This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
MENTEMALIT ET EXCOLIT
ma

onoba 100no

K.K. HOFBIBLIOTHEK
OSTERR . NATIONALBIBLIOTHEK

8.5.21
‫اابمابا‬
i

}
‫رحبو ‪.8‬‬
 TRACTATUS
THEOLOGICI ORTHODOXI
DE

PROCESSIONE
SPIRITUS SANCTI
А

SOLO PATRE
ELABORATI
AUCT O R E

ADAMO ZERNIKA V ,
BATURINI IN PARVA RUSSIA.
ANNO CIol CLXXX11 .

Eux lernp . len vtaritii Emanue!.

PARS PRIM A.

R E G I O M O N T I 2 7 7 4.
TYPIS SACR. REG . MAJEST, ET UNIVERS, TYPOGR. G. L. HARTUNGII.
BIBLIOTHECA PALAT,
VINDOBOVENSIS .

1
 PRÆFATIO.

Lektori benevolo
Officia & plurimam falutein.

Ad illuſtrandum Auctoris noſtri nomen , amplificandam

que ejus, quam meretur, commendationem , id
quodAuctor dudum pie faco functus, velut leſſum
quempiam anobis, neque id injuria efflagitare vi.
deţur, nihil ſplendidius, nihilque plauſibilius pertinere reperias,
quam lamentabiles voces luctuofaque ſuspiria magni illius, & ad
mirabili quadam eruditionis ſapientiæque magnitudine clariſſini
Viri THEOPHANIS PROCOPOVIcz, olim in Ruſforum Im .
perio Magna Novogardiæ Archiepiſcopi, Senatusque Ecclefia
a 2 ftici
 PRÆFATIO.
ftici ſeufan & tisſimæ Synodi Vicepræſidis. Hic namque poftquam
Au &toris opus hocce pervolutavit , rerumque momenca, quibus
prægnans eſt, æqua lance ponderavit, fed vero Auctorem ipſum
iniquius, dum in minore Rusſia verſaretur, tractatum intellexit:
facere non potuit , quin calamum ſtringeret, atramentique vice
lacrymis imbuto , chartæ ea , quæ fequuntur, illineret: Volui,
inquiens, adjungere præfationem ; in qua non tam commendationem
operis, quod omnes laudes exſuperat, quam Auctoris hujufce Viri poft
hominum memoriam eruditisſimi vitam , patriam , ætatem , da li
fieri poffit , etiam vultus lineamenta exprimerem : verum hæc doo
talia perquirere non potui: adeo ſcilicet apud nos homines doctiſſimi doo
Eccleſia lumina obſcuriſunt, neque cujusquam pretii aut momenti!
Nam do dum in vivis degeret, paucis obolis dignus judicabatur, quin
do deriſui habebatur; cum tamen ignavillimi æqve ac ſtupidiſſimi bo
mines,qui ſe tamen magno oris biatu da tantum non disruptisbuccis
Philoſophos da Theologos jactitabant, eodem illo tempore opes non ad
ornatum tantum & ſplendorem , fed etiam ad petulantiam & nav
ſeam maximas baberent &florerent maxime. O tempora ! O mo
res! O gentisftultitiam dicam an furorem , in pænas inſolentisſeculi
divinitus immiſum ! Hæc ego quoties reputo, quandam caliginem
oculis meis offundi fentio , disrumpor viſceribus, & pene fuffocor pre
indignatione”; deferveſcente tandem affectu , juffundor lacrymis, si
mulque &irascor & miſereor peſſimis atque miferrimistemporibus
noſtris. Pro confolationetamen ufurpare foleo fententiam Magni Ba
filii, quam ipſe initio Epiftola ad Simpliciam hæreticam expreffit:
„, Temere bomines doodio habent meliores, & amant pejores.”Adhuc
interim curære non defiſtam , ut, ſi qua polim , perquiram certiorem
notitiam de Auctore boc fapientiſſimo, e faltem aliquam in alio ho
mine vultus ipſius fimilitudinem reperireex narratione eorum , qui
eum viderunt, enitar, & tunc promiſſam præfationem operi huic
annectam . Hactenus Auctorem noftrum luxit Archiepiſco.
pus ille,
Ergo,
 PRÆFATIO .
Ergo , ut vides, Lector benevole, non potuit honorifi
centius graviusque fummus ille vir de Auctore noſtro prædicare,
quam quum ſuperius ingenue cordateque fcripferit, opus Aucto
ris noftri omnes laudes exfuperare. Quam quidem ejus prædi
cationem veram folidamque effe experimento deprehenfurus eſt,
quisquis hocce opus paulo accentius, animoque ab affe&tuum
turba ſeckaſo, leétione percurrcric. Hac unica re nihil ferme
monſtroſius non immerito dixeris , quod Auctor licce, quam
libet doctrinæ copia & varietate longe multumque excelluiſſet,
quam diu tamen in Ruſſia vitam craheret, non amplis honoribus
& ornamentis , non auri argentique proientu , non largis pro
lixisque vitæ ſubſidiis, quin contra vix quatuor, ut eſt in pro
verbio , obolis dignus haberetur , imo vero ludibrio eſſec , &
quali e ſcena fibilo exploderetur; id quod non THEOPHANES
cantum , habita fide relacoribus ævo Auctoris ſuperſtitibus, ad
memoriam notavit , verum etiam ipfe Auctor, cum vitæ fuæ hi
ftoriam peregrinationemque conſignaret , ſilencio non diſſimula.
vit. Nec reticendum pucamus, quod Auétor verba faciens de
pauciſſimis illis nummulis, quorum erogacione exquiſitæ ejus do
&trinæ quædam quafi bona gratia referebatur, etiam equi cujus:
dam fenio confe& i, quem ipfe emericum nuncupat, meminerit,
cujus poffeffione illuſtriſſimus , qui ea tempeſtate gubernacula
tenuit, Minoris Ruſliæ Dux , lummum huncce in ſtadio litte
rario heroëm & quaſi ancelignanum , valde ſcilicer liberalicer
cohoneftaverit. Itaque temperare nobis non poſſumus , quo
minus cum TheOPHANE in hæc inficeti feculi vitia declami
temus: O tempora inculta acque Cyclopica! O Bæotica ingenia !
O ruditatem hujusmodi procerum , ſtupidicaci cqui haud ica
multo difparem !
Ceterum vita Auctoris ejusque delineata peregrinatio,
cujus paulo fuperius mentionem'injecimus, annis prope octo
ginca poſt obicum Auctoris completis in bibliotheca Metropoli.
tani
a 3
 1

1
PRÆFATIO.
tani Kijovienſis, quæ eſt in Cathedrali ejusdem Monaſterio Di
vinæ Sophiæ dedicato , forte fortuna inventa eſt. Quum vero
Auctor vitæ peregrinationique (uæ delineandæ coronidem non
impofuiſſet, ipfaque illa delineatio paſſim vocabula contineat
temporis edacitate obliterata , atque adeo ut plurimum legi non
poſlit, prætereaque non paucos minoris momenti eventus , quos
publice cognoffe nihil refert, attingat; his rebus effectum eſt,
ut nonniſi epitomen quandam vitæ peregrinationisque Zerni.
kavianæ , ad ductum ejusdem , huic præfationifubjungendam
exiſtimaverimus, quamdiu ſcilicet veſtigia Zærnikaviana perſe
qui poteramus.

Sed reliquum , quod fupererat ætatis, ubi , quave vitæ

conditione Auctor cranlegerit, vitamque cum morte commuta
verit , nulla adhuc narracione, in qua nulla eſſec dubitatio , cer
tioribus nobis eſſe licuit. Non defunt quidem , qui affirment,
eum nomen dediſſe in monachorum ſodalitatem , eorumque ſe
inſtitutis alligaſſe: verum tamen quonam monachorum in col
legio ſive Monaſterio hoc vitæ genus amplexus eſſet, inter omnes
non convenit." Magna enim pars conſtanter adfirmant, virum
huncce in Monaſterio S. Nicolai prope urbem Baturinum ,quon
dam Ducis Cofacorum Metropolin , poſito , quod vulgo Krupi.
cenſe Monaſterium dicitur , ex more monachis iniciandis recepto
detonſum eſſe , eodemque loci mortuum. Plures contra di&ti
tant, eum in magno coenobio Kijovienſi, cryptis reliquiarum il
luſtri, & religione monaſtica ſe adftrinxiſſe, & conciliata ſibi
mulcorum amicitia ipſiusque Archimandritæ favore, haud multo
poſt tempore ex hominum vita demigraſſe.
Sic tandem magis veritati conſentaneum videtur, Aucto
rem noſtrum monaſtica inſtituta amplexum, & ita eſſe mortuum .
Quum enim ex malis , quibus premebatur, emergere , fortem
quc fuam duriorem , ſecretiori Numinis cura racionibus ejus ita
pro
 PRÆFATIO .
providente, ſuperare non poffet, tandem volens lubensque fi
dem , quam cum Oxoniæ in Anglia commorarecur , dedit, libe
ravit. Hic enim loci poſtquam ex indefeſſa librorum lectione
penitus intellexit veram opbodočías laudem nonniſi penes Eccle
fiam orientalem græcam eſſe: illico firmavit animum ad excur
rendum in Ruſſiam , nihil iſta moracus , fi ut hofpes ac peregri
nus vel iniquillimam ſortem experiretur; cum tamen , fi extra
Rulliam effet, ad gloriam fplendoremque nominis pervenire
potuiſſet.
1

Jam cauſam allegare juvat, quæ Auctorem ad conſcri

bendum hocce opus ( quemadmodum & alterum ejusdem argu
menti Jeſuitæ cujusdam Ruccæ opufculo oppofitum , cujus ma
nuſcripcum apographum , fed multis locis caſtigandum ad ma
num eft ) perpulerit.

Eam igitur non aliunde profe&tara certo certius eſt, niſi

ab ardentiſſimo Auctoris fervore, ſummoque ſtudio omnibus ve
ftigiis modisque indagandæ exquirendæque opodogías. Hanc
enim ut a primis ætatis temporibus omni cura fummaque ope ve
ſtigabat odorabaturque, fic data fibi in Academiæ Oxonienſis
,
La
celeſti Spiritu conatus ejus benignius adjuvante , inveſtigavic,
ex tenebris eruit , inque lucem protulit. Eoque fa&tum eſt, ut,
niſi jam tummncognitæ
d e a ndum veritati l i c ipleniſſimum
oque ctanaffenfum dum utafpræbuiſſet,
f e t u
ſe
e
p f e
i go c o n ſ ump p rmr a
a r e p i m i s. I t a qr e c
er utus& fuu ani m m u in com p e i t a
viegrandam alti ſ ſ def i g e
c i b d e m e ſ t t
i
rad t , &quaeli adleema
e m
i s
i
n
n
paemr v
m o n ſ t rarvel facem fipcireæn
e t u
ferr , via m fac ac pla ti com ur , ad con
dum ceugitregiu sqhuoecce opuiis , quodditpofterica traderet , animum
appli , vire ingen inten .
Neque
 PRÆFATIO.
Neque vero prudentiam dexteritatemque ſingularem in
Auctore noſtro deſideraveris, fi modum rationemque , qua in
concinnando hocce opere uſus eſt, reſpexeris. Re etenim tanti
momenti, hoc eſt,græcæ orientalis Ecclefiæ dogmate de ſempi ..
terna Spiritus ſancti proceſſione a ſolo Patre, non item a Filio
quoque , ſecreta æſtimatione penſaco, cognitoque, doctrinam
hancce claris perfpicuisque facræ Scripturæ oraculis demonſtrari
non poſſe, operæ precium ſe fa &turum exiſtimavit, G Orienta
lium fententiam unanimi ſanctorum Patrum Doctorumque cum
græcæ tum lacinæ Eccleſiæ , qui inde usque ab ævo Apoſtolo
rum ad finem ſeculi octavi ordine perpetuo vixerunt, conſenſu
ſuscipiat demonſtrandam : ( ſeculo enim octavo exeunte latinæ
Eccleſiæ cum græca conſenſus in hoc quidem doctrinæ capite
exſpiravit) quippe cum ſi omnium oculis animisque ſubjiciatur,
ut mente una , ut ore uno ucriusque Eccleſiæ Patres ac Docto
res per octo feculorum decurſum in hocce doctrinæ momento
inter fe conſenſerint; neceſſe lic unumquemque aperte ingenue
que fateri, hunc omnino ſenfum , hanc omnino expoſicionem
Scripturæ ſacræ effatorum , quæ de ejusmodi proceſſione obſcu
riora videri poterant, Chriſti Eccleſiam ab ipſis Apoſtolis acce
piſle & didiciffe;atque adeo ſine ulla contorſione per o &to inte
gra fecula docuiffe, & veluti cimelium quoddam fibi commiſſum
ac creditum bona, ſolida ac perpetua fide conſervaſſe.
Quod quidem quisquis ſemel profeſſus fuerit, moram ha
biturus eſt nullam , quin ſentenciam ſuam aperiat, utre tandem
ſocietas, facta partium diſtractione, catholicæ Eccleſiæ titulum
jure ſuſtineat, nomenque pro ſuo vindicet , græcane orientalis,
quæ yeteri ſentenciæ usque patrocinetur ? anne latina occidenta
lis , quæ novam torque feculorum lapſu in univerſa Chriſtiana
republica inuſitatam inauditamque confeffionem in numerum ar
ticulorum fidei intulerit intruferitque, atque Symbolo appendi
culam adjecerit ?
Quam
 PRÆFATIO . Tio
Quam vero Auctor demonftrandæ veritatis rationem iniit,
eam divino Numine fretus, mulcis licet laboribus , mulcisque vi
giliis, ita demum exfequutus eſt, ut operi huic omnium reveren
cia conſtare poflic. Series quippe, qua uſus eſt in colligendis dis
ponendisque Patrum teſtimoniis , per octo continua ſecula ante
infelicem illum diffenfionis orcum animorumque disjunctionem ,
duorumque feculorum (pacio poſt, perpetua eſt, juſta, æquabi
lis , fibique fimillima, Cohærentiam ſingulorum teſtimoniorum
quod attinet, eam certe ex ipſis eorum , ut ita dicamus, venis
viſceribusque fumtam , nec ullo modo convellendam videas.
Præterea quidquid ab adverſariis év vagódy objici poterat, quidquid
negocii exhiberi, id omne fcite acutequeconfe &tum eſt, tricisque
hæterodoxorum omnibus facile disjiciendis apprime provifum .
Poftremo ipſam rerum tra&tationem eſſe perſpicuam , planam,
naturæ conlehcaneam ; minimeque coactam res ipfa loquitur.
Vnicum erat , quod minus lepide Auctoris fub manu ſuc
cederet negotium : nempe quod melioris notæ corre &tioresque
fanétorum Patrum editiones ei' obtingere non poſſent; nonnullæ
autem , quæ omne punctum tulerunt, ut funt Pariſinorum Be
nedictini ordinis monachorum , (in quos certe non cadit illud :
Nos numerus fumus, de fruges confumere nati,
quorumque ad exemplum reliqui omnes componere ſe debeant)
Auctorisætace ne in lucem quidem publicam prodierine,
Magna certe ex parte, ut facile ſuspicari poffumus, im .
probis laboribus exantlandis Auctor ſuperſedere poffet, fi hujus
modi editionibus effet inſtructior. Hæ enim , de quibus loqui
mur, ediciones pluribus in locis ſanctorum Patrum ſententias ita
a corruptelis yindicarunt, quo pacto eas, quippe in vetuſtiori.
buseditionibus pafſim depravatas & adulteratas, in integrum reſti
tuiſſe Auctori noftro multo ſudore fecit.
b. Qua
 PRÆFAT10 .
Quæ res documento ut evidencius patefcat, id fat haberi
dum , fi unius faltem ex S. BASILII ſeriptis loci , qui exſtat Lib .
III. in Eunomium , mentionem faciamus; quippe qui vel eo no.
mine nunc multorum ore celebretur, quod Synodus Florentina,
mota de ea re quæſtione, in utros culpa recidat, Græcosan La
tinos , quod hic locus violatus ſit, totum propemodum annum
dirimendæ huic controverſiæ operam inſumſerit. Tandem hæc
contentionis pleniſſima res ex recognitione operum S. BASILII a
monachis Benedictinis, quorum modo mentionem fecimus, fa
eta , difficultacibus ſuis plene evoluta eſt, & in liquido poſita,
· Incommodo huic, quod Auctori fortuna objectum erat;
facile ſubveniri poſſet; fi tractationi ſuæ adnotationes, quæ ex
noviſſimis Patrum editionibus teſtimonia fiſterent, auctarii loco
fubjicerentur, qua quidem in re operam noſtram lubentes præ
ſtitiſſemus, niſi Tractatus ipfe opinione citius ſub prelum miſſus,
votum irricum , conſiliumque infe&tum reliquiſſet,
Nec fane, ut hoc quoque addamus, filentio prætermit
tendum eſt, quod Auétor noſter , cum officium fuum ad inveſti
gandam veritatem aliis præbet, vel hoc ſolo , omnium judicio ,
commendari poffit ac debeat, quod in polemico hocce argumen
to , quo in genere alias usque ad ſcommata, usque ad ſputa, imo
calcibus & pugnis , quod dicitur, decertari videas, tanta animi
moderatione ſefe gefferit , ut nullum acerbitatis viras in ſecus fen
tientes evomeret,neminemque omnino mordaciori ſtylo appe
teret ; ſcilicet id fibi negotii datum eſſe credidit, ut lævigandis
præmolliendisque viis Domini omnes omnino falebras, quæ offen
diculo eſſe poſent, elideret, tolleret & in totum exterminaret,
Quum vero ipfe Auctor, ut præfationem , ita nec indicem
huic operi adjecerit ; neceffe habuimus ad calcem hujusce ope
ris indicem appendere .
Cete
 PRÆFATIO. 1

Ceterum præctari & aureoli hujusce operis manuſcripta

quodin quibusdam Ruſforum bibliothecis tanta temporis diutur.
nicate craſſis circumfuſa tenebris jacuerint, neque in lucem artis
typographicæ miniſterio exierint, caufam non aliain adferre lig
cet, nifi quorundam de iſtis manufcriptis, quippe rarioribus, ig,
norationem , quorundam vero etiam tarditatem ac negligentiam .
THEOPHANEM quidem , quem principio hujus præfa .
tionis commemoravimus, Anno 1718. & fequenti, cum ille Ki
jovia Petropolim evocatus, jam Epiſcopus Plescovienſis creatus
eſſet, de fcripto hoc a tenebris vindicando maximopere ſollicitum
fuiſſe vel inde patet, quod eisdem annis, ipſo proculdubio
auctore & monitore, bina mandata nomine CÆSAREÆ MAJE
STATIS PETRII. Imperatoris exſtiterint,prius ad Metropolica,
num Kijovienſem JOASAPHUM Krokowski, poſterius ad Metropo
litani jam cum defunétiVicariumCathedralemGREGORIUM Goſch
kiewicz , quo utroque liber Zernikavii autographus, qui The,
OPHANI ante in Academia Kijovienſi Rectori ad ufus erat , in 1
Senacum citra moram & tergiverfationem transmittendus impe
rabatur ; quamquam non æque ſit planum , utrum , quod iube.
batur , effectum , an vero dato aliquo obice intermiſſum fuerit.
Prætereaque cur idem -THEOPHANEs ulteriori vicæ ſuæ curſu,
quo ipſe in dies florentior, optionem ſuam nullo negocio exſequi
valuiſſet, nec tamen exſequucus fit: id vero eſt, quod nulla pro
babili conjectura perſpicere queamus.
Atque hæc funt, Lector benevole, de quibus certiorem
te hac præfatione fieri oportuit. Quod fupereſt, omnes eos,
qui vericatis fplendore nondum colluſtrati lunt, rogatos volu
mus , pluribusque monemus, ut hocce opus eo confilio eoque
ſtudio legant ac relegant , quo Auctor ipſe ad laborem huncce
ſuscipiendum conficiendumque operam & induſtriam ſuam con
tulit ; nimirum ut , quod capuc eſt, veritatem & inveniret, & ad
b 2 eandem
 PRÆFATIO .
eandem affequendam adipiſcendamque aliis januam patefaceret.
DEVS porro OPTIMUS MAXIMUS , qui quondam Ly.
diæ cor, ut Pauli orationem attenderet , aperuit, Leétoris quo
que pectus aperiat, ut eo promtius eam , quæ hocce opere.com
monſtrata eſt, veritatem in animum admittat, admiffamque dis
ſvavietur; imo vero, exemplo Auctoris noſtri, etiam horrore
miro & inſolenti in ipſo limine agnitæ veritatis percellatur, adeo
ut niſi fubmiſſus veneretur, quod verum agnofcit, illico fé dam
natum execrabilemque effe putet. Hic enimvero terror adven
tancis Domini proculdubio prodromus eſt, qui quoscumque cor
ripit, fuo quidem calculo damnatos , fed Dei benigniſſimi fen
tentia abſolutos juſtosque reddit , atque in facrum cætum eorum,
qui inde ab ævo Apoſtolorum ad noſtra tempora óptodółwg credi.
derunt creduntque, derepente transfert,
Vale, Lector benevole , in Chriſto Domino , & tibi fa
ventibus fave.

VITA
 VITA
ADAMI ZWRNIKAVII
VIRI ERUDITISSIMI

EX EA NARRATIONE, QUAM OLIM ADAMUS SUA MANU

SCRIPSERAT, COMPRESSIORIBUS VERBIS COLLECTA,
ET SALTEM ADUMBRATA

{ ini .3

A Dami Z CERNIKA VI hatate folum eſt Boruſſia , ſpeciatim Bow

ruſſia Metropolis Regiomontum . Patre procreatus eſt Chriſtiano
Zærnikavio profeſſione aurifabro,' natione Hollato. Mater Adamo
erat Maria filia aurifabri Regiomontani nomine Thamm . Nativitas
Adami incidit in annum Chriſti 1652. Septembris in 21. diem. Infan .
tem Adamum regenerationis lavacro, ut patrii ritus ferebant, parentes
tingendum curarunt. Puerulum in fcholas dimiſerunt, ubi ille primum
latinarum litterarum elementa didicit, deinde altius provectus in Audio
latinæ linguxe, logicis diſciplinis, nec non Lutheranorum facris ope
ram collocavit.

b 3 Inter
 VITA AUCTORIS.
Interjecto deinde tempore Adamus ex ephebis excedit , utro
que parente orbatur. ' Cum igitur adolefcens in contraria ſtudia ſein .
deretur, ſvaſu ac hortatu pædagogorum ſcholas, ut ocçceperat, cele
brare pergit , omnibusque , quæ hic tradi ſolent, diſciplinis diligentem
operam navat . Siç præculto ad fuperiores ſcientias animo in Acade,
mias commeare meditatur, ubi quidem 'vel in Theologiani , vel in jura
Romana , vel in civilem prudentiam , vel denique in medendi artem
labores fuos infumeret. Principio igitur contulit ſe in Academiam Re
giomontanam a conditore ALBERTO , Duce Boruſliæ , Albertinam
diētam . Hic ille primum Philoſophiæ operari, celebrium doctorum
auctoritate permotus , incipit ; tum poftea ad divinarum rerum in
ſcholis Theologicis tractandarum intelligentiam , omnes cogitationes,
omniaque ftudia confert.
In hac Albertina Academia audivit ille viros do &tiffimos , Theo .
logiæ Profeſſores , DREIERUM & SEDLERUM , qui quidem Prote
ftantium nomine ſe vocantes usque eo a ceteris five Lutheranis , qve
aliis occidentalibus diffentiebant, ut peculiarem quandam religionis for
mam profiteri jure viderentur. Et SEDLERUS cum primis copiofius
contra Lutheranos diſputabat. His auctoribus, DREIERO & SEDLER O,
ADAMUS primum credere coepit, non ſolos fapere Lutheranos, inter
quos natus & educatus eſſet: non enim Lutheri aut Lutheranorum que
& toritate, ſed catholicæ Eccleſiæ , nec non ſanctorum Patrum , Concilio .
cumque conſenſu ſtandumeſſe volebant; unde fponte fatebantur circa
plura errari a Proteſtantibus & Latinis.., ii
Interea temporis incidit, A DA;M us in METROPIA NAS. Critopuli
confeſſionem orientalis Ecclefiæ , quam quidem ille Helmeftadii con
ſcripſerat. Itaque hæc orientalis Eccleſiæ confeflio tantopere ADAMO
placuit,
 VITA AUCTORIS.
placuit. ut fingulari quadam voluntatis inclinatione in orientalem Eccle
fiam propendere cogeretur. ;
Quadriennio in Academia Regiomontana inter Theologiæ ac Phi.
lofophiæ ftudia exacto , fubit ADAMo Theologiæ ſtudium miſſum facere,
ejusque loco in jurium Romanorum ftudiis animum exercere, Igitur
Regiomonto contendit Jenam , ubi commodius votis ſuis ſatisfieri poffe
putabat. Quo quum veniſſet, jurium Romanorum ftudiis totum ſe
tradit ; ſed anno exeunte incidit in diſſertationes BOKHORNU de im.
perio Romano , quibus commentarios STRIGELIUS adjecerat. Dum
hofce commentarios legit, devenit in quendam locum , quo doceatur :
Multum conducere (elegiffe locum aptum , in quo vivas juventutem
égreffus: fæpius enim apud exteros magni æſtimantur, quæ in patria ne
reſpiciantur quidem ; majores ergo conſecuturus honores & divitias, G
ſelegeris locum , quo multum valent ea , quæ profiteris.
Hac oratione ADAMUS perſuaſus, omnes Chriſtianorum reſpubli
cas & regna animo perluftrat , & in his denique Ruſſorum Imperium
artibus fcientiisque favorabile. Ruſſiam igitur velut regionem rationi
bus fuis opportunam mente agitat , ſed tamen , quominus in Ruſſiam
ſeſe recipere poſſit, diverfa Rufforum ſacra , ritusque obſtare fibi perſva.
det , potiffimum quod crederet , Ruſſorum ſententia omnes occiden
tales , qui quidem ad Ruffos tranſeant, iterato eſſe baptizandos. Qua ex
caufa animum inducit , quamprimum id liceret, follicite Conciliorum fan
& orumque Patrum libros excutere, æternamque beatitatem omni mundana
felicitati anteponendam putat. Dum hæc ADAMUS meditatur , nec ta
men defiderata monumenta excutiendi occaſionem nanciſcitur: totum ſe .

ſtudio rerum civilium dedit , quem in finem antea libros politicos compa
raverat, atque ita integrum annum , & eo amplius, ftudiofißime in alle
quenda
 VITA AUCTORIS.

quenda rerum ad civitatem pertinentium fcientia induſtriam collocat. Non

multo poſt contrahit familiaritatem cum viris , qui mathematicasfcientias
tenerent docerentque, quas quidem 'cum in rem ſuam fore arbitraretur;
Geometriam , Aſtronomiam , Architecturam militarem , Aſtrologiam deni
que, ut de hæc cò certius judicium ferre queat , intento animoperdiſcea
das cenſet.
Huic labori intentus , libros varios adverſus orientalem Ecclefiam
ſcriptos offendit, eosque avidius legit, omniaque, qux occidentalescontra
orientales diſputarent, quæve orientales pro fua fententia urgerent, eno
tat. Alludente interim fortuna potiflimorum Patrum libros, fubminiſtrante
quodam Paſtore Lutherano , potitur. His le &tis , quæcunque docerent
ſancti Patres de procellione Spiritus fan &ti, de merfionis in baptismo
neceflitate , de euchariſtia infantibus danda, deque omnibus iis , quæ vel
occidentales objicerent, vel orientales regererent; omnia clavis , quod
dicitur , trabalibus in animo figit.
Quamquam vero nonniſi vetuftioris editionis Patres evolvendi facul
tas ei data eſſet: feliciter tamen aleam jeciſſe viſus eft , quod in ſpem ve
niſſet, fore ut conſtare poflit, quis fit facræ Scripturæ ſenſus, quæ fit
ſanctæ catholicæ Eccleſiæ fides. Accidit poſtea , ut is , qui horum libro
rum copiam ADAMO dederat, amplius daturum fe negaret, quo ipſo
ſumma ægritudine eum afficeret. Cum igitur ADAMus omni animi im
petu ferretur ad evolvendos ſanctorum Patrum , Concilioruin, aliorumque
doctorum libros , quos quidem Jenæ impetrare non poſſet, Oxoniam in
Angliam proficiſci conſtituit, publica ibi Bibliotheca uſurus. Igitur trien
nio Jenæ exacto in Angliam iter facere ingreditur, peragratisque in tran
Titu variis regionibus & urbibus, Londinum defertur, indeOxoniam venit.
Hic ille, ut vota animo conceperat , bibliothecam Bodleanam omni libro
rum
 VITA AUCTORIS.
rum genere inftru & illimam quotidie frequentat, omnique ſtudio libros
fan & orum Patrum , Conciliorum , Hiſtoricorum eccleſiaſticorum , cetero.
rumque ſcriptorum ad rem fuam facientium haud perfun &torie excutit.
Dum diu multumque in hocce labcre continuando deſudat, tandem certo
comperit, utrius Eccleſiæ , orientalis , anne occidentalis fub fignis veritas
militet ; tantumque abfuit ut refugeret adſensiri Orientalibus , ut potius
condemnandum ſe crederet, li cognitam veritatem , ambabus , ut ajunt,
non ample &teretur ulnis. Atque hæc erat cauſa , cur ADAMUS poſthaç
non jam temporaria, caduca & inania fibi proponeret , quin contra ſer,
vus viliffimus illis in caſtris, in quibus veritatem militare cognovit , effe
præoptaret, quam alio loco ætatem degere dignitate fortallis honeftiflim ,
Itaque obfirmat animum nunquam in Patriam recurrendi , etiamfi omnia
adverſa experiatur.
Oxonia tandem egreſſus , Cantabrigiam re confert, ubi itidem
publica Bibliotheca uſus , reliquos libros cum ad Theologicos Tractatus,
tum ad alias diſciplinas facientes pervolytat , pluribusque commentarios
ſuos auget.
Cantabrigia porro reli&ta Londinum iterato ſe recipit, Cottoniana
Bibliotheca, ingenti multitudine manuſcriptorum nobili , fitim ftudiorum
levaturus.
Londino Pariſios transmigrat , ubi varia ratione ſcientiam civilium,
militarium , aliarumque rerum auget ac perficit. Foſtquam vero omnia,
quæ Pariſiis tractanda videbantur, abſolvit, accingit ſe ad iter in Italiam
faciendum , cum ftudiorum gratia, tum quia crederet poſle ſe in Italia cer
tos ex oriente homincs. reperire , quorum opera ac commendatione in
Rufiiam mitteretur,
?

C Itaque
 VITA AUCTORIS.

Itaque Parifiis abit, pererratque Lugdunum, Turiðum, Mediolanum ,

Bononiam, Ferrariam , Venetias, Paduam, quibus quidem in locis , quid
quid oblata occaſione addiſcere poteſt, addiſcit; Dum in Italia aliquandiu
verſatur, nec ullum legatorum Ruſlicorum ; aut aliorum hominum , qui
cum Rullis commercium haberent, fianciſcitur: in varias cogitationes tra
hitur , & mox Auftriam , mox Bohemiam ; mox Poloniam , mox alias di
tiones , ubi fpes oſtenderetur , Ruſlicos legatoś, aut mercatores offen .
dendi , animo circumvolat. Tandem in Poloniam , Rufforum Imperio
conterminam , ire decernit, ac Warſoviam , caput regni, contendit. Hic
ille hominem quendam e Lithuania oriundum forte fortuna invenit , qui
quum WarſoviaWilnam proficiſceretur, datur ABAMO opportunitas cum
eodem homine Wilnam concedendi.
Interea dum Wilnæ hoſpitatur , venit in notitiam cujusdam Sacerdo-
tis Ruffici, fenis, ac gradu venerabilis ; cui cum ſuam mentem explicaffet,
deſideriaque indicaſſet, facile apud eundem obtinet benevolentiæ fignifica
tionem , ab eodemque impetrat commendaticias litteras ad Archiepiſcopum
Czernigoviæ ( ut ſuſpicari licet LAŽAR UM Baranovicium. )
Paucis poſt diebus ſalutata Wilna Czernigoviam digreditur , quo,
varias Lithuanix Rulliæqué urbes prætergreffus, cum veniſſet, exhibet ſe
Archiepiſcopo ,.cui & commendatitíam illam epiſtolam offert.
Archiepiſcopus, ut erat & ipfe virtutis ac eruditionis laude vir præ
ftans, cum animadvertiſſet advenam huncce omni diſciplinarum genere
policum limatuinque; præterea cum cognoviffet eundem vere ac ſerio
velle in cætum religionis græcæ cooptari : omni benignitatis genere homi
nem peregrinum proſecutus eft, effecitque, ne quid ei , quod ad uſus
vitæ neceſſarios pertineret, deeffet.
Inter
 VITA AUCTORIS,

Interje& o deinde tempore, monitore Archiepiſcopo, confeflionem

fidei fuæ Adamuş ſua manu ſcribit, omniaque Lutheranorum dogmata
a ſenſu Ecclefiæ græcæ diſcrepantia confutar , Scriptionemque Archiepiſco,
po gradit.
Nec mora factum eft, ut adhibitiş çertis & ab Eccleſia græca receptis
ceremoniis ab Archiepiſcopo, in æde Principibus Rufforum Romano &
Davidi dedicata , Adamus in eadem Czernigoviæ urbe ſacro ceromato
perungeretur , confirmationisque ſacramento orientali Ecclefiæ obe
Atringeretur,
Hoc igitur pacto Adamus in gremio orientalis Eccleſiæ pofitus, Ki, 4

jovjam proficiſci materat , cum Audio loca facra viſendi, Sanctorumque

exuvias bonore adficiendi, Deumque in fanctis fuis concelebrandi, tum
ut cum Archimandrita coenobii, ſeu Laura Peczarienſis , de cujus erudi
tione ac humanitate inaudierat , fermonem conferre poſſit. Kijoviam
igitur delatus, humanillime excipitur, fanctorum corpora in cryptis yene
ratur, cum Archimandrita colloquitur, ab eodemque portionem reliquiar
rum , itemque ſan &tam crucem dono accipit,
Inde Czernigoviam revertitur. Dum Czernigoviæ Adamus com
moratur, eodem Abbas ſiye Hegumenus monaſterii Baturiñenfis, vulgº
Krupicenſis, ab Archiepiſcopo arçellitus venit.
Cum igitur fub feftum nativitatis Dominicæ , quod proxime ſequeba
tur, arderet Adamus facra euchariſția uti, quo labafçentes ſpirituales vires
reſtitgat augcątque , in Baturinenſe illud monafterium sum eodem iplo
Hegumeno deſcendit, ut ſcilicet juſta ſui ipſius exploratione inſtituta , ſu
periorisque vitæ noxis & conſcientiæ vulneribus eidem Hegumeno patefa
& is accuſatisque, non indignus ad facram banc coenam conviva accedere
polit. In hoc Baturinenfi monaſterio aliquandiu diverſatus, rite præparat
C 2 ſere
 !
VITA AUCTORIS..

fefe ad falutarem facrx euchariſtiæ uſum , omnesque conſcientia maculas,

quas per totam anteactam vitam contraxerat, eidem BaturinenG Hegumeno
exponit, accuſat, piisque lacrymis eluit. ' His ita geſtis 25. die Decembris,
ftyli veteris , qui erat Chriſti Domini dies genethliacus, nunc primum in
Eccleſia orientali ſpirituali cibo ac potų , ' ſeu corpore & ſanguine Servato .
ris noſtri Jeſu Chriſti, veſcitur reficiturque in eodem Baturinenſi mo.
1

nafterio .
Dum hæc pietatis officia Adamus curat, minorisRuſliæ ſummo Duci,
qui ea tempeftate in urbe Baturini ſedem domiciliumque haberet, rumore
per compita manante quis cuiasque fit , innotefcit.
Itaque haud raro eveniebat, vt et ad Ducem honorifice accerſeretur;
et multa verba vltro citroque haberentur, Inter hæc non obſcure ADA
Mus præſeferebat, placere fibi Moscoviam petere, Cæſareoque famulatui
operam ſuam locare.
i Dux igitur hocce ADAMI propoſitum improbat , eique perſuadet, vt
potius apud fe hæreat, ſuisque ſervitiis devinciatur; addebat etiam, non lauti
orem eum Moſquæ quam apad ſe provinciam habiturum : quippe cum
ejusmodi hominem , qui aliquem in caftris uſum haberet , alere fovereque
ſua intereſſe putet.
ADAMUM multæ res hortabantur , quare fibi ad arbitrium Ducis faci
endum putaret : quocirca omni alia cogitatione pofthabita in Ducis au
&oritate acquieſcit, nec temere ab ipſius latere diſcedendum cenſet.
Remigrat igitur Czernigoviam , unde cum Hegumeno Baturinum ve
nerat , & , quæ cum Duce egerit , Archiepiſcopo renunciat. Archiepi
ſcopus faulțis ominibus confilium ejus proſequitur , datisque ad Ducem
litteris, ' ADAMUM ejus fidei quam poteſt diligentiſſime commendat.
- Tum ADAMUS compoſitis, quas Czernigoviæ reliquerat, farcinis , Ar
chiepiſcopo
 VITA AUCTORIS.
chiepifcopo valedicit , Baturinum contendit , atque ita in Ducis clientelam
fidemque ſeſe committit.
Ex hoc tempore ADAMUS variis occupationibus induſtriam ſuam exer
cet, nec remiffius, quam ſemper antea folebat, in litterarum ftudia incum.
bit ; & , ut Plinianis verbis utamur , hoc erat ejus negotium , hoc orium , hic
labor , hac quies, in his vigilia , in his eriam fomnus reponitur, ut effingat aliquid,
quod fit perpetuo ſuum . Jam prætermittimus eos ADAMI labores , quibus,
ut Duci potiſſimum gratificari queat, perfunctus eſt in adornandis variis ad
rem militarem caftrenſemque pertinentibus ichnographiis, quas ille in ephe
meridibus ſuis paſſim commemorat : quanti enim momenti aut ponderis hi
ejus labores fuerint, cum eos non viderimus , non judicamus , nec ſi vi
diſſemus , judicare potuiſſemus. Sufficiat igitur in medium attuliſie duos
ADAMI vigilantia perfectos Tractatus : alterum de proceffione Spiritus fancti
a ſolo Patre; alterum , quo Theophili Rutca Jeſuitæ librum de proceſſione
Spiritus fancti a Filio quoque agentem confutavit.
Uterque autem hic Tractatus ita comparatus eft , ut jure meritiſſimo
a THEOPHANE PROCOPOVICZ , antehac Archiepiſcopo magnæ No.
vogardiæ do & iffimo & celeberrimo, hunc in modum commendetur :
Adamus Zærnikavius edidit contra Latinos ingens ſcriptum , et alind quo librum
Theophili Rutca Jeſuita confutavit , tanta utrumque referrum ernditione, ut nihil
ad hanc rem reliquum fupereffe , nibil plane defiderari videatur.
Prior ille tra &tatus nunc primum a ſitu vindicatur , & in publicam lu
cem emittitur ; ſed poſterior adhuc lurido colore muceſcit.
Tandem jam ad reliqua vitæ Zarnikavianæ momenta ftri&tim
carptimque percenſenda progrediendum foret, docendumque eſſet : quam
diu Adamushic apud Ducem ſuum hæliſſet; quousque ætate proceſſiſſet;
quo in genere vitæ reliquos dies contriviſſet; quando , ubi , quomodo
C3 curſum
 VITA AUCTORIS,

curſum vitæ confeciſſet: verumtamen quum de hiſce omnibus ABA.

Mus ea narratione, quam ipſe ſcripſerat, nihil omnino commemoraſſet;
neque enim narrationem illam ab ovo , ut ajunt, ad mala perduxit , aut
perducere potuit ; fit ut de hiſce vitæ fuæ momentis nihil çerti dicere
fcribereque habeamus.
Niſi piget rumoribus adeſpotis fidem adjungere, Adamus in extremis
vitæ monafticam vivendi rationem iniit, (quemadmodum hac de re in præ
fatione quoque diximus) ut quidam volunt in Baturinenk , feu Krupicenfi
monaſterio , ut alii , in magno cænobio Kijoviehſi, cryptis Sanctorum
toto orbe notiſſimo, atque ita demum & corporis vinculis tanquam
carcere cvolavit.

LAOSISTE

ELEN :
 ELENCHUS TRACTATUUM ,
qui in hac priori parte continentur.

TRACTATUS I.
In quo demonftratur, Sanctos Patres orientales pri
mis decem ſeculis unanimi confenfu credidiſſe, Spiritum
Sanctum ex ſoloprocedere Patre. pag. 1.
TRACTATUS II.
In quo agitur de corruptelis in fcriptis Patrum org
entalium circaproceſſionem Spiritus fanéti a Filio, a La
tinis aut Græcis latinizantibusperpetratis. pag. 198.
TRACTATUS JII.
Inquo agitur de corruptelis infcriptis Patrum occi
dentalium circa proceſſionem Spiritus fan ti a Filio, a
Latinis perpetratis. pag. 257.

1
TRACTATUS IV .
In quo demonſtratur, Patres occidentalium Eccle
fiarum unanimi conſenſu ad finem usque ſeculi oktavi
credidiffe, Spiritum Sanctum ex Jolo procedere Patre.
pag. j09.
TRA
 TRACTATUS V.
In quo demonftratur, ipſos Latinos, cum quidam
eorum ſub finem feculi oétavidogma proceſſionis Spiritus
San &ti a Filio, ejusque additamentum ad Symbolum ſan
& tum in Ecclefiam latinam primum intuliffent, longo ab
hinc tempore de biſcę inter ſe litigaſje , inprimis vero
primos borum auctores a ceteris ejus ætatisLatinisfuiſſe
condemnatos, pag. 364.
TRACTATUS VI.
In quo ex principiis theologicis demonftratur, Spiri.
tum ſanctum ex folo procedere Patre. pag.431,
TRACTATUS VII.
In quo oftenditur, decreto illo Synodorui ecume
nicarum , quo, ne aliafidei definitio præter Nicæenfem
in Eccleſias invebatur, jubetur, non faltem contraria,
fed verā etiam fancto Symbolo inſeri probiberi; adeoque
etiamſi procedere Spiritum fan tum a Filio verum eſſet,
nequaquam fancto Symbolo indi boc potuiſſe. pag. 460.

TRA
 TRACTATUS I.
In quo demonſtratur, fanétos Patres orientales
primis decem ſeculis unanimi conſenſu credidiſe
Spiritum fan &tum ex folo procedere Patre.

I. dijudicando catholicæ Ecclefiæ dogmate inter alia

præcipue ad SS. Patrum confenſum reſpici oportet.
Ex horum ſcriptis veritatem Chriſtianæ fidei adverſus
hæreticorum novitates afſeriint SS. univerfalia Concilia. Scitur hinc,
quid eadem Concilia porro de reliquis fidei dogmatibus ſenſerint, ut.
pote quæ non raro laudant Patres, quos ſequi ſe per omnia teſtan.
tur: locorum enim & temporum intervallis divili, in mendacium
conſpirare non poterant, neque unanimi conſenſu docere, niſi quæ
per traditionem ab antecefforibus ſuis acceperant.
Inprimis vero acturis de Spiritus ſancti proceſſione, ſanctorum
Patrum volumina revolvenda erant ; quo ex conſtanti horum do
Afina univerſale univerſalis Eccleſiæ conſtet dogma.
Præter binas enim priores univerſales Synodos ( quarum tamen
teſtimonia inter pauca verba fubſiſtunt ), reliquæ dogma illud fere
aon attingunt, niſi quibus verbis aut fidem præcedentium Synodo
rum confirmant, aut fanctum repetunt Symbolum : hiſce enim ,
quæ æconomiam falutis noſtræ cernunt, aut traditionein Eccleſiaſti
cam , oblata crant, -non uti binis prioribus Synodis oppugnata Tri
nitatis unitas. Dum vero alii in oriente , alii in occidente Aorue.
runt; modo, quid fidei orientalibus fuerit de proceſſione Spiritus fan.
cti, quamdiu Latinis fuerunt communione conjuncti, videamus.
A EX
 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

EX SECULO I.
S. MARCUS Evangeliſta, primus Alexandriæ Epiſcopus in Litur
gia ſua , Tomo II. Bibliothecæ græcorum Patrum, editionis græco-latinæ
Pariſienſis, anno 1624. pag. 37. Te rogamus & obfecramus generis
bumani amator bone , ut emittas ex alto ſancto tuo , ex præparato
tabernaculo tuo , ex incircumſcriptis ſinubus tuis ipſum Paracletum ,
Spiritum veritatis , Dominum vivificantem , qui tibi confubftantialis,
ex teprocedens, in throno regni tui fedens tecum , ese cum unigenito
Filio tuo , Domino & Deo &T Servatore noftro Jefit Chriſto. Deo
Patri loquitur , quemadmodum ſubdit : qui fedct in regni thi throno
Cuni unigenito tuo Filio. Ex Patre ergo procedere Spiritum ſanctam ,
non vero ſimul etiam ex Filio docet. Quantum vero verba Patrum ,
in quibus folus Pater cominemoratur , in proceſſione Spiritus ſancti
Latinis obſtent, oftendantque Spiritum S, ex folo Patre procedere ;
ante finem hujus Tractatus videbimus.
Quoinodo vero Latini hæc ipfa verba S. Marci corruperint in
dogmate de proceſſione Spiritus fancti, ex editione latina Biblio
thecæ SS. Patrum liquet ; fed dc hoc in alio Tractatu agemus. Mo
do notaſſe ſufficiat, dum Latini toties SS. Patrum verba , quibus ex
Patre , non addito fimul: Filio, Spiritum S. procedere docent, liba
runt, conſtare exinde omnino paria verba SS. Patrum proceſſioni Spi
ritus fancti ex Filio adverfari : fecus enim emendatione aut cor
rectione non indiguiſſent.
S. JACOBUS Apoſtolus & primus Hieroſolymæ Epiſcopus apud
Clementem Romanum , aut quicunque Auctor, Lib. I. recognitio
num ante finem , pag. 20. editionis latinæ Colonienfis, anno 1570.
Nolite jutare duos ingenitos dicere Deos , aut unum divifum effe in
duos, vel, ficut impii dicunt, eundem mafculum ego feminam fui
effectum , fed Filium Dei unigenitum dicimus non ex alio initio , fed
ex ipfo ineffabiliter natum . Similiter etiam de Paracleto dicimus.
Non ex alio initio , quam ex Patre tam Filium , quam Spiritum S.
effe inquit. Ex ſolo ergo Patre procedit Spiritus S. prout ex folo
Patre generatus Filius. S. Dio .
 IN DOGMATE GREC
3

8. DIONYSIUS Areopagita Lib.de divinis nominibus, Cap.II.

antemedium ,pag. 171. editionis græco-latinæ Pariſienſis, anno 1615 .
Subfiftentia, ineffabilis quoque divinæ fæcunditatis ratione, nequaquam
ad invicem convertuntur , ſolusque fons ſupereſſentialis Divinitatis
eft Pater , ita ut Filius non fit Pater, nec Pater Filius, ſed cuique
Divinarum fubfiftentiarum propriæ fuæ laudes inviolate conferventur,
Diſerte inquit folum Patrem eſſe fontem , live cauſam & producto
sem Divinitatis, five Filii & Spiritus fancti. Fontem enim , cau
ſami, principium, & productorem eſſe, vi vocis , eadem funt, ubi
vox fontis de productione, & non faltem de effufione temporali ac
cipitur. Ex folo ergo Patre procedit Spiritus S. & non fimul ex Fi.
lio. Quod vero vulgo ad hæc Dionyfii, & paria aliorum Patrum verba,
quibus folum Patrem caufam & principiumn Spiritus S. docent, La 7

tini excipiuot: Fontis , ſive caufæ & principii vocibus venire SS. Pa
tribus fontem , caufam, five principium improductum , adeoque
talia verba SS. Patrum proceſſioni Spiritus fancti a Filio non obftare,
quippe qui non a ſe , fed a Patre habet, ut fit fons vel principium
Spiritus; hanc, inquam, exceptionem Latinorum fub finem hujus Tra
ctatus diluemus.
Idem porro S.Dionyſius fub medium Capitis citati, pag. 173 .
Rurfus, quod fontana Deitas fit Pater , Jeſus vero & Spiritus Dci.
tatis fecunda , la fas eft dicere, germina plantata divinitus, & ve
luti fores, ac ſuperſubſtantialia lumina, a Scripturis SS. accepimus.
Quonam vero modo iſta fint , neque eloqui, neque intelligere poffumus.
Ubi fane denuo unum fontem Filii & Spiritus fancti Patrem eſſe
docet; adeoque prout Filius ex ſolo Patre genitus , fic etiam ex folo
Patre procedit Spiritus fanctus.
Tandem fub principium eiusdem Capitis, pag. 166. Illud : Ego
fum , qui fum , niſ de tota dictum Deitate fentiant, et una tantum
ex parte-nitantur circumfcribere; quomodo illud intelligent: Hæc din
cit, qui eft , qui erat , qui venturus eft omnipotens? Et illud : Tu
autem idem ipfe es. Et illud : Spiritus veritatis, qui eft, qui a
Patre procedit. Dices : nunquam tamen in Galliis , quarum ipſe
A 2 Apo
 4 Tract. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
Ita objicit Ci.Apoſtolus fuit, ita creditum eſt; cum tamen Galli operum hujus fui
fiuratione Ev Apoftoli fuerint ftudiofiffimi. Quomodo ergo doceret Dionyſius,
febii Pimeni,quod Galli nunquam in eo legere,aut videre potuerunt? Quomodo
fuo, pag. 138. a S. Dionyſio Gallis prædicatum eſſet , cujus in nulla gallicana Eccle
fia ullum exſtitit veſtigium ? Imo nulla gens tot libros edidit pro pro
ceſſione Spiritus ſancti a Filio , quam Gallı quidem lidem porio
in Synodo Aquisgranenſi, anno 809. in Syınbolo addiderunt , quod
etiam a Filio procedat Spiritus S. id utique nunquain facturi, ſi S.
Dionyſii doctrina fuiffet, quod a ſolo Patre procedat Spiritus S.
Fallum vero, in Eccleſiis gallicanis nunquam creditum eſſe, quod
Spiritus S. a ſolo procedat Patre, aut hujus doctrinæ nullum in il
Jis Eccleſiis exftitiffe veſtigium : ut enim fileam , primis octo ſeculis
conſtanti conſenſu gallicanam etiam univerſam Eccleſiam credidiſſe
procefſionem Spiritus ſancti a folo Patre ; fane cum ſub finem ipſun
ſeculi octavi aliqui in Eccleſias gallicanas inveherent dogma proceſſio.
nis Spiritus Sancti a Filio , ipfi reliqui Galli hoc dogma damnarunt,
idque pluribus durantibus luftris ; prout hæc ipſa quidem ex ipſis la
tinis Scriptoribus in alio Tractatu demonſtrainus. Sed Galli poftmo
duin non legere, aut videre potuerunt in S. Dionyſii ſcriptis proceſſio
nem Spiritus Sancti a ſolo Patre. Quaſi vero non familiare ſit
hæreticis ad ipſius S. Scripturæ , nedum ad Patris cujusdam verba,
diſertiſſima licet , cæcutire. Cum ergo videamus paſſim hæreticos
verba S. Scripturæ , quam tamen per omnia tanquam verbum ipfius
Dei fequendam eſſe concedunt, torquere, ad ſuum ſenſum trahere;
quid micum , fi idem circa verba Patris cujusdam , ab ipfis licet pro
bati, fecerint ? Qui porro Gallorum ſeculo nono ſcripta ediderunt
pro proceſſione Spiritus fancti a Filio : non aliam ob caufam ad id
inducti fuerunt, quam ut novitatem dogmatis illius, aut a reliquis
Latinis, aut ab orientalibus damnati , defenderent. Galli deinde non
demum in Concilio Aquisgranenſi, anno 809, Symbolo inſeruerunt,
quod etiam a Filio procedat Spiritus S. Gallorum quosdam enim id
jam ante auſos fuiſſe, patet ex Epiſtola Albini Alcuini LXIX . qui jam
anno 804. vita excellit. Obinde tandem Concilium illud coactum
erat ,
 IN DOGMATE GREC. 5
erat, ut de inſerto iam additamento iflo exortæ lites componeren
tur. Sed de hoc alibi agemus.
Nota ſunt verba clericorum Achaiæ , Scriptorum vitæ S.
ANDRER , quibus a S. ANDREA edoctos ſe fcribunt: Ut cre.
dant in Spiritum ſan &tum a Patre procedentem , & in Filio perm .).
nentem ; ut oftendatur unus Spiritus effe in Patre & Filio, & hoc
eſſe unigenitum Filium , quod eft ille, qui genuit. Ubi ſane, prout
Latini ſolent excipere, nequaquam fub voce Patris Filiuni fimul int
cludunt, dum Spiritum S. a Patre procedere docent: mox enim ſub
dunt : & in Filio permanentem . Unicum ergo faltcm Patrem in
telligunt, dum ex Patre Spiritum ſanctum docent procedere, & non
ſimul Filium ; volunt porro oſtendere unun Spiritum eſſe in Patre
& Filio , & Filium pariter eſſe Deum , prout & Pater. Hoc ergo $

ut oftendant, præmittunt Spiritum S. a Patre procedere, & in Filio

permanere; ubi utique eundem medium terminum circa Filium ,
quo circa Patrem ufi, ad eandem conclufionem inferendam affum
fiffent: ideo nempe unuin Spirituin eſe in utroque, & Filiun
unum Deum eſſe cum Patre, quia ab utroque procedit ; fi Patrem &
Filium in hoc convenire credidiffent, maxiine dum ſic argumentum
hoc manifeſtius utique fuiffet. A ſolo ergo Patre , & non fimul
a Filio clericos iſtos Achaiæ credidiſſe Spiritum ſanctum procedere,
hinc conſtat.
Quæ porro Chriſtianorum hujns ætatis fides fuerit, liquet ex
verbis, quæ recitat ethnicus auctor dialogi Philopatřis inſcripti, apud
Lucianum impio & blaſphemo ore Chriftianorum fidem irridens,
pag. 121. editionis græco -latinæ Pariſienſis, anno 1615. Quæren.
tem enim alterum inducens: Quemnam igitur tibi iurabo? regerit :
Deum alte regnantem , magnum , æthereum , atque æternum , Fi.
hium Patris, Spiritum ex Patre procedentem , unum ex tribus, & ex
uno tria . Hæc tu fovem babe, bunc exiſtima Deum . Vel hinc
ergo conſtat Chriſtianos illius ætatis unum faltem principium Filii
&Spiritus fancti Patrem effe credidiffe, neque fimul Patri in proces
fione Spiritus fancti iunxiſſe Filium . · Secus auctor ille non omiſiſſet
A 3 pariter
6 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

pariter hoc addere ; cum qua ratione fecundum Chriſlianos Trinitas

in una Deitate credatur , & quomodo fubfiftenſtiarum altera ex al
tera originem habeat & exiſtentiam , oſtendere velit,

EX SECULO II.
S. JUSTINUS Philoſophus & Martyr in expoſitione fidei,
editionis græco -latinæ Pariſienſis, anno 1615. pag. 380 . Sic igi
tur Filium ex Patre genitum efle intelligimus, velut lumen de lumi
ng relucens. · Eandeniquoque notionem de Spiritu S. tenemus. Nam
quemadmodum Filius ex Patre, fic & Spiritus, excepto quod exi
ſtentie modo differentia quædam intercedit ; ille quidem lux ex luce
generative egreflus, hic vero de luminc lumen non generative , fed
proceſſive exivit. Ita nos cum Patre coæternum in fubftantia unum
& eundem ; ita inde extra omnem perpeffionem procedentem ; ita in
Trinitate unitatem , in unitate Trinitatem cognofcimus. Expli
caturus Juſtinus unde quævis ſubſiſtentia habeat exiſtentiam fuam ,
primo Filium docet ex Patre eſſe genituin , folo ſcilicet. Addit
vero , fecutus verba S.Jacobi Apoſtoli fupra laudati : Eandem quo
que notionem de Spiritu S. tenemus. Pariter ergo etiam Spiritum S.
a folo Patre productum eſſe credidit, Hinc addit : Prout enim
Filius ex Patrá, fic et Spiritus, excepto quod Filius genitus, Spi
ritus S. vero procedat. Prout ergo, inquit, Filius ex folo Patre, fic
candem notionem tenemus de Spiritu S. Ex eodem cnim Patre Fi
linus Spitritus S. modo ſaltem exiſtentis differentia intercedit,
dum alter generatur, alter procedit. Ex folo ergo Patre procedere -
Spiritum $. Juſtinus hiſce diſerte docet. Nullam deinde aliam dif
ferentiam inter rationem , qua ex Patre Spiritus & Filius , novit,
nifi hanc quod Filius generatus ex Patre , . Spiritus S. procedat
Quodſi vero Spiritus S. etiain a Filio procederet; omnino & hæc
differentia eſſet inter rationem , qua Filius & Spiritus fanctus ex Pa
tre : quod nempe Filius ex folo Patre , Spiritus S. vero etiam a
Filio productys eſſet. Cum ergo nulla alia differentia fit inter
ratio
 IN DOGMATE GREC.
7
Tationem , qua Filius & Spiritus S. ex eodem Patre , ' quam quæ eſt
fecundum divcrſuin exiſtentiæ modum : patet fane neutiquam cre
didific Juftinum , Spiritum S. etiam a Filio procedere. Tandem ex
profeffo hic propoſitum ipfi eſt oſtendere originem firbſiſtentiarum ;
at nonniſi ex Patre , ex quo genitus Filius, procedere Spiritum S.
docet. Quod vero a Filio etiam procedat, omnino filet & igno
rat. Non ergo tale quid ipſum credidiſſe , diſerte hinc conſtat. /
Idem porro fub initium expofitionis laudatæ, pag. 373. Unus
revera eft Deus univerſitatis, qui in Patre, Filio, & Spiritu S , cog
nofeitur. Cum namque ex fubftantia ſua Pater Filiun progenuerit,
& ex eadem Spiritum produxerit: iure optimo qui unam eandemque
participant effentiam , una cademque dignantur Divinitate. Quo
modo ergo, dicet aliquis, non differt id , quod gignit, ab co quod
gignitur ; eo quod procedit, ab eo , a quo procedit ? Quippe Pater
ingenitus eft, a quo & Filius genitus éſt; Spiritus S. procedit.
Ex ipſa productione & origine fubfiftentiarın oſtendere vult unita
tein Divinitatis in Patre & Filio & Spiritu S. Docturus ergo quæ
origo Filii & Spiritus fancti, nonniſi folun Patrem commemorat
produxiſſe & Filium & Spiritum S. Ex foto itaque Patre procedit
Spiritns S. prout ex folo Patre generatus Filius .
Tandem in eadem expofitione, pag. 377. Aliquando Patri
eum ( Spiritum S. Apoftolus ) tribuit, alicubi dicens: Vos non fpiri
tum murdi accepiſtis, fed Spiritum , qui ex Deo eo Patre ; ac rur
fum ipſe ,Filius Spiritum veritatis vocat , cum ipfe fit veritas, Eger
Patris item Spiritum docet, a Patre nimirum procedentem .
ATHENAGORAS Philofophus Chriſtiamis in apologia pro
Chriſtianis poft irtinn , (habetur vero poſt opera Juſtini in lauda
ta editione, pag. 10. ) -Filius primigeniet eſt Patris progenies, que
non ut faéta, fed ut rerum cunctarum idea, et perfeétio fo-s
ret , progreffa eft. Quanquam & ipfum Spiritum S. qui in pro
pheticos fermones fundentibus operatur , ita à Deo ( Patre fcilicet,"
hunc enim modo nominarat) emanare , ad ipfumque reflecti di
cimus, ut emili a fole radii reciprocant. Cum hactenus ex Patre
natum
1

8 TRACT . I. DE CONSENSO PP. ORIENT .

natum Filium docuiſſet, addit : Non vero folum Filium , fed eyes
Spiritum S. ex codem Patre effc. Filius enim , inquit , proles Patris
eft, quanquam & Spiritus S. a Deo emanet. Solum ergo Patrem
novit, a quo Filius genitus, à quo procedat Spiritus S.
EX SECULO III.
In CLEMENTIS Alexandrini Stromatum & Pædagogicis
libris, Prorreptico item ad gentes, nihil de proceſſione Spiritus S.
occurrit , quam fuſius tamen expoſuiſſet in libris fuis de prophetia
& anima , ſin ipfi non intercidiſſent; quemadmodum Lib. V. Stro
matum , de Spiritu S. in libris hiſce pluribus ſe tractaturum pro
miſit.
Floruit hac ætate ORIGENES Catecheta Alexandrinırs ; in

huius operibus paflim occurrunt, quæ unain eandemque eſſentiam

Patris, Filii, & Spiritus S. denegant, quæ tamen alii paflim non ab
Origene profecta , ſed ab hæreticis demum illius operibus inſerta
eſte docent., Et certe alibi rurſum ex ipfa Divinitate Patris natum
docet effe Filium , & procedere Spiritun S. Inter quæ præcipuc
notanda , quæ occurrunt Lib. IV. Cominentarii in Epiſtolam ad
Rom. ad Cap. V. fub medium , Part. II. operum , editionis latinæ
Baſileenſis, anno 1571. pag. 523. Quodfi es Spiritus charitatis,
& Filius charitatis , & Deus charitatis invenitur : certum eſt, quod
ex uno Paterna Divinitatis fonte & Filius intelligendus eft, & Spi.
ritus S. Ex uno hiſce docet Paterna Divinitatis fonte , id eſt ex
folo & uno Patre eſſe & Filium & Spiritum S. Rurſum Tom I.
explanationis in Johannem , Parte poſteriore inyoxão, Rothamagi
anno 1668. edito. pag. 17. Confirmavit boc Johannes dicendo : In
principio erat fermo ; ſermonem intelligit Filium , qui in principio
cffe dicitur, quia fit in Patre. Idem repetit Lib. X. homiliarum in T

diverfa Novi Teſtainenti loca, Hom. XXI. Si vero principium , pro

prium nomen Patris : non minus fola prima fubfiftentia Divinitatis
erit principium , quam fola ipfa etiam Pater eft. Spoate vero cuique
patet
 IN DOGMATE GREC .
9
patet , hic vocem principii reſtringi ad productionem perſonarum
divinarum , non vero finul etiam de creatione reliquorum exiſten
tium iutelligi. Hoc ſenſu enim utique etiam Filius principium iu
facra Scriptura dicitur.
Porro Lib. I. de principiis, Cap. II. ſub finem , Part. I. laudatæ
editionis Baſileenſis, pag. 764. Principalis bonitas in Deo ſentienda
eft Patre, ex quo & Filius natus, & Spriritus S. procedens, fine
dubio bonitatis ejus naturam in fe retinent , quae eft in co fonte, de
quo eft natus Filius, vel procedens Spiritus S. Quibus denuo unum
ſalteın fontem vel principium novit Patrem , ex quo & genitus Fie
lius, & Spiritus ſanctus procedit : Que eſt in eo fonte, inquit , de
quo eft natus Filius, vel procedens Spiritus S. Unus ergo faltem
idemque fons eſt Filii & Spiritus fancti. Hunc vero fontein ante
Patrem dixerat : ex folo ergo Patre procedit Spiritus S. prout ex ſolo
Patre genitus Filius.
Denuo Lib. VII. in Epiſtolam ad Romanos, in Cap. VIII. poft
principium , Tom . II. opcrum , pag. 563. Sicut multi funt filii
Dei, ut Scriptura dicit: ego dixi : Dii eftis , & filii Excelſi omnes :
unus tamen eſt natura Filius, & unigenitus de Patre , per quem
omnes filii appellantur ; ita ſpiritus quidem ſunt multi, fed unus
eſt, qui vere ex ipſo Deo procedit, & cetcris omnibus vocabuli ac
ſanclificationis fuæ gratiam donat.
Tandem Hom . XVII. in Numeros, Tom. I. pag. 239. Quam
vis & Salvator nofter fluvius fit , qui lætificat civitatem Dei ,
Spiritus S. non folum ipſe fluvius fit, fed & iis , quibus datus fue.
rit, flumina de ventre corum procedant; & Deus Pater dicat : Me
dereliquerunt fontem aquæ viva , ex quo fcilicet fonte flumina ifta
procedunt.
S. GREGORIUS Thaumaturgus in expoſitione fidei, quæ
nale pépos dicitur, pag. 99. edititionis Pariſienſis, anno 1621 .
Si quis di cat :
diiat:
quomodo unus Deus eft, fi quidem Filius eft Deus ex
Deo ? reſpondebimus ratione principii: ficut unum principium Pater.
Rurfus dicent impii: quomodo non erunt tres Dii, tres perſona , fi
B Unam
10 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

unam babeant Divinitatcm ? Dicemus : quia eft principium & Pater

Filii , & hic imago eft, & germen Patris , & non eft frater ejus,
& Spiritus S. fimiliter Spiritus Dei eft. Unum docet principium
Filii & Spiritus ſancti eſe Patrem ; & dum ad unum illud princi
pium , Patrem ſcilicet, refertur cum Spiritu S. Filius : unum inde
elle Deum Patrem , Filium & Spiritum S. Unum ergo productorem
ſaltem Filii & Spiritus S. agnovit S. Gregorius Thaumaturgus, Deum
Patrem fcilicet.
Porro in fide, quam manifeſtante S. Johanne Theologo didi
eit, apud Gregorium Nyſſenum oratione de laudibns Thaumaturgi:
Et unus Spiritus S. qui ex Deo exiſtentiam habens, & per Filium
manifeſtatus eft, nempe hominibus. Propofitum S. Thaumaturge
oftendere originem ſubſiſtentiarum , quo hinc demonftraret unam
eſſe Divinitatem Patris, Filii & Spiritus S. At nonniſi a Patre ' pro
cedere Spiritum S. prout & ab eodem folo gignitur Filius , docet.
Solus ergo Pater productor Spiritus S. Filius non item . Manifeſtari
porro hominibus , & exiſtentiam habere non idem . Nam & Spiri
aus S. Filium manifeſtat , dum nemo ad cognitionem Filii venerit,
niſi illuftretur Spiritu S. dum item operationem Filii manifeſtat Spi
ritus S. Hinc JOHANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei,
Cap. VII. Spiritum S. inquit , virtutcm ipfam fubftantialem , fecuen
dum fe ipfam in propria perſona conſideratam , ex Patre procedentem ,
& in Verbo requieſcentem , ipſumque manifeſtantem . At præmiferat:
Spiritum coaffeclam Verbi , & manifeſtantem ejus operationem , non
exfpirationem ſubſiſtentia deftitutam intelligimus. Nequaquam tá.
men Spiritus S. cauſa Filii . Manifeſtare item hominibus , elt opus
ad extra , & in tempore demum fit. At producere in divinis eft
opus Dei ad intra, & ante omnia fecula perficitur. Diverſiflina
ergo : manifeſtari hominibus, & exiſtentiam habere. Jam S. Thau
maturgus verbis adductis , a Patre quidem dicit Spiritum S. exiſten
tiam habere , a Filio vero non item , fed faltem per Filium manife
ſtari hominibus Spiritum S. Omnino ergo hiſce a productione Spi
ritus fancti excludit Filium . Si enim credidiffet a Filio etiam pro
2
eedere
 IN DOGMATE , GRÆC. II

cedere Spiritum S. non diverſa ratione docuiſſet ad Spiritum S. referri

Patrem & Filium , fed utique pariter Filium Patri in productione
Spiritus S. iunxiflet.
Dices: Stringere Tó TeDux éves ad temporalem manifeſtatio. Obiicit Ci
nem non convenit : quia SS. Patres non raro dicunt, Spiridun S. firo 6.depro
dici Filii , quod per Filium fit feuxws; at Spiritus S. ab æterno ceffione
ritu Spi
pago
Spiritus Filii. Verum quidem ſuo ſenſu SS. Patres alios agnofcere , 58. s S.
quod Spiritus S. per Filium ab æterno manifeftetur: fed num obinde
fequitur , pariter verbis adductis de æterna , & non de temporali
manifeſtatione agere S. Thaumaturgum ? ubi ipfe quidem ad tem .,
poralem manifeſtationem diſerte Tò meux évas reſtringebat. Neque
porro ſequitur: Spiritus S. dicitur Filii: quia per Filium manifelta
tus; ergo pariter manifeſtatio Spiritus ſancti per Filium eſt æterna,
prout ab æterno Filii Spiritus eſt Spiritus S. Nam & S. DAMA
SCENUS oratione de Sabbato ideo, dicit Spiritum Filii dici : quia,
a Filio fidelibus impertitur. Filii, inquit, dicitur Spiritus , quod
per ipſum manifeftatus, rebusque conditis fit impertitus. Necdum
tamen ab æterno Spiritus S. rebus conditis, quæ tum adhuc incon
ditæ erant , impertiri poterat. Quanquam vero effufio Spiritus S.
fit temporalis, non æterna , prout & manifeſtatio ejus per Filiun
hominibus facta : ríecte tamen & ſolide hinc infertur, Spiritum $.
Spiritum Filii dici. Non eniin Spiritus S. ex ſubſtantia Filii fidelibus
diſpertiri poterat , aut a Filio manifeſtari hominibus ,' quod ſcilicet
unus Deus cum Patre & ipſo ſit; niſi Spiritus S. effet Spiritus Filii,
id eft Filio conſubſtantialis.
Dices porro non obſtare, quod S. Thaumaturgus dixeritexcipitCicho
Idlem ibidene.
Spiritum S. hominibus manifeſtari per Filium , temporalem enim vius.
manifeſtationem fupponere æternam . Verum hic S. Thaumaturgus,
exclufa omni alia manifeſtatione, de temporali faltem manifeſta
tione verba fua accipi vult; & fi manifeſtationem Spiritus S. per Fia
lium ab æterno factam de productione ipſius exponas : exprefle hoc
in loco , ut vidimus, ab exiftentiæ Spiritus S. cauſa excludit S. Thau
maturgus. Porro quomodo, quælo, temporalis manifeſtatio neceſſa
B 2 rio
12 Tract. I. DE CONSENSU. PP. ORIENT.

rio fupponeret æternam ? Spiritus S. utique & Filium in tempore

manifeſtat: num vero obinde etiam per Spiritum S. ab æterno ma
nifeſtatio Filii facta ? Hoc fane Latini nunquain affirmare poterant,
quippe qui manifeſtationem æternam de productione exponunt.
Dices porro : ex CYRILLO Alexandrino conſtare, vocem
TeQuxa's ſignificare potius editum , exiſtentem , emanantem , qua:n
manifeftatum . Quæ vero confequentia: Cyrillus voce e puxce's
ſignificat productum ; vox heuxwis ergo fimpliciter potius pro
ductum fignificat, quam manitentatuin ? Sanc & voce miſfionis alibi
S. Cyrillus, velut Lib. II. in Johannem , Cap. III. & V. Lib. IV. item
in Johannem ,Cap. V. generationem Filii ſignificari docet : nun vero
obinde vox : mitti , potius produci & generari fignificaret, quam
temporaliter mitti ? Nunquam deinde fenſus hic in adductis verbis
S. Thaumaturgi obtinere porerat. Quis enim fenfus effet: Spiritus
S. per Filium productus ſive editus eſt hominibus, editus eft, irr
quam , hominibus ?
Idem porro Sanctus Thaumaturgus in fragmento de Trinitate,
edito ex Bibliotheca Auguftæ Vindelicorum anno 1608. una cuin li
bro de Trinitate , qui S. Cyrillo Alexandrino adfcribitur: Pater
generat Filium & eft Pater, & Filius generatus eft Sermo & manet
Filius , fimiliter & Spiritus S. qui ex Patre procedit, eſt Spiritus S.
per quem omnia fanétificantur.
In expofitione præterea fidei adverſus Elipandum , pag. 101 .
operum citatæ editionis Parifienfis: Deus Pater perfe£tum etiam ha
bet Spiritum S. ex Deo per Filium in adoptatos filios effufum , viven
tem & vivificantem , fanétum & ſanctificantem eos , qui eum parti.
sipant, non tanquam ſpirationem ab homine emiffam , non per fefub
fiftentem , fed ex Deo viventem . Ex Deo , id eft ex Patre : modo
enim pariter ex Deo per Filium Spiritum S. dixcrat effufum , ubi
utique voce Dei Patrem intelligit. Tandem ibidem : Manente
Patre ingenito, genito autem Filio ex Patre vera generatione, non
fa £tione ex voluntate , & Spiritu S. ex fubftantia Patris per Filium
æterne cmiffo, habente virtutem fan &tificandi totam creaturam . Quo
modo
 IN DOGMATE GRÆC . 13
modo vero ex Patre per Filium , per Filium , inquam , Spiritus S.
ab æterno dicatur emitti ; alibi , ubi obiecta ex ſcriptis Patrum
orientalium folvemus , ex ipforum fanctorum Patruin verbis
oftendemus.

EX SECULO IV .
Conflictata hactenus catholica Eccleſia cum graviſſimis Chri
ftianorum perſecutoribus , non potuit in eam emergere felicitatem ,
qua fulfit imperantibus Chriſtianis Imperatoribus; unde & fequentia
tempora multo feraciora fuere viroruin doctorum , qui nobis monu
menta ſua reliquerunt. Inter hoſce primus ſe offert S.ATHANASIUS
Confeſſor, & adverſus Arianos conftantiffimus unjus Divinitatis
Patris & Filii affertor. In editionibus quidem græco -latinis operum
S. Athanaſii occurrit liber quidam viginti quæftionum ; quodſi ve
ro tam manifeftus huius libri auctor eſſet Athanafius, qnam de fide
ejus fcripta circa proceſſionem Spiritus ſancti conſtat: illuftre pariter
hinc adverſus Latinos produceretur Spiritus S. a folo Patre proceſſio
nis argumentum. Verum quæſtiones hæ non auctorem habent
Athanafium , fed Gennadium , primum captæ a Turcis Conſtanti
nopolis Patriarcham . Huius enim dialogus de fide Chriſtiana idem
cnm quæſtionibus illis, ut utrumque inſpicientibus liquet. Sed &
qui primus inter Athanaſii opera quæftiones illas anno 1600. Hei
delbergæ edidit, Petrus Fleckmannus, in cungerie variarum lectio
num eidem editioni ſubjectarum . pag. 90. Hé, (quæſtiones fcilicet)
inquit, quia in codice fecundo, quo in Tomo primo ufi fumus, plane
( Symbolo excepto) ad finem operum divi Athanaſii inventa funt, ideo
hic funt pofitæ , licet & nomine auctoris es titulo carerent. Sic
quæſtiones illæ nec eundem titulum , neque nomen Athanaſii in ipfo
manuſcripto præfixum habuere , ut omnino dubium non fit, quin
eædem Gennadium auctorem habeant. Aeque tamen aliunde certo
conſtat, Athanafium credidiſe Spiritum S. ex ſolo procedere Patre.
Sic eniin contra Jregales Sabellii de æterna lubftantia. Filii & Spiri
tus fancti, Tom . I. operum Pariſiis anno 1627. græco- latine edi
B 3 torum ,
14 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT,

torum , pag. 651. Disiungimur quoque a judaizantibus, qui de.

pravant in Judaiſmum Chriſtianiſmium , & ab iis, qui Deum ex Deo
negantes, unum Deum afferunt æque ac Judæi, quique non ideo
quod folus ſit ingenitus, folusque fons Deitatis, folumDeum ( Patrem
fcilicet effe, juxta verba fervatoris, Joh. XVII.) affirmant ; ſed quia
infæcundiorem eum magis, aut fterilem exiſtimant, quam ut gignat
viventem Sermonem , & Sapientiam veram . Solum Deum Patrem
dici oſtendit : quia folus eſt fons Dietatis , id eſt, Filii & Spiritus.
fancti. Solus ergo Pater productor Filii & Spiritus fancti. Proprio
porro nomine principii Patrem ſignificari docet, duin Joh. Cap. I.
dicitur: In principio erat ſermó , oratione V. adverſus Arianos fub
intitium , Tom. I. pag. 501. Secundum Johannem in codem princi
pio (Patre) crat Scrmo, & fermo erat apud Deum. Dcus enim eft
principium, & quia ex principio Sermo eft, ideo quoque Sermo crat
Deus . Sed hoc iam ſupra circa paria Origenis verba urgebamus.
Dialogo I. de Trinitate, Tom . II. pag. 160. Anomæus. Non eft
differentia Patris & Filii & Spiritus ſancti? Orthodoxus. In na
tura , non ; in voluntate, non ; at in generare e generari ,
emittere & procedere. Anom . Quid eft generare, generari, produ
cere o procedere? Orth. Quia Pater gignit, id eft genuit : Filius
veru gignitur, id eft genitus eſt; & ipſe Pater cmittit Spiritum ,
id eſt emifit : Spiritus autem procedit, id eft proceffit. Anom.
Hacne differentia ? Orth. Ita. Negat aliam differentiam in Tri
nitate, præter eam quæ eſt in generare, generari, producere &
procedere ; oftenfurus vero quomodo per hæc ipfa ad invicein dif.
ferant ſubfiftentiæ , Patrem dicit genuiíTe Filium , & produxiſſe Spi
ritum S. Filium vero faltem genitum effe, Spiritum S. procedere ;
de Filio vero fimul non addit , quod prout Pater gignit & emittit,
fic etiam ipfe gignatur & emittat. Cum ergo hanc folam diffe
rentiam in Trinitate agnoſcat Athanaſius : aperte fane hiſce fimul
negat Spiritum ſanctum ex Filio procedere. Si enim quoad hos nulla
differentia in emittere & procedere : patet ſane ſimpliciter etiam ex
Filio nequaquam procedere Spiritum ſanctum .
Hinc
 IN DOGMATE GRÆC. 15
Hine porro unius faltem hypoſtaſeos, Patris fcilicet meminit,
ex qua procedit Spiritus fanctus : ſic enim pergit pag . 163 .
Anom . Dicimus e nos omnia effe ex Deo. Orthod. Sed alia qui
dem ſunt ex ipfius mandato tanquam condita, Filius vero eſt ex hy
poftafi ipfius velut generatus, Spiritus vero ut procedens. Anom . Di
cifre etiam Spiritum ex hypoftafi? Orthod. Unde ergo aliter ?
Anom. Ubi fcriptum eft, alia effe ex mandato , alia ex hypoftafi ?
Et deinde pag. 176. Neque Patrem habet Pater, neque opificem ,
ad quem ortum referat, neque caufam exiftentia , tanquam ex hypo
stafi. Filius vero Patrem quidem habet , opificem vero , ad quem or
tum referat, non habet : non enim fačtus, fed genitus. Spiritus
fanctus vero Patrem non habet : non enim genitusz opificem , ad quem
ortum referat, non habet : non enim faktus; caufam vero habet
Deum , cujus Spiritus eft, a quo etiam procedit. Anom . An non
& alii ſpiritus ab ipfo procedunt? Orthod. Et nos ex Deo geniti
fumus, fed quomodo nos ex Deo generati, non ex utero ejus fubfiften
tiæ generati fumus: fic & egredientes ſpiritus ex Deo , non ex ore
fubfiftentia ejus ſunt. Spiritus vero ſanctus ex ore fubfiftentia eft
Spiritus. Sic primo toties ex hypoftafi, non vero ex hypoſtaſi
bus , & hypoſtafi quidem Patris procedere docet Spiritum ſanctum .
Quodfi vero una fubfiftentia produxit Spiritum ſanctum : certe fo
lus Pater Spiritus fancti productor. Imo in præmiſlis verbis diſerte
1
dicebat : Dicisne etiam Spiritum ex hypoſtaſi ? Unde ergo aliter ?
1
Non aliunde ergo , quam ex fubfiftentia Patris, five, quod vi vo
cis idem , non de alia , quam Patris ſubſiſtentia , five a folo Patre
hiſce docet procedere Spirituin ſanctuin ; & hinc in fequentibus, ubi
fuſe agit de productore Spiritus fancti, non Filiun , fed fubfiften
tiam Patris folum nominat. Pergit enim : Anom. Si & Filius ex
fubfiftentia ', & Spiritus ex fubfiftentia: funt fratres ? Orthod.
Ob boc Filius non folum ex fubfiftentia, fed & ex ventre dicitur ; ega
Spiritus non folum ex hypoftafi, fed & Spiritus oris dicitur: ut
differentia non fecundum rationem ex bypoftafi fiat , fedfecundum ra
tionem ex . ventre ore. Ex eadem primo dicit hypoftafi eſſe
Filium ,
1
 16 TRACT . I. DE CONSENSO PP. ORIENT .

Filium & Spiritum ſanctum , ex hypoſtafi Patris fcilicet: ex hac

enim Filius; neque, niſi hanc unam hypoftafin, novit cauſam Filii &
Spiritus fancti. Porro fi cenfuiffet Athanafius Spiritum ſanctum
etiam a Filio procedere: interrogatus, an non , dun ex eadem hy
poſtaſi Filius & Spiritus ſanctus, fratres fint ? reſpondiffet fane:
fratres non poffe etiam ideo eſſe, quia ex Filio etiam procedit Spi
ritus ſanctus.
Tandem differre dicit Filium & Spiritum ſanctum, non ratione
ejus , quod uterque ex una cademque ſubſiſtentia producti ; fed
ratione ejus, quomodo inde producti: dum nempe Filius ex ventre,
Spiritus ſanctus vero ex ore ſubſiſtentiæ Patris productus. Si vero
Filius & Spiritus fanctus non differunt in eo , quod ex una ſubſi
ftentia Patris; fed Taltem in eo, quomodo ex eadem fubfiftentia
fint : patet ſane Spiritum ſanctum , prout Filius foli Patri exiſtentia
ſuæ caufam debet , a ſolo Patre pariter procedere. Si enim etiam
ex Filio procederet Spiritus ſanctus: differrent utique etiam Filius &
Spiritus ſanctus in co , quod ex una hypoſtaſi producti. Filio enim
a folo Patre producto , Spiritus S. produceretur a Patre, & infuper a
Filio. Subdit inde : Quomodo gignat Filium Deus , non curioſe per.
veſtigo: a quomodo emittat Spiritum ſanctum , fimiliter non curioſe
perveſtigo: ſed credo Filium genitum ineffabiliter & absque paſſione;
Ece Spiritum ſanctum fimiliter procedere ineffabiliter & absque,
paffione. Vel hinc liquet Athanaſium hactenus de hypoſtaſi Patris
eſte locutum : hic enim produxit generando Filium ; adeoque hacte
nus folam hypoftaſin Patris intellexit.
Athanaſius Dialog. I. contra Macedonium , Tom. II. pag. 278 .
ſic Macedonio loquitur : Quemadmodum Filius omnia habens in na
tura ut Filius, dicit : Nihil facio a me ipfo; ut bonorum princi
pium ad Patrem referret : fic & de Spiritu audi ipſum dicentem :
omnia enim habente ipfo in ejus natura , ut Spiritu Dei, ad caufam
refert, divens : Non loquetur a ſemet ipfo , fed quæcunque audiet,
loquetur , & futura annunciabit vobis ; F illud : Ille ex meo fumet,
Á annunciabit vobis. Accipere vero ipfum dixit, non ut ignorantem ,
ſed
 IN Ate
DOGMATE GRÉC . 17
fed tanquam ad caufam referens Spiritus cum operationem , tum
gratiam . De Spiritu ſancto dici , inquit, quod eaoftquæ audiet, ſit
locuturus , & reliqua, ut ad caufam referatur. enfurus vero ,
qui ſit cauſa Spiritus fancti , Patrem faltem nominat : Ex meo acci.
piet, inquit , Spiritus ſanctus : audiet , qua loquetur ; de Spiritu
fancto dicuntur ob cauſam , Patrem fcilicet. Unum ergo faltem
productorem & cauſam Spiritus ſancti Patrem effe credidit. Inio '
cuin verba hæc Chriſti: De meo accipiet, Latini de proceſlione Spi
ritus fancti a Filio exponant : æque utique Athanaſius,ſi idem dogma
probaſſet ,' de Chriſto verba illa expoſuiſſet, non de Patre ; dum
expreſſe fatetur verba illa de cauſa Spiritus fancti eſſe intelligenda.
Nunc cum eadem verba ratione Patris exponat : patet utique neuti.
quam ipſum credidiffe , Spiritum fanctum pariter & a Patre & a
Filio procedere.
In Symbolo porro ſecundum græcum textum , Tom . II. pag.
32. Pater a nullo eft factus, neque creatus, neque generatus ; Fi.
lius a folo Patre eft non fa£tus, neque creatus, ſed generatus; Spiri.
tus fan £tus a Patre non factus, neque crcatus , neque generatus, fed
procedens. Oftenſurus unde trahat originem Filius, unde Spiritus
ſanctus, a Patre quidem Filium genitum dicit , Spiritum ſanctum
pariter a Patre procedere, a Filio non item . Solum ergo pariter
productorum Spiritus ſancti Patrem eſſe credidit, & Filii generato
rem . Secus utique non folum faltem Patrem commemoraſſet in 1

proceſſione Spiritus ſancti. Quomodo vero Latini inde hæc verba ,

corruperint, ex propria eorum confeflione, in Tractatu de corrupte
lis priori oftendemus.
Filio ; per hoc ipſum , Cichovius
Inſtabis : Etſi non adicciſſet vocem : Filio;
quod dicat Filium a folo Patre, non dicat autein Spiritum ſanctum quiditeminde
manifeſte ſignificat Filium elle a ſolo Patre, Spiritus S. p.
eſſe a ſolo Patre ,
Spirit ſanct vero non a ſolo Patre. Verum nequaquam erat 33 .
um um
neceſſarium , ut Athanaſius oſtenſurus pariter Spiritum ſanctum a
folo Patre procedere, prout Filius a ſolo Patre generatur, totidem
verbis: a folo Patre procedere Spiritum S. ſubderet: ſufficiebat enim
C unam
18 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

unam fubſiſtentam Patris nominaſſe. Si cnim una Patris fubfiftentia

producit Spiritum ſanctum : folus utique Pater intelligitur principium
eſſe Spiritus fancti. Senſus deinde verborum Athanafis eft hic :
Filius ex folo Patre genitus; Spiritus ſanctus ex eodem Patre proce
dit. Ubi utique quivis videt, non uninus in pofteriori propoſitionc
intelligendam elle voculam : fulo ; dum ad eundein ſolum Patrem ,
ex quo Filius genitus , refertur pariter productio Spiritus fancti.
Porro Dialog. III. contra Macedonium , Tom . II. pag. 213 .
Macedonius: Non ergo eft ex ſubſtantia Dei Spiritus? Orthodoxns.
Omnino. Maced. Erit ergo idem Filius ? Orthod. At Filius gente .
ratus ex effentia, & ob hoc unigenitus Filius, Spiritus vero ex ef
fentia procedit. Spiritus enim a me procedit , fcriptum eft, non
generatur ; & Filius dicit : Spiritus veritatis , qui a Patre procedit,
non qui generatur . .

Dialog. II. de Trinitate, Tom. II. pag. 186. Si qui a Patre

eſt, videt Patrem , & ipfe Pater videt fe ipfum ; quod eſt, & dici
tur , ET creditur effe inviſibilis, referendum non ad illum ipſum ,
neque ad Filium , qui ex ipſo, neque ad Spiritum fanétum , qui ab
ipfo, nempe Patre.
Dialog. I. contra Macedonium , Tom . II. pag. 269. Ante
Patrem & Filium & Spiritum fanclum nibil exſtitit, ſed ex Patre
Filius natus eft, & Spiritus fan tus procedit.
Lib. de communi effentia Patris , Filii & Spiritus fancti, fub 4

titulo : Trinitatem effe confubftantialem , Tom . I. pag. 235. Unus

Deus Pater , ex quo omnia , & Sermo enim ex ipfo generative, ET
Spiritus fan &tus proceſſive.
Epiſtoià ad Serapionem contra eos , qui dicunt Spiritum
fanctum eſſe creaturam , Tom . I. pag. 175. Ergo qui male fer
tiunt de Spiritu Sancto , non refle etiam de Filio fentiunt. Si enim
recte de Sermone Dei, fenfiffent, etiam de Spiritu fan &to re&te fer
Fiffent, qui a Patre procedit , qui fibi proprius eft, qui a Filio
difcipulis datur , & oninibus in ipſum credentibus. Et pag 186.
Quemadmodum ipfe promiffurus (Spiritum ſanctum ) non inquit ſe
Spiri
 IN DOGMATE GÅEC 1g

Spiritum miffurum , fed Spiritum veritatis, qui a Patre procedit.

Denuo pag. 195. Cum unus fit Filius vivens Sermo: unam oportet
Te perfe &tam are plenam fan &tificatricem illam , & illuminatricem
vitam , vim fcilicet, & facultatem ejus, ig donationem , qua a
Patre dicitur procedere: quoniam a Sermone, qui ex Patre confiten
dus effulget, mittitur & donatur. Et ſub finem pag. 208.
Ipfa veritas teftatur dicens : Mittam vobis Paracletum , Spiritum verse
tatis, qui a Patre procedit, quem mundus capere nequit, boc eft,
qui negat cum effe ex Patre in Filio.
Lib. IV . contra Arium , multum ante medium , Tom . I. pag.
467. Non tria principia , aut tres Patres introducimus , ficut Mar.
cioniſta & Manichai, cum non tres ſoles ad comparativnem adduci
mus,fed unicum folens ET ſplendorem ,(rui êv To ég mynbou ev q @ cincue
yaouatı Qãs) & unumex fole in ſplendorelumen. Confert Atha
naſius unitatem trium fubfiftentiarum cum fole , ejusque ſplendore
& luce. Lucem vero , qua denotat Spiritum ſanctum , derivat ex
ſole, non fimul & fplendore; ex Patre,inquam , non fimul ex Filio
etiam . Latini hinc, cum minus congruere hæc fententiæ ſuæ vide
rint, peſſima fide verba Athanaſii pervertentes, fic cadem latine le
gunt: unicamque ex ainbobus lucem . Sed de corruptelis alibi.
In expoſitione Fidei ſub finem , Tom . I. pag. 243. Spiritus
ſanctus, qui eſt progreffio Patris, ſemper eft in manibus Patris mit
tentis, Filii geſtantis , per quem omnia replevit,
Tandem in refutatione hypocriſeos Meletii, Enſebii, ac Pauli
Samoſatenſis de conſubſtantialitate ſub finem , Tom . I. pag. 573.
Impoſſibile in Trinitatis gloria Spiritum conglorificari, fe non proce
dit ex Deo per Feſum , fed fit ex Deo fa£tus operis inſtar, ut ajunt. .
Et hæc ex Athanaſii ſcriptis.
DIDYMUS Alexandrinus Lib. I. de Spiritu ſancto poſt prin
cipium , inter opera Hieronymi editionis Parifienfis anno 1602. Tom .
VI. Columna 500. Ex omnibus igitur, quæ præcedens fermo differuit,
incorruptibilis & fempiternus ſecundum naturam Patris & Filii
Spiritus fan&tusdemonftratus, univerſam de fe ambiguitatem fuftu
C2
 20 Tract. I. DE CONSENSU. PP. ORIENT.

lit' & fufpicionem , ne unus de creatis fubftantiis exiſtimetur , is

qui Spiritus Dei fit , quem exire de Patre, Salvatoris in Evangelio
verba declarant : Cum venerit , inquit, confolator , quem ego mit
tam vobis, Spiritum veritatis, qui a Patre egreditur, ipſe teſtimo
nium dabit de me. Et poft aliqua, Columna 501. Exire de Patro
Spiritum ſanctum , fic intelligendum , ut fe Salvator de Deo exiife
teftatur , dicens: Ego de Deo exivi, & veni. Et poft pauca : - Inef:
fabili itaque ea fola fide noto ſermone credendum eft, Salvatorem
diétum effe cxiiſſe a Deo , & Spiritum veritatis a Patre egredi,
loquente: Spiritus, qui a me cgreditur. Et pulchre, qui á Patre,
inquit, egreditur: cum enim dicere poffet ſeu de Domino five de
omnipotente ; nihil horum tetigit , ſed ait de Patre , non quod Pa
ter a Deo umnipotente fit alius, quia boc ſcelus eft etiam cogitare ;
fedfecundum proprietatem & intellectum Parentis egredi ab eo dici
tur Spiritus veritatis. Licet enim ex Deo frequenter fe dicat exie
iffe Salvator : proprietatem tamen , ' , ut ita dicam , familiaritatem ,
de qua iam fæpius tractavimus; ex vocabulo magis fibi Patris affumit,
dicens : Ego in Patre, & Pater in mc. Ifte ergo Spiritus fanétus,
2
qui de Patre egreditur, teftificabitur, inquit Dominus, de me, teſti
monium fimile ferens ei Patris teftimonio, de quo ait : Teſtimonium
dicit de me , qui mifit me Pater. Exponit hoc loco Didymus Ser-.
vatoris verba : Cum venerit paracletus Spiritus veritatis , qui pro
cedit a Patre : nunquam tamen , ubi tam prolixe agit de proceffione
Spiritus fancti, meminit quod etiam a Filio procedat Spiritus fan
ctus, fed folum Patrein ubique commemorat Spiritus fancti produ .
Ctorem ; quod vel ſolum arguit ignoraſle Didyrnum , Spiritum
ſanctum etiam a Filio procedere.
Rurſum ibidem poft plura , Columna 504 . Quia Spiritus
fanétus in nomine Filii a Patre mittitur , habens Filii proprietatem,
fecundum quod Deus eft; non tamen filietatem , ut Filius ejus (Filii
fcilieet) fit: oftendit, quia unice fit junétus ad Filium . Quod Spi.
ritus fanctus non fit Filius Filii, oftendit ex eo, quia Spiritus fanctus
unice junctus eft ad Filium . Pariter ergo eandem ob canſam Spiri
( 116
 IN DOGMATE GREC.. 21

ms fanchus a Filio non procedit: fecus enim non unice junctus effet
Filio Spiritus fanctus, ſed præterearatione caufæ penderet a.Filio.
Sane, ſi credidiſſet Spiritum ſanctum etiam ex Filio procederc,
congrue utique & neceſſario refpondiffet: ideo Spiritum ſanctum
non eſſe Filium Filii , quia non ab ipſo generatur, fed procedit.
Tandem ibidem Columna 508. Licet a Patre procedat Spiri
tus veritatis, er det illis Deus Spiritum petentibusfe: tamen , quia
omnia , quæ habet Pater , mea funt, ipſe Spiritus Patris meus
eft , & de meo accipiet.
EPHRĖM Syrus, Diaconus Ecclefiæ , ( cujus in Eccleſia tanta
fuit jam ab exceſſu ejus auctoritas, ut tefte Hieronymo Lib. de
Eccleſiaſticis ſcriptoribus, fecundum Scripturas facras ejus fcripta
cenſerentur ) fermone de confeſſione & ſui ipfius reprehenſione
multum poft initium , Tom . III.operum Romæ editorum anno 1589,
pag. 104. Deus , quoniam prævidit, nihil eorum , qua fecit, ipſum
eapere poffe, produxit Filium fine principio cx ſubſtantia fua, ö Spi
ritum ſanctum non ex neceſitate vel caufa aliqua. Et , poftquam
docuiſſet, quomodo Filius non eſſet factus, ſed vere genitus a Pa
tre; de Spirito ſancto fubdit : Ceterum Spiritus fanétus non geni.
tus eft , fed proceffit ex fubftantia Patris non imperfe&tus, neque pro.
miſcuus. Non enim modo Pater et, mode Filius, . fed Spiritus fan
Etus plenitudinem habens boritatis, &e in teftimonium Divinitatis
procedens: quia non ulla perturbatione , aut tempore, aut neceffitate,
aut mutatione, aut alia quacunque cauſa PaterFilium genuit, fed
natura ab omni necefſitate remota a libera , quam per fuam conftituit
hypoftafin , aliumque Puter confortem volens, non quem genuit , ſed
produxit Spiritum fanétum ex ſubſtantiafua, non ante Filium , ne
dicamus neceffitati voluntatem ejus fubjeétam effe ; neque hominum de
ipfo formidarit dubitationem, quomodo nimirum , cum impaſſibilis fit,
genuit, bibens demonſtrationem Spiritum Jun£tum . Quoniam non
generans (Spiritum S.) ſecundum ſe ipſum produxit : fic & Filium '
generans, ſecundum fe ipfum fine perturbatione genuit. Neque enim
imminutus eft (Pater) procedente Spiritu ſancto, ut & pafſibilem Filii
C3 genie
 22 TRACT. I. DE CONSENSU PP..ORIENT,

generationem arbitremur. Quod porro poft Filium Spiritum fase

Etum dicimus, id non temporis, fed perſona cf ſignificativum : cum
Spiritus & Verbi una & g* eadem fit principii expers effentia atque ſub
Aantia. Nam nos in pronunciando verbe ſpiritum noftrum move
mus , & cum verbo ſpiritum producimus. Pater neque tempore in,
diguit in generatione Filii; neque ullo temporis intervallo poft Ver
bum produxit Spiritum fanétum . Quapropter & coæterna ſanctifima
Trinitati eft Divinitas. Fuſe exponit Ephræm , quomodo genera ..
tus Filus, productus Spiritus fanctus; agens vero de proceſſione
Spiritus fancti, toties nonniſi a Patre poſt Filium productum docet
Spiritum fanctum ; neque unquam meminit , quod etiam a Filio
procedat. Imo docturus quomodo ad productionem Spiritus
fancti fe habeat Filius, non docet a Filio , quem generarat Pater,
productum Spiritum ſanctum , ſed faltem poſt Filium a Patre proce
dere. Tandem , inquit , Pater non produxit Spiritum ante Filium ,
ne neceffitati voluntatem ejus ſubjectam effe dicamus. Ubi potius ob
inde Spiritum ſanctum non ante Filium productum eſſe dixiſſet,
c

quia pariter ex Filio procedit, fin tale quid credidiſſet: magis enim
congrua, perfpicua & facilis hæc reſponſio fuiſſet, quam ubi ejuş
rationem dat hanc: quia fecus neceſſitati voluntas ejus fubjecta
fuiffet.
Tandem in teſtamento fuo poft principium , Tom. III. pag.
290. Si in mente men Deum Patrem amplius, quam ipfius Filium
magnificaverim , ne confervetur in mc miferatio pietatis. Et fi ex
Deo Spiritum ſanctum imminui, longe ab ejus afpeétu tenebroſus rede
dar. Meminit porro Hieronymus Lib. de fcriptoribus Ecclefiafticis,
Sanctum Ephræm ſcripſiſſe librum de Spiritu ſancto, ſed idem inter
Latinos non habetur. Qui fi exftaret, uberius de fide catholicæ
Ecclefiæ inde conſtaret.
S. BASILIUs Magnus , Archiepiſcopus Cæſarea , Epift.
XLIII. qua eſt ad Gregorium Fratrem de diſcrimine inter eſſentiam
& fubfiftentiam in Divinitate , Tom. II. operuin , editionis grzco
latinæ Pariſienſis anno 1618. pag. 808. Hoc folum inquircmus,
per
 IN DOGMATE GREC 23
per quæ fingulorum intellectus liquido & fine commixtione e com
munifeparetur confderatione. Commodum itaque mihi videtur fic
ea inveſtigari: quicquid bonorum ex Divina ad nos virtute pertingit,
omnia in omnibus operantis gratia efficacem operationem effe dicimus ;
quemadmodum Apoftolus inquit : Quoniam hæc omnia operatur unus
atque idem Spiritus, unicuique peculiaria dividens, ficuti vult.
Quarentes vero : an ita dignis adfit bonorum fuppeditatio , ut que
ex folo Spiritu ſancto fumat initium ; iterum per Scripturam ducimur
inftruimur, ut fuppeditationis eorum bonorum , qua Spiritus
fanétus in nobis operatur , auctorem & caufam unigenitum Deum
cfe credamus. Per fan &tam enim . Scripturam eduéti fumus, per
ipſumfacta effe, & in ipſo confiftere omnia. Quando igitur ad illam
rogitationem ſubvehimur, iterum divinitus infpirata Scripturæ velut
manuduétione introducti perdocemur , quod per illam quidem poten.
tiam ex eo , quod non eſt, ad båc, ut fint, perducantur omnia.
Non tamen ne ex illa quidem absque initio producantur , fed quod
fit potentia quædam ingenita, & fine principio fubfiftens, quo caufa
fit ei caufæ , per quam omnia facta ſunt. Ex Patre enim eft Filius,
per quem omnia , cui fimulSpiritus fanétus inſeparabiliter cointelligi.
tur : non enim licet ad cognitionem Filii pervenire, qui non illuſtra
tur Spiritu. Quia igitur Spiritus, a quo omnis bonorum donatio
creaturæ fa&is featurit, a Filio quidem dependet, cum quo absque
omni diſtantia fimul comprehenditur; a Patrc vero caufa babet rele.
gatum , quod fit, unde & procedit: hoc inde fignum cognoſcibile ba
bet propriciatis, fecundum fubfiftentiam cum Filio fimul cognofci, &
ex Patre fubfiftere. Filiusvero, qui Spiritum ex Patre procedentem
per fer el cum fe cognofcit, folus unigenito mo.do ex ingenita luce efftels
gens nullam communionem ſecundum propria notionum habet cum Peso
mre, aut cum Spiritu fancto, ſed ex dictis iam fignis folus agnoſcitur.
Pater vero qui ſuper omnia Deus eft, peculiarem fubfiftentiæ ſuæ now
tionem folus habet, quod Pater eft, & ex nulla caufa fubfiftit, atque
ifto iterum ivdicio & ipfe proprie ac feparatim agnofeitur. Huius
gratia in communicatione effentiæ nullam dicimus habere convenien
tians
24 TRACT. I. DE CONSENSO PP: ORIENTE
tiam ac communionem notiones iftas'in Trinitate confideratas, qua
rum proprietas exprimitur , fi unaquaque earum perfonarum , que
nobis in fide traduntur, propriis notionibus discriminatim apprehen
datur & agnofcatur: ita ut per di &ta jam indicia ſeparatio ac diffc
rentia fubfiftentiarum inveniatur. Propoſitum Bafilii Magni often
dere, quo quæque ſubſiſtentia ab altera differat, five quæ cujusque
fubfiftentiæ fint proprietates. Sub principium enim inquiebat: Hoc
folum inquiremus, per quæ fingulorum intellectus liquido & fine como
mixtionea communiſepraretur confideratione. Et fub finem : Pet
prædi&ta indicia ſeparatio 4c differentia fubfiftentiarum invenitur.
Differentiam vero & proprietatem Spiritus fancti ratione Patris ponit,
quod Pater fit cauſa Spiritus ſancti, five quod .a Patre procedat.
Eandem vero differentiam Spiritus fancti ratione Filii nequaquam
ponit , fed faltem quod cum Filio fimul cognoſcatur. At diffe .
rentiam eandem addere non omififfet, fi tale quid credidiſſet; cum
exactam doctrinam differentiarum & proprietatum expreſſe propo
fuerat hoc in loco tradere. Præterea oftenfurus fub initium con
nexionem & conjunctionem ſubſiſtentiarum , qua ſcilicet neceſſario
ab una'ad alteram aſcendatur, (ut ſcilicet hinc liqueat, quæ different
tiæ fint hypoſtaticæ perfonarum Divinitatis ) ratione Filii quidem in .
quit: Dum cognofcimus ipſum , neceſſario aſcendimus ad Patrem ;
dum Filius eft quidem Creator omnium rerum , fed non a fe , verum
a Patre illud habet, ex quo eft genitus. Oftenderat vero antea, qui
a Spiritu ſancto ad Filium afcendatur : a Spiritu ſancto enim ad Fi
lium , a Filio ad Patrem aſcendit. Jam fi pari modo etiam Filium
cauſam vel productorem Spiritus ſancti credidiffet; pariter addidiffet:
dona nobis largitur Spiritus ſanctus; ſed eo jain cognoſcimus Filium ,
quia non a fe, fed a Filio illud habet, dum ab ipſo procedit. Ne
quaquam vero tale quid docet; nequaquam , inquam , cauſam Spiritus
ſancti Filio adſcribit, ſed ſaltem ea ratione dicit, poſito Spiritu
ſancto innoteſcere nobis Filium : quia non ſolus Spiritus fanctus
auctor donorum ſuorum , ſed Filius etiam cauſa eorum . Et hinc

porro in fequentibus Patri quidem cauſam Spiritus fancti attribuit,

Filio
 IN DOGMATE GREC. 25
Filio non item : Spiritus fanétus, inquit , « Filio dependet, a Patre
vero caufam exiftentia habet. Disjunctiva enim ulus: a Putre vero.
Oftendit præmiſſis verbis non intellexiſle cauſam , & quod non Filio,
fed Patri conveniat cauſa exiſtentix Spiritus ſancti. Ipfam deinde
proceſſionem Spiritus fancti enodaturus, non æque & a Filio proce
dere Spiritum ſanctum docet, fed a Patre faltem . Nc vero vel
Filius fimul cauſa Spiritus fancti cenſeatur, vel voce Patris Filium
comprehendi quis exiſtimet , expreſfe fimul addit , quomodo etiam
ad Filium fe habeat Spiritus fanctus, nempe quod fimul cum ipſo
cognoſcatiir. Tandem addit : Filius nullam proprietatem commu
nem babet cum Patre & Spiritu ſancto ; haberet vero Filius proprie
tatem Patris, fin Spiritum ſanctum æque produceret ac Pater.
Hoc enim Spiritui ſancto non convenit.
Obiiciunt vero verba illa : Cum vero Spiritus a Filio dependeat.
Quomodo enim Spiritus fanctus a Filio dependeret, niſi ratione
principii? Verum primo Refp. Caufam non intellexiſſe Bafilium
Magnum objectis verbis patet ex eo , quod mox iisdem fubjiciat :
a Patre vero caufa babet exiftentiam : dum enim hic disjunctiva uti
tur, patet in præcedentibus de cauſa non locutum Baſilium Magnum .
Sin porro verbis objectis caufam intellexiflet , ſenſus verborum Ba .
filii effet :cum Spiritus ſanctus a Filio cauſa habeat exiſtentiam.
Hoc enim idem dixiſſe ac Spiritus ſanctus a Filio tanquam a cauſa
dependet, a Patre vero caufa habet exiſtentiam. Quæ vero horuin
verborum connexio ? An non nugari dicendus effet ſanctus Pater , fi
fic loqueretur ? Deinde cum verba illa ſanctus Bafilius afferat, ut
hinc oſtendat, quæ ſubſiſtentialis proprietas Spiritus fancti, ſi cau
ſam hiſce verbis fubintellexiſſet: æque certe in ſequentibus exinde
intuliſſet proprietatein ſubſiſtentialem Spiritus ſancti eſſe, ex Filio exi
ſtere ; quemadmodum ex eo , quod ibidem dixerat, Spiritum ſan
ctum a Patre cauſa habere exiſtentiam , proprietatem ſubſiſtentialem
Spiritus fancti effe infert, ex Patre ſubliftere. Non ergo caufam in
tellexerat , ubi Spiritum fanctum inquiebat a Filio dependere. Quis
vero ſenſus objectorum verborum Bafilii fit, hinc liquet : oſtenderat
D Bali .
26 TRACT. I. DE CONSENSU PP, ORIENT.

Bafilius quomodo invenire poſſumus connexionem & conjunctio

nem ſubſiſtentiarum , qua fcilicet neceſſario ab una ad alteram afcen
datur; ut hinc tandem, quæ fint proprietates ſubſiſtentiarum , pate
ret, Jam a Spiritu fancto ad Filium fic afcendebat : omnia dona
habemus a Spiritu ſancto , fed eo cognito , cognitionem fimul ha
bemus Filii Dei, dum non ſolus Spiritus ſanctus operatur dona illa,,
fcd unigenitus eorum cauſa. Hæc ergo repetens Baſilius (quod ar
guit etiam vox concluſiva : ergo , quia crgo Spiritus, inquit ) eum
quidem in finem , ut inferat, quæ differentia Spiritus fancti a cete
ris perſonis: Quia igitur Spiritus, inquit, a quo omne bonum da
tur creaturis , a Filio quidem dependet. Sic verbis illis : a Filio qui
dem dependet, ſignificans verba illa , quibus ante docuerat, a Spi
ritu ſancto ad Filium adſcendi ; quia non ſolus Spiritus fanctus cauſa
donorum ſuorum , fed Filius etiam , quemadmodum & præmittit
verbis illis : a quo omne bonum datur creaturis, quod quidein pari
ter in præcedentibus fimul docuerat.
Porro Lib. V. contra Eunominın , Tom. II. pag. 122. Gene.
rat Deus non ut homo , generat autem vere , quod ab ipfo geni.
tum eft, eft fermo non humanus; edit autem Sermonem vere ex ipſo,
& cmittit per os Spiritum , non qualis hominis eft. Quoniam nec
os Dei corporale, ex ipfo autem Spiritus, & non aliunde. Patrem
intelligere ſanctam Baſilium , dum inquit: Generat Deus, cuique pa
tet :
hic eniin folus generavit Filium ; nonniſi fubfiſtentiam vero
Patris fignificat: hæc enim generat Filium ; efſentia vero nec gene
rat , nec gencratur. Pariter ergo, dum ſnbdit : Et emittit Spiri.
tum fanétum , fubfiftentiam Patris intelligit, quæ producat Spirituin
fanctum . At addit Bafilius : Ex ipfo autem Spiritus, & non ali
unde , id eſt, ut oftenfum , ex Patris fubfiſentia , & non aliunde.
Dum ergo 7è non aliunde , adjungat ſubſiſtentiæ Patris , oftendit
fane omne, quod ſubſiſtentia Patris non eſt ,' non produxifſe Spiri
tum fanctum , neque ex alia quam ex Patris fubfiftentia, five
fola fubfiftentia Patris procedere Spiritum ſanctum , Ideo enim
quis ex ſolo Patre , quia non aliunde quam ex Patre ; &
vice
 IN DOGMATI GRÈC. 27
vice verſa , ideo quis non aliunde quam ex Patre , quia ex
folo Patre .
Dices : Senſum Bafilii eſſe quod ex effentia Patris , five di
vina, & non ex alia productus fit : diſputare enim ibidem Baſilium
Magnum contra eos, qui creaturam dicebant Spiritum fanctum , &
hinc adverſus illos inferre, ex eflentia divina ſive Patris , & non
alia productum Spiritum ſanctum . Veruin , quod verba hæc non
de eſſentia , fed de fubfiftentia Patris intelligenda, modo oſtenſum .
Certum quidem porro, ſanctum Bafilium adverſus eos, qui Spiritum
fanclum creaturam blasphemabant, adducta verba afferre. At num
obinde, dum ex Patre, inquit, Spiritus ſanctus & non aliunde, intel
ligit faltein eſſentiam Patris ? Sane dum concludo ex ipſa ſubſiſten
tia Patris productum Spiritum ſanctum , ex hoc utique porro necef
fario infertur, Spiritum ſanctum non effe creaturam. Præterea cum
modo blasphemiz damnaſſet eos , qui creaturam dicunt Spiritum
ſanctum , dehinc adverfus illos aſſerit ipſam ſubſiſtentiarum divina
riin productionem : quippe ex qua fit , ut & Filius & Spiritus ſan
ctus ſint unus Deus cum Patre. Hinc ergo inquit : Generat Pater
vere Filium , & Spiritum fan &tum emittit.
Lib. III. contra Eunomium, Tom II. pag. 78. Deinde, ait, a
San & tis didiciffe ordine & dignitate tertium efle Spiritum fanétum ,
a ſe ipſo autem credidiſe, natura quoque tertium eſſe. Quivero illi
Sancti fint, & in quibus fermonibus eam doctrinam fecerint, non
poteft dicere.
Fuitne unquam homo fic audax , qui divinorum dog
matum innovationem induceret ? Cur enim neceffe eft, fi digritate
ac ordinc tertius eft Spiritus, natura quoque ipſum tertium effe?
Dignitate namque ipſum ſecundum effe a Filio, pietatis fermo fortale
tradit; natura vero tertia uti , nec a dii•inis Scripturis docti ſumus,
nec ex antecedentibus poſſibile eft confequenter colligi. Nam quemad
modum Filius ordinc quidem a Patre fecundus, quoniam ab illo ; egy
dignitate, quoniam origo atque caufa effendi Pater ipfe eft, & quo
niam per ipſum acceffus & adductio ad Dcum Patrem ; natura vere
nullo modo fecundus, quoniam in utroque una eft Dcitas : ita vide
D2 licet
28 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIEN'S.

licct & Spiritus fanctus, etfi dignitate & ordine fecundus a Filio,
ut illud concedamus, non tamen verifimiliter alienæ ipſum elle natura
inde conſequetur. Senfus horum verborum : Spiritum ſanctuin non
eſſe ſecundum dignitate a Filio, Filium vero a Patre ideo eſſe fecun
dum dignitate , quia Pater cauſa & principium exifientiæ ejus. Ubi
utique, ſi ſanctus Bafilius Spiritum fanctum credidiſſet etiam a Filio
procedere, absque omni dubio pariter affirmaſet Spiritum ſanctuin
fecundum dignitate eſſe a Filio : , ob principium enim five cauſam,
Filium fecundum dignitate fupponit eſſe a Patre. Si ergo quod ab
altero habet exiftentiam , fecundum etiam dignitate ab ipſo ; Spiri.
tus fanctus vero , fecunduin Baſilium Magnum , non ſecundus eſt
dignitate a Filio : fequitur utique diferte , ſecundum Baſilium Mag
num, Spiritun fanctum non eſſe productum a Filio. Quomodo ve
ro hinc verba hæc Baſilii corruperint Græci latinizantes, Tractatu pe
euliari de corruptelis videbimus.
Oratione contra Sabellianos ante finem , Tom . I. pag. 608 .
Proprietatem Spiritus ad Patrem novi, quia ex Patre procedit; pro
prietatem vero ad Filium , quia audio: Si quis Spiritum Chrifti non
babet, non eſt ejus. Oftenfuírus qualem proprietatem Spiritus fan
& us ad Patrem & Filium habeat , ratione Patris quidem a Patre
eum procedere docet , ratione Filii vero Spiritum ejus eſſe. Ubi
fane, fi credidiffet Spiritum fanctum etiam a Filio procedere, ne
ceſſarin eandem proprietatem docuiſſet habere ad Patrem & Filium ,
dum ſcilicet ex utroque procedat: nunc vero , cum aliam proprieta
tem menoret Spiritus ſancti ad Filium , quam qualem Spiritus fan
ctus habeat ad Patrem , patet fane non credidiffe Bafilium Mag
num a Filio etiam procedere Spiritum ſanctum .
Lib. V. contra Eunonium ſub finem , Tom . II, pag. 141 .
Nihil habens in ſe acquiſititium , fed fempiterne omnia habens velut
Spiritus Dei & ex ipfo lucens, caufam ipfum habens velut fontein
ſuum , illincque ſcaturiens: fons eft autein ipfe prædictorum bono
rum ; fed quod quidem ex Deo featurit, ſubſtantiale eft, quæ vero
ex ipfo ſcaturiunt, actiones ipfius ſunt. Hunc Spiritum ſanctum
effunt:
 í
IN DOGMATE Gree. 29

offundit ſuper nos opulenter Deus per Jefum Chriftum . Nomine Dei
Patrem fignificat, prout ex ultimis liquet verbis: quem Deus effundit
per Jeſum Chriſtum , Patrem ergo hiſce docet caufam efTe & fon. 1
tem Spiritus ſancti, ex quo ſcilicet Spiritus fanctus procedat & ſca
turiat; nequaquam vero fimul addit , fimul caufam Spiritus ſancti
eſſe Filium , quem faltetn in effuſione Spiritus ſancti fuper fideles
concurrere ſubdit. Solum ergo Patrem novit productorem Spiri
tus fancti.
Epiſt. LXXXVIII. Tom . II. pag. 891. Neque ingenitum dici
mus Spiritum ſanctum : unum enim novimus ingenitum , & unum
corum , quæ funt, principium , Patrem Domini noftri Jeſu Chriſti ;
neque genitum : unum enim unigenitum in traditione fidei didicimus.
Spiritum vero veritatis ex Patre procedere edo &ti , ex Deo effe fate
mur fine crcatione Ex Patre faltem a facra Scriptura edoctum ſe
dicit procedere Spiritum ſanctum , non vero finul a Filio ; ſatis
eo teſtatus, nequaquam proceſionem Spiritus fancti a Filio in facra
Scriptura tradi: quippe quæ a Patre tantum procedere Spiritum ſan
ctum doceat.
Lib. V. contra Eunomium , Tom . II. pag. 120. Quare Spiritus
ſanctus non eft Filius Filii ? Non quia non ex Deo per Filium , fed ne
Trinitas filios ex filiis babere fufpeéta , ut eft in bominibus , infinita
putetur multitudo. Sed diccs : Si quidem Dei imago Filius , Filii
vero Spiritus, ob quid Spiritus non dicitur Filii Filius ? Hoc enim
firmifimo ufus es ad impietatem : aut enim Filium , aut creaturam
jubes intelligere, & quia non Filius nominatur , ob boc creaturamı
effe blasphemas, qui creaturæ caufa eft, qui fan &tificat & deificat
ercaturam , qui nomine Dei & Domini glorificatur, qui implet divi
nas operationes. Quoniam igitur indignus tibi videtur nomine Filii,
tanquam qui fit alienus a Patre& Filio, vide quomodo filios efficit cos,
qui ſanctificantur. Si tu per Spiritum filius Dei: quomodo Spiri.
tus alicnus,a filietate ? Si tu per Spiritum Deus : quomodo Spiritus
fanctus alienus a Deitate ? Rurfum interrogabis : Ob quid vero non
komen Filii fumfit ? Dictis quidem attendere non dignaris, ejus
D 3 Vero,
 30 TRACT. I. DE CONSENSO PP. ORIENT .

vero , quod non diétum , caufam quæris; quemadmodum Sadduceus

reſurrectionem non accipiens, fed modum refurrectionis curiofe inva
ftigans, e di &tum per non dictum reprobans ; et ſi tacuerimies, , ut
nolimus fcrutari ea , que funt Dei , viftam effe gloriam divini Spiri
tus exiftimas, eo quod non nomen Filii ipſi detur ; quafi non idem
abs te poffimus quærere. Si enim confiteris per Spiritum filios adoptivos
fieri infinitos : obquid non etiam Spiritus adoptivus dicitur Filius,
præfertim cum melior fit iis , qui per ipſum gratia adoptantur; 5
ob hoc magis non oporteat minorem reddi in nominc ? Nos vero Es de
hoc fecundum poſſibile reſpondemus nobis ipfis: ( nam quod ad te ar
tinet, cum eadem tibi immincat interrogatio, tacere ſuficiebat). Di
cimus itaque: dicere Filium ex Filio, Trinitatem Deitatis in multitu
dinis fufpicionem adduxiffet hominibus audientibus : facile cnim erat
exiftimare, quod , fi Filius generatur ex Filio , ex hoc rurſun
alius effet gencrandus, & rurfum alius ad multitudinem progreſu
facto. Ob hoc quidem illud, quod ex Deo Spiritum effe aperte pre
...

dicavit Apoftolus dicens, quod Spiritum , qui ex Deo, accepimus ;

per Filium effulfiffe clarum fecit, Filii Spiritum vocans ipfum,
quemadmodum Dei; & mentem Chrifti dicens, quemadmodum ege
Dei Spiritum , tanquam hominis: Filium vero Filii vocare cavit,
Et unus quidem Pater Deus ſemper Pater manens, Et femper exi.
ftens, qui eft. Unus vero Filius aterna generatione genitus, qui
absque principio Patri adeft Filius verus Dei, femper exiftcns, qui
eft Deus , Sermo Duminus. Uuris vero Spiritus fan &tus, vere
Spiritus ſanctus, ſecundum quod fcriptum eft. Et primo quidem ,
dum hic quærit Baſilius: cur Spiritus non Filius Filii ? maxiinas dif
ficultates patitur', ut cuique patet , cauſam ' non eſſe inquirendam ,
fimpliciter faltem negandum illud. At vero {i unquam credidiffet
Spiritum ſanctum etiam a Filio procedere, uno verbo ſe expedivis
fet: ideo enim id fieri, quia a Filio non genitus, ſed procedat Spi
ritus ſanctus. Rurſus argumentuin illud hæreticorum : Filius imago
Patris , Spiritus imago Filii; Spiritus fanctus ergo Filius Filii, hem
quaquam folyere poteft, falteon tanquam abſorum repudiat. At
denuo
 IN DOGMATE GREC.
31
denno , ſi credidiffet etiam a Filio procedere Spiritum ſanctum , often
diſſet utique inde folum fequi, quod a Filio producatur Spiritus,
nulla vero neceffitate , quod etiam a Filio generetur ; adeoque hac
ratione absque omni negotio objectun argumentum folvillet. In
fequentibus porro negat-ideo Spiritum fanctum Filium Filii; quia, fi
ex Filio generaretur Filius, videretur hominibus rurſuin ex Spirita
ſancto Filium alium generari debere. At fecundum rationem hanc,
adeoque & ex mente Baſilii, pariter hinc fequitur Filium nequaquam
producere Spiritum fanctum . Aeque enim , prout ubi Filius gene
rat alium Filium , etiam ubi Filius alium producit, videri poterat al
dientibus Spiritum ſanctum rurſum alium producere debere : eadem
enim horum ratio . Ob quam enim caufam , fi Filius generat Spi
ritum ſanctum , Spiritum fanctum rurſum generare alium videri
poterat: ob eandem fane cauſam pariter, fi Filius rurſum producit
Spiritum ſanctum , videri poterat Spiritum ſanctum rurſum alium
producere. Tam proceſſionem ergo , quam generationem Spiritus
fancti a Filio S. Bafilium Magnum impoffibilem habuiſſe, diferte
hinc conftat.

Quærit vero hoc in loco Bafilius Magnris: cur Spiritus fanctus

non Filius Filii ? non qnod quæftio hæc a catholicis moveretur, fed
quia hæretici inferebant Spiritum fanctum eſſe creaturam , dum non
Filius Filii. Hæc enim verba Baſilii erant : Hoc enim firmiffimo uſus
es ad impietatem : aut enim Filium , (Filii fcilicet) aut creaturam ju
bes intelligere, Et quia non Filius nominatur , ob hoc crcaturam effe
blaspbemas. Reſpondet vero ad hanc quæſtionem Bafilius : Non quia
non ex Deo per Filium Spiritus fanctus, non eft Filius Filii, fed ne
Trinitas filios ex filiiś babere fufpecta fit. Prioribus quidem ver
bis: Non quia non ex Deo per Filium eft Spiritus, nihilaliud figni
fans, niſi quod Spiritus fanctus non alienus a Patre & Filio. Dum

fcilicet a Patre tanquam cauſa , per Filium , id eſt generato Filio

procedit verus gnus Dens cuin Patre & Filio. Ideo enim hæretici
negabant Spiritom ſanctum effe Deuin , eumque alienum a Patre
& Fi

1
 32 Tá act. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .
& Filio aſſerebant, quia non eſſet Filias Filii. Ut adeo nullis aliis
verbis exprimere poterat Bafilius, Spiritum ſanctum non eſſe alienun
a Filio & Patre, quam ſiproceflionis ejus æternæ meminiffet : quippe
ex qua fola Spiritus fanctus habet, ut ſit unus verus Deus cum Patre
& Filio. His obſervatis , fponte ruunt quæcunque ex hoc Bafilii
loco Latini objicere folent. Primo ſcilicet non potuiſſe Bafilium ,
Bellarminus inquiunt, quærere : cur Spiritus fanctus non Filius Filii , fi non ex
Lib. II. de Filio, fed ex folo Patre procederet? Uti enim dictum, non ſponte
Chriſto ,
alii, hanc quæftionem movet Bafilius,, fed quoniain hæretici ideo Spiri
turn fanctum creaturam affirmabant, quia non effet Filius Filii.
Inftant porro , circa hanc quæſtionem Patres difficultatera
magnam pati; cum tainen , fi credidiffent Spiritum ſanctum a ſolo
Patre procedere, uno verbo ſe expedire potuiſſent, reſpondendo :
ideo Spiritum fanctum non effe Filium Filii , quia Filius non princi
pium Spiritus fancti. Verum de hoc æque ſupra. Primo enim, fi
credidiſſet Baſilius Spiritum ſanctum a Filio procedere: neceſſario
oſtendiſſet ideo Spiritum ſanctum non effe Filium Filii; quia non
ab eo generetur, ſed procedat. Abſone deinde , ut folveret quæſtio
nem : cur Spiritus fanctus non Filius Filii ? reſpondiffet Baſilius:
quia Filius non productor Spiritus fancti; non minus utique, quam
fi rogatus :, cur Angeli non creadores mundi? reſpondeat: quia An
geli non productores mundi. Dum enim Spiritus fanctus dicitur
eſſe Filius Filii , ſupponitur utique fimul, quod Filius principium
ejus ; ut ſane quæſtio illa ſolide ſolvi non poſſit, fi refpondeas, Fi.
lium non efle principium Spiritus ſancti. Non minus enim quæritur
eo ipſo: an Spiritus ſanctus non Filius Filii ? quam , an Spiritus
fanctus a Filio non producatur? uti ex adducto exemplo liquet. Ne
1 que porro. hæretici unquam alio modo objiciebant Spiritum ſanctum
ex Filio non produci , quam generationis modo, ut hinc inferrent
Spiritum ſanctum eſſe alienuin a Filio. Neque unquam fancto
Baſilio , ne quidem per inſomnium in mentem venerat Spiritum
ſanctum a Filio procedere. Quomodo ergo Balilius ad quæftionem
illam
 1

IN DOGMATE GREC:
33
iffam hæreticorum reſpondere poterat: quia Filius non principium
Spiritus ſancti ? cum nullam aliam Spiritum ſanctum producendi
rationem cogitaret , quant ipſam quidem generationein.
Objiciunt porro : Si, dum Bafilius reſpondet: Non quia non
fit a Deo per Filium , illud per ,
non cauſam , ſed cum ſignificaret : 1

nihil ipſe dixiſſet. Nemo enim fic ſuſpicari potuiſſet illum effe Fi
. lium Filii , fed potius fufpicari debuiſſet eſſe Fratrem Filii. Sed
antea jam dictum , quo ſenſu verba illa afferat Bafilius: falſum
enim , obinde ipſum eadem afferre, ut inde oſtendat fufpicari quem
piam poſe, Spiritum ſanctum eſſe Filium Filii.
Denuo inftant, reſponſionem Bafilii hunc ſenſum habere: eft
Spiritus a Filio , tamen per alium modum productionis , quam per
generationem , & ideo non dici Filii. Sed qua ratione probant
hunc ſenſum eſſe Baſilii ? Nulla fane. Imo , cum abhinc Bafilius
exponit , quomodo ex Deo per Filium eſſe Spiritum ſanctum dixe
rat, nequaquam , uti diſſentientes volebant, docet a Filio quidem
eſſe, ſed per alium modum productionis, quam generationem ; fed
faltem , quod per Filium effulgeat, dum Spiritus fanctus Spiritus
1
& mens Filii, ex Deo vero exiſtentiam habeat. Ob hoc quidem , in
quit, illud, quod ex Deo Spiritum ſanctum effe, aperte prædicavit
Apoftolus ; & per Filium effulfiffe clarum fecit, Filii Spiritum vo
cans ipſum , quemadmodum Dei : Filium veru Filii vocare cavit. At
fancti Patres, ut patet exemplo Gregorii Nyſſeni, diſerte illud :
per Filium effulgere Spiritum ſanctum , a cauſa diſtinguunt, prout
deinde videbimus.
Dices tandem : Quomodo Baſilius reſpondere poterat, pericu. quæfito
Cichovius
6.pag.
kum fore multiplicandæ Trinitatis ex eo , quod Filius ex Filio effet;
li Spiritus fanctus neque ex Filio , neque per Filium procederet ? Sic
cnim nullus effet ad intra ordo hujus ab illo ; adeoque non eſſet
periculum , Filium aliquem Filium eſſe a Spiritu ſancto. Abfonc.
An non , poſito eo , quod Filius Filii eſſet Spiritus fanctus,, oſten
dit Bafilius fequi Trinitatem Filios ex Filiis habere fufpectam ?
Quomodo ergo periculum nullam eflet multiplicandæ Trinitatis ,
E nili
 34 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIEN F.

niſi Spiritus S. ex Filio procederet ? Sed cum res diſerta,

pergimnus.
Idem Bafilius Epiſt. CCC. Tom . II. pag. 1070. Si enim fuperior
Deo (SpiritusS.) : non eſt ex Deo. Scriptum enim : Spiritus vero ex Deo.
Si vero ex Deo : quomodo antiquior eft illo, ex quo cft ? Quæ eft autem
illa infania , dum unus eft ingenitus, alium quem dicere ingenito
ſuperiorem ? Sed neque unigenito prior. Quodfi vero non eſt ex
Deo, per Chriſtum vero eft : omnino non eft. Quemadmodum ergo
bæc de ordine innovatio ipfius exiſtentie annihilationem habet , Sea
fidei totius eft abnegatio: fic æque impium , & ad creaturam'Spiritum
deducere, & fuperiorem ftatuere vel Filio vel Patre five fecundum
tempus, five fecundum ordinem .
Oratione contra Sabellianos-poſt mediun , Tom . I. pag. 606 .
Pater perfectam babens ac nullius indigam efentiam , eft radix ac
fons Filii de Spiritus fanéti exiſtens. Et fub finem , pag. 610.
Quemadmodum multi quidem filii, unus vero verus Filius: fic & li
cet multa dicantur ex Deo, tamen proprie Filius ex Deo, & Spiritus
ex Deo ; quia & Filius a Patre exivit, ego Spiritus ex Patre proce
dit. Attamen Filius ex Patre generative, Spiritus vero ineffabio
liter ex Deo.
Cichovius Dices: Si ſanctus Bafilius hic fenfiffee Spiritum fanctum ex
in refponfio- ſolo procedere Patre : potins loco ultimorum verborum dixiffet :
um Pimenum Spiritus vero ex eodem Patre modo arcano ; at cum nſus eft voce
in tribunali,
pag . 140,
communi Patri & Filio , eo ipſo ſignificavit Spiritum fanctum pro
cedere a Patre & Filio. Verum pariter fub finem adductoruın ver
borum , voce Dei Patrem faltem intelligere Bafilium patet utique
ex eo , quod, com antea dixiffet & Filium & Spiritum ſanctum ex
Deo effe , explicaturus hoc ipſum , expreſſe fubdat: quia ex Patre
Filius & Spiritus fanctus proceſſerunt. Oftenſurus vero diverſitatem ,
qua uterqne ex Patre , fubdit Filium generative, Spiritum ſanctura
ineffabili modo procedere ex Dev ; Domine ergo Dei hic Patrem i41
telligit. Deinde nomen Dei commune eſt Patri & Filio. Sed ta
men ubi de productione ſubliftentiarusn agitur , ejus nomine fancti
Patres
 1

IN DOGMATE GREC. 35
Patres fæpiffime Patrem faltem intelligunt, ut ex hoc loco fancti
Bafilii, aliorumque Patrum verbis conſtat.
Lib. de Spiritu ſancto , Cap. XVI. Tom. II. pag. 181. Spiri.
tw oris Dei Spiritus eft veritatis, qui a Patre procedit.
Commentario in Pfalmum XXXII. Tom . I. pag. 203. Ut
conditor Sermo cælum firmavit: fic et Spiritus fan &tus Dei , qui ex
Patreprocedit ; hoc eft, quod ex ore ipfius eft, ne externum aliquido
&T* ex creaturis ipſum cxiftimes, fed tanquam ex Deo fubfiftentem
glorifices, omnes in illo virtutes complexus eft. Et paucis interjectis:
Hic Spiritus quidem oris fui fcribitur; invenimus autem alibi Sera
monem etiam oris ejus dictum : ut intelligatur Servator nofter, ET
Spiritus fanétus ex Patre.
In Liturgia Tom. II. Bibliothecæ Patrum Græcorum Parifiis
anno 1624. græco • latine editæ , pag. 49. Pater Domini noſtri
Jeſu Chriſti via , fan &tificatio , potentia , lux vera , a quo Spiritus
ſanctus apparuit, Spiritus veritatis, chariſma adoptionis.
Epiſt. CCCI. Tom . II. operum editionis antea laudatæ , pag.
1071. In Patrem & Filium & Spiritum ſanctum crcdidiftis: boc
depoftum nolite quovis modo prodere, Patrem omnium principium ;
Filium unigenitum ex ipſo genitum , verum Deum, perfectum ex per
fecto , imaginem vivam , totum in fe ipfo Patrem demonſtrantem ;
Spiritum ſanctum ex Deo exiſtentiam habentem , fontem ſanctitatis.
Libro de Spiritu ſancto , Cap. XVIII. Tom. II. operum , pag.
189. Patri & Filio ea ratione conjungitur (Spiritus S.) qua unitas
ad unitatem babet proprietatem : & non inde folum peti poteft de
monftratio communionis , que eſt ſecundum naturam ; fed quod ex
Deo effe dicatur, non , ut omnia , ex Deo proveniens, neque gene
Tative , ut Filius, ſed ut Spiritus oris ejus.
Tandemn Epift. XLIII. in medio , Tom . II. pag. 810. Jam ſo
quis dixerit folum Spiritum : comprehendit etiam confeſſione, cuius
eft Spiritus; cumque fit Spiritus Chrifti, es fit ex Deo, ut ait Pau
lus : qui Spiritum attraxit, per illum & Filium & Patrem una
traxit. Cum vero ex eadem epiſtola Baſilii jain ſub initium
E 2 often
 CT . I. ENSU NT
36 TRA DE CONS PP . ORIE .

oſtenſum , Spiritum ſanctum ex folo procedere Patre: patet utique

catholicæ Eccleſiæ dogmati omnino adverſari proceſſionem Spiritus
ſancti a Filio . Expreſſe enim hanc' epiſtolain , & quæ in ea de Spi
ritu fancto traduntur, firmavit fancta univerſalis IV. Chalcedonen
0
fis fcilicet Synodus. Sic enim ipſa in oratione 72000 wraloxañ ad
Imperatorem Marcianum , Tom . IV . Conciliorum , editionis Pariſien
fis auno 1671. Columna 825. Magnus Bafilius Miniſter gratia,
fubfiftentiarum evidentiam ut in epiſtola mire declaravit, & fanéti
Spiritus doétrinam diligentius tradidit. Et hæc ex Bafilii Magni
fcriptis.
S. GREGORIUS Theologus , Nazianzi Epifcopus, oratione
de recta doctrinæ fententia , & conftituendis Epiſcopis, quæ eſ nu
mero XXIX. Tom. I. operum , editionis Pariſienfis græco -latinæ
anno 1609. pag. 490. ( Pater ) vilium effet, & ipfo in lignorum
principium , fi non ejus divinitatis, quæ in Filio & Spiritu fan &to
exiftit, caufa effet. Quandoquidem oportet & unum Deum ſervare,
& tres fubfiftentias confiteri, boc eft tres perſonas, & unamquam
que cum proprietate. Serbavitur quidem mco judicio unus Deus , ſi
Filium & Spiritum fan tum ad unam caufam referamus, nec compo
namus, neque commiſccamus; et ſi unam eandemquc divinitatis, ut
ita loquar, motionem & voluntatem effentiæque identitatem intelli
gamus. Tres vero bypoſtafes fervabimus, fi nulla commixtio, aut
reſolutio, aut confufio excogitetur: ne alioqui univerfum per cos
evertatur , qui inpenfius, quam par fit, unitatem extollunt. PO
ftremo ita nobis proprietatum ratio conftabit, fi Patrem quidem &
principii expertem , & principium cogitemus ac prædicemus; princi.
pium , inquam , ut caufam , & ut fontem , & ut ſempiternum lu
men : Filium autcm minime quidem principii expertem , ceterum
emnium rerum principium afferamus. Principium vero cum dico,
ne tempus interjicias, aut inter Genitorem & Genitum medium ali
quod conſtituas. Quærit : quomodo unus Deus, cum tamen tres
fubfiftentiæ divinitatis ? Reſpondet unum eſſe Deum , primo ob
unam eandenique naturam ; ſecundo, quia Filius & Spiritus fanctus
unam
 IN DOGMATE GREG. 37
anam eandemque caufam habeant. Jam , fi Spiritus fanctus etiam à
Filio procederet, Spiritus fanctus & Filius unam eandemque caufain
non haberent : non enim Filius a ſe ipſo genitus. Porro ſub una
illa cauſa nonniſi Patrem intelligit. Inquiebat enim : Pater effet
vilium caufa, nifi effet caufa Filii & Spiritus ſancti. Rurſum : Pa
ter in divinitate eft caufa , es principium, & fons. Oftendit ergo
ideo Filium Spiritumque fanctum cum Patre unum elſe Denm :
quia Filius & Spiritus ſanctus ad unain caufaın Patrem , five, quod
idem vi vocis , ad unum productorem Patrem referuntur. Unus
ergo faltem productor Filii & Spiritus fancti Pater; adeoque ex ſolo
Patre & non ex Filio etiam Spiritus fanctis procedit. Præterea
inquit: Poftremo ita nobis proprietatum ratio conftabit, fi Patrem
principium cogitemus , Filii fcilicet & Spiritus fancti. Si verd Pa.
tris proprium , tam Filii quam Spiritus fancti eſſe principiumn : ſolus
utique Pater productor Spiritus fancti. Tandem addit : Principium
creaturum effe Filium ; quod vero pariter Spiritus fancti fit princi- ,
pirm , non addit. At idem addere non omififfet, fi tale quid cre
didiſſet, pront ilind inde Latini aut latinizantes ſemper fuerunt.
Paria habet oratione XXXVII. de Spiritu ſancto , pag. 601 .
Nobis Deus unus eft, quia Deitas una : et quæ ex ipſo (Filius &
Spiritus fanctus ) ad unum ( Principium fcilicet, Patrem inquani, )
referuntur, tametſi credantur tria . Et poft pauca : Itaque ubi
ad Deitatem refpexerimus, & caufam principem , atque principium
xuius (Patrem) : unum quiddam informamus. Ubi vero ad illa, in
quibus Deitas , ESP qua de prima caufa fine ullo tempore gloriaque
æquali exiftunt : tria funt, quæ adorantur. Hiſce locis pariter
oftendit, ideo tres fubfiftentias unum effe Deum : quia ad unum .
principium Patrem referantur Filius & Spiritus fanctus. A ſolo
ergo Patre Spiritus fanctus procedit. Cauſam vero principem vocat
bic & alibi Gregorius Nazianzenus Patrem ; quia etiam Filius caue'
fa , rerum fcilicet creatarain , fed a Patre illud habens : hoc enim
>

ſenſu principium Filium eſſe ipfe oratione XXIX , docebat, prout

ex fine verborum illinc modo adductorum liquet. Non minuis deinde
E3 Patrem
38 TRACT . L : DE CONSENSU PP.. ORIENT .

Patrem vocat cauſam principem Spiritus fancti, quam Filii; non ergo
dum ratione Spiritus fancti caufam principem vocat Patrem , aliam
quandam cauſam ejus minus principem agnoſcere fanctum Gregori
uim hinc inferri poteſt. Ratione enim Filii , ne quidem Latini un
quam minus principem quandam caufam ftatuerint. Neque tandem
aliam cauſam Spiritus fancti novit , nífi principem illam cauſam :
unam enim dicit eſſe cauſam Filii & Spiritus fancti, caufam ſcilia
cet principem . Non ergo adhuc eo ipfo fupponitur minus princeps,
cauſa quædam Spiritus fan &ti, fi præter principem cauſam nulla alia
cauſa Filii. Sed de hoc fufe fub finem hujus Tractatus.
Porro oratione XIII. quz eft de pace II. pag. 209. Si Filii
Spiritusque majeſtatem fatendo , bæc ut principii expertia introduce
remus , vel ad aliud principium ( quam ad Patrem ) referremus :
reapſe metuendum effet, ne ignominia Deus afficeretur , vel pericu
loſe a nobis oppofitum quiddam Deo ftatueretur. At vero fi quamvis
£ xtuleris Filium ac Spiritum ; non tamen eos ſupra Patrem collocabis,
nec ab hac caufa removebis, ſed ad eam referes præclarum illum fæ• ;
tum , & admirandam proceffionem . Compellabo te paulum : 0 tu !
qui adeo ftudioſus es ingeniti ac principii expertis, uter majori Deum
afficit contumelia ? ifne qui ftatuit cum principium effe talium , quas
lia tu introducis ? an qui minime talium , fed ipfi natura fimilium ,
& gloria parium , adeoque talium , cujusmodi noftra eos vult elle
doctrina ? Et poft pauca (ut vel hinc de Patre hactenus locutum lie
queat ) : Deo vero quicquam aliud majus eft, quam Filii Patrem effe,
ac fimiliter productorem Spiritus ? Principium ergo, quod genuit Fi
lium , & produxit Spiritum ſanctum , Patrem intelligit. Inquit vero :
Si Filium & Spiritum ſanctum ad aliud principium , quam ad Pam
trem referremus. Quodfi vero non aliud principium Filii & Spi
ritus fancti , quam Pater': quomodo præter Patrem etiam Filius
Spiritus ſancti effet principium ? A ſolo ergo Patre procedit Spiritus
ſanctus , & non fimul etiam a Filio .
Oratione XXIII, in laudem Heronis ante finem , pag. 420 ..
Quin pietatis quoque fideique noftræ doctrinam circumfcribe, fic nos
inftie
 IN DOGMATE GREC. 39
inftituens, ut Deum unum ingenitum cognofcamus; unum item geni.
tum , Dominum Filium videlicet, Dei quidem illum nomine, cum
de eo ſeparatim fermo babetur, appellandum , Dominiautem, fi cum
Patre nominetur : illud propter naturam , hoc propter unum princie
pium ; unum denique Spiritum ſanctum a Patre procedenten , aut
etiam prodeunten , Deum quoque ipfum. Ubi, inquit, dę Patre
& Filio fimul loquimur , Pater Dei, Filius Domini nomine appella.
tur, idque ob uovapKíav five principium unius , Patris fcilicet : hic
enim principium Filii & Spiritus fancti. Umus ergo Pater princi
pium in divinitate, adeoque & folus ipfe Spiritus fancti eſt produ
ctor. Si item ob principium unum Pater dicitur Deus ; Filius fal
tein Domimus, ubi utriusque fimul mentio fit : quemadınodum Fi
lius tum non dicitur Deus, fic neque ipfum efle principium fequi
tur. Quomodo ergo Spiritus fancti productor effet Filius ? Hinc
porro alibi toties peovacKíav live principium unius in divinitate obti
here docet. fn eadem enim oratione poft aliqua, pag. 422. Vide,
ne uniusprincipium nefario bonore complectaris, divinitatem contra
bens aut circumcidens,
Et Oratione XL. in fanclum baptiſmum , pag. 668. Do tibi
trium infinitorum natura identitatem : Deum unumquemque, fe
paratim confideretur, ut Patrom fic Filium , ut Filium fic Spiri
tum fanétum , fervata fua cuique proprietate ; Deum rurfus tria hæc,
fi fimulcogitentur: illud propter fubftantiæ identitatea, hoc propter
MovapKiav five unius principium . Pariter hic quidem , ut verbis
laudatis ex oratione XXIX. ideo tres fubfiftentias unum Deuin effe
docet: quia ad unum , five unius principium referuntur, Patrem
fcilicet, ut ex citato loco conftat. Unns ergo Pater principium , ad
coque & folus ipſe productor Spiritus fanéti.
Carmine item III. quod infcribitur: Præcepta ad Virgines,
Tom . II. operam , editionis Pariſienſis anno 1611. pag. 68.
Tu quoquefanéta Trias nobis accede benigna .
Tu bona quæfo veni nobis , qua femper in unum 6

Ex uno cois , & claras bic lumine mentes

Per
 1

40 Tract. I DE CONSENSU PP. ORIENT ..

Perftringis; radios at vero ſplendidiores
Nobis ætherca tandem ja &tabis in aula,
Queis Deus effulges unus Genitor , Genitusque,
Spiritus atque facer. Deitas namque integra fefe
Siſtit in integre Triadis numeroque fideque.
Trinitatem canit in unum ex uno coire ; unus ergo faltem pro
ductor , unum principiuin divinitatis , quod utique Deus Pater.
Solus ergo Pater productor Spiritus fancti.
Oratione tandem I. quæ eſt apologetica fuga , Tom . I. ope
rum editionis laudatæ Pariſienſis , anno 1609. pag. 17. Non
ita Cliriſti amore affici convenit , ut nec ei Filii nomen feruent,
nec Patri caufæ prærogativam , quam ut Pater & Genitor habet.
Parvorum enim utique & abjeétorum , imo abjeéte indigneque caufa
fuerit, nifi divinitatis & bonitatis illius caufa fit, qua in Filio ir
Spiritu ſancto confideratur ; in illo , inquum , - ut Filio & Sermone,
in hoc ut procedenti, non autem ut ſolutili quodam flatu. Hiſce
denuo foli Patri cauſam Filii & Spiritus fancti aſſignat : Servandum
inquit, Filio Filii nomen , Patri vero cauſe prærogativa. Solus ergo
Pater caufa eft & productor Spiritus fancti. Neque eft, quod quis
dicat , Theologum ibidem vocare caufam Patrem ratione Filii fal
tem , dum ſubdit: quam ut Pater & Genitor habet. Cum enim
modo dixiſſet: Patri cauſæ prærogativa ſervanda , mox addit: Par.
vorum enim caufa fuerit, nifi divinitatis caufa fit, quæ in Filio e
Spiritu ſancto confideratur. Aperte hiſce ſignificans, ie, dum antea
cauſam Patrem dixerat, cauſam Filii & Spiritus ſancti intellexiffe. Quod
vero addat : Cauſa, quam ut Pater & Genitor habet, plane hiſce non
officit. Conſecutiva enim paternitatis productio Spiritus fancti, ipfi
que immediate connectitur & cointelligitur, quemadmodum & per
fona Patris fimul & Genitorem Filii, & productorem Spiritus fànchi
fubinfert.
Idem Gregorius Theologus porro oratione XLIV . in S. Pen
tecoſten , pag. 711. Spiritus ſanctus eſt potens , omnipotens, licet
ad primariam caufam omnia, qua Spiritus fan &ti funt, quemadmo
เพ
 IN DOGMATE GREC . 41
dum est quæ vnigeniti, referantur. Proxime dictum , cur pri
mam cauſam Patrem vocet. Omnia itaque tamn Filii , quam Spiri
tus ſancti dicit ad Patrem referri. - Quodſi vero etiam a Filio pro
cederet Spiritus fanctus, non fane omnia referret ad Patrem : id
eft, non totam ſuam ſubfiftentiam & exiſtentiam foli Patri deberet,
quemadmodum Filius ; ſed æque fua omnia & ad Filium & ad Pa
trem referret. Dum ergo ratione originis non diſtinguat Filium &
1
Spiritum ſanctum , fed æque prout Filium , fic & Spiritum fan
ctum omnia fua ad Patrein referre doceat : unum utique faltem
hiſce oſtendit productorem Filii & Spiritus fancti elle , Patrem
fcilicet.
Conſona his habet oratione XXXVII. de Spiritu ſancto , pag.
611. Quæcunque humilius ( de Spiritu ſancto) dicuntur, cujus modi
ſunt: dari, mitti, diſtribui, afflatus, promiffio, interceffio, ET
ne fingula commemorem : ad principem cauſam ( Patrem ) referenda
funt; ut oftendatur, ex quo fit Spiritus, ac non tria diviſa princi
pia, quaſi Dii multi effent, recipiantur. Omnia , quæcunque de
Spiritu ſancto -humilius dicuntur, ad principem cauſam , five Pa.
trem referri docet , non vero fimul ad Filium . Cum vero non mi. '
nus dicatur Spiritus fanctus mitti , dari, promitti & a Filio quam a
Patre : neceſſario utique dixiſſet, ea ipfa non faltem ad Patrem , ſed
& ad Filium referenda eſſe; ſi pariter etiam cauſam Spiritus ſancti
Filium credidiffet. Unum ergo Patrem novit , ex quo procedat
Spiritus fanctus, quemadmodum etiam ſubdit: Ut oftendatur, ex
quo fit Spiritus fanétus. Ex quibus verbis porro liquet ſenſum Gre
gorii Nazianzeni eſſe : quod quæ de Spiritu ſancto dicantur humi
lius, ratione caufæ dici , ſive iisdem fignificari, quod Spiritus fan
tus non a le , fed ab alio tanquam cauſa exiſtat; ut oftendatur,
inquit , ex quo fit Spiritus fanétus. Oftendens vero , ex quo Spiri
tus ſanctus fit, nonniſi principem caufam , five Patrem nominat :
Hæc ad principem , ' inquit , caufam referenda ſunt; ut oftendatur,
ex quo fit Spiritus. Solum ergo Patrem hiſce docet cauſam five
productorem eſſe Spiritus fancti.
F Quem
 1
TRACT. I. CONSENSU
DE CONSENS U PP. ORIENT ,

Quemadmodum & his paria habet Carmine III. regi õv,

quod eſt de Spiritu fancto , Tom . II. operum editionis Pariſienſis,
anno 1611. pag. 163.
Quodfi de Nato, quodfi de Pneumate facra
· Pagina, fcriptoreſque pii quid forte loquantur,
Tanquam qua ſupero fint inferiora Parente :
1. Hoc tu , quicquid erit , prudens fic accipe dictum .
Hinc eu enimid demuntmonftratur, ducat uterque
A Patre quod caufam , non autem utriusque diremtum
Numen ab hoc : ut fint tibi non per nulta , fed unum
Imperium , quod non venereris diſpare cultu.
Quibus utique denuo , quæcunqne humnilius dicuntur de Spi
ritu ſancto , referenda effe docet ad Patrem : dum fcilicet his mon
ftratur, quod a radice principii experti, uti græcus habet textus, ori
ginem ducat, Patre feilicet. Sed quz hinc colligi poſſunt pro pro
cellione Spiritus fancti a ſolo Patre , modo circa paria verba urge
bamus. Pergimus.
Oratione XXIV . in Aegyptiorum Epiſcoporum appulſum , Tom .
1. operum editionis Pariſienfis, anno 1609. pag. 429. Omnia
quæ habet Pater , Filii funt, excepta cauſa; omnia vero, quæ funt
Filii, ſunt & Spiritus, præter filiationem , & illa que corporaliter
de ipfo dicuntur propter me hominem , & propter meam falutem .
Quodfi vero Filius non cauſa: qui Spiritus fanctus ab ipfo procede
ret ? Dices , voce cauſe intelligi canſam Filii, non etiam Spiritus
fancti. Sed quo ſenſu voce cauſa uti S. Nazianzeno ſuetum, vel
ex hactenus adductis locis liquet, inter cetera ex verbis , quae ex
oratione I. landabamus, quibus expreſſe vocem caufæ , licet eam
Patrem habere dixiſſet, ut Patrem & Genitorem , de caufa Filii &
Spiritus fancti exponebat. Omnia, porro inquit, Patris, funt Fi.
lii, excepta cauſa; quæ vero ſuntFilii, funt & Spiritus, præter
filiationem . Ubi utique non minus cauſam excepiſſet á Spiritu
fancto , fi Filium cauſam ejus credidiffet: Hanc enim excipit a Fi.
lio ratione Patris; imo dum non faltem filiationem a Spiritu ſancto
exci.
 IN DOGMATE GRÆC.
43
excipit ex iis , quæ Filius habet, fed & quæ ratione economia di.
cnntur: abſone utique & caufam excipi neglexiſſet, quam tamen
folam a Filio ratione Patris excipiebat. Nequaquam ergo ſanctum
Gregorium Theologum credidifle Spiritum lanctum etiam a Filio
procedere , diſerte hinc conftat.
Oratione XXIII. quæ eſt in Heronem , Tom . I. pag. 421 .
Vere Filium dico Filium : quia folus , O. folius, aga ſolitarie, & r fo
lum . Non enim Pater , in totum Filius , & totus , Et ab
initio . Si vero Filius folum Filius, & in totum Filius : quomodo
etiam cauſa fuerit ? Qui enim tantum generatus , non fimul etiam
generat, vel producit; five qui in totum caufatus, non fimul etiam
productor fuerit. Cum vero Filius fecundum verba ſancti Gregorii
Theologi, tantum , & in totum generatus, caufatus , (hoc enim in
fert tantum , & in totum Filium eſſe ): nequaquara Spiritus fancti
productor fuerit Filius.
Oratione XXXI. quæ cſt in dictum Evangelii: Cum conſum
maſſet Jeſus bos ſermones, ante finem , pag. 507. Si Spiritum
fanclum aſpernaris, honorem tuum Filius nihil curat : tametfi enim
non ut Filius ex Patre eft , eft tamen ex codem Patre. Ubi ſane, ſi
cenſuiſſet Spiritum ſanctum etiam a Filio procedere , dediſſet utique
hanc rationem : Si Spiritum ſanctum aſpernaris, honorem tuum Fs
lius nihil curat : quia æque ab ipfo procedit aut existit Spiritus fan
ctus ;, neque neceſſum habuiſſet, ut oſtenderet, qui Spiritum ſan
ctum aſpernatur, aſpernari & Filium , Patrem nominare: utpote ex
quo & Filius & Spiritus fanctus producti. Dum vero , ut illud
oftenderet, ad unum idemque principium Filii & Spiritus ſancti re
currit: patet hinc nequaquam credidiſſe fanctuin Gregorium Na
zianzenum , Spiritum ſanctum etiam a Filio procedere. Deinde:
Tamctfi, inquit , non ut Filius ex Patre, tamen ex eodem Patre.
Ex uno ergo eodemque faltem Patre i generari Filium , & proce
dere Spiritum credidit; dum præterea prout Filium , fic etiam Spi
ritum fanctum ex eodem Patre productum eſſe docet.
Ora .
44 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT .
Oratione XXXVII. de Spiritu ſancto , cum hactenus docuiffet
Spiritum ſanctum quidem eſſe ex Patre , fed non filiationis modo,
verum proceſſive; inducit, qui quærit fimile quoddam, quo oftendatur
ex uno eodemque quendam eſſe genituin , aliun vero non eſſe geni
tum : Da igitur , inquit pag. 598. mihi, inquis , ex codem alte
rum Filium , alterum qui Filius non fit , e tamen ejusdem cum ipſo
ſubſtantia : & Deum ac Deum admittam . Non negat ad hæc
Theologus Filium & Spiritum ſanctum ex uno eodemque eſſe, сі

jus fcilicet fimile álter requiſierat; ſed negat poſſe quicquam compa
rari cum divina natura : fecus fe omnino quoad omnem numeruin
velle optata fiftere; fic fane probans, ex uno eodemque eſe Filium
& Spiritum ſanctum . Da , inquit, tu quoque mihi Deum alium ,
Deique naturam : tibi Trinitatem aliam cum iisdem nominibus ET
rebus dabo. Cum vero Deus unus , atquc una ſuprenta caufa fit :
unde tardem fimilitudinem tibi repræſentabo? Quodſi vero Filius &
Spiritus ſanctus ex uno eodemque, Patre ſcilicet; ex hoc enim Filius:
ex uno fane foloque Patre procedit Spiritus fanctus, & non etiam
ex Filio . Neque ex uno eodemque dici poffent produci Spiritus
ſanctus & Filius, fi etiam ex Filio procederet Spiritus ſanctus : non
cnim Filius ex ſe ipſo ; fed potius ex diverſis , quam ex eodem ef
fent producti Filius & Spiritus ſanctus. Tandem cum Theologus
oftendiffet, non poffe conferri cum Deo res humanas, hanc fimili
tudinem tamen adducit , pag. 599. · Eva & Seth nonnc ex eodem
Adamo ? ex quo enim alio ? Utrum autem ambo ex eo geniti ſunt?
minime. Quid ergo ? altera ſegmentum , alter Filius ? Atqui ambu
inter ſe idem ſunt: homines enim nemo eft qui inficictur. Quem
admodum ergo ex ſolo Adamo Seth quidem genitus , Eva vero tan
quam ſegmentum proceſſit: fic pari ratione eo ipfo in Trinitate ſe
rem habere oſtendit, ut fcilicet pariter ex uno eodemque Patre Fi
lius quidem fit generative , Spiritus fanctus,proceſſive. Notanda
deinde verba illa : Eva & Seth ex codem Adamo: ex quo enim alio ?
Si ergo aut Seth genitus eſſet, aut Eva tanquam fegmentuin proce
deret ex alio quam ex Adamo : non fane ex eodem Adamo tali modo
foret
 IN DOGMATE GRÆC.
45
foret Seth & Eva. Pariter ergo fequitur, fi ex alio quam ex Pa
tre, Filio verbi gratia , Spiritus ſanctus foret, æque non ex eodem
fore Filiuin & Spiritum ſanctum ; cum tamen toties doceat , ex
codem eſſe Filium & Spiritum ſanctum .
Oratione XXVI. de compoſita differendi ratione , pag. 445 .
Debemus Patrem unum agnofcere principii cxpertem & ingenitum ;
Filium unum genitum de Patre ; Spiritum unum , qui ſubfiftentiam
cx Deo babeat, eta Patri quidem concedat proprietatem ingeniti,
Filio vero generationis , cetera nature ac folii confortem , gloria ma
jeſtateque parem. Hæc agnoſcere oportebat, hæc confiteri, hic gra
dum figere; prolixas vero nugas, ac profanas verborum novitates ad
otiofos homines amandare., Ex Deo , id eſt ex Patre inquit . fubfi
ſtentiam habere Spiritum ſanctum , prout ex Patre etiam generatus
Filius; de cote - o unam eſſe divinitatem Patris Filii & Spiritus ſancti.
Hic ergo in- tcrdum jubet, hæc confiteri , plura non fcrutari, no
vas voces non adinvenire, Unde ergo proceſſio Spiritus ſancti a
Fiio; fi acquieſcendum gencrationi Filii, & proceſſioni Spiritus
fancti ex Patre : fi novas voces adinvenire non licet?
Oratione XXXV. quæ eſt I. de Filio , pag. 563. Quomodo fit
ergo, ut non pari ratione principii fint expertia ( Filius & Spiritus
fanctus), cum fint coæterna ? Niinirum , quod ex illo (Patre), tametfi
Nam quod expersprincipii eft, etiam coæternum eft.
non poſt illum .
Quod autem æternum eft, non omnino eft expers prin ipii, usquc dum
ad principium refertur (Patrem). Ea ergo , quantum ad caufam ,
principio non carent ; perſpicuum eſt autem caufam non omnino anti
quiorem effe iis, quorum cauſa eft: neque enim fol lucem tempore
antecedit. Quantum autem ad tempus , principii expertia funt.
Orationc XXIII. in laudem Heronis ante finem , pag. 4 2 2 .
Commune Patri, Filio, Spiritui fancto, non factum effe so di
vinitas ; Filio vero & Spiritui fanéta ex Patre effe. Proprium vero Pá
tris ingenitum effe, Filii generatim effe, Spiritus fanéti procedere.
Oratióne XXXIX, quæ eft in fancta lumina, pag. 630. Pater
eft Pater, es principii expers: non enim ex aliquo ; Filius eft Filius,
F 3 e nonน
46 TRACT. L DE CONSENSU PP. ORIENT.

Et non principii expers: ex Patre enim . Si vero ſumis principium

temporis, principii etiam expers eft: factor cnim eſt temporum , non
ſub tempore. Spiritus ſanctus vero Spiritus, prodiens quidem ex
Patre, non tamen filiationis modo, ut nec generationis, verum prox
ceffionis.
Oratione XXIX. de dogmate & Epiſcopis conſtituendis, pag.
463. Audis Spiritum effe, quiprocedat de Patre; quo id facto
fiat, non perfcrutator.
Oratione XXXV. quæ eſt I. de Filio Dei , pag. 562. Uni
tas a principio (cauſa) in binarium mota in Trinitate ftitit; atque
hoc nobis eft Pater, cum Filius, & Spiritus fanétus. Nimirum ille
quidem genitor & productor, extra omnem tamen affectionem , extra
tempus , modo nempe incorporco; horum autem alter foboles, alter
proceffio. Ibidem pag. 563. Idcirco noftros intra limites fubfiften .
tes ingenitum introducimus, & genitum , & quod de Patre proce
dit , quemadmodum alibi Deus ipfe de Sermo loquitur. Inter limi.
tes eos ſubſiſtere jubet etiam ratione proceſſionis Spiritus ſancti, quos
ipſe Filius diſertis verbis poſuit , nempe quod a Patre procedat.
Fugienda ergo proceſlio Spiritus ſancti a Filio : quippe quam pari
ter ipſo Filius non loquitur.
Oratione XXXVII. de Spiritu ſancto , pag. 597. Qui procedit
a Patre, creatura non eft; quatenus genitum quiddam non eft, non
4 Filius.
Oratione XIII. quæ eft de pace IL pag. 209. Quanto Deus
creatis eft præftantior , tanto magnificentius eft illi principi caufa,
quod potius Deitatis fit principium , quam creatorum . Rurſum poft
pauca : An te illud fugit, cum Deum Filii ac Spiritus velut creatie
rarum principium ftatuis , nec principium abs te honorari, e que
Cx co manant , ignominia affici ; illud, quia vilium & exiguorum
ac Deitate indignorum principium conftituis : bæc , quia parva , nec
creata tantum , ſed omnium etiam , quæ creata funt, contemtiſſima
& abjeétifſima facis ? Ego vero Deitatis principium temporis ex
pers , inſeparabile, infinitum ftatuens, & principium honore afficio,
s pe s
 IN DOGMATE GRÆC.
47
egopariter deprincipio profe&ta; illud quidem , quod talium princi
pium fit : hæc vero , quid fic orta , quodque talia de tali.
Oratione XXIII. in laudem Heronis ante finem , pag. 491.
Præſcribe, nequc Filium & Spiritum fanétum principii expertes eſo
adfruamus, ne Patrem ſua proprietateſpoliemus. Illi quippe prist
cipio minime carent; & tamen quodam modo carent, quod fane di
lu mirum eft : non enim quantum ad caufam principio carent,
Deo enim funt , licet non poft ipfum , quemadmodum ex fole lumen ;
ſed quantum ad tempus, principii ſunt expertes: non enim fub tem
pore funt.
Oratione XXXII. ad CL, Epiſcopos Synodi ecumenicæ II. pag.
$ 20 . Unio eft Pater, ex quo & ad quem ca , quæ deinceps fequun
tur ( Filius & Spiritus fanctus ) referuntur, non ut confundantur ac
permifceantur, fed ut cobareant.
Oratione XL. in Sanctam baptiſmum , pag. 669. Cupio Patrem
majorem pronunciare, ex quo reliquæ duæ æquales Perfone habent,
tum quod æquales fint, tum quod fint: (hoc enim ab ommibus mihi con
ceditur). Verum principem illam caufam vercor, ne minorum cauſam
'eam ftatuam , ac per bujusmodi prelationem contumelia affician . .

Neque enim Patri gloria eft eorum , qua ab eo caufam habent , de

preſio. Non enim bæc di &tio : major, ad naturam , ſed ad caufam re
ferenda eft.
In Carmine, quod infcribitur: Laus Virginitatis, Tom . II.
pag. 43
At vero ex Nato non jam progignitur alter
Filius , aqualem qui Patri carpat bonorem :
Nam totus manet ille Pater , manet hic quoque totus
Filius , ex folo folus, cum Pneumate facro,
( A Patre quod fupero, fimilis tamen omnia Patri
Progreditur ) junčti natura : nam Deus unus
Unumque in triplici collucet lumine Numen .
Quod vero inquit , Pater totus manet Pater, fponte patet fub
intelligi hoc ipſo , quod nulla fubfiftentia alia poſſit eſſe Pater, nifi
prima,
 T E NSO NT
48 TRAC . I. DE CONS PP . ORIE .

prima ; quod fieret, fi Filius alium Filium generaret. Rurſum , dum

inquit: Filius totus manet Filius, pariter intelligitur eo , quod ipſe
ſolus fit Filius , & non alius ; adeoque hic alium rurſum generare
non poflit. Aliud enim hoc fenfu dicere : Filius eſt totus Filius , &
aliud dicere ſimpliciter: Filius eſt in totum Filius.
Carmine III. regi d'exão, quod eft de Spiritu ſancto , Tom.
II. pag. 163 .
A Patre progreſſus, divino robore pollens.
Et Cygneorum Carm . Lib. de ſe ipſo adverſus invidos, pag.
187
Pater nobis radix eft ac fons bonorum ,
Ex co Filius eſt, qui & Sermo, lumen genitum ,
Principioque carentis expreffum veluti figillum ;
Ex codem & Spiritus natura temporis expers,
)
Deus, Deus meus , & Deus , unitas trina.
EPIPHANIUS Conſtantiæ in Cypro Epiſcopus hærefi LXXVI.
quæ eſt Anomæorum , adverſus XI. Capitulum Aetii, editionis Baſi
lcenfis latinæ, anno 1578. interprete Jaņo Cornario , pag. 309 .
Ingenitus eft Pater, & genuit ſempiterne unigenitum , natura exi
ſtens fibi ipſi decentis ; eo quod ſolum unum unigenitum genuit, ose
Spiritum protulit folus genitor ob folum unigenitum , qui cum Filio
finc principio genito exiſtit. Diferte hiſce Patrem inquit ſolum
produxiſte Spiritum ſanctum ; a ſolo ergo Patre Spiritus ſanctus
procedit .
Jeſuita vero Petavius in editionegræco - latina Pariſienſi anno
1622. operum Epiphanii, cum in græco habeantur hæc verba :
Móvw Éti povoyevī, fic locum illum interpretatur: Spirifumque
produxit folus cum unigenito ſolo genitor. Verum quidem Éti con
fructum cum dativo denotare fubinde cum : hic tamen fenfus in
digitatus a Petavio nequaquain obtinere poteſt, nempe quod Deus
Pater & Filius fimul produxerint Spiritum ſanctum . Implicat enim
dicere : folum Patrem & ſolum Filium produxiſſe Spiritum ſanctum ,
uti ſecundum Petaviuin verba Epiphanii habebant. Si enim folus
Filius
 IN DOGMATE GREC. 49
Filius produxit Spiritum ſanctum ; quomodo Pater etiam eundem
produxerit? Aut fi folusPater produxit Spiritum ſanctum : quomodo
& Filius eundem produxerit? Tum demum vero verba Epiphanii
fibi conftant: fi étè exponatur vel per propter , vel per poſt, vel
per præter, vel pari alio modo , ut cuique patet. Rurfum verbis
illis mox fubdit Epiphanius: Qui cum Filio fine principio genito ſimul
coëxiftit. Si vero, dum inquit folum Patrem uów Éti Movoy evet
produxiſſe Spiritum ſanctum , ſenſus ejus fuiffet: quod pariter etiam
Filius productor Spiritus ſancti; non utique hæc ipſa verba ſubdidif
fet. Idem enim jam fignificaſſet verbis , quibus Filium Spiritus
fancti cauſam dixerat, quemadmodum hic ratione Patris id non ad
dit. Sed præterea ex aliis locis conſtat, Epiphanium ex ſolo credi
diffe Spiritum ſanctum procedere Patre,
In expoſitione fidei Catholicæ, quæ hærefibus ſubjicitur Tom .
I. operum laudatæ editionis Petavii , pag. 1095. Trinitatem ,
que ſemper eft, & nunquam additionem fufcipit, & non habet quid
in ſe ipſa inferius, fed quæ ad unam unitatem & unum principium
Dei & Patris reducitur. Tam ergo Filius, quam Spiritus fanétus
unum ſaltem principium five productorem habet Patrem . Ex folo
ergo Patre procedit Spiritus ſanctus,
Sub principium Ancorati Num. II. Tom. II. pag. 7. Unus ita
que Deus Pater & ſolus verus Deus , & non ſecundum effictos Deos,
quos putaverunt Græci quidam Deos , cum non fint Dei ; ſed ſolus
verus Deus (Pater ſcilicet): quia folus ex ſolo unigenitus, & folus Spie.
ritus fanétus. Ex folo diſerte Patre eſſe docet & folum unigeni
tum generative ſcilicet; & proceflive nempe ſolum Spiritum fan
ctum . Ex folo ergo Patre procedit Spiritus ſanctus. Jeluita quidem
Petavius in verfioue fua latina ſic ila legit : Quandoquidem ſolus a
ſolo unigenitus, ſolusque Spiritusſanctus ab illo procefferunt. Verum
ultima hæc : ab illo proceſſerunt, in græco non habentur. Subfiftit
enim in his faltem Epiphanius :, quia folus ex fola unigenitus, EJ ſo
!
lus Spiritus fanétus. Cum ergo vel ipſe Petavius fateatur, verba
illa : & Solus Spiritus ſanctus, ſubinnuere, quod ex Patre intelligatur
Spi
50 TRACT. I. DE CONSENSO PP. ORIENT .
Spiritas fanctus productus, quemadmodum & Filius ; at vero niſi
verba illa : & folus Spiritus, ad illud : ex folo etiam referantur,
abfone loqueretur Epiphanius : quis enim ſenſus: Pater folus Deus,
quia Filius ex folo & Spiritus fanctus , niſi & Filius & Spiritus fan
ctus ad illud : ſolo, referantur : patet utique nulluin alium fenfum
habere Epiphanii verba , niſi hunc : quia Filius & Spiritus fanctus ex
folo Patre.
In eodem Ancorato, numero IV . pag. 9. Sufficit de uno omnem
Trinitatis colligationem ferre , & a Patre intelligere Filium Deum
verum , & Spiritum verum . Si ergo ab uno faltem , id eſt a Patre
fubfiftentiæ reliquæ fubfiftunt : ab uno ergo faltem Patre generatur
Filius, procedit Spiritus ſanctus. Hic demum Petavius vertit : Satis
eft uni Perfona , quod cum tota Trinitate conjunctum eft, tribui
eportere, & ex Patre Filium verum Deum intelligi, ac verum Spi
ritum. Quodfi vero ſenſus Epiphanii, quod una faltem Perſona,
Patris fcilicet principium Filii & Spiritus ſancti: ex folo utique Patre
procedit Spiritus fanctus.
Hæreſi LXV. quæ eſt Pauli Samoſateni, poſt principium , Num.
III. Tom. I. pag. 609. Hic vero non dicit folum Deum (Patrein no
minari) , quia fons eſt Pater ; fed folum Deum , tollens quantum in
ipfo eft, Deitatem & fubfiftentiam Filii & Spiritus fancti. Senſus
horum , ut cuique patet : ideo facra Scriptura dicit folum Patrein
eſſe Deum , quia ipfe fons eſt Filii & Spiritus fancti. Quodfi vero
obinde folus Pater dicitur Deus, quia ipfe fons, fequitur utique ſo
lum ·Patrem eſſe fontein five productorem Filii & Spiritus ſancti ſci
licet. A ſolo ergo Patre procedit Spiritus ſanctus.
· Hærefi LXXIV. quæ eſt Pneumatomachorum , mnltum ante
finem , Tom . I. pag. 900 . Cum multi ſpiritus fint: bic omnium
Spirituum fupremus eſt, veluti exiftens femper ex Patre, & non de
aliis ex nihilo factis exiſtens. Multi enim ſunt ſpiritus: unus autem
eft Spiritusfanétus, velut unus Deus , & unus unigenitus Filius Dei,
fic & Spiritus fanétus Dei; a Deo autem & in Deo. Verum unige
nitus Filius incomprehenfibilis eft; & Spiritus incomprehenſibilis: ex
Deo
 IN DOGMATE GREC 51
Deo autem & non alienus a Patre & Filio. Neque vero cum Patre
& Filio velut quadam confufione coalefcit; fed Trinitas ſemper exi
ftens ejusdem effentie, non alterius effentia a Deitate : non eft enim
Deitas alia ab effentia, ſed ipſa per ſe Deitas, & cx cadem Deitate
Filius & ſanctus Spiritus. Et quibusdam interjectis , pag. 901 .
Spiritus neque confufus eft Spiritus, neque confrater eft Patri & Filio:
verum Filius genitus eft ex Patre , & Spiritus proveniens ex Putre ;
ita ut Trinitas inenarrabilis fit identitatis glorificatione.
Hærefi LXXVI. quæ eft Anomæorum , poſt principium , Num.
III. Tom. I. pag. 915. Eft nobis unigenitus Filius Dei, idem cum
Patris Deitate & dignitate, & æqualis per veram imaginem ac fimi
litudinem non evariantem , fed nihil iminutatum , velut Filius ex Pa
tre vere & coeffentialiter genitus. Sic etiam de Spiritu ſancto , eo
quod ex Patre provenit , etiamfi non eft genitus ; propterea quod Fi
lius eft unigenitus. Et aliquibus. interjectis , pag. 918. Si quere. 1

mus ingenito genitorem , ut ne opinionem veram de Chriſto perdamus,

invenietur non amplius unus Pater , neque Pater Patris, fed infiniti
Putres Patrum , dum inquiruntur; & non amplius unus Deus eft,
qui ſemper eft , & ante fe nihil babuit , Ego femper perſeverat ac ma
net , ex quo unigenitus verus Filius genitus eft Ege eft, & ſanctus
cjus Spiritus ex ipſo: fed èrunt, dum quaruntur, Dii multi.
Hæreſi LXVII. quæ eſt Hieracitarum , Tom . I. pag. 711 .
At vero de Patre & Filio ac Spiritu ſancto non afferit fecundum Ori
genisfententiam (Hicrax ſcilicet), fed credit revera Filium ex Patre ge
nitum , & de Spiritu ſancto, quod fit ex Patre.
Sub finem Ancorati, Tom. II. pag. 1 2 3. Illibate fic fanétum
Symbolum babet: Credo in Spiritum ſanctum , Dominum vivifican
tem , qui ex Patre procedit, qui cum Patre & Filio fimul adoratur
conglorificatur, qui locutus eft per Prophetas.
Hæreſi LXXVI . quæ eſt Anorndorum , adverfus capitulum II.
Aetii. Neque ab alia natura accepit Pater aut Filius, aut Spiritus
ſanctus, aut alteri nature participationem fuæ ipfius nature dedit ;
neque juxta aliquam fe£tionem , aut defluxum , ut effet ex ipfo (Patre)
G 2 Uni.
 52 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
Unigenitus & Spiritus ſanctus, nature alterationem operatus eft : fed
quemadmodumi ab initio præeminens natura ingenita & increata fem
per erat : ita femper ex ipfo præeminens genimen & Spiritumſanctum
nobis manifeſte prædicavit & non immutate.
Et adverſus capitulum VIII. Aetii. pag . 944. Generativus eft
1
Pater folius unigeniti , e non alterius cujusdam adhuc poft unum ,
& ex fe ipfo produxit Spiritum ſanctum , & non alium Spiritum .
.
Creator autem & factor eſt corum , quæ ab ipfo fa&ta funt , & fem .
perfiunt. Quapropter non amplius multi Filii gignuntur, neque multi
Spiritus ex ipfo procedunt, eadem Deitate femper in Trinitate ma
nente , atque glorificationem habenti.
Adverſus capitulum XIV. Aetii. Nun. II. pag .954. Confitemur
ipſum ejus genitorem & creatorem paſionis expertem : genuit enim
unigenitum paffionis exſors, Et non patiens; o emifit ex ſefanétum
fuum Spiritum , ſektionem non paffus.
Et adverſus capitulum XXII . pag. 967. Non omnem effentiam
ingenitam eſſe dicimus, neque omnem ex Deo genitam : nam qui ge
nuit genitum ex ipſo, . & emiſit ex ſe Spiritum ſuum fanétum , Spi
ritum eorum , que Filii, participem , non omnes genuit , fed unum,
quare etiam eft unigenitus; & unum ex fe emiſit Spiritum fanétum .
Rurſus pag, 969. Non propterea quod genuit unigenitum , neque
quod unigenitus genitus eft, neque propterea quod ſanctus ipfius Spi
ritus ex ipfo emiffus eſt, pafſionem inducit ſanctæ Trinitati. Denuò
ibidem : Non corporale eſt genimen , fed fpiritus ex ſpiritu, e Fi
lius ex Patre; fimiliter & Sanctus Spiritus ex ipfo, Spiritus Patris,
Spiritus Chriſti, non creatus, non genitus, non confrater, non pra
pater , non nepos.
Et adverſus capitulum XXIII. pag. 970. Eft quidem fecundum
aliam fententiam , & non fecundum æqualem ad omnia, ingenita na .
tura ad unigenitum genim : r , & fanétum ex ipfa Spiritum ; 1100
autem cauſa , velut id quod eſt, ad id quod non eft. Non eſt enim
de nihilo , qui genitus eſt , neque non exiſtens eft, qui genuit , nequr
qui ex ipſo ſanctus Spiritus..
Et
 į IN DOGMATE GREC. 53

Et adverſus capitulum XXV. pag. 972. Non habet fueti nomien

Filius, neque creati, ex Patre genitum ſciunt (Angeli & fideles ), Es
adorant exiſtentem ex co qui eſt, & ſanctum ex ipfo Spiritum .
Adverſus capitulum XXVII . pag. 974. Ob hoc & ipfi non
adoramus omne quod infra ipfius Dei effentiam eft ; ſoli vero decet
edorationem tribuere Patri ingenito , & Filio qui eſt cx ipfo ,
Spiritui fanétoś qui eſt ab ipfo e per unigenitum . Et deinde: Hæc
fuit facta es creata : Pater vero incrcatus Filium habens ex ipſo ge
nitum , at non creatum , Spiritum ſanctum ex ſeprocedentem ,
non factum. Rurſam ibidem : Non ex eo quod genitus eſt, cauſam
paſſionis fortietur Filius, neque Spiritus functus co quod ex Patre pro
cedit : neque enim Pater, eo quod genuit , ex fe ipfo eduxit, alia
vero omnia poft Filium & Spiritum creavit , fub paffione caufæ re
peritur.
Adverſus capitulam XXVIII. pag. 975. Cum ingenita natura
cffentia fit, 5 ex fe ipfi non de nihilo impollute & citra paſſionem
unigenitum genuerit ſine tempore & fineprincipio; ex ſe ipſa edu-.
xerit Spiritum ſanctum , & non de nihilo : palam in fanéta catbolica
Ecclefia orthodoxe Trinitas confubftantialis prædicatur.
Adverſus capituluin XXIX. pag. 976. Per ſe effentia eft Deus
Pater & Filius & Spiritus ſanctus , & non diverſa effentia: neque
enim eft confrater, neque eft poſtea genitus, ſed inenarrabiliter conde
center Patris nomini coëffentialis eft Filius ; & condecenter Patri e
Filio qui ex ipſo , per ipſum , & cx iis quæ funt ipfius, ſanctus
ipfius Spiritus,
Adverſus capitulum XXXII. pag. 980. In ingenita natura
baud dubie permanet Deus , qui omnia de nihilo crcavit ai fecit: Pa
ter gignens ex fe ipfo coëffentialem fibi Filium , m condecentem ipfius
fempiternitati, & Spiritum ex ipfo provenientcm , decenter ejus con
fubftantialitati exiftentem . Rurſus: Neque diſtenta eft effentia , ne.
que contracta , fed fpiritus exiſtens Pater Spiritum vere Filiumi ge
nuit , & exfe ipfo protulit Spiritum ſanctum .
G3 Ad
54 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

Adverſus capitulum XXXIII. pag. 982. Filius quidem eft ex

ipfo femper Genitore : quare genimen eſt ex eo qui eft, qui ex
ipfo egreditur Spiritus fanétus ; ita ut fit Trinitas in una unitate
increata .
Adverſus capitulum XXXV. pag. 984. Spiritus fanctus ſempi.
terne exiſtit, et ex Patre emittitur, qui etiam femper cum Patro
exiſtit, 'Et non a tempore effe incipit.
Tandem adverſus capitulum XXXVI. pag. 986. Genimen non
opus dicimus, neque facturam , fed genimen cffentialiter a Patre im
pollute genitum , coefſentiale Patri, & quod fimul adoratur ; I Spin
ritum ſanctum ex ipſo, non alienum , ideoque etiam fimul
adorandum .
Hærefi ‘LXXIII, quæ eſt Semjarianorum , Num . XVII. pag.
1863. Orientales Spiritum ſanctum , quem divina Scriptura Paracle
tum nominat , ex Patre per Filium ſubfiftentem notificant.
Hæreſi LIX . quæ eſt Catharorum , poſt medium , Num. VIII.
pag. 500. De ſancto Spiritu Petrus nos monet , dicens ad Ananiam
ET uxorem ejus : Cur tentavit vos Satanas, ut mentiamini Spiritus
fanćto? Non homini mentiti eſtis, ſed Deo. Quia ex Dco eſt Spiritus,
non alienus a Dco. Hinc porro pluribus in locis Filium a Patre
circa proceſſionem Spiritus ſancti diſtinguit; & a Patre quidem Spi
ritum ſanctum procedere docet , a Filio non item , fed faltem ex
Filio accipere, fecundum vocein Salvatoris: Ex mco accipiet.
Hæreſi XLVIII. quæ eft Phrygaſtarum five Montaniftarum ,
ante finein , pag. 414. Unus eft Spiritus fanctus, qui dividit uni.
cuique, prout vult; dicitur autem Spiritus pietatis, & dicitur effe
Spiritus Chrifti, & Spiritus a Putre procedens, ET a Filio accipi.
ens , non alienus a Patre & Filio exiſtens.
Hærefi LVII. quæ eſt Noëtianorum , ante medium , pag. 48 2.
De Spiritu fan &to Servator inquit : Spiritus veritatis, qui ex Patre
procedit ; de meo accipiet: ut oftendat in fubftantia elje Patrem , in
ſubſtantia Filium , in ſubſtantiu Spiritum finétum . Et poft pauca ,
pag. 483. Ex ipſo Patre etiam Spiritus procedit in ſubfantia exia
ftens,
 55
IN DOGMATE G H 4 C.

Atens, & in veritate perfectus Spiritus veritatis, qui illuminat omnia,

qui ex Filio accipit, Spiritus veritatis , Spiritus Patris, Spiritus
Cbrifti.
Häreſi LXXII. quæ eſt Sabellianorum , poft principium , pag. /

$ 14. Neque Spiritus fanétus Chriſtum fe ipfum unquam nominavit,

ſed Spiritum Chrifti, & qui per Chriſtum datur, & a Patre proce
dit, & a Filio accipit. Et poft aliqua , pag. 515. Semper Spiri
tus cum Patre & Filio, non confrater Patri , non genitus, non cred
tus, non frater Filii, non foboles Patris, verum ex Patre procedens,
& de Filio accipiens. Et poft medium , pag. 518. Spiritus fan &tus
ex Patre procedens, & de Filio accipiens, ſemper Deus unus, pri
mus , & qui poft ea
Häreſi LXV.
LXV. quæ eft Pauli Samofateni , poſt inedium , pag.
613. De Spiritu ſancto Salvator: Alium Paracletum vobis mittam .
Vide voces: mittum , & alium , & ego ; ut oftendat Patrem in fub
ftantia effe, & Spiritum ſanctum in fubſtantia. Ille cnim me glori
ficabit, de Spiritu fan &to loquens: quia de meo accipiet; o qualem
dicit ? eum qui ex Patre procedens, &* ex mco accipiet.
Hærefi LXVII. quæ eſt Hieracitarum , ſub finemn , pag. 714 .
Etiamfi non dicimus Spiritum genitum , quoniam unigenitus eft Fi
lius: tamen Spiritum ex Patre procedentem , de meo accipientem
dicit Chriſtus. Qui itaque ex Patre procedit, & de meo accipit,
fine Patre esse non poteſt.
Hæreli LXIX. quæ eſt Arianorum , pag. 741. multum poſt
principium : Spiritus ſanctusaliis ſpiritibus haud adequatur: quo
niam unus eſt Spiritus Dei, Spiritus ex Patre procedens & de Filio
accipiens. Et poft pauca, pag. 742. Sanctus Spiritus, vclut novit
ipſe Pater Unigenitus, neque genitus eft, neque creatus , neque
alienus a Patre & Filio , fed ex Patre procedens, o de Filio acci
piens. Et multum ante medium , pag. 752. Deus ex Deo eft Spi
ritus fanétus, per quem Spiritus templa vocamur , fi habitare feceri
mus Spiritum ipfius in nobis : Spiritus enim Chriſti, Spiritus ex Pa
tre procedens, & de Filio uccipicns, velut ipſe Unigenitus confitetur,
Denuo
 56 TRACT, I, DE CONSENSU PP. ORIENT.

Denuo poft aliqua, pag. 757. Omnia a Dio creata funt ; ſolus vero
Filius Dei genitus eft, & folus Spiritus fanétus ex Patre proceſſit, er
ex Filio accepit. Reliqua vero omnia ſunt creata , & neque pro.
greſſa ex Patre proceſſerunt, neque ex Filio acceperunt , ſed ex pleni
tudine Filii. Et aliqua poſt medium , pag. 774. Spiritum
fanétum a Filio creatum effe dicere audent, qui eſt increatus ,
Patre procedens, et de Filio accipiens. Rurſus multum poft me
dium , pag. 780. Quomodo crcatus fuerit Spiritus, de quo teftimo
nium perhibetur, quod ex Patre procedit, & de meo accipit ?
Tandem pag. 788. Abro , inquit Servator, & demittam vobis Spi
ritum ſanctum , qui ex Patre procedit, & de meo accipit.
Hærefi LXXI. quæ eſt Photinianorum , fub finem , pag. 83 3 .
Redarguit te eadem facra Scriptura, ubi loquitur Dominus , de Spi
ritu ſancto confitens, ipſum effe genuinum fuæ Deitatis , is dicit :
Qui ex Patre procedit , & de meo accipiet.
Hæreſi LXXIV. quæ eſt Pneumatomachiorum , fub initiuni,
pag. 887. Spiritus Domini dicitur , & ex Patre procedens, & de
Filio accipiens. Et multum ante finem , pag. 898. Si Spiritus ſan
ctus a Patre procedit, & ex meo , inquit Dominus , accipiet, quem
idmodum nemo novit Patrem niſi Filius, neque Filium niſi Pater :
fic auſim dicere, quod neque Spiritum fanétum , niſi Pater & Filius,
ex quo procedit , a quo accipit. Rurſus pag. 900. Spiritus qui
dem Spiritus fanétus, Filius vero Filius: at Spiritus ex Patre proces
dens, & de Filio accipiens , tertius nomenclatura.
Hæreſi LXXVI. quæ eſt Anomæorum , poſt principium , pag.
918. Oportet autem velut eſt, unum fiire Deum Patrem Domini no
ftri Jefu Chrifti, ex quo etiam Spiritus fanétus, ex Patre procedens,
& de Filio-accipiens. Et poft aliqua, pag. 921. Pater per Filium ,
am ſanctum fuum Spiritum , qui ex ipfo proceffit, de Filio accepit,
fecit e firmavit omnia.
Et adverfus capitulum Aetii, pag. 945. Per unum , (Filium )
qui neque fecundum gratiam , neque ruda appellatione nomina
tur , fed fecundum veritatem , crcati fint reliqui filii, ab una
Patre,
 IN DOGMATE GREC .
57
Patre , per unum “ Filium , cuin Spiritu ſancto procedente ex ipſo,
ü accipiente ex ipfo.
Adverfus capitulum XV. pag. 955. Manet genitor ſemper ha
beris genitum ex ſe ipſo, es perfeétum ipfius Spiritum , qui ex Patre
procedit, SaFilia accipit.
Adverſus capitulum XX. pag. 964. Ex revera Pater verus
Deus, velut teftatur. Filius , qui vidit Patrem ; & vera lux Filius,
qui cognofcitur a Patre, & de ipſo teftatur; & Spiritus veritatis,
ipſe Spiritus, qui non aliemus eft, fed a Patre procedit, & de Filio
accipit.
Adverſus capitulum XXVIII. pag. 975. Trinitas femper eft:
Pater, Pater perfektus; Filius, Filius perfeétus ex Patre genitus ;
& Spiritus fanctus, Spiritus perfcctus ex Patre progrediens, et de
Filio accipiens.
Adverſus capitulum XXXI. pag. 979. . Liber eft Deus ab omni
cauſa, in ſe ipſo totum habens, non in futurum , neque per pæniten
tiam Filium poft tempora habens, aut ſanctum ſuum Spiritum , fed
condecenter ei , ut habeat ſemper Filium genitum , habens Filium ,
& hunc unigenitum , habentem ſemper Patrem in fe ipfo : habet au.
tem & fanétum Spiritum ex Patre exiſtentem , & de Filio accipien.
tem , ſemper ipſum habens.
Et in Ancorato poſt principium , Tom. II. pag. H. Unigeni.
tus unus ipfe Filius; Spiritus ſanctus ipſe Spiritusfanctus , Spiri.
tus Dei, femper exiſtens cum Patrc Filio , non alienus a Deo, fed
& Deo exiſtens, a Patre procedens, & a Filio accipiens. Et poft
pauca : Spiritus quidem Spiritus fanétus, Filius vero Filius : Spiri.
tus autem a Patre procedens, & ex Filio aicipiens. Rurſum pag. 12 .
Spiritus ſanctus unici nominis eft, non Filii habens nomen , 1101
Patris nomenclaturam ; fed Spiritus ſanctus fic appellatus, non alie
nus a Patre. Ipfe enim Unigenitus dicit : Spiritus Patris , qui ex
Patre procedit; & de meo accipict; ut ne aliem m putetur a Patre &
Filio, fed ejusdem effentia , ejusdem Deitatis. Rurſum pag. 16.
Neque Spiritum quis novit , niſi Pater & Filius, a quo procedit, Ero
H a quo
58 TRACT . I. DE CONSENSU PP , ORIENT .

« quo accipit. Tandem ibidem pag. 124. Credimus in ipfum ,

quod eft Spiritus fanctus, Spiritus Dei, Spiritus perfe £tus, Spiritus
Paracletus, increatus, ex Patre procedens, o ex Filio aceipiens.
GREGORIUS Epiſcopus Nyſæ , Tractatu de communibus
notionibus poft principium , Tom. I. operum editionis Pariſienſis
græco -latinæ, anno 1615. pag. 917. Rurfus hominis perfonæ om:
nes 1:00 ab eadem perfona ſecundum continuum habent effe: verum
bæc quidem ex illa, bæc autem ox illa in multa & diverfa effe fuper .

cauſatis ctiam caufas. Verum in ſancta Trinitate non ita fe res ka

bet: nam una & eadem perfona Patris , ex quo Filius gencratur, 1

& Spirjtus fanétus procedit. Quocirca etiam proprie unam cauſam

caufatorum , unum Deum afferimus: quandoquidem una etiam cum
iſtis exiftit. Quæ inde pariter jam ante aliquot ſecula Latinis objia
cit GREGORIUS Theſſalonicenſis oratione apodictica I. pag. 1o . edi- ,
tionis græcz Londinenſis; quid vero verbis illis diſertius ? docet ex
una eademque five ſola perſona Patris tam Filium generari, quam
procedere Spiritum ſanctum : neque enim prout ex pluribusperſonis
homines ortum ducunt, fic ex pluribus una fubfiftentiis originem
fuam fortiri Filium ac Spiritum fanctum .
Lib. I. contra Eunomium , in appendice operum Gregorii Nyſ
feni a Gretſero Parifiis græce & latine edita , pag. 100. Pater prin
cipio caret, & ingenitus, etſemper Pater intelligitur. Ex ipfo vero
in eadem continua ſerie indiviſibiliter unigenitus Filius Patri fimul
cointclligitur. Per illum autem , & cum illo , priusquam inter
media vacuitatis , aut perfonu deſtituti intervalli cogitatio obrepat
menti , conjunélus utrique Spiritus ſanctus apprehenditur ; neque ſe.
cundum exiftentiam inferior , aut pofterior Filio, fic ut aliquando
unigenitus fine Spiritu ſancto poßit concipi: fed ipſe Spiritus fanétus
quidem ex Deo univerfa habet caufam , quod exiftat, quemadmodum
& unigenita lux. Per veram autem illam lucem effulgens, nullo in
tervallo e naturæ diverſitate a Patre & Filio diftat. His utique
diſerte cauſam Spiritus ſancti ad ſolum Patrem refert, & non ad
Filium fimul, per quem faltem effulgere Spiritum ſanctum addit.
Quid
 IN DOGMATE ' GRÆC. 59
Quid vero eo , dum per Eilium effulgere Spiritum ſanctum dicit,
intelligat, ipſis verbis præmiflis oftendebat : Per illum , inquit , ET
cum illo , priusquam intermediæ vacuitatis , aut perfona destituti ina
tervalli cogitatio obrepat menti, conjunctus utrique Spiritus ſanctus
apprehenditur. Per Filium ergo effulgere Spirituin ſanctum Gre.
gorio Nyſſeno idem eft, quod per Filium & cum Filio , & Patri &
Filio conjunctum efle Spiritum ſanctum . Dumn feilicet Filius, nullo
producto generatus, Spiritus fanctus vero ex Patre, producto Filio,
procedit ; de qua doctrina Nyſſeni in ſequentibus.
Paria habet in ſequentibus , pag. 132. Non radium ex fole,
fed ex ingenito folc alium folem mente de cogitatione apprchendemus,
qui fimul cum primo per generationem exftiterit in omnibus primo
æqualis, pulchritudine, potentia , ſplendore, magnitudine, fulgore,
breviter , omnibus aliis, quæ in ſole inſunt. Et rurſus aliud tale
lumen ad prædićtum modum conſtituemus, nullo temporali intervallo 1

i lumine genito abfciffum ; fed per ipſum quidem effulgens, princi.

pium vero fue bypoftaſcos a primævo lumine accipiens, Sic denuo
foli Patri cauſam Spiritus fancti attribuit , per Filium vero effulgere
faltem Spiritum ſanctum addit. Cuivis enim patet in paribus dictis
Gregorii Nylleni nequaquam idem fignificare: per Filium effulgere,
& ex Patre exiſtentiam habere. Contradiſtinguit enim hæc duo:
Per ipſum , inquit, Filium effulget , fed a Patre produ &tus; diverſa
ergo hæc fucrint, oportet.
Sic & in antecedentibus pag. 78. Spiritus Patri conjunétus eft,
fecundum quod uterque increatus eft. Rurfus ab eo diſtinguitur, co
quod non eft Pater, prout ille eſt. Filio vero conjungitur, De fe
cundum quod uterque increatus eft, & fecundum quod uterque cau
ſam exiftentiæ ex Deo univerfi habeat ; diſtinguitur ab eo ſua proprie
fate , quod niec , ut unigenitus, ex Patre productus eft, & quod per
ipfum Filium fit manifeftatus. Oftenfurus, quomodo a Filio diſtin
guatur Spiritus ſanctus, a Patre eum productum eſſe dicit , fed non
generative; nequaquam vero addit , quod per proceffionem ex Fi
lio ab eodem etiam diſtinguatur, fed faltem per Filium ſubdit ma
H 2 nifeftari,
 60 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

nifeſtari: dum interiin exiſtentiæ caufam ex Patre habeat. Ex folo

ergo Patre procedere Spiritum ſanctum credidit.
Obj.cics vero : Pergere Gregorium Nylemum : Rurſum vero
creatura per Filium exiſtente ; ne quis putet communitatem quandam
ad eam Spiritum habere, ex eo quod per Filium manifeſtatus: immu .
tabilitate & immobilitate a creatura diſtinguitur. Dices ergo :
quodſi per Filium manifeſtari non ſubinnueret cauſam , non fub.
- deret utique: cuin etiam creatura fit per Filium producta; ne putet
quis hinc communitatem cum creatura habere Spiritum ſanctum ,
tanquam etiam creatura foret, ex eo quod per Filium manifeſta
tus. Diſtinguit porro creaturas a Spiritu fancto faltem proprietatie
bus divinæ naturæ . Sic tacire concedens & creaturam , & Spiritum
ſanctum quidem per Filiun produci, attamen a creaturis Spiritum
ſanctum diſtingui. Verum cauſam non ſubinnuere Gregorium Nys.
ſenum , dum per Filium effulgere five manifeſtari dicit Spirituin
fanctum , modo oftenfum . Neque deinde verba Nyſſeni erant : cum
etiam creatura per Filium fit producta, fed faltem : cum creatura
per Filium ſic producta. Neque porro ex niente fua, fed hæretico
rum fubdit, videri poſſe Spiritum ſanctum creaturam , dum per
Filium manifeſtatus: quia & creatura per Filiuin exiſtit. Huic ergo
objectioni hæreticorum ut Gregorius ſatisfaceret, non neceſſumn ha
bebat oſtendere, ui vocis : per Filium manifeſtari, non ſignificari
caufain ; fed quacunque ratione fufficiebat aſſerere Spiritum ſan
ctum non eſſe creaturam , dum verbi gratia immutabilis , immobi.
lis. Hoc enim faltem ex eo quod per Filium manifeſtatus Spiri
tus fanctus , & creatura ex Filio exiftat, commune cum creatura
habere Spiritum ſanctum hæretico videri poſſe docuerat. Si tandem
Latinorum fententiæ acceffiffet, illud : per Filium manifeſtari de
caufa exponentium : rationem diverſitatis utique hanc dediſſet, quod
Spiritus fanctus ex ſubſiſtentia Filii procedat , creaturæ vero ex ni
hilo per Filium productæ ; fic enim pariter binis verbis omne illud
argumentum folviflet. Nihil ergo proceſlioni Spiritus ſancti a ſolo
Patre pariter objici poterat.
Lib.
 IN DOGMATE GRÆC. 61

Lib. quod non fint tres Dii , fub finem , Tom. II. operum,
pag. 439 . Nos quidem divinam naturam differentie variationisve
expertem effe confitemur ; eam , quæ circa caufam * caufatum confi
deratur, differentiam non negamus, per quod folum diſcerni alterum
ab altero deprehendimus: nimirum co quod credimus, aliud quidem
effe cauſam , aliud vero ex caufa, & ejus quod ex caufa eft. Rur
ſus aliam differentiam confideramus: nam aliud quidem proxime ex .
primo eft; aliud per id, quod proxime ex primo eft: ut vel unige
niti proprietas absquc ambiguitate in Filio maneat, Tex Patre Spi.
ritum effe non dubitetur, Filio , qui medius intercedit, & fibi 14113
geniti proprietatem fervante, & Spiritum a naturali ad Patrem ha
bitu non arcente , Docet inter fubfiftentias nullam aliam effe diffe.
rentiam , quam ratione caufae & cauſati; inter cauſata vero Filium
fcilicet & Spiritum ſanctuin . Rurſus hanc differentiam eſſe oftendit,
quod Filius ex Patre nullo interveniente five producto generetur ;
Spiritus ſanctus ex Patre quidem , fed per Filium : ne fcilicet, fi
fimiliter ex Patre & Filius & Spiritus fanctus eſſent, uterque a Pa.
tre eſſe genitus crederetur. Cum ergo dixiſſet Spiritum ſanctum
per Filium ex Patre ele, illud explicans infra ſubdit : Filio , qui
medius intercedit, Spiritum a naturali ad Patrem habitu non arcente :
fic non aliter docens Spiritum ſanctum per Filium procedere ex Pa
tre, quam quia Filio jam generato productus a Patre Spiritus, a
Dum vero hifce ex profeſſo Nyſſenus oſten
Patre Spiritus ſanctus,
dere vult , quomodo ratione caufae & cauſati ab invicem differant
ſubliftentiæ : vel inde fane patet credidiffe ipfum , folum Patrem
eſſe productorem Spiritus ſancti. Ex Patre enim faltem pariter &
Filium & Spiritum ſanctum produci docet, differentiam faltem eſſe,
quod Filius nullo interveniente, Spiritus ſanctus interveniente five
producto Filio , adeoque per Filium ex Patre exiſtat. Si ergo hæc 1

differentia ſaltem inter Filii & Spiritus fancti originem : non Filius
utique, fed folus Pater productor Spiritns fancti. Latinæ vero fen
tentiæ ſi adhæfillet , Spiritum ſanctum utique pariter ex Filio exi
ftentiam habere docuillet ; dum ex profeflo originein perſonarum ,
H 3 & quo
 62 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT. .
& quo ſolo fubfiftentiæ ad invicem differant, tradere hic ipſi pro
pofitum . Hoc inde fenfu porro in folo ordine differentiam ponit
labſiſtentiarum .,'
Lib. I. contra Eunomium , in appendice operum Nyíleni lau
datæ editionis, pag. 164. Porro , inquit , idem nobis de Spiritu
fanéto dicendum eft, cujus in folo ordine differentia conſtituta eft.
Ut enim jungitur Patri Filius , & ab eo habere effe non facit postea
riorem fecundum exiſtentiam : ita rurſus Spiritus fanétus cum unige
nito conjungitur , folo mentis conceptu fecundum caufe rationem pra
intellecto ( Filio ) ſubfiftentia Spiritus. Nam temporum intervalla in
illa vita , que feculum omne præcedit, locum non habent , adeo uit
detracta carife ratione, nulla reſancta Trinitas, a ſe ipfa diffidcat.
1

Petavius Lib. Dices: At inquiebat Nyſſenus nullam in perſonis aliam eſte

.
tate, Cap.III.differentiam , quam quod altera cauſa, altera ex caufa fit. Eft ergo
Cichovius
pallim .
cauſa Spiritus fancti Filius : non enim produxit Filium Spiritus fan
ctus, Verum verba Nyſſeni hæc erant : Eam , quæ circa caufam Et
caufatum differentiam non negamus, per quod ſolum alterum ab al
tero diſcerni deprehendimus: co ſcilicet quod credimus aliud cau.
ſam effe, aliud ex caufa , & ejus quod ex caufa eft. Rurſus aliam
differentiam confideramus: namaliudquidemproxime ex primo
cft, aliud per id, quod proxime ex primo. Sic ergo non faltem do
cet fimpliciter folun in divinis alterum ab altero differre , eo quod .

alteruin fit cauſa , alterum caufatum ; ſed ſimul oftendit ratione

caufati rurſum differentiam conſiderandam elle : dum cauſatorum
alterum proxime ex primo, alterum per id, quod proxime ex primo,
Senfus ergo verborum Nyſſeni, dum inquit per folam differentiam
circa caufam & caufatum alterum ab altero diſcerni , eſt hic : quod
alteruin cauſa, alterum proxime ex primo, alteriun ex priino per id,
quod proxime ex primo.
Cichovius
quælito VI. Dices porro : quomodo ergo orientales dicunt , Spiritum
pag. 54. fanctum immediate elle ex ſolo Patre, cum hic medietatem ex
preſſe agnoſcat Nyſſenus ? Quomodo item Filius & Spiritus ſanctus
per diſparatas relationes diſtinguerentur, cum Nyírenus hic doseat
per
 DOGMATE GREC. 63
per folam differentiam caufæ & cauſati diſtingui perſonas? Quomo
do tandem 7o dice ſignificaret cum , cum Nyſlemus hic teſtetur per
7o dia ſignificari peollsías, quam utique non ſignificat cum ? Ve
rum , quod primum attinet , ubi immediate ex Patre productum
Spiritum ſanctum docent orientales , intelligunt id ratione caufæ ,
quod ſcilicet ex folo Patre prout generatus Filius, fic procedat
etiam Spiritus fanctus; non vero ratione ordinis, quo Spiritus fan
&tus ex folo Patre. Jam Nyſſenus ratione ordinis faltem agnoſcit
medietatem , prout ex ipfis ejus verbis fupra oftenfum : dum nem
pe Spiritus ſanctus ex Patre, Filio generato procedit. Per relationes
porro diſparatas, id eft per generationem & proceſſionem differre
Filium & Spiritum ſanctum pariter fubinnuit Nyſſenus, dum per
differentiam caufæ & cauſati ſubſiſtentias faltem diſcerni docet. Non
enim ſenſus horum verborum , quod alteruin femper fit canſa , al
terum caufatum , ut ante oſtenſum ; fed pariter ratione cauſatį fal
tem ab invicem differre Filium & Spiritum ſanctum docet , dum
fubdit cauſati aliam differentiam conſiderari, dum aliud immediate
ex primo, aliud per id, quod immediate ex primo, prout ejus verba
fupra vidimus. At ex eo quod Filius generatus , Spiritus fanctus
procedat ex Patre, alter immediate ex Patre', alter per Filium ex
Patre productus. Dum tandem orientales dicunt : Spiritum fanctum
cx Patre cum Filio productum , fenfus eorum , quod Spiritus fan
clus ex Patre producto Filio procedat. Hunc enim ordinem fem
per orientalis Ecclefia fervat; at non plus medietas illa, quam
agnoſcat Nyſſenus, fubinfert, ut ſupra vidimus.
Inſtabis porro : Qui procedit non immediate ex primo, fed Cichovits
mediate , five per eum qui ex primo, hic non procedit a folo Pa. quæfito
pag. 84 VII.
tre; ſed Spiritus fanctus & c. Ergo &c. Vecum hujus argumenti ſolutio
ex ante dictis fponte liquet. Si enim majorem intelligas ratione caufæ ,
falſa atique minor: non enim ratione cauſæ mediate ex Patre Spi
ritus fanctus. Sir: vero eandem intelligas ratione ordinis, quo quis
ex caufa : minore conceffa , ipſa major falliflima, ut fic diſtincta
majori, nihil inde inferri cuique liqucat.
Diccs
 64 TRACT. I. CONSEN
DE CONSENSU PP, ORIENT.
Cichovius in Dices tandem : DAMASCENus utique , dum Lib. I. de fide
codem quæfi. Cap. XI. inquit: Unum Deum cognofcimus in folis proprietatibus
to.
paternitatis, filiationis & proceffionis , 0 ſecundum rationem caufæ
cauſati diſcrimen agnoſcimus; oftendit proprietates paternita
tis, filiationis & proceflionis perſonarum divinarum eſe diſtinctivas,
non fumtas præciſe, fed fecundum caufam & caufatum ; ita ut
ubi ratio caufæ & cauſati non intervenit , diſtinctio realis non in
1 veniatur. Quo quidem ſenſu Patres doceant fubfiftentias fecun
dum rationem cauſæ & cauſati differre, exemplo Nyſleni modo often
fum . Senſus porro objectorum verborum Damaſceni eſt, quod
ſecunduin rationem caufæ & caufati differant fubfiftentiæ , dum
alius Pater five generet , alius Filius five generetur , alius procedat;
quas proprietates in proxime præcedentibus enumerarat. Hunc enim
fenfum efle Damaſceni patet ad oculum ex verbis ejus Lib. III. de
fide orthodoxa, Cap. V. dum inquit: Differentiam hypoft:feon in fo
lis tribus proprietatibus, in caufali es paterna , caufata & filiali,
& caufata ac proceſſiva agnoſcimus. Ipfa porro objecta verba Da.
maſceni mutile citabantur : fic enim ipſa integre habent: Et ſecun
dum caufam & caufatum , & perfectionem fubfiftentie, ideft exiſten
tiæ modum differentiam intelligimus. Tali ergo modo docet pa.
ternitate, filiatione & proceſſione ſubliſtentias inter ſe differre, quali
i modo proprietates illæ diverfi ſunt exiſtendi modi ; at vero 'filiatio
eſt modus exiſtendi Filii , proceſio vero modus exiſtendi Spiritus
ſancti, uti omnis orientalis Ecclefia femper docuit , ipfeque etiam
Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X. tradit. Simpliciter ergo
ſecundum Damaſcenum Spiritus fanctus & Filius differunt filiatione
& proceſſione; atque hoc inde fenfu ipfe fecundum caufatum dif
ferre Filium & Spiritum ſanctum in objectis verbis dixerat. Si enim
præterca ſubliftentiæ , dum differunt exiflendi modo, etiam fecun
dum caufam & caufatum differunt, uti habent verba Damaſceni;
ſubſiſtendi vero modi Spiritus fancti & Filii ſint proceſſio & filiatio :
neceſſario quidem Filius & Spiritus ſanctus, quatenus filiatione &
procellione differunt , fecundum caufatum differunt. Liquet ergo
hinc
 DOGMATE GRAC.
IN 65
hinc diferte , dum Patres docent ſubſiſtentias differre fecundum cau
fam & caufatum , nequaquam mentem eorum efle , quod ſemper
ſubſiſtentiarum altera debeat efle cauſa, altera cauſata; fed quod
Pater cauſa , Filius cauſatus generative, Spiritus fanctus cauſatus
proceſſive.
Ultimo objicies, laudatis a nobis verbis, ex Lib . I. contra Eu- Petavius Lib.
nomium, dicere Nyſſenum : Quemadmodum cum Patre copulatus' eſt nitate ,& Ci
Filius, ita ut licet effe ab illo habeat, non tamen pofterius exiſtat :.ch ovius
fit. VI.
qux.
pag.
fic cum unigenito hærere Spiritum ſanctum . Proinde ergo uti cum 54.
Patre Filius non alia ratione conjunctus eſt, quam quia eſſe ab eo
accipit: ita Spiritus fanctus eandem ob cauſam Filio copulatur . Ve
rum longe alius ſenſus verborum Nyſſeni: propoſitum enim ipſi
oſtendere , Filio femper coëxſtitiſſe Spiritum ſanctum , neque quoad
tempus Filium priorem Spiritu ſancto ; quemadmodum & fubdit :
Temporum enim intervalla in illa vita , qua feculum omne præcedit,
locum non habent . Cum vero producto Filio ex Patre procedat Spi
ritus ſanctus , quod fignificat verbis illis : Solo mentis conceptu ſa
cundum caufæ rationem , præintelle &to Filio perſona Spiritus ſancti:
oſtenlurus quod hoc non obſtet , quo minus adhuc dum Filio
ſemper coexſtiterit Spiritus ſanctus, affert exemplum Filii , qui ſci 1

licet Patri ſemper conjunctus exiſtat, licet a Patre exiſtentiæ cauſam

habeat. Hic ergo ſenſus Nyſſeni; nequaquam vero verba illa af
fert, ut oſtendat ob quam rationem Patri conjunctus Filius , eum
in finem , ut hinc inferat pariter eandem ob cauſam conjunctum
Filio eſſe Spiritum ſanctum : duin ſcilicet , ut dictum , ea faltem
affert , ut oftendat, quemadmodum Filium a Patre eſſe generatum
non obftat, quo minus Filius femper Patri conjunctus fuerit: fic
pariter non obftare Spiritum ſanctum gencrato Filio productum
eſſe , quo minus Spiritus fanctus Filio coexſtitiſſe ſemper intelligatur.
Verba ergo illa: Ita rurſus Spiritus ſanctus, cum Unigenito conjungi
tur , non referenda effe ad cauſam & rationem , qua Patri conjun
ctus Filius, fed faltem ad id , quod modo dixerat Patri conjunctum
ale Filium , manifeſte hinc conſtat. Tandem quod inferebant:
I Proinde
66 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT,

Proinde uti cum Patre Filius non alia ratione conjunctus eſt , quam
quia eſſe a Patre accipit , ita Spiritus fanctus eandem ob cauſam
Filio copulatur; fuo fenfu utique hoc omnino iisdem concedi pote
rat : nempe quod ob eandem caufam Spiritus fanctus Filio copule.
tur, ob quam Filius Patri: quia prout Filius ex Patre , ſic pariter
& Spiritus ſanctus ex Patre procedat. Quæ vero præter hæc porro
objiciunt ex verbis illis Nyſſeni, eorum folutio fponte ex genuino
verborum illorum ſenſu ſupra tradito liquet.
Homilia III. in orationem Dominicam : Proprium Patris eft
non effe ex cauſa; id non eft videre in Filio ego Spiritu : quippe
Filius ex Patre exivit, ut ait Siriptura , & Spiritus ex Deo & Pa
tre procedit. Verum quemadmodum illud: efle finecauſa, ſolius Pa
tris cum fit, Filio & Spiritui fanéto tribui non poteft: fic e contra
effe ex cauſa, quod proprium eft Filii & Spiritus, cogitari non po
teſt de Patre. Cum autem commune fit Filio Su Spiritui non efle in
genitum , ne qua confufio circa fubjeétum intelligatur : rurſus licet
invenire non mixtam differentiam in proprietatibus ipſorum , ut este
commune fervetur, er proprium non confundatur. Unigenitus enim
Filius ex Patre a ſacra Scriptura nominatur, & hucusque fiftit Sermo
ipfi proprietatem ; Spiritus ſanctus vero & a Patre dicitur, o Filii
ele teſtiinonium habet. Etenim , ſi quis, inquit, Chriſti Spiritum
non habet , hic non eft ejus. Igitur.Spiritus ex Deo cum fit, etiam
Chrifti Spiritus eft : at vero Filius ex Deo cum fit, non item er Spie
ritus fanéti aut eft , aut dicitur, neque reciprocatur relativa ijta con
ſequentia, ut ſecundum parem fermonem per reſolutionem poſſit reci
procari; & ut Chriſti Spiritum dicimus, fic etiam Chriſtum Spiritus
ſancti nominemus. . Primo inquit proprium Patris eſſe , non eſſe
cx cauſa, & hinc nequaquam Filio & Spiritui fancto competere , ex
cauſa non eſſe. Rationem hujus daturis ſubdit : quia Filius & Spie
ritus ſanctus ex Patre. · Dum itaque oftenfurus, quænam fit cauſa
Spiritus fancti, folum Patrem æque ut circa Filium laudat: patet
fane, quod prout Filii, fic & Spiritus fancti ſolum Patrem crediderit
eſſe productorem. Rurſum oſtenſurus, quomodo ergo ab invicem .
mutuis
 IN DOGMATE GRÆC. 67
mutuis relationibus differant Spiritus fanctus & Filius, cum de ces
tero in eo conveniant ,. quod uterque ex caufa Patre , & quod
neuter ſie ingenitus, eos nonniſi eo differre docet , quod licet uter
que ex Patre , Spiritus ſanctus tamen Spiritus fit Filii , Filius vero
nequaquain Spiritus ſancti; dum vox Filii, prout vox Spiritus, ‘reci
procari non poflit. Ubi fane ſi credidiffet Spiritum ſanctum etiam
ex Filio effe , neceſſario utique fubdidiffet hanc differentiam eſſe in
ter Spiritum ſanctum & Filium , quod Filius ex ſolo Patre , Spiritus
fanctus vero ſimul ex Patre & Filio.
Beccus quidem , ex quo locum illum adduximus, in con- Cichovius
quæſit. VI. p.
gerie fententiarum de proceſſione Spiritus ſancti, inter opera aurea 55 .
Theologica, quæ vocat Petri Arcudii, Romæ edita anno 1630.
pag. 102. loco illorum : Spiritus ſanctus & a Patre dicitur, og
Filii effe teſtimonium habet ; ſic legit: Spiritus fanétus & a Patre
dicitur, Et ex Filio effe teftimonium habet. Scd corrupte ſic ha
bere verba Gregorii Nyſſeni, Tractatu de corruptelis oſtendemus, ut
non habeant, quod objiciant diffentientes : expreſſe hic dicere Nyſe.
num , Filium & Spiritum ſanctum per hoc diſtingui , quod Filius
ſit a Patre femei móts tantuin ab ipfo, at Spiritus fanctus ex Patre
& Filio ; homiliam inde hanc ab orientalibus fuiſſe ſuppreſſam .
Corrupte cnim fic locus ille legitur, neque Nyſenus , prout etiam
ejlis verba landat Beccus aliique, Filium tantum ab ipſo Patre eſſe in
quit , ut hinc intelligatur, Spiritum ſanctum pariter non eſſe a ſolo
Patre. Verba enim Nyſſeni hæc erant : Unigenitus enim Filius a
Patre a ſacra Scriptura nominatur , & virgo Tót8 hucusque fiftit
Sermo ipſi proprietatem. . Sic ergo illa : peker Tót !, cum hiſce
fequentibus junguntur : fiftit Sermo ipſi proprietatem ; & non cum
præcedentibus: Unigenitus Filius a Patre eft. Senſus vero Nyſſeni,
quod in facra Scriptura dicatur Filius a Patre , at hic ſiſtat Sermo
nem Scriptura, neque etiam Filium Spiritus ſancti vocet ; quemad
modum quidem in facra Scriptura & Spiritus fanctus ex Patre eſſe
dicatur , & Filii effe teftimonium habeat. Neque tandem homi
diam illam Nyſleni ab orientalibus ſuppreſſam effe dici poteſt: quia
I a in er
68 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

inter Latinos publico prelo nondum excuſa. Quot enim in oriente

manuſcripta non habentur, quæ latinus orbis ignorat? Aut quomo
do affirmari poterat , nullibi eam vel inter manuſcripta bibliotheca
rum Latinorum repereri, cum plura , imo plurima manuſcripta in
įsdein habeantur, quæ nondum in lucem edita ? Nullibi tandem
habeatur magis homilia illa , numne vero obinde ex prælectione fup
preffa neceffario fuerit? An non & alia multa fcripta Patrum interci.
derunt? Quin potius Latinis meliori jure idem crimen objicimus,
qui, cum plura fcripta ſuorum exſtarent pro proceſſione Spiritus
fancti ex folo Patre, omnia hæc ſuppreſſerunt, aut adhuc fuppri
munt ; qui pariter toties fanctos Patres corruperunt, ubi ipfis oculos
fodicabat diſerte aſſerta- proceſiio Spiritus ſancti a ſolo Patre. Sed
de hiſce alibi.
Lib. de eo , quid fit ad imaginem Dei & fimilitudinem ,- inter
varia opuſcula GregoriiNyſſeni anno 1590. Ingolſtadii edita a Fron
tone Ducæo , pag. 35. Neque dicas amplius, & e curiofe fcruteris in
bæc verba : Si Trinitas eft Deus , quomodo eft unitas ? Si vero eft
unus , uſ dicitur, quomodò eſt Trinitas ? Et ſi Filius eft Sermo, quo.
modo fieri poteft, ut non minus quam genitor proles principio careat ?
Et fi ex Patre Spiritus fanétus, quomodo non eft genitus ſed procedens?
Aut utrum prius Pater produxit, Filium , an Spiritum ſanctum . Si
vero utrumque fimul, an fraternitas & geminorum partus eſt in
Trinitate ? Quo vero pa&to in incorporeis, & immobilibus,& immuta
bilibus generationis & procefſionis diverſitatem dignofcemus? Vel hinc
patet , ex Patre faltem & non fimul ex Filio procedere Spiritum
ſanctum credidiffe hac ætate catholicam Ecclefiam . Ubi enim de
productione Spiritus fancti Nyſſenus oſtendit non deberi argutas' ar
gumentationes necti, aut omnia inquiri, hincque varias hanc in rem
quæſtiones proponit : nunquam Filii æque meminit circa productio
nein Spiritus ſancti, fed folius faltem Patris. Non ergo tum fimul
Patri Filium in proceſſione Spiritus ſancti junxiſſe Chriſtianos, hinc
conſtat. Quomodo item, ſi credidiffet a Filio eſſe Spiritum ſanctum,
quærere potuiffet, an Spiritum ſanctum prius quam Filium pro
duxit Pater ? Ora
 IN DOGMATE GRAC .
69
Oratione de fancto Stephano ante finem , Tom . I. operum ,
pag. 796. Per lumen Patris, id eſt per Spiritum ſanctum illinc pro
Eedentem ingenitum conſpicitur lumen.
Tandem Lib. de Trinitate adverſus Judæos, explicans illa Da
vidis : Verbo Domini cæli firmati ſunt, & Spiritu oris poteftas co
rum , Tom. I. pag. 993. Spiritus vero oris eft Spiritus veritatis,
qui a Patre procedit.
CÆSARIUS frater germanus Gregorii Theologi, Dialog. I.
poſt initium , Tom . I. Patrum græcorum , pag. 549. Filius ac Spi.
ritus ſanctus non hominum more per Auxionem fectionemve aut dimen
fionem ex Patre prodierunt, ſed ut ex fonte flumina, quæ quidem ex
60 , EI in eo, & cum eo ſunt; & ex ſole radii, qui in eo, & cum
0 & ex eo funt; & flamma& lux ex igne , & cum eo , & ex
co. Et poft pauca : Divinus & ſanctisſimus Spiritus, non genitus
quidem , ſed procedens e productus a cauſa Patre. Et poft pauca
pag. 550. Pater Filium genuit , et Spiritum produxit ratione fecun
dum naturam ineffabili, ſine ullo tempore, ante omnia fecula. Sic to
ties Cæſarius enodaturus, a quo , & quomodo productus Spiritus
ſanctus, nonniſi ſolius Patris in proceſſione Spiritus fancti, pariter
prout in generatione Filii meminit. Ignoravit ergo neque credidit
Spiritum ſanctum etiam a Filio procedere.
AMPHILOCHIUs Iconii Epiſcopus, inter fententias & ex
eerpta ejus, pag. 139. operum editionis Pariſienſis græco -latinæ,
anno 1644. Filium genitum dico fine tempore EJ principio, ſemper
Patri, qua Deus eft , ccë ciſtentem ; at Spiritum ſanctum ex Deo eger
Patre æternum procedentem credo, nec Spiritus proceſſionem gene
rationem dico. Et deinde pag. 142. Sane Paracleti & vitæ au &to
ris eft gratia! ille, inquam, Spiritus veritatis, quem e Patre dixiſti
fine tempore procedere. Ipfum veriffime Spiritum tuum divinum , gra
tiam illam intemeratam peto , benedicta Patris proceffio! increata,
defiderabilis, fimulque rurſum cum Filio & Deo Patre æternis
absque principio. Conſtaret vero fuſius fides Amphilochii , ſi
ejusdem liber de proceſſione Spiritus fancti , quem ab ipſo
13 ſcriptum
70 TRACT. I. DE CONSENSO PP, ORIENT.

ſcriptum eſſe teſtatur Hieronymus Lib. de fcriptoribus Eccleſia

fticis , exflaret.
S. JOHANNES Chryſoſtomus Archiepiſcopus Conſtantinopo?
litanus Hom. de fancto Spiritu , Tom. VI. operuin editionis græco
latinæ Pariſienſis Heidelbergenſis, pag. 205. Quemadmodum dixit :
Spiritus Dei, & fubdidit Scriptura: Qui ex Deo, fic rurfums dicitur
Spiritus Patris; Que ne cenſeas hoc fecundum proprietatem dici, Ser .
vator confirmat : Quando veniet Paracletus, Spiritus veritatis, qui a
Patre procedit. Illic ex Deo, hic a Patre. Quod fibi ipſi tribuerat :
Ego a Patre exivi, hoc & Spiritui fanéto affcribit: Qui ex Patre
procedit. Eft ergo Spiritus & ex Deo, J Patris Spiritus , ‫ یع‬،
Patre procedit. Quid eſt procedit? non dixit: gignitur : quæ enim
non fcripta, non oportet ſentire. Filius ex Patre generatus, Spiri
tus ex Patre procedens. Quæ vero poteftas nominis : procedit? Ut
generationis nomen pretereat Scriptura, ne Filium Spiritum ſanctum
voces , dicit Spiritum ſanctum , qui a Patre proccdit. Inducit cum
procedentem , velut aquam a fonte featurienteni, ſeçundum ea quæ
dieta de paradiſo: Fluvius vero procedit ex Edem , procedit & fca.
turit . Pater fons aqua vivæ dicitur fecundum Prophetam feremiam
dicentem : Obſtupeſcat cælum ſuper hoc, & borreat valde terra :
quonianı duo mala fecit populus meus : me dereliquerunt fontem
aquæ vive. Definiens fontem vivæ aquæ Patrem , inducit ex forte
vite aquam vivam procedentem : qui a Patre procedit. Quid
procedit? Spiritus ſanctus. Quomodo ? velut a fonte aqua. Si ergo
Evangeliſta Johannes declarans Spiritum ſanctum dixit aquam vivam ;
Pater vero dicit : me dereliquerunt fontem aque vivæ : fons Spirie
tus fanéti Pater , & obinde & ex Patre procedit. Dicitur ergo ( re
petere liceat) Spiritus Dei , & Spiritus ex Deo , Spiritus Patris, &
Spiritus qui a Patre , Spiritus Domini , ( Spiritus Dei , Spiritus
ex Deo, Spiritus Patris, Spiritus qui a Patre procedit, Spiritus
Domini ), Spiritus Filii. Præterquam itaque quod ubi tam fuſe
agit de proceſſione Spiritus fancti, non tamen niſi Patris meminerit
in proceſſione Spiritus ſancti, quod vel ſolum arguit ignoraile fan .
etuin
 IN DOGMATE GRÆC .
71
Aum Chryſoſtomum , proceſſionem Spiritus fancti a Filio : quærit :
quis fons ? cauſa fit Spiritus ſancti ? Reſpondet : definiviſſe
quæ
Scripturam Patrem eſſe , a quo procedit. Unum ergo faltem pro
ductorem Spiritus ſanctiPatrem credidiſſe ſanctumn Chryſoſtomum ,
hinc conftat.
Paria habet homilia in myſterium baptismatis Tomo V.
operum græce faltem editorum Ætonæ in Anglia ab Henrico Savilio
anno 1612. pag. 684. Sed quia Servator aquam vivam vocavit
Spiritum ſanctum , cur vocavit ipfum aquam vivam ? Ut difieres
ipſum ex fonte Dei effe. Aqua viva Spiritus fanétus, fons aque
vive Deus; ut igitur addiſcas fontem , nofcas unde aqua viva. Flu.
vii ex ventre fluunt aque viv . Hanc vero aquam dixit de Spiritu
fanéto, quem accepturi erant fideles. Si aqua viva Spiritas, quære
mus ejus fontem . Quis fons? Dicit Jeremias : Hæc dicit Dominus :
Obſtupeſcat cælum , o exhorrefcat terra , quoniam duo mala fecit
populus meus, me dereliquerunt fontem aque vive. Vides fontem
aque Deum , aquam vivam Spiritum ſanctum . Fons aquæ vive
Pater; fluvius exfonte proveniens Filius; aqua fluvii Spiritus fan
Etus : me dereliquerunt fontem aquà vive. Dicit de Filio hæc etiam
Propheta Fifaias: Et apparebit Dominus, velut fluvius clarus in via
fitienti. Cernis fontem , fluvium , aquam vivam. Pariter inftituit
hic quærere , quis fit fons, vel cauſa Spiritus fancti? Reſpondet
vero Patrem eſſe ; nec addit Filium : ſolum ergo fontem , ſive pro
ductorem Spiritus fancti Patrem effe credidit. Sane , fi quæras ex
Latino, aut alio credente Spiritum ſanctum a Filio etiam procedere,
a quo procedat Spiritus ſanctus ? nunquam utiqueſolum Patrem no
minaverit, fed femper a Patre & Filio procedere Spiritum ſanctum
reſpondebit.
Sermone de Trinitate multum ante finem , Tom. VI. operum
editionis græco -latinæ laudată , pag. 200. Crede, quod confubftan
tialis eft Patri Filius, confubftantialis vero & Spiritus. Si enim ex
Patre procedit , ü ex Filiv accipit, 110n diverfus ab effentia Dei
Spiritus.
Homi
 1

TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

Homilia I. de incomprehenſibili Dei natura , Tom. I editionis

græco -latinæ . pag . 332. Novi, quod Filium gencravit Deus, quo
modo vero , ignoro. Novi, quod Spiritus ex ipſo, quomodo vero
ex ipſo, non novi.
Homilia II. in epiſtolam ad Ephefios ad Cap. I. inter commen
tarium S. Chryſoſtomi in epiſtolas Pauli Heidelbergæ græce & latine
editum anno 1603. pag, 1041. Deus dedit Filium fuum pignus
pacis & fæderis, Spiritum ſanctum , qui eſt ex ipfo.
Sermone adverſus hæreticos ſub medium , Tom. V. editionis
Parifienfis latinæ anno 1588. operum Chryſoſtomi, columna 1029 .
Macedonius Spiritum , qui ex Patre ineffabiliter procedit, adorare
'nolebat.
Tandem Homilia in Pſalm. CXV. Tom . I. laudatæ editionis
latinx , columna 977. Macedoniani non crediderunt Spiritum ſan .
étum ex Patre ineffabiliter procedentem effe Deum.
SYNESIUS Epiſcopus Ptolomaidis , hymno II. pag. 316 .
operum editionis Pariſienſis græco - latinæ anno 1 630.
Fons unus , una radix
Triplexque forma reluxit. 1

Ubi enim Patris profundum :

Ibi E Filius clarus,
Cordis perenne germen ,
Sapientia , orbis auctor ;
Et lumen uniforme
Sacri flatus reluxit.
Fons unus , una radix
Cumulum dedit bonorum ,
Et ſuperſubſtantialem propaginom
Genitalibus ferventem motibus :
Conditorum ctiam lucentes
Beatorum admirandos fulgores.
Unum inquit fontem eſſe & radicem Patrem, fcilicet Filii
& Spiritus ſancti, ut deinde exponit. Solus ergo productor Spiritus
faucti, prout & Filii. Hyınno
 IN DOGMATE GREC. 73

Hymno I. pag. 314.

Ille quidem principium ortum de feſe,
Auctor Paterque entium ,
Nunquam creatus , altum
Cæli ſuper cacumen
Splendore latus evi,
Firmus Deus refedit.
Unitas fancta unitatuns *
Monadumque monas prima,
Simplicitates fummitatum
Quæ univit & peperit
Partu ſuperfubftantiali.
Unde ipſa profiliens
1
Per primigeniam formam
Unitas ineffabilem in modum effufa
Trinam adepta eft vim .
Fons vero fuperfubftantialis
Coronatur pulchritudine liberorum ,
Qua ex centro defluxere
Centrumque circum volvuntur.

EX SECULO V.
S. CYRILLUS Alexandriæ Archiepiſcopus, confeſſione de
Trinitate, edita a Johanne Vegelino Auguſtæ Vindelicorum græce
& latine ex Bibliotheca Auguſtana anno 1608. una cum libro de
Trinitate , qui eidem Cyrillo adſcribitur, pag. 119. Trium illarum
fubfiftentiarum illa quidem in totum principio carens vocatur, quæ eft
Pater. Reliquarum duarum bac quidem Filius, ifta vero Spiritus
Sanctus, ambo promanantes a Patre, fed non eodem modo. Filius
enim generatus eft : Spiritus fanétus proceffit, aut potius fimul gene
matur & procedit. Non enim quomodo ex Patre Filius exiit genera
tine, fac & Spiritus fan &tus ex Filio proccdit, ut primum ponamus, ET
!
K fecun
74 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

fecundum , & tertium .' Apage talem blasphemiam & pluralitatem

Deorum grécanicam . His cnim Cælum , & Saturnus, ese Jupiter
patres , filii Er nepotes. Una enim eft duabus perfonis caufa & ne
xus Pater , ad quem referuntur, qui ex ipſo. Quemadmodum &
poſteriora ex hiſce etiam ante ſecula aliquot Latinis objecit GREGO
RIUs Theſſalonicenſis oratione I. apodictica , pag. 20. editionis
græcæ Londinenſis. Diſerte ergo negat Cyrillus Spiritum ſanctum
ex Filio procedere. Blasphemiæ hanc doctrinam damnat, tanquam
dum cauſa Spiritus ſancti ponitur Filius , Filii vero genitor Pater,
duo principia , duæ caufæ introducantur; adeoque non unus, fed
plures Dii fuerint. Non equidem hiſce totidem verbis damnat eos,
qui Spiritum ſanctum ex Patre & Filio fimul dixerint procedere ;
fed faltem qui Patrem Filii , .Filium Spiritus fancti productorem Ita
tuerint : verum, ſenſum ejus eſſe quod neque a Filio ullomodo pro
cedat , cuique patet. Si enim a Patre & non a Filio procedit, fo
lus utique Pater , neque Filius fimul productor Spiritus ſancti.. At
verba Cyrilli erant : Filius & Spiritus ſanctus a Patre promanarunt;
neque enim a Filio procedit Spiritus ſanctus. Rationem item datu
rus , cur Spiritus ſanctus a Filio non procedat, fufficit hanc : una
enim duabus iſtis perſonis cauſa Pater, A folo 'ergo Patre , & non
a Filio fimul Spiritus ſanctus procedit.
In reſponfione ad confutationem Theodoreti anathematismi
fui IX. Tom .VI. operum græco -latine editorum Pariſiis anno 1638 .
pag. 229. Erat Ego eft ejus Spiritus,ficut certe & Patris, Et boc nour
bis ſatisbene explanat divinus Paulus. — Procedit enim quidem ex
Deo - Ed Patre Spiritus fanétusfecundum Salvatoris vocem , ſed non eft
alienus a Filio : omnia enim babet cum Patre; & hoc ipfe docuit lo
quens de Spiritu fan&to: Omnia quæcunque habet Pater, mea funt,
propter quod dixi vobis: de meo accipiet & annunciabit vobis.
Cum Neſtorius duas perſonas Servatoris introducens , ſemina
hæreſeos ſuæ fpargeret : adverſus hunc XII. anathemata ſcripſerat Cy.
rillis. Ex hiſce in IX. damnarat illum , qui Spiritum non proprium
Filii, ſed alienum a Filio dixerit Spiritum ſanctum . Theodoretus
ad
 IN DOGMATE GREC . 75
ad hæc, XII. illa anathemata carpens, ubi de verbis illis Cyrilli agit
fic' ait : fi ubi Cyrillus dicit : Spiritus ſanctus non alienus a Filiu,
fed ejus proprius, ſenſus ejus , quod Spiritus ſanctus Filio fit con
ſubſtantialis, & ex Patre procedat: bene docet. Sin vero fenfus ejus,
quod ex Filio procedat Spiritus ſanctus: impie & blaspheme docet.
Tradidit enim cum Apollolo Filius Dei, Spiritum ſanctum a Patre
procedere. Ipfa verba Theodoreti infra videbimus. Cyrillus ergo
refutationes, quas Theodoretus adverſus XII. ejus anathemnatiſmos
feripſerat, diluens, ubi ad hanc objectionem Theodoreti pervenit,
verba adducta regerit : nimirum quod quidem omnino Spiritus fan.
ctus a Patre procedit , ſed tamen Filii proprius fit ſecundum fa
cram Scripturam , neque ab eo alienus. Sic ergo duos ſenſus af
ſertæ propofitionis a Cyrillo : Spiritus fanétus proprius eft Filii,
cidem propofuerat Theodoretus: aut enim ideo dici Filii proprium,
quia a Patre procedit , & Filio conſubſtantialis faltem ; aut quia a
Filio procedit. Cyrillus ad hæc nonniſi priorem ſenſum ſe ſequi
verbis adductis oſtendit. * Reſpondet enim ad hæc : Omnino quidem
a Patfe Spiritus fanctus ſecundum Salvatoris vocem , non tamen
alienus eft a Filio. Ex ſolo ergo Patre credidit Spiritum ſanctum
procedere , & non ex Filio fimul. Quomodo porro , fi credidil
fct Spiritum ſanctum a Filio etiam procedere , ubi Theodoretus
blasphemiæ & impietatis hanc doctrinam damnarat , non oftendiſſet,
quam graviter Theodoretus eo ipfo peccaret , qui veritatem , qui
catholicum catholicæ Ecclefiæ dogma blasphemiæ & impietatis dam
are auderet ?
Porro cum Theodoretus dixiffet: fi proprium Filii Spiritum
ſanctum dicit, quia a Patre procedit, bene; ſin quia a Filio pro
cedit , male docet Cyrillus : Filius enim Dei dixit , quod a Patre
procedat : . Cyrillus ad hæc : quanquam a Patre procedat Spiritus
fanctus, fecundum Servatoris vocein , non tamen Spiritus ſanctus a
Filio alienus , fed proprius ejus. Qua utique reſponſione oſtendit,
recte" ſenſiſſe Theodoretum circa proceſſionein Spiritus fancti. Dum
enim Theodoretus ex verbis Servatoris oſtenderat, Spiritum ſanctum
K 2 non
76 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORI IN F.

non a Filio , ſed a Patre procedere: Cyrillus refpondet: omnino

quidem a Patre proceditSpiritus fanctus, ſecundam Salvatoris vocem,
non tamen alienus eft a Filio ; fic utique totum argumentum
Theodoreti , & quod inde intulerat, ipfe probans. Tandem non
aliud utique propoſitio hæc : Spiritus ſanctus licet a Patre procedat,
non tamen alienus a Filio , fignificat, niſi : licet a Patre & non a
Filio procedat Spiritus fanctus, non tamen alienus a Filio Spiritus.
Dices primo, idco Cyrillum inalam Theodoreti reſponfionem
diſſimulaſſe , quia tum non agebatur de proceſſione Spiritus fancti.
Sufficiebat ergo Cyrillo demonſtraſſe in diſputatione adverſus Neſto
sium , in qua tunc verſabatur, Spiritum ſanctum non alienum effe
a Filio , fed ejus proprium. At an nondam ad omnia diffentien
tis verba reſpondeo , fi alter alicubi peſſimam hæreſin proponat,
aut catholicum dogma impietatis & blasphemiæ damnat, parem
hanc aliam hærefin , & infamemn ſimiliter non notaverin ? Cum hoc
crgo Cyrilli inſtitutum fit in illa confutatione Theodoreti: qui,
quæſo , pariter dogma catholicæ Eccleſiæ impietatis & blasphemia
damnatum , defendere, aut aſſerere faltem tam ofcitanter neglexiſ.
ſet ? Imo, quomodo potius, cum Theodoretus blasphemiæ & im
pietatis damnaſſet proceſſionem Spiritus fancti a Filio , reſponſione
fua Theodoreto aſſentire, quam adverſari videri voluiſſet; dum
priorem ſenſum hujus propofitionis: Spiritus fanctus Filii proprius,
a Theodoreto laudatum totidem verbis, & non pofteriorem repetit ?
Propofitum deinde quidem Cyrilli erat defendere, quod Spiritus
fanctus a Filio non fit alienus, fed proprius ejus ; at falſum eſt huc
non facere proceſſionem Spiritus fancti a Filio . Senſus utique pro
poſitionis ad ipfins propofitionis tractationem ſpectat; at de ſenſu
propofitionis illius Cyrillo objectionem fecerat Theodoretus, Cyril
Iusque pariter in reſponſione fua, ſententiam ſubdit fuam de fenfu
propoſitionis illius : quomodo ergo in hac diſputatione Cyrilli &
Theodoreti proceſſio Spiritus ſancti conſideranda non veniſſet ?
Alii vero ab hiſce alieni regerunt omnino Cyrillum reſponſione
hac ſua affirinaſſe proceſſionem Spiritus fancti a Filio , dum diſerte
addit :
 IN DOGNATE GREC.
77
addit : Filium omnia Patris habere. Verum , fi ipfa verba Cyrilli
reſpiciamus, propoſitionem hanc : Filius omnia Patris habet, non
enm in finem ipfe affert, ut oftendat Spiritum fanctum pariter a Filio
procedere, prout a Patre ; ſed ſaltem ut oftendatSpiritumſanctum non
effe alienum a Filio. Inquiebat enim : licet Spiritus ſanctus a Patre pro
edat , a Filia tamen non eſt alienus , omnia enim Patris Filius ha
bet. Neque enim attendenda ea, quæ Latini ex verbis hiſce Servato
ris eliciunt; fed videndum erat , quem in finem , ad quid conclu.
dendum a Cyrillo propofitio illa elata fuerit. Falſum deinde , ex
eo quod Filius omnia Patris habeat, fequi ullo modo Spiritum ſan.
dum etiam produei a Filio. Sed de hoc alibi.
Dices porro : conftans utique orientalis Eccleſiæ dogma eſt &
fuit, Spiritum ſanctum ex Patre per Filium procedere. At Theodo
retus verbis adductis non faltem ex Filio , ſed etiam per Filium ne
gat Spiritum fanctum exiſtentiam habere. Si ergo obinde Cyrillus,
quia non culpavit Theodoretum quoad ejus doctrinam de proceſſione
Spiritus ſancti, aut potius ei aſſenſit , credidit Spiritum ſanctum ex
folo Patre, & non ex Filio procedere : non minus inde ſequetur
pariter Cyrillum affirmaffe , imo dogma catholicum habuiffe , quod
Spiritus ſanctus non per Filium procedat, quod abſonum . Negat
omnino hoc in loco cum Theodoreto Cyrillus per Filium Spiritum
ſanctum procedere. Sed eo ipfo nequaquam contrarius eſt catholicæ
Eccleſiæ dogmati, quo Spiritus ſanctus ex Patre per Filium proce
dere creditur. Ubi enim Theodoretus negat Spiritum ſanctum ex
Filio , aut per Filium exiſtentiam habere : fenſus ejus, quod Spiri
tus neque ex Filio , tanquam caufa vel principio , neque per Filium ,
tanquam cauſam vel principium procedat. Non enim Theodoretus
unquam fufpicatus fuerat Cyrillum ſentire Spiritum fanctum ex Pa .
tre & Filio fimul procedere, fed ex Filio faltem ipſum exiſtentiam
habere; prout Irinc & ipſe Theodoretus, Epiſt. ad monafteria, Cy
rillum negare dicit, ex Patre Spiritum ſanctum procedere, fed ex
Filio eſſe , uti verba ejus deinde videbimus. Damnat ergo Theo
doretus dogma, quo non ex Patre, fed ex Filio , aut per Filium
K3 Spi
 78 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

Spiritum ſanctum procedere docetur; adeoque, quod exinde fequi

tur, damnat eum , qui ex folo Filio , aut per folum Filium dixerit
Spiritum ſanctum procedere. Cum vero , fi Spiritus ſanctus non
ex Patre , ſed ex ſolo Filio , vel per folum Filium exiſtit , Spiritus
fanétus ex Filio tanquam caufa , vel per uamm cauſam
Filium tanqua
exiſtat : patet utique huic dogmati Theodoreti nequaquain adverſari
catholicum Ecclefiæ dogma , quo per Filium ex Patre creditur Spiri
tus ſanctus procedere. Non enim hujus dogmatis ſenſus, quod
per Filium tanquam cauſaın procedat Spiritus fanctus, fed faltem ,
quod generato Filio ex Patre procedat Spiritus ſanctus. Sed de hoc
alibi. Quæ vero alia præter hæc Latini circa hunc locum Cyrilli objie
Cichoviuscere ſveverunt, fuo quævis congruo loco diluemus.
pag. 316. Tri.
bunal, Saltem notamus abſurde aſſeruiſſe aliquem , dogma , quo ne
gatur Spiritum ſanctum per Filium habere ut ſubfiftat, in Nefto
rianis fuille damnatum , idque patere ex Cyrillo anathematiſmos
Theodoreti referente & l'efellente. Vidimus utique fupra ipſa Cy
rilli verba, quæ ad illa Theodoreti regerit. Num vero vel uno ver
bulo culparit Theodoretum , quod five ex Filio, five per Filium
negarit exiſtentiam habere Spiritum ſanctum ? Quis ergo non mire
tur dicacitatem hominis tam ftrenue mentientis ? Abſone pariter ad
dit , Cyrillum Theodoreti confutaſſe anathematiſmos ; cum utique
Theodoretus nullos anathematiſmos ſcripſerit, ſed ſaltem anatheinaa
- tiſmos Cyrilli refutarit, adverſus quem hinc denuo anathematiſmos
fuos defendit Cyrillus, in quorum defenfione inde de proceſſione
Spiritus fancti Theodoreto reſpondet. Sed pergimus.
Paria iis , quæ modo laudabamus , ex defenfione anathema
tiſmi IX. paſlim habet Cyrillus. Epiſt. ad Johannem Epiſcopuni
Antiochenum , Tom. V. operum , Part. II. pag. 108. Non erant
ipſi, qui loquebantur , fedSpiritus Dei & Patris, qui procedit quis
dem ex ipſo, non autem alienus a Filio fecundum effentiæ rationem .
Vult oftendere, quod non obſtante co , quod a Patre procedat Spi:
ritus ſanctus, Spiritus fanctus non alienus fit a Filio. Quomodo
vero hæc fibi invicem non obftare oftendiffet, nifi fimul præſuppo.
fuillet
 IN DOGMATE GRÆC. 79
fuiſſet a Filio pariter non procedere Spiritum ſanctum ? Disjunctivis
præterea utitur partigulis: a Patre quidem procedit, inquit, non
autem alienus a Filio ; five, quod idem : licet a Patre procedat Spi
ritus, non tamen alienus a Filio. Quæ fane idem valent , ac fi dia
ctum fuiſſet : non a Filio quidem , fed a Patre procedit Spiritus fan
£tus; five , licet a Patre , & non a Filio procedat Spiritus fanctus :
non tamen alienus eſt a.Filio. Addit porro : fed non alienus elt a
Filio ſecundum effentiæ rationem ; licet a Patre procedat. Secun
dum conſubftantialitatem ergo ſaltem Filio conjungitur Spiritus fan
ctus, non vero etiam quoad cauſam , ut nempe pariter prout ex Pa
tre , fic ex Filio etiam procedat Spiritus fanctus. Oſtendere enini
vult, quomodo , cum Spiritus S. ex Patre procedat, non tamen
alienus fit a Filio ? Refpondet: fecundum effentiæ rationem . Ubi
utique pariter dixiſſet, etiam ſecundum originem ſuam non alienuin
eſſe a Filio Spiritum ſanctum , quemadmodum hac ratione eundem
a Patre non alienum eſſe dixerat ; fi tale quid credidiffet.
Ipſi deinde orientales Epiſcopi, ubi acceperant hanc Cyrilliepi
ftolam , non aliter verba illa interpretati: fic enim ipſi epiſtola ad
Johannem Antiochenuin : Littere nuper miſſ « ( Cyrilli ſcilicet ) evan
gelica nobilitate decorantur : prædicatur enim in ipfis Dominus nofter
Feſus Chriſtus perfectus Deus & homo, & Spiritus ſanctus non ex
Filio, aut per Filium babens exiſtentiam , fed ex Patre procedens, ap
pellatus vero Filii proprius. Scilicet , ut unio inter Cyrilluin &
diſſidentes orientales epiſcopos rurſum iniretur, nomine horum
omnium Johannes Antiochenus reddiderat epiſtolam Cyrillo, in qua
fidem fuam de una perſona duabusque naturis Chriſti expofuerat;
hanc cum accepiffet "Cyrillus, videns eandem per omnia catholicæ
fidei congruam , & ipfe reddidit Johanni Antiocheno epiſtolam , ex
qua quidem verba adduximus modo , fratres orientales illos vocans,,
omnemque litem tollens. Jam Cyrillus optime ſciebat Epiſcopos
illos orientales tanquam blaſphemiam damnare proceſſionem Spiri
tus fancti a Filio , ſe ipfum vero ejusdem dogmatis fufpectum ab
iis haberi, aut certe habitum effe. Si ergo unquam ſententiam
hanc
 -
80 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

hanc re ipfa Cyrillus defendiſſet : non fane, ubi de unione inter

ipfum & orientales agebatur , talibus verbis in epiſtola ad eos uſus
fuiſſet, quæ exponi poterant de proceſſione fancti Spiritus a ſolo
Patre, fed aſſeruiſſet potius proceſſionem Spiritus ſancti a Filio , ne
communicare cum iis hac in parte videretur ; cum ijs , inquam ,
qui tanquam impium & blafphemum dogma damnabant proceffio
nem Spiritus fancti a Filio. Nunc vero cum Cyrillus controverſiam
nullam orientalibus circa hoc dogma moveat, fed acquieſcat foli ca.
tholicæ expofitioni Johannis Antiocheni de una perſona & duabus
naturis Chriſti, ut unio rurſum & inter ipſuin , & inter orientales
iniretur ; ac porro potius talibus verbis utatur , quæ de proceſſione
Spiritus fancti ex folo Patre exponi poterant, uti deinde etiam illa
orientales ſunt interpretati: patet utique fcripfiſſe verba adducta Cy
rillum , ut oftenderet injuria ſe ab orientalibus ſuſpectum haberi,
quod Spiritum ſanctum a Filio procedere credidiffet: hoc enim nun
quam in mentem fibi venifle. Dixeris : fi propofitio illa : a Patre
quidem procedit Spiritus ſanctus, ſed proprius eſt Filii, interpretan
da , quod licet non a Filio, ſed a Patre procedat Spiritus fanctus,
adhuc tamen proprius Filii fit : oportet utique, ut pariter hæc pro
poſitio: Spiritus fanctus proprius quidem Filii, fed a Patre proce
dit , interpretanda fuerit: licet non Patris, ſed Filii proprius fit Spi
ritus fanctus, a Patre procedit tamen , quod abſonum . Verum non
minus & objecta propoſitio fic erat interpretanda : proprius quidem
Filii Spiritus , fed non a Filio , verum a Patre procedit. In hiſce
enim paribusque propoſitionibus oppoſitio ſaltem fit ad eam partem ,
in qua Spiritus ſanctus a Patre dicitur procedere; dum ſcilicet inten
ditur oſtendi; cuinam principium Spiritus fancti fit attribuendum .
Proprium vero Spiritum ſanctum tam Filii eſſe , quam Patris, inter
catholicos femper indubitatum fuit. Ad hoc ergo oppoſitio in tali
buś propoſitionibus ſpectare non poterat ; quemadmodum hinc
alibi fancti Patres, (uti patet exemplo Auguſtini in Enchiridio
ad Laurentium , & Pelagii Papæ veteris Romæ, Epiſt. IX. ) ad
dunt : a Patre quidem procedens Spiritus ſanctus, ſed Patris &
Filii propriiss. Poiro
 IN DOGMATE GRÆC. 81

Porro commentario ad Lucam , in catena græcorum Patrum

ad Lucam latine edita a Jeſuita Baltafare Corderio Antverpiæ , anno
1628. ad Cap. XI. verſ. 20. pag. 324. Quemadmodum digitus
pendet a manu , cum non fit alienus ab illa, & in ea naturaliter fit:
ita @ Spiritus ſanctus ratione conſubſtantialitatis conjunctus & uni.
tus eft Filio , licet ex Deo Patre procedat. At propofitionem
hanc : Spiritus fanctus conjunctus ratione conſubſtantialitatis Filio,
licet ex Patre procedat , idem valere, quod ac fi dictum : licet ex
Patre & non ex Filio procedat Spiritus fanctus, conjunctus tamen Fi
lio fecundum conſubſtantialitatein ; modo oſtenſum.
Rurſuin Hom . de Chriſti baptiſmo, Tom. I. Bibliothecæ Pa
trum concionatoriæ a Franciſco Combefis Pariſiis anno 1662. editæ ,
in 8vam Epiphania , pag. 670. Scimus de plenitudine ejus nos ai
cepiffe: nam procedit quidem ex Deo & Patre, adeoque Filii pro 1

prius eft. Multis fiquidem locis Chriſti Spiritus dictus eſt ,' qui
ex Deo & Patre Spiritus ſanctus procedit. Teftisque erit Paulus,
quomodo ait : Vos non eftis in carne fed in Spiritu, fi tamen Spiritus
Dei habitat in vobis. Si quis autem Spiritum Chriſti non habet, hic
non eft cjus. Et iterum : Quia autem eſtis Filii, miſit Deus Spiri
tum Filii ſui in corda veftra clamantem : Abba Pater. Ergº proce
dit quidem , ut dicebam , Spiritus ſanctus ex Deo & Patro : ſubmi
niſtrat autem ipſum crcature , ac dignis. tribuit tanquam natura
vereque Filius, unigenitum ejus Verbum , ac qui ejus dotibus clareat,
ac fane ajebat: Omnia, quæ habet Pater , mea ſunt.
Conſona his tandem habet Dialog. VI. de Trinitate , Part. I.
Tom. V. operum, pag. 592. Unius crgo naturæ unus etiam Spiri
tus ; profunditur quidem velut a fonte Patre, eft autem non alie
mis ES a Filio. Hic enim genitus eft, proprietatem omnem habens
in fe ipfo.
Lib. I. in Johannem ad Cap. I. Tom. IV. operum , pag. 12 .
Filius habet in ſe ipſo Patrem , ſua naturæ quodammodo principii ex
pers principium , ſcilicet ex quo duntaxat : quoniam ex Patre eft. In
principio erat verbum . Principii, de quo bic quærimus , multæ ac
L varie
 82 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

variæ fignificationes fe nobis offerunt undique que utilia fint inveſti

gantibus, canum inſtar veram divinorum dogmatum comprehenſio
nem, & accuratam myfteriorum rationem indagantibus. Serutamini
facras Scripturas, Servator dicit : quia in ipfis vos putatis vitam
æternum habere ; Er ipfæ funt , que teſtimonium perhibent de me.
Videtur crgo beatus Evangeliſta principii nomine hic poteſtatem fupra
omnia pofitam , Patrem ſcilicet, nominarc. Eadem habet pag. 14 .
& Cap. II. in Johannen , pag. 15 . Quod vero , fi nomen Patris
principium , fequatur folum Patrein eſſe principium ſive producto
rem Spiritus fancti : circa paria verba Origenis fupra viſum .
Et hanc fidein Cyrilli fuiſe, ' conſtabit porro ex iis , ubi de
Theodoreto ceterisque orientalibus, qni a Cyrillo in fynodo Ephe.
fina I. diſſenſerant, agemus. Vel enim ipſo Cyrillo teſte audiemus
eandem fidem cum ipſo -illos hactenus tenuiſſe neſcire ſe; qua ratio
ne de Neſtorianiſmo fufpecti habiti fuerint, At ipſe non ignorabat,
quod cum orientalibus reliquis Theodoretus expreſſe, tanquam im
pium & blafphemum dogma, damnaret proceſſioncm Spiritus fancti
a Filio . Hinc paffim docet a Patre quidem procedere Spiutum fan
& um , fed per Filium , ſive a Filio creaturis dari. In expoſitione
fymboli Nicæenſis ante finem , Tom . II. Part»ll. pag 190. Spiritus
fanétus eſt conſubſtantialis ipfis, profunditur quidem , hoc eſt pro
cedit ficut a fonte Deo & Patre, conceditur autem crcature per Fi
lium . Inde inſpiravit in ſanctos Apoftolos dicens: Accipite Spiritum
fan &tum . Igitur ex Deo & Deus Spiritus eft, non alienusa faib
ſtantia, quæ ſuper omnia eft, fed ex ipfa, & in ipſa, et pro
prius ejus.
Lib. IX. in Johannem , Tom. IV . pag. 784. ad verba : Non
creditis, quia ego in Patre &c. Credimus Filium ex Patre effe, hoc
eft ex eſſentia ejus; & ex ipfo exire ineffabiliter, & in ipſo. manere.
Eo modo & de Spiritu ſancto. Eft enim ex Deo fecundum naturam
vere, fed nullo modo ſeparatus ab effentia ejus ; proit vero ex ipfo ma
gis , & in ipfo manet femper : prebetur vero fanétis per Chriftum .
Omnia enimper Filium in Spiritu ſancto. Hanc dogmatum rectitu
dinem
 IN DOGMATE GRAC. 83
dinem & veritatem fancti Patres tradiderunt nobijo ſic edocti & lom
qui a fentire ipfi:n per pfas facras Litteras.
Lib. XI. in Johannem , Cap. X. pag. 987. Quoniam ex Patre
& in Patre fecundum naturam eft Filius, cum verus fructus fit effen
tie cjuj: poffidet fecundum naturam proprium Patris Spiritum , qui
profunditur quidem ex Patre , per Filium vero creaturæ donatur,
nor tanquam per miniſtrum aut famulum , ſed quomodo, modo dixi:
x ipfa fubftantia Dei & Patris quidem procedensi profuſus vero fim
per dignos miferatione per Sermonem conſubſtantialem .
In Theſauri affertione XXXIV. Tom . V. Part. I. pag. 153. Spi
ritus ſanctus, ut fic dicanı, ex fuprema omnium effentia prodit: in
propria lamen exiftentia & ex Patre intelligitur; per Filium vero
creature donatur.
Dialog. VII. de Trinitate , Tom. V , Part. I. pag. 534. Exiſtit
proprie, a effundit eum quidem Pater e ſua natura , dignis vero
ipfum quoque largitur ipſe Filius.
Lib. I. contra Julianuin ſub medium , Toin. VI. pag. 21 .
Moſes unum & cundem & natura & vere prædicat Deum , non iga
norans eum , per quem omnia creata ſunt, viventem dico e fubfi
ftentem ejus Sermonem , & Spiritum vivificantcm , qui eft in Deo es
ex eo , qui per Filium creature mittitur. Et poftquam pag. 35 .
hæc Hermetis verba ex ſermone III. ad Aſcelpium de Spiritu ſancto
- laudaſſet: Hoc Spiritu , de quo fipe dixi prius, omnia opus babent:
omnia enim portat fecundum dignitatem , omnia vivificat o alit, ose
a ſancto fonte producitur, adjuvans vita & fpiritu omnes , femper
exiſtens, fæcundus: ſubdit: Novit itaque illum & exiftere in pro
pria ſubfiftentia, & omnia vivificare & alere, & ficut ex facro fonte
Dei & Patris productum : exit enim ex ipfo fecundum naturam , et
per Filium donatur creature.
Lib. IV . contra Julianum ante finem , pag. 147. Nos ſanum
& expolitum veritatis fermonem de ſumma Deitate componentes , di
cimus genitum effe ex Deo Patre Filium , æqualem natura , & in.
comparabilem ad quodcunque aliud, quodſibifimile; progredi autem
& Spie
 84 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

& Spiritum ſanétum , in quo omnia vivificat. Exit enim ineffabili.

ter , quemadmodum dictum , ex Patre vivijicus Spiritus fanétus ; ſup
peditatur vero creaturæ per Filium .
Tandem Lib. de recta fide ad Reginas fub principium , Tom.
V. Part. I. pag. 44. Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem
omnium o viſibilium & inviſibilium factorem . Et in unum Domi.
num Jeſum Chriſtum Filium ejus, generatum ſeciendum naturam ex
ipfo ante omneſeculuin & tempus : & eft enim absque principio fe
cundum tempus, æqile æternus proprio genitori, cadem quoque pote
ftate & gloria cum illo eſt, per omnia denique & in omnibus eidem
æqualis. Credimus vero fimiliter & in Spiritum ſanctum non alium
illum a divina natura reputantes: etenim ex Patre naturaliter eſt
emanans per Filium in creaturas. Sic enim intelligitur e una & con
ſubſtantialis & in identitate doctrinæ fanéta & adoranda Trinitas.
Toties ergo docet Cyrillus a Patre quidem procedere Spiritum ſan
ctum , per Filium vero mitti creaturis. Cujus quidem ſenſus: quod
licet a ſolo Patre procedat , per Filium tamen fidelibus donetur; ut
circa paria verba : Spiritus fanétus quidem a Patre procedit, non ta
men alienus a Filio , modo oftenfun. Par eniin & illius ratio .
Dialog. VII. de Trinitate , Tom . V. Part. I. pag. 640. Que.
nam fit Spiritus natura, diligenter inquirendum eft, relićta inpræſen
tiarum proprietate nominum , quæ Deitatem non indicant , ſed quis
intelligatur a nobis exiftentiæ modus uniuscujusque utique fignificat.
Illud enim vox Patris fignificat, quod genuerit; vox : Filius declarat
quodgeneratus eft: infuper quod Spiritusfit ex Deo Patre, proprius
vero ipfius Filii, inftur noſtri humanique ſpiritus , licet hypoſtatice,
& vere fubfiftere intelligatur , vocabulum (Spiritus fcilicet) declarat.
Ubi utique , ſi credidiffet Spiritum ſanctum etiam ex Filio procede
re , non minus utique docuiſſet, vocem : Spiritus, ſignificare quod
ex Filio fit, quam quod ex Patre. Si enim ratione Patris Spiritus
ſignificat, quod ex eo , quia ex ipfo procedit : non minus utique
ratione Filii vox : Spiritus fignificaret, quod ex ipſo productus, ſi
1 etiam ex Filio procederet Spiritus ſanctus. Cum vero ratione Patris
faltem
 IN DOGMATE GREC.
85
faltem id vox : Spiritus fignificet: patet Spiritum ſanctum ex Filio
non procedere. A Patre deinde docet Spiritum ſanctum procederc,
proprium vero faltem eſſe Filii : ad quid vero a proceſſione Spiritus
ſancti Filium diftinxiffet, fi etiain Spiritum ſanctum credidiſſet a
Filio procedere ?
Lib. XII. in Johannem ad verba Servatoris : Accipite Spiritum
ſanctum , Tom . IV . pag. 1098. Oportet & illud in animum indu .
cere, quod Spiritus ſancti eſt largitor o dator. Hac enim de caufa
dicebat, quod omnia, quæ habet Pater, mea ſunt. Habet vero.Patur .
ex fe ipfo & in fe ipfo proprium Spiritum ; habet hunc & in fe ipfo
Filius : cum ci fit confubftantialis, ex ipſo naturaliter natus, om
nia genitoris propria naturaliter habens in fe ipſo. At æque addi
diſſet, quod , quia Filius omnia Patris habet , Pater vero ex ſe ipſo
& in fe ipfo Spiritum ſanctum habet , Filius etiam ex fe ipfo & in
fe ipfo habeat Spiritum ſanctum : fi tale quid credidiſſet. Cum vero
faltem hinc inferat in fe ipfo habere Filium Spiritum ſanctum : patet
non credidiffe Cyrillum , Spiritum ſanctum etiam a Filio procedere.
Imo dum cauſam fubdit , ob quam Filius Spiritum ſanctum in ſe
ipfo habeat , non addit rationem hanc : quia ex Filio procedit Spiri
tus , fed faltem : quia Filius Patri conſubſtantialis.
Dialog. VI. de Trinitate , Tom . V. Part.I. pag. 592. Quando
venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre , Spiritus verita
tis , qui a Patre procedit, ille , inquit , tiſtabitur de me. Intelli.
gis ergo , quomodo proprium promittat nobis fe miffurum illum , qui
ex Patre ; & Spiritum veritatis vocet ; emanare etiam ex ipfo defi
niat Patre. Si ergo ipfe Servator , ubi quæritur de principio Spiri
tus fancti: an principium ejus Pater ? an Pater & Filius ? definierit
ipſum ex Patre procedere: quis amplius dubitet præter mentem facræ.
Scripturæ credi, Spiritum ſanctum a Filio etiam procedere? Quis item
terminos & limites pofitos a Servatore auderet excedere ? certe, niſi
qui in devia abire voluerit. Definitio tandem omnis perfecta, inte-,
gra, non mutila. Si crgo ex Patre definivit Filius Spiritum ſanctum
procedere, non utique ex Filio etiam procedit Spiritus.
L 3 Hinc
 U
86 TRACT. I. DE CONSENS PP . ORIENT .
Hinc porro alibi nonniſi Patris meminit in proceſſione Spiritus
ſancti, Theſauri aſſertione XXXIV. Tom . V. Part. I. pag. 342.
Deus igitur eft Spiritus fan tus, qui ex Patrc in Filio naturaliter exi.
ftit , & omnem ejus operationem habet.
Lib. II. in Johannem , Cap. I. Tom. IV. pag. 146. Cum de
ſuper regenerationem iftam , que per Spiritum eft, fieri afferat:
aperte ex fubftantia Dei Patris cft Spiritum ſanctum demonſtrats
quemadmodum itidem & ipfe de fe ipfo inquit: Ego defurfum Jum ;
ET Evangelifta fapientiſſimus de ipfo dicit: Qui defurſum vcnit ; ſur
per omnes eft,
Lib. IX. in Johannem Cap. I. Tom. IV . pag. 805. Refle fer
tientes dicemus : quemadmodum & ex Patre & in Patre naturaliter
Filius; ita ex ipfo etiam & in ipfo proprius ipfius Filiique Spiritus,
boc eſt ſanctus. Et ad verba : Non relinquam vos orphanos, pag. 81 2 .
Miſſurum Paracletum dicens, ipſe venturum fe pollicetur, non alium
ſe Spiritum oftendens: quandoquidem eſt ex Patre proprius Spiritus,
& cjus effe intelligitur, & mens ejus idcirco eſt nuncupatus. Unde

Paulus id ipſum ſignificans ait : Nos autem Chrifti fenfum habemus.

Lib. XI. in Johannem , Cap. II. pag. 931. Habet Deus Pater
ex fefe & in fe proprium Spiritum hoc eſt ſanctum, per quem in fan.
člis inhabitat , & myfteria revelat , non tanquam per miniſtrum ,
eundem ad id habens: nihil enim tale recordari oportet; fed tanquam
in ipfo eft effentialiter, et ex ipfo exit inſeparabiliter Einpar.
tibiliter .
Theſauri aſſertione XXXIII. Tom. V. Part. I. pag. 3 34 . Ex
Dco Spiritum fanétum effe dicimus, Ego fic credimus. Sed qui folum
ad blasphemiam promti ſunt, & alia omnia ex Deo effe ajunt , feri.
bente Paulo : Unus Deus Pater, ex quo omnia ; e fic conſent fe poffe
Qftendere, non effe ex ſubſtantia Patris Spiritum : quia etiam ad crea
turas referatur illud : ex quo , quod de Spiritu dicitur , declarans
ipfum nuturaliter de illius effentia effe : ſed manet quidem ipfi
proprie illud : ex quo , quia cx Patris ſubſtantia eft,
Thc.
 IN DOGMATE GRÆC 87
Theſauri affertione XXXIV . ſub principium , exponens quo
modo brachium Filius dicatur , quomodo digitus Spiritus fanctus,
Tom . V. Part. I. pag, 339. Qucmadmodum brachium naturaliter
coaptatum eft integro corpori, omniaque operatur, que menti plam
cent ; & inungere folet digito utens : ita & Sermoneni Dei ex ipfo
& in ipfo naturaliter coaptatum , ut ita dicam , atque emanantone
exiftimemus; & in Filio naturaliter, atque effentialiter procedenten
a Patre Spiritum , per quem omnia ungens fonctificat. Rurſun pag.
340. Quomodo non erit Deus , & conſubſtantialis Patri, qui ex
iplo in ipfo eft (Spiritus) non ſeparatus ab eo ; quemadmodum
manus non ſeparata eſt a corpore humano, fed potius naturaliter
ei inberet ? Denuo pag, 347. Quomodo ergo , qui ex Patre proce
dit, & Spiritus vcritatis eft, eandem ad Filium habet relationen
ob identitatem effentia, quemadmodum veritas vocatur & ipfe: quo
11:odo faétus ergo erit vel creatus ? Sed hoc impoſſibile . Igitur Spiri
tus Deus : quia vere veritas , & ex Patre procedit. Quæ repetit
& Lib. argunentorum , quod Spiritus ſanctus fit Deus , ante finem,
Tom . V, Part. I. pag. 672.
Porro Theſauri affertione XXXIV. pag. 364. Quando veniet
Paracletus , quem ego rsittam vobis a Patre , Spiritus veritatis, qui
a Patre procedit, ille teftabitur de me. Si a Deo & Patre procedit
Spiritus fanétus, tanquam quidam fructus aut odor effentiæ .cjus
eſt; Pater vero eſt incrcatus : quomodo erit creatus, qui ex ipfo pro
funditur Spiritus ? Quæ denuo repetit & Lib. argumentorum ,
quod Spiritus ſanctus fit Deus , ante finem , Tom. V. Part. I. pag.
677 .
Affertionis XXXIV. Theſauri forinat titulum , pag. 349. Quod
Spiritus ſanctus non fit ex participatione Dei ac Patris, fed natura
liter atque effentialiter ex ipfo. Et pag. 359. Unus revera eft Deus,
@ fimplex atque compoſitionis expers, nulli itaque nature alterius
Speciei miftus. Ex ipfo itaque & in ipfo Spiritus naturaliter eft,
utpote fru£tus ipfius, neque extrinfecus ad effe traductus , neque, ut
baretici opinantur, id quod eft adfcititio quodam modo habens.
Lib .

1
88 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

Lib. II. dialogorum de Trinitate poft principium ; Tom . V.

Part. I. pag. 423. Sanctum itaque Spiritum agnominamus ex Deo per
Filium profundi naturaliter , & quafi in figura ſpirationis, quæ ex
ore , nobis deſignare exiſtentiam .
Dialog. V. de Trinitate fub medium , Tom. V. Part I. pag.
565. Quando dicitur vitæ particeps Filius, hoc eft quod vivificatur
a Patre : divinam ftatim expende naturam , quæ tota quaſi in Patre
intelligitur, in quo o ex quo e Filius , & Spiritus vivificans,
iis, qui vitam externe advenientem habent , vivificationem operans,
non quaſi ineffabilis naturæ inftrumentum , ſed quaſi donans per ſo
ipſum totam illius qualitatem .
Dialog. VI. vero poft principium , Tom. V. Part. I. pag. 592 .
Cujus proprium dicimus efle Spiritum ſanctum ? utrumne folius Dei
Er Patris , vel etiam Filii , vel ſeorſim alterius, ET 27
borum , quaſi unum , ex Patra; per Filium propter identitatem
ſubſtantia ? Sic ego dico.
Dialog. VII. de Trinitate ante medium , pag. 643. Quis, dic
oro, anferret a ſubſtantia Patris & Dei fanétum Spiritum , qui in illa
& ex illa ; nonne in extremam perveniret temeritatem , etiamfi
tantum hoc cogitare velit ? Et ante finem , pag. 656. l'rod Spiri
tus ſanctus ex ipfa egrediatur Dei & Patris fubftantia, non olſcurum;
poterunt autem bene e vere intelligere, qui recte fapiunt ex hoc,
quod manifeſte dictum : Qui excitavit Chriſtum Jefum ex mortuis,
vivificabit & mortuos , Fc. Eum autem , qui proprius Dci, o ex
ipſo ſecundum naturam , num vita privatum eſſe concedamus ?
Lib. argumentorum , quod Spiritus ſanctus fit Deus, ante fi.
nem ', Tom. V. Part. I. pag. 673. Dicant, qui audent nobis dicere,
Spiritum ſanctum effe ex partićipatione Dei ac Patris, & non natu
raliter : quidnam unquam iftud per ſe, ficut privatum per ſe habens ?
Sed nihil aliud audivimus apud divinas Scripturas. Non ergo ex
participatione, neque ex compoſitione fanétus , fed eflentia & natura
ſanctificativa, & Deitatis Dei ac Patris, ut fic dicam , pinguedo,
quemadmodum & dulcedo mellis eft, vel furum fragrantia.
Lib.
 IN DOGMATE GRÆC. 89
Lib. I. contra Julianum fub medium , Tom. VI. pag. 62 1 .
Filius quidem ex Patre natus eft, & in ipfo es ex ipſo naturaliter.
Procedit vero ere Spiritus, qui eſt proprius Dei & Patris, ere fimi
liter Filii,
Lib. VIII. contra Julianum poſt initium , pag. 264. Licet quis
unum dicat Deum : attamen absque proprio Filio nunquam intelliget
Patrem ; neque absque fecundum naturam ex ipfo ( Patre) profluente
Spiritu , (nempe intelliget Patrem) qui etiam ejus eſt propius. Tan
dem ibidem multum ante finem , pag. 775. Eft enim increati (Dei)
Spiritus ſanctus, proprius ejus, Ü ' ex ipfo progrediens, fubfiftentiam
fuam habens, vivensque et ſemper exiftens.
THEODORETUS Cyri Epiſcopus in refutatione anathema.
tiſmi IX. Cyrilli Alexandrini, Tom. IV. operum editionis græco - la
tinæ Pariſienſis, anno 1642. pag. 7 8 . Proprium Spiritum Filii, fi
4

quidem & ejusdem naturæ , & ex Patre procedentem dixit, fimul&T

nos confitemur, & ut piam vocem ample&timur; ſi vero tanquam ex
Filio vel per Filium ſuam babere exiſtentiam dicat : ut blaſphemam
banc & ficut impiam abjicimus. Credimus enim Domino dicenti :
Spiritus qui de Patre procedit, & diviniſſimo Paulo ſimiliter dicenti:
Nos autem non ſpiritum mundi accepimus, ſed Spiritum qui ex
Deo eft. Diſerta verba Theodoreti : Spiritum fanctum non ex Filio ,
fed ex Patre , five ſolo Patre procedere. Verum hinc non privatam
faltem hanc fidem Theodoreti fuiſſe conſtat , verum communem
etiam omnium catholicorum Doctorum . Si enim quispiam ex hiſce
diverfæ unquam ſententiæ fuiſſet, aut Cyrillus, qui refpondit rurſum
ad has confutationes fuorum anathematismorum , aut alius ( cum
per omnem Ecclefiam orientalem notiffimæ eflent illæ Theodoreti
confutationes anathematismorum Cyrillij: eo de nomine notaſſet
Theodoretum ; quod cum factum nunquam fuerit : patet fanc ejus
dem fidei & reliquos Doctores, ejusdem & fequentium ſeculorum
fuiffe Patres. Cum item hactenus orientales Epiſcopi a Cyrillo
ſchismate eſſent ſejuncti, pax rurſum inter hofce cum Cyrillo coa
luit, ubi ex epiſtola Johannis Antiocheni
M
conſtabat, ipſos nequa
quam
 90 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

quam favere Neſorio circa duas perſonas Chriſti: plura Cyrillus, ut

iisdem rurſus jungeretur, non deſiderat. Notum tamen ipfi erat
Theodoretum , ( idem ſenſus erat & reliquorum illorum orientalium ,
ut deinde videbimus) non folum negare proceſſionem Spiritus fan
eti a Filio , fed & impietatis & blasphemiæ hoc dogma dainnare.
Cum ergo de hoc negotium nullum orientalibus, aut Theodoreto fa
ceſſat Cyrillus , quo minus catholicos illos haberet, iisdemque rur
fus jungeretur: patet hinc utique nequaquam Cyrillum , adeoque
neque reliquos Patres catholicos credidiffe Spiritum ſanctum etiam a
Filio procedere. Cum porro Theodoretus exorſam Synodum Chal.
cedonenſem ingreſſus effet , Ægyptii vero , & complices, qui Dio
ſcoren , id eſt Eutychen fequebantur, rejiciendum eum clamarent:
orientales ceterique catholici holtes Eutychis omnino ipfum defende
runt , ut ex actione I. hujus Synodi liquet. Cum vero actione VIIL
cauſa ejus judicaretur, num ſedi reſtituendus: nihil ab eo poftula
tum , niſi ut anathematizaret Neſtorium ; quo facto redditus fedi
fuz. Damnavit ergo s
hoc ipfo Theodoretu , quæ Synodus III. in
Neftorio damnarat. At Synodus hæc nequaquam in Neſtorio aut
complicibus ejus damnarat proceílìonem Spiritus fancti a ſolo Patre.
Catholicus ergo agnitus Theodoretus ab univerſali Synodo , ubi Ne
ftorii errores in Synodo III. damnatos pariter damnavit; licet præte.
rea tanquam blasphemiam & impietatem damnaret proceſſionem
Spiritus ſancti a Filio. Communem ergo oportet fuiſſe fidemn
catholicæ Ecclefiæ , proceſſionem Spiritus ſancti a folo Patre.
Cichovkus Vanus enim , qui non aliter Theodoretum a S. Leone ab ana
quæfit.Il.Tri
bunalis , pag .themate abſolutum effe aſſerere non dubitavit, niſi ut revocaret ne
22 .
gatam proceſſionem Spiritus fancti a Filio , quam expreſſe docuerat
Leo Magnus. Calumnia enim pellima Theodoretum unquam aną.
themate fuiſſe damnatum , prout deinde videbimus. Certum deinde
fchismate ſejunctum fuiſſe a ceteris catholicis Theodoretum cum re
liquis orientalibus. Falſum vero denuo , nonniſi a Leone Magno
in communionem rurſum receptum : fponte enim conventione facta
inter diflidentes , unio rurſum coaluit; dum tam Cyrillus, quam
Johan
 IN DOGMATE GREC 91

Johannes Antiochenus, utriusque , ut ita loquar , factionis præcipui,

tandem vident, fide nequaquam ab invicem abire utrumque. A Cy
rillo erg & Theodoretus ſuſcipitur in communionem ; a Synodo IV.
æcumenica ſedi fuæ epiſcopali reſtituitur: numne vero ab his un
quam defideratum , ut prius Theodoretus negatam proceſſionem
Spiritus fancti a Filio revocaret ? Imo ut faltem Neſtorium , & cuim
eo errores ejus in Synodo III. damnatos damnaret. Corrupta deinde
effe Leonis Magni verba de proceſſione Spiritus ſancti a Filio , alibi
Bendemus. Nihil ergo ſapere Jeſuitam hincº conſtat
Theodoretus præterea hiſcenon impugnat proceſſionem Spiri
• tus ſancti a Filio fimul & Patre , aut talem fententiam obvertit Cy..
rillo , fed folum proceſſionem Spiritus fancti ex folo Filio damnat.
Contra hanc enim ibidem diſputat Theodoretus: ſi, inquit, ex Pa.
tre Spiritum ſanctum affirmat , idem & nos confitemur. Sin vero
ex Filio procedere ipſum aſſerit, blaſphemus eft. Si ergo non ex
Patre, ſed ex Filio procedit Spiritus ſanctus: ( hoc enim hifce impug
nat Theodoretus ) ex ſolo utique Filio , & non ex Patre procedit
Spiritus fanctus. Quemadmodum hinc & in epiſtola ad monaſteria
inquit : Cyrillus non ex Patre procedere, ſed ex Filio efle Spiritum
faucturn docet. Si ergo verbis adductis ſtato Ecclefiæ dogmati re
pugnaret Theodoretus : neceſſario fequitur cum Cyrillum , tum reli
quos catholicos docuiſſe , non ex Patre, fed ex folo Filio procedere
Spirituin fanctum , quod abſonum . Non ergo Theodoretum fta
tum Eccleſiæ dogma verbis adductis oppugnaſſe, diſerte hinc con
ſtat, ſed nonniſi catholicam fidem defendiſſe. Si vero Cyrilli aut
aliorum communis fententia fuiſſet, procedere Spiritum ſanctum ſi
mul a Patre & Filio : non minus utique parem ſententiam hic Cy.
rillo objeciſſet, utpote qui ſecundum Scripturas a Patre faltem pro
cedere Spiritum credebat. Patet hinc ergo denuo nequaquam ca
tholicum dogma fuiſſe Spiritum ſanctum a Patre & Filio procedere.
Tandem hinc conftat male Latinos accuſare Theodoretum , tan
quam qui primus negarit proceſſionem Spiritus ſancti a Patre & Filio :
cum directe utique ſententiam hanc ipfe non oppugnet, eosque,
M2 faltem
92 TRACT. I. DE CONSENSU P P. ORIEN T.

faltem damnet , qui ex folo Filio , ' ſive qui non ex Patre , fed Filio
procedere Spiritum ſanctum docent , quod hactenus falſum eſſe,
etiam ipfi Latini fateantur oportet; quanquam per conſequentiam
ex ejusdem verbis conſtet ex folo Patre, & non ex Filio procedere
Spiritum ſanctum .
Certátim vero ad hæc objiciunt Latini, damnatas eſſe illas Theo
doreti refutationes anathematiſmorum Cyrilli a Synodo ecumenica V.
anathemate XIII. collatione VIII. Verum num obinde omnia dog
mata , quæ in illa confutatione habentur , anathemate damnata ? -
Multa utique ibidem alia dogmata occurrunt, quæ ſane' nunquam
æcumenica Synodus fimul damnavit ; normiſi fcilicet ea in fcripto .
illo damnavit æcumenica V. Synodus , quæ diverſa & contraria do
enerat Cyrillo Theodoretus. At numne Cyrillus in reſponſo ſuo
Theodoretum docentem non a Filio, fed a Patre procedere Spiritum
ſanctum damnabat , aut faltem refellebat?. Imo in hac reſponſione
ſua, ut vidimus , acquiefcebat fententiæ Thcodoreti. Ob folos
porro errores Neftorianos, qui in eo occurrerent, damnatus libellus
ille ab oecumenica V. Synodo. Sic enim habet anathema XIII. hu.
jus Synodi , collatione VIII. Si quis defendit impia Theodoreti con
ſcripta , que contra rectam fidem , & contra I. Epheſinam Synodum,
& ſan£tum Cyrillum , & XII. ejus capitula expofuit; c omnia qua
confiripfit pro Theodoro & Neſtorio impiis, & pro aliis qui eadem
prædi&tis Theodoro & Neſtorio ſapuerunt, defendens eos , & corum
impietatem , & propter hoc impios vocans Doctores Ecclefia , qui uni.
tatem fecundumfubfiftentiam Dei Verbi ad carnem confitentur; &
non anathematizat ea , & eos qui fimilia eis ſapuerunt vel ſapiunt,
& omnes qui fcripferunt contra rectam fidem , & ſanctum Cyrillum,
& XII. ejus capitula , I usque ad mortem in tali impietate perman
ferunt: anathema fit. Damnatum ergo fcriptum illud Theodoreti
ob negatam unitatem ſecundum ſubſiſtentiam Dei Verbi ad carnem ,
erroresque qui huc ſpectant; non vero ob aſſertam fimul proceſſio
nem Spiritus ſancti a ſolo Patre. Sed neque proprium & peculiare
dogma Neſtorii fuit Spiritum ſanctum a Filio non procedere, ut de
inde probamus. Tellina
 IN DOGMATE GRÆC . 93
Peſlima vero calumnia objicit nonnemo, jam a Synodo Ifr. Cichovius
omnia Theodoreti ſcripta, éumque ipſum anathematiſmo ſubjectum quæfito
22 , II. f.
fuiffe; quod ipſum feciſſe etiam Synodum V. Non enim noinina
tim Patres Concilii Epheſini damnaſſe proceſſionem Spiritus fancti a
Filio , quia contra hoc dogma Concilium illud non fuerit indictum ;
eetera vero una quaſi ſecuri anathematis in omnia fcripta Theodo
reti., Neſtorii, Mopſveſtini &c. jacta reſcidiſſe. Et primo quidem
neque nos ex eo quod Synodus ecumenica III. vel V. non damna.
rit nominatim in Theodoreti ſcriptis adverſus Cyrillum editis proces
fionem Spiritus fancti a ſolo Patre , dogma hoc approbatum a III.
aut V. Synodo inferimus. Sed urgemus ſaltem , etiamfi æcume
nica V. damnarit libellum illum Theodoreti : non omnia tamen ſta
tim catholica etiam dogmata , quæ in eo occurrunt, damnaſſe, fed
• ea faltem , quæ ipfe Cyrillus in reſponfione improbavit,Pefinter quæ
nequaquam proceſſio Spiritus fancti ex ſolo Patre. lima vero
calumnia prodit , ab æcuinenica V. Synodo Theodoretum uną
cum omnibus fuis ſcriptis fuiſſe damnatum : neque enim aut Theo .
doretum , aut ſcripta ejus omnia damnavit æcumenica V. fed ex
fcriptis ejus faltem illa , quæ adverſus Cyrillum pro Neſtorio fcripfe
rat , uti diferta verba anathematis contra illa lati modo vidimus,
Imo anathema illud habebat : fi quis non damnat ſcripta Theodoreti
contra Cyrillum ; fi quis non damnat eos , qui cum Neſtorio fen
tientes , vel pro Neſtorio fcribentes in hac impietate usque ad mor
tem permanferint : anathema fit. Sic fane diſerte excipit æcume
nica V. Synodus ab anathemate eos , qui licet hactenus contra Cy
rillum ſenſerant, aut feripferant, nequaquam tamen ad mortem
usque in hac impietate permanſerunt; inter quos utique & ipfe Theo
doretus, qnem Neſtorio anathema dixiſſe, & hinc a Concilio cui
menico IV. fedi fuæ reſtitutum fuiſfe, fupra jam vidimus. Qua
fronte porroTheodoreto , & omnibus ejus fcriptis anathema æcu
menicæ V. objici poterat, quem ſanctiſſimum Epifcopum inita unio ,
ne vocat Cyrillus epiſtola ad Epiſcopum Mitylenenſem , ut deinde
videbimus ? Recipere fe Theodoretum , venerari eundem , probare
M 3 ejus
 94 TRACT . I DE CONSENSU PP. ORIENT.

ejus fcripta , exceptis iis , quæ contra Cyrillum ſcripſit, verbis infra
laudandis fatetur & Pelagius Papa Romanus Epiſt. I. pro ecumenica
V. Synodo. Qua ergo , niſi impudentiffima fronte, Jeſuita aſſerere
poterat : damnatum a Synodo ecumenica V. cuin omnibus fuis fcri.
ptis Theodoretum ?
Allatius Lib .
II.Cap.II. con
Objicies porro , in refutatione anathematum Cyrilli a Theo .
fenfus Eccle-doreto ſcripta nihil occurrere, quod Neftorianis faveat; daminatum
fiæ orientalis
& occidenta crgo non alio de nomine , quam ob affertam proceſſionern Spiritus
lis, fancti a folo Patre. Falſum vero , ſcriptum illud Theodoreti non
ob errores Neſtorianos fuiffe ab æcumenica V. damnatum . In ana
themate utique ejusdem Synodi contra fcriptum illud pariter lato
accuſatur Theodoretus, quod illam confutationem pro Neſtorio
confcripfiffet, adeoque in eo dogmata Neſtorii defendiſſet; imo ex
preſſe in eo additur, tanquam ob quod præcipue fcripta illa Thco . •
doreti meruerint anathemate damnari , ipſum in iis negaffe unitatem
fecundum fubfiftentiam Dei Verbi ad carnein. Si quis, inquiunt,
defendit impia Theodoreti conſcripta , quæ contra rectam fidem , ET
contra I.Synodum ſanctam Epheſinam, &ſanctum Cyrillum , o XII.
ejus capitula expoſuit, & omnia, qua conferipfit pro Tscodoro e
Neſtorio impiis, qui pro aliis qui cadem prædiétis Theodoro e Ne
ſtorio ſapuerunt, defendens eos O corum impietatem , & proptor boc
impios vocans Doctores Ecclefiæ , qui unitatem ſecundum fubfiftentiam
Dii Verbi'ad carnem confitentur, &c. Imo porro actione V. ejusdem
Synodi varia , tanquam impie dicta, ex feripto illo Theodoreti enu
merantur , ob quæ deinde actione VIII. ejusdem Synodi feriptum il
lyd meruit damnari, quemadmodum ibidem poft hæc ipfa æcume
nica V. Synodus fubdit ; Ex his , quæ Theodoretiis impie conſcripſit,
miranda eſt ſubtilitas faneļi Chalcedunenſis Concilii ; ſciens enim ejus
blafphemiis, prius quidem multis fepius ufa eft contra eum exclama,
tionibus, poftea vero non aliter eum fufcepillet, niſi prius anathemati,
zaffet Neftorium , T ejus blaſphemias, pro quibus antea feripfit de.
fendens cas. Sic pariter Pelagius Papa Romanus varia tanquam im .
pia dogmata ex fcripto illo Theodoreti eruit, tanquam ob quæ jure
fcriptum
 IN DOGMATE GRÆC.
95
fcriptum illud ab æcumenica V. Synodo fuerit damnatum , Epiſt.
pro eadein æcumenica V. Synodo , Tom . V. Conciliorum Pariſiis
anno 1671. editorum , columna 632. Dum ergo ob varia impie
aſferta dogmata fcriptum illud ab æcumenica V. fuerit damınatum :
qua fronte afferi poterat ob folam proceffionem Spiritus a folo Patre
fcriptum illud fuiſſe damnatum ? maxime cum nullibi mentio fiat al
ſertze in illo proceſſionis Spiritus ſancti a ſolo Patre , quam utique
neceſſario pariter retuliſſent, fi ob cam folam feriptum illud fuisſet
dainatun. - Dices : attamen re ipſa nihil præter hoc male dictum
in ſcripto illo occurrit : omnia enim bene & catholice exponi poflunt.
Quicquid vero de hoc fit , de quo quidem deinde : quæritur utique
modo de ſenfa æcumenicæ V. Synodi, an ſcilicet ipſa non ob alia,
fed ob folum dogma .proceſſionis Spiritus fancti a folo Patre ferie
ptum illud damnarit; non vero , en male dicta Theodoreti bonam
expoſitionem admittant? Ubi utique ad oculum patet , non ob pro
ceſſionem Spiritus ſancti a Filio , fed ob reliqua male dicta fcriptum
illud ab æcumenica V. fuiſſe damnatum , uti oſtenlinn.
. Denuo Theodoretus Epiſt. ad monaſteria, Tom . V. Conciliorum
citatæ editionis , columna 505. Blaſphemat vero & Spiritum ſane
Elum , non ex Patre ipſum proceder ? dicens fecundum Domini vocem,
fed ex Filio effe. Sic denuo blafphemiæ damnat eun , qui Spiritum
fanctum ex Filio habere exiſtentiam docuerit , & non ex folo Patre
procedere. Superſedcmus vero hic repetere, quæ huc faciunt ex
üs , quæ urſimus fupra circa Theodoreti verba ex confuratione ana
thematiſmi IX. Cyrilli: aliqua enim ex iis pariter circa hæc verba
urgeri poterant.
Orientales tandem reliqui Epiſcopi, una cum Theodoreto in
objectionibus adverſus anathematiſmos XII. Cyrilli ad anathematis
mum IX, æque unius faltem meminere , ex quo generetur Filius, ex
quo procedat Spiritus ſanctus. Sic enim habent Tom . III. Concilio
rum lầndatæ editionis, columna 861. Quemadmodum & ab una
aliqua ſubſtantia divina profecta effe omnia intelligimus; dum Sermo
infubftantia & in fubfiftentia unigenitus absque paſſione ex ipſo natus :
ita
96 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

ita & Spiritus fanétus ex ipſo procedens in propria fubfiftentia exiſtit;

ita ut in tribus fubfiftentiis una ſubſtantia efigietur & nulla ipfa
rum in ſubſtantiæ ratione aliena fpečtetur: ſolis autem proprietatibus
characterem referentibus, five diſtingucntibus inter ipſas intelligantur.
Et hæc quidem hactenus ex fcriptis, quæ æcumenica V. Synodus
anathemate damnavit ; quæ quidem hinc fimpliciter Latinis objici
non poſſent, niſi aliunde eadem urgere poſſeinus, ut ſupra
vidimus.
Sed non minus in illis ſcriptis ſuis , quæ ab omnibus recipiun
tur , Spiritum ſanctum a ſolo procedere Patre , docuit Theodoretus.
Quæſtione XXII. in Geneſin poft principium , Tom . I. operum lau
datæ editionis Pariſienſis, pag. 18. Mens (humana) producit ſermo
nem , concurrit autem cum fermoneſpiritus, . non generatus quidem
ut fermo, ſed perpetuo conſequens fermonem , & cum eo , dum edin
tur , concurrens: ſed hujusmodi adfunt homini,tanquam imagini.
Quamobrem nec firmo, nec ſpiritus per ſo ſubfiftit. At in ſancta Tri
nitate tres intelligimus hypoftafes, casque ſine confuſione unitas, et
per ſe ſubſiſtentes. Nam ante ſecula genitus eft a Patre Deus Sermo,
inſeparabilis autem eft a genitore; & proficiſcitur a Deo Patre
Spiritus fanctus , qui & intelligitur in propria hypoftafi. Propoſi
tumn Theodoreto ex profeſſo tradere fubfiftentiarum originem ; ex
Patre vero faltem prout Filium genitum , fic Spiritum ſanctum pro
cedere docet. Solum ergo Patrem credidit Filii & Spiritus fancti
originem ac productorem .
Lib. II. de curandis Græcorum affectionibus fub finem , Tom.
IV .
pag. 504. Multo credibilius loquetur, quisquis afferat ex eo, qui
fit ingeneratus, emanare Sermonem ac ſanctum Spiritum : Sermonem
quidem , ut genitum ab intellectu ; Spiritum vero , ut procedentem .
Ipfi enim Sermoni Spiritus comprogreditur, non tamen ut Sermoni
congenitus, ſed qui fimul cum Sermone fit, conſeclaquc fit Verbi,
atque procedat. Sic denuo originem fubfiftentiarum oſtenſurus, tam
Filium quain Spiritum ſanctum ex ingenito five Deo Patre deducit.
Imo cum addat: Ipfe enim Sermoni Spiritus comprogreditur, non
tamen
 DOGMATE Græc . 97
tamen ut Sermoni congenitus. Hic utique mentionem feciſſet, quod
etiam a Filio procedat Spiritus fanctus , fi tale quid credidiſſet.
In Epitome divinorum decretorum , Cap. III. Tom. IV . pag.
257. Spiritum ſanctum ex Deo & Patre fubftantiam habere didicie
Mul :
ipfum enim ex Deo effe & Divinum effe docent facræ Scri. 1

ptura. Dominus enim Chriſtus hæc de ipfo dicit: Expedit vobis,

ut ego recedam : fi enim non abiero , Paracletus non veniet ad vos.
Et rurfus: Cum autem venerit Paracletus Spiritus veritatis, qui a
Patre procedit, deducet vos in omnem veritatem . In eo autem ,
quod dicit : Ex Patre procedit, oftendit Patrem elle fontem Spiritus,
Dialog. IHI. qui dicitur impatibilis, multum ante medium, Tom.
IV. pag. 143. Spiritus ſanctus quoquc ex Patre& Deo fuam habet exie
ftentiam. Ergo ex Deo Patre elle & Filium & Spiritum confitemur.
Commentario in priorem epiſtolam ad Corinthios, ad Capitis
II. verba illa. Nos vero non ſpiritum hujus mundi accepimus, fed
Spiritum qui ex Deo eft. Tom . III. pag. 130. Oftendit fanélum Spie
ritum non effe rerum ircatarum partem , fed fuam habere a Deo exi.
ſtentiam . Hoc enim dicit : Nos autem non fpiritum mundi accepi
mus, pro eo quod eft, creatum fpiritum non accepimus, nec per An
gelum rerum divinarum revelationem accepimus; ſed ipſe, qui a Pa
tre procedit, Spiritus nos docuit, quæ erant occulta myfteria.
Lib. II. de curandis Græcorum affectionibus, Tom . IV. pag.
503. Abfurdiffimum eft enim , Platonem quidem vos ferre, qui est
auctorem naturæ Deum dicat, Ege coævam Deo materiam vocet, atque
ideas ex Deo & cum Deo effe ftatuat : Scrmonem autem Dei &T Spiri
tum ſanctum non credere ex Deo prodire , & cum Deo effe.
Manifeſto tandem receptus jam poſt diſſenſiones ſublåtas in
communionem a Cyrillo , una cum aliis orientalibus Epiſcopis, in
epiſtola ad Johannem Antiochenum , quæ neque contra Cyrillurn
inde , aut pro Neſtorio ſcripta , procedere Spiritum ſanctum a ſolo
Patre & non a Filio aſſerit, prout de hoc ipfo modo agemus. Pa
riter enim , quæ ibidem urgebimus , & hic ratione Theodoreti ur .
geri poffunt. Sic ex aliis ctiam Theodoreti ſcriptis, quæ neque
N contra
98 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT..

contra Cyrillum , aut pro Neſtorio fcripfit, conftat ipſum contan

ter docuiſſe Spiritum fanctum a folo procedere Patre. At quis ul
qnam fcripta hæc recipienda negaret, cum ipſe Pelagius Papa Ro
manus epiſtola pro Synodo oecumenica V. loco citato : Sola hærctica,
inquiat, ejus fcripta reſpuimus, alia vero ejus fcripta non folum re
cipimus, fed iis etiam contra adverſarios utimur. Merito ergo &
nos teſtimonia Theodoreti modo adducta ſequimur, caque Latinis
diſſentientibus objicimus.
Cum hactenus graviſſimæ lites interceſliſſent Cyrillo Alexandri
no cum orientalibus quibusdam Epiſcopis, quorum dux erat Johan
nes Antiochenus; ut pax rurium inter utramque partem coaleſceret,
reddidit litteras Cyrillo Johannes Antiochenus, in quibus fidem fuam
de perſona & duabus Chriſti naturis exponit." Cum ergo hanc le
giſlet Cyrillus , catholicæque fidei confonam per omnia reperiffet,
catholicos omnino pronunciavit eſſe Epiſcopos illos orientales ,
unamque ſecun fidem profiteri. Sic enim ipſe Cyrillus epiſtola ad
Johannem Antiochenum , Tom . V. operum Cyrilli, Part. II. pag.
106. & actione l. Concilii Chalcedonenfis æcumenici, Tom . IV.
Conciliorum , columna 168. Uli veſtra hæc fcripta legimus, voſque
eadem fentire comperimus, quorlilnus Dominus, una fides, unum
baptisma: Deum omnium Salvatorem glorificavimus, mutuis gratil
lationibus gaudentes, quod fi.lem Scripturis a Deo inſpiratis, & fun
& torum Patrun traditioni confonam habeant. noftræ ac veſtræ Ecclefiæ .
In eadem vero epiſtola Cyrillus ſic de proceſſione Spiritus fancti lo
quitur : Spiritus ſanctusquidem a Patre procedit, non tamen alienus
e Filio, prout fupra vidimus. Cum itaque cpiſtolain hanc Cyrilli
recepiffent orientales Epifcopi, eandem tanquam in omnibus catho.
licæ veritati congruam laudarvnt, ſuſceperunt , ficque omnes lites
fopitx. Dum vero hactenus fufpicati fuerant Cyrillum docere non
ex Patre, fed ex Filio procedere Spiritum ſanctum , fic ratione ver
boruin adductorum Cyrilli de proceſſione Spiritus fancti reſcribunt
Johanni Antiocheno , referente Mareo Epheſi Archiepiſcopo , ſeſlio .
ne XXIII. Concilii Florentini, Tom. XIII. Conciliorum laudatæ edi.
tionis,
 IN DOGMATE GRÆC . 99
tionis , Col. 365. Littere nuper miſſt (a Cyrillo ſcilicct) cvangelica
nobilitate predecorantur: predicatur enim in ipfis Dominus noſter
Jeſus Chriſtus perfectus Deus es perfcetus bomo; e Spiritus fanctus
non ex Filio , aut per Filium habens exiſtentiam , ſed ex Patre proce
dens, appellatus vero Filii proprius. Hanc reclitudinem in litteris
confpicati laudavimus medicum balbutientium linguarum , fonitusque
abſoni immutatorem in ſvavem harmoniam . Sic ergo , qui confes
fione miffa per Johannem Antiochenum a Cyrillo catholici erant
agniti, & in communionem rurſum recepti , diſerte adhuc dumn
conſtanter aſſerunt Spiritum ſanctum ex Patre & non ex Filio , five
ex folo Patre procedere. Simul vero ex hiſce conſtat, Cyrillum
controverſiam nullam moviſſe orientalibus ratione aſſertæ proceſlio
nis Spiritus ſancti a ſolo Patre, damnatæque proceſſionis ejusdem a
Filio, quo minus eos in comınunionem rurſum reciperet, verosque
catholicos agnoſceret. Catlıolice ergo hactenus idem adftruxifle
oportet orientales: fecus omiflo tanto dogmate, catholicos eos nun
quam agnoviffet, vel in communionem ſuam rurſum recepiſſet Cy
rillus; maxime dun proceſſionem Spiritus fancti a Filio blasphemiz
& impietatis damnabant, uti patet ex verbis Theodoreti ſupra laudatis.
Sed porro Epiſt. ad Acacium Mitylinenfem , unione jam inter
orientales & Cyrillum firinata, fatetur Cyrillus neſcire ſe, quomodo
a vera fide viſi fuerint diſſentire orientales : ipſos enim veram fidem
fuiſſe ſecutos , patere ex confeſſione five apologia ab ipfis edita.
Sic enim ibidem Tom . V. operum , Part. II. pag. 112. Quia f111
Elifſimi orientales Epiſcopi, cum Ephefi effent, a nobis diffentiebant,
eaque de cauſa, quaſi blasphemiarum Neſtorii laqucis irretiti teneren
tur, fufpecti erant : ut eo crimine ſe liberarent, inculpatæque firlei
amatoribus per omnia ſatisfacereut , di Neftorianæ impietatis fe ex
pertes effe oſtenderent, apologiam compofucrunt. Et deinde : Quid
igitur temere conviciis infectantur fanétifſimos Phæniciæ Epifcopos,
corum confenfum novum Symbolum appellantes, quem illi utiliter 8T
neceſſario cdiderunt, ut nimirum fe purgarent, eosque"demulcerent,
qui ipfos Neftorianam doctrinam approbarefibi perfvalum habebant ?
N 2 Tau
1
100 TRACT. I. - DE CONSENSU PP. ORIENT.

Tandem ibidem : Illi a fide Patrum Nicæenfium femel, neſcio

quomodo, diſentire viſi, &quodnequc recte fentirent, neque apoſto
licis et evangelicis dogmatibus adhærerent , in fufpicionem adducti,
num quid taciturnitate ab bac ignominiofa nota fe liberaffent, an
plena potius fatisfa tione, fuæque ſententia declaratione? Si ergo
orientales illi Epiſcopi injuria a catholica fide diſſentire viſi, teinpo
se æcumenici Concilii Ephefini : quanto magis hinc patet, vere ipſos
catholicos fuiffe , catholicamque fidem tenuiſſe , ubi confeſſione ſua
Cyrillo fatis fatisfecerant, & hinc ab ipſo catholici agniti , & rur.
fum in communionem recepti fuerant ? Hinc fane cosdem modo
vocabat fanctiffimos Epiſcopos, eosque teſtabatur per omnia fatisfe.
ciſſe catholicis , Neſtorianæque hærefeos omnino eſſe expertes. Si
vero , nit cetera filcam, per omnia orientales Epiſcopi catholicis fa
tisfecere : in omnibus utique five per omnia veram fidem & catho
ficam ipfos tenuiſſe hinc patet, At recepti jain in communionen
a Cyrillo , & catholici ab eodem agniti, epiſtolam illam ad Johan
nem Antiochenum fcripfere Epiſcopi illi orientales, in qua diferte
negabant Spirituim ſanctum a Filio procedere. Catholicum crgo ca
tholicæ Ecclefiæ tum dogma fuit procedere Spiritum ſanctum a folo
Patre. Nunquam præterea acceſliſſe Neſtorii erroribus Johannem
Antiochenum (adeoque & reliquos orientales Epiſcopos, hunc eniin
ipfi fequebantur) teſtatur etiam Sixtus Papa Romanus Epiſt, ad Cy
rillom , pace jam inter hunc & orientales inita , Tom. III. Concilio
rum , columna 1177. Non fe exuli veftro (Neſtorio) fanétus fra
ter nofter Jobannes addiderat ; non ejus eſt blaspbema predicatione
deceptus: nam , quantum rerum exitus docet, fufpendit ſuam ſenten
tiam , non negavit. Nam quid in inventorem malorum poret aliud
judicare, niſi quod probatur ipfe per facerdotes fuos, cujus agebatur
caufa, ſentire? Quanto magis certum ergo, quod Epifcopi illi ori
entales catholicam fidem ſecuti, & ab omni hæreſi Neftoriana liberi
fuerint, pace jam cum Cyrillo inita ? At tuin ſcripta ab illis epiſtola,
in qua Spirituin ſanctum a folo procedere Patre docebant: nonnifi
ergo catholicum dogma hoc fuerit oportet.
Quo
 IN DOGMATE GRÆC. IOI

Quomodo tamen , dices, hæc convenient com iis , quæ tan

quam iinpie dicta ex ſcriptis Theodoreti contra Cyrilluin ab æcu
menica V. Synodo enumerantur , cujus quidem jam ſupra mentia.
nem fecimus. Seilicet duo potiffimum culpari meruere ab ccame.
nica V. in ſcriptis Theodoreti contra Cyrillum , Primo quidem,
quod negaret unitatem ſecundum fubfiftentiam Dei Verbi ad carnem .
Hoc expreſſe notatur in anathemate, quo fcripta Theodoreti contra
Cyrillum damnata; & collatione V. ejusdem Synodi idem dogma a
Theodoreto negatum ex refutatione ejus anathematiſmi II. Cyrilli
tanquam falſo & impie dictum memoratur, Circa hoc ergo licet
ipſos hoſce terminos & verba non admitteret Theodoretus: ſenſum
tamen hujus doginatis integre fervabat, catholice credens Chriſtum
unum ,eſſe, eumque Deum & hominem : fic enim ipſe Theodore.
tus ad anathematiſimum II. Cyrilli : Unum Chriftum confitemur , di.
vinis doctrinis Apoſtolorum obedientes, Et eundem per unitatem Deum
& hominem nominamus. Rurſum credebat unam eſſe perſonam
Chriſti, duas vero ejus perfectas naturas , humanam & divinam, in
una fcilicet Chriſti perſona conjunctas : ſic enim ipfe, citante Pelagio
Papa Romano , Epiſt. pro æcumenica V. Synodo loco fupra citato :
Naturas diſcernimus , Dei Verbi naturam integram dicimus, & per
fonam fine dubitationeperfectam : nec enimfine perſona fas eſtaſſeve.
rare ſubſtantiam ; perfectam quoque humanam naturam cum ſua per
fona fimiliter confitemur. Cum vero ad conjunctionem refpicimus, tunc
demum unam perfonam merito nuncupamus. Quod vero negaret
Theodoretus unitatem fecundum ſubſiſtentiam Dei Verbi ad carnem ,
non alio de noinine id faciebat, quam quia nova hæc ipli videban
tur; - terminis talibus non uti Scripturas, neque eos occurrerc in
fcriptis Patrum , primum inventos a Cyrillo. Quemadmodum ipſe
Theodoretus ad anathematiſmum II. Cyrilli inquit: Unitatem vero,
que eft fecundum fubfiftentiam , ( Verbi ſcilicet ad carnem ) omnino
ignoramus, tanquam novam & alienigenam divinarum Scripturarum
& Patrum , qui eas interpretati ſunt. Novæ vero voces & termini
illi licet fuerint, recte tamen Cyrillus , dum fimplicitatem fidei im
N 3 pugnat
102 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

pugnat Neſtorius, Virginem ſanctiſfimam v. gr. negando Deiparam,

fufius & exquiſitius catholicam fidem contra hæreſis illius falfitates
explicans, inter cetera docuit, unitatem effe fecundum fubfiftentiam
Dei Verbi ad carnem ; tanquam quo clare hæreticorum illorum er
rores conficiebantur. Non ergo hoc jure repudiare poterat Theo
doretus, maxime dum idem probavit æcumenica III. Synodus; &
hoc de nomine ergo jure æcumenica V. Synodus , tanquam impie
dictum rejicere potuit , ubi Theodoretus eandem unitatem negarat.
Alterum , quod eadem Synodus culpavit in iſtis Theodoreti ſeriptis,
eſt, quod negaffet Deum Verbum , five Deum natura ex ſanctiſlima
Virgine natum , pafſum , mortuum , aut de Deo Verbo , five Deo
natura vera eſſe , quæ humiliter in ſacra Scriptura de Chriſto dican
tur ; prout verba Theodoreti huc facientia collatione V. ejusdem
Synodi , ex refutatione anathematiſmi I. IV. ac X. adducuntur.
Quod hoc ergo cernit , non negabat Theodoretus ſanctiſſimam Vir- .
ginem Deiparam , uti patet ex verbis eius ad anathema I. Cyrilli ;
fed Deum natura eandem enixam non admittebat. Negabat vero
hoc Theodoretus de Deo natura five de Deo noros, ut & reliqua
omnia , quæ humiliter de Chriſto Deo dicuntur, non aliain ob call
fam , quam quod voce Dei natura, five Dei nóyou ipſum Deum ,
quatenus Deum , intelligeret. Deus enim , quatenus Deus , non
poteft ab homine edi in lucem , non poteft pati, mori ; quemadmo
duen etiam omnes divinitati hæc non competere fatentur. Hoc
inde fenſu etiam Nilus Aſcetas, Tom. I. epiſtolarum , Epiſt
CCXIX . editionis Romanæ anno 1668. pag. 81. Mitti dicitur Fi
lius, non fecundum quod Deus Sermo eft , in finu Patris omnia coil
tincns , ſed ſecundum quod fibimet ipſi adſciſcit Deus Sermo affectio
nes affumti corporis. Et JOHANNES Damaſcenus Lib. II. ortho
doxæ fidei , Cap. IV. Quando ex una naturarum Filius Dei
Deus nominatur , fuscipit confuftentatæ nature id efi carnis propria :
Deus paffibilis nominatus, & Dominus gloriæ crucifixus, non fecun

dum quod Deus , fed fecundum quod homo, idem eft .' Et quando
dicitur homo & Filius hominis, ſuſcipit divinæ fubftantie propria,
‫ مع‬-glo
 IN DOGMATE GREEC. IO3

& glorificationespuerulus ante fecula, aga homo fine principio : nouz

fecundum quod puer & bomo, fed fecundum quod Deus, qui est
ante fecula , factus eft in noviffimis puer parvulus. Eodem ſenſu pa
siter negat Theodoretus ad anathema I. Cyrilli, Deum Verbum eſſe
carnem factum , quemadmodum & ipfe addit: Quia forma (live
natura , hoc enim idem ) Dei in formam fervi non mutatur. Suo

interim ſenſu non negabat rózov five Verbum factum effe carnem,
nempe quo Verbum , ut ipſe addit , carnem fufcipere dicitur. Quan
quain ergo fic verba illa Theodoreti exponi poſlint: ipfa tamnen
verba : Deum Verbum non carnem effe factum , aut ex fanétiſſima
Virgine non eſſe genitum , paſſum , mortuum , jure rejiciuntur; ut
hinc denuo talia Theodoreti verba re & te notarit ecumenica V. Syno .
dus. Et hæc hactenus , quomodo Cyrillus , & Sixtus cum æcume
nica V. Synodo reconciliari poſſunt, dum illi excuſant orientales Epi-.
fcopos, hæc Neſtoriauæ eos hærefeos damnat.
Objiciunt vero porro Latini, communicaffe orientales cum Ne
forianis , eo ipfo quod credetent procedere Spiritum fanctum a folo
Patre. Primun enim omnium Neſtorium dogma hoc afferuifle, &
hinc ad orientales illos tranſiviſſe. Neftorium quidem & complices
ejus hac in parte cum orientalibus convenifle, fponte concedimus ;
quanquam hujus plura argumenta certa non ſuppetant , nifi verba
illa Theodori Mopſuefteni commentario ad Johannis XV. Caput , in
Catena græcorum Patrum ad Johanncın , pag. 388. editionis Ant
verpienfis anno 1630. Hoc autem non ad gratiam diflum efje , to
ftatur ipſemet Spiritus, qui ex Patris ſubſtantia procedit. Nam ,
nifiper vocabulum : procedere , naturalem intelligeret proceffionem,
fed extrinſecam quandam miſionem , Incertum effet, de quoex mul
tis : qui in miniſterium mifi funt fpiritibus, in communi loqueretur,
de quibus Apoftolus Paulus : Num quid omnes , inquit, funt miniftra
torii ſpiritus in miniſterium milli? Hic "vero proprietatem notat,
unde fuficienter cognofci pofit, quod qui folus a Patre procedit Spi
ritus , vocabulo proprie in facrú Scriptura fignificetur. Qnod enim
in Symbolo Neſtoriano fanctæ æcumenicæ III. Synodo oblato , per
Filiuin
104 TRACT. I. DE CONSENSO PP. ORIENT.

Filium negatur Spiritus fanctus exiſtentiam habere , tanquam dubi

um teſtimonium huc non facit; dum ſcilicet tam de creatione Spie
ritus fancti, quam de productione ejus per Filium ex eſſentia ejus
non facta , hæc ipfa exponi poſſunt. Sed dehoc alibi. "Num vero
omnia fidei dogmata oppugnabat Neftorius ? Sane plurima rata ha
bebat: unitatem , y . gr. & Trinitatem divinitatis. Nequaquam crgo
ftatim peculiare dogma Neſtorii dici poteft, quod pariter Neſtorius
ratum habuit. Quæ vero in Neſtorio damnavit cecumenica III. Sy .
nodus , ea demum peculiaria ejus ſunt dogmata. Proceflionem
vero Spiritus fancti a ſolo Patre in Neſtorianis nequaquam damnavit
memorata Synodus. Diſerte porro teſtabatur Cyrillus Epiſt. ad Aca
cium Mitylenenſem , per omnia a Neftorianis erroribus liberos fuiſſe
orientales Epiſcopos, qui hactenus ab ipſo diſfenſerant. Sic enim
yerba ejus erant : Quia fan &tiffimi orientales Epifcopi, cum Ephefi
cflent, nobis diſſentiebant , eaque de cauſa, quaſi blasphemiarum
Neſtorii laqueis irretiti tenerentur, fufpecti erant: ut co crimine ſe
liberarent , inculpatæque fidei amatoribles per omnia fatisfacerent, as
Neſtoriana impietatis fe expertes effe offenderent, apologiam compo
fuerunt. At docebant conſtanter orientales, etiam pace inita , Spi
ritum ſanctum a ſolo procedere Patre. NonNon ergo Neftorianus er
ror , negare Spiritum fanctum etiam a Filio procedere; neque un
quam Cyrillus, quo eosdem orientales ab erroribus Neſtorianis libe
ros declararet, & in communionem fuam rurſum reciperet, deſide-.
ravit , ut fimul etiam renunciarent ſententiæ , qua blasphemiæ &
impietatis damnabant proceſſionem Spiritus fancti a Filio , ut fupra
vidimus. Neque porro ullus Doctorum Ecclefiæ unquam hæreſes
Neſtorii referentium , fimul inter errores ejus numeravit proceſſio
nem Spiritus fancti a Filio negatam , Sequaces tandem plurimos
abhinc in oriente habuit Neftorius ad modernum usque diem. Nul
lus vero Doctorum Ecclefiæ orientalis in iis notavit aſſertam Spiritus
fancti a ſolo Patre proceſſionem . Non ergo peculiare hoc dogma
Neſtorianorum fuiſſe hinc conſtat; imo potius ex hinc conſtat , ca.
thólicum catholicæ Eccleſiæ hoc efle dogma. Si eniin Ncſtorius aut
Neſte
 IN DOGMATE GRAC. 105
Neſtoriani docentes Spiritum ſanctum a ſolo procedere Patre, diver
ſum quid a catholica Eccleſia docuiſſent: fane vel aliqui, aut unus
faltem Doctorum Eccleſiæ hoc in ipfis aliquando notaſſet; nunc vero
cum de eo altum ubique filentium fit: patet fane Neſtorium Neſto
rianosque hac in parte conveniffe cum orientalibus , prout & in
dogmate de Trinitate & unitate in divinitate , aliisque.
EU LOGIU's Archiepiſcopus Alexandrinus oratione V. apud
Photium Bibliotheca 230. editionis græco - latina Aurelianenſis Allo
brogum anno 1611. columna 866. Non aliud cognofcitur effe Deus,
quam Filius in Patre & Pater in Filio ; Spiritus ſanctus ex Patre pro
cedens , & principium quidem habens Patrem , ſed per Filium in cre
aturas per ſua erga ale &tos beneficia deſcendens. Patri hiſce attribuit
principium Spiritus fancti, Filio vero profufionem faltem Spiritus,
in fideles. Solum ergo productorem Spiritus fancti Patrem eſſe cre
didit, quemadmodun quidem parium verborum ſenſum hunc effe fu
pra jani Cyrilli circa verba oſtenſum. - Et ibidem poft aliqua, co
lumna 872. Tu inferre poteris, explicans rationem ſubſiſtentie Filii,
Deum de Deo ab æterno impatibili modo genitum : pariterque de Spi
ritu ſancto, Deum de Deo ab æterno procedentem atque profluentem .
Similique modo Patris fubfiftentiam fermone explicaturus dices: ex
quo Deus Sermo genitus eſt tali generationis proceſſione, in qua ne per
Si vis
cogitationem quidem ulla diviſio ſeu pafſio reperiri poſſit.
autem Spiritum ſanctum ad Patrem aliquo modo declarandum adhi
bere, dices : ex quo inenarrabili & incomprehenſibili impatibilique
modo æterne procedit. Patrem docet tam explicari poſſe ratione
Filii , quam Spiritus ſancti : quia & Filius & Spiritus ſanctus ex Pa
tre cauſamn exiſtentiæ habent ; Filii vero ſubſiſtentiam folum explicat
ratione æternæ ejus generationis ex Patre. Ubi fane pari modo ad
didiſſet, etiam ratione Spiritus ſancti Filium declarari, dum ex ipſo
procedit Spiritus , fi tale quid credidiſſet. Et ante hæc, columna
866. Quomodo Spiritus fan &tus, fi proprietas eft, poteft a Patre pre
cedere, & a Patre in opus credentium ex beneficio mitti?
O GRE
106 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT,

GREGENTIVS Archiepifcopus Taphrenfis, diſputatione cum

Herbaixo Judæo , Tom . I. Bibliothecæ Patrum græcorum Pariſiis
anno 1624. græco- latine editæ , pag. 196. Mentem omnipotentis
omnium caufam Patrem nominamusi Sermonem autem , ut a mente
gemitum , Filium digne appellamus; at vero Spiritum fanétum , ut
a mente procedentem , in Sermone vero requiefcentem , vitamque om
nibtes largientem , Spiritum dicimus. Diſtinguit Filium a Patre circa
proceſſionem Spiritus fancti; a Patre quidem procedere Spiritum
fanctum docens, in Filio vero faltem requieſcere. Solum ergo
Patrem credidit productorem Spiritus ſancti, quemadmodum & edi
tores Bibliothecæ Patrum græcorum laudatæ , tuin etiam qui eun
dem librum Gregentii Bibliothecæ Patrum Colonix Agrippinæ editæ
Part. I. Tom . V. infernerunt, juxta verba hæc Gregentii in margine
ponunt : Cave Græcorum errorem de proceffione Spiritus fané .
NONNUS Panopolitanus in Paraphraſi ad Johannem , ad
verba illa : Cum verterit Paracletus, pag. 365. in appendice Biblio
thecæ Patrum a De la Bigne editæ , editionis Parifienfis anno 1624.
Cum voro præfens venerit Spiritus ab intellectuali Deo procedens Par
fre , Spiritus quem a Patre ad vos ipfe mittam : ille Spiritus vers
fatis, Confolator que longe optimus, multum me prædicabit apud ho
mines . Et ad verba Spiritus ſancti: De meo accipiet, pag. 366..
Spiritus ſanctus exiens a Patre exaltabit me honorans : quia accipiens
A Patre meo vobis commiſtis, & fimul conjun &tis oftendet oracula tem
porum prænuncia, quecunque evenient vobis. HENSIUS inde
Calvinianorum doctiilimus, qui primus ipſum græco - latinc edidit
paſſim in Ariſtarclio fuo facro eidem objicit , credidiſſe Spiritum
fanctum ex folo procedere Patre , & non fimul a Filio.
ÆNEAS Gazænsin Theophraſto , Tom. Il. Bibliothecæ mo
do citatæ græcorum Patrum , pag. 401. Et fimul eum generatione
( Filii ) ejusdem fubftantia Spiritum ſanelum protulit , (Pater fcilicet)
non vi, aut coactus, ſed poteftate virtutis ; propterca & genuit
volens, & potens produxit.
EUDO
 1

IN DOGMATE GRÆC .
107
EUDOCIA Imperatoris Theodoſii conjunx in Homero
centonibus, numero XX. de fancta Trinitate, pag. io8 . Tom .VIII.
Bibliothecæ Patrum Pariſiis anno 1624. editæ , qui eſt appendix ad
reliquos VII. Tomos.
Duces innoxii fumus omnium ,
Tres utrinque coronati, uno collo enati,
Coætanei, æquiforni, quorum robur non invalidum .
Divinitatern ab uno collo enatam efle canit , five ab uno Patre
productum Filium & Spiritum ſanctum . A ſolo ergo Patre pro
cedis Spiritus fanctus.
EX SECULO VI.
ZACHARIAS Mitylenenſis Epiſcopus de mundi creatione
contra Philoſophos inultum poſt medium , pag. 357. Tom. I. Bi
bliothecæ Patrum græcorum citatæ. Trinitatem dicimus effe, o Amice !
in unitate, unitatem in Trinitate : quia hypoftafes quidem tres
funt , una vero effentia. Principium enim corum , que funt, fem
cundiffima eft natura , invidic expers, bonitas, fons vitæ , intelli
jens, lumen ipfum , fummum bonum &gº unum, prima caufæ, quod
eft, & quod vere eft, ego femper fimiliter fe habet, fane velut mens,
& Pater Sermonem gencrans, non pronunciabilem , neque rurfum in .
ternum , ſed & eſſentialem , es per fe fubfiftentem , o ejusdem cum
ipfo eflentie, ab æterno etiam coeternum : quippe qui ejusdem cum
ipſo Deitatis , licet non eadem hypoftafi, eflentia tamen . Et alians
bypoſtafin ab æterno producens, coæternam et ipfi & Sermoni, quen
Spiritum ſanctum vocant divina Scriptura, fimul cum Sermonis of
Filii &fapientia generatione, absque aliquo fiuxu &ſečtione & cx
inanitione, bæc enim corporum pafiones, ſupra ævum tempus, er
omne intervallum , quod omnino intelligi poteft. Vnus eft cum Sera
mone & creatore & fapientia, & Deo Spiritu ſancto in ipſum tar
quam caufam relatii, illo quidem gencrative, hoc progreſive, five
proceffive. Patrem ergo Sermonis & fapientia , es productorem
02 Spiri.
 1

108 TRACT . I , DE CONSENSU PP. ORIENT.

Spiritus fanéti primam caufam Et principium dicimus effe Deitatis ;

principium absque principio temporis ejus Deitatis, que eſt in Filio
& Spiritu funéto, quemadmodum loquitur. nofter Theologus Gre
gorius. Fuſe hiſce explicat productionem ſubſiſtentiarum divina
rum ; æque vero &.Filii & Spiritus ſancti unam faltem caufam no
vit Patrem : hunc generaſſe Filium , hunc produxiſſe Spiritum fan
etuin , hunc ab æterno unum fuiffe cum Filio & Spiritu ſancto in
ipſum tanquam caufam relatis , hunc effe generatorem Filii , produ
ctorem Spiritus fancti, principium Deitatis , quæ in Filio & Spiritu
fancto ſpectatur. Solum ergo Patrem novit, a quo generetur Filius,
a quo procedat Spiritus fanctus. Et fub finem ſic orat, pag. 366.
Pater principii cxpers & ingenite , Fili fine principiogenite , Spiri
tus procedens citra principium ex Patre !
LEONGIUS Monachus de ſectis, actione I. pa g. 49
pag. 4933.. Tom .
I. Biblio the cæ Patr græcor laudat : Una eft hypoftafis Patris,
um um x
& una Filii , & una Spiritus fanéti. Atque hæc tria nibil inter ſe
differunt, niſi ſolo proprietatum reſpectu , quatenus hic Pater eft, al
ter Filius, alter Spiritus ſanctus: nam horum frium una eſt ſubſtan
tia , & una poteftas, & una voluntas ; in hoc tantilm differunt,
quod Filius ex Patre gignitur , Spiritus ſanctus procedit ex ipſo.
Quomodo vero ex ipfo generatur Filius, vel Spiritus fanétusprocedat,
curioſius inveſtigandum non eſt. Nullo alio oftendit fubfiftentias in
ter ſe differre, quam quod Filius generetur ex Patre , Spiritus fan
etus ex ipſo procedat. Diſerte ergo fimul docet Spiritum ſanctum
ex Filio non procedere : fecus & hoc ipfo differrent ab invicem Fi
lius & Spiritus ſanctus . Cum vero quoad hoc nulla differentia ſit
inter Filium & Spiritum ſanctum : tantum enim differunt in co,
quod Filius generetur , Spiritus ſanctus procedat ex Patre; patet Spi
ritum ſanctum ex Filio non procedere.
SIMEON Stylita Epift. V. ad Imperatorem Juſtinum juniorem ,
lecta actione V. Synodi univerſalis VII. Tom . VII. Conciliorum ,
editionis laudatæ , colúinna 3'5 1 . Anatbematizabit eos in infe
ribribus abylli ipſe Sanétus & omnipotens Spiritus Jeſu Chriſti
Domini
 IN DOGMATE GRÆC. 104

Domini noftri, qui ex Patre procedit, ad perdendum illos in

infinitam perditionem.
ANASTASIUS Martyr Patriarcha Theopolitanus in compen .
diaria fidei orthodoxæ expofitione, quæ fimul & Cyrillo Alexandrino
adſcribitur , Tom. VI. Part II. Bibliothecæ Patrum Coloniæ edita,
anno 1618. pag. 712. Credo in unum Deum Patrem , et in unumz
Filium ac Deum ex Deo ac Patre genitum , et in unum Spiritum S.
ex Patre procedentem .
ANASTASIUS Sinaita Lib. I. de fidei dogmatibus, Tom .
VI. Bibliothecæ Patrum , editionis Colonienſis modo laudatæ , pag .
694. Unicuique perſona bujusmodi appellationes apte adhibentur,
réſervato foli Patri, ut fit Pater, quia folus eft principiumin & Fi
lio, ut fit Filius, quia folus genitus eft ; & Paracletu, ut fit Spiri
tus funéłus, propriam enim habet proceffionem a Patre. Si vero ſo.
lus Pater principium in divinitate, folus , etiam ipfe productor Spiriş
tus ſancti fuerit. Porro rationem daturus, cur foli Paracleto Spiri,
tus fancti nomen ſervandum , dat hanc : quia propriam proceſſio
nem habet a Patre ; at fi Spiritus non minus a Filio quam a Patre
procedit : non minus etiam proprium Spiritus ſancti nomen habet
quia a Filio procedit , quam quia a Patre procedit Spiritus ſanctus.
Ex Filio ergo pariter Spiritus fanctus non procedit: quia fecus dictam
ob caufam idem addere non omiſillet Anastaſius. Et paulo ante :
Ambo nomina (Spiritus ſcilicet & ſancti) congruunt ci , qui proprie
dicitur Spiritus fanétus ; fi :ut nomen Patris proprie convenit cauſes
nomen Filii ci, qui immediute ex cauſa." Si ergo, nomen Patris pro .
prie convenit caufæ , Filius utique non erit cauſa : ipfi enim nomen
Patris non competit. Item , fi nomen Patris proprie convenit cauſa,
oportet ut una ſaltem perfona in divinitate fit caufa: uina eniin
perſona faltem Pater. Solus ergo Pater productor Spiritus fancti,
& non alia perſona fimul. Hinc & illa Johannis : Iiu principio erat
Verbum , de Patre exponit. Sic enim loco citato pag. 696. Verbum
crat in principio, id eft in Patre. Hiſce vero doceri , quod folus Pater in
divinitate fit principiun: circa paria Origenis verba jain ſupra oſtenſum .
03 Porro
IIO TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

Porro in Hodogro Cap. XVII. editionis græco -latinæ Ingolſta.

dienfis , anno 1606. pag. 304 Non eft tota entitas Trinitatis in
propria bypoftafi Sermonis, ut Sabellius omnia confundens exiftimat;
non enim habet Sermo innafcibilitatem Patris , neque generativam po
tentiam , neque absque cauſa fe, neque ad dextram ejus confideri,
neque aliquem ferre in finu, neque habet proceffionem Spiritus, neque
alias proprietates hypoftaticas Patris & Spiritus ſancti. Non ficut
ingenitus eft Pater , ita Filius; neque quemadmodum genitor Pater ,
ita & Filius; neque rurfum fine caufa l'ilius, neque procedit, neque
mittit Spiritum , ficut a Patre miffus eft. Ne unam quidem docet
ex hypoftaticis proprietatibus Patris habere Filium , has vero enume
rans inter cetera inquit : Neque Spiritum mittit Filius, ficut a Patre
miſſus eft; voce dimosódou live mitteré , ipſam fubinnuens æter
nam Spiritus fancti productionem : voce enim géuTTEI , árosér
dew , éXTÉNT ev paſſim fancti Patres utuntur ad denotandam Spiri
rus ſancti productionem ,
Verba GREGORII Thaumaturgi ex expofitione fidei adver
ſus Elípandum ; ATHANASII ex Dialogo I. de Trinitate ; BA
SILII Lib. V. contra Eunomium ; EPIPHANII hæreſi LXXVI,
adverſus capitulum XIV. Aetii , & adverſus capitulum XXII. ejusdem .
& adverſus capitulum XXXV. fupra vidimus; locaque pariter citata,
quibus expreſſe CYRILLUS Alexandrinus voce miffionis productio.
nem æternam ſignificat, ubi de fide Thaumaturgi egimus, quam
fancto Johanne manifeſtante addidicerat. Si ergo Patris eft proprie
tas æterna Spiritus fancti productio, nullam vero proprietatem Pa
tris habet Filius, ut pariter inquit Anaftafius: patet utique Filio non
competere productionem Spiritus fancti. Interpres quidem & editor
Hodogæi Jacobus Gretſerus ( quem hine fecuti editores Colonienfes)
Tom . VI, Bibliothecæ Patrum Colonienfis, pag. 621. non errare
concedit , qui verba illa de æterna Spiritus fancti productione acce
perit ; non tamen hæc officere fuorum ſententiæ , cum & ipſi fatean
tur, non eodem modo productum a Patre & Filio Spiritum ſanctum :
Filium enim a Patre habere, quod fit principium Spiritus fancti,
Par
 IN DOGMATE GREC. III

Patrem a nullo . Verba vero Anaſtaſii eſſe: Filius non mittit Spiri
tum , ficut a Patre miffus eft. At propoſitum Anaftafio inductione
inita oſtendere nullam proprietatem hypoftaticam Patris convenire
Filio. Hinc laudat innaſcibilitatem , gignendi potentiam ; & hinc
pariter ſubdit productionem Spiritus ſancti. Hanc ergo pariter con
numerat inter proprietates hypoftaticas Patris; adeoque eam omnino
incſle Filio negat. Porro præmiferat : Non ingenitus eft Filius,
ficut Pater , non genitor ficut Pater. Quibus utique fimpliciter ne
gat de Filio innaſcibilitatem & potentiam generativam Patris; ne
que faltem oflendit non tali modo Filium eſſe innaſcibilem , gene.
rare , prout Patri liæc conveniunt. At pari ſenſu ſubdit: Spiritum
fanétum non mifit Filius, ficut miffus eft a Patre. Pariter ergo fim
pliciter biſce intelligit, a Filio non produci Spiritum ſanctun.
Equidem in editione laudata Gretſeri in græco non dicitur : Neque
mittit Spiritum fanétum ; fed : Neque mittit Patrem , ficut a Patre
miſſus eft. Verum cum ipſe interpres & editor hujus libri Jefuita
Gretſerus priorem lectionem fequatur, imo excufarc annitatur: pa
tet omnino priorem iſtam lectionem eſſe genuinam . Non enim un
quain Jeſuita , quæ ipfi contraria videri faltem poterant, fponte in
feruiſſet; & hinc excuſare eadem laboranet. Sed idem porro ex
ipfo textu conftat. Propofitum Anaſtaſio oftendere proprietatum
hypoſtaticarum Patris nullam convenire Filio. Enumeratis ergo qui
busdam , eodem verba illa ſenſu ſubdit; at vero inter proprietates
Patris non eß mittere Patrem. Hoc ergo Anaftafius nequaquam
annumerare poterat proprietatibus Patris : ut fic lenyo hine liqueat,
menduin ſcribentis fuiffe, ubi modo legitnr: ároséra Tòv ratégos;
cumlegendum fuiffet : αποςέλλων το πνευμα .
Rurfum Lib. I. de fidei dogmatibus citato loco , pag. 693 .
Sicut Filius ex Patre, ET Spiritus fanctus ex Deo : ille quidem geng
EN ideo Filius; hic autem procedens, & eft Spiritus: vel potius
dicendum eft, illum quidem gen:rari, bunc autem ſemper procedere.
Sic enim ait Dominuts de fe quidem : Ante omnes colles generavit me;
de Spiritu autem fan&to : Qui a Patre procedit. Sic fane non minus
Spi
 II2 TRACT. I. DE CONSENS SENSU PP . ORIENT.

Spiritum ſanctum quam Filium ex Patre ſaltem origem ſubſiſtentiže

habere docet; differentiam faltem efle , quod ille gignatur , hic ·
procedat. Quemadmodun hinc; cum opus hoc Anaſtaſii Tom .
VIII. Bibliothecæ fuæ Patrun inferuiſſet De la Bigne, editionis anno
1575. columna 674. juxta l.æc verba in margine apponit: Græcis
1
communis eft error de proceſſione Spiritus fanéti.
Pergit vero Anaſtaſius: Diverfitas autem generationis & pro
ceffionis non demonſtrat ſubftantiæ differentiam : non enim differentia
exiſtentie ſignificat elle', fed quomodo effe declarat, manente eadem
ſubſtantia ejus, ex quo ; Teorum qui ex ipfo funt, ſerundum dif
ferentem modum , id eft intellectum . Modus ergo , ut dictum eft,
exiſtentire differens eſt; ratio vero ſubſtantiæ eadem : ex eodem enim ,
licet non fimiliter. Nu miremur itaque, cum utriusque exitum ex
Patre vocat : ego , inquit , ex Patre exivi & venio. Item rurſus:
Spiritus, qui a Patre procedit. Ut demonitret Filium & Spiritum
ſanctum in effentia convenientes differre modis exiftendi: Ex co
dem funt , fubdit, licet non fimiliter. Ex uno ergo eodemque Pa
tre, & genitus eſt Filius & Spiritus fanctus procedit. Modum de
inde exiſtentiæ Filii docet eſſe generationem ejus ex Patre ; modum
vero exiſtentiæ Spiritus fancti proceſſionem ejus ex Patre. Si ergo
modum exiſtentiæ five conſtitutivum perſonæ Spiritus fancti abſolvit
procellio ejus ex Patre : neceſſum utique , quod a Filio nequaquani
procedat Spiritus fanctus, Secus enim ejus conſtitutivum non minus
ingrederetur proceflio ejus a Filio, quam proceflio ejus a Patre.
Unum tandem faltein novit , ex quo generetur Filius, ex quo proces
dat Spiritus ſanctus, dum inquit: Manente cadem ſubſtantia ejus,
cx quo ; & eorum qui ex eo. Hæc enim : Ejus, ex quo, fimul de
Filio exponi nequeunt. Patrem vero intelligere eo ipſo Anaſtaſiun
extra dubium. Quemadmodum denuo circa ultima ex adductis ver
bis Anaſtaſii in margine De la Bigne addit: Spiritus fancti proceffio
a Patre, ergo non a Filio, error Græcorum .
Rurſum ibidem loco citato , pag. 694. In divinitate quod di
citur effe fecundum fubftantiam is, ex quo , id eft Deus Pater: hoc
dicun .
 IN DOGMATE GREC. 113
dicuntur effe, qui ex eo , id eſt Filius ego Spiritus fan &{us. Unum
ergo faltem Patrem novit in Trinitate eum , ex quo ; ex quo feilicet
generatur Filius , procedit Spiritus ſanctus.
Cum porro catholici ſolum Patrem & Filii & Spiritus fancti
productorem haberent , fic Ariani dogma hoc oppugnabant , refe
rente Anaſtaſio in Hodogxo, Cap. XXII. pag. 336. laudatæ editionis :
Si Filius & Spiritus ſanctus ex Patre : patet utriusque eundem Pa
trem effe, ipſumque adco Spiritum S. ele genitam . Quodfi hoc non
admittitis, dicite nobis : quis prior , quisque poſterior ex Patre pro
cefferit , Filius an Spiritus fanétus! Si vero fimul proceſſerunt: jam
boc ipſo liquet Patrem geminos peperiſe, Filiumque & Spiritum
ſanctum in divinitate quafi geminos effe. Ex ſolo Patre ergo Spiri
tum ſanctum procedere , catholicos credidiſſe hinc conftat. Non
enim ex eo etiam , quod a Filio procedat Spiritus, argumenta quiz
dam hic nectit hæreticus, ex quo quidem plura alia impoſſibilia in
culiſſet, ſi tale quid catholici credidiffent; neque porro, fi catho
lici credidiſſent Spiritum ſanctum etiam a Filio procedere, quæſiiſ.
ſet hæreticus: uter prior ex Patre productus , Filiusne , an Spiritus
fanctus? fic ením ne quidem cogitari potuiſſet, Spiritum ſanctum
priorem productum Filio.
Rurſum Lib. VIII. in Hexaemeron poſt principium , Tom. VI.
Bibliothecæ Patrum Colonienfis , pag. 667. Hujus divini Auvii (Fi
lii Dei) divinum e cælo egreſum prius defcribit Mofes, dicens: Flu
vius egreditur ex Eden , hoc eft ex abundantibus deliciis ad irrigan
dum paradifum per illam aquam , quæ egreditur, nempe per Spiri.
tum fan &tum , qui procedit a Patre. Denuo ibidem : Sancti Spiri
tus gratiam , tanquam ex Patre fontano procedentem , nominavit Alu
vium ſeparatum ab infidelibus.
Lib. quæſtionum , quæſtione XXIV . pag. 270. editionis græcot
latinæ Ingolſtadienſis Jacobi Gretſeri, anno 1617. In ſaneta Trini.
tate tres intelligimus hypoftafes inconfuſe unitas, egy per fe fubfiften
tes. Genitus quidem ante fecula ex Patre divinus Sermo, & eft in
feparabilis ab eo qui genuit; & Spiritus ſanctus ex Patre quidem
Р
pro
114 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

procedit : intelligitur autem in propria hypoftafi. . Omnia enim , in

quit, operatur unus es idem Spiritus, dividenspropria unicuique,
ficut vult.
Libro I. de fidei dogmatibus, Toin. VI. Bibliothecæ Patrum
Colonienſis , pag. 593. Etfi Filius Et Spiritus ſanctus dicuntur
exire a Patre: proceſſio tamen præcipue Spiritus ſancti eft, ficut ge.
neratio Filii. Et pag. 634. Spiritus fanétus, Spiritus veritatis di
citur ; hic autem ex Patre procedit , accipit autem omnia Filii haben.
tis omnia Patris, ad demonſtrandum & manifeſtim faciendum unam
ſubſtantiam effe accipicntis, & ejus a quo accipit , & ejus ex quo
naturaliterprocedit. Nec enim proceffit ex aliquo diverſa fubftantiæ,
nec accipit quicquam ex non confubftantiali; ſin autem ejusdem fub
ftantiæ cum eo funt, ex quo procefit, & a quo accipit: & illi neces.
ſario inter fe erunt ejusdem fubftantia. Rurſus : Deus dicit de Spi
ritu fan &to: Spiritus a me exibit ; Salvator vero nofter Jeſus de con
ſubſtantiali fio Paracleto ait , quod ex Patre quidem procedit, acci.
pit autem ex Filio, omnia , qua Patris funt, fibi propria faciente &
babente. Una namque fubftantia eft , & unius fubftantiæ communia
omnia; communis vero etiam fubftantia : naturalis enim eft habitudo.
Tandem ibidem , pag. 697. Quomodo generatur Verbum , vel pro
cedit Spiritus , , ne curioſe inquiramus. Non enim tuum eſt periculo
vacans: hoc enim folummodo cognitum eft principio, Ä eis qui ex
ipfo differenter exeunt; ſatis eſt cognofiere Deum unum effe, &
unam naturam divinitatis , quamvis in tribus cernitur : principio,
V creatore, et perfe &tore. Cum tot ergo teſtimonia ex fancti Ana
Nafii fcriptis produci poſſint, uti fupra vidimus, quibus diſerte pro
ceſſionein Spiritus fancti docet a folo Patre : quis amplius dubitet,
catholicum dogma eſſe ex ſolo Patre, & non etiam ex Filio proce
dere Spiritum ſanctum . Expreſie enim Synodus ecumenica VI.
Anaſtaſii fidem probavit , condemnavitque omnes , qui eundem
non receperint. Sic enim habent acta ejusdem Synodi, actione X.
Tom. VI. Conciliorum , çoluina 829. Sancta Synodus dixit : Re
cipimus beate defun tum Anaftafium reéte ſatisfacientem pro tomo
ſancti
 IN DOGMATE GRÆ , 115
fancti et memorabilis Pape Leonis. Theodorus Deo amantifſimus
Epiſcopus Meliteneis dixit: Sanctum appellat omnis oriens eundem
fanéte memorie Anaftafium , qui fuit Epifcopus Antiochiæ ; & qui
ellm rion recipit , Deus anathematizabit. Et omnes una voce dixi.
runt : Amen . Ut fane impudentiffimus fuerit De la Bigne, qui, ut
fupra vidimus, erroris damnare auſus S. Anaſtaſium , & fimul cum
co VI. æcumenicam Synodum , quæ dogmata ejus probavit.

