P. 618 .

BIBLIOTECA
Pere Marés Oriol

L
EX IBRI
S
FR
ED
ER
IC

MA
RE
ST
Lipsii de Cruce cam notis . 8. Romae Basa
195 , figur..
R.478772
 1

IVSTI LIPSI
DE CR V CE
LIBRI TRES
Adfacram profanamghiftoriam
vtiles .

Vnà cum NOTIS .

Secunda editio correctior .

R O M AE
Ex Typographia DominiciBaſæ .
M. D. XCV .

SVPERIORVM PERMISSV,
BO
 1
7
1

.
 A D

TRES ORDINES
Β R Α Β Α Ν Τ Ι ΑΕ
ANTISTITES
NOBILES
MAGISTRATUS .

IBELLOS de CRUCE
quos ſcripſi, meritiſſimo
ad vos defero , patriæ no
ſtræ primores viri . Pri
mùm , quia in ſolo veſtro
concepti natique ſunt, in
hac Louanienſi vrbe: tum quia aura fauoris
veſtri elicuit, qui me benignè huc arcefſen
dum putaſtis, bono rei litterariæ & iuuen
tutis . Laudo hunc animum , atque etiam
miror . qui in tot circumſtantibus turbis, &
cùm vndique inſonuit bellorum tuba ; ti
bias tamen & fiftulas, vt ſic dicam , Muſa
rum cogitatis,& pacis artes neglectum non
itis inter media arma. Quod rectè & vtili
ter àvobis fieri, prudentes magis ſentiunt
quàm vulgus . Nam reuera ,inclyti Ordi
nes, hæc non ornamenta folùm reip. ſunt,
ſed auxilia & fulcraw . Tollite ; quid niſi
A 2 1qual
fquallor & tenebræ occupant,& ferox quç.
dam , aut yt veriùs dicam , ferina vita ? 'Ab
omni æuo(Annales ſacros & profanos con
ſulite ) Deusexſtare artes iſtasvoluit, velut
pharos & lucentes quoſdam ignes in tem
peſtuoſo mari. Iſtæ pacem dirigunt,bellunı
dirimunt : iftæ vitia virtuteſque premunt 1

aut excitant,teftes temporum, arbitræ me

ritorum. Reges , & magna illa nomina,obli
uionem æternam iamnunc cogitent , niſi
pennatus iſte currus euehat,& oftendat per '
æuum & pergentes . Quid argumenta col
ligovno verborem dixi, Deus exſtare ar
tes iftas voluit : & hocquoque ab eo , quod
vos iuuatis . Eat in fæcula , fuiſſe in vnà
prouincià per quinque ampliùs luſtra bel
lum , idque ciuile,imò inteſtinum ; collapſa
tra &tu , aut deiecta impetu omnia ; publi
cam priuatamque inopiam : vos animo fte
tiſſe dites & vberes , & de rebus falutaribus
iudicaſſe magis quàm computaſſe . Enim
uerò facite ita Ordines ,manum labenti pa
triæ ſupponite,nec præſentia folùm in ocu
lis habete , ſed futura. Potens ille Deus vi
uit , & magnus noſter Rex : vterque auxi
liabitur , ille & ifte in fuà cauſsà . Interea
CRVCEM accipite, atque etiam ferte . Vt
CO
columna, quæ recta ftat, impoſito magis
pondere firmatur: ſic altas rectaſque men
tes oportet , non cedere oneri , fed obniti .
Vos per vos facietis. ita vterque ille faueat
& auxilietur , quem dixi. Louanij , pridie
Nonas Nouembr . 80. 15. XCII .
 AD LECTOREM .
A BES Lector quæ de Cruce ſcripſimus,ſed
germana. Anteà atque alibi quæ edita (cre
2 des hoc nobis ) non ſuntnoſtra . Quid ergo ?
non illa dictauimus ? fortaſſe. ſedò imperi
tiam !quaſıedendi illo fine.Reuerentior pofteritatisſum :
Galiud ſcio eflè Schedia , aliud Opera ; nec ſubitaria
bæcnoftra dedicanda in Memoriæ templo . Quid, quod
alij grauiùs etiam peccant ? qui excipiunt aut interci
piunt dicta aut oratiunculas noftras, & in contumeliam
mei diuulgant.Aliter non accipio.Aeuum hoc vt mul
tis delictis fibulam ,ita petulantiæ & licentiæ laxat : &
quod auet procaciſſimus quiſque, id etiam audet . Ego
ſemel e ſeriò teſtor , audite , qui in Europa . NIHIL
MEVM EST , AVT ERIT , QVOD NON DE
AVTOGRAPHO MEO , ET ME VOLENTE ,
SIT EXPRESSV M. Quicunque aliter,mihi iniuriam
facit,vobisfucum . Deus bone,hæcmonenda publicè ef
Se ? Ecce in bona opesque externas ius est non viuo mi
hi ſolùm ſed mortuo, & folatium fati eſt voluntas vltra
fatum : in iftis animi & ingenij verè bonis non idem
erit? Reprimite Principes quipoteſtis, & vos lectores
quà poteftis: illi puniendo , vos ſpernendo. Ego præter
teftari nihil habeo . & hoc etiam addo , Siquid vſquam
præterreligionem moresque veterum , non agnofco :
tibi adhærco Statu felix Ecclefia ,cui totam doctri
Hoe de Ro nam ApoſtoliPetrus & Paulus cum fanguine fuo
malla .
Tertull.i.profuderunt. Hæc ex animo fcripta , vt in animum
przſcrip.
aduerl . demittas, te , perſpes tuas & per quidquid carum eft,
Le
hxret.ca . ctor rogo .
XXXVI .

IN
 IN

IVSTI LIPSI V. CL.

DE CRVCE LIB R VM ,
Ad Principes Chriſtianos
Elegia
IO A N N IS BOCHII
S.P.Q. Antuerpienſi a Secretis .
Ieva falutiferi tangitvos gloria figni.
Si qua fides , fi quis melligionis amor ;
Si meritum Crucis, & ftudium vos excitat vllum ,
Et memores vestri nominis effe iuuat ;
Chriſtiadùm o proceres , poſitis aduertite mentes
Rebus, eyn hoc vno figitecorda libro .
Hic decus , ego factis ſeges hic vberrima vestris ,
Laurus dos hic vero Principe digna viret .
Quagenus humanum deuixa mørte triumphat
Arbore,cui noſtre stemma falutis ineft .
Ipja Dei pietas ramorum amplexibus heret ,
Et riguus Christi ſanguine vernat apex .
De trunco fideipendent myfteria noſtra ,
Maiestate Deus , corpore verushomo.
Radicem cruor innocuipuriſsimus agni .

Qui lauat humana vulnera fortis , alit .

O crux , o columen , spes vnica , planta falutis ,
o lignum atherij fertile depoſiti.
Noxia prima fuit miferis mortalibus arbor ,
Damna ſed hac medica nostra reſarcit ope .
Protulit illa necem , vitam hac , erut illa doloris
Mater , at hac plauſus , letitiegs. fuit.
Pero nefas , vitiumos fuo de femine, calum
Clauferat illa , fores hac referante patent.
illam Tenario fallaxègurgite ſerpens
Occupat , impietas, o furor , ira , dolus .
Hanc natus genitore Deo , qui fæderis obles : Lerken
 Lerhao vereres carcere traxit nuos .
Nec voluit ſeros Erebo parere nepotes ,
Colla ſed excuffo libera ferre iugo .
Vi& ricis vexilla Crucis , credentibus omer
Extulit , imperij figna futura fui .
Vmbrarum bac oculis haud aspicit arbiter aquis,
Sauit , eo auxilijs expedit arma nouis .
In Crucis excidium Latias aptare ſecures
Apparat, eo domine concitatvrbis opem .
Primaga Cafareus tentauit verbera littor
Incaſum , en rabie proficiente nihil .
Nam lignum Crucis ad quofuis obduruit ictus :
Stato magis , quanto caditur illa magis .
Chriſtiadum fides numerum cruciaribus auget,
Et Crucis imperium creſcere pana facit .
Crux vicit crucis artifices, tormenta propago ,
Vnus eos innumeros Christusin orbe Deos .
Non tamen antiquus furiarum in ſede quiefcit
Hoštis , at indicto pralia Marte ciet .
Omnia conquirit pænaruminuenta , tyrannos ,
Monstra ,faces,laqueos,flagra ,metalla , feras
Donec Romuleos Chriſti vittoria faſces
Subdidit , eo vitto Ceſare iura dedit .
Hinc aquila celere Cruci, vastume per orbem
Crux fuit augustis gloria prima viris.
Vt quoties fera barbaries, aut nominis hoftis
Chriſtiadùm , facra mouerit arma Cruci ;
Arſacides, velmollisArabs, Macedumos phalanges .
Pontus,eo Ifmarij Luna ſuperba ducis ;
Aut Scytha , velGaramas,medis , vel Syrtibus Ammon ,
Errorum aut furys gensagitata nouis :
Protinus intrepidisanimis , armiso paratis ,
San &ta falutifera pro Cruce turba ftetit .
Nunc idem ,doo rabie nuncimminet hostis eadem ,
o proceres,eadem cauffa tuenda Crucis .
lungite communes fata in communia dextras
Ne pereant omnes , dum fibiquiſque cauet.
Crux acies volet in medias, hoc vincite ſigno ,
Cui didicit famulas mors dare vizta manus.
Quod ftygi tremuere lacus, quod mundus, cum hoftis
Quovifo,trepida perdiditarma fuga .
HAC
 Hac monet antiquifcrutator Lipfius eui ,
Et stimulos fcriptis fubdit ad arma fuis.
Vile crucis quondam letigenus eruitvmbris,
Pænag ſupplicij qnanta , quibus fuit .
Exemplogs docet,tantumfi dedecus infons
Mortis,ob humani criminis adta tulit :
Si Deus effe reus voluit , culpamos pianit ,
Deleuito necem morte , cruore nefas :
Hortari benefacta Crucis vos ftringereferrum
Pro Cruce , coniun &tas ſumere tela manus .
Hoc vos fan &ta fides ( nam defenforibus iftis
Tempus eget ) pietas, officiumos rogant.
Arma dabunt ſuperi victricia , teffera Chriftus,
Cruxfignum , nofter buccina Iustus erit ,

。
-

MAS
 1
1
1
1

MAX AEMYLIANI
DE VRIENDT , 1

Senatui Gandauenſi à Secretis , 1

AD I v S II LIPSI
DE CRV CE LIBROS ,

Epigramma .
VPPLICII ferale genus, trabshoſpita leti ,
Crux olim , o dirus fontibus horrorerat.
,
Tormentum inuiſum , durum , execrabile lignum ,
Quo grauius nullum terra nouerca dabat.
Atpoftquam ſata patre Deo , fata Virgineproles
Diluit in celſa crimina nostra cruce :
victima pro ſeruis dominus , pro fontibus infons ,
Pro léfis medicus , pro grege paſtor amans ;
ilicet ex illo , Crux lux , mors vita,tropheum
Furca , decus probrum ,pæna medela fuit.
Hofpite preſſa Deo tanti Crux numinis, olim
Crux fcelerum Nemeſis, nuncſcelerum vna ſalus.
Hoc olim tam grande decus , tamnobile pignus
Terra diu cæco texit auara ſinu :
Dum veluti poftliminio tandem extulit illam ,
Et luci lucem * Cæfar habere dedit . * Conſtantin
Fallor ?an & IVSTVS ceu Cæfaris æmulus, atra
Nocte laborantem tollit ad aſtra Crucem ?
o fačtum iuftè : fic rident lumina iuſtis ,
Inuidia iniuſtis lumina fracta dolent .
Anumam rex Delius indit .
 !

DE I V S TI LIPSI
LIBRIS DE CRVCE ,
MICHAELIS VANDER - HAGHEN
A N T V E R P I EN SIS

Ad Lectorem Epigramma.
I te priſca iuuant:hoc,do &ti, De CRVCE , LIPSI,
> >
opus
Supplicium Crucis ille vetus defcribit ad vnguem ,
Quale fuit,noftram S ALVIFIC AMQYE CRVCEM :
In qua hominum lapfus , fcelerumque Piator , atrocem
Mortem , ipſons , multo ſanguine paſſus erat
Vnde noua extinctis lux extitit, vnde fepultis
Vita oriens, rutilam ſuſtulit alta facem .
Vnde redemptio & alma reconciliatio manant :
Vnde perennantis fumina paciseunt .
Iſta vetuitatis reſeratpenetralia , Lector ,
Vtere eo ; & quantus , diſce, vir ille fiet .

FO

IN
+
 !

IN CLAR . VIRI

I V S T I LIPS I
DE CRVCE LIBROS, )

IPSI , Palladiæ decus corona ,

LI
LIPSI, delicium nouem Sororum ,
Quo nec eft melior benigniorque:
lam loquax nimium , nec æqua lingua ,
Que , vah , artibus abrogare fanctam
Virtutem folet ac politiori
Doctrina , reprimetur illa , nam tu,
Qui doctiſsimus vnus es virorum
Vnus cs ſimul optimus virorum .
Eſt curæ pietas, & ipfa virtus ,
Hac doctrina velut politur auro ..
1
Teftes DE CRVCE ſunto tres Libelli
Docti , Iupiter ! dopị libelli .
Coniunétam , bone lector , hic videre
Virtutem licet eruditioni .

Balthaſar Moretus I. F.
 -
I V STI LIPS I

(
DE CRV C E
LIBER PRIMVS
СА Р. 1 .
Precatiuncula . Materies doo ordo operis.
GGREDIOR de CRV CE ſcri
bere , fed tuam prius opem auxi
liúmque inuocans qui eam con
ſecrafti, & infame illud lignum
inftrumentum feciſti publicæ fa
lutis . Tu Deus à Deo genites,
homo ex homine genite , homi.
nibus genite, da mihi vera, da recta fcribere, tibi in
honorem ‫و‬,Cruciin ſplendorem , nobis in fructum .
Materies & ordo mei operis ifte . Quid Crux , & Cha
iufmodi fuerit:Vbi, Quare , Quomodo , & Quatenus
vſurpata . Hæc omnia non diſtinctè folùm , fed dif
fufè dicam :nec diſplicebitaccuratio illi, cui ſaluta
re hoc fignum placebit.
CAP . II .

Crucis nomen polyfemon . Hæc noftra Gabalus etiam

dieta , item Infelix lignum , de Infame . Sed dom
Crux non in ligno .

Rvx ſignificationeduplici , Laxâ & Adftrictâ . Crux

Illa eft,cùm pro omni angore ,tormento, atque quidquid
etiam interitu ſumunt .yt Comici pallim , qui Abire crucias.
Menach .
iubent in malam Crucem : vt Gracchus , qui dixit
Prolog. ( alio etiam genere ) Malo Crure perire : vt Plautus
de homine merſo aquis , Abftra &tum in maximam
malam Crucem . Sed & Terentius à cruciando , Me
retrices
 14 DE CRV CE
retrices dixit Cruces : nec diffimiliter Plautus , Ali .
qua mala Crux femper eft , qua aliquid petat . Paul. Ibidem
Aulular..
To diuerſius illud eiuſdem : Qua te mala Crux agitat?
quod adfine iftis, Quæ laruæ , aut quæ intemperiä ?
At Adftricta ſignificatio eft hæc mea , & vulgo rece
ptiſſima, cùm peculiariter cruciatum & interitum
Mors in notamus in ligno . Quid ita ?credo,quia eximius il
ligno. le,mors tarda & planè cum ſenſu . Dixerunt & alio
Gabalus . nomine Gabalum. Nonius ex Varrone citat: Nos bar. In Gabao
lum .
bari quòd nocentes in gabalum ſuffigimus homines ,
vosnon barbari noxios abſoluitis. Quæ vox etiam in
priſcis Gloflis, ſed vocalimediâ mutante : Gabulum,
Cravos explicátque laxè,vt vides ,& pro quocunque
In felix tormento . Dixerunt aliter, Infelicem arborem ,ligni,
arbor .
stipitem . In carinine horrendo apudLiuium : Caput Lib. I.
obnubito , arbori infelici fufpendito. De Cruceaccipi
res docet, & Cicero, qui in eâ pro Rabirio palàm ſic
interpretatur . & Seneca : Inuenitur quivelit ada- Epift.ci.
Infelix lj- &tus ad infelix illisd lignum trahere animam tot tor
inuin . menta traduram . Minutius Felix : Deus ligneus , In O & a .
Zufelir uio.
ftipes. rogi fortaffe vel infelicis stipitis portio : ideft, crucis. In Cata
Infamis Dixit & Infamem Poëta incertus lec. Virg .
Hipes
Noxius infami diſtri& us stipite membra ,
Sperat do à fixà polje redire Cruce .
Natæ appellationes à iudicio & fenfu vulgi, quibus
hoc fupplicium in horrore pariter & vilitate. Itaque
Apuleius ( in meo quidem & priſco libro ) Damna- Lib.i. de
. Vulgò tam Crucem dixit. * Damnata, inquit , iam Crucis Alin .
deſtinata candidatus : bene,& pro hoc ſenſu . Etfiautem Crux
propriè in ligno :tamen adnoto , fimilitudine etiam
ira dictım fufpenfionem aut fixionem in aliâ paratu
râ . puta in monte aut petrâ . Sic Tertulliano ſunt lib.i.ade
uerfus
Cruces is Cruces. Caucaforum , alludenti ad Promethea illic af- Marc.c.6.
getra .
fixum : quem ipſum Lucianus deſcribit & appellat
soupwhívta .Sic & Manilius de Andromeda, quæ in
Icopulo vincta & cero expofita : Et cruce virgineà Lib . v.
Moritura puella pependir ,
CAP.
 LIBER PRIMV S. IS
СА Р. III .
Nomina phrafefue ad hoc fupplicium : Figere , Confia
gere,Cruciare.item Cruciarius,pro appendendo.
:

ifta . Cruci ſuffigere.vt Velleiusde piratis,quos,

Cæſar,inquir,Cruci ſuffixit , in cruce ſuffigere . ve
De Bello Hirtius . Tuba Numidas eos , qui loco amiffo fugà se
Africo .
receperant, in cruce omnes fuffixit. Item Cruci affige
De patié re, X Crucifigere, crebra in libris.lllud minus, Figere
tia , cap. cmãs & fine additione. Tertullianus fic vtitur: Taceo Figere ,
III .

Natali
quòd figitur ( Chriſtus:") in hoc enim venerat, Quod
IX . Felic,
idem Configere Paulinus Nolanus Epifcopus dixit : Configerci
Agnofcant trepidi,quem confixere rebelles .
de Chritto ad judicium venturo . Eiſi Tertullianus
De Re- paullo aliter, veterem hominem confixum effe Chriſto
fur. carn. dicit : quod vulgò, unà crucifixum . Suo etiam &
C.XLVII.
proprio verbo appellarunt Cruciare .Auſonius :
Cruciauerat illic Cruciare i
cru . Spreta olim ,memorem Veneris, Proſerpina Adonim .
In eCupi-
din
cif. Hegeſippus : Capiebantur innumeri ( ludæi,) quino
Lib.y.ca. genti fermè ad diem cruciabantur , quod eft in cru
xvu . cem agebantur :atque loſephus in iftâ ipfâ re dixe
Lib. VI .
Excid . rat, avesougouwzo . L'aulinus :
cap.XII . Cruciatà in carne corufcum
Natal.1x
Felic . Agnofcant trepidi .
Gloflæ veteres : Cruciat , crucificat , sapoi . Nota
ibidem & Crucificat , quod in ijſdem glofis alibi:
Crucificatus, iscupasvévos . A Crucio fiue Cruce ipſi
Cruciarius dićtus,is qui in cruce ,vel qui eà dignus. In
In Satyr. ipfà,vt Petronius: Cruciary vnius parentes ut vide. Cruciae
runt noctu laxatam custodiam , detraxere penden. , VIRS sauga
,
i
Declam . tem . Et in Declamationibus Calpurnij Flacci inſcri Seis..
XV11 . & ptio : Pedagogus cruciarius , & : Peregrinus crucia
XXIII .
rius. dehis qui appenſi iam in cruce . At qui eâ di- Crucia
gni ,per conuicium aut minas quoque ſic nominati rius ,
Lidorus : Cruciariw ,co quòd fit cruce dignus. Apu o sauga
leius : Duess
 16 DE CRVCI
leius : Nec tantillum cruciarius ille deterritus . Am. Lib.xxis
mianus: Longum eft , que cruciarius ille conflauit,
CA P. IIII

Grecorum verba ad Crucem de crucifixionem . Hefy

chius dos Ovidius emendati,iſte etiam explicatus.

STA Latinis : Græcis duo ferè Crucis nominas ,

saupos
ISErapòs & Exóconf . Illud frequentius: quod ta
quid ? men propriè non nifi ftipitem ſignat ſingularem & In Odyff.
erectum . Latinè dixeris Palum fiue Vallum . Euſta Ž. initio
Vndevox chius : Σταυροί,όρδα και αποξυμμένα ξύλα του και σαώα
fatta ? φα ωρα τοις μη λαλοδσιν αγνώς γίνονται δερα του
είς αέρα στάσιν , ή θρg το είς εύρος ίσαθαι . οι δε αυτοί
Exónomas aézovtal : Stauriſunt ligna re&ta de praacu
ta : que don Stauara dicuntur ab ijs qui minùs inge
nuè loquuntur . fa &ta vox, vel quòd ad derem ftent ,
vel quòd in latum . Hi ipfe do Scolopes dicuntur .
Quod ait , eis cúpos vel in latum , de pluribus iunctis
verum eſt ,ve ſolet in caftrorum vallo. Neque immu
to ; etſi ex Heſychio paullo aliter deriuante, poflim .
llefic: Σταυροί,οι καταποπνότες σκόλοπες, χάρακες, και
πάντα τα εξώτα ξύλα . απο σε εσάναι σωροί , ή οκ σε ές
This sügav isadas : Stauri,defixi ftipites funt,valli, do
omnia ligna recta ftantia : ab eo quòd stent Stauri ,
vel quòd ad auram conſiſtant. Alluſiffe ad poftre
mum hoc etymon Prudentiusvideatur .
Crux iſtum tollat in auras Tlees
Viuenteſo oculos offerat alitibus . SER .
Luriani io Hæc Grammatici. fed Lucianus ingeniosè & pro ar- Hym .XI.
cofa deri- gumento ,in Iudicio vocalium ,deriuat à Tau littera
yatie. quæ figurâ crucem refert. Ait Sò TOÚTOU ( TôTow ) y
την τεχνήματα των πονηρώ την πονηραν επωνυμίαν ζωελ
sév: abiſtà etiam , inftrumento peſſimo( cruci ) peſſi.
mum nomen veniſe . Atque hoc in fine etiam dialo
Exóauf gi iterat. Iam Exózont propriè,vallum ,ſudémque fi
çusidpgnificatacutam.Heſychius: Exónomaszótác túad op tá:
Scolo
 L I BE A PRIM'y s . 17
Scolopes , acuta ligna , regn , Homerus :
Iliad.de Σκόλοπες γαρ αν αυτή [ ταφρώ ]
verf.63.
οξέες ερασιν .
Ibi Euſtathius: Exómo7es, op.sa Fúra xj igéd, rý save
pocs creciñow • ¿ Q’ous oi upęucTÉVTES aiesavewasa iġ avs .
oxonovios ou encorto : Scolopes recta ligna do acuta , qua
Stauros vocabant ; in quibus appenfi ,cruci aut
vallo figi dicebantur. Et bene, quòd duo illa verba
fuggerit,quibus ipfam crucifixionem ſignabant,Ava
σαωροώ & Ανασκολοπιζαν . Ιta enim plerumque com
pofitè, ad elationem ſcilicet fixionémque in alto no
tandam : etfi aliàs etiam fimpliciter, Etangouw & Exo
Ronilev. Sunt & alia duo verba , quibusvulgò valde
vſi, nipoonaouw & Kleuãy fiue Ayampepay. quorum
illud clauationem ipfam in ligno propriè notat , hoc
ſuſpenſionem . Inillo, ſcriptoris aliquis error vide
tur apud Heſychium : Igoríaamuzavíspotu ,atque Heſychius
eģo reſcribam , avssaóposTee.In ilto , fæpe interpre- sorredins
tum , qui ad fufpenfionem vulgariam & in laqueo
Lib. vi. aptant . Ita quod Arrianus narrat de Muſicano: TOY
κρεμάσαι Αλέξανδρος κελάει εν τη ατεγή : aliter ver
ſum legi,cùm fic debuerit : Hunc Alexander crucifigi
in ſuà regione iubet. Curtius fatis præit , qui fcri
bit in crucem ſublatum . Ita quod Diodorus Siculus
Lib.xin in eiuſdem Alexandri rebus , de Tyro captâ : roes
νέους πάντες , όντας εκ ελάτους και δισχιλίων, κρέμασαν:
idem Curtius rectè: Duo millia crucibus affixa , per
ingens litoris fpatium pependerunt . Et exemplas
pluſcula . Tale apudLatinos ipſum suſpendere,quod suſpenden
ad Crucem referendum moneo iuuentutem . Vt in re quids
Silio :
Lib.i. " Hunc poſtquam diro fufpenfum robore vidit.
Epiſt.vs. In Senecâ : Larrocinium fecit aliquis. quid ergo men
ruit ? vt ſuspendatur . in Ouidio :
In Ibine More vel intereas capri ſuspenſus Achai ,
Qui miſer aurifera teſte pependit aquà .
Lib.vını Quibusverfibus vera hiſtoria & Bfenfus è Polybio.com internet
 18 DE CRUCE
reddatur iſte. Antiochus rex per fraudem Achæum
ex arce Sardium deduxit ,& per infidias cepit . Kai
έδωξε , addit, oρώτον μεν άκρωτηριάσαι τον ταλαίπωρον,
Ο δε ταύτα την κεφαλίω υποτιμώντας αυτά , και καταρρί
Leytas és olhov dozdvajasaugãoue to owlese : Et viſum
eft , primò admurilüre illum miferum , de extremas
partes fuccidere , deinde capite eius refe &to,dom in afia
ninum culleum conie &to, reliquum corpus crucifigere.
Hæc res : ſperne aliorum inanes logos . Sed & me.
Leuiter e cum lege , tefte pependit aquà : non triſte aut reſte,
mendatus quod vulgatur . Vult enim ,eum non in ipſà aurife
rà aquâ, id eſt Pactolo , ſuſpenſum : quîpotuic? fed
iuxta eain ,atque illâ quaſi arbitrâ & inſpectante. Pa
Ctolus autem haud longè Sardes,vbi hæc gefta .
СА р .
Diuifio prima Crucium : de de specie vetuſtiſſima die
eum, Affixione. Tertullianus per occafionem corre
& us,atque Ifis eadem cum Cerere exiftimata .
ERBA non vltrà merenent: rem ordiamur. cui
Crux fimo V illuſtrandæ duplex genus Crucium ftatuo,Sima
plexe plex & Compactum . Illud voco , cùm in vno fimplio
ciga ligno fit affixio , autinfixio . Quæ crux , meo iu
dicio,prima fuit, & in aliam fpeciem à rudi hac ven
Lius dif tum . Sed ea quoque duplex,vt tetigi : altera'ad Affi .
crimen . xionem , altera ad Infixionem . Nam aliàs ad arbo
rem fiue ftipitem alligabant figebảntve hominem.yt
in Cupidine crucifixo Auſonij,quem fic deſcribit :
Eligitur maſto myrtusnotiffima luco ,
Inuidiofa Deum pænis . Cruciauerat illic
Spresa olim ,memorem Veneris, ProſerpinaAdonim .
Huius in excelfo Suspenſum ftipite Amorem,
Denindum poft terga manus,fubftri&tag plantis
Vincula marentom , nullo moderaminepana
Adfigunt .
Verba omnia nota :videbis & in arborisftipite ap .
penſum ,
 L I B E R PRI MV S. 19
penſum , nec manibus expanſis , fed à tergo de
Apolog.
uinctis , denique nec clauis ſed funibus fubitri In arborio
cap.VIII tum: nififortè in pedibus . Simile in Tertullia- busvandie
no > de Tiberio : qui Saturni facerdotes , vt in- penfio .
quit , in eifdem arboribus templi fui , obumbra

WATI

tricibus farlerum , vorinis Crucibus expofuit . In

* XI111. Martyrologio ,de Paphnutio : Ipfe palme arbori affi
Septemb. gituricatori autem ferro nocantur. Nec ambigimus
В а arbores
 DE CRV CE
arbores plerumque huic rei ſeruiſſe, præſertim ing
grandi numero cruciandorum ,fiue reciſas leuiter &
Sivein ruad Crucem aptatas,fiue etiam comantes. Sed & in fti
di Stipite • pite fimplici idem fuit . Ex Tertulliano : Quanto di Apolog.
ſtinguitur à Cruciş stipite Pallas Atticæ , vel Çeres cap.xvi.
Ferrea ,quæfine effigie, rudi palo cg informi ligno pro
ftant ? Nam rudem ecce palum componit & aſſimi
Tertulia- latcum Cruce . Sed in eius verbis menda de Cerere
nus emen
datus Farreâ . Cur enim fic appellet? an quia far inuenerit?
 1
LIBER PRIMV S.
efto.acqui non omnis Ceres fic efficta, fed certa ali
qua, & in loco quem voluit expreflum : ficut de Pal
lade,quæ Athenis. Legendum arbitror, Faria ,fiue Ceres Phu
Pharia :quafi dixerit Cererem ,quæ in Aegypto Et
. Aegyptia
intellegi credam Ifidem : quæ nomine diuertit à Ce
rere,numine communicat . Ita Herodotus; Anuhtue
Lib. x1.d , Ias.In Apuleio ,ipfa de ſe Iſis:Me primigeni Phry
de Afin .
ges Peffinuntiam matrem nominant,me Eleuſini ve .
tuftam deam Cererem . Euſebius de Præparationes:
Lib.Ι . Φασί τoίνω Αιγύπτιοι τον μεν Οστεις έναν τον Διόνυσον,την
cap. 1. delow thy drunteav : Aiunt Aegypti Ofirim effe Bar
chum , Ifidem vero Cererem .
СА Р.
Altera Simplicis Crucis species, Infixio. Seneca, Hely
chius , Plato , Plinius , illuftrati.

