMORE FUTURORUM
ILLUM TERRERECONATUR PBOTIUS, 946 D ; 947 A, B .
BASILIUE PATRICIUS, URBIS GONSTANTINOPOLEOS PRAEFECTUS,
927 C.
BASILIUS miQBStor ; ILLIUS AVARITIA VITUPERATUR, 958 C.
BASILIUS ( E . ) Q U I I N PEOITIORIBUB ANIMEETHALANJIS PURARA
ET INTEMERALARA SERVAVIT PIETATEM, SPIRITUE SAOCLI DIVINITATEOI EUBTICUIT, 358 B, C; 394 A. ECCLESIEE VERE REGIA STOLA,
730 A. fcjus EPISTOLSE LAUDANTUR, 862 d .
BASILIUS SERGII BAERETICI DISCIPULUS, 791 D.
BEATILUDO COELICOLARUM QUEE, ET AUANTA, 763 c, d .
BELLURA SINE CONSILIO NON GERONAUM, 694 C.
BENEDICTUS, PONTIFEZ RONIANUS, VIR MILIS ET MANSUETUS,
ASCETICIS CLARUE CERTAMINIBUS, 378 B ; 395 A.
BEDEFLCIORUM QUIE ACCEPERIS, MEMIOISSE OPORTET; QUAE
FECERIS, OBLIVISCI, 679 D. BCNEIICIO QUI DIGNI SUNT, QUI INDIGNI,683A BENEFLCIUM n e m i n i CONLRA tpquum e s t f e r e D .
D U M , 683 B,NON EXPROBRANDUM, T6ID. C ; quomodo REMU.
NERANDUM, ibid. UBISEMELCONFERUNTURBENEFICIA, SEMPER
contiDuanda, etquare, 683 d ; 686 B. BENEFICIA, IMPERIOR U M NERVI, PRINCIPUAI M E M B R A , 690 C.
BENEVOLENTIA EST LONGE EXCELLENLIUS ET m u l t o TULIUS
FINUAMENTUM
IMPERII QUAM M E T U S ; QUOMODO ACQUIRENDA, 671 D . BENEVOLENTIA SUBDITORUM, a r m i s , FORTITUDINE ET EXERCITU VALENTIOR ET TUTIOR, 694 B, C.
BERZELIE, NICEPHORI COGNOMEN, 178 C.
BONI CUPIDITAS AB IMPETU BONO PROFLCISCITUR, 126 B.
BONIFACIUS PRESBYTERIN COTICILIO GHALCEDONENSI LOCUM
LCONIS PAPAE OBTINEBAT, 642 a .
BONITATIS DEI ARGUMEDTUM ET SIGNUM EST ODIUM NIALOM M ET HURUANITAS, 134 B .
BONORUM AFFLICTIO, MALORUMQUE PROSPERITAS, QUOMODO
TET C U M PROVIDENTIA d i v i n a , 891 A.
BRUTI ROROANORUM DUCIS, epistoleB LAUDANTUR, 8 6 2 C.
BUDAS, MANETIS DISCIPULUS, 42 B .
BOLGARI QUIDAM AD ARSENIURA MITTUNTURMONACHISINUM
AMBIENTEE, 903 C, d . BULGARORUM GENS AD FIDEM CHISTIAN A M CONVERTITUR, 723 B ; / 3 5 D . MICNAELEM ILLORUM P N N C I P E M DE VARIIS OFTICIIS OBEUODIS EDOCET PBOLIUS, 627 et
teqq.
BYTHUS, UNUS EZ URIGINTA SEONIBUS QUOE FINGEBANL V A LENTINIANI, 139 A.
C
CALLINICE, MATER PAULI ET JOANNISMANICHAEORUM.18 a;
46 A.
CANONEE LEGES SIMT ECCLEAIASTICSE qum ACTIONES CHRISTIANORUM REGUNT, 754 D. CANONUM CUSTODIA a QUOVIS
HONO DEBETUR, MAGIS VERO AB EIE QOI DIGNATIONE ALIOS
PREESTANT, 615 C. D .
CAPILLORUM RESECALIO SIGAUM ESTCONVERSIONISA MORTUIS
OPENBUA P U R , 607 D.

Garbeae, vir ad sabordinandam plebem acutas, bellice

INDEX A N A L Y T I C U S .

1001

REI NON INIPERITUS, U R B E M T E P H R I C A M EXCITAT, 82 A, B .

BELLA VARIA GERIT. 82 A ; SERO TANDEM VIX AIGRITUDINE
CONSUMPTUS, PERIT, 83 A.
CELERES SUNT AD MALEFACIENDUM, QUI SUNT A DEO ALIENI,
746 B.
CELERITAS SSPIUS INCONSULTA; RES PROECIPITATIONI NON
CREDENDOE, % 6 B.
GHALCEDONENSIS SYNODUS: EORUMQUI ADERANTNUMERUS,
ILLIUS PRCESIDES, UNA C U M ACTIONIBUS DESCRIBUNTUR, 642,
643.
CHARITAS CHRISTIANAQUAE, CT QUOCILLIUS COMMODA ETEFFECTUS, 594 A, B. CHARITAS NUNQUAM DE SUA STATIONE DEJICITUR, 831 A.
CHORTOCOPIUM ANTIOCHIOC PISIDIAE SUBURBIUM ; IBI JOSEPH, DOCTOR HRERETICUS, OBIIT, 62 A.
CHRISMATE INUNCTOS AN LICET DENUO INUNGERE, 726 A.
CHRISTODULUS A SECRETIS ; PER EBRIETATEM OFFENDERAT;
PRO ILLO DEPRECATUR PHOTIUS, 623 A, B.
CHRISTUS OMNIA AD SALUTEM NOSIRAM ET FACIT ET RAONET,
106 A. CHRISTUSPOSTROSURRECTIONEMSUAMIN PATRISSINURA,
Q U E M NUNQUAMDESERUERAT, REDIIT, 111 D. CHRISTUS EST CAPUT, APIX ET INITIUM TOTIUS LEGISLATIONIS, H 9 A . CHRISTI M Y STERIUM ET ADVENTUS POTERTATES ET PRINCIPATUS HUJUS
M U N D I , IPSUMQUE MUNDI DOMIOUM LATUERE, 126 C ; 143
A . CHNSTUS ININISTER CIRCUMCISIONIS FACTUS, 162 A. GBRISTUS LAX NMNDI, SUBSTANTIALIS DCI SAPIENTIA, 250 D. GBRISTI
DOCTRINA DE SPIRITU SANCLO, 307 et $eqq. GUR PER PASSION C M , NON PER DOTENTIAM, TUUNDURNCLIRISTUS SERVARC VOLUERIT, 863 A. CHRISTUS, V E R B U M DEI ET PATRIS, CX SEMPER
VIRGINE NATUS, CUTN ANIMA RATIONALI, 590 C. D. GHRISTUS
DEUS EST HOMO, DIVINA HUNIANAQUE NATURA PREEDILUS, 715.
CHRISTURA HABERE DUAS NATURAS, SED HYPOSTASIN UNICAM
CONTRA NESTORIUM PROBATUR, 639 A, B, C ; 643 A, B. d i DIVERSITATE NNTURARUNI FLUXIL DIVERSITAS VOLUNTATUM ET OPERATIONUM, 650 A, B. GHRISTI IMAGO VENERANDA ET ADORAODA,
654 A. CHRISTUS, AISI JUXTAFIGURAM NOSTRAM NONCIRCUMSCRIBATUR, GHRISTTIS NON EST, 626 C.
CHRYSAPHIUS EUNUCHUS,THEODOSIIJUNIORISCUBICULARIUS,
711.
CHRYSOCHERES, GARBCA? GENER EXFILIAET CONSOBRINUS GENERO, ILLIUS SUCCESSOR DECLARATUR, 83 B.
CHRYSOSTOMUS, VERE AUREUM ORBIS OS, SAPIENTISE PELAGUS. /30 A.
CIBOSSA COLONIOE OPPIDULUM, QUOD PAULICIANI MACEDON I A M VOCANT, UBI GONSTANTINUS DCFECTIONIS UIAGISTER FUIT,
2 2 C, D ; 47 B ; 50 B.
CIBUS CORPORIS NON EST MALI OPUS, UT NUG&NTUR MANICHU.M, 292 A, B. CIBI POLLUTI PARTICIPATIO, AD QUAM POENAM
OBNOXIA, 787 B, C.
CLEMENS, PONTIFCX ROMANUS, CUJUS SCRIPTA CLERAENTINA
DICTA, 355 C.
GOELCSTINUS PAPA, LUCE RECTA) FIDEI FULSIT, 359 C ; PER
CYRILLUM
ALEXANDRINUM EPHESINAE SYNODO PRAERAT,
63'8 B .
GIILIBATUS, RES DIVINA, NATURAM SNPERANS, 687 B.
GOULUM CT QUUI IN EO AUNTORUNIA, TERRAET QUCE CONTINET
A DCO UNO ET OPTIRAO CREATA SUNT, 9 0 , 9 1 . COELUM TBRONUS
CST VERI DEI, 110 A. COELORUM GAUDIA DESCRIBUNTUR,
763 C, D.
GOGNATORUM NIORS NON IMMODICEDEFLENDA, 918 et $eqq.

970 et seqq.

GOMPASSIO ERGA LABORANTES ET CRUCIATOS EUPORAT LEGES

DOCTRINW CUJUSQUC ET MEDICINRE, 259 D. QUEE NOBIS ACCIDUNT,FORTITER; QUAJ ALIIS C U M COMPASSIONE TOLERANDA, 082 B .
GONCILIA OECUMENICAQUAREAMPLECTENDA, 631 A. CONCILIA
SEPTCM GENERALIA DESCRIBUNTUR, 631 et teqq. Vide SYNODUS.
GONCORDIA SUBDITORUM, FULCRUM PRINCIPUM, 678 C, D.
GONJUGIUIN INDISSOLUBILE, 123 D ; 126 A ; 259 C. CONJUGIURN CILIENUM A LOGIBUS SACRIS NON FACIT PARENTUM ABSENTIA, NEC ILLORUM PROESENTIA QUOD PROFANATUM EST SANCTITATI REDDIT, 794 A.
CONSCIENTIA, QUARA SAPIENTER RERUM GONDITOR NOSTNB
NATURTC INSERUNT, AD RERUNI AGONDARUM CONLUITUM, 747 C.
GONSILIUFII RECTUIN MANIBUS MULTORUM ANTEFERENDUM,
674 D. MANUS C U M CONBILIO JUNCUTJ DUPLEX TROPEEUIN,
694 C,
GONSTANTINOPOLIS OIAGNIS AFFLCILURCLADIBUS, quflBdescriBUNTUR,S74, 875.
GONSTANTINUS IMPERATOR, HERACLII PROLES, 46 A ; ONHODOXAUI ECCLESIA SENTENTIAM TUEBATUR 650 B.
CONSTANTINUS MAGNUS IMPCRATOR, CONCILIUM NICCENUM
SUA PRAESENTIA HONORABAT, 634 A.
CONSTANTINIIS NOLARIUS, 959 D ; 982 C.
CONSTANLINUS, QUI BOCNOMEN IN SILVANUM COMMUTAVIT,
MAOICHEEORUM DOCTOR, 18 B ; 46 B. LLLIUS DOCTRINA ET
MORS, 19 A ; 50 B ; ILLIUA ARTIFICIA, 46, 47. MACEDONAS VOCABAT DISCIPULOS SUOE, 47 C.
P A T R O L . G R . CIl.

1002

CONSTANTINUS SPATHARIUS, TYRRHEOI GENERIS, PERVERAIS

MORIBUS PRA?DITUS, 946 B .
CONSTITUTA QUAE SUNT, CUSTODIRE OPORTET, 611 A.
GONSUETUDINES PATERNIC VIX AUT NO VIXQUIDERA CORI
POSSUNT, M A X I M A ADHIBITA DDIGCNTIA, CURA ET LABORIB
887 C.
COOTRARIA CONTRARIIS EXCLUDUNTUR, VELUTI B O N U M M I
PELLITUR, 711.
GONVICIA P A R U M DIFFERUNT A VERBERIBUS, 690 B.
GORPUS HOMINIS AD MALUNI PRINCIPIUM, UT ILLIUS OPUS,
RCFORN NON POTCST. SICUT VOIUNT MANICHCEI, 99 B, C ; 1 0 Z A ;
134 B, C ; 162 B, C ; 1 9 0 C, D. GORPUS PCR A N I M A M MORBIS
AFILIGITUR, 619 A ; AN CURA ANIMA RESURRECTURUM, 646 B .
GORPORIS PASSIONES CONGRUOS ANIMI AFFECTUS EXPRIMUNT,
790 D. GORPORIS HABITUS,FIGURA, MOTUSNON CONTEMNENDA,
606 D.
GORYBANTES INSANI, 863 B.
GREATIO ANIM OT CORPORIS AD DUO PRINCIPIA OPPOSITA
REFERRI NON POTEST, 86, 87.
GRICORACHESMAGISTRATUS,doctrinapiu8,Jo8epbumho3reTICUNI PROSEQUITUR, 59 B, C.
CRUX VENERABILIS ET VENERANDA, DESTRUCTIONIS MORLIA
CAUSA, 590 D. GRUX CHRISTI IN QUA SANGUIS ILLE EBULLIIT, IO
UO INUNDUE MUNDABATUR, VENERANDAET ADORANDA, 654 B.
RUCEM MITTIT PHOTIUS AD MONACHUM ATHANASIUM, 902 B .
CUBRICUS PUER, A Q U A D A M VIDUA ADOPTATUR; PERSARUM
DISCIPLINIS CRUDILUR ; NOMINE RAUTATO, M MANENI EVADIT,
3 8 A . KTDEMANES. ULIUSUBOIDINANDADEPLAVIAFABULA,47a.
GYNOCBORITAS IN GOLOSSENSIUNI APPEILATIONEM TRANSFERUNT PAULICIANI, 23 A. GYROCHORITAI, UISCIPULI SERGII HSERETICI, 78 B, C.
CYRILLUS HIEROSOLYMITANUS PATRIARCHA, 635 A. ADVERSUS
PAULICIANOS SCRIPSIT, 31 B.
CYRILLUS ALEXANDRINUS IN EPBESINA SYNODO COELESTINI
PAPEE VICES GEREBAT, 638 C.