EX SECULO VII.
HESYCHIUs Epiſcopus Hierofolymitanus Lib. II. Levitici,
Tom. VII. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 22. Dc Spiritu
Sancto fciamus : quia & ipfe eft Filii, & a Patre procedit.
Petrus Epiſcopus Nicomediæ Metropoleos Provinciæ Bithya
niæ , in confeffione fidei lecta in Synodo VI. actione X. Tom . VI.
Conciliorum , columna 841. illibatc fic Symboli verba de Spiritu
ſancto refert : Credo & in Spiritum fanétum , Dominıım , vivificar
tem , ex Patre procedentem , qui cum Patre Filioque fimul adoratur
e conglorificatur.
SOPHRONIUS Patriarcha Hieroſolymitanus Epiſt. ad Sergium
lecta in Synodo VI , actione XI. Toin . VI. Conciliorum , columna
856. Credo & in unum Spiritum fanétum , qui a Patre Deo proces
dit , lumen Deum ipſum agnofcendum , vere Patri & Filio con.
ſempiternum & confubftantialem atque contribulem , cjusdem ſub,
Pantie & natura , quemadmodum & Deitatis.
MACARIUS Epiſcopus Antiochiæ , utut monothelita , in
confeſſione fidei fuæ , lecta actione VIII. Synodi æcumenicæ VI.
Tom . VI. Conciliorum , columna 744. Credo in Spiritum ſanctum
ex Patre procedentem , & per Filium manifeſtatum videlicet homini.
bus, vitam , viventium caufam, immortalem fanétitatem , totius fan
I ditatis largitorem .
SEVERUS Patriarcha Alexandrinus in rituali Syrorum , in
precatione quadam , paucis antequam de uinctione chriſmatis aquæ
Pa bapti.
 116 TRACT. I. BE CONSENSU PP. ORIENT.

baptiſmi agat , Tom . VII. Bibliothecæ Patrum Colonienſis , pag.

531. Miferere noftri Deus Pater omnipotens, & fuper iftas, qua
fanétificantur , aquas, ex apparata habitatione tua , & e ſinu tuo ne
quaquam fpeétabili immitte Paracletum illum Spiritum fan £tum tuum ,
illum excitatorem , illum Dominum , illum æqualem effentia, illum
ex te prodeuntem , illum æqualem in throno regni tui, unicique Fi.
lii tui Domini & Dei atque redemtoris noftri Jeſu Chrifti.
S. MAXIMUS Martyr. Epift. ad Marinum fic loquitur lau
dante Marco Epheſi Archiepiſcopo, ſeſſione XXIII. Concilii Florentini,
Tom. XIII. Conciliorum , columna 376. Sanctiſſimi Papæ, qui
nunc eft, - ſynodalium non tot capita quot fcripfifti, regie urbis in
colæ notariſht, ſed duo tantum , quorum alterum ad divina ſpectat,
quod dixerit , inquiunt, Spiritum ſanctum ctiam ex Filio procedere;
alterum vero ad incarnationem , quod dixerit Dominum , ut hominem ,
. ele absque peccato originali.Et in primum quidem confonas roma.
norum Patrum attulere ſententias, nec non Cyrilli Alexandrini ex
Sanctis ejus commentariis in Johannem , per quas demonſtrarunt, ſe
nequaquam affercre, Filium effe caufam Spiritus: unam quippe nove
rant caufam Filii & Spiritus Patrem , illius quidem ſecundum gene.
rationem , hujus autem fecundum proceffionem ; ſed ſignificare, quod
per ipſum prodeat, eaque ratione oſtendere ejusdem effentiæ nullacum
varietate communionem . Quæ fic habuiſſe refert jam ſeculo IX. &
Anaſtaſius Bibliothecarius Epiſt. ad Johannem Diaconum , Tom . V.
Conciliorum , columna 1771 . Sic fane non ſolum auctor epiſtola
illius, ſed & univerſus clerus Conſtantinopolitanus diſerte negavit
procefſionem Spiritus fancti a Filio , qui inde porro Papales litteras
fynodicas erroris notavit.
Idem S. Maximus Martyr Lib. de virtute & vitio, centuria I.
Cap. IV. Tom. VII. Bibliothecæ Patrum Colonienfis , pag. 366. quæ
& laudat Johannes Cypariſfiotes expoſitione materiaria eorum , quæ
a Theologis de Deo dicuntur, decade' IX. Cap. X. Tom . XI. Biblio
thecæ Patrum Colonienſis, pag. 547. & Euthymius Panopliæ titulo
II. Unus Deus , unius Filii genitor , Pater , & fons unius Spiritus
ſancti,
 IN
DOGMATE GRÆC. 117
fancti: unitas minime confuſa e individua Trinitas: mens fine
principio. Solus folius origine carentis Verbi fecundum ſubſtantiam
genitor, foliusquefempiternæ vitæfons, nempe Spiritus fanéti. Unus
Deus inquit, (quo Patrem intelligit) eft genitor Filii , & fons Spic
ritus fancti. Unus ergo & folus Pater eft & genitor Filii, & pro
ductor Spiritus fancti, quemadmodum & pariter addit Solus ( later
fcilicet) genitor Filii, & fons (five productor) Spiritus fanéti.
Porro in ſcholiis ad Dionyfii Areopagitæ Cap. II. Lib. de divi
nis nominibus, pag. 116. operum Dionyſii editionis græco- latinæ
Pariſienſis, anno 1615. Loquitur modo de proceffione ineffabilis Trin
nitatis ad tres perſonas; quod Deus Pater fine tempore motus,
propter vim amoris in diſtinctionem perſonarum proceffit, fine divi
fione & diminutione permanens in propria totalitate, fupra modum
unitus, & fupra modum fimplex, proprio Splendore in exiſtentiam
prodeunte , ut qui ſit viva imago ; & ſanctiſſimo Spiritu cum adora
tione, & ab æterno a Patre procedente, ficut docet Dominus. Boo
nitate autem multiplicatus fuit in divinitatis principium , in tribus
confiftens perfonis, qui caufa eft & fons univerſorum . Hæc etiam
& Gregorius Theologus in libris contri Eunomium dicit. Ex pro
feſfo hic exponere vule S. Martyr , qua ratione in divinitate tres
perſonæ fint, Filiusque & Spiritus ſanctus producti. Nonniſi Pa
trem vero laudat , qui & Filium & Spiritum ſanctum produxerit.
Unus ergo & folus Pater & genitor Filii , & productor Spiritus fan.
éti. Et pag. 113. Diſtinctiones vocat per ſe fubfiftentes illas adoran
das exiſtentias, hoc eft Filii quidem inexplicabilem ex Patre ſplendo
tem , fancti Spiritus vero inconceptibilem ex Patre proceffionem . Ubi
ad oram latinus editor: Error quorundam Græcorum de proceffione
Spiritus fanéti. Tandem pag. 118. Nota , veneranda & borrenda
purifſima Trinitatis nomina: Parrem effe fontanam divinitatem , fi
lium vero ere Spiritum ſanctum fæcunda divinitatis germina, id eft
Patris,
Ultimo in Cap. IV, Zachariæ laudante Becco in congerie ſua
fententiarum ſanctorum Patrum de proceſſione Spiritus ſancti, &
P3 Beſla
1
118 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

Beſſarione oratione dogmatica, Tom . XIII. Conciliorum , columna

418. Spiritus ſanctus quidem quemadmodum ſecundum effentiam
Dei & Patris eft: ita Filii fecundum effentiam eft, tanquam ex Pas
Ire effentialiter per Filium ineffabiliter natum procedens.
Cosmas Hierofolymitanus, hymno IX. qui priinus in Pen
tecoſten , pag.721. in appendice Bibliothecæ Patrum , anno 1624.
Pariſiis edita. , Adveniens fortitudo hodie ipfa , Spiritus bonus , Spi
ritus fapientiæ Dei, Spiritus ex Patre procedens, & per Filium fide
libus nobis viſus, traditus , in quibus habitat natura, cjus in qua
Speétatur ſanctitatis. Et deinde ad Chrifum orat: Ex Spiritu tuo
in omnem carnem , ut dixiſti, affatim efluxifti, & impleta funt tus
omnia cognitione : quoniam ex Patre Filizes fine ſemine natus es , era
Spiritus indivifibiliter procedit.
Auctor Lib. de Trinitate , qui ſub nomine Cyrilli Alexan
drini circumfertur, Cap. X. fub finem , ( Tom . VI. operum Cyrilli,
editionis Pariſienſis anno 1638. ſeorſim editus eſt.) Oportet vcro
cognoſcere, quod Patrem non dicimus ex aliquo; dieimus vero cum
Filii Patrem . Filium vero non dicimus absque caufa , neque Patrem ;
dicimus vero ipſum ex Patre & Filium ex Patre. Spiritum fanélum
vero e ex Patre dicimus, Spiritum Patris nominamus. Ex Filio
vero Spiritum non dicimus ; Spiritum vero Filii nominamus ( ſi quis
enim Spiritum Chrifti non habet , inquit divinus Apoſtolus c. ) Et
per Filium nobis manifeſtatum & datum confitemur: Infpiravit enim ,
inquit , & dixit diſcipulis fuis: accipite Spiritum ſanctum . Quem
admodum ex fole Tradius & ſplendor: ipfe enim eſt fons radii &
ſplendoris; per radium vero ſplendor nobis datur, & ipfe eft, qui
nos illuminat , & participatur a nobis. Filium vero neque Spiritus
dicimus, neque ex Spiritu. Ubi utique diſertis verbis negatur, Spi
ritum ſanctum ex Filio elle.
Excipiunt vero ad hæc , prout & ad paria verba Johannis Da
maſceni: nequaquam hic dici , Spiritum ſanctum non eſſe ex Filio,
fed folum, Spiritum ſanctum ex Filio eſe non dici. Licet ergo Spi
ritus fanctus omnino fit ex Filio'; oſtenditur faltem hiſce , non dici
Spi
 IN DOGMATE GRÆC. ΙΙ9.

Spiritum ſanctum ex Filio. Sed qui hæc objiciunt, fponte caligare

utique volunt ad ipfum lucidiſſimum veritatis jubar . Toto ſane illo
loco docturus Auctor, falſum aut verum quid eſſe, non alia voce
utebatur niſi hac : dicimus, vel non dicimus. Sic inquiebat: Pa
trem non dicimus ex aliquo , ſignificans eo , quod Pater non faltem
non dicatur eſſe ex aliquo ; fed quod fimpliciter etiam falſum ſit,
Patrem eſſe ex aliquo. Sic dicebat porro hoc ſeuſu : Putrem dick
mus effe Filii, non faltem fignificans eo, quod Pater dicatur effe Fi
lii , fed quod etiam vere fit Filli. Et fic porro ajebat : Filium dici.
mus cx Patre. Filium non dicimus Patrem . Spiritum ſanctum ex
Patre dicimus. Filium Spiritus non dicimus, neque ex Spiritu.
Horum enim utique ſenſus : quod Filius fit ex Patre, fed non ipfe
Pater fit ; Spiritus fanctus ex Patre ſit: Filius verò non fit Spiritus,
neque ex Spiritu. Pari vero ratione fubdit: Spiritum ex Filio non
dicimus. Simpliciter ergo pariter negat hiſce, Spiritum ſanctum ex
Filio eſſe. Idem deinde conſtatex ſimili, quod fubjicit : Quemad,
modum , inquit, ex foleredius & fplendor: ipfe enim fons eſt radii &
ſplendoris; per radium vero ſplendor nobis datur. Cum ergo hoc
ſunili oſtendat, quomodo antea originem fubfiftentiarum declararat;
hic vero ſplendorem & radium- ex ſole faltem dicat elle , tanquam
ex fonte ; per radium vero fplendorem nobis dari : patet utique ſen
fum præmiſſorum verborum fuifle ,quod Pater quidem fit fons Filii
& Spiritus fancti; per Filium vero faltem Spiritus fanctos nobis
communicetur,
Dices : certum tamen fæpius ſanctos Patres non adhibuiffe vo- Cichovius
ces quasdam , , aut abhorruiffe ab iis , uti exemplo vocis ingeniti Porto
1013 , X. f':
conſtat, quas tamen reliqui omnes probamus. Verum liæc longe
diverfa funt. Hic eniin præterea de ipſo fenſu verbarum illorun
conftat, quibus Spiritus ſanctus negatur dici ex Filio eſſe : ea ra.
tione ſcilicet id negari, qua neque Pater dicitur ex alio , neque
Filius dicitur absque cauſa , aut Spiritus , vel ex Spiritu eſſe. Ex
quibus utique liquet, ut oftenfum , fimpliciter eo ipfo hic negari,
Spirituin ſanctum eſſe ex Filio . Secus fane, ſi tam diſerta verba
pci
120 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

pervertere liceret : omnium tandem dogmatum certitudo tolleretur,

Pariter enim cuique catholico dogmati, ubi aliquid negatur, Spiri
tum ſanctum v. gr. non eſſe creatum , obverti poterit : negaſſe qui
dem id Patres , fed faltem tanquam idem non dicatur : revera ta
men ſenſiſſe , Spiritum ſanctum eſſe creatum ; et fic porro . Sive,
ut res clarius appareat, ubi hic auctor negat Filium non dici absque
Cauſa, neque ex Spiritu eſſe, pariter obverti poterit : Filium faltem
non dici åbsque cauſa, aut ex Spiritu eſſe ; revera tamen hæc
vera eſſe.
Idem Auctor porro Cap. X. hæc Gregorii Theologi laudat :
Dicimus unum Deum ſanctam Trinitatem , Filio of Spiritu ſancto
ad unam caufam relatis. Solus ergo Pater tam Filii , quam Spiri.
-tus fancti cauſa five productor, prout hanc etiam verborum horum
vim, circa pária Gregorii Theologi verba ſupra oſtenſum .
Rurſum ibidem ex eodem Theologo : Cum ergo ad Deitatem
& primam caufam reſpicimus, unicumque principium, & unam ean
demque (ut ita dicam ) divinitatis motionem & voluntatem , & ad
ſubſtantie, virtutis , actionis & dominationis identitatem : unum
oft, quod in nobis ipſis imaginamur. Cum vero ad ca , in quibus
eft divinitas, five, ut exactius loquar, que ſunt divinitas , & ad
ea que ex prima caufa intemporaliter illic intelliguntur , ejusdem
glorie, atque absque ſeparatione, hoc eft ad ſubfiftentias Filii & Spi
ritus fanéti : tria funt, quæ adorantur, Sed verborum horum ſen
' fum eſſe, quod folus Pater principiun fit, five productor Filii &
Spiritus ſancti, pariter circa paria Gregorii Theologi verba fupra
oſtenſum .
Ibidem Cap. VII. Credimus in unum Patrem , principium ES
caufam omnium , non ex aliquo factum , fed folum canſa Es generatio
nis expertom , omnium quidem conditorem ; unius vero folius unige
niti Filii ſui, Domini & Dei & Servatoris noftri naturalem Patrem ,
& Spiritus fanéti productorem .
Cap. X. Unus Spiritus fanctus, Spiritus procedens , nempe ex®
Patre, uon filiationis modo, fedproceffive.
Сар ..
 IN DOGMATE GRÆC.- : I2I ,

Cap. VI. : -Sic etiam cum Spiritum Dei didicerimus, qui Vera
bum comitetur , ejusque efficaciam manifeftam reddat, non flatum
fubfiftentia deftitutum animo concipimus, ſed vim effentialem ,
quæ ipſa per fe ipfam in peculiari hypoftafi conſideretur , ex Patre
progrediatur , & in Verbo requiescat, ipſumque declaret ac exprimat .
Cap. VIII. . Neque alia generatio eft, que Filii Dei generatio
ni conferri poſſit: quippe non eft alius Dei Filius. Nam etfi etiam
Spiritus fanctus ex Patre procedat, non tamen generationis modo,
fed proceffionis; qui alius eft exiſtendi modus, non minus comprehen
fioncm & notitiam fuperans, quam Filii generatio. Quapropter
etiam , quacunque Pater habet , ipfius funt , excepta innafcibilitate,
que nec effentia differentiam , neque dignitatem , fed exiſtentie mo
dum fignificat. Non ſecus ac Adam, qui ingenitus eft : figmentum
onim Dei eft ; ET Seth genitus: Filius cnim Adami eſt ; e Eva ex
Adami coſta progreſa: nam & ipfa non eft genita , inter fe invicem
'non nature ,- quippe homines funt, fed exiftentiæ modo differunt.
Rurſum : Solus Filius genitus, ex Patris enim effentia fine princi
pio & tempore genitus eft ; folus Spiritus fanétus ex Patris efſentia
non genitus, fed procedens; quod ita quidem docet divina Scriptura :
interim modus generationis ES proceſſionis eſt manetque incomprehen
fibilis.
Cap. IX. Credimus & in Spiritum ſanctum , Dominum , er
vivificantem , ex Patre procedentem , & in Filio requieſcentem , Pa
tri & Filio coadorandum & conglorificandum , tanquam & con
ſubſtantialem & coæternum , — cx Patre procedentem , ET per Fi.

lium impertitum & ab omni creatura perceptum . Tandem eodem

Cap. Pater – eft principium & caufa naturaliter omnibus, quod
fint, & quomodo fint. Filius ex Patre generative, Spiritus fan
Elus vero ego ipfe quidem ex Patre , ſed non generative , verum pro
celſive. Et quidem , quod fit differentia generationis & proceffionis.
intelligimus : quis vero fit modus differentiæ , nullo modo novimus.
Simul vero & Filii ex Patre generatio, & Spiritus ſancti proceſſio.
Omnia igitur, quæcunquc habet Filius & Spiritus fanétus: ex Patre
babent,
122 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

babent , ego ipfum effe etiam . Et fi non Pater eft : neque Filius
oft , neque Spiritus ſanctus. Et ſi Pater non babet quid : neque Fi
bius babet, neque Spiritus fan &tus. Sed propter Patrem , hoc eft
quia Pater eft, eft & Filius & Spiritus ſanctus; Et propter. Patrem ,
id eft quia Pater ea bubet, habet & Filius & Spiritus fanctus omnia
qua habet, excepta innaſcibilitate, generatione, & proceffione.
EX SECULO VIII.
JOHANNES Damafcenus Epiſtola de Triſagio fub finem pag.
$ 21 . operum editionis græco - latinæ Baſileenſis anno 1577. Quo
niam connumerantur non tres Dii, ſed unus Deus propter virtutes
cffe Patris Verbum & Spiritum , Pater qui Pater , & non Filius,
non enim ex aliquo: Filius qui Filius, ex Patre enim , ut non Pater,
ut unus fit Pater : Spiritus ſanctus, qui Spiritus ſanctus, ex Patre
enim per Filium * Verbum procedens, non filialiter autem . Si enim
Patris Filius qui Filius, & Filius qui Spiritus , habebit & alios Fi.
lios , & hoc in infinitum . Si autem Filius Filii Spiritus, babebit
& ifte Filium , & ille alterum , & erunt Dii multi & Domini mul
ti , & populus Deorum , & non unus Deus. Nobis autem unus Deus
Pater, & Sermo ejus, & Spiritus ejus: Sermo vero per le fubfiftens
genimen; propter hoc Filius : & Spiritus per fe fubiftens progreffio
& productio , ex Patre quidem Filii, ſedl nou ex Filio , tanquam
Spiritus oris Dei Sermonis® pronunciatus. Diferte ergo primo fub
finem horum verborum docet, Spiritun ex Patre procedere : Filii
vero effe, verum non ex ipſo procedere. Deinde : Patrem , Fili
um , & Spiritum ſanctum inquit non eſſe tres Deos , fed unum :
quia Filius & Spiritus fanctus virtutes Patris , five ut loquitur in præ
cedentibus verbis modo afferendis : quia ad unuin tanquam cauſam
referuntur Filius & Spiritus fanctus, Patrem ſcilicet, quem hic no
minat. Obinde ergo unum Deuin docet efle tres fubfiftentias : quia
ad unum Patrem , tanquam cauſam five productorem referuntur;
prout & mox ſubdit, tam ex Patre Filium eſle genitum , quam ex
eodem
 DOGMATE GRBC. I23
codem per Filium procedere Spiritum ſanctum . Solus ergo Pater,
pront genitor Filii , fic etiam productor Spiritus fancti. Porro, quo
oſtendat Spiritum ſanctum non effe, neque poſſe effe Filium Filii,
affert hanc rationem : quia fic Spiritus fanctus denuo Filium genera,.
ret , & hie porro aliam. Ex hoc vero denuo patet , non credidiffe
Damaſcenum , Spiritum ſanctum etiam ex Filio exiſtentiæ principium
habere. - Pari enim neceſſitate, ſi Spiritus ſanctus, dum Filius Fi
lii, rurſum alium generaret, ſequitur : fi Spiritus ſanctus a Filio
productus , rurſum alium producturum Spiritum , & fic in infinitum ;
prout hoc fuſe oftendimus ſupra circa paria fancti Baſilii Magni verba,
Rurſum in oratione de ſabbato fancto : Colimus Spiritum ſan
Etum , tanquam Dei & Patris Spiritum , ex ipfo nempe procedentem ;
qui tamen etiam Filii dicitur , quod per ipſum manifeſtatus, rebus
axe conditis fit impertitus, non tamen ex ipſo habens ut ſubfiftat,
vel exiſtat. Sed corrupta Iræc inde a ſe jam ſuo ſeculo obiicit Hugo
Etherianus Lib . III. Cap. ultimo.Sic enim ibidem : In præfato ſer.
None contra fas majorumque traditionem , Spiritum ſanctum ex Filio
exiftentiam non habere, a quibusdam magis mendacii quærentibus fa
latium , quam veritatis ſemitas inveſtigantibus infertum eft. Quod
jfc effe probat ipſa verborum ſeries, ſtili alteritas, & qua nibil
ad rem pertinet, crronea claufulæ infertio. Quafi vero uno faltem ,
& non pluribus locis idem docuiſſet Damaſcenus, uti modo demon
ſtramus, ut hinc alienum ab hoc dogmate ipſum fuiſſe dici poflit.
Quæ deinde diverſitas hic ſtyli, aut nihil ad rem faciens clauſula !
Nonne pariter adhuc dum ſecundum allata verba fuit oratio Da
maſceni? Poſuerat eniin Spiritum ſanctum a Patre procedere ; hinç
ſubdit-eundem & Fiļii effe , quanquam pariter ex Filio non proce.
dat , quemadmodum idem paribus verbis tot locis aliis docet.
Quomodo ergo hæc fibi non cohærent ? Sane , fi hæe argumento
eſſent, locum illum effe corruptum ; eadem pariter objici poterant
aliis ctiam focis , in quibus idem docet ; quæ tamen pullus, nifi
mentis inops, falfitatis accuſaverit.
Porre
Q2
124 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
Porro Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XI. pag. 42. operum edi.
tionis lauclatæ , ſingula repetit verba , quæ occurrunt Lib. de Trini
tate , Cap. X. qui ſub nomine Cyrilli Alexandrini circumfertur. Sic
enim ibidem pariter: Quando quidem ad Deitatem cernimus, et
primam caufam , & unum principium , & unum cundemque Deita.
tis, ut ita dicam , 8. motum , & voluntatem , & effentia es poten
tie es operationis & dominationis identitatem : unum nobis imagi
namur. Quando vero refpicimuseo , in quibus Deitas, aut , ut ex
actius loquar , quæ funt Deitas, & quæ ex primacauſa fine tempore
illic intelliguntur & unius gloria , & absque ſeparatione, id eft
fubfiftentias Filii & Spiritus : tria funt, quæ adorantur. Unus
Pater, ego qui Patir eft, fine principio, hoc eft fine cauſa : non enim
ex aliquo. Unus Filius, ese qui Filius eft, & non fine principio,
hoc eft fine caufa : ex Patre enim eft. - Unus Spiritus fanctus , Spi
ritus progrediens quidem ex Patre; non tamen filiationis modo, fed
proceſive. Oportet vero cognofcere, quod Patrem non dicimus ex
aliquo ; dicimus vero cum Filii Patrem . Filium vero non dicimus
absque caufa, neque Patrem : dicimus vero ipfum ex Patre , & Fi
lium ex Patre. Spiritum ſanctum vero & ex Patre dicimus, &
Spiritum Patris nominamus ; ex Filio vero Spiritum non dicimus:
Spiritum vero Filii nominamus : ( Si quis enim Spiritum Chrifti non
babit , inquit divinus Apo/? 31:48 ) et per Filium nobis manifefta
tum & datum confitemur: Inſpiravit enim , inquit, & dixit diſci
pulis fuis: accipite Spiritum factum. Quemadmodum ex fole. Ta
radius Sy [plen.lor: ipfe eniin eft fons radii e ſplendoris, per ra
dium vero fplendor nobis datur, & ipfe eft, qui nos illuminat, &
participatur a nobis. Filium vero neque Spiritus dicimus, neque
ex Spiritu. Hiſce vero diſerte doceri Filium non eſſe productorem
Spiritus ſancti: modo faltem circa eadem auctoris libri de Trinitate
verba vidimus , ubi pariter cadem ab exceptione Latinorum , qua
hic negari ſaltem objiciunt, dici Spiritum ſanctum ex Filio, non vero
effe ex eo vindicavimus,

Lib.
 IN DOGMATE GREC.
125
Lib. I. orthodoxæ fidei. Cap. XIII. quod ſubjiciebatur in edi
D tione laudata Capiti XV. pag. 55. Quæcunque congruunt caufæ Patri,
$ fonti, genitori, ea ſoli Patri tribuenda ſunt ; que vero cauſato,
ä genito , Filio , Sermoni , virtuti primordiali, voluntati, fapientia,
ti ca Filio : quæ tandem caufuto, procedenti, enarranti, perfe&trici
potentiæ , ea Spiritui fanéto.conveniunt. Pater fons & caufa Filii
en Spiritus fancti: Pater vero folius Filii, es productor ſancti Spi
ritus. Non Filius vero Patris Spiritus fanctus , Spiritus Patris
tanquam ex Patre procedens : nulla enim motio fine Spiritu ; & Filii
4 quidem Spiritus, non tanquam ex ipfo, fed tanquam per ipſum ex 1
Patre procedens: unica enim eft caufa Pater. Primo inquit : quae
cunque cauſæ five fonti tribuuntur , ea foli Patri inſunt : Pater
Soluss ergo Pater cauſa
enim fons & cauſa Filii & Spiritus fancti. Solu
eft & fons Filii & Spiritus ſancti; adeoque & a ſolo Patre generatus
Filius, a folo Patre procedit Spiritus ſanctus. His enim verbis :
Pater fons et caufa Filii Spiritus fanéti, explicat, quomodo
ante dixerat; Qua caufæ, fonti congruunt, ea foli Patri tribuenda.
Expreſſę deinde negabat, Spiritum ſanctum ex Filio procedere , dum
faltem per Filium ex Patre procedat ; quo utique illuſtrius teſtimo
nium afferri non poterat. Porro ideo ex Filio negat Spiritum ſan
ctum procedere: quia Pater unica ejus eſt cauſa; fic denuo diſerte
docens, folum Patrem eſſe cauſam five productorem Spiritus fancti.
Tandem folum Patrem dixerat eſſe cauſam Filii & Spiritus fancti,
uti modo oſtenſum ; oftenfurus vero , quomodo Pater fit utriusque
cauſa , fubdit : Pater vero folius Filii, este productor fancti Spiritus.
Si ergo , dum Pater # poßanèus five productor Spiritus fancti, ipſe
cauſa ejus eſt ; at vero Pater folús ſit cauſa Spiritus fancti, uti pari
ter ibidem docuerat: fequitur utique folum Patrem Apoßored five
productorem eſſe Spiritus ſancti. Quomodo vero S. Damafcenus
per Filium doceat ex Patre Spiritum ſanctum procedere, alibi vide
bimus. Sufficit enim hic notaſſe, quod nequaquam eo ipſo pro
ductorem Spiritus ſancti eſſe Filium intelligat : fubdit enim , ut
oftendat non ex Filio , fed per Filium faltem procedere Spiritum
Q3 fan
 126 TRACT. I. DE CONSENSU PV. ORIENT .
fanctuin : quia Pater unica eſt cauſa , five productor Spiritus fancti.
Productorem enim hic voce cauſe intelligere ratione Spiritus ſancti
· Damaſcenum , modo oſtenſum .
4

Dialogo de Manichæorum hæreſi pag. 524. Quamuis tres ſub

ktentias dicam ; attamen unum principium ajo. Principium enim Filii
& Spiritus Pater, non fecundum tempus, ſed ſecundum caufam :
cx Patre enim Sermo & Spiritus, licet non poft Patrem . Quemado
modum enim ex igne lux , nec tamen præcedit ſecundum tempus ignis
lucem : ( impoſſibile enim ignem effe absque luce; principium vero &
caufa lucis eft ignis, quod ex ipfo eft:) fic & Pater principium Es
caufa Verbi & Spiritus. Ex Patre enim Verbum & T Spiritus ; non
præcedit vero tempore Pater.. Impoſibile enim effc Patrem ex Filio,
aut Filium ex Spiritu . Unum ergo principium confiteor , tanquam
caufam naturalem , Patrem Filii & Spiritus. Unum inquit princi.
pium eſſe Filii & Spiritus fancti; oltenſurus vero , quisnam unum
illud principium fit, fubdit : Principium enim Filii & Spiritus Pau
ter. Patrem ergo docct unum eſſe principium ; five , quod idem,
productorem Filii & Spiritus ſancti. Queinadınodlum & fub finem
adductorum verborum expreſſe addit : Unum ergo principium con
fitcor Patrem Filii & Spiritus fanéti. Porro oftenfurus, quomodo
Pater unum utriusque fit principium , fubdit : Ex Patre enim Sermo
Spiritus. Si vero ideo Pater utriusqueprincipium , quia ex ipſo
Filius & Spiritus fanctus: fequitur fane, ut ex uno Patre fit Filius
& Spiritus ſanctus : unum enim utriusque principium erat Pater.
Tandemn ideo negat impoflibilc eſſe , ut Filius fit ex Spiritu , quia,
uti præmiſerat, ex Patre Vorbum e Spiritus , five prout fubdit:
Quia unum principium , tanquam caufa naturalis, Filii e Spiritus
ſanɛti Pater . At pari ratione hinc fequitur; Filium non producere
Spiritum ſanctum , five Spirituin non eſſe ex Filio. Sic enim argu
mentatio illa Damaſceni , ſi in formam redigatur, habet : quod
non eft Pater , non eſt principiun Filii : ( folus enim Pater Filii &
Spiritus principium ). Spiritus non eft Pater. Ergo Spiritus fan
ctus non eft principium Filii. Sive , quod idem , uti etiain loqni
tur
 IN DOGMATE GRÆC. 127
tur Damafcenus , Filius non eſt ex Spiritu ſancto. Pariter ergo ar
gumentatio valet : quod non eft Pater , non eſt principium Spiritus
fancti : folus enim Pater Filii & Spiritus principium . Filius non
eft Pater. Filius ergo non eſt principium Spiritus ſancti. Sive,
quod idem , Spiritus ſanctus non eſt ex Filio. Ta in ver e erg o,
quia unum principium Filii & Spiritus fancti Pater , Spiritus fanctus
ex Filio nulla ratione procedit : quam verè , Filius obinde ex Spiritu
ſancto nullo modo eft generatus.
Lib. contra Acephalos Cap. LXVII. quem Tom. IV. antiquarum
fuarum lectionum inſeruit Henricus Caniſius, quique diverſus ab eo ,
qui fub eodem titulo inter opera ſancti Damaſceni editus exſtat,
pag. 196. Tomi IV. laudati , editionis Ingolſtadicnfis, anno 1603 .
Cognoſcimus Deum & Deum , fed unum tria Deum , fecum inter ſe
intellectu e cognita , non contracta in unam perfonam es unam by
poftafim , abfit ; ſed ad unum principium Patrem relato Filio & Spie
ritu ſancto. Quibus denuo diſerte unum Patrem principium ſive
productorem effe docet Filii & Spiritus ſancti.
Paria hiſce habet Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XI. pag. 42 .
operum ejus: Quapropter nec tres dicimus Deos , Patrem , Filium
& Spiritum ſanctum ; fed unum potius Deum , fanctam Trinitatem ,
Filio & Spiritu ſancto ad unam caufam relatis, non compoſitis, ne.
que conjunétis ſecundum Sabellii contractionem .
Et Epiſt. de Triſagio multum ante finem , circa adductum Cy
rilli teſtiinonium : Sanétus, Sanctus, Sanctus, & Trifagius : quo
niam tres bypoftaſes Deus, unus autem tria Deus : quoniam una Dei
tas, & ad unum quæ ex ipfo relationem habent , non diſtantibus , ne
que quidem compofitis, neque confufis hypoftafibus. Quibus locis ad
ductis utique pariter intelligit , ideo tres ſubſiſtentias eſſe unum
Deum : quia ex una cauſa , five uno id eſt Patre productus & Filius
& Spiritus fanctus. Ex folo ergo Patre pariter procedit Spiritus,
prout ex eo folo generatus Filius.
Tot vero teſtimonia ciim produci poflint , quibus diferte S.
Damafcenus Spiritum ſanctum tradidit a ſolo procedere Patre : quis
a111

1
128 TRACT. I. DE CONSENSO PP. ORIENT .

amplius de hac eius fide dubitaret ? Latini tamen ad diſerta illa ver
ba , quibus ex Filio Spiritum fanctum eſſe vel procedere negat, ob
jicere folent, præpofitionem ex denotare lic cauſam improductam ,
quo ſenſu hinc vere doccat S. Damafcenus, Spiritum ſanctum ex
Filio non procedere: fe enim ex Filio , faltem tanquam caufa pro
ducta, procedere Spiritum ſanctum aſſerere. Subdere enim , ideo
a Filio non procedit Spiritus ſanctus : quia Pater unica eſt cauſa ; at
vero voce caufa ſignificari cauſam improductam .' De voce quidem
caufa fub finem hujus Tractatus agemus; ubi ad oculum oſtende
mus , nequaquam vi vocis idem fignificare cauſam , utpote quæ
productorem faltem ſignificet. Dum crgo S. Damafcenus argu
mentatur : Spiritus fanctus ex Filio non procedit , quia Filius non
eſt cauſa ejus; præpofitione utique ex pariter productorem faltem
ſignificat, non vero fimul productorem five principium improdu
ctum. Sic porro verbis adductis ex libri de Trinitate Cap. X. Da
mafcenus : Patrem , inquiebat, non dicimus ex aliquo , neque Fi
lium ex Spiritu fancto dicimus. Et hinc pari modo addebat: Spiri
tum vero ex Patre dicimus , et non ex Filio. Dum ergo hæc inter
ſe conjungit, & pari modo uno in contextu : jam latrem ex nullo ,
jam Filium non ex Spiritu fancto , jam ex Filio Spiritum fanétum
non eſſe docet. Oportet utique, ut in omnibus hifce propofitio
nibus idem fignificet præpoſitio ex ; adeoque qua ratione ex nullo
dicitur eſſe Pater , & ex Spiritu ſancto negatur Filius , eodem etiam
ſenſu negatur Spiritus ſanctus ex Filio. At omnibus conftat , dum
Pater dicitur ex nullo efle , & Filius negatur ex Spiritu ſancto eſſe :
præpoſitionem ex , non cauſaın iinproductam faltem , fed cauſam
fimpliciter, five iinproducta ſive producta ea fit, fignificare. Non
enim Pater habet cauſam productam aut improductam ; neque Fi.
lius ex Spiritu ſancto , aut tanquain ex cauſa producta , aut tanquam
ex caufa improducta. Pari ergo ſenſu ibidem Damafcenus, docet ex
Filio non eſe Spiritum ; adeoque & in hac propofitione præpoſitione
ex non cauſam faltem improductam ſignificat; ſed cauſam fimplici
ter, tam productam hoc ipſo , quam improductam excludendo cau
fam. Pariter
 IN DOGMATE GRÆC 129
Pariter in dialogo cum Manichæis : Pater , inquiebat, non eft
ex Filio , neque Filius ex Spiritu ; in quibus denuo cuique patet,
præpofitionem ex ſimpliciter actum producendi faltem ſignificare,
non cauſam improductam in ſpecie. Filius enim neque caufa pro
ducta Patris , prout neque Spiritus ſanctus Filii. Nequaquam ergo
ſaltem cauſam improductam ſignificat Damafcenus , ubi in eodem
contextu ex Patre eſſe & Filium & Spiritum ſanctum docet , aut
alibi negat ex Filio eſſe aut procedere Spiritum ſanctum . Ideng liquet
ex verbisGREGORUNyſſeni, Tract. de communibus notionibus, ſu .
pra laudatis : Hominis perſone omnes non ab eadem perfona fecun
dum continuum habent effe ; verum bæc quidem ex illa, hæc autem
ex illa in multa es diverſa effe fuper cauſatis ctiam caufas. Verum
in ſancta Trinitate ita fe res non habet : nam una & eadem perfona
Patris, ex qua Filius generatur , & Spiritus ſanctus procedit. Ubi
utique diſerte liquet, præpoſitione ex non denotari cauſam impro
ductam , licet ex folo Patrę' affirmetur procedere Spiritus fanctus.
Si enim hic præpoſitio ex ſignificaret ſaltem caufam improduciam :
quomodo, quæſo, diceret hominis perſonam ex altera perſona genc.
rari ? Homo enim non caufa improducta filii fui. At hic opponit
Nyſſenus hominibus ſanctam Trinitatem , docetque , quod , licet in
ter homines perſona non generentur ex una , fed pluribus : in Tri
nitate tamen perſonæ Filii & Spiritus ſancti non ex pluribus, ſed
una perſona producantur . Quo ſenſu ergo circa hominès utitur
præpoſitione ex : eodem utitur circa unam pariter perſonam Patris,
ex qua dicit effe Filium & Spiritum ſanctum ; adeoque pariter hic
præpoſitione illa faltem fimpliciter producendi actum ſignificat, non
vero determinate caufam improductam. Idem porro liquet ex ver
bis CYRILLI Alexandrini confeſſione de Trinitate , quæ pariter
ſupra laudavimus : Non enim quomodo ex Patre Filius exiit genera
tive , fic & Spiritus ſanctus ex Filio procedit.
ex Filio Unus enim iſtis
duabus perfonis auctor E nexus Pater. Hic enim licet pariter ex
Filio negetur eſſe Spiritus fanctus: præpofitione tanken ex , non fal
tem caufam improductam , ſed ſimpliciter actum producendi ſignifi
R cari
 130 TRACT. 1. DE CONSENSU PP. ORIENT.

cari omnes fatebuntur. Si porro tò ex ſignificat cauſam improdu

ctam ; at vero ex Filio accipere , ' & ex ipſo procedere, ſecundum
Latinos eadem fint: quomodo ergo innumeris locis Patres orienta
les ex Filio accipere Spiritum ſanctum docent ? Quomodo deinde
particulas ex , & per idem eſſe docent ? Per enim nunquam ſignifi
cat cauſam improductam , quam quidem ex ſecundum eos ſignifi
eat. Quodfi vero hoc modo eludere liccret diſerta Patrum verba :
un'de tandem conftabit, aut protari poterit , ex folo Patre , & non
ex Spiritu ſancto etiam genitum eſſe Filium ? Pari enim modo ad
verba ſanctorum Patrum , quibus idem docent , excipere poterit hæ
reticus, præpoſitione ex ibidem ſignificari cauſam improductain ,
ſe vero fateri a Patre habere Spiritum ſanctum , quod fit cauſa Filii.
Quibus tandem verbis Patres docturi Spiritum ſanctum a Filio non
procedere uti debuiſſent, niſi ea fuffeciſſent, quibus ex folo Patre
& non ex Filio docent procedere Spiritum ſanctum ? Si enim fic
verba paria diſerta ſanctorum Patrum eſſent exponenda : non minus
utique & Theodoreti verba ſupra allata fic exponi poterunt. Dum
enim cx , & per fecundum Latinos idem : Theodoretum - pariter
ibidem ratione caufæ improductæ intelligere, ubi ex Filio aut per
Filium negat Spiritum ſanctum exiftentiam habere ; ' cum tamen
omnes Latini ſponte fateantur , minus illa Theodoreti congruere fuà
fententiæ. Satis ergo hactenus hinc conſtat , Damaſceno non ſal-
tem cauſam improductam præpoſitione ex venire , ubi ex Filio negat
eſſe aut procedere Spiritum ſanctum .
Bellarminus
Lib . II. de Regerunt alii : Damaſcenum , quod ad rem attinet, non ne
Chriſto, Cap. gafle Spiritum ſanctum ex Filio procedere , cum dixerit Spiritum
XXV. & alii, fanctum eſſe imaginem Filii , & per Filium eſſe; ſed exiſtimaſſe tu
tius dici , per-Filium , quam ex Filio. Quomodo vero quoad rem
non negaverit Spiritum ſanctum ex Filio procedere, qui diferte ver
bis adductis negabat eſſe Spiritum ſanctum , aut procedere ex Filio ?
Quibus eniin diſertioribus quis verbis uti poterat, ut neget etiam
quoad rem Spiritum ſanctum ex Filio procedere? Sed dixit Spiritum
ſanctum iinaginem effe Filii, & per Filium effe. Fac vero hinc
1
colli
 IN DOGMATE Græc . 131
colligi , Spiritum ſanctum a Filio procedere. Num vero obinde,
qui Spiritum ſanctum negat a Filio procedere , fi Spiritum ſanctum
doceat eſſe imaginem Filii , & per Filium eſſe , quoad rem docet,
Spiritum ſanctum a Filio procedere ? Et nos utique idem fatemur:
numne vero , quod rem ipſam cernit, credimus Spiritum ſanctum
etiam a Filio procedere? Omnes porro fatemur, ex eo quod nóyos
ſit Deus , neceſſario fequi Filium Dei non ex nihilo eſe a Patre pro
ducłum : nonne vero qui- ex nihilo affirmat Filium Dei eſſe pro
ductum , fi præterea fateatur Filium Dei efTe Deum , quoad rein
adhuc tenet, Filium ex nihilo non eſſe productum ? Ut ſane hinc di
ſerte liqueat, utut propoſitio quædam ita ſit comparata , ut dogma
quoddam aliud exinde neceſſario fequatur, fi poſterius alter diſerte
neget , licet prius in dubium teneat: eundem adhuc , dum nequa
quam dici poffe , quod rem cernit, poſterius etiam adftruere. Fal
ſum porro eſſe, quod ex eo , quia Spiritus fanctus imago Filii &
per Filiuin , Filium ſequatur eſſe productorem Spiritus fancti, alibi i

oftendimus. Sed exiſtimavit Damafcenus, tutius dici per Filiuin,

quam ex Filio : an non vero fimpliciter negabat Damafcenus, ex Fi
lio eſſe aut procedere Spiritum ſanctum ? Dicebat quidem Lib. X.
orthodoxæ fidei, Cap. X. ex Filio Spiritum ſanctum non dici ; verum ,
uti fupra circa paria verba auctoris libri de Trinitate vidiinus , ſen.
ſus ejus : quod omnino Filius non fit productor Spiritus ſancti , ut
eadem hic repetere non neceſſum.
Alii objiciunt: diverſa tamen fenfiffe Theodoretum & ſanctum
Damaſcenoun : illum enim negaſſe per Filiun procedere Spiritum
ſanctum ; hunc vero diſerte idem docere. Verum tam catholicos
reliquos Doctores , Spiritum ſanctum ex Patre per Filium procedere
docentes , quam Theodoretum per Filium exiftere Spiritum fan
cum negantem , vero confona tradere ; neque hæc fibi invicem con
traria eſe, fupra jam circa Cyrilli teſtimonium fecundum oftenfum .
Alij tandem Damafcenum cbinde volunt fuifle Neſtorianum . Thomas de
Verum proceflionem Spiritus fancti ex folo Patre non eſſe dogma Aquino
alii . &
Neſtorianum , fupra jam oſtenſum . Quomodo porro Nctorianus
R 2 fuerit ,
 )

>

132 TRACT. I. DE CONSENSU P P. ORIENT.

fuerit, qui in catholicæ Ecclefiæ communione ſemper vixit; quem

catholica Ecclefia orientalis , imo & occidentalis catholicum fuiſſe
ſemper agnovit ; cujus teſtimonio omnes tanquam catholici Doctoris
uti folent, & in quo tandem nullus unquam Neſtorianiſmum culpa
vit ? Scilicet cum hactenus non haberent , quid ad tam diſerta verba
Damaſceni referrent : eo tandem veſaniæ prolapſi, ut Neſtoriana
eum obinde accuſarent hæreſeos ; quemadmodum & hinc pari ratio
me fupra videbamus , Latinos falſitatis & hæreſeos damnaſſe fan
Aum Anaftafium ,Maximum Martyrem , atque Gregentium . Hodie
inde hæc exceptio reliquorum tanquam abſurda omnino ab ipfis reji
citur Latinis .
Sed & alibi paflim ex Patre ſaltem procedere Spiritum ſanctum
docet ſanctus Damafcenus. Lib. I. orthodoxæ fidei, Capit. VIII. Cre
dimus in unum Patrem omnium principium & caufam , non ab ali
quo genitum , fine caufa, folum ingenitum , omnium faétorem ,
unius quidem folius natura Patrem unigeniti Filii ejus, Dominique
& Dei 85 Salvatoris noftri Jeſu Chriſti, ö productorem Spiritus
ſancti. Quiæ utique depromta ex Lib. de Trinitate, Cap. VII. qui
Cyrillo Alexandrino adſcribitur.
Et Cap. X. pag. 36. laudatæ editionis operum Damaſceni :
Credimus o in Spiritum ſanctum , Dominum, es vivificantem , ex Pa
tre procedentem & in Filio requiefcentem , fecundum omnia fimilem
Patri & Filio , ex Patre procedentem , & per Filium diſtributum ,
estparticipatum ab omni creatura.— Filius a Patre naſcibiliter ; Spi
ritus fun tus vero & ipfe a Patre, fed non naſcibiliter , verum pro
ceſſive. Et generationis e proceſſionis differentiam effe dicimus : at
quis differentiæ modus, nequaquam . Et fimul effe Filii & Spiritus
fanéti proceffionem . Omnia igitur , quæcunque babet Filius &
Spiritus, ex Patre habet , EJ ipſum eſſe. Et fi non Pater eft : ne:
que Filius eft,, neque Spirit us.. Et , fi Pater non habet quid : neque
Spiritus
Filius habet, neque Spiritus. Et propter Patrem , id eft quia Pater
eft, et Filius, & Spiritus ſanctus; & propter Patrem habet Filius
& Spiritus omnia , quæ habet , id eft quod Pater babet eadem , ex
cipta
 IN DOGMATE GREC.
133

cepta innafcibilitate & generatione & proceffione. Quæ omnia de.

auo defumta ex Cap. IX. libri laudati de Trinitate.
Rurſum Lib. I. Cap. XVIII. pag. 61. Deus & Pater eſt ſemper
exiftens, ingenitus, ut non ex aliquo genitus, generans autem Fi.
lium coæternum . Deus & Filius eſt, qui eft femper cum tempore
intemporaliter, æterne , influxibiliter , impaſſibiliter, & inſejun.
Ete ex ipfi genitus. Deus & Spiritus fanétus eft virtus ſanctifica
trix , in propria fubfiftens fubfiftentia, inſejunéte a Patre procedens,
in Filio requieſcens, conſubſtantialis Patri & Filio.
Et Cap. VII. pag. 20: Sic enim ad humilia divina nature ma
jeſtas dejiceretur , fi fecundum noftri ſpiritus fimilitudinem , is qui
in ipfo eft, intelligeretur Spiritus; ſed virtutem ipfam ſubſtantia
lem , fecundum fe ipfam in propria fubfiftentia confideratam , ex Pa
tre procedentem , ET in Verbo requiefcentem , ipfumque manifeſtan
tem , neque ſeparari a Deo, in quo eft, neque a Verbo, quod coaſſequi.
tur , poffibile eft, neque in quippiam , quod minime ſubfiftat, refundi.
Quæ rurſum deſumta ex Cap. VI. libri laudati de Trinitate.
Cap. XIII. quod in editione memorata operum ſancti Dama
ſceni excipiebat XV. pag. 5 5. Spiritus ſanctus enarrativa occultæ di
vinitatis Patris potentia exPatre quidem per Filium procedens, quem
admodum ipſe novit , non generative. Rurſus ibidem : Scio quod
Pater eft fons generativus & productivus latentis in ſe boni. Ipfe ergo
eft intellectus Verbi, abyſſus Verbi, genitor , Era per Verbum fancti
Spiritus productor.
Dialog. deManichæorum hæreſi, pag. 525. Manichæus quærit :
Quid ergo , num tunc Deus nullam fenfit mutationem , generans Fi.
lium & producens Spiritum ? Et reſpondet : Minime vero. Neque
onim dico illum , qui prius non erat Pater , poftmodum fuetum effe
Patrem ; ſed ſemper erat babens ex fe ipfo fuum Sermonem , & per
Sermónem fuum ex ipfo Spiritum ejus procedentem .
Carmine in Pentecoſten , pag. 597 .
Erat procedens ex ingenitu luce
Omnipotens, lucificus, incorruptus ſplendor,
R 3 Cujus
134 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

1
Cujus per Filii Paternam ſubſtantiam
Nunc manifeſtat cognatam facem
Ignita vox in Sion gentibus.
Epiſt. de Triſagio,ante medium , pag. 509. Sermo & Spiritus
virtutes funt Patris, virtutes autem fubfiftentes, inſeparabiles &
Patre, ex quo & in quo funt , & ad quem tanquam caufam refe
runtur . Et poſt principium pag. 505. Sanétus Deus e Pater , ex
quo Deus Filius, & Deus Spiritus fanétus. Et ante finem , pag. 520.
Pater eft genitor Filii , a productor Spirituis,
Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. IX. pag. 31. Tametfi Spiritus
ſanctus a Patre procedit: non tamen per generationem , fed proceffio
nem .
Sicut Adam ingenitus eft, plaſma enim Dei eft; Eye Seth
genitus, nam Filius Adam ; & Eva ex coſta Adam procedens, non
cnim ipſa genita eft. Rurfus poft aliqua: Filius ex ſubſtantia Patris
fine initio , & intemporaliter genitus eft. Solus Spiritus ſanctus ex
ſubſtantia Patris procedit, non natus eſt, ſed procedens, quemad.
modum docet divina ſcriptura, modo proceſionis incomprehenſibili
exiſtente. Quæ denuo deſumta ex Cap. VIII. libri memorati de
Trinitate .
Dialog. de Manichæorum hæreſi, pag. 526. Filius & Spiritus
ſanctus ex Patre ſunt & in ipſo.
Carmine in Pentecoſten fub finem , pag. 598 .
Cecinit Prophetarum ſpiritiferum os,
Et Spiritum ſinubus Paternis productum.
Tandem in hiſtoria Barlaam & Joſaphat, Cap. XIX. Barlaam lo.
quitur, pag. 584. editionis Pariſienſis operum Damaſceni latinæ, anno
1577. Unum ſcias Spiritum ſanctum ex Patre procedentem , Deum
perfeétum , & vivificantem , & ſanctificationis largitorem , ſuæ volun
tatis, fuæque poteſtatis ſubſtantivum. Sic enim genuinam habere
verborum horum lectionem , fatetur & Bellarininus Lib. de feri.
ptoribus eccleſiaſticis, codices. Item manuſcriptos fic habere teſta.
tur Leo Allatius Lib. II. conſenſus fui perpetui Eccleſiæ orientalis &
occidentalis . Sed de hoc priori de corruptelis Tractatu . Cum ergo
pari
 IN DOGMATE GRÆC. 135
pariter dixiſſet modo , & Filiuin a Patre genitum eſſe, hinc fubdit
ibidem : Commune autem eft & Filio Spiritui fan &to de Patre effe ;
proprium autem Patris, ingenitum effe: Filii vero nativitas: Spiri
tus vero fan £ti proceffio. Pariter ergo docet , tam Filium quam Spi
ritum ſanctum ex Patre eſe; neque inter hoc eſſe differentiam , niſi
quod Filius ex Patre genitus , Spiritus fanctus ex eo procedat. Ex
Patre crgo pariter ſaltem procedit Spiritus fanctus.
THEODORUS Patriarcha Hieroſolymitanus in Synodicis fuis
lectis in Synodo oecumenica VII. actione III. Tomo VII. Conciliorum ,
columna 176. Credo e in unum Spiritum ſanctum , qui a Patre fem
piterne procedit, lumen & Deum ipfum agnofcendum , vere Patri
& Filio conſempiternum , & conſubftantialem atque contribulem ,
eiusdem fubftantiæ & naturæ , quemadmodum deitatis. Quibus
paria verba habebat fupra ſeculo VII. Sophronius Patriarcha Hiero.
folymitanus epiſtola ad Sergium. Ubi utique non minus in proceſſio
ne Spiritus ſancti, quam in æternitate & conſubſtantialitate Filio Pa
trem junxiſſet; fi utique credidiffet, Spiritum ſanctum etiam a
Filio procedere .
S. GERMANUS Patriarcha Conſtantinopolitanus in theoria re
mim facrarum multum ante finem, Tom . II. Patrum Græcorum , Pari
ſiis anno 1624. editorum, pag. 155. Sanctus etiam Spiritus ſanctus,
qui a Patre procedit, & in Filio requieſcit, & ſanctificat omnia ; &
opera perficit , non perficitur, ſanétificat , non ſanctificatur. Quem
admodum enim fol cauſa radii & illuminationis eft, ac per radium
nobis illuminatio communicatur , eo ipfa eft, quæ nobis prælucet, &
a nobis participatur: ita fane & Deus Pater fons eft & caufa Filii
& Spiritus fanéti; Spiritus a Patre procedens per Filium communica
tur & manifeftatur. Quibus paria habet cum Damaſceno Cap.
XI, Lib. I. orthodoxæ fidei, auctor libri de Trinitate Cap. X. Diſerta
vero Germani fides , ſolum Patrem eſſe caufam & fontem Filii &
Spiritus ſancti, per Filium vero faltem nobis dari Spiricum fanctum.
SIMEON Theologus, Presbyter & Præpofitus monaſterii Marty,
ris Mamantis ad Xyloceriam oratione III, de fide & moribus tun
chriſti .
136 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

chriſtianis, tum monaſticis, Tom. XII. Part. I. Bibliothecæ Patrum Co.

lonienſis , pag. 748. Et dicitur Pater Filii Verbi , & productor Spår
ritus ſancti, quemadmodum & genitor Verbi. Et cum Pater Deus
nominatur, fimul cum Filio ac Spiritu intelligitur. Quando autem
Filius nominatur Deus , intelligitur Filium effi Dei. Quando de
mum Spiritus nominatur Deus : intelligitur quafi ex Patre procedens,
ET Filii proprius Spiritus unione e diſcretione inexplicabili. Ubi
pariter utique addidiſſet: ideo Spiritum ſanctum nominari Deum, quia
ex Filio etiam procedit ; & non ſaltem , quia Filii proprius Spiritus,
ſi tale quid credidiſſet. Si enim Spiritus ſanctus a Filio etiam pro
ccdit : non minus utique, ubi Spiritus ſanctus nominatur Deus , in
telligi debebat , quod ex Filio procedat, quam quod ex Patre hanc
exiftentiæ caufam habeat.

Et oratione XV. pag. 767. Servator in cælum ut homo aſſumtus

eft, ut Spiritum ſanctum ex Deo Patre ſuo procedentem in eos , qui
in ipſum credidiſſent, dimitteret.
Tandem Lib. facrarum commentationum , Cap. XXXI. pag.
832. Pater quidem Verbum ex ſe genuit ineffabiliter ; ficut autem
mens ex animamea , vel potius in anima mea : fic ex Patre Spiritus,
vel potius in Patre manet , & procedit modo ineffabili.
TARASI US Patriarcha Conſtantinopolitanus Epiſt.ad fummos
ſacerdotes Antiochiæ , Alexandriæ & Hierofolymæ , actione III. Sy
nodi VII. univerſalis, Tom . VIII. Conciliorum, columna 164. Credo
in Spiritum ſanctum, Dominum, & vivificantem , ex PatrePper Filium
procedentem , & eundem Deum effe, & cognofcendum.
Auctor Tractatus : Quomodo intelligendum fit, nomen Dei cffe
incommunicabile, Et omnem propheticam locutionem , que invebi
tur in idola , qui in fine VII. Synodi univerſalis habetur, Tom . VII.
Conciliorum , columna 648. Spiritus Dominus, vivificans, omnipotons,
ex Patre per Filium procedens,
EX
 IN DOGMÁTE GRÆC. 137

!
EX SECULO IX.
S.NICEPHORUS Patriarcha Conſtantinopolitanus Epiſt. ad Leo
nem III. Papam Romanum , Tom . VII.Conciliorum , columna 1 2 17 . i
Eorum , quæ in Deo confiderantur , hoc quidem Pater fine principio,
! exiſtens & absque cauſa, non enim ex aliquo: in fe ipfo enim efc ba
bens : boc vero Filius , non absque principio , ex Patre enim :
principium enim Filii Pater, tanquam caufa; fi vero a tempore ac
1 cipis principium , etiam ipſe absque principio. Factor enim tempo..
rum non fubjacet tempori; generative quidem , aterne vero es infe
parabiliter elucens ex Patri , quemadmodum ſplendor glorie , & Pas
terne character ſubfiftentia. Spiritus vero ex Patre exiſtentiam habet,
non generationis, ſed proceſſionis modo ætcrne cum Patre & Filio ſci.
endus, non absque principio propter proceffionem ex Patre. Princi.
pium enim ipſius Pater fecundum caufæ rationem ; absque principio
vero & ipfe fecundum tempus. Oſtenſurus, quis principium vel
productor fit Spiritus fancti & Filii , Patrem faltem nominat, tan .
quam ex quo genitus Filius, procedat Spiritus ſanctus. Solum ergo
faltem Patrem novit genitorem Filii, & roboréa live productorem
Spiritus fancti. Quemadmodum inde ob hæc verba Jodocus Coc
cius in Theſauro catholicæ fuæ veritatis Nicephorum ponit inter eos,
qui ex folo Patre , & non etiam ex Filio procedere Spiritum ſanctum
credidere. Neque enim minus Patri Filium junxiſſet in proceſſione
Spiritus ſancti, quam in coæternitate : ſi tale quid credidiffet. Ne
que minus ideo non absque principio fuiſſet, quia ex Fílio procedit ;
quam quia ex Patre procedit Spiritus ſanctus: ſi pariter etiam ex Fi.
lio procederet Spiritus fanctus.
MICHAEL Syncellus in vita ſancti Dionyfii Areopagitæ -inter
Opera ejus pag. 357. Unum Deum , unum Dominum fibi colendum
proponit, in tribus fubfiftentiis colendum Et adorandum , ad unum
principium & caufam Filio & Spiritu ſancto relato : & Filio quidem
ante omnia fecula ex folo Patre , id eft ex effentia ejus genito, & folo
& folum , incorporaliter & absque paffione. Et absque tempore; ritu
Spi
S
1

138 TRA Ст. І. DE CONSENSU PP. ORIENT.

Filium exeunte ,
ritu ſancto vero ex folo Patre procedente, era per
hominibus manifeſtato. Principatum unius docens , non quem una
perfona circumfcribit, ( ftatuere enim unum fecum diſidens, eſt mul
ta ſtatuere,) ſed quem nature par honoris conditio , & eadem confilii
concordia , & idem motus , E ad ad unum
unum ex ſefe ipfo conſpiratio con
ftituit. Non enim ,, ut latinus interpres habet , in græco habetur :
Spiritus ſanctus a ſolo Patre deſcendens, tanquam de temporali mil
fione loqueretur, fed fxtrogebouevou live procedente, ſcilicet ex folo
Patre.
THEODORUS Abucara Cariæ Epiſcopus doctrina de divinis
nominibus, pag. 542. editionis Ingolſtadienſis græco - latinæ anno
1606. ( editus vero fimul cum Hodogæo Anaſtaſii Sinaitæ. ) Ex com
munibus nominibus , qua de natura prædicantur , hoc quidem : Deus,
Patri tribuitur , eique quodammodo peculiare evafit: quia & caufa
Filii & Spiritus fanéti, & ad illum referuntur. Quodſi vero Pa
ter , quia principiumn Filii & Spiritus fancti, peculiare nomen Dei
habet: oportet utique, ut ipſi proprium & peculiare fit, principium
eſſe Spiritus fancti & Filii ; adeoque a folo Patre generabitur Filius,
procedet Spiritus ſanctus.
Imperatores porro MICHAELEM & BASILIUM cum reli
quis fuis fubditis & Epiſcopis indubitato credidiſſe, Spiritum fanctum
a ſolo Patre , & non a Filio procedere , hinc conſtat. Nupere an
no 864. ab O. R.hospes ex oriente oriundus, Bulgaros ad fidem chri
ftianain converterat, parum in de gratiæ ab ingrata gente referens.
Ubi enim compererantmentitum illum eſſe Presbyterum ; naribus ab
ſcillis, miſerum pro.cribunt: non enim fuiffe confecratum , non
dignum qui fidem chriſtianam prædicaret; quod quidem barbarum
facimis ne quidem deinde Nicolaus Papa probavit. Rex vero Bulga
rorum fubaudiens inter Chriſtianos eminere Papam Romanum : le
gatos miſit, qui rogarent Papam , ablegaret quosdam e clericis fuis,
qui pergerent porro ſubditos' fuos fide imbuere chriſtiana. Non
ceſſavit ad hæc memoratus Nicolaus, verum extemplo eo dimiſit Epi
ſcopos, quibus porro injunctum ; tranfirent deinde Conſtantino
polim ,
 IN DOGMATE , GRÆC. . 139
polim , redderentque commiſſas fibi litteras adhortatorias adverfus
Patriarchatum Photii. Legati ergo adventantes in Bulgariam , fimul
intulere fanctum Syınbolum cum augmento de proceſſione Spiritus
fancti a Filio. Hoc enim cum ante aliquot luſtra ſaltem primun
a quibusdam in latinam eccleſiam fuiſſet invectum ; applauſum jam
apud plurimos invenerat occidentales , imo maximam partem hujus
ecclefiæ jam occuparat. Ægre vero accipere illud Imperatores, ſuc
cenfere Bulgaro , quod legatos illos admififfet , negare ad fe illos
admiſſum iri. Ncque mora enim reddunt Regi illi litteras, in qui
bus orant , ne ferat hoſce legatos Papæ Romani, qui vel ſanctum
Symbolum novo & inaudito blasphemoque dogmate augere, profa
nare auderent. Bulgarus ad liæc redditas fibi litteras haſce Papæ re
mittit. Dum hæc aguntur: jam in itinere verſabantur legati Papales
Conſtantinopolim tendentes. Nequaquam vero illos admittere volebant
cum Imperatores, tum clerici Conſtantinopolitani: niſi prius confef
fione edita, inter alia etiam ipſum dogma proceſſionis Spiritus fan
cti a Filio damnaſſent; niſi porro Patriarchæ Photio pares litteræ ab
ipſis mitterentur. Conſtant hæc ex epiſtola Nicolai Papæ ad Hinc
marum Rhemenſem ; eſt vero hæc ipſa ex epiſtolis Nicolai LXX.
Tom .VIII. Conciliorum , columna 469. Verumtamen , inquit inter
alia, que nos immenfis laboribus inferunt, illa nos præcipue commovere
videntur, qua nobis, imo univerfæ occiduæ parti a Græcorum Im
peratoribus, Michaele ſcilicet & Bafilio , & ab his, qui fibi parent,
nequiter ingeruntur. ' Hienim odio & invidia contra nos inflamma
ti , que inferius annotabimus, nobis quafi crimina hærefeos impingere
moliuntur. — Invidia vero , quia Regem Bulgarum Michaelem nomi
ne cum gente ſua Chrifti fide ſuſcepta, a ſede Beati Petri inſtitu
tores & doctrinam expetiviſſe audierant. - Quo rite , ficut arbitra
mur , ordinato , quærere cæpimus opportunitatem , qua freti miſſos
Apoftolicæ fedis etiam adhuc Conſtantinopolim cum exhortatoriis epiſtolis
deſtinaremus. - Videbatur enim nobis iter navale fatis dificile, et
propter corundem Græcorum expertas inſidias valde cavendum. Cum
his itaque anxietatibus undique coar taremur , eller ingentibus preme
S2 remur
 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
140
remur anguftiis: ecce ſubito legati jam fati Regis Bulgarum nobis ad
effe nunciantur. Unde, quis eft. qui dicere poffit, quanto gaudio
vel quanta exſultatione fimus repleti ? Eo quod & corum ſalubrem con
verfionem per divitias bonitatis Dei cognovimus : quia illos do
Erinam Beati Petri Apoftoli, ſeu ſedis ejus exquififfe comperimus, qui
licet longe poſiti corpore, nobis tamen facti ſunt fide præſentes; fed
& quia per eorum regnum facilem ac terrenum mifſis noftris ad ter
ram Græcorum acceffum patere perſpeximus. Ordinatis igitur tam
que Bulgarum gentis congrua fidei rudimentis agnovimus , quam qua
Conſtantinopolim mittere diſpoſueramus , miffos quoque noftros cum
legatis jam nominati Regis per ipfius tranfituros regionem direximus.
Quos Imperatores Græcorum non ſolum recipere minime confenferunt:
verum etiam vehementer adverſus:Bulgares animos commoverunt , eo
quod per ſuam eos terram tranfire permiſerint ; nihil aliud proculdu
bio innuentes, nifi quod eos , fiper fibi ſubjectas regiones tranfiffent,
illis periculis traderent , quibus præfatæ urbis hæretici principesfæpe
fedis Apoftolica logatos , pro caufa fidei vel correctionis ecclefiafticæ de
ftinatos , tradidiſſe leguntur. Præterea cum Bulgarum Rege demo
rantibus, & ad urbem Conftantinopolitanam eisdem noftris accedere
miffis conantibus, iidem Imperatores epiſtolam ſuam ipſi Regi Bulga
rum transmiſere: quam ille accipiens, nobis per legatos noſtros de
ferri devota mente decrevit. Accipientibus itaque nobis & perſcru
tantibus eandem cum aliis ſcriptis epiſtolani, non hanc fæpe memorati
principes diétantes, nifi in lacu blasphemiæ tinxiffe calamum , & luto
crroris ufi pro atramento fuiſſc procul dubio patuere. Conantur enim

tam noftram ſpecialiter, quam omnem generaliter, quæ lingua latina

utitur, ecclefiam reprehen lere, quod jejunamus in fubbatis, quod
Spiritum fanétum ex Patre Filioque procedere dicamus , cum ipfi hanc
tantum ex Patre procedere fateantur. — Et adhuc , quod eft gravius
& infanius, a miſſis noftris, contra omnem regulam & præter omnem
conſvetudinem , libellum fidei, fi fe ab illis recipi vellent, exigere
moliebantur , in quo tam ifta capitula, quam ea tenentes anathematia
-zarent : nec non & epiftolas canonicas ab bis ei , quem fuum æcumeni
cum
 IN Dogmáte Græc. 141
is a cum Patriarcham appellant, dandas improbe requirebant. Et dein
de : Quanto autem livore , quantaque vecordia , jam defignati Gre
corum principes corumque ſatellites adverſus nos , pro eo quod ſuis
noluimus parere illicitis animofitatibus, armati fint: in eo manifeſte
datur intelligi, quod aut falfa funt, quæ nobis impingere moliuntur,
aut certe jan a priſco tempore fine cujusquam contradictione in eccle
fiu Romana, imo in tota occidentali parte hactenus cuftodita : T cum flo.
ruerint etiam apud ipfos magni Doétores Eccleſie, nullus tamen evrum
得

ique de bis reprebenfonem fecit, nifi bi qui non zelo juſtitia fervidi, ſed
zelo invidia perculſi , ecclefie lacerare traditiones anbelant. Pra

terea de proceffione Spiritus fanéti quis nefciat illuftresviros ; & pre

cipue latinos nonnulla fcripfiffe; quorum fulti auctoritatibus, iſto
1,4 tum oppido fane reſpondere poſſemus inſania , fi vel illis nos repreben.
dendi, velnobis eis contentioſafauce gannientibus rationem reddendi
conſuetudo quælibet exſtitiſſet ! Fuiſſe vero tum una cum Imperatori.
bus orientales Epiſcopos , qui dogma illud proceſſionis Spiritus fancti
a Filio damnarent, teftatur & FLODOARDUS Abbas Rhemenſis
Lib. III. Chronici Khemenſis , Cap.XVII. Tom . I. Bibliothecæ Patrum
Colonienfis, pag. 527. Sic cnim ibi : Præfati Hincmari clerici in
menſe Auguſto Romam venientes, Nicolaum Papam jam valde infir.
matum , & in contentione, quam contra Imperatores Græcorum Mi
chaelem Baflium , fed eget contra orientales Epiſcopus habebat ,
magnopere laborantem invenerunt. Et deinde : Sed & alterum efi
S首 ſtolam eidem & ceteris Archiepiſcopis & Epifcopis in Regno Caroli
confitutis transmiſit , innotefcens præfatos Græcorum Imperatores,
fed & orientales Epiſcopos calumniari fanétam Romanam ecclefiam ,
imo omnem ecclefiam , quæ latina utitur lingua, quia jejunamus in
ſabbatis, quod Spiritum fan& tum ex Patre Filioque procedere dici.
mus. Et hinc etiam communi nomine Græcorum appellat Hinc
marus Rhemenſis eos , qui tum hærefin illam Latinis objecerint. Sic
enim ipſe Epiſt. ad Odonem Epiſcopum Bellovacenfem , quæ eſt LI.
inter opuſcula & epiſtolas ejus, Tom . II. Operum ejus, pag. 809 .
editionis Pariſienſis, anno 1645. Dominus Apoftolicus communiter
S 3 nobis
142 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

nobis & aliis Epifcopis Regni Domini noftri Caroli epiſtolam mifit,
in que continetur , quod Greci tam ecclefiam Romanam ſpecialiter,
quan oinnen generalitcr, quæ latina lingua utitur, conantur repre
bendere , quia jejunamus in fabbatis, quod Spiritum ſanctum ex Pas
tre Filioque procedere dicamus, cum ipſi hunc tantum ex Patre pro
cedere fateantur. Imo pergebat porro Nicolaus , poft primo lau
data verba citatæ epiſtolæ ad Hincmarum : In his igitur , explofis
ceteris curis, vos, Fratres, fummopere convenit deſudare ; & quia
communia hæc funt opprobria, quæ univerfali ccclefiæ , in ea dunta.
xat parte , que latina uti dignofcitur lingua, ficut prætulimus, in
geruntur : communiter omnes, qui divino facerdotio illuſtrari vide
mini, decertare debetis , quo paterna traditiones tantæ derogationi
non pateant. Si verò tum ſolis Latinis proceſſionem Spiritus fan
cti a Filio objicere poterant Imperatores: patet utique , nullam
orientalium eccleſiam hac in parte Latinis acceſſiſſe. Certum tan
dem ſub hæc tempora in Synodo plurium Patrum orientalium Con
ftantinopoli, conſentientibus utique & approbantibus Imperatoribus,
( quomodo enim publice id factum fuiſſet?) damnatum fuiffe dogma
proceſſionis Spiritus ſancti a Filio. Sic enim Photius de legatis
illis Nicolai , qui in Bulgariam dogma hoc & ejus additamentum
ad Symbolum intulerant, locutus Epiſt, encyclica ad Archiepiſco
pales thronos orientales Alexandrinum ſcilicet & ceteros, quæ eſt
epiſtola II. inter ejus epiſtolas, editionis Londinenſis græco - latina
Richardi Montacutii Epiſcopi Angli Norvicenfis, pag. 55. Novitios
autem illos apoftafie precurſores, Antichriſti adminiſtros, mortibus
multis digniſſimos, communem peſtem , qui tenellam illam nuper com .
paginatam gentem ad pietatem , tot tantis dilacerationibus difcerpſe
runt, iſtos, inquam , perfidos deceptores, & Deo belligerantes divino
fynodico calculo notatos damnavimus : non depræfenti illorum abſten
tionem decernentes , fed per ante habitas Synodos, per, ſcita & leges
Apoſtolicas, predeterminatam in illos condemnationen in vulgus, ut
omnibus ita innotefcat , proferentes. Ita enim natura comparantur
homines, ut non tantum præteritis fuppliciis farti teeli remancant,
quanto
 IN DOGMATE GREC. 143
guantum præfentibus & in oculos incurrentibus in ordine continean
tur ; dum cum præteritis præfentia confpirant, illa per ifthæc roboris
accipiunt firmitatem . Ad hunc modum per id quod hofee homines
multiplici ſuo errori immanentes ab univerſº grege Chriftianorum pu
blico præconio exclufos denunciavimus. Et cum deinde litteræ ency
clicæ a Photio darentur per omnem orientem , quo hinc adverſus
legatus illos Nicolai univerſalis ex oriente coiret Synodus; eum in
finem mox plures Epiſcopi convenerunt. Conſtantinopoliin . Sic
enim Photius fub finem citatæ epiſtolæ : Neque fune veſtram folum .
modo Beatitudinem buc convocamus, ſed reliquarum , quæ funt Ar
chiepiſcopalium & Apoftolicarum ſedium Antiftites, qui vel jam ad .
venerunt, vel propediem adventuri exſpectantur. Ne committat igi
tur , Fraternitas veſtra in Domino, per aliquam dilationem , aut
procraſtinationem temporis, ut diutius quam par eft, Fratres ejus
bic exſpectent: noverit, quod fi per veſtrum aliqualem defe tum res fuo
ordine rite non peragantur, non in alium , fed in ipfum delinquens
tem recidat contraéta culpa. Tali crgo modo , ubi primum ab ori
entalibus auditum additamentum Syimboli de proceſſione Spiritus
fancti a Filio , tam Imperatores quam Epiſcopi orientales, et dogma .
illud , & additamentum ejus ad Symbolun damnarunt : «catholici
utique ipfi hactenus erant , & ad eos tanquam ad catholicos Papa
Nicolaus legatos fuos dimiferat, contra Photium ſcilicet folum actu
ros. Neque Nicolaus ob damnatam proceflioncm Spiritus fancti a
Filio ipfos in citatis litteris hæreſeos damnat ; ſed faltem in eos inve
hitur , quod obinde & Romanam , & univerſam eccleſiam latinam
culpare aufi fuiſſent. Imo ubi hæreticorum principum mentionem
facit : antiquiores faltem aliquos Imperatores fic appellabat , nou
vero ſimul eos , qui tum rerum potiebantur. Nihil aliud, inquie
bat, procul dubio innuentes, niſi quod eos , si per fibi fiubjeétus regio
nes tranfiffent, illis periculis traderent, quibus præfate urbis hæretici ,
principes ſape ſedis Apoftolicæ legatos , pro caufa fidei velcorrectionis
ccclefiaftica deſtinatos , traddidiffe leguntur. Neque tandem , ubi
deinde ad depoſitionem Photii cum Baſilio Imperatore , aliisque
orien
 fit TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

orientalibus Epiſcopis concurrit , Adrianus objecit illis unquam dain

Datam procellionem Spiritus fancti a Filio , & ejus additamentuin
ad Symbolum ; aut eos catholicos agnoſcere denegavit, antequain
hæc ipfa rurſun revccarent. Catholicos ergo catholice fic fenfiffe
orientales adverſus Latinos, hinc conſtat. Quod vero abhinc a Photio
advocati orientales non undique convenerint ex oriente ; neque ha
beretur Synodus illa univerſalis , quam tum moliebatur Photius : in
cauſa erant exortæ ex depoſitione Ignatii , & fubrogatione Phoiii
factiones maximæ inter orientale, Epifcopos. Tantum enim reliqui
Patriarchæ inde Photio tuin fuccenfebant, ut ne quidein litteras abeo
recipere voluerint. Sic eniin in Concilio IV. Conſtantinopolitano,
quo Photius depofitus, actione V. Tom . VIII. Conciliorum , columna
1036. ELIAS Vicarius Hierofolymitani Patriarchæ : Nequaquam ,
inquit, recepimus Photium in Epiſcopatu , neque litteras ab co fufce
pimus , neque ad eum transmiſimus. Et THOMAS Metropolita
Tyri, Vicarius Patriarchæ Antiocheni, ibidem columna 1035. Non
ſuſcepimus aliquando Photium in Antiochenfi Ecclefia , neque mifimus
ei litteras receptionis, neque ab illo recepimus. Rurſum memora
tus Elias actione VI. columna 1048. Huic fanétæ Synodo magna
voce denuncio: quia nunquam aliquando depoſitionem ſanctiſſimi Pa
triarcha Ignatii admifimus, neque litteras a Photio recepimus , ne
que ad eum transmiſimus.
His merito ſubjicimusPhotium ipſum , de quo non quidem
probandum erat , quod oppugnarit dogina proceſſionis Spiritus fan
cti a Filio , .ejusque additamentuin ad Symbolum ; fed faltem quo
jure eundem Latinis objiciamus hac in parte : illud eniin ab omnibus
conceditur, prout idem non faltem ex litteris ejus conſtat , verum
etiam ex peculiari quodam tractatu , quem contra procefſionem Spic
ritus fancti a Filio conſcripſit; ſed teſtimonium ejus tanquam ſchis
matici & hæretici a Latinis vulgo unanimi conſenſu rejicitur. Et
primno quidem , cum hactenus nulla diſſidia throno Conſtantinopoli
tano cum fe.le Romana interceſſiſſent, ubi, pullo ſede Patriarchali
Ignatio, quod Bardæ homini ſcelerato gravis fuiſſet, lubftituitur Pho;
tius:
 IN DOGMATE GRÆC. 145
tius : co majorem ex occidente conturbationem rebus orientis ſponte
jam inde concitatis intulit Nicolaus Papa Romanus. Hic enim ne 1

quaquam admittere Patriarchatum Photii , fed ab Imperatoribus licet

& pluribus Epiſcopis comprobatum , excommunicare non dubitavit:
non quidem quod non catholicus eſſet Plotius, ſed ſaltem quod
ex laico conſecratus Epiſcopus, occupaſſet pulli Ignatii thronum .
Inconſulto utique fervore: non enim parem ob cauſam anteceſſores
Nicolai fulmina ſua ſtatim expediebant , cum , ne peiora ſchismate
excitato feqnerentur, hæc ipfa tolerari debere prudenti conſilio
judicarent. Hinc non excommunicavit Felicem Liberius , neque Vi
gilium Silverius , aut Timotheuin Hormisda. Contigere hæc anno
863. ab O. R. Photius ergo inde accenfus, pariter Nicolaum ana.
themate damnat ; quod quidem factum Photii mox excommunica
tioni ejus a Nicolao factæ fubjungunt ejus ætatis auctores. NICETAS
in vita ignatii Tom . VIII. Conciliorum , columna 1 2 2 5. METRO.
PHANEs Metropolita Epift. ad Manuelem , Tom. VIII. Concilio
rum , columna 1396. ADRIANUS II. in libello confeſſionis, actio
ne I. Synodi Conſtantinopolitanæ IV . citato Tom .Conciliorum , co
Inmna 989. & tandem Epiſcopi orientales in libello confeffionis,
aclione II. ejusdem Synodi, citato Tom. columna 1000 .
Hactenus ergo excominunicatio illa Photii a Nicolao facta huc
non facit: non enim ob errorem in fide, fed quod, licet catholicus,
laicus in Patriarchale folium intrufus eſſet , anathema hoc ei dixe.
rat Nicolaus. Neque hactenus Photius adhuç dum publice defende
rat proceſſionem Spiritus fancti a ſolo Patre , aut contrariam fenten
tiam damnarat : hoc enim abhinc demum factum. Occaſio vero
hujus fuit illa , quam ſupra retulimus : dum ſcilicet in Bulgariam
nupere faltem converfam legati Papæ Nicolai & dogma proceſſionis
Spiritus fancti a Filio , ejusque additamentum ad Symbolum infc
runt : ægre enim pariter hoc audirePhotius, adeo ut quamprimun
coacta ConſtantinopoliSynodo, communi confenfu omnium con
gregatorum Epifcopos illos latinos blasphemiæ damnaret; dum
nempe inaudito blasphemoque dogmate Symboluin adaugere ſuíti
T nuiſſent. !
146 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .
nuiffent. Sic enim ipſe in epiſtola encyclica fupra citata , quæ eſt
epiſtolarum eius II. pag. 49. epiſtolarum Photii, editionis Londinen.
fis fupra laudata. Sed o improbum , invidum , Deo inviſum conf.
lium & inceptum ! Talis enim narratio Evangelii vel boni nuncii
argumentum quæ futura effet, in dejectionem vultus commutatur, de
leftatio et gaudium in luftum og limentum abiere. Nondum cnim
gens illa per biennium rectam Chriſtianorum religionem amplexabi
tur , cum impii quidam homines & exſecrandi, portenta, ( vel quo
illos titulo Chriſtianus infigniat ) homines e tenebris prorepentes, ( erant
enim exorti ab occiduis partibus) heu qıcomodo reliqua perſequi potero !
iſti, inquam , in gentem , novella quorum pietas & nuper conftitu
ta, tanquam fulgur , terre motus, firt cpioſa grando, aut , ut
propius , quod accedit rei veritatem , dicam , tanquam aper agreſtis
vineam Domini dile£tum nuper confitum inſilientes pedibus &re den
tibus , hoc eft ſemitis quibusdam politie turpis, & dogmatum depra
vatorum , quæ illorum erat audacia, depræduntes devaftabant ; omni
cum - fraudulentia a Janis es puris dogmatibus, & a fide inculpata
Chriſtianorum eós ſubdole deducere, & corrumpere conabantur. Et
fig. 51. Enimvero non in iſtis tantum peccare ſunt induéti , ſed in
Jam impietitis coronidem , fi quæ ulla eft, devenerunt, Preter
enim abſurditates, quas fupra recenſuimus , facrum etiam & ſanctum
Symbolum , quod ab o'nnibus fynodicis & cofomenicis calculis irrefra.
gabilem vim habet aucturitatem , Spuriis arve falfis quibusdam
diſceptationibus , & alienis rationibus, audacie quodam exceffu
adultcrare non dubitaverunt. O mali demonis artes.. Spiritum ſax
clum non ex Patre folum , fed etiam ex Filio procedere noviter docen .
tes. Quis unquam talem vocem ab iis, qui alias impie ſunt locuti,
prolataan audivit? Qrisman obliquus ferpens eorum cordibus hoc in
ſtillavit s iniecit ? Qilis omnino eorum , qui inter Chriſtia :20s agunt,
ferre poffet fante Trinitatis duo intro: lucla principia & caufas, Filii
& Spiritus fanéti Putrem caufam afferendo, Spiritus fanéti vero ite
rum Filium eife caufum ? hoc eft mourarchiam in duplicem Deitatem
folvere, non minus quam gentiliun myštagogiam , Chriſtiano
rum
 IN DOGMATE GRÆC.
147 -
rum difcerpere Theologiam , atque ita Trinitatis dignitatem filper
ſubſtantialis e monarchica per contumeliam imminuere. Poſt quæ
abhinc porro plura diſputat adverſus dogma illud . Hinc pag . 52.
Vides enini , quam inaniter iſti, fed tamen ut facilius plures inde
aucupentur , nomen ſibi Chriſtianum impofucrunt. Egreditur a Filio
Spiritus : hoc unde accepiſti ? E quibus Evangeliis hanc vocem babes ?
Cujusnam Synodi blasphemum iftud verbum Dominus ac Deus nofter
inquit : Spiritus, qui procedit a Patre. Iftius autem novitiane im .
pictatis parentes ajunt : Spiritus, qui a Filio procedit. Quis non
ad enormem hanc blasphemiam occludet aures ? Quæ quafi ftat ex ad
verfa acie Evangelio, exarmatur contra facras Synodos , beatos e
ſanctos Patres falſificat , nempe magnum illum Athanafium , Theolo
gie titulo decantatum Gregorium , Bafilium illum Ecclefiæ vere re
giam ftolam , aureum orbis os vere Cbryfoftomum , ſapientiæ illud
pelagus. Quid autcm hunc vel illum compcllem ? Contra omnes omni
no Janetos Prophetas , Apoftolos, Sacerdotes , Martyres, es ipfius
etiam Domini voces blafphema hæc , & Deo bellum indicens vox cx
armatur : Et poſtquam in fequentibus rurſum diſputarat adverſus
proceſſionem a Filio , ſubdit pag. 54. Hanc impietatem tenebrarum
illi Epiſcopi ( nam ſc Epiſcopos præferebant ) una cum illicitis & ille
gitimis aliis apud gentem Bulgaricam diſſeminabant. Harum rerum
fama pervenit ad aures noftras: vulnerati ſumus lethali vulnere per
media viſcera noſtra, non fecus quam ſi coram & afpectu fuo viderit
quispiam ventris ſui fætus a ſerpentibus & belluis huc illue diſcerptos
es direptos circumraptari. Qui enim ftudium , labores, ſudores in
illorum regenerationem pro baptismum contuleramus non fine ratione
dolorem inſufferendum & calamitatem tulerimus, partus noſtros de.
perditos cernentes. Atqui codem modo de boc triſti caſu doluimus,
quo gaudio majori perfundebamur , cum liberatos eosdem primum a
vetufto paganismi errore videre.nus. Verum illos quidem luximus
1
& lugemus adhuc, neque conceſſuri fumus oculis noftris requiem , ut
a lapſu hoc illos refufcitemus, neque palpebris conjectionem dabinus,
donec, quoad per nos fieripoterit, illos in Domini tabernaculum ite.
T2 rum
148 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

run compulerimus ; novitios autem illos apoftafire præcurſores, An

tichriſi adminiftros, mortibus multis dignisſimos, communem peftem ,
qui tenellam illam nuper compaginatam gentem ad pietatem , tot tan
tis dilacerationibus difcerpferunt; iſtos, inquam , perfidos deceptores,
& Deo belligerantes divino ſynodico calculo natatos condemnavimas:
non de preſenti illorum abſtentionem decernentes , fed per ante habi
tas Synodos , per feita & leges Apoſtolicas, prædeterminatam in illos
condemnationem in vulgus, ut omnibus ita innotefcat, proferentes.
Ita enim natura comparantur homines , ut non tantum præteritis fup
pliciis (arti teéti remaneant, quantum præfentibus & in oculos incur.
rentibus in ordine contineantur ; dum cum præteritis pr.efentia con .
Ipirant , illa per ithæc roboris accipiunt firmitatem . All bunc modum
per id quod hoſce homines multiplici fuo errori immanentes , ab uni
verſº grege Chriſtianorum publico præconio exclufos denunciavimus.
Non vero ſubſtitit Synodo illa particulari Photius, verum encyclicas
etiam litteras anno 866. ab O. R. reliquis SS. Patriarchis reddidit ;
oftenfisque hominum illoruin auſis , admonuit, ad Synodum eum
in finem celebrandam legatos fuos dimitterent, quo communi con .
ſenſu blaſphematores illi damnati meritis traderentur flammis. Red
didit & reliquis Archiepiſcopis Epiſcopisque litteras, quibus pariter
eos monuit , ut eo de nomine ad Synodum Conftantinopolim adve.
nirent. Sic enim denuo in epiſtola laudata , pag. 57. Sed & illa
in Spiritum ſanctum , vel totam potius fanétifſimam Trinitatem blas
phemia, nullam a ſe fecundam habens, fi cetera omnia abeſſent, ſuf
ficeret ad mille anathematiſmis eos fericndos. Iſtarum ita geſtarum
rerum notitiam , pro vetufta ecclefiaftica conſvetudine, ad veſtras in
Domino Fraternitates deferre , ſtatuebamus æquum ; quos paratos fore
rogamus & cupimus ad opem communem conferendam in iftarum im
piarum , & a Deo abhorrentium propofitionum condemnatione : ut
nequaquam ftationem paternam deferatis, quam vobis veftri anteceſ
fores per fuas res geſtas tuendam & ornandam tradidere. Quocirca
ſtudioſe curctis et cum diligentia , ut veſtras vices obituros locum
tenentes buc deſtinetis, qui veftras perſonas repræſentent , pietate
CON
 IN DOGMATE GRÆC. 149
* conſummatos, in facris ordinibus conftitutos, dicendi facultate &
vitæ honeftate ornatos : ut hinc late ſerpentem gangrerlim de media
ecclefia amoveamus , eosque qui in tantum inſanierunt, ut impictatis
fuæ ſuperſeminationem ſubintroducerent in gentem banc novellam ,
nuper coalitam & conftitutam , radicitus exſtirpatos igni mandemus
comburendos, idque communi confenfu omnium ; quod divinitus ora
cula nobis data , quod exſecrandos attinet , ut ſuſcipiant , ſanciverunt .
lța enim futurum optime ſperamus, ut depulfa impietate, & cultu
pietatis conftituto, Bulgarorum multitudo noviter in Chriſto catechi
zata , et luminc baptismatis illuſtrata, ad fidem ipfis annunciatam fit
reverſura. Ad hunc ergo modum , cum per gratiam miſericordis
Dei, qui vellet omnes homines falvari, & ad veritatis venire cogni.
tionem , a vetuſtis opinionibus fuis hi receſſerint, easdem pro fin
vera Chriſtianorum fide mutaverunt : profecto, fi confurgere dignetur
veſtra Fraternitas, & una cum affeélu cooperari nobiscum , ut exſcin.
dantur & in incendium mittantur , qui ſuccrevere ſtolones, valde
confidimus per Dominum noftrum Jefum Chriftum ; Deum verum ,
futurum ut ipfius adhuc magis exaugeatur ovile, e illud impleatur,
quod dictum eſt: Cognoſcent me omnes a minimo ad maximum . Et :
In univerſam terram exibit fonus ( doctrina Apoſtolicæ ,) & ad termi.
nos terræ verba corum . Oportet igitur illos, qui a vobis pro vobis
mittendi funt, quique fucram fanctamque veſtram perfonam ſuſtinca
bunt, cum veftra liberrima poteſtate legari, ea fcilicet, quam per
Spiritum ſanctum fortiti eftis, ut & ſententiam dicere poffint , &
fuffragium ferre villeant de capitibus propofitis , & li quealia fimilia
agitabuntur, ea cum libertate, que thronum decet Apoftolicum. –
Neque ſane veftram folum Beatitudinem huc-convocamus, ſed relique
rum , quæfunt Archiepiſcopalium & Apoftolicarum ſedium Antiſtites,
qui vel jam advenerunt, vel propediem adventuri exſpectantur. Ne
committat igitur Fraternitas veſtra in Domino, per aliquam dilatio
nem aut procraſtinationem temporis, ut diutius quam par eft, Fram
tres ejus , hic exfpečtent : noverit, quod fi per veftrum aliqualem
defectum res fuo ordine rite non peragantur, non in alium , ſed in
T 3 De
ipfum delinquentem recidet contrucla culpa.
 150 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

Decedit ſub hæc Nicolaus Papa, fuccefforem habetAdrianum ;

Photiusque cum Imperatori parricidium objiceret, coacta Imperato
ris juſu Synodo , ab Adriano reliquisque Patriarchis orientalibus ſede
Conſtantinopolitana deponitur.
Sed hinc fimul certo conſtat, commune orientalis Eccleſiæ dognia
defendiſſe hactenus Photium. Non eniin ignorabant orientales Pa
triarchæ , Archiepiſcopi , Epiſcopi factum illud Photii, quo & Sy.
nodo coacta dogma illud & additamentum ejus ad Symbolum damna
rat : ( publice enim omnia peracta erant, illaque condemnatio publice
erat populo promulgata , ut vidimus de hoc ipſius Photii verba, ) &
litteras encyclicas dederat per totum orientem adverſus. idem dogma,
quas vel aliquos faltem Archiepiſcopos & Epiſcopos recepiſſe vero.
fimile eſt, licet Patriarchæ eas non receperint. Non ignorabat
hæc porro Adrianus, quippe qui , fi non aliunde, fimul certe ex lit.
teris Imperatorum Michaëlis & Bafilii reſciverat, orientales Epiſco
pos, quorum utique caput erat Photius, & dogma illud & addita
mentum ejus ad Symbolum damnaſſe; cum præterea etiam ab iis
-dem deſideratum fuiſſet, ut legati Nicolai Papæ canonicas litteras
redderent Photio , in quibus pariter & dogma illud , & additamen
tum ejus ad Symbolum damnaretur, uti hoc ipfum referentem ipſum
Nicolauın epiſtola ad Hincmarum fupra vidimus. Cur ergo nullus
horum negotium inde faceſſit Photio ? Sane per totam illam Syno.
dum altum ubique filentium de fide Photii, faltem quo juſtam cau .
ſam producerent ad Photium deponendum , injuria dejecto Ignatio
ſubſtitutum objicitur. At quomodo hæreſin ipfi objicere omififfent
orientales , fi acta Photii circa damnationem proceſſionis Spiritus
ſancti a Filio non probaffent? Sola fanc hæreſis ſuffeciſſet ad pellen
dum rurſus folio Photium ; eamque eo magis urſiſſet Bafilius Impe
rator, ne, qui antea ipſum ad dignitatem illam evexerat, nunc rurfum
fibi contrarius, faltem odio ductus , ob objectuin parricidium , eun
dem rurſum deponere videretur. Adrianus vero Papa , etiamſi forte
fuerit dogmatis illius aſſertor, non potuit vel eo de nomine Photium
obinde reprehendere , quod ſciret hac in parte la peratorem , cete
ros.
 IN DOGMATE GRÆC. 151
rosque orientales a Photio nequaquain diffentire : ſic enim , fi fibi
diſfonos reddidiſſet eosdem , nihil utique videbat ſe effecturun con
tra Photium , quem faltem de folio rurſun dejicere optabat.
Abfurdus enim omnino , qui fortiſſime contra Photium fcribit Cichovius
.
defendiffe Adrianum etiam proceflionem Spiritus fancti a Filio : cum quæfito
110, pag . ulti
132.
ſane ne minimum quidem hujus argợimentum exítet; neque Adria
nus ob damnatum illud dogma per legatos fuos in Synodo illa vel
verbulo litern Pliotio moverit. Catholice ergo hactenus catholicum
dogina defendiffe Photium , hinc conftat ; ubi & dogma illud, & ad
ditamentum ejus ad Symbolum damnarat. Decedit poft hæc Adria
nus : decedit Ignatius. Adriano fuccedit Johannes VIII. Ignatio
ſubſtituitur rurfııın ab Imperatore Plotius; fimul Johanni VIII. inox
litteræ redduntur ab Imperatore , quibus rogat.confirmare in ſede
Patriarchali Photium : quo ſchilina tanden orientale , Ignatio jam
mortuo , ejus conſilio ſedarctur : fecus enim ingens illud fchifma
componi non poſſe. Hiſce urgentibus cauſis motus Johannes pro
bavit Patriarchatum Photii, adeo ut ſublaturus omne diflidium , ex
communicaret etiam eos , qui in pofterum non cominunicarentPlio
tio , prout liquet ex Epift. ejus CXCIX. Tom . IX. Conciliorum , co
lumna 130. Legem tamen addidit, ut miſcricordiam impetraret
Photius in Synodo , ut habetur in eadem epiſtola , columna 131 .
Idem porro ab Johanne, ut nempe Photii Patriarchatus confirmare .
tur, requiſivcrant & clerici Conſtantinopolitani, ut conſtat ex epi
ſtola" Johannis ad clerum Conftantinopolitanuin , quæ eſt epiſtola
ejus CC. columna 140. Ita tamen etiain in reſponſione ad has litte
ras confirmat Patriarchatum Photii Johannes, ut pariter conditionem
addat de impetranda mifericordia , columna 141. quam conditio
nem pariter appendit in epiftola ad ipſum Plotinm data, quæ eft
epiſtolarum ejus CCI. columna 143. Cogitur ergo abhinc Conſtan .
tinopoli Synodus ex omni oriente, præſentibus etiain Papæ Johannis
legatis & omnia approbantibus; in qua Photii Patriarchatus denuo
firmatur , quam inde confirınationem pariter probavit ad fe relatam
Johannes VIII, Et quanquam miſericordiam non quæſiſſet Photius,
uti
 152 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

1
uti voluerat Johannes : ( regerebat enim Photius nonniſi ſceleratos
miſericordiam impetrare debere ; ) quanquain item Johannes audiret,
in epiſtolis ſuis in Synodo illa lectis plura eſſe mutata : adhuc dum
tamen hiſce non obftantibus Patriarchatum Photii , ſecundum acta
iſtius Synodi , ut dictum , probavit, uti hæc conſtant ex epiſtola
Johannis CCL. columna 180. prout & Photium agnoſcit verum Pa
triarcham epiſtola CCLI. ad Imperatores Auguſtos , columna 181 .
Erat & conditio quædam , quo Photii Patriarchatum probaret etiam
Johannes, ut Bulgaros cederent ſedi Romanæ , quam inde conditio
nein æque in omnibus adductis epiſtolis ejus addiderat Johannes.
Hos vero ipſi cefliſle Imperatores , fatetur Johannes in citata epiſtola
CCLI. Tandem & in commonitorio Johannis legatis ad Synodum
miſlis dato Patriarchatus Photii firmatur , Tom. IX. Conciliorum,
columna 3 2 2. Commonitorium vero illud a Synodo quadam Romana
erat profectum , ſubſcribentibus etiam latinis Epiſcopis, columna
323. Sic ergo tanquam catholici , Patriarchatus Photii denuo fuit
firmatus a Papa , Latinorum Synodo , reliquisque orientalibus ; ne
que unquam five illi , ſive hi Photio obijecerant damnatam publice,
proceſſionem Spiritus ſancti a Filio. Catholicum ergo denuo hic
conſtat dogma co ipſo defendiſſe Photium.
Sed hinc porro liquet, non poffe nobis objici excommunicatio
nem , quam Nicolaus Photio intentarat; non poffe objici acta Syno.
di Conſtantinopolitanæ IV. contra Photium . Hæc enim per Syno.
dum memoratam magnam , per conſenſum ipſius Johannis VIII.
latinorumque Epiſcoporum in Synodo Romana congregatorum rur.
ſum fuere abolita ; dum repetitum Photii Patriarchatum firmant,
maxime dum anathemate damnat Johannes VIII. omnes , qui Pho.
tium abhinc non agnofcerent genuinum Patriarcham Conſtantinopo
litanum . Sed porro ſic firinatus in Patriarcham , fic ab omnibus
catholicus aguitus, fic in communione cum Johanne, non in ſchiſma
te vivens Photius, non minus abhinc etiam , occafione oblata publice
defendit proceſſionem Spiritus fancti a folo Patre , contrariainque
fententiam damnavit ; quemadmodum etiam, cum proxime antehæc,
ut
 IN DOGMATE GRÆC. 153
ut ipfius tandem Patriarchatus a Johanne VIII. confirmaretur, fæpius
legatos fuos Conſtantinopolim mitteret Johannes VIII. non ſciſcitari
omiſit ex ipfis: ecquis fenfus ipforum de proceſſione Spiritus fancti
eſſet? quos quidem pariter fibi confone a Patre faltem procedere
Spiritum ſanctum tenere invenit. Sic enim ipſe Epiſt. ad Metropo
litam Aquileiæ, pag. 5 36. in additione noviflima Bibliothecæ Patrum
græcorum a Franciſco Combefis Pariſiis anno 1672. græce & latine
edita, pag. 5 36. Illud etiam non mihi videtur prætermittendum , licet 1
omnibus fit perſpicuum propter temporis propinquitatem , legatos in
memoriam revocare, qui noftris temporibus non femel ET iterum ,
fed ctiam tertio ab antiqua Roma ad nos venerunt ; & de pietate, (ut
par eft) cum nos verba faceremus, nibil depravatum de fide, que per
univerſum orbem diffufa eft, nec quisquam illi dixerunt, nec contra
ria nobis fentire inventi fint, fed potius contra difertis verbis nobis
cum Spiritum ſanctum a Patre procedere predicaverunt. Sic etiam ,
cum abliinc Synodus illa haberetur, qua Patriarchatus Photii confir
matus, non minus etiam ipfo conſentiente additamentum omne
Symboli, etiamſi verum fuerit, damnatum fuit. Sed de hac Syno
do deinde. Tanquam catholicum vero , ut dictum , & in Patriar.
chatu firmatlım , & talem ab omnibus agnitum , in communiune
item cum Johanne , non in ſchismate viventem , damnaſſe proceſſio.
nem Spiritus fancti a Filio , ejusque additamentum ad Symbolum ,
primo utique ex eo.conftat, quod ipſum Johannem VIII. probati il
lius dogmatis & additamenti , tanquam magni erroris, fufpectum
fere habuerit. Sic enim Johannes VIII. hoc ipſum ſignificans, Epift.
ad Photium , quæ græce & latine edita, Tom. II. Part. II. Pandecta
canonum ab Eccleſia græca fuſceptorum , Oxonii in Anglia anno
1672. in lucem miſlæ, pag. 306. Non ignoramus quod nonnulli corum ,
qui apud vos funt, pacis parum ftudiofi, de noftra ecclefia , & ipfe
veritate neglecta , male loquuntur. Resque eo progreſa eſt, ut pas
rum abfit, quin tua Fraternitas de nobis, & de iis qui nobis ſunt
fubditi, male fentiat. - Hac de caufa etiam , antequam tua Frater.
nitas mibi aliquid fignificet, bac tibi manifeſta facere decrevi, ut de t

V rebus
 154 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

rebus noftris ſatis edo&tus, aures minus præbeas iis, qui contendere,
& convitiari ſtudent : fed ipfos rejicias potius & reſpuas; efficias
præterea , ut alii eorum verbis fidem non adhibeant. Novit enim tua

Fraternitas , quod cum nuper ad nos acceſit, qui a te miffus eft, &
de fanéto Symbolo nos confuluit , quomodo invenit nos illud inconcuf
fum , ficut nobis ab initio traditum eft, conſervare, neque aliquid
addidiffe, vel detraxiſſe. – Reverentie itaquc tua iterum fignifica
mus, ut de articulo hoc , ex quo orta ſunt ſcandala intcr Dei ecclefias,
fiduciam in nobis reponas, quod non folum hoc non dicimus, fed etiam
quod eos , qui principio hoc dicere ſua inſania auſi ſunt, quaſi trans.
greffores divini verbi, condemnamus, ficut Theologia Chriſti Domini
ever fores , &go Apoftolorum . Quo Photio fatisfaciat Johannes VIII.
quem ille additamentum Symboli de proceſſione Spiritus ſancti pro
bare fere ſuſpicabatur; fimul oſtendit & dogma proceſſionis Spiritus
fancti a Filio , & additamentum ejus ad Symbolum a ſe damnari.
Hunc enim ſenſuin verborum Johannis eſſe ex eo liquet , quod in
quiat : Hos condemnamus, ficut transgreffores divini verbi, ficut
Theologia Chriſti everfores. Si ergo proceſſio Spiritus fancti a Filio,
ſancto Symbolo inſerta transgreditur divinum verbum , ac Theolo.
giam Chriſti evertit : patet utique, ipſum etiam dogma illud tam divi.
no verbo , quam Theologiæ Chriſti adverſari. Tam dogma ergo
hoc , quam additamentum ejus ad Symbolum reprobaſſe oportet
Photium : ſi utriusque demum condemnatione eidem fatisfacit Jo .
hannes; ſi utroque demum condemnato Photius in ipfo fiduciam
poncre poterat.
Idem porro liquet ex epiſtola ejus ad Metropolitam Aquileix
in auctuario noviſſimo, modo citato Bibliothecæ Patrum græcorum a
Franciſco Combefis edito , pag. 528. Sic enim ibi : Sed cum nos de
fucra veſtra virtute ca mens incefferet , ejusque præclaris dotibus ac
ornamentis geſtiremus & lataremur , quod nunc in aures noftras in .
cidit ( atque utinam nunquam : dirus enim animi, non corporis dolor
eft: per banc enim ex afpeétu magna nobis concepta ſpe, ut ego ipfum
mærorem aperiamus, operæ pretium duximus, ) baud plane ſcio, quo
mode
 IN DOGMATE GRÆC. 155
.

modo non amaro triſtique animo dicam . Velut namque Dominicæ

voces ipfa non bene haberent, aut eis ſufficerent, ut nullam Patrum
& Conciliorum definitionum ac decretorum rationem baberent, corum
ve eo nomine diligentiam fpernerent, aut in talibus cæco animo effent,
vel neſcio quomodo quis etiam pofſit eloqui ; atque utinam nec rès effet:
pervenit, inquam , ad noſtras aures, quod nonnulli occidentalium , di.
vinum & ſanctiſimum Spiritum non folum ex Deo Patre, verum
1 etiam ex Filio procedere novo dogmate introducunt; multamque inde
labem per ejuscemodi vocem illis creant , qui cis credunt ac parent.
Et hinc fuſe in fequentibus diſputat adverſus ipſum dogma proceſſio
nis Spiritus fancti a Filio. Tandemque ipſuin Metropolitam Aqui.
leiæ provocat , quo & ipfe porro adverſus hanc Latinorum ſenten !
tiam pugnet, ruentesque in devia reliquos ab errore revocet : Et
quomodo, inquit, non multis illud profequendum lacrymis atque
fufpiriis? Multaque opus diligentia ad cohibendum bujus mali progres
fum , ac ne plures depafcere labem videamus, eorum qui in Dei grege
numerantur . Hac igitur de caufa nos quoque bumiles, velut magnam
quandam ecclefiæ columnam , ac quaſi ſpeculatorem poſitum domui
Ifrael, præftantem veftram provocamus virtutem , ut Dei zelum ,
quem in corde babetis, in medium lucente flamma ſuſcitetis: ſummi,
que facerdotii velut accenfa lucerna, errantibus omnibus falutare lu
men invehatis, atque ab errore avocatos , ad pietatem toto terrarum
orbe explicatam manuducatis. Tandem fub finem epiſtolæ profpc
ros ei optat ſucceſſus adverſus reliquos Latinos, non folum quo
ruentes in devia ad regiam viam revocet, fed ut etiam præmia tanto
opere digna æternum accipiat. Sic enim pag. 537. Utinam vero
nemo vel illius facinoris æmulus exiftat , vel reus maledi&tionis: quin
propitius fit Chriſtus Deus nofter bis, quibus parricidarum illa injuria
obrepfit, & qui adverſus ipſius legem vocemqueinfurrexerunt ; clemen .
tique"ſua bonitate ac mifericordia ab errore reducat , & reconcilietur
fic in illum injuria procacibus, preſtetque ut emendari ftudeant, atque
intra eorum adlegat fortem , qui paternam obtexerunt turpitudinem ;
meminemque deinceps efcam ſinat fieri es prædam fera, que malo
156 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

rum auctor & aufpex eft : dum venerandum caput tuum pro illorum la
lute certaminaſuſtinet, & adverſus communem huntanigeneris koftem
trophæa erigit , fructumque falutis eorum , qui errore lapfi funt,
Deo edit, eique affert, quibus & divina charitatis erga nos amor
inexſtinguibilis inconcuffusque confiftat in codem Chriſto & Domino
noſtro. Photium ergo , tam ante firmatum repetitum Patriarcha
tum, quam poſtea, catholicum quidem catholice, publice defendiſſe
proceſſionem Spiritus ſancti a folo Patre, hinc confiat. li vero , qui
partibus Photii etiam deinde infenſi erant , paflim referunt, ipſum
etiam ob res Bulgarorum fuiſſe a Jobanne VIII. damnatum . Sic
auctor, qui varia ad Synodum Conftantinopolitanum , qua Photius
fcilicet depofitus, ſpectantia , collegit , quæ hinc tertia parte acto .
rum Concilii illius ſubduntur, ubi epiſtolam Adriani retulerat , Tomo
VIII. Conciliorum , columna 142 1. Hæc, inquit, qui pronunciavit
Johannes, cum Adriani thronum fucceffor occupaffet, idem ipſe Pbo
tium damnavit, quando Eugenium & alios in Bulgariam miffos Pho.
tius per fraudem circumvenit & corrupit. Nam Johannes accepto
Evangelio ambonem confcendit, cunctisque audientibus dixit : Quicun.
que Photium non juſto Dei judicio condemnatum judicant, quemad
modum nempe illum hi qui me preceſſerunt , Nicolaus & Adrianus
fanctiſſimi Papæ damnitum reliquerunt, anathema eſto. Quemad
modum denuo Photiun a Johanne damnatum idem auctor fcribit,
ubi actorum Synodi ad ingreſſum magnæ eccleſiæ perſcriptorum bre.
viarium recenfuiffet, columna 1424. Addit vero : De Bulgaria Johan
nes Eugenium & allegatos in Bulgarorum caufa ſuperſtite adhuc Igna
tio Conſtantinopolim miferat, quos (mortuo jam Ignatio) comprehen.
fos Photius miris modis vexavit, donec communicando cum Photio
omnibus imponerent. Qui Romam reverfi a Fohanne Papa in ambone
publicitus ſunt damnati & cxauétorati. Fac vero Johannem , ob
res Bulgariæ excommunicaffe Photium : an non vero alem Ignatio
pariter ob res Bulgarorum evenit , qui inde in excommunicatione
illa mortuus ? Num vero obinde catholicus a Latinis non habetur
Ignatius ? Non ergo eandem ob caufam Johannes Nicolao & Adriano
anni
 IN DOGMATE GRÆC. 157
annumerari poterat , qui Photium ob ſedem Conſtantinopolitanam
occupatam excommunicarunt. Falſo vero porro Photium a Jo
hanne referebat auctor ille fuiffe excommunicatum , ut eniin filea
mus auctorem illum , qui poſt Stephani V. Papæ Romani tempora
vixit , fuiſſe ex iis , qui adhuc dum Photio adverſabantur, adeo.
que ei fidem haberi non pofle, certe falfa eſſe, quæ referebat, ex
iplius verbis aperte conſtat. Ob res Bulgariæ , inquit , damnatum
a Johanne Photiuni, dum nempe circumvenit Eugenium , ceteros.
que legatos Johannis, quos Photius mortuo Ignatio communicare
fibi coëgit , ſic ut omnibus,imponerent: legatos inde pariter fuiſſe a
Johanne damnatos. Quodli vero hæc poſt mortem Ignatii conti
gerunt, facta utique ante tempora Synodi illius magnæ , qua Photii
Patriarchatus firmatus, adeoque antequam Johannes in Synodo
illa per Eugenium memoratum , ceterosque legatos Photii probavit
Patriarchatum . At vero ab exceſſu Ignatii ad Synodi hujus tempora
nullas lites interceffiffe Johanni cum Photio, luce clarius eſt. Ubi

enim mortuo Ignatio ſubſtituitur in ſede Patriarchali Photius ; mox

litteras Imperatores orientales dederuit ad Johannem , quo Photii
Patriarchatus firmaretur ab eodem. Johannes ad hæc demum lega
tos ſuos in orientem milit , inter quos fcilicet erat memoratus
Eugenius, it isīquirerent in cauſaın Photii , domumque deinde re
dirent ; at illi , cum ſecundum juffa non redirent , ſed porro Con
Nantinopoli hærerent , quanquam immerentes , altera legatione a
Johanne defungi jubentur, quo in Synodo congreganda calculo fuo,
nomine ejus, pariter firmarent Patriarchatum Photii: minime vero
damnati obinde a Johanne , ut falſo refert laudatus auctor. Con
ftant eniin hæc ex ipfius Johannis epiſtola , quam eo de nomine de
dit ad Eugenium Oſtienſem , & Paulum Anconitanum Epiſcopum
legatos fuos, quæ eſt epiſtolarum ejus Epiſt. CCIII. Tomo IX.
Conciliorum , columna 148. Sic enim ibi : Quamvis contra noftram
voluntatem egeritis, & Conſtantinopolim venientes, inquifita caufa
ecclefiæ pacis & unitatis , Romam reverſi, nobisque omnia ſub certa
relatione debebatis referre; & quia primum legationem vobis commiſ
V 3 fam
 158 TRACT. I. DE CONSENSU. PP. ORIENT.

fam idonce non peregiſtis, ſecundam ideo vobis comn ittere non debe.
bamus : tamen Apoftolicæ miferationis benignitate utentes, & in ha:
fecunda legatione fideliter perficienda, vos huic Petro religioſo Pres
bytero cardinis noftri, familiarique noftro fociamus : quatenus ca,
que pro pace unitate ccclefiæ Dei agenda funt, fecundum Apoftoli
cos noftræ auctoritatis apices, is ſecundum commonitorii noſtri teno
rem capitulatim defcriptum , ſagaci valde intuitu fimul agatis ; &
ita definiatis, ut gratiam noftram , quam prius inobedienter agendo
exafperaftis, nunc fideliori devotionc operando,placabilem baberepoffitis.
Reliqua vero modo memorata ex aliis ipfius Johannis cpiſtolis
fupra referebamus. Si porro Ignatio mortuo Photius excommunica
tus a Johanne , quomodo ergo fub hæc tempora ab eodem Johanne
Photii Patriarchatus firmatus ? Ut fane hæc fimul minimne inter ſe
convenire cuique pateat. Idem tandem diferte conſtat ex Becci
Tractatu Synodico ſub initium , cujus verba mox abhinc referemus,
Illud quidem certius, a fuccefforibus Johannis Photium rurfum fuiſſe
excommunicatum : ratum enim haberi volebant anathema , quod
dixerat Photio cuin Nicolao Adrianus , & Synodus IV. Conſtantino.
politana. . Sic Stephanus V. non agnofcere voluit Photium Patriar
chum , quod fcilicet fuiſſet laicus; & a Nicolao & Conſtantinopoli
tana Synodo IV. damnatus , uti patet ex Epift. ejus Tom. IX. Con.
ciliorum , columna 367. 368. Hunc fecutus & Formoſus ſucceſſor
Stephani V. Epiſt. I. quæ eſt ad Stylianum, coluinna 42 8.429 . Tan.
dem & Johannes IX. ibidem columna 994. Sic fane adverſiffiina fibi
invicem Papæ Romani ftatuere. Motus erant a Johanne VIII. com :
poſiti, abolitæ excommunicationes, quas Photio dixerant Nicolaus
& Patres Synodi Conſtantinopolitanæ IV. damnatique omnes a Jo
hanne, qui Photium abhinc non agnofcerent Patriarcham , uti ſupra
vidimus. Qua fronte ergo fucceffores ejus rurfum ratum voluero
habere anathema, quod Photio dixerant Nicolaus & Conftantinopo,
litana IV. Synodus ? Certe non ſolum fic adverfati fuere Johanni ;
verum & rei anathematis jure inde dijudicantur , quo Johannes
damnarat omnes , qui Photium abhinc non reciperent,
Quod
 DOGMATE GRÆC. 159
Quod tandem porro res Photii ſpectat, a Leone quidem fuc.
ceſſore Baſilii ipfe rurſum deponitur , non quidein quia Lco acce
perat cpiſtolam Stephani contra Patriarcbatuin Photii , uti Latini
jactant ; ſed quia antea alii faverat, quem Imperatorem eligi opta
bat , uti hoc refert ipfe Stylianus Photio infenfiffimus Epift,ad Ste
phanum Papam , Tom . IX. Conciliorum , columna 372. Et læc
hactenus de Photio.
Cum fic ex facto legatorum Nicolai in Bulgariam miſforum
omnibus conſtaret, Latinorum quosdam Symboluir cum additamen
to frequentare: hinc & Synodus illa , qua Photii Patriarchatus mor
tuo Ignatio firmatus , adverſus hanc novitatem , & Symbolum illi
bate probavit, neque ei aliquid , etiamſi verum fuerit , addendum
effe fancivit; quemadmodum hinc & ipfius Johannis VIII. legatos,
Symbolo fancto illibate, absque ullo additamento recitato ſubſcripſil
ſe, in eadem Synodo refert Photii citata cpiſtola ad Metropolitain
Aquileia , cujus inde verba alibi referemus. Ipfius vero Synodiacta
integra ſervantur inter Latinos in Bibliothecis Vaticana & Columnen .
G , tefte Baronio ad annum 879. Contexuit hinc Beccus librum
inſcriptum de unione E pace veteris & nova Romæ ecclefiarum , &
alium de eodem argumento infcriptum de eadem ecclefiaftica pace.
Ex ipfa hiſtoria ſola ſcandali abſurditas demonſtratur. Liber hic in
manuſcripto Bibliothecæ Vaticanæ ſic incipit : ju cev paráquer árga
θώς , άγε του ευαγγελικϊν κηρύγματος. In hoc ergo summum
inter Johannem VIII. Papam Romanum & Photium Conftantinopoli
tanum conſenſum perſequitur, in ea præſertim celebranda Synodo,
quæ Photium in ſedemn Conſtantinopolitanam reſtituit. Ex hoc ergo
Becci ſcripto jam olim quispiam excerpſit, quæ ad dictam Synodum
pertinent, eaque fic inſcripſit: de fun £ta & æcumenica Synodo, que
Photium fanétum Patriarcham in ſede Conſtantinopolitana reſtituit, &
duarum ecclefiarum, veteris fcilicet & nove Rome ſcandals diffolvit.
Ex Beccioratione , cujus initium eſt: øv åv parágrov, cum hæc ex.
cerpta inter manuſcripta haberentur Oxonii in Bibliotheca publica
Bodleana ; cum ibidem ederentur anno 1672. Pandectæ canonum
ſan
160 TRACT. 1. DE CONSENSU PP. ORIENT.

fanctorum Apoſtolorum & Conciliorum ab eccleſia græca recepto

rum : Ton . II. Part. II. hæc etiam publico prelo excufa. Ipfa vero
oratio Becci , ex qua acta illius Synodi excerpta funt, quamquc mo
do dicebamus exſtare in Bibliotheca Vaticana , fic ibidem pag. 273 .
incipit, ut vel ex principio orationis illius de Synodo hac conftet,
Ita enim habet : Fc
conveniſſe in ea legatos Johannis cum Photio.
lix procul dubio fuiſſet, fifimplex & plana Evangelii prædicatio in ec
clefia Chriſti ſemper viguiſſet. Poftquam enim excefferat Nicolaus,
Et poft illum vero Adrianus ; atque Papa quidem Johannes cum Apo
ftolicam conſecutus fuillet ſedem , in Photium fimultatem neutiquam
concepiffet, fed poft illius in ſedem Patriarchicam reftitutionem , eum
promte cxcepiſſet : ' ex pluribus quam CCC. Antiftitibus in unum con.
venientibus Conftantinopoli Synodum celebrat Photius, & canones edit,
& quicquid contra ecclefiam Romanam intra diffenfionis tempus vel
dićtuni vel fa£tum fuit, anathemati tradit, etiam inter actiones, quas
unionis hæc Synodus cdidit , hæc de ipfo Johanne ipfius ecclefiæ , que
ab co antea probris & convitiis fuiſſet impetita, præfe&to in ſuis fer
monibus promulgat. Quemadmodum hæc ſingula aliquibus primis
faltem verbis omiſfis, & plura alia , ex eodem Becci Tractatu Sy.
nodico refert & Leo Allatius in Concordia fua nationum chriſtiana
rum per Afiamn , Africam & Europam in fidei catholicæ dogmatibus
Moguntiæ edita, anno i655 . in Epiſt. de perpetua conſenſione La.
tinæ & Græcæ ecclefiæ , pag. 114. & fqq. Præter reliqua ergo, quæ
huc non faciunt , fic ex Becco refert laudatus auctor anonymus loco
citato , pag. 285 . In hac ſexta actione editum fuit commune decre.
tum vel fanctum fidei Symbolum , quod fic fe habet, ut hodie et iis;
qui a Roma & rcliquis magnis fedibus ibi adfuerunt , nullum omnino
impedimentum ei , quod a Patre procedit , afferentibus. Et deinde
pag. 288. Sanctifimi ſeniores & legati veterisRoma clamarunt : De.
corum eſt nullam aliam regulam renovari, ſed illam antiquam & tota
orbe obtinentem Ecclebrem legi, & confirmari. Unde & Photius
Sanctiffimus Patriarcha dixit : Sccundum judicium Fratrum & Confae
cerdotum noſtrorum legatur . Et adhortatus Petrus Diaconus E.
Proto
 IN DOGMATE GREC. 161

Protonotarius legit: Domini & Dei & Salvatoris noftri Jefu Chrifti
venerabilem & divinam doctrinam mentis finu, corta fententia ET
fidei firmata puritatc, ET Sanctorum ejus difcipulorum & Apoftolorum
facras ordinationes& canonicas regulas firmiſimo judicio &coæquan.
tes Ese obfervantes, imo es fanctarum & æcumenicarum VII. Synodo
rum tanquam ejusdem & unici Spiritus fancti inſtinętu directarum
aflarumque & edictum & canonica decreta illæfa , & fincera , & pu
ra , & inconcuſſa mente bonorantes & conſervantes, ejicimus quos
cjecerunt, amplectimur autem & acceptione dignos judicamus, quos,
utpote ejusdemquidem opinionis Es pietatis magiſtros, honorem & fan
Etam venerationem benemeritos judicarunt : ita de bis fentientes ET
predicantes, definitionem puræ Chriſtianorum fidei antiquitus a Da
tribus, & ad noftra usque tempora defcendentem , & mente & lingua
comprobamus, & omnibus conftanter alta voce annunciamus ; nibil
auferentes, nihil addentes, nihil mutantes , nihil corrumpentes : abla-.
- tio ctenim et additio nulla a mali machinamentis commota bereſi,
ex induſtria illorum qui irreprehenfibiles funt , & Patrum injuriam
inexcuſabilem inducit ; definitiones vero Patrum corruptis verbis mu
tare , illo multo perniciofius eft. Idcirca fidei definitionem , qua ab
initio fuit , divino affectu & mente recta , fancta & ecumenica bac
Synodus amplectens, & divino ſtudio colens , ES ſalutis firmamen in
es ponens elle ſuperftruens, ita ſentit , ergo omnibus prædicare incla
mat : Credo in unum Deum , & quæ fequuntur in facro Symbolo ad
finem usque. Sic ſentimus, in hac fidei confeffione baptizati fuimus,
per banc omnem bærefin fractam ac diſſolutam oftendit veritatis fer
mo ; cos qui ita ſentiunt, Fratres & Patres & cohæredes ſupreme
civitatis adfcribimus. Si quis autem aliam expofitionem , præter ifud
facrum Symbolum a beatis ES ſanctis Patribus noftris nobis traditum ,
ederc aufus fuerit, fidei definitionem nominare, ut divinorum
illorum virorum confeffionis dignitatcm furripiat, & ſuis illis loqua
cibus nugis illud imponat, & commune documentum illud fidelibus
proponat, vel iis qui ab bærefi aliqua reverſi ſunt, & verbis ſpuriis,
vel additamentis,vel ablationibus ſacra illiusEt venerabilis definitio.
nis
X
 162 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

nis vetuftatem corrumpere preſumferit: juxta fententiam fanétarum

& ecumenicarum Synodorum jamjam ante noſtra tempora editam , fi
fit quidem ex ſacratis aliquis, illum perfe&t.e depoſitioni ſubjicimus;
fin autem laicus fit, anathemati ſubmittimus. Et poft lectionem bic
Sacer confeſſus exclamavit : Omnes ita ſentimus, ita credimus, in hac
confeffione & baptizati ſumus, Et ſacerdotali gradu digni bubiti fui.
mus ; cos , qui ab his diverſa ſentiunt, tanquam Dei & veritatis
boſtes ducimus. Si quis præter boc facrum Symbolum aliud edere
auſus fuerit, vel addere aut auferre, & definitionem nominare pre
fumferit: damnandus, & omni Chriſtiana confeſſione abjiciendus eft.
Auferre enim vel addere, noſtram in fan &tam & confubftantialem Tri
nitatem defuper in hunc usque diem deſcendentem confeffionem imper.
fećtam effe oftendit, & Apoftolicam traditionem , & Patrum doctrie
nam condemnat. Si quis igitur in tantam dementiam incitatus au
dea : ( prout ſupra di tum eft) aliud Symbolum edere & definitionem
nominare, vel additionem aut ablationem illi , quod a fanéta & decu
menica magna Synodo nobis traditum fuit, facere : fit anathema.
Elias religiofifſimus Presbyter & legatus Hierofolymitanus, & Cosmas
Senior Alexandrie dixerunt : Sint anatbema , qui ab hoc diverſum
Jentiunt ; anathema, qui hoc commune Symbolum non confitentur.
Paria quoad omnia hæc verba refert actione III. & IV. auctor libedli
de VIII. Synodo , Photii ſcilicet, qui in laudato Tom. II. Part. II.
Pandectæ canonum & Conciliorun ab Eccleſia græca receptorum ,
excerptis illis ex Becci orativne ſubjecit , pag. 301. fqq.& pag. 305 .
Quemadmodum & fimilia ex Vaticano manuſcripto refert Baronins ad
annum 879. Sancita vero hæc eſc adverſus Latinos , qui facro Sym
bolo proceſſionem Spiritus fancti a Filio indiderant , ne quidem La
tinorum ullus negaverit. Nullius enim alius additamenti occaſione
Synodus illa tam fufe de additamento Syınboli agere poterat : quip
pe cum præter illud nullum aliud temporibus proximis, aut Photii
ætate in controverfiam venerit. Sic ergo univerſalis hæc Synodus
adverſus additamentum Symboli de proceflione Spiritus fancti a Fi
lio , ſub toties repetitis anathematibus, nihil, etiamfi verum fuerit,
facro
 IN DOGMATE GRÆC.
163
facro Symbolo indi poffe decernit : Ablatio ctenim , inquiebant , es
additio ( in Symbolo ſcilicet) nulla a mali machinamentis cummota
kereſi, ex induſtria illorum qui irreprehenfibiles funt, & Patrum
injuriam inexcuſabilem inducit ; definitiones vero Patrum corruptis
verbis mutare , illo multo perniciofius eft. Dum ergo dictam ob ra .
tionem vulgatum Latinorum additamentum fancti Symboli proſcri
pſit; dum omnes, qui etiam vera facro Symbolo inſeruerint, ana.
themate damnavit hæc ipſa Synodus, in qua quidem CCCLXXXIII,
Patres congregati cum vicariis & legatis ſedium reliquarum Patriar.
chalium , ipfiusque fedis Romanæ communi conſenſu hæc fancive.
runt: patet utique, anathemati illi fubjici omnes , qui additamentum
illud frequentant , qui contra decretum univerſalis hujus Synodi pro
additamento hoc , tanquam pro aris & focis decertant. Catholici
utique erant Patres illi tanto numero congregati , & catholici agniti
a Johanne VIII. Ad hos enim tanquam ad catholicos , pro Synodo
illa congreganda dimiſerat ipfe legatos fucs ; cum quibus inde tan
quam catholicis concurrunt in una Synodo legati illi Johannis VIII.
Ad ipfam etiain hanc Synodum conveniſſe plures ex orientalibus, qui
in Conſtantinopolitana IV. Synodo Photium fede Patriarchali depo
fuerant , extra dubium eſt. Quis enim , niſi inops mentis , cenferet,
intra tam breve temporis fpatium , quod inter utramque hanc Syno
dum interceflit , omnes Patres in illa congregatos fuiſſe jam mor
tuos? Sane , ut vidimus , hic idem Elias , tanquam vicarius Hierofo
lymitanus, adeft, qui pariter hanc perſonam fuftinebat in Synodo
Conſtantinopolitana VI. uti fupra de hoc verba ipfius Synodi vidi.
mus . Baſilio item Imperatore adhuc vivente hæc Synodus acta. At
vel ex confeſſione Latinorum catholici fuerunt, qui in Synodo Con
ſtantinopolitana IV. Photium depoſuerant. Neque tandem , ubi de
inde acta hujus Synodi ad Johannem VIII. fuere delata , plus ipſe in
eis improbavit, quam epiſtolas ſuas illibate non fuiſſe in eadem Sy.
nodo lectas , neque Photium miſericordiam rogaſſe, uti hæc conſtant
ex epiſtola ejus CCL. fupra laudata. Cum ergo reliquis, quæ in iſta
Synodo fuere acta, acquieverit Johannes : patet utique, & ipſum in
X2 ter
 Txact. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
164
ter cetera ratam habuiſſe additamenti ad Symbolum , veri licet, con
demnationem.
Catholica ergo fuit hæc Synodus, quæ unanimi conſenſu omne
additamentum ad Symbolum damnavit ; imo Synodum illam in cc
clefia quoque latina auctoritatem retinerc , patet utique ex eo , quod
Gratianus ex ipſa canonem aliquem acceptum in fuum intulerit de
eretum , cauſa VII. quæſtione I. Cap. I. Hoc nequaquam. Et ne obo
jicias, Gratianum etiam ex apocryphis multa in fuam rapſodiam con
jeciſſe, Gregorii XIII. Papæ Romani reviſio decreti illius & correctio
nihil contra hanc Synodum monet. Sed & correctores hi Gregoria.
ni in Bibliotheca Vaticana addunt exſtare græcam hanc Synodum,
ex eaque plenius græce & latine canonem illum cum magna parte
actionis afferunt, ac Synodum certe , ut legitimam , ſupponunt.
Sic & MARTINUS Polonus in vita JohannisVIII. Sub hoc celebrata fuit
V. Synodus in Conſtantinopoli, ubi adfuere 383. Patres, cui præfuit
Petrus Presbyter Cardinalis, ego Paulus Anconitanus Epifcopus, Ego
Eugenius Oſtienſis Epifcopus, Apocrifarii Papæ. Ubi utique pariter
hujus Synodi tanquam legitimæ mentionem facit.
Tantum cum Latinis obſtet hæc Synodus, & uno quaſi icta
eorum additamentum adinfiar fulguris percellat : vulgo hodie duce
Baronio confictain hanc Synodum a Photio volunt. Sic enim ipſe
BARONIUS ad annum 879. Haétenus de Photiana Synodo, hoc
anno cæpta & fequenti confummata: dequa illud admirationedignum ,
quod non fit aliquis ex Græcorum hiſtoricis res Bafilii Imperatoris per.
ſecutus, qui hujus Photianæ Synodi meminerit; cum contra fere omnes
de VIII. legitima æcumenica , in qua Photius eft e throno depofitus,
mentionem faciunt : certe non Curopalates, non Cedrenus, non Zond
ras, non Glycas, non Conftantinus Manafes de bujusmodi Photiuna
Synodo vel vorbum unum ; cum tamen , fi talis fuerit , tamque nume
roſa, e quæ æcumenicam damnaffet, haud videri poffit filentiopre
termija. ea ſuſpicio augetur , ut ea tota ita fuerit Photii
Unde de ca
filo confifta, & ejusdem penicillo mendacii colorata , ficut ab eo alias
factum effe, fuperius eft demonſtratum. Primo vero , non confictam
elle
 IN DOGMATE GRÆC. 105
eſſe hanc Synodum a Photio, liquet ex verbis ipfiusJOHANNIS VIII.
quibus Synodi hujus meininit. Sic enim Epiſt. CCL. Tom. IX. Con
ciliorum , columna 180. quibus paria habet Epiſt. CCLI. ad Impera
tores Auguſtos , columna 181. ( Photio loquitur. ) Nam & ea , que
pro caufa tue reſtitutionis, Synodali decreto Conſtuntinopoli mifericor
diter acta ſunt, recipimus ; & fi fortaffe noftri legati in cadem Sy
nodo contra Apoftolicam præceptionem egerant, 'nos nec recipimus, nec
judicamus alicujus exiftere firmitatis. Idem porro Johannes meminit
etiam corundem legatorum , qui ab ipſo ad hanc Synodum deſtinaci
leguntur : Petri fcilicet Presbyteri Cardinalis, Pauli Anconitani, &
Eugenii Oſtienſis Epiſcopi, prout ejus verba fupra circa Photium ex
Epiſt. ejus CCIII. ad eosdem Paulum & Eugenium retuliinus. Sed
& porro JOSEPHUS Bryennius adhuc fua ætate legatorum Latino
rum ſubſcriptiones in Synodo illa inter archiva manuſcripta Conſtan
tinopoli fervata fuiffe teftatur. Sic enim oratione VIII, de fancta
Trinitate apud Lconein Allatium , Lib. II. de orientalis & occidenta.
lis eccleſiæ conſenſu , Cap. V. num . III. A dieta VII. Synodo cum 75 .
anni pretergreffa fuiſſent, fub imperio Macedonis Bafilii in regina
bac urbium alia Synodus coaéta eſt; e congreffus caufa, per quer
omnia ex voluntate Pupe, & imperiali ſtudio abſoluta ſunt, hæc fuit :
ut Photium fanétifimum fedi Bizantina reftituerei , cosque qui for.
midolofe aut fubdole, Spiritum ex filio procedere , dicere audebant,
ab ecclefia pelleret & profligaret; quod & optime perfolvit. Huic
itaque ſancte Synodo Es ſanctiffimus Papa Johannes, qui tum Romana
ecclefiæ præerat, per Petrum Presbyterum & Cardinalem , Paulum
& Eugenium Epifcopos, & locumtencntes ipfius, affenfum præbuit,
cumque, qui in pofterum aut addere aut demere auſus effet , anathe
mati ſubjecit; pro illo ſubſcribentibus proprie & Romano charactere
locumtenentibus, vel potius illo eadem per cosdem fubfcribente ; quo
rum ad hunc usque diem in teftimonium ſubſcriptiones in magna Eccle
fia conforvantur. Quodſi, quibus ipſi dogmatibus addictiſubfcripfere,
& per eos funétifimus Papa , avetis ediſccre, ſextam hujufce Synodi
aćtionem , fi percurreritis, deprehendetis. Zonaras hinc porro &
Balla.
166 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

Balſamon , & Matthæus Blaſtarius commentariis ſuis in Conciliorum

canones , pariter ex eadein Synodo canones quosdam referunt. lino
& Beccus latiniſmi propugnator, acta hujus Synodi in tractatum
quendam redegit , uti fupra vidimus. Ex eadem Synodo canonem
decreto ſuo inferuitGRATIANUS, cauſa 7.quæft.I.capite : Hocnequa
quam : Unde, inquit, in V. actione Conſtantinopolitana Synodi 383.
Patrum , ſub Johanne VIII. Papa, cui præfuit Petrus Presbyter Car
dinalis, Paulus Anconitanus Epiſcopus, Eugenius Oſtienſis
Epifcopus, Apocriſarii Papæ dixerunt : Hoc nequaquam & c. Idem
prorſus etiam aſſeruit, Ivo Part. VII. decreti ſui Cap. CXLIX . Verba
Martini Poloni ſupra vidimus. MANUEL Calecas pro Latinis difpu
tans , Lib. IV. pag. 319. Tom . XIV. Bibliothecæ Patrum Colonienſis :
Orientalium Epifcoporum pars maxima illi reconciliati non funt; ſed,
ſe ab co obfervantes , Patriarcham appellare nolebant. Oravit ergo Ro
manum Pontificem , ut , cui ecclefiarum cura maxime incumberet,
mitteret juxta conſvetudinem Romana ſedis legatos ad urbem regiam ,
qui & illum viſitarent, & de omnibus una decernerent, diſſentier
tesque Epiſcopos ita fibi invicem , & Patriarchæ unirent. Mittuntur
duo , Synodusque tunc faéta eft intra ſepta templi famofilima divina
Sapientiæ infigniti nomine , pro componenda inter ſe orientalium con
ſenfione; quam etiam Synodum VIII. quidam appellant. Quanquam
idem auctor deinde neget , in eadein Synodo quicquam de addita
mento Syinboli efle actum . De Gregorii XIII. reviforibus decreti
Gratiani modo egimus. Quomodo ergo hæc Synodus a Photio con
ficta foret , quæ ipſum Johannem VIII, totque alios teſtes habet ?
Sed non meminerant hujus Synodi fcriptores hiſtorici græci , res Ba
filii Imperatoris perſecuti : cum tamen fere omnes meminerint Sy.
nodi , quæ Photium depofuit. Abſone vero veritas Synodorum a
rerum five civilium five fecularium arceſſitur fcriptoribus. " Numne
enim , dum illi civilia faltem referre volunt, fi fileant quæpiam in
ecclefia acta, eodem de nomine hæc non contigere ? Falſum porro,
fere omnes hiſtoricos meminiſſe Synodi, quæ Photium depoſuit.
Cedrenus quidem in hiſtoriarum compendio Part. II. pag. 569. edi
tionis
 IN DOGMATE GRÆ C. .
167
tionis Pariſienſis anno 1647. Zonaras Tom . III . Annalium , pag. 134 .
editionis Bafileenfis anno 1557. Conſtantinus Porphyrogenitus nil
mero XXV. pag. 65. Lib. II. culegeix twv Leonis Allatii Coloniæ Agrip
pinæ editorum anno 1653. ejusdein Synodi Conſtantinopolitanz
meminerunt. Sed rurſum plures alii nullam ejus mentionem faciunt,
Sic enim Leo Grammaticus ' in Chronographia in vita Bafilii Impe.
ratoris, pag. 471. editionis Parifienfis anno 1655. una cum Theo
phanis Chronographia : Imperatorem ad Ecclefiam accedentem , ET
jamjam facrorum participem futurum , prædonem & homici.lam ſa
craque communionis indignum Photius Patriarcha vocabat. Ille furore
percitus Romam mifit , & Romanis Epifcopis diferentibus, feriptam
ſententiam obtinuit ; cundemque throno deturbavit, et Igna.
tium fan &tum Patriarcham ſecundo inſtituit. CONSTANTINUS
Manaſſes in Chronico compendio pariter ſaltemn , pag . 105. editionis
Pariſienfis anno 1655. Sceleratus vero Photius folio deturbatur. JOEL
porro in Chronographia compendiaria, pag. 179. editionis Pariſienſis
anno 1651. una cum Georgii Acropolitæ magni Logothetæ hiſtoria :
Photio , quod ab eo propter Michaelis cedem reprehenderetur, pulſo,
Sanétum Ignatium ſecundo Patriarcham defignat. Ignatio mortuo
rurſusſufficitur Photius. Denique Michael Glycas, Part. IV. An
nalium , pag. 29 3. editionis Pariſienſis anno 1660. Tum Bardas fu
rere , Ignatium gregi adimere, Photium ejus loco fubftituere. Qua
fronte ergo Baronius afferebat , omnes fere hiſtoricos meminiffe Sv.
nodi Conſtantinopolitanæ IV. cum plures eorum ejus mentionem nul.
lam facere luce clarius fit ? Quid itaquc fi & reliqui hujus Synodi
non meminiſſent, aut hiſtoriam non fcripfiffent, aut eorum Chro.
nica ad manus noftras non perveniſſent ? Numne obinde Synodus
illa Conſtantinopolitana eſſet conficta ? Imo præterea Zonaras quo
modo ignoraſſe dicendus Synodum hanc Conſtantinopolitanam V.
licet non hujus pariter, fed Conſtantinopolitanæ IV. in hiſtoria ſua
mentionem faciat, cum ipfe canones hujus Synodi inſerat commen
tariis ſuis in canones Conciliorum ? Sane diſerte hinc liquet, argi
mentum illud Baronii a filentio -hiſtoricoruin petitum nihil valere,
Curo
168 TRACT . I. DE CONSEN SU PP. ORIENT.

Curopalates vero de hac Synodo nihil poterat habere , utpote qui

hiſtoriam faltem Cedreni continuans, incepit a Nicephori Imperato
ris tempore anno 1078. Falſum tandem ab hac Synodo Conſtanti
nopolitanam IV. Synodum fuiſſe condemnatam , cun faltem per iplain
abolituin fuerit anathema , quo poſterior hæc Synodus damnaverat
Photium . Quomodo item , cum tot numero Patres , qui huic Sy
nodo Conftantinopolitanæ V , interfuerant, pariter etiam in Synodo
Conſtantinopolitana IV. congregati fuiſſent; ipfi Patres hujus Synodi
Conſtantinopolitanæ IV. adeoque fe ipfos condemnaſſent?
Communiter porro hac ætate græcamEcclefiam tenuiſſe pro
ceſſionem Spiritus fancti a ſolo Patre , patet etiam ex his verbis An A
STASII Bibliothecarii, qui tempore Johannis VIII. vixit , Epift.
ad Johannem Diaconum Tom. V. Conciliorum , columna 1771 .
Præterea interpretati fumus ex cpiftola cjusdem S. Maximi ad Ma
rinum fcripta Presbyterum circumſtantiam de Spiritusſancti procefio
ne , ubi fruftra contra nis caufari innuit Grecos, cum nos non cau
ſam vel principium Filium dicamus Spiritus ſancti, ut autumant ;
fed unitatem ſubſtantia Patris ac Filii non neſcientes, ficut procedit
ex Patre , ita cum procedere fateamur ex Filio , miſſionem nimirum
procefſionem intelligentes: pie interpretans, utriusque lingua gnarosad
pacem crudiens, dum ſcilicet & nos & Græcos edocet , fecundum A

quiddam procedere, ego fecundum quiddam non procedere Spiritum

fancium ex Filio. Quibus utiqueprout de Latinis , quod proceſlione
millionem intellexerint adhuc ejus tempore , verum fuiffe oftendit :
fic pariter eo ipſo oftendit, Græcos etiam hac ætate negaſſe Filium
eſle Spiritus ſancti principium ; non vero Græcorum mentionem facit
tanquam a catholicæ Eccleſiz communione ſeparatorum , fed tan
quam quos omnis etiam occidentalis Eccleſia catholicos agnoverit.
Græcos porro hiſce temporibus a ſenſu Latinorum abhorruiſſe
conſtat etiam ex eo , quod abhinc Græcorum aliqui in oriente divul
garint , & ad Photium referrent, probare Johannem VIII. dogma
proceſionis Spiritus fancti a Filio , & additamentum ejus ad Symbo
lun, fummum utique utrumque fupponentes errorem , Sic enim
ipfe
 IN DOGMATE GREC. 169
ipfe JOHANNES VIII. Epiſt. ad Photium , foco fupra faudato :
Non ignoramus quod nonnulli corum qui apud vos ſunt, pacis parum
ftudiofi, de noftra ecclefia , & ipfi veritate neglecta, male loquuntur.
Resque co progreffa eft, ut parum abfit , quin tua Fraternitas de no
bis Et de iis, qui nobis ſunt fubditi, male fentiat. Et illi quidem
nacti funt occafionem , ficut etiam ego ipfe affirmarem , hujusmodi
propoſito ſatiscongruam , uti ctiam precedens fermo manifeſtum fa
ciet, & Deus defuper nobis teftimonio confirmabit. Verum inſtar
corum , qui aqua vinum adulterant , quedam etiam immifcent, a fe
ipfis falfa fingentes. Et nibil mirum : oportet enim , ut qui ab ini
tio mali opifex fuit , & contra Deum inimicitias poſuit, ai deinde
1
noftrum primum parentem a creatoris amore ſeparavit, & g creatori
I fuo inimicum illum conſtituit, etiam nunc aliquos habéat ſui mini
$
Aros, & hos ipfos impellat, ut inter ecclefias fcandalum aliquod con
citet. Ego vero ad Chriſtum veritatis auctorem oculos dirigens, qui
inimicitias carni ſua abftulit, pro viribus illorum hominum , qui ma
lis dele tantur, ora obſtruere contendo. Et bac de caufa etiam , 4
tequam tua Fraternitas aliquid mihi fignificet, bac tibi manifefta fa
cere decrevi, ut de rebus noftris fatis edoctus, aures minus prebeas iis,
qui contendere C conviciariſtudent; ſed ipſos rejicias potius & e res.
puas, efficias præterea, ut alii corum verbis fidem non adhibeant.
Et poſtquam damnaſſet proceſſionem Spiritus fancti a Filio , ejusque
additamentum ad Symbolum , fubdit: Qui igitur ita nos accufant,
ac fi tale fentiamus, non jure nos accufant. Non vero , ut cuique
patet, Johannes VIII. hiſce damnat in Græcis illis animum alienatum
adogmate proceſſionis Spiritus fancti a Filio ; ſed faltem quod injuſte
ipfum detulerint probare dogma illud, ejusque additamentum ad
Symbolum .
Scripſit tum & METROPHANES Metropolita Smyrnæus de
proceflione Spiritus fancti a folo Patre contra Latinos: teſte enim
PETRÓ Lambccio Lib. III. commentariorum de Bibliotheca Vindo.
bonenfi live Viennenſi, pag. 104. editionis Viennenfis, anno 1670 .
in codice LX. manuſcripto theologico græco ejusdem Bibliothecæ,
Y folio
 170 TRACT. I. DE CONSENSO PP. ORIENT.
folio 79. pag. 1. & 2. Fragmentum habetur de proceſione Spiritus
ſancti a ſolo Patre, eodem Metrophane auctore : quod inde fcriptum
Lambecius fchifmaticum vocat. Principium ejus : ει εξ ενός αιτίου
του πατρός ηος , και το πνεύμα προάγεται, και το μεν εκπορευ
τώς , το δε γεννητώς.
EX SECULO X.
Leo Sapiens Imperator oratione in Pentecoſten ſub finem,
quæſt. IV .ex nonis ejus orationibus, pag. 339. ( editæ vero fimul ſunt
una cum Gregorii Nyſſeni commentario duplici in inſcriptionem
Pſalmorum a Jacobo Gretſero anno 1610.) Honorant vero (Spiritum
ſanctum ) qui confitentur elle Deum æqualis cum Patre & Filio glo
ria , potentia , cultus, & adorationis , - participem omnium , 6 % .
septis iis, per que perſona diſtinguuntur, omnia habentem , que
Deum habere par eft, creatorem , increatum , continentem creatu
ras , ſanctificantem , omnia modo incomprehenſibili replentem ; qui
non tantum circa naturam ejus nihil innovant , fed neque originem
ejus ad duas cauſas referunt. Utrumque enim abit a rečta fententia ;
alterum eft eorum , qui creatorem in creaturarum claſſem rejiciunt,
alterum eorum , qui plura principia in unius principii Trinitatem
nducunt. Divino igitur honore proſequendus Spiritus ſanctus. Dum
enim hiſce perſtringit eos , qui duo principia vel duas cauſas Spiri
tus fancti ponunt: folos fane fubinnuit illos , qui hactenus e Latinis
duas caufas Spiritus fancti Patrem & Filium aſſeruerant : nulli enim
alii, niſi tale quid fentienti Latino, tum Leo Sapiens illud objicere po
terat. Quemadmodum hinc & ad marginem GRETSERVS pag .
340. addit : Error ſchiſmaticorum Græcorum de proceſſione Spiritus
fanéti ex folo Patre.
Sic & ante hæc pag. 331. Glorificavit Deum & Patrem , qui
natus eſt ante luciferum Deus ; glorificat unigenitum Filium , qui
una cum illo ab æterno ex Patre prodiit Deus , Spiritus fan &tus fcilicet.
Ubi ſane, fi credidiſſet Spiritum ſanctum etiam ex Filio procedere,
ne
 IN DOGMATE GRÆC. 171
neceſſario dixiſſet: Glorificat Filium , qui ex ipfo & Patre procedit
Spiritus. Et poft pauca : Nullius Deus indigus Pater æqualem fibi
gignit Deum Filium , ego aqualem producit optimum Spiritum , non
feéta per perſonarum divifioncm Divinitate , fed citra earundem con ..
fufionem in enumeratione Trinitatis unita , ut nihil pofterius, neque
ex non exiftentibus natum , Egle idcirco novum novitiumque, fed per.
fonæ coæternæ principiique expertes, ejusdemque ordinis & glorie,
folum differentes ratione principii, generationis & proceffionis, ita
kt Pater Filii & Spiritus fan &ti fit principium ; Filius vero genere.
tur , Spiritusque fanétus procedat. Subliſtentias inquit divinas in
omnibus convenire , faltem differre ratione principii, generationis
& proceffionis: dum ſcilicet Pater eft principium Filii, & Spiritus
ſancti; Filius generetur , Spiritus ſanctus procedat. Sic utique foli
Patri principium Filii & Spiritus ſancti adſcribit , prout foli Filio
generationem , folique Spiritui fancto proceſſionem . Si itein non ali
ter inter ſe differant fubfiftentiæ divinæ , quam dicta ratione: patet
utique generatione faltem , & non principii etiam ratione Filium
differre a Spiritu ſancto ; adeoque nequaquam procedere a Filio Spia
ritum ſanctum . Erat vero catholicus Imperator Leo laudatus, &
talis agnitus ab ipſo Papa Romano. Legati enim Sergii cum ipſo
tanquam catholico verſabantur, quartasque ejus nuptias probarunt.
Hactenus enim unio adhuc inter orientalem & occidentalem eccle.
ſiam conſtabat, neque niſi occaſione memoratarum quartarum illa
rum nuptiarum Leonis Imperatoris nomina Paparum , Sergii , Ana,
ſtaſii, Johannis X. Conſtantinopoli abhinc e diptychis non fuere
recitata , Sic enim de quartis illis nuptiis Leonis Nicolaus Pa
triarcha Conſtantinopolitanus Epiſt. ad Anaſtaſium Papam : ( epi
ſtola vero anno 910. ſcripta ) Tomo IX . Conciliorum , columna
1 264. Inde principium ſcribendi ſumam , Beatifime. Pater , unde
nobis tot mala promanarunt. Poſtremam conditionem afferebam
lacrymis obortis , aut ſaltem ſecubaret a muliere tantisper, donec
acciti Roma veteris, ceterarumque Patriarchalium ſedium legati no
biscum , quid facto opus effet , diſceptarent. His ergo tunc verbis
Y 2 Hibil
172 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
nihil profuturis obftruxerat enim tunc aures ejus amor) Regem fati
gabam ; cum interim Roma adveniunt legati, quos ille ( fic enim pu
blice ſermonibus divulgabatur ) connubio firmando evočarat, Non
ignoro a calumniatoribus jactatum , me per ſuperbiam , legatorum
confpectum atque colloquium ſpreville : quaſi vero mihi integrum fue
rit aut palam adire viros fumma palim invidia flagrantes, ob ru
murem , quem plerique ſparſerant , adeſſe reprobátarum a nobis
nuptiarum aſſertores ; aut ipſe Imperatori non fuaferim , fecrctum
nobis in palatia cum legatis congredienti locum daret , ubi remotis
arbitris de queſtione ijta nuptiali difceptaremus, quod ille facere ne
glexit. Acceffit, ne quid plane nobis deefet mali, aut fupereffet
præfidii, legatorum afperitas: qui non ſecus ac ſi Roma ad indicen
dum nobis bellum huc delati effent, nos indigniſimis modis oppugna
runt. Tantum miferorum odium , tantus contemtus ordinis homines
incefferat. Et quidem decebat primatum ecclefiafticum fibi vendican
tes, rem totam ſerio inquirere, atque ad fummum Pontificem re
ferre; non autem per ſummam injuriam atque ludibrium corum
damnationi affentiri, qui nullius affines culpæ , Principis indignatio
nem incurrerunt ob id folum , quia fornicationis labem ſunt abomi
nati.
Verum efto, duos aut tres viros delatorum hinc calamniis, in
de potentiorum prece, ſeu pretio expugnatos, bumani aliquid , cum
bomines fint, pati potuiſſe : Occidentales Præfules meris inimicorum
mendaciis indu &tos , innocentium exilium fuo confirmaffe fuffragio,
quis ferat ? Et deinde columna 1267. Neque vero a me in eum ſen
fum bæc dicuntur , ut velim diris a vobis impeti Imperatorem tale
nefus aufum , ipfumque Sergium Pontificem predeceſſorem veftrum .
Nox ea mens animo : nec tant e vin.diéte amor Dei fervos decet. Ambo
bac vita exceſſere pridem . In eos animalvertendum , Beatiſſime PM
ter, qui ſuperſunt, qui tot in mne, tantasque turbas criminationi.
bus falfis excitarant. Et hinc porro idem Nicolaus Conſtantinopo
litanus a Johanne X. Papa , quo ejus noinen rurſum c diptychis
recitaretur, nihil magis defideravit , niſi ut quartas illas muptias pa
riter damnaret. Sicenim ipſe litteris ad eundem Johannem X. poft
annum
 IN DOGMATE GREC. 173
annum 916. datis , Tomo IX. Conciliorum , columna 1 267. Quot
quantisque arumnarum fluctibus per quindecim annos jactati ſumus,
( tot enim plus minus efluxere , ex quo primum fcandala ecclefiam
Conſtantinopolitanam pervagata, omnia turbarunt) ET meminiffe mihi
permoleftum eft, Beatiſſime Pater , & memorare ſcienti tibi ſuper
Vacuum .
Verum quia & veſtram fraternam dilectionem , cujus
erga nos officia temporum difficultatibus intermiffa funt, expetimus;
& conſuetam ecclefiis unionem optamus: idco has ad vos litteras dare
decrevimus; ut omnis offenfionis memoria depoſita, fanétitatem ve
ftram ad finceram amicitiam atque conjun tionem animorum paftoria
bus populorum debitam provocaremus. Qua tum demum miſſis hinc
inde legatis coalefcet, cum judicatum fuerit concorditer , quartum
connubium , quod diffenfiones en ſcandala in ecclefiam invexit, non
rei ipfius, fed perfonæ caufa permiſſum elle; ſuadente tunc occaſione
lenitatem atque affeElum erga Principem indulgentiorem , ne repulfio
ipfius animus offenfus, deteriora moliretur. Sic enim & ſanctitatis
juc nomen ex ſacro Ecclefia Conſtantinopolitana albo, ut mos olim
erat, una cum noſtro rurfus celebrabitur ; & nos omni ex parte gau .
dio repleti, jucunditate pacis perfruemur.
Orientales tuin porro credidiſſe, Spiritum ſanctum a folo Patre
procedere, liquet ex eo , quod , cum Sergius Papa anno 906. lega
tos ſuos ob quartas nuptias Leonis Conſtantinopolim miſiſfet, hisa
que auctoribus reſciviſſet, orientales Spiritum ſanctum a ſolo pro
cedere Patre credere : ipſe hinc in orientalibus eandem ſententiain
notaverit , evocans Epiſcopos Gallos, ut omnes undique conquire
rent argumenta pro proceſſione Spiritus fancti a Filio. Sic enim in
Concilio Troslejano, Capitulo XIV. anno gog . Herivevs Archiepiſco.
pus Rhemenfis fic legitur dixiſſe- Tomo IX . Conciliorum, columna
561. Sane quia innotuit nobis fanéta fedes Apoftolica, adhuc errores
blasphemiasque cujusdam vigere Photii in partibus orientis in Spiri.
tum fanétum , quod non a Filio, nifi a Patre folum procedat, blas
pbemantis: hortumur ve/fram Paternitatem una mecum , ut ſecun
dum admonitionem Domini Romanae fedis finguli noftrum perſpectis
Y 3 Patrum
174 TRACT. I. DE CONSENSO PP. ORIENT.
Patrum catholicorum fententiis, de divinæ Scripture pharetris acutas
proferamus ſagittas potentis, ad confodiendam belluam monftri ren
nafcentis, & ad conterendum caput nequifſimi ſerpentis. Primus
ergo Sergius blaſphemiz damnat proceſſionem Spiritus fancti a folo
Patre. Ex monſtroſo enim & blasphemo ore quid niſi blaſphemiæ
exiverint? Sergium utique hunc omnium Aagitiofifſimum , - mon
ſtrumque fpurciffimum , & invaſorem fuiſſe ſedis Romanæ , ipli la
tini auctores produnt,
THEO PHANES Cecameus Archiepiſcopus Tauromenitanus
Hom. LVI. editionis Parifienfis græco - latinæ anno 1644. pag. 378.
Tum enim qua ad Patrem attinent, & ad naturalem ab ipfo ſui gene.
rationem , tum quæ ad cognatum Spiritum , quod proceffionem quidem
habet a Patre, 'ab utroque vero , utpote æqualis bonore, mitteretur :
altiore doctrina revelat. Procedere quidem inquit Spiritum fanctum
a Patre , fed ab utroque mitti. Ad ſolum ergo Patrém refert pro
cefſionem ; ad Patrem vero fimul & Filium miſſionem Spiritus
fancti. Et deinde pag. 383. Poftea ne quis fufpicaretur, hanc miſ,
fanem effe fervilem , fermonem traducit ad explicandum exiftentia
modum , & ait: Spiritum veritatis , qui a Patre procedit. Quan
quam , inquit , meus eft Spiritus, ego enim veritas Jum ; ſed a Patre
exiftentiam habet. Ex uno fiquidemfonte fubftantiæ Patris, Spiritus
& Filius, ſed enim diverſo modo. Filius enim lumen de lumine re.
fplenduit per gencrationem ; Spiritus fan &tus vero , lumen quidem
ipfum etiam ex lumine, fed per proceffionem , Sicut igitur radii folis
babitudinem ad invicem indiſcretam babentes, usque ad nos luminis
donum transmittunt, neque afolis circulo ſeparati, neque a ſe invi,
cem divif : fic & Filius, & Spiritus fanctus, geminus radius Patris,
a Patre procedit & illi unitus eft, & ad nos usque miniſtrat verita ,
tis lucem . Ubi , dum inquit : Quanquam meus eft Spiritus , fed a
Patre exiſtentiam babet, oſtendit utique, non fimul Filio, licet fit
Spiritus Filii , fed foli Patri competere proceſſionem Spiritus ſancti,
Rationem vero , cur, licet Spiritus fanctus ſit Spiritns Filii , tamen
a Patre procedat, dat hanc : quia ex uno fonte ſubſtantiu Patris,
Filius
 IN DOGMATE GREG. 175
Filius & Spiritus ſanctus exiſtunt. Es uno ergo & folo Patre pro.
cedere Spiritum ſanctum intellexerat; ubi, quanquam Spiritus
meus fit, inquiebat, a Patre tamen procedit. Tandem diſerte di
eit : Ex uno fonte Patris & Filius & Spiritus ſanctus exiſtit. Ex
ſolo ergo Patre generatus Filius, procedit Spiritus fanctus.
Tandem ELIAS Archiepiſcopus Cretenfis, in ſcholiis ad
orationem Gregorii Theologi de Spiritu ſancto, pag. 197. editionis
latinæ operum Gregorii Nazianzeni anno 1571. Baſileenſis. Cete
rum multis in locis per ſcriptum eft, a Filio Spiritum fanétum Es ſup
peditari, & dari, & mitti; verum eundem perinde de Filioprocede
re , ac procedat a Patre , nequaquam . Latini autem exiſtimantes
verbum exto electo (procedere), tantum valere, quantum fuppe
ditari, ac dari, nihil feputant offendere, etiamfi dicant Spiritum de
Filio procedere : verum ita ſe res non habet. Quonam enim id pacto:
cum hæc verba in totum & univerſum (quod dici folet) diſcrepent ?
Nam verbum fxTOPEBEAS as, (procedere) fignificat, quomodofit Spiri
tus : ut enim Filius eft de Patre, ſed yevunts , hoc eft per genera.
tionem , nec ullo alio modo: fic Spiritus ex eodem & ipfe principio
quidem eft, Patre nimirum ; non yevntās tamen ( quippe quod duo
Filii non fint) ſed fx Trogéutws , ut ita dixerim , velper proceffionem .
Igitur procedere modus eft , fecundum quem Spiritus effe ſuum ex
Patre habet; atque hoc etiam ipfius effe proprietas deprehenditur.
At mitti, ef ſuppeditari, & communicari, non indicant, quo pacto
Spiritus exiftat ; ſed per ea fignificatur opulenta quafi quaedam aflu
entia & diffufio bonitatis, quæ a Patre quidem eſſentiam fuam habet,
verum a Filio in eos qui digni ſunt, effunditur.
Hinc porropaſſim ſolum Patrem principium & productorem
Spiritus fancti eſſe docet. In orationem II. Gregorii Theologi,
pag. 87. Ef bæc verborum ſententia: Retinebitur a nobis, de mco
quidem judicio & fententia, Deres unus , ratione unius & ejusdem in
effentia divina , cuius perſona tres funt, motionis & voluntatis, Fi.
lio & Spiritu fan &to ad unam caufam relatis. Refutat autem his
verbis partim eos, quos Qunordrogas e Quoxeísous appellavit,
partim
176 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

partim ipſum Sabellium : Qidorátogas quidem , & Piloxgisous,

cum identitatem effentia & motionis voluntatisque ſtatuit, & tam
Sermonem unigenum , quam Spiritum fan &tam ad unam caufam re
fert. Nam Qiróxpisos Spiritum fan &tum & Sermonem unigenum
ad caufam nimirum Patrem referre nolebant, fed in diverſa princi
pia Deitatem unam divellebant. Quapropter non etiam tres Deos
dicimus effe Patrem, Filium , & Spiritum fan &tum , fed Deum unum
ſanctiſſimam Trinitatem , Filio ſanctoque Spiritu ad unam caufam
relatis. Eft enim analyſis, diccre Filium quidem , ſanctumque
Spiritum ortos eſſe de Patre , fed cosdem tamen deinde rurſus ad Pa
tris unam perfonam quafi reducere. Et deinde pag. 93. Dicimus
Deum unum , quæ eft fancta Trinitas, Filio & Spiritu ad caufam
unam relatis.
Et ad orationem IV . de Filio, pag. 191. Propterea neque tres
Deos dicimus, Patrem , Filium , & Spiritum ſanctum ; fed potius
Dcum unum , qua eſt fancta Trinitas , Filio & Spiritu ſancto ad
unam caufam relatis.
In orationem VI. de Spiritu ſancto , pag. 184. Una & eadem
perfona Patris eft, de qua Filius gignitur, & Spiritus fanétus pro
cedit : propterea unum illum , qui caufa eft, una cum aitiatos (cau
ſatis) pie unum Deum dicimus. Hac igitur ratione nobis Deus unus
fit ; cum una fit etiam Deitas , & ad unum Patrem , ac apoßorea
(productorem ) tanquam ad caufam , ea qua ſunt ex ipſo, videlicet
Filius & Spiritus fanétus , referuntur. Quibus paria habet pag. 185.
Et in orationem VIII. quæ eſt de pace I. pag. 278 .
Tandem ad orationem VI. pag. 184. Primam caufam vocat
Patrem : unius autem dominatum refpečtu cauſa , quem folus Pater
habet; per ea quæ funt ex prima caufa, Filium & Spiritum fanétum
intelligit.
Et hæc hactenus de teſtimoniis Patrum orientalium , qui primis
X. ſeculis floruerunt: hactenus enim unio inter orientales eccleſias,
& Romanam conftiterat. Licet enim hactenus variis de cauſis ſub .
inde inter eccleſias illas diſſenſiones emergerent : curſum tamen
fuere
 IN DOGMATE GRÆC. 177
fuere compoſitæ ; quemadmodum & tempore Johannis XVII. Papæ
Romani & Sergii Conſtantinopolitani Patriarchæ ſchiſma exortum
fub principium ſeculi XÍ. fuerat ſopitum . Veruin abhinc eodem
Sergio adhuc vivente ſchisma inter eccleſias coortum fuit, quod con
tinuatum ad tempora -Leonis IX . Papæ Romani, five ad medium fe.
culi XI. cum ipſe omnibus diris devoviſſet eos , qui in ſancto
ſymbolo Spiritum ſanctum procedere non a Patre & Filio , fed a
Patre profiterentur faltem . Ab hoc usque tempore continuo tractu
ſchiſma illud ad modernum usque diem orientalem & occidentalem
eccleſiam dividit.
Toties ergo adducti Patres Spiritum ſanctum ex folo procedere
Patre aſſerebant, aut eundem a Filio procedere negabant; ſolum
item Patrem fontem , cauſam eſſe & principium , tpoßoréa live
productorem Spiritus fancti; aut tandem ſimpliciter Patrem comme
morabant in proceſſione Spiritus ſancti, non addito Filio. Non
minus enim & ea verba, in quibus folus Pater commemoratur in
proceſſione Spiritus fancti, oſtendunt a folo Patre procedere Spiri
tum fanctum . Si enim eccleſiæ orientales per tot ſecula a Patre
docuerunt procedere Spiritum fanctum , neque unquam ſimul addi
derunt, quod a Filio etiam procedat Spiritus ſanctus: patet utique
eosdem non credidiſſe, ſed ignoraſſe proceſſionem Spiritus fancti a
Filio. At qui non credit , ſed ignorat dogma proceſſionis Spiritus
ſancti a Filio , & a Patre tantum Spiritum ſanctum procedere tenet :
ex folo utique Patre procedere Spiritum fanctum credit. Ex folo
ergo Patre procedere Spiritum ſanctum credidiſſe orientales, hinc
pariter conſtat. Niſi item porro obftitiffent Latinis verba Patrum ,
quibus in proceſſione Spiritus fancti Patri non jungitur Filius: cur
toties talia verba Patrum ipfi, aut Græci latinizantes corrumpere ag.
greſi ſunt, Patri iungentes Filium ? Sane quæ Latinorum ſententiæ
hon repugnant, neque ab ipfis correctione & emendatione indige
bant. Sed inquiunt; Sub nomine Patris Filium etiam inclufiffe Pae
tres. Sed quo id argumento probant? Nullo . Non minus utique
bic ſub nomine Patris Filium inclufiffe dici poffunt ſancti Patres,
2 quam
178 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
quam Spiritum fanctum incluſiffe fub nomine Patris, ubi ex Patre
faltem generari Filium docent. Nequaquam porro ſub nomine Pa
tris includi Filium , ubi ex Patre ſaltem dicitur Spiritus fanctus pro
cedere , ex ipſis verbis fanctorum Patrum liquebat, quibus toties
docebant, a Patre quidem procedere Spiritum , ſed Filii eſſe Spiri
tum proprium , a Filio miſſum dari , in Filio requieſcere, & per
Filium manifeſtari, & fic porro , Ubi utique Patris ſub nomine
non ſimul etiam comprehendi Filium , cuique patet ; dum quomo
do feorfim Spiritus fanctus ad Patrem & ad Filium fe habeat, iis
dem verbis oftenditur,
Dices tandem : Bernhardum alicubi ſolius Patris meminiſſe in
proceſſione Spiritus fancti, qui tamen eundem etiam a Filio proce.
dere credidit. Sed hoc in loco nequaquam Bernhardus inſtituit
quærere, a quo procedat Spiritus fanctus; ſed ſimpliciter faltem
Spiritus ſancti mentione facta : Qui a Patre, inquit, procedit.
Quodſi vero inſtitutum ejus fuiſſet oſtendere, a quo procedat Spiri
tus fanctus : non minus utique & Filium nominaſſet in proceſſione
Spiritus fancti. At Patres vidimus toties ſolum Patrem commemo
rare in proceſſione Spiritus fancti, ubi, a quo procedat Spiritus
fanctus, oſtendere volcbant. urgemus
Rurſum non faltem urgem us,, quod
fancti Patres toties Patrem faltem commemorent in proceſſione Spiri
tus fancti, fed quod alibi etiam nunquam Patri in eadem jungant
Filium ; & hinc inferimus, Spiritum ſanctum a ſolo .procedere Patre.
Bernhardus vero alibi toties procedere etiam a Filio Spiritum fan
ctum docet: longe ergo hæc diverſa.
Reitat tandem , ut illi exceptioni Latinorum fatisfaciamus, qua,
vbi Patres docent folum Patrem eſſe cauſam , fontem , vel princi
pium Spiritus fancti, de cauſa, fonte vel principio improducto hoc
Patres intelligere volunt. *Non ergo fibi paria verba obftare: non
enim caufam improductam , fed productam Spiritus fancti aſſerere
fuos Filium . Certum quidem, Patrem effe caufam improductam ;
nequaquam vero obinde caufa vi vocis ſignificat, aut Patres hac
ipfa voce fignificant caufam improductam . Pariter enim Pater
Filii
 IN DOGMATE GREC.
179
Filii eſt generator improductus, Spiritus ſancti productor improdui 1

Etus ,creator tandem omnium improductus: non tamen obede

generatorem eſſe, vi vocis ſignificat generatorem improductum ; aut
productorem eſſe , vi vocis fignificat productorem improductum ;
aut creatorem tandem eſſe, creatorem improductum , ut cuique pa
tet. Porro Pater eft creator, omniſcius, immenſus, æternus : non
tamen ubi fimpliciter dico, Patrem eſſe creatorem , vi vocum harum fi
mul ſignifico,Patrem eſſe creatorem ,omniſcium , immenfum , æternum ,
Sub nomine cauſé porro ſimpliciter cauſam ſignificari, non vero unde
fimul cauſa habeat, an a ſe, an ab alio , varia argumenta oſtendunt.
Primo enim , ubi Deus Pater dicitur cauſa Filii & Spiritus fan.
$
eti, nihil aliud voce caufa intelligunt, quam productorem eſſe.
-1) enim ipſi Latini obinde duos productores Spiritus ſancti Pa.
trem & Filium aſſerere negant , ne hoc ipfo duas cauſas Spiritus S.
introducant. 2) Toties ſancti Patres Patrem eſſe docebant cauſam
Filii & Spiritus fancti; fed addebant : Filii quidem per generationem ,
Spiritus ſancti vero per proceſſionem . Sic enim GREGORIUS
Theologus oratione I. Parvorum & abje &torum , imo abje&te in
digneque caufa fuerit, niſi divinitatis Egy bonitatis illius caufa fit,
qua in Filio & Spiritu ſancto confideratur , in illo quidem ut Filio
Sermone , in boc ut procedenti, non autem utſolutili quodam
flatu. CAESARIUS ejusdem Gregorii Theologi frater germanus
dialog. I. Divinus ES fan tifſimus Spiritus non genitus quidem , fed
procedens ES productus a cauſa Patre. De oratoribus Papæ Romani
MAXIMUS Epiſt. ad Marinum : Et in primum quidem confonas Ro.
manorum Patrum attulere fententias, nec non Cyrilli Alexandring
ex facris ejus commentariis in Johannem , per quos demonftrarunt fe
nequaquam afferere, Filium efle cauſam Spiritus: unam quippe nove .
Tunt caufam Filii ac Spiritus Patrem , illius quidem ſecundum gene.. 2

1 rationem , buius autem per proceffionem . Leo Sapiens Imperator

oratione in Pentecoften : Perfona coaterna , principiique expertes,
ejusdemque ordinis & gloria , ita ut Pater Filit & Spiritus fancti
At principium , Filius vero generetur, Spiritus fanētus procedat,
Z2 TнEO
 180 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIÉNT.

THEOPHANES Cerameus Hom. LVI. Ex uno fonte ſubſtantis

Patris Spiritus & Filius , ſed enim diverſo modo : Filius enim lu .
· men de lumine reſplenduit per generationem ; Spiritus fanétus vero,
lumen quidem ipſum etiam ex lumine, ſed per proceffionem . ' Tan
dein MICHAËL Syncellus in vita fancti Dionyſii Areopagitæ : Unum
Deum , unum Dominum fibi colendum proponit , in tribus fubfiften
tiis colendum & adorandum , ad unum principium & caufam Filio
& Spiritu ſancto relato : & Filio quidem ante omnia fecula ex fola
Patre, id eft ex effentia ejus genito, & folo Es folum incorporaliter ,
& absque paffione &go absque tempore; Spiritu fan &to vero ex folo Paso
tre procedente. Quid vero dicere, Patrem eſſe cauſam Spiritus ſancti
& Filii , hujus per generationem , illius per proceſſionem , aut dum
Filius generatur, Spiritus ſanctus procedit ex Patre, nifi Patrem pro
ductorem effe Filii per generationem , fancti vero Spiritus per pro
eeſlionem ? Non enim verbis illis plus ſignificatur. Cauſam ergo
effe & productorem idem ſunt. 3) Par huic eſt, quod fæpius, ubi
dixerant fancti Patres , Patrem effe caufam vel fontem Filii & Spiri
tus ſancti, fubdant: generatorem quidem Filii, apoßonea vero
Spiritus fancti. GREGORIUs Theologus oratione XIII. Si , quamvis
extuleris Filium , ac Spiritum ; non tamen eos ſupra Patrem colloca
bis, nec ab hac caufa removebis, fed ad eam referes præclarum illum 2

fætum , egy admirandam proceffionem, Compellabo te paululum : 0 tu !

qui adeo ftudiofus es ingeniti & principii expertis, uter majori
Deum adficit contumelia ? isne, qui ftatuit eum principium effe ta.
lium , qualia tu introducis; an qui minime talium , fed ipfi natura fi
milium & gloria.parium ? Deo vero quicquam aliud maius eft,
quam Filii Patrem effe, ac fimiliter productorem Spiritus? Th A
LASSIU $ Afer, ſed qui græce ſcripſit, hecatontade IV . Cap. XCII,
Tom . II. Bibliothecæ Patrum græcorum , pag. 1199. Patrem coria
templamur fineprincipio & principium : & fine principio, ut inge
nitum , principium autem , ut genitorem & poßoréa corum , qui
ex ipſo fecundum effentiam ex fempiterno, & in ipfo Junt, Filii, in
quam , & Spiritus. CYRILLUS, aut quicunque auctor Lib. de
Trini.
 IN DOGMATE GRÆC. 181.
Trinitate , Cap. VII. Credimus in unum Patrem principium Ege cauſam
omnium , non ex aliquo factum , fed folum caufæ ETgenerationis ex
pertem , omnium quidem conditorem , unius vero folius unigeniti Fi.
lii ſui , Domini & Dei & Servatoris noftri naturalem Patrem , og
Spiritus fanéti produktorem . Tandem JOHANNEs Damafcenus
Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XIII. Pater eft fons & caufa Filii er
Spiritus ſancti: Pater vero ſolius Filii, & apoßoreus Spiritus
fancti. Non alio ergo fenfu ſancti Patres docent, Patrem eſſe prin .
cipium & caufam Filii & Spiritus fancti, quam quia Pater generator
Filii , & apoßoneus Spiritus fancti. Si vero hoc: oportet utique,
i ut generator fignificet cauſam vel principium per modum generatio
nis; apoßoneus vero caufam vel principium per modum proceſſio
nis. At pariter generatorem eſe, vi vocis, nihil aliud fignificat,
quam productorem eſſe per generationem ; & poßonécta eſſe, vi
vocis, nihil aliud fignificat, quam productorem eſſe per proceſſio
nem . Productorem ergo eſſe & cauſam five principium , vi vocis
eadem 4) Tandem ideo Deus dicitur caufa, principium & fons
rerum omnium , quia eſt creator rerum omnium, At creator , vi
vocis, non minus ſignificat productorem ex nihilo , five producto
rem per modum creationis, quam cauſam five principium per mo
dum creationis. Caufam ergo & principium effe , atque producto
rem , vi vocis eadem. Jam productor, vi vocis, fimpliciter actum
producendi fignificat, non fimul vero , unde quis habcat , ut fit
productor, an a fe, an ab alio. Sic productum eſſe procedere,
ſimpliciter tantum productionis actum fignificat, non vero ſimul,
unde productor habeat poteſtatem producendi. Sed hæc propoſitio:
Spiritus fanctus productus eft, vel procedit a Patre, vi vocum eadem
eſt cum hac : Puter productor eft Spiritus fan£ti. Sic creator ſigni
ficat productorem ex nihilo : creator vero, vi vocis , non fimul fig.
nificat, unde quis habeat, ut fit creator , fed fimpliciter faltem
actum creandi innuit; quemadmodum hinc Pater, Filius, & Spiriş
tus fanctus, unus funt Deus. & creator : quod utique non obtine
ret , li fimul creator vi vocis fignificaret, unde quis habeat faculta.
23 tem
 182 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT,
tem creandi. Cum ergo , ut oſtenſum , vi vocum idem fit, effe
productorem , & efle cauſam , principium & fontem ; productor
vero ſimpliciter actum producendi fignificct: patet utique & caufam ,
fontem five principium eſſe , ubi hiſce vocibus Patres utuntur , in
divinitate fimpliciter faltem actum caufandi, principiandi ſignificare,
non vero unde fimul fit cauſa , an a ſe, an ab alio.
Secundo. Dum Pater dicitur cauſa Filii per generationem , ni
1

hil aliud eo ipſo ſignificatur, quam quod Pater eſt generator Filii,
five generet Filium. Rurſum , dum Pater dicitur cauſa Spiritus
fancti, intelligitur eo nihil aliud , quam quod Pater productor Spiri
tus fancti, vel quod producat Spiritum fanctum. At generatorem
eſſe, generare, productorem eſſe ,' producere, nequaquam ſignifi
cant amul , unde quis habet , quod ſit generator' , quod generet,
quod fit productor, quod producat, fed fimpliciter ſaltem fignifi
cant actum producendi, generandi. Nequc ergo principalis caufa,
vel principium improductum fignificatur , ubi Pater dicitur cauſa,
vel principium five Filii, five Spiritus ſancti.
Tertio. Fides Chriſtiana habet , quod Deus Pater non habeat
caufam , fed fit ipſe caufa Fiii & Spiritus ſancti. GREGORIUS
Nyffenus Hom. III. in orationem Dominicam : Proprium Patris eft,
non effe ex caufa ; id non eft videre in Filio & Spiritu: quippe Filius
ex Patre exivit , ut ait Scriptura; & Spiritus ex Deo & Patre pro
cedit. Verum quemadmodum illud, effe fine caufa, ſolius Patris
cum fit , Filii & Spiritui fan &to tribui non poteft ; fic e contra , efte
ex caufa, quod proprium Filii & Spiritus fan &ti , non cogitari po
teft de Patre. CYRILLUS , aut quicunque auctor , Lib. de Tri.
nitate, Cap. X. & JOHANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei,
Cap. XI. Unus Pater , & qui Pater eft, fine principio , hoc eft
fine caufa : non enim ex aliquo. Unus Filius, & qui Filius eft, is
non fine principio, hoc eft non fine caufa: ex Patre cnim eft.
Unus Spiritus fanctus, Spiritus progrediens quidem ex Patre, HOP
tamen filiationis modo, fed proceſſive, NICEPHORUS tandem
Conſtantinopolitanus Epiſt. ad Leonem III. Pater fine principio exi
ftens,
!
 IN : DOGMATE GREC . 183
ftens, & absque caufa: non enim ex aliquo. Principium vero Fis
lii tanquam caufa. Principium vero & Spiritus Pater ſecundum
caufæ rationem . Qua ergo ratione negatur, Patrem cauſam habere :
eadem ſancti Patres folum Patrem dicunt eſſe cauſam Filii , & Spiri
tus fanćti. Sed dum negatur, Patrem habere cauſam , non fimul
4
negatur Patrem caufam faltein habere improductam ; ( neque enim
productam etiam caufam habet ) fed fimpliciter faltem caufæ voce,
actus caufandi fubintelligitur. Paritcr ergo , ubi Pater dicitur eſſe
cauſa Filii & Spiritus fancti, caufæ voce non caufa improducta fal
tem ; fed fimpliciter actus cauſandi ſignificatur, præciſa omni ratio
1 .
ne , unde quis habeat, ut ſit caufa.
Quarto. Ideo porro Pater non habet cauſam , quia non eſt ex
aliquo; quemadmodum idem etiain verbis laudatis docebant Cyril
lus, Damaſcenus & Nicephorus. At ex aliquo eſſe, non fimul uti.
que ſignificat, unde habeat is, ex quo alius eſt, ut alter ex ipſo fit.
Pariter ergo & vox caufa, fimpliciter actum caufandi ſignificat, non
vero fimul, unde quis habeat , ut fit cauſa .
Quinto. Cauſatum five principiatum nonniſi fimpliciter ſaltem
fignificat productum eſſe , non vero ſimul, unde caufa vel princi
1
pinm habeat, ut ſit cauſa. Pariter ergo cauſa ſimpliciter faltem actum
cauſandi ſignificat, præciſa omni ratione, unde qnis liabeat, ut
fit caufa .
Sexto. Effugium porro id Latinorum , quo, ubi Patres folum
Patrem docent eſſe cauſam Spiritus ſancti, caufam improductam in
telligi volunt, adeoque Filium obinde non negari productorem eſſe
Spiritus fancti, patet etiam ex eo eſſe falſum ; quod Patres , ubi
cauſam Spiritus fancti folum Patrem eſſe ponunt , fimul ſubinde
Spiritum ſanctum aut ex ſolo Patre procedere doceant, aut etiam
ex Filio procedere negent. GREGORIUS Nyſſenus Tractatu de
communibus notionibus: Hominis perfonæ omnes ab eadem perfona
ſecundum continuum eſſe non habent; E hinc in multa & diverfa
effe fuper caufatis etiam caufas. Verum in ſancta Trinitate non ita
feros habet , fed una es eadem perfona Patris, ex qua Filius gene
fatur ,
184 TRACT. I. DE CONSENSU PP, ORIENT.

ratur , & Spiritus fan &tus procedit. Quocirca unam caufam prò.
prie caufatorum Deum afferimus. Quia , inquit , non plures, fed
una faltem perſona, ex qua Spiritus ſanctus procedit: hinc cauſa
torum , five Filii & Spiritus fancti Deus Pater una eft caufa. Ab
omni ergo productione Spiritus fancti pariter excluditur Filius, ubi
ſolus Pater dicitur cauſa Spiritus fancti. Si ideo folus Pater cauſa
Filii & Spiritus ſancti, quia ex fola unicaque fubfiftentia Patris :
non ex alia etiam generatur Filius, procedit Spiritus ſanctus. Cy.
RILLUS Alexandrinus confeſſione de Trinitatc : Non quomodo ex
Patre Filius exiit generative, fic & Spiritus ſanctus ex Filio proce
dit , ut primum ponamus , & fecundum , & tertium . Una enim
eft iftis duabus perfonis caufa & auctor (Pater ſcilicet). Ubi ergo
ſolum Patrem dicit eſſe caufam Filii & Spiritus ſancti; eo ipfo fimul
omnino etiam Filius a productione Spiritus ſancti excluditur. Jo.
HANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XIII. Filii qui
dem Spiritus eſt, non tanquam ex ipſo, ſed tanquam per ipfum ex
Patre procedens: unica enim eft caufa Pater. Sic ergo diſerte hiſce
docet ſanctus Damafcenus, ubi folus Pater dicitur eſſe una caufa
Spiritus fancti, ſimul negari eo, quod a Filio etiam procedat Spiritus
fanctus, Michaël tandem Syncellus in vita fancti Dionyſii Arco .
pagitæ : Unum Deum , unum Dominum fibi colendum proponit, in
Gribus fubfiftentiis colendum & adorandum , ad unum principium &
caufam Filio e Spiritu ſancto relato ; 8. Filio quidem ante omnia
ſecula ex folo Patre, id eft ex effentia ejus genito, o folo & foa.
Jum incorporaliter, absque paſione, ego absque tempore: Spiritu
Sancto vero ex folo Patre procedente, e per Filium excunte. Ubi
ergo Pater una dicitur cauſa Spiritus fancti: intelligitur, quod ex
ſolo Patre procedat Spiritus fanctus; adeoque eo ipfo omnino a
productione Spiritus fancti excluditur Filius.
Septimo tandem , finge hæreticum a Spiritu etiam genitum
Filium blasphemantem : nonne omnes cenſebunt jure tali homini
obverti ſanctorum Patrum verba , quibus folum Patrem docent eſſe
sauſam , fontem vel principium Filii. At vero fi exceptio illa
Lati
 IN DOGMATE GREC. 185
Latinorum de cauſa principali, ratione Spiritus ſancti quicquam va
leret : æque dictus hæreticus obvertere pari ratione poterit , dum
Pater dicitur folus cauſa Filii, intelligi cauſam improductam . Si
enim de Spiritu ſancto intelligenda cauſa principalis five impro .'
ducta, eadem pariter de Filio accipietur : unica eniin eſt propofitio :
Pater ſolus eſt cauſa, fons Filii & Spiritus fancti. An non vero talia
excipientem , tanquam inſullum rejiciemus? Pari ergo robore circa
Spiritum ſanctum tale quid excipiunt Latini. Satis ergo hinc li
quet, ubi Patres docent ſolum Patrem cſſe cauſam live fontem Spi
ritus ſancti, ſenſum eorum eſſe, quod a ſolo Patre , & non etiam
a Filio procedat Spiritus fanctus.
Inftat nonnemo , apud ſanctos Patres nomen hoc caufa fi- Cichovius
gnificare cauſam improductam , colligi id primo ex eo, quod a fan- qualito
107 X. p.
ctis Patribus græcis, etiam reſpectu creaturarum , folus Pater dica
tur cauſa; Filius vero opifex : Spiritus ſanctus vero perficiens, qui
quidem triplex funiculus difficile rumpatur. Si eniin concedunt ori
éntales Filio nomen cauſa , ut ſupponunt pro principio productivo
ad intra: habent Latini intentum ; ſin negant : negant etiam eſſe
Filium principium productivum ad extra ; cum vox cauſa non mi
nus in operationibus ad extra , quam in operationibus ad intra Patri
a ſanctis Patribus græcis approprietur. Sed nihilº ſapit auctor ille.
Ut enim uno intuítu abſurditatein hujus illationis fiftamus, xque
enim , prout ratione Filii ipſe colligebat , fic ratione Spiritus ſancti
argumentamur: Conceditne Spiritui ſancto nomen caufa pro princi
pio productivo ad intra , an non ? ſi concedit , blaſphemus & im
pius eſt; ſin negat , ncgabit etiam Spiritum ſanctum eſſe principium
productivum ad extra; cum vox caufa non minus in operationi-.
bus ad extra , quam in operationibus ad intra Patri a ſanctis Patribus
græcis approprietur. Quis, quæſo , dum hæc legit , perquam in.
épte pariter de Filio Dei argumentatum eſſe Jeſuitam ; aut funicu .
lum illum triplicem absque omni negotio diffitebitur eſſe ruptum ?
Longe ſcilicet difpar
ritus ſancti.
ratio , ubi folus Pater dicitur cauſa Filii & Spi:
Rurſum ubi ratione creatorum , tanquam peculiare
Aa nomen
186 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

nomen carsfa tribuitur Patri : nomen caufæ enim , ratione creatorurr

eſſentiale eft in divinitate ; & hinc, etiamſi ob certas rationes , tan
quam peculiare nomen Patri ſoli tribuatur, nunquam tamen ab hac
cauſa eo ipfo fimul Filius , aut Spiritus ſanctus excludipoterat :
non minus utique, quam ubi nomen Dei tanquam peculiare Patri
tribuitur , Filius , aut Spiritus ſanctus a nomine Dei excluditur;
dum pariter Deus nomen eſſentiale eſt Trinitati. At vero in operae
tionibus ad intra , nomen caufæ non eſt eſſentiale , fed ipfius perſo 1

næ ratione dicitur , adeoque perſonale; & hinc tam Filius , quam

Spiritus ſanctus excluditur a voce caufæ , ubi ad intra folus Pater di
citur cauſa Filii & Spiritus fancti. Abſurde porro ex verbis Patrum ,
quibus tanquain peculiare nomen Patris principium , etiam ratione
creatorum effe docent, inferebat caufam improductam fignificari,
mbi folus Pater dicitur cauſa Filii & Spiritus fancti, Si enim , ubi
Patres docent , ſolum Patrem eſſe cauſam Spiritus fancti , cauſam
intelligunt improductam : quomodo abhinc rurſum inferebat , ſub
voce cauſe pariter comprehendi Filium ? Deindc fæpius fancti Patres
commune nomen Dei , tanquam peculiare Patri tribuunt. Verba
Gregorii Theologi oratione XXIII . THEODORI Abucarx , EPIPHANII
hærefi LXV , & Athanasu contra gregales Sabellii de æterna ſub
ftantia Filii & Spiritus ſancti, ſupra vidimus . Numne vero obinde
vox Dei ſignificat Deum , qui non habet ab alio , ut fit Deus ? Rur
fum in ſancto fymbolo , quo propius ad rem accedamus , nomen
creatoris Patri ſuo inodo , tanquam peculiare , attribuitur . Num
vero obinde creator creatorcm fignificat improductum ? Nequa.
quam ergo pariter inferri poterat : Patér dicitur peculiari nomine
cauſa ratione creatorum : voce caufa ergo ſignificatur cauſa ima
producta.
Secundo inftat idem Ancor , ab iisdem ſanctis Patribus , Pa
trem in divinis vocari non præciſe & fimpliciter caufam , fed vel
cauſam primordialem , vel principem , vel primam . Verum no
mine primæ, vel principis caufæ , nequaquam Patres intelligunt cau
fam improductam ; fed cum Pater fimul fit cauſa tam Filü ac Spiri
tus
 IN DOGMATE GREC. # 87
tus fandi, quam crcatorum ; at vero Filius & Spiritus fanctus
creatorum tantum fint principium : hinc Patres cauſam principem,
vocant Patrem : quia eft caufa cauſæ omnium rerum , nempe Filii,
Sic enim GREGORIUS Theologus oratione XXIX . Vilium effet, &
ipſo indignorum principium (Pater), ſi non ejus divinitatis , que in
Filio & Spiritu ſancto exiſtit, caufa effet. Servabitur meo judicio
unus Deus , fi Filium & Spiritum ſanctum ad unam caufam refera
mus . Poftremo ita nobis ratio proprietatum conftabit, fi Patrem
quidem & principii experten , EJ principium cogitemus ac prædice.
mus ; principium , inquam , ut caufam & fontem ( Filii ſcilicet & Spi
ritus ſancti, uti ex antecedentibus verbis liquet ) & ut fempiternum
lumen ; Filium autem minime quidem principii expertem , ceterum
autem omnium rerum principium aljeramus. Sic ergo Patrem dicit
elle cauſam Filii & Spiritus fancti, ubi utique fimul intelligitur,
quod fit caufa etiam creatorum ; Filium vero faltem principium eſſe
creatorum . Quia crgo Pater cauſa cauſæ rerum omnium , nempe
Filii : hinc Patrem vocat cauſam primam , principem . Et hinc ipfi
porro Patres, ex eo quod Pater caufa princeps vel prima Spiritus
ſancti, Filium a productione Spiritus ſancti excludunt. Grego
rius Theologus fane toties non aliam cauſam Spiritus fancti ag
noſcit , quam illam ipſam cauſam principem . Sic enim oratione
XXXVII. Quæcunque bumilius dicantur de Spiritu ſancto, cujusmodi
ſunt : dari, mitti, diftribui, afflatus, promiſio, interceſio & c.
ne fingula commemorem : adprincipem caufam referendafunt, ut often,
datur, ex quo fit Spiritus, ac non tria diviſa principia, quaſi Dii
multi effent, recipiantur. Et oratione XLIV . Spiritus ſanctus eft
potens, omnipotens, licet ad primariam caufam omnia, qua Spiritus
ſancti funt , quemadmodum & Unigeniti, referantur. Quæcunque,
inquit , humilius dicuntur de Spiritu ſancto , ad principem cauſam
Patrem referenda ſunt, ut oſtendatur ex quo fit. Rurſum : omnia
Spiritus ſancti, quemadmodum & Filii, ad primariam iſtam cau
fam referenda. Unam ergo faltem caufam Spiritus fancti, & præ
ter hanc pullam aliam noverat. Et oratione XIII.- Si Filium EC
Spin
 TRACT . I. DE CONSENSU PP. ORIENT .
188
Spiritum ſanctum ad aliud principium , quam ad caufam illam ( pri
mam ſcilicet) referenius; metuendum effet, ne ignominia Deus affi
ciatur, Quamvis extulcris Filium & Spiritum , non tamen cos
ſupra Patrem collocabis, nec ab hac caufa revocabis, ſed ad eam refe
res præclarum illum fætum , & admirandam proceffionem. Diſerte
biſce pariter nullum aliud principium tam Filii quam Spiritus fancti
eſſe agnoſcit, niſi cauſam primam ; adeoque hoc ipſo pariter Filium
a productione Spiritụs fancti excludit. JOHANNEs itein Damafcenus,
cum Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XI. verba Gregorii Theologi fecu
tus docuiffet: Si ad Deitatem & primam caufam reſpiciatur, unum
nobis nos imaginari: Jo vero ad ea , in quibus eft divinitas, & ad ea,
que ex prima caufa, boc eft Filium & Spiritum ſanctum ; tres
clic, qui adorantur; abhinc mox explicat , quomodo fecundum
hæc ex Patre Filius & Spiritus; tandemque diſerte addit : Ex Filia
Spiritum non effe, fed ſaltem Spiritum Filii. Solam ergo antea in.
tellexerat, cauſam principem caufam effe Spiritus fancti, & eo ipfo
omnino Filium a productione Spiritus ſancti excludi. Quid ergo
hinc Jeſuita inferre poterat ? Numne primo , quia Pater dicitur
cauſa prima , Filius non poterit excludi a productione Spiritus fancti,
ubi folus Pater dicitur cauſa ? At non minus fancti Patres caufam
principem cauſam eſſe dicunt Spiritus fancti, quam Filii. Num
ne ergo Spiritus ſanctus non excluditur a cauſa Filii, ubi folus Pater
dicitur princeps cauſa Filii ? Quiæ item ratio argumentandi : Pater
dicitur cauſa prima , id eſt cauſa cauſæ rerum omnium , Filii , in
quam : Filius ergo a voce caufæ non excluditur , ubi folus Pater die
citur cauſa Spiritus fancti. Aut, numne , quia a ſanctis Patribus
Pater quandoque dicitur cauſa prima , etiam obinde, ubi alias Pa
ter dicitur folus caufa eſe Spiritus fancti, voce caufæ cauſa prínia
intelligitur ? Sane & Pater cauſa eſt omnipotens, eſt cauſa immenfa,
inveſtigabilis. Numne ergo voce ipſa cauſe fignificatur cauſa ,
quae eſt omnipotens , immenſa , inveſtigabilis ? Abfone . Imo
quia faneti Patres expreſſuri Patrem eſſe cauſam caufæ omnium , ne
ceſlum habent uti voce caufa prima: patet utique fimplici voce cauſe
tale quid non exprimi. Pergit
 3
重
' IN DOGMATE Græc . 189
D Pergit vero auctor ille adverti tertio , apud ſanctos Patres no .
men Patris fignificare cauſam , & converti cum cauſa ; id primo
legi apud fanctumn Basilium Lib. II. contra Eunomium , fol fol. . 724.
Patris nomen quid aliud ſignificat, fi non caufam effe & principium
ex fe geniti ? fol. 24. ad finem : Verbum : genui, cauſam fignificat,
ex qua Filius principium effendi habet. Idem innuit ſanctus Damas.
CENUS Lib. I. Cap. XV. Quæ caufæ, parenti, fonti, genitori conve
4 niunt, ea Patri ſoli accommodari debent. Ecce cauſa , fons fyno
nyina dicuntur patri & genitori. Idemque innuit ſanctus ATHANA.
Sius oratione II . contra Arianos: Pater & Filius non ſunt ex aliquo
principio præexiſtenteprocreati, ut fratres exiſtimari queant, fed
Pater eft Filii principium & genitor. Et oratione V. Si verum Sa.
belliani dicerent, idem effet caufa Ede caufatum , generans ge
nitum . Ecce hic cauſa ſumitur pro generante. Et fanctus GREGO
RIUS Theologus oratione XXIX, fol. 85 . Filius, fi quidem Pa
trem ut caufam accipias, nequaquam principio caret : principium
enim Filii Pater eft , ut caufa. Abfurdiſſima omnia. Si Pater f .
gnificat caufam , & convertitur cum caufa : quomodo ergo ſecun
dum fidem chriſtianaın , Pater creditur cauſa Spiritus ſancti? Nuin .
ne ergo Spiritus ſanctus Patrem habet , adeoque Patris eft Filius? Si
porro pater , adeoque generator , ſynonymum eft caufæ : erunt
pariter generatum & caufatum eſe ſynonyma; adeoque , quia Spi
ritus ſanctus caufatus , fimul etiam generattis erit , quod impoſſibile.
Caufam deinde non patrem , fed productorem faltem fignificare,
ſapra vidimus. Et Basilius quidem loco primum objecto Patris
nomen docebat ſignificare caufam , ſed addebat : Ego principium
ex fe geniti. Non ergo nomen Patris cauſam fimpliciter fignificat,
fed caufam ex ſe geniti. In ſecundo objecto loco dicebat quidem
pariter verbum : genui, cauſam ſignificare; fed addebat : ex quo
Filius principium effendi babet. Sic denuo non fimpliciter voce :
genui, cauſaın ſignificari docens , uti denuo falſo hæc exponit Je.
ſuita; fed cauſam , ex qua Filius principium effendi habet. Da.
HASCENUS vero oſtenſurus, quæ foli Patci inſunt, inter cetera etiam ,
Aa 3 fon.
190 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.
fontem & caufam addens : Que cauſa , inquit, patri, fonti, geni.
tori conveniunt: ca Patri ſoliaccommodari debent. Non ergo aliam
ob cauſam hæc conjungit, quam quia hæc ipfa foli Patri inſunt,
tanquam propria ejus : quæ vero propria ſunt, convertuntur utique,
cum eo , cujus funt propria. Qua neceſſitate ergo hinc fequitur,
cauſam , patremque, fontem , genitoremque eſſe ſynonymna ! Omnia.
ſane fic propria fynonyma forent cum ſubjectis ſuis, quod abfonum .
Numne enim , fi, quæ riſibili conveniunt , foli homini pariter ac
commodanda , hinc riſibile, & homo ſynonyma? Rurſum pari.
modo mox pergit Damafcenus de Filio: Quæ vero caufato, genito,
filio, ca Filio conveniunt. Si ergo ubi antea dixerat : Quæ fonti,
Patri , caufæ , genitori conveniunt , ea ſoli Patri accommodanda, ex
inde pater & caufa eſſent ſynonymna: pariter jam genitum & cauſa.
tım erunt ſynonyma; adeoque dum Spiritus ſanctus caufatus, erit
& genitus, quod impoſſibile. Imo tandem mox ſubdit Damaſce .
nus : Quæ tandem caufato, procedenti, ca Spiritui fan &to conveniunt.
Secundum ergo parem rationem caufatum effe, & procedere, jam
erunt fynonyma; adeoque Filius ex Patre procedit proceſſive, quia
caufatus, quod impoſſibile. Quid quod fic iisdem verbis jam Da.
maſcenus doceret cauſatum & genitum eſſe ſynonyma, jam rurfum
negaret, idem caufatum docens & procedentem eſſe fynonyma,
quod quam abfonum fit, cuique patet. Imo pergit ibidem porro
Damafcenus: Pater fons & caufa Filii & Spiritus fanéti, Pater
vero folius Filii, Es productor ſancti Spiritus; non Filius vero Pa
tris Spiritus fan &tus. Si in præcedentibus docuiſſet Damafcenus,
Patrem & cauſam eſſe ſynonyma: quomodo , quæſo, mox ſubdi
diffet , explicaturus quidem , qua ratione antea dixerat, quæ cauſa
Patri conveniunt , ca foli Patri effc accommodanda : Patrem effe
caufam Filii & Spiritus ſancti? Si enim Pater & caufa fynonyma,
Pater nequaquam cauſa Spiritus fancti: Spiritus ſanctus enim non
Patrem habet, quippe qui non eſt genitus. Quemadmodum ipfe
Johannes Damafcenus fubdit: Non Filius vero Patris Spiritus fan&tus,
tanquam cx Patre procedens, Tandem pergit ibidem Damaſcenus:
Et
 IN DOGMATE GREC. 191
Et Filii quidem Spiritus, non tanquum ex ipſo, fed tanquain per
ipſum ex Patre : unica enim eft caufa Pater. Si vero Damaſceno
Pater & caufa fynonyma ſunt, argumentaretur hic : ipſe Spiritus
ſanctus ex Filio non procedit , quia folus Pater eſt genitor. Quæ
quam abſurda omnia ſint; cuique patet. ATHANASIUM quod cernit,
priori objecto loco , Patrem , inquit, eſſe Filii principium & geni
torem : fed numne obinde principium ſignificat genitorem , & cum
eo convertitur ? Pater utique pariter Spiritus fancti eft principium
& προβολείς .. Numne vero obinde principium & προβολείς
ſunt iynonyma ? Secundum enim eccleſiaſticum dogma ſolius fane
Spiritus ſancti Pater eft tpoßoreus, prout Filii folius genitor. Sic
Filius Dei dicitur a Patre caufatus & generatus ; Spiritus fanctus ab
codem caufatus & procedens. Numne vero obinde caufatum eſſe,
fignificat generatum eſſe, aut eſſe procedentein ? Spiritus fanctus
utique generatus non eſt, attamen caufatus; Filius vero licet cau
fatus, non tamen procedens. Poſteriorem objectum locum Athanaſii
quod attinet, falfum denuo Athanaſium ibi cauſam pro generante ſume
re : Caufa,inquit, Pater, & caufatum , generans & genitum . Signi
ficans ſcilicet, quod Pater eſt cauſa & generans ; Filius caufatus &
genitus. Numne vero obinde cauſam ſumit pro generante ? Vere
utique Pater eſt cauſan vere item generans : & omnis generans cau.
fa. Paterque hinc etiam caufa dicitur & generans ratione Filii,
verum non vice verſa : omnis cauſa eſt etiam generans. Porro , fi
dum Athanaſius inquit : Idem foret caufa & caufatum , generans Era
genitum , ex mente Athanaſii hinc cauſa & generans eſſent fyno
nyma: pari modo ex ejusdem mente hinc cauſatum etiam & gene
ratum eſſent fynonyma. Similiter enim inquit: Idem foret caufa
& caufatum , generans &g genitum . Spiritus ſanctus ergo aut eſſet
generatus, aut non eſſet cauſatus, quæ omnia impoflibilia. : GRE
GORII Theologi verba tandem quod cernit , oftendit ipſe,
principium quidem ratione temporis non habere Filium , attamen
principio non carere , li originem five productionem ejus reſpicias:
principium enim fic Patrem habere , ut cauſam . Quæ ergo, quæſo,
col
192 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT.

collectio ; Filius ratione temporis non habet principium, fed ratione

caufæ habet principium Patrem & caufam , five productorem ; Pa
ter ergo cauſam ſignificat, & cum cauſa convertitur ? Idem utique
non ſolum obtinet de Filio , fed etiam de Spiritu ſancto. Sic enim
ipſe Gregorius Theologus oratione XXXV. Quomodo fit ergo , ut
non pari ratione principii fint expertia (Filius & Spiritus fanctus) cum
fint coaterna ? nimirum quod ex illo (Patre) fint, tametfi non poft
illum . Nam quod expers principii eſt, etiam coæternum eft. Quod
autcm æternum eſt, non omnino eft expers principii, usque dum ad
principium refertur Patrem , Ea enim , quantum ad caufam , prin
cipio non carent. NICEPHORUS Conſtantinopolitanus Epift. ad Leo
nem III. cum dixiſſet: Hoc vero Filius, & non absque principio , ex
Patre cnim. Principium enim Filii Pater, tanquam cauſa: æque
paria de Spiritu ſancto fubdit; Sciendus Spiritus ſanctus non absque
principio, propter proceffionem ex Patre: principium enim & ipfius
Pater , ſecundum caufæ rationem . Sic non folum Pater principium
Filii dicitur , tanquam cauſa , fed pariter etiam Spiritus fancti. At
Pater, non Pater ſed upoßoneus Spiritus ſancti. Quomodo ergo
ex eo , quod Pater dicitur Filii principium , ut cauſa, inferri poterat
Patrem fignificare cauſam , & cum cauſa converti ? Hinc pluribus in
locis prout Filii , fic Spiritus fancti cauſam eſſe Patrem docet ipfe
Gregorius Theologus; quod utique , ut oftenfum , dici non poſſet,
pater & cauſa eſſent ſynonyma.
fi
Fac tandem patrem & cauſam , eſſe ſynonyma: quid, quæſo,
hinc inferret Jeſuita ? Numne obinde, ubi ſolus Pater dicitur cauſa,
cauſa improducta ſignificatur? Sane, ne quidem voce patris, Pater
improductus ſignificatur. Aut num obinde , quia pater & caufa
funt ſynonyma , dum folus Pater dicitur cauſa Spiritus ſancti , Fi
Jius eo ipſo non excluditur à cauſa Spiritus fancti? At ubi ſolus Pa
ter dicitur cauſa Spiritus ſancti; ſenſus ille Jeſuitæ obtinere non po
terat , quo pater & cauſa ſynonyma funt: non eniin Spiritus ſan
dus habet Patrem.

Pergit
 IN DOGMATE GREC .
193
Pergit vero porro idem auctor: adverti quarto nomen cauſa
apud aliquos fignificare principium non unius, fed utriusque per
ſonæ, Ita hoc nomen fumit S. GREGORIUS Orat. XXXIX, folie
184, Parvorum certe principium fuerit Pater , nifi Deitatis ejus, quæ
in Filio & Spiritu ſancto confideratur, caufa fit. Et mox : Mea
fententia Deus unus tenebitur, fi Filium & Spiritum ſanctum ad
unam cauſam referemus.' Clarius ea utitur ſignificatione auctor quxe
ſtionum anonymarum Tom. II. operum S. Athanaſii infertorum .
Is Quæſt. XI. ita fcribit: Unam caufam in Deo dico, & hæc eft Pa
ipfe enim Pater gignit Filium , & producit Spiritum ſanctum .
Et Quæft. XII. Si quis te interroget : quare Pater dicatur cauſa; dic,
quia gignit Filium , &t emittit Spiritum S. Quomodo vero apud
S. Gregorium Theologum nomine cauſæ fimultaneum faltem prin .
cipium Filii & Spiritus fancti fignificaretur: fi, ut proxima objectio
ne volebat Jeſuita , caufa & pater eidem Gregorio forent ſynonyma.
Quomodo , quæſo, hæc invicem congruunt ? Abſone porro colli
git : Pater dicitur cauſa Filii & Spiritus fancti, aut Pater dicitur
cauſa , quia generat Filium , & emittit Spiritum ; nomen caufæ ergo
ſignificat principium non unius, ſed ſimultaneum utriusque per
fona. Pater utique eſt & dicitur productor Filii , & Spiritus fancti.
Et ideo quidem Pater fimpliciter dicitur productor in divinitate, quia
generatFilium , & emittit Spiritum ſanctum . Nunne vero obinde
nomen prodoctoris fimultaneum ſaltem utriusque perſonæ principium
ſignificat ; et non ſeparatim Pater tam ratione Filii , quam ratione
Spiritus fancti productor dicitur ? Deus unus eſt creator cæli & ter
ræ , five Deus eſt creator, quia creavit cælum & terram . Numae
vero obinde nomen creatoris nonniſi ſimultaneum creatorem coeli
& terræ fignificat; & non ſeparatim tam cæli quam terræ creator
dicitur ? Si item Gregorio Nazianzeno & aliis Patribus nomine cauſa
principium ſimultaneum Filii & Spiritus ſancti, & non unius falter
perfonæ venit ; quomodo ergo totics Gregorius Theologus aliique
Patres ſeparatim tam Filii , quain Spiritus fancti cauſam Patrem effe
docent? Laudatus porro anonymarum quæſtionum auctor çitato 19
Bb ÇO :
194 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIENT .

co : Porro , inquit , Pater dicitur cauſa , quia generat & non gene
ratur , producit & non procedit : generat nempe Filium , producit
Spiritum ſanctum , & ob hoc Pater dicitur cauſa. Sic ergo auctor
ille oftenfurus, quomodo Pater dicatur cauſa , jam conjungit hæc:
Quia gignit Filium , & emittit Spiritum ſanctum , uti faciebat ver
bis objectis ; jam absque copula fic habet ſecundum verba adducta :
Quia gignit Filium & cmittit Spiritum ſanctum , co ipfo fignificans
quod & eo, quod gignat Filium ; rurſum quod co , dum producit
Spiritum ſanctúm , Pater fit caufa: non vero quod nomen cauſa,
non unius perſonæ etiam, fed limultaneuin ſaltem fignificet principium .
Sed inſtat tandem idem auctor: adverti denique etiam ab ipſo
S. Theologo , ejusque conſtantiſſimo affecla S. Damaſceno non
omnino negari Filio conſortium caufæ , Nam locis ſatis mulcis fye
pra citatis Filium vocat principium de principio , quem titulum in
commentario Orat. XLII. expendens accuratiſſimus ejus interpres
NICETA nun . XIX, ita ſcribit : Principium omnium qua funt,
Pater eft, ut caufa; principium quoque eft Filius, ut caufæ confors.
Ad Patrem enim David verba faciens, ait : Tecum principium . Ef
igitur Filius principium ex principio, id eft ex Patre. Sanctus vero
DAMASCENUS Cap. illo XV. in quo maxime Patri nomen cauſa
appropriat, ita loquitur : Quæ quadrant a cauſa genito Filio vero,
primordiali potentia , ca Filio tribuenda funt. Vox hæc primordia
lis potentiæ tribuit quiddam ſpeciale Filio , quod fingi aliud non
poteſt, quam eſſe id principium , per quod Pater producit, tam ad
intra , quam ad extra , quicquid eſt, quod neque eſt Pater , neque
Filius. Quomodo vero fanctus Damafcenus, qui expreſſe denegat
cauſam Spiritus fancti Filio , hincque ex Filio ipſum procedere ne
gat, alibi rurſum caufæ Spiritus fancti Filium conſortem faceret?
Quod vero Patres Filium vocent principium de principio , ratione
'utique creatorum id intelligunt.
BASILIUs Epiſt. XLIII. ad Fratrem : Es potentia quædam
infinita, qua caufa eft ci cauſa , per quam omniafa&ta funt. Ex
Patre enim eft Filius, per quem omnia. GREGORIVO Theologus
Orat.
 IN DOGMATE GRAC.
195
Orat. XXIX . Patrem quidem & principii expertem , Et principium
cogitemus ac prædicemus. · Principium , ut caufam & fontem ( Filii
Spiritus ſancti ) & ut ſempiternum lumen. Filium autem minime
quidem principii expertem , ceterum omnium rerum principium affe
ranius. Quemadmodum & AUGUSTINUs Lib. V. de Trinitate,
Cap. XIII. Et principium dicitur Filius. Cum enim diceretur ei :
Tu quis es ? refpondit: principium , qui & loquor vobis. Sed num .
quid Patris principium ? Creatorem fe quippe oftendere voluit, cum
fe dixit effe principium ; ficut & j Pater eft principium creatura , co
quod ab ipfo funt omnia. Et Lib. I. de Geneſi ad litteram Cap. VI.
Intelligimus Filium in principii nomine, qui non Patris, fed per ſe
ipſum create primitus, ac potiffimum ſpiritalis creaturæ , & confe
quenter etiam univerſa creature principium eft. Prout & GREGO
rius Turonenfis Epiſcopus Lib. I. hiſtoriarum Cap. I. In principio
Dominus cælum terramque, in Chriſto ſuo, qui eft omnium princi
pium , id eft in Filio fuo formavit. Hoc ergo ſenſu porro Damaſce.
nus potentiam προκαταρκτικής Filium vocat.. Id quod etiani ex
co liquet , quod ubihoc Filio foli attribuiſſet, Spiritui fancto attri
buat potentiam perfectricem . At høc nonniſi creatorum ratione in .
telligi poteſt. Ablonc hinc porro ſumere Jeſuitam , liquet : vox
primordialis potentiæ peculiare hic quid tribuit Filio , quod fingi
aliud non poteſt, quam eſle id principium , per quod Pater produ
cit, tam ad intra , quam ad extra, quicquid eft, quod neque eſt
Pater , neque Filius. Nam hie pariter vox potentiæ perfectricis fpe
ciale quid tribuit Spiritui fancto: non obinde tamen tam ad intra,
quam ad extra illud accipi poterat. Sic toties Patres, uti ipfe,
qui hæc objicit, animadverſione fua prima oſtendebat, ratione crea
torum foli Patri tribuunt cauſam , Filio opificem , Spiritui ſancto
tandem eſſe. perficientem . Numne vero, quia hic nomen opificis
ſpeciale quid tribuit Filio , etiam in divinis tam ad intra, quam ad
extra id intelligendum fuerit? Imo has tres proprietates Patris, Filii,
& Spiritus ſancti, cauſam fcilicet, opificem , & perficientem , his
ipfis verbis pariter refert Damaſcenus, Patri cauſam , Filio foli pri
Bb 2 mording
 196 TRACT. I. DE CONSENSU PP. ORIEN T.

mordialem potentiam , Spiritui fancto vero potentiam perfectricem

attribuendo. Primordialis ergo potentiæ nomine opificem faltem
eſſe Filium ſignificat : quod ad intra exponi nullo modo poteft
Cum tandem BASILIUS Lib. de Spiritu ſancto Cap .XIV . in omnium
εreatione diceret : Cogita την προκαταρκτικήν αιτίαν Ρatrem: ipfe
Jefuita hoc adverſione ſua prima , de qua fuperius, ratione creato
rum faltem exponebat. Quomodo ergo ad intra etiam intelligen
dum eſſet , ubi de Filio dicitur , quod fit cauſa primordialis?
Idem Cicho. Tandem objicit : DAMASCENUM Lib. I. de fide. Cap. X.
vius in Tri..
bunali , pag .innuere nomine tõu asthou ſe intelligere cauſam , quæ nihil habeat
316 . ab alio , fed omnia a ſe ipſa. Verba vero Damaſceni ſunt hæc :
Pater fine caufa , ego ingenitus, nam non ex aliquo eft. Ex fe ipfo
enim illud : effe, babet ; neque quippiam eorum , quæcunque babet,
ex altero babet. Ipfe autem magis principium eft & a cauſa ele,
quomodolibet naturaliter effe omnibus. At ubi hic, quæſo , docet
Damaſcenus, nomine canfæ innuere ſe cacłam improductam ? Pa
-

trem ſine cauſa eſſe probat ex eo , quod non ex aliquo ; Patrem

non eſſe ex aliquo conſequenter ex eo probat , quod ex fe ipfo effe
habeat ; rurſum , quod quidpiam eorum , quæcunque habet , ex
altero non habeat. Ubi hic , quæſo , vel ulla ratione evinci poteft:
caufæ nomine fubinnuere Damaſcenum caufam improductam ? Ra
tum ergo , ubi Patres docent: Patrem folum eſſe cauſam , fontem ,
vel principium Spiritus fancti; nomine caufæ ſimpliciter ſaltem in
telligi productorem ; adeoque eo ipfo omnino Filium a productionc
Spiritus ſancti excludi.
Satis ergo hactenus liquet : conſtanti & perpetuo conſenſu
orientalem catholicam Ecclefiam primis X. feculis credidiſſe, Spiritum
ſanctum ex ſolo procedere Patre. Evincebant id præ ceteris verba
Dionyſii Areopagitæ , Gregorii Thaumaturgi, Athanaſii, Gregorii
Theologi, Baſilii Magni, Epiphanii, Gregorii Nyſſeni, Theodo.
reti, aliorum orientalium Epiſcoporum , qui hactenus Cyrillo ad
verſati erant ; iplius item Cyrilli Alexandrini, Leóntü , Anaſtaſii
Sinai
 IN DOGMATE GREC. 197
Sinaitæ , Maximi Martyris, Auctoris libri de Trinitate , Johannis
Damaſceni, cleri Conſtantinopolitani, Imperatorum Michaëlis &
Bafilii, aliorumque Epiſcoporain orientalium , Photii, Metropha.
nis Smyrnæi, Michaelis Syncelli, tandemque Eliæ Cretenſis.

Quæ quidem Latini vulgo ex eorundem orientalium Patrum

fcriptis,pro ſua ſententia objiciunt ; magno pariter ſunt numero ,
fedfacile diluuntur : prout idem peculiari Tractatu abhinc præftabi
mus, ſi ii , quorum benodictione & conſenſu hæc fcripta, & hune
laborem probare fuerint dignati.

BB 3 TRA
 TRACT. II. DE CORRUPTELIS
198

TRACTATUS II.
In quo agitur de corruptelis in ſcriptis Patrum
orientalium circa proceſſionem Spiritus fan &ti a
Filio, a Latinis aut Græcis latinizantibus
perpetratis.

CORRUPTELA I.
t primo quidem ſeſſione III. Synodi Ferrarienſis Julianus
E Cardinalis vetuſtum codicem actorum Synodi ecumenica
VII. in medium protulit, in quo Symbolum Conſtantino
politanum cuin additamento de proceſſione Spiritus fancti a Filio le.
gebatur. Et hinc porro omnes latinæ actorum Synodi illius editio.
nes idem additamentum habent ; verſiones etiam latinæ cum græco
textu editæ , ut Tom . III. Conciliorum a Severino Binio Coloniæ
Agrippinæ anno 1618. editorum , Part. I. pag. 685. & Tom . V.
Conciliorum Pariſiis anno 1636. editorum , pag. 818. Tom. III.
Conciliorum univerſalium Romæ anno 1608. editorum , pag. 661 .
& Tom. XIX . Concilioruin editionis Pariſienſis , anno 1644. pag. 1

579. & Tom. VII. Conciliorum editionis Pariſienſis , anno 1672 .

columna 554. Idem hinc Bellarminus objicit pro defenſione pro
cellionis Spiritus ſancti a Filio Lib. II. de Chriſto , Cap. XXIII. &
alii paſſim . Sed pellima fide fic fanctum Symbolum æcumenicz VII.
Synodi fuit corruptum .
Primo enim ipſa acta hujus Synodi , prout græce a Latinis
edita , augmentum illud neſciunt, fed illibate in iis legitur Symbo
lum : qui a Patre procedit. Sic utique omnes habent editiones Con
ciliorum modo adductæ , locis & paginis citatis. ( In ultima editione
Con
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT.
199
Conciliorum laudata græce habetur Symbolum ,columna 5 53.) Unde
vero græcus textus actorum iſtius Synodi neſcit auginentum illud , fi
manuſcripta græca actorum iſtius Synodi inter Latiros exſtantia illud
habuiſſent ? Unde ergo latina verſio habet, quod in græcis manız
fcriptis non occurrit ?
Secundo. Neque ipfa acta iſtius Synodi latine ſcripta in anti
quis manuſcriptis augmentum illud habent. In Bibliotheca utique
clariffimi inter Latinos viri Petri Pithæi occurrebat antiquiſſimus co
dex actorum illius Synodi , prout jam ſeculo IX. Anaſtaſius Biblio
thecarius ea in latinam transtulit linguam , in quo illibate fanctum
Symbolum legebatur, absque vulgato illo additamento. Teſtis eſt
ipſe Petrus PITHOEUS, qui inde fponte fatetur , reliquos codi
ces , in quibus Symbolum cum additamento occurrit, eſſe corruptos.
Sic enim ipſe in hiſtoria controverſiz veteris de proceſſione Spiritus
fancti, edita inter opera ejus miſcellanea , Pariſiis anno 1609. fub
finem pag. 136. Ceterum , quod in Ferrarienſi quadam feffione non
nulli ex Latinis afferere aufiſunt Synodi VII. definitione Spiritus ex
Filio proceffionem nominatim expresam , prolato etiam eam in rem
vetufto quodam exemplari græco , quamvis Martini Poloni teftimonio
nonnihil conveniat , pace tamen noftrorum dixerim , parum apud me
ponderis babet. Præfertim cum vel ipſe Anaftafii Romana Ecclefia
Bibliothecarii, qui codem fere tempore vixit, acpaulo poft ſub Fohanne
VIII. candem Synodume latine interpretatus eft, codex apud nos anti
quiffimus nibil tale contineat , niſi quis id ex compacto illo Conftanti
nopolitana Synodi a Grecis jactato poftea emendatum putet , quod
ego non facile dixerim . At vero in editis quidem exemplaribus omni
bus actorum Synodi univerſalis VII. prout eam in latinam transtulit
linguam Anaftafius memoratus, ſemper Symbolum cum augmento
legitur. Editores præterea Conciliorum Pariſiis anno 1672. Jeſuitæ ,
fcilicet Labbe & Coffartius, in margine juxta verba illa Symboli Ni
cæenſis II. Synodi univerſalis, qui a Patre Filioque procedit, Tom .
VII. Conciliorum , columna 5 54. monent, in codice Juliano manu
fcripto legi: qui ex Patre procedit, omiſto ſcilicet Filio. Quomodo
ergo
200 TRACT, 11. DE CORRUPTELIS

ergo ab iplis Patribus effet profectum , quod antiquiora manuſcripta

ignorant?
Tertio. Ignorabant deinde augmentum illud omnes codices,
quos ſecum attulerant Ferrariam orientales , omnisque hactenus
oriens ignorat Symbolum Nicæenfis II. Synodi univerſalis tale ha
buiſſe augmentum .
Quarto. Quomodo unquam Leo III. rejicere & reprobare ad
ditamentum illud , tanquam decretis Synodorum univerſalium con
trarium , imo monumentum indelebile contra additamentum illud
amore & cautela illibate recitati Symboli erigere auſus fuiſſet; fi
jam Synodus univerſalis VII. proximis annis , ' conſentiente etiam
Adriano Papa Romano additamentum illud Symboli firmaſſet ? Aut
quomodo Johannes VIII. additamentum , illud , tanquam facræ ſcri
pturæ & Synodis contrariuin dainnare cum auctoribus ſuſtinuiſſet;
fi jam in Synodo VII. univerſali fic fanétum Symbolum lectum fuiffet?
Quinto. An non in Synodo univerſali, quæ Photii Patriarcha
tum firmavit , oftenditur, ab omnibus ſemper Synodis illibate fuiſſe
traditum ſanctum Symbolum , & hinc illibate ad fua usque tempora
illud fuiſſe conſervatum ? Quomodo vero tot anathematibus omne
augmentum Symboli , proceſſionem etiam Spiritus fancti a Filio
fignificans, damnare auſa fuiſſet eadem Synodus; ſi jam æcumeni
ca VII. Synodus , quam utique recipiebat , Symbolum cum addita
mento illo recitaffet?
Sexto. Si jam æcumenica ipſa Synodus VII. additamentum
illud Symboli probavit; cur abhinc nullus unquam Latinorum , aut
deinde Græcorum latinizantium ad Synodi Florentinæ tempora usque
hoc ipfum pro defenſione proceſſionis Spiritus fancti a Filio , aut
additamenti ejus ad Symbolum , adduxit ? Acta utique hæc, utpote
Synodi univerſalis, non latebant quenquam, in oninium manibus ver
ſabantur. Imo pro reliquis fyllogismis, orationibus, argumenta
tionibus , . quas ingenti numero cumulabant diſſentientes, fuffeciſſer
folum urgere, Symbolum Synodi æcumenicæ VII. ita lectum ; ita de
finitum ab acumenica Synodo; extorres elle a catholica Eccleſia,
qui
 SCRIPTIS PP. ORIENT. 201

qui non acquieſcerent definitioni Synodi ecumenica . Non ergo

tale additamentum fanctum Symbolum univerſalis VIL Synodi la
buiffe , diſerte hinc conftat.
Antiquiffimum tamen , inquiunt, fuiffe codicem Juliani, quema
Ferrariæ protulit. Ut codices Orientalium fileam , antiquiſſimus
etiam codex erat Pithocanus, qui augmentum illud neſciebat. Non
que ita proximo, fed jam fub finem feculi VIII. a Latinorum qui
busdam additamentum illud Symboli eccleſiis erat illatum . Quid
itaque fi non longe abhinc, aut feculo IX. vel X. codex ille Juliani a
latino additamenti illius affertore {criptus? An non fatis vetuſtatis
laberet ?
Sed inſtat BELLARMINUS Lib. II. de Chriſto , Cap. XXII. Græ .
cos , non Latinos ſveviſſe opera Patrum corrumpere, ncque unquam
fidem ſuam fefelliffe Latinos. Sed nimium fibi in fuis placet Jeſuita,
Quam enim candorem hunc in Latinis merito deſideramus, fatis &
hic , & Tractatus alter de corruptelis in fcriptis Latinoruin perpetra.
tis teftabitur, ubi innumera circa proceffionem Spiritus ſancti a Fili
ſceleſtæ fidei ſpecimina edidiſſe Latinos , patebit.
Addebat vero Ferrariæ JULIANUS , ad manum habere hiſto.
ricum veterem , qui idem de fancto Symbolo Synodi VII. univerſalis
teftetur. Sic enim fub finem ſeſſionis V. Ferrarienſis Synodi : Verum
babemus porro ego antiquum hiftoricum virum doctum , qui quidem
inter multa alia narrat boc etiam : Symbolum videlicet ita effe .
VII. Synodo expoftum & leétum , quod etiam ex ejus teftimonio pró
bumus, MARTINUM POLONOM fcilicet fignificat, qui in hiſto
ria fua ad Conſtantinum Imperatorem numero LXXI, dixiffe legitur:
Horum imperii anno 8vo fa & a eft fanéta Synodus Nicæna CCCLI. Epi.
fcoporum Sanctorum Patrum , in qua affirmatum eft, Spiritum ſan
Ekum procedere a Patre, & a Filio. Verum num proximehic auctor
& Synodo illa vixit ? Seculo XIV, demam floruit, cum jam ſub finem
feculi VIII. Synodus illa coacta eſſet. Quid ergo fi inciderit ipſe in
acta Synodi hujus corrupta? An deinde affirmat,in Symbolo affertam
proceflionem Spiritus fancti a Filio tradidiffe Synodum iltam ? Ime
s falten
 202 ТААСТ. II. DE CORRUPTELII
faltem dogma fuiſſe probatum oſtendit , Symboli non meminit.
Poterat ergo intelligere verba Taraſii, quibus in eadem Synodo ex
Patre per Filium dicitur Spiritus fanctus procedere , prout Latini
fverunt talia de proceſſione Spiritus fancti a Filio exponere. Quo-.
modo ergo Julianus afferebat teſtari ipſum illum hiſtoricum , Sym .
bolum cum additamento illo in VII. Synodo fuiſſe lectum ? A III
fane Synodo , ob verba quædam Cyrilli, de quibus fuo loco,
omnes Latini perhibent, confirmatum fuiffe dogma proceſſionis Spi
ritus ſancti a Filio: numane vero, obinde eos fequitur affirmare fimul
Symbolum in eadem III. Synodo æcumenica cum additamento illo
fuiſſe lectum ?
BARONIU s tamen porro objicit ad annum 860. Num . XXXII.
a Græcis fublatam eſſe ex Symbolo ecumenicæ VII. Synodi vocem :
Filioque, jam ipfum longe ante Julianum advertiſſe & fugillaſſe
Manueleın Calecam , Græcum fcilicet latinizantem, Sic vero
MANUEL CALECAS Lib. I. difputationum contra orientales,
Tom . XIV . Bibliothecæ Patrum Colonienſis pag. 26. Qua vero ſecum.
do in Nicæa convenit, fancta Synodus univerſalis ait: Credo in Spie
ritum fanétum ex Patre per Filium procedentem , ipfumque Dcum effe
agnitum ; id ipſum eis S. Tarafius Conftantinopolitanus Epiſcopus,
qui ejusdem Synodi pars magna fuit , in epiſtola, quam ad Epifcopos
& facerdotes Antiochia, Alexandria ac fan &tæ civitatis fcripfit, cujus
initium eft: Plurimis atque eximiis diſpenſationibus bominum vitam
Deus ac Dominus nofter diſponens ac dirigens. Qua &fufcepta el
laudata eft, ac per omnia rite ſe babere ex refcriptis corum compra
bata; poft plurima ait : Et in Spiritum fanctum , qui ex Patre per
Filium procedit, ipfeque Deus effe cognofcitur. Ubi hic vero advertit 3

& fugillat Calecas Græcos e Symbolo Synodi æcumenicæ VII. fuftu

hiſſe vocem : Filioque ? Si vero objiciat verba Calecz , quibus teſta.
kur ecumenicam VII. dixiſſe: Credo in Spiritum fanétum ex Patre
per Filiumi procedentem ; numne primo hæc in Symbolo fuo fic ha
buiffe hifce dicit Calecas ecumenicam VII. Synodum ? Imo de Sym
bolo altum filentium : de Symbalo tamen ca intelligi vult Baronius,
Japo
 SCRIPTIS PP. 'ORIENT. 203
famque ergo $. Symbolum æcumenicæ VII. fecundum Calecam ha
buerit : Credo in Spiritum ſanctum ex Patreper Filium procedentem ,
ipfumque Deum effc agnitum : hæc enim Synodum VII. dixiſſe, re
ferebat Calecas. Quis vero tam inſulſus eſſet , ut crederet aut Cale.
cam fenfiffe, hæc unquam verba in Symbolo habuiſſe æcumenicam
VII. Synodum ; aut revera ipſe inde crederet, fic eandem S. Symbo
kum recitante ? Non minus deinde & ipfe Calecas prolabitur, dum
Synodum VII. illa dixiffe refert, quæ verba erant Tarafii , prout
etiam deinde verbis a nobis adductis eadem rurſum tanquam Tarafii
laudat. Quemadmoduın neque inde in actis Synodi illius, Syno
dus ipfa unquam legitur dixiffe : Credo in Spiritum ſanctum ex Patra
per Filium procedentem , ipſumque Deum agnitum. Idem hinc porro
BARONIUS ad annum 787. ubi ex facto illo Juliani conclufiffet
Symbolum Synodi VII. habuiſſe: a Patre Filioque, ſed ab orientali
bus illud : Filioque , fuiſſe expunctum , pergit : Ceterum liber ille
di&tus, capitulare aduerſus Nicænam Synodum, miſſus e Carolo Magno
per Engilbertum Abbatem & Capellanum ſuum ad Adrianum Roma
hum Pontificem , quanam germana fuerit lectio ejus textus, edocet,
utpote quia ab adverſario reprebendatur, quod Tarafus in actione
tertia non dixerit : a Patre Filioque. Si ergo boc ipfum ſcriptum
fuiſſet in totius Synodi fidei profeffione, que in hac ſeptima babetur
actione, Spiritum fan &tum fcilicet a Patro per Filium procedentem ;
& non potius ( ut babet ) a Patre Filioque procedentem ; certe quidem
Ab'adverſario non unus Tarafus in crimen vocatus effet, fed ipfa Syə
nodus univerfa , quam acriter impugnabat. Et deinde : Cum igitur
adverſarius non univerfam Synodum , fed Taraſium tantum erraffe
in tertia a & tione dicat : cvidens teftimonium eft, in Synodi profeſſiong
fidei a tione ſeptima, aliter fcriptum effe, ficque germanam eam effe
lectionem , quam vetus latinus codex dicitur habuiſſe. Egregiam yero
confequentiam : Symbolum æcumenicæ VII. Synodi non habuit;
ex Patre per Filium procedentem ; ergo habuit, ex Patre Filioque pro
cedentem . Et cur non habuifſet faltem : ex Patre procedenteme
Sis enim pariter non. habuiſſet, ex Patre per Filium procedentem .
Сс 2 Scili.
 TRACT . II. DE CORRUTTELIS
204
Scilicet, cum Calecas verbis modo allatis teftetur, Synodum VII. uni
verfalemn dixiſſe : Credo in Spiritum fan&tum ex Patre per Filium
procedentem ; Baronius hoc ipfum de Symbolo ipfo accipiens, ta
site hiſce Calecæ verba perſtringit, oftenditque non ex Patre per Fi.
liun lectum fuiſſe in Symbolo ecumenicæ VII. uti Calecas referebat,
fed adeo ex Patre & Filio. Sed, ut jam ante dictum , errore quodam
verba illa refert Calecas a Synodo oecumenica VII. ipfa profecta effe.
1
* Trunco item ftupidiorem oportet fuiffe Baronium , qui nobis per..
fuadere aufus, Symbolum ecumenicæ VII. habuiffe fecunduin verba
Calccæ : Credo in Spiritum ſanctum ex Patre per Filium proceden
tem , ipfumque Deum effe agnitum . Hæc cnim toto cælo a verbis
S. Symboli diſtant,
Sed quod, ut fuperius dictum eſt, inquit ibidem porro BARO
NIUS: Iconoclaftarum prima fuit illa reprehenfio & probibitio, ne
diceretur Spiritus fanétus a Patre Filioque procedere. Patres ipf6
met , ne in boc communicarent cum illis, contra ipforum fententiam
dixerunt : a Patre Filioque procedit. Cum a latinis hiſtoricis refe
ratur, anno 766. in Galliis , in Concilio ingenti adverſus Latinos de
proceſſione Spiritus fancti diſputaſſe Orientales, hoc ipſum ſignifi
cans Baronius inquit : Iconoclaſtas negaffe proceffioncm Spiritus fanéti
A Patre ES a Filio. Sed fabula Latinorum eft , in Concilio illo in
genti anno 766. inter Latinos & Orientales difputatum fuiffe de pro
ceſfione Spiritus ſancti , uti alibi oftendimus. Iconoclaſtas porro
toncedimus negaſſe proceſſionem Spiritus fancti a Filio ; at falſumą
co ipfo quemquam contra ftatum Eccleſiæ catholicæ dogma ſenſiffe,
ut inde contra ipſos fancto Symbolo inſerere opus haberet Synodus 1

tecumenica VII. quod etiam a Filio procedit Spiritus fanctus. Tan

dem ibidem Baronius: Quod etiam ex refponfione Adriani Papæ colli
gitur , dum Tarafius defenditur, & afferitur ab Ecclefia Romana
utrumque receptum fuiſſe, ut pofíet dici Spiritum fanétum a Patrs
Filioque procedere , ET a Patre per Filium . Et Gennadius : Divintas
( inquit ) Taraſius Conftantinopolis Patriarcba in epiftola ad orientis
Pontifices, que incipis : Multis & ingentibus providentiis, fac ait :
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT. 205
Et in Spiritum fanctum , qui ex Patre per Filium procedit, ego
cum effe Deum cognofcimus. Audis : ex Patre, inquit, per Filium
procedere ? Quod vero dicto : per , caufam fignificet, antea dictum
eft rc. Hæc Gennadius contendens, quod idem fit dicere : per Fi.
lium , quod ex Filio. Verum prout opus illud , quod fub nomine
GENNADII pro quinque capitibus Synodi Florentinæ exftat , ne
quaquam anctorem habet ipfum Gennadium Patriarcham Conftanti.
nopolitanum : fic pariter reſponſionem illam Adriani eſſe corruptam ,
deinde fuo loco demonſtramus. Sed fint hactenus omnia rata.
Egregie demum argumentatur Baronius: Romana Ecclefia docet,
recte dici & Spiritum ſanctum a Patre per Filium , & a Patre Filia
que procedere; Gennadius itern docet : idem effe dicere, per Filium
& ex Filio ; ergo in Symbolo æcumenicæ VII. lectum eſt illud addi.
tamentum vulgatum de proceſſione Spiritus fancti a Filio. Inſulle
fic inferri, quis inentis compos negaret ? Sane fecunduin Latinos
etiam tempore VI. Synodi Romana Ecclefia fenfit, Spiritum ſanctum
a Patre & Filio procedere: numne ergo obinde etiam in Symbolo
vecumenicæ VI.Synodiadditamentum illud lectum ? Ultimo, nequa.
quam hac in parte fibi conſtat Baronius, dum codicem illum acto
rum Synodi VII. a Juliano in Concilio Ferrarienfi prolatum modo
latinum fuiffe , modo græcum affirmat. Sic enim verbis fupra lau
datis habebat: Hoc evidens teſtimonium eft, germanam effe lectionem ,
quam vetus latinus codex dicitur habuiſe. At ante hæc præmittebat:
Habet id vulgata verſio ejus Concilii, item & vetus translatio Ana
ftafii Bibliothecarii ad Jobannem VIII. fcripta id ipfum continet ; Sony
gracus textus , ne quis impofturam effe arguere poſſit. Cum enim ejus
dem fidei definitio recitata effet in Concilio Florentino , in fefione V.
Ferraria babita ; bæc de germana textus le&tione a &ta habent. Sic
ergo Latinis inter pauca verba codex latinus in græcum mutabitus,
-fi vel aliquo faltem modo partibus eorum plus conduxerit, codicem
fuiffe græcum , quam latinum quidem . Sed de codice illo Juliani
fupra.
Peflimacrgo ratione, & Chriſtianis indigna, folorum hæreti
Cc 3 corum
 206 TRACT . II. DE CORRUPTELIS

corum more, vel ipſum ſanctum Symbolum ecumenicæ VII. Synodi

violare non erubuerunt Latini. Dum vero Symbolum illud non unius
fuit, aut binorum Patrum , fed CCCLXVII. in Synodo æcumenica
congregatorum Epiſcoporum : quo nomine crimen tantum appel
lem? Cum Monothelitæ in Synodo VI. convicti eſſent, quod VII.
1
actioni Synodi V. æcumenicæ inſeruiſſent unam operationem Chriſti:
anathemate eo de nomine damnati. Sic enim æcumenica Synodus
VI. actione XIV. Tom . VI. Conciliorum , columna 983. Anathema
fimul omnibus, qui falſaverunt a £ta fan &ti & univerſalis V. Concilii.
Quo vero non anathemate, ex fententia hujus Synodi, digni fuerint,
qui ipſum etiam Symbolum æcumenici Concilii corrumpere nor
ſunt veriti ?

CORRUPTELA II.
Corrupte deinde acta Synodi Nicæenſis I. univerſalis legit Bee
€ U s. Sic enim in congerie ſua teſtimoniorum de proceſſione Spiritus
fancti, quæ Romæ anno 1630. fimul cum aliis ejus generis edidit
Petrus Arcudius , quæ inde opera aurea theologica inſcripſit, pag.
104. objicit verba LEONTII Epiſcopi Cæfareæ Cappadociæ , tan
quam pro proceſſione Spiritus ſancti a Filio facientia : Invenitur Spi
ritus procedensex Patre , proprius vero Filii, & ex ipſo promanans.
Ita legit & MANúel Calecas Lib. II. diſputationum pro Latinis
Tom . XIV . Bibliothecæ Patrum Colonienfis , pag. 278. & 283 .
At Leontii apud GELASIUM Cyzicenum Lib. II. actorum Sy
nodi I. Cap. XXII. Tom . I. Conciliorum , columna 213. hæc verba
funt: Procedens a Patre, proprius vero Filii; quod autem ab ipfo
nobis effundatur , clariſimo-in Evangeliis docuit ipfe Dominus. Quod
ergo Leontius nomine Synodi univerſalis dixerat de effufione tempo
Tali Spiritus fancti, ab ipſo, inquiens, nobis, nobis , inquam , ef
funditur: Beccus, aut qui codicem actorum Synodi I. quem ille fe
cutus, corrupit, torquens ea quocunque modo poterat ad proceffio-.
nem Spíritus fancti a Filio , omittit illud ; vobis, fimplicites legens,
 SCRIPTIS PP . ORIENT.
207
ex ipfo promanans , ut ſic his ipſis verbis pariter oſtendat, Synodum
etiam æcumenicam I. credidiffe , Spiritum ſanctum etiam a Filio
exiftentiæ caufam habere. Ubi , niſi ſceleſta fide aut Beccus verba
Leontii citaſſet , aut ab alio codex , quem ille fecutus, corruptus
fuifſet: ne quidem talia (nam & hæc fuo ſenſu, etiamſi vocula : non
bis, non addatur, etiam de effuſione temporali faltem accipi pote.
fant,) pro ſententia fua objicere potuiſſet.
CORRUPTÉLA III.
In liturgia S. MARC1 Evangeliftæ Tom . X , magna Bibliothes Citat Cichon
** : Te rogamus generis humani amator bone! ut emittas ex altofan- vius quæftio.
to tuo, ex incircumſcriptis finubus tuis ipſum Paralectum , Spiri-nalis, pag. 29.
tum veritatis , qui ubique adeſt tibi confubftantialis, ex te Filioque
procedens, in throno regni tui tecum fedens.
At eadem liturgia S. Marci Tom. II. Bibliothecæ græcorum
Patrum , anno 1624. Parifiis editæ, pag. 37. fic habet ultima verba:
Qui ubique adeft, qui tibi confubftantialis, ( TO ÉN coő éxtogelé
MEVOV ) er te procedens , ſedens tecum in throno regni tui. Imo, fi
vera effet prior lectio, cur nullibi verba illa ex liturgia S. Marci obje.
cerunt Græci latinizantes , Nicephorus Blemmidas , Beccus , Manuel
Calecas, Beſſarion , Scholarius aliique , qui undique ex antiquorum
Patrum monumentis conquirebant, quæ ullo faltem modo favere
poterajt proceſſioni Spiritus ſancti a Filio. Unicum fane diſertum
hoc Evangeliſtæ teftimonium ſuffeciſſet pro reliquis omnibus auctori
tatibus minus claris. Neque enim ignorabatur liturgia ipfius Evana
geliſtæ , utpote quæ in omnium manibus verfabatur. Idem habe de
ipfis Latinis, quoruin nullus unquam ex iis , qui contra Orientales
fcripferunt aut difputaverunt , paria verba S. Marci adduxerat.
Mirum fane, quod tandem Latini neque ipſi facræ Scripturæ , ver
bis, inquam , Evangeliſtæ Johannis inſeruerunt, qui a Patre & me
procedit; qui Evangeliſta $. Marci liturgiam corrumpere non funt
veráci.
COR
208 TRACT. W. De CORRUPTELIS

CORRUPTELA IV .
Rurſum Beccus ex expofitione fidei Gregorii Thaumaturgi
adverfus Elipandun, in congerie fententiarum SS. Patrum de proces
fione Spiritus fancti ab Arcudio edita , pag, 108. hæc.objicit: Exi.
ftente quidem Patre ingenito, generato autem ex Patre Filio, Spiritu
quoque ex ſubſtantia Patris & Filii æterne emiſo.
At inter opera ipfius Gregorii Thaumaturgi ab ipfis Latinis
edita , pag. 101. ſic hæc in latina verſione leguntur: Manente Patro
ingenito , genito autem Filio ex Patre, & Spiritu ſancto ex ſubſtantia
Pattis per Filium eterné emiffo. Quod ergo Beccus habebat: ex
fubftantia Patris Filiique, latinus interpreslegit: ex fubftantiaPatris
per Filium ; quæ utique diverſiflima. Ubi fane laudatus interpres
latinus nunquam omififfet retinere : ex Patris Filiique fubftantia
æterne emiſo; fi tale quid græcus codex habuiffet ; cum hifce verbis
fatis diſerte proceffio Spiritus fancti a Filio adftruatur : quemadmo
dum inde etiam ex fubftantia Patris per Filium legit ex Græcis latini
zantibus MANUEL Calecas Lib. I. diſputationum pro Latinis,Tom ,
XIV. Bibliothecæ Patrum Colonienſis,

CORRUPTELA V.
S. ATHANASIUS Lib. IV. contra Arium , multum ante me
dium , fecundum latinam verfionein fic habet : Non tria principia
dút très Patres introducimus, ficut Marcioniſta & Manichæi, cum
non tres foles ad comparationem adducamus, ſed unicum folem , ejus
que ſplendorem , unicumque ex ambobus lumen. Sic legitur in operi
bus Athanafii latine editis Lutetiæ Pariſiorum , anno 1608. pag. 118 .
& anno 1581. pag. 155. & Bafileæ anno 1564. pag.233. Sic &
verſio latina fimul cum græco textu edita fic habet, ut Heidelberger
fis editio operum Athanafii, anno 1600. pag. 261. & Pariſienſis
anno 1627. pag. 467: Et hinc inter alios eadem objicit pro defen
Tione procedionis Spiritus fancti a Filio BELLARMINUS Lib. II.
de
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT.
209
de Chriſto, Cap. XXV . additque: Vides hic clariſſime tria cle: folem ,
Splendorem , & ex utroque lucem procedentem ? Nec puto dubitari
polle, quin per folem . Patrem , per fplendorem Filium , per lucem
Spiritum ſanctum Athanafius intellexerit. Quid, queſo, bis refpor
deri poteft ?
At græcus textus, juxta ipfas Latinorum editiones, fic verba
poſteriora legit, pag. 262. editionis Heidelbergenfis græco - latina ,
auno 1600. & pag. 467. editionis Pariſienſis græco - latinæ , anno
1627. Sed unicum folem &T Splendorem , ( xcy ÊU Tó jabou év tú
estavyáomato Pãs) & unam exfole in ſplendore lucem . Sic ergo ,
ubi Athanasius dixerat: unam lucem ex fole in ſplendore: Latini pes
fima fide hæc verba corrumpentes, loco horum ſubſtituerunt: uni
cam ex ambobus lucem ,
Dices vero : Etiam juxts incorruptum Athanaſii textum docere Cichovius
Athanafium , ita fe habere Spiritum S. ad Patrem aš Filium , ut lux pag
quæſtione
. 33.
III.
ed folem & 5 ſplendorem . Ut ergo lux non a ſolo ſole, fed etiam
per ſplendorem , vel a ſplendore eſt: ita Spiritus S. non eſt a ſolo
Sed licet luci Spiritum
Patre, fed a Patre & Filio , vel per Filium.
S. comparet Athanaſius, non obinde tamen dicebat lucem efle ex
ſole, & ex radio, vel per radium; ſed faltem ex fule in ſplendore
lucem . Alii porro Patres pari ſimili utuntur : Patri ſcilicet folem ,
Filio radium , & Spiritui ſancto ſplendorem applicantes; at nequa
quam ipſi objecta ratione hæc exponunt: quia, ut Tractatu dc teſti
moniis orientalium Patrum vidimus , JOHANNES Damafcenus,
Auctor libri de Trīzitate, qui S. CYRILLO adſcribitur, & GER. 2

MANUS Patriarcha Conſtantinopolitanus fic ea exponebant : Quod

ſol -unica fit caufa radii & fplendoris, per radium vero nobis ſaltem
Splendor communicetur.

CORRUPTELA VI.
Hugo Rodolphus aliique Oratores Gregorii IX . Papæ Romani
ad Germanum Patriarcham Conſtantinopolitanum in definitione ſua
Dd de
 210 TRACT. II. DE CORRUPTELIS

de proceflione Spiritus ſancti a Filio , quam in Synodo Nymphænfi

7

Orientalibus tradiderunt, hæc ex expoſitione fidei Athanaſii adducunt

Tom. XI. Conciliorum , Part. I. columna 326. Spiritus fan&tuspro
seffio eft Patris, omniaque portantis Filii, per quem implevit omnia.
Et præmittunt: Idemque Athanafus in expofitione Fidei, quam gra
sis verbis declaravit, fic ad verbum inquit.
At in expofitione fidei, fub finem Tom . I. aperum Athanafii,
editionis Pariſienſis , anno 1627. ſic ea leguntur, pag. 242. Spiritus
S. qui eft progreffio Patris, femper eft in munibus Patris mittentis,
& Filii geſtantis, per quem omnia replevit. Ita reliquæ omnes edi
tiones habent operum Athanaſii. Sic ergo peſſima fide aut Oratores
illi ſponte, aut qui corruperunt codicem Athanaſii, quem iidem
fecuti, omittunt ex verbis Athanafii illa : ſemper eft in manibus Pa
tris mittentis ; ut fic conjungerent, progreſſionem Patris & Filii
eſſe Spiritum fanctum .

CORRUPTELA VII.
In libello de paſſione imaginis Domini noſtri Jeſu Chriſti Cap.
Iv . Tom . II. operum Athanaſii, pag. 636. interpres hæc habet :
Unus Spiritus S. & ab utroque procedens , per quem veraciter credi.
mus, nos efle ſalvandos. ' Quemadmodum hæc inde proproceſſione
Spiritus S. a Filio laudat JODOCUS Coccius, in Theſauro catholica
fuz veritatis.
At in utroque græco exemplari ne quidem proceſſionis Spiritus .

$. nedum proceſfionis Spiritus S. a Filio mentio fit.

CORRUPTELA VIII.
Omnes deinde verſiones latinæ Symboli ATHANASII fic
habent : Spiritus S. a Patre & g Filio non factus, non creatus, nec
genitus, fed procedens. Et hinc pariter ubique Latini hæc ipſa
pro defenfione fententiæ fuæ objiciunt , quos inter jam feculo XII.
LOMBARDUS Lib I. fententiarum , diftinctione XI.
Sed
 IN SCRIPTIS - PP. ORIENT, 211

Sed & hæc poſteri Latinorum corruperunt : omneş enim edi.

tiones græcæ iſtius Symboli ab ipſis Latinis evulgatæ additamentum
illud : & Filio , non habent, uti patet ex editione Pariſienſi opeium
Athanaſii, anno 1627. Tom .II. pag. 32. Et ex editione Heidelber
genſi, anno 1600. pag. 38. Tom . II. Idem de reliquis græcis codi
cibus teftatur MARCUS ANTONIUS DE DOMINIS ; Lib. VII.
de republica eccleſiaſtica , Cap. X. Num. CXXIV . Athanafi Symboli,
quotquot vidi, greca exemplaria non babent: a Patre & Filio ; fed
4 Patre duntaxat. In fola demum editione ultima Pariſienſi Conci.
liorum , Tom . I. fub principium , inſertum eſt etiam græco textui illius
Symboli additamentum illud; ſed editores nequaquam hac in parte
fecuti manuſcripta græca , aut alias editiones, ſed ex latina verſione
fie illud emendare voluere , dum ſecus græcum textum mutilum effe
fomniarent. Teftem deinde habemus ipſum Latinum JACOBUX
DE VITRIACO Aconenfem Epiſcopum in Syria , qui expreſſe te.
ftatur, Latinos etiam Symbolo Athanaſii addidiffe , quod Spiritus S.
etiam a Filio procedat. Sic enim ipſe in hiſtoria Hierofolymitana
Cap. LXXIV. Tom. I. hiſtoriæ orientalis Hannoniæ editæ , anno
1611. pag. 1090. diſputans adverſus proceſſionem Spiritus fancti
ex ſolo Patre: Multa a principio expreſſa non fuerunt , quæ poftea,
propter removendos crrores , a fanétis fubfequentibus determinata &
declarata fuerunt. Unde ubi Greci babent in Symbolo: ET in Spa.
ritum S. Dominum , & vivificantem , qui ex Patre procedit, Latini
dicunt expreffius, qui ex Patre Filioque procedit. Similiter ubi
Græci dicunt : Spiritus S. a Patre non factus, nec creatus, nec geni.
tus , ſed procedens , Latini addiderunt: Spiritum ſanctum a Patre
& Filio ; non tamen aliud , hoc eft contrarium addiderunt. Hoc
utique teſtimonio illuſtrius deſiderari non poterat : ipſe magnæ au .
ctoritatis inter Latinos , proximus temporibus , quando Latini omnia
fere veterum fcripta temerarunt, ( quippe qui ſeculo XII. floruit )
ipſe ergo fponte fatetur de fuis, quod Symbolo Athanaſii addiderint
proceſſionem Spiritus S. a Filio. Unde ergo denuo patet , quid ha
bendum de antiquis codicibus latinis,
Dd
quos objiciunt etiam hac in
2 parte
 1

212 TRACT. II. DE CORRUPTELIS

parte vulgo Latini . Etiamfi enim etiam vetuſtiores fuerint ætate

Jacobi de Vitriaco , corruptos eosdem pariter efle ex propria illins
confeflione conftat.
Cichovius Calumnia vero , imo mendacium eft , quod Jeſuitarum qui
Tribunali ,
pag . 321 .
dam Græcos fcribit in Concilio Florentino , verbis Symboli Athana
fii, quibus a Patre & Filio dicitur procedere Spiritus S. non habuiſſe,
quod reſponderent; ſed tantum dixiſſe: S. Athanaſium ebrium bæc
ſcripfiffe : cum utique nihil tale quid cum in actis illius Synodi græ
ce , tum etiam latine editis a Horatio Juftiniano ( qui diſputationes
omnes Florentiæ habitas jitegre refert) occurrat.
Cichovius Transfugæ vero , quem adducit , quique fub Gennadii nomine
in refponfio
ne contra Lu-latitare voluit, quæ fides habenda? Objicies vero porro , jam in Con
ſebium Pime- cilio Toletano IV. anno 633. idem Syınbolum recitatum fuiſſe cum
num ,pag. 143.
eisdem particulis : a Patre & Filio. Verum ne quidem mentio fit
in eadem Synodo Symboli Athanafii, nedum in eadem Synodo Sym
bolum illud Athanaſii recitatur. Occurrunt quidem ibidem verba
hæc Tom . Conciliorum V. columna 1703. Spiritum fanétum nec
creatum , necgenitum , fed procedentem ex Patre & Filio profitemur.
Hæccine vero dixeris verba eſſe Symboli Athanaſii, quod habebat:
Spiritus fanctus a Patre ; vel ſecundum Latinos : a Patre & Filio
nonfactus, non creatus, non genitus ; fedprocedens? Sane non mi
nus cum hifce illa, quæ ex Toletana IV . Synodo afferebamus, eadem
funt, quam illa rurſum Toletani VI. Concilī , Tom, V. Concilio.
rum , columna 1741. Confitemur Spiritum S. neque genitum , neque
creatum , ſed a Patre Filioque procedentem , utriusque effe Spiritum ;
ac per boc ſubſtantialiter unum funt , quia & unus ab utroque proće.
dir. Aut illa XI. Concilii Toletani, Tom . VI. Conciliorum , co
lumna 541. Credimus effe Deum unius ſubſtantiæ ( Spiritum S. ſcilie
eet ) unius quoque effe nature , non tamen genitum vel creatum , fed
ab utroque procedentem , amborum effe Spiritum. Non minus enim
in his , quam in verbis Toletanæ IV. Synodi afferitur Spiritus S. non
factus, non genitus, ſed procedens a Patre & Filio . Sed fac re
peti verba Symboli Athanaſii a Toletana IV . non minus utique &
hujus
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT.
213
hujus Synodi verba eſſe corrupta , Tractatu de corruptelis in Latino
rin ſcriptis perpetratis oftendimus.

CORRUPTELA IX.
Didymus Alexandrinus Lib. II. de Spiritu S. prout Tom . VI.
operum Hieronymi occurrit : Dehinc & in conſequentibus de Spiritu
veritatis, qui a Patre mittatur, & fit Paracletus, Salvator , qui
& veritas , ait: Non enim loquetur a femet ipfo, hoc eft non fine
me & fine meo & Patris arbitrio : quia inſeparabilis a mea & Pa
fris eft voluntate ; quia non ex fe eft, fed ex Patre & me eft. Hoc
enim ipſum quod ſubfiftit & loquitur , a Patre & me illi eft : Ego 1

veritatem loquor , id eſt inſpiro, quæ loquitur ; fiquidem Spiritus

veritatis eft. Sic habet operum Hieronymi editio Pariſienſis anno
1602. Baſileenſis anno 1526. anno item 1537. & anno 1565. Pa
riſienſis anno 1534. Antverpienſis anno 1579. Colonienfis anno
1616. & aliæ . Et jam ſeculo XII. fic ea laudat GRATIANUS
in decreto fuo de confecratione, diſtinctione V. & Ivo Carnotenſis
homilia in die ſanctæ Pentecoſtes Toin. IV. Bibliothecæ Patrum con
cionatorize a Franciſco Combefis Pariſiis editorum , pag. 556. &
inter ſcriptores de divinis officiis a Hittorpio Pariſiis anno 1624.
editos, columna 833 .
Verum peffima fide hæc aucta & corrupta, Editi enim libri 1

illi duo Didymi deSpiritu ſancto feorfim Pariſiis , anno 1500. ( Ti

tulus libri : Illuſtrium virorum opuſcula : Divi Athanaſiicontra Arium
hæreticum de homouſio ſubtiliffima coram Probo judice gentili con
troverſia ; Divi Didyini a D. Hieronymo translata de Spiritu S. ejus
que proceſſu , atque æqualitate diſceptatio ; Aurelii Caffiodori & c.
Vetuftum hunc librum vidi & in Bibliothecis publicis , Oxonienſis &
Cantabrigienſis Academiæ in Anglia. ) Sic vero in illa editione , lit
tera D. pag. 2. leguntur adducta verba Didymi : Qui a Patre mitts
tur , & eft Paracletus, de quo Salvator ait : Non enim loquetur a
femet ipfo, hoc eft, non finc me , Es fine meo & Patris arbitrio :
D'd 3 quia
214 TRACT. 11. DE CORROPTELIS
1

quia inſeparabilis 4 mea & S Patris eft voluntate. Hoc enim ipſum,
quodfubfiftit & loquitur, ego loquor, id eſt inſpiro , que loquitur;
fiquidem Spiritus veritatis eft. Imo adhuc feculo IX . RATRAMNUS
etiain monachus Corbeienſis Lib. II. de proceſſione Spiritus S. a Filio
contra orientales, Cap. V. Tom. II. Spicilegii veterum ſcriptorum a
Luca Dacherio Parifiis anno 1657. edito , p. 57. ( manuſcripti vero
hi libri Ratramni, ut ibidem in præfatione habetur , quibus ſcilicet
editor uſus, Auctoris ætate ſcripti fuerant, aut etiam ab ipſo Auctore
exarati) verba ea fic recitat : In conſequentibus de Spiritu veritatis,
qui a Patre mittatur Ege fit Paracletus, Salvator ait : Non enim lo
quitur a ſemet ipfo , hoc eft fine me , & fine meo , & Patris arbitrio, 1

quia inſeparabilis a mea @ Patris eft voluntate. Hoc enim ipſum,

quod fubfiftit era loquitur, ego veritas loquor , id eft inſpiro, qua 1

loquitur , fiquidem Spiritus veritatis eft. Et cum deinde omnia

rurſuin hæc verba Didymi repetit Ratramnus , quo ſingula proces.
fionis Spiritus S. a Filio tutandæ ergo 'urgeat ; denuo fic illibate ea
dem verba affert, nunquam id facturus, fi verba Didymi habuiſſent :
Quia ex Patre & me efi. Hoc enim ipfum , quod fubfiftit & loqui
tur , a Patre & me illi eft. Qui & e ceteris Didymi verbis proces.
fionem Spiritus S. a Filio exſculpere conatur. Sic enim pergit : Mani.
feſte Doctor iſte nos inſtruit, Spiritum S. effe a Filio. Nam cum dicit:
Non enim loquitur a ſemet ipſo, oftendit cum a femet ipſo non effe;
propter quod explanans quod dixit : Hoc eſt fine me, & fine meo ET
Patris arbitrio ; oftendit, a quo fit, qui non loquitur a ſemet ipſo,
a Patre ſcilicet & a Filio, fine quibus , & fine quorum non loquitur
arbitrio . Et dicens ; Hoc enim ipſum , quod fubfiftit es loquitur,
ego veritas loquor ; oftendit ſubfiftentiam Spiritus effe a Filio : & fi
cum loquitur Spiritus, loquitur veritas , hoc eft Filius ; oftendit,
quia quod loquitur, & quod fubfiftit Spiritus, accepit a Filio. Et
inculcans id ipſum , velut apertius quod dixerat faciens, id eft, in
Spiro, qua loquitur. Quomodo inſpirat ? nimirum cum ab illo proce
dit. Et connectit : Siquidem Spiritus veritatis eft; quod eft dicers,
Spiritus Filii eft. Quibus omnibus demonftratur , quod fit Spiritus
Filii,
 IN ' SCRIPTIS PP. ORIENT.
215
Filii, ego quod inſpiretur a Filio, id eft procedat ab illo. Et quia,
quod loquitur Spiritus & fubfiftit Spiritus : accipit a Filio, non tan
quam minor , fed tanquam confubftantialis, & ex illo procedens.
Quomodo vero hunc locum corruperint Latini , inſerendo alia , alia
mutando , cuique hinc conſtat. Ubi non unico inferto verbo : Fi.
lioque , acquieverunt ; fed integram etiam orationem addere non
erubuere.

CORRUPTELA X.
Citato loco porro ſecunduin laudatas Hieronymi editiones,
Gratianum item & Ivonem fic legitur Didymus loqui: Loqui ergo
Patrem , & audire Filium , vel e contrario, Filio loquente audire Pao
srem , ejusdem naturæ in Patre & Filio, conſenſusque ſignificatio eft.
Spiritus quoque S. qui eſt Spiritus veritatis, Spiritusque fapientiae,
non poteft Filio loquente audire, quæ nefcit; cum boc ipfum fit, quod
profertur a Filio , id eft procedens a veritate, Confolator manans de
Confolatore, Deus de Deo, Spiritus veritatis procedens. Denique,
ne quis illum a Patris & Filii voluntate & focietate diſcerneret,ſcrie
ptum eſt: Non enim a ſemet ipſo loquctur, fed ficut audiet, loquetur.
Sed & hæc denuo peſſima fraude corrupta. Sic enim denuo laudata
editio Parifienfis librorum illorum Didymi, anno 15oo . legit: Loqui
orgo Patrem & audire Filium , vel e contrario , Filio loquente
audire Patrem , eft ejusdem naturæ in Patro & Filio, confenfusque
fignificatio. Spiritus, qui eſt Spiritus veritatis, Spiritusque ſapien
tia , non poteft Filio loquente audire, quæ nefcit; cum hoc ipſum
fit, quod profertur a Filio. Denique , ne quis illum a Patris ET
Filii voluntate ES focietate difcerneret, ſcriptum eft : Non enim a
femet ipſo loquetur, fed ficut audiet, loquetur. Pari modo eadem
laudat RATRAM NUS. Sic enim citato loco , pag. 48. Loqui
orgo Patrem , & audiré Filium , vel e contrario, Filio loquente audire
Patrem , ejusdem natura in Patre & Filio, confenfusque fgnificatio
oft. Spiritus quoque S. qui eft Spiritus veritatis, Spiritusqueſapien
tik ,
 216 TRACT. IL De CORRUPTELIS

tia , non poteſt Filio loquente audire ; quæ nefcit ; cum boc ipfum fit,
quod profertur a Filio. Et hic ſubfiftit Ratrainnus, cetera non
addens , quæ ſecundum editiones vulgatas operuin Hieronymi, im
mediate eis de proceſſione Spiritus S. a Filio , tanquam explicationis
caufa, in eadem periodo adduntur; nunquam fane illa omiſſurus,
ſi talia habuiſſet cedex Didymi : cum utique, ut modo monebamus,
& cuique ad oculum patet, undique e verbis Didymi aliqua pro pro
ceſſione Spiritus S. a Filio exſculperê conetur. Pergit ergo Ra.
tramnus ex allatis Didymiverbis proceſſionem Spiritus S. a Filio edu
cere , dicens : Loquentem Patrem audire Filium , demonſtrat Filii
nativitatem ex Patre: fimiliter Filium loquentem audire Patrem ,
Patrem intimst genuiſſe Filium ; & quia ſunt uniùs naturæ Pater &
Filius, funt etiam ejusdem confenfus : ut hoc fit loqui Patrem ad Fj
lium , vel Filium ad Patrem , in unius conſenſum voluntatis venire;
neque diverfum aliquidfentire. Spiritum quoque S. veritatis Spiritum
& fapientiæ confitens, Spiritum Filii declarat, de quo dicit: quis
non poteft Filio loquente audire, quæ nefciat; quoniam cuin fit ejus
dem cum Filio fubftantia , procedatque de Filio, quæ loquitur Filius,
loquitur & Spiritus ſanctus; quoniam hoc ipſum , quod eft Spiritus,
locutio Filii eft ad Spiritum , præfenti Doctorc dicente. Qui cum
dixiffet: Non poſſe Spiritum ſanctum Filio loquente audire, qua nc
1 ſciat, mox fubdidit: Cum hoc ipſum fit, quod profertur a Filio; hoc
eft prolatio Filii, fubftantia eft Spiritus. Nam dicens : Cum hoc
ipſum fit, fubauditur Spiritus, quod profertur a Filio, boc eft, quod
loquitur Filius.' Si quod loquitur Filius, Spiritus ſanctus eft , quem
admodum Doctor iſte teſtatur: non poteſt negari , quod a Filio pro
cedat Spiritus; fiquidem locutio Filii de Filio procedit. Qua de re,
cum hoc idem fit Spiritus, quod profertur a Filio : procedit omnino
Spiritus a Filio. Omittit hic denuo Ratramnus ultima verba, qux
Didymus habebat , ſecundum editiones Hieronymi , illa fcilicet : id
eſt, procedens a veritate, & reliqua. Quoinodo vero hæc non fub.
didiffet, fi talia codices Didymi habuiſſent; cum vel hæc fola omne
negotium confeciffent. Aut cur Ratramnus verborum illoruin :
Cum
 )
1

IN SCRIPTIS PP. ORIENT.

217
Cum boc ipfum fit, quod profertur a Filio, propriam interpretatio.
nem dediſſet , & non ipfam Didymi expoſitionem attuliffet; fi co
dices Didymi hanc quidem habuiſſent ? Neque neceſſum habuiſſet
laborare in expofitione, quam de verbis illis Didymi dabat, demon
ftranda ; ſi parem dediſſet ipſe.Didymus. Secundum editiones tan
dem Hieronymi, verborum illorum : Cum hoc ipfum fit, quod pro
fertur a Filio , ſenſus: Quod a Filio procedat Spiritus S. Ipſe vero
Ratramnus horum verborum primo ſenſum eſſe dicit , quod quæ
loquitur Filius, fit Spiritus S. atque hinc denuo infert, Spiritum S.
a Filio procedere. Quiæ expofitiones utique plane inter ſe non con
veniunt, ut vel hinc denuo pateat , corrupte legi verba Didymi ſc.
cundum editiones vulgatas Hieronymi. Addit vero Ratramnus per
gens ex verbis loci ejusdem Didymi adſtruere proceſſionem Spiritus
S. a Filio : Subjungit denique: Ne quis illum a Patris & Filii volun.
tate & focietate diſcerneret , fcriptum eft :- Non enim a femct ipſa
loquetur , fed ficut audiet, loquetur. Cui fimile etiam de ſemet ipſo
Salvator ait: Sicut audio , judico. Oftendit ergo Didymum verbiş
ante laudatis : Cum boc ipfum fit, quod profertur a Filio , fubjunge
re hæc : Ne quis illum a Patris & Filii voluntate EF c. Et cum to
tum fic hunc locum quoad omnia verba pro proceſſione Spiritus S.
a Filio urgere inſiſtat, illa vero omittat : id eft, procedens a veritate,
& reliqua ; faltemque illis fubjungere Didymum teſtetur : Denique,
ne quis illum à Patris & Filii voluntate, & reliqua : patet fane co.
dices Didymi non habuiſſe verba illa : id eft, procedens a veritate,
& reliqua. JOHANNES item Provincialis collatione XXII.Concilii
Florentini latine ab Horatio Juſtiniano editi, cum ex Didymo pro.
bare vellet proceſſionem Spiritus S. a Filio , omiflis quidem verbis
Didymi, quæ primo loco corrupta jam effe demonſtravimus: ( at
quomodo & Johannes eadem omififfet urgere, fi talia codex Didymi
habuiſſet ?) alterum quidem locum Didymi, de quo modo agimus,
objecturus , pariter folum hæc adducit : Spiritus quoque S. cum fit
Spiritus veritatis , Spiritusque ſapientiæ, non poteft Filio loquente
audire, quæ nefcit ; cum boc fit , quod profertur a Filio, Et hic
Ee æquc
 1

218 TRACT . II. DE CORRUPTELIS

æque fubſiſtit, non omiſſurus reliqua , fi paria habuiſſet codex Di

dymi. Imo , & cum deinde hæc ipſa verba pro proceſſione Spiri
tus S, a Filio urgeret, pariter non addit illa , quæ, ſecundum vulga
tas Hieronymi editiones , hæc nox excipiunt. Sic enim illa urget
folum : In prima auctoritate dicit, quod non poteft audire Filio lo.
quente , que neſcit ; cum ex boc fubfiftat Spiritus, quod profertur
a Filio. Ex quo apparet, quod audientia Spiritus ab intra nihil
aliud eft, quam acceptiofcientiæ; & cum ſcientia in Deo & effentia
fint unum , hæc audientia eo ſcientia erunt unum . Et ideo Cbriftus
dicebat in Evangelio : Non enim loquetur a fe , quia fcilicet non eft
* fe. Ergo oportet, ut capiat effe ab illo , a quo audit; ab illo audit,
A quo procedit, fecundum Auguftinum , qui dicit : Audire illi, eft
ſcire, & fcireidem eftquod eſc. Ex quo fequitur, quodab illo, a quo auta
'dit, ab illo babeat elle; fed a Filio audit , ut conceffum fuit pervos :
ergo a Filio accipit eſſe: Interpretatur hic verba illa Didymi : Cum
boc ipfum fit , quod profertur a Filio, audientiam Spiritus S. effe aca
ceptionem ſcientiæ , quod plane non convenit verbis illis : id eft,
1 procedens a veritate , & reliqua.' Et quæ præterea ex iis, quæ mo
do circa Ratramni expofitionem verborum illorum Didymi urgeba
huc faciunt: eadem enim eorum ratio .

CORRUPTELA XI.
Tandem Lib. I. Didymi de Spiritu S. hæc habentur: Impiiffime
quidam inter omnia connumerant Spiritum S. dicentes in eo , quod
omania per verbum a Deo facta ſunt, etiam fignificari Spiritus fan
Eifacturam . Neque enim unum ex omnibus, ſed aliud extra omnia
perfubftantiam exutroque demonftratus eft Spiritus S.
Ita rurſum vulgatæ editiones operum Hieronymi habent. Sed
rurſum Pariſienſis laudata editio librorum Didymi de Spiritu S. anno
1
1500. Non ex utroque legit, ſed ex utraque. Sic enim ibidem ,
littera C. pag. 5. Impiiffime quidam inter omnia connumerant - Spi
ritum S. dicentes in co, quod omnia per verbum a Deo facta funt,
etiam
 IX SCRIPTIS PP. ORIENT
219
stiam fignificari Spiritum S. Neque enim unum ex omnibus, fed
aliud extra omnia per ſubſtantiam ex utraque demonftratus eft Spiri.
tus S. Senſus vero Didymi : aliud extra omnia ex utraque ſub
ftantia , corporali ſcilicet, & incorporali creata. Sic enim præmit.
tit: His ita affertis, alterius fubftantia a viſibilibus & inviſibilibus
creaturis Spiritus S. oftenditur. Si autem hoc verum eft ; impi,
iffime quidam , & reliqua. Et ſubjicit poft verba adducta : Nam
creatura , ut ſuperius oftendimus, dividitur in corporalia & incorpo
金 ralia , se conditus eſt Spiritus S. utique viſibilis aut invifibilis creat
tura erit , id eft, corporalis aut incorporalis. Verum corpus nequa
quam crit, ficut prius diximus; cum doceat , & fcientium præftet,
& a fenfu 5 anima capiatur : ſed neque inviſibilis crcatura șrit, ut
paulo ante de Deo diſputavimus.
CORRUPTELA XII.
Græci latinizantes, & hinc vulgo Latini ſic volunt BASILIOM
Magnum Lib. III. contra Eunomium , circa principium ſcripſiſſe ;
Cur neceffe eft , fi dignitate & ordine tertius eft Spiritus, natura
quoque ipſum tertium effe ? Dignitate namque fecundum a Filio effe,
ab ipfo efe habentem , atque ab ipfo accipientem , & annunciantem
nobis, & omnino ab illa cauſa dependentem , pietatis ratio tradit;
natura vero tertia uti, neque ex ſacra Scriptura didicimus, neque
ex prædi&tis colligere eft. Quemadmodum hinc eadem etiam jam
fuo feculo objicit Hugo Etherianus Lib. III. Cap. XIII. Tom .XII.
Bibliothecæ Patrum Colonienſis, Part. II. pag. 408 .
Sed primo'vel ipfa S. BASILII opera a Latinis publice græce
edita , ea non habent , quibus dicitur Filius effe cauſa Spiritus S. aut
Spiritus habere eſſe a Filio , ab ipſo accipere , & annunciare nobis ;
neque quibus fimpliciter affirmatur, Spiritum S. fecundum eſſe digni.
tate a Filio : fed loco homem in græco fic faltem habent: Dignitate
enim pofteriorem effe Filio, forte tradidit pietatis fermo. Sic opera
Bafilii græce faltem edita Venetiis , anno 1535. fol. 87. Rurſum
Ee prout
220 TRACT. II. DE CORRUPTELIS

prout græce faltem edita ejus opera Baſilcæ , anno 1551. pag. 676 .
Prout feorfim item libri adverſus Eunomium editi fuperiori ſeculo
græco - latine a BEZA. Opera tandem Baſilii græco -latine edita Pa.
riſiis, anno 1618. Tom . II. pag. 78. Imo fic habent opera Bafilez
latine faltem edita , Bafileæ anno 156.5 . Tom . I. pag. 139. . Et
anno 1566. pag. 339. Pariſiis item , anno 1566. pag. 280. Sic &
manuſcriptus codex in Bibliotheca Regis Galliæ omittit illa : ab ipfo
cffe babentem & c. teſte Jefuita FRONTONE Ducæo in notis ad Baſi.
lium , editionis Pariſienſis, anno 1618. Regius, inquit , codex cum
c0 conſentit, quo ufus eft interpres, & cum editione Bafileenfi. d. 3. 6.
αξιώματι μεν γας δευτερέυειν του που παραδίδωσιν και της ευσε
Beñas nóyos, id eft: Dignitate quidem pofteriorem effe Filio tradi
dit pietatis fermo. Florentiæ item feffione XX . teftabatur Marcus
Epheſi Archiepiſcopus ad miile codices antiquos Conſtantinopoli tum
ſervatos folum legiſſe: Dignitate pofteriorem effe Filio, forte tradi.
dit pictatis fermo. Ipſe etiam Marcus fecum attulerat in Italiam
antiquiffimum quendam codicem , qui ſimiliter ita faltem legebat;
ut fane , qui conſideraveria
fellerint fidem fuam in corrumpendis Patrum ſcriptis, uti hoc Tra.
etatu oſtendimus , vel hoc de nomine faltem locum hunc , prout
eum primo ex Recco citavimus, pariter a latinæ fententiæ affertori
bus eſſe corruptum concefferit.
Rurſum fi reliqua verba hujus loci expendamus; pariter hinc
corrupte fic verba illa a Becco laudari conſtabit. Ut vero fingula
hæc manifeſtius pateant: primo integrum contextum verborum Baſi
lii ex editione Parifienfi laudata , anno 1618. afferemus ; deinde,
qui codices reliqui pro Latinis facientes legerint , fubjiciemus: - ne
neceſſum fit paflim cadem inſerere iis , quæ deinde diſputabimus.
Prolixa hæc quidem fuerint, fed , cum videamus potiffimam partem 1

Concilii Florentini in hunc locum Bafilii fuiſſe impenfam ; Latini

item inde objiciant, falfitatis convictos in endem Synodo codices pro
Orientalibus facientes: conveniebat utique folide hanc rem pertractare.
Primo ergo : Lib . III. contra Eunomium S. Bafilius affert verba
Euno .
 IN SCRIPTIS PP. ' ORIENT. 221

Eunomii , in quibus conveniunt pariter codices diſſentientes.' Sic

vero ille : Cum vero bæc de Unigenito fufficiant, reliquum eft, ut
de Paracleto quoque dicamus : nec opinionem multorum absque ulla
examinatione fequemur, ſed ſanctorum in omnibus doctrinam confer.
vabimus. A quibus cum dignitate & ordine tertium ipfum didiceri.
mus , tertium quoque natura effe credidimus. Reſpondet vero hifce
verbis Eunoınio Bafilius: Quod igitur non putet oportere in fimplici
ac fecura fide multorum permanere : fed artificiofis quibusdam eo
cavillatoriis rationibus, ad id quod fibi videtur, veritatem rurfus
commutet , ſatis verbis ſuis oftendit. Cum enim contemnat opinionem
multorum , qua Spiritum S. glorificant, fan &torum fe fimulat conſer
vare doctrinam , & tacet eos , qui ei ipfam tradiderunt : nunc etiam
ca ipfa faciens, que, cum de Unigenito baberet orationem , facere de
monftratus eft. Deinde ait a fanétis didiciſſe, ordine & dignitate
tertium effe Spiritum : a fe,autem ipſo credidiffe, natura quoque ter
tium effe. Qui vero illi ſancti fint, & in quibus fermonibus eam
doctrinam fecerint,non poteft dicere. Fuitnc unquam bomo fic audax,
qui divinorum dogmatum innovationes induceret ? Cur enim neceffe
eft, fi dignitate ac ordine tertius eft Spiritus, natura quoque ipfum
tertium effe ? Dignitate namque ipfum fecundum effe a Filio , pietatis
fermo fortaffe tradit: natura vero tertia uti , nec a divinis Scriptu
ris docti ſumus, nec ex anteccdeniibus poſſibile eft confequenter colligi.
Nam quemadmodum Filius ordine quidem a Patre ſecundus eft, quon
niam ab illo eft : & dignitate , quoniam origo atque cauſa ellendi
Pater ipfi eft, & quoniam per ipfum acceffus Et adductio ad Deum
Patrem ; natura vero nullo modo fecundus , quoniam in utroque una
eft Deitas : ita videlicet & Spiritus S. etfi dignitate & ordine ſecun.
dus a Filio eft, ut illud concedamus : non tamen verifimiliter aliena
ipſum effe nature inde conſequetur. Quod inde patet. Angeli omnes,
ut appellationis unius, fic etiam ejusdem ſunt natura inter ſe : atta
men alii ipforum gentibus præpofiti funt; alii vero fidelium fingulos
conſequuntur : quanto autem gens uni viro præponenda eft , tanto
majorem neceffe eft Angeli, qui gentis principatum babeat, effe digni.
Ee 3 tatem
222 TRACT. IL DE CORRUPTELIS

Tatem dignitate corum , quibus fingulorum tutela commiffa eft.

Quorſum h.sc oratio . Quod non omnino, ß quid ordine ac dignitate
fecundum , aut tertium eft, id es naturam alteram babet. Nam
quemadmodum Angelorum alius princeps, alius ſubditus, & tamen
omnes Angeli natura funt ; ergo in dignitate quædam diverfitas, in
natura vero communitas eft : ( etenim ſtella a ſtella differt in gloria,
Sa natura ſtellarum omnium una eft : & manfioncs multa apud Pas
trem , id eft dignitatum diverfitates : glorificatorum vero natura una :)
fic profeéto & Spiritus S. fi quidem dignitate & ordine fubjiciatur,
ut dicunt : (accepimus enim ipſum , tertium a Patre & Filio numera
tum , cum ipfe Dominus in traditione falutaris baptiſmi ordinem trat
diderit,his verbis : Euntes baptizate in nomine Patris , $ Filii, &
Spiritus fancti; ) in naturamautem tertiam a Filio ac Patre dejectum
Spiritum nullibi audivimus. Et ſic quidem fecundum gracas editio.
-nes , verba Baſilii fe habent. Codices vero pro Latinis facientes
tribus locis ab hiſce abeunt: primo ſcilicet, dum habent : Dignitate
namque fecundum effe a Filio , cum ab ipſo habeat effe, atque ab ipſo
accipiat , & annunciet nobis, & omnino ab illa dependeat caufa,
pietatis ratio tradit ; cuin verba Bafilii ſaltem haberent: Dignitate
namque fecundum eile a Filio , pietatis forte fermo tradit. Codices
diffentientes deinde omiſſis illis : ut concedamus , habent : ita videli.
eet i Spiritus S. etſi dignitate & ordine ſecundus a Filio eft , non
tamen verifimiliter aliena eum ele naturæ inde conſequetur. At de
nuo Baſilii verba erant: Ita videlicet & Spiritus S. etfi dignitate Et
ordine fecundus a Filio eft, ut illud concedamus , non tamen & c.
Tandem codices pro Latinis facientes habent : Sic profecto ES .
Spiritus S. licet dignitate & ordineſubjiciatur, accepimus enim ipſum
tertium a Patre El Filio numeratum . Baſilii vero verba erant : Sic
profe &to &T Spiritus S. licet dignitate & ordineſubjiciatur, ut dicunt :
accepimus enim ipſum , inquit, tertium a Patre & Filio numeratum .
Hæc ergo differentia codicum : de cetero enim eos in omnibus con
venire ex actis Florentinæ Synodi conſtat. Corrupte vero fic habere
codices diffentientes, hinc conſtat,
Utrie
1
 war
IN SCRIPTIS PP. ORIENT .
223
Utrique utique codices conveniunt in eo , quod Bafilius nega
verit, Spiritum S. eſſe ſecundum dignitate a Filio . Tria ſcilicet af.
firmarat Eunomius , uti vidimus.
7 Primo fcilicet : Non opinionom
multorum absque ulla examinatione fequemur. Hiſce reſpondet &
Baſilius : Quod igitur non putet oportere in fimplici ac ſecura fide
multorum permanere , fed artificiofis & cavillatoriis rationibus ad
id quod fibi videtur , veritatem rurſus commutet, ſatis verbis fuis
oftendit. Secundo,Eunomius continua quidem ſerie dixerat : Verum
ſanctorum in omnibus,do&trinam confervabimus, qua fcilicet, ut mox
ſubdit , docent Spiritum S. fecundum eſſe ordine & dignitate a Filio .
Hiſce ergo pariter continua ſerie fic reſpondet Bafilius: Cum enim
contemnat opinionem multorum , qua Spiritum S. glorificant , fan &to
rum fe fimulat conſervare doctrinam , & tacet cos , qui ci ipſam trao
diderunt. Tertio tandem immediate illis fubdit Eunomius : A qui
bus cum dignitate & ordine tertium ipſum didicerimus , tertium quo
que natura effe credidimus. Quibus rurſum Bafilius reſponſurus,
cum eadem verba Eunomii repetiiſſet , ad priora illa , quibus Euno .
mius dixerat , a ſanctis ſe accepiffe, Spiritum S. tertium effe ordine
ac dignitate , regerit : Qui vero illi fanéti fint, & in quibus fermo
nibus eam doctrinam fecerint , non poteft dicere. Poftmodum illam
ipſam conſequentiam Eunomii perftringens, qua ex eo , quod Spirie
tus S. tertius dignitate , inférebat , Spiritum S. quoque tertium effe
natura , fubdit : fuitne unquam bomo fic audax , qui divinorum
dogmatum innovationes induceret ? Cur enim ncceffe eft , fi dignitate
ac ordine tertius eſt Spiritus, natura quoque ipſum tertium effe?
Sic ergo , cum Eunomius dixiſſet , ſe velke conſervare doctrinam
fanctorum , qua ſcilicet tradebant , Spiritum S. tertium eſſe digni
tate & ordine , & deinde fe a ſanctis accepiffe, Spiritum ſanctum ter
tium eſſe dignitate & ordine ; reſpondet Bafilius: Eunomium eo ipfo
fimulare doctrinam ſe SS. Patrum conſervare ; tacere ipſum eos, qui
hanc doctrinam ei tradiderint ; non poſſe dicere ipſum , qui ſancti
illi fint, & in quibus ſermonibus eam doctrinam tradiderint. Neque
enim præterea aliam doctrinam jactabat Eunomius, a fanctis ſe acce.
piſle
 TRACT. II. DE CORROPTELIS
224
piſſe, nifi quod Spiritus S. dignitate & ordine tertius. Sponte enim
ipfe fatebatur, de ſuo ſe addidiffe, quod tertius natura ſit Spiritus S.
Negat ergo Baſilius fanctorum doctrinam efle , quod Spiritus S. ter
tius fit dignitate & ordine : neque enim poffe quemquam e fanctis
nominari , qui talem doctrinam tradiderint. Negat Eunomi im eo
ipfo fervare doctrinam Patrum , ſed ſaltem fimulare , inquit , Euno.
mium , tenere ſe doctrinam Patrum , revera vero non tenere. Hoc
enim utique infert ſimulatio . Quodli vero, juxta doctrinam Baſilii,
fanctorum do & rina non erat , Spiritum S. eſſe tertium dignitate &
ordine : quomodo ergo in codicibus pro Latinis facientibus toties
abhinc Bafilius legitur indubitato affirmaſſe , Spiritum S. tertium
eſſe natura & dignitate ? Ut fane hinc diſerte liqucat, codices iftos
diſſentientes effe falfatos, in quibus a noftris abeunt.
Deinde , juxta codices diſſentientes, primo quidem , cur Spiri
tus S. fecundus dignitate a Filio, daret rationem hanc : quia pietatis
fermo tradit, Spiritum S. a Filio eſſe habere , atque ab ipſo accipere,
& annunciare nobis , & omnino ab illa cauſa dependere: cui qui
dem parem rationem etiam ſecundum noſtros codices dabat, cur
Filiusfecundus dignitate a Patre. Talem ergo rationem cum dedis,
fet ex ſacra Scriptura ratione Spiritus S. cur, quæſo, deinde juxta utros
que codices oftenfurus, cur Spiritum S. videri poſſet tertium eſſe
dignitate , affert faltem verba inſtitutionis baptiſmi, in qua tertius
numeratus Spiritus S. Sic enim codices diſſentientes habent: Sic pro
fe &to & Spiritus S. licet dignitate & ordine poſterior fit: accepimus
enim ipfum tertium a Patre & Filio numeratum , cum ipfe Dominus
in traditione falutaris baptiſmi ordinem tradiderit his verbis : Euntes
baptizate in nomine Patris, Egº Filii, & Spiritus fan &ti. Cur ergo ,
fi jam antea demonſtrarat, Spiritum S. eſſe tertium dignitate , uti ha
bent codices diſſentientes , fic denuo idem demonſtraſſet ? Item fi
ideo ex ſacra Scriptură probatur, Spiritum S. tertium eſſe dignitate,
quia facra Scriptura docet, a Filio eſſe habere Spiritum , ab ipſo
accipere , & annunciare nobis , & ab hac cauſa dependere , uti ha
bent diſſentientes codices ; quomodo rurſum nonex iisdem , fed
illis
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT. 425
illis faltem Scripturæ verbis idem demonſtraſfet, abi dicitur: In no
mine Patris, & Filii, Ego Spiritus fanéti? Hæc utique longe diverſa.
Quæ vero in prolixis illis difputationibus Florentiæ de hoc loco SellioneXX .
habitis JOHANNES Provincialis objiciebat , potiſlima hæc funt. Concilii Flo
Primo codicem antiquiffimum habere verba illa : cum ab ipfo habeat
effe , & reliqua. Quafi vero non olim jam inter Græcos fubinde
occurrerent, qui Latinorum fententiæ faverent. Sed fcriptus, in
quit , codex ille, ante differentiam inter Græcos & Latinos. Unde
vero Johannes, antiquus licet fuerit codex ille, tantam eum habuiffe
antiquitatem probaverit ? Sane a Photii ætate differentia illa fuit inter
orientalem & occidentalem ecclefiam , ratione proceſſionis Spiritus
S. a Filio. Quot vero ſecula non interceſſerunt a Photii ætate ad
tempora Concilii Florentini ? Imo ſi trecentos, aut quadringentos
faltem annos ante fuiſſet ſcriptus codex ille , nonne fat antiquitatis
pra ſe tuliſſet ? Antiquiffimus deinde codex erat Marci Epheſii, qui
omnino ab altero illo diſſentiebat. Tandem quid de antiquis codi.
cibus pro Latinis facientibus fit ſentiendum , oftendit antiquiſſimus
codex Juliani, in quo Symbolum æcumenicæ VII. Synodi cum ad
ditamento legebatur ; oftendunt alii antiqui codices, in quibus pari
ter in Symbolo Athanafii Spiritus S. dicitur aFilio etiam procedere.
Hos enim falfatos pariter fuiſſe, ſupra oſtenſum ,
Secundo ſeſſione XXI. objicit, ipfam Chalcedonenſem univerſa
lem Synodum teſtari de Baſilio Magno , quod exactam tradiderit
doctrinam de Spiritu ſancto. Quomodo ergo S. Bafilius dubitaſſet,
num Spiritus S. eſſet tertius dignitate a Patre , dicens : Ita fortaffe
tradit pietatis ratio & fic porro . Verum nequaquam Bafilius du.
bitavit unquam , num Spiritus S. dignitate ſecundus a Filio : illud
enim in præcedentibus diſerte negarat, ut ante oſtenſum . Sed ſom
lum hiſce per fuppofitionem concedit Eunomio : etiamfi Spiritus S.
eſſet ſecundus dignitate a Filio , uti quidem videri poſſet facram Scri
pturam docere, dum inquit: Baptizate in nomine Patris , & Filit,
& Spiritus fan &ti: nequaquam tamen inde fequi, Spiritum S. etiam
a Filio fecundum eſſe natura. Hic cum ſenſus fit Bafilii; qui verba
Ff illa ,
 ci
226 TRACT. II. DE CORRUPTELIS

illa, quibus inquit : pietatis forte ratio tradit, indigna forent Bafi
lio ? Svetum deinde Patribus, ut ob hæreticorum pravitates cautiſſime
ſoleant loqui , neque facile hæretico concedere , quod maligne ipſe
interpretari poſſit. Si ergo vel hac ratione diceremus, Bafilium hic
dubitative loqui de eo , num Spiritus S. ſecundus dignitate a Filio ;
num obinde fequeretur notam aliquam inuri ſancto Baſilio ? Sæpius
ſane legitur Baſilius vocem ingeniti reprobaffe, ut Epift. 141. &
Lib. II. contra Eunomium ſub finem ; imo tanquam primum elemen
tum blasphemiaruin vocem hanc damnat, Lib . I. contra Eunomium .
Attamen ingeniti vox a tot SS. Patribus communiter approbata. Num
ergo inde nota quædam inuritur S. Baſilio ? Pariter ergo dici poterat,
dum hæretici abutebantur hac propofitione: a Filio Spiritus S. dignin
tate ſecundus; Bafilium inde graviorem fe præſtitiſſe in hac propoſi
tione admittenda; verum revera Baſilium negaſſe, Spiritum S. a Filio
dignitate effe fecundum , ante oſtenſun.
Tertio feflione XXII. objicit Johannes , fecundum noſtros codie
ces ex antecedenti vero & abſoluto falfam fequi conclufionem .
Argumentaretur enim Bafilius : Filius a Patre fecundus dignitate, nec
dum tamen ſecundus natura ab ipfo. Ergo etiamſi concedamus,
Spiritum S. ſecundum dignitate a Filio ; non tamen ſecundus natura
fuerit ab eo. Cum vero Baſilius argumentetur : ficut Angeli , cum
fint in illis ſecundi & tertii, non ſunt tamen extra naturam angeli.
cam : ita & divinæ perſonæ. Sicut ergo & in illis , ita & in divi
nis ; hic utique minor abſoluta eſt : nimirum ſecundos & tertios
dignitate & ordine Angelos abſolute & ſine ulla limitatione non effe
extra naturam angelicam. Pariter ergo & in divinis perſonis indu
bitanter hoc erit, cuin antecedens fit abfolutum , conſequens etiam
abfolutum effe debet , & fine ulla conditione.
Idem objicit & feflione XXIII. additque: fic porro fecundum
codices noſtros ex propofitione & antecedente dubio fequi veram &
certam conclufionem . Hæc ille , fed abfurde utique. Quod prie
mum cernit , Baſilius, fecundum lectionem codicum noſtrorum , ar.
gumento Eunomü, quo concludebat : Spiritus S. eft fecundus a Filio
digni
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT.
227
dignitate : a Filio ergo etiam ſecundus natura, duplici reſponſione fa
tisfacit. Negando primo antecedens ;, falfum enim eſſe , quod Spi
ritus S. a Filio dignitate fecundus: non enim hoc effe doctrinam
ſanctorum . Negando fecundo , antecedente conceſſo non probato,
ipfam conſequentiam , qua ſcilicet hæreticus inferebat: fi Spiritus S.
fecundus dignitate a Filio , fecundus etiam natura a Filio. Hinc S.
Baſilius: Cur neceffe eſt, inquit, fi dignitate tertius eft Spiritus, na .
tura quoque ipfum tertium effe ? dignitate namque ipfum fecundum
effe a Filio , pietatis fortefermo tradit. Porro conſequentiam ipſam
non valere , antecedenti licet conceſſo , probat primo a Filio Dei,
qui ſecundus dignitate a Patre , non tamen natura fecundus ab ipfo ;
probat deinde ab exemplis Angelorum, ſtellarum , & manfionum .
Ex his enim diſerte conſtat , non omne , quod fecundum ab alio
dignitate eft, fecundum etiam eſſe ab eo natura . Quemadmodum
& Baſilius ſe idem exemplis inferre, loco citato his verbis teftaba,
tur. Quorſum hæc oratio ? Quod non omnino , fi quid ordine aut
dignitate" ſecundum , aut tertium , id Et naturam alteram habet,
Adeoque nulla neceſſitate ſequitur: Spiritus S. eſt dignitate fecundus
a Filio ; fut hoc concedatur) ergo etiam ſecundus natura ab eo ,
Ubi , quæfo , in hac diſputatione Bafilii ex veris & abfolutis falſa fe
quitur conclufio ? Quid, quæfo, vulgarius, quam ut a diſputanti
bus primo antecedens negetur ; deinde antecedente conceſſo non
probato , conſequentia majoris negetur , eamque nullam efle variis
adductis inftantiis demonftretur ? Quis vel parum verſatus in logicis
hoc in dubium traheret ? Imo fi adductæ rationes Johannis quicquam
valerent; jam non ſolus Baſilius , fed nullus diſputantium dicta ra
tione ad oppofitum adverfarii argumentum reſpondere poſſet; quod
impoſſibile : pariter enim huc rationes illæ Johannis adduci in con
trarium poſſent. Sane res hic tam manifefta, ut ſenſu indiguerit,
non ratione Johannes ille Provincialiś, qui Bafilium fic reſpondere
* Eunomio potuiſſe negavit. Sed fic argumentabitur, inquit , Bafi.
lius : Filius fecundus dignitate a Patre, necdum tamen natura fecun
dus. Spiritus S. ergo , licet fecundus dignitate a Filio , ut hoc con
Ff2 ceda.
228 TRACT. II. DE CORRUPTELIS

cedatur, necdum tamen natura fecundus. Supponeret ergo Filium

indubitato ſecundum eſſe dignitate a Patre : quomodo ergo in con
cluſione negative poneret Spiritum S. ſecundum dignitate a Filio ?
Quomodo ; quæſo , hæc convenirent? Verum Baſilii propoſitum
non erat oſtendere , quemadmodum Filius dignitate ſecundus a Pa
tre , fimul tamen non fecundus natura ab eo : fic etiam Spiritum S.
dignitate fecundum effe a Filio , non tamen fimul ſecundum effe ab
eo natura . Sed ideo faltem Filii exemplum afferebat, at conſequen
tiam majcris , quam Eunomius formarat , oſtenderet effe nullam ,
Si enim Filius fecundus a Patre dignitate, necdum tamen natura fe
cundus; nullo modo utique conſequentia valet : Spiritus S. ſecundus
a Filio dignitate, ut hæretici volebant; ergo Spiritus S. ſecundus a
Filio natura . Et hinc inquit Bafilius : Prout Filius quidem ordine
& dignitate ſecundus eft, - natura vero nullo modo ſecundus:
ita videlicet & Spiritus S. etſi dignitate & ordine fecundus a Filio
eft, ut illud concedamus, non tamen verifimiliter aliene ipſum na.
tura effe inde conſequetur. Solum ergo Baſilius, adducto exemplo
Filii, conſequentiam illam hæretici vult demonftrare effe nullam :
ſi a Filio ſecundus dignitate Spiritus S. ſecundus etiam ab eo natura,
Quomodo ergo , ſi non pariter fimpliciter ſupponeret, Spiritum S.
dignitate fecundum eſſe a Filio , ex abſolutis &veris falſiun inferret?
Illud utique porro variis exemplis ex logicis diſputationibus peritis
demonſtrari poſſet, niſi res eſſet per ſe nianifeſta, & omnia in com .
pendium mittere animus eſſet. Omnibus enim liquet in tali genere
diſputandi , ubi primo antecedens , deinde , antecedente conceſſo,
conſequentia negatur , a paribus exemplis rectiſfime inferri , nullam
eſſe conſequentiz iſtius neceſſitatem , etiamfi antecedens faltem con
cedatur; qui hoc negat, inſultiſſimum utique eſſe oportet. Idem
per omnia habendum de argumento Baſilii ab Angelis petito. Fal
fum enim, argumentari Bafilium , ut ajebat Johannes : Sicut Angeli,
cum fint in illis ſecundi Es tertii , non tamen funt extra naturam
Angelorum : ita & divine perſone. Sicut ergo in illis, ita egy
in divinis ; ut ſcilicet, prout vult Johannes, fenfus fit: Angeli digni
tate
 SCRIPTIS PP.
PP, ORIENT.
229
tate inter fe differunt, non tamen natura ; fic & Spiritus S. dignitate
fecundus a Filio , non tainen natura . Sed Baſilius adducto Angelo
rum exemplo , faltem conſequentiam hæretici vult demonſtrare effe
nullam , qua ille inferebat: fi Spiritus S. dignitate ſecundus a Filio ;
ergo & ſecundus natura ab eo . Et hinc cum oſtendiffet Baſilius :
Angelos differre dignitate, non natura , fubdit : Quorſum hæc oratio ?
Quod non omnino, fiquid ordine ac dignitate fecundum , aut tertium
eft; id er naturam alteram babet. Sequelam ergo fubinnuens ad .
dit: Quemadmodum Angelorum alius princeps, alius fubditus, in na
tura vero communitas eft: fic etfi Spiritus S. concederetur effe digni
tate fecundus a Filio, non tamen ſequitur effe fecundum natura. Sed,
inquit, minor abſoluta eft , nimirum fecundos & tertios dignitate
& ordine Angelos abſolute, & fine ulla limitatione non effe extra
naturam angelicam . Pariter ergo abſoluta concluſio erit: Spiritum
S. fecundum dignitate a Filio, non eſſe fecundum natura ab ipſo.
Numne vero ex eo , quod Angeli ſecurdi & tertii dignitate, necdum
tamen extra naturam angelicam fint, faltem abſolute ſequitur, Spi
situm S. dignitate ſecundum a Filio, non eſſe fecundum natura ab
ipfo ! An non abſoluta concluſio hæc pariter inde fequitur : ergo
non omne , quod differt dignitate, differt & natura; ut hinc porro
inferas: ergo nequefequitur: a Filio eſt ſecundus dignitate Spiritus
S. ergo etiam natura ? Uti quidem fic inferre Baſilium modo vidi
mus. Abſolutum uțique pariter pullo modo fequitur: Spiritus S.
ſecundus eft a Filio , ut hæretici dicunt ; Spiritus S.-ergo pariter ſe
cundus natura eſt a Filio. Sed , ut dictum , nihil agere Johannem
omnes fere diſputationes convincunt , in quibus nihil familiarius,
quam antecedente negato , deinde coriceſſo non probato antecedente,
negare conſequentiam majoris, eandemque nullam efle variis addu
ctis inftantiis probare; in quibus utique inſtantiis ſemper etiam prior
pars propoſitionis neceſſario abſolute ponitur : non tamen obinde
fieri idem neceſſum in concluſione, ut cuique patet. Alterum , quod
objiciebat Johannes , erat, quod , fecundum noſtros codices , ex
antecedente dubio ſequatur concluſio vera & certa. Verum quo
Ff 3 modo
 TRACT. II. DE CORRUPTELIS
230
modo hæc cum dictis conveniunt, non video. Modo enim conclu .
fionein ſecunduin noftros codices dixerat eſſe falſam ; . quomodo
ergo eam modo veram rurſun dicit ? Intelligere vero videtur , quafi
hoc modo fecundum codices noftros concludat Bafilius: Spiritus S.
licet fecundus a Filio dignitate, ut hoc concedatur; non ergo ſequi
tur Spiritum S. fecundum natura eſſe a Filio. Verum ubi fic argu
mentatur Baſilius ? In unam utique propofitionem conjungebat , non
fequi : a Filio fecundus dignitate Spiritus S. ut hæretici dicebant ;
Spiritus S. ergo fecundus etiam natura a Filio. Sed de hoc hactenus.
Simile huic eft, quod ſeſſione XXI. objicit: id, per quod demon
Aratur aliquid , notius debet eſſe eo , quod demonſtratur. Baſilio
vero propofitum effe , conſequentiam illam Eunomii refellere : & fi
tertius eſt dignitate, ut natura quoque tertius fit. Si ergo diceret :
fortaffis fermo pietatis tradit ; quomodo , quæſo , de eo dubitare
poterat , quod afleverare debebat ad confutandum Eunomium ? Sed
neque verbis illis dubitare Bafilium , num Spiritus S. ſecundus digni
tate a Filio , fed fic ſaltem per fuppofitionem hæretico hanc propo
fitionein concedere , jam ante oſtenſum . · Si porro neceſſarium erat
ad confutandum Eunomium , ut Baſilius aſſeveret Spiritum S. ter .
tium eſſe dignitate : & huic utique fatisfacit Baſilius ſecundum noftros
codices, concedendo fcilicet illud Eunomio , fed non probando.
Notiora porro eſſe debent, ex quibus demonſtratur. Numne vero
Eunomii conſequentiam illam : Em ji tertiusdignitate Spiritus, na
tura etiam tertius, Baſilius cx eo refellere vult : quod etfi Spiritus
8. fecundus a Filio , uti hæreticus dicebat , non tamen ſecundus ab
co Kit natura ? Quid nugarum hic proponit Johannes ? Quomodo
tandem neceſſarium habuiſſet Bafilius ad refellendaın illam conſe
quentiam Eunomii aſſerere, Spiritum S. fecundum eſſe dignitate
Filio? An non fatis conſequentia illa refellitur, fi demonſtrem, quod
utique hinc facit Bafilius: etiamſi concedatur, Spiritum S. effe fecun
dum dignitate , non tamen obinde ſequi, ſecundum eum etiam na
tura eſle. Sed pergimus.
Quarto tandem objicit Johannes fellione XXII, dum Bafilius in .
quit,
 IN SCRIPTIS PP.. ORIENT. 231
quit , non poſle Eunomium dicere , quinam illi ſancti fint, & in
quibus fermonibus eam ductrinam fecerint : 'ſenſum ejus eſſe, non
potuiffe Eunomium reperire ſanctos, qui ita affirmarent tertiuin
eſſe dignitate Spiritum S. ut hinc inferre poſſet, natura tertium effe
Spiritum S. Patres enim illud dixiſſe , intelligentes proceſſionem Spi
ritus S. ab intra ; Eunomium vero illud intellexiffe ab extra : & il.
lam pariter fententiam fuiſſe multorum , qua eos Deum glorificare
docet Baſilius. Verum primo diſerta verba funt Eunomii , quibus
ex eo ſolo , quod Spiritus S. dignitate fecundus a Filio fecundum
Patrum doctrinam , Spiritum S. infert natura etiam fecundum eſſe.
Num vero , quia Patres proceſſionem æternam intelligentes, Spiri
tum S. docuere a Filio dignitate fecundum eſſe ; ( fupponamus utrum .
que , licet falfiffima fint ) Eunomius vero de creatione hoc intellexit :
ipfe obinde ex Patribus non habuiſſe dicendus eſt: Spiritum S. effe
a Filio fecundum dignitate; aut hinc Eunomium nominare non po
tuiſſe , qui Patrum hoc traderent? Abſurde. Diceresne enim , ubi
integrum quendam locum ex S. Patre quodam hæreticus torquet ad
fuam fententiam , inferendo ſcilicet inde, tanquam ex præmiſſa pro
poſitione, conclufionem abſurdam & hæreticam : diceresne, inquam,
hæreticum , integrum illum locum ex Patre adducto non habuiſſe ; >

neque ipfum Patrem , qui tale quid fcripferit, nominare potuiſſe ?

Porro fi hæreticus ex facra Scriptura inferat ; Spiritus S. clamat ad
Patrem , fecundum verba Apoſtoli ad Galatas Cap. IV . v . 5. "Miſit
Deus Spirituin Filii ſui in corda veftra clamantem : Abba Pater : Ergo
Spiritus S. non eft Deus : nonne habuit verba illa ex ſacra Scriptura?
Nonne Apoftolum , qui ea fcripferat, nominare potuit ? Scilicet,
licet eandem propofitionem aliter SS. Patres , aliter hæreticus in
telligat, perverſa inde inferendo : non minus tamen verum manet,
Patres propoſitionem illam tradidiffe, & ab iisdem eandem hæreti
cum deſumſiſle . ' Aliud enim eſt vis verborum fententiæ , aliud ra .
tio , ob quam quis credit eam obtinere. Patres ergo & hæreticus
in ratione, ob quam credunt, propoſitionem obtinere ; omnino
diſcrepant: in eo tamen conveniunt, quod ab utraque parte verba
ipfa
 TRACT. II. DE CORRUPTELIS
232
ipſa vera , ſecundum primam verborum fimplicem vim , cenfean
tur. Et hinc pariter recte Eunomius dicitur a Patribus accepiſſe:
Spiritum S. eſſe fecundum a Filio dignitate; licet , fi rationem hu
jus propoſitionis cernas , ob quam obtinere candem crediderint SS.
Patres , & rurſum Eunomius, omnino ab invicem diſcrepaverint.
Deinde ipſe Eunomius inquit : Opinionem multorum absque ulla exe
minatione non fequemur, ſed ſanctorum in omnibus do trinam cona
ſervabimus. Fatetur hiſce Eunomius , non opinionem multorum ,
fed doctrinant ſanctorum fe velle ſequi. Adeoque quam opinionem
multorum habebat, negat ſententiam ſanctorum fuiſſe. Quomodo
ergo Johannes Provincialis affirmabat, unum dogma, nempe Spiri
tum S. a Filio, fecundum dignitate eſſe, per ſententiam multorum
& doctrinam ſanctorum intelligi? Pariter S. Bafilius : Cum contemnat
opinionem multorum , ſanctorum fe fimulat conſervare doctrinam .
At vero idem dogma non poterat ab Eunomio contemni, & rurſum
fervari, mentiendo illud effe doctrinam SS. Patrum . Imo ipſe tan .
dem JOHANNES Provincialis , ſententiam multorum , qua glori
ficant Deum , feffione XXI. docet eſſe eam , qua omnes Spiritum S.
effe Deum confitentur : Dixerat enim , inquit , ille contemnens mul
torum , quam habent , ſententiam : ET bie funt minus examinatæ mul
torum ſententia , quod Spiritum Deum ele faterentur, non adhibi.
tis multis rationibus. Superbus vero iſte atque arrogans Eunomius
videtur eos nolle ſequi. Quomodo ergoaliam horum modo expofi
tionem dat : Spiritum S. ſcilicet fecundum eſſe dignitate a Filio,
nempe ſecundum proceſſionem ? Tandem confequentiam illamı
Eunonii : Spiritus S. ſecundus eſt dignitate a Filio , ergo etiam na.
tura ; refutat abhinc Bafilius, inſtantia data ab Angelis, ftellis,
manſionibus cæleſtibus; additque exindc conſtare , non omne, quod
dignitate ſecundum ab altero eſt, ſecunduni etiam eſſe ab eo natura;
adeoque non ſequi : a Filio Spiritus S. ſecundus dignitate ; ergo
etiam natura ſecundus. At vero , fi propofitio illa : Spiritus S. a
Filio dignítate ſecundus eſt, non fimpliciter acciperetur, fed aut fe
cundum catholicos intellecta de proceffioneSpuitus ſancti, aut fecun
dum
 C

IN SCRIPTIS PP. ORIENT .

233
dum Eunomium intellecta de creatione : nullo modo inftantias iftas
dare potuiffet Baſilius contra illam Eunomii illationem , aut ex in
ftantiis iftis inferre , non omne , quod fecundum dignitate ab alio,
ab eo etiam natura diverſum eſſe. Non enim Angelus Angelum ,
ſtella ſtellam , aut manfio manfionem creavit , aut ullo modo pros,
duxit. Cum vero fic ad refutandam illam Eunomii conſequentiam
exempla talia adhibeat Bafilius, circa quæ fimpliciter , absque re
fpectu productionis, intelligitur aliud ab alio dignitate fecundum
effe: patet utique neque aliter in præcedentibus propofitionem illam
accepiſſe Bafilium , ,& non intellectam aut ſecundum catholicos ra
tione proceſſionis, aut ſecundum Eunomium ratione creationis, ubi
fcilicet verba Eunomii a Baſilio refutabantur. Tales ergo rationes
Florentiæ in medium proferebat Johannes Provincialis; talibus de
monſtrare volebat, corruptum ab orientalibus codicem Bafilii; ob
tales tandem rationes vere etiam demonſtratum credunt Latini pofte
rorum , in Concilio iſto Florentino codices'noſtros fuiſſe falſos,
Talibus vero futilibus & ineptis rationibus Johannis Latinos acquie
fcere, & tanquam cæcos iisdem duci, quis non miraretur ? Aut quis
non damnaret potius obcæcatam eorum obſtinaciam , dum argu
menta eadem orientalibus tanquam invicta, tanquam inanifeſtiſlima
objicere audent?
Quod vero objicit Johannes feſſione XX. verba Athanaſii, ex
quibus infert , Spiritum S. ſecundum eſſe dignitate a Filio ; eadem
diluemus Tractatu , in quo objecta teſtimonja ex ſcriptis Patrum
orientalium refutabimus.
Repetere hic porro , quæ quisque ex recentioribus Latinis Jo.
hannem illum fecutus pro defenſione codicum diſſentientium objicit,
otioſi eſſet : ſaltem memorabimus adhuc aliqua , quæ ultra hæc Jo
hannis argumenta quidam adducunt,
Sic ergo inftat BELLARMINUS Lib. II. de Chriſto, Cap. XXV.
Præterea ex confequentibus colligimus evidenter , aut illa verba de
bere eſe in textu , aut certeſenſum eorum . Nam fic pergit Bafilius :
Nam quemadmodum Filius ordine quidem a Patreſecundus eſt, quo
Gg niam
 TRACT. II. DE CORRUPTELIS
234
niam ab illo eft; & dignitate , quoniam origo atque cauſa effendi
Pater ipfi eft; natura vcro nullo modo fecundus, quoniam in utro
que una eft Deitas : ita Spiritus S. etfi dignitate & ordine ſecundus
& Filio ejt, non tamen aliene ipſum effe nature , inde conſequetur.
Et babentur hæc omnia in græco ad verbum . Verum mutilem quen
dam codicem latinum fecutus Bellarminus, fic ea verba Bafilii ad
ducit. Secundum editiones fupra laudatas fic loco illorum : Ita
Spiritus S. etſi dignitate & ordine fecundus a Filio eft , habebatur :
Etfi Spiritus S. dignitate & ordine ſecundus a Filio eft, ut hoc con
redamus omnino. In græco quidem dicit fic omnia ad verbum ha
beri. Sed omnes editiones græci textus poſteriori modo ea verba
legunt, ut vidimus. Deinde, etiamfi verba illa : ut hoc concedamus
omnino, abeffent: neutiquam ſenſus adhuc dum Bafilii eſſet, quod
revera etiam a Filio fecundus eſſet dignitate Spiritus; ſed intelligeret
faltem , quod etſi eſt Spiritus S. dignitate a Filio fecundus , non
tamen inde fequi, quod fit etiam fecundus a Filio natura , ſuppo
nens illa non ex fua fententia , fed utique ex Eunomii opinione.
Cichovius Nonnemo ex BESSARIONIS epiſtola ad Conſtantinopolita.
quæftionc
V. pag . 5o . nos varia argumenta collegit. Primo ergo inquit: ex ſex operum
S. Bafilii exemplaribus, quæ Græci fecum tulerant, quinque caruiffe
dubitativis parentheſibus , chartaceum fextum eas. ſolum habuiſſe.
Quid inde ? Non unum faltem codicem orientales potuiſſent ſecum
afferre illibatum ; ſed plures, fi voluiffent. Mille enim alia exem
plaria Conſtantinopoli habebantur, teſte MARCO. Illa vero fe
cum tulerant, quod nullus eorum de falfatione textus dubitaſſet, ut
denuo teftatur Marcus. Falſum deinde, Græcos fex exemplaria
operum Bafilii Florentiam fecun detuliſſe ; cum omnino faltem ibi
exemplaria tria numero fuerint, ex quibus duo pro Latinis faciebant.
Sic enim fefſione XXI. Concilii Florentini, fecundum latinam acto
rum hujus Synodi editionem Horatii Juſtiniani: Cardinalis : Habe.
tis hic alium Bafilium Florentia, nifi iftos duos ? Ephefius: Non.
Cardinalis: Hic in civitate bac ſunt tres libri, & duo faciunt pro
nobis.
Secundo
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT .
235
Secundo objicit : Beffarionem Conftantinopolim reverſum ,
diuturna ac accurata lectione, codices Bafilii cognoviſſe ante ſchis.
ma fcriptos omnes pro Latinis feciſſe; ſcriptos vero poft ſchisma
aut addita habuifle yerba illa : fortaffe , ut hoc concedamus Sc. illa
vero fubtracta: cum ab illo effe habeat & c. Quæ vero transfuga
fides habenda, qui vel antea ſex exemplaria fingebat Græcos Floren
tiam detuliſſe, ex quibus quinque pro Latinis fecerint ? Cum uti
que , uti vidimus modo , ipfe Julianus Cardinalis teſtetur , tria fal.
tem exemplaria Bafilii Florentiæ fuifle ; ex quibus adhuc tertium
non a Græcis , fed a Nicolao de Cuſa, Latino utique in Italiam
erat delatum . Sic enim JOHANNES Provincialis feſſione XX. Con
cilii Florentini : Ad Bafilii vero dictum refpondentes, in prafentia
dicimus, librum hunc nupere fuifle a Domino Nicolao de Cufa Cone
ftantinopoli huc delatum . Sed quomodo, quæſo , dijudicare potuit
Beſſarion codices, qui ante fchisma, aut poft fchisma fuerant fcri
ptí? Diuturna , inquit, & accurata lectione. Non ergo alia indi
cia habuit , ſubſcriptiones v. gr. annorum ? Affectibus ſuis fic indul
fiffe Beffarionem , quis non videt? Sufficiebat ipfi codicem pronun
ciare poft ſchisma ſcriptum eſſe , qui ad palatum ejus verba Baſilii
non referebat. Licet enim plures forte antiqui fuerint codices pro
Latinis facientes : unde vero neceffario hinc inferes: ante ſchisma
erso ſcriptos fuiſſe oportet ? Abſone. Marci utique codex Baſilii,
quem ſecnm in Italiam detulerat, antiquiſſimus erat : unde ergo &
ille poſt ſchisma ſcriptus demum fuerit ? Tam firmo ergo funda
mento res Latinorum fundatur !
Tertio , Græcorum poſteros duo exemplaria Balilii, quorum
alterum jam anno 1100.ſcriptum erat, pro Latinis facientia ferro
adortos, verba fibi contraria inde eraliffe. Sed fac vera referre
transfugam , cuiomnem fidem hactenus denegavimus: quidni jura
tolleretur, quod male infertum erat? Ferro , igne graffandum erat
in corrupta verba. Cur ergo idem fibi licere attribuit Romana Ec.
clefia , non in licitis, fed illicitis etiam , non in corruptis , ſed in
genuinis auctorum verbis, ubi faltem Romanæ Ecclefiæ adverſantur
Gg 2 placi.
 IS
TRACT . II. DE CO RRUPTEL
236
placitis ? Unde tot indices expurgatorii enati , niſi, ut vel genuina
verba auctorum expungerent, delerent? Potius ergo corruptela ta
les ipſis Latinis objiciuntur , quam orientalibus. Si enim ex iis
quidam codicis Bafilii verba quædam fuftulere , corrupta ea fuere;
at Latini ipfa genuina verba auctorum truncant , expungunt pro
placito.
Quarto, ſententiam ita productam tantam exhibere eloquen
tiam , rotunditatem , & Atticam gratiam , ut genus ipfum & ele
gantia fcribendi teſtetur, tain elegans fcriptum nonniſi ab ipſo S.
Baſilio prodire potuiſſe. Sed cui , quæ optat , non placent ? . So
lusne vero Bafilius fuit , qui attice ſcribere ſcivit ? An non & alius
paucula quædam verba eleganter pofita , ejusdem verbis inſcrere
poterat ?
Quinto, jam tempore Concilii Lugdunenſis Beccum teſtimonio
illo ita integre recitato ufum ex vetuftiffimis codicibus producto,
idque eodem tempore feciſſe Manuelem Calecam , & poft Synodum
Florentinam Gennadium. Sed de antiquis codicibus Baſilii diſſen
tientibus; jam ſupra circa parem Johannis objectionem . Corruptis
enim pariter codicibus uſos & hos dicimus. Sed habuit , inquit,
Beccus teftimonium illud ex vetuftiffinis codicibus. Itane ergo
fedet , fe ipſum decipere ? Citat Beccus teſtimonium illud integre.
Unde vero tu , niſi ex cerebro tuo addis , habuiſſe ipſum illud ex
antiquiſſimis codicibus ? Hæ artes ergo Latinorum , aut Græcorum
latinizantium , ut confingere foleant , quæ nunquam probare pof
funt; faltem ea rebus ſuis conducant. Ipfe enim Beccus talia nun
quam de fe teftatus. Citat utique & Beecus quædam ex Gregorii
Nyſſeni homilia III. in orationem Dominicam . Numne ergo &
hæc obinde ex antiquiflimis codicibus produxit ? Imo hæc tam aperte
corrupta , ut vel ex Jeſuitis Petavius non poflit diffiteri, locum il
lum falfatum effe. Quomodo vero huc facit lucifuga , qui nomen
Gennadii aſſumere non dubitavit ? Ergone jam poft Concilium
Florentinum fcribenti hac in parte auctoritas quædam deferri pote
rat ? Valeant , quæfo , ludicræ tales objectiones,
Tan
 SCRIPTIS PP. ORIENT. 237
Tandem fexto, Bafilium docere Epiſt. CCC. Spiritum S. tertiuni
effe ordine , & apud PACHYMEREM Lib. VII. Hiſtoriæ , ſecun
duin locum habere:Filium a Patre ( Tớ ditiw ) ob caufam , five ut
a cauſa. Secundum locum habere & Spiritum a Filio , xata. Tón
tñs dotias nóyov , quoad caufæ rationem . Verum non negaffe Ba
filium dicimus Spiritum $. tertium eſſe ordine ; ſed quod tertius fit
dignitate. Poſterius non affirmat citata 'epiſtola Baſilius, ſed prius.
Docet porro Spiritum S. fecundum elle a Filio , quoad caufæ ratio
nem, prout & idem ſuo loco vidimus docere Gregoriuin Nyſſenuin ;
verum intelligit, quod Pater nullo producto , generaverit Filium :
generato vero Filio , Spiritum S. produxerit. Quo ſenſu utique
omnino Filio poſterior Spiritus S. ſecundum cauſæ rationem. Et
hinc , cum ideo Bafilius dixiſſet : Filium fecundum effe a Patre,
quia ab eo , tanquam cauſa , five ob cauſam : - non pariter hanc ra
tionem repetit, ut oſtendat Spiritum S. fecundum a Filio ; fed in
quit fieri illud, ketta töv rñs artías rózov, ſecundum caufæ ra
tionem
Idem auctor porro varia abhinc pro codicibus latinæ ſententiæ
faventibus diſputat. Nos omifſis iis , quæ Johannem Provincialem
ſecutus affert : ( ea enim jam ſupra diluimus ) reliqua, quæ de fuo
addit, ſtrictim afferemus.
$. Bafilium ergo expreſſe, inquit, profiteri , Eunomium ea. Cichovius
dem loqui folitun fuiffe de Spiritu S.quæ loquebatur de Filio. Cum quæftione VI.
ergo inter Patrem & Filium non agnofceret naturalem ordinem
Toù dition & ásticToû , ſive caufæ & cauſati: patet eundem ordi
nem non agnituin ab eo eſſe inter Filiuin & Spiritum S. atque ideo
non pofle hoc ab ullo tribui Eunomio, niſi cum gravi nota igno
rantiæ & incuriæ , aut certe malevolentiæ & diílunulationis agnitæ
veritatis. Hæc quidem adducit Jeſuita, ut oftendat non Eunomium
probaffe Spiritum S. dignitate effe fecundum a Filio ; ſed doctrinam
hanc Patrum fuiſſe. Quomodo vero unquam negari poterat , Eu
nomium non probaſſe Spiritum S. fecunduin eſſe ‫ܢ‬a? Filio; cum ex
preſle inquiat, ſe conſervare doctrinam ſanctorum , & ab his acce
Gg 3 piſſe,
 IS
238 TRACT. II . DE CORROPTEL
piſſe, quod Spiritus S. fecundus dignitate a Filio : Sed fan &torum,
inquít, in omnibus doctrinam conſervabimus, a quibus dignitate
ET ordine tertium ipfum didicimus. Baſilius vero verba illa : Nune
etiam ca ipſa faciens, qua , cum de Unigenito baberet orationem ,
facere demonſtratus eſt, affert, ut oftendat, faltem prout de Filio,
fic etiam de Spiritu Eunomium fimulare, ſe conſervare doctrinam
Patrum ; vel prætendere doctrinam eſſe Patrum , quam nunquam
ipfi tradiderint. ' Sic enim verba Bafilii habebant: Cum contemnat
opinionem multorum , qua Spiritum S. glorificant, fan &torum fe fi
mulat conſervare doctrinam , & tacet eos, qui eam tradiderint, (Spi
ritun S. ſcilicet fecundum eſſe dignitate a Filio ) nunc etiam ea ipſa
faciens, quæ cum de Unigenito baberet orationem , facere demonftra.
tus eft. Negavit -deinde ordinem naturalem Eunomius Patrem inter
& Filium , fed in eadem eflentia , non in diverſa. Creatum enim
a Patre dicebat Filium , caufam Filij fic omnino ponens Patrem :
at , nt dictum , in ipſa natura Dei ordinem non agnoſcebat , Filium
pariter Deum eſſe negans. Sic enim de Eunomio Baſilius Lib. I.
adverſus Eunomium ait : Non oportere dicere ordinem effe in Deo,
quoniam ordo ordinante poſterior eft. Quomodo ergo negaffe di
cendus Eunomius, Filium eſſe fecundum dignitate a Patre , quem
ejus creaturam eſſe omnino afferebat ? Pariter vero & de Spiritu S.
blasphemabat , a Filio creatum eſſe. Hæc enim Eunomii verba
adducit Bafilius Lib. II. ad Eunomium : Intelliget Ingeniti quidem
Filium creaturam , Unigeniti vero Paracletum . Pari ergo modo
revera Eunomius ſtatuebat, etiam Spiritum S. fecundum eſſe a Filio
dignitate. Quomodo ergo hoc , niſi cum nota ignorantiæ , aut
incuriæ , vel diſſimulationis agnitæ veritatis Eunomio tribui poterat ?
Bafilium indicare, quid Eunomius non probare
Inſtat porro ,
potuit, effe ſanctorum doctrinam , cum ait : Natura vero tertia
uti neque ex ſanctorum fcriptis edocti ſumus, neque ex anteceden
tibus poffibile eft confequenter inferri. Quæ vero conſequentia? Ba
filius dicit: non doceri in fanctorum feriptis, Spiritum S. natura
tertium eſſe; ergo in præcedentibus, ubi objicit, Eunomium non
pro
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT. 239
probare potuiffe, doctrinam ſanctorum eſſe cain , quam pro illa ven
ditabat, pariter intellexit, quod Spiritus S. non fit tertius natura,
& non quod Spiritus S. tertius fit dignitate ? Eunomius fponte con
cedebat, non a ſanctis, fed a fe ipfo habere , quod Spiritus S. ter
tius ſit natura ; a ſanctis vero habcre jactitabat, quod tertius fit di
gnitate, quam doctrinam hinc ajebat eſſe fanctorum , ut verba ejus
modo vidimus. At Bafilius ad hæc diſerte reſpondet: Sanctorum ſe
fimulat conſervare doctrinam , & tacet eos , qui ei ipfam tradide.
runt. Ubi utique ad oculum cuique patet, non de eo ſermonem
eſſe Baſilio , quod Spiritus S. tertius fit natura ; fed quod tertius fit
dignitate. Sed hæc urgere ceſſamus, cum de eo fuſe ſupra egerimus.
Pergit vero : Quod vero Epheſius ordinem a S. Baſilio afſigna
tum vult folam eſſe connumerationem , five , quia in eodem , in
quo eſt Filius, ordine ponitur : gravi ſe hærefeos exponit periculo.
Argunventari enim : .qux perſona divina connumeratur Filio , vel
in eodem ordine ponitur cum Filio , dependet a Filio ; Pater con
numeratur Filio , & in eodem ordine ponitur cum Filio : Pater ergo
dependet a Filio. Siquidem Epheſius dixit, ordinem Spiritus S.
ratione Filii folam eſſe connumerationem , five, quia in eodem
ordine ponitur cum Filio : intellexit utique, quod poft Filium ,
Filio connumeretur, & cum eo in eodem ordine ponatur, juxta
verba Chriſti: In nomine Patris & Filii & Spiritus fanéti. Hunc
enim ordinem ſe confiteri, toties proteſtatus eſt in Concilio Floren
tino Marcus. Quomodo ergo hinc hæreſeos quid Marco objici po
terat ? Argumenti folutio ex data diſtinctione liquet. Limitata
enim majori : qui connumeratur Filio , & cum eodem in eodem
ordine ponitur, ſecundus ab eo , ab eo dependet ; manifeſtum uti
que eſt, minorem Jefuitæ eſſe falfiflimam . Quomodo vero Baſilius
dicat Spiritum S. dependere a Filio, Tractatu de teſtimoniis Patrum
orientalium , circa Baſilii verba vidimus. Abſone enim hinc addit
Jeſuita , multo facilius explicari, quod Spiritus S. dependeat a Filio
per hoc , quod Spiritus S. habeat eſſe a Filio : cum dependere ab
aliquo, & habere eßeab aliquo, fynonyma videantur; neque alias
poſlit
 TRACT. IL DE CORRUPTELIS
240
poſſit dari ratio , cur nequeat dici Pater dependere a Filio. Expli
cetur vero facilius propofitio hæc: Spiritus S. dependet a Filio per
hoc , quod Spiritus S. habeat eſie a Filio ; non obinde tamen fequi
tur , hoc etiam in fenfu verba illa S. Bafilium protuline. Falſum
porro : dependere ab aliquo , & habere efie ab aliquo effe fynony.
ma. Quo, quæfo , argumento hoc probat ? Omne quidem, quod
eſſe habet ab aliquo , ab eo etiarn depezdet; fed non vice verſa,
omne quod depender ab aliquo , etiam eſſe fuum ab eo habet. Ra
tionein tandem modo dedimus , cur nequeat dici Pater dependere a
Filio , etiamfi adducta fignificatio non retineatur.
Quæfito VIII, Attamen alibi rurſum urget, Gregorii Nyíreni verba eſſe, ora
pag. 83. tione I. contrà Eunomium : Spiritus S. neque fecundum Patrem , ne
que cum Patre connumeratur. Quomodo ergo Eunomius diceret,
Spiritum S. effe a Patre fecundum ? Verum , prout modo vidimus,
negabat Eunomius ordinem eſſe in Deo , & hoc inde fenſu , cum
Spiritum S. creaturain blasphemaret eſle Filii , negabat etiam Spiri
tum S. neque ſecundum Patrem , neque cum Patre connumerari :
in una fcilicet Deitate. Quomodo ergo hinc fequitur, Eunomii
ſententiain non fuifle, Spiritum S. eſſe tertium dignitate a Patre ?
Quod enim inquit Jeſuita: Quomodo ergo Spiritum S. elle a Paire,
a Patre , inquam , fecundum diceret ? errore utique aliquo hæc
ſcripſit: non enim dicimus unquain Eunomii fententiam fuiſſe, Spi
ritum effe fecundum , fed Spirituin S. tertium eſſe dignitate a Patre,
prout & ipfius Eunomii verba habent.
pag . 84, Cum ergo hactenus nullo valido argumento demonſtraverit
idem auctor, Spiritum S. ſecundum Bafilium , tertium eſſe digni
tate: quis non miraretur, ubi ex eo tanquam ex certiſſimo quodam
fundamento proceſſionem Spiritus S. a Filio infert ? Sic enim abhinc
argumentatur : Qui ordine & dignitate eſt prior Spiritu S. hic eft
principium productivum Spiritus fancti. Ideo enim Pater dicitur
Filio prior ordine & dignitate, quia eft principium Filii, Filius,
juxta S. Bafilium , & alios SS. Patres , eſt Spiritu S. prior ordine
& dignitate. Ergo. Sed prout falſa minor, fic pariter negatur major :
eum
 SCRIPTI : PP, ORIENT
241
eum fcilicet, qui dignitate eſt prior Spiritu S. effe ejus principium
productivum ; tanquam fcilicet omne , quod dignitate prius eſt ali
quo , etiam ejus fit principium . Expreſſe vidimus utique diſputan
tem S. Baſilium , ut oftendat non ſequi: Spiritus S. eſt tertius digni
tate ; tertius ergo etiam natura. Exemplis ab Angelis, ftellis, man
fionibus cæleftibus petitis demonſtrare , non omne quod dignitate
ab altero differre , differre etiam natura. Ex iisdem vero exemplis
pariter conſtat, non omne , quod dignitate prius eſt aliqno, ejus
etiam eſſe principium . Angeli enim Angelis, ftellæ ſtellis , manſio
nes manſionibus dignitate ſunt priores; nec dum tamen Angelus An
geli, ſtella ſtellæ , aut manſio manſionis principium productivum .
Sed inftat Jeſuita : Ideo Pater dicitur prior dignitate, quia eſt
principium Filii. Abſone. " Addat , quæſo , illationi illi majorem ;
integer utique fyllogismus ſic habebit: Quod eſt principium alterius,
eo prius dignitate eſt : atqui Pater principium eſt Filii; Pater ergo
prior dignitate Filio. Sic ergo exhinc conſtat, omne , quod eft
principiun alterius , eſſe etiam eo prius dignitate ; nequaquam vero ,
omne , quod eft prius dignitate altero, ejus etiam eſſe principium
productivum : quod tamen tanquam ex doctrina Bafili affumebac
Jefuita ad probandam majorem. Nihil ergo egiſſe Jeſuitam , diſerte
hinc liquet. Et hoc hactenus de loco illo Bafilij,

CORRUPTELA XIII.
Beccus in congerie fententiarum de proceſſione Spiritus $.
pag. 116. hæc ex Gregorii Nyſſeni libro : Quod non fint tres Dii.
laudat : Eam , qua circa caufam ege caufatum differentia eft, non
negamus , per quod folum alterum ab altero difcerni deprebendimus;
nimirum co quod credimus, aliud effe caufam, aliud vero ex caufa
( von Tol BĘ artías de outos ) & ex eo, quod ex caufa eft. Rurſus
aliam differentiam confideramus: aliud enim proxime ex primo, & c.
Ita ea legunt etiam ante Beccum RODULPHUS ceterique Oratores
Gregorü IX Papæ Romani ad Germanum Patriarcham Conſtantino
нь polita
 TRACT . II. DE CORRUP TELIS

politanum , in definitione fua de proceſſione Spiritus S. Tom. XI,

Conciliorum , Part. I. columna 327 . Et hinc pariter ita ea objicit
BELLARMINUS Libr. II. de Chriſto, Cap. XXV. Quodſi vero in
Deitate aliud cauſa , aliud ex caufa , aliud ex eo , quod ex caufa :
ſignificatur utique Patrem efle caufam , Filium ex Patre , Spiritum
S. ex Filio. '. At perfide fic fecantur verba Gregorii, conjunguntur
que, quæ dividenda erant. Sic enim ipſe NYSSENUS editionis
Pariſienſis græco-latinæ , anno 1615. Tom . II. pag.459. Nimirum
eo quod credimus, aliud effe cauſam , aliud vero ex caufa : & ejus
quod ex cauſa eſt , rurſum aliam differentiam confideramus ; fic
habet & editio latina Pariſienſis Operum Nyſſeni, anno 1573. co
lumna 864. HUGO item Etherianus Becco & Oratoribus Gregorii
IX. laudatis antiquior , Libr. III. Cap. XIII. pag. 408. Tom. XII. Bi
bliothecæ Patrum Colonienfis , fic illa laudat: Hinc quidem caufam
effe credimus , hinc vero ex caufa, bini ejus, quod ex caufa eft,
rurfus aliam differentian intelligimus. Pari modo laudat ea & Ca
lecas Libr. I. pag. 26. Tom. XIV. Bibliothecæ Patrum Colonienſis.
Verba ergo Nyſſeni erant : Hoc quidem caufa eff, boc vero ex cauſa,
& ejus, quod ex caufa eft, rurſus oliam differentiam confideramus.
Sic quidem ut verbailla: και του εξ αιτίας δε όντος , conjungantur
cum fequentibus: Rurfus aliam différentiam confideramus, non vero
cum præcedentibus: boc vero ex caufa. Illi vero ceteri perfida fide
conjungebant, quæ diviferat; divitebantque; quæ conjunxerat Nyſ.
ſenus, illa fcilicet: xch toll i dirias de outos, conjungebant cum
Brzwederitibus hiſee: Hue vero ex caufa eft; dividebantque a fequen
tibus illis : Rurfum aliam differentiam confideramus, omnia fic ad
Tententiam fuain torquentes. "Bafileenfis latina editio Nyſeni anno
1571. pag.97. fic ea verba habet : Aliud quidem caufam efle, aliud
vero ex caufa , & ejus, quod ex caufa eft. Rurfus aliam differen.
tiam confideramus. Dum vero fic illa : & ejus , quod ex caufa eft,
neque cum præcedentibus , neque cum fequentibus conjunguntur:
quis , quxſo , ſeuſus dixiſſe: Ego ejus , quod ex caufa eft ? Cuique
tamen patet , ſecundum hanc lectionem non poffe cum prioribus
con
 IN SCRIPTIS PP. -ORIENT.
243
conjungi illa: 851 ejus, quod ex caufa eft; fed neceffario cum fequen
tibus, Nullo enim modo hæc cohærent : aliud ex caufa, Ege ejus,
quod ex caufa eſt; prout quidem ex oppoſito optimc junguntur cum
fequentibus hoc modo : es ejus, quod ex caufa eft, rurfus aliam
differentiam confideramus. Porro illa : ncy to é dirias de Outos,
non poſſe jungi cum præcedentibus , ſed nonnifi cum ſequentibus
verbis, patet vel eo, quod additur particula : dè. Si enim cum pra
cedentibus verba illa conjunguntur; nequaquam particula illa locum
ibi habet. Quid enim dixiſſe : Nimirum , aliud quidem caufam eſſe,
aliud vero ex caufa, & ex co vero, quod ex cauſa eſt ? Si enim
utrumque hoc poflerius ad unam diviſionem conjungitur, illam ſci
licet: aliud vero ex caufa: non poterat denuo dici : Et ex co vero,
quod ex cauſa eft, five : noi Toll ditías de Otos. Dum vero
hic de novo additur particula, de: patet utique novam propofitio
nem hiſce verbis incipi; adeoque hæc ipfa cum ſequentibus effe con
jungenda. Tandem in fubſequentibus , ubi ex profeſſo Nyſſenus
tradit rationem productionis Spiritus S. nunquam addit , quod Spiri
tus S. ex eo , quod ex caufa eſt, fit productus; imo ne quidem paria
faltem hiſce fubdit, ſed ad Patrem faltem cauſam exiſtentiæ Spiritus
S. refert : Filium vero non aliter ad productionein Spiritus S. facere,
quam quod ipſe, producto Filio , a Patre procedat. Quomodo
vero ibidem omififfet Filio etiam adfcribere Spiritus S. productio
nem ; fi in præcedentibus proxime prout Filium ex Patre ; fic Spiri
tum S. ex Filio productum docuiffet? Non iinus utique id feciſſet,
quam prout deinde denuo Filii caufam Patrem eſſe meminit ; maxi.
me ſi ſimpliciter, fecundum Becci lectionem , proxime in præcedent',
bus Filium tantum , non etiam Patrem cauſam Spiritus S. eſſe dixiſſet,
CORRUPTELA XIV .
Beccus porro in congerie ſua fententiarum Patrum de pro.
ceflione Spiritus S. pag. 102. & CALECAS Lib. II. Tom. XIV. Bi
bliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 275. hæc ex Gregorii Nyſſeni
Hh2 homi.
 :

TRACT. II. DE CORRUPTELIS

244
homilia TIL in orationem Dominicam adducunt: Spiritus S. ex Patre
dicitur, & ex Filio effe teftimonium babet.
Sed fi integrum locuin hunc perpendamus , prout etiam a
Becco adducitur, omnino eum corruptum effe patebit. Sic ergo
1 Gregorius NYSSENUS ibidem habet : Cum commune fit Filio erano
Spiritui S. non effe ingenitum , ne qua confufio circa ſubjectum intcla
ligatur, rurfus licet invenire non mixtam differentiam in proprieta
tibus ipſorum , ut ego commune fervetur , & proprium non confun
datur. Unigenitus enim Filius ex Patre a facra Scriptura nomina:
tur , & hucusque fiftit fermo ipfi proprietatem . Spiritus S. vero
er a Patrc dicitur, a Filio effe teftimonium babet : etenim fi
quis, inquit, Spiritum Chriſti non habet , bic non eft ejus. Igitur
+ Spiritus ex Deo cum fit, etiam Chriſti Spiritus eft. At vero Filius
ex Deo cum fit, non item & Spiritus S. aut eft, aut dicitur ; neque
reciprocatur rclativa iſta conſequentia , ut fecundum parem ſerma
nem , per reſolutionem poffit reciprocari ; & ut Chriſti Spiritum di.
cimus , fic etiam Chriſtum Spiritus S. nominemus. Differentiam
oftenſurus Nyſſenus inter Filium & Spiritum S. dum uterque ex Pa
tre : Filius , inquit, ex Patre eft, is hucusque fermo ipfi fiftit
proprietatem , nempe , quod non præterea etiam Spiritus fancti dici
poſit , uti in ſequentibus addit. At de Spiritu S. fubdit: ex Patre
illum effe, neque addit: & hucusque fermo ipfi fiftit proprietatem ;
adeoque quod modo de Filio negarat, oftendit e contrario de Spiritu
S. obtinere. Verba ergo Nyſleni fuere : & Filii, non vero a Filio
effe, teftimonium babet. Secundo , quod modo dixerat de Spiritu S.
tatione Fili ; idem dicit de Spiritu S. teftari facrain fcripturam ; ſab:
dit vero verba Scripturæ , quibus Spiritus S. Spiritus Chrifti dicitur.
Pariter ergo proxime dixerat : Spiritum S. teftimonium habere ex
fcriptura, non quod ex Filio, fed quod fit Filii. Tertio, & cum
verba hæc fcripturæ attuliffet, fubdit : Igitur Spiritus ex Deo cum
fit, etiam Chriſti Spiritus eft. Per verba ergo illa fcripturæ faltem
inferre voluerat, quod Spiritus S. fit Spiritus Filii; adeoque idem
sate dixerat, de Spiritu S. teſtari ſcripturam. Hiſce enim id, quod
vole
 IN SCRIPTIS . PP. ORIENT 245
volebat ante ex facra ſcriptura demonſtrare 'verbis ſcripturæ addu
ctis , denuo repetit. Quarto fubdit abhinc Nyſſenus: At Filius ex
Deo cum fit , non tamen Spiritus fancti dicitur. Si vero hæc diffo.
rentia eft inter Filiuin & Spiritum S. ut Filius quidem ex Deo , non
tamen Spiritus S. dicatur: pariter ergo ante dixerat: Spiritum S.ere
Filii, alio ex Deo , ut fic ei reſpondeat ex adverfo : Filium & eje
ex Deo , & non effe Spiritus; fecus, fi prius pofuiſſet: Spiritum S.
ex Deo effe , & Filio, huic utique conſentanea oratione opponere
debuiſſet: Filius vero ex Deo , nequaquam vcro ex Spiritu S. Ec
hinc porro oftendit Nyſſemus, non reciprocari poſſe, prout dicitur
Spiritus S. Spiritus Filii , ut fic etiam dicatur Filius Dei , Filius Spi
ritus ſancti. Cum ergo de hoc folum tota reliqua oratio Nyſeni
agat , eum quidem in finem , , ut , quæ antea poſuerat, demonſtret ;
non fane dixerat ante Spiritum S. effe ex Filio , fed faltem effe Filii,
Hugo item Etherianus nequaquam in iſto loco legit: Spiritum S.
ex Filio effe ; ubi enim eundem locum pro vulgatæ Latinorum feri
tentiæ confirniatione adducit , fic verba Nyffeni laudat Lib. II. Cap.
III. Tom. XII. Part. II. Bibliothecæ Patruan Colonienfis, pag. 378.
Proprium Patris non ex caufa effe, hoc autem non eſt proprium in
Filio, E. Spiritu S. Nam Filius a Patre exivit, frut dicit fori.
ptura , & Spiritus ex Deo & Patre procedit. Sed qttemadmodum
fine caufa effe folius Patris eft, Filio Spirituive convenire non
poteft: fic verſa vice , ex caufa effe proprium Filii atque Spiritus,
quod in Patre perſpici naturam non habet ; cum fit commune Filio
& Spiritui. Et infra : Filius dutem cim ex Deo fit , non eſt Spiris
tus, neque dicitur. Quta non convertitur habitudinalis hæc conſe:
quentia , ut poffit æquipollenter per refolutionem oratio converti,
ut ficutChriſti Spiritum dicimus, ita Spiritus Chriſtum nominemus.
Hic Hugo omittit contextum integrum , in quo ſecundum Reccum
legitur : Ego ex Filio efei teftimonium babet ; nunquam fane id
facturus, li codex Nyſſeni hæc habuiffet: cum unice ipſi ſit propos
fitun, afferre verba Patrum pro proceſſione Spiritus S. a Filio. Hinc
& illa corrupta effe fatetur Jeſuita Petaviu S. Sic enim ipſe Liber
Hh 3 VII.
246 TRACT, II , DE : CORRUPTELIS

VII. de Trinitate Cap. III. Num, XIV. Ego vero, cum illum Gregorii
locum diligentius intúcor , in eam opinionem adducor , alicnam ab
ifto effe præpoſitionem éx , fcripfifeque Gregorium : to dè éylov TTVEū .
μα , και εκ του πατρός λέγεται, και του υιού είναι προσμαρτυρεί -
ται Ita enim conſequens oratio poftulat; cum e contrario Filium
dicit ſic ex Patre eſſe, ut non dicatur Spiritus. Ó SE UVOS Éx to
Θεού ων , έκέτι και του πνεύματος έτέστιν έτε λέγεται. Non
dicit, Éx ToŨ TVEūpatos, quod conſentaneum erat, fi quidem ante
fcripfilet, Spiritum & elle ex Deo , & effe ex Filio. Scripfit
ergo Spiritum & effe ex Deo , es effe Filii ; ut ci refpondeat cx
adverſo, Filium & effe ex Deo , & non effe Spiritus. Hæc ille.
CORRUPTELA XV.
In SEVERI Patriarchæ Alexandrini rituali Syrorum legitur
Symbolum Conftantinopolitanum cum additamento de proceſſione
Spiritus S. a Filio. Sic enim omnes ejus latinæ editiones,'habent.
Et Tom . VII. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 530. imo ſya
riaca ejus editio , quam Gvido Fabricius Boderianus Antverpiæ,
anno 1572. in lucem edidit, pag. 63.
At quomodo jam ſeculo VII. inter Syros additamentum illud
fuiſſet frequentatum , cum vel inter ipſos demum Latinos illud ex
ortum & inventun fuerit fub finem feculi VIII. Hoc enim oftendi.
mus Tractatu de litibus inter ipſos Latinos de iſto additamento agi
tatis. Neque de hoc additamento ad Symbolum in oriente auditum ,
niſi tempore Photii demum : ubi tamen ipfi Orientales , Concilio
coacto adverſus Latinos , fancivere, nullis unquam verbis poſſe au
geri Symbolum , prout Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium
oftenfum . Quomodo ergo idem additainentum jam ſeculo VII. in
Syria obtinuerit?