Teve hæc fuit in Simplici Cruce Affixio : eſt

& in eâdemInfixio.qualis ? cùm nudum homi-Infizio,
Conſola.
nem erecto acutoga stipiti infigebant, eâ formâ& fa- Impalatio
ad Mart. cie quam exempla hæc docebunt . Seneca : Video iftic
cap. xx.Cruces nec vnius generis , fed aliter ab alijs fabrica .
tas . Alij capite conuerfo in terram ſuspendere , alij
per obfeæna ftipitem egerunt . Duo in ijs verbis ob
ferues, & Cruces varias fuiffe,quod nunc diducimus:
& inter eas, Infixionem . Quam magis etiam aperit
Epiſt. idem Seneca:Cogita hoc loco carcerem do Cruces, ago
adattum per medium hominem , qui per os emergat ,
ftipitem . Viden clarè medium hominem fciffum &
transfofíum ? Atque id imagine etiam illuſtrat He
fychius:Σκόλοψιν,ώς όπλησιν το γδ παλαιών τουςκακουρ-Σκόλο
ρώτες ανεσκολόπιζον και οξύοντες ξύλον δια ράχεως και τους >

νώτου,καθάπερ τους όπωμένους ιχθυς επι οβελίσκων: Sudi- ταdiία,

fixionem dixeris , quaſi Aſfationem . Nam antiquitus
maleficos ſudiinfigebant, acuto ligno penetrantes spie
nam non dorfum ,ficutiaffos in verubus pifces. Vbiam
plius diſco , propriè hocefle Exónotes ; & Exonomy
B 3 vbi
 De CRVCI
vbi legitur,plerumque referendum ad hanc formam .
Mecenati Iſta Crux nefcio an Mæcenati etiam deſcripta : cuius
. verſus apud Senecam iam olim fic legimus : Epift.co
Hanc mihi , vel acutà
si fedeam Cruce , fuftine.
Vita dum fupereft , bene eft .
Vult miſer & adſuſpirat viuere,etiam inter tormen
ta , & in iftâ maximè cruciante Cruce, quam ſignan
ter dixit Acutan . Sed aijt etiam sedere : benè .
Nam ille profectò habitus hominis ab infero in ſu
 LIBER PRIMV S. 23
perum fic transfixi. Hocipſum genus Ayaouydurdle
www.dictum Græcis, quafi diffindere & diffecare. Hefy
11. De chius: Avaruuvernd earu ,ai donnonvar.Plato eo ver- Et Plato
Κεραb. bovfus:Ματιώσεται,ρεβλώσεται, τελετών δε πάντα * :
retra ma.Jav aidondund siosto : Flagellabitur,diftor.
quebitur , denique omnia mala palus Cruce diffin
Lib.vis detur.Plinij etiam verba huc referam narrantis,Po- Et Plinio.
Cap.XVIlybium cum Scipione in Africâ leones homicidas
crucifixos vidiffe , quia ceteri metu,pæne fimilis ab
Aterrerentur eadem noxa . Quis enim credat opero
fam & compoſitam crucifixionem illam fuifle : non
ego: & accipiam dehac promptâ & fortuitâ in ftipi
te infixione, fiue etiam affixiones.
CA P. VII .

In genere de Cruce Compactà : tum de primà eius

specie , Decuſſarà . do an hec fotAndreana ?
I Compacta Crux eft,quæ manu fa & a ,ido è du
a
mxani,libro loſuz quà vulgò eft, lignum , & Chaldæo
paraphrafte, Crux, ipų verterunt * Eúnor didugor :be- * Lignans
ne fanè,ad hanc formt . Hæc eft plena & vera Crux,geminum .
in quâ brachia etiam explicantur,atque ideo Paribu. Pasibulü
lum non femel dicta . Huius ſpecies triplex,vt diſtin- quid pro
&tè,imò curiosè edifferam , & femel tollam dubita- priè.
tiones aut lites .Eft Decuſſata, ett Commißa , eft Im- Crux Der
miffa . Illa prima mihi dicitur, in qua duo ligna di- cuſſata.
reda en aquabilia , inter fe obliquantur . Decuſfare
In Hiere. hoc enim Romanidixerunt . Hieronymus: Decuſa
cap.xxXI re,eft per mediuni fecare ,veluti fi due regula concure
rantad speciem littere.X quefigura eft Crucis.Nec
Lib.
Orig.
i. minùs clarè Iſidorus; X littera , in figurà Crucem ,
cap. III . e in numero decem demonſtrat . Obſcuriùs paullo
Aduerf. alij Patres & Doctores noftri.vt IuftinusMartyr : qui Iuftinus
explicatus
Tryph. illud Platonis in Timxo , Egbaser autov er med navn :
Decuſfauit eum in vniuerso :adieueranter ad Chriſtu
& Crucem noftram retulit, quo nifi hoc aſpectu Iam
cùm tranſuerfis obliquatiſque manibus benedictio
B 4 nem
 DE CR V CE
nem facobi eôdem aptant: quid niſi hæcforma ina
Lib.iv. oculis? Damafcenus : lexoB Podruhodsto expor tus Et Dama
Cap.ΧΙΙ.ράβδου, ενηλλαγμένας ταϊς χερσί τους γοις Ιωσήφάλογή-tenκε.
σας, και το σημείον τοσαωροσ διαγράφει σαφέστατα : Iacob
Adorans extremum virga , alternantibus manibus lia
beros Iofeph benedicens etiam fignum hoc Crucis de
fcribit manifestiffimò. Quid jeipes iftæ conna ſuévas
etſi non ambiguum ,tamen audiamus Cedrenum com
modè explicantem . Iogana ( idem cum Iacobo ) mas
χειρας αμείβων,την μεν δεξιαν όπι το νεωτέρετην αριστερα
 LIBER IR IM V s .
thì T8 ápecCuTee The xeỌCALL 0913 : Ifrael man và
permutans,dextram quidem in iunioris,finiftram ve
rò in ſenioris caput imponens , Et Tertullianum in
DeBapti. iftâ ipſâ re : Impoſitis o intermutatis manibris beno
cap.vint dixit, do quidem ita tranfuerfim obliquaris inter fe ,
vt Chriſtum deformantes,iam tunc portenderent be
nedi& tionem in Chriftum futuram . Quomodo Chri
ſtum deformarunt illæ manus ? imò Crucem : & fic
mihi libidocrucifixum
Chriftum aliquando legere: fed refræno, & accipio
. Hæcilla eft quam Andreanam Crux Aggo
hodie dicimus,validâ & fatis veteri famâ diuum iſtu dreana ..
!
*Vti & in
in eâ cruciatum . Anne verâ ? facit me vt ambigami
Abdia " Martyrologium Romanum : in quo hoc faltem * le
lib.111. gas , in Cruce suspenſum . & magis Hippolytus,qui
In Com- ſcribit Crucifixum Patris in Achaià ,adarborēplius
ment.
Græco . re &tum.Quid magis contra famam ? Atque hæc fixio
ad Simplicem noſtrā potiùs abeat,longèà Decuſſatâ.
CA P. VIII .
Commiffa Crux quid nobis fit? exemplis teftibusg af
ſerta ,tum eriam veftigio nostre lingue .
Am Commiſam Crucem appello ,cùm ligno ere. Commiffo
1
IMto breuius alterum fupernè,es in ipfo capite com
crxx

mittitur ,foc utnihilexftet.ea forma examuſlim eft

in Tlitterâ,quam vno ore omnes cum Cruce compo 1

nunt . Lucianus vbi Tau accufatur : To S toutou o

μαή φάση τους τυρανες ακολουθήσαντας και μιμησαμένους
αυτό το πλάσμα, έπειτα σχήματι τοιέτω ξύλα τεκτήναν
τιςανθρώπους ανασκολοπίζεινεπ'αυτά: Η κίκα επimm cor
poris filum tyrannos aiunt ſecutos,eiufa peciem imi.
satos,fimili deindefigurà ligna fabricaſſe,ego homines
111. ad- in ijs fixiſſe. Palàm elt Crucem intelligi. Tertullia
uer.Mar
cion . nus : Ipfa enim littera Græcorum Tau ,nostra autem
Devocat. I, species Crucis . Iſidorus: Tau littera speciem Crum
gent.
In Ezech . cis demonſtrat. Hieronymus : Antiquis Hebræorum
cap.Ix. "litteris,quibus vſque hodie Samarita vtuntur, extre:
ma Tau Crucis habet fimilitudinem . Paulinus Nola
Epift. ad
Seuer , nus: Chriftus non multitudine nec virtute legionuma
fedt
 DE CAY C E
fed iam tunc in facramento Crucis, cuius figura per
litteram Gracam Tau numero trecentorum exprimi
tur,aduerfarios Principes debellauit. Adftruunt etiá
picturæ , & noitra lingua. In illis quidem ,pafſim ho
Antonia- die videas D.Antonij vetuftiflimimonachi penulæ &
na Crux .
manui affui aut imponi hanc crucem . An quia Ae
gyptius ille vir , quibus iam olim notum,& inter ſa
cra hoc fignum ? Certè in obeliſcis,qui indeRomam
Aegyptijs vecti,ſculptum fic vidimus :cum anulo tamen vel
inter no- anſulâ fupernè,nec fatis folidè fcio ad quam rem aut
vſum . Sed de præcipuâ ipſâ notâ , dignum aliquid
notâ Ecclefiafticæ noftræ hiftoriæ prodiderunt. Ruf Lib. 11 .
finus: Signum hoc dominica Crucis inter illasquas• di. C. XXIX.
cunt iepatine's id est Sacerdotales litteras habere de.
gyptij dicuntur , velut unum ex ijs quæ apud illos
funt litterarum elementis . Cuius littera ſeu voca
buli hanc afferunt effe interpretationem , VITA Lib . VII.
Significa-
tio is .
VENTURA . Sozomenus: odo de tõvaod now.Jou groe's Eccl. Hif.
να τούτου , το Σαράπιδος ) τινας καλεμένων ιερογλυ- cap.xν.
φικών χαρακτήρων σωρούσημείοεμφερείς έγκεχαραγμέ
νες τοίςλίθοις αναφανίώαι , παρ'επισημάνωνδε τατοιάσε
ερμηνάθεισαν σημάναι παύτίω την ραφιω, ζωιω επερχο
uérlw . Aiunt temploisto ( Sarapidis) diruro do difie
do.quafdam ex ijs,quas vocant Hieroglyphicas notas,
fimiles figno Crucis infcriptas lapidibus apparuiffe . Ab
is autem ,qui dodi bac talia ,explicatam eam notam,
fignificare Vitam venturam . In Suidâ etiam hiſto
riola her breuiter.Επι Θεοδοσία και μεγάλα βασιλέως κα
θαιρεμένων Ελλωπικών δερών, αρέθησαν εν τω Σαφάπ
δος νέω δερογλυφικά ράμματα σαωροδέχοντα τύποις. α
περθεασάμενοι οι δξ ελλώων εισπανίσαντες, έφασαν ση
μαίνειντονσωρόν και τους ιερογλυφικα γινώσκεσι χάμ
para lali &TTES20uévWw .Theodofio magno regnante ,
sim fana gentilium diruerentur,inuentæ funtin Sa
rapidis templo Hieroglyphica littere habentes Crucis
formas.quas videntes ij qui gentiljum Chrifto iam
addi&ti erant, aiebant fignificare Crucem apud peri.
1
 1

LIBER PRIMV S. 27
tos Hieroglyphicarum notarum Vitam venturam .
Atqui & à linguâ argumentum petij,fed noftrâ. Nos
inquam Belgæ hodie,bacillos in hanc formam , quos
ægrorum brachijs fuftentaculum ſubijcimus , voca
mus ipſâ Latinâ voce Cruckas.
СА Р. I X.

Affirmata Crux immiffa è fcriptis maximè Patrü :ipfo

ali per alios, jigo imaginibus per nos etiam ,explicati.
ENI QVE Immiffa crux eſt , cum ligno ere &to Immißa
Detranfuerfum alterum iniungitur atque immis, quidi
 28 De CRV C E
ritur,fed ficur ipfum fecet . Ita eminentia hîc fem
per aliqua & capitellum , aliter quàm in Commiffâ .
Etiam anguli hîc fiue fines quaterni,illic terni.Quis
de iftâ ambiget ? Ingerunt eam oculis Picturæ pari
ter & Scripturæ prifcæ . Sed illas omitto aut differo :
hæ variæ & obuiæ ſunt,atque ex ijs eligam, non colli
gam, noftro more . Iuftinus ſignanter in primis de
A Inffino format aduerſus Tryphonem . Explicat vetus illud
defcripta . vaticinium de Vnicorni,& ad Crucem fic aptat.Movos
κέρωτος και κέραταέδενός άλλε ωράγματος , ή σχήματος
έχoι αύτης είπείν και αποδείξαι ει μια τύπουδςτον Σπυ
ρον δείκνυσιν . όρθιον γδ έν ότι τοξύλον και αφ'και ότι το ανώ
τατον μέρος είς κέρας επηρμένον , όταν το άλλο ξύλον προ
σαρμοσθή , καιεκατέρωθεν ως κέρατα το ένα κέραι πιρο
ζαμένα τα άκρα φαίνεται , καιτοαν του μέσω πηγνύμενον
ως κέρας και αυτο ξέχον όξιν ,εφ' ώ εποχώτα οι σαυρού
feevos : Vnicornis enim cornus alteri rei aut figura
haud quiſpiam fimilia dixerit aut oftenderit, quàm
illi qua Crucem refert . Rectum enim vnum eft li
gnum à quo eft fuprema pars in cornu fublata , cùm
alterum lignum aptatum eſt : 8 % vtrimque tanquam
cornua illi vnicornu coniuncta , extrema apparent :
do illud in medio defixum , eo ipfum tanquam cornu
eminet , in quo requiefcunt dinnituntur crucifixi .
Obſcuriuſcula alibi verba,fed hac parte liquidiflima,
I
quòd eminens vnum cornu facit à vertice crucis. Iam
alij Patrum , variâ imagine , non fine lafciuiâ qua
dam ingeniorum & ftili eam defcribunt & notifi
Ab Hie- cant. Vt Hieronymus : Ipfa species Crucis , quid est In Mare,
rougmo. niſi forma quadrata mundi? Aues quando volantcap.xj.
ad ethern , formam Crucis affumunt. Homo nutans
per aquas , vel orans , formà Crucis vifitur. Vt Ter
tullianus: Victorias adoratis, cum in Tropeis CrucesApolog.
inteſtina finttropeorum . Omnes illi imaginum fug - cap.XVI
geftus in fignis , monilia crucium funt . Sypara illa
vexillorum dos cantabrorum ftola crucium funt. Las
do diligentiam , noluiftis incultas Cruces confecrare.
/
LIBER PRIM v s . 29
In Dialo
go Ofta Vt Minutius Felix : Cruces nec colimus , nec optamus.Minutias
uio. Vos planè,qui ligneos deos confecratis, cruces ligneas,
ut deorum vestrorum partes , forfitan adoratis. nam
or figna ipsa , dos cantabra , dy vexilla castrorum quid
aliud quàm inaurata Cruces funt ornata ? Tro
phea veſtra vi& ricia non tantùm fimplicis Crucis fa
ciem verùm egoaffixi hominis imitantur . Signum
Sanè Crucis naturaliter vifimus in naui , cùm velis
tumentibus vehitur , cùm expanfis palmulis labitur :
do cùm erigitur iugum , Crucis fignum eft : cùm
homo porrectis manibus Deum purà mente venera
tur . Ita ſigno Crucis aut ratio naturalis inniti ,
DeCruce tur , aut veftra religio formatur. Vt Maximus Tau - Maximo .
Dom.Ho
mil.as. rinenſis : Grande est Crucisfacramentum , do , fi ina
telligamus , per hoc ſignum mundus ipfe faluatur.
Nam cùm à nautis fcinditur mare , priùs arbor eri
gitur , velum diftenditur , vt Cruce Domini fa &tà
aquarum fluenta rumpantur . Sed do bonus agrico
ba , cùm parat terra ſolum vertere , non niſi per so.
gnum Crucis id facere conatur . Dum enim aratro
dentale ſubycit, afficit ( lege , affigit )aures , stiuam
inferit , figuram Crucis imitatur . Celum quoque
ipſum huius figni figurà difpofitum est . Nam cùm
quatuor partibusdiftinguitur, Oriente , Occidente ,
Meridiano , ac Septemtrione , quatuor quafi Crucis
Angulis continetur . Ipfius etiam inceffus hominis ,
cùm manus leuauerit , Crucem pingit , atque ided.
eleuatis manibus 'orare precipimur , pripfo quoque
membrorum geftu pafſionem Domini fateamur. Et
Apolog. diffuſillimè omnium luſtinus: Katavou TETVTA TeIterum
Iuftine,
εν τω κόσμω , ί αϊά τα σχήματος τούτου ( Σταυρού )
διοικείται, κοινωνίαν έχουν δύναται . Θάλασα μεν και
& τέμνεται και μη τυτο το τρόπαιον ο καλείται στον αν
τη νηι σώον μείνη γη δε εκ αφούται αλά αυτά σκαπα
νές διεργασίας και ποιοιώται , έδέ βαναυσουργοί ομοίως ,
μη δια το σχήμα του εχόντων εργαλείων.το δε ανθρώ
τον σχημα έδενί άλλο αλόγων ζώων διαφέρει , ή την
og fór
3ο DE C ir V CE
ορθόν τι ειναι , και έκτασιν χειρών έχειν , και αν το ωροσώσω
από το μετωπουτεταμένον τον λείμενον μυξωτήρα φέ
φειν, ο'ή τε αναπνοή όξι τοζώω, και δεν άλλο δείκνυ
σιν ή το σχήμα σε Σπυρου και τα παρ'υμίν δεσύμβολα
Την τα σχήματος τούτου δύναμιν δηλ . και και λωμεν και
Η τροπαίων διων ατε ορόοδοι υμϊr πανταχού γίνον
ται και της αρχής και δυνάμεως τασημεία εν τούτοιςδεικνώ
της , και μη νούντες τυτο αεετε . και η παρ'υμών Υπο
θνησκόντων αυτοκρατόρων τας εικόνας επί τούτωτω σχέ
μαι αλατήθετε , και θεοις δια μαμμάτων επονομαζετε .
Confiderate omnia qua in mundo funt,anfine ligno
boc Crucis gubernentur,autpoffint prebere ſui vſum .
Mare enim non fcinditur , niſi tropaum istud , quod
malus appellatur , faluum in naui maneat , Terra
non aratur fine eo. Foffores verò opus non abfol.
uunt , neque alij item operarij Mechanici, niſi per in.
Strumenta que formam hanc referant. At humana
figura non alià rebelluis differt,quàm quòd, a recta
fit.co manuum extenfionem habeat do infacie à fron
te protenfum nafum per quem do reſpiratio animalia
bus est , neque aliud demonstrat quàm fignum hoc
Crucis.Sed ego apud vos nota huiusfigni potentiam
declarant : cùm alia quædam , tum tropad , ob VideNot.
que progreffus og expeditiones ubique vobis fiuntime
perij doo potentia figna in iftis preferentes , etſi igno
rantes hoc facitis , Et Imperatorum qui apud vos
mortui funt imagines in hac figurà ponitis, doo Deos
per litteras appellaris. Quæ pluſcula poſui,quia ,
me quoque inter exſcribendum delectarunt inuena
tiunculæ iftæ Patrum . Spero & te , fi plenè intelle
ges : atque adminiculum , figuras iftas, habe .

CAD.
 i

Vor.

♡
IMETTER
 1

DE CR v C E

CA P.
In quà Crucium formà Chriftus mortem tulerit? vie
deri in vltimò , argumento è Patribus dg picturis.
Ruffini non bona fidesnotata in verbis Pauli citan
dis fiue explicandis .

ille mortuus,qui morte ſuâ nobis vita ? Nee

quærendum quidem cenfeam ,nifi dubitaffe & diſpu
taſſe viderem virosgraues & facrorum peritos.ego
arbitror & pronuncio , in hac poftremà. in illâ in
quam , quæ quatuor finibus vniuerſum orbem com
Cruxqua plexa eft , non fine myſterio, quod toti orbi mor
quomy- tuus, Saluator nofter pependit. Tangit hoc & docet Lib. V.
sterio Sedulius :
Neve quis ignoret speciem Crucis effe colendam,
*
* siue pao Que Dominum portauit osans, ratione * potenti ,
tenti .
Quatuor inde plagas quadrati colligit orbis .
Splendidus auctoris de vertice fulget Eous ,
* Siue Occiduo facra * labuntur fidere planta ,
lambitur.
Ardon dextra tenet , mediuni lana erigit axem.
D.Paulus Et auctoritas etiam firma à D. Paulo.cuius hæc ver Ad
explicuitas ba ,Vtpoſſitis comprehendere cum omnibus fan &tis , cap
Epher,
. III .
que fit latitudo de longitudo, dyn fublimitas ego profun
dum , plerique Doctorum veterum referunt ad Cru
cem.Auguſtinus: Erat latitudo,in quà porre &te funt In
mo
Pſal
manus; longitudoà terrà furgens,in quà erat corpus CIII . &
infixum ; altitudo , ab illo innexo ligno furfum quod alibi.
eminet ; profundum , vbi fixa erar Crux, cribi om
nis fpes vitæ noftra. Damafcenus: 200 es te tafe DeOnh.
άκρα και Σταυρούδια και μέσου κένβε κρατούνται και συσφίτ- cap.XII.
lib.IV:
γονται,έτω δια της και θεοδ' δυνάμεως το, το ύψος και το βά
θες , μηκος κ πλάτος, ήπι πασα ορατήτε και αόρατος κτίας
ouvége Tale. Sicut quatuor extrema Crucis per medium
centrum vinciuntur doo iunguntur : fic per diuinam
potentiam Sublimitas de Profunditas , Longitudo da
Zati
 L I B E R P R I MV S.
33
Latitudo, fiue omnis conſpicua dos inconfpicua creatu
ta continetur . Palàm & ipſe quatuor fines nomi
nat, & verba Pauli huc adaptat . Ruffinus cur diffen - Ruffini
tit? qui tres modò agnoſcit, & ipfa Apoſtoli verba fententia.
fingularis
In Sym . ( nefas !) admutilat & detruncat. Docet, inquit, Apo
bol.
ſtolus Paulus illuminatos effe debere oculos cordis ad
intellegendum que ſit altitudo , latitudo do profun
dum . Defcriptio Crucis eft .cuius eam partem que
in terram defixa est , profundum appellauit : altino
tudinem verò illam , quæ in aërem porrecta fublin
mis erigitur : latitudinem quoque illam quæ diften
ta in dextram lauamos protenditur . Mirum , & in
verbis Pauli, & in eorum ſenſu longitudinem vbique
improuidè omifit, an de induſtriâ eiecit ? Culpa ,fi
illud :crimen , fi iftud . Sed ad rem . Poëtæ quoque
& Pictores ſunt à formâ iftâ . Nonnus diſertè ſcri
bit , Chriftum ſublatum Eis dóu TETE me goy : in li
gnum quadrilaterum . Et in priſcis ſculpturis ( illis Crux in
meritò fides) quadrata confpicitur hæc forma. Con -lapidibus.
ftantinus Imp. in Labaro ſuo exprefſit: & Deus ipfe
in aëre ei deformarat. In columnis eiuſdem Princi
pis,quæ nunc in cognomine vrbe (heu ,quò ea reci
dit ?) Crux eiuſmodi infculpta viſitur, & ytrimque
ab alatis Genijs futtentatur . Quid ,quòd in Numis
plurifariàm fic apparet? quorum alibi damus typos.
Nec meo fenſu ,ambigi profectò poteft,in tam veteri
Chriſtianorum ſenſu . Tamen ſunt qui de Commiſ
sâ Gue de Tau formâ contendunt . nec damno,etfidiſ
fideo : quia & illi fi Titulum ſupernè addis , efficere
atque imaginari poflis
С
quaternos iſtos fines .
А р. XI .
Apud pleraſque gentium Cruces ferè ufitatas. Apud
Syros, Iudaos,Aegyptios, Perfas, Afros,Græcos,ma
ximè Romanos . Quando apud eos cæperit ? And
apud Germanos ?
Rvce s ſatis vidimus ; vbi gentium eæ in yſu
fuerint,addam . Etfi vno verbo pænè dixerim ,
C vbique
 34 DE CRV C E
vbique gentium receptas. Oriens quidem pleruſque
Crux Sue
ris in vfu.
vſurpauit, idque iam olim . De Syris in Eithêre ſcri- Cap.vit
ptum : Suspenſus est Aman in patibulo, quod paraue
Indais . rat Mardocheo . De Iudæis,in lofuâ : qui regem eius Ca.viII.
( Hai) ſuſpendit in patibulo uſque ad vefperam .Item
in Numeris: Tolle cundo's Principes populi,dooſuſpen- Cap. XXV
Aegyptis.de eos contra Solem in patibulis. Atque in facris li
bris fæpius. Aegyptios etiam vſos reperio . vt Thucy Lib.s.
dides de rege Inaro : toegdooiee anotais avesaugcónsson :
proditione captus, in crucem eſt actus. Et Iuftinus, in Lib. xXX.
eâdem Aegypto : Agathocles occiditur, dos mulieres
in vltionem Eurydices patibulis fuffiguntur. Et Per In Tha ..
Perfis. fas crebrò.Herodotus de Polycrate: AToxtaivas dé pur lia.
xx Elcos enngrozos Opoíths avesaugwos : Interficiens
eum (quod indignum relatu lit) Orætes in Cruce ſuf. Lib.XIX .
fixit. Ammianus de fuo æuo: Aelianus Comes dos Trio
Afris . buni patibulia fceleftè fuffixi: capti nempe à Perfis.
Sed Afros vel omnium creberrimè: qui non in viles
modò,fed illuſtriſſimas perſonas adhibebant.Atque à Lib. II.
Senatu Carthaginenſium etiam Duces, ( Valerij verba cap.VII.
funt ) bella prauo confilio gerentes,etfi proſpera fortu ,
na ſubſecuta effet, Cruci ſuffigebantur : Video &
Gracis. Græcos vfitafle. Certè Alexander Macedo Glaucum Plutarch. in Alex .
medicum, & Tyrios, & plures crucifixit. Etiam Xan
tippus Athenienfis Artayctam Perſam , de quo apud
Romanis. Herodotum in Calliope extremâ leges . Iam Roma In Con
quan-
do. nis vetus veterrimumg ( verba Victoris vſurpabo ) ftantino.
supplicium paribulorum . Si Liuio fides , ſtacim ſub Lib . I.
primis regibus vfurparunt : & exemplum in Hora
tio ,cui id ſub Tullo parabatur . Etli Cicero diſſentire,
videtur , & horridum illud Carmen ad Tarquinium
Superbum auctorem referre . I littor, inquit , colliga Rabir,
Orat.pro
manus.qu & non modò buius libertaris manfuetudin
niso non funt , fed ne Romuli quidem,aut Numa,fed
Tarquini, fuperbiffimi accrudeliſſimi regis ifta funt
cruciatus.carmina , Caput obnubito , arbori infelici
Swipendito . Quæ tamen aut populariter & ad cauf
fam
 LIBER PRIMV S. 35
fam Cicero dixerit ; aut hoc fentiens,non ab aucto- Cicero ex
re illa Tarquinio fuiffe,fed illo maximè digna , & plicatxs.
apud eum crebra . Vtrum horum eft,video etiam lia
Lib . v. berâ rep.
Antig.
ftatim in vſu cruces . Dionyſius de feruis
coniuratis: Και αυτίκα οι μεν εξ οικιών συλληφθέντες και οι
εκ τ ' άρρων αχθέντες ανασκολοπάθησαν άπαντες .ΕEs
ilicò alij quidem è domibus extracti, alij è foris abdu
di , omnes in Crucem a &ti funt . & deinceps * Hau- * Infiniti,
De mor.Maxózol , vt cùm Græcis dicam , teftes. Quid Ger- ut are
German. mani ? nunquid & illi vſi ? diftrahor . Tacitus vide An Ger
tur dicere:Proditores de transfugas arboribus fufpen- manicrs
dunt. fed fortaffis ad laqueum & ſuffocationem hoc cifixerint:
Annal. 1. aliquis trahat . Tamen idem Paribula etiam attri
buit : Quot patibula captiuis , que fcrobes : quo nifi Videria
fuo & Romano ſenſu ?

C. A P. XII .

apud Romanos vile fuiſſe hoc ſupplicium , pluria

mùm feruorum . Quas ob cauffas ij affe &ti .
LVRIFAR I Am igitur receptæ Cruces,fed vix
PItamen niſi in homines viliores, Romano quidem
ricu . Atque apud eos feruorum ferè hoc fupplicium , Serui ple
aut plebeiorum qui iuxta ſeruos . De ſeruis mulier Cruise
apud Iuuenalem :
Pone Crucem feruo .
Sat.v1. Et alia apud Petronium : Nec Di finant , ut ample
In Saty xus meos in Crucem mittam . Ita enim venuftè fer
rico .

uum cruciarium appellat , quâ facie fermonis Scelus

pro ſceleſto . Seruus ipfe apud Plautum comiter fa
tetur .
In Milite Noli minitari,fcio crucem futuram mihi fepulcrum ,
Ibi maiores mei fiti funt, pater , auus , proauus ,
abauus .
Atque adeò peculiare hoc ſeruis,vt nomine Seruilis Sernile
IV. Hift.
II . Hist.
fupplicij Crux veniat capienda. In Tacito : Afiaticusjuppliciü ,
( enim in libertus ) malam potentiam feruili fuppli- quidi
с 2 сі
 36 DE CR V CE
cio expiauit : Iterum . Sumptum de eo fupplicium in
feruilem modum . In Vulcatio explicatiùs: Centurio- dio
In Aui
Cal .
nes rapi juffit d in crucem tolli , feruilig ſupplicio
affici . In Capitolino : Nam din crucem milites tu- In Ma
crino '.
lit. & feruilibus fupplicijs ſemper affecit. Ergo Li Lib . I11 .
uium fic euolues : De capriuis , vt quiſque liber , aut
feruus , fua fortuna à quoque fumptum fupplicium
est. Suæ fortunæ: nempe Crux ſeruo repofita , gla
dius autſecuris libero . Ipſum hoc ita in Hirtio le- Hifpan
De bello
.
gas :Prehenfi ſerui tres , dos vnus è legione vernacu
là . Seruiſunt in crucem fublari , militi ceruices ab
Canlegra Sciſa . Seruilerigiturhoc fupplicium , fed non ob le
xiores ad uem aut cottidianam noxam . Horatius indicat :
Crucem .. Si quis eum feruum , patinam qui tollere iuffus Lib . I.
Semeſos pifces, tepidumg ligurrierit ius , Serm . 111
In cruce ſuffigat ; Labeone infanior inter
Sanos dicatur .
Indicat , inquam , graues fuiſſe & in extremo ſup
plicio extremas cauffas. Sed quas illas ? ægrè vniuer
Vt
tio.
Dela- ſas dixerim : quafdam adnumerabo . Delatura domi
ni . Pertinax apud Capitolinum , eos qui calumnijs In Pero
appetiti per feruos fuerant , damnatis feruis dela- tin.
toribus, liberauit , in Crucem ſublatis talibus fer
uis . Sic Macrino iam Principe, cuxo asToL TÈ W dod- dian.li.v.
Hicron;
λοι και όσοι δεασότας κατήγγελον , ανεσκολοπίθησαν: Syro
phanta , aut ferui, quicunque dominos detulerant,
Machina
tio. in crucem funt acti . Et in genere , omnis machina
contra dominicam ſalutem . Paulus:Si ſeruide do- Sent. Lib. v.
mini ſaluteconſuluerint ( Mathematicos, intellige:) Tit. XXI .
fummo fupplicio , id eft Cruce , afficiuntur . Items
Fuga. Fuga , ſed ( vt opinor) diuturna,autrepetita .Cice. Pro De
ro tangit : Qua Crux huic fugitiuo poteftfatis fup- iotaro .
plicij adferre ? Et Valerius: Cruce digniſſimi fugiti- Lib. 11 .
ui . Quin Scipio, apud eundem, transfugas Roma- Ibidem capi :
nos , tanquam patria fugitiuos , Crucibus affixit .
Simile ſub Auguſto , in Sexti milite puniendo , qui
ferè è fugitiuis : Tè yê didtuadoxos , ait Dio , toís de Dio.
LIIIIlib.
.
adorous
 L I BER P R Í MÝ s . 37
απότις ωeoς τιμωρίαν απεδόθη αδέτου μηδείς κύριος
άeίσκετο, ανεσκολοπίζετο : Serviria dominis reddita ad
pænam ; quorum domini non exſtarent , Cruci ſunt
fixa . Quanquam hîc & alia caufla ſuberat , Hottili
tas in rem Romanam . Hæc & plura in ſeruis: quos
mitiores duriorésve domini, grauiùs,mitiùs,pro ar
bitrio funt puniti .
СА Р. XIII .