D
DAMASUS, PONTIFEX ROMANUS, TER BEATUS, SECUNDAM
SYNODUM GENERALEM,SCILICET GONSTADTINOPOLITANAM,CUJUS
DOGMATA ORBIS UNIVERSUS VENERATUR, CONFIRMAVIT, 359 B .
DAMIANUS XENODOCHUS, 875 D ; REPREHENDITUR QUOD
PAUPEREM INJURIA AITECERIT, 878 A ; 819 a, B, 951 a, B.
DAVID CECIDIT, SED SURREXIT, 836 C.
DEMOSTHENIS OPERA RHELORUM CRITICORUM ORA IMPLENT ;
EJUS EPISTOLEE, 862 C.
DESPERATIO ROBUSTUM EST ET INEVITABILE TELUM, 690 A ;
AD E A M NEMO ADIGENDUS, ibid.
DEUS VETERIS TESTAMENTI IDEM EST AC DOMINI OOSTRI
JOSU CHRISTI PATER, 107 a. DCUS BONUS ET H O M I N U M
AMANS, 134 . DCI INVISIBILIA EX VISIBILIBUS CREATURIS INIELLIGUNTUR, 135 A. DEUS FONS MISERICORDIAA IN ILLOS QUI
I P S U M RESPICIUNT, SUPURBORUM VERO CT ELATORUM FASTUM
ET SUPERCILIUM DCPNMIT ET COERCET, 158 C, D.DEUSPATER
O M N I U M CONDITOR, O M N I U M ETIAIN CONDITOR DEUS FILIUS,
163 C ; 167 H. DEUS SINCERO AITECTU ADAMANDUS ATQUE
COLENDUS, 662, B. DEUS, CUI OMNIAELIAM OCCULLA APERTA
EUNT, 498 A. DEUS UNUS CST ET SOLUS COTNMUNIS O M N I U M
TUM COELESTIUM T U M TERRESTRIUM FORMATOR ET DOMINUS,
103 C, D ; 122 C ; I I 3 C ; 146 A .
DEVINENSE CONCILIABULUM, AB HERCETE ASCITARANENSI
CONGREGATUM, 703.
DIABOLUS, ORGANO SERPENTIS UTENS, E V A M TENTAT ET DEIICIT, 558 C. DIABOLI IN BUIUANUM GENUS VARII CONATUS,
712 A, B .
DIDYMUS DAMNATUR, 591 D ; 646 a.
DIGAMORUNI BENEDICTIO AN LICITA, ET QUANDO, 786 B, C, D.
DIODORUS TARSENSIS, PRIMO ARIANUS, POSTEA AD ORTHO
DOXAM FIDEM CONVERSUS, 710.
DIONYSIUS ALEXANDRINUS CONTRA SABELLIUM DISPUTANS,
ARK) PROPEMODUM PROTENDIT MANUS, 355 B ; 814 C.
DIORIDCS, GARCHARORURA VICUS, 43 C.
DIOSCORUS ET ILLIUS DEMENTIA ANATHEMATIZATUR, 591 C ;
642 B, C ; 711, 712.
DISCORDIFFI INTERAMICOS IN CONTOMPTUM ADDUCUNTUNIVERSUM LIOMINUNI PROPOSITUM, 667 .
DIVINITASIN SUBSTANTIAM MAJOREM ET MINOREM DISCINDI
NON POTEST. 634 C.
DIVISIO VIAM AD DISSOLUTICMEM PANDIT, 182 C.
DIVITIAS SINML ET VIRLUTEM AMARE, IMPOSSIBILE, 871 B .
DIVITITB REGNUM COCLORURA OCCLUDUNT, 939 B .
DONA VERA QUA? SINT, 627 A, B .
DOROTHEUS MONASTERIIS CEDRONORUM HEGUMENUS, 867
C ; 870 a.
DRYIOUS, CUI PATRIA CRAT ADIA, SERGII HAERETICI PATER,
62, C.

EBRIETAS PRINCIPUM, NAUFRAGIUM SUBDITORUM, 690 a.

-31

INDEX

1003

ANALYTICUS.

Kbrietale abrepti homines.plurimum SOLENT DELINQUENDO

ibi, 623 a. EBRIETAA ALIORUM VITIORUM FONS, a REGNO DCI
UBMOVET, 370 B.
ECCLESIA, PURISSIMUS ET INTEMERATUS CHRISTI THALAAIUS,
'54 C. ECCLESIA SACRIS REDIMITA ET RESPLENDESCENS IMAGUNCULIS, SPONSA GHRISTI, 655 A. ADVERSUS ILLAM D&MON
NAERESCS PLURIMAS, TUMULTUS, PUGNAS, CONTENTIONES ET
PNELIA CONCITAVIT, 658 A, B .
ELEEIUOSYNA, OLEUM SACRUM, FACEM ACCENDIT LUCULENL A M . Q U A PASSIONES CONSUMUNTUR, ET GRESSUS IN VIRTUTIS
VIAA DIRIGUNTUR, 895 C ; APERIT REGNUM COELORUNI 939 A.
ELIAS PROTOSPATHARIUS, 930 C ; 966 B .
ELOQUCNTIA POLLENT NONNUNQUAM, QUI manu DEBILES,
866 B , C .
EPHEEINA SYNODOS. Vxde SYNODUS.
EPIPHANIUS MAGNUS ADVERSUS PAULICIANOS SCRIPSIT,31 B .
EPISCOPI, velutluniiDariaet DUCES, STATUUNTURUT PLEBIS
ANIMOS AC MENTES ILLUSTRENT, 795 B, C.
EPISPARIS VICUS ; UNDE NOMEN SORTITUS EST, 18 A, B ; 51
C ; 55 C ; 59 a.
EPTATOLAS QUINAM OPTIRUE SCRIPSORINT, 862 C, D,
EREMITAE palmaB ARBORI CONFERUNTUR, 890 C.
ERISTA EPISCOPUS ERRORES SUOS C U M LACRYMIS ABJURAT,
882 A, B .
ERROR IN MULTAS PARLES ABIT, 90 B .
EULAMPIUS ARCHIEPISCOPUS PHOTIUM DESERIT, 827 C, D ;
839 D.
E U N O M I CITHARCEDI TABULA, 950 C.
EUPBRAIMUS ANTIOCHIEE INCLYTUS EPISCOPUS, 646 C.
EUSCBEMON CTOSAREOE ARCHIEPISCOPUS PBOTII ANIICUS,
835 A : 836 D ; 839 D ; 851 A,
EUSEBIA INONACHA : ILLAM SOLATUR PBOTIUS DE SORORIE
OBITU, 918 et $eq.
EUSTALHIUS, ECCLESIFFI ANTIOCHEOS DECUS, PROPIER FIDEI
URITATEM, ORATIONIS ET JUDICII CASTITATEM CELEBER, 634 A.
ITILTIS ARIANORUM FRAUDIBUS IMPETITUS, 767 A ; 822 C.
EUSTOCHIUS HIEROSOLYMITANUS ARCBIEPISCOPUE, 643 C.
EUTHYMIUS CATAOENSIS METROPOLITA, 836 A.
EUTHYMIUS, XNONACHUS LAPSUS, ^RAVITER REPRCBENDITUR,
886 D. PROCEMIA VENTURI ANTICHRISTI IN SEIUETIPSO EXHIBET,

887 a.

EUTVCHEE E( ILLIUS DEMEOTIA DAMNATUR, 591 C ; 642 B, C ;

711, 7*12.
EUTYCHIUS CONSTANTINOPOLITAOUA ARCHICPIECOPUS, M E N NAE SUCCESSOR, 643 C.
EUZINUS PONTUS, UNDE SIC nomiDatus, 827, D .
EVAGRIUS DAMNATUR, 591 D ; 646 a.
KXCOMMUNICATIO AB IMPIIS LATA, RIDICULA, 834 C.

F
FELICITAS SUBDITORUM PRINCIPIS DEPRAEDICAT PRUDENTIARA
ET JUSTITIAM, 694 D.
F E M I N A R U M INTUITUS, LELUM VELOX ET ANIMA? LETHIFERUM,
687 b, C.
FESLIVITATES SOLEMNES QUID SIGNIFICENT, 654 C, D.
FIDENDUM ILLI QUI LIBI LIDEM ADHIBET, 687 A .
FIDES RECTA MORES PRODUCIT HONESTOS, ET OPERAM PURITAA FIDEM ESSE DIVINAM PROBAT, 630 B . FIDES CHRISTIANA
EOLA, SINEULLAABERRATIONE, ADDCUNI PERDUCIT ETSALUTEM,
627 B. PER E A M , TANQUAM IN SPECULO, TRINITATIS DIVINITATEM CONTUEMUR, 627 B ; 630 A. FIDES ET RELIGIO GHRISTIANORUM OMNIMODA PCRFECTIONE PAGANORUM RELIGIONEM SUPERAT ET TRAUSCENDIT, 659 B. FIDEI COMMUNIO EST OMNIUIN
OPTIMA, ET MAXIRAA VERAE DILECTIONIS CAUSA, 590 A. F I D E M
EXPRIMERE DCBOT VITOE CONVERSATIO, 658 a. F I D E M QUI
TRANSGREDILUR CHNSTIANAM, TOLERANDUS NON EST, 751 A.
FINIS INIIIO CORRESPONDEAT, 658 A .
FRAUS NUSQUAM PROBANDA, 679 D ; 682 a.
FUROR, CCECA PUSSIO, UTILE AB INUTILI DISCCRNERE Dequit,
686 D.
GABRIEL,COPIARUMDUX, NATIVITATEM DORAINI EX VIRGINE,
VIRGINI ANNUNTIAL, 114 D ; PER ILLUM LOQUITUR DEUS. 114 ;
207 C.
GALATO A EECRETIS ; ILLI SCRIBIT PHOLIUS DE MENDACIO,
939 B , C ; 967 C, D.
GAURIABIUS, MANETIS DISCIPULUS, 42 B .
GEGNASIUS, GCNTE ARMENUS, QUI N O M E N S U U M VERTITIN
TIRAOTHEUM, PAULICIANORUIN DOCTOR, 22 A, B ; 51 C ILLIUS
APUD PATRIARCLIAM FALLACIIE ETARTIIICIA, 5 4 , 5 5 . PESTILENTIEE
MORBO DIEM OBIIT S U P R E M U M , 55 D.
OENERATIO.COOCEPTIONISET ESTATI UTERI TERMINUS, 559 B.
GEORGIUS CONSTANTINOPOLITANUS PATRIARCHN, 647 A .
GEORGIUS DIACONUE ET CUBICLUSIUS, PHOTII AMICISSIRNUS,
875 A.
GEORGIUS DIACONUS ET HOSPITALARIUS, 870 B ; SALSE DERIdetur, 87i a, c.

1004

GEORGIUS NICOMEDIAE ARCBIEPISCOPUS, LAUDATUR, 833 D ;

826 A ; 836 B ; 846 B . ILLUIU SOLATUR PBOTIUS DE MORTE
CLERICI QUI PEREGRE DIERA CLAUSERAT EXTRCINAM, 846 D .
GEORGIUS ORPHANOTROPHUS CT DIACONUS. 878 C.
GLORIARI DO IIS ques OCOULTANDA POTIUS FUERANT, TERMINOS
EXCEDIT HUMAUOC lmprobitatis, 827 B.
GRAMEN AGRI ET ILTIUS NIAGNIGCENUO* AD M A L U M PRINCIP I U M REFERRI NON POTEST, 203 B , C ; 206 D.
GRATIA DIGNUS EST, QUI NATURAM GRATIUE ET NOMCN VENERATUR, 683 A. GRATITC PROCRASTINATA; VEL DIMIDIATA*, GRATIIE
SUNT, 683 B, C.
GRAVITAS C U M PONDERE QUODAM ET CAUTIONE CONJUNCTA,
E A M POSSIDEOTUNI CONSPICUUM REDDIT, 667 B.
GREGORIUS DIACONUS ET CHARTULARIUS AINASIAIIUS, 871 D ;
874 A. D ; 878, B .
GREGORIUE NYSS IN CAPPADOCIA EPISCOPUS, EX OPERIBUS
THEOLOGUS DICTUS. 635 B ; INTER OMNES PRSCIPUUS PULCHRITUDINIS IN GENERE EPISTOLARI ARIIFEX, 862 D .
GREGORIUS PONLIFEX ROMANUS, VIRTULE OT doctrinis CLARUIT, 367, 368. 374 B , C ; 394 B.
GREGORIUE SYRACUSA; ARCHIEPISCOPUS, MUITA PASSUS EST
a FACTIONE IGNATIANA, 831 C, D .

HADRIANUS, PONTIFEX ROMANUS, 382 A.