CORRUPTELA XVI.
Pariter in liturgia Æthiopum , Romæ æthiopice, Parifiis vero
latine
 IN SCRIPTIS PP . QRIENT.
247
latine edita, Tom . IV . Bibliothecæ Patrum de la Bigne, anno 1575 .
legitur cum additamento illo Symboluni Conſtantinopolitanum .
Sed denuo Latinos illud corrupifſe, fatetur ex Lutheranis lingua
rum orientalium peritiffimus JOBUs Ludolphus Saxo , qui in notis
ad confeffionem Claudii Regis Æthiopum , fimul cum ejus lexico
athiopico & grammatica Londini in Anglia anno 1661 , editam,
expreſſe oſtendit, verba illa æthiopica , quæ loco vocum : Filioque,
in Symbolo liturgiæ Æthiopum Romæ æthiopice editæ ponuntur,
nequidem reſpondere ſvetæ Æthiopum loquendi conſvetudini, ubi
hæc verba : ex - Patre Filioque, efferre voiunt.

CORRUPTELA XVII.
S. Johannes DAMASCENUS in hiſtorią Barlaam & Joſaphat,
fic habet ſecundum editionem operum ejus latinam Bafileenſem , an
no 1575. & anno 1559. pag.607. Colonienſem item anno 1546.
pag. 319. Et unum ſcias Spiritum S. ex Patre Filioque procedentem ,
Deum perfeétum & vivificantem , & ſanctificationis largitorcm , fue
voluntatis, fuæque poteftatis ſubſtantivum . Sic verba Damaſceni
habere teftatur & ANTONIUS Pollevinus Tom . II. apparatus fui
facri.
Verum , cum JACOBUS Billius in editioue ſua Pariſienſi, an
no 1577. potius antiqua manuſcripta conſuluiſſet, quam editiones
opérum Damaſceni exſtantes fuiffet ſecutus , hinc Cap. XIX. hiftoriæ
illius Barlaam & Jofaphat fol. 584. verba, Filioque a textu in eadem
editione defunt, ut hinc vel ipſe BELLARMINUS Libr.de fcripto,
ribus eccleſiaſticis fateri cogatur , ab alio tò Filioque fuiſſe additum.
Ipſos item codices manuſcriptos ignorare illud : Filioque, fatetur
& Bibliothecarius Vaticanus Leo Allatius Lib. II. conſenſus fui Eccle
fiarum Cap. II. Quod tandem , inquit, dicit Bellarminus illud : ex
Filió, additum eſſe ab aliquo, verum eft; idque interpretatione Bil
lii & manufcriptis codicibus, qui illud non habent , palam fit.
COR
248 TRACT. 11, De ' CORROTTELH

CORRUPTELA XVIII..
Imo, dum Tom .V. antiquarum lectionum Canis11 Part. I.
editionis Ingolſtadienſis, anno 1604. refertur epiſtola Photii ad Mi
chaëlem Bulgarorum Regem , interprete Jeſuita Franciſco Turriano,
pag. 184. PHOTIUS legitur fanctum Symbolum recitare cum ad
ditamento : Filioque. Quod fane fuinma cum impudentia latinus
fallator pellimus inferuit. Jamne enim Photius , acerrimus addi.
tamenti illius oppugnator', idem in fancto Symbolo frequentarit!
Ita tamen manuſcriptum habuit , juxta quod a Caniſio epiſtola illa
fic edita ; quemadmodum hinc neque ipſe Caniſius illud infertum
diffitetur. Sic cnim in margine juxta verba illa addit: Ita in Tur
rianifchedis; quod ab interprete additum crediderim . Hinc idem
Caniſius & alio litterarum charactere illa , Filioque exprimi curavit,
dignoſceretur, ea non a Photio profecta, fed ab alio
ut fponte dignoſceretur,
elle inferta.

CORRUPTELA XIX .
Leo fapiens Imperator Epiſt. ad Omarum Saracenum ex vere
fione latina, Tom , ultimo Bibliothecæ Patrum Colonienfis pag. 245.
fic habet : Ne timeas Moſes: Ego fum Dominus Deus tuus, creator
tuus , lumen de lumine , Verbum de Patre, ex quibus Spiritus S.
procedit. Quomodo hic vero Imperator Leo adftruxiſſet , Filium
principium eſſe Spiritus S. qui expreſſe oratione I. in Pentecoſten per.
ftrinxiſſe legitur Latinos , fivè eos , qui tum duo principia SpiritusS.
introducerent ; quod tum quidem nullis, niſi Latinis objici poterat?
Unde & ibidem ad hæc verba editor latinus addit : Error ſchismati.
forum Græcorum de proceſſione Spiritus S. ex folo Patre. Quemad
modum hinc porro in eadem oratione docet : Spiritum S. ex fole
procedere Patre, uti oſtendimus Tractatu de teſtimoniis Patrum
orientalium ad ſeculum X.

COR ,
 IN SCRIPTIS. PP. ORIENT.
249

CORRUPTELA XX .
In jure græco- romano Marquardi Freheri Tom .I. Lib. VIII.
hæc tam græce, quam latine referuntur ex CONSTANTINI Har.
menopuli libro de fide orthodoxa : Et in Spiritum S. coæternum ex
Deo & Patre & Filio procedentem , lumen & ipfum , Deumque ve
2 Patri ac Filio coæternum ac conſubſtantialem .
Verum in appendice Tomorum Bibliothecæ Patrum a de la
Bigne Pariſiis anno 1579, edita , columna 1881. Harmenopulus
in libro de fide orthodoxa faltem habet: coæterne de Deo Patre
procedentem , omiffo Filio. Leo item Allatius fatetur , ipſum
Harmenopulum ex numero Græcorum fuiſſe , qui Spiritus S. pro
ceffionem a Filio oppugnarunt. Et hinc ipfe verba adducta Har
menopuli corrupta eſſe fatetur, Libr. II. conſenſus fui ecclefiarum ,
Cap. II. addit : Cum tamen ·anno 1528. Bafileæ in officina Petri
Pernæ cum in greco , tum in lutino textu tantummodo , ex Patre,
editum eft.

CORRUPTELA . XXI.
Ex Cyrilli, aut quicunque auctor , libro de Trinitate, plura
paffim theſauro orthodoxæ fuæ fidei inſeruit Nicetas Choniates.
Sic vero Libr. II. Cap. XXXVI. habet , prout Lutetiæ prodiit, anno
1592. interprete Petro Morello , & inde Tom. XII. Part. I. Biblio
thecæ Patrum Colonienfis occurrit , pag. 520. Filium & Spiritum
S. caufa carere nequaquam dicimus , illum autem ex Patre , atque
Filium Patris ; hunc' vero ex Patre quoque & Filio , & Patris Spi
ritum nominamus. At hæc denuo corrupta , fatente rurſum ipſo
: etiam LEONE Allatio Libr. II. conſenſus fui eccleſiarum, Cap. II.
Num . VIII. Ipfe enim Nicetas , juxta utramque editionem , ſubjicit:
Spiritum ex Filio non item , fed Filii duntaxat Spiritum dicimus.
An non vero fic ſumma cum impudentia Nicetæ infertum , quod de
inde diſerte ipfe negat .
I i COR.
250 TRACT. II. DE CORRUPTELIS

CORRUPTELA XXII.
Rurſum idem NICETAS Libr. II. thefauri orthodoxæ fidei,
Cap. XXXIV. hæc demum interprete Morello Tom . XII. Part. I. Bi
bliothecæ Patrum Colonienſis , pag. 518. habet: Solus Spiritus S.
procedit ex ipſa Patris E5 Filii effentia. Scilicet qui diſerte negat
Spiritum S. eſſe ex Filio : hic rurſum productorem Spiritus S. Filium
ftatueret ? Quemadmodum hinc & hæc denuo corrupta eſſe fatetur
Leo Allatius , qui hinc loco citato addit : Id prudentiffimi, quique
& catholicæ religioni addiétifſimi ſemper deteftati funt. Religio
namque vera, veritate , non falfitate et dolis firmatur. Verum quo.
modo quidem Latini deteſtentur truncare, augere fcripta Ss. Pa
trum ; fatis hic,
hic , & Tractatus alter de corruptelis in Patrum latino
rum ſcriptis perpetratis demonſtrat. Imo hinc utique diſerte liques,
familiariſfimum ipfis hoc fuiſſe crimen .

CORRUPTELA XXIII.
Quæ plurimas alias ſub ſe continet.
Præ ceteris tandem orientalibus ſcriptoribus, miſere mutilatus
totiesque corruptus GENNADIUS Patriarcha Conſtantinopolitanus
in dialogo de fide Chriſtiana. Et primo quidem fic latina verſio
habet in hæreſiologia , quæ varioruin Patrum fcripta adverſus hære
ticos complectitur, Bafileæ edita, anno 1556. pag. 800 : & Tom . V.
Bibliothecæ Patrum a de la Bigne Parifiis , anno 1575. editæ , pag.
872. & Tom. IV. Bibliothecæ Patrum ab eodem de la Bigne Pariſiis,
anno'1589. editæ , columna 1347. Spiritus enim S. omnia ingerit,
ET profunditates etiam Dei. M. In Deo qua ſunt principia produ
stiva ? G. Unum dicimus principium generativum in Deo , boc eft
Pater : ipfe enim generat Filium , Sre Spirat Spiritum ſanctum.
Scias, quod folus eft Pater generativus Filii : Filius autem non eft
generativus, ſed genitus : Spiritus S. non eft produktivus, ſed pro
ductus,. Itaque principiumproductivum eft Pater,& etiam Filius.
Pre
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT.
251
Producti autem funt Filius & Spiritus S. Principium productivum
dicitur Pater , quia generat & non generatur , producit ere non
producitur ; generat quidcm Filium , producit autem Spiritum S.
& ideo dicitur Pater principium productivum : M. Et quot funt
perfonæ in divinis produkte ? G. Duæ funt in divinis perſona pro
ducta : Filius, & Spiritus S. Non generat Filius, ſed generatur,
propterea dicitur productus ; fimiliter Spiritus S. non ſpirat, fed
Ipiratur, & ideo dicitur productus. Si igitur interrogatus fue.
ris : in divinis quæ ſunt perfonæ producentes ? refpondeas: dua .
Nam Pater generat Filium , & Pater & Filius fpirant Spiritum S.
Si vero quæratur: quot fint in divinis perſone produccntes non pro.
ducte ? reſpondeas: una , videlicet Pater, quia generat Filium Egin
producit Spiritum S. M. In fan £ta Trinitate quis fuit primus;
Pater, an Filius, an Spiritus fanétus ? G. In fancta Trinitate nul,
lus eft primus , neque ultimus. Quemadmodum inde & Leo AL
latius demonſtraturus , Patriarcham Conſtantinopolitanum Genna
dium fenfiffe, quod etiam a Filio procedat Spiritus S. Libr. III. con .
ſenſus fui eccleſiarum , Cap. VI. Num. II. hæc ex illis adducit: Dua
ſunt in divinis perfona producte , Filius & Spiritus S. Non gene.
rat Filius, fed generatur , propterea dicitur productus. Similiter
Spiritus S. non ſpirat, fed fpiratur , & ideo diciturproduktus. Si
igitur interrogatusfueris: in divinis queſunt perſona producentes:
reſponde: duæ ; namPatergenerat Filium , & Pater ac Filius ſpi,
rant Spiritum S. Verum alia hic eſſe inſerta, alia corrupta, pa.
tet , fi græcum textum dialogi ejus evolvamus, Helmeftadii anno
1611. & Viennä annos 80. ultra ante hanc editionem , edituni.
Sic vero fecundum græca verba illa ibidem leguntur : Spiritus S.
enim omnia inquirit, & profunditates etiam Dei. T. In Deo quot
caufe ? P. Unam caufam in Deo dico, Es hæc eft Pater . Hic gene
fát Filium , ego producit Spiritum S. Scias, quod folus eft Pater
caufa , Filius vero non eft caufa , fed caufatus; & Spiritus S. fimi
liter non eft caufa , fed caufatus. Una ergo eft caufa Pater : cau .
fata duo, Filius & Spiritus S. Pater dicitur caufa, quia generat ,
252 . TRACT. II. DE CORRUPTELIS

& non gencratur; producit & non procedit: generat nempe Filium,
producit Spiritum $. ese ob hoc dicitur Pater caufa. T. Et quot
cauſata ? P. Cauſata funt duo, Filius & Spiritus S. Non geile
rat Filius, fed generatur; ob hoc dicitur caufatus: fimiliter & Spie
ritus S. non producit, fed procedit, & ob hoc dicitur caufatus. Ita
que fiex te quis quærat : 'quot caufas in Deo dicas? reſponde, unam,
videlicet Patrem . T. Et propter quid dicitur cauſa ? P. Quia ge.
nerat Filium , & producit Spiritum S. T. In fanéta Trinitate
quis fuit,primus , Pater , an Filius , an Spiritus S. P. In ſancta
Trinitate nullus eft primus , neque ultimus. Quemadmodum vero
jam Tractatu de teftimoniis Patrum orientalium circa Athanaſium
monuimus, librum quæſtionum XX. qui inter opera Athanaſii ſub
ejus nomine exſtat, eundem eſſe cum hoc dialogo Gennadii: fic, fi
& ibidem locus evolvatur , qui verbis adductis reſponder, quæftione
XI. & XII. pariter fic verba Gennadii , ut modo ea laudavimus , in .
corrupte tam fecundum græcun , quam latinum textum habere de
prehenditur. Quis ergo ad tanta fcelera non horreret, verba omnia
pervertere , contraria indere , libare omnia ? Gennadius habebat :
Una ergo eft caufa Pater. Corruptores inſeruerunt: Principium pro
ductivum eft Pater , & etiam Filius. Habebat Gennadius: Filius
non eft caufa, fed caufatus. Loco horum infertuin : Filius non eft
generativus, fed genitus. Habebat Gennadius: Si quæratur , quot
caufas in Deo dicas ? reſponde, unam , vidclicet Patrem '; qui propte.
rea dicitur caufa, quia generat Filium , & producit Spiritum S.
Latini corruptores loco horum inſeruerunt: Si vero quæratur , in
quæ ſunt perſone producentes ? refpondeas: due, nam Pater
divintis
generat Filium , eo Pater ac Filius ſpirant Spiritum S. Si vero
quæratur : quot fint in divinis perſona producentes non producte ! '
Reſponde: una , videlicet Pater, quia generat Hilium , Spirat
Habebat Gennadius fub principium laudatorum ver
Spiritum S.
bor : Una caufam in Deo dico, & bæc eſt Pater. Illi indiderunt :
um m
Unum dicimus principium generativum in Deo, hoc eft Pater. Habe
bat
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT.
253
bat tandem Gennadius: Scias, quod folusPater eft cauſa. Illi loco
brorum indiderunt: Scias, quod folusPater generativus Filii.

CORRUPTELA XXIV .
Imo porro , fi conferamus dialogum Gennadii , prout Viennze
& Helmſtadii editus græce & latine, cum libro XX. quæſtionum inter
Athanaſii opera fub nomine ejus edito , -( hic eniin liber cum dia
logo illo idem ) nova rurſum perfidæ Latinoruin fidei patebunt ſpeci
mina, In dialogo itaque Gennadii fecundum laudatas editiones hæc
habentur : Infuper dicas ita : quoniam fubftantia folis inſeparabi
lis, est radius ej lumen ab invicem non ſeparantur: propterea dici.
tur unus fol, & non tres : quia non ſeparantur perſone ipforum ab
invicem . Et quemadmodum fubſtantia folis producit radios, & a
fole & radiis procedit lumen : ita Deus & Pater generat Filium feu
Sermonem ejus; Etex ipfo Patre , & Filio procedit Spiritus S. Sis
igitur attentus , quæſo. Quemadmodum radius ſolis defcendit de
cælo ad terram , &c. Scilicet modo profiteretur Spiritus fancti a Filio
proceſſionem , qui diſerte verbis modo adductis , etiam juxta editio
Hes illas, negabat tam Filium , quam Spiritum S. eſſe cauſam ; often
furus vero , cur Pater diceretur cauſa , rationem dabat hanc : quia
generat Filium , & producit Spiritum S. Utrumque ergo a Filio pari
ter excludit , duin eundem caufam effe negat , & obinde etiam unum
& folum Patrem in divinis caufam eſle ajebat ; eo ſcilicet, quod ge
neret Filium , & producat Spirituin $. Solum ergo Patrem hiſce di
ferte docebat; Spiritum S. producere. Quomodo ergo , inquam,
alibi rurfum Spiritum S. a Filio etiam procedere aſſereret? Sic ergo
& verba illa , inter opera Athanaſii qnæſtione IV. Tom . II. pag. 437.
leguntur : Rurſum dic ita : In fole inſeparabilis orbis , elle radius,
e lumen : non enim ſegregantur a ſe invicem ; quapropter dicitur
unus fol non tres. Et eandem ob caufam dicitur unus Deus , eso
non tres : quoniam non ſegregantur . perfonæ Patris , Filii , & Spi
ritus S. unius Dei a ſe invicem . Et quemadmodum orbis folaris ge
li 3 nerat
 TRACT. II. DE CORRUPTELIS
254
nerat radium , t emittit lumen : ita Deus e Pater generat Filium ,
& emittit Spiritum S. Repete apud animum diligenter, quemad:
mo.lum radius folis defcendit ex cælo ad terram , &c. Quid hac
fallatione denuo majus ? Gennadii verba erant : Quemadmodum orbis
ſolaris gencrat radium , & emittit lumen : ita Deus & Pater gene.
rat Filium , & emittit Spiritum S. Latini corruptores loco ho
rum inſeruerunt: Quemadmodum orbis folaris generat radium , (ſic
enim juxta editiones illas græcus textus pariter habet ) Eye a fole et
radiis procedit lumen : ita Deus & Pater generat Filium & Sermo
Simul vero ,
nem ejus, Et ex Patre os Filio procedit Spiritus S.
dum illa ex dialogo Gennadii laudata minus cohærent : Dicitur unus
fol, e non tres , quia non ſeparantur perſone ipſorum ab invicem :
potius ex Libr. XX. Quæſt. fub Athanafii nomine edito ea ipfa , fe.
cundum verba adducta , emendantur. Sic enim omnia intellectu
facilia ,

CORRUPTELA XXV.
Et ultima, ſed peſſima.
Sed ultra has corruptelas, pene omnem fidein excedit , quo.
modo in fequentibus, cum Gennadius diferte affirmaſſet, Spiritum
8. a ſolo procedere Patre , hæc ipſa inde ſuſtulerint, aliaque inſerue.
rint. Integram enim orationem deleuerunt; integram aliain loco
hujus indiderunt. Sic ergo GENNADIUs habet apud Athanafium
Libr. XX. Quæſt. Quæſtione IV. Tom. II. pag. 438. Ita & Spiri.
tus S. Sta cum Patre eft , &fe cum Filio , ese ſupra, e infra , &
ominem hominem illuſtrat, T nullibi ab :ſt. Spiritus S. enim , in
quit Apoftolus Paulus, omnia ſcrutatur, etiam profunda Dei. Ecce
igitur quemadmodum quem nunquam novimus , neque poffumus
cognofcere, qualis fuerit; quando vero videmus imaginem ejus, tunc
ex parte cognoſcimus characterem perfonæ ejus: fic oportet intelli.
gere de Deo. Deum enim nemo vidit unquam . Quomodo igitur
illum comprehendere quis poffit? Sed quandoquidem lumen eft & di
citur
 IN SCRIPTIS PP. ORIENT.
255
citur Deus , ex hac fenfibili luce fimilitudinem capimus Dei , uti
porro , quemadmodum prædiximus, ad typum folis conferimus ſan
Etam Trinitatem , dicentes effe quidem Patrem orbem , Filium ra .
dium , Spiritum S. lumen ex lumine. Et ſicut orbis, & radius,
& lumen unum funt & tria , indivulfe diviſa : ita & Deus Tri.
nitas, Pater & Filius & Spiritus S. unum eft ee tria ; diviſa qui.
dem perfonis ut fol, indiviſa vero fubftantia permanente. 'Et quem
admodum orbis folis folus eft caufa & ingenitus , radius autem pro.
du &tus & genitus eft ex orbe , lumen autem ex folo orbe procedit per
radium emiſſum & colluſtrans terram : ita etiam Deus em Pater
ipfe folus eft caufa duobus, & ingenitus : Filius vero ex ſolo Patre
productus. Eso genitus: et ipſe Spiritus ex folo Patre productus EF
procedens, es per Filium in mundum mittitur. Atque ita animo
tene, og perpende, & crede de Deo. Quodfi non ſufficiet folis ex
emplum ad cognitionem Deitatis tribus perfonis conftantis : vide
etiam effigiem Dei ; eſt autem anima hominis .
In Dialogo vero Gennadii juxta Viennenfem & Helmſtadien
fem editionem græco -latinam fic hæc ſe habent: Ita & Spiritus S.
ubique et cum Patre, & cum Filio eft, & furſum ac deorſum, &
omnem hominem illuminat , El nullibi abeft. Spiritus enim , ut
ait magnus Paulus, omnia fcrutatur, & profunditates Dei. Ecce
quod reliquum eft: Quemadmodum fi nunquam vidiffemus Heliam
Thesbitem Prophetam illum , non potuiſſemus cognofcere, qualis fue
rit. Quando autem videmus imaginem illius, tunc paulatim intel
ligimus expreffam figuram Prophetæ illius Helia , licet non fit ejus
dem honoris : ita & de Deo intelligere oportet. Nam Deum nullus
unquam vidit. Et quia Deum non videmus, nec cognofcere pol
autem
ſumus, qualis eft; quia tamen Deus eft lumen. Reperimus aut
Si em
lumen ſenſibile ſolis, tanquam imaginem inviſibilis Dei.
dicimus : quomodo fol viſibilis & unus eft, & tria in fe habet ,
bæc tria ſunt inſeparabilià : ſol itaque eſt imago intelligibilis folis,
videlicet Dei ; cum fint in fole uno tria diſtincta , & cum ita fit,
ita fciendum Ege credendum eft. Si autem exemplum a fole fumtum
neque .
 256 Tract. II.. DE CORRUPTELIS IN SCRIPTIS PP, ORIENT.
nequaquam tibi ſatisfacit ad cognitionem trium perfonarum divini.
tatis : animadverte eliam imaginem Dei ; eft autem anima ho
minis. Sic fane patet , quanta cum perfidia Latini yerſati fuerint
circa folum hunc Gennadii dialogum .
Aliqua quidem , quæ in Quæſt. XII. occurrunt apud Athana
fium pag. 443. in dialogo Gennadii omiſſa. Tota item quæſtio
XIV. * Plura item Quæſt. XV. Aliqua Quæſt. XVI. & XVII. Tota
tandem quæftio XIX, & XX. Sed hæc cuncta adeffe debere , & mu
tile fic dialogum Gennadii habere, cuique evolventi loca hæc liquet.
Incuria vero librarii , aut alio errore illa omiffa, At in ad .
ductis locis longe fe aliter res habet. Nam , ut taceam primum
locum , quem
quem fane vel obftinatiſſimus quisque fatebitur effe cor
ruptırm : aliud utique nihil immutatis reliquis verbis, omittere quæ
piam ; aliud omillis quibusdam , contraria & alia quomodocunque
inferere, quod in locis a nobis adductis fiebat. Et tantum de cor
ruptelis in Patrum orientalium fcriptis a Latinis & Græcis fatinizan
tibus perpetratis.

reuniu

TRACTA
 ke 257

TRACTATUS III.
In quo agitur de corruptelis in fcriptis Patrum
occidentalium , circa proceſſionem Spiritus S.
a Filio , a Latinis perpetratis.

uodſi vero Latini tam impudenter auſi ſint ſcripta SS. Patrum
orientaliuin corrumpere ; quorum tamen alios ipfi veritate
compulſi diverſa docuifle , fateri coguntur ; alios vero fal
fatos eſſe, græci arguunt codices : quid habendum de Latinorum
fide , qua circa ſuorum antiquorum Patrum ſcripta verfati fuerint ?
Nunne integram fidem eos ſervaſſe cenſeres , fi a Patribus latinis
aſſertam repererunt proceſſionem Spiritus S. a folo Patre ; qui tot
ſceleſtæ fidei ſpecimina circa Patrum orientalium ſcripta ediderunt ?
Imo potius facilius eos fuiſſe inductos patet , ut corrumperent Pa
tres latinos , qui non ita in oriente frequentabantur; quam ut vio
lentas manus inferrent fcriptis Patrum orientalium , quæ per omnem
orientem erant divulgata. Et hinc etiam magno numero corrupte
læ produci poſſunt, quas Latini in Patrum fuorum ſcriptis perpetra
runt ; dum ſcilicet liberius fuos , quam orientales Patres corrumpere
ſolebant, prout idem modo imus demonſtratum .

CORRUPTELA I.
CYPRIANUS ſermone de Spiritu S. hæc legitur habere :
Spiritus S. a Patre procedens, a Patre & Filio quaternario fuper
fertur. Sic habet editio Colonienfis , anno 1617. pag. 285. Ant
verpienfis anno 1568. pag.490.& anno 1589. pag. 437. Pariſien
ſis anno 1648. pag. 452. anno 1541. pag. 301. anno 16.33 . pag.
Kk 487,
 258 TRACT . III. DE CORRUPTELIS

487. anno 1563. pag.412. Bafileenfis anno 1558. pag. 331. an

no 1521. pag. 480. anno 1525. pag. 474. Romana tandem anno
1563. pag. 368. Quid vero dixiffe : Spiritus S. a Patre procedens,
a Patre & Filio ? An non ſponte hinc patet inſerta eſſe illa : a Pa
tre & Filio ? Vel ipſe hinc PAMELIUS Cypriani editor , in fclio
liiş eadem minus integra eſſe fatetur ; quamvis eadem fecunduin
fententiæ fuæ rationem fic exponat, ut tolli debeat inde illud : a
Patre. Prius enim , inquit , illud a Patre, cenfeo ſuperfluum . In
libro Pariſiis anno 1500. edito , cujus inſcriptio : Illuſtrium viro
rum opuſcula , D. Athanaſii contra Arium , &c. ( fecimus hujus libri
mentionem ſuperiori de corruptelis Tractatu circa Didymi verba )
fub finem fic verba eadem leguntur: Spiritus a Patre procedens, a
Patre & Filio quaternario ſuperfertur. Ubi utique co magis patet,
verba illa eſſe corrupta : quid enim dicere absque diſtinctione : Spie
ritus a Patre procedens, a Patre & Filio ? Non vero alia videtur effe
ratio , cur fic verba Cypriani legantur, quain quod , cum aliqui ex
primis proceſionis Spiritus S. a Filio defenforibus, fupra verba Cy.
priani: a Patre procedens, correctionis tanquam gratia , illa : a Pa
tre & Filio , addidiffent: reliqui abhinc librarii , qui codices Cy
priani deſcripſerunt, etiam annotata illa : a Patre & Filio, ipfi
textui inſeruerint. Editionem Antverpienſem faltem anno 1541 .
Tomo II. pag. 339. fic verba illa conjunctim legere vidi : a Patre
& Filio quaternario ſuperfertur. Quam lectionem inde fecutus
BELLARMINUS, verba illa objecit pro demonſtratione proceflio
nis Spiritus S. a Filio . Sed nova utique ratione ſic verba conjungi,
ex reliquis pluribus eitatis editionibus conftat. Longe perverſiori
Cichoviusratione ex Jeſuitis quidam fic verba illa Cypriani corrupte citat :
quæfito ulti
ino pag.127. Spiritus S. procedens a Patre & Filio, quaternario fuperfertur ; per
verſe fic omittens illa : procedens a Patre ; quod omnes ubique edi
tiones operun Cypriani habent.
CORRUPTELA II.
HILARIUS Epiſcopus Pictavienſis , juxta omnes editiones
ope
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT. 259
operum ejus , quas vidi , Libr. II. de Trinitate: Loqui de Spiritu S.
non neceffum ; quia de Patre & Filio aućtoribus confitendus. Hic
fane codices , aut editiones alias adducere neceſſum non erat , ut
falfitatis verba eadem arguantur : res enim ipſa loquitur , maligna
hæc fide effe libata. Anne enim tantus Pater docuiſſet , plures uno
eſſe auctores , adeoque & duo principia , duas cauſas Spiritus fan
eti ? Hoc fane ne quidem Latini ipfi de tanto Patre adınittent.
Oinnis enim catholica Ecclefia omni femper anathemate damnavit
cos , qui duas cauſas , duo principia in divinis introducerent. Au
ctorem vero , caufam & principium , vi vocis , eadem efle , apud
omnes in confeſſo. Et hinc duos quidem producentes Spiritus S.
admittunt Latini, non vero duos productores & auctores. Neque
unquam , fi duos auctores, five duas cauſas & principia Spiritus S.
adſtruxiſſet Hilarius , dignus fuiffet qui inter eos Patres a fancta
æcumenica Synodo V. collatione III. Tom. V. Conciliorum , CO ;

lumna 435. numeratus fuiſſet; quos ſequi ſe , et ſuſcipere omnia,

quæ de recta fide, & condemnatione hæreticoruin expofuerunt, te
ftatur fancta illa Synodus. Ipfe porro Hilarius alibi in eodem Libr.
II. de Trinitate , ſecundum omnes operum ejus editiones, nonniſi
unum auctorem novit Spiritus ſancti. Sic enim habent verba ejus :
Spiritum S. neſciunt , (hæretici) dum & ufum & auctorem ejus
ignorant. Hic nonniſi unuin auctorem novit Spiritus S. Quomodo
ergo intra pauca abhinc verba numerus productorum Spiritus S. Hi
lario creviſſet ? Sponte ergo hinc patet , verba iſta Hilarii fuiſſe cor
rupta, ab iis quidem, qui e Latinis peffima hærefi & damnabili errore
aperte confeſſi ſunt, ſe Spiritus S. duos auctores ſtatuere; dum eun .
dem & a Patre & a Filio procedere crederent,
CORRUPTELA III,,
Sed non minus huc facit corruptela illa , qua LIBERII Papæ
Romani epiſtolam ad Athanaſium confinxerunt, in qua mentio fit,
quaſi jam a Synodo æcumenica I, decretum illud fuerit latum , quo
Kk 2 cave.
260 TRACT. IIL DE CORRUPTELIS

cavetur , ne alia definitio fidei Eccleſiis inferatur. Si ergo hoc ;

utique ſaltem contraria fancto Symbolo indi non poſſe repetito hoc
decreto fanxit cum reliquis tribus fequentibus æcumenica III. Syno
dus. Synodus eniin ecumenica Conſtantinopolitana I. aliqua adje
eit fancto Symbolo. Ruit ergo hoc ſolo teſtimonio fufa illa diſpu
tatio MARCI Epheſii, quam Ferrariæ contra Latinos habuit; ruit
vulgata Orientalium aſſertio , quam Latinis objiciunt , etiamſi vera
effet proceſſio Spiritus S. a Filio , non potuiſſe eam fancto Symbolo
indi : quia decreto , quo a Synodo Epheſina I cavetur , ne nova
fidei definitio Eccleſiis inferatur, pariter ne quidem vera Symbolo
fancto indi poſle fancitur. Liberii ergo laudati , citata epiſtola ad
Athanaſium , verba funt Tom II. Conciliorum , columna 765. Fi
dem vero Niceni Concilii in eadem epiſtola rectam reperimus , ſuper
qua & Deo gratias uberrimas retulimus, pro qua non folummodo
perfecutiones es paſſiones fuftincre vobiscum parati ſumus , fed etiamfi
neceffe fuerit mori pro Chriſti numine, in quantum noſtra finit fragi
litas, non refpuimus. Igitur prædi&tum ſanctum Concilium , ut legi.
mus, definit Nicænum aliam fidem nulli licere proferre, aut confcri.
bere vel componere , aut fapere, vel docere aliter , nec quicquam in
fide ſentire, aut proferre, quod bis Patrum regulis poſit obviare.
Qui autem præſumferit_componere aliam fidem , aut proferre , do.
cere, vel tradere aliud Symbolum - ad viam veritatis converti defide.
rantibus, de quacunque hærefi , vel ex Judæis, vel ex paganis
Chriſtianos ſe fieri volentibus ; hi , fi Epifcopi fuerint, aut clerici,
alienos quidem Epifcopos ab epiſcopatu , clericos a clero ; fi verò mo
nachi, aut laici fuerint, anathemate feriri. Confictam vero eſſe
integram hanc epiſtolam Liberii ex indubitatis rationibus liquet ; fi
integram eam copſideremus. Sic vero ea citato loco habet : Olim
& ab initio tantam percepimus a B. Petro Apoftolorum principe fidu
ciam , ut habeamus auctoritatem pro univerſali Ecclefia , ad rectam
defendendam fidem , quatenus nulli liceat ftatutum fanétæ Ecclefiæ
commovere ad læfionem rečke credentium , absque ſui periculo hono
ris. Epiſtolam fiquidem veſtram , nobisque directam , ante nos re
citari
 IN SCRIPTIS PP . OCCIDENT. 261
citari fecimus. Tribulationes & perſecutiones, quas pro recta fide
patimini , intelleximus. Super quibus & nos una vobiscum condole
mus , & laborare pro vobis, ut pater pro filiis, parati fumus. Et
poſt modo adducta verba : Proteſtatur etenim B. Apoftolus dicens :
Si quis certat , non coronatur , siſi legitime certaverit. Et iterum
Dominus ait : Qui autem perfeveraverit usque in finem , bic falvus
crit. Videlicet, certaminibus facris propoſitis nobis pro defenfione
catholicæ Ecclefia , magnaque ſalute ex hoc fperata ab omnium bono
rum datore Deo , non deficiant manus noſtre , dilectiſſimi Fratres,
per occafionem cujuslibet defidiæ diffolutæ : fed fortes efficiamur per
gratiam Domini , atque virtutem potentiæ ejus : quoniam perfecit pe
des noſtros tanquam cervorum , & ſuper excelſa firmius ftatuit intel.
le & tum fumma ejus humanitatis propter noftram ſalutem , maxime
tantam habentes impofitam ſanctorum teftium nubem . Deponentes
ergo umne pondus, & circumſtantem adverfariorum novitatem , per
patientiam curramus , adfpicientes in auctorem fidei & confumma
torem Jefum , qui in propofito nobis propter cum negotio, Spiritum
nobis fuæ veritatis condonet , loquentem in nobis, atque perbiben
tem magnalia fidei per doctrinam SS. Patrum , quos adverſarii ca
lumniantur quotidie. In Prophetis namque habetur : Propter Sion
non tacebo , & propter Hierufalem non G scam , donec egrediatur
ut ſplendor juftus ejus, & falvator ejus ut lampas accendatur. Pro
fecto catholica Ecclefia , quæ vera confiftit Sion , & civitas Chriſti
cælorum Regis, per tot annorum fpatia expugnata ab averſantibus
verba fidei , qui neque Deum tinent , neque hominem reverentur ,
fed incaſſum porducentibus pias & canonicas de hoc verbo doctrinas,
dum a diverſis tantisque, fcripto era fine fcripto, conteftationibus in
vitati fuiſſent corrigere propriam , eaſepellere hærefim , ficuti &
per anteriorem cognitionem luculentius demonſtratum eft tam per li
bellos, quam per ſuggeſtiones reverendiſſimorum Sacerdotum , & ve
nerabilium Abbatum , Apoſtolo proteſtante nobis , ut hominem bære
ticum poft primam & ſecundam correptionem evitare debeamus, ſcien
jes , quia hujusmodi ſubverfus eft, & delinquit proprio judicio cort
Kk 3 demna .
262 TRACT. III. De CORRUPTELIS

demnatus, nullomodo oportet nos deinceps tacere , aut quieſcere, ne

quoquo modo iniqui judicemur, odibilem Deo pacem amplectentes :
quoniam fcriptum eſt : Zelavi in peccatoribus, pacem peccatorum
videns; T dicat etiam de nobis: Sacerdotes mei contemſerunt legem
meam , & polluerunt ſanctuaria mea : inter ſanctum & prophanum
non habuere diſtantiam , inter pollutum & mundum non intellexco
runt : ſed conſurgere cum Deo , & confiftere promte , induentes arma
Spiritus adverſus malignantes contra fidem ejus, ut approbemus Spi
ritus ſapienter, id eſt verba corum , fi ex Deo ſunt. Scriptum eſt
enim in Jeremia: Probatorem dedite in populo meo robuſtum , &
ſcies, & probabis viam eoruns. Multa namque nobis neceffaria eft
vigilantia, de tanta divinæ ſapientia rimatio , quæ occulta tenebra
rum revelat, ad requiſitionem hujusmodi rei & ſcrutationem , quo
niam latet quodammodo & abfconditur, vixque comprehenditur do
loſa exiſtens malitia, pro co quod fibi pietatem callide blandiatur, ut
valeat ſcrutantium mientem latere. Quod utique feiens B. Apoftolus,
ait : Nam hujusmodi pſeudoapoftoli, e operarii ſubdoli, transfigu.
rant ſe in apoftolos Chriſti. Sed non mirum , quoniam & ipfe fata
nas transfigurat ſe velut angelum lucis. Et ideo non mirum , fi mi.
niſtri ojus transfigurantur, velut miniſtri juſtitie , quorum finis
ſecundum opera corum . Sed & Dominus in hoc præmunions nos, ait :
Attendite afalſis prophetis, qui veniunt ad vos in veſtimentis ovium ,
intrinſecus autem ſunt lupi rapaces. A fructibus corum cognoſcetis,
eos . Ergo in id ipſum ex toto corde referentes ante omnia ſuper tali
quæſtione deprecationem , dicentes cum David : Revela oculos
meos , & confiderabo mirabilia de lege tua : lucerna enim pedibus
meis verbum tuum Domine , eo lumen ſemitis meis; quoniam ipfius
eft, (ficut ait B. Daniel Propheta ) ſapientia & fortitudo. Dat ſa
piqntiam ſapientibus, & ſeientiam intelligentibusdiſciplinam . ipſe
revelat profunda T abfcondita, & novit in tenebris conftituta, et
lux cum eo eft. Qui ſapientiam , inquit, & fortitudinem dedifti
mihi , es oftendifti mihi, qua rogavi te , cum ope divina unius cum
jusque perſone conſcripta corum , qui pro novitatis commento accuſati
funt,
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT . 263
funt, de venerabili ſcrinio noftro obſecundantibus, & nobis rationa
biliter offerentibus folertius intendamus; įta ut qui hæc præſumferint
prævaricari, primum quidem ſubjaceant judicio terribilis omnipoten
tis Dei , deinde autem qualemcunque regalem indignationem revere.
antur, per quam , fi quidem Epifcopi aut clerici funt , a ſui ſacerdo
tii , five a cleri ſui ordinc modis omnibus excidant : fi autem mo
nachi funt, ſegregentur * alieni fint de ſuis locis. Si autem die
gnitatem , aut cingulum , aut militiam habeant , nudentur eisi Si

autem funt privati, fi quidem nobiles exiſtunt, ſuarumfubftantiaruni

profcriptionem patiantur. Si autem ignobiles , non folum in corpore
verberentur, ſed exilio perpetuo caftigentur: ut omnes timore Dei
compreffi, ese comminata eis digna ſupplicia reverentes , immobilem
fine turbatione pacem fan &tarum Dei Ecclefiarum cuſtodiant. Data
8. Kalend. Junii, Aſclepio & Deodato viris clariffimis Confulibus.
Hactenus epiſtola illa. Sed primo ea tota compilata eſt ex verbis
aliorum ; maximam partem quidem ex actis Concilii Lateranenſis
fub Martino Papa Romano celebrati. Prima quidem verba defumta
ex Leonis Magni Epiſt. XXIV. qui longe poſt Liberium vixit. Sic
enim Leo : Olim & ab initio in Conciliis celebratis tantam nos per .
cepimus a Beatifimo Petru Apoſtolorum principe fiduciam , ut aucto
ritatem habeamus, ad veritatem pro noftra pace defendendam : qua
tenus nulli liceat ſic eam munitam in aliquo commovere , dum repente
læfio removetur. Verba illa fequentia : Igitur prædictum ſanctum
Concilium definit Nicænum aliam fidem , &c. usque ad verba : anathe
mate feriri , verba funt MAXIMI Epiſcopi Aquileienſis, in Con .
cilii Lateranenſis memorati actione IV. Tom . VI. Conciliorum , co
lumna 262. Ubi quidem , quæ ipſe Maximus de Concilio Chalce
donenſi affirmarat, impoſtor ille , qui hanc Liberii epiſtolam con
finxit, tanquam ab ipſa jam Synodo univerſali prima Nicæenſi pro
fecta forent, ponit. Scilicet , cum Liberio longe ætate poſterior
eſſet Synodus Chalcedonenſis, non poterat impoftor , dum verba
Maximi profert tanquam a Liberio profecta, nifi coætaneam Sy
Hodum nominare. Secus nimis manifeſto omnibus fraudem patefe
ciffet.
264 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

ciffet. Sic vero ibidemn Maximus : Igitur ſanctum & univerſale

Chalcedonenſe Concilium venerabilium Patrum definivit, aliam fi
dem nulli licere proferre, aut confcribere vel componerc, aut ſapere
vel docere aliter. Qui autem præſumferit componere aliam fidem ,
aut proferre vel docere, aut tradere aliud Symbolum , volentibus ad
cognitionem veritatis, five ex gentilitate, five ex Judais, vel ex ba
refi qualibet converti : bos , fi quidem Epifcopi fuerint, aut clerici,
alienos quidem Epifcopos ab epiſcopatu , clericos autem a clericatu ;
fi autem monachi, aut laici fuerint, anathematizari. Sequentia
vero verba: Proteſtatur etenim Apoftolus & c. usque ad illa : quos ad

verſarii calumniantur , ipſiſſimaverba, ne quidem una fyllaba mti

tata , ſunt Martini Papæ Romani , in dicto Concilio Lateranenſi,
actione V. columna 268. Porro quæ hæc excipiunt verba: Propter
Sion non tacebo &c. usque ad illa : Nobis rationabiliter offerentibus,
ſolerter intendamus, prolixa licet, ipſiſſima verba funt ejusdem Mar
tini Papæ , actione five ſecretario II. memoratæ Synodi Lateranen
fis, columna 160. & 161. Tandem quæ & hæc excipiunt: Qui
hæc præſumſerit prævaricari &c. usque ad finem epiſtolæ , verba
ſunt Conſtantis Imperatoris , fed hæretici , relata itidem in dicto
Concilio Lateranenſi, actione five ſecretario IV . columna 233 .
Ita plane tota epiſtola illa Liberii ex actis Concilii iſtius Lateranenſis
contexta . At hoc Concilium celebravit Papa Martinus anno 649 .
ab O. R. tribus ſeculis inferior Liberio . Tandem & Conſulum ſub
ſcriptorum nomina ſpurias arguunt eſſe litteras illas. Nullus enim
Romanus Conſul, ad Juſtiniani Imperatoris tempora, a Chriſto nato
nomen habuit aut Deodati ; aut Aſclepii. Unus Aſclepiodatus
cum Mariano conſulatu defunctus eſt , anno Domini423. anno 56.
a morte Liberii; quemadmodum etiam ob hanc folam cauſam Je
ſuita SEVERINUS Binius litteras illas fuſpectæ fidei efle fatetur.
Siç enim in notis Tom. II. Conciliorum , columna 767. 'Conſules
huic epiſtole ſuperadditi, eam de fide ſuſpe&tam arguunt ; nusquam
enim eorum nomina faftis alibi 'infiripta invenire potui, Et quo
plura ? Non faltem hanc epiſtolain , fed & omnes alias , quas ma.
gno
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT. 265
gno numero fub Paparum Romanorum , qui primis ſeculis florue
runt, nominibus ſeculo IX. divulgavit ISIDORUs Mercator, confi
ctas ab hoc Ifidoro eſſe ad oculum oftendit ex Calvinianis DAVID
Blondellus in peculiari de hoc, ſed incomparabili libro edito. Nam
poſt iſtum editum librum , licet olim Latini contra Lutheranos &
Calvinianos pro iſtis epiſtolis Paparum, tanquam pro aris & focis
pugnaſſent: omnes demum fateri modo coguntur, quascunque il
las litteras Paparum a Mercatore editas , ab ipſo fuiſſe confictas.
Quemadmodum hinc & ipſe Jeſuita PHILIPPUS L’Abbe , in edi
tione Pariſienſi ultima Conciliorum , tam epiſtolam illam Liberii ad
Athanafium , quam reliquas omnes ab Ifidoro Mercatore editas, ſpu
rias efle confitetur. Merito ergo ridemus Julianum Cardinalem,
qui , cum in Concilio Florentino , collatione XIII. actorum ejus la
tine editorum , pariter verba illa Liberii ex epiftola ejus ad Athana
ſium adduxiſſet, addit : Ex quibus concludo, quod Liberius viderat
illa capitula ( Nicæenfis fcilicet Synodi ) in archivis Ecclefiæ Romanæ.
Et poſt aliqua: Exuite conſcientias veſtras, e videatis, ſi huic po
teftis reſpondere: dicatis breviter reſponfum ad hoc. Inſpicito :
liber iſte eſt antiquus, & videatur. Nimis oculatum fuiſſe oportet
Liberium , qui jam ſuo tempore in archivis Ecclefiæ Romanæ vide
rat , quæ poft plura demum ſecula ex cerebro ſuo confinxit Iſidorus
Mercator. Qua porro inſolentia, qua inſultatione triumphos ante
victoriam canit Julianus ? Probaſſe utique prius debebat , conficta
primum ab Iſidoro Mercatore , jam etiam auctorem potuiffe habere
Liberium. Sed liber erat antiquus. Quaſi a ſeculo IX. quo vixit
Mercator ille , & merces ſuas protulit, ad tempora Synodi Florenti
næ pauca luſtra interceſſiſſent, ut ſcriptus ætate Mercatoris illius,
ant proximo ſeculo codex , antiquus non potuerit videri tempore
Concilii Florentini. Non minori ſultitia, cum BESSARION Lib.
de proceſſione Spiritus S. ad Alexium Laſcarim Cap. III. verba illa
Liberii objiceret , addit : Ita ſtudioſi & diligentes in omnibus acti
bus ſuis funt Latini, prout & tua nobilitas ſeit experta in multis
corum ſapientiæ ; ut non folum in divinis, verum etiam in humanis
LI ‫یع‬
266 TRACT . III. DE CORRUPTELIS

& civilibus rebus nihil eos de priſcis geftis vel fcriptis lateat. Quare
in u naquaque etiam civitate reperies in eorum archivis multa de an
tiquiſſimis geftis eorum conſcripta. Hoc ctiam in catholica Ecclefia,
aliisque piis locis fervatur. Multa enim adta Pontificum , multaque
Conciliorum epiſtola & canones exſtant. Produxerunt igitur nobis
in antiquiſſimo libro membraneo epiſtolam Liberii Papæ ad B. Atha
naſium Alexandrinum Patriarcham . Et poft verba Liberii , ſupra
adducta , ſubdit : Hæc nunc quidem a &tis primi Concilii deperditis
ignota nobis funt; tunc vero cum adhuc exſtarent , ſciebant & Papa
Liberius, & S. Athanaſius. Si tam Latini ſtudioſi in conſervandis
actorum Conciliorum celebratorum : unde ſuppreſla acta Concilii
Aquisgranenſis, in quo ipfi Latini inter fe de proceflione Spiritus S.
a Filio litigabant? Sed ſtudioſi fuere in conſervanda epiſtola ilia Li
berii ad S. Athanaſiun. Non multum utique curæ & diligentiæ ad
hibere neceflum habuere in conſervanda epiſtola Liberii , quæ de
muin fingente Mercatore in lucem prodiit. De antiquiffimo libro
membraneo ex ante dictis patet, quid habendum . Simul vero hinc
liquet, quid cenſendum de antiquiſſimis codicibus , quos Latini Ori
entalibus objiciunt. Non minus utique & ii aut corrupti, aut con
ficti, nullam auctoritatem habent, quam recenter quidem inter eos
deſeripti codices. Sed acta Concilii primi ita habuerunt ; ex iis
ſcivit iHud cum Athanafio Liberins. Scilicet cum feculo IX. deinum
ex placito Mercatoris fic acta haberent Concilii Nicæenſis ; jam ea
dein inde fcivit Athanafius & Liberius. Nimis fortunatum fuiſſe
oportet Mercatorem illum ; dum libri ejus jam per ideas Platonicas
quasdam Patribus antiquis erant cogniti, antequam aut libri, aut
auctor ejus in natura rerum confifterent.

CORRUPTELA IV .
JOHANNES Provincialis ex Damaſi Papæ Romani confeſſione
fidei, & anathemate hærefium ad Paulinum Epiſcopum Antiochenum
· hæc laudat, collat. XXI. Concilii Florentini ab Horatio Juſtiniano
latine
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT. 267
latine faltem editi , Tom . XIII. Conciliorum , columna 1 108. Cre,
dimus in unum Deum Patrem , Filiuns, 8. Spiritum S. viſibilium ,
ET inviſibilium faétorem , per quem crenta ſunt omnia in cælo ed in
terra : hunc benedi tum , & hanc effe unam divini nominis Trinita
tem : Patrem non Filium , fed habere Filium qui Pater non fit : Fi.
lium non efe Patrem , ſed Filium de Patris natura : Spiritum Para
eletum , qui nec Pater fit ipfe, nec Filius, ſed a Patre-procedat Ego
Filio. Eft ergo ingenitus Puter , genitus Filius, non genitus Para
cletus, ſed a Patre procedens & Filio.
Sed horum verborum nec vola , nec veſtigium reperitur in
catholicæ illa fidei cor feflione Damaſi.Verba enim ejus integra
reperiuntur a Theodoreto Lib. V. hiſtoriæ Eccleſiaſticæ Cap. XI. &
Nicephoro Calliſto Lib. XII. hiſtoriæ Eccleſiaſticæ Cap. XVIII. Et

BARONIUS quidem hinc ad annum 867. confeſſionem illam Da

mali a Theodoreto eſſe corruptam contendit. Verum calumnia fic
proſcindi Theodoretum , patet utique ex eo , quod Auguſtinus jam
ante Theodoretum , fic anathemata Darfi landet ſermone CXXIX.
de tempore. Sed de hoc proprio ſuo loco egimus Tractatu de te
ftimoniis Patrum latinorum. Huc enim difputatio illa fpectabat.
Alii vero Latini moderni jam a Baronio diverſi, non quidem
Theodoretum volunt Damafi confeffionem fidei ad Paulinum corru .
piſſe; ſed binas ajunt ſcripfiffe Damaſınn litteras ad Paulinum , teſte
JUSTINIANO Imperatore apud Baronium ad annum 37 3. Nun.
XIII. Non ergo in Damali confeſſione fidei ad Paulinum , quam re
fert Theodoretus; ſed in altera ejus ad eundem epiſtola verba illa
occurriſſe. Sed unius faltem epiſtolæ Damaſi ad Paulinum meminc
rat Johannes ; neque in priori aut pofteriori epiſtola ejus ad eundem
verba illa addebat occurri. Titulum illius fcripti formabat: Damaſi
confeßio fidei, & anathema hærefium ad Paulinum ; quæ utique
inſcriptio contentis confeſſionis fidei Damaſi a Theodoreto laudatæ
omnino convenit. Neque Baronius laudato loco aliud oftendit, niſi
ex verbis Juſtiniani conftare, Dainaſum -plura ſcripfiffe , quam quæ
exſtant; neque Juſtinianusmeminit ſcriptorum Damafi ad Paulinum :
Ll 2 fed
268 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

ſed ſimpliciter faltem Damaſum ſcripſiſſe quædam memorat , quibus

damnarit omnes , qui non receperint Synodum Nicæenſem . Verba
Juſtiniani funt : Quia quidam ex ipfis, qui in Nicæna S. Synodo con
venerunt , & expofitæ ab ea fidei definitioni vel Symbolo ſubſcripſc
runt : quoniam poftea contraria ſapientes apparuerunt, alii quidem
vivi , alii autem poſt mortem anatbematizati ſunt a Damaſo. Saneta
memoriæ Papa antiquioris Roma, & ab univerſali Sardicenfi Concie .
lio , prout teftatur S. Athanaſius. Ubi hic , quæſo , meminit Ju
ſtinianus , noviter edita anathemata a Damaſo ad Paulinum , denuo
ſcripta fuiſſe? Non minus utique hoc inde collegeris, quam pariter
a Sardicenſi Concilio anathemata illa ad Paulinum fuiffe fcripta.
Sint tandem duæ epiſtolæ ad Paulinum a Damaſo fcriptæ ; qua ne
ceſſitate, quæſo , fumere poterant , in altera verba illa Damaſi oc
currifle ?

CORRUPTELA V.
ROSI" Lib. II. de Spiritu S. LOMBARDUS Lib.
Ex Ambros
III. fententiarum diſtinctione IV. hæc laudat: Quod ex aliquo eft, aut
ex ſubſtantia, aut ex poteftate ejus eft : ex fubftantia ficut Filius, qui
« Patre; ör Spiritus S. qui a Patre Filioque procedit. Eadem ob
jicit Orientalibus Hugo Etherianus Lib. III. Cap. XVII. Tom. XII.
Part. II. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 412 . Et CALECAS
Lib. II. pag. 288. Tom . XIV. Bibliothecæ laudatæ ; quanquam Ca
lecas ſolum legat : Ex ſubſtantia ficut Spiritus S. a Patre & Filio,
omiſſis illis : ficut Filius, qui a Patre.
At inter Ambroſii opera fecundum omnes editiones a Latinis
in lucem miſſas, eadem quidem verba fic leguntur: Quod ex aliquo
eft, aut ex ſubſtantia eſt, aut poteſtate ejus. Ex ſubſtantia , ficut.
Filius, qui ait : Ex orc altiſſimi prodivi; ficut Spiritus, qui a
Patre procedit , de quo dicit Filius : Ille me clarificabit, quia de
meo accipiet. Cum ergo verba Ambroſii effent: Sicut Spiritus, qui
a Patre procedit , de quo dicit Filius: Ille me clarificabit, quia de
meo
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT. 269
meo accipiet; corruptores latini loco horum inſeruerunt: Sicut Spin
ritus , qui a Patre Filioque procedit.

CORRUPTELA VI.
Jeſuita PETAVIUS ex Ambroſii Lib. de fancto Symbolo,
Cap. IV. objicit : Spiritus vero S. qui ab utroque procedit, ille nec
ipfe cæpit & c. Et hic fubfiſtic Jefuita.
Verum denuo & hunc locum effe corruptum , ex ſequentibus
oftendi poteft. Quemadmodum hinc ſaltein Petavius priora addu
cebat , fponte videns illa cum ſequentibus minime cohærere. Sic
ergo loco citato Ambroſius Tom. IV. operum , columna 89. Spiri
tus S. qui ab utroque procedit , nec ipfe cæpit: quia proceffio ejus
eft continua , & ab eo qui non cæpit , ( non enim Pater cæpit; ) &
quia non cæpit, nec Spiritus cæpit, ea quoque ratione , quia & in ,
ipſo eft, eo ejus eſt. Cum Spiritum S. dixiſſet non cæpiſſe, ratio
nem hujus daturus ſubdit, quia proceſſio ejus ab eo , qui non cæpit.
Oſtenſurus vero porro , quod Spiritus S. procedat ab eo , qui non
cæpit: folum Patrem nominat , tanquam a quo cum procedat Spi
ritus S. ipfe tamen non, cæperit. De uno faltem porro ſubdit ſe in
telligere, quod procedat Spiritus S. dum pariter faltem unius hiſce
verbis meminit, tanquam de quo antea dixerit Spiritum S. proce
dere : Et quia , inquit, non cæpit, nec Spiritus cæpit, ea quoque
ratione , quia & in ipfo eft, & ejus eft. Quoinodo ergo modo ab
utroque dixiſſet Spiritum S. procedere, ubi mox ſaltem Patris me
minit, a quo procedat Spiritus S. ? Sane fi vera verba Ambrofii fuiſ
fent: Spiritus S. ab utroque procedit; conveniſſet utiqne in ſequen
tibus dicere: Neque cæpit, quia proceſſio ejus continua eft, & ab iis,
qui non cæperunt. Cum ergo denuo ſaltem inquiat : Et ab eo , qui
non cæpit , addatque , de Patre fe hoc intelligere: patet nequaquam
antea dixiſſe: Qui ab utroque procedit. Verba ergo genuina Ambroſii
fuere: Spiritus S. a Patre procedit, nec ipfe cæpit, quia proceffio
ejus continua eft, & ab co , qui non cæpit. Et ſic porro.
LI 3 COR
 TRACT. INI, DE CORRUPTELIS
270
CORRUPTELA VII,
Idem porro AMBROSIUS Lib. I. de Spiritu S. Cap. X. Tom .
IV . operum , columna 2 26. ſic habet : Spiritus quoque cum proces
dit a Patre & Filio , non ſeparatur a Patre, non ſeparatur a Filio.
Sed & hæc corrupta eſſe , produnt ea , quæ mox hæc exci
piunt. Sic enim pergit Ambrofius : Quemadmodum enim ſeparari
poteſt a Patre, qui Spiritus oris ejus eft ? De folo Patre ſubdit ratio
nem ; ergo & de folo Patre antea locutus fuerat , fi ratio debuiffet
reſpondere præcedentibus. Verba Ainbrofii habere debuiffent :
Quemadmodum enim ſeparari poteft a Patre & Filio, qui Spiritus
oris corum eft ! Vera ergo Ambrofii verba hæc fuerunt : Spiritus
quoquc S. cum procedit a Patre, non ſeparatur a Patre. Quemad.
modum enim ſeparari poteft a Patre , qui Spiritus oris ejus eft ?
CORRUPTELA VIII.
Ruppinu Ś Presbiter Aquileienſis expofitione in Symbolum
Apoſtolorum : Ut ergo fiat diftin & tio perſonarum , affectionis vocabu
la ſecernuntur, quibus ille Pater intelligatur, ex quo omnia , Euro
ipſe non babeat Patrem ; Filius vero tanquam ex Patre natus fit. Et
Spiritus S. tanquam de utroque procedens , & cuncta ſanctificans.
Ita quidem in editionibus' operum Hieronymi(nam inter hæc etiam
expofitio illa Ruffini occurrit ) verba hæc Ruffini habent. Edita
etiamn ſunt opera Ruffini Pariſiis, anno 1580. ubi itidem pag. 188 .
fic verba illa leguntur.
Sed denuo hæc eſſe corrupta ex eo conftat, quod cum eadem
expofitio Ruffini occurrat inter opera CYPRIANI, fic ſecundum
omnes ejus editiones verba ultima legantur : Spiritus S. tanquam de
Dei ore procedens, & cuncta ſanctificans. Ita editio Cypriani Co
lonienſis, anno 1617. pag. 3 19. editio Antverpienfis , anno 1563 .
1
pag. 557. & anno 1541. Tom . II. pag. 185. & anno 1589. pag.
488. Pariſienfis anno 1648. pag. 5 26. anno 1541. folio 167. anno
1633
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDINT. 271
1633. pag. 552. anno 1563. pag. 429. Bafileenfis anno 1521 .
pag. 381. anno 1525. pag. 376. anno 1558. pag. 263. Romana
tandem anno 1563. pag. 397. Ita & reliquæ.

CORRUPTELA IX.
Prout quidem publicis typis interLatinos excuſa HIERONYMI
Opera ; nonniſi- unus locus occurrit , in quo Patri Filius jungitur in
proceſſione Spiritus S. Hæc enim in explanatione fidei ad Cyrillum
habentur : Tres perfonæ funt, quas credimus vere æquales, divine
uniusque ſubſtantiæ , id eft de Patrc Filius, & Spiritus S. proprie
& vere de Patre Filioque procedit. Sic editiones omnes Hieronymi
habent. Laudat vero eadem verba Hieronymi LOMBARDUS Lib. I.
fententiarum , diſtinct. XII. dum quærit: Cur Hieronymus dixerit
Spiritum S. a Patre procedere proprie, non addito Filio ? refertque
faltem Hieronymum dixiſſe: de Patre Filius & Spiritus S. proprie
vere procedit. Verba Lombardi ſunt: Hieronymus in expoſitione
catholicæ fidei Nicænique Symboli ait : Credimus in Spiritum S.
qui de Patre procedit proprie. Item : Spiritum S. verum Deum in
venimus in Scriptura , & de Patre effe proprie. Et item : De Patre
Filius et Spiritus S. proprie ese vere procedit. Quæ ultiina utique
reſpondent iis , quæ modo corrupte in operibus Hieronymi occur
rere ajebamus , quemadmodum & reliqua bina loca a Lombardo
laudata in eadem expoſitione fidei ad Cyrillum habentur ; prout ea
dem Tractatu de teftimoniis Patrum latinorum vidimus. Tantum

ergo abelt ut tun codices Hieronymi eo loco firmatain proceſſionem

a Filio Spiritus S. habuerint ; ut Lombardus quærat: Cur Patris fal.
tem dicto loco meminerit Hieronymus in proceſſione Spiritus ſancti.
Sic porro verba illa Hieronymilaudat & Petrus Abælardus Lib . II.
introductionis ad Theologiam Cap. IV. pag. 109 3. Sic enim ille :
Hieronymus definitionem catholicæ fidei Nicænique Symboli exponens,
ait : Credimus & in Spiritum S. qui de Patre procedit proprie.
Item : Spiritum S. verum Deum invenimus in Scriptura, & de
Patre
272 TRACT. III. De CORRUPTELIS

Patre proprie eſſe. Et iterum: De Patre & Filius & Spiritus S.

proprie & vere procedit. Eadem ex Nicæenſis Concilii Symbolo,
prout ſcilicet idein ab Hieronymo expoſitum , refert jain ante Lom
bardum & Abælardum ſeculo X. Petrus Damiani Tractatu deSpi
ritu S. Cap. II. (quod opuſculum eſt XXXVIII. Tom. III. Operum ,
editionis Parifienfis , anno 164 2.pag. 287. ) In Nicæno quoque , in
quit , Symbolo dicitur : Credimus & in Spiritum $. qui de Patre pro
cedit proprie , o Deus eft verus , ficut Filius. . Et aliquanto poft:
quodque ego Spiritum S. verum Deum invenimus in Scriptura , & de
Patre proprie procedere , & cum Patre & Filio femper effe. Et ite
rum : de Patre Filius, ego Spiritus S. proprie & vere de Patre pro
cedit. Quemadınodum pariter ſic habuit codex , quo ufus Johan
nes Provincialis , proceſſionis Spiritus ſancti a Filio in Concilio Flo
rentino defenſor. Cuin enim alia quidem corrupte , ut mox videbi
inus , ex eadem Hieronymi expofitione fidei objiceret : illa tamen ,
ubi modo fecundum omnes editiones operum Hieronymi in eadem
expofitione fidei proceffio Spiritus fancti a Filio aferitur, addu
cere plane neglexit ; nunquam id facturus , fi tale quid codex ejus
habuiffet.

CORRUPTELA X.
JOHANNES ergo Provincialis congreſſu XXI. Concilii Floren
tini ab Horatio Juſtiniano latine faltem editi , Tom . XIII. Concilio.
rum , columna 1109. prinnum hæc ex expofitione fidei ad Auguſti
num & Alipium obijecit : Credimus ego in Spiritum S. Deum verum
ex Patre Filioque procedentem , æqualem per omnia Patri & Filio,
voluntate, aternitate, ſubſtantia. Sed & hæc corrupta eſſe , ar
guunt utique omnes editiones operum Hieronymi , in quibus verba
illa Hieronymi in explanatione Symboli ad Damaſum ſic leguntur :
Credimus & in Spiritum S. verum Deum ex Patre procedentem , æqua
lem per omnia Patri & Filio, voluntate, poteftate, aternitate, ſub
ftantia.
COR.
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT.
273
CORRUPTELA XI.
Secundo, idem Johannes citato loco hæc objecit ex Hieronymi
expofitione Nicæni Symboli: Et in Spiritum S. qui de Patre 5 F :
lio procedit, qui eft vcrus Deus, ficut & Filius. Cumque poſt es
laudaſſet quædam ex epiſtola I. Hieronymi ad Damaſum (quæ tamen
non in epiſtola quadam Hieronymi ad Damaſum , ſed in Symbolo
Damaſi occurrunt ), fubdit: Hic Hieronymus fuit diſcipulus Gregorii
Nazianzeni veftri, Er ab eo habuit banc doctrinam .
At denuo, fecundum omnes editiones operum Hieronymi, fic
ipſe in expofitione Symboli ad Cyrillum habet : Et in Spiritum S.
qui de Patre proceffit proprie, & eft Deus, verus, ficut Filius. Quem
admodum aque LOMBARDUS , ABELARDUS & PETRUS Da
miani verbis modo adductis fic illibate hæc referebant. Ut fane
omnium riſui ſe proſtituat Johannes, dum jactat Hieronymum ea
a præceptore fuo Gregorio Nazianzeno accepiſſe, quæ demum ab
impoſtore quodam verbis Hieronymi inſecta ſunt.

CORRUPTELA XII.
Oratores ex Synodo Aquisgranenſi, anno 809. Romam miſli,
in libello de proceſſione Spiritus S. a Filio , hæc ex Hieronymi expo
fitione Symboli adducunt: Spiritus, qui a Patre Filioque procedit,
Patri Filioque coæternus , & per omnia coæqualis eft. Hec eft fan .
Eta Trinitas, id eft Pater & Filius & Spiritus S. Una eft Deitas
& potentia, una effentia, id eft Pater qui genuit , Filius, qui eft
genitus, & Spiritus S. qui ex Patre Filioque procedit. Sed hæc
fatente
in expofitione Symboli laudata Hieronyminon occurrunt,
etiam Petro Damjani, Tractatu de proceſſione Spiritus S. Cap.V.
Tom. III. operum , p. 288. Hieronymus, inquit, hoc fcripfile fertur,
quamvis hoc in expoſitione fidei videlicet illa , quam legimus, ne .
queat inveniri. Sed ncque in aliis ſcriptis Hieronymi "hæc occur.
runt. Laudat tamen priora ex iis etiam Hugo.Etherianus, Lib.
Mm
 274 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

III. Cap. XVII. Tom . XII. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, Part. II.
pag. 412 . Et CALECAS Lib. II. pag. 288. Tom .XIV. Bibliothe
cæ citatæ , illa ſcilicet : Spiritus, qui a Patre & Filio procedit,
per omnia Patri & Filio coæqualis eft , ele coæternus exiftit ; cum
tamen, uti modo monebamus , nec vola , nec veſtigium horum ver
borum inter opera Hieronymi occurrat,

CORRUPTELA XIII.
In AUGUSTINI Epiſt.LXVI. editionis Bafileenfis,anno 1556.
& anno 1569. Parifienfis anno 1586. Antverpienfis anno 1577.hæc
occurrunt : Spiritus S. nox ficut creatura ex nihilo eft factus, fed
'

fic a Patre Filioque procedit , ut nec a Filio fit factus. At in epiſto.

lis Auguſtini feorfim Pariſiis , anno 1516. editis, in editionibus item
operum Auguſtini, Bafileenfi anno 1528. & anno 1541. & anno
1545. fic verba illa , omifſis ultimis, fe habent: Spiritus quoque
$. non ficut creatura , ex nihilo. eft faétus. In editione Veneta anno
1552. fic hæc leguntur: Spiritus quoque S. non ficut creatura ex
nihilo eft faétus, ( fed fic a Patre procedit, 'ut nec a Patre, nec a
Filio fit fa &tus, ) ut ſcilicet ultima parentheſi includantur. Quod
pariter fit in editione Pariſienſi operum Auguſtini , anno 1541. &
anno 1555. At in editionibus his Pariſienſibus fub frontem ope.
rum docuerat editor, ea , quæ hiſce notis includuntur, non eſſe in
Frobeniano exemplari, fed ex vetuſtis libris Victorianis inſerta.
Veneta hinc editio operum Auguſtini, anno 1584. & parentheſim
illam omittit. Quomodo ergo ab Auguſtino profecta forent verba
adducta, in quibus etiam a Filio procedere dicitur Spiritus ſanctus? In
antiquioribus enim editionibus & manuſcriptis ant reliqua verba non
habebantur, aut folus Pater commemorabatur in proceſſione Spiri
tus S. Non utique ipſi Latini ex verbis Patris alicujus, in quibus
etiam a Filio SpiritusS. dicitur procedere, Filium inde fuſhılerint,
ut fic nonniſi ab Auguſtino verba illa profecta fuerint, in quibus ſo
lum Patris mentio fit in proceflione Spiritus S. Imo mox ſubjicit
ibidem
 IN ' SCRIPTIS PP . OCCIDENT.
275
ibidem Auguftinus: Neque enim Pater, ut baberet Filium de fe ipſo,
minuit fe ipfum ; fed ita genuit de ſe alterum ſe, ut totus maneret
in fe, & effet in Filio tantus, quantus folus. Similiter & Spi
ritus S. integer de integro, non precedit , unde procedit ; fed tan
tus cum illo, quantus ex illo, nec minuit cum procedendo, nec du
get bærendo.. Hiſce utique nonnifi unius meminit, a quo procedat
Spiritus S. non minus quam unius Patris mentionem fecerat in ge
neratione Filii. Quomodo ergo in præcedentibus duorum memi
niſſet, a quibus procedatSpiritus fanctus? Si enimhoc; utique hic con
veniebat oſtendere , quod Spiritus S. integer de integris procedat;
tantus cum illis , quantus ex illis; neque minuat eos procedendo,
nec augeat hærendo. Diverſitas vero lectionum inde originem ha
buit , quod alii corruptores latini verba Auguſtini, in quibus Patris
faltim meminerat, omnino- fuftulerint; alii vero loco horum pro
ceffionem Spiritus S. a Filio inſeruerint, cum nonniſi ultimo addu
cta lectio genuina fit.

CORRUPTELA XIV.
LOMBARDUS Lib. I. ſententiarum , diſtinctione XVIII. hæc
ex Lib. V. Auguſtini de Trinitate laudat: Spiritus S. eft donum Pa
tris & Filii, quia & a Patre procedit & Filio. At omnes Au .
guſtini editiones fic ſe habent, Lib. V. de Trinitate, Cap. XI. Spiri
sus S. eft donum Patris & Filii, quia & a Patre procedit, ficut
Dominus dicit; & quod Apoftolus ait: Qui Spiritum Cbriſti non
babet, hic non eft ejus. De ipfo utique Spiritu S. ait.
CORRUPTELA XV.
Lib. XV. Auguſtini de Trinitate, Cap. XXVII. hæc verba occur .
runt : - Ipfa tibi oftendit in te tria illa, in quibus tu fummæ ipſius,
quam fixis oculis nondum contemplari vales, imaginem Trinitatis
agnofcas. Ipfa oftendit tibi verbum verum effe in ti, quando de
Mm 2 ſcien
 IS
276 TRACT. III. DE CORRUPTEL

ſeientia tua gignitur, id eft, quando , quod ſcimus , dicimus:

quamvis nullius gentis lingua fignificantem vocem , vel proferamus,
vel cogitemus, fed ex illo, quod novimus, cogitatio noftra forme
tur ; fitque inacie cogitantis imago fimillima cogitationis ejus, quam
memoria continebat , ifta duo fcilicet , velut parentem ac prolem ,
tertia voluntate five dilectione jungente. Quam quidem voluntatem
de cogitatione procedere, nemo enim vult, quod omnino quid vel
quale fit nefcit : non tamen effe cogitationis imaginem , & ideo quan
dam in hac re intelligibili nativitatis & proceffionis infinuari di
ßantiam , quoniam non boc eft cogitatione confpicere, quod appetere,
vel etiam perfrui voluntate , cernat difcernatque qui poteft. Per
fcientiam five cognitionem fubintelligit Patrem , per cogitationem
Filium , per voluntatem Spiritum S. Cum ergo Auguftinus dixiſſet
voluntatem , five Spiritum S. de cognitione five de Patre procedere :
latini corruptores vocem cognitionis mutarunt in vocem cogitationis ;
nt fenfus eſſet: voluntatem five Spiritum S. de cogitatione five de
Filio procedere. Corrupte enim fic legi, patet primo quod in edi
tione Veneta anno 1552. ad hæc verba addantur : Vetera interim ,
bocu cogitationis, habent cognitionis. Idem deinde evincunt verba
ipſa Auguſtini: daturus enim rationem ejus, quod dixerat, fubdit:
Nemo enim vult, quod omnino , quid vel quale fit , nefcit. Ex co
gnitione utique hiſce oſtendit oriri voluntatem . Pariter ergo ante
dixerat, voluntatem de cognitione procedere; dum hac ratione de
monſtrare propofitum fibi habet , quod præmiſerat proxime.

CORRUPTELA XVI. :
Sermone XXXVIII. de tempore AUGUSTINUS ſecundum
omnes operum ejus editiones habet: Spiritus S. nec eft ingenitus,
nec genitus, ſed tantummodo procedere de Patre & Filio falva fide
dicendus eft, qui cúm non de Patre procedit in Filiun , is de Filio
proce.lit ad fanétificandam creaturam , ficut quidam male intelligen
tes trobenlum ele putabant , fed fimul de utroque procedit: quia
Pater
 IN SCRIY TIS PP. loco
OCCIDENT. 277
Pater talem genuit Filium , ut quemadmodum de fo , ita de illo
quoque procedat Spiritus S. Sola vero hæc verba, prout jacent, hunc
locum corruptumeſſe oſtendunt. Controverfia enim de procellione
Spiritus S. a Filio , juxta ipfam etiam Latinorum confeſſionem , nun
quam dici poteſt, etiamſi omnia ex placito Latinorum vera fuerint,
ante Neftorium & Theodoretum jam cæpiffe. At vero de novitati.
bus Neſtorii nunquam audiverat Auguftinus, longe a Conſtantino
poli Hippone in Africa degens; imo qui, jam ante tempora Synodi
Ephefinx I. univerfalis contra Neftorium congregatæ , vita exceſſe
rat. Quemadmodum hinc neque unquam Neſtorii meminit in libris
fuis. Animum enim habebat Epheſina memorata Synodus, pariter
& Auguſtinum magnæ quidem tum fama Epiſcopum advocare : fes
interea fama tulit , ipſum jam eſſe mortuum , uti ex actis Concilii
Epheſini I. conftat. Imo fecundum adducta verba, non faltem me
morat Auguſtinus fuo tempore , quo fcribebat illa , segaflc quos
dam proceffionem Spiritus S. a Filio ; fed jam ante ea tempora fu
iſſe , qui idem negarent: Sicut quiilam , inquiebat, male intelli
gentes credendum effe putabant. Quomodo vero aut ante Auguſtini
tempora , aut fub primos annos epiſcopatus, ejus Orientales cum
Latinis de proceſſioneSpiritus S. litigalle dici poterant; cum conftet,
nullam tum de ea inter utramque Ecclefiam fuiffe contentionem ?

CORRUPTELA XVII.
Paria hiſce occurrunt Lib. XV. de Trinitate; Cap. XXVII. ubi
poſtquam fecundùm ea , quæ Tractatu XCIX. in Johannem haben
tur, pluribus demonſtraſet Auguſtinus , procedere Spiritựm $. a
Filio , fubdit : Hæc de illo ſermone in hunc librum transtuli , (fed
fidelibus, non infidelibus loquor. )
Et hæc utiqué verba oſtendunt; fuiſfe tum , quando illa fcri
bebat Auguſtinus, qui nequaquam crederent proceffionem Spiritus S.
a Filio. At, at oftenfum , tempore Auguſtini muilla unquam fuit iii
Eccleſiis controverfia de proceffione Spiritus S. Quomodo deiude
Mm 3 pro
278 TRACT . III . .
DE CORRUPTELIS

prolixæ illæ diſputationes pro proceſſione Spiritus S. a Filio , quæ

citato Lib. XV. de Trinitate , Cap. XXVI. Tractatu item XCIX. in Jo
hannem alibique occurrunt , ab ipfo Auguſtino profecta forent ?
Quomodo enim Patrum quis fuſe pro dogmate quodam , idque fz
pius quidem diſputaret, ubi nullus unquain illud aut ante ejus tem
pora , aut ætate ejus in dubium vocarat ? Quemadmodum hinc &
BEDA , ubi in commentario ad Johannis XVI. caput , verba Augu
ftini ex Tractatu XCIX. in Johannem adducit , prolixa illa verba
Auguſtini de proceſſione Spiritus S. a Filio , quæ in citato Tractatu
occurrunt , plane omittit , ficque faltem ibidem , fecundum præce
dentia & fequentia, legit: Ab illo igitur audivit, audit , audiet,
A quo eft. Ab illo eft, a quo procedit. Sed quod adjungit: Ille
me clarificabit, quia de meo accipiet, Ege annunciabit vobis , non
negligenter eſt tranfeundum . Quod enim ait : Ille me clarificabit,
poteft intelligi, quia diffundendo in credentium cordibus charita.
tem , ſpiritualesque faciendo, declarabit eis, quomodo Patri Filius
ellet cqualis.

CORRUPTELA XVIII.
Dialogo LXV. quæſtionum , Quæſt. XI. fic Auguſtinus Tom .
IV. operum legitur habere : Spiritus S. non loquetur a ſemet ipſo,
quia non eft a femet ipſo. Pater enim a nullo eſt natus. Filius a
Patre eſt genitus. Spiritus S. a Patre & Filio procedens.
At paria cum habeat Auguſtinus Tractatu XCIX. in Johan.
nem , fic ibidem ea ipfa leguntur: Spiritus S. non loquetur a femet
ipſo, quia non eft afemet ipſo. Pater enim folus de alio non eft : nam
& Filius a Patre eſt genitus, & Spiritus S. de Patre procedit. Ubi
nequaquam etiam Filii mentio fit in productione Spiritus S. Pra
terea citata Quæſt. XI. mox hæc fequuntur: Audire enim , efe eſt,
effe autem a fe non eft, fed a Patre ; ideo quæcunque audiet, loque
tur .
Oftenfurus hic , a quo fit Spiritus S. cum a ſe non fit; folum 1

Patrem nominat, ex quo hinc porro audiat, ex quo loquatur Spiri.

tus
 SCRIPTIS PP . OCCIDENT. 279

tus S. Quomodo ergo modo dixiſſet , ex Filio etiam procedere

Spiritum S. ex ipſo audire , ex ipſo loqui ?
In Bibliotheca tandem publica Oxonienfi in Anglia manuſcri
ptum quoddam harum Quæſtionum videre contigit. Exftabat inter
manuſcripta Theologica in quarto, Litt. H. num . 22 . Et quidem
Quæſtiones illæ pag. 553. hujus librihabebantur. At in illo poſte
riora verba Auguſtini modo ex loco illo laudata ſic habebant: Au
dire enim , effe eft , effe autem a fe non eft , ſed a Patre & Filio,
ideo quæcunque audiet loquetur. Cum ergo hoc in loco omnes edi.
tiones operum Auguſtini falten habeant: effe autem a fe non eft, fed
a Patre; patet utique hinc denuo , quomodo Latini corruperint ve
tuſtiorum Patrum occidentalium ſcripta.

CORRUPTELA XIX .
Neque minus illa Auguſtini Lib. XV . de Trinitate, Cap. XVII.
corrupta eſſe, ſpontc patet : Et tamen non fruſtra in bac Trinitate
non dicitur Verbum Dei, nifi Filius; nec donum Dei, nifi Spiritus
S. nec de quo genitum eft Verbum , nec de quoprocedit principaliter
Spiritus S. niſ Deus Pater. Ideo autem addidi, principaliter: quia
& de Filio procedere Spiritus S. reperitur. Propoſitum utique Au
guſtino eft , oftenderc quid quævis perſona proprium habeat, quo
quidem cum nulla alia perſona conveniat. Inquit enim : In bac
Trmitate non dicitur Verbum Dei , niſi Filius, & fic porro. Dum
ergo Auguſtinus ratione Patris , tanquam quod proprium ipſe ſolus
habebat, & cum nulla alia perſona commune , generationem Filii
laudat , & productionein Spiritus ſancti: patet utique Auguſtinuni,
prout generationem Filii , fic & productioncm Spiritus S. propriam
habuiffe Patris. Particula enim niſi, qua utitur Anguſtimus circa 2
lias perſonas, & circa generationem Filii ex Patre , omnes alias per
ſonas excludit.' Quomodo ergo addidiſſet: A quo principaliter pro
redit Spiritus S. & hinc etiam Filio competere productionem Spi
ritus S. fubdidiſſet ? Neque huc facit reſtrictio illa, principaliter :
nam
230 TRACT. III. DE ' CORRUPTELIS
nam adhuc dum , fecundum Latinos , æqualiter a Patre & Filio una
proceſſione Spiritus S. procedit. Imo qui hoc credit , nunquam
proprium Patris inquiet eſſe , tanquam ſcilicet, quod ipſe ſolus uni
cusque habeat, generare Filium , & principaliter producere Spiritum
S. imo femper Patri junget Filium in proceſſione Spiritus S. Neque
hinc unquam alibi in alio Doctore Eccleſiaſtico reperitur vox illa,
principaliter, inſerta , niſi in folo Auguftino , ut ſcilicet eluderent
diſerta illius verba, quibus a Patre faltem dicebat procedere. Quem
admodum hinc hoc in loco & ipſe falſator addit : Ideo autem addidi,
principaliter : quia & de Filio Spiritus S. procedere reperitur,
CORRUPTELA XX.
Lib. de Trinitate & unitate, Cap. V. Tom . IV. operum Augu-.
Nini hæc occurrunt : Solus Pater non legitur miffus , quoniam folus
non habet auctorem , a quo genitus fit, vel a quo procedat, & ideo
non propter nature diverſitatem , quæ in Trinitate nulla eft, nec
propter auétoritatem alius ſuper eum , folus Pater non dicitur miſus :
non enim fplendor, aut fervor ignem , fed ignis mittit five ſplen.
dorem , ſive fervorem . Sic Pater mittit Filium , & Spiritus S. ab
utroque procedit. Cum vero plurima hujus Capitis & fequentium ,
ex Auguſtini Lib. contra Arianorum ſermonem fint deſumta , quæ
ex Cap. IV. hujus libri hiſce reſpondent , ſic ſe habent : Ideo non
propter nature diverſitatem, quæ in Trinitate nulla eſt, ſed propter
auctoritatem ipfam , folus Pater non dicitur miſſus : non enim ſplen.
dor , aut fervor ignem , ſed ignis mittit five ſplendorem , five fervo
rem . Additum ergo in Lib. de Trinitate & unitate Cap. V. Sic Pater
mittit Filium , & Spiritus ab utroque procedit.
CORRUPTELA XXI.
Rurſum eodem in Lib. de Trinitate & unitate , Cap. X. hæc
habentur : Filius a Patre non eft fa& us, fed genitus, & Spiritus S.&
Filio
 IN SCRIPTISPP . OCCIDENT 281
Filio non eſt factus, fed a Patre et Filio procedens. At cum ; ut
dictum , a Cap. V. hujus libri , ad finem usque plurima ſint depromta
ex Auguſtini Lib. contra Arium : quæ ex Cap. XXI. hujus libri hiſce
reſpondent, fic fe habent: Factum a Filio dicunt Spiritum S. quod
in Scriptura nunquam legunt; cum Filius ipfe dicat, quod Spiritus
S. a Patre procedat.

CORRUPTELA XXII.
Imo cum Cap. XXIII. Lib. contra ſermonem Arianorum Augu
finus negaret di erte , Spiritum ſanctum eſſe a Filio ; ſolveretquo
argumentum vulgatum Latinorum a verbis illis : Spiritus S. de meo
accipiet, petitum : Lib. de Trinitate & unitate, Cap. X. ubi eadem
repetuntur, omnia truncantur , pervertuntur. Verba ejus Lib. con
tra fermonem Arianorum, Cap. XXIII. hæc erant: Quod autem dixit
de Spiritu ſancto: De meo accipict ; folvit ipfe quæſtionem : neputa.
retur , quaſi per quosdam gradus, fic de illo effe Spiritus S. quomodo
ipfe de Patre; cum ambo de Patre , ille nafcatur, iſte procedat: quæ
duo in illius nature ſublimitate diſcernere, omnino difficile eft. Ergo
ne boc putaretur, ut dixi, continuo fubjecit: Omnia quæ habet Pan.
ter , mea ſunt: propterca dixi : de meo accipiet. Ita finedubio in
telligi volens, quod de Patre accipiat. Sed ideo de ipſo, quia omnia,
que habet Pater , ipfius ſunt. Hæc autem non eft diverfitas nature,
ſed unius principii corimendatio.-- Quod autem in omnibus Spiri
tus S. Chriſti præceptum exſpectct, ut dicunt , legant, fi poffunt.
Quod enim di&tum eft : Non a fe loquetur ; non eft di&tum : quæcun
que a me audierit ; fed, quæcunque audierit, loquetur. Cur autem
dictum fit; paulo ante jam claruit ex ipfus, quam commemoravi,
Domini expofitione, ubi ait : omnia , qua habet Pater , mea funt,
propterea dixi de meo accipiet. Cap. X. vero libri de Trinitate &
unitate ſic hæc leguntur: Cum Filius & Spiritus S. ambo a Patre,
ille naſcatur, iſte procedat, quæ duo in illius nature ſublimitate
difcernere omnimodo eft dificile. Ergo ne putaretur , dictum eft :
Na Quia
282 TRACT. IIL DE CORRUPTELIS

Quia de med accipiet iſta : finc dubio intelligi volens, quod de Patre
accipiat : ſed ideo de ipſo Filio, quia omnia , quæcunque habet Pa
ter , ipfius funt : hæc autem non eft diverſitas nature , fed unius
principii commendatio. .

Quod autem Spiritus S. Chriſti Filii pre

ceptum exſpecter : ficut enim dictum eft, a fe ipfo non loquitur , ſed
quacunque a me audierit , loquitur: hoc eft, omnia que babet Pater,
mea ſunt : propterea dixi , de meo accipiet. Ubi utique priora effe
omiſla patet , quibus negabatur a Filio effe Spiritus S. Rurſum cum
negaret Auguſtinus Spiritum S. a Filio audire : hæc ipfa, peſſima
fide eſſe inverfa , tanquam dixerit , quod a Filio audiat, live in
omnibus Chriſti præceptum exſpectet.

CORRUPTELA XXIII.
RATRAM NUS monachus Corbeienſis Lib. III. Cap. VI.de pro
ceſſione Spiritus S. contra Orientales , Tom . XII. Spicilegii veterum
ſcriptorum a Luca Dacherio editi, pag. 94. hæc ex libro de unita na
tura divinitatis, qui fub nomine ATHANASII exſtat objicit : In
hoc fane alius eft Pater in perſona, quia vere genuit ; & in hoc eft
alius Filius a Patre ir perſona, quia vere ab eo genitus eft: fed in
hoc alius eft in perſona Spiritus, hic. principalis Paracletus a Patre
ET Filio, qui in Pentecofte in Apoftolos effufus eft, quia vere de unica
divinitate Patris & Filiiprocedit. Et hæc inde Ratramnus ibidem ,
ſingula quidem more fuo, prolixe adverſus Orientales pro proceſſio
ne Spiritus S. a Filio urget.
At fecundum omnes editiones operum Athanaſii Lib . II. de
unita natura divinitatis ſic ea leguntur : In hoc fane alter eft Pater,
qui vere genuit ; ao fin hoc alter Filius, qui vere ab eo genitus eft.
Sed & in hoc alter eft Spiritus hic Paracletus, qui in Pentecofte in
Apoſtolos effufus eft. : Et ideo in hec figillatim dicta memento, no
mina in perfonis effe diſtincta. Sic eadem etiam legit.Æneas Pa
riſienſis Epiſcopus , qui eodem anno , quo Ratramius, pariter ad
verſus Orientales de procellione Spiritus S. fcribebat, Lib. adverſus
Orien
 IN iCRIPTIS PP. OCCIDENT. 283
Orientales, Tom . VII. Spicilegii veterum fcriptorum laudati, pag.
13 . Codici ergo illi, quo uſus Ratramnus, jam feculo IX. inſerta fue
runt: Spiritum S. eſſe a Patre & Filio ; rurſum : vere ipfum de unita
divinitate Patris & Filii procedere. Ante octo ergo jam fecula, &
quod excurrit , vel ſolo hoc exemplo liquet, Latinos Patrum fuorum
feripta corrupiffe. Huc vero libros illos de unita natura divinitatis
seferimus, quia non græcum , fed latinum auctorem habent. Sed
de hoc Tractatu de teftimoniis Patrum latinorum .

CORRUPTELA XXIV .
Quomodo item Latini corrumpere fuere foliti fcripta Patrum ;
patet ex diverfitate lectionis verborum illorum Lib. VIII. de unita
Deitate Trinitatis. Ego credo Filium in Patre, &c. Oratores
enim ex Synodo Aquisgranenſi Romam, anno 809. miſli, in libello
de proceſione Spiritus S. quem LEON 1 HI. obtulere ; DAMIANI
item oratione de fide catholica Cap. X. Tom. III. operum , pag. 9 .
/

& opuſculo de proceſſione Spiritus S. Tom . III. operum , pag. 288 .

fic eadem legunt : Credo Filium in Patre, & Patrem in Filio, Spie
ritum quoque Paracletum , qui procedit a Patre, ego Filii effe Elle
Patris : quia e a Filio procedit , ficut in Evangelio fcriptum eſt,
quod per inſufflationem ſuam dederit Apoftolis Spiritum S. dicens :
Accipite Spiritum S. At fecundum editiones operum Athanaſii , fic
ea leguntur : Ego credo Filium in Patre, & Patrem in Filio, Spi,
ritum quoque S. Paracletum , qui procedit a Patre & Filio, effe conta
Patris , quia & a Filio procedit, ficuti & in Evangelio fcriptum eſt,
Diverſitas quidem lectionum cuique patet. Quid vero dixiſſe: Spie
ritum etiam Patris efle, quia & a Filio procedit ? Sponte utique
hic patet, quod cum verba auctoris haberent : Quia procedit a Pa
tre , Es Filii effe Et Patris ; uti legebant laudati Oratores , & Pe.
trus Damiani: poſteri Latinorum dehinc illud, Filii, verterint in
vocein , Filio, ut jam in editis operibus Athanafii legatur : Qui pro
cedit a Patre a Filio, che et Patris. Quæ vero deinde ſubjun
Nn 2 gull
 284 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

guntur fecundun utramque lectionem : de iis judicium eſto ex iis,

quæ fub finem hujus Tractatus dicentur.

CORRUPTELĄ XXV.
EUSEBIUS Emiſſenus Dominica IV . poſt Paſcha, Tom . V.
Part. III. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 682. Quoniam autem
Sto Spiritus S. & Patris & Filii Spiritus eſt, unde habet effe, inde
babet & fapientem Ege veracem effe: quod enim eft effe ci , hoc eft ei
fapientem & veracem effe, & fimilia. Eft enim Spiritus fapientice.
& intelle&tus , eft & Spiritus omnis veritatis; ſed bæc de Patre Fi.
lioque habet, & accipit. Et hoc eft, unde Dominus ait : Quia de
meo accipiet, & annunciabit vobis. At hiſce mox ibidem fubdit :
Hæc autem quoniam omnium trium communia funt, c fubftantiali
ter communia , poterat dixiffe Dominus , si voluiſſet: Quia de meo
& fuo accipiet, ő annunciabit vobis. Nam & Filius quando pre
dicabat, & de fuo, & de his quæ Patris & Spiritus S. funt , ac
cipiebat. Juxta primum ergo locum adductum doceret Eufebius,
ubi Chriſtus inquit: „De meo accipiet; ſenſuin eſſe, quod a Putra
& Filio accipiat, fapientem & veracem effe, five ipſum effe. Quo
modo ergo inquainfubdere potuiſſet Euſebius, fi hæc ab ipfo vere
profecta: Hæc autem , quoniam omnium trium communia funt? &c.
Numne ergo & a Spiritu S. Filius aut Pater habet eſſe , aut accipit
fapientem & ' veracem eſſe? Quomodo itein illorum verborum : de
meo accipiet , dixiſſet eſſe fenfum , quod a Patre & Filio accipiat
effe, five ſapientem veracem effe, cum in fequentibusmox ſubdit :
potuiffet Dominus dicere : de fuo accipiet ? Numne ergo Spiritus S.
a ſe accipit , ſapientem & veracem eſſe, adeoque & iplum eſle ?
Subdit porro : Nam & Filius & de fuo, & de bis, quæ Patris Egy
3
Spiritus fanéti fint , accipiebat. Juxta ergo laudatum primum lo
cum , ut vidiinus, hine denno fequeretur: a Spiritu ſancto , & a fe
accipere Filium , & fapientem & veracein elle, adeoque & ipſum
.effc. Diſerte ergo hinc conflat, priorem allatum Euſebii locuin pel.
fima fide effe corruptum . COR
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT .
285
CORRUPTELA XXVI. I

Objiciunt Latini' ex EUGENU Epiſcopi Carthaginenſis con

feſſione catholicæ fidei: Spiritum fanétum non accipimus , ut aut
Pater fit , aut Filius, ſed ingenitum Patrem , & de Patre genitum
Filium , & de Patre & Filio procedentem Spiritum unius credimus
effe fubftantia atque eſſentie. Quemadmodum quidem hæc ita le
guntur inter orthodoxographa Bafileæ edita, anno 1569. pag. 1617
At ipfa hæc confeſſio Eugenii refertur a Victore Uticenfi Epic
ſcopo, Lib. II. perſecutionum Vandalicarum : qnippe quam Epiſcopi
plures Afri catholici Regi Arianorum obtulerunt; & ex cujus deínde
hiſtoria , confeſſio illa nomine Eugenii defumta atque edita.
Sic vero ibidem illa habent Tom. V. Part. III. Bibliothecæ Patrum
Colonienſis, pag. 638. & Tom . VII. Bibliothecæ Patrum Parifien :

ſis anno 1589. editæ , columna 1910. & in reliquis hiſtoriæ Victo
ris Uticenſis editionibus : Ingenitum Patrem , e de Patre genitum
Filium , är de Patre procedentem Spiritum unius credimus effe fub
ftantiæ vel effentia. Imo ipfa illa confeſſio Eugenii ſeorfim edita
fic illibate habet in antidoto contra diverſas onmium fere feculorum
hæreſes Baſilex anno 1528. edito , fol. 2 2 1. & Tom . IV . Concilio
rum ultiinæ editionis Pariſienſis , columna 1 1 28 .

CORRUPTELA XXVII.
RUSTICUS , Diaconus Cardinalis Eccleſiæ Romanæ , diſpu
tatione contra Acephalos multum ante finem , Tom. VI. Bibliothecæ
Patrum Colonienfis, Part. II. pag. 237. Filius genitus eft , & nihil
confempiternum geruit : Sour Spiritus ſanctus a Patre procedit , egy
nibil confempiternum procedit vel genitum eſt ab eo . Quidam vero
antiquorum & hoc proprietatibus adjecerunt: quia ficut Spiritus S.
cum Patre Filium fempiterne non genuit, fic nec procedit Spiritus s
Filio, ficut a Patre. Ego vero , quia Spirit:is quidem Filium -non
genuerit fempiterne , confiteor : (nec enim duos dicimus Patres; )
N n 3 utrum
286 TRACT . III. De -CORRUPTELIS

utrum vero a Filio eodem modo, quo a Patre, procedat, nondum

perfe&te babeo ſatisfactum. Quoniam vero ad id, quod nunc quas
ritur , nihil attinet , fignandum quidem eft, fed transcundem .
Scilicet de articulo fidei, tanto quidem , quale eft: num Spi.
ritus ſanctus a Filio procedat ? non habuit , quod affirmet Diaconus
Cardinalis Ecclefiæ Romanæ ? Latini utique dixerunt, Romanam Ec
cleſiam tun credidiſſe , Spiritum ſanctum a Filio procedere. Certe
credidit ea omnino, aut Spiritum ſanctum procedere , aut non pro
cedere a Filio. Quomodo ergo in ſtato univerſalis Ecclefiæ Latinə
dogmate , & communi ſeinper conſenſu tradito, fibi nondum fatis
factum profiteretur Rufticus ? Nunquam ullibi Patres' de eo dubita
vere, a quo procedat Spiritus fanctus; prout pariter indubitatum
apud eos fuit, a quo generetur Filius.
Dices cum editoribus Bibliothecæ Patrumn Colonienſis, loco
citato non ſimpliciter de proceſſione Spiritus fancti a Filio dubitafle
Ruſticum , fed faltem , uitrum eodem modo procederet a Filio, quo
a Patre , dum Patera nullo habet , ut ab ipſo procedat Spiritus fan
ctus. Quomodo vero unquam Diaconus Cardinalis fatisfactum non
habuiſſet, utrum Spiritus fanctus etiam a Filio principaliter, uti lo
quuntur Latini, procedat? Habet utique Filius omnia, quæ habet a
Patre : quod quis crederet , Ruflicum ignoraſſe aut negafle ? Et, fi
aliquid Filius a fe haberet , non a Patre : duo ſic forent principia in
divinitate ; adeoque fi Filius a Patre non haberet productionem Spi
ritus fancti, ſed a ſe : eo magis utique hinc fequeretur duas caufas,
duo principia elle Spiritus ſancti. Quomodo ergo de re tam mani..
feſta , & quæ ipſa principia noftræ fidei chriſtianæ reſpicit, Ruſtis
Culs Diaconus Cardinalis dubitafſet? Imo , cum hinc neget Ruſticus
de co fibi ſatisfactum , quod ceteri antiqui ſimpliciter affirınaverant :
ſequeretur hinc, antiquos credidille, prout Pater a fe , non ab alia
habet productionem Spiritus fandi; ſic pariter Filium a fe, non ab
alio habere productionem Spiritus fancti.' Hoccine unquam aliqui
antiquoruum Patrum docuerint? Siccine diſerte antiqui noftri Patres
adftruxiſſent duo principia Spiritus fancti, fimulque negaflent, omnia ,
quæ
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT :
287
quahabet Filius , a Patre habere? Non utique hi nomen antiquo
rum Patrum meruiffent , aut illorum tanquam talium meminiſſet
Ruſticus ; quin peſſimi hæretici fuiffent, gentilismum , duos Deos in.
troducentes. Genuina ergo verba Ruftici hæc fuerunt faltem : Fi.
lius vero genitus eft, & nibil conſempiternum genitum eſt, vel procedit
ab eo ; o Spiritus ſanctus a Patre procedit, & nihil confempiternum
procedit , vel genitum eft ab eo , omiffis reliquis: quidam vero anti
quorum & c. Falſator ergo ſuſtulit illa circa Filium: vel procedit ab
eo, addiditque reliqua, occafione ejus, quod Ruſticus negaſſet pro
cellionem Spiritus ſancti a Filio : quidam vero antiquorum & c. & nê
Ruſticum ipſuin adverſi quid vulgatæ Latinorum ſententiæ ftatuiſſe
relinqueret ,, faltem ipfi nondum ſatisfactum de eo fuiſſe ſubdidit.

CORRUPTELA XXVIII. .
Objiciunt porro ex VIGIL11 Epiſcopi TridentiniLib. I. con.
tra Eutychen : Audi manifeſtius, proprium Patris eft genuiſſe, ET
proprium Filii natum fuiſſe, proprium vero Spiritus fanéti procedere
de Patre Filioque, nec omnino reciprocari alteram perfonam , quod
eſt unicuique perſoneſpecialiter proprium. Hæc quidem fic legun
tur Tom . IV. Bibliothecæ Patruun éditionis Pariſienſis de la Bigne
anno 1610. columna 397. & Tom . IV . Bibliothecæ Patrum editionis
Pariſienſis de la Bigne anno 1624. columna 497. & in Æneæ Pari
ſienſis Lib. contra Orientales, Tom, VII. Spicilegii veterum ſcriptorum
a Luca Dacherio editi , pag. 46 .
At vero ipſe de la Bigne in editione fua prima Bibliothecæ Pa
trum, Pariſiis anno 1575. Tom . V. columna 551. & in editione ejus
fecunda Bibliothecæ Patrum , Pariſiis anno 1589. Tom .IV. columna
644. eadem verba fic legit: Audi manifeſtius, proprium Patris cf
genuifſe, es proprium Filii natumfuiffe, propriumvero eft Spiritus
ſancti procedere ; nec omnino reciprocari alteram perfonam , quod eft
unicuique perſone ſpecialiter proprium. Sic porro verba hæc ſe ha
bent inter fcripta veterum Latinorum de una perſona & duabus natii
ris
 288 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

ris Domini noftri Jeſu Chriſti, Tiguri anno 1571. edita , colamna
91 . Et inter varia Patrum opera adverſus hæreticos fcripta, Bafileæ
anno 1556. edita , quod volumen harefiologiam inſcripſerunt, pag.
765. & inter opera Georgii Caſſandri Pariſiis anno 1616. edita,
pag. 520,

CORRUPTELA XXIX.
HORMISDA Papa Romanus Epiſt. LXXIX, quæ eſt ad Juſti
num Imperatorem . Tom .IV. Conciliorum , columna 1553. Tamen
notum eft, quia proprium eft Patris , ut generaret Filium ; proprium
Filii, ut ex Patre Putri nafceretur æqualis: proprium eft Spiritus
ſanéti, ut de Patre & Filio procederet ſub una fubftantia Deitatis.
At in Bibliotheca , quæ eft Hamburgi (oppidum Germaniæ ex
commerciis inclytum ) ad fcholam S. Johannis ,habebatur codex
canonum veteris Ecclefiæ Romanæ editus Pariſiis anno 1609. quem
cum nonnemo cum manuſcriptó contuliſſet, dum pervenit ad hæc
Hormisdæ verba , hæc ultima: Ut de Patre & Filio procederet ſub
} una ſubſtantia Deitatis , prorſus delet , totumque locum fic legit :
Quia proprium eft Patris, ut generaret Filium ; proprium Filii Dei,
ut ex Patre Patri nafceretur æqualis: notumque etiam fit proprium
Spiritus fanéti.

CORRUPTELA XXX.
Anno 589. tertium Toletanum Concilium in Hiſpania cele
bratum . Si ergo regiam Conciliorum editionem, anno 1644. Tom ., 1

XIII. pag. 107. & alteram Pariſienſem anno 1671. Tom .V.columna
100. evolvamus : Reccaredus Hiſpaniarum Rex in eadem Synodo
Conſtantinopolitanun Symbolum recitaffe legitur cum additamento
de proceſſione Spiritus fancti a Filio.
Falſo utique. Si enim evolvamus vetuſtiores Conciliorum edi
tiones : faltem Rex ille dixiſſe legitur in Symbolo : Qui a Patre pro
cedit.
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT , 289
cedit. Sic enim habet editio Conciliorum Colonienſis anno 1530 ,
fol. 107. & Pariſienſis anno 1535. Tom . I. fol. 114. Et cum in
editione Conciliorum Hiſpanorum Madritenſi anno 1593. a Garfia
Loviſa in lucem miſſa, pag. 203. Symbolum Conftantinopolitanum
a Reccaredo recitatuin cum additamento allatum effet: ipfa tamen
hæc verba : a Filio, fic ibi hiſce notis inclufit Garfias “Es a Filio "
additque in margine : Defunt in excufis. Fatetur idem BELLAR
MINUS Lib. II, de Chriſto , Cap. XXI. In Concilio, inquit, Toletano
III. celebrato anno 589. legitur Symbolum fine ulla additione. Tam
ergo yetuftas editiones Conciliorum , quam eorundem manuſcriptos
codices non habuiſſe additamentum illud , liquet. Nunquam enim
Latini etiain in vetuſtis editionibus omiſiſſent addere , certe non fui.
ſtuliſſent inde additamentum illud ; ſi tale quid etiam codices mapu
ſcripti habuiffent,

CORRUPTELA XXXI.
Ex Lib .III, Moralium GREGORII Magni hæc verba Florentiæ
objiciebat pro demonſtranda proceſſione Spiritus fancti a FilioJohan
nes Provincialis, collatione XXI. Concilii Florentini, latine faltem
ab Horatio Juſtiniano editi , Tom. XIII. Conciliorum , columna
1113. Palam de Patre annunciare aſſerit, quia per Patrem patefan
ciet nunc fuæ majeſtatis fpeciem , a quo gignente ipſe non impar oria.
tur; & quomodo ab utroque Spiritus, utrique coæternus, procedat,
oftendit. Et hic ſubſiſtit Johannes.
At Lib. XXX. in Jobum , Cap. Ý. ( hæc enim illis reſpondent)
fic ſecundum editiones operum Gregorii M. ea leguntur : Palam de
Patre annunciare fe afferit (Servator;) quia per patefa&tam tunc man
jeftatis fuæ fpeciem , et quomodo ipſe genitori non impar oriatur , og
quomodo utrorumque Spiritus utrique coæternus procedat, oftendit.
Aperte namque func videbimus, quomodo hoc quod oriundum eft, ei
de quo oritur, fubfequens non eft; quomodo is, qui per proceffionem
producitur, a proferentibus non præitur. Ita habet editio Romana
Oo anno
290 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

anno 1588. operum Gregorii, Antverpienfis anno 1572. Parifienfis

anno 1923. Bafileenſis anno 1564. Johannes ergo legebat: Quomodo
ab utroque Spiritus utrique coæternus procedat. At excuſa faltem :
Quomodo utrorumque Spiritus coaternus procedat. Excuſa deinde
plura addunt,in quibus Spiritus fanctus a Filio etiam affirmatur pro.
cedere. Johannes vero hæc omnino omittit , licet immediate priori
bus jungantur, nunquam id facturus, fi codices Gregorii, quibus
aulus Johannes , tale quid habuiſſent. A diverſis ergo falſatoribus
latinis diverſe corruptum effe hunc locum Gregorii, diſerte hinc liquet.
CORRUPTELA XXXII,
Lib. II. dialogorum Gregorii Magni Cap. ultimo , ſecundum
operum ejus editiones hæc habentur : Cum conftet , quia Paracletus
# Patre femper procedat & Filio, cur ſe Filius receffurum dicit , ut
ille veniat, qui a Filio nunquam recedit ? At cum Zacharias Papa
Romanus anno 175. abhinc libros illos in græcam trantuliſſet lin
guam , nequaquam græca verſio habet: a Patre ſemper procedit &
Filio ; fed loco horum : Cum a Patre procedat , & in Filio maneat,
uti inſpicienti græcam ejus verfionem , prout operibus Gregorii Ma
gni in editioneRomana anno 1588. fubjicitur , liquet. Sed addit
editor : Hoc loco animadvertat le &tor verba illa, quæ babentur linea 9 .
( hujus pagina fcilicet) φανερον ούν υπάρχει, ότι το παράκλητον
πνεύμα εκ του πατρός προέρχεται , και εν τώ υιώ διαμένει , id eft ,
aperte patet , quod Paracletus Spiritus a Patre procedit, & in Filio
permanet, longe aliter legi apud Gregorium , latine nempe : cum
enim conftet, quia Paracletus Spiritus a Patre femper procedat ergo
Filio ; ex quo manifefte apparet , a Græcis poftea Zacbarie Papæ ver
fonem fuiſſe depravatam , ut bene notavit Johannes Diaconus. Pro .
vocat ergo ad Johannem Diaconum , qni Lib. IV . vitæ Gregorii
Magni , num . LXXV. pag. 133. Tom . I. operum Gregorii editionis
Romanæ anno 1588. Quos libros, inquit, ( nempe dialogos Gregorii )
Zachariasfan &tæ EcclefiæRomanæ Epifcopus, greco latinoque fermone
doétif
 SCRIPTIS PP. OCCIDENT. 291
doétifimus, temporibus Conftantini Imperatoris poft annos ferme 175 .
in græcam linguam convertens, orientalibus Ecclefiis divulgavit :
quamvis aftuta Græcorum perverftas in commemoratione Spiritus
fan ti a Patreprocedentis nomen Filiiſuapte radens abftulerit. Quid
vero , fi & hæc ipfa verbis Johannis inſerta a corruptoribus latinis,
qui videbant græcam verſionem Zachariæ falfitatis eos arguere? Vi
vebat enim Johannes ille tempore Johannis VIII. eique libros ſuos
de vita Gregorii dedicaverat ; at Johannes VIII. omnino improbavit
procefſionem Spiritus fancti a Filio , ut fuo loco videbimus. Quo
modo ergo in libris Johanni VIII. dedicatis , tam acriter oppugnal
ſet proceſſionem Spiritus ſancti a folo Patre ? Aut fihæc profecta ab
eodem Johanne Diacono : pariter & ille, duin a latino codice, a
ſuis ſcilicet corrupto , divertere deprehendit græcam verſionem , ipfe
propugnator proceſſionis Spiritus fancti a Filio incuſavit Orientales,
quaſi ipſis auctoribus hæc ab invicem diverterent. Et quo, quæſo, ar
gumento , quisquis auctor verborum illorum , a Græcis potius, quam
a ſuis corrupta Gregorii verba oſtendit ? Nullo fane. Unicum illis
argumentum fuit, quod Græci corruperint hunc locum : in latino
textu aliter legi ; quod quam firmum argumentuin ſit, ex corrupte
lis allatis liquet. Loquitur deinde fic Johannes, non quaſi demum
fuo tempore, fed jam diu ante Græcî corruperint verba Gregorii.
At Photium demum volunt Latini reſuſcitafle opinionem proceſſionis
Spiritus ſancti a folo Patre ; neque niſi Iconoclaſtas ante hæc volunt
eandem tenuiffe fententiam . Iconoclaſtas ergo fecundum Latinos
oportet corrupiſſe locum illum, quod quam abfurdum ſit, cuique pa.
Quomodo enim Græci catholici docentes ſecundum Latinos,
a Filio etiam procedere Spiritum ſanctum , non ftatim fallaciam il
lam advertiſſent? Aut quomodo fic corruptos codices admiſiſſent,
ut abhinc ſcilicet omnes codices giæci ſic corrupte legerent ? Sed nec
hæreticorum quorundam meminit Johannes, qui illum corruperint ;
ſed crimen hoc ipfi Græcorum genti objicit : Quamvis aſtuta , in
quit , Græcorum perverfitas nomen Filii abſtulerit. Et quo ſenſu
dixerat: Hos libros Zacharias orientalibus Ecclefiis divulgavit ; eodem
00 ? fenfu
 297 TRACT. III.. DE CORRUPTELIS

ſenſu etiam hæc mox ſubdit : Quamvis aſtuta Græcorum perverfitas

nomen Filii abſtulerit. Sic pariter in genere ab orientalibus often
dens locum illum eſſe corruptum . Quomodo ergo hæc invicem con
i veniunt ? Conftat ergo ex his verbis Johannis , Orientales Eccleſias
etiam , poſtquam Zacharias libros illos Gregorii in græcam transtu.
lerit linguam , tenuiſſe proceſſionem Spiritus fancti a folo Patre.
Quod vero inde objiciat , locum illum a Græcis corruptum , de eo
hactenus. Sane fi quis conſideret , quam innuineris locis Latini Pa
tres latinos corruperint : nullus utique niegabit, potius græcam hic
verfionem eſſe reſpiciendam , quam ipſum latinum textum.
CORRUPTELA XXXIII.
Isidorus Hiſpalenſis Lib.VII. originum , Cap. III. ſecundum
editas operum ejus editiones, fic habet : Spiritus fanétus ideo prædi.
catur Deus, quia ex Patre Filioque procedit, & fubftantiam corum
babet: neque enim aliud de Patreprocederepotuit, quam quod ipſo
eft Pater,
Sed & hæc corrupta effe , liquet ex eo , quod ía ſubnexa ra.
tione , cur Spiritus fanctus fit Deus , ex eo , quia a Patre Filioque
procedit , folius meminerit Patris : Neque enim , inquit, aliud de
Patre procedere potuit, quam quod -ipſe eft Pater. Ubi fane non
minus etiam Filii ineminiſet , ſi proxime modo & a Patre & a Fé
Lio ſimul docuiſſet Spiritum ſanctum procedere.
CORRUPTELA XXXIV ..
1

Idem Ifidorus porro Epiſt. ad Claudium Ducem : Item nobis

infinuare curaſti quorundam Græcorum objeétionem , quod in Nicana
vel Conſtantinopolitana Synodo fub anathemateprohibitum legitur, in
Symbolo, e in illo fanéti Athanaſii de fide catholica diminuere, vel
addere aliquid. Atque ideo quidam ex Græcis Latinos proterve ni
tuntur reprehendere, quod in profeffione ſancta fidei Deo corde Eso
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT. 293
ore decantent: qui ex Patre Filinque procedit; cum in prædiétis Coris
ciliis fuerit pofitum : ex Patre procedit; et Sancta Romana Ecclefia
ex Patre Filioque Spiritumſanctum procedere approbat, atque credit.
Que ſupradiéta probibitio fi ſubtiliter ig recte perſpicitur, omnis
ambiguitas removetur : cumenim adderefive diminuere prohibuit,
de re contraria intellexit. Et quæ plura alia harc in rem ibi fubdit;
poſtque abhinc fufe afferitur & denionftratur proceſſio Spiritus fancti
a Filio,
Sed & hæc nequaquam ab Iſidoro profecta. Si enim ejus
tempore jam latina Ecclefia in Symbolo additamentum illud , Filio
que , decantavit: unde, quæſo, abhinc additamentum illud communi
conſenſu a Latinis fublatum rurſum fuiſſet Hoccine eflet credibile ?
At , qui ſub finem feculi VIII. additamentum illud in Eccleſias latis
ftas intulerunt , expreſſe fatextur, diu hacterius vel ipſum dogma pro
ceffionis Spiritus fancti a Filio torpore quodam Doctorum neglectum
jacuiſſe, ſe vero rurſum illud denuo aſſerere, uti patet ex verbis ora
torum ex Synodo Aquisgranenſi anno 8o9 . Romam mifforum , de
quibus deinde. Neque porro ſeculo VII. a Latinis communione ſes
gregati erant Orientales Latinis objicientes, peccaffe illos in decretum
Synodorum oecumenicarum , adeoque & anathematis reos eſſe , quo
damnati funt Symboli innovatores, dum ſancto Symbolo vocem ,
Filioque, adjecerunt. Nulla, inquam , ex hoc tam ſchismata , diſſi
dia , & ftudia Eccleſias dividebant. Ainice conveniffe porro eas
conſtat ad Synodi æcumcnicæ VII, tempora ; ñeque prout hactenus,
fic in Synodo illa quicquam inde Latinis objectum . Prolixa ergo
illa verba Ilidori nequaquam ab ipſo profectà eſſe; hinc conftat,
CORRUPTELA XXXV.
AGATHONIS Papæ Romani, Synodique Romanæ CCV. la
tinorum Epiſcoporum , verba in epiſtola Synodica , quibus dicitur:
Credo in Spiritum ſanctum ex Patre procedentem , Baronius ad an
fum 860. num . XXXII. & Binius in notis ad Concilium illud Roma
0 00 3 num
 294 TRACT. 111. DE CORRUPTELIS

num Agathonis, a Græcis corrupta eſſe volunt , ſublata fcilicet inde

Cichoviusvoce : Filioque. Et hinc ex recentioribus Jeſuita quidam fic ea verba
proceffione Agathonis objicit, ut legat: a Patre Filioque procedentem .
Spiritus S. At vero omnes editiones Concilii æcumenici VI. tam græcæ
pag, 23 . quam latinæ folum verba Agathonis fic habent : Qui a Patre procedit ;
manufcripta ergo pariter fic oportuit habuiſſe. Unde ergo cum ad
ditamento conſtat dixiſſe Agathonem : Qui ex Patre Filioque procc
deret ? Imo hinc manifeſto liquet, verba Agathonis faltem fuiſſe :
Qui ex Patre procedit; neque hinc unquam aut ex Latinis quis, aut
Græcis latinizantibus verba Agathonis, quibus ex Patre Filioque Spie
ritum ſanctum doceret procedere, adduxit. At non ignorabant illi
acta Concilii æcumenici, ut fic omnino talia urſiſſent, ſi ea in actis
aliquid
conquirereitem
illiusSynodi inveniſſent ; qui vel alias undiqueHincmarus
pro ſententiæ fuæ demonſtratione laborabant. Ar

chiepiſcopus Rhemenfis in Gallia , qui tempore Photii vixit, Lib. de

trina Deitate, Tom . I. operum , pag. 431. Synodicam epiſtolam ile
lam Agathonis adducens , pariter faltem legit: Qui a Patre procedit.
Ipſe tandem P1THOEUS verba hæc Agathonis eſſe corrupta omnino
negat ; quanquam occafione verborum Baronii, de quibus deinde
deceptus, de eo jam conqueſtum cenſeat Florentiæ Julianum , &
ante eum Calecam illud objeciſſe. Sic enim Lib. de proceſſionis Spi
ritus ſancti a Filio hiſtoria, inter opera ejus miſcellanea, pag. 31. Ex
quibus etiam apparet , fruftra conqueſtum Julianum Cardinalem de
Græcis, quafi Agathonis & Romani Concilii litteras ad fextam Sy
nodum corrupiffent ea parte, qua fidei Symbolumex Conſtantinopolitana
Synodi formula refertur de Spiritu fancto ex Patre procedente, quod
com ante illum Manuel Calecas ſuis objeciſſe dicitur. Quid , quæſo,
argumenti vero Latini habent , ut locum illum objiciant eſſe a Græcis
--

corruptum ? BARONIUS ad annum 680 , num .XXXII. de VI. oecu

menica Synodo agens: Porro in ca , inquit , que a ſancta Synodo
in eadem ſynodali epiſtola fcribitur, cathoļicæ fidei fincera confeffione,
pilus fcribarum mendax operatus eft falfitatem , Dum enim ibi lego
retur: Gredimus & in Spiritum ſanctum Dominum & vivificatorem ,
 IN SCRÍPTIS PP. OCCIDENT.
295
ex Patre Filioque procedentem , abraſo nomine : Filioque, a Patre
procedentem , tantum reli&tum eft. Detecta fuit ejusmodi impoſtura
Græcorum in Concilio Florentino a Juliano S. R. E. Cardinali, in
diſputatione, quam babuit contra Græcos, quod ipſum longe ante
Julianum advertit & ſugillavit Manuel Calecas, græcus auctor, in
commentariis adverſus Græcorum errores confiriptis. Egregiam ſane
kationem ! Ex VII. Synodi univerſalis Symbolo Græci vocem, Filio .
que, ſuſtulerunt, prout demonſtrat Julianus & Calecas : pariter ergo
ex epiſtola Agathonis illud, Filioque, in proceſſione Spiritus fancti fua
ftulere. Et cur non Græcí etiam ex II. III. IV. V. & VI. cecumenica
Synodi Symbolo vocem , Filioque, fuſtulerint ? Certe qua neceſſi
tate illud inferebat Baronius , eadem & hoc ſequitur: eadem enim
argumentandi ratio. Nequaquam porro a Græcis Symbolumn æcu
menica VII. fuiſſe corruptum , quin potius ipfum codicem Juliani
peſſima fide & fraude fuiſſe corruptum , Tractatu de corruptelis in
Patrum orientalium ſcriptis perpetratis, ad oculum oftenfum ; quem
admodum æque ibidem oſtenſum , inepte a Baronio citari pro fua
affertione Calecam . Cum ergo luce clarius fit, nequaquam Græ
cos depravaſſe Synodi VII. Symbolum : judicent omnes , quo fun.
damento nixus Baronius inferat , epiſtolam Synodicam Agathonis a
Græcis fuiſſe corruptam . Monftraturus vero idem pariter Jeſuita
BINIUS in notis ad Concilium Romanum Agathonis : Eft annotan .
dum , inquit, quod, ut in Concilio Florentino Julianus facræ Romana
Ecclefiæ Cardinalis in difputatione , quam babuit contra Græcos, poft
Manuelem Calecam advertit , graci corruptores eam corruperunt ;
so loco, quo legebatur olim : Credimus in Spiritum ſanctum Dominum
& vivificatorem , ex Patre Filioque procedentom , illi nomen : Filio.
qise , expunxerunt, Hec lectori veritatis amanti ingerimus , atque
confideranda proponimus: ne mireris cum infra dicemus : acta Syno
dalia VI. Concilii, in iis præfertim , qua de Honorio Romano Por
tifice atteftantur , Græcorum impoſtura depravata effe. Sic minus
conſiderate Binius , quod Baronius ( hunc enim ſecutus illa profere
bat) dixerat de VII. Synodo æcumenica, de VI. interpretatur Syno
do,
296 TRACT, III . DE CORRUPTELIS

do , ac ſi Julianus in Concilio Florentino epiſtolam illain Agathonis

corruptam efle aſſeruerit, aut demonftrare conatus fuerit, idque
jain antę adverterit Calęcas ; cum nec vola nec veſtigium de hoc aut
in actis Concilii Florentini, aut Calecæ libris occurrat, ut merito
ejus dicącitatem rideas, dum fubdit : Hæc lectori peritatis amanti
ingerimus , atque confideranda proponimus; ne mireris, cum infra
dicemus, acta Synodalia VI. Concilii in iis præfertim , quæ de How
norio teſtantur, depravata fuiſſe. Scilicet, cum nonniſi mendacią
præmififfet ; perfricta tamen fronte hæc conſideranda proponit lectori
veritatis amanti. Baronii utique verba erant , ut vidimus ; Detecta
fuit ejusmodi impoftura. Ejusinodi, inquam, id eft fimilis, vel par
alia, non vero hæc ipfa impoſtura , qua epiſtolam Agathonis cor,
ruperunt

CORRUPTELA XXXVI.
In ordine Romano de divinis officiis, pag. 28. inter ſcriptores
veteres de divinis officiis a Melchiore Hittorpio editos Roinæ anno
1601. fanctum Symbolum cum additamento illo : Filioque, legitur.
At ubi eodem in loco etiam græce ſanctum Symbolum recitatur, le
gitur ſolum : Patre procedentem. Quomodo vero Romana Eccle
ſia ſanctum Symbolum recitatura, in græco vocem Filioque omi.
fifſet, in latino vocem illam rurſum addidiſſet? Ex quo utique patet,
Symbolum illud latine recitatum poftmodum fuiffe corruptum . Imo
quomodo jam ſeculo VIII. Symbolum illud frequentaſet cum addi.
tamento ? Quomodo illud idem jam diu antça ſic legiſſet Romana
Eccleſia ; cum, qui fub finem feculi VIII. Symbolum cum additamen ,
to Ecclefiis intulerunt, fponte fateantur , hactenus diu nequidem
dogma proceſſionis Spiritus fancti a Filio in latina- Eccleſia affertum
fuiſſe: ut conſtat ex libello de proceſſioneSpiritus ſancti ab Oratori
bus ex Synodo Aquisgranenſi anno 809. Romam miſlis Papa Leo .
ni III, oblato .

COR.
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT.
297

CORRUPTELA XXXVII.
BBDA commentario ad librum Boëtii de Trinitate, Tom . VIII.
operum , columna 938. Græci dicunt Spiritum a Patre procedere,
non autem a Filio, co ſcilicet , quod in Symbolo, quod in Nicæna
Synodo fuit publicatum , non reperitur ; ubi etiam promulgatum eft,
ut qui aliud dixerit, anathema fit. Ideoque dicunt nos effe fub ana
themate , quod falfum eft : quia non dicimus aliud , id eft contra
rium . Imo potius ipfi aperte contra Apoſtolum dicunt: dicit enim :
Quia mittit Spiritum Filii ſui clamantem in cordibus noftris : Abba
Pater ; alice plures auétoritates id confonant,
Verum hæc nequaquam a Beda profecta. Non enim tempore
Bedæ Græci a Latinis communione erant ſegregati, aut eos fub ana
themate eſe objiciebant; neque hinc Latinis in Concilio VII. æcu
menico controverſiæ quid ratione additamenti ad Symbolum , aut
dogmatis proceſſionis Spiritus fancti a Filio , motum fuit.

CORRUPTELA XXXVIII.
Anno 767. diſputatum volunt inter Gallos & Orientales in ma
gna quadam Synodo de proceſſione Spiritus fancti a Filio. Adducun
tur quidem pro hoc varii latini hiſtorici; CONRADUS Lichtenau
ad annum 767. editionis Baſileenſis anno 1569. pag. 163. Anno
Domini 767. orta quæſtione de ſaneta Trinitate, & Sanctorum ima.
ginibus inter orientalem & occidentalem ecclefiam , id eſt inter Græ
cos & Romanos , Pipinus Rex in villa Salmoniaco Synodum habuit,
ventilataque quæftione ad bellum prædi&tum conficiendum poft natale
Domini feptimo in Aquitaniam proficiſcitur. AIMONIUS mona
chus gallus Lib.IV. de Francis, Cap. LXVII. editionis Pariſienſis anno
160 2. p. 203. Orta quæftione de ſancta Trinitate, Ege Sanctorum
imaginibus inter orientalem & occidentalem ecclefiam ( id eft Roma
HOS & Græcos, ) Rex Pipinus conventu in Gentiliaco villa congregato,
Synodum de ipſa quaftione hrebuit, eoque peracto ad bellum prædi.
Рp Elum
298 TRACT. III. DE CORRUPTELIS -

Etum conficiendum poft natale Domini in Aquitaniam proficiſcitur.

Eadein habet EGINHARDUS in annalibus geftorum Caroli Magni,
Tom . II. fcriptorum hiſtoriæ Francorum ab Andrea Ducheſne Pari
fiis editorum anno 1636. pag. 237. . Rurſum REGINO Abbas Pru
mienfis Lib. II. ad annum dictum inter fcriptores veteres Germaniæ
a Johanne Piſtorio editos Francofurti, anno 1583. pag. 25. Anno
Dominice incarnationis 7.67. Rex in fupradi&ta villa Synodum ma
gnam habuit inter Romanos & Græcos, de fancta Trinitate , & de
Sanctorum imaginibus; & poft hæc Aquitaniam ingreffus eft per Nar .
bonam . Annales Francorum ab anno 687. ad annum 904. Tom . III.
Ducheſné, pag. 279. Anno Dominica incarnationis 767. Pipinus bar
buit Synodum in Salmuntiaco, altercantibus inter feRomanis & Gra.
cis de fancta Trinitate, San torum imaginibus. Auctor annalinim
Francorum ab anno 708. ad annum 808. Tom . II. hiſtoria Franco
rum laudatæ, pag. 13. Tunc habuit Rex in ſupradi&ta villa Synodum
magnam inter Romanos & Grecos de ſancta Trinitate, & de Sancto.
rum imaginibus, & iter faciens partibus Aquitania per Narbonam
Toloſam cepit. Auctor annalium Francorum ab anno 741. ad an
num 8 14. Tom. II hiſtoriæ Francorum , 'pag. 27. Tunc habuit Do
minus Rex Pipinus in ſupradi&ta villa Synodum magnam inter Ro.
manos & Græcos deſanits Trinitate , vel de Sanctorum imaginibus.
Et poftea perrexit , iter peragens partibus Aquitaniæ per Narbonam .
Eadem habet auctor etiam annalium ab anno 741. ad annum 882.
Tom. III. hiſtoriæ Francorum , pag. 153. Tandem Apo Epifcopus
Viennenſis in chronico Tom. IX. Part. Il. Bibliothecæ Patrum Colo
nienſis, pag. 292. Facta eft tunc temporis Synodus, anno incarnatio
nis Domini 767. & quæftio ventilata inter Græcos Romanos de
Trinitate , & utrum Spiritus S. ficut procedit a Patre, ita procedat
a Filio, o de Sanctorum imaginibus.
Latinos vero communi conſenſu in Synodo magna adverſus
Græcos defendiſſe procefſionem Spiritus S. a Filio, anno fcilicet 767 .
falliflimum . Teftantur enim Oratores ex Synodo Aquisgranenſi an
no 809. Romam miſli, in libello de proceſſione SpiritusS. quod nu
pere
 SCRITTIS PP . OCCIDENT . 299
pere faltem exorta fuerit controverſia: num Spiritus S. a Filio prom
cedat nec ne ; & fuis ſaltein temporibus , ſubito ipſis emerſerit,
Quomodo ergo jam occidentales communi confenfu in magna Syno
do , uti illi auctores teftabantur, contra Græcos anno 767. Spiritus
S. defendiſſent a Filio proceſſionem ? Si longe hæc abfuiſſe dicis a
principio ſeculi IX. nihil eo utique obtines. Jam enim fub finem
feculi VIII. novatores illi exorti, qui in latinis ecclefiis primum inve
nerunt additamentum illud Symboli, certe ante 809. annum a Chri
ſto nato , ut fuo loco oſtenſum . Pariter enim hanc innovationem
Symboli culpavit Albinus Alcuinus, qui vita exceſſit anno 804. Quis
vero crederet, omnes Patres latinos in Synodo illa , anno 767. con
gregatos poſt annum 807. mox morte decefliffe, & non plurimos
eorum adhuc ad aliquot luſtra vitam protraxiſſe ! Cum ergo porro
ad tot abhinc etiam annos in latina ecclefia Patres docuerint, defena
derint proceffionem Spiritus S. a Filio: quomodo, quæſo, qui ſub
finem feculi VIII. dogma hoc afferuerunt, fimul laudatorum Orato
rum exemplo, citato loco fatentur , din jam ante ſua tempora igno.
ratum fuiſſe in latina eccleſia dogma proceſſionis Spiritus S, a Filio ?
Quando porro hiſce temporibus exortum dogma illud inter Latinos :
novum utique ipfum erat, & quod ipfi inde ceteri Latini oppugna.
rent, damnarent, ut patet ex citato libello Oratorum Aquisgranen
fum . Quomodo ergo jam anno 767. communi conſenſu Latini
tenuiffent , & adverſus orientales defendiſſent proceſſionem Spiritus
8. a Filio ? Quomodo iſto anno 767. ſive præcedentibus, non inter
ipſos Latinos , ſed inter Græcos faltem & Latinos, uti iſtos auctores
teſtari volunt Latini, eadem quæſtio exorta fuiſſet ? Tandem unius
quæftionis in Synodo illa ventilatæ meminerant, Conradus Lichte.
nau , Aimonius, Eginhardus. At, unane quæſtio ? Ibi diſceptatur
de imaginibus; & utrum Spiritus ſanctus procedat a Filio nec ne?
Hæ utique differentes binæ quæſtiones, non una. Imo verba aucto
ris annalium Francorum ab anno 741. ad annum $ 14. Tom. III.
Caniſii antiquarum lectionum Part.I. pag. 196. fic fe habent: Tunc
babuit Dominus Pipinus in fupradi&o villa Synodum magnaminter
Roma.
Pga
309 TRACT . III . DE
De CORRUPTILIS

Romanos & Græcos de fancta civitate , vel de San &torum imagini.

bus, ir poſtea perrexit , iter agens in partibus Aquitaniæ per Nar .
bonam. Sic
Sic ergo diſerte , unam numero quæſtionem faltem agita.
tam fuiffe in illa Synodo oſtendit, nimirum de Sanctorum imagini
bus , quæ fimul ſanctam Trinitatem concerneret : pro voce civitatis
enim legendum Trinitatem , quia ſecus nullus verborum horum ſen
fus eſſet. Ducheſne' etiam in ſua hiſtoria ſcriptorum Francorum ,
ut vidimus, voce civitatis, Trinitatem legit. Secundum utriusque
ergo editionem , auctor ille dicit de ſancta Trinitate, vel de imagi
nibus in Synodo illa fuiſſe diſceptatum . De una ergo faltem quæ
ftione in Synodo illa actum . Quomodo ergo in eadem Synodo ſimul
diſputatum foret de proceſſione Spiritus fancti ? Verba ergo illa de
Trinitate, non ad proceſſionem Spiritus S. trahenda , fed pariter ad
huc de quæſtione imagines cernente exponenda. Latini enim , qui
oppugnabant contra Græcos adorationem imaginum , credebant a
Græcis ipſis deferri adorationem foli Deo debitam ; & hinc quæftio
nem hanc pariter concernere ipfam Trinitatem . Hinc ergo orta
verba illorum hiſtoricorum : Quæftio agitata de Trinitate, So San
Etorum imaginibus.
Poſteri vero Latinorum videntes quam maxime inter Græcos
& Latinos agitari controverſiam de Spiritus S. proceſſione, pariter
hinc Adoni indiderunt: & utrum Spiritus fan tus ficut procedit
a Patre , ita procedat a Filio. Cenſentes pariter de hoc etiam anno
267. fuiſſe diſputatın inter Latinos & Orientales.

CORRUPTELA XXXIX .
ETHÈRius Epiſcopus Uxamenſis & Beatus Presbyter Lib. I.
adverfus Elipanduin Toletanum Archiepiſcopum , poft principium ,
Tom . VIIT, Bibliothecæ Patrum Colonienfis , pag. 344. Neque Pater
i duobus proceffit , aut Filius, fed tantum Spiritus ſanctus. Ac per
hoc folius Pater Deus a nullo Deus eft , fed a ſo. Filius Deus eft, fi.
Gut Pater , fed a Putre eft Deus, non a ſé. Spiritus quoque ſanctus
Deus .
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT. 301 1

Deus eft, ficut Pater & Filius : fed & a Patre ese a Filio Deus eft,
non a fe. At mox fubdunt: Solus Pater a fe Deus, hi vero duo ab
uno ſunt Deus , id eft a Patre , ac per hoc Ego Pater Deus , & Filius
Deus , & Spiritus fan &tus Deus. Quibus utique ab uno , id eſt a
Patre , adeoque ab uno & ſolo Patre eſſe tam Filium , quam Spiri
tum S. docent. Quomodo ergo in proxime præcedentibus etiam
a Filio eſſe Spiritum S. aſſeruiſſent?

CORRUPTELA XL.
HADRIANUS Papa Romanus epiſtola ad Carolum Francorum
Regem , qua diluit ea , quæ objecta erant Synodo ecumenicæ VII.
Tom . VII. Conciliorum , columna 916. in actione III. In primo
quidem capitalo fercbatur,in eo quod dicit: Et in Spiritum ſanctum
Dominum ac vivificatorem , ex Patre per Filium procedentem . Re
prehenſio. Quod Tarafius non reéte fentiat, qui Spiritum fanétum
non ex Patre & Filio, fecundum Nicæni Symboli fidem , ſed ex Pa
tre per Filium procedentem in fue credulitatis lectione profiteatur.
Reſponſio. Hoc dogma Tarafius non per ſe explanavit, fed per do.
& rinam ſanctorum Patrum confeffus eft: quorum capitula pro veftro
Himio amore, quem erga veftram preercctiffimam a Deo protectam
regalem excellentiam gerimus, breviter exaramus. Et hinc inter
cetera plura Latinorum Patrum teſtimonia de proceſlicne Spiritus
fancti a Filio fubnectuntur.
Reprehenſor Synodi VII. univerſalis ex eo etiam culpat Tara
fium , quod dixerit ex Patre per Filium procedere Spiritum S.& non
ſecundum Symboli Nicæni fidem , a Patre Filioque. At hiſce tem
poribus demum in latinas eccleſias illatum primo additamentum illud
Symboli; cum hactenus effet ignoratum , uti ex verbis Oratorum
Aquisgranenfium abhinc demonftrabimus. Quomodo ergo Hadria
mus ad objectum Syınbolum cum additamento illo omnino filuiffet,
& nihil auctoritatis illud habere , tanquam quod eodem tempore
novatores quidani voce, Filioque, adauxiſſent, ofendere omififfet ?
Pp 3 Porro
302 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

Porro fecundum verba adducta Hadrianus fic tractat quæſtionem il

lam de proceſſione Spiritus S. a Filio , tanquam quæ coinmuniter
ſit hactenus recepta & indubia. At ex citato toties Lib. Oratorum
Aquisgranenſium liquet, dogma proceſſionis Spiritus S. a Filio non
hactenus communiter receptum fuiſfe, aut indubium , fed hactenus
ignoratum , ſed nupere inventum a reliquisque Latinis fuiflo
damnatum .

CORRUPTELA XLI.
PAULINUS Metropolita Aquileienſis in Concilio Foroiulienfi
anno 791. de Symbolo Conſtantinopolitano agens, fic legitur dixiffe,
Tom. VII. Conciliorum , columna 994. Sed & poftmodum propter
cos , videlicet hæreticos, qui ſuſurrant Spiritum fan&tum folius effe
Patris, & a folo procedere Patre, additum eft : Qui ex Patre Filio.
que procedit.- Legerant nempe ii fequentes, quiaddiderunt: Qui
ex PatreFilioqueprocedit, ipfam eandemque veritatem in Evangelio
redarguentem Pbilippum : Philippe , inquit, qui videt me , videt
Patrem meum . An non credis , quia in Patre ego, Ege Pater
in me eft ? Et quibus porro ibidem pluribus demonſtratur proceſſio
Spiritus S. a Filio. Et columna 996. Quam catbolice ES ſancti Pa
tres, hac fidei ſtabilitate ſolidati , a Patre Spiritum fanétum proce
dere ſuntprofeſi! Quam gloriofe & illi, qui eum ex Patre Filioque
procedere confitentur:
Additamenti ad Symbolum hic meminit Paulinus, tanquam
quod non ab ipſo, aut eodem tempore eſſet primum frequentatum,
fed quod jam diu ante obtinuit. Sed egne poftmodum , inquit, ado
-ditum eft. Item : Legerant fequentes, qui addiderunt. At eodem
tempore demum , quo iſtud Concilium habitum , a novatoribus qui.
busdam Symbolum cum additamento illo ecclefiis fuit illatum , ut
ex verbis Oratorum Aquisgranenfium patet. Si vero jam olim fres
quentatum Symboli illud additamentum : qua ratione illud surfum
inde ſuſtuliſſent Latini, ut omnis deinde ejus memoria omnino in
ter
 IN SCRIITIS PP. OCCIDENT 303
tercidiſſet, adeo quidem ut ipſum etiam dogma proceſſionis Spiri
tus fancti, a Filio omnino inter Latinos fuiſſet ignoratum ? Teftantur
enim laudati Oratores Aquisgranenſes, diu ante ſua tempora dogma
illud non fuiffe in latiniseccleſiis affertum . Ipfi tandem corruptores .
catholice licet fanctos Patres fateantur profeſſos effe, Spiritum S. pro .
cedere a Patre : gloriofe tamen fc volunt a Patre Filioque procedere
Spiritum S. confiteri. Nos potius catholicam profeflionem fidei,
quam gloriofam ſequimur. Fundamentum enim catholicæ Ecclefiæ ,
catholica eft fides , non quæ faltem gloriofa.

CORRUPTELA XLII.
ALBINUS Alcuinus Lib. I. de Trinitate , Cap .XV. Spiritus
quidem ſanctus, nec ingenitus, nec genitus alicubi dicitur : ne, f
ingenitus diceretur fcut Pater , duo Patrcs in fanéla Trinitate in
telligerentur; aut fi genitus diceretur ficut Filius, duo itidem Filit
æftimarentur efle in ſancta Trinitate : fed tantummodo procedere de
Patre Filio falva fide ditendus eft ; qui tamen non de Patre pro
cedit in Filium , & de Filio procedit ad ſanctificandam creaturam ,
ficut quidam male intelligentes credendum effe putabant, fed fimul
de utroque procedit : quia Pater talem genuit Filium , ut quemad
modum deſe, ita de illo quoque procedat Spiritus ſanctus.
Verum tempore Albini Alcuini nequaquam tranſierat quæſtio.
de proceſſione Spiritus S. imo tum quam maxime Latini in ſe invi
cem obinde ferebantur, aliis probantibus, aliis negantibus proceſſio
nein Spiritus S. a Frio : ſic ut tandem Carolus Galliarum & Germa
niæ Imperator cogeretur Aquisgrani Synodum anno 809. convocare.
Sed de hoc fufe Tractatu de litibus inter ipfos Latinos ob dogma pro
ceſſionis Spiritus S. exortis. Imo Albinus ipſe tum additamentum
illud Symboli improbabat: ſed de hoc citato loco.
CORRUPTELA XLIII..
RABANUS Maurus Lib. I. de univerſo, Cap. III.Tom . I. p. 59 .
Spiri.
304 TRACT. III. DE CORRUPTELIS

Spiritus ſanctus ideo predicatur Deus: quia ex Patre Filioque pro

cedit, & fubftantiam ejus habet. Quomodo , quæſo , ſi Rabanus
Maurus præmiſiſſet, ex Patre Filioque procedere Spiritum ſanctum ,
fubdere ulla ratione potuiſſet: & fubftantiam cjus habet ? Ponen .
dum enim erat : ES ſubſtantiam eorum babet. Quemadmodum qui
dem , cum eadem verba haberet Ifidorus Hiſpalenſis Lib. VII. origie
num, Cap. III. fic ea utique legebat. Dum vero hic nonnifi unius
meminit, de quo antea locutus : & fubftantiam , inquit, ejus babet:
patet utique de ſolo ante Patre locutum Rabanum , quod ex eo pro
cedat Spiritus S. Sed & porro prout citato loco Ilidorus, fic hic
adductis verbis ſubjungit Rabanus : Neque enim aliud de Patre pro
cedere potuit, quam quod ipfe eft Pater. Quomodo vero hæc verba
etiam locum illum corruptum eſſe oftendant, fupra circa eadema
Lidori Hiſpalenſis verba vidimus,
CORRUPTELÆ VARIÆ ,
& ingenti numero , unico argumento demonſtrantur.
Quæ tandem poſt exceſſum Patrum Latinorum antiquorum , in
fcriptis fequentium latinæ Eccleſiæ Doctorum , actisque Synodorum,
magno numero , quandoque etiam prolixiori oratione ad finem ſe .
culi VIII, de procellione Spiritus fancti a Filio occurrunt; ſingula
eſſe corrupta , inſerta, unico argumento convincitur.
Symbolam cum additamento legunt Patres. LII. in VIII. Coną
cilio Toletano , anno 65 3. Epiſcopi item XII. in Concilio Emiritenli
in Lufitania celebrato , anno 666. Epiícopi VIII. etiam Concilii Bra
çarenfis IV . in Gallia anno 675. Dogma ipſum confitetur Concilium
Heltfeldenſe in Anglia anno 680. in quo præſentibus ceteris inſula
hujus Epiſcopis, præfedit THEODORUS Archiepiſcopus Angliæ.
Idem dogma variis vicibus adftruunt Patres XXVI. Concilii Toletani
XI. anno 675. AGATHONEM idem pariter feciffe volunt cum
CCXXV. latinis Epiſcopis Romæ congregatis in cpiſtola Synodica.
Syınbolum cum additamento legunt XXXV. Epiſcopi, XII. Toletani
Con
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT .
305
Concilii, anno 681. Epiſcopi item XLVIII. Concilii Toletani XIII.
.
anno 683. Epiſcopi XLI. tandem Toletani Coneilii XV. anno 688 .
Ipfum porro dogma variis vicibus adſtruunt Epiſcopi LIX. Toletani
XVI. Concilii, anno 693. Symbolum cum additamento legit XVII.
Concilium Toletanum , anno 694. Ipſum dogma tradit HILDE
PHONSUS Epiſcopus Toletanus Lib. de virginitate Mariæ , Cap. VIII.
A PONIUS Lib. III. & VI. in Cantica . In ordine Romano de divi
nis officiis fanctum Symbolum latine cum additamento occurrit. Et
deinde in ordinatione Epiſcopi fecundum Gallorum inſtitutionem
binis vicibus refertur proceffio Spiritus S. a Filio .' BEDA commen
tario ad Romanos Cap. VIII. Commentario in priorem ad Corinthios
Cap. XII. Commentario in epiſtolam ad Galatas Cap. IV . Homilia
æltivali Dominica, exaudi ; Commentario ad Johannis Cap. VII. &
VIII. Lib. de fex dierum creatione ad verba illa : Et Spiritus Dei fc
1

rebatur ſuper aquas ; Lib. I. de elementis Philoſophiæ ; Commenta

rio ad Librum BOETI! de Trinitate pluribus locis, & perquam
prolixe. Anno 767. volunt Latinos in Synodo magna defendille pro
ceſſionem Spiritus S. a Filio adverſus Orientales. Idem dogma ad
ftruunt Epiſcopi Italiæ in libello contra Elipandum in Concilio Fran
cofurtenfi. ETHERIUS item Epifcopus Uxamenfis, & BEATUS
Presbyter Lib. I. adverfus Elipandum , & Lib. II. variis locis , qui
etiam Lib. I. Symbolum cum additamento recitant. Galli item , ubi
tum incufarunt VII. Synodum univerſalem , quod T ARASIUS fal
tem diceret Spiritum S. a Patre per Filium procedere. HADRIA
NUs Papa Epiſt. ad Carolum Regem Francorum , juxta Gallorum
placitum defendit proceſſionem Spiritus S. a Filio , quam pariter
adftruit etiam epiſtola ad Epiſcopos Hiſpaniæ in Concilio Franco.
furtenfi. ALBINUS item Alcuinus Lib. I. de Trinitate Cap. VI.
XII. XV. Lib. II. Cap. IX. XI. XIX. XX. Tractatu ad illa : Faciamus
bominem ad imaginem , &c. Lib. de Pſalmorum uſu , Part. II. Com
mentario ad Johannem , ad verba illa : Mea doctrina, 'non eſt meg.
Item ad verba : Tu quis es? Rurſum ad verba: Cum venerit Para
cletus. Invocatione ad fanctam Trinitatem , in Symbolo fuo.
Qq Tan
 S
TRACT . III . DE CORRUPTELI
306
Tandem Lib. Quæft. de Trinitate, Quæft. II. Idem dogina afferit
PAULINUS Metropolita Aquileiz Lib. contra Felicem & Elipan
dum Epiſcopos, & præter affertum dogma pro additamento fuſe
diſputat in Synodo Foroiulienli , anno 791 ,
Secundum hæc ergo a temporibus MARTINI Papæ ad finem
feculi VIII. oportet utique omnem latinam Ecclefiam publice tradi.
diſſe , docuiffe, prædicaſſe dogma proceſlionis Spiritus S. a Filio,
hujusque dogmatis additamentum in ſancto Symbolo frequentaſſe,
decantaſſe, adeoque non minus omnibus Latinis dogma proceſſionis
Spiritus S. a Patre Filioque fuiſſe notum , quam generationem Filii
ex Patre, omnium item confenfu probatum , & in dubium a nullo
fuiſſe vocatum. At vero Oratores ex Synodo Aquisgranenfi , anno
809. Romain miſli, in libello de proceſſione Spiritus S. adverſus cete
sos Latinos , diſerte fatentur, tempore quidem GREGORI1 Magni,
HIERONYMI , AUGUSTINI fuiſſe traditum in latina Ecclefia
dogina proceſſionis Spiritus S. a Filio ; deinde vero negligentiæ quo.
dam torpore dogma illud in latina Eccleſia fuiſſe neglectum. Sic
enim Oratores illi BERNARIUS Epiſcopus Wormacenſis, & AD A
LARDUS Abbas Corbeix citato libello exordiuntur , Tom .VII. Con
ciliorum , columna 1199. Quæftio, que de Spiritus S. proceſione
eft nuper exorta , jam dudum eft diligentiſſime a SS, Patribus venti
lata. Sed quia jam diu a quærentibus neglecta jacebat ; non quievis
quafi antiquitus ventilata , fed quafi quædam bis temporibus nobis
fubito emerfit occulta, quod divinitus fpiratum fideliter credens non
dubito. Crebris etenim quaftionum ictibus præfens Ecclefia tunditur,
ut doctrinis catholicis crudita , fanæque fidei confeffionibus elimata ,
in æternum quandoquc hæreditate filiorum percepta vivere cum Do
mino valeat feliciter regnatura. Sed quia , ut præfatus ſum , hæc
quæſtio diu a quærentibus indifcuffa jacebat , voluit omnipotens
Deus in eandem fufcitare corda Paftorum , ut negligentie torpore
fublato exercitationis ſancta brachio cæleftem valeant perfodere the
faurum. Serinonis enim Dominiciſarculo fæpius divinarum Scriptu
rarum Paftores debent proſcindere campum , ne zizania fatoris ini
qui
 IN SCRIPTIS PP. OCCIDENT,
307
qui ſemenque malignum formoji tritici valeat opprimere fructum :
aust volanspafim volucris hæretica ſemen catbolicum a cordibus rapiat
parvulorum : borridaque ſpinarum emerfio Domini nitidam poffit ſuf
focare fegetem . Lectionis etcnim ſacre cognitio imbecillis baculum ,
nervofis arma miniftrat, hoftium fubdolas fortiter premit inſidias,
ES vittoribus eternas feliciter promittit coronas. Ergo procyl a par
ftoribus negligentia torpor abfcedat; procul a mentis acumine iner.
tia damnofa recedat, mollisque laſcivia corporis membra relinquat,
& altus ſopor, mollisque ſomnus in rigidas lucrofasque lectionis emer
gat excubias , ut Ecclefie ager opimus, do&torumque femine fatus,
valeat contenos omnipotenti reddere fructus. fam niinc aggredior
de Spiritus S. proceſſione. Queſtio, inquiunt, de Spiritus fanéti
proceffione jam diu diligentiſime a SS. Patribus ventilata eft, nempe
quod Spiritus S. etiam a Filio procedat (pro hac enim proceſſione
diſputant) & quia hæc quæftio, pergunt, jam diu neglecta jacebat,
proceſſio fcilicet Spiritus S. a Filio: bis temporibus, tanquam ſem ,
per ignorata, in Ecclefia ſubito Deo auctore emerfit. Tanden : Quer
ftio bec, quod ſcilicet Spiritus S. proceſſerit a Filio , diu indifcuffa
jacebat; ſuſcitavit vero nunc Deus corda Paftorum , ut negligentiæ
torpore excuffo, quo fcilicet præceffores neglexerant docere & aſſe.
rere, Spiritum S. etiam a Filio procedere ( hac enim de re agitur )
rurfum ex cælefti thefauro illud cruerent , ac reliquos docerent. Sic
fane fatentur Oratores illi diu , diu , inquam , dogma illud non do
cuiſſe Latinos , fed negligentiæ quodam torpore oppreſſos illud
neglexiſſe ; olim licet antiqui Patres illud aſſeruerint ; ſe ergo veter
no illo excuſſo rurſus Deo auctore dogma illud afferere. Quodfi
vero diu ante hæc tempora a Latinis fuit ignorata , ſive non aſſerta
proceffio Spiritus S. a Filio : quomodo, quæfo , in tot Conciliis,
in tot SS. Patrum libris, a Martini Papæ tempore ad finem usque
feculi VIII. toties aſſerta, tradita, quandoque fuſe demonſtrata le
gitur proceſſio Spiritus S. a Filip2 Quomodo, quæſo , in tot Con
ciliis ſanctum Symbolum cum additamento occurrit ? Omnia ergo,
quæ ingenti numero laudabamus teſtimonia , peffima fide corrupta.
QI ? JOHAN
308 TRACT. III. DE CORR. IN SCRIPTIS PP , OCC.

JOHANNES item VIII. Papa Epiſt. ad PHOTIUM , de ad.

ditaimento ad Symbolum locutus , Tom. II. Part. II. Pandectæ cano
nrum ab Ecclefia græca fufceptorum Oxonii in Anglia , anno 1672 .
editæ : Arbitramur tuam reverentiam rećie nofe, cum fis Japiens, ET
doétrinapræditus, quod reliquis noftris Epiſcopis perſuadere ita fen.
tire , non mediocrem id nobis moleſtiam affert : quoniam rem adeo
gravem tam cito commutarc nullus id facere polit, licet brevi ortum
babuerit , nec multorum annorum fpatio fuerit confirmata. Ex qui
bus verbis fane patet , ultra finem feculi VIII. additam.enti illius ex .
ortum non poffe referri. Quomodo ergo a jam tot retro ſeculis ad
ditamentum illud , juxta verba tot Synodorum in Gallia , Italia, Hi
ſpania celebratarum , in latina Ecclefia fuiſſet frequentatum ? Cor
rupta ergo hæc effe , diſerte hinc liquer.
Idem conſtat ex verbis ALBINI Alcuini, Epiſt. ad Fratres
Lugdụnenſes, & Symbolo catholicæ fidei : Nova nolite inferere,
prout verba ejus alibi afferimus. Si ergo fub finem feculi VIII. no
vum faltem erat additamentum vulgatum Symboli : patet utique,
corrupta eſe verba Synodorum , in quibus ante hæc tempora magno
numeru in actis Synodorum additamentum illud occurrit.
Hactenus ergo conſtat, locis pluribus , & , fi fcriptores &
Synodos ſeculi VII. & VIII. cernas, innumeris corrupta effe verba
Patruin latinorum in dogmate de proceſſione Spiritas S. a Filio .
Nulla ergo primo neceſſitate , alia etiam loca Patrum latinorum ob .
jiciunt, in quibus pariter proceſſio Spiritas S. a Filio proponitur :
poterant enim pariter a fallatoribus eſſe inſerta , adeoque tanquam
dubiæ fidei loca admitti non debebant; maxime cum aliis in locis
jidem Patres latini reperiuntur docuiſſe , a ſolo Patre procedere Spi
ritum ſanctum .

Sopot
TRACTA
 sem 309

TRACTATUS IV .
In quo demonſtratur, Patres occidentalium Ec
clefiarum unanimi confenfit, ad finem feculi VIII.
usque, credidiſſe Spiritum S. exfolo Patre
procedere.

idimus peculiari Tractatu , quæ fides orientalium Ecclefia

Vid rum primis X. ſeculis fuerit de proceſſione Spiritus fancti :
reliquum , ut idem etiam modo videamus de occidentalibus.
Et primis quidem binis feculis pauciſſimi ſcriptores in occidente cla
ruerunt. Qui iis præeminet IBENÆUS Epiſcopus Lugdunenſis li
bris fuis de hærefibus nullibi dogma illud attingit. Omniuin Lati
noruni antiquiffimus, quorum quidem opera latine fcripta ad ma
nus noftras devenerunt, eſt Tertullianus,

EX SECULO III.
TERTULLIANUS Afer Carthaginenſis Presbyter Lib. contra
Praxeam , Cap. IV. pag. 8451 editionis Pariſienſis Pamelii , anno
1616. Qui Filium ,non aliunde deduco , quam de ſubſtantia Patris,
nihil facientem fine Patris voluntate , omnem a Patre conſecutum po
teftatem ; quomodo pollum de fide deftruere monarchiam , quam a Pás
tre Filio traditam , in Filio fervo? Hoc mihi & in tertium gradum
diétum fit , qui Spiritum non aliunde puto , quam 4 Patre per Fi
lium . Oftenfurus Tertullianus , unde originem habeat Filius &
Spiritus S. Filium non aliunde dicit productam , quam de fubftan
tia Patris; de Spiritu vero fubdit: Hoc mihi & de Spiritu S. dictum
At ex folo
fit. Tertii enim gradus nomine Spiritum S. vocat.
Patre
QI 3
310 TRACT . IV . DE CONSENSU PP. OCCID .
Patre deduxerat Filium ; par ergo ſenſus verborum Tertulliani, dum
de Spiritu S. ſubdit: Qui Spiritum non aliunde puto , quam a Patre
per Filium ,. Rurſum eodem in libro Cap. VIII. pag. 847. Ita Tri
nitas per conſertos E connexos gradus ( ſecundum gradum Filium , ter
rium Spiritum S. vocat, ) a Patre decurrens, & monarchiæ nihil
obftrepit & Oinovouías ſtatum protegit. Quibus denno ab uno Patre
tam Filium , quam Spiritun fanctum deducit.
In Minutul Felicis Advocati Romani dialogo inter Chriſtia
nuin & Ethnicum , LEONIS item Veronenſis Epiſcopi ſermonibus,
& ARNOBU Afri Lib. VII. adverſus gentes, nihil de proceſione
Spiritus S. occurrit.
Ș. CYPRIANUS fermone de Spiritu S. ſecunduin illibatam
lectionem , quam Tractatu de corruptelis in fcriptis Latinorum per
petratis oſtendimus: Spiritus S. a Patre procedens quaternario ſuper
fertur .
Qui ſuperſunt libri LACTANTII Firmiani , æque nihil ,de
proceſſione Spiritus S. habent. Paſſim equidem meminit, locutos
ope Spiritus S. Prophetas; Spiritum S. item inumbraffe fanctiſſimam
Virginem : at agens de fubfiftentiis divinis, juxta cum Patre folius
Filii ineminit. Docens item , qui ex eſſentia Patris procedit , rur
fum Spiritum S. omittit. Num caſu , aut conſilio ; incertum .
HIERONYMUS equidem negaſſe Spiritum S. Lactantium 1

memorat , habere ſubſiſtentiam , Lib. IL in Epiſt. ad Galatas , ad

Cap. IV. Ex Epiſt. LXV. ad Pammachium conftarent hæc certius ; fi
exftarent fcriptæ ab ipſo ad Demetrianum litteræ. Quanquam idein
etiam fapere videantur Cap. VI. VII. & XXIX. Lib. IV. & Cap. IX
Lib . II. inſtitutiomum divinarum,

EX SECULO IV .
S. SYLVESTER Epifcopus Romanus in precatione adverſus
præſtigiatorem , laudante HIEREMia Patriarcha Conſtantinopoli
tano , reſponſo II. ad Tubingenſes pag. 217, editionis Tubingenſis,
anno
i

IN DOGMATE GRAC. 311

anno 1.5.84. Unus eft Deus verus Pater , verum Filium ex ipſo geni.
tum babens, verum Spiritum S. ex ipfo procedentem .
HILARIUS Epiſcopus Pictavienfis Lib. II. de Trinitate, poft
initium pag. 7.editionis Coloniæ -Agrippinenſis, anno 1611. Spiri.
tum S. neſciunt, ( hæretici) dum & ufum is auctorem ejus ignorant.
Quibus utique unum faltein auctorem novitSpiritus fancti, non duos,
Lib . VIII. de Trinitate, pag. 49. A Patre procedit Spiritus veritatis ;
fed a Filia mittitur & a Patre. Quibus utique commune Patri &
Filio docet eſſe , mittere , Patri vero ſoli competere , producere Spi
ritum S. Et pag. 50. A Patre procedit Spiritus, a Filio mittitur,
E a Filio accipit. Lib. XII. de Trinitate , ſub finemn , pag. 93 .
Mihi quidem parum eft boc , fidei meæ ac vocis officio Duminum
Deum meum Unigenitum tuum (orat ad Patrem ) Jeſum Chriſtum creau
turam negare : hujus ego nominis confortium ne in fanéto quidem Spie
ritu tuo pațior, ex te (Patre) profecto, & per eum (Filium) miſſo. Èc
paucis interjectis: Profunda tua Spiritus S. tuus ſecundum Apoftolum
ſcrutatur & novit : & interpellator pro me tuus inenarrabilia a me
tibi loquitur , & ego naturae fua (Spiritus ſancti) ex te ( Patre) cum
Unigenito tuo manantis potentiam creationis nomine non modo elo
quar , fed etiam infamabo ? Rurſum poft aliqua : Ut in eo , quod
ante æterna tempora Unigenitus tuus eft, ceffante omni ambiguitate
fermonis , atque intelligentie difficultate, folum quod natus eft, ma .
1 net: ita quod ex te (Patre) per eum (Filium Dei) ſanctus Spiritus tuus
eft, etfi ſenſu quidem non percipio, fed tamen teneo confcientia. Et
ſub finem pag. 94. Conſerva, oro, ut Patrem te noftrum , Filium
tuum una tecum adorem , ET S. Spiritum tuum , qui ex tete per Uni
qui ex
genitum tuum eft, promerear. Tandem Lib. VIII. de Trinitate, pag.
49. Audiant ad hoc nature fibi cum Patre unitátem Filium teftantem :
ait enim : Cum venerit advocatus ille , quem ego mittam vobis a Pag
tre, Spiritum veritatis, qui a Patre meo procedit, ipfe teftificabi.
tur de me, Advocatus veniet , en hunc mittet Filius a Patre; Ergo
Spiritus veritatis eſt, qui a Patre procedit. Excutiat ingenii fui
aculees omnis hæreticorum fihola; & quarat nunc , quod vel mentiri
ab
312 TRACT. IV. DE CONSENSU PP, Occid.
ab ignorantibus poffit; & doccat, quid fit hoc , quod Filius mittit
a Patre. Qui mittit, poteftatem fuam in eo , quod mittit, oftendit :
fed quod a Patre mittit, quid intelligimus, utrum acceptum ac di.
miſſum , aut genitum ? Nam borum neceffe eft unun aliquid fignifi
sét, quod a Patre miſſurus eft, & T miſſurus a Patre eft cum Spiritum
veritatis, qui a Patre procedit. Jam ergo non eft acceptio, ubi eft
demonftrataproceſſo. Supereft ut confirmemus in eo fententiam no
ftram , utrum in boc confiftentis egreffionem , an geniti proceſionem
exiſtimemus.
In GREGORII Bætici Hifpani libello adverfus Arianos, ne
que in Optati Millevitani Lib. VII., adverſus Parmenianum , aut
PACÍAN I opuſculis, vel PH EBADII libro adverſus Arianos, aut
Fausti tandem Diaconi Romani opufculis, quicquam de proceſ
fione Spiritus S. occurrit.
PHILASTRIUs Epiſcopus Bríxienfis hærefi de Patris & Filii
ſubſtantia Tom . IV . Bibliothecæ Patrum , Colonienfis editionis, pag.
601. Tres ſunt perſonæ viventes in perpetuum , & equales in omni
majeftate & potentia : Filius tamen & Spiritus S. de Patre ſunt proprie,
DAMASUS Papa Romanus in Symbolo fuo Tom .IX . operum
Hieronymi , Pariſiis anno 1602, editorum, columna 157 .. In hac
Trinitate unum Deum colimus ; quia ex uno Patre quod eft , unius
cum Patre nature eft, unius fubftantia, & unius poteftatis. Diſerte
hiſce docet, Filium & Spiritum S. effe ex uno Deo Patre : ex eo
enim in Trinitate five Filium & Spiritum S. cum Patre unum effe
Deum concludit , quia ex uno Patre quod eft, unius cum Patre na
Turæ eſt. Ubi utique fubintelligitur propofitio hæc : Sed Filius &
Spiritus S. ſunt ex uno Patre. Sic enim argumentatio illa Damafi
demum fibi conftat. Idem porro Damaſus in Concilio Romano
confeffionem plurium Epiſcoporum congregatorum conſenſu edidit;
quæ deinde miſſa ad Paulinum Antiochiæ Epiſcopum . In hac epi
ſtola, poſtquam pluribus anathematibus notaſſet eos, qui perverſe de
Filio Dei ſentirent: fic porro doctrina de Spiritu S. exponitur apud
THEODORETUM Lib .V.hiftoriæ Ecclefiafticæ , Cap.XI. Tom. III.
operum ,
 IN DOGMÁTE
DOGMATE GREC..
313
operum , pag. 721. NICEPHORUM Calliſtuin Lib. XII. hiftoriæ
Eccleſiaſticæ , Cap. XVIII. & AUGUSTINUM ſerinone CXXIX.
de tempore : Si quis non dixerit Spiritum S. ex Patre effe vere ac
proprie, ficut & Filium ex effentia divina & Deum , DeiSermonem ,
anathema efto. Si quis non dixerit omnia poffe Spiritum S. ET omnia
fcire, & ubique terrarum adeffe , ficut & Filium & Patrem , ana
Ibema efto. . Si quis dixerit Spiritum S. creaturam , aut per Filium
factum , anathema efto. Si quis non dixerit per Filium , qui carnem
affumfit, & per Spiritum S. Patrem feciffe omnia, hoc eft vifibilia
E invifibilia , anathema eſto. Si quis non dixerit adorandum S.
Spiritum ab omni creatura , ficut & Patrem & Filium , anathema
efto. Si quis de Patre & Filio reéte fentiat, de Spiritu S. autem
reétam fententiam non habeat, is hæreticus eft. In prolixa hac Da
mafi , reliquorumque Epiſcoporum latinorum confeſſione de Spiritus
S. eſſentia divina & origine , nihil additur de ejus proceſſione a Fi
lio ; fed nonniſi folus Pater ejus productor commemoratur, ut vel
hinc diſerte liqueat, ignoraffe tunc latinum orbem proceſſionem Spi
ritus S. a Filio . In omnibus porro hiſce anathematibus, ubi Patres
credebant Filium in aliquo cum Patre convenire (circa Spiritum ſan
ctum ,) femper fimul Patri addebant Filium , ut cuique patet: at in
principio Spiritus S. exponendo, nequaquam Patri ſimul jungunt Fi
lium , fed faltem Patrem ponunt , ex quo Spiritus S. fit vere ac pro
prie; imo addunt: prout Filius etiam ex Patre. In hoc ergo Filiun
cum Spiritu S. convenire oftendunt, quod nempe uterque ex Patre ;
non vero Filium cum Patre convenire in co , quod ex utroque Spi
ritus S. Tandem anathemata hæc lata a Damaſo , ceteroque lati
norum Epiſcoporum Concilio contra hæreticos Macedonianos , crea
turam FiliiSpiritum S. eſſe blasphemantes. Unde & in anathema
tibus illis addebatur: Qui per Filium faétum Spiritum S. dixerit,
anatbema efto. At cumqui a Filio Spiritum S. creatum eſſe cenſet,
eo ipfo fimul neget a Filio procedere Spiritum S. vel hoc de nomine
SS. Patres illi latini, ſi cenfuiſfent etiam a Filio procedere Spirituin S.
hoc pariter in anathematibus illis aſſeruiſſent; imo hoc quidem ad
RE didif
 314 TRACT. IV. DE CONSENSU PP. OCCID.

didiſſent eo magis , quam quod ex Patre fit Spiritus S. quod tamen

: credendum eſſe , ſub anathemate peculiari decernunt. Quia ſcilicet
Hæretici eo ipſo, dum Spiritum S. Filii creaturam blasphemabant;
exprefTe fimul negabant, Spiritum S. a Filio procedere. ' Nunc cumi
Patrem ſolum -ineinorent, ex quo procedat Spiritus S. patet utique,
Damafun & reliquain Latinorum Synodum , non credidifle Spiri
tum etiam a Filio procedere.
Sed hinc corrupta hæc verba Damaſi objicit BARONIUS , ad
annum 8.67 . Sic enim ibi : Proceſionem Spiritus S. a Filio ipſe Du
maſus babet in anathematiſmis appofitis ad epiſtolam datam ad Pauli.
num Antiochenum Epifcopum a Theodoreto dolo malo falfatam , ut
qui contra Cyrillum Alexandrinuni negavit Spiritum S. a Filio etiam
procedere. Porro legitima lectio corum ſcriptorum Damaff , pofita
habetur in omnium antiquiſſima Creſconiana collectione, alibi fuperius
recitata his verbis : Spiritus S. non eft Patris tantummodo, aut Filii
tantummodo Spiritus. Scriptum eft cnim : Si quis dilexerit mun .
dum , non eſt Spiritus Patris in illo. Item ſcriptum eſt: Qui autem
Spiritum Chriſti non habet , bic non eft ejus. Nominato itaque Patre
ET Filio intelligitur Spiritus S. de quo Filius in Evangelio dicit :
Quia Spiritus. S. a Patre procedit; & : De mco accipiet, a annun
ciabit vobis. Hèc Damafi apud Creſconium puriſſima atque fimpli.
ciſſima lectio , per quam Spiritum S. a Patre Filioque procedere, ex
neceſaria affumtione deductum eft. Sed & locum Damaſi e Greco
rum fontibus , quos reperit limpidiſſimos , nec impoftorum pede tur.
batos, citat Gennadius Patriarcha Conſtantinopolitanus his verbis:
fimus Romeprefes, qui tempore II. Synodi Conſtan
Damaſus ſancti
tinopolitane vixit, in confeſſione catholicæ fidei;, quam Papa buc mifit
ad Purulinum Antiochiæ Epifcopum , hec habet : Credimus in unum
verum Deum Patrem , Filium , & Spiritum S. faétorem viſibilium &
invifibilium , per quem omnia creata funt, quæ in cælo e in terra,
hune unum Deunt, o hanc unam effe divini nominis Trinitatem :
Patrene, qui Filius non est , ſed habet Filium , qui non eft utique
Pater ; Filium , qui non efi Pater, ſed Filius Dei natura eft; Spi.
ritum
 IN DOGMATE GRÆC.
315
ritum vero Paracletum neque Patrem effe neque Filium , ſed ex Pa
tre procedentem & Filio. Quis vanitatem hominis non miraretur?
A Theodoreto anathemata illa Damaſi corrupta , aſſertamque pro
ceflionein Spiritus S. a Filio inde fublatam effe. An non Theodoreto
antiquior Auguſtinus ſermone CXXIX . de tempore eadem fic latine
referebat ? Qua fronte ergo verba hæc objicit corrupta a Theodoreto 7

Baronius ? Quæ vero conſequentia: defendit Theodoretus proceſſio

nem Spiritus S. a ſolo Patre; ergo ex epiſtola illa Damafi, quam
iple recitat, affertam fuftulit proceſſionem Spiritus S. a Filio ? Cre.
ſconiana vero ex collectione deſunta verba illa, aut ex alio ſcripto
Damafi, fic fe habent : aut , fi loco verboruin Damaſi , ex Theo .
doreti & Nicephori Calliſti hiſtoria adductornm , obtinere debent, abs
que omni dubio conficta ſunt. Genuinam enim efle lectionem
Theodoreti & Nicephori, teſtimoniumn Auguſtini diſerte evincit.
Falſumn porro ex verbis iſtis Creſconianze collectionis inferri proceflio
nem Spiritus S. a Filio , ut alibi oftendimus. GENNADIUM vero
quod cernit, ne de nomine hoc modo diſputemus, quæ ipſe quidem
verba adducit, tanquam ex epiſtola Damaſi ad Paulinun, nunquam
ilie eruit ex Græcorum monumentis, uti lepide jactat Baronius; ſed
ſecutus Johannem Provincialem , qui eadem verba ex confeſſione
Dainaſi ad Paulinum laudarat Florentiæ : uti merito dicacitatem , &
variam jactantiam tanto viro indignam damnes , ubi Gennadium di
cit ea verba deſumfille e Græcoruin fontibus, quos reperit limpidilli
mos, nec impoſtorum pede turbatos. Imo alia verba referebat Creſco
niana lectio, alia Gennadius. Quomodo ergo antiquiſſima Creſco
viana lectio , & limpidiffimi fontes , quos ſecutus Gennadius , non
confentiunt ? Verba enim laudata a Gennadio in Creſconiana lectio
ne non occurriſſe evincit, quod eadem Baronius non inde laudat,
fed alia loco horum. Dum ergo ſecundum Baronium , in una ea
demque epiftola Damaſi, loco eorundem verborum , duo diverſi
verborum contextus a Creſconio & Gennadio producantur : patet
utique , alterum horum nequaquam a Damaſo profectum , ſed peſſi
ma fide ab alio fuiſſe infertum . Ubi ergo manent limpidiſſimi illi
Rr 2 fontes
316 TRACT . IV . DE CONSENSU PP. OCCID .

fontes Gennadii ? Ubi antiquiflima Creſconiana lectio? Ipſum ergo

Baronium hiſce fucum vendere, utpote cui ex muſca elephantem
facere conſvetun , omnibus liquet.
Inter libellos , in quibus agitur de ſubſiſtentiarum origine, illi
bate ad nos devenit ISAACI cujusdam ex Judæo Chriſtiani-liber de
ſancta Trinitate ; & talem quidem librum Iſaacum edidiſſe , teftatur
jam fuo feculo GENNADIUS Maſſilienſis catalogo de illuſtribus i
viris Cap. XXVI. Sic enim ille : Ifaac fcripßt de tribus perfonis fanétæ
Trinitatis & incarnatione Domini librum obſcuriſſime diſputationis,
E involuti ſermonis: confirmans ita in una Deitate tres effe perfo
nas, ut tamen fit aliquid in fingulis proprium , quod non habet alia,
Putrem ſcilicet hoc habere proprium , quod ipfe fine origine origo fit
aliorum . Filium hoc habere proprium quod genitus genitore
, non 1

fit pofterior. Spiritum S. hoc habere proprium , quod nec factus fit, A

nec genitus, & tamen fit ex altero. Ipfe libellus Iſaaci habetur in 19

ter opuſcula dogmatica veterum quinque fcriptorum a Jeſuita JA

COBO SIRMONDO primum Parifiis, anno 1630. in lucem edito *

rum . Sic ergo ibidem Ifaac, pag. 141. Cum igitur tria bac vere
tria fiunt, babentia fingula ſuas proprietates, per hoc quod neque Pa
ter factus , neque ex aliquo eft, & Unigenitus non fačtus, fed natus
ex Patre eſt, apertiffime oftenditur per boc, quod non funt facta,ſem
piterna effe: quia Filius non fa £tus , neque Paracletus ; fed tamen ex
ſe non funt, fed ex Patre. Vides etiam non tres eſc, quia duo ex
uno funt, fed unum effe totum , quia duo bi , quia neque ex nullo,
ncque ex aliunde, fed ex Patre ; ſecundum fermonis ergo elocutionem
unius naturæ effe intelliguntur. Diſertc inqnit duo, five Filium &
Spirituin S. eſſe ex uno Patre. Rurfum, Filium & Spiritum S. eſle
neque ex mullo , neque ex aliunde, fed ex Patre. Ex uno ergo &
folo pariter Patre productus Filius & Spiritus S. Et ante hæc , pag.
138. Deus Pater innafiibilis non ex aliquo. Et Deus Filius Unige
aliquo, hoc eft ex Patre. Spiritus S. innafcibilis ex aliquo,.
hoc eft ex Patro. Sic oftenfurus ex quo Filius, ex quo Spiritus S.
productus ; muns faltem Patrein novit, ex quo uterque. Ex aliquo
porro
 IN DOGMATE GRÆC . 317
porro faltem dicit tam Filium eſſe, quam Spiritum S. Ex uno ergo
faltem , & non pluribus; uno , adeoque neque ex Patre & Filio fi
mul productus Spiritus S. ſecus non ex aliquo , ſed ex aliquibus
effet productus.
Rurſum pag. 140. cum hactenus quæ Patris & Filii propria
funt enumeraffet, quidnam fit proprium Spiritus S. enodaturus: Spia
ritui fanéto, inquit , proprium , quia innafcibilis ex aliquo eft, nec
factus, nec genitus. Per boc ergo quod nec faétus, nec genitus, ſed
innatus ex Patre eft , folus eft. Denuo inquit, Spiritum S. ex aliquo
eſſe, non ex aliquibus; & expofiturus qui ille, ex quo Spiritus, ſub
dit : Sed innatus ex Patre eft. Ex uno ergo Patre Spiritus S. Per
git vero : In his ergo tribus hæc funt proprietatis: quia nec factus,
nec genitus, nec natus eft, fed ex aliquo, hoc eſt ex Patre. Sunt
ergo ex Patre, que nonnifi ex aliquo duo hi : Filius non factus, fed
genitus, & Paracletus non fa &tus, nec genitus, ſed ex Patre. Diſerte
hiſce inquit, tam Filium quam Spiritum S. nonniſi ex aliquo , hoc
eſt Patre effe ; nonniſi ergo quam ex Patre & Filius & Spiritus S.
exiftentiam fuam habent , adeoque ex folo Patre procedit Spiritus.
Et poſt-multa, pag. 145. Paracletus non eft natus, e ſemper ex Pa
tre eft. Tandem pag. 148. Ideo confitendus eft Filius coæternus Pa
tri , & Spiritus S. ingenitus ex ingenito Patre.
In tranſitu vero notamus, hunc ipfum Ifaacum deinde apoſta.
tam rurſum defeciſſe ad Judæorum Synagogam . Imo cum abhinc
Dainalo Papæ Romano maximi Romæ motus cierentur; nec ipfe Pa
pam vario de nomine deferre eſt veritus ; ſed dum objecta probatua
rum argumenta deftituunt, merito damnatur exilio. Sic enini Con

cilium Romanum , anno 378. coactum Epift. ad Gratianum & Va.

lentinianum Imperatores, Tom . II. Concilioruin , columna 1002 .
Sic denique faćtio profecit- Urfini, ut Ifaac Judæo ſubornato, qui
fatto ad Synagogam recurſu cæleftia myſteria profanavit, fanéti Fran
tris noftri Damaſi peteretur caput, Tanguis innocentium funderetur,
componerentur doli , quibus divino plane inſtinctu providentia veftr.
pietatis occurrit , Spoliaretur prope Ecclefia omnibus minifteriis: ea
Rr 3 fraude
 318 Tract . IV . DE CONSENSU PP , OCCID .

fraude videlicet , ut dum caufam dicit, qui in omnes judex fucrat

conftitutus, nemo effet, qui de lapfis, vel certe de factiofis polet Epi
1 ſcopatus invaſoribus judicare. Quia igitur veftrejudicio tranquillia
tatis, probata eft innocentta memorati Fratris noftri Damafi, inte
gritas prædicata eſt; Iſaac quoque ipſe, ubi ea, qua detulit, probara
non potuit , meritorum ſuorum fortem tulit. Et GRATIANUS Au
guſtus reſcripto ad Aquilinumn Vicarium urbis , citato loco , columna
1004. Ifaacum remotus Hifpaniæ angulus titulo damnationis inclufit,
non bene capiti conſulturum , fi quid turbarum vefanus agitaverit.
S. AMBROSIUS Epiſcopus 'Mediolanenſis Lib. de dignitate
humanæ conditionis Tom . I. operum , column . 106. Ipfe eft, ex quo,
EN qui ex èo , eo quo. Quod ipſe Deus, ex quo eft, Pater dicitur
a nobis pauperibusſenſu , pauperioribus verbis: quod qui ex eo ; Fi
lius dicitur : quod quo, Spiritus S. Ideo autem dicitur Deus Pater,
quia ipfe cx quo , et ſapientia eft , qua ordinantur omnia , & dile
etio , qua fe volunt omnia ita manere, ut ordinata funt. Ex quo
crgo , . qui ex co , quo fe diligunt, ipfa duo, tria funt, E
illa tria idco unum , quia fic ſunt ex uno illa duo, ut tamen ab ipſo
non fint ſeparata ; ſed ex ipfo funt , quia non a fe, & in ipfo, quia
non ſeparata. Ideo dicit hæc tria : ex quo ſcilicet Patrem , & qui
ex eo , Filium, & quo , Spiritum S. eſſe unum ; quia duo illa , Filius
ſcilicet & Spiritus S. fic funt ex uno , Patre nempe , ut non ſeparen
tur ab ipſo. Ex uno ergo folo Patre tan Filius, quam Spiritus S.
Lib. I. de Spiritu S. Cap. III. Tom . IV .operum , colum. 216.
Si Patrem dicas, & Filium ejus, & Spiritum oris ejus pariter indi.
cafti, fi tamen id etiam corde comprebendas. Et fi Spiritum dicas,
T Deum Patrem , a quo procedit Spiritus: & Filium , quia Filii
quoque eft Spiritus, nuncupafti. Ubi utique pariterSpiritu S. nun
cupato , & Filium nuncupari docuiffet, quia ab eo etiam procedit,
ſi tale quid credidiffet.
Lib. de Symbolo , Cap. X. Tom . IV . operum , colum. 94. dit
enim Filius : Spiritus veritatis , qui a Patre procedit. Inquit ,
a Patre procedit , propter originem ; inquit , quem mittam ,
propter
 IN DOGMATE GRAEC.
319
propterfocietatem unitatemque nature. Diſerte hiſce oſtendit, mif
fionem Spiritus S. a Filio factain non originem fignificare , ſed fo
cietatem faltem naturæ . At qui tenent proceſſionem Spiritus S. a
Filio ; utique miſlionem ejus a Filio factain , argumentum pariter
ejus proceſſionis habent. Non ergo Ambroſius credidit, Spiritum S.
etiam a Filio procedere.
Lib. I. de Symbolo , Cap. I. Tom . IV. columna 88. Ipfe folus
eſt æternus , quia initio et fine caret : id eft Deus Pater , qui coæter.
num fibi, & coomnipotens genuit Verbum , cum, quo Spiritum S.
produxit. Et ibidem Cap. XI. colum. 9.5 . Credimus & in Spiritum
S. cujus majeftatem , potentiam , es aqualitatem , quam cum Patre
& Filio poſſidet , ipſo donante , jam fuperius oftendimus, proceden-.
tem ex Patre, & communem cum Patre & Filio deitatem , opera
tionem , ac ſubſtantiam poffidentem .
Lib. I. de Spiritu S. Cap. I. Tom . IV . coliun . 214. Dominus in
Evangelio dicit : Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a !
Patře meo , Spiritum veritatis , qui a Patre procedit, ille teſtimo
nium perhibebit de me. Ergo & a Patre procedit Spiritus S. & J te
ftificatur de Filio.
Lib. II.de Spiritu S. Cap: V. fub finem, Tom . IV . colum . 2 39.
Quod ex aliquo eft, aut ex fubftantia eft , aut ex poteſtate cjus. Ex
ſubſtantia, ficut Filius, qui ait : Ex ore Altiſſimi prodivi; ficut Spi-.
ritus , qui a Patre procedit , de quo dicit Filius : Ille me clarifica
bit , quia demeo accipiet . ,
Lib . de Symbolo Cap. IV. Tom. IV. columna 89. Proceffio ejus
(Spiritus S.)continua eſt , eo ab eo eft, qui non cupit, (non enim Pater
cæpit ) & quia non cæpit, nec Spiritus cæpit ea quoque ratione, quia
& in ipfo eft , & ejus eſt.
Commentario in Epiſt, ad Romanos , ad Cap. XI. fub finem
ad verba : Quoniam exipfo, &për ipſum , I in ipfo funt omnia, ipfi
gloria. Tom . III. columna 315. Et quoniam quæ funtex Deq , por
Deum funt , poft renáta in Spiritu S. ſunt, in ipfo funt omnia, quia
& Spiritus S. de Deo eft Patre: unde & ſcit , quæ in Deo funt.
Ergo
 -
320 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID .

Ergo in Spiritu S. Pater eft, quia quod de Patre eft Deo, non poteft
aliud effe, quam eſt Deus Pater .
Lib. X. in Lucam , ad Cap. XXIV . fub finem Tom . III. columna
234. Ideo Spiritus S. inſufflatur a Cbriſto, ut credas Spiritum Chri
fti,, es credas de Deo Spiritum. Deus enim foluspeccata dimittit.
Tandem commentario in Epiſt. ad Ephefios Cap. III. Tom. III.
columna 501. Ideo Spiritus Chriſti, qui & Dei Patris eft , datur
nobis , ut vice ejus ( Chriſti) tutos præftetnos , ſi ei affentiamus , ut
occulta revelet , per quem utique ipſum in nobis habitare ambigere
non debemus. Eft enim hic alius Paracletus,, inter quos perfonarum
diftantia eft, non nature : quia & de ejus accepit, & a Deo procedit,
HIERONYMUS commentario XVI. ad Jeſaiam ,ad Cap. LVII.
verba illa: Spiritus ex me egreditur. Tom. IV. operum Pariſiis anno
160 2. editoruin , columna 412. Alii S. Spiritum intelligunt, qui
in principio ferebatur ſuper aquas, & vivificabat omnia , qui de Pa .
tre egreditur, ego propter focietatem nature a Filio mittitur, dicente : 1

Expedit vobis , ut ego vadam : nifi enim ego iero , Paracletus non
veniet ad vos; fin autem ego iero, mittam eum ad vos. De quo tur
fum ait : Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre,
Spiritum veritatis, qui de Patre egreditur. Ne fcandalizet quem
piam , fi Spiritus egredi dicatur ex Patre ; cum etiam Filius deſe
dixerit: Ego de Patre exivi, & vent , neque enim a me ipfo exivi,
fed ille me mifit. Pariter, ut Ambrofius, hiſce Hieronymus a Patre
quidem dicit procedere Spiritum S. a Filio vero faltem mitti; & ,
ne quis miſſionem de origine etiam exponat, expreſſe addit, quod
ob ſocietatem naturæ faltem mittatur. Ex folo ergo credidit Spiri
tum S. procedere Patre; quippe cum omnes, qui credunt Spiritum
etiam a Filio procedere, ob originem pariter a Filio Spiritun S. do
ceant mitti.
Negavit porro Hieronymus Spiritu S, majorem effe Filium ,
quin omnino tale dicentem damnavit. At vero fi Spiritus S. a Filio
procedit: omnino caufæ ratione major Spiritu S. Filius; prout inde
Patres paffim docent, cauſæ ratione Filio majorem eſſe Patrem .
Diſerte
 IN DOGMATE Grec 321
Diſerte enim Hieronymus Novatianum , ubi ex eo , quod a Filio ac
ciperet Spiritus S. majorem Spiritu S. Filium eſſe inferret, hæreſeos
damnavit. Verba Novatiani hæc erant Lib. de Trinitate Cap. XXIV .
pag. 1046. operum Tertulliani editionis Parifienfis, anno 1616 .
Si a Chriſto accepit, que nunciat , major jam ergo Paracleto Chriſtus
eft, quoniam nec Paracletus a Chriſto acciperet, niſi minor Chriſto
eſſet.' Minor autem Chrifto Paracletus, Chriſtum etiam Deum effe
boc ipfo probat, a quo accepit, que nunciat , ut teftimonium divini
tatis Chrifti grande fit , dum minor Cbriſto Paracletus repertus, ab
illo ſumit, quæ ceteris tradit. Quandoquidem fi bomo tantummodo
Cbriftus, a Paraclete Chriſtus diciperet, que diceret, non a Chriſto
Paracletus acciperct, que nunciaret. Ob hæc ergo verba Hierony
mus hærefeos darmavit librum iſtum Novatiani. Sic enim in notis

addit PAMELIUS ipfe Latinus pag. 1060. Nominatim propter bunc

locum hæreticus vocatur hic liber ab Hieronymo. Non ergo credidit
Hieronymus Spiritum S. a Filio procedere, fi negat Filium majorem
Spiritu S. ex eo , quod ab eo accipiat.
Idem porro Hieronymus in explanatione Symboli ad Cyrillum
Tom. IX . operum , columna 160. Et in Spiritum S. qui de Patre
procedit proprie, & eft Deus verus, ficut Filius.
Rurſum ibidem , columna 16 3. Et Spiritum S. verum Deum
invenimus in Scriptura, e de Patre proprie effe, & cum Patre es
Filio femper. Et paucis interjectis: Primum igitur accipe, quod de
Patre eſt proprie Spiritus S. dicente Scriptura: Verbo Domini cæli
firmati, & Spiritu oris ejus omnis virtus eorum . Et Salvator ait :
Cum autem venerit Paracletus, Spiritus veritatis, qui de Patre pro
cedit, ille de mco accipiet, quoniam ipſe me clarificabit, & veniens
annunciabit vobis. Rurſum ibidem ſecundum illibatam lectionem,
laudante LOMBARDO , PETRO Damiani, ABELARDO , prout
Tractatu de corruptelis in Patrum latinorum operibus perpetratis vi
dimus: De Patre Filius, Elle Spiritus S. proprie & vere de Patre
procedit. Rurſum ibidem ante finemn , columna 164. Hæc omnia
(Apoftolus inquit) operatur unus atque idem Spiritus, dividens omni
Ss bus
 322 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID .

bus ficut vult. Non dixit jubetur , fed ficut vult , oftendens non creu
turam , fed verum Deums Spiritum de Deo efle, & omnia poffe ficut
Filiunt. Et columna 165. Non utique blasphemiam dicebant aliam
Spiritus fancti Judai , niſi hoc , quod Deus non erat , aut de Deo
proprie non eft.
In explanatione Symboli ad Damafum , Tom . IX. columna 158 .
Credimus & in Spiritum S. verum Deum ex Patre procedentem, æqua
lem per ornnia Patri & Filio , voluntate , poteſtate, æternitate,
fubftantia.
I Tandem in regulis definitionam , contra hæreticos : Spiritus
S. Peter non eft, fed ingenitus atque infectus, Pater non eft, quia
Patris eft, & in Patre eft , proceffionem babet ex Patre, & non na
tivitatem ; Filius autem non eft , quod genitus non eft. Et rurſus:
Quod nec nultum , nec factum eſt, Spiritus S. eft , qui a Patre proce
dit. Pront hæc laudat LOMBARDUS , Lib. I. fententiarum , diftin
tione XIII. Hodie enim ille Tractatus inter opera Hicronymi non
occurrit.
Auctor Lib. Quæſtionum veteris & novi Teſtamenti, qni inter
opera Auguſtini occurrit , ( hoc enim ipſe tempore vixit , quippe
qui numerat Quæft. XLIV . ab excidio Hierofolymæ 300. annos )
pafTum etiam folius Patris meminit in proceſſione Spiritus S. Sic
ergo Quæſt. XCVII. Tom. IV. operum Auguſtini editionis Venetæ ,
anno 1584. folio 267. Per id quod de Dco Patre eft & Spiritus S.
& Chriſtus, operatio eorum opus eft Dci. Rurſum : Idcirco fic ait
Scriptura , ut fub unius Dei profeſſione ea quæ de ipſo ſunt, id eft
Filius Spiritus S. ejus, in eodem honore intelligantur , in quo
Deus eft. Quia ideo facramentum reveluium eft Dei, ut gloria cjus
in Trinitate ſignificarctur. Qulamobrem non plena au £toritate Deus
vocatur quod de Deo eft, ne alterum absque eo , qui unus eft, facere
credatur.
Et Quæſt. CXXV. folio 297. Sicut Dei Filius, ita Spiritus
fanétus Dei fubftantia eft, dicente Domino: Omnia, quæ Patris fint,
mea ſunt: per quod fignificavitſubſtantiam Dei Patris fuam effe ſub
ftan.
 IN DOGMATE GRÆC .
323
ftantiam ; & Spiritum S. a Patre dicit procedere, Ego de ſuo accipere.
Et ideo , inquit, dixi, de meo accipiet, quia omnia , que Patris
funt, mea ſunt. Si a Patre procedit, & de Filio accipit , quomodo
Filii nefciat nativitatem ; quando fubfiantia cjus, fubftantia Filii
cft? Omnia enim , quæ Patris funt, Filii funt. Sinc dubio ergo
Patris fubftantia & in Spiritu S. eft. Adjecit enim Filius, dicens:
Et omnia , que mea ſunt, Patris funt. Quid ergo ambigitur de
Spiritu S. an ejusdem divinitatis fit, cum fit ejusdem fubftantia ?
Nam ficut de fe dixit Dominus , quia a Deo proceffit: ita & deSpi
ritu S. teftatur. Et ne hoc aliter poffit interpretari: A Patre, in
quit, procedit, & de meo accipiet : ut a Patre procedere, hoc fit
de Cbrifto accipere. Cum enim dicitur de Filio Dei accipere, non
ambigitur etiam ipfe elle de Deo, ut in Spiritu S. Patris effe fubftan
tia & divinitas non ambigatur. Itaquequi hunc dicit nefcire Filii
Dei nativitatem , ipfi derogat, cujus dicitur accepiffe. Nec enim
aliud accipit, quam ipfe eft, de quo accepit: quia accepiſſe de Chri
Ato , de Deo procefile fignificavit; ideoque non poteft neſcire, quod
hic fcit, de cujus accepit; neque ignorare dicendus eft Dominum , qui
a Deo procefſit. Certe Filius Dei, quia de Patrc eft Deo , foit omnia
Dei. Quare ergo Spiritus S. negatur ſcire,quacunquc Chrifti funt ;
cum de Deo acceperit ? Itaque fi fcit Filius Dei , quæ in Deo funt:
dubium non eft , etiam Spiritum ſanctum non ignorare, quæ in Filio
Dei ſunt; c . per.id , quod novit , quæ funt in Filio, non neſcire
dicendus eft, qua in Deo funt. De eo enim , de quo accepit , Dei
babet notitiam. - Natura Dei ipſa ſe novit, quam cum intelligatur
effe etiam in Spiritu San &to, per id quod a Patre proceffit, & de
Filio accepit , tutum non eft iftum dicere neſcire Patrem Deum , cu. /

jus naturam agnoſcis in eo. Quod vero toties inquit, procedere a.

Patre, & accipere a Filio eſſe idem : aut interpretandum, quod Spi
ritus S. a Filio dum accipit , non a Filio quicquam tanquam cauſa
accipiat, fed omnia a Patre per proceſſionem ſuam æternam habeat;
aut hæc ipfa pariter a Latinorum pofteris fub finem fuere corrupta. 1

Porro ibidem folio 298. SpiritusSSDei2fcit, quid in Deo eft, quia

>
 324 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID.

de Deo eft.' Rurfus: Spiritus S. a Deo, inquit ( Chriſtus,) procedit,

de meo accipiet .
Quæft. XLI. fulio 249. Omnis Spiritus Dei cſt, non tamen Deus
eft, nifi Spiritus, qui de ipfo eft. Cujus fignificatio hæc eft, ut fan .
&us dicatur : nam & homines Filii Dei vocantur , & Chriſtus dici.
tur Filius Dei , fed intervallum eft , quia bic verus eft , illi adoptivi.
Sic quoque inter Spiritum Dei diverſitas eft, Spiritus enim ſanctus
de Deo eft, et confubftantialis ei , reliqui vero ſpiritus Dei effe die
1
cuntur , fed creatura funt.
Et Quæft. XLV. folio 251. Cum Deus unus fit, tres tamen per
fonæ funt; ideo unus eft Deus, quia five in Filio five in Spiritu S.
Dei unius fiebftantia eft: quia non poteſt non ele, quod de ipfo eft,
quod ipfe eft.
Quæſt. XCVII. fol. 266. Si ergo per Spiritum fuum ipfe (Deus)
in nobis manct, non ambigitur de Deo effe Spiritum S. & nec dubium
eft, quia quod de Deo eft, Deus eft. Rurſum : Digitum Dei appel
tavit ( Chriſtus) Spiritum S. ut probet illum de Deo effe. Tandem
quæſtione CXXV. folio 297. Spiritus S. non poteft dici de Deo efle,
fi nefiit, que Dei ſunt.
IDAČIUS Clarus Epifcopus Hiſpanus Lib.adverſusVarimundum
Arianum , Tom .IV. Bibliothecæ Patrum Colonienſis , pag. 637. EA
enim Pater Deus, e procedit de illo Spiritus Dei ; eft omnipotens,
& procedit de eo omnipotentia Spiritus; eft lux , e procedit de ca
Spiritus lucis ; eft virtus, procedit de eo Spiritus virtutis; eft
Sapiens, & procedit de illo Spiritus fapientia; eft prudentia ,
procedit de illo prudentia Spiritus; eft confilium , & procedit de ca
Spiritus confilii; eft fortitudo , & procedit de co Spiritus fortitudi
xis ; eft pax, & procedit de eo Spiritus pacis ; cſt charitas, ET procla
dit de illo Spiritus charitatis ; eft ſcientia, & procedit de illo Spi
ritus fcientiæ; eft vita , 85 procedit de illo Spiritus vitæ ; eft re &tus,
& procedit de illo Spiritus rectitudinis; eft bonus, & procedit de
illo Spiritus bonitatis ; eft pictas , & procedit de illo Spiritus pieta
tis ; eft manfvetus, os procedit de illo Spiritus manſuetudinis ; eft
gladi
 .
IN DOGMATE GRAC. 325
gladius , & procedit de illo gladii Spiritus. Et deinde pag. 638 .
Si de Deo eft Spiritus S. quemadmodum de Deo eft Filius, quomodo
minor erit , qui quod in Patre Filius novit, ipfe cognoſat ? Docui
mus deinde , Spiritum S. de Deo Patre, ut Filium , ineriarrabiliter
procedentem : quia connexa Trinitas inſeparabilem in fe polidet
unitatem ,
RUPFINU S Presbyter Aquileienſis in expoſitione SymboliApo
ſtolorum , inter opera Cypriani, pag. 5 26. editionis Pariſienſis, an
no 1648. Ut ergo fiat diftin &tio perſonarum , affectionis vocabula fe
cernuntur , quibus ille Pater intelligatur, ex quo omnia, & ipfe non
babeat Patrcm ; Filius vero , tanquam qui ex Patre natus fit ; of
Spiritus S. tanquam de Dei oreprocedens, & cunéta fanétificans.
Et ſub initium ejusdem expofitionis, pag. 509. Quomodo Deus
Pater genuerit Filium , nolo difcutias, ne te curioſius ingeras in pro
fundi hrejus arcanum . Aut ſi pistas in hoc omni indagationis genere
utendum , prius tibi propone, qua noftra funt: que fi conſequenter
potucris expedire, tunc a terreftribus ad cæleftia , & A viſibilibus a ..
invifibilia properato. Expedi primo, fi potes, & explana , quomodo
mens , quæ intra ti , generat verbum , & quis fit in ea memoria Spi
ritus ? Quomodo hec, cum diverſa fint rcbus & actibus; unum tanen
fint vel fubftantia vel natura , & cum e mente procedant, nunquam
tamen ab ipfa feparentur. Sufficit Ruffinus exemplum generationis
Filii , & proceſſionis Spiritus S. ponitque generationi Filii aſlimilari
generationem verbi , quod mens generat; proceſſioni Spiritus S. ſpi.
rituin memoriæ , quicum verbo e mente procedat. Ex Patre ergo
ſaltem procedere Spiritum S. cenſuit Ruffims: fecus enim addidif
fet, quod fimul & ex verbo procederet memoriæ fpiritus; hoc enim
utique adderet, quicunque credit Spiritum S. etiam a Filio procedere.
Quid præterea Patres omnes ætate ſuperiores Auguſtino de Spi
ritus S. proceſſione crediderint, ipfe AUGUSTINUS Lib. de fide
& Symbolo niſce verbis docet : De Spiritu -S. nondum tan copine
ac diligenter difputatum eft a doctis & magnis Scripturarum tracta
toribus. Servant tamen , ut nox genitum Spiritum S. tanquam Fie
Ss 3 lium ,
326 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID .

lium , de Patre predicent ; unicus enim eft Chriftus: neque de Filio,

tanquam nepotem fummi Patris; nec tamen id , quod eft, nulli de.
bere, fed Patri, cx quo omnia. Omnes ergo Patres Auguſtino an .
tiquiores Spiritum S. docuerunt, neque genitum eſſe de Patre , ne
que de Filio , quidquid vero eft, debere Patri. Unain ergo Spiritus
S. caufam & productorem efle Patrem crediderunt ; Filium non
item. Sed hæc fuſius circa Auguſtinum ipſum modo urgebimus.

EX SECULO V.
AUGUSTINUS Epiſcopus Hipponenſis Lib. contra fermonem
Arianorum Cap. XXIII. Tom . VI. operum editionis Venetæ , anno
1584. folio 2 16. reſponfurus verbis Ariani, quibus ex verbis Chriſti:
Spiritus S. a meo accipiet, principium ' Filii effe fubinferebat: Quod
autem dixit (Chriſtus) de Spiritu S. de meo accipiet , foluit ipſe que .
ftionem : ne putetur quafi per quosdam gradus fic de illo ( Filio Dci )
eſſe Spiritus S. quomodo ipſe do Patre; cum ambo de Patre , ille na
fcatur, iſte procedat: qua duo in illius naturæ fublimitate difernere
omning difficile eft. Ergo ne hoc putaretur, ut dixi, continuo fube
jecit : Omnia quæ habet Pater , mea ſunt, propterea dixi: De ineo
accipiet. Ita fine dubio intelligi volens, quod de Patre accipiat.,
Sed ideo de ipfo, quia omnia , quæ habet Pater , ipfius ſunt. Hæc
autem non eſt diverſitas naturæ, ſed unius principii commendatio.
Quibus utique diſerte inquit , in Deo non obtinere hofce gradus , ut
Filius a Patre , Spiritus S. vero a Filio fit, dum ambo a Patre, Fie
lius generativc , Spiritus S. proceſſive. A Filio ergo eſſe Spiritum
negat. Negat porro ideo in Trinitate obtinere, ut Pater Filium,
Spiritum S. Filius produxerit , quia ambo a Patre, id eſt quia Spiri
tus S. a Patre. Si vero ideo a Filio non productus Spiritus S. quia
non minus Spiritus S. a Patre productus, quam Filius : patet utique
ex folo Parre quod productus fit Spiritus S. Ipſum porro argu
mentum Latinorum , quo uti fverunt ad oftendendam proceſſionem
Spiritus S. a Filio , hiſce diluit Auguſtinus. Cum enim Arianus,
quod
 IN DOGMATE GRÆC.
327
quod idem Latini faciunt, ex eo quod Spiritus S. a Filio accipiat,
voluiſſet inferre Spiritus S. principiùm eſſe Filium : refpondet hic Au
guſtinus, quod nequaquain ex verbis illis Chriſti: Ex meo accipiet,
fequatur, Spiritum S. ex Filio eſſe , utpote qui ex Patre procedat.
Nam verba illå Chriſti effe de Patre accipienda , dum ipſe Servator
fubdit: Quia omnia Patris, mea funt, nec niſi ob conſubſtantialitatein
Filii cum Patre , a Filio accipere Spiritum S. Sed ideo de ipſo, in
quit Auguſtinus: Quia omnia, quæ babet Pater , ipfius funt. Sic
fane omne principium Spiritus S. a Filio removet Auguſtinus, foli
que illud Patri aſſerit. Si cnim Auguſtinus cenſuiſſet, Spiritus S.
principium eſſe Filium , aut verba illa : Spiritus de meo accipiet, de
proceſſione Spiritus S. a Filio accepiſſet: omnino conceſſiſſet qui
dem , hinc fequi Spiritus S. principium efſe Filium , fed addidiſſet,
non creativum principium ejus efle Filium , fed ex effentia Filii pro
cedere Spiritum S. Ita utique omnes, quicunque Spiritum S. tenent
etiam a Filio procedere, ad hoc argumentum vefponderent. Cum
ergo tali modo non reſpondeat ad hocargumentum Auguſtim ; imo
porro fic argumentum illud refutet, ut omne principium Spiritus S.
deneget Filio : patet utique, Auguſtinum nequaquam credidiffe, Spi
ritum S. etiam procedere a Filio. Tandem addit : Hæc autem non
eft diverfitas nature , ſed unius principii commendatio : quod qui
dern inquit illa Chriſti, de meo accipiet, de Patre fint interpretanda,
licet etiam a Filio accipiat ob confubftantialitatem ; five dum Filius
omnia Patris habet , eo ipfo unum principium Patris in divinitate
cominendari. Solus ergo Pater tam Filii, quam Spiritus S. princi
pium & productor.
Dices, verba illa Auguſtini: Ne putetur per quosdam gradus
fic de Filio cffe Spiritus S. quomodo ipfe de Patre, de generatione effe
accipienda , quod nempe Spiritus S. non generetur a lilio , ficut Fi.
lius generatur a Patre ; inquit enim , non fc, non fic, inquam , de
Filio Spiritus , quomodo Filius a Patre. Simpliciter vero Auguſtinus
loquitur: Ne putetur per quosdam gradus fie de illo effe, efe, inquam,
Spiritusfanéti, quomodo ipfe de Patre. Siinilitudinem ergo , quam .

expri
328 TRACT. IV. DE CONSENSU PP. OCCID.

exprimit ipfe vocula fic, ratione Toù effe, five productionis fimplicis
faltem intelligit, eamque negat de Spiritu S. obtinere, nempe ex
Filio Spirituin S. non eſſe. Si generationem intellexiffet, utique
unum illud verbum : natus , adjeciſſet, prout hoc inde facit Lib. II.
de Trinitate Cap. III, ubi de paribus verbis Chrifti agit. Hiſce porro
propofitum ipſi erat reſpondere verbis Ariani. At hi ex verbis illis
non inferebant Spiritum S. a Filio eſſe genitum , fed fimpliciter fal.
tem : Filium effe principium Spiritus S. Quomodo ergo ulla ratione
Auguſtinus, ut huic argumento ſatisfaceret, oftendiſſet , ex verbis
illis Chriſti non fequi , Filium generaffe Spiritum ſanctum ? Fac vero
& hæc de generatione eſſe accipienda. Ideo ergo exco non obtinere
doceret, quod Pater Filium , Filius Spiritum S. generet, quia uter.
que ex Patre. Qua ratione utique oſtendit, ideo ex Filio Spiritum S.
eſſe quacunque tandem ratione non poſſe; quia tam Filius, quam
Spiritus S. ex folo Patre. Imo ſi credidiffet, etiam a Filio procedere
Spiritum S. dixiſſet utique : ideo in Trinitate a Filio non generari
Spiritum S. quia ab ipſo procedit. Et quæ porro fecundum dicta
etiam circa talem fenfum verborum illorum Auguſtini urgeri poffent.
Porro pariter & MAXIMINUS Arianus objecerat Auguſtino, quo
probaret Chriſtum Spiritus S. effe principium , Spiritum S. a Filio
accipere. Sic enim ille apud Anguſtinum Lib. I. contra eundem Ma
ximinum , Tom . VI. folio 219. Spiritus S. a Chriſto accepit , fe.
cundum ipfus Chriſti teftimonium . Sicut ait in Evangelio Chriſtus:
Multa habeo vobis dicere , fed non poteftis portare modo. Cum autem
venerit ille Spiritus veritatis, diriget vos in omnem veritatem . Non
enim loquetur a fe, fed quæcunque audierit, loquetur , & venture
annunciabit vobis, ille me glorificabit, quia de meo accipiet, of
annunciabit vobis. Ergo Spiritus S. accepit a Chriſto, ſecundum te.
ftimonium Chriſti. Et paucis interjectis, folio 2 20. Ego Spiritum S.
profeffus fum , ſecundum Salvatoris magiſterium , quia fiveilluminat,
a Chriſto accepit , five docet, a Chriſto accepit, omnia , quæcunque
gerit Spiritus S. ab Unigenito Deo conſecutus eft. Refpondet vero
adhæc ibidem Auguftinus: Quod dicis, Dominum dixiffe de Spiritu
fanéfo:
 IN DOGMATE GRÆC.
329
fanéto : De meo accipict ; idco dicium eft, quia de Patre accepit, &
omnia quæ funt Patris, fine dubio & Filii funt. Nam ipfe, cum hoc
dixiſſet, adjecit : Ideo dixi de meo accipiet, quia omnia , quæ habet
Pater , mea funt. Sic ergo , cum pariter Maximinus Arianus ex eo ,
quod a Filio acciperet Spiritus: Filium inferret eſe principium Spiri
tus ſancti: Auguſtinus hifce nequaquam acquieſcit, quin oſtendit, dum
dicitur in facra Scriptura : Spiritus S. de meo accipict, intelligi, quod
accipiat a Patre; a Filio vero faltem accipere dici Spiritum S. ob.
conſubſtantialitatem , five , quia omnia Patris, Filii ſunt. Quibus
utique oftendit, non potuiffe Arianum ex verbis illis Chriſti : De mco
accipiet , inferre, Spiritus S. principium ' eſſe Filium. Nequaquam
ergo Auguſtinum credidiſſe , Spiritum etiain a Filio procedere, hinc
conftat. Si enim hoc ipfe credidiffet, utique acquieviſſet verbis il
lis Ariani; uti fane eadem omnes probaverint, qui dogına illud te
nuerint. Rurſum concefliſſet quidem, ex verbis illis Chriſti : Demeo
accipiet, ſequi principium Spiritus S. eſſe Filium ; ſed addidiffet:
non ab co creatum effe, fed procedere Spiritum S. prout denno
omnes ad tale argumentum Arianorum reſponderent, qui Spiritum S.
etiam a Filio procedere credunt. Neque tandem illa Chriſti: Do meo
accipiet, de Patre expofuiffet; ſed fimpliciter omnino ea de Filio
Dei accepiſſet. Satis ergo denuo hinc liquet, Auguſtinum non cre
didiſſe, Spiritum etiam a Filio procedere.
Porro Lib. II. de Trinitate Cap. III. Tom. III. folio 87. De Spi
gitu ait Chriſtus : Non loquetur a ſemet ipſo, ſed quæcunquc audiet
loquetur, & quæ ventura ſunt, annunciabit vobis. Ille meclarifi
cabit; quia de meo accipiet, & annunciabif vobis. Poft hæc verba,
niſi continuo fecutus dixiſſet: Omnia quæcunque habet Pater , mea
ſunt, propterea dixi, quia de meo accipict, & annunciabit vobis ;
crederetur fortaſſis ita - natus de Chriſto Spiritus S. quemadmodum
ille de Patre. De fe quippe dixerat : Mea doctrina non eft mc1, fed
sjus qui mifit me. De Spiritu autem fanéto: Non enim loquetur a
femetipfo, fed quæcunque audiet, loquetur. Et : Quia de meo ac
cipiet, esi annunciabit vobis. Sed quia reddidit caufam , cur dixe
TE rit :
 330 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID.

rit : De meo accipiet; ait enim : Omnia quæcunque habet Pater,mca

funt, propterea dixi, quia de meo accipiet : reſtat crgo ut intelli
d
gatur etiam Spiritus S. de Patre habere , ficut & Filius. Quomodo ?
Nifi ſecundum id , quod fupra diximus: 'Cum autem venerit Para
eletus , quem ego mittam vobis a Patre , Spiritum veritatis, qui &
Patre procedit , ille teftimonium perhibebit de me. Procedendo ita
que a Patre , dicitur non loqui a ſemet ipſo : Er ficut non ex co fit,
at minor ſit Filius, quia dixit : Non poteft Filius a fe facere quito
quam, niſi quod viderit Patrem facientem ; ( non enim boc ex forms
fervi dixit , ſed ex forma Dei , ficut jam oftendimus ; hæc autem
verba non indicant, quod minor fit, ſed quod de Patre fit :) ita
non binc efficitur, ut minor fit Spiritus S. quia diftum eft de illo :
Non enim loquetur a ſemet ipſo , fed quæcunque audiet , loquetur :
fecundum hoc enim di &tum eft, quod de Patre procedit. Cum vero
& Filius de Patre ſit, & Spiritus S. a Patre procedat ; cur non
ambo Filii dicantur, nec ambo geniti, fed unus ille Filius unigeni.
tus, hic autem Spiritus S. nec Filius, nec genitus ; quia ſi genitus,
utique Filius : alio loco , fi Deus donaverit, & quantum donaverit,
diſſeremus. Hiſce dento primo negat Auguftinus ex verbis illis Chri
fi : De meo accipiet,ſequi , quod Spiritus S. ex Filio fit generatus :
fed verba illa eſſe fic accipienda docet, quod ex Patre accipiat Spiri
tus S. adeoque ex Patre procedat, æque prout ex Patre Filius gene
ratus . Sic ſoli Patri principium Spiritus S. afferens. Quodſi enim
credidiffet, Spiritum etiam ex Filio procedere: neceſſario fane do
cuiſſet, ſequi inde qnidem , quod Spiritus S. ex Filio exiſtat, fed
non generari Spiritum S. a Filio , verum procedere; adeoque illud,
de meo , non de Patre expoſuiſſet : ( nonniſi enim propofitum ipfi
erat oſtendere , ex verbis illis Chriſti non fequi , Spiritum S. a Filio
eſſe genituin,) quemadmodum quidem omnes, quicunqne credi
derint Spiritum S. etiam a Filio procedere, fecerint. Cum vero Au
guſtinus fic Patri ſoli principium Spiritus S. afferat; patet ſane , non
quam credidiſſe, Spiritum S. a Filio procedere. Qua ratione hic
porro oſtendit , Spiritum S. non eſſe natum ex Filio : pari modo fe
qui.
 IN DOGMATE Grxc. 331

quitur, ne quidem ex Filio procedere Spiritum S. Ioowenia nary

gat Spiritum S. ex Filio natum , quia ipſe etiam de Pație habet , uti
Filius ; ergo neque de Filio procedit Spiritus : quia Spiritus pariter
de Patre habet, prout Filius , quod fcilicet exiſtat. Si enim , quo
minus ex Filio natus fit Spiritus S. obſtat, quod Pater ejus principium :
pariter etiam idem principium obſtabit, quominus ex Filio procedat
Spiritus S. Negat deindeSpiritum S. ex Filio natum ex hac ratione :
quia æquc Spiritus S. de Patre habet , quod exiftat, prout Filius.
Quid vero hoc dixiſſe , niſi quia uterque unum faltem principium Pa
trein habet ? Rurſum , ſi credidiſſet Spiritum S. etiam a Filio proce
dere : rationem daturus , cur Spiritus S. ex Filio non genitus, non
reſpondiſſet, quia a Patre procedit, ſed quia a Filio non natus , fed
procedit. Nunc vero , cum hac reſponſione non utatur; fed fal
tem , quia a Patre , inquit, habet , prout , & Filius: patet utique
quod ex folo Patre crediderit procedere Spiritum S. Arguunt idem
fandem ultima verba : Cum Filius de Patrc fit , & Spiritus S.
A Patre procedat: cur non ambo Filii dicantur, nec ambo geniti?& c .
Si enim ex Filio credidiſſet Spiritum S. procedere: quomodo un
quam tale quid quærere potuiſſet Auguſtinus, niſi fimul meminiſſet
proceſſionis Spiritus S. ex Filio.
Tandem Tractatu C. in Johannem Tom. IX. folio 15 8. Quod
ait: De meo accipiet , ' & annunciabit vobis, catholicis percipite mer
tibus. Non enim propterca , ficut bærctici putaverant, minor eft
Filio Spiritus S. quia Filius accipiat a Patre, & Spiritus S. a Filio,
quibusdani gradibus naturarum . Abſit boc credere, abfit hoc dicere,
abfit a chriſtianis cordibus cogitare. Denique continuo folvit ipſe
quaftionem , & cur hoc dixerat, explanavit: Omnia ,inquit, qua
cunque habet Pater , mea ſunt, propterea dixi de meo accipiet, &
annunciabit vobis. Quid vultis amplius? Ergo a Patre accipit Spi
ritus S. unde accipit Filius. Quia in hac Trinitate de Patre natus
eft Filius, el de Patre procedit Spiritus S. Qui vero de nullo natus
fit , de nullo procedat; Pater folus ef. Sic denuo Auguftinus illa
Chriſti: De meo accipiet , non de Filio , fed de Patre eſſe intrepre
da
Tt 2 tau
 332 Tract. IV . DE CONSENSO PP. OCCID .
& tanda oſtendit. Quod utique nunquam feciſſet; fi credidiſſet Spiri
1
tum S. etiam a Filio procedere. Porro reſponſius ad dubium , quo
ideo ininor Spiritus S. Filio videbatur , quia a Filio accipit : negat,
quod a Filio accipiat Spiritus S. quippe qui, ' ut addit , ex Patre accia
piat , a quo procedit. Si vero Spiritus S. a Filio non accipit , tan
quam productore ſuo fcilicet : utique neque ab ipſo procedit. Et ſi
Anguſtinus credidiſſet Spiritum S. etiam a Filio procedere: reſpon
diſſet utique, quod ideo non fit minor Filio Spiritus gradu quodam
naturæ , quia a Filio accipit : Filium eniin pariter a Patre accipere,
nec tamen minorem efle gradu naturæ .
Porro Lib. de fide & Symbolo multum ante finem Tom . III.
folio 48. De Spiritu S. nondum tam copiofe ac diligenter diſputatum
oft a doctis & magnis divinarum Scripturarum tractatoribus, ut in
telligi fucile poffit & ejus proprium , quo proprio fit, ut eum neque 5

Filium neque Patrem dicere poffimus, fed tantum Spiritum fan &tum ; 1

nifi quod cum donum Dei effe prædicant, ut Deumcredamus non ſe

ipfo inferius donum dare. Servant tamen , ut non genitum Spiri
tum S. tanquam Filium de Patre prædicent: unicus enim eft Chris
ftus; neque de Filio tanquam nepotem ſumoni Patris: nec tamen id
quod eft, nulli debere, fed Patri, ex quo omnia ; ne duo conſtitua
musprincipia fine principio, quod falfiflimum & abfurdiſimum , 85
non catholicæ fidei, fed quorundam bæreticorum proprium . Often .
dit hiſce , quomodo de Patre , quomodo de Filio negaverint eſſe Spi
ritun S. antiquiores Patres ; neque a Patre eſte genitum Spiritum ,
tanquam Filius ejus foret; neque de Filio , tanquam nepos Patris.
Docturus vero , a qua ergo perſona productus Spiritus S. id quod eſt,
non debere nulli , ſed Patri ſubdit. Dum ergo medo negarat, quo
modo fit a Patre , quomodo fit a Filio Spiritus ſanctus : oftenfurus
vero , a quo tamen exiſtentiain fuam habeat Spiritus S. ſolum Pa
trem noininat. Oftendit eo utique omnes ipfo antiquiores Patres, a
Patre tantuni, & non fimul a Filio etiain credidiffe Spiritum ſanctum
habere exiſtentiæ cauſam. Si enim credidiffet ctiam a Filio proce.
dere Spirituin S. conveniebat utique, prout modo negarat a Patre
&
 DOGMATE GREC.
333
& a Filio genitum Spiritun S. ubi ex oppofito oſtendere volebat , a
quo ergo exiſtentiam habcat Spiritus S. pariter Patrein & Filiun rur
fum , & non folum Patrem nominare. Eadern deinde mens Augu
ſtini: quomodo eniin abiret ab iis , quos vocabat doctos & magnos
divinarum Scripturarum tractatores ? Imo ſubdit: Ne duo conftitua.
mus principia fine principio. Probat ergo hiſce pariter Auguſtinus
deceſoruin fuorum fidem , qua ex folo Patre credebant procederc
Spiritum ſanctum.
Lib. IV. de Trinitate , Cap. XX. Tom . III. folio 104. Quod
ait Dominus : Quem ego mittam vobis a Patre ; oftendit Spiritum &
Patris & Filii: quia etiam cum dixiſſet, quem mittet Pater, addit,
1
in nomine meo ; non tamen dixit , quem mittet Pater a me , quem
admodum dixit, quem mittam ego vobis a Patre ; videlicet oftendens,,
quod totius divinitatis, vel fi melius dicitur, deitatis principium
Pater eft. . Si vero ideo Pater non mittit Spiritum S. a Filio , fed
potius a Patre Spiritum S. mittit Filius, quia Pater eſt principium
deitatis, five Filii & Spiritus fancti: patet utique Filium , prout ne.
que fui, fic neque Spiritus S. eſſe principium . Si enim præterca a
Filio procedit Spiritus S. Pater utique ipſum pariter a Filio mittet,
prout Filius eum mittit a Patre. Sic eniin par , idem & unicuin
principium S. Spiritus eſſet & Pater , & Filius. Cuin vero fallum
fit, Spiritum S. mittere Patrem a Filio : patet utique, nequaquam
a Filio etiain procedere Spiritưin S.
In Enchiridio ad Laurentiu Cap. IX. post principium , Tom.
III. folio 5 1. Satis efi Chriſtiuno rerum creátarum caufam , five cæle
• ftium five terreftrium , five viſibilium , five inviſibilium , nonniſi bor
nitatem credere creatoris , qui unus er verus eft Deus; nullamque
cffe naturam , quæ non aut ipfe fit, aut ab ipfo ; eumque efle Trini.
tatem : Patrem ſcilicet , a Filium a Patre genitum , & Spiritum S.
ab code : Patre procedentem , fed unum eundemq:ee Spiritum & Pa..
tris Filii. Enarraturus integrain fidem chriſtianain : ( fatis eft
enim , inquit, Chriſtiano credere) ratione productionis perſonarum
quidem nonnifi Patris meminit , a quo procedat Spiritus S. A ſolo
Tt 3 ergo
 334 TRACT. IV . : DE CONSENSU PP. OCCID.

ergo Patre, & non etiam a Filio credidit Spiritum $. procedere.

1
Rurſum, Spiritum S. inquit, ab eodem Patre procedentem , fed unum
cundemque Spiritum Patris & Filii. Non minus utique in proceſ-
fione Spiritus S. Patri junxiſſet Filium , quemadmodum in eo , quod
ſubdit de uno eodemque Spiritu Patris & Filii: fi credidiſſet etiam a
Filio procedere Spiritum S. Ratio item diverſitatis fecus nulla : cur
ſcilicct circa proceſſionemSpiritus S. Patri Filium jungere neglexiſſet;
circa illud vero, quo Spiritus S. proprius dicitur Spiritus Patris, Fi
lium junxiſſet Patri. Imo iisdem verbis oftendit , quod prout Filius
ex Patre genitus, fic ex eodem ſolo illo Patre procedat Spiritus S.
attamen fimul proprius fit tam Filii, quam Patris. Disjunctiva
enim illa particula , fed, oftendit , quod nequaquam , -ſub voce Pa.
tris , fimul intellexerit & Filium . Hæc ipfa eniin convenientia Patris
& Filii ad id folum reſtringitur , quod Spiritus S. utriusque fit pro
prius: non vero Filius ad proceſſionem memoratam Spiritus S.refertur,
Lib. XV. de Trinitate , Cap. XVII. Et tamen non fruftra in bac
Trinitate non dicitur Verbum Dei , nifi Filius, nec donum Dei , nifi
Spiritus S. nec de quo genitum eft Verbum , nec de quo procedit Spi.
ritus S. niſi Deus Pater. Sic enim legenda hæc eſſe verba , & non ;
De quo proçedit principaliter Spiritus, niſi Deus Pater ; ideo autem
addidi principaliter, &c. prout quidem ea vulgo leguntur : Tractatu .
de corruptelis in Patrum latinorum libris perpetratis oftenſum . Diſerte
ergo oſtendit , folum Patrem efle, a quo procedat Spiritus S. a quo
gignitur Filius,
Hanc porro fidein Catholicorum fuiſſe patet ex iis, quæ eisdem
objicit MAXIMINUS Arianorum Epifcopus. Sic enim ille , refe
rente Auguſtino Lib. I. contra Maximinum , Tom. VI. folio 2 25.
Miror namque , chariſſime. · Cum enim & Spiritum S. de fubftantia
Patris effe dicatis, fi Filius ex ſubſtantia Dei Patris eft, de ſubſtan.
tia Patris et Spiritus S. cur unus Filius eft, & alius non eft Filius ?
Quid vobis deliquit; cum ex eadem fit ſubſtantia , cum æqualis fit fi
lio , ut dicis , quare enim non & ipfe hæres omnium conftitutus?
Quare non et ipſe Filius? Quare non & ipfe co vocabulo vocatur,
que
 IIN DOGMATE GRAC. 335
guro & Chriftus, primogenitus omnis creature ? Aut fi equalis, jant
non unus Unigenitus, babens & alterum fecum genitum , & præterea
ex eadem fubftantia Patris, unde & Filium dicitis effe. Quod qui
dem egy doloris eft audire.
Et paucis interjectis idem Arianus , folio 2 26. Cui ( Filio Dei )
forte fi ipfi fratrem applicas, quia Spiritum S. parem atquc æqualem
afferis ; que es de ſubſtantia Patris eum , effe profiteris. Si ita eft,
ergo jam non eft unigenitus Filius , cum alter fit ex eadem ſubſtan
Na . Hifce fanc Arianus toties teſtatur, Catholicos credidiſſe, ex eo
dem Patre , quo Filius, ex eadem fubftantia Patris, quemadmodum
& Filium , adeoque ex uno eodeinque Patre elſe Spiritum S. Quod
fi vero catholici credidiffent, etiam ex Filio procedere Spiritum S.
agn minus utique illud tanquam abfonum Auguſtino hic objeciflet
Arianis.
Auguſtinus Lib. III. contra eundemn Maximinum Cap. XII. re
fponfurus Ariano objicienti , potentiorem Filio effe Patrem , quia
Filium ipſe genuerit , Filius nullum , folio 236. Abfit , inquit , ut,
quomodo putas , ideo fit potentior Pater Filio, quia creatorem genuit
Pater, Filius autem non genuerit creatorem . Neque enim non potuit,
ſed non oportuit. Immoderata enim effet divina generatio, fi genitus
Filius nepotem gigneret Patri : quia & ipfe nepos , nif avo fuo pro
nepotem gigneret , ſecundum veſtram mirabilem fapientiam impotens
diceretur. Similiter etiam ille fi nepotem non gigneret avo ſuo eso
pronepotem proavo fuo, non a vobis appellaretur omnipotens : nec
impleretur. generationis ſeries, fi femper alter ex altero naſceretur;
nec eam perficeret ullus, fi non fufficeret unus omnipotens. Sane, fi
Auguſtinus credidiffet Spiritum etiam ex Filio procedere , duobus.
verbis hæretico ſatisfeciffet. Quomodo enim Pater Filio , licet Fi
lius non gignat rurſus Filium , eſſet potentior ; cum omnino etiam
Filius produxerit creatorem Spiritum ſanctum ? Ratio deinde, quam
affert, cur Filius non iterum genuerit Filium : æque valet adverſus
proceſfionem Spiritus S. a Filio . ' Neque enim non potuit , inquit,
Filius gignere creatorem , fed non oportuit. Cur ? Quia immodvrata
fic
 TRACT. IV . DE CONSEN SU PP. OCCID .
336
fic effet generatio. Pariter ergo neque creatorem fimpliciter produ
cere oportuit Filium : quia fic pariter immoderata fecus foret divina
productio, rurſumque Spiritus S. alium producere deberet , & fic
porro. Par enim utriusque ratio.
Serinone CXXIX . de tempore, repetit anathemata Papæ Dam
mali, Tom. X. folio 292. Si quis non dixerit Spiritum S. de Patre
effe vere ac proprie, ficut Filius de divina ſubſtantia, & Deum verum ,
anathema fit. Si quis dixerit Spiritum S. facturam , aut.per Filium
factum , anathema fit. Si quis non dixerit omnia per Filium & Spi
ritum S. Patrem feciſſe , id eſt viſibilia & inviſibilia, anathema fit.
Si quis non dixcrit Patris & Filii & Spiritus S. unam divinitatem ,
parem majeftatem , potentiam , unam gloriam atque dominationem ,
unum regnum , atque unam voluntatem , anathema ſit. Si quis tres
perſonas non dixerit veras Patris Filii & Spiritus S. æquales, femper
viventes, omnia continentes, viſibilia & invifibilia , omnia potentes,
omnia judicantes , omnia vivificantes, omnia facientes, omnia, quæ
ſalvanda ſunt , ſalvantes, anathema ſit. Si quis non dixerit adoran.
dum Spiritum S. ab omni creatura , ficut Filium ET Patrem , anatbe
ma fit. Si quis de Patre & Filio bene fenferit, de Spiritu autem S.
non re &te habuerit , hæreticus eft. Quantum vero hæc valeant ad
demonſtrandam proceſſionem Spiritus S. a ſolo Patre; fupra circa
anathemata Damafi oftenfum .
Lib. IV. de Txinitate Cap.XXI. Tom. III. folio 104. Nunc non
ideo minorem Filium , quia miſſies eft a Patre, ncc ideo minorem Spi.
ritum S. quia Pater cum miſit ET Filisis, fufficienter, quantum ar
bitror , demonſtratum eft. Sive enim propter viſibilem creaturam , .
five potius propter principii ( Patris . ſcilicet, hactenus enim Patrem
per illud intellexerat, prout etiam de Patre hiſce locutum oftendit,
duin fubdit : Quia etiamfi voluiſſet Deus Pater, &c. ) commendatio
nem , non propter inæqualitatem , vel imparilitatem vel diffimilitudi
nem ſubſtantiæ in Scripturis hæc pofita intelliguntur: quia etiamfi
voluiffet Deus Pater per ſubjectam creaturam vifibiliter apparere , ab.
furdiſſime tamen aut a Filio quem genuit, aut a Spiritu S. qui de
illo
 IN DOGMATE GRÆC .
337
illo procedit, mifus diceretur. Indubitatum hic pariter eruitur ar
gumentum , quod Auguſtinus nunquam crediderit, Spirituun S. etiam
a Filio procediere. Ideo eniın , inquit , non poffe dici a Filio aut
Spiritu S. Patrem mitti , etiam in viſibili creatura : quia Filius ab ipfo
genitus , & Spiritus S. ab eo procedit. Nequaquam ergo Spiritus S.
a Filio procedit : quippe Filium miſſum eſſe in hunc mundum a Spi
ritu S. indubitatum ; non ſolain hoc facra Scriptura docente , ſed &
ipfa omni catholica ecclefia illud tenente. Tam falſum ergo, Spiri
tum S. a Filio procedere , quam verum , Filium in viſibili carne a
Spiritu S. eſſe iniffum .
Hinc cum alibi toties oſtendere velit , quod & quomodo Fi
lius fit principium ; nunquain Filiun dicit eſſe principium Spiritus S.
fed folum quia creaturæ principiumi. Lib. I. de Geneſi ad litteram ,
Cap. VI. Dicente feriptura ; In principio fecit Deus cælum & ter
ram ; intelligimus Patrem in Dei nomine , & Filium in principii
nomine, qui non Patri, ſed per fe ipfum creatæ primitus, ac potif
fimum ſpiritalis creature , conſequenter etiam univerfæ creature
principium eft. . Dicente autem Scriptura: Et Spiritus Dei ſuperfe
rebatur fuper aquas ; completam commemorationem Trinitatis agnofci
mus. Ubi utique, ſi Filium etiam principium eſſe Spiritus S. credi
diſſet; ideo etiam principiuin eſſe Filium fimul addidiſſet: quia eft
principium Spiritus S. maxime cum neget Filium Patris eſſe princi
pium , cujus ante meminerat. Dum ergo non ſubftantiæ divinæ, fed
creaturæ faltem principium hiſce Auguſtinus tradit eſe Filium : patet
fane non credidiffe ipſum , a Filio etianı procedere Spiritum S. Fi
lium hinc porro , nonniſi creaturæ ratione principium eſſe, paffim
alibi docet.
Lib . I. de Genefi ad litteram , Cap. V. Principium creaturæ in
telle &tualis eft æterna Sapientia, quod principium manens in ſe in
commutabiliter , nullo modo cefat occulta inſpiratione vocationis"lo
qui ei creaturæ , cui principium eft, ut convertatur ad id , ex quo
pofſit. Ideoque interro
eft, quod aliter formata ac perfecta eſſe non poffit.
gatus Dominus: Quis effet? reſpondit : Principium , qui & loquor 6

Vv vobis.
 338 TRACT. IV. DE CONSENSU PP. OCCID .

vobis. Et Lib. V. de Trinitate , Cap. XIII. Et principium dicitur

Filius; cum enim diceretur ci : Tu quis es ? refpondit: Principium ,
qui & loquor vobis. Sed numquid Patris principium ? Greatorem
fe quippe oftendere voluit, cum ſedicit effe principium , ficut o Pilo
ter principium eſt creature , co quod ab ipfo ſunt omnia. Et Epiſt.
LIX . multum ante finem : Principium omnium voluit intelligi, ficuti
ipfe ait , cum ei dictum effet: Tu quis es ? reſpondit : Principium ,
qui & loquor vobis. Omnia enim per ipfum facta ſunt , & fine ipfe
faétum eſt nihil.
lo Enchiridio ad Laurentium , Cap. XXXVIII. Tom. II. folio
55. Sicut confitemur Dominum noftrum Jefum Chriſtum , qui de
Deo Deui, homo autem natus eft de Spiritu S. E Maria Virgine,
utraque ſubſtantia , divina ſcilicet atque humana , Filids eft unicus
Dei Patris omnipotentis, de quo procedit Spiritus ſanctus.
Lib. IV. de Trinitate , Cap. XX. Pater non habet, de quo mif.
fus fit, aut ex quo procedat. Sapientia quippe dicit : Ego ex ore Al
2
tiffimi prodii; i de Spiritu S. dicitur : a Patre procedit; Pater
vero a nullo. Et rurfum ibidem : Sicut natum elle , et Filio a Pa
tre effe, ita mitti, eſt Filio cognofci , quod ab illo fit. Et ficut
Spiritum S. donum Dei effe, eft a Patre procedere: ita mitti , ef
cognofci, quod ab illo procedat.
Lib. V. de Trinitate , Cap. XI. Tom . III. folio 107. Spiritus eft
donum Patris & Filii, quia e a Patre procedit , ficut Dominus di
eit ; & quod Apoſtolus ait : Qui Spiritum Chriſti non habet , bic non
eft cjus, de ipfo utique S. Spiritu ait. Et Cap. xiv. Ad fe invicem
in Trinitate, ji gignens ad id, quod gignitur , principium eft; Pater
ad Filium principium eft, quia gignit eum . Utrum autem & ad
Spiritum S. principium fit Pater , quoniam di&tum eft : de Patre pro
cedit, non parva quæftio eft, Quodfi ita eft , non jam principium
ei tantum rci crit , quan gignit aut facit , fed etiam ei, quam dat.
Ubi ES illud illucefcit, utpote quod multos movere folet , cur non fit
Filius etiam Spiritus fan &tus, cum ipſe a Patre exeat , ficut lin
Evangelio legitur. . Exiit enim , non quomodo natus, fed quomo.do
datus,
 IN DOGMATE GRÆC. 339
datus, & ideo non dicitur Filius, quia neque natus eft , ficut Uni.
genitus , neque factus, ut per Dei gratiam in adoptionem nafcerctur,
ficut nos.
Et poftquam pluribus Capitibus prioribus Libri IX. ſimile hoc
Trinitatis dediſſet, quod quemadmodim mens gigneret notitiam ,
& memoriam haberet; una tamen fit horum trium eſſentia : Cap.
XII. fic tandem per fimile illud pergit explicare Trinitatem , folio '1 2 1 .
Quid ergo ? Amor ( per amorem intelligit Spiritum S. ) non erit ima
go ? non verbum ? non genitus ? Cur enim mens (Patrem intelligit)
notitiam ſuam gignit, cum ſe novit , & amorem ſuum non gignit,
cum ſe amat ? Nam fi proptereà eft notionis fue cauſa , quia nofcibilis
eft, amoris etiam fui caufa eft, quia eft amabilis. Cur utrumque
itaque non genuerit , difficile eft dicere. Hæc enim quæftio etiam de
ipſa ſumma Trinitate , omnipotentisſimo creatore Deo, ad cujus ima
ginem homo factus eft; folet movere homines, quos veritas Dei per hu
manam locutionem invitat ad fidem . Cur non Spiritus S. quoque a
Patre Deo genitus vel creditur vel intelligitur, ut Filius etiam ipſe
dicatur ? Et aliquibus interjectis: Quid ergo de amore dicendum eft,
cur non etiam , cum ſe amat mens, ipſum quoque amorem ſui genuiſe
videatur ? Cur itaque amando fe, non genuiffe dicatur amorem ſuum ;
ficut cognofcendoſe, genuit notitiam ſuam ? In eo quidem manifefte
oftenditur, hoc amoris effe principium , unde procedit : ab ipſa qui.
dem mente procedit, quæ fibi eft amabilis , antequam fe amet ; at
que ita principium eft amoris fui, quo ſe amat.
Lib .XII.de Trinitate , Cap. V. folio 130. Proinde non mihi
videntur probabilem afferre fententiam , qui fic arbitrantur Trinita
/
tis imaginem in tribus perſonis, quod attinct ad humanam naturam ,
poſle reperiri, ut in conjugio mafculi, ale femina , atque in eorum
prole compleatur ( in Adamo fcilicet, Setho, & Eva, ) , quod quafi
vir Patris perfonam intimet :-Filii vero , quod de illo ita proceffit, ut
nafceretur; atque ita tertiam perfonam , velut Spiritus, dicunt elle
mulierem , quæ ita de viro proceffit, ut non ipſa effet Filius, aut Fi.
kia , quamvis ea concipiente proles nafceretur. Dixit enim Dominus
Vv 2 de
340 TRACT . IV . DE CONSENSU PP. OCCIB.

de Spiritu ſancto, quod a Patre procedat, tamen Filius non ef.

In hujus igitur opinionis errore boc ſolum probabiliter affertur, quod
in origine factæ femine ſecundum ſacræ Scripturæ fidem fatis oftendi.
tur, non omne , quod de aliqua perſona exiſtit, ut perfonam alterami
faciat, filium poſſe dici: quandoquidem de viri perſona exſtitit per
fona mulieris , nec tamen ejus Filia dicta eſt. Cetera ſane ita funt
abfurda, imo vero ite falfa , ut facilliinc redarguantur. '. Et Cap.
VI. adhuc de eodem fimili agens : Non propterea reſpuimus iftum
fententiam , quia timemus ſanctam & inviolabilem atque incommuta.
bilem charitatem ( Spiritum ſanctum ) tanquam conjugem Dei Patris
de illo cxiftentem , fed non ficut prolem , ad gignendum Verbuni, per
quod faéta funt omniis , cogitare, fed quia cam fa!fam , divina Scri.
plura oftendit.
Lib.XV. Cap. VI. folio 148. Illic intelligendo confpicimus tan
quam dicentem , & Verbum cjus , Patrem & Filium , atque inde
(ex Patre) procedentem charitatem utrique communcm , ſcilicet Spiro
tum ſanctum.
Lib. XV. Cap. XVII. folio 130. Deus ex Deo eſt dileétio. Sed
quia & Filius ex Deo Patre natus eft, ó Spiritus S. ex Deo Patre
procedit, quem potius eorum hic debeamus accipere, dictum effe dile
Etionem Deum , merito quæritur. Pater enim folusita Deus eft, ut
non fit ex Deo , ac per hoc dilectio, quæ ita Deus eſt, ut ex Deo fit,
aut Filius eſt, aut Spiritus fanétus. -- Deus igitur Spiritus fanétus,
qui procedit ex Deo , cum datus fuerit homini, accendit eum in dile
Efionem Dei ese proximi, & ipfe dile &tio eſt. Quemadmodum &
Cap. XVIII. inquit : Dile £tio igitur , quæ ex Deo eft, & Deus eſt,
proprie Spiritus fanétus eft. Et Cap. XIX. Deus charitas eft, illa quc
ex Deo eft, & in nobis id agit , ut in Deo mancamus, & ipfe in no
bis , & hoc inde cognoſcimus, quia de Spiritu ſuo dedit nobis , ipſe
Spiritus ejus eft Deus charitas. Deinde, ſi in donis Dei nihil majus
eſt charitate, in nullum majus donum Dei , quam Spiritusfanétus,
quid confequentius, quam ut ipſe fit charitas , qui dicitur & Deuts
ES *ex Deo ? Ibidem Cap.XXIII.folio 156. Memoria hominis & ma
xime
 IN DOGMATE GRAC.
341
rime ilta, quam pecora non habent, id eft, qua res intelligibiles ita
continentur , ut non in cam per fenfus corporis venerint, habet pro
moduloſuo in hac imagine Trinitatis incomparabiliter' quidem impa
Tem , fed tamén qualemcunque fimilitudinem Patris; itemque intelli
gentia hominis, quæ per intentionem cogitationis indeformatur, quan
do , quod ſcitur, dicitur , & nullius lingua cordis verbum eft , ha
bet in ſua magna diſparilitate nonnullam fimilitudinem Filii; e
amor hominis de ſcientia procedens, & memoriam intelligentiamque
conjungens, tanquam parenti prolique communis , unde nec parens ift
telligitur effe, nec proles, babet in bac imagine aliquam licct valde
diſparem fimilitudinem Spiritus fanéti. Et Cap. XXV. Ibi verita
tem fine ulla dificultate videbimus, caquie clariſſima & certiſſima per.
fruemur, nec aliquid quaremus mente ratiocinante, ſed cont:mplante
cernemus, quare non fit Filius Spiritus S. cum de Patre procedat.
Et Cap. XXVII. Attolle oculos in ipſam lucem , & eos in eam fige,
fi potes. Sic enim videbis , quid diftet nativitas Verbi Dei a procef
fione Doni Dei, propter quod Filius unigenitus, non de Patre geni
tum , alioquin frater ejus effet, fed procedere dixit Spiritum S.
Sic pariter in ſimili exemplo Trinitatis, quod eodem in loco ſubji
cit, fecundu :n veram verborum Auguſtini lectionein , de Tra.
qua
ctatu de corruptelis in ſcriptis Latinorum perpetratis , a Patre proce
dere Spiritum S. docet. ipſa tamen tibi oftendit in te tria illa, iz
quibus tu ſumme ipfius, quam fixis oculis nondum contemplari vales,
imaginem Trinitatis agnofcas. Ipfa oftendit tibi verbum verum effe
in te , quindo de foientia tua gignitur , id eſt quando , quod ſcimusq
dicimus ; quainvis nulla gentis lingua fignificantem vocem vel profe
ramus vel cogitemus, fed ex illo, quod novimus, cogitatio noftra
formetur; fitque in acie cogitantis imiago fimillima cogitationis ejus,
quam memoria continebat , iſta duo fcilicet , velut parentem ac pro
lem , tertia voluntate five dilectione jungente . Quam quidem volun
tetem de cognitione procedere , nemo enim vult , quod umnino quid
vel quale fit , nefcit; non tamen cffe cogitationis imaginem ; & idvo
quandam in hac re intelligibili nativitatis & proceffionis infinuari
Vv 3 diſtan
:

)
342 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID.

diftantiam , quoniam non hoc eft cogitatione conſpicere, quod appetere

vel etiam perfrui voluntate , cernat difcernatque, qui poteft.
Sermone CXXXI. de tempore , Tom . X. folio 330. Omnene
diviſioncm inæqualitatem natura divinitatis excludit. Secundum
enim Evangelicam veritatem ficut Filius a Patre exivit, ita &g Sps
ritus S. a Patre procedit. Et CXCI. de tempore , folio 339. Ecclen
fiæ regula , ſanētaque Patruni traditio atque judicia in perpetuum
firma, ſolidaque permaneant. ' Eft autem Patrum noftrorum fides
bec : Credimus in Deum Patrem , - in Dominum Jefum Chri.
ftum , --- credimus ☺ in Spiritum S. Deum verum ex Patre proce
dentem , æqualem per omnia Patri aj Filio , natura , voluntate, po
teſtate , æternitate, ſubſtantia. Et concludit , folio 340. Hæc eft
fides , dilectiſſimi Patres, quam in catholica didicimus Ecclefia, quam
que ſempertenuimus,85 tenemus, quam credimus & a vobis deinceps
polle teneri.
Sermone CXCIV. de tempore , folio 34 3 . Hic eft Spiritus S.
quem Dominus afcenſurus ad Patrem , diſcipulis ſuis repromittit, di.
cens : Cum autem venerit Paracletus, quem ego mittam a Patre Spi.
ritum veritatis, qui a Patre procedit, ipfe teftimonium perhibebit
de me ; de quo fuperius ait : Paracletus autem Spiritus S. quem mittet
Pater in nonuine mco , ipfe vos docebit omnia. Ipfe ergo Spiritus S.
quem mittet Pater in nomine meo, qui ex Patre procedit, oftenditur
unius cum Patre & Filio ele ſubſtantia..
Tractatu XCIX. in Johannemn , Tom . IX . folio 157. Pater ſo
ļus de alio non eſt. Nam & Filius de Patre natus eft, T Spiritus S.
de Patre procedit: Pator autem nec natus eft de alio , nec procedit.
Nec ideo fanc aliqua diſparilitas in fumma illa Trinitate cogitationi
I

occurrat humana : nam & Filius ei de quo natus eft, & Spiritus S.
ci de quo procedit, æqualis eft. Et deinde : Spiritus S. ab illo au .
diet, a quo procedit. Audire illi ſcire eft: fcire vero effe, ficut ſu
perius diſputatum eſt. Quia ergo non eft a ſemet ipfo, fed ab illo,
quo procedit, a quo illi eft effentia, ab illo ſcientia, ab illo igitter
audientia, a quo nihileft aliud, quam fcientia. Et tandem ; Ab
 1
IN Dogma Te GRÆC.
343
illo igitur audivit , audit of audiet, à quo eſt; ab illo eft, a quo
procedit. Quibus utique toties unius faltem meminit, à quo fit, a

quo procedat Spiritus S. qui utique nonnifi Deus Pater.

Tractatu CVII. in Johannem , folio 164 : Neque Spiritus S.
de creatura , quæ Patri eſt ſubdita El Filio , fuerat accepturus, quod
ait : De meo accipiet; ſed utique de Patre, de quo procedit Spiri.
quo eft natus &Filius.
tus , de
Tractatu VII. in Epiſt. Johannis , Tom . IX. folio 200. Quo
modo jam dudum dilectio ex Deo eft, & modo, dile &tio Deus eft ?
Eft enim Deus Pater, & Filius, & Spiritus ſanctus: Filius Deus
ex Deo : Spiritus ſanctus Deus ex Deo ; & hi tres unus Deus, rion
tres Dii. Si Filius Deus, Spiritus fanétus Deus, & ille diligit,
in
9:10 habitat Spiritus ſanctus : ergo dile &tio Deus eft, fed Deus,
quia ex Deo. Utrumque enim habes in epiſtola, & , dile &tio ex
Deo eft , e , dilectio Deus eft. De folo Patre Scriptura non novit
1
dicere, quia ex Deo. Cum autem audis, ex Deo : aut Filius intelli
gitur , aut Spiritus fanétus.
Lib. contra ſermonem Arianorum , refutaturus Arianos , Spi
ritum S. a Filio factum blasphemantes , Cap. XXI. Tom. VI. folio
216. Factum a Filio dicunt Spiritum S. Quod in Scripturis nusquam
legunt, cum Filius ipfe dicat, quod Spiritus S. a Patre proccdat.
Et Cap. XXIII. folio 2 17. Unde ( Spiritus S.) accipiet, inde eſt procul
dubio , quod loquitur; quin inde audit , unde procedit. Scit enint
( Spiritus fanctus) Dei verbum , procedendo inde, unde naſcitur Ver.
bum , ita ut ſit communiter' Spiritus & Patris & Verbi.
Et ante hæc , folio 216. Sccundum hoc itaque Spiritus S.
non a fe ipfo loquitur : quia non eſt a ſe ipſo, qui de Patre procedit;
ficut nec Filius poteft a ſe facere quicquam : quia nec ipſe a fe ipfo
eft, ficut jam fuperius expofui. - Quod autem in omnibus Spiritus S.
Chrifti præceptum exfpeétet, ut dicunt : légant, fi poffunt. Quod
enim dičtum eft, non a fe loquetur, non eft dictum . quecunque a me
audierit, fed, quæcunque audierit loquetur ; cur autem di& tum fit,
paulo ante jam claruit ex ipfius, quam commemoravi, Domini expo
ſitios 1
 314 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID.

fitione, ubi ait: Omnia quæ habet Pater, mea funt, propterea dixi,
de meu accipiet. Et Cap. XXIV. Nec noveat, quod futuri temporis
verbum ejt , accipiet; quafi nondum haberet. Indifferenter quippe
dicuntur temporis verba, quamvis fine tempore manere intelligatur
æternitas. Nam & accepit, quia de Patre proceſit ; & accipit, quia
de Patre procedit; & accipict, quia de Patre procedere nunquam
drfinet : ficut Deus & eft, & fuit, & erit , & tamen initium vel ;
finem temporis nec babet , nec baluit, nec habebit. Et Cap. XXIX.
lerum eſt autem , quod Pater omnibus , quæ funt , dedit ut effent,
Et ipfe, quod eft, a nemine accepit : ſed equalitatem ſuam nulli
dedit niſi Filio, qui natus eft de illo, T Spiritui S. qui procedit
de illo.
Lib. III. contra Maxiıninum Cap. X. folio 2 35. Tom. VI. Vir.
tus eft Pater , virtus eſt Filius, virtus eft Spiritus S. hoc verum di.
tis ; fed quod virtutem de virtute genitam , is virtutem de virtute
procedentem non vis candem habere naturam : boc falfum dicis, kou
1
contra fidem rectam & catholicam dicis. Et Cap. XIV. folio 236.
De Patre eſt Filius, de Patre eft Spiritus S. ſed ille genitus, iſte pro
cedens. - Non eſt a ſe ipſo Spiritus S. fed de illo, de quo procedit.
Et Cap. XV. folio 2 39. De Spiritu S. autem , quomodo ipfe de
Den fit, nec tamen ipſe Filius fit : quoniam procedendo, non naſcen.
do legitur ele de Deo ; jam ſuperius, quantum fatis viſum eſt, difpu.
tavi. Et Cap. XXI. folio 243. Cum de Patre procedat (Spiritus S. )
quomodo cum Pare non ſedeat?
Epift. LXVI. Tom . II. folio 96. Neque Pater , ut haberet Fi
lium de fe ipfo, minuit ſe ipſum ; ſed ita genuit de ſe alterum ſe,
ut totus maneret in fe, & effet in Filio tantus , quantus es ſolus.
Similiter & Spiritus S. integer de integro ( non integris ) non præce
dit , unde procedit, ſed tantus cum illo, quantus ex illo , nec mi.
muit eum procedendo, nec auget berendo.
Lib. II. de anima & ejus origine ad Petruin Presbyterum Cap,
III. Tom. VII, folio 37 9. Natura, que habet auctorem Deum ex quo
eft, aliqua facta non eft, aliqua fa&ta eft. Porra que facta non eft.
E
 IN DOGMATĘ GRÆC. 345
Et tamen ex ipfo eft, aut genita eſt ab illo, aut procedit ex illo :
qua genita eſt, Filius eſt unicus; que procedit, Spiritus S. & hæc
Trinitus unius ejusdemque nature.
Lib. I. de prædeſtinatione fanctorum , Cap. VIII.Tom . VII. fo .
lio 404. Ideo Patri hoc potiffimum attritutum : quia de ipfo eft geni
tus Unigenitus , 85 de ipfo procedit Spiritus S.
Lib. de cantico novo , Cap. VII. Tom . IX . folio 306. Spiritus
S. non præcedit unde procedit, ſed integer de integro, nec minuit
cum procedendo, nec auget hærendo. Quibus utique unius ſaltem me
minit, a quo procedat Spiritus S. qui utique Pater.
Lib . II. de Symbolo ad Catechumenos, Tom . IX . folio 368 .
Spiritum S. Deum credimus æqualem Patri & Filio : quia fimuleft
in Patre & in Filio. Q260d eft in Patre , Filium audi . Spiritus,
inquit, qui procedit a Patre , ipſe introducet vos in omnem verita.
tem . Quomodo eſt in Filio? Ipfe Filius poft refurrectionem mittens
difcipulos fuos prædicare Evangelium , infufilavit in faciem ipforum ,
& ait illis: Accipite Spiritum S.
> Lib. de incarnatione Verbi, Cap. XV. Tom . IV . folio 337.
Principalis bonitas in Deo Patre fentienda eft, ex quo vei Filius na
tus , vel Spiritus S. procedens fine dubio bonitatis naturam in fe fert,
quæ in eo fonte, de quo vel natus eft Filius, vel procedens eft Spiri.
tus fanétus.
Tandem Lib . de vera Religione, landante LOMBARDO Lib. I.
fententiarum , diſtinctione III. Summa origo intelligitur Deus Pater,
* quofunt omnia , a quo Filius & Spiritus S.
Maximus Epiſcopus Taurinenfis, in expoſitione Symboli,
Tom. V. Part. I. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 40. Secun
dum evangelicam veritatem , ficut Filius a Patre exivit , ita & Spi
ritus S. a Patre procedit; & ficut unigenitus Filius Dei eft , ita &
Spiritus S. Dei eft,
PELAGIUS Afer , Pelagianæ hæreſeos auctor in libello fidei
ad Innocentium Papam Romanuin miſfo , apud BARONIU M ad an
num 417. num. XXXI, & MARIUM Mercatorem Parte poſteriori
xx ope
346 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID .

operum , pag. 307. & 313. editionis Pariſienſis, anno 1673. Cros
dimus & in Spiritum S. verum Deum , ex Patre procedentem , aqua
lem per omnia Patri & Filio, voluntate,poteftate, æternitatc, fubftantia.
CELESTIus Pelagii diſcipulus in libello fidei Zolimæ Papæ
Romano oblato , Parte poſteriori operum Marii Mercatoris laudati,
pag. 313. Credimus & in Spiritum S. Deum verum , ex Patre pro
cedentem , æqualem per omnia Patri De Filio , natura , voluntate,
poteftate', æternitate , fubftantia.
JULIANUS Epifcopus Celanenſis in libello fidei Romam mif
fo , nomine XVIII. Epiſcoporum damnationi Pelagii atque Celeſtii
fubfcribere detrectantium , Parte poſteriori operum Marii Mercato
ris, pag. 3 20. Credinus & in Spiritum S. Deum verum , ex Patre
procedente:n, aqualem per omnia Patri & Filio, voluntate , opera
tione, perpetuitat?, ſubſtantia.
PAULINUS Nolanus, Epift. V. ad Amandum , Tom . V. Part. I.
Bibliothecæ Patrun Colonienſis, pag. 182. Spiritum Dei ; ficut
Verbum Dei, Deus uterque in uno capite permanentes, t ex .und
Patris fonte manantes , fed Filius naſcendo , Spiritusprocedendo, ſal
va quisque perfonarum fuarum proprietate, diftinéti potius, quam
diviſi crunt. Ex uno Patris fonte five principio diſerte inquit Fi
lium naſci, Spiritum S. procedere.
Leo Magnus, Papa Romanus Epift. XCIII. ad Turribium , Cap.
V. editionis Pariſienſis , anno 1614. columna 484. Quod de Deo eft,
id eft, quod ipſe , ncc id aliud eft, quam Filius & Spiritus S. Ex
Deo, Patre fcilicet, inquit eſſe & Filium & Spiritum S. Quemad
modum inde & HINCMARUS Archiepiſcopus Rhemenfis feculo IX.
Lib. de non trina Deitate, Tom . I. operum, pag. 472. fic eadem ex
faudata Epiſt. refert: Q :rod de Deo Patre eft , buc eſt, quod ipfe eft,
ncquc id aliud eſt, quam Filius & Spiritus S.
ELEUTHERIUS Tornacenfis Epiſcopus, oratione ad Deum ,
cunt animam ageret , pro fide & Eccleſia: Tornacenſi fic orat, Tom.
XV. Bibliothecæ Patrum Colonienfis , pag. 173. Pater verus , qui
Filium verum ante mundi conftitutionem , & ante rerum ftabilita.
tem
 IN DOGMATE GRÆC .
347

tem genuifti, qui Spiritum S. ex te procedentem de cælis, ut corda

diſcipulorum tuorum corroboraret, & nomen Chriſti hominibus cla
rificaret, transmiſiſti.
PROSPER Aquitanicus, Epiſcopus Rhegienfis , epigrammate
ultimo , Tom. V. Part. III. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 96 .
Una trium Deitas , una eft effentia ab uno.
Idem eft Verbi Spiritus, atque Patris.
Ab uno , id eft Patre , canit efle eſſentiam divinam , five Filium ,
& Spiritum S.
ARNOBIU S Lib. I. de Deo trino & uno contra Serapionem ,
Tom . V. Patrum Bibliothecæ Colonienſis, Part. III. pag. 20 2. Arno
bius inquit: Sermo cum ex ore Patris nafceretur, qui omnia viſibilia
&gº inviſibilia ſua virtute creavit, nunquam potuit Sermo fine S. Spi
ritus flatu procedere. Serapion : Ergo duo ſunt Filii , qui ex ore
Patris egrefi funt, Sermo ſcilicet & Spiritus. Arnobius: Num .
quid , cum nafceretur Sermo jubentis, qui egrefus ex ore , que non
erant faceret ? Numquid & fatus, qui procedebat ex eo, qui Ver
bum emiſit, natus potius, quam procedens, poterit aliqua ratione
monftrari ? Quodfi id in humine non poteft fieri imperante, quanto
magis boc in Deo ? Verbum ex ore generante cadere non poteft, ut
ipſe flatus Spiritu S. plenus Filius dicatur. Sed eft Pater , qui crik
Etavit Verbum ; & Spiritusſanctus, qui a Patre non ceſſat procedere,
babens hanc virtutcm quam Filius. Nam Verbo Patris cæli firmati
funt, Es Spiritu oris ejus omnis virtus eorum . Et poft aliqua, pag .
203. Arnobius : Cum ex voce nafcitur Sermo, flatus non naſcendo,
fed procedendo egreditur, per quem vocis , verbi , integritas cruſto
ditur : ita & Spiritus S. procedens ex Patre , per quem integra SF
perfecta Trinitas in catholicis definitionibus cuftoditur , patefacit,
non fuiſſe unquam fine Filio Patrem . Rurſum deinde, pag. 204 .
Serapion dixit: Tres perſonas memorur te dixiſſe , Patrem Genitorem
Filii, Filium genitum Patris, Spiritum S. procedentem ex Patre,
tres iftas perſonas babere Deitatem fuam ,* integerrimam memoraſti,
Arnobius : Ita eft.
Xx 2 Vigi.
 378 TRACT. IV. DE CONSENSU PP. OCCID .

VIGILIU's Epiſcopus Tridentinus', Lib. I. contra Eutychen,

Tom . V. Bibliothecæ Patrum a de la Bigne Pariſiis anno 1575 .
editæ , columna 551. Dum Ecclefia ſe contra Sabellium armigero' cer .
tamine' aptaret, Filii atque Spiritusfan ti perſonarum exftantias vin
dicat , quod alius fit , qui gignit , & alius , qui gignitur, & alius
fit procedens, & alius de quo procedit. Sic quemadmodum unam
faltem perſonam novit, quæ gignit: hoc enim ſignificat, dum in
quit: alius qui gignit : ſic pariter'unam ſaltem novit perſonam , de
qua procedit Spiritus S. fimiliter fubdens: aliusque' de quo procedit.
Quæ hinc cum viderent minime rebus fuis conducere', pariter cor
riumpere anli fünt Latini. Sed de hoc alibi.
Porro in diſputatione Athanaſii cum Sabellio, Piotino & Ario,
inter opera CASSANDRI, pag. 465. & in Tom . I. appendicis Bi
bliothecæ Patrum de la Bigne, Pariſiis'anno 1639. editæ , pag. 655.
Ego Patrem & Filium & Spiritum S. unius fubftantiæ , uniusque -
naturæ elle confitcor, ita ut non ex nihilo, neque ex aliquo, fed de Pa
tre Filium genitum, es dePatre'Spiritum credam procedere fanctum ,
>
Ex profeſſo hic propofitum Vigilio rationem originis perſonarum
enodare. UbiUbi ergo negarat, ex quo' non productus Filius & Spiri .
tus S. nempe quod neque ex nihilo , neque ex aliquo : oftenfurus;
ex quo ergo exiſtentiam fuam uterque habeat, Filium ſubdit ex Pa.
tre genitum , Spiritum S. de Patre procedere. Ex uno ergo faltem
Patre crcdidit Filium generari , procedere Spiritum S ..
Auctor librorum de unita Trinitatis Deitate', qui inter opera
Athamfii, fub ipfius nomine exſtant: Neque enim Athanaſius, fed
Latinus quispiam illorum librorum auctor, qui circa hæc circiter
tempora vixit, dum & Urbicum Eunomii diſcipulun refutat, &
jam ſub Athanaſii nomine libri hi laudantur feculo IX . ab HINC
MARO Archiepifcopo Khemenfi Lib, de non trina Trinitate, Tom . I.
operum , pag. 482. & alibi, ac RATRAMNO Morracho Corbeienli
Lib. III. Cap. VI. contra Orientales, Tom: XII. fpicilegii veterum
feriptorum . Vigilii effe eosdem libros cenſer Petrus Felckmannus
in additionibus ad opera Athanaſii , editionis Heidelbergenſis, anno
1600 .
 .IN DOGMATE GREC.. 349
* 600. pag. 90. Sic vero auctor ille Lib. I. Tom . II. operum Atha
naſiïpag. 551. Ego unum Deum ubimemini , non ad unam tantum
modo perfonam Patris bæc judicando taxavi , dum Filium de una
Patris effe plenitudine:et Spiritum S. non negavi; Es ſolum Deum
ubi memoravi , non ad folam perfonam Patris hæc, ut dicam verius,
indicavi, quia Filium & Spiritum S.de bac ipſa fola fubftantia Pa
tris effe non abnegavi. Aeque hiſcc de una Patris plenitudine, de
una & ſola Patris fubſtantia, five perſona (hanc enim ſignificare ſe
oftendit , dum memorata perſona Patris, de buc ipfa, inquit , ſola
fubftantia) eſſe & Filium & Spiritum S. docet.
Lib. IV . de unita Deitate Trinitatis , pag. 565. Proculdubio,
quia Pater vere genuit, huc proprium nomen eft ei , & Filius vere
de eo natus eft , hoc unicum nomen eft ci , & Spiritus principalis, qui
de Patre proceffit, Deitatis nomen eft ei. '
Lib. V. fub finean , pag. 569. Quia dixit: Quo abibo a Spiritu
tuo . Pfalmographus: Spiritum principalem , qui a Patre proceffit,
declaravit. Et Lib. VII. pag. 573. Cur legitis vas electionis dixiſſe :
Omnes'unum Spiritum potavimus ; fi cum vos de una vera natura
diſcernitis? Cur bic advocatus Spiritus veritatis a Deo Patre proceſſit,
å venit ; fi vos eum in alid fubftantia effe afferitis ?'. Rurfum , pag.
$ 74 . Ergo:quia dixit : Verbo Domini cæli firmati funt, & Spiritu
oris ejus omnis virtus eorum ; cognofre boc Verbum fubftantivum non
sliunde, quam de Patre proprie natum effe , fed ea Spiritu orisejus,
cum Spiritum dixit , qui de ſe ipſa unita fubftantia proceffit, ficut
cautum invenimus:
Lib. VIII. pag. 575. Ego credo Dei Filiuni de Patris natum
fubftantia non créatum, ficut & Spiritum S. Paracletum , qui oft Fi
lii, a Patreprocedentem . Rurſun : De Spirituquoque Dominusdi
xit : Spiritus S. qui a Patre meo procedit. Conſtat ergo fecundum
ünamDiuinitatis fubftantiam , Filium genitum a Patre, non créatum ,
& Spiritum S. a Patre procedentem , & totum effe Filii , ficut fons
de fonte eft , Edua lumen de lumine. Denuo , pag. 576. Ego credo
fecundum divinasScripturas Deum & Dominum Filium dePatre ge
XX 3 nitum ;
350 Tract . IV. DE CONSENSU PP. Occio.
nitum ; Deum & Dominum Spiritum S. a Patre procedentem , & in
Filio manentem .
Rurſum , pag. 577. Spiritus quoque S. & fuit io eft fem
per in Patre, & procedit ex ipfo; nce unquam Pater fine ſua fapien ..
tia, qui eft Filitis; nunquam fine ft40 fuit S. Spiritu. Denuo : Spi
ritus quoque fancti ita in nullo difpar eſt perſona, neque diuerfæ fuba
ftantia, quam Pater & Filius ; ut ipfe idem fit Spiritus S. procedens.
a Patre, qui eft ergo Filii, nec aliquando defuit Patri, ficut nec
Filio. Et pag. 500. Spiritus S. a Deo Patre procedit, ipfe Domino
dicente: Ego in Patre , & Pater in mc eft. Di Spiritu quoque S.
ait : Spiritus autem Paracletus, qui a Patre meo procedit. Et pag.
581. Manifeftiffimis igitur teftimoniis probatur, quod Spiritus S.
Spiritus Paracletus, Spiritus qui a Patre procedit, Spiritus fit Filii,
Spiritus Chriſti, Spiritus Iefi.
Lib. IX. pag. 583. Sufficeret fidelibushoc ipſum credere, quia
Filius genitus eft, Spiritus autem de Patre procedens eft, cujus pro
ceffio qualis, aut quanta fit, nulli conceditur ſeire, ficut & de Filio
di&tum eſt: Generationem ejus quis enarrabit ? Et pag. 584. Si ergo
de Patre procedit Spiritus S. ut legimus , fi liberat, jafanctificat;
quid ergo amplius quærendum de illo eft , vel dubitandum ?
Tandem pag. 586. repetit, quæ Lib. IV . habuerat: Procul
dubio Pater vere genuit, hoc proprium nomen eſt ejus; Filius vero de
co natus eſt, boc unicum nomen oft ei: Spiritus autem S. qui de Patro
proceffit, naturale nomen eft ci.
Epiſcopi Catholici Afri in confeffione fidei, apud VICTO
REM Uticenſem Epifcopum , Uticæ Lib. II. perfecutionum Vandali
carum , Tom . V. Part. III. Bibliothecæ Patrum Colonienfis, pag.
638. Et in antidoto contra diuerſas omnium fere feculorum hæreſes
Bafileæ anno 1528. edito , folio 2 21. Ingenitum Patrem , & de
Patre genitum Filium , & de Patre procedentem Spiritum S. unius
credimus effe fubftantiæ, id eft effentie. Et deinde in antidoto lau 1

dato , folio 2 25. Si de Patre procedit Spiritus S. ſi liberat, fi Do

minus eft, & fanétificat ; fi creat cum Patre & Filio , & vivificat;
fi
 IN DOGMATE GREC. 351

À praſcientiam habet cum Patre age Filio: cur de eo dubitatur, quod

Deus fit ? Et concludunt confeffionem : Hæc eft fides noftra evange
licis & apoftolicis traditionibus, ET omnium , quæ in mundo funt , ca
tholicarum Ecclefiarum focietate fundata, in qua nosper gratiam Dei
omnipotentis permanere usque ad finem vitæ hujus confidimus ES
fperamus.
PASCHASIVS Diaconus Ecclefiæ Romanæ , Lib. I. de Spi
ritu S. Cap. VIII. Tom , IX. magnæ Bibliothecæ Patrum , Pariſiis an .
1644. a de la Bigne cditæ , col. 185 . Non dixit genitum ,
ne Filium crederes ; non dixit ingenitum , ne Patrem putares :
fed ad eſſentie diſtinctionem , procedere cum ex Patre teftatus
eft. Sicut legimus : Paracletus, qui ex Patre procedit. Quic
cum ita fint , vel fic agnoſce Spiritum S. propriam habere
perfonam ; præter duos cffe tertium probat diverſitas nominis ;
procedentem ex Deo, non effe ordine vel gradu tertium , monftrat uni
tas majeftatis. Qui enim de interioribus Dei progreditur , non Dei
creatura ; fed Dei probatur elle fubftantia. Et Cap. X. col. 188.
Niſi hic Spiritus ex Patre effet, Ege naturaliter in Patris interna in
fufus habitaret; procedere ex Deo non poffet. Sed interrogas: utrum
femper Spiritus ex Patre procedat ?:Semper cum illo, ſemper ex illo,
ficut calor ex igne ,. ita ſine intermifione profercier, ut egredi ſciat,
feparari nefciat. Et Cap. XII. col. 190. Vides, quod a Patre
fgreditur (Spiritus S.) nec tamen a Patre feparatur. Tandem ibidem :
Quia ergo Spiritus S. 4 Patre procedit, triq in co privilegia Deitatis
oftendit; id eſt, ut in perfona fua fubfifiere , & fine ullo temporis
Ipatio permanere, & omnino ex fubftantia Patris probetur exiftcre,

EX SECULO VI.
FULGENTIUS Epifcopus Rufpenfis in Africa Lib. II. adMo
uimum Cap. XI. Torn. VI. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 24,
Sanéła naturalis unitas, & æqualitas , & charitas Trinitas, que
" anus , folus, EJverus eft Deus, unanimitate fanctificat, quos adoptat,
352 TRACT. IV. DE CONSENSU PP. OCCID ..

In illa quippe una fubftantia Trinitatis, unitas eſt in origine, equa.

litas in prole , in charitate autem unitatis æqualitatisque communio.
Patrem hic vocat originem , prout Filium æqualitatem , & Spiritum
S. charitatem . Dicit ergo nnitatem eſſe in origine: unam ergo ſal
tem oportet effe originem in diuinitate Patrem , adeoque ex uno &
ſolo Patre generatur Filius , procedit Spiritus S.
Lib. reſponſionum ad objectiones Arianorum fub finem citato loco,
pag. 37. Apoftolicæ fidei regulam retinentes, S. Spiritum non aliud fate.
mur effe, quam Deum, nec a Filio nec a Patre diverſum , nec in Filio nec in
Patre confufum : unus eft enim atque idem Patris & Filii Spiritus,
totus de Patreprocedens, totus in utroque confiftens ; nec eft indivi
duus in fingulis, quia inſeparabiliter utrique communis, Totum
inquit Spiritum S. de Patre procedere; totum in Patre & Filio con .
filtere; & utrique eſſe communein. Ubi non minus in proceſſione
Spiritus S. quam in reliquis pofterioribus verbis Patri Filium junxiſſet;
fiSpiritum S. eſſe etiam a Filio productum credidiſſet. Nulla enim
ſecus erat ratio , ut hic Filium omitteret, illic toties jungeret Patri.
Imo cum propoſitum Frigentio , unitatem Spiritus S. etiam cum Fi.
lio oſtendere ; quomodo omiliſſet addere , quod a Filio etiam pro
cedat Spiritus S. cum de Patrę tamen illud affereret? Hanc ergo ad
dit effe apoftolicæ fidei regulam , fecundum quam inde nequaquain
Spiritus S. a Filio etiam procedit.
Lib. II. ad Monimum , Cap. VI. pag. 24. Quaſtio refolvenda.
cur ſi omni Trinitati facrificium offertur ad ſacrificandum oblationis
noftre munus, ſancti Spiritu tantum miffio poftuletur? Quaſi vero, ut
ita dicam , ipfe Pater Deus , a quo Spiritus S. procedit , facrificium
fibi oblatum fanétificare non poflit; aut ipſe Filiusſanctificare nequeat
facrificium corporis ſui.
Lib. VIII. contra Fabianum , laudante AENEA Pariſienſi
Epiſcopo Lib. contra Orientales, Tom. VII. ſpicilegii veterum ſcri
ptorum , pag. 43. Et THEODULPHO Aurelianenfi Epiſcopo Col.
lectaneis de proceſſione Spiritus S. Tom . VI. Part. I. Bibliothecæ Pá-,
trum Colonienſis , pag. 191. Hoc autem vocabulum proceffionis de
Patre,
 IN DOGMATE GRÆC. 353
Patre , nulli creature invenitur indultum , ut proprietas ifta proces
fionis folius effe demonftretur effentia naturalis.
Et Lib. IX . laudantibus iisdem auctoribus, citatis locis: Deum
itaque Patrem non totius Trinitatis , fed Filii & Spiritus S. fata
mur auctorem , de quo habet unigenitus Filius æterne nativitatis, &
Spiritus fančte sterna proceffionis originem .
Refponfionum Lib. ad V. quæſtiones, ad quæft. V. Tom. VI.
Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 68. Spiritus S. in Deo eft
unitate natura , ex Deo eſt etiam proprietate perſona.
Tandem Lib. de incarnatione & gratia Domini noftri Ieſa
Chriſti, Cap. X. pag. 84. Non Trinitas, id eſt non fimul Pater, Fi
lius , 5 Spiritus S. nec folus Pater, aut folus Spiritus S. id eſt,
non ille qui Filium genuit, nec ille qui de Patreprocedit, fed fo
lus Filius, id eft ille, quem in unitate natura Pater coæternum fibi
Filium & coæqualem genuit, id eft una ex Trinitate perfona, Chri
ftus Dei Filius unicus, ut nos falvos faceret , carne conceptus & na .

fus eft de ventre Virginis matris.

.
EUGIPPIUS Afer varia collegit ex operibus Auguſtini,
eaque in duos Tomos partita Thefaurum S. Auguſtini inſcripſit.
In hoc opere , Tom. II. Cap. CCXLV. repetit , quæ fupra ex Lib.
XV. Auguſtini de Trinitate , Cap. XVII, XVIII & XIX. laudabamus:
& Cap. CCXLIX. ejusdem Tomi adducit , quæ fupra ex Lib. XV.
de Trinitate, Cap. XXII . attulimus.
PELAGIUS Papa Romanus Epiſt. LX. ad Childebertum Re.
gem , Tom. V. Conciliorum , columna 803. Credo Spiritum S. om
nipotentem , utrique, Patri ſcilicet & Filio, equalem , confempiter.
num atque conſubftantialem , qui ex Patre intemporaliter procedens,
Patris eft Filiique proprius. In æqualitate, conſempiternitate, con
ſubſtantialitate Spiritus fancti Patri quidem jungit Filium ; in proces
fione vero Spiritus S. quam immediate ſubdit, nequaquam . Rur.
ſum in verbis, quæ proceſſioni Spiritus S. ſubdit, in eo fcilicet quod
Spiritus S. Spiritus proprius Patris, denuo Filium jungit Patri. Quo
modo ergo , fi credidiffet etiam a Filio procedere Spiritum S. non
Yy minus
354 TRACT. IV . DE CONSENSU PP. OCCID
1 .
minus in procesſione Spiritus S. Patri Filium junxiſſet; dum in cete
ris omnibus proxime five præcedentibus, five ſequentibus, Patri ſem
per jungit Filium? Dum ergo circa folam proceſlionem Spiritus S.
Filium non addat Patri : patet utique non credidiffe Pelagium , Spi
ritum S. etiam a Filio procedere.
Scripfit tum SYAGRIUS librum adverſus nova vocabula circa
Trinitatem ufurpata, in quo inter cetera Patrem ex fe in perſona
fua genuiſſe Filium , & ex fe in perſona fua produxiſſe Spiritum S.
docuit. Sic eniin de eo GENNADIUS Maſſilienſis Catalogo de
illuſtribus viris , Cap. LXV. Syagrius ſcripſit de fide adverſum pre
fumtuofa hæreticorum vocabula, que ad deftruenda vel immutana
fanétæ Trinitatis nomina ufurpata funt, dicentium Patrem non debere
Patrem dici, ne in Patris nomine Filius confonet, fed ingenitum &
infectum , ač folitarium muncupandum, ut quicquid extra illum in per
fona eft, extra illum ſit in natura, oftendens ES Patrem quidem poffe dici
ingenitum , licet Scriptura non dixcrit, T exfe genuiſſe in perfona Fili
um, non feciffe, & ex ſe protuliſſe in perfona Spiritum S.non genuiffe,
neque feciſſe. Si vero Pater in perſona ex ſe prout Filium , fic etiam
Spiritum S. protulit: nequaquam etiam Filius productor Spiritus S.
Qua enim ratione perfonæ , qua perſonæ dicuntur, & non ratione
effentiæ nonnifi de una eadem perſona , de qua prædicantur , obti
nent ? Si ergo in perfona fua ex ſe produxit Spiritum S. Pater ; ex
folo utique Patre procedit Spiritus S.
Rusticus Diaconus Cardinalis Ecclefiæ Romanæ , diſputa
tione contra Acephalos multum ante finem , Tom . VI. Bibliotheca
Patruin Colonienſis, Part. II. pag. 232. Nos tres effe fubfiftentias ob
boc confitemur , quod non in eo , quod quid eft fecundum naturam ,
fed in eo, quod qualiter fit, unumquodque proprietatibus diſtingua
tur. Nam Pater quidem genuit, & genitus non eft; is cx aliquo
alio non eft, ficut ex eo funt alii: Filius vero genitus eſt, ega nihil
conſempiternum genuit ; & Spiritus S. a Patre procedit, & nibil
confempiternum procedit , vel genitum eſt ab eo. Quidam vero ant
tiquorum & boc proprictatibus adjecerunt : quia ficut Spiritus cum
Patre
 IN DOGMATE GREC: 355
Patre Filium fempiterne non genuit; fic necprocedit Spiritus a Filio,
ficut a Patre. Ego vero , quia Spiritús quidem Filium non genuerit
fempiterne, confiteor : (nec enim duos dicimus Patres ) utrum vero a
Filio codem modo, quo a Patre procedat, nondum perfecte habeo fatis.
factum. Quoniam vero ad id , quod nunc quæritur, nihil attinet :
fignandum quidem eft, fed tranfeundum. Verba hæc tam diſerta, !

ut Jeſuita PetAVIUS Lib. VII. de Trinitate , Cap. VIII. fateatur,

e Latinis Ruſticum dubitaſſe de proceſſione Spiritus S. a Filio ; &
1
JODOCUS Coccius in thefauro Catholicæ fuæ veritatis eundem
numeret inter eos , qui Spiritum S. docuerint a ſolo proce.
2
dere Patre.
Ponamus vero verba iſta illibata eſſe. Inquit ergo : Utrum &
Filio procedat Spiritus S. ficut a Patre, non babco ſatisfactum . Rur
ſum antiquorum meminit, qui diſerte negarunt Spiritum S. etiam a
Filio procedere; prout neque a Spiritu S. Filius generatus. Ex
quo
utique ſolo patet , non feinper indubitatam inter Latinos fuiffe pro
ceſſionem Spiritus S. a Filio; quin omnino etiam inter antiquos Pa
tres latinos fuiffe , qui Spiritum S. a ſolo crederent procedere Patre.
Sed omnino hæc ipſa verba Ruſtici corrupta ſunt , ut Tractatu de
corruptelis in Patrum latinorum ſcriptis perpetratis oſtendimus, le
gendumque, quod ipſe quidem Ruſticus prout negat Spiritum S. cum
Patre genuiffe Filium ; ſic pariter negaverit Patrem cum Filio pro
duxiſſe Spiritum S. Si vero ipſius Eccleſiæ Romanæ Cardinalis Dia
conus negat a Filio procedere Spiritum S. utique & ipſa Eccleſia Ro
mana idem docuit. Quis enim crederet Ruſticum abiiſſe a ſtato Ec
cleſiæ Romanæ dogmate ;. aut quodſi diverſum publice docuiſſet in
fcriptis ſuis contra Eccleſiæ Romanæ fidem , Ecclefiæ Romanæ dia
conatu cardinali non fuiſſet privatus? Colonienſes tamen editores
Bibliothecæ Patrum oſtenſuri, verba adducta Ruſtici fibi non' officere,
hæc ad marginem circa illa verba notant : Omnino non procedit Spi
ritus S. a Filio, quemadmodum a Patro : dum a Patre procedit
tanquam qui a nullo habeat proceſionem , a Filio vero , qui eandem
A Patre babeat.
Yy 2 Inqui.
356 TRACT . IV . DE CONSENSU PP . OCCID .

Inquiebat vero pariter Ruſticus: Pater non eft ex alio , ficut cx

co ſunt alii. Ubi fanc cuique patet , propoſitione' hac fignificari,
nullo modo ex alio eſſe Patrem . Et hinc porro inquit : Sicut Spi
ritus cum Patre Filium fempiterne non genuit, fic nec procedit Spi
ritus a Filio , ficut & Patre. Quorum verborum utique ſenſus:
quod prout a Spiritu S. Filius non generatus ficut a Patre , fic nec
Spiritus S. a Filio procedit, ficut a Patre procedit. · Quemadmodum
ergo hiſce negatur aliquo modo a Spiritu S. generatum Filium : fic
pariter mullo modo Spiritum S. a Filio procedere, iisdem verbis aſſc
ritur.“ At hæc ipfa verba refpiciens Ruſticus, fubdit: quoad prius
quidem indubitatum eſſe , quod Filius a Spiritu S. non ſit genitus;
quoad pofterius vero ; fibi non elle fatisfaétum , adeoque verba illa :
utrum a Filio eodem modo, quo a Patre procedat, eadem cum illis
antecedentibus; non a Filio procedit Spiritus S. ficut a Patre. Qui
bus ſimpliciter negari ullo modo Spiritum S. a Filio procedere, modo
oſtenſum. Quomodo tandem Ruſticus Cardinalis quidem Diaconus
Ecclefiæ Romanæ , non ſatisfactum habuiſſet : utrum etiam de Fi
lio ac de Patre ita procedat Spiritus S. ut Filius non a Patre , fed a
fe ipſo haberet , ut procederet ab ipſo Spiritus fanctus? Res utique
hæc manifeſtiſſima, hoc impoſſibile eſſe: quia fi Filius non haberet
a Patre ſed a fe, ut ab ipſo procederet Spiritus S. duo utique primr
cipia , duæ caufæ , adeoque duo Dii introducerentur. Quis porró
Chriſtianorum ignorat, omnia Filium a Patre habere?. Quomodo
ergo de tam manifeftiffima re dubitafſet Cardinalis quidem Roma
nus Ruſticus ? Imo cum hic de eo neget fibi ſatisfactum Ruſticus,
quod ceteri antiquiores ſimpliciter affirmabant : jam ergo antiqui illi
credidiſſent Spiritum S. etiam fic a Filio procedere, nt illud Filius a
ſe, non a Patre habeat; quod , ut oftenſum , impoſſibile. Non
enim fic antiquorum Patrum nomen meruiſſent: (at tanquain talium
hic eorum meminit Ruſticus ) ſed pellimi hæretici fuiſſent, imo
ethnici duos Deos introducentes; ut vel hinc diſerte liqueat: ex
ceptionem illam Colonienfium eſſe vanillimam , faltem quo verita.. '
tein eludant excogitatam .
 r
IN DOGMATE GRAC. 357
AURELIUS Caſſiodorus Senator Romanus ad Pfal. XXXII.
editionis Pariſienſis , anno 15 19. folio 47. Sanctam bic fignificat
Trinitatem . Dicendo enim : verbo, Filium declarat; adjungendo:
Domini, Patrem dicit ; Spiritu oris ejus, utique Spiritum S. vult
intelligi, qui ante tempora de Patre proceffit.
VENANTIUS Fortunatus Epiſcopus Pictavienſis in expofi
tione Symboli , Tom . VI. Part. II. Bibliothecæ Patrum Colonienſis,
pag. 38. Pater ex quo omnia , & qui non habet Patrem , Filius ex
Patre genitus, Spiritus S. de Dei ore procedens, & cuneta
Sanctificans.
Anno 589. ab O. R. celebrata TOLETANA III. Synodus ;
in qua tam RECCAREDUS Rex Hiſpaniarum , quam univerſa illa
Synodus illibate S. Symbolum recitant, fatenturque, ſe credere in
Spiritum S. ex Patre procedentem. Quomodo vero Latini abhinc
acta hujus Synodi , circa verba illa Symboli a Reccaredo recitati de
proceſſione Spiritus S. corruperint, Tractatu de corruptelis in Pa
trum latinorum ſcriptis perpetratis, oſtenſum .
GREGORIUS Magnuśn Papa Romanus dialogorum Lib. II.
Cap. ultimo , fecundum græcam verſionem : Cum conftet, quod Spia
ritus Paracletus a Patre procedat, & in Filio permaneat ; cur ſe Fic
lius receffurum dicit, ut ille veniat, qui a Filio nunquam recedit ?
Rurſum Lib. XXIX . moralium expofitionum in Jobum , Cap,
XVI.- ante finem , Tom. II. operum editionis Romanæ , anno 1588 .
pag. 876. Nullus hominum operationés S. Spiritus fimul omnes babuit,
niſi folas mediater Dei & hominum , cujus eſt idem Spiritus, qui de
Putrc ante ſecula procedit.
Et Lib. V. Cap. XXVI. pag. 423. Quid per vocem auræ lenis,
nifi cognitio Spiritus S. deſignatur? Qui de Patre procedens, & de
eo , quod eft Filii accipiens, noftræ tenuiter notitia infirmitatis
infunditur.
THALASSIus monachus Afer Hecatontade IV. num. 94.
Tom . II. Bibliothecæ græcorum Patrum , pag. 1200. Intelligunt
quidem rurſum Filium & Spiritum $. non carere quidem principio,
Yy 3 Sempic
358 TRACT, ĮV . DE CONSENSU PP. OCCIB .
ſempiternos vero. Et ideo non fine principio, quia ad principium ego
Sempiternos vero
fontem referuntur Patrem . Sempiternos vero , quod a ſempiterno,
ille per modum generationis , hic per modum proceffionis. Oftenſu
rus Thalaſſius, quodnam principium fit Filii & Spiritus S. Patrem
reſpondet eſſe illud principium utriusque. Solum ergo & unum Pa..
trem credidit efle principium five productorem tam Filii, quam
Spiritus S.
Rurſum ibidem num. 99. pag. 1200. Principium vero unun
omnium Patrem ſcimus, & quidem Filii este Spiritus, ut genitorem
& tanquam fontem æternum , & fimul immenſum & indefinitum, es
unius effentia, ed incircumſcriptum. Creatorum vero ut opificem
Se proſpectorem & judicem , per Filium nempe in Spiritu S. Ex
ipfo enim , ait, & per ipſum , & in ipfo omnia , ipfi gloria in
ſecula. Diſerte hiſce docet, Patrem eſſe unum principium Filii &
Spiritus S. Filii quidem ut genitorem , Spiritus S. ut fontem æter.
num .
Expoſiturus porro, quomodo Pater unum fit principium re
rum creatarum ; addit, Patrem eſſe earum unum principium cum Fi.
lio & Spiritu S. Aeque ergo , fi credidiffet, Patrem & Filium fimul
produxiſſe Spiritum S. addidiſſet, Patrem cum Filio eſſe unuin prin.
cipium Spiritus S. Nunc cum hoc pariter non addat , quod tamen
fecerat ratione creatorum : patet utique, folum Patrem & non fimul
Filium eſſe principium Spiritus S. credidiſſe Thalaſſium .
Et ibidem num . 100. Coveternos ita dicunt Patri , non tamen
fimul cum co carentes principio : & coæternos quidem , ut coëxiſtentes
Patri ab immenſo; non carentes autem principio: quia non fine cauſa
funt. Ex ipſo enim , licet non poft ipſum , ficut ex ſole lumen , ut
predi&tum eſt.
Et num. 92. pag. 1199. Patrem contemplamur fine principio
Se principium ; & fine principio quidem , ut ingenitum, principium
autem , ut genitorem Es productorem corum , qui ex ipſo, Filii; in
quam , et Spiritus S.
Tandem num. 96. pag. 1 200. Proprietatem Patris dicunt
non effe genitum , Et effe absque principio ; Filii vero efle in principio,
 IN DOGMATE GRÆC.
359
& ille genitam ; at Spiritus S. in principio effe e procedere. Prin
cipium autem Filii & Spiritus S. non temporale dicunt. Sed quo
modo ? caufam manifeftant ex qua ficut ex fole lumen , & ex fempi.
terno exiſtentiam babent. Ex ipfa enim fecundum eflentiam , non
poft ipfam .

EX SECULO VII.
Anno 638. VI. Synodus TOLETANA celebrata fuit. Sie
pero illa Tom. V. Conciliorum , columna 1741. Credimus Patrem
ingenitum , increatum , fontem & originem totius Divinitatis.
Quod fane idem , ac fi dictum fuiſſet: Solam Patrem eſſe fontem
& originem totius Divinitatis. Hoc enim Filio non competit. Solus
ergo Pater fons & origo tam Filii , quam Spiritus S.
Anno 649. LATERANENSE Concilium ſub Martino Papa
Romano celebratum , cui interfuere CL . Epiſcopi latini , actione
vero , ſive ſecretario IV. Tom . VI. Conciliorum , columna 241.
illibate fanctum Symbolum recitant , & ex Patre faltem , non
fimul addito Filio , Spiritum S. procedere profitentur. Afferunt
etiam , columtia 284. definitionem Chalcedonenfis Synodi univer
ſalis IV. repetuntque verba illa integra , quibus anathemate damna
tur , qui publicuin Syınbolum , præter Nicænum , Eccleſiis inferat.
Quæ vero vis hujus decreti, alio Tractatu videbimus.
Anno 675. XI. TOLETANUM celebratum Concilium . Sic
vero hujus Synodi Patres Tom. VI. Conciliorum , columna 541 .
Patrem non genitum , non creatum , fed ingenitum profitemur: ipfe
enim a nullo originem ducit , ex quo & Filius nativitatem , & Spi
ritus S. proceffionem accepit. Fons ergo ipfe & origo eft totius Divi
nitatis. Hoc ipſo quidem , ubi Pater dicitur origo totius Divinita
tis , fignificari quod folus Pater origo Divinitatis fit, modo monui
mus. At addunt Patres: obinde, quia ex Patre Filius genitus, Spi
ritus S. ex Patre procedit , Pater origo totius Divinitatis, five Filii &
Spiritus S. Si vero obinde folus Pater origo totius Divinitatis, five
Filii
360 TRACT. IV. DE CONSENSU PP. OCCID .

Filii & Spiritus S. quia ex Patre generatur Filius, procedit Spiritus

fanctus: ex folo ergo Patre oportet generari Filium , procedere Spi
ritum S.
Agatho Papa Romanus , cum Synodo CCXXV. Epiſcopo
cum latinorein Romæ celebrata , in Epift. Synodica lecta actione IV .
Synodi univerſalis VI. Tom. VI. Conciliorum , columna 682. Hæc
eft perfe ta noftra fcientia, ut terninos catholicæ & Apoftolicæ fidei,
quos usque adhucApoftolica fedes nobiſcum tenet & tradit, tota men
tis cuſtodia confervemus, credentes & in Spiritum S. Dominum ET
vivificantem , ex Patre procedentem , cum Patre & Filio coadoran
dum es conglorificandum . Cum tot numero Epiſcopi latini cum
Agathone Papa ex Patre , & non fimul addito Filio profiteantur cre
dere ſe, procedere Spiritum fanctum : quis amplius dubitet,
quin hac ætate latina Eccleſia ignoraverit proceſionem Spiritus
S. a Filio ?
MANSVETUS Epiſcopus Mediolanenſis, & cum co reliqua
latinorum Epiſcoporum Synodus, epiſtola ad Conſtantinum Impe 4

ratorem, actis Synodi VI. univerſalis præfixa Tom. VI. Conciliorum ,

columna 604. Cum dicimus æternum Filium , ad eterni Patris per
fonam refertur; & cum nominamus Spiritum S. ab æterni Patris per.
fona eum procedere monftramus. Ex quibus utique diſerte liquet,
non credidiſſe Patres illos, procedere etiam a Filio Spiritum S. Secus
enim non minus dixiſſent: cum nominamus Spiritum S. a Filii
etiam perfona eum procedere monſtramus ; quam quod nomi.
nato Spiritu S. a Patre eum procedere monſtretur: prout omnes
utique fecerint, qui credunt etiam a Filio procedere Spiritum S.
Ex nomine deinde tam Filii, quam Spiritus S. oftendere vo
lunt, unde uterque habet principium ; at prout Filii , fic Spi.
ritus S. Patrem faltem docent eſſe productorem . Ex folo ergo
Patre tam generari Filium , quam procedere Spiritum S. cre.
diderunt.

EX
 IN DOGMATE GREC 361
EX SECULO VII.
In ordine Romano Symbolum S. græce absque additamento
ilibare legitur, folusque Pater commemoratur in proceſſione Spiri
tus S. pag. 28. inter feriptores veteres de divinis officiis a MELCHIORE
Hittorpio Romæ editos, anno 1601 .
Boda Lib. IV . commentariorum in Lučam , Cap. LXIII. ad
Cap. XV . Lucæ , columna 375. Tom. V. operum , editionis Colo
nienfis , anno 1612. & in commentario ad Johannis XVII, Tom . V.
columna 375. & homilia æſtivali de tempore, Dominica Cantate,
Tom. VII. columna 21. Homilia candem quadragefimali , Sabbato
poft Reminiſcere, fub finem Tom. VII. columna 248. repetit, quæ
fupra ex Auguſtini Tractatu CVI. in Johannem attulimus.
Rurfum in commentario ad Johannis XV. Tom. V. columna
571 , & Lib. homiliarum æſtivalium de tempore , Dominica Can .
fate , Tom. VII , columna 20. repetit, quæ fupra ex Auguſtini
Tractatu XCIX, in Johannem adduximus,
Et commentario in Johannis XVI. Tom. V. columna 372. &
homilia æſtivali de tempore, Dominica cadem Cantate. Tom . VII,
columna 2 1. repetit, quæ ex Auguſtini Tractatu C , in Johannem lau
davimus fupra. Et commentario ad Cap. X. Actorum ſub finem ,
· Tom. V. columna 648. repetit, quæ ex Ambroſii Lib. I. de Spirits
S. fupra attulimus.
Tandemn commentario in Johannem ad Cap. I. verba illa : 1x
principio erat verbum , Tom. V. columna 453. Pater principium
cf , quafi dixiſſet : in Patre eft Pilius, quem Verbum nominavit
ipfe Evangelifta. Et quæ plura ibidem habet, ut oftendat, non
repugnare hoc, quod alibi Filius principium dicatur : dum nempe
Pater principium Filii & Spiritus fancti, Filius faltem principium re
rum creatarum . Sed paria verba fuſe jam circa Origenis verba
urſimus.
ETHERIUS Epiſcopus Uxamenfis, & BEATUS Presbyter
Lib. I. adverſus Elipandum Archiepiſcopum Toletanum , poft prin
2z cipiuna
362 TRACT. IV . DE CONSENSO PP. OCCID .

cipiim , Tom . VIIL Bibliothecæ Patrum Colonienfis, pag. 344. 1

Solus Pater a fe Deus , hi vero duo ab uno ſunt Deus, id eſt a Patre,
ac per boc & Pater Deus, & Filius Deus, & Spiritus S. Deus.
Diſerte inquiunt, ab uno eſſe Filium & Spiritum S. Oftenfuri vero,
quis ille unus eſſet, ſubdunt: id eft a Patre. Ex uno ergo foloque
Patre crediderunt Spiritum S. procedere.
Hactenus tandem per longa tempora ignoratam fuiſſe in la
tina Eccleſia proceſſionem a Filio ; adeoque ex ſolo Patre credidifle
Spiritum fanctum Latinos , liquet utique ex his verbis Oratorum ex
Synodo Aquisgranenſi, anno 809. ad Leonem III, miſforum , in li
bello , quem Leoni III. de proceſſione Spiritus S. a Filio obtulerunt.
Sic enim exordiuntur Tom, VII. Conciliorum , ' columna 1199 .
Quæftio, que de Spiritus S. proceſione eft nuper exorta , jam du
dum eft diligentiſſime a SS. Patribus ventilata ; fed quis jam
diu a quærentibus neglecta jacebat , non quievit quafi antiquitusven
tilata , fed quaſi quædam bis temporibus nobis fubito emerfit occulta,
quod divinitus (piratum , fidelito: credens, non dubito. Sed
quia, ut præfatus fum , hec quæſtio diu a quarentibus indiſcuſſa ja
cebat; voluit omnipotens Deus in eandem fufcitare corda Paftorum ,
ut negligentiæ corpore ſublato , exercitationis fanéte brachio cæleftem
valeant perfodere thefaurum . Ergo procul a Paſtoribus negligen
tiæ torpor abfcedat, procul a mentis acumine inertia damnofa rece
dat, mollisque fomnus in rigidus lucrofusque lectionis emergat excu
bias, ut Ecclefiæ ager opimus, doétorumque feminefatus valeat cenu
tenos omnipotenti reddere fructus. Jam nunc aggrediar de Spiritus
S. proceſſione,
Quæſtio inquiont de Spiritus S. proceſſione , .a Filio fcilicet,
(pro hac enim diſputant) jam diu diligentiſline a SS. Patribus ven
tilata ; ſed quia hæc quæſtio jam diu neglecta jacebat , bis tempo .
ribus, tanquam ſemper ignorata, ſubito emerlit. Quia enim hae
quaeſtio diu indiſcuſſa jacebat, ſuſcitavit nunc Deus corda Paftorum ,
ut negligentiæ torpore excuſſa, quo ſcilicet " deceſſores illoruin negle
xerant docere, procedere Spiritum S. etiam a Filio , rurſum ex cock
Jesti
 IN DOGMATE Græc. 363
lefti thèſsuco illud eruerent, ac reliquos docerent. Ipſi ergo , qui
anno 809. defendebant Spiritus S. proceſionem a Filio , hiſce di
ſerte fatentur, din , diu inquam , illud dogma non traditum fuiſſe
in latina Eccleſia; fed illud negligentiæ torpore quodam fuiſſe ne
glectum : antiquitus licet Patres illud docuerint. Fatentur ergo per
longa tempora ab ætate antiquorum Patrum in latina Ecclefia non
traditam fuiſſe, adeoque & ignoratam procesſionem Spiritus S. a
Filio. Cum vero qui ignorat , neque docet procedere Spiritum S.
a Filio , & Patrem faltem in proceſſione Spiritus S, ſemper comme.
morat , eo ipſo a ſolo Patre, & non etiam a Filio fi:nul credat pro .
cedere Spiritum ſanctum : patet utique a temporibus jam antiquo.
rum Patrum per longa tempora ad finem usque ſeculi VIII. con
ſtanti conſenſu credidiſſe omuem ubique latinam Eccleſiam , ex ſolo
procedere Patre Spiritum S.
Satis ergo hinc liquet, quod erat demonſtrandum , latinam
femper Eccleſiam usque ad finem feculi VIII. credidiſſe Spiritum S.
ex folo procedere Patre. Liquebat illud inter cetera ex verbis Da.
maſi Papæ , Ifaaci, Ambroſii, Auguſtini, omniumque Patrum Au .
guſtino antiquiorum ipſo Auguſtino teſte , Paulini, Nolani , Pro.
ſperi Aquitani, Auctoris librorum de unita Deitate Trinitatis, qui
fub Athanaſii nomine circumferuntur, Ruſtici, Thalaſlii, Etherii,
& Beati. · Tandem de longis temporibus, ex teſtimonio ipforum La
tinorum , qui anno 809. proceſlionem Spiritus S. a Filio defende
runt. Sub ipfum vero finem feculi VIII. aut principium 18. exorti
primum inter Latinos , qui dogma proceſſionis Spiritus S. a Filio,
& additamentum ejus ad Symbolum , Ecclefiæ inferrent; & hinc
ſenſim ſenſimque majora incrementa novitates hæ fumſcrunt; licet
per integrum ſeculum iis graviſſime ceteri Latini refifterent : quem
admodum hoc peculiari hinc Tractatu fuſe ex ipſis Latinoruwa
ſcriptoribus demonftramus.

Zz ? TRACTA
364 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

TRACTATUS V.
In quo demonftratur, ipfosLatinos, cum quidam
eorum fubfinem feculi VIII. dogma proceſfionis
Spiritus fančti a Filio, ejusque additamentum
ad fanétum Symbolum in Ecclefiam latinam
primo intuliſſent, longo abhinc tempore de biſce
inter fe litigaſe; inprimis vero primos horum
Auctores a ceteris ejus ætatis Latinis
fuille condemnatos.

lub finem denum feculi VIII. exortí , qui inter Latinos Spiritum
S etiam a Filio procedere, illudque fancto Symbolo inferere au
derent. Inprimis hoc liqnet ex verbis Oratorum , ex Synodo
Aquisgranenſi anno 809. Romam mifforum , in libello, quem Leoni
III. de proceſſione Spiritns S. a Filio obtulerunt; de quo quidem
fuſe deinde. Sic enim ibi : Quæſtio qua de Spiritusſancti proceffione
eft nuper exorta, Rurſum : Non quievit, quafi antiquitus ventilata,
ſed quafi quadam bis temporibus nobis fubito emerfit occulta. – Tan
dem : Quia bæc quæftio diu a quarentibus indifcuffa jacebat , voluit
omnipotens Deus in eandem ſuscitare corda Paftorum , ut negligentia
torpore fublato, exercitationis fancle brachio , cæleftem valcant per:
fodere thefaurum. Occaſio hujus dogmatis aſſerti hæc fuit: forte
JOHANNES nionachus in oriente (quinon alius videtura Johanne Da
maſceno) Spiritum S. in ſcriptis fais expreſſe docuerat a folo Patre,
& non fimul a Filio etiam procedere. Latinorum quidam , cum in
hæc iacidiſſent, contrarium omnino probabilius effe credentes, pri
mum aſſerere ' auſi ſunt, Spiritum etiam a Filio procedere : & five
quod
 DOGMATIS GRÆC. 365
quod fanctum Symbolum , in quo folus Pater commemorabatur in
proceſſione Spiritus S. contrariæ ſententiz favere ipſis videretur ;
five quod fanctum Symbolum inde defectuoſum crederent, fimul
idem dogma ſancto Symbolo inſerere non ſunt veriti. Omnes
enim annales Francorum referunt, quæſtionem illam de proceſſione
Spiritus S. a Filig hoc tempore controverſam , primo a Johanne quo
dam Monacho Hierofolymis fuiffe motam ; prout eorum deinde
verba in fequentibus referemus. Cum ergo ſub finem feculi VIII.
in Ecclefiaslatinas novatores quidam introduxiſſent dogma proceffio .
nis Spiritas S. a Filio , ejusque additamentum ad Symbolum : pri
mus , quantum ex relictis monumentis liquet , qui illa oppugnavit,
fuit ALBINUS. ALCUINUS Anglus, fed in Galliam ob eruditio
nem inſignem a Carolo Francorum Rege evocatus.Sic enim Epift. ad
fratres Lugdunenſes, quæ eſt Epiſt. LXIX . editionis operum Pari
fienſis, anno 1617. columna 1587 , 8. vero Tom. I. Caniſii anti
quarum lectionum : Novas , Fratres chariffimi, Hiſpanici erroris
feetas, tota vobis cavete intentione, ſanctorum Patrum in fidefequio
mini veſtigia, & univerſali Eccleßa ſanctiſima vos adjungite unitate.
Scriptum eft: Terminos Patrum tuorum ne transgrediaris. Et Sym
bolo catholicæ fidei nova nolite inferere; &in ecclefiafticis officiis, ina
auditas priſcis temporibus traditiones nolite diligere: per apoftolicæ
doctrine publicam pergiteſtratam , necper diverticula cujuslibeü nod
vitatis in dexteram vel ſiniſtram a via regia declinate. De nullo
unquam additamento alio fancti Symbolij quam procefſionis S. Spis
ritus ratione , in Ecclefia latina fuit controverſum . Sub finem etiam
feculi VIII. additamentum illud in Ecclefias latinas fuit illatum , ut
nullum dubium ſit, quin illud liic intelligat Albinus Alcuinus. . Die
ſerte ergo hiſce reprobat additamentum illud Albinus Alcuinus, qui
cum Paulino Aquileienſi ceterorum omnium Latinorum tum erat
doctiſſimus ; ipfe Latinus Latinorum vulgatum additamentum fancti
Syınboli rejicit. In fide enim Sanctorum Patrum infiftendum vefti
giis , neque fe ab univerſalis Ecelefiæ fanctiffima unitate dividere de
bere . fecundam ipſum facræ Scripturæ monitum . Rörlum inquit:
. 2 2 3 Sym .
366 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

Symbolo nova nolite 'inferere , nova inquam , Novum ergo hactenus

additamentum illud erat, neque ante hæc tempora , nedum priſcis
temporibus frequentatum ; ut adeo hinc denuo liqueat, circa tem .
pora Albini Alcuini demum additamentum illud Symboli in Eccleſiasi
fuiffe invectam . Rurſum corrupta eſſe omnium acta Synodorum ,
in quibus ante hæc tempora perquam frequenter legitur fanctum
Symbolum cum additamento illo frequentatụm . Si vero ipfum
dogma proceſſionis Spiritus S. a Filio fignificans: Nova, inquit,
nolite inſerere : patet utique, hiſce novitatis damnaſſe Albinum dogma
illud , adeoque nequaquam illud ipſum Albinum credidiſſe. Si
præterea tum noviter invectum dogma illud : ante hæc utique tem
pora nunquam in Ecclefiis latinis fuit traditum ; adeoque omnia
verba Patium latinorum corrupta funt, quibus ante hæc tempora
innumeris fere locis docent procedere Spiritum S. etiam a Filio.
Henricus Caniſius in notis adjectis ad hanc epiſtolam Al
bini, non negat agere hic Albinum de additamento illo ad Symbo
lum ; fed fecutum Leonis III. exemplum & juſſum , additamentum
illud pariter reprobaſle addit. Abſone utique: Leo enim III. pro
fcripfit illud additamentum anno 809. Albinus vero Alcuinus jam
anno 804. deceſſerat. Quomodo ergo Albinus ſecutus demum
monitum & decretum Papæ Leonis III. additamentum illud ſancti
Symboli pariter reprobaffet? Anonymus vitæ ſcriptor Alcuini: ( qui 2

cum ceteris auctoribus, quos modo laudabimus operibus Al

cuini in laudata editione præmittitur, ) Deceffit. igitur dierum
plenus numero , 14 Kal. Junii, anno ab incarnatione Domini 804.
ODORANNUS Monachus ſancti Petri Vivi Senonenfis in chro .

nico: Anno 804. obiit Alcuinus Philoſophus Abba Sancti Martini.