Etiam liberi quidam in Crucem dati , fed viliores

aut nocentiores ; vt Latrones , Sicarij , Falfarij ,
Atque alibi do Fures :

O VID remoueinreliberis?
Quin autem ab hocrux
prorfùsRara , vt prædixi. Crux indi
c genere Lactan- Sua liberia
Lib . IV.
ft.ca. p. tius videatur ,vbi de Chriſto : Cur fi Deus fuit , eam
InXXVI
mori voluit,non faltem aliquo honeſto genere mortis
affectus est ? cur potiffimum Cruce ? cur infami gene
re fupplicy ? quod etiam homine libero,quamuis no
cente ,videatur indignum . Sed frænanda ea aſſertio Præfertim
eft: & ciue quidem indigna Crux,nec credo vfurpa- cinibus.
tam in eos niſi præter leges,& per fæuitiam : vilio
res liberi, & prouinciales,non ab ea profectò immu
nes . Atque hæc crimina in ijs cruciaria : primùm ,
Epift.vsi Latrocinium . Seneca : Latrocinium fecit aliquis. Latrones.
quid ergo meruit?vt ſuspendatur. Caue de alio fu-facpunitii
In Satyr. ſpendio interpretêre ; Petronius: Imperator prouin
Lib. 111. cia iuffit latrones Crucibus affigi. Apuleius:Latronem
de Aſin . iftum , miſerorum pignorum meorum peremptorem ,
Lib ,
XXXVIII .
Cruci affigatis . Calliftratus Iċ- tus : Famosos latro
Depoe- nes, in his locisvbi graſſatiſunt, furcà figendos com
nis . pluribusplacuit.Scripferat ille, Cruce, vt poft do
cemus. Cum ipſo Seruatore vtrimque fecus latro
- nes duo fixi: quos duo Euangeliſtæ difertè ansas ap
pellant, Lucaspaullò communiùs reixouegois. Deinde
Lib.v.
Sent,
Sicariatus. Paulus : In honeftiores ( ficarios) pæna Et Sicarij
** 111. capitis vindicari placuit,humilioresverd in Crucem
с 3 tolluna
 38 DE CRV C E
tolluntur,autbeftijs fubijciuntur. Tertiò , crimen ,
Et
rinj.
Falſa. Falſi. Firmicus:Facientin crimine falſi comprehen. Matth.
Lib.vr.
Alibi o fos in Crucem tolli '. Anne & furtum ? ita , fed non , cap.XXVI
Fures . Romæ. Lampridius : Cùm quereretur à regibus , In Alco
quid apud eos fures paterentur ? illi responderunt , xand.
Crucem . Et mirum ni è Gallis Germaniſve iſti re
ges , quorum moribus etiam nunc Fures ad furcam .
Alia etiam crimina in hanc poenam,ne ambigas : fed
ego filco, quæ teftibus aut tabulis non conſigno .
САA P. XIIII .
Que cauffa falsò affignata in Cruce Chriſti ? videri
Innovationem Seditionem effe .
V m hæc vidimus, piè non curiosè quæro , ins
Chriftus Seruatore noftro quis prætextus (nam cauſias
minil ob
blafphe numquam fuit ) ad Crucem ? Blaſphemiam aliquis i

mian fo-dixerit , ex vocibus aut iudicijs Iudæorum . Atque

TAS
ipfi fanè ita apud Pontificem accuſant , & huic no
xæ teſtes quæruntur , & ipſe denique Pontifex eius
damnat . Attamen ,fi legem fpectes, hi tales lapidi
bus,non cruce puniti . An non veriùs ac fimpliciùs,
totum illud iudicium , etſi iudicij diſſimile , Roma
Polius ob nis moribus legibúfque directum ? Mihi videatur .
yogni .cupi& refpondeam damnatum innoxium noftrum agnú,
* dinen
quafi Seditionis nomine & Regni affectati . Certè Lib.v.
Paulus .
Romanâ lege , auctores feditionis aut tumultus,pro Tit.XXII
qualitatis dignitate,aut in Crucem tolluntur,autbe
stis obijciuntur . Quod autem fic etiam apud Pila
Сар.
tum accuſatus,Lucasclarè: Huncinuenimus fubuer XXIII .
tentem gentem noftram , danprohibentem tributa dare
Cafari ,es dicentem fe Christum regem effe . Credi
dit;nec credidit Pilatus : & Titulum tamen cauf- '
Apud Iu ſamquemortis inſcripſit, Rex Iudeorum.Ex Iudæo
déos 140-rum quidem libris fi rem decidimus , intricamur .
Slaa hodie nec vſquam traditum clarè quæ noxa ad crucem ,nifi
inceris . quod Philo prodidit de Homicidis. contra quos aitde ſpecia
Legija li legc.
 LIBER PRIM V s. 39
Legiſlatorem mille mortis genera, fi potuiffet,dileitu
rum fuiſſe: cùm non potuit, 77 uweidy imlu megodia
ταπεται, κελάων τους ανελόντας ανασκολοπίζεθαι : α
num aliam adiunxir, iubens homicidas dos ficarios cru
cifigi. Sed tuâ pace Philo,vbihoc Legiſlator? nul
quam expreſsé . hoc tantùm vniuersè : Quando pece
cauerit homo, quod morte ple &tendum eft, adiudi ,
Deutero . catus morti appenfus fuerit in patibulo . Peccatum
cap. XXI. non deſignat:& fruftrà credo fore,fi quis nuncqux * In alice
rat. Tamen Theologividento.ego * d amonglo ze no choro
sa toda a riduus . pedem
non pono..
СА Р. X. v .
Crux interdum liberè een luxe vagata : in hoftes, in
feditiofos, in Chriftianos , in feminas denique ,
ergo tales ex ordine & more Crux vſur
INNparahos. Interdum regnum ei largius, & præſertim
apud reges . Nam hi ex libidine fæpe ita ſæuierune
in hoftes aut rebelles, & vno tempore multos.Alexan Hoftes fic
der Magnus vt ſuprà tetigi , duo millia Tyriorum , paruti .
Joſeph. capta eorum vrbe, crucifixit . ' Alius minutus Ale- Ant fure
lib.xiv. xander in Iudæa, észajeros yS670 ALE XS TaMexi bidia
Antiq.,,
cap.XXII dar,avasaupãou weréta ESV Is daw as á : Conuiuans
in publico con conſpicuo loco vnà cum pellicibus,iuffit
Joſeph . in Crucem dari Iudeorum ad ottingentos. Quincti
lib. 11. lius etiam Varus,ex eâdem gente, ob neſcio quem
Excid.
cap. 111.motum , avesaugmore dei docenious :crucifixit circiter
Idem lib. bis mille. AtTitus in obſidione illà exitiali , quin- Grandi
numero
V. Excid •. genos , do plures , in fingulos dies Crucibus affixit :Sape .
C.XXVIII
και διατο πλήθος χώρα και ευελπιστο τοίς Σπυρδώς ) Σπω
poi tois oáudor: do ob multitudinem terra Crucibus ,
do Cruces corporibus deerant . Nota, nota . hiftori
câ hæc fide,non attollendi cauſsâ dicuntur, & ab eo
qui vidir, Iofepho . Nec ego miſeror. abi peſima
natio ,hæc præmia Crucis illius,quam impiè pofuifti
noftro & cuo ( voluiſſes modò ) Seruatori. Iam &
C 4 Augu
 40 DE Ску, се
* Et idé Auguſtus confecto bello Siculo ,*ſex millia ſeruoa Orofius
quod ex rum , quorum domini non exſtabant , in Crucem lib.vs.
prà cap. egit . Et in Chriftianos Tyrannicrebrò adhibuerunt, ca.xvist
XII .
atque eos numeroſos. Lego vno tempore,vno loco , Martyro.
Interdum ad millin decem fic interfe &ta . Atqui nec à fæmi- xx11.lu
B. fami- neoſexu abſtinuerunt hoc fupplicium .& Tiberius,nij .
ob adulteratam in templo Iſidis Paulinam ,pois is- Ioſeph .
péas avesausmos , rj Th Idwy érétex glouévlw atian: doo XVI .
Sacerdotes crucifixit , & Idam ( ancillæ nomen )qua cap.vi.
corruptela cauffa fuerat. E Chriſtianis etiam Beata Martyro.
Eulalia , vngulas flammasas perpessa , demum cruci x11.Febco
affixa martyrij coronam accepit. Sed & in Corſicâ ,
fanéta Iulia virgo. crucis fupplicio coronata est . Idem '
Plura in Martyrum hiſtorijs exempla reperies , & , Maij
XX !!!:•
fi voles , addes.

IV STI
, 41

I VSTI LIPSI
DE CRV C E
L I B E R I I.
СА Р. I.

Tranſitio ad Modum figendi. præmiffum de atrocita

te huius ſupplicij . quod Summum dgn Extremum
dictum .

IXI fatis Quid Crux & Cuiuf

modi fuerit , vbi & Quare vfur
pata : pergo longius , & vniuer

D ſum hoc poenale ædificium ex

ſtruo , per ſingula etiam mem
bra. Dicam enim Quomodo vfur Crudele
pata : & non animis folùm , fed hoc juppli
pænè oculis ſubijciam fæuitiam & foeditatem eius cium .
ſupplicij: quæ fanè magna. Nec temerè Cicero cru
In cap . deliſſimum teterrimumga appellauit: & poëta Nonnus
v.inverr.
XIX. énégyısóv tive 7707móv: damnatiſſimum quoddam
loan . fatum . Quin etiam Iuriſconſulti , nomine Summi Summun
Lib . v. Supplicij , velut ob eminentiam ,defignant iftud. Pau- dictum ,
Sent, lus : Summo fupplicio , id eft Cruce afficiuntur . Ab
Tit. xxi. eâdem mente Supremum Vlpianus dixit : Si liberi Supremă,
Ad leg. fint, ad beſtias dari; fi ferui ,fupremo fupplicio affi
Cor.Failici. cùm enim aliud non exprimat, & de feruis reſpon
fum fit, iure capio Crucem.Cur non ignem? inquies:
Ad Mar cùm Tertullianus etiam dixerit & cenſuerit ,Summam
ty.ca.iv. ignium pænam ? Quia ex Iuriſconſultorum mente,
Lib. v .
Sent.Tit. Crux etiam ſupra ignem . Certè Paulus hoc ordine
XVII . Summiſupplicij tria genera recenſet: Crucem ,Cre
marionem , Decollationem . Præit,vt vides, Crux : &
cum cauſsâ,fiinfamiam ,magnitudinem , & præſertim
diuturnitatem poenarum in eâ attendis . Dicta hæc 1

ipfa
 DE CR V C I
Et Extrcipla Extrema pæna.vt in Apuleio de feruo crucian - Lib.x.
wam
do : Certum extrema poena , gue more maiorum in
cum competit . An & fic Arnobius ? Crucem merea •. Lib . I.
fur extremam quiſquis vobis dominis fupplicarit. Gent
Adu..
Quod tamen etiam laxè, & de peſte aut pernicie ca
pit interpretari.
С А Р. II.

Duplex figendiModus , Vulgaris don Rarus . In illo

Flagellatio ex more femper Anzeiuit.
fæui fædique quid in hoc fupplicio fuerit ,
S ED
Modus ipfe dixerit: quem graphicè imus repre
Diuifio diſentatum . Vt magis poſlīt; partimur , & duplicem
cendori .
eum facimus: Vulgarem , & Rarum . Illum, quise
cepriſfimus a què vulgò vtebantur . Alterum , qui
magis Sepoſitus , nec in tam afſiduo vfu . De illo
priùs: & quidem ordine hæc tria, Que antefixionem ,
Que in ipfà . Que post ipfam . Ante fixionem duo
Flagellati adhibita : Flagellario. Deludio.Flagellatio quidem
ante cruo ſollennis anteceſſor, & rarò in crucem dati niſi fic
cem .
purpurati. Apud Liuium ,deferuis coniuratis:Mul- Lib .
ti occiſi, multi capti , alij verberati crucibus affixi , XXXIV .
Verberatos ecce prædixit. Alexander apud Curtium , Lib.visi
moris huius retinens , eos qui Petram obſtinatè de
fenderant , omnes verberibus affe &tos , fub ipfis ra
dicibus Petra crucibus iufſit affigi . Iudæi,apud Io - Lib.v.
fephum,μαστούμενοι και αφοβασανιζόμενοι το ανάτου Excid.C.XXX ( 1 .
nãow aixía , avesaugow To: flagellati do pracrucia
si ante mortem omne genus verberibus , crucifige.
bantur . Philo item narrans Iudæos Alexandriæ in Contra
Flaccum .
crucem actos à Flacco : hoc addit : vt to aixítonatou
CV TISTEÓTeu : poftquam flagellati fuifſent in thea
tro . Sollennis ergo mos,imò lex:& horrendum Car- ApudLiu.lib .
men diſertè canebat : Vorbera intra aut extra po
mærium : & tum denique ſuccinebat . Arbori infon
lici ſuspendido ,
CAP.
 LIBER SECVND V s .

CA po ILI
Flagellorum Virgarum difcrimen . Illa magis via
lia , eo magis acerba effe.folere talis afperari.

VERBERATIigitur
lis ? Illas interdum: reperio:
fed vtrumſedvirgis
magisan crebrò
flagel
iſta . Diſcrimen enim effe ſcimus: & quia Virgæ ho- Flagra cru
neftiores , inhoneſtiſſimo huic ſupplicio adtributaeciar pro
pria.ös
Orat:pro Flagra . Cicero illudens & cauillans in Labienum : Cicero ex
perd . Porcia lex virgas ab omnium ciuium corpore amouit; plicatus,
hic mifericors flagella retulit . Quomodo retulit ?
vnà cum Cruce ſcilicet, cui hæc adiuncta . Dixi in
honeftiora fuiſſe . Ita,& propriè feruorum ,Sic apud
Terentium
Adelph. ad necem operiere loris . San. 'loris liber '? Terentissa
Exclamat & indignatur , vt in re infolenti , quòd li
bero intentata lora . Et ab hac notâ feruilem con
Epod . ditionem Menæ Horatius opprobrat :
Od. sv.
Seatns flagellis hic triumuiralibus Horatius,
Preconis ad faftidium .
Fabr.in Significat à Triumuiris ( Imperium ijs& animaduer
video
Semeſtr . fio in ſeruos) cæſum flagris publicè, idque ſub præ
Lib.x.De conis voce. Itaque & Macer Ic. cus ſcripſit,Exquie Maser ,
pænis.
L.VIII . bus cauſſis liber fuſtibus, ex his feruum fiagellis cedi.
cap.i.de Et Impp. reſcripſerunt , mulierem habere iuftas di
repud. uortij cauffas , li ſe verberibus , que ingenuo aliena
ſunt, aficientem maritum probauerit . Flagra hæc
ipſa intelligunt: quæ cùm ab ingenuis,tum à fæmi
nis remota maximè. Atque vt nouum & feuerum
Lib.i. in Licinio Pontifice narrat Valerius: quòd ei virgo Valerius.
cap.1. Veſtalis , quia parum diligens ignis eterni custos
fuiſſet , digna vifa est , qua flagro admoneretur .
Lib.vul Flagella autem hæc afpera. adeò vt Vlpianus ſcripſe
de poenis rit , miniſtrorum immanitate , multos fub eiuſmodi
Lib. 1. flagellis interýle . Et Horribile etiam id Horatio
Sean.Il yilum agnominare .
Nec
 44 DE CRVCI
Nec fcuticà dignum , horribili fe&tere flagello.
Flagella Quod magis fuit , cùm ea infitis talis aut officulis
taxillata . exafperabant . Factum Romæ , atque alibi . Euſta
thius dici notat espajanwras pasijas, tas a espaza
λων χειρομένων κατακροτουμένας : Flagra talaria , qμα
talis inſertis inuolutisg confe&ta funt. Apud Athe - Lib. iv.
næum quiſpiam recenfet,inParthis optimates quo
que & Satrapas, vbi viſum Regi, puéßdors ij iuãoy
spararatois MastgoSou : virgis danloris taxillatiscadi:
Apuleius agnofcit,& Flagrum pecuinis offibus cathe . Lib.Vail
Gallis vi natum, ſcitè appellat. Ille idem Gallis Matriſdeùm
adſcribit. Arrepro flagro, inquit , quod ſemiuirisil
lis proprium geftamen est ,contortis tenis lanoſi vela
leris prolixè fimbriatum , der multiiugis talis ouium
teſſellatum , indidem sefe multinodis commulcant
šétibus. Et Plutarchus appofitè ad eius lucem: Oůd Contra
μάπως έλεθέρας δεόμενος, αλλά της άραγαλωτής εκεί , Colot.
νης ,ή τους Γάλλους πλημμελoιώτες και τους μισώοις κολά
380 : Nec qui libera verberationis egeat, fed flagri
illius taxillati , quo Gallos aliquid offendentes in fa
cris Magna matris coërcent. An tale aliquod flagri
Chriſtus genus , quo Chriftus etiam nofter cæſus imaginan
flagris ca- tur aut pingunt per pietatem nonnulli. Haud ego
ſus.
1 alſero: ſed illud Euangeliftæ , cæſum eſſe& quidem
flagro . Sic enim Matthæus, corruptâ ipfà Latinâ vo
ce : Τον δε Ιησού φραγελλώσας παρέδωκεν ίνα σωρωθή .
Iefum cùm flagellafſet , tradidit ut crucifigeretur .
Jucat alw ,id eft,loreum flagellumappellat Nonnus.
Ριγιδανή Χριςοίο δέμας φοίνιξεν ιμάθλη .
Horribili Chriſti corpus rubefecit habenà .
СА Р. II I I.
Solitos ad Columnam verberari ; atque aliàs per
viam.De ipfà columnà cui facrum corpus annexã .
Plurifaria obſerua. Flagellatio hæc non vno ſemper lo
S Edcogaut tempore . Aut enim ante Deductionem
vte
 L I BE R SECVNDV s . 45
vtebantur, idque domi, aut in prætorio : quod in
Seruatore factum . aut in ipfâ Deductione,per viam :
quod moris fuit magis priſci. Si domi,ligabant in- nam
Ad column
do
terdum ad columnam . Firmamenta huic ritui non mi.
tam inulta reperio , reperio tamen. Artemidorus vbi
fomnium narrat ferui, qui viſus fibi ab hero decedu ,
deglubi turpiter tangi:addit,apo de seis xúovi nomas
Lib.yıl1 traße Tanzás : columna alligatus, multas accepit-pla
Eccl.Hil.gas, Phileas etiam apud Euſebium ,fæuitiam in Mar
cap.x. tyres,quiAlexandriæ , referens : Amor de opds toas súa
av animegowTo ÉSCuiTo:Ali autem ad columnas vul
şibus inter fe aduerſis , aftringebantur: & de flagel
Bacchid. latione fentit. An & Plautum ſicaccipimus ? Planti lux
Abducite hunc
Intrò, atqueadftringite ad columnam fortiter .
Ego quidem : etfi ad cuftodiam modò id factum ali
quis pertendat . Sed de Seruatore noftro nonambi- Id Chrifto
guum ,pijs quidem & in religione antiquis. Etſi enim factum .
Euangelia non exprimunt :tamen fecuti Patres.Pru
dentius clarè , & cùm ritus quoque priſci atteita
tione :
Nouo Te atque columna
Itam .
Annexus , tergum dedit , ut feruile , flagellis .
t
Epif . ad.
Euftoch Hieronymus & ſuo æuo exſtitiſſe commemorat :
Oftendebatur illi ( Paulæ ) Columna , Ecclefia portin
cum fuftinens infe& a cruore Domini, ad quam vin.
& us dicitur in flagellatus . Indicat fulcri yſum ha
Ibidem . buiſſe in ædificio templi: quod ipſum Prudentius ,
Perftat adhuc, templumos gerit veneranda columna.
1 Etfi Bedæ tempore in medio Ecclefiæ fuiffe, ipfe te
ftatur . Meminit huius quoque , & miraculorum ..
DeGlor. per eam , Gregorius Turonenſis . Hæc domi flagel
Marty .
cap.II. latio , & ad columnam :quid per viam fub furcă id
Lib. 111.
cap . III .
factum ,de quâ in * loco dicam .

CAP .
 46 DE CRV C E

CA P.
Crucem fuam tuliffe, aut totam, aut eius partem .
Deductionem venio , in quâ duo obferuo ,
Crucem
bumeris
ADDLudi brium & Tormentum . Ludibrium , quòd
ferebant . ipſi coacti crucem fuam ferre,aut certè eius partem :
vt verè effet illud quod dicitur , Suo fibi iumento ma
lum . Artemidorus: βαράζειν τινα τη δαιμίνων χθονίων Lib. Ι.
κακούργω μεν ιδόνπ Σπωρον αυτό σημαίνει έoικε 8 και Cap. ΧΙ.
Σωρός θανάτω , και ο μέλλων ωροσκλoσθαι ορότερον άω
Tòv.Gasálet:ferre aliquem Deorum inferorum ,male
fico quidem id videnti Crucem prodicit.Similis enim
don Crux morti ; doo qui in eà figendus , priùs eam
portat . Plutarchus etiam comparatione quadam , Detarda
vtili : Και το μεν σώματι κολαζομένων έκασος σκα- aita .
κούργων οκφέρει τον αυτ8 Σπωρον, ή δε κακία Γκολαση
είων έφ'εαυτήν έκασον δξ αυτής τεκταίνεται : Et corpore
quidem quiſque maleficorum fuam effert Crucem :
malitia autem -cruciatuum quemque in fe , ex fe ;
gignit es fabricatur . Benè hoc & falubriter Plu
tarchus: Dý deace ( ait quifpiam) quàm malè eft Petron .,
extra legem viuentibus ? quidquid meruerunt,fem Satyr.
Fecit
tus.
Chrieper exfpectant. Sed repono'me in gradum . Ferebant
Crucem . atque ita lohannes de Chrifto: Bascov Toy Cap.XIX
Σταυρόν αυσαυξήλθεν εις τον λεγόμενον κρανία τόπον:ba
iulans fiam Grucem , exiuit in locum Caluaria die
Vates te ctum . Quâ folâ cauſsâ vetera quædam vaticinia aut
Halifunt,imagine s Doctores
Tertullianushoc
noftri ad Chriftum trahunt. Vi
de Iſaaco Cùm inquit Ifaac Aduer
. , , à
patre hoftia duceretur, der lignum ipfe fibi portaret , ſus lu
Chriſti exitum iam iunc denotabat,in vi&timam con dæos C.S.
ceffi à Patre , lignum paffionis fue baiulantis . Idem
in Iſaiæ verbis iftis: Cuius imperium fa & um eſt ſu- Eod. lib.
per humerum ipfius. Solus', ait , nouus rex Chriſtus
noua glorie poteftatem doo fublimitatem in humero
extulit , id eft Crucem . Et Chriftus fanè totam ple
namque
 LIBER SECVNDV S. 47
namque Crucem tulit. Ni feciſſet , quid opus erat
auxiliatore & fubfequả ,qui adleuaffet ? Alij nons
ſemper totam : atque ideò cautè prædixi,eius para
tem.* Nam qui ritu veteri ſub furcâ cæſi duceban
* Vide tur, * ferebant non nifi iftams. Imò interdum nec
lib. 111. iftam . Nam fac in arbore aliquâ crucifixum , & fubi
tò : profectò , præter ſe, nihil tulit .
CA P. V 1
Dedu &tos cum vexatione, stimulis etiam actos .

TOORMENTVM
R diuexare,etiam& ftimulis
trahere,
in Deductione : quias.
agere per viam 9Tradiper,
. folent . Dionyſius de tractione : d'azopásávrov po-viam .
Lib.vit
Antiq
srpúlevov inéaster faxey : per forum flagellatum ip
ſum , trahere eos iuffit. Nec dubium elt quin im
pulerint,deiecerint, erexerint,per ſæuitiam aut per
luſum . De Stimulis etiam non temerè addo . 809 Et ftimu
apertè auctor adfirmandi Plautus , apud quem con li foBi .
ſeruo feruus :
Moltel . Plautus il
lar. O carnificinum cribrum ! quod credo fora, Inftratus .
Ita te forabunt paribulatum per vias
Stimulis , fi nofter huc reuenerit fenex .
Habes Stimulos, idque in Patibulato ( ad furcam
aftricto ) & per vias . Iurgit iterum cum Cruces
Aſinar. Plautus : Stimulos , Laminas, Crucesos. & aliâs me
minit ,fed fic vt feorfim eos fuiſſe ſciamus inter cru
ciatus &tormenta , ſicut laminas & ignes. Pictores
noftri aſſerculum fiue tabellam imæ Chrifti veftiap
pingunt , quæ clauis præacutis conſita pedibus cal
cibúſque euntis illidatur : nunquid alludentes ad
hanc Deſtimulationem ? quæ tamen ſtimulis alijs
facta . quos oblongos , ſiue é ſudibus præacutis, fiue
& ferro præfixis geftabantad hunc vſum . Sumptum
à bubus, quos fic exſtimulabant. Sed niſi ea Picto
rum mens,ipſi vidento : ego inuentiunculæ eius nec
auctor fim , nec interpres .
Cap
 48 DE CRV CE

CA P. VII .

In ipfà Fixione nudi in crucem dati : an altam ,an

in terrà depoſitam ? id quafitum , doo utrumque
firmatum .

I Sta ſunt quæ Ante fixionem : nunc quæ In ipfâ.

Tria conſidero , Sufpenfionem , Aftri&tionem , In
Scriptionem . Suſpenfio præit , & ante illam etiam 1
Nudati. Nudatio . quia fimul ad crucem ventum , ſpoliabant
ante fixio hominem , & ficin eam dabant. Receptum hoc in
nem .
pleriſque ſupplicijs, velut Naturæ ſuafu , quæ nudos
induxit in vitam , & educit :etiam in ifto . Artemi-Lib.ir.
dorus : Subeodau de vv Ty #vn . x = Abs 5c. ivII
soupcodeis . mois de doctors Erene . gunevoi 28 sougouw 1

Toll . Crucifigi bonum pauperi,quia fublimis est cru

cifixus : noxium verò diuiti , quia nudi crucifigun .
tur . In Chrifto factum hoc obſerues: quem Euan
geliftæ narrant recepiſſe veſtes poft flagellationem ,
iam deducendum , & poſuiſſe iterùm deductum.Er
Quomodo go nudi dati in crucem : ſed lacentem an Erectam ?
in crucem Pro Iacente , Acta vetera de Pionio Martyre : vltrò
Pro lacen se veſtimentis spoliauit , in cælum ſuſpiciens ac
te . Deo gratias agens , fuper lignum feipfum extendit,
militig tradidit ut clauis configeretur , Satis cla 1

rè:: atque etiam mox clariùs : Eum igitur ligno fi 1

sum erexerunt. Dici nihil poteft, quin fixio hîc in

lacente facta fuerit , quæ pòft erecta . Et ratio etiam
aliqua ſuadet.Nónne enim faciliùs hominem fic af
figere ſupinum & inclinatum : quàm tollere in ere
ctam ,pendulum ,labentem ,fortaffe & reluctantem ?
Profub-
, videtur. Tamen quòd in Erectam ,plufculi adfirmant
teftes. Cicero in Gauianâ cruce deſcribendâ. Quid Lib.v. in
artinuit , cùm Mamertini more atque inſtituto ſuo Ver.
Crucem fixiffent poft vrbem in vià Pompeià, te iu
bere fgere in vià que Rhegium.pedat ? Etverba
& rei
 LI B E R SE CV N D. Y s . 49
& rei ſeriem vide , obſeruabis fixam primò crucem ,
& tum in eam datum . Idem in Rabirianâ :Incam
po Martio Crucem ad ciuium fupplicium defigi ego
conftitui iubes . Stabat iam defixa ,dum cauffa dice
Cap.ix. retur, & cruciarium ſuum exſpectabat. Galba apud
Suetonium , cuidam inclamanti ſe ciuem Romanum
eſſe,multo præter cæteras altiorem eu dealbatam crue
Lib.vui. cem statui iuffit . Statui,ac tum ſuffigi. Iofephus de
Excid.
lud. ludæo quodam à Romanis capto : O debéaros aps
σέταξε καταπιγνινα Σπωρον , ως ανίκα κρεμετον
Enedrucov : Baſus suffit defigi crucem , tanquam sta
tim ſupenſurus in eà Eleazarum . Denique & libro
Lib. I. Efdræ : Vt omnis homo qui hanc mutauerit iufſio
cap.VI. nem , tollatur lignum de domoipfius , dy erigatur.com
configatuſ in eo . Vtrobique hîc erectio,fixionem
antecedit . Nec video quid obduci poſſit: niſi iſtud Reieétio
infirmum , ſtatutas quidem , fed fub aduentumnoxij Canillo .
iterùm demiſſas. Quis credat? aut irriti laboris quæ
ratio ? Abnuunt etiam phraſes veteres , quas ſcimus
plerumque adfimiles rebus ipfis : Dicunt enim Tol- Iterum
lere , Agere , Ferre , Dare in crucem : quæ omnia proSubla
ta,
elationis ſunt aut molitionis . Item in ipſis fonti
bus , Excurrere , Aſcendere, Salire in crucem : quæ
mihi videntur conuenire non niſi in Erectam . Prio
rum phraſium exempla nota atque obuia ſunt : po
ſteriorum cape ifta. Plautus:
Moſtel- Ego dabo ei talentum primus,qui in crucem excu
lar. currerit .
Prudentius.
Tleei Crux illa noſtra eſt ,nos patibulum afcendimu .
SEQ . Plautus .
Hymn.s. Credo herclè adueniensnomen mutabit mihi ,
Bacchid.
Facieros extemplo Cruciſalum me ex Chryſalo .
Sed & teftes,in ipfâ narratione, pro Erectâ . Nonnus
de Chriſto :
Eis dópu tergemegovétragov ,utódezains
Ορθιον εξετανυσαν ,
In2
 50 DE CRV C E
In lignum quadratum ,altum ,terraga lewatum ,
Rectum extenderant .
De eodem Nazianzenus . In Chris
Ito paa
Αυτόχόμιλος έρανοδρόμω ξύλο tiente.
Ανων , ήγν και ήoν ώς άκρον τέλος .
Ορθοςδεςορθοναιθέρ εσηεάζετο.
Ες κλώνα εγκάρσιον άλλον έως
Ε'τειναν οξέτειναν , ήλωσαν χέρας και
Πόδας δε καθήλωσαν εν πηκτο ξύλο .
* Neque Quorum verſuum ( haud fanè * optimorum , liberè
fcio an ip- dicam ) hæc fententia . Ductum dos fubdudum in al
Ja Trage tam crucem , ad vltimum eius finem : re &tum ita sta
dia germa
na Na tutum : tum ad tranfuerfarium lignum manus fi
gianzeni . xas ; denique do pedes ad stipitem defixum . Atque
ifta pro Erectâ . In diſſenſu autem nos quid defini
mus ? confenfum , quâ licet . Dicimus vtrumque
vfurpatum , fæpiùs tamen hoc poftremum . Imò in
terim neceffariò hoc poftremum . Pone enim in ar
bore fufpenfos (fæpe factum : ) quomodo demitti
ea potuit , & tunc attolli ?