HASRESIS OMNIS PER CONCILIA REFELLITUR, ET OMNIS INNOVATIO, 631 A . HA^RESCE CHRISTIANA PIETAS DEBELLAVIT ET FUGAVIT. 658 B . HO3RCSES OCLOGINTA RECENSET EPIPHANIUS, 7 0 7 ;
PNECIPUAE describuDtur, 714, 722 B .
HEHAS, HIEROSOLYNIORUM ARCHIEPISCOPUS, 650 D .
HERACLIDOS, MANETIS DISCIPULUS, 42 B.
HERACLIUS, CBALCEDONIS CPISCOPUS, VIGINTI LIBRIS CERLAM I N A ADVERSUS PAULICIANOS INSTITUIT, 34 A.
HEIBAS QUAM IGNORAT VULGUS MEDICORUM, 859 B .
HERODES, CALOMNIOEPATEFACTIS AURIBUS, OIISERRIINUS EVAKit, 626 D.
HIERAX, MANETIS DISCIPULUE, 42 B.
HIERONYINUS(S.)AFFIRMAT SPIRITUIN EXFILIO PROCEDERO,
343 C ; 352 B, C ; 394 A ; 810 B .
HIPPOCEDTAUROS OLIM IN REBUSGENERALIONI EORRUPTIONIQUE OBNOXIIS PERJOCUM CONFINXIT NIYTBOLUGIA, 322 C.
HIPPOL^TUS, IRENASI DISCIPULUS ET MARTYR, 358 A ; 394 B.
HOMICIDA, QUI PNCTCR ORDINATAM MORTEM, PER ALIAM
VIAM VITA PRIVAT NOIUINES, 967 B.
HOMO, ANIMAL RATIONALE.CX VISIBILIBUS ET IOVISIBILIBUS
corapactu9Consistit,182D. HOMOQUI EXLUTO ILUXAQUENATURA CONSTAT, NON PULEST SE I M M U N E M AB OMNI HUMANO
LAPSU PERPETUO CONSERVARE, 351 A ; NULLUS, NE QUIDEM PCRFECTISSIIUUS.A MACULIS PURUS EL SORDIBUS, 886C ; NULLUS, NE
UIDEM PESSIMUS.QUIN ALICUJUS VIRTULIS PARTICEPS SIT, I6TD.
OMINES ITA COMPARATI, UT EINE DOLORIS SCNSU PATI NEQUEANT, 619 C.
HONORQUI HONORABILIORERA DIVIOIOREMQUE ANIINAM EFIICIT, SOLUS EXPETENDUS, 611 C.
HOSIUS CORDUBOE EPISCOPUS ; UNDE ILLI HOC NOOIEN ; SYNODO NicicnoB ADERAT, 631 B, C.
HOSPITALITAS QUID, ET quo3 ILLIUS RAERCES, 851 B , C.
HURNANFLF RES OMOES VERSATIL 8. INSTABILES, ET NIINIMC
FLRMN;, 691 B. HUMANO? SIMUI DIFFLUUNT EL EVANESCUOT C U M
TEMPORE; VIRTUS VERO INCUNSUMPTIBILIS, 955 A.

ICONOMACHI,DICTI CBRISTOMACLII, AEVNODO NICA?OA D A M NALI, 594 A, B ; 655 A ; 739 D. ILLORUM facinora 651 A, B . J U DOBORNM ERGA CHRISTUM MNLITIAM SUPERGRESSISUNT, 651 D.
IDOLOLATRIFE NOMEN AVERSAUTUR ET LAMCN IOTOLERABILIIIS
QUARN IDOLOLALRAE IN DIVINA GHRISTIANORUM MYSLERIA INEADiunt, ibid.
IDOLUM VENERANDAIN GHRISTI IMAGINEM P E R Q U A M IDOLOLATRICUSERROR ELIMINATUR, VOCAOT HSRETICI, 651 B .
IGNATIUS CLAUDIOPOLILANUS, 834 A .
LGNATIUS SOPHORUM EPISCOPUS OBJURGATUR, 8 2 3 C, D ;
826 D.
IGNIS, QUI ANIMO TANTUM CERNI POTEST, NOO AUCTOR FUISSC
POTUIT PNNCIPIUM MALI,87C. IGNIS, SIOPUSMALI EST, QUOMODO BONUS BEUS.BONI FILIUS, HOMINCS BAPTI/AT IN SPIRITU
SANCTOET IGNE, 94 D. SI MALUS IGNISEST CONDITOR, QUOMODO
DIABOLO PARATUS ESTIGNIS? N C N E N I M IPSOSIBI PARAVIT SUPPLICIUM,95A. IGNISSE NUTNENTEMMATERIAM ANNIHILAT. ET
TRACUNDIA A A I M U M EXEDIT QUERU OBSCDIT, 686 C. D. IGNIS
NON INODO ARRIPIEOTES LAEDIT, SED FUMUS OCULOS PERSTRIOGIT
CORUM QUI NON LONGE ab ILLO CONSISTUNT, 930 A.
IMAGINES CHRISTI, CRUCIS ET SANCTORUM HONORANDE, ET
QUALENUS, 654 B ; 926 C, D. IMAGINIBUS HONOR HABITUS,
HONORESTEORURN QUI REPRASENTANTUR, SICUT INFUTNIAET DEDECUS TRANSIT ab LMAGINE ad IMAGINATUM, 651 c.
Iraperare SIBI OPORTET QUI aliis VULT imperare, 675 B.
I M P I I apud principem, ILLUM vituperari nciunt, 674 B.

INDEX A N A L Y T I C U S .
BI BONITATEM QUA QUIS PRADITUS EST, DEPOPULANA.
BITASNUNQUAMCOMMENDANDA, ETGUARE,674 B , C .
TASVIRTUTIADVERSATUR, NECIUAINICITIAM COALESCENT
LO, 839 D . IMPROBITATIS PASSIO, C U M SUPERIOR
OINNI ADMONITORUM MEDICINA. VEL PER SUPPLICII
3IU, VEL PER MORTEM INTERCIPITUR, NE IN DETERIUS
890 B . IMPRUBITATIS HUMANRE TERRNINOS EXCEDIT,
IATURDC IISQUAJPOTIUS FUERANT OCCULTANDA,827 B .
LILAS AD CULPAM TRALIIT, 754 B .
TATIO VIA EST AD GENERATIONEIN, 559 B .
US QUALIS ESSE DCBEAT, ET PROESERTINI IN PRINCIPE,
567 A .
NTI EXCUSATIO EST PAUPERLAS, SI DELIQUERIT CONTRA
, NON ITEM DE DIVITE, 671 C.
ITATES INFIRIUORUM VALIDIORES PORTARE DEBENT,
I MUNIFICENTIAM ERGA IPSOS IN CONTUMELIAM PER679 B .
IRA INFERRE, CUR PRINCIPEM M A X I M E DEDECEAT,
ITIA MULTITUDINEM AD SE RAPIT, 836 D.
33 PUNIRE, INNOCENTES PROTEGERE DEBET PRINCEPS,
JTIONIS possossio, EETATE PROVECTIORI vitoB BACULUS
NUS EST, 951 C, F.
A SEDITIONEM PARIT, 51 C. LNVIDIAIN QUOVISHOMINE
PRINCIPE POSSIMA, 674 D . INVIDERE P E S S I M U M ,
OPTIMUIN, 675 A. FACILIUS EST AFFLICTOS MISERERI,
OSPORIS NON INVIDERE, 670 A .
RORI E( IGNI COMPARATUR, 686 C, D. IRATO NIBIL PROUIONITIO, ibid. IRALUS NEMINENI PUNITO, ibid.
NS DEI SACER.LOS EI LUGDUNENSIUIN EPISCOPATUM
358 A ; 394 B ; 814 C.
REGINA, RELIGIOSA ET DEO ACCEPTA MULIER, 70 D ;
SMONACHUS; ILLIUS VITADEPRAVATAREPREHENDITUR,
US MONACHUS ; VARIATA ILLIUSMUSA; EJUS EPISTOLFFI
UR, 862 D .
A QUAMVIS LONGA, UBI ALIS AMORIS DILECTIO INSTRUIEDITE TRANSMEANTUR, 823 A.
J
ITAE ACEPHALI, 712, 723 A.
I M MARIJB PUELLU APPELLATUR PATER. 550 C.
IES BAPTISTA, FCEDENS GRATIAE NONDUM PARTICEPS,
I N D U M LEGEM ADHUC DUCTNS, CHRISTUM PRCEDIS6 B . PRODROMUS ET PRA?NTINTIUS GRATIUE FUIT, I 9 8 A ,
UE IN LEGE GRATIAS DECLARAVIT SPIRITUM SANCTUM A.
ROCEDERE, 371, 374.
LES EVANGELISTA, TONITRU IILIUS, 190 A.
TES HERACLETP RAETROPOLITA, 822 A ; 826 B ; 862 A.
IES MANICFUTIUS, FILIUS CALLINICES, 18 A .
LES NICORAEDIAE METROPOLITA, 823 A ; REDARGUITUR,
, C.
LES PATRIEIUSETSACELLARIUS ;ACRITERREPREHENDITUR,
938 A, B, C ; P43 C ; 947 D ; 955 C ; 962 A, B .
LES SERGII BOERETICI DISCIPULUS, 79 D .
LESSPATBARIUS ET PELOPONNESI DUX ; ILLIIMMUTATIO
ATUR, 927 A ; 943 A ; 950 C
ICS SPATHARIUS FRAUDIS ET PRODITIONIS ARGUITUR, 942

a.

LES V I H . PONLIFEX ROMANUS, VIRILIS MENTE, VIRILIS

FUIT, 379 A, B .
^ENCROSUE PER PATIENTIAM ET FORTITUDINEM DIATNUMPLIO DUXIT, 835 B.
H AB ARIMATHAEA.GHRISTI DISCIPULUS OCCULTUS, LAU)50 A. B.
H CHRISII PATCR PUTATITIUS, 115 D ; 211 C.
H, QUI SE EPAPHROJITUM VOCARIFECIT, PAULICIANOJCTRJR, 22 A ; 59 C ; A ZACHARIA PERCUSSUS 58 B ;
ERSUTITE ET ARTES, 59 A, B ; MORITUR, 62, A .
H PATRIARCHAE CASTITAS, 959 B, C.
ISRACLIS DUX, 295 B.
I PER COCLUIU EL TERRAM, CAPUT ET FLIEROSOLYMA
;ONSUCVERANT, 106 B ; 199C,D. JUDOEI ET MANICLIAEI
DCUMPUGNARE DEPRCHENDUNTUR, ILLI MIRACULA, HI
ATURAS DEI HOSLI ASCRIBENTES, 119 C, D.
IS OPTIMI DESCRIPTIO, 675 B ; SCIPSUM IMPRIMIS
LDICARE. 678 B .
I U S HALICARNASSENSIS HSERETICUS, 723 A.
S PAPA. PRAJSUL INSIGUIS ET CELEBERRIMUS, NICAENAE
PER VICEINGERENTES ADCRAT, 631 B .
NEOTUM PROCLIVE, PERJURIUM STANS IN PROCINCTU,
URARE, ANIMUNI GENEROSUM M I N I M E DECCT, ibid.
LIANUS QUI POST HERACLIUNI IMPERIUM ACCEPERAL,
IM HCERETICOS DAMNAT, 51 B . G U M ECCLESIAATICIS