Chronicon Turonenſe abbreviatum : Anno 804. Sanétus Alcuinus
obiit: Canonicus Senonenſis anonymus, . qui geſta Seconenfium
Archiepiſcoporum ſcripfit: Anno 804. obiit Alcuinus, qui Regem
Carolum docuerat. Tandem GVILLELMUS Nangius in chronico :
Anno 806. Alcuinus Magiſter Caroli magni, quem Ecclefia fan &ti
Martini Turonenfis præfecerat, obiit. Nou vero ante annum 790:
Albia
 1

DOG :JATIS ' GRÆC. 367

Albinus Alcuinus in Galliam venerat. ROGERUS de Houeden
Part. priori annalium : Anno 792. Carolus Rex Francorum mifit Sy.
wodalem librum ad Brittanniam , fibi a Conſtantinopoli directum . -
Contra quod ſcripſit Albinus epiſtolam ex auctoritate divinarum
Scripturarum mirabiliter affirmatam , illamque cum eodem libro ex
perſona Epifcoporum ac Principum noftrorumRegi Francorum attulit.
Eadem babet Matthæus Westmonaſterienfis ad annum 7938
SIGEBERTUS Gemblacenſis Monachus in chronico ad 790, AL
cuinus de Brittanniaoriundus Magifter deliciofus Regis Caroliſcien.
tia litterarumprapollet in Gallia, cujus præcipue magiſterio ipfe Rex
omnes artes liberales didicit, Chronicon Turonenſe majus ad annum
79.1 . Nec multo poft, Carolus auctoritate Adriani Pape Canonicos
in Ecclefia B. Martinipofuit , e cis magiftrum fuum Albinum , id
eft Alcuinum præfecit. Ut omnino erret Canonicus Senonenſis, qui
jam anno 779. & chronicon Belgicum magnum , quod anno 770,
jam Albinum in Anglia floruiffe fcribit, Sic enim præterea & ipſe
ALBINUS. Lib. I. adverſus Elipandum , columna 939. Antequam
ego , eodem fapientiſimo Rege Carolo jubente, venifſem in Franciam ,
bec cadem veſtri erroris fefta , eodem gloriofo Principe preſidente,
prafente Felice , quem multum laudare foles, veftra partis tunc tem
poris defenfore, ventilata eft in celeberrimo loco , qui dicitur Ragea
neſpurg , & Synodali auctoritate facerdotum Chriſti, qui ex diver
fas Chriftiani Imperiipartibus convenerant, æterno anathemate damna
ta: imo e a beate memorie Adriano Papa , qui tunc temporis S.
Romanæ Ecclefia Apoſtolicaauctoritate rexeratſedem , funditus exter. .
minata : ſed nec idem Felix infeliciter ad vefiras refugiens partes for
pitos, infidelitatīs- cineres vobis exhortantibus reſuſcitare intendit.
Sed anno 792. læreſis Feliciana, ipſo auctore eam abnegante,
apud Rageriefpurg primum damnata eft. Sic enim annales incerti
Auctoris Tom . VII. conciliorum , columna 1011. Anno 792 .
bærefis Feliciana, ipſo ductore cam abnegante, apud Ragenoſpurg pris
mum damnata eft : qui etiam per Angilbertum Abbatem in præfentia
Hadriani Apoftolici adduétus denuo com confeffione fulla damnavit.
Sta
368 TRACT . V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

fta habet & Regino , & ceteri annales Francorum , quos hinc ſeo
quitur etiam Baronius. Intermedio ergo tempore , inter annum
792. & annum 804. quo obiit Albinus, epiftola illa fcripta, qua
additamentum ſancti Symboli reprobat; ut vel hinc denuo liqueat,
dum additamentum illud novum vocat Albinus, nonniſi ſub finem
ſeculi VIII. demum exorfos, qui additamentum illud fancti Symboli
in Ecclefias Latinorum inferrent: Prout vero vel laudata epiſtola
videtur ipſum etiam dogma perftrinxiſſe Albinus : fic porro adhuc
paſſim in operibus eius , quantum quidem ex Latinis illi, qui omnia
temeraverunt, illibata reliquerunt, cjusdem veritatis veſtigia occur
runt. In -officiis per ferias fic orat, columna 292. operum ejus:
Verbum in principio apud Deum cum Spiritu fan &to, qui a Patre pro.
cedens circumit gyrum cæli. Commentario ad Johannem ad Capi
tis XVI. verba illa: Non loquetur a femet ipſo , columna 623. Non
enim loquitur Spiritus a femet ipfo, fortaffis, quia non eft a femet
ipſo, ſed a Patre. Nam Filius natus eſt a Patre , & Spiritus fan
Elus procedit a Patre. Non enim loquitur a ſemet.ipfo , id eft, Ane
Patris & Filii communione . Non enim divifus eft Spiritusfan &tus &
Potre & Filio, fed unum opus eft Patris & Filii &go Spiritus San ti.
Sed quæcunque audiet loquetur. Audiet videlicet per unitatem ſub
ftantia, & proprietatem ſcientia. Non loquitur & ſemet ipfo: quia
non eft a ſemet ipſo. Pater quippe folus de alio non eft , Filius
* Patregenitus, & Spiritus ſanctus a Patre procedit. Ab ipſo vero
audiet Spiritus ſanctus, a quo procedit : quia non eft a ſemet ipſo,
ſed ab illo , aquo procedis. Ab illo igitur audientia, quod nihil
diud quam ſcientis. Cum negaſſet, quod a femet ipfo Spiritus
fanctus: oftenfurus, a quo ergo procedat Spiritus S. nonniſi Patris
meminit, a quo procedat Spiritus S. Unum ergo faltem , & folum
Patrem effe credidit Albinus, a quo procedat Spiritus S. Et poft
pauca , ad verba : Quia de meo accipiet. Quia de meo accipiet ES
donunciabit vobis , id eft, de meo Patre. De Patte accipit Spiritus
fan &tus: quia de Patre procedit , de quo & Filius natus eft. Qui
vero de nullo natus fit, de nullo procedat , Pater eft folus. Verba
Chri.
 DOGMATIS GRÆC.
369
Chriſti: de meo accipiet; non de Filio, ſed de Patre interpretatur:
i 1
quia de Patre procedit Spiritus S. Si ergo credidiffet etiam de Filio
1
procedere Spiritum S. non minus iſla de Filio interpretatus eflet ;
prout hinc quidem Latini illud tanquam validum proceflionis Spi
ritus S. a Filio argumentuin vulgo objiciunt.
1
PAULINUS porro Patriarcha Aquileienſis in Synodo Foroju.
i
lienſi, anno 791. contra additamentum fancti Symboli noviter
tum inventum , nequaquam Symbolo fancto quid inferi pofle telta.
tus eſt. Sic enim ipſe in eadem Synodo Tom. VII. Conciliorum ,
columna 99 3. Poft inviolabilem igitur et meo fenfui modis omnibus
inferendam Symboli definitionem , & venerandis videlicet ( ficut
diétum eft) olim Præſulibus, ſancto revclante Spiritu mirabiliter præli.
batam : a trecentis fiquidem decem & octo, qui apud Nicæam . Bi:
tbynić, T centum quinquaginta , qui apud Conftantinopolim . De
i
myſterio namque ſancta & mirabilis Trinitatis planiore me repromi,
file profiteor ſermone di&turum : propter varios videlicet hæreti.
corum errores, diverſasqué quorundam fimplicium ſuſpiciones , non
alteram componere vel docere fidem conſentio , fed eam, quam a fan
Etis Patribus traditam omnia finccriter fecula fufceperunt. Scio nam .
que quibusdam infynodalibus foliis effe ſancitum , ad refellendas fi
quidem novas , & multiplices bereſes, præfertim propter fraudulen ,
tam fictamque Neftorii vel Eutychis falſidicorum peftilentiumque vi.
rorum non fidem dicam , ſed potius perfidiam ,' non licerc cuiquam
alterius fidei Symbolum docerc vel componere. Sed abfit & nobis,
proculque fit ab omni corde fideli, alterum , vel aliter, quam illi
inftitucrunt, Symbolum vel fidem componere vel docere. Sed juxta
eorum fenfum ea fortafc, que propter brevi tatis compendium minus
brevitatis
quam decet a fimplicibus vel indoctis intelliguntur, exponen
dum decrevimus tradere, ac memorie mandavimus eum ipfums
textum Symboli retinere, - Enimvero non eft in argumento fidei
addere vel minuere ea , qua a SS. Patribus bene falubriterquefurt
promulgata: fecundum eorum fenfum re te fentire , & exponendurn
corum fubtile ſupplere ingenium : fed addere vel minuere eft fubdole
Ааа contra
370 TRACT. V. DE DEPENSIONE PER IPSOS LATINOS

contra facrofan &tum corum fenfum , aliter quam illi , callida tergi .
verſations diverfa ſentire, & confuſo ſtylo perverſum dogma com
ponere, ac per hoc impio ore potius jačlanter garrire, quam docere
præſumere. Poft recitatum inquit inviolabile ſanctum Symbolumn de
myſterio ſanctæ Trinitatis ſe locuturum. Propter varias enim hæ.
reſes æque etiam fe conſentire aliam fidem , five Symbolum non
doceri debere , aut componi; ſed ſervandum ſoluin illud , quod
ſincere ſemper omnia ſecula ſusceperunt , prout a Patribus ipſis fuit
traditum ; dum ſcilicet in Synodo Epheſina fit cautum ad refellen
das hærefes Neftorii, ne liceat alicui aliam fidem componere : nou
ergo aliud Symbolum fe compoſiturum , fed textu Symboli integro
retento , dehinc feorfim catholicam fidem expofiturum . 1 Illumn
enim demum quid addere fidei Patrum , qui perverfa, non qui ca.
tholicis dogmatibus conſona tradit. Non crgo fe addere quidquain
fidei, ubi retento Symboli textu , fuſius ipfain fanctorum Patrum
mentem exponit. Ex his utique patet, Paulini mentem effe, ex de.
creto Epheſinæ Synodi, non licere fancto Symbolo uberiorein fidei
expofitionem , veram licet , inſerere. Ideo enim inquit, poft in
violabile ſanctuin Symbolun recitatum , ſive ut deinde addit , fer
vato ipſo Symboli texta integro , fidem catholicam expofiturum :
quia ob liæreſes non licet aliud Symboluin componere , idque ex
decreto Epheſinæ Synodi. At Paulinus nonniſi catholica afferre
volebat , five, ut loquitur, ſenſum ipforum Patrum , Hunc ta
men dicit ſe conſentire non debere ob hæreſes ſancto Symbolo indi,
ſed ipſius fancti Syınboli textu integre retento , ſeorſim tradendum :
quia aliud Symbolum Synodus Epheſina tradere prohibuit. Prohi
buit ergo eadem Synodus ex mente Paulini viberiorem fidei expofi
tionem , veram licet , fancto Symbolo indi; fi ob hoc decrctum ipſi
Symboli textui catholicus ſenſus non indi debebat. Si ergo fic fer
vandum Symbolum ut a Patribus traditum , ut a fequentibus fecu
lis fincere ſemper ſervatus textus Symboli, ne quidein inſertis iis,
quæ contra hæreticos fecerint: patet fane, absque omni additamento,
quocunque etiam, licet vero , hiſce Paulinum ſervari debere Symbo.
Jum
 DOGMATIS GREC. 371
- lum docere. Cum fic adverfus additamentum Symboli diſputet
Paulinus: patet utique ipſum , nullum aliud quam additamentum
illud de proceſſione Spiritus ſancti fignificare. Nullum enim aliud
unquam in latina Ecclefia fuit controverſuin ; illudque ſub finem fe
culi VIII. quo tempore Synoduın illam Forojulienfem Paulinus ce
lebrabat , inter Latinos primum erat exortum . Idem conſtat ex eo,
quod ibidein mox de eodem additamento proceſſionis fancti Spiritus
a Filio plura ſubjiciantur. Sic vero porro Paulinus columna 994:
Plurimorum etenim catholicorum virorum , ecclefiarumque Dei culto
rum ſacre fidei compoſitum venerabile legitur opus , aliis quidem
verbis diſſimilique calamo reſonantı, fed eundem ſenſum , eundemque
ingenii intellectum , concorditer inviolatæ fidei uno aſſertionis redo
lere probantur documento. Nam fi recenfeatur Nicæni Symbeli ſeries
venetanda; nihil aliud de Spiritu ſancto in ea, nifi hoc modo reperiri
poterit promulgatum : Et in ſanctum , inquiunt, Spiritum. Quid
eft ergo dicere: Et in Spiritum ſanctum ? Quomodo accipienda eft tam
brevifſima corum profeſio, niſi ut patenter detur intelligi, mentium
corum integre fidei religioſa devotio, & in ſanctum Spiritum , ficut
& in Patrem & in Filium , probabiliter credidiſe, quemadmodum
poſtea a SS. Patribus centum quinquaginta, qui conteſtati ſunt Sym
boli fidem Nicæni Concilii inviolatam perenniter permanere? Supple.
verunt tamen , quafi exponendo corum ſenſum , & in Spiritum fan
ĉtum confitentur fecredere , Dominum & vivificatorem , ex Patre
procedentem , cum Patre & Filio adorandum & conglorificandum .
Hæc enim & cetera quæ fequuntur, in Nicæni Symboli ſacro dogma.
te non habentur, Sic itaque hiſce oſtendit, de proceſſione Spiritus
S. ſe intellexiffe, ubi nihil fancto Syınbolo indi poſſe docuerat. Ad
quid enim ſechs ſoliùs hujus articuli fancti Symboli mentionem inje
ciffet? Quomodo vero abhinc verba Paulini corruperint Latini : pro
ſuo enim additamento facientia ibidein inſeruerunt; oſtenſum Tra
étatu de corruptelis in latinorum Patrum ſcriptis perpetratis. Sic

ergo & Paulinus ipfe Latinus , Patriarcha quidem Aquilejenfis cum

reliquis Patribus latinis congregatis jam anno 791 , exortum modo
Aaa 2 addi.
372 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

additamentum illud vulgatum Latinorum , ex decreto Ephefina Sy.

nodi rejecit, refutavit , repudiavit. Licet vero in iſta Synodo pas
fim inferuerint, Paulinum aſſeruiſſe proceſſionem Spiritus fancti a Fi
lio : illibate tamen adhuc reftiterunt illa, columna 996. De Spiritu
autem fancto, ut oftenderet cum ſuum Patrisque , fic ait: Spiritus,
inquit, veritatis, qui a Patre procedit, ille mc clarificabit. Nam
qui de Patre procedit, Patris profeéto Spiritus eft; & qui veritatis
Spiritus eſt, ſuus nihilominus Spiritus eft.
Quanquam vero , ubi fic modo exorta novitas illa , a ceteris
Latinis , iisque præſtantiſſimis eruditione & auctoritate fuerit rejecta
& improbata : attamen , ut ſverunt, quæ primo afferuntur , fenſiin
ad plures dimanare , majora incrementa abhinc habuit, pluresque
Jaudatores invenit cnm dogmate proceflionis Spiritus S. a Filio addi
tamentum ejus ad Symbo!um . Sed eo acrius hi ipfi a reliquis Epi
fcopis oppugnabantur latinis , ut hinc magna ſludia motusqne inter
ipfos Latinos cierentur. Quas lites hinc conpofiturus Carolus Rex
Francorum , tum vero Galliæ & Germaniæ jam Imperator , Syno
dum celebravit Aquisgrani 809. Aderant ergo Epifcopi latini magno
numero : diſputatuin de proceſlione Spiritus fancti, his procedere
ipſum a Filio etiam defendentibus, aliis illud oppugnantibus . Cum
fufe utrinque diſceptatum eſſet: non nrinus impigre pro ſua novitate
novatoribus, quam pro veritate catholica catholicis Epiſcopis certan
tibus, re infecta diſceſlum . Teſtantur hoc paffim ipfi hujus ætatis,
aliique hiſtorici latini.
Aco Viennenſis Epiſcopus in chronico ad amium 809.
Synodus magna Graniaquis congregatur anno incarnationis Domini
809. in qua Synodo de proceſſione Spiritus fanéti agitatur, utrum
ficut procedit a Patri , ita procedat a Filio. Hanc quæftionem Jo
bannes mionachus Hierofolymitanus moverat. - In cadem etiam Sy
nodo quæfitum eft side ventilatum de flatu ecclefiarum , &g ordine
fingularum , cujusque converfationis ctiam clerici effe debent.
AIMONIUS Lib. IV. de geſtis Francorum Cap. XCVII. pag. 232 .
editionis Pasilienſis , anno 1602. His ita geftis, Imperator de Ar
duenne
 DOGMATIS GRÆC.
373
duenna Aquisgranum reverſus menſe Novembris Concilium habuit de
proceffione Spiritus fanéti, quam queſtionem Johannes quidam mo
nachus Hierofolymis primo commovit, cujus definiende caufa Bern
barius Epiſcopus Wormacenfis E Adalhardus Abbas monafterii Cor.
bejæ Romam ad Leonem Papam milli ſunt. Agitatum eft etiam in eo.
dem Concilio de Batu Ecclefiarum , Et converſatione corum , qui in
eis Dco fervire dicuntur, nec aliquid tamen definitum eft, propter
rerum , ut videbatur, magnitudinem . Paria habet Auctor annalium 5

Francorum ab anno 741. ad annum 8 14. Tom . II. hiſtoriæ Fran

corum Scriptorum , Pariſiis anno 1636. ab Andrea Ducheſne edito .
rum pag. 46 . Et Auctor Anonymus vitæ Caroli Magni in eodem
1
Tom. pag. 64. Monachus item cænobii Egolismenfis in vita Ca.
roli Magni ibidem , pag. 84. EGINHARDUS in annalibus ibie
dem , pag. 225. Auctor annalium ab anno 741. ad annum 882 .
Tom . III. Scriptorum Francorum ab eodem auctore Ducheſne edito .
rum , pag. 169. Tandem annales Francorum ab anno 687. ad
annom 940. ibidem pag. 294. Porro annales Francorum Fuldenfes
Tom . II. Scriptorum hiſtoriæ Francorum ab eodem Duchesne edi.
torun pag. 541. His temporibus Concilium babitum eſt de proceffione
Spiritus fanéti , quam quæſtionem Johannes quidam monachus Hiero
folymis primo commoverat, cujus definienda caufa Bernharius Epiſco.
pus Vangionum , & Adalbardus Abbas Corbejæ monafterii Romam
ad Leonem Papam mifi funt. HERMANUS Contractus monachus
Augienfis in chronico ad annum 809. Tom. XI, Bibliothecæ Patrum
Colonienfis pag. 295. Quæftio de proceſſione Spiritus ſancti Synodo
babita ventilatur. Sic ergo ipfi Latini quidem proceflionem Spiri
tus S.a Filio oppugnarunt, non intervenientibus Orientalibus , ipſi
Latini inter fe de hac litigant. Qnis ergo dubitaverit , quin jure
cadeni fententia damnetur , quam ipfi Latini in inventoribus ejus
rejecerunt?
Cum ergo in hac Synodo convenire non poffent Latini, his
probantibus, illis damnantibus proceſlionem Spiritus S. a Filio, ejus.
que additamentum ad ſanctum Sýınbolum : Bernhaçius Epiſcopus
Ааа 3 Wor
- 374 Tract . V. DE DEPENSIONE PER IPSOS LATINOS

Wormacenſis & Adalhardus Abbas Corbejenfis five a Carolo Impe.

ratore , five a ceteris propugnatoribus proceſſionis Spiritus S. Romam
miſli ſunt ad Leonem III. ut quid hac in re fentiendum foret, ab eo
requirerent: Hoc enim diſerte modo adducti Auctores latini teſta.
bantur, Romam itaque cum perveniſſent, primo coram Papa con
tra reliquos Latinos diſputarunt, quod etiam a Filio procedat Sphrio
tus S. Ipſa hæc oratio Oratorum illorum nupere demum ex antiquo
manuſcripto a Latinis eſt edita : primo quidem ab Holſteinio poſt
Synodos Romanas , deinde inſerta a Philippo Labbeo Tom . VII. 4

Conciliorum . Sic vero ibidem columna 1199. eadem habet : Que.

fio, qua de Spiritus fanétiproceſſione eft nuper exorta , jam dudum
eft diligentiſſime e SS. Patribus ventilata. Sed quia jam diu a que.
rentibus negle &ta jacebat; non quievit quafi antiquitus ventilata,
fed quafi quædam his temporibus nobis ſubito emerfit occulta: quod
divinitus fpiratum , fideliter credens, non dubito. Grebris etenim
quaſtionum ictibus præfensEcclefia tunditur, utdoctrinis catholicis eru
dita, Sanæque fidei confeſionibus elimata, in æternum qandoque
bæreditate -filiorum percepta vivere cum Domino valçat feliciter rega
natura , Sed quia, ut præfatusfum , bæc quæftio diu a quærenti
bus indiſcuſſa jacebat, voluit omnipotens Deus in eandem ſuscitare
corda Paftorum , ut negligentiæ torpore fublato exercitationis ſancta
brachio cæleftem valeant perfodere thefaurum, Sermonis etenim Do
minici farculo ſæpius divinarum Scripturarum Paftores debent pro
ſcindere campum , ne zizania ſatoris iniqui, ſemenque malignum
formoji tritici valeat opprimere fructum : aut volans paffim volucris
heretica femen catholicum a cordibus rapiat parvulorum : borridaquc
Spinarum emerfio Domini nitidam poffitfuffocare ſegetem . Lectionis
etenim ſacre cognitio imbecillis bacalum , nervoſis arma miniftrat,
hoftium ſubdolas fortiter premit infidias, & victoribus æternas feli.
citer promittit coronas. Ergo procul a Paftoribus negligentic torpor
abſcedat; 'procul a mentis acumine incrtia damnofa recedat, mollis
que fomnus in rigidas lucrofasque lectionis emergat excubias, ui Eco
clefia ager opimus, Doctorumque femine fatus, valeat centenos omni
potenti
1
 DOGMATIS GRÆC.
375
potenti reddere fructus. Jam nunc aggredior de Spiritus fancti
proceffione. Et poftquam ex, facra Scriptura probaffent, quod Spi
ritus Patris fit in Filio , idemque Spiritus & Patris ſit & Filii; quod
Spiritum S. dederit Pater, eundemnque dederit' & Filius ; quod Spi,
ritum S. effuderit Pater , eundemque effuderit & Filius; & quod
una fit a Patre & Filio Spiritus S. effufio ; quod Spiritus S. oris fit
Patris & Filii; & quod Spiritus S. a Patre procedat : fic pergunt :
Et quod idem Spiritus procedat a Filio, liber Job ore Dominico fa
cratus teftis eſt: ubi inter cetera ait : Et audite auditionem in ter
rore vocis ejus, & bonum de ore illius procedentem . Hoc in loco os
Patris Filius eft intelligendus. Sonus vero de ore illius procedens Spi
ritus fan&tus , qui a Filio procedens cum fonitu ſuper Apoftolos in igne
defeendens apparuit, ficut Apoſtolorum teftantur Actus, ubi fcribitur :
Dum complerentur dies Pentecoftes, erant omnes pariter in eodem
loco : es factus eſt repente de cælo fonus, tanquam advenientis ſpiri
tus validiſſimi, replevit totam domum , ubi crant ſedentes. Et
apparuerunt illis diſpertite lingua tanquam ignis, feditque fupra
fingulos corum , ĉe repleti ſunt omnes Spiritu ſancto. Beatus autem
Gregorius hunc fupradi&tum libri Job verficulum exponens , inter
cetera fic ait : Poteſt autem per os Dei unigenitus Filius defignari;
per fonum veri oris poteft ejusdem Spiritus ſanctus defignari. Sonus
igitur de ore Domini procedit , cum conſubſtantialis ejus Spiritus ad
nos per Filium veniens furditatem noftre infenfibilitatis ſumſit. De
bac igitur ipſa proceſſione, qua Spiritus ſanctus a Filio procedit ficut
procedit a Patre, Beatus Athanafius in libro, quem fcripfit contra
Arium , inter cetera fic ait : Ego credo Filium in Patre , & Patrem
in Filio ; Spiritum quoque Paracletum , qui procedit a Patre,
Filii elle & Patris, quia & a Filio procedit: ficut in Evangelio fcri
tum eſt, quod per inſufflationcm fuam dederit diſcipulis fuis Spiri.
ptum fanétum , dicens: Accipite Spiritum ſanctum , quorum remiſeri
tispeccata , remittentur eis, & Co Cyrillus quoque de hac ipſa Spi
Titus fanétiproceſſione contra Neftorium inter cetera fic ait : Quamvis
enim in fui fit ſubfantia.Spiritus, & ejus intelligatur in perfona
pro
376 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS
proprietas, juxta id quod Spiritus eft, & non Filius: attamen alie
nus non eft ab illo ; nam Spiritus appellatus eſt veritatis, & veritas
Chriſtus eſt. Unde ab ifto fimiliter, ficut et a Deo Patre pros
cedit. Ambrofius inter cetera de Spiritu fan&to fic ait : Non enim
quafi ex loco mittitur Spiritus, aut quaſi ex loco procedit, quando
procedit ex Filio. Hieronymus quoque de hac ipfa Spiritusfan ti
proceſſione in Symboli expofitione inter cetera fic ait : Spiritus, qui
a Patre & Filio procedit, Patri Filioque coæternus & pe perr omnia
coæqualis eft. Hæc eft fancta Trinitas : id eft, Pater & Filius Ego i
Spiritus S. una eft Deitas & potentia , una es cffentia; id eft, Pa
ter, qui genuit, Filiusque genitus , & Spiritus, qui ex Patre Fi.
lioque procedit: Hæc tria unus Deus eft. Auguſtinus quoque in ex .
poſitione fidei catholicæ inter cetera fic ait: In illa igitur ſancta Tria
nitate unus eft Pater , qui folus de fe ipfo effentialiter unum genuit
Filium : & unus Filius, qui de uno Patrefolus eft effentialiter natus : 1

1
& unus Spiritus, qui folus effentialiter de Patre Filioque procedit.
Item ipfe adverſus Maximinum hæreticum : Queris a me,fi de ſubſtan.
tia Patris eſt Filius 3 de fubftantia Patris eſt etiam Spiritus ſanctus : cur
unus Filius, & alius non fit Filius ? Ecce reſpondeo, five capias five non
capias : De Patre eſt Filius; de Patre & Spiritus fanctus ;fed ille genitus
eft , iſte procedensz . idco ille Filius eft Patris , de quo eft genitus,
ifte autem Spiritus utriusque, quoniam de utroque procedit. Et
poft paululum ipſe : Amborum eft ergo Spiritus, procedendo de ambo
bus. Item ipſe in libro de Trinitate inter cetera ait : Cum per
Scripturarum ſacrarum teſtimonia docuiffem , de utroque procedere
Spiritum fanétum : f ergo inquam & de Patre , es de Filio procedit
Spiritus fanétus: cur Filius dixit : de Patre procedit? Cur putas,
niſi quemadmodum folet ad eum referre & quod ipfius eft, de quo
ipfe eft. Unde illud eft, quod ait : Mea doctrina, 'non eft mca, fed
ejus, qui mifit me. Si igitur hic intelligitur ejus doctrina , quam
tamen dixit non effe fuam fed Patris ; quanto magis illic intelligen,
dus eft, & de ipfo procedere Spiritus fanétus, ubi fic ait : de Patre
procedit, ut nondiceret, de me non procedit. A quo autem babet
-

! DOGMATIS Græc.
377
Filius, ut fit Deus: eft enim de Deo Deus: ab illo habet utique, ut
etiam de illo procedat Spiritus fan &tus: ac per boc Spiritus fanétus,
ut etiam de illo procedat , ficut procedit a Patre, ab ipfo habet Pin
Itein ipſe Spiritus fanétus. Spiritus vero fanctus nondum de
Patre procedit in Filium , & de Filio procedit ad fan &tificandam
creaturam , fed fimul de utroque procedit: quamvis boc Filio Pater
dederit, ut qucmadmodum de fe , ita quoque de illo procedat. Hæc
2nobis ſummo opitulante opifice de'Spiritus fancti procefione multi
plicia facrarum Scripturarum aggregata funt teſtimonia , ui di.
vinorum librorum ſententiis victus, multorumque orthodoxorum nube
teftium preffus, veritati non valeat refiftere inimicus; fed potius
fententiis catholicis veridicisque ſvaſus teftimoniis, revertatur ad tu .
tiffimum Ecclefiæfinum , ut pariter catholico educatus in gremio, quar.
doque eternum cum Filiis mercatur accipere regnum .
Ex his vero primo conſtat & ipfum etiam dogma proceſſionis
Spiritus S. a Filio, a ceteris Latinis fuiſſe rejectum : pro hoc eniin
contra reliquos hac in oratione diſputant oratores illi ; & hanc que
fionem , inquiunt, nupere eſſe exortam , ET ſuis temporibus fubito
emerfife ; & tandem ſub finem : Hæc teſtimonia pro proceſſione Spi.
ritus fanéti a Filio funt aggregata , ut ucritati non valeat refiftere
inimicus , fed potius revertatur ad tutiffimum Ecclefiæ finum . Ex
quibus verbis porro conſtat , ceteros catholice credentes Epiſcopos
ne quidem dignari voluiſſe ſua communione ceteros , qui ctiam a
Filio crederent Spiritum S. procedere ; ut adeo merito ridendus
BARONIUS , qui, contra diſerta verba Hiſtoricorum latinorum fu
pra allata, non de dogmate proceſſionis Spiritus S. fed de additamen
to faltem ad Symbolum , Latinos tum diſceptaſſe in Concilio Aquis,
1

granenſi confingit: dogma enim ipſum ſemper ratum habuiſſe

Romanām Ecclefiam . Sic enim ad annum 809. Hic monendum
cffe putamus lectorem , non de his dubitatum vel tractatum , num

Spiritus ſanctus a Patre Filioque procederet ; fed quod tum apud

Hiſpanos (ut vidimus & fuo loco pluribus diximus ) tum apud Gallos
addita fuerunt Symbolo quatuor ille Syllabæ, Filioqve : num id
Bbb bence
 378 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

bene factum eſſet, ut & ita au £tum Symbolum in Ecclefia caneretur :

acceperant enim licentiam & Leone ipfo Romano Pontifice Franci, ut
liceret eis Nicænum Symbolum five dixerimus Conftantinopolitanum ,
in Ecclefia cancre. Sed cum ipfi illud cancrent cum additamento :
inde oborta eſt controverfia , num licite illis appofitis ſyllabis, legi.
time in Ecclefia cani pollet. Cum alioqui de ipſa proceſſione Spiritus
fan &ti, diſputariminime debuit neque in controverfiam adduci , cum
fancti Leonis Magni auctoritate conſtaret ( ut a nobis fuo loco diétum
eft ) recte dici Spiritum ſanctum a Patre Filioque procedere. Con.
ftat inde porro , diu hactenus ad hæc usque tempora ignoratum fu
iſſe, five non traditum in Ecclefia latina dogina proceſſionis Spiri
1 tus S. a Filio. Nupere enim faltem dicebant quæſtionem hanc
exortam eſſe, diu a quærentibus neglectam jacuiſſe , ſuis tempori
bus ſubito emerfiſſe occultam , Paſtores negligentiæ corpore exçuſſo
tum rurfus illam afferuille. Per longa ergo tempora ignoravit, ad
eoque non credidit latina Eccleſia, procedere Spiritum S. etiam a
Filio. Quomodo ergo Latini ajunt , conſtanti ſemper traditione ac
ſucceſſione in latina ecclefia fuiffe affertam proceſſionem Spiritus S.
a Filio ? Quomodo porro a S. Martini Papæ Romaniætate ad finem
feculi VIII. in plurimis Conciliis, & omnium Patrum fcriptis tradi
tur , defenditur , afferitur, quandoque etiam fufe demonſtratur
proceſſio Spiritus ſancti a Filio : fi per longa tempora , ad finem
ſeculi VIII. usque hocdogma fuit ignoratum in Ecclefia latina ? Di.
ſerte ſane hinc conftat , hæc omnia pellima fide a Latinorum poſte
ris fuiſſe corrupta. Tertio hinc liquet , fub finem demum feculi
VIII. exortos, qui in latinam Eccleſiam inveherent proceflionem Spi
ritus S. a Filio. Quæſtio, inquiunt, que de Spiritus ſancti proces.
fione nuper eft exorta. Rurluun : Non quievit quaſi antiquitus
ventilata , fed quaſi quædam hiſce temporibus nobis ſubito emerkt oc
culta . Tandem : Quia hæc quæftio diu a quarentibus indiſculja ja
cebat , voluit omnipotens Deus in eandem fufcitare corda Paftorum,
ut negligentie torpore fublato, exercitationis fanéte brachio cælefiem
valeant perfodere thefaurum . Notandum tandem : Oratores illos ad
Leo
 DOGMATIS GREC.
379
Leonem III. miſſos, cum fateri cogerentur , diu ante ca tempora in
latina Eccleſia dogma illud non fuiſſe traditum, negligentiæ accufare
deceffores ſuos, tanquam qui torpore quodam neglexerint dogina
illud aſſerere ; ſe vero veterno excuſſo , rurſum antiquitus traditura
dogma defendere. Sed quia, inquiunt, hæc quæftio & c. prout hæc
eorum verba modo vidimus. Et poft pauca : Ergo procul a Paſtori.
bus negligentia torpor abſcedat, procul a mentis acumine inertia
dumnofa recedat , mollisque laſcivia membra relinquat, & altus for
por mollisque fomnus in rigidas lucrofasque lectionis emergat excu
bias. Sveto hæc illi hæreticorum more , ut auctoritatem majorum
eludant. Cum vero paria in excuſationem novitatis fuæ afferret Ne
florius, vel eo de noinine erroris fuit convictus ab Ephefina Synodo.
Verba Neſtorii erant actione I. Epheſinæ I. Synodi, Tom. III.Con
siliorum, columna 5 30. Animadverto plebem noftram multum reli
gionis, & maximum pietatis fervorem habere : verum propter dog
matum notitia divina ignorationem graviter errare ac labi. Hoc
tamen ipſi populo vitio vertendum non eft, fed Doctoribus (quod qua
modeſtia dixerim ?) tribuendum , quibus otium non fuppetit ,ut vor
bis aliquid de exaétioribus dogmatibus proponant. Excipiens vero ea
Petrus Presbyter Alexandrinus & Notariorum Primicerius hinc infert:
En hic aperte affirmat, neminem ex Doctoribus qui ante illum exſti
terunt , ea populis locutum , quæ ipfe locutus eft. Provocabant tan
dem ad Patres, fed quorum verba aut male interpretata, aut cor
rupta , ut alibi oſtendimus. Neque enim Cyrillus in adducto loco
ineminit proceſſionis ; Hieronymi vero verba nequidem hodie ex
ftant : Athanaſii vero verba corrupta effe, diſerte oſtenſum alibi.
De reliquis judicium pariter ferendum ex Tractatu de corruptelis in
fcriptis Patrum latinorum perpetratis.
Cuin ergo teſtimonia illa pro proceſſione Spiritus S. a Filio
coram Leone III. oratores illi prælegiſſent, omnino probaffe dogma
illud legitur Leo III. Sic enim SMARAGDUS in annalibus Eccle.
fiafticis, Tom. VII. Conciliorum , columna 1194. Lectis a prædi
this miffis per ordinem teftimoniis, atque a Domino Apoſtolico dili
Bb b 2 gen
 ONE
380 TRACT . V. DE DEFENSI PER IPSOS LATINOS

gentiſſime auditis, ait : Ita fentio, ita teneo , cum bis auétoribus,
& facræ Scripturæ auctoritatibus. Si quis aliter de hac re fentire
vel docere voluerit, defendo; EI nifi converſus fuerit, & fecundum
hunc fenfum tenere voluerit, contraria fentientem funditus abjicio.
Quodfi quidemn vera hæc Latinorum de Leone II. relatio, proceſſio.
nem Spiritus S. a Filio protante: patet utique Leonem JII. vafris
iſtorum novatorum argumentationibus deceptum , tale quid adftru
xiſſe : Ita fentio, ita teneo, inquit, cum bis auctoribus &c. nimirum ,
quos oratores modo adduxerant. Hactenus enim dogma illud fuiffe
ignoratum ab Ecclefia Romana vel ex verbis illis oratorum eorundem
conſtat , quibus dogma illud hactenus ignoratum ajebant. Idema
etiam arguunt verba Smaragdi, quibus perquam diligentiſſime re
fert' adducta teſtimonia audiviffe Leonem III. quibus hinc demum
auditis, proceſiionem Spiritus S. a Filio idem Papa etiam affirma
rit. Non ergo hactenus ftatum , commune ac notum Ecclefiæ Ro.
manæ dogma erat : fed porro non conftanti confenfu hactenus in
Ecclefia Romana fuiffe traditum dogma proceflionis Spiritus S. a Fi
lio , prout dogma quidem proceſſionis Spiritus fancti a Patre. Ex
ipfis etiam Leonis III. verbis in diſputatione cum oratoribus de addi.
tamento Symboli liquet : Quisquis, inquit, ad hoc fenfu fubtiliori
pertingere poteft, & id fcire, aut ita ſciens credere noluerit, falvus
effe non poterit. Sunt enim multa , è quibus iftud unum eft, facre
fidei altiora myſteria; fubtilioraque facramenta, ad quorum inda
gationem pertingeré multi valent ; multi vero, aut ætatis quantita
te, aut intelligentia qualitate præpediii non valent. Et ideo , ut
prediximus, qui potuerit T noluerit, ſalvus effe non poterit. Rur
ſum deinde : Bonum certe , ET bonum valde, utpote tam fidei facra.
mentum magnum , quod non licet non credere , quisquis valet
ad boc pertingere. De ratis & 'indubitatis, & notiſlinis hacte
nus fidei doginatibus nequaquam dici poteſt, quod eadem fal
tem qui fubtiliori ingenio valent, complecti poffint, non etiam ,
qui intelligentia ita non valent: át fane hinc denuo liqueat, non
ratum & indubitatum in Romana Eccleſia hactenus fuiſſe dugma
illud
 DOGMATIS GREC. 381
illud proceſſionis Spiritus S. a Filio, prout quidem fuerat dogma pro
cesfionis Spiritus S. a Patre. Sed Leonem III. deceptum fpeciofis,
1
prout videbantur , novatorum argumentis, huic doginati acceffiffe ;
quemadmodum & inquiebat : Ita fentio , ita teneo cum bis auctori.
bus, & facræ Scripture auctoritatibus, quas fcilicet laudati Orato .
res adduxerant. Poft hæc ergo Oratores illi ex Synodo Aquisgra.
nenfi Romam miſli de additamento ipfo fanctiSymboli Leonem III.
confuluerunt; fed circa hoc omnino fibi contrarium repererunt Pa .
pam , conſtanter afferentem , non pofle quid Symbolo indi ob de
3 cretum S$. Synodorum æcumenicarum ; ſic ut eos denuo ex Symbolo
additamentuin illud tollerent, juberet. Diſputationem hanc LED
NIS III. de additamento ad Symbolum cum Oratoribus ex Synodo
Aquisgranenfi Romam miſlis confignavit laudatus Smaragdus, ute
pote qui ci interfuit, in annalibus eccleſiaſticis, quæ hinc refertur
a BARONIO ad annum 809. & in omnibus Conciliorum Gallico
rum , recentioribusque editionibus Conciliorum generaliuun reperi
tur. Sic ergo Tom. VII. Conciliorum , columna 1194. SMA
RAGDUS pergit: His dićtis, novi quod nonnulla colloquendo potius,
quam diſputando præcefferunt: quorum ſeries fenfuum ſeu verborum ,
nifi tantum quod inde fuit , non fatis memoriæ occurrit. Cumque
eadem collatio ad hoc usque procederet, ut jam magis certa diſputatio,
quam ut fupra collocutio habenda effet ; etfi non eadem fuit proprica
tas ſermonum , in quantum recordari valco, iſte tamen fuit curſus
fenfuum , & fumma conclufio novisſimarum definitionunt. M1981.
Quia veró, ut dicitis , ita certifſimum credendum eft, credendo im .
mutabiliter tencndum , tenendo vero , ficubi neceffe fuerit, conftan.
tiſſime defendendum eſt, numquid non id neſcientes docendum , fcien
tibus autem , ut id attentius teneamus , confirmandum eft ? PAPA.
Ita cſt. M1881. Si ita eft, fi quis boc nefciverit, vel ita non credi.
derit , num falvus effe poterit ? PAPA. Quisquis ad boc fenfu fube
tiliori pertingere poteft , id fcire, aut ita ſciens credere nolue.
rit , ſalvus elle non poterit. Sunt enim multa, e quibus iftud unum
eft, facræ fidei altiora myſteria, Bb
fubtilioraque facramenta, ad quon
b 3
382 TRACT. V. DE DEPENSIONE PER 11308 LATINOS

rum indagationem pertingere multi valent ; multi vero , aut etatis

quantitate, aut intelligentia qualitate præpediti non valent.
ideo , ut prædiximus, qui potuerit & noluerit, ſalvus effe non pa
terit. MISS 1. Si ergo ita eft, imo, quia ita eft, quod non cre.
dere non licet , & non tacendo docere licet, cur non licet cantare vel
cantando docere? PAPA. Licet, inquam , licet docendo cantare, ES
cantando docere , fed illicite in prohibitis, nec fcribendo nec cantan
do licet inſerere. Micsi. Quia ergo utrisque notum eft, quod
ideo a vobis , ut id Symbolum cantando vel fcribendo inferatur, illie
citum ducatur vei dicatur, quia illi, qui idem Symbolum condide.
runt, non indiderunt, ut cetera, es fequentes principales Synodi,
Chalcedonenfis fcilicet quarta , Conftantinopolitana quoque quinta-EN
fexta ut novum ultra Symbolum a quoquam qualibet neceffitate, feu
ſalvandi homines devotione, condere, & in veteribus tollendo, ada
dendo, mutandove quicquam inferere prohibuerunt, non eft ibi diu .
tius immorandum . Sed hoc quæro, boc, ut dicatur , rogo , quia
id credere bonum eft, bonum hodie ficut ad credendum , ita ad can
tandum tunc effe, fi ab eis infertum fuiſſet! PAPA. Bonum corte,
& valde bonum , utpote tam fidei ſacramentum magnum , quod non
licet non credere, quisquis ad hoc valet pertingere. Missi. Num
quid non bene idem tunc auctores feciffent, fi quatuor tantum ad
dendo fyllabas, tam perneceffarium fidei ſacramentum cunctis de
inceps ſeculisperſpicuum redderetur? PAPA. Sicut non audeo di.
cere, non bene feciffe , fi feciffent , quia proculdubio , ficut cetera ,
qua vel omiſerunt, ſcientes utique, & non tam humana, quam di
vina illuminatiSapientiafecerunt: itaquoque non audeo dicere, iftud
cos nobis minus intellexifie; perpendiſſe cur dimiſerunt, vel cür di
miſſum , ne ultra mitteretur , ficut & cetera prohibuere. Tu & tui
videte, quid fentiatis de vobis: nam & ego me illis, non dico pre
feram , ſed etiam illud abfit mihi, ut coæquare præſumam . Missi.
Abfit etiam , Pater, Deo noftro protegente illud a nobis, ut nos quic
quam horum cogitemus, vel dicamus, vel fuperbis inflati, vel ini
divinis rebus humanæ laudis cupidine provocati, ac fi nosmet illis
non
 DOGMATIS GREC. 383
non tantum præferre, verum etiam coæquare prafumamus: fed tan
tum fecundum hujus temporis qualitatem , & imbecillitatem fratrum
noftrorum caritate compatientes, illud quærimus , in co laboramus,
ut , quia finis mundi appropinquat, in quo ficut predicta ſunt tem
pora periculoſa, etiam ideo inter cetera maximefratribus noftrispro
deffe valeamus. Quo ergo fideles in Domino in ſacramento fidei reda
dere ſtudeamus ; . Et idcirco quia præfatum Symbolum a quibusdam
itacantari reperimus , Et quod id ecclefiafticæ congruerefidei, ficut
ſentimus, atque per hoc & nunc jam plurimos doétos, & fine fine
usque in finem feculi, de tanto myſterio, fi ita teneatur, inftruendos
effe cognovimus, qui nequaquam inſtrucrentur, niſi cantaretur : me
lius nobis viſum fuit cantando tantos inſtruere, quam tacendo indo
Etos relinquere. Si enim fciret Paternitas tua , quanta funt bodie
millig id ſcientium , quia cantatur, qui nunquam ſcituri effent, nifi
cantaretur, fortaffe nobiſcum teneres, & id , tuo etiam confenfu, ut
cantaretur, acquieſceres. PAPA. Interim aſſentio, verumtamen,
quæſo, reſponde mihi: nům univerſu hujusmodi fidei myſtica facra.
menta , que Symbolo non continentur , fine quibus quisque , qui ad
boc pertingerepoteft, catholicus effe non poteft, Symbolis inſerenda,
Bu propter compendium minus intelligentitem , ut cuique libuerit, ad
denda ſunt? Missi. Nequaquam : quia non æque omnia neceſſa
>

+
ria ſunt. PAPA. Etfi non omnia, certe plurima funt his fimilia,
qua nifi a capientibus credantur, catholici elle non poſſunt. MISS Ta
Dabisne aliquid , non dico ſublimius, fed faltem buic fimile Symbola
deeſſe? Papa. Nempe dabo, e abundanter dabo. Missi. Da
primo unum , er fi necefle fiterit, adde alterum , PAPA. Quia ami
ca agitur contentione , quod agitur, & pro utrarumque partium
quæritur ſalute , quod quæritur, ( atque utinam , qusties aliquid
E
bujusmodi in majoribusfeu in minoribus ecclefiafticis vel catholicis
utilitatibus quæritur, ita per omnia pucifice , & fine perverſa inten
tione quæreretur ! ) ne quid forte de tam reverendis myſteriis tenere
loquamur, detur conſiderandi lucus, & dabimus, quidquid de bis
• dederit Dominus. Et nocturna dilatione congrua data ait PAPA :
Num
384 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

Numquid magis ſalutare eft credere', periculofumve' non credere,

Spiritum fan &tum a Filio, ficut a Patre procedere, quam Filium ſa
pientiam Deum a ſapientia Deo , veritatem Deum a veritate Deo
genitam effe, & tamen utrumque, unam ſapientiam , unam verita
tem effentialiter Deum cffe, cum tamen conſtet, id a fanctis Patribus
eidem Symbolo inditum non effe! Si ergo hæc duo, ficuti fapicntes
decet, in tam familiari diſputatione ad hoc valent, ut nobifcum fer
tiatis & cognofcatis, tot priores catholicos Patres, qui hoc unde agi
tur vel Symbolis non inferuerunt, vel inferere , quemadmodum ce
tera, ut ſupra di tum eft, prohibuere, non præfenti ignorantia,
non futura négligenti providentia prætermifille, prætermiffum ne
mitteretur prohibuiſſe, a' coacervandis teſtimoniis libentiffime qui.
eſcimus. Sciendum vero , non folum fecundum effentiam Divinita
tis , verum etiam fecundum myſterium Dominicæ incarnationis, tan
ta , Deo auctore, ET ex corundem Patrum auctoritate damus Esta .
lia, quanta non folum ſapientibus ſatisfaccre, ſed etians & ftultos
valeant opprimere. M1881 , Non , inquam , neceffe eft in co laborare,
an neſciamus, quod fcimus: quia quicquid exinde ceteri ſciunt, nos
Deo auctore ſcimus, aut ſcire poſſumus, fi non fcimus. PAPA. Hoc
eſt, inquit, quod miramur, qui fineprofe&tuofo labore poteftis qui
efcere , laboratis ne quiefcatis. Missi. Non ideo laboramus, ne
quiefcamus, ſed ne propter inertiam pii laboris præmium amittamus,
Es ſalva diligentiore inquiſitione, declinataque pertinaci contentione,
adhuc majus æftimamus lucrum , quod per hoc in corde quercntium
acquiritur , quam detrimentum in eo fieri illorum , qui addiderunt:
ac fi per contumaciam contemtores Paternarum conſtitutionum exiſte.
ront .
Aliud eft cnim per arrogantiam tranfiliendo bona contemnere,
aliud bona per benevolentiam meliora cfficcre. PAPA . Iftud quo
que, etfi in quibusdan ut agutur bonum eſt, non tamen ideo ubie
quc agendum eft. Qua de re multa id ita effe probantia addi pote
rant teftimonia : ſed res per ſe admodum patet, quanto melius fit,
ut quisque quodlibet bonum ita ut eft utile , reddere ftudeat : aut,
fi forte id ipſum bonum melius cficere nititur , boc primo videat,
boc
 DOGMATIS GREC. 385
boc magnopere perpendat, ne bi se ultra quam dcbuit temera.
rium præfumendo , & illud quodperfefalubreerat , reddat noxium
corrumpendo. Nifi quisquam forteaferere velit de preſenti, unde
agitur, vel fimilibus capitulis, que fine periculo fuo docere licet Ege
diſcere, ut ordo docendi licitus dimittatur, & ibi deferantur , ubi
nunquam deinceps docens aut difcens innocens, ſed ſemper fane in
transgreffionis crimine merito culpabilis uterque judicetur. Quod
te fortaffis, fi non dedigneris audire , non immerito tangit : qui hic,
quod hactenus in Ecclefia Dei Ege fibi quisque ſapiens ſcire, & fing
cogitatione deliéti infipientes potuit docere, jam deinceps non dico
ftultus difcere, fed nec ipfe fapiens fine prævaricatione poffit cantare,
contandove, ut vultis, quemquam docere, & dum multis alio, quam
debetis, tramite prodeſſe sligitis, nullum in bac duntaxat parte dimit
titis , cui, fi vos ſecutus fuerit, non noceatis. Nam de co , quod
fupra docuiftis, non aque judicandus vel habendus fit ille, qui tale
aliquid devote fructum quærendo ageret, ille , quihoc contumaci jus
fione præfumeret. Hac defenfio, vel, fo dici liceat , tergiverſatio,
non buc refpicit, non iſtud intendit ; quia non idem Patres diſcer .
nendo vel decreverunt , nec fanxcrunt, ut ipſum benevolus præfume
ret , non malevolus, fed tantummodo nullus. Missi. Numquid
non a te id ipfum Symbolum eft data in Ecclefia cantandi licentia ?
Numquid a nobis huc ufus ille cantandi proceffit ? Hinc etenim illuc
mos idem cantandi non a nobis buc advenit ; & quomodo illum usque
1
bodie cantamus ? PAPA. Ego licentiam dedi cantandi; non autem
cantando quippiam addendi, minuendi, five mutandi ; eg ut ex
preffius aliquid , quia vos cogitis , loquar, quamdiu vobis in hoc
fatis fuit, quomodo in bujusmodi cantando vel celebrando facrofan
Etis myſteriis fancta Romana tene? Ecclefia, nequaquam ant nobis in ta
libus laborare , aut aliis laborandi occafionem neceffe fuit ingerere,
Quod vero afferitis, ideo vos ita cantarç , quoniam alios in iftix par
tibus vobis priores audiſtis cantaiſe, quid ad nos ?'. Nos enim id 1

ipfum non cantamus , fed legimus , et legendo docere, nec tamen les
gendo aut docendo addere quifpiam eidem Symbolo inſerendo præſu
Сcc mimus
 ONE PER IPSOS LATINOS
386 Tract . V. DE DEFENSI
inimus. Quæ vero predictis Symbolis fidei tantum non congruentia
deeffe cognofcimus, non , utfæpe dictum eſt, inſerere præfumimus,
fed locistemporibusque opportunis, quibus competit, miniſtrare cu
ramas. Missi. Ergo, ut video , illud a veſtra Paternitate decer
nitur , ut primo illud , de quo quaftio agitur, de ſæpe fato Symbolo
follatur, & tunc demum a quolibet licite ac libere fivecantando, five
tradendo difcatur & doccatur. PAPA . Ita proculdubio a noftra
parte decernitür : ita quoque ut a veſtra afſentiatrır, a nobis opuni.
modis fuadetur. Missi. Quoniam ergo , ut fupra ipſe dixiſti,pro
ambarum partium quæritar falute, quod quæritur, fublatis his, quæ
yultis , bonum eft, ut idem Symbolum cantetur. PAPA . Bonum
fane, quod tamen non imperando, fed , ut prius, permittendo dics.
mus , quia illud ficuti tunc, ita & nule , fi fincere agatur , utile in
digentibus cfje poffe non ignoramus. MISSI. Quia vero , ut dici.
tis, &c verum dicitis, bonum eft cantare id ipfum Symbolum : num
quid enim fifermo plenus recta fide e medio tollatur, idem fermo ab
omnibus , ac fi contra fidem fit, condemnabitur ? Quule ergo dabis
confilium , ne id ipfum ad aliquod tranfeat exitium ? PAPA. Si
priusquam ita cantaretur, interrogatus effem; ne infereretur utique
refpondiljem . At nunc (quod tamen non affirmando, fed vobifcum
pariter tractando dico') quantum menti occurrit , ita mihi videtur
poffe utrumque fieri: ut paulatim in palatio, quia in noftra fancia
Ecclefia non cantatur , cantandi confuetudo ejusdem Symboli inter
mittatur, fique fiat, ut quod id ipfum , ut cantaretur , non que
libet imperantis auctoritas, fed potius ardiendi id fecerat novitas;
ſi dimittatur a vobis, dimittetur ab omnibus: & ità fortaffe, quan
tum effe poteft, non incongrue utrumque fieri pofſit: ut quoat jam
nunc a quibusque prius nefcientibus reéte creditur, credatur, ota
mon illicita cantandi confuetudo fine rujusque fidei læfione tollatur.
Sic ergo , ubi hactenus primum invectum erat in Eccleſias lati
nas additamentum fancti Symboli de proceſſione Spiritus S. a Filio ;
conſultus de eo Papa Leo III. omnino illud culpavit, proſcripfir,
26 , ut rurſum tolleretur e Symbolo , juflit. Quis ergo amplius du
 >

DOGÃATIS GRÆC.
387
1

bitet, quin jure damnetur additamentuin illud , quod Papa ipfe, ubi
modo exortum erat , rejecit ? Qua ratione , qua fronte , cun Papa
ipfe definierit , non poſſe dogina illud addi Symbolo , poſteri ta
men Latinorun mordicus illud retinent; & pro eo tanquam pro
aris & focis dimicant ? Siccine libet a definitiòne Papæ abire , quem
- tamen infallibilein alias volunt ? Repudiat vero Leo additamentum
illud Syınboli; quia decreto Conciliorum ecumenicorum cautum ,
ut ne quidem vera inſeri debeant Symbolo : inter cetera enim in
quiebat : Si ergo hæc duo , ficuti ſapientes decet , in tam familiari
diſputatione ad boc valent, ut nobiſcum fentiatis, ego cognofcatis, tos
priores catholicus Doétores, qui hoc unde agitur, vcl Symbolo non in
ſeruerunt, vel inferere, quemadmodum cetera, ut fupra diétum eft,
prohibuere, non præfenti ignorantia, non futura negligenti provi.
dentia prætermifile, o pretermiffum , ne mitteretur prohibuiſſe,
4.coacervandis teftimoniis libentiſime quiefcimus. Rurſum ipfi milli:
Quia ergo utrisque notum eft, quod ideo a vobis, ut id Symbolis can
tando vel feribendo infcratur , illicitum ducatur vel dicatur, quia
illi , qui idem Symbolum condiderunt, non indiderunt, ut cetera,
en fequentes principales Synodi Chalcedonenfis fcilicet IV . Conftanti
nopolitana quoque V. VI. ut novum ultra Symbolum a quoquam
qualibet neceffitate, ſeu falvandi homines devotione, conderc, ET in
veteribus tollendo, addendo, mutandove quicquam inferere prohi.
buerunt , non eft ibi diutius immorandum . Et ipſe Leo rurſum :
Quia non idem Patres difcernendo vel decreverunt, necfanxerunt,
ut benevolus præfumeret, non malevolus, fed tantummodo nullus.
Denuo : Illicite in probibitis nec fcribendo nec cantando licet inſe.
Tere . Tandem : Non audeo dicere, iftud cos nobis minus intellexijſt;
" perpendiſſe, cur dimiferunt,, vel cur dimiſſum , ne ultra mitte
retur, ficut & cetera prohibuere. Si vero decretum SS.æcume.
nicarum Synodorum habet , ut ne quidem vernu ſancto Symbolo
inſeri poflit: patet utique ex mente Leonis III. fimul eos , qui in
Symbolo proceſſionem Spiritus S.a Filio frequentant , anathcınatis
reos elle, quo Symbolun innovantes & adaugentes Synodi illæ
Ccc 2 dain .
388 TRACT . V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS
damnaverunt. Hinc etiam Leo ipſe inquiebat: Quia amica agitur
contentione , quod agitur, Et pro utrarumque partium quæritur ſa
lute. Rurſum : Ubi nunquam deinceps docens aut difcens inno
cens , fed femper fane iz transgreffionis crimine culpabilis uterque ju .
dicetur. Qua ergo fronte denuo additamentum illud ſervant Latini:
fi eo ipſo peccant in decretum SS. æcumenicarum Synodorum ;
fi eo ipſo anathematis rei , quo Symbolum innovantes damnavere
æcumenicæ Synodi? Simul porro hinc conftat, dum , ipſo teſte Leo
ne , fenſus illius decreti ecumenicarum Synodorum , quo cayetur',
ne alia fidei definitio in Eccleſias inferatur , quod ne quidem veram
S. Symbolo inferi debeat: toto cælo erraſſe Latinos , qui in Ferra
rienſi Synodo tot feſliones inſumferunt , quo demonſtrarent decreto
illo SS. æcumenicarum Synodorum contraria faltem , non fimul
etiam vera S. Symbolo inferenda non eſſe prohiberi. Solum enim
Leonis hoc teſtimonium falfitatis eos convincit; folms Leo hoc teſti
monio ſuo partem iftam priorem Concilii Florentini falfa defendiffe
arguit. Imo addebat Leo : Sciendum vero non folum fecundum ef
fentiam Divinitatis, verum etiam fecundum myſterium Dominicæ
incarnationis , tanta Deo auctore 85 cx eorundem Patrum auctoritate
damus & talia, quanta non folum ſapientibus fatisfacere, fed etiam
ftultosvaleant opprimere. Ut fane nou ſaltem falfitatis defenſores,
fed & ftultis pejores, ex mente Leonis III, fuerint: qui , cum paria
exempla & magno quidem numero Ferrariæ adduceretMARCUS
Ephefi Archiepiſcopus , nequaquam tamen veritati manus dare vo
fuerunt , fed pro fua fententia acerrime -adhuc diſputare ſuſtinuere.
Porro hinc conſtat, abſurde vulgo Latinos tenere , & Ferrariæ pro
poſuiſfe ANDRE AM Coloſſenſem , Papam fuperiorem eſſe Conciliis
acumenicis ; & hinc S. Symbolo , non obftante decreto quodam
contrario Synodorum inferere potuiſſe, quod etiam a Filio proce
dat Spiritus S. Contrarium enim hic diſerte fatetur Leo, qui neque
fibi licere oſtendit, Symbolo quid contra decretum æcumenicarum
Synodorum inſerere; neque fefe præferre præſumit SS. Synodis uni
verſalibus, aut faltem coæquare iisdem . Inquiebat enim : Oulu
pre
 DOGMATIS GRÆC.
389
prædi&tis Symbolis fidei tantum non congruentia deeffe cognoſcimus,
non, ut fæpe di &tum eft, inferere preſumimus, ſed locis temporibusque
opportunis, quibus competit, miniſtrare curamus. Et ante hæc: Tu Es
tui videte , quid fentiatis de vobis. Nam & ego me illis, non dico,
præferam , ſed etiam illud abfit mibi, ut coæquare præſumam .
Conſtat hinc porro , ſub finem demum ſeculi VIII. exortum
dogma eſe inter Latinos , quo procedere etiam a Filio afferitur Spi
ritus S. Hactenus vero omnino idem dogma ignoratum fuiſſe: ne
que pari ratione, prout dogma proceſſionis Spiritus S. a Patre, fuiſſe
traditum , aſſertum, Sic enim Leo ajebat : Quisquis ad hoc ſenſu
ſubtiliori pertingerepoteft, & id fcire, aut ita ſciens credere no
luerit, ſalvus effe non poterit. Sunt enim multa, in quibus iſtud
unum eft, ſacre fidei altiora myſteria, ſubtilioraque ſacramenta,
ad quorum indagationem pertingere multi valent; multi aut æta
Et
tis quantitate , aut intelligentia qualitate præpediti non valent.
ideo, ut prædiximus, qui potuerit, & noluerit, falvus cffe non po
terit. Rurſum deinde: Bonum certe, el valde bonum , utpote tan
t1! m fidei ſacramentum , quod non licet non credere, quisquis ad hoc
!
valet pertingere. Si hac ætate ita fe adhuc habuit proceſſio Spiri
tus S. a Filio, ut eadem faltem , qui fubtiliori ingenio valebant, non
qui etiam intelligentia non ita valebant , complecti potuerint: patet
utique non pari ratione hactenus in latina Ecclefia fuiſſe traditam
decantatam proceſſionem Spiritus S. a Filio, ejusque proceſſionem a
Patre; fed hactenus omnino ſilentio fuiffe involucam proceſſionem
Spiritus S. a Filio . Ut fane hinc denuo manifcfte ruat perpetuus a
Latinis jactatus confenfus, quo pariter & a Patre & a Filio proce
dere Spiritum S. in latina Ecclefia femper traditum eſſe volunt.
Liquet hinc porro , corrupta eſſe fcripta Patrum latinorum,
àctaque Conciliorum , in quibus continuo femper a Gregorii Magni
Papæ Romani tempore ad finem usque feculi VIII. traditur, afferi.
tur, quandoque etiam fule demonftratur proceflio Spiritus S. a Fi.
lio ; Symbolum item fæpiſſime crim additamento legitur. Hactenus
enim ignoratum fuiſſe dogma illud , ex verbis Leonis diſerte often
Ссс 3 fum.
390 TRACT. V. DE DEPENSIONE PER IPSOS LATINOS

fum . ' Neque hinc niſi fub feculi VIII. finem , primum affertum
liquet dogma illud ; quod idem aliunde etiam fupra demonſtratum .
Idem tandem probant verba Leonis, quæ ſub finem habebat: Sic
fact, ut quod jam nunc a quibusque prius nefcientibus recte creditiir,
credatur. Neſciverant ergo Latini hactenus procedere Spiritum S.
a Filio : non ergo idem hactenus fuit traditum ; non pari ratione,
prout dogma proceſſionis Spiritus S. a Patre, aſſertum ; adeoque cor
rupta ſcripta Patrum , & acta Conciliorum, in quibus ante hæc tem
pora ſemper traditur, afferitur, Spiritum S. etiam a Filio procedere.
Neque hactenus niſi pauci aliqui frequentarunt in Symbolo dogina
illud ; quos inde alii fecuti. Sic enim miſli inquiebant: Idcirco,
quia præfatum Symbolum , & quibusdam ita cantari reperimus, o
quod id ecclefiafticæ congruere fidei, ficut ſentimus, utique cognni.
mus, mclius nobis viſum fuit , cantando hæc docere, quam tacendo
indoétos relinquere.
Primi vero novatores ex partibus Germaniæ & Galliæ oriundi
erant, quemadmodum & Lugdunenſes monuit ALBINUS , ne Sym .
bolo quid infererent, de quo fupra. Et hinc Papa Leo : Quoniam
vero , inquit, afferitis, ideo vos cantarc, quoniam alios in iftis par.
tibus vobis priores audiviftis cantare , quid ad nos ? At Legatorum
alter BERNHARIUS erat Epiſcopus Wormacenſis , alter ADAL
HARDUS Abbas Corbejenſis ; fi vero non aliunde ad Oratores
hoſce , aliosque defluxit additamentum illud Symboli , quam a qui
busdam , qui priores S. Symbolum cum additamento decantarunt,
quosque quidem fic decantarc , ipfi audiverant: patet utique non
niſi proxime ante hæc tempora , fub finem demun ſeculi VIII. ex
ortuin & inventum fuiſſe additamentum illud; adeoque denuo hinc
corrupta eſſe conſtat acta Conciliorum , in quibus ante hæc tempora
ſemper legitur cum additamento Symbolum. Patet item non ab
Hifpanis ad Gallos defluxiſſe illud additamentum , prout quidem
corrupte habent acta Conciliorum Hiſpanorum , ante tempora hæc
etiam celebratorum ; ſed inter ipſos Gallos & Germanos primum il
lud ipſum additamentum fuiſſe inyentum , exortum.
Cum
 DOGMATIS Græc, 391
Cum ergo Leo III. graviſſiine peccare in decretum Synodorum
æcumenicaruin eos videret , qui S. Symbolum , quod inviolabile
æternum permanere debet , proceſſione Spiritus S. a Filio adauge
fent : ut eo magis occurreret pravis horum novatorum conatibus,
non ſolun verbis contentus , quibus in diſputatione ſuperiori cum
Oratoribus ex Synodo Aquisgranenſi ad ipfum miffis additamentum
illud refutarat, &, ut rurſum tolleretur, juſſerat; fed duas præterea
tabulas argenteas publice poſt altare S. Pauli poſuit, in quarum altera
S. Symbolum idomate græco, altera latino , aureis litteris illibate in .
fculptum fuerat , absque fcilicet additamento de proceſſione Spiri
tus S. a Filio, ut æternum hoc pofteris effet monumentum , ne a pri
Aina fide excidentes, nova inſererent S. Symbolo , aut ab aliis in
ferta admitterent , addiditque: Hæc Lco polisi amore & cautela ora
thodoxæ fidei. Teſtantur id paflim ipli latini antiqui Scriptores, Pe.
- trus ABELARDUS Lib. II. introductionis ad Theologiam , Cap . XIV.
pag. 1089 . Addunt etiam ad axaggerationem impudentiæ noftra
teftimonium damnationis fides, quod juxta traditionem prædicto
rum Conciliorum Leo III. Romæ transfcriptum in tabula argentea
pofteris reliquit, pro amore , ut ipſemet dicit, & cautela orthodoxe
fidei; il quo quidem Symbolo ipfe quoque in proceſſione Spiritus
folum commemorat Patrem bis quidem vorbis : Et in S. Spiritum ,
Dominum , & vivificatorem , ex Patre procedentem , cum Patre Et
Filio coadorandum este conglorificandum. LOMBARDUS etiam Epi
fcopus Parifienfis Lib. I. ſententiarum , diſtinctione XI. Addunt
ctiam ad affertionem fua opinionis, & in teftimonium noftræ dam
nationis de Symbolo fidei , quod fecundum traditionem prædi£te
rum Conciliorun , Leo III. Romæ transfcriptum in tabula argentea
poſt altare B. Pauli pofita pofteris reliquit, pro amore , ut ipſe ajt,
I cautela fidei orthodoxe. In quo quidem Symbolo in proceffione
Spiritus S. ſolus commemoratur Pater his verbis : Et in Spiritum S.
Dominum , & vivificantoin, ex Patre procedentem , cum Patre & Filio
condor andum , & glorificandum. Et utroque antiquior ANASTASIUS
Bibliothecarius, qui non longe abhinc vixit, in vita Leonis III. pag.
140.
392 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATIŅOS

140. editionis Pariſienſis hiſtoriæ ejus Eccleſiaſticæ , anno 1640.

Hic pro amore & cautela urthodoxæ fidei fecit ubi ſupra fcuta ar
gentea duo fcripta utraque Symbolo , unum quidem litteris græcis,
& aliud latinis pendentia dextra lavaque ſuper ingreffum corporis,
penſantia inibi libras 94. uncias 6. Petrus Damiani inde ad.
huc ſua ætate (eft vero Seculi X. Scriptor) eadem ancilia vifa fuiffe
refert opusculo XXXVIII. quod eſt Tractatus de proceſſione Spiritus
S. Cap. II.Tom . III. operum , pag. 287. B. Leo Papa in argentea
tabula , que ante facratisſimum corpus Pauli videtur erecta , inter
ceteras fidei fuæ fymbolas ajt : & in Spiritum S. Dominum , & vin
vificatorem , ex Patre procedentem , cum Patre & Filio coadorandum
& glorificandum. Photius tandem in Epiſt, ad Metropolitam Aqui
leiz , in noviſſimo Auctuario Bibliothecæ Patrum pag. 529 . Si.
militer & junior Leo, qui non folum nomen , verum etiam fidem
illius eft æmulatus.Hic fiquidem , hic , inquam , pietatis fervens
zelo, ut nullo pacto exotica lingua corrumperetur immaculatæ noftra
fidei doétrina, græca lingua, quomodo fecundum initium ejus dicia
tur, occidentalibus fanétam Trinitatem glorificandam & celebran
dam tradidit, Et non folum fermone & mandato idfaciendum cu
ravit ; verum etiam ancilibus quibusdam , quaſi clypeis conftru &tis,
ET columnis erectis illud infcripfit, & in conſpectu omnium ftatuens
ad Ecclefiæ valvas collocavit, ut hoc fa&to facile et incorrupte poſſent
omnes pietatem ediscere, & nullo modo iftiusmodi occultis deprava
toribus ege novatoribus pateret aditus depravandi noftram Chriftiano.
rum pietatem , & fecundam caufam Filium introducendi præter Pan
trem Spiritus S. qui procedit a Patre, codem honore & dignitate,
qua genituseft Filius. Profcripfit ergo Leo additamentum Symboli
de proceſſione Spiritus S. a Filio non faltem verbis; fed æterno
etiam erecto monumento , ad quod ipſum amor & cautela ortho
doxæ fidei impulerat, ut ipſe inquit.
Ecce ergo ab ipfis Latinis iudex electus Papa additamentum
illud reiicit , damnat, publicoque monumento æternum profcribit.
Quis ergo amplius dubitet , quin jure ab omnibus additamentum il
lud
 DOGMATIS Græc. 393
lud režciatur, refellatur, damnetur; quod oinnibus modis ab om .
aibus vitandum voluit, definivit , decrevit ipfe Leo III. Papa Rora
nos ? Si tibi ergo amori S. Symbolum , fique cautus procedere op
tas circa fidei noſtræ Chriſtianæ definitionem : fuge additamentum
illud , fuge innovationem , quam in Symboli mutatoribus damnave
re æcumenicæ Synodi : amore enim & cautela orthodoxæ fidei hic
5 ponit Leo ancilia , in quibus absque additamento illo legitur S. Sym
bolum. Amore ergo pariter & cautela orthodoxæ fidei & nos ducti
abhorremus, damnamus additamentum illud , fecuti monitum &
definitionem Leonis III. Abeant in contrarium Latini, torvis ocu
lis aspiciant monunentum illud five ancilia Leonis , fint hæc ipſis
ſudes in oculis: teſtantur utique eo ipſo, quantum a priſtina Ro
manæ Eccleſiæ fide desciverint; quanti conteintores exiſtant defini
tionuin Papaliuum ; vanos ſe eſſe oſtendunt, dum alias Papam infal
libilem effe credunt, hic omnibus modis definitioni Leonis III. ad .
verfantur. Nobis ſufficit, Leonem III, hic æternuin teſtimonium
vcritati dedine , ne unquam S. Symbolo inſeratur, ant inſertá accio
piatur vel retineatur proceſſio Spiritus S. a Filio ; Latinosque adeo
ipfo Leonis III. iudicio fuiſſe rejectos, damnatos ſeeunduin decre
tum ecumenicarnın Synodorum , qui ſcilicet in S. Symbolo dogma
illud frequentarint.
BARONrus ad hæc , ad annum 809. Leo Papa cuftos anti.
quitatis, ab eis praſumta absque confenfu Apoftolice ſedis licentia
vindex affurgens, non folum verbis differendo en præcipiendo , quod
.
vellet fieri, patefecit; ſed indelebile monumentum erigi paravit, quo
pofteris innotesceret, in S. Symbolo nihil effe addendum , Vanum
hominem ! Nunine obinde , quæſo , Leo III. additamentum illud
Symboli reiecit, quia id novatores tentarunt absque conſenfu Ro
mana Apoſtolicæ fedis ? Vidimus utique diſputationem Leonis cum
Oratoribus Aquisgrano Romam miflis de additamento illo S. Sym
boli; mumne , quæſo , vel'verbulo hujus mentionem fecit? Img
ideo faltem additamentum illud rejiciebat, quia fic peccaretur in de
eretum SS. ecumenicarun Synodorum , quo S. Symbolo nihil indi
Ddd debere
394 Tract, V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS
debere caverunt ; addebatque ideo neque fibi, ncque Romanæ ſedi
licere , S. Symbolo quicquam inferere. Quomodo ergo cum licen
tia Leonis JIE. potuiſſent S. Symbolo jure indere proceſſionem Spiri
tus S a Filio ? Aut quomodo Leo ut hoc inderetur, fi ab eo im
petraffent licentiam , confenfiffet? Nos nou legendo, inquiebat, aut
docendo addere quippiam eidem Symbolo inſerendo præfumimus. Que
veroprædiétis Symbolis fidei tantam non congruentia deeffe cogno.
fcimus, non , at ſape dictum eſt , inferere præfumimus, fed locis
temporibusque opportunis, quibus competit, miniſtrare curamus.
Non minus abfurda comıninleitur BELLARMINUS , quo
factum illud Leonis ehrdat. Sic enim Lib. II. de Chrifto, Cap. XXVII
Refpondeo', Pontificem dedita opera hoc feciffe, ut fervaretur memo
ria Symboli Conftantinopolitani, quale fuerat, & ut intelligerent
omnes non damnari illud Symbolum , nec effe contrarium noftro. Si
exet condito Conſtantinopolitano, non fuit abrogatum Nicenum : ita
quoque condito noftro Symbolo, non debuit abrogari Conſtantinopolis
tanum Itaque prudentiſſimo confilio fummus Pontifex , ne Græci
putarent reprobari a nobis Symbolum Conftantinopolitanum , juffit_il
Pued bonorifice confervari in Ecclefia. Fingit útiqae hiſce Bellarmi
muis quaſi & Leo III. probaverit Symbolum cum additamentos Sym
bolum vero Conſtantinopolitanum ideo in Eccleſia publice absque
alditamento collocaffe , ut omnes intelligerent, illud alteri non eſſe
coirtrarium , neque abrogari, aut damnari. Quam vero Leo ac
cefferit Symbolo illi cuin additamento de procefſione Spiritus S. a
Filio , ſupra vidimus. Numne , quæſo , probabat illud ? Imo re
futabat , rejiciebat & , ut rurſunr tolferetur , jubebat. Decreto
enim Synodorum æcumrenicarum cautum effe , ne aliquid S. Sym
bollo inderetur. Exhinc porro conftabat , non alium in finem an
cilia illa erexiffe Leonein IIF. quam ut in æternum fic S. Symbolum
absque omni additamento ab omnibus fervaretur: Hinc pariter ipſe
in ancilibus illis Symbolo S. illibate recitato ſubſcripſerat: Hac Leo
amore & cautela orthodoxa fideipofui: nimirum ne aliqnis auderet
S. Symbolum additamento aliquo adaugere; fed femper inviolabile
illud,
 DOGMATIS Grec. 395

illud , prout a SS. Patribus Conſtantinopolitanæ Synodi effet profo

ctum , in Eccleſia perennaret.
Nonnemo, quo pariter factum illud eludat Leonis III. factum Cichovius in
illud elle confingit ex juſto metu , ne quemadmodumn Galli de protribuma
321.
li pag.
cefſione Spiritus S. diſputantes cum Gracis, zelo ſui dogmatis Sym
1
bolo vocem FILIOQVE, inconſulto Pontifice E proprio arbitrio
adjecerant: ita Græci zelo ſui dogmatis adjicerent vocem SOLO.
Ut ergo S. Symboli integerrima confervaretur memoria ; juffit Ponti
fex quoad ea ſola verba illud edi, cum quibus primitus fcriptum
eft: præfertim quia tunc addende vocis : Filioque, non erat tanta ne,
I
ceffitas, quanta eft nunc , quando recrudeſcit hærefes Neftorianorum ,
docentium Spiritum S. ita a folo Patre procedere, ut neque ex Fi
lio, neque per Filium ad intra proc:dat. Abſurda omnia. In pro
lixa illa diſputatione Leonis III. cum Oratoribus Aquisgrano Romam
mifſis vidimus utique , non alio de nomine Leonem rejeciſſe additae
mentum illud Symboli, & , ut rurſum tolleretur, juſliſſe ; quam
quia decreto æcumenicarum Synodorum cautum , ne aliquid Sym
bolo S. addatur. Et hanc inde ob caufam erexit monumentuin illud
Leo III. quo abhinc omnes exeinplum hujus fecuti, illibate S. Sym
bolum fervarent, recitarent, decantarent. Commentum ergo ,
idem factum fuiſſe metu aliquo , ne pariter Græci vocem folo S.
Symbolo adjicerent. Quemadmodum enim præterea hoc nullo ar
gumento poteft demonſtrari : fic falſum quod afferebat Jeſuita,Gal
los diſputantes cum Græcis Symbolo vocem Filioqve adjeciffe.
Numne enim , quæſo , hanc additamenti occafionem vel rationem
referebant Oratores illi in diſputatione cum Leone III. Imo faltem
idcirco inquiebant , quia præfatum Symbolum a quibusdam ita can
tári reperimus, & quod id ecclefiaftice congrucre fidei , ficut ſenti.
mus, utique cognovimus, melius nobis vifum fuit cantando hæc do.
cere , quam tacendo indo &tos relinquere. Ethinc Leo ipfe: Quod
vero afferitis, ideo vos cantare , quoniam alios in iſtis partibus vo
bis priores audiviſtis cantafe, quid ad nos ? Rurſum ipli Oratores :
Sin feiret Paternitas tua , quanta ſunt bodic millia id ſcientium ,
Ddd 2 quia
396 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

quia cantatur , qui nunquam ſcituri effent, niſi cantaretur , for

taſje nobifcum teneres, 45 id tuo confenfu etiam , ut cantaretur , ac
quiefceres. Ubi utique nulla mentio injicitur, quod ob diſputatio
nes cum Græcis additamentun illud S. Symbolo fuerit inditum ; ſed
de eo altum filentium . Nupere item faltem quæſtio de proceflione
Spiritus S. inter Latinos erat exorta , ipfique Latini inde de hac inter
fe difputabant, non Græci cum Latinis; imo qui antiqurun dogma
proceflionem SpiritusS. a folo defendebant Patre , reliquos novato
res ne quidem communione dignabantur, ati vidinus fupra ex libello
de proceſſione Spiritus S. quem Oratores Aquisgrano Rumam
miſli Papæ Leoni obtulerant. Et hinc Aquisgrani celebravit Conci
lium CAROLUS MAGNUS , ubi non inter Græcos & Latinos, fed
inter ipſos ſaltem Latinos diſputabatur de proceffione Spiritus S. a Fi.
lio, ejusque additamento ad Symbolum. Quomodo ergo , cum
proxime circa hæc tempora nulla diſputationes Latinis cum Græcis
de proceſſione Spiritus S. interceffiffent, at vero quæftio illa mupere
faltem ipfos inter Latinos exorta effet , dici poterat, Gallos difpu
tantes cum Græcis de proceſſione Spiritus S. vocem FILIOQVE S.
Syınbolo indidiſſe? Inconfulto, porro addit , Pontifice. Quafi ve
ro Pontifex, fi ab eo primitus licentiam addendi in Symbolo vocem
Filioque requifiviffent: huic additainento conſenſiſſet? An non ex.
preſſa ejus verba in diſputatione de additamento Symboli cum Ora
toribus Aquisgrano millis: Si, priusquam ita cantaretur, interro
gatus effem : ne infereretur utique reſpondiſſem . Et hinc ibidem
porro neque fibi ipfi licere oftendit aliquid fancto Symbolo indere.
Sed de hoc modo circa paria Baronii verba . Quafi vero deinde un
quam juſtusmetus Leonem III. potuerit inceſſere , ne contra vocem
Filioque S. Symbolo inſertam , eidem Græci pariter infererent vo
cem folo. A Photii jam ætate ad ixodernum usque diem Græci ad
ditameritum illud damnaverant : nunquam tamen ne unus quidem
eorum illud Symbolo addere anfus , aut tale quid contra Latinos
Symbolo inſerendum confuluit. Et, fi ne milleſimus quidem eorum
de aneilibus illis Leonis II ). audiviffet, non ita in Græcorup ani.
mnis
 :::: DOGMATIS GREE. 397
V

mis eviluit auctoritas Conciliorum , ut contra decretum eórum S.

Symbolo vel fyllabam addere unquam præſumerent. Et , fi is ani
mus mutandi pariter Symbolum Græcis fuilfet; quid contra hoc van
laiſſent ancilia illa Leonis III. ? Ubique in fcriptis fervari, & inter
facra decantari Syınbolum cum additamento , in clypeis faltem ali
quibus Romæ ſervari illibate ſanctuin Symbolum ? Hoccine ſatisfe
ciſſet Græcis; hoccine excufaffet ufurpatum communiter' a Latinis .

additainentuin Symboli? Nihil fane hifcc agere Jeſuitam , cuique

conftat. Tandem addit : trinc non tantam fuiffe neceffitatem Sym
bolo addendæ vocis Filioque, quanta eſt nunc recrudeſcente Neſto
rianorun hærefi, quod nec per Filium , nec a Filio procedat Spiri
mis S. Si vero tum pariter Græci afferuerunt a ſolo Patre procedere
i Spiritum ſanctum : quomodo nunc major neceffitas Symbolo adden
dæ vocis Filioque, qnam tempore Leonis quidemn ? Imo , at vidi
mus, ipfi tum Latini magno numero negabant procedere Spiritum
S. a Filio ; quomodo ergo minor tum fuit neceffitas Symbolo ad
dendæ vocis Filioque, quam nunc quidem , nbi omnis latinus orbis
dogmati illi afſentit Recte' vero negari, quod a Filio , aut per 1

Filium procedat Spiritus S. ſi de principio ipfo hæc accipiantur, ne

qúe Neſtorianiſmi dogma hnc poſſe accuſari, fuſc circa Theodore
tum oftenfum , Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium . . Si
vero principium ratione Filii non intelligas; mullus unquam orienta
bium negavit , Spirítumn S. ex Patre per Filium procedere.
Dices tandem , Latinis hæc hactenus non officere. Si enim
Græcis placet judicitim Leonis de additamento Symboli, placere
etiam ipfis debebat cjus judicium de proceſſione Spiritus S. a Filio .
Verum primo Lco III. quod huic ſententiæ accederet, deceptus fuit
argumentis Oratorum illorum Aquisgrano Romam miſforum , prout
hæc ſupra oftendimus. At vero ratione additamenti; ipfe , non ab
aliis inductus, teſtis eft , quis ſenſus decreti Conciliorum ecumeni.
corum , quo cavetir , ne alia fidei definitio Ecclefiis inferretur.
Orientales porro sequaquam ſe teneri fatentur placito Pontificis Ro .
mani, fi idem facræ Scripturæ repugnet: Latini vero definitiones
Ddd 3 omoce
398 Tract. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS
omnes Paparum recipiunt, veriffimasque habent: Papam enim crrare
non poſſe. · Jure ergo & hac in parte ipfis objicitur Papa Leonis de
finitio , quæ aut vera , aut falfa fuerit neceffe eft. Si vera , quo
modo eain non recipiunt? Sin vero falla, quomodo alias Pa
pam ergo venditant infallibilem ? Tandem inprimis in hac contro
verlia agitur de additamento ad Symbolum , in Synodo univerſali
fub Photio coacta , mentione ipfius dogmatis nulla facta , addita
mentum faltein damnatum ; ſchismate inter Ecclefias exorto ,
quam potiſſinia ſchismatis cauſa, ſemper Latinis objectuin ab Orien
talibus, uſurpatum additamentum . Hoc folum ſi tolleretür , MAR
cus Epheſi Archiepiſcopus Orientales poſle ſe in communionem
fuam Latinos fuscipere , Florentiæ docebat. Inprimis ergo de addis
tamento Symboli videndum erat, quomodo illud nupere inventum
& exortum Romana ſedes acceperit. Jam omnino illud fuiſſe re
probatum , reiectum , damnatum a Leone III. fupra vidimus ; dum
ſcilicet ne quidem vera , ex decreto Synodorum æcumenicarum , S.
Symbolo liceret alicui 'addere. Et hæc hactenus , quantum licet ex
monumentis Latinorum eruere de primis initiis dogmatis illius & ad
ditamenti ejus ad Syınbolum , reſciri poſſunt. Qui vero nomina
tim fuerint hi primi novatores, non conſtat. Idein vero evenit ubi
olim Chalcedonenſis Synodus pallin pluribus oppugnabatur ;
quos inde Acephalos yocabant. Sic enim ISIDORUS Hiſpalenfis
in Chronico : Per idem tempus apparuit bærefis Acephalorum Cbalco
donenſe Concilium impugnantium , qui idco Acephali, id eft fine ca.
pite nominantur , quia quis primus eam hærefim introduxerit,
inuenitur. Ut non immerito hinc Acephali pariter & Latini vocen
tur, qui additamenti ſui auctorem vel auctores primos noninare
non poffunt.
Vanos hinc porro conſtat eſſe Latinos, qui primum a Conci
lio quodam magno, aut Papa fuiſſe inditum S. Symbolo vocem
Filioque contendunt. ANTONINUS Archiepiſcopus Floren
tinus Part IȚI. Titulo XXII. Cap. XIII. Seſſione XXIII. Quod appofitum
fit feu adjunctum ad Symbolum antiquum hoc, quod nunc cantamus
 i

DOGMATIS GREC. 399

in Symbolo noftro, feilicet, qui Spiritus S. ex Patre Filioque proces
dit, ubi in antiquo dicebatur, qui ex Patre procedit, i ccrtum eft:
nec credendum ab alio appoſitum niſi a Papa, vel aliquo Guncilio.
Quis enim alius hoc præfumfiffet? Verum a quo Papa vel Concilio, non
usquequaque certum . Cui conſentit & PETRUS PITHOU S in
hiſtoria de proceſſione. Spiritus S. inter ſua miſcellanea , pag. 32 .
Et tamen fine Pape ac fine. Synodi faltem Romana dieceſeos auctori
tate hocfactum , nemoprudens opinor dixerit. At vidimus ſuprailiexo
7 non a Conc
quodam primitus S. Symbolo inditam fuiſſe vocem Filioque; fed
homines privatos , fed homines , quorum nomina ignorantur , illud
priinos fuiſſe auſos : qui inde uamPapa Leone III . rejecti , tantum ab
eft ut a Papa ipfo additament illud originem fuam traxerit . Rur
fum THOMAS a Jeſu Lib . VI. converfionis ſuæ gentium , Part. I.
Titulo III. Cum ante hoc tempus non inveniatur cum illa , ut conſtat
1
ex Concilio Toletano III. anno 589. celebrato : kgnum evidens eft,
illo medio tempore fuiffe a Romano Pontifice additionem factam ,ut
creditur, in Concilio ingenti latinorum Patrum , propter diſſenfiones
quasdam exortas inter Galliam & Hiſpaniam : quamvis non conſtat
quale fuerit illud Concilium , ut notavit divus Thomas I. Part.
quaft . XXXVI. Artic . II. Unde quamvis certo non poffit explorari ne
que locus neque tempus hujus additionis , certum tamen eft , vel in
aliquo Concilio generali , vel auctoritate alicujus Pontificis additum
effe. Huægo item Etherianus Lib . III . Cap. XVI . Tom . XII. Part. IeL
Bibliothec Patrum Colonienſis , pag . 411. Nulla infimulation ,
nulla reprehenfione, "nullaque caluminsia notandus eft antiquioris Roma
Antiftes ; quod cauſa interpretation , diétionem unam (dico autem
ex Filio pruomcedere Spiritmum ) fanétorumque plurium Epiſcoporum , fci
entiffimor Cardinaliu confenfu babito appofuerit. Tandem An
DREAS Coloffenfis in Concilio Ferrarienfi , Toin . XIII. Concilio
rom , colum . 119. Hac ratione coaéta fuit Romana Ecclefia , cum
magnum viderer impendere periculum : jam enim canebatur in Gal
liis & Hifpaniis. Quare placzuit fummo illi Pontifici cum multo
rum
400 TRACT. V. DE DEPENSIONE PER IPSOS LATINOS

rum occidentalium Patrum conſenſu , qui nec dignitate tenues ,

modici crant numcro , illud explicare, quod dicimus, Et ficut ix
Symbolo canimus. Ita paflim & alii. Et Papam quidem in Synodo
magna Epiſcoporum occidentalium adjeciffe Symbolo vocem Filio
que , vel ex eo convincitur falfitatis, quod nullus Latinorum poflit
nominare , quodnam illud Concilium fuerit; quando , & ubi , ſub
quo Papa coactum fuerit; neque hujus ullum argumentum profer
re, aut teſtem ex antiquioribus fcriptoribus laudare poflint. Vole
bant porro propter diſſenſiones inde exortas inter Galliam & Hiſpa.
niam , Symbolo illam additionem feciſſe Papam. Hæc fane non
niſi cernunt Synodum Aquisgranenſem , in qua inter ipſos Latinos
de additamento illo diſputabatur. At dum vivebat Leo III. qui tan
tum abeft ut probarit additamentum illud, ut potius omnibus modis
illud oppugnarit, profcripferit, damnarit: de quo fuperius. Lites
enim inter Galliam & Hiſpanjaju interceſine de additamento Sym
boli non poteſt ullo alio a Latinis probari argumento , nifi actis il
lius Concilii Aquisgranenſis; quanquam non inter Hiſpanos, fed
inter Gallos ipfos faltem & Germanos ibidem tum diſputatum fuerit.
Si vero Andreas Coloſſenſis jam dių ante hæc tempora Papam vult
feciſſe additionem illam in Synodo quadam magna : pariter abſur
da hæc ejus ſententia. Nam fic quidem fenfiſe ipſum liquet ex
eo , quod alibi doceat , jam tempore VI. cecumenici Concilii Roina
nam Ecclefiam cum additamento illo decantafſe Symbolum. Sic
enim feffione VII. Concilii Florentini: Quid opus erat vos convocare,
qui ſciebatis optime, quod Romang Ecclefia canebat & predicabat :
nihil tanien repugnabatis; fed cum illa conjuneti cratis ? Quapropter
haudqı:aquam ob explanationem banc receßiftis, aut ab illa ſejuncta
eftis. Imo S. Maximus Romanam excufat Ecclefiam , ut injuria ab
Orientalibus accuſatam . Et deinde: Si igitur tempore Muximi co
modo cancbatur Romana Ecclefia , qui fuit tempore VI, Synodi,
quod fane Maximus denionftrat: nec vos igitur hoc latet, nec poteſtis
dicere, boc factum effe vobis nihilſcientibus. Neque enim hactenus
vel ipſum Symbolun Conſtantinopolitanum ſaltem decantarat Ro.
mana
 DOGHATIS Groc. 401
mana Ecclefia : hoc eniin denun factum ſeculo XI. tti in fequen.
1
tibus oftendemus; neque ſi illud Symbolum etiam decantaflet cum
additamento, obinde iflud decantafſet Romana Eccleſia : prout enim
hactenus oſtenſum , fub finem demum ſeculi VIII. exorti, qui addi
tamentum illud in Eccleſias latinas inyeherent. Maximi vero epi
ftolam quod attinet , de dogmate quidem ipfo proceflionis Spiritus
S. a Filio fit ibidem mentio , de additamento vero Symboli altum
3 filentiuin. Quis ergo Papa ille, quod Concilium quod ante finem
feculi VIII jam Syınbolo addidit proceflionem Spiritus S. a Filio ?
Qui Leonem III. latuiffet magna illa Epiſcoporum Synodus in qua
additionem illam fecerat Papa ? Aut quomodo hanc Apoſtolicæ ſedis
& ingentis Synodi definitionem ceteri Latini non objeciſſent Papæ
Leoni IH . quo additamentum illud ipfi probarent ? Si Papa jam ante
- in Synodo magna illain additionem fecerat, quomodo denuo Aquis
grano Romam initcuntur, qui Papæ judicium de additamento illo
requirerent? Quomodo , fi Papa in magna latinorum Epifcoporun
Synodo additionem illam Symboli fecerat, ſic hujus memoria &
plus periiffet poſtea in Romana Ecclcfia , lit, tanquam quod contra
ipſarum Synodorum æcumenicarum eſſet decretum , non folum
ut tolleretur rurſum , juberet Leo ; fed & contra illud indelebile mo.
numentum publice erigeret? Papam crgo hactenus nequaquam in 1

magna Synodo latinorum Epiſcoporum Symbolo adjeciffe proceſſio.

nem Spiritus S. a Filio , fatis hinc conftat. Vane tandem inetus cua
mulabat Andrças, ob quos coactus fuerit Papa in Synodo probare
additamentum : Jam enim , inquit , canebatur in Galliis & Hiſpa,
wiii ..Nun enim malum probandum erat , ne cum ceteris diſſen
tias? Canebatur etiam tempore Leonis III. in partibus Galliæ & Ger
maniæ , in palatio ipfo etiam Caroli Magni: nunne ergo Leoni
inde videbatur imminere quoddamn periculum , quo approbaret ad
ditamentum ? Tempore Johannis VIII. Papæ Romani late jam addi
tamcntum illud in Ecclefia latina obtinebat ; mmnc vero & illi
magnum inde viſum eſt impendere periculum , quo additainentum
illud probaret ?. Imo e contrario epiſtola ad Photium illud rejicit,
proſcribit , dainnat Еее Non
402 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

Non minus vero abſurdi, qui jam feculo IV . a Damafo Papa

Romano vocem Filioque fancto Symbolo indicam volunt. Sic
enim MANUEL Calecas pro Latinis diſputans: Hi enim ajunt, quod
poft primam Synodum hærefis ulot atgías dićta pullavit, co quod Filium
affirmarat Patrem Spiritus fanéti, & hunc Patris nepotem . Et pro
pter boc Damafus Romanus Epifcopus, collecta Synodo ad Symbolum
adjecit a Filio procedere Spiritum fanétum , ut illud refelleret, quod
dicebatur , a Filio genitum effe. Hujusque teftem Calecas vocat
Skylitten quendam . JOSEPHU S etiain Methovenfis, in confuta.
tione Epiſtolæ encyclicæ Marci Archiepiſcopi Epheſi, hiſtoricum il
lum vocat Gcorgium Ariſtinum , qui memoriæ prodiderit ſtatim
poſt Synoduin Conſtantinopolitanam primain univerſalem , Dama.
fum illud : a Filio, addidiffe Symbolo. GENEBRARDUS qnoque
idem Lib. III. de Trinitate refert ex hiftoria Alexii Ariſtini. . Ita fub
inde & alii. Primo enim , fi hæreſis, quæ Spiritum S. filiuín Filii,
nepotem Patris afferebat poft primam jam Synodum univerfalem
inſurrexerat, & adverfus hanc neceſſarium fuit in Symbolo aſſerere
proceſionein Spiritus S. a Filio : quomodo , quæfo , non jam ipfa 1

Synodus Conſtantinopolitana prima, aut alia Synodus in oriente

congregata additionem illam in fancto Symbolo feciffet, maxime
eum in oriente non ill occidente hæreſis illa ſpargeretur? Falſum
deinde adverfus hærefim dictam neceffarium fuiſſe fancto Symbolo
iuſerere proceſſionem Spiritus S. a Filio ; fed omnino fufficiebat as.“
ferta proceſſio Spiritus S. a Patre. Si enim a Patre procedit Spiritus
S. at proceſſio ejus excludit omnem generationem , uti Chriſtiana fi 1
des habet: patet utique eo ipfo, dum dicitur Spiritum S. a Patre
procedere, fimul negari, quod etiam filius Filii ſit, aut nepos Pa
tris Spiritus S. Quomodo ergo Dainaſus ob hæreſim dictam Sym
bolo adjeciſſet, siod etiam a Filio procedat Spiritus fanctus ? Ne
que hinc hujus additamenti ad Symbolum a Damaſo facti olla un .
quam veftigia aut documenta in Latinorum monumentis exſtant,
Nullus item ex vetuitioribus additamenti illius defenforibus five La
tinis five Græcis latinizantibus, additamentum illud Symboli a Da
inaſo
 DOGMATIS GREC. 403
mafo jam factum objecit. Quamodo vero antiquiores latuiſſet,
quod juniores deinde ſciverant, fi porro jám a Damaſi tempore
Symbolum cum additamento obtinuit ? Quoinodo Oratores ex Sy
nodo Aquisgranenfi anno 809. Romam miſli in libello de proceſſio
ne Spiritus fancti a Filio , diu ante hæc tempora teſtabantur igno.
raffe Eccleſiam latinam proceſſionem Spiritus S. a Filio ? Et quæ pro
ratione Leonis III. hic pariter urgeri poſſent ex iis, quibus modo
oſtendebamus, non jam ſeculo VII. in latina Ecclelia obtinuiffe 1

Symbolum cum additamento . Quomodo porro Johannes VIII. in

epiſtola ad Photium noviter illud additamentuin exortum fuiſſe , &
paucorum faltem annorum fpatio confirmatum dicere potuiſſet: fi
jain ipfe Damaſus, ante tot ſecula additioneın illam Symboli in Ec
clelias latinas invexiflet ? Sic enim ibidem Johannes VIII. de addita
mento illo : Quoniam rem adco gravem tam cito computare , nullus
id facere poffet; licet brevi tempore ortum bubuerit, nec multorum
ennorum ſpatio fuerit confirmata. Ipſi deinde laudati Auctores va
riabant in noinine hiſtorici, qui idem prodiderit memoriæ. Calecx
vocabatur Skylittes, Joſepho Georgius Ariſtinus, Genebrardo Ale
xius Ariſtinus, ut hinc vel ipſe Jeſuita PETAVIUS Lib. VII. de Tri
nitate, Cap. II. hujus ſententiæ aſſertores falfitatis arguat.
Quemadmoduın vero , ut hactenus oſtenſum , novatorum au V
fus, quibus & dogma proceſſionis Spiritus S. a Filio , & ejus 'addi
tamentum ad Symbolum propugnabant, reliqui Latini ipſi non pro.
babant, imo vero oppugnabant: fic neque abhinc defuere e Latinis,
qui novitatibus illis reſiſterent. Conſtat illud ex eo , quod abhinc
THEODULPHUS Aurelianenſis Epiſcopus in Gallia , collectanea de pro
eeffionc Spiritus S.a Filio evulgarit, quæ Ludovico Gallia & Ger
maniz Imperatori dedicaverat. Anno 8 20. vero ipfe nondum ad
epiſcopale folium evectus erat, ſed tumn adhuc Aurelianenfi Ecclefiz
præerat Jonas. Laudantur hæc collectanea Theodulphi ab editore
operum Fulgentii, & hinc Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonien
ſis, pag. 191. corum mentio fit; prout & a Luca Dacherio in Spi
cilegio veterum Scriptorum , dum ſcilicet multa verba Fulgentii de
Eee 2 pro
 401 TRACT, V. DÉ DETENSIONE PER IPSOS LATINOS
proccflione Spiritus S. hoc in opere-adduxerat Theodulphas. Ipfa
vero hæc colletanca 'nondum inter Latinos publice in luceni miſa. ?
Cichovius Abſone vero, & fummæ ignorantiæ in hiſtoriis argumento non
in tribunalia nemo hunc Theodolphum fcribit collectanea " illa contra Photiun
sno pag. 132. évulgaſſe : Nono feculo , inquit, eandem veritatem contra Photium
fortiffime defenderunt: Sanétus Nicolaus Papa , & Hadrianus II. &
ė Gallis Hincmarus Rhemenfis Archiepiſcopus in libro adverfus objecta
Grecorum ad Odonem Bellovacenfem , a Theodulphus ex Abbate Fer.
rarionfi Epiſcopus Aurelianenfis in collectaneis de proceffione Spiritus
ſancti ad Ludovicum Pium Imperatorem . Dum enim opus illud
Theodolphus ad Ludovicum Imperatorein Galliæ & Germaniæ ſerip
fit, quomodo contra Photiun illud opus fcriptum fuiſſet ? Deceffit
Ludovicus laudatus anno 840. Photius demum anno 864. oppugnat
publice proceſſionem Spiritus S. a Filio , cum nupere faltem in Pa
triarchale foliuin effet evectus; ut fane ad oculum pateat, toto cælo
errare Jefuitam , ubi collectanea illa Theodulphi ſcribit contra Pho
tium fuiffe evulgata. Contra folos ergo , ut fubinnuimus, Latinos
ceteros catholicum dogma proceſſionis Spiritus S. a folo Patre de:
fendentes opas illud fcripferat Thcodulphus; non vero contra ipfos
Orientales Paffim hinc porro in feriptis Auctorum latinorum hujus
šetatis veſtigia adhuc veritátis catholica occurrunt. HAYMO Epi
fcopus Halberſtadenſis, Hom . æſtivali dominica IV. poſt Paſcha,
editionis Colonienfis , anno 1535. pag. 125. Spiritus veritatis di
citur, quia a Patre veritatis procedit. Rurſum ad verba illa : Qua
cunque audiet, loquetur, pag. 128. Aulict feilicet a Patre, a quo
non eſt temporaliter, fed « ternaliter , non vifibiliter, fed in
viſibiliter.
RABANUS Maurus Lib. VI. in Ecclefiafticum , Cap. II. pag.
456. Toni. III. editionis Coloniends , anno 1626. Ergo Chriſtus
fapientia Dei effudit in mundum flumina doctrina evangelicæ, quæ
abundantiſime reficiunt & Jatiant avidas mentes ebe & torum . Ipfe eft
trames aquæ immenſa de fluvio: quia ficut Deus de Déo , limen de
lumine : ita ipfe aqua immenfa de fonte Patre five fiuvio trepice
diei
 hobisogno DOGMATIS GRÆC.
405
dici poteft; quoniam Pater origo eft Divinitatis, quando ficut de
Patre genitus eft Filius, ita & Spiritus ſanctus procedit a Patre, -
quiem in Evangelio aqua nomine Dominus nuncupavit.
Et Hom. cv. Tom. V. 655. Non Spiritus loquetar a ſemet
ipfo , fortaffe quta non eft a ſemet ipſo, ſedia Patri. Nam Filius

natus eſt a Patre, & Spiritus fan &tus procedit « Patre. Non loquis
tur a femet ipſo, quia non eft a ſemet ipfo : Pater quippe folus de
alio non eft ; Filius vero a Patre genitus eft, & Spiritus fan &tus à
Patre procedens. Ab ipfo enim audiet Spiritus fanétus, a quo pro
cedit : quia non eſt a fe ipfo, fed ab illo , A quo procedit . A quo
illi eft intelligentia , de illo utique es feientia , ab illo igitur audi
intia , quod nihil eft aliud , quam ſcientia. Et deinde : De Patre
accipit Spiritus fan tus, quia de Patre procedit, de quo & Filius
natus eft.
SMARAGDUS Dominica III. poſt octavam Paſchæ ad Johan
nis XVI. Caput. pag. 97. editionis Argentinenſis, anno 1536. eam
dem habet, quae modo ex Rabani homilia CV . laudavimus.
+
Nicolaus abhine Papa legitur defendiſſe proceſſionein Spiritus
S. a Filio. Cum enim Bulgaria nuper eſſet converſa ad Chriſtianam
fidem , fuosque eo legatosmififfetNicolaus : iidem fimul Symbo.
lum cum additamento in Bulgariam detulere. Hoc ergo audito Mi.
chaël & Bafilius Imperatores, datis ad Regem Bulgariæ litteris, ma
xime tam Romanam quam Latinam Eccleſiam perftringere, quod
ctiam a Filio dicerent procedere Spiritum S. Rex Bulgaria has lite
teras Imperatorum Nicolao Papæ transınittere non dubitavit. Papa
vero Nicolaus animo verfans defenfionem illius dogmatis, & Gallos
pariter ad ejus defenſionem provocavit. Vidimnus hanc in rem verba
Nicolai ex Epiſtola ad Hincmarum Rheinenſem, Tractatu de teſtie
moniis Patrum Orientalium ad feculum IX. Sic vero præter ibidem
laudata verba Gallos porro excitat ad communem defenſionem pro
eellionis Spiritus ſancti a Filio. In his igitur, explofis ceteris curis,
vos Fratres fummopere convenit defudare: ego quia communia bæc
funt opprobria , que univerſali Ecclefiæ in ea duntaxat parte, quæ
Еее 3 lativa
 .

406 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINO

Latina uti dignofcitur lingua, ficut prætulimus, ingeruntur, commu.

niter omnes , qui divino facerdotio iduftrari videmini, decertare de
betis, quo paterna traditiones tantæ derogationi non pateant; fed
qua pravi quiquc conſueta contentione, tam mentientes, quam erran
tes maculare geftiunt, manu communis defenfonis ab omni navı
blasphemiæ funditus eruantur.' Ridiculum eft enim , & fatis ab.
ominabile dedecus, ut temporibus noftris vel falſo infimulari fanétam
Dei eccleſiam permittamus , vel eas traditiones , quas antiquitus s
patribus noftris fufcepimus, pro libitu ſemper errantium infrings
patiamur. Quapropter neceffe eft, ut corum conatibus refiftamus,
ET"falfis illorum jaculis veritatis clypeum opponamus. . Quod nos qui.
dem opitulante ſuperna potentia, prout valemus, agere non omitte
mus ; nec , cum opportunitas cælitus datur, contra illos pro Ecclefia
Chriſti tacebimus: ſed magnopere convenit, ut & veftra quoque fra.
ternitas, morem ſecuta majorum , concertans nobis & unanimiter
collaborans in talibus inveniatur. Siquidem , nifi mente receffit,
nunquam Heſperia regiones ( ut de aliis mundi plagis interim tacco
mus) afede B. Petri in hujuscemodi quæfionibus diffonantes inventa
funt. Unde unusquisque veftrum , qui metropolitana jura fortitus
eft, junétis fibi fratribus coepifcopis fuis, quiſub ſe funt, de
bis diligentem curam ſuscipiar, ou quid invidis corum detra&tioni
bus opponi ncoelle fit, rimari ftudeat, & invenire ſummopere geftiat,
atque inventum nobis ocius transmittere minime parvipendat: quate
nus id nos quoque adverſus eorum vefaniam cum ceteris affertionibus
noftris deinde mittere valeamus. Nihil enim in nobis tam vifibilis
quam invifibilis boftis, ficut concordiam exhorrefcit. Ideoque mu
tus ftudia noftra provocemus, & contra communes hoftes non quaſ
bac vel illac palantes, fed tanquam caftrorum acies ordinati reperia.
wur. Sicque fit, ut jam nos veſtram unanimitatem ad communem
incitamus conflictuin , & vos noftris certaminibus intereſtis, ut &
nos veſtram ſanctimoniam debito mentis affectu diligere, fraterneque
vencrari cernamur , &T bis in nullo a capite, id eft a fede Petri difli
dere noſcamini. Et poft aliqua : Vencrabilis induftria veftra talem
fe
 DOGMATIS GRÆC 407
fe de cetero exhibeat neceffe eft, ut fole clarius hanc a ſede Petri
in nullo diffidere, quin potius cum illa in cun &tis ſentire iidem ho
ftes cognofcant: ita ut prafulatui noftro feripta divinitus infpirate
fapicntia veftra, reprehendendo, & fortiprorfus inveétione feriendo,
tantam eorundem Imperatorum vefaniam , mittat : que nos ſuscipi.
entes, rurfus cam cum aliis affertionibus noftris ad ipforum quoque
1 dementiam confutandam mittere valeamus. Et aliquibus interjectis :
Tua vero , Frater Hincmare, cbaritus, cum epiſtolam legerit, mox
ut etiam ad alios Archiepiſcopos, qui in regno Filii noftri Caroli
glorioſs Regis confiftunt , deferatur, ſummopere agere ſtudeat ; Soor
ut de hisfinguli, in diæcefibusſuis, una cum fuffragancis ſuis, in
cujuscunque regno fint conſtituti, convenienter tractare, es nobis
quae repererint, fuggerere curent, cos incitare non negligat. Ita ut
sorum omnium , quæ præfentis epiftola circumftantia continet, tu era
ftrenuus executor illis exiſtas, apud 110s verax & prudensſcripto
rum tuorumferie relator inveniaris.
Hincmarus ad hæc monitum Nicolai fequi non neglexit. Sie
enim de eo FLODOARDUS Abbas Rhemenfis Lib. III. chronici Rhe
menſis , Cap. XVII. Tom . X. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag.
527. Quam epiftolam Hincmarus ſuscipiens, in Corbanaco palatio
confiftenti Regi Carolo cum pluribus Epifcopis relegit , ata per alios
Arcbiepiſcopos, ficut in mandato acceperat, dirigere ftuduit. Scripfit
etiam epiftolam ad Odonem Epiſcopum Bellovacenſem , qua eun
dem pariter monet, ut undique conquirat, quæ ad defenſionem La.
tinorum ſententiæ faciunt. Hæc ipfa epiſtola Hincmari LL. eſt inter
opuſcula & epiſtolas ejus , Tom . II.operum , pag. 809, editionis
Pariſienſis, anno 1645. Scripfit ergo tum Hincmarus librum contra
proceſſionein Spiritus S. a folo Patre; quemadmodum Tom . VI.
Bibliothecæ Patrum Colonienfis , circa opera Fulgentii quædam
Fulgentii verba landantur ex.Hincmari reſponſionibus adverſus ob
jecta Græcorum ad Odonem Bellovacenſem . Scripfit & idem Odo
diſſertationes contra orientales , teſte FLODOARDO Lib. III. Cap.
XXIII. chronici Rhemenſis, citato loco , pag. 538. Texens enim ca
talogum
408 TRACT. V. DE DETENSIONG PEX Irsos LATINOS
taloguin epiſtolarum Hincmari: Scripfit, inquit, ( Hincmarus ſci
licet) etiam Odoni de reſponfionibus ad obječta Græcorum , quas iden
Odo colligens deſcripſerat, Domino Hincmaro miſerat. Unde Doo .
gratias refert, quia fe ipſumquc uno Spiritu potantes invenit ; E.
quid de his fibi videatur, fimul conferendum elle fignificat. Sed ne.
que Hinemari neque Odonis fcripta illa adhuc dum inter Latinos
publico prelo funt excuſa. Scripfit tum porro contra Orientales
Æneas Pariſienſis Epiſcopus, Habetur Tomo VII. Spicilegü vetermin
Scriptorum a Luca Dacherio Pariſiis aono 1666. edito, pag. 1.199.
Scripfit tandem & Ratramnus monachus Corbejæ libros IV. contra
Orientalium objectionas. Habentur Tom. II. laudati Spicilegii vete .
rum Scriptorum a Luca Dacherio Pariſiis anno 1657. edito , pag.
1. 199. Galli ergo magno conſenſu .adverſus Orientales defendebant
proceſſionem Spiritus S. a Filio : quippe qui omnes janı additamen
tum etiam illud Filioque in Symbolo tum temporis probabant,
Symboluñique cuin hoc additamento inter ſacra decantabant. Sic
enim Æneas Pariſienſis Epifcopus Lib. contra Orientales pag. 52 .
Tom. 7. Spicilegii veterum Scriptorum : In fide catholica , quam dic
dominica decantat ad miffam univerſalis Galliarum . Ecclefia , fic canit
inter cetera: Credo & in Spiritum ſanctum , Dominum , & vivifi
cantem, qui ex Patre Filioque procedit, qui cum Patre & Filio
fimul adoratur e conglorificatur , qui locutus eſt per Prophetas.
Liceț ergo tempore Nicolai jam late latinam Eccleſiam occu:
paſſet dogma proceſſionis Spiritus S. a Filio , cjusque additamentum
ad Symbolum : adhuc tamen ſemper fuere, qui Latinis reliquis hac
in parte refragarentur. Liquet id ex legatis Johannis VIII. quos vel
tertio Conftantinopolim ad Photium . miſerat. li enim interrogati
de dogmate illo ejusque additamento ad Symbolum , nihil contrarium
Photio reſponderunt, quin pariter faltem Spiritum S. a Patre pro
cedere prædicarunt. Sic enim de oratoribus illis Photius Epi
ftola ad Metropolitam Aquilejæ , in additione noviflima Bibliotheca
Patrum Græcorum pag: 536. Illud ctiam non mihi videtur prater
mittendum , licet omnibus fit perſpicuum propter temporis propinqui.
tatem ,
 DOGMATIS GRAC .
400
tatem , legatos in memoriam revocare , qui noftris temporibus non
femel es iterum , ſed etiam tertio ab antiqua Roma ad nos venerunt ;
ET depietate ( ut par ift ) cum nos verba faceremus, nihil deprava.
tum de fide, qua per univerſum orbem diffufa eft, nec quicquam illi
dixerunt, nec contraria nobis ſentire inventi funt, ſed potius contra 1

diſertis verbis nobifcum Spiritum ſanctum a Patre procedere pre

dicaverunt.
Ex iis porro , qui hiſce temporibus negabant procedere Spiri
cum S. a Filio , erat & ANASTASIUS Bibliothecarius, qui expreſſe
Epiſt. ad Johannem Diaconum negat procedere Spiritum ſanctum a
Filio, ſi vocem proceffionis de principio productivo accipias ; fed
pie ſic omnino negari addit a Græcis, quod Spiritus S. a Filio etiam
procedat, neque, niſi voce proceſſionis de miſſione intellecta, obtine
re propoſitionem illam : - Spiritus S. a Filio procedit. Verba ejus
funt hæc , Tom . V. Conciliorum , columna 1771. Præterea inter
pretati ſumus ex epiftola ejusdem S. Maximi ad Marinum fcripta
Presbyterum circumſtantiam de Spiritus fanéti proceſſione, ubi frı
Ara caufari contra nos innuit Græcos, cum nos non caufam vel prin
cipium Filium dicamus Spiritus fanéti , ut autumant; fed unitateri
ſubſtantiæ Patris ac Filii non neſcientes, ficut proccdit ex Patre, ita
eum procedere fateamur ex Filio , miſſionem nimirum proceffionem
intelligentes: pie interpretans, utriusque linguæ gnaros pacem
crudiens, dum fcilicet & nos ese Græcos edocet , ſecundum quiddam
procedere, o ſecundum quiddam non procedere Spiritum fanétum ex
filio : difficultateni exprimendi de altcrius in alterius lingua pro
prietatem fignificans. Siquidem & hujusmodi pia interpretatione
ſanctus olim Athanafius orientales & occidentales fuper ſubfiftentie vel
perfonæ nomine diſidentes univit , dum unum idemquc utrosque cre.
dere, ſenfuque retinero perdocuit : licet ob lingué varietatem aliter
atque aliter ore confiterentur, eo importunis contentionibus defævi.
rent. Nequaquam tamen ceteros Latinos hifce temporibus pro 7

ceffionis voce miſlionem faltem intellexiſſe, ubi ex Filio etiam pro

cedere Spiritum S. afferebant, extra dubium eſt. Sic enim RA
Fff TRA
 410 Tract. , V. DE DEFENSIONE „PËR IPSOS LATINOS

TRAMNUS monachus Corbejæ laudatus, Lib. I. Cap. III. contra ori

entales , Tom. II. Spicilegii veteruin Scriptorum , pag. 5. Sicut
ſunt unius ſubſtantia Pater & Filius: fic & de utroque procedendo
Spiritus fanctus accipit confubftantialitatis exiſtentian . Et Cap.
VII. pag. 18. Ut fit Spiritus fan &tus, ſuscipit & a Patre pariter &
& Filio , ficut Filius effentialiter, ut fit , accipit a Patre.
Cum porro abhinc Synodus cclebraretur univerſalis , quze re
petitum Patriarchatum Photii firmavit : legati Johannis VIII. & per
eosdem ipfe Johanics VIII. pariter Tancto Symbolo absquie addita
mento de proceſſione Spiritus S. ſubſcripſerunt. Sic enim Pro
Tous citata Epiſtola ad Metropolitam Aquilejæ pergit: Quin imo
congregata Synodo pro quibusdam ecclefiafticis capitibus & rebus,
legati , qui inde miffi funt, ſancti Johannis Pape, ac fi ipfe ades
fet, & una nobiſiuni pietatem ac religionem theologice ſcrutaretur,
Symbolo fidei, quod ab omnibus æcumcnicis Synodis, juxta domini
cam vocem prædicatur & promulgatur , nobis concordes & ' voce, &
lingua , e proprio chirographo fubfcripferunt. Sic pariter & ano
nymus , qui ex Becco acta hujus Synodi contexuit, Tom . II. Part.
II. Pandectæ canonum ab Eccleſia Græca receptorum , Oxonii anno
1672. editæ , pag. 285. In hac ſexta actione editum fuit commune
decretum , vel ſancturn fidei Symbolum , quod fic ſe habet, ut hodie
Et iis, qui a Roma & reliquis magnis ſedibus ibi esfuerzont, nul
lum omnino impedimentun ci , ciod a Patre procedit, afferentibus.
Rurfum ibidem pag. 288. Sdielifimi Seniores & legati veteris Ro
mæ clamarunt : Decorum eſt nullam aliam regulum rencvari, fed il
iam antiquam , o toto orbe obtinuitem & cilebrem legi o confirma
ri. Unde & Photiusfanétifimus l'atriarcha dixit: Sccunsere judi
>
cium Fratrum et conſacerdotum noftrorum legatur. Ei hinc inter
cctera Peirus Diaconus 5 Protonotarins ligit: Ita de his fentientes
& prædicantus, definitionent pure Chriflianorum fidei antiquitus a
Patribus, & ad noftra usque tempora defcendentem & mente & lin
gua comprobamus, omnibus conſtanter alta voce annunciamus ;
nibil auferentes, nihil addentes, nihil mutantes, nihil corrumpentes :
 DOGMATIS Græc.
411
ablatio enim Et additio , nulla a mali macbinamentis commota har
reſi, ex induſtria illorum qui irreprehenfibiles ſunt , & Patrum in
juriam inexcuſabilem inducit; definitiones peró Patrum corruptis
verbis mutare, illo multo perniciofius eft. Idcirca fidei definitionem ,
que ab initio fuit , divino affectu & mente resta , fancta & æcume
nica hæc Synodus amplectens, & divino ſtudio colens, Ego ſalutis fir
mamen in ea ponens & ſuperſtruens, ita ſentit, & omnibuspredicare
inclamat : Credo in unum Deum , & quæ fequuntur in ſacro Sym
bolo ad finem usque. Sic fentimus, in hac fidei confeffione baptizati.
fumus, per hanc omnem hærefim fractam ac diſſolutam oftendit veri.
tatis ſermo ;. cos qui ita ſentiunt, Fratres & Patres & cohæredes
ſupreme civitatis adfcribimus. Si quis autem aliam expofitioncm ,
præter iſtud ſacrum Symbolum a beatis ES ſanctis Patribus noftris no
bis traditum edere auſus fuerit, & fidei definitionemnominare, ut ?
divinorum illorum virorum confeffionis dignitatem furripiat, ETſuis
illis loquacibus nugis magis illud imponat, & commune documentum
illud fidelibus proponat, vel iis qui ab hereſi aliqua reverfi ſunt, ET
verbis fpuriis vel additamentis vel ablationibus facræ illius, o ve
nerabilis definitionis vetuſtatem corrumpere præſumſerit; juxta ſen
tentiam fanctarum & æcumenicarum Synodorum jamjam ante noſtra
tempora cditam , fi fit quidem ex ſacratis aliquis, illum perfe &ta de
poſitioni ſubjicimus ; ſin autem laicus ſit, Anathemati ſubmittimus,
Poft lectionem vero ibidem porro Synodus omnis exclamaſſe legitur ;
Omnes -ita ſentimus, ita credimus, in bac confeſſione & baptizati
fuimus, &ſacerdotali gradul digni babiti fuimus ; cos qui ab his di
verfa fentiunt, tanquam Dei & veritatis hoftes ducimus. Si quis
præter hoc facrum Symbolum aliud edere auſus fuerit, vel addere vel
auferre, es definitionem nominare præfumſcrit: damnandus Ega
omni Chriſtiana confeſſione abjiciendus eft. Auferre enim veladdere,
noftram in fanétam & T conſubftantialem Trinitatem deſuper in hunc
usque diem defcendentem confeſſionem imperfectam effe oftendit, &
Apoſtolicam traditionem & Patrum doctrinam condemnat. Si quis
igitur in tantam dementiam incitatus audeat ( proutfupra di&tum eft)
Fff 2 aliud
412 TRACT. V. DE DEFENSIONE SER IPSOS LATINOS

aliud Symbolin edere, og definitioneni nominare , vel additionem

aut ublationem illi, quod a fancti & arumienica magna Synodo nobis
traditiim fuit, facere: ſit anathema. Contra vulgatum Latinorum
additameritum hæc legatos Papæ Johannis VIII. cum ceteris Patribus
congregatis fauxiſſe, jam Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium
ad feculun IX. oftendimus; ubi porro & auctoritatem hujus Synodi
demonſtravimus , eandemque ab objectionibus Latinorum vindicavi-.
mus , quibus confictain eam omnino efle a Photio comminifcuntur .
Sic ergo Oratores Johannis VIII. & cum iis ipfe Johannes VIII. di
ferte fatentur l'atrum injuriam inexcufabilem induci, ubi vera fancto
Symbolo induntur; hoc vero multo perniciofius eſſe, ubi corruptis
verbis fanctum Symbolum mutetur. Si quis ergo hoc auſus fuerit,
juxta definitionem fanctarum æcumenicarum Synodorum , fi qui
dem ex facratis fit, illum perfecta depoſitioni fubjici ; fi autem lai.
eus, anatheinati fubinitti ; eos qui ab lvis diverfa ſentiunt, tanquam
Dei & veritatis hofles ducendos effe ; qui addere quid Syınbolo au
fus fuerit , damnandum efle , & omni Chriſtiana,confeſſione abjici
endum. Addere enim quid Symbolo , inperfectum illud oſtendit,
& apoſtolicam traditionem & Patrum doctrinam condemnat. Anta
thema ergo eſſe, qui fancto Symbolo fecerit additionem .. Talia
ergo teftimonia promeruit vulgatum illud Latinorum additamentum ,
a legatis Johannis VIII. & per hoſce ab ipfo Johanne in Synodo
CCCLXXXIII. Patrum. Quis ergo amplius dubitet, quin jure ab
orientalibus damnetur & oppugnetur vulgatum illud Latinorum ad
ditamentum , quod ipſi latini Epiſcopi & Papa Johannes VIII
omnibus modis condemnarunt ?
Eandem mentem fuiffe Johannis VIII. conſtat porro ex epiftola
ejus ad Photium , qua pariter impietatis & blasphemiæ condemnat
additamentin illud , primosque ejus auctores anathemati ſubjicit ;
ex qua epiſtola porro conſtat, Johannem VIII. & ipfum etiam dogma
proceflionis Spiritus S. a Filio negafle, imo tanquam a blasphemia
ab illo abhoriniſle. Cum enim , ut fupra vidimus, tempore Nico
lai Papæ late jam latinam Eccleſiam occupaſſet additamentum illud
Sym
 DOGMATIS GREC. 413
Symboli, neque abhinc tempore etiam Johannis VIII. laudatores
ejus deſiſterent Symbolum ita decantare : fufpicio inde aliquibus ori
entalibus aucta, & ipfum Johamem VIII. probare proceſſionem Spiri
tus S. a Filio , probare additamentum hujus dogmatis in Symbolo
factum . Quo ergo Photio fe purgaret fohannes VIII. epiſtolam hanc
dedit Photio, quæ Tom. II. Part. II. Pandecta cantonum ab Eccleſia
orientali fuſceptorum , Oxonii anno 1672. editæ græce & latine
7 habetur , pag. 306. ſqq. Non ignoramus , quod nonnulli eorum , qui
apud vos ſunt, pacis parum Audioſ , de noſtra eccleſia , & ipfi veri
tate neglecta, male loquuntur. . Resque eo progreſſa est, ut parur
abſit quin tua Fraternitas de nobis, et de iis qui nobis funt fub
diti, male fentiat. Et illi quidem nacti ſunt occafionem , ficut etiam
I ego ipfe afirmarem ; hujusmo.li propofito ſatis congruain , uti etiam
præcedens fermo manifeftum faciet, Deus defuper nobis teſtimonia
confirmabit. Verum inftar corum , qui vinum aqua adulterant,
3 quædam etiam immifient, a ſe ipfis falfa fingentes. Et nihil mirum :
Oportet enim , ut qui ab initio mali opifex fuit, contra Deum ini
micitias poſuit , ac deinde noftrum primum parentem a creatoris
amore ſeparavit, & creatori fuo inimicuni illum conftituit , ctiam
nunc aliquos habeat fui miniſtros , & hos ipfos impellat, ut inter Eca
clefias, fcandalum aliquod concitet: Ego vero ad Chriſtum veritatis
auctorem oculos dirigens, qui inimicitias carni ſuæ abftulit , pro vir
ribus illorum hominum , qui malis delectantur, ora obſtruere con
tondo. Et hac de caufa etiam , antequam tua Fraternitas mihi ali
quid fignificet , hæc tibi manifeſta facere decrevi , ut de rebus noftris
fatis edoétus , ' aures minus præbeas iis, qui contendere & convitiari
Audent ; fed ipfos rejicias potius & refpuas; efficias præterea, ut alii
corum verbis fidem non adhibeant. Novit enim tua Fraternitas; quod
cum nuper ad nos acceſſit, qui a te miffus eft, & de fancto Symbolo
nos confuluit , quomodo invenit nos illud inconcuflum , ficut nobis ab
initio traditum eft , conſervare, neque aliquid addidiffe vel detrahi
xile; cum re &te noverimusý quod eos , qui talia facere audent, gra
Fff 3itaque tua iterum fignificamus,
ris condemnatio exſpeclet. Reverentia wt
414 Tract. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

ut de articulo boc , ex quo orta ſunt fcandala inter Dei Ecclefias, fi

duciam in nobis reponas, quod non folum hoc non dicimus, fed etiam
quod eos , qui principio hoc dicere ſua infania aufi funt, quaſi trans
greffores divini verbi condemnamus, ficut Theologiæ Chriſti Domini
ever fores , E Apoftolorum , & reliquorum ſanctorum Patrum , qui
ſynodice convenientes, ſanctum Symbolum nobis tradiderunt; E 'una
cum Juda illos collocamus , quod cadcm , que ille , patrare non funt
veriti : non quia Dominicum corpus morti tradiderunt, fed quia
Dei fideles, qui ſunt quafi ejus membra, ſchismate ſegregarunt, go
invicem diviſerunt; & ita æterno igni illos precipites dantes,
multo magis fe ipſos, ut fecit prædi&tus Judas indignus Chrifti dif
cipulus , fuffocarunt. Arbitramur autem tuam Fraternitatem , recte
noſſe, cum fis ſapiens & do trina præditus, quod reliquis noſtris
Epiſcopis perſvadere ita ſentire, non mediocrem id nobis moleftiam
affert, quoniam rem adeo gravem tam cito commutare , nullus id fa
çere poffet; licet brevi tempore ortum habuerit , nec multorum anno
rumfpatio fuerit confirmata. Et hac de caufa rationi congruum no
bis viſum eſt, no violenter aliquis cogatur a nobis, additionem illam
dimittere, quam adjectum Symbolo novit, fed potius monfuetudine
& prudentia parare illos paulatim admonentes, ut a blasphemia re
cedant: Pafcite, inquit ſummus Apoftolorum Petrus, qui in vobis
eſt, gregem Dei , providentes non coacle , ſed ſpontanee , neque ut
dominantes in clerum , fed formafaéti gregis. Qui igitur nos accu
ſant, ac ſi tale ſentijimus, non jure nos accuſant. Quicunque vero
de noftra fententia hoc non dubitant , & aliis nonnullis etiam , qui
nunc apud nos funt, audacter commiſſum annunciant ; ii non fallo
dicunt. Tuam itaque decet Fraternitatem , neque fcandalum aliquod
adverſus nos pati, neque a reliquo Ecclefiæ corpore profcindi, ſed po
tius nobiſcum fidei agones ſuſtinere, cum prudentia & longanimi.
tate & alios, qui a veritate declinaverunt, ad illam ample &tendam
revocare, ut pro bis candem nobiſcum mercedem recipias. Habetur
eadem epiſtola latine paffin inter latinos edita , occurritque etiam
Tonio IX . Conciliorum , editionis ultimæ Pariſienſis, eſtque inter
epi
 DOGMATIS GRÆC. 415
epiſtolas Johannis VIII. CCCXX. De additamento vulgato Latinorum
hic agere Johannem , nullum eft dubium . Nam & in epiſtola eadein
latine falteni edita fic præterea legitur : Reverentie itaque tue ite
rum fignificamus, ut de bac additione in Symbolo ( ex Filio feilicct)
Jatisfaciamus; neque unquasi aliud additamentum in ſancto Sym
bolo frequentarunt Latini, aut de alio inter Orientales & Occidenta
les fuit controverſum ; neque hiſce temporibus a Latinis pluribus alia 1

additio in Symbolo fuit frequentata, quam ipfa quideiti proceſſio

Spiritus S. a Filio : ut adeo diſerte liqueat , de nulla alia additione
in ſancto Symbulo facta potuille OrientalesJohantiem VIII. ſuſpectumi
habere, aut Photium de alia ex Johanne VIII. per legatum ſuum ini
quirere , nifi de adjecta voce : Filioque. Ipfe ergo Joharines VIII. 青

ipſe Papa Romanus diſertis verbis dentio hic damnat cos, qui ſancto
Symbolo dogma iled inferere auderent; noviſſe ſe eos , qui talia
audent, gravem exſpectare condemnationem ; inſaniiffe , qui primi
illud tentarunt; concuflille facram Scripturam , Theologiam a Ser
vatore & cathoficis Doctoribus traditam ; vim intuliffe fancto Syın
bolo ; Judæ adinftar“-Ser'vatorein in membris fuis prodidiſſe: dun
auctores ingentis ſchisnyatis in Eccleſia Chriſti eo de nomine exſtite :
rint ; non ſolos fe, fed omnes, qui ipfos fecuti, in æternum ignem
præcipites dediſſe. Tandem blasphemiæ damnat eos, qui in fancto
Symbolo infertum retinent dogma proceflionis Spiritus S. a Filio ;
quibus fiunul porro ipfam etiain proceſlionem Spiritus S. a Filio
dainnat. Transgreſtos, inquit, divinun verbum z evertiſſe Theos
logiam Chriſti Domini , blasphemare , qui in fancto Symbolo pro
ceflioncm Spiritus S. a Filio frequentant. At blasphemare , trans
gredi divinum verbum , evertere Theologiam Servatoris , dici non
poteſt , qui facicto Symbolo verà addit. Siguificat fcilicet hiſce Jo
hánnes , quod , cum facra Scriptura, & Salvator ipſe doceat , a Pa
tre tantum procedere Spiritum S. illi contra difertá hæc verba , anſi
fuerint aſſerere , Spiritum S. etiain a Filio procedere , transgreſſores
eo ipfo facti divini verbi , & everſores Theologiæ Servatoris. Blas
pheme vero aſferi Spiritum S. etiain a Filio procedere : quia fic duo
prio
-
416 Tract . V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

principia Spiritus S. Pater & Filius introducantur ; non minus quam

blasphemus eſſet, qui a Spiritu ſancto etiam Filium genitum eſſe as
ſereret, dum pariter duo principia Filii Patrem & Spirituen fanctum
introduceret. Sic ergo ipfe Johannes VIII. Latinoruin Papa in coin .
munione degens cum Orientalibus, & ab univerſa Eccleſia catholic
cus agnitus , omnibus modis damnat cum dogma proceffionis Spiri
tus S. a Filio , tum hujus additamentum ad Symbolum ; quo illu .
ftrius denuo adverſus inveterata Latinoruin aſſerta teſtimonium utique
dari , imo ne optari quidem poterat. · Tantuin cum abhorreret Jo.
hannes VIII. ab additamento illo , non ceffavit monere reliquos la.
tinos Epiſcopos, omitterent illud , Symbolumque fanctum priftinæ
innocentiæ reſtituerent: Dum reliqui, inquiebat, noftri Epifcopi
nobiſcum idem ſentiant , totis viribus contendimus , non mediocrem
id nobis moleſtiam affert. Revera hoc præſtitiſſe Johannem VIII.
patet ex epiſtolis ejus ad Methodium Pannoniæ Epiſcopum , de qui.
bus deinde. Sed porro inter alia hæc verba Johannis erant : Et
una cum Juda illos collocamus, quod eadem , quæ ille, patrare non
funt veriti; non quia Dominicum corpus morti tradiderunt, ſed quia
Dei fideles, qui funt quafi ejus membra, ſchismate ſegregarunt , ego
invicem diviſerunt. De primis auctoribus additamenti loquitur,
Oftendit ergo a tempore inventi illius additamenti ſchismata, diviſio.
nes & ftudia varia inter Latinos hinc fuiffe exorta. Non eniin tem
pore inventi illius additamenti aut abhinc ſchismata inter Orientales
& Occidentales fuere exorta ob additionem illam ad Symbolum fa.
ctam . Ipfos crgo inter Latinos fuere , qui exortum ac inventum
modo & abhinc additamentum illud damnarent, prout idem hacte.
ņus afferimus, & afferuimus. Tandem inquiebat Johannes: Licet
breui tempore ortum habuerit, ncc multorum annorum ſpatio fuerit
confirmata, additio ſcilicet illa Symboli. Si vero tum brevi tempo
rę faltçın ortum habuit additamentum ; patet utique ultra finem ip
ſum ſeculi VIII. ortum additamenti illius definiri non poſſe. Rurſum
fallata eſſe acta Synodorum , in quibus fæpius ante finem feculi VIII.
legitur Symbolum cum additamento,
Tantum
 DOGMATIS GREG.
417
Tantum cum rebus Latinorum vel fola hæc epiſtola Johannis
obftet , confictam a Photio eam clamant. BARONIUS ad annum
879. At quod in his ſumus, ut impoſtoris Photii falfitatum officinam
penitus perſcrutemur : adhuc aliæ ex'ejus penetralibusfalſitates pro
duntur in lucem . Calumniatus eft infuper. cundem Johannem Pon .
tificem , quod cadem cum Grecis fenferit de proceſſione Spiritus fans
& i. Ad quod probandum epiſtolam confixit, ejusdem Johannis no
mine adfe fcriptam ; fed cam multiplici nomine in promtu eft redas
gucre falfitatis. Et allata epiſtola Johannis fubdit: Hæc apud
Photium Johannis nomine commentum & impoftura ejusdem utique
Photii, pro arbitrio fcripta fingentis, nifi potius alterius Græcorum
ejusdem fententia affertoris illud fit opus. Siquidem ipfe Phutius in
1
epiſtola illa , quam co argumento ad Archiepiſcopum Aquileje.com
ſcripſit, quam ſuo loco inferius reddituri ſumus, cujus epiſtola a Jo
hanne Papa ad ſe confcriptæ nullam penitus habuit mentionem : quam
fi accepiſſet, magno certe preconio exhibuiſſet, 'vel faltem citaffet, 1

qui etiam mentiendo (ut videbis) aliquos ex Romanis Pontificibus ejus

affertores fententia fuiffe tradit ; at de ipſo Johanne cum verba facit,
nihil de ejusmodi epiftola ab ipfo fcripta vel leviter faltem meminit,
fed tantum de legatis ipfius Conftantinopolim miffis, & in Synodo
Antique fidei proceffioni fubfcribentibus co additamento: Filioque, che
renti.
Hic autem Johannis Papa temporibus in Romana Ecclefia
absque aliqua ambiguitate ufu receptum , ut Spiritus fanctus a Patre
Filicque procedere diceretur, inter alia argumento eft, quod Johan
nes fanéte Romanæ Ecclefiæ Diaconus, ſcribens ad hunc ipſum Johan .
nem Pontificem , quatuor a ſe claboratos libros vitæ S. Gregorii Pa
pæ , ubi agit de dialogis ab eo fcriptis, et in græcum a Zacharia
Papa translatis , juſte quæritur ,' quod cum ipſe S. Gregorius in eis
afferuerit difertis verbis, Spiritum S. a PatreFilioque procedere, illi
textiu corruperint, illaquc verba: Filioque, abradendo inde ab
fulcrint, cos magnopere redarguens, quod audacter nimis ficut &
impudenter S. Gregorii textum ita corruperint; plane fignificans Rom
Ggg manan
418 TRACT . V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

manam Ecclefiam nibil diverfum ab ipfo S. Gregorio Papa fentire,

'nec Johannem , ad quem fcribit , ab ea fententia difcrepare.
Iinpoſturas quod attinet, quas Photio objicit Baronins; cer
nnnt ex epiſtolas Johannis , quas dederat ad Balilium Imperatorein,
clerum Conftantinopolitanum , & ad ipſum Photium , quæ funt inter
epiſtolas Johannis Tom. IX, Conciliorum , Epift. CXCIX , CC , &
CCI. Et primo quidem ex regiftro Vaticanæ Bibliothecæ integræ
Johannis epiſtolæ referuntur , deinde prout a Photio libatæ , quæ ' &
græce habentur poft acta Synodi Conftantinopolitanæ IV. Tomo VIII.
Conciliorum . Et fi quidem mediam epiſtolam excipias, ubi pauca
tantum verba divertunt , reliquæ binæ quam maxime a ceteris ab
eunt, Mutata ergo in iis eſſe aliqua, conſtat ex epiſtola Johannis
ad Photium , ubi horum mentionem ipſe facit ; quanquam nequa
quam obinde ibidem Jchannes Photium diabolum incarnatum voci
tet , uti quidein hinc editoribus Conciliorum audit , calumniari edo
etis potius, quam majorum ſuorum , de quorum re agebatur, ju
dicia fequi paratis. Imo ne certum quidem harum mutationum
auctorem Johannes ſubſtituit Photium ; fed dubitative faltem de hoc
loquitur, neque obſtantibus mutationibus illis patriarchatum Photii
firinat. Sic eniin epiſtola CCL. Tomo IX. Conciliorum , columna
180. Photio loquitur : Cum nos fcriptis & verbis miſericorditer te
sum ſpecialiter agendum effe decreverimus :' mirandum valde eft , cur
multa , que nos ftatueramus, aut aliter babita , aut mutata effe
nofcantur ; & nefcimus, cujus ftudio vel neglectu variata monſtres
tur .
Ceterum feribens fubintulifti, quod , te innuens, nonnifi ab
iniquagerentibus mifericordia fit quærenda; quod & nos de his, qui
Deum fe fcire non fatentur , licet diſpenſatorie fatemur : tamen nos,
quod teétum eft, exaggerare nolumus, ne quod dignum eft, judicare
cogamur; ideoque talis excufatio filcat , ne hoc dicentes illa fententia
tangat , qua dicitur : Vos eftis, qui juſtificatis vos corum hominibus ;
Deus autem novit corda veftra , quia quod hominibus altum eft, ab
ominabile eft apud Deum . Igitur laudabilis tuaprudentia, qua dicitur
bumi
 DOGMATIS. GRÆC. 419
bumilitatem fcire, non molefte ferat, quod ab Ecclefia Dei miferatio.
nem juffa eft poftulare : quin potinsfe, ut exaltetur, humiliet,
fraternum difcat erga ſui miferentem fcrvare affectum . Quia nos,
ſe tu debitamdevotionem & fidelitatis incrementa erga fan &tam Roma
nam Ecclefiam , & noftrum parvitatem obfervare ftudueris, & up
fratrem ample&temur, & ut cariffimum proximum retinebimur.
Nam & ea, quæ pro caufæ tuæ reftitutionis ſynodali decretoCon
ftantinopoli mifericorditer acta funt, recipimus. Mutatae ergo fuere
littera Johannis , ſed in iis , quæ cernebant aut titulos , falutationes,
aut mitius dicendi genus ; dum Photius cenſuit jure mutari poffe,
quæ patriarchali fuæ dignitati minus convenirent. Sane & in VIL
Synodo univerſali, ciim Adrianus Papa Romanus Epiſt. ad Impera
torem fub finem fufius iucrepaſſet Tarafium Patriarcham Conftanti
nopolitanum , quod laicus in folium patriarchale evectus fuiſſet; ne
fi hæc ipfa publicarentur, hæreticis repugnandi copia daretur, pars
hæc invectiva non lecta , Tom. VII. Conciliorum , actione II. Sy
nodi VII. univerſalis , columna 115. fqq. Neque porro mutationes
illæ litterarum Johannis absque conſenſu legatorum ejus,fuere factæ.
Quomodo enim fine conſenſu legatorum ibidem præſentium id fieri
potuiſſet? Et hæc quidem de corruptelis litterarum Johannis.
Dehinc Baronius confinxiffe dicit Photium epiſtolam Johannis
VIII ad eundem Photium ſcriptam . At deinde ubi eandem epiſto
lam integre attulerat , ab alio potius quam a Photio confictam cen
ſet. Si ergo ab alio epiftola iſta conficta: quomodo a Photio ean
dem antea ajebat confictam ? Cur, quæſo, citra cauſam inceſſit famara
Photii ? Ingentem calunniarum catalogum contexebat adverſus Pho
tium , quod cpiſtolam illam confinxiſſet: at deinde rurſus ab alio
confictam eſſe fatetur. Cur ergo inſons Photius fic vapulabat? Qua
hæc viri gravitas ? Inſonti inſultare, damnare criminis , cujus reum
ipſum non effe deinde ipfe fatetur. Quo vero de noiriine tandem
ab alio docet confictam effe epiſtolam illam ! Ignoraſſe Photium lit
teras illas , cum epiſtolam ſuam ad Metropolitam -Aquilejenſem fcri
beret. Verum plura accidere potuere , ob quæ legatorum Johannis
Ggs 3 qui
420 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS

quidem meminerit Photius in epiſtola illa ad Metropolitam Aquile.

jenfem , epiſtolæ vero Johannis ad ipſum ſcriptæ nequaquam . Quid
enim , fi Johannis jam mentionem fecerat in litteris ſuis ad Photium
MetropolitaAquilejenſis, tanquam qui reſifteret quidem additamento
Symboli , fed non prævaleret: omnia enim in devia ruere , pancos
reſtare, qui ab hac inſania liberi eſſent ? Quomodo ergo Photius de
nuo Johannem adduxiſſet tanquam additamerti oppugnatorem in lit
teris reſponſoriis ad dictuni Metropolitam Aquilejenfem ? Aut quid,
ſi abhinc demum fcriptis jam litteris ad Aquilejenfem , Pho
tius epiſtolam illain Johannis ad ſe ipſum ſcriptam recepit? Quo
modo ergo , quæſo, epiſtolæ hujus Johannis ſic mentionemfacere po
tuiſſet in litteris ad Aquilejenfem ? -Aut quid , fi ideo legatorum Jo.
hannis meminit, epiſtolæ vero ejus ad ipfum datæ , nequaquam ;
quia factum illud legacorum omnibus erat conſpicuum ; litteræ vero
illæ Johannis privatim ſaltem erant ſcriptæ ? Tot crgo & alix caufa
cum potuerint eſſe , ob quas Photius, pariter non meminit epiſtolæ
Johannis ad ipſuin fcriptæ : patet utique nulla neceſſitate colligere
Baronium :. Photius in epiſtola ad Metropolitam Aquilejenſen non
meminit epiſtola Johannis ad ſe ſcriptæ ; conficta ergo ab alio.
Quod vero mendacia cernit, quæ Photio ex epiſtola ejus ad Aquile
jenſen Metropolitam objicit Baronivs: ſatis ea, quæ aliis Tractati
bús demonſtravimus, oſtendunt non Photium , ſed Baronium ſpuria
& adulterata rata habentem , prolixo errore lapſum.
Verba tandem Johannis Diaconi quod attinet , Baronius prius
probare debuiffet, hæc ab ipfo Johanne Diacono etiam profecta.
Quampluribus enim locis antiquorum Scriptorum latinorum , Lati
norum pofteros inſeruiſſe proceffionem Spiritus S.a Filio ; fuſe often
dimusTractatu de corruptelis in fcriptis Latinorum perpetratis. Sed
fac profecta eadem eſſe a Johanne Diacono : nulla hinc necefſitate
fequitur, Romanam tum Ecclefiam indubitato tenuiſſe proceſſionem
Spiritus S. a Filio . Abuti enim potuit lenitate Johannis VIII. quem
non vi , fed &Tierea fciebat revocare ceteros ab hoc dogmate , cjus
que additamento ad Symbolum. Quin tandem potius invertimus
hoc
 DOGMATIS GREC.
421
hoc argumentum Baronii, ut fupra vidimus. Scripfit ad Johannem
illum Diaconum Anaſtaſius epiſtolam , in qua pie dicit Græcos ne
gare Spiritum S. a Filio procedere; de principio productivo enim
ipfos vocem proceſſionis intelligere: Latinos vero pariter , non hoc
ſenſu , fed faltem voce proceſſionis pro miſſione accepta , Spiritum
ſanctum afferere procedere etiam a Filio . Licet ergo pari modo
addere, quæ Baronius teſtimonio 'illi Johannis Diaconi ſubdebat:
Plane ſignificans Romanam . Ecclefiam nihil diverfum ab hoc ſentire,
nec Jobannem Diaconum , ad quem fcribit, ab ea ſententia diſcre
pare. Nequaquam ergo profecta verba illo a Johanne Diacono ;
neque inde colligi poterat, Johannem VIII. indubitato tenuiffe pro
>>
cefſionem Spiritus S. a Filio.
Sed plura alia argumenta addebat Baronius ſupereſſe, quæ
Romanam Eccleſiam tempore Johannis VIII. demonſtrant indubitato /

credidiffe, quod Spiritus S. etiani a Filio procedat. Inter alia , in

quit, argumento eſt. Sed fucum vendit Baronius : nullum enim
unquam aliud hujus rei argumentum ex monumentis Latinorum erui,
quin potius contrarium inde oftendi poterat. Johannem enim VJIG.
additamentum omnibus modis damnaſſe : patet utique ex actis Syno
di univerſalis, quæ Photii patriarchatuin firmavit, ( de quo ſupra ;)
patet ex epiſtolis ejus ad Stentopulcrum Comitem , & Methodium
Archiepiſcopum Moravienfeni, in quibus pariter & dogma proces
fionis Spiritus S. a Filio, & additamentum ejus ad Symbolum repro .
bat, oppugnat.
Sic enim porro JOHANNES VIII. Epift. CCXLVII. ad Sten . 1

topulcrum Comitem de Methodio Archicpiſcopo Moravienfi, ( qui

natione Græcus, una cum Cyrillo ab Imperatore Michaële , a quo
id ipſum rogaverant Principes Slavorum, in Moraviam miſſus, Chri.
Stianam fidem hiſce gentibus primo prædicaverat, de quo Micho.
vius Lib. I. Chronici Polonici Cap. XIII.) Tom. IX. Conciliorum ,
columna 176. Igitur hunc Methodium venerabilem Archiepiſcopum
veftrum interrogavimus coram poftis fratribus noftris Epifcopis, f
orthodoxæ fidei Symbolum ita crederet , ego inter facra mijarum
Ggg 3 folen .
 422 TRACT, V. DE DEFENSIONE PER IPSOS LATINOS ·

folennia caneret , ficuti Romanam Ecclefiam tenere, & in fan&ti

Tex univerſalibus Synodis. a SS. Patribus, ſecundum evangelicam
Chrifti Dei noftri auctoritaten , promulgatum atque traditum con
fat. Ille autem profeffus eft, fe juxta evangelicam & Apoftolicam
doctrinam , ficuti fanéta Romana Ecclefia docet , ese a Patribus tra
ditum eft, tenere & pfallere. Nos autem illum in omnibus cccle,
fiafticis doctrinis & utilitatibus orthodoxum & proficium effe repe.
rientes ; vobis iterum ad regendam commiffam fibi ecclefiam Dei re
mifimus. Nunquam unquam in occidente de ullo alio additamento
auditum , aut hactenus inter Latinos controverſum fuerat , quam
inferta S. Symbolo proceflio Spiritus S. a Filio. De hoc additamento
Johannem loqui , oſtendunt porro verba illa : Sicut in univerſalibus
Synodis a SS. Patribus, ſecundum evangelicam Chriſti Dei noſtri
auctoritatem promulgatum . Quibus utique ſignificantur verba illa
Chriſti : Qui a Patre procedit. Quemadmodum pariter in epiſto
la Johannis ad Photium fupra relata , additamentum illud Symbuli
expreſſurus: Qui principio, inquiebat , hoc dicere fua inſania auſi
funt, quaſi transgreffores divini verbi condemnamus, ficut Theologia
Chrifti Domini everſores, ÖSS. Pontificum & reliquorum SS. Pa
trum , qui ſynodice convenientes S. Symbolum nobis tradiderunt.
Sic ergo hiſee liquet , Johannem VIII.ſtatuiſſe , per omnia illibate
fervandum eſſe S. Syınbolum , prout a SS . Patribus Conftantinopo. 1

litanæ Synodi profectum , & hinc a ceteris Synodis univerſalibus fir

matum ; neque ullo modo aliquid S. Symbolo eſſe indendum . Rur
fum conftat inde , reprobaſſe Johannein VIII. additamentum illud
Symboli de proceſſione Spiritus S. a Filio , tanquam quod Romana
Ecclefia non teneret, & SS. Synodis univerſalibus adverſaretur; ut
pote quæ fecundum Chriſti evangelicam auctoritatem , a Patre tau
tum procedere Spiritum S. eonfeffæ ſint. · Eadem porro mens erat
Methodii, ut ex refponfione cjus Johanni VIII. facta conſtat. Idem
Romanæ Eccleſiæ ſenſus, uti Johannes VIII. æque teftabatur. Idem
tandem probarunt Epiſcopi illi , quibus præfentibus Johannes VIII.
de illa ex Methodio quæ erat. Ex quibus utique conſtat: ſuper
fuitto
 DOGMATIS GRÆC. 423
fuiffe adhuc ea ætate latinos Epiſcopos, qui additamentum illad op
pugnarent. Ex hinc porro liquet , Johannem VIII, ne quidem ipfum
dogina proceſſionis Spiritus S. a Filio probaffe: inquiebat enim : . Si
orthodoxæ fidei Symbolum ita crederet, ficut a SS. Patribus ſecundum
evangelicam Chriſti Dei noſtri auctoritatem traditum conftat. Quodli
vero obinde in fancto Symbolo non frequentanda proceffio Spiritus
S. a Filio , quia Chriſtus inquit , qui a Patre procedit : patet intique
ob hæe verba Chriſti neque fimpliciter verum eſſe, quod a Filio eti
am procedat Spiritus S. Obinde enim ob verba illa Chrifti in S.
[ Symbolo non frequentanda erat proceffio Spiritus S. a Filio : quia
hoc ipfum refragabatur verbis illis Cliriſti. Tam ergo dogma illud
quain additamentum ejus Johannem VIII. improbaffe , diferte hinc
liquet. Ut vero de his rogaretur Methodius, occafionem dederat
quod fama tuliſſet, Methodium inter ſacra decantare Symbolum
cum additamento . Et eo inde de nomine Romam evocatur a Jo
hanne VIII, utpote qui antea promiſerat absque additamento decan,
taturum Symbolum . Sic Johannes Epiſt, ad Methodium , quæ in
ter epiftolas ejus CXCV. Tom . IX. Conciliorum , columna 127 .
Prædicationis tuæ doctrinis populum Domini , tibi quaſi ſpirituali
pafori commiffum , ſalvare inſtruereque cum debeas ; auclivimus,
quod non ea , quæ S. Romana Ecclefia ab ipſo Apoſtolorum principe
didicit & quotidie prædicat, tu docendo doceas , e ipſum populum
in errorem mittas. Unde his Apoftolatus noftri litteris tibi jubemus,
ut omni occaſione pofthabita ad nos de præfenti venire procures , ut
ex ore tuo audiamus & cognofcamus , utrum fic teneas & prædices,
ficut verbis & litteris te S. Romana Ecclefie credere promififti, aut
non : ut veraciter cognoſcamus doctrinam tuam . Rurſum cum ab,
hinc idem Methodius S. Symbolum illibate recitare inter facra con
tinuaret ; & abhinc ab alio aliquo Epiſcopo maxime infeftaretur,
præcepiffe Johannem , ut cum additamento canerétur Symbolum,
mentiente: Methodius hinc , inquam , recurrit ad Johannem , da
tisque litteris inquirit, quæ monſtra hæc fint , fibi aliud quam al
teri circa S. Symbolum imperatum eſſe ? Johannes ad hæc negare,
diver:
 424 TRACT. V. DE DEPENSIONE PER IPSOS LATINOS

diverſa ſe alterum jufliffe; inonere, ut porro pergat prædicare illibate

S. Symbolum , quemadmodum Romæ id promiſerat, adverfitates
omnes ſufferat.Sic enim Johannes VIII. Epift. CCLXVIII. ad Me..
thodium , Tom . IX. Conciliorum , columna 194. Paſtoralis folici.
tudinis tuæ curam , quam in lucrandis animabus fidelium Domino
Deo noftro cxhibes, approbantes, & orthodoxae fidei tc cultorem ſtre
nuum exiftere contemplantes; nimis in eodem Domino jucundamur,
ET ci immenſas laudes & gratias agere non ceffamus: qui te magis
ac magis in ſuis mandatis accendat , ' & ad S. fuæ Ecclefia profectum
ab omnibus adverſitatibus clementer eripiat. Verum auditis per tuar
litteras variis cafibus vel eventibus tuis, quanta compaffionc tibi cor
doluerimus, ex hoc advertere poteris, in quo te coram nobispofitum ,
S. Romana Ecclefia dočtrinam , juxta SS. Patrum probabilem tradi
tionem , fequi debere monuimus, o tam Symbolum , quam rectam
fidem a te docendam&predicandamfubdidimus ; noftrisque Apoftoli
cis litteris gloriofo Principi Szentopul.ro, quas ci afferis fuiffe delu
tas , hoc ipfum fignificavimus; & nequc alia litteræ noftræ ad cumu
directe funt, neque Epiſcopo illi palam , vel ſecreto aliud faciendum
injunximus, E aliud a te peragendum decrevimus: quanto minus
credendum eft, ut ſacramentum ab codem Epiſcopo exegerimus, quem
ſaltem levi ſermone ſuper hoc negotio allocuti non fuimus. ' Ideoque
ceſſet ifta dubietas, & , Deo cooperante, ficut evangelica & Apofto
lica ſe babet doctrina, orthodoxæ fidei cultum fidelibus cunétis inculca,
ut de labore tui certaminis , Domino Jeſu Chrifto fructum afferas ab
undantcm ; & gratia ejus remuneratus, mercedem recipias competer
tem. Ceterum de aliis tentationibus, quas diverſo modo perpeffio
es , noli triftari; quin potiushoc, ſecundum Apoftolum , omne gan.
dium prorſus exiſtima. Quia fi Deus pro te, nemo effe poterit con
tra to: tamen cum Deo" duce reverfus fueris, quicquid enormiter
aduerſum te eſt commiſſum , quicquid jam dictus Epiſcopus contra
fuum miniſterium in te exercuit; utramque audientiam coram nobis
difcuffam , adjuvante Domino , legitimo fini trademus, & illius per.
tinaciamjudicii noftri fententia corripere non omittomus. Ex quibus
pariter
1
 DOGMATIS GREC , 425
pariter liquet , Johannem VIII. omine additamentum Symboli, etiam
ubi in proceſſione Spiritus 6. Filio jungitur Pater , reproballe. So
lius ergo Johannis VIII, teſtimonio , qui tam dogma proceſſionis
Spiritus S. a Filio , ut ante oftenfum , quam additamentum ejus ad
Symbolum rejecit , damnavit ; omne latinæ fententiæ robur ruit.
Ipfe enim Papa Romanus, ipſc quem erroris immunem habent !
Latini , hoc tradit, docet, inculcat. Quis ergo dubitet, quin ve
rum defendant Orientales, ubi pariter & dogona illud , & ejus addi.
tamentum ad Symbolum rcjiciunt, oppugnant ?
Inter eos tandem , qui e Latinis circa hæc tempora additamen -)

tum & dogma illud oppugnabant , crat & Metropolita Aqui

leja . Miſit obinde oratorem cum litteris Conſtantinopolim ad Pho
tium , quibus , quam maxime conqueftus de dogmate illo & addita
mento ejus ad Symbolun facto , rogat, ut auctoritatem ſuam Pho
tius æque interponere velit, & graſſanti inalo reſiſtere. Epiſtola
equidein ipſius Metropolitæ non exſtat: certe inter Latinos publico
prelo non eſt excuſa , optandum vero ut & ipfa haberetur. Audi
remus eniin , quas querelas ipſe Latinus expediret contra proceflio
nem Spiritus S. a Filio , qnam additamentum illud Symboli dainna
ret. Modo reſponſoria faltem Photii habetur. Sic vero PHOTIUS
in hac epiftola ad Metropolitam Aquilejenfem , in additione noviſſi
ma Bibliothecæ Patrum Græcordim , pag. 527. Quæ ad nos venerunt
Beatitudinis veftræ littera , primum quidem ejus religioſa pictate maen
tem certa velut nota obfignabant, Spiritusque amoris vim , quam
magna ſit & excelfa, & vulgarium hominum conditionem fuperet,
exhibebant. Deinde vero ctiam , cui illa creditæ crant, ſacri hujus
viri cum reliquas virtutcs de prudentiam , itm mentis conftantiam
ac folertiam , per que , ut per ſpeculum , ſacram veftram Deoque
venerabilem fanctitatem , quæcunque ipfæ litteræ ( quippe littere )
miſſa faciebant: clarius perfectiusque pervidere, ipfiusque virtutum
magnitudinc delectari, nimiumque gaudere, preftabat. Vidimus
enim hominem prudentia magis, quam canitie venerandum : virtu
him quoque reliqua varietate non minus quam prudentia ornatum ,
Hhh AC
 TRACT . V. DE DEFENS IONE PER IPSOS LATINO S
426
ac qui pari mentis conftantia ac fagacitate fulciatur ; atque (ut verbe
dicam ) tali gratia præditum , qua par erat eum fulgere, qui a Deo
accepit , ut tremendorum noftrorum myſteriorum ſacerdos ftatueretur,
veftraque & doétrina dignus & manuum impofitione baberetur ; talem
facræ veftre fanétitatis, quam faciebamus, experientia nuncium
oftendebat. Hincque adeo intelligere licebat certoque conjicere , eum ,
qui pre illo primas ferebat, cjusque ordinator fuerat, & ut legatione
ad nos fungeretur, illi auctor exſtiterat, divinarum plenum gratiarum
effe ; ac qui totius vitæ ſplendore, dogmatumque ardenti zelo atque amo
Te longeconſpicuus, nec non ſalutis exemplar in ip/um contuentibus, fo
ret. Niſienim veſtris religioſa pictatedoctrinis ac documentis largeimbua
tus,qui a vobispontificalis munerisgratiam trahit, fic eluxuriaret, nec
mirando quodam , tantoque velut ex fonte veſtrarum virtutum irri.
guo' potus effet, nunquum ad tantam virtutum claritatem , pro eo
ac fummos Dei ſacerdotes decet , cvafiffet. Non ſemper enim , vel
exiguo jubare' ac ſplendore, fimilitudinem ſervant, quæ ſecunda ſunt
cum formis, quæ illis præiverunt. Quorum omnium caufa habenda
Deo gratie, qui in omnes muneribus effuſus univerſorumque conditor
exiſtens, ficut in orientis partibus , fic etiam in occidentis , lumina
ria ducrſque conſecrans, ut quotidie luceant, plebisque animos ac
mentes illuftrent, in celſo epiſcopalium fedium culmine præficit. Dum
de proceſſione Spiritus S. a Filio fignificarat Photio Metropolita
Aquilejenſis , ut deindevidebimus : hic vero - Phutins dogmata ejus
& zelum ejus pro hiſce fidei dogmatibus commendet: Ac qui dog
matum , inquiebat , ardenti zelo atque amore longe confpicuus: pa
tet utique , quod ad affertam proceſſionem Spiritus S. a ſolo Patre,
cum Photio conveniſſe Metropolitanr Aquilejenſem . Cum porro
tantis encomiis ornet legatum ejus, doctrinas & documenta ejus
laudet : Niſi cnim , inquiebat, veſtris religiofæ pietate do& trinis ac do.
Gumentis large imbutus: patet utique pariter Photio neque hune le
gatum in dogmate proceflionis Spiritus S. a ſolo Patre adverſum fu
iffe. Secus enim neque tantas laudes a Photio promeruiſſet ; neque
ejus doctrinas ipſe probaffet. Et hinc pergit Photius in eadem
Epi
 DOGMATIS GRÆC. 427
Epiſtola oppugnare proceſſionem Spiritus S. a Filio : quippe de qua
Photio Metropolita Aquilejenfis ante ſignificarat: Scd cum nos defa
cra veftra virtutc ca mens, incefferet, ejusquc præclaris dotibus ac or .
namentis geſtircmus & lætaremur, quod nunc in aures noftras in
cidit ( atque utinam nunquam : dirus enim animi non corporis.dolor
eft : per hanc enim ex afpečtu magna nobis concepta ſpe, ut EN
ipſum mærorem aperiamus , operæ pretium duximus) haud plane fcio,
quomodo non amaro triſtique animo dicam . Velut namque dominice
voces ipfa non bene baberent, aut cis fufficcrent, ut nullam Patrum
& Conciliorum definitionum ac decretorum rationem haberent,
corumve eo nominc diligentiam fpernerent, aut in talibus cæco animo
effent , vel neſcio quomodo quis etiam poffit eloqui ; atque utinam
nec res effet; pervenit , inquam , ad noftras aures , quod nonnulli or
cidentalium , divinum & ſanctiſſimum Spiritum non folum ex Deo
Patre, verum etiam ex Filio procedere novo dogmate introducunt,
multamque inde labem per ejuscemodi vocem illis creant , qui eis
credunt ac parent. Dum vero inquit: Cum nos , ex aſpectu ſcilicet
legati, de præclaris ejus dotibus geſtiremus; in aures noftras incidit,
five, ut deinde luquitur, pervenit ad auresnoſtras, nimirum ex litte.
ris ipfis Metropolitæ Aquilejenfis, quod inter Latinos ſint , qui Spi
ritum S. etiam a Filio procedere doceant: ( illud enim fecus jam
tempore Nicolai Papæ Photius cognoverat , non primum modo ex
rumore aliquo ). Significaſſe ergo pariter Photio de proceſſione Spi
ritus S. a Filio Metropolitam Aquilejenfem , diſerte hinc conſtat.
Photius ergo poftquain pluribus in eadem epiſtola contra dogma
.
illud diſputaſſet, ipfum Metropolitain Aquilejæ provocat , ut porro
hoc ipſum dogma oppugnet , ut reliquos in devia ruientes ab errore
revocet , zeloque fuo ipſa in re oftenfo , non defiftat, donec erran
tes revocarit. Verba Photni ſunt: Et quomodo non multis illud
profequendum lacrymis atque fufpiriis ? multaque opus diligentia ad
cohibendum hujus mali progreffum , ac ne plures depafcere labem vi
deamus, eorum qui in Dei grege numerantur. Hac igitur de caufa
nos quoque humiles , velut magnam quandam ecclefia columnam , ac
Hhh 2 quafi
428 TRACT. V. DE DEFENSIONE PER IFSOS LATINOS
quaſi ſpeculatorem poftun domui Ifraël, præftantem veftram prove
camus virtutem , ut Dei zelum , quem in corde habetis, in medium
lucente flammaſuscitetis, fummique facerdotii, velut accenfa lucerna,
errantibus omnibus falutare lumen invehatis , atque ab errore avoct .
tos, ad pietatem toto terrarum orbe explicatam manuducatis. Dum
Vero hifce : ut Dei zelum , inquit, quem in corde habetis, in me
dium lucente flammafufcitetis : id eſt proceſlioni Spiritus S. reſiſta
tis: patet utique jam antea zelum Dei habuiſſe contra hoc dogma
Metropolitam Aquilejenfem , adeoque pariter & ipſum hactenus
dogmati illi adverfatum fuiffe. Tandem fub finem epiſtolæ pro
fperos optat Aquilejenfi ſucceſſus adverſus reliquos Latinos, non for
lum ut rnentes iii devia ad regiam viam revocet; fed ut etiam
præmia tanto opere digna æternum accipiat : quippe qui ut hacte.
Aus corde, fic etiam deinde facto ipſo nefandis reliquorum aufibus
reftiterit. Sic enim pag. 537. Utinam vero ncmo vel illius facina
ris æmulus exiftat, vel reus maledictionis : quin propitius fit Chris
ſtus Deus nofter his, quibus parricidarum illa injuria obrepfit , et
qui' adverſus ipſius legem vocemque inſurrexerunt; elementiquc fua
bonitate ac miſericordia ab errore reducat, & reconcilietur fic in il
lum injuria procacibus, præftetque ut emendari ftudeant , atque int
tra corum adlegat fortem , qui paternam obtexerunt turpitudinem ;
deeminemquc deincepseſcam finatfieri &prædamferæ, que malorum
auctor & aufpex eft: dum venerandum caput tuum , pro illorum ſa
lute certamina fuftinet , & adverſus communem humani generis ho
ftem trophea crigit , fructumque falutis corum , quicrrore lapfi funt,
Dco edit, cique affert, quibus & divine charitatis erga nos amor
inuexſtinguibilis inconcuffusque confiftat in codem Chrifto & Domino
noſtro.
Sed hinc BARONIUS maxime in Metropolitam Aquilejen
fein invehitur. Sic enim ad annum 883. Ifte quidem non folum ab
Ecclefia Romana averfus, feit omnibus Ecclefiis occidentis , latinis,
inquam , omnibus contrarins, ſchismaticis Græcis inhærens, audacis
fime impugnabat Latinorum ftabilitam per fecula multa fententiam
de
 DOGMATIS GREC.
429
de proceſſione Spiritus S. Quod vero folus ifta conatus inter
Latinos inveniretur , a Photio per legationem ac litteras implorat au
xilium , nimirum ut ab ipfo epiſtola redderetur contra Latinos. Qui
bus ille acceptis, præftitit quod petiit abunde fatis. Et deinde : Ad 1
poftremum vero , quod pertinet ad Patriarcham Aquilejenſem , qui
fua (ut audiſti) legatione de bis confuluit Photium , & ſchismaticus
adhæſit ſchismatico: non poſſum non mirari hominis levitatem eru
imperitiam . Si enim (ut decet facerdotem ) animo conftans, ES
do tus fuiſſet: utique infitiſet ſuorum prædecefforum veſtigiis, illo
rum præfertim qui do&trina &ti fanétitate claruerunt, qualis fuit $.
Paulinus Patriarcha Aquilejenfis, qui congregato Concilio Forojuli
3 enſi tempore Caroli Magni, de ſacro dogmate, quod Spiritus S. a
Patre Filioque procederet, diffufius diſputavit. Abſurda omnia .
Neque enim eo ipſo. Aquilejenfis a Romana Ecclefia erat averſus :
quippe cui tunc præerat Joannes VIII. qui pariter dogma proceffionis
Spiritus S. a Filio oppugnabat; neque Latinis oninibus contrarius :
quippe inter quos ab exorto & invento illo dogmate femper ad hæc
usque tempora fuere, quireliquorum novitatibus reſiſterent, prout 1
hactenus utrumque oftenfum . Nulla deindc ratione ſchismaticos
vocat Græcos , & cum iis Photium , ut deinde addit : arctiflima
enim in unione & communione vixiſſe cum Johanne VIII. Photium
ceterosque Orientales , Tractatu de teftimoniis Patrum orientalium
circa Photium abunde demonftratum . Nequaquam porro per multa
fecula in Eccleſia latina hactenus ſtabilitam fuiſſe proceſſionem Spi
ritus S. a Filio , Tractatibus de teſtimoniis Patrum latinorum , &
corruptelis in Patrum latinorum ſcriptis perpetratis oſtenſum. Acce
dit , quod Oratores ex Synodo Aquisgranenfi Romam miffi expreſſe
confiteantur, diu ante eorum tempora in Eccleſia latina ignoratum
fuiſſe dogma proceffionis Spiritus S. a Filio. Neque ergo , ut often
finn , folus iſta conatus Aquilejenſis tum inter Latinos inveniebatur ;
& quod litteras illas mififfet, in caufa erat jam late Eccleſiam lati
nam inundans additamenti iſtius diluvium Rogabat ergo Photium ,
at pariter fuam aactoritatem interponeret
Hhh 3
, graſlantique malo reſi
fteret,
 430 TRACT. V. DE DEFENS. PER IPSOS LATIN . DOGMAT. GRAC,
1
ſteret. Quomodo vero levitatem , quomodo imperitiam inde Aqui.
lejenfi objicit Baronius ? Paulinum quod attinet, ( plures enim ex
prædeceſſoribus nominare non poterat) verba ejus eſſe corrupta,
Tractatu de corruptelis in Patrum latinorum fcriptis perpetratis
oftendimus.
Abhinc vero amplius ex Latinorum monumentis non liquet,
qui e Latinis dogmati proceſſionis Spiritus S. a Filio , ejusque addi
tamento ad Symbolum reſtiſterint. Cum tamen cum Johanne VIII.
Epiſcopi alii, cum Metropolita Aquilejenfi clerici ejus ſentirent, plit
fupra vidimus : patet utique , abhinc etiam ad annos plures inter La
tinos fuiſſe, qui utrumque oppugnarint. Neque minus credendum
eſt , invectum in alia Latinorum regna , ut Hiſpaniam , Angliam
dogma illud & additamentun ejus ad Symbolum , motibus, ſtu
diis & ſchiſmatibus occafionem ibi dediſſe , ( quamvis de hoc ex re
liquis monumentis nihil conſtat ) usque dum tandem abliinc omnes
Latini utrumque admitterent, & Romana etiam Ecclefia ipſa inter
facra Symbolum cum additamento decantaret; quod factum fub
principium feculi XI.
Sic ergo hactenus vidimus , quoinodo , ubi primum exortum
& inventuin fuit ab aliquibus novatoribus dogma proceſſionis Spiri
tus S. a Filio , ejusque additamentum ad ſanctuin Symbolum ; reli
qui Latini novitatibus hiſce reftiterint, & cum novatoribus illis per
integrum ſeculumn colluctati fuerint.

TRACTA
 fething (oog) ter 431

.
TRACTATUS VI.
In quo ex principiis Theologicis demonſtra
tur , Spiritum fanétum ex folo
procedere Patre.

ARGUMENTUM I.
ommuni confenfu tradunt Catholicæ Eccleſiae Doctores , om
nia eſſe in Trinitate fingulis fubfiftentiis communia , folis.
exceptis ſubſiſtendi inodis. S. JUSTINUS Philofophus & Martyr,
Quæſt.CXXXIX. ad Orthodoxos, pag. 188. editionis -
Pariſienſis, anno 1615. Quæcunque de divinis tribus fubfiftentiis
codem immutabili modo dicuntur , in cis unitatem effentia intellige :
quæ vero non eodem modo, ex iis intellige modum exiſtentie perſo
narum . Diſerte inquit: quæcunque non de tribus fubfiſtentiis æqua
liter dicitur ; ſubinnuere modos exiſtentiæ . Solis itaque modis
fubfiftendi exceptis, omnia reliqua tribus divinis ſubſiſtentiis com
munia funt.
Basilius Magnus Epift. XLII. quæ eſt ad fratrem Grego
rium , Tom. IL operum , editionis Pariſienſis græco - latinæ , anno
°1618.pag. 812. Cum aliud quidem commune quid in ſaneta Tri
nitate , aliud vero peculiare ratio animadverterit, ratio quidem como
munitatis ad eſſentiam refertur, fubfiftentia vera eft peculiare cujus
que ſignum . Quiz Deo infunt; dividit in communia & peculiaria :
commune quidem eſſentiam eſſe, peculiare fubfiftentiam ; quæ ergo 1

non communia funt, five quæ eſſentia'in non ſpectant, ad ſubſiſten

tiam five ſubliftentiæ propria pertinent.
EPIPHA,
432 TRACT . VI. DEMONST . DOGMA GRÆC.

EPIPHANIUS de numerorum myſteriis, num . II. pag. 304 .

Tom. II. operum editionis græco latinæ Pariſienſis , anno 162 2.
Trinitàs fimplex, minimè compoſita, quam nulla conjectura affequi,
nulla explicare poſſit oratio , inenarrabilis, interminata : Pater,
Filius, & Spiritus S. confubftantialis in omnibus, confenfione, vi,
aćtione, divinitate, magnitudine; hypoftafi folum ac nominibus di
ftincta , vi atque effe&tis conjuncta. In omnibus, inquit , Patrem,
Filium , & Spiritum S. eſſe unum cundenique; folis faltem exceptis
ſubſiſtentiis five. ſubſiſtentiarum propriis.
GREGORIUS Epiſcopus Nyflæ de fide ad Simplicium prope
finem , Tom . II. operum editionis Pariſienſis græco - latinæ , anno
1615. pag. 473. Omne honorabile nomen fimiliter dicitur de Spia
ritu S. quemadmodum & de Patre , & de Filio; exceptis illis , per
que ſubfiftentiæ & fufficienter , eller inconfuſe ab invicem ſeparantur.
Dico enim , quod neque Pater dicitur Spiritus S. neque Filius ; relie
qua vero, quæcunquæ Pater & Filius dicitur, eadem & Spiritui S.
a Scriptura adaptantur. Totidem verbis dicit, omnia quæ de Patre
& Filio dicuntur, dici & de Spiritu S. five in Trinitate omnia eſſe
communia ; folis fubfiftentiis, adeoque & ſubſiſtentiarum propriis
exceptis.
CÆSARIUS , Gregorii Nazianzeni Frater germanus, dialogo
1. Tom. I. Bibliothecæ Patrum Græcorum Pariſiis cditæ , anno 1624.
pag. 549. Omnis unitas & aqualitas & identitas eſt in Trinitate,
excepta innaſcibilitate, generatione , & proceffionc. Omnia ergo
in Trinitate communia tribus perfonis, folis exceptis perſonarum
proprietatibus.
HIERONYMUS in explanationeSymboli ad Damafuin , Tom .
II. operum , Pariſienſis editionis , anno 160 2. columna 158. Nec
eft prorſus aliquis in Trinitate gradus, nihil quod inferius fuperiusve
dici poffit : fed tota Deitas fui perfectione æqualis eft: ut , exceptis
vocabulis, que proprietatem perfonarum indicant, quidquid de una
perfona dicitur , de tribus digniſime poflit intelligi. Quibus utique di
ferte docet , omnia eſſe tribus perfonis communia, exceptis perſona
rum proprietatibus. JOHAN
 EX PRINCIPUIS THEOLOG .
433
JOHANNES Chryſoſtomus Hom . de fide, .pag. 289.
Tom . VII. operum græce editorum Etona in Anglia à Henrico Sa
vilio , anno 1612. Simplex Trinitas, inconipofita, ineffabilis, in
onarrabilis , inſeparabilis ſecundum confenfionem , ſecundum poten
tiam, fecundum operationem , ſecundum Deitatem , fecundum magni.
tudinem ; in fubfiftentiis & nominibus diviſibilis, in rebus & effe
atis conjuncta . Quodfi vero fecundum cetera omnia indiviſibilis
Trinitas; ſecundum ſubſiſtentias vero ſolum divifibilis : patet utique
reliqua omnia eſſe communia tribus fubfiftentiis, exceptis ipſis ſub
fiftentiis , five propriis ſubſiſtentiarum .
THEODORETUS Dialogo I. qui dicitur incommutabilis, de iis
agens, quæ de Deo dicuntur , Tom . IV. operum editionis Parifien
fis græco - latinæ , anno 1642. pag. 6. Alia quidem effe fanéta .
Trinitatis diximus communia ; aliqua vero cujuscunque fubfiftentie
propria. Ea quæ de Deo dicuntur, diſtinguit in communia, &
propria fubfiftentiæ ; aliam horum differentiam ignorat. Quæ ergo
non communia tribus fubfiftentiis , propria erunt fubfiftentiæ.
Auctor librorum de unita Deitatis Trinitate , qui fub no
mine Athanafii circumferuntur, fed potius VIGILIO Patri latino
adſcribuntur, Lib. II. Tom. II. operum Athanaſii, cditionis Pariſien.
fisgræco- latinæ , anno 1627. pag. 555. Vides, quia alter ab al
tero, five alius ab alio in perfona tantum differt, & non in pleni.
tudine divinitatis ósías. Scito alium ab alio, five alterum ab
altero in perſona tantum differre, & non in unita plenitudine divi
nitatis ducias. Et Lib. II. fub medium , pag. 556. Nimirum di
vifa eft hæc Trinitas, an indiviſa, edicito mihi ? Planc divifa eft
in nominibus tantum perfonarum , in Deitate autem indiviſa pus eft.
Hæc ex eo etiam laudat feculo IX. HINCMARUs Archiepiſco
Rbemenſis Lib. de non trina Deitate , Tom. I. operuin , pag. 48 2 .
editionis Parifienfis , anno 1645 . Idem porro Lib. VII. de unita
Deitatis Trinitate pag. 574. Abfit a nobis, ne iſtam blasphemiam
admittamus , cum unum nomen Deitatis in Trinitate uniter dictum
Accipiamus , per quod & remiffa peccatorum baptiſmo operante in nos
lii fusce
 434 . TRACT. VI. ; DEMONST. DOGMA GRÆC.

fuscepimus; nomina vero tantummodo in perfonis perfecte diftin

guamus. Aliam ergo ipſe communionem & divifionem in Trinitate
ignorat ; niſi ut coinmunio fit fecundum eſſentiam , diviſio vero
fecundum fubfiftentias. Quæ crgo eſſentiam non fpectant, five
quæ non communia tribus fubfiftentiis; fpectabunt ſubfiftentiain ,
five proprietátein ſubfiftentialem vel hypoftaticam .
Diſerte LEONTIUS Monachus etiam de ſectis , actione I.
Tom. I. Bibliothecæ Patrum Græcorum , laudatæ editionis, pag.
493. Una eſt ſubfiftentia Patris, altera Filii, tertia Spiritus S. at.
que hæc tria nihil inter fe differunt, niſi folis proprietatibus , &
quod hic quidem Pater ſit , ille Filius, iſte Spiritus S. Nam horum
trium una eſt ſubſtantia , * una poteſtas , ES una voluntas : in hoc
· tantum differunt, quod Filius ex Patre gignitur, Spiritus S. pro.
cedit ex ipfo.
Auctor libri de Trinitate , qui S. Cyrillo Alexandrino adſcribi
tur , Cap. IX. (habetur Tom . VI. operum Cyrilli, editionis Pariſi
enſis græco -latinæ , anno 1638. in fine.) In his folis fubfiftentiali.
bus proprietatibus differunt ab invicem fan &tæ tres ſubfiftentia, non
eſſentia, ſed characteriſmo proprie fubfiftentiæ indiviſibiliter in
diſcreta. Et ,Cap. X. Unum agnoſcimus Deum , in folis quidem
proprietatibus paternitatis, filietatis, & proceffionis; ſecundum cau .
fam & caufitum , & perfeétionem fubfiftentia , id eft fubfiftendi mo
dum , differentiam intelligimus. Tandem ibidem : Secundum om
nia idem funt: Pater , & Filius , © Spiritus S. excepta innafcibi.
litate , generatione, proceſſione.
Singula hæc, quæ ex Lib. de Trinitate adduximus, repetit
JOHANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X. & XI.
pag. 37. & 41. editionis Baſileenſis græco -latinæ , anno 1577. &
quæ ultiino inde laudabantur', repetit denuo Lib. I. Cap. II. ortho
doxæ fidei, & in hiſtoria Barlaam & Jofaphat Cap. XIX.
Præterea Lib. contra Acephalos , quem Tom . IV. antiquarum
fuarum lectionum inferuit HENRICUS CANISIUS , quique di
verfus ab eo , qui inter opera Daniaſceni habetur, Cap. XLVII. pag.
187 .
 1

EX PRINCIPIIS THEOLOG . 435

187. Aliam naturam non habebat Sermopræter Divinitatcm , cjus. }

dem autem natura cum Patre & Spiritu eft Scrmo; funtque omnia
!
Communia Patris, & Filii, & Spiritus S. excepto modo fubfiftentiæ.
Lib. contra Neſtorium num . XXI. Tom. IV. Caniſii antiquarum
lectionum , pag. 248. Si una eſt natura fanétæ Trinitatis, & are
operatio, & omnia in ca communia funt, præter bypoftafin.
Lib. III. orthodoxæ fidei, Cap. V. Differentiam autem bypo
Safeon in ſolis tribus proprietatibus, in cauſa & paterna , cauſato
ET filiali, caufato 8 proceſſivo agnofcimus.
Epiſt. de Triſagio ante medium : Neque loco, vel voluntatc, vel
operatione, vel fortitudine, . vel poteftate ſeparantur, vel aliquo
eorum , quacunque de Deo dicuntur, nifi folum hypoftafibus, & chan
ratteriſticis uniuscujusque hypoftafeos proprietatibus. Et ibidem ſub
finein : In quibus non differt bypoftafis ab bypoſtaſi, id eft, in na.
turalibus.
Et quo fuſe hæc deducere ? Teſtatur fane GREGORIUS Nyſ.
ſenus, catholicæ Eccleſia dogma effe : omnia eſſe coinmunia tribus
ſubſiſtentiis, fòlis exceptis fubfiftendi modis. Sic enim oratione I.
contra Eunomium , Tom . II. pag. 64. Cum ecclefiaftica doctrina El
unam proprietatem , & bonitatem , & effentiam , & gloriam , ES
omnia reliqua de Patre & Filio S Spiritu S. prædicct, excepta dif
ferentia, quæ eft fecundum hypoftafin.
Hinc vel ipſe JOHANNES Provincialis , qui contra Marcum
Archiepiſcopum Epheſi diſputabat pro proceſſione Spiritus S. a Filio
in Concilio Florentino , ſeſſione XVIII. ejusdem Synodi : Quoniam
igitur in divinis, præter bypoſtaticas & perfonales proprictates , clo
tera omnia communia ſunt: ſequitur, cum aliquid ex aliquo effc dici
mus , ut intelligamus, ex illo ctiam accipere fuum effe.
Et ante eum BRUNO Carthuſianus ſermone I. de S. Trinitate,
Tom. III. operum , pag. 73. editionis Colonienſis , anno 1611 .
Una Deitas, una virtus , una majeftas, una fapientia , una forti
tudo , una omnipotentia, unum lumen , unum principium , una cha
ritas, & quæcunquc aliæ ſunt, præter perſonalem proprietatem , quæ
lii2 de
 T
TRAC . VI . DEM ONST . DOGMA C
GRÆ . -
436
de una perſona dicuntur , & de omnibus pariter dicuntur.. In divi.
nitate enim , quicquid eſt vel fubfiflit, eſt aut eſſentia, aut ſublitten
tia , medium non datur . Neceffum
Neceſſum ergo , ut quæcunque de Deo
dicuntur, aut ratione eſſentiæ dicantur , aut ratione perſonæ ; ſive
aut propria fint naturæ , aut propria fubfiftentiæ. Quæ itaque non
ratione eſſentiæ dicuntur , ratione perfonæ dicentur; fivc quæ nón
funt propria natura , propria erunt perſonæ. Quod vero cauſatum
effe , Patrem vel Filium non effc , de duabus perſonis dicantur fal
tem ; adeoque hinc videri poffit, intermedias dari aliquas notiones
inter eflentiam & proprietates hypoſtaticas : hanc , inquam , obje.
ctionem deinde diluemus. Ratu erm go : Omnia in Trinitate cffe
communia tribas perfonis, folis exceptis proprietatibus bypoftaticis.
Cum ergo productio Spiritus S. five apoßoréia , elſe Spåritus S. non
commune fit tribus fubfiftentiis : neque eniin Spiritus S. ſui ipfius eſt
w poßoneus, aut ſe ipſum producit, uti apud omnes in confeſſo ;
fequitur ergo productionem Spiritus S. effe proprietatem hypoftati
cam . At vero proprietas hypoftatica nonniſi ejus , cujus eſt pro
prietas, eſt propria ; five uni faltem pevfonæ competit. Perſona
enin unius faltem propria eſt; & quemadmoduin perſona a perſona
diſtinctiſſima eft, & non cum alia confunditur : fic pariter neceſſa
rio ſequitur, quod eſt proprium perfonæ, non aliis etiain competere
reliquis perſonis differre. Hinc ATHANASIUS dia
logo II. de S. Trinitate , Tom . II. operum , pag. 170. Subfiften.
tia , præterquam quod numerum admittit, proprietatem habet mini
me communem hypoftafibus, quæ effentiæ fubfunt. S. BASILIUS
Epiſt. XLIII. poft principiun, Tom. II. pag. 808. Filius nullam
communionem fecundum propria notionum babet cum Patre, aut cum
Spiritu S. THEODORETUS dialogo , qui dicitur incommutabi.
lis, Tom. IV. operum , pag. 6. Qitæ fubfiftentias fignificant , non
ſunt utique fanétæ Trinitatis coinniunia; fed illius funt fubfiftentiæ,
cujus funt propriu. ANASTASIUS Siuaita in Hodogão , Cap.
XVI . pag. 304. editionis Ingolſtadienlis , anno 1606. Sermo non
babet innafcibilitatcm Patris , neque generandi potentiam , neque
prin
 PRINCIPIIS THEOLOG.
EX 437
principio caret , neque ad dextram ejus confidetur, neque aliquem
fert in finu, neque babet proceſſionem Spiritus, 'nequc alias bypoſta
ticas proprietates Patris & Spiritus S. Sic & alii. Productio ergo
Spiritus S. tanquam proprietas hypoſtatica, ut oftenfum , pariter
nonniſi uni ſubfiftentiæ , & non pluribus competet; & cum indubi
i tatum fit, ipfum Spiritum S. a Patre procedere, fecundum verba
Chriſli: diſerte hine conſtat, Spiritum S. ex folo Patre , & non fi
mul etiam ex Filio procedere.
$ Dices vero, productionem Spiritus S. eſſe ex intermediis notio
nibus, quæ de duabus tantum perſonis dicantur ; ex quarum numero
etiam cauſatum eſſe , Patrem , Filium , vel Spiritum S. non eſſe,
non generare , non generari, non procedere. Sed hæc poſteriora
quidem omnia non obftant catholico Eccleſiæ dogmati , quo Patres
tradebant , omnia in Trinitate eſſe communia , præter ſolas ſubſi.
ftentiales proprietates: caufatum enim eſſe & reliqua , quæ objicie
bantur, quod de duabus faltem dicantur perſonis; nituntur utique
in duobus diverſis fubfiftendi modis , live in duas rurſuni dividuntur
proprietates hypoſtaticas. Caufatum enim eſſe , non aliam ob cau
fam dicitur de Filio , quam quia generatus: de Spiritu S. vero non
aliam ob cauſam , quam quia procedit. Rurſum : Patrem non eſſe
dicitur de Filio & Spiritu S. ſed de Filio dicitur , quia Filius eſt Fi.
lius, & generatur: de Spiritu S. vero , quia Spiritus S. eſt Spiritus,
& procedit. Pari modo fe habet : Filium vel Spiritum S. non eſſe,
non generare , non gencrari , non procedere. Ut enim de duabus
3 perſonis dicantur , ex diverſis proprietatibus hypoſtaticis habent, in
quibus fundantur: fic quia Pater generat, Spiritus procedit , neque .
Pater, neque Spiritus S. eſt Filius ; & fic porro . At vero productio
Spiritus S. pari & eodem modo tam de Patre, quam de Filio fecun.
dum Latinos dicitur, & una eademque eſt in utroque. Non vero
ob aliam proprietatem eſt in Patre , & ob aliam in Filio , aut in
duas rúslim diverſas proprietates hypoſtaticas dividitur . Hæc ergo
diverſiffima funt , neque inde cum ceteris aliis fimul collocari poteft
productio Spiritus S. Patri & Filio coinmunis ; fed adhuc dictam ob -

lii 3 ratio.
7

438 TRACT. VI. DEMONST . DOGMA GREC.

rationem adverſatur catholico Ecclefiz dognati , quo Patres trade-.

bant : ' Omnia in Trinitate effe communia tribus perfonis, folis cx«
ceptis proprietatibus perfonalibus,
ARGUMENTUM II.
Sed exhinc porro conſtat, Omnia opera Dei ad intra non pof
ſe niſi uni ſaltem perſona , non pluribus competere: omnia enim in
Trinitate erant communia , tribus fubfiftentiis exceptis , proprietati
bus hypoſtaticis. Fundantur ergo opera Dei ad intra in ipfis pro
prietatibus perfonarum , & non ab ipfis diverſa ſunt. Opera enim
Dei ad intra non funt coinmunia tribus fubfiftentiis, ut inductione
liquet : non enim aut generare , aut producere, aut generari , aut
procedere omnibus tribus fubfiftentiis commune. At proprietas hy
poſtatica nonnifi uni ſubſiſtentiæ , & non pluribus competit, ut mno.
do oltenfum . Pariter ergo & opera Dei ad intra uni faltem per
fonæ competent , & non pluribus. Jam e numero operum Dei ad
intra eft & productio Spiritus S. eſt enim operatio Dei , quam ab
æterno intra effentiam fuam terminat , citra omnium creaturarum
reſpectum ; adeoque non minus productio Spiritus S. opus Dei eft
ad intra , quam generatio Filii activa.
!
Uni ergo faltem perſonæ, &
non pluribus competit productio Spiritus S. Quomodo ergo ex Patre
& Filio fimul , duabus quidem perſonis, procederet Spiritus fão
ctus? Cum vero indubitatum fit, quod a Patre procedat Spiritus S.
qui a Patre , inquit ipfe Servator , procedit: patet hinc utique , ex
ſolo procedere Patre Spiritum S. & non fimul ex Filio.

ARGUMENTUM III.
Rurſum : Non ratione communis natura , fed ratione perſona
de Patre dicitur, quod produeat Spiritum S. Hinc enim primo
SS. Patres paffim docent, Spiritum S. ex perſona Patris procedere.
ATHANASIUS dialogo I. de Trinitate , Tom . II. pag. 163. Di.
cima
 PRINCIPIIS THEOLOG. 439
cimus & nos omnia effe ex Deo. Orthodoxus: Sed alia quidem funt
ex ipfius mandato, tanquam condita : Filius vero ex hypoftafi ipfius
velut generatus, Spiritus vero ut procedens. Anomous: Dicisne
ctiam Spiritum ex hypoftafi ? Orthodoxus : Unde ergo aliter ?
GREGORIUS Nyſſenus Tractatu de communibus notionibus,
poft principium , Tom. I. pag. 917. Una & cadem perfona Patris,
ex qua Filius generatur, & Spiritus S. procedit. De Syagrio Gen
NADIUS Maffilienfis , catalogo de illuſtribus viris , Cap. LXV.
Oftendes ET Patrem quidem polc dici ingenitum , licet Scriptura non
dixerit , t ex ſe genuiſſe in perfona Filium , non feciſſe ; & ex.ſe
protuliffe in perſona Spiritum S. non genuiſſe, neque feciſſe. MAN.
SVETUS Mediolanenſis Epiſcopus, & cum eo reliqua latinorum
Patrum Synodus, Epiſt. ad Conſtantinum ·Imperatorem actis Synodi
univerſalis VI. præfixa , Tom. VI. Conciliorum , columna 604 .
Cum dicimus æternum Filium , ad æterni Patris perfonam refertur:
& cum nominamus Spiritum S. ab æterni Patris perſona eum proce
dere monftramus.
Ratione perſonæ deinde ex Patre dici Spiritum S.procedere,
argumento illud etiam eſt, quod , ut oſtenſum in Argumento I. om .
nia fint communia Trinitati , præter ea , quæ ratione perſona di
cuntur; five ipfis fubliſtentiis exceptis. Non minus deinde ex ſua
perſona Pater produxiſſe poterat Spiritum S. quam quidem ex eadem
generavit Filium . Neque deinde eſſentia generat vel generatur,
producit vel producitur; ſed ſubſiſtentia faltem generat vel genera
tur , producit vel producitur. Ex perfona ergo ſua produxit Pater
e

Spiritum S. adeoque ratione perſonæ , non ratione effentiæ dicitur

de Patre , quod ab eo Spiritus S. procedat. Licet vero alias unum
idemque ſint in omnibus Pater , & Filius, & Spiritus S. ratione
perſonarum tamen nequaquam convenirint, fed earun ratione di
ſtinctiffimna funt ab invicem . Si vero perſona a perſona omnino
differt: oportet utique ut ea etiam , quæ ratione alicujus perſonæ,
qua perfonæ , & non ratione eſſentiæ dieuntur , nequaquam com-.
munia fint alii perfonæ ; fed pariter hæc omnia etiam a quacunque
alia
440 TRACT. VI. DEMONST. DOGMA GRÆC.

alia perſona differant. Idem inductione conſtat eorum , quæ de Pa.

tre , vel Filio , vel Spiritu S. non ratione eſſentiæ , fed ratione per
fonæ dicuntur. Perſona deinde faltem ejus propria eſt, cujus eft
perſona, & cum aliis non confunditur. Quæ ergo ratione perſona,
110n ratione eſſentiæ dicuntur : non magis, aliis communia funt,
quam perſona ipſa. Quæ item ratione modi exiſtentiæ dicuntur;
nonniſi unius perſonæ ſunt propria. Unus enim exiſtendi modus
unam faltem conſtituit perſonam . Sed quæ ratione perſona, non
ratione eſſentiæ dicuntur ; ratione modi ſubſiſtendi dicuntur : quia
perfonam nonniſi modus ipſe ſubſiſtendi conſtituit. Non ergo po
terat eſſe alii commune , quod non ratione effentiæ , fed ratione
ſubſiſtentiæ dicitur. Dum ergo productio Spiritus S. de Patre , ra
tione perſonæ , qua perſonæ, & non naturæ dicitur : neceffario ex
hinc fequitur , quod ratione productionis Spiritus fancti Pater a Filio
differat; & quod nequaquam fimul ipfa fit communis Patri & Filio.
Non ergo a Filio fimul & ex Patre ; fed ex folo Patre procedit
Spiritus s.

ARGUMENTUM IV.
Denuo, dum Chriſtiani Filium Dei & Spiritum S. principium
habere fatemur, non utique intelligimus principium temporale : an .
te enim omnia tempora natus eſt Filius , & procedit Spiritus S. ſed
voce principii ſubinnuimus ſaltem productorem five caufam : dum
que aimus Patrem eſſe principium Filii & Spiritus S. nihil aliud fig
nificamus, quam Patrem eſſe cauſam five productorem vel auctorem
Spiritus S. & Filii , five produxifſe utrumque. Quodfi ergo Pater
productor Spiritus S. ita ut fimul Filius etiam productor fit Spiritus
S. non jam unum principium Spiritus S. habebit, fed neceſſario duo ;
prout fic non unum , ſed duos productores haberet Patrem & Filium .
Idque variis argumentis hinc demonftratur.
Primo enim duos productores ſe porere Spiritus S. ipſi c011
feſli funt, quicunque e Latinis hoc Hilario Pictavienſi inferuerunt;
qui
 EX PRINCIPIIS PHEOLOG. 441
quicunque tanquam genuina verba illa fervant; ( at hoc omnes fa
ciunt ) quicunque tandem hæc ipfa verba orientalibus pro confir
matione proceſlionis Spiritus S. a Filio objiciunt. Sic vero HILA
RIUS Lib. II. de Trinitate , pag. 29 , habet: Loqui de Spiritu
fancto non neceflum , quia de Patre & Filio auctoribus confitendus.
Confitentur ergo ipfi Latini duos fe anctores introducere, adeoque
& duos productores, five duo principia, Duos vero producentes
ſe eo ipfo aſſerere , vulgo omnes Latini fatentur. Hinc Auctor li
bri de fpeculo apud AUGUSTINUM , Cap. XXVII. Tom. IX. fol.
287. Quomodo Spiritus amborum , qui per proceffionem prodụcitur,
A vobis proferentibus non præitur? Et qui GREGORIO M. ea inſe
cuit Lib. XXX. in Jobum , Tom. II. pag, 984. Quomodo is, qui
per proceſiunem producitur, proferentibus non præitur? Jam vero
producentem eſſe, & productorem effe, vi vocis idem funt. Ni

hil enim ultra quid fignificat productorem eſſe , quam producentem

cffe; & vice verſa producentem eſſe, nihil ultra ſignificat, quam
productorem eſſe. Et omnis producens eſt productor, quemad 1

modum etiam omnis productor eſt producens, Sic generantem &

generatorem effe , vi vocis idem funt; neque ultra quid fignificat
generatorem efle, quam eſſe generantem. Rurſum , dum dicitur
Patrem elle producentem Spiritus S. fignificatur utique quod fit
productor Spiritus ſancti. Vi vocis ergo eadem , producentem &
productorem effe. Qui ergo duos producentes Spiritus S. ponit:
neceſſario etiam duos ejus productores , adeoque & duo principia
ponit. Concedunt porro Latini, ſe, dum Patrem & Filium dicunt
produxifſe Spiritum S. dụos ponere co ipfo qui produxerint Spiri
tum S. & hoc inde pariter paflim latinis Patribus inſertum reperitur,
At denuo ubi Pater dicitur productor Spiritus S. nihil hoc ipſo
fignificatur, nifi Patrem produxiſſe Spiritum S. Rurfum ubi Pater
dicitur produxiſſe Spiritum S. vi vocis nihil aliud fignificatur, quain
Patrem eſſe productorem Spiritus ſancti. Producere ergo & pro
ductorem effe, vi vocis idem funt. Et hinc omnis qui produ
Ex hac ergo
sit, eſt productor; & omnis productor producit. CON
Kkk
442
TRACT. VI. DEMONST. DOGMA GRÆC.
converfione diſerte denuo conſtat, idem eſſe producere & produ
ctoremn elle. Cum ergo fecundum Latinos duo fint qui produxe
rine Spiritum S. patet utique fic fimul duos productores, adeoque
& duo principia introduci Spiritus S.
Secundo. Nun ratione eilentiæ , fed ratione perſonæ dicitur de
Patre , quod producat Spiritum S. uti oftenfum Arguin . III. Pero
fona ergo Patris, qua perſona, principium eſt Spiritus S. Si ergo
etiam Filius produceret Spiritum S. non ininus utique non ratione
effentiæ , fed ratione perfonæ diceretur de Filio , quod produceret
Spirituin S. adeoque pariter perſona Filii, qua perfona, principiun
eſfet Spiritus S. At omne quod ratione perſonæ , qua perſonix,
dicitur, dividit & diſtinguit, non unit: perſona cnim a perſona
omnino differt, & diſtinctillima eſt. Neceffario ergo, cum duz
perfonæ differentes fint Pater & Filius; at vero ratione perſona :
tam de Patre quam de Filio dicitur , quod Spirituin S. produxerint:
hinc fequitur, quod, quemadmodum ratione perfonarum non unus,
fed duo funt Pater & Filius; fic etiam non unus, fed duo produ
ctores , adeoque & duo principia fint Spiritus S. Pater & Filius.
Neque ulla ratione hinc conftat Patrem & Filium fore unum produ
ctorem Spiritus fan&ti , nili perſonæ Patris & Filii contrahantur &
confundantur, dum perſona , qua perſona , Patris producebat Spi
ritum S. rurſumqıre perſona Filii , qua perſona , produceret Spi
ritum S.
Tertio. Impoffibile eft, ut duæ perſonæ Divinitatis unquam
fint uns productus, ſive umm caufatuin ; ſed femper duo producti,
duo caufata funt & manent: dum fcilicet caufatum efle ratione
perfonæ dicitur , & perfona producitur, non eflentia; prout ne qui
dem duo fluvii diverſo alveo fluentes , licet ex uno fonte profluant,
unus Auvius effe poffunt, fed neceſſario ſemper duo manent. At
pari ratione de producentibus ratione perfonæ, & non ratione eſſen .
tiæ dicitur, quod producant. Perſona item non eſſentia producit.
Pariter crgo porro Pater & Filius, utpote duæ differentes pertonx,
nequaquam unus elle productor poflunt; fed neceffario duo funt
pro.
 PRINCIPIIS THEOLOG. 443
productores & manent; adeoque & duo principia , duæ catifa
Spiritus S. fi a Patrc & Filio fimul procedit Spiritus S.
Quarto. Idem liquet, polito impoſſibili, quod Spiritus S.
etiam generetur ex Patre , ut Filius. Tum fane, fi quis dixerit,
Spiritum S. & ex Patre & ex Filio eſſe generatum : omnibus utique
liquet , eundem non unum Patrem , ſed duos Patres Spiritus S. in
troducere ; adeoque non vnum , ſed duos productores Spiritus S.
per generationem inferre. Non enim unus Pater faltem Spiritus fancti
foret, fipræter unum Patrem , Filii generatorem , alius adhuc Pater
Spiritus ſancti Filius fcilicet introduceretur. Pari ergo ratione , ubi
Spiritus ſanctus modo faltem ex Patre procedit , ſi Spiritus fanctus
ex Patre & Filio {imul procederet: non unus faltem eo ipſo produ.
etor Spiritus fancti per proceſſionem , fed neceſſario duo introduceren
tur, adeoque & duo principia. Si enim obinde, quia Pater & Fi.
| lius generant Spiritum S. duo fic productores forent Spiritus S. per
generationem , quia ſcilicet fic duo ejus Patres forent: pari ìatione
ſequitur: fi Pater & Filius fimpliciter producunt Spiritum S. duos
fic productores fore , adeoque & duo principia Spiritus S.'
Quinto. Certum eſt, fi quis blasphemaret , a Patre & Spiritu
S. fimul genitum Filium , eundem fic duos Patres , duo principia
Filii introducere. Sic enim DAMASCENUS Dialog. de Mani.
chæorum hæreſi poſt initium : Impoſibile enim eſſe Patrem cx Filio,
aut Filium ex Spiritu. Unum ergo principium confiteor tanquam
caufam naturalem Patrem Filii e Spiritus. Si quis ergo ex Patre
& S. Spiritu genitum dixerit Filium , duo principia introducit:-quia
præter Patrem aliam perfonam principiun aſſerit eſſe Filii . Neces,
ſarium ergo, ut , ubi præter Patrem , alia adhuc perfona introduci.
tur principium tertiæ , duo fic principia ponantur. At qui a Patre
& a Filio dicit procedere Spiritum S. pariter præter Patrem aliam
perſonam , nempe Filium aſſerit eſſe principium Spiritus S. Pariter
ergo qui a Filio etiam docet procedere Spiritum S. duo principia
Spiritus S. introduçit,
Kkk 2 Sexto.
444 TRACT', VI. DEMONST, DOGMA GREC.
Sexto. Ipſe porro DAMASCENUS diſerte docet : fi etiam ex
Filio procederet Spiritus fanctus, non jam unicam cauſam fore Spi
titus fancti Patrem . Sic enim Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XIII.
Et Filii quidem Spiritus non tanquam ex ipſo , fed tanquam per
ipſum ex Patre procedens. Unica cnim eft caufa Pater, Si ergo
unicam caufain Patrem tollit proceſſio Spíritus S. ex Filio : patet uti
que non unam jam amplius caufam fore Spiritus S. Patrein , ſed
duas omnino , Patrem fcilicet & Filinm ; fi Spiritus S. etiam ex Fi
lio procederet.
Septimo. GREGORIUS Nyſenus Tractatu de communibas
notionibus poft principium : Hominis perfona omnes non ab eadem
perfona fecundum continuum babent effe : verum bac quidem ex ifta,
bæc autem ex illa in multa diverſa cjje ſuper caufatis ctiam cau
fas. Verum in faneła Trinitate non ita fe res habet: nam una &
cadem perfona Patris, ex qua Filiusgeneratur, & Spiritusfanétus
procedit. Quocirca etiam proprie unam cauſani cauſatorunt , unum
Deum afferimus: quandoquideni una cum iftis exiftit. Inter homi
fies , inquit , non omnes ex una perſona producti, fed ex illa hi,
ex ifta illi , ut fic & cauſata , & caufæ diverfæ fint: in Trinitate
vero non ita fe rena habere, ut nempe non ex una , fed ex diverſis
fint perfonis perfonæ productæ , adeoque & plures caufas haberent;
fed tàm Filius , quam Spiritus S. ex fola eſt perſona Patris. Et hinc
etiam unam faltem caufaın Filii & Spiritus S. eſe Patrem . Diſerte
ergo fatetur , ix Trinitate pariter plures fore cauſas , fi ex pluribus
perfonis originein haberent perfonæ ; & hinc ex una faltem eſſe Pad
tris perſona Filium & Spiritum S. adeoque & unam faltem caufam
effe utriusque anam Patrem . Pariter ergo duæ cauſa forent, Pater
& Filius Spiritnis ſancti: fi ab utroque procedit Spiritus S. Si item ideo,
quia ex una perfona Patris Filius & Spiritus S. nna faltem caufa
utriusque, & n011 plures : patet utique, fi ex pluribus una perſonis pro
gedit Spirítnis S. non jam unam canfain, fed daas fore Spiritus S. caufas.
Tandem CYRILLUS Alexandrimus confeflione de Trinitate
verbis pariter laudatis Tractatu de teftimoniis Patrum orientalium :
Non
 EX PRINCIPIIS THEOLOG .
445
Non enim quomodo ex Patre Filíus exivit generative, fic ig Spiritus
ſanctus ex"Filioprocedit , utprimum ponamus iegum fecundum & ter
tium . Apage talem blasphemiam , & pluralitatem Deorum græca
nicam . Una enim eft iftis duabus perfonis caufa ego nexus Pater.
Si ex Filio dicatur procedere Spiritus S. diſerte hinc oftendit Cyril
lus fequi, plures fore Deos, five plura principia ; dum nempe Patereſſet
principium , & rurſum Filiuseſſetprincipium . Dux ergo caufæ,dto prin
· cipia introducuntur,ubiFilias etiam jain ſtatuitur principium in divinita
te ; quod utique ſtatuunt, qui a Filio etiam dicunt Spiritum S. procedere.
Si porro ideo non a Filio,quia unica cauſa Pater, Spiritus S. procedit :
patet utique non' unicami caufain Spiritus S. fore Patrem , fi etiam a
Filio procedit Spiritus S. ſed pariter fimul fore cauſam Spiritus S.
Filium ; adeoquc duas, non unicam , magis fore caufas Spiritus S.
Patrem & Filium. Duos ergo productores , duo principia , duas
Cauſas introducurit Latiti Spiritus S. dum fimul ajunt & a Patre & a
Filio procedere Spiritum S. quod impoflibile. Oinni enim anathes
matė damnati funt & damnantur a Catholica Écclelia, qui duo
principia in Divinitate introducunt : quia fic tandem duo etiam Dii
gentilium more intcoducuntur :
Excipiunt ad hæc vuilgo , duos quideni eſte producentes Spirie
tus S. Patrem & Filium , fed non duos productores & duo princie
pia. Nam & Patrem & Filium & Spiritum S. tres eſſe creantes,
tinuri tameni faltem creatorení. Sed de priori quidem hactenus.
Falliimi verơ tres eſſe creantes : male eniin collegeris, Pater eſt cre
Filius eſt creans , Spiritus S. eſt creans : tres ergo creantes ;
non minus quam ſi collegeris tres eſe creatores : quia Pater eſt creas
tor, Filius eſt creator , & Spiritus S. eſt creator. Pront vero hic
adhuc dum folum unus creator faltemi frint Pater Filius & Spiritus
fanctus: fic pariter hæ tres fubfiftentiæ utius faltem funt creanga
Primo enim creantem effe & creatorem effe , vi vocis eadem ; tie
que plus fignificat creatorem effe , quam creantetn eſe. Secundo
creantem effe, proprietas eft fubftantiæ livé effentiæ divinae. At fe
eindum hanc non differunt, fed vnus idemque funt, Pater & Filius &
Kkk i Spi
 T
Tract . VI. DEMONS . DOGMA GRÆG .
446
Spiritus fanctus : unus ergo faltem creans. Tertio , quæ ratione
eſſentiæ divinæ dicuntur, non pluraliter dici poflunt de Trinitate,
Hinc AUGUSTINUS Lib. V. de Trinitate, Cap. VIII. Quicquid
ad fe ipfum (non relative) dicitur Deus , 5 de fingulis perfonis fine
gulariter dicitur , sid eft de Patre & Filio & Spiritu ſancto , e ft.
mul de ipfa Trinitate non pluraliter , fed fingulariter dicitur. · Et
DAMASCENUS Epiſt. de Triſagio fub finem : In quibus non dif
fert bypoftafis ab hypoftafi, hoc eft in naturalibus, non eft in Deo plus
raliter numerare : ſed in unaquaque hypoftafi- fingulariter, naturalia
dicere, & copulantes fingulariter rurſus dicere convenienter de tri.
bus hypoftafibus naturalia , Deus, & Deus , & Deus. Idem in.
ductione liquet eorum , quæ ratione eſſentiæ dicuntur , ut eſſe im.
menſum , ætérnum , immortalem , Dominum , Deum , omnipo
tentem ; non enim tres immenfi, tres æterni &c. fed unus faltem
immenſus, æternus , & fic porro. Pariter ergo neque tres creantes
funt, fed unus faltem creans : nam & creantem eſſe, ratione es,
ſentiæ divinæ dicitur. Quarto, Si tres creantes, tres etiam omni.,
potentes erunt, maximé cum omnipotentiæ præcipua ſpecies creatio
fit. Qui enim eſt creans , eſt omnipotens. Non duos tandem vel
tres novimus , qui omnia hæc crearint, fed unum ſaltem ," unum 1

ſcilicet Deum , unum , qui immenſus, qui omnipotens eſt, & prin
cipium unum omnium. Non ergo tres creantes ſunt, fed unus fal
tem ; adcoque adhuc ratum manet, fi duo producentes Spiritus S.
duos etiam fore ejus productores. Inde & Jefuita PETAVI U 8 tan
dem eo delabitur, ut potius unum producentem Spiritus ſancti po
nat Filium & Patrem . Sic enim Lib. VII. de Trinitate , Cap. X.
Eſſentia divina eſt principium productionis non agens per fefe, fed
: quo agunt ſpirantes, velſpiranspotius, fi id latinitas ſinat, & quod
agendo derivant in tertium . Verum quam confundantur perſona,
fi non unus ſaltem productor dicantur Spiritus ſancti Pater & Filius,
ſed unus etiam 'ſaltem producens, vel ſpirans, ſatis ex fupra dictis
liquet, Sint tandem tres, creantes , unus vero faltem creator :
numne obinde non fequeretur: duo funt producentesSpiritus ſancti;
ergo
 EX PRINCIPIIS THEOLOG .
447
ergo duo etiam ejus fünt productores ? Diverfiſina utique hæc funt :
ideo enim unus faltem eft creator , quia creatorem eſſe ' propriuin
eſt eſſentiæ divinæ ; át ſecundum hanc , ut dictuin , unus funt om
nino Pater's Filius & Spiritus fanctus. At producere Spiritum S. ra
tione perſona de Patre dicitur , & non minus de Filio etiam ratione
perſono diceretur , fi a Filio procederet Spiritus S. ut oſtenſum Ar
gum . III,. At perſona a perſona diſtinctiffima eft; neque ratione
perſonæ Pater & Filius unus, fed omnino duo : & hinc Pater & Fi
lius non urus , fed duo funt Spiritus S. productores.
· Excipiunt porro , fic duas perſonas umum eſſe productorem
Spiritus ſancti, ut tamen perſonæ non confundantur, prout tres
perſonæ unus ſunt creator, & unum omnium principium : pari eniin
ratione Patrem & Filium in ratione productionis Spiritus S. conve:
nire , & ob unitatem illam unum eſſe productorem , & Spiritus S.
principium tinum , ut neutiquain perſonæ confundantur. Verum
Pater , Filius & Spiritus S. unuin funt principium creatorum :
quia actio & virtus una eſt in omnibus; & ratione eſſentiæ ipſis
competit , ſecundum quam non differunt ab invicem perſonæ , fed
unus omnino idemque funt. At productio Spiritus S. non ratione
eſſentiæ dicitür, fed ratione perſonæ ; at ratione perſonæ non unus;
fed duo omnino funt Pater & Filius.
.
Sed de hoc modo. Imo vula
go duos dicunt efle producentes Spiritus S. Patrem & Filium ,
unum : quia fecus confunderentiir perſona. At quæ , quæſo , ra.
- tiones oftendunt, confundiperſonas; fi unus faltem adftruatur pro
dicens Spiritus fancti: nonne pariter ollendent confundi perſonas ;
fi unus faltem productor Spiritus S. adftruatur ? Sed inquiebant,
commune quid ele Filio & Patri productionem Spiritus S. & hinc
dum in hoc conveniunt, unum ſaltein eſfe Spiritus S. productorem
Patrem & Filium , Veruin non dari talem intermediain notionem,
quæ neque ratione perſona , neque ratione offentiæ dicatur, - & ta
men yna fit, & unicam ob rationeiñ , non ob diverſas proprietates
dicatur, neque in duabus rurfum diverſis proprietatibus, funde
tur; jam fupra fub finem Argum . I. oftenfum . Perfunt vero
ratio .
448 TRACT. VI. DEMONST. DOGMA GR £ C.

ratique omnino diçi Spiritus fancti productionem , Argum. IIL

oftenfum .
Addunt tandem alii, ideo Patrem & Filium unum efle pria
cipium Spiritus S. non duo, quia Filius a Patrę habet, non a ſe, ut
fit principium Spiritus S. Verum ad rem hoc 'nequaquam facit :
ſemper enim adhuc , licet Filius omnia a Patre habeat, Pater & Fi.
lius diſtinctiffimæ manent perſonæ; adeoque quia Pater qua perſo
na , & Filius qua perſona tantum producere poffunt Spiritum S.
dyo hinc ſemper manent Spiritus S. productores Pater & Filius : quia
ratione perſonarum non unus , fed duo funt Pater & Filius, Dam
nabimus porro omnes eum , qui Filium etiam a Patre & Spiritu S.
dixerit genitum , tanquam duo principia introducentem . Numne
vero ipfum quicquam juvaret, fi objiceret Spiritum S. a Patre habe
ſe , ut fit principium Filii , adeoque unum faltein efle principiųm
Filii Patrer, & Spiritum ſanctuin ? Rurſun poſito impoſſibili, quod
Spiritus S. a Patre generetur, fi etiam a Filio generaretur Spiritus S.
etiainſi dicas a Patre habere Filium , ut generęt Spiritum ſanctum ;
femper utique adhuc dum duo Patres, Spiritus fancti, adeoqne &
duo principia introducerentur. Ratum ergo manet, Latinos , dum
Patrem & Filium produxiſſe dicunt Spiritum $. duos lic ejus produ.
ctores, duo principia introducere.

ARGUMENTUM V.
Certam præterea , nequaquam poſſe alii etiam perſonæ ineffe,
quod ad modum five differentiam exiſtendi pertinet: modus enim
exiſtendi ipfam perfonam conſtituit. Hinc JOHANNES Damaſce
nus Lib. de duabus in Chriſto voluntatibus & operationibus, Cap.
VI, In Patre & Filio & Spiritu ſancto, quia quidem differens, que
uniuscujusque exiſtentia , tres bypoſtales funt, Quemadmodum
ergo perſona unius faltem propria : fic etiam non pluribus, fed nni
faltem competere poteft exiſtendi modus. Jam productorem five
# poßonéa elle Spiritus fancti, pertinere ad modum five diffe
rentiam
 EX PRINCIPIIS THEOLOG.
449
Gentiam ' exiſtentiæ ſubſiſtentiæ primæ divinæ five Patris , varia
argumenta probant,
Primo enim fubfiftendi, modus vel differentia non eft aliud.
1 quam quod non eſſe five ſubſtantiam vel eſſentiam , fed quomodo
effe fubfiftentiæ fignificat. Illa enim ipſa vox modi five differen
tiæ exiſtendi oftendit : duin enim non exiſtentia , fed modus vel dif.
ferentia exiſtendi dicitur : patet utique eo ſignificari illud , quod non
3 declarat quod fit, fed quomodo fit ſubſiſtentia. . Hinc ANASTA
. SIUs Sinaita Lib. I. de fidei dogmatibus: Diverfitas generationis
& proceffionis non denionftrat ſubſtantiæ differentiam : non enim
differentia exiftentiæ fignificat elſe, fed quomodo effc declarat, mi.
nente cadem fubftantia ejus ex quo , & eorum , qui ex ipſo ſunt, ſe
cundum differentem modum , id eft intellectum . Modus ergo, ut
dictum eſt, exiſtentie differens ; ratio vero ſubſtantiæ eadem . At
productorem five apoßored eſſe , non effe five eſſentiam , fed
quomodo eſſe ſubſiſtentiæ primæ divinæ , 'five Patris declarat. Si
enim eflentiam declararet: toti Trinitati commune eſſet , quod im
1 poflibile. Significat vero certa ratione productorem eſſe: ſingulari
1 enim modo , nobis quidem incognito , producitur Spiritus S. prout
quidem Filius modo nobis cognito generative ſcilicet ex Patre produ,
citur. Idem liquet ex pari: procedere enim non ſignificat eſſen
tiam five eſſe, fed quomodo eſſe ſubſiſtentiæ , quod apud omnes
indubitatum . Ex oppoſito ergo apoßonéa eſſe, pariter etiam figni
ficat non eſſe, fed quomodo eſſc ſubfiftentia . Rurſum quod
deſignat fpirari, idem deſignat ſpirare; neque inter hæc alia diffc
rentia , nifi quod actionem hoc , illud paſſionem fignificet. Si ergo
ſpirari, etiam fpirare ſignificabit non eſſe, ſed quomodo eſſe ſubſi
ftentia. Sic porro tam generare quam generari non effe , fed
quomodo eſſeſubſiſtentize ſignificat. Neceſſum ergo nt pariter fpi
rare & fpirari idem fignificet. Non eniin Pater ad intra minus co
Bonèus eſt, five fpirat, quam generat ; neque minus Pater ad intra
cauſa eſt Spiritus fancti quam Filii : dum fcilicet non minus ex
perſona ſua Spiritum S. ineffabili modo produxit , quam ex eadem
Lil gene
450 TRACT. VI. DEMONST . DOGMA GREE .

generavit Filium ; adeoque Pater tantus eſt apoßoneus five fpirator,

quantus eſt generator. Quá ergo ratione quidem probabitur aut
procedere, vel generare & generari fignificare quomodo effe, &
non effe fubfiftentiæ : eadem ſemper etiam probabitur idem fpirare
ſignificare.Non vero aliam ob caufam generare non eſſe, ſed 1

quomodo eſſe Patris fignificat, quam quia certa ratione, nempe

per generationem producentem fignificat. At fpirare pariter non
eſſc fignificat, ſed certa ratione producentem eſſe, modo ſcilicet
ineffabili.
Sccundo. In Trinitate, modi exiſtendi nonniſi in cauſa & cau
fato fundantur : ut patet ex generatione activa & paſſiva, atque pro
ceflione, quæ aut cauſam aut caufatum ſignificant. At trgoßorés
eſſe pariter ſub voce cauſæ comprehenditur : una ergo cum genera
tione activa modum exiſtendi primæ fubfiftentiæ conſtituit.
Tertio. In tantum Pater eft apoßoneus Spiritus fancti: in
quantum eft genitor Filii , Trinitatemque æqualiter complent Filius
& Spiritus fancłus, pariterque Deitas communicatur Spiritui S. quam
Filio , dum ex perſona ſua tam Filium quam Spiritum ſanctum
produxit Pater. Quantum ergo ad modum exiſtendi priinæ fubfi.
ftentiæ divinæ , five Patris pertinet tó generare : tantum ad eandem
etiam pertineat oportet tò fpirare.
Quarto. Quod conſtitutivum ſubſiſtentiæ alicujus ingreditur;
ad modum utique fubſiſtendi ejus pertinet: quia modus fubfiftendi
eſt perſonæ conftitutivum . At tò fpirare conſtituit primam fubfi.
ftentiam divinam in eſſe a poßonéa , proint to generare conſtituit
eandem fubfiftentiam in eſe generatorem . Spirare ergo ingreditur
conſtitutivum primæ fubfifientiæ. Si vero fpiratio obinde non in
greditur conſtitutivam proprietatem Patris, quia Patrem ſpiratio non
conftituit: neque generare jam ingredietur conſtitutivam proprieta
teni primæ fubſiſtentiæ divinæ : quia ipfa prout Pater, fic etiain
προβολευς εft. At l'atrem eſſe vel generare non conſtituit primam
fubfiftentiam in elle neoßoría five ſpirare.
Quinto
 EX PRINCIPIIS THEOLOG .
451
Quinto. Idem tandem docebant fancti Patres, qui 'Tractatu
de teſtimoniis Patrum orientalium Filium adeoque & Spiritum S.
omnia Patris habere teftabantur, excepta cauſa. Si ergo ſolam cau
ſam proprium habet Pater, reliquis omnibus communibus exiſtenti
1
bus; modus vero ſubſiſtendi extra dubium aliis competere non po
terat : patet utique modum fubſiſtendi primæ ſubfiftentiæ divinæ five
Patris, effe cauſam , ſcilicet Filii & Spiritus ſancti; pariter ergo mo.
dum ſubſiſtendi Patris ingreditur productio Spiritus fancti.
Tandem toties Patres etiam docent, omnia eſſe in Trinitate
communia exceptis folis -ſubſiſtendi modis. Hinc JUSTINUS Quæſt.
CXXXIX . ad orthodoxos : Quæcunque de tribus fubfiftentiis codem
Anmutabili modo dicuntur : in eis unitatem effentiæ intellige. Que
vero non codem modo, ex iis intellige modum exiftentiæ perfonarum .
Auctor libri de Trinitate, qui vulgo CYRILLO adſcribitur, Cap. X.
A
Unum agnoſcimus Deum , in folis quidem proprietatibus paternita
tis, filictatis & proceffionis, ſecundum caufam & caufatum ,
perfectiónem fubfiftentiæ , ' id eft, fubfiftendi modum , differentiam
intelligimus. JOHANNES Damafcenus Lib. contra Acephalos
Tom . IV . antiquaruin lectionum Caniſi, Cap. XLVII. Sunt omnia
communia Patris & Filii & Spiritusfancti , excepto modo fubfiften.
tie. Si vero cetera communia tribus fubfiftentiis, ſolo excepto
modo ſubſiſtentiæ : patet utique cum productio Spiritus S. commu
nis tribus ſubſiſtentiis non fit, modum eam ingredi ſubſiſtendi Patris:
de eo enim indubitatum procedere Spiritum ſanctum . Dum ergo
productio Spiritus S. ſpectat ad modum ſubſiſtendi Patris ; modus
vero fübfiftendi nonniſi uni perſonæ poflit competere, ut ante di
ctum : patet utique productionem Spiritus S. ſoli competere Patri,
& non alii etiam perfonæ ; ergo neque Filio. A folo ergo Patre
procedit Spiritus S. & non fimul etiam a Filio. Scilicet conſtituti
vum , five modus fubîftendi paternæ ſubſiſtentiæ eſt, caufam eſſe Fi
lij & Spiritus fancti, illius quidem tanquam generatorem , hujus
vero tanquam apoßola. Conſtitutivum ergo , feu modum exi
ftendi paternæ fubfiftentiæ tam generatio, quarn ſpiratio ingredi
Lil 2 tur :
 452 Tract. VI. “ DEMONST. DOGMA GREC .

tut: neutra tamen ſola cum abſolvit, fed utraque conjunction eun
dem conftituit. Ut vero pariter generatio paſſiva & proceſſio unum
exiſtendi moduin conſtituerent, impoffibile erat : non enim idem
ab eodem generari & fpirari poterat: ſpiratio enim omnino ' gene
rationem excludit. At eundem gigni & non gigni ab eodem impos
libile. Umus vero & alium generare , & alium 'non generare five
fpirare poterat : prout quidem Pater Filium generavit , Spiritum
.

fanctum produxit; Apoßoreus quidem porro ad modum exiſtendi

Patris ſpectat, ſed non qua eſt Pater five generator , verum quate
nus ejus nomine integra ſubfiftentia divina prima fignificatar. Nam
& generatorem ſive Patrem eſſe ad modum exiſtendi fpectat fpirato
ris , fed non qua fpirator, verum quatenus fpiratoris voce prima
fubliftentia divina ſignificatur.
Patres vero modum exiſtendi Patris, five primæ fubfiftentiæ
eſſe, ponunt generatorem vel Patrem , fed eo ipſo non excluditur
a modo ſubfiftendi primæ fubfiftentiæ divinæ eſſe apoßoned. Nam
& fæpius modum fubfiftendi primæ ſubſiſtentiæ divinæ ponunt eſſe
ingenitum faltem. Num vero obinde negant generatorem five Pa
trem non eſſe modam exiſtendi primæ perfonæ divinæ ? Sic enim
GREGORIUS Theologus Orat. XXXVII. Ex his verbis, quod ge.
nitus non fit, & quod genitus, & quod procedat, hoc effe &tum eft,
ut alius Pater, alius Filius, alius Spiritus fanétus appelletur ; atque
ita inconfuſa trium perfonarum diſtinctio in una divinitatis natura
& dignitate conſervetur. CÆSARIUS ejusdem Gregorii frater
germanus Dialog. I. Omnis unitas , e aqualitas, & identitas in
Trinitate, excepta innaſcibilitate,generatione & proceffione. CYRIL
Lus Lib. de Trinitate Cap. VII. Quæcunque habet Pater, ipfius ſunt,
excepta innaſcibilitate, que nec difforentiam effentiæ, neque digni
tatem , fed exiſtentia modum fignificat. JOHANNES tandem Da
mafcenus inter cetera Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. IX . Excepta in
naſcibilitate omnia habet Filius, que Pater. Idem porro cum to
ties folam innaſcibilitatem Patris a Filio excepiſſet, Lib. III. de ima
ginibus , hinc paternitatem fimul excipit: Filius eft, inquit, image
Patris,
 EX PRINCIPIIS TAEÓLOG . 453
Patris,nullo difcrepans, per omnia fimilisPatri, præterfolam in.
naſcibilitatem & paternitatem . Quod ergo toties ſancti Patres , Pa.
tris modum exiſtendi dicant eſſe generatorem , vel Patrem effe : ex
inde factum , quia licet prima ſubſiſtentia divina non minus fit
$ apolonèus quam Pater ; nunquam tamen in facra Scriptura prima
7
fubtiftentia divina fub aliquo proprio nomine , ratione producti Spi.
ritus fancti, prout quidem ratione generati Filii, fub nomine Pa.
tris revelata eft : ineffabili enim modo , certe non nobis revelato
productusSpiritus fancłus. Hinc neque ipſe proprium nomen haq
bet , fed commune nomen Patris & Filii, tanquam proprium fibi
faltem vendicat. Ex hoc ergo nomine Patris , quod folum revela
3 tum in facra Scriptura , Patres declarant modum exiſtendi prima
fubfiftentiæ; quod utiquefufficiebat ad oftendenduin, quod perfecte
8 differat prima ſubſiſtentia a Filio, imo a Spiritu S. etiam . Sic enim
GREGORIUS Nyſſenus Orat. I. contra Eunomium : Spiritusſanctus
enim Patri conjunctus eft, fecundum quod uterque increatus eft; rur.
fus ab eo diſtinguitur: eo quod non eft Pater , prout ille eft.
Cichovius in
Dices: Patres docere Spiritum S. non habere Patrem , neque tribunali pag.
Patrem effe , 'nįſi Filii : quomodo ergo fpiratio conſtitueret perfo - 78.
nam Patris ? Si enim fpirator activus eft Pater: ergo cum per Pa
trem fola intelligatur relatio ad Filium ; ( ut tot Patres fancti teſtantur)
Spiritus fanctus neceſſario eſt Filius; & qui concipit fpiratorem Pa.
trem , neceſſario concipit fpiratum Filium : cum impoſſibile fit, ali
quem Patrem eſſe, nili reſpectu Filii , & idem fit, teſte fancto
ATHANASIO, habere Patrem , quod eſſe genitum . Si ergo Spi
ritus ſanctus habet Patrem , debebit is eſſe genitus & Filius. Quo.
modo vero unquam negari poterat ſpiratorem activum Spiritus fan
cti effe Patrem , five Spiritum ſanctum principium habere Patrem ?
Nonne hoc pariter Latini affirmant? Quomodo vero hinc inferri
poterat . Spiritum fanctum effe Filiumi Patris ? Quodfi porro
ſequeretur : fpirator: eft Pater; at Patris voce ſola intelligitur
relatio ad Filium : Spiritus fanctus ergo eft neceffario Filius;
rurſum , qui concipit fpiratorem ,Patrem , neceſſario concipit fpi
Ill 3 ratum
 1

454 TRACT. VI. DEMONST. DOGMA GREC.

ratum Filium ; cum impoflibile ſit, Patrem eſſc niſi reſpectu Filii; quod
fi, inquam , hoc fequeretur: pariter utique fequeretur, quia apud
omnes ratum , Patrem eſſe productorem , five ſpiratorem Spiritus
ſancti : Pater eft fpirator ; at ſpiratoris voce ſola intelligitur relatio
ad ſpiratum : Filius ergo neceſſario Spiritus. Rurfum , qui conci
pit Patrem fpiratorem , neceffario concipit generatum fpiratum ,
five Spiritum ſanctum : cuin impoſibile fit aliquein effe fpiratorem ,
nifi reſpectu fpirati. Quæ cum ablona fint: patet utique pariter
nihil valere ſuperiorem illationem : fcilicet Spiritus fanctus quidem
habet Patrem principium , & fpirator activus Spiritus fàncti eft Pater ;
fed non qua Pater, verum quatenus Patris nomine fignificatur fub
fiftentia prima. Per Patrem vero, qua Pater , intelligitur relatio ad
Filium ; non vero quatenus Patris nomine integra ſubliftentia figni
ficatur. Falſum tandem , afferi a nobis Spiritum S. habere Patreni;
cum faltem aut modum exiſtendi Patris, quatenus voce hac fubfi
ftentia prima ſignificatur, productionem Spiritus ſancti ingredi, aut
{piratorem eſſe Patrem , non tamen qua Patrem , dicamus,
Cichovius · Dices porro, Patres docere Filium efle Patris terminum : quo
ibidem ,
modo ergo conſtitutivum Patris non ſola paternitas, fed ctiam ſpi.
ratio activa effet ? Verum , ut dictum , non Patris , qua Patris , fed
quatenus Patris nomine prima ſubſiſtentia ſignificatur, conſtituti
vum ingredi dicimus fpirationem activam : Apoßoréd enim eſſe,
non eſt generatorem eſſe. At Filius eft terminus Patris , qua Pa
tris , non quatenus Patris noinine fubſiſtentia prima fignificatur.
Non ergo dogma hoc abſurdum ,' non ſanctis Patribus contrarium ,
non ad detrahendam folum Filio fpirationem confictam .
ARGUMENTUM VI.
Apud omnes in confeſſo , unum idemque principium faltem
eſe Deitatis , Filii ſcilicet & Spiritus fancti. At Filius , qui ex
unico illo principio generatus, ex folo Patre eſt genitus. Solus
ergo Pater principium -illud unum idemque. Filii & Spiritus fancti.
Pro
 37. ' EX PRINCIPIIS THEOLOG . 455
Procedit vero & Spiritus S. ex unico illo principio ; quod cum fit
folus Pater : patet utique ex folo Patre procedere Spiritum S...
non fimul ex Filio .

ARGUMENTUM VII.
Rurſum , quodf Spiritus fanctus etiam a Filio procederet,
omnia quidem inter Patrem & Filium eſſent communia , niſi ubi
obviat oppofitio relationum : hac vero ratione nequaquam tanta uni
tas foret inter Patrem & Spiritum fanctum , quanta inter Patrem &
Filium ; neque tali modo omnia Patris haberet Spiritus S. quo qui
dem omnia Patris, babet. Filios , vel omnia Filii Pater, Non enim

+
ſaltem excipietur; ubi obviat' oppofitio relationùm ; fed & aliqua
Patris Spiritus S. non haberet, ubi nequaquani obviat oppofitio rela
tionum . “ Pater eniin ,haberet generationem activam , quam non
habet Spiritus S. relative tamen non opponitur Spiritui S. Major ergo
eſſet unitas inter Patrem & Filium , quam inter Patrem & Spiritum
S. Hoc vero abſonum & catholicæ Eccleſiæ dogmati e diametro ad
verſum . Pari enim modo fancti Patres docent, prout Filins omnia
Patris habet, fic etiam Spiritum ſanctum omnia Patris habere.
· DIONYSIUS Areopagità Lib. de divinis nominibus, Cap. II. ſub
principium: Que Patris & Filiiſunt, divino quoque Spirituifocio
liter & conjuncte applicat. BASILIUS Lib. III. ad Eunomium :
* One communia funt Patri & Filio , ſunt communia eque ſancto Spi
- ritui. AUGUSTINUs Lib .II. de Trinitate, Cap. IV. Omnia , que
babet Pater, non tantum Filii, fed etiam Spiritus ſancti ſunt.
LEO M. Papa Romanus , Sermone I. in Pentecoſten : Non alia ſunt
Patris , alia Filii, alia Spiritus fanéti; fed omnia quæcunque babet
Pater , babet & Filius, babet & Spiritus fanétus. ANTIOCHUS
tandem Monachus Laura Sabba Abbatis, Homilia I. de fide, Tom .
I. Græcorum Patrum Bibliotheca , pag . 1028. Ut compendio di
cam , ipfe divina majeſtatis Sermo ait : Ego & Pater unum fumus.
Et
 456 TRACT. VI. DEMONST. DOGMA GRÆC.

Et : Omnia mea tua ſunt, & tua mea. Item quæcunque funt ES par
tris & filii ipſus, eadem prorfus Spiritui fanéto , e in majeſtate
Deitatis auguftiffimo ipfe Filius adfcribit , propter indiſcret am parilia
tatem communis & unius natura , puta propter reverendam cultu
ram divine operationis , fontanam ac perpetem creatricis potentia
caufam , dum dicit: Profečti docete omnes gentes, baptizantes eas
/
in nominePatris, Filii, et Spiritus fanéti. Habet ergo eodem
modo Filius omnia Patris, quo& Spiritus S. fed Spiritus S. non ha
bet generationeni Filii activam : ergo neque Filius habebit Spiritus
8. productionem . Ex folo ergo Patre procedit Spiritus S. & non
fimul ex Filio .

ARGUMENTUM VIII.
Sancta Patrum Theologia docet , ideo Patrem , & Filium , &
Spiritum S. unum eſſe Deum : quia tam Filius quam Spiritus S. ad
unum principium Patrem refertur. Sic enim Tractatu de teſtimoniis
orientalium Patrum audivimus docentem S. GREGORIUM Thau
maturgum in expoſitione fidei, quæ xatà Mégos dicitur; S. GRE:
GORIUM item Theologum Orat. XXIX , XXXVII. & XL. S. Jo.
HANNEM. Damaſcenum Lib. contra Acephalos , Cap. LXVII. M 1.
CHAĞL EM Syncellum in vita S. Dionyſii Aſeopagitæ ; ELIAN
tandem Metropolitam Cretenfem in ſcholiis ad Orat. III. IV . & VI.
Gregorii Theologi. Si ergo præter Patrem ad alium etiam referre
tur , tanquam principium , Spiritus fanctus: non utique magis ad
unum principium Patrem , adeoque ad unum Patrem referretur tam
Filius , quam Spiritus S. adeoque nequemagis Pater & Filius & Spi
ritus S. unus effent Deus, quod impoſſibile. Ne ergo unitas divi
nitatis ſolvatur , neceſſario confitendum , a ſolo procedere Spiri
tum S. Patrę , & non fimul a Filio.

ARGU
 EX PRINCIPIIS THEOLOG,
.457 +

ARGUMENTUM IX . ,
Trinitatem quidem credimus in una divinitate : quia Patrem
eſſe non fimul de aliis dicitur , fed de folo Patre ; Filium eſſe de
folo Filio pariter, & non etiam de aliis dicitur; tandemque Spiri
tum S. eſſe, de folo Spiritu S. & non de aliis etiam dicitur. Quia
ergo tria nomina propria , live tres diverfæ proprietates hypoſtatica
in divinitate occurrunt : hinc Trinitatem in divinitate credimus,
I Credimus vero rurſum & unitatem : quia ſingulariter non pluraliter
plura dicuntur, v . gr. Deum , Dominum , æternum , omnipoten
tem , omniſcium efle , & fic porro. Pariter ergo præter Trinitatem
& unitatem jam dualitas in divinitate daretur: fi productio Spiritus
S. Patri & Filio eſſet communis. Hac ratione enim duæ perſona,
Pater & Filius, in vno illo, productione fcilicet Spiritus fancti, con
venirent; adeoque ratione hujus unus idemque eſſet; prout hinc &
1 Latini Patrem & Filium unum volunt efle Spiritus S. productorem ,
Neutiquam tamen fimul in hoc conveniret Spiritus S. ſed omnino
ab eo excluderetur. Unus ergo eſſent Pater & Filius, qui in pro
duétione Spiritus S. conveniebant; alter vero eſſet Spiritus S. qui
nequaquam in eadem conveniebat: dualitatem ergo fic inferri
præter Trinitatem & unitatem , diſerte hinc conſtat. At hoc impos.
ſibile. Non ergo Patri & Filio communis productio Spiritus S.
Non ergo Filio competit, ſed ſoli Patri; a Patre enim procedere
Spiritum S. apud omnes indubitatum . Si objicias caufatum eſſe,
non procedere, Patrem non eſſe, & fimilia , ea jam Argum . I.
ſub finem diluimus. Hæc enim fingula in duabus proprietati
bus hypoſtaticis diverſis fundantur, & in duas rurfum hypofta.
ticas proprictates dividuntur. Diverſiſſima ergo hæc a produ.
ctione Spiritus fancti.
Ultimo notamus , non minus abfone Latinos afferturos Fi.
lio etiain productionem Spiritus S. uti verbis illis : Caufa pro
duéta, & improdu £ta ; caufa vel principium principale, &c mi
Mm m
 458 'TRACT. VI . DEMONST . DOGMA GRÆC .

nus principale. Eo enim dum fingunt Filium non a fe fed a

Patre habere , ut fit principium Spiritus S. hinc Patrem quidem
caufam improductam , & principium principale, Filium vero
caufam productam vocant, & principium minus principale. Ab .
fone utique . Licet enim etiam a Deo Patre habeat Filius ut
fit Deus: abſone tamen diceretur , imo blaspheme , Deus Pater,
Deus improductus five Deus principalis; Filius vero Deus pro
ductus , five Deus minus principalis. ' Habet porro & Filius a
Patre ut fit creator : numne vero obinde Pater dici poſſet crea
tor principalis & improductus; Filius vero creator minus princi
palis & productus ? Cur vero hiſce abſtinendum : nifi quia fic
jam viderentur duo eſſe Dii , duo eſſe creatores ? Si vero verba
talia abſona , improbanda atque cinittenda circa divinitatem :
æque utique ea erant improbanda circa productionem Spiritus S.
par 'enim hujus ratio. Patres quidem Patrem vocant cauſam
principem ; fed non præſupponunt co cauſam aliain minus prin
cipem Spiritus S. verum intelligunt ſaltem , quod -Pater fit caufa
Filii. Rurſum Patres dicunt
cauſa , quæ omnia creavit , nempe Filii.
Filium principium de principio, principium , inquam , rerum
creatarum : ninquam tamen eum appellant principium minus
principale. Prout vero Filius principiuin de principio dicitur :
fic pariter dicitur Deus de Deo , luinen de lumine. Deum ta
men obinde minus principalem nullus dixerit Filium. Diverſum
ergo : Filium dici principium de principio , & principium minus
principale. Alias fponte novimus , ex eo faltem , quia Deus Pa
ter a fe habet ut fit principium , Filius vero a Patre hoc ha
bet, 'non neceſſario ſequi , quod Pater & Filius duo principia
fuerint Spiritus ſancti. Æque enim Pater a ſe habet, ut fit crea
torum principium , Filius vero idem habet a Patre: necdum ta
men inde duio principia creatorunà ſunt Pater & Filius , fed unun
faltem . Sed illud eft quod urgemus hoc argumento , quod
abſons verbis illis circa productionem Spiritus ſancti utatur,
caufa
 普
EX PRINCIPIIS THEOLOG 459
cauſa ſcilicet producta & improdu£ta , cauſa principalis mi.
nus principalis, quæ nonnifi ad eludendam veritatem funt a
• poſteris Latinorum inventa.
2
Non enim commodius credidere
niſi hac diſtinctione poffe fe fubterfugere verba, quibus expreſſe
toties ſancti Patres docebant folum Patrem effe caufam vel prin
cipium Spiritus fancti; aut corrumpere verba Patrum maxime
fibi obftantia , quam fi unicam vocem principaliter inſererent.
Quod inprimis circa Auguſtinum eſſe factum , Tractatu de corrupte
?
lis in Patrum latinorum ſcriptis perpetratis, demonſtratum .

Mmm 2 TRA 1
460 TRACT. VII. DE VI DECRETI SYNODORUM

TRACTATUS VII.
In quo oftenditur, decreto illo Synodorum
@cumenicarum , quo , ne alia fidei definitio
.

Nicæenfèmiri Ecclefias invebatur,

jubetur, non faltem contraria , fed vera etiam
Jancto Symbolo inferi probiberi; adeoque etiamfi
procedere Spiritum ſanctum a Filio verum
eſſet , nequaquam fan &to Symbolo indi
boc potuiſſe.

D ecretum æcumenicæ III. Synodi hoc eſt, Action. VI. ejusdem

Synodi , Toin. III. Conciliorun , column. 689. His ergo
lectis, ftatuit ſancta Synodus alteram fidem nemini licere proferre
aut confcribere, aut componere, præter definitam a fanctis Patribus
Nicææ cum Spiritu ſancto congregatis. Qui vero aufi fuerint aut
componere fidem alteram , aut proferre, vel offerre converti volenti.
bus in agnitionem veritatis ſive ex gentilitate, five ex judaismo,
five ex qualicunque hærefi: bos, fi qui funt Epiſcopi, aut clerici,
alienos effe Epiſcopos ab epifcopatu, & clericos a clericatu, decrevit ;
ſi vero laici fuerint, anathemate ſubjici. Idem decretum repetivere
& confirmavere fequentes III. fanctæ Synodi oecumenicæ. Sic enim
Chalcedonenſis , Action. V. Tom . IV. Conciliorum , column. 367.
His igitur cum omni undique exaéta cura & diligentia a nobis difpo
fitis, definivit ſancta o univerſalis Synodus, alteram fidem nulli
liccre proferre aut conſcribere vel componere, aut fentire, aut
alios docere. Eos autcm qui audent componere fidem alteram , aut
pro
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE , 461
proferre, aut tradere alterum Symbolum volentibus ad agnitionem
veritatis converti vel ex gentilitate, vel ex judaismo, vel ex baref
quacunque: bosy fi Epiſcopifuerint, aut clerici, alienos ejfe Epiſco
pos ab epiſcopatu, & clericos a clero : fi vero monachi aut laici fue..
rint, anathematizari cos. Quæ quoad omnia verba repetunt &
probant Patres oecumenicæ V. Synodi Conſtantinopoli ſecundum
congregatæ , collatione VI. - Tom . V. Conciliorum , column. 544.
VI. tandem univerſalis Synodus, in definitione fua , Action. XVII.
fic decretum illud repetit & firmat , Tom. VI. Conciliorum , co
lumaa 1028. His igitur cum omni undique cautela atquc diligentia
A nobis formatis definimus, aliam fidem nulli licere proferre, aut
confcribere, componere, aut fapere , vel etiam aliter docere. Qui
vero præfumferint fidem alteram componere , vel poferre, vel do.
cere , vel tradere aliud Symbolum converti volentibus ad agnitionem
veritatis ex gentilitate, vel judaismo, aut ex qualibet hærefi; aut
qui novitatem vocis vel fermonis adinventionen , adſubverfionem
eorum , quæ nunc a nobis determinata funt, introducere : bos, fi
quidem Epifcopi fuerint, aut clerici, alienos effe Epifcopos quidem
ab epiſcopatus, clericos vero a clero ; fin autem monachi fuerint vel
Latti , etiam anatbematizari cos.
Sub voce vero Nicæenfis Symboli fimul Conſtantinopolita
num Symbolum æcumenicam III. Synodum intellexiffe varia often
dunt argumenta. Chalcedonenſis enim Synodus univerſalis IV. lau
dato diſtinctim Symbolo Nieæenſi & Conſtantinopolitano , ubi ad
verlus Eutychen fuſe explicaverat catholicum dogma de duabus na-
turis in Servatore noftro: hoc decretum fubdit, quo prohibet fecuta
decretum univerfalis Synodi tertiæ , ne alia fides Eccleſiis Chriſti
inferatur. 'Tam crgo Symbolum Nicæenſe quam Conftantinopo
litarum intelligit perennare faltem debere in Eccleſia Chriſti ; & non
aliud præter hoc in Eccleſias Chriſti inferri. Idein fenfus æcume
nicæ V. Synodi fuit: quippe quæ integram definitionem , in qua &
illa habentur Chalcedonenfis Synodi univerſalis, repetit. Sexta tan
deni univerſalis Synodus, cuin hactenus in definitione fua Symbolum
Mmm 3 æcume
 462 TRACT. VII. De VI DECREPI SINODORUM
ecumeniex I. & II. Synodi diſtinctim laudaſſets & hinc adverſus
Monothelitas catholicam fidem expofuiffet: decretum illud de non
innovando Symbolo ſubdit. Pariter ergo & ipfa, dum aliam fidem
prohibet proferre, intelligit, præter Nicæenfem & Conſtantinopoli
tanam fidei definitionem nullam aliam in Ecclefia frequentari de
bere. Idem ergo ſenſus æcumenicæ III. Synodi, ubi præter Ni.
cæenſem decernit, nullam aliam fidei definitionem Ecclefiis in .
ferri debere. Habuit fcilicet ſemper catholica Ecclefia Symbolum
Nicæenſe & Conſtantinopolitanum unum idemque Symbolum ; dum
fcilicet Conftantinopolitanum tanquam Nicæenfis acceſſio quædam a
Patribus æcumenicæ II. Synodi erat traditum . Et hinc nominato
faltem Nicæenfi, Conſtantinopolitanum etiam fubinnuit Symbolum
Epheſina I. univerſalis Synodus. Sic enim Chalcedonenſis univerſa.
lis Synodus , ' laudato diſtinctim Nicæenfi & Conſtantinopolitano
Symbolo , actione V. Tom. IV. Conciliorum , columna 568. mox
fubdit: Sufficeret quidem ad plenum cognitionem & confirmationcm
pietatis hoc fapiens ego ſalutare divinæ gratiæ Symbolum . Et æcu
menica V. Synodus, collatione IV . Tom . V. Conciliorum , columna
455. Unum tantummodo fidci Symbolum fcimus, quod Nicæni SS.
Patres expofuerunt eum tradiderunt, boc & fanéte tres Synodi tradi.
derunt. Oecumenica VI. etiam Synodus, cum actione XVIII, di
ftinctim laudaſſet & Nicæenfe & Conſtantinopolitanum Symbolum ;
4

pariter inquit , Tom. VI. Conciliorum , columna 1024. Sufficiebat

quidem ad perfectam orthodoxe fidei cognitionem & confirmationem
pium ac orthodoxum divinæ gratie Symbolum. Et in eadem Synodo
univerſali VI. SOPHRONIUS Patriarcha Hierofolymæ Epiſt. ad
Sergium Conſtantinopolitanum , lecta actione XII. ejus Synodi ante 1

finem , Tom. VI. Conciliorum , columna 888. Has beatas e fan ,

Stas quinque Synodos ſequens, unam tantum fidei definitionem ag .
nofco, & mathema anum novi & Symbolum , quod ſapientiſima &
beata CCCXVIII. Deum gerentium Patrumſanctorum Nicæa multitudo
ex Spiritu S. effata eft; quod in Conſtantinopoli CL. a Deo inſpirato.
rum Patrum congregatio confirmavit; & in Epheſo primum CC.
divi.
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE, 463
1 divinorum Patrum corroboravit Concilium . Et hinc etiam JUSTI.
NIANUS Imperator diſerte dicit:Epheſinam vetuiſſe , ne accedens
tibus ad baptismum Symbolum aliud præter Nicæenſe, prout a
Conftantinopolitanis Patribus auctum , traderetur. Sic enim in
confeſſione rectæ fidei adverſus tria capitula, Toni. V. Conciliorum ,
columna 702. Qui in Ephefo prius collecti funt SS. Patres adverſus
impium Neftorium , Ego qui in Chalcedone convenerunt SS. Patres
adverfus impium Eutychen , anathematizaverunt cos , qui altes
ram definitionem fidei, five Symbolum , five matbema tradunt accc
11 : dentibus ad ſanctum baptiſma, vel ex quacunque hæreſi converfis
præter traditum , ficut dictum eſt, a CCCXVIII. SS. Patribus, era
explanatum a CL. SS. Patribus. Æque itaque cum ceteris Synodis
* Epheſina III. dum ſtatuit, nullum aliud Symbolumn abhinc in Eccle.
ſias Chriſtianas inferri debere præter ipſum Nicæenfe : hoc prout
auctum a Patribus æcumenicæ II. Synodi intelligit. Quemadmodum
31
hinc porro neque Latini , ubi inter ipfos & Orientales, imo ſe
3 ipſos inter etiam de additamento exortæ erant diſputationes, hunc
ſenſum decreti Epheſinæ I. Synodi effe negaverunt. Neque idem a
Latinis Ferrariæ negatum fuiffe , acta Synodi Florentinæ teſtantur.
Ut vero decretum illud ferret Ephefina I. Synodus, occaſio.
nem dederant Neſtoriani, qui , ut hæreſim ſuam latius fpargerent,
non acquieſcentes Symbolo catholicæ fidei , aliud tanquam uberioris
explicationis ergo fuis tradebant, in quo fimul hæreſes ſuas intexe.
bant. Patręs Epheſini ergo , ut hiſce hærcticorum conatibus oc
currerent , damnatis Neſtorii erroribus, præterea laudatum decretum
edentes , ftatuerunt, ne quis impoſterum aliud Symbolum prætei
Nicæenſe , prout ſcilicet a Patribus Conſtantinopolitanis auctum ,
frequentaret, aut accedentibus vel redeuntibus ad veritatem trade
ret ; fed ipfum S. Symbolum cum verbo tum ſenſu ab omnibus inte.
grum fervaretur, omnibusqne ad catholicam fidein ſeſe recipientibus
traderetur : adeo ut hinc ne quidenı verbis, etſi veritati catholica
congruis, S. Symbolum augere integrum fit. Hinc neque ipſa æcu
Bienica III. Synodus Symbolo inſererc voluit adverfum Neftorium,
fanctir
464 Tract. VII. DE VI DECRETI SYNODORUM

fan & illimnam Virginem eſſe Deiparam ; fed pariter S. Syimbolo cum
verbis tum ſenſu integro retento , ſeorſim hanc catholicam fidem
adverſus Neſtorium explicavit, non ut Symboli loco eadem expoſitio
cederet , ſed ut fcutum Sacerdotibus foret adverfus hæreticorum de
liria; ut de hujusce generis fidei expoſitionibus SS. æcumenicarum
Synodorum loquuntur Epiſcopi Pamphyliæ, Epiſt. ad Leonem Impc
ratorem, Part. III. Concilii Chalcedonenſis, num. 43. Tom . IV. Con
ciliorum , columua 935. Nulla alia , inquiunt, doctrina tradita
eft a nobis accedentibus ad falutare ſanctumque baptisma, niſ que a
S. Nicæno Conciliogratia ſpirituali prolataeft. - Nos enim & Nie
canam Synodum debito honore veneramur, & Chalcedonenſem quoque
accipimus, vcluti ſcutum çam contra hæreticos opponentes, & non
mathema fidei exiſtentem . Non enim ad populum a Papa Leone, &
a S. Chalcedonenfi Concilio fcripta eft , ut ex hoc debeant fcan
dalum ſuſtinere; ſed tantummodo Sacerdotibus, ut habeant quo pos
fint repugnare contrariis. Et hinc neque reliquæ fubſequentes IV .
Synodi æcumenicæ Symbolo quicquam indere ſunt auſæ ; ſed textu
Symboli integro retento feorfin fidem catholicam explicaverunt.
Senſum vero hunc decreti illius eſſe: ut ne quidem vera S.
Symbolo indi debeant, docet primo CYRILLUS Alexandrinus, qui
præcipuas partes in Synodo acumenica III. tulit, quoque auctore
absque dubio decretum illud latum fuit; ut fane jure hinc ab ipſo,
tanquam fuorum verborum optimo interprete, decreti illius fenfus
repetatur. Sic vero CYRILLUS Epiſt. ad Johannem Epiſcopum
Antiochiæ , Part. III. Concilii Epheſini, num . 34. Tom. III. Concil.
columna 1112. Nullo modo patimur, ut ab aliquo fides , fivë fidei
Symbolum concutiatur , quod a SS. quondam Patribus Nicænis edi.
tum eft, neque nobis ipfis aut aliis permittimus vel unam immutare
vocem ex iis , que inibi pofita funt, aut etiam fyllabam unam pra
terire, memoria tenentes dicentem : Ne transgredigris terminos ater.
nos , quos poſuerunt Patres noftri; non enim erant ipſi, qui loque,
bantur, ſed Spiritus Dei & Patris, qui procedit quidem ex ipſo,
non autem eft alienus a Filio, fecundum eflentia rationem . Quibus
utique
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE.
465
utique diſerte docet ecumenicam III. Synodum decreto fuo caviſſe,
ut ne quidem vox aliqua in S. Symbolo immutetur, aut una ejus
prætereatur fyllaba : quomodo ergo,, inſerendo uberiorem etiai
veram fidei declarationein , augere liceret & voces & fyllabas S. Sym
boli ? Imo , inquit , (ne faltem ad contraria hoc trahas) neque nobis,
1 neque aliis vel unam vocem mutare, aut fyllabam præterire permit
į timus. Nobis , inquam , catholicis Patribus ( talis enim erat Cy
rillus, & taleın ſe habebat ) tale quid facere non permittimus; qui
utique nonnifi catholica S. Symbolo inſeruerint,
Cyrillus porro verbis hiſce explicat decretum illud Epheſinæ
1 Synodi de Syınbolo non immutando. Ex horum ergo mente locu-.
tus inquit: Neque nobis, Patribus ſcilicet in æcuinenica Synodo
í congregatis, neque aliis permittimus vel ſyllabam quandam in S.
Symbolo immutare. At hi fane nonniſi verum indiderint Symbolo.
Pariter vero & Patres æcumenicarum Synodorum huic decreto lub
jicere Cyrillum , ex eo diſerte conſtat; quod ideo neget a quoquam
Epiſcoporum adaugeri poffe S. Symbolum : quia facra Scriptura jus.
ſerit, non transgredicndos eſſe terminos Patrum , dum Spiritus S.
per eos locutus fit. At hac ratione pariter tenentur Patres in uni.
verlali Synodo congregati: non minus enim & ipfi facræ Scripturæ
monitis & juflis ſunt ſubjecti. Ut abſone fane Latini Ferrariæ exce
perint, de privatis faltem Epiſcopis ibidem Cyrillum loqui. Sed &
5 ſimpliciter faltem ſi exponas verba illa Cyrilli de privatis Epiſcopis;
adhuc dum tamen omni cauſa fic caderent Latini. Privati enim
erant, qui primiinter Latinos additamentum illud in medium pro
-tulere; privati etiam , qui poftea illud frequentabant. Adverſaban
tur illis Papa Romanus Leo III. pluresque alii Epiſcopi latini: neces:
„ fario ergo ſequitur, privatos illos, qui tale fuere auſi , reos eſſe
pæna , qua damnaverunt S. Symboli innovatores quatuor æcume
nicæ Synodi. Quomodo ergo deinde additamentum illud ab hoc
anathemate liberum evafiffet ; aut quomodo a primis auctoribus
male inventum , juſte deinde frequentatum fuiffet ? Lecta vero &
probata hæc verba Cyrilli a Synodo ecumenia IV. adeoque pariter
Non bujus
 Tract. VII . DE VI DECRETI SYNODORUM
466
hujus Synodi Patres eo ipfo teſtantur, neque fibi, neque aliis per.
miſſum effe in S. Syınbolo vel vocem addere unam , aut fyllabam
præterire. At hi rurſum nonnifi catholica Symbolo inſeruiſſent,
ut urgebant Ferrariæ verba Cyrilli eſſe : Non patimur a quoquam S.
Symbolum concuti. Contrarium ergo hifce &falfum intelligere Cy
rillum abfone. Nam non minus & ille concutit S. Symbolum , qui
eidem , utpote quod perfectam de Chriſtiana fide cognitionem con
tinet , etiam vera indere aufus fuerit; vim ille infert S. Symbolo ;
folvit catholicæ fidei compagem : non minus ergo concutere S.
Symbolum ille dicendus , quam qui , îi facræ Scripturæ aliquid in
dere auſus fuerit, concutere divinum verbum diceretur. Patet er.
go , teſte Cyrillo , fenfum decreti illius Epheſina I. Synodi effe , ut
ne quidem vera S. Symbolo indi poſſint.
Porro idem Cyrillus Alexandrinus Epiſt. ad Acacium Mitylinenſem
Epiſcopum , Tom. V. operum , Part II. p. 112. Intelligo vero &
boc quoque illos nobis objicere, nempe quod fidei expofitionem , five
novum Symbolum receperimus, quafi vetus illud venerandumquc
aſpernats. At ſtultus quidem pulta loquetur, & cor illius vang
meditabitur. Illud tantummodo dicimus, nos neque novam fidei ex
pofitionem ab ullo exegille , neque ab aliis innovatam admiffe.
Sufficit enim nobis divina Scriptura, fan&torumque Patrum pruden
tia , & t Symbolum fidei ad omnia re&ta dogmata apte riteque concit
natum. Quia vero SS. orientales Epiſcopi, cum Ephefi eflent, a no
bis diſſentiebant, caque de cauft, quafi blasphemiarum Neftorii la
queis irretiti tenerentur , ſuſpecti erant ; ut eo crimine fe-liberarent,
inculpatæque fidei umatoribus per omnia fatisfacerent, ac Neſtoriana
impietatis feexpertes ele oftenderent , apologiam compofuerunt, ES
id quidem admodum prudenter, tantum abeft ut boc iftorum faétum
aliqua omnino nota aut reprchenfione dignum videatur. Quid enim ,
fe ipfe Neſtorius eo tempore, quo a nobis omnibus illi proponebatur,
uportere ut fua ipſe dogmata condemnaret, veritatemque ample&tere.
tur, ſcriptam iis de rebus confeffionem exhibuiſſet, quispiam dictum
Tus erat, illum novum fidei Symbolum nobis confcripfite ? Quid
igitur
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE, 467
igitur temere conviciis infeElantur SS, Phænicia Epifcopos, eorum
confenfum novum Symbolum appellantes, quem illi utiliter & neces.
fario ediderunt, ut nimirum ſe purgarent, eosque demulcerent, qui
ipfos Neftorianam doctrinam approbare fibi perfuafum habebant ? S.
quippe & ° æcumenica Synodus, quæ Ephefi convenerat, neceſario provi,
dit , non oportere aliam fidei expofitionem in Ecclefias Dei inferre,
3 preter eam que jammexſtabat; quam beatiffimi Patres noftri S. Spiritu
locuti definiverant. Illi tamen ab hac femel, nefcio quomodo, dis
fentire viſi, & quod neque recte ſentirent, neque Apoftolicis & Evan
gelicis dogmatibus adhærerent, in fufpicionem adducti, numquid
3 taciturnitate ab bac ignominiofa nota ſe liberaſſent, an plena potius
fatisfa tione, fuaque ſententiæ declaratione? Atqui divinus Chriſti
diſcipulus fcriptum reliquit : Parati ſemper ad ſatisfactionem omni
3 pofcenti vos rationem de ea , qua in vobis eft, fpe. Qui ergo boc
vult facere, nihil utique novi molitur, nec fidei expofitionem inno
vare deprehenditur: ſed potius eam , quam de Cbrifto habet fidem ,
interrogantibus perſpicuam reddit. Teftatur hiſtoria , quanta fi
multas interceſſerit Epheſi Cyrillo cum quibusdam orientalibus Epi
ſcopis. Vbi vero diſſidentes rurſum convenere orientales ; ne vide
rentur foville partes Neſtorii, edidere fidei expoſitionem catholicis
quidem dogmatibus conſonam . Quidam itaque rati , expofitionem
hanc orientalium loco Symboli impoſterum eſſe frequentandam ab
omnibus, negabant eam admitti deberc ; violatuin Epheſinorum
Patrum decretum , quo nullo modo Symbolum a SS. Patribus tra
ditum innovandum effe decreverant. Sed vel ex horum interpreta
tione liquet, decreti illius Patrum Epheſinorum ſenſum eſſe hunc,
5 quod nequidem uberior catholicæ fidei expofitio admittenda fit: ex eo
enim admittendam negabant confeſſionem orientalium , veram licet
$ & catholicam : quia fic peccaretur in decretum Patrum Epheſino
rum ; cenſentes fcilicet illam impofterum loco Symboli omnibus
effe tradendam . Refutat quidem cos Cyrillus, verum non quates
aus fenfum ſynodalis decreti eſſe dixerant , quod neque catholica
alia expoſitio loco Symboli eſſet frequentanda: ſed quia commune
NOD 2 Sym .
468 Tract. VII. DE 'YI DECRETI SYNODORUM
Symbolum habebant catholicam fidei expofitionem Orientalium ;
cum non Symboli communis , fed confeffionis privatæ & apologiæ
loco eſſet ab orientalibus fcripta. Objecerant ergo illi, quos Cye
rillus perſtringit, ipſum catholicam fidei expofitionem orientaliun
admittentem peccaſſe in decretum Epheſinæ Synodi: novum enim
Symbolum ſuscepiſſe. Catholicam ergo fidei expofitionem fubinte.
nuens Cyrillus, neque exegiſſe fe , inquit , a quaquam novam fidei
expoſitionem ; neque editam ab aliis admiſſe , quæ fcilicet loco
Symboli communis cedat : probat enim deinde factumn orientalium
Epiſcoporum , qui ut oftenderent, minime fe affines eſſe Neſtorio,
novam ediderant fidei expofitionem . Obinde vero non admiſiſſe
fe dicit Cyrillus novam fidei expoſitionem , catholicam fcilicet, aut
ab aliquo exegiſſe , quæ nempe loco Symboli cederet: quia fufficit
fibi Symbolun SS. Patrum ad omnia catholica dogmata apte code
cinnatum. Non ergo Cyrillus admiſit aliam fidei expofitionem ca.
tholicam , quæ ſcilicet loco Symboli communis cedat , præter Sym
bolum oecumenicorum Patrum . Inde porro de novis fidei expoſi
tionibus, fed catholicis & veris ,' S. Ephelina Synodus inquit, ne
ceſſario providit , non debere in Ecclefias inferri aliud -commune Sym
bolum , præter illud, quod exftabat. Diſerte hoc ipſo fignificans:
providiſſe neceſſario S. Synodum Epheſinam , nę præter Symbo
lum SS. Patrun alia expoſitio fidei catholica in Eccleſias inferatur ;
quæ ſcilicet loco Symboli communis cedat. Et hinc addit: orien .
tales non talem novam fidei expoſitionem in Ecclefias intuliſſe, ſed
faltem fidein fuam privata confeffione manifeſtaſſe; adeoque non
peccaffe in decretum Epheſinæ Synodi : quippe quæ non contra pri
vatam fidei expfitionem, ſed talem , quæ deinde loco Symboli com
munis cedere debeat , ftatuerit , ne nova fidei expoſitio in Eccleſias 1
a quoquam inferatur. Diſerte crgo hinc conftat, mentem decreti
acumenicæ III. Synodi effe, ne quidem fidci uberiore expoſitione,
vera licet , S. Symbolum effe augendum .
AGATH O Papa Romanus, Epiſt. ad Conſtantinum Impera
torem lecta action. IV. Synodi VI. Tom. VI. Concil, colum . 633 .
Quc
 CAVENTI'S SYMBOLO AB ADDITIONE. 469
Que regulariter a SS. atque Apoftolicis prædecefforibus, & venerabili.
bus quinque Gonciliis definita ſunt, cum fimplicitate cordis & fine and
biguitäte a Patribus traditæ fidei conſervamus, únum ac præcipuum
bonum habere ſemper optantes atque ftudentes, ut nibil de iis quæ rc .
gulariter definita funt, minuatur, nihil mutetur vel augeatur, fed
eadem & verbis een fenfibus illibata cuſtodiantur?. Si vero neque
quoad verba , ut jacent, S. Symbolum mutandum : patet utique ne.
que uberiorem fidei expoſitionem , veram licet, S. Symbolo inferi
poſſe: pariter enim fecus ipfa verbà augerentur. Deinde : Et ver.
bis , inquit , & fenfibus illibate fervanda ſunt. Cum vero contra.
ria verba omnino & ſenſum mutert ; at hinc diſtinctim & verborum
& ſenſuum mentionem faciat Agatho : patet utique ipſum nomine
verborum , non verba contraria & falfa , fed verba vera intellexiffe.
Non ergo neque vera S. Symbolo indi poſſunt.
PAULINUS porro Patriarcha Aquilejenfis in Synodo Foroju .
lienfi anno 791. Tom . VII. Concil. colum . 993. Poft inviolabilem
+

igitur et meo fenful modis omnibus inſerendam Symboli definitionem ,

a venerandis videlicet (ut dictum eſt) olim præſulibus S. revelante
Spiritu mirabiliter prælibatam : 'a trecentis fiquidem decem & o & to,
qui apud Nicæam Bithynia , & centum quinquaginta, qui apud
Conſtantinopolim . De myſterio namque ſancte & mirabilisTrinita.
sis planiore me repromififfe profiteorfermone dicturum : Propter
varios videlicet bæreticorum errores, diverſasque quorundam fimpli.
cium fufpiciones, non alteram componere vel docere fidem conſentio,
ſed eam , quam a SS. Patribus traditam omnia ſinceriter fecula ſuscc.
perunt. Scionamque in quibusdam Synodalibus foliis elle fancitum ,
ad refellendas .fiquidem novas eg multiplices bærefes, præfertim
propter fraudulentam fictamque Neſtorii vel Eutychis falfdicorum pe
ftilentiumque virorum non fidem dicam , ſed potius perfidiam , non
licere -cuiquam alterius fidei Symbolum docere vel componere. Sed
abfit a nobis , proculque fit ab omni corde fideli, alterum , vel aliter
quam illi inſtituerunt Symbolum vel fidem componere vel docere. Sed
juxta corum fenfum ca fortaffe, quæ propter brevitatis compendium
' Non 3 minus
 1
470 TRACT. VII, De yr DECRETI SYNODORUM
minus quam decet a fimplicibus vel indoctis intelliguntur, exponet.
dum decredimus tradere, ac memuria mandavimus eum ipſum
textum Symboli retinere, Enimvero non eft in argumento fidei
addere vel minuere ea , qua a SS. Patribus bene falubriterque Suns
promulgata : ſecundum eorum fenfum rečte ſentire , as exponendum
corum ſubtile ſupplere ingenium : ſed addere vel minuere, eft fub
dole contra ſacroſanctum corum fenfum, aliter quam illi, "callido
tergiverſatione diverſa ſentire, & confuſo ſtilo perverſum dogma
componere , ac per hoc impio ore petius jactanter garrire , quam do
cere preſumere. Poſt recitatum, inquit, inviolabile S. Symbolum ,
de myſterio ſanctiſſimæ Trinitatis fe locuturum : propter varias
enim hæreſes æque etiam fe conſentire , aliam fidem five Symbo
lum non componi aut doceri debere , ſed ſervandum ſolum illud,
quod fincere ſemper omnia ſecula fuſceperunt, prout a SS. Patribus
ipfis fuit traditum , dum fcilicet in Epheſina Synodo cautum , ad
refellendas Neſtorii hæreſes, ne alicui liceat aliam fidem componere.
Non ergo aliud Symbolum ſe compoſiturum , ſed textu Symboli in .
tegre retento , de hinc ſeorſim catholicam fidem expoſiturum : il.
lum enim demum quid addere fidei Patrum , qui perverſa, non qui
catholicis dogmatibus confona tradit. Non ergo addere fe quidquam
fidei, ubi retento Symboli textu fufius ipfam SS. Patrum med
tem explicat
Ex quibusutique patet , Paulinum hunc decreti Epheſina Sy.
aodi ſenſum eſſe tenuiffe, ut ne quidem uberior fidei expoſitio, vera
licet, S. Symbolo fit inferenda. Ideo enim , inquit, poſt invio.
labile Symbolum recitatum , five , ut deinde addit, fervato ipfo
Symboli textu integro fidem catholicam expoſiturum : quia ob ha
reſes non licet aliud Symbolum componere, idque ex decreto Ephe.
finx Synodi. At Paulinus nonnifi catholica afferre in animo habe
bat ; live , ut loquitur, fenfum ipforum Patrum : hunc tamen di
cit ſe conſentire , non debere ob hæreſes S. Symbolo indi : ſed
ipſius S. Symboli textu integre retento ſeorſim tradendum ; quia
aliud Symbolum Synodus Epheſina tradere prohibuerit. Prohibuit
ergo
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE. 471
2

ergo eadem Synodus, ex mente Paulini, uberiorem fidei expofitionem ,

veram licet, S. Symbolo indi ; fi ob hoc decretum ipfi textui Sym
boli catholicus fenfus non indi debebat. Quodfi ergo fic ſervandum
Symbolum , ut a Patribus traditum ; ut a fequentibus ſeculis fincere
femper ſervatus Symboli textus, ne quidem iis infertis, quæ contra
hæreticos fecerint: patet fane absque omni additamento , quocun
que tandem , vero licet, Paulinum hiſcc docere, fervari debero
Syinbolum .
Sed prodeat LEO III. cujus folo teſtimonio diffentientes Latini
falfitatis tam aperte convincuntur, ut omnibus ſubterfugiis ad cla
riffima verba deficientibus, piſcibus mutiores oporteat eſſe. Cum
enim nuperc Latinorum quidam S. Symbolum additamento temerare
eſſent auſi , conſultus de eo Leo III. fic decretum illud Patrum
oecumenicorum cxpofuit, diſputatione cum Oratoribus ex Synodo
Aquisgranenfi, anno 809. ad ipfum mifſis, Tom. VII. Concilior.
colum . 1196. Numquid magis falutare credere, periculofumve non
credere, Spiritum S. a Filio, ficut a Patre procedere, quam Filium ſa
pientiamDeum afapientiaDeo, veritatem Deuma veritate Deo genitum
effe, & tamen utrumque unam ſapientiam , unam veritatem effentialiter
Deum effe , cum tamen conftet, id a SS. Patribus in Symbolo inditum
non eſſe? Si ergo hæc duo , facut ſapienies decet , in tam familiari
diſputatione ad hoc valent , ut nobiscum fentiatis & cognofcatis, tot
priores catbolicos Patres, qui hoc, unde agitur , S. Symbolo non in
ſeruerunt , five inferere , quemadmodum cetera , ut ſupra di&tum eft,
probibuere, non preſenti ignorantia, non futura negligenti provs.
dentia prætermififfe, & prætermifſum , ne mitteretur, probibuiffe,
a coacervandis teſtimoniis libentiffime quieſcimus. Sciendum vero, non
ſolum fecundum effentiam divinitatis , verum etiam fecundum myfte.
rium dominicre incarnationis tanta Deo auctore, ex eorundem
Patrum auctoritate damus, & talia, ' quánta non fulum ſapientibus
fatisfacere fed etiam ftultos valeant opprimere. Et deinde: Quid
non idem Patres difcernendo vel decreverunt , nec fanxerunt, ut
benevolus præfumeret, non malevélus, fed tantummodo nullus. Et
árato
 Tract. VII. De vi DECRETI SYNODORUM
472
ante hæc : Sicut non audeo dicere, non bene feciſé, fi feciſſent, quia
proculdubio, ficut cetera, quæ vel omiſerunt, fcientes utique, & non
tam humana quam divina illuminatiſapientia fecerunt : ita quoque
non audeo dicere, iſtud cos minus intellexiffè; perpendiſſe , cur dimi.
ſerunt, vel cur dimifſum , ne ultra mitteretur ; ficut & cetera, pro.
hibuere. Et denuo ante hæc : Licet, inquam , licet docendo can.
tare , es cantando docere , fed illicite in probibitis, nec.ſcribendo
nec cantando licet inſerere. Unde & ipſi Miſli mentem hanc Leo
nis fuiſſe, hiſce clariflimis verbis ibidem , poft ultimo hæc adducta
verba Leonis referunt. Sic enim illi : Quia ergo utrisque notum
eft, quod ideo a vobis, ut id Symbolis cantando vel fcribendo inſe
ratur, illicitum ducatur vel dicatur : quia illi, qui idem Symbo
lum condiderunt, non indiderunt, ut cetera, & fequentesprincipa
les Synodi, Chalcedonenfis fcilicet IV . Conſtantinopolitana quoque V.
ES VI. ut novum ultra Symbolum a quoquam qualibet . neceſitate,
ſeu ſalvandi homines devotione condere , & in 'veteribus tollendo,
addendo, mutandove quicquam inferere prohibuerunt, non eft ibi
diutius immorandum . Ex quibus utique clariflime conſtat, Leo
nem III. fenſum decreti iſtiusSynodorum æcumenicarum effe, quod
ne quidem vera S. Symbolo indi poflint, 'tenuiſſe. Quid defidera
mus amplius? Habemus interpretem iſtius decretiSynodorum ipſum
Papam Romanum : habemus teſtem , quem nonnifi revereri Latini
debent. - Ruit ergo omnis diſputatio totius Ferrarienſis Synodi; ruit
affertio Latinorum , quạ Ferrariæ contraria faltem decreto illo pro
hiberi contendebant. Altera fic pars Florentinæ Synodi ab ipfo
Leone falfitatis, erroris convincitur; ut vel hinc conſtet , quid ha.
bendum de Florentina Synodo, cujus tot ſeſſiones iinpenfas eſſe non
ad veritatem , fed falfitatem defendendam , vel folus Leo III.
demonſtrat.
Audiamus vero in MARCO Archiepiſcopo Epheſi diſputantem
Leonem : docebat Leo , non potuiſſe Symbolo addi proceſſionem
SpiritusS. a Filio, quia neque vera ex decreto Synodorum univerſa
lium licet Symbolo indere, Idem monebat Ferrariæ Marcus.
Doce.
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE . 473
Docebat Leo illud demonſtrari poffe cum ex aliis, tum ex'incarnar
tione Filii Dei, dum ſcilicet quæ negabant hæretici, ipſi Patres ocume
nici S. Symbolo non inſeruere. Idem pluraque aliaadducebat Ferra
rix Marcus. At vero addebat Leo : hæc argumenta non ſolum ſapi
entibus ſatisfacere, ſed etiam ſtultos opprimere. En tandem tibi ju.
dicium Leonis de Synodo Ferrarienfi! Cum eadem , quæ hactenus Leo ,
imo longe plura Ferrariæ adduxiffet Marcus, non valuereca quicquam
apud Latinos, ſed ſurdis narrabatur fabula. Imo occurrebat JULIANUS,
qui puerilia& viro indigna non verebatur afferere, ſuis argumentis af.
ferre Marcum . Qui vero omncs illi Patres latiniin cadem Synodo con
gregati cum Eugenio ſuo IV.Papa Romano, quem vicarium Chriſti, &
ne cetera commemorem , infallibilem & fupremumomnium controver
fiarum judicem vocant, Leonejudice habendi? Non ſapientes : ſecusar
gumenta Marci ipfisſatisfeciſſent; neque ſtulti: opprefliſſent enim fecus
i eosargumenta Marci, fed ftultis ipſis peiores. Quæ enim argumenta,
judice Leone, ſtultos ipſos opprimerent, Latinos ibi congregatos oppri
mere non potuere ; fcilicet dum quos affectus fuæ fententiæ occæca
yit, jubar veritatis facile non agnofcunt. Latini rati ſe vera propug.
nare, non alium in finem in arenam defcendebant, quam ut Orienta
9
les adpartes ſuas traherent; minimç vero , ut erroris convicti,veritati
manusdarent. Hinc ſua extollere, Orientalium vero argumenta pue
rilia & inepta habere. Sed tandem emergit veritas , veraque propug
naſſe Marcum , teſtem nobis adducit Leonem . Illud faltem optandum
eſſet, ut de hiſceLeonis III. verbis reſciviſſet Marcus, quo eadem pari
ter Ferrariæ Latinis objeciſſet; fed credo Acheronta ipſa moviſſent,
priusquam Marco ſuccumbere fe falli fuiffent,
Tandem Leo, ob decretum illud ſcilicet Synodorum , neque fibi
licere oftendit vera inſerere S. Symbolo. Sic enim in eadem diſputa
tione cum Oratoribus Aquisgrano Romam mifſis: Qua prædictis Sym
bolis fidei tantum non congruentia deeſſe cognofcimus, non , ut ſape
dictum eft, inſerire præfumimus, ſed locis temporibusqué opportunis,
quibus competit, miniſtrare curamus. Ut adeo LeonisIII. teſtimonio
diferte-liqueat, decreti Synodorum univerfalium , quo aliud Symbolum
Ooo
474 TRACT, VIL DE VI DECRETE SYNODORUM
inEccleſias Chriſti inferre prohibuerunt, ſenſum eſſe, quod nequidem
vera S. Syınbolo inſeri poflint, aut debeant. Sed porro & ipfos Orato
resAquisgrano Romam miffos, defenſores licet additamenti vulgati,
teffari hac in parte poffumus. Sic enim in citata difputatione Leoni
objicienti decretuin illud Synodorum reſpondent: Non ideo laboramus,
ne quiefcamus,fed ne propter inertiam pii laboris præmium amittamus,
& ſalva diligentiori inquiſitione, declinataque pertinaci contentione,
adhucmajusæftimamus luctum ,quod per boc in corde quarentium ac
quiritur, quam detrimentum fieri illorum , qui addiderunt, ac fi per
contumaciam contemtores Paternarum conſtitutionum exifterent. Aliud
enim per arrogantiam tranfilicndo bona contemnere, aliud bona per bea
nevolentiam mcliora efficere. Neque ergo ipfi illi Oratores diffiteri
poffunt, femfuin decreti Patrum , quo caverunt aliam fidem Eccleſiis
inferre, eſſe, quod neque vera S. Syınbolo indi poffunt. Et hinc, ne
hoc argumento preinantur, ſe non contemnendo, inquiunt, Paternas
fanctiones, Symbolo addidiffe vocem : Filioque; fed animo transfor
mandi illas per benevolentiam in meliorem fortem . Abſone vero fic
fubterfugium quærunt. SS.æcumenicas Synodos utique quidquid con
feſlæ , aut decreverunt, Spiritu S. ductas egiffe confitemur omnes. Quo
inde auctore pariter ab iisdem decretum illud latum de non innovando
Symbolo , eo quidem de noinine : quia, fi cuivis liceret quamcunque
fidei confeſſionem tradere ad fidem accedentibus, plures mugis ſuis,
aut etiam hærefibus Syınbolumn refertum iisdem offerrent; quæ cauſa
cum æterna ſit: quomodo, cun decretum illud Spiritu S. auctore la
tum , in melius transformari poterat ? quomodo antiquari,caufa cujus
æterna ? Imo hac tandem ratione immorigeri quique & hoftes catho
licæ Ecclefiæ affeverarcnt, ſe non contemnere leges Ecclefiæ, fed per
benevolentiam eas commutare in melius ; fi hæc fufficerent ad elu
dendas fanctiones Synodorum æcumenicarum . Quemadmodum hinc
& ipfe Leo ad hæc refpondet: quod neque malevolis ſaltem , ſed &
omnibus, etiain benevolis, ſuo decreto interdixerint , fanctæ Synodi
Symbolo verun addere. Verba enim ejus funt in eadein diſputatione:
Hæc definfio, vel,fi dici liceat, tergiverfatio,non buc reſpicit, non iftud
inten
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE
475
intendit: quia non idem Patres diſcernendo vel decreverunt, nec fanxe
runt, ut benevolus præfumeret, non malevolus, fed tantummodo nullus.
Synodus porro univerſalis, quæ ad Photii Patriarchatum firman
dum congregata fuit, pariter hunc fenſum decreti illius Synodorum
univerfalium eſle oftendit. Sic enim illa Tom . II. Part. II. Pandecta
canonum a græca Ecclefia fusceptorum , Oxonii anno 1672. editæ, p.
288. Definitionem puræ Chriſtianorum fidei antiquitus a Patribus,et
ad noſtra usque tempora deſcendentem mente & lingua comprobamus,
& omnibus conſtanter alta voce annunciamus, nihil auferentes, nihil
addentes, nibil mutantes, nihil corrumpentes. Ablutio etenim & addi
tio, nulla a mali machinamentis commota hareji, ex induſtria illorum ,
qui irreprehenfibiles ſunt, & Patrum injurium inexcufabilem inducit,
definitiones vero Patrum corruptis verbis mutare , illo multo pernicio
fius eft. Dum enim poſtquam dixerint: Ablatio & additio, nulla a mali
2 machinamentis commota hæreſi, Patrum injuriam inexcuſabilem indu.
cit ; ſubdunt: Definitiones vero Patrum corruptis verbis mutare illo
multo perniciofius eft: patet utique, prioribus verbis non intelligi ver .
ba corrupta, fed vera , fi S. Symbolo inſerantur. Eodem ſenſu fubdunt:
Si quis autem aliam expoſitionem , præter iſtud ſacrum Symbolum a
beatis & SS. Patribus noftris nobis traditum edere arſus fuerit, & *fi
dei definitionem nominare, ut divinorum illorum virorum confeſſionis
dignitatem furripiat, & fuis illis loquacibus nugis illud imponat,
commune documentum illud fidelibus proponat, vel iis, qui ab hereſi
aliqua reverſiſunt, & verbis ſpuriis, vel additamentis, vel ablationi.
busfacræ illius venerabilis definitionis vetuftatem corrumpere prer
ſumſerit: juxta fententiam SS. æcumenicarum Synodorum, jamjam
ante noſtra tempora editam ,fifit quidem ex facratis aliquis, illumper.
feétæ depofitioni ſubjicimus, fin autem laicus fit, anathemati ſubmitti..
mus. Dum inquiunt: Si quis aliam fidei definitionem edere aufus fue
rit, ut Symboli ſancti dignitatem furripiat , ſuisque loquacibus nugis
illud imponat ; & poftea vero mox addunt: Vel verbis ſpuriis, vel
additamentis S. Symboli vetuftatem corrumpere præſumferit: patet uti
que, quod prioribus illis verbis non pariter verba fpuria & addita
Ooo 2 menta
 476 TRACT. VII. DE VI DECRETI SYNODORUM
.

menta intellexerint, ſed quiæ vera quidem eſſent, ſed nugacia & loquas
cia, dum ſine ratione S. Symbolo inſeruntur. Et ipfa ergo hæc Synos
dus univerſalis, in qua CCCLXXXIII . Patres una cum legatisJohannis
VIII. Papæ Romani adfuere, oſtendit; ſenluni decreti illius Synodoruin
univerſalium eſſe, quod ne quidem vera S. Symbolo indi poſſint.
Videntur' vero SS. Patrés Concilii Epheſini voluiffe ſequi monita
ipſius S.BASILII ,qui, poſtquam Patres Conſtantinopolitani indides
rant Symbolo de incarnatione & Spiritu S. ipſe jami videns male impo.
fteruin poteſtatein relinqui mutandi, atigendique Symbolum , privato
inde conſilio ſanxit, ne quis ultra S. Symbolo, præter ea quæ Patres
Conſtantinopolitatii illi indiderunt, inſereret. Ubi fane cuique pas
tet, mentem S. Bafilii, quod ne quidem declarationis uberioris caufa
qnidpiam S. Symbolo fit indendum . Sic enim Epiſt. ad Épiphanium,
quæ eft inter Epiſtolas ejus CCCXXV . Tom. II. operumi, editioitis græ
co-latinæ Pariſienſis, anno 1618.p. 1099. Miſsergoad dile&tos noftros
fratres, quiſunt Eleonc, Palladium noſtrum, if Innocentium Italum ad
ipſorumquæfita refponfionem . Nihil nempe nospoffé ne velfyllabari
unam ad Nicæenfem illam fidem adjicere,excepta de Spiritu ſancto do
xologia, cujus rei Patres noftri velut in transcurſu meminerunt, not
.
dum mots de Spiritu S. quæſtione. Adtexta autem illi confeffioni dogs
mata de Domini noftri incarnatione, quippe que moſtrum transcende
rent intelle &tum , neque velut rejeétitia, vel tecepta babuimus. Illud
utique fcientes, quod cum fidei femelfimplicitatem loco motam ada
mittimus, diſputandi nullos limites circumſcribemus, ulterius abrepté
contradictionis aſtu , atque animas infuper finipliciorum conturbabi
mus, novorum dogmatum ſuperinducla inventione. Cuique fane pa.
tet, dum & fibi & aliis denegat Bafilius Magnus, Symbolo S. aliquid ad .
dere poſſe, præter ea quæ Conftantinopolitani Patres eidem addide
rant, intelligere ipſum , neque veram fidei expoſitionem ulteriorem
inſeri poſe S. Symbolo. Vera enim funt, quæ in Conſtantinopolitana
Synodo Symbolo inſerta. At folis hiſce exceptis, prohibet omnia alia
indi S. Synbolo. Verarn ergo puramque ulteriorem fidei expoſitio,
nem excludit; cauſam hujus quidem ſubdit, quia fi femel fidei ſim .
pli
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE. 477

plicitatem loco motam admittimus, novis rurſum rurſumque dogma

tibus diſputandi æſtu abrepti S. Symbolumi augebimus. Næ hoc malo
ſuo experti funt Latini:dum enim cenſent, licite poffe augeri S. Syın.
bolum iis quæ ipfis videbantur vera , quo non dogmate monfroſo
idem adauxere? Ne vero dubites profectam eſſe illam Epiſtolam a S.
I Baſilio, dum ſcilicet meminit Itali cujusdam, num augeri Symbolum
}}
poffit, quærentis ; ex addixtis verbis huc faciunt illa: Adtexta autem con.
feffionidogmata de Domini noftri incarnatione, nequevelutrejeckitio,vel
recepta babuimus. Quæ utique verbaſunt illius, qui ipſi Synodo univerſa
li Conftantinopolitanæ interfuit, in qua additio illa ad Symbolum facta.
Raturri ergo hactenus, decreti illius Synodorum , quo cavent ne
alia fidei expoſitio in Eccleſias inferatur, ſenſuoi eſſe, quod ne quidem
h vera uberiori fidei expoſitione S. Symbolum augeri poſſit, præterquam
qtiomodo Nicæenſe iſtud Symbolum explicarunt SS. Patres Synodi
Conſtantinopolitanæ. Cum itaque Latini, ubi olim in S. Symbolo a
Patribus fuis acceperant inditam proceſſionem Spiritus S. faltem a Pa
tre, polimodum adjeceririt, & adjecium femper fervarunt, quod Spi
ritus S. a Patrc & Filio procedat: patet titique, etiamſi verum effet,
Spirituin S. etiam a Filio procedere, eo ipfo eosdem peccare in decre
tüm dictum Synodorum univerfalium, anathematisque reos eſſe, quo
Symbolum innovantes damnavere IV. univerſalis Synodi. Quomodo
ergo üfiquam definire potuit Florentina Synodas, rationabiliter infertam
efle S. Symbolo proceſſionem Spiritus S. a Filio ; nbi decretum quatuor
tñiverſalium exſtat Synodorum , quo vera etiam S. Symbolo indi pro
hibentur? Rationabiliter infertum eſſet , quod tot Synodi damnant?
Legitimare, & æcumenicis SS. Synodis atinumeranda eſſet: quæ tot
univerſalium Syriodorun ſanctiones fæde conculcaris , illis iplis con
trarium definivit ?
Quodfi vero vel dogmatis veri faltem additio facta ad Symbo
lum anathema SS. Synodorum æcumenicarum promeruit : quanto
gravius utique peccabitur , ubi fallo aliquo ac monſtroſo dogmate, 1

proceſſione, inquam , Spiritus S. a Filio , S. Symbolum temeratur? Ob

inde tres ſubfiftentias, unum Deum credimus, quia ad unam caufam
000 3 Pa .
478 TRACT . VII. DE VỊ DECRETI SYNODORUM

Patrem referantur Filius, & Spiritus S. Hoc enim communi conſenſu

SS. Patres tradunt, ut fuo loco vidimus. Non ergo jam unus Deus, ſed
plures Dii ftatuuntur , ubi non ad unum Patrem faltem tanquam
principium refertur aut Filius, aut Spiritus S. ſed præter Patrem , alius
adhuc, Spiritus fancti, verbi gratia, introducitur productor. Omnibus
ergo illis anathematibus a SS. Patribus damnatum dogma proceſſionis
Spiritus S. a Filio ; quibus ipfi unquam hæreticos duo principia intro
ducentes damnarunt. Quo ergo non ſcelere , quo non piaculo, qua
non blasphemia, proceflio Spiritus S. a Filio Symbolo inferta , (cuine
vera quidein indi poterant) ? Inſerere gentilismum , duo principia, duas
cauſas, duos Deos, quæ unquam Symboli profanatio hac ipfa major eſſe
poterat? Jure hinc ab ipſis Latinis, Albino Alcuino, Paulino AQUILE
JENSI & pluribus aliis in Synodo Aquisgranenfi congregatis & dogma,
& additamentum illud profcriptuin fuit. Nam novatorüm vel aliquos
dogına illud de principio expoſuiſſe, quis dubitet? Jure porro ab aliis
ad finem feculi IX. additamentum illud rejectam fuit ; inter quos emi.
nuit JOHANNES VIII. Papa Romanus, qui quantum illud ipſum inde
additamentum damnet, fuo loco vidimus. Jure tandem ſemper ab
Orientalibus oppugnatum fuit, & adhuc oppugnatur.
Summa ergo veſania actus LEO IX . Papa Romanus, dum per le
gatos fuos non minus mentis inopes ſcripto in fancta menſa magna
Eccleſiæ Conftantinopolitanæ pofito , Michaëli Patriarchæ Conftanti
nopolitano, ceterisque ipfum ſecutis Orientalibus, eam etiam ob cau
fam , quod ficut Pneumatomachi abſciderint a S. Symbolo proceflio
nem Spiritus S.,a Filio , anathema maranatha auſus eſt dicere , cum
Pneumatomachis & omnibus hæreticis, imo (horreo dicere) cum Dia
bolo & Angelis ejus, prout in fcripto illo condemnationis refertur,
Tom. XI. Bibliothecæ Patrum Colonienfis, p. 336. & Tom. IX. Concil.
colum. 992. Et apud LEONEM ALLATIUM , Lib.II. de libris Ecclefiafti
cis Græcorum . Damnantur ergo a Leone IX. ſex oecumenica Concilia,
quæ pariter a Patre tantum in Symbolo profeſſa ſunt procedere Spiri
tum S. Damnantur ab ipſo verba illa facræ Scripturæ, ubi pariter a
Patre faltem procedere Spiritus S. dicitur. Damnatur omnis catholica
Eccle
 CAVENTIS SYMBOLO AB ADDITIONE. 479
Ecclefia, quæ antequam additamentuin illud obtineret in S. Symbolo ,
a Patre faltem procedere Spiritum S. credidit. Quis, quæſo, ad ſcele
fta hæc facinora non horreret ?
Abſcidiffe deinde objicit Orientales a Symbolo proceſſionem Spid
ritus S. a Filio. Quomodo vero a Symbolo Orientales abſcidiſſe dici
poterant,quodPatres ipfi Conſtantinopolitani non addiderant ; quod ne
que reliquæ quinque Synodi univerſales in S.Symbolo unquam frequen
tarant; & quod fie incorruptun ſemper in orientalibus Ecclefiis ad
illa tempora usque erat conſervatum ? -Quomodo ergo Orientales ob
ſcelus, quod non perpetrarant, omnibus diris devoveri; quomodo
cum Preuniatomachis & omnibus hæreticis, Diabolis & Angelis ejus
damnari poterant ? Quam potius inde omnia hæc anathemata in ca.
put auctoris reciderunt, qui revera infertum S. Symbolo monſtrofum
proceffionis Spiritus S. a Filio dogma probare ſuſtinuit. Ut mcrito
hinc memoratus Michael Patriarcha Conſtantinopolitanus in Con
cilio plurium Epiſcoporum ſcriptum illud condemnationis, & aucto
res ejus anathemate daminaverit; datisque litteris ad reliquos Patriar
chas orientales, ipfos de tanto Latinorum fcelere certiores reddiderit.
Firmatum hinc ſchisma , quod ſub principium ſeculi XI. quacunque
tandem de cauſa exortum Ecclefias hactenus diviſerat, quod inde ad
inodernum usque diem durare videmus.
Coronidis vice notamus , Patres Conſtantinopolitanos catholi
cum dogmna aſſerturos adverſus hæreticos divinitatem Spiritus S. im .
pugnantes, non quævis voluiſſe S. Symbolo inſerere verba, quæ con
ſubſtantialitatem SpiritusS.cum Patre & Filio declararent; ſed non
nifi ipfiſſima verba Scripturæ afferre. Sic enim univerſalis Synodus
Chalcedonenſis , Act. V. Tom. IV. Concil. colum. 565. Sanéta &
magna & univerfalis Synodus confirmat etiam doctrinam , que de
fubftantia Spiritus S. a Patribus Cl. poftea in regia urbe congregatis
tradita eft propter illos , qui Spiritum S. impugnabant ; quam illi
omnibus notam fecerunt non quaſi aliquid deeſſet prioribus, adjicien
tes , ſed ſuum de S. Spiritu intelle&tum , contra illos qui dominatio
nem ejus reſpuere tentaverunt , Scripturarum teftimoniis declarantes.
 480 TRACT. VII. DE VI DECRETI SYNOD. CAVENT. SYMB.ADDIT,
Et hinc ne quidem vocem Dei inſeruerunt, fed Spiritum S. Domi
aum faltem , & vivificatorem appellarunt; quia nullibi expreſſis &
totidem verbis in S. Scriptura dicitur Spiritus S. eft Deus; licet alias
1
manifeftilfimis argumentis ex ſacra Scriptura conftet, Spiritum S.
eſſe Deum . Quemadmodum hinc porro, quæ Patres Conſtantino
politani S. Symbolo de Spiritu S. addiderunt, ipfa verba facræ Scri.
pturæ ſunt. Talem ergo regulam cum fecuti fuerint Patres Conſtan
tinopolitani in explicando articulo de Spiritu S. quoinodo, quæſo,
Latini adverſus hanc mentem , adverſus hanc regulam Synodi uni
verſalis II, unquam S. Symbolo in articulo de Spiritu S. inferere por
tuere , quod nunquam totidem verbis in facra Scriptura occurrit?
Non enim verba Scripturæ funt, a Filio procedere Spiritum ; cum
faltem dicatur : qui à Patre procedit , qui Filii Spiritus, de meo ac,
cipiet, & c. Vel hinc ergo denuo patet, contra mentem SS. Patrum
Conſtantinopolitanorum , regulamque, quam in declarando de Spi.
ritu S. articulo fecuti, a pofteris Latinorum S. Symboli reli
quis verbis affutam efle proceſſionem Spiritus
S. a Filio,

FINIS PRIMÆ PARTIS,

 CORRIGENDA
IN HAC PRIMA PARTE.

Pag. 13. lin . 21. Fleckmannus lege Pelckmannus.

C
ibid . 30. Iregales 1. gregules.
17. - 22. productorum l. produétorem .
25 . 2. à Paire vero, oftendit &c. I, a Patre vero, oftendit & c.
30. 24. uuus I, unus.
31 . 28. fignifans I, fignificans.
36 . 18. ſervavitur 1. fervabitur.
37 30. creataram 1. creaturum .
41. 14. & l. & c.
8. & enim I. etenim.
ibid . 10. per multa I. permulta.
46. 7. 463. I. 493 . 1

ibid . jbid. fašto 1. pacto

56. 10. demittam I. dimittam.
61, 6. in ejus quod ex caufa eft. Rurfus aliam & c. fic difpungatur : drejus
quod ex caufa eft , rurfus aliam &c. quod & pag. 62. lin . 20.
fic corrigendum ,
ibid.
6
m . 14. & Spiritum ſanctuin. Rurſus &c. I. & Spiritum Sanctum rurfus &c,
8. 6. prælectione 1. præele &tione,
73 . 19. Quæ l. Qui.
88. 17. die ). dic.
93 . 7. Mopfveftini 1. Mopfvefteni.
131 , .
13. adhuc, dum adhuc dum.
- 156 . 11. Conftantinopolitanum 1. Conftantinopolitanam .
170. 7. quaeft. 1. quæeft.
181. 34. productumeſte procedere, 1. productum effe, procedere,
182. 24. Filii 1. Filio .
188 . 4. revocabis 1. removebis.
194 .
269.
5. Filium & emittit & c. I. Filium, emittit & c.
cæpit l. paſſim cæpit.
- 278. 3. profecta 1. profectæ .
327. - ult. fancti I. fanctus.
346. 16. Spiritum I. Spiritus,
347 . 7. Verbi Spiritus l. Verbi, Spiritus.
363 . 19. Paulini, Nolani I. PauliniNolani.
382 . 9. Symbolum 1. Symbolis.
3.98 . 30. inditum I. inditam .
404. 22. Halberſtadenfis 1. Halberſtadienfis,
- 417 : 7. confixit l. confinxit,
ibid . 14. cujus I. hujus.
424. 16. Szentopulcro I. Stentopulcro,
-

436; 13. προβολέια , effe 1, προβολέα effe .

" 452 . 1. cum I, eum.
460. 10. anathemate I. anathemati.
466. 6. Cyrilluin abfone I. Cyrillum , abfone.
-474 . - 30. interdixerint, fanctæ Synodi &c. I. interdixerint fanctæ Synodi, &c.
!
,
1
1
 dem

TRACTATUS
THEOLOGICI
ORTHODOXI
DE

PROCESSIONE SPIRITUS
SANCTI A SOLO PATRE
ELABORATI
AUCTOR E
ADAMO ZOERNIKAV,
BATURINI IN PARVA RUSSIA

ANNO clɔlɔcLXXXII.

PARS SECUNDA.

REGIOMONTI

l Trns Sacr. Rso. MAJEST. ET UNIVERS TYPOGR. G. L. HARTUNGU ,

MDCCLXXV .
 **
賽
 ELENCHUS TRACTATUUM ,
qui in hac poſteriori parte continentur.

TRACTATUS VIII.
In quo demonſtratur,Spiritum S. mitti a Filio, non effe argumen
fum proceſionis Spiritus fan&ti a Filio. pag. 481.
TRACTATUS IX .
In quo demonſtratur , inſufflafle Servatorem Apoftolis & dixiſe:
AccipiteSpiritum S. non eſſe argumentum proceſſionis Spiritus fan &i
& Filio. pag . 541.
TRACTATUS X.
In quo demonſtratur, Filium omnia Parrishabere, non effe argu
mentum proceſionis Spiritus fan &ti a Filio. pag. 569.
TRACTATUS XI.
' In quo demonſtratur, Spiritum S. effe Spiritum Filii, non effe
argumentum proceſſionis Spiritus S. ex Filio. pag. 598.
TRACTATUS XII,
In
quo demonftratur, Servatorem dixiſſe : Spiritus S. de meo aca
cipiet, non elle argumentum proceſſionis Spiritus ſancti ex Filio.
pag . 620 .
TRACTATUS XIII.
In
quo demonftratur, Spiritum S. non a ſemetip/o, fed quæcun
que audiet loquuturum , non effe argumentum proceſionis Spiritus S.
fx Filio. pag. 662.:
TRA
 TRACTATUS XIV . 1

Inqao Latinorum argumenta pró proceſſione Spiritus fan &tia Filio

ex SS. Scripturis petita ſolvuntur. pag. 685 .
TRACTATUS XV .
In quo teſtimonia ex Patrum orientaliumfcriptis pro proceſſicne
Spiritus ſancti a Filio pețita diluuntur. pag. 693.
TRACTATUS XVI.
In
quo oftenditur, neque reliqua Latinorum argumenta proceſio
nem Spiritusfan & i a Filio concludere, pag. 856,
TRACTATUS XVII.
In quo demonftratur, unionem cum Romana Ecclefia fub Innocen.
tio III. violenta manu Orientalibus imperatam , & hinc ab iisdem , ubi
licuit, oppugnatam & exterininatam fuiſe. pag. 909.
TRACTATUS XVIII,
In quo demonſtratur, unionen orientalis & occidentalis Ecclefia
ab Imperatore Michaële Palæologo promotam nibil Latinorum caufam .
juvare. pag 961 .

TRACTATUS XIX .
In quo Concilium Florentinum non legitimum fuiſſe Concilium ,
nedum jan &tis univerfalibus Conciliis annumerandum efe demon
fratur . pag . 1013 .

TRA
 RBMAMMUNAUTAN du utumimundan

TRACTATUS VIII.
In quo demonſtratur, Spiritum fanétum mitti a
Filio , non eſſe argumentum proceſſionis
Spiritus fan &ti a Filio,

Inter argumenta, quæ Latini ex facra Scriptura pro fua

ſententia petunt, præcipuum eſt, quo ex millione Spi
ritus S. Spiritum S. etiam inferunt procedere a Filio,
Primo quidem miſlionem candem eſſe cum proceſlione: ſi ergo a
Filio mittitur, procedit etiam ab eo Spiritus S. Rurſum , a quo
quis mittitur, ab eo etiam procedit; at mitti a Filio Spiritum S.
toties ſacra Scriptura docet. Denuó , nunquam utique mitteretur a
Filio Spiritus S. niſi ab eo etiam procederet, prout et Deus Pater,
quia nulli debet exiſtentiam , hinc nunquam etiam legitur a quo
quam mitti.. Tandem , Spiritus S. mittitur a Filio aut per impe.
sium , ut a majore; aut per conſilium , ficut a prudentiori; aut tan
A dem
 482 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS A FILIO

dem fecundum naturalem productionem . At neque per imperium ,

neque per confilium a Filio mittitur : fecundum naturalem ergo
productionem a Filio mittitur. Hæc Latini.

RESPONSIO I.
Eodem vero argumento hæretici olim utebantur, ut hinc ad .
verſus catholicos inferrent, Spiritum S. productum efſe a Filio gene
rative ; adeoque Filium Filii , & nepotem Patris eſſe. Sic enim de
iis ATHANASIUS pofteriori Epift. ad Serapionem Tom. II. pag. 16.
Deinde addunt , quemadmodum ſcribis: fi ex filio accipiet Spiritus,
fique ab eo datur: ( fic enim ſcriptum eft ) protinus inferunt: ergo
avus eft Pater, &Spiritus ejus nepos. Simul vero hinc conftat,
nequaquam Patres, Spiritum S. a Filio mitti , five dari, argu
mentum habuiffe proceſſionis Spiritus S. a Filio : uno enim fecus
verbo argumentumilludſolviſſent, oftendendo omnino quidem inde
fequi, Filium efle principium Spiritus S. verum Spiritum S. a Filio
non generari , fed procedere. Modo vero Patres, uti patet exem
plo Athanaſii, argumentuin illud faltem tanquam abfurdum rejici
unt , folutionem vero ipfam ejusdem afferre nequeunt. Non ergo,
mitti Spiritum S. a Filio, argumentum habuere proceſſionis Spiri
tus S. a Filio . Merito ergo hactenus quod Athanafius argumento
illi hæreticorum opponit , pariter etiam & nos pari Latinorum argu
mento , quo à Patre Filium , Spirituin S. a Filio etiam quibusdam
gradibus productum eſſe inferunt, objicimus : Quis boc audiens
Cbriſlianus non magis paganos eas judicet ?
RESPONSIO II.
Onomodo porro ex miſſione Spiritus S. a Filio facta , proces 1

fio ejus a Filio colligi poffet: com Patres expreſſe doceant, mitis
dici Spiritum S. a Filio non ob originem , fed propter focietatens
faltem , naitatemque natura ! Non ergo ex productione Spiritus S.
fed
 NON IDEM , AC PROCESSIO ,
483
fed faltem ex unitate naturæ habet Filius, ut Spiritum S. mittat,
Sic eniin AMBROSIus Lib. de Symbolo, Cap. X. Tom . IV. operum ,
column. 94. Ait Filius: A Patre procedit, propter originem's in .
quit : Quem mittam , propter focictatem unitatemque nature . Qui
bus utique diſerte docet, Spiritum S. dici a Patre procedere ob ori
ginem ; a Filio vero dici mitti non pariter ob originem , fed fal
tem propter unitatem naturæ . Pariter HIERONYMUS Commentario
XVI. ad Jel. Cap. LVII. Spiritus fanctus," qui de Patre egreditur,
EG propter focietatem nature a Filio mittitur dicente : Si ego jero,
mittam eum ad vos.

RESPONSIO III
Si vero ex miffione Spiritus S. a Filio etiam facta, ad cauſam
ejus adſcendere vis : ( qui enim mittitur , cauſatus, ) denuo Patres
docent miffionem Spiritus S. argumentum eſſe proceſſionis ejusdem ,
fed non ex Filio , verum ex Patre. Sic enim GREGORIUS Nazianze.
nus Orat. XXXVII. p. 611. Quæcunque humilius ( de Spiritu fancto )
dicuntur, cujusmodi funt : dari, mitti , diſtribui, afflatus, pro
mifio, interceffio & c. ne fingula commemorem : ad principem cau .
fam ( Patrem ) referenda funt; ut oftendatur, ex quo fit Spiritus,
ac non tria diviſa principia , quafi Dii multi effent, recipiantur.
Non faltem Gregorius Theologus hic loquitur de miſſione Spiritus S.
a Patre, fed a Filio etiam facta: generaliter enim loquitur: Qua
cunque bumilius dicuntur , ut dari, mitti ; fub quibus utique pa
riter miſfio Spiritus S. a Filio facta comprehenditur. Aflatus item,
cujus pariter meminit Gregorius, a Filio factus eſt, non a Patre,
Dari ergo , mitti , diſtribui, de Spiritu S. dici oftendit, ut mon
Nretur ex quo fit Spiritus S. id eſt utmonftretur, ab alio eſſe Spiri
tum S. aon a ſe ipſo. Oftenfurus ergo , quis fit cauſa Spiritus S.
ob quam inde Spiritus S. dicatur tam a Patre , quam a Filio mitti,
folum Patrem nominat, Filium non item . Diſerte ergo hinc ſe
quitur, miffionem Spiritus S. a Filio factam non effe argumentum
A 2 pro . .
484 TRACT. VIII. MISSIO SPIRITUS A FILIO

proceſſionis Spiritus S. a Filio, fed proceſſionis ejusdem a Patre.

Paria habet carmine III de principiis, quod eft de Spiritu S. Tom ,
II. Operum , p. 16-3 :
Quodſi de Nato, quodfi de Pneumate ſacra
Pagina, ſcriptoresque pli quid forte loquantur,
Tanquam qua fupero fint inferiora Parente .
Hos tu , quicquid erit, prudens fic accipe di &tum :
Hinc etenim id demum monſtratur, ducat uterque
A Patre quod caufam , non autem utriusque diremtum
Numen ab hoc : ut fint tibi non permulta, fed unum
Imperium , quod non venercris diſpare cultu.
AUGUSTINUS item Lib. IV. de Trinitate, Cap. XX. Et ficuti
Spiritui fanéto donum Dei elle, eſt a Patre procedere , ita mitti eft
cognofci, quod ab illo procedat.

RESPONSIO IV .
Et hinc Patres paſlim a Filio quidem negant procedere Spiri
tum S. licet fimul addant eundem a Filio mitti. CYRILLUS Lib. de
Trinitate, Cap. X. Oportet vero cognofcere, quod Patrem non dicie
mus ex aliquo; dicimus vero 'eum Filii Patrem . Filium vero non di.
cimus absque cauſa, neque Patrem ; dicimus vero ipſum ex Patre,
& Filium ex Patre. Spiritum S. vero Es* ex Patre dicimus, Ego
Spiritum Patris nominamus ; ex Filio vero Spiritum non dicimus ;
Spiritum vero Filii nominamus , ( fi quis enim Spiritum Chrifti non
babet, inquit divinus Apoſtolus, & c. ) e per Filium nobis mani-.
feſtatum & datum confitemur. Eadem repetit Johannes Dama
ſcenus Lib. I. orthodoxæ fidei Cap. XI. Oratione vero de Sabbato
ſancto : Colimus Spiritum ſanctum Dei & Patris Spiritum , ex ipſo
nempe procedentem ; qui tamen etiam Filii dicitur, quod per ipſum
manifeſtatus, rebusque conditis fit impertitus, non tamen ex ipfo
habens ut fubfiftat vel exiſtat. Maximus Epiſt. ad Marinum : In
primum quidem confonas Romanorum Patrum attulere fententias, nec
MON
 NON IDEM AC PROCESSIO .
485
non Cyrilli Alexandrini ex facris ejus commentariis in Johannem ,
per quas demonftrarunt , fe nequaquam afferere Filium elle caufam
Spiritus: unam quippe noverunt cauſam Filii ac Spiritus Patrem ,
illius quidem ſecundum generationem , bujus autem fecunduin process
fionem ; ſed fignificare, quod per ipſum prodeat, eaque ratione often.
dere cjusdem effentiæ nulla cum varietate communionem . ANASTA
SIUS Bibliothecarius Epiſt. ad Johannem Diaconum : Præterea inter.
pretati fumus ex epiftola ejusdem fancti Maximi ad Marinum fcripta
Presbyterum circumftantiam de Spiritus fanéti proceſſione, ubi fruftra
cauſari contra nos innuit Græcos, cum nos non caufam vel principium
Filium dicamus Spiritus fanéti, ut autumant ; fed unitatem fube :
ftantia Patris ac Filii non nefcientes, ficut procedit ex Patre, ito
eum procederefateamur ex Filio, miſionem nimirum proceſionem in
telligentes: pie interpretans, utriusque lingue gnaros ad pacem cru .
diens, dum ſcilicet & nos & Græcos edocet, fecundum quiddam pro.
cedere , & ſecundum quiddam non procedere Spiritum ſanctum ex
Filio. Michael Syncellus tandem in vita fancti Dionyfii Areopagitæ :
Unum Deum , unum Dominum fibi colendum proponit, in tribus ſub
fiftentiis "colendum & adorandum , ad unum principium & caufam
Filio & Spiritu fan &to relato , - Spiritu ſancto ex folo Patre pro
cedente , e per Filium exeunte este hominibus manifeſtato. Non
ergo Patres miſſionem Spiritus fancti a Filio factam argumentum
habuere proceffionis ejus a Filio .

RESPONSIO V.
Scilicet dum ponebant , qui mittitur ab alio , ab eo etiam
exiſtentiæ caufam habet,, ſive procedit, fumebant eo ipſo id , quod
eſt in principio. Falfum enim univerfaliter hoc verum eſſe, adeo.
que pariter fallacia conſequentiæ ludebant. Millio fane Spiritus S.
& ad creaturas, & in tempore facta eſt, adeoque ex numero ope.
rum Dei ad extra eft. Hæc vero opera Dei non uni faltem fubli
ftentiæ , fed omnibus tribus competere catholicum dogma habet.
A 3 ATHA
486 TRACT. VIII. Missto SPIRITUS A FILIO

ATHANASIUS Orat. contra Sabellianos de æterna ſubſtantia Filii Dei,

& Spiritus S. cum Deo , Tom . I. Operum , p. 661. Cum omnia
agantur a Deo per Chriftum in Spiritu ſancto : indiviſam conſpicio
operatiónem Patris & *.Filii & Spiritus fan &ti. Paria habet Epiſt.
ad Serapionem , contra eos qui Spiritum S.creaturam ajunt, Tom .
I. p. 205. Tractatu de humana natura ab Unigenito ſuſcepta cum
fuſe docuiſſet, fæpius quæ Patri, Filio , etiam & Spiritui fancto
attribui, ſubdit, Tom . I. p. 605. Quæ opera funt Patris, eadem
Scriptura dicit effe Filii & Spiritus fanéti. Lib. item de communi
eſſentia Patris & Filii , Tom. I. pluribus titulis paſſim eandem Tri
nitatis operationem , circa ea ſcilicet, quæ creata funt, oftendit.
Didymus Alexandrinus Lib. I. de Spiritu S. fub figem , Tom .VI.
operum Hieronymi, colúm . 495. In omnibus approbatur candem
operationem effe Patris & Filii & Spiritus ſancti. Basilius M.
Lib. V. adverfus Eunomium , Tom. II. p. 119. Una & eadem plan
MC operatio Dei per Filium in Spiritu ſancto videtur. Rurfus p. 124.
Easdem Patris & Filii & Spiritus ſancti operationes demonftramus.
Et ante finem p. 135. Cum omnia agantur a Deo per Fefum Chri.
fum in Spiritu ; indiviſam video Patris & Filii & Spiritus ſancti
operationem . Et Epiſt. LXXX. ante finem , Tom. II. p. 905 .
Videntes operationem Patris & Filii & Spiritus fan &ti in nullo diffe
rentem aliquomodo, aut diverfam . Et fub finem p. 906. Una eff
operatio Patris & Filii & Spiritus fanéti. AMBROSIVS Lib. I. de
Spiritu ſancto , Cap. III. Tom. IV . operum , colum. 216. Ubi ope..
ratio aliqua aut Patri , aut Filio , aut Spiritui fan &to defignatar:
non folum ad ſanctum Spiritum , fed etiam ad Patrem refertur &
Filium , nec folum ad Patrem , fed etiam ad Filium refertur & Spie
ritum . Idem plurimis horum de Spiritu ſancto librorum capitibus
oftendit. GREGORIUS Nyſſenus Lib. Quod non fint tres Dii , ſub
medium , Tom. II. p. 454. Quicquid fit, quod vel ad noſtri provis
dentiam , vel ad univerfi adminiſtrationem & conftitutionem per
tinet, per tres fis , ſubſiſtentias fcilicet divinas. JOHANNES Chry.
foftomus Hom . de fide p. 290, Tom . VII. operum græce faltem
Etona
 NON IDEM AC PROCESSIO . 487
Etonz editorum : Cum demonftratum ft, unam effe operationem Pas
1 tris , Filii & Spiritus fancti: neceſſario oftenditur debere credi Es"
unam fubftantiam . AUGUSTINUS Enchiridio ad Laurentium Cap.
XXXVIII. Cum illam creaturam , quam Virgo concepit Es peperit,
quamuis ad folam perfonam Filiipertinentem , tota Trinitasfecerit :
neque enim ſeparabilia ſunt opera Trinitatis ; cur in ca facienda four
lus Spiritus nominatus eft? An & quando unus trium in aliquo opere
nominatur, univerfa operari Trinitas intelligitur ? Ita eft, & exem :
plis doceripoteft. Hinc plurimis locis inſeparabilem docet eſſe ope
rationem Trinitatis, ut Serm. XI. de verbis Domini. , Epiſt. XCIX ,
& CII, Lib. I, de prædeſtinatione fanctorum , Cap. VIII. Serm .
XXXVIII. de tempore, Tractat. XX , XCV , & CIV . in Johannem .,
Libro contra Sermonem Arianorum palliin. Lib. I. de Trinitate
Cap. IV, V, & XII. Lib. II. Cap. X. Lib. IV. Cap. XXI. Lib . XIII.
Cap. XI. Lib. XV. Cap. III. & alibi. Auctor quæſtionum ex Veteri
# & Novo Teſtamento , quæſt. II. inter Opera Auguſtini, Tom. IV .
Sive Pater faciat, five Filius, five Spiritus fanctus: Trinitas eft,
que operatur. Eadem habet quæft. XCVII. CYRILLUS Alexandri.
nus Lib. IV . in Johannem , Cap. III. Tom. IV . operum , p. 366.
Cum unaſecundum naturam Deitas & in Patre ES in Filio intelligia
tur , & in Spiritu ſancto: non quisque feorfim operatur aliquid co
rum , quae funt ;,fed quod fieri dicitur per unum , id omnino opus
eft totius divina natura . Eadem habet Lib. IV. in Johannem , Cap.
I. p . 346. & p. 347. Et Lib. X. in Johannem , Cap. II. p. 859.
THEODORETUS Comment, ad Pfalm . CI, ſub finem , Tom . I. Ope
rum p. 802. Qua Pater facit , cadem & Filius fimiliter facit, & g
cadem natura in utroque cognofcitur: unam enim ſcimus Trinitatis
operationem . , LEO M. Serm . XII. de paſſione Domini : Trinitatis
in omnibus communia ſunt opera , atque indicia. Paria habet Serm.
II. & HI. de Pentecofte. Remigius Epifcopus Rhemenfis in Cap.
VI. Epiſt. ad Romanos, Tom . V. Part. IH . Bibliothecæ Patrum Co.
lonienſis, P.,836 . Opera Trinitatis inſeparabilia funt.. FULGEN
Tius reſponſo ad V. quæſtiones, ad quæſt, I.Tom . VI. Bibliothecz
Patrum
488 TRACT . VIII. MISSIO SPIRITUS A FILIO

Patrum Colonienſis p. 68. Ex eo, quod inſeparabiles funt Pater,

Filius & Spiritus fanétus, conſequens eft, ut inſeparabiliter aperen
tur , Auctor librorum de unita Deitatis Trinitate , Lib. VIL inter
opera Athanaſii Tom . II.p. 573. Hypocrita , dicite unam effe ope
rationem Patris & Filii & Spiritus ſancti : dum omnia , quæ ope
ratur Pater , ipfa opera uniter demonftrentur effe & Filii , fic Es
fancti Spiritus, ita & Filius, quod operatur , bæc ipfa opera refe
rantur ad Patrem , ad principalem Spiritum , bæc ipfa opera uniter
declarentur effe & Patris, & Filii. Vides unitam efle corundem
operationem in una natura Deitetis ? VIGILIUS Papa Romanus
Epiſt, encyclica ad univerſam Eccleſiam , quæ eſt XV. numero ex
ejusdem Epiſtolis, Tom. V. Concil. colum . 332. In Patre, & Fi.
lio , TJ Spiritu ſancto una operatio eft. PELAGIUS Papa Romanus,
Epiſt. LXVI. quæ eſt ad Childebertum Regem , Tom . V. Concil.
colum . 803. Credo tres perſonas five tres ſubfiftentias , unius effen.
tiæ , unius virtutis , unius operationis, unius beatitudinis, atque
unius poteftatis. - ANASTASIUS Sinaita Lib. I. de fidei dogmatibus,
Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, p. 697. Copiofe demon .
tratum eft , unam effe fanctæ Trinitatis operationem , qua unam
fubftantiam effe fimul demonftrat. AGATHO Papa Romanus Epift.
ad Imperatorem , lecta action. IV. Synodi VI. acumenicæ , Tom . VI.
Conciliorum , colum. 637. Ubi una hæc natura dicitur fan &tæ &
inſeparabilis Trinitatis : confequenter & una naturalis voluntas, &
Una naturalis operatio intelligenda eft. Synodus Toletana VI. Canon. I.
Tom . V. Concil. colum. 1742. & Toletana XI. Tom . VI.Concil.
colum . 544. Toletana item XVI. Tom. VI. Concil. colum. 1333 .
Infeparabilia ſunt opera Trinitatis. DAMASCENUS Lib . I. ortho.
doxæ fidei , Cap. VIII. Una operatio , una poteftas, una dominatio,
unum regnum in tribus perfe tis perfonis agnitum. Idem docet
Lib. I. Cap. XI. Lib. IV. Cap. XIX, Lib. de duabus in Chriſto vo .
luntatibus & operationibus, Cap. VI. & alibi paſlim . Beda com
ment. ad Cap. XVI. Johannis, Tom . V. operum , colum . 567
Infeparabilia ſunt opera Trinitatis. Et comment. ad Actorum
Сар.
 NON DEM AC PROCESSIO ,
489
Cap. XXI. Tom . V. colum . 660. Spiritus ſanctus, eque ut Pater
& Filius, Dominus & Deus eft; nec eorum ſepararipoteft operatio,
quorum natura de voluntas una eft. ALBINUS tandem Alcuinus
quæft. XI. Vtrum inſeparabilia fint opera ſanctæ Trinitatás ? Utique
quicquid Deus operatur , totum fanéta Trinitas infeparabiliter bec
cadem operatur: quia una eſt ſanctæ Trinitatis operatio, ficat una
et ſubſtantiu , clentia & voluntas. Sic & alii,
Cuin ergo opera Dei ad extra omnibus tribus fubfiftentiis fint
communia ; ex numero vero operum Dei ad extra fit mifſio Spiri.
tus S. patet utique non minus Spiritum S. fc ipſum mittere five di.
largiri fidelibus, quam a Patre aut Filio mittitur & datur fidelibus,
Ipfa enim praeterea facra Scriptura inquit: Spiritus, ubi vult, ſpi.
rat.
Et Apoſtolus priori Epiſt. ad Corinthios : Hec omnia opers.
tur unus, atque idem Spiritus, dividens fingulis prout vult. Hinc 1

AUGUSTINUS Lib. XV. de Trinitate , Cap. XIX . Nec quia illi dant,
ipfe datur, ideo minor eft illis; ita datur Spiritus fanétus ficut
donum Dei, ut etiam fe ipſum det ficut Deus. Non enim dici po
teft non effe fua poteftatis, de quo dictum eft: Spiritus, ubi vult,
1 Spirat. Et illud Apoftolicum , quod jam ſupra commemoravi:
Omnia hæc operatur unus, atque idem Spiritus , diuidens propria
unicuique prout vult. Beda Lib. retractationum in Acta Apoſto
lorum , ad Cap. X. Tom. VI. colum. 20. Ita datur Spiritus fan
Etus ficut Dei donum , ut etiam fe ipfum det ficut Deus : Spiritus
enim , ubi vult , Spirat. Et Hom . VI. æſtivali de fanctis, Tom .
VII. colum. 111. Pater mittit Spiritum ; Filius mittit Spiritum ;
Spiritus, ubi vult, ſpirat: quia profecto, ut diximus, una eft vo
luntas & operatio Patris & Filii & Spiritus fanéti. Et Homilia
hiemali de ſanctis in Epiphania Domini , Tom. VII. colum. 32 2.
Filius poteftatem dandi hominibus Spiritum non minus habet ipſe,
quam Pater : quia nimirum una eft in divinitate ſubſtantia , inſe
parabilis operatio Patris & Filii & ejusdem Spiritus ſancti. Nam
Er de ipſo Spiritú, quod fua fponte veniat, ubi velit, ſua ſponte
operetur , quæ velit, teftatur Filius, ubi ait, quod & fupra memo
B ravi :
490 TRACT. VIII. Missi0 SPIRITUS A FILIO

ravi: Spiritus, ubi vult , Spirat. Hæc autem omnia , inquit Apo
ftolus, operatur unus atque idem Spiritus, dividens fingulis prout
vult. ALBINUS Alcuinus Lib. II. de Trinitate Cap. XIX. Quia etiam
Patre F Filio æqualiter datur , imo & fe ipfo datur, ficut
etiam Filius de eo dicit: Spiritus , ubi vult, Spirat. Haymo Domi.
nica infra octavam aſcenſionis Domini: Cum datur a Patre Spiri.
tus ſanctus, datur 5 a Filio ; & cui dutur a Filio, datur a
Patre. Venit etiam ipſe Spiritus fan tus fua ſponte , id eſt propria
voluntate, juxta quod de eo dicit Dominus alibi : Spiritus, ubi vult,
ſpirat, id eft , cujuscunque hominis cor illuminare vult , illuftrat.
Et Paulus, enumeratis donis ejusdem Spiritus, ad extremum intu
lit : Hæc omnia operatur unus , atque idem Spiritus, dividens fingu.
lis prout vult : quia unius eft fubftantiæ cum Patre & Filio. Et
hinc etiam HINCMARUS Archiepiſcopus Rhemenfis, defenſor licet
proceſſionis Spiritus S. a Filio , Lib. de non trina Deitate repetit lau
data verba Albini Alcuini, Tom . I. p. 422 . RATRAMNUS ctiam
monachus Corbejæ , ejusdein licet fententiæ propugnator, Lib. I.
de proceſione Spiritus S. adverſus orientales , Cap. V. Tom .II. Spi
cilegii veterum Scriptorum , p. 11. Teftatur ſanctum Evangelium ,
inquit, quod Spiritus, ubi vult, fpirat. Quid eft: Spirat? Nimi.
rum quia quando vult, ubicunque vult , femet ipſum effundit. Vi
deamus totius Trinitatis unam operationern : Pater effundit , Filius
effundit Spiritum fan &tum , Spiritus fanctus, ubi vult , fpirans, ſe
met ipſum effundit. Toidem inter alios & ipſe LOMBARDUS , co
orto jam fchismate, Lib. I. diſtinct. XV. Hinc confiderandum eft,
cum Spiritus fanétus detur hominibus a Patre & Filio, quod eft ipfum
temporaliter procedere ab utroque vel mitti , utrum etiam a ſe ipſo
detur? Si datur a fe , & procedit vel mittitur a ſe ? Ad quod dici
mus , quod Spiritus ſanctus @ Deus eft, & donum five datum : ego
ideo dat, datur. Dat quiden , in quantum Deus ; & datur,
in quantum donum five datum . Cum autem donatio five datio Spiri .
Pils fanéti fit operatio Dei , communis fit & indiviſa operatio tri
um perfonarum : donatur itaquc Spiritus ſanctus non tantum a
Patre
 NON IDEM AC PROCESSIÓ . 491
Patré & Filio, ſed etiam a ſe ipſo. Et poftquam verba Augnſtini
a nobis modo adductą, laudaſſet, pergit: Si enim Spiritus fanétus
fe ipſum dare non poteft, & cum Pater dare poteft & Filius: poteft
itaque Pater dare aliquid & Filius, quod non poteft Spiritus fan
Etus. Item , ſi Pater & Filius dant, Spiritus fan tus nec ipſe dat
aliquid : ergo Pater operatur & Filius, quod non operatur Spiritus
fanétus. Dat ergo Spiritus fanétus fe ipfum. Si autem fe ipfum dat,
tunc et a fe ipfo procedit & mittitur , quod utique verum eft,
Nam proceffio temporalis Spiritusſancti vel mifſio ipfius, eft donatio,
& ipfi Dei operatio. Procedit ergo Spiritus ſanctus temporaliter i

a fe , es mittitur a fe : quia datur a fe.

RESPONSIO VI.
Quemadmodum hinc pariter, cum miſlio Filii æque fit opus Dei
ad extra , uti cuique conſtat; at vero operationes divinæ , ad extrą
fcilicet, fint indiviſæ : Filius Dei ſe ipfum miſiſſe in hunc mundum
dicendus eft. Docent id denuo fancti Patres , & fubinde pariter
etiam rationis adductæ meminerunt; ubi præterea illud ex eo etiam
demonftrant, quod ſacra Scriptura doceat , Filium Dei fe ipſum
tradidiſſe pro mundo. AMBROSIUS Lib. III. de Spiritu ſancto, Cap.
II. Tom. IV. operum colum. 255. Cum non definierit Propheta , a
quo datus fit ( Filius Dei ; ) oftendit datum gratia Trinitatis: cum
autem ipfe fe Filius dederit , utique non potuit ipfe fibi fecundum
Divinitatem effe fubje£tus. Idacius Clarus Lib. adverſus Varimun .
dum , Tom. IV. Bibliothecæ Patrum Colonienſis , p. 622. Num .
quid in iis tantis ac talibus teſtimoniis, quibus fe Filius Deum a ſe
met ipfo teftatus eft , poteris dicere, ab alio, & non a femet ipfo
veniſſe ? dum manifeftum eft eum , qui carnem noſtram dignanter
afumfit, voluntarie, e non ab alio miſus advenerit. Hæc verba
pariter in Higini Epiſcopi Romani Epift. I. fed ab Ifidoro Mercatore
conficta leguntur, Tom . I. Concil. colum . 566. AUGUSTINUS
Lib . III. contra Maximinum Arianorum Epifcopum , Cap. XX.
Tom..
492 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS À Filio

Tom. VI. operum , folio 240. Nec fic (Filius Dei ) miffus eft , ut
fe ipfum non miſerit , ficut a Patre oftenditur traditus, ubi legitur :
Qui Filio proprio non pepercit , ſed pro nobis omnibus tradidit cum :
alio autem loco de ipſo Filio dicitur : Qui me dilexit , & tradidit ſe
ipfum pro me. Inprimis vero Auguſtinus de hoc agit Lib. II. de
Trinitáte Cap. V. Fortaffis aliquis cogat, ut dicamus etiam a ſe ipſo
miſſum effe Filium : quia ille Mariæ conceptus es partus operatio
Trinitatis efi , qua creante omnia crcantur. Et quomodo jam , in
quit, Pater cum mifit, fi ipfe fe mift? Cui primum refpondeo, qua
rens ut dicat, ſi poteft, quomodo Pater eum ſanctificavit, fi fe ipfe
fanctificavit ? utrumque enim idem Dominus ait: Quem Pater, in
quit , fanétificavit , & mifit in hunc mundum , vos dicitis, quia
blasphemat, quoniam dixi : Filius Dei fum. Alio autem loco ait:
Et pro bis fan tifico me ipſum. Item quero, quomodo eum Pater
tradidit, fi ipſe ſe tradidit ? utrumque enim dicit Apoftolus Paulus :
Qui Filio , inquit, proprio non pepercit, fed pro nobis omnibus tra.
didit illum . Alibi autem de ipfo Salvatore ait: Qui me dilexit, &
tradidit fe ipfum pro me. Credo reſpondebit , fi bæc probe fapit,
quia una voluntas eft Patris & Filii , & infeparabilis operatio. Sic
ergo intelligat illam incarnationem , & ex virgine nativitatem , in
qua Filius intelligitur miffus, una eademque operatione Patris &
Filii inſeparabiliter effe factam . Nam etiamfi ita quæramus, eno
datius fortaffis quod dicimus , apparebit, quomodo mifit Deus Filium
fuum Iuffit ut veniret , atque ille jubenti obtemperans venit , an
rogavit, an tantummodo admonuit ? Sed quodlibet borum fit , verbo
utique factum eft, Dei autem Verbum ipfe eft Dei Filius. Quapro.
pter, cum eum Pater verbo mifit, a Patre & Verbo ejusfa&tum eft,
ut mitteretur. Filius, quia
Ergo a Patre & Filio miffus eft idem
verbum Patris ipſe eſt Filius. Quis Quis enim fertam fucrilega indust
enim fe
opinione, ut putet, temporale verbum a Patre faétum effe, ut ater
nus Filius mitteretur, & in carne appareret ex tempore? Sed utique
in ipſo Dei verbo, quod erat in principio apud Deum, & Deus crat,
in ipfa fcilicet fapientia Dei, fine tempore erat , quo tempore illam
in
 NON IDEM AC PROCESSIO.
493
in carne apparere oporteret. Itaque cum fine ullo initio temporis,
in principio effet Verbum , EN Verbum effet apud Deum , & Deus
effet Verbum ; fine ullo tempore in ipfo verbo erat, quo tempore Ver.
bum caro fieret, & habitaret in nobis. Quæ plenitudo temporis cum
veniſſet, mifit Deus Filium ſuum , factum ex muliere , id eft, fa
Eum in tempore, ut incarnatum Verbum bominibus appareret ; quod
in ipſo verbo fine tempore erat, in quo tempore fieret. Ordo quippe
temporum in æterna Dei fapientia fine tempore eft. Cum itaque hoc
a Patre & Filio factum effet, ut in carne Filius appareret , congrue
enter dictus eſt miſſus ille, qui in ea carne apparuit; mifife autem
ille, qui in ea non apparuit. Quoniam illa, qua coram corporeis
oculis foris geruntur , ab interiore apparatu naturæ fpiritalis exi.
. funt, & propterea convenienter miffa dicuntur. Forma vero illa
fufcepti bominis Filii perfona eft, non etiam Patris. Quapropter
Pater inviſibilis, una cum Filio ſecum inviſibili, eundem Filium vi.
kbilem faciendo, mififfe cum dictus eſt; qui fi eo modo viſibilis fieret,
ut cun Patre invifibilis effe defifteret, id eft, fi fubftantia inviſibilis
Verbi, in creaturam viſibilem mutata & tranfiens verteretur ; ita
miffus a Patre intelligeretur Filius, ut tantum miffus, non etiam
cum Patre mittens inveniretur. Cum vero fic accepta eftforma fervi,
ut maneret incommutabilis forma Dei: manifeftum eft, quod a Pas
tre & Filio non apparentibus fa&tum fit, quod appareret in Filio, id.
eft , ut ab inviſibili Patre cum inviſibili Filio, idem ipfe Filius viſi.
bilis mitteretur . Gur ergo ait : Et a me ipſo non veni? Fam hoc
ſecundum formam fervi di&tum eft, fecundum quam di&tum eft : Ege
non judico quenquam . Idem habet Tractatu ad Pfalm . LXV. Ev.
SEBIUS Emiſfenns, feria III. poft IV. dominicam , Tom. V. parte
I. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, p. 654. Quid eſt autem quod
ait : qui mifit me , niſi qui me hominem fieri & carnem fufcipere
voluit? Hac uutem operatio totius Trinitatis, & non folummodo
Patris eft. Beda in comment.Epiſt. ad Romanos, ad Cap. VIII.
Tom. VI. operum , colum . 170 . Diffum eft ab Apoftolo : Qui me
dikexit, tradidit femet ipfum pro me; di & tum eft de Patre : Qui
B 3 Filio
 TRACT. VIII. Missto SPIRITUS A Fillo
494
Filio proprio non pepercit , fed pro nobis omnibus tradidit illum . Si
ergo Pater Filium tradidit , & Filius fe ipſum tradidit : Judas
quid fecit? Pater tradendo pro nobis ad mortem Filium benefecit,
Chriſtus ſe ipſum tradendo pro nobis benefecit. Concilium Toleta
num XI. Tom .VI. Concil. colum . 544. A ſe ipſo quoque miffus ac
cipitur Servator , pro co quod inſeparabilis non folum poteftas , fed
operatio totius Trinitatis agnoſcitur. ETHERIUS & Beatus adver
fuis Elipandum , Lib. I. fub finem , Tom . VIII. Bibliothecæ Patrum
Colonienfis p. 358. Quia una voluntas, UT una poteftas eft Patris
& Filii & Spiritus ſancti: & Pater miſit Filium , ſecundum quod
minor eft ; & Filius ipſe ſe mittit , ſecundum quod æqualis eft.
Idem habet etiam LOMBARDUS Lib. I. fententiarum , diſtinctione XV .
Si ergo Filius fe ipfum etiam miſit: pariter utique fequitur,
Spiritum și ſe ipſum etiam mififfe; aut non ejusdem potentiæ & fa.
cultatis eſſe cum Filio , quod impofſibile. Quæ item ratio eſſet,
ob quam Filius fe ipfum , Spiritus S. vero ſe ipſum non mitteret ?
Ratio fane diſparitatis hic nulla dari poteſt: tam enim mifſio Filii
Dei , quam mifſio Spiritus S. demum in tempore facta, & ad creata
reſpectum habet , five ex numero operum Dei ad extra eſt. Neque
deinde minus dici poterat, Spiritum S. ſe ipſum dediffe vel effudiſſe,
quam ut Scriptura dicit , Filium tradidiffc ſe ipſum pro nobis. Au .
guſtinus tandem , Euſebius , Concilium Toletanum , & cum Beato
Etherius ideo etiam Filium fe ipfum mififfe docebant: quia una
operatio eſt Trinitatis. Pari ergo de cauſa, quia miſlio Spiritus S.
æque eſt operatio Dei ad extra , neceſſario ſequitur miſſionem Spi
ritus S. eſſe operationem Trinitatis, adeoque Spiritum S. ſe ipſum
mittere. Quodfi vero, ut hactenus oſtenſum , Spiritus S. ſe ipſum
effundit, dat, mittit : quomodo, quæſo, Latini ſumere poterant: a
quo quis mittitur, ab eo etiam producitur ? Anne tandem Spiritus S.
2

etiam ſui ipſius caufa fuerit & principium ; neque Pater jam & Filius
Latinis fuffecerint? Si porro , ut oſtenſum , Filius fe ipfum etiam
mittit : anne etiam Filius fui ipfius genitor & Pater foret? Falſifli.
mum ergo, fubfiftentiam divinam neceſſazio productam elle ab eo,
A quo mittitur. Sed
 NON IDEM AO PROCESSO. 495
Sed objiciunt illa ATHANASII Orati contra Sabellianos: Si una
perſona eft, cur uná mittit ; altera mittitur ? Quibus paria habera
dicitur EPIPHANIUS hæreſi LXV, contra Novatianos. Sed Patres in
telligunt loca Scripturæ , ubi alterius tanquam mittentis, alteriusve
tanquanı miſſi mentio fit; ubi utique omnino non una perfona fue-.
rit , mittens & miſſus. Sed num obinde mittentem & miffum ne
ceſſario femper duas eſſe oportet perſonas? Sane quando Apofta.
lus inquit: Qui Filio proprio non pepercit, fed tradidit cum pro no.
bis omnibus ; hic utique dum alterius tanquam tradentis , ' alterius
tanquam traditi mentio fit, nequaquam pariter tradens & traditus
una perſona eſfe poterant. At tamen alibi facra Scriptura dicit :
Qui me dilexit & tradidit ſemet ipſum pro me. Numne ergo,
qnia ſecundum prius Apoſtoli teftimonium tradens & traditus una
perſona eſſe non poterant , dum ſcilicet unus tradebat, alter trado
batur ; fecundum pofterius etiam teſtimonium duas perſonas opor:
teret efle, tradentem & traditum Abfone: non enim duos , fed
unun falten Chriſtum credimus Chriſtiani. Pari crgo ratione &
Spiritus S. fe ipſum recte dicitur miliſfe , paremque ob cauſam ne
quaquam objecta Patrum dicta huic dogmati officiunt. Res hic tam
manifeſta, quippe quain indubitatam reddit laudatum Apoftoli teſlie
moniuın , ut prolixiorem efle hac in re deducenda otiofi effet.
Objiciunt porro illa Basilu M. Lib. V. adverſus Eunomium :
Profe &to Spiritus fanctusfe ipfum non mittit. Miſionem autem vo
eat exitum ad opus, non de loco in locum migrationem . Senſus
vcro Balilii : quod Spiritus $. fe ipfum , id eft divinitatem ſuam ad
nos non mittit: quippe qui divinitate ſua ubique præſens, ſe jpfum
nullibi mittere poterat , ubi non præſens eſſet. Quo ſenſu pariter
infra certis verbis audiernus docentes , ' JOHANNEM Chryfoftomum ,
CYRILLUM Alexandrinoin , Auctorem breviarii adverſus Arianos a
Jeſuita Sirmondo editun , AMMONIUM & SEVERIANUM , Spiritum S.
non initti. Et hinc addit etiam Bafilius : Sed miſſio Spiritus fanéti
intelligitur cxitus ad opus, non de loco in locum migratio ; ſignifi.
çans ſcilicet, quod ideo Spiritus S. fe ipfum , id est divinitatem
fuam
 496 Tract. VIII. MISSIO SPIRITUS A Filio

fuam mittere non poflit: quia mifio ejus exitum ad opus ſignificat,
non de loco in locum migrationem . Dum ſcilicet Spiritus S. ubiquc
præſens; exitus ille vero Spiritus S. in eo confiftit, quod Spiritus S.
qui hactenus in ſubſtantia fua nulli aberat, gratioſa ſua dona in fido
libus operari incipiat .
Cichovius
quæſito VI. p. Objicit tandem Jeſuitarum nonnullus : Quærendum eft: quid
69. *fibi velint hapropoſitiones : Spiritus ſanctus eſt, velprocedit ab extre
a Filio , vel per Filium ? Et fi dicatur idem effe ac mitti cum , &g
dari hominibus : inferatur binc , quoniam ipß dicunt, Spiritum fan
Etum mitti etiam a fe & dari, debere cos quoque dicere , Spiritum
ſanctum eſſe a fe, vel procedere a fe, vel per ſe, prout dicitur effe
cx Filio, elle ex ambobus, procedere a Patre & Filio vel per Filium ;
& produci a Patre per fe, quomodo a ſancto Damafceno dicitur a
Patre produci per Verbum . Non facile hic extrudetur cuncus. Cum
tamen in catholicæ Ecclefiæ Theologia id dictum facillimum eft docente
cum fan £to Baſilio Magno, quod ex Deo procedit, non procedere in
tempore, Et ſi in tempore efficacia ejus appareat, & procefſionem ,
vel potius mifſionem ad extraſemper preſupponere vim principativam
in perſona mittente, adeoque nunquam dici, Patrem mitti, vel da
ri: quia eft principium fineprincipio. Hæc ille. Et primo ipfi La
tini quidem , ubi Spiritus S. dicitur procedere ab extra a Filio , vel
per Filium , nonnifi Spiritum S. intelligunt mitci & dari a Filio :
hic enim apertus & planus verborum illorum ſenſus, neque eadem
vi vocum ultra quid fignificant. Ex eo vero , quod Spiritus S. di
catur fe ipfum mittere , ipſos Latinos inferre, quod Spiritus S. a ſe
ipſo fit, ab extra procedat, exemplo Lombardi ſupra circa reſpon
fionem IV . vidimus. Nos interim abuſive licet vocem proceffionis
fateamur accipi a nonnullis Latinis de miffione temporali: propria ta 1

men & recepta a catholica Ecclefia fignificatione nullo modo aſſe

rimus, eo trahi poſſe vocem proceffionis, fed ea nonniſi modum
exiſtendi Spiritus S. ex Patre ſignificarì. Et hinc nequaquam afleri
mus , uti Jeſuita quidem cenſet , ſanctos Patres utentes voce,
ÉXT OPÉver I at five procedere , Spiritumſcilicet docentes a Patre per
Filium
 NON IDEM AC PROCESSIO ,
497
Filium procedere , ratione Filii id ab extra effe intelligendum , niti
de hoc ſuo loco agemus. Hinc pariter extra rem adductum teftimo.
nium Damaſceni, quo a Patre per Filium produci Spiritum S. aſſe
rebat. Reliquum ergo faltem illum extrudere lefuitæ cuncum , quo
objiciebat: Si Spiritus S. fe ipfum mittit, Spiritum fan &tum pariter
ex fe ipfo effe. Sed cuneus hic facile extruditur. Dum enim, quia
Spiritus S. a Filio mittitur , Spiritus a fanctis Patribus ex Filio elle
1 dicitur, fenfus utique, quod Spiritus S. ex Filio fit, nempe datus
nobis, prout fuſe id oſtendimus Tractatu , quo obiecta Patrum
orientalium teſtimonia folvimus, circa Cyrilli quidem Alexandrini
verba: nonne vero vere dicitur Spiritus S. ſe ipſum nobis ex fc ef
fundere, dare ? Spiritus S. ergo vere etiam ex ſe eſſe , nobis fcilicet
datus dicitur. In Actis item Apoſtolorum Cap. II. Petrus hæc repe
tit Joëlis verba: Et crit ultimis diebus, dicit Deus, Effundam de
Spiritu meo ſuper omnem carnem . Cum ergo Spiritus S. fe ipfum
1 fponte effundat; hic vero Deus dicitur de Spiritu S.effundere; de
fe , five ex ſe utique Spiritus S. pariter effundat oportet. Recte
ergo Spiritus S. dicitur ex fe effe, datus fcilicet nobis. De eo vero
quod addit Jeſuita, miffionem ad extra femper præfupponere vim
principiandi in perfona mittente , de co fuſe infra. Tale quid
vero S. Bafilium etiam tradidiffe falfiffimum . Verba vel locum non
notat Jeſuita ; fed melius latere, & mendacio ſuo velum obducere
non poterat. Sic pariter, fi fibi reſponderi voluiſſet Jeſuita ad reli
qua objecta S. Baſilii verba , quibus , quod ex Deo procedit, , non
procedere doceat in tempore , etfi in tempore efficacia ejus appareat :
locum ipfum Bafilii notare debuiſſet , ut quis ſenſus Bafilii eſſet in
fpecto &trutinato loco dijudicari poſſet; quanquam eadem verba fim
pliciter fic prolata catholicum omnino etiam fenfum admittant, nul.
laque ratione hinc fubfidii quicquam Latinorum ſententiz obveniat,
RESPONSIO VII,
Sed mittitur porro & Filius a Spiritu S. E enim miſlio
Pilii opus ad extra; at fecundum cả , qua fupra attulimus, opera
с ad
498 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS A Filio

ad extra fingulis tribus ſubſiſtentiis ſunt communia. Ipfe enim Fi.

lius Dei apud Jeſaiam : Ecce Dominus & Spiritus ejusmiſſerunt me.
Hactenus enim Deus loquitur: Ego Deus primus, & ego poft hæc,
& præter me Deusnon eft. Et deinde : Ego manu mea fundaui ter.
ram , & Spiritus meus firmavit cælum , ego omnibus ftellis mando.
Ego cxcitavi cum juftitia Regem , & omnes vie meæ rectæ. Et hinc
fubdit : Ecce Dominus, & Spiritus eius mifit me. Filius ergo Dei
hæc loquitur: Pater enim non mittitur ; quemadmodum hinc etiam
in fequentibus aperte additur Servatorem hæc locutum : Hæc dicit
Dominus redemptor tuus Ifrael ſanctus. Luc. IV . item ipſe Serva
tor ex Propheta , tanquam quæ de fe ipſo loquantur, hæc legit :
Spiritus Domini ſuper me , propter quod unxit me, evangelizare
pauperibus mifit me.
Idem hinc fancti Patres communi conſenſu docent. ORIGENES
Tom. II. Gyntixwv in Johannem p. 57. in Iefaiæ confitetur. Chris
ſtus: non a Patre ſolo mitti ; ſed & a Spiritu ſancto. Dicit enim :
nunc Dominus miſit me She Spiritus eius. ATHANASIvs de ſancta
Deipara Tom. I. p. 1039. Et primum in Iefaia ipſe miffus dicit :
Audi; Ego fum primus, & ego fum in æternum , & manus mea funda
uit terram , & dextra mea firmavit sælunii Et egrediens in tempore
operationis conjungit dicens: Et nunc Dominus mifit me & Spiritus
ejus; manifefto fe ipſum per hæc declarans, quod ipſe Deus, qui fe
cit cælum ET terram , hæc dicat: Et nunc Dominus mifit me go
Spiritus ejus. BASILI M. verba ex Lib. III. contra Eunomium hue
facicntia infra afferimus. Ambrosius Lib. III. de Spiritu ſancto,
Cap. I. Tom. IV. operum , colum . 255 . Nunc Dominus miſt me
ET Spiritus ejus. Quis eft, qui dicit : Mifit me Dominus Deus ES
Spiritus ejus, niſi qui venit a Patre , ut falvos faceret peccatores?
quem , ut audis, & Spiritus mifit, no cum legis, quia Filius Spiri.
tum mittit , inferioris effe Spiritum crederes poteftatis. Ergo Ego
Pater Filium mifit. & Spiritus, Spiritum quoque & Pater mifit Ege
Filius ,
fi ergo ſe invicem Filius Et Spiritus mittunt , ficut Pas
ter mittit , non ſubjectionis injuria, fed communitas poteftatis eft.
Et
 NON IDEM AC PROCESSIO.
499
.