CA P. VIII .

Clauis figifolitos , interdum funibus adſtringi.

SEEpTclauisiam, aut
ad Adftri&tionem tranfeo ; quæ factas
funibus,ſed plurimùm illis. Seneca: De vit.
as uf t
Cum refigere ſe crucibus conentur in qu vn - bea .
quiſque veftrùm clauos fuos ipfe adigit . Ita legen- cap.81 & o
dum , non adijcit. Illi, inquit, conantur tollere fee
de crucibus ſuis: vos contrà, magis magisque affigi
tis , & clauos adigitis in lignum . Meminit & Apol
lo in oraculo quopiam ,de Chriſto:
Γόμφους και σκολόπεσι πικρίω ανέτλησε τελάτης : Apud
Lactant.
Clauiso dos palis mortem exantlauit acerbam . lib.IIII .
Loquitur dehac eius morte per crucem :quia,vt Ar- cap.XIII
temidorus ait, cx & únar zij haar názorer å savgós: ex li- Lib.ir.
gnis C.LVINI
 L I B E R SE CV ND vs.
1
gnis don clauis crux confe &ta eft . Atque ab hac re
Græcis paſlim ipia crucifixio, poonawcis dicta : quaſi
Contra
Mid .
dicas claui-fixio . Vlpianus in Demofthenem expli
cat noonhodwas,Erwwgm apornnodu mois mois : cruci
Lib . 111. affigi clauis , Et fortaffe eò refpexit Strabo cum de
Cantabris dixit , dvdTAZÓTUS C # AS Etação :fuffi
xos in crucibus . Ergo de clauis certum : an etiam ,
de funibus ? ſunt exempla . Auſonius fuum Cupidi
nem facit
Deuinctum poſt terga manus ,fubftri&tag plantis
.Vincula marentem .
Lib . 11. Et communi ligandi verbo in hac re Artemidorus
C.LVIII. vſus: Etawgodste , inquit , aidi dzaliw jáuov @pogot
popolet dia tiv deor: Crucifigi ( in ſomnis viro celibi
nuptias deſignat , ob ligaturam . quia ſcilicet ligno
Li.xxvus iungitur copulatúrque . Plinius inter magicas ine
cap.sv. prias Spartum etiam è cruce numerat , id eft fpar
teós funes . Quid , quod D. Andreas ita alligatus ?
Lib.
Hift.
111. Abdias apertè , & cauffam etiam addit : Proconful
Apo . mandat queſtionarijs , ut ligatis manibus do pedibus,
non clauis affixus ſuſpenderetur , quo diutino cru
ciatu deficeret. Ex quo colligas,habitum id magis
fæuum . Etſi prima fortaſſe crucifixio talis , & in
Lib.I. Liuij priſcis fcriptisque libris legas : Arbori infelici
refte fufpendito. Reite , inquam , additur: quod ta
men heri ac nuper eiecerunt correctores . An fic
quoque-appenfi latrones bini , qui cum Chrifto ?
Vulgò ſentiunt , nec aliter pingunt . Tamen falsò :
XIX. quia illi , pariter ac Chriftus, fixi . Nonnus adfir
mat :
Kévigois avTITÚ7601019 Hi Erawęõio DEJÉNTES :
In cruce præduris clauis.fixi ,ing ligatii
Et magis Hiſtoria priſca ,quæ eft de Helenâ Conftan
tini matre . Ea cùm veniſſet facra & Deo -homini
trita loca,cupidine viſendi & venerandi: de Cruces
etiam inquifiuit noſtra illâ feruatrice .Fodit,tres re
perit ,ac diu animi anceps hæfit quæ eflet illa veras.
D 2 Nam
 52 DE CRV CE
Nam Titulus,quo dignoſci potuiſſet, iacebat ſeorſim
diſiectus . Denique miraculo & diuina indicatione
opus fuit ad difcernendum . Quid autem opus, five
ſtigia clauorum modò in vnâ ? Argumentum certum
eft ,& res ipfa per Ecclefiæ annales.
C A P. I X.

In quibus partibus claui , de quo numero ?

Lavos autem iftos, fiue & funes, in manibus
C .pedibúsque fuiſſe ſatis notum .
Seruatore :
Nonnus de
Καιτοσί και παλάμησι σιδήροά κέντρα κομίζων:
Et pedibus manibus ferens stimulos ferratos. Adu .
Tertullianus de veteri vaticinio : Foderunt manus lud . C.X.
meas do pedes ] qua propria atrocitas crucis .Habent
atrocia libri ſcripti: & rectè,vt amat loqui ille fcri
Quot da- ptor . At quàm multi ifti claui? enimuerò diſident.
siin
bus .
pedi- Alij de ternis aſſerunt . vt Nonnus , qui Chriſtum .
depingit :
Tres qui
άμεσίτω δε πο παρμένον άζυν γύμφω
dam vo- Πρασίν ήτορ έχοντα.μια τετορημένον δομή,
Διπλόονόμοπλεκέεσιν
lunt ,
Facit ecce magno e fingulari clauo pedis vtriuſque
pectufculum transfigi , ego quidem vno ietu , idos pedia
bus mutuò impofitis eocomplicatis. Clarum eft.etiá in Chri
illudNazianzeni, pariter de Chriſto , vbicruce de- dicember
ponitur :
Γυμνόν ηρισήλω κείμενον ξύλω λαβών:
Nudum triclaui repofitum ligno auferens,
At contrà tamen tendunt alij, & ſuggérunt quater
Alij quat nos . Deeodem Chrifto Gregorius Turonus: Clauo- DeGlor.
Bor ,
rum dominicorum , quod quatuor fuerint , hoc est cap.vi.
ratio, Duo funt affixi in palmis, dwo in plantis.
Sed & Cyprianus melior inaiórque auctor nam SunnixãsSerm .
De Par
ſcripſit: Clauis facros pedes terebrantibus . Quid , fione,
quod Plautus ex more aitruere videtur tantos?
Ego
 LI BER SECVND V s . 53
Moſtel Ego dabo ei ralentum , primus qui in crucem ex
lar. cucurrerit ,
Sed eà lege, vt offigantur bis pedes , bis brachia .
Niſi is tamen ibi ſenſus. vt feruulus ad maiorem quaſi 14 Planto
cautionem , & ne facilèſe refigeret, volueritnon ſe-plicatio.
mel manus pedéſque ſed bis fingula figi: ita inquam , Pluribus
ve bini in quoquemembro effent claui. Quàm ma clauis fixi
gis conſidero ,tam magis hocdictum cenſeo : cùm id
quoque reperiam , per ſæuitiam multiplicatos alibi
Nouéb . clauos . Vt in
HIIT: Martyrologio : Agricolam plurimis
clauis Cruci affigentes interemerunt . Interdum &
XXIX: in aliâ corporis parte . In eodem Martyrologio: Phi
Nouēb .
lomenus manibus pedibus , ac demum capite clauis
confixo , martyrium confummauit. Itaque ſi morem
veterem vides ; arbitrarium fuit de clauis, & fruftrà
litigemus . Side Chriſto tamen quæritur; neſcio, &
in diffenfu Patrum non eft meum arbitrari .

CA P. X.

Ordo e Modus affigendi. An lignum aliquod in Cru

ce fuppedaneum ?
Doo magis de figendi modo . Is fuit ,vt manus Manus
ADprimùm figerent,inde pedes.Graphicè Lucia- primum
nus in Dialogo vbi Prometheus figitur . Vulcanus
Mercurio loquitur: Avesaupactis , ÈM TETHJEIS TO JENSE
SC TOUTOUŽ Zoos To iyantiov:Crucifigatur ,extenfus am
bas manus ab hac parte in aduerfam . Atque ini
tium à manu dextrâ . Ibidem Mercurius Prometheo :
Αλλ ' όρεγε την δεξι α .συ & Ηφαισε , κατάκλεις , και ορο
σήλι , και την σφύραν έδρωμένως κατάφερε · δος και την ŠTE
Φαν,κατειλήφθω ευ μάλα και αυτή: Sed prale dexteram.
tu autem Vulcane , aſtringe , de confige, eigo malleum
fortiter demitte . Da eg alteram , quò illa etiam re
&è aftringatur . Tum itum ad pedes. Sed ambigas, An ferre
Manúſne fuerint toti moli ferendæ ? Appâret enimpotuerint
corpus omne ( prxſertim fi quis pedes inflecteret ) pendulun
D 3 pepen corpus:
 54 DE CR'v Ċ E
pependiſſe à manibus ſolis. Ego ita arbitror.Quidni?
An lema Duræ & neruoſæ illæ partes, & lentæ frangi. Fortaſſe
per in ipſa nec in mediâ femper manus volâ claui fixi,ſed ſupe
vola fo- rius paullò quà cum brachio coit, id eft circa bra
car
pum . Plautus facit fufpicari, qui difertè fcribit
chia offigi, non manus. Sed puto equidem amplius.
fi corpus grauius, aut manus tenuior; adminiculum
fæpe fuiffe funes. Illos quoque additos, & circa hu
De tabel- meros aut pectus medium ,ad crucem attrictos . Hoc
la juppe- malim ,quàm cum alijs afferculum fiue tabellam in
ducere,in quâ innixi& fixi fimul pedes. Nimis accu
rata ea fabrica,imò delicata . Tamen in Chriſti cru
ce Gregorius Turonicus agnoſcit; quiáne fuit, an
quia piè imaginatus eft ? Ipfe quidem ſic : In stipite De Glor.
erecto foramen factum manifeftum eft. pes quoque Marty.
paruæ tabula in hoc forameninfertuseft :fuper hanc cap.vi.
verò tabulam , tanquam stantis hominis ,facra affi
xe funt plante . Nec fcio an illuc Innocentij hæc Serm . I.
de vno
referenda : fuerunt in cruce dominicà ligna quat Mart .
tuor , stipes erectus, de lignum tranfuerfum , truncus
Suppoſirus, es titulus fuperpofitus. Nam vidi quide
Trunco fic acciperent; etfi vox videtur abnucre: quæ
parùm apta ad minutam illam tabellam.Verba etiam
plura & fequentia Innocentij cùm examino , ſentire
eum dixerim non de hac impofitâ , ſed verè ( vt lo
quitur) Suppofito trunco, è quo ipfa crux ſurgat . Ita
enim fenfiffe videtur: truncum aliquem fuiffe , fiue
fulciendæ cruci in imo appofitum antepedra Græ
ci id genus obliqui fuftentaculi vocant;) ſiue ſub ip
ſo recto ftipite in terrâ, cui ille immiflus , vt firmior
ftaret . Neque ego affero id factitatum : fed mentem
ſcriptoris pono . Trahunt etiam Irenæum iftuc , qui
crucem fic deformat : Ipfe habitus crucis fines do Lib.11.
cap.XLII
fummitates habet quinque . duos in longitudinem ,
eg duos in latitudinem , ego vnum in medio ubi re
quieſcit qui clauis configitur . En, inquiunt, medius
ille finis tabella eft in quâ corpus requieſcit. Fateor
verba
 LIBER SECVNDV S. 55
verba huc ire , nec temerè contenderim de alienâ
mente . Tamen Iuftinus martyr, è quo fumpta hæc
Aduerf. videntur, ſic de iſto fine: Kaito Y TUS Jéow Travýjevov Vide Supa
Typh. ξύλον ως κέρας και αυτο αξέχον όξιν,έφ' ώ εποχρώσται οι Lib. Ι.
Jud . saupéuevos : Et illud inmedio defixum lignum , ve cap.18.
cornu ipſum etiam eminet, in quo feruntur do quaſi
inuehuntur , qui crucifiguntur . Cornu id appellat,
& notare vult : quomodo aptè in planâ hac tabellâ ?
Videndum ne vterque ille fcriptor aliud intellegat à
iam dicto ſenſu . Diuidunt crucem in quinque fines

1
 56 DE CRV Ċ
( Apices Tertullianus ſcitè appellat :) quatuor illos, Lib. 111.
qui noti funt & incurrunt: quintum, quem in mediâadu.
cruce collocant,vbi lignum tranſuerſum fcindit tran - caMarc,
p . XIX
ſitque ftipitem defixum . Hac conſideratione, quin
que funt fines: & vnus ille ftipes ( fed fectus ) facit
ternos. Quod autem aiunt inuehi & requieſcere :
verum eft. corpus acclinatur ei & quafi innititur à
tergo . Auguſtinus hoc ſenſu ſcripſit, Longitudinem vide ſup .
crucis à terrà furgentem , cui corpus erat infixum , lib.1. C.x.
An totum corpus ? imò pedes tantùm , quod liquet :
fed adfixum innixumque intellegit,nec fcio an inni
xum ſcripſit. Tamen in picturis ſculpturísqueetiam
priſcis veſtigium tabellæ huius exſtare audio :non ,
ergo temerèfpreuerim . non certè à Chriſticruces:
de alijs,audacius. Quod enim veftigium in fcripto
ribus antiquis ?

CA P. XI .

De Titulo , quid is Latinis : quomodo affcriptus , aut

prælatus ,
Ost Aſtrictionem Inſcriptio . Quid ea eft ?
Tilnius
Cauffa fupplicij, & ipfum crimen, & Romana
quid Laavoce Titulus : quâ & Iohannes elt vſus. Atque items
sinis ? Nonnus :
Γραμματόπερ καλέισι Λατινίδι Τίτλον ιωή .. In cap .
Matthæus Ainay bene & fignanter dixit. Glofſæ Græ- XIX,
canicæ veteres : Aitia , cauſa, materia , titulus.Ex
dem Latinæ , Titulus ,énérxov. Latini etiam pal
ſim pro cauſsâ . Vt poëta :
Et poteris titulum mortis habere mea ?
Valerius : Fine vita noftra varijs en occultis caufis Lib.ix.
expofito , interdum quadam immerentia fupremi cap. XII.
Damnatisfati titulum occupant . Atque hic Titulus præferri
anteferri
folitus . aut apponi ſoler damnatis .Præferri,vt in Suetonij Cap.
Caligulâ : Precedente titulo qui caufam pæna indi-xxvır.
caret, per cæsus epulantium circumducitur.Itola
Epi.
 LIBER SECVND v 9 . 57
• Apud Eu ſtola Lugdunenfium ,deAttaloMartyre: Ilielægeais
feb.lib.ν.
cap.i.
κύκλω το αμφιθεάτες και πίνακος αυτόν οροάροντος, και
εγόμαλλο ρωμαϊσί , ούτος όξιν Αλαλος και ειπανός : Cir
cumactus per amphitheatrum ,tabellà ipſum praeun
te , in quà Latinè ſcriptum , Hic eft Attalus Chri
ftianus. Sed & appendi, aut apponi damnatis folet. Vel is en
Cap.x. Suetonius Domitiano : Patremfamiliàs detra &tum è poni :
spectaculis in arenam canibus obiecit cum hoc titu
Decla
mat . lo , impiè locutus parmularius. Quinctilianus often
CCCII . dit Gladiatores quoque fic productos : Quidam ut
patrem fepeliret, au £torauit ſe . Die muneris pro
ducus ſub titulo cauffa , rudem populo poftulante
Lib.liv. accepit. Sed facit propriè ad Crucem Dionis locus,
deferuo , quem dominus agi in crucem , idque per
forum iudic : ραμμάτων την αιτίαν της θανατώσεως
dumowitwy: Cum litteris ( ſiue Titulo ) que cauſſam
mortis aperirent . Sæpe etiam neglecto aut ſpreco Loco cita
titulo contenti Superdictione fuerunt, id eft vt Præ- ſape vox
conis præeuntis voce populo id nuntiaretur : de quo præconis
more alij, & ego aliàs.
САр : XII .

Peſt fixionem , quomodo mortui in cruce ? languore,

aut fame. Vitalitas quorundam .
Ene iam & fideliter fiximus: quid poft fixio
nem ? hæc tria , Mors , Corruprio , Cuſtodia .ria in Cru
Mors, lenta,molefta, & vel à ſtillante paulatim fan- lenta
,fed, fere
guine , vel à fame . Quid fi etiam ab auium fera
rúmque laniatu ? videbimnus , & fingillatim diduce
mus. De ſanguine quem demittebant fixi, clarum
eft ,nec teftimonij eget : & tum eâ cauffâ,tum ex acri
verberatione quæ præiuerat,credo inualidiores mul
tos obijffe. At de fame,Euſebius vbi Martyres nar
Lib.vini rat crucifixos in Ægypto : Tnpéusvoi te görTES , GOTE
cap.PITT
xjša avots irpícov aspeão drapsepõlev : donferuati ſunt
viui , donec in ipfis patibulis fame morerentur .
Iraque
 58 DE CR V CE
Plufoulos Itaque legas quoſdam diu in crucibus vixiffe, vt in Martyro .
dies quidã genitum ſcilicet robur erat , aut vires . Beatus An xxx . No
vixere. dreas in cruce ſuſpenfus , in eà populum docens , ( ô uemb.
-athletam Deo dignum ?) biduo ſuperuixit . Victo- Martyro.
rinus ſub Neruâ , iuſſusſuſpendi capite deorſum , ita V.Septēb.
per triduum vixit . Quod fanè miror in ſchemate
illo minimè apto ad longam vitam . Magis etiam
Loquentes iftud :quòd Timotheus do Maura in Cruce nouem Martyro .
wrantes. diebus viui pendentes , ac feipſos in fide corroboran- " II.Maij
tes , martyrium confumpferunt . Vnde hæc vis aut
vitalitas, niſi à vitæ ipfo fonte ? Quamquam & alij
quidam animosè egiffe in extremiſlimis iftis rebus
legantur. velut Bomilcar ille apud Iuftinum : qui Lib.xxlı
patibulo ſuffixus in foro medio , magno animo cruden
litatem ciuium tulit : adeò ut de summà Cruce, ve
luti de tribunali , in Poenorum fcelera concionaretur.
Misilly- Quidam etiam petulanter : yt proteruuli apud Se De vit .
dentes.
necam , qui ex patibulo spectatores fuos confpuunt. bcat.cap.
Atque etiam adnotaui quoſdam miferatione Princi- * 1%.
pis,aut Magiſtratuum è Cruce ablatos , pòft vixiſſe .
Ioſephus in vitâ fuâ recitat : Redibam , inquit, è vico
quodam , o vidi multos ex hoftibus Iudæis ) crucia
fixos : tres ex ijs adagnofcens cum quibus antè mi
hi confuetudo, valdè in animo dolui, dar cum lacrimis
progreſſus , dixiTito . Ille autem ftatim depofitos eos
mandat diligentiffimè curari , atque ex ijs duo inter
ipfam curam obierunt,tertiusſuperuixit.
CA P. XIII .

Quofdam à volucribus, aut feris etiam vinos lace

ratos, doo plerofque omnes mortuos , interdum so
lanceis interfectos .
Ab ani
buslansia. ATquedelania tu etiam addidi,& cauffamillamquo
feci mortis. Haud temerè. quia fic ligati, &
* canibus cùm fe non commouerent ,dati reuera * ελώρια και να
laniena
Atquea-cum poëtâ dicam , xuveassv Olavõidí ze nãos. Atque id
nibus cun etiam viui . Prudentius:
dis . Crxx
 LIBER SECVNDV S. 53
• Neei Crux illum tollat in auras ,
Viuentesos oculos offerat alitibus,
SEO .
Hymn.si Horatius aſpexit: Horatio
Lib . I. Non hominem occidi , non paſces in cruce coruos. Inx .
epift.xvi quia ficarij fcilicet & homicidæ dari folent in cru
cem . Item Iuuenalis : Juwenali .
Vultur iumento, o canibus,crucibusqz reli &tis
Ad fætus properat,partemg cadaueris affert .
Quin reperio in ſententiâ iudiciali quoque id ali
quando expreffurns. Actis Martyrum : Claudius ,
Aſterius , Neon , cruci affigantur, do corpora eorum
Lib. iv. auibus laceranda relinquantur. Itaque Apuleius Apuleio.
Afin.proprium
Define . hunc refert Putibuli cruciatum ,сайт са
nes don vultures intima protrahunt viſcera . Addit
autem & Canes : & diſcas licet cruces non ſemper
fuiffe per -alcas, Quomodo enim , fi canes attinge
rent,atque etiam lupi ? Nam & hos Catullus addit in Opinio de
Catullia ..
Epigrammatio , quod mihi quidem non niſi circum no Epi
locutio videtur cruciariæ huius mortis .. gramma ,
tio .

si Comini arbitrio populi,tua cana ſenectus

Spurcata impuris moribus , intereat :
Non equidem dubito ,quin primum inimica bonoră
Lingua exfecta auido fit data vulturio :
Efforos oculos voret atro gutture coruus,
Inteſtina canes,cetera membra lupi.
Iftæ mortes.nifi quod interdum lanceis etiam tranf- Lanceis
uerberatos lego,anad accelerandum fatum ,an explo-transfixi
Martyro. randumIudfuit in Marcelliano & Marco:quibus quidam.
XVIII . ad ftipitem ligatis in pedibus eorum affixi funt cla .
Junij. ui ; cum tranfiffet vnus dies do nox , iuſſit ambos
( Fabianus iudex) lanceis per latera verberari . At
iftud in noftro Domino ; cui miles iam mortuo lan
ceâ latus aperuit , ſcilicet periculum an bonâ fides
obijſſet.

CAD
 D 8 CRV CE

СА Р. XIIII .

Crurifragium à Cruce remotum . Quid fuerit , in

quos receptum ,de quomodo ?
On autem & crura ijs fracta, inquies, atque
N
Cruranon vulgò. Qui penetrant & examinant,vident diſpara
isfracta. ta hæc ſupplicia & ſeorſim fuiſſe. Induxit vulgum ,
quòd in ſacrâ hiſtoriâ latronibus duobus crura fra
Nifi fortè Čta leguntur. Atqui ſciant pro moribus Iudæorum
in Indra,
id fuiffe: atque illic fortaffe tantùm . Lactantius mo-Lib.In
nuit : Suffixus itaque Chriftus cùm spiritum depofuif- cap.savt
fet , neceffarium carnifices non putauerunt offa eius
fuffringere , ficut eorum mos ferebat. Ait cautè eo
Caribi : rum mos : nempe Iudæorum . Et cur hoc Iudæi? ne
fraus legi fieret , quæ iufferat ad Solem occafum fu
fpendioſosdeponi .At deponi niſi mortui non debe
bant : diutius autem plerique viuebant : ergo hac
aut aliâ viâ mors feſtinandae. Aliâ etiam dico viâ :
nec crediderim fuiffe hanc folam . Lex quam tango ,
eft in Deuteronomio, & vertit ſic doctor Afer: Siau - Tertull.
tem fuerit in aliquo delitto , ita vtiudicium mortis adu .Iud.
fit , & morietur , cg ſuſpendetis eum in ligno ,ſed do cap.X.
DeCruri- ſepulturà fepelietis eum ipfà die . Ergo crurifragium
fragio . propriè nihil ad Crucem : tamen quia ſe ingerit , &
vile,atque item fæuum eft iuxtà crucem, breuiter de
eo dicam . Vox ipfa proba & vetus. Gloſfæ priſcæ :
Crurifragium oxenoxomia, atque alibi Crurifrangium
rectè etiam ſcribunt. Nam Tago, & Tango , & Fram
go , don Frango , dixerunt: fed prior fcilicet fcriptio
magis pro archaiſmo. Diuiſit elegantiæ gratiâ Apu - Lib.1x.
leius : Vxor diras in eum deuotiones deprecata , & de Alin.
crurum eius fragium abominata. vbi adominata pro
olim in vero magis & pro ſenſu . Ipfa res antiqua , & iam
7fu .
Plauti ,
 LIBER SECVNDV S. 61
Plauti, & antè æuo,paſſim Crurifragium minati ſer
uis . In eius Aſinariâ :
Alinar. Crura herclè offringentur,
Age impudice , nifi iftum percies .
Et credam ,vt crucem ipfam ,peculiare fuiſſe feruis · Fere in for
De 12 Seneca : Magnam rem fine dubio fecerimus,fi feruu- vos
xxx11. lum infelicem in ergaftulum miferimus. Quid pro
peramus verberare statim , crura protinus frangere!
Cap. Suetonius Augufto : Thallo à manu , quòd pro epiſto
LXVII. là prodità denarios quingenos accepiffet,crura effre
Сар .. git. Idem in Tiberio : Vtrique mox (miniftro cuipia,
XLIIIT. & tibicini) quod mutuò flagitium exprobraffent,cru .
ra fregiſſe . Ergo in ſeruis :fed ita, vt liberi non im
munes , ſiue in crimine,fiue potius per fæuitiam vin
Sen. de dicantis . Ita M. Mario Gratidiano Cornelius SullaoInterdumo
libcror
Ira III
ca.XVIII
perfringi crura , erui oculos, amputari manus iuſſit .
Polyb. I. Et Spendiani rebelles in Africâ ,cùm Pænorum opti
mates cepiffent , Κολοβώσαντες , και συντρίψαντες τα
σκέλη,έπ ζώντας έρριψαν εις ανα τάφρον : almutilantes,
dgn crura conterentes,aidhuc viuos proiecerunt in fo
weam aliquam . Et in Martyres noftros plurifariam Martyres
Lib.vı 11fic fæuitum . Eufebius de his quæ in Arabiâ aut Cap-facoccifio
cap. XII .
padocid : Μαρτύρων τοτε πίλυξιν αναιρεμένων , τοτε
δε τα σκέλη καταγνυμένων: Martyribus alias fecuribus
interfe&tis , aliàs Crurifragio punitis . Martyrolo
IIII . gium memorat Hadrianum Nicomediæ ,cum alijs via
Martij . gintitribus,omnes fub Diocletianomartyrium cruri ,
fragio conſummaſle . Idem depluribus,atque inno
XXIII . minatis : Commemoratio Sș. Martyrum ,qui in perfe- Ratio frão
Maij. cutione Maximini fractis cruribus necati funt. Et 12sendicrue
.
fæpius. Modus huius fupplicij,vt incus cum malleo ,
vel vecte ferreo inferretur, ac tibias incudi impone
rent,yalidis ictibus ſic frangendas. Colliges exActis
Tom :v; Martyrum priſcis, quæ Surius vulgauit . Sublatums
die vill
Seprēb . hoc fupplicium à Conſtantino Victor affeuerat , de
*Lib .111 quo in * loco .
cap. XIV,
CAP .
 62 DE CRV C B

CA P. X V.

Corrumpi in cruce paffi funt, & nefas fepelire.

Corrupti COOR
in Crucia
RRUVP,quòd
Rtellego PTIo iam poft Mortem . Quam ficin
nec mortuos deponerent,f . d tabo
bus . illic paſſiſunt diffluere,& à Sole ac pluuiâ corrum
pi. Valerius impreſsè hoc narrat de Polycrate , qui Lib.vi.
ab Orcete cruci affixus: E quà , inquit , putres eius cap.IX.
artus , do tabido cruore manantia inembra ,atque il
lam lauam, cui Neptunus annulum manu piſcatoris
reftituerat, ſotu marcidam , Samos latis oculis aſpe
xit . De quo ipſo Afer nofter,vt folet,fuccincte : Po. Tertull.
de Ani
lycrati Samio filia Crucem profpicit de Solis ungui- ma.
Tertullia- ne dy lauacro Iouis . Tangit hiftoriam , & fomnium
rus expli- quod in Herodoto, & tu ab eo pete . Sed hæc mens lib. 111.
catus .
lomnij, ſublimem in cruce madidandum à loue cùm
plueret,à Sole vngendum cùm is calidus è nudo cor
pore faniem eliceret adipémque . Hanc in cruce pu
trefactionem intellexit Theodorus Cyrenæus , cùm
Tyranno minanti eam refpondit: Suà nihil intereſſe, Apud
Zt Arte-humi,an fublimi putrefceret. Neque aliam Artemi. Cic. &
midorus • dorus , cùm malum diuitibus ominatur à fomniatâ Lib.is.
cruce : Tas 8 ougras Stomutov oi saugoJÉVTES : Carnes ca.LVIII
enim amittunt quiin cruce fixi. Ita inquam , amit
tunt,fiue tempore & defluxu : fiue & lanienâ volu
crum ferarúmque,de quâ dixi .
СА р . X V I.
Cuſtodia do miles ad Crucem, ne quis detraheret .

Rareabla.Taveho c fine afſeruatiinCruce,&deponi ra Contra

ti è crucerum omnin fuit. Niſi
o quod Philo tamen
notat,
receptum moribus fuiffe in Natali Imperatoris , aut Flacc .
fimili die fefto quofdam è crucibus's deponi , dgn pera
mitti ad ſepulturam :atFlaccum contra,nouos etiam
Cuftodes tum ijs affixiffe . Ne quis autem deponeret,miles &
inji .
culto
 LI BER SECVNDV si 63
• In Satyr,cuſtodia aſsédit. Petronius: Miles cruces aſſeruabat,
ne quis corpora ad fepulturam detraheret . Plutar
chusin Cleomene: Ολίγοις δε ύσερον ημέραις οι τοσώμα
σε κλεγμένες ανες ωρωμένον φυλάγοντες καιειδοναμεγέθη
δράκοντα τη κεφαλή οειπεπλεγμένον , και αποκρύπτοντα το
ορόσωπον, ώςε μηδέν όρνεον έφίλαθι σαρκοφάγων : PAw
cis pòft diebus ,ij qui Cleomenis cruciaffixum corpus
cuftodiebant , viderunt magnum ſerpentem capiti
eius circumplexum , & faciem velantem tegentemg .
ne qua carniuora auis attingeret . Vbi vtrumque
habes, & cuſtodiri ſolitos mortuos ; & aues faciem
Matth.
in primis inuolaffe . Poſlis ad hanc Cuſtodiam illud
XXVII . Euangeliftæ referre : Exete xousasier, é ná7478 : Ha
betis cuftodiam , abite . Quæ Pilati vox fuit ad IuAmbie
dæos petentes aſſeruari monumentum . Videtur au intel
tem intelligere cuſtodiam, quæ paullo antè ad cru- lectusin
cem . niſi quis malit , Habete cuftodiam ; quafi ab Euangelie
imperante , & indignanter dante . Vox enim Græca Alma
in vtrumuis valet .