1006

DOGMATIBUS CONSPIRABAT, 643C, D ; EREXITTEMPLUM 8ANCTE3

SOPHIAE, 705.
JUSTITIA AMICITIFFI PRAEFERENDA, 867 B. JUSTITIA CEECA,
958 A.
JUSTI IN REGNO PATRIS SUI LUCEBUNT INSTAR SOLIS, 111 C ;
SI C U M MISENIS HIC COLLUCTENTUR, DOO MIRANDUM, 826 D.
JUSTUS A CONSTANTINO HAERETICO IO FILIUM ADOPTATUS ET
EDOCTUS, MAGISTRUMET PALROM SAXO OCCIDIT, 51 FC.CONLRA
SYMEONEMINSURGIT, ET AD MORTEMDAMNARE FACIT, 51 & B .
JUVENALIS HIEROSOLYMORUM EPISCOPUS, EPHESIN AY-.
NODO ADERAT, 638, C ; CHALCEDONENSI, 642 B .
KANACARES, SERGII HEERETICI DISCIPULUS, 7 9 D.
L
LABOREM SPES ROBORAT, ET S P E M LABORES PROGIGNUNT,
694 C.
LAICO AN BAPTIZARE LICEAT, 7 7 4 , 7 7 5 .
LAUS. QUINANISUUTLAUDANDI, QUINON, 679 A. LAUDANDA
NON OST, QUANTUMVIS FELIX, IMPROBITAS,674B, C. LAUDARE
QUEMQUAM IO FACIERA NON DEBEMUS, 863 D.
LEO GALABRIIE ARCHIEPISCOPUS, 774 A .
LOO GERMANICIAE IN SYRIA ORTUS, ROMANI IMPERII ecePTRA MODERANS, ha3reticos POSEQUITUR, 54 A, B ; 7 6 A.
LEO IMPERATOR IMPIUS, QUI FEREE POLIUE Q U A M HOMINIS
NATURAM OSTENDIT, 767 B, C.
LEO LOGOTLIETA MADIARA ; ILLI EXPROBRATUR INGRATITUDO,
934, 935.
LEO MAGNUS, QUI SACRATAS ROMAE CURAS SANCTIOREA ADHUC DOMONSTRAVIT, QUARTA SYNODI COLUMNA, 362 A, B ; REG I U M A N I M U M ET SERMONEM NACTUS, 363 C.
LEO I V , PONTIFEX ROMANUS, QUI ET MIRAEULORUM GLORIA
CLARUIT, JUSSITROMANOS GRACA LINGUA SYMBOLUM RECITARE,
375 A ; 395 A.
LEO AENIOR ET LEO JUNIOR. ROMANI PONTIFICES ; ILLORUM
SENTENTIAE DE PROCESSIONE SPIRITUS SAOCTI, 798, 799.
LEOSPATHANUS,REDARGUITURQUOD EFFERATOS MOREEAGNIOA
PELLE OCCULTASSET, 934 A, B .
L E X PEEDAGOGUS ERAT AD EA QUAE SUNT GRATIEE, 118 C.
LEGIS ET GRATIAS CONNEXIO ET COGNATIO, 142 B ; 203 D ;
206 A ; 230 D ; 250 A. LEGES MOSAICA? AD M A L U M PRINCIP I U M REFERRI NEQUEUNT, 207 A, B . LEGES APRINCIPE CPIOMODO OBSORVANDAE, 671 D. L E G U M MINORUM INULTA VIOLATIO, TRITIORES HOININES AD MAIORUM CONTEMPIUM FACIT,
606 B .
LIBANIUS,APUD IMPERATORES PHILOEOPHUS, SOPHISTAAPUD
VUL^US ; EJUS EPISTOLA? LAUDANTUR, 862 C, D.
LINGUA MENDACIS VERITATEM DICERE REFUGIT, 255 A. L I N *
GUA DEBILES, ALIQUANDO M A N U PROMPTI, 866 B , C.
LUCAE DIVINUS, ACTORUM SCRIPTOR, JIIDFFIOE CONFUTAT,
107 B. LUCAADISCIPULUS ET PREECOSALUTARIS DOCTRINEE, 110 A.
VERBORTIM DOMINI SCRIPTOR, 114 C.
LUCENTIUS EPISCOPUS, IN SYNODO CHALCEDONENSILEONIS
PAPA) VICES GEREBAT, 642 A.
L U N A A SOLE LUCEM SUAM MUTUATA, SINE DOTE GRATIE
AEREM ILLUETRAT, 919 C.
MACARIUS, ANTIOCHIAB EPISCOPUE, IN SYNODO GONETANTINOPOLITANA, M . DARANATUR, 647 B , C.
MACARIUS HIEROSOLYMITANUS, MULTIE VIRTUTUMGENERIBUS
CLARNS, NICEENAI SYNODO ADERAT, 634 a.
MACEDONIUA HOERETICUS, 363 B. ILLIUSDELIRAMENTA, 394 A.
IN SPIRITUM SANCTUM BLASPBEMUE, REFELLITUR, EI DAMNATUR, 635, 638. LLLIUS EXCOMMUNICATIO, 591 B .
MAGIETRATUS QUALES INSTILUOUDI, 675 D ; 678 a.
MALORUIU MOLES ETEXCESSUS MENIIS EMOTIONEM ETALIENATIONEM OPERANLUR IN OPPRESSIE, 743 B, C.
MANANALIS, SAMOSALENSIUM VICUS, IN QUOGEGNASIUSDOCUIT, AchaieB APPELLATIONEM ACCEPIT, 23 A ; 4O B ; 55 D.
MANES, 1 5 A ; 2 2 B ; 715. MAOESGNECA LINGUAFURIOSUE,
PERSICA VERO DISERTUS INTERPRETATUR, 38 a. ILLIUS DOCTRINA
DE ABNEGATIONO PETRI,27 a : 178 C. IROPIAM ADVERSUS PATREM EI FILIUM DILATMS GARRULITATEM, 315 A. SE PARACLETUM ET SPIRITUM SANCTUM NOMINAVIT. 38 B . AREGEPERAAR U M DAMNATUS, IN CARCERENI CONJICITUR, 39 A. CUSLODIA
elapsu8,IN MESOPOTAMIAM NB ARCHELAO EPISCOPO EXAGITATUR, 43 B, C. ILLIUS MORS INFAMIS, 42 A ; 46 a.
MANICHFLEORUM DUBIA VARIA ET ILLORUM SOLUTIONEE, 86 et
teqq ; 178 et teqg.
MANUEL PATRICIUS; ILLIUS EXPROBRATUR CRUDELITAS, 955 D
967 B .
MARCIANUS, RELIGIOSISSIMUS PRINCEPS, 642 A.
MARCION, I M P I A M ADVERSUS P&TREM ET FILIUM DILATANS
GARRULILATEM, 315 a.
MARCUS, SICULUS MONACHUS; NIBIL PRUDEAS aut temperaI U M DICERE POTERAT, 887 B , C.

4007

INDEX

ANALYTICLS.

MARIA, B . VIRGO, DCIPARA NOMINANDA, ET QUARC ; 630 C.

LLLIUS IMAGINES VENCRANDRE, 654 D. MARIAE NATIVITAS, 547

et seqq.

MARIANUS PATRICIUS ET DOMESTICUS SCHOLARUM : ILLIUS

JUSTITIA LAUDALUR. 963 A, C.
MARLYRES EL CONFESSORES CHRISTI ANTO IMPIOS JUDICCS
CONETITUTI LAUDANTUR, 891 A .
MATERIANI ESSCDIFFICULTERA PHILOSOPHIS PROBATUM, 871 C.
M A X I M U S ANTIOCHIAC ARCHIEPISCOPUS.CNALCEDONENSI SYNODO ADERAL, 642 A, B.
MEDICORUM IGNORANTIA ET CRRORES CIRCA HERBARUM
NONIINA ET USUS, 859 B, C.
MEDITATIO MATER ESTOPERALIONIS RECTA?; IMPETUS INIPROVISUS C U M PECCATO LIAERET, 846 A. MEDITATIONIS UTILITAS,
666 C.
MELANTHIUS, TRAGRCDIRA AUCTOR, HCLUO, 871 A.
MCLCTIUS ANTIOCBICE EPISCOPUS, 635 A.
MELITINA, SOCUNDA ANNENIRC URBS, 78 C.
MENINON ADCLAVUM EPHESINN? ECCLTISIAE SCDCBAT, 638 B.
MEMORIA RERUM ANXIARUM MALUIN ACRIUS CFIICIT, AC SUBLEVARI UON SINIT RMERORCM. 387 A.
BLCNDACIUM VERITATERN DICERO REFUGIT, 255 A. MONDAC I U M VITANDUM, ET PNUSERTIM AB IIS QUI C U M POTOSTATC
8 u n t , 682 C. MENDACIORUM PORLENTOSUS QUIDAMENAIRATOR,
939 C, D ; NOMINE, UT VIDETUR, ANATOLIUS, 967 C,
MENNAS CONSTANTINOPOLILANUS: 643 C.
MENS FIRMAET INUNOTA SA?P< BUMILIAIN SUBLIME ALTOLLIT,
ET DCPRIMIT SUBLIMIA IN HUMILILATEM, 866 D.
METHODIUS CONSTANTINOPOLITANUS;
EJUS ENCOMIUM,
575 D .
METHODIUS PATARENSIE, MARTYR, ANGELORUM NATURAM
CORPORIS ET PASSIONUM EXPERTEM CENSUIT, 355 B ; 394 A ;
814 C.
MELROPHANES MONACHUS ; ILLIUS VIRTUTES ET CERTAMINA
PRO CBRISTO LAUDAOTUR, 898 C.
MCTROPHANUS, MONACHUS APOSTATA, VEBEMENTER REPREBENDITUR, 886 C, D ; 890 A.
MICHAEL, BULGARITE PRINCCPS; AD ILLUM SCRIBIT PHOTIUS
DQ OFFICIO PRINCIPIS, 626 et seqq.
MICHAEL IMPERATOR A DEO CORONATUR ; ILLI GRATULATUR
PHOTIUS, 718 A : AB ILLO LIBERTATEM IMPLORAT. 719 B, C, D.
MICHAEL MITYLENES METROPOLITA, 834 C ; 859 C, D.
MICHAEL PATRICIUS ET SACELLARIUS, 942 C.
MICHAEL PROTOSPATHARIUE ;ILLI SE TRACTARIINDIGNIS MODIS
QUORITUR PHOTIUS, 947 B, C.
MICHAEL, QUI IMPCRATORIAM VESTOM IN MONACBALEIN COMMUTAVIT, HCPREIICOS PROSEQUITUR, 78 A.
MICHAEL SERGII HAERETICI DISCIPULUS, 79 D.
MILES, NON QUOD CUNI FUGITIVISNON CENSEALUR, CLARUS CT
ILLUSTRIS FIT, SCD SI BELLO PRU*STANTIORQUAM COINRUILILONES.
762 A.
MISCRICORDIA CT BUMANITAS IIS QUIBUS AITERTUR VIS, DEBENTUR, NON OBJURGATIO ET CONTOROPTUS, 598 A .
MOENIA DIRUTA, URBEM IN CONTEINPLUM DUCUNT, 674 B.
MORNUSDUPLICEM CAMQUE DISCREPANLOM SORTITUS ESTNATURARA, 959 D.
MONACHOS CONTRA ABBATEM SUUMINSURGERE, ABSURDUM
883 B, C.
MONASTICAM VITAM INGRESSURI, AN PER TOTURA TRIENNIUNI
NECESSARIO SINT EXPLORANDI, 842, 845.
MOPSUESTIA URBS, QUARN PAULICIANI E P H E S U M VOCANT,
SERGII DOCTRINAM ACCIPIT, 23 A.
MORBUS SI MORTEIN PARTURIAT, QUID STUPONDURU, 979 C.
MORES PRINCIPUM LEGIS VICO SUNT APUD SUBDITOS, 674 C.
MORS AMIEORUM PATIENTER FERENDA, 918 et teqq. MORTI
SUBDITUM EST UNIVCRSUM B O M I N U M GCNUS, 918 B, C. EJUS
NATURAM CHRISTUS IMMUTAVIT, 922 B. MORS ANIMAI, NON
CORPORIS, LUGENDA, 922 D ; 975 A.
MORTUOS LUGERE FEMINARUM POTIUSQUAM VIRORUM,978 B;
PAGANORURN POTIUS QU.- CHRISTIANONIM, 979 A.
MOYSES U N U M D E U M PRWDICAT ET DOMINUIN, 114 B, C.
MOYSEM FIDE DIGNUM PRIEDICAT CHRISTUS, 123 B, C. MOYSES
GRATIM DOCTOR, 206 B . MOYSES ET ELIAS, EECUNDUM LCGEN
VIVENTES, MINISLRI FUERUNT BONI ET VCRI DEI, 239 B.
MULIERES QUFFI SACRAM COMMNNIONOM AD VINCULIS DETCNLOS DEFERUNT, QUALES ESSE DEBEANT, 779 C. MULIERUM GCNUS
CALLIDUM AD CAPTANDUM, 66 B .
MUNDUS SENSIBILIS NON OPUS EST TNALI PRINCIPII, ET
QUARE, 98 A, B , C.

NATURA OPERATIONIS CUJUSCUNQUE FONS, 950 A. NATURA

CUNCLIS HOMINIBUSESTCOMNIUNIS, PERSONAPECULIARIS.ETE ,
710. NATURA LIOMINUMAPPRIME COINPARALAADFUTURASDIFFICULTATEE PNCVIDENDAS.PNESERTIM UBI PROPRIA IPSIUS CAUSA
AGIIUR, 623 C. NALURAI DONIS NONABULENDUM, 679 B. NALURARUM|A DI VERSITATE IN CHRISLO LLUXIT DIVCRSITAS VOLUNTALUM
ET OPERATIONUM, 650 A, B .

400$

NECTARIUS, ADHUC CATCCBUMEMIS,APATRIBUS SYNODICONSLANTINOPOLITANAJ ORDINATUR ET EPISCOPUS URBIS, SYNODI

PRAISES NOMINALUR, 610 A ; 635 A.
NESLORIUS ANTIOCHIAAD ORONLEIN FLUMEN SITA ORIUNDUS,
CONSTANTINOPOLITANUS EPISCOPUE, 638 C. ILLIUS ERRORES
FELLUNTUR CT DAMNUNTUR, 591 B ; 639 A, B , C ; 7 1 0 , 711.
NESTORIUS SATANAB MINISTER, 714.
NICEPHORUS CX ORDINC LAICO AD PONTIIICATUS FASTICIUM
PERVENIT, 602 C, D ; 610 A. LN CXSILMM MITLITUR, 767 C.
NICCPHORUS MANICLUEUS, BERZELIS NOIUINATUR, 178 C.
NICEPHORUS PHILOSOPHUS MONACHUS, PHOTII AMICO?,
899 D ; 902 A ; 903 A, C ; 906 B . c ; 907 B , c ; 9 1 5 B. RHETORUM LIBROE QUOS PCFIERAT AD ILLUM NON MISSOS FUISAE
DOLET PHOTIUS, 903 B . TIINIDITATIR E U M ARGNIT, 907 etteg;
E U M AD SE VENIRE INVITAT, 906 C ; NI^RE FERT E U M
VENISSE. ibid. D. EJUE SERMONCM ASIATICUM NOTAT, 907 C
NICETAS PROTOSPATHARIUS, DE REBUS PRIVATIS PRO CYZICI
ET LAUDICE) NIETROPOLITIS AGENS. 982 C.
NICOLAUS INONATERII S. NICCPHORI LIEGUMENUS, 867 a
NICOLAUS P A P A ; AD ILLUAI SCRIBIT PHOTIUS, SUAM FIDEI
PROFCSSIONOM MITTENS, 586 eiseq. ITERUM AD ILLURU &CRIBIT
OB IMPETRANDAM SUI IN PATRIARCTIATUCONILRUIATIONEM, 593
el irq. ILLIUS ORATIONES EXPETIT, 594 C .
NUPTIU CLERICORUM LICITII AN ILLICILA? SINT, 606 A ; 734
C, D.

OCCIDENTALCS POPULI, SI BISLONCIS CREDATUR, VOLOPLATIBUS VENTRISET RERUM VENEREARUIN ERANT ADDICLI, 887 B. C.
O D I U M PROXIMI COMRNUNEM UREATOREM INJURIA AFFICIT,
122 A . ODIO BABENLES DILIGERE, VIRTULIS OPUS ETDIVINUM,
954 C.
OPINIOSUI, M A E N U M M A L U M : STULTUM REDDIL HOMINEM ;
OMNI OPC VITANDA, 898 A.
ORATIO ASSIDUA NICNTEUI SERVAT M U N D A M AB IMPURIS COGITATIONIBUS. 895 B, C. ORATIO CONNECTIT DEO HOMINEM,
EIQUE FARNILIAREM REDDIT, 663 C ; ILLIUS UTILITAA ET ETTECTUS,
ibtd. c, D. ORATIO PRIVATA CT PUBLICA, 666 A. ORANDUM PRO
REGIBUS, 763 D.
ORDINNRE AUQUEM EX TESTIMONIO, CTIAMSI INDIGNUS
POSTEA DEPREBENDATUR QUI ORDINATUR, ORDINANTEM RULPH
OBNOXIURA NON RCDDIT, /83 C. SI ALIQUEM ESSE ADULTERUAI
SCICNSORDINAVERIT, OMNINO ET EPISCOPATU ET SACERDOTIO EXCIDIT, 787 P.
ORIGCNES ET ILLIUS ERROREE DAMNANTUR, 591 D ; 646 A, B.