Et Cap. II. Datus eſt, ( Filius Dei ) audeo dicere, & a Spiritu , qui
miſſus a Spiritu eft. Et Lib. II. de fide, Cap. IV. Tom . IV . ope.
G
rum, colum . 138. Confidera, quia Dominus nofter Jeſus Chriſtus
in leſaia locutus eft, a Spiritu fan &to fe effe mifum . Numquid ergo
Spiritu minor Filius, quia miſus a Spiritu eft? Habes igitur fcri.
ptum , quod Filius a Patre & Spiritu ejus dicat effe fe mifum ; Ego
fum , inquit, primus, Et ego in æternum , & manus mea fundavit
terram , dextra mea folidavit cælum . Et infra: Ego locutusfum ,
er ego vocavi, adduxi eum , & profperum iter feci ejus, accedite
ad me , et audite hæc, Non in occulto ab initio locutus fum ; cum
fierent , illic eram . Et nunc Dominus mifit me , & Spiritus ejus.
Utique qui cælum fecit & terram ipfe dicit, « Domino & Spiritu
ejus effe fe miffum . Videte ergo , quod fimplicitas fermonis, non
injuria mifſionis fit. Ipfe igitur miſus a Patre, ipfe eft miſſus a
Spiritu. Idacius Clarus Lib. adverſus Varimundum , Tom. IV .
Bibliothecæ Patrum Colonienſis p. 635. Sicut ipſe Filius Dei Spiri,.
tum diſcipulis mifit: ita fe a Spiritu San &to miffum , prophetica an .
nunciatione prædicavit, ipſo leſaia loquente: Spiritus Domini ſuper
me , propter quod unxit me , &so evangelizare pauperibus mifit me,
prædicare captivis remiffionem , cæcis viſum . HIERONYMUS in Cap .
XLVIII. Jeſ. Tom. IV . operum , colum . 338. Ut bac annunciet,
Hoc juxta
dicit fe Propheta miſſum a Domino ega a Spiritu ejus,
Hebræos, & eorum opinionem . Ceterum juxta Symmachum , qui
interpretatus eft : Quis ei annunciavit hæc ? quem Dominus dilexit,
qui fecit voluntatem ejus in Babylone; Es juxta ſeptuaginta: Tõu
ågaus oríqua Gardaíw , id eft, ut auferat femen Chaldæorum :
ad Domini perſonam refertur, qui vere dile £ tus eft a Patre , et qui
fecit omnem voluntatem Patris, . qui ſubvertit in Babylone, hoc
eft in confufione hujus mundi, omne femen Chaldæorum , qui dæmones
interpretantur. Qui etiam nunc dicit : Ego , qui femper cram
cum Patre, & in Patre, ao fine Patre nunquam eram , etiam nunc
loquor , es juxta fragilitatem carnis affumtæ dico , quod Dominus 1

Deus miferit me, er Spiritus ejus; brevique verficulo Trinitatis

C 2 nobis
500 TRACT . VIII. Missio SPIRITUS A Filto

nobis oftendit facramentum . JOHANNES Chryfoftomus Hom . de

ſancto & adorando Spiritu ſub finem , Tom . VI. operum , editionis
græco - latinx , pag. 225. Sin oftendam ego factorem cæli & terra
mitti a Spiritu ſancto: quid facis ? Vel nega Chriftum, vel expunge
Scripturas, vel fervus Scripturarum , obedi Scripturis. Et ubi,
inquit, di& tum eft boc ? Audi Deum dicentem per Propbetam Iefaian
præconem veritatis : Audi me, dicit, lacob & Ifraël , quid ego la
quar : Ego Deus primus , & ego poft hæc, & preter me Deus non
6. Attende oro. Reftat enim boc , quod quæritur. Quis ergo, qui
dicit, Pater vel Filius ? Vide, quomodo in figura monarchia Trinia
fatem reéte prædicat: Ego Deus primus, ego ego poft bæc, & præter
me non eft Deus. Quis eft, qui hæc dicit ? mundi conditor. Sub
dit enim : Ego manu mea fundaui' terram . Vide, quomodo opifex
loquitur : Et Spiritus meus firmavit cælum . Ego omnibus ftellis
mandavi, ego excitavi cum juſtitia Regem , & omnes via mee re &ta.
Dixit ſe ipſum opificem &5 fa&torem cæli & terra . Dicit poftea bec :
Non ab initio in ecculto locutus fum vobis bec, neque in loco tene
broſo. Dixit : Fundavi terram , Et feci cælum : quando faeti
funt, illic aderam : & nunc Dominus mifit me , & Spiritusejus.
Te, qui feciſti cælum & terram , qui dixiſti aftris , Dominus mifit
Et Spiritus fuus. Factor cæli Et terra dicit : Dominus mifit me,
& Spiritus ſuus. AUGUSTINUS , præterquam idem pariter doceat
Serm . VI. de tempore , Lib. II. de Trinitate , Cap. V. Lib. contra
ſerinonem Arianorum , Cap. XXI. & Lib. III. contra Maximinum
Arianum , fic præterea Lib. contra fermonem Arianorum , Cap.XIX.
habet: Ofenditur per Propbetam , quod & Pater & Spiritus fan
Etus miſerint Filium . Nam quis , niſi Filius, per Iefaiam adven
tum fuum prænuncians, dicit : Audite me Iacob & Ifrael, quem
ego vocabo : Ego fum primus, & ego in æternum
æternum , & manas mea
fundavit terram , & dextera mea ſolidavit cælos, vocabo illos , eso
adftabunt fimul, convenient ctiam univerſi, & audient, quis illis
annunciavit bac ? Diligens autem te, feci voluntatem tuam ſuper Ba
bylonem , ut tollatur fimen Chaldæorum . Ego locutus fum , egº
VOF AVI,
 NOX IDEM AC PROCES310. 501

1 vocavi, adduxi illum , & profperam viam ejus feci. Convenite ad

i me , & audite ifta ; nec enim ab initio in obfcuro locutus fum : cum
fiebant, ibi eram : & nunc Dominus mifit me & Spiritus ejus. Quid
evidentius? Ecce ipfe fe dicit miſſum a Spiritu fanétu, qui fundavit
terram , & ſolidavit cælum. Ubi agnoſcitur Unigenitus, per quem
fa £ta funt omnia. Auctor breviarii adverſus Arianos , p. 107. in .
ter opuſcula dogmatica veterum quinque Scriptorum a Jeſuita Jacobo
Sirmondo Pariſiis anno 1630. edita : Sed forte dicet aliquis: ideo
minor ( Spiritus S. ) quia miſus legitur. Et quid dicturus eft, cuna
begit in Iefaia Propheta ex perfona Chrifti dicentis: Dominus mifit 4

me, & Spiritus - ejus quomodo ergo minor credendus eft , qui
Deum , qui ficut ipſe equalis eft Patri, approbatur ad noftram remif
fionem mififfe ? S non folum mififfe, ficut per Iefaiam di&tum me
moravimus, ſed ctiamfecundum carnem creafle?
Auctor quæſtionum ex veteri & novo Teſtamento inter opera
Auguſtini, Tom . IV . quæſt. XCVII. Legimus in Iefaia, Domino di
eente : Ego ſum primus, & ego in æternum , & manus mea fundavit
tsrram , & dextera mea ſolidavit cælum . Cum fierent, illic
cram : ES nunc Dominus mifit me , & Spiritus ejus. Quem vis
effe,, qui fundavit terram ? ipfe enim dicit, fe miffum effe. Num .
quid Patrem ? Abfit. Filius ergo eft, qui fe miffum dicit a Dco egun
Spiritu fan &to. Ecce paria ſunt inter Filium , & Spiritumfan &tum .
Sicut enim a Patre & Filio miffus legitur Spiritus S. ita & a Deo
Eg a Spiritu fan &to miffus eft Chriſtus. Eusebius Emiſſenus feria ter
tia poft IV . Dominicain , Tom . V. Part I. Bibliothecæ Patrum Ca
lonienſis, p. 654. Quid eft quod ait : Quimifit me, niß , qui me
buminem fieri, & carnem fuscipere voluit ? Hæc autem operatio to
tius Trinitatis, & non folummodo Patris eft. Corealis Epiſco
pus Africanus Tom. V. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, Part. III. P
647. Lib. adverſus Maximinum , Cap. III. Et Spiritus S. miſit Fi.
lium Dei , ficut fcriptum ipfo docente in leſaia Propbeta : Et nunc,
inquit, Dominus mifit me, Ege Spiritus ejus. PASCHASIUS Lib. I.
de Spiritu S. Cap. VII. Tom . V. Bibliotheca Patrum Colonienfis p.
с 3 736 .
502 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS A FILIO

736. Et nunc Dominus mifit me, Ege Spiritus ejus. Alter ergo in
përfona eft Dominus Pater , alter Spiritus Dei Patris. Itaque dum
a Patre & Spiritu S. deftinari Filius legitur , fub trium nomine pero
fonarum Spiritus S. &femet ipſo fubfiftere evidenter aperitur. Auctor
librorum de unita Deitate Trinitatis , Lib. III. inter opera Athanafii
Tom . II. p . 562. Memento reciprocam effe banc natura virtutem
mittentis ( Chriſti) & miffi ( Spiritus S.) dum bic, qui nunc miffus
eft, ipſe jam pridem mififfe mittentem inveniatur. Denique per S.
Iefaiam , Deum Dei Filium accipe teftantem : Accedite ad me & au .
dite bec : Non ab initio in occulto locutus fum : cum fierent , illic
eram : ET nunc Dominus mifit me , T Spiritus cjus. Difce tanden
aliquando unitam efle banc naturæ divinitatem , mittentis & miffi;
dum qui nunc in Evangelio quamvis miffurum fe Spiritum Paracle.
Tum teftatus fit, tamen fe ipfe ab eo jam prius miſlum , per inclytum
Iefaiam profeffus eß. FULGENTIUs Lib. II. ad Monimum , Cap.VI.
Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonienſis , p. 24. Si miffo mittens
potior eft credendus : cognofcant in hoc fuam convinci perfidiam ;
quia ficut a Patre & Filio miffus legitur Spiritus S. fc a Patre &
Spiritu miſus invenitur egun Filius. Sed et alio ejusdem Pro.
phetæ loce, a Domino & cjus Spiritu fe miſum bis verbis oftendit:
Et nunc Dominus mifit me, & Spiritus ejus. A Patre ergo 8
Spiritu mifus eft Filius, & a Patre & Filio miſſus Spiritus. Ana :
STASIUS Sinaita Lib. I. de fidei dogmatibus , Tom . VI. Bibliothecæ
Patram Colonienſis p. 696. Ipfum Filium millum cffe didicimus non
folum a Patre , ſed Ef a Spiritu S. ficut ipſe dixit per Iefaiam : Et
nunc Dominus mifit me, & Spiritus ejus. Isidorus Hiſpalenſis
Epiſcopus Lib. I. ſententiarum , Cap. XV. Chriftus non tantum &
Patre , fed etiam a Spiritu S. ſe mifum teftatur , dicente Prophota :
Accedite ad me , & audite bor : Non a principio in abſcondito locu
tus fum ; ex tempore antequam fieret , ibi cram : & nunc Dominus
miſit me , & Spiritus ejus. Eadem habet Lib. de nativitate Domini
Cap. IV . Concilium Toletanum XI. Tom . VI. Concil. colum . 544.
Miſſus Filius non folum a Patre, fed a Spiritu S. miffus credendus
 NON IDEM AC PROCESSIO .
503
off in co , quod ipſe per Propbetam dicit: Et nunc Dominus mifit
me , Ege Spiritus ejus. . HILDEPHONSUS.Lib. de virginitate Mariæ ,
Cap. VII. Tom . VII. Bibliothecæ Patrum Calonienſis p. 429. Qui
non credidifti fingulatim perfonis Deitatis loquentibus, credito lidens
indiviſa Trinitati fimul cooperanti, fimulque operatrict. Sic enim
per Iefaiam dicitur: Et nunc Dominus mifit me , & Spiritus ejus.
ETHERIUS & Beatus Lib. II. adverſus Elipandum poſt medium ,
Tom . VIII. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, p. 377. Solus Filius
epparuit perfubftantiam ſuam bominibus; non per illam apparuit,
quæ æqualis eft Patri, fed per illam , qua miſſus venit a Patre er
Spiritu s. PAULINUS Epiſcopus Aquilejæ in Concilio Forojulienfi
anno 797. Tom. VII. Concil. colum . 996. Hinc per Iefaiam , Pas
tris teftatur effe (Spiritum S. Filius Dei, ) cum propter affumtum bo
minem loquitur: Spiritus Domini ſuper me. Et illud : Dominus
mifit me s. Es Spiritus ejus. Gloffa ordinaria ad verba Prophetæ :
3
DOMINUS MISIT ME , ET SPIRITUS Ejus : Pater incarnari conftia
tuit Filium , conceptus eft de Spiritu S. - Quemadınodum hinc
& LOMBARDUS Lib. I. Sentent. diſtinct. XV . pluribus pariter docet :
5
a Spiritu S. Filium etiam effe miffum .
Ratum .ergo hactenus, tam a Patre, quám a Spiritu S. Filium
alle hunc in mundum miffum . Ex quo denuo patet: Miffionem

Spiritus S. « Filio, non effe argumentum ejusdem proceffionis a Filio ;

five: non omne , quod mittitur ab aliquo , neceſſario ab eodem etiam
fle productum. Non enim Filius productus a Spiritu S. licct ab eo
miſſus fuerit. Idem liquet ex verbis Ambrofii modo adductis : con
fiderans enim , quod Filius a Spiritu S. & Spiritus S. rurſum a Filio
mittatur , Lib. III. de Spiritu S. Cap. I. inquiebat: Si ergo fe invi.
cem Filius Et Spiritus S. mittunt , ficut Pater mittit ; non ſubje tio
nis injuria , ſed commiinitas poteftatis eſt. Ex pari ergo & com
muni poteſtate Spiritus 8. Filium , & rurſum Filius Spiritum S. mit
tit; non vero ex ratione principii Filium mittit Spiritus S. adeoque
neque ex tali ratione Spiritus S. a Filio mittitur. Sic hinc paritatem
inter Filium & Spiritum S. agnoſcit Au &tor quaftionum ex veteri &
hovo
 Tract. VIIL Missio SPIRITUS A FILIO
504
novo Teſtamento apud Auguſtinum quæft. XCVII. verbis enim fupra
laudatis inquiebat: Ecce pariaſunt inter Filium & Spiritum S. feut
enim a Patre & Filio miffus legitur Spiritus S. ita E a Deo eue Spi.
ritu S. miffus eft Chriſtus. Paria vero hinc non effent inter Filium
1 & Spiritum S. fi ex rationc principii Spiritum S. mitteret Filius; ex
eadem ' vero ratione nequaquam Filium mitteret Spiritus S. Auctor
etiam librorum de unita Trinitatis Deitate, apud Athanaſium Lib.
III. Memento , dicebat, reciprocam effe banc naturæ virtutem mit.
tentis & milli, Filii Dei fcilicet & Spiritus S. dum bic, qui nunc
miffus eft, ipſe jam pridem mifife mittentem inveniatur. Natura
ergo ſaltem virtus, qua Spiritum S. Filius, & rurſum Filium Spirie
tus S. mittit: at naturx virtus non eſt, eſſe productorem alterius.
Pariter ergo, prout SpiritusS. Filium non mittit ex ratione principii;
fic neque ex hac ratione Filius Spiritum S. mittit.
Unicum ad hoc certatim excipiunt omnes : « Spiritu S. quidem
miffum Filium , fed fecundum naturam humanam . Sed quo hæc ?
Aut ſane intelligunt, non eadem ratione a Patre & Spiritu S. millum
effe Filium , dum a Patre non faltem ſecundum humanam naturam ;
( qua ratione Filius miſſus quidem a Spiritu S.) ſed fecundum divini
tatem etiam mittatur: aut intelligunt, pariter a Patre & Spiritu S.
ſecundum humanam faltem naturam miſſum effe Filium ; at Fi
lium mififfe Spiritum S. fecundum naturam divinan . Propofitio
enim Latinorum fic ſecundum divinitatem hæc erit limitata : A quo
quis mittitur ſecundum divinitatem , ab co ctiam producitur tau.
quam cauſa. Quod ergo prius attinet, falſum utique alia ratione
a Patre , alia ratione & Spiritu S. miſſum eſſe Filium ; eo quidem
fenfu , quo volebant, a Patre etiam fecundum divinitatem Filium
efle miſſum . Primo enim : miffio Filii Dei , opus Dei eft ad ex
tra : noſtram enim ſalutem reſpicit, & in tempore facta : at opera
Dei ad extra , ut ſupra oſtenſum , ſingulis tribus fubliftentiis divinis
communia ſunt. Quomodo ergo Pater mittit Filium , eodem pari
ter Filium mittit etiam Spiritus S. Secundo, Prophetæ etiam verba
erant : Et nunc Dominus mift me, & Spiritus ejus. Quibus utiques
pront
 NON IDEX AC PROCESSIO .
505
prout Dominus miſerit Filium , fic etiam Spiritus S. iniſiſſe Filiun
dicitur. Quo enim fenfu, & ſecundum quem modum Pater ad mis
fionem Filii fe habet; iisdem verbis pariter oftenditur , etiam Spiri
tuim 8. ad eandem fe habere, Non ergo a Spiritu S. mittitur Filius
fecundum humanitatem faltem ; a Patre vero etiam præterea fecun
dum divinam naturam mittitur, Tertio. Falſum vero Filium a Pa .
3 tre effe miffum fecundum divinitatem ; qui enim aliquo mittitur,
antea utique ibidem non adfuiſſe oportet. Si enim jam præfens in
loco illo ; eo utique non poterat mitti : at Filius Dei fecundum di.
3 vinam naturam a nullo unquam loco abfuit. Quomodo ergo a
Patre alicubi mitteretur Filius fecundum divinam naturam ? - Millio
deinde Filii facta eſt ad redimendos homines, miffus eft Filius in hunc
mundum : a mundo vero aut hominibus nunquam abfuit Filius Dei
fecundum divinitatem fuam . Quomodo ergo in mundum ad redi:.
mendos fideles a Patre miſſus eſſet Filius Dei fecundum divinitatem ?
Quarto. In quo vero conſiſtat miſlio Filii, docet nos Apoftolus;
Cum , inquit, venit plenitudo temporis, mifit Deus Filium fuum
5 fa£tum ex muliere, fa £tum fublege. Quibus utique verbis oſtendit
Apoſtolus, quomodo Pater miſerit Filium in mundum , fecundum
humanam fcilicet naturam , dum Filius incarnatus eft ex muliere.
Et hinc tandem Quinto: SS. Patres unanimi conſenſu negant, Fi
lium a Patre nobis fecundum divinam naturam elle miſſum , miflio .
nemque Filii a Patre , pariter incarnationem faltem interpretantur.
Reliquis vero præmittimus njerito ipſos SS. Patres I. Concilii .
ecumenici, cujus unicum teftimonium etiam inde ad id, quod po.
fuimus , demonftrandum fufficiebat: quis enim dogmatibus tanti
Concilii unquam refragari auderet ? Ipfa vero hæc Synodus, eo ipſo
argumento, quo ex eo , quod Filius præſentia fua omnia complet,
non poſſe mitti ſecundum divinam naturam , inferebamus: pariter
etiain oftendit, miffionem Filii Dei incarnationem faltem ejus fub.
ſignificare. Sic enim nomine reliquorum SS. Patrum MACARIUS
Epiſcopus Hieroſolymorum apud Gelaſium Lib. II. Cap. XXIII. Tom.
II. Concil. colum . 222. Iterum dicemus hoc condeſcendere, ET
D defcen
506 TRACT . VIII . Missio SPIRITUS A FILIO

defcendere, & mitti, juxta fua incarnationis modum accipiendum,

bet prius demonſtravimus. , Divinitate enim ſua omnia cum Patre
ſemper implet , fecundum prius traditas intelligentias.
ORIGENES Tom . II. Egyetixão in Johannem p. 27. Quodf
id quod eft apud Tefajam ſcriptum , ait Scrvator nofter fe a Patre
miſſum effe, ego ab ipfius Spiritu , reſpondendum eſt etiam hoc loco
miſſum effe Chriſtum & Spiritu , non quod natura differat, ſed pro
pter Filii Dei Servatoris noftri, qui fe infra eum minuit in huma
nitate fumenda , diſpenſationem. Basilius Magnus Lib. III. contra
Eunomium poſt initium , Tom . II. operum , p. 82. Iefaias ex
perfona Domini , videlicet fecundum humanitatem ejus : Dominus,
inquit, mifit me , Ege Spiritus cjus. GREGORIUS Theologus Ora
tione in Theophania apud Theodoretum dialogo II. qui dicitur in
confufus, Tom. IV. operum , p. 98. Miffus eft quidem (Filius Dei)
fed ut homo : duplex enim ejus erat natura , binc @je laboravit &
cſurivit, & fitiit, & defatigatus eft, & flevit lege humani corpo
ris. Hæc verba Nazianzeni laudat & Leo Magnus , Papa Roma
nus, Epiſt. XCVII. quæ eſt ad Leonem Auguſtum. GREGORIVS
Nyſſenus oratione de Deitate Filii & Spiritus S. Tom. II. operum ,
p. 902. Dictum eſt igitur: Qui mifit me , major me eft. Igitur
videamus, a quo bac oratio proferátur ? Quomodo miſus eft, an
forma Deipræditus ? an forma ſervi accepta, in plena Deitate ma
nens ? an cum fe ipfum in formafervili exinaniviſſet ? Penitus enim
perſpicuum effe arbitror , divinam potentiam atque naturam , cum
ubique fit, ac per omnia pertineat atque pervadat , & res univerſas
amplexa fit , mitti baud reéte dici. Non enim extra eam aliquid ve
cuum &c inane eft , quo , cum prius ibi non effet, poſteaquam
miſa fuerit, accedat. Sed cum conſervatrice vi ſua res univerſas
coërceat atque contineat , non babet quo tranfeat, cum ipfa fit rc
rum univerſitatis plepitudo. Defcenfus igitur Filii Dei ad noftram
bumilitatem ego infirmitatem , qui voluntate Patris accidit , miffio
dicitur. Nam ab immortali natura ad noftram vitam migratio non
de loco ad locum motum Domini ſignificat , fed ab altitudine gloriæ
ad
 NON ÉDEN AC PROCESSIO. 507
ad bumilitatem carnis indicat defcenfum . Deſcendit igitur EN ap
paruit non nudum Verbum , ſed caro fa£lum , non Dei formaper,
fefe, fed in forma ſervi apparens. Hieronymus in commentario
ad Jeſaiz Cap. XLVIII, fic Filium Dei loquentem introducit : Iuxta
fragilitatem carnis affúmte dico, quod Dominus Deus miferit me es
Spiritus ejus. Idacius Clarus , Epiſcopus Hiſpanus , Lib, adverſus
Varimundum , Tom . IV. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, p. 62 2,
Cernisne , quoniam Filius non fecundum Deitatem a Patre miſſus eſt,
1 fed fecundum carnem , quam clementer & pie pro nobis aſſumere non
dedignatus eft. Et aliquibus interjectis: Nam qui in Patre manens
virtute potentia fua confiftit, ubi a Patre mitteretur omnino non ha
buit: quoniam nulla parsſeculorum ac terra a conſpectu Patris exci,
pitur , ubi fecundum cos a Patre Filius mitteretur. JOHANNES Chry ,
? foftomus Hom. de S. & adorando Spiritu , fub finem , Tom. VI.
1 aperum editionis græco - latinæ , p. 225. Mifit Deus Filium fuum
in mundum : num ut non præfentem in mundo? Proptereanc venit
in mundum , quia antea non fuerat in mundo ? Quomodo ergo Ioban.
nes Evangelifta dicit : Omnia per ipfum facta ſunt: In mundo erat,
3
Es mundus per ipſum faétus eft ? Quomodo ergo iterum in mundum
miffus eft ? Num miſſus eſt, qui miſus: & manfit qui mifit ſupra
& qui mifſus eft infra ? Quomodo dicebat : Et qui mifit me , mecum
eft ? obfecro diligenter attendas, ſecure ferva fermonem : poteft enim
dicere hereticus: Mecúm mihi oft auxilio; ficut & ego dico; Deus
mecum eft. Non dixit fimpliciter : fed quid ? Pater in me mancns,
Si cum ipfo erat, & in ipſo manfit, quomodo ille mifit, vel quomodo
hic miffus eft? Si manfit ſupra qui mifit, & qui miſus venit dcor,
fum ; quomodo dicit Filius : Pater mecum eft ? Si fupra manſit qui
mifit : quomodo fecum babet mittens millum ? Ego enim , dixit, in
Patre , & Pater mecum eft. Quomodo ergo miffus eft, qui dicit ;
Pater in me eft? Et aliquibus interjectis p. 226. Te , qui feciſti
cælum & terram , qui dixiſti aftris, Dominus mifit , & Spiritus
sjus, genuit fecundum divinitatem , mifit fecundum carnem ? Augu
STINUS Lib. II, de Trinitate Cap. V. In bis convidli, ad illud fe como
Da vertunt,
 508 TRACT, VIII. MISSIO SPIRITUS A FILIO

vertunt , ut dicant : Major eft qui mittit , quam qui mittitur:

proinde major eft Pater Filio, quia Filius a Patre fe mifſum afſidue
commemorat : major eft Es Spiritu S. quia de illo dixit Iefus: Quem
mittit Pater in nominc mco . Et Spiritus S. utroque minor eft, quia
Pater eum mittit, ficut commemoravimus ; & Filius , cum di
cit : Si autem abiero , mittam eum ad vos. Qua in quæſtione pri
mum quero : unde & quomodo miffus fit Filius ? Ego, inquit, 4
Patre exivi , & ve'li in hunc mundum . Ergo a Patre exire & ve
nire in hunc mundum , hoc eft mitti. Quid igitur eft, quod de illo
idem ipfe Evangeliſta dicit : In hoc mundo erat , mundus per eum
factus eft, & mundus cum non cognovit ? Deinde conjungit : In ſua
propria venit. Illuc utique miffus eft, quo venit: at ſi in hunc mun
dum miffus eft , quia exiit a Patre, & venit in bunc mundum , og
in boc mundo crat ; illuc ergo miffus eft, ubi erat. Nam & illud ,
quod fcriptum eft in Propheta Deum dicere: Cælum & terram ego
impleo, ſi de Filio diflum eft , ( ipfum enim nonnulli volunt intelligi
vel Prophetis, vel in Prophetis locutum , ) quo miffus eft, niſl illuc,
ubi erat ? Ubique enim erat, qui ait : Cælum & terram ego impleo.
Si vero de Patre di&tum eft, ubi efſe potuit fine Verbo ſuo, & fiste
fapientia fua, que protendit a fine usque ad finem fortiter, & di.
- fponit omnia ſvaviter ? Quocirca li El Filius illuc mittitur , ubi
erat, quærendum eft, quomodo intelligatur ifta miſſio Filii.
de Filio quidem ita fcribit Apoftolus: Cum autem venit plenitudo
temporis , mifit Deus Filium fuum , factum ex muliere , factum fub
lege, ut eos qui fublege erant redimeret. Mift, inquit, Filium
ſuum factum ex mulicre. Cum itaque ait : Miſit Deres Filium
faétum ex muliere, fatis oftendit eo ipfo miffum Filium , quo faétus
eft ex muliere. Quod ergo de Deo watus eft, in hoc mundo erat :
quod autem de Maria natus eft , in hunc mundum miftus advenit.
Et quæ plura in fequentibus diſputat ibidem de incarnatione & nati

vitate ex Virgine, in qua Filium docet efle miffum . Idem Anguſti.

nus porro Lib. IV. de Trinitate, Cap .XX. ante medium : Non ergo
to ipfo quod de Patre natus eft , miffus dicitur Filius: fed vel eo,
quod
 NON IDEM AC PROCESSIO. 509
quod apparuit huic mundo Verbum caro faétum ; unde dicit : Exivi
à Patre, & veni in bunc mundum : vel eo , quod ex tempore cujus,
quam mente percipitur , ficut dictum eft: Mitte illum , ut mecum
fit, & mecum laboret. Ex Lib. contra fermonem Arianorum , Cap.
IV. Hic autem boc poteſt intelligi, ut co ipſo a Patre Filiùs miſſus
effe dicatur , quod Filius hominis apparuit in carne , non Pater,
1 Quis enim mittitur ibo, ubi eft ? Ubi autem non eft fapientia Dei,
quod eft Chriſtus, de qua legitur: Attingit a fine usque ad finem for.
titer , & difponit omnia ſuaviter ! Cum ergo ubique etiam fit Fi.
lius : quo mittendus fuerat ubi non erat , niſi apparendo, ficut ap
parebat ? Tandem Lib. de doctrina Chriſtiana Cap. XI. Non igitur
per locorum fpatia veniendo, fed in varne mortali mortalibus appa
rendo veniffe ad nos dicitur. Illuc enim venit , ubi erat, quia in
boc mundo erat , o mundus per eum fa tus eft. Nilus Aſcetas
difcipulus Johannis Chryſoſtomi, Tom . I. Epiſtolarum , Epift. CCXIX.
editionis Romanæ græco - latinæ , anno 1668. interprete Leone Al
latio , p. 81. Mitti dicitur Filius non ſecundum quod Deus Sermo
in finu eft Patris , omnia continens: ex ipſo enim , & per ipſum , EM
in ipfo omnia : & in ipſo vivimus, movemur, & fumus ; fed fecun
dum quod ſibimet ipſi adfcifcit Deus Sermo afflictiones affumti corpo
ris. CYRILLUS Alexandrinus oratione poſteriore , Lib. de recta fide
ad Reginas , poſt principium , Tom, V. operum , Part. II. p. 136 .
Ubi non eft Dei fermo, fi implet omnia divinitatis natura ? Quomodo
ergo : mittitur a Patre ; quomodo autem & vadit ad illum ! Igitur
mittitur. quidem juxta humanitatem fecundum modum & rationem
miſſionis & apoftolatus, ut predicet quidem captivis remiffionem,
Gecis vero viſum . Et commentario in Joëlem Lib. IV. Cap. III.
Tom . IV. p. 366. Cum ergo miffum fe ipfum dicit Filius, incar
nationem ſuam fignificat, non aliud. Et poft aliqua: Licet factus
fim caro, inquit: boc enim fignificat miffum effe. Auctor Brevjarii
adverſus Arianos p. 77. inter fcriptores quinque veteres a Sirmondo
Pariſiis anno 1630. editos. Sed forte quia audis miſſum Filium ,
ideo putas minorem Patre : rogo te , Deum credis effe Filium ,an non ?
D 3 Sinc
 519 Tract. VIII. MISSto SPIRITUS A FILIO

Sinc dubio refponfurus es, Deum : quia etfi tu negare volueris , for
fris Scripturis convinceris. Et poftquam probaffet Filium effe
Deum , pergit p. 78. Si ergo Deus eft, imo quia Deus eft, quia
per ipfum facta ſunt omnia, Ege non folum non minor , fed excelſus
Deus : interrogo te , utrum Deus ubique fit , an forte localiter ? Cum
impium fit negare , quod ubique fit Deus, quæfo te : ubi miffus eft ?
fed miffionem Filii incarnationem ejus intellige , ipſo Apoftolo expo
nente : Mifit, inquit, Deus Filium fuum factum ex muliere, fa£tum
fub lege. Denique de ipſo legimus in Propheta: Cælum & terram
ego impleo, dicit Dominus. Et Evangeliſta de codem : Plenitudi.
nem , inquit, ejus nos omnes accepimus. Et, fi omnia ipfe implet,
ubi miſus eft, cujus majeſtate plena funt omnia ! Auctor librime
ditationum apud Auguſtinum Cap. XIII. Tom. IX. operum Auguſtini
1 Tu , Deus Pater , ſolus nunquam . & nusquam legeris miſſus; de Fie
lio autem tuo ita fcribit Apoftolus: Cum autem venit plenitudo tem
poris, mifit Deus Filium fuum . Cum dicit : mifit, fatis oftendit,
quia in bunc mundum miſſus advenit , cum de beata Maria femper
virgine natus , verus ES perfectus homo in carnc apparuit. Sed
quid eft quod de illo ille Evangeliftarum precipuus ait : In mundo
erat; & mundus per ipſum fa tus eft? Illuc vero miſus eft per bu
manitatem , ubi femper fuit & eft per divinitatem . Quam vide.
licet mifionem opus eſſe totius fan &tæ Trinitatis toto corde credo, ES
ore confiteor. Et Auctor libri de cantico novo , inter ipfius Augu
ftini etiam opera , Cap. VII. Tom . IX. Chriſtus , in quantum bomi
nem fufcepit , miſſus dicitur ; in quantum Deus eft, æqualis eft par
tri. Nam quo cum Pater mitteret , ubi ipfe cum Filio,non effet?
Verba Auctoris LXV . quæſtionum apud eundem Auguſtinum quæſt.
IX . deinde videbimus. PRIMASIUS commentario ad epiftolæ ad Ga
latas Caput IV. Tom . VI. Part. II. Bibliothecæ Patrum Colonienſis
p . 81. Miſfio Filii incarnatio ejus intelligitur , non diminutio maje
ftatis. EUSEBIUS Emiſſenus feria II. poft fecundam dominicam ,
Tom. V. Part. I. Bibliothecæ Patrum Colonienfis p. 642. Filius a
Patre miſus eft, in carne natus, ego bomo factus eft : boc eft enim
milio,
 NON IDEM AC PROCESSIÓ . 511
miffio, quod incarnatio. Et feria III. poſt quartam dominicam ver
bis fupra laudatis : Quid eft quod ait : Qui mifit me ; niſi qui me
homincm fieri, & carnem ſuſcipere voluit ? Hæc autem operatio to
tius Trinitatis, & non folummodo Patris eft. Cerealis Epiſco
pus Africanus Lib. contra Maximinum Cap. III. ‘Tom . V. Bibliotheca
Patruin Colonienfis , Part. III. p. 647. Quomodo miſerit Pater Fia
lium , fic docetur : miffio Filit, incarnatio eft filii. Teftificatur
Apoftolus Paulus, & quis miffus fit, utrum Filius, an Filius homia
nis, dicens: Mifit Deus Filium fuum faétum ex muliere, factum
F
fub lege, ut eos , qui fub lege erant , redimeret. FULGENTIUS Lib.
de fide ad Petrum , Cap. XV. Filius Dei, veniente plenitudine tem .
poris, miſſus a Patre & Spiritu S. factus eſt ex muliere, quam fecit
folus, factus eſt fub lege, quam dedit.' Et Lib. VIII. contra Fabia.
num , laudante Theodulpho Epiſcopo Aurelianenſi in collectaneis de
proceſſione Spiritus S. Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, p.
190. Quia non uno modo in Scripturis facris dicitur miffio, pro.
pterea in facramento incarnationis non folum a Patre, verum etiam
« Spiritu S. miſſus eſt Filius: quia mediator Dei & hominum homo
Jeſus Chriſtus totius eft Trinitatis operatione plasmatus. HILDE.
PHONSUS Lib. de virginitate Mariæ , Cap. VII. Tom. VII. Bibliotheca
.
Patrum Colonienſis, p. 439. Per Iefaiam dicitur: Et nunc Domia
nus mifit me & Spiritus ejus. Ecce enim in eo , quod per Virginem
noftram Dei Filius incarnari venit, operationis ſuanovam admiratio
nem tota Trinitas oftendit. Beda commentario ad Johannis Cap. V.
Tom. V. operum , colum. 499. Miſfio bec incarnatio eft Chriſti.
Et ad Cap. VIII. colum. 524. Quid eft miffio Chriſti, niſi incarnas
tio ejus ? Miſſus eft Chriſtus, idem eft ac fi dicas: incarnatus eft
Chriſtus, 85 a Patre miſſus eft, & a Patre nunquam receffit, &go.
hic fuit per incarnationem , & hic eſt modo per divinitatem . Et poft:
Ergo intelligamus, miffionem Filii nominatam efle incarnationem Fi.
lii. Et colum . 533. Chriſti mifio, incarnatio ejus eft. Et Lib .
quæftionum , quæſt, ultima, Tom . VIII. operum , colum . 302.
Deus Pater dicitur mittere Filium improprie, quia non mittitur
 512 TRACT. VIII. MISSLO SPIRITUS A FILIO

ut a ſe localiter removeat, qui fecum eft ubique præfens; fed tamen

quadam fimilitudine mittere dicitur , quia ficut eum , quem nos mit
timus, a nobis ſeparamus; fic Pater Filium miſst, quando cum in
aflumtione carnis a fe aliquantulum ſeparavit. ' Quia licet Pater
Sur Filius & Spiritus S. in conceptione Beatæ Virginis Mariæ fint.co.
operati; ſola tamen perſona filii carnem aſſumſit , ficque quaſi a je
videtur mittere : quia cum Filio non aſſumſit carnem de Virgine.
Etherius & BEATUS Lib. I. adverſus Elipandum , ante finem , Tom.
VIII. Bibliothecæ Patrum Colonienfis, p . 358. Quia una voluntas
& una poteftas eft Patris & Filii & Spiritus S. & Pater mifit Fi.
lium , ſecundum quod minor eft ; & Filius ipfe fe mifit, fecundum
quod equalis eft. Et Lib. II. poft medium , Tom. VIII, laudato ,
.
P. 377. Solus Filius apparuit jer ſubſtantiam fuam hominibus, non
per illam apparuit , qua æqualis eft Patri, fed per illam , qua miffus
*venit a Patre & Spiritu S. Paulinus Aquilejæ Metropolita in Sy
nodo Forojulienfi, Tom . VII. Concil. colum. 996. Hinc per les
ſaiam Patris teftatur fe, ( Spiritum S. Filius Dei) cum propter aflum .
tum hominem loquitur : Spiritus Domini ſuper me ; & illud : Domi,
nus mifit me , & Spiritus cjus. Verba Bede , quæ modo ex ejus
commentario ad V. & VIII. Johannis Caput laudabamus, habet &
ALBINUS Alcuinus ad verba Johannis : Si judico ego , judicium
mcum verum eft. Idem porro Lib. III. de Trinitate , Cap. IV. CO
lum . 739. Quærendum eft, quomodo intelligatur,miſſio Filii ? Pater
enim folus nusquam legitur miſſus; de Filio quidem ita fcribit Apo
ftolus: Cum autem venit plenitudo temporis , mifit Deus Filium ſuuna
factum ex muliere, factum ſub lege, ut cos , qui fub lege erant , reu
dimeret. Cum autem ait : Mifit Deus Filium ſuum factum ex mu
licre, fatis oftendit, eo ipfo miſſum Filium , quo factus eſt ex mulie
re. Quod ergo de Deo natus eft, Dei Filius in hoc mundo erat, ficut
Evangelifta ait : In mundo erat, et mundus per ipfum faétus eft,
quod autem de Maria virgine natus eft, in hunc mundum miſſus
advenit. Nam & ipfe Dominus ait : Ego a Patre exivi , or veni in
hunc mundum ; hoc eft mitti. Et Cap. VI Congruenter dictus eft
miffus,
 NON IDEM AC PROCESSIO .
513
miffus ille, qui in carne apparuit (miſiſſe autem illim, qui in ea non
apparuit.) Forma igitur illa fufcepta hominis, Filii perfona eft, non
etiam Patris. Quapropter Pater inviſibilis una cum Filio fecum invizi
bili, cundem Filium vifibilem faciendo, mififfc cum dictus ef. Gloſſa
ordinaria ad verba Prophetæ : Nvnc DOMINUS MISIT ME ET SPIRI.
TUS EJUS : Pater incarnari conftituit Filium , conceptus eft de Spi
ritu S. Pariter & dehinc ANSHELMUS Cantuarienſis commentario ,
ad Epiſtolæ ad Galatas Cap. IV . Tom . II. operum editionis Colo
nienſis, anno 1612. p. 245. Miſit cum , id eft fecit incarnari, ut
bominibus eſſet viſibilis , ipfum dico ſecundum carnem faétum ex mu
liere, id eft ex femina matre. Tandem LOMBARDUS Lib . I. fentent.
diſtinct. XV. Ex fupra di &tis aperte demonftratur, quod Filius mis
fus eft a Patre, as a Spiritu S. Elle a fe ipfo ; & quæ fit ipfa miſſio,
ſcilicet incarnatio, id eft, quod factus eſt homo, per quod viſibilis
apparuit, quod eft opus commune Patris & Filii Et Spiritus S.
Fallunt ergo & falluntur, quotquot e Latinis a Spiritu S.Filiun
fecundum humanitatem faltem , a Patre vero fecundum divinitatem
aſſerunt eundem etiam miſfim . Ex dictis enim certo conftat , pa
riter & a Patre Filium , juxta humanitatem ſaltem , eſſe miſfum .
Quod deinde cernit illud quod ajebant, Spiritum S. ſaltem
miliffe Filium fecundum humanam naturam , ipſum vero Spiritum
S. fecundum divinitatem a Filio effe miffum : falfiflimun denino ,
Filium Spiritum S. ſecundum divinitatem mififfe. Spiritus S. enim
divinitate omnia complet , & ubique præſens eft. At eo , ubi ali.
quis præſens, mitti ab alio non poterat. Quomodo ergo Spiritus S.
ſecundum divinam ſuam naturam mitti dici poſſet? Secundo : Spie
ritus S. qui nobis datur, poteſt augeri, poteſt minui. Hinc Eli
ſeus duplicem defiderat Elixe Spiritum . Et Apoftolus monet ad
Theſſalonicenſes Cap. V. Spiritum ac exſtinguite. Et priori Johan
nis Cap. IV . dicitur : Qui manet in charitate , in Deo manet, Er Deus
in co.
At Spiritus S. ſecundum divinitatem non poteftN augeri, ne
que minui, aut exſtingui, vel recedere ab aliquo. on ergo fe .
Non
cundum divinitatem fidelibus datur five mittitur. Tertio : Verba
E Evan
 TRACT. VIII. MISSIO SPIRITUS A Filio
514
Evangeliſtæ funt: Spiritus S. nondum erat, quia Chriſtus non erat
glorificatus. At ratione ſubſtantiæ fuæ , etiam antequam Chriſtus
glorificaretur, Spiritus S. erat & exiftehat. Cum ergo ea ratione,
qua deinde nobis miſſus Spiritus S. ante glorificationem Chriſti non
fuerit : patet utique Spiritum S. fidelibus non dari fecundum divini
tatem . Quarto : Dum Spiritus S. ad nos mittitur, non ipſe faltem ,
fed cum eo etiam Pater & Filius adveniunt. Hæc enim ipfius Filii
Dei verba : Si quis diligit me, fermonem meum fervabit, & Pater
meus diliget eum , & ad cum veniemus, & manfionem apud cum fa
cienkus, At Pater vel Filios nequaquam aliquo venire poterantſe
eundum divinitatem , ut vel ipſi Latini fatentur. Pariter ergo neque
Spiritus S. cum quo miſſo fimul Pater & Filius adveniunt, ſecin
dum divinitatem ad nos adveniret. Quinto : Idem docent tot nu
mero Patres modo laudati : GREGORIUS NYSSENUS, JDACIUS CLARUS,
JOHANNES CHRYSOSTOMUS, AUGUsTiNUs Lib. contra ſermonem Aria.
norum , Nilus ASCETAS , CYRILLUS ALEXANDRINUS,, Auctor bre
viarii adverſus Arianos, & Auctor libri de cantico novo apud Augu
ftinum : & Patres tandem ipfius primi Concilii æcumeniciNicæenfis ;
dum ideo Filium fecundum divinitatem , id eft in quantum eft
Deus, negabant a Patre mitti: quia Filius Dei omnia fua præfentia
compleat. Si enim obinde Filiis non poterat mitti ſecundum divi
nitatem : quia ubique præſens; pariter utique neque Spiritus S. pote
Fit mitti fecundum divinitatem : quia non minus & ipſe ubique
præſens.
Totics ergo hactenus SS. Patres laudati nos docent, Spiritum
S. non mitti fecundam divinitatem ; quoties Filium negant dictam
ob caufam ſecundum divinitatem mitti: inter quos cum ipfi Patres
fint Concilii occupienici primi; quis unquam de veritate hujus dogu
matis dnbitare auderet ?
Et hinc tandem Sexto : pariter alibi etiam ipſum Spiritum fan
ctum , SS. Patres negant fecundum divinitatein , five in quantum
Deus eft , mitti. GREGORIUS Theologus Orat. XXXVII. p. 611 .
Quacunque bumilius (de Spiritu S.) dicuntur, cujusmodi funt dari,
mitti,
 1

NON IDEM AG PROCESSIO : 515

mitti, difribui, aflatus, promiffio, interceffio & C. ne fingula com
memorem , ad principem caufam referenda funt. Humilius ergo de
Spiritu S. dicitur niſlio ejus , adeoque divinitati ejus ipfa proprio
non competit. JOHANNES Chryfofomus homilia de S. & adorando
Spiritu , Tom . VI. operum , p. 224. Si audieris dicentem : Mit
tam vobis Spiritum S.non fecundum Dcitatem accipias. Dcus enim
non snittitur. Nomina funt hac operationem fignificantia, - co quod
omnis , qui dimittit, in illa mittit loca , in quibus non eft. Finge,
quod ego loquar alicui in hac fede. Non poffum dicere cuipiam :
Veni, mittam te huc : boc non eft mitters , ſed collocare vel adftin
tuere. Si vero Deus ubique eft: ( Cælum enim , inquit, & terram
ego impleo, dicit Dominus, ) quo mittit , qui ubiquc eft ? Si adfcen
dero in cælum , tu illic es; fi defcendero in infernum , ades; ſ '
fumfero pennas meas diluculo, & babitavero in extremis maris,
etiam illuc manus tua deducet me. Quorfum ergo Deus mittet ? An
forte quod ipfe quidem ubique, is autem , qui mittitur, non ubi
que ? Et hom . LXXVII. in Johannem : Sed cur inquit: Mittam
cum ? boc eft: ad ejus vos acceptionem præparabo. Quomodo enim ,
qui ubique eft, mittitur ? AUGUSTINUS Lib. III. de Trinitate , ſub
finem : Supereft igitur jam , ut videamus, cum & nato per Virgin
nem Domino, & corporaliſpecie ficut columba defcendente Spiritu S,
vifisque igncis linguis, fonitu fa£to de cælo die Pentecoftes poft afcen .
fionem Domini, non ipfum Dei Verbum per fubftantiam fuam , qua
Patri æquale atque coæternum ef , nec Spiritus Patris Et Piliiper
fuam fubftantiam , qua & ipfe utrisque æqualis, atque coæternus eff,
fed utique per creaturam , qua illis modis formari Es exiſtere pote.
tat, corporeis atque mortalibus fenfibus apparuerit, quid inter illas de
monftrationes, Es bas proprietates Filii Dei, & Spiritus S. quamvis
per creaturam vifibilem faétas, interſt. Et Lib. II. de Trinitate,
Cap. V. Deus neque fineSpiritu fuo efle unquam posuit. Itaque
ubique eſt Deus, ubique etiam oft Spiritus ejus ; illuc ergo & Spiri.
tus ejus miffus eft, ubi erat. Nam & ille , qui non invenit locum ,
quo iret a facic Dei , & dicit : Si afcendero in cælum , tu ibi es; fe
E2 defcen.
 516 Tracr . VIII. Missio SPIRITUS < A Filie

defcendero in infernum , ades : ubique volens intelligi præfentem

Deum , prius nominavit Spiritum ejus. Nam fic ait : Quo abibo a
Spiritu tuo, & quo a facie tua fugiam ? Quocirca fi & Filius ES
Spiritus S. illuc mittitur , ubi erat, quærendum eft, quomodo intel
ligatur ifta mifſio five Filii, five. Spiritus S. Quemadmodum de
hinc in fequentibus non fecundum divinitatem , fed alia ratione
oftendit, Spiritum S. miſſum eſſe a Filio. Verba Au &toris libri LXV.
quzſtionum inter Auguftini opera , quæft. IX. quibus pariter negat,
Spiritum . fecundum fubftantiam Initti , deinde videbimus, CY
RILLUS Alexandrinus Lib. de fide ad Reginas, Tom . II. Concilior.
Part. I. actorum Concilii Epheſmi, colum. 240. Quodfi quis miſſion
nis vocabulum de ipfo quoque. Verbo dictum accipiat , neminem id
turbet: fiquidem Scripture divinitus inſpirate mos eft iftiusmodi
3
locutionibus nonnunquam uti, non quod divinam illam cæleftemque
naturam loco circumſcribere aut definire velit, (navit enim illam cor.
poris expertem , omnique termino & loco ſuperiorcm effe ; ) ſed quod
ejusmodi bumanis vocibus ca nobis manifeſtare contendat , quæ mentis
noftræ alioqui captum excedunt. Nam & ipfe quoque Salvator PA
racletum fefe ad nos miffurum promittit; cum tamen Spiritus S.
omnia impleat, juxta illud: Spiritus Domini implevit orbem terra
rum . Au &tor Breviarii adverſus Arianos apud Sirmondum , p. 107 ,
Sed forte dicet aliquis: ideo minor eft , quia miſſus legitur ( Spiri.
tus S.) credendum eft mitti, qui ubique effe dignofcitur ; ficut
dicit Pfalmifta : Quo ibi a Spiritu tuo, & a facie tua quo fugiam ?
AMMONIUS in catena Patrum Græcorum in Johannem ad Cap. XIV.
Neque præfens mittitur , cum ubique locorum per fe præfens fit ; fed
boc fignificat tempus adventus. Si enim immolatus non fuiffet Chri
ftus, & folutum peccatum ; non ſuper credentes adveniſſet Spiritus.
SEVERIANUS tandem , citante Theophyla &to commentario in Acta,
ad Cap. II. p. 32. editionis Colonienſis, anno 1568. Non dixit
fundam Spiritum meum , fed de Spiritu mco . Spiritus non effunditur.
Quomodo vero mittatur Spiritus S. facile vel ex ſuperius dictis
conſtat. Quomodo enim Spiritus S. poteſt augeri, minus, exſtingui,
rece
 NON IDEM AC PROCESSIO... 517
reçedere? Quomodo ante glorificationem Chriſti non erat? Quomo.
do tandem cum Patre & Filio ad fideles venerit, quæ omnia docet
facra Scriptura, niſi in donis gratiæ ? Hinc Pfal. LXVII. dicitur,
Servatorem in ipſa aſcenſione dona pro hominibus accepiſſe: Aſcen
diſti, inquit , in altum , cepifti captivitatem , accepiſti dona in bo
minibus. Servator etiam promittit, miſſurum fe virtutem Spiritus
S. Sic enim Lucæ XXIV. Manete in Hierufalem , inquit , donec
induamini virtute ex alto , & fumetis virtutem fupervenientis Spi
ritus in vos. Et Actor. II. Baptizetur unusquisque veftrum , in no
mine Jeſu Chriſti, in remiffionem peccatorum , & accipietis- donum
Spiritus S. Idem hinc & Patres docent 'paſſim . ATHANASIUS Lib .
de dictis & interpretationibus parabolarum Evangelii, Quæft.XXIX.
Tom , IL operum , p. 400.-locutus de effufione Spiritus S. fuper
Apoſtolos tempore Pentecoftes, conſideransque dictum : Vos, baptiza
bimini Spiritu S. & accipietis virtutem fupervenientis Spiritus, &
illud : Spiritus S. nondum erat, nec enim adhuc dum Jeſus fuerat glow
rificatus; inquit, Spiritum autem S. vocat non S. Spiritus hypoftafin :
bæc enim erat ante, & eft, eritque femper; ſed Spiritus S. donum ,
-quod afcenfionis decimo, reſurrectionis vero quinquagefimo die venit
fuper diſcipulus Chriſti. Johannes Chryſoſtomus Hom . de S. &
adorando Spiritu , ſub finem Tom. VI. operum , p. 225. Cum Fi
lius dicit : Mitto vobis Spiritum S. donum dicit Spiritus S. & ut
difcatis quod donum mittitur ; Spiritus autem non mittitur : Salva
tor dicit Apoſtolis: Manete in Hierufalem , donec induamini virtute
ex alto , & fumetis virtutem ſupervenientis Spiritus S. in vos. Aliq
eft virtus , qua conceditur, & alius eft Spiritus, qui concedit, di.
videns fingulis prout vult. Igitur tu non potes oſtendere, mitti Spi
ritum S. a pura Deitate. Et poft: Miſionem Spiritus beretici in
contumeliam capiunt. Mifit Pater,qui non migrat, nec transfertur loco;
mifit Filius Spiritum S.qui nonſe diſcedere facit,Ja quo non ſecedi
tur. Et idcirco Scriptura dicit: Deus effudit Spiritum ſuum , bos eft
donumSpiritusS. Divinitas non effufa eft,fed donum : propter hoc ut de
monfraretur, quod hoc, quod effunditur, nonfitSpiritus S.fedSpiritus
E 3 Dei
518 TRACT. VIII. Missto SPIRITU A FILIO

Dei gratia , dicit David Chriſto: Effufa eft gratia in labiis tuis.
Gratia effunditur, non qui donat gratiam . Etpoſtquam fub prin
cipium orationis ejusdem prolixe eſtendiffet, dona Spiritus S. Spiri.
tus nomine a facra Scriptura nuncupari; tandem fubdit: Hæretici
autem , qui ignoraverunt, quod quando dicit Spiritum fan &tifica
fionis, vel promiffionis, donorum memor fit: ipfi ad naturam refe
sunt ; dicentes, quod Deus dedit, & Spiritum S. donavit. Vidifti,
inquit, quod donum Dei eft ? Legerunt dona, e eu ad naturam re
ferunt miferi. Oportebat intelligere, qua nomina ad naturam per
tineant, ego que dona gratiam fignificant. AUGUSTINUS Ser
mone XXII. qui eſt III. in Pentecoſten , in ſupplemento operum Au
guftini, Pariſiis anno 1654. edito , Tom . I. p. 54. Quid fibi ergo
vult: Non poteft ille venire, niſ ego abiero? Expedit enim , inquit,
vobis, ut ego cam : nam fi non iero , Paracletus non veniet ad vos.
Hoc ergo quid fit, quantum vel capimus, vel æftimamus, vel ipſo do
nante percipimus, vel qua credimus, loquimur, breviter accipiat
charitas veftra,Videtur mihi, quod diſcipuli circaformam huma
nam Domini Chriſti fuerant occupati, & tanquam bomines in bo
mine humano tenebantur affeétu . Volebat autem cos affe& tum potius
habere divinum , atque ita de carnalibus facere fpiritales, quod non
fit homo , nifi dono Spiritus S. Hoc ergo ait : Mittam vobis donum ,
quo efficiamini ſpiritales ; donum videlicet Spiritus S. Spiritales
autem fteri non poteritis , niſ carnales effe deftiteritis. Et Tractatu
LXXIV . in Johannem : Noque ipſe dividitur Spiritus, ſed dona per
Spiritum : nam diviſiones donationum Junt , idem autem Dominus.
LEO Magnus, Papa Romanus, Serm . III. in Pentecoſten : Sperabatur
adventus Spiritus S. quia illum Dominus Jefui promiferat adfuturum ,
non ut tunc primum effeſanctorum babitator inciperet; ſed ut facrate
fibi pe&tora &ferventius accenderet , & copiofe inundaret ; cumulans
fua dona, non inchoans: nec ideo novus opere , quia ditior largitate.
THEODORUS Heraclix . Epiſcopus, in catena Græcorum Patrum , in
Johannem ad Cap. XX. Spiritum vocat gratiam fpiritualem , dicendo:
Accipite Spiritum S. quia fpiritales reddebat auditoris, ficut ipfe
Supra
 NON IDEM AC PROCESSIO.. " 1 519

fupra dixit: Verba mea, quæ ego locutusfum vobis, fpiritus Ege
vita funt. Si ergo verba, quæ ipfe locutus eft fpiritum vocat, id
eft fpiritalia, quomodo non potiori ratione tantum domum Spiritum
fimiliter nominaverit ? FULGENTius Lib. II. ad Monimum , Cap.
1 VI. Tom. VI. Bibliothecæ Patrum Colonienſis p. 24. Nec Filii, neç
Spiritus S. miffionem localiter factam quisquam debet Chriſtianus ac
cipere ; fed illo miflionis nominc opus intelligamus manifeftationis in
dulta. Sic enim non localiter miffus eft Filius, nec localiter mittie
tur Spiritus S. ficut nec ipfus Patris quoque localis eft adventus ; cum
samen Filius dile&toribus ſuis non tantum fuum , fed & Patris pros
mittat adventum . Ait enim : Si quis diliget me , & fermonem meum
fervabit : & Pater meus diliget eum , & ad cum veniemus, & man
fsonem apud eum faciemus. Sicut ergo Pater & Filius nusquam qui.
dem defunt; Et tamen ad quem volunt veniunt, per gratiam enim
veniunt, qui per potentiam nusquam defunt : fic etiam in miffione vel
.
adventu Spiritus S. nullus localis illius accipiendus eft motus , fed no .
Are credendus eft fan &tificationis effeElus. Et Cap. VII. Quocirca
facut dicit Apoſtolus : Spiritalibus fpiritalia comparantes, & in Spi.
ritu , qui utique naturaliter Deus eft, nibil corporale, nibil locale,
nihil temporale , nihil mutabile cogitantes conſiderare debemus, no.
mine Spiritus S. nonnunquam dona ſpiritalis gratiæ nuncupari.
Nam legimus in libro Reguin : Cum effet Elias divino munere transfe
rendus, & diſcipulo, priusquam tolleretur , dediffet fiduciam poftu
1 landi quod vellet; ille Spiritum , quem Elias acceperat, duplia
cemfibi poftulavit attribui. Ubi utique intelligimus, Spiritus nomine
donum fpiritalis gratia defignari. Neque enim ſubſtantia Spiritus
S. poteft augeri vel minui, qui ficut eft fine initio Ege fine termino
fempiternus ; fic eft fine augmento detrimentoque perfe£tus. SEVE
$ RIANUS apud Theophylactum , verbis ſupra laudatis: Spiritus non
effunditur, ſed donum Spiritus. Isidorus Hiſpalenſis Lib. I, ſenten
tiarum , Cap. XV. Donum S. Spiritus in membris Ecclefia figillatim
dividitur , & in fingulis fingula dona tribuuntur. Chriſtus autem
omnemplenitudinemgratiarum babuit, de qua ita legitur: Plenus
gratia
520 TRACT. VIII. Missio SprrituS A FILIO
gratia & veritate. In Chrifto ergo omnis plenitudo gratiarum eft?
nam fingulis clectis fingula dona tribuuntur. Verba AUGUSTINI, quz
ex Tractatu ejus LXXIV. in Johannem modo laudabamus, repetit
& Beda commentario in Epiſt. ad Romanos , ad Cap. XII. ALBI
NUS Alcuinus Lib. II. de Trinitate, Cap. XXII. Dona S. Spiritus
membris Ecclefiæ figillatim dividuntur , & fingulis fingula dona trie
buimtur : in Chriſto fiquidem folo omnis plenitudo donorum , quis
omnis plenitudo Deitatis in eo babitat. Unde plenus gratia & verie
satis ab Evangeliſta prædicatur. In Spiritu S. omnis gratia dono
rum confiftit. Ipfe enim , prout vult, gratias donorum largitur,
aliis dans fermonem ſapientiæ, aliis fcientiæ , aliis fidom , atque ita
unicuique in virtute Spiritus gratia tribuitur fecundum voluntatem
largitoris. Et poft pauca , colum, 736. Sed non nuni, ut quon
dam , dona S. Spiritus funt in bominibus. Nam paucis in populo
Ifraèl dona emicuerunt S. Spiritus per quelibet figna velprophetias ;
nunc autem in omni credentium multitudine Spiritus S. gratia diffun.
ditur , fecundum voluntatem diſtribuentis Dei. Et hoc eft quod in
Evangelio dicitur : Nondum erat Spiritus datus, quia nondum le
fus fuerat clarificatys. Sicut enim unius corporis membra diverſa
habent officia ; quæ tamen omnia una operatur anima 8 regit , di
Aribuens unicuique membro quid faciat, oculo ut videat, manui
ut operetur, pedi ut ambulet, auri ut audiat ; fic funt etiam diverſa
dona fidelibus tanquam membris ad menfuram cuique propriam di
Atributa. Quamvis enim & in omni fidelium multitudine diverſe
fint doxorum gratiæ; unum tamen corpus eft Ecclefia per unum Spi.
ritum una charitatis compage conglutinatum atque connexum . Et

ad Cap. I. Johannis , ad verba: De plenitudine cjus accepimus.

Omnes ſancti non plenitudinem Spiritus ejus, fed de plenitudine ejus,
quantum ille donat, accipiunt: quia alii per Spiritum datur fermo
fapientia , qlii fermo fcientiæ , ſecundum cundem Spiritum . MAR
cus Eremita reſponſione ad cos , qui de divino baptismate dubita
bant , ad quæſtionein : Quomodo paulo ante dixifti, perfectc Spirs.
tum S. in nobis habit are? Tom. I. Bibliothecæ Patrum Græcorum , p.
931.
 NON IDEM AC PROCESSIO . 521
931. Primitias , dixi, Spiritus S. in nobis habitare, non quod para
tem aliquam totius , aut divifionem quandam S. Spiritus introdu.
cere vellem (neque enim dividitur, neque altcratur,) ſed capacitateni
noftram oftendere , quæ vim univerfam Spiritus S. capere non poteft,
nifi per mandatum perfectum, id eft per mortem : fiquidem & mors
pro veritate Chrifti, mandatum Dei. Quo igitur modo fol perfeétus,
plenum , fimplex , & æquale cunétis fuum ipfius beneficium confert,
quisque vero, quatenus purgatum habet oculum , bactenus, etiamfi
plebejus fucrit, lucem recipit : ita Spiritus fanctus a baptiſmi ſuſce.
ptionc credentes ei omnium actionum ac donorum capaces reddidit ;
3
non tamen omnibus conceffit, ut æqualiter dona exercerent: fed cus. 1

que pro dignitate, & pro modo executionis mandatorum , quatenus

teftificatuseft operibus bonis, & perſpicuam ediditfua in Chriſtum fi
dei menfuram . LOMBARDUS etiam meminit ob verba Bede idem
ſentientium Lib. I. ſentent. dift. XIV . Sunt autem aliqui qui dicunt,
Spiritum S. ipfum Deum non dari, ſed dona ejus, qua non funt
ipſe Spiritus S. & , ut ajunt, Spiritus S. dicitur dari cum gratia
ejus, que tamen non eft ipfe, qui datur hominibus. Et boc dicunt Bee
dam fenfiffe in ſuperioribus verbis, quibus dicit Spiritum S. proce.
dere, cum ipfus gratia datur bominibus; tanquam non ipfemet de
tur , fed cjus gratis.
Et hinc etiam Pater & Filius nonnifi fecundum dong
five gratiam , operationem gratioſam five, quod idem , gra
tiofam inhabitationem ad nos adveniunt. REMIGIUS Rhemenfis
commentario ad priorem Epiſtolam ad Corinthios ad Caput XII.
Tom . V. Part. III. Bibliothecæ Patrum Colonienſis , p . 889. Faten
dum eft, quia cum Deus per divinitatis potentiam ubique fit; non
1
tamen ubique eft per inbabitationis gratiam , & in quibus babitat
per gratiam , non æqualiter babitat. FULGENTIUS Lib . II. ad Mo.
nimum verbis modo laudatis : Sicut Pater & Filtus nusquam qui.
dem defunt; & tamen ad quem volunt , veniunt, per gratiam enim
veniunt , qui per potentiam nusquam defunt ; fic etiam in miffione
vel adventu Spiritus S. nullus localis illius accipiendus eft motus, fed
noftra
522 TRACT, VIII. Missio SPIRITUS A FIL10

noftræ credendus eft fan&tificationis effe &tus. Et ante hos AUGUSTINOS

Epiſt. LVII. multum ante medium : Fatendum eft, ubique effe Deum
per divinitatis præfentiam , fed non ubique per habitationis gratiam .
Propter banc enim habitationem , ubi procul dubio gratia dile &tionis
sjus agnofcitur , non dicimus : Pater nofter, qui es ubique, cum &
boc verum fit, fed : Pater nofter, qui es in cælis, ut templum ejus
potius in oratione commemoremus , quod' es nos ipfi effe debemus.
Cum igitur qui ubique eft non in omnibus habitet, etiam in quibus
babitat, non æqualiter babitat. Nam unde eft illud quod Eliſeus
popofcit, ut dupliciter in co fieret Spiritus Dei, qui erat in Elia ? Er
unde in omnibusfan tisfunt alii aliis fanctiores , niß abundantius ba
bendo babitatorem Deum ?
At vero Spiritus S. nunquam absque Patre & Filio ; neque Pa
ter & Filius absque Spiritu S. ad nos veniunt, AUGUSTINUS Lib. L
de Trinitate, Cap. IX. Paulo fuperius ait : Et ego rogabo Patrem ,
& alium advocatum dabit vobis, ut vobiſcum fit in æternum : non
ergo difcedet Patre & Filio venientibus, ſed in eadem manfione cum
ipfis crit in æternum , quia nec ille fine ipfis venit , nec illi fine
ipſo. Sed propter inſinuationem Trinitatis, perfonis etiam fine
gulis nominatis , dicuntur quædam feparatim : non tamen aliis fepa
ratis intelliguntur propter ejusdem Trinitatis unitatem , unamque
fubftantiamatque divinitatem Patris ES Filii & Spiritus S.
Epiſt. LVII. multum ante medium : Quis audeat opinari, niſi quis
quis infeparabilitatem penitus Trinitatis ignorat, quod in aliquo beto
bitare poffit Pater ant Filius, in quo non habitat Spiritus S. aut in
aliquo Spiritus S. in quonon eft Pater & Filius? Ex hisutique ha
Ctenirs conſtat fatis, falfos effc Latinos , qui fumebant Spiritum S.
fecundum divinitatem a Filio mitti : cum faltem , ut oftenfum , fecus
dum dona gratiam & gratioſas operationes mittatur Spiritus S.
Et hinc porro Patres paflim docent : Spiritum S. effe miffum
non fecundum fubftantiam , fed fecundum vifibiles formas , in qui
bus apparuit. AUGUSTINUS Lib. II. de Trinitate , Cap. V. Si ergo
millus dicitur ( Filius Dei) in quantum apparuitforis in creatura cor.
porali,
 NON IDEM AC PROCESSIO . 523
porali, qui intus in natura fpiritali oculis mortalium femper occultus
eft ; jam in promtu eft intelligere etiam de Spiritu ſancto, cur miffus
& ipfe dicatur. Falta eft enim quædam creatura fpecies ex tem
pore, in qua viſibiliter oftenderetur Spiritus S. five cum in ipſum Do
minum corporaliſpecie velut columbadefcendit; five cum decem die.
busperaĉtispoft ejus afcenfionem , dic Pentecoftes factus eft fubito de
cælisfonus, quaſferretur flatus vehemens , & viſe ſunt illis lingua
diviſa tanquam ignis, qui & infedit fuper unumquemque corum .
Hac operatio vifibiliter, expreſa es oculis ablata mortalibus, miffio
Spiritus S. difta eft: non ita ut appareret ejus ipfa fubftantia , qua
$ ES ipfe inviſibilis & incommutabilis eft ficut Pater & Filius : ſed
ut exterioribus vifis hominum corda commota , a temporali manifefta.
tione venientis , ad occultam æternitatem ſemper præfentis converte ,
rentur. Auctor Breviarii adverſus Arianos, inter quinque ſcriptores
veteres a Sirmondo editos , p. 108. Credendum eft mitti, qui ubi,
que efe dignoſcitur, fcut dicit Pfalmifta: Quo' ibo - Spiritu tuo, &
a facie tua quo fugiam ? fed ficut Filii miffio incarnatio declaratur, 1

cum ſe dignatus eft aut in columb« ſpecie, vel in igne, aut diverfis
hujusmodi affumtis indiciis declarare. Auctor libri quæſtionum LXV, 1

apud AUGUSTINUM, Tom . IV . Quæſt. IX . Orolio quærente: Quaro,

quid de miſione Spiritus S. ſentias, numquid & ipfe hominem afe
fumfit, ut miſſus effe dicatur ? Reſpondet: Sicut nec fecundum ſub
ftantiam dicitur ſeu miſus, ſeu minor Filius : ita nec Spiritus. Por
Aremo ficut ille propter bominem minor aut miffus ; ita iſte propter
columbam vel ignem millus dicitur : fcilicet quia non in eafubftantia
qua eft æqualis Patri apparuit , fed , ut dictum eft, per ſubjectam
creaturam . Et ALBINUS Alcuinus Lib. III. de Trinitate, Cap: V ,
Ifta miffo (Spiritus S.) per quasdam vifibiles ad horam fa&ta eft crea
turas : facta eft enim quædam creatura ſpecies ex tempore , in qua
viſibiliter oftendereturSpiritus S. jove cum ſuper ipſum Dominum
1
baptizatum corporali ſpecie columba defcendit, vel etiam corporali
fpecie in linguis igneisvifus eftfuper Apoftolos defcendiffe. Hæc oper
ratio viſibiliter expreſa, es oculis oblata mortalibus, mifſio Sancti
F ? Spic
 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS A FILIO
524
Spiritus difta eft. Et fic quidem nunquam agnovere Patres, Spiri.
tum S. etiam fecundum divinitatem poffe mitti.

RESPONSIO VIII.
Ratum ergo , Spiritum S. nonnifi ſecundum dona, five gra
tioſas operationes mitti. Quæ ergo , quæſo, conſequentia : Spiri.
Bus S. confentiente ob conſubftantialitatem Filio dona fua in nos ef
fundit. Spiritus S. ergoa Filioproduktus? Sanc nullans hujus con
fequentiz neceſſitatem eſſe , omnibus liquet. Idem enim eſt ac fi
argumenteris: Spiritui S. Filius confubftantialis; Spiritus S. ergo :
Filio procedit. Dixi vero : conſentiente ob conſubſtantialitatem Filio ,
Spiritum S. effundere incipere dona ſua; eſſe Spiritum S. a Filio
mitti. Non enim ad mifſionem Spiritus S. Filius concurrit , niſi ob
identitatem focietatemque naturze. Sic enim AMBROSIUS , Lib . de
Symbolo , Cap. X. Tom . IV. colum . 94. Inquit: a Patre procedit,
propter originem ; inquit: Quem mittam , propter focietatem unitatem
que natura , Et Lib. III. de Spiritu S. Cap. I. Tom. IV . operum ,
colum . 255. Si ergo fe invicem Filius & Spiritu : mittunt, ficut
Pater mittit ; non ſubjectionis injuria , ſed communitas poteſtatis eff.
HIERONYMUS commentario ad Jeſaiam ad Cap. LVII. Spiritus S. qui
de Patre egreditur, & propter focietatem naturæ a Filio mittitur
dicente: Si ego iero , mittam eum ad vos. CYRILLOS Alexandrinus
Lib . XI. in Johannem Cap. X. Tom . IV . operum , p . 987. Quia
Patris Spiritus, Spiritus eft Filii & Patris qui mittit, aut qui
Sanctis cum daturum fe pollicetur, rurfum eum ut proprium largitur
Filius, propter identitatem fubftantia quam babet cum Patre. Et
Auctor librorum de unita Deitate Trinitatis Lib . III. inter Athanaſii
opera , Tom . II. p. 562. Difce tandem aliquando unitam banc effe
divinitatem mittentis (Filii) ET miffi ( Spiritus fancti) dum qui nunc
in Evangelio, quamvis mifuramſe Spiritum Paracletum teftatusfit,
tamen fe ipſum ab co jam prius mifum , per inclytum Iefaiam pro
feffus eft. Non minus fcilicet ob voluntutcm faltem & confenfum
 NON IDEM AC PROCESSIO
525
confubftantialem (una enim eft voluntas& confenfus Trinitatis) Filius
dicendus eft mittere nobis Spiritum ſanctum ; quam quidem ob parem
faltem caufam Spiritus fanétus mifife dicitur Filium .
Sed contra illud , quod Spiritus S. fecundum dona faltem mit
tatur , varia excipiunt Latini. BELLARMINUS quidem Lib. II. de
Chriſto Cap. XXII. Contrarium , inquit, afferere, manifeftus eft er.
ror . Nam Rom . V. dicitur : Charitas Dei diffuſa eft in cor
dibus noftris per Spiritum fanétum , qui datus eft nobis. Ubi vides
aperte diftingui Spiritum fanétum , & dona ejus; & utrumque dari.
ci Quanquam vero SpiritumS. aſſeramus - fecundum dona faltem gra.
HI tiofa mitti; non tamen obinde, quod abfit , fimul negamus, Spiri
tum ſanctum ipfum etiam ' miſſum effe. Nam utique licet & Filius
Dei , non quatenus Deus aut ſecundum divinitatem ſuam , fed ſe
aindum humanam faltem naturam mittatur; adhuc dum tamen ipfe
Filius Deus Sermo in mundum hunc miſſus eſt. Mittitur ergo in
hunc mundum Filius Dei, mittitur in hunc mundum homo Chri.
ftus : numne ergo quia hiſce mentio fit & Filii Dei, & carnis miſſze,
Filium Dei ſequeretur non fecundum carnem faltem in hunc mun
dum eſſe miſſum ? Diſtinguitur ergo verbis Apoftoli adductis Spirie
tus S. a donis, tanquam auctor & operator ab opcrationibus fuis ;
qui ſcilicet ipfe nobis detur, dona fua in nobis operando. Si qui
vero Patrum , fecundum verba fupra allata , Spiritum S. negant aut
mitti, aut effundi; intelligunt utique, uti pariter vidimus, quod
Spiritus S. ſecundum divinitatem , five in quantum Deus, non mit.
tatur vel effundatur. Sane CYRILLUS Alexandrinus, qui expreſſe
negabat Spiritui S. non convenire mifſionem ; alibi dialogo VII.cum
Hermia : Non gratia , inquit, ( folius ſcilicet) fed ipfius unius eget
fanéti Spiritus illa Salvatorisinſufflatione participesfuerunt Apoftoli.
Pergit vero BELLARMINUS : Itèm I Cor. Vi. Membra veftra
templum funt Spiritus fanéti , qucm babetis in vobis. Et infra: Pori
tate Deum in corpore veftro. At certe dona Spiritus ſancti non funt
Deus , neque illis debetur templum. Et i lob. IV . Qui manet
in charitate , in Deo manet, & Deus in co . Ergo non fole cbaritas
in
526 TRACT. VIII. MISSIO SPIRITUS A Filio

in nobis manet , quae 'non eft Deus; fed manet vere ipfe Deus.
Denique, quæ dicuntur Iob. XVI. Si non abicro, Paracletus non
peniet ad vos , Ego fo abiero , mittam eum ad vos; Et Iob . XIV .
Alium Paracletum dabit vobis, & c. nonnifi abfurdiffime exponeren .
tur de donis : dona enim nec veniunt , nec mittuntur, nec poffunt
conferri cum Chrifto, ut unus Paracletus cum alio. Laudatisque
verbis Chryfoftomi in commentario ad Rom . Cap. V. & Cyrilli Ale
xandrini ad Cap. Joh. XVI. fubdit; Qui omnes ipſum Deum Spiritum
S. a Filio mitti docent,
Demonſtrat hifce Jefuita, fola dona nobis Spiritus ſancti non
dari, ſed ipſum etiam Spiritum S. mitti. 'At hæc, ut dictum , aun
quam negavimus: demonftraffe vero debebat Jeſuita: Spiritum S.
non fecundum dona faltem , ſed ipſam etiam divinitatem mitti , fi
Orientalium fententiam oppugnare voluiffet. Mifſus utique, uti
modo monebamus, in hunc mundum homo Chriſtus , miſſus rur.
fym in hunc mundum Filius Dei. Num vero obinde Filius Dei fe.
cundum humanam faltem naturam in hunc mundum non eft mis
ſus? Aliud deinde eſt miſfio Spiritus fancti, aliud ipfa jam inhabita
tio Spiritus fancti miſli. Deus enim nullam relationem ad locum
habet; fed ubi operationem aliquam exercet, adeffe dicitur, prout
fufe docent : Basilius Homil. XXX. de Paradiſo , Tom . I P. 628.
Didymus Alexandrinus Lib. II. de Spiritu S. GREGORIUS Nyſſenus
Lib. I. adverſus Eunomium , in appendice operum Nyſſeni a Greta
fero Jeſuita Parifiis anno 1618. edita , p. 35. AUGUSTINUS Lib. V.
de Trinitate Cap. I. Lib. I. locutionis de Geneſi, num. 102. Lib.
VIII. de Genefi ad literam Cap. XIX . & XXVI. Epift. II. & CXIL
Maximus Martyr in diſputatione cum Pyrrho , Tom . V. Concil.
colum , 1810 . NEMESIUS Epiſcopus Emiſlenus de natura hominis,
Tom . II. Bibliothecæ Patrum Græcorum , p. 493. JOHANNES tan
dem Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XVI. Cum ergo Spi
citus S. omnia in omnibus operando ſubſtantia ſua nulli abfit , adeo.
que hinc ſecundum ſubſtantiam ſuam alicubi mitti non poffit; Spie
citus S. venire, mitti dicitur, ubi dona ſua effundere, liveoperationes
ſuas
 NON IDEM AC PROCESSIO .
527
fuas gratioſas etiam exercere incipit. Secundum operationes enim
gratiofas non omnibus aderat, qui ſubſtantia ſua femper omnibus
aderat, At ubi jam Spiritus S. operationes illas gratiofas exercet :
qnia Deus ibi adeft, ubi operatur ; tum eo magis ibi fecundum fub
ftantiam etiam adeffe dicitur , quo manifeſtior ibi fit ipfius Dei ope
ratio . Et hinc etiam ob magis manifeſtatas operationes templum
etiam Spiritus fancti dicimur fideles. Verba ergo Apoftoli objecta
ex priori ad Corinthios, Cap. VI. & priori Johannis, Cap. IV . non
jam de miſſione , ſed de ipfa jam agunt gratiofa Spiritus fancti in
habitatione. CHRYSOSTOMUM vero & CYRILLUM quod attinet : prior
utique (utriusque enim verba ſupra allata) diſerte docebat: Spiritum
S. non ſecundum divinitatem , fed fecundum dona faltem mitti;
pofterior veru pariter negabat, fecundum divinitatem accipi poffe,
yubi Spiritus S. dicitur mitti, fed tali voce Deum uti pro captn ku
mano . Aliud enim Spiritum S. Deum , aliud Spiritum S. fecundum
divinitatem fuam mitti.
Subdit vero BELLARMINUS : Accedat vero manifeftiffima ratio :
nam k ideo diceretur mitti Spiritus a Filio , quia Filius eft auctor
donorum , poffit etiam dici mitti Pater a Filio, imo & gº Pater & Filius
& Spiritu S. quia quelibet per fona eft auctor omnium donorum . Mitti
Spiritum S. a Filio , dicimus effe , conſentiente per conſubftantiali
tatem Filio , dona gratioſa incipere effundere. Ad abſurda vero ,
qua hinc ad ductum Bellarmini pariter objicerentur, in ſequentibus
reſpondebimus. Tandem addit BELLARMINUS : Item fi mitti Spiri.
tum a Filio , flet mitti dona ejus, etiam cum legimus Filium a po
tre miffum in hunc mundum , poffent , qui id non credunt, refpon.
dere, non effe vere miſum Filium , fed aliquod donum creatum ,
fic evacuaretur myfterium incarnationis. Sed non fimpliciter aſſeri
mus , . Spiritum S. a Filio mitti, eſſe mitti dona ejus , quaſi fimul
negačemns , Spiritum S. ipfum nobis mitti; ſed defendimus faltem ,
Spiritum S. non ſecundum Deitatem , fed fecundum dona faltem ad
nos mitti, Quomodo ergo liinc ſequeretut, neque Filium vere,
fed donum faltem creatum eſſe miſſum ? A pari utique ratione non
ſecun
528 TRACT . VIIL M1$$10 SPIRITUS A Filio
fecundum divinitatem , fed alio inodo , fecundum humanitatem fci.
licet, miſſus eft in hunc mundum Filius. Ut enim pariter , quoad
rationem miffionis, conveniant Filius & Spiritus S. impoflibile :
non enim prout Filius , Spiritus S. incarnatus. Quomodo ergo ſe
cundum hanc expofitionemmiflionis Spiritus ſancti, evacuaretur my.
fterium incarnationis ?
Inſtabis porro : Mittitur Spiritus S. nobis Deus zqualis Patri &
Filio , adeoque & tertia perſona divinitatis: fi hoc; Spiritus utique
S. fecundum divinitatem ad nos mittitur , aut certe divinitas ejus,
nifi fubfiftentiæ velis abnegare divinitatem . Verum miſſo ad oor
Spiritu , venit & Pater verus Deus, prima fubfiftentia divina ; venit
ſimul ad nos & Filius Dei, qui hæc nos docet , æqualis ſcilicet
Deus Patri fuo , fecunda ſcilicet fubfiftentia divina : necdum tamen
Pater aut Filius fecundum divinitatem ad nos veniunt. Vere porro,
Filius Dei asyor in inundum miſſus æqualis Deo Patri, ſecunda
fubfiftentia divina; necdum tamen fecundum divinitatem in mug .
dum miſſus Filius Dei, Pariter deinde Filius Dei nógos, equalis
Deo Patri & Spiritui S. adeoque fecunda perſona divinitatis, homo
factus, incarnatus, paffus , mortuus, afcendit in cælos. FULGEN
TIUS Lib. defide ad Petrum , Cap. XIII. Firmiffime tene, & nulla
menus dubites , unam ex Trinitate perfonam , id eft Deum Filium ,
qui de natura Dei Patrisfolus natuseft, &unius ejusdemque natura
cum Patre eft, ipfum in plenitudine temporis, ſecundum fusceptio.
nem forma ſervilis voluntarie in virgine conceptum , & de virgine
natum , Verbum carnemfa&tum . EtCap. XLV. Credere etiam com
gruit ad falutem , unam ex Trinitate perfonam , id eft unigenitum
Deum pro noftra faluteſolum hominem factum . Et Lib. de incarna
tione & gratia Domini noftri Jeſu Chriſti, Cap. X. Solus Filius, id
it ille quem in unitate nature Pater coæternum fibi Filium & coe .
qualem genuit , id eft una ex Trinitate perfona Chrifti, Dei Filius
unicus, ut nos falvos faceret, carne conceptus & natus eft de ventre
virginis matris, JOHANNES Damafcenus Lib. III. orthodoxæfidei,
Cap. XI. Carnom faltam effe Verbum , eft ipfam Verbi bypoftafin in
 NON IDEM AC PROCES310 , 529
vertibiliter factam elle carnis bypoftafin. Et Lib. IV . Cap. V. Hypo
Aafis Dei Verbi ante incarnationem fimplex erat & incompoſita, in
corporea , increata. Incarnata autem , faéta eft & carnis hypo
Rafis, ES compofita falta eft ex Dcitate quam ſemper babuit, &
ex.ca , quam affumfit, carne. Si ergo hypoſtaſis Filii incarnata : pa.
riter enim eadem etiam deinde paſla , aſcendit in cælos ; numne
vero obinde etiam ſecundum divinitatem incarnatus & paſſus eſt
+
Chriſtus? Nullo modo ergo pariter fequitur: perſona Spiritus ſancti
ad nos mittitur ; ſecundum divinitatem ergo ad nos mittitur. Sci

B licet licet quædam vere de Filio Dei & Spiritu S. deque perſonis
eorum praedicentur: nulla tamen hinc neceſſitate inferri poteſt, ea
dem deiisfecundum divinitatens ipfam dici; dum fcilicet de perſo
nis quidem ambabus, verum non in quantum perſonæ divinæ funt,
ſed alio modo dicuntur : prout fecundum humanitatem incarnata
& paſſa perſona Filii Dei ; fecundum dona vero miffa eſt perfona
Spiritus fancti. Neque hinc tandem ſequitur perſonis denegari di
vinitatem ; non magis enim hoc inde fit, quam ubi Filium & Spi
ritum S. negamus ſecundum divinitatem miſſum eſſe, aut fecundum
eandem Filium eſſe incarnatum vel paſſum : cuique enim conſtat,
obinde Filio aut Spiritui S. non denegari divinitatem . Rationem
vero ejus modo dedimus : pariter enim huc facit. Satis ergo hacte
nus ex tot datis reſponſionibus conſtat, nulla neceſſitate inforre
Latinos : Qui mittitur, procedit ab eo , a quo mittitur : Spiritum
S. ergo procedere a Filio , quippe qui a Filio mittitur.
Præterea vero porro objiciebant: miffionem eandem effe cum
proceffione; fi ergo a Filio mittitur, procedit etiam ab eo Spiritus S.
Sed hæc ipſa quam diverſiffima ſunt. Miſſio enim Spiritus fancti in
tempore facta eſt : ad nos enim facta; hypoſtatica vero proceſſio
Spiritus fancti, five productio , æterna eft, & ante omnia terupora
& ſecula. Spiritus fancti mifſio noſtri gratia fit, & inde opus Dei
ad extra eſt; productio vero Spiritus fancti ſive proceſio , absque
omni reſpectu creaturarum , non minus quam generatio Filii Dei
ab æterno facta eſt, & inde opus Dei eft ad intra. Millio eft effuſio
dono
530 TRACT. VIII. Miss10 SPIRITUS A FILIO

donorum , five gratioſa donorum operatio; '(de quo fupra) at pro

ceffio eft modus , quo Spiritus S. caufam exiſtentiæ fuæ habet. Pro
cellio porro ent ſubliſtendi modus Spiritus ſancti; mifſio nequaquam .
Prout quidem generatio ex Patre Filii Dei eſt modus fubliſtendi;
miffio vero ejus in mundum facta, nequaquam . Iam enim ab æterno
ex modo fuo fubfiftendi ſubfiftebat Spiritus S. miffio vero Spiritus
fancti in tempore demum facta. Spiritus S. præterea ſe ipſum pari
ter effudit, dedit , mifit: . at Spiritus S. non a fe ipfo procedit.
Tam falluin ergo , Spiritus fancti miſlionem proceflionem ejus eſſe,
quam falfum , nativitatem Filii Dei ex Virgine fanctiffima efle ean
dem cum generatione Filii ex Patre : par enim utriusque ratio.
Quodſi vero Latinorum quidam voce proceſſionis etiam fignificarunt
miſſionem temporalem ; abuſive id factum , & maxime improprie,
ut ſupra iam monuimus. Vero enim, proprio & ab eccleſia catho .
lica recepto ſenſu, vox proceſſionis ſolam rationem productionis
Spiritus fancti ſignificat. Si ergo improprium illum ſenſum urgeas,
addasque unam faltem eſſe proceſſionem Spiritus fancti, adeoque
miſſionem effe ipfam proceſſionem : falſum utique, hac ratione unum
faltem eſſe procellionis genus , ſed aut proceſſio erit temporalis, aut
æterna & hypoſtatica Spiritus fancti. Hinc LOMBARDUS Lib. I. fen
tent. diſtinct. XIV . Preterea diligenter annotandum eft , quod gemi.
na eſt proceffio Spiritus fancti: eterna videlicet, quæ ineffabilis eft,
qua a Patre & Filiö æternaliter & fine tempore proceſit ; & tem
poralis, qua a Patre & Filio ad ſanctificandam creaturam procedit.
At in impropria ſignificatione, qua procefſio miffionem fignificabat,
miflio una eademque eſt cum proceſſione; non quatenus proceſſio
nis voce fignificatur modus, quo Spiritus S. cauſam exiſtendi habet.
Sed livet miffio, inquiunt alii , non fit ipfa proceffio ; præfuppo.
nit tamen in mittente principiandi facultatem . Miſlio quidem
omnino præfupponit principii rationem ; prout hinc Filius cum mis
fus, cft caufatus; Spiritus S. pariter cum miſus, productus eft : at
falſum , miſſionem neceffario in mittente præſupponere principiandi
facultatem . Filius enim utique miſſus a Spiritu S. de quo fuſe ſu
pra ;
 NON IDEM AC PROCESSIO . 531
pra ; non tamen obinde miſſio hæc Filii a Spiritu præfupponit in
mittente Spiritu S. facultatem producendi Filium : folus enim Pater,
generator Filii. Filius deinde & Spiritus ſe ipſos mittunt, ut ſupra .
pariter oftenſum ; num vero in Filio aut Spiritu S. obinde ſe ipfum
producendi facultas eſt? Imo cum GREGORIUS Nazíanzenus pariter
agnofcat, Spiritum ſanctum miſſum etfi præſupponere producto,
rem ; oftenfurus, quem ergo productorem Spiritus fancti, aut in
quo productivam hanc facultatem præfupponat: non Filium nomi
nat , ſed Patrem faltem , Sic enim oratione XXXVII . Quæcunque
s
bumilius (de Spiritu S.) dicuntur, cujusmodi funt : dari, mitti, diftris
bui, afflatus,promiſio,interceffio, & c. ne fingula commemorem ; ad prin.
cipem caufam (Patrem ) referenda funt, ut oftendatur ex quo fit Spiri,
tus, &non tria diviſaprincipia, quaſi Dii multi effent, recipiantur.
Inſtat nonnemo : Ad tollendam diftin &tionem ab extra & in
tra, quarendum eft ab adverſariis primo: Ex quo S. Patre greco Cichovius
didicerint, proceſionem Spiritus fanéti dari pure temporalem , & quzlito VI.p.
foli Filio propriam ? Nam illa, que in Patre eft, fupponit neceſſario
proceffionem æternam . Quis eos docuit, Spiritum S. aliter effe Fi.
lii, aliter Patris ; & aliter efe a Filio , aliter a Patre , licet unus
idemque utriusque Spiritus fit ? Unde babent , quod Pater nequeat
efe largitor Spiritus fanćti,nifi ejus fit principium ? Filius veropoſit
1
effe ejusdem largitor, etfi non ft ejus principium ? Et primo qui
dem : quomodo impoſſibile eſſet Filio competere folum miſlionem
temporalem Spiritus ſancti, & non eiusdem etiam productionem ;
Patri licet competat & temporalis Spiritus fancti miſſio , ejusdemque
productio: cum utique & SpiritusS. temporaliter ſolum mittat Fi
linm , eundemque nequaquam ab æterno generet; Pater licet & mit
tat Filium temporaliter, & generet eundem ante omnia fecula !
Puram porro temporalem proceſſionem , five miſlionem Spiritus
fandi ( proceſſionis enim temporalis voce fola miffio temporalis
fubſignificatur) dari, & ipfa facra Scriptura de miſſione Spiritus
fancti agens, & tot numero Patres docent, quotquot fupra doces
bant: Spiritum S. fecundum divinitatem non nitti, ſed ſecundum
dona
532 TRACT. VIII. 'Missio SPIRITUS A Filio

dona faltem . Falſum vero , hanc miffionem Filio eſſe propriam ,

nam & Patri, imo ipfi Spiritui S. convenit. Præſupponat enim
licet in Patre proceſſionem æternam miſſio pura temporalis ; ipſa
tamen hæc miffio in fe fpectata, eadem omnino numero eſt in Pa
tre & Filio , in quo non pariter proceſſionem æternam præſupponit:
eft enim miſlio Spiritus fancti opus ad extra ; cadem ergo numero
competit Patri & Filio. Creatie utique in Patre praeſupponit cau
fam Filii etiam & Spiritus fancti, in Filio vero nequaquam : una
tamen eſt facultas creandi in Filio & Patre, Mifit Filium Pater,
miſit eundem Spiritus S. ſecundum fuperius dicta : at in Patre gene.
rationem æternam præſupponit millio ; in Spiritu S. non item. Una
tamen obinde numero miſſio Filii remanet in Patre & Spiritu S.
Et hæc quidem obinde, quia adhuc, etiamfi in Patre miſlio Filü
aut Spiritus Sancti præfupponat cauſandi facultatem , definitio ta
men millionis Filii competet Patri & Spiritui S. & definitio miffionis
Spiritus fancti ex æquo prout Patri, fic & Dei Filio competet.
Nequaquam porro dicimus , Spiritum S. aliter eſſe Filii, aliter Pa.
tris. Sed de hoc Tractatu peculiari. Neque aliter aſſerimus Spi
ritum effe a Patre , aliter a Filio. Si enim voce effe fignificetur
ejus proceſſio æterna , nequaquam Spiritus S. a Filio , fed a folo
Patre eſt five procedit. Si vero voce effe fignificetur miſlio tempo
ralis: (de qua acceptione fuſe alibi) pariter utique & a Patre & a Fi
lio dicimus Spiritum S. eſſe. Falſum vero , Spiritum S. non poffe
utriusque unum eundemque eſſe, niſi etiam fimul a Patre & Filio
proccdat. Sed de hoc, uti dixi , Tractatu peculiari. Largitorem
tandem Spiritus fancti poffe eſſe Filium , licet non fit ejus princi
pium , utut Pater ſimul & largitor fit , & productor Spiritus ſancti :
patet ntique ex eo , quod utut Pater fimul mittat & generet Filium ,
Spiritus S. non tamen pariter' generet, fed mittat faltem Filium ,
Imo Spiritus S. utique fui ipſius eſt largitor ; productor vero minime.
Id ergo toties docent SS. Patres, quoties Filium largitorem , non
vero caufam , principium , vel fontem eſſe Spiritus fancti; Patrem
vero & largitorem & caufam Spiritus fancti eſſe inculcant.
Idem
 NON IDEM AC PROCESSIO.
533
Idem tandem hæc alibi objicit : Vis mittendi vel eadem eft in Cichovius
qualito VỊ,
Filio que in Patre , vel diverſa. Si diverſa, etiam miſiones erunt p.81.
diverſa , neque una Filii & Patris erit operatio; confequenter non
srit una corum eſſentia: ( quorum enim naturales potentia &T opera
tiones funt diverſa, etiam effentiæ ſunt diverſa , fiquidem ab effen
tia fluit potentia ). Si cadem , ergo cum in Patre potentia mittendi
fupponat potentiam fpirandi, eandem in Filio debebit fupponere.
Verum eſt omnino , vim mittendi Spiritum S. candem eſſe in Patre
& Filio : at falfillimum omnino, in Filio pariter eandem viin , po
tentiam ſpirandi ſupponere debere. Eadem enim vis mittendi Fi.
lium in Patre & Spiritu S. ( ſi enim diverſa eſſet, ipfius Jeſuitæ ar.
gumento utimur , etiam miſliones,erunt diverſa , neque una Patris
5 & Filii operatio erit; conſequenter non erit una eorum eſſentia )
necdum tamen in Spiritu S. potentia mittendi ſupponit potentiam
generandi. Mittit porro ſe ipſum Filius , uti ſupra vidimus, ea .
demque in ipfo ſe ipſum mittendi eft potentia , quæ in Patre eft:
1 quæ enim potentia fe ipſum mittendi eft in Filio , eadem eſt cum
potentia mittendi Filium , quæ in Spiritu S. eſt ; at potentia , quæ in
Spiritu S. eſt mittendi Filium , una eademque cum potentia mittendi
Filium , quæ in Patre eſt: necdum tamen potentia mittendi ſe ipſum
ſupponit in Filio potentiam generandi. Potentia creandi utique
cadem in Patre & Filio & Spiritu S. at licet illa in Patre fupponat
potentiam caufandi Filium & Spiritum S. in Filio tamen , aut Spi
ritu S. potentiam talem non ſupponit. Potentia Spiritum S. mit
tendi in Patre præſupponit principium absque principio : mne
vero obinde tale principium absque principio eadem potentia mit
tendi pariter in Filio fupponeret? At par colligendi ratio , qua hic
Jeſuita utitur: Potentia mittendi eadem in Patre & Filio . At Filius
mittit Spiritum S. a Patre ; Pater vero eundem nequaquam mittit a
Filio . (De quo deinde.) At fi colligendi ratio Jeſuitica conſtaret ;
pariter hinc fequeretur, Patrem mittere Spiritum S. a Filio debere.
Nequaquam deinde potentiam mittendi Spiritum S. in Filio fup
ponere potentiam fpirandi, etſi prout Pater mittat Spiritum S. patet
ex
G 3
$34 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS A FILIO

verbis AMBROSII , Lib. III. de Spiritu S. Cap. I. Si ergo fe invicem ,

inquit , Filius ago Spiritus S. mittunt ficut Pater mittit , non fube
ječtionis injuria, fed communitas poteftatis eft. Qualis ergo pote.
ſtas mittendi eft in Spiritu S. mittente Filium prout Pater mittit :
eandem hic dicit effe Ambroſius poteſtatem mittendi in Filio mita
tente Spiritum S. prout Pater mittit. At omnibus conſtat, poteſtatem
mittendi Filium in Spiritu S. nequaquam potentiam generandi ſuppo
nere : pariter neque facultas mittendi Spirituin S. in Filio potentiam
ſpirandi ſupponet. Exinde vero argumentum Jeſuitæ nihil conclu
dit: quia ad ipſam unamque numero mittendi potentiam conſtitu
endam non facit una eademquc origo potentiæ, uti diſerte cxem
plo creatíonis liquet. Una eademque vis creandi & in Patre & in
Filio ; at tamen Pater a fe, Filius a Patre eandem potentiam habet.
Sufficit ut una eademque numero aliqua potentia in aliquibus agno .
ſcatur ; fi definitio integra ejusdem potentiæ iisdein conveniat :
quemadınodum & alias ipſi Latini non obſtare uni ſpirationi con
tendunt; licet Pater a fe, Filius vero non a fe, fed a Patre vero
potentiam illam ſpirandi, ſecundum eorundem aſſertiones, habeat.
Objiciebant porro : Spiritus S. mittitur a Filio aut tanquam a
majori, aut tanquam & prudentiori, aut tanquam a producente. Non
prioribus modis a Filio mittitur. Ergo ab co tanquam a producente
mittitur. Verum inſufficiens erat illa rationum mittendi enumera
tio. Secus enim pariter ſequeretur: à Spiritu S. Filius mittitur aut
tanquam a majori , aut tanquam a prudentiori, aut tanquam a pro
ducente. Sed prioribus modis Filius a Spiritu S. non mittitur. Ergo
ab eo tanquam a producente mittitur. Hic ergo fponte patet, ob
quam rationem mittatur a Filio Spiritus, dum eandem ſcilicet ob
rationem a Spiritu S. mittitur Filius, nimirum ob confenfum & vo
luntatem confubftantialem Spiritum S. mitti : dum ſcilicet ob parem
cauſam a Spiritu S. mittitur Filius. Idem hinc fupra audivimus die
ſerte docentes Patres , ubi ob focietatem , identitatemque naturæ
docebant , Spiritum S. a Filio mitti. Imo AMBROSIUS Lib . III. de
Spiritu S. Cap. I. expreſſe agnoſcebat, quod ex communitate pote
ftatis
 NON IDEM AC PROCESSIO .
535
ftatis Filius & Spiritus S. ſe ipſum mitterent. Si ergo, inquiebat,
Filius & Spiritus S. fe invicem mittunt ficut Pater mittit; non
fubjectionis injuria , fed communitas poteftatis eft. At vero neque
per iinperium , neque per confilium , neque per productionein , ſed
per conſubſtantialem confenfium & voluntatem Filius a Spiritu S.
mittitur : ob parem ergo cauſaın pariter a Filio mittitur Spiritus S.Cichovius
Hinc pariter corruit argumentum finile Jeſuitæ cujusdam ,quæf, X. p
cajus ratio ulterior eſt: Quia ad miſſionem requiritur , ut perſona, 103,
quæ mittitur, aliquomodo a mittente moveatur , vel per imperium ,
vel per confilium , vel per virtutem impreffam , vel naturali origine,
quoinodo ramus mittitur ab arbore; quorùm quia nihil convenire
poteſt divinis perfonis præter ultimum : non poteſt dici Spiritus S.
mitti a Filio æternaliter , niſi ab eo naturalem duceret originem
Nam præter enumeratos modos inittendi, etiam in divinis perſonang
a perſona mitti ob conſubſtantialem voluntatem & conſenſum , pa
tet utique ex eo , quod Filius a Spiritu S. mittatur, qui neque per
imperium , neque per confilium , neque per virtutem impreſſam,
neque naturali origine a Filio mittitur ; ſed , ut dictum , per con
ſubſtantialem voluntatem & conſenſuin . Spiritum S. vero dici mitti
a Filio æternaliter , fallillimum eſt; & dum hoc fumit Jeſuita , fu
mit id, quod erat in principio.
Cichovius
Sed inftat idem Jeſuita alibi: Quærendum eft, quomodo in eaquæf.VI. p.69.
datione vel communicatione ad extra ſe babeat Filius refpectu Spiri
tus fancti? An babeat aliquam rationem principii, an miniſtri, per
quem a Filio detur Spiritus S. an denique cooperatoris vel approbar
toris ? Quod ultimum fi dixerint (uti dicere folent, ) inferendum eft:
dicipoffe ES debere, etiam Patrem mitti a Filio & Spiritu S. dari
ab iisdem , procedere ab iisdem ; idque ita probandum : Ivhann. XV,
25. ait Dominus Iefus: Si quis diliget me , fermonem meum fer.
vabit, 85 Pater meus diliget eum , & ad cum veniemus , & man
fionem apud eum faciemus. . Certum ergo eft , ad eum , qui fervat
pracepta Cbrifti, non folum Filium & 5 Spiritum S.ſed ctiam Patrem
venire ; quo præfuppofito, fi argu'nentor: Dicitis: Spiritum S.
ideo
536 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS A FILIO

ideo effe , procedere , Etc. a Patre & Filio, vel ambobus, vel a Pa
tre per Filium : 'quia Spiritus S. venit ad nos , & docet nos ,
dona nobis largitur approbante Paire & Filio. Sed etiam approbante
Filio & Spiritu Ş. Pater venit ad nos , ut conftat ex loco citato, do
cet nos , ut conftat Matth. XVI. in revelationc fancto Petro a Patre
cælefti data, dona nobis largitur, ut conſtat ex initio epiftola S. Im
cobi. Ergo propter quam caufam dicitis, Spiritum S. cffe a Filio,
procedere , ſcaturire, profundi ex Filio; propter eandem dicere de.
betis, Patrem effe, procedere, ſcaturire, profundt a Filio & Spi.
ritu S. Videbimus, an corum cuneus hos cuneo non exibit aba £tus.
Sed primo fi identitas voluntatis & operationis non fufficeret,
ut Filius dicatur mittere Spiritum S. ubi Filius & Spiritus S. ad nos
veniunt; ſed præterea requiritur, ut procedat a Filio Spiritus S. ad
eoque hoc demum ſuppoſito, neceſſario ſequitur Spiritum S. a Fi.
lio mitti, & non a Spiritu S. Filium : ſequetur utique pariter, cum ,
ubi Pater , Filius & Spiritus S. ad nos adveniunt , Filius ad nos ad
veniat approbante Patre & cooperante , præterea ctiam Pater cauſa
Filii ſit; ſequetur hine , inquam , Filium , ubi cum Spiritu S. ad
nos venit, fimul etiam a Patre ad nos mitti , quod impoſſibile.
Omnes eniin SS. Patres unanimi conſenſu docent , millionem Spiri
tus ſancti,, qua
qua ad Apoſtolos miſſus tempore Pentecoſtes; qua in fin
gura columbæ deſcendit ſuper Chriſtum tempore baptiſmi; qua
item quotidie ad fideles mittitur, propriam eſſe folius Spiritus ſan
cti, ncque Filio etiam convenire: miſlionem vero Filii temporalem
in mundum factam , folam eſſe incarnationem ; non ergo cauſatam
eſſe a Filio , ſed alia præterea cauſa ſubeſt, cur, ubi Filius &
Spiritus S. ad nos veniunt , folus tamen Spiritus S. dicatur a Filio
mitti. Scilicet ubi Spiritus S. dicitur mitti in fpeciebus viſibilibus,
in igneis linguis v . gr. fuper Apoftolos , in columba ſuper Chriſtum
tempore baptiſmi; concurrit quidem ad hunc effectum etiam Filius
Dei ob identitatem voluntatis, beneplaciti & operationis: (pari
ter enim Filius etiam creat viſibiles creaturas ac fpecics) folus tamen
Spiritus S. obinde dicitur miſſus effc a Filio , quia folus apparuit in
fpe
 NON IDEM AC PROCESSIO . 537
fpeciebus iſtis viſibilibus, easque quafi fibi appropriavit, licet etiam
a Filio creatas . Licet ergo Filius ſic pariter concurrerit in identi
tate voluntatis & operationis: non tamen , ubi Spiritus S. ad Apo
ſtolos miſſus, & fimul cum Spiritu S. ad ipfos etiam venit Filius
Dei, ut habeut verba Chriſti, obinde ctiam a Spiritu S. Filius mis
fus effe dici poterat . Non enim Chriſtus apparuit in viſibili ilta.
forma , noo appropriavit ſibi Chriſtus iſtas viſibiles formas , uti
quidem hoc Spiritui S. convenit. Idem habe , ubi alias Spiritus S.
ad nos advenit, ac diverſis alumtis indiciis declarare ſe dignatur,
ut loquitur Au &tor Breviarii adverſus Arianos apud Sirmundum , p . 5

108. Pariter ergo porro, ubi etiam in miſſione Spiritus fancti ſuper,,
fideles nulla viſibilia judicia apparent: adhuc dum nequaquam ob
candem identitatem voluntatis Pater aut Filius dici poteſt a Spiri
tu S. fimiliter mitti. Utut enim pariter hic Pater ; Filius & Spiritus
S. in uno beneplacito, in una voluntate, in una operatione, do
norum ſcilicet: (hæc enim non ſunt ſubfiſtentia, ſed energia , ad.
coque creata , ut inquit, S. BASILIUS Lib. V. contra Eunomium ,
Tom . II. p. 141.) pari tamen ratione uti viſibiles iſtas formas, co .
lumbam, v. gr. igneas linguas: ſic creata illa dona certa ratione fibi
appropriat Spiritus S. & inviſibili ratione per illa ſe nobis manifeſtat.
Præterea enim & hinc Spiritus S. ſe ipſum mittere dicitur, adeoque
Spiritus S. & mittens, & miſſus; mittens utique communi ratione;
dona enim ſua pariter creabat , fuo beneplacito & voluntate venie,
bat ; miſſus tamen peculiari & propria ratione ; non tamen a ſe ipſo
obinde procedit Spiritus S. Hoc etiam toties docent SS. Patres,
quoties ſupra docebant, Spiritum S. ſecunduin dona, non etiain
fecundum divinitatem mitti. Hinc enim ſequitur, propria quadam
ratione Spiritum S. ſecundum dona mitti, non communi etiain,
qua Pater.v. gr. & Filius eadem dona pariter creant, & eadem ſu
per nos effundunt. Cum ergo certa ratione ut exteriores viſibiles
formas, fic etiain dona ſua, quæ nobis dilargitur, ſibi appropriet
Spiritus S. patet utique nequaquam ſequi, Filium etiam a Spiritu .
mitti, ubi ad nos cum Spiritų S. venit beneplacito & voluntate
H ejus.
 538 TRACT . VIIL. MISSIO SPIRITUS A Filio

cjusdem Spiritus fancti: patet nequaquam requiri, ut, fi Filius non

debeat etiam cum dici mitti a Spiritu S. Filius ob originen
Spiritum S. debeat mittere. Et hæc ob objectionem illam.
Perginus.
Tandem objiciebant: Pater ſolus nusquam legitur miſſus,
non aliam vero ob rationem , quam quia alii exiſtentiæ fuæ cau
fam non debet. Mitti ergo indicat, productum eſſe ; Spiritusque
S. a Filio procedit, cum ab eo mittatur. Sponte vero omnino
concedimus, eum , qni improductus, non poſſe mitti ; rurſumque,
qui mittitur , neceſſario productum effe : falſumn vero , quod ex eo,
quia qui non productus, non poteft mitti , fequatur, miſſum ne
ceſſario productum efle ab eo , a quo mittitar. Mittit utique Fi.
lium Spiritus S. ad incarnandum : an ergo a Spiritu S. productus,
five generatus Filius? Mittit Filius, mittit Spiritus fe ipfum : neu .
ter tamen ſui ipſius caufa & principium . Quam potius GREGORIUS
Nazianzenus, quam potius AUGUSTINUS millionem Spiritus cognoſci
effe docent , quod a Patre , a Filio non item procedat Spiritus S.
ut eorum doctrinam fufe fupra circa refponfionem III. ad argumen
tum I vidiinus.
Cichovias
Inftat vero Jefuitarum nonnemo : In diuinis, proprie loquen
Yours & do, non poteft. dici perfona mittens, prafertim aternaliter , nifa
que rationem habet principii refpe&tu perfona miſa ; caque fola ra
tio eft , cur Pater non dicatur mitti : ( tefte S. AUGUSTINO Lib. IV .
de Trinitate , Cap. XX . & Tom . VI. contra fermonem Arianorum
Cap. IV .) Quiafolus non habet auctorem , a quo procedat. Quod
Pater non mittatur, caufa eft, quia non habet, a quo procedat.
Qui ergo non habet auctorem , a quo procedat, non mittitur; adeo
que , quod vi converſionis hinc fequitur, qui mittitur, habet aucto
rem , a quo procedat. Hæc ergo doctrina Auguſtini. Falfum vero
hinc fequi: mittentem eſſe productorem milli; non enim qui mit
titur , neceffario habet productorem eum , a quo mittitur. Neque
id ratio Auguſtini allata convincit : non eniin habet : Qui mittitur
ab aliquo, habet auctorem eandem ; aut habet auctorem , a quo
mit
 NON IDEM AC PROCES10 .
539
mittitur : ſed fimpliciter ſaltem habet: Qui mittitur , habet produ,
etorcin , a quo procedit. Quodſi vero hæc intelligantur de mittente
1
æternaliter : verum omnino , mittentem neceſſario habere principii
rationem , ratione perſonæ miliæ ; fed falfum , fic Spiritum S. a
Filio mitti,
Sed præter hanc acceptionem vocis millionis , qua nonnifi quz
ad nos facta intelligitur, Patres etiam nonnunquam voce miſlionis
intelligunt ipfam æternam & hypottaticam productionem . Ita voce
hac uti ANASTASIUM Sinaicam in Hodogæo, & EPIPHANIUM pluribus
locis , Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium in ſeculo VI.
circa Anaſtaſii ejusdem teſtimonium vidimus. Et CYRILLUS Ale
xandrinus Lib. II. in Johannem , Cap. V. Tom . IV. p. 197. Mis
ſum ſe dicit , manifeſtum vero , quod a Deo & Patre five ſecundum
incarnationis modum , fecundum quem illuxit mundo cum carne be
neplacito & notitia Patris ; five ut fermo ex generante intelle & tu pro
diens quodammodo ego voluntatem perficiens, Eadem habet & Lib.
II. in Johannem , Cap. III. Tom . IV . p. 169. & Lib. IV. in Johau
Aem Cap. V. p. 413. Sciendum vero , quod cum rurſum ſe miſlum
ait , non minorem ſe dignitate Patris oftendit : non putandum enim
eft fervilem banc miffionem effe, licet forma fervi indutus hæc de fa
inculpate pronunciat. Miſſus autem eft eo modo, quo fermo ex mente,
& ſplendor ex fole. Tam ergo ratione Filii, quam Spiritus ſancti
vocem millionis de æterna productione quandoque accipiunt Patres.
Sed hæc acceptio huc non facit. Modo enim de temporali faltera
& in mundum nobisque facta miſſione Filii & Spiritus fancti agi
mus ; & hoc ſenſu vocem miffionis faltem accipimus. Hoc vero
ſenſu miſlionem eſſe ipſam perſoux productionem , aut hanc pra .
fupponere, falliffimum . Priori vero ſenſu ſi accipiatur propofitio
illa , falliſimum denuo , Spiritum S. a Filio mitti. Neque huc fa
cit , vocem mifionis æternaliter etiam fumi; a quo ergo quis mitti
tur temporaliter, æternaliter etiam ab eo mitti . Nam & ratione Filü í
,vox miflionis fumebatur : nequaquam tamen Filius a Spiritu S. xter
naliter mittitur, licet temporaliter in hunc mundum ad incarnandum
miffus fuerit. H 2 Ulti .
540 TRACT. VIII. Missio SPIRITUS A Filio & c.

Ultimo quæ Jeſuitarum nonnemo ad hæc ex verbis quibusdam

GREGORII Thaumaturgi, Gregoru Theologi, & Athanasii oratione
II. contra Arianos objicit: facile diluentur ab iis , qnos copia horum
librorum non deftituit. Facile enim fuerit oſtendere , textu ipſo
ponderato , aut de miſſione faltem temporali ibidem agi; aut nulla
neceſſitate de ipfa productione eadem intelligi.- Objecta vero ab
eodem porro teſtimonia ATHANASII ex Lib. de humana natura
ſuſcepta, & epiſtola ad Serapionem ſub finem , Anastasu Sinaitz ex
Lib. I. de doginatibus fidei, Tractatu , quo teAimonia ex Patribus
orientalibus objecta diſcuſſimus, dilnimus. FULGENTII vero verba,
quæ pariter fubdit, tanquam corrupta fecundum Tractatum de
corruptelis in Patrum latinorum fcriptis perpetratis, non moramur.
Et hæc hactenus ad argumentum Latinorum , quo ex millionc
Spiritus fancti a Filio , proceflionem ejus ab1
eodem inferebant.

TRA
 541
setting oo) sem

TRACTATUS IX .
In quo demonftratur, inſufflaffe Servatorem
Apoſtolis & dixife: Accipite Spiritum fanétum ,
non effe argumentum proceffionis Spiritus
San &ti ex Filio.

d demonſtrandam porro fententiam fuam Latini etiam obu

A jiciunt factum illud Chriſti, quo infufflans diſcipulis dixit:
Accipite Spiritum ſanctum. Non enim inſufflaret, nifi
Spiritus S. ab eo procederet; nifi hoc ipfo ſignificaret ab æterno
etiam ab ipſo fufflari five fpirari Spiritum S. Una item fpiratio
SpiritusS. Hic vero a Filio fpiratur five inſufflatur Spiritus S. In
fofiatio crgo hæc eadem cum æterna Spiritus S. fpiratione,
RESPONSIO I.
Verum primo, fi quis ex inſufflatione illa Chriſti caufam Spi
titus S. inferre ſaiagat: non utique hinc Filium Dei , ſed Patrem
faltem productorem effe Spiritus fancti colligere poterit. Hoc enim
docet Gregorius Tlieologus orat. XXXVII. p. 611. Sic enim ille :
Quecunque bumilius (de Spiritu ſancto) dicuntur, crjusmı di funt :
dari, mitti , dijtribui, aflatus, promiſſio, interceffio, & c. ne finu
ĝula commemorem : ad principem caufam Patrem referenda funt; ut
oftendatur, ex quo fit Spiritus, · ac non tria diviſa principia, quaſi
Dii multi effent, recipiantur. Affari de Spiritu S. dici oftendit, nt
monftretur, ex qno fit Spiritus S. ſive ut monſtretur, ab alio eſſe
H 3 Spi:
 54 % Tract. IX . INSUFFLATIO SPIRITUS
Spiritum S. non a ſe ipfo. Oſtenſurus ergo, quis fit cauſa Spiritus S.
ob quam inde ipfe dicatur a Filio infufflari, ſolum Patrem nomi.
aat , Filium non item . Diſerte ergo hinc fequitur , inſufflationein
Spiritus ſancti non eſſe argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio,
fed potius proceſlionis ejusdem a Patre.

RESPONSIO . II.
Et hinc cam Auctor libri de Trinitate, Cap. X. quam Johan .
NES Damaſcenus Lib. I. orthodoxx fidei Cap. XI. ubi Spiritum S. do.
cent a Filio Dei inſufflatum Apoſtolis, fimul tamen negant Spiritum
S. a Filio Dei procedere. Inquiunt enim : Spiritum ſanctum qui.
dem non effe ex Filio , fed per Filium manifeftatum nobis & datum
confitemur. Inſpiravit enim , & dixit difcipulis fuis: Ac.
cipite Spiritum ſanctum : quemadmodum quidem ex fole et radius
ET Splendor: ipfe enim eft fons radii &T Splendoris; per radium ve
ro fplendot nobis communicatur , & ipfe eft, qui nos illuminat, er
communicatur a nobis. Nequaquam ergo fancti Patres inſufflatio
nem Spiritus S. a Filio factam , argumentum habuere procellionis
Spiritus S. a Filio.
1
RESPONSIO III.
Dabat fcilicet quidem Filius Dei diſcipulis Spiritum S. cum in
ſufflans diceret : Accipite Spiritum ſanctum : verum habitus ille, quo
affilavit diſcipulos Filius Dei, nequaquam erat Spiritus S. ſed ſaltem
deſignabat ipſum . Sic enim AUGUSTINUS Lib. XIII. de civitate Dei,
Cap. XXIV . Non creatura eft Spiritus fanétus , fed creator : neque
enim flatus ille corporeus decarnis oreprocedens fubftantia erat Spiri.
tus fancti , atque natura; ſed potiusfignificatio , qua intellegeremus,
ut dixi, Spiritum ſanctum Patri effe Filioque communem : quia non
funt eis fingulis finguli, ſed unus amborum eft. Et Lib. X. de Geo
neli ad litceram , Cap. V. Neque etiam flatus ille ek corpore Domini
fub
 2

1
NON EST ARG. PROCESS .
543
fubftantia erat Spiritusfanéti, quando fufflavit, ait : Accipite
Spiritum fan &tum. Haymo Epifcopus Halberſtadienfis dominica
prima poſt paſſionein , ad verba: Accipite Spiritum fanétum . Non
fuit infufflatio illa Spiritus fan&tus , ficut nec ille ignis, qui ſuper
difcipulos venit decima die poft afcenfionem Domini ad cælos, ifta
inſuflatio non eft aliud , niſi nër commotus. Sicut anbelitus non ef !

pars animæ tuæ , fimiliter egº illa inſuflatio non fuit Spiritus fan
&tus; fed per illum infufflationem & ignem corporeum defignatus eft
Spiritus fanétus incorporeus, qui in cordibus diſcipulorum a Domino
mittebatur. Ipſe item RATRAMNUS Monachus Corbejx Lib. I. 1
contra orientales , Cap. III. Tom . XII. Spicilegii veterum Scripto
rum p. 7. Non ut flatus ille corporeus ex aëre fumtus, eg pulmonum
miniferio per oris organum effuſus, Spiritus fanétifuerit fubftantis.
Inſufflatione ergo
illa Spiritus S. ſignificatur, Spiritum S. fuiffe datuin
& impertitum Apoſtolis a Servatore ; nequaquam vero ipſe halitus
fubftantia fuit Spiritus S. At miſfionem Spiritus S. five donationcm
non eſſe argumentum proceſſionis ejusdem a Filio , peculiari Tra
Statu oftendimus.

RESPONSIO IV .
Si deinde Chriſtus inſufflat Spirituin S. diſcipulis: pariter &
Spiritus S. fpirat fe ipfum : Spiritus enim , inquit Servator , ubi
vult Spirat: Hoc enim de Spiritu S. exponunt AUGUSTINUS Lib.
XV. de Trinitate, Cap. XIX. BEDA Lib. retractationum in acta Apo
ftolorum , ad Cap. X. & Hom . VI. æftivali de fanctis, & Homilia
hiemali de ſanctis in Epiphania Domini; Al Binus item Alcuinns
Lib. II . de Trinitate , Cap. XIX. Kaymo dominica infra octavam
aſcenſionis Domini; HINCMARUS Rhemenfis etiam Lib. de trina
Deitate ; & RATRAMNUS tandem Lib. I. adverfus orientales, Cap.
V. Prout horum omnium verba vidimus Tractatu , quod miſlio
Spiritus S. non fit argumentum proceſſionis ejusdem a Filio, circa re
fponfioncm V. Si ergo Spiritus fanctus pariter fe ipfamfpirat: quo
modo
 544 Tract. IX . ' INSOPFLATIO SPIRITUS
modo inſufflatio ejus argumentum eſſet proceſſionis ejusdema Filio !
An tandem , quod quidem fecus pariter inde fequeretur, Spiritus
Cichovius in
fanctus ſui ipſius eſſet cauſa ?
tribunali pag. Cun vero pariter hæc ipſa Latinis nonnemo objeciffet, inſtat
155 ad hæc Jeſuitarum nonnemo : Quod vero Lithologus Spiritum fan
Etum ad extra effe ſpiratorem probat ex illis verbis: Spiritus, ubi
vult, ſpirat: ridendum fe exponit omnibus, qui pro legitimo Scri.
pturarum interprete habent Theophylactum estãs docentem , loco illo
Spiritum fignificare ventum , non per fonam ſanctiffimæ Trinitatis,
Verum nequaquam , dum eadem verba de ipſo Spiritu S. exponi
nius , Theophylactum obinde eadem de vento exponentem interpre.
tationis pravæ accuſamus. Plurium utique locorum facræ Scri.
pturæ plures ſunt ſenſus litterales ; quod hinc cauſa, 'quod ſancti
Patres in interpretandis ſacris Scripturis in diverſa foleant abire,
Idem pariter hic inde contingit : verba enim illa Chriſti, Spiritus
ubi vult Spirat varium admittunt fenfum ; & hinc alinm ſequitur
Theophylactus, alium laudant adducti Patres. Inſulle ergo objicit
Jefuita , ridendum fe exponi, qui de perſona Spiritus fancti verba
illa Chriſti accipiunt; cum Theophilactus illa de vento faltem expo
nat. Quanto magis enim ipſe ſe ridendum exponit omnibus , dum
tam inepte riſui aliorum ſubjicit diffentienten

RESPONSIO V ,
Millio porro Spiritus S. tempore Pentecoftes facta longe fupe.
rat inſufflationem illam Servatoris. Licet enim inſufflans Spiritum
S. diſcipulis dediſſet Servator: adhuc tamen jamjam ad cælos aſcen.
furus monet Apoftolos, ne abirent Hierofolyma, fed exſpectarent.
ibi promiffionem Spiritus fanéti, quam fcilicet toties antea diſcipulis
fecerat Servator, Johan , XIV. XV & XVI. Rurſum dicebat Serva.
for : Si ego non abiero, Spiritus fanétus non veniet ad vos ; ubi au .
tem abiero , mittam cum ad vos. Ab afcenfione ergo fua demum
ſuſpendit Spiritus fancti adventum . Quomodo vero Hieroſolymz
demum) .
 NON EST ARG . PROCESS.
545
demum adventum Spiritus S. Apoſtoli exſpectare debebant poft al
cenſionem Domini? Quomodo non præſente Domino Spiritus S. da
tus , ubi hic ipſe Servator infufflans ait : Accipite Spiritum ſanctum ?
Hæc utique nunquam conciliabuntur, niſi præuntibus ſanctis Patri
bus utroque quidem tempore affirmemus Spiritum S. fuiſfe datum ;
ſed per inſufflationem illam unicum ſaltem donum Spiritus S. rensis
fionem ſcilicet peccatorum diſcipulis fuiſſe collatum : quemadmo
dum & Servator inſufflans ait : Accipite Spiritum ſanctum ; quorum
remiſeritis peccata , corum peccata remittentur. Tempore vero
Pentecoſtes omnem omnium donorum perfectionem , linguarum
v . gr. aliorumque dona, fuiſſe impertitam . Quantum ergo miflio
Spiritus S. toties promiſſa præſtet inſufflatione illa , cuique patet.
Cum itaque miſlio Spiritus S. a Filio facta nequaquam ſit argu
mentum proceſſionis Spiritus S. a Filio , ut peculiari Tractatu oſten.
dimus : eo minus utique ex inſufflatione illa ſequetur, Spiritum S.
procedere a Filio. Dicta enim ratione paſſin objecta modo loca
conciliant ſancti Patres. EUSEBIUS Pamphili ad Marinum apud Ana.
ftafium Sinaitam quæſt. CXLVIIL. Spiritus fanétus Apoftolis a Chrifto
infpiratus foluebat & remittebat omnia peccata. Quod vero promis
fum eft, ipfos baptizatum iri in Spiritu ſancto, & participaturos
virtutem operationum : id indicat effe&tricem facultatem eorum , que
patraturi erant miraculofa , & futura ipfis pericula ſubcunda. Nam
ante banc virtutem noluit, ethnicis five gentilibusprædicarent; fed
jufit, ut virtutis ex alto adventure ſefe participes facerent. Hoc

donum Apoftolus proprie ab aliis Spiritus fan &ti operationibus diftin

Elum efle his verbis docet : Aliis dantur operationes virtutum & pro
phetia: Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa. Cu
jus virtutis cum necdum participes effent, negarunt illum cun &ti,
r tempore paffionis fcandalizati funt : at cum virtute hac induti ac
roborati fuere, Chrifto libere, palam & intrepide teftimonium pre.
buerunt. CYRILLUS Hierofolymitanus catecheſi XIV . Simul autem
omnes (diſcipuli) ſalutari inſuflatione perfruentes, & poteftatem re
mittendi peccata in virtute Spiritus fanéti accipientes. Et Cate
1 chefi
546 Tract. IX . INSUFFLATIO SPIRITUS

chefi XVII. Sic narrabat Evangelium , quod poft refurreЕtionem tum

demum inſuflavit in eos. Sed dat quidem nunc gratiam , addit autem
afinarium amplius, & ait ad eos : Paratus quidem ego fum dare, fed
nondum capere poteftis. Interea accipite gratiam qui poteftis , de
inceps vero ſuscipietis abundantiorem , vos fedete in urbe Jerufalem ,
donec induamini virtute ex alto. Nunc accipite partialiter, tunc acci
pietis perfecte : nam ille qui ſuscipit, perſepe id babet ex parte,
qui vero veſte induitur, undique illa circumdatur. ATHANASIUS
Lib. de dictis & interpretationibus parabolarum Evangelii, quæft.
XXIX. Tom . II. operuin p. 399. Quare flavit in diſcipulos fuos
Cbriftus, dicens : Accipite Spiritum fan &tum ? Quod inquit: Aces.
pite Spiritum S. dedit ipfis per iftam infpirationem poteftatein &
donum peccata remittendi. His baptiſmi & fignorum acceffit effica
cia , quam dedit in fefto Pentecoſtes. Ideo, inquit, vos baptizabimini
Spiritu ſanéto, & accipietis virtutcm fupervenientis in vos Spiritus
Janeti. Nam ante paſſionem cjus Apoftoli non ſanabant ægrotos per
Spiritum ſanctum , fed per poteftatem & mandatum fibi a Chrifto
traditum : nondum enim erat Spiritus fan &tus: nec enim tum adhuc
Chriftus fuerat glorificaties, a mortuis vero refurgens, glorificatus
eft. Spiritum ſanctum autem vocat non fanéti Spiritus hypoftafia :
bæc enim erat ante & oft eritque ſemper; fed Spiritus fanéti do
num , quod afcenfionis decimo, refurre&tionis vero quisquagefimo die
venit ſuper diſcipulos Chrifti. AMBROSIUS Lib. X. comment. in Lu .
cam ad Cap. XXIV. fub finem Spiritum ſanctum : vel illis undecim
(diſcipulis) quaſi perfe&tioribus infufflavit (Chriflus) & reliquis poftea
tribuendum effe promittit: vel iisdem ibi inſuflavit, hii fpondet.
Nic videtur effe contrarium , cum divifones gratiarum fint: alii
enim datur fermo ſapientiæ , alii autem fermio ſcientiæ fecundum euni
dem Spiritum , alii fides in eodem Spiritu , alii gratia curationum ,
alii gratia linguarum . Ergo aliam inſuflavit ibi operationem , bic
aliam pollicetur. Ibi enim remitterdorum gratia tributa eft pecca
torum , quod effe videtur anguftius : ideo inſuflatur a Chriſto,
Hi credas Spiritum Chrifti, & credas de Deo Spiritum : Deus enim
folus
 NON EST ARG. PROCÉSS. 547
folus peccata dimittit. Lucas autcm linguarum gratiam defcripfit
effufam . Denique ibi babes ; Accipite Spiritum ſanctum , quorum
remiſeritis peccata, remiffa crunt. At vero in actibus Apoftolorum
fic babes : Et repleti funt omnes Spiritu ſancto, 85 cæperunt loqui
HIERONYMUS
variis linguis, quomodo Spiritus dabat loqui bis.
Epiſt. ad Hedibiam , quæft. IX. Quomodo Salvator fecundum Joban,
nem inſuflavit Spiritum fan &tum in ſanctos Apoftolos ; & fecundum
Lucam poſt afcenfonem ſe miffurum repromittit! Hujus quæftionis
perfacilis folutio , , docente Apoftolo Paulo , Spiritus ſancti diver.
fas gratias noverimus. Ergo Dominus , qui poft reſurrectionem ſuam
juxta Lucæ Evangelium dixerat : Ecce ego mittam promiſionem Pas
tris meiin vos, vos autem fedete in civitate, quoadusque induamini
virtute ex alto; & juxta cundem in Apoftolorum aflibus eft locutus ;
Præcepit eis, ab Hierofolymis ne diſcederent, fed exſpectarent promis,
fonem Patris, quam audiſtis, inquit , per os meum : quia loban .
nes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spirituſancto
nonpoft multos hos dies. Rurſum in fine Evangeliifecundum Ioban .
nem eo die , quo refurrexerat, id eft die dominica, claufis januis
ad Apoftolor introiſſe, narratur , i dixiſſe eis ſecundo: Pax vobis;
Este intuliffe: Sicut mifit me Pater, & ego mitto vos.. Hoc cum die
xiſſet, inſuflavit & dixit eis : Accipite Spiritum ſanctum. Quo
rum remiferitis peccata, remittentur eis; & quorum retinueritis,
retenta crunt. Prima igitur die reſurrectionis accepere Spiritus
ſenčti gratiam , qua peccata dimitterent & baptizarent, el filios
Dei facerent , & Spiritum adoptionis largirentur ipſo Salvatore
dicente : Quorum remiferitis peccata , remittentur eis ; quorum
retinueritis , retenta erunt. Die autem Pentecoftes eis amplius ree
promifum eft , ut baptizarentur Spiritu ſancto, & induerentur vir,
tute ex alto, qua Chriſti Evangelium cunctis gentibus prædicarent,
juxta illud quod in LXVII, pſalmo legimus: Dominus dutt verbum
evangelizantibus virtute multa ; ut haberent operationem virtutum ,
& gratiam fanitatum , & prædicaturi multis gentibus acciperent
genera linguarum ; ut jam tunc cognofceretur , qui Apoſtolorum qui.
Ia bus
548 Tracr. IX . INSUFFLATIO SPIRITUS

bus deberent gentibus nunciare. Qua repromiffio Spiritus fan &ti dic
decima poſt afcenfionem Salvatoris expleta eft, Luca referente. Non
ergo Tohannes Lucasque diſcordant , ut quod ille primo reſurrectionet
die datum 'efe ſignificat, hic quinquagefimo die veniffc defcribat ;
fed profe&tus apoſtolicus eft, ut, qui primo remittendorum peccato
rum gratiam acceperant, poſtea acciperent operationes virtutum , egy
cuncis donationum genera , qua ab Apoftolo defcripta commemoravi.
mus , & ( quod magis neceſſarium erat ) diverſitatem linguarum
omnium gentium , ut annunciaturi Chriftum nullo indigerent inter
prete. CHRYSOSTOMUS Hom. LXXV. in Johannem poft medium,
in commentario in Johannem a Commelio græce & latine edito, p.
432. Quomodo ergo inquit niſi ego abiero, ille non , veniet ; at
nunc Spiritum dat ? Quidam dicunt, non dediſſc Spiritum , fed
idoneos ad accipiendum per inſufflationem reddidiffe : non tamen quiso
piam erraret , fi tunc eos quandam poteſtatem & gratiam ſpiritua
lem accepiffe diceret ; non tamen ut mortuos ſuſcitarent, & virtutes
oftenderent, ſed ut peccata dimitterent. Differentes enim funt gra
tia Spiritus: quare addit : Quoriimcunque remiſeritis peccata , re
miffa erunt , oftendens quod virtutis gratiam largiatur. Poft quin
quaginta dies autem fignorum operationem acceperunt: ideo inquit:
Accipietis virtutem venientis in vos Spiritus ſancti, & eritis mibi
teſtes in Jeruſalem & in omni Judaa; teftes vero por figna faéti.
Paria habet Serm . in Pentecoſte de Spiritu S. poſt principium , edi
tionis latinæ Parifienfis anno 1588. Tom . III. operum , coluni.
788 . Eusebius Emiſlenus dominica prima poft pafcha, Tom. V.
Part. I. Bibliothecæ Patrum Colonienſis , p. 678. de illa inſufflatione
agens: Si modo, inquit , difcipulis fuis dedit Dominus Spiritum
fanétum ; fed non es plenitudine, qua poftea daturus crat. LLO
Magnús Şerm . II. in Pentecoſt. Omnes , qui in Dominum Jeſum cre
diderant, infufum fibi babebant Spiritum ſanctum ; & remittendo
rum peccatorum jam tunc Apoftoli acceperant poteftatem , quum poft
refurrectionem fuam Dominus infufflavit & dixit: Accipite Spiritum
fanctum : quorum remiferitis peccats , remittentur eis, & quorum
reti.
 NON EST ARG . PROCESS .
549
retinueritis , retinebuntur. Sed illi perfe£tioni, que erat diſcipulis
conferenda, major gratia e abundantior inſpiratio fervabatur , per
quans ESP que acceperunt fumerent , & excellentius poſſens
babere quæ fumferant. Oportebat enim capacitatem eorum , qui
ducebantur, augeri, & multiplicari conftantiam illius charitatis,
qua omnem formidinem foras mitteret, egy furorem perſequentiunt
non timeret. Quod utique Apoftoli, poſteaquam Spiritus fancti nova
abundantia funt repleti, ardentius velle , & efficacius poffe cæperant,
proficiontes 4 præceptorum ſcientia ad tolerantiam paffionum , ut fub
nulla jam tempeftate trepidantes, Auctus feculi ee clationes mundi
fide fupergrediente culcarent , & morte contemta omnibus gentibus
Evangelium veritatis inferrent. ANASTASIUS Sinaita quæft. CXLVIII .
quærit: Quomodo intelligendum illud Domini : Si non abiero , Para
cletus non veniet , cum tamen Spirtsum ſanctum Apoftolis per inſuffla
tionem impertiat ! Et refpondet : Per inſufflationem prabet illis po
teftatem & gratiam fpiritualem remittendi peccata. Addit enim :
Quorum remiferitis peccata , remittentur , & quorum retinucritis ,
retenta crunt. Perdefcenfum vero in Pentecoſte gratiam baptiſma
tis & fignorum operationem illis largitus ef. Unde ait : Vos autem
baptizabimini Spiritu ſancto , & accipictis virtutem Spiritus fancti
fupervenientis in vos , Apoftoli enim ante paſſionem beneficia Sanita.
tis non conferebant Spiritu ſancto , ſed poteſtate & mandato Chriſti;
nondum enim datus erat Spiritus fanétus, quia lefus nondum erdt
glorificatus; glorificatus vero eft, quando a mortuis refurrexit.
AMMONIUS in catena Græcorum Patrum ad Johannem, ad Johannis
XX. Cap. Spiritale illis donum dedit folvendi peccata & dijudi.
candi, Verum dici poteft, cos modo donum peccata remittendi acce- .
piffe , poſt Pentecoſten vero mortuos fufcitandi, & corum , quæ per
fectiora erant , accepille poteftatem . Beda Quæſt. II, in acta Apo
ſtolorum quærit: Spiritus fan tus quomodo ante afcenfionem a Sal.
vatore fecundum Evangeliftam Iohannem Apoſtolis inſuflatur; cum
fecundum a &tus Apoftolorum poft decimum afcenfionis diem in Apoſtolos
mifus fit? Et reſpondet: Multe fancti Spiritus gratiarum tiones
dona.
1 3
 550 TRACT. IX. INSOPFLATIO SPIRITUS

tiones funt , fecundum illud quod Apoftolus dicit : Alii quidem da.
tur per Spiritum fermo ſapientia , alii fermo ſcientiæ fecundum eun ,
dem Spiritum , alii gratia ſanitatum in uno Spiritu & c.' Igitur
ante aſcenſionem gratiam ſancti Spiritus acceperunt, qua poffent pec
cata dimittere & baptizare, es credentibus Spiritum adoptionis in
fundere : fecundum quod & tunc , cum eis a Salvatore Spiritus in ,
fufflaretur, diflum fuerat : Quorum remiferitis peccata, remitten.
tur eis, Et quorum retinucritis , retenta erunt,. At vero poft afcen .
konem multo majorem fancti Spiritus gratiam perceperunt, in ope.
ratione virtutum , & gratia fanitatum , & diverfarum perceptione
linguarum , juxta illud quod eisdem codem die promiffum fuerat,
ut baptizarentur Spiritu ſancto, & induerentur virtute, qui Evanı
gelium Cbrifi univerfis poffint gentibus prædicare. In bac ergo per
ceptione fancti Spiritusfecundum Dominica gratiæ diſtributionem
Apoftolorum demonftratur profeétus, non compugnantium diverfitar
Scripturarum . AMALARIUS Fortunatus Lib. IV . de Ecclefiafticis of,
ficiis, Cap. XXVII. Tom . IX. Part. I. Bibliothecæ Patrum Colonien,
fis p. 381. Cum verba illa Servatoris : Accipite Spiritum fanétum ,
laudafſet: Iam acceperant, inquit , Spiritum fanétum in remiffionem
peccatorum , ſed adhuc reftabat donum quod nondum acceperant,
fed accepturi erant in die Pentecoſtes; id eft ut predicationemfuam
firmarent ſgnis miraculorum , & ut non timerent rabiem perſequen,
tium , neque irretiri poffent vinculo terreni defiderii, neque labefacta
ri errore aliquo. OECUMENIUS in Acta ad Cap. I. Tom. I. operum ,
editionis Pariſienſis græco -latinæ anno 1631. p. 4. Verum fe nun ,
quam advenerat Spiritus fan &tus: quomodo dixit : Accipite Spiritum
fan &tum ? Sive quod boc dixerit faciens cos aptos & fusceptivos ad
fusceptionem Spiritus : acceperunt vero, quando defcendit ; five quod
futurum tanquam præfens dixit; feve quod Spiritus datio alia fit
purgativa, alia perfe&tiva. Hec perfe&ta are perfectos reddens,
quemadmodum & reliquos perfectos facit, in Apoftolos fancti Spiritus
fuperventio tempore Pentecoftes facta eſt, non venit præfente co.. Ita
& Elias Archiepiſcopus Cretenfis comment, ad Gregorii Nazianzeni
ora
 j
NON EST ARG. PROCESS .
551
orationem de Spiritu fancto . THEOPHYLACTUS etiam comment. ad
Johannis Cap. III. & XX. & ad Actorum Cap. I. ad verba : Bapts
zabimini in Spiritu fancto. Tandem & BERNARDUS Serm , VI. in
afcenfionem Domini , Tom . I. operum , colım . 269. Conftat fin
quidem eos & prius Spiritum accepiffe, cum videlicet inſufflavit
eis & dixit : Accipite Spiritum fan&tum ; fed Spiritum plane fidei &
intelligentiæ ,'' non fervoris, quo magis illuminaretur ratio, quam
inflammärctur affectio: dum duplici utique Spiritu opus fuit: quos
enim Verbum Patris difciplinam & fcientiam ante docuerat, & in
tellectu adimpleverat corda : eorum adveniens utique poftmodum
ignis divinus, & inveniens jam receptacula munda, infundit ube.
rius dona chrismatum , & in ſpiritualem omnino mutavit amorem ,
ut accenfa in eis cbaritas fortis ut mors jam non modo fores, fed
ne ipfa quidem ora propter metum Iudæorum claudere dignaretur.
Simul tamea Patres aliarum meminerunt rationum , ob quas
ſcilicet bis Spiritus fanctus datus fuerit : alii enim ob duplicem di
lectionem , Dei fcilicet & proximi id factum eſſe docent. Augu .
STINUS Lib. XV. de Trinitate , Cap. XXVI. Quid fuerit caufa, ut
poft refurrectionem ſuam & in terra prius daret , ego de cælo poftea
mitteret Spiritum ſanctum ? Hoc ego exiſtimo: quia per ipſum do
num diffunditur charitas in cordibus noftris, qua diligimus Deum ET
proximum fecundum duo illa præcepta , in quibus tota lex pendet
Ege prophetæ. Hec fignificans Dominus Iefur bis dedit Spiritum
fanétum , femel in terra propter dilcctionem proximi, & iterum de
cælo propter dilectionem Dei Idem habet & Lib. Sermonum XVII.
Serm . VI. & Tractatu LXXIV. in Johannem . GREGORIUS M. Papa
Romanus Hom . XXVI. in Evangelia: Quærendum nobis eft : Quid
eft quod Spiritum ſanctum Dominus noſter femel dedit in terra
confiftens , & femel cælo praſidens? Neque enim alio in loco datus
Spiritus fanétus, aperte monſtratur; nifi nunccum per inſufflationem
percipitur , poftmodum cum de cælo veniens in linguis variis
demonftratur. Cur ergo prius in terra difcipulis datur, poftmodum
de cælo mittitur, nifi quod duo funt præcepta charitatis, dile&tio
videa
552 TRACT . IX. INSUFFLATIO SPIRITUS

videlicet Dei & proximi? In terra datur Spiritus, ut diligatur

proximus : :e cælo datur Spiritus, ut diligatur Deus. Sicut ergo
una eft charitas , & duo præcepta : ita unus Spiritus, & duo data.
Prius a conſiſtente Domino in terra, poftmodum e cælo : quia in pro
ximi amore diſcitur, qualiter perveniri debeat ad amorem Dei,
Eadem ipſe repetit & Hom . XXX. in Evangelia. Quæ vero modo ex
Lib. XV. Auguſtini de Trinitate , Cap. XXVI. laudabamus : repetit
Beda comment, ad Cap. V. Epiſt. ad Romanos , tanquam ex Augu.
ftini ſermone de aſcenſione Domini, Tom . VL operum , colum .
83. eandemque interpretationem proponit Quæſt. II. in Acta, Tom ,
VI. colum . 29 .ETHERIUS & Beatus Lib. I. contra Elipandum
Tom . VIIL Bibliothecæ Patrum Colonienſis, p. 342. Semel in ter
ra dedit Spiritum ſanctum , propter dilectionem proximi, & fecus
do dedit de cælo , propter dile &tionem Dei. ALBINUS Alcuinus Lib .
II. de Trinitate Cap. XXI. Absque dubitatione ideo Spiritusſanctus
bis datus eft, ut commendarentur duo præcepta charitatis. Duo enim
funt pracepta , fed una charitas eft, ficut etiam unus Spiritus,
duo data; nec alia charitas diligit proximum , quam qua . di.
ligit Deum . In terra datur Spiritus, ut diligaturproximus, de cælo 3

datur , ut diligatur Deus. Verba GREGORII M. ex Hom. XXVL

modo fcilicet laudata repetit idem Alcuinus comment. in Johannem
ad verba: Accipite Spiritum fan &tum. Haymo Dominica prima
poſt paſſionem , ad verba: Accipite Spiritum fan &tum . Bis legimus
infan£to Evangelio difcipulis Spiritum.fan £tum a Deo datum , femel
co die, quo refurrexit a mortuis in terra confiftens, es femel poft .
afcenfionem in cælo præfidens. Quare boc ? Quia duo ſunt præcepta
charitatis , dile &tio fcilicet Dei & proximi. Sicut una eſt charitas,
&duo præcepta, id eft dile£tio Dei & proximi: ita unusSpiritus, &
duo data. In terris datur Spiritus, ut diligatur proximus , .
cælo datur Spiritus, ut diligatur Deus; EN primum in terra
datur , poftmodum de cælo mittitur: quia per dilectionem proximi
pervenitur ad dile &tionem Dei. Quia dicente Iobanne Evangeliſta:
Qui non diligit fratrem fuum quem videt , Deum , quem non videt
quomodo poteft diligere ? Huic
 NON EST ARG PROCESS .
553
Huic rationi aliam curſus ſubdit AUGUSTINUS Lib . contra Epi.
Aolam Manichæi , quam vocant fundamenti , Cap. X. Tom . VI.
operum : Propter iftam geminar clarificationem (Servatoris).ſecun
dum hominem & Deum , bis etiam datus eſt Spiritus ſanctus, ſemel
poftquam refurrexerit a mortuis , cum infuflavit in faciem diſcipu
lorum dicens : Accipite Spiritum fan &tum ; & iterum poftquam af.
cendit in cælum decem diebus transactis.
Aliam rurſus aſſignat rationem CYRILLUS Alexandrinus Lib .
XII. in Johannem , ad verba : Accipite Spiritum ſanctum , Tom . IV .
operum , p. 1096. Ambiget, inquit, forfan aliquis, & ftudio
difcendi quæret aliquis: ubinam , quæfo, & quando Spiritus gran
tiam Apoftoli confecuti funt ? tuncne cum eis in domo ftatim e re
furrectione Servator, apparuit, & infuflavit dicens : Accipite Spiri
tum ſanctum ; an in die fanéta Pentecoſtes , quando congregatis ipfis
repente de cælo fonitus faétus eft, tanquam advenientis ſpiritus vebe
mentis, & apparuerunt illis difpertita lingua tanquam ignis, fea
ditquefupra fingulos eorum , & cæperunt loqui variis linguis prout
Spiritus fan &tus dabat loqui illis ? Aut enim quandam duplicem gram
tiam datam illis fuiffe dicemus, aut tempus ipſum ignorabimus, in
quo vere Spiritus participes effe&ti Apoſtoli ſunt; fi quidem verus in .
veniatur fermo Servatoris, & quod in Actibus ſcribitur de fan &tis
Apoftolis. Atqui dubitandi non levis caufa eft, maxime cum & ipfe
Chrifus alicubi dixerit: Expedit vobis, dicens, ut ego abeam , nif
enim abiero , non veniet Paracletus ad vos : quando vero abicro, mit.
tam cum ad vos. Inftabit forte quispiam & dicet : Veritas, id eft
Chrifus mentiri nefcit. Cum ergo dixerit non venturum Paracle
tum ad nos , niſ ad Patrem abierit, fed tum certo miſſurum , cum
ad Patrem ſurſum redierit: quomodo Spiritum ab eo dari comperimus,
cumnondum reverfusfit ?. Verumlicet perobfcurum fit quod quaritur,
ac difficilisfermo, unde merito quis dubitare poffit:babet tamenfolutio.
nem valde confentaneam ; cum non credemus Chriſtum unum aliquem effe
noftri fimilem , fed Deum potius de Deo, Et cum poteftate loqui propter
diſponfationem
& ordinem rebusconvenientiſimum . Pollicitusefidecælo
K fo
 TRACT . IX . INSUFFLATIO SPIRITUS
554
fe nobis miffurum Paracletum , cum apud Patrem fuerit, quod certe
fecit ad Patrem reverſus, cum & accipere volentibus largiffime Spic
ritum effudit : bic vero per fidem in cum ac fan £tum baptiſma
fufcipitur, tunc enim illud propheticum adimplebatur : Quia effun
dam de Spiritu meo fuper omnem carnem . Sed oportebat Filium quo
que Spiritus largitorem videri cum Patre , ut qui credituri ſunt in
eum , intelligerent ipſum effe Patris virtutem , qua omnia creavit,
Es hominem ex nibile ad effc produxit. Ita cum miffurum fe ad
nos Paracletum dixiſſet pofteaquam ad Patrem aſcenderit, illudque
tempus generali gratia fignaflet, primitias tamen pollicitationis,
& quafi arrabonem nobis in difcipulis dedit multis juftisque de cau
Jos, ut jam diximus. Acceperunt ergo Spiritus fanéti Apoftoli parti.
cipationem , quando infufavit eg_dixit: Accipite Spiritum fan
Etum : mentiri enim Chriſtus nefcit , nec diceret niſi dediffet. In
diebus vero Pentecoftes, cum expreffiorem gratia manifeftationem , ac
inbabitantis in eis Spiritus declarationem Deus effe vellet , apparue.
runt linguæ ignea , que doni quidem initium in iis minime ſignifi
cabant, fed ad ſermonis potius initium deducebant.
Tandem alii inſufflantem Chriſtum dicentemque : Accipite
Spiritum fanétum ; dediſſe tum Apoſtolis Spiritum S. negant, fal
temque per inſufflationem illam Chriftum aptos feciſſe Apoſtolos
inquiunt ad ſuscipiendum deinde Spiritum ſanctum . JOHANNES
Chryfoftomus Hom. I. in Acta editionis Heidelbergenſis græco - la
tinæ , una cum commentario Chryſoſtomi in Johannem anno 1609.
Þ. 452. Spiritus advenit, cum compleretur dies quinquagefimus.
At fi nondum venerat , qui confiftit quod dixerat : Accipite Spiri.
tum ſanctum ? Nimirum , ut eos capaces redderet , & idoneosaccă.
piendo Spiritui. Etenim ſ Daniel Angelum vifurus , ſemotus eft:
multo magis bos decebat ſecedere tantum Dei donum accepturos.
Utrum ergo licet hoc modo quæſtionem propofitum folvere , an fic pa
tius accipiendum eft, quod de eo , quod erat futurum , perinde
quafi jam faétum effet fit locutus, veluti cum dicit : Calcate ferpentes
& ſcorpios, & omnem virtutem inimici? Et homilia LXXXV. in
Jo
 NON EST ARG . PROCESS. 555
Johannem citatæ editionis p. 432. Quidam dicunt, non dediffe Spia
ritum , fed idoneos ad accipiendum per inſufflationem reddidiffe. Si
trim Daniel viſo angelo perterritus eft: quid illis arcanam illam
gratiam accipiendo ufuveniffet, nifi prius eos Deus præparaſſet ? Ideo,
inquiunt, non dixit : Accepiſtis, fed accipite Spiritum ſanctum .
Non tamen quispiam crraret, fi tunc eos quandam poteftatem & S
gratiam ſpiritualem accepiſſe diceret. Et Ammonius in catena gra
corum Patrum , in Johannem ad Cap. XX . Alii autem dicunt , quod
his idoneos illos fecerit ad Spiritum ſuscipiendum , quem accepturi
crant poft afcenfionem : quocirca non dixit : Accepiftis Spiritum fama
& tum, ſed accipite. Et OECUMENIUS ad Cap. I. Actorum verbis lau.
datis:. Verum fa nunquam advenerat Spiritus fan &tus : quomodo dia
xit : Accipite Spiritum ſanctum ? Sive quod boc dixerit faciens cor 1

aptos & fusceptivos ad fusceptionem Spiritus: acceperunt vero, quan

do defcendit; five quod futurum tanquam præfens dixit ; five quod
Spiritus datio alia fit purgativa, alia perfectiva . Hæc interpreta
tio adftipulatorem etiam habuit THEODORUM Mopſvcſtenum cita
tum collatione IV . Synodi ecumenicæ V. Tom. V. Concil. cohim .
440. Sic enim ille : Hoc quod di& tum eft: Accipite, pro accipietis
dicit. Si enim , cum infuflaffet, Spiritum diſcipulis dediſet, quod
valde ftulte quidam exiftimaverunt, ſuperfluum erat dicere poftea bisa
E maxime in temporeafcenfus ad cælos, non ſeparari ab Hierufalem ,
fed exſpectare promiffionem Spiritus. Et in ſequentibus : Sed accipie
tis virtutem ſuperveniente Spiritu S. in vos. Et adventum autem
ipſum ſancti Spiritus fuper diſcipulos aperte Lucas factum effe dicit
quinquagefimo die reſurrectionis poft afcenfum . Et illud autem
animadvertendum eft : quodß ab inſufflatu ſuscepiffent Spiritum , non
diceret: Accipite, fed quoniam accepiftis. Hoc enim quod di& tum eft :
Accipite, bis convenit , qui nondum acceperunt. Et hanc quidem
interpretationem jure ſenſu ſuo , quod ſcilicet fimpliciter negatur
Spiritum S. tum per inſufflationem Apoſtolis datum eſſe, rejecit Sy
nodus ecumenica V. Sic enim anathemate XII. Tom . V. Concil.
colum . 576. Es fuper alias innumerabil
Ka
es blafphemias sufus of di.
cere,
 556 Талст . ІХ. INSUFFLATIO SPIRITUS

sere, quod poft refurre tionem , cum inſufflaffet Dominus diſcipulis

& dixiffet: Accipite Spiritum ſanctum , non dedit eis Spiritum , fed
figuratim tantum infuflavit. Quæ repetit JUSTINIANUS Imperator
confeffione adverfus tria capitula , quæ reperitur poft acta Concilii
V. colum . 706 .
Cichovius
quæl, I. p. 6. Hinc tamen contra ſolum Theophylactum infurgit Jeſuitarum
nonnemo : Atque ca propter, inquit , judicet æquus lector : an non
graviter in facrum Patrum orientalium ( ut omittam occidentales)
Tribunal deliquerit Thcophylactus; dum in commentario tertii Capitis
Sancti Johannis talem borum interpretationem defipientiam vocat,
levi ratiuncula Thcodori Mopſveſteni inductus. Si, inquit , tunc
dedit difcipulis Spiritum , quando infufflavit: quorſum fe poftea cum
eis daturum promifit, & in dic Pentecoſtes dedit? Meminiſc debuc
rat hanc fuam contradictionem recenſitam efle in Concilio V. æcumt.
nico inter errores Theodori, Cap. XIV . quem Vigilius Papa in con
Aituto propoſito cidcm Synodo ita refutat : quod in eo capitulo dictum
eft: quia Dominus Iefus Chriftus infufflans Apoftolis non dedit cis
Spiritum ſanctum , fed dandum promiſit; ut per boc aut veritas
ipfa, quod abfit, putetur mentita dicendo : Accipite Spiritum fan
Etum, quem non dabat ; aut tanquam purum bominem non babuiffc
quod daret, aut dare minime potuiffe; fi bæc fapit aut prædicat:
anatbema fit. Hæc legiſſe par crat Theopbylactum , ne jc & alios
gravi periculo exponeret obnoxios. Hæc ille. Quafi vero aut folus
Theophylactus interpretationem talem verborum illorum Chriſti tra .
diderit , ut hinc folus meruerit notari ab Jeſuita, cum utique tot no
minati , aliique , quorum ipfi pariter meminere, eandem fecuti fue
rint Patres ; aut a Theodoro demum Mopſvelteno interpretationem
eandem didiciſſet Theophylactus , cum & Chryſoſtomus aliique ætate
fuperiores Theodoro , quorum pariter meminit Chryſoſtomus, can
dem fecuti fuerint. At verº cuique patet , quanquam & ob reli
qnas laudatas rationes Spiritus S. bis poſſet dici datus, minus tamen
fic loca conciliari, quibus & Apoftoli jam dicuntur accepiſſe Spiri
tum S. eundem vero denuo jubentur exfpectare poft afcenfum Chriſti
in
 NON EST ARG. PROCESS. 557
in cælos,prout verba ipſa facræ Scripturæ fupra vidimus. Huc ergo
aonniſi facit horum prior interpretatio, qua primo Spiritus ſanctus
dicebatur datus fuiſſe fecundum donum remiffionis peccatorum ; de.
inde vero tempore Pentecoſtes ſecundum perfectionein omnium do.
norum . Satis ergo hactenus liquet, miflioncm Spiritus S. tempore
Pentecoſtes longe perfectiorem fuiffe inſufflatione ejus a Servatore
facta. Cum icaque nulla ratione ex 'miſfione illa Spiritus S. tempore
Pentecoſtes fequatur Spiritum S. a Filio procedere, ut peculiari
Tractatu oſtenſum : patet utique , nequaquam etiam ex eo , quod
Filius Dei inſufflans Spiritum S. donaverit Apoſtolis, ſequi Spiri
tus fancti a Filio proceflionem .

RESPONSIO VI.
Quod vero ex Chriſti inſufflatione Spiritus S. colligitur, nihil
aliud eft, quam Spiritum S. eſſe Spiritum Chriſti, non alienum ab
ejus eflentia, effe de Deo , ex divina fubftantia dari, per Filium
dari, Spiritum Patris proprium Spiritum effe Chriſti, humanitatem
Chriſti omnia prius dona Spiritus fancti accepiſſe. Sic enim ATMA
NASIUS Epiſt. pofteriori ad Serapionem de Spiritu S. Tom. II. ope
rum p . 18. Patre mittente Spiritum , Filius inſuflans dat illum
diſcipulis : quandoquidem omnia quæcunque babet Pater, Filiiſunt;
cumque verbum fieret in Prophetis, ipfe Spiritu prophetiam edebant.
Et Lib . de humana natura fuscepta verbis Tractatu de teftimoniis,
quæ ex Patribus orientalibus Latini objiciunt , ponderandis : Inſpira
vit cum in faciem Apoſtalorum dicens : Accipite Spiritum ſanctum , ut
intelligeremus, quod ex plenitudine deitatis Spiritus fan &tus, qui
datur, difcipulis. In Chrifto enim , inquit , inhabitat, boc eft in car
Hic ejus, omnis plenitudo deitatis corporaliter; ficut & Johannes
Evangeliſta dicit: Nos omnes ex plenitudine ejus accepimus. Siquidem
corporali ſpecie, boc eft fub imagine columbæ vifus eft Spiritus fan
Itus defcendere & manere ſuper eum . In nobis enim folum primitiæ
arrba divinitatis inbabitat, in Chrifto vero omnis plenitudo des:
K 3 tatis.
 558 Tract . IX. INSUFFLATIO SPIRITUS
tatis. BASILIUS M. Hom . XVII. de baptiſmo: Ad baptiſmum aceea
S dens, memincrit Domini, qui Spiritum fan& tum inſuflavit, perque
illam inſufflationem fignificavis , quod Spiritus divina effentia eft.
EPIPHANIOS hæreſi LXXIV . quæ eſt Pneumatomachorum Tom. I. p. ,
902. Tanquam non alienus fit Spiritus a deitate Dei , inſufflavit
in faciem diſcipulorum & dixit : Accipite Spiritum ſanctum . Am
BẢOSIUS Lib. X. comment. in Lucam Cap. XXIV. Ideo Spiritus fan.
Elus inflatur a Cbrifto, ut credas Spiritum Chrifti, es credas de
Deo Spiritum : Deus enim folus peccata dimittit. AUGUSTINUS Lib.
XIII, de civitate Dei , Cap. XXIV. In eo quod Dominus fecit, quan .
do inſuflavit dicens : Accipite Spiritum fanétum , boc intelligi voluit,
1
quod Spiritus ſanctus non tantum fit Patris, verum etiam Unigeniti
ipſius Spiritus. Nam ipfe quippe Spiritus eft Patris & Filii, cum
quo eft Trinitas, Pater & Filius & Spiritus fan &tus, non creatura
fed creator . Neque enim flatus ille corporeus de carnis ore procedens
fubftantia erat Spiritus fanéti, atque natura , ſed potius fignificatio,
qua intelligeremus, ut dixi, Spiritum fan &tum Patri Filioque effe
communem : quia non funt eis fingulis finguli , ſed unus amboruń ,
CYRILLUS Alexandrinus Lib. IX . in Johannem multum ante finem ,
Tom. IV. operum , p. 810. Quomodo, fi alienus a ſubſtantia Patris
Filius eft, Patris Spiritum ut ſuum præbet ? Scribitur enim : quis
ſuflavit Apoftolis dicens : Accipite Spiritum fan &tum. Rurſus ibidem :
Quandoquidem unusquisque noftrum proprium in fe ipfo Spiritum
continet, Ego ab intimis vifocribus ad exteriora profundit: propterea
corporaliter Chriftus ſufflavit, oftendens boc figno: quia quemadmo
dum ab ore humano corporaliter humanus Spiritus prodit, fic ex di
vina fubftantia deitati congruenter Spiritus, qui ab ipſo (datur)
profunditur. Et in expofitione Symboli Nicæenſis: Egreditur ficut
a fonte Deo & Patre ; conceditur autem creatura per Filium : inde.
inſpiravit in ſanctos Apoftolos dicens : Accipite Spiritumſanctum . Et
Lib. XII. in Johannem , p. 1095. Tom. IV . Sanctificat proprium
ipfis dans Spiritum per manifeftam inſuflationem , ut & nos credka
mus, quod non alienus eft . Filio, fed ei confubftantialis, Ego per
ipsum
 NON EST ARG . PROCESS , 559
ipfum proveniens. ISIDORUS Peluſiota, Lib. I. Epiſt. XCVIL Ut de.
monftret conjunctionem fancti Spiritus ad ipfum & Patrem Domi.
nus noſter, dixit difcipulis ex mortuis refurgens: Sumite Spiritum
Sanctum ; fi quorum remiſeritis peccata ſolventur , au & toritate videa
licet ejus quem accipitis Spiritus ſancti, qui habet divine, ut re
mittat peccata. AMMONIUS in catena græcorum Patrum in Johan .
nem ad XX. Cap. Quod autem inſufflando Spiritum prabuerit, often,
dit fibi conſubſtantialem efle , & nequaquam a ſe alienum , ut qui
per eum prodeat ex Patre, qui confirmabat cos , ut facerent qua
placita funt Deo , & virtutem Chriſti myſterii agnofcerent. So
PHRONIUS Hieroſolymitanus Epiſt. ad Sergium Action. XI. Concilii
æcumenici VI. Tom. VI. Conciliorum , colum. 879. Spiritum fan .
& tum eis impertit , tanquam cognatum fibi, atque contribulem . Au.
ctor libri de Trinitare , qui fub CYRILLI Alexandrini nominc exftat
Cap. X. Et JOHANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei , Cap. X.
Spiritum ſanctum quidem non effe ex Filio , ſed per Filium muni.
feftatum nobis & datum confitemur. Inſpiravit enim , inquit, ege
dixit diſcipulis fuis: Accipite Spiritum ſanctum . Beda Comment.
in Johannem ad Cap. XX. Toin. V. operum , colum. 613. Infuf.
flando fignificavit Spiritum ſanctum non Patris folius eße Spiritum ,
ſed & ſuum . Quæ repetit ALBINUS Alcuinus Cominent. in Johan
nem ad verba : Accipite Spiritum ſanctum . Si enim Filius Dei eſt
Deus , quodque a Filio inſufflatur, & a Filio datur : fequitur uti.
que, quod a Filio inſufflatur , divinæ eſſentiæ eſſe, adeoque per
quam optime ex inſufflatione illa Chriſti Basilium M. verbis laudatis
intuliſſe, Spiritum S. eſſe divinæ effentiæ . Pariter & EPIPHANIUS non
proceſſionem Spiritus S. a Filio inde infert, fed faltem quod Spiri.
tus S. non alienus fit Spiritus a deitate Dei. Si enim Filius Dei eft
Deus; Filius vero inſufflet Spiritun tanquam proprium Spirituin :
oportet utique , ut Spiritus S. non fit alienus a deitate Dei. AM
BROSIUS quidem hinc porro inferebat, Spiritum S. Deum eſſe de Deo;
fed hoc minime ex eo colligebat , quod Filius Spirituin S. inſufflando
dediffet; ſed ex co, quod Spiritus S. hic diceretur peccata dimittere.
Si
560 TRACT. IX . INSUPELATIO SPIRITUS

Si item ex Filio inſufilatur Spiritus S. proprius fcilicet ejus Spiritus ;

Filius Dei vero Deus: oportet utique ut ex divina ſubſtantia deitati
congruenter, non ſervili v. gr. modo , profundatur ſuper fideles
Spiritus S. Uti hinc idem inferebat CYRILLUS Alexandrinus Lib. IX .
in Johannem . Dum ergo fic inſufflatur Spiritus S. a Filio : patet
utique, per Filium etiam ex Patre prodiread nos fcilicet Spiritum S.
quemadmodum hoc inde inferebat cum Cyrillo Alexandrino Lib.
XII. in Johannem , AMMONIOS in catena græcorum Patrum in Jo
hannem ad Cap. XX. Non enim hic de æterna & laypoſtatica procesa
fione agunt biai laudati Patres, ſed de temporali ſaltem effuſione
Spiritus S. per Filium . Hæc ergo ex inſufflatione Chriſti ſecundum
fanctorum Patrum doctrinam colliguntur: minime vero , quod Spi 1

ritus S. ex Filio etiam procedat.

Unam porro ajebant fpirationem effe Spiritus fancti; hic
vero a Filio fpirari five inſuflari Spirituin S. inſufflationem ergo
banc eandem eſſe cum æterna illa Spiritus S. fpiratione; adeoque,
quod neceſſario hinc fequitur, Spiritum S. a Filio etiam procedero.
Verum hæc ipfa perquam diverſiſſima funt. Inſufflatio enim
in tempore facta eft: ad nos enim facta; productio vero Spiritus S.
ante omnia ſecula & tempora , atque æterna. Inſufflatio Apofto
lorum gratia facta ; & inde opus Dei ad extra : productio vero Spi
ritus S. absque omni reſpectu creaturarum , non minus quam gene
ratio Filii Dei ab æterno facta eſt; & inde opus Dei eft ad intra.
Inſufflatione datum diſcipulis donum unum Spiritus S. peccatorum
fcilicet remiſlio : proceſſio eſt modus , quo Spiritus S. caufam exi
ftentiæ fuæ habet. Proceſſio eſt ſubſiſtendi modus Spiritus S. inſuf.
datio nequaquam . Spiritus S. porro ſe ipſum ſpirat , ut fupra oſten
ſum : minime vero a ſe ipſo procedit. Rurſum flatus corporeus de
ore Chriſti procedens non erat ipſa ſubſtantia Spiritus S. at id, quod
fpiratur five procedit ab æterno , eſt ipſe Spiritus S. Si porro ar
gumentum hoc valeret ; ſequeretur utique, Spiritum S. ab ipſo etiam
corpore, quod Filius Dei in tempore aſſumſit, procedere, five cau .
fam exiſtentix habere ; rurſumque Deum a creatura ad exiſtentiam
effe
 NON EST ARG. PROCESS. 561
7

effe productam : qux utique impoffibilia, imo blasphema. Orie

enim halitu inlufflatio illa fiebat, adeoque ex corpore inſufflatio illa
fiebat. Si ergoinſufflatio illa & fpiratio idem ſunt; a corpore
humano utique hinc fequitur Spiritum S. producı, prout a corpore
humano inſufflabatur. Una quidem fpiratio ſive productio Spiritus
S. : At quæ confequentia : ergo, dum hic fpiratur five inſufflatur
Spiritus S. inſufflatio hæc eadem cum fpiratione five productione Spi
ritus fancti? Una enim fpiratio quidem Spiritus S. quæ nempe æter .
na ; fed utique , fi ea confideremus quæ; temporaliter propter no
ftram falutem facta funt, alia demtio temporalis inſufflatio five fpi
ratio Spiritus S. agnoſcenda eſt. Dum ergo inſuffatio hæc toto
cælo diftat a ſpicatione Spiritus S. æterna : patet utique nequaquam
ſequi, dum hic ſpiratur Spiritus S. five inſufflatur, hanc inſufflatio
nem five fpirationem eandem effe cum productione five ſpiratione
Spiritus S. æterna ; quanquam omnino, ſi proprię loqui voluerimus,
ctiam negandum , Spiritum S. hic inſufflatum fuiſſe. Licet enim,dum
Servator inſufflat, Spiritum S. dederit diſcipulis, hancque donationem
Spiritus S. inſufflatione illa ſignificaverit: ipfe tamen Natus corporeus
nequaquam erat ſubſtantia Spiritus S. uti fupra Auguſtinum ipſum,
aliosque docentes audivimus. Non ergo flatu corporco infuffiaba
tur Spiritus S. neque niſi economice five diſpenſative, dum fcilicet
cum inſufflatione illa fimul dabatur Spiritus S. ejusque donatio in
ſufflatione illa ſignificabatur, Spiritus S. inſufflatus a Chriſto dici
poteſt. Sed neque voce ſpirationis Ecclefiæ catholicæ Patres uſi in
explicatione proceſlionis Spiritus S. Unde enim conſtaret, per mo
dum ſpirationis produci Spiritum S. cum ratio proceſſionis Spiritus
: S. omnino ignoretur, ut alibi oftendimus ? Neque hoc nomen ſpie
. ritus facit : , commune enim hoc nomen Trinitati, & tam Filius
quam Pater eft Spiritus: Deus enim Spiritus, inquit facra Scriptura.
Num ' vero quia filius eſt Spiritus, pariter a Patre per modum
ſpirationis produceretur ? Sed de hoc alibi. --
Sed licet inſufflatio , inquiunt alii , non ſit ipſa productio Spi
ritus S. congrue tamen per inſufflationem illam procellio SpiritusliS.o
L. a Fi
 562 TRACT.. IX . INSUFFLATIO SPIRITUS

a Filio fignificata fuit. Sed eo ipfo fumunt id , quod eft in prin.

cipio : de hoc eniin quæritur & diſceptatur modo. Præterea con
tra hoc hactenus difputavimus : idem enim aſſerere, infufflationem
illam eſſe argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio ; rurſuinque.
inſufflatiorem illam congruam habere demonſtrationem proceffionis
Spiritus S. a Filio , ut hac in parte amplius morari non fit ne
ceffum .
Cichovius Objicit ad hæc tandem varia Jefuitarum nonnemo : poft vera
guæfito I, tri
bunulisp.3.ba enim CYRILLI modo adducta ex Lib. XII. in Johannem , hæc ex
codem libro porro objicit: Accipiunt ergo (Apoftoli) ſancti Spiritus
participationem , quandoquidem & inſuffluvit eis dicens: Accipite
Spiritum fanétum , nec enim mentire Chriſtus poteft, nec dicet : Ace
cipite, niſi daret.
Verum nihil aliud hifce verbis docet Cyrillus, nifi inſufflatione
illa Spiritum S. diſcipulis fuiſſe datum ; nequaquain vero addit , in
fufflatione illa fignificari proceffionem Spiritus S. a Filio. Quiş vero
unquam negavit, Spiritum S. infufflatione illa diſcipulis a Servatore
fuiſſe impertituin ? Donationem vero Spiritus S. per Filium factam
argumentum habere proceſſionis Spiritus S. a Filio , abfonum .
Pergit Auctor vero ille : Atque cx hoc præfuppofito ( quod fci
licet infufitatione illa Chriftum ſignificaſſe proceflionem Spiritus S. a
Filio crediderit Cyrillus ) Filium effe confubftantialem Patri infert
sdem S. Patriarcha Lib. IX. in Johannem , folio 810. Quomodo, in
quit , fi Filius eſt alterius fubftantie a Patre, Patris Spiritum tra
dit ut fuum ? Scriptum enim eft: inſuftaffe difcipulis dicendo : Accia
pite Spiritumſanctum. Non ergo merito credet aliquis Filium na
turalium Dci Patris bonorum fubftantialiter participem , non adver
titium babere Spiritum , neque ab extrinfeco , ( furor eft enim ita
fentire ;) fed quomodo unusquisque noftrum fuum in fe ipfo Spiri
tum continet , & ex intimis viſceribus profundit. Ideo enim Cbria
ftus inſufflavit corporaliter, oftendens quod ficut ex ore humano ſpie
ritus prodit corporaliter: fic ex divina fubftantia DEON PETūsprofun
ditur Spiritus, qui ex co eft. Sed falſum primo Cyrillum inferre,
Filium
 1

NON EST ARG , PROCESS

563
Filium conſubſtantialem eſſe Patri ex præſuppoſito, quod per inſuf.
flationem illam proceffio Spiritus S. ex Filio fignificetur: hoc enim
laudatis verbis nequaquam docet vel fubinnuit Cyrillus : Spiritum S.
inquit, eſſe proprium Filii, non adventitium , fed quomodo quisque
noſtrum ſuum in ſe Spiritum continet, & ex intimis viſceribus pro
fundit; adeoque ficut Spiritus noſter ex corpore prodit naturaliter,
fic Chriſtum infufflatione iſta oftendile, quod pariter non extrin
fece aut adventitie ,, ſed ex divina ſua eſſentia , inodo Deum decentia
in Apoſtolos profundatur Spiritus, qui ex ipfo nobis ſcilicet datur.
Hic fenfus Cyrilli cum ſit: quomodo nonnifi præſuppoſito quod
inſufflatione illa Chriſti ſignificatur proceſſio Spiritus S. ab ipſo, ex
inſufflatione hac Chriſti intuliſſet Cyrillus, ipfum effe conſubſtantia
Jem Patri ? Neceſſario utique fic idem inferebat inde Cyrillus: Ex
inſufflatione Servatoris conſtat, Filium dare Spiritum S. non ut ex
trinſecum , aut alienum , fed ut fuum . Cum vero idem Spiritus S.
Patris fit, ejusque proprius Spiritus : oportet faneut conſubſtan.
tialis Patri fit Filius; fi qui Spiritus ſcilicet proprius Patris , proprius
etiam Filii , Ubi vero ut ſic colligas fupponendum , vel fupponi
tur , quod Spiritus S. etiam a Filio procedat, aut quod per infuffla
tionem illamChriſti ſignificetur proceſſio Spiritus S. ex ipſo! Quiz
vero porro ex laudatis modo Cyrilli verbis objici poterant, fufe Tra
ctatu , in quo teſtimonia Patrum orientalium a Latinis objecta refu.
tantur , circa verba Cyrilli diluimus
Pergit vero porro idem Jeſuita : Ne vero quis dicat per illamLiidem
b. p . citate
4
infufflationem fola chariſmata gratiarum data elle, occurrit Cyrillus
Lib. VII. dialogorum cum Hermia folio 63 8. Non gratia , inquit,
fed ipfius anius &Sancti Spiritus illa Salvatoris infuflatione partie
cipes fuerunt Apoftoli. Nunquam vero negavimus, dum inquit Ser
vator: Accipite Spiritum S. vere etiam Spiritum S. diſcipulis fuiffe
donatum . Quemadmodum vero varia charismata funt Spiritus $.
fic inſufflatione illa, ſecundum unum donum remiflionis peccatoria
folum , Spiritum S. fuiſſe datum afferimus. De cetero verba ob.
jecta Cyrilli citato loco non habentur. Duz vero ipfis reſpondent
L2 Tom .
 Tract. IX .. INSUFFLATIO SPIRITUS
564
Tom. II. operum , Pariſienſis editionis latinæ , anno 1604. p. 321.
hæc funt: Hoc autem , quod divinam nobis infculpit imaginem ,
fignaculum quafi operatur pulchritudinis cæleftis, nonne Spiritus eft ?
Herinias : Verum non ut Deus, fed ut gratia divina miniſter. ` Cy
rillus: Non igitur ille , fed gratia per illum in nobis fignificatur.
Erat igitur neceffarium , bominem vocari imaginem gratiæ & non
Dei. Et deinde de Adamo locutus: Configurabatur ad Deum , cum
inſpiratus eft ci fpiritus vita. Ubi vero amifit fanctificationem .per
cafum in peccatum , ad primævam & antiquam reduxit pulchritudi
Bem innovante, quod inveteratum , ad fpeciem divinam ac ſpiritua
lem Chrifto , & non aliam quodammodo, quam olim in principio.
Infpiravit, enim fan tis Apoftolis dicens : Accipite Spiritumſanctum .
Et poft aliqua : Nonnc Deus Spiritus eft, qui transmutat ad Deum ,
non quod per gratiam quaſi minifter , fed ut divinæ naturæ partici
pationem ipfe dignis donans. Senſus ergo Cyrilli: ubi Chriſtus in
fufflavit Apoftolis non gratiam dediffe, eam nimirum , quæ tan
quam a miniſtro datur, fed Spiritum S. etiam . Non ergo negat Cy
sillus , gratiam tum datam fuiffe, fed folum intelligit cam gratiam
non datam quæ tanquam a miniſtro detur , . quam gratiam tum
quidem datam efle omnino & nos ipfi negamus.
Subdit hinc porro Jeſuita verba ATHANASII ex Lib. de humana
natura fufceptá. Sed de his in Tractatu, in quo obiecta orientalium
Patrum teftimonia, diluemus. Huic loco addit illa ATHANASII ex
Epiſt. ad Serapionem, Tom II. operun , p. I. Cum infufiaſſet in
cos, dedit illum ex fe difcipulis. Et addit: Quomodo ex fe,fi non
procedentem ? Verum an non Fiļius Spiritum S. in fe & natura ſua
proprium habet ? Si ergo aliis eundem Spiritum dilargitur Filius: ex
ſe utique oportet eundem aliis donet. Quomodo ergo ex ſe Spiri
tum S. non poſſet dilargiri Filius , niſi tanquam ex fe proceden
tem ? Quæ deinde verba ANASTASII Sinaitæ adducit ex Lib. I.
de dogmatibus fidei; quæ item verba Cyrilli Hieroſolymitani
abhinc fignificat , eandemque in rem adducere fe pariter perhi
bet : æque Tractatus, in quo objecta Patrum orientalium teſti.
monia
1
 NON EST ARG. PROCESS . 565
monia refutabiinus, dilueinus. De EPIPHANII verbis vero ex hæreſi
LXXIV. modo ſupra actum .
Hiſce porro ſubdit illa Epiphanii ex hæreſi LXIX : - In alio loco Idem citato
Lib . p. 1 .
non amplius petens dat, fed propria auctoritate, velut fons exiſtens
ex fonte , Ege Deus ex Deo inſufflavit in faciem eorum 'Ego dixit :
Accipitt Spiritum ſanctum . Sed liinc nihil elicitur pro proceſſione
Spiritus S. a Filio . Senſus enim Epiphanii, quod Servator quidem
fecundum humanain naturam ſubinde a Patre quidem petat Spiritum
S. alibi vero (uti in fufflatione illa) propria etiam auctoritatc, tan.
quam proprium fuum Spiritum fcilicet , & non ab alio demum ſup
pliciter rogatum , fecundurn divinam naturam , veluti Dens & fons
five diſtributor Spiritus fancti, ( eft vero Deus ex Deo , & fons ex
fonte : Pater enim pariter' fons & diſtributor Spiritus ſancti) Spiri. .
tum S. impertiat. Quod ergo inquit : Filium etiam propria aucto
ritate dare Spiritum S. intelligit, quod Filius non fupplex factus
Patri, fed tanquam proprium velut conſubſtantialis, velut Deus
vel fons Spiritum S. diſpertiat. Et quod inquit: Filium dare Spia
ritum S. velue fontem ex fonte , intelligit hæc ab extra. Nam & in
1 eadern hæreli LXIX. num . LIV. p. 776. editionis græco - latinæ Pa
riſienſis , cuin Epiphanius pariter Filium fontem ex forte vocaſſet:
A fonte non alio nomine , inquiens , fed fecundum Filii nomen item
que Verbi unus exiſtens, fons ex fonte Filius progreffus, ſemper exi
ſtens, apud Patrem genitus : quoniam apud te eft fons vita. Mox
abhinc etiam Spiritum S. fontem ex fonte vocat , quod utiqué non
niſi ab extra intelligi poteft. Immediate enim laudatis verbis ſubdit :
Et ut oftendat etiam de fanéto Spiritu : Iu lumine tuo videbimus lu
men. Quo oftendat lumen Patrem , & lumen Patris effé Filium , &
lumen Spiritum ſanctum , & fontem ex fonte, ex Pati & Unigenito
Spiritum ſanctum . Flumina enim exalvo ipfus fluent aque falien
tis in vitam æternam : dixit enim boc de Spiritu ſancto, inquit
Evangelium .
Abhinc objicit Jeſuita verba Basilii ex Hom: XVII. de baptiſmo
ſupra modo allata, & fubdit; Quod dictum non alia rationc expli
L 3 cari
566 TRACT. IX. INSUFFLATIO SPIRITOS

eari poteft, nif per hoc argumentum : Quidquid procedit ex Deo,

divina effentia eft. Spiritus fan &tus inſufflatus Apoftolis ex Deo eft:
( Deus enim Filius.) Ergo Spiritus inſufflatus Apoftolis divinæ effentia.
Verum quod omnino aliter verba Baſilii explicari poſſint, imo ex
plicanda fint, pariter jam ſupra vidimus. Argumentum enim Ba
filii eſt hoc : Spiritus S. a Filio Dei inſufflacar. Spiritus fanctus
ergo divinæ eſſentiz eſt, prout ex verbis ejus liquet. Hic utique
major propoſitio faltem deeſt, quæ fi addatur, integer utique fyl
logiſmus Bafilii fic ſe habebit : Qui a Filio Dei inſufflatur, divinæ
eſſentiæ eſt, ( Filius enim Dei eſt Deus ; at quod a Filio inſuffletor,
ex Filio datur.) Sed Spiritus fanctus a Filio inſufflatur. Ergo Spiritus
farctus divinæ eſt eſſentiæ. Quod vero minorem propofitionem Jo
fuita formet: Spiritus S. inſufflatus Apoftolis ex Deo eft, præter men
tem Baſilii id facit. Non enim hæc erant Bafilii verba , ſed fimpli
citer ſaltem inquiebat: Per illam inſufflationem fignificavit, quod
Spiritus divina effentie eft. Ex fola ergo inſufflatione oſtendit Ba
filius colligi , Spiritum S. divinæ eſſe eſſentiæ. Ubi utique ad hujus
demonftrationem , ex mente Baſilii, hæc quidem minor propoſitio
fufficit: Spiritus fanctus a Filio infufflatur diſcipulis. Hinc porro
fimul liquet , majorem propofitionem illam nequaquam pariter a Je
ſuita ad mentem Bafilii eſſe formatam : Quicquid procedit ex Deo,
divina effentia eft. Non enim , ut cuique patet, talis major ex ver
bis Baſilii reſultat, uti ad oculuin oſtenſum .
Inftat porro idem Auctor: Idem Lib. V. contra Eunomium ,
Cap. de remiffione peccatorum , fol. 780. in fine 599. ad proban
dum , quod Spiritus ſanctus At Deus, boc aſſumit argumentum :
Qui poteft per Apoſtolos dimittere peccata , eft Deus ; ( cum nullius
fit peccata dimittere, nifi folius Dei.) Spiritus fanctus inſuflatus of
datus Apoftolis, poteft per Apoftolos dimittere peccata. Ergo eft Deur.
Hoç argumentum manifefte convincit, illum ipfum Spiritum ſanctum
per illa verba: Accipite , Apoftolis datum fuiffe : non autem aliquod
donum creatum , cum aliquam crcaturam dicere & probare effe Deum
blasphemia vel paganiſmus fit. Sed neque nos negamus, ipſum S.
Spie
 NON EST ARG . PROCESS,
567.
Spiritum tum Apoftolis cum dono remiffionis peccatorum a Serva
tore fuiffe datum .Occaſione Theophylacti vero hæc ipfa diſputat
Jeſuita, de quo quidem
quidem fupra. Pergit: Quod autem per illam in
fufflatiónem fignificata fit proceffio divinjoris Spiritus, docet infuper
S. Gregorius Theologus, Orat. XLIV. in S. Pentecoſten editionis Ant.
verpienfis, anno 1612. fol. 269. Poft confe&tum falutis noftræ nego
tium infuflatio divinioris proculdubio inſpirationis fpecicm babebat.
Verum verba S. GREGORII hæc funt : Inſufflatio illa aperte erat in
fpiratio divinisr. Nimirum ipſa inſufflatio erat inſpiratio divinior
primailla morborum ſpirituumque depulfione, quæ absque Spiritu 1

S. pariter per Apoſtolos non fiebat. Oftendit enim loco iſto ter.Apo.
ftotis datum fuiſfe Spiritum S. Primo obſcure , deinde clarius , ter
tio perfectius, prout & tempus & Apoftolorum captus ferebat. EE
hinc nomine inſpirationis divinjoris expreffiorem & clariorem figni
ficat Spiritus S. diſtributionem . Exercebat, inquit, Spiritus fanctus
virtutem fuam in Chrifti difcipulis, iisque trifariam (prout ipforum
captus ferebat) tribusque temporibus, nempe antequam Cbriftus per
paſionem glorificatus effet; poftquam per reſurrectionem glorificatus
fuit; ac deinde poft ejus ad cælos afcenfionem five reſtitutionem , five
quocunque alio nomine res ea fit appellanda. Hoc autem perſpicue
oftendit tum prima illa morborum fpirituumque depulfio, que fcilicet
non absque Spiritus numine ficbat ; tum illapoft confe&tunsfalutis no
fra negotium infuflatio, qua aperte divinior eft inſpiratio; tum
poftremo præfens bac ignearum linguarum diviſio; verum quidem
primo obſcure , fecundo expreffius: nunc vero perfe&tiu : utpote qui
non jam operatione fola præfens fit , ut prius ; fed effentiali ,ut ficlan
!
quar , modo adfit, fimulque ver ſetur. Sic & Nicetas in comment
tario : Spiritus fanétus triplici modo in Apoſtolis vim fuam edebat,
prout nimirum & ipfi capaces erant , & trium temporum ratio fere
bat. Primum enim ante paffionem Chriſti obſcure , cum eos prædica
tum miſt, Es pellendorum morborum damonumque profligandorum
poteßatem ipſis dedit, quæ omnia nequaquam fine Spiritus rumine
fiebant. Secundo poft reſurrectionem expreffius & clarius : Cbriftus
enim ,
 568 TRACT. IX . INSUFFLATIO SPIRITUS &c.

enim , cum inſuflaffet, dixit : Accipite Spiritum ſanctum ; nequaquam

alius exiſtens, quam qui a prima rerum creatione inſufflaverat, ſed
idem ipfe per quem infufflatio data fuerat tunc quidem cum anima,
modo autem in animam . Tertio autem perfectius, cum Chriftus in ca.
los afcendit & c.
Rurſum objicit iſta GREGORI Nyſſeni Orat. fuper illa : Tunc
& Filius ſubjicietur ; verba Scripturae: Gloriam , quam dediſti mibi,
explicans, ſuam utpote bis dicit gloriam , Spiritum ſan &tum , quem dedit
diſcipulisper inſufflationem . Sed, ut toties monemus, nequaquam pega
mus, ipſum etiam Spiritum S. tum fuiſſe datum Apoftolis; gloriam vero
fuam Filius Spiritum S. vocat : quia ipſum glorificavit Spiritus S. Quo
modo ? Quia fcilicet docuit nos SpiritusS. Filium Dei imaginem effe in
.
viſibilis Dei, ss splendorem gloria, & characterem ſubſtantia ejus, ut
inquit ſanctus AMBROSIUS Lib. II. de Spiritu ſancto Cap.XII. Sed & Fi
lius clarificat Spiritum ſanctum , ut fic unitasnaturæ divinæ, dum ſein
vicem clarificant Filips & Spiritus S. appareat, non quod etiain Filius a
Spiçitu S, aut Spiritus S. a Filio producatur. Sic enim ibidem præmittit
fanctus AMBROSIUS: Clarificat ergo & Spiritus Filium , ficut clarificat
&Pater; ſed etiam Spiritum clarificat Dei Filius, ficut fupradiximus.
Non eft ergo infirmus, qui reddit mutuam claritatem per unitatem
lucis æterna .
Subdit tandem teftimonium AUGUSTINI. Sed de Patrum lati.
horum verbis, proceſſionem Spiritus S. a Filio afferentibus, Tractatu
de corruptelis in ſcriptis Patrum latinorum perpetratis; de Theo.
PHYLACTO vero fupra viſum .
Nequaquain ergo ex eo , quod inſufflavit in ora Apoſtolorum
Servator dicens: Accipite Spiritum ſanctum fequitur, SpiritumS. &
Filio etiam procedere,

TRA
 -
(0) KE 569

TRACTATUS X.
In quo demonſtratur , Filium omnia Patris
babere, non eſe argumentum proceſionis
Spiritus fanéti a Filio.

x verbis item Chriſti: Omnia Patris mea funt, Latini paffin

E inferunt, Spiritum S. procedere etiam a Filio. Si enim
Filius omnia Patris habet ; Pater vero producit Spiritum S.
oportet utique , ut pariter Filius producat Spiritum S. Alii ita :
Omnia Pátris Filius habet , excepta fola relatione Patris. Filius ergo
{pirat Spiritum S. hoc enim non eſt effe Patrem .

RESPONSIO I.
Sed primo nequaquam propofitio hæc : Omnia Patris babet
Filius, de ijs quæ ad proprietater hypoſtaticas, aut opera Dei ad
intra ſpectant, erat intelligenda. Habet utique Pater generationen
Filii , quæ minime competit Filio. Pater porro eft αγέννητος , Fi
lius minime. Pater eſt cauſa & fons divinitatis , Filius non item.
Pater ex nullo alio , Filius ex Patre. Ad Patris , non ad Filii dex
tram conſidetur. Pater, non Filius in finu fert aliquem . Nam &
hæc ultima inter proprietates hypoſtaticas Patris refert ANASTASIUS
Sinaita ia Hodogão Cap. XVI. Sermo, inquit , non babet innafcibi
litatem Patris, neque generandi potentiam , neque principio-caret,
neque ad dextram ejus confidetur , neque aliquemfert infinu, neque
dias hypoſtaticas proprietates Patris. Cum ergo tot quæ Patris
M funt,
570 TRACT. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

funt, Filio non competant; hæc ipfa vero proprietates hypoſtaticás

Patris , aut opera ejus ad intra ſpectent: patet utique, propofitionem
hanc : Filius omnia Patris habet , non de proprietatibus hypoſtati
cis , aut operibus Dei ad intra poſſe, nec debere intelligi. Univer 1

falis enim propofitio : Omnia Patris mea ſunt. De quibus ergo ea

dem intelligitur, de iisdem utique pariter univerſaliter obtinet. Cum
ergo univerſaliter nequaquam obtineat de proprietatibus hypoſtaticis
aut operibus ad intra : patet utique diſerte , neqnaquam eandem
propofitionem intelligi de proprietatibus hypoſtaticis, aut operibus
Dei ad intra. Jam productio Spiritus S. ex numero utique operum
Patris ad intra, proprictatumque ejus hypoſtaticaruin : opus enim Dei
ad intra illud , quod Deus agit ab æterno , citra oinnem creatura
ruin reſpectum ; quod utique productioni Spiritus S. convenit , quæ
hinc non minus quam generatio FiliiDei opus Patris ad intra.
Productionem veto hanc porro proprietatem hypoftaticam Patris
effe, fuſe probavimus Tractatu , in quo argumenta varia ex principiis
Theologicis petita pro productione Spiritus fancti ex ſolo Patre ad.
duximus. Saltem denuo monemus, catholicæ Ecclefiæ dogma ha
bere ut pariter citato Tractatu ofenfum : Quæcunque non funt
propria divinæ effentiæ , fubſiſtendi modum five proprietates fubfi
ftentiales ſignificare. Dum ergo propoſitio hæc : Omnia Patris mea
Junt , nequaqnam de proprietatibus hypoftaticis, aut operibus ad
intra intelligatur; ex horum vero numero ſit productio Spiritus S.
quæ Deo Patri competit: patet utique, nequaquam iub propoſitione
hac : Filius omnia Patris babet, Latinos fubſumere pofte: At qui
Patri competit productio Spiritus S.
Sed.urgent univerſalitatein propofitionis: omnia. Omnia Pa
Iris habet Filius. Neque nos hanc ipfam univerfalitatem negamus;
fed omnino concedimus eandem univerſaliſimam effe , verum in iis
faltem , de quibus obtinet : nequaquam vero in iis , de quibus non iii
telligitor, proprietatibus fcilicet hypoftaticis & operibus Patris ad
intra. Sane ſi tot proprietates Patris modo recenfitæ ab hac propo
fitione excipiuatur , ut tamen adhuc propofitioni lauic univerſalitas
fua
 ? NON EST ARG . PROCESS . 571
fua conſtet: non minus utique pariter illi eadem univerſalitas con
ftabit, fi & reliquæ proprietates Patris excipiantur. Si enim etiam
de hiſce effet intelligenda propofitio illa , ne una horum quidem ex 1
cipi poſſet. Sed de hoc modo .

RESPONSIO II.
Et hinc pariter GREGORIUS Nazianzenus ab hac propoſitione :
Omnia Patris habet Filius, non generationem . Filii faltein excipit,
verum cauſam fimpliciter, cauſam ſcilicet Filii & Spiritus S. Sic
enim orat. XXIV . in Ægyptiorum appulſum ante finem : Quicquid
Pater habet, idem excepta cauſa Filii eft. Omnia vero quæ funt Fi.
lii, funt.&T Spiritus, præter filiationem , & illa, qua corporaliter
de ipfo dicuntur propter me bominem & propter meam ſalutem ,
Nequaquam ergo fub propofitione hac: Patris omnia babet Filius,
productio Spiritus S. ſubſumi poteft, fed eadem omnino a propoli
tione illa excipitur.
Dices, ſub voce çaufa intelligere Gregorium caufam Filii ſal
tem , Verum quandocunque hac voce fic fimpliciter utitur Gregor
rius, tam Filii quam Spiritus S. cauſam ſignificat; uti ex tot ejus
orationibus liquet. Imo cum orat. I. quæ eft apologetica fugą ,
P. 17. Patri foli attribuiſſet caufæ prærogativam , quam ut Pater lia
bet, mox in fequentibus expoſiturus, quænam ergo illa cauſa .prxe
rogativa, quæ foli Patri competit & a Filio excipitur, caufæ mc
1
minit tam Filii , quam Spiritus S. Non ita , inquit, Chrifti amore
affici convenit, ut nec ei Filii nomen fervent, nec Patri caufa pras
rogativam , quam ut Pater & genitor habet. Parvorum enim utique
& abje &torum , imo abjecte indigneque caufa fuerit, niſi divinitatis
& bonitatis illiur caufa fit , quæ in Filio & Spiritu ſancto confide
ratur ; in illo , inquam , ut Filio E Sermone, in hoc ut procedenti,
non autem ut folutili quodam flatu. Pariter ergo dum a Filio excipit
caufam , tam Filii quam Spiritus S. caufam intelligit Gregorius,
M 2 RE
 나
572 Tract. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS
RESPONSIO III.
Habet porro & Spiritus S. omnia Patris. Si enim Filius omnia
Patris haberet , Spiritus ſanctus non item : major utique unitas eſſeo
inter Patrem & Filium , quam inter Patrem & Spiritum S. quod ab
fonum . Rurſum , una eft divinitas, una majeſtas Filii & Spiritus S.
& prout Pater a Filio lubliſtentia faltem differt: fic hac fola pariter
• Spiritu ſancto diſtinguitur; prout Patres hóc docentes fufe audivina
mus Tractatu , in quo varia argumenta ex principiis theologicis pe
tita pro productione Spiritus S. a folo Patre adduximas. Hinc
Dionysius Areopagita Lib. de divinis nominibus Cap. II. fub princi
pium : Quac Patris & Filisfunt, divino quoque Spirituifocialiter
U coniunctc applicat. Basilius M. Lib. III, adverfus Eunomium :
Quc communia funt Patri Et Filio, funt communia æquefan £to Spia
ritui, AUGUSTINUS Lib. XI, de Trinitate , Cap. IV. Omnia que
babet Pater , non tantum Filii , fed etiam Spiritus fanéti funt: quia
potens eft Spiritus fanctus glorificare Filiun , quem glorificat Pater.
LEO M. Papa Romanus Serm. I. in Pentecoſt. Non alia funt Patris,
alia Filii , alia Spiritus fanéti; fed omnia , quæcunquc habet Pau
ter , babet & Filius , habet & Spiritus fanctus, nec unquam in illa
Trinitate defuit ifta communio : quia hoc eft ibi omnia habere , quod
femper exiftere. Nulla ibi tempora , nulli gradus, nulla differentia
cogitentur, 85 , ſi nemo de Deo poteft explicare , quod eft, nemo au 1

deat affirmare, quod non eft. Excufabilius enim eft de riatura incf
fabili non eloqui digna, quam definire contraria. - Quicquid itaque
de fempiterna & incommutabili gloria Patris piapoffunt corda conci
pere : hoc fimul& de Filia, & de Spiritu fan &to infeparabiliter 4t
que indifferenter intelligant. Ideo enim hanc beat am Trinitatcm
unum confitemur Deum : quia in bis tribus perfonis nec fubftantiæ ,
nec potentie , nec voluntatis, nec operationis alla eft diverſitas. Et
Serm . III. de Pentecoft. Quæ habet Pater , babet Filius ; ET que ha
bet Pater & Filius, habet & Spiritus fanctus: quia tota fimul Tri
pitas eft knus Deus. Tandena ANTIOCHUS Monachus Laura Sabbæ
Abba
 NON EST ARG. PROCESS.
573
Abbatis , Hom . I. de fide, Tom . I. Bibliothecæ Patrum Graecorunn
p. 1028. Ut compendio dicam , ipfe divinæ majeſtatis Sermo ait :
Ego & Pater unum ſumus; Et: Omnia mea, tuaſunt, & tua mea. Item
quæcunque funt . Patris & Filii ipfius, eadem prorſus Spiritui
fancto, & in majeftate deitatis. auguſtiſimo ipfe. Filius adſcribit
propter indiſcretam psrilitatem communis & unius natura, puta
propter reverendam culturam divine operationis fontanam , ac per
petem creatricis potentiæ caufam , dum dicit : Profecti, docetc om
nes gentes, baptizantes eas in nominePatris & Filiiga Spiritusfancti.
Æque ergo & Spiritus S. omnia Patris habet, prout & Filius. Quodfi
vero obinde , quod Patris omnia habet Filius , fequeretur, Filium ,
fola excepta generatione, omnia reliqua Patris , & inter hæc etiam
productionem Spiritus S. habere : pari utique neceſſitate ſequeretur,
Spiritum S. dum æque omnia Patris habet, excepta productione ſui
faltem , reliqua omnia Patris, & interea etiam generationem Filii;
aụt excepta ſola generatione Filii, reliqua omnia Patris , & inter ea
etiam productionem ſui habere debere : quæ utique impoflibilia.
Sed & hinc porro siſerte patet , propofitionem illamn : Filius omnia
Patris babet , non poſſe intelligi de proprietatibus hypoſtaticis, aut
operibus Dei Patris ad intra. Hæc enim propofitio : Patris omnia
babet Spiritus S. cui refpondet prior illa : Patris omnia Filius ha
bet , nequaquam de proprietatibus hypoſtaticis , aut operibus Dei
Patris ad intra intelligitur. Spiritus S. eniin ne unam quidem aut
proprietatem , aut opus Dei Patris ad intra habet: n0 generat, non
producit, non déviates live ingenitus , non fert aliquem in finu,
non ad dextram ejus conſidetur, & ſic porro ; omnia tamen Patris
habet Spiritus S. Nequaquam ergo propoſitio hæc, adeoque neque
altera illa : Filius omnia Patris babet, (hæc enim illi reſpondet, pa
rique ſenſu obtinet) de proprietatibus hypoſtaticis, aut Patris operi
bus ad intra intelligenda. Quomodo ergo fub propoſitione illa :
Filius omnia Patris habet, Latini ſubſumere poterant productionem
Spiritus S. quæ utique opus Patris ad intra , ejusque proprietas eft 3

perſonalis? Cum ergo ab hac propofitione: Spiritus fanétus,omnia

M3 Petris
574 TRACT. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS
1

Patris babet , cum generatio Filii tum productio Spiritus S. cxcipia.

tur , neque his exceptis univerſalitas illius propoſitionis concidit :
hinc utique diſerte patet , nihil pariter officere univerſalitati hujus
propofitionis: Omnia Patris babet Filius, fi æque duo illa, generte
tio ſcilicet a £ tiva, & produ&tio Spiritus S. excipiantur,
RESPONSIO IV .
Habet deinde Spiritus S. omnia Filii. Si enim Patris omnia
tam Filius quam Spiritus fanctus habet ; Pater vero rurſuin omnia
habet, quæ Filius : Spiritus ſanctus utique oinnia Filii habet. Dio.
NYSIUS Areopagita , verbis modo laudatis : Qua Patris & Filii funt,
divino quoque Spiritui ſocialiter & conjuncte applicat. DIDYMUS

Alexandrinus Lib. II. de Spiritu S. Quæ funt Filii, babet & Spiritu
eft Anomæorum , adver
San &tus. Epiphanius hærefi LXXVI. quæ eſt
ſus Cap. XXII. Aetiie Quigenuitgenitum ex.ſe ipſo, & emifit ex fe
Spiritum ſuum fan tum , Spiritum eorum , quæ Filii funt, particia
pem , non omnes genuit ſed unum. HIERONYMUS in explanatione
fidei ad Cyrillum : Omnia quæ Patris, ea Filii; T omnia qua Fi.
liiſunt, ea omnia Spiritus ſancti ſunt. Johannes Chryfoftomus
Hom: LXVII. in Johannem poft medium : Quæ Patris funt, Filii
funt ; & qua Filii, Spiritus funt. Leonis M. verba modo vidimus.
ANASTASIUS Sinaita Lib I. de fidei dogmatibus p. 694. Tom . VI.
Bibliothecæ Patrum Colonienfis: Spiritus ſanctus accipit omnia Filit
babentis omnia Patris. Verba tandem Antiochi Monachi pariter
modo vidimus. Habet ergo Spiritus S. omnia Filii. Quodſi vero
obinde, quia Patris omnia habet Filius, fequeretur, Filium, fola ex
cepta generatione, omnia reliqua Patris , & inter hæc etiam produ
ctionem Spiritus S. habere : pari utique neceſſitate fequeretur, Spiri
tum S. duin omnia Filii habet , excepta productionc fui , fecundum
Latinos , reliqua omnia Filii , & interea etiam gencrationem paſſi
vam habere Filii; quod impoſſibile. Sed & hinc denuo porro con
Atat, propofitionem illam : Filius omnia Patris babet, non poſle
intel
 NON EST ARG . PROCESS .
575
intelligi de proprietatibus hypoſtaticis, aut operibus Dei Patris ad in
tra : hæc enim propoſitio: Filii omnia babet Spiritus S. nequaquam
de proprietatibus hypoftaticis , aut operibus Filii Dei ad intra intelli
gitur. Spiritus S. enim ne unaın quidem aut proprietatem perſona
lem , aut opus ad intra Filii Dei habet : omnia tamen Filii habet
Spiritus S. Nequaquam ergo propofitio hæc , adeoque nec altera
illa : Filius omnia Patris babet ( hæc enim illi reſpondet, parique
ſenſu obtinet ) de proprietatibus hypoſtaticis, aut operibus ad intra
intelligenda. Quomodo ergo denuo fub propofitione illa : Filius
omniaPatris babet , Latini ſubſumere poterant productionem Spiri
tus S. opus fcilicet Patris ad intra, proprietatemque perſonalem ? Cuin
ergo ab hac propofitione: Spiritus S. omnia Filii habet, proprieta
tes hypoſtaticæ excipiantur, & opera Dei ad intra , generatio v. gr.
paffiva, & fecundum Latinos productio fui; neque his exceptis,
univerſalitas illius propoſitionis concidat : diferte utique patet denuo,
nihil pariter officere univerſalitati hujus propoſitionis: Omnia Patris
babet Filius ; fi æque duo illa , generatio fcilicet activa, & produ
etio Spiritus S. excipiantur. Par enim utriusque propoſitionis ratio .

RESPONSIO V.
i
Propofitio interim illa : Filius omnju Patris habet , de iis, quæ
ad unam divinam effentiam fpectant, intelligenda. Dum , enim '
æque omnia Patris Filius , omnia Filii Spiritus S. curſumque omnia
Filii Pater , omnia Patris Spiritus S. & Spiritus fancti omnia Pater
habet : patet utique has ipſas propofitiones de una divinitate & ma
jeſtate accipi debere. Quia enim ſpectant divinitatem , ( eaque ſola
& non alia :) communia fiint toti Trinitati. Rurſum , prout often
ſum , propofitiones hæ : Omnia Patris Filius, omnis Filii & Patris
Spiritus fanétus habet, non intelligenda de proprietatibus hypoſtati
cis, aut operibus ad intra. At quæ non fpectant ad proprietates hy
poftaticas, ad eſſentiam divinam ſpectant, & omni Trinitati funt
communia , Quæ enim non ſpectant eflentiam divinam , ad pro
prie
576 TRACT, X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS
prietates hypoſtaticas pertinent, ut oftenfum Tractatn , in quo varia
argumenta ex principiis theologicis pro proceſſione Spiritus S. a ſolo
Patre attulimus . Hinc etiam ipli S. Patres verba illa Servatoris :
Omnia Patris mea funt, de una ſubſtantia & divinitate Patris, ac iis
quæ ſecundum hanc unam fubftantiam & divinitatem Patris dicuntur,
exponuat. Dionysius Arcopagita Lib. de divinis nominibus, Cap. II,
ſub principium ; Diviness ipſe ait Sermo: Ego & Pater unum ſumus.
Et; omnia , quæ habet Pater , meafunt. Et rurſus: Quacunque
Patris, ego ipfius funt, divino quoque Spiritui focialiter com .
juncte applicat, ut divinas operationes, venerationem , fontanam &
indeficientem cauſam , ac diſtributionem munerum celeftium . Ne
minemque arbitror ex iis, qui in divinis eloquiis reEtiflima piaque
intelligentia funt enutriti , huic fententia contradi&turum , quod din
vina omnia , juxta exactiſſimam rationem , toti divinitati infunt.
THEOPHILys Antiochenus, comment in Evangelia , Lib. I. Tom. II.
Bibliothecæ Patrum Colonienfis , p. asi. Dixit : Omnia Patris mea
funt Si ergo natura Patris in Filio erat, fcientiæ natura degene
rare non poterat. TERTULLIANUS Lib. contra Praxeam , Cap. XVIL
1
Nomen Patris (eft) Deus omnipotens , altiffimus, Dominus virtutum ,
Rex Ifraëlis, qui eft; quatenus ita Scriptura docent, Hac dicimus
ET in Filium competiſſe ; & in his Filium veniſe, & in bis ſemper
egile, se fac cain ſe bominibus manifeftaffe. ATHANASIUS in di.
ctum ; Omnia mibi tradita ſunta Patre , Tom, I. operum , p. 151.
Ubi fuam cum Patre indicare vult unitatem , non obfcure id agit,
fed diferte docet,dicens ; Quæcunque habet Pater, mea ſunt. Cum
enim omnia conftituta fint in Patris poteftate, fimiliter ça etiam in
Filii poteftatefunt. Quod autem Pater habeat, examinandum denuo.
Quod ipſum indicat, sum ſemper cum Patre effe: bac enim verba :
Quacunque babet Pater , Patris dominatum oftendunt , hæc vero ;
Mea funt, inſeparabilem unitatem oftendunt. Neceffe ergo ut in
telligamus in Patre effe æternitatem , fempiternitatem , immortalita
BEM , Eaque ele in illo non ut aliena, ſed in co & Filio velut in
fonte refidentia. Cum erge de Filio cogitare inftituis edoctus
quanam
 -XON EST ARG. ' PROCESS,
577 5

quænam fint in Patre, tum te credere oportet , ea etiam in Filio

effe. Ut in Patre eft vita , fic & in Filio, ut indiviſibilitas
tem eternitatem doceret. Igitur & Patrem futuri feculi Uni
genitum effe, & Deum fortem & potentem effe, & omnia , que bas,,
bet Pater , ipfum habere , clare damonftratum , nec non eundem , ut
Pater , dat vitam ; ita & in ipfius effe poteftate, quos velit vivificarea.
Audient enim , inquit , vocem Filii Dei, mortui, E5 vivent. Unam .
que voluntatem Patris et Filii , idemque in rebus ftatuendis confilium
effe , quoniam una natura , cademque indivifibilis in ambobus. Et
Epiſt. ad Serapionem , contra eos qui dicunt Filium eſſe creaturam .
Tom . I. operum , p . 167. Cum eternus eft Pater , neceſſum etiam
Filium æternum effe. Que enim in Patre intelligimus, ea in Filio
effe dubitandum non eft, loquente ipfe Domino: Omnia, quecunque
babet Pater, mea funt; sit omnia mea , funt Patris. Æternus ergo
eft Pater, æviternus eft Filius: per eum enim ævum & fecula con .
dita funt, : qui eft Deus in omnibus benedictus in fecula, amen , ut
inquit Apoftolus. Omnipotens Pater eft, omnipotens Filius eft,
atteſtante Johanne : Qui eſt, qui erat, qui venturus, qui omnipotens
eft. Lux eſt Pater , jubar, radiusque Filius & lux vera. Verus Deus
Pater , verus Deus Filius. Ita enim a Johanne fcriptum : Sumus in
vero Filio ejus Jeſu Chriſto: Hic eft verus Deus, & vita æterna ,
Et in fumma:nihil eft ex iis, que babet Pater , quod non fit Filii,
Ideoque Filius in Patre, & Pater in Filio ; quia que Patris funt,
eadem funt in Filio ; ac vice verſa , quæ in Patre intelliguntur, Filii
funt. Ita interpretandum eft dictum illud : Ego Ego Pater unum
fumus. Quandoquidem nonalia in hoc , aliain illo, fed quæ inPa
tre funt , eadem funt in Filio; & qua vides in Patre , eadem viden
in Filio. Et poft pauca, p. 169. Omnia Patris ad Filium ſpectant,
quia ille confubftantialis eft Patri, Ut enim , fi cum rebus creatis
baberet aliquam cognationem , conſubftantialis illis fuerit : ita alienus
e creatis perſubſtantiam remanens, propriusfuerit Sermo Patris, of
alius diverfusque ab illis. Ceterum , quia omnia Patris illi pro
pris funt , confubftantialis merito Patrireputabitur. Ita enimPa.
N
578 TRACT. X. : FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

très rem intelligentes confefli funt in Nicæna Synodo, coëſſentialemy.

& ex fubftantia Patris Filium effe. Satis enim perfpiciebant, crea
tam fubftantiam nunquam fibi pofe arrogare hoc dictum : Omnia,
qua habet Pater , mea fünt. Quomodo enim , que initium exiftendi
fortita funt, haberent infe illud : Qui eft, & qui erat in æternum ?
Ideoque cum Filius habeat bæc omnia, & quæ Patris ſunt, neceffum
eft, Filii naturam non creatam , ſed confubftantialem Patri exiſtere.
Prafertim cum natura illa creatitia neutiquam capax effe poffit com
rum , quæ propria funt Dei ; propria autem Dei funt, ex quibus
cognoſcitur Deus, qualia funt, omnipotentia , ipfa effentia Simmu
Tabilitas, aliaque fuperius dicta : ne conſubftantialis cum crcaturis
fuis ipſe creator appareat fecundum iftos ftultos, babeatque tantum
modo ea , quæ res creata in ſe babere poffunt. Dialog. etiam III. de
Trinitate , Tom . II. operum , p. 212. Ipfa Patris gloria, & ejus
dem confilium potentia eft Filii ; propterea dicit' Filius: Quæ .
sunque babet Pater , mea ſunt. Rurſum in diſputatione cum Ario
in Concilio Nicæenſi habita , Tom . I. p. 132. Propter res creatas
son locutus eſt, cum diceret : Omnia, quæ Pater babet , mia funt ;
fed quæ fpectant ad Deitatem Patris, ca fibi propria & peculiaria
cife oftendit , nimirum immortalitatem , incorruptibilitatem , in
commutabilitatem , incomprebenfibilitatem , potentiam , & præcogo
nofcendi vim , & quacunque Pater eft, ea fibi propria vindicavit .
Hinc & dialog. I. de Trinitate , Tom . II. p. 181. propria faltem
fubftantiæ , non etiam fubfiftentiæ Patris , Filio effe communia do
cet. Anomæus : Si omnia propria Patris & Spiritui T Filio come
munia : oportet & Patrem effc Spiritum & Filiuin. Orthodoxas:
Non dixi: Propria Patris & Filio & Spirituifanéto ſunt communia ;
fed propria ſubftantia Dei Patri & Filio &Spirituifanéto Junt.com
munia , velut incorruptibile , immortale , immutabile, non mentiri,
Et quæcunque talia. HILARIUS Pictavienſis Lib. IX . de Trinitate.
Dedit itaque Pater omnia , ego accepit Filius omnia, neque ambi
guum eft, cum dixerit: Omnia, qua Patris funt, mea ſunt. Et big
quidem nos creaturarum fpicies, neque elementorum diverſasfubfti
 NON EST ARG . PROCESS, 579
tutiones prafensJermofignificat; ſed beatæ atque abſolute divinita
tis nobis gloriam pandens, Deum in his oftendit intelligendum eft,
quæ fua funt, in virtute , in æternitate , in providentis , et pote .
ſtate. Quæ verba repetit & Auctor libri de Patris & Filii unitate,
inter Hilarii opera , p. 760. Didymus Alexandrinus Lib. II. de
Spiritu S. Licet a Patre procedat Spiritus peritatis, & det illis Deus 1

Spiritum ſanctum petentibusfe: tamen quia omnia, que babet Pa

ter , mea funt, & ipſe Spiritus Patris meus eft, & de meo accipiche
Cave autem , cum ifta dicuntur, ne gravelabaris intelligentie in vi.
tium , & putes rem aliquam effe & poffeffionem , qua a Patre haben
tur ac Filio; verum quæ habet Pater juxta fubftantiam , id eft æter
nitatem , immutabilitatem , incorruptionem , immutabilem bonita
tem de fe & in fe fubfiftentem , hæc eadem babet Filius. Et quea
cunque funt Filii , bæc eadem &Pater babet. Sed in bocfermone
fenfuquepropofito, confequenter ea , qua diximus fuperius Patris
site, habet & Filius ; & qua Filii funt, babet Spiritusfanctus,
Basilius Magnus Serm . de fide, Tom. I. p. 500. Manens in effen.
tia Filius , omnis eft, qua Pater eft, fecundum ipfius Domini vocem
dicentis : Omnia quæ habet Pater , mea funt. Revera namque imagão
nis funt omnia , qua in prototypo exiftunt. Vidimus , inquit Evan,
gelium , gloriam ejus, gloriam quaſ unigeniti a Patre ; hoc eft nox
ex munere , aut ex gratia hæc ei miranda data funt, fed ex naturali
communitate patria divinitatis dignitatem obtinente Filio. Ut
ergo Filius, naturaliter ea, quæ funt Patris, poffidet : ut autem uni
genitus, in fe ipfo comprehendit, nihil cum altero dividens. Ex
ipfa igitur .Filii appellatione diſcimus, quod aqualis in bonitate,
equalis in potentia , ejusdem fociusgloriæ . Et lib. de Spiritu fan.
cto , Cap. VIII. Tom . II. p. 161. Ideo dicit Dominus : Omnia mes
tua ſunt, tanquam ad ipfum rerum conditarum origo referenda fit ;
Es tua mea , quod ipſ a Patre sondendi auctoritas provenit , nox
quod Pater ad operandum Filii auxiliofit ufus; neque quod ipſparti
cularibus mandatis uniuscujusque operis minifterium commiſſum fit,
ſed quod Verbum plenum paternis bonis a Patro reſplendens, omnia
NO facit
 580 TRACT. , X FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

facit adfimilitudinem ejus, qui ipſum genuit. Nam fijuxta effen

tiam nil differt a Patre : nec potentia a Patre differt. Porro qua.
rum æqualis eſt potentia, horum aqualis eft operatio. Chriſtus fa
quidem Dei virtus eft, ege Dei fapientia: & fic omnia per ipſum
fa&ta funt, omniaque per ipſum condita funt. AMBROSIUS Lib. de
facramento incarnationis Dominicæ , Cap. VIII. Cum dixerit: Om .
i
nia , quæ Pater habet , mea ſunt; & infra: Omnia mea tua funt,
B tua mea : afferuit unitatem . Et Lib. II. de fide , Cap. III. Om .
nia , que habet Pater , mea funt. Qua funt omnia . Non utique lo
cutus eſt de creatis: hæc enim omnia faéta funt per Filium ; fed ea,
quæ Pater babet, id eft, aternitatem , majeftatem , divinitatemque
naſcendo poffedit. Ergo eum , qui omnia babet, quæ Pater habet,
( ſcriptum eft enim : Omnia, quæ Pater babet, mea funt ) omnipo
tentem effe, dubitare non poffumus. Lib. IV . de fide, Cap. IV . ſub
initium : Cum Filius dicit: Omnia quæ Pater babet, mea funt, bos
eft non quæ Petri tradiderit ipſe, ſed que a Patre jure generatio
nis acceperit. Et ideo Filium fempiternam dicimus effe virtutem .
"Si ergo fempiterna ejus virtus atque divinitas: utique & potentia
ejùs fempiterna. Et in fequentibus diſerte a verbis illis Chriſti: Om
nia Patris, mea funt, excipit ea , quæ ſunt paternæ proprietatis :
Nec ideo minus , inquit , habet Filius, quia Pater non eft; nec pa
ter minus habet , quia Filius non eft. Dixit enim Filius : Omnia,
qua habet Pater , mea funt. Adeo generatio in paterna proprietate,
non in jure eſt poteftatis. Et Lib. II. in Lucam , fub finem : Deir
de cum dicit : In quo complacui, non aliena in Filio, fed fua lau 1

dat. Quid eft enim dicere : In quo complacui, niſi quia omnia,
qua babet Filius, ege Pater habet ; ficut, eso que Patris funt , Filii
funt ? Filius dixit : Omnia, quæ habet Pater, mea funt. Indifferentis
enim divinitatis potentia non fecernit inter Patrem & Filium , fed
unam Patri Filioque participat poteſtatem . Comment. in Epiſtolam
ad Epheſios, ad Cap. II. Hoc inter Patrem & Filium intereft :
quia Pater a nullo boc (nomen Dei) accepit; Filius autem per gene.
rationem omnia Patris accepit , ut in virtute, & fubftantia, &
nomine
 NON EST ARG . PROCESS .
** 58
Domine nibil diftet Filius a Patre. Unde dicit : Omnia , quæ habet
Pater , mea funt, Es inea Patris. HIERONYMUS in explanationc
fidei ad Cyrillum : Servator dicit : Omnia , quæ Patris , mea funt.
Si ergo ea quæ Patris, ca Filii ſunt ; & omnia que Filii ſunt, ca
omnia Spiritus fan ti funt: nihil ergo in omnibus deeft Filio, quod
non attineat ad ejus poteftatem , nibil quod non ab eo fa &tum fit,
& ejus nutu & moderamine non regatur. Cum ergo omnia Filius
babeat in poteftate , in omnibus nihil ei deeft. Horum igitur om
nium babet poteftatem & Spiritus fan&tus, quorum & * Filius. EPIPHA .
nius hæreſiLXVII.quæ eft Anomæorum , in confutatione Capituli I.
Aetii, fub finem : Hic amplectemur identitatem ſecundum naturam
ex evangeliſtico teſtimonio , nempe : Omnia Patris , mea funt; hoc
cetera.om
eft : Deus Pater , Deus ego. Vita Pater , vita ego. Et
nia , qua decent Patrem & Filium et Spiritum fan £lum in una Deia
tate, Trinitate, nibil diverfum habente. Et in Ancorato , mum .
XVI. Tom . II. p. 21. Putant ſtolidi , qui non funt ornati Spiritu S.
num eſt quid in Patre, quod non eft in Deitate Filii ? Sicut enim has
bet Pater vitam in fe ipfo : fic habet Filius vitam in fe ipfo ; Et om
nia , quæ funt Patris mei, mea funt , inquit idem Dei San &tus
Sermo. Quæ vero funt ea , que Patris funt, quam hæc ? Deus
Patris eft , hoc etiam Filii. Vita Patris eft, hec etiam Filii. Lux
Patris , nimirum etiam Filii, Immortalitas Patris , fimiliter etiam
Filii. Incomprehenſibilitas Patris , itemque Filii. Omnia quc PA
tris ſunt, Filii ſunt. JOHANNES Chryſoſtornus Hom . de Trinitate,
multum poft principium , Tom . VI. operum , editionis græco-latina P.
192. Omnia, quacunquehabet Pater, mea ſunt, dicitunigenitusDeus
exiftens in finu Patris. Mofes dicit : Qui eſt, miſít me. Qui eft, et
Pater. Qui eft, eft Filius, & babet fe qui eff, ad eum qui eſt
sbsque principio , & non in tempore genitus cft. Omnia qua babet
Pater, qui vere vita , & immortalitas, & lux , et omnipoteris, Erion
Deus , & Dominus : ea utique babet & Filius. Ego enim , inquit,
veritas ES vita ; 8, erat lux vera, ÉS Deus erat Sermo. AUGUSTINOS
N 3 Serm .
582 TRACT. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

Serm . VI de temport , ſub finem : Omnia, inquit, quæ habet,Pan

ter , mea funt. Dumdicit, omnia , nihil bic reliquit, quod minus
baberet a Patre. Omnia, id eft unius deitatis potentiam , ſubftan
tiam , majeftatem . Et Tractatu CVII. in Johannem. Illud quod
ait, cum de Spiritu S. loqueretur : Omnia, quæ habet Pater , mca
funt ; propterea dixi, quia de meo accipiet, & annunciabit vobis ;
de bis dixit, qua ad ipfam Patris pertinent divinitatem , in quibus
illi eft æqualis, omnia , quæ habet , habendo. Et Auctor Quæftio.
num novi & veteris Teſtamenti inter opera Auguſtini, Tom IV .
Quæſt. CXXV. Omnia , quæ Patris funt , mea funt,per quod figni
ficavit, fubftantiam Dei Patrisfuam effe fubftantiam. CYRILLUS
Alexandrinus Lib. XII. in Johannem Cap. II. Tom . IV . operum p .
931. Omnia mea tua funt, elle tua mea. In quibus enim nulla
differentia eft, fed fubftantialis in omnibus æqualitas & fimilitudo,
quomodo fit, ut non fint eadem natura ? Et deinde : Fructus ergo
& character hypoftafeos Patris Filius cum fit; omnia , quæ illius ſunt
ſecundum naturam , fibi vendicat. Ideo ait : Quæcunque babet
Pater, mea fant; propterea dixi vobis, quia de meo accipiet, &
annunciabit vobis. Lib. XI. in Johannem Cap. IX. p. 969. Regnum
enim idem , & imper:um in omnes fanéte & confubftantialis Trini
tatis unum eft, ac quodcunque Filii eft, Filii ac Patris gloria ſub
jacet, & vice verſa, quodcunque fubjectum Patri dicitur, Filii
quoque dominationi fubeft. Idcirco enim ait : Et mea omnia tua
ſuns, & tua mea. Ubi enim naturæ perfectiſſimain omnibus relucet
identitas, ibi dignitatis eadem eftplanegloria, non feorfim uni ali
quid tribuens alio excluſo, fed æqualem , unam & eandem in omni.
bus gloriam impertiens. Nam cum divinarum ſui- Patris dignatio.
num fubftantialiter fit hæres, habere quidem cernitur ipſe omnia,
quæ funt Patris , & Patrem oftendit habere omnia , que ſua funt.
Et Lib . I. in Johannem , Cap. III. ante finem , p. 27. Omnia que.
cunque Pater babet, eadem omnia funt Filii ; eft vero in Patre per
fectum, perfectus crit & Filius: qui propria & eximia Patris habet.
EULOGius Alexandrinus, in collectaneis Auctoris anonymi contra
Seve
 NON EST ARG . PROCESS .
583
Severianos Tomo IV. antiquarum , lectionym a Caniſio editarum ,
Part. I. p. 240. Dicimus Trinitatem effe omoufion , id eſt conſubftan
tialem : quia eadem ſubſtantia ex toto in tribus perfonis agnofcitur,
fiquidem Pater perfect.sm babet divinitatis fubftantiam , fimiliter Fi.
lius, fimiliter Spiritus S. Unde perfe£lus Deus Pater., perfectius
Deus Filius, perfeétus Deus Spiritus S. Conſentit bis Paulus prædi
sator veritatis , cum ait: In ipſo enim babitat plenitudo Deitatis cor.
poraliter. Non enim dicit Patrem incarnutum elle, ſed quod tota di.
vinitas in tribus perfonis eft , nihilo deficiente in Patre & Filio,. Es
Spiritu S. in unaquaque perfecte, ſecundum vocem Domini, qui
dixit: Omnia Patris mea ſunt; id eft, quacunque funt notiones ſub
ftantia Patris : he Verbi Dei etiam incarnati funt, non quod Pater
fit Filius, aut Filius Pater : bæc enim nomina babitudinem inter cós
ſignificant. Quomodo igitur non dicemus,fubftantiem divinitatis effe
in Chriſto plene, fine defe &tu , fi quidem perfe&tum eum eſſe dicimus?
ANTIOCHUS Monachus Lauræ Sabbæ, Hom . I. de fide, repetit verba
Dionyfii Areopagitæ modo laudata , pront & ipfa hæc Antiochi ver
Ea quæ ex Auguſtini
ba , fupra circa reſponſionem III. adduximus. Ea
Tractatu CVII. in Johannem modo laudavimus , repetit Beda Lib.
IV . commentarii in Lucam , Cap. LXIII. ad Caput XV . Tom . V.
operum , colum . 375 . Et commentario in Johannem , ad XVII.
Capnt, Tom . V. colum . 585 , Et Hom . æſtivali de tempore , Do
minica Cantate , Tom . VII. colum . 21 . Et tandem Hom . quadra.
gefimali , fabbato poft Reminiſcere, ſub finem , Tom. VII. colum .
248. Eadem Auguſtini verba repetit & Albinus Alcuinns commen
tario in Johannem , ad verba Servatoris: Omnia, quæ Pater babet,
mea ſunt. HAYMO Dominica , Cantate , ad verba: Omnia , que
Pater habet, mea funt. Qua ſunt quæ babet Pater? aternitater..?
Similiter & Filiusæternitatem habet ,quia coæternus illi eft. Oftende
mibi ignem fine calore; ego oſtendam tibi Patrem fine Filio. Pater
non præceffit Filium tempore , fed origine. .Ed Puter omnipotens,
fimiliter & Filius omnipotens eft cum Spiritu S. Pater creator totius
mundi eft, fimiliter & Filius creator totius mundi che per ipfum
creavit
584 TRACT. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

creavit Deus Pater omnia , & * quæ in cælis, & quæ in terris conts.
nentur, juxta quod idem Johannes Evangelifta, qui hoc Evangelium
feripfis, dixit in exordio libri fui: Omnia per ipfum faéta funt.
Propterea dixit : Quia de meo accipiet, & annunciabit vobis .
RABANUS Maurus Hom . CV. Tom. V. operum , p. 654. Omnia,
quæcunque habet Pater, mea funt; propterea dixi, quia de meo ac
cipiet, ega annunciabit vobis: de his dixit, quæ ad ipſam Patris di.
pinitatem pertinent, in quibus ille æqualis Patri, in qua Spiritus S.
æqualis eft Patri & Filio : quia una fubftantia, una natura, una
majeftas, una gloria, una aternitas eft Patris & Filii & Spiritus
fanéti , & eft unus Deus omnipotens, invifibilis, & incomprehenfibia
Eadem habet
lis omni creature , Pater, Filius, & Spiritus S.
SMARAGDUS Dominica III. poft octavam Pafchæ. Tandem verba
Auguſtini modo adducia ex ' tractatu CVII. in Johannem , repetit
etiam HINCMARUS Rhemenſis Lib . de non trina Deitate , Tom. I.
operum , p. 422. Satis ergo hinc conſtat, verba Servatoris : Om
nia Patris mea ſunt, de iis, quæ effentiam divinam Patris fpectant,
eſſe intelligenda. Quomodo ergo ſub propofitione illa. Latini
fubfumunt: Atqui Paterproducit SpiritumS. Productio enim Spiri
tus fancti non ratione eſſentiæ de Patre dicitur, fed opus ejus eſt ad
intra , propriumque ſubſiſtentiæ .
Inftant vero Latini primo: Patres ſubinde oſtenſuri, quomodo
omnia Patris habet Filius, innaſcibilitatem faltem excipiunt, adeo.
que tacite negant, a Filio excipi productionem Spiritus S. GREGO.
RIUS Nazianzenus Orat. XLIV . in fanctam Pentecoſten : Omnia, qua
cunque Pater habet, Filii ſuntexcepta innaſcibilitate. JOHANNES Dą.
mafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. IX. Filius per omnia Patri
fimilis, præter innafcentiam . - Rurfum ibidem : Excepta innaſcibie
litate, omnia babet Filius , que Pater. Quod repetit & Lib. III.
orthodoxæ fidei, Cap. XIII. Et Lib. de duabus in Chriſto volun
tatibus Cap. VII. Verum fi Patres circa propoſitionem illam : Omnia
Patris habet Filius, excipiunt faltem ingenitum : pariter utique
omnia Patris habere SpiritumS. excepta innaſcibilitate ſaltem , paflim
docent.
 NON EST ARG. PROCESS. 585
docent. GREGORIUS Theologus Orat. XXXVII. de Spiritu S. p. 61.
Quod tam divinum nomen eft, quo ( Spiritus S.) non excepto ingeniti
ES geniti nomine appelletur ? Cæsarius ejusdem Gregorii frater
germanus , dialogo I. Omnis unitus & æqualitas & identitas in
Trinitate, excepta innafcibilitate , generatione e proceffione. Cr
AILLUS aut quicunque Auctor libri de Trinitate , Cap. VIII. Omnia,
quacunque babet Pater, Spiritusfan &tifunt, excepta innaſcibilitati.
Et Cap. IX. Credimus & in unum Spiritum S. habentem omnia,
que Pater & Filius, excepta innaſcibilitate & generatione. Denuo:
Propter Patrem habet ET Filius & Spiritus S. quæcunque habet , boç
eft , propter Patrem illa babere, prater dyevýolan five innafcibie
litatem , gencrátionem & proceffionem . Quæ pariter repetit Johan.
Nes Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X. Quodfi ergo ob
inde, quia Patres docent , Filium habere omnia Patris excepta ig .
naſcibilitate, ſequeretur Filiuin etiam producere Spiritum S. ſeque
retur utique pariter , quia: Spiritus S. omnia Patris habet excepta
innaſcibilitate , Spiritum S. aut generare Filium , aut ſe ipſum pro
duxiſſe, quæ utique impollibilia & blasphema.
Si porro fimpliciter liceret argumentaci: Omnia Patris habet
Filius excepta innaſcibilitate, producit ergo Spiritum S. Filius: par
riter utiqueſequeretur, Filium habere potentiam generandi. Inge
i nitum enim eſſe & generare , non funt idem. Ingenitum enim
ſignificat non eſſe ex alio; generare vero eſt producere alium gene
rationis modo. Sequeretur porro ad dextram Filii conſideri, farre
item aliquem in ſinu Filium , reliquasque ipſum hypoſtaticas proprie
tates Patris habere. Ex his ergo ſponte liquet, dum Patres folum
innaſcibilitatem excipiunt quæ non competat Filio , non competar
Spiritui S. cum reliqua omnia & Patri, & Filio , & Spiritui S. ſint
communia ; per diſtinctionem unius perſonalis proprietatis reliquas
quoque perſonales comprehendi: quia quæ funt notionalia, inter
le inftar catenz ſunt connexa. Hinc DAMASCENUS cum modo Lib,
de duabus voluntatibus in Chriſto Cap. VII. dixiſſet : Filium babere
omnia Patris excepta innaſcibilitate,
0
mox in fequentibus fimul
excipit
1

586 TRACT . X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

excipit generationem . Sic enim ibi : Omnia quæcunque babet Pas

ter , Filii ſunt, præter innaſcibilitatem , ut teftis hujus verax ipſe
Dominus dicens: Omnia, quæcunque babet Pater , mea ſunt. Et ad
ipſum Patrem dicit : Omnia mea tua funt. Hypoftaſcos autem
ipſus proprium , Filium effe genitum ex Patre, & non Patrem in
genitum , neque genitorem . Ex Patre enim genitus eff impaſſibiliter.
Lib. III. etiam de imaginibus non faltem innafcibilitatem , ut cete
ris locis ſolebat, fed & paternitatem excipit: Filius eft imago Patris,
in nullo difcrepans, per omnia fimilis Patri , præter folam innaſci.
bilitatem & paternitatem . ' Idem facit Lib. de duabus voluntatibus
in Chriſto Cap. XII. Non ergo una folum proprietate Patris nomi
natim excepta inferre licet , propria cetera Patris Filio etiam conve
nire, duin licet v. gr. ingenitum eſſe non ſit producere Spiritum S.
fub una tamen proprietate ingeniti nominata , cetera etiam omnia
comprehenduntur. • Sumitur enim hic præterea proprietas ingeniti
pro eo, quod eſt propriuin perfonæ , quæ eft ingenita: prout etiam
Cichuwius
quæſ. X. p.
in pari calu Jefuita ille, contra quem hactenus toties diſputavimus
1014 & diſputabimus, proprietate licet perfonæ ingenitæ ad caufam fuam
adaptata , difficultatem parem , cur ſcilicet innaſcibilitas faltem , &
non generatio activa , & productio etiam a Spiritu excipiatur, folvit.
Dicitur bic , inquit , Spiritus S. habere omnia , qua babet Pater &
Filius , excepta proprietate ingeniti E geniti ; fumendo eam non in
tranſitive, fed tranſitive, id eft pro eo , quod eft proprium ei per.
fonit que eft ingenita , ego pro eo , quod eft proprium ei perſonie
que eft genita. Proprietas perfonæ ingenita eft gignere Filium , &
fpirare cum Filio Spiritum S. Proprietas vero perſone genita eft gigni
* Patre, & Spirure cum Patre Spiritum S. Quemadmodum erge
perfona Patris complectitur omnia quæ de Patre ratione perſona,
& non ratione effentiæ dicuntur; fic, ubifaltem ex horum numero
a Filio excipitur innaſcibilitatis, nequaquam inferri poteft, cetera
obinde, quæ de Patre ratione perfonæ faltem dicuntur, Filio etiam
ikiweb.17 ‫ا‬,
competere.‫درون‬: ،
‫در‬ at ‫! دو‬
Inftant
 NON EST ARG , PROCESS , 587
Inſtant ſecundo Latini: Patres docere , Filium omnia Patris
babere , excepto faltem , Patrem eſſe. At producere Spiritum S. non
eft effe Patrem . Filium ergo producere Spiritum S. : ATHANASIUM
Epift. de Synodis Arimini & Selevciæ , Toin. I. p. 923. Uniformi.
bus vocibus paritatem cum Patre babet , adeo ut qua de Patre dicun
tur , eadem Scripturæ dicant de Filio , co duntaxat excepto, quod
ipfe Pater non dicitur; unde eft quod Filius dicit : Omnia , quie
babet Pater, mea funt. Denique Patri fuo dixit: Omnia mea tua
funt , eg tua mea. Et deinde p. 924. Univerſa , quacunque in ,
veneris de Patre dieta, eadem inveneris de Filio dici, præterquam
quod Pater non appelletur , ut fupra di&tum , GREGORIUS Nyſſenus
Orat. I. contra Eunomium , Tom. II. operum , p. 19. Dicimus of
nos, quod qui omnia, qua propria Patris funt , babet , univerſum
illud eft , excepto eoco , quod Pater eft. Et qui omnia , que Filii
ſunt, babet, univerſum Filium in fe oftendit,, excepto eo , quod fi,
lius generetur . Et Orat. II. p . 87. Filius omnia eft, quæcunque
Pater , excepto quod ille eft Pater. JOHANNES Chryſoſtoinus Hom ,
XXXVIII. in Johannem , Ecce quomodo in nullo prorſus differunt,
præterquam quod alter Pater eft, alter Filius, CYRILLOS Alexan
drinus Lib. I. in Johannem , Cap. IV, Tom . IV. operym p. 36.
Cum f« Deum verum ex Dco Patre vero exiſtentem voluerit demon ,
Arare unigenitus Dei Sermo & Filius : Omnia , inquit, qua babet
Pater , mea ſunt. Sed & omnium propriorum , quæ Patri infunt,
naturaliter bæres eff Filius, & ex ipfofecundum naturam exiftens,
at vero effe Pater , nunquam habebit. Et hoc enim unum eft corum,
que inſunt Patri. Manet vero Filius nullo carens eorum , quæ in .
funt Patri, etfi non intelligatur Pater , omnia vero habens in fe ipfo
perfecte ea , que ſunt propria effentia Patris & peculiaria. Ipfum
pero igitur talem ego perſona Patris conformantes Sermonem omnia
quidem babere ipſum , ea qua Filii dicimus naturaliter, nunquam
tamen poffe efle Filium aut Sermonem , Et Lib . XI. in Johannem ,
Cap. II. p. 930. Nulle diſſecante aut diftante a Patre Filium , dum
fecundum omnia fimilis & aqualis, excepto quod Pater ef, reful.
02 gento
588 TRACT. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

gente etiam fubftantia in ambobus non diverſo modo, quomodo non

erunt communia, aut non potius eadem in ambobus, ut nempe in Fi.
lio fint ea , qua Patris, & in generante ea , que generati ? Rura
fus in declaratione IX . anathematiſimi: Omnia exiftens Filius , qua :
cunque Pater eft, præter folum effe Patris. Et in thefauro , aſſer
tione XII. Tom . V. Part. I. p. 110. Si quis diligenter Scripturam
fcrutetur, invenit iisdem nominibus vocatum Filium , quibus & Pac
ter , folo excepto quod dicitur Pater. Et rurfum idem circa Pa
trem : lisdem fcilicet nominibus vocatum ipſum , quibus & Filius,
folo excepto quod dicatur Filius. JOHANNES Damaſcenus, Lib. III.
de imaginibus. Filius eft imago Patrisin nullo difcrepans, per om .
nia fimilis Patri, præter folam innafcibilitatem & paternitatem .
Tandem Beda commentario in Johannem , ad Caput V. Tom . V.
colum . 493. Aequalia omnia funt in Patre & Filio, niſi quod Pa
ter Pater eft, Filius Filius eft ; Separatio eft in perfonis , fed
unitas in natura .
Verum ubi dicitur , Patris omnia habere Filiun , excepto
Patrem eſſe: duplici fenfu id accipi poteſt. Eſſe enim Patrem aut
folum indicat relationem ad Filium ; ant voce hac ſignificatur ea
perſona , quæ eſt genitor Filii , voce Patris. integram lubfiſtentiam
primam fignificante. Priori ergo ſenſu Patrem eſſe non plus in :
dicat , nifi generare. Si ergo hoc ſenſu exceptionem illam intelli
guni Latini , hanc mox in fequenti objectione diluemus , ubi oſten .
demus: nequaquam ex eo , quod Patres doceant, Filium omnia has
bere Patris, preter generare, fequi : Filium producere Spiritum S.
Poſteriori vero ſenſu Tô effe Patrem fi accipiatur ; nequaquam ex
eo , quod Filius omnia Patris babet , præter eſſe Patrem , fequi:
Filium producere Spiritum S. pariter facile oſtendi poteſt. Primo
enim & de Spiritu S. docent SS. Patres, omnia ipfum Patris habere,
folo excepto quod Pater non fit. Varia eorum teftimonia hanc
in rem adducta Tractatu , in quo varia argumenta ex principiis theo.
logicis petita pro proceſſione Spiritus S. a folo Patre attulimus.
Sic enim EPIPHANTUS habebat de numerorum myfteriis, 'num . II.
Tom.
 NON EST ARG. PROCESS.
589
Tom . II. p . 304. Trinitas , Pater , Filius , & Spiritus S. con
ſubſtantialis in omnibus , confenfione, vi , a &tione, divinitate, magni.
tudi le, fubfiftentia folum ac nominibus ( quod nimirum aliusfit Pater,
alius Filius, alius Spiritus ſanctus) diſtincta , vi atque effectis con
juncta. GREGORIUs Nyſſenus de fide ad Simplicium , prope finem ,
Tom . II. p. 473. . Omne bonorabile nomen fimiliter dicitur de Spi
ritu S. quemadmodum & de Patre &re de Filio, exceptis illis per qua
fubfiftentie &ſuficienter & confuſe ab invicem ſeparantur. Dico
enim , quod neque Pater dicitur Spiritus S. neque Filius; reliqua
vero, quæcunque Pater & Filius dicitur , cadem & Spiritui S. a
Scriptura adaptantur. Paria cum Epiphanio habet & JOHANNES
Chryfoftomus Homn. de fide p. 289. Tom . VII. græcæ editionis An-.
glicanæ. Auctor librorum de unita Deitatis Trinitate , qui ſub Atha
naſii nomine editi , Lib. II. fub medium , Tom . II. operum Athana
fii P. 556. Plané divifa eft Trinitas in nominibus tantum perfona
rum : in Deitate autem indiviſa eſt. DAMASCENOS Lib. contra Ne
ftorianos, num. 21. Tom. IV . Caniſii antiquarum lectionum , p.
218. Si una eſt natura fanéte Trinitatis, & una operatio , & ora.
nia in eo communia funt, præter hypoſtaſin. Teſtabatur tandem
Gregorius Nyſenus catholicæ Ecclefiæ dogma habere : Nullam aliam
differentiam effe in Trinitate , niſi quæ eft ſecundum hypoftafin. Sic
enim Orat. I. contra Eunomium , Tom . II. p. 64. Cum ecclefiaftica
doctrina & unam poteftatem , & bonitatem , & cffentiam , & glo.
riam , & omnia reliqua de Patre & Filio Esa Spiritu S. prædicet,
excepta differentia, que eft fecundum hypoftafin. Patres ergo pari.
ter prout Filuin docent, omnia Patris habere præter eſſe Patrem :
fic idem utique de Spiritu S. tradunt. Quemadmodum ergo non
fequitur: Spiritus S. omnia Patris habet præter eſſe Patrem ; Spi
ritus S. ergo fe ipfum producit : producere enim Spiritum S. non eſt
eſſe Patrem : fic inde pari inodo nulla neceſſitate colligitur : Filius
omnia Patris habet , præter eſſe Patrein ; producit ergo Spiritum S.
etiam : hoc enim non eft efle Patrem .
si
O 3 Secundo
 Tract. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS
590
Secundo ex adductis modo teſtiinoniis liquet porro , Spiritum
S. habere omnia Filii præter eſſe Filium , uti cuique patet. Quem
admodum ergo denuo non fequitur : Spiritus S. omnia Filii h..het
præter eſſe Filium , fecundum Latinos : ergo Spiritus S. ſe ipſum
produxit: hoc enim non eſt eſſe Filium : fic pari modo nulla necefli.
tate ſequitur: Filius omnia Patris habet , præter eſſe Patrein : pro :
ducit ergo Spiritum S. Filius : hoc enim non eſt effe Patrem .
Scilicet tertio dum hactenus vox Patris integram fubfiftentiam di
vinam cum omnibus ſuis propriis perſonalibus ſubindicat ; nequaquam
utique fub propofitione hac: Filius omnia Patris habet præter eſſe
Patrem , ſubſumi aliquid poterat, quod e numero erat eorum , quæ
de Patre non ratione effentix , ſed ratione perfonæ dicuntur, prout
quidem ſe habet productio Spiritus fancti: ( non enim aliud modo
agimus, niſi ut oſtendamus, voce Patris accepta pro integra ſubfi
ftentia , nullo modo fequi, omnia Patris habere Filium præter eſſe
Patrem ; a Filio ergo procedere Spiritum S. ) Et hinc utique Gre.
GORIUS Nazianzenus docet , fub prærogativa cauſæ , quam ut Pater
& genitor-prima ſubfiftentia divina habet, comprehendi pariter cau .
fam Spiritus fancti. Sic enim Orat. I. Non ita Chriſti amore affici
convenit , ut nec Filio nomen fervent , nec Patri caufæ præroga
tivam , quam ut Pater et genitor habet. Parvorum enim utique et
abječtortim , imo abje&te indigneque cauſa fucrit, niſ divinitatis et
bonitatis illius caufa fit, quæ in Filio & Spiritu S. confideratur.
Patri enim , inquit, caufæ prærogativam convenire , quam ut Pa
ter & genitor habet. Quæ vero caufa illa fit explicaturus, tam Fi.
lü quam Spiritus fancti caufæ meminit. . Talein ergo cauſam intel
lexerat, dum Patri ajebat caufæ prærogativam convenire, quam ut
Pater habet, Hoc ergoʻſenſu nequaquam Patrem eſſe eſt generare
faltem , prout quidem objectio illa Latinorum ſumebat.
Hinc quarto tandem nequaquam Patres , ubi docent: Filium
omnia habere Patris præter eſſe Patrem , intelligunt Filium habere
quædain , quz de Patre ratione perſonæ, & non ratione eſſentiz
dicuntur . Sed faltem to effe Patrem opponunt divinæ eſſentiæ,
omni.
 NON EST ARG . PROCESS.
591
omnibusque, quæ ratione eſſentiæ dicuntur ; neque aliud fubfumunt
ſub illa propoſitione : Omnia Patris Filii ſunt, præter Patrem effe
nifi quæ ratione unius divinæ effentiæ dicuntur, Sic cniin ATHA
NASIUS verbis priori loco modo laudatis mox ſubjicit: Quale eft,
quod Deus vocetur. - Deus enim erat Sermo, & quod omnipotens,
& quod lux fit, I creationis auctor , quod æternus ,
quod Dominus Patri inferviunt Angeli, verum & ipſe Filius
ab iisdem adoratur Er quod ut Pater honoretur , Et quod
æqualis fit Deo , Ego quod fit ex vero veritas, & ex vivente vita ,
Patre interim bis quafl vicem fontis obtinente, & quod Filius vivi.
ficet, & excitet mortuos , ficut Pater ſuus.
fuus. Ita enim in Evangelio
fcriptum eft. Et de Patre quidem ita fcriptum eſt : Dominus Deus
tuus unus Dominus eft, Deus Deorum locutus eft, & vocavit
terram . De Filio vero : Deus Dominus apparuit nobis, & videbi.
tur Dominus Deorum in Sion. Quibus deinde poft aliqua ſubdit,
quæ
ſecundo loco ex eodem Athanaſio laudavimus. CYRILLUS item
verbis adductis ex Lib. I. in Johannem : Omnia babens , inquiebat,
in ſe ipſo perfecte ea , quæ propria funt effentia Patris. Pater om
nia habet , quæ Filii dicimus naturaliter . Sic & verbis ex Lib. XI.
in Johannem laudatis præmittit : Dedit enim per ea , quæ dixit, in
telligere , quod cum fructus exiſtat ſubftantiæ ejus, omnia , que fub
fantia huic infunt, fecundum naturam attrahat , propriaque ele
dicit, Arque abhinc iisdem illis verbis fupra laudatis mox fubjicit.
Ob hæc, ut ego puto , acute admodum & ſumnia cum coactione de
his locutus eft Sermo. Dixit enim , non quod omnia , qua habet
Pater , habeo & ego, ne fimplex quædam imago fola repræſentatione
figure, & externis ornamentis ad archetypum formata intelligeretur,
quemadmodum ego nos ipfi fumus: facti enim ſumus ad imaginem
Dei ; fed mea , inquit, funt: ultimam unionem , quam babet ad
generatorem , es potentiam confubftantialitatis, incommutabilibus in
utrisque proprietatibus per hoc oftendens , hoc enim proprie & magis
aperte in aliis loquitur ad Patrem : Omnia mea tua funt, & tus
mea .'- In quibus enim nulla differentia eſt, ſed identitas fubftantie
maxima,
 592 TRACT. X. , FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

maxima, quomodo illis eadem omnia natura non erunt? Sic & lau
datis ex aſſertione XII. theſauri mox ſubdit: Quod quidem manifefte
cxemplis probari poteſt. Omnipoten's Pater : dicitur E de Filio :
Hec dicit , qui erat , qui venit omnipotens, Dominus, Pater , er
unus Dominus Jeſus Cbriftus. Lux Pater ; dicit & Filius: Ego
fum lux mundi. Pater remittit peccata : facit hoc & Filius. Ut,
enim dicit , fciatis, quod poteftatem habeat Filius hominis in terra
dimittere peccata. Obinde igitur omnia inſunt Filio , quacunque
Es in Patre. Veritas dicit : Omnia , quæcunque bąbet Pater , mea
funt. Et rurfum ad Patrem fuum locutus inquit : Omnia mea
cua funt, & tua mea. Cuni ergo adhuc dum propofitio hæc: Om
nia Patris Filii ſunt, præter effe Patrem , intelligenda fit faltem de
iis , quæ ratione unius & ejusdem divinæ eſſentia de Patre dicuntur:
patet utique , abſone Latinos ſub iſta propoſitione fublumere produi
ctionem Spiritus fancti ; quæ utique non ratione eſſentiz , ſed ratio
ne perſonæ dicitur de Patre. Et cum fic præterea Filius non habeat
1
eſſe ingenitum , confideri ad dextram ejus , aliquem ferre in finu,
quæ tamen Patri competunt, licet omnia Patris habeat Filius , folo
excepto Patrem eſſe: patet utique hinc denuo, in his propofitioni
bus , aut voce Patris integram ſubfiftentiam primam cum omnibus
ſcilicet propriis ſubſiſtentialibus fignificari; aut fi voce Patris fola re
fatio ad Filium indicetur, fub proprietate generationis & reliquas
proprietates Patris comprehendi . De quo quidem modo.
Scilicet inſtant tertio Latini : Patres docere , Filium omnia
Patris habere, excepto folum quod generet ; producere vero Spiri
tum S. non eft generare : produxit ergo Filius Spiritum S. hic enim
a Patre procedit. Sic HIERONYMUS in explanatione fidei ad Cyril
lum : Abfit in Filio Dei aliquid plus minuſve, aut in loco, aut in
Sempore, aut in potentia , aut in fcientia, aut in æqualitate, aut
in fubje £ tione cum dicitur , bac ut divinitati ejus, non carni adfcri
bantur.
Si enim plus minuſve, aut tale aliquid invenitur, hoc
excepto quod genuit Pater Filium , & excepto hoc , quod Filius non
• femet ipfo natus eft, fed de Patre natus eft proprie, non in tempore,
fed
 NON EST ARG . TROCESS .
593

fed ſemper , non aliunde, ſed de fua fubftantia , forte fecundum ver
bum corum , aut invidens aut impotens Pater putatur , inſuper
etian & temporalis agnoſcitur. CYRILLUS dialogo II. ad Heriniam :
Credimus coæternum Patri Filium , & omnia cum Patre equaliter
babentem , præter folum : gignere. Rurſum Johannes Damaſce
aus Lib. III. orthodoxæ fidei, Cap. VII. Omnia babet Filius, que
cunque babet Pater, ut ifti confubftantialis, modo generationis et
babitudine a paterna hypoftafi differens.
Sed hujus folutio ex iis , quæ adverſus primam obiectionem
diſputaviinus, ſponte liquet. Si enim Patres circa propofitionem
illam : Omnia Patrishabet Filius, excipiunt faltem generare : pariter
utique paffim tradınt, Spiritum S. omnia habere Filii excepta gene
ratione paliva. GREGORIUS Thcologus Orat. XLIV. in ſanctam
Pentecoſten p. 978. Omnia , quæcunque Filii, Spiritus funt , ex
cepta generatione. Et Orat. XXIV, in Aegyptiorum appulſum :
Quicquid Filius habet , idemquoque Spiritus S. eft, fi filiationem .EX
ceperis. JOHANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X.
Credimus & in unum Spiritum S. habentem omnia , qua Paters
Filius, excepta innafcibilitate & generations. Et in hiſtoria Bac
laam & Jofaphat, Cap. XIX. Proprium Patris ingenitum effe, Filii
vero nativitas, Spiritusfanctipero proceffio. Pater ergo , & Fi
lius, & Spiritus S. per omnia unum funt, exceptis proprietatibus,
quas paulo ante dixi, Et qui ante Damafcenum vixerunt, CÆSA
RIUS Gregorii Theologi frater, dialogo 1, Omnis unitas , Esa aqua.
litas, & identitas in Trinitate, excepta innafcibilitate, generatione,
& proceffione. Leontius monachus de fectis, actione I. Una eft
fubftentia Patris, altera Filii, tertia Spiritus fancti , atque hæc
tria nibil inter fe differunt, niſi folis proprietatibus; Et quod hic
quidem Pater fit, ille Filius, ifte Spiritus fanctus; nam horum trium
una eft fubftantia, & una poteftas, & una voluntas, In hoc tan
tum differunt, quod Filiusex Patre gignitur , Spiritus S. procedit
ex ipſo. Auctor libri de Trinitate , qui Cyrillo adſcribitur, Cap. X.
Unum agnoſcimus Deum , infolis quidem proprietatibus paternitatis,
P filia
 TRACT. X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS
594
filietatis, Ég proceſſionis, ſecundum caufam Ege caufatum , &g per.
fe£tioncm fubfiftentie, id eft exiſtentiæ modum , differentiam intelli
gimus. Rurſum ibidem : Secundum omnia unum funt Pater & Fi.
lius & Spiritus S. excepta innaſcibilitate , generatione & proceffione.
Quæ.denuo pariter repetit JOHANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ
fidei, Cap. XI. Quodſi ergo obinde, quia Patres docent, Filium ha
bere omnia Patris excepta generatione , fequeretur, Filium etiam
producere Spiritum ſanctum ; ſequeretur utique pariteţ : quia Spiri
tús S. omnia Filii habet, excepta generatione, at ſecundum Lati
nos Filius producit Spiritum ſanctum ; Spiritum fanctum fe ipfum
produxiſſe, quod impoſſibile. Si porro fimpliciter liceret argumen
tari: Omnia Patris habet Filius excepto generare ; producit ergo Spi
ritum ſanctum Filius; pariter utique ſequeretur, Filium effe ingeni.
tum : ingenitum enim effe & generare non ſunt idem : ingenitum
enim fignificat, non ex alio effe, generare vero , producere alium
generationis modo. Sequeretur porro , ad dextram Filii conſideri,
ferre item Filium in finu aliquem , reliquasque ipſum hypoftaticas
Patris habere proprietates. Sponte ergo ex his liquet, dum Patris
omnia Filium Patres habere docent , excepta generatione; pariter
fub diftinctione unius iftitis perſonalis proprietatis, reliqua etiam
propria perſonalia comprehendi, dum notionalia " catenz adinftar
inter fe ſunt connexa. Nam & GREGORIUS Theologus, Orat. I
verbis modo laudatis, cum Patri, & non Filio caufæ prærogativam ,
quam ut Pater & genitor habet , convenire docuiflet; oftenfurus,
quænam ergo illa caufæ prærogativa , quam Pater ut Pater & geni
tor habet , expreſſe cauſam tam Filii quam Spiritus ſancti nominat:
quo ntique teſtimonio nihil diſertius. Non ergo una folum proprie
tate Patris nominatim excepta , inferre licet , propria cetera Patris
Filio etiam convenire, dum licet v. gr. generare non fit producere
Spiritum S. fub una tamen proprietate generationis nominata, cetera
etiam omnia comprehenduntur. Sumitur enim hic proprietas geniti non
intranſitive, fed tranfitive, id eft pro eo quod eft proprium perfona,
qux eſt genita; qua diſtinctionc quidem fupra vidimus úti Jefuitarum
quen
 NON ÉST ABG. PROCESS 595
quendam , quo quæſtionem hanc : cur Patres ex iis , qoz Filius ha.
bet, a Spiritu S. generationem faltem excipiant, folvat. Quemad.
modum ergo perſona Patris complectitur omnia , quæ de Patre ra.
tione perſonæ, & non ratione effentiæ dicuntur: fic ubi faltem ex
horum numero a Filio excipitur generatio activa ; nequaquam inferri
poteft, cetera obinde , quæ de Patre ratione perſona ſaltem dicun .
tur , Filio etiam competere.
Inftat tandem quarto BELLARMINUs Lib. II. de Chriſto , Cap.
XXII. Si Pater & Filius non haberent omnia communia , excepta re.
latione oppofita , diſtinguerentur plus quam relatione, & proinde
diſtinguerentur fubftantia. Nam Pater ut fpirator, non eft relati
vum ad Filium .
Ergo fi Pater ut ſpirator diſtinguitur e Filio, dir
finguiturper ſpirationem , non ut relatio eft, fed ut forma quadam
in Patre fubfiftens: proinde Pater & Filius in fubftantia differunt,
que eft bærefis Ariana.
Sed nihil ſapit Jeſuitą, priusque helleboro caput purgare de
buerat, antequam talia unquam adducere animum induxiſſet, Si
enim hæc collectio valeret; pariter utique ſequeretur: omnia , quæ
habet Pater , funt etiam Spiritus , ut ſupra oſtenſam . Si crgo Pa
ter & Spiritus S. non haberent omnia communia , excepta relatione
oppofita, diſtinguerentur plus quam' relatione, & proinde diſtin,
guerentur ſubſtantia: nam Paterut Pater non eſt relativum ad Spie
ritum & ſed eſt li { pirator. Ergo fi Pater ut Pater diſtinguitur a
Spiritu S. diſtinguitur per paternitatem , non ut relatio eft; fed ut
eſt forma quædam in Patre ſubſiſtens. Proinde Pater & Spiritus S.
in ſubſtantia differunt : quæ eſt hæreſis Ariana. Non ergo paterni
cate Pater a Spiritu S. differt, adeoque Spiritus S. pariter generat
Filiưm , quod blasphemum & impoffibile. Si porro collectio ille
Jeſuita t ; ſequeretur porro Spiritum S. efle ingenitum ficut
Patrem . Cum enim juxta rationem Bellarmini, Spiritus S. omnia
Patris habere debeat ,, ubi non obviat relatio oppoſita : at in Spiritu
S. nihil fit, quod relative opponatur notioni dictæ ingeniti ; Spiri
tus S. utique pariter debebit habere hypoftaticam proprietatem Patris
Pe 2 innafci
596 TRACT . X. FILIUM HABERE OMNIA PATRIS

innafcibilitatem ; quod denuo abſonam . Nam & ex doctrina com

muni Patrum , ut dictum , ingenitum proprietas eft hypoſtatica
Patris ; non ergo a Spiritu S.communicari poteſt. Et licet negative
quidem Spirituin S. non eſſe genitum , verum fit; nequaquam ta .
men de Spiritu S. dici poteft ingenitum eo fenfu , quo de Patre dici.
tur : præterea enim hoc ſenſu ingenitum etiam fignificat, ex alio
non efle, Rurſum cum fecundum Latinos Spiritus fancti produ.
ctor ſit Filius ; habebit utique a Filio Spiritus S. omnia Filii excepta
relatione oppoſita. Habebit ergo Spiritus S. pariter a Filio filiatio
nem ejus. Filiatio enim & ſpiratio paſliva nonniſi opponuntur rela:
tive. Et fic Spiritus S. eſt fimul cum Filio unicus Filius , quz ſunt
abſurdiſlima. Fallas fcilicet Bellarminus, dum ſumit: fi Pater &
Filius non omnia communia haberent, excepta relatione oppofita ;
fore ut diſtinguantur ſubſtantia. Pater enim & Spiritus S. non com .
munem habent generationem , licet Spiritus S. nihil habeat, quod
ci relative opponatur ; necdum tamen obinde Pater & Spiritus S. di
ftinguuntur ſubſtantia. Sed fic diſtinguerentur , inquit, plus quam
relatione oppofita : diſtingrierentur ergo fubftantia. Falſum denuo
hoc effe , ex inftantia data liquet. Sed fic quoquam , pergit, di
ftingueretur Filius a Patre non relative , fed ut illud forma quædam
eſt in Patre fubfiftens. Proinde Pater & Filius in ſubſtantia differ.
rent . Falfum vero , quod quo perfona Filii a Patre diſtinguitur
non relative , illud obinde forma quædam in Patre fubfiſtens fuerit .,
Poterat enim effe ex propriis perfonalibus, quæ utique omnia incom
municabilia. Nain & perſona Patris a Spiritu S. generatione Filii
diſtinguitur non relative ; nec tamen generatio in Patre formá qux
dam ſubſiſtens eſt , fed proprietas hypoſtatica Patris. Ut fane me
rito de hac Jefuita , aliisquc Latinoruin collectionibus ex verbis
Chriſti: Omnia Patris mea funt, MARCUS ANTONIUS de Dominis,
ipfe Latinus quidem , Lib. VHI. de republica, Cap. X. mum. CXXVIII.
Sacra Scriptura , inquiat , non eft per fimiles collectiones & dedu
&liones profananda ; fed cum fimplicitate intelligenda, atque cum
magna fobrietate agitanda
Ultinto
 NON EST ARG . PROCESS .
597
Ultimo notamus , abſurdiſſimos eſſe ex Latinis, qui, ubi ob
jeceris , fecundum argumenta corum cum ab aliis, tum ex iſtis
verbis Servatoris : Omnia Patris mea funt, petita , fequi, Spiritum
S. fe ipſum produxifſe, aut generaffe Filium ; reſpondent: talia re
geri non pofle, & inde inferri: omnibus enim conftare, hæc im
poffibilia eſſe, repugnare hæc proprietati Spiritus ſancti. Quodfi
enim omnium confeflione impoſſibile, Spiritum S. ſe ipſum produa
cere , aut generare Filium : at ſi Latinorum argumentationes vale
rent ; æque hæc inde fequerentur.
Patet ntique etiam , fi hæc fint impoffibilia , dum tamen hæc
ſecnndum argumenta eorum fequantur ; ludicre ipſos argumentatos
eſſe. “ Si enim eorum fyllogiſmi valerent, verum etiam foret: Spi
ritum S. fe ipſum producere , aut generare Filium. Cum ergo hæc
impoffibilia fint; at falſum nonnifi ex falſis colligatur : patet fane
utique, Latinos pariter hactenus falfo effe argumentatos, adeoque
nihil concluſille. Satis ergo hactenus liquet : Omnia Patris
babere Filium , non effe argumentum proceflionis
Spiritus fancti a Filio.

P3 TRA
 598 TRACT. XI. FILII ESSE SPIRITUM

begleitetny has a beauty by sy het sy

TRACTATUS XI.
In quo demonſtratur , Spiritum ſanctum eſſe
1
Spiritum Filii, non eſſe argumentum proceffio
nis Spiritus ſancti ex Filio.

ed ex illo, quod dicitur Spiritus S. in facris Scripturis Spiritus

S Filii , Latini abutuntur ad roborandam proceſſionem Spiritus
fancti a Filio. Cum enim Spiritus S. Spiritus Filii dicitur,,
inquiunt, vel vi vocis ſignificatur, Spiritum S. eſſe ſpirationem Filii,
five fpiratum a Filio. Dicitur deinde Spiritus S. SpiritusPatris ; non
vero aliam ob rationem Spiritus Patris dicitur , niſi quod a Patre
tanquans a cauſa procedat: eadem ergo de cauſa Spiritus S. Spiritus
etiam Filii dicitur; adeoque pariter a Patre & Filio procedit Spiritus
S. Quodſi enim diverſo modo diceretur Spiritus S. Spiritus Patris
& Filii: æquivoce ſane diceretur Spiritus Patris & Filii Spiritus;
adeoque non unus Spiritus foret Spiritus S. quod impoſſibile &
blasphemum .

RESPONSIO I.
Idem denuo catholicis objiciebant Ariani, cosdem ad impos
fibile ducturi. Sic enim argumentabantur referente ATHANASIO,
Lib. ad Serapionem , contra eos , qui dicunt Spiritum S. eſſe crea
turam , Tom . I. operum , p. 189. Si Spiritus Filii Spiritus , ergo
Deus Pater eft avus Spiritus fanéti. Catholica interim Eccleſia di
verfillima ſemper habuit : Spiritum ſanctum elſe Spiritum Filii, &
Spiri
 .
NON - EST . ARG . - PROCESS 599
Spiritum ſanctum a Filio procedere. ' Imo toties Doctores catholici
Patresque, licet Spiritum S. confiteantur eſe pariter. Filii Spiritum ;
obinde a Filio productum eſſe negant. THEODORETus in refuta
tione anathematiſmi IX. Cyrilli. Proprium Spiritum Filii, fi quidem
ut ejusdem cum eo natura , es a Patre procedentem dixit, fimul és
nos confitemur , & ut piam vocem ample& timur. Si vero tanquam a
Filio , fue per Filium exiſtentiam fortitum dicat ,, tanquam impium
& blafpbemum deteftamur. Cyrillus item in reſponfione ad Theo-.
doreti confutationem anathematiſmi fui IX . cum , ut vidimus , du
plicem ſenſum ipfi propofuiſſet Theodoretus, priorem admittens,
damnansque poſteriorem , nonniſi priorem fe fequi fenfum oſten
dit ; quo fcilicet non ex Filio , fed ex Patre procedere Spiritum S.
affirmatur. Erat, inquit, ese eſt ejus Spiritus, ficut certe ES Pas
tris. Et hoc nobis fatis bene explanat divinus Paulus. Procedit
enim quidem ex Deo @ Patre Spiritus S. fecundum Salvatoris vocem ,
fed non eft alienus a Filio : omnia enim babet cum Patre. Et hinc

Lib. VII. de Trinitate pariter docet, nomine Spiritus fignificari, quod

ex Patre procedat, Filii vero proprius fit: Quod genuit, inquit,
ſignificat nomen Patris, & quod generatus eft, manifeftat nomen Fi.
lii, & quod Spiritus eft ex Deo Patre, proprius vero & ipfius Filii,
inftar humani noftri Spiritus, licet hypoſtatice & vere fubfiftere in .
jelligatur, vocabulum ( Spiritus ) declarat. Quibus paria habet
SIMEON Theologus.Orat. III. de fide & moribus tum chriſtianis
tum monafticis , verbis alibi jani laudatis : Quando Filius nominatur
Deus, inteliigitur Filium elle Dei. Quando demum Spiritus S. 70
minatur Deus, intelligitur quafi ex Patre procedens, ES Filii pro
prius Spiritus. Epiſcopi item orientales Epiſt. ad Johannem Antio
chenum :. Littere nuper mifíæ evangelica nobilitate predecorantur:
predicatur enim in ipfis Dominus noſter Fofus Chriſtus perfectus Deus
& perfeétus homo ; & Spiritus S. non ex Filio aut per Filium babens
exiftentiam , fed ex Patre procedens, apperatus vero Filii proprius.
Hanc re &litudinem in litteris confpicati laudavimus medicum balbu
sientium linguarum , fonitusquc abſoni immutatorem in fuavem bar.
moriam
600 TRACT. XI. ' FILII ESSE SPIRITUM

moniam . Auctor libri de Trinitate , qui Cyrillo Alexandrino adſeri

bitur, Cap. X. Ex Filio Spiritum non dicimus, Spiritum vero Filii
nominanus: fi quis enim Spiritum Chriſti non habet , inquit divinus
Apoftolus. JOHANNES Damafcenus prætcrquam hæc Auctoris libri
de Trinitate verba Lib. I. orthodoxæ fidei Cap. XI. repetat, Epift.
de triſagio ſub finem : Nobis, inquit, ynus Deus Pater , & Sermo
ejus, & Spiritus ejus. Sermo vero per fe fubfiftens genimen, pro
pter boc Filius, & Spiritus per fe fubfiftens progreffio & productio
ex Patre quidem , Filii autem , fed non ex Filio, tanquam Spiritus
oris Dei Sermonis pronunciatus. Et in Orat. de Sabbato : Colimus
Spiritum ſanctum tanquam Dei Patris Spiritum , ex ipfo nempe
procedentem ; qui tamen etiam Filii dicitur, quod per ipfum mani.
feftatus, rebuique conditis fit impertitus, non tamen ex ipfo habens
et ſubfiftat, vel exiſtat. Diſerte tandem AUGUSTINUS oftendit:
aliud eſſe procedere a Patre, aliudque Spiritum alicujus proprium
elle. Sic enim in Enchiridio ad Laurentium , Cap. IX . Satis eft
Chriftiano credere Patrem , & Filium • Patre genitum , & Spiri
tum S. ab eodem Patre procedentem , fed unum cundemque Spiritum
S. ES Patris Et Filii. Dum enim hæc invicem disjungit , Spiritum
inquiens a Patre procedere, ſed utriusque proprium efle; non idein
utique dixiſſc, Spiritum S. ab aliquo procedere, & Spiritum S. ali
cujus elſe Spiritum . Senfum hic tandem Auguſtini ele: Spiritum
S. a ſolo Patre procedere; oſtenſum Tractatu de teſtimoniis Patrum
occidentalium

RESPONSIO II.
Teſtatur porro ſacra Scriptura, Deum eſſe Spiritum. EA
ergo Deus Pater Spiritus , eſt & Filius. Teſtatur rurfum ſacra Scri
ptura , Deum eſſe ſanctum . Eft ergo Deus Pater ſanctus, eft &
Filius. Nomen ergo Spiritus fancti commune eft Patri, commune
eſt & Filio. Dum ſcilicet tam Pater , quam Filius fpiritus funt &
ſanctus; hoc tamen commune nomen ' Trinitatis, proprium fibi verb
dicat
 !

NON EST ARG. PROCESI , 601

dicat tertia perſona divinitatis. Quo ſenſu inde recte nego , Patrem
vel Filium efle Spirituin ſanctnm . Scilicet cum productionis ratio
bem tertiæ ſubfiftentiæ divinæ ignoragemus: ( eam enim non revela
vit ſummum numen , dum etiamli revelaffet, illam non compre
hendiffemus, a Patre faltem procedere five produci dicitur) communi
hinc pariter nomine appellata eſt ſubſiſtentia tertia Spiritus fancius,
1
Filius interim nomen proprium a revelata ratione productionis fuæ
Patre ſortitus, generatione ſcilicet fua æterna & ineffabili. Hinc
ATHANASIUS dialogo I. de Trinitate , Tom . II. p. 171. An non po
ter eft Spiritus fanétus . Pater quoque eft Spiritus fanctus, ſed non
eft Spiritus Dei. Ambrosius de Symbolo , Cap. I. Tom . IV. ope
rum , colum . 88. Nam licet Pater fit Spiritus, & Filius fit Spiri
Pater. fit fanétus, & Filius fit fanctus; fola tamen tertia
perſona proprie Spiritusfanétus nuncupatur. Quia ergo coeterna &
communis eſt ambobus; id ipſa vocatur, quod ambo funt. AUGU
STINUS Lib. V. de Trinitate, Cap.XI. Spiritus vero fanctus, ſecun
dum quod fcriptum eft ; quoniam Deus Spiritus eft, poteſt univerfa
liter dici, quia ego Pater Spiritus, & Filius Spiritus, & Pater
ſanctus, & Filius fanétus. Itaque Pater ES Filius & Spiritus ſan
Etus, quoniam unus Deus, & utique Deus fanétuseft, & Deus Spi
ritus eft , poteft appellari Trinitas ET Spiritus fan&tus. Et deinde:
Spiritus ſanctus ineffabilis quadam Patris Filiique communio ; ET
ideo fortale fic appellatur , quia Patri i Filio poteft eadem appella
tio convenire; nam hoc ipfe proprie dicitur, quod illi communiter,
quia & Pater Spiritus, & Filius Spiritus, & Pater fanétus, F
Filius ſanctus. Ut ergo ex nomine , quod utrique convenit, utrius.
que communio fignificetur, vocatur donum amborum Spiritus fan &tus.
Paria habet Lib. XV . de Trinitate, Cap . XIX. & Epift. CLXXIV.
ſub finem . CYRILLUS Alexandrinus dialogo VII. de Trinitate, Tom,
V. operum , Part. 1. p. 637. Propter identitatem fubftantiæ conve
nit quidem Deo ac Patri, licet tertia fecundum nominum folum or
dincm , Spiritus appellatio ; itemque Filio convenit : dixit enim Chriſtus,
sum Samaritanam mulierculam inſtrueret : Spiritus eft Deus. Scribit
item
 2

602 TRACT. XI. FILII ESSE SPIRITUM

item Paulus : Dominus Spiritus eft. ANASTASIUS Sinaita Lib. I. de

fidei dogmatibus , Tom. VI, Bibliothecæ Patrum Colonienſis p. 696.
Deus dicitur Spiritus, ego Deus dicitur fanétus ; ambo vero nomina
congruunt ei , qui proprie dicitur Spiritus fanétus. Pater , qui
Deus eft & Pater nominibus Spiritus appellatur , ſanctus ſcilicet &
Spiritus, quamvis non appellatur totum hoc Spiritus ſanctus. Isido.
RUS Hiſpalenſis tandem Lib. VII. originum , Cap. III. Cum fit & Pa.
ter Spiritus, & Filius Spiritus , & Pater fanélus, & Filius fan .
Etus ; proprie tantum ipfe vocatur Spiritus fanétus, tanquam fancti.
tas coëſſentialis & conſubſtantialis amborum . Commune ergo tam
Spiritom eſſe, quam ſanctum Patri & Filio ; licet commune hoc no
men , tanquam proprium fibi vendicet Spiritus fanctus. Diſerte
vero hinc liquet , dum Spiritus fanctus dicitur Spiritus Patris & Filii,
nequaquam vi vocis fpiritur, uti quidem Latini objiciebant, figni.
ficari ſpirationem Patris & Filii. Duni enim de Patre dicitur, effe
Spiritun , cuique utique patet, voce fpiritus nequaquam fignifi
cari ſpiratum eſſe five productum . At commune hoc nomen ſpi.
ritus toti Trinitati convenit , pariterque ut de Patre , fic de Spi
ritu fancto dicitur.
Dices cum Alberto Magno , in compendio Theologicæ veri
fatis Lib. I. Cap. IX. ſpiritum fumi aut active, quatenus fpirat,
fecundum illa Johannis: Spiritus, ubi vult, Spirat; aut paffive,
quatenus fpiratur, five per modum ſpirationis procedit. Priori
fenfu vocem fpiritus commune etiam eſſe Patri & Filio , pofteriori 1

tero foli Spiritus fancto eſſe proprium .

Commentum vero. Alberti Magni , Spiritum dicta ratione aut
active dici , aut paſſive. Patres utique laudati talem diſtinctionem
ignorantes , una illa ratione, qua nomen fpiritus commune eft Pa
tri & Filio , idem denuo proprium eſſe Spiritui fancto affirmabant.
Nulla hinc ratione poſteriorem fpiritusacceptionem adftruit, aut ad.
fruere poterat Albertus Magnus , fed eo ipfo craſſe fumit id , quod
in principio. Procedere deinde Spiritum ſanctum per modum ſpi
tationis unde eflet cognituin , cum omnis Patrum chorus modurn
pro
 NON EST ARG . PROCESS . 603
productionis Spiritus fancti ignorari, doceat, fateatur? Dicitur por.
ro Joh. C. III. Spiritus, ubi vult, ſpirat, fed hæc de temporali
ſpiratione intelligenda funt, qua dona ſua fidelibus diſtribuit Spiritus
fanctus. Hincne vero nomen ſpiritus diceretur Patri & Filio ab
æterno commune ? Si vero jam ab æterno , a ſpirando commune
Domen Trinitatis habet Spiritus ſanctus : quid unquam fpiravit ab
xterno Spiritus S. ut inde nomen ſpiritus haberet active?

RESPONSIO III.
Dicitur porro Spiritus ſanctus Spiritus Patris, quia Spiritus
ejus proprius, ei conſubftantialis & ab eo procedit; nulla vero hinc
neceſſitate ſequitur, fi pariter Spiritus S. etiam a Filio non procedat,
fore ut æquivoce dicatur Spiritus Filii & Patris; adeoque non unus
amplius fit Spiritus S. Filius utique eſt in Patre , eft & in Spiritu
ſancto ; eſt proprius Patris & Spiritus ſancti, utrique eſt conſubſtan.
tialis : numne vero cum ideo Filius fit in Patre , eique conſub.
ftantialis , ejusque proprius, quia ab eo generatus, hinc fequeretur
Filium pariter a Spiritu S. eſſe generatum , aut æquivoce dici, eſſe
in Patre & Spiritu S. utrique conſubſtantialem ac utriusque proprium ?
Spiritus S. porro Spiritus Patris , tanquam principii ſine principio :
numne vero obinde Spiritus S. cft Spiritus Filii , tanquam principii
pariter ſine principio ; aut cum hoc impoſſibile ſit, zquivoce hinc
dicitur Spiritus S. Spiritus Patris & Filii? Sponte vero hinc patet,
ſenſum propoſitionis: Spiritus fan£tus eft Spiritus alterius diſtin
guendum efle ab immediata cauſa, ob quam ſenſus propofitionis ob
tinet. Eodem enim utique ſenſu dicitur Spiritus S. elle Spiritus Pa
tris & Filii; nimirum quod fit utrique conſubſtantialis, proprius
utriusque Spiritus. Quemadmodum & plura alia , quæ referuntur
ad invicem , nonniſi ad eadem ob arctiſſimam conjunctionem refe
runtur, prout quidem anima corporis eſſe dicitur. Ubi jam vero
Spiritus fanctus dicitur eſſe Patris , quia ex Patre procedit; jam lig
nificatur immediata cauſa , ob quam fenfus propoſitionis illius:
Q : Spie
 604 TRACT , XI. FILII ESSE SPIRITUS

Spiritus fanctuséft Spiritus Patris & Frii, obtinet.' Non ergo fta
tim Spiritus S. æquivoce dicitur effe Patris &Filii Spiritus , licet non
etiant a Filio procedat. Ex eo enim quod Spiritus S. a Patre pro.
ccdebat, ipfe vero ex eodem generabatur, pariter habebat, ut Spi
ritus S. ejus fit proprius, eique conſubſtantialis;. five ut Spiritus S.
ejus fit Spiritus. Hinc enim pariter uno eodemque fenfu & ratione
Filius eſt in Patre , eft & in Spiritu S. necdum tarnen pariter ex Spi
ritu S. generatus Filius prout ex Patre; ſed quemadmodum ex ſua
a Patre generatione Filius habet ut fit in Patre, fic pariter ex ea
dem fola generatione habet ut fit in Spiritu S. Hoc enim jam calle
fam immediatam fpectat. Una ergo eſt pariter caufa , ob quam
Spiritus S. Spiritus Patris eſt & Filii , procefſio fcilicet ejus ex Patre;
zquivoce vero nequaquam dici , Spiritum fanctum Spiritum Patris
& Filii, etiamſi non pariter ex Filio procedat, adducta exempla
oftendunt. Sufficit enim uno eodemque fenfu dici, Spirituin Patris
& Filii ; utriusque vero ideo effe proprium Spiritum , atque conſub
ftantialein , quia ex Patre procedit.

RESPONSIO IV .
Neque hinc aliter Patres Spintam S. efle Spiritum Filii & Patris
agnoverunt , niſi ob unitatem fubftantiæ , nimirum quod Spiritus
fic corum proprius & conſubſtantialis , dum fcilicet ex Patre proce
dit. GREGORIUS Nazianzenus crat. XXXVII. de Spiritu S. p . 610,
Equidem ipſe ad tantam nominum copiam , adverfus quam frontem
>
perfricant, qui Spiritui adverfantur, totus coborrefoo. ' Spiritus
Dei dicitur, Spiritus Chriſti, mens Chrifti, Spiritus Domini , ac Do
minus ipfe, Spiritus adoptionis, Spiritus veritatis, Digitus
Dei, ignis tanquam Deus, ad oftendendum ut opinor, quod ejusdem of
fentiæ fit. AMBROSIUS commentario in Epiſtolæ ad Ephef. Cap. III.
Tom. III. colum. 501. Spiritus Chrifti, qui & Dei Patris eft, da
tur nobis. In quibus enim unius nature unitas eft, invicem fui
funt. Unde dicit Dominus: Omnia Putris mea funt, & mea omnia
Patris .
 NON EST ARG . PROCESS . 605
Patris. Quibus utique diſerte ob unius naturæ unitatem docet
dici, Spiritum S. Pacris & Filii Spiritum . . Et comment. in Epiſtola
ad Rom . Cap. VIII. ad verba : Si quis Spiritum Chriſti non habet,
bic non eft ejus, Tom . III. col. 288. Spiritum Dei nunc Spiritum
dicit Chriſti: quia omnia Patris , Filii ſunt. HIERONYMUS Lib. II.
adverfus Pelagianos, Tomo II. col. 442. Nota quod Spiritus Jeſu
Spiritus fanétus fit , qui in alio loco propter unitatem fubftantia Pan
tris Spiritus appellatur. Et Lib. II. in Epiſtolam ad Galat. Cap. IV .
Tom . VI. col. 311. Indifferenter idem Spiritus, ob nature ſocieta
tem nunc Patris dicitur effe , nunc Filii. Auctor libri quæftionum
Veteris & Novi Teſtamenti, quæft. CXXV. Tom . IV . operum Augu
ftini: Non aliter novit Spiritus fanétus myfteria Dei, niſi per ſub
funtiam : una enim fubftantia unum babet fenfum & vclantatem .
Quod enim vult Pater , hoc vuli & Filius, & quod vult Filius, ex .
dem vult & Spiritus fanétus. Quamobrem (ob eandem nempe ſub
ftantiam & voluntatem ) aliquando dicitur Spiritus Dei, aliquando
es Spiritus Chriſti: Qui a Deo , inquit, procedit, & de meo accio
piet. JOHANNES Chryſoſtomus , Hom . in Pentecoſte , quæ incipit ;
Fãod jev muéga , Tom. VII. operum græcæ editionis Anglicanx po
584. Quandoque Spiritus fanétusdicitur, quandoque Spiritus Filii,
quandoque Spiritus Patris, non quod in confuſione prædicetur, ſed
quod inſeparabilitatem divine effentiæ denotet. Et Hom, de fancto
& adorando Spiritu fub inition, Tom. VI. operum editionis græco
latinx , p. 205. Ut niinquam , cum audinous Spiritum Dei, Dutcmur,
quod per proprietatem dicatur Spiritus Dei, introducit Scriptura
Spiritum ſanctum , & apponit, qui ex Deo eft. Aliud enim eft dicere 1

Dei, & qui ex Deo eft : Dei enim funt cælum & terra, arpote ab
co falta ; ex Deo autem nihil dicitur , niſi quod ex fubſtantia ejus.
Itaque dicitur Spiritus fanétus.- Ut ergo :e quis, ficut dicebam , au
diens Spiritum Dei , putet proprium quiddam fignificare , ego non
commune nature , Paulus dicit: Nobis non eſt datus ſpiritus mundi,
ſed Spiritus qui ex Deo eft. Et poft principium p. 207. Spiritus
eft Spiritus Filii. Alio loco iterum Spiritum Chrifti dicit Paulus:
Q3 Vos
606 TRACT. XI.- FILII ESSE SPIRITUM

Dos vero non eftis in carne , fed in Spiritu : fiquidem Spiritus Chri
fti habitat in vobis. Obfecro animadvertite ſanctam hanc connexio.
mem . Quafi catenam quandam ſanctam & vivam ex triplici potcntia
inducit Paulus, naturam conjungens inſeparabilem , & in diverfis no
minibus unam virtutem indicans. THEODULUS Cæleſyriæ Presbyter,
comment. in Epiſt. ad Rom. Cap. VIII. Tom . V. parte III. Biblio .
thecæ Patrum Colonienfis p. 579. Spiritus Dei ctiam eſt Spiritus
Chriſti, nam & Patri & Filio Spiritus eft communis, SEDULIUS
in commentario ad Epiſt. ad Rom . Cap. VIII. fol. 25. editionis Bafi
leenſis, an. 1528. Spiritum Dei nunc Spiritum Chrifti dicit, quia
omnia Patris Filii ſunt.. ANASTASIUS Sinaita tandem Lib. I. de fidei
dogmatibus Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonienfis, p. 696. Spi
ritus ſanctus, Spiritus Dei , & Spiritus Chriſti & Spiritus Jeſu:
Per totas bypoſtaſes demonſtrat divinus fermo naturalem cognationem
divinitatis. Rurſum p. 697. Apoftolis ſemper aderat participate,
Salvatori vero Chrifto E Deo noftro, tanquam conſubftantialis ES
idem Deus. Hac ratione dicitur Spiritus Dei & Spiritus Chriſti.
LEONTIUS Epiſcopus Cæſarez Cappadociæ, nomine totius cecumeni
cæ I. Synodi, Philofopho locutus , apud Gelaſium Cizycenum , Lib.
II. Actorum Synodi I. Nicæenſis Cap. XX . Tom . II. Concil. col.208.
Spiritus ſanctus ex Patre procedit , & Filii proprius eft, ficut fanctus
Apoftolus Paulus inquit : Qui Spiritum Cbriſti non babet , hic non eft
ejus. Dydimus Alexandrinus Lib. II. de Spiritu S. Tom. VI. ope
rum Hieronymi: Spiritus ſanctus unice junétus eft ad Filium , unde
(nempe ob aretiſimam illam conjunctionem unicam , qua intercedit
Spirituifan to cum Filio ) & Filii dictus eſt. Spiritus per adoptionem
faciens filios cos, qui recipere voluiffent. Basilius Lib. de Spi
ritu S. Cap. XVIII. Tom . II. p. 189. Spiritus Chriſti' dicitur tan
quam ipfi per naturam proprius. Ob boc dicit: Si quis Spiritum
Chriſti non babet, hic non eft ejus. Et orat. contra Sabellianos ante
finem Tom. I. p.608. Proprietatem Spiritus fancti, quam habet
ad Patrem , novi ; quia ex Patre procedit. Proprietatem vero cjus ad
Filium ; quia sudio: Si quis Spiritum Cbrifi non habet, hic non eft
ejus.
 NON EST ARG. PROCESS. 607
jeus. Si enim non proprius eft Chriſti, quomodo Chriſto conjungit ?
CYRILLUS Alexandrinus Lib. VII de Trinitate, verbis ſupra laudatis :
Quod genuit, fignificat nomen Patris, Et quod generatus eft , figni.
ficat nomen Filii, & quod Spiritus eft ex Deo Patre, proprius vero
& ipfius Filii, inftar noftri bumani Spiritus, licet hypoftatice ego
vere fubfiftere intelligatur, vocabulum ( Spiritus) declarat. SIMEON
Theologus orat. III . de fide verbis pariter modo laudatis: Quando
Filius nominatur Deus , intelligitur Filium effe Deum : quando de.
mum Spiritus ſanctus nominatur Deus , intelligitur quaſi ex Patre
procedens, & Filii proprius Spiritus, unione Ege diſcretione inexpli
cabili. CYRILLUS Alexandrinus inde ob arctiſſimam illain conjun
ctionem Spiritus fancti cum Filio paflim docet: Spiritum ſanctum ,
vocaſſe Apoftolum Paulum Filium. Sic enim Lib. IV . in Joh . Cap.
III. Tom . IV. p. 377. Quod Filius in divinis fcripturis Spiritus
quoque fančti nomine fæpe nuncupatur, ex iis, qua fubje ta funt,
agnofcemus. Scribit enim B. Johannes de ipfo: Hic eft , qui'venit
per aquam & fpiritum , non in aqua folum , fed in aqua e ſpis
ritu . Spiritus eft , qui teftificatur , quoniam Spiritus eft veritas.
Ecce enim Spiritum veritatis nominat, cum Chriſtuspalam prædicet:
Ego fum veritas. Rurſus autem Paulus nobis firibens dicit: Qui in
carne funt, non poſſunt placere Deo , vos vero non eftis in carne , fed
in Spiritu Dei, fiquidem. Spiritus Dei habitat in vobis ; fi quis au
tem Spiritum Chrifti non habet , hic non eft ejus. Si vero Chriſtus
in vobis, corpus quidem mortuum propter peccatum , Spiritus vero
vita propter juftitiam . Ecce igitur rurfum , cum Spiritum Dci
in nobis babitare dixerit, ipfum dixit in nobis effe Chriftum . Non
enim ſeparatur a Filio Spiritus ejus ob identitatem nature, quan
quam ſubſtantialiter fubfiftere vere credatur. ob hoc fæpius indiffc
renter modo Spiritum , modo fe ipfum nominat. Et in præcedenti
bus p. 376. Spiritum fe ipfum appellat , quoniam Deus Spiritus eft ;
& ut ait Paulus: Dominus Spiritus eft. Nec iſta dicimus , quia
Spiritum fanétum in propria fubfiftentia fubfiftere non putemus; fed
quia ficut factus bomo, Filium fe hominis appellat: fic fe a proprio
Spiritu
 608 TRACT. XI. FILII ESSE SPIRITUM
+

Spiritu Spiritum nominat, non enim eft alienus ab eo Spiritus fuus.

Et Lib. II. in Joh. Cap. I. p. 126. Sentientes recte ES inculpate , &
omni criore abjecto a Deo inſpiratam Scripturam fequentes, dici.
mus , quod non aliud quid ab ipforatione naturalis identitatis vide
licet, diviſimque ac feorfim, Hoc enim , ut arbitror , nofcens ET
ſanctus Paulus, conjungit fæpe & tanquam idem fit alterum adducit,
1 Spiritum dico ſanctum & Filium . Invenies enim dicentem : Si quis
Spiritum Chrifli non habet, hic non eft ejus. Et in theſauro affer
tione XXXIII. Tom . V. part. I. p. 334. Chriftum rurſus Spiritim yo .
cat , dicens ; At, fi Chriftus in vobis, declarans non effe alienum a
fermonis natura , fed ita ei unitum , tametfi propriam hypoftafin ba
beat, ut ipſe. exiſtat in Filio, & Filius in ipfo propter effentia ,
identitatem ,
Ideo tandem Spiritum S. Filii Spírítum eſſe dicunt, quia a
Filio mittatur , nobisque manifeftetur. Basilius Magnus Lib. V.
contra Eunomium ; Ob boc quidem Spiritum ex Deo efle aperte
prædicavit Apoftolus dicens; quod Spiritum ex Deo accepimus; EN
per Filium effulfile clarum fecit, Filit Spiritum vocans ipſum .
DAMASCENUS oratione de Sabbato : Colimus Spiritum ſanctum ,
tanquam Dei & Patris Spiritum , ¢ x ipfo nempe procedentem , qui
tamen etiam Filii, quod per ipfum manifeftatus, rebusque conditis
fit imperțitus, non tamen ex ipſo babens, , ut fubfiftat, vel exiſtat.
Dices : Si Spiritus S. ob folam unitatem . eſſentiz Spiritus Filü
dicitur, dicetur parem ob caufam etiam Filius Spiritus Patris, & Pa.
ter , Spiritus Filii. Filius item & Pater erunt Spiritus fancti, Quem .
admodum vero , licet fit Pater Spiritus , fit ſanctus; ſolus tamen
Spiritus S. Jancti Spiritus nomen fibi vendicat : fic pariter folus qui
dem S. Spiritus, Spiritus Patris & Filii dicitus, utut non minus Pa.
ter (idem habe de Filio) Spiritus fit, surſumque proprius Filii , ad
eoque ejus proprius Spiritus ; non tamen , ut dictum , hoc nomine
appellatur Pater, prout neque nomine fanctiSpiritus , dum ea tau
quam propria folus fibi vendicat Spiritus ſanctus, Filius vero aut
Pater non poterat dici Filius aut Pater Spiritus ſancti, prout quidem
Spiritus
 NON EST ARG. PROCESS, 609
Spiritus S. Spiritus Patris aut Filii dicitur: quia fic Spiritus fanctus
diceretur aut generaſſe Filium , aut generatus eſſe a Patre. Neces
ſario enim vox patris ſignificat generarc, vox filii vero generatum
eſſe ; fecus vox fpiritus, quæ minime ſignificat produ&tum efle, ut
ante oftenfum . Neque erat neceffe, ut quemadmodum ad Patrem
& Filium refertur Spiritus fanctus, eft enim Spiritus Patris & Filii ;
fic etiam Pater & Filius referrentur ad Spiritum ſanctum . Nam în
multis aliis etiam relativis contingit , ut non occurrant vocabula,
quibus ſibi vicillim reſpondeant, quxe ad invicem referuntur. Nec
moverc debet, inquit Augustinus Lib. V. de Trinitate, Cap. XII.
cum diximus relative dici Spiritum fan&tum , non ipfam Trinita.
tem fed eum qui eft in Trinitate , quia ei non videturviciſim re
fpondere vocabulum ejus ad quem refertur. Non enim ficut dici.
mus fervum Domini , Et Dominum ſervi, Filium Patris , & Pas
trem Filii, cum ifta relative dicuntur, ita etiam hic poffumus dicere.
Dicimus enim Spiritum fanétum Patris, fed non viciſſim dicimus
Patrem Spiritus fancti, ne Filius ejus intelligatur Spiritus fanctus,
Item dicimus Spiritum ſanctum Filii , fed non dicimus Filium Spiri
tus fancti , ' ne Pater ejus intelligatur Spiritus ſanctus. In multis
Gnim relativis hoc contingit, ut non inveniatur vocabulum , quo fibi
refpondeant, quæ ad fe referuntur. Et Serm . XXXVIII. de tempore:
Sicut relative Pater & Filius dicuntur, ita & Spiritus fan &tus ad
Patrem & Filium quodam modo relative dicitur, qui Patris & Filii
Spiritus eft. Sed ipſa relatio Spiritus fancti non sta reciproca ra
tione converti poterit , ficut Pater & Filius. Nam Pater Filii Pa
ter dicitur , Filius Patris Filius dicitur ; Spiritus vero fanétus
uniformiter dicitur ad Patrem & Filium , quia Patris &g Filii Spi.
ritus eſt. Dicimus enim Spiritum ſanctum , Spiritum Patris, fed
non viciffim dicimus ; Pater Spiritusfan &ti, ne Filius ejus intelliga.
tur Spiritus fan &tus. Item dicimus Spiritum ſanctum , Spiritum
Filii, ſed non dicimus Filium Spiritus fanéti , ne Pater ejus intelli
gatur Spiritus fan &tus. Et GREGORIUS Nyſſenus Hom . III. in oratio
nem Dominicam , verbis alibi laudatis: Spiritus fan&tusex Deo cum fit,
R etians
610 TRACT, XI. Filii ESSE SPIRITUM

etiam Chrifti Spiritus eft. At vero Filius ex Deo tum fit, non item
& Spiritus fan &ti aut eft, aut dicitur , nec reciprocatur relativa
iſta conſequentia, ut fecundum parém rationem per reſolutionem pose
ft reciprocari, eg ut Chrifti Spiritum dicimus, fic etiam Chriftum
Spiritus fan &ti nominemus.
Inftat porro Jeſyita Petayius: Filius eft proprius Patris, quia
ex Patre natus. Spiritus fanétus eft propriusPatris , quia ex Patre
procedit. Spiritus ſanctus ergo pariter proprius Filii , quia ex ipfa
procedit. Sed hæc jam fupra diluebamus: idem enim ' eſt ac fi .
argumenteris: Spiritus fanétus eft Spiritus Patris , quia ab ipfo
procedit. Pariter ergo Spiritus eft Filii , quia a Filio procedit.
Falſum ſcilicet, eum qui proprius eft alterius, ab eodem etiam ne
ceſſario produci : inductio allata imperfecta utique, nam & Filius
eſt proprius Spiritus fancti, necdum tarpen a Spiritu S. generatur.
Uno quidem ſenſu & ratione omnino dicuntur , tam Filius & Pater,
quam Spiritus S. inter fe proprii eſſe; ſed a ſenſu propofitionis die
ſtinguenda erat cauſa immediata , ob quam Filius Patris proprius, aut
Spiritus S. Filii, & rurſum Filius Spiçitus ſancti, aut Spiritus S. Pa
tris proprius eſſe dicitur. Ex, fola enim ſua generatione ex Patre
Filius habet, quod Spiritus S. ejus proprius fit, ex qua pariter fola
cauſa habet, ut ipſe Filius fit proprius Patris. Hinc enim pariter
& Spiritus fancti proprius Filius & Patris, uno quidem ſenſu & ra .
tione: necdum tamen pariter ex Spiritu S. generatus Filius , prout
ob generationem ſuam ex Patre habet, ut ſit proprius Patris. Hæc.
enim jam caufam immediatam ſpectant , ob quam propofitionum
harum ſenſus obtinet, quem vi vocum de fe ipfæ fundunt; omnis
vero principii ratio in divinitate unica eſt, & ex folo Patre deriva
tur. Sed de hoc ante. Sane , cum CYRILLUS Alexandrinus Lib .
XI. in Joh . Cap. II. Tom. IV. operum , p . 934. quærit : Cur Spiri
tus ſanctus fit Filii proprius? non refpondet more Latinorum : quia
a Filio procedit , ſed quia Filius Patri eſt coëſſentialis." Proprius
bic Spiritus eft & Filii, inquit, coëffentialis enim Filius eft Patri.
THEODORETUS item Filii proprium ajebat elle Spiritum fanctum :
quia
 NON EST ARG. PROCESS . 6ΙΣ

quia ei coeſſentialis , & a Patre procedit, non vero quia a Filio pro
cedit. Quem ſenſum Theodoreti probat in reſponſione pariter Cro
QILLUS, de quo jam ſupra reſponfione prima. Quemadurodım
idem Cyrillus & dialog. VI. de Trinitate poft principium , Tom . V.
operum , Part. I. p. 592. Cujus Spiritum dicimus efTe Spiritum fans
&tum , utrumne folius Dei & Patris , vel etiam Filii; vel feorfim
alterius & amborum quifi unam ex Patre рет Filium , propter'iden
titatem ſubſtantie ! Sic ego dico.
Excipitvero ad hæc nonnemo: Cyrillum docere, Spiritum ſan-quzliCichewine
yur. p.
& um ita effe veritatis Chrifti, ut eft Patris, a quo procedit. Quiagi.
orge Patris eft , ut á Patre produ &tus eft, etiam Filii fore Spiritum
fanclum , ut ab co productus, ut vere dicatur coeſſe modo Filii, quo
Patris. Ipfa quidem Cyrilli verba ex Lib. X. in Joh. hæc funt:
Cum Spiritum veritatis, id eft fusim paracletum dixiſſet, 4 Patre
ipſum aitprocedere. Ut enim proprius eft Filii Spiritus fanétus na
turaliter , & in ipfo exiftens , & per ipſum procedens, ita & Pa
tris.
Verum hiſce quideni Cyrillos inquit, Spiritum ſanctum pa
riter eſſe proprium Filii, ficut Patris; fed illud , a quo procedit,
nequaquam etiam de Filio intelligit, tanquam ſcilicet & hoc pacto
Spiritus S. proprius eſſet Filii ; fed folum , quia Spiritus ſanctus a
Patre procedit , hinc infert ipſum proprium eſſe Patris: Cum fuum , 1

inquit , dixiffet Spiritum , & Patre ipfum ait procedere. Ut enim

proprius Filii Spiritus, fic & Patris : hoc enim ex eo demonſtrari,
quod ex Patre procedere dicatur. Hic ergo fenſus Cyrilli, non
vero ad quem verba ejus trahebat feluita.
Immorari porro objectioni Latinorum : Spiritus fanétus di
citur Spiritus oris & labiorum Chrifti: ergo a Filio procedit, non
eft neceſſum , Idem enim eſt ac fi objícias: Spiritus fan &tusSpi
ritus eft Filit. Ergo ab co procedit. Non enim labia aut ora in Deo
occurrunt, fed hæc humany more de ipſo dicuntur: ut, dum au
dimus Spiritum S. dici Spiritum labiorum et oris Chrifti, Spiritus
ſancti una eademque natura cum Chriſto exprimatur, quemadmo
dum & fpiritus, quem homines profundunt, non aliena eft ab hu
mana natura R2 Obji
612 TRACT. XI. FILII ESSE SPIRITUM

Objiciunt vero porro : Filius eft brachium Dei, Spiritus fane

&tus ejus digitus, uti facra Scriptura docet. At brachium ex corpore,
digitus ex brachio procedit. Ergo procedit ex Filio Spiritus. Ve
rum denuo nulla alia ratione Filius brachium Patris, ' aut Spiritus
ſanctus digitus Dei dicitur , niſi ut una conſubſtantialitas ejusdem
naturæ , eademque virtus oftendatur, ATHANASIUS in diſputatione
Nicæna adverſus Arium , Tom . I. operum , p. 145. Fac ut animo
repetas inquiſitionem de Filio in Exodo habitam , és invenies æternam
Spiritus ſanctipoteſtatem conſubſtantialem efle Patri, eo quod digi.
tus ipſius nuncupetur. Certe magi in Megypto incxpugnabilem poten
tiam Spiritus contemplantes, exclamaverunt dicentes: Hic eft digitus
Dci. Quibus verbis nihil aliud illi , quam confubftantialem Spiritus
fancti virtutem confitebantur, quam babet cum Deo Patre , per hanc
vocem : Digitus Dei, contra quem oculos adverſum tollere impose
fibile eft.
Didymus Alexandrinus Lib. I. de Spiritu S. fub finem , Tom. VI.
operum Hieronymi: Per aliud quoque Scripturarum exemplum Tri
nitatis unitas ele natura & virtus oftenditur. Filius manus,
ES dextra, & brachium Patris dicitur. Sicut crebro docuimus, ex .
bis vocabulis unius naturæ indifferentia demonſtratur. Spiritus enim
Sanctus digitus Dei, fecundum conjunctionem natura Patris & Filii
nominatur. Si ergo conjunctus eſt digitus manui , & manus ei,
cujus manus eft, es digitus fine dubio ad ejus fubftantiam refertur,
cujus digitus eft. Verum cave, ne ad humilia dejectus, ' & oblitus
ſermonis, de quo nunc diſputatur, depingas in animo tuo corpora.
lium artuum diverfitates, & incipias tibi magnitudines, & inæqua
litates & cetera , corporum majora vel minora membra confingere:
dicens digitum a manu , & manum ab eo , cujus eft manus, multis
inæqualitatibus diſcrepare; quia de incorporalibus nunc Scriptura
loquitur, unitatem tantum volens, non etiam menfuram ſubſtantia
demonftrare. Sicut enim manus non dividitur a corpore , per quan
cuncta perficit ET operatur, Et in co eft, cujus eft manus : fic & die
gitus non ſeparatur á manu , cujus eft digitus. Itaque rejice in.
aqua .
 NON EST ARG : PROCESS. 613
equalitates &go menfuras, cum de Deo cogitas , & intellige digiti
& manus & totius fubftantia unitatem ; a quo digito lex in tabulis.
lapideis fcripta eft. GREGORIUS Nazianzentis orat. XXXVII, de Spi
ritu Ş. verbis fupra refponfione IV. laudatis : Equidem . ipſe ad
tantam nominum copiam , adverſus quam frontem perfricunt, qui
Spiritui adverſantur, totus coborreſco. Spiritus Dei dicitur, Spia
ritus Chriſti , mens Chriſti, Spiritus Domini, ac Dominus ipfe, Spi
ritus adoptionis, Spiritus veritatis , digitus Dei , ignis tanquam
Deus , ad oſtendendum , ut opinor , quod ejusdem cflentia fit. CYRIL
LUS.Alexandrinus - commentario in Lucam , in catena Græcorum Pa.
trum ad Lucam , a Jeſuita Corderio Antverpiæ edito , ad Cap. XI.
verf. 20. p. 324. Digitum bic Dei Spiritum fan &tum nominat,
brachium fiquidem ipſė Dei et Patris appellatur, quod omnia per
ipſum operetur , ficut & Filiusfimiliter operatur in Spiritu , Quem
admodum igitur digitusmanui adhæret, non tanquam diverſus ab
illa, ſed ut illi naturaliter inſitus : fic & Spiritus ſanctus tametfi
& ex Deo Patre procedat, conſubſtantialiter connexus eft Filio, &T.
per cum omnia Filtus operatur. Et in Thefauro, affertione XXXIV.
Tom. V. operum , Part. I. p . 339. Digitum Dei hic Spiritum fun.
& um vocat , qui quodammodo ex divina effentia oritur , & naturali.
ter ex ea dependet, ficut digitus ex humana manu. Brachium enim
dextram Dei facræ Scripture Filium vocant, juxta illud : Salva
vit eum dextra ejus, & brachium fanétum .ejus. Et rurfum : Don
mine , fublime eſt brachium tuum , & nefciverunt. Quemadmodum
enim bracbium naturaliter coaptatum eft integro corpori, omniaque
operatur , quie menti placet, & inungere folet digito uterus : ita
& Sermo Dei ex ipſo & in ipſo naturaliter coaptatus, ut ita dicam ,
atque emanantem exiſtimemus, & in Filio naturaliter atque offentia.
__liter procedentem a Patre Spiritum , per quem omnia inungens
fanctificat. Non ergo eft alienus vel extraneus a divina natura
Spiritus ſanctus, ſed ex ipſa Sin ipſa naturaliter ; ficut digitus in
manu ejusdemque nature cum ipſa eſt, & viciſim manus in corpore
nequaquam diverfa fubftantia ab ipfo corpore eft. Quæ cum ita fint,
R 3 Deus
614 TRACT. XI. FILII ESSE SPIRITUN

Deus certe eft Spiritus fan &tus, neque aliter fentiendum eft. Ana
STASIUS Sinaita Lib. I. de fidei dogmatibus, Tom . VI. Bibliothecæ
Patrum Colonienfis, p. 696. Si omnia facit per Filium , id eft per
Verbum , quod erat in principio, id eft in Patre, & apud Deum Spi
ritus, & manus ejus fecit omnia, & digiti ejus cælum : arbitror ni.
hil referre, voćare Filium vel Spiritum , an dicere manus & digitos,
el quacunque ſi conſubftantialitatem , & cooperatoriam vim , ಅ.
energiam per conjuctionem membrorum , ' que ſymbolice nominantur,
declarant. Siquidem incorporeus eft Deus, & nefas eft putare cum
uti inembris more noftro. Quodfi confubftantialitatem hæc declarant,
fic manus & digiti ejusdem natura inter fe, & cum corpore funt:
undique demonftratum eft, unum elle et individuam divinam natu
ram , non ſcifam in diverſas naturus. Spiritus S. ergo digitus Dei,
Filius brachium ejus dicitur ob únitatem naturæ atque'virtutis. Qua
vero neceſſitate ex naturæ & virtutis unitate , quæ Filio cum Spi
ritu S. intercedit, Spiritum ſanctum collegeris ex Filio procedere ?
Conjungitur quidem deinde krachium corpori , manus brachio , di
gitus maņui : numne vero a brachio digitus productus eft? Quo
modo vero ex hoc fimili productio Spiritus fancti a Filio demonftra.
retur ? Procedere vero manum ex brachio non alio ſenſu dicitur,
quam quo brachio manum conjungi fignificatur. Sed porro Basi
LIUS quidem M. ob unam miraculofam poteſtatem Spiritum
fanctum digitum Dei dici perhibet. Sic enim Libro V. adverſus Eu .
nomium , Tom. II. p. 112. Digitus Dei & in bis qua a Mofe, ET
in his , quæ a Domino figna facta ſunt, Spiritus di&tus eft: non quoa
niam parva quædam virtus coëxiftens Deo eft, ficut corpori digitus,
verum quoniam unum quid ex donis Spiritus, qua fecundum
nem ſunt, gratia etiam miraculorum & ſanitatum eft, id quod eff
unum quid, e non univerſa Spiritus dona, digitum vocat. Alii
erim per Spiritum datur Spiritus fapientia, alii vero fermo ſcientia
fecundum eundem Spiritum , alii gratia fanitatum in codem Spiritu,
alii propbetia, aliidiſcretio Spirituum , alii gratia linguarum , alii
interpretatio fermonum. Hæcautem omnia operatur unus atque idem
Spic
 NON EST AKG . PROCESS. 615
Spiritus , dividens fingulis prout vult. Poteft autem dicere ali.
quis, quod hæc omnia, & quacunque alia dona Spiritus funt tan
quam corpus quid ipfius funt, unumquodque donum , digitus. Hinc
AUGUSTINUS Lib. II. quæſtionum Evangelicarum , quæft. XVII. Tom ,
IV . operum . Inde etiam dicitur Spiritus ſanctus digitus Dei pro
pter partitionem donorum , quæ in eo, dantur unicuique propria five
bominum five angelorum . In nullis enim membris noftris magis ap
paret partitio, quam in digitis. Quæ repetit & Beda Lib. IV.com- .
mentarii ad Lucam Cap. XLVIII. Tom. V. operum , col. 339. &
Homilia quadrageſimali dominica tectia in quadrageſima, Tom .
VII. operum , col. 249. Neque interim hæc interpretatio Latinorum
allatæ objectioni ſubvenit, uti cuique liquet.
Quæ verò vulgo objiciunt ex eo , quod Spiritus ex ore Patris
procedere dicatur, Filius vero fit os Patris , diluemus Tractatu , in
quo objecta teſtimonia ex Patrum orientalium fcriptis refutabimus.
Objicit porro nonnemo illa CYRILLI ex Lib. XI. in Joh . fol. Cichovius
925. Vide , quam vigilans locutio. Nam cum dixiſſet venturum ad quæh. I. P. 3.
ipfos Paracletum , Spiritum veritatis nominavit ipfum , hoc eft fui
ipfius : ipfe enim eſt veritas. Non enim alienus ab Unigeniti ſub
Atantia fanétus intelligitur. Spiritus, proceditque naturaliter ex ed. 1

Nequaquam vero Cyrillus ibidem procedere inquit Spiritum S. ex

fubftantia Filii, fed faltem exire ex eadem . spóeloide, funt verba
ejus, Ploixãs e dutñs. Senſus vero Cyrilli eft, quod Filius no.
bis largiatur Spiritum ſanctum non tanquam extraneum ,
niſtri modo , fed tanquam conſubſtantialem , & quem in ſe pro
prium habet, prout idem fuſe citato modo Tractatu circa Cyrilli verba
demonftrabimus. Hoc ergo ſenſu inquit Cyrillus, Filii Spiritum eſſe
Spiritum ſanctum ; nequaquam vero , quod ab eo etiam procedat.
Quemadmodum & porro laudato Tractatu reliqua omnia paria, quæ
ex Cyrillo pro explicatione verborum Chriſti laudat memoratus Jeo
ſuita, aut Latini laudare folent, diluemus.
Idem tandem Auctor Epiphanii objicit illa , ex Hæreli LXXIV.
S. Spiritus folus nominatur 4 Patre & Filio; - utpote Spiritus veritatis
& Spa
 616 Tract. XI. FILII ESSE SPIRITUM

& Spiritus Dei. Tanquam fenfus Epiphanii foret: Spiritus verita

tis dum dicitur Spiritus ; a Filio proeedere intelligitur Spiritus.
Peſlima vero fraude hæc verba Epiphanii adducit Jeſuita : non enim
Epiphanius verba illa : a Patre & Filio, diftinguit a præcedentibus,
aut particulam utpote addit, neque citatis verbis fubfiftit: Sic
enim integra ejus verba in Ancorato , Num . LXXII. & hæreſi LXXIV ,
Num. IX . Solus Spiritus S. vocatur a Patre & Filio, Spiritus-veri
tatis, & Spiritus Dei, & Spiritus Chrifti. Ubi quidem etiamfi
a ſequentibus illa verba; a Patre & Filio , diſtinguas, nondum
exinde Latinorum ſententiæ roboris quid acceſſerit; fenfus enim :
quod a Patre procedat , & a Filio acçipiat , pront hoc oſtendimus
Tractatu laudato circa Epiphanii verba, Ablone deinde Jeſuita, dum
Epiphanius Spiritum ajebat a Patre & Filio dici , Spiritum veritatis,
& Spiritum Dei, ſenſum horum ponebat eſſe , ideo Spiritum S. a
Patre & Filio dici , quia veritatis Spiritus, & Spiritus Dei. Non
enim addit Epiphanius, uti falſo ejus verba citat Jeſuita ille : utpote,
utpote , inquam , Spiritus veritatis & Dei ; fed fiinpliciter inquit;
in ſacra Scriptura dici : Spiritum S. a Patre & Filio dici, Spiritum ve
ritatis , & Spiritum Dei; propoſitum illud ſaltem habens ut referat,
qua in ſacra Scriptura de Spiritu S. dicuntur. Et hinc porro poſt
verba laudata : Spiritus veritatis, & Spiritus Dei, addit : EN Spiri.
tus Chriſti. Quod utique non addidiſſet, ſi ex eo , quod Spiritns
veritatis & Spiritus Dei Spiritus S. demonſtrare voluiffet, Spiritum S.
a Patre & Filio procedere. Omnino enim ſic ordo rationum tur-.
baretur. Quemadmodum hinc & Jeſuita ultima illaEpiphanii verba
laudare cum reliquis omittebat. Illa enim : Spiritus Chriſti, con
jungenda fuiſſentcum præcedentibus; Spiritusveritatis.
Cichovius
quzf, 1. p . 15.
Objiciunt tandem, verba illa Apoltoli: Quem Dominus Jeſus
interficiet Spiritu oris fui, corrupta eſſe ab Orientalibus, fublata
voce : Jefus, ut comịnuniter modo legant: Quem Dominus inter
ficiet Spiritu oris ſui; cum tamen vox illa Jeſus reperiatur in anti
quo exemplari Moſcoviæ edito. Sponte vero concedimus antiquam
jam horum verborum lectionem eſſe cum voce Jeſu ;. uti inprimis
 NON EST ARG . PROCESS , 617
ex antiquis Patribus latinis conftat. " Ita enim verba illa laudat Ter
TULLIANUS Lib. de reſurrectione carnis, Cap. XXIV. HIERONYMUS
in verſione ſua. AMBROSICS Lib. III. de Spiritu S. Cap. VII. RUF.
PINUS in expoſitione Symboli. AUGUSTINUS Lib . XX. de civitate
Dei, & Epift. LXXX . HESYCHIUs item , inter Auguſtini epiſtolas,
Epiſt. LXXIX . FULGENTIUS Lib. de fide ad Petrum Cap. XI. Gre
GORIUS MAGNUS Lib. XIV. in Jobum , Cap. XI. Beda in commen ,
tario ad Epiſt. ad Theſſalonicenſes , ad verba citata . ANSELMUS
etiam in commentario. Et Petrus Damiani Lib. VI. epiſtolarum ,
Epiſt. XV. & opuſculo XXXVIII. de proceſſione Spiritus S. Cap. III.
Antiquos etiam manuſcriptos codices græcos facræ Scripturæ fic ha
bere teſtatur in Bibliis polyglottis Brianus Valtonus, editionis Lon
dinenfis anno 1657. Tom . V. p. 818. Pariter & legit verba illa
Apoſtoli Athanasius Epift. ad Serapionein Tom. I. operum, p.349 .
editionis Heidelbergenſis, anno 1600. Et CHRYSOSTOMUS in com,
mentario , Hom. IV. ad epiſtolam pofteriorem ad Theſſalonicent
fes. Hodie interim & hactenus coinmunis illius loci lectio
in codicibus græcis vocem : Jefus, non habet, quam pariter
ignorat verſio Arabum & Aethyopum apud Valtonum citato lo
co. · Verum non novum eſt , ut locus quis Scripturæ variam le,
ctionem habeat. Quot, quæſo , lectiones diverfæ totius facræ
Scripturæ non notantur a Valtono in bibliis ſuis polyglottis ? Sic
olim in oratione Dominica apud Lucam lectum fuit : Advcniat
Spiritus fanétus, ubi hodie legitur: Adyeniat regnum tuum . Sic
enim GREGORIUS NyssenUS , Orat. III, de oratione Dominica,
Tom. I. p. 737. An forfitan, ut a Luca nobis idem intellectus
planius explicatur, is qui orat , ut regnum adveniat, auxilium
ſancti Spiritus implorat? Nam bis in eo Evangelio, pro eo ,
quod eft: Venjat regnum tuum , adveniat, inquit, ſanctus Spiri,
tus tuus fuper nos, & purificet nos. v . Lucas quidem Spiritum
Sanctum dicit. Matthæus autem regnum nominavit, Et MAXI.
MU: MARTYR iņ expoſitione orationis Dominicæ apud EUTHYMIUM
s in
618 TRACT. XI. FILII ESSE SPIRITUU

in Panoplia, titulo II. Cap. VII. Regnum Dei etiam Patris per
Offentiam fubfiftens eft Spiritus ſanctus: quod enim in boc loco
Matthæus regnum dicit , alius Evangeliſta ibi Spiritum ſanctum
appellavit : Adveniat, inquiens, Spiritus fanclus , & nos expur
get. Cum ergo tam hic , quam alibi fæpius lectiones græco
rum codicum varient : numne obinde Orientales falfationis dam
nandi fuerint, ubi fecundum lectiones vulgatas in verbis, illis
Apoſtoli vox : Feſus, non legitur? Pauli verba funt Epiſt. ad Co
rinthios: Nos non Spiritum mundi eccepimus, fed Spiritum qui
* x Dco. At antiquiffimus Patrum JustinUS MARTYR, ſic eadem

legit , in expoſitione fidei: Nos nen Spiritum mundi accepimus,

fed Spiritum qui ex Deo es Patre. Numne vero Latini ob.
inde dicendi forent ex codicibus facris fuftuliffe illa : 8 Patre,
tanquam quae viderentur proceſſioni - Spiritus fancti a ſelo Pa.
tre favere. Petrus DAMIANUS porro , qui alibi legit : Quem
Dominus Jeſus interficiet -Spiritu oris fui , opuſculo LIX. de An
tichriſto , Tom. III. p. 387. & opuſculo I. Tractatu de fide ca
tholica Cap. X. legit : Quem Dominus Jeſus Chriftus interficiet
Spiritu oris fui. Numne ergo tandem Orientales fuftulerint ex
verbis illis Chriſti voces : Jeſus Chriſtus: uti quidem vefania
fumma acti ex Lutheranis Tubingenfes in reſponſo ad reſpon
fum II. Jeremiæ Patriarchæ Conſtanti: opolitani, p. 294. Orien
talibus objiciunt? Servator tàndem apud Johannem inquit : Non
loquetur á ferniet ipfo, fed quacunque audierit, loquetur., S. Igna.
tius vero Epiſt. ad Ephefios ſic ea legit : Non loquetur a femet
ipfo , fed quacunque audierit a me , loquetur. Numne ergo hic
inde denuo Orientales ultima verba deleviffent, tanquam proces
fioni Spiritus fancti a Filio faventia ! Malitiofe tandem expua
xiffe ex loco illo Apoftoli vočem : Jefus, volebant noftros, can
quam fecus verba 'illa Apoſtoli obſtarent proceſſioni Spiritus S.
a folo Patre. Quafi non idem eſſet : Spiritum ſanctum Spi.
ritum eſſe Filii, & Spiritum oris ejus, ut hinc pofterius tolle
rent,
 1
RON EST ARG . PROCESS . 619
rent, prius illibatum relinquerent Orientales. Cum præterea etiam
non lecta voce : Jefus, tam apertum ſit, agi ibi ab Apoſtolo de
adventu Servatoris , ut nullas unquam de eo dubitaverit. Quid
ergo juviſſet , vocem : Jeſus, expungere, cum apertifſimo ſenſu
ibidem ab Apoſtolo intelligatur: Spiritum fanétum cfle oris Chrifti
Spiritum , quo Antichriſtum fit interfc&turus.
Et hæc hactenus ad illud, quo ex eo , quod Spiritus S.
Spiritus Chrifti dicitur, inferre ſatagebant Latini, Spiritum fan
dum etiam a Filio procedere.

S2 TRA .
620 Tract. XII. SFIRITUS . ACCIPIET DE MEO,

TRACTATUS XI .
In quo demonſtratur , Servatorem dixifle Spi
ritus S. de meo accipiet, non eſſe argumentum
proceſſionis Spiritus S. ex Filio,

bjiciunt præterea Latini , Servatorem dixiſſe : Spiritus S. de

O meo accipiet. At cum Spiritus S. fit Deus, perfectusque ;
nullo utique deſtituitur, quod accipere a quoquam poſit
in tempore . Si Spiritus S. ergo quid accipere dicitur, intelligendum
illud ex caufa, ex qua habet exiſtentiam , accepiffe. Quodli ergo
Spiritus S. ex Filio quid accipit, uti ipſe Servator oſtendit: neceffa
rio illud utique a Filio ratióne cauſæ ab æterno accepit. Spiritus S.
enim nihil ab æterno- a quoquam accipere poteſt, niſi a cauſa. Quid
quod fapientia ipfa eft Spiritus fanéti eilentia, quæ eidem utique
in tempore non acceſſit; ſed ab æterno infuit. Dum ergo a Filio
accipit Spiritus S. ab eo utique etiam procedit. “ Idem vcro denuo
argumentuin Arianorum erat , quo principium Spiritus S. eſle Filiuin
oftenderent. Sic enim demonftraturus illud MAXIMINUS Arianiorum ,
Epiſcopus apud Auguſtinum , Lib. I. contra eundem Maximinum ,
Tom . VI. operum : Spiritus S. a Chriſto accepit, ſecundum ipſius
Chrifli teftimonium , ficut ait in evangelio Chriſtus. Et paucis inter
jectis : Ego Spiritum S. profeffus fum fecundum Salvatoris magifte.
rium , quia five illuminat, a Chriſto accepit , five docet a Chriſto ac.
cepit.. Omnia , quæcunque gerit Spiritus S. ab unigenito Deo confe
cutus eft. Hinc dum hoc in fenſu verba illa Chriſti acciperent Ariani,
catholicos exinde ad impoffibile ducere fatagebant hoc modo : Spiri
tus
 NON EST ARG. PROCESS . 621

tus S. accipit a Filio. Ergo Spiritus S. Filii Filius, ejusque avus

Pater. Sic enim ATHANASIUS Epift. poſteriori ad Serapionem, Tom .
II. operum , p . 16. Deinde addunt, quemadmodim fcribis: ſi ex
Filio accipiet Spiritus, fique ab eo datur : ( fic enim feriptum eft) pro
tinus inferunt : Ergo avus eft Pater , Spiritus ejus nepos. Quis
boc audiens Chriſtianos jam & non magis paganos cos judicet ?

RESPONSIO I.
Et primo quidem , quod verba Servatoris cernit : Ex meo, in
quit , Spiritus S. accipiet, non ex me." Significat ergo Servator de
eo , quod eſt in ipſo , Spiritum ſanctum accepturum , Patre fcilicet,
qui eſt in Filio. Quo fenfu fi accipiantur verba Chriſti , nihil hinc
abſurdi colligetur. Verum enim & Spiritum S. a Patre accipere, &
ab codemi procedere. Et de Patrie omnino eſſe intelligenda verba
illa Chriſti: liquet vitique ex eo , quod cum Servator dixiſſet: Spiri
tus S. ex meo accipiet, ipſe horum interpretationem ſubdat hanc :
Opinia Patris mei funt , propterea dixi: de meo accipiet. Argu
mentatur enim hifce Servator: Omnia Patris mea funt, Spiritus S.
ergo de meo-accipiet. Ubi nt integra fiftatur argumentatio Servato
ris, neceſſario addenda hæc propoſitio: Ex Patre accipit Spiritus S. 1

deeft enim argumento illi propoſitio minor , quam vocant fcholæ ,

quæ fi ex medio & majore termine formetur, nonnifi refultat lau
data propoſitio : Spiritus S. ex Patre aceipit. Ut fic integer Serva
toris fyllogifinus fit hic : Omnia Patris mea funt. Spiritus ex Patre
accipit. Ergo Spiritus S. de meo accipit. Ut adeo diſerte hinc liqueat,
fenfum Servatoris effe: de meo , id eft de Patre accepturum Spiritum A

S. Dum ergo vi fuorum verborum Serrator hic doceat: Spiritum S.

ex Patre accipere: quomodo exinde Latini inferre poterant : Spiri
tuin S. a Filio procedere ? Notandum præterea : Servatorem , quo
oftendat Spiritun S. ex ejtis accipere, recurrere ad Patrem ; ideo
fcilicet ex ejus accipere Spiritum S. quia ex Patre accipit. Quibus
atique manifefte acceptionem illam non ad fe, fed ad Patrem refert,
S 3 duin
622 TRACT. XII. SPRITOS , ACCIPIET DE XEO

dum ſecus non a Patre , fed a ſe rationem ejus repetiviſſet. Ec hinc

verba illa de Patre pariter catholica interpretatur Eccleſia. ATHA
NASIus dialogo I. contra Macedonium , Tom. II. p . 278. Quemado
modum Filius omnia habens in natura ut Filius, sit : Nihil facio a
me ipfo, ut bonorum principium ad Patrem referat: ita ET de Spi.
ritu ipſum audi loquentem : dum enim ille in ſua natura babet omnis
ut Spiritus Dei, ad caufam refert inquiens : Non loquetur a femet
spſo, fed , quæcunque audierit, loquetur, & futura annunciabit.
Item : Ille de meo accipiet, nempe de Patre. Hæc enim fubjungit:
Omnia quæ Patris Junt, mea funt; propterea dixi, quod de meo
accipiet , vobisque annunciaturus fit, Accipere illum dixit, non ex
ignorantia, fed quod Spiritus energiam & gratiam ad caufam refc.
rat. GREGORips Theologus pariter , quzcunque humilius dicuntur
de Spiritu fancto , ad principem cauſam , Patrem ſcilicet referri
yult. Sic enim Orat. XXXVII. p. 611 , Quæcunque bumilius dicum
tur de Spiritu fan&to, cujusmodi funt : dari, mitti, diftribui, affa
tus, promifio, interceſio, & c. ne fingula commemorem ; ad princi.
pem caufam ( Patrem ) referenda funt, ut oftendatur , ex quo fit Spi
ritus, ac non tria diviſa principia, quaſi Dii multi effent, recipi
antur, AUGUSTINUS Lib, contra fermonem Arianorum , Cap. XXIIL
Tom . IV. operum , Quod autem dixit de Spiritu fan &to: De meo afe
sipiçt; folvit ipfe quæſtionem ; ne putetur quaſi per quosdam gradus
fic de illoeffe Spiritus fanctus, quomodo ipſede Patre, cum ambode
Patre , ille nafcatur, ijte procedat, Qua duo in illius natura ſubli.
mitate difcornere omnino difficile eft. Ergo ne hoc putaretur , ut
dixi, continuo fubjecit: Omnia, qua babet Pater , mea ſunt ; pro
pterea dixi, de meo accipiet. Ita fine dubio intelligi volens, quod
de Patre accipiat, ſed ideo de ipſo, quia omnia , qua habet Pater,
ipfius funt. Hæc autem non eft diverſitas natura , fed unius principii
commendatio. Et Cap. XXIV . Nec moveat, quod futuri temporis
verbum eſt, accipiet , quaſi nondum haberet: indifferenter quippe
dicuntur temporis verba , quamvis fine tempore manerc intelligatur
etcrnitas.
Nam & accepit, quia de Patre procefit, & accipis,
quia
 NON EST ARG. PROCESS 623
quia de Patre procedit, ego accipiet, quis de Patre procedere nun
quam definet; ficut Deus & eff, Et fuit, & erit : ego tamen initiuni
vel finem temporis nec babet, nec babuit , nec babebit. Et folutu.
zus memoratum argumentum Maximini Ariani , Lib. I. adverfusMa.
ximinum , Tom . VI. operum : Quod dicis Dominum dixiffc de Spiritu
S. De meo accipiet; sebeo diétum eft, quia de Patre accepit, & .0m
nia quæ funt Patris, fine dubio & Filii funt. Nam ipfe cum boc
dixiffet, adjecit: Ideo dixi, de meo accipiet: quia omnia , qua ha.
bet Pater , mea ſunt. Et tractatu CVII. in Johannein , 'Tom. IX.
operuni: Illud , quod ait , cum de Spiritu ſancto loqueretur: Omnia,
que babet Pater, mes ſunt, propterea dixi, quia de meo accipiet,
& annunciabit vobis; de bis dixit , quæ ad ipfum Patris pertinent die
vinitatem , in quibus illi eft æqualis, omnia quæ habet habendo. Nequo
enim Spiritus S. de creatura, qua Patri eft fubdita & Filio, fuerat
accepturus, quod ait , de mco accipiet , ſed utique de Patre, de quo
procedit Spiritus, de quo eft natus & Filius. Tractatu item C in
Johannem . Quod ait : de meo accipiet, & annunciabit vobis, ca
sholicis percipite mentibus: non enim propterea, ficut quidam hæra
tici putaverunt , minor eft Filio Spiritus fan & tus: quia Filius acci
piat a Patre, & Spiritus S. a Filio quibusdam gradibus naturarum .
Abfit boc crederc, abfit boc dicere, abſit a Chriſtianis cordibus cogi
tare. Denique continuo folvit ipfe quæftionem , eg cur boc dixerit,
explanavit: Omnia , inquit , quacunque babet Pater , mea ſunt,
propterea dixi, quia - de meo accipiet, & annunciabit vobis. Quid
vultis amplius? Ergo a Patre accipit Spiritus S. unde accipit Filius.
Quia in hac Trinitate de Patre natus eft Filius, de Patre procedit
Spiritus S. Qui autem de nullo natus fit , de nullo procedit, Pater
folus eft. Et Lib. II. de ' Trinitate, Cap. III. Tom . III. operum : De
Spiritu ait Chriftus : Non loquetur a ſemet ipfo, fed quæcunque au
diet loquetur, & quæ ventura ſunt, annunciabit vobis, ille me cla
rificabit, quia de meo accipiet, de annunciabit vobis. Poft hæc ver .
bs, niſi continua ſecutus dixiffet: Omnia, quecunque babet Pater,
mea funt, propterea dixi, quia de meo accipiet, & annunciabit
vobis;
1
624 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

vobis; crederetur fortaſſe ita natus de Chriſto Spiritus S. quemadmo.

dum ille de Patre. De fe quippe dixerat: Mea doctrina non eft mea,
fed ejus, qui me mift. De Spiritu autem fan to: Non enim loque
tur a ſemet ipfo, fed quæcunque audiet , loquetur, quia de meo ac
fipiet, s annunciabit vobis, Sed quia reddidit caufam , cur dixe
rit : De meo accipiet; ait enim : Omnia, quæcunque habet Pater,
mea funt , propterea dixi, quia de meo accipiet : reſtat ergo ut in.
Ielligatur etiam Spiritus S. de Patre babere , ficut & Filius. Lib.
II. contra Epiſtolam Parineniani, Cap. XV. Tom. VII. operum .
Ita a ſe ( Parmeniano ) teftimoniis prolatis, mala cauſa convincitur,
quia etfi dicat Filius, accepiſſe ſe a Patre , & Spiritum ſanctum de
fuo accipere, non quaſigradatim, (ſcilicet ut Spiritusſanctus a Filio,
Filius a Patre accipiat) fed ficut ipfe expoſuit, dicens: Quia omnia,
qua& habet Pater, mea ſunt, ideo dixi, de meo accipiet. Tandem
Lib. II, de Trinitate , Çap. IV. Porro , fi propterea Spiritus S. clari .
ficat Filium , quia de Filii accipiet, et ideo de ejus accipiet, quia
omnia, quæ habet Pater , ipfius ſunt: manifeftum eft, quia cum
Spiritus S. glorificat Filium , Puter glorificat Filium . JOHANNES
Chryſoſtomus, Hom. LXXVII. in Johannem : Omnia, quacunque bar
ket Pater, mea ſunt. Cum igitur mea fint, que ille habet, ipfe vera
ex iis, quæ funt Patris , dicet; ex meis dicet. CYRILLUS Alexan .
drinus Lib. VI, dialogorum de Trinitate , Part. I. Tom . V. operum ,
P. 629. Adhuc multa habeo vobis dicere, fed non poteftis portare
modo. Quando autem veniet ille Spiritus veritatis, ducet vos in
omnem veritatem ; non enim loquetur a femet ipſe, ſed quacunque
qudiet, loquetur, & futura annunciabit vobis ; ille me glorificabit,
quia de meo accipiet, & annunciabit vobis. Num tibi patet adductum
eloquium , & afpexiſti quod Spiritum quidem veritatis nominet Par.
racletum , verum etiam dicere, ipſum exire ex Patre , propria fua
omnia oftendens, que Patris ? EUSEBIUS Emiſlenus , dominica IV,
poſt Paſcha, Tom. V. Part. I. Bibliothecæ Patrum Colonienfis, p.
681. objecta verba Servatoris explicans: Si enim Spiritus S. accipit
de his, quæ Patrisfunt ; accipit utique de bis queſunt Filis. Quos
rujan
 NON EST ARG.I PROCESSORI 625
niam omnia , qae habet Pater , Filii funt. Nonnos Panopolitanas
in paraphrafitad Johanneîn , ad objecta verba Servatoris si in appen !
dite Bibliotheca græcorum Patrum , p. 366.5. Spiritus S. exiens **
Patre, cxaltabit me bonorantz' quia accipiens a Patro meo , subirícow
miftis ac fimuljunctis, oſtender oracula tempus preoccupantia, quasi
cunque evenient. vobis. Et prifca quadam fančtione fors mea fuentes
omnia i que Pator meus habet, cujus rei gratia dixi vobis, quod
confolatorille n - divinăBatre meo accipiens præmmciat fwem operum.i.
VIGILlús Epiſcopus Tridentinus in difputationc Athanaſii'cuni Sabel )
lio ', Fotino & Ario , inter opera Georgii Caſſandri p: 498. ' Ideo
Spiritus S. verum loquitur , quia non de proprio', id eft, non a ſe
ipfo , fed de Patris & Filii , quæ loquenda funt a loquiture Desmeo;
inquit, accipiet & annuhciabit.vobis." Er ut oftenderet bocefle i
faaccipere, quod eft etiam de.Patre fumfiffe, i ail Idea dixi do meoii
accipiet, quia omnia, quæ habet Pater , mea funts'. APOLLINARIUS
in Catena Græcorum Patrum ad Johannis Caput XVI. . Illud: De
meo , dicens ,ifognificat, quod de Patre: mea enim furit , que para
tris. s . Illud vero ; Ex meo fumet, ſecundum cundem modum intell
lige, non tanquam cognitio quædam accederet Spirituifan &to. Qux?
ex Auguſtini tractatu CVII. in Johannem modo afferebamus , repetit
Beda Lib. IV. commentarii in Lucam , Cap. LXIII. ad Caput XVIII.
Tom . V. operum , colum , 375 .. Et Hom . æſtivali de tempoie ,
dominica Cantate , Tomo VII.operum , colun, 21. Et Hom .
quadrageſimali, fabbato poft Reminiſcere, fub finem , Tom VII.
.colum. 248. Et commentario' tandem ad Johannis XVII Caput,
Tom . Vi colun . 583. Quæ vero ex Auguſtini tractatu Ç . in Jo
hannem laudabamus, repetit idem in commentario ad Johannis XVI.
Caput , Tom . V. operum , colum. 572. Et Hom . æſtivali de tem- primo
pore, dominica Cantate, Tom . VII .operum , coluin . a 1. ALBINUS * .$
Alcuinus commentario in Johannem ad verba : De meo accipiet. Quia
de meo accipiet & annunciabit vobis, id eft de meo Patre , de Patre -
accepit Spiritus fan tus, quia de Patre procedit, de quo & Filius.
nátus eft , Qui verode nullo natusfit , de nullo procedit , Pater efter
T folus, >
 626 Tract. XII. SPIRITUS. ACCIPIET. DE MEO

fokus. Gloſtà ordinaria ad verba illa Servatoris : ' De med , id elit.

de Patre , 4. quo ego Harmo dominica , Cantate ,' ' ad verba : De
mea accipiät , id eft de meo Patre. Et Hom . æſtivali dominica IV . 1.

poft Paſcha , p. 127... homiliarum ejus æfuvalium Coloniæ edita

rum , anno.1539. Quod autem ait : Quia de meo accipiet, & an .
nunciabit vabis, fubaudiendum eft, de meo Patre : qui enim de
nullo fit, de nullo procedit, falus eft Pater. Filius afeipfo non effe
dicitur, quia a Patre natus eft ; Spiritus S. a Patre accipere dicitur,
Unde Ego fequitur, omnia, que babet Pater, mea funt. Verba Ako?
BINI Alcuini modo laudata repetit & RABANUS Maurus, Hom: CV .
Tom . V. operum , p. 654. Et SMARAGDUS dominica III. poft ocła.
vam Pafchæ , folio 97. Quemadmodum hinc, idem etiam Sma..
ragdus dominica in palmis, folio 69, illa Auguſtini ex tractatu C.
in Johannern , recitat : Ergo a Patre accipit Spiritus S. unde accipit
& Filius : quia in bac Trinitate de Patre natus eft Filius , de Patre
procedit Spiritus S. Qui enim de nullo natus eft, de nullo procedat,
Pater folusef . HINCMARUS tandem Rhemenfis Lib. de non trina
Deitate ; Tom . I. p. 422. repetit , quæ fupra attulimns, verba Au .
guſtini ex Tractatu CVII. in Johannem . ZACHARIAS Epiſcopus Chrys
fopolitanus commentario ad Evangeliſtas , ad verba Johannis : De
meo accipier, Tom . XII. Part. I. Bibliothecæ Patrum Colonienfis, p.
183. De meo , ingait Filius , accipiet Spiritus: quia de Patre ar
sipit Spiritus S. unde accipit Filius Spiritus So de Patre Accipit
procedendo, Filius'nafcendo. Et cum demo cadein verba repeteret
Chriſtus, p. 184. Dixi, quia de codem babet procedere Spiritus, de
quo ef* ego genitus , ne putetur Spiritus minor me, vel natus de me,
ficut ego de Patre.
Cicbovius Abfurdus hinc omnino , qui fcribit: Videant etiam illi, qui
quzlI. p. 12.bæc verba : De mea accipiet , explicant de Patre, an non proterue
contradicant SS. Patribus, qui diferte docent, bæc verba intelligi de
Filio. Ét deinde : Denique mirum eft, quomodo faltem auctoritati
S. Gregoriipertinacia non cedit ? Ait ille : Ex co accipit Spiritus S.
quodeft Filiun Quamnado ergo ifti verba bacsudent tribuere Patrid.
 NON EST ARG. PROCESS. 627
Numquid illis, ut olim Sabellianis ; filius eft Pater ! Qusa frorite
enim , nifi impudentiffima, proteiviæ , pertinacia acculare poteratja
ſuita eos , qui verba illa Chrißi de Patre interpretantur? Nonne
idem magno cuinero laudati Patres tradidere ? Aut quomodo non
Gibi ipfi idem Jeſuita contrarius, qui eodem in loco illa Chriſti: De
mco, non de Filio, led de iis, quæ habet Pater, interpretatur? Am .
plius, inquit , acutiffime advertit doệtifimus Cardinalis & Patriar
che Beffarion in opufculofcripto ad Alexium Lafcarium , apud Gre
eos hæcverba : és tõu fpeõu adjectivefumta, nunquam ponifineſub
fantivo , fecus per eam vocem : de meo , tam re &te pofſit fignificari
boftis, vel fervus , quam Pater. Senſus ergo ratiocinationis Chrifti
if is, quem dixi ; vel bic : Qui accipit ex iis, que babet Pater , ac.
ripit de meis , vel de meo , fomnia enim , que habet Pater; mea funt )
Spiritus fanétus accipit de iis, quæ habet Pater : ergo accipit de meis,
pel de mico. Docent porro quidem alibi Patres, de Filio accipere
Spiritum ; fed nequaquam eo ipfo contradicunt iis, qui verba illa;
De meo accipiet, de Patre exponunt. Prout vero porro inter plı
res hoſce fenfus, femper unus eſt primàrius, & quem primario ine1.4.3.Mive
tendit Spiritus S. ſic utique , proux fupra vidimus, fecundum ipſam
yim verborum , Chriſti illa : De meo , de Patre intelliguntur.
Abfurde enim idem Jeſuita purro inquit : Denique ipfe Chriftus Citato loro
Dominut vix non fyllogiſice boc ipfum concludit. Ita enim argu -P, 12
mentatur: Cujus funt ea omnia , quæ babet Pater , ab co Spiritur S.
1
dccipit loqui, fcire, eique identificatum effe: mea fünt omnia, que
babet Pater , ait Filius : ergo ameaccipit Spiritus S.fcire, loqui,
C
ef . Siccine enim concluderet Salvator, cujus ipfa verba funt :
Omnia Patris mea funt, ergo Spiritus S. de men accipiet! Ubi hic
- Filius addit, Spiritum S. accepturum ſcire, loqui, adeoque effe !
Aut potius ubi hic Fílius concludere vult, quod ab ipfo accipiat
Spiritus S. cum faltem demonftrare ipli propoſitum fit, quod de
ejus accipiat Spiritus fanétus? Fallitur deinde Jeſuita , dum propofi
tionem majorem argumenti hujus fic formats Cujus funt ca omnia,
qua babes Pater , abian Spiritus S. accipis. Verba Chriſti erant:
T Omnia
 628 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

Patris, mea ſunt; ergo Spiritus S. de meo aceipiet ; ubi utique,uti

fupra jam vidimus , propoſitio illa : Omnia Patris mea funt ,maja
ris locum obtinęty -non minoris propofitionis.servag ,.: 35
Ibidem . p. 13. Inflat vero porro idem Auctor: Denique bis verbis: De meo
accipiet, adduntur hæc: Et annunciabit vobii. Ex quo ita arguitur:
A quo Spiritus S. accipit ſapientiam & vim illuminandi,Apoftolus ab
•seo accipit, effentiam :3 (idem enim Deo eft , sapere elle ). Filio ac
: cipit fapientium divim illuminandi, ut veritas ipfa teftatur ergo
a Fitio accipit effentiam . . Fallunı vero ipſam veritatem teſtari, a fe
accipere Spiritum fapientiam & vim.illuminandi; cum utique, juxta
vim verborum ejus, de Patre faltem dicatis Spiritus S. foge ntacçi.
piąt , uti fuptas oftenfum. Et Patres quideni docent:s- Spritam ş .
accipere a Kilio : vetum non alio feniu idintelliguet, quam quo pa.
Eiter Filius a: Spiritu S. accipit , quæ anunciat , ninticum ob unam
eandemqne effentiam confubfiantialem : dum Spiritus S. non contra
: tia etiam annunciat iis , quæ Filius annunciarat Sed de hos mani
do agens. 01: $1,95 . 1441.3 ‫ م ( } ! و إ‬28 ‫انمن‬
Ibidem , p. Iwi os itifat tandem idem Jeſuiita : Aliud , inquiunt,iiei de meo di
< cipiet , dliud demies. Reſpondeo, Nagant id. S. Ignatius , ? S. Atba.
nafius & alii citatiousDeinde diftingues, aliud brec funt in cisysin
#301 C O quibus diftinguituk:: meum , me : pon item in illis , in quibus
151.4. hras arium ET, ident fünt Verbum autern , cum fit purus 4CH bon
bakitbac diflinéfa, fedperfeálaunuana Eicde priori quiciem wwdo
sactumda skr Filio vero non diftinguimarum , er me ; j omnisip fallup ,
& Sabellianiſmui olete. Sienim perfona Filüperfecto una eadem
: que anm omnibus quæ ejus , in sa hunt; qugdspainin aliquo
geſtid' Jetlaurejusdem eft) oportet:tamne uit performanEikicit,una er
denique coin perfonja Patri : Pater enim ertrin Filio , & uia mo
trisusFilipiſutzt.Lov@porteretstein ,muitoperſona, Villicum Spiritu S.
salit perſonalSpiritus fanéti cim Patre foret nnah.atque eadem :icet
-iemouSpiritus S. ia Filio & Pater in Spiritu Selu Deer: ergo omnja
quidem fune communitatexceptis íis , ique perſonasfpectantsin
: quibusfindexandrino
no
, Teemen diftinguitur. * Quieinadmodtyn
S.T pari
 -NONĘSTTARG . PROCESS . ( 629
ster, fi de perſona cadem , & non alia meum intelligatur;.meum,
R
me non diftinguitur. Hic vero omnino illud meum , de a
tre intelligitar , ut fupra oftenfum . Non ergo idem hic dixifle:
meum , mo .

' RESPONSIO II.

21.

#xplicaverunt deinde porro Patres illa : De meo accipiet, etiam

de Filio , ut ſenſus ſit, quod a Filio accipiat Spiritus S. Pleniſliina
de hoc ſunt feripta Patrum ; inprimis Epiphanii; fed hinc præterea
fubinde omnia a Filiọ accipereSpiritum S. docent. - ATHANASIUS
. Lib. IV . contra Arianos, Tom . I. p. 477. Ipfe Spiritum dat , este
quacunque habet Spiritus, ea babet a Verbo, Et Epiſt. ad Serapio
nem , Tom . I. p.: 17. Filii eſt Spiritus ,, & i Filia accipit oninia ,
-:et ipfe ait , 85 inſuflans dedit cum difcipulis. Cyrillus Hieroſo.
2 lymitanus, catechieli XVI. folio 18.7. Pater dat Filio, & Filius
6 communicat SpirituiS. Ipfe enim Jefus eft, qui dixit : Omnia mi.
bi tradita funt a Patre meo. Et de Spiritu fancto : Ille me glorifi
cabit, qusa de muco accipiet. Nunquam vero illud. Pațres ratione
cauſa intellexerunt, qua ratione quidem modo Spiritum S. a Patře
accipere ajebant: ſed faltem ratione unius ejusdemque conſubſtan.
- talisnaturg ; dum non contraria etiam iis, quæ -annunciarat Serva
tor, led eadem omninocum iis, angunciat Spiritus S. omnia fcilicet
docentes accipere Spiritum ſanctum a Filio , quæ ſcilicet annuncia
turus erat nobis. Quo fenfu utique pariter a Spiritus S. acceperat
Filius, quæ annunciarat mundo. Sic enim DADYmus Alexandrinus
Lib. II. de Spiritu S. Tom . VI. operum Hieronymnia Paracletusdemeo
fecipieta Rurfum bic, accipere, ut divine nature conveniat, intelli
gendum . Quomodo ergo Filius dins, son privatur his, quæ tribuit,
neque cum damno fuo impertit aliis; fic & Spiritus non accipit , quod
ante non habuit. Si enim , qxod prius non bibebat , accepit, trans
datoin alium munere vacuus:Jurgitor efe tus eft, cefans babere,quod
-drabuit, iQyomodo igitur fupradezzaturis incorporalibus difputantes
V

intek
T 3
630 Tract. XI . SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

intelleximus, fic & nunc Spiritum fanétum a Filio accipere, id quod

ſua nature fuerat cognofcendum ; & non dantem & accipientem, fed
unam fignificare ſubftantiam . Siquidem & Filius eadem a Patreac.
ciper e dicitur, quibus ipfe fubfiftit. Neque etiam quid aliud eft Fi.
lius, exceptis bis que ci dantur a Patre; nequc alia fubftantia ef
Spiritus fan&ti, preter id quod datur deFilio. Propterea au .
tem ifta dicuntur, ut eandem in Trinitate credamus effe naturam
Spiritus fancti, que eft Patris Et Filii. AMBROSIUS Lib. II. de Spie
ritu S. Cap. XI. " Quodfi vis diſcere, quia novit omnia, & pralci.
entiam habet omnium Dei Filius futurorum , qua Filio incognita pu
tas , ea de Filio Spiritus fan &tus, accepit. Accepit autem per units
tem fubftantiæ , ficut accepit a Patre Filius. Ille, inquit, me clarifi.
eabit, quia de meo acciplèt, & annunciabit vobis omnia. Quæcun .
que babet Pater , mea funt, propterea dixi, de mco accipiet, ES an
Punciabit vobis. Quid igitur hac evidentius unitate ?' qua babet Pas
ter , Filii ſunt ; qua babet Filius, accepit & Spiritus. CYRILLUS
dialogo VI. de Trinitate, poſt principiuın , Tom . V. Part. I. p. 593 .
Cum adjicit: Quia de meo accipiet; ſubſtantialem & naturalem como
junctionem oftendit evidenter, focundum quam unus eft cum ipfo Spi
ritus ejus. Non enim participative ſapientem fore ab ipfo Spiritum
dicit, neque miniftrorum modo Filii fermones fan &tis allaturum ; fod
quafi ß quis fragrantiffimus flos fuum diffunderet odorem , Et cir.
cumftantium fenfibus fe infundons dicat. De meo accipiet , naturalem
proprietatem fignificaret , & non aliquid quaß participans difcre.
tim , Sic intelligas de Filio & Spiritu. Spiritus onim fapientia &
pirtutis exiſtons, Sapientia omnino et virtus eft, totum efficaciam
emittentis in fe ipfo conſervans, & quaß in propria natura bene
oftendens eum , eujus fcilicet. Poftquam autem dixit: De meo accio
piet, appoſuit neceffario : Omnia, quacunque babet Pater, mee funt,
propter hoc dixi vobis, quod de meoaccipiet. Quemadmodum enimSpia
ritus ſemper eft fan&tusſecundum naturam , quia eft Spiritus fan &i Palo
fris: ita & Japiens; quandoquidem fapientia Spiritus eft. Sapien
tia vero eft Filius;: neque vero ullo moda dicimus, relatione & pare
sisipan
 ! NON EST ARG . TROCESS ,
631.
ticipatione quadamfanclum ego fapientem effe Spiritum , fed fubftan
tialiter potius, o quaſi naturalis quædam qualitas fancta & fapiene;
tis divinitatis, quæ in Patrc Egº Filio effe intelligitur & ipfo Spiritus
Et Lib. XI. in Johannem , Cap. II. ad verba : De meo accipiet, Tom .
IV. p. 93 1. Omnia mea , tua funt, inquit , eg tua mea. In qui
bus enim nulla differentia eft, fed fubftantialis in omnibus æqualitas
ac fimilitudo , quomodo non fint eadem natura ? Habet ergo Deus Plo
ter exfe Et infe proprium Spiritum , quo in ſanelis babitat, per
quem myſterium revelarefolet, non per miniftrum , ( nihil enim iale,
recordari oportet ) ſed ut per cum , qui in fe fubftantialiter fit, Ego
ex fe prodeat inſeparabiliter & indivulfe, ut qui ſua interpreta
tur ca , que funt ejus ( Patris) in quo 85 ex quo eft. Non enim ali
ter creaturis Pater inhabitat, quam per Filium in Spiritu. Sed bic
Spiritus Unigeniti etiam proprius eft, confubftantialis enim Patri Fi.
lius eft. Quoniam ergo proprium effe videtur Deo ac Pairi in Spiritu .
proprio dignis revelari, & per cum quacunque vult operari, ES
bis ipſe Spiritus mibi etiam naturaliter ineft ; bac de cauſa dixi :
Quia de meo accipiet , & annunciabit vobis. Nullus vero turbetur
accipiendi verbo , fed recordetur, nos quidem ut homines ca de Deo
loqui , nonfic tamen intelligi; verum modo captum noſtrum excedente.
Accipere enim Spiritum ex Patre & Filio , quæ illorum funt, non
quod cognitionem & virtutem , quæ in eis cft, aliquando non babe
ret , ac vix tum babeat, cum habere cenfetur, ( ſemper enim ſapiens
EN omnipotens Spiritus eft, imo vero re ipfa fapientia & virtus, non
participatione, fed naturaliter) ſed quemadmodum aromatum fra
grantiam noftris naribus affufam diverfam quodammodo ab iis, fed
conceptu & cogitatione tantum cenferi poffit: non aliter tamen pron
dire putaveris, quam ab iis,, ex quibus eft dicepta virtute que ſe
ab iis
exferat, cum alia non fit , propterea quod ex iis & in iis exiftat.
Tale quid, imo vero etiam fuperboi, de Deo es de Spirituſancto in
telliges. Quafi enim odorſubſtantia Dei eft vivens atque activus,
qui, qua a Deo creature transmittit, & fupremeomnium fubftantiæ
per fe ipſum participationcm inferit. Nam fi aromatum odor
ador pra
priam
 632 TRACT. XIE SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

priam virtutemeorum veſtibus relinquit, &in fe ipſum qvodammodo

transformat ea , in quibui adhafit ; quomodo "Spiritas ſanctus,it
qui ex Deo naturaliter eft, participes divine nature cos non efficietat
in quibus habitabis ? Fructus ergo -ES charaétter fubfiftentie Patrisl
Filius cum fit, omnia illius, quæ funt, fecundum naturam fibi ven !
dicat. Ideo ait: Quæcunque babet Pater , mea funt, propterea dixi
vobis, quia de meo aceipiet, & annunciabit vobis; Spiritus videlicet*
fanétus, qui per cum ET. in eo eft : per quem in fanctis , ut & Poul
ter, habitat . Non enim aliud præter eum Spiritus ejus eft, licet in
propria perſona fubfiftat. Spiritus enim fan &tus, & non Filius eft.
Hæc ille; ut adeo integrum locum non penſitaſſe oporteat ;' qui ad .
ductis verbis illis Cyrilli; Nemo turbetur, cum hic audit verbum acaa
cipiendi, fed foiatnoftro more enunciari res divinas, non fic tamen
intelligi, fed modo noftrum captum excedente; atque ita nos diceres
Cichovius Spiritum ſanctum a boc
Parre & Filio accipere; quæ corim funt.
ultimo , ita argumentor : Quæcunque accipit
Snbdit; Ex
quæſ. I. p. 9.
Spiritus fanétus a Patre, accipit per originem . Que Spiritus fanefus
decipit 4 Filio, eadem accipit a Patre. Ergo quacunque Spiritus.
fanétus accipit a Filio, accipit per originem , Vel clarius: Accipere
Spiritumſanctum a Patre en Filio, quæ eorum funt, eſt procedere ia
Patre & Filio. Spiritus fan &tus accipit a Patre Ego Filio, que con
rum funt. Ergo Spiritus fanétus procedit a Patre Filio. ' Verum
quidem , Spiritum ſanctuin ratione originis accipere, quæ ab æterno
aceipit á Patre; · at-falſum , Cyrillum hic intelligere, ratione originis
Spiritum ſanctum accipere a Patre vel Filio , dum Spiritum a Patre
& Filio accipere docet. De iis enim faltem agit , quæ temporaliter ..
Spiritus ſanctus a Patre & Filio accipit; de iis fcilicet, quae nobis
annunciaturus erat Spiritus S. Ipfe eniin Cyrillus laudatis verbis exo
plicat , quomodo ab ipſo dicatur Spiritus S. a Patre & Filio accipere,
quæ ipforum ſunt. Nequaquam vero id obtinere dicit ratione ori
ginis vel proceſſionis, imo id fimpliciter intelligendum eſſe negat:
accipere , inquit, Spiritum (intelligitur) ex Patrc en Filio , * quæ ila
lorum funt, non quod cognitionem & virtutem , quæ in eis eft , ali
quando
 NON EST ARG, PROCESS .
633
quando non haberet, fed quemadmodum aromatum fragrantiam no
ftris naribus affufam , diverſam quodammodo ab iis, ſed conceptu tan
fum ET cogitatione cenferi poſſit: non aliter tamen prodire putaveris,
quam ab iis , ex quibus eft, accepta virtute, qua fe exferat ; cum
' alia non fit , propterea quod ex iis er in eis exiftat. Tale quid,
ime etiam ſuper boc de Deo & de Spiritu ſancto intelligendum . Non
niſi ergo ob unam eandemque naturam Cyrillus intelligit , Spirituin
ſanctum a Patre & Filio accipere ; quemadınodum & præmittit:
Quoniam ergo proprium eſſe videtur Deo ac Patri in Spiritu proprio
dignis revelari , as per eum , quæcunque vuelt operari, obic Spiri.
tus etiam mihi' naturaliter ineft : hac de caufi dixi : Quia de meo
accipiet , & annunciabit vobis. Et hæc ad exceptionem illam
Jeſuitæ .
Idem porro Cyrillus in thefauro, aſſertione XXXIV. Tom. V.
Part. I. p. 350. Non loquetur a ſemet ipfo, fed quacunque audierit,
loquetur, quia ex meo acccipiet. Perinde enim eft ac fi mel de quali.
tate naturali, qua ſibi ineſt, dicat : Nihil ex ſe ipſa guftantium
ſenſui immittet, fed ex meo accipiet; tranfeunte videlicet naturali
ter ſubſtantiarum , ut ita dicam , qualitate, in ca quæ inſeparabiliter
ex iis proveniunt: quemadmodum , ut modo diximus , dulcedo ex
melle , calor ex igne, refrigeratio ex aqua. Sic tandem & EUSE
BIUs Emiſſenus, Dominica IV. poſt Paſcha, Tom. V. Part. I. Biblio.
thecæ Patrum Colonienfis , p. 682. qui hinc diſerte & Filium die
cere potuiffe fatetur, quod Spiritus S. de ſuo accipiat: Hæc autem ,
inquit, quoniam omnium trium communia funt, & fubftantialiter
communia : poterat dixiſſe Dominus, fi voluiffet, quia de meo & fuo
accipiet, & annunciabit vobis. Nam & Filius quando predica
bat, & de fuo, & de his quæ Patris & Spiritus fan &ti ſunt, acci.
piebat: quoniam eft una ſapientia Es veritas omnium trium . Unde
Et ipfe dicebat : Mea doctrina non eſt mea . Scilicet cum una ſit
ſubſtantia, una fapientia divinitatis ; omnia vero opera ad extra fint
toti Trinitati communia : hoc inde fenfu , ubi Spiritus S. nobis ali
quid annunciat, a Filio id etiam accipere dicitur ; dum absque Filii
con
634 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MÉO

confenfu & cooperatione id Spiritus facere non poterat. Hinc enim

pari fenfu etiam a Spiritu S. Filium accipere, quæ annunciarat , di.
ferte ducebat Euſebius Emiſſenus Epiſcopus: Satis ergo hactenus
conſtat , prout idem tot laudati Patres docebant , nonniſi ob unam ,
candemque conſubflantialem naturam , fapientiam & virtutem , Spi
situm Jici a Filio accipere.
Eo pariter faciunt illa Patrum , quibus ideo Spiritum S. dicunt
a' Filio accipere, quia ea fit annunciaturus, quæ nullo modo a ver
bis Chrifti diffentiant; fed omnino eadem cum illis fint. Dum
enim una utriusque natura , adeoque & una fapientia , ubi Spiritus
S. aliqua annunciat; non poterat utique contraria fapientiæ & veri
tati Filii Dei annunciare , fed omnino cooperante & conſentiente
Filio illud annunciabat. Sic ergo Johannes Chryfoftomus , Hoin .
LXXVII. in Johannem ante medium : Cum dixiffet : Me vos docebit
omnia , & ſuggeret, & in tribulationibus vos confolabitur, quod
ipfe non fecit: &, expedit me abire : 85 , non poteftis portare modo,
tunc autem poteritis: & , docebit omnem veritatem ; ne bis auditis
majorem illum arbitrarentur , & in ultimam impietatem inciderent,
propterea a fe accepturiem dicit ; hoc eft quæ ego dixi, & ipſe di.
cet. - De meo accipiet , hoc eſt, qua ego Ego fcio & cognofco : una
enim mea e Spiritus ſcientia. De meo accipiet , boc eſt in nullo
a me diſſentiet. Et multum ante fincm : Quod autem dicit : De meo
accipiet, five de gratia , que in meam carnem advenerit, five de ex
dem , quam ego habeo , cognitione ; non tanquam indigeat, neque
quod ab alio diſcat, fed quod una & eadem cognitio eft. Et quare
non aliter dixit ? quia nondum de Spiritu audierant. Quare unum
tantum adnititur , ut credatur & accipiatur ab iis, ego non ſcanda
lizarentur. Nam cum dixiſſet: Unus eft Magiſter veſter Chriſtus, ne
putarent le Chriſtum offenſuros, fi illi crederent: Una eft, inquit,
e mea & illius doctrina , qua ego docturus eram , ipfe dicet. Now
lite aliam illius doctrinam arbitrari : etenim illa mea ſunt, Body
meam gloriam augent. Quibus verbis utique nihil diſertius. Cy.