‫و‬

IV STI
 I VSTI LIPSI
DE CR V CE
LIBER III .
CA
Tranſitio ad Rarum figendimodum . Furca diuiſa ,
do hic de Ignominiofà dictum
BVNDE , quæ ad Vulgarem cru
cifigendi modum , diximus : Ra
rus ſupereft , quem ipſum pari
curâ imus expunctum . Eum ſu
Quid ra prà defcripfimus( & vox præfert)
ris mo Sepoſitum , don minus in affiduo
dus .
vfu . Sepofitum duo , Inulita
Is diuifus tum vel Schemate vel Fine . De his tribus ordine
& partitè dicam ( iuuat in his talibus ) & in lucem ,
fortaffe protraham , quæ vfque adhuc parum claro
oculo confpecta . Aeuo ſepoſita Furca eft : olimu
quidem in creberrimo vſu , fed quæ paulatimdeſije
atque aboleuit . Mentio crebra non in hiſtorijs ſo
lùm , fed Comodijs priſcis : mentio tamen magis ,
quàm explicatio.ego hîc faciam ,& pro copiâ inge
nij dabo in ſplendorem . Vtpoſlim , duplicem illam
Furca du- facio, Veterem & Nouam . Priorem , quæ priſcis Ro
plex.
manis ( non enim apud alias gentes legi) vfitatas :
Iterum atque hanc iterum duplicem . Ignominiofam & Pee
duplex. nalem . Illa eft, quà collo impofità ferui circumduci
Solent ob culpam aliquam , oftentui do ad irrifum .
Ignomi-
miofa.
Iſidorus : Furcifer dicebatur olim , qui ob leue deli- Lib. x.
&um cogebatur à dominis , ignominie magis quàm Orig.
fupplicij caufà , furcam circa vrbem ferre , predi-
cans peccatum ſuum , eo monens ceteros ne quid ſi
mile peccarent . Plutarchus in Coriolano , Humano
babitos
 LI B E R T E R T I V S. 65
habitos feruos à prifcis dominis notat, & addit : We
μεγάλη κόλασις οίκέτου πλημμελήσαντος,εί ξύλοναμάξης
ώ τον ρυμον ταφείδουσιν αψάμενος,διεξέλθοιορο την γει
τνίασιν .ο γδ τετο παθών και υφθείς , έκέτι πισιν έχον , έκα
agro de suprimeg : Erat autem magna caſtigatio ferui
delinquentis, fi lignum currus, quo temonem fuften .
tant, tollens de ferensexiret circa viciniam, Id enim
paſos, do ficconſpectus, non vltrà fidem habebat ,
vocabatur Furcifer . . Talia idem in Quæftionibus
Romanis . Et Gloffæ veteres : Furcifer, sauporóusos
δικρανοφόρος . οι παίοντες αυτ ιμωρίας δίκρανον εν τοις
τραχήλους έχοντες ειοκόμιζον , δια της πόλεως φεμανό
pievos: qui patibulum fert, qui furcam : Qui pecca
uerant , pro poena furcam in collo habentes circuia
bant,per vrbem undique dutti Atque hæc illa pri
maeft ,ab ipsâ re & fine ignominioraà mediéta: qux
origo aut exemplar tamen Pænalis ,
СА Р. II.

De Furcà Penali , do cafos fub eà ad mortem i

E Acumeſt verberibus
, quà item collo impoſità circumduéti, fed
doo pæna cauſsà . Atque adeò
mors plerumque huic conſequa : fiue ſub ipsâ Furcâ sul furca
ad necem cæſis,fiue cum eâ in crucem latis. Seorſim cadi.
vtrumque explicabo , & firmabo . Sub eâ ad mortem
ca.XLIX . cæſi
Neron . : ex Suetonio , qui poenam more maiorum inter- Ad
tem.
mora
pretatur , nudi hominis ceruicem inferi furca, corpus
In Nero- virgis ad necem cadi . Atque idem etiam Victor:
nc .
Senatus fententià conftitutum , ut, more maiorum,
collo in furcam coniecto , virgis ad necem cæderetur .
Ač reperio exempla etiam in hiſtoriâ ,etſi haud cre* vide
bra . Liuius inceftum cum Veſtale ſic punitum Feltū in
Lib.XXII oftendit: L. Cantilius ſcriba Pontificum , quos nuncProbrun .
minores Pontifices appellant , qui cum floronià stu
prum fecerat, à Pontifice Max. eouſque virgisin con
Lib. IX. mitio cafus,vr inter verbera exfpiraret:Dionyfius in
Antiq. E culpa
 '66 DE CR Y CI
culpâ fimili, & de ijs qui Vrbiniam ſtuprarant : S
διαως αξαμένων την ανοσίαν φθοραν , ο μεν έτερος εω
τον διαχειρίσατο,τον δεέτερον οι Γερών απίσκοποισυλλα
Cόντες, αν άγρα μάςιξιν αικισάμενοι , καθάπερ αδράπα
doremixleivav : Ex ijs autem qui illicitam corruptio
nem patrauerant,alter feipfum interemit , alterum
ij qui facris preerant ( ij funt Pontifices comprehen
dentes,in foro flagris fecantes tanquam mancipium ,
interemerunt . Nam etfi neuter furcæ hîc mentio
nem faciat, tamen cum verberibus ad necem datos
denarrent, probabile id ita ritu priſco factum : hoc
magis,quòd Dionyfius quafi indicans addidit, xe sa
ng aidándor , feruilom in modum . Quòd autem
liberi eriam ſub furcâ interdum cæfi,exemplum in
Non ad Epitomâ Liuij clarum ,de C. Matieno : qui accufatus Lib.lv.
morten .
apud Tribunos quòd exercitum in Hifpanià defe
quiſſer , damnatus , fub furcà din virgis cafus , doo
Seftertio nummo vanit . Nam etfi iile non ad veram
mortem caſus,tamen ad ciuilem,& libertatem ciui
tatémque pariter amiſit. Atque ideò dixiplerumque
mortem conſequam : cùm & in Plauto legam :
: Et ob eam rem in carcerem ted effe compa &tum Menach. 1

ſoio ,
. Et poftquam es emiffus,cafum virgis fubfurcà ſcio.
Quæ obijciuntur feni viuo etiam & videnti .

· CAP . III .
Ligatos ad Furcam in crucem folere rolli, Furcam
patibulum videri eadem , aut baud longè difira .
En cum Furcâ in crucem latos etiam dixi : quod
Cam Fuyo rei noftræ facit. atque id tale fuit. Ligati ad Fur
un appena cam
, & ſub eâ cæli,per viam ducebantur ; fixi deinde
ad eam ,collebantur in crucem . Firmamus veterum
fcriptis . Arnobius : Serwum peffimè meritum per Lib. vii. i

Circiarcam mediam traduxiffi cafum virgu , d.ex adu.Gēt.

more ,
 LI BEX 1. E x T 1 v s . 67

bi more,muleafſe post patibuli pænà . Ita legimus,non Arnobine

poenam . Et quod ait, ex more , huic rei feligimus : obiter cor
quaſi receptum videlicet & tralaticium poft cæſio - recluso
nem hanc, ſuſpendi . Nam etſi Arnobius non expreſ
fit ſub Furcâ cæſum : tamen ita fuit , & in ipsâ hac
Lib.is. narratiunculâ alij omnes conſenſu produnt.Liuius:
Serium quidam parerfamiliàs nondum commiſospe .
De Diui- &taculo , ſub Furcà cafum , medio egerat Circo . Ci
nat. I.
cero : Seruus per Circum, cùm virgis cæderetur,Fur
Lib. I.
cam ferens ductus eſt . Valerius: Càm feruum ſuum
cap. vilo verberibus multatum ſub Furcà,id fupplicium egiſ.
Lib.11. fer . Denique Lactantius, qui & Patrisfamiliæ nomen
cap.vt ll.expreflit : Antonius Maximus ( potius Autronius, ex
Macrobio ) diuerberatum feruum ſub Furcà, medio.
Circo ad fupplicium egerat. Ergo ſub Furcâ ad fup - Furca con
plicium acti: ſed nunquid in eâ appenfi? Ita quias paribulă
cadem . ,

Lib. 1.
hæc Furca non aliud quàm Patibulum fuit . Certa
auctoritas Macrobij :qui de illo ipfo facto. Autro
Saturn.
cap.x. nius, inquit, Maximusquidam feruum fuum verbe
rarum , patibulo conftri& um ,per Circum egit, Quid
hoc eft , patibulo conftri& um , nifi quod alij omnes
Furcan dixerunt , & Ljuius de Horatio , fub Furcà
vin&um ? Nam ita res fuit . Alligari brachia ma
núsque ad hancfurcam ſolent: atque ita circumduci,
Moſtell. mox in eâ attolli . In Plauto legis , Diſpesſis mani- Plantinis
locis fada
In pati- bus patibulum habere . item : ire putibulatum per lux
bul. .
vias . Et quod Nonius ex eo citat: Patibulum ferre
per urbem,deinde affigi cruci . Nota verba & ſeriem :
Ferre , deinde Affigi . Quæ ipfa in Licinij hiſtorici
fragmento apud eundem Nonium : Ad patibulos(ita
mutato genere,pro paribula ) deligantur,cs circuma
foruntur, cruci defiguntur. Clarè omnia . Habes,
vt inMacrobio ,ligari conſtringique ad patibulum ;
habes , circumferre; habes defigi. Circumferre in
quam . nam quod vulgò eft circumferuntur,vereor Correctus
ve rectum ſit. quia non profectò circumlati, fed ipfi Licinius
pedibus fuis ibant : nifi tamen capias quali circum-Macer.
ductos.
 68 DE CRV CE
ductos. Sed ego malim, circumferunt reponi . vt fit
ligatos ad patibula,eaipſa circumtuliffe . Ita Plautus: Calina .
Tu quidem hodie canem do furcam feras . Nam ibi
Furcam,quod patibulum aliàs,dixit.ficut& hîc:cum
furcà in urbem, tanquam Carbonarium . Atqui do
cendum etiam eft, inquies, in eâ appenſos: Nonne
In ipfa fur res clamat ? Si enim Furca idem quod patibulum :
ca appen/i quidambigas ? Conſtat certè in patibulo fuſpenſos.
Sed firmo & teftibus. Feſtus: Furcilla fiue Furcilla,
quibus homines ſuſpendebant. Cedo de quibus alijs
hoc accipies ? Plinius : Supplicia annua canes pen
dune , inter « dem (uuentutis doo Summani , furcà
Sambuceà , arbore fixi. Vix elt ye aliter intelligas ',
quàm in furcâ ad arborem fixos. At clariffimè iam Mather
Lib . VI:
Firmicus : Seuerà animaduertentis ſententià pati cap.XXXI
bulo ſuffixus, in crucem crudeliter erigetur , Enu ,
primò patibulo fuffigitur,deinde tollitur in crucem .
Patibulū Atque hincilla phrafis, Patibulo crucis affigi : quias
propriè à patibulum ſcilicet,hoc fenfu ,pars crucis . Diſtinguit
werfum . & Tacitus : Patibula , ignes , cruces . & quod pa
tens hæc tranſuerſáque pars fic dicta, Seneca indicat:
Alij brachia patibulo explicuerunt . ficut inferior
defixúsque ftipes, Crux propriè dictus.
СА Р. Ly .
Que forma Furce fuerit , obfcurè traditum in vete
rum fcriptis .

Ed qualis hæc ſuſpenfio ,& quâverâ germanáque

facie ipfa Furca; vt ingenue dicam , hæreo , & ve
Quid Fur lut inter Solem & Orcum erro . Video , non video ;
ca quaſi-probo , improbo ; & planè quod Græci dicunt, the
tum .
pocópelw Tunertdw.Suidas Furcam ſic deſcribit:ošen
Het begi fcordéois & úaor discov : Furca Romanis est li
Plutarchi gnum duplex fiue geminum . Plutarchus paullò ma- In Caur
defognasio gis videtur aperire: mouw Eurov o trūs á uážausups
são : duplexi lignum quod curribus fubijciunt . Ta
men
 LIBER TE RT 1 v s . 69
In Corio men hoc ipſum ſatis gluexãos & coeisws.itaquediſtin
Tano,
Etius alibi : ξύλον αμάξης και τον ρυμών διείσδυση :li
gnum currus , quo temonem ſuſtentant. Atque ad
dit : 8ο έλλίωες υποσάτίω και σήeιγμα συτο ρωμαιοι φορ
xay ôvoud to : quod enim Græci Hypoftaten do Sterig
ma ( ſuffulcimentum & fuftentaculum id Romani
appellant Furcam . Benè & clarè pro ſuis Græcis :
nos an ſcitiores ? In Heſychio hoc faltem reperio :
shecySas ( idem quod sneiz uaTe )dici à quibuſdam , Dubiiatü
το δικροώ όπερ νωτιθέασι τω της αμάξης ζυγώ: illud Ηe-
biceps aus furcatum , quod fubijciunt currus iugo .
Iuuat,an moratur ? iftud potius, quoniam Euzev fcri
bit fiue Iugum , quod Plutarchus Temonem & puuóv .
Vtri accedimus ? Plutarcho magis , nec video quid
Iugo fulciendo fubieceris , quod dependet & fertur
collo boum . Ergo,me quidem arbitro , Heſychius, Fortaffis
in vicinis voculis, ficnota
factam habeam
corriga tur. Atque ex iftis rem emendan
veteru curruu membr
us,fi m m a.
Neſcimus, & aliunde , fi poteft, lucem etiam mutue
Lib.VII. mur . In Dionyſio ,vbi pænam deſcribit ſerui illius
Antiqu . Autronij Maximi ( de quo pluſcula ſuprà) hæc lego:
Ανήρ ρωμαίος εκ αφανής θεράποντα ίδιον και τιμωρία θα- Dionyfi
vétou nog does mois ouodcérois azer , ivc di caparis ivi Furca,
verba de
77uwera cã av Spámou gentally didgepas eutiv pasipoú
μενον εκέλευσεν έλκειν, και είπς άλλος και της πόλεως τόπος
επιφανής . οι δε άοντες τον θεράποντα κι την τιμωρίαν
πις χείρας Χποτείναντες αμφοτέρας και και ξύλο Ωροσδήσαν
τες οι τα σέρνα τε και τους ώμους , και μέχρι και καρπων
διήκοντι και παρηκολάοω ξαίνοντες μάξι γαμιον όντα :
Vir Romanus haud ignobilis, feruum ſuum ad more
tis fupplicium tradens conferuis alijs ducendum, vt
conſpicua es illuftris pæna hominis eius fieret, per fo
rum verberibus affectum trahere ipfos iuſſit , da li
quis alius in vrbe locus celebris . Qui autem duce
bant eum ad pænam ,manus eius ambas extendentes,
e ai lignum alligantes , quod circa pectus ego bume
ros ad manuum volam persingeret, fequebanturflar
E 3
 70 DE CAVCE
Planti co-gris cedentes focnudum . Iam Plautus imagine etiam
paratio. videtur voluiſſe expreſſam :
ego remittam ad te virum
Cum furcà in vrbem , tanquam carbonarium . Calina .

С. Р. V.
Ex ijs tres fententia erute, de fingula explicata . Ter
tiam moSoratriw videri ,

Aec funt quæ apud veteres quidem legerimu

H rei huicilluſtrandæ . Nos ex ijs fententias , an
ſomnia noftra ? proponemus : impetrabili tamen ve
niâ , ficubiin antiquitatis illis tenebris fubfiftemus ,
Opiniones
tres de
aut labemur. Sententias,dixi. nam tria funt quæ ex
Furca . deſcriptiunculis elicio iam dictis. Primùm , Furcam
Prima potuiffe efle facie quâ noftrum hodie Patibulum :
atque idipſum reliquias & exemplar eſſe à ponâ pris
ſca . Ait Plutarchus , currui aue temoni fubie& um
fuiffe . quid olim ,neſcio :tale aliquid in noftris cur
ribus fupra ipſum axem . Ait Dionyfius, per bume
ros,per peétus ijſle : hoc in iſto,fi collo imponas. Ob
ftat tamen huic, quod difertè aiunt Eurovdizdouw, d
spouw ,sídupor:lignum duplex ,biceps.geminum , Nam
certè hoc triplex lignum eft : etſi ifta quoque forma
Scaunde . Furca olim dicta. Sententia altera , Lignum fuiffe
geminum ,quod à tergo per humeros, & ante per pe
Etus,hominem medium includeret; atque ita rectum
ad expanſas vtrafque manus iret. Forma,quam Dio
nyfius ingerere videtur & ſuadere . Quid tamen hîc
fimile Furcæ ? quomodo in vtroque ifto ligno homo
fufpenfus ? Nam anterius illud incommodauerit ,
imò ad guttur ftrangularit . Sed nec in curribus quid
Yertia : fimile, ſcio . Sententia tertia . Furcam , veram effe
guest furcam : quam * hodieque dicimus , & quam Varro * Etiam
formata.
indicat , vbi Valluin štu Monogat: quòd fingula ibi ex vorcam ,
- srema bacilla furcillata figuram habeant littera v. à Latino
Pro hac fententiâ multa funt. Primum quod Furca DISI:
De L.L.
disparos:
 LIBUR TIRTI V si
Disparos : in bonis priſcisque Gloflis . item Furcim
fer , δικρανοφόρος . Αtqui δίκρανες Ηefychius defcri
bit πας απο μιας αρχής οι δύο εκνάέσας τον δύο τέλ »
ézouous : cas que ab vno initio do capite in duo deſia
nunt , tanquam duos fines habentes . Eft planefi
gura Varroniana, & litteræ iam di&tæ . Quid , quod
in curribus hodie, quâ Temo cum axe coit, Furca eft
ſuſtentando illi autfulciendo ? Denique cum defcri .
priøne Dionyfijmihi conuenire videtur examuſlim .
Da Furcam iſtam paulatim diuaricantem ; ab hume
ris per pectus, & indemanusveniat;eft illud ipfum
lignum quod deſcripſit. Iam Plauti Carbonarium ,
quò niſi huc referas ? Ecce qui lignarios faſces aut
carbonum faccellos hodiéque ferunt ,furcam iun
gunt . cuius caput cum exftantiâ aliquâ bacillorum
à tergo eft ; longiores duo fines diuerli per pectus de
ſcendunt, & manu vtrâque ( quaſi ad contranixum ) Iniettin
fuftentantur. Atqui, inquies,manus hic non in altoremota ,
expanlæ . Fateornon in alto ,expanſæ tamen :& cùm
funibus traherentur , ligatis ad extremas manus
etiam protendebantur tollebantúrque Quin alius
locus Plauti eft , qui videatur ab hac modeftâ ex
panſione , fi attendis . Nam in Milite , feruus quiſ
piam in oftio ftabat , mulierculam redituram ex
ſpectans , & nequa elaberetur . Ad eum feruus
alter :
Credo ego iſtoc tibi exemplo eundum efle Adurum
extra portam ,
Diſpeſſis manibus ; patibulum cùm habebis.
Benè eft,inquit, forma & ſtatus in te, qui mox erit;
cùm herus alligatum te patibulo per vrbem dycet .
Acquin ftetiffeego eum opinor,manibus ante ſeg
proiectis & leuiter diductis, habitu quo ſolent capo,
tantes & apprehenfuri .

E САР ,
8
 LIBER TERT I v s . 73
СА Р. VI .

Ratio ſuſpendendi per fingulas illas formas expoſita ,

atque etiam oculis propofita .
Res ſententias ſuper. Furcæ formâ habes : tu
TRelige : etſi nos ad vltimam vides proclinatos .
Quomodo autem nunc Suſpenſio > Pro formis di
ftinguenda eft. Si prima placet, res facilis . in trun - FuInrcprima
a apo
co abſciſo,in páxillo infixo,imò in fiffurâ fupernè fa-penſio .
Ctâ,potuit firmiter appendi . Imaginem (oculorum
enim magis res quàm verborum eſt ) infrà habes . Si in fecun
altera,tùm fic cenfeo,ductos quidem cum duplici li- da.
gno ad Crucem , fed non cum vtroque in eam actos.
Quod ante pectus,depofitum putem : mánus fixas in
altero , atque idipfum in trunco , paxillo , fiffurâ ( vt
prius ) firmatum . Imaginem vide . Nec abſurda aut

...
yero nimis extranea ſententia eft:cùm & Patibulum Patibulü
vnus ftia
feperiam ſingularem eiuſmodi rectúmque ftipitemspes etiam .
dictum : Nonius ex Titinio citar: * Malim
- fi quiſquam hodie * præter hanc prçterhac,
In patibu. Pofticum noſtrum pepulerit, patibulod hoc
lum. vt poſthac
antehac .
Ei caput defringant .
Et interpretatur Seram , quà oftia occluduntur , quò
hac remotà value pateant. Credo eum ex ipfo ar,
gumento fabulæ fic proferre , & quòd Ianitor aliquis
atque oftij cuſtos hæc dicat . Cercè quidem Sera eft
lignum tranſuerſum quod oltijs opponi ſolet, in po
ftem vtrimque immiſſum.Hodie quoque vſus.Itaque
Ouid. in Gloſſæ : Sera , reoxaos sugas . Ét Poëta aliquis
Amor. -- excute poste feram . Atque ego amplius arbi
tror . etiamfi olim Furca alia facie fuerit : tamen Furca pe
commodi cauſsâ ,& quia pronior faciliórque hæc ap- cies .
penfio , fucceffiffe fingulare hoc rectúmque lignum ,
& idculiſſe in humeris,manibus inibi reuinctis, in
cóque mox figendis . At fi tertia fententia fedeat ,du- In tertia
plex potuit fuiffe fufpenfio . Prior ifta, quòd homi- appenfio .
nem ſic reuinctum clauis in loco fixerint : tum Furcâ
ſublatum appenderint funibus ijſipfis ( fiue & alijs ,
non refert ) quibus traxiſſent. Figuram infrà vide .
Polte
 {

}
 LI BER TARI IV 75
Poſterior,quod Furcam ipſam ,fed inuerſam in trun
co,aut paxillo appenderint, facie quam hîc quoque
vides .

С А Р. VII .

De Nonà Furcà, que noftrum Patibulum . Tribonis

num ſubſtituiſe paffim in Legum libris .
E veteri Furcâ fic cenfemus, cum lege reſipien.
di & reſiliendi, fi quis meliora . Mutare in his
talibus non mihì probrum . Nona ſequitur quam
dixi,quia inferioris xui inuentum . Ea eft instrumen . naFurca
Quid no!.
tum é ligno triplici,formà Iugi veteris , cui appenfos
homines laqueo ftrangulamus . Hodie quoque vſum
& fpeciem hanc habet in pleraque Europâ . Non &
priſcis cognita ? non arbitramur . Pena quidem la - Laques an
quei Homero expreſſa, qui facit impudicas ancillas priſimera
ab Vlyſe fic puniri . atque idem infamem xj uw vee
Sapòr Súvator ( ita loquitur ) deo impurammortem
oſtendit: vti & Plinius, quipræpofteram , dixit. quia
fpiritus intercluditur , cui exirus quærebatur . Sed
à Græcis vſurpatam vix reperias:nec à Romanis qui
dem in publico.etſiij,incarcere,damnatis gulam *la- *Sednon
Lib . v .
queo frangebant. Credo coepiffe ,cùm Crux deſijt, derent.
& vicariam illi factam . Ifidori quidem æuo nomen
Orig. hoc & vfum habuit. Patibulum vulgo, inquit, Fur- capo Quando
ca dicitur ( ita nunc quoque in Hiſpaniâ ,vbi ille fcri- rit ?
pſit) quafi ferenscaput. Sufpenfum enim stran
gulatum hac exanimat. In libris legum,quas Tribo
nianus atque eius adiuuæ collegerunt, fatis frequens
hoc nomen : & ,vt opinor,fignificatione nouitiâ: quia
fublato Crucisſupplicio, quidni etiam Furca vetus?
Itaque ipſos Iuriſconſultos vſurpaſle,non habet fidem
um , apud * iuris & moris antiqui peritos. qui verè no
* Cuiae
ci
Fabrum , tant, fubftitutum id pro Cruce : cauſsâ apertà & li
alios. quidâ , quia Conſtancinus lege latâ fuftulerat Cru
cem.
 76 DI CRV C E
cem . Ergo ipfi quoque, qui leges collectum ibant
in æui illius & ſequentis vfum . Exempla plura ſunt,
& notata alijs : quædam etiam vbi inconſpectio. vt in
iſto Calliſtrati, de Pænis: Famoſos latrones furcà fi. Lib.xxix
gendos placuit. Inconſpectè , inquam ,imò ineptè.
Quid ? ad Furcam nouam homines figuntur? certum
eft attringi. Sed fuerat Crucifigendos : mouerunt al
terum ,altero retento,quod non debebant . Simile in
Vlpiani de Poenis : quod exſcriptor etiam fortafley
corrupit . Decuriones in metallum dari non poffunt, L. IX :
nec furca ſubijci . Cruci in Vlpiano fuerat : ſed quis
* Vtin li-dixerit, Cruci ſubijci ? Itaque*fubfigi, vel ſuffigi,ve
bris ali
quoties rum cenfeam , & eamdem interßaszfíay hîc agnoſcam ..
ſcriptum
vidimus, C A. P. VIII.
cauſſam
corrupte De Raro modoin Schemate . doprimim de Inuerfà
læ. ſuſpenſione .

gendi mo DEATIM de Furcâ , quæ inter Raros figendi

di . primus Modus fuit. Alter, quischemate à vul
gari diuerſus,. Intellego, cùm alto atque alio habitu
bominem affigebant. Id quoque factitatum , vt inge
niofa crudelitas eft in poenas. Ioſephus,vbinarrat Iu -Lib.v .
Excid .
dæos iufſu Tiţi crucifixos: Igorínow.de of spatiatus C.XXVIII.

δι'όρμω και μίσοςτους αλόντας , άλλον άλλοσχήμαι,ορός

zalww : Affigebantmilites, ab irà esodio, eos quosce
perant , alium alio fchemate , ad ludibrium . Hæc
ſchemata varia fuêre ; quæ in lectione vidi , tangam .
Eft illud, quod inuerfum dixeris, cùm hominem in
Inuerfo caput ſuſpendunt,pedibusſublatis. Seneca : Alü ca- Cófolat.ad Mart.
.
capite.
pite conuerfo in terram fufpendere, Euſebius often cap.xx.
dit Martyribus in Aegypto id factum : j žmo- réacy.Lib.vin
μεν ανασκολοπισθέντες , οι μεν και το σύνεδες τους κακούρ-Cap. VIII
γις,οίδε και χειρόνως ανάπαλιν κατωκάρα ωροσηλωθέντες:
Arque alij iterum crucifixi. quidam more inmalefi
cis recepto ; quidam etiam deterius, inuerfà figurd ,
so in caput pendentes. Quodipfum in D.Petro, fed
со
 L I B E R T E R T 1 v s. 17
eo rogante , ne aſſimilaretur Magiftro . Abdias : Et
accedens ad Crucem , rogauit vt inuerfis veftigi's fin
Oration .
in Petr. geretur . Chryſoſtomus: Xaégois Dégge , ó Tő çuar tē
& Paul. σαυροδαπολαύσας, καθ'ομοιότητα και διδασκάλα σαωρω
θηναμε θελήσας ών ορίω σώματι ,αλλα μάλλον όπι κεφά
λίω, ώς εις έρανόν την πορείαν επι γης ποιέμενος : Gas
deas , ò Petre , crucis lignum deguftans , dooad inftar
Magiftri crucifigi recufans in retto Schemate,fed ma
gis in caput obuerfus, tanquam in cælum viam à ter
ra faciens. Et Petrum quidem etiam clauis inibi fi,
‫هندية‬

lo
 De CRV CL
xum ,idemChryfoftomus teftatur: 12 Laognuévos sinai
οι τινες τα άμα εκείνα μέλη διήλθον : Ο benediti Clawi,
quifacra illa membra penetrarunt ! Sicut & Callio- Martyro.
pins Martyr , post tormenta , verfo in terram capite vit.Apri
lis .
Cruci affi xus est . Affixus, non deuinctus . Tamen &
funibusadftricti.vtSymeon Metaphraites de Philip
po Apoftolo : Flagris cadunt doen verberant , deinde
cùm funibus à talis vinxiffent, fublimem fufpendunt
pracipitem . In cruce enim aut ftipite fic ſuſpenſum
accipio . Nec aliter Ammianum : Dracontius de Dio - Lib.XXII
dotus , inietis per crura funibus,exaninati funt .
С. Р. I X.

De obliguà fufpenfione , de varicante, do inter arbo

res fciffione ,
EPER 10 & obliquos i
chſuper erxe crucéſve
crucem
utar rtax rrat
R poſitos : vt in Pl A : Is na
Obliqua
o
infixi . Pary ſatidem regis matrem infenfam Eunucho cui
piam,arte eum redegiſfe in ſuam poteftatem . tums
iuiffe Bκδώραι ζωντα,και το μεν σώμα πλάνονδια τριών
σωρών αναπηξα και το δεδέρμα χωρίς διαπαθαλεδσαι :
cutem vino detrabi , don corpus quidem obliquum in
censos tribus ftipitibus fiue crucibus infigi , pellem
Seorſim in palo poni . Video & inter duos palos di
ſpeſſismanibuspedibúsque alligatos, vt in Martyro
Decwffata logio,de Anaſtaſia : Manibus do pedibus extenfis li
gata eſt ad palosé Video & inter árbores appenſos,
& reductis ijs,fciffos. De Coronâ Martyre: Ipſa inter Martyro .
arbores ſciſſa , Vi& or autem decollatus eft. Quod ip -Mitt.
Maij.
fum Schema ad Cruces referendum Propertio facilè
accredam ,qui ficappellat:
Arboreasca cruces Sinis , e non hofpita Gray's
Saxa , curuatas in fua fata trabes. Epift.XIT
Senecam etiam huc traham ,fifidem libris priſcis ha
beo,qui inter genera Crucium recenſet, diſtracta in
diuer

1
 LIBER I E RT I v si 79
diuerfum a &tis cruribus membra . Ita libri inquam ,
quos ego vidi. Eft tamen vulgò curribus , bono &
ſuo ſenſu.ad Mecium enim reſpiciat: etſi vetus deſi
túmque id fupplicium , nec inter vſitata fortaffe ibi
referendum .