PALANICDES CT ULYSSES OPPONUNTUR, 866 B , C.

PALMU* ARBORI CONFERUDTUR CRCAAIUC, 890 C.
PANIPBILUS MARTYR, SANCTARUM INSTITUTIONUM DOCLOR,
355 C : 394 A .
PANIS OOMMUNIS IN CORPUS CHRISTI MUTATUR, ET COMINUNO VINUUI SANGUIS EJUS (IT, 607 B .
PAOTTVNUS, VIR SANCTUS, SANCLARUMQUC INSTITUTIONUM DOCTOR, 355 C.
PANTOLCO PROLOSPATHARIUS ; ILLIUS TAXATUR CRUDELITAS,
931 C, D ; ITEM ET LIBIDO, 959 B , C.
PAPIAS HIERAPOLITANUS. 815 A.
PARABOLA HUMINIS B O N U M SEMON IN A G R U M S U U M SPARGCNTIS, 111, A, B ; 262 B, C. PARABOLA OVIS PERDITA? HUM A N A M SUBSTANTIAM MANUS BCNEFICN? OPUS EXSISTERE DOCET
243 B, C. PARABOLA DRACLIRAOC DEPRRDITIE EAMDEUI SENTOOTIAM NOBIS CONUNENDAT, 246 A, O. PARABOLA FI/II PRODIGI
E A M D E M SENTEUTIANI PROBAT, 246, 247, 250.
PARACONDACES, VIR BONESTATE MORUM PNRDITUS, A B I M PERATORE BA^RCTICORUM JUDEX CONSTILUILUR, 7 8 A ; DOLO ET
PRODITIONE ASTALORUM CONFODITUR, 78 C .
PARADISUS TERRESTI-IS, RCS DELECLABILIS CT AMORIS PLENA,
558 A . PARADISOS CUDCSTIS Q U A M GLORIOSUI ; ILLIUS LCCLITIS
ET GAUDIA DCI>CRIBUNTUR, 975 C, D.
PASCBASINUS CPISCUPUS, IN SYNODO CFTALCCDONENSI LEONIS PAPIR VICUS GERENS, 642 A.
PASSIONUM INITIA ET CAUSAS DCELINARC OPORTOT, 687 R.
PAULICIANI, VOL PUULIOIANORNM COETUS, UNDO SIC DICTI,
15 A ; 18 B . S E \ OCCLOSIAS SIBI ESSE PROIITENTUR, 22 C,
ILLONIRA DOCTRINA DE DCO CREATORE. 23 B . C ; DE MRGINE
DEIPARA. 26 A ; DE EUCHARISTIA, ibid. B ; DE CRUCE, C ; SACROS PROPHETAS ET SCRIPLURAOI VETEREOI AVCRSANTUR. 26 D ;
27 A . ACTUA APOSTOLORUM ET CATBOLICAS, UT VOCAOT, EPISTOLAS ADNIITTUNT, PRA^TOREA QUOC PETRO IRIBUUNTUR, 27 C;
43 A. CATBOLICAM ECCLCSIAM I>UOS COITUS VOCANT, 30 A;
BAPTISTRIUM ADMITTERO MIUULANL,IFRID.; ECCLESIIC CATBOLICJP
REJICIUNT SACERDOTOS, QUOSSYNECDEMOS OTNOTARIOS VOCANT,
30 B , C : ILLORUIU CORRUPTELA ET FOEDITATCS, 31 A ; 42 C.
PAULUS CTESANC ARCHIEPISCOPUS LAPSUS, PHOTII INIMICUS. 839 A .
PAULUS LAODICENSIS ARCHIEPISCOPUS, 851 C, ILLUM TAXFTT
PHOTIUS, 851 D ; 858 D .

INDEX

4009

PAULUS MANICHOMS, GALLINICES FILIUS, A QUO PAULICIANI,

18 A, B ; 51 C.
PAULUS, MONACBUS LAPSUS; ILLUM AD PCENITEATIATN HORTATUR PHOTIUS, 879 C.
PAULU3 SAMOSATENSIS DOCCBAT CHRISTUM J E S U M INITIUM
A MARIA SUMPSISSE, 713.
PAULUE (S) DIVINUS E( COELESTIS, 134 D ; 143 D ; OS CHRISTI,135A; COGNITIONE VETERIS ETSAPIONTIANOVITESTAMENTI
ILLUSTRIS, 155 C ; SCIPSURA DEO PENITUS CONSCERAVIT, 139 D ;
GNARUS ET DOCTOR NIYSTERIORUM DEI, 142 D ; 143 B ; ORBIS
DOCTOR, 147 D ; 811 C ; PRAECO g r a t i a 3 151 B ; ET VERITATIS,
158 A ; 1 6 3 B . MAGNUSMAGISTER ECCLESIAE, 662 A : SPECTATOR
CTDOCTORRERUMABSCONDITAMM, 163D ; 190 D ; PRSECOECCLEs i t B ORBISQUE DOCTOR, VIR COELESTIS, 327 A ; DOGMALUM RECTORURA DOGMA, 327 A ; CURSU DIVINTE PNCDICATIONIS BREVIOREM SUO STUDIOTELLURIS MAGNITUDINCRAOSTENDIT, 330 A ;
IGNITA SPIRITUS LINGUA, 335 A ; SONORAET NUNQUAM TACENS
ECCLESIRE TUBA. 347 C. PAULUS, QUI H U M A N A M NATURAM INSIGNIBUS SUIS MORIBUS NOBILILAVIT, 354 A . MALORUM CONSORTIUM CUMALIIS VETUERIT.CUR IPSENON VITAVERIT, 842B, C, D.
PAUPERTAE NON DEILENDA; JUSTUS NON DESERITUR, 883 D.
PECCARE H U M A N U M EST; POCCATO ADMISSO INHOCRERE,
DIABOLICUM, 879 D .
PECCATUM, SICUT VULNUS, CTIAM NOST CURATIONEM.VESTIGIA ET CICATRICES RELINQUIT, 886 A, D . PECCATUM OMNISTUDIO VITANDUM, IFTID. PECCATORUINIGNORANTHEUIAGNAEST DIFFCRCNTIA, AB IIS QUOE A SCIENTIBUS CONTRA JUS FASQUE PROFICISCUNTUR, 783 D.
PECUNIA AMOR REGNNM COELORUM OCCLUDIT, 938 D .
PERJURIUM A N I M A M IN CONTEMPTIONEM DEI PNCCIPITEM
AGIT, 122 A.
PERSECUTIO GRAVIS, DOMINI BENEDICTIO SUAVIS, 763 D.
PERSECUTIO ADVCRSUS EPISCOPOS OT SACERDOTCS DESCRIBITUR,
891, 894.
PCRSUASIO JUETA NON TAM PROCEDIT A DICENTIS FACULTATE
Q U A M A DISPOSITIONE AUDIENTIS, 846 B.
PCTRUS APAMEO; EPISCOPUS ANATHETNATIZATUR, 646 C.
PETRUS ARCHIPRESDYTCR
SANCTA RONIANA ECCLESIOA
PIISSIMUS, NICRENAB SYNODO N ADERAT, 650 ; 739 C.
PETRUS PRESBYTER, SANCTI SABA?, PREFCCTUS ET ARCHIMANDRITA NICENNCE SYNODO N ADERAT, 650 C ; 759 C.
PETNIS (S.), APOSTOLORUM CORYPHAEUS, 91 B ; CUI CLAVES
ET INGRESSUS PORTARUM COELESTIUM CREDUNTUR, 662 A.
PHALARIDIS EPISTOLAE LAUDANTUR, 862 C.
PHANAREA, VICUS AB IOCOLIS SIC DICTUS, MANICHAEORUM
IMPIETATIS SEMINA FOVIT, 18 A ; 46 A.
PHLEBOLOMIA AN PER AESTATEM TUTA, 859 B.
PHOTINUS DOCEBATJESUM A MARIA VIRGINE INITIUM S U M PSISSE, 7 1 3 .
PBOTIUS ADNICOLAUM PAPAIN ROMOC SCRIBIT, ET ILLI MITTIT'profes3ionem FIDEI,586E< seqq.: iterum SCRIBRT OB I M PETRANDAM SUI IN PAIRIARCBATU CONIIRMATIONEM, 593 etseqq.
PATRIARCHALUIN A SE COAETO INITUM DEPLORAT, 586, 5 8 7 .
MALA QUIBUS AFFLCITUR, DOPINGII, 598 A, B. BARDAM SIBI
HOSTEMESSE DOLET, 619 et seqq. PATRIARCHATURA SIBI DIMIDIATUM QUERITUR, 619 D ; 622 A, B . PRO CHRISTODULO, QUI
>ER EBRIETATCM OFFENDERAT, AEPRECATUR, 623 A , B . MICHAEEIN BULGARIOE PRINCIPEM DE OFFICIO PRINCIPIS DOCET, 627
ei seqq. MICBAELI CCESARI GRATULATUR, 718 A ; AD OMNES
ORIENTISEPISCOPOS MITTITENCYCIICAM, ETPROBARECPIODNON
LICET DICERE SPIRITUM PROCEDCRE A PATRE ET A FIHO, SED A
PATRE SOLO, CONALUR, 722 ei teqq. A B EXSILIO ADEPISCOPOS
SCRIBIT, MALA QUIBUSOBNIITUR REFERENS,742<?F seqq.kmenTIA> ACCUSATUR, ET PRODILIONISETDIVINARUMLEGUMCONTEMPTNS, 742 D ; 743 A ; DE PECNNIA RCPOSITA, 646 D. LIBROS
SIBI ABLATOSDOLET, 746 B. ; 766 D ;767 A. ADEPISCOPOS CANONICAE CPISTOLAS MITTIT, 782 et seqq. AQUILOIENSI METROPOLILO? SPIRITUMA SOLO PATRC PROCEAERE PROBARE CONATUR,
798 et teqq. ERAT IN MEDICINA PCRITNS, 636 C. PBLEBOTON N A M , CONLRA ALIORUNIMEDICORUM SENTENTIAM, PER NPSTATEM PRN?SCRIBIL. 859 A, B. QUALIADONA AB SEGROTIS EJUS OPE
CONVALESCENTIBUS DESIDERABAT, ibid. AMICI CUJUSDAM RNORTEM VEHEINENTERDEPLORAT, 874 B, C ILLIUSINIMICI: ALEXANDRI COINES. 935 B ; 958, 959 ; BAANES PNPPOSITUS, 950 A ;
9:>1, 954 ; BARDAS CN?SAR, 626 C ; BASILIUS IINPERATOR,766 ;
JOAUNES METROPOLITANICOMCDIO, 823 A ; JOANNOS PATRICUS,
935, 938, 943, 9*7 ; MANUEL PALRICIUS. 955, 9 6 7 ; METROPHANESMONACBUS, 886, 890 ; PAULUSCCESAME NRCLIIEPISCOPUS, 839 A ; SABAS ANACHORCLA, 887 ; SABAS PISSADORUM
PRAJFECTUS, 863 ; THEODORUS LAODICENSIS, 826. 827 ; ZOSIM U S LOONACHUS. 882,883. ILLIUSARNICI: ATHANASIUS M O NACHUS, 882, 883, 890 ; DOROTHEUS ABBAS, 867,870 ; E U SCHEMON COASAREAI MCTROPOLITA, 835,836, 839, 851 ; EUSLATHIUS ANTIOCBONUS PATRIARCHA,822; GEORGIUS DIACONUS,
875 ; CEORGIUS NICOMCDIIB ARCHIEPISCOPUS, 823, 826, 836,
846 ; NICEPHORUS MONACHUS, 899, 902, 903, 906, 907, 9 1 5 ;
NICETAS PROTOSPATHARIUS, 982 ; ZACHARIAA GHALCEDONENSIS METROPOLITA, 830, 831, 842, 8 5 4 , 8 5 9 .
f

4010

ANALYLICUS.