RILLUS Alexandrinus Lib. XI. in Johannem , Cap. I. Tom. IV.

ope.
 NON EST ARG. PROCE $ 8. 635
operum , p. 929. Neque vero ullo modo frespicandum eft, paracle.
tum , id eſt Spiritum naturali e infita fibi virtute effe deftitu
tum , ut niſi acceperit , ne ſatis quidem fibi fit futurus, ut opera
divina perficiat. Extreme enim impietatis cum jure teneri neceffe
eft, quicunque aliquid borum verum effe putaverit. Verum quia
conſubſtantialis Filio eft , proditque per cum modo Deo congruenti,
omnem ejus perfectisſimam habens in omnibus operandi vim atque vir .
tutem ; ideo ait : Quia de meo accipiet. Ipfum enim ſubfiftcre per fe
Spiritum credimus , & verc effe id , quod eft & dicitur ; inexi.

ftere tamen in fubftantia Dei, is ex eo prodire , omnia , quæ ejus

funt , in ipfo naturaliter habentem . Non enim participatione, aut
per babitudinis modum , neque ut alius ab ea, quia proprius eft ejus,
Quemadmodum enim florum odoriferorum odor naturalem fuam effica
citatem , ſeu odoriferam qualitatem extrinfecus edit , corporis parti
bus odorandi vi præditis illabendo , & quoad ex fenfu colligi poteft,
videtur quid diſtinctum , atque aliud effe a natura rei , a qua emit
titur ; fi vero in fe ipfo confideretur , nihil aliud a rebus , ex qui
bus & in quibus exiſtit , babet : ita de Deo & de Spiritu ſancto
intelliges, fi tamen fublimius vim excmpli acciperis. Citra culpam igi
tur & reprehenfionem omnem dici poteſt, ab Unigenito quiddam acci.
pere Spiritum ejus. Nam cum per Filium naturaliter prodeat, ut
pote cum fit proprius ejus , cum omnibus , qua perfecte habet , acci ,
pere dicitur , qua ipfius ſunt. Quod fi craffioribus verbis expoſitum ,
ſcandalizari tamen baud decet , quin potius linguæ noftræ inopiam
caufabimur , que divina hæc pro eo ac decet efferre non poteſt:
que enim oratio , illa natura Es gloric ineffabili minor non eft?
Annunciabit ergo , inquit , vobis de meo accipiens , id eft non aliud ,
quam ego velim , exponet. Cumque fit Spiritus meus , eadem omnino
mecum loquetur , & qua mea voluntatis funt , annunciabit vobisa
Cuin ergo dicta ratione ob unam effentiain , fapientiam &
fcientiam Patres doceant, a Filio 'accipere Spiritum : hinc porro pas
ſim ex eo, quod Spiritus S. a Filio accipiat , Filio inferunt Spiri
tum S. eſſe conſubſtantialein. EPIPHANIUS in Ancorato, qum . VIII.
y 2 Toin ,
636 TKACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

Tom . II. operum, p. 12. Ipfe Unigenitus dicit: SpiritusPatris, qui

ex Patre procedit , & de meo accipiet, ut ne alienum putes a Patre
& Filio , fed ejusdem effentiæ , ejusdem deitatis. Et hæreſi LXXI.
Tom. I. operum , p. 833. Loquitur Dominus de Spiritu ſancto, con .
fitens ipſum effe genuinum ſuæ deitatis , & dicit: Qui ex Patre pro
cedit, 5 de meo accipiet. Et hæreſi LXIX . p. 774. Spiritum ſans
& tum à Filio creatum effe diccre audent, qui eft increatus , ex Patre
procedens, & de Filio accipiens. Rurſuin : Quomodo creatus fuerit
Spiritus, de quo teftimonium habetur , quod ex Patre procedit, & a
Filio accipit ? CHRYSOSTOMUS Sermone de Trinitate , multum ante
finem , Tom. VI. operum , græco - latinæ editionis p. 200. Crede,
quod Patri con abstantialisfit Filius, &quod conſubſtantialis fit& Spi
ritus : fi enim ex Patreprocedit, & a Filio accipit, non alienus ift
ab eflentia Dei Spiritus. AnastasIUS Sinaita, Lib, I. de fidei dog.
matibus, Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonienfis , p . 694. Spie
ritus ſanctus Spiritus veritatis dicitur; hic autem ex Patre procedit.
Accipit autem omnia Filii, habentis omnia Patris, ad demonftrandam
& manifeſt am faciendam unam ſubſtantiam eſſe accipientis, & ejus
a quo accipit , & ejus a quo naturaliter procedit. Nec enint pro
ceſſit ex aliquo diverſa ſubſiantia , nec accepit quicquam ex non com
fubftantiali. Sin autem ejusdem eſſentie cum eo funt, ex quo proceſit,
& a quo accepit: illi neceſſario inter fe erunt ejusdem effentia.
Rurfum : Salvator vero nofter Jeſus de conſulftantiali fuo Paracleto
ait , quod ex Patre quidem procedit , accipit autem ex Filio , omnia,
quæ Patrisſunt, fibi propria faciente &habente. Una namque ſub
ftantiæ eft, & unius fubftantiæ communia omnia. Communis vero
etiam fubftantia : naturalis enim eft habitudo. Sic & alii,
Excipit ad illa ex Epiphanio laudato Bellarminus Lib. II. de
Chriſto , Cap. XXV. Quo loco illud : Ex illo accipiens, nibil ſignia
ficare poteft, niſi ex Filio procedens per æternam emanationem . Nam
opponit Epiphanius iftud : Accipere ex Filio, creationi. Docet enim
Spiritum non efle creatum a Filio , ut hæretici dicebant , fed acce
piffe fubfiftentiam ſuam a Filio, alio modo quam per creationem .
Oppo
1

NON EST ARG. PROCESS. 637

Opponit quidem creationi Epiphanius , quod Spiritus S. accipiat a
Filio. At qua neceſſitate exinde fequitur, inentem Epiphanii fuiffe,
Spiritum non eſſe creatum a Filio , fed accepiſſe ſubſiſtentiam ſuami
a Filio alio modo ? Nulla fane. Valide utique ex eo , quod Spiri. i

tus S. a Filio accipiat, Epiphanius infert, Spiritum S. non eſſe crea.

turam , dum Spiritus S. ex Filio accipere non poteft, niſi conſub
ftantialis ipfi fuerit. Quomodo ergo hæc conſequentia & demon.
ftratio non valeret , niſi ſimul Spiritum S. poneres a Filio alio modo
quam per creationem produci? Abſone. Idem Jeſuita porro ad
verba illa Anaſtaſii modo laudata : Ut doceat unam effe clentiam
tam ejus qui hccepit, quam illius a quo accepit , ipfius etiamnum ,
a quo procedit , loco citato excipit : Ubi per eum , qui accipit effen
tiam , intelligit Spiritum , per eum a quo accipit, Filium , per
cum , a quo procedit, Patrem . Quodſ Spiritus a Filio effentiam ac.
cipit, quid aliud requiriinus? Nec enim de voce , procedit, quæſtio
effe debet, cu:m de re ipſa conftet. Dicit quidem Anaſtaſius, Spiri
tum eſſe, qui accipit , Filium vero , a quo accipit : fed de ſuo ad
dit Jeſuita , dicere Anaſtaſium , Spiritum S. a Filio accipere eſſen
tiam , eſſentiam inquam . Quomodo vero Spiritus S. a Filio acci
pere dicatur , hactenus oftendimus.
Vanus tandein pariter , qui iisdem verbis Anaſtaſii laudatis :quæf,Cichovius
I. p. 10.
Ubi advertendum , inquit, prudentifſime ſanctum Patrem alia phraſi
uti in explicanda Spiritus fancti proceffione a Filio , quam in expli.
canda proceffionc cjusdem a Patre, ut ſcilicet loqueretur verbis pro
priis ſacræ Scripture; But fignificaret : Patrem , & Filium om
nia Patris habentem ita unum effe fpiratorem , ut ſunt unus Deus,
unus creator ; utque innueret, virtutem fpirativam in Filio effe a Pa
tre , & Spiritui fanéto non poſſe communicari eflentiam a Patre , quin
Omnia enim
fimul communicetur a Filio omnia Patris habente.
hæc Jefuitæ faltem commenta funt, quibus craſſe id , quod erat in
principio , fumit. Multa dicit , fed nihil probat ; male fic leges
diſputantium obſervans.

V 3 Ratum
638 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

Ratum ergo , Patres non alio fenſu Spiritum S. a Filio acci.

pere docere , quain quo ſignificatur, dum una eſſentia , una ſapien.
tia & virtus Spiritus ſancti & Filii, operaque Dei ad extra 'Trinitati
ſunt communia , Spiritum S. ubi aliquid annunciat nobis, aut dona
ſua diftribuit, vel aliud quid cauſa falutis noftræ agit , hæc a Filio
pariter accipere ; duin cooperante & confentiente Filio omnia an
nunciat , & operatur in nobis. Quomodo , quæſo , ergo fequere
tur: Spiritus S. a Filio accipit; ergo a Filio procedit ! Diſpenſationis
faltem gratia accipit Spiritus S. a Filio , noſtri gratia , non ratione
productionis fuæ ab æterno. Sed de hoc deinde. Nonniſi ergo
fallacia æquivocationis ludunt Latini , dum longe aliter accipere Spi
rituin S. a Filio interpretantur , quam quo ſenſu idem SS. Patres tra.
diderunt. Neque hinc minus abſurdi funt, qui Latinorum talia no.
bis objiciunt; quam qui ex fola communieadem divina natura , fa
pientia & virtute colligere vellet , Spirituin S. a Filio etiam proce.
dere : quia a Patre, cujus eſſentia, fapientia & virtus una eadem
que cum Filii eſentia, fapientia & virtute, procedit. ATHANA .
sius quidem Epiſt. ad Serapionem , quod Spiritus S. non ſit creatura,
Tom . I. operum, p. 195. fic illa : De meo accipiet, explicat, . quaſi
ſenſus eorum , quod a Filio audiat. Cuin enim oftenfurus, Spiritum
fanctuin fic habere ad Filiun, ut Filius ſe habet ad Patrem , quæ.
piam enumeraſſet in quibus conveniunt ipſi, ſubdit : Filiique verba
funt: Quæ audivi a Patre, hæc loquor ad mundum. Spiritus porro a
Filio accipit : de meo enim accipiet, ej annunciabit vobis. Et Filius
in nomine Patrii venit. Spiritum ſanctum vero, inquit , quem mittet
Pater in nomine meo. Cum igitur iſtum ordinem & naturam habeat
Spiritus ad Filium , qualem Filius ad Patrem habet : quomodo fieri
poteſt, ut qui Spiritum creaturam dicit , non illud idem neceſſario
Eso de Filio fentiat ? Sed quomodo Spiritus S. a Filio dicatur audire,
peculiari alio Tractatu enucleamus. AMBROSIUS Lib. III. de Spiritu
S. Cap. XVIII. fic interpretatur illa : Sicut non rapitur Patri, ita non
rapitur Filio , ita non rapitur Era Spiritui ſancto , quicunque de no
bis in hoc nomine Trinitatis vitam accipit æternam : ex ipſo utique,
quod
 NON EST ARG , PROCESS. 639
quod & dediffe Filio Pater, & accepiffe a Pilio Spiritus dicitur,
quia fcriptum eſt: Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, & ar .
nunciabitvobis; quod de munere magis difpenfationis videtur, quam
de poteftatis divina jure dixiffe : quia quos Filius redimit , Spiritus
quoquefan&tificaturus accipit. Sed res eodem recidit. Quod enim
- univerfaliter obtinebat , in parte faltem ab Ambrofio memoratur.
Pariter interim nonnifi ratione muneris diſpenſationis accipere Spiri
tum S. a Filio fatetur, prout & ipfius modo verba Chriſti poſteriori
hoc ſenſu ( quo illa : De meo , de Chriſto explicantur) accepta in
terpretati fuimus.
Aliam interpretationem alibi ſequitur JOHANNES Chryſoſtomus.
Sic enim Hom. de fancto & adorando Spiritu, ante medium : Vi.
diſti, quomodo inquit , a fe ipfo non loquitur, fed ex illo accipit!
Num non poteft demonftrari Spiritus auctoritas ? An non demonſtravit,
inquit, eum fubjacere poteftati Filii, & mutuari ab co , & alii dupa
peditare? Attende diligenter, quoties tibi dictum aliquod apparet ob
fcurum, ne ftatim addicas te dićtioni, fed exfpeéta finem fententie.
Una natura Filii eft & Spiritus, una virtus, una veritas, una vita, una
fapientia. At ab eo tempore, quo Salvator dignatus affumere creaturam
noftram , impletus Spiritu ſancto : non quod inferior Spiritu S. fed quod
caro opus habeat, humano modo ut accipiat adventum Spiritus, non quod
non poffit Deus Verbum fanétificare creaturam , quam aſſumſit. — Alfe
cuta ergo eft caro Domini Spiritum ſanctum , & confequenter voluit
Salvator carnem , quam accepit, Spiritui fanéto propriam reddere :
ut id , quod faciebat Chriſtus ſecundum carnem , aſcriberetur Spiri
tui ſancto, qui babitavit in eo , ficut in ſancto templo bumano.
Habuit ergo caro Spiritum ſanctum , nonpartem donorum ficut nos, cum
uniſapientia datur, alteri ſcientia, fed omnia babuit dona — Undc opus
fuit, ut inde omnes acciperemus ex parte,tanquam a receptaculo quodam
a corpore dominico: & inde Apoftolis & Prophetis ex co freppeditare
tur .
Johannes teftatur, quod in co tota deitatis plenitudo. Et
Paulus : In quo habitat divinitatis plenitudo corporaliter. Non di.
xit fimpliciter, in quo habitavit deitas, ſed plenitudo deitatis :
boc
640 Tract. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

boc eft omne deitatis donum , Et ut ne quis putet , quod in Deo

Verbo habitaverit, dicit: In quo habitavit omnis plenitudo deitatis
corporaliter. In carne ejus omnis plenitudo Sapientia , intellectus, vir .
tutis, fignorum , omnis operationis. Deinde a plenitudine ejus mu.
tiamur omnes. Teftatur Johannes baptizans:' Et ego neſciebam eum ,
ſed qui miſit me ut bapiizarem , ille mibi dixit : ſuper quem videris
Spiritum defcendentem , & manentem ſuper eum, ( non dixit, qui
largitur ei donum unum , ſed manentem totum ) hic eſt, qui bapti.
zat in Spiritu ſancto & igne. Deinde volens oftendere Johannes,
quod non ficut homo acceperit gratiam Salvator, dicit, quod non
ad menfuram dedit Deus Spiritum , fed Pater diligit Filium , &
omnia dedit in manum ejus. Nos igitur unde accipimus ? De pleni.
tudine ejus nos omnes accepimus ; ille plenitudinem , nos de plenitu
dine. Quomodo à quo implevit dominicam carnem , ab ea haufit
ficut a fonte , & largitus eſt hominibus gratiam . Attende, obfecro:
dicit ergo: Quando venerit Paracletus, Spiritus veritatis, ducet vos
in omnem veritatem , quia de meo accipiet. Attende magna diligentia;
non dixit, de me, fed de. meo. Ex meo, cujus? De meo dabit vobis,
fed accipiet ; accipit non mutuatum. At quoniam implevit fontem
ut originem donorum , ab aquarum receptaculo haurit , præbetque
omnibus de propriis. Et unde hoc , quod accipere, de propriis eft
accipere ? Audi: Implevit Deus Mofen Spiritu, & dicit Moſes:
Non poſſum folus ferre pondus hujus populi, ordina alium tibi ipſi.
Dicit ei Deus, clige LXX. Seniores , & accipiam de Spiritu , qui in
te , & dabo ſuper eos. Non dixit accipiam tuum ; fed de Spiritu ,
qui in te , de meo accipiam . Dicit Deus: In diebus illis effundam de
Spiritu meo ſuper omnem carnem , & prophetabunt. Si Deus a Moſe
accipiens, mutuatus eft, Spiritus a Filio accipiens, mutuatus eft.
Etenim Mofes figura erat Chriſti, quia ficut a Mofe LXX . fuerunt
impleti, ita & a Chriſto orbis terrarum accepit Spiritum ſanctum . De
meo accipiet: ex his que mihi fuppeditavit ſoli homini dominico, ſu
met fibi qui dedit, qui venit ſuper me , manfit in me, qui un .
xit me, quiſanétificavit me, qui duxit me in deſertum , qui reduxit
mc
 5
NON EST ARG . PROCESS.
641
me vilkrem , de meo accipiet, & annunciabit vobis. Et ut often
dat, quod non fanctiSpiritus mentionem fecerit, ſed donorum ejus,
poſtquam dixit : De meo accipiet: ftatim adjecit: Omnia, que habet
Pater , mea ſunt. Accepi ea de Spiritu ſancto, propterea dixi, de
mco fumet: quoniam Deus carnem fanctificavit Spiritu ſancto, es
emiſit donum Spiritus Pater in carnem Chriſti. Venit gratia , &
omnia indidit dona Chriſto , dicit : De meo accipiet, & annunciabit
vobis. Sed & hiſce agnoſcit Chryſoſtomus, nonuiſi ratione eorum ,
quæ diſpenſative falutis noftræ gratia aguntur a Spiritu ſancto, (dum
v. gr. dona fua fidelibus dilargitur) Spiritum S. dici accipere a Filio.
Quo ſenſu quidem påriter Spiritum S. a Filio dici accipere , hactenus
a nobis oſtenſum . Imo hic Spiritum S. ſaltem accipere docet Chry
foftomus a fuis propriis, a plenitudine ſua ſcilicet propria , qua in
carne Chrifti habitavit. Ubi eo magis patet , non poſſe ex co,
quod Spiritus S. a Filio accipit , inferri, Spiritum S. a Filio proce
dere : non enim caro Chriſti Spiritus fancti, aut Spiritus ſanctus fui
ipſius caufa eft.

RESPONSIO III.
Porro , neque folus Spiritus S. a Filio accipere dici poterat,
ſed omnino Filius pariter a Spiritu S. accipit. Primo enim id uti
que diſerte liquet ex ipfa illa argumentatione , qua hoc pacto Serva
tor demonſtrat Spiritum S. a Filio accipere. Omnia Patris , inquit,
habet Filius : Spiritus S. ergo a Filio accipit. At ſi obinde, quia
Filius omnia Patris habet , perſona divina alia a Filio accipit , quæ
annunciat : pariter utique neceſſario fcquitur: quia Spiritus S. Patris
omnia habet, perſonam divinam aliam, ſive Filium a Spiritu S. acci
pere , quz annunciat. Si porro obinde , quia tamn Filii quam Spi
ritus ſancti una eſt eſſentia & fapientia, opera vero ad extra Tri
nitati ſunt communia ſequitur, Spiritum S. dum cooperante &
conſentiente Filio- non contraria fapientiæ Filii , ſed omnino cum
illa eadem annunciat , a Filio ea accipere: pariter utique hinc fequi
х tur,
 612 Tract. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

1
Filinn accipere a Spiritu , quæ annunciat: nám præterea pari
ter cooperante & confentiente Spiritu non contraria ſapientiæ Spiri
tus, fed omnino eadein cum illa annunciavit Filius. CHRYSOSTO.
MUS utique Hom. LXXVII. in Johannein verbis ſupra laudatis ajebat :
1
Propterea a ſe accepturum ( Spirituin fanctum Servator ), dicit; box
eft quæ ego dixi & ipfe dicet. De meo acctpiet, boc eft, quæ ego
o jeio cognofco. Una enim mea @ Spiritus fiientia. Demeo
accipiet, boc eft in nullo a me diſſentiet. Si vero Spiritus S. obinde ac.
cipit a Filio , quia dicit quæ dixit Filius , & quæ novit , atque cog.
nofcit Filius in mllo ab ipfo diſſentiens; utiquc & Filius dum dixit
ea , quæ dixcrat Spiritus S. per prophetas; quæque noverat & cog
noverat Spiritus fancti, in nullo ab illo diſſentiens a Spiritu S. ac
cipere recte dicitur. Rurſum citato loco pariter landatis fupra ver
- bis Chryſoſtomus : Quod autem dixit: De meo accipiet , five de
gratia , que in meam carnem udvenerit, five de eadem ; quam ego
babeo, cognitione , non tanquam indigeat, ncque quod ab alio difcat,
sed quod una es cadem cognitio cft. Una ofi, inquit, inca , o
illius doctrina, que ego duturis cram , ipſe dicet.. Nolite aliam il
lius do & trinam arbitrari: ctenim illa mca funt. Si vero denuo
Spiritus S obinde a Filio accipere dicitur , quia , quæ dicit, accipit
de eadem cognitione quam & Filius habet , non tanquam indigeat,
aut ab alio difcat; fed quod una cademque cognitio cft, eademque
eflet docturus, quæ Filius diceret : patet utique pari de nomine fe.
qui, accepiffe Filium a Spiritu S. Pariter enim quæ 'docebat Fi
lius, accepit ab eadem cognitione quæ in Spiritu S. erat, non taiv
quam indigeret , aut ab alio difceret ; ſed quod una eademque cog
nitio atque fcientia ſit, eademque omnia diceret , quæ Spiritus S.
doctorus erat. CYRIILUS Alexandrinus itein Lib. XXI, in Johan
nem Cap. I. verbis denuo fupra-laudatis ajebat : Annunciavit ergoy
inquit, vobis, de meo accipiens, id eft non aliud , quam ega ve
lin , expanet. Cumque fit Spiritus meus , cadem omnino mecum loque
tur, & que meæ voluntatis funt, annunciabit vobis. At pari rur
fum confequentia fequitur , Filium etiam a Spiritu S. accepiffe , quæ
annun
 NON EST ARG PROCESS , 643
annunciabat. Pariter enim non aliud quam qux volebat Spiritus S.
.
expoſuit, eademque omnino cum ipſo locutus. Et hinc , quia ſci
licet una eſt fapientia & veritas totius Trinitatis , EUSEBIUS Enville
nus diſerte docebat: " Filium etiam a Spiritu S. accepiſſe quæ prædi.
1
cabat. Sic enim Dominica IV. poſt Paſcha : Nam & Filius, quan
do predicabat, de fuo & de his, quæ Patris &T Spiritus S. ſunt, ac
cipicbat: quoniam una eſt fapientia & veritas omnium trium . Unde
1

& ipfe dicebat : Mea do&trina non eſt mea. Quodfi ergo a Spiritu S.
etiam Filius accipit ; quoinodo , quæſo , ſequeretur: Spiritus S. à
Filio : accipits: ergo a Filio procedit ? Numne tandem etiam -Filii
principium Spiritus S. & prout gencratus a Spiritu S. Filius, fic a
Filio procedit Spiritus fanctus ?

RESPONSIO IV .
Præterea accipit quidem Spiritus S. a Filio , verum non ab
æterno, fed in tempore faltem ; ob unam ſcilicet, ut dictum , el
fentiam , fapientiam , veritatem & virtutem . De temporali enim
faltem acceptione agere Servatorem ex ipfis ejus verbis conſtat, dum
inquit: De meo accipiet , of annunciabit vobis ; ubi utique futuri
temporis verbum eſt, non præteriti ; neque ejus quod ab æterno
factum erat , ſed quod demum fieri debebat fignificativuin. Gratia
item illa , qua Spiritus S. annunciaturus erat diſcipulis , nondum tum
erat impleta ; fed demum futura , utpote quam ab adventu Spiritus
S. ſuspenderat Servator, quod & pariter fignificat futuri temporis
verbum : Et annunciabit vobis. Nondum ergo facta erat illa an
nunciatio , adeoque non 'ab æterno fuit. At pariter inquit Servator :
De mco accipiet, ej annunciabit vobis. Quio ergo tempore annun.
ciabit Spiritus , eodem & a Filio accipiet. Tum ergo accepit, quan
do annunciavit . Annunciavit vero in tempore , non ab æterno . In
tempore ergo faltem accepit a Filio. Didymus hinc Alexandrinus Lib. II.
dc Spiritu S. verbis fupra laudatis : Spiritus S. non accipit quod ante
non babuit. Si etiam , quod prius non habebat accipit, translato in
X2 alium
644 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

alium munere , vacuus largitor effectus eft , ceffans babere quod tri.
buit. Si vero Spiritus S. a Filio accepit , quod jam ante habebat ,
five quod Filio non dante jam habebat ; utique hæc acceptio non
æterna eſt, ſed temporalis demum . Sic pariter & CHRYSOSTOMUS
Hom . LXXVII. in Johannem : De meo accipiet, ſive de gratia , quæ
in meam carnem advenerit , five de eadem , quam ego babeo , cognia
tione , non tanquam indigeat, neque quod ab alio diſcat. Si ergo
Spiritus S. a Filio accipit non tanquam indigens, aut diſcens; quæ
utique accepit a Filio , jais ante habebat, jam ante etiam filio non
dante voverat ; non ergo ab æterno , ſed in tempore ea demum ac
cepit. Cyrillus item Lib. XI. in Johannem , Cap. II. Accipere (Spi
ritus S.) intelligitur ex Patre & Filio, qua illorum funt, non quod
cognitionem & virtutem , quæ in iis eft, aliquando non baberet, ac
vix tum habeat, cum babere-cenſetur : femper enim ſapiens & omni.
potens Spiritus eft. Jam ergo etiam Patre vel Filio non dante habe
bat Spiritus S. quod, fecundum verba Servatoris, a Patre & ipfo ac
cipiebat. Non ergo de æterna illa , ſed temporali faltem acceptio
ne hactenus hic agitur. Idem Cyrillus porro Lib. XI. in Johan
nem, Cap. I. Neque vero ullo niorto ſuspicandum eft, Paracletum , id
eft Spiritum naturali & infita fibi virtute effe deftitutum , ut niſi
acceperit, non ſatis quidem fibi ſit futurus, ut opera divina perficere
queat. Extremæ enim impietatis eum jure teneri neceffe eft, qui
cunque aliquid horum verum effe putaverit. Jam ergo perfectos Spi.
fitus S. & nullius indigus illa a Filio accipiebat. Jam ante ergo, Fi
lio non dante, habebat Spiritus S. quæ a Filio accepit. · Non ergo
ab æterno , ſed in tempore a Filio accepit Spiritus S. Quodli ergo
fecundum verba Servatoris : De meo accipiet, non ab æterno, ſed in
tempore faltem Spiritus S. a Filio accipit ; quomodo , quæfo, Spi
ritum S. accipere a Filio , argumentum eſſet proceſſionis Spiritus S.
a Filio ? Procellio utiqne Spiritus S. æterna eft , & non temporalis :
acceptio vero illa Spiritus S. a Filio temporalis faltem erat , non fi
mul æterna. Aut quæ conſequentia : Spiritus a Filio temporaliter.
accipit; ergo ab æterno etiain ab eodem per procellionem ſuam hy.
poſta
 NON EST ARG. PROCESS. 645
poftaticam accipit. Pariter utique, ut oſtenſum Reſponſ. III. a
Spiritu S. Filius accepit; non tamen ab æterno a Spiritu S. obinde
generatus.
Sed inquiebat objectio Latinorum , quam ſub frontem hujus
Tractatus poſuimus : Cum Spiritus fit Deus , este perfeétus, nulla de..
ftituitur, nullo indiget , quod accipere in tempore poffit Dicere qui
dem , Spirituin ſanctum in tempore a Filio accepiffe, eo ſcilicet quod
antea illud non haberet ; abſurdiſlinum utique. Attamen fimul
Spiritus S. etiam in tempore recte dicitur a Filio accipere, quæ jam
ante habebat, ob unam fcilicet rationem eflentiæ & cognitionis , eo
ſenſu ſcilicet, quo ante dictum . Ex quo utique nequaquam fequitur :
Spiritum S. obinde imperfectum , aut alicujus indigum , vel aliquo
deftitutum eſſe.
At dices : verba AUGUSTINI fuiffe Lib. contra fermonein Aria
norum Cap. XXIV . Nec moveat, quod futuri temporis verbum eft :
Accipiet, quaſi nondum haberet: indifferenser quippe dicuntur tem ..
poris verba , quamvis fine tempore manere intelligatur æternitas. Ve.
rum Auguſtinus ibidem verba illa Salvatoris : De meo accipiet, non
de temporali Spiritus S. acceptione a Filio , ſed de æterna ejus a Pa.
tre acceptione , five proceſſione interpretatur. Quemadmodum &
laudatis verbis ſubjicit: Nam & accepit, quia de Patre proceſit ; &
accipit , quia de Patre procedit; & accipiet , quia de Parre proces
dere nunquam defiset. Hoc fenfu ergo fi accipiatur acceptio Spiri
tus S. recte utique in ea nulla tempora conſiderari poſſunt. Quiz
vero Deus nobis præftat ratione falutis nofiræ , utique in tempore
fiunt , & temporum diſtinctionem admittunt. Nequaquam ergo fe
epit aa Filio
quitar: Spiritus S. in tempore accepit quæ annunciavit fa
Filio ,, quæ
intis noftræ cauſa ; ab æterno ergo pariter a Filio accepit .
Dices porro : Abſonum intique videri aſſerere, fi verba Serva
toris : De meo accipiet, de Servatore explicentur ; de temporali fal.
tem acceptione ea agere : fin vero de Patre explicentur ; de æterna
etiam acceptione five proceſſione ea agere. Quomodo item acceptio
Spiritus S. a Filio temporalis faltem eſſet; cum utique temporalis ac
X 3 ceptio
 Tract, XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO
646
ceptio Spiritus S. a Patre, in Spiritu fancto præfupponat proceſſionem
ejus æternain ? Quod prius attinet , fecundum ſenſum quidem, quem
verba Servatoris fponte de ſe fundunt, & quem primario intendit
Spiritus S. etiamſi de Patre eadem accipiantur , nonniſi de tempo
rali acceptione Spiritus S. a Patre agunt , prout fupra etiam Patres
idem tradentes audivimus. Prout vero varii unius ejusdemque loci
folent eſſe fenfus; fic præterea porro , ubi de Patre hæc verba Ser.
vatoris accipiuntur , de æterna etiam Spiritus S. acceptione five pro
ceſſione a Patre explicantur. Omnia enim , quæ humilius dicuntur,
in Scriptura facra de Spiritu S. juxta monitum Gregorij Theologi,
ad principem cauſam , Patrem fcilicet referenda funt, ut oftenda.
tur, ex quo fit Spiritus S. Dum ergo dicta ratione tain temporaliter,
quam ab æterno Spiritus S. a Patre accipit, a Filio vero faltem tem
poraliter : hinc quidem in explicatione loci illius ratione Patris , du
plicis illius acceptionis , rațione . Filii vero , unius, illius temporalis
aeceptionis ſaltem mentionem faciunt Patres. · Quomodo ergo ab
furdi quid hiſce aſſeri dici poterat? Porro dum a Patre accipit Spiri
tus S. acceptio hæc præeſupponit æternam ejus acceptionem , five pro
ceflionem a Patre ; verum hinc nulla neceflitate fequitur, ut tem . ,
poralis acceptio Spiritus S. a Filio: præfupponat in eo pariter æter.
nam acceptionem five proceſſionem a Filio. Nain & in Filio ubi
a Patre accipit , æterna ejus acceptio , five generatio ex Patre præo,
fupponitur : neçdum tamen , ubi Filius a Spiritu S. accipit , in Fi.
lio præſupponitur æterna ejus acceptio , five generatio ex Spiritu S.
Sic & miſlio Filii Dei a Patre præfupponit in illo æternam generatio .
nem ex Patre ; necdịm tamen, licet pariter & á Spiritu S. mittatur
Filius, in Filio hinc præſupponitur æterna generatio ejus ex Spiritu S,
Sed de hoc jain egimus Tractatu, in quo demonſtravimus, million
nem Spiritus S, a Filio non eſſe argumentum proceflionis ejus a Filio .
RESPONSIO V.
Et hinc porro Patres acceptionem Spiritus S. a Filio nequaquam
de cauſa expofuerunt; quin nec poſſe , nec debere illam hoc ſenſu
acci .
 NON EST'ARG . PROCESS. 647
accipi, profeffi funt. Et primo quidem , fi Arxanasius ex eo
quod Spiritus S. a Filio accipiat, fequi ceniſuiflet, procedere Spiritum 1

S. a Filio ; argumentum illud utique hæreticorum , fub principium

hujus Tractatus a nobis allatum : Spiritus S. ſcilicet a Filio accipit;
Filius ergo Filii eft, & nepos Patris, duobus verbis folviſſet, olten
dens, fequi ex eo omnmoSpiritum S. a Filio efle produclum , ſed in
divinis non unam eſlerationem productionis: Filium enim generari,
Spiritum S. vcro procedere. Jain vero Athanafius folutioni'hujus
omnino impar eft, illudque argumentum ſaltem tanquam abfonum
repudiat, de quo jam alibi inde acłum . Nequaquam ergo Athana #

fius , Spiritum S. accipere a Filio' , argumentum habuit productionis

Spiritus S. a Filio. DIDYMUS porro Alexandrinus, ubi Spiritus S. dio
citur a Filio accipere, intelligendum improprie hoc & abuſive faltem
docet: neque eniin aut Filium dantem , aut Spiritum S. effc aeci
pientem ; Spiritum ſancturn itein accepiffe, quod ante jam labuit.
Quomodo vero Filius non daret, Spiritus S. 'non aceiperet, li, dum
Spiritus S. ex Filio accipere dicitur, fenſus eſſet: Spiritum S.a Filio
procedere ? Si item accipit a Filio Spiritus S. quod ' ante jam Filio
non dante habuit ; utique nequaquam fecundum fenfum horum ver
borum fignificatur, a Filio tanquain cauſa accepiſſe Spiritum S. quže
enim ex caufa accipit Spiritus S. non antea jam habebat. Sic eniin
Didymus Lib . II. de Spiritu Hie, accipere, ut divine nature conve
niat , accipiendum. Quomodo ergo Filius dans non privatın his que
tribuit , neque cum damna ſuo impertituiiis: f1o Spiritus non di
cipit quod antea non habuit:: Si enim quod prius : nom ihhabebat
accopit, transluto in alium minert; vacuns largitor effectus eft; cef
ſáns habere quod tribuit. Quomodo igitur fupra de riaturis incor.
poralibus diſputantes intelleximus, fic & nunc Spiritiim S.'a Filio ac
cipere, id quod fuæ - laturæ fuerat cognofcendum eft : Et non dar
tem age accipicntcm , fed unam figuifirare fulftantiam . > Quia.orgo
omnis humana vox nibil poteft aliud judicare quam coryord'së
Trinitas , de qua nunc nobis fermo eft, omnes materiales fubtirids
fuperat : idcirco nullum verbum purrft einproprie coaptari's , Jejus
figus.
.
618 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

fignificare fubftantiam , fed omne quod loquimur , NATAXENTIM @ s,

five abuſive eft, ese de incorporalibus cunctis, & maxime cum de
Trinitate loquimur. Sic pariter AMBROSIUS negat , illud; De meo
accipiet, five quod Spiritus S. a Filio accipiat , de poteſtatis divinæ
jure eſſe dictum. At fi his ipſis verbis ſignificaretur, Spirituin S. a
Filio procedere; utique hoc intelligendum foret de poteſtatis divinz
jure. Potentia enim five poteſtas in Filio ſic eſſet producendi Spiri.
rum ſanctum . AMBROSII Lib. III. de Spiritu S. Cap. XVIII. verba
funt hæc : Scriptum eft: Ille me clarificabit, quia de meo accipiet,
annunciabit vobis. Quod de munere magis diſpenſationis vide
tur , quam de poteftatis divinæ jure dixiſſe.
Porro cum eo , quod Spiritus S. a Filio accipiat , concluderet
NOVATIANUS more Latinorum , majorem Spiritu S. eſſe Filium ; di
ſerté hinc legitur HIERONYMUS, doctrinam hanc Novatiani damnafſe.
Ipſius Novatiani Presbyteri Romæ veteris Lib .de Trinitate, Cap. XXIV .
verba hæc funt, pag. 1046. operum Tertulliani, editionis Pariſien
fis Pamelii , anno 1616. Si a Chriſto accepit, quæ nunciat , major.
ergo jam Pøracleto Chriſtus eft, quoniam nec Paracletus a Chriſto
acciperet, niſi minor Chriſto effet. Minor autem Chriſto Paracletus
Chriftum etiam Deum effe hoc ipfo probat , a quo accepit, que nun
ciat, ut teftimonium Chriſti divinitatis grandefit, dum minor Cbri
fto Paracletus repertus, ab illo fumit , quæ ceteris tradit. Quando
quidem fi homo tantummodo Chriſtus, a Paracleto -Chriſtus acciperet,
quæ diceret, non a Chriſto Paracletus acciperet , qua nunciaret. At
vel ob hæc verba , librum illum Novatiani darunavit Hieronymus.
Sic enim in notis ibidem ipfe latinus Pamelius p. 1050; Nominatim
Si
propter hunc locum bæreticus vocatur hic liber a B. Hieronymo.
enim a Filio Dei procedit Spiritus fanctus, omnino major ipſo Fi.
lius , prout eodem de nomine Filio majorem efle Patreni SS. Patres
docent . Cum ergo fimpliciter neget Hieronymnus ex eo, quod Spie
‘ritus S. a Filio accipiat , ſequi, Spiritu S. majorem eſſe Filium : pa
tet utique , Hieronymum nunquam verba Chriſti illa, De meo accipiet,
de Spiritus S. proceſſione a Filio accepiſſe. Sic & JOHANNES Chry.
fofto
 NON EST ARG. PROCESS . 649
foftomus diſerte' docet , obfcurum omnino effe , cum dicitur Spiri
tus S. accipere a Filio , additque: nequaquam hinc fequi ; mutuari
a Filio Spiritum, aut Filii poteftati fubjacere; quæ tamen ſuo ſenſu
eſſent vera , fi de Filio procederet Spiritus S. Non enim exiſteret,
niſi a Filio produceretur, adeoque hac ratione poteſtati ſive poten
tiæ ſpirațiva Filii ſubjiceretur, dum ab eadem dependeret. Neque
porro quicquam haberet Spiritus S. niſi dante Filio , adeoque hac
ratione Filio deberet omnia Spiritus S. Sic eniin Chryfoftomus
Hom . de S. & adorando Spiritu. Vidifti quomodo , inquit, A fe
ipſo non loquetur, ſed ex illo accipict ? An non poteft demonftrari Spir
ritus fančtiauctoritas . An non demonſtravit, inquit , cum ſubjacere
poteſtati Filii, & mutuari ab eo & aliis fuppeditare? Attende di:
ligenter, quoties tibi dictum aliquod apparet obſcurum , ne ftatim ad.
dicas te dictioni, fed exfpecta finem fententia. Non vides quando
-exſtruuntur domus , quomodo, omnia confufa fint , cakx , lapides,
ligna & oculis tuis:omnia fint confuſa, artifici autem omnia bene quadra,
verunt? Scit cnim ſuo tempore, quomodo hoc confufum in hoc loco, illud
in alia congruat: quæ nunc diſperſa in barmoniam quandam
convenientia ædificii pulchritudinem perficiant. Igitur cum vide,
ris dicentem ab hoc in illud , & ab illo in hoc tranfilire, crede quod
materias præparct ; quando conjungo materias , : tunc oftendo quam
bene conveniant. Ubi fane fi çenfuiſſet ex eo quod Spiritus a Fi,
lio accipiat , ſequi quidem , aut eo ipſo ſignificari, Spiritum S. ?
Filio procedere;- fane Chryſoſtomus objicienti , quod inde fequatiu
Spiritum S. ſubjacere & omnia debere. Filio , fuo ſenli omnino
hæc inde ſequi reſpondiſſet, dum ſcilicet ex Filio procedit Spiritus
Ș. ut modo oſtenſum ; neque verba illa Servatoris unquam obſcura
effc dixiſſet, aut longa indigere explicatione, Uno enim verbo in
telligi eo ipfo dixiſſet : Spiritum S. procedere a Filio. Sic & Hom ,
LXXVII. in Johannnem : De meo , inquit, accipiet, five de gratia,
que in meam carnem advenerit , five de cadem , quam, ego haben,
cognitione, non tanquam indigeat, neque quod ab alio,difcat. Quæ
ergo Spiritus S. accipit a Filio , non tanquam indigus accipit; ad
eoque
650 TRACT. XII. - SPIRITUS ACCIPIET DE MEQ

eoque jam ante Filio non dante habebat. Non ergo Spiritus S. ha
ctenus a Filio tanquam cauſa accipit, Quæ enim a cauſa accipit,
non jam ante habebat.
Porro cum Ariani ex eo , quod Spiritus S. a Filio accipiat;
Spiritus ſancti hinc principium eſſe Filium inferrent; AUGUSTINUS ad
hoc argumentum reſponſurus, Lib . contra fermonem Arianorum
Cap. XXIII, nequaquam addit , recte quidem ex eo quod a Filio
accipit Spiritus S. inferri , principium Spiritus S. effe Filium ; errare
vero Arianos, qui creationis modo Spiritum S. a Filio productuin
eſſe crederent. Quod utique neceſſario reſpondiſet, ſi, accipere
Spiritum S. a Filio , argumentum habuiflet proceſſionis Spiritus S. a
Filio : de hoc enim res agebatur ; ſed e contrario diſerte ex eo, quod
Spiritus S. ex Filio accipiat , fequi negat , Spiritum eſſe ex Fifio,
cum tam Spiritus S. quam Filius ex Patre fint. Additque : fi propo
fitio illa : De meo accipiet, ratione principii intelligatur, de Patre
illam elfe intelligendam , a quo procedat Spiritus S. Verba ejus funt:
Quod autem dixit de Spiritu S. De meo accipiet, ſolvit ipfe quæſtio.
nem , ne putetur per quosdam gradus fic de illo effe Spiritus S. quo
modo ipfi de Patre, cum ambo de Patre, ille naſcatur, iſte procedat ;
quæ duo in illius naturæ fublimitate difcernere omnino difficile eft.
Ergò ne boc putaretur , ut dixi, continuo fubjecit : Omnia , que
babet Pater , mea ſunt, propterea dixi, de meo accipict; ita fino
dubio intelligi volens, quod de Patre accipiat. Hinc rurſus folutu
rus argumentum Maximini Ariani fupra a nobis allatum , quo ex eo,
quod Spiritus S. a Filio acciperet , pariter inferebat : Spiritus S. prin
cipium eſſe Filium , 'verba illa : De meo accipiet, denuo exponit de
Patre, & non de Filio ; diferte ſic negans," ſi ratione principii intelli
gatur propofitio illa : De meo accipiet, de Filio eandem poſſe intel
ligi. Sic enim Lib. I. adverſus Maximinum reſpondet: Quod dicis :
Dominum dixiſſe de Spiritu S. De meo accipiet: ideo di & tum eft, quia
de Patre accepit, & omnia , quæ funt Patris, fine dubio & Filii
funt. Nam ipfe, cum hoc dixiſſet, odjecit : Ideo dixi, de meo ac
cipict, quia omnia , quæ habet Pater , mea funt. Eo fenfu hinc
alibi
 NON EST ARG . PROCESS .
651
alibi porro negat, Spiritum S. a Filio accipere : non enim gradatim
in Trinitate obtinere ; ut Spiritus fanctus a Filio , Filius a Patre ac
cipiat. Sic enim Lib. II. contra Epiſt. Parmeniani Cap. XV. Tom.
VII. operum . Ita a fé (Parmeniano) teſtimoniis prolatis mala cauſa
convincitur , quia etfi dicat Filius accepiffe fe a Patre, ego Spiritum
Sanctum de fuo accipere, non quafi gradatim , fed ficut ipſe expo
fuit dicens : Quia omnia, quæ habet Pater mèa funt, ideo dixi, de
meo accipiet. Et Tractatu C. in Johannem , Tomo IX. operum .
Quod ait : De meo accipiet.Ef annunciabit vobis , catholicis percipite
mentibus. Non enim propterea , ficut quidam hæretici putaverunt,
minor eft Filio Spiritus S. quia Filius accipiat a Patre , & SpiritusS.
a Filio, quibusdam gradibus naturarun . Abfit hoc credere , abfit hoc
dicere, abfit a Chriſtianis cordibus cogitare., Denique continuo folvit
ipfe quæftioncm , & cur hoc dixerit, explanavit: Omnia, inquit,
quæcunque habet Páter , mea ſunt, propterea dixi, quia de meo ac
cipiet, & annunciabit vobis. Quid vultis amplius? Ergo a Patre
accipit Spiritus S. unde accipit Filius : quia in hac Trinitate de Patre
natus eſt Filius, de Patre procedit Spiritus S. Qui autem de nullo
natus fit, de nullo procedat, Pater folus eſt. Quemadmodum &
verbis laudatis ex Lib. contra ſermonem Arianorum Cap. XXIII. ſub
jicit , a Filio vero faltem accipere dici Spiritum fanctum ob conſub
ftantialitatem : Ita fine dubio intelligi volens quod de Patre acci.
piat: ſed ideo de ipfius, quia omnia, quæ habet Pater, ipſius funt,
Quibus paria habebat verbis modo laudatis ex Lib. II. contra Epiſt.
Parmeniani. Et hinc diſerte tandem hoc ipſum dictum eſſe ob unam
divinitatem fatetur Tractatu CVII. in Johannem : Illud, inquit, quod
ait, cum de Spiritu fan &to loqueretur: Omnia , quæ habet Pater,
mea ſunt, propterea dixi, quia de meo accipiet ef annunciabitvo
bis, de his dixit, que ad ipfam Patris pertinent divinitatem , in
quibus illi eft æqualis, omnia, que habet, habendo.
CYRILLUS Alexandrinus etiam Lib . XI. in Johannem , Cap. II.
diſerte docebat, improprie dici de Spiritu S. quod ex Filio accipiat,
nos faltem fic de Deo loqui, verum intelligi non humano more , fed
modo
652 TRACT . XII . SPIRITUS ACCIPIET DE MÈO

noſtrum excedente. Nullus, inquit, turbetur acci

modo captan noſtrum
piendi verbo, fed recordetur , nos quidem ut bomines ea de Deo lom
qui, non fic tamen intelligi, verum modo captum noſtrum excedente.
Et Lib. XI. in Johannem , Cap. I. Quodfi craſſioribus verbis expoſitum
illud , ſcandalizari tamen baud decet , quin potius linguæ noftræ in
opiam cauſabi?nur, que divina hæc, pro eo ac decet, efferre non po
teft. Quæ cnim oratio illa natura ineffabili & gloria minor non eſt ?
Non ergo verba illa : Demeo accipiet, Cyrillus de proceſſione Spiri
tus S. a Filio accepit ; fecus utique non improprie dixiffet, Spiritum
S. a Filio accipere ; aut difficulter illud omnino explicari: quin abs
que omnibus craſſioribus verbis, aut accuſatu linguæ inopia , uti
modo facit, expedite quidem duobus verbis clariſſime illud explicari
oſtend flet: fenfum ſcilicet effe , quod a Filio productus fit, prout
quidem Latim ſenſum huncverborum illorum efle , manifeftiffimum
& expeditiſſimum volunt. Rurſum Lib. XI. in Johannem , Cap. II.
Accipere , inquit , intelligitur ex Patre & Filio, quæ illorum funt,
non quod cognitionem & virtutem , quæ in iis eft, aliquando nos
baberet, ac vix tum habeat, cum habere cenfetur: femper enim fa
piens & omnipotens Spiritus efta . Et Cap. I. Neque vero ullo modo
ſuſpicandum eft, Paracletum , id eft Spiritum , naturali & infta
fibi virtute effe deftitutum , ut niſi acceperit, ne fatis quidem fibi fit
futurus, ut opera divina perficere queat. Si vero Spiritus fanctus
non indigebat acceptione , omniaque jam habebat , quæ accipit a
Patre & Filio , non dante etiam Patre & Filio: patet utique, Cyril
lum verba illa Chriſti: Di meo. Bicipiet, nequaquain rationecauſæ ac
cepiſſe. Quæ enim jam habebat SpiritusS. non poterat a cauſa ſui tan
quam cauſa accipere. Eusebi Emiſleni candem verba perquain diſerta
funt, Dominica IV. poft Pafcha: Hæc autem quoniam omnium trium coma
: munia funt , & fubftantialiter communia , potcrat dixiffe Dominus,
fi voluiffet: Quia de meo & Juo accipiet, & annunciabit vobis. Nam
& Filius quando prædicabat, & de fuo, & de bis que Patris. See
Spiritus fanéti funt accipicbat. Quoniam una eft fapientia & ve
ritas omnium trium . Unde & ipfe diccbat: Mea do&trina, non effe
Quomodo vero , fi hac propolitione : Spiritus S. ex Filio aca
cipit,
 NON EST ARG. PROCESS .
653
cipit , proceſſio Spiritus S. a Filio ſignificatetur, dicere potuifTet Eu
ſebins : quod Filius à Spiritu S. aut Spiritus S. de fuo acceperit ?
Anne ergo Spiritus S. fui ipſius, aut Filii principium eli ? ' Nequa
quam ergo propofitio illa : Spiritus S. de Filio accipit , de proceſ
fione Spiritus S. a Filio interpretanda erat.
Dices primo : Si'Spiritus S. omnia a Filio, accipit, uti Athana
fius fupra docebat ; accipit utique eſſentiam a Filio , adeoque & 2
Filio procedit. Verun vel Salvator ipſe verbis illis ; De mco acci
pier, et annunciabit vobis, oftendit, acceptionem Spiritus ß .intelli
gendaın ſaltem eſe de iis, quæ Spiritus S. diſpenſative , five falit
tis noftræ gratia revelat , vel operatur : ex horum enim numero &
annunciatio illa a Spiritu S. diſcipulis facta. Omnia ergo , quæ
Jutis noftræ cauſa revelat- vel agit Spiritus S. a Filio accipit ; ſub
hiſce vero nequaquam efſentia Spiritus S. ſubſumi poteft. Nam præ
terea , ut oftenfum , a Spiritu Filius etiam accipit : quod tamen pa
riter nonniſi de iis intelligitur , quæ ratione falutis noftræ aut nobis
revelavit Servator, ant operatus per divinitatem fuam ; non vero ſen
fus ejus , quod etiam a Spiritu S. effentiam accipiat. Hinc pariter
Cyrillus Alexandrinus de hac ipfa temporali Spiritus S. acceptione
a Patre & Filio agens , ratione cognitionis & virtutis illam faltem
exponit , Lib. XI. in Johannem , Cap. II. Accipere , inquit , Spiritum
S. ex Patre & Filio , que illorum funt, non quod cognitionem egy
virtutem , quæ in iis eft, aliquando non haberet , ac vix tum habeat,
cum habere cenſetur. Neque hinc unquam Patres catholici eſſentiam
etiam a Filio accipere Spiritum S. tradidere.
Dices porro : Si Spiritus S. a Filio accipit cognitionem , juxta
verba Servatoris, accipit utique & eſſentiam a Filio : in divinis enim
cognitio cum eſſentia eadem eſt. Verum Spiritus ſancti quidem eſſentia
cum fubftantiali ſcientia eft eadem ; falſum vero , Spiritum S. ſcien
tiam fubftantialem a Filio accipere. Quod enim nobis communicat
Spiritus S. accipit a Filio ; at nequaquam iple nobis communicat ſub
ftantialem ſuam cognitionem , fed donum faltem cognitionis. Dona
vero Spiritus S. ejus funt energiæ , adeoque creata. Sic enim
13 BASI,
 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO
654
BASILIus Lib. V. contra Eunomiam , Tom. II. operum , pag. 141 .
Spiritus S. caufam quidem Deum habet ut fontem fuum , illincque
ſcaturiens. Fons eſt autem ipfe prædi&torum bonorum . Sed quod
quidem ex Deo ſcaturit, fubftantiale eft: quæ vero ex ipſo ſcaturiunt,
actiones ipſius ſunt. Accipit ergo Spiritus a Filio donum cognitionis
faltem , quod hinc fidelibus tribuit. Falſum vero , donum cognitio
nis five cognitionem hoc ſenſu acceptam , eſſentiain eſſe Spiritus S.
Eſſentia enim Spiritus S. non eft creata : at ex creatorum numero
dona uiique Spiritus S. funt. Sic pariter & Filius cognitionem five
fapientiam , quam nobis tribuit, 'accipit a Spiritu S. uti ſupra often-.
1 fum , Necdum tamen hinc fequitur , licet cognitio in divinis ſit
eadem cum eflentia , Filium accipere a Spiritu S. eflentiain. Et cur,
quæſo, conſequentia hæc non valet ? niſi quod fubftantialis quidem
cognitio eadem fit eum eflentia , donum vero cognitionis non item.
At non cognitionem fubftantialem , ſed donum ſaltem cognitionis ac
cipiat a Spiritu S. Filius; hoc enim folum nobis communicat.
Cichovius Hinc pariter ruunt argumenta illa Jefuitæ cujusdam , quæ ſub
finem Reſponfionis I. fupra a nobis allata funt. Argumentabatur
enim ; Cujus ſunt ea omnia , quæ habet Pater, ab eo Spiritus S. ac
cipit loqui, ſeire, eique identificatum effe. Mea ſunt omnia que ba.
bet Pater, ait Filius. Ergo. Rurſum : A quo Spiritus S. accipit
fapientiam , & vim illuminandi Apoftolos, ab co accipit effentiam :
idem enim in Deo eft fapere, & effe. A Filio accipit Spiritus S. ſa
pientiam & vim illuminandi, ut veritas ipſa teftatur. Ergo, & c.
Subſtantialis enim quidem cognitio , fcientia , fapientia , vis illumi
nandi & loquendi eadem funt cum eſſentia. Falfum vero, ſubſtan
tialem y. g. cognitionem Spirituin ſanctum a Filio accepiſſe; aut cu .
jus omnia , quæ habet Pater , ab eo Spiritum S. accepiſſe ſubſtantia
lem ſcientiam & vim loquendi. Quæ vero accepit Spiritus S. a Fi
lio , dona ſunt cognitionis , v. gr. illuminationis & c. hoc ſenſu ve
ro , vi illuminationis v. g. locutionis , cognitionis non eft in divinis
identificatum eſſe. Sane fecundum ea , quæ fupra oftendimus,
Chriſtus pariter accipit a Spiritu S. loqui , ſcire, fapientiam , vim
illu
 NON EST ARG. PROCESS. 655
illuminandi: necdum tamen exinde fequitur, a Spiritu S. accipere
Filium eſſentiam . Cur vero, niſi quod aliud fit donum cognitio
nis v. ġ aliud fubftantialis cognitio ? Negabannus quidem ſupra argu
menta illa referentes, Spiritum S. a Filio accipere ; ſed occupati
tum eramus circa principalem verborum illorum : De meo accipiet,
fenfum , fecundum quem utique a Patre Spiritum S. intelligitur ac
cipere. Et hinc Jefuitæ fecundum hunc ſenſum negabamus, Spiri
tum S. a Filio procedere, utpote qui fecundum hunc potiorem ſen
fum volebat de Filio verba illa Chriſti eſle interpretanda.
Objicies vero : Didymum Alexandrinum Lib. II. de Spiritu S.
docere; Spiritum S. a Filio áccipere eſſentiam fuam. Verba enim
ejus : Siquidem & Filius eadem a Patre accipere dicitur, quibus
ipfe fubfiftit; neque etiam quid aliud eſt Filius, exceptis his, qua
ei dantur a Patre, nequc alia fubftantia eſt Spiritus S. præter id

quod datur ei a Filio. Si ergo non alia eft fubftantia Spiritus S.

præter id , quod datur ei , five ipſe accipit a Filio ; ſubſtantiam uti
que fuam a Filio accipit. Verum Didymum nequaquam concedere,
quod Spiritus S. a Filio eſſentiam accipiat ; patet utique ex eodein
loco , ubi diſerte re ipſa negat, Spiritum S. accipere a Filio , ne
que hæc nifi iinproprie five abuſive dici fatetur. Verba ejus
ſunt: Spiritum S. a Filio accipere id , quod fuæ natura fuerat,
cognofcendum eft, & non dantem & accipientem , fed unam fignifi
care ſubſtantiam . Et hinc objecta verba mox ſubdit . Pergit vero
abhinc : Quia ergo omnis humana vox nihil poteft aliud judicare
quam corpora , Ego Trinitas , de qua nunc nobis fermo eft, omnes
materiales ſubſtantias ſuperat : idcirco nullum verbum poteft ei
proprie coaptari , elle ejus fignificare ſubſtantiam , fed omne quod
loquimur rataxensixãs, five abuſive eft, & de incorporalibus cun
1
Etis , & maxime cum de Trinitate loquimur. Scilicet ſenſus Didy.
mi eſt : Spiritus S. cum Deus , cum perfectus fit; nihil utique acci
pere poterat , quod antea non habebat: revera ergo Spiritum S. a
Filio nihil accipere poſſe; quemadmodum & ipfe Didymus laudatis
modo verbis præmittebat: Spiritus S. non accipit quod ante non
babu
 656 Tract . XII. SerrítUS ACCIPIET DE MES
habuit: fi enim quod prius non habebat accepit, translato in alium
munere vacuus largitor effe.Tus eft, ceffans habere quod tribuit,
Dici interiin Spiritum S. accipere a Filio improprie faltem & abufive ;
ut ſcilicçt una utriusque ſubſtantia eo ipfo fignificetur. Nihil ergo
Latinos juvat Didymus. Quæ enim conſequentia: Filii & SpiritusS.
una eft eſentia : (hoc enim Didymo eft : Spiritum S. accipere a Filio,
non quod Spiritus S. re ipſa a Filio accipiat ) Spiritus S. ergo a Filio
procedit ? Quod utique tum demum inde infertur, ubi revera etiam
Spiritus S. a Filio accipere eſſentiam afferitur. Et hæc quidem pe
çuliaris interpretatio eft verborum illorum : De meo accipiet. Nos
interim fupra ideo inter ceteros Patres retulimus hæc verba Didymi :
quia ipſis adhuc dum ad fignificandam faltem unam eſſentiam Spi
Cichovius
ritum S. a Filio accipere fatetur dici,
Inſtat porro Jeſuitarum nonnemo : Docere alibi Athanaſium ,
quæl, I. p. 8.
a Filio, accipere notitiam extremi judicii Spiritum S. Verba Atha .
naſii funt Orat. IV . contra Arianos fol. 495 , Si admittas Spiritum
$. ſcire, (diem judicii ) multo magis Verbum , quatenus eft Verbum
4 920 etiam Spiritus accipit , noverit eundem . Verum neque Acha
nafius hic Spiritum Ş. dicit a Filio aceipere notitiam extremi judicii;
neque , fi idein diceret, abſurdi hinc quicquam eliceretur. Quo-,
modo enim cognitionem futuroruin a Filio accipiat Spiritus S. fupra
vidimus: nimirum dum ex eadem cognitione, qua Filius etiam
pollet , eandem habet, & accipit. Addit vero idem Auctor: Idem
( Athanafius) Lib. de communi effentia Patris Filii & Spiritus S. fol.
€ 22 , ad finem , per hæc verba ; De meo accipiet, probat, to TO BE
Filio tribuendum effe, ut tribuitur Patri. Verum quam facile folu
tio hujus patebit ei , cui copia datur ipforum operum Athanaſii?
hæc enim modo non ad manus, Abhinc objicit idem porro verba
illa Cyrilli ex Lib. XI. in Johannem , Cap. I. quibus ideo dicit Spi.
ritum S. a Filio accipere ; quia conſubſtantialis eſt Filio , & JEWE CE
Tās procedit per ipfum , omnem ipfius in omnibus efficaciam ha
bens. Quibus paria habet BELLARMINUS , dum Lib. II. de Chriſto
Cap. XXV. ex eodem loco Cyrilli objicit illa ; Nam cum per Filium
matu .
 NON EST ARG. PROCESS .
657
naturaliter procedat, ut proprius ejus cum omnibus quæ abſolute
babet, accipere dicitur , quæ ipfius funt. Verum ubi Cyrillus in
quit : Spiritum S. JWTPETās, aut naturaliter per Filium prodire :
(prodire enim , inquit, non procedere ) nequaquam æternam pro.
cefſionem Spiritus Sancti intelligit, ſed millionem faltem ejus tem .
poralem. Sed inſtat Bellarminus: Noid , Spiritum procedere per
lium cum omnibus, qua abſolute babet. Quid enim id aliud figni-.
ficat, quam effentiam divinam & omnes abſolutas perfectiones Spiri .
tui fan £to per proceffionem a Filio communicari . Abione. Nequa
quam enim Cyrillus inquit, quod Spiritus S. per Filium prodeat cum
omnibus quæ habet: ſed verba ejus ſant: quod Spiritus S. per Fi
lium prodeat naturaliter , ut proprius ejus cum omnibus quæ abfo
lute habet: fic verba hæc: Cum omnibus, quæ abſolute habet, con,
jungens cum illis, ut proprius ejus ; non vero cum præcedentibus
illis : Quiper Filium prodit. Objectorum deinde verborum Cyrilli
fenfus is , quem ipfe Cyrillus laudato loco tradit , cujus verba ſupra
vidimus Reſponſ. II. Nimirum , quemadmodum odor exit a fore,
& ea quæ ſunt capacia , odore fuo afficit, qui odor licet inde extrin
fecus quidpiam videatur , idem tamen eſt cuin flore : fic etiam ac,
cipere Spiritum S. a Filio intelligi debere, dum ſcilicet ipſe per
Filium ad nos tranſeat, illuſtrando nimirum & fanctificando nos,
cum æque proprius fit Filii Spiritus fancius cum omnibus quæ
habet.
Reliqua vero , quæ ex eodem Cyrillo prior Jeſuita adducit,
fupra jam Reſponſ. II. diluebamus. De Ignatii vero verbis,
quæ abhinc urget, Tractatu peculiari , quo demonſtratur, audire
Spiritum S. quæ loquitur , non eſſe argumentum proceſſionis Spiri
tus S. a Filio , agemus. Quæ deinde ex Anaſtaſii Sinaitæ verbis ob .
jicit, ſupra jam diluimus. Subjicit hinc illa Cyrilli Hierofolymitani
ex Catecheſi XVI. Pater dat Filio , & Filius communicat Spiritui S.
Ipfe enim Jeſus eft qui dixit: Omnia mihi tradita funt a Patra
meo. Etde Spiritu S. Illeme glorificabit, quia de meo accipiet. Et
Z ad .
658 TRACT. XI . SPIRITOS ACCIPIET DE MEO

addit: Hinc manifeftum eft, in eo fenfu dici Spiritum S. accipere a

Filio, vel Filium communicare Spiritui fanéto, in quo Filio omnia
funt tradita a Patre. Sed Filio omnia funt tradita ad intra ſeu per
originem . Ergo & Filius Spiritui communicat , & Spiritus S. a Fi.
lio aciipit ad intra & per originem . Quamvis vero Filio a Patre
omnia funt tradita per originem ; adhuc dum tamen , quæ in tem
pore accipit a Patre ob unam faltem eandemque cognitionem , non
jam ab æterno acceperat ad intra , prout neque quæ in tempore an .
nunciavit , jain ab æterno ad intra annunciarat. Hoc fenfu ergo
verum utique , quoinodo Spiritus S. a Filio accipit , fic etiam a Pa.
tre accepiſſe Filium , & vice verſa. Ut vero , ubi ad intra omnia
Filius a Patre accepiſſe dicitur , eodem pariter fenſu neceſſario intele
ligatur , Spiritum S. etiam a Filio accipere ; nulla utique ratio mon
ſtrat. Pater , inquit Cyrillus , dat Filio , & Filius communicat
Spiritui fan £to, ſcilicet ut ex hac communione oftendat unam ean
demque eſſe eſſentiam Patris Filii & Spiritus S. At hoc pariter ne
ceſſario inferretur, etiamſi ratione Filii a Patre accipere ad intra Fi
lius , ratione Spiritus S. vero temporaliter faltem a Filio accipere
Spiritus intelligatur. Si enim omnia ad intra a Patre habet Filius,
ejusdem utique eſſentiæ eſt cum Patre. Rurſum fi Spiritus S. tem
poraliter omnia habet a Filio ob unam cognitionem , virtutem &
voluntatem ; pariter utique fequitur, & Spiritum S. unam habere
cum Filio eſſentiam .
Subdit Jefuita Epiphanii quædam verba, fed de his Tractatu,
in quo objecta teſtimonia ex Patrum orientalium ſcriptis diluentur.
Addit hiſce Baſilii verba , quibus ex Filio accipere Spiritus S. dicitur;
fed hoc argnmentum toto hoc Tractatu difcuffiinus. Objicit porro
illa Gregorii Theologi ex Orat. XLIX. quæ eft de fide, p. 736. Set
vator miſit nobis Spiritum S. de propria ſua & una fubftantia , pro
tectorem , fgnatorem & du &torem in vitam aeternam . Sicut fcriptum
oft ex voce Dei: Effundam de Spiritu meo fuper ſervos meos , ES
Incillas meas. Et iterum : Spiritus ex meprodibit. Eripfe Domi
 NON EST ARG . PROCESS . 659
nas Salvator nofter : De meo, inquit, accipiet, ex eo utique, quod eft
Filius, quia El Filius de eo , quod Pater eft. Additque Jeſuita :
Notent adverſarii , bic ita fe referre debere ad Filium , quod accips.
tur a Spiritu S. uti referunt ad Patrem , quod accipitur a Filio. Et
primo quidem quomodo Filius ex ſua fubftantia Spiritum S. mittat,
Tractatu , in quo demonftratum , initti a Filio Spiritum S. non eſſe
argumentum proceflionis Spiritus S. a Filio , oſtenſum . Dum enim
Filius Spiritum S. in ſe & ſuaſubſtantia habebat; non poterat utique
Spiritus S. a Filio mitti , niſi ex eadern illa & una ſubſtantia ejus.
Cum ergo S. Gregorius docuiſſet, Servatorem mittere nobis Spiri
tum S. de una & propria ſua ſubſtantia , ad hoc demonftrandum ad .
ducit inter alia etiam verba Chriſti: Demeo accipiet ; ut ſenſus fit,
non de alia , ſed de una eademque fubftantia Filii accepiffe Spiritum ,
dum ſcilicet ad nos miſſus. Ex quo utique patet, S. Gregorium
hifce nonniſi de temporali Spiritus S. a Filio acceptione agere. Quo
ego Filius de co , quod Pater eft.
fenfu hinc pariter addit : Quia este
Significans fcilicet, quod quemadmodum Spiritus S. dum a Filio
miſſus, ex una & propria Filii ſubſtantia miſſus fuerit, acceperitque
quæ nobis annunciarit; fic pariter Filium a Patre miſſum ex una &
propria Patris ſubſtantia miſſum fuiſſe, & accepiſſe, quæ nobis an
nunciarit. Ponamus ergo ſecunduin Gregorium Theologum ita re
ferri debere ad Filium , quod accipitur a Spiritu S. ut refertur ad Pa
trem , quod accipitur a Filio. Hoc ipfum utique intelligendum ſal
tem fuerit de iis , quæ temporaliter Filius a Patre , Spiritus S. a Filio
accipit, dum uterque ad nos mittuntur. Fac vero ratione Filii ætec
nam ejus acceptionem a Patre Gregorium hic intelligere; necdum
tamén hinc quicquam pro proceſſione Spiritus S. a Filio elicietur.
Sic enim nequaquam Gregorius fimpliciter ratione ejus, quod vel
quale quid accipitur, comparationem inſtitueret inter Filium & Spin '
citum S. uti Jeſuita volebat ; fed ratione ejus, quod ex una eademquç
fubftantia accipiatur. Dixerat enim S. Gregorius, Spiritum S. mitti
Filio ex ana eademque ejus fubftantia : Servatorem enim hoc docer
22
 660 TRACT. XII. SPIRITUS ACCIPIET DE MEO

re , dum inquit: De meo accipiet ; & hinc addit : Quia & Filius da
60 , quod Pater eft, referens hæc fcilicet ad verba illa , quibus modo
dixerat, Spiritum S. ex una eademque ſubſtantia Filii mitti. Ubi utique
commode hic fenfus obtineret : prout Filius nihil ab intra accipere
poteſt a Patre , nifi ex fubftantia ejus ; fic & Spiritum S. dum ad
nos mittitur, non poſſe pariter accipere a Filio, niſi ex una ejusdein
ſubſtantia,
Occidentales Patres quod attinet , quos hiſce fubdit Jeſuita, Hi
larium & Fulgentium , verba eorum corrupta eſſc Tractatu de cor
ruptelis in Patruin latinorum fcriptis perpetratis oſtenſum . Leonis
vero Magni verba, quæ pariter ibidem objicit, cum nihil habeant, nifi
quod Spiritum S. det Filius idem hoc vero eſſe ac fic dictum , Spi
ritum ſanctum a Filio accipere: argumentum , quod hinc Latini urgent,
præſenti Tractatu diſcuſſimus, prout & ea , quæ idem Jeſuita abhinc
pro verbis illis Chriſti, De meo accipiet, addit.
pag, 12 & 13. Objicit tandem idem Auctor illa Epiphaniž ex hærefi LXIX.
Arianorum : Omnia a Deo creata ſunt, folus vero Filius Dei genitus
eft, & folus Spiritus S. ex Patre proceffit, & ex filio accepit; re
liqua vero omnia funt creata , ut neque progreſa cx Patre pro.
cefferunt, neque ex Filio acceperunt, fed ex plenitudine Filija
Sed nibil agit Jeſuita. Docet Epiphanius. Omnia a Deo eſſe
creata , Filium vero cum Spiritu S. eſe increatum : quia ſcili
eet Filius ex Patre genitus , Spiritus S. ex Patre procedit, & a
Filio accipit. Ubi vero ex hiſce fequeretur, Spiritum S. pari
ter a Filio eſſe productum ? Propofitum enim Epiphanii often
dere, Spiritum S. eſſe increatum , idque ex eo probat, quia
a Filio accipit. Annon vero ex eo , quia ob unam eandemque
eſſentiam , ex eſentia , cognitione & virtute Filii accipit Spiri
tus S. quæ nobis annunciat, & falutis noftræ caufa operatur,
( hoc vero eft dicere : Spiritum S. accipere a Filio ) neceffario
fequitur , Spiritum S. effe increatum ? Hinc porro Epiphanius
oftenfurus reliqua effe creata , ſubdit rationem hanc: quia ne
que
 NON EST ARG. PROCESS. 661

que proceſſerunt ex Patre, neque ex Filio acceperunt, fed ex

1
plenitudine ejus faltem , ſecundum verba Evangeliſtæ : Ex pleni.
tudine ejus nos omnes accepimus. Significans ſcilicet, ideo reli
qua effe creata , quia neque ex Patre proceſſerunt, neque ob
unam eſſentiam ex ipſa eſſentia , fapientia & virtute Filii aç
ceperunt ; fed faltem cx plenitudine ejus, participative & tan
quam aliunde. Quo fenfu utique recte dicitur , omnia reliqua
effe creata :' quia non ex Filio , fed ex plenitudine ejus accepe.
runt ; etiamfi hiſce nequaquam principium creativum proceſſioni
æternæ a Filio opponatur.
Et hæc ad illud , quo ex eo , quod Filius diceret: De meo
accipiet, procedere Spiritum S. a Filio inferre Latini fatagebant.

Z 3 TRA.
662 TRACT. XIII. SPIRITUM NON A SE LOCUTURUM & c.

TRACTATUS XIII.
In quo demonftratur, Spiritum S. non a ſemet
ipfo, fed quæcunque audit , ' loqui, non
elle argumentum proceffionis
Spiritus S. a Filio.

bjiciunt porro Latini : Chriſtus utique ipſc tellatur, non

O poſſe ſe a ſemet ipſo operari, nifi Patrem operantem vi
derit , Johannis Cap. VI. & quæcunque audiverit a Patre ;
ipſum in mundo locutum . At hæc non aliter intelliguntur, quam
quia Filius ex Patre tanquam cauſa productus. Jam pariter & de
Spiritu Filius inquit, Johannis XVI. Spiritus non loquetur a ſemet
ipſo, ſed quæcunque audict, loquetur. Dum itaque Spiritus S. ni
hil loquitur , niſi quæ audiat a Filio ; patet utique inde, Spiritum S.
pariter a Filio procedere. Quod enim modo dicebat, quæcunque
audiet Spiritus S. utut non addat a me ; de Filio tamen intelligen.
A Fi.
dum , dum inquit: De meo accipiet , Et annunciabit vobis.
lio ergo audit , quia ab eo accipit.
Hoc quidem argumentum cum priori, quo ex eo , quod Spie
ritus S. a Filio accipiat, Spiritum S.a Filio inferebant procedere,
plane coincidit. In Trinitate enim audire eft accipere quæ nunci
antur . Ut hinc facile ſolutio pateat præſentis argumenti. Idem vero
denuo argumentum erat Arianorum , quo Filium Spiritus S. princi
pium eſſe oſtenderent. Sic enim Ariani in fermone ſuo apud Auguſti.
num,Tom. VI. operum . Spiritus S. afe non loquitur ,fed in omnibus
Chriſti exſpectat preceptum : Non , inquit, afe,ſed quacunque audiet,
boquetur. RE
 NON EST ARG. PROCESS.
663
RESPONSIO I.
Et primo quidem , fi principalent hujus loci ſenſum cernamus,
quem præ ceteris primario Spiritus S. intendit , quemque ipſa verba
Servatoris fponte de fe fundunt: nequaquam utique hiſce dicitur
Spiritus S. a Filio audire. Non enim Chriſtus inquit : Quæ Spiritus
S. audiet a me , loquetur; ſed ſimpliciter faltem : Quæcunque au
diet, loquetur , additque: De meo accipiet, quæ annunciabit'vobis.
Ex eo ergo audit, a quo accipit. At fecundum potiorem horum
verborum ſenſum a Patre utique accipere hifce verbis Spiritus S.
dicitur , uti Tractatu fuperiori oſtenſum . Pariter ergo hactenus loci
illius ſenſus, quod a Patre Spiritus S. auditurus fit. Hinc & ipfe
AUGUSTINUS laudato Arianoruin argumento refpondet Lib. contra
fermonem Arianoruin , Cap. XXIII. Quod autem in omnibus. Spiri
tus S. Chrifti præceptum exfpeétet , ut babent , légant , fi poffunt.
Quod enim dictum eft : Non a fe loquetur , non eft dictum , quacun.
que e me audierit , fed quacunquc audierit , loquetur. Cur autem
dictum fit , paulo ante jam claruit ex ipfius , quam commemoravi ,
Domini expofitione , ubi ait : Omnia qua babet Pater , mea ſunt,
propterea dixi, de meo accipiet. Et hine porro paflim SS . Patres il >

lud: Quæ audiet, de Patre interpretantur. ATHANASIUS Dialogo I.

contra Macedonium verbis alibi jam landatis. Quemadmodum Filius
omnia babens natura ut Filius ait : Nihil facio a me ipfo , ut bono-
rum gratiam ad Patrem referret ; ita & de Spiritu ipſum audi lo.
quentem . Quecunque enim ille in fua naturababet ut Spiritus Dei,
ea ad caufam ipfam refert inquiens: Non loquetur a fe ipfo, fed
que audierit , loquetur, & futura annunciabit vobis. Item : De
meo accipiet , nempe de Patre. AUGUSTINUS Lib ; contra fermo
nem Arianorum , Cap. XXIII. cum , ut vidimus modo ejus verba , ne
gaſſet illa : Quacunque audiet , de Filio eſſe exponenda, ſubdit : Se
sundum boc Spiritus S. non a fe ipfo loquitur, quia non efl a fe ipſo,
.
qui de Patre procedit ; ficut necFilius poteft a fi facere quicquam ,
quia nec ipfe fe ipfa eft. Et TractatuXCIX. inJohannem , Tom .
ІХ.
664 Tract. XIII. SPIRITUM NON . A ' SE LOCUTURUM &c.
IX. Sicut babet Pater vitam in femet ipſo , nec aliud eft ipfe quam
vita , quæ in ipfo eft, & dedit Filio babere vitam in femet ipſo, boc
eft genuit Filium , qui & ipfe vita effet: fic itaque debemus acci.
pere, quod de Spiritu ſancto dicluín eft: Non enim loquetur a ſemes
ipſo, ſed quæcunque audiet , loquetur ; ut intelligamus non eum effe
a femet ipfo: Pater quippe folus de alio non eft. Nam & Filius de
Patre natus eft, & Spiritus S. de Patre proccdit. Non ergo lo
quetur a femet ipfo, quia non a ſemet ipſo, fed quæcunque audierit,
loquetur. Ab illo audiet, a quo procedit. Audire illi, ſcirc eft:
fcire vero effe, ficut ſuperius diſputatum eft. Quid ergo non eft
femet ipfo, fed ab illo a quoprocedit, a quo illi eft effentia, ab illo,
fcientia, ab illo igitur audientia , quod nihil eft aliud , quam fciens
Nec moveat , quod verbum futuri temporis pofitum eft. Non
cnim di£tum eft, quæcunque audivit , aut quacunque audit, fed
quacunque audiet, loquetur: illa quippe audientia fempiterna eft,
quia fempiterna eft fcientia. In eo autem , quod fempiternum eft,
fine initio & fine fine , cujuslibet temporis verbunt, five præteriti, five
preſentis, five futuri, non mendaciter ponitur. Ab illo igitur
audivit , audit & audiet , a quo eſt; ab illo eſt, a quo procedit.
Et hinc Auctor fententiarum decerpfarum ex Auguſtino , ſententia
CCCLXVII. Proinde cum fecundum temporum volumina locutie bu
mana variatur ; qui per nulla decffe potuit , aut poteft, aut poterit
tempora , vere dicuntur de illo cujuslibet temporis verba. Semper
itaque audit Spiritus S. qui femper fcit, & fcire hoc illi eft, quod 1

ſemper effe, femper vero illi eft effe, de Patre procedere. Nemo au
tem poteſt dicere, quod non fit vita Spiritus S. cum vita Pater, vita
fit Filius. Quæ ex Auguſtini Tractatu XCIX . in Johannem laudavi.
mus , fingula ea repetit & Beva commentario in Johannem ad Cap.
XVI. Tom. V. operum , colum . 570. & Lib. homil. æſtivalium de
tempore , Dominica Cantate, Tom, VII. operum , .colum . 29.
ALBINUS ALCUINUS commentario in Johannem ad verba ; Non a fe
ipfo loquctur. Non enim loquitur Spiritus S. a ſemet ipfo fortaffis,
quia non eft a femet ipfo, fed a Patre. Nam Filius natus eft a Patre,
& Spie

15
 NON EST ARG . PROCESS ,
665
& Spiritus S. procedit a Patre , non enim loquitur a ſemet ipfo , id
eft fine Patris Et Filii communionc: Non enim divifus eft Spiritus S.
a Patre & Filio, fed unum eft opus Patris & Filii & Spiritusfanéti.
1
Sed quæcunque audiet, loquetur. Audiet videlicet per unitatem
fubftantiæ , & proprietatem ſcientie. Non loquitur a ſemet ipſo,
1
quianon eft a ſemet ipſo. Pater quippe folus dealio non eft, Filius
Patre genitus , & Spiritus S. a Patre procedit. Ab ipfo enim eu
diet Spiritus S. a quo procedit: quia non eft a fe ipfo, fed ab illo
a quo procedit. Ab illo igitur audientia, quod nihil aliud quam
ſcientia. Haymo Dominica IV. poſt Paſcha Hom . æſtivali , ad ver
ba Chriſti objecta : Audiet ſcilicet a Patre , a quo eſt non temporali
tér , fed æternaliter , non viſibiliter , fed inviſibiliter. RABANUS
Maurus Hom. CV. Tom .V. operum, pag. 653. Et SMARAGDUS Do
minica III. poſt octavam Paſchæ pag. 97. repetunt, quæ modo lau
dabamus, Albini Alcuini verba. Dum ergo fecundum ſenſum quein
Spiritus S. primario intendit , & quem ipfa verba fponte de fe fun
dunt , audire intelligatur Spiritus a Patre per æternam ejus proceſlio
nem : patet utique, nihil inde hactenus Latinorum ſententiam juvari.
Quæ enim confequentia foret : Spiritus S. a Patre audit per æternam
fuam proceſſionem , five quod idem : Spiritus S. a Patre procedit;
Spiritus S. ergo a Filio etiam procedit ?

RESPONSIO . II.
Quemadmodum vero ſecundum alterum ſenſum verborum il.
lorum : De meo accipiet Spiritus S. a Filio imelligitur accipere Spiri
tus S. dum fcilicet ob unam candemque eflentiam ea quæ nobis an
aunciat S. Spiritus, ex eadem cognitione Filii accipit, ut Tractatu
alio oftenfum : fic pariter inde fequitur, ( nam ex quo accipit , ab
eo etiain fecundum verba Servatoris audit Spiritus S. ) Spiritum S.
etiam a Filio audire; eo fcilicet , quem diximus, ſenſu, dum ob
unam candemque eſſentiam non alia nobis annunciat, nifi quæ ea
dem funt cum cognitione, veritate & voluntate Filii. Hunc fenfura
Аа paſſion
666 Tract. XIII. SPIRITUM NON A SE LOCUTURUM & c.

paſſim pariter Patres proponunt. ATHANASIUS dialogo I. de Trini

tate, Toin . II.pag. 179. Quia omne creatum , fi fit rationale ,
vult, & a fe ipfo loquitur, unde propriam voluntatem babet, cus
Alentium imponit , ut Dei voluntatem dixerit. Spiritus vero non fic,
fed quemadmodum Spiritus Dei, candem voluntatcm cum Deo habet;
ET boc eft illud : Non loquetur a ſemet ipfo. Et pag. 108. Et omnia
rationalia creata quandoque propria loquuntur , quandoque ea quæ
Dei. Spiritus vero non fic : non enim quandoque ea quæ Dei, et
quandoque propria. Neque enim eft alia in ipfovoluntas, quia ne
que in Filio; fed una eſt voluntas Patris & Filii & Spiritus S. &
ob boc dicitur de Spiritu : Non loquetur a femet ipfo ; & de Filio :
Quia a me ipfo nihil facio, ſed quomodo me docuit Pater , bac low
quor : non quia non noverit loqui quid , fed quia non aliud vult Pa
ter , aliud vult Filius, Et aliud vult Spiritus S. DIDYMUS Alexan
drinus Lib. II. de Spiritu S. Tom. VI. operim Hieronymi: De Spi
ritu veritatis, qui a Patre mittatur , & fit Paracletus, Salvator,
qui & veritas, ait : Non enim loquetur a ſemet ipfo , hoc eft non
fine me, og finemco & Patris arbitrio, quia inſeparabilis & mea &
Patris eft voluntate.Et poft aliqua a Latinis inſerta : Ne quis Spie
ritum S. a Patris & Filii voluntate & focietate diſcerneret, fcri.
ptum eft: Non enim a femet ipſo loquetur, fed ficut audiet, loquetur.
Rurſum : Spiritus S. nequaquam feparatus a Filio , propter volunta
tis naturæque confortium , non a ſemet ipſo creditur loqui, ſed juxta
verbum & veritatem Doi loquitur univerſao AMBROSIUS Lib. II. de
Spiritu S. Cap. XII. Et ideo quod loquitur Filius, loquitur & Pater,
& quod Pater loquitur, loquitur & Filius , & quod loquitur Pater
& Filius, loquitur & Spiritus S. Unde & de Spiritu Filius Dei
dixit : Non enim loquitur a fe, hoc eft non fine mea & Patris com
munione. Neque enim divifus ac feparatus eft Spiritus, fed quacun
que audit loquitur: audit videlicetper unitatem fubftantia , & per
proprietatem fcientia. Et Lib. V. de fide, Cap. V. Haud vero in
banc bumilitatem Dei Filium deducemus , ut nifi quæ audierit, fan
sere aut loqui neſciat, & præfcriptam agendi loquendique ci pute
pins
 HON EST ARG . PROCESS 667
witas effe menfuram : quia ſcriptum eft: Ex me ipfe non fum locutus ;
o infra : Sicut dixit mibi Pater , ita loquor ; fed ad obedientiam
Carnis, aut ad fidem unitatis ifta referantur. Plerique enim do.
& iores e axdire Filium , ego dicere aliquid Filio Patrem accipiunt 1

per unitatem natura. Quod enim per unitatem voluntatis novit Fia
lius Patrem velle, videtur audiffe. Unde non officium corporale, fed
erbitrium indiffociabile cooperationis declaratur. Neque enim verbo.
FUm hic aliquem fignificat auditum , fed unitatcm voluntatis atque
virtutis, que es in Patre eft & in Filis. Quam ctiam & in Spi
ritu S. effe memoravit alio loco dicens: Non enim loquetur a femet
ipfo, fed, quacunque audit, loquetur, ut adverteremus, quod
quicquid Spiritus loquitur, loquitur & Filius, & quicquid loquie
tur Filius; loquitur ego Pater . JOHANNES Chryfoftomus Hom .
LXXVII. in Johannem ante medium , pag. 395. Quando dicit, nihil
a fe ipfo loquetur, contrarium nihil, nihil aliud quam fe locuturum
fignificat. Quemadmodum enim de ſe locutus inquit: A meipfo non
loquor , id eft nihil præter ea , qua funt Patris , nibil proprium &
alienum ; ita de Spiritu etiam . CYRILLUS Alexandrinus Lib. X. in
Johannem fub finem , Tom. IV . pag. 925. Cum autem vencrit, in
quit, non loquitur a femet ipſo quidquam : pro eo quod eft, inftit
Labit quidem vobis, veritatis revelabit myſterium : nihil enim
loquetur prorſus, quod mihi non placeat ; fed nec peregrinam vobis
doctrinam tradet: nec enim fuas vobis leges inferet, fed cum Spiritus,
& quafi mens mea fit, es que in me funt loquetur. Et afler,
tione XXXIV . Theſauri, cum objeciſſet hæreticus: Spiritum S. la.
borare imperfectione, eo quod dicat Servator : Non a femet ipfo lo
quetur , reſpondet, Tom . V. operum , Part. I. p. 344. Cum boc
Salvator de Spiritu S. dicit, non imperfe&tum cum oftendit, ſed ut
auditores intelligant, cum uti effentia ipfius exiftentem , nihil aliud
locuturum , quam quod ipſe velit. Mens enim Filii Spiritus eft,
fecundum Paulum dicentem : Nos autem mentem Chrifti babemus, in ,
quit. Non ergo poteft Spiritus alia loqui, quam ille , cujus mens eft.
Idcirco afirmavit; nihil ex fe ipfo locuturum , quafi diceret : Ego
ipso
 1

668 TRACT. XIII. SPIRITUM NON A SE LOCUTURUM & c.

ipfe rurſum locuturus uobis ſum , quemadmodum fi bumana mens de
prodeunte ab ipfo fermone diceret: Nihil loquetur a femet ipfo, fed
loquetur quæ audiet.': Etpag. 350. Non loquetur a fe ipfo, fed
quecunque audiet loquetur. Nam quia carnis diſpenſatione jam fere
abſoluta crat ad Patrem afcenfurus, Paracletum ſe miſurum fuis diſ
cipulis promifit, ne quis ſuſpicaretur alienam fortaffis doctrinam Spi.
ritus S. a ſua fore, ut oftenderet manifeſte, quod cum eflet fuus Spi
ritus, verba quoque ex ipfo adminiſtraret. Non loquetur, inquit,
a fe ipſo, ſed quecunque audiet loquetur, quia ex meo accipiet.
Anonynius in catena Græcorum Patrum , ad Johannis XVI: p. 394 .
Non majorem Filio Spiritum dicit, quia nihil a ſe ipſo coquetur, ſed
que audiet. Que enim ego ,, & ille dicet. Non ob imbecillitatem
non loquitur, fed ob omnimodam 'convenientiam Trinitatis hoc dixit.
EUSEBIUS Emiſſenus, dominica IV. poft Pafcha ,. Tom. V. Part. I
Bibliothecæ Patrum Colonienſis, pag. 681. Quid eft, audiet ? neque
enim intelligendum eft , ut in illa Trinitate inviſibili vocalis aliqua
& clamoſa collocutio fiat: in eo ergo ſe audiunt, quo fciunt & vo
lunt. Loquetur igitur Spiritus S. quæcunque Patrem & Filium ·
velle cognofcet: ficut enim voluntas communis eft, fic & auditus.
Vigilius Epiſcopus Tridentinus in diſputatione Athanaſii cuin Sa
bellio , Ario & Photino, inter opera Gregrorii Caſſandri, pag. 498 .
Multo magis ex hoc apparet , Spiritum S. a Patris & Filii fubftantia
non effe alienum , dum non a fe ipfo tanquam alienus & extraneus,
ſed utpote unius ejusdemque natura focius qua Patris & Filii com
munia ſunt, agit & loquitur. Vides ergo Spiritum S. a Patre &
Filio non effe diſcretum , dum ea loquitur que Patris & Filii pro
pria effe nofcuntur. ' Beda Homil. æſtivali de tempore , Dominica
Cantate , Tom. VII. operum , colum . 20. Ambrofium fecutus: Non
loquitur Spiritus S. a ſemet ipſo, id eft fine Patris & Filii commu
nione : neque enim divifus eſt, ac a fe partitus eft Spiritus, ſed quærun
que áudiet loquetur: audiet videlicet per unitatem fubftantia, & pro
prietatem fcientie. Albinus item Alcuinus loco citato prioris ſen
fus mentione facta , quo audire a Patre intelligitur Spiritus S. per
pro
 NON EST ARG. PROCESS. 669
1
proceffionem ſuam æternam , fimul & alterum hunc fenfum ſubdit,
quo fcilicet & a Patre & Filio Spiritus S. audire intelligitur ob unita
I tem fcientiæ ; dum ſcilicet Spiritus S. a Filio non eſt diviſus , neque
absque communione Filii quid agit ; imo unum opus eſt Patris, Filii
& Spiritus S. Verba ejus modo retulious circa Reſp. I. Integrum
5
locuin hunc Alcuini repetunt Rabanus Maurus & SMARAGDUS locis
citatis. Ratum ergo , non alio ſenſu docere Patres, Spiritum S. a
Filio accipere, quam quo ſignificatur , dum una eft eflentia , ſcien
tia & voluntas Filii & Spiritus fancti, Spiritum ſanctum , ubi aliqua
annunciat, a Filio ea audire, five ex eadem illa cognitione , & le
cundum voluntatem Filii ea annunciare. Quomodo ergo ſequere
1
tur : Spiritus S. a Filio audit : ergo ab eo procedit ? Idem utique
argumentari ac ſi inferas : Spiritum S. obinde a Filio procedere,
quia una utriusque fapientia , virtus & voluntas ; quod abſonum .
Aliam horum verborum interpretationem fequitur JorANNES
CHRYSOSTOMUS Hom. de S. & adorando Spiritu , multum polt me
dium. Interpretare mihi, quid eft boc, quod dicit: Ego a me
ipſo non loquor , quomodo dixit Salvator ? Si enim adduxerit folutio
nem a Filio, banc intelliget & Spiritui fanéto congruere. --- Et nunc
dico, quare Servator dixit : A me ipſo non loquor : T de Spiritu S.
A ſe ipſo non loquetur? Oro charitatem veftram hic animadverta
mus, cum unus fit Chriſtus, multi prodierunt falfi Chrifti, ficut
Salvator dixit: Multi venient in nomine meo falfi Chriſti & Pſeu
dopropheta : cum unus fit Chriſtus & promillus per Prophetas, quod
veniat. Venere ergo illi falfi Chriſti , e non docucrunt ex lege
& Prophetis, fed ex fe ipfis locuti funt, & ex propria fententia.
Salvator venit, & non difrefit a lege, non difcefit a Prophetis.
Quia ergo illi, qui ante Chriſtum venerunt , in nomine Chriſti non
ſunt locuti, neque ex Prophetis, neque ex lege, fed ex propria ſen,
tentia, crrores locuti funt; dicit Salvator : pgo a me ipfo non loquor,
ficut illi : a fe ipfo enim loqui, extra legem loqui eft. Proinde
quia Pſeudoprophetæ à fe ipfis prædicaverunt , Solvator a ſuſpicione
ipfo non loquor. Unde hoc , quod
bac fepurgans, dicit: Ego a me ipſo
да 3 SAL

1
670 Tract. XITL. SPIRITUM NON A $ E LOCUTURUM & C.
Salvator habitus eft deceptor ! boc primum confirmabimus. Quia
ergo fedu &tor habitus eft, dicit : Ego a mc ipfo non loquor, ſed do
lege, de Prophetis, quacunque audivi de Patre, non fecundum divini.
tatem pudivi a Patre, in legeES in Prophetis. Experfona carnis lo.
quitur, ut ſolveret ſuſpicionem crroris: Ego a me ipfo non loquor, jedo
quæcunquc audivi a Patre: vos autem , quacunque audiviftis e Pe
tre veſtro diabolo , loquimini: f ut monftret quod diabolus, quara
do in aliquibus loquitur, mendacium operatur , dicit: Quando lo
quitus mendacium , ex propriis loquitur. Ego ex me ipſo non loquor ,
fed ex Prophetis & lege. Hoc enim eft veritas. Sicut ergo Servator
purgansſo a ſuſpicione , dicit: Ego o me ipfo non loquor , ficut de.
ceptores o fic & G de Spiritu ſancto. Ceterum, obſecro, bic animadver.
tamus. Iuxta di& um Salvatoris: multi apparebunt Pſeudopropbeta
8. Pſeudochriſti, & dicent quidam , ego fum , & alius, ego ficom,
ficut fcriptum eft, quod multi venient in nomine meo, dicentes : Ego
fum Chriftus, multos ſeducent ; ſed ne feducamini. Sicut ergo
aliqui (uſpicabanturſeductores effe Chriſtos, fic & t venturi multi, qui
& fi&turi fe habere Spiritum ſanctum , quem non babent, & loqui :
fed illic quidem homo gpparebat , & dicebat: Ego fum Chriftus:
bic autem non audcbat aliquis dicere: Ego ſum Spiritusfan & us. Non
enim corporeus factus eft, fed inviſibilis advenit. Venit ad Petrum ,
venit ad Paulum , erat ex confeſo, quod Spiritu Dominipraditi
Granf. Prodit Siman, is dicit: Spiritum babeo. Afacie nullus vir
det, quis babeat, vel quis non habeat, vel quis babeat Spiritum im .
mundum , vel quis habeat Spiritum ſanctum . Nam fi vifibiliseffet,
non decepiſſet: nam agnitione fuiffet redargutus. Venit Montanus
dicens, Spiritum fanétum habeo. Venit Manicheus dicens, Spiritum
fanétum babeo. Nonfuit autem manifeftum . Ut ergo ne plures nomine
ſeducerentur , quoniam inuifibiliter donum venturum frat , dicit e
Cum uenerit Paracletus, Spiritus veritatis , qui in Patre procedit,
ille vos memores faciet verborum meorum , & induçet vos in omnem
seritatem ; non enim a femet ipfo loquetur. Namjaf quem videritis
Nam
disenteren; Spiritum fandum habeo , & non loquentano wangelica,
 NON EST ARG . PROCESS , 678
ſedpropria: is a fo ipſo loquitur, i non eſt Spiritusfanétus in ipfo.
Sicut enim dicit de feipfo : Ego a me ipfo non loquor , ut folvat ſua
Spicionem deceptionis, imo errorem e veritate feparet : ita ut often.
dat, quinam babeant Spiritum fanétum , & qui non babeant , ſed
fimulent fe habere; a ſe ipſo non loquetur. A me audiviſtis, quid
tradidi. Quando invifibilis Spiritus veniet, mea loquetur. Si audi
veritis, aliquem evangelica repetentem , profe&to Spiritum fan & tum
1
babet. Veniet enim Spiritus fanclus, ut recordari vos fáciat sorum ,
qua docui. Si quis ergo corum , qui dicuntur babere Spiritum ſan
& um , dicat aliquid a fe ipfo, eu non ex evangeltis, non credite,
meam do& rinam fequamini. Huic interpretationi ſubdit ibidem
aliam , hanc ſcilicet : A fe ipfo non loquetur , fed quæcunque audie
rit , annunciabit vobis: boc eft qua dixi confirmabit. Et vide me
raculum . Quemadmodum Selvator venit, & factus eſt impletio le.
gis & Prophetarum : ita impletio evangelii eft Spiritus fanctus,
Chriſtus venit & implevit qua á Patre in lege & Prophetis funt
difla, propter quod dicit Paulus: Impletio legis Chriſtus. Spiritus
fanctus venit , & implevit evangelia. Quacunque funt in lege,
Chriſtus implet, quacunque ſunt in do & rina Chrifti, Spiritus im .
plet: non quod imperfecius fit Pater , fed apparuit Chrifus confir .
mans quæ funt Patris: fic apparuit Spiritus S. confirmans qué ,
funt Filii. Unde boc ? Dicit Salvator diſcipulis: Multa habeo vobis
dicere, fed non poteftis portare modo. Quando autem venerit Spiri
tus S. inducet vos in omnem veritatem , quia a fe ipfo non loquetur :
nam mea implet. Filius implet sa qua funt Patris, & a ſe ipſo
non loquitur. Priorem ſenſum fequitur & Vigilius Epiſcopus Tri
dentinus in diſputatione Athanafii cum Sabellio , Photino & Ario iit
ter opera Gregorii Caſſandri, pag. 498. Nam fi de propriis loquera
tur , non folum a Patre alienus, fed & fallax & deceptor procul du
bio baberetur. Quoniam , ut ait Filius, omnis qui loquitur ment
dacium , de propriis loquitur. Et ideo bic verum loquitur, quia
non de proprio, id eft non a fe ipfo, fed de Patris & Filii , que Too

quenda funt, loquitur. Eandem interpretationem fequitur & Ry.

PERTUS
!

672 Tract. XIII. SPIRITUM NON A SE LOCUTURUM &c.

PERTUS Tuitienſis Lib. XII. in Johannem ad verba : Non loquetur a
ſemet ipfo, Tom. II. operuin , pag. 307. Sed neque hæ interpreta
tiones Latinos quidquam juvant. Quodnam enim , Spiritum S. ex
ſacra Scriptura proponere quæ annunciat, aut Spiritum S. confir.
mare doctrinaın Filii, argumentum eſſet proceſſionis Spiritus S.
& Filio ?

RESPONSIO III.
Si porro Spiritus S. audit a Filio , quæ loquitur, non minus
& Filius , quæ loquitur, audit a Spiritu S. Ipſius enim Servatoris
verba funt: Non enim a ſemet ipſo loquetur, fed quæcunque audiet
loquetur. De meo accipiet, quacunque annunciabit vobis. Omnia
Patris mea ſunt, propterea dixi, quia de meo accipiet & annuncia
bit vobis. Quibus utique ex eo , quod omnia Patris ipfius funt,
Spiritum S. infert Filius de ejus accepturum five auditurum : a quo
enim accipit , ab eo etiam audit Spiritus S. uti fupra oftenfur. Si
crgo ex co Spiritus S. a Filio -audit , quia Filius omnia Patris habet :
pariter utique fequitur; a Spiritu S. audire Filium , quia Spiritns S.
omnia Patris habet. Si porro obinde Spiritus S. a Filio audit , quia
ob unam eſſentiam ex una eademque cognitione & voluntate Filii
loquitur quæ annunciat , vti Reſponſ, II. oſtenſum ; pariter utique
fequitur, Filium a Spiritu S. audiviſſe , ubi pariter ea , quæ annun
ciavit ob unam eſſentiam , ex ura eademque cognitione & voluntate
Spiritus S. locutus. Idem hinc porro & ex verbis citatis Patrum li.
quet , quibus cauſam docebant, ob quam Spiritus S. a Filio audiat.
ATHANASIUS ideo dicebat Spiritum S. audire a Filio , quia eandem
voluntatem cum ipfo habet, non quod neſciverit loqui. At Filius
Dei pariter eandem voluntatein cum Spiritu S. habet , omnem vir
tutem , omnem potentiam ab æterno per æternam fuam a Patre
generationem habens. DIDYmus Alexandrinus: Quia Spiritus S. in
ſeparabilis a voluntate, natura & veritate Filii. At pariter & Fi.
kius inſeparabilis * voluntate , naturs veritate Spiritus S.
AXBRO
 NON EST AKG . PROCESS, 673
AMBROSIOS : Spiritum ſanctum audire ob unitatem cffentiæ & volun
tatis', quod per unitatem voluntatis novit Filius Patrem velle, vide
túir audiſſe; intelligi ergo indiſſociabilem cooperationem . Atquæ
Spiritui cum Filio , cadem cum Spiritu S. Filio intercedit unitas na
turx , voluntatis & indiſſociabilis cooperationis. Non minus ergo,
quod per unitatem voluntatis novit Filius , Spiritum S. velle, videtur
audiſſe. CHRYSOSTOMUS: quia eadem quæ Filius, & non contraria ei
locutus SpiritusS. ſed neque Filius contraria, fed eadem quz Spi.
ritus fanctus, locutus. CYRILLUS Alexandrinus : quia Spiritus S.
fecundum voluntatem Chriſti loquitur , non peregrinam doctrinam
tradit, non luas leges fert, fed quæ funt in Chriſto , loquitur ; quia
ob eſſentia identitatem nihil præter voluntatem Chriſti loquitur;
quia ob proprietatem eſſentiæ, quæ in Filio funt, loquitur. At pa
riter & Filius ſecundum voluntatem Spiritus locutus , non peregri
nam doctrinam tradidit , non fuas tulit leges , fed ea , quæ funt in
Spiritu S. locutus; ob eſſentiz identitatem nihil præter voluntatein
Spiritus S. locutus ; ob proprietatem cſſentiæ , quæ Filio intercedit
cum Spiritu S. quæ in Spiritu ſancto locutus. Anonymus Auctor :
quia ab unam eſſentiam Spiritus fanctus idem dicet : at idem cum
Spiritu S. ob unam eſſentiam & Filius dixit. EUSEBIUS Emiſſenus:
Spiritum S. audire a Filio ob communitatem voluntatis & fcientiz.
Quæ vero Spiritui S. cum Filio , eadem Filio cum Spiritu S. interce
dit communitas voluntatis & fcientiæ . Vigílius Tridentinus : quia
Spiritus S. non a fe ipfo , tanquam alienus & extraneus, fed utpote
unius ejusdeinque naturæ focius, quæ Patris & Filii communia funt,
loquitur. At Filius pariter non a fe ipfo, tanquam alienus & extra
neus , fed utpote unius ejusdemque naturæ focius, quæ Patris & Spi
ritus communia ſunt, locutus. Beda, cum quia non ſine Patris &
1
Filii communione Spiritus S. loquitur, tum quod ob unitatem ſub
ftantiæ & proprietatem ſcientiæ audiat. At neque Filius fine Pa
tris & Spiritus S. communione loquitur , eademque unitas fubftantix
Filio cum Spiritu S. intercedit , ſuaque ipfe proprietate ſcientiæ
gaudet. Eandem rationem affignabant, ALBINUS Alcuinus, RABA :
Bb NUS

3
674 Tract. XIII. SPIRITUM NON . A SE LOCUTURUM & c.
Nus Maurus & SMARAGDUS : addentes fimul , quia unum oplis
Patris , Filii & Spiritus fancti. Eodem de nomine ergo etiam Fi
lius a Spiritu S. audit , quæ loquitur. Quemadmodum hinc idem
fatetur verbis fupra laudatis EUSEBIUS Emiſlenus. Inquiebat enim :
Quid eft : audiet ? Neque enim intelligendum eft, ut in illa Trini
tate inviſibili vocalis aliqua & clamofa collocutio fiat. In co ergo ſe
audiunt , qua fciunt eu volunt. Loquetur igitur Spiritus S. qua .
cunque Patrem & Filium velle cognofcet. Sicut enim voluntas com
munis eft , fic & auditus. Quodfi ergo a Spiritu S. etiam Filius,
audit; quomodo, quæſo, fequeretur: Spiritus S. a Filio audit; ergo
a Filio procedit ? Numne tandem etiam Filii principium Spiritus S.
& prout Spiritus S. a Filio procedit, fic etiam a Spiritu S. gencra
tus Filius ?

RESPONSIO IV .
Porro audit quidem Spiritus S. a Filio , verum non ab æterno ,
ſed in tempore , proui dictum , ob unam eſſentiam , fapientiain,
veritatem & voluntatem. De temporali enim faltem auditione agere
Servatorem ex ipſis ejus verbis conſtat, dum inquit : Non a fe lo
quetur, fed quæcunque audiet loguetur. Ubi utique futuri, non
præteriti temporis verbuun eſt, audiet ; neque ejus, quod ab æterno
factum erat , ſed quod demuin fieri debebat ſignificativum . Gratia
item illa, qua Spiritus S. locuturus erat diſcipulis, nondurn erat iin
pleta, fed demun implenda; nipote quam ab adventu Spiritus S. hic
ſuſpendit Servator , quod & pariter ſignificat futuri temporis ver
bum , loquetur : nondum ergo facta erat locutio , adeoque non ab
xterno fuit. At pariter inquit Servator : Quæcunque audiet, loque
Lo
tur : quo ergo tempore loquetur, eodem & audiet Spiritus S.
cutus vero in tempore , non ab æterno : in tempore ergo faltem a
Filio andivit. Hinc ATHANASIUS Dialogo I. de Trinitate , Toni. II.
pag. 180. Ob koc dicitur de Spiritu : Non loquetur a ſemiet ipfo; en
de
 NON EST ARG . PROCESS. 675
13
de Filio : Quia a me ipfo nibil fucio , fed quomodo me docuit Pater,
hac loquor ; non quia non noverit loqui quid, fed quia non aliud
vult Pater , aliud vult Filius, & aliud vult Spiritus S. Si vero
Filius , vel Spiritus S. audire dicitur non quia non noverit loqui
quid , fed ob unam voluntateni: jain antea utique oportet Filium
vel Spiritum S. loqui fciviſſe quze audiverit. Non ergo æterna hæc
16
auditio, ſed temporalis. AMBROSIUS: etiam Lib. V. de fide, Cap. V.
Haud vero in hanc humilitatem Dei Filium deducemus, ut niſi que
audierit, facere aut loqui neſciat. - Quam etiam & in Spiritu S.effe
9 memoravit alio loco dicens: Non enim loquetur aſemet ipfo, fed qua:
canque audiet loquetur. Si vero falſum , Filium vel Spiritum S.
neſcire facere aut loqui, niſi quæ audierit: patet utique, jam antea
perfectæ ſubſtantiæ diviuæ fuiflc Filium vel Spiritum S. quam ubi
audiunt. Non ergo ab æterno hæc auditio , ſed in tempore. Pa
riter & CYRILLUS Alexandrinus , affertione XXXIV. Thefauri, Tom.
V. Part. I. pag. 344. cum objeciſſet hæreticus, Spiritum S. imper
fectione laborare, quia non a ſemet ipfo loquetur , ' refpondet':
Cum hæc Salvator de Spiritu S. dicit, non imperfectum cum oſtendit,
fed ut auditores intelligant, eum uti effentiæ ipfius exiſtentem , ni.
hil aliud locuturum quam quod ipſe velit. Si ergo nihil perfectio
nis Spiritui S. deeſt antequam a Filio audit; audientia utique hæc
nequaquam æterna, ſed temporalis. Quodſi ergo non ab æterno,
fed in tempore faltern Spiritus S. a Filio audit: quomodo , quæſo,
Spiritum S. accipere a Filio , arguinentum eſſet proceſſionis Spiritus
S. a Filio ? Proceſſio utique Spiritus S. æterna eſt, & non tempora.
lis. Auditio Spiritus S. a Filio temporalis ſaltem , non fimul æter.
na. Quomodo ergo auditio hæc cum proceſſione eſſet eadem ? Aut
quæ conſequentia ? Spiritus S. a Filio temporaliter audit : ab æterno
ergo etiam ab codem per proceſſionem fuam hypoſtaticam audit.
Pariter utique , ut oſtenſum Reſponſ. III. a Spiritu S. Filius audit ;
non tamen obinde ab æterno a Spiritu S. generatus. Quæ vero con
tra hanc temporalem auditionem objici poterant ; jam Tractatu , in
quo demonſtravimus, Spiritum S. accipere ex Filio non eſſe argu
Bb 2 mentum
676 Tract. XIII. SPIRITUM NON,A SE LOCUTUROX & c.
mentum proceſſionis Spiritus S. a Filio, circa Reſponſ. IV . diluimus:
cadem enim per omnia ratio eft,

RESPONSIO V.
Patres hinc etiam nequaquam verba illa : Non a fe loquetur
ſed quacunque audiet loquetur, de Filio eſſe interpretanda tradidiſſe;
ſi eadem ratione principii Spiritus S. accipiantur. Unus inftar om
nium teſtis eſt AUGUSTINUS, Cum enim Arianus fecundum verba
illa Chriſti intuliſſet, Spiritum S. a ſe non loqui , fed in omnibus
Chriſti exſpectare præceptum , quo hinc colligeret, Spiritus S. prin
cipium eſſe Filium ; reſpondet ad hæc Auguſtinus Lib. contra fer
monem Arianorum , Cap. XXIII. Quod in omnibus Spiritus S. Cbrie
fi præceptum exſpectet , ut dicunt , legant , la pollunt. Quod enim
diétum eft: Non a fe loquetur, non eft dictum : Quacunque a me-Au
dierit , fed, quacunque audierit, loquetur. Et dehinc oſtendit, de
Patre verba Chriſti eſſe interpretanda , quemadmodum fupra verba
ejus vidimus. Ubi lane fi Auguſtinus credidiſſet, quod ex verbis
illis Chriſti ullo modo fequatur , Spiritus S. principium effe Filium ;
concefliffet id omnino hæretico , oftendiffetque non tamen creative,
ſed proceſſive a Filio productum eſſe Spiritum S. Nunc vero diſerte
negat , ex verbis illis Chriſti conſtare, Spiritum S. in omnibus Chri
fti præceptum audire , five ab eo in omnibus dependere ; quod uti
que verum , fi Spiritus S. ab æterno a Filio procedit. Simal ergo
hinc conſtat, nequaquam Auguſtinum verba illa Servatoris argu
‫ܬ‬

mentum habuiſſe proceſſionis Spiritus S. a Filio.

Inſtabant vero Latini, fecundum objectionem fub frontem hujus
Tractatus pofitam , ubi de Filio dicitur, quod audiat a Patre , quod
nihil operetur nifi Patrem operantem viderit ; de æterna productione
hæc intelliguntur: pariter ego de æterna proceflione a Filio intelli
gitur , ubi Spiritus S. nihil a ſe ipfo loqui, ſed quæcunque audierit,
locuturus eſſe dicitur. Verum duplici fenfu dicitur Filius audire a
Patre , neque a fe loqui: aut enim id intelligitur productionis ejus
xterna ,
 NON EST ARG . PROCESS.
677
:
xteina , aut temporalis ſaltem auditionis ratione. Utut enim paffim
Patres illam auditionem Filii a Patre de æterna ejus generatione in
terpretentur ; denuo tamen alibi rurſum de temporali auditione fal
tem eam exponunt. Uti ATHANASIUS dialogo I. de Trinitate verbis
ſupra laudatis: Ob boc dicitur de Spiritu : Non loquetur a ſemet ipſo,
& deFilio : Quia a me ipſo nihil facio, ſed quomodo me docuit Pater,
bæc loquor; non quia non noverit loqui quid, fed quia non aliud vult
Pater , aliud vult Filius, aliud vult Spiritus S. De temporali
enim faltem auditione Filii hic pariter agi,modo faltem Reſponſiv.
oftenfum . Prout & ibi pariter oftenfum , verba hæc Ambroſii ex
Libro V. dc fide Cap. V. de temporali faltem acceptione Filii a Patre
5 intelligi: Haud vero in banc humilitatem Dei Filium deducemus, ut
niſi qua audierit , facere aut loqui nefciat, & præfcriptam agendi
loquendique ei putemus effc menfuram , quia fcriptum eft: Ex me
ipfo non fum locutus; & infrı : Sicut dixit mibi Pater, ita loquor.
Pariter ergo duplici ratione accipitur auditio Spiritus S. a Patre, cuin
quod temporaliter audiat ob unam eſſentiam , tum quod ab æterno
audiat ob æternam ejus proceſſioncm ex Patre. Quod vero , quia
tam Filius quam Spiritus S. duplici hac ratione audit a Patre, neces .
fario hinc ſequatur, Spiritum S. pariter non una faltem, ſed duplici
etiam hac ratione a Filio audire: nulla utique ratio evincit. Nain
utique & a Spiritu S. Filius audit , ut ſupra oſtenſum ; necdum ta
men , licet Filius duplici illa ratione a Patre audiat , obiode etiam
cum ab æterno, ob principii rationem ſcilicet, tum in tempore a Spi
ritu S. audit.
Objicit nonnemo porro illa Ignatii ex Epiſtola ad Ephefios: Cichovius
S. Spiritusnonſua propria loquitur, fed ea que fiint Chriſti, necquzc.I. p. 9.
* fe ipfo , fed a Domino; ut & Dominus, quæ a Patre accepit, an.
nunciavit nobis. Sermo ( inquit) quem audiftis, non eft meus, fed
ejus, qui mifit me, Patris. Et de Spiritu S. dicit: Non loquetur •
fe, fed quacunque audiet a me. De fe autem Patri : Ego te clarifia
caviſuper terram & c. & de Spiritu S: Ille me clarificabit , quis
Bb 3 de
678 Tract. XII. SPIRITUM NON A $£ LOCUTURUM &C
de meo accipiet. Hinc ergo inſtat Jeſuita , ex loco quinto infert,
quod quærimus. Nam a quo ita Spiritus S. accipit quicquid loquitur,
ut accipit Filius a Patre quicquid annunciat, ab eo ita procedit Spi
ritus S. ut Filius Dei a Patre gignitur. Sed Spiritus S. accipit a Filio
quicquid loquitur. Ergo ita procedit a Filio, ut Filius gignitur a Patre.
Sed queinadmodum duplici ratione tarn Filius quam Spiritus S. au
dit, temporaliter ſcilicet, & ob æternam productionem ; fic de tem
porali auditione ſi major propofitio intelligatur, falfillima ea utique;
uti toto Tractatu hoc demonftramus: fin vero ea de æterna produ
ctione Filii intelligatur, verum quidem , a quo Spiritus S. ita accipit
five audio quæ loquitur, ut accipit Filius a Patre per æternam fuam
generationem ab ipſo, ab eo ita procedere Spiritum S. ut Filius a Pa
tre gignitur ; ſed fic omnino falfiſlima minor : nimirum Spiritum S.
a Filio ita accipere quiquid loquitur , ut accipit Filius a Patre quic
quid annunciat. Malitiofiffima enim fraude ſic minorem fub dicta
majore formabat Jeſuita : Sed Spiritus S. accipit a Filio quicquid lo.
quitur ; cum utique ſubjectum majoris haberet : A quo ita Spiritus S.
accipit quicquid loquitur , ut accipit Filius a Patre quicquid annun
ciat. Si vero argumentum hoc ad fimplices hoſce terminos redigatur:
Filius ideo audire a Patre dicitur, quia a Patre generatus ; cum ergo
Spiritus S. prout Filius a Patre, fic ipſe a Filio audire dicatur ; pari.
ter utique Spiritus S. a Filio audire intelligendus eft ob productionem
five proceſſionem æternam ex Filio : argumentum hocmodo faltem
folvebamus poſt Reſponſ. V. Non enim ideo faltem Filius a Patre au
dire dicitur, quia ab æterno ab eo gencratus ; ſed etiam quia in tem
pore quæ loquitur , ſecundum fapientiam , veritatem & voluntatern
Patris loquitur. Poſteriorem ergo ſenſum fi ſpectes, omnino prout a
Patre Filius, fic a Filio Spiritus S. audits ſed nequaquam hinc col.
ligi poteſt, ut omnibus conſtat, Spiritum etiam a Filio procedere.
Priorem vero ſenſum fi ſpectes, omnino Filius audit a Patre per æter-,
nam ab ipſo generationem ; falſum vero , quod hoc ſenſu prout Fi
Lius a Patre , ſiç Spiritus S. a Filio audiat,
Ob
 NON EST ARG . PROCESS . 679
Objicit idem Auctor porro illa Cyrilli Alexandrini ex Dialogo ibidem ,p.7.
VII. de Trinitate fol. 658. (quæ enim ex Didymo , Auguſtino , Ful.
gentio pariter addit , corrupta effe alibi oftendimus.) Ut Filius
Deo & Patri cum fit conſubſtantialis & ipfius Sermo, que ipfius
funt, loquitur ; ita quoque Spiritus verba Chriſti loquitur, cum
fit Spiritus cjus. Hiſce vero Cyrillus ob unitatem faltem cffentiae
& conjunctionem , qua Spiritui S. cum Filio intercedit , duri
ſcilicet Spiritus S. Spiritus proprius Filii , Spiritum S. docet lo
qui verba Chriſti; non vero quod ab eo etiam procedat. Cy
rillus enim hiſce comparationein inſtituit inter Filqum & Spiri
tum S. in eo , quod Filius quæ Patris , Spiritus S. quæ Filii
ſunt loquatur ; minime vero in una eademque ratione communio
1 nem utriusque ponit , tanquam ob unam eandemque rationem
Filius quæ Patris, Spiritus S. quæ Filii funt loquatur . Et hoc
ſenſu inde inquit: prout Filius, quia Patri conſubſtantialis & ab
ipfo generatus, loquitur quæ Patris ; ita pariter etiam Spiri
tus S. loquitur quz Filii , dum proprius Filii Spiritus, ipfi
que conſubſtantialis.
Objicit tandem idem ibidem illa CYRILLI ex Lib. XXXIII.
Theſauri fol. 344. Neque cum bæc Salvator de Spiritu S. dicit,
imperfeélum eum effe oftendit, ſed ut ardientibus certiorem fi
dem faciat, cum , cum ex fua effentia fit, nihil aliud locutu
rum , quam quod ipfe vult. Rurfum illa ex eodem loco : Cum
Non
fat mens Chriſti, omnia , que in ipfo funt, eloquitur.
enim loquitur aliena a voluntate, ex quo & in quo eft, & ut
6 % effentia ejus naturaliter procedens. Verum , ut Tractatu , quo
teſtimonia ex Patrum orientalium ſcriptis objecta diluimus , often
dimus , non alio ſenſu Spiritum S. ex effentia Filii effe docet
Cyrillus, quam quod ejusdem effentiæ fit cum Filio ; neque
alio fenfu ex Fillo Spiritum eſſe tradit, quam quod Spiritus ex
Filio nobis detur; ex eſſentia vero Filii naturaliter prodire, ( ſic
enim habent græca vcrba , non procedere ) dum non miniſtri
modo ,
 680 Tract. XIII. SPIRITUM NON A SE LOCUTURUM & c.
modo , aut tanquam extraneus, fed tanquam proprius donatura
a Filio, Non aliena ergo a Filio , aut a voluntate ejus loqui
Spiritun S. inquit Cyrillus, quia Spiritus S. ejusdem cum Filio
eſſentiæ ; quia ex Filio datur; quia tandem ex Filio , tanquam
proprius Spiritus & non extraneus fidelibus donatur. Ubi ve.
ro hiſce Cyrillus ob verba illa Chrifti: Spiritus S. quæcunque
Audiet loquetur , Spiritum S. docet etiam a Filio procedere !
Et tantum ad illud , quo ex verbis Chrifti: Non a fa la
quctur Spiritus, fed quæcunque audiet loquetur,
proceßionem Spiritus S, a Filio infernat,
w

TRA
 681
3
2-3 by Y
TRACTATUS XIV .
In quo reliqua Latinorum argumenta pro pro
ceſſione Spiritus S. a Filio ex Jacris
Scripturis petita folvuntur.

O bjiciunt porro Latini verba illa Theologi ex Cap. XXI. Apo

calypſeos: Et oftendit mihi fumen aquæ vitæ , Splendi.
dum tanquam cryſtallum , procedens de fede Dei & Agni.
Per Deum enim & Agnum fignificari Patrem & Filium . ' Flumine
vero aquæ vitæ ſignificari Spiritum S. hoc enim nomine etiam alibi
Servatori Spiritus S. venit. Diſerte ego docere Theologum : ex Pa
tre & Filio procedere Spiritum
vi
S. dum de fede Dei .& Agni oftendit
procedere flumen aqua tae.
Et hæc de baptiſmo primo interpretatur AUGUSTINUS Hom .
XVII. in Apocalypfin , Tom . IX. operum : Fontem , inquit , baptiſmi
oftendit in medio.Ecclefia venientem a Deo & Cbriſto: nam quale de.
cus effe civitatis poteft , fi Aumen per medium platea ejus ad impedi
mentum babitantium defcendat? Et Aretas Cæfareæ Cappadociæ
Epiſcopus, in Commentario ad Apocalypſin ad hæc verba fub finem
Tom. II. operum Oecumenii, p. 831. Duplicem novimus fluvii uti
litatem , nempe fitis relevationem , ac fordium ablutionem , Et utri
usque adeptio eft vita , juxta Evangelicam Chrifti prædicationem in
ftituta. Etenim fitim Prophetarum , qui fuerunt ante Chrifti ad
ventum , refocillavit, quique dicebant : Sitivit te anima mea , & cos ,
qui divina efficacia pleno abluuntur baptiſmate , expiando purificavit.
Et quod fcopus fuerit Evangelifta fuvium ad baptifma referre ;
Cs bing
682 TRACT. XIV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

binc argumentum fumitur idoneum , quod fidera rei ob id vel maxia

me facit, quodse throno Dei & Agni demanare ſupponit', medium
que platex , Evangelicæ videlicet prædicationis, irrigare. Fieri
enim nullo modo poteſt, juxta Domini vocem , ut quisquam ſupernam
illam ingrediatur Hierufalem , niſi qui ſuperne per aquam Este Spiri
tum S. fuerit regeneratus. PRIMASIUS vero non de baptiſmo, fed
de fructo baptiſmi ea accipit. Sic enim in commentario Tom . VI.
Biblioth. Patrum Colonienſis, Part. II. p. 195. Et oſtendit mibi Au.
men aquæ vite , candidum quaſ cryftallum , oriens de ſede Dci E
Agni, per mediam plateam ejus. In flumine vitæ civitatis medio per
meante non adhuc celebratio indicatur baptiſmi, ſed fructus jam
ipfius revelabitur facramenti : modo enim in lacrymis ſeminatur, quod
in gaudio tunc mctetur ; ideo nunc Ecclefia feminst in Spiritu, ut ,
de Spiritu metat vitam æternam . Cum itaque experientia probavi
mus, quando nos utilitatis fructus invenerit percepti gratia facra
menti , trinc manifeſtari in Johanne Ecclefie perbibetur flúmen aquæ
vitæ candidum quaſi cryſtallum , id eft ftabilitas vita . - Qui enim
perfeverabit usquc in finem , hic ſalvus erit. Repetit hæc Beda in
commentario ad Apocalypfin Tom . V. operum, colum. 815. In flu
vio vitæ , inquit, civitatis medio meante non adbuc celebratio in- .
dicatur baptiſmi, fed fruétusjam illius revelatur facramenti. Modo
enim Ecclefia feminat in Spiritu , ut tunc de Spiritu metat vitam
eternam .
Anselmus Cantuarienſis , proceſſionis licet Spiritus S. a Filio
defenſor, ea de Chriſlo accipit. Sic enim in commentario Tom .
II. operum , p. 507. Oftendit mihi fluvium , abundantiam aqua vi
væ refcétionis, que vivificat omnes vabitantes; ſplendidum , fcilicet
Chriſtum , qui erit omnimoda refe &tio; tanquam cryſtallum : quia
ibi ſola puritas , & nihil obfrænum ; procedentem de fede Dei &
Agni , de majoribus, in quibus fedet Deus. Per ipforum enim in
ſtructionem recipiunt minores illam beatitudinem . Rurſum Haymo,
de doctrina veteris & novi Teſtamenti illa exponit, Sic enim in
commentario ad Apocalypſin edito Coloniæ anno 1531. flumen
aquc
 EX S. SCRIPTURA PETITA . 683
aque vive intelligitur doctrina veteris eg novi Teſtamenti. Præter
ANDREAM vero Cæfarienſem in Commentario , cujus verba deinde
videbimus, ca de Spiritu S. accipit AMBROSIUS. Sic enim Lib. IIL
1
de Spiritu S. Cap. XXI. Nec illud mediocre, quod de throno Dei
exire fluvium legimus. Sic enim habes dicente Fohanne Evangeliſta:
Et oftendit mihi fluvium aqua vita, ſplendidum tanquam cryſtallum ,
1 procedentem de fede Dei & Agni, in medio platce cjus, & ex utraque
parte lignum vite faciens fruétus duodecim per fingulis menfes ied .
dens fructum fuum , & folia ligni ad medicinam ornnium gentium .
Hic eft utique fluvius de ſede Dei procedens, id cft Spiritus S.quem
3
bibit, qui credit in Chriſtum , ficut ipſe ait : Qui fitit , veniat ad
1
me ego bibat. Qui credit in me , ficut dicit Scriptura , Alumina de
ventre ejus fluent aqua viva. Hoc autem dicebat de Spiritu. Ergo
Aumen eft Spiritus. Hic ergo eft in Dei fede: neque enim aqua
abluit Dei fedem .
Sed etiamfi poftremum hunc fenfum ſequamur, nihil inde pro
Latinis evincitur. Primo enim verba illa Theologi nonniſi de ef
fuſione ſive proceſſione Spiritus S. temporali ſunt intelligenda. Vi
diffe enim , inquit, fluvium procedentem ex throno Dei & Agni, ad
irrigandam ſcilicet civitatem fanctam novam Hierofolyn am. Quem
admodum & addit : Vidi flumen procedens ex throno Dei & Agni,
in medio platea ejus. Proceſſit ergo fluvius ille ex throno Dei &
Agni ad civitatem fanctam , & per medium platex ejus manavit .
Quemadmodum & AUGUSTINUS Hom . XVII. in Apocalypſin citatis
verbis ajebat: Si flumen per medium platea ejus defcenda:, ex throno
Dei fignificans deſcendiſſe fluvium per medium platex. Et ANDREAS
Cæſarienſis juxta verba modo laudanda : Per fluvium Spiritus cha
'riſmata fignificantur, que per Patris & Filii thronum in civitatis
plateas exeunt. Si ergo proceſſio illa adhuc futura , ſi flumen illud
irrigare debet civitatem fanctam & Hieroſolymam novam ; ab ex
tra utique & non ab intra intelligenda hæc proceſſio. Et hinc etiam
ANDREAS Cæfarienſis de chariſmatibus Spiritus S. ſuper multitudinem
fanctorum effufis fluvium illum explicat. . Sic enim verbis modo
CC 2 lau .
 684 Tract . XIV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

laudandis : Per fluvium , ut di tum eft, vivifici Spiritus chariſmata

fignificantur , quæ per Patris & Filii thronum in numerofam illam
ſanctorum multitudinem exeunt. Et dum addit , ut dictum eſt;
ſignificat utique parem ſenſum ejus fuiſſe in præcedentibus ejus ver
bis,, quæ pariter modo videbimus. Ex miſſione vero temporali Spi
ritus S. a Filio nequaquam colligi poſſe proceſſionem ejus hypoftati
cam a Filio , alibi oftendimus. Deinde ex throno Dei & Agni dici.
tur hic Spiritus S. procedere . Quis vero thronus ille? Thronus utie
que Dei non eft Deus, Quomodo ergo , fi de æterna proceſſione
verba illa Theologi intelligerentur , Spiritus S. ex throno Dei dicere
tur procedere ? Num tandem creatura etiam principium Spiritus fan
eti ? Andreas utique thronum Dei & Agni exponit de cherubicorum
fpirituum ordinibus : per hos enim a Patre, per Filium Spiritum S.
ſive donum ejus in ceteros fideles effundi. Sic enim ANDREAS Cze
farienfis in commentario ad Apocalypfin Heidelbergæ edito , anno
1596. p. 106. Fluvius Dei, qui fupernanı Hierufalem large aquis
irrigat, eft Spiritus S. qui ex Deo & Patre procedit, & per Agnum
per medium fupremarum virtutum , qua divinitatis ſedes, nominan
iur, dilapſus, ſanctæ civitatis plateas, nempe multitudinem ejus,
que, juxta Pfalmiftam , arena numerum excedit, ubertim recreat. Et
deinde p. 107. Per fluvium , ut di& tum eft, vivifici Spiritus cha
riſmata ſignificantur, quæ per Patris & Filii thronum , nempe per
cherubicorum fpirituum ordines , in quibus Deus infidet, in civi.
tatis plateas, hoc eft in numerofam illam fanctorum multitudinem
fxennt. Quæ erge conſequentia: Spiritus S. per ordines cherubi
cos in fideles effunditur: ergo Spiritus S. a Filio procedit? Andreas
tandem Cæſarienſis , cum occafione verborum illorum Theologi de
proceſſione Spiritus S. ageret; nequaquam , uti Latini volebant, pa
riter ajebat , Spiritum a Patre & Filio procedere, fed Spiritum S. a
Patre procedere, per Filium vero fideles ubertim rccreare.
In Concilio Florentino JOHANNES Provincialis collatione XXI.
Tom . XIII. Conciliorum , colum . 1106. ex facra Scriptura objecit
ctiam illa, quibus Chriſtus per Spiritum S. operari dicitur. Sic enim
illc
 EX S. SCRIPTURA PETITA . 685
ille ibidem : Quinta ratio ex Scriptura eft hæc: Inveni nus quod Fi
lius operatur per Spiritum , juxta illud Epiftola ad Hebreos: Per
Spiritum femet ipſum obtulit; & ita invenictis in teſtimoniis addi
cendis, quod per Spiritum operatur Filius. Modo formatur hac ra.
tio ex auctoritate : Quandocunque aliquis per aliqucm dicitur ope
rari, oportet quod operans det virtutem operativam ei per quem
operatur: v. gr. Rex operatur per balivum : clarum eft, quod Rex
dat virtutem operativam balivo ; vel e contra , quando dicitur : bs.
livus operatur per Regem : demonſtratur enim , quod id per quod
J.
balivus operatur, dat virtutem ipfi operanti, ſcilicet balivo . Et hæc
3 eft una maxima in Philofophia naturali. Modo ex quo Scriptura di
cit , quod Filius operatur per Spiritum, quia multa miracula in vir
tute Spiritus faciebatFilius, oportet dicere, quod aut Spiritus dat
virtutem operativam Filio , vel e contra : cum virtus operativa,
1 non fit aliud quam efſentia divina , prout omnes doctores volunt, ram
tio hæc necefario concludit, idem effe dicere, dare virtutem operas
tivam & effentiam . Nullus autem doctorum dicit, quod Filius
accipit effentiam a Spiritu, ſed e contra . Sic ergo ex hac ratione, prout
Cbriftus eft perſona divina, neceffe eft dicere , quod fi operatur per
Spiritum , quod det virtutem operativam & cflentiam divinam Spie
ritui fan &to. Accipere autem effentiam & virtutem , eft idem quod
procedere. Verum quidem , Scripturain toties docere , Servatorem
in Spiritu egiſſe miracula , & fic porro. At omnino intelligitur,
quod Spiritus S. per Chriſtum operatus, five miracula illa fecerit.
Secundum enim humanam naturam Chriſti dicta illa Scripturæ ac
cipi debent, cui utique omnino plenitudinem donorum fuorum im .
pertierat Spiritus S. ut hinc ex virtute inhabitantis Spiritus S. mira. ,
cula illa faceret Servator. Utut enim una perſona fit Servatoris die
vina & humana natura in unam fubfiftentiam conjunctis, adeoque
non indiguiſſet ipſo dono Spiritus S. caro ejus, quippe quæ fatis po
tens , imo potentiffima erat per divinitatem fibi unitam : quemado
modum tamen fanctificari voluit Chriflus carnem fuam a Spiritu S.
in baptiſmate, fic fimul cum omnia dona & plenitudinem Spiritus S.
Сс 3 acce
686 Tracr. XIV. SOLVUNTUR ARGUMENTA
accepit , qui tunc miracula illa per earțem ejus operatus. Fallum
ergo , quod fumebat Johannes, non Spiritum S. Chriſto , fed Chri
ftum Spiritui S. vim operativam miraculorum dediſſe. Conftat idem
etiam ex facra Scriptura , ut v. gr. Servator dicitur effe ductus in de.
ſertum a Spiritu , a Spiritu S. inquam. Hic enim operans fuit Spi
ritus, & per Chriftuin operatus eft: duxit enim Chriſtum Spiritus
in defertum , non Spiritum Chriſtus. Sed hoc pariter ſenſu dicitur
porro in Scriptura Chriſtus miracula feciſſe, dæmonia egiffe in
Spiritu S. a Spiritu S. fcilicet accipiens vim operativam miraculorum,
non quod ipſe eam Spiritui S. dederit. Hinc ATHANASIUS Orat. II.
contra Arianos , Tom . I.p. 357. Quemadmodum igitur hic ipfe Do
minus munerator Spiritus non gravatur dicere, ſe in Spiritu S. eji.
cere demonia, ut homo: ita quoque ad oundem modum non gravatur
idem ille S. Spiritus largitor de je predicare: Spiritus Domini fuper
me, propter quod unxit me. JOHANNES Chryfoftomus Hom. de s.
& adorando Spiritu : Afecuta eft caro Domini Spiritum S. Ele confe
quenter voluit Salvator carnem , quam accepit, Spiritui S. propriam
reddere, ut id quod faciebat Chriſtus ſecundum carncm , affcribe.
yetur Spiritui S. qui habitavit in co , ficut in ſancto templo humano.
Homo enim propter nos, Deus autem propter ſe ipſum. Deus propter fe
ipſum, homo autempropter miſericordiam .Ejecit dæmones; & voluit fu
gationem dæmonum afſcribe Spiritui S. & dicit : Si autem ego in Spiritu
ſancto ejicio damonia: & non dixit in Deo Sermone, fed affcribit Spiri.
tui, ficut vir fanétusSpiritum S. affecutus. Augustinus Lib. I. de Trini.
tate Cap. XI. Secundum formam fervi Filius minor eft Spiritu S. quia
ipſe ait : Qui dixerit blaſphemiam in Filium hominis, remittetur ei,
qui autem dixerit in Spiritum S. non remittetur ei , & in ipfo vir.
tutes operatus eft dicens : Si ego in Spiritu Dei ejicio damonia ,certe
ſupervenit ſuper vos regnum Dei. Pleniflima de hoc funt ſcripta
Cyrilli, inprimis in commentario adJohannem . Sic & alii. Pariterta
men, quemadmodum opera Trinitatis ad extra omnibus perſonis funt
communia , & divinitas Filii Dei per carnem fibi unitam miracula
operata eſt, fimul cum Spiritu ſancto eidem vim operativam illorum
con :
 Ex S. SCRIPTURA PETITA . 687
conferens. Hinc JOHANNES Damafcenus Lib. III. de orthodoxa fide,
Cap. XV. Sic & in Domino noftro Jeſu Chriſto miraculorum virtus
divinitatis ipfius fuit a & tio. Et Lib. dc duabus in Chriſto voluntatia
bus & operationibus ante finem : Quemadmodum per corporalem ope
rationem ipfius divina ipſius operabatur operatio , (tenuit enim ma.
num pielle, & dixit: Puella ſurge, & per tactnm & vcrbum divina
operatio puellam vivificavit :) fic & d per humanam ipſius voluntatem
& livina operata eft ipfius voluntas: volens enim divine miraculo
fam operationem operatus eff , volons bumane, manum extendit
& dixit: Surge. - Prout ergo per Spiritum S. ſic etiam per divinita.
tem fuam Chriſtus edidit miracula . Verum , ut dictum , non divie
nitas Chriſti Spirítui S. verum & nóyos Dei , & Spiritus S. carni
Chriſti poteftatem operandi miracula contulere. Fac vero etiam
divinitatem Chrifti operari per Spiritum S. falfum fic utique, it
quia noyos Dei operatur per Spiritum S. aut Filius Spiritui S. aut Spia
ritus S. Filio debuerit conferre facultatem operandi. Dicitur enim
hac ratione ideo Filium per Spiritum S. operari : quia una utrius
que virtus & voluntas ; & neque Filius absque communione & co
operatione Spiritus S. operari poffit. Quo ſenſu hinc pariter etiam
Spiritus S. per Filium operari
operari dicitur. Sic enim Apoſtolus Epiſtola
ad Romanos Cap. VIII. v . 2. Lex Spiritus vite in Chrifto Iefu libe.
ravit me a lege peecati & mortis. Ubi illud in Jeſu idem ac per
Jeſum , ut cuique patet. Et colligitur etiam ex paribus dictis Scriptu
ræ , quibus Chriſtus dicitur in Spiritu dæmonia ejeciſſe: hic enim
idem dixiſſe: in Spiritu , quod per Spiritum. Licet ergo Filius per
Spiritum S. operetur ; necdum tamen obinde fequitur, Filium Spi
ritui S. tribuere operandi vim . Nam neque Spiritus S. eandem Filio
'tribuit , licet iple per eundein operetur. Lepide enim de cetero a
naturalibus principiis live philofophicis maximis Johannes ille argu
mentabatur ad ineffabilia Trinitatis opera , cujus una virtus, una vo
luntas, una potentia , quod in naturalibus neutiquam obtinet. Ideo
enim per balivum ( lequimur allatum ab Johanne exemplum ) Rex
operari dicitur , quia fecundum juſum ejus & datam commiſſion
nem
688 Tract. XIV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
nem balivus operatur; non vero quia ipfe Rex fimul ad ipfam ope.
rationem actu concurrat , manum pariter vocemque movendo in
promulgando edicto , edicenda ſententia. At vero in Trinitate , lie
cet perſona per perſonam operari dicatur, nulla dantur mandata,
nulla commiſſiones; neque altera operante , altera in eo , quod vel
operativam vim alteri contulerit, vel altera operetur, fubliſit; ſed
utraque pariter in operando concurrit, dum altera absque alterius
comnunione & cooperatione nil quicquam operari poteſt. Et hinc
ob dictam identitatem voluntatis & cooperationis perſona per perſo
nam dicitur operari ; licet neutiquam etiam facultatem operandi al.
teri contulerit. Perquam abſurde ergo ab exemplis naturalibus de
divinis operationibus judicium faciebat Johannes.
Sed porro idem JOHANNES in Concilio Florentino citato loco
fic diſputat: Tertia ratio Scriptura eſt: Nos reperimus, quodper Spiri.
tum configuramur ipfi Filio Dei. Ifta configuratio habetur in verbis
Apoftoli, in II. Epiſt. ad Corinth. Unxit nos &fignavit nos, & dedit
pignus Spiritus in cordibus noftris: hoc eft, ſecundum quod facit nos
Spiritus Filios adoptivos. Modo ex hac auctoritate fumitur talis ra
tio. Illud per quod aliquidalteri figuratur, oportet ut habeat effe ab eo
cui figurat aliud. Et de hoc eſt exemplum in naturalibus, ut melius
rapiatis. Nos dicimus fic, quod ſemen animalis eft id per quod
generatum configuratur & efficitur fimile ipfi generanti. Modo il.
lud femen de neceffitate eft, ut fit decifum ab illo cui aſſimilatur res
produeta: & propter hoc ſemen bominis non producit leonem , fed
folum bominem , a quo eft dociſum . Hæc funt exempla , non tamen
omnino fimilia , fed folum ut intelligamus, quod id per quod affl
milatur, eft deciſum ab eo cui aſſimilatur. Cum ergo Spiritus bao
beat boc, quod per ipſum figuramur Filio : neceffe eft dicere, quod
Spiritus habeat effe a Filio. Et ſuper hac ratione multum fundantur
quidam Doctores greci , videlicet Bafilius & Athanafius dicentes:
quod ficut Filius eft imago Patris, ut exiſtens naturaliter à fuo exem .
pløri: ita Spiritus dicitur imago Filii. Et boc apparet in Antirrhe
fis ex Bafilio clare, &ex Athanaſio in I. Epift, ad Serapionem ,
Inful
 EX S. SCRIPTURA PETITA. 689
Inſulfius vero Johannes ille argumentari non poterat. Primo
enim dum Spiritus S. nos conformes facit Filio Dei: toti utique Trie
nitati hoc eft commune : eft enim ex uumero operum Dei ad extras
Non folum ergo Spiritus S. ſed & Pater & Filius ipſe nos conformes
facit Filio Dei ; quomodo ergo ſequeretur: Spiritus S. nos configu
rat Filio Dei ; ergo a Filio Dei procedit? Aut quomodo verum eſſet:
Illud por quod aliquid alteri figuratur, oportet ut babeat effe ab eo cui
figurat aliud ? Pariter enim ſeçus ſequeretur: Patrem etiam a Filio
eſſe productum , dum pariter etiam Pater nos configurat Filio ; ſe
queretur Filium etiam ſe ipſum produxiſſe, dum æque Filius etiam
fibi conformes facit fideles. Apoftolus deinde inquit : Quos præcog . 1
novit , eos etiam prædeftinavit conformes imagini Filii ejus. At de
Spiritu S. qui eſt imago Filii, idem dixit Apoſtolus. ATHANASIUS
Epiſt. ad Serapionem contra eos , qui Spiritum S. dicunt eſſe creatu
ram , Tom. I. p. 199. Spiritus & eft & dicitur imago Filii ; quos
enim pracognovit , eos etiam predeſtinavit conformes imagini Filii
ejus. Basilius Lib. V. contra Eunomium : Imago Dei Chriſtus eft:
Qui eft imago , inquit, inviſibilis Dei. Imago vero Filii Spin
ritus, & qui bujus participes fiunt, Filio conformes efficiun.
tur , fecundum illud ſcriptum : Quos praſcivit & prædeftinavit,
conformes facit imagini Filii ejus , ut ipfe fit primogenitus
inter multos fratres. CYRILLUS Alexandrinus Lib. X. in Johan
nem , Tom . IV. p . 988. Image exquifita Unigeniti Spiritus S.
eft , ut ait Paulus : Quos enim , inquit, præfcivit , eos ES
predeſtinavit conformes imagini Filii ejus. Conformes ergo
nos facit, five configurat Spiritui S. cum Filio Deus Pater. Quo
modo ergo ſequeretur: Spiritus S. nos configurat Filio ; ergo & ab
eo procedit ? Numne ergo Pater aut Filius a Spiritu S. etiam produ
ctus! Abſone. Præterea opera divinitatis ad extra toti Trinitati ſunt
communia ; fi ergo Pater , fi Filius nos aſſimilat Spiritui S. utique
& Spiritus S. fibimet ipfi nos aſſimilat. Quomodo ergo ſequeretur :
Spiritus S. nos aſſimilat Filio ; ergo ab eo procedit ? Aut quomodo
verum eſſet : Illad, per quod aliquid alteri figuratur, oportere ut habeat
Dd ele
690 TRACT . XIV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

offe ab co cui figurat aliud ?'. Numne tandem & Spiritus S. fui ip
fius cauſa fuerit, nec fufficiebat Latinis Pater vel Filius? Quomodo
vero Spiritus ſanctus, quo nos faciat Filios Dei , five conformaret
Filio Dei , etiam a Filio deberet procedere ? An non enim quodcun.
que Spiritus S. per productionem a Filio habere poterat, quo Filio
ipfi nos configuraret, illud ipſum Spiritus S. ſufficienter habet per
proceſſionem ſuam ex Patre ? Primo enim dum ex Patre procedit
Spiritus S. habet inde utique , ut poſſit nos affimilare Patri, adeo
que & conformare nos Filio Dei. Qui enim Patri conformat, con
format & Filio , & e cuntra . Quemadmodum inde non ſolum Fi
lio Dei conformamur , fed & imagini Filii Dei , ſive Spiritui S. ut
Apoſtolus inquit , de quo hinc modo egimus. Deinde dum Spiri
tus S. ex Patre procedit , non minus hinc utique, ubi aliquos rege
nerat , conformes eos poterat facere Filio , quam fi ex ipſo Filio
procederet. Sic enim ex eodem productus Spiritus S. eſt, ex quo
Filius , unius eſſentiæ , unius virtutis , unius voluntatis cum Filio.
At plus convenientiæ & unitatis Spiritus S. non haberet a Filio, etiamfi
etiam a Filio eſſet productus. Quodſi vero adbuc ultra hæc requi
reretur a Spiritu ſancto , quo Filio Dei nos conformațet , deberet
utique Filii Filius eſſe, aut ex eo generatus eſe Spiritus S. quod ab
furdum. Secus enim idem eft: produci a Patre, quod produci a
Filio , quo fcilicet fideles poſſit conforines Filio reddere Spiritus S. .
Quomodo ergo , ut Spiritus S. nos aſſimilaret Filio, neceſſum foret,
ut ex Filio procederet Spiritus , cum jam ob productionem ſuam ex
Patre neceſſario habeat Spiritus S. quo nos aſſimilare poſſit Filio ?
Quodfi in naturalibus quidem obtinet , ut per quod quis configura.
tur , oporteat ut eſſe habeat ab eo cui figurat aliud; nequaquam
hinc concludi poterat ad operationum divinarum myſteria , in qui
bus non agitur de productione, ſed de adoptione myſtica & fpiri
tuali. Semen , inquiebat Johannes , quod bominem producere de
bet , neceſſario ab bomine decifum effe debet. . Num ergo dum ex
Spiritu S. regeneramur , ex eo tanquam femine formamur Filii Dei ?
Aut num Spiritus S. dum nos regenerat, naturales facit Filios Dei, &
NUB
 EX S. SCRIPTURA PETITA .
691
non faltcm adoptivos? In naturalibus ſecundum Johannis illius ſen
ſum , fi quid alteri debet affunilare quidpiam , illud non poteſt niſi
ab eo efle productum , cui debet afſimilare. Spiritus tamen licet
non fit Filius , ex Patre enim procedit ; "attamen Filio Dei fideles as
ſunilat. In naturalibus illud per quod alterum producenti aflimi.
latur nuquam poteſt eſſe frater producentis , ſed fructus faltem vel
Filius producentis. At hinc Spiritus S. per quem aſſimilamur Filio,
non Filios Filii , ſed fratres etiam Filii nos facit, dum nos aſſimilar
Filio. Sic enim Apoftolus : Quos præſcivit & prædeftinavit, .con
formes facit imagini Filii ejus, ut ipfe fit primogenitus inter multos
3
fratres. Abſone ego a naturalibus productionibus ad divinas opera.
tiones myfticas argumentatio inftituitur. Quod enim præterea ne.
5

4
que in divinis productionibus obtineat , ut per quod alterum alteri
1
configuratur, oporteat habeat eſſe a eo cui figurat; patet ex eo ,
quodPater produxerit Spiritum S. Filio Dei per omnia conformem ,
rurſumqne. Filium in omnibus Spiritui S. æqualem ; necdum tamen
obinde Pater aut a Filio aut Spiritu S. productus. Bafilium tandem
& Athanaſium dicere , quod ficut Filius imago Dei Patris , ut exi
ſtens naturaliter a ſuo exemplari; ita & Spiritum S. dici imaginem
Filii, ut exiſtentem fcilicet- naturaliter a Filio , five exemplari fuo,
falſiffimum , . Verba horum Patrum modo vidimus, ubi nequaquam
idem tradunt. Sed de hiſce fuſe Tractatu , in quo teſtimonia ex
Patrum orientalium ſcriptis objecta diluemus. In quo Tractatu por
ro, quæ ex inemoratis Patribus præterea hanc in rem adduci poſſunt,
diſcutiemus. El tantum ad reliqua argumenta, quæ Latini ex facra
Scriptura pro procellione Spiritus S. a Filio nectebant.
Quid ergo hactenus habendum de quibuscunque Latinorum ar
gumentis ex ſacra Scriptura petitis, cuique patet : præter mentem
ſcilicet S. Spiritus torqueri facram Scripturam , tralii ad ea , quæ
nunquam in Eccleſia catholica audita ſunt; fed deliramenta hæc
funt Latinorum , qui potius miſellis ratiunculis duci , quam ſimpli
cem apertamque facræ Scripturæ & SS. Patrum catholicæ Ecclefia
doctrinam fequi volunt: hoc unice miſeri, quod ne quidem ſe er.
D da rare
692 TRACT. XIV. SOLVUNT. ARGUM. ex S. SCRIPT. PETITA.
rare poſſe, in animum induxerint, & hinc tanquam pro veritate in .
dubitata, qualia qualia argumenta, ſatagant excogitare. Quam præſta
ret monitum ſequi Cyrilli Hierofolymitani ex Catecheſi XVI. p. 176.
Dici oportet a nobis de Spiritu S. quæ ſcripta, fi quid non feriptum
oft , curiofe non ſcrutemur. Ipfe Spiritus S. locutus eſt Scripturas,
ipſe de ſe dixit quacunque voluit, aut quatenus fuimus capaces.
Dicantur ergo , quacunque dixit ; quacunque vero non dixit , non
audeamus. Et rurfum ex Catecheſi XVII. p. 192. Ingenue nunc
quoque fatemur, nos non humanis ratiocinationibus ceffuros, veruns
ca tantum , quæ funt in facris Scriptaris, commemoraturos. Hoc
cnim eft tutiffimum , ut beatus Paulus inquit: non in perſuafibilibus bu
mana ſapientia verbis, fed in perſuafionibus Spiritus fpiritalibus
fpiritalia conferentes. Ethinc ipſe p. 196. addit : Ceterum Salva
torem amplius audire debemus de Spiritu fan &to verba facientem . Et
poſtquam plura Servatoris de Spiritus S. recenſuiſſet verba , p. 197 .
fubjicit: Ipfius nunc Unigeniti eloquia lego tibi, ne verbis humanis
durem adhibeas. Prout vero Latini omnino monituin hoc S. Patris
negligunt, dum ſcilicet ipfis non fufficiebant ipfa verba Chriſti, ſed
curioſe ſcrutabantur quæ illa non habebant: fic non mirum , quod
abſurdas plures collectiones nectant, . quodque ipſi catholicæ
fidei vim inferant, ut hactenus oftenfum .

TRA
 tem loj te 693

TRACTATUS XV.
In quo teſtimonia ex Patrum orientaliumſcriptis
1
pro proceſione Spiritus S. a Filio petita
diluuntur.

ihil vulgarius inter Latinos, quam teſtimonia illa Patrum , Patres dice
N quibus Spiritus S. a Patre per Filium procedere dicitur, pro eo Patre per
demonftranda proceſſione Spiritus S. a Filio adducere. Filiumpro
Idem eſſe dicere per Filium & ex Filio; dum dicuntur omnia effecedere,
creata per Filium , intelligitur quod fint creata a Filio. Dum li.
lius Dei dicitur genitus per Virginem SS. intelligitur eſſe genitus a
Virgine SS. & fic porro .
At ex pluribus verbis Patrum conſtare', nonniſi de ipfa æterna
Spiritus S. productione ipfos agere , ubi ipſum inquiunt a Patre per
Filium procedere. Sæpius quidem SS. Patres, ubi a Patre docent
procedere Spiritum S. per Filium faltem , eundem mitti ad extra
addunt, illud : per Filium , fic de miſſione temporali interpretantes.
Sic expreſſe toties Cyrillos Alexandrinus a Patre quidem dicit pro
cedere Spiritum , fed per Filium creaturis dari , in creaturas pro
fundi, prout eadem loca enumeravimus Tractatu de teftimoniis Pa.
trum orientalium circa verba Cyrilli Alexandrini. Idcm habet &
EULOGIUS. Archiepiſcopus Alexandrinus Orat. V. apud Photium .
Cosmas Hymno II. Auctor Libri de Trinitate, qui Cyrillo adſcribi
tur , Cap. 18. & X. Et Johannes Damafcenus Lib. I. orthodoxă
fidei, Cap. X. & XI. Germanus in theoria rerum facrarum , re
cundum verba laudato Tractatu allata. Et Hilarius Pictavienſis
Dd 3 tan
 694 Tract, XIV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
tandem Lib. XII. de Trinitate verbis laudatis Tractatu de teſtimoniis
Patrum occidentalium . Hinc etiam , cum S. GREGORIUS Thauma.
turgus in fide quam a S. Johanne didicit , Spiritum S. docuiſſet a
Patre procedere & per Filium manifeſtari; expreſſe manifeſtatio
!
niem hanc per Filium factam reſtringit ad temporalem , addens;
Nempe hominibus.
Şed præter hæc facile largimur, alibi denuo SS. Patres ipſam
Spiritus S. productionem intelligentes Spiritum S. docere a Patre
per Filium procedere. GREGORIUS Thaumaturgus laudatus , in ex
poſitione fidei adverſus Elipandum , Spiritum S. dicit æternaliter ex
ſubſtantia Patris per Filium emitti , five procedere. EPIPHANIUS
hæreſi LXXIII. quæ eſt Semiarianorum , Orientales credere Spiritum
S. ex Patre per Filium procedere. MAXIMUS Martyr in commen
tario ad Zachariæ Cap. IV. ex Patre eſſentialiter per Filium ineffabi
liter natum procedere Spiritum . JOHANNES Damafcenus Lib. I. or
thodoxæ fidei Cap. XIII. Patrem Spiritus S. productorem eſſe per Fi.
linen . A Patre item per Filium procedere Spiritum S. non tamen
gignendi modo; quibus, paria habet Epiſtola de triſagio. Verum
Patres nequaquam , Spiritum ſanctum docentes produci a Patre per
Filium , intellexiffe , quod Filius etiam cauſa vel principium foret
Spiritus S. liquet primo ex verbis ipfius JOHANNIS Damaſceni Lib. I.
Orthodoxæ fidei, Cap. XIII. quibus diſerte inquit : Et Filii quidem
Spiritus S. non tanquam ex ipſo, fed tanquam per ipſum ex Patre
procedens : unica enim eft caaſa Pater. Quodſi vero obinde non
ex Filio procedit Spiritus S. quia folus eſt Pater cauſa five productor
Spiritus S. patet utique, nequaquam Filium fubintelligi eſſe cauſam
vel productorem Spiritus S. ob eandem cauſam non ex Filio , fed
per Filium ex Patre Spiritus S. dicitur procedere. GREGORIUS Nyſ
Tenus deinde diſerte Lib. I. contra Eunomiuin : Spiritus
Spiritus ex Deo qui.
dem univerfi caufam habet quod exiftat, quemadmodum & ingenita
lux ; per veram autem illam lucem effulgens nullo intervallo & na
ture diverfitate a Patre & Filio diftat. Hiſce enim diſerte diſtin
guit, habere caufam ex Deo , & per Filium effulgere. NOA
ergo
: EX TEST. PP. ORIENT. PETITA 695
ergo hoc idem quod illud. Paria ibidem habet idem Nyſſe
nus, quando inquit: Spiritus S. quidem per Filium effulget, fed
principium ſuæ bypoftafeos a primæva luce ( Patre) accipit. Ubi denuo
licet per Filium doceat effulgere Spiritum S. caufam tamen ejus ad
Patrem refert. Non ergo principium fuæ fubfiftentiæ Spiritum S. a
Filio accipere docuerat, ubi per Filium ipfum effulgere tradiderat.
Non alio vero ſenſu Spiritum S. ex Patre per Filium eſſe productum
docent SS. Patres , quam quod generato Filio ex Patre productus
3
Spiritus S. Id enim diſerte.docet cum Gregorio Nyſſeno EPHRAEM
Syrus. Sic enim Ephraëm quidem ſermone de confeflione & fui
ipſins reprehenſione: Non ulla perturbutione, aut tempore, aut
nece
ceffitate, aut mutatione, aut alia quacunque caufa Pater Filium
genuit, ſed natura ab omni neceffitate remota ac libera , quam per
ſuam conſtituit bypo;tafir. Aliumque Pater confortem volens, non
quem genuit, fed produxit Spiritum S. ex fubftantia fua, non ante
Filium , ne dicamus neceffitati voluntatem ejus fubjectam eſſe.
Quod porro poft Filium Spiritum S. dicimus , id non temporis, fed
perſona eft fignificativum , cum Spiritus Verbi una eademque fix
principii expers effentia ego ſubſtantia. Nam & nos in pronunciando
verbo ſpiritum noftrum movemus , & cum verbo Spiritum produci.
mus.
Pater ergo neque tempore indiguit in generatione Filii, neque
ullo temporis intervallo poft Verbum produxit Spiritum S. Quapro
pter ET coæterna SS. Trinitati eft divinitas. Quibus utique docet,
Patrem ex ſubſtantia fua primo produxiſſe Filium , poft Filium vero
etiam Spiritum S. minime vero ante Filium productum eſſe Spiritum
S. prout quidem ante Spiritum S. productus Filius , non quod tem.

- pus interceſſerit, ita ut citius Filius fit productus a Patre, interce

dente vero temporis demum intervallo Spiritus fanctus: ſed utrunque
fimul eodem temporc, five ante omnia fecula a Patre effe productum;
Filium tamen nullo producto , Spiritum S. vero generato Filio.
Sic & GREGORIUS Nyſſenus, Lib. Quod non fint tres Dii , Filium
quidem docet ex Patre nullo mediante, five producto aullo produci,
Spiritum S. vero ex Patre, Filio jam producto five generato , pro
cedere;
696 TRACT. XV .. SOLVUNTUR ARGUMENTA

cedere ; & hinc Filium medium quidem inter productionem fcilicet

Spiritus S. a Patre intercedere , Spiritum S. vero per Filium ex Patre
productum ; ſic diſerte illud : per Filium ex Patre procedere, ratione
Filii de eo explicans, quod Spiritus S. Filio jain generato a Patre pro .
ducatur. Verba ejus funt: Ejus, quod ex caufa eft, aliam differentiam
confideramus. Hoc enim quidem incontinenterex primo eſt, boc vero per
id quod incontinenter ex primo eft : uti & Unigenitiproprietas absque
ambiguitate in Filio maneat, & ex Patre effe Spiritum non dubitetur,
Filio, qui medius intercedit, & fibi Unigenitiproprietatemſervante,
& Spiritum naturali ad Patrem habitu non arcente. Quemadmo.
dum & Lib . I. contra Eunomium : Ut jungitur, inquit, Patri Fi.
lius, & ab co babere effe nonfacit pofteriorem fecundum fubfiften.
tiam : ita rurfus Spiritus S. cum Unigenito conjungitur, ſolo mentis
conceptu ſecundum cauſe rationem praintellecto ( Filio) bypoftafi Spiri,
tus. (dum ſcilicet Filius prior Spiritu S. a Patre productus.) Nam
temporum intervalla in vita illa , quæ ſeculum omne præcedit, locum
non habent , adeo ut detratta principii ratione , nulla re fancta Tri.
nitas a fe ipfa diſſideat. Hoc inde ſenſu pariter & JOHANNES Da.
maſcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XVIII. Spiritum Patri per Fi.
lium conjungi docet , dum fcilicet Spiritus S. non iminediate , five
nullo producto ex Patre productus , ſed mediante five producto
Filio. Spiritus S. inquit, medius ingeniti & geniti, ET per
lium Patri conjungitur. Patet ergo , Patres Spiritum S. docentes
ex Patre procedere per Filium , verbis : per Filium , ordinem faltem
productionis ſignificare , non vero principium .
Sed to per , inquiebant idem eſſe, quod ex; verum utut qui
dem in adductis fupra exemplis hæc eadem fint: nihil tamen inde
contra adductum ſenſum colligi poteſt. Prout enim productio illa
ex Patre non unius , ſed duarum ſubſiſtentiarum Filii & Spiritus S.
omnem intellectum tranſcendit; neque par ei unquam productio
obtinere poterat ,, niſi ſimul alia etiam Trinitas unius Dei ſtatuatur :
perfectæ enim duæ fubfiftentiæ , eodem tempore ante omnia ſecula
ex Patre productx , altera quidem ante alteram generatur, Spiri
tus
 1
EX TEST, PP. ORIENT. PETITA . 697
tus S.'vero Filio generato procedit, non generatur: ita tamen ut
adhuc dum unus faltem Deus fit Pater cum Filio & Spiritu S. Sio
etiam pro peculiari hac productioais binarum illarum fubfiftentia
rum ratione exprimenda peculiaris ratio loquendi apud SS. Patres oba
tinuit, qua ſcilicet Filium nullo producto, Spiritum S. generato Fi
lio procedere ex uno eodenique Patre exprimant, - qic quidem ut
peculiari huic loquendi rationi cetera communes præjudicare neque.
ant. Sane modo oftenfum , fenſum Patrum , Spiritum ex Patre per
Filium procedere docentium eſſe, quod a Patre, generato Filio ,
procedat Spiritus S. At utique hoc in ſenſu ſi accipiatur propofitio
illa , per Filium , & ex Filio; nequaquain idem funt. S. JOHAN
NES Damafcenus item verbis laudatis per Filium concedebat Spiri
tum S. ex Patre procedere; ex Filio negabat. Quomodo ergo ex,
& per, eſſent idem ? Hinc SS. Patres etiam cum toties alibi Spiri
tum S, doceant ex Patre per Filium procedere: nunquam tamen af.
feruere, etiam ex Filio Spiritum S. procedere; quinfæpius cx Filio
Spiritum S. fubfiſtentiæ caufam habere diſerte negant , unumque
Spiritus S. productorem five cauſaın Patrem eſſe docent.
Objicit vero præ ceteris varia hanc in rem toties a nobis addu- Cichovius
quæl IV . pag .
Aus Jeſuita , quæ hic diluere forte operæ pretium fuerit. Primo 37
quidem : Patres, inftat, docentes Spiritum S. a Patre per Filium .
procedere five productum effe aut intelligunt Spiritum S. procedere
per Filium ut per famulum , aut caufam fecundam , ( quæ funt aba
Jurda) aut per Filium ut per confubftantialem , quod pariter falfum .
Primo enim facſequeretur, etiam Filium per Spiritum S. elegenc
ratum : quia etiam Spiritus S. confubftantialis Filio. Secundo, atti.
vus influxus, quem neceffario præfupponit proceffio per Filium , nullo
modo poteft in confubftantialitatem referri, eo quod actiones funt fup
poſitorunt; refertur ergo in . actionem communem Patri & Filiq.
Tertio , fi illud : per Filium , fignificat confubftantialitatem , ne
manet quaftio : Quid fit procedere, aut produci per Filium ut per
conſubftantialem ? Nam hoc: procedere, vel ſignificat prodaci per eum
qui candem effentiam habeat cum Patre Et Spiritu S. vel aliquid
Еe aliud.
698 Tract. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

aliud . Si primum : Spiritus S. utique ex Filio procedit. Si vere

non ſignificat produci per Filium : quid , quaſo, intereſſet inter pros
sedere e produci? Vel denique S. Damafoenus &alii fenferunt, proa
cedere Spiritum S. per Filium ut per principium ; voce : per Filium ,
fignificantes, Filium & Patre habere utfimul fit principium Spiritus
fancti. Hæc ille.
Quomodo quidein Spiritus S. dicatur per Filium procedere ex
Patre ; hactenus vidimus , nempe quod generato Filio , ex Patre
procedat, non ante Filium : hoc enim ipſum Patrum adductoram
dogma erat. Hoc fenſu vero non abſurde dicitur, Spiritum S. pro .
eedere per Filiuin ex Patre eain ob orationem dici , quod Spiritus
S. per Filium ut per confubſtantialem , ex Patre generatum , proce
dat ex Patre. Rationes a Jefuita adductas quod attinet ; quomodo,
quæſo , ſequeretu primo, eandem ob rationem etiam Filium per
Spiritum S. dici debere effe generatum ? Filio utique jam generato
Spiritus S. procedit; & hoc inde fenfu dicitur Spiritus S. procedere
per Filium ut per confubftantialem , ex Patre generatum. Spiritus
S. vero nequaquam ante Filium pariter procedit, 'ut hinc fimili ra
tione per Spiritum S. Filius dici poffet ex Patre generari. Falfum
deinde, ratione Filii activum influxum præfupponere proceſſionem
Spiritus S. per Filiun , five hac ipfa ſignificari, quod Filius Dei
active influat in proceflioncm Spiritus S. Proceſſio quidein ſignifi
eat productionem five actionem ; nequaquam vero ea ad Filium re
fertur, ubi per Filium produci Spiritus S. dicitur : dum hoc ipſo
faltem ſignificatur, Filio generato produci Spiritum &. Omnino tan
dem procedere per Filium fignificat produci per Filium , qui ean
dem eſſentiam habeat cuin Patre & Spiritu S. Falfum vero inde fe
qui , Spiritum S. ex Filio procedere, cum illius propofitionis fenfus
ſaltein fit, quod per Filium , id eſt Filio jam generato procedat.
Quo utique ordo faltem productionis ſignificatur, ut adeo hinc nul
la ratione inferatur, Patres voce: Per Filium , voluiffe ſignificare,
quod a Patre habeat Filius utproducat Spiritum S.
Addic
 EX TEST. PP. ORIENT, PETITA. 699
1 Addit vero Jeſuita : Damafcenum adverfari plurimum illis qui
illud : per Filium , explicant de temporali donorum largitione : ada
verſari multum illis qui illud, per Filium , explicant per cum Ft
LIO. Quod prius attinet; loca utique manifeftiffima adeffe in qui
bus Damafoenuisvocem proceffionis.de productione intelligat, Spiritum
S. inquiens, ex Patre per Filium procedere. Quod vero pofterius
cernit , Damafccnum dicere : Verbi Genitorem per Verbum cffe
Spiritus S. productorem , ubi fi per idem eft quod cum ; fenfus uti
1 que Damaſceni foret : Patrem effe cum Verbo Spiritus S. producto
rem ; quod utique inevitabili ictu jugulum petat Orientalium . Ne.
que nos negamus , expreſſe in locis ibidem a Jeſuita adductis Dama
ſcenuin voce proceſſionis intelligere productionem , non tempora.
lem donorum Spiritus S. largitionem ; fed nuin obinde aliis rurſum
locis S. Dainaſcenus non exponeret illud per Filium , de temporali
1 faltem largitione donorum Spiritus fancti? Ipfius utique Damaſceni
: yerba diſerte hoc loquentia fupra modo vidimus. Aut num obinde,
quia non ubique Patres vocem proceſlionis de temporali largitione
donorum accipiunt, Spiritum S. docentes per Filium ex Patre pro
cedere ; Spiritum S. etiam ex Filio procedere ſequeretur? Abſone.
Aequivocationc vero abhinc folum ludit Jeſuita. Dum enim tò per,
per cum Orientales explicant ; intelligunt utique non ratione cauſa
Spiritus S. Filium conjungi Patri , ſed ratione cauſati faltem cum
Spiritu S. concurrere ; copulam illam focietativam cum , non ad
Patrem , ſed Spiritum S. referentes, ut ſenſus ſit : Spiritum S. cum
Filio produci a Patre, Pari ergo ſaltem ſenſu Damafcenus diceret,
* Patrein effe cum Filio Spiritus S. productorem . Quomodo ergo
jugulum illorum inevitabili hinc ictu peteretur, quem tam facile
declinaverint ?
Subdit porro : Orientales nunquam poſle oſtendere, ubi có
per , per tò cum Patres interpretati fuerint; Latinos vero fæpius
oftendiſſe ex Baſilio , Athanaſio , Cyrillo ,' Tò per , idem in facra
Scriptura ſignificare quod ex . At vero fupra jam vidimus, Grego
rium Nyſſenum illud: per Filium , interpretari, quod Spiritus S.
EC 2 NOR
700 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

non immediate ; fed producto Filio ex Patre procedat. Quo fenfu

atique recte dicitur, illud per Filium fignificare cum Filio ex Patre
producto. Quinimo idem GREGORIUS Nyſſenus Lib. I. contra Eu
nomium : Pater principio caret , & e ingenitus, & femper Puter in
telligitur. Ex ipfo vero in eadem continua ferie indivifibiliter inje
genitus Filius Patri fimul cointelligitur. Per Filium vero , & cum
sllo , priusquam intermedia vacuitatis aut perfona deftituti inter .
palli cogitatie obrepat menti , conjunctus utrique Spiritus S. appre
benditur; neque fecundum exiftentiam inferior aut pofterior Filio,
fic ut aliquando Unigenitus fine Spiritu S.poffit concipi : fed ipfe Spro
ritus S. quidem ex Deo univerfi habet caufam quod exiftat, quemada
modum & vnigenita lux. Per veram autem illam lucem effulgens,
nullo intervallo & natura diverſitate a Patre & Filio diſtat. His
utique Nyſſenus, quod módo dixerat: Per Filium , & cum Filio,
priusquam intermedie vaćuitatis aut perfona deftituti intervalli co
gitatio obrepat menti , conjunctus utrique Spiritus apprehenditur ;
effert per illa : Per veram autem lucem cffulgens Spiritus S. nullo in
tervallo I natura diverſitate a Patre & Filio diftat. Ubi utique
quod modo dixerat : per Filium , & cum Filio , in fequentibus idem
ponit eſſe quod Spiritum S. per Filium effulgere. Quomodo ergo
nullus Patrum docuiſſet, ubi Spiritus S. dicitur per Filium procedere
ex Patre, fignificari ſimul, quod cum Filio cx Patre procedat ? In
facris deinde litteris per idem fignificat quod ex ; fed in locis illis
agitur faltem de indiviſa Trinitatis operatione, non vero de ipſa
productione Spiritus S. ex Patre per Filium .
Excipit vero Jefuita : fpcctare quidem loca illa Scripturæ a Pae"
tribus citata actiones faltem ad extra , fed illud ipfum ideo fieri,
qnia bis vel ter ſaltem Scriptura facra loquatur de actionibus ad in
tra cum particula per, idque fumma cum providentia Dei. Si enim ,
inquit, ex boc, quod Scriptura refpectu actionum ad extra Patritri.
buit particulam ex, Filio vero per, intulere Ariani, Filium effe bete
Touſun Patris quanto magis id aufi fuiffent, fi in explicandis a lio
nibus ad intra ufi fuiffent particulaper; quanquam verba illa , qui
bus
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA 701
3 bus aliquot epiftolas orditur Apoftolus: Paulus Apoftolus Jeſu Chriſti
per voluntatem Dei (ubi particulam dice' idem fignificare quod ig ,
docet S. Bafilius, Lib. de Spiritu S. Cap. V. ) fignificant actionem
internam Dei. Atque ideo cum S. Bafilius Lib. proxime citato Cap.
XXV. *** XXVII. explicaverit particulam cum , oftenderitque accu
rate, in quo differat ab IN ; neque tamen ullibi fignificaverit ,to doce
( per) idem fignificare quod rur ( cum ); palam eft novitium boc Plo
tinianorum effe commentum ad auctoritates SS. Patrum orientalium
I cludendas confiftum , nullum in SS. Patribus habere fundamentum .
Verum primo abfone vocat Jeſuita actiones Dei internas , quæ reſpe
ctum ad crcaturas habent, & in tempore fiunt, prout non minus
circa vocationem Apoſtoli errat. Dum enim voluntas illa divina
Paulum reſpicit, & in tempore Paulus vocatus eſt ad apoſtolatom :
quomodo vocatio hæc Pauli non actio ad extra foret? Nonnifi ergo
de operibus ad extra agens facra Scriptura voce per , fignificat ex :
ut hinc ſecunduni dicta mihil fubfidii Latinis obveniat. Sud, inquit,
in a &tionibus ad intra non ita Deus ufus eft voce : per Filium , idque
fummam per providentiam : quia ſecus ex eo Ariani magis quam
ubi in operibus ad extra per Filium facra Scriptura adhibet , Filium
beteroufion effe intuliffent. Sed vaniffima hæc vaniffimi Jefuitæ funt
auguria. Quomodo enim primo raro , faltem in actionibus ad intra
Deus tã per Filium uſus fuerit ; cum utique nullibi id factum effe 1

modo oftendimus ? Aut quomodo raro in facra Scriptura occurreret,

quod præter alia loca ab Apoftolo toties dici ipfe fatetur Jeſuita ?
Annon vero toties idem repeti in facris Scripturis Arianis fuffeciffet,
quo blafphemias fuas hinc ſtabilirent? Quomodo ergo ne paribus di
čtis abuterentur ipſi, Deus abſtinuiffet a voce per Filium in actions
bus ad intra ? Variis deinde locis varii abutuntur hæretici ; nec ta
men omnium præſcius Deus ab illis abftinuit. Unde ergo novimus,
ob certas hæreſes quidpiam Deum certo confilio non dixiffe ? Et quo
modo, qoxfo , ob Arianos, ratione actionum internarum Deus ab
Ainuiſſet voce : per Filium ? Utique Arianinullam actionem ad intra
agnofcebant, fed omnino Filium creaturam Dei , Spiritum S. crea .
Ee 3 turadi
.. TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA
702
turam Filii effe blaſphemabant. In qua actione vero creatura con
currit cum Deo , non eft actio ad intra ; & hinc qui actiones ad
intra admittit inter Deum & Filium ejus ; fimul utique eo ipfo fate
tur , unam eſſe eſſentiam , unain divinitatem & virtutem Patris &
Filii. Quomodo ergo , quæſo , Ariani, fi diceretur per Filium in
actionibus ad intra, eo magis hinc intuliffent: Patrem & Filium gor
eſſe unius naturæ , quam ubi in operibus ad extra tò per Filium ad
hibetur ? Sed neque Ariani, ad hominem diſputantes, contra catho
licos hinc quicquam inferre potuiſſent pro fua hærcli. Ubi enim
ad intra intelligitur tò per Filium ; intelligitur fimul, ut dictum ,
Filium unius naturæ eſſe cum Patre. Quomodo ergo ex hoc Ariani
quicquam ultra intuliſſent contra catholicos , quam ex eo quod in
operibus ad extra Deus Tŷ per Filium uſus? Hæc ergo vera com
menta ſunt Jeſuitica , quibus potius cerebri ſui luſus ſequi volunt,
quam ipſa fide catholica duce uti. Quæ tandem conſequentia: Ba
filius alicubi vocein cum explicat , oftenditque differre eam ab in;
nullibi vero vocem per ſignificare cum docet : nequaquam ergo
cum poterat in certo ſenſu lignificare per ? Utique negotiuin Baſilii,
de quo objectis locis agebat , indiviſam faltem operationem Dei ſpe
ctabat, non actionem ad intra. Unde ergo ab uno genere in aliud
tranfitum feciffet ?
Sed pergit: S. Cyrillum & Epiphanium dicere, quod Spiri
tus S. procedat per ambos, ubi utique non poteft explicari Spiritus S.
cum Patre & Filio procedere. Nullibi vero Cyrillus inquit , Spiri
tum S. procedere; procedere, inquam , per ambos , ſed faltem
vexire.Sic eniin Lib. de recta fide ad Reginas : moeurs, exit per
ambos Spiritus vivificans. Sed ibi nequaquain Cyrillus de proces
-fione Spiritus S. agit , ſed de miſſione ejus temporali faltem ; in quo
utique fenſu : per , omnino idein
idem valet quod ex, At modo agimus
de productione Spiritus S. hypoſtatica & æterna. Epiphanii vero
verba nequaquam ſunt, per ambos; fed tap au botópav , ab ani
bobus; quod quidem quo ſenſu dicat , infra circa Epiphanii verba
videbimus.
' Tandem
 EX TEST .' PP . ORIENT. PETITA 703
Tandem ibidem objicit : Patres nunquam docere , etiam Fi
liuni per Spiritum S. effe generatum ; quod utique verum effet, lite
PER , ſignificaret cum , maxine cum fecundum Orientales ita afolo
Patre immediate Spiritus S. origenetur uti Filius. Sed hæc jam
fupra diluebarnus : ideo enim pariter per Spiritun S. Filius generari
son dici poterat, prout per Filium procedit Spiritus S. quia non
prout Spiritus S. generato Filio ,"fic Filius producto Spiritu S. gene
satur. Quo utique fenfu dicitur por , hic figuificare, cum . Spirie
tus S. enim ex Patre procedit cam Filio ex Patre generato', tam de
inde immediate quidem Filius quain Spiritus S. ex Patre produci
tut; dum ſcilicet uterque ex folo Patre producitur. At ratione or
1 dinis omnino cum Gregorio Nyſſenợ medietatem agnoſcimus, qua
Filius intercedit proceſlioni Spiritus S. ex Patre ; dum fcilicet genc .
rato Filio ex Patre procedit Spiritus S. Filius vero immediate five
nullo producto a Patre generatus; & hinc ordo inde , ut dictum,
obftat, quo minus pros: t Spiritus per Filium producłus dicitur, fic
1
Filius etiam per Spiritum S. productus dicatur. Quize vero contra
hæc alibi difputat; circa S. Maximi verba infra videbimus.
Cichovius
Ad illud vero quod fupra urgebamus: Patres non docere, quæ , VL pag
ex Filio procedere Spiritum S. uti docent , per Filium procedere 71.
ipfum : particulam ergo per non eſſe idem cum particula cum ,
idem Auctor porro alibi fic refpondet: Pluribus tum hæretieis ab
undaſe Græciam , qui varias bereſes de SS. Trinitate defendebant ;
Patres ergo oportuiffe cautifſime loqui, nequæ hæreticis ſcandali daree
tur anſa. Inter ipfos etiam orthodoxos verborum fitiffe aucupes. Pas
tres ob has inde caufus vocibus alibi ufitatiſſimis abftinuiffe. Aliquos
enim obinde, etiamfi Spiritum S. Deum crederent effe, nequaquam
tamen hoc nomine ufos effe. Ex codem fonte fluxiffe, quod Patres
it diverſos modos defendendæ fidei fecuti , ita diverſos etiam adhi..
" buerint loquendi modos. Gregorium Theologum ufum voce ingeniti,
alios vero ab eadem omnino abhorruiffe . Non mirum ergo, fi in
Gracia , ubi plurimi erant de Spiritu S. crrores , non eodem mode
omnes loquerentur. Nam ut obftrucrcnt, inquit , ' os illis , qui triæ
prin
 TRACT . XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
704
principia ponebant in divinis, Spiritum S. docebant procedere a Pan
tre per Filium , eo ipfo innuentes, non folum Spiritum S. ſed & Fje
li lium , per quem procederet Spiritus S. ad Patrem ut ad caufam
anarchicam referri debere. Sic Eunomianos ilt refellerent, & fignia
ficarent non a folo Filio , fed a Patre quoque (ut diſerte loquitur S.
Bafilius in fine. Lib. II. contra Eunomium ) procedere ajebant Spirie
tum S. effe vel procedere a Patre per Filium . Quo ipſo quoque modo
loquendi utebantur contra Sabellianos, ad fignificandam perfonarum
Spirantium diſtinctionem , etfi cum una vi & a&tione fpirativa.
Cenfebant enim hanc particulam ég ex uſu loquendi caufam anarchi.
camera procatarchicam fignificare , feu cam quæ ab altera vim
producendi non accepit. Advertebant enim hanc voculam , non
tem fiftere, neque eam cogere ad ulterius procedendum , & caufam
primam inquirendam . E contra videbant, particulam per, alteram
quandam perfonam inducere, & ad illam cogitandum mentem pro.
movere, atque, ut loquitur, ordinis, B.:filius Lib. de Spiritu S.
Cap. VIII. & S. Chryfoftomus Hom . LIII. in Matthæum , ordinis ad
* FOXATA XTixmu vel temThu d'oriev, confeffionem effe; atque ideo
malebant úti voce per , quam ex , EN TOE , ad fupremam caufam
(ut loquitur S. Bafilius Lib. de Spiritu S. fol. 2 26. ) accommodare,
Additque , interea tamen Patres paflim docere , PER idem effe
quod Ex.
Sed primo quidem generali illa excuſatione, quam præmittit,
plane nil agit Jeſuita; quin portam hac ipſa aperit omnibus hæreti
cis pari modo errores ſuos excuſandi ubi objeceris: Patres talibus
vel talibus verbis abftinuiffe. Proballe ergo debebat Jeſuita: hane
mentem Patrum fuiffe , quam quidem ipfis hac in parte affingit.
Ob hæreticos quidem , ne iis ſcandalo eflent Patres , abſtinuiſſe a
voce : cx Filio , in proceſſione ſcilicet Spiritus S. abſurdum . Ideo
utique Gregorius Nyſſenus, Cyrillus Alexandrinus Archiepiſcopus
tandemque Johannes Damafcenus Spiritum S. ex Filio procedere ne
gant: quia ſecus Filius caufa eſſet Spiritus S. Non ergo ne hæreti.
cis fcandalo çſſent, ſed quod revera iftud dogma damparent, tam
quam
A
 1
EX TEST, PP, ORIENT. PETITA .
705
quam quo duo principia introducerentur, negavere, procedere ex
Filio Spiritum S. Sed Patres, inquit , etiam ob eos qui ex catho
licis captabant verba aliorum , ufitatiſſimis etiam verbis abſtinuerunt.
Sed quid inde colligeretur ad præſens negotium ? Abſtinuerunt uti
que aliqui faltem ab illis, qnæ alii denuo diſerte affirmabant, ut ex
exemplis adductis a Jeſuita liquet. Hic vero nullibi docent Patres,
Spiritum S. procedere ex Filio. Porro : quomodo , quæſo, fi Pa
tres in proceffione Spiritus S. voce : ex Filio uti voluiſſent; ſcandali
1
anfarn præbuiſſent hæreticis, aut catholicis: cum quicquid ſcandali
evenire hinc poterat aliis,. idem etiam ex eo obvenire poterat, quod
& Patre & Filio mundum effe creatum , aut ex Patre & ex Filio om
nia eſſe credebant , docebant, ubique prædicabant? Prout enim
hic, fic & illic duæ perſonæ ponuntur produxiſſe. Si deinde ex
& per idem funt , ut Latini volunt , & etiam Jefuita in fequentibụs
prætendit: qnomodo , quæſo , potius a voce ex abſtinere voluere
Patres , cum voce per , ex pariter ſignificarent? Rurſum fi Patres,
ne catholicis vel hæreticis anfam darent ſcandali, potius ex Patre per
Filiuin , quam ex Patre & Filio procedere Spiritum S.dicere voluere;
cur ergo Patrum confilium hoc aſpernantur Latini, non faltem do
centes , fed & omnibus viribus defendentes, ex Filio etiam procedere
Spiritum fanctum ? Quid utique fcandali eo ipfo Orientalibus præbuerint,
& præbeant, res ipfa loquitur. Præterea , ut uno obauitu vanita
tein exceptionis hujus fiftamus, quæ , quæſo , loca ex Patribus non
cumulant, quibus ex fubftantia Filii Dei prodire , ex Filio eſſe Spi
ritus S. dicitur, ' quæ ſecundum verborum , prout jacent, ſenſum
ideni valere addunt, quod ex Filio procedere? Hæc utique tot 10
mero funt, ut longe multitudine prævaleant locis in quibus Spiritus
S. a Patre per Filium procedere dicitur, uti ex Tractatu hoc deinde
liquebit. Rurſum infinitis pene locis Patres affirmant :. Spiritum S.
a Filio , ex Filio accipere ; fed & hoc ipſo denuo Latini volunt fig
nificari ſecundum ipſuin verborum fenfum , Spiritum S. a Filio pro
cedere. Quoniodo ergo Patres dici poterant ob hæreticos maluiſſe
potius dicere, per Filium , quam ex Filio procedere; cum inique
Ff fecun
706 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGIIMENTA

feenindum Latinorum omnium fententiam , iti oftenſum , longe

pluribus locis Patres iidem Spiritum S. doceant ex Filio quam per
Filium procedere ?
Subdit his divinationes fuas Jeſuita : cur ſcilicet Patres contra
hæreticos Spiritum docere maluere ex Patre per Filium procedere.
Verum unde probat , eundein Patrum fenfum fuille ? Affirmaſſene
fufficeret, ubi de aliorum fenfu agitur ? Contra anarchicos, dicit,
Patres docuiffe , ex Patre per Filium procedere Spiritum S. Imo
potius ne cum iisdem hæreticis convenirent , uti exen ,plo fuperius
nominatorum Patrum liquet, negabant, ex Filio procedere Spiri
tum S. dum fcilicet unam caufam faltem Spiritus S. credebant. De
nuo quo Eunomianos refellerent, fignificarentque Spiritum S. a Pa
tre etiam , & non a folo Filio procedere , potius a Patre per Filium
procedere Spiritum S. volebant docuiſſe Patres. Cum tamen hic
potius denuo conveniſſet affumare , ex Filio procedere & ex Patre
Spirituin S. affirmaſſentque, ſi tale quid credidiſſent Patres , uti
etiain idem hinc contra eosdem hæreticos docuiffe Baſilium volebat
Jeſuita. Eo enim ipſo directe hæreticis contradixiſſent. Pariter
.contra Sabellianos ad adftruendam perſonarum diſtinctionem potius
dixiſſent, a Patre & Filio , quam a Patre per Filium procedere Spi
ritum S. ſi tale quid credidiſſent ; quia utique illud diferte duas pers
fonas eſſe arguit , Patrem & Filium . . Stupide vero cum ceteris La
tinis circa Eunomianos ad Baſilium M. provocabat Jeſuita : nimium
enim oportet cæcutiiſſe eos qui locuin illum non melius perſpexe
rint, uti infra cirea Baſilii verba videbimus . Voculam porro ne
quaquam caufam principalem fignificare , fuſe oſtenſum Tractatu
de teſtimoniis Patrum orientaliuun circa S. Damafceni verba.
Tot porro locis Latini volunt Patres docuiſſe, Filium effe eau
fam Spiritus S. Nyſſenum v . gr. Bafilium , Athanafium, Damaſce
num , uti & Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium vidimus,
& infra pluribus patebit. Caufam tamen pariter caufam principa
lem fignificare Latini volunt. Si ergo Patres pluribus utique locis..
affirmaverant , Spiritus S. caulam efle Filium , licet voce caufa
caufa
 .

EK TEST. PP . ORIENT. PETITA ,

707.
caufa principalis ſignificetur; quomodo ergo , quæſo, licet ex cau
fam anarchicam ſignificaret, Patres inde ab inuiſſent voce : ex Fl
lio, in productione Spiritus fancti? Rurfum : fi ex fignificat cau
1
fain principalem , & inde Patres potius dicere maluere: Spiritum S.
per Filium quam ex Filio procedere: unde ergo innumeris locis
3
docent , ex Filio effe, accipere, prodire Spiritum S. qux fcilicet La
tini idein eſſe vi vocuin dicunt, quod ex filio procedere? Si itemna
hæc cauſa eſt, cur Patres a voce : ex Filio, ir proceſſione Spiritus S.
1 abſtinuerunt: cur , quæſo , ideo antea idem feciſſe Patres ajebat
P
Jefuita, ne ſcandalo hæreticis aut catholicis eſſent ? Particula de
inde per , ordinis quidem omnino etiam in proceſſione Spiritus S.
fignificativa eſt, uti fupra vidimus. At falfum , Patres obinde po.
tius ex Patre por Filium , quam ex Patre & ex Filio procedere Spiri
tim S. dicere, prout & Bafilium hac in parte ſupremæ caufæ to ex
accommodare voluiffe. Bafilius quidem loco citato de operibus ad
extra agit, non de operibus ad intra. Unde ergo auctoritas ejus
urgeri hic poterat ? Quid vero Jefuita nofter hinc alibi colligat, in
fra diluemus. Subdit vero Jeſuita : Patres tamen docere ex &
effe idem. Verum ibidem nonniſi de indivifis operationibus Dei
agitur ab ipfis, prout & hinc fupra exceptionem illam diluimus. Et
fi ex & per idem funt; quomodo præpoſitio ex cauſam anarchi.
cam ſignificare poterat, præpofitio vero per non item ? )

Reliquas vero Græcorum latinizantium interpretationes, cur

fcilicet ex Patre per Filium Spiritus S. dicatur procedere, quas ibi.
dem fubdit Jeluita , non moramnur. Sumunt enim id quod eft
in principio ; neque ullum fuæ interpretationis argumeutumex SS.
Patribus afferunt.
Quæ porro vero idem Jeſuita hanc in rem in fequentibus di- pag. 8f ,
fputat, funt hæc: Iam quod, inquit , in fuis folutionibusidem Mob
davus fcribit : Non femper prapofitionem, per, in Scriptura denotare
Gaufam , verum dicit; inde tamen non fequitur, quod kecparticula,
per, nullo modo fignificet aétionem ad intra. Oftendat vel unum
exemplum , ubi in fermone de proceffione ad intra, particula, per,
Ff 2 aliquid
 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGOMENTA
708
aliquid aliud ſignificat, quam comprincipium activům .' Inter tot len
quendi modos , quibus Scriptura fignificat perfonarum confubftantia.
litatem , non potuerunt hactenus unum locum reperire Graci, ubi to
per, ſignificat confubftantialitatem . At licet non fequatur ': non fem
per præpofitio per denotat caufam ; præpoſitio per ergo non actio
nem ad intra ſignificat: illud tamen exinde fequitur, nulla neceffi
tate tà per , ubi Spiritus S. ex Patre per Filiun procedere dicitur,
de comprincipio exponi , uti volunt Latini; & quidem in hac ipſa
propoſitione tò per Filium , fignificat actionem internam , verum
ratione Patris, qui generato Filio produxit Spiritum S. Porro
cxemplum quidem nullun oftendi poteft ex ſacra Scriptura, ubi przem
poſitio per in proceſſione Spiritus S. non comprincipium , ſed con
fubſtantialitatem ſignificat; verum nullibi etíam facra Scriptura do
cet, Spiritum S. a Patre per Filium procedere, fed propofitionem
hanc (quoad ipfa verba ſcilicet ) a Patribus faltem accepimns. Quo
modo ergo propofitionis illius fenfus ex ſacra Scriptura repeti poffet!
Si vero conſulamus Patres ; diſerte utique fupra oſtenſum , nequa
quam voce : per Filium , denotare ipſos comprincipium activum ,
fed ordinein falten productionis confubftantialis.
pag . 90 .
Bafilium , quem hic objicit abhinc Jeſuita, fupra jam vidimus,
nihil Latinorum fententiz patrocinari; quemadmodum & porro fu .
pra diluimus, quod hinc addit , nullo teſtimonio poſſe probari:
per & cum cfle idem.
Sed addit : Si licebit fò did vel per dicere idem effe quod
cum ; tunc Ariani verba illa : Oninia per ipfum facta funt, Græcos
imitati ita explicabunt: Omnia cum ipfo fa&ta funt. Verum per
quidem dicimus fignificare cum , ſecundum fupra dicta in proceſſione
Spiritus S. per Filium ; quomodò ergo fubſumi poterat:
a Patre
Ergo ubi omnia per Filiuin dicuntur facta , intelligitur pariter , om
nia cum Filio effe facta ? Numne quia in productione Spiritus S.
per non figr:ficat caufam , fed cum ; ubique idem etiam propo
fitio per ſignificaret? Abſone. Quod vero non ubique per fignifi
cet cauſam in Scripturis, vel ipſe Jeſuita quidem modo fatebatur.
Ratio
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 709
Ratio deinde diverſitatis ſponte patet : illic eniin agitur de actione,
ad intra , hic de actione ad extra. At illæ omnino diviſæ ſunt, ha .
vero indiviſa & toti Trinitati ex æquo communes .
Sed pergit, docere Baflium , Ex tribui in fcripturis Patri, PER
Filio, ut inconfufa fervetur Patris & Filii notio, & procatarctica
cauſa.confeffio fignificetur. Cum ergo, inquit, in actionibus ad in.
tra , atque in actionibus ad extra oporteat inconfufam Putris & Fi.
lii notionem conſervari, & procatar&ticæ caufæ confeffionem explicari:
nihil mirum eft, fi Patres græci fcribentes contra Eunomianos e
Pneumatomachos , afferentes Spiritum S. a folo Filio produci, Filia
maluerint tribuere.particulam per non folum in actionibus ad intra,
fed & in actionibus ad extra , ne ſi tò ex Filio tribuiſſent, in
ferrent heretici , Spiritum S. procedere ex. Filio ut & caufà proca
tarctica , atque ideo non procedere a Patre. Poftea Eunomianis ex
ftinétis etiam græci Patres in explicandis proceffionibrıs divinis pro
miſcue & indifferenter tam particulam ex quam per Filio tribue
bant, imo etiam Patri tribuebant particulum PER.
Sed quæ conſequentiz neceſſitas: Sacra Scriptura in actioni
bus ad extra ex Patri, per filio tribuit , ad inconfufam faltem Pa
tris & Filii notionem ſervandam & procatarcticæ caufæ confeffionem
explicandam ; cum ergo etiain in actionibus ad intra inconfuſa Pas
tris & Filii notio fervanda & procatarcticæ caufæ confeſſio explican
da ſit : Patres eandemn pariter ſaltem ob caufam Patri ex , Filio per
in procellione Spiritus S. tribuere : dum fcilicet ceteroquin prout in
actionibus ad extra , fic etiam in actionibus ad incra Filio voculam
6x convenire "crederent? Et quod quidem diverſa fit mens Patrum ,
per Filium Spiritum S. procedere docentium , fupra vidimus. Unde
atique conſtat, obinde ipfos negare Spiritum S. non ex Filio , fed
per Filium procedere ex Patre: quia Filius non eft caufa five produ
tor Spiritus S. & non ob inconfufam faltem Katris & Filii notionein
fervandam , & caufæ procatarcticæ confeflionem explicandam ; dumn
seteroquin etiam Filio, ex competere docereix is procellione Spiri
kus S. Et hinc porro etiam diverſitas horum liquido apparet: utut
Ff 3 enim
 710 TRACT. XV . : SOLVUNTUR "ARGUMENTA

enim quidem dictam ob caufani Patres doceant, in actionibus ad

* extra ex Patri, per vero tribui Filio ; alibi tamen diſerte tam ex Pa
tre quam ex Filio eſſe producta omnia fatentur. Hic vero nullibi
ex Filio etiam procedere Spirituin S. docent;
fa
quinimo expreſſe ne
gant, ex Filio procedere Spiritum S. quem
ltem per Filiuin proce .
dere credere ſe addunt ; uti exemplo Cyrilli Alexandrini , Auctoris
Libri de Trinitate , Johannis Damafceni, aliorumque Tractatu de
teſtimoniis Patrum orientalium oſtendimus. Quomodo vero deinde
SS. Patres dixiffent, Spiritum S. ex Filio procedere, hæretici, qui
Spiritum S. a folo Filio productum eſſe blaſphemabant, intuliffent
inde , Spiritum S. a Filio tanquam caufa improducła five ex ſobo Fia
lio procedere? Eunomiani utique Filium creaturam ajebant eſſe Pa.
tris : quomodo ergo , ubi Spiritus S. dicitur ex Filio procedere,
hinc Filium intuliffent cauſam improductain eſſe Spiritus fancti?
Non magis utique illud inde intuliſſent, quam ex eo quod a Filio
omnia effe dicuntur, Filium omnium eflecauſam anarchicam five
improductam intulere. Imo fupra Jeſuita volebat, Bafilium ſub
finein Lib. II. contra Eunomium afferuiffe , non a folo Filio , fed a
!
Patre quoque procedere. Quomodo ergo ? Annon timuit Bafilius
hoc contra Eunomianos dicere, ne hinc Filium cauſam improdu
dam eſſe Spiritus S. inferrent ? Reliqui vero hæretisi concedentes
Filium a Patre generatum , verum Deum , quomodo & ipfi ex eo
quod Spiritus S. ex Filio procedere dicitur, inferre poterant: Fie
liuin effe caufam anarchicain Spiritus S. ut hinc probarent. Spiritum
S. a folo Filio produci? Filium utique generari, & efle cauſam
anarchicam , impoſſibile eft.
Pergebat vero Jeſuita : exſtinctis Eunomianis etiam græcos
Patres in explicandis proceſlionibus divinis & particulain ex & per
Filio tribuiffe. Unde ergo fequentium Patrum cohors una confenſa
negat, ex Filio procedere Spiritum ſanctum ? Cyrillus Alexandrinus,
Thcodoretus, Epiſcopi orientales , Auctor Libri de Trinitate, Das
maſcenus, aliique, ut Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium
oftenfum. Et & Eunomianis çxſtinctis promiſcue ufi ex & per a
tionc

i
 EX TEST . PP. 'ORIENT. PETITA . 711
tione Filii , dum fcilicet non magis metus erat , quod hæreticis Spi.
ritus S. diceretur ex Filio procedere, Filium hinc inferrent Spiritus
$. caufam eſſe anarchicam :, unde ergo Damafcenum inde negaffee
ex Filio Latini volunt, quia particula ex fignificet caufam anarchi,
scam ? Quid vero tandem , exſtinctis Eunomianis , hac in parte tra
diderunt Patres ? Ex Filio accipere Spiritum S. ex Filio eſſe, ex Filii
ſubſtantia eſſe , prodire : nunquam vero ex Filio procedere. At
eadem ubique Patres. & ante , & tempore Eunomianorum tradi
dere. Quomodo ergo exſtinctis Eunomianis ultra hæc quicquam
tradidiffe Patres Jeluita aſſerere non verebatur ? Vel hinc ergo liquet,
hæc commenta folum eſſe Jeſuitica, nullo fundamento, nulla ra
5
tione ſubnixa.
5 Lepide tandem idem Jeſuita cuin ei objectum fuiffet: Bafi- . In diſputa
lium docere quidem , ex & per eſſe idem , fed de indiviſis opera-habita, fecun
tionibus Dei locis illis agere , reſpondit alibi : univerſaliffime loquiquii,
da dicp.collow
322.
S. Bafilium contra Arianos ; univerſaliſfime ergo negaſſe diſtinctio.Íribunalis,
nem per.a Tò ex . Sed negaverit Bafilius univerſaliflime diſtinctio
nem per a Tò ex ; utique univerſaliſfime illud negavit ratione ope
rum Dei ad extra : quomodo ergo non exinde valide preſtiſſet Aria
nos , qui per ab ex , abi dicitur, per Filium omnia eſſe creata , ad
Filium Dei deprimendum diſtinguebant? Et hæc hactenus de eo
quod Latini objiciunt, Patres docere Spirituna S. per Filium ex Pa .
tre procedere.
Objicit.vero porro meinoratus Jefuita: Patres docere, Spiri. Patresdice
tum S. a Patre procedere & in Filio permanere, ac quieſcere. Ar in Filio por:
manere, qui
gumentatur eniin primo: Si Spiritus S. non procederet a Filio , fedefcere, quæft.
à folo Patre , impoſſibile effet Spiritum S. permanere in Filio at VI. p.61.
qui permanet; ergo & procedit. Sequelam majoris probo : Si Spi
ritus S. procederet a ſolo Patre , non poflet permanere in Filio nifi
tranfiret a Patre in Filium ; fed Spiritus S. non poteft tranfire a Pa
tre in Filium ; ergo ſi Spiritus &. procederet a ſolo Patre , non poſ.
ſet permanere in Filio. Major videtur clara , neque aliter eft per
ceptibile , quomodo Spiritus S. procedens a folo Patre poffet effe in
Filio
712 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

Filio niſi in eum tranfeat ex Patre. Perfpicuitatis tamen gratina

addo probationem . Vel communicatur per generationem Filio.
finut cum eſſentia eſſe Spiritus S. vel non ? Si communicatur, erge
prius fupponitur fpiratus Spiritus S. quam genitus Filius, " quod im .
poſſibile; ſi non , ergo non poteſt coneipi Spiritus S. alio modo effe
in Filio niſi a ſpirante Patre tranſeat in Filium . Confirmatur :
Quod tranſit a termino a quo ad terminum ad quem , non poteft
eſſe in termino ad quem niſi ad eum tranfeat a termino a quo.
Spiritus S. a - lolo Patre fpiratus ( juxta Photianos) habet fe tanquam
id quod tranſit a quo , nempe a principio vel cauſa , quæ eft Pa
ter , ad terininum ad quem , qui eſt Filius. Ergo Spiritus S. non
poteſt eſſe in Filio niſi in eum tranſeat a Patre. Jam quod ne
queat Spiritus S. tranſire a Patre in Filium , probo: Non poteft Spi
ritus 5. tranfire a Patre in Filium niſi deferto Patre ( quia impoſſi.
bile eft aliquid tranfire a termino a quo ad terminum ad quem
niſi deſerto termino a quo. ) Sed iinpoflibile eft ut Spiritus S.deſerat
Patrem . Ergo impoffibile eft ut Spiritus S. tranſeat a Patre in
Filium .
Siccine ergo fedet, fumma Trinitatis myfteria rationibus in
dazare , mundanæque Philoſophiæ fubjicere ? Quam potius Jefuitæ
objiciunus illa AUGUSTINI Lib. I. de Trinitate Cap. I. Lecturus bei
qua- de Trinitate diſſerimus, prius oportet ut novcrit, ftilum no
Arum adverſus eorum vigilare calumnias, qui fidei contemnentes ini.
tium immaturo & perverfo rationis amore falluntur, quorum non
nulli ca que de corporalibus rebus five per ſenſus corporeos experta
noverunt , five qua natura humani ingenii & diligentia vivacitate
vel artis adjutorio perceperunt, ad res incorporeas & Spirituales
transferre conantur , ut ex his illa metiri atque opinari velint. Et
quod , quäſo , argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio, Spiritum
S. in Filio permanere? GREGENTIUS utique Archiepiſcopus Te
phrenſis in diſputatione cum Herbano Judæo, Tom. I. Bibliotheca
Patrum græcorum p. 196. Spiritum S. inquit , ut a monte proce.
dentem , in fermoneverò requiefcentem , vitamque omnibus largien
 EX TEST . PP. ORIENT. PETITA. 713
zem Spiritum dicimus. Quibus utique dinucliva paraula ufun
fic illa diftinguit: a Patre procedit , fed in Filio requieſcit. Non
ergo pariter per poſteriora verba ſignificat, a Filio etiain procedere
Spiritum S. Et quomodo , quæſo, his ipſis verbis Gregentius præ
buiſſet teftimonium proceſſioni Spirirus S. a Filio , cum juxta hæc
verba editores Bibliothecæ Patrum Græcorum , & Bibliothecæ Pa.
trum Coloniæ editorum Part. I. Tom. V. apponant in margine: Cave
Græcorum errorem de proceſſione Spiritus S. Cum Auctore etiam
Lib . de Trinitate , qui ſub Cyrilli Alexandrini nomine exſtat, Johan
NES DAMASCENUS docet , Spiritum S. in Filio permanere. Numne
vero argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio , permanentiam
Spiritus S. in Filio habuere? imo uterque diſerte negat , Spiritum S.
ex Filio procedere , prout Tractatu de teſtimoniis Patrum orienta
lium . vidimus. Permanet deinde Pater in Filio & Spiritu , Filius
in Spiritu. FULGENTIUS Lib. de fide ad Petrum Cap. 1. Totus Pas
ier in Filio & Spiritu S. ejt, totus Filius in Patre & Spiritu S. eſt,
1 totus quoque Spiritus S. in Patra & Filio. Quodſi vero Spiritus S.
non aliter in Filio permanere poſſet, quain quia ex eo procedit ;
Sequeretur utique, neque Filium in Spiritu S. quieſcere vel perma.
ncre poſſe,, niſi ab eodem pariter produceretur: quod ablonum .
Ut vero pateat, quomodo Spiritus S. a folo Patre procedens in Filio
permaneat, non neceſſum eſt tranſitus quosdam confingere, " ti ha.
bebat Jefuitæ argumentum : ideo enim permanet , eft & quieſcit
in Filio Spiritus S. quia Pater ex & in propria & unica eſſentia Fie .
lij tanquam fubjecto , quo , non quod ſcilicet, produxit Spiritum
Deum & libi conſubſtantialem . Hinc enim Spiritus S. non poterat
niſi in Filio inhabitare , permanere & eſſe, utpote ex & in eſſentia,
quæ propria Filii, productus, unus cum Patre & Filio ratione ef
fentiz , differens perſona. Habet ergo Filius a Patre, ut ſit Spiritus
S. ut in co permaneat Spiritus S. dum ſcilicet, ut dictum , ex &
in eſſentia ejus productus a Patre Spiritus S. ipfi confubftantialis. Je
fuita , qui hoc negabat, pellimam inde hæreſin propugnat, habere
{ silicet quidpiam Filium , quod a ſe , non a Patre habeat. Si enim
Filio
 1

Tract. , XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

774
rito non per generationem fimul cum effentia communicatur effe
Spiritus S. habet utique Filius aliquid a fe, non a Patre a quo ge
acratus; quod quam abfurdum fit, omnibus patet. Chriſtiani
omnes credimus, & femper crediderunt: Filium , quicquid habet,
á Patre per zternam fuam ex ipſo generationem habere ; & qui hoc
negat , indignus eſt qui Chriſtiani nomine audiat : cum utique
fic duo principia , duos Deos & quæ non alia monftra introducat.
Si enim Filius quicquam non habet a Patre , fecundum hoc non a
Patre productus eft. In divinitate enim habere aliquid a Patre , five
a Patre communicari libi, eſt a Patre produci. Filius ergo, fi quz
piam a Patre , quæpiam vero non a Patre habet , partim productus,
partiin improductie crit ; ,quod utique impoflibile & blafphemum .
Quæ porro Filius a fe habet , non a Patre; horum utique reſpectu
caufa principalis, anarchica five improducta eft Filius. Duo ergo
fic eruint principia, dræ caufæ , tandemqne duo dii. At omni
ſemper anathemnate damnavit Eccleſia catholica duo principia intro
ducentes. Falfum vero , quodfi afferatur, Spiritus fancti effe Filium
habere a Patre per generationem , hinc fequi , Spiritum S. antc Fio
lium eſſe ſpiratum : nam utique & Filius ex generatione fua habet
ut fit conſubftantialis Spiritui S. ut Spiritus S. proprius fit ejus Spiri
tus. Numne' vero obinde fequeretur, Spiritum S. Filio priorem
effe ? Habet item Filius per generationem fuam , prout Latini vo
hint, productorenn eſſe Spiritus S. Numne obiude fequitur, Spiri
tum S. ante Filium eſſe productum ? Pari modo ergo non fequitur:
Filius per generationem fuam habet effe Spiritus S. Spiritus S. ergo
prior productus Filio ? par enim horum ratio. Sufficiebát ergo,
quo Spiritus S. effe Fihi dici poterat, " fitnul cum Filio ante omnia
fecula Spiritum S. procedere a Patre, licet ratione caufæ , folo men
tis conceptu , non ratione durationis Spiritui S. Filius præintelliga
foir , at loquitur GREGORIUS NÝssenUS. In confirmatione fu le
quela majoris Jeſuita craffe funnit id , quod eft in principio. Pro
bandunr enim erat ipfi: Spiritum S. non effe in Filio niſi a Patre
in Filiuor tranfiretz hic vero in minore fubfumit : Spiritus S. a ſolo
Patre
 EX TEST. PP, ORIENT. PETITA , 715
Patre fpiratus habet fe tanquam id quod tranſit a termino a quo,
Patre ſcilicet, ad terminum ad quem , Filium ; cuin tamen de eo
modo diſceptetur, an Spiritus S. procedens a ſolo Patre fe habeat
1
tanquam id quod tranſit a Patre ii Filium , five a termino a que
in terminuun ad quem . Jam quod probationem ininoris principalis
attinet, etfi omnino negemus ,, tranſitus dari in divinitate : niluit
tamen dertuo profyllogismus hic Jeſuitæ colligeret contra eum qui
Filium a Patre in Spirituin S. tranfire aſſereret. In naturalibus licet
eniin obtineat, ut a termino a quo ad terminum ad quem non
poffit tranfire quicquam niſi deſerat terminum a quo : fed nun ac
commodari poterant ineffabili productioni Trinitatis principia natu
l'alia ? Dum una eſt eſſentia Patris & Spiritus S. & Filii : quomodo
dum in una illa eſſentia Filius a Patre in Spiritum S. tranſiret; Pater
obinde a Filio defereretur ?
Argumentatur verofecundo Jefuita: Impoſſibile eft actionis im-In réfnon.
manentis terminum recipi in aliquo alio quam in'co, 4 quo produ-bium Pinne
situr : ( cum hæc fit definitio actionis immanentis, Et diftinétio ab nuin p. 117 .
actione tranfeunte ) Spiratio eft actio immanens: ergo ejus tcrminum ,
qui eft Spiritus S. impoffibile eft effe in aliquo a quo non producitur.
Hinc & alibi in eodem opere idem Jeſuita argumentatur: Ut in Pa
tre quiefcere & manere non poffet niſi ab co procederet : ( cum impof
fibile fit terminum actionis immanentis vitalis in alio fubje£to vitali
ter recipi, nifi in co a quo elicitur, ut patet inductione intelle£tio
num SS volitionum hominis) ita in Filic quieſcere non poflet niſi ab
ce procederet. Sed peſſima demum ratione ex uno genere in aliud
tranſit Jeſuita; abſurdeque actiones Dei internas, omnem captum
hominum & axiomatum philoſophicorum univerſalitatem tranſcen
dentes eum naturalibus v . gr. actionibus comparat. Imo fponte pa ,
tet , quam inſulſe ſic concludat Jeſuita . Pari cnim ratione fecus
neceſario ſequeretur: Impoflibile eft actionis immanentis terminum
recipi in aliquo alio quam in eo a quo producitur; generatio eft
actio immanens; ergo terminus ejus Filius non eft in aliquo a
quo non producitur. Non ergo eſt in Spiritu S. Filius , ant li eſt,
a Spi
716 TRACT. XV . ' SOLVUNTUR " ARGUMENTA

a Spiritu S. producitur; quod impoſſibile. Quanquam ergo fpiratie

vel generatio ſit actio immanens ; quia tamen actio illa in eſſentia
divina tanquam fubjecto qua perficitur, quæ eſſentia propria eſt
Filii : non poterat utique terminus ſpirationis Spiritus S. effe nifi in
Filio ; ut hinc adhuc neutiquam neceſſarium ſit, Filio attribuerepro
ductionem Spiritus S. quo teririnus fpirationis in Filio fit.
Argumentatur tertio Jeſuita : Ideo dicitur Spiritus S. permet
nere in Filio, ( ſecundum verba difeipulorum Andrea Apoſtoli ) ut pa
teat, quod idem fit Spiritus in Patre ES Filio , & quod hoc ipfum
fit unigenitur Filius quod genitor Pater ; atqui neutrum borum
pateret niſi ita in Filio permaneret Spiritus S. ut permanet in Pa
tre, nempe ut ab utroque procederet, & in utroque tanquam unius
aétionis immanentis terminus permaneret ; ergo ut pateat quod di
& tum eff, debet fupponi: Spiritum S. ab utroque procedere, & utri
que immanere. Sic enim vere unus utriusque Spiritus eſt , cum
unus ab utroque fpiratur foc hoc ipfum eft unigenitus quod genitor :
quia uti genitor eft fpirator , ita Ef unigenitus. " * Falſum vero, non
eundem utriusque fore Spiritum in Patre & Filio , aut Filium non
fore quod eſt Pater , niſi ab- utroque procedat Spiritus S. De
priori quidem fufe diſputavimus Tractatu, quo oftenſum : Spiritum
S. eſſe Spiritum Filii , non eſſe argumentum proceſſionis Spiritus S.
a Filio . Quod pofterius vero cernit , quomodo, quæfo , Filius
non foret idem quod eft Pater , etiamfi Filius non pariter ut Pater
Spiritus S. eſſet productor? Adhuc enim ratione uniis ejusdemque
ellentiæ effet idem quod Pater, ctiamſi a Filio pariter non procede
ret Spiritus S. Ratione proprietatum vero fubfiftentialiuin eundem
debere effe cum Patre Filium quis dixerit ? At ex perfona Patris,-
qua perſona, procedit Spiritus S. Sed fic, inquit , non permane.
ret Spiritus S in Filia ut permanet in Patre : permaneret enim in
Patrc tangram in auctore, in Filio verí non pari ratione. At
omnino fufficicbat a Patre productum eſfu Spiritum S. quo in utro
que vere perinaneret: fic enim adhuc dan in utrogne unam ean
dernque ob caulam permanetz ob proceflionem fcilicet fuam e
Patre .
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA, 717
Patre. Ut vero pariter uti in Patre fic & in Filio tanquam au
1
etore permaneret, fi ita in Filio permanere debebat ut in Patre,
nulla erat neceſſitas. Filius enim permanet in Patre tanquam pro
ductore; non tamen ea ratione in Spiritu S. permanet, vere tamen
in Spiritu S. permanet ut in Patre. Spiritus etiam permanet in Patre
tanquam principio fine principio , permanet in Filio tanquam in
principio omnium de principio. Numnc ergo obinde non vere per
manece Spiritum S. in Filio ut in Patre intuleris ? Nequaquain ergo
fequitur: Spiritus S. manet in Patre tanquam auctore; in Filio non
ita manet Spiritus S. non ergo in Filio manet ut in Patre ; niſi, ut
dixi , ad dictum reſpectum illud reſtringas. Vere quidem deinde
duorum Spiritus eft qui a duobus fpiratur. Falſum vero , Spiri
tum S. non fore Spiritum Patris & Filii , ubi a folo Patre fpiratur.
Hoc utique probari conveniebat , non aſſumere illud , quod fcilicet
extra rein erat. Sicpariter etiam quoad hoc Filius eſſet idem quod
Pater , ſi ſpirator etiam effet Spiritus S. At falſum denuo , extra
3 hoc etiam Filium non fore quod eft Pater : fed de hoc modo.
Sed ne commentum hoc videatur ipſius Jeſuitæ , jam provocat
ad alios , qui ante annos complures idein docuerint. Sed quinam ,
quæſo , ifti? Paschasius fcilicet Radbertus, PEREGR INU Epifco
Ave S . At
pus Laureacenfis , GUITMUNDUS tandemn Epifcopus rfanus
cujus auctoritatis illi ? Quo tempore floruerunt ? Palchafius uixit ante
CMVI. a Chriſto nato annum . Peregrinus circa annum Chriſti CMX.
Guitmundus ſub medium feculi XI. At quid , quæfo , ſani fperari
poterat ab iis qui imbuti jam erant dogmate proceffionis Spiritus S.
a Filio ? Aut qui d hi ipli hin c erent auctoritatis ? Produxiffe no
hab
bis debebat Jeluita Baſilium , Athanafium , Gregorim Theologum ,
aliosque Patres ab omni catholica Eccleſia probatos , non ex Latinis
aliquos qui vixerunt ubijam Latini nova ſecuti a priſtina traditione
fidei , ejusque vero fenfu defecerant, Et quæ , quæfo , difputandi
ratio eſſet , fi nos ex verbis Photii, Silinnii , Michaëlis , Guinani ,
aliorumyue, Latini vero ex Sergii , Nicolai , Leonis IX worn.nque
Paparum veteris Romæ dogmatibus fua adftruere quærerent ?
683 Pergit
 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
718
Pergit vero Jeſuita : Eum nifi teneant Photiani fenfum locutio .
nis illius : Spiritus S. in Filio permanct vel quiefcit, nunquam po
terant permanentiam Spiritus S. in Filio componere cum ejusdem in
Separabilitate et intransferibilitate a Patre. Sed hoc modo dilue. 1

bamus Addit vero : Nunquam item explicare poterunt : qua ra

tione Spiritus S. Filio non adveniat. Ewler, nec fit ci Çevor ,
juxta frequentem S. Cyrilli Alexandrini phraſin , fi non eft a Filio
ab intra , ſed ei advenit ſpiratus a Patre ? At quomodo , ubi a
folo Patre procedit Spiritus S. ab extra adveniret , aut extrancus-el
ſet Filio ! Pater utique producit Spiritum S. ex & in fua eſſentia,
quæ eſſentia pariter propria Filii : quomodo ergo Spiritus S. a ſolo
Patre productus ab extra Filio adveniret ? Rurſum fubdit Jeſuita:
Nunquam item oftendent , Spiritum S. ita omnino effe Filii ut eft Pac
tris , fi non ſecundum eundem modum erit utriusque ; vel fi in Patre
erit ut ab co Spiratus , in Filio vero ut &water ab alio adveniens?
De priori quidem fuſe egimus in 'Tractatu in quo demonſtravimus,
Spiritum S. eſſe Spiritum Filii non eſſe argumentum proceſſionis
Spiritus S. a Filio . Sed fic ab alio, inquit , Spiritum S. Filius ba.
1
bet. Ab alio utique omnino habet ratione per fona : alius enim Pa
ter, alius Filius ; at non ab alio ratione efentia: ratione hujus cnim
Filius -idem quod Pater. Patres vero ubi negant , Filium habere
Spirituni S. aliunde five extrance; five Spiritum S. eſſe Filii Spiritum
extraneum , non prius , fed pofterius intelligunt; nimirum ratione
effentiæ Spiritum S. non advenire Filio extranee, aut extraneum .
ejus Spiritum eſſe , fecundum cum fcilicet, quem modo diximus,
modum.
At nos , inſtat porro Jeſuita , in ſenſu citatis Patribus ( Pa
fchafium intelligit, Peregrinum , Guitmundum ) adducto facile ex
plicamus , qua ratione Spiritus S, permanet in Filio, absque eo quod
tranfeat a Patre in Filium , Cum enim dicimus, Spiritum S. ab
1

utroque ut ab unoſpiratoreſpirari, tum facile intelligitur: Spiri.

tum S. permanere in Patre & Filio, ut intelligitur aliqua intellectie
in eo permanere intelle&tu & quo producte eft; & aliqua volitio in
boy
 1

EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 719

64 permanere voluntate, vel potius anima a qua elicita eft. Facile
item explicamus, quomodo unius fit utriusque Spiritus S. cum dici.
mus unum eundemqueab utroque ut ab uno fpiratorefpirari, & Fi
lium idem effe quod eft Pater , cum vel ea ipfa de cauſa Filium agro
fcimusfpiratorem eandem effe cum Patre, quia omnia quæcunque ha
bet Pater Filii funt, vel quia Filius eft unum cum Patre. Sed pri
Sed
mo , dum non alios niſi tres illos ex majoribus füis landare poffit Jea
fuita , qui permanentiam Spiritus S. in Filio fic explicarint: patet
Etique, - hanc ipfam explicationem nonnifi commentum eſſe pro
pugnatorum proceſſionis Spiritns S. a Filio. Deductionem vero ex
plicationis hujus quam fubnectit Jefuita , prout ex falfis fuppofitis
1 deductam , fic tanquam abſurdam & falfitatis plenam merito repu
1 diamus. Quomodo vero Spiritus S. vere Patris Filiiqne dicatur,
quomodo item omnia Patris habcat Filius , ut tamen hinc neutie
quam fequatur, Spirituin S. a Filio procedere, binis præmiffis Tra
Čtatibus oftenfum . i Abſone vero ex eo quod Filius unum cum Pa
tre , Spiritus S. a Filio inferri procellionem , alibi videbimus.
Tandem pergit ibidem : In hoc fenfu explicata illa verba effica
citer confirmant catholicæ ecclefic dogma, Unde qui eis utantur ,
( quales inter plurimos funt S. Germánus ex CyzicenoEpifcopo Patri
archa Conftantinopolitanas in Theoria rerum ecclefiafticorum , 5 Ar
dronicus Comnenus ex Imperatorum oricntalium familia Lib. contra
Judæos, inſerto Tom . XIV. Bibliothecæ Cap.X.) teſtibus catholicæ vc
ritatis annumerari debent. Sed prout oftenluni, nihil Latinos ju
vare , quod Spiritus S : in Filio permanere dicatur; fic abſurde Je
fuita pariter provocat pro fententiæ ſuæ confirnatione ( quam abfone
catholicæ veritatis nomine inſignit) at Patres catholicos, Spirituin S.
in Filio requieſcere vel permanere docentes. Andronicum Cominc 1.

num quod cernit, qui panca ante ſecula vixit ; mirum utique & il
tum ex hac ætate Jefuitam adduxiſſe pro fuæ fententiæ confirmatio.
ne , quia Spiritam S. in Filio requieſcere dixit. Car cnim fecus &
non ad alios plures antiquiores ctiam piovocaret Jeluita , qui idem
pariter quidem tradidere; fed de cetero pariter procellionen Spilte
tus
 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
720
tus S. a Filio damnarunt, Sic MICHAËL PSELLUS, qui fub finem
feculi XI. & principium XII. vixit , in Cap. I. theologicorum Capi
tum , Auguſtæ Vindelicorum anno 1611. editorum : Et in Spiri
tum S. inquit, non genitum ex Patre, fed ex effentia ejus proceden
tem , & in Filio requiefcentem . At Cap. X. Sancta & catholice
ecclefia docet: Patrem quidem ingenitum , Filium genitum ex Patre,
& Spiritum procedentem ex folo Patre , & non etiam ex Filio .
Rurſum : Etß enim & Spiritus S. ex folo ejus Patre procedit: non
tamen generative, fed proceſſive. Denuo: Spiritus S. & ipfe ex.
Patre ſolo , fed nor generative, verum proceffiue, fimul vero & Fi
lii generatio ex Patre, & Spiritus funéti proceſſio. Tandem : Spi
ritum dicimus ex Patre procedere , ex Filio vero dari. Ut vel hins
ad oculum pateat : abſone Jeſuitam provocare ad eos qui Spir
tum S. in Filio requiefcere docuiere ; maxiine ſi illi cu tempore vixe
runt, quo Latini ſchismate jam ab orientali eccleſia fuere divifi.
pes . 65. Non minus inſulſe & alibi etiam iden , Jeſuita ob paria verba
ad Eliam Cretenfem, tanquam proceſſionis Spiritus S. a Filio teſtem
provocat Sic enim verba ejus: - Ejusdem fidei de proceſſione Spiri
tus S. fuiſſc duos clariffimos S. Gregorii Theologi interpretes Nicetam
Metropolitam Heracleenfem & Eliam Metropolitam Cretenfem exi.
Aimo. Eliam vero tum ob ea , quæ in S. Gregorio Nazianzeno A

citatus docet , tum præcipue in Orat. XXIII. ad Hieronem num . 28.

ubi dicit : Spiritus S. in propria manens bypoftaf nunquam ab eo,
a quo procedit, ſeparatur. Ubi nodus plane Gordius (quem fæpius
inculto) objicitur aduerfariis. Vel enim Spiritus S. ab æterno eft
in Filio, vel non eft? dici finc errore non poteft fecundum ; fi vero
dicant primum ; quæretur ab eis : quomodo Spiritus S. eft in Filio ?
vel enim eft per tranftum a Patre in Filium , & hoc non : quia Spie
ritus S. eft inſeparabilis ab co a quo procedit. Quomodo ergo tran .
firet ad cum a quo non procederet? vel effet in Filio per generatio
nem ; & fic procederet a Patre, in Filia vero gigneretur; quod
blasphemum eft; vel eflet in Filio ut in Patre, per unicam ab utra.
que ſpirationem . Denuo cnim vel ex eo liquet, quam miſera argu
penta
1
 EX TEST , PP . ORIENT. PETITA. 721
maenta hæc fint Jefuitæ , quod pariter ad Eliam Cretenfem provocet.
Hic enim expreſſe inter alia in ſcholiis ad orationem Gregorii Theo
logi de Spiritu S. Latinos refutaſſe legitur, quod non ſolain mitti,
5 ſed & procedere Spiritum S. a Filio aſſerant, uti Tractatu de teſti
moniis Patruın orientalium ad feculum X. oſtenſum . Nicetz vero
verba , cum huc non fpectent, alibi infra videbimus. Simul vero
binc liquet , quid de nodo gordio habendum , quem hic ex aſſenſa
Eliæ etiam nectit Jeluita. Solutu utique facillimum credo nodum ,
quem pro Latinis Latinorum oppugnator ſtrinxiſſe creditur. Spiritus
$. utique eſt in Filio ob proceſlionem ex Patre: non enim eſſe po
teſt nili in Filio , dum ex eſſentia & in eſſentia Patris tanquam ſub
jacto que productus Spiritus S. eſſentia eniin Patris fimul eſſentia
Filii et. Hanc rationem ergo cum omittat Jeſuita, quis non videt,
cum hoc ipſo labi inſufficienti partium vel rationum enumeratione ?
Et hæc hactenus de eo , quod Spiritus S. in Filio permanere dicatur.
Objiciunt porro Latini : SS. Patres docere , Spiritum S. ex ore Patres doce.
Dei procedere. Cum itaque Patres pariter doceant, Filium eſſe oss. cx ore Dei
Dei; quomodo negare poterant Orientales, a Filio etiam Spiritum S. procedere;
Filium vero
-procedere! effe os Dei.
Equidem paffim Patres docent , Spiritum S. ex ore Dei proce
dere, ut S. Dionyfius Areopagita, Bafilius, Athanaſius, Philotheus,
quorum verba in fequentibus videbimus. At Hilarius Pictavienfis
commentario ad Pſalm . CXVIII. Os Dei eft ille, qui eft virtus
Sapientia, & brachium Dei eft, qui & imago Dei eft; Deusfcilicet
ES Dominus nofter Jefus-Chriſtus. PhilQ CARPAThius in Cantica
Canticorum fub initium : Os Dei Patris eft Filius. CYRILLUS Ale .
xandrinus Lib. IV. adverſus Neftorium , Tom. VI. p. 100.- Os Dei ac
Patris ipfum ex co Verbum appellat, cujus Spiritu , qua per ipſum
fa& ta funt, continentur : fubfiftunt. Et ANASTASIUs Nicænus Lib. I.
.de fidei dogmatibus: Spiritus oris ejus, id eft Dei dicitur SpiritusS.
us autem eft Unigenitus. Hæc illi. Verum nequaquain Patres Spíri
tum S. eſſe Spiritum oris Dei, habuiffe argumentum proceſſionis
Spiritus S. ex Filio , liquet utique ex verbis hiſce Damaſceni Epift.
нь dc

1
1

722 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

de Triſagio fub finem : Spiritus per fefubfiftens progrefio eft Ege pro
duktio , ex Patre quidem Filii, fed non ex Filio , tanquam Spiritus
oris Dei pronunciatus. Quomodocunque enim hic ultima explices ver
ba , five quod fenſus ſit, non eſſe ex Filio Spiritum S. tanquam Spi
ritum oris ejus pronunciatum , five Spiritum S. ex Patre procedere,
& Filii eſſe , tanquam Spiritum oris ejus pronuciatum : patet ſane,
nequaquam ex eo quod aut Filius os Patris , aut ex ore Patris pro
cedit Spiritus S. ex Filio ſequi procedere Spiritum S. Scilicet qui Pa
trum docebant, Spiritum S. ex ore Dei procedere, ipfam perſonam
Patris eo ipſo intelligunt, ut ſenſus fit: Spiritum S. ex perfona Pa
tris procedere. Sic enim BASILIUS commentario in Pſalm . XXXII.
.
Tom. II. p. 203. Ut conditor fermo cælum firmavit: fic ego Spiritus
S. ex Deo, qui cx Patre procedis, hoc eft quod ex ore ipfius eft, ne
externum aliquid, & ex creaturis ipſum exiftimes , fed tanquam ex
Deo fubfiftentem glorifices, omnes in illo virtutes complexus eft. Et
deinde: Ilic Spiritus quidem oris ſuiſcribitur; invenimus autem ali.
biſermonem etiam oris ejus dictum : ut intelligatur Servator nofter
& Spiritus S. ex Patre. ATHANASIUS itein dialogo L. de Trinitate,
Tom . II. p. 176. Anomæus: Dicis etiam Spiritum ex hypoftafs? (Pa
tris fcilicet). Orthodoxis : Unde ergo aliter? Et deinde: Et nos ex
Deo geniti ſumus , fed quomodo nos ex Deo generati , non ex utero
ejus fubfiftentia (prout fcilicet Filius Dei generatus) generati fumus:
fic & egredientes Spiritus ex Deo non ex ore ſubfiftentia ejus funt.
Spiritus vero S.ex orefubfiftentia eft Spiritus. Anom . Si & Filius
ex ſubfiftentia , & Spiritus ex fubfiftentia: ſunt Fratres ? Orthod.
Ob hoc Filius non folum ex fubfiftentia, ſed & ex ventre dicitur ; &
Spiritus non folum ex hypoftafi,.fed & Spiritus oris dicitur : ut dif.
ferentia non fecundum rationem ex bypoftafi fit, fed fecundum ratio.
nem ex ventre o ore. Hiſce utique Athanafius, dum Filium inquit
ex ventre ſubſiſtentiæ Patris eſſe generatum , perſonam Patris intelli
git. At pari modo inquit, Filium ex ventre, Spiritum ex ore fubfi
ftentiæ Dei Patris eſſe. Differentiam item non effe docebat fecundum
rationem ex bypoftafi, fed fecundum rationem ex ventre et ore. Ex
ipſa
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA.. 723
f
ipſa ergo fubfiftentia Patris & Filium & Spiritum S. effe docet, dun
Filiun cx ventre, Spiritum S. ex ore Patris eſſe dicit. Pari feny
Dionysius Areopagita Epiſtola ad Titum : In Dei generatione, qua
#

omnem effentiam fuperat, ventrem corporis inftar , Deumque gene

rantem effingimus, & 5 Verbum in aëra fufum ex viri corde quod illud
cractat: Spiritumque ex ore prodeuntem . Quibus utique in eo
agnovit os effe , ex quo prodiit Spiritus ; cujus erat venter , ex quo
generatus Filius. Sine dubio vero per ventrem Patris ipſam perſo
aam Patris intelligit; eandem ergo intelligit etiam ore Dei Patris.
Dicitur porro Spiritus S. oris Chriſti Spiritus. Si vero dum Spiritus
S. dicitur ex ore Dei procedere , neceſſario per os Dei alia perſona
intelligitur; utique & hic ſequetur, quartam aliam perfonam poni
debere quæ fit os Chriſti: quod abſurdum. Dum ergo propoſitio
nes illas: Filius eff os Dei ; Spiritus S. ex ore Patris procedit, a Pa
tribus traditas habeamus , qui in carundem interpretatione non con
veniunt, his per os Dei ipfam perfonam Patris , illis Filium intelli
gentibus: patet fane, nihil hinc ſolide Latinos inferre poſſe. Si enim
argumenteris: Ex ore Dei Patris procedit Spiritus S. Filius eſt os Dei:
hic fi in majori per os Dei intelligatur perſona Patris , uti eandem
intelligunt S. Dionyſius, Athanaſius & Baſilius : falſa utique minor
eſt. Non enim Filius eſt perſona Patris. Sin vero in majori per of
Dei intelligas Filium , minore conceffa ſecundum Hilarium , Philo .
pem, Cyrillum & Anaſtaſiuin : falſa utique major propoſitio. Quema
admodum hinc quidem Patres , qui ajebant os Dei eſſe Filium , qun .
quam eo in fenfu dicunt ex ore Dei Spiritum S. procedere ; aut qui
ajebant, ex ore Dei , id eſt ex ipſa ſubfiftentia Patris procedere Spi
ritum S. aunquam hoc in ſenſu dixere Filium effe os Dei,.
Sed objicit toties memoratus Jeſuita : S. 'Philotheus Patriarcha Cichovius
quC VI. pas
Conſtantinopolitanus in Euchologia veſpertina pro feſto Pentecoſtes .
in libris ſlavonicis ita loquitur : Spiritus veritatis, Spiritus principa
lis, quia a Paterna bypoftafi, & a divino ore ejus comperſonaliter
( cobypoftatice ) ſpiraris. Ubi per os Dei eque ac apud S. Anaftafium
Sed
aliosque Patres fupra sitatos Filium intelligi manifeftum eft. intel
Hh2
 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
724
intellexerint Patres quidam os Dei eſſe Filium ; alii vero rurſum per
os Dei ipfam intellexerant Patris perſonam , ut de Dionyſio , Atha.
nafio , Baſilio modo vidimus. Nulla ergo neceſſitate in priori ſenſu
fumit Jeſuita , Philotheum dixiſſe : Ex ore Patris fpirari Spiritum S.
Imo cum ex Patribus illi , qui os Dei dicunt eſſe Filium , nullibi , ut
dictum , tradiderunt , Spiritum S. ex ore Dei procedere; qui vero
Patrum docuere, Spiritum S. ex ore Dei procedere, per os Dei ipfam
Patris intellexerint perſonam ; hic vero Philotheus cum pofterioribus
ajat , Spiritum S. ex orc Patris procedere : patct utique , potius ex
poſteriorum Patrum ſenſu verba hæc Philothei de ipſa perſona Patris
eſſe interpretanda. Pergimus.
Quemadmodum vcro Latinis ſvetum , omnia, quæ ullo faltem
Patres doce colore eo trahi poterant, pr » demonſtranda proceſſione Spiritus S. a
ser Spiritum S.Filio afferre ; fic utique perquam abſurde objiciunt etiam Orientali
Filio .
bus, Spiritum S. eſſe duocúrior Filio , tanquam argumentum pro
seſſionis Spiritus S. a Filio. Et quomodo , quælo , dum Spiritum S.
docent Patres, conſubſtantialem effe Filio, ſenſus eorum foret, quod
Spiritus S. a Filio procederet: cum utique paſſim , ubi conſubſtantia-.
lem Filio eſſe Spiritum S. modo dixerant, proceſſionem Spiritus S.
ad Patrem referant non ad Filiun ?. Sic CYRILLUS coinmentario ad
Lucam : Quemadmodum digitus pendet a manu , cum non fit alienus
ab ea , & in ca naturaliter fit: ita & Spiritus S. ratione Ozooució
Tytos conjunctus & unitus eft Filio, licet ex Deo eta Patre procedat.
Et in expoſitione Symboli Nicæenſis ante finem : Spiritus eft Patri
ac Filio conſubftantialis, & profunditur quidem , hoc eft procedit fi
cut afonte Deo ET Patre, conceditur autem creatura per Filium . Lib.
item de recta fide ad Reginas : Credimus fimiliter & in Spiritum S.
Ron alium illum a divina natura reputantes: etenim ex Patre natu
raliter eft, emanans per Filium in creaturas. Sic enim intelligitur er
una & duocúrios & in identitate doctrinefan &ta & adorandaTrini
tas. Ipla item Synodus æcumenica Nicæenſis I. Lib. II. actorum
Synodi Nicæenſis, Gelas11 CYZICENI, Cap. XXII. Et quod Spiritum
S. ex ipſo fideles omnes accipimus, qui ejusdem fubftantia eft cujus of
Pater
 · EX TEST. PP. , ORIENT. PETITA. : 725
Pater & Filius, procedens a Patre, proprius autem Filii , ut fuperius
oftendimus. Scilicet duocúriov elle utique nihil aliud ſignificat, quam
quod ejasdem effentiæ effe, vel eandem habere ſubſtantiam , ut ex in
numeris Patribus aliquos faltem laudemus. Hilarius Pictavienſis
Lib. de Synodis adverſus Arianos, verba illa Nicæenſis Symboli duo
oúcios TẬ ratei vertit: Unius. ſubſtantie cum Patre. Sic & ATNA
Nastus ideo Filium conſubftanſtialem eſſe dicit Patri, quia omnia
Patris habet ; omnia fcilicet quæ funt propria divinæ eſſentiæ , ut ad.
dit: & hoc inde fenfu etiam Patres Nicæenſes eſſe confeſſos, fi
lium eſſe épocúrio Patri. Sic enim Epiſt. ad Serapionem contra
eos qui Filium dicunt eſſe creaturam , p. 169. Tom . I. Omnia Pa
Iris ad Filium ſpectant, quia ille eſt confubftantialis Patri , ut enim
fi cum rebus creatis haberet aliquam cognationem , conſubftantialis ila
lis fuerit : ita alienus a creatis per fubftantiam remanens proprius
fuerit fermo Patris , & alius diverſusque ab illis ; ceterum quia
amnia Patris illi propriaſunt, confubftantialis effe Patri merito reputa
tabitur. Ita enim Patres rem intelligentes confeffi funt in Nicæng
Synodo, coeffentialem , & ex ſubſtantia Patris-Filium effe. Satis enim
perſpiciebant, creatam fubftantiam nunquam poſſe arrogare fibi boc
dictum : Omnia qure babet Pater , mea ſunt.. Quomodo enim , que
initium exiſtendifortita fünt , baberent in fe illud , qui eft, & qui
erat in æternum ? Ideoque cum Filius habeat hæc omnia , qua Pae
tris funt; necefluni eft, Filii naturam non creatam , ſed confubftan
tsalem Patri exiſere. Præfertim cum natura illa creatitia neutiquam
capax effe poffit eorum , qua propria funt Dei. Propria autem Dei
funt ex quibus cognofcitur Deus, qualia ſunt : omnipotentia, ipſa
effentia , & immutabilitas, aliaque fuperius diéta... Didymus Ale
xandrinus Lib. I de Spiritu $. In omnibus'approbatur eandem operat
tionem effe Parris Et Filii & Spiritus S. Quorum autem una oft open
ration:una eft Es fubftantia , quia qua õuqatordi font , easdem babent
perationes. Quocúrion ergo ſignificat , habere unam fubftantiam .
AUGOSTINUS Lib. de fide & Symbolo Cap. IX. Spiritus S. non mino
te natura quam Pater & Filius , fed, ut ita dicam , confubftantialis &
Hh 3 coæter
 726 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGOMENTA

coæternus, quia ifta Trinitas unus eft Deus. Epiſt. CLXXVIII. fub
medium : Cur vobis de bomoufion verbo vifum eft fidei catholica ix
vidiam excitare, quæ fubftantiam Dei unam fimpliciter credens, boc
verbum a græcis Patribus in affertionem fidei defendendo accepit. Et
deinde : Ecce quid eft homouſion, quod exprobratur injuſte. Non enim
verbum folum , ſed res in verbo , nec folus fermo fonans auribus , fed
ſubftantia una eft Dei credenda in mentibus. Quocúrios ergo ex .
ponitur : uniusſubſtantie Pater & Filius & Spiritus S. Nemo ergo
jam calumnietur verbo, quia licet fcriptum non fit, quod babet infe
rius, vel fonat, oftendit non per aliquem alium , ſed per unam divini
tatis fubftantiam , in qua Filius Patri loquitur dicens : Tua omnia
mea ſunt, ea mea tua. Hanc æqualitatem fubftantiæ óvocúrnov
fermo græcus oftendit. Homoufon verbum , unius ejujdemque ſub
Atantiæ in græco,non quenquam infirmum , fed Patrem , & Filium ,
& Spiritum S. Eulogius Alexandrinus in collectaneis Auctoris Ano
nymi, contra Severianos, Tom. IV . antiquarum lectionum Caniſii
Part. I. P. 240. Dicimus unamquamque hypoftafim cbaracteriſticam
habere notiones divinitatis nulla deficiente, ut bonum poteftatem creo
andi, & quacunquc ſunt cirea naturam increatam . * Sic enim dicia
mus Trinitatem ejfe opodúcnov , id eft confubftantialem , quia eadem
fubftantia ex toto in tribus perfonis agnoſcitur. Siquidem Pater per.
fectam habet divinitatis ſubſtantiam , fimiliter Filius, fimiliter Spiri.
tus S. SULPITIUS Severus Lib. II. facræ hiſtoria . Ubi quocúrur
eratfcriptum , quod unius fubftantia , illi oposoúriov, quod eft
fimilis fubftantia, feriptum eft
effe dicebant. GENNADIUS Maſlilicnfis
Lib. de ecclefiafticis dogmatibus Cap. V. Homoufon ergo, id eft coiſ
fentialis in divinitato Patri Filius. EUGENIUS Epiſcopus Carthagi
nenſis, in confeſſione fidei apud Vi &torem Uticenſem Lib. II. perſe
cutionis Vandalice: Primum igitur de unitate fubftantia Patris ES
Filii, quod Greci Špoaúr lov dicunt, exponendum nobis effe cogno
fcimus. Et deinde : Ad banc impietatis profeffionem , qua contra
fidem emerſerat, refellendam ponitus abolendam , dosúrlor fer.
mo gracus pofitus eft, quod interpretatur uniusfubftantia vel eflentia.
Run

1
 TEST. PP. ORIENT. PETITA .
727
.

Rurſum : Sed fi ex nihilo non eft , ex Patre fine dubio eft, & re& te
导 inocursos, id eft unius cum Patre fubftantia Filius eft. Tandem
JOHANNES Damafcenus Lib.I. orthodoxæ fidei, Cap. X. Per tres by
poftafes incompofitum & inconfufusn , per conſubftantiale vero e
immanentiam in fe invicem bypoftafeon, es identitatis, & voluntatis
.
U operationis, & virtutis, & poteftatis, Ege motus ( ut fic dicam ).in.
ſeparabilitatem , & unum effe Deum deprehendimus. Cum bomo“.
fion ergo unius ſubſtantiæ vel eſſentiæ eſſe, ſive unam fubftantiam
habere fignificet; quomodo fequeretur: Filio ĝucovores elt Spiritus
- S. ergo a Filio procedit Spiritus fanctus? Valeretne enim argumen
tatio : Spiritus S. unam habet eſſentiam cum Filio ; a Filio ergo pro
7 cedit ? Aut num eorum, quæ coëffentialia, neceſſario alterum alterum
produxit ? Homines, angeli unius eſſentiæ ſunt: numne vero angelus
臺

angelum produxit ? aut Petrus v . gr. Paulum ? Diſerta item verba

funt Johannis Damaſceni Lib. III. de orthodoxa fide, Cap. III. Cbria
Aus, fecundum divinitatem , confubftantialis eft Patri & Spiritui S.
fecundum humanitatem vero ET. matri, & cunétis hominibus. Chris
ſtus quidem fecundum humanitatem omnes homines nequaquam pro
duxit ; conſubſtantialis vero hic fecundum humanitatem dicitur omni
- bushominibus, fecundum divinitatem Patri & Spiritui S. Eodem er
go ſenſu Chriſtus conſubftantialis dicitur Spiritui S. ſecundum divi
nitatem , quo fenfu omnibus hominibus conſubſtantialis dicitur ſe
cundum humanitatem . Quomodo ergo , quæſo , ubi Spiritus S. die
citur conſubftantialis Filio , rationem caufæ & cauſati inter utrumque
intercedere intelligitur ? Nequaquam enim inter Chriſti humanitatem
& omnes homines eadem ratio intercedit; ut fane vel ex hoc uno
Dainaſceni loco manifeſte convincatur erroris Latinorum illa aſſertio .
Sed & deitatem fibi ipfi conſubſtantialem eſſe docent Patres. Au .
GUSTINUS Lib. I. de Trinitate Cap. VIII. Deitas non eft creatura, ſed
eft unitas Trinitatis incorporea & incommutabilis et fibimet con
fubftantialis Elle coæterna natura, · Josaphat in oratione ad Deum
poft diſceffum Barlaami, apud Johannem Damafcenum in hiſtoria
Barlaami & Joſaphati: Pater, Filiz e Spiritus fan &te, conſubftantialis
* in
 728 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

E indiviſa deitas ! Te invoco, & te glorifico. Ipfe item JOHANNES

Damafcenus Lib. III. orthodoxæ fidei, Cap. VI. Fieri non poteft , ut
inveniatur particularis & propria natura five ſubſtantia : quia ne.
ceffe effet, easdem hypoftafes & confubftantiales & diverfarum fubftan.
tiarum dicere, & fan &tam Trinitatem et confubftantialem & diucrfi.
fubftantialem fecundum deitatem dicere. At quomodo, quzlo, deitas
lihi conſubftantialis vocari poſſet, ſi illa faltem conſubft.aialia, inter
quæ ratio caufæ & cauſati intercedit ? Deitas enim prout non generat,
neque generatur ; fic neque producit five fpirat, neque procedit.
Cichovius Sed inſtat Jeſuitarum nonnemo: Communiter SS, Patres, præ
quæf VMI, Pfertim $. Athanafius, s. Cyrillus , S. Auguſtinus ex eo probant Hi
82.
lium eſſe conſubſtantialem Patri, quia a Patre naturaliter producitur;
fupponuntque, id ſolum in divinis eſſe conſubſtantiale, quod ean
dem habet effentiam cum perſona ſe producente, aut a ſe producta.
Socundo, videtur hæc eſſe expreſſa doctrina S. Bafilii M. Epiſt. CCC.
ad canonicas fol. 292. Τα αδελφα αλλήλοις ομοούσια αλλήλοις δυ
dézetat, que fraternam cognationem habent, non dicuntur fibicon .
fubſtantialia, quod aliqui exiftimarunt, fed tum , cum tò ăstion
Hai Tè ÊX Tô artiou ejusdem per omnia natura exiſtentiam babent,
- confubftantialia dicuntur. Et Hom. contra Sabellianos, Arianos, Ed
nomianos, Tom .I. fol. 521. Cum unam fubftantiam dixero, ne con
gites duo ex uno partita, fed ex Patre ut principio fubfiftentem Fi.
lium non Patrem & Filium ex una ſuperiori effentia deſcendentes.
Non enim eos fratres dicimus, ſed Patrem & Filium confitemur.
1 Quod primum quidem cernit , optima utique conſequentia inferunt
Patres : Filius producitur a Patre ; Patri ergo eſt conſubſtantialis;
fed hoc ipfo ſupponunt faltem, omne quod produciturab aliquo,
producenti eſſe conſubſtantiale : minime vero illud eſſe faltem con
ſubſtantiale, quod candem effentiam cum producente , vel a ſe pro
dụcta perſona habet: fecus enim ſub ſuppoſito hoc fubfumere debu
iſſent Patres: Atqui Filius eſt conſubftantialis Patri; cum tamen con
cluſio hæc erat Patrum , utpote quod demonftrarc volebant , non mi
por, quod quidem neque ipſc Jeſuita diffateripoteſt. Sed fupponant
etia
 EX TEST. PP. ORIENT. PÉTITA. 729
etiarr. Patres , illud in divinis eſſe conſubſtantiale ſolum , quod
dern habet eſſentiain cum producente , aut a ſc producta perſona;
ſenſus utique hujus fuerit : quod debet effe conſubſtantiale alteri
eandem debere habere eſſentiam cum producente áut a ſe producta,
perſona; prout ſcilicet Spiritus S. conſubſtantialis Filio , dum ean
dem effentiam habet cum producente , Patre ſcilicet. Nequaquam
enim ſuppoſitum illud habebat : id in divinis, faltein eſt conſubftan
tiale alteri, quod cum hoc ipſo aut tanquam producente , aut tan
quam a ſe producta perſona eandem habet effentiam , fed faltem :
illud eft in divinis conſubſtantiale, quod cum producente , aut a ſe
producta perſona eandem habet eſſentiam ; quæ utique diverſiffima ,
1 funt. Neque hinc prius fupponunt Patres, dum argunientantur: Fi
lius a Patre generatur, ergo ei conſubſtantialis: hoc ipſo enim ſolum 1
ſupponunt , ut dictum : omne quod cum producente ſuo habet ean
dem effentiam , eſt conſubſtantiale ei ; non vero : omne quod eft
conſubſtantiale alteri, cum eo ant tanquam producente , aut a ſo
producta perſona eandem habet eſſentiam . Sic pariter Bafilius etiam
Epiſt. CCC. inquiebat: Cum caufa & caufatum ejusdem per omnia
natiwa exiftentiam habent, confubftantialia dicuntur. Id eft: quan
docunque caufa & caufatum eandem naturam habent ; hæc ſibi ſunt
conſubſtantialia , non vero : quæcunque fumt fibi conſubſtantialia,
eorum alterum ſe inſtar ca ſæ , & alterum inſtar cauſati habent, ejus.
demque per omnia natura exiſtentiam habent. Si vero fimpliciter
intelligatur illa propoſitio : nihil in divinis pofle eſſe conſubſtantiale
niſi caufa & caufatum ejusdem per omnia natura exiſtentiam habe
ant; ex eo utique denuo ſequetur faltem : fi Spiritus S. conſubſtan
tialis Filio , Spiritum S. cum cauſa ſua Patre eandem debere habere
naturan ). Dicebat tandem Bafilius: Patrem & Filium , fi ex una
fuperiori effentia defcenderent, fratres fore; ſed ſenſus ejus: fi ex
una ſuperiori eſentia, una ratione productionis, generationis fcili
eet deſcenderent, fratres fore; femper enim agnoviteccleſia catho
lica , uti in fequentibus videbimus , Filium & Spiritum S. ex Patre
alle productos , necdum tamen fratres eos eſſe obinde , quia una ra
li tionc
730 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

tione a Patre non ſunt producti: Filium enim generari, Spiritum S.

procedere. Ex quo utique liquet, mentem Patrum eſſe: eos demum
oſſe fratres, qui una productionis ratione ex uno deſcendunt.
Sponte ergo hinc ruunt argunsenta , quæ idem Jeſuita ex ver
bis illorum Patruin nectit. Hinc argumentor primo, inquit: Tunc
folum in divinis, juxta S. Bafilium , aliqua ſunt confubftantialia, cum
eorum unum fit ditor, alterum TÒ Éx Toù ditiou. Sed Spiritus S. fi
non procedat a Filio, nec crit to dítiov, neque éx Toû ditio refpectu
Filii. Ergo , juxta S. Bafilium , fi a Filio non procedat Spiritus S.
non erit confubftantialis Filio. Secundo fic : quæ perfonæ funt ejus.
dem natura , hæ fi non habeant ad invicem rationem toù artiou xai
sistiatoù , ſunt, juxta Bafilium , fratres; Filius & Spiritus S. funt
ejusdem nature , & inter eos (ſublata proceſſione Spiritus S. a Filio)
non eft ratio toở áitiou xai dotiatoũ ; ergo aut, juxta cundem , de.
bebant dici fratres, aut inter eos admitti debet ratio toù áitiou.xai
eiriatoû. Tertio tandem : Qui duas perſonas divinas ex una fu
periori effentia defcendentescogitant, coguntur duos in Trinitate fra
tres , & duo ex uno diviſa admittere, quod improbat S. Bafilius.
Qui cogitant Filium & Spiritum S. ex ſolius Patris effentia imme
diate defeendere, cogitant duas perſonas diviſas ex una ſuperiori of
fentia defcendentes. Ergo idem coguntur duos in Trinitate fratres,
ES duo ex uno diviſa admittere , & confequenter Filiicum Spiritu S.
conſubftantialitatem tollere. Quod enim primum argumentum cer
nit, falſum utique, Bafilium docere, tunc ſolum in divinis eſſe aliqua
confubftantialia, cum eorum alterum eft caufa , alterum caulatum ;
cum utique verba ejus faltem ſint: quandocunque cauſa & caufatum
ejusdem per omnia natura exiſtentiam habent, conſubſtantialia funt,
uti modo monuimus. In fecundo argumento pariter fallo fumit,
Baſilium docere : quod quæ perſonæ ejusdem funt naturæ , hæ, fi non
habeant ad invicem rationem caufæ & caufati, fint fratres: hoc
enimque neque ex primo laudatis Bafilii verbis , ncque ex pofterio
ribus elicitur. In prioribus enim ponebat faltem : quod quandocun
que caufa & caufatum unam eandemque naturam habent, fint con
fub
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 731
fubftantialia; in poſterioribus vero : qnod quæ ex una ſuperiori eſ
ſentia , uno ſcilicet modo defcendunt, fint fratres. Nullibi vero fra
tres efle ajebat eos , qui , cum unius eſſentiæ fint, ad invicem tamen
rationem caufæ & caufati non habent. Tertium argumentum quod
cernit , idem jam olim hæretici catholicis objiciebant, ut vel hiue li
!
queat, dum nobis inodo paria objiciunt Latini , Orientales catholi.
corum contra Latinos partes tueri . Sic eniin inter alios MAXIMINUS
Arianorum Epiſcopus apud Auguſtinum Lib. I. contra Maxiıninuin,
Tom. VI. Miror namque chariffime: cum enim & Spiritum S. de
fubftantia Patris effe dicatis, fi Filius ex fubftantia Dei Patris eft , de
fubftantia Patris eft Spiritus S. Cur'unus Filius eft , & alius non eft
Filius ? Quid vobis deliquit; cum ex eadem fit fubftantia, cum æqua.
lis fit Filio, ut dicis; quare enim non & ipſe bæres omnium conſtitu
tus ? Quare non & ipfe Filius ? Et poft pauca : Cui (Filio Dei) forte
fi ipfi fratrem applicas, quia Spiritum S. parem atque æqualem alle.
ris ; & que & de fubftantia Patris cum elle profiteris. Si ita eft, ergo
jam non eſt unigenitus Filius, cum & alter fit ex eadem fubftantia.
Ubi utique patet, argumentum Ariani in formam redactum effe hoc :
qui ex una ſunt producti fubftantia, ſunt fratres; Filius & Spiritus
Š. ex una Patris ſubſtantia ſunt producti ; Filius ergo & Spiritus S.
funt fratres. At idem utique argumentum Jeſuitæ erat , ut cuique
patet. Sic & Ariani argumentantur apud ANASTASIUM Sinaitam in
Hodogão Cap. XXII. Si Filius Ego Spiritus S. ex Patre; patet utri.
usque eundem Patrem effe, ipſumquc adeo Spiritum S. cffe genitum.
Quodfi hoc non admittitis ; dicite nobis, quis prior , quisque poſterior
ex Patre proceſſerit: Filius an Spiritus fanétus? Si vero fimul proceſ
ferunt; jam boc ipſo liquet, Patrem geminos peperiſſe, Filiumquc Ef
Spiritum S. in divinitatc quaſi geminos effe. Hoc vero hæreticorum
argumentum non aliter folvunt Patres niſi quod oftendant, Filium
& Spiritum S. non una ratione a Patre productos eſſe , dum ſcilicet
Filius generetur, Spiritus S. procedat. Athanasius Dialogo III. con
tra Macedonium , Tom. II. operun ) , p. 213. Maced . Non eft ex
fubftantia Dei (Patris) Spiritus? Orthod. Omnino. Maced. Erit ergo
liz idem
 732 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

idem Filius ? Orthod . At Filius generatus ex effentia, &so ob hoc uni.

genitus Filius , Spiritus vero ex effentia procedit. Eodem pariter
ſenſu idem argumentum folvit & Dialogo I. de Trinitate , Tom . II,
operum , p. 176. Anomæus : Si ergo & Filius ex fubfiftentia (Patris)
& Spiritus ex fubfiftentia ; ſunt fratres? Orthod. Ob hoc Filius non
folum exfubfiftentia , ſed Et ex ventre dicitur ; & Spiritus non folum
ex fubfiftentia , fed & Spiritus oris dicitur: ut differentia non fecum
dum rationem ex hypoftafi fiat , ſed ſecundum rationem ex ventre et
ore. Pariter Augustinus Lib .III. contra Maximinum Cap. XIV. De
Patre eft Filius., de Patre eft Spiritus S. ſed ille genitus , iſte proce
dens. Et Cap. XV. De Spirituautem S. quomodo & ipfe de Deo fit, 1

nec tamen ipſe Filius fit, quoniam procedendo non naſcendo legitur
effe de Deo, jam fuperius, quantum fatis vifum eft, diſputavi. Eun
1
deni in fenfum & Lib. IV. de Trinitatc Cap. XIV. Ad ſe invicem , in
quit, in Trinitate, fi gignens ad id , quod gignitur, principium eft,
Pater ad Filium principium eft, quia gignitecum . Utrum autem &
ed Spiritum ſanctum principium fit Pater, quoniam dictum eſt: De
Patre procedit, non parva quæftio eſt. Quod fi ita eſt, non jam prin .
cipium ei tantum rei erit, quam gignit, aut facit, fed etiam ei, quam
dat. Ubi & illud elucefcit , utpote quodfolet multos movere , cur non
fit Filius etiam Spiritus S. cum & ipfe a Patre exeat , ficut in Evan
gelio legitur: exit enim non quomodo natus , ſed quomodo datus; &
ideo non dicitur Filius, quia neque natus eft , focut unigenitus, neque
factus, ut per Däi gratiam in udoptionem nafceretur ficut nos.
Tandem Lib. XV. de Trinitate Cap. XXVII. Attolle oculos in ipfam
lucem , & eos in eam fige, ſi putes. Sic enim videbis, quid diftet na
tivitas verbi Dei a proceſſione doni Dei , propter quod Filius unigo
nitus non de Patre genitum , alioquin frater ejus effet, fed procedere
dixit Spiritum S. Et ne fratres habeas Spiritum S. & Filium ex uno
* fonte manantes ; Paulinus Nolanus Epiti. V. ad Amandum : Spiri
tus Dei, inquit , ficut Et Verbum Dei , Deus uterque in uno capite
permanentes, & ex uno Patre fonte manantes , fed Filius nafcendo,
Spiritus procedendu. Arnobius item . Lib. I. de Deo trino & uno
contra
 EX TEST. PI . ORIENT. PETITA, 733
patra Serapionem , Tom . V. Bibliothecæ Patrum Colonienſis Parts
III. p. 202 .Arnobius : Sermo cum ex ore Patris nafceretur , qui
omnia vifibilia & invifibilia ſua virtute creavit, nunquam potuit Ser .
mo-fine S. Spiritus flatu procedere. Serapion : Ergo duo funt Filii,
qui ex ore Patris egrelli, Sermo ſcilicct & Spiritus, Arnobius:
Numquid cum naſceretur Sermojubentis egrefus ex ore, que non erant
faceret? Numquid & flatus, qui procedebat ex co qui Verbum cmi.
fat, natus potius,quam procedens, poterit aliqua ratione monſtrari !"
Quodfi id in bomine, non poteft fieri imperante, quanto magis boc in
Deo ? Verbum ex ore generante cudire non poteft, ut ipſe flutus Spiritu
fancło plenus Filius dicatur. Sed eft Pater qui cruclavit Verbum;
Spiritus ſanctus qui non ceffat a Patre procedere. PASCHASIUS-tan
dem Diaconus Romanus, Lib. I. de Spiritu S. Cap. VIII. Tom . V.
> Bibliothecæ Patrum Colonienfis, p. 736. Non dixit genitum , ne Fi
lium crederes , non dixit ingenitum , ne Patrem putares: ſed ad eſo
fentia diſtinctionem procedere eum teftatus eft., Diſerte ergo Patres
teſtantur, licet ex uno eodemque Patre fit & Filius, fit & Spiritus S.
obinde tamen utrumque non eſſe fratres, quia non eodem modo a
Patre producuntur, dum Filius generatyr, Spiritus S. procedit . Tum
ergo oftendunt fubfiftentias divinas fore fratres, fi ex uno uga ratio
ne deſcendant , non fi ex uno diverſa ratione producantur. Hic
ergo fenfus Patrum ; hic ſenſus Bafilii ad quem provocabat Jeſuita.
Jam , ut iidem Patres addebant , Filius quidem & Spiritus S. ex unius )
foliusque Patris eſſentia deſcendunt ; neutiquam tamen una ratione,
ſed bic procedendi, ille naſcendi modo: nihil ergo agere Jefuitam
euique patet. Et vide, quæſo , quam ab ipſis Patribus diverſi Latini;
ideo , inquiunt hi ipfi, Spiritum S. & Filium non eſſe fratres, licet
uterque ex Patre : quia Filius ex uno Patre , Spiritus S. vero ex Patre
& Filio defcendit; ( hic eniin pariter fenſus Jefuitæ noftri) Patres
vero idem argumentum foluturi ideo Spirituin S. & Filium reſpon
dent non eſſe fratres, licet uiterque a Patre productus: quia a Patre
generatur Filius, Spiritus S. ab eodem procedit.
li 3 Ejus
734 TRACT. ' XV. * SOLVUNTUR TARGUMENTA

Ejitsdem vero argumenti Jeſuitici 'pars altera hæc erat: qui

duas perſonas ex una ſuperiori eſſentia deſcendentes cogitant, cogun
tur duo ex uno diviſa admittere, quod improbat S. Bafilius ; ſed qui
cogitant Filium & Spiritum S. ex folo Patre procedere, & c. Ergo.
Verum non fimpliciter Bafilius improbabat , fi quis duo ex uno par.
tita , five duas differentes perſonas ex uno productas poneret, fed
faltein ratione Patris & Filii inquiebat; Cum unam fubftantiam , Pa
tris & Filii ſcilicet, dixero, ne cogites duo ex uno partita , tanquam
ſcilicet Pater & Filius ex uno producerentur. Addit enim : Sed ex
Patre effe filium . De Patre ergo & Filio locutus illud tradiderat,
non eo ipfo fimpliciter negarat: impoffibile effe, ut duo ex uno fint
producti. Dum vero Filium & Patrem negat ex uno eſſe partitos,
ſenſus ejus , non quod Pater & Filius ex uno non ſint diviſi natura,
fed fàltem quod non ex uno habeant exiſtentiam , perſonis differentes,
Quod enim modo dixerat : Patrem & Filium non eſſe ex uno partita,
idem repetiturus fubdit : Pater & Filius non ex una fuperiori eſſentia
deſccndunt. Nequaquam ergo fimpliciter abſurdum habet Bafilius
afferere, duos ex uno differentes ab invicem produci , prout quidem
Jeſuita fumebat. Sed porro'etiamfi illud etiam fimpliciter abfurdum
haberet Bafilius ; intelligendum id'utique foret dicta ratione, nempe
in divinis non dari duo ex uno eodem modo producta. Atqui fic fal
fiffima eſſet majorſ qnod ſcilicet qui duas ponit ex una eſſentia
deſcendentes perſonas, duo etiam ex udo una ratione producta ponat.
Ratione tandemn Patris & Filii Bafilius intelligit, non fic unam eorum
eſſe ſubſtantiam intelligi debere ac fi ex uno pariter eſſent producti.
Nequaquam vero eo ipſo fimpliciter negat, ubi duo ex uno producti,
hos eſſe ſibi conſubftantiales; ut nulla denuo ratione concluſioni ſuz
addat Jeſuita: coguntur ergo ex uno duo diviſa admittere , & con
fequenter Filii etiam conſubſtantialitatem tollere & Spiritus S. Nam
prout nequaquam impoſſibile eſt quod hic impoflibile a Bafilio ha
beri nobis perfuadere vult,prout modo oſtenſum , atque adeo totum
utique hoc argumentum Jeſuitæ hac in parte conceditur, eos fcilicet
qui Filium & Spiritum S. cx folo Patre eſſe credunt, duo ex uno
par
 -EX TEST. PP . ORIENT. PETITA, 735
;. partita , five duas differentes perſonasex uno admittere debere: fic
falſum porro , eum , qui duo ex uno partita admittit , neceſſario
ctiam Filii & Spiritus S. conſubſtantialitatem tollere. Quæ enim
mens Bafilií, dum negat, non fic eandem ſubſtantiam effe Patris &
Filii, dum ex uno ſint partita , modo vidimus. Ex una tandem er
ſentia deſcendere Spiritum S. & Filium Jefuita negat, cum tamen de
hoc plenifſima ſunt Patrum ſcripta, uti Tractatibus de teſtimoniis
Patrumn orientalium & occidentalium oftenfum .
Sed & illud objiciunt Latini, quod Patres doceant : Filium fo- Patres doce.
lum ex folo Patre effe. Si verofolus Filiusex folo Patre; Spiritus S. lium fex folo
utique pariter non poterat ex folo Patre efle, fecus non ex folo Pa. chovi
Patre effe. Ci.
us qual
tre ſolus Filius poflet eſſe. Sic cum memoratus Jeſuita objeciffet illa VI. p.56.
GREGORU Thaumaturgi ex confeſſione ejus : Unus eft Deus Pater Verbi
viventis, Pater Filii unigeniti , unus Dominus folus ex folo , Deus de
Dea; ſubdit : ab codem didicere (Patres) folum Verbum effe ex ſolo,
qua phrafi ufi funt,ut vidimus multi, quibus addo S. Bafilium Lib. IV.
contra Eunomium , fol. 776. Unigenitus eft Filius, quia folusde ſolo
gencratur. Et Epiphanius Hærefi XXXV1. fol. 2 28. Pater generando
non eft privatus efſentia fua , neque ipfius qui genitus eft folus ex folo,
& S. ipſius Spiritus., Non dicitur bic folus Spiritus ex folo. Imo
potius Hæref LXIX . fol. 380. dicitur: Solus Spiritus eſt, qui de Patre
3 procedit, & ex Filia accipit. Addo ES S. Maximum in dialogo cum
Anomco citato a Gennadio Patriarcha in refponfo dato ad Encyclicam
Ephefii: Quandoquidem , inquit , folus ex folo Filius & c.
Non alio vero fenſu Filium ſolum ex folo Patre prædicant Pa.
tres , quam quia folus ex folo Patre generatur; ad diſtinctionem ge
merationis Filii ab omnibus aliis naturalibus generationibus hoc dicunt
Patres ; ut pateat generationem Filii omnem aliam generationis ra
tionem excedere. Nunquam enim inter homines ex folo Patre gene
fatur quisquam , fed hæc prærogativa foli -Filio Dei competit. Hoc
enim fignificans.JohannES DAMASCENUS, Lib. de duabus voluntati
bus & operationibus in Chrifto Cap. XIL fub medium : Unus unigo
nitus, inquit, Filius, folus ex fola Patre, & ſolus ex fola matre,
Filius
 736 Trset. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

Filius Dei, & Filius hominis, Deus Ef bomoJeſus Chriſtus, Filites

Dei.' Solus enim Chriſtus 'ex fola mätre in oppofitionem dicitur çë.
terorum hominum , quorum nullus ex fola matre. Pari ſenſu ergo
etiam afferit , Filium effe folum ex lolo Patre . Patres hinc , dum
Filium folum ex ſolo Patre docent', intellexiſſe, quod ex ſolo Patre
ſolus generetur, vel ipſa objecta verba Baſiliiofendebant. Habebant
enim : Quia folus de ſolo generatur. Prout & objecta verba Epiphanii
habebant : Qui genitus eft folus ex folo. Quodſi vero obinde, quia
non addit pariter Epiphanius, fulus Spiritus ex folo, tale quid non
credidiffc ipſum fequeretur: pariter'utique ſeqneretur, Epiphanium
7
etiam non credidiffe Spiritum S. eſte productum vel procedere. De
Filio eniin præinittit, quod genitus fit; de Spiritu S. vero non ad.
dir , quod procedat: Qui genitus, inquit, eft folus ex folo, & fanétus
ipſius Spiritus. Epiphanius porro'non faltem alibi dicit , folum Spi.
ritum de Patre procedere, & de Filio 'accipere; fed fimpliciter etiam
docet , Patrem folum produxiſſe Spiritum S. prout & Filium . Spiri.
tum S. item ex folo Patrc. Unum faltem efle principium, & prodi.
ctorem Spiritus S. effe Patrem , prout diſerta ejus verba Tractatu de
teſtimoniis Patrum orientalium vidimus. Quiæ crgo, quxſo , confe.
quentia : folus Filius ex ſolo Patre generatur. Spiritus S. ergo ex ſolo
Patre non procedit?
Sed addit Jeſuita : Hæc prolixius retuli primo ad refellenda
Ephefii verba, qui cum inferre vellet ex verbis illis: Qui a Patre pro.
redit, Spiritum S. a folo Patre procedere, boc utebatur argumento:
cum dicitur Filius ex Patre narus ante omnia fecula, inúmquid addit
quispiam ex ſolo, i tamen hoc intelligimus, & fi quando opus fuerit
exprimimus. Utinam potius e citatis SS. Patribus quam ex Palanta,
vel Cabafyla fidei dogmata diſcere voluiſſet, facile reperiſet etiam
plura quam citaverim teſtimonia , quibus a SS. Patribus dicitur, fo
lus 'ex ſolo, cum tamen Spiritus S. nullibi legatur, quod fit de folo.
' Et qua
ratione culpare non veretur arguinentum Epheſii? nonne ve
rum , quod ubi'in S. Symbolo , vel in facra Scriptura ex Patre ſal
tem Filius genitus dicitur , licet non addatur: 6x folo , hoc ipſo
tamen
 TEXT TEST. PP. ORIENT. PETITAANI 737
tamen fignificetur:ex folo Patre genitum eſſe Filiun ? Nonne verum ,
quod licet : ex folo, ratione generationis Filii ex Patre neque in
facra Seriptura, neque in S. Syınbolo addatur, nullus audeat vocu
lam illain : ex ſolo, Symbolo , aut facræ Scripturæ adjicere ? Hic
fenfus argumenti Epheſit, qui præterea plane non negabat , Patres
ålibi diferte docere, Filium ex folo Patre genitum cffc quin ipfe ad
debat : Et tamen hoc intelligimus, & fi quando opus fuerit exprimi
mus. Neque porro orientalis ecclefia ex Palama , Cabafila , Photio,
aliisque poſterioris ætatis doctoribus fidem, aut demonſtrationem ejus
faltem arceflitzi quin imo repetit eandem ex facra Scriptura in fenfu
ab ipfis SS. Patribus primorum etiamfeculorum tradito , ut alibi. fuſe
oſtenſum . Falſum tandem, Patres nullibi docuiſe, Spiritum S. ex
folo Patre procedere: ut enim fileamus doctores orientales, qui ſe
culo IX. & X. floruerunt, quos magno numero addaximus Tractatu 書1

de teſtimoniis Patrum orientaliun, docet illud BasiliusM.dum Lib.

V. contra Eunomium , non aliunde quam ex Patre , five non ex alio
quam ex Patre Spiritum S. productum eſſe tradit. Docet illud Eer
PHANIUS , dum hæreſi LXXVI. adverfus XI. Capitulum Aētii, foluin
Patrem oftendit produxifſe Spiritum S. dium fub principium Ancorati,
tam Filium quam Spiritum S. prædicat ex folo efle Patre. Docet
GREGORIUS NYSSENUS Lib. de communibus notionibus, dum ex uná
eademque perſona Patris procedere Spiritum & generari ſcribit Fi
> liuin . Docet ANASTASIUS SINAITA, dum Lib. I. de fidei dogmnatibus,
ex uno eodemque & Filium eſſe docet, & Spiritum S. Docet Papa
Romanus DAMASUS , dum in Symbolo ex Patre uno Trinitatem efle
fatetur. Docet AMBROSIUS, dum Lib. de dignitate humana conditio
nis , ex uno prædicat eſſe Filium & Spiritum S. Docet Auctor libro.
rüm de unita deitate apud Athanaſium , dum Lib. I. ex uno & ſolo
5 Patre procedere tradit Spiritum S. Doset PrOSPER AQUITANICUS,
dum epigrammate ultimo, ab uno canit eſſe. Trinitatem . Docent
ETHERIUS Epiſcopus Uxamenfis, & Beatus Presbyter, dum Lib. ad
verſus Èlipandum , ab uno afferunt effe Filium & Spiritum S. Idem
docent, quicunque negans exFilio eſſe vel procedere, aut productum
effe
Kk
738 TRACT . XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA
eſſe Spiritum S. Inter quos Cyrillus Alexandrinus confeffione de
Trinitate. THEODORETOs in refutatione Anathematisıni IX . - Cyrilli,
Epifcopi Orientales Epift. ad Johannem Antiochenum . ANASTASIUS
Sinaita in Hodogão Cap. XVII. Auctor Lib. de Trinitate Cap. XI.
JOHANNES Damafcenus Epiſt. de Triſagio, Orat, de Sabbato S. Lib. L
Orthodoxæ fidei , Cap. XI. & XIII. Clerus Conſtantinopolitanus, &
Maximus in Epiſt. ejusdem Maximi ad Marinum . AUGUSTINUS Lib.
contra ſerinonem Arianorum , Cap. XXIII. Plures antiquiores apud
Rusticum Diaconum Cardinalem Romanæ ecclefiæ , diſputatione
contra Acephalos; de quo hinc & ipfe fçribit, fibi non ſatisfactum
effe: prout hæc omnia teſtimonia Tractatibus de teſtimoniis Patrum
orientalium & occidentalium attulimus. Dies deficeret , fi ex üsdem
porro referremus Patres, qui unam cauſam divinitatis , unum princi
pium Spiritus S. Patrem effe agnoverunt. Hoc enim idem pariter
dixiſſe, quod Spiritum S. ex ſolo procedere Patre. Saltem addimus,
ipſos latinos Epiſcopos magno numero defendiſſe in Concilio Aquis
granenſi anno 809. contra ceteros novatores proceſſionem Spiritus.
S. a folo Patre , defendiffe eandem & illos e Latinis, contra quos
THEODULPHUS Aurelianenfis pro proceſſione Spiritus S. a Filio
feripfit. Defendiſſe eandem etiam Anaſtaſium Bibliothecarium , qui
Epiſt. ad Johannem Diaconum diſerte negat, Spiritum S. a Filio pro.
cedere, fi de principio hoc ipfium intelligas. Defendiſſe tandem
eandem Johannem VIII. Papam Romanum , dum proceflionem Spie
ritus S. a Filio in Epiſt. ad Photium , tanquam blafphemiam , tan
quam dogma Theologiæ Chriſti contrarium damnat. Unde ergo Je.
fuita negare poterat, Patres nullibi tradidiſle : Spiritum S. a ſolo Pa.
tre eſſe , vel procedere.
Pergit vero ibidem : Secundo ut veritatis ftudiofa mentes. conf.
derent & inquirant , cur nullibi Spiritus S. dictus fit exfola, cum
tamen magna Es frequens fueritaccafio hujus alicubi exprimenda pro,
pofitionis. Nam de Filionema unquam dubitavit, quodfuerit ex fola
Patre. At vero Spiritum S. Eunomiani & Ariomanite dicebant effe
•folo Filio. Si ergo verum effet, Spiritun S.procedere a folo Patres
 EX TEST . PP. ORIENT. PETITA . 739
ut verum eft , Filium ex folo co procedere, non neglexiffent Patres
alicubi dicere, non folum Filium , fed & Spiritum S. effe ex ſolo.
Quod cum non fecerint,ſed potius aperte docucrint: folum filium effe
ex folo Patre, nonniſfummi cum pertinacia & cæcitate defenditur,
Spiritum S. ex folo cfle Patre. Teſtimonia Patrum qui Spiritum S.
ex folo Patre docuere procedere, quomodo item iidem Patres Filium
folum ex folo Patre doceant, modo vidimus; ut fane jure inverta
mus argumentum Jeſuitæ contra Latinos: fi-Patrum fides fuit, Spi
ritum S. a Patre & a Filio una fpiratione procedere ; unde ergo , cum
infinitis locis doceant, Spiritum S. ex Patre procedere ; nullibi ta.
men ex Filio procedere Spiritum S. docent. Rurſum hæretici, qui
Spiritum S. a ſolo Filio eſſe tradebant , creatum eum volebant eſſe
a Filio , non procedere. Unde ergo contra eos Patres non afferuere
proceſſionem Spiritus S. a Filio, fi tale quid crediderunt ? Unde con
tra Macedonianos, qui Spiritum S.pariter negabant procedere a Fi
lio , Patres Conſtantinopolitani in Symbolo faltem pofuerunt, quod
a Patre procedat , non vero , quod a Filio etiam procedat; cum uti
que non minus a Patre quam á Filio Spiritum S. procedere nega
rint hæretici illi ? Vel hinc ergo liquet : Patres nequaquam proceſſio.
nem Spiritus S. a Filio credidiffe,
Sed inſtant Latini: non alio ſenſu Patres docere, Filium ex
Patre elſe rovoyevās quam quod Filius folas ex ſolo fit productus.
Docere id Gregorium Nyſſenum Lib. I. contra Eunomium , dum Spie
ritum S. inquit a Filio diſtingui eo , quod non povoyevūs, id eft
non póvos éx povou ſubfiftat, & quod per Filium manifeftetur.
Sed quomodo , quxfo, fi Patres eo , dum docent, Filium effe
ex Patre povoyevws, Spiritum S. pariter a folo Patre eſſe negaſſent:
EPIPHANIUS Filium Dei unigenitum quidem appellaſſet; fimul tamen
Patrem folum produxiſſe Spiritum S. addidiſſet? Sic enim hærefi
LXXVI. Anomzorum adverſus Capitulum XI. Aétii: Ingenitus ef
Pater , ef genuitfempiterne unigenitum , natura exiftens fibi ipſi de
centis ; eo quod folum unum unigenitum genuit, &Spiritum protulit.
Solus genitor obfolum unigenitum , qui cum Filio fine principio ge
Kk a nito
740 Traor. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

nito coesiſtit: Et fub principium Ancorati Num. I. Unus.itaque

Deus Pater, & folus vetus Deus, & non fecundum effi&tos Deos, quos
putaverunt Græci quidam Deos , cum non ſunt Dii ; fed folusverus
Deus: (Pater fcilicet) quia folus ex folo Unigenitus, & folres Spiritus S.
Falſum fcilicet, vocem ipovoyevwas ſignificare: móvoy ex jóvou eile ;
cum utique faltem fignificet , folum efle genitum . Movoyevās enim
græce ', latine unigenite; quæ vox non folum ex folo efle, fed uni,
cum ſolumque effe genituen docet:' unigenitus eniin ex:voce unus,
& voce genitus coinponitur. Hinc ATHANASIUS dialogo III. contra
Macedonium, Tom . II.pp: 213. Filius gereratus ex effentia, ob
boc unigenitus Filius. Basilius Lib. IV. contra Eunomium Uni.
genitus eft Filius, quia folus de ſologeneratur.' EPIPHANTUS hærefi
LXXVI, quæ eft Auomæorum : Sic etianu de Spiritu S. co quod ex
Patreprovenia, ietiamfi inon eft genitus, propterea quod Filius eft
unigenitus, Et adverfus Capitulum XXII. Aëtii. Nam qui genuitge
mitum , ex ipfo , & emifitex fe Spiritum fuum S. Spiritum corum,
que Filii ; participem , non omnes genuit, fed unum. Quare etiam eft
anigenitus; & unum ex fe emifit Spiritum . Et hæreſi LXVII. Etiamfi
non dicimusSpiritun genitum , quoniam unigenitus eft Filius, ta :
men Spiritum ex Patre procedentem , & de meo accipientem ,
dicit Chriſtus. GENNADÍUS Maffilienfis Lib. I. de eoctefiafticis dog
matibus, Cap. II. Non ergo duos Chriſtos , neque duos Filios fatemur,
fed Deum & bominem unum Filium , quem propterea & unigenitum
dicimus. FUĻGENTIUS Lib. de fide ad Petrum Cap. X. Often densDei
Filius: fe folum effe de Patre genitun , ait : Sic enim Deusdilexit
mundani, utFilium fuum unigenitum daret. Etpaulopoft: Qui ai
tem nos credit, jam judicatus eft , quia non credit in nomine unige.
niti Filii Dei. +
JOHANNES DAMASCENUS Lib. I. orthodoxæ fidei,
Cap. IX. Filius Dei etiam'únigenitus dicitur, quod folusex folo Pai
tre fingulariter eft genitus: neque enim aſimilatur alia generatio Fix
lii Dei generationi , quandoquidem neque ullus eft alius. Filius.Dec.
Et Lib. IV . Cap. VIII. Ipfe ex fubftentia Dei & Patris, folus intern ,
poraliter genitus: Tidoirco non ab re unigenitur. Primogenitus.Este
non
 EX TEST. - PP. ORIENT. PETITA ., 741
non pristocrcatus : Sic & alii . Res hic denuo tam diſerta, verba
Patrum tam clara , us qui illud in dubium vocaverit , perverliflima
obſtinaciæ hominem ( non dixeriin chriſtianum ) oporteat ef
ſe. Quæ ergo confeqnentia ? Spiritus S. non ex folo Patre proce.
dit, dun ex folo Patre generatus Filius? Neque hiſce tandem obſtane
verbaGregøții Nyſſen objecta: Diſtinguitur,Spiritus S. a Filio pro
prietate,ſua,quod nec povoyevəs exPatre productus, & quodperipſum
Filius fit manifeftatus Falfum enim pariter, Moveyevās ſignifica.
re : folum ex folo efle productum ; cum utique fenfus verborum ſit,
quod non unigenito.modo ex Patre producatur Spiritus S. id eſt non
unice ex Patre generetur , ut Filius. Dum enim Filius ex Patre folus
genitus, Spiritus S. vero nequaquam ex Patre ſolus genitus ; oportet
utique ut a Spiritu S. hoc ipfo diftinguatur. Filius.
Ultimo toties memoratus Jeſuita ad hæc inſtat : Quæcunque quæCichovius
' VIII. p.
perſona eſt immediate a folo Patre, eft Filius. Spiritus S. juxta Pho 91 .
tianos, eft immediate a folo Patre ; ergo Spiritus S. juxta eosdem , eft
Filius. Atque ea de cauſa SS. Patres, S. Bafilius, S. Nyſſenus, S.
Epiphaniza hanc aſignant caufam , quod Spiritus S. non eft Filius,
quia non producitur uovoyevās, . id eſt ex folo Patre, nec immediate
ex primo, fed per, eiein, qui eft ex primo, Jer, txt loquitur S. Epi
phanius, ex utroque. Argumentum quidem ipfum quod cernit : aut
dum dicitur immediate efle a ſolo Patre , intelligitur fimpliciter ex
ſolo Patre, & non alia perſona productum eſſe ; aut intelligitur ex
ſolo Patre, & nonalia producta perſona eſſe. Si in priori ſenſu acci
piatur g'major falla utique ipſa ; fin in pofteriori, falſa et minor,
Generato enim Filig , a Patre procedit Spiritus S Ubi vero Patres
docent: differre a Filio Spirituin eo quod non uovoyevūs ex Patre ;
hoc ipſo negant, unigenito modo Spiritum S. ex Patre productum eſle,
queinadınodum Filius ſolus a.Patre genitus: non vero ſimpliciter eo
ipfo ſignificant, Spiritum S. ex ſolo Patre non eſſe productum . Et
Gregorius Nyſſenus quidem mediate ex Patre per Filium Spirituin S.
effe docet ; fed non alio in fenfu id tradit, quam quo negavimus
modo , Spirituan S. immediate ex KPatre
k 3
eſſe , niinirum : quia gene
rato
 742 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

rato Filio , ex Patre procedit Spiritus S. Sed de hoc fufe Tractatu

de teftimoniis Patrum orientalium egimus. De Epiphanii vero ver
bis infra .
Patres doce Rurſum objiciunt Latini: conſtanti confenfu docere Patres,
re, Spiritum
s.", imaginem Spiritum S. imaginem eſſe Filii. Non vero Spiritum S. fore imagi
Ne Filii, nem Filii nifi ab eo procederet: ideo enim imago Patris Filius,
quia ex ipſo generatus.
Equidem paflim docent Patres, Spiritum S. effeimaginem Filii.
.
GREGORIUS Thaumaturgus in confeſſione apud Gregorium Nyſſa
num , in vita ejus , Tom . II. p. 978. Filii perfecti perfecta imago,
Spiritus S. ſcilicet. ATHANASIUS Epiſt. ad Serapionem , contra cas,
qui Spiritum S. dicunt eſſe creaturam , Tom. I. p. 199. Spiritus &
eft & dicitur imago Filii : quos enim precognovit, eos etiam præde
finavit conformes imagini Filii ejus. Idem Basilius M.paſlim do.
cet Lib. V. contra Eunomium , inter cetera poſt initium , Tom . IL
p. 110. Imago Dei Chriſtus eft: Qui eft imago, inquit , inviabilis
Dei; imago vero Filii Spiritus, quo quiparticipant, Filio conformes
fecit, fecundum illud fcriptum : Quos preſcivit Egpredeſtinavit, con .
formesfacit imagini Filii ejus, ut fit ipſe primogenitus inter multos
fratres. CYRILLUS Alexandrinus Lib. XI. in Johannem , Tom . IV. p.
988. Imago exquifita Unigeniti Spiritus eft, ut ait Paulus: Quos
enim , inquit, preſcivit, bos & prædeftinavit conformes imagini Filii
ejus. Paria habet aſſertione XXXIII. theſauri, Tom . V. p: 336.
Quemadmodum & Lib. IX. in Johannem , Spiritum S. Filii faciem eſſe
docet, Tom. IV. p.787. Si Filii facies, (id eſt Spiritus) nam facies
Filii Spiritus eft, univerſa replet. Johannes Damafcenus tanderu
Orat. III. de imaginibus, p. 770. Spiritus S. imago Filii. Idem ha
bet Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XVIIL
Idem vero denuo argumentum erat hæreticorun , quo adver.
ſus catholicos inferebant, Spiritum S. eſſe Filium Filii. Sic enim

Basilius Lib. V. contra Eunomnium , Cap. XII. Tom . II. p. 5o. Sed
dicis: ja Dei quidem imago Filius, Filii vero Spiritus ; ob quid Spie
ritus non dicitur Filius Filii? Verum hinc fimul conſtat, nequa
quen
 EX TEST. PP . ORIENT. PETITA . 743
quam Baſilium M. ex co quod imago Filii Spiritus S. Spiritum S. fe
qui a Filio procedere cenſuiſſe. Nequaquam enim argumentum il
lud folvit, fed faltem tanquam abſonum rejicit; cum ſane ſi crcdi.
diffet argumentum illud valere, ubi inde infertur Spiritum S. a Fi.
lio productum eſſe, duobus utique verbis objectioni illi fatisfeciffet
absque omni opera & difficultate , oftendens duplicem procedendi
modum eſſe in Trinitate: aut enim generative , aut proceſſive pro
duci: male ergo majorem formari : qui innago alterius, Filius etiam
ejus eſt. Scilicet dum inquiunt Patres; Spiritum S. eſſe imaginem
Filii, non alio in fenfu id intelligunt , niſi quod cognito Spiritu S.
five cognita ejus eſſentia , cognoſcatur etiam Filius, five eſſentia ejus,
dum Spiritus S. nulla alia re a Filio differt, niſi quod Filius genere.
tur , Spiritus S. procedat ex Patre. Hunc enim fenfum Patrum effe
diſerte liquet ex verbis JOHANNIS Damaſceni Orat. III. laudata de
imaginibus : Spiritus S. imago Filii. Nemo enim poteft dicere Domi
num Jefu , nifi in Spiritu ſancto. " Per Spiritum ergo cognoſcimus
Chriſtum Filium Dei , & Deum . Et in Filio Patrem afpicimus. Co.
gitationis nuncius eft fermo, fermonis autem index ſpiritus eft. Simi
lis vero atque cortiſima imago Filii Spiritus fanctus, ca folum re dif
ferens quod procedit. Filius enim eft genitus , non procedit. Ubi
utique expreffe docet , perfectam eſſe imaginem Filii Spiritum S. ex
cepto quod Filius genitus, Spiritus S. procedat, a Patre ſcilicet. Cum
enim docuiſſet, Spiritum S. ideo eſſe imaginem Filii, quia in omni
bus fit Filio æqualis ; excipit differentiam proceſſionis, Oftenſurns
vero , quomodo Spiritus S. a Filio differat ratione proceſſionis , cum
de cetero Spiritus S. exactiſſma fit Filii imago , addit: Quia Filius
eft genitus , non procedit . Ubi utique intelligitur, quod Filius fit ex
Patre genitus, non procedat ex Patre. De Patre ergo pariter intelle
xerat , ubi dicit, quod Spiritus differat proceſſione a Filio. Hic eniin
negat de Filio , quod ante affirmarat de Spiritu S. At negat de Filio,
procedere ipfum ex Patre ; affirmat ergo de Spiritu $. quod procedat
a Patre. Deinde fi proceſſionem a Filio intellexiſſet, dum inquit: Spi
situs S, procedit , aut faltem fi fimpliciter credidiſſet : Spiritum S.
ne
a Fi
744 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUÚENTA

a Filio procedere : conveniffet utique rationem , ob quam Spiritus S.

differat a Fitio proceſſione, dare hanc , quia Filius eſt productor Spi
ritus S. Conveniffet, inquam , ut ratione caufæ etiam daret differen
tiam , non faltem ratione caufati, uti quidem modo facit Damaſce
nus : hoc enim præterea volunt & urgent Latini. Cóm ergo ut
oftendat a Filio differre Spirituin S. proceſſione, non productionem
ex Filio , fed generationem Filii ex Patre adducat, five oftendat, quo
modo ratione cauſati faltem differant, non ratione canfæ etiam : li
quido utique hinc patet, nequaquam fenlille Damaſcénum, Spi
ritum S. eſſe imaginem Filii argumentum proceſſionis Spiritus S.
a Filio.
Sed porro ſi ideo etiam Spiritus S. imago eſſet Filii , quia a
Filio procedit: fequeretur utique, Filium in omnibus referre Patrem ,
etiam in caufæ ratione , five productione Spiritus S. excepto folum
quod Pater generet , Filius generetur. At fic Spiritus S. pofito ſci
licet quod a Filio procedat, nequaquam tam perfecta effet imagô
Filii, quam quidem Filius perfecta imago Patris. Exciperetur enim
non folum generatio Filii paſliva , ſed & productio Spiritus S. activa,
Perfectior ergo & exactior imago Patris effet Filius, quam Spiritus S.
Filii; quod eſt abſurduin. Ut enim Filius perfecta imago Pátris, fic
Filii perfecta imnago Spiritus S. At fi Johannis Damaſceni doctrinam
fequamur, prout a Filio folum excipitur caufa , quo perfetta fit ima.
go Patris; fic pariter faltem una diverſa ratio , caufati fcilicet, a Spi
ritu S. excipitur , ut fit perfecta Filii imago. Et hinc fi cauſam rei
ſpicias , tanquain fcilicet ideo Spiritus S.itnago Filii fit, quia ab eo
productus : AUGUSTINUS Lib. XV. deTrinitate, Cap. XXXII. expreſſe
negat, Spiritum S. eſſe imaginem Filii. ' Cuin enim ibidem exemplo
aliquo fimili Trinitatem explicet, voce ſcientiæ fignificando Patrem ,
cogitatione Filium , voluntate "Spiritum -'S. fic inter cetera inquit:
Quam quidem voluntatem de coğnitione procedere , nemo enim vult,
quod omnino' quid vel quale fit neſcit: non tamen eſſe cogitationis
imaginem . At Lib. de Genefi ad literam imperfecto Cap. XVI.
Omnis imago fimilis eft ei ; cujus imago eft; nec tamen omne , quod
fimile
 EX TEST. PP, ORIENT. PETITA.
745
fimile eft alicui , etiam imago eft ejus. Sicut in fpeculo velpictura,
quia imagines etiam fimiles funt ;. tamen fi alter ex altero natus non
eft , nullus corum imago alterius dici poteft. Imago enim tunc eft,
cum de aliquo exprimitur. In priori loco negat Auguſtinus, Spiritum
S, eſſe imaginem Filii: quia, ut in poſteriori loco inquit, imago tum
eft, cum de aliquo exprimitur. Non ergo a Filio producitur Spiri.
tus §. ſecundum Auguſtinum : quia Spiritus S. non eſt imago Filii.
Tum enim , cum quid de altero exprimitur, imago illud eft alterius.
Non ergo Spiritum S. Filii iinaginem effe agnoſcit Auguſtinus, , fi
cauſam intelligas , ob quam Spiritus S. a Filio habeat, ut fit ejus
imago. Neque hinc Athanaſius citato loco alium in finem Spiritus
ſancti tanquam imaginis Filii meminit, quam ut oftendat, unam
utriusque eſſe ſubſtantiam ; additque rationem ': qualis eſt imago,
taleni & oportet effe eum , cujus eſt imago. Sic enim pergit: Igie
tur cum pro eorum confeffione Filius res conditæ non fit , neque etiam
ejus imago res condita fuerit. Qualis enim eft imago , talem eum
oportet elle, cujus eſt imago. Quapropter merito & congruenter com
fitentur, Filium non effe creaturam , cum fit imago Patris. Qui igi.
tur adnumerant creaturis Spiritum S. omnino in eadem claffi connu
merant Filium ; caque re etiam convitiofius eſt in Patrem , ob cam ,
quam infert, in ipfius imaginem blaſphemiam.
Sed inſtabant Latini: Filius ideo eſt imago Patris , quia a Pa ;
tre productus ; pari ergo de ratione & SpiritusS. imago Filii , quia
ſcilicet a Filio procedit. De Filio enim , quod ideo fit imago Pa
tris , quia a Patre productus, fic GREGORJUS Theologus, Orat.
XXXVI. quz II. de Filio, multum ante finem , Imago tanquam sjus.
dem effentiæ cum Patre , & quod a Patre, & non ex ipſo Pater.
Nam ea eft imaginis natura, ut fit imitatio principis exemplaris, of
ejus, cujus effe imago dicitur.
Sed quæ, quæſo, conſequentia : Filius per fuam generationem
ex Patre habet ut fit imago Patris; five Filius eſt imago Patris,
quia a Patre, & non ex ipſo Pater : Spiritus S. ergo pariter eft imago
Filii, quia a Filio procedit; five Spiritus $, per ſuam proceflionem
LI
 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
746
ex Filio , habet ut ſit imago Filii ? Numne enim , dum Filius eft
imago Patris, quia ex Patre, exinde fequitur univerſaliter, non poſſe
eſſe in divinis alterius imaginem , nifi quod ex eodem productum !
Abfone. Utique adhuc obinde fuerit Filii imago Spiritus S. quia Pa
ter producto Filio alium confortem volens, Spiritum S. produxit ex
& in una divina effentia, Filio per omnia æqualem & parem ; ut fic
quemadmodum Filius non differt a Patre nifi ratione caufa , Spi
ritus S. non differat a Filio niſi ratione caufati. Hæc enim præterea
ipfa doctrina erat.Johannis Damaſceni, ut vidimus. At EPHRAEMI
Syri Sermone de confeſſione & fui ipfius reprehenfione verba funt :
Alium Pater confortem volens, non quem genuit , fed produxit Spiri.
tum S. ex fubftantia fua, non ante Filium , ne dicamus neceffitati vo
luntatem ejus fubje£tam effe. Quod porro poft Filium Spiritum S.
dicimus , id non teneporis, fed perfone eft fignificativum. Sic &
Adamus imago Dei dicitur, Eva imago Adami: Adam enim ad
imaginem Dei, Eva ad imaginem Adami producta; utut vero Ada
mus a Deo creatus , non tamen Evam produxit Adam , fed candem
pariter creavit Deus. Sed hic, inquies, diverſa ratione & fenſı, imo
æquivoce Filius imago Patris, & Spiritus S. imago Filii erit : quod
abfonum . At quomodo non pari modo, fed æquivoce Filius-imago
Patris , Spiritus S. iinago Filii foret , etiamſi non a Filio etiam eſſet
productus Spiritus fanctus ? Nonne, quemadmodum Filius ideo eft
imago Patris , quia omnia Patris propria habet, excepta faltem cauſa,
five excepta proprietate hypoſtarica: ſić pariter imago Filii Spiritus
S. eft, quia omnia Filii habet, excepta faltem ratione diverſa cauſati,
five proprietate hypoſtatica? Nequaquam vero diverſitas, quæ eft ra .
tione caufæ , æquivocationem quandam imaginum in divinis introdu
cit. Secus etiam adhuc dum fecundum Latinos zquivoce diceretur
Filius imago Patris , Spiritus S. imago Filii : Filius enim ideo imago
Patris, quia a Patre generatus; int Spiritus S. imago Filii, ſecundum
Cichovius
Latinos, quia a Filio procedit.
quæf.IV . pag . Sed inftat Jeſuita: in divinis unam perfonam ex eo ipfo dici
alterius imaginem , quod eft ex ea , cujus dicitur imago , docet
S. GRE
 EX TEST, PP. ORIENT. PETITA. 747
S GREGORIUS Theologus. Verum ratione Filii quidem affirmat S.
Gregorius, Filium ex eo eſſe imaginem Patris, quia ex Patre ; nie
quaquam vero ſimpliciter docet: perſonam, quæ in divinis alterius
eft imago , productam eſſe ab eo , cujus imago. Simpliciter vero
faltcm , eam eſſe imaginis naturam addit, ut fit imitatio prototypi;
quod fcilicet affert, non ut oſtendat fimpliciter, non poſſe eſſe ima
ginem alterius niſi quod ab eodem productum ; ſed ut oſtendat,
Bon poſſe Patrem eſſe ex Filio , ſed Filium efle ex Patre ; duin ſci
licet conſtat, neceſſario alterum ex altero eſſe. Si enim imago proto .
typi imitatio , præintelligitur utique prototypos imagini. Non ergo
ab imagine prototypos productus, fed , fi res ſcilicet fe habent ita,
lit alter alterum producat; oportet utique ut imago producatur a
prototypo. Et fic ergo, dum pariter Filius prototypus Spiritus fancti,
præintelligitur etiam Spiritui S. Filius, ratione caufæ ſcilicet ex Patre,
non ratione temporis. Et Auguſtinus quidem verbis laudatis negabat
eſte imaginem , niſi ubi alterum ab altero exprimitur; ſed hiac etiam
fimul Spiritum S. negabat imaginem eſſe Filii.
Sed & illud objiciunt: quod Filius fit prototypus Spiritus fancti,
prout & nos modo afferuimus, & GREGORIUS etiam Thaumaturgus
habet in fidei expofitione adverſus Elipandum : Domini principium
Pater eft , qui ab æterno eum genuit ; & Dominus eft prototypus Spi
ritus S. Hæc enim de cetero ad invicein referuntur: imago enim
prototypi eſt imago, & prototypus imaginis eſt prototypus. Verum
qua ratione fupra dictum , Spiritum S. eſſe imaginem Filii; eadema
etiam ratione Filius prototypus dicitur Spiritus ſancti: eorum enim ,
quæ ad aliquid dicuntur, una eſt ratio , una natura ; nimirum quia
Dens Pater producto Filio alium confortem , volens Spiritum S. pro
duxerit, Filio parem & æqualem in omnibus. Quemadmodum pari
ter hac ratione Adamus prototypus Evæ ; (Eva enim imago Adami)
dum ſcilicet Deus Evamad imaginem Adami creavit.
Sed excipiunt porro Latini: Si ob unam eandemque effentiana
Filii imago Spiritus S. dicitur; jam etiam Pater Filii, Filius image
Spiritus S. crit. Verum omnino non faltem una eademque eſſentia
L) 2 requin
 748 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

requiritur, ut alterum alterius fit imago , ſed & porro imago de.
1 bet eſſe imitatio ejus cujus eſt imago , uti loquebatur S. Gregoriun
Theologus ; adeoque prototypos neceſario rationc caufæ præexiſtere
debet imagini. Sic Filius imago Patris , Pater vero prior ratione
caufa Filio , dum eundem generavit ; Spiritus S. imago Filii , Filius
vero ratione caufæ prior Spiritu S. Filius enim nullo producto , Spi
ritus S. generato Filio producitur. Cum ergo nequaquam Filius Pa
tri , Spiritus S. Filio ratione caufæ præexiſtat; Filii inde nequaquam
poterat eſſe imago Pater, aut Spiritus ſancti Filius.
JOHANNES etiam Provincialis inde in Conc. Florentino , Colla
tione XXII. objicit : Ex hoc habetur , quod ficut Filius dicitur image
Patris, ita Spiritus ſanctus Filii. Imago autem juxta doctrinam
omnium SS. Patrum importat proceſſionem in. fimilitudinem alterius.
Et hoc conftat ex textu divina Scripturæ, ubi fapientia, vel Scriptura
loquens de Sapientia divina ita dicit: Emanatio quædam eſt clarita
tis omnipotentis Dei; & imago bonitatis illius. Emanatio importat!:
proceſſionem ; ergo impoffibile eft, sliquid cffe ad imaginem , quin
procedat ad ejus fimilitudinem . Id , a quo procedit imago , vocatur
excmplar. Non poteſt effe Filii imago in divinis, niſi naturalis. Ergo
accipit per hoc naturam a Patre. Ergo quia accipit naturam , dicitur
imago ejus. Cum ergo Spiritus etiam naturaliter procedat , quia ne
tura divina fibi communicatur, & datur , & dicitur imago Filii ;
ergo oportet , quod accipiat naturam & effe a Filio. Et primo qui
dem falfum omnino , quod imago importet proceſſionem in fimili
tudinem alterius , eo fenfu fcilicet quo Johannes hæc intelligit ; ni.
mirum imaginem neceffario ab exemplari eſſe productam . Quis Pa
truin hoc unquam tradidit , quos onines idem docuiſe jactitat Jo
hannes ? Verba objecta Scripturæ , Sapientiæ Cap. VII. hæc ſunt : Van
por eft enim virtutis Dei, & emanatio quædam eft charitatis omnipo
tentis Dei ſincera. Ideo nibil inquinatum in cam .ingredietur. Can ;
dor eft enim lucis æterna , & fpeculum fine macula Dei majeſtatis, & T
imago bonitatis illius. At ubi hic , quæſo , dum ſapientia dicitur elle
emanatio claritatis Dei, & imago bonitatis illius, eo ipſo docetur,
ema.
 EX TEST. PP . ORIENT. PETITA ,
749
emanationem importare proceſſionem ? Numae, quia fapientia eitik
Aatio eft & imago Dei , nihil jam imago fuerit alterias niſi quod
emanatio alterius ? Porro non ut ſapientiam probet emanationem
claritatis Dei, verba illa : Quia & imago bonitatis ejus facra Scri
ptura affert; ſed ut probet , nihil inquinatum in ſapientiam incur
rere. Sic enim habebant verba Scripturæ : Ideo nihil inquinatum in
cam incurrit. Candor eft enim lucis æternæ , & ſpeculum fine ma
cula Dei majeftatis, & imago bonitatis illius. Hæc pofteriora enim
neceſſario pertinere ad illa : Nibil inquinatum in fapientiam incur
rit ; arguunt & illa verba quæ ſubduntur: Quia fpeculum eft fine
macula Dei majeſtatis. Quod vero reliqua Johannisverba ſpectat, ea
modo circa Bellarmini parem objectionein diluemus.
Sic enim BELLARMINUS Lib. II. de Chriſto , Cap. XXV. EA
autem notandum illud : Imago Filii. Nam etfi Spiritus S. non fit
tam proprie imago Filii quam eft Filius imago Patris : quia non pro
cedit ex vi fimilitudinis; tamen non poffet dici ulla imago Filii, nifi
ab illo procederet, & effet ei fimilis in effentia. Imago enim dicit
relationem producti ad producentem : co fine hac habitudine non fuf
ficit quælibet fimilitudo. Unde non. dicitur frater imago fratris,
ctiamfi illi fimillimus fit ; nec ovum unum alterius ovi oft imago,
quanquam propter fimilitudinem unum vix diſcernatur ab aliz. Non
enim fufficit dimilitudo, fed requiritur ut unum procedat ab alto;
quod in ovis og fr.tribur non reperitur. Cum ergo S. Gregorius Spi
ritum S.imaginem Filii dixerit, fine dubio exiftimavit eun a Filio
vere procedere. Dices: non requiritur ut exemplar fit caufa afliva
imaginis, fed fat eft, fi fit exemplaris, ut patet in ftatuis. Reſpondeo:
in rebus artificialibus exemplar non effe caufam activam , at in natu .
rali productione elle. Siquidem neceſario coincidit cum principio
activo, u planum eft in omnibus rebus. Omnia enim , que naturali
ter agunt, producunt effectus fuos ad fimilitudinem proprie forma.
Quare cum Spiritus S. non libere, fed naturaliter producatur, idem
eft prixcipium i&tivum & exemplar refpectu ipſius. Et primo qui
dem falſum , imaginem neceſſario habere relationem producti ad
Ll 3 pro
 750 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

producentem . Rationes Jefuitæ plane huc non faciunt. Conſequen

tia enim a rebus naturalibus ad divina plane invalida : nequaquam
enim hæc cum illis conferri poffunt, utpote quæ omnem intellectum ,
omnem naturæ curſum fuperant Præſtabat utique in hiſce expli
cationem SS. Patrum fequi, quam naturalibus rationibus duci. At
diſerte docebat S. Johannes Damafcenus, Spirituin S. ideo imagi.
nem effe Filii , quia per omnia idem eſſet cum Filio; excepto quod
uterque a Patre, non vero quod Spiritus Sancti productor ſit Filius,
Sed inquit Jeſuita : Exemplar eft caufa activa in naturali produktione;
Spiritus S. ergo cum naturaliter producatur; exemplar ejus utique
fuerit caufa activa. Verum omnino quidem cauſa activa in naturali
productione eſt exemplar; fallum vero , ubi quid naturaliter produci
tur , exemplar etiam neceſſario eſſe cauſam activam . Poterat enim
cauſa activa ad exemplar aliud etiam propriam fuam imaginem pro
ducere, prout & Deus Evam ad imaginem fuam , Adamum fcilicet,
produxit. Probatio , quam addit Seluita, nulla eft : Omnia, inquit,
que naturaliter agunt, producunt effectus fuos ad fimilitudinem pro
prie forme. Hinc enim nihil aliud ſequitur, nifi producentem eſſe
exemplar producti; cum utique probare debuiſſet : exemplar neceſ
ſario eſſe producentem ubi quid producitur; ut hinc inferri poffet,
Spiritum S. produci: exemplar ejus ergo neceſſario cum principio
activo coincidere. Hac ratione ergo ſaltem ſequitur, Patrem , utpote .
principium activum Spiritus S. exemplar ejus effe ; minime vero ,
quod pariter Filius fit exemplar Spiritus S. quia eft cauſa activa
ipſius
Cichovius 4 Addit nonnemo, S. BASILIUM Lib. II. contra Eunomium clare
16. VI, Podemonſtrare , veram & phyſicam imaginem etiam in creatura dari
quelo
non poſſe, niſi producatur ab eo cujus eſt imago. Sed quid inde !
In naturalibus non datur imago niſi producatur ab eo , cujus imago.
Ergone etiam in divinis idem obtinere hinc ſequitur ? Abfone. Sed
de hoc modo afferre debuiffet verba Baſilii, quibus diferte negat,
in divinis non dari imaginem , nifi producatur ab ipſo cujus eſt
image.
 EX TEST. PP . ORIENT. PETITA, 751
Idem Auctor tandem objicit, NICETAM in commentario ad Cichovius
qual, VL. P.
Orat. XLII. GREGORII Theologi fateri, imaginem in divinis ſuppo- 65.
nere proceſſionem a prototypo , dum fcilicet dicit : Filius imago Pan.
tris dicitur, quia ex Patre eft, non autem contra Pater ex ipſo.
Sed his ipfis verbis nequaquam fignificari, quod imago in divinis
neceſſario fupponat proceſſionem aprototypo, fupra jam circa Gre.
gorii Theologi verba oſtenſum . Hujus enim illa verba funt, eun
demque ſecutus Nicetas illa profert. Et hæc hactenus deiis, quæ
ex pluribus fimul Patribus vulgo objicere folent. Jam ad eo deſcen
damus, quæ ex fingulis quibusvis adducunt.
Primo omniuin objiciunt, S. MARCUM Evangeliſtam ipſum in Ex S. Mar.
5. Liturgia ſua totidem verbis Spiritus S. a Patre & Filio proceſſio- ciEvangelifa
nem aftruxiffe. Verum pellima ratione verba S. Evangeliſtæ fuiſſe liturgia,
corrupta, oftenfunı Tractatu de corruptelis a Latinis in Patrum orien .
talium fcriptis perpetratis.
Quæitem ex ATHENAGORE Philoſophi apologiapro Chriſtia. ExAthena
nis addunt, Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium diluiinus, gora.
Verba quædam DIONysui Alexandrini, quæ apud ATHANASIUM Ex Dionyſio
occurrunt Lib. de fententia Dionyſii , fol. 56. objicit nonnemo; Alexandrino
Cichovius
hæc ſçilicet : Spiritus S. eſt in ipforum ( Patris & Filii) manibus, ne. qual. II. p.
que a mittente, neque aferente potens ſeparari. Et addit: Alludere 29.
videturad boc, quod Spiritus S. in facris litteris vocetur Dei digitas,
quem idem fignificet, non folum effe a Patre, ſed etiam a Filio ait:
cum effe non in folius Patris, ſed in utriusque manibus. Verum

Spiritum S. eſſe digitum Dei , nequaquam argumentuin eſſe proceſ

fionis Spiritus S. a Filio , Tractatu , quod Spiritum S. eſſe Spiritum
Filii argumentum non fit proceſſionis Spiritus S. a Filio, oſtenſum .
Quæ ex Gregorio Thaumaturgoobjiciunt ratione ejus, quod ExGregorio
in fide fua doceat: Spiritum S. per Filium manifeſtari, jam Tracta. go,
Thaumatur
tu de teſtimoniis Patrum orientalium diluimus.
Sed objicit nonnemo & illa ex Gregorii Thanmaturgi Hom . Cichoving
quadam , Tom. VII. operum S. CHRYSOSTOMI, editionis Savillianæ quæf.L. pois
in appendice: Hic eff (Filius) qui mecum emifit Spiritum ſanctum ,
eundem
 752 TRACT . XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
i
cundem in fe ipfum recipiens, Verum nequaquam ibidem S. Grego.
rius de productione Spiritus S. agit , dum inquit : Qui mecum emifit
Spiritum S. ſed ſaltein de emiflione Spiritus S. ſuper Chriſtum in
ejus baptiſmo facta. Hinc perfonam Patris loquentem introducit:
Hic eft Filius meus , qui mecum emiſit Spiritum S. cundem in feip.
ſum recipiens. Utut enim Spiritum S. in ſeipſum receperit filius
baptizatus ſecundum carnem , ratione divinitatis pariter tamen eundem
cum Patie emiſorat ad ſanctificandam ſuam carnemn . At in baptiſmo
Chrifti vox Patris erat : Hic eft Filius meus ditectus , in quo mihi
complaceo . Hic ergo ſenſus verborum S. Gregorii cum fit, plane
nihil fubfidii hinc Latinis obvenit.
Ex Synodo Reccus in congerie teſtimoniorum de proceſſione SpiritusS.
Nicæenfi I.
,
univerfali * MAŇUEL CAưecas Lib. II. hæc ex Synodo Nicæenſi objiciunt: Inur.
nitur Spiritus procedens ex Patre, proprius vero Filii, & ex ipſo
promanans. Sed denuo & hæc verba corrupte citari a Becco , ne.
que eadem fuvare quicquam Latinos , Tractatu de corruptelis in Pa.
trum orientalium ſcriptis perpetratis oſtenſum ,
Ex Athanafio, Quæ ex S. ATHANASII Lib. IV. contra Arium : Unicum dicimus
ſolem , cjusque ſplendorem , unicamquc ex ambobus lucem ; & libello
item de paffione imaginis Domini noftri Jeſu Chriſti, ac Symbolo
fidei ejusdein objiciunt , peſſima fide eſſe corruptà Tractatu de cor
ruptelis in Patrum orientalium fcriptis perpetratis denuo oſtenfum .
Thomas in opuſculo contra Græcos , & ex eo BELLARMINUS
-Lib. II. de Chriſto , Cap. XXVIII. hæc ex Epiſt. ad Serapionem ob
ficiunt : Nifi Spiritum S. profiteantur Deum effentialiter ex Deo Filio
exiſtentem , ficut & Filium naturaliter Deum genitum effentialiter
ex Deo Patre exiſtentem , ut nos profitemur, cos non recipias. Verum
in epiſtolis Athanafii ad Serapionem neque yola, neque veſtigium ho
rum verborum occurrit.
Objiciunt porro ex Orat, IV, contra Arianos, Tom. I. operum ,
P. 477. Quia Sermo in Patre eft, Spiritus vero ex Verbo datur,
ideo vult ut accipiamus Spiritum, EtEpiſt. ad Serapionem de Spi
ritu S. Tom. II. p. 11. Ex ipſo (Chriſto) datur omnibus, Verum
hiſce
 EX TEST. PP. ORIENT. , PETITA . 753
hiſce nonniſi de temporali miſſione Spiritus S. agit S. Athanaſius':
nam de Spiritu ſuo S. nobis donat Filius: ex ſe utique & fubftantia
ſua eundem nobis concedit, utpote in quo & in cujus ſubſtantia
erat.Spiritus S.
objiciunt porro ex Dialogo habita in Nicäenſi Synodo contra
Arium, Tom . I. operum , .p. 141. Ši non eſt ex fubftantia Patris
ET Filii, cujus gratia connumerat cum Filius Dei in Symbolo fancti.
ficationis? Dicit enim Dominus ad difcipulos: Euntes docete omnes
gentes , baptizantes eos in nomen Patris, Filii es Spiritus. Equidem
greca HOn habent: έκ της ουσίας του πατρός και του υιού , ex ef
fentia Patris & Filii , fed filtem εί ου έςι της του πατρός και του υιού
avoiar, fi non eft effentie Patris & Filii. Verum fponte concedi.
mus , ſenſu poſteriorum horum verboram eſſe, quod Spiritus S. fit
ex eſſentia Patris & Filii. S. Athanafius itaque nequaquam hiſcę
1
fignificat, Spiritum S. a Patre & Filio procedere, fed folum unam
eandemque eſſentiam Spiritum S. habere cum Patre & Filio ; five
Spiritum S. conſubftantialem eſſe Patri & Filio. Difputat enim ibi
dem adverſus Arium , Spiritum S. Patri & Filio coëſſentialem eſſe ne
gantem , utpote quem creaturam eſſe blaſphemabat. Sic enim in
troducit Arium loquentem : Reliquum eft , ut de Spiritu S. quara.
mus, quandoquidem in principio ftatuehas, cum Patri & Filio con
ſubſtantialem effe. Ego autem contradico, cum documenta babeam ex
facris Scripturis, illum creatum effe. Ex quo liquet, condita cum
natura effe, & nequaquam inconditæ beatæ effentia illius Patris ES
Filii dišta, et omnia continentis , & ubique præſentis per effentiam .
Sententia ergo hæretici, quam ibidem oppugnat 'Athanafius, erat
hæc : Spiritus conditæ naturæ eft, & non increatæ fubftantiæ Patris
& Filii. Ubi cuique patet, ſenſum hæretici faltem eſſe , quod Spi
ritus S. non eadens gaudeat eſſentia qua Pater & Filius. Jam vero
Athanaſius ſententiam illam & propofitionem hæretici confutaturus
teſpondet: Si igitur Spiritus S. non eft fubftantia Patris Et Filii:
cur eum Filius Dei in Symbolo fanétificationis adnumerat ? Athanaſius
ergo repetens aſſertionem hæretici: Si Spiritus S. inquit, non eft fuba
Mm ftantia
754 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

fantiæ Patris & Filii. Pari ergo ſenſu hæc adducit Athanaſius,
quo ea hæreticus aſſeruerat. Pariter ergo faltem intelligit Atharraſius,
Spiritum S. cadem gaudere eſſentia , qua Pater gaudet & Filius. Et
pergit Athanafius: Si ergo omnes gentes, que fidem recipiunt &
& ſanctitatem , ſanctificantur trina illa beatiſſima nomenclatura : cer.
tum etiam , quod & Spiritus deitatis Patris & Filii fit bac de cau
fa: quia ipfefan &tus eft fecundum effentiam , &fan &tosfaciat omnes
appropinquantes ſua communioni, ut dicit Apoſtolus : Sed abluti eftis,
fed fanctificati eftis in nomine Domini noftri Jefu Chrifti, & in Spi.
ritu ejus , qui eſt ſanctus. Qui fi non eft fubfiftentia deitatis Patris
& Filii : rurſum dico, cur connumeratus eft cum Patre & Filio ?
Quafi Patris & Filiidivinitas nonſufficeret ad fan &tificationem fides
lium , affumft Paracletum Spiritum veritatis ad complementum fara
&tificationis , fi non fit ex eadem utriusque effentia . Ex quibus utique
denuo patet , propofitum Athanafiii eſle afferere faltem contra ha
reticum , unam eſſentiam Spiritum S. habere cum Patre & Filio. Dam
vero ultimis illis verbis , τον ουκ εκ της ουσίας αυτού όντα , Μίνε ,
fa non ex cjentia ejus fit, inquit : patet utique , uti idem modo com
cedebamus , non minus & objectorum verborum fenſum fuiffe : Si
non eft ex fubftantia Patris ou Filii. At mens Athanaſii non alia,
nifi quod eadem ſubſtantia gaudeat Spiritus S. qua Pater & Filius.
Eodem ergo ſenſu Patres alii paflim docent, Spiritum S. eſſe ex ſub:
ftantia , eflentia , deitate Patris & Filii ; neutiquam hoc ipſo Spi
ritum S. ex Patre & Filio procedere ſignificantes. Sed de hoc infra.
Objiciunt porro ex Epiſt. Athanafii ad Antiochenos, Tom. I.
operum , p. 575. Nihil amplius ab illis exigaris, quam ut anathe.
matizent Arianorum hærefin , confiteantur vero SS. Patrum in Nicat
fidem , anathematizent etiam ecs qui dicunt, Spiritum S. effe crea
turam , & divifum a ſubſtantia Chrißi. Sed quid inde ? Spiritus S.
omnino non eft diviſus a ſubſtantia Filii: numne obinde vero a Filio
procedit? Quæ hæc inferendi neceſſitas? Unane & cadem deitas Filii
& Spiritus S. argumentum foret proceflionis Spiritus S. a Filio ?
* Abfone.
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA .
755
Addunt & illa ex eadem Epiſt. p. 577. Et Spiritus S. non crc
Atura , neque alienus, fed proprius Et indiviſus a ſubſtantia Patris
Filii. At quis unquam Spiritum S. a Filio non alienum eſſe nega
vit ? Numne vero Spiritus S. alienus eſſet a Filio vel extraneus, fi
ab eo non procederet, qui utique in una cademque deitatc ex eadem
ſubſtantia, qua Filius, productus? Sed de hoc ſupra jam egimus.
Objiciunt etiam illa ex Lib. IV . Arianorum , Tom. I. operum ,
p. 477. Ipfe Spiritum dat, & quacunque babet Spiritus, ca babet
A Verbo. Et illa ex Epiſt. ad Serapionem , Tom. II. operum , p. 17.
Filii eft Spiritus , & a Filio accipit omnia , ut ipfe dicit :' Et infuf
fans dedit cum diſcipulis. Rurfum illa ex Orat. IV . contra Arianos:
Si admittas Spiritum S. fcire, ( diem judicii) multo magis Sermo,qua
tenus Sermo eft , & quo etiam Spiritus accipit , noverit cunden . Sed
hæc omnia jam Tractatu , quo demonſtratum , Spiritum S. accipere
a Filio non eſſe argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio , una
cum aliis Latinorum paribus argumentis diluebamus. Modo addi.
mus , abfone JOHANNEM Provincialem illa ex Epiſt. ad Serapionem
modo adducta in Conc. Florentini collatione XXII. ( ſecundum ' acta
ſcilicet ejusdem Concilii a HORATIO Juſtiniano edita ),fic urſille :
Dicit primo: quod eft Spiritus Filii, & ex illa habitudine dicir,
quod accipit omnia a Filio per proceſſionem æternam , quia alio modo
nihil poteft accipere. Secundo dicit ; quod temporaliter dat eum
diſcipulis; ergo omnis proceſo temporalis præfupponit proceffionem
eternam . Verum ubi ex eo, quod Spiritus S. Spiritus Filii, Atha
3

paſius verbis illis ajebat, Spiritum S. accipere a Filio omnia per pro
ceflionem æternam ? Sed alio modo nihil poteft accipere Spiritus S.
Falſum id omnino efle, oftenfum Tractatu modo laudato : prout
& pariter falſum eſſe, quod omnis proceſſio temporalis præſupponat
proceſſionem æternam , Tractatu quo demonſtratum , miſſionem
Spiritus S. a Filio non eſſe argumentum proceſſionis. Spiritus S. a Fi
lio , oftenfum .
Objiciunt, deinde ex Epiſt. priori ad Serapionem de Spiritu S.
Tom . II. operum , p. 10. Qualem proprietatem sognovimus Filium
Mm7 habe.
 756 TRACT . XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

babere cum Patre , eandem comperimus etiam Spiritum S. habere cum

Filio. Verum non de caufa hæc intelligit Athanafius, fed faltem de
proprietate effentiæ ejusdem. Nam & ſubdit: Proinde quemadmo
dum Filiuseo quod habet proprietatem cum Patre, quodque proprium
germen eſt ex illius fubftantia, non eft creatura , ſed Patri conſubſtan
tialis: fic baudquaquam Spiritus S. poteft effe creatura ; quin potius
impius eft qui boc dicat , eo quod habet proprietatem cum Filio, quod
que ex illo datur omnibus; denique quod qua babet, Filii ſunt.
Ubi utique fi per proprietatem intellexiſſet proprietatem caufæ , pa.
riter prout dicit: Filius co quod habet proprietatem cum Patre, quod.
que proprium germen eft ex illius fubftantia, etiam de Spiritu S. di.
xiffet: Sic Spiritus S. non eft creatura , eo quod habet proprietatem
cum Filio, quodque ex ipfo procedit Etc. Nunc vero cum caufa
mentionem faciat ratione Filii ; ratione Spiritus S. vero a Filio pro
cedere ipſum non addat : patet utique hinc etiam , Athanafium non
credidifle proceffionem Spiritus S. a Filio , neque hoc in loco pro
prietatem caufæ intellexifle. Quid quod, dum hic ſeparatim dicit:
Filius babet proprietatem cum Patre , & cjus germen eft.; denuo hinc
liqueat , voce proprietatis proprietatem caufæ non intellexiſſe ? Se .
cus denuo enim Filium a Patré tanquam germnen dependere non
addidiffet,
Cichovius
quæl. III. p. Nihil ergo agit qui locum illum fic pro proceſſione Spiritus S.
32 . a Filio urget: Jam vero Tom . II. in Epiſt. ad Serapioncm fol. X.
ut probet Spiritum S. non eſſe creaturam , paffim boc affumit pro pri
mo principio, quod Spiritus S. procedat a Filio. Sic enim v .gr. ar .
gumentatur: Qualem proprietatem novimus babers Filium ad Pa .
trem , talem reperimus habere Spiritum S. ad Filium . Sed Filius ob
proprietatem , quam babet cum Patre, non eft creatura. Ergo & Spiri
tus S. ob proprietatem , quam habet cum Filio, non eft creatura . Hic
-major propofitio ut efficax fit, fupponit, tale effe accipere Spiritum S.
a Filio per proprietatem relativam ſpiratoris & fpirati, quale effe
accipit Filius a Patre per proprietatem genitoris Ege geniti. Falfum
vero , majorem , ut efficax lt, tale quid fupponere. An non valide
argu
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA 757
1
argnmentaris: Qualem proprietatem ejusdem naturæ novimus ha
bere Filium ad Patrem , talem Spiritus S. ad Filium habet. Sed Fi
lius ob proprietatem ejusdem naturæ , quam ad Patrem habet , non
eſt creatura. Ergo neque Spiritus S.ob proprietatem ejusdem naturx ,
quam ad Filium habet, eſt creatura ? Quomodo ergo , quo illatio
hæc efficax foret , fupponi præterea deberet, ita accipere elle Spiri
tum S. a Filio , uti Filius illud accipit a Patre?
Inftat porro Bellarminus Lib. II. de Chriſto , Cap. XXV.
.
Quartus locus eft in Epiſtola illa longifſima ad Serapiorem , ubi probat
contra Macedonianos, non poffe ullo modo defendi, Spiritum S. effe
creaturam , fi Filius non eft creatura , & boc eft argumentum totius
Epiſtolae. Id autem probathac ratione; quam in tota fere Epiftola
variis modis proponit : Talis ordo & unio eft inter Spiritum S. ET
Filium , qualis inter Filium & Patrem . .Sed Filius, quis eſt ex Deo
Patre, eft Deus ficut Pater. Ergo fimiliter Spiritus S. quia eft ex
: Deo Filio , erit Deus ficut Filius; vel fi ipfe non eft Deus, nec Filius
cerit Deus , ima nec Pater. Tota quidem Epiſtola illa Athanafii de
hoc agit, quo convincantur erroris, qui Chriftum affirmantes Denm,
Spiritum S. Deum eſſe negabant. Potiſfima item ratio , qua per to
tam hane Epiſtolam utitur Athanafius , eſt hæc : Quodfi Spiritus
fanétus non eft Deus , neque Filius eft Deus. Falſum vero , hanc ile
lationem aſſerturum fic inferre Athanafiuim : Talis ordo & unio inter
Spiritum & Filium , qualis inter Filium & Patrem . Atqui Filius,
quia ex Deo Patre eſt, Deiis. Ergo. Cum utique ob unitatem faltem
naturæ , quæ qualis inter Filium & Patrem , talis inter Spiritum S.
& Filium eft, Filium fore etiam creaturam inferat, fi Spiritus S.
creatura. Sic enim fub initium Epiſt. illius Tom . I. operuin , p. 174.
Quorum certe ftatim vecordiam admireris, quod cum Filium Dei crea
turam effe nolunt, ferre tamen queant , Spiritum Filii nominari cres
turam . Ob Verbi enim cum Patre unitatem nolunt Filium in nume
rum crcaturarum recenferi, ſentiuntque cum , ( quod & verum eft)
conditorem opificemque effe creatorum . Cur igitur Spiritum S. qui
candem unitatem cum Filio babet , quam Filius habet cum Patre,
Mm 3 crea
 758 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGOMENTA

-creaturam dicunt ? Unitatem vero hanc maxime ex eo oftendit,

quod Spiritus S, fit in Filio ; & ejus Spiritus; non vero quod etiam
ex Filio procedat. Saneta , inquit , p. 189. ET beata Trinitas in
divifa eft in fe, & ubicunque Pater dicitur , una eft cum co & ipfius
Verbum , & in Filio Spiritus. Si autem Filius nominatur, in Filio
eft Pater , nec Spiritus S. eft extra fermonem : una fiquidem ex Pa.
tre gratia per Filium in Spiritu fan &to conſummatur, & una oft dei.
tas, es unus Deus , qui eſt ſuper omnes, & peromnes, Es per omnia,
E in omnibus. Ita enim Paulus dicens : Teftificor coram Deo
Feſu Chriſto : quippe qui non didicerat ſeparare Spiritum a Filio,
qui ita in Cbriſto erat , ut Filius in Patre. Hanc unitatem naturz.
lem Filii cum Spiritu S. quam pariter Pater. cum Filio habet, porro
fic demonftrat , p. 193. Ne igitur interroges, fed folum ex facris
Litteris diſcas. Sufficiunt enim , quæ in illis reperias, documenta. Fons
igitur ES lux nominatur Pater. Dicitur & Filius, reſpectu qui.
dem fontis iſtius, fluvius: fiquidem fluvius Dei repletus eft aquis ;
refpe£tu vero lucis ſplendor, Paulo ita dicente : Quia eft ſplendor
glorie, & forma fubftantia ejus. Cum igitur Pater fit lux , Filius
fplendor ejus, eadem de iftis rebus loqui gravari non debemus : lici.
tum enim eft videre & in Filio Spiritum efle, per quem illumina
mur , illuminante porro nos Spiritu , Chriftus eft qui per eum ih
!
luminat. — Rurfum : Cum Pater fons eft, Filius vero flumen appel
latur , Spiritum bibere perbibemur. Scriptum eft enim , quod uno
Spiritu potatiſumus, potantes autem Spiritum, Chriftum bibimus. -
Vicifſimque, cum Chriftus verus fit Filius, nos SpiritumS. accipien
tes, filii efficimur. Non enim , inquit, accepiſtis Spiritum fervitutis
ad timorem , fed accepiſtis Spiritum adoptionis. Cum ergo per Spiri:
tum filii cfficiamur , certum eft, quod in Chriſto nomen liberorum
Dei obtinemus. Quicunque enim eum acceperunt, dedit eis poteftatem
ut filii fierent. Deinde: Cum Pater (ut inquit Paulus) folus duntaxat
fit Deus fapiens, Filius eft ipfus fapientia: quoniam 'Chriſtus Dei
virtus o Dei fapientia eft. Et quia Filius fapientia eft, nos Spiri.
eum ſapientia accipientes, Filium babemus, & in ipfo fapientes ef
ficimur.