CA P. X.

De Modo qui fine diuerfus, primim de his qui in

Cruce uftulasi .

TEERTIVS
RT E figendi modus Rarior, qui Fine di
uereit à vulgato . Quem intellego,cùm cruces
aliò fpe&tant, & hominem capiunt moriturum in ipo
fis, non per ipfas . In exemplis diſces . Tale,cùm ap - Fumo nee
Lib.i. ad penſi flamâ aut fumo necati. Olim factum exCice. casi in
Q.Frat. ronediſcas: qui fratrem obiurgans, Quid opus fuit, cruce .
epift. 11. inquit , eiufmodi litteris, quas ad ipfum mififti? il
lum crucem fibi conftituere , ex quà tu eum antè de.
traxiſſes . te curaturum fumo vt comburatur , tota
plaudente prouincià . Verba Quincti & minä eò ſpe
ctant,vt homo in cruce fixus vſtuletur fumo. Alexan
der etiam Imp. quempiam qui fumum vendiderat,
Lam.. quaſi compari poenâ affecturus , ad stipitem ligari
prid.in. precepit, doo fumo appofito quem ex stipulisdan bumi
Alex
dis lignis fieri iufferat, necauit, pracone dicente,Fx
mo punitur qui vendidit fumum . Atque in Marty
ribus noftris hoc genus crebrum . Acta vetera de
Pionio :Confixus clauis in cruce , aggeftis lignis, fla
ApudEu mà combuftus eft . Nec aliter Polycarpus mortuus , Autflag
ſeb.lib. antiftes Smyrnæorum . Ipfi in epiftolâ: Memórtardima.
ΙΙΙ.
cap.XV. αυτόν καιοροσήλοώ ,είπεν,Αφετί με έτως . δ δ διδους
Κουμέιναι τοπυρ και δώσει καιχοεις της υμετέρας οκ ή
λων ασφαλείας άσκύλως όπιμείνατή πυρά οι δε έκα
Sumasampookdoar deautóv:Cùm pararent eum cru
ci ſuffigere, dixit , Relinquite me fic.quienim dedis
exfpodaro ignem dabit de fine veftrà clauorum fir
mitate
 80 DE CR v C E
mitate ,folutum manere in rogo. Illi autem non cona
fixerunt eum ſed ligarunt. Quin vno etiam tempo
re plures ,appenfi pedibus in fublime ( nota hîc & Martyro.
Schema inuerſum ) capite verſo deorſum , fuffocatiIunij.
fumo , da lento igne conſumpti ſunt . Non ergo in
Tertullia- iuriâ Tertullianus ſcripſit : Licet nunc Sarmentitios
nusexpli za Semaxios appelletis,quòdadstipitemdimidij axis Apolo..
Catus .
reuin &ti , Sarmentorum ambitu exurimur , fignifi- vlt.
 LIBER TË RI I s. : 81
cat enim adeò crebrum in maiores illos noftros &
in religione proceres fupplicium hoc fuiffe , vt in
illudium conuitiúmquevenerit ;& Chriſtiani vulgò
Semaxij, à ftipite cui aſtringebantur,& Sarmentitij.
à farmentis quibus vrebantur,fint dicti . Atque hoc
Lib. de eit quod Axem vocat alibi incendio conftri&tum , id
pudicit.
1
cap.vlt. eft ,ad incendium iam cum homine ligatum .
СА Р. XI .
De his qui beftis in Cruce obicei .
Ryx & ifta Fine alia, cùm homines in eâ fixos
Apud Eu
CR
bettijs obijciebant. In publicis ſpectaculis id Belfösobe
leb.lib.v. ſæpe factum . Epiftola Lugdunenſium ,de Blandinâ CTHEO
cap.I. Martyre : Βλανδίνα οι ξύλα κρεμασθείσα ωρύκειο βορα
εισβαλλομένων θηeίων .ή και δια το βλέπεθαι σωρου
σχήματα , και δια της ντύνε ωροσαχώς πολλίω ωροθυμίαν
Tois dizavisouévois credit: Blandina in ligno ſuſpensa 3

proftituta eft efca do laniena incurrentium ferarum ,

Quedo quòd in specie Crucis videbatur, ob conti .
nuam orationem ,multam alacritatem inijciebat cera
tantibus . Sed factum & non Chriſtianis . vt illi apud
Martialem Laureolo :
Lib.j. Qualiter in Scythicà religatus rupe Prometheus
} Aſſiduam nimio pe &tore pauit auem ,
Nuda Caledonio fac pectora prabuit vrlo
Non falsà pendens in cruce Laureolus. “
Nec fatis capiunt,certè non reuelant,interpretes.Vule Martialis
explicas
quempiam fuftinuiffe yelut in fabulâ perſonam Lay
reoli: & cum is pro argumento crucifigendus effet ,
ſed in ſpeciem & moris cauſsâ : rem ex fabulâ Titus
fecit, & noxium quempiam ita fixit, & fixum beftijs
etiam obiecit. Dico obiecit , atque ita propriè:aliud
eſt , dare ad beſtias . Vopiſcus in Aureliano : Sanê
Mneſtheus poftea furre & us ad Stipirem , beftijs obie
& us est . Surrectus,valet rectus ligatus . Hic eft sti.
pes , quem Tertullianusappellat Leoni conceffum . Ita Tertullia
F lego,
 82 DE CRV CI
.1

lego, non Leone,libello de Pudicitiâ extremo. Atque

adhuncipſum morem infamis & infanda illa turpi
Et Sueto , tudo Neronis : quà viros feminasoz ad ftipitem delia Sueton .
niu
s. gatos , ipfe fera pelle contectus, emiffus è caueà , me- ca.XLIX.
dios inuadebat. Xiphilinus è Dione : Mapenia rj xó- In Nero
ρας σαυροις υμνας ωροσθέων,θηeίκ τέ τινοςδοραν ανελάμ ne ,
ζανε , και ωροσίπων σφισιν ήσέλγεινεν,ώασερ πέθίων .
CA D.
 LI BERTERT I v s . 83

CA P. XII .
De mortuorum in Cruce ſuſpenſione .
C poftremò Crux Fine alia ,cùm non viui ſed
mortui in eâ appenfi. Notabis . & quod nobis Mortni in
ſollenne in rotâ exponere fupplicio iam affectos , ad dati.
notam ſceleris & infamiam , id olim in Cruce , &
Orientalibus præfertim . De Romanis nondum legi.
Suet.cap. nifi quòd Cæſar piratas, à quibus captus effet, cùmin
LXXU11 deditionem redegiſet , quoniam fuffixurum fe cruci
iurauerat , iugulari priùs iuffit , atque ita ſuffigi .
Sed id per clementiam , & vt fubtraheret diuturna
poenæ . Alij per fæuitiam & ad infamiam , vt dixi Plerum .
Iuftin. Ita Carthaginenfes in Hannone . qui captus virgisgs que post
lib.xxi. cafus , effollis oculis , manibus cruribusg fra &tis, mutilation
1
velut à fingulis membris poena exigerentur , in con. nem.
spectu populi occiditur ; corpus verberibus lacerum
in cruce figitur . Idem Paryfatis in Eunucho , des
huius li:quo * fuprà : Item Ptolomæus Aegypti rex, in , Deglubere
bri . Cleomene. qui etfi manu ſuâ animosè cecidiſſet, ta- olim cre-
men, αγροσέταξε το σωμα κρεμάσαι καταβυρσώσαντες : δικη :
iuffit corpus crucifigi, cùm cutem priùs detraxiffent.
Vbi obferuo obiter , antiquum hunc morem exco
riandi in ſupplicijs, Aegyptijs Perſisque fuiſſe, quem
& hodie Ægyptij tenent.nam graffatores ficariósque
itàpuniunt,diu viuos , donec ad vmbilicum carni
fex perueniat : quod narrat Iohannes Leo,qui cum
fide fatis & iudicio res Africæ & Aegypti fcripfit .
Nec cadauer ſolùm , fed imagines ſublatæ in crucem .
exemplo in Celſo : cuius corpus à canibus confume
* 1.1 ptum est , donc nouo iniuria genere imago in crucem
fublata , Auctor,Rollio in xXx . tyrannis.

F САР,
 84 р . спус в

СА Р. XIII .
E quo ligno Crum fuerit ? Item in monta plorumque
defixam , ipfam fape altiuſculam .
EREGIMVS de Formâ & Modo : duo velut
lucciſiua & extra diuiſionem relicta ,nunc adiun
3 go Materiam & Locum . E quâ materie Crux ? ex
obuio & prompto aliquo ligno . E quâ noftri Ser
Crux Chri uatoris ? cenſemus è quercu . Primùm ,quia viri fide
Hiè querodigni afferunt, frufta facratiffimi huiusligni quæ ho
die exſtant , fpeciem hanc referre . Tum ,quia crebra
& frequens in Iudæâ olim & nunc quoque illa arbor.
Tertiò , quia robuftum lignum & fixioni laturæques
aptum . Itaque Silius in eo etiam crucifigit.
* poſſis ta Quem poftquam diro fufpenfum * robore vidit . Lib.s.
men pro Iterumy.
quouis li
gno cape
Eredo fuffixum robore maftis Ibidema .
re , more oftentabat ouans populis.
poetaru . Nam quòd ſuperioris aliquot xui ſcriptores tria
Palmam , aut * quatuor genera ligniin Cruce dominicâ agno
Cupres:
ſum ,oli .
fcunt , curiosèmagis dictum arbitramur quàm verè.
uam . At quis Locuscruci? Incertus, & pro arbitrio : tamen
Cruces plerumque conſpectusaliquis , & iuxta vias . Exem
vbi? pla enim exempla effe definunt,nifi aliorum animum
Juxta oculósque in ſe vertant. Quinctilianus: Quories no- Declam .
pias . xios crucifigimus , celeberrima eliguntur vin,ubiplu . CCLXXV
rimi intueri , plurimi commoueri boc metu poflint,
Ita Alexander Imp. Eunuchum in crucem solli iuſſis
per eam viam,quà erat feruis fuis adfuburbana Im
peratoria iter frequentiſſimum . Quinetiam opida ,
certa loca habuiffe videntur, huic rei adtributa . Sic Cic. v .ia
Vert.
Mamertini , more atque inftituto , crucem fixerunt
in vià Pompeià . Sic Romæ iuxta vrbem Tacitus
agnoſcit Locum feruilibus pænis fepoſitum :quod de Anaal
Sus alto. Cruce & Crurifragio interpretamur. Hac ipsâ des***
cauſsa
 L I XER TIRI I v s .
cauſsâpofita ea fæpe in monte . Vt Seruatoris noftri,
Valer. in Caluariæ : vt Polycratis , in excelfiffimo Mycalen
Lib . VI.
cap.vlt. fos montis vertice . Quin ipfa fæpe alta , præſertim
in noxio aliquo infigni .Irrifio Galbæ huc pertinuit.
Sueton. quicuidam imploranti legesdo cinem Rom . feteftifi
cap.IX. ' canti, quafi folatio do honore aliquo poenam leuatu
rus, mutari, multog prater ceteras altiorem , deal
batam ,statui crucem iuffit . Altiorem ,vedigniori ;
Lisviri albatam , * vtciui,qui in yelte albâ . Tale in luftino , " siue
deCarthalone:quem pater, cum ornatu ſuo, in al- ctiam , ve
tiffimam crucem , in conſpectu urbis fuffigi iuffit . Et tabilisco
Poeni factitarunt in Regulo . Apud Silium : ſpicuas .
eilet .
vidi cùm robore pendens
Italiam cruce fublimis spe& aret ab altà .
cruel
In Edhe lam illa Amanis præalta : qui Mardochæo crucem Ipfe
ces lepe
& vile" quinquaginta cubitorum poſuit , fed ipfi aſcenden- alta .
dam . Sanè pleræque omnes altiuſculæ .atque ideò
Ad Mart. communiter Tertullianus:Timebit forfitan caro gla
cap.IV. dium grauem , aut crucem excelſam . Quam ipſam
Lib.Inni rationem Lactantius in Dominicâ affignat. Nam quo
cap.xxvi niam , inquit , is qui patibulofufpenditur , & .confpi
cuus est omnibus, eg ceteris altior : crux potius ele&too
est, que ſignificaret illum tam confpicuum tamgaſub
limem futurum , ut ad eum cognofcendum pariter
calendum.cun &ta rationes ex omni orbe coiscurre .
rent . O inopinatam ,ſed veram dictionem ! cui fides Crux one
maximè noftro æuo facta: cùm,virtute & gloriâ ma- nix ample
gnâ Hiſpanicæ gentis, Nouus etiam orbis venit in
Chriſtianas leges .

CA P. XIV .
Crux fublata ,atqueetiam Crurifragium fortaffei
Quando id factum , quafitum ,
VNC pedem in vltimo velut ſpatio pono,quod
NYeſt quatenusCrux vſurpata . Poftquam enim
Vitam ipfam interfecit , non diu illi vita : & fuftulit
ex
 86 DE , CR V CE
Conſtanti-ex humanis,aut certè Romanis rebus, Conftantinus.
Rus cruce Seriò iam ille Chriſtianus,noluit ſalutare ſignum ſub
Supplicis
tulit . feruire ad perniciem ; & colendum illud atque exi
mium ,poenis vilefcere damnatorum . Ergo fuftulit.
In Con .
Victor : Vetus veterrimum fupplicium patibulo- ftant.
rum , ego cruribus ſuffringendis , primus remouit . Hift .
Caffiodorus: Supplicium Crucis, quod primitus apud Trip. I.
Romanos erat in vfu , lege prohibuit. Atque effica cap.IX.
citer etiam fuftulit: nec pofteà reperies reductam s. Quæft.in
Auguſtinus : Anten ' homines cruci figebantur, quod ver. Teft .
pofteà editto prohibitum, manet . Scholiaftes Iuuena
lis ad illud ----- Partemes cadaueris.adfert, notat:
Hominum . nam antiqui crucibus figebant . -None
ergo eius quo. atque ex eo diſcas non nimis antiquum
Tempus ipſum , etſi antiqua doctum . Quando autem ſuſtu
inueftigas
eum . lit? ferò ,nec niſiſub imperijextrema. Colligo ,quia i
illo iam imperante mentio etiam crucium : quid ,
Lib.IX .
quòd apud ipſum ? Lex in eius nomine exftat Theo - Tit.v.
dofij Codice : quâ ferui ac liberti , quidominos aut
patronos accufare aut deferre tentauerint, denegatà in
Audientià , patibulo adfiguntur.Iam Iulius Firmicus,
qui eius regno fcripfit,non femel Crucis meminit vt
recepti ſupplicij atque vſitati. Suprà exempla repe
ries,atque addeiftud de latronibus: Hi,inquit in cru. Lib.vuur
cem rollentur , aut publicà animaduerſione'damnati cap.xx.
crudeliffimà nece peribunt. Atquin illa ipfa Firmi
cus ſcripſit ,fub finem eius imperij, & liberis iam adul
tis . Diſces ex fine libri primi. Ergo ferò, vt dixi, &
fub vitæ finem . Indicat clarè Sozomerus, qui inter Lib. I.
omnes ab eo leges hanc recenſet poftremam ,. cap.vist
Αμέλια του ονότερον , inquit; νενομισμένω ρωμαίοις την
το ταυροσ πμωeίαν νόμω ανείλε της χρήσεως ση / διαση
tlar: Denique priùs vfitatam Romanis crucis pe
nam , lege ſuftulit ex vfu tribunalium ac iudicio .
Appenfa rum . Ait, drugsnelwr : an hoc indicáns, quod non
verba So-dum ſublata ex vfu omni priuato ?& quoddominis
xomenii.
etiam in ſeruos vetus ſuum ius? cogitandum fit.
cut
Sl"
 L I B E R T E R T I v s. 87
cut & illud,ſatiſne Victor ex vero de Crurifragio pa- An Crna
riter ſublato ſcripſerit, verbis quæ iam antè dedi . Ra- rifragium
tio vix effe videtur . Quid enim Cruci aut Chrifto vnàJubla
tim ,

etiam cum Crurifragio ? niſi quia latrones fortaſſe

iuxta Chriftum . Ridiculum videatur . & fi fuit ; illud
magis fit, quòd martyres multi eo tætro ſupplicio fint
interfecti . Sed profectò fub.Conftantio eius filio vi
Lib.xiv. uum id reperio . Apollinaresi ambo , ait Ammianus ,
pater e filius,vtmandatum est, fractiscruribus occi
Lib.vui duntur . Firmicus eciam agnofcit: Hi tale's aut in
cap.vi. crucem tolluntur
aut illis crura publicà iudicum
animaduerfionefranguntur . Vbi notabis, palàm,ve
diuerſum , à cruce feiungi: quod fuprà monui .
СА р . XV .

Honores quos Conftantinus Cruci habitum iuit.si.

gnis ea do vexillis impofita ,aut inferta .

Hantini primordijs Salutarisnoftra caepeaho

norari . Cauffa & origo à victoriâ contra Tyran
Zonar.in
Conftan num . Nam cum Maxentium aggreffurus eſſet , dzw - mus
HonosCru-pri.
tino . νιώνη δια τώτα και τύπος αυτώ ταυρικός μεσούσης ημέρας
διαφέρων έφαλη κατ'έρανόν , και ραφή ωει τον εαυρόνρω
μαϊκούς στοιχείοις, Εν τούτω νίκα . Εκ γευσoυ τoίνω αυτή
να σχεδιάσας ταυρόν και τον φανέντα τύπον αυτω , και τετον
Xendous span as cut myotropoledou , nois 78 McBertion
oupříquutele zj empregãt: ambigenti dos animo anxio ob
ista figura ei crucis medià die , stellis effi&ta , appa
ruit in celo , da ſcriptura circa eam Romanis litte
ris , in hoc vince . Igitur ex auro ftatim fubitario
opere efformans crucem, iuxta ſpeciem qua apparuiſ
ſet , hanc iubens pregredi exercitum , cum Man
xentianis prælium commifit, com fuperauit . Itaque inmilitarin
fignis
ftatim victrix illud fignum militaribus fignis inferuit , bus .
Contra
Sym
& maximè Labaro quod inter ea primum . Pruden
mach. tius ad ipſam Romams.
F 4 Agno
 DE CRVCI
Agnofcas Regina lubens mea figna neceffe est ,
In quibus effigies crucis aut gemmata refulget ,
Aut longis Solido ex auro præfertur in haftis.
Dupliciter Poëta'notat Crucem inſitam ſignis,ſemel
in vexillorum purpurâ, gemmis intextam& expref
fam : iterum in haſtarum vertice ſuperſtantem , folia
do auro formatam . Sed,ut dixi, in Labaro maximè
ea conſpicua. de quo Prudentius :
Chriftus purpureum gemmanti textus in auro
signabat labarum ,
Duplex Quomodo Chriſtus ? quia & nomen eiusin ipfo velo
nota in expreffum , & crux nihilominus in hafta . Eufebius Lib. 1.
Labaro.
diffusè: rfnað sópu zsuoõ ra tuyuqisquévov ,xépas dizer devita
εγκάρστον..σωρου σχήμαπ πεποιημένων . αύω δε φρός Contaa.
άκρω σε παντος , έρανος εκ λίθων πολυτελών και χρυσού
συμπεπλεγμένος καπσήρικτο . καθ'ού της σωτηρία επηρ
είας το σύμβολον δύο στοιχεία , τα Xeuod eqδηλοντα
όνομα και δια η ωρώτων πεσήμαινον χαρακτήρων και χα
Jouéve Tð PX?! ToMacaétator : Sublimis hafta auro cir
cumuestita cornu tranfuerfum habebat effi & um in
formà crucis . Suprà verò, in ipſo culmine omnium,
corona è lapidibus pretiofis dos auro contexta infigen
batur : iuxta quam falutaris appellationis ſymbo
lum , dua littera Chriſti nomen exprimentes , per
primos dumtaxat characteres, litterà Gracanică P
Euſeb .
Scilicet decuffatà dofciffà per medium ipfo X. Ne
De vita que cruces modò fignis inſeri voluit ;ſed học am
Conftan . plius , folas: και η χρυσών αγαλμάτων οποία ονότερον
lib.1111. ivtois ě Jos le , to render : do aurearum imaginums
cap. XXI. cuiufmodi anteà folebant , nullas . Intellegit aureas
imagines vulcúſque Imperatorum . Forma ecce in
Nummis .

CA Po
 AVE ONOR

Ex quvo $ x duva

A
292

1
Ex lapide lazuli.

Ese argento. Ercolete

po
o ns
(VICT
AVGA OT
5002
0
CAES
SE

IRP
 902 DE CR V C.E.

CA P. XVI .

Crux in Militum armis : in Imperatorum capite ga

manibus ; eo pro inſigni.
E c ' verò in Siguis folum Crux expreſſa , fed
NEetiam ipforum militum armis . Eufebius :
Ηδη δε και έπ'άν όπλων το το σωτηείε τποπίε σύμ- ibidem .
βολονκαταστημαίνεθα επoίει: Iam vero in armis ipfo
rum militum falutaris tropæi fignum iuſſit exſtare.
In clypeis Quibus armis ? duplicibus,Clypeis& Galeis: ſed isa,
Chriſtus, vt Chrifti quidem ipſum nomen ( litteris & notis ,
Crux
Galeis. in quibus in Labaro ) clypeis infcriberetur, Galeis au
tem imponereturfupernè Crux ipſa . Prudentius fic
diſcriminar:
clypeorum inſignia Chriftus Contra
Sym , .
Scripſerat , ardebat fummis eru x addita criſtis . mach
Et meritò Chriftus in clypeis,leo ritu quo folent no
mina Imperatorum '. Atque etiam hodie Conftanti
nopoli ſunt columnæ , à Conftantino, vtputatur: in
quarum bafibus clypei cum his notis A 張
Crux in
Diadema
Sed 8t crucem in ſuum caput 8t ad Diadema Im
te .
perator tranftulit,hicne,an alius? In Hieronymo qui- Epift. ad
dem lego : Regum purpuras dos ardentes, diadema- Latani.
tum gemmas patibuli Saluatoris pictura condecorat.
Et in effe-Et credo abipfo efleConſtantino : qui, in figura-Hiſtoria
gie Impe- tionibusYolidorum id in imaginibus proprijs fignum Tripart
ratoris .
crucis iufit infcribi. Id Sozomenus quoque aſſerit: cap.1x.
Πλαήoμένω σε αν νομίσματακαι είκοσι χαρομένω οκέλα
σου.αεισυχγράφεται και συντυποδίαιτάτο τοθείον σύμβο
λον : Η μαρτυροδσιν είςέπ νω εικόνες αιτε επίτούτουέσται
to cipiatos e Impreſo autem ſibi in nummis , aut pia 1
mesto in imaginibus;'iuffit ſemper adprimi e adpingi
iftud diuinum ſymbolum og teflantur etiamnunc
imagines que in eo Schemase exftant Statuam
etiam libierigi fecit Romæ io vtbemediâ ,nuquæhocma
 ANO NIKHG
JILLVANA
TUTVM
DÉVS .

12

VO
S
AVITY
SC
VM
AM BVL
L
HERA CLII IMP NVMMVS I AERIVS .
I
D EM T BAS
PI E
ER

ad
VP

1.
ADA EN YPICTOICXWT
OW ITI AIE PPHEE CIAHPAC
ΠΥΛ AC ΚΑΙ ΗΛEYΘEPICE
ANAN BACI HPAKAEDOS
1
:

PL
EN
OO
VO
DW
IN
O9
.7 L
IAV
DIX
ON
14 .
 DE CROCE
Mann ich nu hoc falucare lignum ceneret , cum inſcriptiones
Benet . quam apud Euſebium ,qui volet,leget. Et exemplum ConfDe vita
t. I.
" Etiam ſecuti Imperatores alij, in quorum * Nummis ho C.XXXIII
quorum diéque cruces variè videmus. Aliàsvictoriæ funt quæ & alibi.
necChri-manu eas leuent; aliàs ipfi,idque dupliciter.aut enim
ftiani
ſolam eam geltant,aut globulum cui ea infixa. Des
cat in "º globulo Suidas etiam tangit, & cauſſam aperuit, in ,
Gallienio , Iuſtiniano. Qui, inquit, &SHOE TV Eau rõ cixóve otrà xo
Augu . νος εφίππου . και τη μεν αφιερά χειρί φέρει σφαίραν, εμπε
&lo Romw-
Atis . πηύτος σωρούν αυτή , αυση μαίνοντος ως δια της εις
Infixacglobo tor saupornistas fis giñs éxupatis nézve. opažça użyys
* γή , δια το σφαιροειδές τα αυτής σχήματος. πισις δε και
σωρός,δια τον ν άωτο σαρκι ωροσηλωθέντα εόν : Iulti
nianus imaginem fuam pofuit fuper columnam in
equo. Ea finiftrà manu fert globum , cruce in, coino
fixà : fignificante quod per fidem in crucem ,terrado
minus fit faetus. Globus enim terra 06 hanc eius
3

Aytenant
rotundam formam f: ides autem crux ; ob Deum qui
1
carne in eà . Theodoſij inuenti
Iuſtinianus nummi
Nec tamenaliorúmque

Cum Prin ficinſigniti diu ante illum . Quin obſeruo Principes

nxferebat. Byzantinos in progreſſibuspublicis crucem hanc præ
cepemai
tuliffefuâpremanu . Ioannes Curopalates: Ano è Lib . De
οιώ τοιούτων φορημάτων φορά οβασιλιάς οία αν βού- ofic. Αια
lę.Const.
horro,ton dé ze soupor cy.defiàpépit dú . E reliquis ge
Aaminibus geftar Imperator que voluerit cumque :
Crucem autem dexterà ſemper geſtar. Atque infrà :
Καιτημεν δεξιάχειεί κατέχειτον σωρόν ως σύνηθες ότι
κρατείν τον βασιλέα όταν και τοέμμα φορά : Et dextra
quidem manu tener crucem ,ficut follenné eſt teneri
ab Imperatore , quoties en Stemma fert , id eft dia
dema . Ab hoc ritu etiamnunc crucifer ille globus
inter Sacri illius Imperij inſignia : quod tu nunc
RUDOLPHE CAESAR per tot inclytos maiores ad
te miffumtenes , tenebiſque diu ( ita voueo ) bono
Chriſtiani orbis .
CAP .

0
 00 ca
00 vo

NI
o odo000 Do
8 v od
00 20

TI .0
ES
00
00
AL

1000

POPR.
OŻz
X

0na
Exdre

domos
OPE
M CON
III

RA

其实
Ex
auro
AWN

ANNO
00
XXXX
00
CON1O ONOR

KYS

AVGA
Mon
ter
o

CONORO
LORE

OE
ExX FILI EAVS
OVS TESV
ICAS
94 DE CRV CE L 1 B. III .

C Α Ρ. XVII:

Laudatiuncula Crucis ,
ED iam mihi falue
SEDΩ ξύλον μακαρισιν , εφ'& θεός εξετανύθη .
o lignum felix ', in quo Deusipſe pependit .
Quod his elogijs cum Damafceno lubens meritò af-Sibylla
fcio: Θυρεός και όπλον και τρόπαιον και το διαβόλα , σφρα- Zon.
apud so
II .
γις, ίνα μη θίγη ήμroόλουραίων,κειμένων ανάσασις, Cap. Ι .
η εσώτων σήeιγμα,αθενων βακτηρία ποιήμαινομένωνLib.
και II1
ράβδος,βπιφερόντων χειραγωγία, αγοκολόντων τελείωσις , Fide
De Orig.
.
ψυχής σωτηρία και σώματος , πάντων και κακών αποτρό
παιον , πάντων αγαθών ωρόξενος , αμαρτίας αναίρεσης ,
φυτών ανασύστως , ξύλον ζώης αιωνία : Clyptus & arma
tura , do tropeum contra diabolum , fignaculum 'ne
tangat nos euerfor , iacentium eredio , ftantium ful
crum , infirmorum ſcipio , paftorum virga, reuerten
tium manuductio , proficientium perfectio , anime
conferuatio o corporis , omnium malorum auerfio ,
omnium bonorum conciliatio , peccati pernicies,ftirps
refurrectionis , lignum vita eterna . Da hanc nobis
Ô ÆTERNE ,

FINIS LIBRI III .

CRY C Σ .

ITSTI
 95
IVSTI LIPSI
AD EOSDEM LIBROS
Ν Ο Τ ΑΕ.
A LLOC VTIO .
D Textum etiam meum ,
Lector , viſum fuit breuiter
+
hæc notare . Cur non in

"
A ipſo? quia non pro omnium
guſtu hæc talia,& pleriſque
ſatis eſt capita rerum deli
baffe . Cauffa etiam , quia placuit quædam
explicatius aut firmius iterare .Debüi fanè,
1
vt hocæuum eſt : in quo calumniæ , vt ille
inquit ,
Quaſi herbairrigua ,ſuccrerunt vberrimè.
In culpáſumus, ſiue quid commiſimus , fiue
etiam omifimus:& pleriſque pulchrum ,non
nifi πας ακάνθας βιβλίων εκλέγειν. Εgo vero fcio * Τρίκα
neminem eſſe tam felicem, qui non ſubiectusſit librorume
eligere
errori, & hoc non dementis eſſeproprium ,verùm
hominis. Itaque ne nunc quidem cùm caueo,
ſatis cauero : vtique in iſto vario & diffuſo
ſcribendi genere , in quo alius alio plura inue
nire poteſt ,nemoomnia. Quò magis mirum ,
quoſdam nobis inſultare:nec cogitare quam
multa ipfi fortaſſe non repperiſſent, fi primi
quæliffent. Non ſum tam Lynceus,inquiunt,
quàm mihi videor . Egone ? teſtor te ſum
me Deus , non videor : & liquid olim in cali
da
 ALLOC V II 0 .
då illd ætate calidius , abijt , & veris me pre
tijs nunc æſtimo & pendo . Quò longius in
hác vitæ vid progredior ,magis magisques
aſpicio circumfuſam animo caliginem ,cor
pori imbecillitatem . 'Heracleitus, vt aiunt,
olim dicere folitus, Se cùm iuuenis eſſet , nihil
fcire ; cùm ſenex , nihil ignorare :mihiplamiſſi
mè contrà euenit ,& qui olim aliquid ſcire
viſus , nunc parum aut nihil . Et ò miſeri,
quid nos ,doctrina , fama fumus ? Ipli pul
uis , illa opinio , iſta ventus. Atqui etiam
tangunt quaſi manum iniecerimus ſcriptis
alienis. Vellem parciùs: certè non merito
meo fit, qui prolixè & libenter honorem
ingenijs inuentoribusque habitum iui , niſi
ſicubi Dialogorum ratio & decorum id im
pediuit . Tale in Saturnalibus. neque nega
mus virum magnum multa ante nos in eo
argumento obſeruitaffe: fed fcripta eius ex
ftant , quid detraxinus ? Illud tamen non
arbitror , ibi aut alibi inſigniorem notam
aut correctiunculam malà fraude in nomen
meum tranſſcriptam . Tetigit aliquis hanc
aut illam materiam ? quid tum ? ego fortaf
fisimpleui. Et vtferiò loquar,le & ionis aut
collectionis rota iſta res eft : cur alteri im
putemus ? Tot iam annos , imò luſtra, in ijſ
dem illis ſcriptoribus verſor , voluo reuoluo
in eaſdem curas : malè mehercules de indu
ftridingenioque noftro ſentit , quiſquis aut
non le & a ea nobis cenſet , aut negleda . Vt
á fonte quod haurimus, noftrum eli,quiſque
tamen fuo vaſe : fic quod è communibus il.
lis
 ALLOC V T I O. 97
lis ſcriptoribus , ſed quiſque pro iudicij ſui
modo . Denique legere aut colligere , pa
rum eſt: ſeligere , diſponere , eloqui,pofcit
laudem . Hæc & talia fatiare nos ſcriptio
nis poterant:melior ratio reuocauit,& luaſit
publico prodeſſe qui poſſum . Opes atque
arma noſtra , ftilus . Quem tamen in alium
nunquam ftringam aut proferam : abſit :
Chriſtianum me commemini , id eft ,Sacer
dotem pacis . Habet quidem gloria,ait Plinius,
præfertim in studijs , quiddam unosantów : Nolo Infociabi
* in me expetat . & quandocumque moriar ,le.
feram mecum hanc conſcientiam , nullius
me famæ inuidiſſe , quoſdam meæ . Quod fi
æuum hoc parum etiam gratum ſit: quid no
ui ? Suum cuique pretium pofteritas rependet .
Tu Lector vale , & iuuantem , aut certè vo
lentem , ama .