PIERIUS MARTYR,SANCTARAMINSTITUTIONUM doctor, 355 c;

394 A .
PIELAS, ETIAM DUMIRASCITUR, PROXIMISUI COMMISERATION C M ABJICIL, 294 A .
PLATONIS SCRIPTA VARIA, CT PRA?SERTIM EPISTOLA3,862 B, C.
PLUTUM CIECUIN FINXIT ARISTOPHANES POELA, 958 A.
POJNAMERITA PUEROS QAOQUC DECET, 782 B. POENACORUM
CSTEADEM QUORUM DELICTA NON DILTERUNI, 146 C. POENAA
INFLIGEREFREQUENTIORESIRACUNDI POTIUSQUAMPRUDENTIS EST,
674 A.
PAINITENTIA qua3 SUB AFFLICTIONE NASCITUR, NULLUM AILERT
LUCRUM. 175 D.
POLYGARUIA, REA TURPISSIMA ET DOTESTABILIS, BELLUIS conVENIENS, 687 B.
PONTINCATUS, j u g u m IPSIS ANGELIS TREMENDUM,586 a, B.
POTESTALUM QUANLO MAJOREM QUIS OBTINET, TANTO LUAJORE
VIRTUTE PRAICCLLERE DEBET, 671 C.
PRINCIPIA DUO, EAQUE SIBI INVICEM OPPOSITA, DARI IN IIS
QUORUM VOLUNTAS IN SE LIBERA ILLECCBRIS MALI NON SUBJECTA
EST. NEC DICERE NEC OPINARI FAS EST, 139 C.
PRINCIPIS OFFICIUM EST, NON TANTUM SUI IPSIUS SALUTIS
HABCRE RALIONEM, SCDOTPARI CURA POPULO SIBI CONCRE<LITO
PROSPICERE, 655 C. IN PRINCIPIBUS CULPA, VCL ETIAM LEVISSIINOB, UT M A G N U M ILAGITIUMOMNIUM JUDICIODENOTANTUR 659
A. PRINCIPEM OPORTET MULLIPLICI PRAIDITUM ESSEPROBILATE,
663 B ; GRAVITATEM ET DECOREIN PRNE SO FORRE, VULTU. COMA,
VESTITU, 666 D ; IMPRIMISSIBIMET IPSI IMPCRARE DEBCL, 675
B ; NEC FAMIIIARITER NIMIS, NOC NIINIS TUMIDECUMPLEBECULA
SE GERERE, 679 C ; MISERIS SUBVENIRE, 694 C, D ; DEO GLORIAM ASCRIBERE PROSPERE GESTORURN, xbid. PROMPTUS ad
REIIUMERANDUM, TARDUS VERO AD PUNIENDUM ESSE DECET,
686 D ; 687 A ; 695 C. VOTA PRO PRINRIPE, 695.
PRODITOR QUI BENEFIEIIS HOSTENI AFFICIT, 679 A. PRODITOR
DUNI PRODIT AMATUR, UBI AUTEM PRODIDERIT, ODIO HABCTUR,
682 A. PRODILORUM DUO GENERA, ibid.
PROMETHEI FICTAS PTRNASIMPIORUNI VERA SUPPLICIA LONGE
EXSUPERANT, 946 D ; 948 A, B .
PROMISSA INIPLENDA, 682 B . PROMITTERE ALIQUID VCHENIENTER CUR NON EXPCDIAT, 683 a.
PROPBCTAM RECIPERE INNORIIINEPROPHETA?, 851 a, B. ProPLICTARUM CHORUS IN SACRIS ORACULIS QUU3 EDIDERUNT, UT
OPUS DEI ET MINISTRI BONI COMPARUERUNT, 226 C.
PROVIDENTIAM ADJUVAT POENITENTIA, 674 D.
PROXIMI DILECTIO, ET ILLA QUIDEM PERFECTA, QUID EL IN
QUO CONSISTAT, 662 C, D .
PRUDENTES HOININCS NEC PROSPERIS INFLANTUR, NEC DEJICIUNTUR ADVERSI3,694 B. PRUDENTIS ESTQUANTOCIUS UT COLLAPSUS RESURGAT, ET LAPSUM SIC S U U M INSTITUAT.NE DEINCOPE
LABALUR, 690 B.
PRODENTIA QUOMODO ACQUIRENDA, 666 C.
PUEILLANIMITAS ET TIMIDITAS FUGIENDA, 907, 9 1 0 .
R
REDARGUTIO QUALIS ESSE DEBCAT, 966 C, D.
R E G N U M DEI DIVISIONEM ETSEPARATIONEM NON ADMITTIT,
182 D.
RELIQUI8B SANCTORUM VCNERANDFFI, 654 C.
REMPUBLICAIN PRAPSTAT MAGIS EXIMPROBAPROBAM q u a m
EX PARVA M A G N A M FACERE, 674 A, B .
RESURRECTIO EST, QUIA NIORS, 650 a . RESURRECTIONEM NEgabatOrigeDes, 646 A ; AN SOLOO ANIUIOE, an c u m suis CORPORIBUS RCSURRECTURAB, T6TD. B.
REVERENTIA IN PARCNTES SEMPER ADHIBENDA 750 C.
RISNS IUIMODERATUS CONSTAATIAM ET GRAVITATEM CONLUMELIA AFTTCIT, 667 C.
S
SABAS ANACHORETA, PHOTII INIMICUS, 887 C, D.
SABAS PISSADONIM HEGUMENUS,PHOTII INIMICUS, 863 b.
SABBATORUM JEJUNIA AN ILLICITA, 723 D, 734 b.
SABELLIUS, 290 B ; 355 B ; 590 B ; 707. IPSO MONSTROSUM
FILIOPATERNITATIS COMRAENTUM EXCOGITAVIT, 294 b.
SACERDOSAN CUOIUXORE SUA A BARBARIS VIOLATACOHABITARE POSSIT, 778 A, B, C. SACCRDOTES AN UXORECN DUCERE
LICEAT, 723 D ; 726 a ; 734 B ; AN BAPTIZATOS OLEO UNGERO,
726 A, B .
SACRIFJCIASACRATA NOSTRA? RELIGIONIS SPECTANTAD SACERDOTES, 666 B . SACRIFICIUM PULCHERRIMUM, VITAPURA ETANIM U S RECTUE, ibid.
SADDUCABORUM INCREDULA OT MALE SEDULA FACTIO, 126 D ;
235 B.
SALMONEUS ET DO ILLO fabula, 7 1 8 b .
SAMOSATA, URBS SYRIA?, UBI ANICHOEORUM DOCTRINAOLIM
FLORUIT, 15 b ; 46 a.
Sancta et Saocta sanctorum qua3 ad Vetus pertinent
Testamentum, noo a malo orta SUNT, 151 a, b. Sancti
ante tribuoal impiorum constituti, describunlur ei laudantur, 890 c, d.

INDEX

iOll

ANALYTICUS.

SARACENORUM INFANTES AN BAPTIZANDI IN E O M M REGIONE

ETDOMIBUS, 779 A, B .
SASSANITA? MONOPHYSITFFI, .715.
SCANDALUM QUID, ET QUIBUS SUPPLICIISOBNOXIUM,750 B.
SCORTATIO PERDIT CORPUS SINML EL AUINIAM, 122 A.
SCRIBARUM CT PBARISAEORUM SENIORES, LABIIS SE DEUNI
COLERE DICENTES, CORDC VERO AB EO PROCUL RCNIOLI, 110 D.
SCYTBIANUS HA?RCTICUS, PATRIA .FLGYPTIUS, GENERE SaraceNUS, 34 A ; QUATUOR LIBROS COMPOSUIT, TBTD. B ; UNUMQUID E M Evangelium APPELLAVIT; BECUNDUS, Capitulum ; TERTIUS, Afysteriorum ; (JUARTUS Thesnurus vilce INSCRIBITUR,
35 A .
SEOURITATEM ET PORTUM QUI NONDUM ASSECUTUS EST, DETERIORIS EST CONDILIONIS EO, QUI JANI UTRUINQUE LENET,
242 A .
SEDITIONCS NUONIODO SEDANDA?, 690 C, D .
SERAPION TBIUUITANUS CONTRA PAULICIANOS SCRIBIT, 3 1 B .
SERGIUS CONSTANTIUOPULILANUS PATRIARCHA. 395 a.
SER^IUS LIAERTTICUS,QUIMULATONOMIIIE SE TYCHICUM APELLAVIT, PAULICIANORUM DOCTOR, 22 A : 70 B. A B ASSECLIS
eo EXA?QUABATUR, 22 C. PATREM HABUIT L)RYNTUIU,62C; A
MULIEREQUADAM APOSTASIOE MYSTERIIS INITIATUS, ANTICHRISLI
PRODROMUS EFFICITUR, 63 B, C. OMNOSQUI ANLC FUERANLIMPIETATE CONSPICUI, PUERI PUTABANTUR COMPARATI CUMILLIUS
VAFRITIE ET CAPLIOSIS MONBUS, 67A PELLE OVISLUPURN ABSCONDENS, MULTIS DOCTOR PIETATIS ET DUX SALUTISESSE VIDEBATUR, 67 C. A B APOSTOLOSE IIIISSUINESSOPRIEIONERADICLITABAT, 70 C;SEPARACLETUMET SPINTUMSANCLUMJACTITABAT,
ibid. MODO GIGAS, MODO simia, NUNC LEO, NUNC VULPES,
MODO ILLUM. UIODO ALIUM MOREM SIMTILAUS, 71 C. ILLIUS
SCRIPTA, 74 A. A B IRAPIO BAANE APERTC SCINDITUR, 74 B, C;
SECURI PERCUSSUS, DIEM OBITEXTRERNAM, 7 9 B .
SORGIUS OIA^ISTCR ET DROINI LOGOTBETA : ILLI GRALIAS AGIT
PHOLIUS QUOD ILLUM ROPREHENDISSET, 927 B. C ; 930 B.
SERGIUS PROTOSPATHARIUS PBOTIIFRALER ;ILLUMAD RESIPISCENTIAM BORTATUR, 966 C.
SERMONIS VCLOCITAS CAVONDA, 667 A .
SOVCRUS tam DEBET CSSO PRINCEPS QUAM OPINIONCNI
fovero SEVERITATIS, 674 A.
SIDA, PAMPHYLIW NIETROPOLIS, 603 D.
SILVESTER PAPA, PRUCSUL IUSIGNIS, AD EYNODUM N I C A N A M
MIEIT VICEM GERENTES, 631 B.
SIGES, UNUSEX TRIGINTA A^ONIBUS QUOS GNGEBANT VALENTINIANI, 139 A.
SISINNIUS, MANETIS DISCIPULUS, 42 B.
SOPHRONIUS monachus, 886 A .
SOROS, LOCI NOMEN, unde SIC DICTUS, 50 B.
SPIRILUS sanclus EX PATRE PROCEDIT, TESTANTCIPSO FILIO,
282 A ; HANC DOCTRINAM SANCIERUNT SEPLEM PRIIUA; SYNODI
GENERALES, 286 A, B. SPIRILUI a d i m i NON POTESLQUIDQUAM
EORUMQUNE FILIO CT PATRI INSUNT, 287 A, DO SPIRILUSANCTO
CHRISLI DOCTRINA, 307 et teqq, SPIRITUS A PATRE PROCCSSIO
EST PCRFECTA, QUONIAM DEUS PERFCCTUS EX DEO PERFECTO,
311, C, 727 A. SPIRITUS CONSUBSTANTIALIS PUTRI, QUIAEXIPSO
PROCEDIT, CONSUBSTANTIALIS FILIO, NON QUIA PROCEDIT, SED
QUIA EX UNA INDIVISAQUECAUSAABOETERNO SIMULOODEMQUE
ORDINE UTERQUE PRODIIT, 331 A . SPIRITUS SI CRCATURA CST,
CERTE ET ILLE CREATURA FUERIT, CUJUS SPIRITUS EST, 635 C ;
PROBATUR SPIRILUUI ESSC DEURU,638A, B. SPIRITUS EANCTUS
A SOLO PATRO PROCEDIT, 726 et teqq. ; 798 et seqq.
SPYRIDION, SYNODO NICFLBME ADERAT, 634 A .
STAURATIUA, SPATBAROCANDIDALUS, INSULA? CYPRI PROEFCCTUS
983 C.
STEPHANUS RAARLYR PRIMUS CT PROPHETA, 110 A.
STUPRI DUO GENCRA ESSC POSSUNT, QUORUM ALTERURA M I STUM BABET C U M NECESSITATE CONSENSUM, ALTERUNI OMNINO
Decessarium, 778 A, B .
SYCOPHANLOS ASPERNANDI, 626 D ; 667 C ; UNICA SYCOPHANUC VOX SNEPO CIVITATESET domos SUBVERTIT, ibid., D .
S Y M B O L U M CONSLANTIOOPOLITANUIN, 630 B, C.
SYNIEON JUSTUS, COMMUIICM SERVATOREM AMPLEXUS EST,
ET ILII BCOEDIXIT. 115 C ; 210 C, D ; 563, 564.
S Y M E O N , QUI NOMEN IPSC S U U M IN T I L U M COMMUTAVIT,
MANICBAJORUIN DOCTOR, 22 A, B ; 50 D.
SYNODI SCPTEM A-CUMENICTC, ET VARII BOERETICI AB ILLIS
DANINALI.591 B, C, d ; 594 A, B. LLLORURA LOCUS, MUUITUDO,
IROESIDES UNA C U M ACTIONIBUS DESCRIBUNTUR, 631 et seqq.
NicaBDa, 632, 634, 707, 708. 2 CONSTANFINOPOLITANA,
4, 635, 6 3 8 , 7 0 8 , 7 0 9 . 3 KPHOSINA, 638, 639, 710, 7 1 1 .
4 CBALCEDONENSIS, 642, 643. 5 CONSTANTINOPOLITANA, 11,
643, 646. 6 CONSTANTINOPOLITANA
III, 647, 650. 7 N I CCENA II, 650, 651, 739, 742.

TACITUMITAE PRUDENTIS RIRI LONGOE SERMONCE EEEPE OBTURAT, 866 C.