/
 EX TEST . · PP. ORIENT. PETITA . 759
1

ficimur. Ita enim fcriptum eft in XLV. Pfalmo: Dominus folvit

compeditos, Dominus illuminat cæcos. Et cum Spiritus datur nobis :
Accipite enim , inquit Salvator , Spiritum S. Deus eft in nobis,
Deo autem exiſtente in nobis, etiam Filius in nobis eft. Porro
cum deinde Filius fit vita , in Spiritu vivificari dicimur. Nobis
porro vivificatis in Spiritu , Chriftus in nobis vivere dicitur. - Et
rurſum : Quemadmodum Filius opera, que faciebat, Patrem dicebat
facerc. Ita qua in virtute Spiritus operatus eft Paulus , dixit
Cbrifti opera effe : Non enim audebo quippiam loqui, que non opera .
tus eft Chriftus per me ad obedientiam gentium in verbo ET opere
in virtute ſgnorum Es miraculorum in virtute Spiritus fanéti. Cum
igitur talis fit conjugatio & unitas in Trinitate, quiinam fepara.
verit aut Filium a Patre, aut Spiritum a Filio , vel cjus Patre ? Aur
quis ita temerarius erit, ut dicat inæqualem in ſe & diverſa natura
Trinitatem effe , aut alterius eſſentia Patrem a Filio, aut alieniga
nam effe Spiritum ſanctum a Filio ? Quodfi quis denuo interroget:
quomodo, cum Spiritus infit in nobis, Filius dicatur effe in nobis ? ET
cum Filius infit in nobis, dicatur Pater in nobis effe? aut quomodo
cum Trinitas ft, in uno fignificetur Trinitas ? aut quomodo, cum
unus fit in nobis, Trinitas in nobis effe perhibetur ? aut mihi pri
4를
mum dividant aſplendore lumen , ait ſapientiam & fapiente, aut die
cant , quomodo iſta funt. Quodſ ne iftud quidem poffunt, multo
magis furiofa temeritas eft , iſtiusmodi de Deo difquirere. Sic itaque
Athanafius hic & porro in fequentibus non a ratione principii quic
quam contra illos qui negabant, Spiritum S. eſſe Deum , argumen
tabatur; fed nonniſi unitatem naturæ Spiritus cuin Filio urget,
exponit.
Sed addit BellaRMINUS : Cum igitur, inquit, ultra medium Epå
Atola iſtiusmodi ordinem & naturambabeat Spiritus ad Filium , qua
lem Filius babet ad Patrem : qui fieri poteſt, ut qui Spiritum crea .
turam dicit , non illud ET neceſſario de Filio fentiat. Quodſi vero
pergamus excutere Epiſtolam Athanaſii, & hæc utique verba non
aliu ipſuin ſenſu proferre liquebit, quain quod ea naturæ & opera
tionis
760 TRACT. XV . SOLVUNTUR " ARGUMENTA

tionis unitas Spirituii S. intercedat cum Filio , quæ Filio intercedit

cum Patre. Sic enim integer ille locus habet, p. 195. Atque ifto
modo propter temerariorum hominum incredulitatem fimpliciter dicen
dum erit, atque ita fi loqueris aut cogitas , cum venia id licebit:
fcilicet unam effe ſanctificationem , quæ fit per Patrem & Filium in
Spiritu ſancto. Nam quemadmodum Filiusgermen eft unigenitum,
ita & Spiritus, qui a Filio datur ge mittitur , unus & ipfe eft, &
non multi, neque unus ex multis, ſedſolus ipſe Spiritus. Cum enim
unus fit Filius, vivens Sermo, unam oportet effe perfeétum & plenam
ſanctificatricem illam & illuminatricem vitam , vim fcilicet & facul
tatem ejus & donationem , que a Patre dicitur procedere: quoniam
a Sermone, quem ex Patre confitemur, elucet, & mittitur , & dona.
tur, maxime quia Filius a Patre mittitur, ita enim inquit : Sic
Deus dilexit mundum , ut Filium fuum unigenitum daret. Fin
lius porro Spiritum emittit, cum fic loquatur: Ego autem fi abſceſſeró,
mittam Paracletum . Et Filtus Patrem glorificat : Pater, inquit, ege
glorificavi te , Spiritus vero glorificat Filium : Ille enim , prout ait,
me glorificabit. Filiique verba ſunt: Que audivi a Patre, bæc lo
quor ad mundum . Spiritus porro a Filio accipit :. De meo , inquit,
accipiet & annunciabit vobis. Et Filius in nomine Patris venit: Spie
ritus fanétus, inquit, quem mittet Pater in nomine meo. Cum igitur
iſtiusmodi ordinem & naturam babeat Spiritus ad Filium , qualem
Filius habet ad Patrem , qui fieri poteft, ut qui Spiritum creaturam
dieit, non illud idem neceſſario & de Filio fentiat. Si enim Filii
Spiritus creatura eft, conſequens eft ut dicant, Sermonem Patris cream
turam effe. Ut enim Filius, qui in Patrc eft, & Pater viciſſim ,
qui in co eft, creatura non eft, fed proprius Patris fubftantiæ : (nam
& hoc vos fimulatis dicere ) ita quoque Spiritum , qui eft in Filio,
& viciffim Filium in eo nefas eſt creaturis conjungere, aut ſeparare
& Sermone, u imperfectam Trinitatem conſtruere. Sic fane ſponte
patet , quo ſenſu Athanaſius dicit : Talem . ordinem & naturam har
bere Filium ad Spiritum S. qualem Pater habet ad Filium . Nimirum :
Unus eſt Filius Patris, una etiam vis & facultas Filii Spiritus fanctus.
Filius
 EX TEST. PP . ORIENT. PETITA . 761
Filius germen Patris unigenitum , Spiritus fanctus etiam a Filio mit
titur. Filius glorificat Patrem , Filium etiam Spiritus ſanctus. Filius,
quæ loquitur, audit a Patre , Spiritus ſanctus etiam a Filio accipit.
Hoc fenfu ergo fubdit: Cum igitur talem ordinem & naturan ba
+
beat Spiritus fanctus ad Filium , qualem Filius habet ad Patrem :
quomodo Spiritus S. crit creatura, Chrifi:is vero Deus ? Ubi utique
nequaquam principii etiam meminit, quod quemadmodum Filius a
Patre generat:is , fic etiam Spiritus S. a Filio procedit; quod utique
præ ceteris etiam rationibus addidiſſet, imo addere debuiſſet, fi ra
tione principii dixiſſet Athanafius, talein ordinem Spiritum S. ad Fi
lium habere , qualem Filius habet ad Patrem . Hinc fubdit : Ut
enim Filius, qui in Patrè eft , Ege Pater , qui viciffim in eo eft, cres.
tura non eft, fed proprius Patris fubftantia : ita quoque Spiritum,
qui eft in Filie, er viciffim Filium in eo, nefas eft creaturis conjungere.
Ex quibus utique denuo liquet,' nonniſi ab unitate naturæ , quod
quemadmodum Filius in Patre , fic Spiritus S. in Filio , argumenta
ibidem defumere Athanafium . Et hinc fub finem Epiſtolæ illius po
208. inquit: Veri adoratores adorent quidem Patrem , ſed in ſpiritu
& veritate, confitentes Filium , & in Filio Spiritum , cum fit Spio
ritus inſeparabilis a Filio, ut inſeparabilis eft Filius a Patre. Quod
& ipfa veritas ſuo teftimonio probat cum dicit: Mittam vobis Para
cletum , Spiritum veritatis , qui a Patre procedit, quem mundus
capere non poteft, hoc eft illi qui eum negant ex Patre in Chriſta,
Vanus ergo Bellarminus dum addit: Ubi adeo certum effe credidit
Athanafius, Spiritum fanétum a Filio produci, ut inde tanquam ex
principio firmiſſimo & notiſſimo concludat id quod erat dubium : vi
delicet Spiritum ſanctum effe Deum .
1 Excipit vero porro ad datain reſponſionem Bellarminus : Re
fpondere poffunt, folum ordinem Spiritus ad Filium , & Filii ad Pa
trem in boc confiftere, quod ficut Pater mittit Filium ad creaturas,
ita Filius mittit Spiritum. Sed hoc non poteft dici, nifi cum miſſio
ne ad creaturas intelligamus veram proceffionem quoad effe. Nam alio
qui argumentum Athanaſii nihil valeret, quomodo non valet argue
Na mentum :
762 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
mentum : Deus mittit angelos: ergo angeli non funt crectura , det
Deus eft creatura . Hoc enim ideo nihil valet , viia angeli fic mit
tuntur a Deo ad creaturas, ut illa milfio non includat æternam mijio
nem angelorum ab ipſa Dei fubftantia. Si crgo Spiritus S. mittitur
. Filioad creaturas , ega ab ipſo Filio nonprocedit fubftantialiter ficut
& Patre : certe non aliter --ittitur quam angeli mittuntur, & propte
tea non poteſt inde colligi, ipſum effe Deum , aut Filium non effe Deum ,
quod tamen Athanafius colligit. Si Athanaſius loqucretur de miſſione
ad creaturas, non diceret : Si enim Filii creatura Spiritus S. eft & c.
Ifta verba enim productionem fignificant 1:0n mifionem ; ac contendit
Athanafius, Spiritum ſanctum a Filio produci, fedfed non creari. Sed
prima, annon etiam miſlionis meminerat ipſe Athanafius , ut hinc
inferret, talem ordinem Spiritum S. ad Filium habere , qualem ad
Patrem habet Filius . Verba utique ejus modo vidimus . In ſola vero
millione nequaquam deinde Athanaſius ponebat ordinem illum : nun .
quam tainen inter reliqua numerabat proceffionem Spiritus S. a Fi.
lio, uti modo vidimus. Porro non fimpliciter argumentatur Atha
nafius ex miſſione : Si Spiritus S. mittitur a Filio , Spiritus S. non eft
ereatura , aut fi eft creatura , Filius pariter fuerit creatura ; fed inter
alia exempla & miſſionem Spiritus S. a Filio affert, quo hinc oſten
dat, Spiritum S.talem ordinem habere ad Filium, qualem ad Patrem
habet Filius. Et hinc dentum infert, ex hac, inquam , unitate na
turæ & operationis : Si Spiritus S. oft creatura , Filium etiam fore
creaturam ; adeoque non faltem ordinem eundem inter Filium &
Spiritum S. urget , ſed & naturam : Qualem , inquiens, ordinem &
naturam habet Filius ad Patrem , eundem etiam habet Spiritus S. ad
Filiuni ; ut fic fimul ex unitate naturæ & ordinis neceſſario conclu
deret, fi Spiritus S. creatura , Filium etiam fore creaturam . Recte
ergo & folide adhuc millionem Spiritus S. a Filio adducit Athanaſius ;
licet nequaquam proceſſionem æternam includat.
Falſum vero deinde, Athanafium etiam a fola miſſione non
potuiſſe argumentari, niſi etiam proceſſionem æternam inclufiflet.
Mittitur enim Spiritus S. a Filio non tanquam extraneus quispian
ejus
 EX TEST . PP. ORIENT. PETITA 763
ejus fpiritus, & ab ejus fubſtantia diviſus; ſed tanquam proprius
ejus Spiritus, indiviſe in ipfo exiſtens; adeoque ex una & propria
Filii effentia fidelibus donatur. Quodſi vero hoc : quomodo non
neceſſario fequeretur: Spiritus S. a Filio ex ejus eſſentia mittitur;
ergo i Spiritus S. creatura , Filius etiam creatura fuerit? Ubi hic,
quæſo, ut argumentum hoc valeat, adhuc fupponenda erat proceſſio
Spiritus S. æternă a Filio ? Angeli quidem etiam a Deo mittuntur,
ſed tanquam extrarrei & a ſubſtantia Dei diviſi; neque ex Dei ſub
ftantia. Hæc ergo diverſitas maxima cuni interfit inter miſſionem
Spiritus S. & angelorum ; vtique perquam abſurdiffimc addebat Je
fuita : Si Spiritus S. mittitur a Filio ad creaturas, & ab ipſo Filio
non procedit fubftantialiter ficut a Patre : certe non aliter mittitur
quan angeli mittuntur. Ubi tandem vel uno verbulo faltem meni.
nit Athanaſius, quod Spiritus S. a Filio quidem producatur, fed non
creatur: quod tamen neceſſario facere debuiffet, fi hoc ipfum afle /
rere contendifſet; contendiffet, inquam , uti vane jactitat Bellarmi
mus? Sed dum inquit Atbanafus: Si creatura Filii eft Spiritus fanctus,
productionem fignificat; ergo dum miſſionis meminit, aternam prodes
&tionem fupponit. Sed quæ , quæſo , conſequentia: SpiritusS.non
eſt creatura Filii fecundum Athanafium : Spiritus S. ago alio modo
5 a Filio producitur? Sane non minus fequeretur: Filius non eft crea
tura Spiritus ſancti: a Spiritu S. ergo alio modo producitur. Aut qua
conſequentia: Creatio productionem ſignificat; Athanafius miflionis
meminit, ut oftendat Filium non eſſe creatum ; per miſſionem ergo
fupponit proceſſionem æternam ? Creatio vtique ſiguificat omnino
productionem , nempe ex nihilo. At hic negat contra hæreticos,
Spiritum S. effe creatum a Filio ; produci ergo tali modo negat Spi
situm S. a Filio. Numne ergo, quo hoc demonftret per mifſionem ,
neceſſario per miſſionem Spiritus S. proceſſionem æternam fuppo
bere debuiſſet? Sed de hoc modo. Pergit vero Bellarminus: Poff
unum folium inquit Athanafius: Quin etiam Filij imago eft i
Hicitur Spirisus. Sed de hoc fupra,
NA 3 Rur
 764 TRACT. XV . - SOLVUNTUR ARGUMENTA

Rurſum inſtat idem Jeſuita : Et infra : Quodfi Filius, quia ex

Deo & Patre eſt ; proprius ipfius ſubſtantiæ eft : neceffe eft & Spiri.
tum , quia ex Deo effe dicitur , proprium effe Filii fecundum fubftan;
tiam ; Sane Athanafius cum dicit Spiritum ex Deo ele, intelligit ex
Deo Filio, alioqui non bene concluderet, ideo illum effe proprium
Filii , ſicut Filius ideo eft Patris proprius , quia ex Patre cft. Exſtant
1

etiam duæ Epiftolæ breviores ad eundem Sorapionem , ubi cadem dicit

aliis verbis. At quomodo, quæſo , non valide argumentareris :
Spirims S. eft ex Deo Patre, ergo proprius. Filii.? Si enim ex Patre
procedit; utique in eſſentia & ex eſſentia , quæ propria eſt Filii , in
feparabiliter producitur: proprius ergo oportet fit Filii Spiritus ; fed
fic non pariter Spiritus S. Filii foret proprius, quia non eſſet ex Fi.
lio, prout quidem Filius Patris proprius, quia ex Patre; quod ta
men hic fignificat Athanaſius. At, quæſo , ubinam hoc ipſum
fignificat Athanafius ? Propofitum ei utique oſtendere, Filii pro
prium eſſe Spirituin S. & hinc , inquit, neceſſe eſt & Spiritum , quia
ex Deo eflc dicitur, proprium eſſe Filii ſecundun ſubſtantiain . Nul
libi vero dicit , quod prout Patris proprius eft Filius, quia ex Patre;
fic Spiritum S. non poſſe eſſe proprium Filii , nifi pariter ex Filio lit.
Quod vero tam proprius fit Spiritus Filiï Spiritus ſanctus, , quam Fi,
lius proprius eft Patris ; utique neceſſario conſequentia ex eo inferri
poterat , ut oftenfum , quod Spiritus S. ex Patre procedat . Binas
reliquas Epiſtolas ad Serapionem quod cernit, quæ exinde objici
poffunt , partim modo jam diſcuſſimus , partim modo diluemus.
Cum enim in Epiſtola altera ad Serapionem variis argumentis Atha.
nafius probaret, Spiritum S. non eſſe creaturam , ſecunduan hæc
Cichovilis
quel,III,P 33 •
Jeſuita alius fic porro oljicit: Rurfum iidem fic arguit : Halitus Filii
'non eft creatura. Spiritus S. efi halitus Filii. Ergo non eft crcatura..
Hic:minor propofitio ſupponit, Spiritum S. ita procedere a Filio, ut
procedit balitus ab ore. Amplius fic argumentatur : Forma Filii non
eft crcatura : ( quia Filius cum fit in forma Patris , non eft creatura)
Spiritus S. eft forma Filii. ( 1.2 co utique ſenſu, in quo Filius eft in
forma.Patris) Ergo non eft creatura. Dicitur vero Spiritus S. halitus
Filü ,
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA , 765
Filii: quia a Filio in ora Apoſtolorum fuit fufflatus. Inſufflationem
hanc vero non eſſe argunentum proceſlionis Spiritus S. a Filio, Tra
etate peculiari fupra oſtenſuin. Halitus ergo procedit quidem ab
ore , adeoque & Spiritus S. quem fub inflatione dedit diſcipulis Ser:
vator, proceſſit a Domino per lalitum , fed ad diſcipulos. Quod
euinque ergo colligitur hinc , eſt: Spiritum S. ab extra mitti a Do
mino , fufflari, procedere; de quo alibi. Dicitur vero porro Spi
ritus S. forma Filii: quia exacte repræſentat Filium , diverſa ſaltem
sationc cauſati cxcepta ; in quo' pariter fenfu Filius, forma Patris :
exacte enim refert Patrein , excepta ratione caufæ . Quomodo ergo
hinc fequeretur : Spiritus forma eſt Filii ; procedit ergo a Filio ? Sed
de hoc fuſe ſupra , ubi cur Spiritus S. imago Filii egimus, diſpu
tavimus : eodeni eniin res recidit .
Pergit vero idem Jeſuita': Idem ibidem fol. 14. B : ait, non
eſt extra VerbumSpiritus ſanctus, ſed in Verbo exiſtens per ipfum in
Deo eft. Quomodo vero Spiritus S. poflit eſſe in Deo per Verbum ,
nifi per ſpirationem activam ei cum Patre communem ? Idem ibidem
bereticis ex vorbis illis : De mco'accipiet , inferentibus , Spiritum S.
effe filium Filii, & nepotem Patris refponfurus, fola utitur retor
fione dicens: Dircete eis reſpondere non effe tutum : cum tamen tu
tiſimum fuiffet dicere , Spiritum S. non effe filium Fm , fi ab eo
non procederet. Quomodo quidem Spiritus S. per Fiktim ex Patre
dicatur procedere , ſive in Deo efle , fub principium hujus Tractatus
oftenfim ; nimirum dum generato Filio ex Patre procedit: Quios
modo ergo per Verbum non poflet Spiritus S. in Deo eflc , niſi per
fpirationem activam Verbo cum Patre communein ? Alterum quod
cernit, quidni pari ratione , fi Spiritum S. a Filio procedere credi
diflet Athanaſius, reſpondiffet, non eſſe filium Filii Spiritum S. quia
ab eo procedit, non generatur? Nonne & hoc dicere tutiſſimum eſ
fet, fi a Filio Spiritus S. procedit ? Ut vel binc liqueat, nulla necef
fitate illa nobis objicere Jeſuitam ; neque quod vnquam dubitaviſſet
Athanafius , num Spiritus S. filius Filii , : hæreticis hic reſpondere tu
tum non conluit: omuis enim . catholica Eccleſia ſemper negavit,
An 3 Filium
 766 TRACT : XV . SOLVUNTUR ' ARGUMENTA

filium Filii Spiritum S. effe; fed quod potius arguto illi hæreticorum
argumento : A Filio Dei Spiritus S. accipit, filius ergo Filii; non
facile ſatisfacere poſſet. Sed de hoc fuſu circa paria Balilii M. verba,
Tractatu de teftimoniis Patrum orientalium .
Cichovius Objicit porro idem Auctor illa Athanaſii ex eadem Epiſt. folio
quæll. P. 16. 10. Quemadmodum Pater offendit filium dicens : Hic eft Filius me
us dilectus: fic Filii eft Spiritus. Emifit enim , inquit ad Romanos
Apoftolus, Spiritum Filii ſui in cordibus noftris.. Et ut de Filio di.
cit: Que mea funt, Patris funt; fic Patris eft Spiritus S. quemad
modum dictus eſt Filii: fiquidem ipfe Fìlius dicit: Cum venerit Pa
racletus, quem ego mittam , & c. Et addit : Hic patet , Spiritum
Sn ideo dici Filii, quia a Filio mittitur, U ideo dici Filii ut eft Pa
tris , & proinde ob mifſionem non temporalem , ſed eternam . Fallum
pero , Athanaſium verbis illis ex eo Spiritum ſanctum Spiritum eſſe
Filii probare: quia a Filio mittitur. Ut quidem oſtendat, Spiritum S.
eſſe Spiritum Filii , adducit verba illa facræ Scripturæ : Emifit Spi
ritum Filii fui; & : Cum venerit Paracletus, quem ego mittam ve
bis a Patre, Spiritus veritatis. Numne vero ex bis verbis Scripturz
S. Athanafius indigitare voluit illa, quibus dicitur mitti Spiritus S. a
Filio , ut hinc oftenderet, Spiritum S. effe Spiritum Filii; & non
posius ipſa riſerta reliqua verba, quibus totidem verbis Spiritus S. die
citur eſſe Spiritus Filii ? Fac vero Athanaſiuin etiam ex ipſa millione
intuliffe , Spiritum S. Spiritum eſle Filii, prout & Patris : annon ad. 1

huc dum etiam ex temporali miffione fequitur, Spiritum S. eſle

Spiritum Filii? Sed de hoc modo fuſe circa parem Bellarmini
objectionem .
Cichovius
qux . pag . Rurfum idem Jeſuita ex Epift. ad Serapionem , Tom . I. ope
ruin , fol. 189. objicit: Trinitas indivifa eft, ubicunque Pater
dicitur, una eft cum co & ipfus Verbum , & in Filio Spiritus. Si
autem Filius nominatur, in Filio eft Pater , nec Spiritus eft extra
Verbum . Nam una gratia ex Patre per Filiumi in Spiritu S. confumma.
tur. Et addit; Htc videre licet, can conjunctionem cum Filio tribui
Spiritui S. que eft Patris cum Filip. Ut ergo conjunétio Filii cum
Patre
 EX FEST. PP . ORIENT, PETITA ,
767
Patre præter identitatem fubftantia includit originem , ita &c.com.
junétio Spiritus S. cum Filio . Oinnino quidem ſenſus Athanaſie
oſtendere , candern conjunctionem intercedere Spiritui S. cum Filio,
quæ Filio intercedit cum Patre ; fed nonnifi ratione natura , non
etiam ratione originis arctam illam conjunctionem intelligit. Propou
ſitum eniin ipfi oftendere , Trinitatem effe indivifam & unitam ad
fe, (quæ ultima verba maligne omittit Jeſuita ) ut nempe quemad
modum in Patre Filius , & in Filio Spiritus S. fic vice verfa in Filio
Pater , in Spiritu S. Filius. Hæc vero unitio & inſeparabilitas uti
que conjunctionem faltem ratione identitatis fubftantiæ fignificat,
quemadmodum pariter etiam objectis verbis inox fubdit Athanafius,
quæ pariter maligne Jeſuita omittebat: Et una eſt deitas, & urus
Deus, qui eft fuper omnes, per omnes, & per omnia, & in omnibus,
Idem etiam liquet ex iis, quæ porro addit Athanafius: Ita enim Pau
bus dicens : Tiftificoy coram Deo & Fefu Chriſto, quippe qui non di
3
dicerst feparare Spiritum a Filio , qui ita in Chrifto erat , ut Filius
in Patre, Nequaquam ergo conjunctionem illam perfonarum , de
qua inodo agit, etiam ad principii rationem refert Athanaſius.
Rurfum illa ex eadem Epiſt. fol. 193. objicit : Cum Pater
fons fit , Filiusque proinde flumen appellatur, nos, qui inde bibimus,
Spiritum S. perhibemur bibere ; potantes autem Spiritum , Chriftum
bibimus. Et addit: Ex reſpectu ejus ipſius Spiritus Filius dicitur
flumen , reſpectue cujus Pater dicitur fons. Ut igitur Pater propter
eriginem dicitur fons: ita ob candem Filius e funte emanans dicitur
Spiritus fancti flumen ; cum ita neceſſe fit aquam profluere e flumine,
ut fumen pröfluit e fonte. Veruin objecto in loco , ut ſupra inte
grum eum vidimus , propoſitum Athanaſii eſt oſtendere unitatem
eſſentiac Filii & Spiritus S. Hinc quæcunque Filio attribuiintur , often
dit & Spiritui S. attribui. Et inter hæc etiam ponit flumen eſſe, quod
quemadmoduin fluvius Filius ; fic pariter Auvius fit Spiritus S. Si
enim quando bibimus Spiritum S. Chriſtum bibimus ; Chriſtus vero
fluvius: oportet utique ut flumen , quod eſt Chriſtus, fit etiam Spi
ritus S. Nequaquam ergo Aumon ratione Spiritus S. hic Filium
vocat
768 Tract. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA
1

vocat Athanafius ; adeoque extra rem eft, quicquid inde Jeſuita

colligebat.
Tandem objicit ex cadem Epiſt. illa , p. 194. Tanta unitate
exiſtente in Trinitate , quis ſegregaverit aut filium a Patre , aut
Spiritum S. a Filio , vel ejus Patre ? Aut quis dicat alterius eflentia
Patrem a Filio , aut Spiritum S. alienigenam a Filio ? Et addit :
Rurfus advertatur, Filium dici inſeparabilem a Patre, & Spiritum
S. a Patre & Filio , etfi æque Filius fit inſeparabilis a Spiritu S. ut
a Patre. Cur ergo ita dicitur? Non alia -mihi occurrit cauſa , quam
quod hic fermo fit de infeparabilitate fluente ex origine. Quia ergo
Filius ex folo' Patrc ducit originem ; ideo dicitur inſeparabilis a Pa
tré , nulla facta mentione Spiritus S. Quia vero Spiritus S. ducit ors
ginem a Patre & Filio, vel per Filium ; ideo dicitur inſeparabilis a
Filio Ege cjus Patre. Jam vero quomodo Spiritus S. non eſt alieni
gena a Filio vel hoſpes Filii; ( eum enim proprie fignificat Gávos ) f
Filio aliunde advenit, ego fe ab ipſo Filio non fpiratur ? Sed nihil
denuo agit Jefuita. Poterat utique Athanafius dicere, Filium a Patre,
Spiritum S. a Filio & Patre non fegregari ratione ordinis : quia a Pa
tre Filius fecundus eft, Spiritus S. vero poft Patrem & Filium nu.
meratur. Neque enim co ipfo originem voluiſſe ſignificare Athana
fium , fed faltem ſecundum ordinem ſubſtantiarum unam oſtendere
effentiam effe Patris, Filii, & Spiritus S. vel ex eo liquet , dum dicit :
Aut quis dicat alterius effentiæ Patrem a Filio, aut Spiritum S. alie
nigenam a Filio ? Neque hic enim denuo addit , Spiritum S. alienige.
nam eſſe a Patre & Filio. At ſi principium eo ipſo indigitare voluiſ
ſet Athanafius; aut Patris folius, aut Patris & Filii fecunduin Lati
nos meminiſſet. Quomodo tandem , ſi a Filio non procedit Spiritus
S. alienigena vel Eévos Filii effet Spiritus fanctus ? Sed de hoc fupra.
Neque alio ibidem ſenſu'vocem alienigena ſuinit Athanafius , quam
quod ſignificat diverſæ & alterius eſſentiæ aliquem eſſe. Ipfa eniin
ejus verba funt: Aut quis dicat alterius effentiæ Patrem a Filio, aut
Spiritum S. alienigenam a Filio ? Eandem utique unitatem volebat
oftendere Patris, Filii, & Spiritus S. five, unam naturam. Dum ergo
de
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA.
769
de Patre & Filio dixerat , unius eos & non alterius effentiæ efle : e0
dem ſenſu jam etiam de Filio & Spiritu S. ſubdit , quod neque Spi
ritus S. a Filio fit alienigena , five non alterius eſſentiæ : quemad
modum & præmittit: Aut quis ita temerarius , ut dicat inæqualem
in ſe , dinerſe nature Trinitatem effe? Et hinc fubdit: Aut altc
rius effentiæ Patrem a Filio , aut alienigenam effe Spiritum a Filio.
Ex quo utique denuo liquet , non alio tenſu vocem alienigenze ibi.
dem accipere Athanaſium , quam quo diverſam , & non unam ean
demque naturam fignificat.
Objiciunt porro ex Lib. de humana natura ſuſcepta: Tom . I.
operum , p. 600. Inſpiravit (Chriſtus) eum ( Spiritum S.) in faciem
Apoſtolorum dicens : Accipite Spiritum S. ut intelligeremus, quod
ex plenitudine deitatis Spiritus S. qui datus eſt Apoſtolis: In Chriſto
enim , inquit , inbabitat, hoc eſt in carne ejus, omnis plenitudo dei
tatis corporaliter. Sicut eo Johannes Evangeliſta dicit : Nos omnes ex
plenitudine ejus accepimus : fquidem corporali ſpecie, boc et ſub
imagine columba vifus eft Spiritus S. defcendere & manere ſuper
cum . In nobis enimfolum primitiæ & arrha divinitatii inhabitat, in
Chriſto vero omnis plenitudo deitatis. Sed ne quis arbitretur, cum
: eo quod non haberet, ideo Spiritum accepiffe, ipfe enim Spiritum
cælitus demifit ut Deus , ipfe cundem hunc ut homo accepit; ex fe ,
ipfo ergo in fe ipſum defcendit, ex deitate ipfius fcilicet in humani
tatem ipſius. Inquit vero Athanaſius : Inſpiravit Apoſtolis Spiritum
S. Servator, ut oftenderet, quod ex plenitudine deitatis diſtribuatur
Spiritus S. datus Apoftolis, ex plenitudine fcilicet deitatis Spiritus S.
qui habitabat corporaliter in Chriſto , quique ſub columba fpecie
deſcendit in Filium ; dum nos non plenitudinem , fed primitias fal
tem & arrham divinitatis Spiritus S. acceperimus. Quid ergo hæc
ad proceſſionem Spiritus S. a Filio facerent? Forte fic verba illa ac
cipies: Inſpiravit Servator Spiritum S. ut oftenderet, quod ex plenitu
dine deitatis fuæ exiſtat Spiritus datus Apoſtolis ; quemadmodum
etiam Interpres latinus omnino divertens a verbis Athanaſii fic illa
vertit: Ex plenitudine deitatis ejus
Oo
( Chriſti ſcilicet) ipfe Spiritus
cxiftit,
 770 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

exiſtit, qui difcipulis tribuitur. · At fecunduin græca verba faltem

fic ea habent: Ex plenitudine deitatis Spiritus S. datus diſcipulis.
Ipſe vero Athanaſius plenitudinem deitatis, ex qua fcilicet detur no.
bis Spiritus S. de plenitudine deitatis Spiritus S. interpretatur. Subdit
enim : Nos enim faltem primitias deitatis, Spiritus S. fcilicet (ut cui.
que liqu:et) accepiſſe ; Chriſtum vero plenitudinem deitatis , dum
Spiritus S. fub fpecie columbæ defcenderit in ipfum , & manſerit fu.
per ipſum. Plenitudinem ergo deitatis Spiritus fancti intelligit. Et ex hac
inde plenitudine deitatis Spiritus fancti, quæ inhabitaverit in Chriſto,
Apoſtolis dediſſe docet Servatorein Spiritum S. & ut idem oftende
ret , inſpiraſle in faciem Apoſtolorum .
Dices, laudatis verbis dicere Athanafiuin : Ex fe ipfo in ſe ipſum
defcendit Spiritus S. Verum mens Athanafii, quod quidem cum Fi.
lius ut Deus in fe ipfo habeat Spiritum S. acceperit Spiritum S. ta
men ratione humanitatis ; adeoque ex dirinitate ſua deſcendiſfe Spi
ritum S. in humanitatem ſuam . Nihil ergo hæc Latinos juvant.
Urgent porro Latini: Athanaſium Spiritum S. vocare operatio
nem Filii. Sic enim ad Serapionem contra eos qui Spiritum S. dicunt
creaturam , Tom. I. operum , p. 195. Cum unus fit Filius vivens
Sermo, unam oportet effe perfeitam & plenam fan &tificatricem illam
& illuminatricem vitam , operationem ſcilicet är donationem ejus,
que a Patre dicitur procedere. Idem quidem præter Athanafium &
CYRILLUS Alexandrinus docet , aſſertione XXXIV. Theſauri , Tomo
V. operum , Part. I. p. 343. Si ergo, cum Spiritus ipfum ad apofto.
latum vocarit, a Chriſto Feſu vocatum fe effe ait ; oftendit aperte,
Spiritum S. non effe alienuma fubftantia Filii, ſed in ipſo Filioego
ex ipſo, ficut operatio quedam naturalis in propria ſua hypoftafi.
1
Rurfum ibidem , p. 355. Operatio quædam naturalis, & vivens, ut
ita dicamus, qualitas deitatis Filii ejf Spiritus S. Hinc inſtat Je
fuita Petavius Lib. VII. de Trinitate , Cap. V. Num . 12. Talis au
tem cogitanda eft operatio, que nos accidentis- more tranfeat, fed
folida fit & fubfiftens. Ex qua liquet, ' originem & productionem
ſubſtantialem ea voce fignificari: id enim ex co cognofcitur, quod
Filius
 1

EX TEST. PP. ORIENT. PETITA ,

771
Filius Patris æterni vis atque energia vocatur , quod fine dubio na
turalem illius originem exprimit. Teftatur hoc Cyrillus in VI. dialo
gorum de Trinitate : Itaque divinus David vivam is fubfiftentem
operationem ac Patris virtutem agnoſcens Filium , orabat dicens:
Mandą Deus virtuti tua , confirma hoc Deus , quod operatus es in
nobis. Paulus vero fapientiffimus Chriſtum Dei virtutcm , ac Dci ſe
pientiam aperte prædicat. Et in primo Thefaurorum : Filius el viva
& fubftantialis operatio, & virtus, E5 Sapientia Patris. Ut ergo
Filius energia Patris dicitur non alia de caufa, nifi quia procedit a
Patre : ita Spiritus S. quia proinde Filii vocatur energia , ab eadem
ducit originem , quod diſerte Cyrillus explicat , dum & autoũ , hoc
eft a Filio effe, id ipſum interpretatur évegziav illius effe. Hæc ille.
5
Falſum vero primo, obinde Cyrillum dicere Filium operatio
nem Patris , quia procedit a Patre ; ſed ſignificat ea voce ſolum,
quod Pater omnia operetur per Filium , ut adeo Filius fit operatio
fubftantialis Patris ratione eorum , quæ a Deo aguntur , non vero
ratione productionis fuæ a Patre. Manifeſtum hoc eſt, fi vel alte
rum locum Cyrilli, dialogo VI. de Trinitate, evolvarrus. Sic enim
ibi Tom. V. p. 615. Quemadmodum eft imago Patris, & fapiintia,
1 & gloria , & ſplendor, & character , fic etiam virtus cenſebitur, per
quam opifex fuit, eft & erit omnium creaturarum . Omnia enine
per ipſum facta ſunt, & fine ipſo factum eſt nihil. Sicut enim me
chanici quidam artifices, puta fabri ærarii, aut periti lapidarii non
aliter ipſa fuæ artis opera, quam ſua manu , fabricatione & indu
5
fria faciunt: eadem opinor ratione Deus ac Pater, quæ vi cordi.
trice facerefibipropoſuerit, per Filii virtutem veluti per propriam
faciet. Quocirca divinus David vivam ac ſubfiftentem operationem
agnofcens Filium , orabat dicens & c. Pari ergo ratione etiain Spi
ritum S. vocant Patres operationem Filii ; nimirum quod Filius om
nia in Spiritu ſive per Spiritum operetur, non vero quia ab ipfo pro
cedit. Senſum fane Cyrilli hunc eſte denuo liquet , fi locum addu
ctum ex affertione XXXIV. Theſauri perpendamus. Sic enim argu
mentatur adverſum eos , qui Spiritum S. ajebant creaturam effe ;
002 Paulus
 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA
772
Paulus de iis, quæ per fe in utilitatem gentium a Salvatore acta
erant , glorians, ita ait: Gloriari babeo in Jeſu Chriſto ad Deum ,
nec enim aliquid loqui audeo corum , quæ per me non efficit Chriſtus
in obedientiam gentium verbo & factis , in virtute fignorum &
prodigiorum , in virtute Spiritus ſancti. Si ergo Chriftus per Pau
lum figna operatur in virtute Spiritus ſancti: ergo vis quædam natu .
ralis ac vivens , atque , ut ita dicam , qualitas deitatis Filii eft Spi
ritus fanctus. Quod fi ita eft; quomodo fit creatura , quod in Deo &
ex Deo naturaliter eft ? Aut quomodo fit in creatura omnis virtus Fi.
lii ſita ? Ceterum hoc vel fola cogitatione impium eft. Pariter ergo,
dum Filius omnia in Spiritu S. operatur, operationeın Filii Spiritum
S. vocat Cyrillus. Idem ex altero adducto Cyrilli loco liquet : ' inquit
enim : Si Filius Paulum vocavit ad apoftolatum ; rurſum fi Spiritus
S. Apoftolum vocavit : oftendit aperte, quod operatio Filii fit Spiris
tus ſancti, five quod Filius per , five in Spiritu S. operetur; adeoque
Filii ſubſtantialis fit operatio Spiritus ſanctus. Inftabat vero præte
rea Petavius, ex eo interpretari Cyrilluın energiam : Cyrillus quidem :
inquit : dum quæ operatur Filius , operatur Spiritus fanétus : aperte
oftendit, Spiritum ſanctum non alienum effe a Filio, fed in ipfo
ex ipſo operatio quaedam naturalis. Verum nequaquam hæc ipſa
verba neceſſario faltem adınittunt fenfum , quem fufficit Petavius ;
cum fane, ut infra oſtendemus circa verba Cyrilli, ſenſus ejus hic
fit , dum quæ operatur Filius , operatur & Spiritus S. oftendit non
alienum eſſe a Filio Spiritum S. fed in Filii ſubſtantia eſſe, ex Fi.
lio nobis dari ; adeoque & dum Filius operatur , operari etiam Spi.
ritum , prout operationem Filii naturalem ,
Objiciurt porro : ATHANASIUM docere , Filium eſſe fontem
Spiritus S. Sic enim Lib. de humana natura ſuſcepta, Tom . I ope
rum , p. 600. David canens Deo dicit : Quoniam apud te eft fons
vita , & in lumine tuo videbimus lumen : noverat enim apud Pa
trem Filium cfle fontem fancti Spiritus. Quemadmodum & Epi.
PHANTUS Hæreſi LXIX. quæ eft Arianorum , Num . LIV. de milliono
ſubfiftentiarum agens: Hic eft qui mifit & quimittitur, ut oftendat,
unum
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA, 773

unum bonorum omnium elle fontem , boc eft Patrem . Deinde autem
a fonte non alio nomine , ſed ſecundum Filii nomen , itemque Verbi
unus exiftens fons ex fonte Filius progreſſus, ſemper exiftens, apud Pa.
trem genitus. Quoniam apud, te fons vite . AMBROSIUS item Lib . I.
de Spiritu S. Cap. XIX . Accipe nunc , quia ficut Pater fons vita eſt:
ita etiam Filium plerique fontem vitæ memorant , ſignificatum co,
quod apud te , inquit, Deus omnipotens , Filius tuus fons vitæ fit,
hoc eft fons Spiritus fanéti, quia Spiritus vita eft , ficut Dominus ait :
Verba , quæ ego locutus ſum vobis , Spiritus & vita funt, quia ubi
Spiritus, & ubi vita , etiam Spiritus ſanctus. Plerique tamen hoc
loco Patrem volunt tantummodo fignificatum fontem , quanquam vi
deant , quid Scriptura memoraverit : Apud te , inquit, fons vitæ,
boc eft, apud Patrem Filius. Quoniam Verbum apud Deum , quod
crat in principio, & erat apud Deum . Sed ſi Patrem quis hoc loco five
Filium intelligat fontem ; utique intelligimus non aquæ iftius, qua
creatura eſt, ſed divinæ illius gratia ; hoc eft Spiritus fancti. ipſe
enim aqua viva , propterea Dominus dicit : Si ſcires donum Dei , er
quis eft qui dicit tibi: Da mihi bibere; tu petiiſſes ab eo , & dedif
ſet tibi aquam vivam . Hanc aquam ſitivit anima David. JOHAN
Nes tandem CHRYSOSTOMUS Orat. in myſteririm baptifinatis , Tom .
V. operum , græcæ editionis Anglicanx , pag. 684. Propter hoc ego
Salvator oftendit ſe fontem vitæ & aquam vivam .
Equidem ubi de productione fubfiſentiarum agitur, vox for
tis nonniſi principium & productionem ſignificat; quo ſenſu toties
docent Patres : Patrem folum fontem eſſe Filii & Spiritus S. Subinde
tamen per analogiam , dum Spiritus S. in corda fideliuin diffundi
tur vel effunditur , hoc ſenſu etiam Filius fons dicitur Spiritus fancti.
Et hoc inde ſenſu citati etiam Patres fontem Spiritus ſancti vocant
Filium , non vero in priori ſenſul, quo fons productorem fignificat.
Diſerte fanc BASILIÚS Epiſt. ad Amphilochium , Cap. V'III. ab extra
faltem fontein vocari Filium oſtendit: Ob multiplicem , inquit, in
nos munificentiam , quam ob divitias bonitatis juxta variam fuam
fapientiam egentibus præftat, aliis innumeris appellationibus eandem
003 deſignat,
 774 TRACT . XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

defigmat, dum aliquando eum vocat paſtoren , regem , interim o

1
medicum , denique ſponſum , viam , oftium , fontem, panem , fecu
rim ac petram . At iſta non declarant naturam , ſed quemadmodum
modo dicebam , gratiæ veritatem in nobis modis omnibus operantis,
quam ex affectu , quem gertt erga fuum figmentum , ut cuique opus
eft, impartit. Et hinc etiam Ambrosius ſequenti Cap. XX . diſerte
ctiam Spiritum S. fontem vocat , non minus quam Filium dixerat
fontem : Etiam in boc , inquit , nobis Scriptura proſpexit: dicit enim
fict in co fons aqua fa
Dei Filius: Qui bibit de aqua, quam dubo ei, fiet
lientis in vitam æternam . Hic fons utique gratia ſpiritalis eft. Flu
vius ex vivo fonte procedens. Fons vitæ etiam Spiritus fanétus eft.
Addertis ctiam in verbis ipfis divinæ fignificari magnitudinis unita.
tom , nec poffe Chriftum etiam a perfidis fontem negari, cum fons
dicatur & Spiritus. Divinæ , inquit, magnitudinis unitatem figni.
ficari, dum & Filius & Spiritus S. fons dicitur. Qua ratione ergo
Filius fons, eadem etiam Spiritus S. fons dicitur. Jam ratione pro
ductionis nequaquam fui ipfius fons Spiritus S. dici poterat. De ſola
ergo effuſione Spiritus S. pariter intelligendum , ubi fons Spiritus ſancti
dicitur Filius, Idem porro liquet ex verbis , quæ in laudata oratione
ceteris S. CHRYSOSTOMUS mox ſubdit: Vides, quomodo impartibile
effentia teſtatur. Dicit Servator : Si quis fitit, vcniat ad me of
bibat ; credens in me , quemadmodum dicit Scriptura, Auvii ex ven .
tre cjus fluent aquæ vadentis in vitam æternam . Et mox infert Jo
hannes Evangeliſta, dicens quid eft aqua vivens : Hoc vero dixit de
Spiritu ſancto, quem accepturi erant credentes. Attendite diligenter.
Si igitur aqua vivens Spiritus S. & ipſum accipiunt credentes: ob
quid dixifti: Si quis fitit, veniat ad me, et non dixiſti: Si quis
fitiat, voniat ad ſanctum Spiritum ? Sed licet, ad me , dixerit, ve
ritatem dixit. Unus enim fons amborum . Quoniam apud te fons vita ,
in lumine tuo videbimus lumen. Quærit S. Chryfoftomus, cur, cuin
Spiritus S. ſit aqua viva , Chriſtus non dixerit : Venite ad Spiritum
S. ſed venite ad me. Et reſpondet: Quia fons unus amborum . Sive
prout Filius fons, fic etiam Spiritus S. Et hinc in præcedentibus
ajebat :
 EX TEST. PP . ORIENT. PETITA 775
ajebat: Exinde apparere impartibile effentia. Nonniſi ergo, quate
nus Spiritus S. in nos a Filio effunditur, fontem ejus Filium vocat
Chryſoſtomus. “ Et hinc, ubi in ſequentibus oſtendere vult, quis fons
Spiritus S. ratione æternæ productionis , folum Patrem nominat;
prout verba ejus vidimus Tractatu de teſtimoniis Patrum orientalium .
Sic pariter & EPIPHANIUS, ubi Filium vocarat fontem , & Spiritum
S. fubdit eſſe fontem. Pergit enim : Et ut oftendat etiam de Spiritu
fancto : In lumine tuo videbimus lumen ; quooftendat lumen Patrem ,
& lumen Patris effe Filiuin , liemen Spiritum ſanctum , & fon
tem ex fonte , ex Patre & unigenito Spiritum ſanctum. Flumina
enim ex alvo ipfius fluent aquæ ſalientis in vitam æternam . Dixit
enim hoc de Spiritu ſancto, inquit Evangelium . Cum dixiſſet Filium
efle fontem , idem oftendi ſubdit de Spiritu S, nempe quod æquæ
fit fons Spiritus fanctus, prout Filius; prout & diſerte addit , Spi
ritum S. eſſe fontem de fonte. Non alia ergo ratione Filium fon
tem Spiritus ſancti dixerat , quam quod Spiritum ſanctum in corda
fidelium profundat. Quemadınodum & eodem inde ſenſu Spiritum
ſanctum inquit ex fonte fontem effe ,, ex Patre & Unigenito.
Aeque enim cum Patre & Filius Spiritum ſanctum effundit in fideles,
Toto namquc iſto loco nonniſi de ſubſiſtentiarum milione agit
Epiphanius., Hinc etiam paffim Patres Spiritum S. fontem donorum
fuorum vocant . Basilius M. Lib . V. contra Eunomium , ſub
finem , Tom . II. operum , p. 141. Fons eſt autem etiam ipſe (Spiri
tus S.) prædictorum bonorum . Et Epiſt. CCCI. Spiritum S. ex Deo
exiſtentiam habentem , fontem ſanctitatis. Johannes DamascENUS
Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X. Qui Deus Spiritus eſt rectus princi
palis fapientiæ , vitæ & fanétitatis fons, qui cum Patre & Filio
Deus eft. Scilicct effufio Spiritus S. opus eſt ad extra. Se ipſum
ergo etiam effundit Spiritus S. in corda fidelium , prout hoc fuſe
3 oftenfum Tractatu , in quo demonſtratum , millioner Spiritus S.
a Filio , non effe argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio. Ut
fane hoc fenfu recte etiam Spiritus S. ſui ipfius fons dici poſſit. Ne
que tandem objectis verbis ATHANASIUS aliter Spiritus S. fontein
Filiuin
 776 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

Filium effe dixerat. Docuerat hactenus , quomodo Chriſtus ambu

lantibus in ſiti aquam daturum fe pollicitus fit, dum Samaritanz
loquitur: Si feires donum Dei , & quisnam ille fit qui tibi dicit :
Da mihi aquam ad bibendum , tu ab eo poſtulaſjes, & dediſſet tibi
aquam viventem , nempe Spiritum ſanctum . Hanc ergo ob cauſam
Davidem fontem Spiritus S. Filium vocare ſubdit. Sic enim verba
Athanaſii habent: In evangeliis Filius ambulantibus in fiti aquam ſe
daturum pollicetur, dum Samaritanæ ita loquitur: Si ſcires donum
Dei, & quis ille fit qui dicit tibi: Da mibi aquam ad bibendum,
tu ab eo pofiulaffes, & dediſſet tibi aquam viventem . Ac paulo poft
ita eam affatur : Quia quis bibit ex aqua iſta, iterum fitiet ; qui
autcm biberit ex aqua , quam ego dabo illi, non fitiet in æternum :
fed aqua , quam ego dabo illi ; efficietur in ipfo fons aque ſcaturien
tis in vitam æternam , eaque de cauſa David dicit : Quoniam & c.
Et docuerat ante Athanaſius, non deſcendere in Chriſtum baptiza
tum Spiritum fanctum , quia antequam baptizaretur , eundem non
habuiſſet. Idque probat deinde ex eo , quod ipfe etiam Chriſtus
Spiritum S. nobis donet , & ideo fons dicatur Spiritus fancti. Ad
eoque nonnifi effuſionis ad extra ratione Spiritus ſancti fontem vo
cat Filium .
Cichovius
Inftat vero Jefuitarum nonnullus : Ne vero quis dicat, Filium
quaf, I. p. t. hic Spiritus S. fontem dici ad extra non ad intra, advertendum eft,
cujus Spiritus ſancti a S. Athanaſio dicatur fons Filius; illius fcili.
cet , ut ex ſubſequentibus verbis patet , quem Seraphim & Cheru
bim vocibus illis : Sanctus, ſanctus, ſanctus venerantur ; in cujus no
mine æque ac in nomine Patris et Filii baptizamur, & efficimur fin
lii Dei ; qui cum Patre & Filio eſt Dominus Sabbaoth. Hanc autem
cffe perfonam SS. Trinitatis tertiam , ( cujus ipfius fons Pater ab ali.
quibus SS. Patribus effe dicitur) manifeftum eft. Quaſi vero non
ipfe ctiam Spiritus S. in nos effundatur, cum toties idem diſerte ſa
cra Scriptura affirmet , ubi eundem Spiritum v. gr. qui a Patre pro
cedit , ad nos mitti , five fuper nos effundi a Filio docet. Quomodo
ergo , dum hic pariter Athanaſius ipfum Spiritum S. five quem
adorant
 EK TEST. PP . ORIENT. PETITA. 777
adorant angeli , qui cum Patre & Filio'eſt Dominus Sabbaoth , a Fi
lio effundi, five fontem ejus effe Filium docet : neceffario obinde
illud ab intra non ad ab extra effet intelligendum ? Et Filius Dei uti
que in mundum miſſus, quem Séraphim & Cherubim vocibus illis :
Sanctus, Sanctus, Sanctus venerantur ; in cujus nomine æque ac in no
mine Patris & Spiritus S. baptizamur & efficimur filii Dei ; qui
cum Patre & Spiritu S. Dominus eft Sabbaoth . Hanc autem eſle
perfonam SS. Trinitatis ſecundam manifeſtum eſt. Af num obinde
miſlio Filii Dei in mundum non ab extra , fed ab intra intelligenda
foret ? Abſone. Nonniſi enim in tempore mifio illa facta, quan. ,
do ex Virgine SS. natus Filius Dei , five Sermo caro factus eſt : de
quo fupra Tractatu , quod Spiritus S, miſſio a Filio non ſit argu
mentum proceſſionis ejus a Filio.
Patres tandem Patrem vocant fontem Spiritus S. ſed uti vocis :
fontis, duplex ſenſus, ut oſtenſum ; fic, fecundum quod ex ſenſu
verborum liquet , jam vocem illam etiam ratione Patris de tempo
rali effuſione, jam de æterna productione accipiuat. Filium inte
rim nonniſi poſteriori ſenſu , ratione effufionis temporalis fontem
Spiritus S. vocare Patres, modo oſtenſum .
Inſtat vero porro idem Auctor : Quærendum eft ab adverſariis, cur, Cichovius
cum Pater dicitur fons Spiritus S. intelligitur ad intra & ad extra ; 68
quæſ. VI. p.
cum vero Filius dicitur fons ejusdem , intelligitur folum ad extra ?
Cur item Pater , ut ſit largitor Spiritus S. debet praſupponi effe fons
ipfius ad intra , Filius non item ? Cur denique cum Spiritus S. di.
citur a Patre profundi, cum Pater dicitur fundere vel dare Spiri.
tum S. ex ſe,intelligitur ad intra &g ad extra, cum vero de Filia
eadem dicuntur, cur non ſignificetur idem ? quomodo Filius poteft
dare Spiritum S. ex ſe , ut aliquoties loquitur S. Athanafius, niſi per
originem ejus fubftantialem & naturalem ? Quod primum attinet,
non ubique dicimus intelligi fimul a intra & ab extra , ubi Patres
docent, fontem Spiritus S. eſſe Patrem , ſed ſecundum verborum
ſenſum aut de fonte ab intra , aut ab extra exponuntur. Ratione
Filii vero ideo ab extra ſaltem fontis vox accipitur, quia vel ipfa
Pas
Pp
1

778 TRACT . XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

Patrum verba de effuſione Spiritus S. ab extra eos loqui oftendunt.

Quod ſecundum cernit, Pater ut fit largitor Spiritus S. præfupponitur
fontem ipfum eſſe ejus ad intra ; ſed nulla inde neceffitate fequitur,
pariter etiam ut Filius ſit largitor Spiritus S. præſupponi debere, fon .
tem & Filium eſſe Spiritus S. ad intra. Nam & ut Pater mittat Fi.
lium in mundum debet ſupponi, Patrem eſſe fontem Filii ad in.
tra : nequaquam tamen ut Spiritus S. mittat Filium debet fupponi,
Spiritum S. etiam funtein Filii eſſe ad intra. Sed de hoc fufe Tra
ctatu , quod miſſio Spiritus S. a Filio non fit argumentum proceſſio.
nis Spiritus S. a Filio. Quod tertium attinet, neque ubicunquc
Spiritus S. a Patre profundi dicitur, intelligitur illud & ad intra &
ad extra ; ſed fecundum fenſum verborum Patrum aut ad intra aut
ad extra. Eadem vero ratione ubi Spiritus S. a Patre profundi dici,
tur, intelligitur , Spiritum S. a Patre & ad intra & ad extra profun
di. Ubi Spiritus S. vero a Filio profundi dicitur ; intelligitur faltem
ipſum ad extra profundi a Filio. Qua ratione ubi Filius a Patre
mitti dicitur , intelligitur, Filium a Patre & ad intra & ad extra
mitti : (de quo ſub finem Tractatus, quod miffio Spiritus S. a Filio
non fit argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio ) ubi vero Fi.
lius a Spiritu S. mitti dicitur , intelligitur faltem ipſum ad extra a
Spiritu mitti. Porro ubi Pater dare dicitur Spiritum S. ex ſe , fallo
Jeſuita affirmnat , ab Orientalibus exponi , quod propoſitionis hujus
fenfus, Spiritum & ad intra & ad extra dari a Patre. Ipfa enim res
loquitur, hoc nonniſi de temporali donatione Spiritus S. exponi
poſle. Quomodo tandem Filius Spiritum S. dare poßit ex fe, licet
non per originem , fupra jam oſtenſum .
Tandem objiciunt illa ex Orat. II. ATHANASII contra Arium ,
Tom. I. p. 357. Hæc quidem Judæis ut homo diccbat Dominus, at
vero diſcipulis divinitatem ac majeftatem fuam oftendens, non jam
minorem fe Spiritu , ſed majorem & parem effe fe fignificans, dabat
Spiritum , ac dicebat: Accipite Spiritum S. Et : Ego ipfum mitto.
Et : Ille clarificabit me. Vides, inquiunt , Athanafius Filium Dei
majorem Spiritu S. dixit: at vero Pater major Filio , quia cauſa eſt
Filii.
 EX test. PP. ORIENT. PETITA. 779
Filii. Erit ergo eodem de nomine major Spiritu S. Filius , quia Spi
ritus S. ipſe eſt productor. Patrem equidem dici majorem .Filio eo
quod cauſa Filii , etiam paflim Patres docent. Basilius M. Lib. I.
contra Eunomiuin , Tom. II. p. 35. ( Verba enim ipfa referre ob
prolixitatem ſuperfedemus). GREGORIUs Theologus, Orat. XXXVI.
& Orat. XL. Epiſcopi CCL. Sardicenſis Concilii in litteris Synodicis
ad univerſi orbis Epiſcopos, ante finem apud THEODORETUM Lib .
II. Hiſt. Eccleſiaſticæ , Cap. VI. ANASTASIUS Sinaita Lib. I. de fidei
dogmatibus, p. 697. Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonienfis.
Auktor Lib. de Trinitate, qui vulgo S. Cyrillo Alexandrino adſcri
bitir, Cap. VIII. & Cap. XVIII. JOHANNES Damafcenus Lib. I. Cap.
IX. orthodoxæ fidei , Lib. IV. Cap. XIX . Lib. de duabus in Chriſto
voluntatibus & operationibus, Cap. VII. THEOPHYLACTUS com
mèntario ad Johannis Caput XIV . Nicetas tandem in theſauro or
thodoxæ fidei, Lib. II. Cap. XXXIV. Tom. XII. Bibliothecæ Patrum
Colonienfis, Part. I. p. 519. Lib .V. Cap. XLVII. citato loco, p. 600.
Quanquam AUGUSTINUS interim Patrem majorem dici Filio ratione
cauſa nequaquam admittat : fic enim Lib. II. de Trinitate, Cap. I.
Quædam ita ponuntur in fcripturis de Patre & Filio , ut minorem
oftendant Filium propter formam ſervi , id eft propter affumtam crea
turam mutabilis bumanæque fubftantiæ, ficuti eft quod ait : Quoniam
Pater major eft. Quædam porro ita , ut nec minor , nec æqualis
oftendatur , fed tantum quod de Patre fit intimetur , ut eft illud :
Sicut habet Pater vitam in femet ipſo, fic dedit Filio vitam habere in
ſemet ipſo. Et poft aliqua : Ex hac ergo regula , qua ita loquuntur
fcripturæ, ut non alium alio minorem , fed tantum vclint-oftendere,
quis de quo fit, nonnulli cum ſenſum conceperunt , tanquam minor
Filius diceretur. Quemadmodum hinc & in Donatiſtis tanquam in
1
conveniens aſſertum notat, quod cum ceteroquin unius ſubſtantix
Filium cum Patre crederent , eorum tamen aliqui Patrem majorem
Filio dicerent : fic enim verba ejus Epif. L. Donatifte hoc non di
cunt, ſed unam Trinitatis Jubftantiam confitentur, eo fi aliqui ipſo
rum minorem Filium effe dixerunt quam Pater eft, ejusdem tamen
Pp 2 ſubſtan
 780 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

fubftantia non negarunt. Quiquid vero hac in parte tenendum fit:

quæſtio enim hæc huc non fpectat; utut merito orientales noſtros
1 Patres etiam quoad hoc ſequamur: certum interim , nullibi unquam
Filium Spiritu S. majorem eſſe canſæ ratione effe traditum . Ime
cum NovatiANUS Spiritu S. majorem doceret eſſe Filium , ab Hie:
RONYMO hinc hæreſeos verba hæc fuere damnata, nti oſtenſum Tra.
etatu de teſtimoniis Patrum occidentalium circa verba Hieronymi.
Neque hinc ullo argumento evincitur; ſenſum Athanaſii in objecte
loco eſſe, quod Filius ratione caufæ major ſit Spiritu S. Numne
enim quia Filius ratione cauſæ minor Patre , hinc fequeretur, non
alia ratione in divinis niſi ratione caufæ perfonam perſonæ poffe eſle
majorem ? Utique & Filius ratione humanitatis , non faltem ratione
æternæ generationis Patre minor eft. Quomodo vero Athanaſius
Filium majorem dicat Spiritu S. ex ipſis ejus verbis liqnet. Docet
fcilicet, Spiritum S. majorem eſſe Filio Dei , dum fecundum huma
nitatem ſuam virtutem Spiritus S. acceperit. Filium vero Dei rar
fum Spiritu S. majorem efle, duin'eundem denuo Apoſtolis, aliis
que fidelibus diftribuat. Sic ergo & Filium Spiritu S. majorem , &
Spiritum S. rurſum Filio najorem oſtendit. Quemadmodum ergo
non mens Athanaſii ,' quod Spiritus S. Filio Dei fimpliciter fitma
jor; fed faltem , quod Filio Dei major fecundum humanitatem :
fic pariter non fenfus illius, quod Filius Spiritu S. fimpliciter major ;
fed fecundum illud faltem , fecundum qnod a Filio mittitur , fecun
dum dona videlicet Spiritus S. de quo fuſe Tractatu , quod miſlio
Spiritus S. nun ſit argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio. Et
hine, ut dictum , nonniſi ratione millionis temporalis Spiritus S.
non vero æternæ ejus productionis ( quod tamen addere conveniſſet,
fi fenſus ejus fuiflet, ratione canfu Spiritu S. majorem eſſe Filium)
fubdit diferte , Spiritum S. minorem eſſe Filio : Difcipulis, inqnit,
divinitatem majeſtatem fieem oftendens , nonjam minorem fe Spi
Titu , fed majorem & parem effe fe fignificans dabat Spiritum , ac
dicebat: Accipite Spiritum S. , Ego ipſum mitto , 8 , Ille clari,
ficabit me. Et pergit: Quemadmodum igitur hic ipfe Dominus mu
nerator
 1

EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 781

nerator Spiritus non gravatur dicere , ſe in Spiritu S. cjicere demo
nia , ut homo ; ita quoque ad eundem modum non gravatur idem ille
fimeli Spiritus largitor de fe prædicare: Spiritus Domini ſuper me,
propter quod unxit me. Ubinotanda illa : Hic ipfe Daminus munc
rator Spiritus non gravatur dicere, Tc. Et : Sic non gravatur idem
ille ſancti Spiritus largitor, & c. Hiſce utique innuit , obinde , quia
Dominus munerator Spiritus S. intellexiffe fe in præcedentibus, Spi
ritu S. majorem eſſe Filium ; & hinc, cum ipſe munerator fit Spi
ritus , conſtare, quod fecundum humanitatem tantuni accipiendum
ft , ubi a Spiritu S. ſe inungi inquit Servator. Cichovius
Sed excipit ad hæc nonnemo: Præclufum hic folitum aſylum
operationis ad extra, cum finemanifeffo Arianismoinoperatio nibus quaer. II. P.
Verum ut.
ad extra una perſona divina non poffit dici major altera,
ut ratione ipfius operationis ad extra perſona non fit major perfona :
una enim & par eſt operatio trium ſubfiftentiarum ; attamen in mil
fionibus ad extra recte altera altera major dicitur fecundum illud,
cujus ratione altera ab altera mittitur . Sic Pater major dicitur Filio ,
quia ſecundum humanitatem ipfum miſit. Spiritus S. major Filio,
quia Filiim inunxit fecundum humanitatem , uti verba habebant
Athanaſii. At miſlio Filii Dei , ejusdemque unctio , utique opus ad
extra . Pariter ergo licet ob nullum opus ad extra Filius major ſit
Spirito S. fecundum divinitatem ; major tamen ipſo ſecundum illud,
cujus ratione a Filio Spiritus S. mittitur. Quis enim unquam nega
ret , Filium Dei donis Spiritus S. majorem eſſe ? Et hinc utique ipſa
verba Athanaſii diſerta funt , quibus ratione miſſionis temporalis Spi
ritu S. docet Filium eſſe majorem , ut oſtenſum . Manifeſtus tan
dem Arianiſmus , fi obinde, quia Spiritus S. a Filio mittitur , le
cundum divinitatem inferas majoreni Filium eſſe Spiritu S. ut cuique
patet. Et hæc hactenus de iis , quæ ex Athanaſio vulgo Latini pro
fuæ fententia demonftratione cumulant.
Ex Didamo Alexandrino objiciunt primo illa ex Lib. II. de Spi- Ex Didymo
ritu S. Quia non ex fe eft, fed ex Patre & me eft: hoc enim ipfum Alexandrino
quod fubfiftit & loquitur, a Patre & mc illi eft. Rurlum illa : Id
Pp3
782 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

eſt procedens a veritate , confolator manans de confolatore , Deus de

Deo , Spiritus veritatis procedens. Sed hæc peflima fide a Latinis
eſſe inſerta, Tractatu de corruptelis in fcriptis Patrum orientalium
perpetratis oſtenſum .
Sed urgentporro illa ex Lib. II. de Spiritu S. Spiritus S. qui
eft Spiritus veritatis Spiritusque ſapientia , non poteft Filio loquente
audire quæ nefcit, cum hoc ipfum fit quod profertur a Filio.
go Spiritus S. profectur a Filio , procedit utique ab eo. Verum non
alio ſenſu inquit Didymus : Cum hoc ipfum fit, quod profertur a Fi.
lio, quam quomodo dixerat : Hoc enim quod ſubfiftit & loquitur,
ego veritas loquor. Scilicet cum Spiritus S. ipſe fit veritas , at vero
veritatem loquatur Filius ; fane illud quod Filius loquebatur, &
loquendo proferebat, erat utique Spiritus S. Quemadmodum &
hunc fenſum Didymi eſſe fatetur & Ratramnus Monachus Cor.
bejenſis Lib. II. de proceſſione Spiritus S. contra Orientales, Cap. V.
Tom .XII. ſpicilegii veterum Scriptorum , p. 48. Sic enim ibidem :
Dicens : Cum hoc ipfum fit , ſubaudit: Spiritus : Quod profertur &
Filio , hoc eft quod loquitur Filius. Sed hinc inſtat idem Ratram
nus : Si quod loquitur Filius, Spiritus S. eſt , quemadmodum Doctor
ille teſtatur; non poteft negari , quod a Filio procedat Spiritus: fto
quidem locutio Filii de Filio procedit. Abſone. Utique & quæ Spi
ritus S. loquitur, veritas ſunt. At Filius Dei veritas. Filius ergo illud
quod profertur a Spiritu. Rurſum locutio Spiritus ſancti de Spiritu
procedit : numne ergo ol inde Filius Dei a Spiritu S. procedit? Et quæ
Chriſtus homo loquebatur, erant veritas; adeoque Spiritus, locutio
item ejus de humano ore procedebat; numne Spiritus S. ab huma
no Chriſti ore habet caufam exiſtentiæ ſuæ ? Neque utique fonus
verborum Chriſti erat Spiritus S. ſed utique vis verborum . Sed in ro
manifeſta non moramur.
Objiciunt tandeın illud ex Libro II. Neque aliud quid eft Filius
exceptis his, quæ ci dantur a Patre ; neque alia fubftantia eftSpiritus S.
preter id quod ei datur a Filio. Sed quomodo hæc quidem doceat Di
dymus, Tractatu, quod acceptio Spiritus $. a Filio non ſit argumen
tum proceſſionis Spiritus S. a Filio, oſtenſum . Ex
 1
EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 783
Ex Cyrilli Hierofolymitani Cathecheſi XVII. objiciunt illa : Hierofolymi
Ex Cyrillo
C Unus tantum eff, atque idem Spiritus S. vivens & fubfiftens, qui tanos
ubique Patri & Filio adeft; non qui ab ore Eg labiis Patris Et Filii
Loquendo formetur, effletur , aut in aërem diffundatur , fed fubftan ,
tialis. Equidem ſecundum ipfa verba græca non dicitur: Non qui
ob ore & Tabiis Patris & Filii loquendo formetur. Sed : Non qui
ab ore & labiis Patris vel Filii loquendo formetur. Ubi vero hiſce
docet , Spiritum etiam a Filio procedere? Negat utique Cyrillus,
Spiritum S. aut a Patris , aut a Filii ore in aēra fufflari; fed non ad
dit, aut hinc colligitur, Spiritum S. etiam a Filio procedere. Nunne
enim dum Spiritum S. nego a Patre aut Filio creatum ; obinde etiam
a Patre & Filio fimul procedere Spiritum ſignifico? Ut hinc lepide
inftat BELLARMINUS Lib. II. de Chriſto , Cap. XXV. Ubi non diceret
Cyrillus, eum non formari corporali modo ab ore Patris & Filii, nif
crederet cum ſpirari aliquomodo a Patre & Filio. Satis enim erat
dicere: Non formari ab ore Patris. Vult èrgo Cyrillus, Spiritum S.
'elle Spiritum Patris y Filii, o ab utroque procedere; ſed modo
Spirituali & ineffabili. At poterat utique Cyrillus dicere: Spiritum
S. neque a Filii ore in aëra diffundi, ne quis ſcilicet Spiritum S.
creaturam Filii , aut Spiritumn Filii non per fe fubfiftentem crederet.
Jam non obinde , quia Spiritus S. negatur a Filio in aèra diffundi,
fimul Spiritum S. ſequi a Filio procederė , modo oftenſuin.
Ex Basilio M. objiciunt primo illa ex Lib. V. contra Euno. ExBaſilio M.
mium , quibus Pater dicitur per os ſuum produxiſſe Spiritum . Rur.
ſum quibus docet , Spiritum S. non effe filium Filii , non quia non
ex Deo per Filium . Ex Oratione deinde contra Sabellianos, quibus
Filius ex Patre dicitur, Spiritus S. ex Deo. Sed hæc jam Tractatu de
teftimoniis Patrum orientaliuin circa verba Bafilii diluebamus.
Objiciunt porro ex Lib. III. contra Eunomium ſub principium,
quibus Spiritus a Filio eſe habere, ab ipſo accipere , & omnino ab
ipfo tanquam a cauſa dependere dicitur. Sed hæc peſſima fide S.
Baſilio inſerta eſſe, Tractatu de corruptelis in ſcriptis Patrum orien
talium perpetratis oſtenſum .
Obji
 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
784
Objiciunt præterea vero ex Lib. II. contra Eunomium ſub fi
nem , quod hinc tanquam præcipuum omniuın teſtimonium Reccus
in congerie fententiarum Patrum de proceſſione Spiritus S. fub ipſam
frontein locavit , tanquain quo fulminis ad inftar proceflio Spiritus
S. a ſolo Patre conficiatur. Sic vero ibidem Basilius Tom . II. ope.
rum , p. 77. Illud vero cui ex omnibus non manifeſtum , quod nulla
operatio Filii diviſa a Patre eſt, nec eft aliquid in rebus quod fit in
, Filio, quod a Patre alienum ft. Omnia ,inquit, mea , tua funt,&
tua mea. Quomodo igitur Spiritus caufam ſoli Unigenito tribuit, &
ad accuſationem nature illius ejusdem ſumit creationem ? Si itaque
duo principia invicem contraria ducens hæc inquit, cum Manichæo Es
Marcione conteretur. Si vero quæ funt ad unam caufam refert, il
lud quod a Filiofaétum dicitur, ad primam caufam refertur; quem
admodum & omnia ad effe produéta a Deo Sermone credimus
In
; om .
nium tamen caufam elle Deum univerfi non negamus. ſtant ergo
Latini: expreſſa verba hic ſunt Baſilii, quomodo Unigenito ſoli cau
ſam Spiritus fancti tribuit. Non ergo folus Filius , fed & Pater ;;
adeoque pariter non ſolus Pater, ſed & Filius produxit Spiritum S.
Addit BELLARMINUS loco citato. Certe Bafilius probans, non folum
Filium effe cauſam Spiritus, ſed etiam Patrcm , quia omnia , que
habet Filius, habit Pater, fimul docet, imo pro comperto affumit,
Spiritus caufam , ut Græci loquuntur, elle Filium .
Sed niinium cæcutiiffe oportet Beccum , Gregorium Proto
fyncellum , Bellarminum , totamqiie cohortem Latinorum ac Græ
corum latinizantium , dum hæc ipfa verba Baſilii, tanquam nobis
contraria, objicere ſuſtinuere , & fuſtinent. Fac enim primo ver
borum illorum : Quomodo foli Filio cauſam Spiritus ſancti attribuit :
ſenſum eſle hunc, quem illi volebant : Quomodo Filio Dei ſoli Spiritus
ſancti, Dei fcilicet, cauſam tribuit ? Refutaturis ergo Baſilius Eu
nomium , qui Spiritum S. a ſolo Filio productum volebat , oftendit
primo, ea , quæ operatur Filius , operari & Patrem ; adeoque fi
Filius produxit Spiritum S. etiam Patrem produxiſſe eundem . Hoc
ergo ſignificans Bafilius: Quomodo ergo, inquit, Spiritus S. cauſam
foli 1
 EX - TEST. PP, ORIENT. PETITA. 785
foli Filio tribuit ? - Duni ſcilicet fecundum dogina Eunomii ſequeba
tur , Patrem etiam , non Filium ſaltem produxifle Spiritum S. At
pergit Baſilius : Quodfi itaque duo principia contraria inter fe ducens
hæc ait Eunomius, cum Marcione conteretur. At oſtenderat Bafilius,
ſequi ex fententia Eunomii , Spiritum S. productum eſſe a Patre &
Filio. Diſerte ergo hiſce docet , eum , qui Spiritum S. & a Patre
& Filio producium docet, duo principia Spiritus S. introducere;
adeoque cum Marcione & Manichæis damnari. Dicebat ergo qui
dem Bafilius: Quomodo foli Filio caufam Spiritus S. tribuis ? Sed
fic ad iinpoſſibile ducebat hæreticum , ex ejus ſententia oſtendens le
qui, non ſaltem Filium, ſed & Patrem cauſam Spiritus S. eſſe. Quod
ſi dicit, addit, Eunomius, ſi ſcilicet dicit, cum Filio etiam Patrem
cauſam eſſe Spiritus S. duo fic principia introducit, & cum Marcione
damnatur. Quomodo ergo verba hæc Orientalibus audent Latini
objicere , quæ fi talem habent ſenſum , quem ipli Latini eadem ha
bere jactitant; jam omnis eorum fententia damnatur ; nimirum Ba
1
filio diſerte ſic docente, fi & Pater & Filius produxit Spiritum S. duo 1

1
principia, duas cauſas Spiritus S. introduci; taliaque docentem cum
1 Marcione & Manichæis damnari. Verum ſponte fatemur , ſenſum
hunc Latinorum nullo modo ibidem obtinere: qui tamen fi obtino
ret , tantum abeft , uti dictum , ut noftræ fententiæ ea officerent,
ut potius omnem Latinorum fententiam conficerent. Adduxerat
ſcilicet Bafilius Eunomii verba hæc : Intelliget ingeniti quidem Fi
lium creaturam , unigentti vero Paracletum . Itaque ſententiam
hanc hæretici refutaturus; qui ſcilicet Filium creatum a Patre , Spi
ritum S. vere denuo , 'utpote creaturam , a Filio creatura creatum
eſſe blaſphemabat, argumentabatur: Dum operatio nulla diverſa a
Patre; neceſſario omnia , quæ creavit Filius, creavit & Pater. Si
ergo Filius creavit Spiritum S. Spiritus S. utique creatura etiam Pa
tris ; adeoque ex Eunomii fententia neceſſario fequitur , non folum
Filium creaturam , fed & Patrem Deum produxifſe Spiritum S. Quo
modo ergo, uti addit Bafilius, ſoli unigenito cauſam Spiritus S. tri.
buis ? Cum ſcilicet exfententia tua neceffario fequatur, præter Filium
RI creatu
 TUR NTA
TRACT . XV . SOLVUN ARGUME
786
creaturam Pátrein etiam produxiſſe Spiritum S. Hinc ergo pergit
Baſilius: Quodfi hæc ait Eynomius ; quodfi, inquam , non folum
ab unigenito creatura , fed & a Deo Patre dicit productum Spiritum
S. uti ex fententia ejus fequebatur: jam duo principia inter ſe con
traria Spiritus S. Deum ſcilicet, & Filium creaturam ponit; adeo
que cum Marcione & Manichæo conteretur. Hic ergo verus verbo
rum illorum Baſilii ſenſus. Hinc pergit: Quodfi vero Eunomius
ab una cauſa prodire omnia putat ; certe quod a Filio creatura crea .
tum ajebat , Spiritum S. ſcilicet, ad primam hanc cauſam referet;
adeoque non a Filio Dei creatura erit creatus, fed a Deo ipfo pro
ductus. Et hinc etfi catholici nos omnia a Filio Dei effe creata cre
damus: fimul tamen omnia a Deo etiam crcata credimus; adeoque
dum unum Deum Patrem & Filium omnia creaffe dicimus, non
duo principia inter fe diverſa , fed unun faltem ponimus. Hæc ibi
Baſilius. Quomodo ergo objiciunt Latini illa Baſilii: Quomodo foli
unigenito caufam Spiritus fancti tribuit? cum fic faltein ad impoffi
bile ducat hæreticum ; cum fenfus fit : Quomodo foli Filio creatura
caufam Spiritus fanéti tribuis ?
Quomodo porro Bellarminus fumebat probaffe Bafilium , Pa
trem & Filium caufam efle Spiritus fancti, ex eo quod Pater omnia
haberet quæ Filius ; cum faltem ita argumentetur contra eum , qui
CichoviusSpiritum S.a ſolo Filio creatum blafphemaverat? Idem eſo judicium
quæk VI. p. de iis , quæ toties a nobis memoratus Jeſuita pro rato accipiens fen
46 fum quem vulgo Latini verbis illis Rafilii affingunt , hinc infert.
Sed addit præterea : Denique fi S. hic Archiereus fenfiffet, Spiritum
S. produci a folo Patre ; omnino bic fuum fenfum aperuiffet. Revera
enim id controverſia fummopere exigebat : fic enim uno verbo os ob
ftruxiffet hæretico ; fi ex verbis illis: A Patre procedit, conclufillet,
tantum abeffe ut Spiritus S. a folo producatur Filio , ( quod Eunomius
afferebat) utpotius dicendum fit , Spiritum S. nec a : Filio , nec per
Filium , fed a folo Patre immediate produci. Quod cum S. Pater ne
que hic , nec usquam alibi fecerit ; manifeftum eft , tantum cum a
Pbotianis differre , quantum differunt : procedere a folo Patrı , Ek
Patri
4
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 787
Patre quoque procedere. Numne vero inter.Bafilium atque Euno
mium controvertebatur : an Spiritus S. a 'Filio procederet , aut an
a Filio Deo Spiritus S. Deus productus eſſet; ut hinc Baſilius often .
dere debuiſſet, non 'a ſulo Filio , ſed a Patre procedere Spiritum
fanctum ? Utique Eunomius a Filio creatura creatum Spiritum eſſe
docebat. Contra hoc ergo quis non videt Bafilium per quam ma.
nifefte & expeditc ſic argumentari : Si & a Deo Patre & Filio crea .
tura creatus Spiritus S. duo fore contraria principia Spiritus S. Quæ
ergo jam argumentandi ratio : Potuiſſet Baſilius hanc fententiam Eu
noinii refellere, fi docuiſſet non a Filio creatum , ſed a folo Patre
procedere Spiritum S. adeoque, cum hoc non regaret, non credi
dit etiam , a ſolo Patre procedere Spiritun fanctum ? Jure hinc
porro idem argumentum contra Jeſuitam ſic invertimus : Cur , quz
fo, Baſilius, hæreticum refutaturus, qui a Filio creatum Spiritum S.
eſſe blaſphemabat , fi credidit a Filio procedere Spiritum S. non re
fpondit, non creatum eſſe a Filio Spiritun S. fed ab eodem proce
dere ? Sane ſic pariter duobus verbis fe'expediviſſet a fententia illa
hæretici. Vanam ergo exceptionem hanc Jeſuitz eſſe, quis non
1 videt ?
Objiciunt deinde ex Lib. V. contra Eunomium Cap. XI. Tom .
II. operuin , p. 120. Sermo Dei Filius, verbum vero Filii Spiritus,
At Filius eft cóyos Patris, quia ab ipſo genitus. Erit ergo eo
dem de nomine etiam verbum Filii Spiritus, quia ſcilicet a Filio
procedit.
Filium Dei quidem dici nóyor , quia ex Patre genitus, docet
ipfe Basilius Hom. ſuper illa Johannis : In principio erat Sermo.
Tom . I. operum , p . 506. Cur Filius dicitur aéyos ? ut oftendatur
quod ex mente proveniat. AUGUSTINUS etiam fermone CXC. de tem
pore, Tom. X. operum : Filius Dei Verbum nuncupatur: quia fem
per in Patre et de Patre, & nihil Pater fine co juffit , aut fecif. 4

Et CYRILLUS Alexandrinus Lib. I. in Johannem , Cap. V. Tom . IV .

operum , p. 46. aéros Sapientia, (dicitur Filius) quia ex mente
esa in mente proximo & indivulſe. En fcilicet Filius Sermo non oris,
Q42 ſed
 788
TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

fed mentis; quemadmodum nos etiam cogitando vel intelligendo

formamus nobis conceptum rei cogitatæ vel intellectæ , qui mentis
dicitur fermo. Sic enim etiam Pater æternus intelligendo & com
prehendendo ſuam effentiam produxit Sermonem æternun. Verum Ba
filius non rógov five fermonem Filii dixit Spiritum S.ſed põuat, ver.
bum ſaltem , quæ utiquæ diverſa. Patres latini quidem non diſtin.
xerunt inter λόγον & ρήμα ; fed ubi exprimere volunt Filium λόγού,
nonniſi voce Verbi utuntur. Sed hinc nunquam etiain Spiritum S.
verbum Filii dixcrunt; ut adeo latinorum Patrum hac in parte
auctoritas nihil nobis officiat. Sæpius enim evenit , ut Latini minus
recte verterent, aut intelligerent verba græca , uti patet ex voce
RosáGews : cum enim hanc fignificare cenferent fubftantiam , at
vero horrerent, tres fubftantias five ousias in Deo adınittere : no.
lebant etiam tres hypoſtaſes five ſubſiſtentias in Deoconcedere. Ver
bum vero Filii Spiritus S. dicitur ea ratione, qua Chriftus inquit :
Verba, qua loquor, fpiritus & vita funt. Ubi utique ad extra in.
telligitur Filium Dei loqui, hominibus feilicet. Pariter ergo ratione
ejus faltem, quod nobis loquitur Filius , non vero æternæ etiam
productionis verbum Filii dicitur Spiritus S.
Cichovius Objicit porro nonnemo illa ex Lib. de Spiritu S. ad Amphilo.
cit, loco . chium , Cap. XVIII. fol. 331. Quomodo ſe Filius habet ad Patrem ,
ita ad Filium Spiritus, ſecundum traditum in baptiſmatè a Deo
Verbo ordinem . Sed vel ipfa hæc verba produnt, fenfum efſe Ba.
filii: Quomodo Filius Patrii conjungitur in una eademque divina ef
fentia , Patri per omnia æqualis & confubflantialis: ſic pariter Filio
Spiritus S. conjungitur in una eademque divina eſſentia, Filio per
omnia æqualis & conſubſtantialis. Et hoc utique conftat , quod
pro probatione verborum fuorum : Quomodo fe habet Filius ad Pa.
trem , ita ad Filium Spiritus, provocet ad ordinem in baptifmate
a Filio traditum. At hic verba Filii : In nomine Patris Filii & Spi.
ritus fancti; quibus utique una & eadens indiviſa eorum divinitas
exprimitur ; non vero quod prout a Patre generatus Filius , fic
etiam tanquam per gradus quosdam Spiritus S. a Filio procedat.
Addit
 EX TEST . PP. ORIENT. PETITA. 789
Addit idem Auctor illa ex Hom . XVII. contra Sabellium , Cichovius

Tom. I. fol. 523. Pater Filium glorificat, ita & Filius Spiritum quæc,V..po4s
S. in ſuiipſius ac Patris communionem affumit. Et addit : Hæc ver .
ba cvidentiffime tribuunt Filio vim productivam Spiritus S. quomodo
enim aliter Spiritus S. affumi poffit a Filio in communionem Patris &
Filii, quam per originem ! Verum nequaquam hic ſenſus Baſilii,
quod Filius Spiritui S. dederit, quo in communione Patris & filii
fit: potius enim a Patre Filius habet ut fit in communione Patris &
Spiritus S. quam ut Pater a Filio habeat, quo in ejus communione
fit-Spiritus S. Sed fenſus Pafilii M. quod prout Pater Filium glorifi
cat , fic etiam Filius glorificavit Spiritum S. dum eundem docet in
Patris ac fui ipfius eſſe comınunione : hoc enim Baſilio eſt, Filium
aſſumere Spiritum in ſui ipfius & Patris communionem , quod Fi.
liuin docere : Spiritum S. eſſe in utriusque communione , dum ſcia
licet conjungit in traditione baptiſmatis: In nomine :'atris & Filii
& Spiritus S. Non ergo hic ratione originis , fed ratione doctrine
faltem illa verba S. Balilii intelligenda erant.
Sed ex Lib. I. de Spiritu S. Cap. XVII. objiciunt , Tom . II. p.
190. Spiritus S. tanquam confolator in fe ipfo exprimit confolato,
ris, a quo miffus eft, bonitatem ; ET in fua propria dignitate ejus,
* quo prodiit, dignitatem . Sed ubi hic a Filio procedere dicitur
Spiritus fanctus? Numne enim neceſſario intelligendus eſt Filius, ubi
$ inquit : A quo prodiit Spiritus fanétus ? Commode utique poſterio
ra hæc dc Patre exponuntur, ut fenfus verborum Bafilii fit: Spiri
tum S. exprimere bonítatem Filii , a quo miffus, & dignitatem Pa
tris, a quo prodiit Spiritus fanctus? Quid quod græca verba , ut di.
ximus , habent: A quo prodiit Spiritus S. quæ utique denuo nulla
5국 neceſſitate etiam de æterna proceſſione Spiritus S. accipiuntur.
Cichovius
Subjicit nonnemo illa ex Lib. de Spiritu S. Cap. XVIII. fol.quæſ. I. p. 2.
334. Phyfica bonitas, eg fecundum naturam fanctimonia , ES regia
Et ada
dignitas ex Patre per unigenitum in Spiritum S.promanat.
dit: En , quam clare profitetur, Filium etiam ad intra fontem effe
Spiritus S. cum dicit : Pbyficam bonitatem & naturalem fanétimoniam
293 in
1
 790 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

in Spiritum S. promanare ex Patre per unigenitum . Verum idem

1
hoc dixiſſe , quod Spiritum ex Patre per Filium procedere; quod
qua ratione dicatur, ut hinc neutiquam ſequatur, Filium ad intra
fontem eſſe Spiritus S. fub ipfam frontem hujus 'Tractatus vidimus;
nimirum quod generato Filio ex Patre procedat Spiritus S. Pariter
ergo rationem ordinis productionis Spiritus S. indigitans hic Bafilius,
cx Patre per Filium , inquit, in Spiritum S. promanare bonitatem ,
fanctimoniam & dignitatem naturalem .
Tandem objiciunt ex Hom. XVII. in S. baptiſmum , Tom. I
operum , p. 51. Unum quidem Patrem , unum vero Filium , unum
quoque Spiritum S. juxta divinam traditionem fateri oportet. Et
neque duos Patres dicendum , neque duos Filios : quandoquidem Spi.
ritus nec eft, nec nominatur Filius: neque enim a Spiritu accipimus
aliqua, quomodo a Filio Spiritus, ſed eo ad nos veniente & ſanctifi
cante ſuſcipimus divinitatis communionem , & filiationis communicat
tam pofleffionem , æternæque bæreditatis arxbabonem ,' bonorumque
primitias aternorum . Inſtant ergo : Baſilius hic negat, accipere
Spiritum S. a Filio , prout nos accipimus a Spiritu. Sed a Spiritu S.
accipimus creata. Non ergo creatum , ſed divinum quid Spiritus S.
a Filio accipit : nam quicquid eſt, aut divinum , aut creatum eſt.
Si vero divinum Spiritus S. accipit a Filio, accipit & eſſentiam ;
adeoque & a Filio procedit Spiritus S. Et hæc inde tanquam præci
puum quoddam pro Latinorum ſententiæ confirmatione teftimonium
adducebat Florentiæ JOHANNES Provincialis, Seſſione XXI. Conc. Flo
rèntini ; & hinc pluribus de his verbis Bafilii porro difputabatur,
Verum primo etiamſi concedatur, ſenſum Baſilii eſſe: Non
accipimus a Spiritu aliqua, quomodo a Filio Spiritus; adhuc dum
tamen hinc nihil contra veritatem catholicam evincitur. Quomodo
enim accipere dicatur Spiritus S. a Filio , peculiari Tractatu oſten
fum . Scilicet ob unitatem efſentia Spiritum S. ea a Filio accipere
dici , quæ nobis revelat, vel donat : non fubftantiale ergo divinum ,
five eſſentiam a Filio accipit Spiritus S. ſed dona utique ſcientix , bo
nitatis , fapientiæ , aliaque; quæ utiquc creata ſupt, non increata.
Dicet :
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 791
Dices: at creata nos accipimus a Spiritu S. At hic S. Baſilius M. negat, nos
aliqua accipere , quomodo a Filio Spiritus. Verum fic non in eo
diſparitatem collocare dicendus eſt Bafilius, quod vel quale - accipi
mus ; fed in eo , quomodo idein accipimus, five in modo , quo
idem accipimus a Spiritu S. quod a Filio Spiritus. Spiritus enim ac
cipere dicitur ob'unitatem eſſentiæ & doctrinæ , ut Tractatu laudato
oftenfum : nos vero nequaquam idem a Spiritu S. accipimus ob uiii.
tatem effentiæ & doctrinæ , ut cuique patet. Sed fecundo falſum
omnino , verba Bafilii interpretanda eſfe: Non accipimus a Spiritu
aliqua, quomodo a Filio Spiritus ; ſed cum græca verba habeant:
ώστερ από του υιού το πνεύμα, illud: το πνεύμα non in retto ,
ſed in accuſativo cafu accipiendum eſt. Ut fenfus Bafilii fit : Non
enim á Spiritu S. accipimus aliqua, ut a Filio Spiritum ; prout per 1

quam ſolidiflime ad hæc refpondit Marcus Ephefi Archiepiſcopus,

Selfione XXII. Conc. Florentini. Res enim tam manifeſta, fi ipfüm
illum Balilii locum perpendamus , ut ipſe interpres latinus Tom. I.
operum Baſilii, p. 511. fic illa legat: Non duos.Filios confiteri
oportet , quandoquidem Spiritus non eft Filius , neque Filius noms
natur. Non enim a Spiritu aliquem accipimus, quemadmodum a Fi
lio Spiritum , ſed ipſum ad nos accedentem &fanétificantem fufciper
mus , divinitatisque cum illo communionem , adoptiónis filiorum. Dei
participationem , fempiternæ hæreditatis arrhabonem , ae futurorum
bonorum primitias. Ubi præterea græca habent: idra tò teorier
ημών και αγιάτον υποδεχόμεθα , fed ipfum ad nos accedentim και
fanctificantem accipimus ; & non ut corrupte loco horum JOHANNES
Provincialis habebat: Sed co ad nos veniente & fanétificante accipi.
mus & c. Dum ergo
ergo Baſilius inquit: Non a Spiritu accipimus ali
quem , ficut dao toữ úloll To Treõped , & addit : fed ipfum ad nos
accedentem & fanctificantem ſuſcipimus : pofteriora utique hæc op
ponit iis, quæ præmiſerat, illis feilicet: Non a Filio aliquem acci
pimus , prout a Filio rò veïna. Oportet ergo , ut , dum inquit:
Sed ipſum ad nos accedentem Spiritum fuſcipimus; hoc ipſo con
trarium & adverſum præcedentibus illis enunciet.. At fi præceden
tiups
 792 TRACT . XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

tium verborum illorum Bafilii ſenſus effet : Non a Filio aliqua acci.
pimus , ficut a Filio Spiritus ; quomodo dum ſubdit: Sed ipſum ad
nos accedentem accipimus, contrarium iis, quæ modo negaret , ef.
ferret? Diceret enim : non divinum quid a Spiritu accipimus, ſicut
a Filio Spiritus , dum ſolum creata accipimus; fed folum acceden
tem Spiritum accipimus. At hæc plane non cohærere , cuique pa
tet. Propoſitum porro Baſilii demonftrare, quod Spiritus S. non fit,
nec dicatur Filius. Sic enim præmittit: Quandoquidem Spiritus nec
eft, nec nominatur Filius. Hoc , inquam , demonſtraturus inquit:
Neque enim a Spiritu accipimus, & c. Et poft laudata ſupra verba,
mox ſubdit: Ne igitur quisquam extra facra hæc nomina curioſe
quicquam introducat, nequc Filii appellationem ad Spiritum dctor.
queat, fed in Spiritus appellatione & fimilitudine contentus quiefcat.
Demonſtraturus ergo , Spiritum S. non eſſe Filium , dat rationem
hanc, quia non a Spiritu aliquem accipimus, ficut a Filio Tò tveïpa;
fed ipfum accedentem Spiritum accipimus. Quomodo vero , fi ho
rum ſenſus eſſet, quem volunt Latini : Quia a Spiritu S. non acci
pimus divini quid, prout a Filio accipit Spiritus ſanctus; quomodo ,
inquam , ex hiſce concluderet, aut concludere poſſet Baſilius, Spi
ritum S. non eſſe Filium ? Abſone fane. Non minus quam ſi conclu
das : Baculus ftat in angulo ; ergo cras pluet. Ipſe hinc Johannes
1
non hanc ob rem fic argumentari volebat Bafilium , fed tanquain
hoc argumento demonſtrare voluiffet, quod non accipiat Spiritus S.
a Filio creaturarum more. Sic enim laudatis verbis illis Sellione XXI.
Conc. Florentini ſubdit: Ita falta comparatione bac idem excludit ega
averſatur malignantium opinionem , quod accipere effe fiat creatura
rum ergo. Lepide ſane, cum , ut oftenfum , verba illa ſolum af
ferat Bafilius, ut oftendat Spiritum S. non eſſe, nec dici Filium .
Hoc itaque argumentum Baſilii: Spiritus S. non eſt, nec dicitur Fi
lius : fi enim eſſet Filius , neceffario nos a Spiritu S. alium quendam
ab ipſo accipere oportet; toties enim facra Scriptura docet : A Filio
nos accipere alium quendam , ab ipſo Filio Spiritum S. fcilicet. Sed
unum Spiritum S. novimus. Spiritus S. ergo non eft, nec dicitur
Filius.
 EX TEST. PP. ORIENT; PETITA.
793
Filius. Hinc cum dixiſſet: Non enim a Spiritu S. aliquem alium ,
uti a Filio Spiritum S. accipimus, fubdit: Sed ipſum ad nos acceden
tem ſuſcipimus.
Sed cum circa hunc locum Marcum Epheſi Archiepiſcopum
acta græca Conc. Florentini hæliſle velint; & hinc Latini certatim
Marcum Epheſium , & cum ipfo veritatem catholicz orientalis Ec
clefiæ in eadem Synodo devictam clamitent : reliqua porro JOHAN
Nis Provincialis excutiamus ; videaniusque, num aut de veritate ca
tholica ibi triumphatum , aut num vel ipſe Marcus circa hæc Ba
filii verba ad incitas fuerit redactus. Nam & fub finem Conc. Flo
rentini , cum Marcus definitioni ejus ſubſcribere detrectaret, ab ipſo
Papa Eugenio hæfiſſe Marcum , id eft erroris convictum objicieba- ,
tur. Sic enim Papa : Secundo de Ephefio: nam neceffe eft rationem
reddat, cur ſe a Synodo noſtra ſejungat: neque enim eft nobis omní.
bus ſapientior, quia ſcimus, ipſum in diſputationibus befiffe , nec va
luiſſe reſpondere ad ea, qua frater.Fobannes ab illo quarebat. Ser
fione crgo XXII. ad locum illum Baſilii reſpondet Marcus, oſtendens
TÒ Aveữua in caſu obliquo , non recto eſſe accipiendum , ob ratio
nem diſertam , quam ultimo modo dabamus. Johannes ad hæc in
prima ſua reſponſione nihil agit quam ut aſſerat, Tò tveïna in re
cto eſſe accipiendum , nulla ratione aſſerti allata. Oportebat vero
argumento Marci, quo illud oppugnarat , fatisfeciſſe ipſum , ut
hinc recte aſſertam illam Johannis expoſitionem verboruin Baſilii
Marcus Ephefius ea facilitate denuo neget, qua eandem affirmarat
Johannes. Et pergit Johannes: · Et v . gr. neque enim inferioris ordi
nis quisquam accipit a Sereniſſimo Domino Imperatore, quomodo opti
matum aliquis accipit a fummo Pontifice ; & impoſſibile eft juxta
Cum comparationis modum , illud : Optimatum aliquis, eſe accuſa
tivi cafus: neceſſario ergo debet effe re&tus illud : Spiritus, in diłło :
Quomodo a Filio Spiritus. Verum & hiſce fatis luculenter ſatisfacit
Marcus, oſtendendo' quod Bafilii verba non fint: Non ita accipimus
a Spiritu S. uti a Filio,accipit Spiritus S. Sed faltem : Non a Spi
ritu S. accipimus aliqua, uti a Filio TÒ FEVEŪMC. Non ergo exem
Rr plum
 Tract . XV. SOLVUNTUR ARGOMENTA
794
plum illud Johannis huc facit, Abhinc ad alia ſe convertit Johan
nes. Cum enim Marcus optime oſtendiſſet, ſenſum a Johanne lau
datum non cohærere cum iis , quæ ex verbis illis inferre volebat Ba
filius; Johannes demonstrationem hanc non inoratus ad alia trans.
greditur, quibus laudatum a fe fenſum demonſtrate conatur. Quz
rit fcilicet: Aſſeris nos accipere aliqua , que fint ab ipfo Spiritu alia?
Verum & non alia a Spiritu S. accipimus, & rurſum alia . Dum
enim ipfum Spiritum S. accipimus, non aliquem aliuni a Spiritu
accipimus : dum vero Spiritus S. nobis datus operatur in nobis do
na lua , alia rurſum a Spiritu S. accipimus. Et hic pariter Epheſii
fenſus erat ; dum non aliqua alia , inquiebat , a Spiritu S. accipi
nius. Hinc ipſe ad hæc regerit: Alia dico, ficut alius eft a Filio Spi.
ritus. Hoc enim ipſe S. Bafilius addebat : Sed ipfum , dicens, non
alium ſcilicet aliquem ab eo, Spiritum S. ad nos a : lvenientem accipimus.
Abfurde ergo Johannes ad hæc : Contra hoc volo dicere. Nam & im
poſſibile eft , & univerſe ſacre Scripture contrarium . Judicet vero
quisquis hæc legit , an impollibile fit , non alium nos per fe fubli.
ftentem , fed ipfum Spiritum S. accipere a Spiritu S. ficut quidem a
Filio non eundemn Filium , fed alium aliquem a Filio per ſe fubli
ſtentem , S. Spiritum fcilicet accipimus ? Recte ergo Johanni reſpon
det Ephefius : Quomodo impoſſibile, cum Doctor ipfe hoc afferat ? Pa
riter enim illud utique & Bafilius affirmarat, ut vidimus.
Inftat ergo Johannes : Quæro ex te : An dona Spiritus S. ds.
verfa fintiis, qua dat nobis Spiritus fanclus? Refpondeo: Quate
nus accipimus Spiritum S. non aliquem alium- a Spiritu S. accipimus,
ſed iplum Spiritum S. Quatenus vero fimul cum Spiritu S. dona ejus
nobis impertiuntur , dona hæc alia funt a Spiritu S. & tantum ab eo
differunt, quantum creatuin a creatore , quantum non per fe fubli
ftens a per ſe ſubſiſtente. Spiritus fancti enim dona non per ſe ſubſi
ftunt , ficut Spiritus S. & energiæ ejus ſaltein funt. Hinc reſpondet
pariter Marcus : Non funt alia, ficut Filius & Spiritus per fe fub
fiftentia , quemadmodum fubfiftit Spiritus S. per propriam fubfiften
tiam . Latina acta Conc. Florentini ab Horatio Juſtiniano edita loco
ho
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 795
horum habent : Non ſunt alia hoc modo; ficut Spiritus eft alius a 書A

Filio, videlicet quod non alia dona que per jeſubfiftunt. Cui Johan
nes : Non quero : An dona Spiritus S. boc modo alia. Latina acta :
Ego non quero boc , ſed dico: An dona Spiritus S. que dantur no
bis, fint idem quod Spiritus S. Ad hoc formaliter refpondeas & non
plus. Verum , ut modo jam diximus, Spiritus S. dona non eadem
ſunt cum iplo Spiritu S. fed omnino alia fecundum rationem dictam .
Hinc regerit Marcus: Alia funt, fed non per fe fubfiftentia. Latina
acta : Dico alia effe dona quam Spiritum S. non tamen quod per le
confiftant. Sed inſtat Johannes: Alia ab ipſo Spiritu dicebas prius co
modo, quo Spiritus eft alius a Filio. Latina acta : Alia funtquam
Spiritus S. & primo dicebatis contrarium , dicens, a Spiritu nihil
accipi nifi ipfum Spiritum . Verum non contraria aſſerimus cuin
Marco , dum & alia dicimus a Spiritu S. & rurſum non alia , five.
aon alium quendam a Spiritu S. accipere nos dicimus. Dum enim
dicimus , alia nos a Spiritu S. accipere : ſenſus utique , quod dona,
qua funt alia a Spiritu S. a Spiritu S. accipiamus; dum vero non
alia a Spiritu S. accipere nos rurfum aimus : non aliumn intelligimus
a Spiritu S. per fe ſubſiſtentem nos accipere. Ipſum enim etiam Spi
ritum S. accipimus. Dona vero non per ſe ſubſiſtunt. Reſpondet er
go Epheſius: Hoc idem probare poffumus ex alio quoque Bafilii loco.
Latina acta : Ita per illum modum accipimus a Spiritu ;' licet accipia
mus , dona non ſunt per ſe conſiſtentia , fed alia ſunt quam Spiritus.
Ad hæc ergo inſurgit Johannes : Quæro abs te , Pater reverendifſime:
3
Spiritus ifte, qui datur a Filio , creatorne eft, an creatura ? Duo
portante quippe ſunt in univerſo: creator & creatura . Eftque Spiritus S. crea
tor, ejus vero operationes creatura. Num creatura eft Spiritus S. ifte,
quem effudit Deus abunde in nos per Fefum Chriftum ? Acta latina
horum loco habent : Quæro: Anne dona a Spiritu S. dentur cum
Spiritu ſancto ? Nunc concludo. Et Spiritum S. accipimus , & dona
ipſius. Ipfe Spiritus S. qui nobis datur, 'eſt creator , non creatura ;
dona vero creature funt. A Spiritu S. porro accipimus & ipſum Spi.
ritum S. & dona ejus. Ad has quæſtioncs ergo Marcum filuiſſe
Rr2 acta
796 TRACT . XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

acta græca habent : Ephefius autem tacebat, inquiunt. Quicquid

vero de hoc fit habendum : acta enim latina laudata illud nequa
quam addunt ; etiamfi verum fuerit , Marcum ad hæc filuiffe : uti.
que nihil aliud inde collegeris, quam Marcum aut detrectaſe re
fpondere ad quæftiones, quas extra propofitum effe judicabat , aut
in promtu non habuiſſe reſponſiones ad quæſita illa. Numne vero
obinde de ipſa veritate proceſſionis Spiritus S. a ſolo Patre triumpha
tum , aut ſenſus , quem verba Baſilii habere contendebat Johannes,
hinc demonſtratus ? Vidimus utique , quid habeant quæfita illa : vi
debimus porro , quid inde inferat Johannes, ut hinc judicium inte.
grum fiat . Inſtat ergo porro Johannes fecundum græca acta : Se
cundo quero abs te : An dona S. Spiritus dentur cum ipſo -Spiritu,
es cum perfona & bypoftafi ejusdem Spiritus, necne ? Tertio : An ea
dem fint dona , que accipiuntur a S. Spiritu ?
Cumulat hic denuo Johannes varia quæfita , quæ tamen ad
propoſitum non ita faciunt: quippe cum poft quæſita hæc folum
inferat, cum Spiritu S. dona nobis dari. Ut vero fingulis ſatisfacia
mus : omnino dona S. Spiritus cum ipfo Spiritu dantur, & cum per
fona & hypoftafi ejus, , de quo fufe Tractatu, quod miſlio Spiritus
S. a Filio non fit argumentum proceſſionis Spiritus S. a Filio. Rur
fum neque eadem dona ſunt , quæ in nobis operatur Spiritus S. ne
que dona eadem funt cum Spiritu S. de quo fupra jam dictum. Ad
has vero quæſtiones denuo Marçım filuiffe acta græca habent : Ephe
fus autem non babens quid refponderet , diu tacebat. Sed acta la
tina , ut dictum , hujus repetiti etiam & prolixi quidem filentii non
meminere. Quaoquam de cetero etiamſi verum referrent acta grz .
ca , de eo fecundum dicta judicandum foret. Videns ergo Impera
tor Græcorum quæſita Jóhannis non ita ad rem facere, fecundum
acta græca & latina, diſputationes illas omitti voluit. Sic enim acia
græca : Et Imperator veritus, ne in aliud dogma fermo delaberetur,
nolentesque nosdiſputatio in queſtionem de creato & increato deve
beret, juffit hanc difputationem omitti. Latini interim reſponſio
sein urgebanta. Acta græca : Verum Latini inftabant refponfionem
qua-.
 EX TEST . - PP: ORIENT. PETITA. -797
rentes. Horum loco plura hæc habent acta latina: Provincialis: Imo 1

funt in propoſito , ut ftatim oftendam . Imperator : Dicimus extra

propofitam auctoritatem . Provincialis : . Nos debemus dare in aucto .
ritate fenfum eidem . Cardinalis : Ex his,
his , que di&ta funt, Provina
cialis oftendere vult, quod # veīna fit nominativi cafus, iffocfunt
ad propofitum neceffaria. Provincialis: Hæc dona , que nos accipi.
mus a Spiritu, non ſunt. Spiritus, es ſunt creata in nobis. Aliqua
quidem ex quæfitis Johannis ad propoſitum faciebant: ſenſum enim
inde verborum Bafilii a Marco laudatum oppugnare volebat ; ſed ne-,
que tot quæſtiones cumulare neceffum erat , neqne hinc quicquam
ſolidi infert Johannes . Urgentibus ergo porro Latinis , de quo
acta græca & latina , refpondit Epheſius: Locum illum Bafilii utpote
dubic interpretationis , nulla neceffitate pro Latinorum fententia ad
duci poffe , cum præterea fenfus ejus a Johanne laudatus plane cum
textu non cobereat. Ad alia ergo effe tranfeundem . Vere hæcEpheſius,
uti fupra oſtenſum . Johannes ad hæc, cum utique debuiſſet ſatisfacere
argumento Epheſii, quo ſenſum aJohanne laudatum non poſſe obtinere
demonftrarat, varia faltem ex propofitis ſuis quæſtionibus colligit.
Videamus ergo , quid inde colligat Johannes: Eo plane modo,
inquit ,' quo a Spiritu accipimus aliqua, accipimus etiam a Filio :
nam accipientes a Filio Spiritum , dona quoque Spiritus accipimus,
& accipientes ( a Spiritu fcilicet) dona, cum donis Spiritum accipia
Si ergo cadem accipimus & non alia a Filio ese a Spiritu S.

quomodo Bafilius doceret , nos non alia a Spiritu accipere, quomodo

alia , nempe Spiritum a Filio, accipimus? Hoc argumentum ergo Jo
2 hannis. Verum nihil agere Johanneni, ad oculum hinc liquet. Ver
3 borum Bafilii fenfum cum Marco dicimus eſſe hunc: Non accipimus
a Spiritu S. aliquem alium a Filio per fe fubfiftentem , prout a Fi
lio accipimus aliquem alium a Filio per ſe ſubſiſtentem , Spiritum S. ,
fcilicet. Quomodo ergo hifce , quæſo, adverſaretur, quod parin
fer a Spiritu S. & Filio eadem accipiamus ? Eadem utique a Filio &
Spiritu S.accipiinus: atramen -a Filio Spiritum S. accipimustanquam
- alium a Filio, fubfiftentem per fe ; a Spiritu S. accipimus ipſum
Rr3 Spi
 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA
798
Spiritum S. non tanquam alium a Spiritu S. per fe fubfiftentem ; fed
eundem utique iplum Spiritum S. ut cuique patet. Ut fic ergo non
diverſitas fit eorum ratione, quæ accipiamus a Filio & Spiritu S.
fed ratione ejus , quomodo & Filius & Spiritus S. eadem nobis dent.
Filius enim dat Spiritum S. tanquam alium a ſe per ſe ſubſiſtentem ;
Spiritus S. vero dat ſe ipfum , non tanquam alium a fe per ſe fubfi
ſtentem . Cum ergo hoc ipſum doceat Bafilius ſecundum fenfum ver
borum ejus a nobis defenſum : quomodo, quæſo , ſequeretur, non
obtinere hunc ſenſum poſſe, dum eadem accipimus a Filio & Spiritu
ſancto ? Et fi ratio Johannis quicquam valeret , fequeretur etiam ,
ſimpliciter falfum eſſe : quod Filius Spiritum S. det tanquam alium
per fe ſubſiſtentem ; Spiritus S. vero ſe ipfum det non tanquam
alium a fe per ſe ſubſiſtentem ; quod abſonum . Quis enim Chriſtia
norum hoc unquam in dubium vocaverit ? Plane ergo nihil ſuo ar
guinento contra ſenſum verborum Bafilii a nobis laudatum obtinere
Johannem , utique hinc patet. Reſpondet vero ad hæc Epheſius :
Locum illum ambiguum eſſe, utraque ratione poſſe exponi; urget
que denuo verba ſequentia, quæ omnino oſtendunt, pofteriorem , a
ſe laudatum ſcilicet ſenſum obtinere; prout idem hinc pariter fupra
primo loco oftendebamus. Additque : Quod vero Spiritus S. acci.
piat ſuum eſſe a Filio , nos autem accipiamus a Spiritu creaturas,
nulla neceflitate ex loco illo pofſe colligi. Hoc ergo ut probetur , in
cumbere Johanni. Denuo hæc vere Epheſius. Nam & nos fupra
oſtendimus, etiamfi verba Baſilii eſſent : Non accipimus aliqua a
Spiritu S. ſicut a Filio Spiritus ; nequaquam tamen inde fequi, quod
Spiritus S. accipiat exiſtentiam a Filio. Rurſun oftenfum , fi textus
ipſe reſpiciatur, & verba ſequentia ponderentur, onnino noftram
interpretationem obtinere. Reſtabat ergo, ut Johannes ipfa argumenta
Epheſii pro ſenſu Bafilii laudato confutaret; rurſum ut ex verbis Ba
@lii oftenderet, Spiritum S. accipere eſſe a Filio. Neutrum vero de
nuo ille præſtitit; fed abhinc ſaltern ſuum argumentum modo a
nobis allatum repetit , exponit. Verum ludicrum illud omnino
eſſe, modo oftenfum . Acta græca abhinc addunt, denuo ad hæc
Mar
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 799
Marcuin filuiſſe. At vero , inquiunt , Epbefius tacebat , atque ad
hæc non reſpondebat. Sed acta latina denno hujus non meminerunt.
Sed de hoc ſilentio Ephefii denuo fecundum dicta fit judicium . De
nuo enim Imperatorem detrectaſſe hanc difputationem , latina etiam
acta mox ſubdum. Neque hinc ergo Johannes amplius quid pro ſenſu
ſuo urſit; ſed tanquam ratio ejus rein -manifeftiffime demonſtraſſet,
nonniſi locum illum pro Latinis facere jactat.
Hæc itaque diſputatio illa Florentina , in qua Marcum, & cum
eo proceſſionem Spiritus S. a ſolo Patre erroris convictum effe Latini
volunt. Vidimus vero nos integram hanc diſputationem , vidimus
argumenta Johannis ; ſed ſimul ad oculum patuit, nihil fubſidii La
tinos reperire in verbis objectis Bafilii. Quomodo ergo ex loco illo
veritas catholica fuiſſet falfitatis convicta ? Sed hæſit Epheſius, filuit,
aut ad minimum Græci detrectarunt ad argumentum & quæfita Jo
hannis reſpondere. De filentio Ephefii jam ante. Detrectarunt vero
Orientales reſpondere ad hoc , non quod ad hoc nunquam reſpon
furi fuerint; ſed quod ex templo fophismata & argutias Johanpis ex
pendere non poffent. Hinc enim poft laudata verba actorum , per
-
gunt ea : Confeftim ergo Imperator dixit: De re propoſita neceffe eft
dubitare. Hoc autem forfa :r opportuno temporeagitabitur. Et acta
latina: Propofitum noftrum ( inquit Imperator fcilicet) & noftrorum
non eft, ut utamur contentionibus, fed cum diligenti inquifitione vi.
deatur veritas : Ege propterea non in præfentia volunt permittere re
fponfiones. Sed quia hac auctoritas videtur ambigua, non videtur in
ftandum. Si porro detrectarunt Orientales hanc ingredi diſputatio
nem cum Johanne ; pejus utique hac in parte peccavit Johannes.
3 Orientalibus enim objicitur, ad alia tempora diſtuliſſe folutionem
argumenti Johannis. At Johannes ne verbulo quidem ipſis argumen.
tis Epheſii pro fenſu Balilii landato fatisfecit; imo nequidem reſpon
dere unquam animum induxerat. Et vide fraudem Latinorum . Sna
1 volebant, urgebant folvi ab Orientalibus ; argumenta vero Ephefii
ficco pede tranſibant: cum tamen prior eadem Epheſius propoſuiſ
ſet , omncm fic difficultatem Orientalibus relinquentes. Nihil ergo
ex
 800 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

ex hac forte diſputantium Latini, ſi rem ipfain conſideremus, ob

tinere poterant : fi enim tandem , ut oportet ; ipſum Johannis ar
gumentum excutiamus; nihil utique valuiſſe illud patet , uti fupra
oftenfum .
Cichovius
quxl, VI pag. Inftat nonnemo : Spiritum S. chariſmata operantem ita accipi.
. 48 . mus a Spiritu S. ut accipimus cundem a Patre ET Filio. Quocirca vel
dicemus novo quodam modo 'nos Spiritum S. accipere a Patrc & Filio,
quo eum non accipimus ab ipſo Spiritu S. nempe originatum ad intra
& Patre & Filio: non enim originatum a ſe ipſo; & fic vera quidem
erit communis verſio ita explicata, fed ex ea inferetur, nos Spiri.
tum S. accipere originatum a Patre & Filio ; vel retinebimus cita .
tam in Florentina Synodo verſionem , & inde fortius concludemus,
Spiritum S. accipere alia a Filio , quam nos ab ipſo; noſque ab ipſo
accipere dona creata, Spiritumvero S. a Filio accipere effeincreatum
e divinum . Sed poſteriorein quidem ſenſum ſupra jam confuta
vimus. Si vero TÒ Tveõua in cafu obliquo fumatur; pariter jam ſu
pra oſtenſum , ſenſum verborum eſſe, quod a Filio accipiamus alium
a ſe per fe fubfiftentem , Spiritum S. ſcilicet; a Spiritu S. vero non
accipiamus alium a ſe fe fubfiftentem . Quomodo ergo , fi to
per
Treürea in accufativo caſu fumatur , Jeſuita fumere poterat, nonniſi
cbtinere fenſum quem ipfe loco illi affingit: nimirum a Spiritu S.
non alium ab ipſo productum nos accipere, prout a Filip accipimus
· aliuin ab ipſo productum.
pag. 49. Addit vero idem Jeſuita : Senſus rationis a S. Patre allatæ ' re
cidit in ſenſum rationis allatæ in libris contra Eunomium loco citato :
id enim hic dici videtur. Si Spiritus eſſet filius Filii, acciperemus
aliquam perfonam ab illo procedentem , ut accipimus productam a Fi.
lio : (hoc enim eft nos accipere alia a Spiritu S. quomodo Spiritus acci.
pit a Filid ) atqui non accipimus aliam perfonam productam a Spiritu
S. ut accipimus produetam a Filio : ergo Spiritus S. non eft Spiritus
Filii, Hic tenor argumenti, & eft planifſimus, Grecidit in illam
rationem , ne in divinis nos oporteat admittere filios ex filiis in in
finitum . Sed neque propofitum Bafiliidemonſtrare hic , Spiritum S.
Ron
 EX TEST . PP. ORIENT. PETITA. 801

non eſſe filium Filii , fed folum Spiritum S. non eſſe filium , ne
fcilicet duos Filios admittamus, cum nonniſi unum Filium confiteri
oportcat: Unum , inquit , Patrem , unum Filium , unum & Spiri.
tum S. ſecundum divinam traditionem confiteri oportet, non duos Pa
tres , non duos Filios, quandoquidem Spiritus non eft filius, neque
filius nominatur. Neque accipere nos non alia a Spiritu S. quo
modo a Filio accipimus Spiritum S. idem eſt quod accipere nos a
Spiritu S. non alium ab illo procedentem , quomodo accipimus a
Filio alium productum ab ipfo , uti modo oftenfum . Tertio , dum
totum illud argumentum fundare fe perhibet in lectione illa , qua tò
I'veüuc in cafu recto fumitur, utique id , quod eft in principio , pa
riter fumit. Quarto, ubi Tò aveüpa in cafu recto accipitur , dicit
eſſe fenfumı: A Spiritu S. non accipimus alia, five perfonam ab ipſo
productam , prout a Filio alia accipimus , five perfonam ab ipſo
productam . At in præmiſſa objectione laudata fenſum verborum
Baſilii, li TÒ TVEūnce in caſu recto accipiatur, dixerat eſſe hunc : A
Spiritu S. non alia accipimus , prout a Filio Spiritus, dum nos dona
creata a Spiritu S. accipimus, Spiritus S. vero a Filio divinum effe
accipit. Qui ſenfus utique diverſiflimi, neque plane fibi reſpondent.
Quomodo enim eadem vox tová , alia five alium , jam de donis
creatis, jam de perſona alia a Spiritu S. non producta poterat ac
cipi ? Quinto, ſi fecundum ductum Jeſuitæ argumentaretur Baſilius,
neceſſario hoc ejus argumentuin foret: Si Spiritus S. filius Filii, ac
ciperemus a Spiritu alium ab eo generatum , prout accipimus a Fi
lio alium ab eo generatum . Sic enim tum debere majorem formari,
patet utique ex eo , quod SS. Patres nunquam Spiritum S. non eſſo
filium Filii demonſtrent ex eo , quod fecus ex Spiritu S. rurſum
alius procederet ; ſed quod fic rurſum Filius generaretur ex Spiritu S.
& fic filii ex filiis in infinitum admitterentur : prout & hinc ipſo
ille Jeſuita argumentum illud Bafilii recidere in hanc rationem ſubde.
bat. Quomodo etiam fecus major hæc cohæreret : Si Spiritus S. fi
- lius Filii , a Spiritu S. alia perſona procedit ſicut a Filio Spiritus!
Polito enim verum eſſe, quod Spiritus S. ſit filius Filii; aon utique
S. ctiam
 802 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

etiam verum eſſe poterat, a Spiritu S. procedere aliam perfonam ,

ficut a Filio procedit Spiritus fanctus ? Procedere enim Spiritus ſancti
non eft generari, prout neque generari eſt procedere. Proceffio
illa excludit omnem generationis rationem . Si ergo Spiritus S. pro.
cedit a Filio , non eſt filius Filii. Quomodo ergo, ſi in antecedente
ponitur , Spiritum S. filium Filii eſe, in conſequenti rurſum fimul
ponitur , Spiritum S. non eſſe filium Filii, ſed procedere ſaltem ab
codem ? Si ergo ſecundum duetum Jeſuitæ argumentatur Baſilius ;
major utique illa fe habebit: Si Spiritus S. Filii filius, acciperemus
ālium ab eo genitum , prout a Filio alium genitum ab ipſo accipi.
mus , Spiritum S. ſcilicet; adeoque S. Baſilius affereret , Spiritum
S. a Filio eſſe genitum. Hiccine ergo tenor argumenti effet planif
fimus, qui blafphemum dogma tanto Patri attribuebat? Sexto , quæ,
quæſo, ſic majoris conſequentia foret : Si Spiritus Ş. filius Filii fo
ret , ex Spiritu S. alius rurſum procederet? Sequeretur hinc quidem ,
ex Spiritu S. alium rurſum generatum iri ; numne vero vbi perſona
a perſona procedit, altera alterius Filius eft, ut hinc fi Spiritus Filii
filius ſequatur , perſonas àa perſonis proceſſuras in infinitum ? Cum
ergo nella fic majoris confequentia, quomodo, quæſo , tenor ar
gumenti illius eſſet planiflimus? Ultimo, verborum illorum : Non
accipimus alia a Spiritu S. quomodo Spiritus S. accipit e Filio, do
5
cet elle fenfum hunc: non accipimus aliquam aliam perfonam a Spi
ritu S. procedentem , quomodo accipimus productam a Filio. At
fi verborum illorum : Non accipimus alia a Spiritu S. ſenſus eſt : non
accipimus a Spiritu S. perſonam aliquam ab ipſo productam : opor
3
tet ut pariter verborum fequentium : Quomodo Spiritus accipit a Fi.
lio , fenſus fit : quomodo quidem Spiritus S. perſonam aliam pro
ductam a Filio accipit. Quod enim antea negarat, deinde affirmat
de Spiritu S. ratione Filii. Non nos , inquit, alia accipimus a.Spi
ritu S. ficur accipit Spiritus a Filio. Jam fecundum Jeſuitam nega.
rat ante Bafilius , nos accipere a Spiritu S. perfonam aliam ab ipſo
productam : affirmat ergo de Spiritu S. quod a Filio accipiat perſo
nam aliam productam ; quod impoflibile & blafphemum . Jam enim
1
fecus
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA , 803
fecus quatuor perfonæ in divinitate effent: præter enim tres reliquas,
perſona etiam effet quam a Filio aceiperet Spiritus S. Qua fronte
ergo tenorem hujus argumenti planifſimum effe affirmare audet
Jeſuita ?
Sed pergit idem Auctor: Senſus vero e Marco allatus ſatis in
sptus videtur: Per Filium dantem nobis Spiritum adoptionis ( inquit)
in filios Patri adoptamur ; Spiritu vero non alia quædam accipi.
mus, præter ipſum Spiritum , ficut a Filio Spiritum, qui alius ab
ipſo Filio eft: ergo Spiritus non eft, nec nominatur filius. Ubi 85
confequentia penitus nulla, & ' antecedens falfum : an enim Spiritus
S. cum ſua nobis dat dona , non dat etiam fe ipſum ? Non in hoc fibi.
met contradicit Marcus? Deinde adoptari nos in filios eſt aétus ad
extra . Qui ergo fieri poteft, ut non fit communis omnibus perfonis ?
Certe filiatio noftra fanétificatio eft. Ergo non æque ſanctificamur per
Spiritum S. atque per Filium ? Quid hærefis eft, fi boc non eft? Sed
primo, an non fequitur neceſſario : A Filio Spiritum perſonam aliam
per ſe fubfiftentem accipimus , a Spiritu S. vero non perſonam
aliam per ſe ſubſiſtentem accipimus: ergo Spiritus S. non eſt Fi
lius ? Hunc vero ſenſum Ernesi effe patet utique præter ea , etiam
ex iis , quæ ſeſſione XXII. Conc. Florentini verbis objectis mox ſub.
dit : Hoc ſenſu , inquit, dixit M. Bafilius, quod bic legitur, Spiri.
tum S. nec effe, nec nominari Filium : quoniam a Spiritu non acci
pimus aliqua alia, videlicet a Spirits , & quæ per fefubfiftant, ficut
accipimus a Filio Spiritum S. qui alius ab ipfo eft, fecundum pro:
priam bypoftafim ; ſed ipſummet Spiritum accedentemad nos ETſan.
Eificantem ſuſcipimus. Idem ergo fenfus Epheſii ſecundum verba
objecta, Filium ſcilicet nobis dare Spiritum adoptionis, alium ſcili
cet a fe; a Spiritu vero non alia quædam nos accipere præter ipſum
Spiritum , ficut a Filio Spiritum accipimus , qui alius ab ipſo Filio :
ergo Spiritus non eft , neque nominatur Filius. Hæc utique ipſa
Epheſii verba erant. Ubi ergo hic conſequentia penitus nulla ? Sed
inquit: An non Spiritus S. cum ſua nobis dat dona, ſe ipſum etiam
dat? Num vero hoc negarat unquam Marcus? Aut num obinde
Ssa COD
 804 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

i conſequentia argumenti Epheſii nulla ? Dum utique Marcus negat,

Spiritum S. non alia dare præter fe ipſum , intelligit ipfe, non alia
per ſe ſubſiſtentia , prout per ſe ſubſiſtit perſona. Deinde, ubi,
quæſo , Epheſius negavit, adoptionem noſtram pariter per Spiritum
S. fieri ? Per Filium , inquit , dantem nobis Spiritum adoptionis in
filios adoptamur. Numne ergo obinde negat etiam a Spiritu S. nos
adoptari in filios Dei ? Sane vel ex eo , quod Spiritum S. vocet
Spiritum adoptionis , patet utique eo ipſo affirmare Epheſium , per
Spiritum S. adoptari in filios Dei; obinde enim Spiritus adoptionis
dicitur. Si item Filius dat nobis Spiritum adoptionis , ut adoptemur
in Filios : patet utique, Spiritum S. nos adoptivos facere filios Dei.
Et quid plura ? Præmittit utique Marcus verbis objectis: Et liquet
nos a Filio Spiritum accipere, licet Spiritum adoptionis : naturalis
enim Filii proprium eft adoptare nos per Spiritum. Quodfignificare
volens Beatus Apoſtolus Paulus ad Galatas ita fcribit: Quoniam au
tem eftis Filii, mifit Deus Spiritum Filii fui in corda veftra claman.
tem : Abba Pater. Et hæc hactenus etiam de verbis illis,, aliisque
Bafilii M.
Ex Gregorio Ex S. GREGORIO THEOLOGO objiciunt primo illa ex Orat.
Thcologo. XXXVII. p. 597. Quid eft ergo, inquiunt, quod Spiritui deeft ad
boc ut fit Filius? niſi enim aliquid deeffet, Filius effet. Deeſſe
nihil dicimus, non enim Deo quicquam deeft: verum manifeſtatio
nis , ut ita dicam , & habitudinis ad invicem differentia , diverfa
quoque nomina ipfis procreavit. . Hinc e ceteris BELLARMINUS Lib.
II. de Chriſto , Cap . XXV. Quo loco Gregorius reddit iftam caufam ,
cur Spiritus non dicatur Filius: quia habent diverſas, imo oppofitas
ac mutuas relationes. Et certe non poffunt effe mutue relationes inter
Filium & Spiritum S. niſi quia upus Spirat, alter Spiratur: nec
enim Filius, qua Filius, eſt relativum ad Spiritum S. ſed Filius , qua
Spirator, refertur ad Spiritum S. Nec poteſt reſponderi: diſtingui Fi.
lium & Spiritum S. per diverſas relationes reſpectu Patris , non re
Spectu ipforum ad invicem : nam clare dixit Gregorius: Spiritum S.
non effe Filium , hoc eft diftin £tum ele a Filio propter mutuam habi.
tudinem
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 805
tudinem , quam habent inter fe ; boc eft propter mutuam relationem .
Præterea fimul infra fcribit, eodem modo Filio nibil deeffe, cur non
fit Pater , & tamen non effe Patrem : quia nimirum habent oppofitas
relationes.

Verum nihil fapit Jeſuita. Gregorius Theologus exinde de.

monſtrat Filium non eſſe Spiritum S. neque Spiritum S. Filium : quia
differens eorum habitudo ad invicem , id eſt : quia Filius genitus,
ac Spiritus S. procedit, non vero quod niutua inter eos cauſæ& cau
fati fit relatio. Et hunc quidem ſenſum eſſe Gregorii Theologi lie
quet ad oculum cx ipſo objecto loco. Inquiebat enim: Differens bar
bitudo ad invitem diverſa quoque nomina ipfis ( Filio ſcilicet & Spi
ritui S.) procreavit; nimirum ut alter Filius, alter Spiritus S. vocetur.
Præmittebat enim : Quid ergo eft quod Spiritui deeft ad hoc ut
fat Filius? niſi enim aliquid deeſſet, Filius effet. Prout & deinde
oſtenfurus, ex quibus habitudinibus ad invicem nomina fua fit forti
tus Spiritus S. ac Filius, fubdit: Ex his verbis, quod genitus non fit,
& quod genitus fit, & quod procedat, aliusPater, alius Filius,
alius Spiritus S. appellatur. Tales ergo habitudines Filii & Spiritus
S. loco illo agnoſcit S. Gregorius , ex quibus Filius habct ut vocetur
Filius; Spiritus S. vero habet ut vocetur Spiritus S. Non ergo per
habitudines illas Filii & Spiritus S. intelligit Spiritus S. productionem
& proceſſionem : ex productione enim Spiritus S. Filius non habet
ut vocetur Filius. Idem porro conſtat ex iis verbis, quæ hic ſubjicit
S. Gregorius Theologus: Neque enim . Filio aliquid deeft ad boc
ut fit Pater , ( nec enim defectus eſt filiatio ) nec propterea tamen Pa
ter eft. Alioqui eadem ratione Patri aliquid decrit ad boc ut ft
Filius: nec enim Pater Filius eft. Sed hæc defe tum procul dubio non
arguunt , nec effentiæ ſubmifionem ; quin potius ex his verbis , quod
genitus non fit, & quod genitus, & quod procedat, boc effectum
eft , ut alius Pater , alius Filius, alius Spiritus S. appelletur; atque
ita inconfufa trium perfonarum diſtinctio in una divinitatis natura
& dignitate confervatur. Quibus utique diſerte S. Gregorius Theo .
logushabitudines, quibus in divinitate gaudent Filius & Spiritus, &
Ss 3 ex
 1
806 TRACT. - XV .. SOLVUNTUR ARGUMENTA

ex quibus Filius habet ut fit Filius , Spiritus S. vero habet ut ſit

Spiritus S. interpretatur de eo , quod Filio competat genitum eſſe,
Spiritui S. vero procedere, ex Patre fcilicet. Ex hoc enim genitus
Filius ; prout idem antea docuerat. Nequaquam ergo per habitudi
nes Filii & Spiritus S. productionem & proceffionem Spiritus S. in
telligit. Inquit ergo Gregorius Theologus : Differentis habitudinis
ad invicem , etiam efficit differentiam nominum , non ſtrictim acci
piens vocem differentia babitudinis ad invicem , qua ſcilicet habi
tudo habitudini relative , tanquam fpiratio activa ſpirationi paſſiva
opponitur; ſed late omnino , qua etiam ipfi differentes modi fubfi
ſtendi licet non relative, tanquam fpiratio activa ſpirationi paſſiva
fibi opponantur , habitudinem quandam five "reſpectum inter fubli.
ſtentias referre dicuntur. Nam & in fequentibus explicaturus habi
tudinem qua Pater ad Filium & Spiritum S. referatur, & ex qua
habet ut fit Pater , proprietatem ingeniti laudat ; cui utique ftriction
nihil relative opponitur ratione Filii & Spiritus S. genitum enim
gignenti relative opponitur, non ingenito.
Inſtabat tamen Jeſuita : Infra fcribit, codem modo Filio nibil de
effe, cur non fit Pater , & tamen non effc Patrem : quia nimirum ha
bent oppofitas relationes. Sed neque ratione Patris & Filii oppofitas
relationes laudat Gregorius Theologus: meminit enim ſolum inge
niti & geniti, uti ejus verba vidimus ; neque fi ratione Patris & Filii
oppofitas relationes intellexiffet, hinc quicquam ſubſidii Bellarmino
ſuppeditaretur. De iis enim habitudinibus loquitur , ex quibus Pater,
Pater ; Filius, Filins ; Spiritus S. Spiritus S. appelletur. Pater vero
ob generationem Filii vocatur Pater. Filius vero nequaquam ratione
productionis Spiritus fancti Filius vocatur , uti modo jam monui
inus. Cauſa ergo diverſitatis in aprico eſt.
Pergit vcro Bellarminus : Et paulo infra ponit exemplum Ada,
Eva , ET Seth , quorum Adam a nullo eft bomine, Eva a ſolo viro,
Seth ab utroque. Quid, inquit , eratAdam ? figmentum Dei. Quid
Eva ? ſegmentum figmenti. Quid Setb ? germen ex utroque. Cum
ergo bis tribus bominibus tres divinasperſonas Gregorius comparaverit:
quis
 EX TEST. PP. ORIENT. FETITA . 807
quis non videt, ex fententia Gregorii Filium effe a Patre, Spiritum
vero a Patre & Filio ? Abſone hæc denuo Jefuita. Patres antiqui
utique Adamum , Evam , Sethum Trinitati comparantes, Sethi
exemplo Filium Dei capiunt , Spiritum S. vero Evæ comparant: Se.
thus enim natus erat ex Adamo , Eva non item ; ex eodem tamen
Adamo, Sethus & Eva. Sic illa dicto loco proponit NAZIANZENUS,
ut oftendat, poffe ex eodem quosdam eſſe differenti modo , ut fcilie
cet alter ſit genitus, alter non item ; nequaquam vero addit , quod
Setho comparandus fit Spiritus S. Imo ibidem inquit: Eva & Setb
nonne_cx codem Adamo funt: utrum autem ambo ex eodem geniti ?
Sed alter ſegmentum , alter filius. Ubi utique fponte patet, Sethum
Filio Dei, nequaquam vero Spiritui S. comparare Gregorium . Hanc
ſententiam Patrum fuiſſe porro liquet ex illis AUGUSTINI Libro XIII.
de Trinitate, Cap. I. Quod quaſi vir ipſe Patris perfonam intimet,
Filii vero quod de illo ita proceſit ut nafceretur, atque ita tertian
perſonam velut Spiritus dicunt effe mulierem , qua ita de viro pro
ceffit, ut non ipſa effet filius, aut filia, quamvis ea concipiente pro
les naſceretur. Dixit enim Dominus de Spiritu S. quod aPatrepro
cedat, & tamen filius non eft. Et Cap. VI. Non propterea reſpui.
mus iftam fententiam , quia timemus fanétam & inviolabilem atque
incommutabilem charitatem , ( Spiritum ſanctum ) tanquam conjugem
Dei Patris de illo exiſtentem , ſed non ficut prolem adgignendum
Verbum , per quod facta ſunt omnia , cogitare. Auctor item Libri
de Trinitate, qui Cyrillo Alexandrino adſcribitur Cap. VIII. cum do
cuiſſet, Filium & Spiritum S. a Patre productum effe, fubdit : Sie
Hit Adam ingenitus eft: plasma enim Dei iſt; & Seth genitus : for
lius enim Adam ; & Eva ex cofta Adam procedens: non enim ipſa
genita eft, inter fe invicem non natura , quippe homines funt, fed
exiftentiæ modo differunt. Ubi utique cuique patet , Adamo con
parari Patrem , ob ingeniti rationem ; Filio comparari Sethum ,quia
Seth genitus ; Spiritui S. comparari Evam , quia ex coſta Adami
proceſſit, non genita eſt. Eadem cum Auctore hoc habet & Jo
HANNES DAMASCENUS Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. IX,
obji
 808 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

Objiciunt porro illa ex Orat. XLIX . de fide: Servator mift #o.

bis Spiritum S. de propria ſua es una ſubſtantia, prote&torem , fgna
torem & ductorem in vitam æternam , ficut fcriptum eft ex voce Dei :
Effundam de Spiritu meo ſuper fervos meus, & ancillas meas. Et
iterum : Spiritus ex me prodiet. Et ipfe Dominus Salvator nofter :
De meo , inquit, accipiet. Ex eo utique , quod eft Filiui: quia &
Filius de co, quod Pater eft. Sed hæc jam diluebamus Tractatu,
quod acceptio Spiritus S. a Filio non fit argumentum proceſſionis Spi
ritus S, a Filio.
Cichovius Inſtat vero nonnemo : S. Gregorius Nazianzenus Orat. XXXVII.
quæl, L. p.15.
que eft V. de Theologia , editionis Billiana , Antverpia , fol. 230.
ad finem ea verba expendens: Ego mittam eum. Et: Cum vene . »
rit , Etc. ait , prioribus dixew dziwnede, propriam Filii auctorita
tem ; pofterioribus vero Spiritus libertatem oſtendi. Et orat. XXIII.
ad Heronem non procul a fine, ÉLTÉUWEL effe Spiritus S.proprietatem ;
ut ex utriusque loci collatione pateat, cum per rå osxelov e' usa il
lud ipfum intellexiffe, quo etiam Filium elle a Patre fécundum docet
S. Baflius, Lib. III. contra Eunomium , editionis citata fol. 751 .
quod oi ſcilicet fit principium & caufa eflendi. Confirmatur boc per
per verba ejusdem S. Theologi ex Orat XLIX. de fide: Filius mifit
nobis Spiritum S. ex propria ſua es una eademque fubftantia. Quo
modo vero Filius aliquid poffit emittere ex propria & indiviſa ſub
ftantia , niſi per ejus originativam communicationem ? Hæc ille,
Quod primum locum cernit, agnoſcit quidem S. Gregorius
Theologus propriam dignitatem Filii in eo , quod mittat Spiritum S.
Verum num obinde fequitur, Spiritum S. a Filio procedere ? Uti
que dum mittit Spiritum S. Filius, in eo etiam propria dignitas Filii
apparet : quia hinc neceſſario liquet , qnod Filius fit verus Deus, &
conſubſtantialis Patri, utpote qui proprium Spiritum Patris , ut ſuum
mittat. Sane in quo agnoſcit Nazianzenus patere propriam Filii
dignitatem : in eo pariter libertatem Spiritus S. agnoſcebat, uti ipfa
etiam verba Jeſuitæ habebant. At libertas Spiritus S. in miffione ſua
non quoad- aliud intelligenda eſt, quam licet ab alio mittatur; fponte
tamen
 ET TEST. PP . ORIENT. PETITA 80g
1
tamen veniat, five fponte etiam fe ipſum profundat, 'ſive donet
fidelibus: uti idem pariter agnoſcebant Patres Tractatu , quod miſ.
ſio Spiritus S. a Filio non fit argumentum proceſſionis Spiritus S. a
Filio , ad Refponlion. V. At vero ratione productionis fuæ æteraz
Spiritus S. nequaquam etiam fua fponte procedit, five fe ipfum
etiam emittit fponte, aut producit. Pariter ergo de temporali ſal
tem miſlione Spiritus S. agit Gregorius Theologus, non etiam de
proceſſione ejusæterna , ubi ob miſſionen Spiritus S. a Filio pro
priam Filii agnoſcit dignitatein. Orat. XXIII. ad Heronem porro
I
emiſſionem vocat proprietatem Spiritus S. at præmiſſa Orat. XXXVII,
non emitti , fed mitti faltem docuerat a Filio Spiritum S. voce miſio,
nis temporalem faltem Spiritus S. miſſionem fignificans, uti vidimus,
Longe ergo alio fenfu ob millionem Spiritus ſancti propriam dignitatem
Filio attribuit Nazianzenus , quam quo Patri dignitatem ratione Filii
attribuit Basilius Lib. III. contra Eunomium . Ideın etiam præte .
rea ex eo liquet , quod Bafilius doceat , Filium dignitate fecundum
eſſe a Patre, quod GregoriusTheologus pariter hic -nequaquam de
Spiritu S. affirmat ratione Filii; nimirum quod ſccundus a Filio
dignitate fit Spiritus S. quippe qui faltem propriam Filii dignitatem
agnofci inquiat ex eo , quod Spiritum S. mittat. At plane non ſe
quitur: Ex miflione Spiritus S. a Filio propria dignitas Filii apparet;
ergo Spiritus S. a Filio dignitate ſecundus. Ex co enim præterea ob
millionem Spiritus S. propria Filii dignitas apparet: quia conſubſtane
tialem inde Patri Filii naturam effe liquet, ut oſtenſum . Tandem ,
de verbis Nazianzeni ex Orat. XLIX. jam Tractatu actum , quod ac .
ceptio Spiritus S. a Filio non ſit argumentum proceſſionis Spiritus S.
a Filio . Sed eisdem præterea verbis Filium , inquit, Spiritum S.
miſiſſe , non emiſiſſe ; de temporali ſcilicet miſſione Spiritus fancti
agens, non de æterna ejus productione: quo ſenſu quomodo ex ſua
fubftantia Filius dicatur mittere Spiritum S, licet non per æternam
productionem , alibi jam vidimus.
Objicit idem Auctor porro : Innuit id fecundolocis illis, qui. Cichovido
bus vocat Filium principium de principio, quodfacit Orat. XXXVIII. quæ VLPSS.
To de
 810 ТААСТ . Хү . SOLVUNTUR ARGUMENTA

de natali Chriſti, fol. 2 34. Ubi eundem vocat terminum & ( róyor)
rationem Patris, quem utrumque titulum tribuit Filio etiam Orat.
XLII. fol. 257. Quæ verba explicans Nicetas Metropolita Heracleen
1 fos, fol. 549. ait : Principium omniuni , quæ funt, Pater eft cauſa.
Principium quoque eft Filius, ut caufe confors: ad Patrem enim Da
vid verba faciensait : Tecum principium , & c. Eft ergo Filius prin.
cipium ex principio, id eft ex Patre. Quod quidem Filius princi.
pium de principio ratione rerum creatarum a Patribus yocetur, jam
1
Tractatu de teſtiinoniis Patrum orientalium circa finem oftenfum ;
quemadmodum pariter de iisdem verba Nicetæ accipienda ſunt :
prout enim Pater omnium caufa, fic pariter etiam per Filium omnia
facta efle Scriptura docet ; quæ verba Scripturæ utique nemo Chriſtia
norum de Spiritu S. accipienda etiam eſſe dixerit. -
Rurfum objicit illa ex Orat. XXXII. fol. 196. Nomen anarcho
Pater, principio Filius,. ei quod cum principio eft, Spiritus; una
autem his tribus natura eft. Et addit: Hic omnino videtur Filius
dici principium reſpectu ejus, quod cum eo & Patre unam naturam
babet. Nominat autem S. Theologus Spiritum S. cúvacxov, vel cum
principio, ne, fi cum diceret efe a principio , quod dixit elle Fi.
lium , videretur cum Eunominianis docere, Spiritum S. a folo Filio
effe ; aut certe (ut interpretatur Nicetas fol.445.) Spiritus S. dici
tur effe cum principio, quia nec Patri unquam Filius defuit, nec
Filio Spiritus S. Sed unde probat Jeſuita, hic Filium dici prin
cipium refpectu ejus, quod cum eo & Patre unam naturain habet ?
Sufficeretne affirinare , aut ad placitum ſuum quidvis interpretari?
Sed quod ratione creatorum Filius vocetur principium , citato , ut
dictum , loco oftenfun. Priorern porro Jefuitæ interpretationem ,
cur Spiritus S. dicatur id quod cum principio five Filio , ut divina
tionis Jeſuiticæ commentum non moramur. Quidni enim pariter de
cetero obvertere liceret: ideo' S. Theologum noluiſſe Spiritum S. a
principio dicere , fed faltem cum principio dixiſſe, nequis Spiritum
S. a Filio , quem principium dixerat, productum crederet; aut quia
S. Theologus neutiquam Filium Spiritus S. principium eſſe credidit?
Quod
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA, 811

Quod pofteriorem interpretationem attinet, Nicetæ fcilicet; abſurde

utique collegeris: Filio Spiritus S. nunquam defuit: Spiritus S. ergo
a Filio procedit. Cum enim fimul ab æterno ante omnia ſecula cum
Filio Spiritus S. productus fit a Patre: quomodo , quaſo , Filio Spi
ritus S. deeſſe potuit, niſi ab ipſo procederet ?
Tandem idem Auctor : Idem docere vidctur Orat. XLIV . de
Pentecoſte, fol. 269. Spiritus S. in linguis igneis apparuit, propter
cam quam habet cum Verbo cognationcm . Idem innuit Orat. 1. de
fide Nicæna : Credimus , ait, in Spiritum S. non ingenitum , neque
genitum , non creatum , nec factum , ſed Patris 8.Filii, ſemper
cum Patre coæterno veneramur. Sanctorum autem pbraf idem dicitur
Spiritus S. Patris ES Filii : quia a Patre & Filio eft, ut in teftimo
niis S. Cyrilli Alexandrini patuit, & inſuper probabitur infra.
Quod prius vero attinet ; quæ , quæſo , conſequentia: Agnoſcit
Theologus cognationem inter Filium & Spiritum S. proceſſionem
ergo Spiritus S. a Filio fubindicat? Annon enim , dum Filio con
ſubſtantialis eſt Spiritus S. obinde Spiritus S. cognationem etiam cum
Filio habere dicendus erat ? Quod pofterius attinet; nequaquam
eundem Spiritum S. dici Patris & Filii, quia a Patre & Filio eſt pro
ductus, Tractatu peculiari jam oftendimus; quo demonſtratum ,
Spiritum S. eſſe Spiritum Filii, non eſſe argumentum proceſſionis
Spiritus S. a Filio. Et tantum de verbis Gregorii Nazianzeni.
Ex Epiphanio objiciunt primo: Toties ipſum docere , Spiri. Ex Epipha
tum S. eſle ex ſubſtantia five eſſentia , eademque deitate Patris & Finio ,
lii. Si vero Spiritus S. ex eſſentia & deitate eſt Filii; utique etiam
ex co procedit .
Equidem paflim docet Epiphanius, Spiritum S. eſſe ex ſub
ſtantia & deitate Patris & Filii, Hæreli LXII. quæ el Sabellianorum ,
Tom . I. p. 515. Spiritus S. non alienus a Patre & Filio, fed ex
i eadem effentia, ex eadem deitate. Et poft medium , p. 518. Pater
vero genuit Filium , & Filius vere genitus ex Patre in ſubſtantia fine
*

principio Ege fine tempore, & Spiritus S. vere ex Patre & Filio, ex
çadem deitate, ex Patre procedens , de Filio 'accipiens. Hærefi
Tt2 LXXIV.
 812 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

LXXIV . quæ eſt Pneumatomachorum , p. 902. Spiritus S. femper

non genitus, non creatus , non confrater, non propater , non nepos,
ſed ex eadem effentia Patris & Filii. Hærefi LXXVI. quz eft Ano
mæorum , adverſus Capitulum XIX . Aētii , p. 961. Si quidem cum
omnibus hunc (Deum Patrem ) numeraveris , qui non ex eflentia ipfius
funt, fed de nibilo ab ipfo per eum , qui eft ex eo fecundum effentian ,
faéta funt, excepto ſoloboc ipfo Spiritu S. qui ex incomparabilis eſ
ſentia Patris, & unigeniti Filii ipfius eft, abfurdiffima fuerit tua com
fefio. In verſione quidem ſua habet Petavius ; Cum Spiritu S.
qui ex incomparabilis Patris & unigeniti ejus Filii fubftantia pro
ceffit. Verum proceflionis in græco plane non meminit Epiphanius,
fed faltem örtos habet , five: Qui eſt ex ſubſtantia , Patris fcilicet
& Filii. In Ancorato multum ab initio , p. 12. repetit qux modo
laudabamus ex hærefi LXXIV . Verum nulla neceſſitate hæc ipfa de
proceſſione Spiritus S. accipiuntur; cum utique fenfus Epiphanii.fit
faltem , quod unam eandemquc effentiam Patris & Filii habeat Spi
ritus S. Quemadmodum & fupra jam oſtenſum , ATHANASIUM ,
dum inquit , Spiritum S. eſſe ex fubftantia Patris & Filii, intelligere
faltem , quod una eademque fit eſſentia Patris, Filiiquc & Spiritus S.
Familiare enim græcis Patribus talibus uti verbis ad exprimendam
unam divinitatem perfonarum . Erant ſcilicet hæretici, qui Spiritum
S. alienum effe ab affentia & deitate Patris ac Filii blafphemabant ;
contra hofce ergo toties inquiunt Patres, Spiritum S. non effe alie.
num ab eſſentia Patris & Filii , fed ex una eademque effe efſentia Pa
tris & Filii; five una eadeinque eſſentia gaudere Spiritum S. qua Pa
ter & Filius gaudent. Hæc enim mens erat Athanaſii, uti fupra vidimus.
Eadem mens eft & Epiphanii. Hinc inquiebat HærefiLXII.SpiritusS.
non alienusa Patre & Filio, fed ex eadem effentia, ex eadem deitate.
Sed inftat Jeſuita Petavius Lib. VII. de Trinitate: Quando ajo :
Filius eft exfubftantia Patris, fignificatur Patrem caufam effe Filii;
quando ajo : Spiritus S. eft ex fubftantia Patris, Patrem fignifico
caufam effe Spiritus S. Pariter ergo cum dico, Spiritum S. effe ex
1 fubftantia Filii, Pilium caufam Spiritus S. Ignifico. Verum falſum
omni
 EX TEST. PP . ORIENT. PETITA . 813
omnino , ubi græci Patres ajunt ,, ( de græca cnim loquendi forma
modo agitur ) Filium vel Spiritum S. effe ex fubftantia Patris ; hoc
ipſo ſignificari faltem , Patrem eſſe cauſam Filii, vel Spiritus ſancti:
cum utique præterea obinde etiam Filium vel Spiritum S. doceant eſſe
ex ſubſtantia Patris: quia eandemſubſtantiam habet Filius, vel SpiritusS.
eum Patre. Hoc utique diſerte patebat ſupra ex paribus verbis Athanaſii.
Sed inftat nonnemo : Cum ergo facra Synodus Nicæna decreve quzlCichovius
, V. p.42.
rit, idem fignificare eſſe ex effentia Patris , & effe vel produci a Pa
tre ; effe quoque ex effentia Patris & Filii idem neceffario fignificare
debebit ; quod ele vel produci a Patre & Filio. Nicæna quidem Sy
Dodus Filium eſſe ex effentia Patris in eo ſenſu dixit , quo Filium a
Patre productum eſſe ſignificatur; at falſum , Nicæenſein Synodum
obinde definiviſſe, idem ſaltem ſignificare, eſſe ex eſſentia Patris, &
produci a Filio. Variz alicujus propoſitionis folent eſſe acceptiones:
humne vero fi ſacra Scriptura, aut Synodus quædam univerſa
lis propofitionem in aliquo ex reliquis fenſu accipit ; obinde
facra Scriptura, aut Synodus univerfalis dicenda foret decre
viſſe , idem faltem fignificare propofitionem illam , non vero
etiam alium fenfum admittere eandem ? At modo quæritur, non
an in - Symbolo idem eſſe ſignificaverint Patres , eſſe ex eſſentia Pa
tris, & produci a Patre ; ſed , an non etiam præterea eſſe ex eſſen
tia Patris fignificet gaudere eſſentia Patris. Et hinc aſſertio hæc Je
ſuitæ falſitatis diſcrte convincitur ex unico teftimonio laudato ATHA
NASII , qui utique ubi docet , Spiritum S. eſſe ex efſentia Patris &
Filii , codem loco nonniſi intelligit , Spiritum S. eandem habere
effentiam cum Patre & Filio .
Dices : Si Spiritus S. dicitur eſſe ex Patris & Filii ſabftantia :
quia eandem fubftantiam utriusque habet; pariter Pater vel Filius di
cendus eft eſſe ex fubftantia Spiritus fancti: quia & Pater & Filius
candem ſubſtantiam habet cum Spiritu S. Illud tamen nunquam di.
xere Patres. Verum factum illud ob ordinem perſonarım : de Patre
enim nollas hæreticorum unquam dubitavit, ipfum eſſe Deum ; de
Filio aliqui; de Spiritu S. etiam aliqui negarunt. Ut ergo Patres
eandem
 814 TRACT . XV , SOLVUNTUR ARGUMENTA

eandemn eſſentiam Spiritus S. cum Patre & Filio aftruerent, quia in

dubitatum erat , Patrein effe Deum , post Patrem vero fecunda ſub
fiftentia divina Filius; hinc ex Patris & Filii ſubſtanția dixerant effe '
Spiritum S. non vero e contra 'etiam Patrem aut Filium eſſe ex ſub
ftantia Spiritus fancti: non enim polt Spiritum S. numeratur Pater &
.
Filius , fed omnino ante eum juxta illa Servatoris : Baptizate cos in
nomine Patris, Filii & Spiritus S.
Objiciunt vero porro ex Epiphanio illa , quibus ex Patre & Fi.
lio Spiritum S. dicit.- Si vero Spiritus S. ex Patre & Filio eſt; utique
ex Patre & Filio procedit. Et Epiphanii quidem verba funt Hærefi
LXII . qua eſt Sabellianorum , Tom. I. p. 515. Spiritus S, non alic
nus a Patre & Filio, fed ex eadem effentia, ex eadem deitate, ex
Patre & Filio, cum Patre & Filio, ſemper in fubftantia Spiritus
Sanctus, Spiritus Dei , Spiriius gloria , Spiritus Chrifti, Spiritus
Patris. Et poſt medium , p . 518. Pater vere genuit Filium , &
Filius vere genitus ex Patre in fubftantia fino principio & fine tem
pore , & Spiritus S. verc ex Patre & Filio, cjusdem deitatis, ex
Patre procedens of de Filio accipiens. In Ancorato multum ab ini
tio , p. 13. Spiritus S. in medio Patris & Filii, ex Patre & Filio,
tortius nomenclatura ." Petavius quidem vertit : Inter Patrem &
Filium medius, ex Patre Filioque procedens, & appellatione tertius.
At ſecundum græca dicitur faltem ex Patre Filioque; neque additur
vox : ÉXTOPENÓLevov, procedens. Ibidem p. 14. Deus ex Patre i
Filio Spiritus S. cui mentitus ille, qui de pretio aliquid detraxit.
Ubi quidem denuo Jeſuita Petavius vertit: Igitur Deus eft a Patre Fi
lioque procedens. Cum tamen pariter in græco vox , procedens. non
addatur. Rurſum in Ancorato , p. 77. quæ pariter Hæreſi LXXIV .
num . 9. occurrunt : Solus Spiritus appellatur a Patre & Filio, Spi 1

ritus veritatis, et Spiritus Dei, Spiritus Chrifti. Et ſub medium

Ancorati, quæ pariter Hæreſi LXXIV . habentur, num . 7. Spiritus
ab utrisque, Spiritus ex Spiritu, Petavius rurſum vertit: Ab amba
bus oritur, Spiritus e Spiritu ; cum tamen in græco neutiquam ad
datur vox : oritur, aut quod huic reſpondet. Häreli LXXIV. ſe
cun
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 815
cundum græcam editionem Baſileenſem , anno 1544. p. 379. Ar.
bitror vero, quod ambo'habitant in homine juſto , Chriſtus & Spiritus
ipfius. Si vero Chriſtus ex Spiritu creditur Deus ex Deo, & Spiri
tus ipfius ex Chrifto , aut ab utrisque, ficut Chriſtus dicit : Qui ex
Patre procedit, 85, bic de mco accipiet ; Chriſtus vero et Spiritu
fancto: Quod enim in ipfa inquit ex Spiritu ſancto eft angeli vox ;
intelligo myſterium quod liberavit me. Eadem habentur in Ancorato,
p. 70. latino -græcæ editionis Petavii , niſi quod 'loco illorum : Si
vero Chriſtus ex Spiritu creditur, habeatur : Si vero Chriftus ex Pas
Ite creditur. Petavius vero in verſione ſua loco illorum : Si vero
Spiritus ex Chriſto, aut ab utrisque, habet: Et Dei Spiritus a Cbri.
fto, utpote qui ab utroqueprocedit. Cum utique verba græca longe
divertant: Aut ab utrisque, inquiunt, non vero : Utpote qui ab
utroque procedit. In Ancorato , num. 73. p. 78. quæ pariter ha
bentur Hæreſi LXXIV. multum ante finem , Tom . I. p. 828. Neque
Spiritum novit niſi Pater & Filius, a quo procedit , & a quo accia
pit ; et neque Filium & Patrem , niſi Spiritus S. vere glorificans,
docens, omnia telans de Filio ; qui a Patre es ex filio, folus dux
veritatis. Nifi quod in hærefi laudata loco priorum fic diftincte
legatur : Neque Spiritum novit nifi Filius, ex quo accipit, T Þa.
ter , a quo procedit. Petavius quidem denuo vertit : Qui de Filio te
ftimonium dicit , qui a Patre, qui e Filio procedit. Cum tamen in
græco verbum , procedit non habeatur. In Ancorato , num . LXXI.
Tom. II. p. 75. & Hæreſi LXXIV. num . 8. Tom . I. p. 896. Si
Filium vocas cum , qui ex ipfo, Spiritum S. vero , qui ab utrisque ;
que ſolum fide intelliguntur a fanctis, lucidam lucem dantía , luci.
dam operationem habent , & per fidem lucis confona ad ipſum Patrem
fiunt. Et poſt aliqua: Spiritus S. veritatis eſt lux tertia a Patre &
Filio. Addit nonnemo ex Ancorato , num . 71. editionis latinæ , p. Cichovius
quæſ, V. p.
280. Vita eft totus Deus; igitur vita ex vita eft Filius, Spiritus au 42 ,
tem S. ab anibobus.,
Verum dum toties Epiphanius inquit: Spiritus S. ex Patre &
Filio , nequaquam ſenſus ejus, quod Spiritus S. ex Patre & Filio fit
vel ,
816 TRACT . XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

vel procedat; ſed ſaltem quod ex Patre procedat, ex Filio verò ac.
cipiat Spiritus: prout quidem nonnifi nude inquit: Spiritus S. ex Pa
tre & Filio , non vero.unquam : Spiritus S. ex Patre & Filio eft, aut
oritur, five procedit. Senſum vero hunc effe Epiphanii diſerte
primo liquet ex verbis ejus objectis ex Hæreſi LXXIV . Spiritus ab
utrisque, inquit, ficut Chrifus dicit : Qui a Patre procedit, & , bic
de meo accipiet. Ubi utique a Patre & Filio interpretatur eſſe, ſecun
dum verba Scripturæ, a Patre procedere & a Filio accipere. Et hoc
ſenſu dixiſſe ſe oſtendit: Spiritus S. a Patre El Filio , five ab utris.
que. Șic porro cum eadem in Hüreſi ſecundum verba objecta, mul
tum ante finem , dixiſſet: Neque Spiritum novit nifi Filius, ex quo
accipit, & Pater, a quo procedit; fubdit: Neque Filium & Dan
trem , nifi Spiritus S. qui a Patre , qui ex Filio, Quibus utique ul.
tima hæc : Qui a Patre, qui ex Filio , refert ad præcedentia illa :
Nifi Filius, ex quo accipit Spiritus S. & Pater , a quo procedit Spiri.
tus S. Prout ergo ante dixcrat, Spiritum S. a Patre procedere , ex
Filio accipere , fic modo inquit: Qui a Patre , qui ex Filio. Adeo
que his ipſis intelligit : Qui a Patre, nempe procedit; Qui ex Filio,
nempe accipit. Et hinc non dicit , ut folet : Qui a Patre & Filio ,
ſed : Qui a Patre , qui ex Filio ; prout ſcilicet antea dixerat, Spiri
tum S. a Patre procedere , & ex Filio accipere. Sic & cum Hæreſi
LXII. verbis objectis dixiſſet: Spiritus S. ex Patre & Filio ; ſubdit;
ex Patre procedens, est ex Filio accipiens. Et ſiç explicans , quo.
modo dixerat : Ex Patre & Filio ; per illud : Ex Patre procedens,
Sex Filio accipiens. Et hinc tandem cum toties dicat : Spiritus S.
ex Patre & Filio , Hæreſi LXXVI. quæ eft Anomæorum adverſus
Capitulum I. A & tii illa ſic effert: Ex Patre , & iis qua Filii funt.
Ubi utique ad oculum patet , Epiphanium nonnifi fignificare verba
illa Scripturæ : Spiritus & Patre procedit ; Spiritus ex meo , five iis
qua Filii accipiet. Idem ergo ſaltem ſenſus ejus, ubi inquit alias :
Spiritus S. exPatre & Filio . Verba Epiphanii ſunt Tom . I. operum ,
p. 939. In perfecta cautione cautum , fine principio Ege fine tempore
in fubftantia cfleSermonem Patris, & in fubftantia effe Spiritum S.
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 817
ex Patre , & iis qua Filii funt. Et hinc toties magno quidem nu .
mero docét Epiphanius , Spiritum S. procedere a Patre, ex Filio
vero accipere , uti teſtimonia hæe ' Tractatu de Patribus orientalibus
enumeravimus ; nunquam vero , quod etiam a Filio procedat vel
oriatur. Imo cum de productione & principio Spiritus ſancti ex
profeſſo agit ; diſerte docet, ſolum Patrem produxiſſe Spirituin S.
ex folo Patre ipſum eſſe ; folum Patrem principium eſſe Spiritus S.
uti Tractatu laudato vidimus. Quo vero fenfu porro Patres tradide
rint, Spiritum S. a Filio accipere, peculiari Tractatu oſtenſum ; ni
mirum non quod hæc de principio five cauſa intellexerint , fed fal
tem de una eademque eſſentia, voluntate & ſcientia Filii & Spiritus S.
Amavit vero Epiphanius toties dicere, Spiritum S. a Patre proce
dere , & a Filio accipere ; five quod idem , Spiritus S. a Patre &
Filio ; ut hinc unam divinitatem Patris Filiique cum Spiritu S. aſſere
ret, neque a Filii & Patris communione & eſſentia alienum eſſe Spi.
ritum S. doceret. ' Hinc Hæreſi LXXII. dicebat : Spiritus S. vere èx
Patre & Filio ejusdem deitatis, ex Patre procedens, & ex Filio ac
cipiens. Erant enim hæretici qui unam divinitatem Patris & Filii
Spiritusque S. negabant: at neceſſario omnino fequi, Spiritum S.
eſſe coëſſentialem Filio , quia cx ipfo proccdit, alibi jam oſtenſum .
Inftat vero nonnemo, quod Ephefius eludit loca illa , quibusquæſ.Cichovius
Vi. Po
dicitur Spiritus S. a Patre El Filio, ob non additamin græco vocem66.
eft ; fuamqueper hac malevolentiam , vel infignem prodit ignorantiam ;
illam quidem fi diſimulate cognita veritate , hujc:smodi fuco
argumentandi imponere conatus eft ; hanc vero fi vere refcivit gre
; ca elegantiæ idiotiſmum efle , vocem banc : eft, fubintelligere. Tefti.
monia obvia occurrunt in Scriptura & SS. Patribus. In Epift. I. ad
accepimus Spiritum hujus
Corinth. Cap. II. ubi dicitur : Non accepimus
1 mundi, fed Spiritum qut ex Deo eft. In græco habes: ánna te
Tveïna Tò éx 7 OÙ koû , non addito : eft. Ut calumnias calumni
atrici Jeluiticæ aninæ remittainus, non utique faltem Ephesius ad
I objecta loca Epiphanii reſpondebat, vocem : effe, abeſſe, aut ni.
bil ſubintelligere Epiphanium voltit, dum ipſe inquit: Ex Patre &
V Filio ;
 818 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

Filio ; fed omnino præterea oftendit, mentem Epiphanii eſſe , ex fi.

lio, id eſt accipiens, ut fic verbum accipiens intelligatur, ubi fimpli
citer ex Filio Spiritus S. dicitur. Et hinc inquiebat Epheſius, dum
hoc verbum fubintelligit Epiphanius, non ipſum addere : ex Filio eft,
aut ex Patre eft ; fed faltem : Spiritus ex Filio. Græcæ ergo elegan
tiæ idiotiſmus eſt, vocem eft fubintelligere, uti & in objectis Apo
ſtoli verbis fubintelligitur; at num obinde ubique vox eft fubin
telligetur ? Abſone. Utique diſerte Epiphanium oftendimus tam Pa
tris ratione intelligere ipſam vocem procedere, quain ratione Filii
ipſam vocem accipere, dunı inquit : Spiritus fanctus ex Patre este
Filio ; ut porro hiſce quicquam addere non neceflum ſit.
Cichovius Quræ vero idem Auctor urget ad verba illa Epiphanii objecta
quæf.b. p. 3. ex Hæreſi LXXIV. Solus Spiritus S. appellatur a Patre & Filio, Spic
ritus veritatis ese Spiritus Dei , Spiritus Chriſti ; jam Tractatu,
quod Spiritum S. Filii eſſe Spiritum non fit argumentum proceffionis
Spiritus S. a Filio , diluebamus.
Inſtat vero porro ad illa ex eadem Hæreſi: Spiritus S. ab utris
que , Spiritus ex Spiritu, jeſuita Petavius Lib. VII. de 'Trinitate,
Cap. ΙΙΙ. num. 2. Παρ αμφοτέρων idem valero, quod εξ αμφοτέ
Swi, EJ. Ovoiády, id eſt ſubſtantivam productionem exprimere, fatis
indicat, quod explicandi caufa fubjicit: veõua Éx aveõuaT06, Nam
ideo Spiritum e Spiritu dicit oriri, quia Deus Spiritus eft , ut Chri
ftus ait. Spiritus vero S. a Deo eft: quia eft a Patre & Filio. Quare
propofitiones iſta : raga' & éx, manifeſte proceſionem & originem
fignificant. Equidem cum verba illa Epiphanii pariter in Ancorato
habeantur , in græco non dicitur : Spiritus S. ab utrisque , Spiritus
ex Spiritu ; fed : Spiritus S. ab utrisque, Spiritus ex Patre , Tom.
II. operum , p. 75. quanquam Petavius cum pariter fic græca verba
afferret in hac editione fua, in verſione fiia tamen : Non Spiritus ex
Patre habeat , fed : Spiritus ex Spiritu. Sed tranſeat hoc : fal
ſam ergo , hic particulam : ab , five ex , ſubſtantivam ſignificare
productionem . Ex verbis quæ ſubdit Epiphanius : Spiritus ex Spi
ritu ; nihil ſubſidii obvenit Jeſuitas: non enim verba ejus : Spiritus
ex
 EX TEST. PP . ORIENT. PETITA . 819
ex Spiritu oritur, uti Jeſuita vult, ſed ſimpliciter faltem : Spiritus
ex Spiritu. Pariter hæc ipfa intelligens, prout ante dixerat: Spi
ritus S. ex ambobus. Scilicet quod Spiritus ex Patre procedat, ut
Spiritus ex Spiritu ; ex Filio vero accipiat, ut Spiritus ex Spiritu.
Nihil ergo hæcJeſuitam juvant.
Porro ad illa ex eadem Hærefi: Arbitror quod ambo habitant
in bomine , ETC. fic idem Jeſuita citato loco objicit: Nihil hoc loco
afferripoteft expreſſius: nam Spiritum S. fic e Chriſto procedere dicit,
quomodo Chrifus ex Patre, hoc eft Deus ex Deo ; itemque ab utro
que prodire ait. Idque iisdem ex Evangelio verbis afferit, quibus
Latini contra Græcos utuntur : Hic de mco accipiet. Scilicet quan .
quam in Ancorato habeant verba Epiphanii: Si vero Chriſtus ex Pa
tre creditur , Deus ex Deo ; in Hærefi tamen LXXIV. ut ante jam
monuimus, legitur: Si vero Chriſtus ex Spiritu creditur, Deus ex
Deo ; utut Jeſuita Peravius etiam in hæreſi laudata , in editione ſua
habeat: Si vero Chriſtus ex Patre credttur: omnino vero potius le
gendum effe : Si vero Chriftus ex Spiritu, patet utique ex verbis
quæ fubdit: Et Spiritus ex Chrifto, aut ab utrisque. Quomodo
enim ſecus dixiſſet Epiphanius , Spiritus S. ex Chriſto , aut ab utris.
que ? Dubítaſſene credendus eft Epiphanius, num Spiritus S. ex Chri
fto, aut num ex Patre & Chriſto ſimul ? Secundum hanc vero lectio.
nem verborum Epiphanii, quam in Hærefi LXXIV. græcus textus
laudatæ Baſileenſis editionis habet, commode illa fic exponuntur,
quod cum modo dixiſſet : Filium effe ex Spiritu -S. huic ex oppofito
pariter ſubdat: Et Spiritus S. ex Filiv ; addatque : Aut ex ambobus:
quia, ſecundum Scripturam , Spiritus S. non ex Filio faltem , accipit
ſcilicet ; ſed ex Patre etiam , nimirum procedit. Et hinc quemad.
modum quomodo dixerat : Ex utroque Spiritus, ex eo probat, quia
a Chriſto Spiritus S. accipit : ſic pariter id quod modo dixerat: E Spa
ritu Chriſtus, probat deinde e verbis Angeli. Nequaquam ergo ha-.
ctenus Jeſuita ſumere poterat , Epiphanium docere, Spiritum S. fic
e Chriſto procedere, quomodo Chriſtus ex Patre. Fac vero verba
Epiphanii eſſe : Si vero ex Patre Chriſtus creditur , Deus ex Deo ; &
Vv 2
Spi.
 820 TRACT . XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

Spiritus ex Chriſto, aut ambobus': nulla utique denuo neceſſitate ſu

mit Jeſuita , Epiphanium hiſce dicere , ſic e Chriſto Spiritum S. pro
cedere , quomodo Chriſtus ex Patre , hoc eſt Deus ex Deo. Pariter
enim fubdit Epiphanius: Chriſtus autem ex Spiritu S. Quomodo er
go poſt verba illa : Si vero Chriſtus ex Patre, Deus ex Deo , ſubdit :
Et Spiritus ex Chriſto, aut ab utrisque: ſic pariter addit : Chriſtus
autem ex Spiritu S. Jam fi neceſſario fequeretur, Epiphanium prio
ribus illis verbis dicere , fic e Chriſto procedere Spiritum fanctuin,
quomodo Chriſtus ex Patre , hoc eft Deus ex Deo ; pariter utique
neceſſario ſequeretur , dum addit Epiphanius : Chriſtus autem ex
Spiritu S. Epiphanium docere , fic e Spiritu S. Chriſtum procedere,
quomodo Chriſtus ex Patre , hoc eft Deus ex Deo ; quod impoſſi
bile : non enim Chriſtus ex Spiritu S. ut Deus ex Deo caufam exi
ftentiæ habct. Sed porro quomodo Fopiphanius dixerit a Filio Spi
ritum S. ipſe ſubdit , dum hoc ipfum interpretatur de acceptione Spi.
ritus S. a Filio ; prout verba ejus ſupra habebant. Porro nullibi di
cebat Epiphanius, Spiritum S. ab utroque prodire , uti quidem Je
fuita volebat: verba enim ejus faltem : Spiritus S. ab utroque , ni.
mirum , ut ipſe addit : A Patre procedit, G a Filio aecipit. Tunc
vero demum Latinis accederet Epiphanius ; ſi verba hæc Chriſti : De
meo accipiet , attuliffet ad probandum , quod Spiritus S. a Filio pro
cedat vel productus ſit.
Cichovius Sed inftat circa hæc porro Jeſuita alius : Quo loco & fimilibus
quæf, I. p. 11. advertendum eft, S. Epiphanium pro primo principio aſſumere , quod
idem fit accipere ab aliquo e procedere; ET gi od Spiritss S. accipiat '
& Filio. Hunc enim conclufioncm : Ergo Spiritus S. procedit ex ambo
bus , id eft ex Patre & Filio, ita probat: A quo dicitur Spiritus S.
in facra Scriptura procedere vel accipere, ab eo procedit. Sed a Pa
tre dicitur procedere, a Filio accipere. Ergo a Patre & Filio proce .
dit. Fallum vero , Epiphaniun pro principio ibidem affumere ,
quod idem fit accipere ab aliquo & procedere; aut quod hæc fit
conclufio Epiphanii: Spiritus S. ergo procedit ex ambobus; cum utique
propoſitum Epiphanii ſaltem ſit oſtendere, quo ſenſu dixerat: Spiritus S.
ab utrisque . Sed de hoc modo . Rurſum
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 821
Rurſum ad illa quæ ex Hæreſi LXXIV. adduximus : Neque
Spiritum novit niſi Filius , ex quo accipit, &T Pater , a quo proce
dit; neque Filium & Patrem , nifi Spiritus S. qui a Patre, qui ex
Filio ; fic excipit Jefuita Petavius loco citato : Hic naga', Grecis
ipfis fatentibus, ſubſtantivam productionem declarat : fiquidem a pa 1

tre non aliter exiſtit. Igitur & in aliis locii, ubi naga toũ isoũ ,
ve! rap dipotégwin poſuit, ſubſtantiva ibidem origo monſtratur,
quam altera vocula égattributa Filio ſignificat. Verum nulla hujus
plane conſequentia. Ratio diverſitatis ex eo patet, quod hic duin in
quit , a Patre, fenfus ejds : qnod a Patre procedit Spiritus S. alibi
vero ubi inquit , a Filio , acceptionem Spiritus fancti a Filio ſub
-
intelligat; prout & dum inquit alibi : ab utrisque, Spiritum S. ſub
fignificat a Patre procedere , & a Filio accipere, uti ſupra oſtenſum.
Falſum tandem , originem ctiam fignificari, dum inquit Epipha.
nius : Qui ex Filio ; cum utique hic ſaltem intelligat , qui ex- Filio
accipit , uti inodo ſaltem oſtendimus.
Tandem ad illa ex Hærefi LXXIV. Si Filium voćas cum qui
ex ipſo , Spiritum S. vero , qui ab utrisque , ibidem ſic porro inftat
Jefuita Petavius : Hic de produktione ſubſtantie ac perſone Spiritus
fanéti agitur, non de donorum ac chariſmatum profufione, qua in .
terdum Spiritus nomine cenfentur: ut Græcorum tergiverſationi locus
effe nequeat ; de qua poftea. Etenim cum Filium dicit ex ipſo eſe,
originem & procefionem non aliam intelligit, quam ovocádn. Proinde
neque cum de spiritu ſanɛt, loquitur, & tap áp potegur effe dicit,
de altera id interpretari licet. Sed hanc conſequentiam modo jam
negavimus. Quidni enim fenſus elle poterat , ſi Filium dicis ex Patre
generari , Spiritum S. ex Patre procedere, & a Filio accipere ? Hinc
enim utique neceſſario infertur vna eademque effentia trium fubfi Cichovius
ftentiarum , uti alibi oſtenſum . Pariter ergo nihil agit Jeſuita alius,
dum lantis hiſce verbis ex Ancorato : Vita eft totus Deus : igitur quær.V.p.42:
vita ex vita eſt Filius, Spiritus autem fanétus ab ambobus, addit :
Hic aperte docet , ita ex utroque ejfe Spiritum S. ut Filius vita eft
ex Deo. Nam prout pariter nulla hæc ipſa eonſequentia eſt ; ſic
V v 3 utique
822 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

utique diſerte conſtat, valide fic argumentari Epiphanium : Si vite

elt totus Deus ; oportet utique ut Filius , dum ex Patre vita genera.
tur , adeoque Deus eft, fit vita ; oportet ut Spiritus S. dum ex
Patre procedit , & a Filio accipit, adeoque Deus eft, fit vita :
eo enim , quod Spiritus S. a Filio accipiat , neceſſario fequi , Spiri
tum $. eſſe Filio conſubſtantialem, adeoque & vitam, alibi oſtenſum .
Objiciunt vero porro ex Epiphanio illa , ex Hæreli LXIX. quæ
eſt Arianorum , num . 54. Tom . I. operum , p . 776. Hic eft qui
mifit & qui mittitur , ut oftendat, omnium bonorum unum effe for
tem , hoc eft Patrem . Deinde autem a fonte non alio nomine, fed
ſecundum Filii nomen , itemque Verbi unus exiftens fons ex fonte Fie
lius progreffus, ſemper exiſtens apud Patrem genitus: Quoniam apud
teoft fonsvita. Et ut oftendat de Spiritu fanćto : In lumine tuo videbimus
Lumen ; quo oftendat lumen Patris effe Filium , & lumen Spiritum S.
& fontem ex fonte, ex Patre & Unigenito Spiritum fan &tum : Flu
mina enim ex alvo ipfius fluent aqua ſalientis in vitam æternam . Di.
xit enim hoc de Spiritu S. inquit Evangelium . Verum Filium hic
fontem dici Spiritus fancti ad extra, cum hic pariter oftendat, Spi
ritum S. eſſe fontem prout & Filium , jam circa Athanaſii verba
ſupra vidimus. Dum ergo inquit: Fontem ex fonte,ex Patre & Uni
genito Spiritum ſanctum , nonniſi rationc effufionis Spiritus fancti ad
extra hiſce Patrein & Filium fontem Spiritus fancti vocat Epiphanius,
Objiciunt tandem illa ex Ancorato , num. 75. p . 80. Pa
ter ſemper erat , & Spiritus ex Patre & Filio fpirat; & neque Fi
lius creatus eft, neque Spiritus. Verum quam commode hæc de
temporali cffuſione Spiritus ſancti accipiuntur ! Dum enim Spiritus S.
ex Patre & Filio , five ex Patris & Filii ſubſtantia effunditur; utique
neceſſario fequitur, Spiritum S. non eſſe creatum , fed unius eſſen
tiæ cum Patre; de quo alibi actum. Nam & facra Scriptura dicit :
Spiritus ubi vult ſpirat; quod Patres utique de Spiritu S. dona ſua
nobis diſpertiente interpretantur, uti vidinus Tractatu , quod miſſio
Spiritus S. a Filio non ſit arguinentum proceſſionis Spiritus S. a Filio.
Sic porro , fi de principio res agatur, Spiritus S. non dicitur ex
Patre
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 823
Patre ſpirare vel Filio , ſed ſpirari: fpirare enim activum eſt. Si
ergo verba illa Epiphanii de æterna ſpiratione Spiritus S. eſſent intel
ligenda; ſequeretur hinc utique, & Spiritum S. fpirare alium ; quod
impoſſibile.
Ultimo tandem argumentatur nonnemo : Et cum tam áccurate Cichovius
omnes hæreſes contra Spiritum S. & contra principiorum multiplici. quær.V.p. 44.
tatem perſecutus fit , nullibi fignificavit, hæreſim vel errorem effe
dicere , Spiritum S. procedere a Patre & Filio. Sed quid inde ?
Numne obinde fequeretur probaſle Epiphaniuin proceflionem Spiri
tus S. a Filio ? Vere utique obinde nunquam illius meminit : quia ne
quidem per inſomnium Patrum ulli , aut Epiphanio in mentem ve
nerat proceffio Spiritus fancti a Patre & Filio ; uti vel exemplo
THEODORETI conftat, de quo in Tractatu de teſtimoniis Patrum
orientalium . Etfi nullibi hæreſin vel errorem eſſe docuit Epipha.
nius dicere Spiritum S. a Filio etiam procedere; nullibi pariter vel
errorem vel hæreſim eſle docuit Spiritum S. a ſolo Patre procedere;
Imo
cum tamen toties accurate productionem Spiritus S. tractet.
toties docet Epiphanius , Spiritun S. a ſolo Patre procedere , dum
aut folum Patrem inquit Spiritum ſanctum produxiſſe ; aut ex ſolo
Patre effe Spiritum S. aut principium Filii & Spiritus S. folum eſſe
Patrem docet ; uti Tractat: de teſtimonis Patrum orientalium often
fum . Et hactenus de Epiphanio.
Philo CARPATHIus in Cantica Canticorum fub initium, Tom . Ex Philone
Carpathio .
1. Bibliothecæ Patruin Colonienfis, p. 560. Os Dei Patris eſt Fin
lius, propterea cum Deus & ipfe fit æqualis natura Patri, Verbum
5 appellatur: quoniam quacunque vult Pater, per Filium loquitur,
creat , conditque ac ſervat una cum divino illo Spiritu qui a Pas
tre filioque procedit. Verum prout Tractatus hic Philonis nonniſi
1 latine exitat; hinc iton mirum , fi & vices fubjit , qnas vulgo hac
in parte experta ſunt latinorum Patrum fcripta , de quibus Tractatu
de corruptelis in latinorum Patrum fcriptis perpetratis : niſi forte in
græco , loco vocis , procedit, aliud verbum occurrerit . BELLAR
MINUS etiam ipſe Lib. de fcriptoribus ecclefiafticis , de commentario
1 illo
 824 Tract . XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

illo Philonis inquit : Videntur multa inſerta ex commentario Gre.

gorii in Cantica, quæ cum reliqua explicationc non mulium cohærent.
Nulla ergo neceſſitate illa objici poterant , dum pariter cum ceteris a
Latinis poterant effe addita.
Ex Gregorio Ex GREGORII Nyſſeni Libro , quod non fint tres Dii , objieiuni
Nyleno
primo : Credimus aliud effe cauſam , aliud vero'ex caufa , & ex eo
quod ex cauſa ejt. Rurſum ex Hom . III. in orationem Dominicam :
Spiritus S. ex Patre dicitur, & ex Filio effe teftimonium habet. Sed
hæc peſſima fide corrupta effe, oftenfum Tractatu de corruptelis in
Patrum orientalium ſcriptis perpetratis.
Objiciunt porro illa ex Lib. I. contra Eunomium : Idem nobis
de Spiritu S. dicendum eſt, cujus in folo ordine differentia conftituta
eft: ut enim jungitur Patri Filius, & ab eo habere effe non facit po
fteriorem ſecundum exiſtentiam ; ita rurſus Spiritus S.cum Unigenito
conjungitur , &c. Sed hæc ipſa verba a maligna Latinorum interpre
tatione jam Tractatu de teftimoniis Patrum orientalium in Gregorio
Nyſſeno vindicavimus.
Ex Johanne Ex JOHANNE CHRYSOSTOMO objiciunt primo ex Hom. I. de ex
Chryſoſtomo.
poſitione Symboli , Tom . V.editionis latinæ Pariſientis anno 1588.
colum. 615. Et Tom . II. editionis latinæ Pariſienſis , anno 1530 .
P. 543. Ille eſt procedens Spiritus de Patre Filio, qui dividit
propria dona ſingulis prout vult. Quæ laudat & Lombardus Lib. I.
ſententiarum , diſtinctione XI. Et ex Hom. II. in Symbolum Apo
ſtolorum , Tom . V. editionis Pariſienſis latinæ anno 1588. p. 618 .
& anno 1530. Tom . II. p. 545. Ecce ego in Spiritum S. credimus,
qui Spiritus S. procedens de Patre & Filio charitate conjungitur. Et
ante hæc in editione anno 1588. p. 617. in editione vero anno
1530. p. 541. Iſtum Spiritum S. dicimus Patri & Filio coæqualem ,
& procedentem de Patre & Filio. Hoc crede, ne colloquia mala cor
rumpant bonos mores. Sed binæ hæ Homiliæ , cujuscunque tandem
ſint, nonniſi latine habentur. At in hiſce ſcriptis nullam fidem Lati
nis dari poſle, oftenfum Tractatu de cortuptelis in Patrum latino
rum ſcriptis perpetratis.
Obji.
 EY TEST. PP. ORIENT. PETITA . 825
Objiciunt porro ex Hom. de nativitate Chriſti, Tom . V. edi.
tionis græcæ anglicanæ p. 134. Venit Chriſtus ad nos , dedit nobis
tò LUTOŨ Tveüra , qui ex co Spiritum , & corpus noftrum ſuſce
pit. Photius quidem Patriarcha Conftantinopolitanus in Biblio
theca , Codice CCLXXVII. colum . 1549. fic illa legit: Venit Chri
Aus ad nos, dedit nobis fuum Spiritum , (rò autoũ zveūkic ) ET
accipit quidem noftrum corpus. Prout pariter Johannes Chryfofto
mus Hom . de nativitate Chrifti, Tom. VI. editionis græco - latinæ
inquit: Meam carnem ſuſcipiens Spiritum mihi ſuum ( rò Éautoã
treữua ) largitur, ut largiens & accipiens vita mibi thefaurum
comperet ; carnem meam ſuſcipit, et me fančtificet; Spiritum mihi
fuum ( rò aveõja autoü ) largitur, ut falvum me faciat. Sed utut
fuerint verba Chryſoſomi: Dedit nobis qui ex ipfo Spiritum ;
!
utique eo fenfu illa accipienda funt, prout eadem paflim S. CYRIL
LUM Alexandrinum tradere oftendemus.
Objicit porro Reccus ex II. Oratione præſervativa, cujus ini.
tium : Quoniam ad bonum accedimus : Ita nos conſervet qui a
Chriſto Spiritus, in diem future redemtionis. Cui paria ſunt quæ.. Cichovius
objicit nonnemo ex Commentario ad Cap. II. Epiſt. ad Epheſios: $quæf.
9.
VI. p.
Deus dedit. Filium ſuum pacis & induciarum pignus , & Spiritum S.
qui ex ipfo eft. Verum quomodo Patres ſubinde dicant: Spiritum
ex Filio effe, circa Cyrilli paria verba modo videbimus; quanquam
in poſteriori etiam teſtimonio nulla neceſſitate illa : Qui ex ipfo eft,
ad Filium & non ad Patrem referantur: cum utiquc tam Filii quam
. Patris modo meminiffet Chryſoſtomus.
Rurſum objicit Reccus ex Oratióne de duobus Tellamentis,
cujus initium : Deum vero'unum & eundem ab initio ſignificarunt,
& c. Eo quod corpus Domini dciferum fallum fit templum divina
potentia , evadis tu quoque templum ad fimilitudinem ipfiues : quippe
recipis emiſſum ab co Spiritum. Quemadmodum igitur Cbriftum ag .
nofcens, agnovifti Deum ; fic & Spiritum Chrifli recipiens, recepiſti
Deum . Nulla vero neceſſitate hæc de ipſa proceſſione Spiritus S. ac.
cipiuntur; cum utique non minus de miſſione Spiritus S. temporali
inted
826 TRACT . XV . SOLVUNTAR ARGUMENTA

intelligi poffunt: utut enim extréu is ſubinde æternam procefſionem

Spiritus S. fignificet; non ubique tamen hanc folam fignificationem .
.

obinde retinet. 1

Objiciunt porro ex Orat, in myſterium baptiſmatis, Tom . V.

græcæ editionis , p. 684. Propter boc & Salvator oftendit, se fon.
tem vita ; e aquam vivam Spiritum S. Sed hæc ipfa jam diluebas
mus ſupra, circa paria verba Athanaſii.
Rurfum objiciunt ex Hom. LXXVI. in Johannem , p. 390. Er
ait de veritate fermocinans: Quem ega mittam . Ecce quod non Pater
folus, fed & Filius Spiritum mittit. Quis vero unquam negavit,
Spiritum a Filio mitti ? Aut numne quia mittit , ideo & producit Fi
lius Spiritum ſanctum ?
Sed inftat BELLARMINUS Lib. II. de Chriſto , Cap. XXV. Hom .
LXXVI. in Johannem : Ecce, inquit, quod non Pater folus, ſed etiam
Filius Spiritum mittit. Ac ne dicant Græci, Cbryfoftomum loqui de
temporali miffione donorum Spiritus fanéti, idem Chryfoftomus Hom . -

LXXVII. in Fohannem , explicans cur dicatur mitti Spiritus a Filios

Præterea, inquit, & perfonarum differentiam oftendit , cum duas po T

nit, & c. Ergo fi mifſio exprimitur ad fignificandam diftinétionem

perfonarum , vere perſona ipfa mittitur , non fola dona ; & cum di
ftinctio perfonarum .fit æterna, bac miffio æternam emanationem in
cludat neceffe eft. Concedimus quidem omnino , ipfam perfonam
Spiritus fancti etiam mitti , non faltem dona eins , uti Tractatu pe
culiari oftenfum : attamen nequaquam hinc ſequitur, aut Spiritum
S. fecundum divinitatem mitti, aut Chryfoftomum objecto in loco
non agere de temporali faltem Spiritus S. miſſione. Ipfam enim lau .
datam Hom. LXXVII. ſi evolvamus; patebit ntique , Chryfoftomum
ibidem & diferte negare, Spiritum S. ſecundum divinitatem mitti, &
de temporali faltem miffione loqui. Verba enim ejus funt hæc : Sed
car inquit: Mittam eum ? boc eſt ad ejus vos acceptionem præparabo.
Quomodo enim , qui ubique eft, mittitur ? Præterea & perfonarum
differentiam oftendit , cum duas ponit. Cum ergo miffionem Spiri
tus S, exponat de præparatione falten noftra ad Spiritus fancti ac
ceptio
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA, 827
ceptionem , negetque , Spiritum S, alique mitti fimpliciter dici
poſſe: (ad præmniſſam enim propoſitionem probandam fubdit: Quo
modo enim , qui ubique eſt, mittitur ?) conſtat fane, pariter de tem
porali ſaltem miſſione, non de æterna etiam Spiritus S. proceſſione
Chryſoſtomum locutum , ubi mox addit : Præterea & perfonarum ?

differentiam oftendit. Ratione enim æternæ ſuæ mifſionis utique ve .

riõline etiamdicitur Spiritus S. mitti, five emitti. Quod porro in
quit Chryfoftomus: Præterea perfonarum differentiam oftendit , cum
ponit duas perſonas dicendo : Quem mittam vobis: ſenſus utique ejus :
patere,, Filium &
dum his verbis meminit mittentis & miſli, liquido patere
Spiritum S. duas eſſe perſonas: fi enii• idem ab altero mittatur,
miſſus utique a mittente diſtinctus fit oportet. Sed excipit Bellar
1
minus : Et cum diſtinctio per fonarum fit æterna , bæc miffio aternam
emanationem includat neceffe eft. At aliud ipfam diſtinctionis per
fonarum proprietatem enodare , aliud ex verbis quibusdam Scripturæ
oſtendere , duas perſonas eſſc Filium & Spiritum S. Sic utique dum
Pater dicitur miliffe Filium in mundum , dux hoc ipfo perſonu po
nuntur ; adeoque exinde perſonarum differentia demonſtratur ; num .
ne vero obinde, quia diſtinctio perſonarum æterna, miſſio illa Filii,
five incarnatio æternam fimul includit emanationem ? Tandem uti.
que ſecus fequeretur & Spiritum S. principium eſſe Filii; cum pari
ter utique in Scriptura Spiritus S. dicitur miſiſſe Filium : quo ipfo
pariter utique duæ perſonæ ponuntur , adeoque exinde perſonarum
1 differentia demonftratur. At eodem modo argumentatur Chryſo
ſtomus : Dum Filius dicitur mittere Spiritum S. duæ hoc ipfo per
ſonæ ponuntur; adeoque exinde perſonarum differentia oftenditur.
Ipfa vero proprietas differentiæ perfonarum æterna eft, prout &
perfonarum differentia; adeoque quæ huc faciunt, pariter ætera
na ſunt. Sed nequaquam propofitum hic Chryſoſtomi , ipſam pro
prietatem differentia fubfiftentiaruin enodare , uti oſtenſum .
Objiciunt porro Latini, SYNESIUM Epiſcopum Ptolomaides Spi. Ex Synctio.
ritum S. dicere centrum Patris Filiique. Sic enim in Hymno IV. poft
>
principium , p. 334. Filio loquitur.
XX-2
 $ 28 , Tract. xv .: SOLVUNTUR ARGUMENTA
Te beate magno
Cum Patre cano ,
Et quem tulit tui caufa
Partum Pater ,
Fecundum confilium ,
Medians principium ,
Sanctum Spiritum ,
Centrum Patris
Centrum Gnati .
It Hymno V. p. 342..
Salveto purusi flamen ,
Centrum Gnati, Patris.
Cichovius Addit nonnemo, ab eodem Syneſio , Hymno III, num . 228.
qual. VI. P. Spiritum S. vocari terminum naturarum geperantis & genitæ. Hinc
inſtat idem Auctor : Centrum Patris & Filii non aliter poteft intel
ligi Spiritus S. niſi quod ad ejus productionem vis fpirativa utrique
infta tanquam ad unum cundemque terminum tendat. Cum sero
Spiritus S. dicitur terminus naturarum generantis & genita : innus
tur, quod ita Spiritus S. quiefcat in Filio , ut non jam ad amplia
rem terminum vis fpirativa nature generanti & genita infita ſe ex
tendat. Quodſi vero Syneſius locis objectis Spiritum S. vocat cen
trum Patris & Filii: denuo alibi Patrem vocat centrum Filii & Spiri
tus S. imo rerum omnium . Sic enim Hymno I. p. 314.
Unde ipfa profiliens
Per primigeniam formam
Unitas ineffabilem in modum diffufa
Trinam adepta eft vim .
Fons vero fuperfubftantialis
Coronatur pulchritudine liberorum ,
Qui ex centro defluxere,
Centrumque circum volvuntur.
It Hymno III. p. 32 1. Patri locutus :
Entium femen,
Omnium centrum . Tan
 I TEST. PP. ORIENT. PETITA. 829
Tandem Hymno II. p. 317. Deo locutus :
Longum falve radix mundi,
Longum falve centrum rerum .
Si ergo obinde fecundum Synefium a Filio etiam procederet
Spiritus S. quia Spiritum S. vocat centrum Patris & Filü'; fequeretur
ntique & Patrem a Filio & Spiritu , imo a creaturis eſſe productum .
Quod abſonum . Pariter enim Patrem rurfum vocabat centrum Filii
& Spiritus, imo omnium . Longe ergo alio ſenſu Syneſium Spiritum
S. Patris & Filii centrum vocaffe , liquido hinc conſtat; quam prout
Jeſuita mentem Syneſii exponebat. Si enim ratione principii hæc
ipfa intelligeret Synelius ; dixiſſet utique, Patrem & Filium effe cen
trum Spiritus S. prout ratione principii Patrem centrum Filii & Spi
ritus S. imo omnium vocabats dum prout ex centro omnes lineæ
fluunt, a centro ad circumferentiam ducta , fic etiam omnia ex Pau
tre Auant, & circa ipſum circumvolvuntur; prout idem ratione Fi.
fii & Spiritus S. diſerte Hymno I. verbis modo landatis ajebat. Fab
fum porro , non aliter poffe exponi, quomodo Spiritus S. fit cen
trum Patris & Filii, quam juxta fenfum ab Jeſuita laudatum . Variis
utique de cauſis Spiritus S. centrum Patris & Filii dici poterat ober
ranti Poëtæ animo; utpote quo pariter pofterioribus verbis per licen
tiam quandam poëticam , naturam generantem & generatam vocat,
quod Theologia atias non admittit. Poterat v. gr. Spiritus S. cen
trum Patris & Filii dici, quia quemadmodum plures circumferentiæ
ex codem puncto dnctæ , unum faltem centrum habent; fic etiam
Pater & Filius in & cum Spiritu S. funt, ut in uno foloque confor
ti ; non vero ut hæc communio & identitas ad plures etiam exten
datur. Hoc ergo ſenſu porro pariter jure Spiritus S. terminus dici
poterat Patris & Filii, five naturæ generantis & genitæ , uti loqui
tur Synefius: quia ſcilicet natura Patris & Filii in Spiritu S. termina
tur , neque ad alios etiam extenditur. Ut denuo nulla neceſitate
fuam hic hujus explicationem obtinere urgeat Jefuita.
Ex CYRILLO ALEXANDRINO quidem varia objiciunt, v. gr. ex Alexandrino
Ex Cyrillo
Filio Spiritum S. profundi; effe ex ſubſtantia; Filii eſſe. Sed plane
X* 3 bæc
 Tract . xv . SOLVUNTUR . ARGUNENTA
830
ipſa, quæcunque tandem ſint, non obftare proceſſioni Spiritus S.
a ſolo Patre , vel ex fola Epiftola MAxiMi ad Marinum conftat. Ex
preſſe enim oſtendit, & quidem ex ipfa mente etiam Oratorum Papæ 1
.

Romani, nequaquam ex paribus verbis Cyrilli ſequi, cauſam Spiri

tus S. effe Filium ; fed faltem quod a Filio mittatur, ut fic una eſ
ſentia Patris & Filii cum Spiritu S. oftendatur; quo utique teſtimo
nio nullum illuftrius dari poterat. Verba Epiſtolæ funt, laudauite
etiam Marco Ephefi Archiepiſcopo ia Cooc. Florentino, Seffione
XXIII. Tom. XIII. Concil. colum . 376. Sanctiffimi Papæ, qui nunc
eft , fynodalium non tot capita, quot fcripfitis, regia urbis incola
notarunt, ſed duo tantum , quorum alterum ad divinafpe&tat,quod
dixerit, inquiunt, Spiritum S. etiam ex Filio procedere; alterum
vero ad incarnationem , quod dixerit, Dominum ut bominem effe
absque peccato originali. Et in primum quidem confonas Romano
rum Patrum attulere ſententias , nec non Cyrilli Alexandrini ex fa
oris ejus commentariis in Jobannem , per quas demonftrarunt , fine.
quaquam afferere , Filium eje caufam Spiritus : unam quippe noua
runt caufam Filii ac Spiritus, Patrem ; illius quidem ſecundum ge
nerationem , hujus autem fecundum proceffionem , fed fignificare, quod
per ipfum prodeat, eaque ratione oftendere ejusdem effentia nullacum
varietate communionem . Sed de hac Epiftola fuſc porro Tractatu
do litibus inter ipfos Latinos ob proceſſionem Spiritus S. a Filio e
quibusdam affertam exortis. Sed non contenti generali hac refpon
fione ipfa Cyrilli verba videamus,
Objiciunt ergo primo; Cyrillum paflim docere , Spiritum S. 2
Filio profundi. Sic quidem Cyrillus Lib. II. in Johannem , Cap. I.
Tom. IV . operum , p. 127. ftatim fubjecit: Si vero Chriſtus in vo
bis, æqualem per omnia fimilitudinem ftatuens Filii cum Spiritu, qui
proprius ejus eft, & ab co ſecundum natyram profunditur. Et Epi
ftola X. Tom . V. Part. II. p. 74. quani & Synodus æcumenica Ephe
Joy.assaro' fina firmavit: Quamvis & in fubfiftentia fit propria Spiritus,'&s in
telligatur fecundum fe, quatenus Spiritus eft, & non Filius; atte
men non alienus eft ab ipfo : eft enim Spiritus veritatis appellatus; at
Chri
 EX TEST . PP. ORIENT. ŽETITA. 831
Chriftus eft veritas ; & profunditur ab ipfo fimiliter ut ex Deo eft
Patre. Profunditur, inquit, Spiritus S. & a Filio & ex Patre , non
vero éxTOPÉUETAS , procedit, uti quidem Latini vulgo verterunt verw
ba Cyrilli, Rurſum Lib. de recta fide ad Theodoſium , multum ante .
finem , Tom. VI. p. 34. Divinus Petrus Judgos alloquensdixit: op.a.or's!
Pænitentiam agite, & baptizetur unusquisque veftrum in nomine
Jefu Chrifti, in remiſionem peccatorum veftrorum , & accipietis
donum Spiritus S. Sibienim addictum abſolvens a peccatis, max fuo
inungit Spiritu ; quem ipſum quidem .Verbum ex Deo Patre emittit,
& exfua natura nobis reſcaturirefacit. Communem autem quodam .
modo rem ponens in difpenfatione carnispropter unionem , etiam ficut
bomo inſpirabat corporaliter : ſuflavit enim in fanctos Apoſtolos dia,
cons : Accipite Spiritum S. Et ; Non.ex. menfura dat Spiritum , ſecane,
dum Johannis vocem ; fed ipfe ex fe ipfo emittit , fimiliter ut ET PA
ter . Et Lib. de recta fide ad Reginas , citato loco , p. 156. Accipit
igitur ut homo, non tam fibi illud impetrans, quam toti generi bu-
mano per fe ipfum & in fe ipfo primo., dat vero divine ex propria
ſua natura dignis accipere. Dialogo III. de Trinitate, Tom . v .
Part. I. p. 482. Qui ergo nos in terra filiorum gloria velut deaurat,
eft Spiritus S. qui quandoquidem Filii eft, in aliis quidem efficit ad
optionem ; in co vero' nihil efficiet, cujus non eft adfcititius , neque
extrinfecus prodiens, fed fubftantialiter ipfius exiftens, Es per ipfum
profufus in cos qui ad accipiendum digni, cum Patris beneplacito.
Inferunt ergo Latini: Toties Cyrillus docet, Spiritum S. profundi a
Filio ut a Patre. At in expofitione SymboliNicæenſis diſerte ait:Sopassus kry
1 profunditur, hoc eft egreditur ex fonte Deo Patre Spiritus S. Lib. II.
item in Johannem ajebat, Spiritum S. ſecundum naturam profundi
ex Filio ; quod nonniſi æternam & hypoftaticam proceffionem fub
innuit. Verum verba Cyrilli, qnibus Spiritum S. docet ex Filio pro .
fundi, de temporali faltem effufione"SpiritusS. effe intelligenda ;
patet utiqne ex verbis adductis Dialogi III. de Trinitate Inquiebat
enim : Ipfe per Filium profufus in eos qui ad accipiendum digni,
quod utique de temporali faltem , & fuper nos facta profuſione
Spis
 832 TRACT. XV . SOLVONTUR ARGOMENTA

Spiritus S. intelligitur. Sic & adductis verbis ex Lib. de recta fide

ad Reginas dicebat: Dat ex ſua natura dignis accipere; quod uti
que denuo de temporali faltem , & nobis facta donatione Spiritus S.
intelligitur. Rurſum de recta fide ad Theodofium ajebat : Non ex
* menfura dat Spiritum S. ( fidelibus ſcilicet) fed aque fimiliter ut &
Pater ex fe ipfo emittit Spiritum S. nempe in fideles. Hiſce vero pa
ria omnino habebat Epiſt. X. In priori enim loco inquit : Sed ipfe
EK ſe ipſo emittit Spiritum S. fimiliter ut & Pater. In poſteriori
vero : Es profunditur ab ipfo fimiliter ut & ex Deo Patre. Pari.
ter ergo faltem in poſteriori hoc loco dc effuſione temporali faltem
Spiritus S. agit. Alibi equidem Cyrillus inquit : Profunditur quidem ,
hoc cft procedit ex Patre; ſed num ob idem idem ſenſus ubique ob .
tinet? Utique dum pariter Spiritus S. a Patre profundi dicitur, aut
de temporali, aut de æterna hypoſtatica effufione Spiritus S. intelli
gitur. Et hinc cum Cyrillus dixiffet in expoſitione Symboli Nicx
enſis: Qui profunditur ex Patre ; ne in dubio relinqueret, quo in
fenfu illa dixerit , num de temporali, an de æterna effuſione Spiritus
fancti, addit: Hoc eft procedit. Plane ergo nihil hinc neceſſario pro
ſenſu ſuo Latini colligere poterant. Quod tandem Lib. II. in Johan
nem ſecundum naturam ex Filio profundi Spiritum S. docebat, de
eo infra, ubi oſtendemus, -quoinodo dixerit Cyrillus ſecundum na.
turam ex Filio exire Spiritum S. Hæc enim eadem .
Objiciunt porro, Cyrillum docere, ex ſubſtantia Filii eſſc Spi
ritum S. Lib. X. in Johannem , Tom . IV . operum , p . 9.26. Idem
fignum vobis fit, ex mea Spiritum effe fubftantia, & mentem effe
quaß mcam , quia futura , ut ego , vobis prædicet. In Theſauro ,
Allertione XXXIII. Tom . V. Part. I. p. 334. Hinc rectas de Spiritu
S.fententias haurire potes, & diſcere illum a Servatoris fubftantia
offe, nec alienum ab unius deitatis cflentia. Rurſus p. 336. Quia
ex ſubſtantia Chrifti eft illum hominibus dilargientis. Et aſſertione
XXXIV . p. 344. Neque cum hæc Salvator de Spiritu S. dicit , im
perfectum eum effe oftendit; fed ut audientibus certiorem fidem fa
ciat, cum ait, uti effentia ipfius ( five ex effentia ipfius) exiftentem ,
mibil
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 833
nibil aliud locuturum , quam quod ipfe velit. Rurſum affertionis
XXXIV . titulum format hunc : Quod ox effentia Patris & Filii Spi
ritus S. Denuo eodem p. 344. Ex ſubſtantia Filii Spiritus, eget
quafi (ut ita dicam ) qualitas exiſtens Dei , omnibus dominantis. Et
P. 347. Beatus Johannes ex Patris ex Filii ſubſtantia demonſtrans
Spiritum S. in Evangeliis inquit: Spiritus veritatis, qui a Patre
procedit. In Epiftola vero: Spiritus eſt veritas. Quæ repetit & Lib.
argumentorum , quod Spiritus S. fit Deus , Tom. V. operum, Part. I.
1
p. 672. In Theſauro , aſſertione XXXIII. Tom . V. Part.I. p. 338 .
Quoniam vita ſecundum naturam Filins eft, & Spiritus S. qui ab >

ipfo datur, vivificat; reliquum ut ex eſſentia Filii & Dei elle fates
mur Spiritum , & omnem ipfus poteftatem & operationem habere.
Et aſſertione XXXIV. p. 347. Cum Sermo fit lux vera , illuminat
vero Spiritus S. neceffarium eft, Spiritum effe effentiæ ( five ex ellen
tia ) Scrmonis, per quem illuminat omnem bominem ; vcluti quen
dam proprium radium nature emittens , Spiritus illuminatiorcm .
Tandem verbis fupra laudatis ex Lib. X. in Johannem mox ſubdit :
Non vero ficut ego prediceret futura , nifi omnino in me exifteret,
per me exiret , & ejusdem fubßantia mecum ( five ex eadem fub
ftantia) exifteret. Verum non alio ſenſu Cyrillus dicit , Spirituin S.
eſſe ex fubftantia Filii , quam quo ſupra Athanafium idem docere
audivimus; nimirum quod ejusdem fit eſſentiæ , five eadein eſſentia
gaudeat cum Patre & Filio. Hinc aſſertione XXXIII. Theſauri ad
debat : Eft ex effentia Filii, & non alienus ab effentia deitatis. Sve
1 tum enim Patribus græcis, ubi quod latini dicunt, unius eſſentix
hy elle alterum cum altero , efferre volunt, disere , alterum ex alte
rius effentia effe. Hinc & ipfi Græci idem fignificaturi, partim Spi
ritum S. dicunt eſſe ex eſſentia Filii , partim eſentiz Filii eſſe, uti
habebat & Cyrillus aſertione XXXIV. & Lib. X. in Johannem . Ne
que hiſce obſtant illa aſſertione XXXIV. Johannes ex Patris & Filia
ſubſtantia demonftrans, inquit: Spiritus veritatis, qui à Patre pro
cedit. Utique enim ideo quia Spiritus a Patre procedit, Spiritum S.
fequitue ejusdem deitatis eſſe cum Patre & Filio . Et hunc in ſen ,
Y y ſum
834 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

Ex hac eniin ra
ſum addit : in Epiſtola vero : Spiritus eft veritas.
tione fequitur faltem : dum Filius Dei pariter eſt veritas ; at Spiri
tus S. Spiritus veritatis ; Spiritum S. confubftantialein eſſe Filio ; non
vero quod etiain ex Filio procedat , ut cuique patet.
Rurſum objiciunt, Cyrillum Alexandrinum paſlim docere :
Spiritum S. ex Filio eſſe. Lib. IX. in Johannem , Tom. IV. p. 810 .
Ideo Chriſtus infuuſlavit corporaliter, oftendens quod ficut ex humano
ore Spiritus prodit corporaliter , fic ergo ex divina ſubſtantia modo
Deum decenti profunditur qui ex co Spiritus. Lib. X. in Johannem,
Tom . IV. p. 837. Itaque tanquam ſciens ea quæ in voluntate ſunt
Unigeniti omnia nobis nunciat : . non eam habens ex diſciplina noti
tiam , ne miniſtri partes obire videatur , & alterius deferre fermo
nes , fed tanquam ipfius Spiritus, 1.ti modo dicebamus ; & nullo do
cente ſciensomnia quæ funt ejus, ex quo in quo eft , divina fan
{tis myſteria patefacit; ut nimirum humana mens omnia que funt
in homine cognofcens, prolatitio verbo foras enunciandi voluntates
ipfius miniſterium præſtat anima , cujus eft mens , cum diverſum
quiddam notionibus effe videatur ac nominetur : non fit tamen al
tera natura , fed velut pars totum complens, & in anima exiſtens,
ut creditur , ex ipſa prodiens. Commentario ad Joelen , Tom.
III. operum , p. 228. Etenim eft Deus ex Deo ſecundum naturam
Filius, (ex Deo enim & Patrc natus eft) proprius vero ipfius , & in
ipſo , ex ipfo Spiritus eft, quemadmodum nempe idem Spiritus &
in ipſo Deo ac Patre intelligitur ; quatenus autem factus eft homo no
bis fimilis, impertitim babere Spiritum dicitur. Dialogo VII. ad
Hermiam , Tom. V. Part. I. p. 641. Itaque Dominus nofter Jeſus
Chriſtus de omni, opinor, fideli ac bono veniemus, inquit, ego se
Pater, & manfionem apud eum faciemus. Et, in buc cognofcimus,
quoniam in nobis eft, e Spiritu quem dedit nobis. Etenim domeſtico
& in fefe habitante, naturali veroque Deo eatenus ditatur quispiam ,
quatenus Spiritum ipſius accipit, non ut alienum aliquid , ET ſub
ftantialiter ſeparatum , ſed ejusmodi quod ex ipfo Et in ipfo , ac
proprium ipfius & æqualem cum ipſo dominatum gerens. Rurſum
ante
 Ex Test. PP. ORIENT. PETITA. 835
ante finem , p. 657. Verumtamen illud dicunt , quod Chriſtus de ſe
dixit : De meo accipiet , & annunciabit vobis : & idcirco partici.
pem dicunt Spiritum Filii. Minime, abfit. Nam quod ex illo , eg in
illo, & proprium ejus quomodo particeps ejus effet unquam , ege
aguali habitudine cum extraneis ſanctificaretur, alienum effet fi
cundum naturam , cujus proprium effe dicitur ? Lib . de recta fide
ad Theodofium , multum ante finem , Tom. VI. p. 3 3. Non alic
num his qui baptizantur immittit Spiritum S. ſerviliter , et ut
miniſter, ſed ut Deus fecundum naturam cum poteftate ſumma , qui
ex ipfo , este propriusejus , per quem Es divinus nobis character im .
primitur. In Theſauri aſertione XXXIV. Cum unus fit Dominus
Jeſus Chriſtus ſecundum vocem Pauli ; Dominum vero Spiritum vo
cat : nullam agnofcit natura differentiam Filii Et Spiritus S. ſed
tanquam ex ipſo & in ipſo naturaliter exiftentem Dominum appellat.
Rurſum p. 343. Si ergo cum Spiritus ipſum ad apoſtolatum voca
rit , a Jeſu Chriſto vocatu : n fe effe ait : oftendit aperte, Spiritum S.
non effe alienum a ſubſtantia Filii, fed in ipfo & ex ipfo, & ficut
operatio quadam naturalis, quæ omnia poteft implere quæcunque
vult. Rurſus
p. 344. Cum fit mens Chriſti, omnia quæ in ipſo
funt difcipulis loquitur, non ex propria voluntate , neque in alicna
voluntate ejus in quo & ex quo eſt congrediens , fed tanquam ex
effentis ipfius naturaliter prodiens, integramque ipfius voluntatem &T°
operationem habens. Et p . 350. Filius oftendens manifeſte, quod
Spiritus ex ipſo exiftens verba quoque ex ipſo adminiſtraret, non
loquetur, inquit, ex ſe ipſo, ſed quæcunque audierit, loquetur,
quia de meo accipiet: perinde eſt ac fi mel de qualitate naturali fibi
innata dicat: Nihil ex fe ipfo guſtantium funſui immittit , ſed ex
meo accipiet; tranſeunte ſcilicet naturaliter fubftantiarum qualitate
in ea que inſeparabiliter ex eis proveniunt. Et p. 354. Cum
Chriſtus leges ferat & ſtatuat, Spiritus quoque S. qui in ipfo is
ex ipſo naturaliter eft, easdem leges ſancit. Rurſum p. 358. Ne
ceffe eft fateri , Spiritum effe effentie Filii, tanquam enins qui ex
ipſo naturaliter eft, & ab ipſo ad creaturas miffus rénovationem
Yy 2 facit.
836 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

facit." Lib. I. de adoratione, p. 9. Non eſt autem Spiritus mutabi.

lis, vel fi hoc morbo laborat , in ipfam divinam naturam cadet re
prehenfio: fiquidem Spiritus eft Dei Patris , ita vero etiam Filii,
qui fubftantialiter ex ambobus, id eft ex Patre per Filium profluit.
Libro declarationum XII. anathematiſmorum , ad anathematiſmum
IX. Tom. VI. p. 154. Cum bomo fa £tus ft unigenitus Dei Sermo,
ctiam fic tamen Deus manfit , omnia exiſtens qua Pater eft, excepto
folo, hoc demto , quod ille Pater eft, & proprium babens, qui ex
ipfo , & effentialiter imbarens illi Spiritus S. figna illa divina po
tontto operatus eft. Tandem Lib. IV. contra Neſtorium , p.98 . In.
trinfecus igitur Filio Ege ab ipſo eft Spiritus ejus, cujus rei perſpi.
cuum eft argumentum , quod etiam aliis illum tribuere poteft. Et p.
166. Qui Spiritum S. officiunt fervum , impii funt ; ipfum quoque
ci conſubſtantiale Verbum dedecorant, cum illum , qui G ab ipfo &
in ipſo per naturam , &ipfius proprius, ſervili menſura circumdant.
Verum nequaquam mentem Cyrilli eſſe, dum inquit, ex Filio
Spiritum S. eſſe , quod ex Filio procedat Spiritus S. ntique diſerte
patet ex eo , quod cum in declaratione anathematismi IX. dixiſſet :
Spiritum S. effe ex Filio; hincque T'HEODORETUS in refutatione hu
jus IX. Anathematis objeciſſet: Si proprium dicit Filii Spiritum S.
ut a Patre procedentem & Filio conſubftantialem , bene dicit; fin
vero quod a Filio aut per Filium exiſtentiam babeat, impie fentit:
Cyrillus ad hæc refpondeat: Omnino quidem fe proprium dixiffe Spi.
ritum S. Filii, tanquam qui ex Patre procedat fecundum Domini
docem ; non tamen alienum a Filio effe Spiritum S. ſed ejusfecundum
naturam proprium . Ubi utique , cum Theodoretus occafionem du
bitandi ſumſiſſet ex co quod Cyrillus dixerat, Spiritum S. ex Filio
eſſe , hincque duplicem ſenſum quo proprius dici poterat Filii Spiri
tus S. Cyrillo propofuiſſet, fi Cyrilli mens fuiſſet , ideo ex Filio eſſe
Spiritum , quia ab eo procederet: omnino utique in hac ſua re
ſponſione ad Theodoreti objectionenı illam idem afferuiffet. Nunc
vero cum adhuc dun priorem faltem ſenſum a Theodoreto allatum
fe fequi perhibeat, quo ſcilicet Spiritus S. proprius dicitur Filii, five
 EX TEST . PP . ORIENT. PETITA . 837
ex Filio eſſe, quia a Patre procedit, & non alienus a Filio fecun
dum naturam : patet hinc utique, nequaquam mentem Cyrilli fuiſſe
dum inquit , Spiritum S. ex Filio effe, quod etiam ex Filio procedat
Spiritus S. Non vero alio ſenſu Spiritum S. ex Filio eſſe docet Cy. /

rillus, quam quod ex Filio nobis detur. Conſtat hoc ex verbis ejus.
Lib. V. in Johannem , Cap. II. Cum enim p. 472. de Chriſto in
baptismo Spiritum accipiente locutus dixiſſet : Excepit vero que
modo? Nam exponendum eft neceſario quod diximus. Num tanquam
non babens ipſum ? Abſit. Proprius enim eft Filii Spiritus, neque
extrinfecus immittitur ficut nobis a Deo ſuppeditatus, ſed ineſt na
turaliter ipfi quemadmodum & Patri, & per ipſum prodit ſanctis,,
prout unicuique convenit a Patre diſtributus; mox deinde fubdit :
Accipit ergo Unigenitus Spiritum S. non fibi ipfi : eft enim ejus, og
in eo , & per cum Spiritus , ficuti jam ante diximus ; fed quoniam
homo factus, totam babebat in ſe naturam , ut eam omnem inftaura
1
ret , atque in integrum reftitueret. Ubi quod primo loco dixerat :
Spiritus S. eft in Filio, ET per eum datur ſanctis; in poſteriori idem
ſic effert: Spiritus S. eft in Pilio, as per Filium , ut modo diceba.
mus ; adeoque dum pofteriori loco inquit : Spiritus S. eft per Filium ,
nihil aliud fignificat, niſi quod Spiritus detur per Filium. At dicere
per Filium & a Filio , five ex Filio dari Spiritum , idem eft. Recte
ergo ſecundum Cyrillum dicitur , Spiritum S. eſſe ex Filio eo in
ſenſu , quo ex Filio dari Spiritum S. nobis ſignificatur.
Quo inde ſenſu toties etiam dixerat ex Filio elle Spiritum S.
idem porro liquet ex verbis adductis ex Lib. I. de adoratione : Natu
raliter , inquit, ex ambobus eft Spiritus S. id eft per Filium ex Patre
effunditur, fupcr creaturas ſcilicet.' Ex Filio ergo ideo Spiritum S.
cſſe dicit , quia ex ipfo fuper creaturas effunditur.-Et fane hoc ſenſu
commode dici ex Filio eſſe Spiritum S. patet ex ipſis verbis Johannis
Evangeliſta : inquit enim : Spiritus S. tunc nondum erat , quia
Chriſtus nondum erat glorificatus. Hic nequaquam intelligitur, Spi
ritum S. nondum fuiſſe in ſubſtantia , ut cuique patet ; fed faltem
quod nondum fuerit datus usque dum glorificatus eſſet Chriſtus.
Yy 3 Pari
838 Tract. XV , SOLVUNTUK ARGUMENTA

Pari ergo ratione commode additur , Spiritum S. eſſe ex Chriſto :

vere enim Spiritus datur ex Chriſto. At hic efi fignificabat dari. Et
hinc ANASTASIUS Sinaita etiam Lib . I. de fidei dogmatibus : Etenim
Dominus, inquit , demonſtrans ex fe ipfo ipſum cxiftere Spiritum S.
inſuflans dedit Spiritum S. diſcipulis. Ubi pariter non alio in ſenſu
Spiritum S. inquit ex Filio exiftere, quam quod Spiritus S. ex Filio
nobis detur. Subdit enim : Salvator nofter ex fe ipfo tanquam ex
quodam thefauro præbebat Spiritum iis qui erant idonei. Sed de
hoc deinde.
Sed inſtat ad verba adducta Cyrilli ex Lib. VII. ad Hermiam
Jeſuita Petavius Lib. VII. de Trinitate, Cap. III. Neceſſe eſt occadas
intelligatur ifta proceffio, hoc eft ejusmodi que fubftantiæ Filii con
junctum & uoououo illum conftituat, quod temporalis mifſio non ef
ficit. Falſum utique, teinporalem miffionem Spiritus S. ex Filio
non oſtendere Spiritum S. ſubſtantiá Filii eſſe conjunctum & ouoou
olov. Si enim Spiritus S. ex Filio five ex Filii ſubſtantia datur; opor
tet utique Spiritus S. fit in ſubſtantią Filii, & ejusdem fubftantiæ
cum Filio.
Rurfum ad illa ex Lib. de recta fide ad Theodofium fic ibi.
dem inſtat Petavius : Animadverti volumus, non poſſe de temporali
miſſione ac donorum effufione intelligi quod ibi dicitur, ex ipfo & T.
per ipſum effe Spiritum S. ſed de ſempiterna & fubftantiali ejus pro
dułtione neceſſario accipi. Niſi enim fic interpretemur , inepta erit
Tautodoxía , & ludiera prorſus argumentatio, imo nulla : quippe
id agit co loco Cyrillus, ut Chriſtum etiam affumta carne unicum na
turalemque Dei Filium probet inde quod que Dei propria ſunt, han
beat, ut Spiritum S. præbeat non tanquam adminiſter ac fervus
alienum , ſed utpote Deus proprium fibi, ut qui fit ex ipfo per
ipſum . Hic ſi præpofitio, ex , temporalem Spiritus S. ac donorum
ejus communicationem ſignificat, nibil efficit Cyrillus; quin etiam +

ridicule quod controverſum eſt ad hujus ipfius probationem adducit.

Nam temporalem illam , quæ fit in baptifmo, Spiritus S. miffionem x
Chriſto plena auctoritate, non ſervili conditione adminiſtrari ex eo
con
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 839
concludet, quod ab ipſo & per ipſum temporali itidem miffione pro
cedit Spiritus; quod frivolum eft & inſulfum . Itaque neceſſe eſt ut
fubftantialem productionem adhibeat; ex qua ſola conſequens ſit,
Chriſtum non tanquam alienum quiddam largiri Spiritum S. ſed vea
lut proprium , utpote quod ex ſe ese per fe fit. Etenim ex eo quod
Spiritus S. a Chriſto naturaliter & ſecundum ſubſtantian oritur , ut
iš autoũ efe dicatur, ſequitur bunc ab illo velut proprium ſuopte
jure & auétoritate mitti ; non autem ſequitur ex eo , quod tempo
rali miſſione tribuitur. Sed primo ipfa verba citato loco nequaquam
erant : Ex Filio & per Filium , fed faltem : Ex Filio & proprius
ejus; uti ipſa ejus verba videbamus. Sed hoc in tranſitu. Falfum
deinde, verba Cyrilli eſſe, aut ipſum argumentatum fuiſſe : Spiri.
tus S. a Filio mittitur ; ergo ſervili modo non mittitur a Filio : cum
utique verba ejus eſſent: Qui ex ipfo & proprius ejus. Adeoque fe.
cundum datum verborum Cyrilli ſenſuin , hæc ejus argumentatio :
Spiritus S. ex Filio , ex Filio , inquam , id eft ex ſubſtantia Filii no.
bis datur ; ergo non ſervili modo, & tanquam alienus a Filio Dei
Spiritus datur. Siccine vero argumentari eſſet frivolum , inſulſum ,
ridiculum ? Ut adeo abſone ſolum hic fuuin ſenſum obtinere poffe
urgeat Jeſuita,
Sed porro ad verba Cyrilli ex Lib. X. in Johannem idem Je
fuita inſtat: É'x Toû vloő ési, exiſtit e Filio. Id autem čuocãdãs in
terpretandum effe tota illa diſputatio convincit; tum etiam quod
év conjunxit eum . At illud, év ñ fiibftantialem in Filio Spi.
ritus exiftentiam indicat. Ergo & & où ſubſtantialem ab eodem pro
be cefſionem exj; sitet. At qui dum inquit ibidem Cyrillus ex Filio eſſe
72 Spiritum S. nonniſi ratione principii hoc eßet intelligendum ? Totius
1
illius difputationis finis oſtendere , Spiritum S. non alienum eſſe a
Filio , fed ipfi ómootorov; quomodo vero hoc non fequeretur ex eo,
quod Spiritus S. ex Filio ; ex Filio inquam , id eſt ex Filii ſubſtantia A 1

nobis detur. Porro prout quidem tò ev æ fubftantialcm Spiritus

fancti in Filio ſignificat exiſtentiam , id eit quod Spiritus S. fit in
ſubſtantia Filii: ita utique omnino pariter tò où Spiritum S. ligni.
ficat
,5
 840 TRACT . XV . SOLVUNTUR ARGOMENTA

ficat ſubſtantialiter & naturaliter mitti, id eſt ex ſubſtantia Filii no .

bis dari. At falſum inde Tò éĞ öū ſignificare, quæ quidem mens Je.
fuitæ , proceſſionem ſubſtantialem æternaın . Hujus fanc nulla con
fequentiæ ratio. Nulla porro aeceſſitate hæc conjungere Jeſuitam , ex
verbis Cyrilli modo allatis , Lib. V. in Johanncm , Cap. II. liquet.
Quod enim hactenus dixerat, Spiritum effe in Filio, & per Filium
creaturæ dari; illud deinde ita inferebat, Spiritum in Filio & per .

Filium eſſe. Numne vero hic obiade etiam per Filium effe fubftan
tialem proceſſionem fignificat, quia tò in Filio eſſe ſubſtantialem
Spiritus fancti in Filio exiſtentiam ſignificat? Ipſe utique Cyrillus 1

ſenſum horum verborum effe fatebatur: Qui eft in ipfo et per Fi

lium datur.
Cichovius Nonnemo cum loca adducta ex Lib. IV. contra Neſtorium una
quæl. II. p.21.cum hiſce ex eodem loco adduxiſſet: Dominus Jeſus Chriſtus ex ſua
plenitudine profundit Spiritum S. ut & Pater ; fubdit: Adverten A

dum , locis primo citatis ſufficienter innui, quod Spiritus S. non pof 5

ſet dari nobis a Filio, fi non procederet ab ipſo, vel fi non ita ejus
proprius effet ficut eft Patris. Quomodo vero Filius non æque ut
Pater Spiritum S. nobis daret, cum eundem in ſubſtantia ſua pro
prium habeat , niſi pariter etiam ex Filio procederet Spiritus ſanctus ?
Proprius deinde Spiritus S. eſt tam Filii quam Patris; verum neuti
quam hinc ſequi , Spiritum S. etiam a Filio procedere, Tractatu
peculiari oſtenſum .
Idem Auctor porro , cum verba adducta ex Thefauri aſſor
tione XXXIV. p. 350. adduxiſſet, ſubdit: Ex quo evidens eruitur
argumentum . In eo fenſu Filius de Spiritu S. dixit: De meo accipiet,
in quo hæc ipſa verba diceret mel de dulcedine ex fe inſeparabiliter
procedente. Sed mel bec verba diceret de dulcedine ut exſe natura
liter & cffentialiter procedente. (utraque propofitio eft S. Cyrilli, ut
patet legenti) Ergo juxta Cyrillum tam certum eft, Spiritum S.pro
cedere ex Filio, quam certum eft, dulcedinem proccdere ex melle.
Verum primo verba Cyrilli quidem ſunt, ita dicerc Chriſtum de
Spiritu S. Ex meo accipiet, prout melde qualitate naturali idem
dico.
 EX TEST. PP, ORIENT. PETITA .
841
diceret. Sed non obinde mens Cyrilli , univerſaliter oinnino inter
ſe convenire Filium & Spiritum cuin melle & qualitate ejus naturali,
fel faltem in uno tertio. Secus fi univerfaliter hæc intelligerentur :
multa hinc abfurda fequerentur. Neque deinde verba Cyrilli funt :
Prout mel diceret de qualitate naturali, five dulcedine ex ſe proce
dente : Sed folum : Perinde ac fi mel de qualitate naturali fibi in
nata diceret. Adeoque prout dulcedo ingata 'melli; fic pariter hine
fequeretur faltem , Filii in ſubſtantia Spiritum ſanctum eſſe , non
vero quod etiam ex Filio procedat. Porro mulla ratione dici poteſt,
qualitatem naturalem a ſuo fubjecto produci : dulcedinem v.gr. quæ
huic vel illi melli ineſt, ab eodem melle produci ; ſed omnino a
quo fubjectum aliquod producitur, ab eo etiain & qualitas naturalis
illius ſubjecti producitur. Sic naturaliter, homini ineſt viſibilitas v . 4

gr. non tamen Petrus vel Paulus produxit viſibilitatem , fed ipfc a
quo & illi producti. Et fubdit quidem Cyrillus: Tranſeunte fub
ftantiarum qualitate in ca , quæ infeparabiliter ex ca proveniunt,
(proveniunt enim , inquit , ut habent verba græca , non proccdunt)
quemadmodum dulcedo ex melle, calor ex igne, refrigeratio ex aqua,
id eſt qualitate v . gr. mellis tranſeunte in dulcedinem , quæ inſepa
rabiliter ex eo provenit : verum voce provenire non produci ſignifi
cat, tanquam ſenſus ejus effet, quod a melle producatur dulcedo ;
fed faltern hoc ipfo fignificat, quod feſe ex melle exſerat dulcedo,
prout etiam ex igne exſerit ſeſe calor , ex aqua refrigeratio.
Objiciunt porro , Cyrillum docere : Spiritum S. naturaliter &
modo Deum decenti ex Filio exire. - Lib. X. in Johannem fub finem ,
Tom. IV. p. 925. Non alienus a ſubſtantia unigeniti intelligitur Spie
ritus S. ſed naturaliter ex ea exit , nihil aliud quam quod ipſe exi.
ftens, quod ad identitatem natura attinet, licet in propria ſubfiften
tia fubfiftere intelligatur. Lib. XI. Cap. I. p.929. Quoniam Spiritus
Filio conſubſtantialis eft, exitque modo,Deum decenti per cum , omnem
ejus habens perfectiſſimam in omnibus operandi vim atquc efficaciam ;
ideo ait : Quia de meo accipiet. In Theſauro aſſertione XXXIV. p.
345. Tom . V. Part. I. Quando igitur Spiritus S. in nobis exiſtens
2% confor
 842 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

conformes nos facit Dei , provenit autem & ex Patre ac Filio : per
manifeſtum eft , quoil divina fit naturæ , ſubftantialiter in ipfa ET
ex ipfa proveniens. Quemadmodum profecto etiam inſufflatio ex ore
bumano excurrit, quamvis parvum ac non fatis aptum exemplum.
Et p. 344. Spiritus S. non ex propria voluntate, neque aliena aʻvo
luntate ejus, ex quo & in quo eft, loquitur; ſed veluti ex ſubſtan
tia ejus naturaliter prodiens totam ipfius voluntatem operationem .
que babet.
Verum erant hæretici , qui'Spirituin S, a Servatore tanquam
miniſtro aut inftrumenti ratione blasphemabant nobis fuppeditari.
Hos ergo perftringens Cyrillus toties inquit , ſubſtantialiter, natu
raliter, modo Deum decenti exire a Filio Spiritum S. Meminit ho
rum inter alia & Lib. IX. in Johannem , Tom . IV. p. 810. dicens :
Attamen iis qui Filium a Dei & Patris ſubſtantia alienum efie pu
tant, jure dicet aliquis: Quomodo , quæſo, veritatis Spiritum , id
eft Filii dat Pater non tanquam peregrinum aut alienum , ſed ut pro
prium Spiritum, cum fecundur vos diſtinctum habcat afua fubftantia
Sermonem , et Spiritum cffc Filii nullus ambigat ? Rurſus vero :
Quomodo fi alterius eſt Filius fubftantiæ , Patris tradit Spiritum ut
fuum Scriptum eft enim infufflafſe diſcipulis ſuis dicendo: Accipite
Spiritum S. Numquid ergojure putabit quis , imo vero firmiter ere
det, cum naturalium Dei ac Patris bonorum fubftantialiter particeps
fit Filius, Spiritum eu modo babere, quo & Pater cenfetur, non
adventitium nequc extrinfecus, furor enim eft ita fentire; ſed quo
modo unusquisque noftrum proprium in fe ipfo Spiritum continet, ET
ab intimis, vifceribus ad exteriora profundit? Propterea corporaliter.
Chriſtus fuffavit: oftendens boc figno, quia quemadmodum ab ore' bu.
>

- mane corporaliter Spiritus prodit, fic ex divina fubftantia deitati

congruenter Spiritus, qui ex ipſo, profunditur. Hos inde hæreti
eos & alibi perftringit Cyrillus. Sic enim Lib. de recta fide ad Theo
dofium verbis ſupra laudatis: Non alienum his, qui baptizantur,
immittit Spiritum S. ſerviliter ut miniſter, fed ut Deus ſecundum
naturam cum poteftate ſumma: quia ex ipfo & proprius ejus, per
quem
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 843
quem ego divinus character imprimitur. Sic & alibipaflim . Verita
tem itaque catholicam adverſus hæreticos hoſce aſſerturus Cyrillus
toties inquit: naturaliter, ſubſtantialiter, non miniſtri modo,ex Filio
exire Spiritum ſanctum , non tanquam alienum a Filio dari Spiri
tum S. id eſt ex natura & ſubſtantia ſua non alienum dari nobis Spi
ritum a Filio. Ut ſane nihil agat Jeſuita Petavius , dum Lib. VII.
de Trinitate , Cap. III. num. 9. ad verba primum laudata ex aſſer
tione XXXIV . Theſáuri inftat: Non poteft hæc proceffio SpiritusS.alia
fingi quam ſubſtantialis, qua ex Patre Filioque progredi dicitur, ex
πατρος και υιού, cum hocfubindeinterpretans dicar ουσιωδώς εξ αυ
Tims or forwv; ut fit idem procedere ex Patre & Filio, quod procedere
ex fubftantia Patris & Filii. Proinde cum ex ſubſtantia utriusque
cuoladiüs id eft fubftantialiter procedat: conſequens erit, ipſum ex
Patre & Filio fubftantialiter procedere. Nam , ut oſtenſum , dum
inquit Cyrillus , ſubſtantialiter ex ipſa proveniens, nonniſi de tem
porali miſlione Spiritus fancti loquitur, ' qua ex ipfa divina ſubſtantia
nobis profunditur.
Cichovius ,
Eadem verba Cyrilli alius fic urget : Hic, quæſo, advertant
Greco-ruſſi, non folum expreffe dici Spiritum S. procedere ex Patre quel L.p. 34.
ū . Filio, fed etiam probari. Probatur enim Spiritus S. effe ex ef
ſentia Patris & Filii per hoc , quia procedit ſubftantialiter ex Patre
& Filio ; ergo ſupponit tanquam certius & notius principium , Spi.
ritum S. procedere ex Patre & Filio ; alioqui probaret ignotum per
ignotum , & id quod ( etiam inter Photianos) eſt certum , per ( cis)
incertum ; imo ſecundunieos falfum & bæreticum . Verum primo
nullibi in foco illo Cyrillus dicit : Spiritum S. procedere ex Patre era
Filio. Ipfa enim ejus verba faltem erant : Provenit autem ex Patre
J. Filio ; quibus utique de temporali ſaltem miſſione Spiritus S. lo.
quitur . Probat porro Spiritum $. eſſe ex divina eſſentia , five divina
gaudere eſſentia : (hæc enim Cyrilli verba) Quia fubftantialiter ex
divina effentia provenit ; non vero : Quia fubftantialiter ex Patre. Er
Filio procedit ; procedit , inquam . Quomodo ergo hic tanquam
notius & certius principium fupponeret, Spirituna S. procedere ex
ZZ 2 Patre
 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
844
Patre & Filio ? Falſum vero , ' fic probare Cyrillum ignotum per
ignotum , & certuin per incertum . Si enim Spiritus S. ex divina
eſſentia naturaliter five ſubſtantialiter provenit ubi ad nos mittitur ;
oportet utique , ut Spiritus S. divinæ fit eſſentiz . Ubi hic, quæſo,
certum per incertuin , & ignotum per ignotum probatur ?
Et pergit deinde idem Auctor: Advertant item , boc argumen
tum enerve fore nifi in hoc refolvatur principium : A quocunque
procedit Spiritus S. ei eſt conſubftantialis: ideo enim dicitur effeex
cffentia Patris & Filii, quia procedit a Patre os Filio. Si ergo non
procedit a Filio, non eft ex effentia Filii, és confequenter non eft
confubftantialis Filio. Falfum vero effe , quod fecus argumentun
Cyrilli enerve foret, niſi in hoc reſolvatur principium , modo oftenfum ,
Prout pariter falfum , ideo dici eſſe ex eſſentia Patris & Filii Spiri.
tum S. five ejusdem effentiæ efle çum Patre & Filio , quia procedit
a Patre & Filio. Cum utique Cyrillus illud ex eo demonſtret loco
laudato , quia ex Patre & Filio provenit : non eniin ex cſſentia di
vina provenire five mitti perdiet, niſi eadem eſſentia divina gauderet
qua Pater & Filius. Sic porro ratione miflionis faltem ad nos factæ
toties docet Cyrillus, Spiritum S. per Filium exire : Lib. II. in Jo
hannem , Cap. I. p. 125: Quomodo igitur a Filio Spiritum ſeparabi
mus qui fic ei innatus eft , fic ſubſtantialiter conjunctus, e per
eum prodit, T in ipfo ita naturaliter eft, ut propter identitatem
nature aliud præter ipſum intelligi nequeat.. Lib. X. p. 910. Cum
Spiritum veritatis, boc eft fuum dixiſſet, a Patre ipſum procedere
ait: ut enim eft ejus proprius Spiritus naturaliter , et in ipſo exi
Atens, e per ipſum proveniens, fic & Patris. Et p. 926. Non
vero ficut ego prediceret futura , niji omnino in me effet , & per me
exiret , 8. ejusdem mecum ſubſtantia cffet. Lib. XI. p. 987. In
Sermone tuto 5 per quem etiam Sanétificans & exit Spiritus. Et p.
993. Non eft aliud a Filio Spiritus ratione ſubſtantiæ , qui & in eo
eft , cu per eum exit. Titulus etiam Cap.I. Lib. XI. p.928 . habet :
Quod naturaliter eſt ex Deo & T in Filio Spiritus S. & per ipfum , ele
in fubftantia ejus. Paria haber Lib. V. in Johannem , Cap. II. Lib.
XI.
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 845
XI. Cap. I. & II. Lib. XII. p. 1095. verbis alibi laudatis. Tandem &
Lib. de recta fide ad Reginas, Part. I. Actorum Concilii Epheſini
Tom . III. Conciliorum , colum . 302. Vivificatio attribuenda eft,
& juro quidem meritiſimo non ipſi utique naturæ corporis, etſi id
proprium Sermonis fuerit qui ex Deo natus eſt; ſed ſuprema potius
virtuti ac naturæ creatas res omnes fuperanti, tunquam ex perfona
Dei ac Patris, ex quo eluxit Filius equalis Et fimilis ipfi per omnia,
exit autem per ambos & vivificans Spiritus.
Sed circa hæc ultima inſtai Jeluita Petavius citato loco : Jam
ut proceſſio Filii de qua Cyrillus bic loquitur prorſus naturalis intel
ligitur illius a Patre productio ; fic & Spiritus S, ex utroque proceso
fio, quam ſubjicit, naturalis debet videri. Verum quo argumento,
quæſo,.probat Jeſuita hanc fuam conſequentiam ? Nullo utiquc. An
non vero commode & vere fic verba Cyrilli exponuntur : Carnem
fuam vivificavit Servator , qua verus eft Deus, ut fic & vivificatio
competat Patri , ex quo ſcilicet genitus Filius; vivificat vero etiam
Spiritus S. quippe per utrumque, Patrem ſcilicet & Filium , five ex
utriusque effentia ad nos mittitur ?
Objicit porro Jeſuita Petavius ex Lib. VI. dialogorum de Tri.
nitate: Deinde quomodo in nobis Filius per Spiritum S. babitat ? Quo
modo vero quod melius eft ſecundum naturam , per ſe ipfum deterio.
ris participationem efficiet ? Ac fi divinæ reddimur nature participes
cum Spiritum recipimus, quomodo fecundas babet a Filio Spiritus
fanétus? Aut quomodo melior hic illo eft , & non magis tanquam ipſe,
& ab ipſo totam habens ipſius efficaciam , & ipſius participationem
ingenerans? Et addit Petavius: Hic Spiritum fančtum ait: rap
autov , a Filio nimirum exiſtere, ab eoque eficaciam ipfius habere,
quod nonniſi naturali productione fieri poteft. Verum verba ipſa Cy .
rilli ſecundum græcum textum Tom . V. Part. I. p. 598. non habent:
Ab ipfo omnem habens ipfius efficaciam , fed : Ab ipfo Spiritus ejus
totam ejus operationem habens. Nequaquam ergo Jefuita fumere po
terat, Cyrillum docere ; Omnia quæ Spiritus S. habet, five omnem
energiana ſuam Spiritum S. habere a Filio. Hæc enim : Spiritus a
22 3 Filio,
846 Tract. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA

Filio, diſtinguit Cyrillus a fequentibus: Omnem Filii efficaciam has

bens. Dum porro Cyrillus inquit, Spiritum S. ex Filio : ſenſus ejus
fecundum ea, quae fupra diſputavimus , Spiritum ſanctum non
meliorem eſſe Filio , fed ex ipfo dari , totamque ipfius habere
efficaciam .
Beccus porro ex Lib. II. Theſauri objicit: Proprius eft omnino
Spiritus ſubſtantie Filii, ac non ab extra fubfiftens. Numne obinde
ex Filio procedit Spiritus S. quia proprius eft fubftantiæ Filii, ac non
ab extra fubfiftit ? Utique dum Spiritus S. inhabitat, five quieſcit
& permanet in fubftantia Filii , unus Deus cum Patre & Filio ; ne
ceſſario ſequitur, Spiritum S. non ab extra ſubſiſtere Filio. Sed de
!
hoc jam alibi.
Objiciunt tandem ex Lib. XI. in Johannem : Spiritum ſanctum
ex ipſa quidem Dei ac Patris fubftantia procedentem , in cos autem ef
fuſum , qui ejus accipiendi digni fint, per Verbum 'conſubſtantiale,
Et cx ipſo effulget ( Spiritus S.) ratione expreſſionis videlicet, qua per
ſe ſubfiftit, & in ipfo manet , ac femper eſt conjunctimque fimul, at
que ita dicam divifim . Hinc BELLARMINUS Lib. II. de Chriſto, Cap.
XXV. Potuitne clarius S. Cyrillus dicere , Spiritum S. a Filio proce
dere ! Id enim intelligimus nos per proceffionem a Filio , babere effe
& fubfiftere Spiritum S. a Filio, quod diſertis verbis Cyrillus af
firmat. At fi græcum textum reſpiciamus, utique fic verba Cyrilli
habent : Spiritus S. ex ipſa quidem fubftantia Dei Patris prodiens:
profuſus autem fuper accipere dignos per conſubftantialem Sermonem ,
& ex ipfo effulgentem ratione expreſſionis videlicet ad effe fecundum
fe ipſum , & in ipſo manentem , & exiſtentem ſemper conjunctimque
fimul, atque ita dicam , divifim . Prout inde etiam hunc in fenfum
verſio latina hujus loci fic fe habet, Tom . IV. operum editionis
græco-latina , p. 987. Dum enim Cyrillus in græco textu inquit :
Και εξ αυτού πεφηνότος , και μένοντος , και όντος εν αυτώ; non
de Spiritu S. hæc intelligit, ſed de Filio. In genitivo enim cafu in.
quit : Και πεφηόντος, και μένοντος, και όντος. Αt praimiferat: πνεύ
μα προκυπτoν εκ πατρος , χεόμενον δι υιού ομοουσιόυ. Subditque:
Kai
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 847
Και πεφηνότος εξ αυτού , ας, Quomodo ergo verba illa genitivi ca
ſus cum vocibus góxor Tov & Xeojuevov, quæ aut nomịnativi aut
accuſativi cafus , conſtrui & conjungi poterant ? Inquit fcilicet; Spi.
ritus S. prodit ex Patre , profunditur vero a Filio conſubftantiali Pa
tri, & effulgente ex ipſo & mancnte & exiſtente in eo. Quomodo
ergo hæc ultiina verba ad Spiritum S. pertinerent, & non potius ad
Filium ? Hunc porro fenſum Cyrilli eſſc ex præmiſſis & ſubſequenti
bus Cyrilli verbis patet. Propoſitum enim Cyrillo loco illo oftendere,
non miniſtri modo Spiritum S. a Filio dari , ſed tanquam proprium !

Spiritum Filii : quia cum Spiritus S. fit proprius Patris Spiritus, at

ex Patre natus fit Filius, & in Patre ſemper exiſtat ; neceſſum utique,
ut idem etiain Spiritus Patris fit proprius Spiritus Filii. Et hine in
2 quit: Spiritus ergo ille procedit quidem ex Patre , fed profunditur
in homines per Filium conſubſtantialem Patri , & ex ipſo Patre ef
fulgentem , & in co ſemper exiſtentem ; fic denuo caufam repetens,
ob quam caufam Filius Spiritum tanquam proprium mittit , non mi
niftri modo. Sic enim integra ejus verba : Proprius Dei Patris eft
Spiritus; nihilo minus tamen proprius quoque eft ipfius Filii, non
quafifit diverfus, & alius ab alio, autſeorſim inutroque intelliga
tur & infit, ſed quia ex Patre & in Patre ſecundum naturam eft,
Filius , cum verus fit fructus ſubſtantiæ ejus Patris , proprium Spiri.
tum fecundum naturam fibi vendicat, procedentem quidem exPatre,
fed per ipfum • Filium creaturæ traditum , non tanquam per mini
ftrum , aut famulum , fed , ficut modo dixi, ex ipſa quidem Dei ac
Patris fubftantia prodeuntem , in eos autem ' effuſum , qui ejus acci.
piendi digniſunt : per Sermonem conſubſtantialem ( Patri fcilicet) egy
ex ipfo effulgentem ratione expreſſionis videlicet, quia per fefubfiftit,
& in ipfo manentem ac ſemper exiſtentem conjunctimque fimul, atque
ut dicam , diviſim . Et mox ſubdit : Hypoſtatice quippe dicimus effe
Filium & in fuo rurfus ineffe genitore, habereque infe ipfo genito
rem . Quia vero Patris Spiritus, Spiritus eft Filii & Putris qui mit
tit , aut qui fanctis eum daturum fe pollicetur. Rurſum ut proprium
largiturFilius propter identitatemfubftantia quam bubet cum Patre,
S in
 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
848
& in omnibus Patrem operari per eum apertifſime rurſus ipfe fignif
cavit. Dicens ergo : hypoſtatice dicimus eſle Filium , & in fuo
1
rurſus ineſſe genitore, habereque genitorein in ipſo ; exponit uti
que hi
ſce ea quae modo dixerat; nempe Filium effe in Patre & per
fe fubſiſtere, oftenditquc per hanc rationem , de Filio fe idem mo.
do affirmaſſe. Nonniſi ergo de Filio ultima illa ex objectis verbis
accipienda erant. Et hinc porro in fequentibus perſequitur argu
mentum , quo probaverat, dare Filium Spiritum S. tanquam pro
prium Spiritum ; nempe quia Spiritus S. proprius Patris Spiritus, &
quia eadem ſubſtantia Patris & Filii. Ut adco toto cælo errent cum
Bellarmino interpretes latini in latina editione Cyrilli Pariſienſi anno
1575 dum qux de Filio ratione Patris dicta erant, de Spiritu S. ra
tione Filii interpretantur. Tantum de Cyrillo.
Ex Anaftafio Ex ANASTASIO Sinaita objiciunt primo illa ex Lib. I. de fidei
Sinaita ,
dogmatibus : Etenim Chriſtus demonſtrans exfe ipfo Spiritum S. exi
stere, inſufflans diſcipulis dixit : Accipite Spiritum S. Veruin
quis ſenſus Anaſtaſii , ex integro illo loco , ſi relegatur, patet. Sic
enim Tom. VI Bibliothecæ Patrum Colonienſis, Part. I. p. 697. ha.
bet : Neque Filius fine Patre intelligitur, & Pater ſecum inducit
Filium , & Spiritus S. cum Patre & Filio fimul exiſtit, tanquam
cum mente & verbo. Etenim Dominus demonftrans ex fe ipfo ipſum
exiſtere inſuflans diſcipulis dixit : Accipite Spiritum S. quem quidem
ipfi diſcipuli adhibita precatione per impofitionem manuum credenti
bus tribuebant, ex quo licet differentiam ſervitutis & aqualitatis
intelligere. Apoſtoli enim precantes, Et tanquam Domino fupplican
tes Spiritum S. iis qui digni adventu ejus erant velut tribuebant.
Servator vero nofter ex fe ipſo, tanquam ex quodam thefauro præbe.
bat eum iis quifacti erant idonei per puritatem vitæ ad excipiendam
energiam ejus. Sic crgo cum dixiffet, Servatorem oftenfurum , ex fe
ipfo Spiritum S. exiſtere , inſufflafſe diſcipulis; diſcipulos vero ad
-hibita precatione Spiritum tribuiffe , fubdit: ex hiſee, nimirum ex
iis quæ modo dixerat, differentiam æqualitatis & fervitutis oſtendi;
dum ſcilicet Apoſtoli precantes Spiritum S. tribuere , Filius vero ex
fo
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 849
fe ipfo tanquam ex theſauro præbuit. Dum ergo fecundum prius
dicta differentiam hanc colligit Anaftafius : oportet utique ut idem
antea præmiſerit; adeoque dum inquiebat , Spiritum S. ex Chriſte
exiſtere, ſenſus ejus , ut ſubdit, Spiritum S. ex ipſo Chriſto dari;
ſive Filium ex fe ipfo tanquam ex theſauró quodam Spirituin S. tri
buere dignis .
Porro objicit Reccus ex Lib. I. citato ejusdem Anaſtaſii de fidei
dogmatibus: Hac collatione enim & Spiritus oris ejus, videlicet
Dei, Spiritus S. dicitur, dum os eft unigenitus; Eg rurſus Spirja
tus S. ex ipſo procedens & miſſus non folum a Patre, fed & Filio.
Sic & Bellarminus ea laudat : Rarſum ipſe Spiritus & ab ipfo pro
cedit, Et mittitur non a Patre ſolo, ſed & a Filio, ut fenfus fit:
Spiritum S. procedere & mitti non a Patre folo , fed & a Filio. Ac
Tom . VI. Bibliothecæ Patrum Colonienſis, p. 696. fic ea verba ha
is bent : Spiritus oris ejus, id eft Dei, dicitur Spiritus S. os autem
eft unigenitus. Ac rurſus Spiritus ex ipfo procedens, et miffus non
folum a Patre ſed a Filio. Quibus utique in miſſione Spiritus fancti
Patri jungitur Filius, minime vero in co quod inquit: Ex ipſo pro
cedens. Falſus enim qui illa : Ex ipſo procedens, de Filio exponit; Cichovius
cum utique hoc ipſum ad Deum referendum fit, prout præmiferat: quær. L p.16.
Spiritus oris ejus, id eft Dei , five oris Dei Spiritus S. dicitur : or
autem , Dei ſcilicet, eft unigenitus.
Idem Auctor porro voce milionis ipſam hic proceſſionen
æternam ſignificari contendit ; cum utique Anaftafius ipfe , ut pro
1
bet Spiritum S. a Patre & Filio mitti, ſubdat: Sicut ait Dominus:
Paracletus quem Pater vobis mittet : Et iterum : Si abiero, mittam
cum ad vos. Quæ fane de temporali miſſione loquuntur. Pariter er
go de cadem faltem intelligenda erant quibus modo dixerat, a Pa
tre & Filio Spiritum S. mitti.
Quod porro dum hic inquit Anaſtaſius, Spiritum S. elle oris
Dei , at Filium os eſſe objicit Bellarminus; facile diluitur: Ubi
ſatis aperte indicat , inquit, Spiritum S. a Filio procedere, qui os
Aaa Dei
 850 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGOMENTA

Dei dicitur; ficut Spiritus oris noftri a noſtro ore fpiratur. Id eft
fi os Dei Filius : at ex ore noftro Spiritus fpiratur: ex Filio utique
fpiratur Spiritus S. At exit quidem Spiritus ex ore noſtro , fed non
producitur ab eo , ut cuique patet. Dices, fios Dei Filius : at ex
ore Dei procedit Spiritus S. ex Filio utique procedit Spiritus S. Sed
hoc ipſuin argumentum jam poft principium hujus Tractatus di
luebamus.
Tandem objicit BELLARMINUS illa Anaſtafii: 'Ut doceat unam
effe effentiam tam ejus qui accipit, quam illius a quo accipit , ipfius
etiamnum a quo procedit. Additque : Ubi per eum qui accipit ef
Jentiam , intelligit Spiritum ; per cum a quo accipit, Filium ;per
Cum a quo procedit , Patrem . Quodfi Spiritus & Filio effentiam acci.
pit , quid aliud requirimus ? nec enim de voce : procedit, quæftio
effe debet, cum de re ipſa conftet. Sed accipere quidein a Filio Spi
ritum S. dicebat Anaftafius ; nullibi vero , quod etiam eflentiam a
Filio aceipiat. Qua ratione vero Spiritus S. a Filio accipere dicatur,
peculiari Tractatu oſtenſum .
Ex Severo In Rituali Syrorum SEVERI ALEXANDRINI Symbolum cam ad
Alexandrine.
ditamento legitur de proceſſione Spiritus S. a Filio . Sed verba hæc
corrupta eſſe, oftenſum Tractatu de corruptelis in fcriptis Patrum
orientalium perpetratis.
Es Synodo
Niczenl II .
Objiciunt porro , in Synodo cecumenica VII Symbolum cum
additamento effe lectum . Sed & koc corrupte in latino legi, modo
laudato Tractatu oſtenſum .
Ex Johanne
Damafceno.
Objiciunt ex JOHANNIS DAMASCENI hiſtoria Barlaam & Jofa. 1

phat : Unum fcias Spiritum S. ex Patre Filioque procedenten . Sed

denuo & hæc corrupta effe , Tractatu citato oſtenſum .
Objiciunt porro ex Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. XVIII. Spiri.
tus S. medius ingeniti & geniti, & per Filium Patri conjun &tus.
Verum qua ratione Spiritus S. per Filium ex Patre procedere dicitur,
eadem pariter etiam per Filium Patri conjungi dicitur ; nimirum
dum non ante Filium , fed generato Filio ex Patre procedit Spiritus
S.de
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA. 851
S. de quo fuſe fupra. Nam & ſecundum doctrinam S. Johannis Da.
maſceni coaſſequitur Filium Spiritus S. Sic enim Lib. I. orthodoxx
fidei: Spiritum S. non feparari neque a Deo in quo eft, neque a
Verbo quod coaffequitur , poffibile eft. Sic ergo denuo ob hunc
ordinem quo Filium Spiritus S. coaſ cquitur, non antecedit,
per Filium Patri conjunctus dici poterat Spiritus S. ut neuti
quam neceſſum fuerit illud obtinere ob proceſlionem Spiritus S.
ex Filio .
Cichovius
Objicit nonnemo: Idem innuit , cum Lib. I. de fide, Cap. XI.
docet; perſonas divinas diſtinguifecundum rationem rãs dorías xai quzel, IV. R.
Toù áitiatou . Et cum Orat. contra Manichæos , Orat. III. de
imaginibus, fol. 770. divinas roſas aſſimilat plante roſe, fori &
utriusque odorisſuavitati. Et cum Lib. I. de fide, Cap. VII. ait , a
pietate abborrere dicere, quod Spiritus S. Verbo extrinfecus adveniat;
(uti adveniret, fi ab eo non procederet.) Et cum ibidem ait , neque
Patri Verbum , neque Verbo Spiritum unquam defuiſſe. Et cum Lib.
codem , Cap. XVIII. ait , Spiritum S. per Filium cum Patre copu
lari. Et cum Lib. I. fidei , Cap. IX, & Orat. de nativitate Beatifime
Virginis, & in Hymno de Pentecoſte, Filium vocat folum de folo,
In Hymno ita canit: άναξ ανάκτων, όιος εξ όιου , μόνος λόγος προ
EX ão natpos é dvastivu. Rex regum , Solus ex folo, folum Ver
bum proveniens ex Patre improducto. Hic Filius vocatur rex regum ,
folus ex folo; quod falſum effet, fi etiam Spiritus S. procederet ex
folo Patre. Non enim Filius poteft dici folus rex regum , cum etiam
Spiritus S. fit rex regum , utpote poteſtate ege dominio Patri eta
ed Filio coæqualis. Non poteft ergo afignari alius fenfus horum
verborum , præter hunc quod Filius fit rex regum , folus pro
ductus a folo Patre.
Verum quod cernit primo illa ex Lib. I. Cap. XI. fidei, quibus
perſonas diſtingui docet ſecundum rationem caufæ & cauſati, de iis
jam egimus Tractatu de teſtimoniis Patrum orientaliuin circa GRE
GORII Nysseni verba ; ubi ex iplius Johannis Damaſceni etiam ver
Aaa 2 bis
 Tract. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA
852
bis oftenfum , ſenſum iſtius propofitionis eſſe, quod Pater fit cauſa,
Filius caufatus genitus, Spiritus S. cauſatus procedens. Dum deinde
divinas roſas aſſimilat Damafcenus plantæ rofæ , flori & utriasque
odoris fuavitati: nihil inde aliud colligitur quam quod Spiritus S. -
utriusque , Patris ſcilicet & Filii ſit Spiritus ; non vero quod a Filio ,
ſive utroque procedat. Falfum porro, Filio extrinſecus advenire Spi
ritum S. niſi ab eo procedat , uti oltenſum fupra circa paria ATHA
NASII & Cyrilli verba. Rurſum' quomodo, Spiritum S. nunquam
defuiffe Filio , argumentum foret proceſſionis Spiritus S. a Filio ?
Utique dum Deus Pater ante omnia ſecula Filium & Spiritum S. fi
mul produxit ; quomodo Spiritus S. non poffet non defuiffe Filio, nifi
a Filio etiam procederet? Objecto item loco illo non ob cauſam ,
fed ut principium non habere Spiritum oftenderet Damafcenus,
nunquam , inquit, defuiſſe Filio Spiritum , prout neque Patri Ver
bum. Sic enim præmittit : Spiritus S. ſecundum hypoftafin eft , ne
que principium babens neque finem : non enim aliquando Patri Ver.
bum , & c. De verbis vero Damafceni quibus Spiritum S. inquit
per Filium cum Patre conjungi , inodo actum . Lib. deinde I. Cap.
IX . fidei non fimpliciter inquit: Filius folus ex folo , fed : Solus ex
folo Patre fingulariter eſt genitus Filius; & hinc unigenitus dicitur,
An non ergo abſurde nobis objicit Jeſuita : Filius folus ex folo Patre
eft fingulariter genitus; Spiritus S. ergo ex ſolo Patre non procedit ?
Pari ſenſu ergo & in Orat, de nativitate Beatiffimæ Virginis & in
Hymno de Pentecoſte ſolum ex ſolo vocat Filium ; quod ſcilicet ſo
lus ex ſolo Patre generatus , cum ceteri omnes , qui filii dicuntur,
nunquam ex folo Patre generentur. Quomodo ergo fallum foret
dicere hoc ſenſu , Filium folum eſſe ex ſolo , li Spiritus S. etiam ex
folo Patre ? Non enim Spiritus S. generatus ex ſolo Patre, ſed
procedit.
Sed inftat Jeſuita : Non enim Filius poteft dici folus rex re
gum , cum etiam Spiritus S. fit rex regum . Verc; fed quid inde?
Non poteft ergo, ſubdit, affignari aliusfenfus, nifi quod fit rex re.
gum
 EX TEST. PP. ORIENT. PETITA . 853
gum folus productus a folo Patre. Quæ vero hujus conſequentia ?
An non enim adhuc dum recte, cum Spiritus S. etiam fit rex re
gum , Filius dicetur rex regum , folus ex folo , eo ſenſu quod
Filius Dei, & non alius fit rex regum ex folo Patre generatus ? Fal
ſum ergo, non poſſe alium verborum illorum allignari ſenſum , præ.
ter eum quem laudaverat Jeſuita.
Objicit idem Auctor porro : Similiter in Synodo VIII. qua S. quEx Synodo
æ Photiun
Ignatius throno Conſtantinopolitano reſtitutus eft, leffum eft Syinbo- depofuit. Ci.
lum cum his verbis : Credo in Spiritum S. a Patre & Filio proceden- 11.
chovius,quxf
p . 24.
,
tem ; quod tamen etiam Photius hoftis Romanæ Ecclefia non reprehen.
dit, ut oftenfum eft in Synodo Florentina , prout in Tomis Concilio
rum edita. Falflima omnia. Si enim acta iſtius Synodi VIII. evol.
vantur , ne quidem ibi lectum eſſe Symbolum Conſtantinopolitanum
apparebit; nedum lectum fuiſſe cum vulgato additainento : Filio
que. Pariter fi acta tam græce quam latine edita Concil. Florentini
evolvantur , pari modo neque vola , neque veftigium occurret ejus
quod ibidem oſtenſum fuerit, fic lectum fuiſſe cum additamento
Symbolum in Synodo VIII. qua Photius eft depoſitus.
Ultimo omnium ex ſeculo X. objiciunt SIMEONEM METAPHRA. Ex Symeone
STEN , cujus verba ſunt hæc : Afcendit meus Chriſtus in cælos, & ad Metaphrafte.
paternum thronum revertitur, & procedentem ex ipfo Spiritum mit
tit filiis, ut effent duces gentium infidelium . Hæc quidem deſum
ta ex Metaphraſtis vita Dionysu Areopagitæ , inter opera ejusdem
Dionyſii, p. 323. At in græco non dicitur : TÒ ÉXTOgevópevov
AutoŨ sveūpa , procedentem ex ipfo Spiritum ; ſed ſaltem : Tò éx
Togevóluevov dutoč sveữud , procedentem ipfius Spiritum . Ubi uti
que nulla necefficate vox αυτού corruitur cum voce εκπορευόμε
vov ; ſed pariter cum voce aveüpa conſtrui poterat. Ut fenlus fit :
procedentem Spiritum ipfiui. Ut adeo hactenus nihil agant Latini,
dum objiciunt, apud Græcos éXTOLEVÓLevov autoù , idem valere
quod εκπορευόμενον εξ αυτού. Fac vero vocem αυτού conftrui
cum voce ÉXTOREVÓLevov; adhuc dum illud autoll , nulla neceſſi
Ааа 3 tate
 854 TRACT. XV . SOLVUNTUR ARGUMENTA

tate de Filio exponetur; quin omnino de paterno throno , cujus

modo meminerat Metaphraſtes, accipi poterit, ut ſenſus verborum
illorum fit: Ad paternum thronum revertitur Filius , proceden
tem ex ipſo, paterno throno , Spiritum mittit filiis. Sub finem
item ſeculi IX . & abhinc Orientales femper credidere, procedere
Spiritum S. ex folo Patre ; imo ob contrariam fententiam Latinos
notarunt , uti Tractatu de teſtiinoniis Patrum orientalium ad fece
lum IX. & X. oftenfum . Ut nullum dubium ſit, tempore Metaphra
ſtis orientalem ipfam ecclefiam proceſfionem Spiritus S. ex folo Pa.
tre credidiffe.
ut promiſſo fupra facto fatisfaciamus , no.
Coronidis vice ,
tamus , ad verba Maximi Martyris ad Caput IV. Zachariz : Spirie
tus S. quemadmodum fecundum effentiam Dei ES Patris eft, ita Filii
fecundum effentiam eft, tanquam ex Patre eſſentialiter, per Filium
Cichovius ineffabiliter procedens ; fic nonneminem excipere : Advertendum bic,
quær. VI. Popræter S. Martyris verba quibus aperte profitetur, Spiritum S. pro
cedere a Patre per Filium , ipſum cjusdem diſcurfum multum ad pro
pofitum facere. Aſignat enim bic S. Pater rationem , qua Spiritus
S. ita fit fecundum effentiam Filii, ut eft Patris: quia fcilicet ex
Patre per Filium ÉXT GÉVET as, procedit. Advertendum ſecundo, ex
cludi bic Photianorum effugia. Cum enim dicitur effentialiter per
Filium procedere ; atque ideo effe natura ( non dono, non beneficio,
non beneplacito ) ſecundum effentiam Filii, ut eft Patris: non poteft
explicari per actionem ad extra , fine manifeſto crrore. Cum vero
dicitur: extogéveta , non poteft dici, per tò dia' fignificari, cum :
ſenſus enim effet, quod Spiritus S. a Filio ſpiretur vel producatur
éxTogęUTâs, quod falfum eft, cum ita Spiritui S. approprietur
ÉXTóqevois, ut Filio generatio. Et primo quidem quomodo La
tinos nihil juvet quod Patres doceant , Spiritum S. a Patre per Fi
lium procedere , ſub principium jam hujus Tractatus vidimus. Ex
eo porro, quod Spiritus S. generato Filio, ex codem Patre procedat;
utique neceſſario fequitur , Spiritum S. pariter eſſe Spiritum & Patris
& Fi.
 EX TEST. PP . ORIENT, PETITA . 855
1.

& Filij; ut ſane hinc denuo nulla neceſſitate ſequatur, a Filio etiam
procedere Spiritum S. fi proprius eſt Spiritus Patris & Filii. Sed de hoc
jam Tractatu peculiati. Dum porro S. Maximus Spiritum S. ſecun
dum naturam dicit procedere exPatre per Filium ineffabiliter natum,
omnino intelligit actionem ad intra : ſed, uti dictum , jam ſupra oſten
‫وا‬ fum , quoniodo hoc fenfu Spiritus S. ex Patre per Filium dicatur pro
cedere. Ubi tandem dum dicitur Spiritus S. ex Patre per Filium proce
dere; ſenſus horum datur hic : Spiritus S. ex Patre cum Filio procedit:
intelligitur fimul utique , quod Spiritus S. ex Patre cum Filio genc
rato procedat. Quoinodo ergo hinc fequeretur, Filium procedere
pariter , non generari ?
Et hactenus de iis, quæ Latini ex Patribus orientalibus
objiciunt,

15:

u SA

La

TRA
856 Tract. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

TRACTATUS XVI.
In quo oftenditur , neque reliqua Latinorum
argumenta proceffionem Spiritus S. a Filio
concludere.

ræter facra Scripturæ & Patrum teſtimonia , varia porro ar

PH gumenta objiciunt Latini , quæ , ut pariter diluantur, reſtat.
Et primo quid de hiſce habendum vel ex eo liquet , quod 1

Petrus Alliacus , ipfe Latinus , expreſſe fateatur, nihil concludere

hujus generis rationes a ſuis propoſitas. Sic enim in Librum I. ſen
tentiarum , diſtinctione XI. Quæſt. VIII. Spiritus S. procedit a po
tre & Filio naturaliter. Aliqui nituntur iftam conclufionem rationi.
bus probare, fed fimpliciter dico, quod per rationem boc non poteft
concludi, fed omnes rationes, qua ad banc fierent, poffentfaciliter
folvi. Quid folidi ergo fperandum ab argumentis quæ vel ipfi La.
tini rejiciunt? Sed ſingula videamus.

ARGUMENTUM I. LATINORUM .
Quod quidem Auctore Tuoma potiſſimum habent , hoc eſt :
Perfonæ divinitatis relationibus oppoftis ab invicemfaltem differ
at relatione oppofita non differrent Filius & Spiritus, niſi Filius prin.
cipium Spiritus S. foret. Verum & hoc ipfum argumentum Tho.
mæ de Aquino ab aliis rurſum Latinis rejicitur. Refellitur Auctore
Scoto in Librum I. ſententiarvm , Diſtinct. XI. De reliquis ita Jo
HANNES de Rada, Part. I controverſiarum inter Thomam & Scotun ,
contro
 LATINORUM ARGUMENTA , 857
controverſia XV. articulo 2. Hanc fententiam (Scoti fcilicet Thoma
oppoſitam ) tenet Henricus, Quodlibeto V. Aureolus, ut refert Capreo
lus loco fupra citato ; Dionyſius Carthuftanus in prima diſtinctione XI.
quæftione unica ; Ochan Gabriel eadem diſtinctione , & Gregorius
& omnes Scoti diſcipuli. Falfum ſcilicet, fi Filius & Spiritus S.
perſonis differre debent, ut inter Filium & Spiritum S. differentia
caufæ & cauſati intercedere debeat , uti abhinc demonſtrabimus.
Primo enim ipſum Thomam audiamus hoc ipfum probantem . Sic
enim ipfe Lib. I. Quæſt. XXXVI. artic. 2. Quod ex boc patet, quia
Pater babet duas relationes, quarum una referiur ad Filium , Es
alia ad Spiritum S. qua tamen , quia non ſunt oppofita , non conſti,
tuunt duas perſonas , fed ad unam perfonam Patris tantum pertinent.
Si ergo in Filio & in Spiritu S. non effet invenire niſi duas relatio.
nes quibus uterque referretur ad Patrem , ille relationes non eſſent
ad invicem oppofitæ , ficut neque duæ relationes , quibus Pater refer.
tur ad illos. Unde ficut perſona Patris eft una , ita ſequeretur quod
perſona Filii & Spiritus S. effet una, habens duas relationes oppofitar
duabus relationibus.

RESPONSIO I.
Certum quidem , relationes Patris , quibus ad Filium & Spiri.
tum S. refertur, unam non duas conſtituere perſonas; non vero id
faltem ſimpliciter ideo fit, quia relationes Patris non funt oppofitæ,
ſed quia tali modo funt non oppoſitæ , ut fe invicem non tollant,
· fed in uno ſubjecto concurrere poffint. Si enim relationes quædam
non oppofitæ fe invicem tollunt , nequaquam in una perſona conve
nire poffunt. Affirmatio enim & negatio ejusdem de eodem , ratio
ne ejusdem , non poteſt obtinere. Nulla ergo ratione a relationibus
Patris ad relationes Filii & Spiritus S. argumentari poterat Thomas
Illæ enim relationes funt non oppofitæ , fe invicem non tollentes;
hæ vero relationes non oppoſitæ fe invicem tollentes, uti ex ſequen
tibus patebit. Quodfi vero dum fimpliciter inquit Thomas , ideo
Bbb rela
 858 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

relationes Patris unam conſtituere perfonam , quia non funt oppofita ;

hoc ipfo fic inferre volebat: Relationes Patris non ſunt oppofita ;
relationes Patris unam faciunt perfonam : ergo qua relationes non
funt oppofita, unam faciunt perfonam : quis non videt ludere Thọ.
mam fallacia conſequentiæ ? In tertia enim figura nonniſi particula
ris concluſio inferri poterat ; hoc quidem modo : Ergo quædam ro
lationes , quæ non funt oppofita , unam conftituunt perfonam . Ut
fane fic liquet , ab uno exemplo Patris nequaquam inferri poſſe uni
1 verſaliter , relationes non oppoſitas unam non duas conſtituere perſonas.
RESPONSIO II.
Abſurde porro Thomam argumentari a relationibus Patris,
quibus ad Filium & Spiritum S. refertur, ad relationes Filii & Spi
ritus S. quibus ad Patrem referuntur, hinc etiam conſtat. Relatio ,
Filii, qua ad Patrem refertur , eſt genitum eſſe. Relatio Spiritus S.
qua pariter ad Patrem refertur, eſt procedere. Jam procedere Spi
ritus S. non eſt naſci, prout & catholicæ Ecclefiæ dogma habet,
ipfique Latini fatentur. Sienim Spiritus S. etiam genitus eſſet, Fi
lius etiam eſſet; quod impoſſibile: unuin enim faltem Filiuin cre
dimus, non duos. Hinc Justinus Martyr in expofitione fidei, p.
380. Spiritus S. lumen de lumine non generative , ſed proceffive exi
vit. ATHANASIUS Dialogo III. contra Macedonium : Filius genera
tus ex offentia , & ob boc unigenitus Filius. Spiritus vero ex effentia
procedit: Spiritus enim a me procedit ſcriptum eft, non generatur ,
Et Filius dicit: Spiritus veritatis qui a Patre procedit, non qui
generatur, EPHRAEM Syrus Sermone de confeffione ſua: Ceterum
Spiritus S. non genitus eft, fed proceſſit. Rurſum : Alium Pater
confortem volens, non quem genuit, ſed produxii Spiritum S. ex
ſubſtantia fua. Gregorius Theologus Orat. XXIX. Spiritus S. ve
re Spiritus procedens quidem ex Patre, non tamen filiationis modo,
fed proceffionis. Et Orat. XXXVII. Qui procedit a Patre, creatura
non eft: quatenus genitum quiddam non eſt, non eft Filius. Et Orat.
XXXI.
 CATINORUN ARGUMENTA .. 859 拿

XXXI. Tametfi non ut Filius ex Patre , eſt tamen ex codem Patre.

Epiphanius Hæreſi LXXVI. Spiritus S. ex Patre provenit, etiam
non eft genitus : propterea quod Filius eft unigenitus. CÆSARIUS
Dialogo 1. Divinus ETſanctiſſimus Spiritus non genitus quidem , ſed
procedens. AMPHILOchius inter ſententias & excerpta: Spiritus pro
ceffionem generationem non dico. CHRYSOSTOMUS Hom . de Spiritu
s. Quid eſt procedit? non dixit: gignitur, qua enim non fcripta,
non oportet fentire. AUGUSTINUS Lib. II. de Trinitate : Cum vero
EJ Filius de Patrc fit, & Spiritus S. de Patre procedit: cur non
ambo filii dicantur , nec ambo geniti , ſed ille unus unigenitus, hic
autem Spiritus S. nec Filius, nec genitus: quia ſi genitus, utique
Filius: alio loco fi Deus donaverit , & quantum donaverit differemus.
Paria habet Lib. de fide & Symbolo. Et Lib. III. contra Maximi.
num , Cap. XV. CYRILLUS , aut quicunque Auctor , Lib. de Tri
nitaté , Cap. X. Unus Spiritus S. Spiritus nempe procedens a Patre
non filiationis modo, fed proceſſive. Et Cap. VIII. Etiamfi etiam
Spiritus S. ex Patre procedat, non tamen generationis , ſed proceſo
fionis modo. Rurſum : Solus Spiritus S. ex Patris eſſentia non geni.
tus , ſed procedens. Et Cap. IX. Spiritus S. & ipfe quidem ex Pa
tre; ſed non generative, ſed proceffive. FULGENTIUS Lib. de fide
ad Petrum , Cap. I. Aliud eft genuiſſe quam natum effe; aliudque
eft procedere, quam genuiſſe vel natum effe. Quæ Cap. X. de Trini.
tate habebat Cyrillus, repetit JOHANNES DAMASCENUs Lib. I. ortho
dox.e fidei, Cap. XI. & quæ ex Cap. VIII. ejusdem Libri de Trini.
tate ſecundo loco laudavimus , habet Damafcenus Cap. IX. Idem
porro Cap. VIII. Spiritus S. quidem ex Patre per Filium procedens,,
quemadmodum ipſe novit, non tamen generative. Paria habet Epiſt.
de Triſagio ; & Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X. Tandem Nice
PHORUS Patriarcha Conſtantinopolitanus Epiſt. ad Leonem III. Spio.
ritus S. ex Patre exiſtentiam babet non gencrationis, fed proceffionis
modo. Procedere ergo non eft gignere, adeoque neque gignere
Filii procedere.
8bb2 Jana
860 Tract. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

Jam impoflibile, ut una perſona ab uno eodemque gignatur

& non gignatur, five procedat & non procedat; adeoque neceſſa.
rio gigni & non gigni , procedere & non procedere ab uno eodem
que de duabus perfonis dicantur, oportet. Nequaquam ergo genc.
ratio paſſiva Filii, & proceſlio Spiritus S. ab uno eodemque Patre in
unam perſonam concurrere poſſunt; dum ſcilicet fe invicem tollunt,
ut dictum . At vero longe fe aliter habent relationes , quibus Pater
ad Filium & Spiritum S. refertur, Poterat enim omnino unus idem
que gignere unum , & non gignere, ſed alio modo producere alte
tum ; adeoque perquam amice in una perſona Patris convenire pof
funt relationes quibus ad Filium & Spiritum S. refertur. Quomo
do ergo fequeretur quæſo: Patris relationes non oppoſitæ confti
tuunt unam perfonam ; ergo & relationes Filii & Spiritus S. unam
pon duas perſonas conſtituụnt, niſi Filius & Spiritus S. aliis relatio
nibus oppoſitis diſtinguantur? Aut quomodo comparatione facta ſu
mere poterat Thomas : Quemadmodum Patris relationcs unam ſal
tem perfonam conftituunt; fic etiam relationes Filii & Spiritus S.
quibus ad Patrem referuntur , unam tantum perfonam facerent niſi
aliis oppofitis relationibus diſtinguerentur? Neceſſario enim genitum
& procedere duas perſonas diſtinctas oftendunt eſſe Filium & Spiri
tuin S. etiamſi aliis relationibus oppofitis non diſtinguantur, dum
unum eundemque impoſſibile eſt gigni & non gigni; quod ſcilicet
procedere fubindicat

RESPONSIO III.
Deinde Spiritus ſancti modum exiſtendi , five ejus conſtituti
vum eſſe proceffionem , apud omnes indubitatum. At Filii modus exi
ftendi, five conſtitutivum perfonæ, non eft fpiratio five productio
Spiritus S. fecus eadem utique foli Filio & non Patri etiain compete
-ret. Solus enim ſubſiſtendi modus & conftitutivum perfonæ confti:
tuit ipſam perſonam ; adeoque prout perſona nonnifi uni propria,
fic & conſtitutivum perſona, fie modus fubfiftendi nonniſi uni
per
 LATINORUM ARGUMENTA . 861
perſonæ proprius eſſe poterat. Quodli vero productio Spiritus S.
non eſt conſtitutivum , five modus exiſtendi Filii ; relinquitur uti
que , ejus modum exiſfendi, five conſtitutivum perſonæ eſſe ſolam
filiationem . Modus ergo ſubſiſtendi Spiritus S. eſt proceſſio ; Filii
filiatio: qui utique diverſi ſunt modi ſubſiſtendi. Hinc & Justinus
Martyr in expoſitione fidei, p. 380. Quemadmodum Filius ex Patre,
fic & Spiritus S. excepto quod exiſtentiæ modo differentia quædam
intercedit; ille quidem lux ex luce generative egreffus, hic lumen
de lumine non generative, fed proceſive. CYRILLUS Alexandrinus
Dialogo. VII. de Trinitate , Tom . V. Part I. p. 640 , Quenam fit
Spiritus natura , diligenter inquirendum eft, relicta inpræfentiarum
proprietate nominum , qua deitatem non indicant, fed quis intelli.
gatur a nobis exiftentiæ modus uniuscujusque utique ſignificat. Illud
enim vox Patris fignificat, quod genuerit ; vox Filii declarat, quod
generatus eft ; inſuper quod Spiritus fit ex Deo Patre, proprius vero
ipfius Filii inftar noſtri humanique ſpiritus, licet bypoſtatice Ego
vere ſubfiftere intelligatur, vocabulum ( Spiritus nempe ) declarat.
Maximus Martyr in Scholiis ad Caput II. Libri de divinis nominibus
Dionysii Areopagitæ : Diſtinctiones vocat per fe fubfiftentes adoran
das exiſtentias, boc eft Filii quidem inexplicabilem ex Patre ſplen
dorem , ( five generationem ) ſancti Spiritus vero inconceptibilem ex
Patre proceſfionem . ANASTASIUS Sinaita Lib. I. de fidei dogmati
bus : Diverſitas generationis & proceffionis non demonſtrat ſubſtantia
differentiam . Non enim differentia exiſtentiæ fignificat effe, fed quo
modo effe declarat, manente cadem ſubſtantia ejus ex quo , eso eorum
qui ex ipſo funt, ſecundum differentem modum , id eftintelle tum .
Modus ergo , ut di& tum eft, exiſtentiæ differens, ratio vero ſubſtan
tiæ cadem . Auétor Lib. de Trinitate , Cap. VIII. Neque alia genico
ratio eſt que Filii Dei gencrationi conferri poffit: quippe non eft
alius Dei Filius. Nam etfi etiam Spiritus S. ex Patre procedat, non 1

tamen generationis , fed proceſionis modo; qui alius eft exiftendi mo

dus , non minus comprehenfionem & notitiam ſuperans quam Filii ge ..
neratio. Eadem repetis & JOHANNES Damafcenus Lib. I. orthodoxæ
Bbb 3 fidei,
 862 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

fidei, Cap. IX . Cap. XIII. vero : Illa igitur omnia, inquit , commu
miter in tota divinitate ſuntſuſcipienda, & (ut ita dicam ) identiter
Eg" fimpliciter & individue es univerſaliter. Diſcrete autem : Pa
ter & Filius & Spiritus S. cauſa, caufatum , ingenitum , genitum ,
& procedens, que non ſubſtantiæ ſunt indicativa, ſed babitudinis
1
ad invicem , & modiſubſiſtendi. Tandem THEOPHANES Cerameus
Archiepiſcopus Tauromontanus , Homil. LVI. Ne quis ſuſpicaretur
banc miffionem efle ſervilem , fermonem traducit ad explicandum exi.
ftentiæ modum , & ait : Spiritum veritatis qui a Patre procedit.
Denuo ergo ad oculum liquet, relationes Filii & Spiritus S. quibus
ad Patrem referantur, dum diverſi modi exiſtendi ſunt, nequaquam
unam ſaltem , ſed neceſſario duas conſtituere perfecte diſtinctas per.
ſonas, etiamfi etiam aliis oppofitis relationibus non differant Filius
& Spiritus S. Ab exiſtendi enim modo perſona unice habet ut fit
perfecta perſona, perfecteque diſtiucta ab aliis. Poſitis ergo duobus
diverſis exiſtendi modis ; neceſſario etiam duæ perfectæ , & ab aliis
perfecte diſtinctæ perfonæ ponuntur. Cum vero relationes Patris,
quibus ad Filium & Spiritum S. refertur , nequaquam duo diverfi
ſubſiſtendi modi fint, fed unus faltem , adeoque pariter unam ſal
tem perſonam Patris conſtituat: hinc porro liquet , nulla ratione
Thomam potuiffe argumentari a relationibus quibus Pater ad Fi.
lium & Spiritum S. refertur, ad relationes quibus Filius & Spiritus
S. ad Patrem referantur; tanquam prout Patris relationes, fic etiam
Filii & Spiritus S. relationes unam perfonam conſtituant, nifi aliunde
Filius & Spiritus S. oppoſitis relationibus differrent. Dum enim Filii
modus exiſtendi eſt filiatio : ex ſola utique filiatione Filius eſt perfecta
perſona, & perfecte a reliquis perſonis, adeoque & a Spiritu S. differt,

RESPONSIO IV .
Ipfi SS. Patres tandem , quæ nominatim differentia eft inter
Filium & Spiritum S. docturi, nonniſi generationem Filii & proces.
fionem Spiritus S. laudant; adeoque per relationes faltem , quibus
ad
 LATINORUM ARGUMENTA.
863
ad Patrem Filius & Spiritus S. referantur, duas perſonas Filii &
Spiritus S. conſtitui, & ab invicem differre tradunt. JUSTINUS
Martyr in expoſitione fidei verbis modo laudatis : Quemadmodum
Filius ex Patre , fic & Spiritus S. excepto quod exiſtentiæ modo dif
ferentia quædam intercedit ; ille quidem lux ex luce generative egref
ſus, hic vero lumen de lumine non generative, fed proceſive exivit.
Ita in Trinitate unitatem & in unitate Trinitatem cognofcimus. Ut
Trinitas in unitate agnoſcatur, ratione Filii quidem & Spiritus S.
nullam aliam differentiam ponit , niſi quod Filius gènitus , Spiritus
S. procedat ex Patre. Solæ ergo relationes Filii & Spiritus S. quibus
ad Patrem referuntur , duas conſtituunt perſonas perfectas Filii &
Spiritus S. Quemadmodum & addit : Relationes iſtas duos effe di.
verfos ſubſiſtendi modos, At duo diverſi fubſiſtendi modi neceſſario
duas perfccte differentes perſonas conſtituunt. ATHANASIUS Dia.
logo I. de Trinitate : Differentia Patris & Filii & Spiritus S. non
in natura, non in voluntate, ſed in generare, generari, producere
& procedere. Quid eſt generare, generari, producere e procedere!
quia Puter gignit , id cft genuit Filium ; Filius vero gignitur, id'
eft genitus eſt; ego ipfe Pater emittit, hoc eft emiſit Spiritum ; Spi.
ritus autem procedit, id eft procefſit. Hecne eft differentia? Ita.
Hiſce utique non aliam differentiam agnoſcit Athanaſius inter Filium
& Spiritum S. quam quod genitus Filius, procedat Spiritus S. fic
fane docens, ſolas relationes quibus Filius & Spiritus S. ad Patrem
referuntur, perſonas duas Filii& Spiritus S. conftituere. Basilius
M. Epiſt. ad Gregorium Fratrem : Spiritus S. hoc ſignum cogitofcibile
habet proprietatis, ſecundum ſubfiftentiam cum Filio fimul cognofci,
& ex Patre fubfiftere. Filius vero, qui Spiritum ex Patre proceden
tem per fc Et cum ſe cognofcit, folus unigenito modo ex ingenita luce
effulgens nullam communionem ſecundum propria notionum babet cum
Patre aut cum Spiritu S. Nullam aliam differentiam Spiritus S.
qua differt a Filio , ponit, nifi quod Spiritus S. a Patre procedat, a
Filio vero cognoſcatur, Filius vero ex Patre generetur; non vero
quod etiam a Filio procedat. Solæ ergo relationes Filii & Spiritus S.
qui
1

864 Tract. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

quibus ad Patrem referuntur, duas perſonas Filii & Spiritus S. cou.

ftituunt. GREGORIUS Theologus, Orat. XXXVII, Ex verbis his,
quod genitus non fit, & quod genitus, ego quod procedat, hoc effe
Etum eft, ut alius Pater , alius Filius, alius Spiritus S. appelletur ;
atque ita inconfuſa trium perfonarum diſtinctio in una divinitatis
natura & dignitate confervetur. Expreſſe hiſce inquit , cx genera
tione & proceſſione alium dici Filium , alium Spiritum S. & fic in.
confuſam perſonarum diſtinctionem in una divinitatis natura con
fervari. Relationes ergo Filii & Spiritus S. quibus ad Patrem referun
tur , duas perſonas Filii & Spiritus S. conſtituunt. RUFPINUS Presa
byter Aquileenſis in expofitione Symboli Apoſtolorum : Ut ergo fiat
diſtinctio perſonarum , affectionis vocabula ſecernuntur, quibus ille
Pater intelligitur, ex quo omnia , & ipfe non habet Patrem ; Fi
lius vero tanquam ex Patre natus fit ; & Spiritus S. tanquam de
Dei ore procedens EJ cuncta ſanctificans. Diſtinctiones perſonarum
enodaturus, quibus ab invicem diſtinguuntur tanquam differentes
ſubfiftentiæ , Filium dicit ex Patre natum eſſe, Spiritum S. de Dei
ore procedere. Gencratio ergo & proceſſio duas differentes perſonas,
non unam conſtituunt. Idem docebat Cyrillus Alexandrinus, Dia .
logo VII. de Trinitate verbis ſupra laudatis , Filii modum ſubſiſtendi
vocans: genitum effe; Spiritus S. procedere. Duo enim diverſi modi
ſubſiſtendi neceſſario duas differentes ab invicem perſonas conſtitu
unt. Idem Cyrillus porro , aut quicunque Auctor Lib .de Trinitate,
Cap. IX . Propter Patrem habet Filius & Spiritus quacunque habet,
hoc eft propter Patrem habere illa , præter innaſcibilitatem , genera.
tionem & proceſſionem . In his enimſolis proprietatibusfubfiftentiali.
bus differunt ab invicem fancta tres fubfiftentia, non effentia ſed cha
racteriſmo propriæ fubfiftentia indiviſibiliter indiſcrete. Si vero
folum generatione & proceſſione differunt Spiritus S. & Filius; patet
utique, generationem faltem & proceſſionem perfectas & perfecte ab
invicem differentes perſonas neceſſario conſtituere. LEONTIOS de
fectis , Actione I. In boc tantum differunt , quod Filius ex Patro
gignitur, Spiritus S. procedit ex ipſo. Si vero ob generationem
& pro.
 LATINORUM ARGUMENTA ,
865
& proceſſionem ex Patre differunt faltem ab invicem Filius & Spiri.
tus S. patet utique denuo , ſolum generationem & proceſſionem duas
perfectas perſonas, & ab aliis perfecte differentes neceſſario con.
ftituere. ANASTASIUS Sinaita , Lib. Quæſtionum, Quæſt. XXIV. In
Sanela Trinitate tres intelligimus hypoftafes inconfuſe unitas es per
fe fubfiftentes. Genitus quidem ante ſecula ex Patre divinus Sermo,
& eftinfeparabilis ab eo quigenuit ; & Spiritus S. quidem ex Patro
procedit. Ob generationem & proceſſionem ex Patre tres incon .
fufas intelligi docet & per fe fubfiftentes perſonas. Generatio ergo
& proceſſio duas perſonas Filii & Spiritus S. easque perfecte ab inie
vicem differentes, non unam faltem conftituunt ; quesadmodum
& idem verbis ſupra allatis docebat , dum generationem Filii & pro
ceffionem Spiritus S. duos differentes modos ſubſiſtendi eſſe tradebat.
Eadem pariter meus erat verbis ibidem pariter laudatis Maximi Mara
tyris, dum generationem Filii & proceſſionem Spiritus S. duas per
ſe ſubfiftentes adorandas exiſtentias vocabat : etenim duæ per fe fub
ſiſtentes exiſtentia non unam , ſed neceſſario duas ponunt perfectas
perſonas. Verba Auctoris libro de Trinitate repetit JOHANNES Da.
mafcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X. Lib. III. vero , Cap. V.
Differentiam autem hypofafeon in folis tribus proprietatibus, in cau .
fali & paterna, caufata & filiali, caufata & proceſiva agnofcimus.
Et in hiſtoria Barlaam & Joſaphat, Cap. XIX. Proprium Patris inge
nitum effe, Filii vero nativitas, Spiritus S. vero proceffio. Pariter
ergo & Filius & Spiritus S. per omnia unum ſunt, exceptis proprieta
tibus paulo ante memoratis. Paria habet Lib. I. Cap. II. orthodoxx
fidei ; prout & Damaſceno longe antiquior CÆSarius Gregorii Na.
zianzeni Frater, Dialogo I. Omnis unitas, inquit, o equalitas Efe
identitas ix Trinitate, excepta innafcibilitate, generatione & pro
eefione. Si vero Filius & Spiritus S. ſolum differunt generatione &
proceſſione; liquet utique , generationem & proceflionem neceſſario
duas perfectas & perfecte diſtinctas perſonas conſtituere. Leo Sa
piens , Imperator Orat. in Pentecoſten : Solum differunt ratione 1

principii generationis & proceffionis; ita ut Pater Filii&Spiritus S.

Сcc
866 Tract. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

fit principium , Filius vero generetur, Spiritusque S. procedat. De

nuo vero fi Filius & Spiritus S. folum differunt generatione & pro
ceflione, neceſſario hinc ſequitur, generationem ſolum & proceflio.
nem duas perfectas & perfecte diſtinctas Spiritus S. & Filii perſonas
conſtituere; neque ad hoc præterea neceſſario requiri oppoſitas alias
relationes. Prout & diferte inter alios Latinos ALBERTUS M. in com
pendio Theologicæ veritatis Lib. I. Cap. XXII. Notiones Dei ſunt
quinque : ſcilicet paternitas, filiatio, proceffio, innafcibilitas Eger
communis Spiratio. Prima eft Patris, fecunda Filii, tertia Spiri.
tus S. quarta Patris, quinta Patris & Filii. Tres primæ notio
nes dicantitr perſonales, eo quodperſonasfaciunt, et cas proprie di
ftinguunt, & ille fola funt tres unitatės trium perfonarum , quibus
perfonæ dicuntur tres. Et deinde : Notandum igitur , quod proprie
loquendo tres fint proprietates perſonales,ſcilicet puternitas,filiatio
& proceffio : quia perſonalis proprietas eſt que iini foli perfonæ
venit, & eam ab omni alia re diſtinguit. Ratum ergo , catholicum
dogma habere , generationem & proceſſionem non unam , ſed ne
ceſſario duas perfectas & perfecte diſtinctas perſonas conſtituere, ne
que aliam nifi quæ eft ſecundum generationem & proceſſionem inter
Filium & Spiritum S. obtinere differentiam . Qua ergo ratione ca
tholicum học dogma ſemper in Eccleſia traditum Thomas de Aquino
convellere aggreſſus, folis proprietatibus generationis & proceflionis
diſtingui perfecte Filium & Spiritum S. negavit ? An non hoc SS.
Patribus & toti catholicæ Eccleſiæ objicere Sabellianiſmum ? Si enim
generatio paſſiva & proceflio per fe nonniſi ,unam perfonam conſti.
tuere poſſunt; neceſſario utique fequitur , quod dum SS. Patres Fi.
lium & Spiritumi S. differre folum crediderunt generatione & pro
ceſſione, uti modo vidimus , fimul etiam ipfi Sabellianorum more
duas perſonas Filii & Spiritus S. in unam confuderint; unamque fal.
tem perſonam Filium effe & Spiritum S. aftruxerint. Quis vero non
potius Thomam eodem de nomine Sabellianiſmnum defendiffe dixe
rit , dum negat , proceſſionem & generationem , five duos diverſos
modos ſubfiftendi duas perſonas neceſſario conſtituere? Hoc enim
duos
 LATINORUM ARGUMENTA . 867
diverſos modos fubfiftendi, adeoque & duas perſonas in unum con
trahere & confundere. Ut ſane mireris , plurimos abhinc Latinos
Thomam ſecatos idem ubique pariter pro demonſtratione proceſſio
nis Spiritus S. a Filio objeciſſe & objicere.
Sed inftat nonnemo : Itaſe babet genitum ad fpiratum ,ut ge Cichovius
quæf. VIII. p.
nerans ad ſpiranten . Sedgenerans a ſpiranteſola diſtinguitur ratio: 87. Pariaha
ne. Ergo etiam genitum & ſpiratum preciſa relationeoriginisfola bet & in refu.
diftinguitur ratione. Omnino quidem , fi terminos ipfos ſaltem bii Pimenz,
ſpectes, ita fe habet genitum ad fpiratum , ut generans ad fpirantem . P. 149.
Prout enim gigni non eft fpirari, & fpirari non eſt gigni , fic gig.
nere non eſt ſpirare, & fpirare non eſt gignere. Attamen in divinis
tate ex eo horum diverſa ratio oritur, quod unus idemque fpirando
& generando non unam producat , ſed duas perſonas; qui actus
hinc in una perſona concurrere poſſunt, neque ſe invicem tollunt.
Unus enim idemque alterum generare, alterum non generare, ſed
fpirare poterat. At impoſſibile, unum eundemque generari & non
generaci, ſpirari & non fpirari,, idque eo magis ab uno eodemque
ante omnia ſecula. Qui enim producitur generandimodo , ' rurſum
non poteſt produci non generandi modo , & fic porro. Major erge
diſparitas in divinitate inter generatuin & fpiratum eſſe, quam inter
gignere & ſpirare. Porro, ut fupra oſtenſum , Filii ſubſiſtendi mo
dus eſt filiatio, Spiritus fancti prose:Tio. Gigni ergo & procedere duo
diverſi modi fubfiftendi ſunt; at vero gignere & fpirare nequaquam
duo diverſi modi. Quomodo ergo non major diſparitas eſſetinter
ſpirari & gigni, quam inter fpirare & gignere ; ut, quia gignere &
ſpirare ſaltem ratione differunt, gigni etiam & fpirari ratione faltem
differrent? Duo diverſi modi ſubſiſtendi utique non ratione , ſed
perfecte, ſed realiter differunt; at-generatio & proceflio duo diverfi
modi erant fubfiftendi.
Et hinc porro corruunt quæ idem Auctor in fequentibus ad Cichovius,p.
88.contra Jal
eandemn reſponfionem regerit : El profecto, inquit , inter relationes fenfem Profel.
genitoris & Spiratoris tanta diſparitas, quanta inter genitum & forem diſpu .
fpiratum ; cur ergo non emanarent ex illis oppoſitiones realiter die tans.
Ссс 2 Atineti
868 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQUA

ftin & iva , fé emanarent ex relationibus geniti & fpirati ? An quia

illæ funt in unico fuppofito, ha in pluribus realiter diftin &tis ? Atqui
etiam ipſa ſuppofita non effent realiter diſtinęła, fi nihil in eis effci
per quod realiter diſtinguerentur. Nihil autem fore quo realiter
diſtinguantur, fi inter .ca non interveniat ratio sitiou xai ditiatoũ,
docent SS. Patres. Et vero unicum apud SS. Patres contra Sabellia.
nos diſtinguendarum divinarum perfonarum principium fuit: Nibil
producit fe ipfum ; neque usquam apud eos reperias hanc diftinétionem
per ordinem diſparitatis probatam . Gratis idem dicit, per oppofs.
tionem e relationibus difparitatis ortam debere aliquam perfonam
divinam ab alia diſtingui. Nam unde de boc ? Quis boc docuit SS.
Patrum ? Que ratio probaverit? Illis forte ea incumbit neceffitas, qui
Sabellianiſmum qui eis objicitur ; quem ta
aliter nequeunt evitare Sabellianiſmum
men neque fic evitant, cum relationes diſparate geniti & Spirati non
magis fint diſtinctive quam genitoris & fpiratoris. Unde quidem
in divinitate major fit diſparitas inter genitum & fpiratum quain
inter gignentem & fpirantem , modo ad oculum oftenfum ; dum
ſcilicet impoſibile, unum eundemque generari & non generari, ſpi
rari & non fpirari: unus vero idemque generare umum & ſpirare,
five alio producendi modo quam generandi producere alium pote
rat.
Rurſum dum generatio & proceſſio duo diverſi modi ſubli
ſtendi ſunt, generatio vero activa, & Spiritus S. productio nequa
quam : & hæc inde pariter cauſa , cur non ex ſpiratione & genera.
tione activa emanent relationes realiter diſtinctivæ , prout quidem
emanant ex relationibus geniti & fpirati. Non vero diverſitatis hu.
jus faltem caufa, uti nobis objiciebat Jefuita , quia generari & fpi
Tari ſunt in pluribus ſuppoſitis realiter diſtinctis, fpirare vero & pro.
ducere in unico faltem . Ut enim dictum , proceſſio & filiatio Filio
& Spiritui infunt, per quas habitudines neceffario realiter diſtin
guuntur, uti oſtenſum . Quomodo porro Patres doceant, ratione
cauſæ & cauſati differre perſonas, jam Tractatu de teſtimoniis Pa
trum orientalium circa Gregoriuin Nyſlenum oſtenſum . Scilicet non
quod Filius & Spiritus non differant realiter niſi alter corum fit
cauſa,
 LATINORUM ARGUMENTA, 869
cauſa , alter cauſatus; ſed aut quod Pater fit caufa & Pater, Filius
caufatus & genitus, Spiritus S. caulatus & procedens, uti ibidem
diſerte ajebat Johannes Damafcenus; aut fecundum GREGORIUM
Nyſſenum , -quod . Pater fit caufa, Filius nullo producto ex Patre,
Spiritus S. ex eodem Patre quidem , ſed generato Filio : quod utique
cum illis Damaſceni coincidit. Nonnifi ergo in diverfa ratione cau
ſati differentiam Filii & Spiritus S. ponunt Patres ; quod utique pa
riter perquam diſerte oſtendunt verba Patrum modo adducta , q.li.
bus generatione folum & proceſſione toties docebant Filium & Spiri
tum S. differre. Quomodo ergo contrarii nobis eſſent SS. Patres, dum
docent, perſonas divinas ratione caufæ & cauſati ſaltem differre ;
cum utique idem ratione Filii & Spiritus S. de diverſis ſaltem cau.
faci rationibusintelligant? Sane dum generatione dicimus & procef
fione faltem differre Spiritum S. & Filium, easdem diverſas cauſati
rationcs ſubintelligimus, per quas Patres æque folum ajebant Filium
& Spiritum S. differre. Recte porro contra Sabellianos principio
hoc ufi funt SS. Patres : Nihil producit fe ipfum ; quo oftenderent,
differentes eſſe perſonas Trinitatis. Si enim Pater generat Filium , &
producit Spiritum S. Pater utiquc alia perſona a Filio , alia perſona
a Spiritu S. adeoque non una, fed plures perfonz in divinitate. At
vero verba Patrum producere debebat Jeſuita, quibus SS. Patres po
fito principio, quod nihil ſe ipſum producat, Filium Spiritum S.
produxiſſe ſubſumſerint, aut quibus fimpliciter Filium & Spiritum
ex codem principio duas eſſe perſonas intulerint. Hæc enim ſolum
1
hoc fpectant. Falſum porro quod hiſce ſubdit Jeſuita: Nusquam
apud Patres reperiri banc diftin &tionem per ordinem diſparitatis pra
batam ; aut per oppofitionem e relationibus diſparatis ortam Filium
& Spiritum S. diſtingui. Per relationes enim has diſparatas intelli
gitur generatio & proceflio. - At toties SS. Patres verbis fupra landa
tis diſerte ajebant, generatione ſolum & proceſſione differre Filium
& Spiritum S. -Sed præter teſtimonia Patrum , rationes deſiderat Je.
fuita. Has ergo fupra circa Reſponſ. II. & [II. ad hoc argumentum
Thomæ retulimus. Quo jure tandem Sabellianiſinum objiciat noſtris,
Ссс 3 ex
 Tracr. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
870
ex fupra dictis liquet. Seculi enim doctrinam fanctæ Eccleſiæ catho
licz ( verba SS. Patrum fupra vidimus) docemus: Filiationc en pro
ceſſione perfecte differre Filium & Spiritum S. Ut fic non tam no
ftros, fed omnem antiquain etiam catholicam Eccleſiam Sabellia
niſmi hiſce accuſet Jeftrita. Quam potius ob contrariam ſententiam
cum duce fuo Thoma ad Sabellianiſmum prolabantur Latini, fu .
p a viſum .
r
Reliqua, quæ abhinc diſputat idem Jeſuita , cum non faciant
ad noftram fuperius datam refponfionem , fponte tranſimus.
Euſebius
Pimenas in Dixerat vero contra quem ibidein diſputat Jeſuita : Ex in
Aubu p. 153. trinſeca ratione filiationis egy paffive ſpirationis efle bas perſonas
neInEuſ
refutatio-perfecte
ebii Pi. inter fe diſtinctas five diviſas. . Reſpondet ergo ad hæc
menx p.149. idem Jefuita : Contra eft: Intrinſeca ratio generationis activa ,
intrinſeca ratio fpirationis activenon poteſt facereperſonam perfečte
diſtinctam , multo minus diviſam ; ergo neque intrinfeca ratio gene
rationis paſiva ſeu filiationis, Es ſpirationis paffiva ſeu proceſfionis
poteſt facere perſonas perfecte, id eft realiter diftinétas: quia tam be
>
quam illa nullam babent inter fe oppoſitioncm , quæ fola eft in divi.
nis principium realis diſtinctionis. Sed hujus folutio ex ſupra dictis
liquet. A generatione enim activa & productione ad generationem
paſlivam & proceſſionem plane non valet conſequentia : hæ enim
duo differentes ſuut modi exiſtendi, illæ non item . At duo diverſi
ſubſiſtendi modi neceſſario conſtituunt perſonas perfecte, id eſt rea
liter diſtinctas. Deinde impoſſibile, ut idem ab eodem generetur
& non generetur; non ergo una perſona poterat eſſe generatus &
non generatus, fed neceſſario duz . At vero una eademque perfona
generare alterum , alterum alio quam generandi modo producere
poterat. Ratio quam fubdit Jefuita, fumit Tó év dexño Falſum
enim , quod ſola oppoſitio principium realis fit diſtinctionis perſo
narum in divinis.
Euſebius Pi.
menias .
Tandem cum paria iis quæ fupra a nobis allata funt obje.
ciffet alius , videlicet : Impoſſibile eft, ut una perſona divina per duos
modos emanet, id eft ut Filius gignatur & ſpiretur, & Spiritus S.
{ pire.
 2
LATINORUM ARGUMENTA .
871
fpiretur & generetur; ergo impoſſibile eft, ut due perſona per
duos modos emanantes non fint dua perſone diſtincta, ut ſunt ter
mini diſtincti: reſpondet ad hoc idem Jeſuita : Contra eſt : quic
quid fit de antecedente, (quod aliqui Theologi in en bypotbeſi negant,
ellerentes non fore caufam , cur non generatio fit fpiratio, o vice
verſa ; ſi arbitrarium eft ( ut adverſarii volunt ) genitam perfonam
offe fecundam , & Spirátain ele tertiam ) nego confequentiam , vel
potius diſtinguo: Impoſſibile eft, ut perſone per hos modos emanantes
non fint diſtincte es diſtinctione, quia diſtincti ſunt ipſi activarum
emanationum modi , nempe diſtinctione rationis, concedo; diſtin
&tione majori quam diftinguantur bi modi, nempe diſtinctione rcali,
nego. Dato ergo, quod per hos modos poffint divinæ perſona diſtingui
ratione ; nunquam tamen oftendetur, porte diſtingui realiter. Sed
nihil ſapit Jeſuita. Argumentamur: impoſſibile unum eundemque
gigni & ſpirari, five non gigni ; iinpoflibile ergo, ut ubi Filius ge
neratur , rurſumque procedit Spiritus , five non generatur, Filius
& Spiritus S. non ſint duæ perſonæ diſtinctæ. Quomodo ergo hæc
ipfa fic limitare poterat Jeſuita : Diſtinctas forc ratione, non reali
ter ? An non , quæfo , implicat dicere , ex aliquo ſequi duas eſſe di
ftinctas perſonas, ſed ratione faltem , non realiter ? Tanquam ſcili
cet aliqui duæ diſtinctæ perſonæ poffent eſſe ratione faltem , fimul
non realiter etiam differentes. Et hinc quidem ubi Jeſuita diſtinctio
nem illain affert, nequaquam integra affert objecta verba , hæc ſci
licet : Impoſſibile, ut non fint due perfonæ diſtincte , fed maligne
truncata fic eadem repetit : Impoſſibile, ut non fint diſtinctæ , omif
fis illis : due perſone diſtinctæ ; in quibus tamen verbis tota vis ar
gumenti conſiſtit. Pro demonſtratione diſtinctionis fuæ nullam ra
tionem adfert Jeſuitá ; faltem audaciſſime negat, poſſe unquam
oſtendi, per filiationem & proceflioncin diſtingui realiter Filium &
Spiritum S. cum utique idem fatis demonftretur rationibus quas
fupra attulimus. Primo enim fr generatio Filii & proceſſio Spiritus
S. funt duo diverfi modi fubfiftendi, uti & diſerta ratione , & diſer
tis verbis SS. Patrum ſupra oſtenſum ; neceſſario fane hinc ſequitur,
per
 TRACT: XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
872
per generationem paſlivam & proceſſionem Spiritum S. & Filium
realiter & perfecte ab invicem diſtingui. Omnibus enim conftat,
diverſis exiſtendi modis perfecte inter ſe diſtingui ſubſiſtentias: prout
enim perſona a perſona perfecte & realiter differt, fic etiam modi
exiſtendi ab invicem : ſolus enim modus exiſtendi perfonam conſti
tuit. Porro per quæ non unam perſonam Filium & Spiritum , ſed
duas eſſe perſonas per ſe ſubſiſtentes neceſſario demonſtratur ; hæc
perfecte diſtinguunt perſonas Filii & Spiritus S. Hoc eniin elt per
-fecte diſtingui. Jam per Tògigni & procedere non unam perſonam
eſſe Filium & Spiritum , ſed -duas omnino per ſe fubfiftentes neceſ.
fario demonſtrari hinc conſtat: Tògignere, & Tò procedere funt ipfi
modi emanationum paſſivarum tantum fibi invicem repugnantes , ut
impullibile ſit cas uni perſona ineſſe , ſed ut neceffario duo ſuppo.
fita inferant. Jam qui modi emanationum palivarum ex ſua natura
tantum ſibi invicem repugnant, ut impoſſibile fit eas uni perſona in
effe, fed neceſſario duo ſuppoſita inferant; per hos non unam , ſed
duas eſſe perſonas per ſe ſubſiſtentes Filium & Spiritum S. neceſ.
fario demonftratur. Relinquitur ergo , quod per té gignere & pro
cedere non unam , ſed duas eſe perſonas per ſe ſubliftentes Filium
& Spiritum S. denicn {tretur; adeoque, quod exinde ſequitur, per tò
gignere & procedere perfecte duas perſonas conſtitui, five perfecte
& realiter diſtingui Filium & Spiritum S. Per quod enim fic Filius
& Spiritus differunt ut non poſſint ullo modo eſſe una , ſed neceſ.
fario duæ perſonæ; per hoc utique Filius & Spiritus S. perfecte die
ſtinguuntur. Idem vero eſſe perfecte diſtingui quod realiter die
ſtingui, patet vel ex verbis Jeſuitæ proxime allatis. Inquiebat enim :
Ergo neque intrinfeca ratiogenerationis paſive five filiationis, & ſpi.
rationis paffive five proceffionis poteft facere perſonas perfecte, id eſt
realiter diſtinctas. Tandem SS. Patres verbis fupra allatis docebant,
folis hiſce proprietatibus : paternitate ſive innaſcibilitate , genera
tione & proceſſione perſonas divinitatis differre. Si vero Spiritus S.
& Filiusſolum inter fe differunt generatione & proceſſione: relin
quitur utique , ut Filius & Spiritus S. generatione & proceſſione
realiter
 LATINORUM ARGUMENTA .
873
realiter & perfecte inter fe differant: fi enim Spiritus S. & Filius rea .
liter & perfecte inter ſe differunt; oportet utique, ut per quod ipli
differunt, per idem perfecte & realiter differant. At generatione
ſoluın & proceſſione differre ab invicem Filium & Spiritum S. docc.
bant SS. Patres: folis ergo proprietatibus, generatione & proceffione
perfecte & realiter ab invicem differunt Filius & Spiritus S. Adde.
bant porro Patres, fic differre folis proprietatibus generationis & pro
ceſſionis Filium & Spiritum S. prout innaſcibilitate, five paternitate
& filiatione differunt ab invicem Pater & Filius: una enim propoſitio
erat : Pater, Filius & Spiritus S. differunt folis proprietatibus innaſci.
bilitatis five paternitatis, filiationis & procellionis. At Pater a Filio
realiter perfecteque differt ob innaſcibilitatem , five paternitatem &
filiationem . Pariter ergo Filius etiam & Spiritus S. ſecundum doctri,
nam illorum Patrum ob filiationem tantum & proceflionem realiter
& perfecte differunt.
Sed porro ex his utique pariter conſtat contra exceptionem five
diſtinctionem ab Jeſuita allatam , plus, ſive majori diſtinctione quan
ſpirator a genitore differt diſtingui genitum & fpiratum ; inter quos
enim emanationis paſſivæ modos tanta eſt differentia , ut neceſſario
non unam , fed duas perſonas per ſe fubfiftentes inferant, neque
7.
nifi duabus perſonis ineſſe poſlint; per hos modos perſonz majori
diſtinctione , qua diſtincti ſunt ipfi emanationum activarum modi,
diviſa ſunt. Dum ergo inter generationem paſlivam & proceſſio.
nem tanta eſt differentia, ut neceffario non unam , fed duas per le
ſubſiſtentes perſonas inferant, neque niſi duabus perſonis ineffe pof
fint: (non enim idem poteſt gigni & non gigni, five fpirari, ſed
ubi generatus & non gencratus, five { piratus ponitur, neceſſario duz
perſona ponuntur) ſequitur ſane, per generationem & proceſlionem
Filium & Spiritum S. majori diſtinctione, qua diſtincti ſunt ipfi acti
varum emanationum modi , diſtinctos eſle. Major quidem per fe
1
patet. Eadem etiam hinc conſtat: Qui modiinter fe differunt ita,
ut neceſſario non upam , fed duas per ſe ſubliftentes perſonas infe
rant, neque niſi daabus perfonis ineffe poflint; majori inter ſe di.
Dod ftinctionc
1
 TRACT. XVI. SOLVUNTUK RELIQVA
874
Atinctione ſunt diſtincti, quam modi qui unam faltem non duas per
fonas inferunt, quique uni perſonæ ineſſe poſſunt: fi enim priores
illi modi inter fe non magis diſtincti quam pofteriores, cur non
æque & priores unam ſaltem inferunt perfonam , & uni perſonæ in
eſſe poſſunt ? Ergo inter quos modos paflivæ emanationis tanta eſt
differentia , ut neceffario non unam , ſed duas per fe fubfiftentes
perſonas inferant, & neceſſario duabus perſonis inſint ; majori hi
inter fe diftinctione funt diſtincti, quam modi illi qui poſſunt uni
1
perfonæ ineſſe, unamque ſaltem nca duas inferunt perſonas. Quodſi
vero inadi qui unam faltem inferunt perſonam , unique perſonæ in
effe poffunt, minori differentia ab invicem diſtincti ſunt quam mo
di inter quos tantà eſt differentia , ut neceſſario non unam , ſed duas
per ſe fubfiftentes inferant perſonas , neque niſi duabus perſonis in
effe poffint; ſequitur ſane , quia modi emanationis activæ unam
tantum perfonam inferunt, unique perſonæ ineffe poffunt , modos
emanationis activæ minori diſtinctione inter ſe differre , quam mo
dos paſſivæ emanationis , inter quos tanta eſt differentia , ut neceſ
fario non unam , ſed duas per fe fubfiftentes perſonasinferant, ne
que niſi duabus perfonis ineſſe poſlint; adeoque porro ( hæc enim
vi vocis eadem ) modòs emanationis pallivä , inter quos tanta eſt dif
ferentia , ut neceſſario non unam , ſed duas per fe fubfiftentes per
fonas inferant, neque niſi duabus perſonis ineffe poffint, majori in
ter ſe diſtinctione effe diſtinctos, quain modos emanationum activa
rum ; gignendi ſcilicet & ſpirandi , quod erat probandum . Et hinc
porro quod non folum ratione, fed 'realiter etiam inter ſe diſtincti
fint modi emanationum paflivarum denuo inferre licet: qui enim
modi majori diftinctione inter ſe differunt quam modi emanationum
activarum , plus quam ratione, adeoque realiter differunt. Hec
enim eadem effe & manifeftum eft, & Jefuita fatetur , dum inquie
bat : Diſtinctione majori quam diſtinguuntur hi modi; nempe diſtin
Etione reali. Jain pallivæ emanationis modi genitum efle & proce.
dere majori diſtinctione diviſi, quain modi emanationum activa
rum , ut oftenfum . Ergo.
Tot
 LATINORUM ARGUMENTA . 875
Tot ergo argumenta cum manifeftiffime demonftrent, reali
ter differre Filium & Spiritum S. ob emanationis paſſivæ modos ;
perquam abſurde utique negabat Jefuita , oſtendi idem nunquam ii
poſſe. Quod vero præterea addebat Jeſuita , ex Orientalium fen
tentia arbitrarium eſſe, Filium eſſe ſecundam , Spirituni S, tertiam
perſonam; hoc quidem vulgo Orientalibus objiciunt Latini : ( de
quo deinde ) at idem nunquam aſſeruere Orientales. Quanquam &
abſurdi qui e Latinis objiciunt : ſi arbitrarium eſt, Filium eſſe ſe
cundam , Spiritum S. tertiam perſonam ;' nequaquam fore caufam,
cur generatio non fit fpiratio , & vice verſa : Spirari enim alio mo.
do elt produci quam generari; adeoque & gigni eſt non fpirari. Qui
ergo poſito impoſſibili, quod Spiritus S. ſecunda ſit perſona, & fpi
ratus quidem ; ſpiratio effet generatio , aut Spiritus S. genitus ? Pa
ter enim etiam adhuc jure nomen hoc Patris haberet , dum fimul
ante omnia ſecula ex ſe genuerit Filium , prout & produxerit ante
omnia tempora Spiritum S. Sed hæc in tranſitu ; non enim'ad propo
fitum faciunt. Et tantum ad primum illud Thomæ argumentum .

ARGUMENTUM II. LATINORUM .

Secundo inftat citato loco Thomas : Nusquam hoc invenimus,
quod ab uno procedant plura absque ordine , nifi in illis folum quæ
r materialiter differunt. Sicut unus faberproducit multos cultellos ma
terialiter ab invicem diſtinctos, nullum ordinem habentes ad invicem .
Sed in rebus in quibusnon eftfola materialis diſtinctio, ſemper in
venitur in multitudine productorum aliquis ordo. Unde ctiam in or
dine creaturarum produ &tarum decor divina fapientiæ manifeſtatur.
Si ergo ab una perſona Patris procedant due perſone, ſcilicet Filius Era
Spiritus S. oportet effe aliquem ordinem eorum ad inviccm . Nec pot
teſt aliquis ordo alius affignari niſi ordo natura , quo alius eft ex
alio. Non eft igitur poffibile dicere, quod Filius & Spiritus S. fic
procedant, a Patre, quod neuter eorum procedat ab alio, niſi quis
poneret in cis materialem quandam diſtinctionem . Sed denuo & hoc
Ddd 2 argi
 876 TRACT , XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

argumentum Thomæ cum aliis oppugnat Occam , Quæſt. I. Diſtinct .

XI. Lib . I. fententiarum .
? , Et primo quidem quæ argumentandi ratio a rebus creatis ad
fimpliciflimam & immenſam Dei effentiamn ? Fac enim ex creatis en
fola quz materia differunt, neſcire ordinem ullum ; num obinde
idem in divinitate obtinere impoſſibile foret; aut dum inter creata
ea ſola quæ materia gaudent , ordinem neſciunt, fi nullus ordo ob .
tinet in divinitate , obinde materialis in divinitate diſtinctio obtine.
bit ? Sic animalia vivunt , homines contemplantur : num vero ob
inde, quia fummum Numen etiam vivit , contemplatur, ad anima
lium , ad hominum accederet naturam , & æque materiale quid in
ipſo occurreret ? Abfurdus ergo omnino Thomas, qui a fabro , a
cultellis ad ipfa divinitatis myſteria & proceffionem perſonarum ar
gunentabatur. Certum deinde, obtinere omnino ordinem inter ge
nerationein Filii & proceſſionem Spiritus S. At falſum , ordinem alium
non poffe aſſignari niſi ordinem naturæ , quo alius eft ex alio , uti
hic ſubdit Thomas. Ordo utiqne inter productionem Filii & Spiri.
tus S, ſecundum doctrinam SS. Patrum , quorum verba vidimus fub
initium Tractatus, in quo teſtimonia Patrum a Latinis objecta dilui
mus , eſt hic : Deus Pater ante omnia fecula nullo generato vel
producto generavit Filium , ' ſimul tamen gencrato Filio produxit
Spiritum S. ſic ut Filius fubfiftentia Spiritus S. ratione caufæ , qua
uterque ex Patre, ante omnia tempora præintelligatur . Hic ordo
ergo cum obtineat inter productionem Filii & Spiritus S. quomodo
nullus alius ordo poſſet affignari niſi quo alius eft ex alio ?
Cichovius
Hinc pariter ruit fufa illa diſputatio toties a nobis memorati
quar, VELI. P.Jefuitæ argumento huic fuperinſtructa. Sic enim ille: Si Spiritus
S. non procederet a Filio, non effet tertia divina perfona , fed fe
cunda. Conſequens noii eft admittendum , utpote S. Bafilio judice in
du &tivum abnegationis fidei ob everfionem myfterii Trinitatis ; ergo
neque admittendum hoc , ex quo tantum inconveniens fequitur. Se
quela probatur ex hoc principio. Numerus & ordo in divinis perſo
nis fumitur non aliunde quam ex caufarum babitudine ad ea quæ ex
 LATINORUM ARGUMENTA . 877
illis ordiuntur ; uti docet S. Bafilius locis citatis, præfertim Lib. I.
contra Eunomium . Nos ſecundum relationem caufarum ad caufata
dicimus, Patrem Filio præerdinari. Verum confequentia majoris
omnino nulla : Probationem fequela quod attinet , & nos dicimus,
ex caufæ habitudine ad cauſata folum ordinem in divinis fumi; dum
nempe Pater generato Filio produxit Spiritum S. cum Filium pro
ducto nullo geperaverit. At falſum , dum dicitur, ordinem in die
vinis fumi ex caufarum habitudine ad caufata , fenfum hujus propo
fitionis etiam eſſe, it fi inter Filium & Spiritum S. debet eſſe ordo,
Filius neceſſario debeat efle cauſa Spiritus S. Hoc quidem modo
Pater Filio præordinatur; at non obinde univerfaliter fequitur, ubi
perfona perſonæ præordinatur, alteram alterius debere effe caufam .
Adhuc dum enim ex caufæ habitudine ad cauſata ordo Filii & Spi
ritus S. fumitur, duin ob ordinem , quo Filius ante Spirituin S. ex
cauſa Patre generatus , Filius præintelligitur fubfiftentiæ Spiritus S.
uti loquitur GREGORIUS Nyffenus.
Sed pergit Jeſuita : Ex boc ergo principio probatur fequela:
oui perſona non eft preordinabilis perſona ſecunda, bec non poteſt
dici perſona tertia, fed tantum prima vel ſecunda; Spiritui S. pro
cedenti a folo Patre non eft præordinabilis perfona fecunda ; ergo Spi
ritus S. proccdens a ſolo Patre non poteft dici tertia perfona. Major.
probatur, quia a prima perfona impoffibilis eft tranfitus ad tertiam
niſi mediante ſecunda, & impoffibilis eft numerus trium , ubi inter
primum & tertium non mediet fecundum , uti patet omnibus qui
fciunt numerare res. Falkım vero , Spirituin S. folam primam præ
fupponere perfonam , aut Spiritui S. procedenti a ſolo Patre non
effe præordinabilem perfonam fecundam . Quomodo enim adhuc
dum Spiritui S. ex folo Patre procedenti præintelligatur five præor.
dinetur Filius, modo vidimus; dum ſcilicet non ante Filium , ſed
generato Filio ex Patre procedit. Sed probat ininorem fuain Jefuita :
Illa fola divina perſona eſt alteri præordinabilis, quae ad preordina
tum habet babitudinem principit. Secunda perſona, juxta Photianos,
non babet habitudinem principii ad Spiritum S. a folo Patre proce.
Ddd 3 dentem .
 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
878
dentem . Ergo ſecunda perſona non eft præordinabilis Spiritui S. «
folo Patre procedenti. Confirmatur: qua perſona folum antefe fup
ponit primam perfonam , bæc eft perſona ſecunda; Spiritus S. a folo
Patre procedensfolum ante ſe fupponit primam perfonam ; ergo Spi
ritus S. a folo Patre procedens eft ſecunda perſona. Falſum veroprimo,
illam ſolam divinam perfonam eſſe alteri præordinabilem , -quæ ad
præordinatam habitudinem habet principii. Verba Baſilii ex quibus
hæc fe deſumere prætendit , planc idem non habent, uti modo often
ſum . Utique cum S. EPHRÆM Syrus docet , Patrem produxiffe pri
mo Filium , poft Filium vero Spiritum S. oftendit, Filium præor
dinari Spiritui S. ne utiquam tamen Filium addit habere principii ha
bitudinem ad Spiritum S. Rurſum cum GREGORIUS Nyſſenus do
cet, Patrem nullo interveniente five producto generaſſe Filium , ge
nerato vero Filio produxiſſe Spiritum S.oſtendit utique , Filiumprze
ordinari Spiritui S. necdum tamen Filium addit habere principii ha
bitudinem ad Spiritum S. Confirmationem Jeſuitæ quod attinet, fal
ſum utique , Spiritum S. a ſolo Patre procedentem folam ante ſe
ſupponere primam perfonam : de hoc enim modo ſalcem .
Pergit vero porro Jeſuita : Secundo : Ubi ſunt verc & invaria
biliter perſone tres , ibi vere & invariabiliter eftprima ita , ut non
pollit non effe prima; & fecunda ita , ut non poffit non effe ſecunda ;
tertia ita , ut nequeat non effe tertia. In myſterio SS. Trinitatis
ſunt vere invariabiliter perſone tres. Ergo in eadem vere I invaria
biliter eft aliqua perfona ita prima aliqua , ita fecunda aliqua, ita
tertia aliqua, ut nequeat effe ex arbitrio humano prior vel pofterior. 1
Atqui inter divinas perſonas non poteft cffe prioritas e poſterioritas
alia quam originis, ſeu ut loquuntur Graci, Toû ditíou xai ditiatū.

Ergo qua neceſſitateſecunda perſona fupponit ſe cauſatam ( ut phraſ

greca utar) a prima, eadem tertia perſona fupponit ſe caufatam
prima & fecunda. Profyllogiſmo conceſſo , quæ , quæſo , conſe
quentiæ ratio ? Ordo in divinis ſumitur a ratione cauſæ & cauſati;
ergo prout fecunda perſona fupponit fe cauſatam a prima , fic ter
tia perſona fupponitſe cauſatam a prima & ſecunda. Si enim ordi
niem
 LATINORUM ARGUMENTA . 879
nein in divinis ſumi a ratione cauſæ & cauſati fic intelligatur , ut ne
ceſſario perſona perſonæ fit cauſa ubi inter hafce perſonas ordo
eſſe debet ; falſum omnino, fic ordinem in divinis a cauſa & cau-,
fato ſumi. Neque in tali ſenſu hanc propoſitionein tradiderunt Pa
tres ; quin imo fenfus eorum faltem , quod Filius a Patre nullo pro
ducto , Spiritus S. generato Filio , five poſt Filium producatur , uti
alibi oftenſuín. Quæ ergo conſequentiæ ratio : in divinis prioritas &
poſterioritas fumitur ſecundum ordinein productionis cauſatoruin ex
cauſa Patre : ergo prout fecunda perſona ſupponit ſe cauſatam a
prima, ſic tertia perſona fupponit ſe cauſatam a prima & fecunda?
Nihil ergo pariter agit Jeſuita , dum alibi ex eo quod Spiritus
$. ex folo Patre procedens priinam faltem perfonam præfupponat, !

Spiritum S. infert eſſe Filium. . Sed excipit in fequentibus Jeſuita :

His argumentis ut occurrant Photiani , aſignant aliam rationem hua pag . 91.
jus ordinis divinarum perfonarum ; nempe quod etſ utriusque per
fone productio fit a folo Patre , prius tamen fit generatio Filii quam
ſpiratio Spiritus S. co quod in Patre vis generativa prior fit vi ſpira
tiva ; atque ideo Filium effe fecundam perfonam , Spiritum vero S.
tertiam . Patres ipſos ſecuti aimus, Patrem nullo producto gene.
raſſe Filium , generato Filio , five poſt Filiun produxiſſe Spiritum S.
& hinc generationem Filii priorem effe fpiratione five procellione
Spiritus S. Sic enim Ephrem Syrus, fic GREGORIUS Nyſſenus ver
bis laudatis fub principium Tractatus , in quo objecta Patrum orien
talium teſtimonia diluimus. Si alio fenfu vim generativam in Patre
priorem efle vi ſpirativa intelligatur, hanc ipfam reſponſionem no
ftram non facimus. Abſurde vero hic negat Jeluita , generationem ,
Filii priorem efle productione Spiritus S. cum utique ipſe alibi idem
pariter aſſerat. Hæc enim ejus verba: In proceſſionibus divinis fi- pag. 93.
mul omnino neceffe eft generationem ultivam qua conftituitur Pater,
Eu paſſivam qua Filius, & ſpirationem activim qua ſpiratur Spi
ritus S. horum enim ( tefte S. Athanaſio in Symbolo) nibil prius, ' nibil
pofterius eft ; ordo tamen inter eas proceffiones naturalis & omnino
immutabilis bic eft, ut generationipafjive preintelligatur generatio
activa
 TRACT . XVI. SOLVUNTUR RELIQVA -
880
activa & paternitasqueconſtituit Patrem , & confequenter ut ſpirationi
a &tiva præintelligatur generatio paffiva ES filiatio, utpote correlativum
generationis activa es paternitatis,per quam bypoftatice conftituiturPa
ter. Sic diſertiflimis verbis Jeſuita alibi docet, ſpirationi activæ præin
telligi generationem activam & paſſivam : qua frente ergo hicOrientales
idem docentcs tanquam deſertores dogmatum Ecclefiæ catholicæ cul.
pat? Sic enimibidem pergit: Contra tamen eftprimo: quia per bor
deſerunt cxpreffa dogmata SS. Patrum orientalium, negantium inter
divinas perfonas ordinem prioris vel pofterioris aliunde fumi quam
σε σχέση του αιτίου και αιτιατού. Sed prout toties hoc repetit Je
ſuita , fic foties etiam oftendimus, ſenſum Patrum , dum hoc do.
cent, eſſe : quod perſonæ inter fe differant, dum Filius ex Patre
cauſa nullo producto generatus, Spiritus S. ex Patre cauſa Filio ge
nerato procedens. Sic enim ipſe NYSSENUS habebat, verborum fuo
rum optimus interpres. At ex eodem ordinc & nos dicimus habere
Filium ut prior Spiritui S. præintelligatur. Verba Concilii Toletani,
quz hiſce ſubdit Jeſuita , non moramur : de iisdem enim tanquam
corruptis judicium ferendum ex Tractatu de corruptelis in fcriptis
Patrum occidentalium perpetratis.
Pergit vero Jeſuita: Contra fecundo: gratis dicitur , vim ge
nerativam in divinis effe vi ſpirativa priorem : qua enim prioritate ?
non durationis, ut conftat ex fide; non natura , quia in divinis non
eft dependentia a &tualis unius ab altcro ; non originis, quia patet ex
terminis. Non ergo inter bas potentias ulla prioritas naturalis eft,
fed folum ex noftro imperfecto concipiendi modo, ex quo fequetur,
Spiritum S. effe tertiam perfonam non natura, neque ex vi originis
& principii, (ut exigunt SS. Patres ) ſed arbitrarie, & folum ex com
cipiendi modo noftri intelle&tus, non potentis concipere Deum operan
tem ad intra per voluntatem , quin preconcipiatar operans per intel
leftum. Ex quo ulterius fequitur, Spiritum S. non effe tertiam per.
Sonam refpeétu cognitionis divina , fed folum refpectu noſtra er ab
ſtractiva. Patrem dicimus prius generaſſe Filium , poft Filiuni pro
duxiſſe Spirituin S. adeoque generationem activam priorem eſſe pro .
ductions
 LATINORUM ARGUMENTA, 881
ductione Spiritus S. priorem fcilicet non prioritate v. gr. temporis,
ſed productionis. Diſerte cnim S. Ephrem docebat: Poft Filium
Spiritum S. a Patre productum . S. GREGORIUS Nyſſenus vero : Ge
norato Filio produci a cauſa Spiritum S. Filium vero immediate a
caufa generari. Vere ergo hæc prioritas naturalis eft, & in Deo pag. 93.
obtinet, etiainfi imperfectus nofter intellectus nullam fibi priorita
tem concipiat. Quid quod ipſe Jeſuita verbis modo adductis ajebate
Ordo tamen inter eas proceffiones naturalis & omnino immutabilis hie
eft, ut generationi paffive preintelligatur generatio activa , Et ut
fpirationi activapraintelligatur generatio pafſiva? Quibus fane di
ſerte agnofcit prioritatem & ordinem naturalem inter generationem
activam & fpirationem , dum fpirationi activæ præintelligitur géne.
ratio : quomodo ergo denuo hic idem negat Jeſuita? Vere ergo non
faltem ex noftri intellectus concipiendi modo generatioprior ſpira
tione, ſed ex ipfa vi originis & principii, Spiritus S. eft tertia per.
fona; prout ſcilicet impoſſibile, ut qui poft Filium producitur , ſi
mul etiam ante Filium producatur. Quod vero addit Jeſuita , ideo
videri generationem priorem productione, quia non poſſumus con
ciperc Deum operari ad intra per voluntatem , quin præconcipiatur
operans per intellectum ; dum fcilicet Filius producitur per intelle
ctum , Spiritus S. per voluntatem : commenta hæc faltem ſunt Scho
laſticorum , fundamento nullo fubnixa, uti in fequentibus videbi
mus. GREGORII quidem Nyſſeni verba funt Lib. I. contra Euno
mium , p. 16.4. Ut jungitur Patri Filius, & ab eo babere effe non
facit pofteriorem fecundum exiftentia . : ita rurſum Spiritus S. cum
Unigenito conjungiturfolo mentis conceptufecundum caufa rationem ,
preintellecto (Filio) hypoftafi Spiritus. Sed verbis illis : Solo mentis
conceptu præintelle &to Filio , tempus faltem excludere volebat Grego
rius : ut ſenſus ſit, nulla tempora cogitari pofle, quibus Filius prior
Spiritu S. ſed ſola id mente concipi pofle. Dum enim hancpriorita
tem vocat ſecundum rationem caufa : ( Solo mentis conceptu, inquit,
fecundum caufa rationem præintelle&to Filio) patet utique, Grego
rium Nyffenum naturalem omnino hiſce prioritatem intellexiſſe.
Eee Pri
882 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

Prioritas enim fecundum caufæ rationem naturalis eft, & obtinet in .

divinis antequam ctiam homo mente illam concipiat. Sed & Latini hæc
ipſa verba Nyſſeni ſic exponunt; ac fi ejus mens foret , quod caufa
Spiritus fancti fit Filius, & fic caufæ ratione Filius præintelligatur Spi
ritui S. Jam utique conſtat, ubi alterum alterius cauſa , omnino
prioritatem naturalem obtinere, non ſaltem intentionalem . Quo
modo ergo Nyſſenus, etiamfi lic ſenſus ejus foret, adderet, ſolo
mentis conceptú preintelligi Filium Spiritui S. nifi dicta rationc, ea .
dem etiam Latini expofuerunt?
' Tandem inftat idem Auctor: Contra tertio : Dato quod ali
quis divinarum perfonarum ordo fumi poffet cx prioritate, ex pofteria
ritate intentionali virium productivarum ; adbuc binc non oftende
retur Spiritum S. ſecundum effe a Filio : fiquidem tam Spiritus S.
quam Filius ad folum referretur Patrem , & utraque perſona refpe
Etu foliusprime perſone ellet origine poſterior. Nulla ergo effet ra
tio, cur Spiritus S. diceretur potius fecundus a Filio, quam Filius
fecundus a Spiritu S. cum nullum aliud principium numerandarum &
ordinandarum divinarum perfonarum agnofcant SS. Patres, quam fe
cundum rationem caufæ vel originis; fitque neceffarium , ut in quo
genere tertia perſona prafupponit primam , in eo ipfo preſupponat fee
cundam ; feu , quod idem eft , ut propter quid Spiritus S. dicitur
tertius a Patre, propter illud ipfum fit fecundur a Filio , atque ita
fat tertia SS. Trinitatisperſona non arbitrarie, fed naturaliter. Patet
ergo ex vi originalis & naturalis ordinis ita tertiam perfonam exigere
produci a prima &fecunda, urſecunda exigit produci a fola prima,
Sed primo, uti modo oftenfum , non intentionalis faltem eft
' ordo & prioritas, quæ eft inter productionem Filii & SpiritusS. ſed
omnino naturalis. Si vero adhuc dum contra dicta rationes has a
Jefuita allatas urgeas, & hæ facile diluuntur. Omnino quidem dum
Spiritus S. ex folo Patre procedit, tam Filius quam Spiritus S. ad ſo
lum Patrem , tanquam productorem fcilicet, ratione caufa refertur;
non tamen obinde fequitur, nullum ordinem effe inter Filium &
Spiritum S. adeoque neque Filium neceſſario fecundam , Spiritum S.
tertiam
 LATINORUM ARGUMENTA . 883
tertiam eſſe perſonam . Falſum enim , obinde tam Filium quam
Spiritum S..Colius faltem Patris reſpectu efle pofteriorem origine:
licet enim fic Spiritus a ſolo Patre producatur, fimul tamen Spiritus
S. etiam originis ſuæ ratione ex Patre pofterior eſt Filio : quia gene
rato Filio , five poft Filium producitur a Patre. Plane ergo hinc
non fequitur, nullam ſic fore rationem , cur potius Spiritus S. dica
tur ſecundus a Filio, quam Filius ſecundus a Spiritu ſancto ? Si enim 5

poft Filium , non ante ipſum productus Spiritus S. quomodo un

quam ſecundus a Spiritu S. poterat eſſe Filius? Porro agnofcunt qui
dem Patres in Trinitate non alium eſſe ordinem quam ratione cauſa
& cauſati; fed , ut toties monuimus, non intelligunt hoc ipfo, quod
prout primaperſona eſt cauſa ſecundæ , fic etiam fecunda fit caufa
tertiæ , uti quidem Jeſuita illud interpretabatur; ſed illo fenſa hoc
faltem intelligunt , quo & nos hactenus ordinem productionis per
fonarum expoſuimus, prout fupra oſtenſum . Deinde concedimus
utique, ut in quo genere tertia perſona, qnatenus tertia, præſuppo.
cit primam , in eo ipfo etiam præſupponat fecundam ; five ut pro
pter quid Spiritus S. tertius dicitur a Patre, propter illud ipfum fit
ſecundus a Filio. At nequaquam hinc ulla neceſſitate ſequitur, ter
tiam ergo perſonam exigere produci a fecunda, ut ſecunda exigit
produci a prima: ob ordinem enim productionis fuæ ex Patre Spiri
tus S. dicitur tertius a Patre , dum ſcilicet poft Filium a Patre proce
dit; ob quam utique rationem Spiritus S. pariter a Filio fecundus:
poft Filium enim Spiritus S. producitur, neque inter generationem
Fili & productionem Spiritus fancti aliusmedius intercedit,prout qui
dem inter proceffionem Spiritus fancti ex Patre medius intercedit Fi
live. Et tantum ad fecundum argumentum Thomz.

ARGUMENTUM III. LATINORUM .

Argumentatur porro THOMAS Part. I. Quæft. XXXVI, Artic. 2.
Filius procedit per modum intellectus, ut verbum ; Spiritus S. autem
per modum voluntatis, ut Amar. Neceffe eft autem , quod amor ex
Eee 2 - verbo
 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
884
verbo procedat: non enim aliquid amamus, nifi fecundum quod men
tis conceptione apprehendimus; unde este ſecundum boc n :anifeftum eft,
quod Spiritus S. procedit a Filio. Sed & hoc argumentum Thoma
denuo rejiciunt ipfi Latini. OCCAM Lib. I. Sentent. Diſtinct. XI.
Quæſt. I. Arimin Lib. I. Diſtinct. VIII. Quæſt. I. Artic. 2. Diſtinct.
X. Quæft. I. & Diſtinct. XIII. Quæſt. I. Sic & DURANDUS a S. Por
tiano Lib. I. Diſtinct. VI. Quæſt. II. pariter negat, Spiritum S. per
modum voluntatis ut amorem procedere.
RESPONSIO I.
Primo enim ignoranus, quomodo Spiritus fancti proceſfio, quo
modo Filii ſe habeat generatio : utriusque enim rationem ignorare
ſe ſemper Ecclefiæ Chriſtianz Doctores & Patres profeffi funt.
S. Dionysius Areopagita Lib . de divinis nominibus, Cap. II. p . 174.
de generatione Filii & proceſſione Spiritus S. agens : Quo pacto bec
fe babeant , neque eloqui neque intelligere poßumus. ATHANASIUS
Dialogo I. de Trinitate : Quomodo gignat Filium Deus, non curioſe
perveſtigo, & quomodo emittat Spiritum , fimiliter curioſe non
perveftigo ; .fed credo Filium genitum ineffabiliter & absque paffione,
et Spiritum S. fimiliter procedere ineffabiliter & absque paffione.
GREGORIUS Theologus inter alia Orat. XXXVII. quæ eſt de Spiritu S.
p. 597. Quæ eft ergo hæc proceffio? Dic tu nobis quid innaſcibilitas
Patris ,, & ego generationem Filii enarrabo , & proceffionem Spiri.
tus S. & infaniemus ambo, Dei fecreta rimando. GREGORIUS Nyſ
fenus Lib. de eo , quid fit ad imaginem & fimilitudinem inter alia
opuſcula Gregorii,anno 1596. Ingolſtadii edita a FRONTONE Ducæo,
p. 35. Quo vero pa&to in incorporeis & immobilibus & immutabili
bus generationis & proceffionis diverfitatem dignofcemus ?. CHRYSO
stomus Homil. I. de incomprehenſibili Dei natura , Tom . I. græco
latinæ editionis, p. 332. Novi quod (Filium ) generavit , (Deus) quó
modo vero , ignoro. Novi quod Spiritus ex ipfo, quomodo vero ex
ipfe , non novi. Augustinus Lib. III. contraMaximinum Cap. XIV.
Diftinguere inter illam generationem & banc proceffionem nefcio,
non
 LATINORUM ARGUMENTA . 885
non valeo , non fufficio. Auctor Librorum de unita Deitate Trinita
tis apud Athanasium Lib. IX. Tom . II. operum Athanaſii , p. 583.
Sufficeret fidelibus hoc ipſum credere, quia Filius genitus eft, Spiri.
tus autem de Patre procedens eft, cujus proceſſio qualis aut quanta
fit, nulli conceditur ſcire. Sicut & de Filio dictum eft : Generatio
riem ejus quis enarrabit ? LEONTIUS de ſectis , Actione I. Tom. I.
Græcorum Patrum , p. 493. Quonam modo vel Filius ex Patre gig
natur, vel Spiritus S. procedat, curiofus inveſtigandum non eft.
ANASTASIUS Sinaita Lib. I. de fidei dogmatibus , p. 697. Toin . VI.
Bibliothecæ Patrum Colonienfis: Quomodo generatur Verbum , vel
procedit Spiritus, ne curioſe inquiramus: non enim tutum eft periculo
1
vacans. Hoc enim folum cognitum eft principio. Non enim tutum ,
foli enim id cognitum Deo. Auctor Libri de Trinitate apud CYRIL
LUM , Cap. VIII. Proceffio eft alius modus exiftentie, non minus com
prehenfionem & notitiam fuperans quam Filii generatio. Rurſum :
Modo generationis &proceſſionis exiſtente incomprehenſibili. JOHAN
NES Damaſcenus Lib. I. orthodoxæ fidei, Cap. X. p. 36. Generatio
1 nis & proceffionis differentiam efſe didicimus ; verum quis differentia
modus, nequaquam . Et Cap. II. Quomodo Deus ex Deo genitus eft,
aut proceffit, & ignoramus, ' eloqui non valemus. Cap. IX .
habet ea quæ modo ex Lib. de Trinitate adduximus. Rurfum in li
ftoria Barlaam & Joſaphat, Cap. XIX. Comprehendere vero modum
nativitatis vel proceffionis non queras. Beda taqdem Anglus, Tom.
V. operum , colum . 571. commentario ad Johannis XVI. Caput.
Quid interfit inter procedere &g naſci, & longum eft quærendo dif
ſerere, & temerarium , cum diſerueris, definire : quia menti
utcunque comprebendere, & quod forte mens inde comprehenderit,
lingua difficillimum fit explicare, quantuslibet præft do&tus, quan- ,
tuslibet fit auditor. . Idem porro alibi de generatione Filii tradunt
Patres & Synodi. DIONYSIUS Alexandrinus Refponf. ad Quæſt. V.
Pauli Samofateni, Tom . I. Concil. colum . 872 . Hosius Cordubæ
Epiſcopus in Synodo Nicæenfi I. univerſali apud Gelasium Cizyce
num Lib. IL Cap. XVI. Tom . II.Concil, colum. 180. Et fuſe no
Eee 3 mine
 886 Tract. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

.
mine ejusdem Synodi ocumenicæ EySERIUS Paniphili apud eundem
Gelafium Lib. II. Cap. XIX. colum. 197. 200 & 201. Concilium
Ariininenſe catholicum in damnatione hæreſcos Arianæ apud HILA
RIUM Fragm . Lib . pofteriori de Synodo Ariminenfi, p. 47. Tom . II.
Concil. colum . 796. Basilius M. Orat. de nativitate Chriſti lau
dante Acacio Beroe Epiſcopo Epiſtola ad Cyrillum , Part. I. Ephe.
fini Concil. ecumenici, Cap. XXIII. Tom. III. Concil. colum . 384. ,
Augustinus in ſermone de Vativitate , laudatus ab Epiſcopis gallis
& germanis in Concil. Francofurtenſi, Tom. VII. Concil. colum .
1033. Cyrillus Lib. de Unigeniti incarnatione, num . IV. Part. III.
Concil. Epheſini I. Cap. XXXI. ſub principium , Tom . III. Concil.
colum . 1095. Justinianus Imperator Lib. adverſus tria capitula,
Tom . V. Concil. colum . 688 . MANsvetus Epift. Synodica, ad
Conſtantinum Imperatorem , Tom . VI. Concil. colum . 606. So
PHRONIUS Patriarcha Hierofolymitanus Epif. Synodica tecta Actione
XI. Synodi VI. æcumenicz, Tom .VI. Concil. colum . 8666 NICE
- PHORUS Patriarcha Conſtantinopolitanus Epiſt. ad Leonem III. Tom.
VII. Concil. colum . 1216. JOHANNES Damafcenus Lib. I. ortho
1
doxx fidei , Cap. II. & in hiſtoria Barlaam & Joalaphat' Cap. XIX .
Epiſcopi tandem galli & germani Epiſt. Synodica ad Hiſpanos in
Concil. Francofurtenſi , Tom . VII. colum. 1033 . Dies deficeret,
fi idem ex Patrum reliquorum ſcriptis aſſerere vellemus. Sufficit
enumerare qui dictum illud Prophetæ : Generationem ejus quis cnar
rabit ? de æterna Filii Dei generatione ex Patre exponunt. Justi.
nus in Dialogo cum Triphone Judæo , pag. 261. & Quæftionibus
ad Orthodoxos, Quæſt. LXVII. p. 431. Irenæus Lib .II.Cap. XLVII .
ALEXANDER Epiſcopus Alexandrinus, ad Alexandrum Epiſcopum
Conſtantinopolitanum , apud THEODORETUM Lib. I. Hiſtoria Eccle
fiaftica , Cap. III. Tom. III. operum , p. 528 . ATHANASIus Dial.
III. de Trinitate, Tom . II. p. 213. Et Lib. de expoſitione fidei, Tom .
I. p. 240 . Cyrillus Hierofolymitanus Catecheſi XI. p. 94,. BA
silius M. Lib. I. contra Eunomium , Tom. II. operym , p. 21 .
AMBRésius Lib. I. de fide ad Gratianum , Cap. VI. Tom . IV . colum .
123
 LATINORUM ARGUMENTA . 887
i 23. HIERONYMUS in commentario ad Ezechielis Caput I. Tom .
IV . colum . 733. Augustinus Epift. LIV. CL . & CLXXIV . Сү .
RILLUS Alexandrinus Lib. I commentarii in Johannem ad Caput I.
Tom . IV . operum , p. 11. & in Theſauro aſſertione IV. Tom. V.
Part. I. p.
p. 24
24.. Auctor librorum de unita Trinitatis Deitate Lib. VIII.
Tom . IL operum ATHANASII pag. 583. EUGENIUS Carthaginenſis
Epiſcopus in confeffione fidei apud VICTOREM Uticenfem Lib. II. de
perſecutione Vandalica. Sic & alii. Dum fic -Doctorum catholico
cum unanimi conſenſu ignoratur modus generationis Filii & procef
fionis Spiritus S. unde, quæſo, Thomas folus illum penetrare po
tuit? Solusne ille fuperior omnibus Patribus & SS. Conciliis foret ?
Abſone. Dum ergo utriusque modus ignoratur , quomodo ex ini
cognito & occulto aliquid neceffario inferre poterant Latini? Sane
petitio ejus quod in principio eſt, nedum dialectica probatio , nedum
demonſtratio , fi quid ex occulto deducitur, docente Philoſopho
Lib. II priorum analyticorum , Cap. XVI. & Lib. VIII. Topicorum,
Cap . XIII.