NOTÆ
98
NOTÆ AD LIBRVM I.
CAP . ii.
A BALVM ) Exoticam vocem effe
per me ſuſpicabar,didici & Hebræa
origine à Mart.Antonio Delrio, do
Etiffimo & amiciſſimo viro.nam il
lis Gab,excelſum : Gabal, terminus;
aut rectus ftipes in agris. Quid nifi
tale crux, quæ erecta, & in excello ? Reperio & in
Perſicarum vocum indice ( à Franc.Raphelengio no
ftro habui ) Gali notare excelfum . Iam noftras vox
quantulum abit,qui Patibulum Galgam appellamus?
Sed nec Gallica valdèabludit .
Cruces Cancaforum ] Potes pro ipſisſupplicijs ac
cipere, & cruciariâ morte.Auſonius de hac quoque
Prometheâ .
Sic inter rupes Scythicas stetit alitibus crux .
Vnde Prometheo de corpore sanguineus ros . /

Iunius Baſſus apud Senecam lib. 1. Controu. III.

Nihil amplius putabam adijci iſtius audacie poffe ,
quàm quòd in illà cruce Vetam nominauerat . Nur
quam fanè crux , fed virgodeijcienda de ſaxo erat ,
Veſtam inuocauit , & cecidit illæfae .
A D CA P. II I.

Confixum effe Chrifto dicit. ] Eft illud Pauli ad RO

manos ca.νΙ.Οπό παλαιός ημravθρωπος συνερωρώθη .
Cruciarius. ] Quo modo & Verberonem , Flagrio
nem , Maftigiam dicimus, verbere,flagro,maftige di
gnum . Tertullianus aliter hac voce vtitur . Febris per
cruciarios de mortiferos exitus erogat hominem : id
eft ,cruciantes. Quâ mente & Vinum crucium in Lu
cilio Feftus obferuat,inſuaue,acerbum .
 NOTAE AD LIB. I. 99
A D CA P. I 1 I i .
Etapas do Exéront . ] Nec tamen nego pluribus
etiam verbis in hanc rem vti . Ecce & Ixplov appellant
crucem . Scriptor anonymus apud Suidam : Ispía Is
δαιοι τον σωτηρα προσήλωσαν: Ligno τεΠο Ικdai Serug
torem affixerunt. Sunt qui ita hoc verbi explicenc
& vertant in Thucydidis vitâ ,quam ſcripſitMarcelli
nus: Ικρίoνεισε τάφε κείθαι . τε κανοταρία δε του γνώ
εισμα εί) επιχώριον και νόμιμον αήικών και οι τοιαύτη δυ
συχία τετελάτηκότων , και μη εν Αθήναις ταφέντων : Air
quoſdam opinari Thucydidem peregrè & in exfilio
mortuum . Lignum enim fiueTabulam ſuper ſepula
chrum eius pofitum effe . Hoc autem inanis dan hono
rarij tumuli patrium fignum eo follenne Atticum
haberi, in is qui tali infortunio obijffent,nec Athenia
Sepulti effent . Sunt,inquam,qui Crucem aut Furcam
vertant, nec mihi probant . Magis eft , vt Ixplov hîc
lignum nauale ſit ( peregrinantis , aut abſentiæ indi
cium , quoniam mari ferè ex Atticâ abitur) de quo
Heſychium vide . Ille idem Grammatieus addit :
1κρίoν, σανίδωμα,ή ξύλον ανκαι κακούργιξέονται . Melius
DÉOV TU .Id eſſet , lignum foue axis in quo malefici li
gantur . Atque ita Euſtathius in Iliad.x .Eavis, dr
Tous ne vouşzous edoww :Affer, in quo maleficos ligabant. In verfie
Item Αriftophanes : Βασανίζων πάντα βόπον, ών πινακι 174
nous: Omni modo torquens, in aſſere ligans . Repe
rio & in Euſebio Ixpíov pro cruce , & ſuprà adduxi ,
lib.II.cap.xrr. Eavida in hac re dixitHerodotus in
extremâ Calliope: A najazóYTES de SWTòn és TNOeXthy ,
σανίδα οροσαασαλάσαντες ανεκρέμασαν . Quod ver
tunt : Adductum hunc in litus depa &tis humi aſſerie
bus ſuſpenderunt . Vide an non avid legas potius ,
hoc noftro fenfu : Abducentes eum ad litus,afferi,af
figentes ſuſpenderunt.Eſſet affixio in ftipite ſimplex.
Kpeuqr. ] Ita palàm Plutarchus in Cæfare, de pie
ratis: πολλάκις ήπείλησε κρομανάντες : Sapo minars
crucifigero eos , vt Latini omnes loquuntur & nar
ranto
 100 No I AI AD LI B. I.
rant . Eft & Antiochiregis edictum , quo philoſophos
regno pellit , & pænam etiam affectantibus ponit
iftam : δε νεανίσκων όσοι αν αλίσκωνται προς τούτοις
γινόμενοι,διότι κρεμάσονται και και οι πατέρες αυτlώ αιτίας
FOODTO Mezzásays: Iuuenum verò quicumque reperien ,
tur apud iſtos, ſuſpendentur, 6.patres eorum be 1
rebunt in maximà noxà . Ita Athenæus recitat lib .
X11 . ſed vtrum de hac noftrâ in cruce ſuſpenſione,an
de aliâ in trabe accipimus ? In trabe,inquam ,ad ver 1

berandum flagellandúmque . quem morem Græcis

Latinique fuiffe,comediæ atque alia docent .
Lib x. pao Aliorum inanes logos. ] Ita verè,inanes . Namje
sere cap. Alciati quale eſt ? Ait Hiftieum Mileſsum intellegi ,
XXIIII.
quem sardibus præpofitum Artaphernes de Harpagma
crucifixerunt,capite defecto do ad regem miffo . Ita
Herodotus,inquit,libro fexto . Quod verum eft : fed
quid Hiftiæo,cum Achæo ? Reſpondet, ideò fic voca
ri à poëta , quia Hiftiaus Mileſius fuit , Milefii coloni
lonum , Iones Achai . Ergo à Patrià , Achaus , Quis
color in hoc ſermone ? Sed nec amicum noftrume
audio fine auctore ſcribentem : Achaum intellegi Ly
die regem , qui ob auaritiam necatus in Pattoli aquis
pependit .
А р сар .
Memorem Veneris Proſerpina Adonim . ] Auſonius
fabellam aſpicit, quæ eft ifta . Venus iam olim pue
sum hunc deamaucrat,& vt fola frueretur, clàm de
poſuerat apud Proſerpinam . Sed hæc mox in eâdem
flamma :ac repetenti Veneri negat dare . Lis eft, itur
ad Iouem . Ille rem ſic componit,vt Adonis , quod
ad vſum in tres anni partes fecaretur.Primâ,vt Ado
nis,Adonidis eſſet: fecundâ,Veneris: tertiâ Prof.rpi
na . Acquieuerunt . ſed enim Adonis pronior in Ve
ncrem fuum quoque trientem illi tribuit. Hæc Apol
lodorus lib.111. Bibliothecæ . Ergo iftud eft , quod
Proſerpina nunc cruce vindicat. Theocritus & ipfe
huc aſpexit. Eidyll.xv.
E groots
 NOTAE A D L IB . JO1
Ερπεις και φίλ'A'δωνι, και ενθάδε κ ' εις Αχέροντα
Ημιδίων ως φαντί , μονώτατος
Migras, ò bone Adoni , iftuc do ad infera regna ,
Semideûm , vt dicunt, folus
Nam vult non alteri conceſſum , vt modò ad inferos
modò ad ſuperos iret, & alternis copiam ſui faceret
duabus deabus ..
Arbores recifas leuiter . ] Ad has,vel ad nudum ,
alium ftipitem , allufit Quinctius in epigrammate
quo poëtam Græculum facerè eft vltus. Ille Philip
pum &Macedones infigni victoriâ fregerat,cuius lau
dem ad Ætolos transferre Alcæus quiſpiam voluit
Græcâ leuitate . Scilicet quia in auxilijs Romanis
fuerant Æcoli . Scripferat igitur :
Αχλαυσοι και άλαλοι,δδοιπόρε,τω δ'επί τύμβω
Θεσαλίας, τεισαι κείμεθα μυριάδες ,
Αιτωλών δμηθέντες υπ'αρεος , ήδε Λατίνων ,
OS Titos dizains ózan'dm'Itenías:
Indefleti,inhumati,his campis effe iacemus
Theffalie , cefi millia ter decies,
Aetolo domiti ſub Marte , Marte Latino ,
Quos Titus è latà duxerat Italià .
En Ætolos Romanis præpofitos, & quafi hi accefſio
illorum . Momordit Titum , & vltus eſt,ſed verſus
verſu. Reſcripſit alludens :
Α'φλοιος και άφυλλος , οδοιπόρε , τω επι νώτο
Αλκαίωσωρός πήγνυται ηλίβατος ::
Corticibusg dom frondecarens , hec monte , viator ,
Alcão crux de figitur aëria .
Quibus verſibus fignificat crucem defixam ibi ftare ,
quæ hominem illum exſpecter.Plutarchum in Quina
& tio lege: & fimulnota ,altam hîc Crucem poni,quafi
in ſcelere inſigni, fuo loco à nobis dictum .
Ifidem verò Cererem . ] Ipfe Tertullianus locafe
firmat ,de Coronâ militis : Prima Ifis repertas spicas
capite circumtulit, nam quæ hæc llis quæ fpicas rep.
perit,niſi Ceres ?
3
 1

102 NOTAL AD LIB . I.

AD
p CAP. VI

1
Nefcio an Macenati defcripta .] Ambiguè profe.
to,quia etfi Mæcenatis verba nobis faciunt,vix tamen
Senecæ, qui velutinterpretans fubdit: Suffigas licet ,
O acutam feffuro ( ita legendum , non ſenſuro ) cru
cem fubdas, eft tanti vulnus ſuum premere dy pati .
bulo pendere diſtrictum . Atqui' pendere, & patibulo 1

quidem, vix eft vt conueniat in noftram Acutamu .

Nifi fi tamen patibulum etiam de vno ligno, in quo
homo quomodocumque expanſus: quod haud nimis
velim fperni.Sidifplicet: alia interpretatio quæren
da fit crucis hîc acuta. An ideò talis, quia cum do
lore acri necat ? vt morbi quidam acuti medicis .
Lentè probem : & mauelim opinari genus aliquod
crucium triſte,rarum in quo ftipes, cui homo accli
natur , ſtimulis clauíſque acutis fit præfixus . vt cùm .

acquieſcere vellet ( reſſuri vox in Senecâ ) pungere

tur ac fcinderetur in corpore auerſo . Nihil ſuper 1
1
hoc legi,fateor: commentum eſt merum ,niſi fi quid
iuuat illa Regulimachina,quæ fic armata ,& in eam ,
ipfe incluſus. Qux etfi noftra crux non fuit (auma
rium potiùs quoddam & arca ) tamen & crucem Se
neca appellauit epiftolâ xcvin . itémque libro de
prouidentia cap.111. Certè quidem Acute vocemu
in Mæcenatis verſibus non fic leuiter & in ventum
additam ,ipfe indicar Seneca,quieam attollit ac repe
tit ( tu vide ) quafi in eâ fententiæ momentum .
Iam olim fic legimus . ] Nempe in Curis fecun
dis: ídque è libris. tantùm ? imò ante me Pincianus ,
vir fidei & iudicij bonus . Muretus tamen aliter : fed
qui benè examinat,itabit à noftrâ.cuius fententias ,
Hanc vitam mihiſuſtineuproroga,etiamfedenti in
Acarà cruce
 NOTAR AD LIB . 1 . 103

A D
А Cup . VII .

ipli verteruntEurov strupov .] Quod ipfum pro

cruce pofuit incertus ſcriptor apud Suidam : Eugain de
Ιλλάσονφθορέα, κρέμασιν ότι διδύμου ξύλο : Inveniens
Illuftum corruptorem fpendit in gemino ligno. Id
eft cruce : etſi Suidas interpretatur , tüv pascukors
ošerecv. Vide ipſum in voce Aíduos , & Imãsos.
AD CA P. VIII .

Penula aut manui . ] In penulâ aut veſte mona

choram crux,imò & cruces , fi rectè capio Nicepho
rum Gregoram ,qui fic de Imp.Andronico monacho
nouello Ανω μεν ερυθρον ωρύθηκε τον τ8 θεία σαωροδού
mov, reitw de uérard : Supernè rubrum pretulit diuina
crucis fignum ,infernè nigrum , Duas diuerſi coloris
crucesappoſitas videtur dicere : niſi tamen vnam in
tellegit,fic diſtinctam . Quod manu autem tulerint,
hodieque in Æthiopibus fiue Abyſſinis ille mos , vti
vulgus reliquum cruces è collo pendulas geftet,mo
nachi hoc amplius etiam manu . Auctor Damianus à
Coës in illorum rebus . Illud etiam mihi nouitium
légi, miferos opprefſósque cruces prætuliffe , haud
aliter quam olim infulas & velamenta . Ligurinus
lib.viij . de Italishoc notat,qui ius auxiliúmque pou
fcebant ab Imp. Frederico :
ex omnibus vndique multi
Vrbibus ac vicis aderant,querulog ferebant
Innumeras clamore cruces , hoc quippe querelas
More folent aperire ſuas
Cum anulo velanſulà . ] Anſulam Becanus facit,
& interpretatur ( ita ingenium & ſcopus viri fuit )
puşirās, quafi moneamurapprehendere crucem , &
cam tenere . Quid fi oculum eſſe dicam ? Iuuet ali
G 4 quid
104 NOT AF A D L I B. 1 . !

quid Macrobius, qui inter notas Ægyptiacas refert,

& fignificare ait Solem. Lib ...Saturn.cap.xxi .Ofirim
Aegyptij ut solem effe afferant, quoties Hieroglyphi.
cis litteris Susis exprimere volunt , infculpunt ſce
ptrum , inga eo speciem Oculi exprimunt , een hoc figno
Ofirim monſtrant:quia Solem , louis oculum , appelo
lauit antiquitas .Et fanè quia fignum hoc Iau Vitam
venturam deſignauit: nónne appoſitè Sol afſcriptus,
qui auctor vitæ ?

CAP.

Vnicornis enim cornua . ] Curiosè & pænè dixe

rim morosè explicat Iuftinus. fimplicius multo Ter.
tullianus aduerſ. Iud. cap.x. Tauri decor eius,cornua
unicornis cornua eius in eisnationes ventilabit paria
ter vſque ad fummum terra . Non utique Rhinoce
yos deſtinabatur vnicornis , Nec Minotaurus bicore
nis : fed Chriſtus in illo fignificabatur.cuius cornua
effent crucis exrima . Nam dgnin antennà nauis,quà
crucis pars est , hac extremitates huius cornua von
cantur . vnicornis autem medij Stipitis palus .
Anar uiv rj HD7807uwv.] Mutilus locus. & aptant
quidem hæc ad trophæa vulgarium , fiuemonumenta
victoriæ :ego cùm in verba intendo ,ambigo : & ne
ſcio quid de faſcibus potius fubolet dictum . Per illos
( ita verterim div) progreffusin publicum fiunt:il
li verè ſigna imperij ego poreſtatis. Atque cum inſertâ
ſecuri , crucem referunt planiſfimè. Nónne etiam
Tropæa > inquies . Quisnefcit ? fed præfuit fortafle
aliquid de Tropæis illis: hîc magis de faſcibus (mihi
quidem )dixiffe videtur . Nec moueor quod 750ruar
voce vtatur : nónne & ſuprà Malum in naui fic voca
uit ? & Eufebius etiam Labarum illum militarem .
Poſſunt & verba alia excidiffe . Nec pono tamen
iſta,fed propono
Aúno
 NOIAE AD IIB . 1ο 10 $
Αυτοκρατόρων Σποθνησκόντων τας
cixóvas . ] Quæ illæ ſunt ? quis me
docet ? In Nummis in ftatuis ni
hil tale video ,nec vſquam in cru
ce propofitos Principes defun
tos. Subdubitaban an ad aqui:
las reſpiceret,quæ volantium ha
bitu, & in cælum tendentium paf
fis alis conſpiciuntur in Nummis,
& additum CONSECRAT 10 .
Scilicet quaſi louis illa ales ani
mam defuncti ferret in gremium
louis . Certè quidem eam for
mam crucis effe & Patres monent
& res ipfa docet . Sed non placet.
Hoc nunc magis, intellegere eum
imagines defunctorum Principú,
quæ ordine innexæ in militaribus
fignis. Nec enim viuorum folùm
illîc effigies , ſed magis mortuo .
rum . De ifto ipſo auo Conſtan
rini Eufebius, libro 11. De vitâ eius,cap.xvi. Deſcriç
bic Licinij milites in pugnam, more veterum , id eft ,
gentilium exeuntes : oidè, inquit , Toautantsię Jeão
αρροώτες συν πολλήδυνάμει χειρός φραπωτικής επήεσαν ,,
νεκρών είδωλα θανόντων αναψύχοις άγαλμασι ωροβεβλη
névor : Hi quidem numero deorum freri cum multà
manu milirari ingruebant, mortuorum imagines in
fignis inanimatis preferentes . Et ſcripſi de hoc mo
re in Militiâ Romanâ . Ergo hoc luftinus exprobrat,
Vos,inquit, cruces colitis, cùm Imperatorum & qui
dem Diuorum imagines proponitis in haftis & ve
xillis,quid niſi in crucibus? Nam ea illis figura. Rea
ſpexi etiam aliquando ad Tertullianum ,in Apologen
tico : Quod non fimulacrum prius argilla deformat ,
cruci do stipitifuperpofita : Sed hoc diffufum nimis
eft,nec tangit Imperatores
AD
 106 NOTAE AD LI B. Io

AD CA P. X I•

Populariter do ad cauffam Cicero dixerit. ] Quod

hiftoricâ fide,non opinor. Plinius non ei fautor lib.
XXXVI.cap.xv. Nouum doo inexcogitatum anteà po
ſteaga remedium inuenit ille rex ( Tarquinius Super
bus vt omnium ita defun & orum figeret crucibus
corpora , pe&tanda ciuibus,fimul doo feris volucribusgs
laceranda. Nam liquet eum loqui de mortuis & ijs
qui ſe interficerent laborum tædio , quosille crucifi
xit . At non id in viuis vſurpauit primus , vt ait ,
vltimuſque
Arboribus ſuſpendunt . ] Haud iniuriâ ambigo ,
ad vtram poenam referam ,laqueijan Crucis . Nam
nec verba alterutrum euincunt,nec alia exempla . Le
go in Martyrologio , die muur. Martij. de duobus
Monachis, quos Longobardi ſuſpendio necauerunt in
arbore In ipſis Longobardorum Legibus, Tic. c.xiv.
si feruus regis Morth fecerit , ita decreuimus ut com
ponatur ipfa perfona ficut adpreciatus fuerit : do
feruus ipſe ſuper foram mortui appendatur , din
eum vindi&ta detur , do fit cauffa finita . Plurium
( antiquorum quidem ) nunc non memini: & hæc ip
ſa incerta,nec diiudicauerint litem .

IVITI
 109
IVSTI LIPSI
AD LIBRVM I I.
Ν Ο Τ ΑΕ
CA P. II .
1

1 Apvt obnubito .] Quod pleriſque

puniendis factum , præſertim fi gla
dio. Hegeſippus lib. v. cap. XLVII.
Dum percuffor moratur, claufis iam
faſciolà oculis,ſeſe proripuit ad Ro
manos. In vitâ Cypriani: Pofteà ve
rò B. Cyprianus manu fuà oculos fibi texit . Sed &
cum ducerentur ad carcerem ,aut ad mortem , caput
tegebatur .Tacitus IIII . Annal. Trahebatur damna
tus , quantum obdut à vefte do aftri& is faucibus niti
poterat, clamitans. Ammianus lib.xun . Carnifex
rapinarumfequefter,co obdu &tio capitum.com bonorum
vbique mul&tatio , Imo & torquendis hoc factum .
In Curtio lib.vi. de Philotâ : Dum obligantur oculi,
dum veftis exuitur,deos patrios,gentium iura inuo
cabat . Propriè autem de crucifigendis , vetus illud
carmen quod iam explico : & in libro Eſther , cùm
Aman adcrucem rapitur, Statim operuerunt faciem
sius ,

AD : CA P. III .

Aspaganatas uesras. ) Addo,fi noſſelubet,quaf

dam etiam dictas spey Janatas', iſtis haud abfimiles ,
contortas ſcilicet &nodoſas. Suidas : Spay laasādes,
διεςραμμένον Και τραγγαλωτή μάξ . Additdeinder
verba incerti ſcriptoris : 0 dé inéndov autòY Maste
γυθει τη σφαγδαλωτά μάτι ,
AD
108 NOTAE AD LIB . 11 .

AD CAP .. Y.
7

Quid opus erat auxiliatore fulfequà, qui adle

waffer ? ] Ita vulgata quidem opinio eit , dumtaxat
adleuaffet. At D.Hieronymus in Matthæum cenfet
etiam tuliffe,fed feorfim & poft Chriftum . Nam cùm
Ioannes apertè fcribat Chriſtum tuliffe ,alij tres Euan
geliftæ Simonem Cyrenæum : ipfe conciliat , & boc
intelligendum eft, inquit , quòd egrediens de Pratorio +

Iefus ipfe portauerit Crucem fuam : pofteà obuium

habuerint Simonem , cui portandam crucem impo
fuerunt , 1
AD CA P. VII .

Super lignum fe ipfum extendit . ] Quid fide

tranfuerfario tantùm ligno capias,in co figi ſolitos ,
& deinde fubduci atque appendi ? Pugna omnis cela
ſet; & breuiter fortaffe rem dixi .
A D CA P. VIII .

Clauis aut funibus . ] Neſcio an Lucanus non

Ytrofque memoret in his occultioris fententiæ verfi
bus; qui quoniam toti ad crucem ,ponamus,& rete
gamus . Lib.vr. de magâ Theffalâ .
Laqueum nodose nocentes
Ore fuo rupit , pendentia corpora carpfit,
Abrafirga cruces , percuffags vifcera nimbis
Vulfit, incoetas admiffo Sole medulas :
Incertum manibus chalybem , nigramos per aris
Stillantis tabi faniem ,virusos coa&um
Suftulit, dy neruo morfus retinente pependir.
Quod ait laqueum nodos nocentes : alij nocentum
cdunt:atque ita haud incommodè ad vinculaapres,
quibus noxij ad cruces aftricti . Tamen in aliquot
ſcriptis libris, recentes . & id malum : credámquca
ad
 NOTAE AD LIB . II . 109
ad ſuſpendioſos dumtaxat referendum , & quifeipſos
illaquearunt . Reliqua iam de Cruce: & percuffa vi
fcera nimbis,do incoetas fole medullas, ſignanter dixit
de corporibus quæ ( vt lib. 11. cap .xv.ſcripfi ) ins
crucibus relicta,fitu marcida & tabida fiebant, qua
tenus yolucres non laniarent . Iam Incertum mani.
bus chalybem , clauos intelligi liquebit , fi emendes
Infertum . Nam hos quoque appetitos ad Magicas
artes Apuleius oftendit, in deſcribendâ ferali illă of
ficinâ, lib .111. Hic nares do digiti , illic carnofi clani
pendentium . Sed & ampliùs de his funibus addo .
Videri,quorundam iudicio ,neceffarios fuifle in omni
fixione . Nam volunt manus ligatas, ne ſe ſubduce
rent ad ictum aut commouerent . tum etiam vt fire
miùs& cum adminiculo pendêrent. deinde & alte
rum funem ad pectus,corpus ambijſle ſub ipfas alas,
eóque ſubleuatum hominem & attractum in lummam
crucem . Id porrò factum adnotis vtrimque ſcalis.£ fcholas
Eius fententiæ vir ftirpe & moribusantiquis loan cao.za
disnga
nes Boiſotus eft,qui amicè hoc ſuggeſſit . Et fanè de appellat,
{ calis,apponere eas pænè neceffarium videtur,vtique in Promo
ad Erectam crucem . Quomodo aliàs ſubduxeris,aut thes,
fixeris ? Etiam de funibus ſunt quæ ſuadeant , præter
antè dicta . vt Hilarius de Trinitate lib. x. Penduli in
cruce corporis pæna, do colligantium funium violen .
sa vincula ,de ada&orum clauorum vulnera · Iungic
fimul & funes & cliuos , vt Lucanus . Etiam illud
Chriſti vaticinium in Petri mortem , pofcit funes .
Ioannis cap.xix.Extendesmanus tuas , alius te cine
get . Cinctio iſta vinculorum in cruce eft.Theophy
lactus : την ελιά σαωροδέκτασιν και τα δεσμά Θηλ : Εκ
renſionem in cruce do vincula notat . Tertullianus in
Scorpiaco : Tunc Petrus ab altero cingitur,cùm cru
.
ci adſtringitur . Videndum an non in Auſonij Cupi
dine fimile,qui adftrictus defcribitur, & mox addit,
Adfigunt . Atque ecce in tabula formam duplicema
fixionis, pro duplici fubductione .
Tras
1
‫‪:::‬‬
‫‪.‬‬
‫‪F‬‬

‫وا‬
‫کا‬
112 NOTAE AD LI B. II .
Tres repperit . ] An & duas latronum tranſtulit , non
cultus fed memoriæ cauſsâ: Videtur ex Suida,ſitamen ex
meo nunc ſenſu corrigendus. In voce cópos ínquit: rétwa
δεντο φόρε κεχασμένοι σήρχον δύο ορατηγι καιδύο λησών, και
ζικίον μώρα ώ ήλείψατο Χριστός , και πολλα έπρα σημειοφορικα ,
τεθέντα μεν Κωνςαντίνα και μεγάλε, αφανισθέντα δε ως
και μεγάλα Θεοδοσία: Νam puto legendum δύο σωροί . Qui
verò fuerint spathyei, fiue duces duorum latronum ? nec
id fit idonei vllius ſenſus. Vertam igitur: Infra forum de.
forfa erant due cruces duorum latronum , ego vafculum
unguenti quo Chriſtus vndus,do alia multa inſignia , po
fita quidem à Conftantino magno,fublata vero fub Theo
dofio magno. Admonitus pofteà per litteras ſum à Ioanne
Liuineio amico noftro , ſeriò & ſine ambitione docto,vi
tiumeffe ab imperitia tranſſcriptorum . qui cum in auto
grapho repperiſſet spôi, quod compendiariâ illâ ſcriptura
saupoi erat,feceruntflagitiosè speetudeó.
A D CA P. I X.

AueTúto zid ]Ita benè&doctèFranc. Nanſius,cùm an

teà effet ouoSútø.Et fanè claui iſti grandes: atqueita ipſe
Nonnus idemcide adigea név Ja appellat.ſtimulos ferreos,
Contrà tendunt alij do fuggerunt quaternos. ] Atque
ego ,etſi negaui me decidere, pronior ſumin hanc par
tem . In templis Græciæ hodie intellego paffim Chriftum
cruci affixum , diſparatis pedibus ſic pingi.Vidimus id
ipfi Venetijs in gentis eius templo , tum & alibi in anti
quioribus picturis. Audio & Treuiris clauum qui aſſer
uatur, difertè in memorijs antiquis fcribi clauum pedis
dextri, Addo autem , Conftantinum Imperatorem quoſ
dam ex his clauis ( id quoque multitudinem fuadet) in
feruiſſe capiti ftatuæ quam ſuo nomine Conſtantinopo
li poſuit. Zonaras : 0 S Jerózatos a torpétwo sis dincov
νοματο άγαλμα (σε απόλλωνος) έσωσε τη κεφαλή τούτουπνας
σ ' ήλων ναρμοσάμενος, oι το σώμα το κυείε ροσε πατάλα
σαν το σωτηeίω σαυρώ .. Са
A D CA р . X.

Extenfus ambas manus .] Proprium hocCrucis,exten

-di .
 NOTAE AD L I B. II . 113
di . Itaque Euangeliorum vetus Gothica tranſlatio (au
ctor AntoniusMorillonus ) vertit identidem Crucifige
re,Vícaemen,quafidicas extendere,quidem
& propriède
pannis, quos in palis vallísque diſtendit fullo . Ea exten
fio ad manus maximè refertur. Artemidorus lib.r. cap.
LΧΧν11Ι. Ει δέ τις υψηλός επί τινος αρχείο , είς φόβον και δέος
noftTOL . Xalxodepos de @v,saufa SúdeTeledra Toth fss xj This
gengæv čx Taory : Si quis fublimis in loco quopiam faltet, in
periculum din metum incidet , maleficus autem exiftens,
crucifigetur , ob altitudinem enmanuum extonfionem .
Epictetus apud Arrianum , ab hac cauſsâ comparae false
eosqui in balneisfe diftendunt & lauandos fricandóſq.
præbent,cum crucifixis. lib.iun.Differtat.cap XXVI.Iv'y
τω βαλανείω έκδυσάμενος, εκτείνας σεαυτών , ως οι έφαυρω
Mévol, 73169 évJEV YY EVDEN : Vt in balneo exutus & teipſum
diftendens, ut folent crucifixi,friceris hinc atque illinc .
Veſtigium huius tabelle exſtare audio .] Imò & video:
ac mifit ad me Dionyfius Villerius vir veteri do &trinæ &
mihi valdè amicus ectypon nummi Græcanici veteris,
qui aureus afferuatur in monafterio Laetienfi in Hanno
niâ, quem ecce habes. H

Ко
的 日
см
о
Ο

免
Γ
Ο
Λ

ΔΥΤΡΟ
Ν

Λ
Ο V
Ι I
VW
18
 No I AE A D LI B. II .