TARASIUS EX ORDINE LAICO AD PONTIFICATUS FASTIGIUM PERVENIT, 602 C, D ; 610 A ; BIC VIR DIVIOUS PLANE ET OPTIMUS

1012

OMNINO, SYNODO NICFLENAELL ADEROL INTER DUCTORES,650C:

737 C.
TARASIUS PHOTII FRATER, 943 D ; 955 C ; 9 5 8 B ; 959 B;
ILLUM DE OBITU FILIA? SUA? CONSOLATUR, 9 7 0 el teqq^
TARDITAS VERBORUM C U M CONFA&IONE, STULTUM QUIDET
IMBELLE DENOTAT, 667 B .
T E M P L U M VETERISINSLRUMENTI NON S O L U M SANCTUM ENT,
SED ET SANCLIFICANDI VI POLLEBAT. 1 0 7 C ; 2 3 0 C , D . TEMPLEM
B . MARIAEIN PALALIO ABASILIO MACEDONE EXTRUCTUM DESCRIBITUR ETLAUDATUR, 567 et teqg. T E M P L A O E O ET EANCTIS EIUS
SECUNDUUI LEGES ECCLESIASHCASEEDIFICANDA, 666 A, B ; IUOr u m usus, ibid.
TENEBRAE, QUAE ratioDe TANTUM INTELLIGUUTUR,AB IOITIO
TALCS FUERUNT, NCQUE PCRNIILLUNI UT ILLARUM CONDITOREM
CULPA VACARE CREDAMUS, 87 C.
TCNTATIONES TENTANTIBUS TEOTATIONES FIUNT; TENTANTIBUS CAUSANT CORONAS, 954 D.
TEPHRICA URBS, QUAM CARBEAS EXCILAVIT, 8 2 B.
TEREBIOTHUS, SCYTHIANI BECRETICI DISCIPULUS, 3 5 A ; E
LECTO EJECLUS, LOTO CONTRITUS CORPORE, MORITUR, ibid., C.
TERRAEMOLUS GONSTANTINOPOLIM GRAVILER AFFLIGII, 874 B.
TERRESTRIA AD M A L U M PRINCIPIUM RCFERRI NON POSSUNT,
ET QUARE. 95 B, C ; 99 A, B ; 194. 195.
TESTAMENLUM VETUS AD m a l u m PRINCIPIURA REFERRI NEquit, 123 etteqq. ; 142 elteqq. E X SANCTI PAULI TEXIIBM
LUCIDE PROBATUR, 1 5 0 D seqq. ;ITEM EX PROPHETIS,226, 227.
THALASSIUS GFFISAREA? EPISCOPUS, 6 1 0 B .
THEOCTISTUS HEGUMENUS, 863 D .
THEODORETUS ANTIOCHIAI EPISCOPUS. 650 D .
THEODORUS HEGUMENUS, 866 A, C.
TLIEODORUS LAODICESE MOTROPOLITA, 826 D ; PBOTIURN DESERIT, 827 C ; 835 C, D ; 836 C ;846 A.
TBEODORUS MOPSUESTIOE PISCOPUS, DAMNATUR, 591 D ;
638 C; 710.
THEODORUS PAULI HOCRCTICI FILIUS, 51 C ; 54 A .
THEODOSDUS IUIPERATOR, RELIGIOSSE PIETATIS PROPUGNATOR
EGREGIUS EXSLITIT, 638 B.
TTIEODOSIUS JUNIOR, q u c m R O M A N A RESPUBLICA SERENIS
OCULIS INLURBATUR, 642 a.
THEODOSIUA MONACHUS ETANACBORETA, 890 C ; 891 B.
THEODOTUS, CULTU IMPIUS, BAANISTARUM A SERGIOTIS C;EDERN COMPESCIT, 75 B, C ; 79 D .
THEODOTUS SPATHAROCANDIDATUS, 955 A .
TBEOGNOSTUS, VIRSANCTUS, SANCTARUMQUEINSTIIUTIONUM
DOCTOR, 355 C ; 394 A.
THEOLOGIA GRATIEE SI SEMEL AB IPSAMET GRATIA SUBVERTATUR, NU.SQUAM IIRMA POTERIT PERMANERE, ^03 C .
TBEOPBANOS MONACHUS, 923 D.
THCOPHANUS DIACONUS EL PROTONOTARIUS, 870 C.
THEOPHDUS PRIEPOSITUS, 954 C, D .
THEOPB) LACTUS PATRICIUS, DUX ARMENIACORUM, 930 D ;
ILLUNI ROGAT PBOTIUSUT SYCOPHANLAU) Q U E M D A M , QUI ILLUOI
CALUMNIAVERAT, NIANIFESLUM FACIAT, 930, 9 3 1 .
THOMAS, MANETIS DISCIPULUS, EVAOGELIUIN SUO NOMINE
SCRIPSIT, 42 B .
TNOMAS NEOCIESAREAI CPISCOPUS. NB IAIPEIATORC JUDEX
BEERETICORUUI CONSTITUILUR, 78 A ; AB ASTALIS OBLRTINCATUR,
ibid., C.
TIMOCLES, INSIGNIS MENDACIORUM PROMUS CONDNS, 939D.
TIMOR SANCTORUM LONGE DIFFERT & PUSILLANIINITATE,
910 B, C.
TIINOTBEUS ALEXANDRIOE ARCHIEPISCOPUS, 635 A.
TITUS, BOSTRENORUM EPISCOPUS, ACFVERSUS PAULICIANOS
SCIIPSIT, 31 B .
TRIDITAAOMNIUM OPIFEX, ORNNIPOLENS, SANCTISSIMA, SUPERSUBSTANUALIS SUBSTANTIA,590 B ; TRINITATIS inttnita NAt u r a , SEQUC PERTINET AD SINGULAS IRES PERSONAS, 7 0 9 ; IN
TRINITATE NSQUE MAJUS neque MINUS,710. TRINILATIS UNIFORMENI ET TRANSCENDENTEM DIVINILATERU PER FIDEM tanq u a m IN SPECULO CONTUORUUR, 629 B ; 630 A . I N TRINIULE
SI DUO PRINCIPIA ADMITTANTUR. INDE POLYLHCISRAI DOGRNA
I M P I U M IRREPET, ATQUE ADEO ATBEISMUS, 291 a B : 318 A.
TRYPHO PRA?FECTUS, JUSSU IMPERBTORIS CONSLANLINUIN
HCERETICUM ET CJUS ASSECLAS PIOSCQUILUR, 50 A, B .
TRYPBO, VIR STRONUUS ET PRESBYLER. M A N E I E M DCBELLAT,
43 C.
TURPILOQUIA VITANDA, 667 C.
TYRANNI SUAS INJURIAS VINDICANT, ALICNAS VCRO INSUPER
HABCNT ; RESES AULEM CONTRA, 671 B ; S U A M STALUUNT SECURITATCM IN UISCORDIA, 678 D.
TZANIO NICOPOLILANUS, VIR PIUE, ANIMO MANIBUSQUE
ELRENUUS, SERGIUM LIEERETICUNI SECURI PERCUTIT, 79 A, B .

U
ULYSSCS LINGUA MAGIA QU&M M A O U VALEBAT, 866 B, C.
URBANITAE MULTOS LESDIT; CONTEMPTUM POTIUS PARIT
QU&M GRATIAM, IDEO & PRINCIPE PRUDENTI VUAUDA, 690 C.

1013

ORDO R E R U M .

VALENTINUS EVANGELII VERBA ADULLER.IT, 19 A ; ILLIUS PORTENTOSA DE WONIBUS CT DIIS DOCLRIOA, 47 A.

VARDANNS (S.). MARTYR IN ARDACENSI PROVINCA, 703.
VENIA Q U A M LONGISSIME AB ACCUSATIONE DISLINGUILUR,
854 C. VENIA LIBENTER CONCEDENDA, 895 D.
VERBA MUTTA AUAE SIIQILIELTERUNTUR, FORMA VOCIS, SIMILEIN SENEUM NULLATENUS EZHIBENT, 331 B. VERBA NON M E LIORANT ACTIONES, SED POR ACTIONE^ VERBA LICET INTERPRETARI,
754 C. VERBIS ET ELOQUENTICE NOU FIDENDUM, 866 C.
VERITAS CONGRESSUM ODIT MENDACII, 827 D. VERITATE NIHIL
ATNICIUS, 595 D.
VIGILIUA INCLYTUS, PONTIFEX ROTOANUS, QUINTOE ADERAT
SYNODO, QUAE CECUMENICIS DECRETIA CLARUIT, 366 C ; 643 C.
VINDICTA NON SUMENDA, ET QUARE, 682 C.
VINCEOTIUS PRESBYTER, VIRTUTE CLARUS, IN SYNODO NICAENA
PAPA3 VICES GEREBAT, 631 B .
VIRTUS, UTCUMQUE DEAPECTUI HABEUTUR, RES IAEXPUGNABILIS, ET APPRIME UTILIS, 942 D ; 955 A. VIRTUS BELLICAPRINC I P C M N O TAM EXCOLIT QUARA BOOIGNILAS, 675 C.
VITA PRTESENS NON LUXU SED CERTAMINIBUS TRANSEUNDA,
822 B. YITA PRAESENS SI FUERIT STADIUM, QUA? VCNTURA ESL
PRCEMIORUM POLITIA ERIT, 826 D . VITAA PRCESENTIS MOLESTIIS
D O Q ATTENDENDUM, 986 elseqq.
VITUPERIO QUI SIOT DIGNI, 679 A.
VITUS PRESBYTER, VIRTUTE PRAEDITUS, IU AYNODO NICCONA,
V I C E M PAPA? GEREBAT, 631 B.
VOCIBUS DOMINICIS ADVERAARI, EXTREM E PLENURU ESTBLAAP H E M I A E ; 798 C.

ORDO RERUM QU/E

PHOTWS

ZACBARIAS ARMENORURA PATRIARCHA ; DO SYNODO CHALCEDONENSI ET DE ILLIUS AUCTORITATE AD ILLUM SCRIBIT PHOTIUE,
703 et seqq.
ZACBANASCBALCEDOOENSIS ARCHIEPISCOPUS, PHOTII AROICUS, 830, 831, 842, 854. MEDICAMENTUM STORAACHO ROBORANDO INSERVIENS ILLI RAITTIT PHOTIUS, 839 B, C . ; 859 D.
ZACHARIAS, PUNLIFEX ROMANUS, VIRTUTE EL DOCTRINIS CLARUIT, 367, 368, 374 B, C ; 394 C.
ZACHARIAS SACERDOS VETERIS TESTAMENTI, 114 C, D ; 207
B. SPIRITU DEI REPLETUS, PROPBELIZAT, 115 A, B.
ZACHARIAS, QUI, LICET INDIGNUS, MAGISTERIUM doctrinoB
APUD PAULICIANOS OBLINUIT, 22 A . GEGNCESII EX OCCULTA
commistione FILIUS, 55 D. UNDE INTER Maaichoeo3 MERCENARIUS DICTUS, 58 B, C.
ZANARES HCERETICUS, NON PAUCA IMPIETALIBUS SUIS B U MANO GENERI DATNNA IUIPORTAVIT, 42 O.
ZURUA8, MANETIS DISCIPULUS, 42 B.
ZOORAS ANATBEMATIZATUR. 646 C.
ZOSIMAS MONACHUS ET ANACHORETA, 882, 883.
ZOSIINUS SERGII HOERETICI DISCIPULUS, 79 D,

1N HOC

PATRIARCHA
CONSTANTINOPOLU
TANUS.
PARS SECUNDA. OPERA DOGMATICA.
PNFIFATIOCBRIST. WOLQI IA LIBROS IV CONTRA MANICHOEOS. 9
LLBRL I V A D V E R S U S M A N I C H / E O S .
15
LIBER PRIMUS. NARRALIO DE MANICHOEIS RECENS REPULLULANTIBUS.
15
LIBER SECUNDUS. D U B I A ET SOLUTIONEA MANICHAORUM.
86
LIBER TERTINS.
122
LIBERQUARTUS. CONTRA REPULLULANTEM MANICHIEORUM
ERRORUM, AD ARSEOIURA MONACHUM PRESBYTERUM ET PRCEFECTUM SACRORUM.
178
LIBKR D E SPIRITU8 SANGTI MYSTAGOGIA.
263
PNEFATIO J . HERGENROETHERI.
263
DOCTRINA SEU MYSTAGOOIA DB SPIRITU SANCTO.
279
LIBELLUS CONTRA VETERIS HOMOE ASSECLAS OSTENDENS SPIRITUIN AANCTUM EX SOLO PATRE PROCEDERE, NON VERO ETIAM
EX FILIO.
391
PARS ALTERA EJUSDEM OPERIS.
395
ANIMADVERSIOXES HISTORICAE ET THEOLOGICA? IN LIBRUIN DE
SPIRITUS SANCTI MYSTAGOGIA.
399
PARS TERTIA. OPERA PARABNETICA.
542
GATALOGUS HOMILIARUM QUAE MOSQUAE AERVANTUR.
542
HOMILIA3.
547
HOMILIA PRIMA. I N S S . MARISD NATIVILATEM.
547
H O M . II. DE SYMEONE GHRISTUMIN ULNAS AUACIPIENTE.
563
H O M . III. DE ENCOMIIS.
563
LLOIN. I V . ENCOMIUIU 8 . ATHANASII.
575
GARMINA.
575
STICLIERON IN S. METHODIUM GONATANTIDOPOLITANUIN. 575
Afonitum i?i odas tequentet.
577
ODTE TRES IN BASILIUUI IMPERATOREM.
578
PARS QUARTA. OPERA HISTORJCA.
586
E P I S T O L A R U M LLBKL T R E S .
586
LIBER I. GONTINET EPISLOLAS AD ROMANOS PONTIFICES, AD
PATRIARCHAS, AD EPISCOPOS, AD IMPERATORES ET AD PRINCIPES.
586
EPISTOLA PRIMA. NICOLAO papa3.
586
II. EIDEUI NICOLAO PAPRO.
594
III. AD ORIENLALES PITRIARCHAS OT OECONOMURA ECCLEAIOE ANLIOCHEN.
618
I V . BARD.U RNAGISTRO, PATRICIO ET CUROPALATE.
618
V . E I L E M , DEPRECATIOPRO GBRISTO<LULO A AECRETIS q u i
PERICLITABALUR.
622
V I . Birda3 MAGISTRO, PATRICIO ET curopalatoB, PRO
CLERICO BLASII IU PERICULIA CONSTITUTO.
623
V I I . BARDA? CTESARI.
626
V I I I . A D MICHAELOM BULGARIAB principem ; de officio
principii.
626

4014

VOLUBILITAS VERBORUM SINE ULLA DISPOSITIONO VEL ORDINE,

FURIOSUM QUIDDAM ET INSANUM VIDETUR, 667 B .
VOLUNTATI Sdopius NON REAPUNDET POSSIBILITAS AUT FACULTAS; ET VOLUNTAS IPSA SASPE C U M COGNITIONE NON CONSPIRAT, 662 B. VOLUNTAS IN LABORIBUS SUSCIPIENDIS PROMPTA,
INVOLUNTARIORUM TELUM FRANGIT, 690, B .
VOLUPTAE FUGIENDA, OT QUARE, 675 B ; 687 A, B.