Infcriptio in eo eft : Κόσμε το λύσεον άμα σε θεοcd λόρυ :

Mundi redemptio ,fanguisDei verbi. Mifſus is nummus
cum alijs facris donarijs eft ab Henrico Imperatore,tunc
Conſtantinopoli,anno Chrifti ..cc. VIII.
AD СА Р. XI .

Igeladeis xúxaço du.Qegedier . ] Id dicunt circun

duci;ficut Traduci,cùm oitentui dumtaxat per ora popu
li ducebantur , & fæpe alibi puniendi. Suetonius in Ti.
to , cap.vill.Hos (Delatores ) nouiſſimètradutes per am.
phitheatri arenam , partim fubijci in feruos ac venire
precepit, partim in afperrimas infularum auehi . Neſcio
an Martialis verſus,qui iamdiu cubat in morbo , fic fanan
dus,lib.j . de hifipfis Delatoribus & Titi facto :
Turba grauis paci placidad inimica quieti ,
Que ſemper miſeras follicitabat opes :
Traducta eſt titulis , nec cepit arena nocentes ,
Et delator habet quod dabat exfilium .
Titulis enim vult traductos Delatores.quomodo ? nónne
omuium vnus eſt communis ? non hîc : quia additum >

quos & quàm illuftres quiſque detuliſſet. Exempli cauſsâ:

Hic est Tirius qui Camerinum detulit . Hic,qui Latera .
num, & talia . In libris legitur : Traducta eft gatulis , in
alijs,Tradita Garulis : & emendarunt,Tradu &ta eft Gya
ris , quod ego & ratio facilè refellant .
Tlive xos autor nocytos . ] In tabellâ enim hæc talia
fcribi folent: ficut & Titulus Seruatoris . Cyprianus de
montibus Sinâ & Syon : Pontius Pilatus impulſà mente
è Deo accepit Tabulam.co titulum fcripfit tribus linguis:
cgo in capite ligni clauis tribus Tabulam cum nomine re
gis Iudeorum confixit . Ex cuius verbis vides etiam Ta
bulam non ſuper lignum ( vt multi repræfentant & pin
gunt ) fed in ipſo ſupremoligno clauis fixam .
De quo more alij.] Inter eos P. Faber libris Seineftriú ;
vbi & ſparſim plura de Cruce , & quædam ſelecta atque
edecumata :
AD СА Р. XIIII .

Diſparata hur supplicia . ] Nocauit & publicè ánte

nos
 NOTAE AD LI B. II . IIS
nos monuit Cæſar Baronius, virfacra profanáque doctus,
in Martyrologio . Sed cur frangebant ijs, quos ftatims
mortuos vellent,crura ? An non cauffa in Plinio ? Illes
lib.xi.cap.xlv, notat in ijs vitalitatem effe: atque addit.
Namque in ipfà genus vtriuſque commiſſurà ,dextrà lam
was , à priore parte, gemina quadam buccarum inani.
tas ineft : quà perfoſfà ,ceu iugulo.fpiritus fugit.Aliud au
tem elt à fragio crurum , Exfecare crura :quod in Am
miani lib.xx11 . leges,in oratione Iuliani: Quiſque agmi
ni coherens incedat, fciens quod , fi remanferit vfquam ,
exfettis cruribus relinquetur . Hoc enim proinde eſt
quafi dixiflet, neruis aut fuffraginibus inciſis. Vetus fa
uitia, & Annibali vſurpata in Romanos. Ennius: His pero
nas fuccidit iniqua potentia Poeni . Potentia Poni,more
Græco,elt Ponus . Liuiụs de eaipsâ re,in clade Cannenfi:
Quoſdam iacentes viuos ſucciſis feminibus poplitibusos
inuentos fuiſſe . nempe ne attollerent ſe, & yt deſolati
morerentur . V ſurpatum eft Tyrannisin Chriſtianos . So
zomenus lib. 1. cap. x. de Paphnutio & Maximo : quos ,
inquit, Μαξιμίνοςώ τοϊς μετάλλους εργάζεται κατεδίκασε ,
τους δεξιους ανέκκόψας οφθαλμους ,και τας αριστρας αγκά
aas STO TEJcv: Maximinus ad opus metalli condemnauit,
dextros eorum oculos excutiens de finiftripedis fuffragi
nes abfcindens . Euſebius oftendit adurieciam ſolere,lib.
VΙΙΙ. cap.ΧΙΙ. νbi quorundam meminit τους λαιους πόδας
και η αγκυλών καυτηρσιν αειμένων : quiinitris pedi
bus,circa poplites,ferro aduftis ,inutiles fa & i effent.
Liberi non immunes.] Lego in Euſebij.lib.vi.cap.xix
deApollonio Martyre, cùm is ſub Commodo Principe
delatus effet vt Chriftianus, accufatori,ex lege, crura fra
Cta fuiſſe. Verba huicrei : 67 uni w Ször lio, xetör Cadre
λικών όρον,τοις τοιωνδε μηνυας,άυτίκα καταγνυται τα σκά
an : quoniam viuere nefas, iuxta legen, Principis, talium
delatores, statim crura eifrataſunt. Sed cuius Principis
hæc lex tam commoda in Chriſtianos ? Non opinor ip
fius Commodi . Nunquid M.Aurelij ? de quo Tertullia
aus Apolog.cap.y. Qui foont palàm ab eiuſmodi homini.
H 2 bus
116 NOT AE AD L I B. II .

bus ( Chriſtianis) pænam dimouit ; ita alio modo palàm

difperfit,adie&tà etiam accufatoribus damnatione,conqui
dem tatriore . Et quod ait de damnatione tatriore, pof
fis vel ad Crurifragium iftud referre:vel ad Viuicombu
rium, quo affici accuſatores Chriſtianorum iubet eiuſce
Principis epiftola apud Onufrium in Faltis expreſſa .
A D СА Р. XV .

A Sole acpluuià corrumpi . ] Exemplum huic rei etiã

in libris facris,vt Reg.1 1. cap.xxi. Dedit eos ( ſeptem vi
ros) in manus Gabaonitarum , qui crucifixerunt eos in
monte coram Domino . Tollens autem Refpha filia Aia ci
licium fubftranit ſibi ſupru petram ab initio meffis,donec
Hillaret aqua ſuper eos de celo , da non dimifit aues lace
rare cos perdiē,neque beftias per no &tem . Hoc de pluuiâ :
de ſole,in Artemidoro lib . v . Edoté mis au záda's Stotis
είας μηδύνασθαι ανάψαι ,και αποτο έρανοσαλάψαι έσαυρώθη .
και τι τετον τον τρόπον τω έρανίω πυρί έθάλπιτο : Virus ali
quis faces è foco non poffe accendere,con à celo eas accendir.
crucifixus eft. atque hoc modo igne calefti concalefactus .
4

I VSTI LIP SI
1

A D L I B R V M III.
Ν Ο Τ ΑΕ
CA P. III .

ERBERATVM patibulogs conftri&tum .]

An ergo huc referas Dionis etiam illud
lib . XLIX. de Antonij fæuitiâ in Iudæz

M regem Antigonum ? Tiv de Arrizovov, in

$ 19 quit,fuasigwos saugą mooducas ( o uso
δείς άλλος βασιλάς αο η ρωμαίων επε
TvJEU) RETðTo zj enopagev: Antigonum flagellauit
cruci fiuefurca alligans ( quod nemo alius rex à Roma
)

nis !
 NOTAE AD LIB . III . I17
mis unquam palus erat ) ac pofteà interfecit . Verba ita
f præferre videntur : nec abhorreat ab Antonij impoten
tiâ,vtferuiliter fæuierit etiam in regem . Tamen verius
puto vt capias vertásque Palum . Vt palo ,inquam alliga
tus fuerit,folenni Romanis more, & tum fecuri percuſſus.
Quod ipſum huic Antigono factum ,etfi Dio non expreſ
fit,notauit Strabo , citante Iofepho (namhodienon ex
ſtat) lib . xvi. Antiq. cap. 1.Ayrários Ayrizorov tov Ix Scor
αχθέντα εις Ανπόχειαν πελεκάζει,κ, έδοξε μεν δε φρώτος ρω
μαίων βασιλέα πελεκίσαι: Antonis Antigonum (κλικη
Antiochiam perductum fecuri percutit.do viſus eſt prio
mus Romanorum fecuri fubieciffe regem . Idem Plutar
chus, in Antonio .
Furcilla,quibus homines ſuſpendebanr. ] Necnegaue
rim tamen ,etiam ita accipipoffe, quafi his furcillis ſubla
tum ere túmqueipſum patibulum ,poftquam homo in
eo affixus. Non enim dicit in quibus, fed quibus fufpen
debant . Certum enim eft fiue funibus ſubduciin ftantem
crucein debuiffe, fiue furcis. nifi quis admotas arbitretur
& ſcalas . Asmoroynuatu hæc videantur,fed neceffarias
rei capiendæ .
Patens her tranſuerfae parsfic difta.] Strictè & pro
priè inquam . Aliàs quisneſcittotam crucem ſæpe venia
re in hoc nomen > Salluſtius ytro modo acceperit haud
dixerim ,in loco vitiato . Fragmentum eft apud Nonium
è rv.Hiftor. In quis norifimus quiſque aut malo depen
dens verberabatur, aut immutilato corpore improbi pa
tibulo eminens affigebatur. Lego mutilato corpore: quia
mos ille frequens Orientalibus, vt priuſquam crucifige
rent admutilarent,aut etiam per tormenta necarent. Exé
pla habes in hoc libro ,cap.x11. & alibi. At illud improbi,
qui reformandum ignoro. Tentaui olim in proris. An &
imprope ? quod ſic compoſitum pro fimplici,vt inante 8 €
talia , apud Tertullianum reperies Exhortat. ad Caitirar.
cap. x . An etiam improbè ? vt fit corpus fuiſſe improbè
mutilatum ? Credo enim hæc narralle de fæuitiâ Mithri.
datis in Cyzicenos, quos terrâ marique obsédit.
H3 Ao

/
118 NOTAE AD LIB . 111 .

AD CA P. V.

Facie quà noftrum hodie patibulum . ] Quæ ſententia

fuit Antonij Morilloni,viri ſummi futuri ſi diutiùs vixif
ſet. Argumenta habebat ( vidi & legi in epiftolâ eius ad
Lindanum,quam heredes adferuant )quodid referret for
mam lugi: ferre autem iugum , ignominia & quafi com
minatio huiuſcemortis.itaque illinc petenda formas.
Amplius,Liuius ait lib.1 . Romanos spectaffe furcis duo
denos à terrà spe & acula alta fuftinentibus pedes: eas fur
cas proclinantia vtrimque ligna fuiffe cum tertio tranf
uerfario fupernè immiffo , quod genus Capreolos Latini
vocant , & nos hodie Schragas : ergo hanc elfe faciem
Furcæ . Tertiò Hebræos hodieque tuuin Tau fic pingere:
cum eo autem comparari paflim : tale igitur effe . Credo
etiam addere ( non firiniter nunc commemini , ſed addi
poteft ) Aufonium cum o . litterâ Græcâ Crucem com
parare : at ea quoque iftucabit . Sed hæc fententia , etfi
arguta, proba mihi non eft ob multas cauffas,atque hanc
vnicam firmiflimam ,quòd reféllunt ſpectiones & monu
menta omnia antiqua ,omnia inquam conſenſu . Quid
Chriftianis nobis fiet;fi ipfa imago crucis aliter vbique
non pingenda folùm ,fed manibus cottidie deformanda? 3

At enim iugum tale olim . Ita,ſed quid ad rem ? milita

ris faltem ignominia illa fuit : & liberorum ea homi .

num ,non feruorum,vt latura furcæ. DeLiuio, nihil im

pedit Furcas noftro vulgarique more intellegi,quibus li
gna tranſuerſainiecta,& fuper ea afferes, ad Ipectandum
infiftendúmque . Fit & hodie , & olim primas domos fic
erectas ex Pondonij fententiâ puto Senecam alibi trade
re , & vti pariter voce furce . De Hebræis ,verum eft, fed
hodiernis . Priſcas eorum litteras alias & diuerfiformes )
fuiſſe,periti eius linguæ acque ipfe Hieronymus tradide
runt . Iam de Auſonij verſu, is talis:
Et crucis effigie Palamedica porrigitur.o.
Lectionem non muto ,etfi alij libri proferunt gruis: nec
idmalè . Sed efto crucis : veriffimum eft in noftrâ etiam
formâ .

1
 NOTAL AD LIB . III . 119
formâ. quomodo in cruce inquam veftitâ , & in quâ ho
mo appenſus. Vide faciem & pendula à ligno brachia,
eft hæc ipſa litteræ forma. Sed enim cùm multa de Fur
câ , & variè dubiéque dixerim , hoc etiam lubet . Quid fi * Facit
ipſa crux noftra vulgaris,vetus furca ſit ?Plutarchus cum hucquod
temonis aut *iugi luftentaculo confert: certè in antiquis fuprà in
curribus tale reperio , qui funt in Columnâ Traiani aut verbis:
Antonini . Vide imagines . Dixeris hoc non falsò iugum Cùm eri
fuftinere aut ſufferre, quà collo ſupero boum impoſitum gitur in
ett,& iugum illi adnexum . Sed &ipfum temonem :(nam isfignun
eft .

語,
1

19
 120 NOTAE AD LI B. III .
lectio Græca variat,vt dixi) hocipfo , quod ita in collo
firmum ,temonem attollit & prohibet à caſu aut delapſu.
An & ad Dionyfii deſcriptionem aptari poteft poteſt du
pliciter . Siuevt à pectore ſtipeslongior & ipſe temo
propendeat: ſiue potius vt à tergo, quod res magis po
Icit . In figuris vide& cogitau .

Subijcio & formam crucifixionis quam imaginabatur &

delineabat Morillonus .
AD
 NOT AB ADD LAN. TIX . 121

A D -CA P. VII .
Impudicas Ancillas focpuniri . ] Et eſt fanè ignauas
mors, & Faminea etiam Panegyriftæ dicta. Alteri mani.
bus fatellitum Britannorum gula domi frada , do inusta
faminea mortis infamia , vt fcilicet maluiffe vir ferri
amantiſſimus videretur laqueo perire quàm gladio.Vi.
ctorpoftremam appellauit,viliflimámque,in Maximiano:
Panas mortis genere poftremo, fradis laqueo ceruicibus ,
Imit .
Parib
322 N o T AE AD LIB . III .
Patibulum vulgò Furcà dicitur. ] Quo ipſo ſenſu in
feriores Græcidixeruntpraxú (hv in furcam agere , afpe
riore illâ litterâ mutatâ . Cedrenus in Iuſtiniano Rinot
mętâ.Ev TỰ zaiget tévtas ÈPÉS.XIDEY : quod vertendum eft.
In muro omnes de furcà fufpendit . Docet Zonaras qui
in eaipfare: Εν ξύλους θα τους τείχεσιν απιώρισε: Inli
gnis apud muros ſuſpendit . Credo autem hanc Furcam
primò non nifi dimidiatum Patibulum fuiſſe,id eft,facie
adhuc aliquâ Furcæ : paullatim , & quo plures appendi
poffent,immutafie .
AD CA P. I X.

Iniedis per crura funibus . ] An magis placet hic ſen

ſus, Funes ipfos per crura eorum traiecios & tranſmiffos?
Tale in Curtio lego Alexandrum vſurpaſſe in Batin quen
dam ,lib.iv . Per ralos spirantis lora traiecta funt, religa
tumo ad currum traxere circa vrbem equi . Id factum à
regeexemplo Achillis, qui Hectorem ſic foedauit,vt Cure
tius inibi notat . Sed tamen Ammianus Iniettos ait , non
Traie & os : nec id ſupplicij credam vulgò vfitatum .
AD CA P. X.

Moriturum in ipfis,non per ipfas. ] Præter exempla

quæ dedi,hoc rarum videatur in Philippo, de quo Euſe
bius in Chronico ,annoxir. Claudij : Philippus Apoftolus
Chriſti Hierapolim Afia ciuitatem,dum Euangelium po
pulo nunciaret,cruciaffixus,lapidibusopprimitur. Quafi
inipsâ cruce lapidibus obrutus effet . Atque hoc quidem
in vulgatis libris,in veteri & probo meo manuſcripto ve
ftigium non eft horum verborums.
AD CA P. XIII.
Viri fide digni afferunt . ] Inter eos eximius Theolo
gus Alfonſus Ciacco , qui de ſignis Crucis nunc nuper
accuratè fcripfit .
Iam illaAmanis prealta. ] De quâ accipienda quæ in
Codice Iuſtinianæo leguntur, DeIudæis & cælic.vbifcri
buntur Iudei quodamfeftiuitatis fuafollenni,Aman ad
paene quondam recordationem incendere,fanda crucis
adfimilaram speciem in contemptum Chriftiana fideiexu
rere,
 NOTAL AD LIB . III . 123
Tere , atque id facere deinceps vetantur . Totidem pænd
verbis in Cod. Theod. lib.xvi.tit. vuur.Ex quibus vides
Iudæos Amanis inimici fui mortem annuâ memoriâ re
præſentaffe, & in cruce ſuſpenſum cum eâ ipsâ combuſ
ſiſſe : ſpecie Amanem, re & mente Seruatorem & noftra
crucem . Ideò meritiſſimò interdicti.
Nouus etiam orbis. ] In quo fanè hoc mirum , cruces
repertas fuiffe plurifariàm in templis atque in ſepul
chris. De India Occiduâ loquor . Quâ origine aut fine?
neſcimus,niſi iam tunc prouidus ille Deus exftare voluit .
omen & fignum dominaturæ illic crucis ,
AD CA P. x .
Edi&to prohibitum manet. ] Atqui in Panegyricâ ora
cione,ſanèdiſerțâ , quæ Theodofio dicta,mentio etiam ,
crucis quaſi licitæ & manentis. Et poft hanc tu vocem ,
non illum in crucem tolli, non culleo infui,non difcerpi in
fruſta iufſifti. Et fieri fanè poteft vt apud gentiles , &
Chrifto aduerſos, fupplicium etiam manſerit . ficut de
Slauis in Helmoldi Chronico ſcriptum lib.i. In illis dice
bus slaui quendam Danum Suffixerunt cruci : In igno
miniam ſcilicet diuinæ crucis .
A D C AP. XV.

In hoc vince. ) Nummis hoc pluribus expreſſum cer

nitur,atque etiam quibufdam vberius. In hoc figno vin
ce . Sanè Chriftiani libenter appellarunt Signum dei,aut
Chrifti, ipfam crucem , quafi Imperatoris illius tefieram
aut vexillum . Iuſtinianæo Codice vetatur , fignum ſal
watoris Chrifti humi vel in filice infculpi. Quid ,quod
Græci interpretes fic legem Scæuolæ accipiunt,xxxvIII
De aur.arg.mund.? Fieri volo iubeog lignum dei ex libris
centum . Accipiunt inquam,& redduntCrucem . Anve
rè ? minimè . ſcimus fignum dei ftatuam effe apud Sca
uolam fiue Solis , ſiue indigenæ cuiuſpiam & familiaris
dei.Sed pietas,non error ,Græcos eò traxit. Monuit ſuper
hac interpretatiunculâ Petrus Oranus, iuris & litterarű
conſultus,& germanum in modum mihi amicus .
k Ex zquood onedietas savgór . ] Quem ſuo puo extitiffe
ins
 124 No T AE AD ' L I B. II I.
in Palatio Socrates affeuerat, Eccl.Hift.lib.i.cap.1. Tátu
πειθείς το χρησμώ κατασκευάζει μεν το σαωροειδές γόπαιον,
ouézet vew is mois Canneois quaefletu: Huic oraculo fi
dem habens,conficit ſimileillud cruci tropeum , quod uf
que nunc in regià feruatur. Idem Cedrenus: Tóze saw
sòv nguoduw ogedreras os @zz jégse j vuæ: Tunccrucem an
ream efformans que etiamnunc exſtat. Non opinor ta
men hanc effe,de quaSuidas. σωρός ότι το βόρειον σε φόρου
μέρος ίσατο ,ως δεν άωτον Κωνσταντίνος και κυσίμπλαοςών τοις
άκροτηριακούς γογγύλοις μήλοις , ένθα και αυτός και οι υοιαυτο
καθεωρώντο ευσέμβαφοι : Crus ad partem Borealem for :
stabat,utvidit eam Conftantinus,auro illita in extremis
Totundis pomis, vbi de ipse do filij eius confpiciebantur
Aureati .
gemmanti textus in auro Signabat labaruh . ]
Dixi ipſi velo nomen intextuin : &poeta hîc apertè .Ta
men ex deſcriptione Euſebij, videbis & fuprà velum fæ
pe ex auro ftatui: & exempla in nummis vtriuſque poſi
turæ dedi, illius tamen magis crebra . Ipſa Labari vox
qualis? vereor yt peregrina,certè nouitia, & fub Traiani
aut illud æuum nata. Vetuftior Tertulliano , qui hodie
extant ,non commeminit . Gregorius Nazianzenus, do
Orat,111Etus &z fortis Orator, ait Kapátwv autheroyant) xjxy pico
pechos óvodáledou :Laborum leuamen paufamg effe, co à
Romanis fic appellari. Igitur à labore deriuauit,eo pro
cliuiùs , quia ipfi Græci acbwpov fcribebant. Sed noftri
poëtæ nónne corripiunt? Quomodo etiam pauſam labo
ris,non aliâ additione ,vox ea fignificet ?niſi fortè ,quiae
vbi laborabatur in acie, fignum illud eò folet ferri.Lon
ginquum eft,& perſeuero externam vocem effe .
Due littera Christi nomen exprimentes. ] Ita eft, &
conſpicuæ ſunt in Nummis . Ipfum etiam Chi ſolitariú ,
ſignabat Chriſtum . In Antiochenorum dicterijs recenſet
Iulianus,Miſopogone: Tòxīpaaiveden üdíxnoe thy mówiv ,
de To Kétna & addit : Muais dedirézonuev afzais óvoué
των εή τα ράμματα , δηλοώ σ'έτέλειν ο μεν Χρισον , ο δε
Karsaviivov : Chi,inquiunt, eo Kappa nihil iniurie intua
lerunt
 NOT AE AD LI B. III . 125
lerunt ciuirari . Nos autem didicimus initia nominum
effe has litteras, y ſignificare velle illud quidem Christi ,
boc Conftantinum . Ita Iulianus,qui has ipfas litteras e
Labaro poſteà conatus remouere . Fruftrà, & vicit no
men quod æternùm viuit & vincet.
2 úrov parleesév.] Verè,quia nos per illud páxiges.
Atque ita DOOXUNTOV y Thurov, adorandum dan venerabia
le : Imperator appellat nouellâ quintâ . Eáque cauſsâ
vetitum in lapidibus ſculpi,quæ in folo . Lex exſtar ing
Codice Iuftinianxo : & apud Paullum Diaconum fic Ti
berius : Crucem domini quà frontem noſtram dope &tora
munire debemus,eam fub pedibus conculcamus ? Tale &
Synodus habita in Trullo.can.lxx111. Quamquam au
tem è pauimentis templorum remota , non etiam è te
etis. Fulfit iam olim ibi, clarum certúmque ſymbolum
Chriſtiani cultus. Nicephorus Gregoras lib .ix. in de
fcriptione tempeftatis quæ Conftantinopoli: Twixsid tae
μέντοι πολώκασι και πολλοίτόπι τους νεως ιδευμένων οκσιδή
με σαυρών , σενεγκείν εδυνάμενοι την τα πνεύματος βίαν :
Tunc cecidedere mulia crucium , qu& templis imponi è
ferro folent, ſufferre non valentes vim venti .

FINI S.
INDEX CAPITVM
LIBRI PRIMI.
RECATIVNCVL A. Materies & ordofolope
ris . Cap. I. io 1

PS Crucis nomen polyſemon. Hæc noftraGaba

lus etiam dicta , item Infelix lignum & Infa
me . Sed & Crux non in ligno . Cap. 11 . 2

Nomina phraſélue ad hoc ſupplicium : Figere,Configere,

Cruciare. item Cruciarius,pro appendendo.Cap.111. 3
Græcorum verba ad Crucem & crucifixionem . Heſychius
& Ouidius emendati,iſte etiam explicatus.Cap.iv.
Diuifio prima Crucium , & de ſpecie vetuftiflima dictum ,
Affixione. Tertullianus per occaſionem correctus,atque
Iſis eadem cum Cerere exiftimata . Cap.v. 8
Altera Simplicis Crucis ſpecies,Infixio.Seneca,Heſychius,
Plato,Plinius,illuſtrati . Cap. vi. 10

In generede Cruce Compactâ: tum de primâ eius ſpecie,

Decuffatâ . & an hæc fit Andreana ? Cap. VII. 12

Commiffa Crux quid nobis fit ? exemplis teſtibúſque af

ſerta ,tum etiam veftigio noftræ linguæ . Cap.vui. 15
Affirmata Crux Immiffaè ſcriptis maximè Patrum : ipfi
alij per alios , & imaginibus per nos etiam , explicati.
Cap . ix. 17
In quà Crucium formâ Chriſtus mortem tulerit ? videri
in vltimâ,argumento è Patribus & picturis. Ruffini non
bona fides notata in verbis Pauli citandis fiue explican
dis . Cap. x. 22

Apud plerafque gentium Cruces ferè vfitatas. Apud Sy

ros, Iudæos, Ægyptios, Perſas, Afros,Græcos,maximè
Romanos . Quando apud eos cæperit ? An & apud
Germanos ? Cap. XI. 24
Apud Romanos vile fuiſſe hocfupplicium , & plurimùm
ſeruorum . Quas ob cauffas ij affecti. Cap. XII. 26
Etiamliberi quidam in crucem dati,ſed viliores aut nocens
tiores:
 tiores : vt Latrones,Sicarij,Falſarij,atquealibi & Fur es.
Cap. XII . 29
Quæ cauffa fallo allignata in Cruce Chrifti? videri Inno
uationem & Seditionem eſſe . Cap. xiv. 30
Crux interdum liberè & laxè vagata : in hoftes, in ſeditio .
ſos, In Chriſtianos,in fæminas denique .Cap.xv. 33
LIBRI SECVNDI.

Tranſitio ad Modum figendi præmiſſum de atrocitate hue

ius ſupplicij, quod Summum & Extremum dictum .
Cap.I. 33
Duplex figendi Modus Vulgaris & Rarus. In illo Flagella
tio ex more ſemper anteiuit. Cap. 11. 34
Flagellorum & Virgarum diſcrimen .Illa magis vilia, &
magis acerba effe. folere & talis afperari. Cap.111 . 35
Solitos ad Columnam verberari; atque aliàs per viam . De
ipfà columrâ cui facrum corpus annexum . Cap.iv. 38
Crucem ſuam tuliffe,aut totam ,aut eius partem.Cap.v.39
Deductos cum vexatione, Stimulis etiam actos.Cap.v .. 41
In ipſa Fixione nudi in crucem dati: an altam, an in terrâ
an alteram depofitam ? id quæſitum , & vtrumque fir
matums. Cap. vil . 42
Clauis figi ſolitos interdum funibus adſtringi.Ca.v111.45
In quibus partibus claui, & quo numero . Cap.1X. 47
Ordo & modus affigendi. An lignum aliquod in Cruces
ſuppedaneum ? Cap. X. 49
De titulo ,quid is Latinis ? quomodo affcriptus aut præla
tus. Cap.XI.
Poſt fixionem , quomodo mortui in Cruce ? languore, aut
fame. Vitalitas quorundam .Cap. XII . 53
Quoſdam à volucribus,aut feris etiam viuos laceratos , &
plerofque omnes mortuos.interdum & lanceis interfe
etos. Cap. XIII . 55
Crurifragium à Cruce remotum . Quid fuerit,in quos re
ceptum , & quomodo ? Cap. XIV. 5.7
Corrumpiin Cruce pali funt, & nefas fepelire.Cap.xv. 59
Cuſto
Cuſtodia & miles ad Crucem , ne quis detraheret . Cap.
VI . 60

LIBRI TERTII .

Tranſitio adRarum figendi Modum . Furca diuifa , & hic de

Ignominioſâ dictum . Cap. I. 62
De Furcâ Pønali, & cæſos ſub eâ ad mortem . Cap.11 . 63
Ligatos ad Furcam in Crucem folere tolli,Furcam & pati
bulum viderieadem ,aut haud longè diflita.Cap.111.65
Quæ forma Furcæ fuerit,obfcurètraditum in veterum ſcri
ptis . Cap. Iv. 68
Exijstres ſententiæ erutæ , & fingulæ explicatæ . Tertiams
m Jaya Taruw videri . Cap.v. 70
Ratio ſuſpendendi per ſingulasillas formas expoſita ,atque
etiam oculis propofita . Cap.vi. 73
De Nouâ Furcâ , quæ noftrum Patibulum . Tribonianum
ſubſtituiffe paſſim in Legum libris. Cap. VII. 75
DeRaro modo in Scheniate. &primum de Inuerſà ſuſpen
fione . Cap.vill . 76
De obliquâ ſuſpenſione,de varicante, & inter arbores ſcif
fione . Cap. IX. 79
DeModo qui Finediuerſus.primùm de his qui in Cruces
vitulati. Cap.x. 80

De his qui beftijs in Cruce obiecti. Cap.xi. 82

Demortuorum in Cruce ſuſpenſione. Cap XI . 83
E quo ligno Crux fuerit? Item in Monte plerumque defi
xam ,ipfam fæpe altiuſculam . Cap.XI11. 84
Crux ſublata,atque etiam Crurifragium fortaffe . Quando
id factum ,quæſitum . Cap. xiv. 87
Honores quos Conftantinus Cruci habitum iuit.Signis ea
& vexillisimpofita,aut inferta . Cap. xv. 89
Crux in militumarmis: inImperatorum capite & mani
bus : in monachorum vefte : inferi eam præferunt &
templa . Cap.xvi. 91
Laudatiuncula Crucis. Cap. XVII. 95
DE
 .
5
1
1
 >

. BIBLIOTECA DE CATALUNYA

1000079127

VIPUTACIÓ DE BARCELONA
V Biblioteca de Catalunya
19:217701

Reg.
Sig . Mar.74-120