CONTINENTUR.

I X . AD ZACHARIAM PATRIARCHAM ARMENORUM.

703
X . A D ASUTIUM PRINCIPEM ARMENORUM.
714
X I . . MICHAELI IMPERATORI A DEO CORONATO.
718
XII. EIDEM.
719
XIII.
ENCYCLICA AD ARCBIEPISCOPALES THRONOS PER
ORIENTEM OBLMENTEA.
722
X I V . ADEPISCOPOS, AB EXSILIO SUO.
742
X V . A B EXSILIO, AD EPISCOPOS SITNILEM PASSOA PERSECUTIONEIN.
763
X V I . PHSSIMO E T M A X I M O REGI BASILIO.
766
XVII. EIDEM.
771
X V I U . LEONI CALABRIAE ARCBIEPISCOPO, RESPONAACANONICA.
774
X I X . A D EPISCOPOA OPISTOLA CANONICA.
782
X X . - A D eoadem.
787
X X I . A D EOSDEM.
787
X X I I . AD EOSDEM.
790
X X I I I . AD EOSDEM.
791
X X I V . A D ARCHIEPISCOPUM ET MCTROPOLITAM AQUILEIENSEM.
794
LIBKR II. GONTINOT EPISTOLAS AD EPIACOPOS, CLERICOS,
MONACHOS, SANCTIMONIALES, PLERUMQUE FAINILIARCS, COMMENDATITTAS ATIT CONSOLATORIAS.
822
EPISTOLA PRIMA. JOANNI METROPOLITOE HERACLEAS. 822
II. EUSTALBIO PATRIARCBAE ANTIOCHENO.
822
III. JOANNI metropolittB NICOMEDIAE.
823
I V . IGNATIO SOPHORURA CPISCOPO.
823
V . GEORGIO NicomediiB MELROPOLITA?.
823
V I . JOANNI HERACLEENSI METROPOLITA?, C U M P E R A R M E Diam DEFECTIO AGITARELUR.
826
VII. THEODORO MOTROPOLITA? Laodicea3.
826
V I I I . IGNATIO SOPBORUM EPISCOPO.
826
I X . THEODORO METROPOLITA? LAODICEEE.
827
X. EIDEM.
827
XI. JEIDEM.
827
X I I . EULAMPIO ARCHIEPISCOPO SCEUOPHYLACI.
827
X I I I . ANTONIO BOSPHORI ARCHIEPISCOPO.
827
X I V . ZACBARIAE GBALCEDOAIS NUTROPOLITAS.
830
X V . EIDEM.
831
X Y I . GREGORIO SYRACUSIE ARCHIEPISCOPO.
831
X V I I . IGNATIO METROPOLIUE GLAUDIOPOLITANO.
834
X V I I I . MICBAELI MITYLENES METROPOLITA?.
834
X I X . EUACHERAONI ET GEORGIO METROPOLITIS.
835
X X . THEODORO metropoliUB LAODICO.
835
X X I . EIDEM.
835
X X I I . EUTBYMIO GATAOENSI METROPOLLTA?.
838
X X I I I . GEORGIO metropolitaB NICOMEDIENSI.
838
X X I V . TBEODORO metropolitee LAODICENO.
838
X X V . EUSCHEMONI CfB8ar<3ae ARCBIEPISCOPO.
839
X X V I . PAULO Ga3sarea3 ARCHIEPIACOPO LAPSO.
839
X X V I I . ZACHARI METROPOLITFFI GHALCEDONIS,
839

4045

ORDO R E R U M .

X X V I I I . EULAMPIOARCHIEPISCOPOETSCEUOPHYLACI. 839
X X I X . EUSCHEMONI ARCBIEPISCOPO GESAREIE.
839
X X X . ZACTIARIW ROETROPOLITAI ANTIOCHENO.
842
X X X I . THEODORO METROPOLITTE LAODICENSI.
846
X X X I I . AMPHILOCHIO METROPOLITFFI CYZICI.
846
X X X I I I . GEORGIO MCTROPOLITU? NICOMEDIRE.
846
X X X I V . GEORGIO METROPOLITCE NICOUIEDIAE, CUJUS
CLERICOS PEREGRO DIEM CLAUSERAT CITREMAM, POST ORDINATIONERA IPSIUSAD PRESBYTERATUM.
846
X X X V . AUSCNEMONI CAESAREFLE ARCHIEPISCOPO.
850
X X X V I . PAULO METROPOLITAE LAODICECE.
851
X X X V U . EIDEM.
851
X X X V I I I . EIDCM.
854
X X X I X . ZACHARIOI METROPOLITAE CHALCEDONIS.
854
X L . PAULO INETROPOLITFFI LAODICEOE.
858
X L I . ZACBARIUE METROPOLIUII CHALCEDONIS.
859
X L I I . MICHAELI MITYLENES MELROPOLITOE.
859
XLIII. - EIDEM.
859
X L I V . AMPHILOCBIO CYZICI METROPOLITA?.
862
X L V . JOANNI METROPOLITDE HERACLEA?.
863
X L V I . SABIE PISSADORUM BEGUMENO.
863
X L V I I . THEOCTISTO BEGUMENO.
8G3
X L V I H . THCODORO BCGUUIENO.
866
X L I X . EIDEM.
866
L.NICOLAOHEGURAENOMONASTERII SANCTINICEPHORI.867
L I . DOROTHEO HEGUMENO INONASTERIIGEDRANORUM. 867
LII. EIDEM.
870
L I I I . GEORGIO DIACONO ET HOSPITALARIO.
870
L I V . EIDEIN.
870
L V . THEOPHANIDIACONO ET PROTONOTARIO.
870
L V I . GEORGIO DIACONO ET HOSPILALARIO.
871
LVII. EIDEM.
871
LVIII.
FCIDEM.
871
L I X . GREGORIO DIACONO ET CBARLULARIO AMASIANO. 871
L X . EIDEM.
874
L X I . EIDERA.
874
L X I L . GEORGIO DIACONO ET CUBLICUSIO.
875
L X I I I . DAMIANO XENODOCHO.
875
L X I V . GREGORIO DIACONO ET CHARTULARIO.
875
L X V . GEORGIO DIACONO ET ORPHANOTROPHO.
878
L X V I . ANASTASIO PRESBYTERO ET BIBLIOTHECARIO ROMANO.
878
L X V I I . DAUIIANO XCNODOCTAO.
879
L X V I I I . PAULO MONACHO LAPSO.
879
L X I X . MONACBO E . COLLAPSO.
879
L X X . ALBANASIO MONACNO ET ANACHORETAE.
882
L X X I . ZOSIM.D MONACHO ET ANACBORETOE.
882
L X X I I . ATBANASIO MONACHO, OT ANACHORELAE.
882
L X X I I I . EIDEUI.
883
L X X I V . BARNABAE MONACHO.
883
L X X V . SOPHRONIO MONACHO.
886
L X X V I . METROPHANI MONACBO APOSTATEE.
886
L X X V I I . KIDEM.
886
L X X V I I I . EUTHYMIO MONACBO COLLAPSO.
886
, L X X I X . MARCO SICULO MONACBO COLLAPSO.
887
L X X X . Sabo5 ANACHORETAC, CUIN APOSTATIE IMMORATO.
887
L X X X I . ATHAOASIO MONACHO ET ANACHORETA?.
890
L X X X I I . METROPHANI MONACHO CT ANACHORELA?. 890
L X X X I I I . TBEODOSIOMONACBO APOSTAUE.
890
L X X X I V . EIDEM.
891
L X X X V . ACACIO NIONACHO ET MODICO.
893
L X X X V I . EIDCM.
898
L X X X V I I . ISACIO MONACHO.
898
L X X X V I I I . METROPHANI MONACHO ET HESYCHASTAI E
SICILIA.
898
L X X X I X . ARSENIO MONACHO, PRESBYTERO ET ANACHORETOE.
898
X G . NICEPHORO PBILOSOPHO M O N A C H U M AGENTI. 899
X G I . NICEPHORO PHILOSOPHO INONACHO.
902
X C I I . ATHANASIO MONACHO OT ANACHOROTA;.
902
X G I I I . SENIO MONACBO ANACBORETRC.
902
X C I V . NICOPBORO PHILOSOPHO, MONASTICAM VITAM
AMPLEXO.
903
X G V . ARSENIO MONACHO ET ANACHORETCE, POSTQUAOI DIMISSI AD ILLUM FUERANT QUI, DE BULGARIA PROFOCTI, VITAM
MONASTICAM INGREDI CUPIEBANT.
903
X G V I . NICEPHORO PBILOSOPBO MONACHO.
906
XGVII. - EIDEM.
906
X C V I I I . EIDCM.
907
X C I X . EIDEIN.
907
G. EIDERA.
915
C I . EUSEBIEE MOOACHAS ET HEGUMENEE, DE SORORIS
OBITU CONSOLATORIA.
918

loie

GII. Tbeophani monacho.

&*7
LIBER III. G o n t i n e t epistolas a d officiales Iaico-ef
magislratus sa?culares.
V23
Eptstola p r i m a . Joanni spathario et Pelopoanra
duci.
9i7
II. Sergio mngistro et D r o m i logotheta?.
927
III. Basilio patricio, u r b i s praefecto.
927
IV. Sergio magistro et logothetae.
93o
V . Elia3 prolospathario.
930
V I . Tbeopnylacto patricio, et d u c i Armeniacornm.
1*30
VII. Pantoleonti protospathario.
931
VIII. L e o n l i spalnario, c o g n o m i n a t o Draconi. 93
I X . J o a n n i spathario C h r y s o c h e r i .
934
X . Leonti legothette M a d i a m .
934
XI. Alexandro c o m i t i .
935
X I I . Basilio quaestori.
935
X I I I . Joanni patricio et saccllario.
935
X I V . Joanni patricio et sacellnrio per Aogurios. 933
X V . Anastasio tributi collectori.
93S
XVI. Eidem.
939
X V I I . Eidem.
939
X V I I I . Galatoni a secrctis.
93.
X I X . Joanni spatbario.
942
X X . Michacli patricio et sacellario.
942
X X I . Arsenio monacho.
92
X X I I . Joanni patricio, et Greecise d u c i .
943
X X I I I . Bardae patricio, et Macedonia* dnci.
943
X X I V . Joanni patricio etsacellario a p u d Angurios.943
X X V . Tarasio patri.
v*43
X X V I . J o a o n i spatbario.
946
X X V I I . Constantino spalhario T y r r h e n i generis
perversis moribus prcedito.
946
X X V I I I . L e o n t i , q u i c u m esset logotbcta, monachus
fiebat, et affccto moerore ab amico.
946
X X I X . Basilio exactori.
946
X X X . M i c b a e l i , protospathario.
947
X X X I . Joanni patricio et sacellario apud Angurios
947
X X X I I . B a a n s praeposito ct patricio.
950
X X X I I I . Joanni patricio ot Grnecia? d u c i .
950
X X X I V . L e o i i l i et G a l a l o n i fratribus et a secretis.
950
X X X V . Damiano bospiti.
951
X X X V I . Michaeli protoapalhario.
951
X X X V I I . NiceU protospathario.
951
X X X V I I I . Banae preposito et patricio.
951
X X X I X . Theopbilo pra?posito.
954
X L . EliiB protospathario.
954
X L I . Tbeophilo protospathario.
954
X L H . T h e o d o t o spatharocandidato.
955
X L I I I . Joanni patricio et sacellario a p u d Angurios
955
X L I V . Tarasio palricio fratri.
9.H5
X C V . Manueli patricio.
955
X L V I . J o a n u i protosputbario, et Drungario P l o i m i . 958
X L V I I . Tarasio fratri.
958
X L V I H . Basilio quaestori.
958
X L I X . Alexandro c o m i t i .
858
L . Tarasio patricio fratri.
959
L I . Pautaleonli spathario.
959
L l l . Gonstantino notario.
9.>9
L I I I . Joanni patricio.
962
L I V . M a r i a n o patricio etdomestico s c h o l a r u i u . 963
LV. Eidem.
963
L V I . T h e o p h i l o spatbario et sacellario.
966
L V I I . Elire spatbario e l Drungario P l o i m i .
966
L V I I I . Sergio spathario f r a t r i .
966
L I X . Theophylacto spatbario.
967
L X . Manueli patricio.
967
L X l . Lconti et Galatoni fratribus, a secrctis.
967
L X I I . Arsaber spatbario.
970
L X H I . Tarasio patricio, fratri, de o b i l u filize su#
consolatoria.
970
L X I V . Constantino n o t a r i o .
982
L X V , Nicelie apathario, et de rebus privatis pro uietropolitis C y z i c i ot Laodicece a g e n t i .
982
L X V l . Stauratiospatharocaudidato, pro?fecto insula
Cypri.
983
L X V I I . Quod non oporlcat ad p n r s e n l c s vitup molestias attendere.
986
Animadversiones A n g . M a i de erroribus Montacutiiia
edendis Photii epistolis.
986
Index reruoi et verborum a n a l y t i c u a .
991
r

FINIS 1 GENTESIMI S E C U N D l .
V A L L B O U I D O N I S . E x typis L. B A R N E O U D

&

&*

2 0 4 4

DOES C I R C U L - i i t .
DUTSIDE THE U B K A K Y

0 7 3

5 0 2

1 5 5

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/