RESPONSIO II.
Sed quid novi proferat Thomas, videamus : Filius procedit
per modumintellectusut verbum , . Spiritus per modum voluntatis ut
amor . Procedere quidem Filium ex Patre ut nóyay indubitatum eſt:
at unde demonſtrat per modum intellectus Filium ex Patre proce
dere ? Falfum porro , Spiritum S. per modum voluntatis procedere
I
ut amorem . Spiritus S. quidem eſt dilectio , docente Apoftolo,
Rom . V , 7. At non folus Spiritus eft dilectio , ſed & Pater & Fi
lius; ut hinc neutiquam dici poffit, quod ex Patre tanquam dilectio
procedat Spiritus S. Præter DIONYSIUM Areopagitam Lib. de divinis
nominibus, Cap. IV . & Scholaften ejus MAXIMUM , idem ex facra
Scriptura fic demonſtrat Augustinus Lib. XV. de Trinitate , Cap.
XIX . Sanius. credi.ur vel intelligitur , ut non folus Spiritus S. chari
tasfit in illa Trinitate; fed non fruftraproprie charitas nuncupatur
propter
888 Tract, XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

propter qua dieta funt. Sicut non folus eft in illa Trinitatc vel
Spiritus , vel fanctus, quia & Pater Spiritus, & Filius fpiritus, &
Pater fanétus, & Filius fanétus, quod non ambigitpietas; & tamer
ifte non fruſtra proprie dicitur Spiritus S. quis enim eft communis
ambobus, id vocatur ipſe proprie , quod ambo communiter. Alioquin
fi in illa Trinitate folus Spiritus S. eſt charitas, profe&to & Filius
non folius Patris , verum etiam Spiritus fanéti Filius invenitur : ita
enim locis innumerabilibus dicitur & legitur : Filius unigenitus Dei
Patris, et tamen & illud verum fit, quod Apoftolus ait de Deo Pos
tre : Qui cruit nos de poteftate tenebrarum & tranftulit in regnum
Filii charitatisfua. Non dixit Filiifui, quod fidiceret, veriſime
diceret , quemadmodum quia ſæpe dixit , veriffime dixit; ſed ait :
Filius charitatis fua. Filius ergo eft etiam Spiritus fanéti, fi non
oft in illa Trinitate charitas Dei nifi SpiritusS. Quod fi abſurdiffi
mum eft, reftat, ut non folus ibi fit cbaritas Spiritus S. fed propter
illa , de quibus fatis diſſerui, proprie fic vocetur. Sic ergo tradente
ipſo Apoſtolo Pater etiam eſt charitas , dum inquit : Tranftulit
nos in regnum Filii charitatis fua. Si enim hic Spiritus S. intelli
geretur voce charitatis, ſequitur, Filium Dei etiam Filium eſſe Spi
ritus ſancti ; quod abſurdum . Hinc porro plurimis locis in Libris
fuis de Trinitat , inprimis Lib. XV. Cap. XVII. negat Auguftinus,
e
Spiritum S. folum efle charitatem . Idem ex facra Scriptura demon
ſtrat Auctor Breviarii adverſus Arianos a Jeſuita SIRMONDO editus , p .
1 26. Caritas Pater , caritas Pilius, caritas Ego Spiritus S. De pas
De Filio Apoftolus ad Co
tre in Epift. Johannis : Deus caritas eft.
hios tas
rint : Cari vero Chriſ ti urge t nos. De Spiritu S. Apoftolus :
Obfecro vos Fratres per Dominum noftrum Jefum Chriftum , & per
charitatem Spiritus. Non ergo alio modo Spiritus S. dicitur chari
tas , quam quo & Chriſtus veritas dicitur ; cum utique & Pater &
Filius fit veritas. Dum ergo non ſolus Spiritus S. charitas, fed Pater
etiam & Filius : quomodo Spiritus S. dici poterat ex Patre procedere
ut dilectio ? Non minus utiqne quam dici nequit, Spiritum ſanctum
ut fanctum , ut Spiritum ex Deo procedere ; ant quam dici nequit, 1
Filium
 LATINORUM ARGUMENTA ,
889
Filium ut veritatem ex Patre procederc. Sane cum Filius ut nóyos a
Patre generetur, hoc nomen Filii proprium nullo modo pariter com .
mune Patri aut Spiritui S. At hic dilectio , etiamfi aliqua ratione
!
dici poflit nomen proprium eſſe Spiritus ſancti, ut volebat AugustINUS ;
curſum tamen ex æquo & Patri & Filio commune eft. N on crgo
Non
1
prout Filius ut róyos ex Patre, fic Spiritus S. ut dilectio ex ipſo
producitur.

RESPONSIO III.
Ponebat porro Thomas : quia ut dilectio procedit Spiritus S.
Spiritum ſanctum per modum voluntatis ex Deo procedere. Cum
ergo , ut oſtenſum , pariter Filius fit charitas ; Filius etiain per ma
dum voluntatis ex Dco procedet: quem tamen per modum intellectus
procedere ponebat Thomas, & in hiſec differentiam productionis
Spiritus fancti & Filii conſtituebat.

RESPONSIO IV .
Rurſum argumentabatur Thomas: FæcundaPatris voluntas,
uti loquuntur, producit Spiritum S. ut amorem ; at non amamus
aliquid, niß quod mentisconceptione apprehendimus. Spiritus &
ergo per modum voluntatis ex Patre procedit. Ex Filio vere etiam
procedere Spiritum S. probatur: quia Spiritus S. eft amor ; at non
amamus aliquid niſi ſecundum quod mentis conceptione apprehen
dimus. At hiſce verbis utique diſerte fupponit Thoinas, amorem
procedere ex apprehendente mcntis conceptione. Hinc enim , ut di
dum , ex Filio Spiritum S. procedere infert. Hactenus ergo ſecun
dum Thomam Spiritus S. procedit ex Filio , quia ex ejus intellectu,
tanquam ex apprehendente mentis conceptione, ut amor productus.
Fecundus ergo intellectus Filii produxit Spiritum S. quemadmodum
intellectus five mentis conceptio apprehendens producit amorem ;
adeoque Spiritus S. ex Filio procedit per modum intellectus, ex Patre
Fff vero
 Tracr. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
890
1

vero per modum voluntatis ; quod abfurdum . Diverfis enim fic

potentiis productus eſſet Spiritus S. adeoque non una etiam fpiratio
ne : imo duæ fic perfonæ forent Spiritus fancti, quarum altera a
Filio , altera a Patre eſſet producta. Ideo eniin Thomas diverſa
ratione differentes perſonas Filium & Spiritum S. a Patre produci vo
lebat : quia Filius per moduin intellectus, Spiritus S. per modum
voluntatis procederet. Diverſa item rationc unum eundemque eſſe
productum impoſſibile eft.
RESPONSIO V.
Si deinde Filius generatur ex fæcundo intellectu fubfiftentiali
Patris, Spiritus S. vero ex voluntate fubfiftentiali ejus procedit: opor.
tet utique, ut quemadmodum perfona a perfona omnino differt, vo.
luntas etiam Patris perſonalis differat a voluntate perſonali Filii ;
adeoque duæ differentes voluntates produxerint Spiritum S. quod ab
furdum . Si enim ex duabus differentibus voluntatibus productus
Spiritus S. ex duabus etiam potentiis fpirativis differentibus procedit;
adeoque non una fpiratione producitur. Quodfi communi voluntate
Patris & Filii dicunt produci Spiritum S. triplicem jam voluntatem
habebit cum Patre Filius : primam quæ ratione communis diving
eſſentiæ illis competit , fecundam perfonalem , tertiam intermediam ;
quod abfurdum . Quæ enim , quæſo, diverſa ratio foret trium ha
rum voluntatum ? Nomine conveniunt. At quæ nomine, etiam de
finitione conveniunt niſi ' zquivocatio lateat. Neque fecunditas va
riare poterat naturam voluntatis intermediæ & fubfiftentialis : nam
& perſona alia fæcunda, alia non ; attamen non obinde ipfius vo
cis perfona definitio variat, ſive de focunda, five de infecunda di
catur. Si vero voluntates hæ nequaquam differunt, fed omnino
cædem funt; quomodo , quzfo , eadem voluntas communis eſſe pos
terat ratione eſſentix , & tamen rurſus propria uni aut duabus tan
tum fubfiftentiis ? Idem utique effe & proprium uni ſaltem & non
alii perfonæ ; & rurfum commune omnibus tribus, impoffibile eft.
Quem
 LATINORUN ARGUMENTA . 892
Quemadmodum pariter hoc argumente erroris convincitur, qui
jam triplici illa voluntate ſublatą , duas faltem voluntates voluerint
offe Patris & Filii; naturalem fcilicit & intermediam ,

RESPONSIO VI.
Habebat porro argumentum Thoma : Amor ergo procedit ex
dóyo : quia non aliquid amamus, nifi quod mentis conceptione appro.
bendimus. Verum mentis quidem conceptio apprehendens producit
amorem ; ſed amorem quo amatur amabile, non vero ipſumamabile
producit. Si ergo ipſumamabile eft amor fubfiftentialis, mentis con
ceptio producit quidem amorem , quo amatur amor ſubſiſtentialis, fed
nequaquam producit amorem ſubfiftentialem . Filius ergo amat, adeo .
que amor ex ipſo procedit, fed quo amatur Spiritus S. non vero ex eo ,
procedit qui amatur, id eft Spiritus S. hic enim eft amor ſubfiftentialis.
4. Sane & Filius cognoſcit Patrem ; amabile utique. Amor ergo, quo amat
Patrem , procedit ex Filio ; neque tainen obinde producit ipfum amabi.
le, Patrem ſcilicét. Merito ergo Thomæ tali modo productiones Filii
& Spiritus S. explicanti opponimus verba illa GREGORu Theologi er
Orat. XXVI. de compofita diſſerendi ratione. Debemus Patrem unum ag
nofcere, principii expertem & ingenitum ; Filium unigenitum de
Patre ; Spiritum unum , qui fubfiftentiam ex Deo habeat , & Patri
quidem concedat proprietatem ingeniti, Filio vero generationis , 06
tera natura ac ſocii confortem , gloria majeftateque parem . Hec

agnofcere oportebat, bec confiteri , bic gradum figere; prolixas vero

nugas, ac profaras verborum novitates ad otiofos bomines amandare,
In fimplicitate ergo fidei ſecundum monitum S. Theologi perſiſten,
tes , augas illas, ac profanas verborum novitates Thomz , Latinis
otioſis ejus defenſoribus remittimus.
Argugientatur porro : Actio & forma qua Pater conftituitur Cichoviu .
in effe.Patris eftgeneratio activa, operatio vero immediate confequens quxl
94 . VIII. P.
conftitutionem formalem perſona Patris eff Spiratio attiva. Hæc ergo
jam non poteft non effe communis Filio, cum , æqualitas Filii Dei
Fff 2 quam
 TRACT . XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
892
quam babet cum Patre exigat, ut quicquid conſequitur conftitutio.
nem perfona Patris, fit commune Filio cum Patre. Verum hujus
folutio patet utique ex iis quæ diſputavimus Tractatu , in quo
varia argumenta ex principiis theologicis petita attulimus . Pa
tris enim voce aut ipſa integra prima perfona fignificatur, aut
faltem relatio ad Filium . Pofteriori ſenſu fi accipiatur vox pas
Pris; generatio fola activa conſtituit Patrein in effe Patris. Si priori
vero ſenſu vox Patris fumatur; falfum utique , generationem folam
conſtituere Patrem in effe Patris. Pariter enim cum generatione
activa , productio Spiritus S. conſtitutivum primæ fubfiftentiæ divinæ
ingreditur. Et hinc porro falſum , productionem Spiritus S. opera
tionem folum effe confequentem conſtitutionem formalem perſonæ
Patris , ut fuſe citato Tractatu oſtenſum . Sed porro etiamfi pro
duetio Spiritus S. operatio faltem confequens eſſet conſtitutionem
perfonæ Patris ;' falſum utique , inæqualem Patri fore Filium niſi
operatio conſequens conſtitutionem perfonæ Patris eidem tribuatur.
Perſona enim a perfona omnino divifa eft; adeoque & perfona cuin
omnibus , quæ ei tanquam perfonæ infunt, neceſſario differt ab alia.
At quod confequitur immediate conſtitutionem formalemn perſona,
perſonæ utique qua perfona incft : non enim ratione naturæ ineſt,
fed ita in perfora eſt, uti in eadem erat conſtitutio ejus formalis.
Non ergo quod conſequitur conſtitutionem forinalem perſonx , al
teri etiam perſona ineſſe poterat. Et hæc hactenus de Latinorum
argumentis pro proceſſione Spiritus S. a Filio .
Cum eniin alia argumenta toties memoratum Jefuitam defti
tnerent, jam ad alia ſe convertit, quæ ad propofitam tractationem
minime faciebant. Quid enim ad diſquifitionem de proceſſione Spi
ritus S. faciebat miraculum v . gr. Stanislai, aut poffeffio fancti fe
pulchri a Franciſcanis, capta tandem a barbaris Conftantinopolis?
Dum ergo hæe extra materiam erant , neceffarii etiam Libri ad ube
riorem & exactiorem de hifce tractationem ad manus non effent: ne
rito quidem bæc ipfa tranſire poteramus.
Bre
 LATINORUM ARGUMENTA ,
893
Brevius tamen fingula videamus. Primo omnium adducit do- Cichovius
mum Nazarethanam in Italiam delatam. Verum eadein adhuc ho. quæ[.IX . p.98.
die in Palæſtina exſtat, peregrinisque monſtratur. Teſtis eſt Johan .
nes DOUBDAN Canonicus Eccleſiæ S. Pauli , urbis S. Dionyſii in
Francia , qui anno 1652.in Palæſtina verſatus, in itinerario ſuo terrae
ſanctæ gallice ſcripto; qui hinc , quo defenderet ſuos, partem do
mus illius refert in Italiam fuiffe delatam , partem in Palæſtina reſti
tiſſe. Ex quo auctore porro liquet , non fundamenta adhue faltem
domus illius ibidem videri, ſed domuin ipſain ; ut vanus ſit Jeſuita
contra quem difputamus modo , dum in fequentibus fundamenta
Saltem ea domus Nazarethanæ vocat. Subdit Jefuita, potiſſima loca
facra redemtionis noftræ in Palæſtina Franciſcanis effe comınilla.
Sed quid inde ? Numne hinc latinam fidem nonniſi catholicam effe
probatur ? Imo æque argumentari liceret : Turcicam obinde religio
nein veram eſſe, dum Turca omnium illorum locorum fupremus
Dominus fingula five Græcis, five Latinis concedit, prout plus pe
cuniæ numerant : ob majora enim dona Turcis oblata, atquc Legato
rum Principum latinorum interceſſionem Franciſcani fc folum tu .
tati funt in poffeflione locorum illorum ſacrorum . Quid ergo in
hac poffeffione Franciſcanis indulta inmediatiquid reperimus? Imo
dum modo , uti omnes fcrunt , ſanctum fepulchrum ipſum etiam
Orientalibus fuerit conceſſum ; olim etiam , antequam Palæſtinam
Latini expugnaſſent, fóli Orientales omnia iſta loca ſacra ſemper te
nuiſſent, eo tempore etiam , quo diuturnum illud ſchisma Eccleſias
jam diviſerat: quomodo ; quæſo , occupatio locorum illorum fan
étorum Latinorum religionem vere catholicam eſſe demonftraret?
Addit Jeſuita , reliquias fanctas magno numero a Latinis ſer pag. 96,
vari: quaſi neque adhuc dum hodie magno numero pariter reliquia
fanctæ , ac plurium Sanctorum corpora ab Orientalibus ferventur;
neque iis temporibus , quibus jam Eccleſia latina ſchismate ſeceſſerat
ab oriente, olim fervata fuerint. Quid ergo inde argumenti pro
veritate fuæ Ecclefiæ capeffers putant Latini ? Quid quod plures re
liquiæ a Latinis fervatæ fictitiæ funt, fæpiusque exdem occurrere ſo
Fff3 lent ;
 4

Tract, XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

894
lent; ut lancea, qua latus Chriſti perfoſſum , & Romæ & Lugduni
in Gallia , & Norimbergæ in Germania (ex eo tempore, quo a la
tina Ecclefia duce Luthero eadem deſciverat) habetur ?
Subdit Jeſuita , S. Nicolaum voluiſſe ipſum , ut corpus
ejus in Italiam deferretur. Romanos ergo fidem catholicam con
{ervaffe. Vcrum in eas partes Italiæ delatum corpus S. Nicolai, in
quibus tum temporis adhuc fides orthodoxa orientalis obtinebat,
Imperatore orthodoxo Conſtantinopolitano adhuc inferiori parti Ita
liz tum imperante. Quas vero abhinc corruptelas librorum slavoni
corum Orientalibus objecit Jeſuita , aliis diſcutiendas relinquimus.
Saltem addimus , errore librariorum fæpius mutationes in libris ces
ni ; potiusque de cetero hoc vitio corrumpendi auctores Latinorum
fidem laborare , uti oftendimus alibi binis Tractatibus. De eo vero ,
quod ex verbis Apoftoli: Quem Dominus Jefus interficiet Spiritu
oris fui, expuncta fit vox': Jefus, fuſe Tractatu, quod Spiritum S.
eſſe Spiritum Filii non fit argumentum proceſſionis Spiritus S. a Fi.
lio , egimus .
Miracula abhinc Jeſuita jactat a fuis perpetrata : Stanislaum
v.gr. mortuum reſuſcitaſſe. Quaſi vero in orientali Eccleſia hactenus
etiam non floruerint viri ſanctitate vitæ & miraculis clari; aut non
olim etiam , præcipue in orientalibus Eccleſiis, thaumaturgi, vere
que ſancti Patres claruerint, quorum fidem per omnia fequimur, &
in eadem falvari volumus. Ipfi Latini videant , quomodo eos ha
beant fanctos, quos ob additamentum probatum blasphemiæ in Spi-,
ritum S. damnat , æternaque damnatione dignos judicat ipfe Papa
JOHANNES VIII. quos contra decretum quatuor ecumenicarum Sy
nodorum additamentum illud ſervaſſe , decantaffe definit Leo III.
Nobis interim fancti ſunt, quorumque hinc dogmata recipimus, S.
Basilios , GREGORIUS Thaumaturgus, GREGORIUS Theologus,
Gregorius Nyſſenus, ATHANASIUS, Cyrillus , aliique ab ipfis SS.
Synodis æcumenicis probati. 'Ab his SS. Patribus fi Latinorum po
ſteri divertunt, neſcio etiam qua fanctitate vitæ , qua miraculorum
perficiendorum gratia donati: merito objicimus eis verba Apoſtoli:
Licet
 LATINORUN ARGUMENTA. 895
Licet nos , aut Angelus de cælo evangelizaverit præter quam quod vo
bis evangelizavimus, anathema fit. Si quis evangelizaverit præter id
quod accepiftis, anathema fit. Nonne jam ipſe Servator cavendium
effe docuit a falſis Prophetis fructus bonos non edentibus , licet mi.
racula,multa præſtiterint? At utique falli Pçophetæ malam fimul &
mendacem religionem profitentur. Non ergo fola miracula argu
mentum ſunt veræ fidei. Multi dicent ad me , inquit alibi , in illo
die : Domine, Domine ! nonne prophetavimus in nomine tuo , nonne
. in nomine tuo multa miracula fecimus? Refpondebo vero ipfis: nun
quam cognovi vos, difcedite ame qui operamini iniquitatem . Quid
ergo conlilii tribuit nobis Salvator , quo dignoſcamus veros a falſis
Prophetis, ubi utrique miracula edunt? Cognoſcetis eos per fructus
illorum , inquit. Per fructus ergo pariter .cognoſcimus Latinos il
los miraculis claros, ovinis faltem veſtibus fuiſſe inductos, utpote
qui fimul additamenti, five profanati Symboli defenſores & appro
batores exſtiterunt. Sed porro quod attinet factum Stanislai , pote
rat utique Deus hoc feciffe non ob impollutam Stanislai fidem ,
fed ob arguendum Tyrannuna, demonſtrandamque contra ipfum jil
ſtitiam , qui contra omne jus , perfidia ſumma, proprium fuum 1
Præſulem damno afficere quærebat. Prout utique & inter ethnicos
Deus pari de cauſa miracula feciffe legitur. Sic olim , cum quidam
Græcorum fanum ethnicum diripuiffent, pariter omnes miraculoſe
perierunt. Et beneficum Piaſti, ethnici licet , animum Angeli fum
mo miraculo remunerati ſunt. Certum porro, multa fæpius miracula .

confingere faltem Latinos, ut non ftatim iis ubiquc fides habenda

fuerit. Pium dolum hanc fraudem vocare folent, quo plebs porro
ad majorem Dei cultum accendatur. Et hæc de miraculis a Lati
nis prætenfis.
Abhinc & ipſos cineres mortuorum turbat Jeſuita, ut & inter
illos aliquid præſidii proceſſioni Spiritus S. a Filio reperiat. Probari
adbuc veritas catholica, inquit , poteft per boc, quod magiftri ES dua
ces corum , qui Spiritum S. a folo Patre procedere volunt ; fuerint
bomines valde mali, & male perierint. Qualis nebulo fuit Photius,
prolixo
 896 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA

prolixe ex aliis Concilii VIII defcribit Baronius, atque ut vixit Apol.

lonio Thyanao fimillimus, ita fimili morte exftinétus ef. Michaël
Cerularius fuit bomo fa&tiofus, qui ſuis artibus Michaclem Stratoni. 1

cum optimum eg piiſimum Imperatorem imperio exuit, & Ifaacio 1

Commeno, fucceffori Stratonici, ſumma arrogantia deje&tionem mini.

fatus eft , a quo etiam in Cherfonefum relegatus mifere ibidem obiit.
Denique Epbefius fuit ( teſte doctiſimo ES ob vitæ ſanctimoniam ipfis
etiam Turcis venerabili Patriarcba Gennadio, Lib. I. Cap. V. Se&. 13.)
homo nec fatis mentis compos, ſed tumidus ſapientia oftentator, vir .
.

tute nulla, & c. Qua morte obierit, refert Joſephus Methonenfis

Epiſcopus: Tu (Epheſe Marce) qui impudenter Patriarcham Conftan .
tinopolitanum , & qui cum eo Ecclefia romana in Synodo Florentina
uniti funt calumniaris, cum ani ftercore animam efflafti. Teftatur
boc univerſa Conftantinopolis. Ita novit Deijuſtitia expendere unum
quemque ex fide quam babet. Et ut olim Arius, qui nomen afurore
traxit, viſcera effudit deorfum , ita tu ftercus per os egeflifti. Hæc
tunc ille. . Ut binc pateat , quantum verbis ejus oris tribui debeat,
quod Deus tali morte punivit. Sequamur ergo catbolici Chryfofto
mum , non invidentes fchifmaticis coproftomum . Verum primo
non Photium , non alios duces & magiſtros ſaltem habemus , fed
magifter nofter Chriſtus, duces Apoſtoli, doctores SS. Patres, quos
etiam in dogmate proceſſionis Spiritus S. a folo Patre {cquimur.
PHOTIUS , CERULARIUS , EPHESIUS non magis hac in parte noſtri
-funt magiſtri aut duces quam in conſubſtantialitate Filii cum Pa
tre , aliisque dogmatibus veræ fidei. Fuerint vero Photius aliique ho .
mines valde mali, & male perierint; numne obinde, quia pariter
contra Latinos defenderunt proceſſionem Spiritus S. a ſolo Patre, fal.
fitatis hinc convinceretur idem dogma ? Abſone. Et quot Ron Papæ
citato quaſi agmine poſt publice admiffam defenſamque proceſſio
nem Spiritus S. a Filio homines malitiofiffimi fuerunt , miſerrime
que perierunt? Ex his utique Sergius, qui Gallos exciverat ad colli
genda argumenta contra Orientales, aliaque blafphema contra
dogma proceffionis Spiritus S. a folo Patre pronunciarat, flagitio
flimun
 LATINORUM ARGUMENTA . 897
fillimum & fpurciſſimum hominis monſtrum fuit, ipſis etiam lati.
nis Hiſtoricis referentibus. Sed de hoc Sergio jam Tractatu de te
ſtimoniis Patrum orientalium ad feculum X.
Quid vero Photio objicit Jeſuita ? Res actas contra Ignatium ;
neſciri ubi & quando mortuus. Quæ contra S. Ignatium egit Pho.
tius , non probamus. Numne vero obinde, dum fidem ejus con,
fentaneam reperimus catholicæ Ecclefiz , eandem etiam non proba.
remus ? Quid fi Photio loco diſlidij cum Latinis oblata fuiſſet occaſio
contra Arianos, aut alios hæreticos diſputandi: numne , quælo,
quia alias in rebus Ignatii peccavit Photius, etiam hac in parte ſe
queretur, ipſum ſuſpectæ vel hæreticæ fuiſſe fidei? Pariter ergo li.
cet in actis contra Ignatium peccaverit; laudandus tamen ex eo, 1

quod impigre contra Latinos defenderit proceſſionem . Spiritus S. a

ſolo Patre. ' Quid quod quz egerat Photius contra Ignatium , ab
olita demum fuerint per approbationem Patriarchatus.Photii ab Jo
HANNE VIII. Synodoque univerſali ſub Photio congregata , adeo ut
dictus Johannes VIII. anathemate damnarit eos, qui abhinc Photium ,
verum id eſt catholicum Patriarcham Conftantinopolitanum ſuſcipere
detrectarent, ut oſtenſum Tractatu de teſtimonijs Patrum orienta.
lium ? Porro ubi, & quando, & quomodo mortuus Photius, hi.
ſtoria non tradit. Idem vero pluribus exulibus catholicis Doctoribus
contigit. Numnc ergo obinde male periit Photius, aut impie defen
dit proceſſionem Spiritus S. a ſolo Patre? Abſone.
Porro quod Michaëlem Cerularium attinet, ambitionem &
factioſum animum omnino improbamus ; at quid ad catholicam
fidem ? Nolo hæc vitia in Pontificibus Romanis tam frequentia per:
Atringere Memoramus ſolum quod ad rem facit. An non factione.
Pontificum Romanorum Imperio Italiæ exciderunt Imperatores Græci?
PLATINA utique auctor eſt, cum tempore Johannis VI. Theophy.
lactus Exarchus a Tiberio Abhimaro miſſus in Italiam veniret, milio
tes Italos veritos ne quid mali ejus adventus portenderet, quod ſu
perioribus temporibus forte magis cum Pontificibus quam cum lin
peratoribus ſenſiſſent, ingreſſurum in urbem interficereconſtituiſſe,
688 En
 898 TRACT. XV. SOLVUNTUR ARGUMENTA
En ergo quomodo adverfus Imperatores factiones foverint Papz .
Unde & factum , ut Gregorius II. & Gregorius [II. rebellionem aper
tain adverſus Leonem Ifaurum concitarint , fuerintque auctores, ut
eidem Italica tributa denegarentur. Et fic porro proceſſerunt. Quid
vero abhinc egerint Papæ, nullum non latet, quando & ipfi
Leone VIII. ipfius Michaëlis æmulo , in exercitibus verfari, induere
arma , fædera publica contra alios Principes inire, factiones ac di
fcordias inter Principes, quo Itatum ſuum augerent , promovere
non erubuere. 11
Calumniæ porro funt, quæ de Epheſio referebat Jeſuita : ne
que enim de Ephefio illa teſtatur Gennadius Patriarcha, ſed impo
ftor aliquis , fed transfuga, cui quæ fides habenda foret? Certe tali
virtutes Ephefii omnes nonniſi oculos fodicare poterant. Quod
deinde argumentum malæ fidci intirinitas naturæ ? Etiamfi fcilicet
etiam fic mortuum fuiſſe Epheſium vere referret alter transfuga:
at oum obinde obitus Marci comparandus eſſet cum morte Arii, quæ
manifefta Dei peena fuit , non infirmitas corporis? Et quot non Pa
pa fædo exitu confecti ſunt ? Numne ergo idem Ecelefiæ fuæ no
cere concederent Latini ? Quam 'potiori utique jure Latinis objicimus
miſerrimam mortem Cardinalis Juliani , qui fedifragæ fidei adverſus
Ephefum in Concilio Florentino defenfor, perquam miſere deinde
in ipfa fua perjuria periit cum tot hominum millibus, quibus per
jurii auctor fuerat in frangendo cum Turcis icto fædere. En lan
citatem ejus, qui æmulus fuerat Florentino in Concilio Ephefii! En
vero miferam mortein , tot millium peccatis & cæde ( ipſo quidem
Juliano auctore) ftipatam !
pag. 94 . Subjungit hifce Jefuita denuo: Anaftafium docere , cos qui
tenent loca fancta redemtionis noftræ , nonnifi eſſe catholicos ; do.
mum item Nazarethanam in teftimonium veræ fidei latinæ in Ita
liam fuiffe delatam. Sed de utroque jam ante. Imo addit ibidem
ANASTASIUS : Si absque vi, absque fraude loca illa teneantur. Si ag
geratis, inquit, nos vi tyrannica hac loca obtinere; nullius negotii
erit vos falfitatis erguere. Ecce 'enim cum barbari regionem , in qua
funt
 LATINORUM ARGUMENTA 899
ſunt loca fanęła occupent, haud paffus eft Deus ea nobis auferri,
At Latini , ubi olim Palæſtinam occuparant, violenta vi antiquos
poſſeſſores Græcos ex locis facris illis expulere, neque deinde nili
magnis datis donis, immenfisque numeratis pecuniarum fummis a
barbaris poſſeſſionem locorum quorundam obtinuerunt, ſeſeque
abhinc contra Græcos tutati ſunt. Hæccine ergo eſſet poſſeflio loco
rum ſanctorum , quam loco illo Anaſtalius urgebat adverſus
hæreticum !
Objicit abhinc Jeſuita, exſciſum Græcorum Imperatorum im pag. 97
perium : non enim ob peccata illud factum eſſe: plus enim peccaffe
alias gentes. Ob ſchiſma ergo, ob affertam proceſſionem Spiritus S.
a folo Patre exſcidium illud contigiffe. Ita & alii Latini. Verum
unde, quæſo , tota Africana Ecclefia, latina utique , in qua olim
aliquot centeniEpiſcopatus numerabantur, non faltem fuppreffa, quod
in Græcia quidem factum exſcifo Chriſtianorum Imperatorum regno,
ſed plane ab ejusdem barbaræ religionis hominibus exſtincta eſt? Si
porro ob hæreſim græcæ Ecclefiæ exſciſum eftGræcorum imperium :
sur , quæſo , deinde ad tantam potentiam , ad tam vaftiflimum im
perium Magnos Moſcoviæ Duces evexit ſummum Numen, ut longe
latius hactenus imperet Ruſſiarum Monarcha & Autocrator, quam
olim græci Imperatores in Græcia & Anatolia ? Ejusdem tamen fidei
Ruthenorum Eccleſia cum græca. Ob peccata ergo ipſum imperium
a Græcis fuftulit Deus, non ob hærefin . Neque obftat, plus alios pec
caſſe. Nam & tempore præcipui propugnatoris Antichriſti'licet veri
& catholici plures ab eo opprimendi fuerint, manus tamen ejus eva
dere debebant idololatră , homicida, venefici, fornicatores, fures.
Sic enim Apocalypſeos Cap. IX , 20 & 21. Et ceteri homines , qui
nonfunt occifi inhis plagis, neque pænitentiam egerant de operibus
manuum fuarum , ut non adorarent demonia & fimulacra aurea,
& argentea, & drea , es lapidea, ES ligned, que neque videre pof
funt , neque audire , neque ambulare, & non egeruntpænitentiam
ab homicidiis fuis, neque a veneficiisfuis, neque afornicatione, ne.
que a furtisfuis. Deusitem apudEzechielemCap. XXXIX, 23 & 24.
0882 often
 900 Tract. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
oftenfurus, cur veros catholicos, fcilicet Chriftianos tradiderit per .
fecutori eorum , deinde vero eosdem ab innumerabili exercitu Gog
& Magog, igne colitus demiſſo mox liberarit, nonniſi peccato.
rúm meminit. Et fcient gentes, inquit , quoniam in iniquitate ſua
capta eft domus Ifrael , & quod reliquerunt me , & abfconderim fa .
ciem meam ab iis , Qui tradiderim eos in manus boftium , & cecide.
rint in gladio univerfi, juxta immunditiem corum , & ſcelera feci
eis, & abfcondi faciem meam ab illis. Quos enim Deus: magis
I
amat, citius ceteris caſtigare ſolet. Sic enim Apoftolus ad Hebræos,
Cap. XII, 5. Fili mi, noli negligere diſciplinam Domini , neque fati.
geris , dum ab eo argueris. Quem enim diligit Dominus , caftigat.
Apocalypſeos etiam Cap. III, 9. hæc verba occurrunt: Ego, quos
amo, arguo & caftigó, æmulare ergo es pænitentiam age. Si porro
hac ratione meruerunt puniri Græci, non minus interea fchifmate
inteſtino latinain Eccleſiam Deus punivit , dum tot regna , tot gen .
tes , tot provinciæ primo LUTHERO auctore a Romano Papa deſci
vernnt ; unde tot deinde cruentiffima bella , factionesque inter Lati
nos 'exortæ funt, ut plures hinc perieriat homines, quam unquam
1

i
Turcæ in Græciis ad internecionem deleverunt. Et ut hoc tandem
addamus : eadem fata utique expertum Latinorum regnum Hieroſo.
lymitanum , quod cum tot hominun miriadibus experditis expug
naffent, neque minori numero defendiſſent, intra pauca luſtra ta
men cum innumera hominum ftrage amiſerunt. Quomodo ergo
græcum imperium a barbaris exſciſum , argumentum foret hærefeos
a Græcis aſſerta ?
Sed addit Jeſuita : Ob defenfam hæreſim in Spiritum S. in ipfo
feſto Pentecoftes captam fuiſſe Conſtantinopolim . Probari tertio po
teft, inquit , idem exfcidio urbis Conftantinopolitane, & imperii
orientalis everfione. Nihil bic e Latinis affero: audiatur Greecus., ES
quidem primus fubfervitute turcica Conftantinopolitanus Patriarcha
Gennadiur, oculatus hujus excidii teftis. Poftquan , inquit , Nico
laus V. Pontifex litteris ad Conftantinum Imperatorem anno 1451 .
milis exfcidium prædixiſſethis verbis : Tres annos exſpectabimus, off
VOS
 1

LATINORUM ARGUMENTA . gor

vos forte a fchifmate Ege Separatione converteritis; fi vero non ,

Feindemini, ne terram otiofam &inutilem reddatis, & c. tertio ab bac
comminatione anno , nempe 1453: in ipfo fefto Ponticoſtes (ut multi
illius ævi teftantur Hiſtorici) capta eſt Conſtantinopolis. De ipfis
quidem verbis Scholarii déinde , qui non primus Conſtantinopoli
tanus Patriarcha , fed impoſtor, ſed transfuga fuit. De fuo vero ad
dit Jeluita, Conſtantinopolim captam fuiſſe in ipfo feſto Pentecoſtes.
Hæc enim ne Scholarii quidem verba. Sic vero & alii Latini. BEL
LARMINUS Lib. II. de Chriſto , Cap. XXX. Ut intelligant caufam
exitii fui efTe pertinaciam in errore de Spiritu S. in ipfis feriis Spi
ritus ſancti capta fuit Conftantinopolis a Turcis , Imperator occiſus
ET imperium omne exſtinctum . Nam , ut probat Gerhardus Mercator
in fua Chronologia, anno 1452. die 38. Maji, indixit Mabometes
exercitui fuo ultimam expugnationem , ſequenti die Conſtantinopolim
cepit. Illo autem anno fuit Pentecoſte dic 28. Maji, ut planum eſt ex
Aurco numero, & littera dominicali , unde feſta mobilia inveſtigan
Erat autem aureus numerus 9. Et littera dominicalis A. Itaque
multi comparant Ecclefiam græcam regno Samaria, quod ſeparavit
ſe a,vero templo, & tandem in captivitatem abduéta eft. ' Et Part.
II. Chronologia : Conſtantinopolis capitur a Turcis anno 1452. in
ipfis feriis Pentecoſtes, fic Deo ulciſcente perfidiam Græcorum circa
proceffionem Spiritus S. a Filio. Jeſnita etiam CORNELIUS a Lepide,
commentario in Caput II. Actorum : Ne quis dubitaret , Græcos ob
blafphemiam in Spiritum S. bac pæna mul&tatos, capta eft Conftanti.
nopolis a Turcis , occiſus Conftantinus Græcorum Imperator, & de.
letum penitus orientale imperium dic 3. Pentecoftes, anno Chrifti
1453 , &c. Eadem objicit & commentario in Apocalypſim ad Caput
VIII , 8 & 9. Sic & alii.
Et primo quidem falſum omnino , quod ponebat Cornelius a
Lapide, & vulgo etiam Latini tenent, Conftantinopolim captam effe
feria tertia Pentecoftes. Nam etiamfi etiam ponamus, urbem captam .
anno 145 2. die 29. Maji ; fane fic non tertia , fed fecunda faltem
feria fequetur captam effe vrbem . Hoc enim anno feria prima Pen
tecoſtes
Gg83
1
 902 TRACT. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
tecoſtes incidebat in 28. Maji, , ut verbis adductis oftendebat Bellar
minus : 29. ergo Maji ſecunda feria Pentecoſtes fuit, non tertia.
Nam & Paſcha hoc anno incidit in 9. Aprilis: 28. ergo Maji fe
ria prima , non ſecunda Pentecoſtes fuit. Falſum vero porro, urbem
captam eſſe anno 1452. ut hinc ſecunda feria , aut faltem felto
Pentecoſtes urbem captam eſſe dicere poſſent Latini. Ipfa enim capta
demum anno ſequenti , anno 1453. die 2 9. Maji, quo anno qui
dem non in 38. vel 27. Maji incidit feria prima Pentecoſtes, fed
in 20. ipfam ; adeoque poft octiduum demum a tertia Pentecoſtes
expugnatio urbis contigit : hoc enim anno ' Paſcha in 1 . Apri
lis incidit ; adeoque & feriam primam Pentecoſtes 20. Maji
fuiſſe neceffe eft. Hunc vero annum captæ Conſtantinopoleos fuiſſe
& coætanei & proximi hiſce tersporibus Auctores paflim teſtantur
omnes, quos hinc moderni Latinorum Chronologi ſequuntur omnes.
Intermediæ faltem ætatis homines talia confingere aufi , quo magis
Cichovius, vulgo probarent ſententiam ſuam . Nugas enim vendebat toties a
nobis memoratus Jeſuita , dum verbis fupra laudatis multos illius
xvi Hiſtoricos idem teftari ajebat, qui utique omnes anno 1453 .
captam Conftantinopolim ponunt. At anno 1452. non anno 1453 .
29. Maji incidit in feſtum Pentecoſtes. PHRANZA , qui obfidioni ur.
bis interfuit , Lib. III. hiſtoriæ , Cap. XVII. Turcæ univerſam urbem
in ditionem ac poteftatem redegerunt die tertia hebdomadis, bora ab
initio diei tertia 5 ſesqui, Anno mundi 6961. Domini 1453. 29 .
menfis Maji. Ipſe SCHOLARIUS, ad quem provocabat Jeſuita, aut
quicunque Auctor , Lib. V. defenfionis Concilii Florentini, Sect. XIV .
0 magnam calamitatem ! anno 145 1. banc confcripfit Epiftolam , et
anno 1453. capta ef Conſtantinopolis. Antonius Florentinus Epi.
fcopus, hujus ætatis Auctor, Titulo XXII. Cap. XIII. Part. III. Anno
Domini 1453. die 29. Maji capta eft civitas Conftantinopolitana a
Turcis & Rege corum . FRANCISCUS Foſcari Venetorum Dux Epi
ftola ad Fridericum Imperatorem Germanorum , quæ eft inter Epi.
ſtolas Æneæ Sylvii CLIX. expugnatam eſſe urbem fcribit 29. Maji
proximi, elapli fcilicet. At ejus litterze datæ anno 1453. Indictione L.
die
 LATINORUM ARGUMENTA . 903
die 29. Julii. Sic & LOMBARDUS Chienſis, qui pariter obfidioni in .
terfuit. Sic Laonicus Chalcocondylas. Hic enim Lib. VIII. annum
El tertium Mahometis aſſignat. Æneas quidem Sylvius Lib. de Eu.
ropa , Cap. VII. fic habere legitur: Inſignis hic annus fuit
expugnatione Conſtantinopolitana , tam Chriſtiano populo fædus ac luo
gubris, quam Turcorum genti fauſtus lætusque, qui ab ortu Salvatoris
Cbriſti ſecundus & quinquagefimusſupra millenum quadringentefimus
cucurrit. Mendum vero hoc librarii eſſe , arguunt aliæ ejusdem
Sylvii Epiſtola, Sic enim Lib. I. Epiſtolarum , Epiſt. CLV. Infelix,
infauftum , durum , borrendum ad nos delatum eft nuncium , Cor
ftantinopolim expugnatam , Peram Turcis deditam , claffem Chriſtia
norum , que opem ferre obfeffis ibat, victam interceptamque effe.
Ajunt enim , qui de Raſcia ad nos veniunt , Imperatorem Turcarum
pridie calendas Januarsi ad urbem Conftantinopolitanam machinas
bellicas admoviſc, infultusque trinos dediffe, &c. At litteræ hæ
3
datæ XII. calend. Augufti, anno 1453. Et Lib. I. Epiſtolarum , Epiſt.
CXXXVIII. Apud nos fama oft , Conftantinopolim expugnatam effe a
Turcir .. Et fi res ipfa, quo gefta fit ordine, ſcitur apud vos, cu
pio id mihi communicatum facias. Nos bis in regionibus nihil aliud
novi habemus, quam ifta de Gracia allata noviter, borrenda ET doo
lenda cuncto populo Chriftiano. Qua utinam tam falfa effent, quam
vera timeo fore ! Scripta vero ex Grætio die 10. Auguſti, anno
1453. Paria de nuncio ſaltem accepto refert ejusdem Libri Epiftola
CXXXIX. at feripta ea 1 o. Augufti , anno 1453. Et Epiſtola CXLI.
at & hæc fcripta ex Grætio Styriæ die 11. Augufti, anno 1453 .
Tandem Epiſtola CLXIII, quæ pariter ſcripta 1 2. Julii , anno 1453.
Auctor hiftoriæ Patriarcharum , Turco.græciæ MARTINI Cruſii inſer
tæ , Lib. II. Tempore illo , quo expugnavit Sultan Mechemetis ip
Sam Conftantinopolim , crat anno a Chrifto nato 1453. die 29. Maji
feria III. Utrumque item Chronicon turcicum a LEUNCLAVIO editum ,
Lib. XV. hiftoriæ Turcorum . SPANDAGINUs in hiſtoria turcica. Mi.
chovius Lib. IV. Cap. LXV. Chronici Polonorum . JOHANNES Func
cius in Chronologia. Trithemius in Chronico Spanheimenfi. KRAN
TZIUS
 Tract . XVI. SOLVUNTUR RELIQVA
904
Tzius Lib. XI. Saxoniæ , Cap. XXXIV . & Lib. XII. Wandaliz , Cap.
XVIIL Au & tor anonymus Imperii turcici deſcriptionis, apud Hono
'RIUM, Cromerus Lib. XXII. Chronici Polonorum . Magnum Cbro
nicon Belgicum. Barletius de rebus geſtis Scanderbegi. Bonfinius
III. decade VIII. Boetius hiſtoriæ Scotia Lib. XVIII, PALMERIus in
Chronico. GENEBRARDus in Chronologia. Bossius in Chronologia
Mediolanenfi. Sethus Calviſius in Chronologia. JOHANNES Naucle
rus in Chronographia Jacobus Philippus Bergomenſis in Chronico
rum ſupplemento . Henricus Pantaleon in Chronographia eccleſia
Itica. DRECHSTERUS in Chronico turcico . CUSPINIANUS in opere de
Imperatoribus , in Conſtantino VIII. CAMERARIUs de rebus turcicis.
FRANciscUs Sanfovinus in Chronico , quod eft Camerario adjectum .
Jacobus Gordonus in opere chronologico. David Chitreus in chro
nologia fua. Bzovius in continuatione annalium Baronii. SPONDA
Nus ad annum 1453. SAGREDO tandem Procurator S. Marci Vene
tus , Lib. I. hiſtoriæ Monarcharum Ottomanicorum . Non ergo ad
no 1452. ſed anno 1453. capta fuit urbs. Fac vero ipfas inter fe
rias Pentecoſtes captam effe urbem : numne ergo obinde ſequeretur,
Orientales circa Spiritum S.erraſſe ? Abſone. Quid vulgarius in ob
fidionibus urbium , quam ut pro ſucceſſu oppugnationis in hunc vel
illum diem fortuito expugnatio urbis incidat? Et quot non , quæſo,
urbes magni momenti ab iisdem barbaris ereptæ fuere Latinis in Pa.
læſtina, Græcia , (quas ſcilicet Veneti tenebant) Ungaria, & tandem
Ruſſia Polonis ſubjecta. Numne ergo, li feſtivitas quædam inciderit
in diem expugnationis alicujus ex hiſce urbibus, ob quandam hære.
ſin idem Latinis contigiſſe dicendum foret?
Sed objiciunt Latini, & objiciebat fupra Jeſuita , Papam ipfuna
prædixiſſe tempus expugnationis urbis , ob continuatum fcilicet
ſchiſma. Scilicet dederat Papa Nicolaus V. Epiſtolain Conſtantino
Imperatori, in qua inter cetera hæc ejus ſunt verba: Optime cuneta
novimus, fed toleramus, in Jeſum reſpicientes ſempiternum facerdo
tem & Dominum , quifterilem illam usque ad annum tertium juffit
affervari, agricola jam ad exſcindendam arborem fe accingente, quia
nullum
 LATINORUM ARGUMENTA . 905
nullum fru &tum ferebat. Hinc ergo SCHOLARIUS Sect. XIV. Cap. V.
defenfionis Concilii Florentini: Legatis litteras dedit plenas timoris
ET borroris , ubi aperte cum exſecratione prophetizat exſcidium Ego
internecionem extremam infelicium Græcorum . Et cum verba Nico
lai adduxiſſet modo a nobis laudata , pergit: O magnam calamita
tem ! Anno 1451. banc confcripfit Epiftolam , & anno 1453. capta
eft Conftantinopolis. Num poteftis dicere bæc vera non effe minime
gentium ; cum idem fit manifeftum , Ege res ipfa aperte loquatur.
Tres, inquit, annos exſpectabimus, fi vos forte aſchismate & ſepara
tione converteritis, & vos vere decreto adjunxeritis ſecundum Salva.
toris de ficu præceptum . Si vero non , exſcindemini, ne terram otio
Sam & inutilem reddatis. Hoc miraculum miraculorum maximum ,
quod ( ut in Epiftola ipſa fcribit Nicolaus Papa ) Gracorum gens illa
magna Eg formidabilis, fapiens, clara , fortis, terrarum domina,
ob divinam ultionem ita in barbarorum ſervitutem abducta fit. Et
merito quidem primo miramur, quomodo in re fortuita myſterium
quærere Latini, aut latinizantes Græci ament? Cum enim hactenus
Græci unionem Florentinam non recepiſſent, Papa minas oſtentans,
ad fuam rem applicat verba Chriſti de ficu fructum non ferente ;
tanquam ſcilicet adhuc tempus aliquod fit exſpectaturus, viſuruſque,
rum Græci abhinc unionem illam admiſerint, & fi non recepiſſent
eam , ad excommunicationem eſſet proceſſurus; non vero quod hic
tertium annum definierit Græcis, in quo , niſi unionem illam rece
piſſent, neceſſario a Turcis Conſtantinopolis effet capienda , omne
que imperium Græcorum exſcindendum forct. Nam in eadem Epi
Nola fic ſubdit Nicolaus: Sin autem unionis decretum cum populo
ſuſcipere recuſaveritis, compelles nos ad ea providenda, quibus &
ſaluti veftra, & bonori noftro pariter confulatur. Ex quibus utique
manifeſto liquet , non urbis expugnationem a Turcis, non imperii
græci per eosdem exſcidium hic minitari Græcis Nicolaum V. fed
faltem excommunicationem eccleſiaſticam . Meminit quidem in ea
deni Epiſtola Græciæ jam maximam partem a Turcis oppreſſa ; ſed 1

non eadem fata urbi Conſtantinopoli, Imperatori Græco hiſce prædi.

Hhh cit,
 906 TRACT. XVI. ' SOLVUNTUR RELIQVA

cit , fed faltem illa refert ut oftendat, ' loco poenæ Græcos calamita
tem illam promeruiſſe. Sed neque a ſcripta illa Epiſtola Nicolai tres
anni interceſſerunt ad expugnationem urbis Conſtantinopolis; fed
ſolum XVIII.menſes. Scripta enim Epiſtola illa demum anno 1451 .
menfe Octobre ; Conſtantinopolis capta anno 1453. menſe Majo.
Et quid myſterii, quæſo , in verbis illis Nicolai reperirent, qui e
Latinis Conſtantinopolim captam volunt anno 1452. Numne &
his videbitur Propheta Nicolaus V. ? Nunquam utique; niſi ſimul a
menſi Octobri, ad ſequentis anni menſem Majum tres annos inter
ceffiffe dixerint. Sed fuerit tandem in hac parte Propheta Nicolaus
V. prædixerit ipſe, a quo toto cælo animus ejus diftabat, live
quod nequidem fe prædixiſſe noverat : numne adhuc obinde feque
retur, ob cauſam prætenfam a Nicolao V. illa pallos fuiffe Græcos?
Caiaphas utique vere de Chrifw prophetabat, præftare ut unus mo
Teretur pro omnibus: numne vero obinde jure Chriſtus paſſus, ob
quæ alias juſte ipſum puniri cenſebat cum ceteris Judæis Caiaphas.
書
At juſte a Deo punitos Græcos effe concedimus ; ob hæreſin,
negamus.
Cichovius Subdit abhinc Jefuita damna , quæ poſt excommunicatio
pag . 98 .
nem Michaëlis Patriarchæ factam Græcis contigerint; fed ob de
fectum Hiſtoricorum græcorum quid veritatis fingula habeant, die
judicare non poffumus. Addit deinde rationes tres DEMETRII
Theffalonicenfis , quas populares vocat, Et fane vero eas hoc
Domine infignivit: tam enim miſeræ funt, ut- merito indignas
habcamus quæ hic faltem referantur.
Sæbdit ex BARLAAMO conjecturas quasdam , quafi jam ex
conjecturis fides Chriſtiana demonftretur. Prima conjectura eft :
Ex generatione Filii primam fubfiftentiam habere ut Pater voce
tur ;
ex productionc Spiritus fan &ti non babere proprium nomen :
Cur, quaſo, niß quod communis bec aétio fit Patri & Filio ? Ag
non vero & ideo proprium nomen ex productione Spiritus S. Pater
non habere poterat, quia quo pacto fit productus a Patre Filius,
nobis revelatum ; quo pacto vero Spiritus S. productus, nequaquam ?
Filius
 LATINORUM ARGUMENTA .
907
Filius enim per generationem productus, Spiritus S. imperfcruta
bili, certe non revelato modo. Conjectura altera oſt hæc : Sæpe
dicitur Pater operari per Filium , ego Pater & Filius per Spiri
cum S. nunquam vero Spiritus S. dicitur operari per Patrem , aut
di
Filium . Cur hoc , niſi quia facultas operandi Filio a Patre ineft.
Spiritui S. a Patre Ege Filio ? Verum diſerta verba Apoſtoli ſunt,
Rom : VIII , 2. Lex Spiritus vitæ in Chrifto Jeſu liberavit
me a lege peccati & mortis. Ubi utique in Jeſu idem quod per
Jefum , ut cuique patet, Et etiam colligitur ex aliis dictis Scri
pturæ , quibus Chriſtus dicitur, in Spiritu S. demonta ejeciffe:
hic enim idem dixiſſe: in Spiritu , quod per Spiritum ; prout &
hinc verba Apoſtoli interpretantur S. CHRYSOSTOMUS , & Martyr
5
THEODORUS Studita in ſuis hymnis. Quod interim -alias dici ſolet,
Filium agere per Spiritum ratione ordinis etiam , dum a Filio fecún
dus Spiritus S. id fieri poterat.
Tandem objicit Jeſuita HUGONIS ÆTHERIANI argumentum
illud : Si Spiritus S. produceretur à folo Patre, produceretur fine
concurſu virtutis & Sapientiæ Dei : ( Filius enim Deifapientia &
virtus eft) confequens eft inconveniens : quia fecusfecundum bocpro
ducțio Spiritus S. effet fatua vel impotens, quod eft blaſphemum .
Ergo Spiritus S. non producitur a folo Patre. Certe inſulfius ar.
77
gumentari cum Hugone non poterat Jeſuita. Şi Spiritus S. in
quit , produceretur a ſolo Patre, produceretur ſine concurſu virtu.
tis & fapientiæ Dei , dum Filius Dei eſt virtus & fapientia ? Quo
nodo ergo Pater generavit folus Filium ? Num absque virtute atque
3 fapientia ? Non utique concurrebat Filius cum Patre in produ
ctione fui ipfius. Numne ergo generatio Filii fatua eſſet vel
impotens? Quis ergo ludicrum illud argumentum non rideret?
Et quidem Filius virtus Dei & fapientia; at num obiude Deus
Pater caret virtute , caret fapientia ? Imo hinc neceſſario liquet,
& Filius Dei omnem habet ſapientiam , omnem virtutem divi
nam ab ipſo quidem Patre; acque ipſum utique Patrem carere
ньь з vir .
908 Tract. XVI. SOLVUNTUR RELIQVA LATIN. ARGUM.
virtute , carere fapientia ? Quomodo ergo dum Spiritus S. pro
ducitur a ſolo Patre , fine concurſu virtutis & fapientiæ Dei Spiri
tus S. produceretur ? Nunquam utique, niſi Deo Patri virtutem &
fapientiam deneges, nifi & generationem Filii Dei fatuam & impo
tentem dicas ; quod vel cogitatu blaſphemum .
Et hæc hactenus ad argumenta Latinorum , quæ pro proceſ.
fione Spiritus S. a Filio nectere ſolent: quæ utique quam miſera,
quam inepta ſint, cuique patet ; adeo quidem ut ad alia ,
quæ extra rem erant, confugere cogantur, uti exemplo
Jeſuitæ adducti patebat.

TRA
 909

TRACTATUS XVII.
In quo demonſtratur, unionem cum Romana
Eccleſiaſub Innocentio III. violenta manu Orien
talibus imperatam , & hinc ab iisdem , ubi
licuit, oppugnatam & extermi
natam fuiſſe.

ræter varia argumenta , quæ vulgo Latini pro proceſſione Spi

P ritus S. a Filio cumulant, & majorum exempla Orientali
bus objiciunt. Hos ſcilicet toties unionem cuin Romana Eco
cleſia , idemque dogma Latinorum admififfe : qua fronte ergo, niſi
cum aperta fchifmatis defenſione, Orientales denuo ab approbata
unione , ab confeſſa veritate, toties Deo & homini rebelles deſciſcere
potucre, aut in eodem ſchiſmate poſteri perſeverare ? Et primo qui
dem adducunt unionem ab Orientalibus tempore Innocentii III. præ
primis in Synodo Lateranenſi admillam : de qua hinc hoc Tractatu
agemus.
Imperii quidem Conſtantinopolitani a Latinis expugnati , præ
tenſæqueilliuscum Romana Eccleſia unionis occaſionem ipfi Græci
ambitione ſua & factionibus dederunt. Manuele Imperatore mor.
tuo invadit folium Andronicus ; hoc pulſo IfaaciusAngelus; tandem
que & hoc denuo dejecto , frater ejus Alexius Comnenus. Accenſus
inde indignatione filius Ifaacii Alexius ad Latinos confugit, ſubſidia
emendicaturus ad recuperandum imperium ; jurato promittit , fi ope
Latinorum recuperaret fortem paternam , reducturum fe oinnem
Hhh 3 orien.
 910 Tract. XVII. ' UNIO SUB INNOCENTIO III.
orientalem Eccleſiam ad unionem & facra Latinorum . NICETA:
Choniates in Annalibus ſuis in Alexio Comneno , Lib. III. p. 348.
editionis græco - latinæ Pariſienfis. Commode ſcilicet acciderat , ut
ingens tum exercitus Latinorum , ex omni nobilitate & juventutis
flore collectus fub cruce ſignatorum nomine in Palæſtinam tenderet,
opem ibidem ſuis contra infideles laturus. Faciles hos ergo ad opem
ferendam invenit Alexius: quippe qui tanta promitteret circa unio .
nem orientalis Eccleſiæ cum Romana perficienda. Hanc enim cau
fam potiffimum Latinos illos ad ſubfidium ſibi ferendum inclinaſſe,
ipſe Alexius refert Epiſtola ad Papam Veteris Romæ apud Bzovium,
anno 1203. num. I. Movet ergo Conſtanſtinopolim verſus cum
exercitu cruce ſignatorum Alexius Angelus; ubi verbis nihil proficit,
jam oppugdationem urbis aggreditur. Alexius Comnenus Imperator
panico ad hæc timore correptus, fuga ſibi conſulit; a civibus hinc
protrahitur ex carcere Iſaacius, oculis ante a fratre orbatus ; filio
ille mox fugam Alexii Comneni, fuique reſtitutionem fignificat, mo
nens ut in urbem redeat, Negare ad hæc Latini , filium in urbem
poſle reverti, niſi prius pater quoque eadem polliceatur quæ pro
ope præſtita filius prouiferat. Nicetas Choniates in Ifaacio Angelo,
& Alexio filio , p. 354. Prout quidem denuo etiam mox ab ex.
pugnata urbe reductionem Ecclefiarum orientalium ad obedientiam
ſedis Romanæ cruce fignatis militibus , Papæque ſcriptis litteris pro
mififfe legitur Alexius Comnenus; uti ex litteris ejus modo laudatis,
Epiſtola item cruce fignatorum militum ad Innocentium apud Bzo.
VIUM ad annum 1203. num . II. conſtat. Conditio altera lati ſub
ſidii erat ingens pecuniæ vis cruce fignatis numeranda. Hanc ergo
4 Imperatores novi undique cogere mox laborant; cum ærarium im
periale, opesque captivorum non fufficerent Latinis : paucillima
enim hæc habebant, acfario auſu jam ipſa Deo facrata invaduntur;
non vafis ecclefiafticis, . non ornatui imaginum parcitur; Latinis
hinc aurum recipere religio erat nulla. Ubi abhinc denuo eorum
ope indigebant Imperatores, rurſum nonniſi pro ingenti pecuniacum
vi operain ſuam vendunt, utut fcirent cx ſacris profaniffime eam
cogi,
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA, 911
cogi, non minore civium culpa , qui,cum detrectarent privatis fuis i
opibus publicas has impenfas imperari, ipſa ſacra porro diripi, &
in profanos uſus patiebantur converti. NICETAS Choniates citato
Joco , p . 355. Dum fic interea undique cogitur pecunia , cruce fig
nati tandem prædia ſuburbana, templa Propontidis, Imperatorum
palatia diripere , cremare , imo varias pugnas ciere cum Græcis..
Inſurgere ad hæc populus , poftulare ab Imperatoribus opem contra
Latinos. Horret hæc Alexius. Quomodo enim contra Latinos arma
ſumeret; potentiores utique, fuique adjutores? Docebat item filium
Ifaacius, inanes proiniſcuæ turbæ clamores negligendos eſſe , honori
bus affici debere, quorum ope in imperium reſtituti. Solus Ducas
Alexius cognomento Murzuflus, imperii cupiditate flagrans, ut
hinc pararet fibi civium gratiam cum Latinis pugnare auſus; furere
ad hæc populus, convitiis inſectari Imperatores , defectionis conſi
lia inire , concurritur in Ecclefiam magnam , coguntur proceres de
Imperatore eligendo deliberare , ſed nullus occurrebat qui delatam
imperii coronam acciperet. Triduo tandem elapſo , juvenis Nico
ĻAUS Canabus invitus quidem Imperator ſalutatur. Hoc audito Ale
xius, arceffere Bonifacium cruce fignatorum Ducem , habitoque
conſilio , latinas placet cohortcs in palatium admitti , quibus novus
Impcrator & populus comprimeretur. Arripit hanc occafionem ad
impenim invadendum Murzuflus, militibus bipenniferis conſilium
Imperatoris nunciat , quos inde facile in partes fuas trahit. Alexio
ergo in carcere conjecto Murzufres ipſe imperii figna ſumit, qui
inde Nicolaum a ſuis deſertum captumque cuſtodiæ tradit. Alexius
vero , cum venenum bis propinatum ipfi non noceret, ab ipfo Mur .
zufto carnifice laqueo ſuffocatur. NICETAS Choniates citato loco
P. 360.
Longe aliter quidoni hæc ipfa referunt latini milites, peffime
omnia interpretati, quo majori hinc jure viderentur deinde in Græ ,
cos arma fumſiffe , defævüffe. Exſtant literæ BALDUINI primi laa
tini Imperatoris Conſtantinopolitani ad Innocentium III. inter acta
Innocentii III. Auctore anonymo fubdita Lib. IV. Regeſtri 13. 14.
is .
912 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

15. 16. Epiſtolarum Ingocentii a Francisco Bosqveto Toloſa

Tectoſagum anno 1635. editi, p. 87. In iis probaturus Innocentio
auſa Latinorum , plura refert perfidiæ ſpecimina a Græcis perpetrata.
Primo quidem Imperatorem refert cum populo , quam primum La
tini exceſſerint mænibus, omnibus promiffis fuis perjurum , tot in
curriſſe perjuria, quot ipſis præftiterat juramenta. Cum Latinis
ſuburbana vaſtantibus quidam Græcorum reſtitiffent; denuo hæc
refert Imperatore auctore fumma perfidia facta eſſe ; miſille item
Alexium qui traditionem palatii promitterent; illufifle vero Mar.
chioni eum in finem accedenti ; Iſaacium præ omnibus animum
filii a Latinis avertiſſc, cum tamen quam propenſo ſemper in Lati.
nos animo fuerit cum Alexio Iſaacius, non ſatis explicare poſſit ocu .
latus teſtis NiceTAS. Addit Balduinus, a Murzufio urbem machinis
& propugnaculis fuiſſe munitam , fanguinem folum fuorum fitiiſſe
Græcos : quaſi non cuique liceret ſua munire. Ipſis vero Latinis
bella inferre nc quidem cogitabant Græci, optantes potius quo hoſpi.
tes deſerta urbe alio concederent. Imo ANTONIUS Florentinus Epi.
fcopus ipfos etiam Imperatores militem eduxiſſe, cum Latinis de
certaſſe, atque in præliis occubuiſſe peflima fide confingit, Titulo
XXII. Cap. XIII. Part. XII.
Invaſor crgo folii Murzuflus Legatos abhinc mittit ad cruce
fignatos, qui pacem afferrent, colloquiumque defiderarent. Latini
ad hæc urgere captivi Imperatoris reſtitutionem , promiffam item
oſtendere ab Alexio obedientiam Romanæ Ecclefiæ præftandam , fed
utrumque averſatus eſt Murzuflus. Balduinus in litteris laudatis.
Urbem crgo Latini oppugnare aggrediuntur, facilemque nacti ho
ſtem irrumpunt; qui occurrebant omnes cæſi; ſic tandem ut cædi.
bus non fufficeret miles , fed laſſus, omnino armis depoſitis, ad
quietem procumbere cogeretur. Murzuflus interea provocarc ſuos
ad arma , fed cum nihil proficeret, & ipſe fuga ſibi conſulit. Re
bus ergo deſperatis, occurritur hoſti ſequenti die- cum crucibns &
Chriſti imaginibus ; fed hiſce non motus miles ad fpolia digredi
tur, ipſaque tandem templa & vafa facra invadit; imagines concul
cantur ,
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA . 913
cantur, abjiciuntur in fæda ſanctorum Martyrum reliquiæ , effime
ditur fcelere horrendo fanguis Chriſti, abjicitur ejus corpus; a fa
crilegiis digrediuntur ad alia ſcelera, rapiuntur ad ftupra, adulteria,
inceftus virgines , matronæ moniales, diripiuntur ædes , ejiciuntur
iisdem domini, qui cum vagantes per plateas non haberent quo di
verterent, proclamatur a Latinis, excedant ex urbe qui vellent, Cives
inde turmatim abibant, fingulis fortem ſuam , five conjugem , five
filiam amiffam , five bona direpta deflentibus. Præcedebat eos fac
triarcha cecumenicus miſello aſello vectus, non peram ferens, non
aurum in zona , fine baculo , finc calceis. Nicetas Choniates in
Alexio Duca Murzuflo , p. 366. & fequentibus. BALDUINUS qui
dem in laudata Epiſtola cædium perpetratarum , magnæ prædæ col
lectæ meminit: facrilegia vero , raptus, ſtupra , adulteria , ince
lo ſtus alto filentio præterit, milites illos ſceleſtos, milites Dei adhuc
& Deo militantes vocans ; ſed vera retuliſſe Nicetam ipfe INNOCEN .
TIUS III. teſtis eſt, qui hinc pari modo fceleſtorum hominum ſcele
ra hæc damnat. Sic enim ipſe Epiſtola ad Marchionem Montisfer.
rati , de quadeinde: Non intendentes ad recuperandum Hierufalem ,
ſed Conftantinopolim occupandum , serrenas opes cæleftibus divitiis
preferendo, illud quod longe gravius reputat, quod quidam nec ro
ligioni, nec ætati, nec fexuipepercere, fed fornicationes, adulte
ria & inceftus in oculis omnium exercentes, maritatar I viduas,
fed & matronas & virgines, Deoque dicatas expofuerunt fpurciciei
garcionum. Nec imperiales ſufficit divitias exhaurire, ac diripere
Spolia majorum pariter & minorum , niſ ad Ecclefiarum thefauros,
& quod gravius eft, ad ipfarum poffeffiones extenderitis manus ve .
as, tabulas argenteas de altaribus rapientes, & violatis facrariis,
cruces, icones, elle reliquias afportantes, ut Græcorum Ecclefia
quantumcunqueperſecutionibus affligatur, ab obedientiam Apoftolicæ
ſedis redire contemnat , quæ in Latinis nonniſ perditionis exempla
opera tenebrarum afpexit, ut merito ipfos abhorreat plus quam
Cancs . Eadem refert & deteſtatur fimul Innocentius III. Epiſtola
ad Cardinalem S. Marcelli; de qua æque deinde.
lii Hae
914 Tract. XVII. UNIO SUR INNOCENTIO III.

Hæc ergo perpetrabant cruce fignati Latini ; Deo dicati ſcilicet

milites. Neque mora Latini urbis domini e ſuis Imperatorem Con
ſtantinopolitanum creant Balduinum , Comitem Flandriæ , qui hinc
hæc omnia mox Innocentio II. litteris fcriptis fignificat, prolixe de.
clainans in Orientales , quo hofce cruce fignatorum auſus Papæ pro
baret: obſtitiſſe eos Palæſtinain recuperaturis, fodera cum Sarace
nis amaſſe, odio maximo habuiſſe Papam , ſolas picturas (non ſta.
tuas etiam ) frequentaſſe, merſille Latinos tanquam non baptizati
forent, canum nomine vocafſc Latinos : Deum ergo tanta ſcelera
ulturum , fuorum manu uſum urbem & imperium cruce fignatis
tradidiffe. Rogat ut Papa quosvis cum nobiles tum ignobiles cujus.
cunque fexus ex occidente evocare vellet , terram beatifiimam pof
feſſuros: adeſe eniin quæ univerſis fufficiant, opes, honores, alia
que omnia ; inprimis ut inducat clericos, monachos , qui populum
ad id accendant, ipſique turmatim in orientem commeent , Eccle
fias ibidem plantaturi. Addit, e re eſſe, ſi Papa Conſtantinopoli
Concilium cogeret , cui ipfe intereſſet, ut fic tandem omnis orien
talis Eccleſia ad communionem cum Latinis reducatur : nunc enim
illuxiſſe optatifſimum , omnibusque modis accipienduin tempus , quo
tanden reconciliatio Eccleſiarum præſtari poſſit. Epiſtola hæc Bal.
duini citato loco habetur. Interea non ceffare proceres latini ſin .
guli bona , prædia, urbes ſibi aſſerere. Inter hos cum eſſet Mar..
chio Montisferrati , litreras reddit Innocentio ; quærit, num jure oc
cupata retinere poſſit, necne ? Idein vero ut ſimiliter pararet fibi
Papæ'aſſenſum , pluribus pariter in litteris illis invehitur in Orienta
les; reftitutis Iſaacio & Alexio, cum jam patarent in Syriam iter,
perjuris eorum fraudibus invitos ad vrbis oppugnationem fuiſſe at
tractos , omnia de cetero egifle, ut hinc orientales Eccleſiæ rur.
ſum redirent ad communionem cum Latinis ; modo fufpenſo animo
exfpectare conſenſum Papæ.
Papa itaque acceptis litteris Balduini & Maribionis, confilio
primum deftitutus, varia animo agitare. Urgebat ipſum , milites
cruce fignatos ad liberationem terræ fanctæ miffos, juramentoque
ad
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA . 915
Arictos, ne terras Chriſtianorum libarent , jam omiſſa Palæſtina,
Conſtantinopolim inter innumeras cædes , fpolia, facrilegia , raptus,
adulteria , inceſtus expugnalle. Rurſum occurrebat ; victualia de
feciſſe militibus, quæ coin promiſiſſet Alexius, jure ipſum ſecutor
effe, ut his obtentis in Syriam deinde pergerent. Græcis deinde
promiſlis non ftantibus, jure hoftilem urbem invaſile. Poſtquam
fic diu Aluctuarat animo Innocentius, divinum tandem judicium
agnoſcit, ob ſchiſma,' ob non properata auxilia Latinis.Palæſtinam
oppugnantibus, & ut fic commodius abhine Latini Palæſtinam tu
tarentur , Deum hoc permififfe. Marchioni ergo refpondet, non
dum fe certum quid ſtatuere poſſe: 'potuiſſe enim juſte Orientales
puniri, at injuſte a cruce fignatis; concedere tamen Marchioni do
minium occupatarum urbium , aliarumque quas deinde occupaturus.
Hæc Papæ conſilia & reſponſum fuiſſe , ex litteris ipſius Innocentii
conſtat, quibus Marchioni refpondet. Habentur vero inter adła In
nocentii, p. 94.
Sic injuſte a cruce fignatis occupata - Conſtantinopoli, aliisque
pluribus græcis terris, Papa abhinc totus unioni orientalis & occi.
dentalis Eccleſiae incubuit. Et primo quidem ſcribit Balduino,
ipſumque in imperio Conſtantinopolitario confirmat; fimul omni
bus cruce fignatis præcipit, ut ſubſidio illi fint in aſſerenda Conſtan
tinopoli a Græcis : Epiſcopos vero , Abbates, ceterosque cleri
cos , qui hactenus exercitum cruce fignatorum ſecuti erant , monet,
ur Balduino ceterisque proceribus auctores fint, quo Orientales ad
unionem cum Latinis reducant , & in Eccleſiis urbis Conſtantinopo
lítanæ ritus latinos introduci procurent. Bzovius ex Epiſtolis Inno
kate centii ad annum 1 204. num. 4. Prælatos etiam Galliæ litteris fcri.
ptis monet, ut ipfi undique clericos & laicos invitarent, ut in orien
tein ad Balduinum proficiſcerentur, ibi & ſpirituales & temporales
divitias conſecuturi; ut fic firmatis Balduini rebus in Græcia ad Pa
läſtinam expugnandam progredi commodius pofſent Latini, Epiſtola
hæc habetur apud Bzovium ad annum 1205. & inter acta Innocen
tü , p. 96. Præter Epiſcopos Galliæ , etiam Doctores Academia
liia Pe
916 ' TRACT . XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

Parifienfrs & ſtudioſos admonuit Papa , ut Conſtantinopolim , & in

reliquum fe conferrent orientem ad ſtudia litterarum rurſum in ori
ente inftauranda. Exciti ergo & Papæ & Epiſcoporum monitis
tanto numero clerici latini ex univerſa Europa trajecerunt in orien
tem , ut Patriarchæ latino Thoma multum negotii fuerit in diſcer.
nendis iis , quos ad facras functiones admitteret. Bzovius ex litte.
ris Innocentii ad annum 1205. num . 4. Cruce fignati milites inte
rim , licet juramenta fe obſtrixiſſent, Palæſtinam rurſum a barbaris
vindicare , magis jam delicias ameniſſimarum regionum occupata
rum ſectari optabant , quam in itinere fame & fiti confici, & in
præliis cum barbaris ſummo vitæ diſcrimine diſcernere. Ut ergo a
Legato Papæ juramento & voto expugnandæ Hierofolymz ſolve.
sentur, procurant. Non minus hinc & ceteri Latini , qui in Palm
ftina verſabantur, dum fubfidio non adveniunt ſperati cruce fignati,
conſultius putarunt inducias cum barbaris inire , & terra diſcriminis
plena relicta , in pacatiora & amoeniora Græciæ concedere. Tanta
hinc multitudo clericorum & laicorum ex Palæſtina in Græciam pro
fecta , ut pauci faltem Latini in Palæſtina remanſerint. Hoc audito
non minus ira accenfus eft Papa in Legatum fuum , quam in ipfos
cruce ſignatos , qui omiffa Paläſtina , jam nonniſi bona & divitias
ſectari, cædes , ſtupra , facrilegia , inceſtus perpetrare non vereren
tur. AEta Innocentii, p . 98. Et littera Innocentii ad Cardinalem
S. Marcelli , ibidem p. 99. Ut vel hinc fane liqueat , vana om .
nino auguria fuiſſe Innocentii, quibus Deum tradidiffe volebat
Græciam cruce fignatis, quo commodius abhinc Paläſtinam tuta
rentur Latini : expugnatio enim regni Conftantinopolitani fuit per
ditío Palæſtinæ ; dimiffi Latini ad Palæſtinam afferendam in Grz .
cia hærebant; quisque potius delicias regionum amenarum ſectari,
quam in regione defolata ac intuta verlari amabat; fic ut tandem
Latini omni Palæſtina expellerentur.
Patiebatur interim Græcia ; nonniſi latinus Patriarcha Con
ftantinopoli a cruce fignatis creatur: prout enim inter ipfos conve .
nerat , ex Francis Imperator, ex Venetis Patriarcha eligebatur:
BLOND
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA . 917
BLOND Lib. VIII. Decad. Cap. II. Ubique Epiſcopatus occuparant la
tini Præſules; fubinde etiam qui unionem cum romana Eccleſia
admiſerant, Inter eos ergo, qui unionem hanc erant amplexi,
fuit & clerus Theſſalonicenfis, ut patet ex Epiſtola Innocentii III.
ad Thermopylenfem & Sardicenſem Epiſcopos, quæ eſt Epiſtola
XLI. Regiſtri XIII. Epiſtolarum Innocentii, pag. 33. citatæ editionis;
& Epiſtola ejusdem Innocentii ad Archiepiſcopum Theſſalonicenſem ,
quæ eft Epiſtola XVIII. Regiſtri XV. p. 317. Præter Theſſalonicen
fem etiam Corinthiorum Ecclefia communioni Latinorum accefferat,
uti conſtat ex Epiſtola ejusdem Innocentii ad Gvaltherum Corinthio
rum Archiepiſcopum , quæ eſt Epiftola LVIII. Regiſtri XV . p. 344.
Johannes item quidam Redeftonenfis Epiſcopus Latinorum commu
nioni accedens, fedi romanz ſe ſubjecerat, : ut patet ex Epiſtolis
i Innocentii ad eundem , Epiſt. ſcilicet CLXXXII. & CLXXXIII. Regiſtri
XV. p.40. Et hinc etiam Innocentius III. unionem orientalis Eccleſia
cum romana procuratam deprædicaſſe legitur. Sic enim Epiſtola ad
univerſos Archiepiſcopos, Epiſcopos, Abbates, aliosque Eccleſia
rum Prælatos per Conſtantinopolitanum imperium conſtitutos, quæ
eſt Epiſt. CV. Regeſtri XVI. p. 629. Sane Patre luminum , a quo eft
omne datum optimum & omne donum perfe&tum , Græcorum Ecclefiam
mifericorditer illuſtrante, ad Petri magifterium , unitatem & devo
tionem videlicet romana Ecclefia falubriter eft reducta. Paria habet
& Epiſtola ad Principem Achaje latinum , ceterosque proceres lati.
nos , quæ eſt Epiſt. CVI. Regeſtri XVI. p. 630.
Celebrata ergo abhinc anno 1215. Synodus Lateranenſis Ro.
cui ultra CCCC. Epiſcopi latini cum Patriarcha Conſtantino .
policano & Hieroſolymitano interfuerunt. Sic vero Capitulum I. habet,
Tam . XI. Concil. Part. I. colum. 142. Firmiter credimus & fimpli.
citer confitemur, quod unus folus eft verus Deus aternus & immen .
fus, omnipotens, incommutabilis, incomprebenſibilis & ineffabilis,
Pater, Filius, & Spiritus S. tres quidene perſona , fed una effen
tia , fubftantia feu natura fimplex omnino. Pater a nullo, Filius 4
folo Patre, ut Spiritus S. ab utroque,
l
pariter absque initio femper
ii3
 918 Tract . XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

ac fine. Pater generans , Filius nafcens , Spiritus S. procedens,

confubftantiales & coæquales, coomnipotentes & coæterni , unum
Cichovius univerſorum principium . In hoc ergo Concilio, inquiunt Latini,
etiam quæl,
Il. p. 24 . Græci ecclefiæ romanæ complexi ſunt unionem , licet breyi ab ea,
folita animorum mobilitate receſſerint. Quemadmodum jam ante
etiam de præcedentibus annis Cromerus Lib. VII. de rebus Polono
rum : Cui Balduinus Gallus fuccefit, orientemque ſublato fchifmato
romana Ecclefia reconciliavit &ſubdidit.
1 Hæſit hæc, addunt Latini, reconciliatio Ecclefiarum diu ir
animis Græcorum . Cum eniin abhinc ad Imperatorem Johannem
Dacam in Anatolia imperantem , & Patriarcham Manuelem anno
1149. Papa miſiſſet, qui & ipfos ad fidein & communionem lise
tinze Ecclefiæ invitaret: optime ſucceſlit hoc negotium , certaque
jam ſpes fuit, ut in effectum hæc Papæ vota perducerentur; ſedim
matura morte Imperatoris & Papæ , quæ eodem anno contigit, opus
hoc fuiffe deinde omiſſum . ANTONINUS Florentinus, Titulo XXIV .
Cap. IX. Part. V. Placuiffe quidem tum Græcis illis unionem cum
Latinis, certis tamen cum conditionibus, meminit & GEORGIYS Pae
chymeres Lib.V.hiſtoriæ, Cap. XII. De unione etiam tum tractatum
fuiſſe , teſtis eft & GREGORAS Lib. V. hiftoriæ ; tumque ex Orienta .
libus ipſis NICEPHORUM Blemmydam , hominem doctum Latinorum
ſententiam de proceſſione Spiritus S. libellis ad Theodorum Lalca.
rim & Jacobum Bulgariæ fcriptis defendiſſe. Opuſcula quidem hæc
Oponicus Raynaldus Baronicorum Annalium continuator fuæ conti.
nationis Volumini I. græce & latine fubjecit. Ejusdem meminit &
Nicephorus Gregoras citato loco. Regnum Cypri etiam in conimu.
nione cum Latiņis perſtitit; prout liquet ex Epift. Innocentii IV. ad
Odonem Trufculanum Cardinalem de controverfia orta inter Nico
fienfem Archiepifcopum latinum, & Epiſcopos græcos regni Cypri;
quæ eſt Epiſt. X. Innocentii IV. Tom . XI. Concil. & ex Epiſt. lau .
dati Odonis ad Innocentium Papam , Tom. VII. Spicilegii veteruin
ſcriptorum , Pariſiis anno 1666. editorum , p. 22 3 .
Sed
 VIOLENTA , ADEOQUE OPPUGNATA . 919
Sed porro Innocentii III. tempore etiam Valachi & Bulgari in .
vitati Papa fponte leguntur cum Principe ſuo Joanicio & Archie
a
piſcopo Bafilio ad Latinorum communionem tranfiviffe, ut conſtat
ex litteris Joanicii memorati , & Archiepiſcopi Baſilii, quæ interActa
Innocentii III. p. 50. & 51. habentur ; adeo quidem ut ipſe.Baſi
lius in iter verſus Romam ſe conjecerit, & licet in itinere a Grecis
fuerit detentus , variisque modis territus , duos tamen comites, cum
ipfe non poffet, Romam dimiſit ; prout fcilicet hoc liquet ex Epi
ftola ejus , quam redux in patriam Papæ reddidit. Habetur ea in
ter Acta Innocentii, p. 56. Cardinalis ergo Johannes a Papa in Va
‫ܦܐ‬
lachiam miſſus, mox pallium Archiepiſcopale , mitrain & annulum
Baſilio contulit , ubi præfente eo obedientiam Romanæ ſedi jura.
mento præſtito promiferat. Eodem Cardinale præſente, Papæ Eccle
fiæque Romanæ fe & regnum ſuum ſubjecit etiam Joanicius , obedi
entiam omnem promifit, fcripto eam in rem & obſignato diplo
D mate : Acta Innocentii III. p. 54. Dum vero Romain abhinc reverti :
tur Johannes Cardinalis, Papæ litteras rurſuin miſit Joanicius , &
cum Epiſcopis Bulgariæ Archiepiſcopus Bafilius, omnes obedien
tiam fuam erga Papam fignificantes. Acta Innocentii III. p. 55 .
56. 57 .
Sed & Princeps Servie ab Innocentio III. deſideravit, ut Lega
tum mitteret, qui gentem ſuam reconciliaret ſedi romanæ ; fed ob
Aante Rege Hungariæ ad finem opus hoc non potuit perduci, ut
patet ex Epift, ejusdem Innocentii ad Regem Hungariæ , quæ habo
tur inter Acta Innocentii , p . 68 .
Imo Rutbeni ipfi tum faviſſe unioni argumento eſt, quod
Romano Duce mortuo Principem latinum Colomannum Andreæ
Hungariæ Regis Filium in Ducem fibi legerint. Imo exſtant littera
Colomanni Lib. II, Privil. Rom . Epift. XXXVI. & Tom. I. orientalium
expeditiomuin circa finem , quibus idem Andreas Innocentium rogat,
ut cum Halicienſes promitterent in unitate & obedientia Romana
Eccleſiz perſeveraturos ſe inpofterum , Strigonienſi in Hungaria Ar
chiepiſcopo vices ſuas comunitteret ad Colomannum jpungendum .
Et
 1

920 TRACT. XVII. UNIO JUB INNOCENTIO ITE.

Cichovius Et hinc etiam Hyacintho petente , anno 1230, monaſterium
propofitionc
ix . de prima corundem Prædicatorum ordini, Haliciæ , teſte Michovio Lib. III.
matu
265,
Papæ, p. Cap. XXXVII. & Kijoviz , teſte CROMERO condiderunt Magni Duces
Rullia . Anno item 1346. Daniel Dux Ruſſiz ſe cuin omni gente
fua in obedientiam & communionem Eccleliz Romanæ tranfiturum
promiſit: Michovius Lib. III. Cap. XLIII. Cromerus Lib . IX , de re
bus Polonorum . Cum item anno ſequenti 1 247. monachi quidam
latini ex orientali Tartaria per Rulliz Provincias in Italiam rurſum
reduces tenderent, Ruſlisque auctores eſſent incundæ cum Latinis
unionis, reſpondit Daniel memoratus, habituros ſe Papam Patreon
i & Dominum , Eccleſiam Romanam matrem & magiftram , reddi.
tis fimul de hoc ipſo litteris ad Papam Romanum . Teſtes funt ipli
monachi illi ex Minorum ordine apud VINCENTIUM in fpeculo hie
ftoriæ , Lib. XXXI. Cap. XXXIX .
Hæc ergo unio orientalis Ecclefiæ tempore Innocentii III. cum
Romana inita , quam hinc Latini hactenus objiciunt.
Sed primo: Præterquam quod plarimis in locis ejectis ortho.
doxis, latini Præſules eſſent conſtituti, fi qui de cetero ex Orientali.
bus unionem cum Latinis tum amplexi ſunt, non fponte id fecerunt,
aut argumentis perſvaſi, ſed minis, fed mulctis, fed bonorum ho
norumque amiſſione adacti. Anonymus de diffidio Orientalium &
Oecidentalium apud LEONEM Allatium Lib. II. perpetui conſenſus
Eccleſiarum , Cap. XIII. num . II. Ab imperio Domini Emmanuclis Por.
phyrogennete ad imperium usque Domini Batatza tantummodo urbes
furentes prædabantur ES inſulas, & cx illis, quas occupabant, or.
Ibodoxos Præfules ejiciebant , loco eorum , qai una cum illis femme
tiebant, Cardinales conſtituebant; Conſtantinopoli nempe , Cypro,
magna Antiochiæ , & aliis urbibus; neque idſolum , ſod univerſuna
populum , Sacerdotes El monachos ad propriam ſententiam & com
munioncm , & Papa commemorationem compellebant, & affentien.
tibus fibi videbantur amiciores, fui reprehenføres tanquam bæreticos,
& corum communionem penitus abborrebant, palamque mul& ta Es
pena mul&tabant en mørtyrium conferebant, ut olim Reges ac Ty
renni
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA.- 921
ranni orthodoxis Chriſtianis. Cypro utique anno 12 31. in dition
nein redacta, monachos per tres annos carceri incluſos variis afflixere
tormentis , quod ſcilicet probare nollent communionem cum Lati
nis ; tandem nihil fe efficere hactenus videntes, vario eosdemn'mortis
genere confecerunt. Dum Abbas JOHANNES in mediis Hammis ali
quamdiu erectus erat, Latinus furore percitus , : clava projecta pra .
ſtravit Martyrem. Offa plurium animalium fimul in pyram congeſta
cum fanctis reliquiis , quas ignis non abſumſerat hactenus, fuerç
combuſta. Sic eniin Anonymus ille pergit: Di& ti mei teftes funt qui
in Cypro inſula certamen fubjcrunt fan &ti monachi, quos eo quod
noluiſſent cum illis communicare, per tres annos carceri manciparunt,
. & tormentorum omni genere vexarunt. Tandem cum nollent ſuli
deri , ut faltem ore faterentur, cos bene ſentire, furore perciti, alios
equorum caudis aliigatos, perque confragoſa atque avia loca raptatos
contrucidarunt , primerios in ardentem pyram projectos exufferunt.
Abbatem vero' Fokannen per multum tempus in medio igne ftantem
orantemque quidam' ex latinis equitibus furore actuis clava in eum
projecta mediis in flammis proftravit ; & fic beatanuille animam Deo
reddidit: exftinéta pyra , & reliquiis integris compertis , oſa plui
rium animalium & immundarum ferarum colle &ta fuperpoſuerunt, er
novo rogo incenſo flammas protraxerunt, donec omnia in cineres
verfa funt.
De utroque, de oppreſſione fcilicet Græcorum a Latinis , &
perſecutione Cyprica , fic habet Germanus Patriarcha Conſtanting.
politanus litteris ad Gregorium Papam : ( habentur hæ litteræ Toim .
XI. Concil. Part. I. colum . 31-8. & 199.) Ut veritatis medullam ar
tingamus , multi potentes ac nobiles vobis obtemperarent, ui inju
ftas oppreſſiones &opum protervas exactiones &T fervitutes indebitas;,
5
quas a nobis ſubjectis extorquetis, formidarent: hinc & cru lelia
bella in alterutrum , civitatum defolatio, figilla januis Ecclefiari.in
impreſa , fratrum ſchiſmata, & facerdotalis miniftrationis prorfus
vacat operatio , ne Græcorum cliparibus , . elt decerei , Deus collars
detur: unum , ut credimus , quod Græcis jam pridem defuper fuit
Kkk pre
 922 Tract. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

præfinitum , hucusque defuit, tempus fcilicet martyrii; ſed & ipfum

jam imminet , ut tribunal tyrannicum aperiatur , & ſedes tormen.
$
torum proponatur, fluat cruor inundans, & nos ad martyrii ſtadium
defcendamus ega bonum certemus agonem , coronas ab omnipotentis
dextra recepturi. Novit ea , quæ dico , Ege propter quid , Cyprus
famoſa inſula, que novit , es que novos Martyres fecit, & vidit
milites Chriſti, qui prius per aquam tranfeuntes lacrymarum , comi
punétionibus-es ſudoribus loti ex confeſonis laboribus per longa temi
pora, ad ultimum etiam per ignem tranferunt, & cduxit cos ago
nothetesDeus in cæleſte refrigerium. Bona numquidſunt, o Papafan
Etiffime, Apoftoli Petri fucceffor ? Hæc injungit Petrus mitis & bumi.
lis Chrifti diſcipulus? Siccine inſtruit Seniores per Epiſtolam ſuam ,
cum ſcribit : Seniores, qui in vobis -funt, obfecro, Sc. Nog minus
Theſſalonicæ omne furoris virus effundere Latini. Urbe enim capta
crudeliffine in cives fævitum , in domibus , in plateis, in cavernis,
fupplices licet , ferro trajiciuntur; neque juvabat confugiſſe ad tem
pla , ubique ferox inſtabat miles ; qui forrum devitarant, omnibus
bonis privati , ædibus ejecti, vel ipfis veſtibus detractis riudi ober
rabant in plateis, neque veſtes habentes quibus fiuditatem tegerent,
neque panem quo vefcerentur, neque tectuni quod fubirent ;
tegmen cælum erat , terra ſtragulum , fiineta victus, quod alias na.
tura abhorret. Invaduntur & facra , Deo & templis ejus facrata,
iinagines iit fruſta diffectæ , ubi ornatus direptus , in plateas proji
ciuntur , aut vulgaris ligni loco combutuntur , faltatur in aris , can
tantur barbara canticas conſpurcantur pavimenta templi , omnia fa
cra profanantur. Et ut in compendium omnia inittain , præter fum .
mam miſeriam civium recenfitam , ubi convenérant in templis ad
laudes Deo cáncndas, ingreſſi milites vociferationibus fuis barbaris
aut tumultibus excitatis omnem Deum laudandi rationens turbabant,
confundebant , alii admiſcebant obſcænos cantus, lătratusque ferinos,
nt neque veri Dei laudatores exaudiri poffent. Fufe liæc refert
Niceras Choniates in Andronico Coinneno , Lib. I. p. 192 .

Papa
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA . 923
Papa abhinc, item Patriarchæ latino decreturn hoc remiſit :
Ecclefis, quas ſoli Græci fregnintant, Græcos unionem probantes,
obedientiamque Romanæ Ecclefiæ præftantes Epifcopos prefici debere ;
Ecclefiis vero', in quibus Latinis permiſti Greci , Latinos ſaltem pre.
ficiendos effe; monafteria Græcorum , deficientibus z: acis aut latinis
monachis qui illa occupaffent, , fecularibus clericis poffc tradi. Con
ftat ex Epift. Innocentii III. ad Thomam Maurocenum inter Acta In
nocentii , p. 109. Hinc ubicunque in Græcia Latini dominabantur ;
Archiepiſcopi, Epiſcopi, qui non acquieſcebant unioni cum Ecclefia
Romana , ejicicbantur, ſubſtitutis Latinis. Imo dum vel ſpes ſal
tem erat , prope diem Corinthuin ceffuram Latinis ; jain ad latinos
Archiepiſcopos in oriente dat litteras Papa , moneas , ut quampri
mum urbis compotes Latini facti fuerint, procurent quo Ecclelize
hujus urbis ſedi Romanæ fubjicerentur; fin detrectet Archiepiſcopus
juramento præftito agnoſcere Papam caput, removendum efle a fede,
latinumque ſubſtituendum ; cui ſi parere clerici Ecclefiarum detre.
&tarent, pari modo hiſce rezuotis, fubftituendos eſſe morigeros;
qui contradixerint, anathemate damnandos eſſe. Conftat ex Epiſt.
Innocentii III. ad Archiepiſcopum Athenienfem , & Termopylenſem
ac Sidonienfem Epifcopos, quæ eft Epift. VI. Regiſtri XIII. p. 8.
Cum item ſab hæc Conſtantinopolim Pelagium Legatum -initteret Pa
pa , omnia ei evellendi, ut loquitur, deftruendi, ædificandi, plan
tandi curam commifit; id eſt ut Græcos , qui Latinis acceſſerant,
in unione confirmaret, eos vero qui iisdem non accefliſſent, ad il.
lam cogeret, Conſtat ex Epiſt. Inoocentii III. ad Imperatorein Con.
ftantinopolitanum , quæ eſt Epiſt. CIV. Regiſtri XVI. p. 28 . Ex
Epiſt. item ejusdem ad univerſos Archiepiſcopos, Epiſcopos, Ab-,
bates , Priores & alios Ecclefiarum Prælatos per regnum Conftanti
nopolitanum conftitutos , quæ eft Epiſt. CV. p. 628.
628 . Erex Epift.
ejusdem ad Principem Achaja , ceterosque Proceres latinos , quæ eſt
Epiſt. CVI. p. 630. Pelagius ergo ille cum Conſtantinopolim ad
ventaſſet, optionem inox dedit civibus, aut mortem legerent, aut
obedientiam ſedi Romanæ præſtandain ; templa reſerare juffit; mo
Kkk 2 nachos
924 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTI III.

nachos.& clericos in vincula conjecit ; funestumque exitum res ha

buiſſet niſi Imperator batinus Ericus , ad quem Conftantinopolitani
provocabani , tantis conatibus Pelagii opportune reſtitiffet. Refert
hoc GEORGIUS Acropolita Num . XVII. p. 15. editionis Pariſienſis
græco. latina , Enno 1651. Idem Ericus, inquit , cum Conftantino
poli imperaret, ad reginam urbium a Papa Præful, quem ipfe Lega
sum dicunt, Pelagius nomine, Papæ prærogativas omnes præferens abo
legatur. Namque calccos rubros inducbat , atque diverſicoloribus ine
dumentis amiciebatur ; quin imo equi fagulum & fræna eodem inficies
bantur veneno. Et cum moribus effet immanioribus, faſtus ac inſo
tentiæ plenus, nimium fæviit in Conftantinopolitanos , neque propo +

fitum a ratione aberrat : omnes enim ut veteri Rome colla ſubjicereni

compellobat. Hinc monachi in carcerem compingebantur, facerdotes
in vincula , templa omnia concludebantur. Nec præter hæc dus
tertium ftatuebat : etenim vel Papam primum omnium Pontificem fa
terentur , illiusquc inter facrorum folemnia memoriam facerent ; vel
qui id abnuiffet, morte pendoret pænam. ' Hoc Conſtantinopolitans
cives, & inter eos primas, obtinentes angi excruciarique animo.
Quid mirum ergo , ubi a Latinis dominis tantum opprimebantur
Græci unionem reprobantes , fi unus vel alter Epiſcopus, hæ vel illæ
Ecclefiæ Romano Papæ fe fubjiecerint , communionemque Latino
rum admiſerint ? Coacte id fecerunt, non voluntarie. Numine ergo C

unio illa ab Orientalibus quibusdam probata Latinorum cauſam

jivaret ? Non magis utique quam Arianos juvaret , quod multi ipfis
acceſſerint, ubi olim pariter Catholici ab Arianis oppriinebantur, pul 1
fisque Epiſcopis genuinis hæretici fubftituebantur. Sane Alexio An
+
1
gelo Conſtantinopolimi cum exercitu cruce fignatorum adventante,
Imperator Alexius Coinženus non magis movere contra æmulum 1

Conſtantinopolitanos potuit, quam ubi oftendit , Latinos adventare

ad fubverſionem facrorum , & ut Papæ eos "ſubjicerent. Hinc ubi
colloqui civibus defiderabant Latini, tela pro veibis referebant : fic
enim ipfi cruce fignati milites Epiſt. ad Innocentiua : inter Acta Inno
sentii , p. 86. quain quidem Epiſtolam tanquam a Præneftino Cardi
1
nali
 1
VIOLENTA , ADEOQUE OPPUGNATA. 925 ,
nali fcriptam refert Bzovius ad annum 1203. num . 2. Præter igi
tur omnium opinionem univerforum civium mentes contra nos inveni 1

mus obfirmatos, nec aliter contra fuum Dominum civitatem muris,con

machinis obferatam , quam fi adventallet populus infidelis, qui locas
fanéta polluere ; religionem proponeret inexorabiliter evellere
chriſtianam. Imperii fiquidem crudeliffimus incubator, Domini ſui
& fratris orbator & proditor, quique eum carcere perpetuo fine
erimine condemnaffet, idem filio cjus illuftri facturus Alexio, ſi non
cundem a manibus ejus felix eripuiſſet exilium ; præhabita in populo
deteſtabili conjuratione, potentes lineuh & plebem fermonibus adeo ina
feccret venenofis, ut ad ſubverſionem libertatis antique Latinos affe
reret adventare, qui Romano Pontifici locum & gentem reftituere pro
perarent ; ÉS Latinorum legibus imperium ſubjugare. Hæs profecto
res fic omnes contra nos animavit pariter & armavit, ut contra
nos e exulem noftrum viderentur omnes pariter conjuraffe. Sepius
ergº per nuncios noftros , imo per exulem noſtrum Barones noftros
a civibus poftulantes audiri ,, nee adventus noftri caufam , nec petis
tionis modum potuimus explicare; ſed quoties terra vel mari ſtantia
bus in muro ſermones obtulimus, toties retulimus tela pro verbis.
Ut vel hine liqueat, Græcos tumº nunquam fponte animum advertiſta
ad unionem ineundam cum Románis ; fed quicquid unionis ſubſee
cutum fuerit, violentis modis fuiffe obtentum .
Hinc ſecundo ubicunque licuit etiam fub dominio Latinorumi,
Epiſcopi, monachi, populus libere latini Archiepiſcopi fugiebant con
munionem , publiceque in avita fide perſeverabant. Ex hiſce fuere
Epiſcopi & clerici qui Archiepiſcopo Lariſſæ ſubjiciebantur: nequa:
quam enim latino Archiepiſcopo morigeros eſſe volebant , aut coin
munioni Latinorum accedere , dun interea ipſa etiam vidua Mara
chionis Montisferrati libertatein hanc iis indulgeret. Furere ad hæc
Papa , deproperatis litteris ad Archiepiſcopos latinos orientales ju
bere, ut viduam ab hoc propoſito avocent, Epiſcopos immorigeros,
fi neceffum fuerit , anathemate damnent. Sic eniin INNOCENTIUS
Epiſt. ad Archiepiſcopum Neopatienſein , Nazoreſcenſem & Citrenſem ,
Kkk 3 quæ
926 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.
quæ eft Epift. ejus CIII. Regiſtri XIII. p. 97. Quinimo non folum ea
detinet, verum etiam quosdam Epiſcopos græcos fuffragances ejus
(Lariſſenſis Archiepiſcopi) & alios Abbates & clericos nolentes fibi
cxhibere reverentiam , many tenet , favorem eis fuper tanta eorum
nequitia exhibens contra ipſum . Nolentes igitur fuftinere, quod per
eandem nobilem defraudetur idem Archiepiſcopus jure ſuo ; diſcre
tioni veſtræ per Apoftolica ſcripta mandamus; quatenus ipfam , ut
& detenta reſtituat , ab hujusmodipræfumtione defiftat, monestis
attentius , ego efficaciter inducatis ipfam ad bac, fi ncceffum fuerit,
cenſura ecclefiaftica, ſublato appellationis obftaculo, ficut juftum fue.
rit, compellentes ac cogentes cenſura ſimili Epifcopos Abbates cle.
ricos fupradi&tos ad debitam obedientiam cidem Archiepifcopo pre
ftandam . Sic alibi etiam ubi Latini domini libertatem Græcis in
dulgebaut, palam latinis Præſulibus nullam obedientiam præſtabant,
unionemque cum Latinis detrectabant. ' Conftat ex Epiſtola Inno.
centü III. ad Lariſſenfem Archiepifcopum , & Epifcopuin Cithonien
fem, quæ eſt Epiſt. ejus CLXXII. Regiſtri XIII. p. 140. Venerabi
lis, inquit, Fráter nofter Patracenfis Archiepiſcopus propofuit coram
nobis, quod Domini terræ illius, pro eo quod faccrdotes & mons
chos græcos angariare nituntur , cosdem non permittunt fibi & aliis.
latinis Prælatis debitam obedientiam & reverentiam exhibere, in ani.
marum ſuarum difpendium & gravamen. Quocirca confraternitati
veftre per Apoſtolica fcripta mandamus : quatenus di&tos Dominos ut
ab bujusmodi præfumtione defiftant, monitione pramila per cenſu
ram ecclefiafticam , appellatione remota, ficut juftum fuerit, compel.
latis. Cum item Pelagius Legatus Romanus Conſtantinopolitanis
aut mortem propofuiſſet, aut unionem cum Latinis , nequaquam
admiſere ipſi unionein illam ; quin apud łatinum Imperatorem tan .
tum egerunt , ut & invito Legato defenſionem libertatis ipſorum
fuſciperet. Sic enim pergit Georgius Acropolita poft verba fupra
laudata : Hoc Conßantinopolitani cives , & inter eos primas obtinen .
tes angi excruciariqué animo , & ad Ericum Regem profeéti, nos,
inquiunt, ulio gencre nati , aliumquc habentes Pontificem , nosmet
pote
 VIOLENTA , ADEOQUE OPPUGNATA, 927
11 poteftati tua fubjecimus, ita ut in corpora, non in animum eg spic
rituin dominareris. Namque in tui defenfionemi dum bella geris,arma
capere neceffe eft; at noftris ritibus & ceremoniis cedere fieri omnino
nequit. Aut itaque nos ab urgente diſcrimine liberá; aut tanquam
liberis ad indigenas aditionem dato. Sic locutis ille , cum tot probis
optimisque viris privari nollet, etiam invito Legato ac renuente
templa reſeravit, e vinculis cuftodiisque circummunitos monacbos
& facerdotes liberavit, & tempeftati; qua tum Conſtantinopolis
jačtabatur, fubvenit. Cum item anno 110g. Benedictus Legatus
eſſet Conftantinopolini a Papa miſſus, cum plurimis ſacris & fapiens
tibus viris Theſſalonicæ , Conſtantinopoli, Athenis de proceſſione
SpiritusS. diſputante legitur. Sic enim NICOLAUS Hydruntinus Lib. I. 1

adverſus Latinos, laudante LEONË Allatio , Lib. II. perpetui confen

ſus Ecclefiarum , Cap. XIII. num. 4. Age igitur dialogum ex Syllo:
gifmis à divinis & Philofophiæ additis viris bene compoſitis in me
1 dium ponamus, & ex iis, quèpotiſſimum audivimus tum Theffaa
lonica, tuin in regina urbium , tum etiam Athenis d ſapientiffimis
& ſacris hominibus, qui cumi Domino Benedi& to Cardinale & locum
tenente romani Antiftitis Innocentii III. diſſeruerünt, conſcripfimus,
memoria ra tenentes , quæ mandato illius in latinum e Greca Eccle:
fia convertimus: tunc enim inter Græcos & Latinos interpretes eram
mus. Cum item Jobannies Redeflonenſis Epiſcopus Latinorum com
muñioni acceſliſſet, adliortatus cum eſt Papa, ut etiam coëpiſcopos
fuos , monachos clericosque ad obedientiam ſedi Romanæ præſtani
dain induceret : non ergo Epiſcopi illi; monachi, clerici unionem
cum Latinis admiferant. Sic estim INNOCENTIUS III. Epiſt. ad eun
dem Johannem , quæ eſt Epiſt. CLXXXIII. RegiſtriXV. p. 400.
Cum ad obedientiam Apoftolicæ fedis redieris, ut quod audiſti, alii
dicas; -veni & trabas quaſi cortina cortinam : fraternitati tue prea
ſentium auétoritate mandamus : quatenus cnëpiſcopos tuos, nec non
monsibus & clericos gracos , itt ad obedientiam fedis Apoftolicæ rever
tantur, exhortationibus fedulis efficaciter moneas & prudenterinducas,
ita quod diligentia tua clareat in effe&tu, & gratiam noftram merearis
plenius és favorem . Prout
 928 TRACT . XVII UNIO ' SUB INNOCENTIO III.
!

Prout vero violenta vi pluribus jugum Papale , plurimis vero

dominiuun tyrannicum impofuerant Latini; fic - tertio Græci , ubi
cunque abhinc poterant, arreptis armis a Latinis publice deficiên
tes , ſe ſuosque in libertatem religionis & vitæ afferebant. Primo
enim , dum Conſtantinopoli occupata adinftar locuſtarum omnia
depafcentes adhuc vagabantur Latini , terrasque occypare quære.
bant; jam tum proceres quidam ad fibertatem refpiciebant, tandem
que rebus maturis a Latinis publice deficiebant , Adrianopoli in fe.
dem belli lecta. Balduinus hinc Imperator Conſtantinopolitanus la
tinus in ipfa herba ſeditionem opprimere volens , cum fuccincta nia
nu accurrit, atque Adrianopolim obfidere aggreditur; fed liberta
tein obſeſſis procuravit in ſubſidium ab ipfis vocatus Joannicius Vala
chiæ Princeps. Adveniens enim cum magnis copiis incaute pugnaui.
tes Latinos & Balduinum ipſum , pluresque alios Proceres latinos
captivos abduxit. Sic enim Henricus, frater Balduini Epiſt. ad Pa
pam Innocentium , inter Acta Innocentii, p. 114. Contigit Græcos,
qui ex magna malitia & perfidia conſueta poft omne genus fecurita- -
tis & cautionis proditionem ſemper ſuper nos exhibent ſtatim poft di
miſionem nunciorum ad vos ultimo directorum , feditionem , quam
pridem conceperant , rebellione contra nos faéta detegere manifefte.
Q10 comperto frater meus & Dominus Imperator opportune , paucio
ribus comitatus, quippe nobis per munitiones & marchias pro magna
parte diſperſis, caput rebellionis, Adrianopolim videlicet, que eſt ci
vitas Græcis munitiſſima, & montibus tantum interpofitis Blancorum
affinibus populis, ulciſcendi animum intendens urbem regiam egref.
fus eft. Porro audito a Joannicio Blancorum Domino , quod La
tini in tanta virorum parcitate, civitatem predictam obſediſſent,
quem etiam Græci in auxilium furem occultum , ut magis laderent,
evocarant, irruit ſubito Blancus ille Joannicius in noftros cum malti.
tudini barbarorum , Blascis, Cornnianis & aliis, quibus etiam nimis
improviſe obviam exeuntibus noſtris, & remotius, quam oportet, in
ftantibus, & per inimicorum tandem infidias vallatis undique, probe
dolor ! Dominus Imperator, comes LodoicusStephanus de Pertico , og
quidam
 VIOLENTA , ADEOQVE OFPUGNATA. 929
quidam alii Barones & milites, quod non fine ſanguinearum lacri
marum effufione referre valeo , tanta obruti multitudine, non fine
damno tamen illorum , ab inimicis intercepti ſunt. Defecit item &
Michalicius, Vir clientibus & opibus potens, multumque perfecutus
latinos milites , latinos facerdotes omnes , qui fors occurrerant , va.
rio mortis genere confecit , & quod mireris, ipfi jam Latini contra
Latinos in ejusdem Michalicii exercitu militabanto Papa hinc , quo
unioni fuæ conſuleret, Patriarchain Conſtantinopolitanum ,.ceteros
que Archiepiſcopos latinos in oriente conſtitutos redditis litteris mo.
net, latinos milites ſub ſignis Michalicii pugnantes revocent , con
tumaces anathemate etiam damnarent. Sic eniin INNOCENTIUS
Epiſt. ad Patriarcham Conſtantinopolitanum , Regiſtri XIII. p. 149.
Ex litteris chariffimi in Chriſto Filii noſtri --- H. Conſtantinopolitana
Imperatoris illuftris, noftro eſt Apoftolatui reſeratum , quod Micha
licius fidelitate, quam eidem praeftiterat Imperatori, contemta, bo
minibus ejus minime diffidatis, & ſpreto nihilominus juramento,
quod eidem Imperatori & T E .... fratri cjus, cui idem M. filiam fuam . Siç primis
primogenitam tradiderat in uxorem , preftiterat , A. imperii Come- bantur nomi:
Sabulum cum militibus, & aliis usque centum in dolo capiens, quos. IllaEpiftolae
dam flagellavit ex eis , quosdam retrufit in carcerem , és quibusdam riun Innocen
nequiter interfectis; Comeſtabulum ipfum cum tribus aliis & Capeb tii.
lano fuo, quod eft horribile diétu, ſuſpendit in cruce. His autem ad
nequitiam poftmodum animatus, Latinorum fretus potentia, qui cupi.
ditate cacati, ad ipfum Michalicium confugerant , caſtra ejusdem
Imperatoris obfedit, villas combullit, Es .omnes laiinos Presbyteros,
quos capere potuit, Es quendam electum in Præfulem , és ctiam con
firmatum , fecit capitibus detruncari. Fraternitati tuæ per Apo
ſtolica fcripta mandamus : quatenus Latinos diligenter moneas, in-'
ducas, & cis fub pæna excommunicationis injungas, ne Græcis, eo
præfertim præfato Michalicio , qui faciendo necari Presbyteros la
queum excommunicationis incurrit, contra Imperatorem prædi&tum ,
vel fideles ipfius auxilium præbeant, &c. Jamque indique inſurge
bant Græci, ficut Honorius abhinc Innocentii ſucceſſor, duin
LIT Lega
930 TuacT. XVII . UNIO SUB INNOCENTIO III.
Legatum mittit Conftantinopolim , fimul Patriarchæ injungeret , las
tino Imperatori Conftantinopolitano præſto effet adverſus Græcos
perduelles , ut toquitur, omnia ſchiſinate miſcentes. Bzovius ex
litteris Honorii ad annum 1217. num . 3. Diu fic ab Orientalibus 1

contra Latinos pugnatem , maxime res eorum deinde promovente

auxiliis fuboriſfis Asano Valachorum Rege; (demo enim Valachia
obedientiæ ſedis Romanæ renunciarat) fic ut Gregorius IX . Papa fua
rore percitus, Belam Hungariæ Regem adverſus Bulgaros incenderet,
& latinis monachis , quo crtice ſignati milites adverſus eosdem evo
carent , concederet , fcriptis hiſce de rebus litteris ad Regem aliosque.
Apud Vaddingum in hiftoria Minorum . Matthæus etiam Paris in
hiſtoria Anglica in Henrico III. p. 585. editionis Londinenſis, anno
1571. tam graviter preffiffe Græcos Imperatorem Conftantinopoli
tanum , tamque hoftili animo in Romanam Ecclefiam fuiſſe refert,
ut multorum jam fententia & voluntas eſſet, cruce fignatos adverfis
eos evocare . Nam & ipfum Imperatorem latiorum , quo ipfis reli
fteret , in partes ſeceffiffe occidentales, ad auxilium conquirendum :
Temporibus eisdem , inquit , Græcorum debacchante folita infolentia
tam adverſus Ecclefiam Romanam quam fuuin Dominum Imperatorem
Conftantinopolitanum , Dominum Papam & omnem Ecclefiam ades
exaſperavit, quod multorum erat feritentia & voluntas, cruce figna
torum exercitum fuper eos retorquere. Imperator etiam , ut corum
furorem declinaret , in partes feceffit occidentales, auxilium a Romana
Ecclefia & confilium petiturus. Cum ergo Balduinus ope conſan
guineorum &amicoram validum coëgiſfet exercitum , proximo anno
1238. in orientem cum copiis rediit, Græcos, qui fibi & Eccleſiæ Ro
manæ renunciarunt, coërciturus. Sic enim idem MATTHÆUS p. 644.
Eisdem temporibus profe& tus eft in partes Gracia ad expugnandum fibi
& Romana Ecclefiæ rebelles Imperator Conſtantinopolitanus Baldui«
nus , in manu robuſta , & militia non minima , quantam & qualem
omnes ejus amici & confanguinei potuerunt adminiſtrare. Hinc cum
anno 1237. ex Palæſtina PHILIPPUS ordinis Minoris Provincialis
terræ ſanctæ litteras redderet Gregorio Papæ , Græcos ubique addit
con
 1

VIOLENTA , ADEOOVE OPPUGNATA , 931

contradicere Romanis , eoruin facra damnare, omnem fectam a
fua alienam pravam vocare & hæreticam . Sic enim in litteris illis in :
ter cetera habet apud laudatum Matthæum Paris, p. 590. Cum
omnes prædi&te nationes - ( Neftoriaai ſeilicet & Eutychiani ) do
& rinæ Trinitatis (proceſſionem Spiritus S. a Filio intelligit ) & pre
dicationibus noftris acquiefcant , foli Græci in malitia fua perſeveraut,
qui ubique aut latenter, aut aperte Ecclefiæ Romanæ contradicunt,
omnia facra noftra blafphemant, Et omnem fe&tam a ſua alienam , prar
vam appellant. Et harcticam .
Inter Græcos , qui jugo Ecclefiæ Romanæ & cruce figaatorum
excuffo fe fuosque in libertatem arreptis armis afferere quærebant,
præcipue tum eminebat BATTACIUS , taatis quidem copiis fuccinctus,
ut Balduino pro defenfione fua nequidem exercitus fuus adductus nul
pere ex occidente fufficeret, fed Friderici etiam Imperatoris auxilia
quærere cogeretur. Hujus interventu anguæ induciæ inter Baldui.
aum & Græcos initæ. Obtulit ergo Fridericus Gerinanorum Im
perator Duci Battacio filiam fuam in matrimoniuun , ægerrime
id ferente Papa quidem , adeo ut hinc augerentur magis odia inter
Papam & Fridericum , Sic enim denuo MATTHÆUS Paris p. 832 .
Ipfo eodemque tempore cum fugiffet Imperator Conftantinopolitanus a
perſecutionc Græcorum , néc quicquam haberet in ærario ut bellum
amplius continuaret , & Græcorum impetus continuos fuftineret, con
fugit ad conflium & auxilium Imperatoris Romanorum Friderici,
qui Græcis tum terribiliter comminando, tum conſultius poftulando,
tandem treugas per annum unum impetravit. Interim procuravit 1

idem Imperator Fridericus, ut filiam fuam cuidam magno Principi

Græcorum nomine Battacio matrimonio copularet. Quod Domino Papo
fimulque toti curię romana moleſtum videbatur s grave: quia per
ipſum Battacium ſchiſma ortum eſt inter Ecclefiam romanam & gre.
unde ipſa romana Ecclefia vocat cum fchifmaticum , & faélum
eft obftinatius odium inter Dominum Papam & Fridericum Imperato. .

rem . Dum ergo tam acriter hactenus Græci prignaverant pro liber
tate Eccleſiæ & Reipublicæ, nihil fere jain reſabai Latinis in oriente
Lll 2 præ
932 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.
prater Conftantinopolim , inter quam eos concluſerant Græci. Cum
Dominis religio etiam latina fimul pellebatur ; quisque avitæ reli
gionis libertatein ſpirabat, optabat , utraque manu amplexabatur,
adeo ut Patriarcha Conſtantinopolitanus latinus, qui antea jam plus
quam XXX. Suffraganeos , Archiepiſcopos fcilicet numerarat, anno
1 24 5. vix tres fibi fubditos adhuc haberet. Conqueſtus inde de hac
re Patriarcha latinus in Concilio Lugdunenfi , ubi tum quidem Pro .
curator Friderici Imperatoris promiſit Papæ , fi reconciliaretur ipfe
Domino fuo , velle eum armis Orientales ad obedientiam Ecclefia
Romanæ reducere, quanquam dum fidem non habet Imperatori !

Papa, conditio hæc non fuerit accepta ; faltem denuo in eadem Synodo
luctuoſum ſtatum Latinorum , & unionis cum Ecclefia Romana expo
fuit Papa. Sic enim inter cetera Acta illius Synodi habent apud Mat.
thåun Paris, p. 896. & ex co Tom .XI. Concil. Part. I. col. 658. Propo
ſuit Patriarcha Conftantinopolitanus latinusftatum & neceffitates Eccle
fiæ fuæ, afferens, quod olim babuitſub ſe Suffragancos plus quam trigira
ta , quorum vix jam tres remanferunt, ſubjungens inſuper, quod Greci
Et quidam alii inimici Ecclefiæ Romanæ totum jam imperium Roma.
nie fere usque ad portas civitatis Conſtantinopolis violenter occupa
runt , qui in nullo Romanæ Ecclefiæ obedientes , ipfamque deteſtan
tes, hoftiliter cidem adverſantur. Unde dolor es confufioomnium Chri
ftianorum imminet. — Adfuit etiam præfens ibidem Thaddæusde Sueſ.
Ja, Domini Imperatoris Friderici Procurator, Vir prudens & eloquentia 1 1

fingularis, miles, & legum doctor, svo ſacri palatii judex Imperialis,
pro Domino fuo tam conſtanter.quam diligenter reſponſurus. Pro cu
jus pace , es priſtine amicitiæ reformationc, obtulit pro Domino fuo
Imperatore confidenter, ad unitatem Romanæ Ecclefiæ totum Roma.
niæ , id eft Græciæ imperium revocare . Ad qua omnia reſpondit
1

Papa dicens exclamando : 0 quam multa Free magna ſunt promilla, 11

nunquam vel nusquam tamen adimpleta vel adimplenda ! Sed

hæc, ut conſtat, ſunt promiſa, ut ſecuris jam ad radicem pofita, 1
illuſo concilio Es .Soluto per dilationem avertatur. Pacem Imperator
in anima fua juratam fecundum forman præſtiti ſacramenti teneat,
S46
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA . 933
it acquieſco. Porro quo tencem nodo mutantem Protea vultus ? Etfi
concederem fibi poftulata , & refilire vellet, (nec alio ſpero) quis nunc
pro eo cavens fidejuberet , ut cogeret reſilientem ? Et cum duos Re
ges, videlicet Francorum & *Anglorum , Thaddeus "ad hoc fpopondiffet
fidejuſſores, reſpondit Dominus Papa : Nolumus. Quia li pacta com
mutaffet, vel penitus infirmaſſet, (nec aliud credimuspropter frequen
tiam aliquo tempore impofterum oporteret nos animadvertere in
cosdem : & tuni baberet Ecclefia tres, quibus non ſunt in feculari
potentia majores; imo nec pares, inimicos. Et cum procuratio Thada
dæi ad hoc non fufficeret, neque temporis ſatis habuerit ; ut bec cona
ſummarentur competenter, filuit contriftatus. Falta invocatione
Spiritusfaxɛti in litania ſequente; & aliis rite peraétis, predia
cavit Dominus Papa, præponens; Ego fingultis interpofitis proponens
boc tbema: O vos omnes qui tranfitis per viam ; attendite & Tº via
dete; ſi eſt dolor ficut dolor meus! Etfatis eleganter fèrmonem com .
tinuans, comparavit quinque dolores ſuos maximos quinque vulneri.
bus orplagisChriftii Unum , de inhumanis & feraliter chriſtianita.
tem vaſtantibus Tartaris. Aliumi, pro ſchiſmate Romania , id eff grace
Ecclefit , qué noftris temporibus ig paucis annis evolutis a gremis
matris fue, velut novercè , infolenter OS infolerter deciſa eſt averfa.
De hac oratione Papæ fic Acta Vaticana ejusdem Concilii habent, Tom .
XI. Part. I. Concil.col. 638. Quibusperactis incepit prædicare de aucto
titate prophetiæ: Secundum multitudinem dolorum meorum in corde
meo confolationes, & c. Incipienis, quod multiplex erat dolor (uus,
quia quinque dolores circumdederant eum . Primus erai de difformi
tate Prælatorum & ſubditorum. Secundus erat de infolentia Sarace
horum . Tertius de ſchiſmate Græcorum . Quartus de fævitia Tartá.
forum. Quintus deperfecutione Friderici Imperatoris. Tertio de
fchifmate Græcorum, quomodo Vacarius Imperator Græcorum cum
Grecis Schifmaticis occupaverant & deftruxerant fere uſque ad Costa
ftantinopolim, & de civitate timeri poterat, nifi aChriſtianis velocem
ſuccurſum haberent.
L113 Cunt
7

934 TRACX. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

1

Cum ergo armis non poſſet, per emiffarios ſuos quæfit aby 3

'kinc Papa Orientales ad obedientiam romanz fedis reducere: apud 4

VADDINGUM in hiſtoria Minorum , ad annum 1247. Sed cum arma

non valuiſſent Græcos Latinis omnino fubjicere, quid verba emifa.
Fiorum moviſſent Græcos ? Sane Innocentius IV . in Epiſtolaad Ottonem
Tufculanum Tom . XI. Concil. Part. I. col. 61 2. fic de divifione Eccle .
fiarum differit: Id utique anxiæ mentis noftra ardorem affluentis les 1

titiæ fonte refrigeraret irriguo, fi omnes, quos olim in unum cathoz

licum gregem ovile collegit Dominus, cum multi ab co diſcefferint,
in idem individuum collegium unius Paftoris ſolidaret magifterium ,
& cuſtodia communiret. O ſi Qrientalibus Oriens ex alto lucerct,
fui luminis illuftratione ipfos ad catbolicam reduccrct unitatem : ut
cum reliquis orthodoxis in unius aula collečti gremio de matris Eco
clefia ubere Auenta doctrinæ falutaris haurirent! Tunc ipfi Ecclefia
proveniret magnum Es defiderabile falutare ; tunc ejus uterus ſobole
geminata concreſceret ; tunc Orientalibus oriretur fupernæ illumina. 1.

tionis aurora ; tunc eis clareſceret lucifer veritatis ; tunc per univer
fam Ecclefiam inundantis gaudii crumperet plenitudo; tunc exulta.
tione nimia clarefceret totus orbis: quia valde bonum & jucundum >

exiſterct , fratres fimul in domo Domini babitare ; tunc eadem Eccle +

fia, multiplicata latitia, nova jucunditatis canticum perfonarct. Et

hinc cun deinde ayno 1253. Alafii moraretur Papa, denuo Pro
vinciali Poloniæ ordinis Prædicatorum cominifit, ut monachos ad
Græcos dimitteret, qui eos ad obedientiam ſedis Romanæ reduce
rent; apud Vaddingum in hiſtoria Minorum , ad annum 1253 .
Cum item anno 1252. Latini quidam Conſtantinopoli adverſus Qri
entales de proceflione Spiritus S. fcriberent, qui libellus editus eft
1
Ingolftadii anno 1616. a Petro Stevartio una cum aliis Auctoribus
græcis & latinis , diſerte fatentur; & tum , & hactenus Græcos La.
tinis fuille adverfatos, neque ipfis communione conjunctos. Sic
enim ordiuntur, pag. 535i citatæ editiouis. Licet Græcorum Eccle.
fram virtutum floribus & Philoſophie ftudiis olin decoratam noveri.
mus ; nec non & SS. Patrum , Prophetarum & Apoftolorum vcloci
curſu
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 935
surſu cálcans veſtigia quamplures ex fe vivos e ignitos lapides in
adificium fupern . Hierufalem dudum tranfmiferit conſtruendi: nunc
tamen in fine temporum ; quod fine gravi mærore proferre non poffuca
mus , innumeris & diverfis errorum obfuſcata turbinibus in eadem
caligine fuarum opinionum diverſa a fanćła Romana Ecclefia perſevea
tat. Et quamvis infinita hærefium germina a trecentis oetuaginta
annis, & circa ; id eft a tempore Photii vel Photini , primi hujus
ſchifmatis inventoris, in diverfis fuis partibus propter defe & um ſcia
entie, inuidir amaritudinem manifefte pullulaverint: præci: 5

pue tamen in quatuor articulis generaliter ſeu communiter dignoſcia

V
tur deviare a nobis; quorum primus ; qui ab ipfa Divina Majeftate
inchoans, ore polluto afirmat, contra opinionem imo fidem catboli:
tam , tertiam perfonam in Trinitate; id eſt Spiritum S. a Filio mja
nime procedert, vel fpirari; aut exiftentiam babere. Contra
quos errores peftiferos quamvis multorum jam fidelium defudavit la
bor, & plurima fcripta ad defenfionem veræ fidei catholică dimife 1

tint perlegenda ; quia tamen moderni Græci ; novi pariter & antia
qui fchifmatici, nec argumentis vel rationibus ; nec facræ Scriptură
teftimoniis, niſi ſuorum fcriptis Sanctorum , quibus plurimum inni.
tuntur; tam apocryphis quani veris, volunt ſuperari: fraternis
quoque precibusinclinatus, qualiter ex fuis libris eorum convincatur
- pervicaria , virtute, qua potero , oftendere laborabo. Et inter cetera
p. 591. Cum igitur nec in hoc fe poffünt excufare Greci, unde eſt
quod a matre Ecclefia tanto tempore recedentes , redire ad obedien
tiam tam obftinato animo recufant; puto quod longiturnitas tempos
tis banc cecitatem interioris bominis induxit eis. Transa & ti ſunt
enim CCCLXXX. anni & amplius ut creditur, quod iftud ſchiſma
&T ſcandalum cæpit oriri. Sed numquid tempus præjudicat in talibus?
Imo tanto magis rei fchifmatis apud ciamen æternijudicis, quanto
indultæ pænitentiæ temporibus ingrati abutuntur.
Refert etiam Matthæus Parij anno 1254. Proceres quos
dam orientales conveniſfe Papam Romæ, cui aſperrime locuti oſten
derint, quanto ipſe errore cum ceteris Latinis affirmet, SpiritumS. a
Filio
936 Tract . XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III,

Filio etiam procedere , variaque hinc cum Latinis diſputarint. Hos

bene habitos Papa cuin donis ad ſuos remiſit. Sic enim Matthæus,
p. 1190. Tempore ſub codem , fcilicet in æftate, vencrunt quidam
nobiles &potentes de imperio Græcorum , veſtibus optimis amicti, infi
dentes equos optimos, cum ſummariis circiter quinquaginta, & cum fa
milia copioſa optime parata. Et convencrunt Dominum Papam verbis
aſperrimis, imponentes ci, quod cnurmiter erravit infide, & cum co &
per eum omnes Latini qui dicunt, Spiritum S. procedere a Patre eu
Filio, qui tantum a Patre procedere, ſecundum Græcorum probatio.
nem & approbationem , affirmatur. Et hic eſt error antiquus Greco
rum . Quem improbant er reprobant Latini , fortibus rationibus &
auctoritatibus roborati, quas prolixitas prohibet recitare. Difcepta.
bant etiam ; fi fit idem proceffio & mifſio, vel differant; quod di
fputationibus relinquimus difcutiendum. Vcrum tamen examinati
de articulis fidei & facramentis, fatis tolerabiliter reſponderunt. Et
ubi vacillabant, inſtructionem aliqui benigne odmiferunt. Papa au
tem dedit ipfis veſtes pretioſas, videlicet de ſcarleto cum pellibus ex
quifitis, & zonas fericas repágulatas argento & auro , e pretioſa
firmacula, unde merito poterant ſuperbientesgloriari.
Dun ergo dicta ratione Græci oppreſſores fuos Latinos op
pugnant, pellunt, & inprimis Conftantinopolim , Latinorum ſe.
dem expugnare tentant; tandem Græcorum cum auxilio , civium
que conſpiratione Michael Palæologus Imperator anno 1261. ur:
bem obtinet , miſerrime Latinis cæfts ; Deo ipfis vicem rependente,
qui tanta crudelitate uſi erant erga Græcus, ubi Conſtantinopolim
expugnarant. Accenſi enim Græci in Latinos ob oppreflam liberta
tem & religionem , omnes Latinos qui fuga ſibi non conſuluerant
perimunt; accenfis eorum domibus, mulieres , parvuli, ægri in
cendio conſumuntur. Ardebant pariter fana Latinorum , miſere in
ter flamınas pereuntibus qui ad ca confugerant. Sævitum inprimis
in clerum : ab hoc cnim potiſſimum oppreſſos fuiſſe querebantur .
Legatus Papæ capite plectitur, quod cauda canis alligarunt. Ipſa
cadavera e ſepulchris eruta per platcas trahebantur , dilacerabantur,
in
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 937
in ultionem injuriarum , quibus vivi Græcos affecerant: ipfi xeno
dochio non parcebatur, ſed æque ægri & languidi trajiciuntur ferro ;
ipfi clerici & monachi animabaat ſuos contra Latinos, propoſito,
que pretio eos ad vindictam hortabantur , ne quis Latinorum eva
deret. Plures tamen captivi barbaris divenditi. Refert hæc fingula e
Latinis Guilielmus Archiepiſcopus. Tyri, Lib. XXII. belli ſacri,
Cap. XII. Agens enim de recuperata Conſtantinopoli: Fa£ tum eft
itaque , inquit , quod invaleſcente eorum conſpiratione captus eft Pro
tofebafto Es privatus oculis, & argumentis virilibus decurtatus : un
de noftri plurimum mente conſternati, timentes ne civium ſuper eos
repentina fieret irruptio , premoniti a quibusdam , qui conjurationis
habebant conſcientiam , qui validiores erant, alii in galeris XLIV .
quas in portu repererant, Græcorum effugerunt molimina ; alii in
navibus , quarum in portu maxima erat copia , omnem domum impo
nentes , evaferunt diſirimen. Qui autem fegniores erant, vel infirmi
reperti ſunt, & ad fugam minus idonei, ii in domibus fuis reliéti,
impietatis, quam alii effugerant, rabiem perpelli funt. Nam parato
clam navigio , fæpe dictus Andronicus univerſas, quas fecum tra
bebat, in urbem introduxit copias, quæ vix ingreſſe , una cum ci
vibus in eam urbis purtem , quam noftri incolebant, irruentes , reſ
duum populi, qui aliis abeuntibus aut noluerant, aut non potcrant
exire , defævientibus gladiisperemerunt. Et licet pauci effent , qui
ad arma poffent ſufficere , reftiterunt tamen diu , & cruentam de ſe
hoftibus reliquerunt victoriam . Immemorus igitur fæderij & obſc
quiorum , quæ plurima imperio noſtri contulerant , peremtis iis, qui
refifterc poffe videbantur, ignem corum domiciliis fubjiciunt, Tuni
verfam corum regionen ſubito converterunt in favillam ; mulieribus
ET parvulis, ſenibus & valetudinariis incendio conſumtis. Nec fuffi
ciebat corum impietati, in loca defavire profana ; verum Ecclefias &
loca quælibet venerabilia fuccendentes, qui ad ca falutis caufa confu
gerant cum ipſis pariter facris ædibus concremabant. Nec erat diffe
rentia plebejorum & cleri, nifi quod atrocius in cos deſaviebant, qui
religionis & boneftatis habitum prætendebant. Monachis enim Es
Mmm facer.
938 Tracp. XVI . Unio sus INNOCENTIO M.
facerdotibus primas irrogabant injurias, & exquifitis perimebant
cruciatibus. Inter quos virum venerabilem Johannem nomine, ſancte
Romana Ecr'fia fubdiaconum , quem pro negotiis Ecclefia Dominus
Papa illic direxerat, comprebondentes, in contumeliam Ecclefia de
collaverunt, caput ejus ad caudam canis immunda religantes. Sed
nec mortuis, quibus omnis parcere confuevit impietas, ( ut inter tam
deteſtabiles & pejores parricidis facrilegos) tuta erat quies, quos de
monumentis extractos , per vicos & plateas, quafi illatas ſentirent
injurias, diſtrahebant. Accedentes præterea ad xenodochium , quod
dicebatur S. Johannis, quotquot in eo repererunt languidos, gladio
peremerunt. Qui autem ex officiopictatis opprefforum merito tenebani
tur aflictiones relevare, eorum facerdotes videlicet & monachi, dato
pretio, grallatores & ficarios ad ftragem invitabant, diſquirentes
feceffus, &domorum penetralia, ne qui in eis deliteſcerent , ut mor.
tis difcrimen declinare poffent ; inventoſque ella violenter extractos
tradebant carnificibus, quibus etiam , ne gratis operam impenderent,
pretium fanguinispro miferorum interfe&tione porrigebant. Qui au.
tem clementius cum cis videbantur -operari, bi cos , qui ad fe confu.
gerani, ego quibus fpem dederant ſalutis, Turcis & aliis infideli.
bus populis inperpetuam vendebantfervitutem. Ex quibus promiſcui
fexus, statis, & conditionis, plusquam 4000. barbaris nationibus,
pretio interveniente diſtracta vle dicuntur. Sic ergo impius Greco
tum populus, &g*genimina viperarum , moreſerpentis in gremió
muris in pera, nihil tale meritos , nibilque tale verentes male re
muneraverunt bofpites fuos ; quibus tamen filias fuas, neptes quoque
& forores uxores dederant, & ex diutina conjuncta fibi reddiderant
familiares.
Reliquam iteni Græciam tum ſedi Ronianæ nequaquam fuiffc
fubjectam argumento eſt, quod Latini profugi ex urbe Conſtanti
nopoli in ultionem ſuorum a Græcis Conſtantinopoli occiſorum ,
utrumque littus maris a Conſtantinopoli, usque ad oftium maris me.
diterranei, urbibus, municipiis, monaſteriis invaſis , populoque,
monachis & facerdotibus interemtis, magno tractu devaſtarint;
mare

1
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA . 939
mareque deinde mediterraneum ingreffi, omnia littora pariter.in .
cendio & rapinæ tradiderint. Sic enim idem Guilielmus, Cap. XIII.
Verum non orinino tantum , elle a feculis inauditum facinus impune
commififfe dicuntur. Nam qui, ut præmifimus, in galeris exierant,
& qui poftmodum cos aliis navibus funt fecuti, habentes fecum mul.
titudinem maximam , & claffem non modicam , ciria urbem fatis in
vicino fe collegerant, rei exfpectantes exitum ; qui poftquam plenius
cognoverant , quod ii, qui in civitate tumultum excitaverant, co
rum fuccenderant regiones, uxores quoque liberos & omnem fa
miliam partim gladio, partim incendio conſumferant , jufta indigna:
tione commoti, exarfcrunt in iram : & cupientes vehementi fervore
ultum iri fuorum fanguinem , circumierunt utrumque Hellefponti
littus, ab oftio Pontici maris, quod ab urbe Conftantinopolitana di
ftat trecentis milliaribus, usque ad oftium maris mediterranei, quod
ab eodem diftat milliaribus ducentis, urbes & qualibet municipia in
utroquc fita littore comprehendentes violentor, & corum habitatores
ferro perimentes univerſos; fed & monafteria , qua tam in utroque
ejusdem maris littore, quam in inſulis modicis, qua per illud mure
difperfe funt, fitæ erant, pervadentes, pſeudomonachos & facrilegos
corum ſacerdotes in ultionem fratrum fanguinis, gladio peremerunt,
ipfa monafteria cum iis , qui ad ea confugerant, fuccendentes.
Maris illius deferentes anguftias, inter Sefton & Abydon , urbes an
tiquifſimas & maritimas, mare ingreffi funt mediterráneum , littora
Theffalia, EJ .mari adjacentium Provinciarum urbes & oppida perlu
ftrantes diligentius, & cun & ta incendio & rapina tradentes, Aragem
innumeram operati funt,
Ex his ergo hactenus diſerte liquet, Græcos a Latinis domi
nis tyrannice ad unionem cum Romana Ecclefia reductos , ubi aut
ipfi abhinc potuere jugum Latinorum excutere , aur etiam conterra.
neorum ſuorum ope libertatem obtinuere; mox exterminata Latino
rum communione, obedientiæ Romani Papæ rcnunciaſſe , denuo.
que ad priftinam orthodoxam fidem rediiſſe. - Idem fane manifeftis
fime etiam ex eo conftat, quod Michael Palæologus Conftantino.
Min m 2 poli
 TRACT. XVII. UNIO SUR INNOCENTIO III.
940
poli ſaltem a Latinis vindicata, mox cum Pontificibus Romanis pro L
reductione Ecclefiarum totius Græcia ad obedientiam fedis Roinanz
laborarit , aut faltem laborare videri voluerit; quod quemadmodum
etiam apud Latinos eſt ratum , ſic nunquam , niſi nientis inops, nifi
hoſpes in hiſtoria negare poterit. In re enim tam manifefta ar
gumenta afferre , otiofi foret. Satis ergo conftat, vi adactos fu
iſſe, quicunque Græcorum ſub Innocentio III. unionem cum Latinis
profelli ſunt, Oreque ſaltem , reclamante corde Latinis fuiffe con .
junctos. Cur enim fecus, arreptis etiam armis , libertatem Eccle
fiæ ſuæ , quam primun licuit , aſſerere quæſiviſſent; aut a Latinis
liberati, mox omni unioni renunciaſſent, ſacraquc latina omni odio
proſecuti fuiſſent? Cur ſeaus potius fidelitate Latinis data fracta, re.
bellionis macula fé polluere voluiſſent, quam ſe ſuosque ad latinam
communionem in æternum damnari ?
Porro quarto, Græcos , ubi ſaltem non Latinus cogeret , ab
unione cum latina Eccleſia tum maxime abhorruiffe liquet ex
exemplo eorum , quos Latini cruce fignati ditioni ſuæ fubjicere pa
riter non poterant . Inſtantibus fcilicet jam Latinis, cum Theodo.
rus Laſcaris, Græcorum Princeps, a clero ultima fibi a cruce figratis
timente Iinperator Conftantinopolitanus effet renunciatus , populum
que confluentem , repudiatis licet imperii inſignibus, ad refiftendum 1
monuiſſet; nullos moveri poſſe, jamque militem latinum in urbem
. appropinquareporro videns, propera fuga ſalutem fibi quæſiit. N1.
CETAS Choniates in Alexio Duca Murzuflo. Hic ergo Laſcaris profu
gus ex urbe in Anatoliam 'multis provinciis ad fe tractis, Impera
toris Conſtantinopolitani nominie late imperavit; & cum Conſtanti
nopoli pulſus eſſet Patriarcha orthodoxus, idem pariter Nicææ ad la
tus ejusdem Theodori reſedit. Plures poſtea ſucceſſores idem Impe
rator habuit, qui omnes has regiones contra tyrannidens Latinorum
feliciter tutati ſunt , usque dum Michaël Palæologus Conſtantino
poli expugnata , regnum hoc denuo Græco imperio conjunxerit.
Græci ergo ſub hilce Imperatoribus in Anatolia libere degentes, nun
quam unionem cum Latinis fuſceperunt, aut ſuſcipere moniti volué.
runt ;
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 941
runt ; ad quam ſcilicet alios ejus nationis in Græcia Latini tyranni
I cuēgerant. Ipſe utique Theodorus memoratus, in teſtimonium odii
fui adverſus Latinos , captum ex Latinis Principem excoriari juffit.
Sic enim INNOCENTIUS III. Epiſt. ad Patriarcham Conſtantinopolita
num , p. 149. in Regiſtro XIII. Epiſtolaruin ejusdem : Praterea
Lafcbarus, qui pro Imperatore fegerit, ftipatus viribus Latinorum,
qui poſtpoſitis Dei timore ac bominis reverentia , ſpretis etiain.ftipen.
diis quæ idem Imperator ipfis poterat quidem exhibere, ab inimicis
ejus recepere majora quam ipſe illis valeat crogare, quendam de
Principibus ejus cepit, , ut dicitur , excoriarifecit cundem .
Cum deinde anno 123t . Patriarcha orthodoxus GERMANUS
Nicæa Papæ litteras redderet occaſione tyrannidis, quam Latini in
Græcos tum exercebant, ( de quo fupra laudatus Anonymus, de diſſi
dio Græcorum & Latinorum apud Leonem Allatium , loco ſupra ci.
tato ) in hac Epiſtola ſua maximè Papam hortatus eſt, ſedulo tan }
dem inquirat , an non a partibus Latinorum caufa fit ſchiſmatis; fe
paratum eſſe lìgnificans ad labores, ad itinera , licet ætate decrepi.
tus eſſet, modo vera unione tandem & avita Ecclefiæ jungerentur.
Habetur hæc Epiſt. Tom . XI. Part. I. Concil. colum. 318. Simul
etiam ad Cardinales Ecclefiæ Romanæ litteras dedit , paria quidem
continentes, quæ habentur apud Matthæum Paris in hiſtoria Anglica
in Henrico III. p. 615. Ex qua pofteriori Epiſtola hæc notanda
ejus funt verba : Hoc folum addam , & verbo finem imponam , quod
videlicet multæ & magnæ gentesſunt, quæ nobifcum fapiunt , & no
3 bifcum , qui Græci ſunt, conveniunt in omnibus. Primi illi, qui
in prima parte orientis habitant, Æthyopes, deinde Syri, & alii qui
graviores ſunt, & magis virtuoſi, ſcilicet Huberi, Lazi , Alani,
Gothi, Chazari, innumerabilis plebs Ruſſia, & regnum magnæ victo
riæ Bulgarornm. Et bi omnes tanquam matri noftræ obediunt, anti
qua orthodoxia immobiles hactenus perfiftentes. Ex quibusutique de
nuo patet , inprimis Græcos fui juris nunquam tum animum ad
unionem cum Latinis advertiffe. Reſpondens vero Germano Papa
Gregorius, nonniſi Græcos ſchiſmatis reos ſubſtituit, fuſe monens,
Min m 3
942 Tract. XVII, UNIO SUB INNOCENTÍO IH .
ut revertatur ad infallibilem Ecclefiam Romanam. Habetur Epift.
Tom . XI. Concil. Part. I. colum . 321 .
Neque litteris contentus & Legatos mifit , qui unionem Eccle.
fiarum procurarent. Additæ ipſis litteræ habentur Tom. VI. Concil.
Part. I. colum . 3.24 . Acta hujus legationis ipfi Legati confcripferunt.
Exſtant inter manuſcripta Bibliothecæ Vaticanæ , cujus fragmenta
continuationi ſuæ Baronianæ ad annum 1232. inſeruit ODERICUS
RAYNALDUS: Scifcitantibus ergo Legatis Pape, que caufæ fchifmate
Segregaverint orientem ab occidente: habito concilio, inquiunt a £ta,
tale dederunt refponfum : Dicimus quod duæ ſunt cauſe. Una eft de
proceſſione Spiritus S. alia de ſacramento altaris. Ad hoc reſpondimus
fic: Şi iſte ſunt caufa & non alia , quare vos fubtraxiſtis obedien L

tie Ecclefiæ Romanæ ? Videamus, ji be ſint , vel debeant effc ſuffici, 14

entes caufæ tanta inobedientia. Interjećło deinde duorum dierum

intervallo, in palatio imperatorio certatum eft de proceffione Spiritus 1

S. atque num Symbolo addi quid debeat a Latinis. Abhinc Legati 0

fignificavere, ad alteram queſtionem de azymis transgredi eos debere.

Verum Germanus Patriarcha inftitit, cogendam efle orientalium Epi. 17
ſcoporum Synodum, fine aliorum Patriarcharum confenfu diſcuti quid
non poffe in negotio tam arduo, vel deliberari poffe. Coacto exgo deinde 4
Epiſcoporum orientalium Concilio legati inſtiterunt, ut de facræ
mento Euchariſtia ageretur. Synodus vero primum de proceffione Spi.
ritus S. traétandum effe voluit. Nuncii Papæ ad hæc: Videmus, quod
tempora redimitis, & fubterfugere queſtionem noftram nitimini,
& fidem veftram profiteri non audetis: a modo aperto ore cor noftrum
patebit ad vos, o notificabimus quicquid fentimus de vobis. Jam per .
pendimus, quod male ſeiititis de ſacramento in azymo, primo per
ſeripta veftra, que plena funt hac hereſi. Secundo quia ad quaſtio
nem factam deſacramento nox audetis reſpondere, ne pateat bærefis
veſtia. Tertio quia facta veftra iſud probant : abluitis enim altaria
veftra, poftquam celebraverit Latinus in eis. Quarto quia Latinos
venientes ad facramenta veſtra compellitis apoftatare, & abjurare ſa
cramenta Ecclefia Rumana. Quinto quod Dominum Papam ejeciſtis
de
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 943
de diptychis veſtris, fed ſcimus quia nullum ejicitis, niß cxcom .
municatum e bæreticum . Sexto quia femel in anno excommunica
tis cum , ut nobis rėtulerunt quidam qui audièrunt. Ad hæc fur.
gens Chartophylax, negavit ab Orientalibus excommunicari Papam ,
& addidit: De aliis, quæ facimus, non miremini, quia Latini ve
firi, cum recepiffent Conſtantinopolim , fregerunt Ecclefias, dirue.
runt altaria auro & argento fublato, reliquias fan&torum projece
runt in mare, Iconas Sanctorum conculcaverunt , EI de Ecclefiis ftas
bula fecerunt , ita ut impletum videretur illud propbeticum : Deus !
benernnt gentes in hereditatem tuam , polluerunt templum fanétumni
tuum ., His dictis Patriarcha, fi miramini, inquit , quod Papai
ejecerimús de dyptichis noftris, quaro : Quare meejecit de diptychis
fuis: Cui oratores Papa : Dominus Papa nunquam te ejecitde fuis
diptychis, quia tu nunquam eras; fed fi de prædecefforibus veſtris
quæratis, vos legeretis , utrum Papa vos, quam vos eum , prius
ejecerit. Ad alia que imponitis Ecclefia Romana , nihil impoñitis,
cum non fuerint hæcfacta conſenſu vel præcepto Ecclefiæ Romanæ, feist
jibecfuerint facta, fecerunt viri laici, peccatores, excommunicati,
propria auctoritate talia præfumentes, nec imputandum eft toti Ec
elefiæ , quod a quibusdam iniquis efi preſumtum. Sed que dicimus
de vobis , vera funt, enhæc verbo IT opere teftificaimini. Et ifta fa :
ciunt primo veftri Patriarcba, Eg Archiepifcopi, & poftmoduri
Epiſcopi, s ceteri Ecclefia veftra Prelati ; bac facitis, &s bac do
tetis fieri, unde jam excufationem non habetis in peccatis veftris. Et
quia tot abominabilia invenimus apud vos , nec aliquam voluntatem
emendandi habetis, quod bactenus erratum eft: ecce nos revertemui
ad eum qui nos mifit. Ex quibus verbis utique ad oculum patet,
orientales Eccleſias illas neque tum , nequé hactenus communionem
Latinorum ſuſcepiſſe, imoquam maxime ab ea abhorruiſſe.
Acta legationis illius etiam Centius Camerarius conſcripſit; ha
bentur in bibliotheca Vaticana. Hæc ergo apud Vaddingum in An
nalibus Minorum , & Tom . XI. Concil. Part. I. colum. 460. inter
cotera conveniſte porro referunt, ut Latini de proceſſione Spiritus S.
Graci
 TRACT. XVII. UNIO'SUB INNOCENTIO III.
944
Græci de azymis confeſſionem ſuam in ſcriptum redigerent: Tan .
dem contendentibus, inquiunt, gracis Ege ſubſcribentibus Patriar.
chis , fingulisque Prælatis, præcipue præfato Arihiepiſcopo Samaftriæ,
bereticum effe, & in viam perditionis abire, qui dixerit, pofle cor
fici in azymis ; pactum eſt, ut illi fidem hanc ſuam circa confecratio
nis materiam , apocrifarii ctiam ſuam circa proceffionem Spiritus S.
ſcriberent, & ſcriptum traderent. Sic ergo Græci de azymo ſcri
ptum , quod habetur Tom. Concil. XI. Part. I. column. 461. Latini
de proceſſione Spiritus S. ſcriptum , quod latine citato loco, colum.
326. græce vero Tom . XI. Concil. Part. II, colum . 23 36. habetur,
contexuere. Imperator ad hæc accerſitis Oratoribus Papæ poſſe
unionem iniri propoſuit, fi Latini additamentum Syınboli expun
gant ; Græci vero admitterent, pofle in azymis confici. Sed condi
tiones has omnino repudiarunt Legati; imo tum demum unionem
pofſe iniri oſtenderunt , nbi Græci damnato dogmate proceſſionis
Spiritus S. a folo Patre , omnes libros de hoc conſcriptos igne cre
marent. His auditis maxima ira fuccenfi funt Orientales , & quo.
modo denuo Legatos confundere poſſent, quæſierunt. Sic enim acta !
legationis illius , Tom . Concil. XI. Part. I. colum. 463. pergunt
Imperatori reſpondiſſe Legatos : Animofe & aperte ſignificarunt apo
criſiarii, in quanto vir alias, ut fcribunt, bonus & unionis ultra
modum cupidus verſaretur errore , idque fibi fciendum efle, ob nul
1
lum lucrum rei aut Provincie quantumvis magna Ecclefiam Romanam
Catholicam jota unum aut apicem fundatiffime fuæ fidei mutaturam ;
neque ullo modo uniri polle cum greca , riſe hæc prius abje &tis of
condemnatis crroribus, præcipue circa illudpunctum de proceſione Spi.
ritus S. omnes fuos libros, in quibus doctrinam illam perfuafit aut
fcripfit, condemnaverit , ignique tradiderit. Quod vero attinet ad
conſecrationem in fermentato, gracam Ecclefium non propter hoc rejici
aut condemnari a latina , neque velle ab eadem damnari propter azy .
mum , dum licite unaquæque in utroque confecrat pane. Addunt 1

acta : Audiens hæc Imperator, animo concidit, omnem unionis fpem

cxucns, quia perſpectam babebat fuorum tenacitatem , ob nimiam
pro
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 945
proprie opinionis pralationem , quos nullo modo vel prece ſciebat co !

ducendos, ut Latinis cedere , aut alte impreſſis valedicere vellent

fententiis. Idque ipſo facto fequenti die cognovit, dum babitum cum 1 /

Apocriſiariis referret colloquium. Adeo enim commoti e indignati

ſunt, ut magno exorto murmure fremuerint in apocriſiarios, fer
creta contra eos inierint conventicula, ut illos confunderent. Coacto
poft conventu , 'publica lecta confeflio fidei circa proceſſionem Spi
ritus S. quam Legati Orientalibus tradiderant. Qua leđa Oricntales
plura adverſus Latinorum fententiam diſputarunt. Plebs etiam novi
tate doginatis concitata , ægre a Patriarcha elt ſedata. Tandem
quæſivere oratores Papæ : Num crederent Spiritum S. & Filio proce
dere ? Omniun ore unus reſpondet Patriarcha : Credere , quod non
procedat a Filio. Cui illi : Anathemate ergo damnati eftisi Cyrillus
cnim condemnat negantem , Spiritum S. a Filio procedere. Ad liæc
Orientales indignatione impudentiffimæ hujus reſponſionis concitati,
ipſos omnes qui docerent, Spiritum S. a Filio etiam procedere, con
clamarunt cum ipfis nunciis eſſe hæreticos , eſſe damgatos. Sic
enim pergunt Acta apud Vaddingum , & Tom. Concil. laudato, co :
lum. 464. Monuerunt vero die Mercurii tertie poſt Paſcha bebdo.
mada , ut fequenti die Fovis ad Concilium accederent pro unanimi
binc inde ejusdem diſſolutione : neque enim jam videbatur debere, ut
alterum cogeretur. Accedentibus illis, invenerunt univerſam plebis
multitudinem congregatam , & apertis januis fediffe in atrio Patriar ,
cham , coa &to in ampliori illo patulo loco Concilio. Scdentibus vero
alta voce coram omnibus dixit Patriarcha : Dum ſpes erat unionis,
omnem vobis locuti fumuspacem , omnem exhibuimus amorem ; moda
vero ſpe fruſtrati, quid agamus neſcimus; veſtram nobis de Spiritu
S. dediſtis fidem in fcriptis , vultis ut eam per gentes , nationes , ‫يع‬
provincias noftras promulgemur, quæ hic coram a ſtantibus & vobis,
dum placeat, volumus ut recitetur. Illis reſpondentibus, fibi hæc pla,
cere, neque quicquam amplius optare quam ut ubique diffundatur
Eso legatur Romane Ecclefie vera doctrina , ftatim unus ex grandevis
Confiliariis univerſam definitionem Apocriſiariorum legit. Poft hæc
Nnn contra
946 Tracr. XVII . UNIO SUB INNOCENTIO III .

contra le &ta, & in favorem ſua opinionis Græci quasdam protulerunt

SS. Patrum auctoritates. Exorto tunc magno murmure & tumultu
in populo, Patriarcha manu & voce filentium indixit, timentibus fibi
Apocriſiariis ab infreni & feditiofo populo. Ut tamen pacatus eft if
a murmure celavit, dixerunt alta voce Apocrifarii: Creditis, Spiri.
tum S. procedere a Filio, vel non ? Refpondit pro omnibus unus Pa.
triarcha: Credimus , quod non procedat a Filio. Et ſubjunxerunt:
Sed fi Cyrillus, qui præfuit III. Concilio, anathematizet omnes qui
boc non credunt; crgo vos eſtis anathematizati. Item vos creditis ET
dicitis, quod corpus Chriſti non poteft confici in azymo, ſed hoc eft
bæreticúm . Illi commoti de dure condemnatis illorum fententiis, Apos
criſiarios, fautoresque vel fe &tatores illarum opinionum conclamabant
hærcticos excommunicatos ,
Hic finis Synodi fuit. Legati enim' a plebe ſibi timentes , di
ſceſſu ab Imperatore impetrato in iter fe conjecerunt. Sic enim per
gunt Acta : Fa&ta itaque magna feditione& tumultu, recefferunt Apo
criſiarii caventes fibi: & antequam pranderent, inſtanter egerunt
cum Imperatore'de obtinenda regrediendi facultate, videntes ſe nibil
potuiſſe proficere, nec fpem ullam ſupereffe de fle tenda gente duré
cervicis & in fuis erroribus pertinaci. Venia itaque obtenta ( dolebat
enim Imperator, rem infectam manfiffe, atque ad contentionem fe
ditionemque proceflife) ſummo mane fequentis diei Sabbati recefferunt
4 Nympbea.. Milli deinde a Synodo qui redderent Legatis obla
tam Synodo profeſſionem fidei de proceſſione Spiritus S. fimulque
repeterent Synodi confeffionem de azymis ; obniti ad hæc Legati,
negare ſe , illam reddituros. Miſli ergo anathemate damnaverunt,
ſi quis aut viæ dux , aut ullo modo conſilio illis eſſet ; illi contu
macia incenſi foli iter exorſi; fed tandem aberrantes, fibique me
tuentes , rediere ad urbem . Extorta Legatis confeſſione de azymo,.
aliam de proceſſione Spiritus S. ex folo Patre a Synodo concinnatam
Papæ deferendain tradidere. Sic enim poft aliqua Acta habent :
Patriarchales vero Nuncii ſe a Concilio miſſos dixerunt , profeſſionem
feu definitionem fidei circa proceffionem Spiritus S. porrectam ab Apo
criſs
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA , 947
criſiariis eisdem redderent, repeterentque quam Greci tradiderung
circa Euchariſtia ſacramentum . Refponderunt Apocriſiarii, propte
rea ſe illis definitionem dediſe, ut remaneret in memorialefidei eta
doctrina Ecclefiæ Romanæ , ſcirentque univerſæ Græcorum Ecclefiæ,
quid credere et docere deberent circa illum articulum . Scriptum
vero veſtrum , inquiunt, circa ſacramentum altaris volumus nobifcum
deferre, ut Latinorum Ecclefiæ ac ſanctiſſimo Domino Papa certius
conftet, in quo errore verſamini, neque ab co vos velle recedere.
Inſtiterunt tamen Nuncii de ſcripto reddendo per biduum ; quod dum
babere non poterant , tulerunt excommunicationis facramentum in
omnes comites & duces Apocrifariorum , prohibentes fub anathemate,
ne quisquam fit eis auxilio aut confilio. Et deinde obtento , quod
defiderarunt, ad bona verba converſi dimiferunt eos pace , dantes
cis bas litteras Patriarcha Nicæni ſeu Conſtantinopolitani nec non An ,
tiocheni, five potius univerſe Synodi, in quibus ad nauſeanı usque
ſuum errorem de proceſſione Spiritus S. conglomeratis SS. Patrum au
Etoritatibus inculcant. Hinc citato loco prolixa confeſſio de pro
ceſſione Spiritus S. a folo Patre ſubjungitur. Cui ſiç ſubſcripſit Char
tophylax : Chartophylax ſumma Dei Ecclefiæ Conftantinopolitana Au
linus preſentem libellum noſtre confeffionis & fidei, precepto ſanctis
fimorum Patriarcharum , tam gencralis, quam Tbeopoleos magna
Antiochiæ , perſvafone etiam Sancti Concilii ſubſcripſi. Exftat hæc
confeffio græce in bibliotheca Viennenfi in LXIV . codice manufcri
pto theologico giæco , teſte PETRO Lambecio , Lib. III. commenta
riorum de bibliotheca Viennenſi, p. 118. In Vaticana etiam ha
beri, teſtatur Leo Allatius , Lib. II. conſenſus fui perpetui eccleſia
ram , Cap. XIV. num . III.
Sed & deinde idem Germanus ſcripta edidit contra hæreſes
Latinorum , nominatim contra proceſſionem Spiritus S. a Filio. Ex
1 ftat enim in laudato codice Viennenſi, teſte eodem LAMBECIO , citato
loco , p. 121. Synopſis teſtimoniorum facræ Scripturæ , & SS. Pa
trum contra Latinorum hæſeres & errores de proceſſione Spiritus S.
azymis, & baptifinate, deſumtorum ex Patriarchæ Germani reſpon
Non 2 fione
948 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.
fione ad epiſtolam Papa Gregorii IX. Sed & præter hoc aliud ad d
huc fcriptum de proceſſione Spiritus S. edidit Germanus. Collegit d
etiam omnes auctoritates cum Patrum orientalium , tum Patrum la
D
tinorum græcis verbis expreſfas, pro proceſiione Spiritus S. a folo Pa.
tre facientes, additis érisacías, teſte Leone Allatio , loco citato .
Irrito ergo hactenus conatu unionem illam Eccleſiæ orientalis 11

cum romana tentarat Gregorius IX. de quo etiam ipſe conqueritur A

Epiſtola ad Fridericu , Lib. XI. Epiſtolarum , Epiſt. CCCCXIII.
fatisque hinc conftat , qnam Ecclefiæ illæ orientales & hactenus &
'tempore iſto ab unione illa fuerint averſa ,
Rurfum cum anno 1249. denuo de unione inter has Ecclefias :[
orientales & Romanorun ageretur, nonniſi his conditionibus eadem
ab Orientalibus accepta : Papæ mentio fiat in liturgiis ; Latini non
auxilio fint occupatoribus Conſtantinopolis; a Symbolo tollatur ada
ditamentum : in ceteris haberi & legi poteft. PACHYMERES Lib. V.
hiftoriæ , Cap. XII. Proferebat ergo (Michaël. Palæologus Imperator)
ab iis hiſtoria depromta memoria veteris exempla , maxime illud Im
peratoris Johannis Duca & Antiftitum , qui tunc erant, fimul cum
Patriarcba Manuele , ut confenferint , promiferintque, miffis etiam
Epiſcopis, qui in bac paciſcerentur : communicaturgs feLatinis in
ſacra liturgia , & Papa mentionem in ea facturos, fi modo ille abe
ftineret ab auxilio juvandis Latinis, qui urbem obtinebant. Ad cujus
rei fidem codex Ecclefiæ , in quo sa perfcripta erant , perlatus in
medium eft. Circa id verofa£tum differebat Imperator comparans fita
tum rerum , qui tunc erat , cum præfenti; proferebat ctiam preſcrie
ptas & chirographo munitas de boc fententias Præfulis illius tempos
ris, quas ratas baburi, & ut proprias cenferi ab iis , qui nunc co
dem efſent loco debere contendebat , in iis confiderari jubens : ut P4
tres illi omnino abſtinuerint ab arguendis Italis impietatis , aut be
refeos propter additionem in Symbolo attentatam , quam tolli folum
Symbolo petebant, indulgentes ut in ceteris & haberctur, ET
prout cetera legeretur. Et hinc cum fub hæc mortem obiiſſet Pau
ра Innocentius, Alexander ejus fucceffor auditis hiſcc unionis con
ditio
 VIOLENTAS ADEOQVE OPPUGNATA, 949
1

ditionibus, nequaquam eas omnes acceptare voluit. Concilium ado

dens univerſale celebrandum effe , ut fic co facilius unio Ecclefia .
rum iniretur ; idemque miſſo Legato Theodoro Laſcari Johannis
Ducæ fucceſſori ſignificavit. Apud Vaddingum in Annalibus Minos
rum ad annum 1256. Qui THEODORUS inde duas orationes de pro
ceflione Spiritus S. ex folo Patre adverſus Latinos ſcripſit, teſte Leone
Allatio , Lib. II. conſenſus fui Eccleſiarum , Cap. XIV . at vel hing
liqueat, quid de unione illa habendum fit, quam fere perfectam
fuiſſe ſub Johanne Duca objiciebant Latini. Si enim unio illa ini
commemoratione faltem Papæ inter ſaera perftitit , ut tamen fimul
Latini xdditamentum tollerent; vere utique hanc unionem Orienta
· les optare debuerant. Duo enim præcipue dividụnt Eccleſias, addis
tamentum Symboli; & tyrannis papalis ; & hinc ne quidem conditio
nes illas unionis Papa acceptare voluit. BLEMMYDAS, qui tum pro
Latinis ſcripfit, hifce nihil præjudicat. Neque enim docti erroris
immunes funt; fubinde hærefium auctores & defenſores doctiſſimi
fuerunt viri. Quod ergo argumentum catholici dogmatis eſſet , viw
rum doctum ejasdem fententiæ fuiffe ? Quemadmodum & iidem
hinc Græci poſtea cun Michaële Palæologo ad pellendos Conſtantia
nopoli Latinos , Latinorumque facra concurrerunt ; proque eorum
reductione ad obedientiam Romanæ Ecclefia laboravit deinde,
aut laborare videri voluit Michael Palxologus. De quo quidem
jam ſupra.
Tandem quinto etiam in partibus Syria & Palæſtinæ Græci
Latinis dominis five clam five aperte reliftebant; quiequid obedien
tiæ iis præftitum , ore, non corde factum . Hinc Jacobus de Vitriaco
Ancona in Syria Epiſcopus latinus , Cap. LXXIV. hiſtoriæ hieroſolya
mitanz , Tom . I. orientalis hiftoriæ editæ Hannoniz ; anno 161 .
P. 109o. de Syris locutus: Conſvetudines & inſtitutiones Græcorum
in divinis officiis & in aliis fpiritualibus Syriani penitus obſervant,
Eg eis tanquam fuperioribus fuis obediunt; Latinorum vero Prælatis,
in quorum diæcefibus commorantur , non corde, fed ore tantum & fua
perficialiter fe dicunt obedire ; timore fcilicet fecularium dominorum .
Nan 3 Habent
 950 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

Habent enim proprios Epifcopos græcos, nec Latinorum excommuni. 1

cationes, velalias quascunque ſententias in aliquo formidarent, niſi 1

ab eorum communione in contractibus, & in aliis neceſſitatibus laici 1

noſtri ſeſubtraberent. Dicunt enim inter fe, quod Latini omnes ex 1

communicati ſunt, unde non poffunt aliquos aliqua ſententia innodare. U

In Nicæno enim Concilio, quod unum eft e quatuorprincipalibus Con

çiliis, quæ ab Ecclefia tanquam quatuor Evangelia fine retractatione 1

1 recipiuntur, in quo CCCXVIII. fuerunt Epifcopi, inter alia multa

dictum fuit & determinatum , Spiritum S. a Patre procedere. Et
in fine omnes, qui prædicto Concilio aliquid adderent vel fubtraberent, 1

Anathematis fententia conftrinxerunt. Et deinde : Unde tam Greci

quam Syriani, occafione Symboli, quod in Nicæna Symbolo compoſue.
runt SS. Patres, miferabiliter decepti, negant a Filio procedere
Spiritum S. Et poft aliqua tandem : Tam Græci quam Syriani,
ut prædictum eft , omnes Latinos excommunicatos effe putant. Ita &
MARINUS Sanutus Torrellus Venetus Lib. III, ſecretorum fideliun
crucis , Part. VIII. Tom. II. orientalis Eccleſiæ , p. 182. De Syris
enim pariter locutus : Obſervant conſvetudines &T'inſtituta Græcorum
tanquam majorum fuorum ; latinis vero Prælatis , in quorum diæce
fibus commorantur , ore, fed non cordc obedire ſe profitentur, pavore
dominii ſecularis. Unde nec eorum excommunicationes timent, nifi
quantum & fidelium contractibus & commoditatibus ſeparantur.
Ajunt enim , ſecundum præmiffa, omnes Latinos excommunicationis
fententiæ ſubjacere, ideo non valent fententiam excommunicationis
inferre. Au &tor etiam appendicis bellorum facrorum , Tom . VI.
antiquarum lectionum Caniſii, p. 265. Habent (Syri) proprios Epi
fcopos græcos, Latinorum excommunicationes deludunt & fubfannant
dicentes, cosmet in fempiterna fore excommunicatione. Itidem hafi
tant more Græcorum de ſancta Trinitate dicentes, quia Spiritus S.
a Filio non procedit, fed a Patre tantum . Cum igitur tam Greci
quam Syriani omnes Latinos excommunicatos reputent, altaria ſua,
fupra qua Latini celebraverint divina, priusquam ipſi in iis cele
brent, abluere conſueverunt. Sacramentis etiam noftris nullam exhi
bent
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 950
bent reverentiam . Hinc ergo pariter fub Innocentio III.Papa, Pas
triarcha Antiochenus cum ſuis clericis , quod adverſatus fuiffet Lati
nis, a Legato Papæ excommunicatus fuit; qui tamen denuo reddis
tus fuæ fedi cum reliquis Græcis ab Armenioruin Rege, qui alibi
ctiam latinos clericos pepulerat, fubftitutis græcis. Sic enim Armriend
hæc Innocentius exprobrat Epiſtola ad eundem fcripta, quæ eſt
Epiſt. II. Regiſtri XVI. p . 521. Prius etiam quædami, quæ dictus
Patriarcha malum in bono vincere ſtudens usque modo filuerat , ata
tentaras, quibus Apoftolicam ſedem , imo eum , qui Ecclefiaruni omniumi
matrem conſtituit & magiſtrami, non leviter quidem noveras offers
diffe. Cum enim vencrabilis Frater nofter Patriarcha Hierofolymita
nus, Apoftolicæ fedis Legatus, quendam , qui ſé Patriarcham Antio
chenum appellat, de ſpeciali mandato noſtro duxerit exigente juſtitia
deponendum , & in omnes , qui cidem tanquam Patriarchæ intena
derent excommunicationis ſententiam promulgarit: tú nihilominus
eum , non fine Apoftolicæ fedis injuria, recepifti, cidem quafiPatriar
che temere intendendo. Ad hæc elełło Tarſenfiſublato de medio, cum
Patriarcha fiepe di£tus fperaret, ut juxta promiffionem tuam Archie
piſcopus ibidem inſtitueretur, tu reditibus, & caſalibus ipfius Eccles
fie militibus tuis facrilega preſumtione divifis, & latinis clericis
expulfis penitus ab eadem , in ipfa græcos quosdam intruderd
præfumfiſti.
Syros etiam aliasque gentes orientales Germanus Patriarcha
Conſtantinopolitanus Epiſtola ad Cardinales refert , fibi fuæque Ec
clefiæ , at non Ecclefiæ Romanæ cominunione fuiſſe conjunctos.
Sic enim GERManus verbis jam ſupra laudatis : Hoc folum addum ,
Eg verba finem imponam , quod videlicet multa & magnæ gentes
funt, quae nobiſcum ſapiunt , & nobifcum , qui Græci ſumus, con
veniunt in omnibus. Primi illi, qui in prima parte orientis babi.
tant, Ærbyopes, deinde Syri, Egi alii qui graviores & magis vir.
tuoſ , ſcilicet Huberi, Lazi, Alani, Gothi, Chazari, innumerabilis
plebs Ruſſia , & regnum magna victoriæ Bulgarorum ; bi omnes
tanquam matri noftræ obediunt, antiqua orthodoxia hactenus immo
biles
 952 TRACT. XVII. UNIO SUR INNOCENTIO VI.

biles perſiſtentes. Adfuiſſe etiam in Synodo Nymphaenſi anno

123 3. Patriarcham Antiochenum , Latinisque pariter cum Germano
reſtitiſſe modo vidimus. Cum item anno 1237. Philippus ordinis
Minorum Provincialis terræ fanctæ ex Palæſtina Papæ litteras redde.
ret , ric in iis inter cetera inquit, apud Matthæum Paris in hiſtoria
Anglica, in Henrico III. p. 590. Cum omnes prædi ta nationes do
Etrina Trinitatis & prædicationibus noftris acquieſcant, foli Græci
in malitia fua perſeverant, qui ubique aut latenter, aut aperte Ec
clefiæ Romanæ contradicunt, omnia facra noftra blafphemant, ego
omnem fe &tam e ſua alienam pravam appellant & bæreticam .
Anno 1238. Patriarcha Antiochiæ , confentiente Germano Pa
criarcha Conſtantinopolitano, Papam cum omni Ecclefia Romana
damnavit anathemate ; inter cetera addens, fuam Ecclefiam præcel.
lere Romanæ : quippe quam omnium primum rexerit ſeptennio Pe
trus , fummis ſemper honoribus ibidem cultus, quod Romæ non
factum ; Romapam item Eccleſiam omni modo ſordere ſimonia aliis
que criminibus. Sic enim idem Matthæus citato loco , p. 644.
Anno quoque fub eodem ad tantam aufus eft proterviam impetu teme.
rario prorumpere Antiochenus Archiepifcopus, confentiente Germano
Conftantinopolitano Archiepiſcopo, Græcorum Advocato, & vices agens
Antipapæ , quod Dominum Papam cum tota fua Romana Ecclefia es
i curia inani auctoritate excommunicavit ; & blaſphemando, ſe fuam .
que Ecclefium folenniter predicando, tempore & dignitate Domino
Pape ET Romanæ Ecclefiæ præpoſuit, Et effe & fuiffe Romana Eccley
ſia excellentiorem : co quod beatus Petrus Apoftolus primo Ecclefiam
Antiochenam cum ſummo honorc rexerat , per biennium ibidem cum
ſumma, qua decuit receptus reverentia, eta fimiliter honorifice inca.
thedratus; Romæ vero fuit multis injuriis & conviciis multipliciter
laceflitus, tandemque fub Imperatore Nerone paſſus cum coapoſtolo
juoS. Paulo, Speciali Græcorum Doctore, dira mortis ſupplicium con
ſummavit : unde merito charior & amabilior cidem cffe tenetur sa
civitaj u regio cum fuis çipibus & omnibus incolis, quæ cidem
Beato Petro Apoſtolo honorem esse reverentiam contulerunt, quam
que
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 953
qua dedecus & tormenta inflixerunt. Poteftatemque ligandi & fol
vendi liberaliter potius Ecclefiæ Græcorum contuliffe, quam Romana ,
quam fimonia is uſure, avaritia & aliorum facinorum maculis con
Alat jam fordere. His & aliis rationibus ſuperficialibus ſuas in pro
priam perniciem cicatrices dictus Antipapa palliavit Ere excufationes
in peccatis excufavit. Sed columna Ecclefië, Dominus Papa, verus D.
Peiri fucceffor, etſ non plene imitator , non movebatur, omnem vin
di&tam refervans in tempore retributionis.
Tandem & anno 1247. Papa Romanus legitur tentaſſe per
emiſſarios fuos reductionem Græcorum , qui Patriarchis Antiocheno
& Hieroſolymitano ſubſunt, ad obedientian RomanæEccleſiæ, apud
Vaddingum in Annalibus Minorum , ad dictum annum.
Satis ergo hinc conſtat, Orientales, ubi faltem licuit , unio
nem illam cum Latinis refugiſſe, aut ne animum quidem ad eam
advertiſſe ; eos vero , qui violenta manu ad illam erantcoacti, li
bertate facta , quam ant arreptis armis fibi aſſeruerant, aut ab aliis
obtinuerant, unanimi conſenſu unioni illi renunciaſſe, utpote quam
hactenus non corde, ſed ore profeſſi erant. Quid ergo hactenus unio
illa ſub Innocentio II . Græciæ imperata Latinos juvaret, aut noce.
ret Græcis ? Certe non obinde, quod pars catholicæ Eccleſiæ oppri
matur , ut olim ab Arianis factum , catholicam fidem fequitur fal
ſitatis argui poſſe; uti apud omnes ratum .
Quod vero ſupra objiciebant, Reges quosdam ſponte unio.
nem qualemcunque cum Romana Eccleſia optaſſe ;, illud plane ca
tholicæ veritati non obftat. Dicimus enim , ipſos peſſime in eo er
raſſe ; ſed neque ab errore iinmunes fuiſſe. Rurſum non argumen
tis , non perſuafionibus, non conſcientiæ ſtimulis adacti ad eam
fuerunt; ſed humanis rationibus ducti, ob imperium recuperandum ,
1 aut dignitatem regiam obtinendam . Qui tali motivo ad aliquid du
cuntur , nonne ſæpius in devium, in falſum impingere poterant ? Re
gula utique fidei noftræ & communicationis cum aliis non utilitas,
non lucrum , non honor, non fama eſt ; ſed ſacra Scriptura fola in
Ooo ſenſız
 954 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

fenſu eo , quo catholica Ecclefia eam femper interpretata eſt, ac

cepta. Si veram ergo regulam dijndicandarum controverfiarum fidei
quis non fequitur : quid mirum , fi forte in devia ruat ? Filius uti.
A que Iſaaci non aliam ob rationem Latinis promiſit, acceffurum fe
Latinorum facris & communioni, quam ut Latinorum ope impe
rium paternum a patrueli occupatum recuperaret. Secus enim La
tini ne fpem quidem fubfidii eidem feciſſent; utpote qui obſtricti
erant juramento, recta in Palæſtinam tendere. Valachum vero , quo
animuin adverteret ad unionem , ſplendor coronæ regiæ invitarat,
quam a Papa, unione inita , accipi poſſe facile credere poterat. Hinc
ubique in litteris fuis inculcat , rogat , per alios item a Papa defide
rari curavit , ut corona regia ipſi mitteretur. Sic enim in Epiſtola
ad Papam , inter Acta Innocentii, p. 50. Hoc autem petit imperium
noſtrum ab Apoftolica fede, ut nos fimus in Ecclefia Romana ficut
matris filialitate firmati. Inprimis petimus ab Ecclefia Romana unam
coronam & bonorem , tanquam dile &tus filius, fecundum quod Imo
peratores noftri veteres habuerunt. Unus fuit Petrus, alius Samuel,
& alii qui eos imperio præceſſerunt, ficut in libris noftris invenimus
effe fcriptum . BASilius item Archiepiſcopus Bulgarorum Epiſtola
ad Papam , inter Acta Innocentii, p. 51. Unde nos omnes purvi &
magni, ficut bons filii, rogamus vos ficut bonum patrem , uti Domi
nus noſter Imperator, quod petit a vobis , obtineat: quia dignus eft boc
obtinere, quia ipfe & totum imperium ejus bonamdevotionemfovent
ad Eccléfiam Romanam, tanquam hæredes deſcendentes a fanguine Ro
mano.
Rurſum Princeps Valachiæ in aliis litteris ad Papam citato
loco , p. 35. Et aliud peto a ſanctitate tua , ut mittas Cardinalem
ad imperium iſtud , qui veniat ad me, five alium a ſede Apoftolica,
ET des ei diadema & fceptrum ſecundum Apoftolicæ fedis & Apofto
lorum principis benedictionem , & mittas privilegium bullatum auro
ad exemplaripſius fervandum perpetuo in Eccleßa Trinonia. Et hæc
omnia dent imperio noſtro, & confecrent & coronent imperium meum
fanctitate tua. Videat præfens nuncius Epiſcopus Blandiziberen
fis
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 955
fos Blafius, ut poffit referre quid in ſcriptis manu propria : Ego fe bec
omnia compleverit fanétitas tua , ita reputabo cum pro ſapientia im .
perii mei & omnium Bulgarorum & Blancorum , quod fint dile & tį
filii orthodoxe ſanctæ Romanæ Ecclefia. Sola ergo corona regia ſti
mulavit Valachum ad unionem : quippe qua videbat majores fuos
fulĞſſe. Bafilius vero Bulgarorum Archiepiſcopus aut aliam ob cau
fam , aut ob dignitatem pariter Patriarchalem a Papa obtinendam
unioni: ſtuduit. Sic enim Imperator Epiſtola ad Papam modo lau .
data , .p. 55. inter Acta Innocentii: Rogo & deprecor magnam fan ,
& itatem , ut compleat defiderium imperii, & mittat virgam paſto
salem ad congregandas oves , & cetera , qua Patriarcha confvevit
babere, & faciat præſentem Primatem Patriarchalem in fanéta &
magna Ecclefia Trinonie, prima civitatis totius Bulgaria. Et habeat
Ecclefia ipſa, etiam poft mortem iſtius Patriarche, Patriarcham in
perpetuum ex præcepto ſanctitatis tua. Neque hinc conſtat , num
etiam præter clericos quos major dignitas obtinenda ad unionen
impulit , reliqui clerici nobiles & populus hanc ipfam admiferint.
Pollicitationibus aut declarationibus Regis non fimpliciter credi po
teſt : pari enim modo Latinos fallere quæfiit Michaël Palæologus,
de quo alibi. Patriarcha item Germanus in Epiſtola ad Cardinales
aano 1 2 3 2. ſcripta diſerte fatetur, Valachos & Bulgaros immobiļes
in communione cum orientali Eccleſia, & non cum latiņa perſtitiſſe ;
cujus verba inodo denuo videbiinus. Certum interim , non multos
poft annos Bulgaros fuiffe ab omni coinmunionę cụm Latinis avere
ſos; ipſumque eorum Regem Aſanum fubſidio fuiſte Græcis , qui
excuſſo Latinorum jugo ſeſe in libertatem aſſerere quærebant, ut
hinc furore etiam percitus Gregorius IX. Belam Hungariæ Rcgem ad
verſus Bulgaros evocarit, & ut a monachis evocarentur contra cos:
dem cruce fignati milites conceſſerit, ſcriptis de hiſce rebus litteris
ad Hungarum aliosque. Apud Vaddiugum in Annalibus Minorum ,
Et ante hæc tempora Germanus Patriarcha Conſtantinopolitanus in
Epiſtola ad Cardinales Romanos ſic inquit verbis fupra laudatis ;
QUO 2 Mul.
 956 TRACT. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

Multæ & magna gentes funt, quæ nobifcum fapiunt , & nobifcum ,
qui Græci fumus, conveniunt in omnibus. Innumerabilis plebs
Ruſia, S regnum magna victoria Bulgarorum, & bi omnes tanquam
matri noftra obediunt, antiqua orthodoxia immobiles bactenus perfi
Atentes. Aut ergo tempore illo unionem reliqua natio Bulgarorum
non accepit ; aut ſi accepit , Imperatoris fui placitum & juſſa faltem
fecuta eſt, a quibus foluta denuo ad priſtinam orthodoxiam ſponte
rediit. Prout & deinde etiam , cum anno 1253. Aflifii commorare
tur Papa, Provinciali Poloniæ ordinis Prædicatorum commifit, ut
monachos ad Bulgaros etiam dimitteret pro reductione eorum
ad obedientiam Romanæ Eccleſia. Apud Vaddingum ad hunc
annum .
Pariter porro & Stephanus Magnippanus Serviz unionem cum
Romana Eccleſia optavit , quo hac ratione coronam regiam a
Papa obtinere poſſet. Nam hinc cum non mitteretur ei corona : ne
que ipſe unionem publice introduxit, quam utique quisque Prin.
ceps, qui vere illam vult, in aulam ſuam introducere poteſt, absque
præſentia Legati Romani etiam . Sic enim INNOCENTIUS III. Epiſt.
ad Regem Hungariæ inter Acta Innocentii, p. 68. Verum & illud
non ab re potuiſſemus attendere in hoc cafu , quod cum nobilis vir
Stephanus Magnippanus Servia per venerabiles nuncios nobis bumili.
ter ſupplicaverit, ut in terram fuam dirigeremus Legatum , qui cam
ad obedientiam Ecclefia Romana reduceret, & regni fibi diadema
conferret, nosque petitionem ipfius de communi Fratrum noſtrorum
conflio decreverimus admittendam , hujus legationis officium venera
bili Fratri noftro Albanenfi Epiſcopo injungentes ; intelle &to tandem ,
quod boc tuc ferenitati plurimum diſpliceret, ob tui gratiam non
fine quadam noftri confufione deftitimus ab incepto. Succeſſore qui
dem Stephani regnante Fulco, Serviam ad obedientiam Ecclefiæ
Romanæ reducere voluiſſe legitur Rex Hungariæ , concedens fimul,
ut Fulco mitteretur a Papa corona regia. Sed Fulcus ipſe unionem
illam optaffe non legitur. Certe unio nulla Serviæ cum Romana Ec
cleſia
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA . 957 1

clefia fecuta eft. Sic enim Innocentius in laudata Epiſtola pergit:

Tu vero poftquam expugnafti Serviam, amoto Stephano & Fulco ſube
fituto in locum ipfus, per fuosdeſtinafti nuncios, quod terram illam
od obedientiam Ecclefiæ Romanæ reducere cupiebas, & ſalvo in tem
poralibus jure tuo æquanimiter fuftinebis, ut dictus Fulcus regalem
fufciperet coronam ab Apoftolica fede: unde nos bujus executioncm
negotii de confilio nunciorum tuorum venerabili Fratri noftro Colo
cenfi Archiepiſcopo duximus committendam . Sed cum jam biennium
fit transactum , ir nullo novimus effe proceffum.
Daniel tandem Ruſſorum Dux pariter faltem quicquid dixit,
aut promiſit de unione cum Latinis , eum in finem faltem protulit,
ut in Regem inungeretur a Romana Eccleſia; prout & voti com
egerit.. CROMERUS Lib. IX. de re
ontrarium egerit
pos , publice rurfum contrarium
bus Polonorum : Legatione ad Opillonem Legatum Apoftolicum in Po
loniam miffa , cum promitteret fe cum univerſa gente fua ad Romana
& catbolicæ Ecclefia focietatem five unitatem acceffurum , & chri
dianas regiones adverſus Tartaros, qui jam ingentem formidinem
omnibus Principibus chriſtianis incufferant, defenfurum , nomen ac
diadema regium fibi & pofteris ſuis, nec quicquam diſſuadente
Opiſloni Prendota Epiſcopo Cracovienſi & nonnullis aliis, impetravit.
Verum conſecutus id, quod competierat, fidem & jurisjurandi reli
gionem violavit : & in priſtinum errorem relapſus non modo non de.
fendit a barbaris chriſtianos, verum etiam cum Tartaris, ut jam di
ximus, pariter infeftavit, mox etiam cum Lituanis. Michovius Lib.
III. Cap.XLIII. Danielem Drohicienfem & Kijovienſem Principem inter
Principes Rufia potentiorem , rogantem , & pollicentem ſe
bus Rufforum terris, greco ritu derelicto, in obedientiam & com
munionem Ecclefia Romana tranfturum , præfatus Legatus Opizo anno
eodem 1246. in Regem ſuper Rufiam in caftro coronavit & inunxit,
quod omnes Pontifices Polonia diſvadebant, ſcientes Ducis Danielis
fidem vafram ego Auxam , veluti poftea compertum eft. Et Lib. III,
Cap. L. ad annum 1249. Eodem anno Albertus, olim Epiſcopus Ar
0003 maca
958 TRACT . XVII. UNIO SUB INNOCENTIO III.

macanus, tunc vero ab Innocentio IV. in Epiſcopum Pruffia promo

tus , ad Danielem Ruffiæ miffus, obedientiam Ecclefia Romana ab.co
præftari requiſivit. Qui requifitioni Apoſtolica minime paruit, & LG
gatum Apoſtolicum fine bonore dimiſt. Et licet denuo ſecunda vice
a Legato Papæ Daniel idem Rex fuerit coronatus , denuoque obedi
entiam Romanæ Eccleſiæ jurato promiſerit; denuo tamen ab hac
mente receflit. Sic enim MICHOVIUS Lib. III. Cap. LIII. De man .
dato Innocentii Papæ IV . anno Domini 1253. Opizo de Meſzano ſi,
dis Apoftolicæ Legatus, aſſumtofecum Prandorba Epiſcopo Cracovienfi 1

E nonnullis aliis Epiſcopis, Danielem Ducem Rufia altera vice

priorem coronationem innovando, in caftro Drohicienfi in Regem Ruf
fiæ inunxit, accepto ab eo juramento, quod ritu græco deferto, tam
ipſe quam natio ruthenica ritum romanum fideliter fe&taretur. Af
præter bella, quæ abhinc Danielem refert Polonis intuliſſe, Lib. III,
Cap. XLIII. XLVII. anno 1 260. & anno 1 2 62. & Cap. XLV. anno
1265. fic porro addit, Cap. LV. Anno prædi&to 1266. Daniel Rex
Rufiæ fchifmaticus'es' Ecclefiæ Romana Apoftata vitam finivit, duos
filios Leonem & Romanum relinquens.
Quod porro ſupra objiciebant, poft obitum Romani Ruffos
legiſfe in Dominum Principem latinum, unionemque cum Romanis
optaſſe; falſum utique hoc ipſum eſſe ex eo liquet, quot metu reli
gionis ſuæ Ruffi mox ejecerint Principem latiuum . CROMERUS Lib .
VII. de rebus Polonorum : Quod cum diſpliceret Ruſſis, externi do.
minatus infolentibus, & veritis, se cum Principe religionem pariter,
sujus tenaciſſimi ſunt, mutare cogerentur, libenter eos cum Meſcislao,
qui Haliciam jure hæreditario repetebat, adverſus Hungaros & Po.
lonos confpiraffe. Michovius Lib. III. Cap. XXXI. Quo in Halicz
veniente, & in Regem Gallicie per Vincentium Cracovienſem , F
alius Hungariæ Epifcopos coronato atque inun &to, Rutheni in odium
ET alienationem verſi ſunt, veriti ne per hoc ritus Er genus corum
in exterminium deduceretur. Mfcislaus itaque, Jc. Hinc cun
anno 1237. Patriarclia Gerinanus litteras redderet Cardinalibus, iu .
ter
 VIOLENTA , ADEOQVE OPPUGNATA. 959
ter alias gentes, quæ a Latinorum communione alienæ in omnibus
cum Græcis convenirent , univerſam etiam Ruſliæ plebem numerat.
Verba ejus fupra vidimus.
Qui vero fupra objiciebat, Latinis monafteria fuiſſe conceffa, Cichovius
idem utique ipſe addit: Quanquam Cromerus addit ibidem , fecutus Papæ, propo
Dlugoſſum in anno 1233. Vladimirum Ruricovicium ritum fuum litione IX. p.
grecum per Patres Prædicatores viros religioſos & exemplares pelſun- 265.
dari veritum , eos Kijovia expuliffe. Quod ergo probatæ cum Lati
nis unionis foret argumentum , Latinis concefliffe monaſterium ?
Tandem CROMERUS quidem inquit Lib. IX. de rebus Polonorum :
Interfuere ei celebritati Archiepiſcopus & Epifcopi Poloniæ, quicun
que per valetudinem potuere, itemque Gerhardus Rufforum, & Vitus
Lituanorum Epifcopi: nam & hi ad religionem chriſtianam jam acces
debant , & illi ad ſocietatem Ecclefia catholica ſe adjunxerant , quod
utrumque mox plenius exponemus. Sed quod de unione Ruthenorum
cum Ecclefia Romana addit , factum Danielis Ducis Rulliæ figni
ficat; de quo modo. Duo vero Epiſcopi illi Lituania & Ruſliæ
latini erant , non rutheni. Sic enim de iis MICHOVIUS Lib. III.
Cap. LI. Ex Spiritualibus aderant Opizo Abbas de Meſzano ſedis
Apoſtolice Legatus. Fulco Archiepiſcopus Gneznenfis, Prandotha
Cracovienfis, Thomas Vratislavienfis, Volimirus Vladislavienfis,
Andreas Plocenfis, Gerbardus Ruthenorum primus ordinis Cifter.
cienfium , quondam Abbas de Oppatow , Vitus Lituanorum primus
ordinis predicatorum Epiſcopi. Sane, cum anno eodem Aflifii
commoraretur Innocentius IV . Provinciali Poloniæ ordinis Prædica
torum commiſit , ut monachos ad Ruthenos pro converſione co.
rum ad ſedis Romanæ obedientiam dimitteret. Apud Vaddinguin
in Annalibus Minorum ad hunc annum.
Concilium vero Lateranenſe ſub Innocentio III. quod attinet,
( hoc enim pariter fupra objiciebant ) eidem nonniſi Latini inter
fuere, nulli Græci. Patriarchæ quidem aderant , Conſtantinopolita
nus & Hierofolymitanus, fed pariter latini. Venerat enim Hiero
foly
 960 Tract. XVII. UNIO SUB INNOCENTIO MI. VIOLENTA, & c.
folymitanus, quo auxilia peteret ad terram ſanctam recuperandam ,
dum Hierofolyma denuo fuerat a barbaris capta. Capta item
Conſtantinopoli, inter Francos & Venetos convenerat, ut e Fran
cis Imperator , ex Venetis Patriarcha eligeretur, de quo jam ſupras
Cichovius At Conſtantinopolis capta fub principium Seculi XIII. Concilium
quæſ. II . Tri
bunalis , pag.Lateranenſe vero celebratum anno 1215. Ut hinc merito rideas
24 . Jeſuitam , qui fupra addebat : In quo Concilio Græci Ecclefia Ro
mana complexi ſunt unionem , brevi ab ea , folita animorum mo
bilitate, receffuri.
Et tantum de unione violenta manu -Sub Innocentio III.
Græcis imperata.

TO

TRA
 #

961

IT

la
TRACTATUS XVIII.
In quo demonſtratur, unionem orientalis &
occidentalis Ecclefia ab Imperatore Michaële
Palæologo promotam nihil Latinorum
caufam juvare.

b unione Ecclefiarum {ub Innocentio IIf. ad unionem in

A Concilio Lugdunenſi initam tranſeunt Latini. Primo qui
dem Imperatorem Michaëlein Palæologum ſponte aceer'ſs
viffe Epiſcopumn Crotonienfem , quo audiret ex eo , quid Romana
Eccleſia crederet; cnjus inde inſtructione converſum, Urbano Papæ
litteras reddidiſſe, in quibus ad unionem ipſum provocat, promtum
ſe oftendens ad reducendas Ecclefias orientales ad obedientiarn ſedis
Romanæ. Epiftola hæc habetur apud Bzovium ad annum 1 263 .
num. XIII. Imo fecundo tertioque repetitis litteris idem rogafle, ur
fiffe , Aagitaſſe; prout conſtat ex litteris Papæ Urbani IV. ad cun
dem Iinperatorem Michaelem fcriptis, Apud Bzovium ad annum ,
1339. num . XXXIII. Urbano ſub hæc mortuo , denuo ſponte Clc.
menti IV . fignificaſſe, nihil fe optare niſi ut unio inter Eccleſias
ineatur. Bzovius ad annum 1266. num. IX. Sede abhinc yacante,
Hungariæ Regem Ludovicum miſlis nunciis arbitrum optaviſſe in
negotio unionis incundæ , conſtat ex litteris Cardinalium ad Legatos
miſſos. Conſtantinopolim . Apud VADDINGUM Tom . II. Annaliumi
Minorum ad annum 1270. Gregorio in Pontificem Romanum
electo , pariter mox miſiſſe qui unionis negotium procurarent, ut
patet ex NICEPHORO GREGORA, Lib. V, hiſtoria ; PACHYMERE Lib. V.
Ppp Сар..
 962 Tract. XVIIT. UNIO A M. PALÆOLOGO

Cap . XI. ex litteris Gregorii X. ad Paläologum apud Bzovium ad

annum 13 39. Gregorium ad hæc negaſle, poſle ipſum ſuſcipi in
communionem Romanæ Eecleſiæ niſi per onnia fidem ejus fequa
tur ; aut Synodum elle cogendan : de fide romana enim non dubie
tandum elle , aut ullo modo de veritate ejus inquirenduni eſſe; pro
feflione fidei Latinorum ſuſcepta poſſe Concilium cogi. Conſtat ex
litteris citatis GREGORII X. Imperatorem deinde coacto conventu Pa
triarchæ , Epiſcoporum & clericorum nihil omififfe quo ipſos invi
taret ad pacem Ecclefiarum . Pachyineres Lib. V. Cap. XH. Curaffe
hinc confcribilibrum , quo demonſtratum fuerat , Latinos hærefeos
accufari non poſic. Pachy'meres Libro V. Cap. XIV. Beccum item
tum motum argumentis BLEMMYDЕ latina facra & vnionem cum
Romania Eccleſia laudaſſe: Nicephorus Gregoras Lib. V. hiſtoriz ;
Ci horiusPachymerės Lib. V. Cap. XV. & XVI. At SS. Patrum teftimonia; ad
MIS VIL P. dit nonnemo, utique multo meliustantus Vir intellexit quam Pals
mas , gravium hærefeon & thalmudicarum prope fabularum auctor,
aut nefcio quis Pletlio vel Cabafilas , quibus ne ſui quidem Græci
tantum dočtrina es virtutis teftimonium dederunt , quantum da
tum of Johanni, & Nicephoro (Blemmydæ ). Et deinde cum Mamue
lein Calecám , Barlaamnum , Scholarium , Beſſarionein , Chryſola
mum Mediolanenfem , fimilisque farine alios laudaſſet : Hic vós,
ſubdit , ó venerabiles & religiofi Patres compello , ut qua eftis inges
nuitate &so judicii équitate decernatis: fitne conſultum , in via falu
tis aterne er in dogmatibus fidei deferere duces quibus ipfmet
Græci fumma doctrine & g eximia fanétitatis tribuunt laudem ; atque
sos fequi; quorum nemo apud ſuosmet populares tantum doctrina vel
virtutis obtinuit teſtimonium . Mibi quidem videtur , fi nullam babe
rent Latini doétrinam , fi nullas a ſe Scripturas, nulla Concilia , nul.
los SS. Patres , fi omnino eis via falutis & do & trina fidei a folis
Græcis petenda effet , multo cos melius fibi conſulturos, fi eam qut.
rerent apud eos , quos ipfi Græci fuorum doctiffimos fatentur, quam
apud rudes quosdam , ſemiverbios; quibus unum ftudium eflet incon
futilem Chriſti Domini veftem diffecaře.
Cumu
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 963
Cum ergo Epifcopis etiam unionem amplectentibus , Impera
tor miſlis Nunciis unionem perfectam efle Papæ fignificaſſer, Lugdu
ni dehinc Concilium habuiſſe Gregorium , in quo præter orientales,
centurix aliquot latinorum Epifcoporum interfuerunt. Et cuin lit
teræ , quas cum Legatis illis transmiſerat Papæ Imperator, hæc de
proceflione Spiritus S. habuiſſent, Tom . XI. Concil. Part. I. colum .
964. Credimus & Spiritum S. plenum Es perfectum Deus , verum
Deum ex Patre & Filio procedeutem ; Concilium etiain illud Lugder
nenſe æcumenicum fic definiviſſe citato loco , colum . 974 . Fideli
ac devota profeffione futemur , quod Spiritus S. æternaliter ex Patre
& Filio , non tanquam ex duobus principiis, fed tanquam ex uno
principio, non duabus fpirationibus, fed unica ſpiratione procedit.
Hoc profesía eft bactensis, prædicavit & docuit , học firmiter tenet,
prædicat, profitctur E docet ſanctiffima Romana Ecclefia , mater
omnium fidelium Et magiftra ; boe babet orthodoxorum Patrun at
que Doctorum latinorum pariier & græcorum incço.mutabilis ET 16
ra ſententis. . Sed quia nonnulli propter irrefragabilis premije ve
ritatis ignorantiam in crrores varios ſunt prolapk, nos bujusmodi
erroribus viam precludere cupientes, boc facro upprobanté Concilio
damnamus & reprobamus omnes qui negare præſumferint, æternaliis:
Spiritum S. ex Patre & Filio procedere ; aut etiam temerario aufus
afforere, quod Spiritus S. ex Patre & Filio tanquam ex duobus
principiis, EF non tanquam ex uno procedit., Huje Concilio ipſum
adfuiſſe Imperatorem Michaëlein , teſte Flavio Biondo, ROBERTO
Gvagvino, JOHANNE Nauclero, aliisque apud Severinou Biniline
in vita Gregorii X. adfuiße Germanum Patriarcham Conſtantinopo
litanum , adfuiſſe Legatos Epiſcoporun orientalium ; quorum inde
litteræ inter acta Synudi illius exſtant, una cum facrainento quod
Legati Epiſcoporum nomine eorundem Papæ præftiterunt, in quo
& fidem Latinorum , & unionein cum ipſis probant. Et fie abhinc
ctiam auditis Synodi actis Conftantinopoli inter ſacra Papæ Grego
rii commemoratio facta, ipſeque fummus Pontifex Apoftolicæ Ec
eleſiz, ac ecumenicus Papa proclamatus. PachymERES Lib. V. Cap.
Ppp 2 XXI .
964 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO
XXII. Præſentibus deinde Johannis XXI. Legatis ſınperatorem denuo
juramentuin , quod Legatus cominc ejus præſtiterat in Concilio .
Lugdunenſi, probaſſe ; litteris etiam ad Johannem Papam datis de.
suio confeſſioni fidei, quam Gregorius X. ipſi traitsmiſerat , ſub
fcripfiffe; & juramentum illud repetiiffc, apud Bzovium ad annum
1 276. nam . VIII. & IX . Beccum item , cum interea contra defini
tionem Concilii oecumenici libellis quibusdam evulgatis unionem ile
lam Orientaliunı aliqui improbarent, variis aliis Tractatibus editis
auſus eorum refutaſſe. PACHYMERES Lib. V. Cap. XXVII . & Lib. VI.
Cap. XXIII. Ex his interprete LEONE Allatio editi latine Moguatiz
anno 1655. Libri tres de proceſGone Spiritus S. ad Sugdzæ Epifco.
pum Theodorum ; interprete vero PeTro Arcudio grace & latine
Romæ , anno 1670. congeries ſenteatiarum ex Patribus de pro
fione Spiritus S. cum inſcriptionibus in easdem . Reliqua opera Becci
emmerat Leo Allatius Lib. Il. conſenſus perpetui Ecclefiarum , Cap.
XV. num. VIII. Scripfiffe ¡tem tum pro unione & Latinis GEOR
GIUM Diaconum Metochitam . Tractatus hofce enumerat Leo Alla
tius in diatriba de Gcorgiis ſubjecta hiſtoriæ Georgii Acropolita , edi
tionis Pariſienſis , anno 1651. p . 345. & 346. Et Lib. II. conferi
fus Eccleſiarum , Cap. XV. num. IX. prout & SIMONIS Conſtantino
politani Tractatus pro Latinis enumerat ibidem , num . IX . Beccum
tandem cum plurimorum Epiſcoporum Synodo litteras Papæ Johan
ni XXI. reddidiffe , in quibus fuſc afferitur proceſſio Spiritus S. a Fi
lio. Habentur hæ litterz Tom . XI. Concil. Part. I. colum . 1034.
Addidiſſe & alteram Synodicam , in qua omnes unionem illam cum
Latinis reprobantes excommunicantur. Habetur citato loco , colum .
1037. Hæc Latini ergo ratione unionis illius ab Imperatore Mie
chaële promotæ objicere poterant.
Verum quod primo fpectat Michaëlem Palæologum , auctorem
promotorem tentatx illius unionis Eccleſiarum ; certum utique,
non ob rationes facras, fed humanas faltem advertiſfe ipfum ani
mum ad unionem illam. Non enim ipli apparebat , qui fecus impe
. rium Conftantinopolitanum nupere ejectisLatinis obtentum adverſus
Papam
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 965
! Papam Latinosque aſſerere, aut reliquias Latinorum ex cetera Gra .
cia pellere poſſet. Sane capta faltem Conſtantinopoli Papa mox
crucem prædicare curavit adverſus eundem Michaelem : de quo
VADDINGUS Tom . II. Annalium Minorum , ad annum 1 261. num .
XVII. Et hinc primo faltem ſimulate Latinis unioneiñ objecit, quo
fub fpe hujus arnia Latinorum averteret ; utut deinde , dumi urgent
Papæ , neceſſitate adactus , non veris rationibus motus omnino ani
mitus unionem promoverit. Diſerte utique Bzovius ex litteris Cles
mentis IV . hæc ad annum 1166. rium . IX. habet : Dum hæc in Itas
lis agerentur, Michaël Paleologus, ut artesfuas tegeret, legationian
adPontificem mifit, feque in omnibus promtum obedientemqueClements
futurum pra fe tulit. Ceterum cum Pontifex illuin cumManfredoconia
tra Carolum confpiraffe, nihilque aliud curare quam ut Balduinum ex
angulo Gracia , in quem fe receperat, expelleret, Caroligni vires,
qui per id temporis affinitatis titulo cum juvdre volebat, adeoque
forte ad imperium Conftantinopolitanum afpirabat, diſtraheret, non
1
omnino ignoraret; illi fraudulentam cum Manfredo nuper caſo cons
ſpirationem &amicitiam ac fædera exprobravit : fimulque admonuit,
ut manifeftum faceret, fi vellet mandatis ſedis Apoftolicæ obedire, ad
unitatem Ecclefia una cum fuis fubditis redire, fideique formulam ,
quam ille ex more priſco miferat, aperte profitori. Rurſus idem
Bzovíus ex aliis Epiftolis Clementis IV. ad annum 1267. num. IV .
Nutabat bactenus Paleologus, utpote qui non finceritate illoétus, ſed
neceffitate coa£tus fidem & communionem Ecclefia Romana pretende
bat, & in fraude ſeamplexurum pollicebatur. Qua in ro ut Clemens
Pontifex animum illius certius exploraret, cidem formulam fidei a
ſede Apoftolica conceptam mifit, ut ex cademi, coram Apocrifariis de.
fignatis, una cum Patriarcha, Epifcopis, clero es populo , publice
ex more priſco profiteretur, ac id quod fan &ta Romana Ecclefia
credit & confitetur, ipfe fe credere ac confiteri manifeſto renuncias
tet, adque unitatem Ecclefia ejusdem cum univerſo clero & populo
tediret. Ob apparatus deinde bellicos ſaltem Caroli fibi metuens,
Gregorio Papæ pariter unionem ſe introducturum promiſit. Sic
PPP 3 cnim
 1

' 966 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

enim NICEPHORUS Gregoras Lib. V. hiſtoria , p. 89. Proinde tot

difficultatibus circumventus Imperator, cum pene ad defperationem
compulſus, Legatos ad Papam mittit de incunda veteris Et Nova
Rome Ecclefiarum concordia, modo Caroli expeditionem averteret.
Et PACHYMERFS Lib. V. Cap. XI. Talia cum Gregorius per Frerios
denunciaffet, manifeftum fuit, quod Imperator quidem per pufillani.
mitatem , ob apparatus bellicos Caroli pacem quareret, qui fi non
fuiſſent, nunquam illam in animum induxiſſet. Et Lib. V. Cap. XI.
Perftabat ille (Imperator) tamen fixusirrevocabiliter in profecutione
iftius cepti, haud fcio an volens, an coaétus; quod illis quidem ab
fcondebat, nobis indicabat, fermone perplexo preferens follicitudinem
anxiam bellorum impendentium , plurimique fanguinis fundendi: qus.
bus malis prevertendis immutabiliter hærcbat fixus in propofito nego
tii quod cæperat, urgendi; quicquid contra quivis alligaret. Cap.
XVII. Quo articulo rerum jam maturum atque adeo neceſſarium vi.
fum eft, Legatos ad Papam mutuos mittere; quo videlicet tauto fecu
rius formidasa Latinorum expeditio fufpenderetur, prætextu jam
demto Carolo Grezos oppugnandi ut ſehifmaticos: quoniam effet in
Italia legatio Romanam Ecclefiam principem Ecclefiarum agnofcen.
tium . Et Cap. XVIII. refert, quibus rationibus Imperator unionem
acceptandam efle clericis magnæ Ecclefiæ perſuadere voluerit; often
7
diffe fcilicet quanta immineant mala, niſi unio ineatur cum Latinis,
quanta bella , quantæ yaftitates, quantæ cædes inftent, quæ non
nifi uvione anteverti poffint. Tandem fub finem : Quod nos ur
get , unum eft: effugere periculum , inevitabile ni hæc facimus ;
quantum autem periculum fit , quisque apud fe cogitans æftimet pru.
denter prins , & fic, quid facto opus, judicet , dicat; certe nos,
absque iſto periculo fi foret ; ifta non 'moveremus. Quid, quæſo ,
hiſce diſcrtius ? Agnofcit utique ipfe lınperator , unionein nequa
quam a ſe promotium iri, nifi metu belloruin id faceret. Bzovius
item porro fuſe refert, ad annum 1176. num . VIII.IX. & X. Impe
ratorein Mieriaëlem in maximis anguſtiis conftitixum ob Latinoruin
apparatus bellicos , ut denuo videretur ferio placita & unionem
Roma
 PROMOTÁ DATINOS NON JÚYAT. 967
Romanæ Ecclefiæ ainplecti, rutrum confeffioni fidei , quam Grego
rius X. ipſi transĩniſerat, fubfcripfifle; probaſle item juramentum
nomine ipſius a Legatis in Concilio Lugdunenſi præftitum . Et cum
deinde a Martino Papa idem Imperator Michaël ob fimulatam fal.
tem unionem excomīnunicaretur , ntut totus ipſe ab'unione tum ab.
horreret ; ob humanas tamen rationes denuo reſcindere illam noluit.
1

Sic enim PACHYMERÉS Lib. VI. Cap. XXX. Hæc ubi renunciata Im
peratori per Nicènům ſunt; ( nami Heracleota co itinerc obierat) in
dignifime tulit : adeo ut cum inter facra de mort , Imperatore pre
fente , Diaconus confuctam Papa commemorationem pronunciaturus
21 effet , Princeps, nie faceret , prohibuerit: Palam autem ad familia.
res conquerens ajebat: præclarum enimvero fibi fructurin conſtare ca
ritatis in Latinos fue; ſe nempe caufa edrum cum neceffariis etiam
fuis certamine fufceptos ne pænis quidem acribus dubitaſſe ipſos com :
primere; illos autem pro gratiis fuæ tanta in fide ipforum conſtantia
debitis diras & exſecrationes referre. Tunc igitur revocare omnia
prius fancita , & totum concordiæ tractatum reſcindere voluit ; fe
1 ciſſetque continuo, nifi ab hoc eum confilio quædam revocaffent. Re
putabut videlicet; fi quod tam longa & laborioſa molitione vix tan
dem fummis fuis erumnis perfeciſſet , momento disjicerët, mutatio
nemque ac revocationem tam certo ac palam conteftatæ fuæ priſtine
fententiæ ultro profiteretur z.inde armanda forte contra ipſum odia
malevolorum , & futurum non inverifimiliter tempus, quo non effet
ipfi utile priota bæc ejus acla ſuo ipfius videri ſuffragio damnata .
. Veritus ergo ne fi hanc palinodiam precipitaret, palamque divulga.
ret ; id ageret, quod aliquando infectum vellet : ſatius duxit ſuper.
ſedere ; videns præterea Ecclefiæ res in notabilem mutationem pronas.
Quanquam enim fi foſephus, quod futurum apparebat, denuo in
ſede patriarchali reponeretur , ab ipſo quidem , cujus mite ac pacifi
cum ingenium perſpexerat, nihil adverfus fe finiftrum aut infeftim
tentatum iri confidebat: tamen quod effet facilis ad ſequendos im .
pulfus aliorum ; nec defuturi viderentur, qui cum ad exempla edenda
inpacis inviſa auctores inſtigarent, temperandum judicavit a ſe ipſo
ultro prædamnando. Вес,
968 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

Beccum vero quod cernit, ille utique non ſollicitatus hacte :

nus ab Imperatore, aut carceris mala perpeſſus ſponte a Latinis ab
horrebat; adeo quidem , ut Imperatore rogante reſponderet, refs
rente Pachymere, Lib. V. Cap. XII. Quidam funt & dicuntur bæ
retici; nonnulli neque funt, neque dicuntur ; alii dicuntur, ſed
nonfunt ; alii poftremo funt , fed non dicuntur. In his ponendos effe
Italos , qui non dicuntur, fed funt hæreſi obnoxii, In carcerem
vero deinde hanc ob caufain ab Imperatore conjectus, cum opuſcula
NicephorI BLEMMYDE ad perlegendum pariter ab Imperatore ac
cepiſſet, Latinorum fidem & unionem cum iis probavit. NiçEPHO
RUS Gregoras Lib. V. p. 93. PACHYMERES Lib. V. Cap. XV . & XVI.
Acceſſit ambitio : mutatæ eniin ſententiæ pretium maximum ab Im
peratore obţineri poffe. Sane cum fratres duo Manuel & ISAACIOS
ob improbatam unionem cum Latinis oculis eſſent orbandi, di
ſerte idem Becco leguntur antea exprobraſſe. Sic enim PACHYMĘ .
Res Lib. VI. Cap. XXIV . Priusquam autem excæcarentur , voce li
berrima coram ipfo Imperatore Patriarchæ exprobrarunt: credere ſi,
Es ad extremum credituros que ab ipfo didiciſſent, tunc, quando 1

ex ſenſu loquebatur proprio , quando fupplicia es vincula pro illa

fide tolerabat; nolle autem credere , quæ jam doceret pretium mu
tatæ fententiæ Patriarchatum nactus. Sed & (ut hinc mutabile ejus
ingenium fatis conftet) Michaële mortuo , Patriarchæ Conſtantinopo
litano & Alexandrino libellum reſipiſcentiæ obtulit, quo acquieſce
bat damnationi & depofitioni fuæ : utut poltea denuo ad priſtinam
fententiam redierit. Refert ex Synodo fub Andronico Palæologo
contra Beccum habita SPONDANUS ad annum 1283. nun . X. Sed
& idem fub initium ejusdem Synodi Becco refert objectum fuiſſe
a magno Rhetore Pachymeres, Lib. VII. apud Leonem Allatium ,
Lib. II. confenfus Ecclefiarum perpetui , Cap. II. num. XI. Sic enim
ille : Infuper crat & Ecclefiæ Rhetor, qui difceptationem ita exor.
fus eft: RHETOR. Et quamnam ob caufam , ait, tu, sum fcripta adhuc
tua, quibus te crraffefatebaris, Et veniam petebas, & dignitati renun
ciabas, nondum exfecatafint, hodie, qua ante faffus fueras, reſumis, &
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT, 969
tibi injuriam illatam effe contendis ita ut talis ac tanta Synodus con
G
gregata fit? Veccus. Quod , ait, cum ſententias Patrum pronunciaviſ
ſemus, pro iis rationem reddere expoftulati, quando corum expofitio
nis sempus aliud , & aliud quod tunc erat, dijudicaremus, pacis ac
quietis tantummodo deſiderio renunciatis reliquis hæc agebamus: non
ita tamen ut ii, quibus id in animo erat, nos interim carperent, &
bærefeos crimen nobis impingerent.
Quod vero cernit ea, quæ ratione Becci fupra nobis Jeſuita
nonnullus objiciebat, li primo Beccus aut Blemmydas doctrina ex
celluit : quis neſcit, inter hæreticos & olim occurriffe, & hodie oc
currere viros eruditione & multarum rerum notitia clariffimos ?
Philoſophus Arianus oceurrit , quem in Concilio Nicæenfi I. tanta
doctrina excelluiffe ferunt, ut Patres parum argumentis contra ipſum
perfecerint. Omnibus item notus eſt APOLLINARIUS, omnium ſuo
tempore doctiſſimus; qui tamen ſchiſmaticus factus ab omni reli
quoruni Patrum catholicorum confortio ſe ſejunxit. Et ut brevis fim
in re manifeſta , qui non viri doctiſſimi inter Lutheranos & Calvi
nianos celebrantur, latinis Auctoribus fi non ſuperiores , nunquain
certe inferiores ? Non in doctrina , non in Philoſophia, ſed in fim
plici fidei traditione fundata catholica Eccleſia. Columnæ ejus piſca
tores fuere , non Athenis advocati Philofophi. Apoftoli pariter non
quærebant ex iis quos Eccleſiis præficiebant, num Athenis Philoſo
phiam audierint, aut num in ſcientia theologica exercitati eſſent.
Et quem tandem Beccum , quem Blemmydam nobis objicit Jeſuita,
tanquam cum quibus nullus eorum , qui contra Latinos propugna
runt catholicum dogma, conferri poffit ? PHOTIUM utique doctilli
mum fuiſſe ipſi Latini fatentur , illudque fatis teſtantur (cripta ejus:
inprimis bibliotheca ejus oftendit , quantum in lectione Patrum alio
rumque auctorum verfatus fuerit. THEOPHYLACTUm doctiiliinum
Scripturæ ſacræ interpretem omnes utique mirantur. Neque minori
doctrinæ laude dignus Elias Metropolita Cretenſis , ut patet ex com
mentariis ejus iu orationes Gregori Theologi ſcriptis . Quis præ
terea Græcorum latinizantium cum Philofophis præſtantiſlinis
294 EU .
 TRACT . XVIII . UNIO A M. PALÆOLOGO
970
EUSTRATIO Metropolita Nicææ , MICHAŠLE Pjello conferri poffit?
Sileo EUTHYMIUM Zygabenum ex ſcripta adverſus omnes hærefes pa
noplia celeberrimum . NÆCTARIUM fileo Abbatem , qui in Concilio
Lateranenſi, anno 1179. nullo negotio omnia Latinoruin argu
menta ſolvit , diluit , apud Baronium ad annum 1179. num . X.
Sileo magno numero alios : dies enim deficeret , fi homina faltein
oorum recitare vellemus. Si porro Gregoras laudat eruditionem
Becci & Blemmydx , idem utique aliorum rurſum meminit, qui
fuperiores ipſo Becco fuerunt, eundemque in Synodo ſub Andronico
Palæologo habita erroris convicerint. Erant vero GREGORIUS Patri
archa Conſtantinopolitanus , & magnus Logotheta MuzALO . Verba
Gregoræ deinde videbimus.
Si deindé e Græcis quidam latiñizaverunt, utique pariter La
tinorum quidam doctiſſimi pro Græcis ſcripferunt. Inter hos erat
memoratus GEORGIUS Cyprius Patriarcha, BARLAAM deinde e Cala.
bria oriundus, quanquanı deinde denuo ad Latinos defecerit; de
quo CANTACUSENUS Lib. II. hiſtoriæ , Cap. XXXIX, p. 329. edi.
tionis Parifienfis, anno 1645. Nilus Damilas item natione Italus
apud Leonem Allatiuin , Lib. II. conſenſus Ecclefiarum , Cap. XVIII.
num X. qui hinc ibidem addit : Quamvis non nefciam , multos Ito
los, ut etiam alibi fcripfimus, in boc argumento (in proceſſionc Spiri
tus S. a folo Patre) Gracis faviffe. Non unum ergo Palamam , aut
alterum Plethonem , tertiumque Cabaſylam faltem habemus, uti na
bis objicit Jeſuita ; fed ingenti numero viros & Doctores Ecclefia
doctiſſimos, qui pro proceffione Spiritus S. a ſolo Patre contra Latinos
fcripferunt. Gemisti Græcorum doctiffimi, qui alias PLETHO di
eitur , opera recenſet Leo Allatins , Lib. III. Cap. III. num . 6. S.
GREGORIUS PalamaS vero Archiepiſcopus Theſſalonicenſis orationes
ſuas demonftrativas de proceſſione Spiritus S. contra Latinos fcripfit,
Londini græce editas, lectu digniſſimas. Scripſit & refutationes ad
Becci Epigraphas de proceſſione Spiritus S. græce & latine cditas Ro
mæ , anno 1630. a PETRO ARCUDIO. Nilus CABASYLAS vero Ar
chiepiſcopus pariter Theſſalonicenſis varia opera adverſus Latinos
fcripfit,
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 971
fcripfit, quæ refert Leo Allatius in diatriba de Nilis & eorum fcri,
ptis fubjecta Epiſtolis Nili Alceta , Romæ'anno 1668. editis, p. 49.
inter quæ eminent excerpta ejus de proceſſione Spiritus S. quæ in
immenfæ molis volumen excreviſſe ferunt, teſte BessARIONE apud
SYROPULUM in hiſtoria Concilii Florentini , fectione VI . Cap. XII.
Protheoriam ejus operis edidit illius Nili ex fratre nepos NICOLAUS
CABASYLAS , quam citato loco refert Leo Allatius. Horum ergo
ſcripta cum nunquam legerit Jefuita ille ; quid , quæſo, de erudi
tione eorum judicare poterat? Imo ſi laudati auctores pro Latinis
faltem fcripfiffent; jam doctiſſimi, jam ſanctiſlimi audirent ; qui
modo nullius momenti , femiverbii, Dii minorum gentium a Latinis
habentur. Quam futilis aſſertor proceſſionis Spiritus S. a Filio fue
rit CHRYSOLANUS , ex diſputatione ejus adverſus Orientales apud
BARONIUM ad annum 1116. num . XII. liquet; & tamen hunc pa.
riter ob eruditionem ejus fupra objiciebat Jeluita. Sed & cum vulgo
cenfeant Latini, GENNADIUM Patriarcham Conftantiuopolitanum
pro Latinis fcripfiffe , doctiffimus hinc & ſanctiffimus Patriarcha ajı,
dit. In pretio etiam habentur quæſtiones ejus latine editæ , in qui,
bus proceſſio Spiritus S. a Filio aſſeritur. At cum exdem quæſtionee
Gennadii ſuppreſſo nomine fub finem operum Athanaſii illibate ad.
je &tæ fint, in iisdenque procellio Spiritus S. a ſolo Patre aſſeratur;
3 quomodo inde , quæſo, quæſtiones hæ ab eodem Jeſuita non vapu
lant? Fidei adverſa in ijs tradita ; vilem effe ftylum ; ridiculos oc quæſ.Cichovi us
X. p . 1

curri conceptus ; deductionem Dei, quam affert, a Gregorio Theologº 117.& 118.
derifam ; finem incarnationis nimis ineptum effe; indignas tandem
effe quæſtiones, que magno Patriarcba alicui tribuantur. Sic ergo
licet a doctiffimo alias & fanctiſlimo Patre profectus ſit liber quis,
piam , fi idem ſcriptum Latinorum ſenteņtia mala fide aucturn ,
ab omnibus fufcipietur, fufpicietur; fi denuo alibi fecundum illis
batam lectionem catholicum dogma Orientalium in eo affirmetur,
jam ſcriptor ille nihil fapiet, ineptus , vilis audiet; nævi minimi,
montes apparebunt. Hic Argi oculos Latini habebunt, indique
1 ipſis incommode dicta apparebunt; quæ tamen ſola procellio Spia
Q992 ritus
972 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO

tus S. a Filio afferta alias deleverit : ea enim tanta luce coruſcabit,

ut caligare fecerit eorum oculos ad omnia errata. Quis. ergo vanita
tem hanc Latinorum non rideret ?
Addebat tandem Jeluita, Græcos ipſos fummæ doctrinæ & exi
miæ fanctitatis tribuiſſe laudem Becco & Blemmydz. De doctrina
concedo , de fanctitate nego : hujus enim ne verbulo quidem memi
nit Gregoras, ſed hoc de ſuo demum addit Jeſuita. Et hæc hactenus
de Imperatore Michaële & Pecco.
Porro fecundo , fi qui Epiſcoporum aut clericorum animum
deinde ad unionem adverterunt, ſolicitati ab Imperatore , aut coa
cti id fecerant : ubi enim libere adhuc poterant ſentire; unionem
utique fimpliciter admittere omnino detrectabant. Primo enim ,
ubi a Legatis Gregorii X. rogabantur; unionem nequaquam ini
poſſe reſponderunt, nifi additamentum ex Symbolo tollatur, utut
de dogmate ipſo nolle ſe diſputare profeffi fuerint. Sic enim PA
CHYMERES Lib. V. Cap. XI. Ad ea porro Ecclefiæ noftræ proceres in
bunc modum reſpondebant : Honeſtam fanc ac expetibilem pacem effe,
quis hoc quidem neget ? Præfertim inter Ecclefias adeo confpicuas,
queque baud dubie capitum inftar haberent aftimationem univerſo
rum , qui ubivis terrarum degunt, diſcipulorum Chriſti, Principis
pacis. Verum pacem iftam ſecure ac tuto , non autem quomodocun
que conciliandam : magnum enim impendere periculum a recto in
utramvis partem aberrantibus. Quod ad hanc conventionem mutari
a nobis vultis, non recens aut nunc primum inſtitui contigit a nobis,
quibus ideo jure impingatur crimen, aut ufurpatæaudaci novitate rei,
quam nemo prius attentaverit , aut obftinatæ recuſationis eo redeundi,
ubi antea eramus : ſed viri magni virtute , doctrina ſapientes, ifta
multum inter fe tractata conſtituerunt in hunc modum , & dogmatis
fumma conſtantia tenendi eis auctoritatem indiderunt. Bonum
igitur conveniensque fuerit , te conciliare pacem Ecclefiarum fincero, 2

quem pre te fers,ftudio conantem , eam potiſſimum eo perveniendi viam

infiftere, que rectiffima ad fcopum iftum eft; nempe ut Italos pro
tua & fapientia & auctoritate gratiaque apud ipfos fatagas adducere
ad
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 973
ad ſcandalum amovendum : pofitum utique ab ipfis, utcunque id fa
tum a nobis falfo criminentur. Nam fi penes nosſcandali obječti vere
culpa refideret, merito nos objurgares, & patienter reprehenfionem
exciperemus ; quod fumusparati facere, quoties erimus nobis conſcii
meruiſſe reprebendi, Si vero ſcandalum ab illis ortum eft, oportet te,
cum fpiritualis fis , & tractator pacis, amovere ab illis conari cria
men temere præfumta novitatis in immutatione Symboli. Et addit
Pachymeres: Sic loquebantur Ecclefiæ proccres , Ego fic comparati
crant , ut Imperatorem audituri non effent, quicquid circa bæc ju. V

beret, etiamſi graviſſima quæque minaretur. Et cum Imperator

deinde coacto conventu Patriarchæ , Epiſcoporum & clericorum
plura proponeret , quo ipſos ad unionem invitaret , Beccus Charto.
phylax adactus a Patriarcha anathemate , ut proferret quid fentiret
de Italis , ipſos reſpondit hæreticos eſſe, ſed non dici ; ob poten
tiam fcilicet gentis. Pachymeres Lib. V. Cap. XII. Cumque abhinc
Imperator librum conſcribi curaſſet, in quo deinonſtrabatur, 'Lati.
nos hæreſeos accuſari non poffe, eundemque tratistiſiſſet Patriar
chæ, certus jam nihil ad illud poſſe regeri: Patriarcha coacta Sy
nodo fingulos juffit, quæcunquc poffent, contra illa opponere,
in medium proferre. Scriptum hoc deinde pariter Imperatori red
ditum. Pachymeres Lib. V. Cap. XIV. Patriarcha vero confilio báo
bito cum Synodo de co quod circa id ſcriptum agi oporteret, congres
gandos putavit eos quos ſuarum partiumelle credebat. Erant bi le.
Etiſſimi quique, ac flos delibatus Ecclefiæ. Nec abfuit ab eo numero
Ternicicopulus Joannicius cum ſuis; utcunque illi palam fe a Pa. -

triarcha ſeparaverant. Tamen nunc communi utilitate vocante , mi

nutas illas offenfiones animorum , caufas ejus fimultatis, feponendas
tantisper putaverunt. Cum bis adfuit & foror Imperatoris Eulogia,
fimulque quicquid in monachis Et aliorum ordinum doctis tauda
tisque bominibus eximium & ſpectate claritatis fuit. Horum unus
erat animus, es conſpirans in id ardor incumbebat, ut ſeriptum
concinnaretur volumini ab Imperatore miſo confrarium . Ad eam rem
viſum opportunum recitare cunétis audientibus Imperatoriam fcriptu
2993 ram ;
974 TRACT. XVII. UNIO A M. PALEOLOGO,

nan ; Ef ut quodque ex illa Caput auditum effet , continuo qucmque

proferre, quæ forte occurrerent in contrarium alleganda. Negotium
deinde colligendi cunéta , & in unum diverſa digerendiſuſcepit ad
id delectus Fafites Fob , qui & alios habuit adjutores, ejusque par.
ticipes laboris, inprimis bujus hiſtoria Auctorem . Omnes bi collata
diligentia in ordinandis collocandisque apte variorum fenfibus brevi
tempore volumen confecerunt: idque conſcriptum vin communi cætu
cunctis audientibus legerunt, unoquoque admonente , fi quid mutan
dum aut temperandum cenferet, in id maxime univerfis intentis , ne
quicquam in eo relinqueretur aculeatum aut durum , quo Impera
tor offenderetur. Denique opus elimatum , quantum fatis eft viſum,
per cundem Arfenium ad Imperatorem mittunt.
Patriarcha deinde litteras reddidit omnibus fibi ſubditis Epiſc
pis , quibus monuit eos , ne diſcedant a priſtina fide, aut externis
jungantur, fubdito facramento , quo fe ad hæc omnia ftrictim fer
vanda obfringit. Concilio Epiſcoporuin convocato lectæ funt kz
Joſephi litteræ , affenfere omnes, plures fubferipſere propria manu ,
Hinc quoquoverfum litteræ illæ miffx . PáchYMERES Lib. V. Cap.
XV . Patriarcha interim in acri erat meditatione defixus, difqui,
rens apud fefe, quid probabilis refponfi opponeret argumentis Impe:
ratoris, quem pro fufcepta palam caufa nunc jam vehementer ir
ftantem , utiquenec inpofterum quicturum fatis apparebat. In ea con ,
fiftantem meditatione Patriarcham confpicatus monachus Fobus Faſita,
& non fine cauſa veritus, ut par ad extremum foret cluelanda con
trariarum rationum & molitionum inftantiæ, tale quidpiam machina
tus eft ad firmandum in refiftendi conftantia Patriarcha animum . Sug
gerit illi confilium fcribenda mittendaque paftoralis ad univerſos cu
ræ ſuæ ſubditos fideles Epiſtola, qua ởs illos admoncret, quid te
nendum in bis effet, & quo cfficacius iis perfuaderet in commendatis
conftantiam , juramento palam interpofito ſponderct , nunquam ſe de
flexurum a rigore femel fixe fententiæ, aut co defcenfurum , quan ,
tumvis a quovis traheretur, ut a quibus jure ſe fuosque abfciffos ba
& enus putaſet, cos in communionem acciperet. His Jobi ſuggeſtioni.
bus
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 975
biis acquiefcens Patriarcha , ei commifit ipfe negotiam formanda in
cam fententiam circularis Epiftol.e. Qua flatim compofita , priusquam
emitteretur, viſum Patriarcha eft experimentum capiendum judicii
de bis rebus Epifcoporum , ut inde perfpiceret, ecquid fic animati ,
apparerent, ut recte confidi poffet, eos usque adfinem inflexibiliter in
recufandi conſtantia manſuros. Congregatis ergo ipſis le ta eſt per:
fcripta, ut dixi, a Fobo monacho Patriarcbe ſententia. Moxque inter
rogati finguli ſunt , an idem EF ipfi ſentirent , Et num certo decres
viſſent in co perſeverare. Omnes ftatim affenferunt, & cun &torum ;
prater providentsores paucos, propriis firmata ſubſcriptionibus Epi.
ftola miſſa quoqueverfum eft. Sic tandein , ut inter Imperatorem &
Patriarcham convenerit : fede Patriarchali cederet Joſephus, fi unio
perficeretur; ad eandem vero rediret ipſe, ſi unio non ſequeretur.
Pachymeres Lib. V. Cap XVII. De eodem habet & Epiſtola plurimo:
rum Epiſcoporum græcorum ad Latinos, Tom. XI. Concil. Part. I.
colum 970. quemadmodum & dehinc etiam unione inſecuta fos
lium pátriarchale ſponte ipſe reliquit. Pachymeres Lib. VI. Cap. XXII.
Ex his ergo fatis conſtat, ubi adhuc libertas conſtabat Patriarchæ,;
Epiſcopis, clericis , populo, nequaquam de unione ipfos exaudire
voluiſſe, adeoque non ſponte, ſed ſollicitatos, ſed coactos ab Im
peratore eam deinde admififfe.
Scilicet tertio , Epiſcopi orientales non ſponte, rationibus ſa
cris convicti, fed ſollicitati ab Imperatore de futuris ſecus cladibus
populi anxio unionem quidem illam cum Latinis admiſerant; ſed
non quod per fe bonam illam cenſerent, fed faltem ob averfionéin
majorum malorum , quæ fecus a Latinis orienti imminebant: Sic
utique diſerte PACHYMERES Lib. VI. Cap. XXIII. Tam Ephefinus ipſe
quam alii plurimi paria ſentientes Epiſcopi magnis adałti malis ad
amplexandam pacem , fic tantummodo in eam confenferant, ut ſepo
fita ratione dogmatis, & nulla re in fcriptis ac decretis immutata,
quorum in dubium vocandorum aut de novo diſcutiendorum tempus
negabant effe, exterius duntaxat concordiam cum Latinis tenerent,
ſalvoſefidei ac religionis officio conſentire in id poffe rati, accom
moda
976 Tract . XVIII . UNIO A M. PALEOLOGO

modationis neceſſaria temporibus ratione , cujus exempla multa in Eco

clefiæ veteris hiſtoriis habebant. Cenfebant, inquam, fic duntaxat tuta
conſcientia Latinorum communionem admitti, ut rem non per fe
probabilem , aut usquequaque ad fidei regulas exactam , verum ut
que tolerari prudenter poflet metu incommodorum gravium : quodque
non abfolute, fed comparative , ut magiſtri artis rhetoricæ loquun
tur, commendaretur, & bonum putaretur ; non prout in fe fpeétaba
tur , fed quatenus conferebatur cum majoribus, quæ ex hoc nafccban
tisr , bonis. Sic nempe Paulum caput fibi totondiffe, aliosque ufur
paffe purificationum Judaicarum ritus. Sic ab codem Timotheum
circumciſum . Sic abſtinuiſſe III. Synodum ab ex:ommunicando Theo
doro Mop/veſtie. Sic antca M , Bafilium Valentis don : Ecclefiæ illata
fufcepiſſe. Siç alia & alia in priſcis rerum geftarum monumentis ejus
generis notata reperimus, ne figillatim perfequamur fingula. Hoc
igitur hi modo pacem nuper ſancitam accipiebant, ut faterentur in
eo peccatum a ſe videri poffe ei, qui de re ipfa per ſe cenferet; de
officio religionis, quo jubemur aberrantium a fide communionem reji
cere, ſevere & rem ad vivum reſecando, ftatueret. Et hinc cum
Reccus unionem cum Latinis per fe probaret, dogmaque eorum ra
tum haberet, ceteri uniti in ipſum quam maxime invecti funt. Sic
enim pergit Pachymneres : Vecco autem iſta exceptio non placebat, Sed
niſi demonſtraret , evinceretque ex certis , ut putabat, ſcriptorum
authenticis teftimoniis, erraſſe priores in repudianda communione La
tinorum , vitam fibi vitalem non putabat. Unde & crebras coëgit
Synodos , & convocavit multos externorum quoque, & libros evolvit
veteres , ediditque multos novos , omnem lapidem movens ad aftruen
dum : porte ac debere cunctos cum omni fecuritate confcientiæ buic
paci, ut per ſe probæ juftæque, adhærere; nec quicquam in hoc fibi ad
filmmam contentionem faciebat reliqui, ſtudio intemperanter indul
gens. Hæc alligab.it Patriarcha, oftendens mediationem filii neceſſa
rin inferre præpofitionem , per , & propter hanc præpofitionem , "ex,
quam hic Latini ufurparent, admittendanı contendens, quoniam
promiſcue permutabilus inter fefe has particulas elle appareret.
Verum
 PROMOTA LATINOS NON juvat .' 977
Verum Ephefinus, unaque Athenienfis Meletius, & alii plurimiſcan.
dalizabantur , exiſtimantes movere ac de 'novo in difceptationem
vocare olim conftituta dogmata, majus effe malum , quàm ut conſciſcere
id ipfi poffent: quamvis gravium malorum prævertendorum cauſa,
conſcientias fuas accommodafent ad levius illud peccatum admitten
dum , quo fe obligaffent, pace cum illis facienda qui in divinis
dogmatibus errarent. Ac Meletiuspræfertim magna de bis libertate
differebat, adeo ut die quadam , poftquam multa ſuper hoc argumen
to in Synode declamaffet, pediffequum jufferit fublato pallio procin
Etum ad iter fibi adeſſe, tanquam in exilium tali de caufa mox parato
proficiſci. Moderatius ſe gerebat Ephefinus Imperatoris refpeétu, apud
quem fe pervidebat offenfurum , fi videretur offendicula & turbarum
caufas iis objicere, qui bona fide conventis acquieſcebant. Ringeba
tur tamen & ipfe penitus, ægerrime cum ſuis ferens, qua a Vecco
agebantur; apparebatquc non dubitaturos ipſos conari, fipoffent, clan ,
deſtinis artibus 'illum a ſede patriarchali amovere. Et ante hæc
idem Pachymeres, poſtquam retuliffet Beccum & unionem & dogma
Latinorum ſcriptis editis defendiſſe: Quid autem inde.confecutum
eft? Conflatum nempe certamen intempeftivum , commifumque jurgium ,
acriter repugnantibus Vecco plurimis; quorum in ipſum qucrclarum
hoc caput erat : quod per eum moverentur dogmata, quod tam ipfe
quam ei adherentes rixas inanes fererent. Addebant : Liceat fane
privatim iftas inter vos de dogmate agitare controverfias, fed abſtinete
ab his rixis introducendis in domum Domini. Quafi dicerent: Sentire
vos & loqui privatim de dogmatibus, ut vultis, fuerit tolerabile ;
illud deprecamur, temperate ab bis difceptationibus vulgandis, &
turbanda fimplicitate rudis populi bona fide traditis acquieſcentis.
Ha multorum voces audiebantur occaſione firiptorum Vecci , in qui.
bus & illud quidam reprebendebant, quod in iis iniqua conditione
certamen cum adverſariis capefferets difceptans ipſe de dogmate, qua
de refciebat aliis filentium indictum . In quo fi eos laceſſere pergeret,
ET ji pro neceffariapropugnatione recepta doctrina mentionem in re
Spondendo facere cogantur dogmatum , an contra interdictum agerent,
Rrr Es ju
 978 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

& jure mul&tarentur ? Equidem haud crediderim . Illud fcio, perla

tas usque ad aures Principis accufationes co nomine adverſus Veca
cum a nonnullis , pollicentibus acquieturos porro fefe jam ftatutis, ES
in pace tranquille perſtituros, modo diferte vetaret Imperator , ne
1
quisquaril in iis, que deinceps ederentur fcriptis, dogma ipſum at.
tingeret ; pacem tueri, ac reéte juſteque initam quibuscunquc aliis
vellet ai poffet argumentis defendere contentus. í
Talemne ergo unionem , talemne unitorum animum pro
barent, aut ſuas partes juvare cenſerent Latini ? Erraſſe in dogmati
bus fidei Latinos , unionem cum iis per fe improbam eſſe, metu
malorum inſtantium a Latinis, tanquam minus inalum admitti poſſe:
Quid ergo unionem illam fub Michaële Imperatore initain Orienta
libus objicere ſuſtinent Latini ?
Sed quarto : unionein illam vanam omnino fuiffe & Orienta
les quidam jam tum teſtati ſunt, Latinique legatione miffa oſtende
runt. Sane ipſe Michaël Palæologus perſvaſurus fuis illam unio
nem , fic loquitur apud Pachymerem , Lib. V. Cap. XVIII. Tribus
demum folis capitulis totum hoc concordia cum Ecclefia Romana nego
tium contineri : primatu , appellatione, commemoratione; quorum
unumquodque, ſi quis reéte conſideret, in vanum abiturum appareat.
Idem monachis latinis Peræ verfantibus Orientalium nonnulli diferte
confeffi funt. Sic enim Pachymeres Lib. VI. Cap. XIV. Et revers
quidam etiam noftrorum , Freriis fefe multis iis admifcentibus affenfi,
paria & ipß cum his loquebantur : pacem qua velut firmata jactare
tur, nibil bactenus niſi ludibrium videri. Et Imperator ipſe Cap.
) XV. apud eundem Pachymerem : Quoniam noftrorum quidam
eum Freriis apud Peram congreſſi dixerunt : nihil nifi ludibrium &
fraudem banc pacem effe. Et hinc Johannes XXI. Papa Romanus
miſſis Legatis fignificavit Imperatori & Orientalibus, pacem Eccle
ſiarum non verbis contineri, ſed factis, neceſſum eſſe , ut oftendant
pacem inter Eccleſias eſſe coalitam , Symbolum cum additamento
recipere. Pachymeres Lib. VI. Cap. XIV. Idem liquet ex memo
riali, quod Papa Legatis iisdem dederat, apud Leonem Allatium ,
Lib .
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT .
979
Lib. II. conſenſus perpetui Eccleſiarum , Cap. XV. num . II. Verum
conditionem hanc neutiquam aut Iinperator ipſe, aut reliqui uniti
admittere voluere. Pachymeres Lib. VI. Cap. XIV. XV. Saltem
cura Imperatoris ſcriptum concinnatum tanquam cui orientales Epi
ſcopi omnesſubſcripſiflent. In hoc quidem videbatur aftrui proceſſio
Spiritus S. a Filio , fed tainen pluribus aliis verbis ita dogma hoc
involvebatur , ut penitus obrueretur proceſſionis nomen. Subſcripta
etiam erant ingenti numero Epiſcoporum nomina , nominabantur
plures qui Epiſcopatum nunquam adepti erant, loca inſerebantur
quæ nunquain Epiſcopatum habuerant. Reliquorum vero nomina
artificio quodam imitatus fuerat ſcriba, ut propria manu viderentur,
qui nominabantur, eadem feripfiffe. Hoc itaque ſcriptum tanquam
genuinum , & quo fatisfieret poftulatis Legatorum , eisdem tradidit
Imperator; fic cenſens Latinis perſuaderipoſſe, folidam unionem ab
Orientalibus eſſe initam , quæ tamen in ſe ipſa perquam vana erat.
Sic enim Pachymeres Lib. VI. Cap. XVII. Hinc jam data eft opera
concinnando ſcripto, quo Papa fuper mandatis per Legatos renuncia
is ſatisfieret. Hunc libellum ftuduerunt ambitiofa ſubſcriptionum
pompa commendare; in quo multos pro Epifcopis obtrufere, qui nec
ordinati unquam fuerant in iſtum gradum , nec a quibus denomina,
bantur loca Epiſcopatus titulum aliunde babuerant quam a libra.
1 rii , qui ſcriptum boc formavit, manu ; que etiam varia peritia
chirographos effingendi de ſuo addidit nomina plerorumque illic ſub
firiptorum , tanquam ab ipfis videlicet pofita ; eum quoque in numerum
congerens multos .e.facris hominibus fama illuftres, ut tanto certius
perſvaderetur quodoptabant. Hæcan conſcio,Patriarcha fic acła
fint, baud equidem babco compertum ; Imperatoris æmulationem in
boc quandam video , ambitiofe conati exæquare cum latinis res Ec,
clefie Græcorum . Cum enim in inſtrumentis allatis Roma fan: ite
illic cum Gracis concordiæ dexfiſima fubfcribentium iis Epifcopo.
rum nomina vidiſſet, ( crebri enim adeo in illis partibus Epifcopatus
funt, ut corundem Synodi plurimis fæpe centuriis Epiſcoporum con ,
Atent) Imperator vel adfidem tanto pleniorem faciendam , vel, ut dixi,
Rrra ad
 980 Tract . XVIII UNIO A M. PALEOLOGO

ad oftentationem quafi cujusdam in hoc quoque æqualitatis orientalis

Ecclefiæ cum occidua , iftam tum adhibuit multiplicationem ſpeciofam
noftratium Præfulum. Illud etiam in codem ſcripto curatum eft, ut
in expreſſione dig natis de Spiritus S. proceffione, numero ingenti
congererentur varia undecunque corrafæ Patrum noftrorum locutiones,
ajentium Spiritum S. ex Filio profundi, præberi, dari, exfplende
fcere, micare, aut oftendi, fimilesque; quibus accumulandis id clam
agebant, ut quaſi obruerentprocedendi ufitatum Latinis verbum ; &
cum id aliorum iſtorum obtentu tegeretur, tacite abrogarent; ejus af
ſertoribus, ifta prolatorum a noftris in ſpeciem æquipollentium ſpecie
averfis a requirendo quidquam ulterius a nobis. Addebatur infcripto
ad extremum : Si quipacis buic conventioni non obtemperabunt, eos
dignis pænis afficiendos decernimus. Qua vana erant cun &ta, nec ul
tre inanem quafi forinii ſpeciem folida: eo quidem affectata , ut ob
je£tum mendacii ac transacti non bona fide hujus negotii crimen die
luerent : fed rovera , fi quis introfpiceret penitus, & ren ad li.
quidum pernofceret, talia, quæ iftius ejusdem criminis reos perage
rent , eos ipfos , qui illud tanta cura depellebant. Ceterum bæc in
futurum quondam criminationum argumentum &de vexationis occaſio
nem miferis ecclefiafticis ceffura erant‫ ;ܪ‬olim accufandis, quaſ ortho
doxis anatbema dixiſſent: cujus rei velut teftes certiffimi, bæ turc
ad Papam fcriptæ littere allegandæ erant ; quanquam illa meo qui
dem judicio, non eo revera fcripta fenfu funt, quem vel in ſpeciem
præferebant, vel perfuafum tunc Latini habuerunt. Fucata fiqui
dem per afſentationem ad Papam fuerant in ſpeciem illis placituram .
Littera hæ integræ habentur Tom. XI. Part. I. Concil. colum .
1034. & apud Leonem Allatium Lib. II. conſenſus perpctui Eccle.
fiarum , Cap. XV. num . V. Sic ergo de proceſſione Spiritus S. ha.
bent : Credimus codem modo in Spiritum S. omnia fcrutantem , ega
profunda Dei , qui naturaliter ineft Deo & Patri, & effentialiter
infitus eft, ut ita dicamus , & indiviſibiliter ex ipfo procedens ; na.
turaliter ineft Filio , & effentialiter illi infitus eft, & indivi.
fibiliter ex ipſo procedit, profunditur. Quod enim idem procedit,
quem .
 PROMOTA LATINOS NON JOVAT. 981
quemadmodum a fonte, Deo & Patre: profunditur autem & ab ipfo
Filio quemadmodum a fonte , velut utique & ex ipſo Deo & Patre.
Sed licet Pater fons Spiritus fit, & Filius fons Spiritus fit: non
tamen duo fontes. Spiritus funt, Pater & Filius. Unum enim for
tem Spiritus Patrem & Filium , fidelis & pia intelligentid tenet ; &
propter hoc communem Patris og Filii Spiritum ſanctum Ecclefia lu
minaria & Doctores theologitarunt. Sicut enim de ſubſtantia Patris
naturaliter Spiritus eft, fic & ex fubftantia Filii naturaliter Spiritus
eft: & ficut fecundum fubftantiam exiſtit Dei & Patris, ita & fecun
dum ſubſtantiam Filii exiftit. Et utproprius eft effentia Patris, & non
extra banc procedens in effe: ita & effentia Filii proprius eft, & non
extra hancprocedens in effe. Naturalium enim bonorum Dei& Patris
effentialiter exiſtens Filius communicator , babet Spiritum , ficut unus.
quisque noftrum , proprium in fe ipfo continens fpiritum, & ex intimis
viſceribus ad extra profundit ipſum. Propter quod & corporaliter
ipſum diſcipulis inſufflavit, quiain fpiratione Filii Spiritumnovimus,
&fenfum Chriſti Spiritum effe ab Apoftolo edo&ti fumus. Cum ergo
ipfis Orientalibus fatentibus cum Imperatore ipſo unio illa faltem va
na fuerit, fecunduin Latinos item faltem in verbis eadem coultite
rit, eademque fraudibus plenifſima fuerit: hancne unionem Latini
probarent , hanc ipforum placitis favere dicerent?
Nam quinto, ut adhuc dum illi unioni Orientales acceſſerint,
ſollicitationes & minæ Imperatoris, cxſilia , mulctæ , fupplicia alio .
rum faciebant. Diſerte BARLAAM Abbas Romanis declaravit tefte
Benedicto XII. in Epiſtola ad Robertum Siciliæ regem apad Leonem
Allatium Lib. II. conſenſus perpetui Eccleſiarum , Cap. XVI. nun. II.
Imperator (Michaël) conatus fuit facere unionem vobiſcum ex vi , ego
non voluntarie. Cum proceres Eccleſiæ nullomodo hactenus in par.
tes ſuas trahere potuiſſet Imperator , ira accenſus varia iis objecit
crimina , detrectaſſe obedientiam , invectos eſſe in eos qui unionem
probarent , maledixiſſe eo de nomine Imperatori. Hæc cum obje.
ciffet eis Imperator, addidit : ut quisque ergo, quid de unione fen
tiret, in medium proferret.' PACHYMERES Lib. V. Cap. XVII. &
Rrr 3 XVIII.
982 Tracr . XVIH . UNIO A M. PALEOLOGO

XVIII. Violenter abhinc juſſit domos urbis fcrutari; prætendens ex

quo urbem ab hofte ceperit , in jus ejus proprium tranfiiffe domos
univerſos; horum uſum nolle immorigeris concedere. Traheban
tur deinde in exſilium qui hactenus Regi adverſati erant in unionis
negotio ; alii ſponte urbe excedere juſli, ut hinc multi tantis miſe.
riis fracti unionem probarint. Sic enim Pachymeres Lib. V. Cap. XIX.
Poft hæc immiſit ſatellitium fuum , palin in domo's fcrutatum , &
contrectatum odioſe intima, fine difcrimine innocentis aut culpati. Al
legabat , ex quo ipſe urbem ex hofte ceperit, in fuum proprium jus
tranfiiffe domos ejus univerfas. Hærum porro ufum citra pretium
indulgere ſe fidis fibi: ſuſpectis autem , & quadam in re fibi parere
abnuertibus iftam nolle gratiam facere. Sed & ex bis jure ſe utentem
ſuo pretium locationis reſpondens conceffa habitationi tot retro anno
rum repetere. In ſummam ergo conferebatur pecunia debita pro ufu
adium ab annis jam ante multis : & cjus præfens folutio exigebatur,
idque peracerbe pignoribusftatim captis, &co nominc ablata familiari
fupellectile. Ita corradebatur, quicquid ornamenti aut pretiofa rei
cives in edibus babebant. Naves etiam parabantur, quæ illos, qui
jam ſatis ejus criminis comperti damnatique viderentur, in varią
explia deportarent. Nec jam in minis, aut fola exſpectatione mala
berebant: ſed in prafens illorum experimentum miſeri trahebantur ;
quorum aliqui in Lemnum , alii in Scerum , nonnulli in Cyum , quia
dam denique in urbem Nicæam relegabantur. Alii paßim extermina
bantur urbe, vel juſſi excedere nominatim , vel. Sponte neceffitatem
prævertentes. Quibusdam , quoad adhuc deliberarent, usque ad Sely
briam , & Redeftum , exfilio præfinito, nonnullis citra portum , qui
ad Pbarum eft: quorum multi malo ad affenfum traćti, profeſique ſe
paci acquieſcere, poftliminio revocati redibant domum .
Nec profcripfiffe fufficiebat; quin Rhetorem Holobolum ila.
gris cælum , cum aliis decem clericis fædo ſpectaculo publice per
medium urbis miſeros trahere jullit. Horrere ad hæc reliqui cleri
corum , juſta ratione ſibi metuere , rogare , induciæ ipfis concede
rentur ad reditum Legatorum , qui Romam unionis perficienda
caufa
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 983
cauſa diſceſſerant. Sed acrius inſtitit Imperator, criminis læſæ ma
jeſtatis damnandos fore omnes edicens, qui non extemplo unioni
fubfcripferint. Fugam hinc aliqui præcipitare , ne pari ſupplicio af.
ficerentur. Imperator ad hæc evulgavit diploma , quo inultis im
precationibus obteſtatus eſt, nec apicem fe velle permitti qui Sym
bolo adjiciatur, faltem primatui , appellationi, & conmemorationi
conſentiant, diriſlimis afficiendum ſuppliciis qui non hiſce ſubſcri
beret. Hinc plures clerici hiſce ſubſcribere , alii , cum detrecta
rent , in exfilium miſli manus pariter dare , donec hac ratione cle.
rici omnes unionem illam probarent. Sic enim Pachymeres Lib. V.
Cap. XX. Hic primum illum crudeliter immaniter que concidiflagris
imperat, deinde novi bujus ſpectaculi , per civium ora pompam tra
ducit, longum de collo trabentes funem , primum Holobolus, fecun
do loco Faſites Melias, tum alii continua ſerie virorum decadem ex
plentes, adjuncta undecima muliere, Holoboli ejusdem népte, often
tui tracta velut maga, per univerſam urbem , & peculiariter circa
Ecclefiam fædo triumpho ducti ſunt. Et duo quidem priores, quafi
videlicet objecta fibi, & fatis probata crimina pertinaciter negarent,
inteftinis ovium ipſo adbuc fimo refertis impliciti, onuftique proces
debant , addito in fingularem Holoboli deboneftatem , ut per totam
viam jecinoribus earundem ovium e ventre recens extraétis, in facie
continenter cæderetur. Quæ fic acta ſunt, non magis ad- ignominiam .
infelicis illius , quam ad deterrendos perftantes adbuc in pacis res
jectione clericos, quibus boc exemplo luculenter oftendebatur, quan
tum ipfis in tali propoſito perſtantibus impenderet mali. Hæc gefta
ſunt incunte anno die VI. Oktobris, Patriarcha Arſenio ſex prius die
bus, quam ea fierent , in inſula mortuo. Suprema enim illi dies fuit
XXX. menfis Septembris. Porro clerici tali edito ſpecimine iræ Impe.
ratoris , proprii haud vana imagine periculi territi , rogarunt ab
Imperatore breves inducias, & ne in ipfos aut decerneret aliquid
gravius, aut omnino urgeret , quoad, qui Romam mifi fuerant, in
de Legati rediiſſent. Sed nihil impetrarunt, quantumvis ardenter
orarent. Quin eis fevere denunciatum eft: inexorabiliter damnan
dum
984 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

dum lafa majeſtatis, quicunque ipſorum non ftatim fubfcriberet eft,

capitulis concordiæ , quæ tra &tabatur. Quarum terror minarum cum
quosdam in fugam egiſſet, veritos, ne yi majori cogerentur facere,
quod averſabantur, juffu Imperatoris vulgatum ftatim ejus diploma
curca munitum bulla ; quo ſub imprecationibus diriſſimis & jura
mentis borrificis conteſtabatur : þaud in animo fibi effe, ac ne prima
quidem cogitatione tenus veniſſe in mentem adigere ulteriusquer
quam aut urgere, inducereve ad admittendam , vel unius jota , mi.
nutiſimique apicis adjectionem ad Symbolum . Contentum fe omnino
fore aſſenſu cun &torum in tria duntaxat capttula: primatus, pro
vocationis, & commemorationis , quæ & ipfa nomine folum tenus, ne
ceffaria quieti ac ſecuritati publicæ accommodatione, concedi cupere“.
In bæc ni obtemperarent, perniciofiffima fibi quæque ac prorſus exi
tialia mox a ſe ipfis eventura, certum haberent ; quas minas quam
exaggeratifime, atque afleverantiſime inculcans intentabat in illo
diplomate, quod ſcriptum & ſubſcriptum , & aurea præterea mu
nitum bulla mittit Ecclefia per primum a ſecretis Neocæfarienfem Mi
chaëlem . Eo plerique perſvaſi, ſecuriquc effe&ti fubfcripfere; quibus
dam tamen adbuc tunc quoque id facere recufantibus, qui propterea
in exfilium miffi, poft aliquod tempus refipiſcentes, aflenſu dato revo
cati funt, is Ecclefiæ conjuncti : nemine jam ex clero refiduo, qui
non conſentiret in pacem Ecclefiarum ad votum Imperatoris.
Joſephus deinde, quod nollet unionem probare, a Patriar
chatu depofitus. Pachymeres Lib. V. Cap. XXII. Cumque etiain ab
hinc amice ſuſciperet eos qui unionem improbarent, interdictum
ipfi ab Imperatore, ne taliuns conſortia aut colloquia admitteret.
Cui Patriarcha : durum fore , ſi nec colloquia cum olim fibi fami
liariflimis libera eſſent; nonniſi proprio exſilio ea anteverti poſſe ;
his verbis acerbis fperans ad commiſerationem Principem conjunctiſ.
fimum fibi cominoturum . At Imperator verba hæc interpretatus,
quaſi ſpontaneum optaret exilium Jofephus, ad longinquiora eun
dem duci juſſit, monachis ipfi adhærentibus alio proſcriptis. Pa
chymeres Lib. V. Cap. XXIX.
Ime
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 985
Iino ob improbatam unionem neceſſarii ipfius Imperatoris
in carcere detinebantur ; quos hinc Legatis Papæ oftentavit , quo
oftenderet ipfis, ex animi fententia ipfum promovere nniońem . Pa.
$
chymeres Lib. VI. Cap. XVI. Excogitavit & aliud Imperator peref
ficax futurum ad perſuadendum Legatis, ludibrium non effe pacem
jam factam . Miſit videlicet Epheſi Epiſcopum Ifaacum cum Legatis in
cuftodias publicas , jubens ipfis illinc oftendi cognatos ipfos ac neceffa
rios fuos , ibi detentos quod paci non confenfiffent. Hi erant Pro.
toftrator Palæologus Andronicus, Pincerna Raul Manuël, frater bu
jus Ifaacius, & quartus Protoſtratoris ex fratre nepos Palæologus
Johannnes; qui ſane in afpero ornatu ( ut Poëta quispiam diceret )
quadrati unius carceris fingulos finguli angulos tenebant, gravibus
vineti catenis . Imo alios unionem omnino damnantes Romam Pa .
pæ miſit ſupplicio, prout viſum , afficiendos; quos tamen Papa
benigne ſuſcipiens incolumes Imperatori remiſit. Pachymeres Lib ,
VI. Cap. XVII. & XVIII. Cum vero abhinc porro ſupereſſent qui
unioni refragarentur, ira accenfus Imperator in ipſos cognatos capti
vos fævire ſuſtinuit, eosque , quod denuo moniti unionem proba.
re detrectarent, effoflis oculis in exſilium miſit. Pachymeres Lib.
VI. Cap. XXIV. Eo tempore que ab illo gefta funt, lacrymis potius
quam
bus
atramento dignum erat ſcribere. Feris enim quibusdamſenfo
per acerbas intemperies ægri animi debacchatus Princeps eſt,
omnes ſuſpectos babens, nefcio quamobrem : nifi quod , ut apparebat,
aut videri volebat , de fe fuaque videlicet religione follicitus, ini.
quiſſime fecum agi querebatur, qui etfi nihil ftudii ac contentionis
omitteret in quærenda tenendaque recta divini cultus ac fane do
Etrina via , Fidem tamen pervertere per fummam calumniam accuſa
retur. Inde miſis ſatellitibus educit e cuſtodia nobiles illos Patritii
generis Viros, quorum nuper meminimus: fratres fcilicet duos Ray
lis filios, Manuelem & Ifaacium , tertiumque Jobannem ex Canta
cuzena familia (nam Protoftrator Andronicus prius in carcere obierat)
fiſtique eos fibi non ut judicandos, ſed utjam damnatosjubet. Hinc
cum cos per dies aliquos verbis afperrimis contumeliisque plurimis ac
Sse gru
 986 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO

graviffimis vexaſet, ad extremum inflexibiliter recufantes obtempe

rare voluntati Principis, Manuelem quidem primum , deinde vero
Ifaacium quoque oculis privari mandat. In folos bos duos atroci
bac ſavitum pæna: quoniam Cantacuzenus feorfim ab bis conventus,
ET minis territus, manus dedit : idem baud dubie, quod duo illi,
paffurus, niſifalutem & lucis ufuram obedientia redemiſſet. Ílli ergo
ambo ſoli gloriam tulerunt conftantiæ invi &ta in agendo patiendoque
pro patriismoribus; quæ neno alius aufus effet facere ac fubire.
Sub bec ung dies vidit luminibus orbatos , quos unus venter pepere
rat ; eosdemque quos neceffitudo germanitatis ES patiendi caufa jun.
gebant, longeinvicem abductos; Manuele videlicet relegato Cencbreas
ad Scamandrum , ibique in tetri cujusdans & humano deftituti cultu
caſtelli cuftodiam incluſo, altero alio ufpiam abducto.
Si item in quosdam conficta alia de cauſa, fævire fedebat,
unione probata fupplicium evitari poterat , quod fecus neceſſario
ſubeunden erat. Imo tandem in omnes promiſcue fævitum , qui
quicquam de dogmatibus contrarium Imperatori protuliffent, fide
data etiam ipfis delatoribus. Sic enim poft aliqua pergit Pachyme
res : At Macarium nec ſua innocentiſima fimplicitas, qua cognomen
illi columba pepererat, nec locorum ubi degebat diſſitorum a noftris
finibus longinquitas, Imperatoris fævitie fubtraxit. Hic enim il
lum poftulatum Majeftatis, quafi cor.atum in fe concitare occiduorum
Dynaftas tra&tuum , comprehendi curavit per Icarium , titulo & bo
nore magni Ducis clalli præfeélum ; captoque conditione láta , ut vel
debitas reo perduellionis pænas lueret, vel eas redimeret approbanda
Ecclefiarum concordia, cui hactenus acquieſcere renuerat ; in eum
foobfirmantem in reje & tione pacis , lege actum eft. Coccos vero mona
chos pratereo, & eos qui apud illum erant. Ita enim irritabilis
erat in boc genere , ut quicunque proferret modo aliquid de contro .
verfiis , quæ tunc agitabantur, in contrariam ipfi fententiam , fta
tim prolationem exciperet præſenspæna. Nec vero difcrimen aut de.
lectum adbibebat in admittendis de re tali delationibus : fed quisquis
quemcunque accufarct, di &to primo faciebat fidem . Quin etiam
fufpre
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 987
ſuſpicionibus meris fubditus, velut teſtimoniis innitebatur : & cum
a viris gratibus, quibus licebat libere cum illo agere , nimiæ in hoc
ſeveritatis argueretur , allegabat ille contra in defenſionem fui re
gias leges, ufitatumque Principibus agendi modum : addens, nequa.
quam rečte effe Rumanos ab Imperatore gubernari ficut monachos a
ſuis præpofitis; qui deli& ta fuorum cænobitarum pænitentiis expiare
ſatisbabeant. Facilitatem autem credendi delatoribus quadam effi
caciter occurrendi naſcentibus malis ncceffitate purgabat, cum dice
ret : qualecunque indicaretur Principi crimen , five auditum vere
e deferente, five fiflum malevole : c bono communi effe, accuſatio
nem admitti. Hac ille ſui defenfione fapius utebatur: adjungens, in
parte infelicitatis numerare fe, quod qui a puero audiſſet amicus
monachorum , nunc iftud genus hominum odiſſe cogeretur, propter
ipforum malevolentiam : malevolentia videlicet adfcribebat, quod
illi refugerent approbare qua fiebant.
Imo tandem cum Beccus Latinorum dogma ſcriptis editis de
fenderet, & hinc plures ipſum apud Imperatorem deferrent, & in
hos delatores pariter fævitum . Sic enim Pachymeres, Lib. VI. Cap.
XXV. Cum igitur exhinc fieret , ut quotidie fervidiores quidam
zelo inconfultoprorumperent ad negandam Imperatori obedientiam in
iis , quæ ad obfervandam pacem juxta pacta preſcribebat, iidemque
Patriarcham transfugii ad partes Latinorum criminarentur ; Impe
rator contemni ſe inobedientia fubditorum patientius tolerans, ita
exardefcebat pro Patriarcha ut iftas in eum jactatas accufationes
morte pejus averſari videretur. Cums autem boc nomine vehemen
ter irafceretur cunctis ex quocunque ordine ac genere qui talia mur-.
murarent : tum impotentiſſime indignabatur quoties id illos agere
videbat, quos caritate præcipua complexus educaffet a pueris, extu
liſet bonoribus, adeoque ad quidvisfibi obfequendum ingentibusfibi
auctoratos beneficiis crederet.
Ex his præter alios plurimos Atoma
cbatos in Veccum , non impune; duo pra ceteris fuerunt, Conſtan
tinus Acropolita , &g* Theodorus Muzalo. Dum ergo hactenus non
nili follicitati, aut minis vel pænis adacti unionem illam ab Im
Sss 2 рега .
988 Tract . XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

peratore Michaële promotam admiſerunt Orientales; ore utique non

corde eandem probaſſe illos, ſatis hinc conſtat; ut inde denuo li
queat , nihil Latinorum cauſam juvare , unionem eandem Ecclefia
rum a Michaele Palæologo promotam ,
Porru ſexto etiam inter follicitationes Imperatoris, minas,
mulctas, & exſilia aliorum , ſemper erant qui unionem illam omni.
no improbarent; aliis brevjus, longius aliis in hac conſtantia perſi.
ftentibus, quibusdain ad finem usque Imperatori reſiſtentibus. Cum
enim Epiſcopi ſollicitati ab limperatore tandem unionem probaffent,
erant primo clerici qui neutiquam unioni diu accedere detrecta
bant , donec tandem aliquorun fuorum fuppliciis ad iftam proban
dam adigerentur : folis enim verbis hactenus nequaquam moveban
tur; quin follicitati ab Imperatore, nihil ſe poſſe ſtatuere de pace re
ſponderunt , utpote qui ſub Patriarcha eſſent. Seorſim vero rogati
alii & primatum , & appellationem , & commemorationem damna
re ; alii primatum quidem & appellationem concedere , utpote quæ
vano faltem nominc conliltaat, a commemoratione vero omnino ab
horrere. Xiphilinus item magnus æconomus ad genua Imperatoris
procidens rogare , ne dum fuus ab externis bellis liberare quæreret,
eos civili & eccleſiaſtico involveret. Sic enim PACHYMERES Lib. V.
Cap. XVIII. Quod vero Imperator ipſorum de bis ſententiam rogaret,
ad id fic reſponderunt: Primum fibi per ſacros canones non licere de
liberare de talibus, qui Patriarchæfubeffent, ejusque ſequi judi
cium , & præceptis obtemperare deberent. Quare non haberc ſe, quod
in commune dicerent. Pofje autem quemque privatim interrogari.
Sic enim metus ſcilicct nullus retardabit fingillatim interrogatos a 11
majeftate tua , ne , quid ipfis in mentem venerit, proferant fuper
iis , quæ proponentur. Fecit hoc Imperator , & eorum, quos priva
tim audivit , alius tria ex aquo cuncta capitula rejecit, nidlum ce
rum accipi ab Ecclefia poffe contendens, quæ uni fupremo capiti Pa
triarcha fuo parere didiciſſet. Oportere autem tenere & transmitteri
ad pofteros, quod a Patribus accepiſſent. Pericula porro, qua impen
dere dicerentur, fui privati muneris non effe, alio modo provertert,
quam
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 989
quam orationibus pro eorum amolitione Deo fundendis. Principis
vero id folum poftulare officium , ut is nihil politica belliceque ſollici.
tudinis omittat, que præcavendis malis & reipublicæ ab iis incolumi
fervande profutura videantur. Erant nonnulli qui duo priora ca.
pita, primatum eg provocationem fine magno damno relaxari poſle
dicerent: quippe quorum neutrum ultra nomen ES Specicm ad factum
procederet: ſed ſub obtentu vano ſubječtionis oftentata, nonexhibi.
ta re ipſa, integram , nec ullo interruptam uſu Græcis fervaret
juris bactenus uſurpati poreſſionem . Longe ab bis diverſum videri
abire tertium de commemoratione Papæ in facro. Per id enim induci
jus & uſum ; es verba facto fanciri. Tum enimvero id concedi,
quod tam obnixis hactenus ftudiis recufatum a noftris ſemper eft, ut
ſcilicet palam in noftram communionem admittantur ii, quos conſtat
in ſcripturam publicam , & eam quidem ipfam , qua fidei regula
traditur, nempè in Symbolum , auſu intolerabili peccaffe. At Xiphia
linus magni tunc economi officium exerceni, ea fiducia, quam ei au
Etoritas ſenectutis, & multa cum Imperatore familiaritas dabat, cum
orare ſtans aggreffus, mox etiam procidit coram ad pedes, & genua
Principis complexus, bis eum obteftabatur: Vide etiam atque etiam ,
Domine, ne Jutagens nimis anxic avortere a nobis externum bellum ,
inteſtino difficiliori nos implices, cum eoque pacem pariter utramque,
Ecclefiafticain & civilem perdas: neque enim velfi nos in banc расст .
convenerimus , in pace illi fcilicet cunéti perftabunt.
Imo abhinc eo magis tumultus in Ecclefia confurgebant, aliis
7
alios ob unionem probatam damnantibus. Sic eniin Pachymeres
Cap. XIX. pergit: Tandem videns tumultum in Ecclefia increbeſcere
fačtionibus commiffis, dum unus alium in communionem non recipit ;
& qui fixus in antiquo ſenſu perſtat, eum qui novis propofitionibus
affenfit, ut profanum averſatur: glifcenti obviam ire malo decrevit.
Et cum abhinc plurimi ob improbatam unionem in Lemnum , Scy
rum ', alioque relegarentur; quidam fponte urbe exceſſerunt. Plu
res etiam ex exſulibus in avita ſententia perftiterunt; multi licet ma
lis victi, unionis approbatione liberum reditum mercarentur. Sic
Sss 3 cnim
990 TRACT, XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

enim.poft aliqua Pachymeres: Naves etiam parabantur, qua illos,

qui jam ſatis criminis ejus comperti damnatique viderentur , in va.
ria exſilia deportarent. Nec jam in minis, aut fola exſpe&tatione mala
karebant: ſed in præfens illorum experimentum miſeri trabebantur :
quorum aliqui in Lemnym , alii in Scyrum , nonnulli in Ceum , qui.
dam denique in urbem Nicæam relegabantur. Alii paſſim extermina
bantur urbe, vel juſſi.excedere nominatim , vel ſponte neceffitatem
prævertentes. Quibusdam quoad adbuc deliberarent, usque ad Sely.
briam , & Radeſtum , exfilio præfinito , nonnullis citra portum , qui
ad Pharum eft ; quorum multi malo ad affenfum tracti, profeſique
fe paci acquieſcere, poftliminio revocati redibant domum .
Exhis porro, fuere qui cum magno Rhetore Holobolo pu.
blice miſerrimo & fædo ſpectaculo per urbem juſſu Imperatoris tra
cti ſunt, de quo quidem fupra; quorum conftantia hinc reliquorum
clericorum conſtantiam vicit Imperator , paria metuentium ſecus
ſupplicia; de quo pariter fupra. Imo cum abhinc ex Concilio
Lugdunenſi redirent Legati Imperatoris, & fic prima vice comme
moratio Papæ inter ſacra eſſet facra , màgis inde ferveſcere tumul.
tus in Ecclefia ; aliis aliorum confortia adeo damnantibus, ut tan
geré eos,vel alloqui, aut compellare horrerent, ipfis etiam , qui
unionem probabant , inter fe diffentientibus. Sic enim Pachymeres
Lib. V. Cap. XXȚII. Hinc res Ecclefia laborabant, & disjungeban
tur ab invicem bomines. Dum alterius alter communionem admittit :
alii odiofas illas divortii formulas uſurpant : Cave adire, cave tan .
gere. Superftitiofam iftam contaminationis ex promiſcuo uſu formi,
dinem uſque advitandumpoculorum etiam contactum , usque ad compella
tiones, allocutionesque omittendas extendentes. Augeſcebatque in dies
fchifma; ita ut qui beri non dubitafſet, conſuetudine uti cujuspiam ,
cundem bodie averſaretur. Ac velut fi cui jam male interius affe&to;
novus aliunde inſuper morbus acceſſerit, duplicatur iniſero dolor ;
& prius malum a ſuperveniente languare gravitatis ac moleftia ang
mentum accipit. Quin etiam ipfi ambo murbi pugnant inter fefe in
perniciem agroti ; cujus ad incommodum miſeriamque redundat, quod
que
 PROMOTA LATINOS NON JOVAT. 991
que remedia levandoforte languorum alteri utilia admoventur; ca.
dem fimul alteri vires accumulent. Sic Dei Ecclefiæ tunc contigit :
cui cum jam antea abuz.le malorum effet ex Arſeniano ſchiſmate, al
terum boc fupervenit : grave utrumque per ſeſe vulnus : ſed quodvis
corum ex mutua focietate importunius ac tetrius ; magno Ecclefia
corpore, utcunque tum ab bareſum ſeditionibus libero , per bos quos.
dam infeftos invicem affultus compugnantium intra ejus vifcera pe
fium duarum , varie diſcerpto, mifereque lacerato. In quo illud etiam
inopinutum cernebatur, ut qui unam in partem confenfiffe videban
tür, rurſus inter ſe contenderent , ça de quibus convenerant , quibus
dam hoc, nonnullis alio modo interpretantibus; bis caput controverfia
fimpliciter accipere contentis , illis ſubtilius enucleantibus, velut ar.
canos ejus ſenſus, & dum obnixe in ſua quisque placita incumbunt,
fciffuram propagantibus.
Ex iis porro qui unionem improbabant , plares Jofephum Pa
triarcham adire monere , ut contra unionem inſurgeret, unitosque
nulla communione dignaretur. Indignatus ad hæc Imperator , cone
verſationem cum hiſce aperte Patriarchæ interdixit. PACHYMERES
Lib. V. Cap. XXIX. De reliquo haud poterant quidam vel ipſi quief
cere , vel quieſcere ſinere fruentem ifto feceſu Joſephum ; ſed quoti.
dianis bominem turbabant congreſſibus, multum ci negotii faceſentes,
dum ejus langueſcentem , ut querebantur, nimia morum fimplicitate
zelum excitare , ac quaſi ſubje£tis facibus accendere tentabant. Erat
sutem is tam remiffa ai comis naturæ vir , ut fi cui eorum , qui cum
Ecclefia communicabant, cauſa incidiſſet adeundi ejus; & qui acce
debat , vellet benedictionis ipfius particeps fieri, non opus alio baberet,
quam procidere & benedictionem petere: ftatim enim quemcunque
ad communionem admiſum prolixe impertiebat gratia Spiritus fana
di; quod & iis, qui circa ipſum erant, T. reliquis aliis videbatur
intolerabile. Quare ipſum quotidie adeuntes etiam atque etiam urge
bant, ut plane ſe ac palam abſcinderet ab omni conſvetudine partem
contrariam fe lantium. Id vero fibi nunciatum Imperatur gravius
Accepit, quam pro cetera fua in eum hactenus demonftrata benevo
lentia
 Tract. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO
992
lentia & fide ; culpans in eo , quod nimis fefacilem præberet ftudiis
fa£lioforum : in quo cjus cum prudentiam , conſtantiamque requirebat ;
tum præterea quærebatur, injuſte ab co ſecum agi, qui ei tam libe
ram , tranquillamquc, quod ca ipſum gaudere arbitrarctur, quietem
ac fecuritatem daret: ipfe autem non dubitaret, nec ceffaret in inti.
mam etiam familiaritatem admittere homines, a quibus longe alis
ſentientibus, Et in contrariam toto niſu factionem incumbentibus
corpus Ecclefia laceraretur. Cum potius oportuiſet ipfum pro auctoris
tate ſua dare operam , ut illi ſeſe ipſe accommodarent, acquieſcendo
publice decretis, & tranquille vivendo ; non autem committere, ut
exemplo corum turbulentisque confiliis abripi ipſum, es partespalam
ſequihoftium manifeſtorum , in rebus maximisab Ecclefia & Republica
irrevocabiliter difentientium , appareret. Mifit ergo ad Fofophum Im .
perator certos homines , qui ſuo nomine vetarent , ne talium deinceps
bominum convictum congreffumque admitteret , fi quietis, qua gau
deret, certam fibi vellet conftare poffeffionem . Joſephus ergo cum
nollet vitare confortia unionem improbantium , in exfilium miſſus;
cum illo pariter alio etiam relegati monachi, qui Joſepho adhæle
cant ; quod fcilicet unionem fimiliter hactenus non acceptaſſent.
Sic enim poſt plura Pachymeres ibidem : Quosdam vero monachorum ,
qui ci adharcbant , alium alio exfulatum mifit , varie in Ægæi rele
gans infulas. At monachum Fafiten Jobum , Chabeam , qua arx eft
ad Sangarem amnem fita, fida ibi cuſtodia tenend ::m mifit.
Aucta hinc porro ſchiſmata Eccleſiæ adeo , ut quidam unitos,
unionem licet dicto faltem modo admittentes , anathemate damna
rent, Pachymeres Lib. VI. Cap. XVIII. Multis notum erat , non
deefle qui ita ſentirent, Es palam anathema dicerent ample&ten
tibus pacem . Erant hi ſupervacanee moroſi quidam , & delicatis
ſuperſtitiofi faſtidiis, qui cum & funditus ignorarent, & diſcero
non curarent res Ecclefia Latinorum ; ut videlicet cum ii olim in
dogmatibus myſteriisque precipuis vel omnibus intime conjuncti Gra .
cis fuiſſent , etfi neſcio quid deinde incidens, illud antique concora
diæ vinculum paulifper relaxaffe vifum effet: tamen etiam poftea
invio.
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 993
inviolata permanferit utraque confenfio in fide ac uſu capitalium
chriſtianiſmi facramentorum , ita ut neutrobi quidquam temere at
tentatum publico confiliofuerit circa ritum baptiſmatis, facerdotium ,
matrimonium , monafticum fatum , & reliqua myſteria, quibus una
catholica Ecclefia fuos alumnos iniiiare conſvevit; cum , inquam , bi
non magis horum quidquam qua in chriſtianorum jam olim repub
lica verſabantur notum haberent, quam fi quercei ſtipites, aut
lapidea moles effent, ea ipſa ignorantia in ſupercilioſum clati con
temtum cum Latinos ipfos impotentiſime averſabantur , tum noſtra
ipforum facra poft ſancitam pacem , quaſ admiffione confortioque
Latinorum profanata pollutaque, non verebantur ex fecrari , devovere
diris, & , quæ blafphema eorum voces, precipitiis, acfluviis, prærupto
rumque tesquis inviis montium abjicienda abolendaque, tanquam
wullum iam prifcæ religionis decus fervantia , dicere. Hec cum in
gravem ac perniciofamchriſtianæ fidei graſſari perturbationem Impe
rator cerneret , zelo pro indignitate rei aſſumto, omnes ad fe cum
epifcopos tum monachos convocat , 8g in his quosdam in parte ſchise
maticorum illuftres, data ipſis ad hoc ſecuritate. · Horum unus erat
Acacius Phrygianorum , alter ejus difcipulus Germanus, cumque his
alii quoque plurimi.
Inter plures vero alios qui tum unioni non affentiebantur,
erat Deſpotes Nichiforum Ducas, & Syntocrator Johannes Ducas de
Patra, qui omnes hinc tanquam pacis turbatores in litteris ad Johan .
nem XXI. ſcriptis tanquam a Becco ceterisque Orientalibus anathe
mate damnantur. Sic enim epiſtola hæc fynodica habet, Tom. XI.
Concil. Part. I. Colum . 1037 . Claritati veſtræ notum fieri volu .
mus per præſentes, quod nobis exiſtentibus in Concilio Conftantinopoli
tano congregatispro diſcutienda fcifura dudumfacta inter Ecclefiam
Latinam & græcam per illum qui unitati invidet , Es una cum ipfo
fancto Concilio deliberatione habita, omnes fchifmaticos, ac unionis
ecclefiaftica turbatores, qui probe & longe fub pertinacia fua ubicun
que exiſtunt, qui non recipiunt ſanctam Romanam Ecclefiam & ma
trem & caput omnium aliarum Ecclefiarum , & fidelitatis ortbodoxa
Ttt magic
 994 TRACT. XVII. UNIO A M. PALEOLOGO

í magiſtram , eo ipfius fummum Pontificem , primum paftorem omnium

Chriſtianorum , quocunque funguntur officio vel ordine, pontificali
dignitate, vel ſacerdotali, diaconali , ac omnes alios univerfaliter
fchifmaticos perturbatores, cujuscunque conditionis aut ftatus exiftant,
five de Impcriali , five de Senatus Confilio , aut alicujus alterius cono
ditionis, cum quibus & ipſum Nichiforum Ducam , qui nominatur
Defpotes, 8.Johannem Ducam de Patră , qui nominatur Syntocra.
tor , ficut fchifmaticos & perturbatoreshujusmodi Ecclefia unionis, Eg
perfecutores ipforum qui convenerunt ad hujusmodi ccclefsafticam
wnionem , & ficut illos qui dividuntur de populitate noftra, & de
noftraſocietate fugiunt, propter obedientiam , quam fecimus ad apofto
ticam fedem , excommunicavimus, anathematizavimus ; ipfosque
damnatos pronunciavimus & penitus reprobatos: in cujus rei teſti
monium bullam noftram cum noftra ſubſcriptione folita præfenti duxi.
mus apponendam . Datum Conftantinopoli apud fan &tam Sophiam ,
Anno Domini 1277 . Quanquam vero , Pachymeres verbis fupra
laudatis ex Lib. IV. Cap. XVI. ab Imperatore faltem ſcriptas haſce 1

litteras voluerit; ſatis tamen hinc liquet, plures tum ab unione fuiſte
averfos. Neque verbis faltem contenti , plurimos etiam vulgavere
libros, quibus unionem illam oppugnabant. Pachymeres Lib. VI.
Cap. XXIII. Cum enimquotidie acciperet Beccus nova adverſantium
fcripta, quibus invidioſe exaggerabant crimen admifforum in com .
munionem Latinorum , quod nihil minus quam nefariam apoftafiam
effe contendebant : id demonſtrare fe putantes certis, que allegabant,
Scripturarum teftimoniis ; adjungebantque, ipfos falfa ifta & per
verfa fecuritate, qua impio fa &to velut recto ET laudabili per erro
Tem deluſa conſcientie acquiefcebant, accendere in ſe iras, odiaque
aliorum propter cæcitatem animi, qua non cognitis , quibus impli
citi barerent malis, in iis fibi placerent. Cum bujus, inquam , fer
tentiæ libellos prodire, Spargique in vulgus plurimos cerneret, per
traéfus tandem ad fcribendum eft.
Cum itaque utcunque adeffent qui unionem improbarent,
in ipfos tandem cognatos ſæviit Imperator. PACHYMERES Lib. VI
Сар.
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 995

Cap. XXIV. Feris quibusdam ſenfibus per acerbas intemperies agri

animi debacchatus Princeps eft, omnes fufpe&tos habens, nefcio quam
obrem , nifi quod ut apparebat, aut videri valebat , de fe fuaqua
videlicet religione ſollicitus iniquiſimum ſecum agi querebatur, qui
etfi nibil ſudii ac contentionis omitteret in quærenda tenendaque
reéta divini cultus ac fana do £ trina via , fidem tamen pervertere per
fummam calumniam accufaretur. Et quæ porro verbis fupra lau
datis addit de ſuppliciis cognatorum Imperatoris. Ex iis qui hactenus
unioni adverſabantur , præcipui crant religioſi; qui hinc , cum
tanta mala paterentur qui unioni ſubſcribere detrectarent, ſolerter
inquirere coeperunt tempus quo mortem obiturus efſet Imperator;
tum ſcilicet liberandos eſſe a tyrannide ſperantes. Acrius inde ex
candeſcere Imperator , plures monachos graviſſimis fuppliciis affi
ccre . Pachymeres citato loco : Eadem bac afflatum atra rabie
Imperatoris mox in monachos odium erupit: non ca illis infenfi caufa
quod ecclefia rebelles ſchisma facerént, ſed quod dies ipfius nume
rarent , Er definerent tempora; morte ſcilicet ejus fe defun &turos
malis, quæ patiebantur, arbitrati. Hos ille acribus & ira flagran
ribus percellebat minis, quas ne ftatim in rem conferret, quadam
fuftinebat fama cura, ne videretur finecaufa idonea ſavire. Tamen
& bunc paulo poft refpectum elu &tatus Gala tioni quidem cruit oculos,
Meletio uero linguam abfcidit, exfilia decernebat mera , cum remit
tere ſe inclementiam volebat: itaque Lazarum Gorianitem , virum
venerabilem , iſta moderatio fervavit : cum enim mififfet qui eum
excæcarent, revocatis iis exterminare fatis habuit. At Macarium
nec ſuainnocentisſima fimplicitas, & c. Verba ſequentia jam ſupra
attulimus. Cum interea vero Beccus pro veritate dogmatis Lati
norum ſcripſiſſet; acrius inde inſurgere qui unioaem improbabant,
adeo ut coram Imperatore Beccum obinde accuſarent, ſed pro re
{ ponfionc fupplicia retulerunt. Pachyineres · Lib. VI. Cap. XXV .
Imperator ſumma perftitit conftantia in protegendo Becco, quem , us
dixi, publica palom quarela traducebant, quaſi fontem atque aucto
sem perturbationum præfentium ; idcirco quod band contentus uto
Tti 2
996 TRACT. ' XVIII, UNIO A M. PALEOLOGO
cunque tolerari uſurparique concordiam , contenderet inſuper demon
ſtrare, recte ſentire Latinos in dogmate de proceſſione Spiritus fanéti,
ac vix culpam corum levem agnofceret duntaxat in additione ad
Symbolum attentata . Hæc incredibiliter efferabant plerorumque
animos, opinioque multorum non inverifimilis fuit, fi ab bis Beccus
temperaffer, futurum fuiſſe ut fenfim fervor ſchiſmatis confenefce.
ret , & cuncta tempore ad tranquillitatem componerentur. Cum
igitur ex his fieret, ut quotidie fervidiores quidam zelo inconfulto
prorumperent ad negandam Imperátori obedientiam in iis qua ad
obfervandam pacem juxta pacta præfcribebat, iidemque Patriarcham
transfugii ad partes Latinorum criminarentur , & c. Verba re
liqua pariter ſupra vidimus.
Imo tandem conſanguinci Imperatoris, aliique aperta tandem
rebellione omnem denegarunt ipfi obinde obedientiam ; armisque
fumtis miſſis ab Imperatore copiis reſtiterunt. Synodo item con
gregata centum monachorum , octo Epiſcoporum & aliquot Abba.
tum , anathema in Nicolaum Papam , Imperatorem , & Beccum af
que in omnes ipfi adhærentes pronunciatum , iidemque tanquam
hæretici reprobati. • Epiſcopi item ipfis reſiſtentes pellime ab iis fu
ere habiti, ſic ut hinc jam impoſſibile videretur Imperatori unionem
ulterius promovere , ne fecus omni plane dominatu excideret,
miſſisque nunciis Romam idem Nicolao Papæ fingnificarit. Sic
enim SPONDANUS ad annum 1 279. num. I. Anno Chriſti 1279.
indictione VII. Venerunt a Palæologo Græcorum Imperatore Nuncii,
Nicolao pontificatum gratulaturi, per quos etiam id ipfum ofícii pre
Atitit Johannes Becius, Patriarcha Conſtantinopolitanus, Nicolaum ag
nofcens Paftorem Pafforum , omniumque Præfulem ſupereminentem
Prelatorem . Addidit Ogerius Protonotarius Imperatoris inftrućtionem ,
qua voluit ex parte Imperatoris Nicolao Pontifici fignificatum , backs
nus eundem Imperatorem pro viribus conatum effe omnes ad unionem
Ecclefiæ Romanæ reducere, verum plerosque eſuis propinquis & con
ſanguineis, nedum ex aliis, acriter reftitiſſe , adeo ut in apertam
rebellionem erupiffent, quos nec armis miſisque in eos exercitibus
Impe
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 997
Imperator cosapeſeerepotuiffet; quinimo.& T congregata quadam pſeu.
doſynodo centum feremonachorum , aliquotque Abbatum & o&to Epi.
fcoporum , anathema in ipfum Nicolaum Papam , nec non Imperato
rem & Patriarcham Conſtantinopolitanum , atque in omnes ipfis.ad
barentes pronunciale, elle tanquam hæreticos reprobaffe , at Epiſco
pos ipfis refiftentes peſſime habuiffe. Quare quod impoſſibilevideretur
Imperatori unionem ulterius promovere, rem fibi magna cautela agen
dum , ne etiam forte dominatum amitteret. Exſtant prædicta Epic
Atola e inſtructio in Regeſtro Vaticano Nicolai Papæ , quas etiam
Vaddingus defcripfit. Illud item certum , plures præcipuos Proces
res unionem non admittentes Trapezuntem profugiſſe, ibidemque
tum condidiſſe imperium Trapezuntinum , multis etiam Provinciis
in partes tractis : quod tam diu abhinc floruit , donec anno 1461 .
Trapezünte a Turcis expugnata, ultimus Imperator Trapezuntinus
David Comnenus cæderetur; de quo fuſe VADDINGUS in Annalibus
Minorum , Tom . II.
Imo tandem præter Imperatorem & Beccum , quosdamque
cum his aſſiduos, reliquos jam omnes plane tædebat initæ concor
diæ. Sic enim PachyMERES Lib. VI. Cap. XXX. Nimirum edo& ti
ad verum de rebus noſtris, & , quod res erat, fufpicati, iftam que
magnopere jactabatur pacem nihil demum aliud nifi fucum & ludi
brium effe:præter quippe Imperatorem folum e Patriarcham, quos
damque cum his aßiduos, ceteros plane omnes tadere concordia. Sed
neque reliqui tres Patriarchæ , Alexandrinus, Antiochenus, & Hie
roſolymitanus cum fuis Epiſcopis unioni illi aſſenſerant; quicquid
agebatur unionis , in Conftantinopolitana Ecclefia , Epiſcopisque
huic fubditis terminabatur. Quid ergo unio hæc Latinos juvaret,
quam plures, imo plurimi Orientales non admiſerant; quamque
qui probabant, ſollicitationibus, minis, fuppliciisque eo adactierant;
neque ut rem per fe bonam , ſed metu majorum malorum tanquam
minus malum eandem admiſerant; tandemque ipfius unionis tædio
capti erant :

Tit3 Et
998 Tract . XVIII, UNIO A M. PALÆOLOGO

Et hinc feptimo porro ipſe Michael Palæologus ob unionem

minus finceramm initam , malequę promotam a Martino Papa anno
1284. excommunicatione fuit damnatus. Verba anathematismi
refert EBERHARDUS Ratisbonenfis Ecclefiæ Archidiaconus in Annali
bus ſuis, Tom. I. antiquarum lectionum Canilii. Eademque bulla
habetur in Bullario Pontificum , Tom. I. editionis romanæ , anno
1617. P. 124. Sic vero habet : Martinus Epifcopus, fervus fervo
rum Dei , ad certitudinem præfentium , & memoriam futurorum ,
Michaelem Palæologum , qui Græcorum Imperator nominatur , tan
quam eorundem Græcorum antiquorum fchifmaticorum, & in antiquo
fchifmate conftitutorum , & per boc kareticorum , nec non & bære.
fis ipſorum ac ſebifmatis antiqui fautoren , de Fratrum noftrorum
confilio denunciamus preſente ac fidelium multitudine-copioſa, excom
municationis fententiam latam a canonc incurriffe, ac ipfius fore
ſententia vinculo innodatum , & c. Idem præſentibus Legatis Impe
ratoris a Martino factum fuiffe refert hisce PACHYMERES Lib . VI.
Cap. XXX. Contigit autem tunc apud Prufam Imperatorem como
morari, afferri nuncium de ftatu rerum fuarum apud Papam . Mar.
tinus hic erat , qui Nicolao fuccefferat. Ad hunc maturaverat mit
tere Heracleenfem Epifcopum Leonem , & Nicænum Theopbanen . De
rum'hi appulfi quo mittebantur , baud ſecundum exſpectationem ipfo
rum iftic funt excepti; quin omnia potius ſperatis exporti contraria.
Nimirum edo&ti ad verum Latini de rebus noftris, & , quod res erat,
fufpicati , iftam , qua magnopere jatlabatur, pacem nibil demum
aliud nifi fucum & ludibrium effe: præter quippe Imperatorem
folum, & Patriarcham , quosdamque cum his affiduos , ceteros plane
omnes tædere concordia. Infuper etiam illas ab Imperatore ad fidem
pacis fincere initæ faciendam affe&tatas pænarum ab Ecclefiæ man
ſuetudine alienarum atrocitates improbantes, frigide Legatos ac com
temtim habuere, nec cos, niſ fero, vix tandem & agre'ad Papama
introduxerunt. Eo demum fucceffu legationis, ut Imperator cum
ſuis, tanquam illufores ES oftentationibus fuppliciorum ad fimulan
dam , quam inierant, concordiam abuſ, anathemati ſubjicerentur.
Quo.
 PROMOTA LATINOS KON JUVAT. 999
Quo fa&to Legatos, nulla dignatos benevolentia aut honoris fignifica +

tione dimiferunt. Qua fronte ergo Latini unionem nobis objiciunt,

quam lata in Imperatorem ceterosque Græcos excommunicatione
ipfe Papa decrevit nullam fuiſſe ? Certe non meminiſſe oportet hus
jus excommunicationis illos, qui Latinorum unionem illam a Mi
chaële tentatam nobis objiciunt. Secus utique pudorefuiſſent per
fuſi adducere pro ſua ſententia unionem , quam vanam , quam ore
non corde profeſſam fuiſſe Græcos ipſe tandem decrevit Papa.
Hinc & alii Latinorum abhinc nullo loco unionem illam ha
buerunt. Innocentius VI. utique Epiſt. ad Cantacuzenum Impera. -
torem apud Bzovium ad annum 1353. num . XXIV . Innotuit nobis
defiderii fervor, & affectionis patuit plenitudo, quibus mens tua
indefinenter exæſtuat, ut inveterati fchifmatis purgata rubigino
crrorum tenebris effugatis, ad unitatem fancta Romana ac univer .
ſalis Ecclefia, & agnitionem catbolicæ fidei, quam Ecclefia ipfa veri.
tatismagiftra, & nefciafalfitatis tenet, docet, & prædicat, quam .
que redemtor omnium Chriſtus, qui auctor eft ejus, dividi non pas
titur, una cum populo tibi fubdito revertaris; ficque tibi & ci ſao
lubriter confulens, ducatum præbeas adfalutem . Ex quo magnificavit
anima noftra utique Dominum , ego in Deo falutari noftro Spiritus
nofter in eo potius exultavit , quo veriſimiliter credimus , o in co,
quod parietem utrumque connexuit , confidimus amplius & fperamus,
quod unionis utriusque Ecclefia , latina ſcilicet & græcæ negotium,
in cujus proſecutione multorum Prædecefforum noftrorum pia ſtudia
quam maxime laborarunt, ad optatæ confummationis exitum perdu
cetur. Sicque temporibus noftris dominicus grex, præftante illo qui
cum nobis pafcendum regendumque commifit, antiqui boftis ſuperatis 1

fraudibus, uno ſolum Paftore paſcetur, uno tantummodo quiefcet

ovili. Si ergo multi quidem ante Innocentium VI. Papæ pro
unione Eccleſiarum laborarunt; ipſius tamen faltem Innocentii VI.
fpes erat, ut conſummatum exitum unio illa fortiretur: (hic enim
fenfus erat Innocentii) patet utique , nullo loco habuiſſe eundem In
goccntium unionem illam a Michaele tentatam . Papa item Euge.
nius
1000 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

nius IV . in decreto Synodi Florentinx, Tom. XIII. Concil. Colum . 512.

Ecce occidentales, orientalesque Patres, poft longifimum difſenfonis
atque diſcordia tempus, le maris terre periculis exponentes,
omnibusque ſuperatis laboribus ad boc facrum æcumenicum Concilium
deſiderio ſacratiſſima unionis & antique caritatis reintegrande gra
tia lati alacresque convenerunt, is intentione ſua nequaquam
fruſtratiſunt ! Magnum fiquidem divinumque munus nobisDeus
largitus eft; oculis videmus, quod ante nos multi, cum valde che
pierint, afpicere nequiverunt. Și unionem hactenus Eccleſiarum
nemo unquam viderat, licet maxime deſiderarit: patet utique, ne
que Gregorium X. aut Johannem XXI. vel Nicolaum III. tandem
unionem Eccleſiarum vidiſſe. Nullo ergo pariter loco Eugenius IV ,
unionem habuit a Michaệle Palæologo tentatamn . Bessarion item in
Oratione Seſſione I. Concil. Florentini habita : Nam quod Ecclefia
membra tanto jam tempore a ſe invicem difiuncta, ut ne convenire
quidem ullomodo vellent, fed vel ipfam fere vocem conveniendi mo
Teſte ferrent, ac in co , quod fibi noxium crat, libenter perfifterent,
nunc tanto utrinque animi ardore, pofthabitis multis, qua impedi
mento erant , illud unum enitantur quod tendit ad conciliandam
pacem ; qua ratione hoc non afcribat quiſpiam divinæ virtuti , et
proinde certifſimum bonorum omnium indicium exiftimet? Si vero
hactenus ad tempora Synodi Florentina Orientales noluere ullo mo
do cum Latinis convenire; patet utique , nihil foxdæ unionis fuble
cutum fuiffe fub Gregorio, Johanne, Nicolao memoratis. Et inter

alios Nicolaus V. Epiſt. ad Conftantinum Imperatorem inter Arcudit

opera aurea theologica quæ vocat , p. 693. Ecce jam fere quin
genti anni tranfiere, ex quo Satan , princeps & auctor omnium pec
catorum , & maxime fchifmatis & diviſiónis inductor, ab obedientia
Romani pontificis, qui Petri ſucceſſor eft, & Jefu Chrifti Domini
noftri vicarius, Conftantinopolitanam ſeduxit Ecclefiam . Infiniti
tractatus intervenere, plurima ſunt celebrata Concilia, innumerabia
les Legati hanc in rem deſtinati, ut tari atrox vulnus in Dei Ecclefia
ſanaretur. Noviſſime autem , Deo ita providente, in Ferrarienfi &
Flo
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. IOOL

Florentino Concilio ETC. “ Si ergo tractatus ſaltem & Concilia inter

venerunt ad tollendam ſchisma usque ad tempora Concilii Floren
tini : utique hinc liquet, folidam Ecclefiarum unionem hactenus
non intervenifle.
Sed & octavo , mortuo faltem abhinc Imperatore Michaele,
unionis illius promotore, ab omuibus utique , five qui hactenus
unioni invite ſubſcripſerant, five qui eidem affentire detrectarant;
unio eadem unanimi confenfu fuit rejecta, damnata. Statim enim
;
tumultuati contra ceteros unitos , qui unionein non admiſerant.
GREGORAS Lib. VI. fub initium : Cum autem Andronicus in Imperio
patri fuccefilet, magno tumultu plena erant omnia. Hinc enim
bellum Ecclefiafticum ab adverfa fa &tione renovabatur, Imperatoris
obitu occafione data. Filius item Andronicus Palæologus edicto evul
gato, ab exfilio revocat ob unionem damnatam profcriptos, unionem .
que tollendam rurfum ſignificat: quippe qui vivo patre diffimularat
faltem placere fibi quæ agerentur. Sic enim poft aliqua Gregoras :
Ipfe Bizantium rediit, juftisque (patris) pera &tis, in componendo
Ecclefia ftatu ante omnia elaboravit ; quod confilium patre ſuperſtite
ſedulo diffimulatum per occaſionem protulit , Se quis effet oftendit.
Proinde caduceatoribus & cdictis qualibet miffis Ecclefia correctionem
nunciabat, & qui Ecclefia ftudio exſulabant, aut male trattatifuerant,
eos revocabat. Beccus etiam tum ſcripto edito erraſſe fe confeffus
eft, veniaque rogata , ſponte Patriarchali dignitati renunciavit. Sed
de hoc jam fupra ad Reſponſ. I. In Panachrati ergo monaſterio ſe 1

concludit Beccus, veritus ne fub hæc a quibusdam diſcerperetur. la

ejus locum ftatim denuo ſuffectus Joſephus. Sic enim Gregoras
pergit: Interea Beccus ſede clam relicta fecedit, ſeque in Panachrati
monafterio concludit, veritus'ne in bac fubita mutatione a nonnullis
difcerperetur. In ejus vero locum fatim fuffectus eft Foſephus, qué
loco illi cefferat, morbo & fenio confe&tus, & morti proximus,
Cum vero Beccus abhinc in exfilium mitteretur, quod quidem
poft Joſephum Patriarcha Gregorius Cyprius æmulatione accenfus
son parum promoverat; Beccus injuria tanta pati ſe clamans, ab
VY omni
 1002 Tract. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

omnibusque derelictus, ad judicium publicum provocavit; fic aut

judices fperans facundia ſua mitigaturum , aut quam immifericordes
fuerint, oftenfurum. Hoc comperto -Imperator , ne Beccus talia
pati injuria videretur, conſilio habito Procerum & clericorum Con
cilium fieri voluit, in quo Becci caufa agitetur. Gregoras citato loco.
Concilium ergo agitur, Patriarcbê Conſtantinopolitani Gregorii,
Patriarcba Alexandrini Athanafii, omnium clericorum, Epiſcoporum
Ej plurimorum Monachorum , & exſecularibus Virorum præcipuorum.
Diſputeturi adverſus Beccum erant Gregorius Patriarcba , & Me
zalo magnus Logetbeta. Rogati crgo primum Archidiaconi bini Becci
1

propugnatores : quid crederent ? Refpondent, docere Spiritus S. 4

Filio proceffionem non repugnare Symbolo; ſcripturam docere, quod
* Filio effundatur, detur ; magnum Damafcenum dicere : Patrem
efje produ &torem Spiritus per Filium . Dum itaque, addunt, caufa &ta
productor idem : caufam utique Spiritus S. Patrem efle per Filium ;
non tamen quod dum Spiritus S. & Patre procedit, fimul Filius fit 专

cauſa Spiritus S. Verum nihil unquam hoc ipſo abſurdius Archi 1

diaconi afferere potuerunt. Si enim Spiritus S. a Filio procedit,

five productus eſt; Filius utique productor SpiritusS. At vel ſe
cundum ipſos cauſa & productor idem erat : fi ergo Filius pro
ductor; cauſa etiam erit Spiritus S. Quomodo ergo denuo Filium
cauſam Spiritus S. eſſe negabant?
Hinc itaque inſtabat magnus Logotheta: Omnino ipfos facere
Filium caufam Spiritus fancti , dum ajunt, Patrem effe caufam Spi
ritus S. perFilium ; (voce enim per productorem fignificare volebant)
Cui illi plura,quidem abſurda ex dogmatibus fidei elici poffe; attamen
damnatis abſurdis veritatem dogmatum defendi. Siccine vero fatis
fit objectioni Logothetæ ? oftendendum utique erat , nihil abſurdi
ex ipſoruin dogmate fequi : falfo enim perhibebant, ex aliis fidei ar
1
ticulis, abfurdi quidpiamelici pofle. MOSCHAMPAR ad hæc negavit,
verba illa effe Damaſceni; ſed contradixit ei magnus Logotheta, qui
rurfum converſus ad Archidiaconos fic inftat: SiPater eft caufa per
Filium Spiritus S. ( co ſcilicet ſenſu quo diſſentientes dicta ratione
hoc
 PROMOTA LATINOS NON JOVAT. 1003
hoc accipiebant) Pater alio modo caufà effet Spiritus S. alio modo
Filius; quod impoffibile. Ad hæc Archidiaconi huic argumento im
pares ſola Damaſceni verba : Patrem per Filium produktorem Spie
ritus ſancti effe ingeminant; diſputari fic non adverſus ipſos, fed
adverſus Damaſcenum . Regerit Patriarcha Gregorius ; ſæpius etiam
in Scriptura occurri, quæ quidem dura videantur; ſed tamen com
modam ſententiam admittant, Pari ratione fe habere verba illa
Damaſceni; mala vero ratione ipſos eadem eo trahi ut oftendant,
procedere Spiritum ſanctum a Filio ; ſubinde etiain obſcurius quic.
quam a Doctoribus dici ; ut ergo huc ſenſum Damafceni eſle pro
bent, aliorum Patrum verba proferant. Cui Archidiaconi : nullum
alium fenfum verba Damaſceni admittere niſi quem ipfo dederint,
Equidem quis genuinus Damaſceni ſenſus fit, alio Tractatu vidimus,
Patriarcha ad hæc: ſenſum effe: ex Patre Spiritum S. procedere.
Cui Archidiaconi. Recipimus hæc. Inſtat Logotheta: Qui ergo nobis
illa objicitis ? Dum ergo jure illis hæc objiceret Logotheta: (plane
enim non ſepuitur: Spiritus S. ex Patre procedit, ergo etiam a Fi
lio) Beccus ad hæc : An non Gregorius Nyſſenus pariter docet , ex
Patre per Filium produci Spiritum ſanctum ? An non lumen per ra.
dium ex fole exoritur , nec tamen radius, fed fol caufa luminis eft ?
Cumque hæc accepiſſent qui Patriarchæ Gregorio aderant tan
quam diſtantias intelligeret Beccus, ita ut nato Filio, intercedente
tempore Spiritus S. ex Filio procederet, oftendit Beccus : nulla
quidem tempora ibi intercedere, ſed tamen ratione conceptionis no.
1 Ntræ mentalis, ut inquit NYSSENUS, Filium ex Patre continenter ge.
1 nerari, Spiritum S. ex Patre per Filium produci. Hæc quidem
male Beccus pro defenſione Archidiaconorum . Quærebatur enim :
an Pater fit caufa per Filium , eo quidem in ſenſu, ut eo ipfo indi
cetur, pariter Filium eſſe productorem Spiritus S. At fenfu Nyſſeni
faltem : Spiritum S. generato Filio a Patre procedere, non vero
quod fimul ex Filio procedat SpiritusS.
Dum fic Beccus defendit Archidiaconos, proclamat e lecto äger
1 Patriarcha Alexandriaus: Es que profers, Berce, nova funt ; talia
VY Patres
 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO
1004
Patres non docuerunt. Scilicet quod dum dicitur , ex Patre per Fi
lium ; intelligatur fimul, Spiritum S. ex Filio procedere. Eum
enim in ſenſum illa diſputabat cum Archidiaconis Beccus : alias enim
omnino docueré Patres, Spiritum S. a Patre poft Filium , five ge
1
nerato Filio produci. Abhinc ergo Patriarcha Alexandriaus pacem
eſſe ſequendam oftendit ; neque circa non neceffaria lites effe mo
yendas. Idem urget Imperator. Interrupit Patriarcha Gregorius: i
Vos dicitis ex 85 per in tulibus idem valere. Juxta vos ergo dum
Nyllenus dicit: Spiritus S. eſt per cum qui continenter ex primo ;
Spiritus S. eft ex eo , nempe Filio , qui continenter.cx primo; quod
tamen non vultis modo dicere. Hiſce ergo moti qui Beccum feque.
bantur , confeſli ſunt , fe errare , rogantes tamen ne omnimode reli
qui ipſos exſecrarentur, profanosque haberent. Æque & ex ceteris 1

efle qui plurimum peccarint. Beccus vero videns res non proce
dere ad vota : Facite , inquit , quod vultis, acquieſco vobis, elimine
mus illa : per Filium , damnemus traditum licet. Condemnar a Deo
cum vobis . Quodfi vero non poteftis illa : per Filium , damnare,
utpote traditum a Patribus; cur qui idem dixi & docui, a vobis
judicor, aut illud condemnare compellor? Vane quidem hæc Beccus:
non enim accufabatur quod dixiſſet, Spiritum S. a Patre per Filium
procedere ; ſed quod illud , per Filium fic acceptaſſet, tanquam
fimul eo etiam a Filio procedere Spiritus S. fignificaretur. Et hoc
inde Becci ſenſu acceptam illam propofitionem negabat hæc fynodus,
volebatque eandem ab omnibus negari; de cetero omnino cum Pa.
tribus & ecumenica VII. Synodo concedens, Spiritum S. ſuo ſenſu
ex Patre per Filium procedere. Patriarcha tandem in Beccum plu
ribus invectus; qui inde pariter ira accenſus Patriarcham laceſſivit,
& ad Imperatorem converfus dixit : Si ille Patriarchatu non cefferit,
nunquam Ecclefia turbinem tranquillatum iri. Et ſic in lites tan .
demi Synodi hujus convents primus deſiit. Refert hæc fuſe Pa
CHYMERES Lib. VII. apud Leonem Allatium Lib. II. conſenſus Ecclo
fiarum perpetui, Cap. II. num . XI. verba enim ob prolixitatem ad
fcribere fuperſedenius.
Quo
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 1005
Quomodo item in Synodo hac Becco obftiterint Patriarcha, &
magnus Logotheta , adeo ut inferior iis fuerit Beccus , refert &
GREGORAS Lib . VI. Sic enim ibidem : Quo facto cum Beccus in me
dium prodiiſet, atque omnia eloquentiæ vi permifcerct, ea, quæ
Sani dogmatis defenſores objiciebant, retexeret, fortaffe mendacium
veritatem viciffet, sie curioſitas virtutem ſuperaffet, nifi Gregorius
Patriarcha , Muzalo magnus Logotbeta do&trine copia , & ſacra
Scripture fententiis reftitiſſent, & ingentem illam exitiofa lingua
tempeftatem ſedaſſent. Erat vero is Muzalo velut Imperii particeps,
atque in imperatoriis atque publicis negotiis verfabatur, & maximo
in honore ab Andronico ob eruditionem & fenectutem , & longum ac
varium rerum uſum cum prudentia conjunctum babebatur. Quibus
de caufis eximius ei ſoli e veteribus, qui eodem munerefuncti erant,
.
hic honor eft habitus, ut calyptram in capite panno, purpura ET au
ro intertexto - circumdatam geſtaret, quatenus furfum vergit , ET
ad pyramidem fuperficies funditur: in hoc uno ab Imperatorum li
beris differentem , quod non etiam inferiorem & cavam ſuperficiem
babebat circulis auratis variatam , Ted prorfus levem .
Dehinc in eadem Synodo tomum contra Beccum Patriarcha
conſcripſit. Sic enim PACHYMERE3 Lib. VIII. apud Leonem Alla
tium citato loco : Proptereaque caput admittentes, & tanquam
fan &ti dictum ( Damaſceni ſcilicet, quo dixerat, Spiritus fancti Pa
trem productorem eſſe per Filium) conſervantes, medicinam fecum
dum certitudinem dogmatis conquirebunt, & tomum confcribere, ET
pietatem fcripto mandare determinarunt. Cum vero Patriarcha fa
piens exiſtimatione omnium baberetur Elle re effet, tomi fcriptionem
illi commendarunt, columnam pietatis, ut ipfi opinabantur, necOnnon
us
corum , qui ab errore refipuerant, teſtem pofteris futuram .
ſubiens Patriarcha robuftum tomum componit. In hoc ergo toino
poſita fuit primo confeſſio fidei, in qua quam maxime demonſtra
tum , Spiritum S. procedere a folo Patre. Secuta damnatio unionis
Lugdunenſis . Hanc excepit relatio actorum Synodi illius habitæ
contra Beccum ; quod item Beccus erraſſe ſe confeſſus depofitioni
vvv 3 ſuz
1006 TRACY , XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO

fuæ acquieverit. Tandem ſubjecta ſententia condemnationis Becci

ejusque complicum , cum iterata deteſtatione unionis a Michaele
Imperatore tentatæ . Subſcripſere huic tomo, præter Imperatorem ,
Patriarcham , XLII. Epiſcopi, XXVIII. Clerici. Sic enim SPONDANUS
ad annum 128 3. num. X. Communicavit nobis do&tiffimus Pater
Jacobus Sirmondus, S. I. nunc Regi Chriſtianiffimg a confeffionibus,
Synodum predi£ta occafione babitam fub Andronico PalæologoImpera
torc, & Gregorio Patriarcba contra eundem Johannem Beccum , ejus.
que focios Conftantinum Meliteniotem , & Georgirm Metochitam , qui
Latinorum dogma de proceffione Spiritus S.profitebantur, & ab annis
octo , ut Synodi verba innuunt, in eo docendo perfeverabant, videli.
get a tempore Concilii generalis Lugdunenfis celebrati anno Domini
1274. Poft præfationem ponitur confeffio fidei , in qua potiffimum
inculcatur opinio Græcorum de proceſſioneSpiritusS. ET in fine rejicitur
pax codem Concilio Lugdunenſi facła. Narrat deinde, Johannem Bec
cum ea de cauſa damnatum antea fuiffe in qusdam ipſorum Græcorum
Synodo, cui cum Patriarcha Conſtantinopolitano aderat etiam Alexan
drinus, libellumque refpifcentiæ obtuliffe, quo acquiefcebat damna.
tioni e depoſitioni fuæ, fed poftea itcrum adpriſtinam fententiam
rediiffe. Tum fequitur ſententia condemnationis triumfupra di&to
rum , & refutatio fingulorum capitum doctrine illorum de Spiritu
S. cum iterata deteftatione facte unionis, quam melaruévnu ósxo
vouías, esgøveju rohejíar vocant. Adduntur in fine ſubſcriptiones.
Primo Imperatoris rubris litteris : Andronicus in Deo fidelis Barineus
& Imperator, Ducas Angelus Comnonus Paleologus. Deinde : Gre
gorius mifericordia Dei Archiepiſcopus Conftantinopolis Nova Roma,
æcumenicus Patriarcba. Jobannes, bumilii Epiſcopus Ephefiorun
Metropolis &c. Subſcribunt EpifcopiXLII. officia EcclefiafticaXXVIII.
Quo autem loco habita fit hæc Synodus, neque ex titulo, quimagna
ex parte obliteratus eft, neque ex fine deprehendi poteft. Quod tamen
exfupra di &tis conftet, celebratam effefub initia Andronici, putamur
in ipfa Conftantinopoli contigiffe.
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 1007
De ipfa etiam hac Synodo hæc habet NICEPHORUS Calliftus,
hujus ætatis Scriptor, in præfatione hiſtoriæ ſuæ ad Iimperatorem
Andronicum Palæologum , ante finem , Tom . I. p. 22. editionis
Pariſienſis , Anno 1630 . Tu vero quid ? Annon eundem cum illo
curſum de connaturali Spiritu tenuifti? Namque Concilio coacto non
equidem vernaculorum quorundam, fed Ecclefiæ primogenitorum no
ftratium veluti quidam novus Abraham beatam rurſus bofpitio exces
piffi Trinitatem , & phalanges eorum , qui e lingua laborarunt, die
ſturbans, proceffionem , unde ca proveniat, liquido declaraſti; ex folo
videlicet Patre: unde etiam exiſtentiam ſuam inexcogitabili modo,
vero tamen ut genitus babet Filius.
Synodo abſoluta miſere a ceteris habiti qui tempore Michaelis
unioni ſubſcripſerant, utut aperte eam denuo damnarent, utut pec
caffe fe faterentur. Omnes enim hi Metropolita , Epiſcopi & Sa.
# cerdotes in templum congregati, fupplices licet & miſericordiam im .
plorantes, temporumque præcedentium exempla oftendentes , a mu
neribus fuis exauthorantur. Tandemque poft multa indigna , vi
expelluntur templo ; quanquam & hi ipfi deinde furoris ſuimeritas
pænas dederunt, oinnesque denuo ſedibus fuis rurſum pulfi. Sic
enim GREGORAS Lib . VI. Nam poft Atramyttenum illud rixoforum
librorum incendium , omnes ii , qui ftudium religionis fimulabant,
metropoles & ceteras dignitates, partim jam partiti, partim partis
turi, abrogationemPontificum & clericorum omnium , qui Michaels
Imperatori aſſenfi fuiffent, univerſum inclementer decreverunt, for.
tuna non moderati nec humaniter uſ. Nam cum plerique ex circum
foranes & male educata & contumaci turba eflent , quibus paulo
ante ne vultum quidem Imperatoris intueri licuiſſet, nunc vero be
nigniſime ab illo accepti effent, ſua conditionis obliti funt, ab ebriis
nibil differentes. Nam poteſtate ab Imperatore accepta : quippe eis
propter ardentem unienda Ecclefiæ cupiditatem nihil non concederet ;
planefecuri jam eos omnes contra quos infame illud fuffragium laturi
crant, veluti oves in magnum Blacbernium templum congregarunt ;
qui cum fupplicibus & verbis & geftis commiferationem clicere Stude.
rent,
1008 TRACT, XVIII. UNIO Á M. PALEOLOGO

rent, & fimilia veterum humanitatis exempla cum alia, tum dupli.
cis illius iconomachie proferrent, quod illi cum gravius deliquiffent,
bumanos cos experti effent, qui orthodoxam fententiam defendiffent,
&fuum quique locum retinuiffent: ab immanitate decretiſui non re
cedendum ftatuerunt ; fed omnem clementiam , omnem mifericordian
improbitatis flu &tus in maris Atlantici fundum dejecerunt. Tanta
invidia in facro illo cætu , tantaque acerbitas initio ftatim præclara.
illius concordia graffabatur. Quis autcm adeo durus eft & animo
adamantino , ut contumeliam illam &5° maximam inbumanitatem .
referre queat qua contra miſeros Epifcopos & Sacerdotes uſi ſunt ?
Nam poſt verborum convitia , præfdes inferioribus imperabant, ut
direptos illis pilcos bumi abjicerent, ter acclamantes : Indignus eft.
Aliis vero aliorum veftes exuere, casque a fimbria inverfas ad caput
applicare, atque iterum ter acclamare juberent: Indignus eft. De
inde alapis impactis, tanquam ficarios vi extrudere facro loco. At bu
manus Jefus & Servator nofter etiam latronem admifit, & prodito
ris pænitentiam , modo ipſe voluiſſet, deſideravit & exſpectavit,
Proinde ſero illi quidem , ſed juſtas tamen pænas luerunt. Neque
enim novorum iſtorum legislatorum ullus in ſua dignitate deceffit, fed
turpiſimeſuis fedibus pulf, ut poftea dicemus, præ animi agritudine
vitam cruperunt.
De cetero præter tomum memoratum in Bibliotheca Vien
nenfi habentur GREGORII Cyprii ſermones contra blaſphemias Becci.
Contra Latinos tum pariter fcripfit GREGORIUS Mof bampar Magna
Eccleſiæ . Chartophylax , teſte Becco apud LEONEM Allatium Lib. IL
perpetui conſenſus Eccleſiarum , Cap. XV. num. XIII: Tandem &
CONSTANTINUS magnus Acropolita plures de proceſſione Spiritus S.
contra Latinos edidit Tractatus, apud eundem Allatium citato loco,
num. XIV . Sic ergo libertati redditi Orientales , præter Beccum &
complices duos , omnes unanimi conſenſu unionem Eccleſiarum a
Michaële Palæologo tentatam oppugnarunt, damnarunt; certiſſimo
utique argumento , quod inviti hactenus eandem admiſerint, inſtance
* urgente Imperatore. Talisne ergo unio cauſam Latinorum juvaret?
Nong
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT . 1009
/

Nono tandem quod Concilium Lugdunenfe attinet, quomodo,

quæío, univerſale hoc Concilium audiret, cui neque ipíi Patriarchæ
orientales, aut eorum Legati interfuerunt? Hinc BARLAAM Abbas,
referente Benedicto XII. Epiſtola ad Robertum Siciliæ Regem,
apud LEONem Allatium Lib.II. Cap. XVI. Conſenſus perpetui Eccle
ſiarum , num. II. Si autem aliquis dicat, quia factum eſt de iftis
generalc Concilium in Lugdunenfi, in quo fuerunt & Græci; fciat
1 quod nemo poterit humiliare populum Græcorum , ut recipiant illud
Concilium fine alio Concilio. Quare ? Quia illi Græci, qui 'inter
fuerunt ifti Concilio, non fuerunt miji neque a Patriarchis quatuor
#
qui gubernant Ecclefiam orientalem , rueque in populo, fed a ſolo Im
peratore, qui conatus fuitfucere unionem vobiſcum ex vi, 3 1191 vo
luntarie. Legati ergo Imperatoris Michaëlis Synodo illi interfuere,
qui quomodo ad id humanis faltem rationibus motus fuerit, ſupra
fuſe vidimus , ut ejus conſenſus plane hic aullius ſit momenti. Nam
* quod aliqui Latinorum fupra addebant, ipfum Imperatorem Synodo
+
illi interfuifle , veritati nequaquam eſt confonum ; quos hinc vel
ipſe VADDINGUS in Annalibus Minorum , Tom . II. refutat. Sed
neque Germanus Patriarcha Conſtantinopolitanus Synodo illi inter
fuit, fed alius quidam Germanus Imperatoris Michaelis confangui
neus & magiſter ; qui licet olim pariter in Patriarchali folio annun
unum ſediſſet, inodo tamen in Concilio Lugdunenfi non ab Eccle
fia , fed ab Imperatore miſſus uniuni illi Ecclefiaruni nomine Impe
ratoris conſenſit. Aderant porro Legati Epiſcoporum cum litteris
ab iisdem feriptis, five vero ab iisdem Epifcopis milli, five ab Im
peratore ſaltem fubornati. Exſtat enim inter acta Concilii Lugdu,
nenſis Epiſtola Epiſcoporum orientaliuin , qua proficentur, agnoſcere
ſe primatum Papæ , redire ad unionem , Tuffecturos Joſepho Patria
archam huic non adverſuin . At eadem Epiſtola pariter ſcripta no .
mine omnium clericorum magnæ Ecclefiæ , ut cuique evolventi li 1

quiet. At clerici tum nondum unioni conſenſerant ubi Legati ad

Conciliun proficiſcebantur , tefte PACÀYMERE Lib. V. Cap . XVII.
& XVIII. Si ergo ratione clericorum mendaci les lo conſcripta erat
Xxx Epiſto
 ΙοΙο Tract. XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

Epiſtola illa, quæ fides danda erat integræ illi Epiſtolæ ratione Epi
ſcoporum , aut horum Legatis ?
Porro Epiſtola illa inter cetera habet : Sed à Deo coronati Im
peratoris diligentia vicit in finem : & habet omnes jam concordes ad
unicam hanc unionem per quam apoftolicæ ſedi antiqua Romê ab an
tiquiſſimis attributos primatus attribuere affentimur. At hæc denuo
omnia conficta: præter Epiſcopos enim , ut dictum, reliqui plane
non conſenſerant; prout & ſupra vidimus, quantum abhinc ſemper
pro unione porro promovenda laborarit Imperator , quantum item
abhinc ab eadem plurimi Orientales abhorruerint. Sveta item hæc
ars erat Imperatoris , fictis Epiſcoporum litteris Latinos decipere, uti
etiam ſupra vidimus circa Litteras ad Johannem XXI. ſcriptas.
Fictum tandem facramentum quod Epiſcoporum Legatus
fecundum eorum mandatum legitur in eodem Concilio præftitiffe.
Sic vero illud habet Tom. XI. Concil. Part. I. Colum. 971. Ego N.
nuncius habens ab eisdem fuficiens ad infrafcriptum mandatum, om
ne ſchiſma prorſus abjuro, & fubfcriptam fidei veritatem , prout
plene lefta eft, & fideliter expofira a me , Dei & Domini noftri no.
mine veram ſanctam catholicam fidem effe cognoſco, cam accepto, este
corde ore confitcor, ipfamque prout tenet , & fideliter docet Es
prædicat fancta Romana Ecclefia , inviolabiliter fervaturum , & in
ea omni tempore perſeveraturum , nec ab ea ullo unquam tempore
receffurum , vel quoquoniudo deviaturum , nec difcrepaturum pro
mitto . Primatum quoque ipfius SS. Romanæ Ecclefiæ, prout in pre
miſaſerie continetur, ad ipſius Ecclefiæ obedientiam ſpontaneus ve
niens, fateor, recognoſco, accepto & Sponte ſuſcipio. Et ipſe omnia
præmiſſa , tam circa fidei veritatem , quam circa ejusdem Ecclefie
Romana primatum & Epiſcoporum recognitionemt, diceptionem ,
ſufceptionem , obfervantiam ac perſeverantiam fervaturum , præſtito
corporaliter juramento promitto ET confirmo. Sic Deus ipſum adju
vet, hæc fancta Evangelia. Scriniarius, Sacriſta, Chartophylax,
& magnus Scevophylax ſanctiſſimi cius qui in Conſtantinopoli eft
Patriarchatus, bannes Lector. In hoc utique juramento ex man .
dato
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. IOII

E.
dato Epifcoporum approbatur ipfa fides Latinorum , adeoque &
proceffio Spiritus S. a Filio, At Epiſcopi licet hactenus unionem
probarent, femper tamen fimul fatebantur , Latinos in fide errare,
neque' de dogmate illo Latinorum audire volebant. Quicquid unio.
nis initum erat, cernebat faltem primatum , appellationem , & com
memorationem Papæ , uti ſupra fuſe oſtenſum . Quomodo ergo
tale juramentum ex mandato Epiſcoporum fuiſſet præſitum ? Jura
mcntum illud
porro habebat : Sic Deus ipſum adjuvet. Si jurainen
tum illud nomine Epiſcoporum eſſet præftitum , loco horum dici
debuiſſet : Sic Deus ipfos adjuvet. Rurſum habebat : Dei & Do
mini noftri nomine. At Legatus nequaquam Dei nomine ac vice
obedientiam Romanæ fedi polliceri poterat. Hinc ipfe Jeſuita GA
BRIEL Coffartius, qui una cum Jeſuita Philippo Labbe Pariſiis anno
1671. Conciliorum Tomos edidit, ibidem addit : Iisdem conceptum
ef verbis, quibus Iinperatoris ipfius Sacramentum antea editum : ex
quo aliquot vocum lacunam hic ſupplevimus. Quid vero ſi deſcriptum
eft his ſacramentum Imperatorium -pro Epifcopali? Nam dicere de
buifſet Epifcoporum nuncius: Epiſcoporum nomine ; uti dixit Cafareus :
Innomine di&ti Domini mei, quæ voces hic corruptæ ſunt, & in has
mutata : Dci e Domini noftri nomine. Neque enim ille hanc fidem
Dei nomine acceptabat , aut Dei nomine ac vice promittebat obedien
tiam Romance Ecclefie primatui. Deinde quid aliud fub fine loquun
tur hæ voces : Sic Deus ipfum adjuvet ? Quod autem eft fupra : Et
ipſe omnia præmiſſa is c. illud eſt quod in Sacramento Imperatoris
legitur : Et ipſum omnia præmiſſa & c.
Poteranttamen Epiſcopi litteras pares pro unione fcripGſſe, po
terant eum in finem Legatos miſille: tum enim jam unioni aſſenſc.
rant. Sed quid hæc unio ad Lugdunenſis Concilii univerſalitatem
probandam ? Unionein cuin Latinis probarant Epiſcopi, verum non
tanquam per fe bonam : fatebantur enim , ſe in fide errantibus con
juuctos elle, fed faltem tanquam minus malun reſpectu majorum
malorum ; dum fecus atrocia bella , cædes , vaftationes Orienti a
Latinis imminerent. Imo ut & talem pacem, tali, inquam, modo
Xxx 2 ex
IOI2 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO &c.

expofitam tum ipſi tum alii deinde acceptarent, non fponte ad id

movebantur, ſed ſollicitati ab Imperatore , ſed minis & fuppliciis
adacti. ' Hancce ergo unionis acceptationem Lugdunenfis Concilii
auctoritatem juvare cenferent Latini ? Imo hac ratione utique pro
lixi erroris illud convincitur, Confenferint vero unioni Epiſcopi,
quæ in Synodu illa Lugdunenſi fuit conclufa ; numne vero obinde
Synodi decretis ſubſcripſere? Ut vidimuis, conſtanter femper ödem
Epiſcopi negarunt proceſſionem Spiritus S. a Filio. At in cadem Sy
nodo Lugduncnſi, ut ſupra vidimus, damnantur qui học dogina
in dubium vocant. Quomodo ergo Epiſcopi orientales Concilium
Lugdunenſe acceptaſſent, ex eorumque aflenſu auctoritatis augmen
tum Concilio illi accefliſet ? Solas ergo Imperator Michael hactenus
Sed neque
remanet qui,fuffragio fuo decreta Concilii illius probarit. Sed
ille ſincere hoc præftitit, uti fupra vidimus; imo obinde a Martino
Papa excommunicatus fuit, Soli ergo reſtant Latini qui huic Sy.
nodo interfuerunt, eidemque conſenſerunt. Qua fronte ergo aſſeri
poterat, Concilium illud fuiſſe tiniverſale ?
Porro aſſerta quidem eft in hac Synodo proceſſio Spiritus S. a
Filio , damnati qui candem negarent; fed nihil de hoc dogmate in
Synodo illa fuit diſcuſſum , nihil probatum , omnia ad placitum Papa
& Latinorum poſita. Ratione ntique longe diverſa a legitimarum
Synodorum more , in quibus ſemper demonſtrationes fidei ex prin.
cipiis Scripturæ, aut auctoritatibus Patrum petitæ præceſſerunt, ante .
quam de quæſtione controverſa definitio traderetur. Et hinc tandem
porro ', cum reliquæ Synodi univerſales etiam abhinc conſtanter ab
univerfa Eccleſia ſint receptæ, ipſorum Orientalium Concilio, Mi
chaële mortuo, hæc ipfa Synodus Lugdunenfis fuit rejecta, damnala,
neque unquam ab Orientali Eccleſia deinde fufcepta. Liquido ergo
hinc contiat , abſone Latinos Concilium illud Lugdunenfe Orien
talibus objicere.
Et hactenus de unione Ecclefiarum a Michaële Palæologo tentata.

TRA
 (0) 1013
hty hand- Boy in sy breytist hanga->
TRACTATUS XIX.
In q ?10 Concilium Florentinum non legitimum
fuiſſe Concilium , nedum SS. univerſalibus .
Conciliis annumerandum eſſe
demonftratur.

Sta Concilii Florentini in omniumi manibus verfantur, ut

A hinc non neceſſarium ſit pro Latinis modo quædam præ
mittere , fed potius ipfum falcem propoſitum perfequi
conveniat; oftendere ſcilicet, cur orientales Eccleſiae merito hacte
nus Synodum illain rejiciant.
Primo enini ipſa pars prior hujus Synodi in diſputationibus de
fenfu illius decreti Ephelini: Alia fidei definitio præter Niceenfem in
Eccleſias non inferatur, abſumta ; pugnabantque Latini tanquain pro
aris & focis , ſenſum decreti illius eſſe , quod falſa ſaltem Symbolo
non fint inferenda. Et hinc fandeın ſub finem Synodi definitio ab
ipſis lata eſt, rationabiliter Symbolo inſertam eſſe proceſſionem Spi
ritus S. a Filio. At quidquid Ferrariæ per tot fefliones hanc in rem
a Latinis affertum , quicquid deinde Florentiæ de additamento ab
ipfis definitum ; erroris utique ad oculum convincit par, ſed longe
diverſum in finem Leonis III. diſputatio & definitio. Ille enim in
diſputatione cum Oratoribus ex Concilio Aquisgranenſi Romam
miflis fufe oſtendit , ſenſum decreti illius Synodorum eſſe , quod
ne quidem vera Symbolo indi poffint. Ille abhinc definitionem tulit :
Tollendam effe ex Symbolo inſertam proceſſionem Spiritus S. a Filio.
Æterno etiam monumento erecto, in quo aureis litteris ſanctum Sym.
Xxx 3 bolum
?
 1014 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

bolum illibate absque additamento illo infcriptum erat, cum fub

ſcriptione: Leo 4more & cautela orthodoxæ fidei bęc pofui. Imo
addebat in diſputationc illa Leo : Talia argumenta proſtare, (qui
bus ſcilicet demonftretur , ſenſum decreti Conciliorum univerſalium
effe , quod nc quidem vera ſancto Symbolo indi poflint) ut non fo:
lum ſapientibus inde ſatisfiat, fed a ſtulti opprimantur. Quo ergo
loco, judice Leone , Latini in Concilio Ferrarienfi congregati ha.
bendi, cum ventiquam plurahanc in rem diſputans MARCUS EPHESIUS
ipſis ſatisfacere poſſet? Sed ceſto hæc urgere. Fuſe enim hoc ex
facto Leonis argumentum deduximus Tractatu , in quo demonftra .
tun , ſenſum decreti Epheſini eſſe , quod ne quidem vera S. Sym
bolo indi poſſunt. Ut ſane ad hæc erubeſcere oporteat Latinos , ubi
tam fode contraria Leonis III. expoſitioni & definitioni (ut alia argu
nienta ibidem allata fileamus) Concilium illud eorum æcumenicum
defendit , ſtabilivit , definivit. Oecumenicum namque Concilium
aut legitimnun faltem non ſanctiones reliquorum univerſalium Con
ciliorúm conculcat, non contraria is defendit, non falſiffima in 重
-

plurimis propugnat feflionibus , aut tandem illicita definit.

Secundo , alteram Concilii huius partem Latini impenderant
in diſputationes de ipfo dogmate ; quo fcilicet oſtenderent, pro
ceflionem Spiritus S. a Filio tradi in facra Scriptura, tradi a SS. Pa
tribus tam orientalibus quam occidentalibus ; communique hinc
affenſu ſemper in Eccleſia Romana & Latina fuiſſe aſſertam . Ve.
rum quod Scripturam facram attinet, nonniſi abſurdis quibusdam 7

deductionibus uſi dogma illud inde inferebant, ut pluribus Tractati

bus alibi oſtenſum ; Orientalium Patrum teſtimonia plura male inter
pretati, plura corrupte produxerunt, uti Tractatu de teftimoniis Pa
trun orientaliuin a Lacinis objectis, & Tractatu de corruptelis in Pae
trum orientalium ſcriptis perpetratis oſtenſum. Ex his eminebant
verba Basilii corrupta circa principium Libri III. contra Eunomium.
ATHANASII Symbolum , imò, quod omnium peffimum , ipſius Ni.
cæenſis II. univerſalis Synodi Symbolum . Imo alterius hujus Syno
di partis plures feſfiones in difputationes de loco illo Baſilii cor
rupto,
 NON FUIT LEGITIMUM. 1015
rupto, & altcro alio ejusdem ex Hom . XVII. in baptiſmum impenſat,
tanquam in hiſce teſtimoniis binis quam maxime fententia Latino
rum fundaretur ; cum' tamén vel ex ipfis Baſilii editionibus a Latinis
evulgatis uterque locus fic legatur , prout ut tum fecundum rei veri
tatein contendit MARCUS EPHESIUS. Sed idein præterea fuſe aliis
rationibus, citatis Tractatibus oftendimus. Occidentalium itein
Patruni, quæ producebant Latini, teſtimonia corrupta efle, pecu
liari Tractatu de corruptelis in Latinorum Patrum teſtimoniis perpe
tratis oſtenſum . Pront & pariter tandem falſo fupponebant, con
ftanti ſemper conſenſu in latinis Ecclefiis aſſertam fuiffe proceſlionem
Spiritus S. a Filio. Quantæ enim lites, ut hactenus priora Secnla VIII .
fileamus, quantæ contentiones inter ipſos Latinos exortæ fuerint,
poftquam ſub principium Seculi IX. quidam in Latinam Ecclefiam
dogma illud introduxerant, peculiari Tractatu oſtenſum . Ipſum de.
inde dogma quod tantis conatibus defenderunt, & tandem definitione
lata probaverunt non levis alicujus momenti fuit , fed ipfi facræ
Scripturæ , & omni catholicæ in SS. Conciliis & Patrum ſcriptis re
lictæ traditioni repugnans , ipſa fidei chriſtianæ principia immediate
convellit , duo principia , adeoque & duos Deos gentilium more int
trodueens, uti pluribus aliis Tractatibus oſtenſum. Hoccine ergo
Concilium æcumenicun foret; ubi ludicris deductionibus facra Scriptu.
· ra profanatur; ubi ad proprium ſenlun torquentur teſtimonia Pa
trum , aut peffimna fide corrupta producuntur; ubi tandem fun
mo mendacio æternus latinæ Ecclefiæ in dogmate quodam conſen
ſus propugnatur ? In legitimis utique Conciliis nullus locus fraudi,
perverſitati, corruptelis, fola veritate veritas defenditur. Imno cum
Monothelitæ acta Synodi V. univerſalis 'corrupiffent, obinde a VI.
Hoccine porro
ocuinenica Synodo funt damnati ; de quo alibi .
Concilium cecumenicum foret , in quo dogma facræ fcripturæ , Con
ciliis & Patribus , imo ipfis fidei chriſtianæ principiis contrarium de
fenditur , ftabilitur , definitur ? Fuerint Florentiæ longe majori nu
mero Patres ex Occidente & Oriente , quam quem eorum numerum
ibidem adfuiſſe novimus. Si non veritas ibidemn ſtabilita, fi falſum
dogma
 1016 Tract. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

dogma definitum ; ingens Patrum numerus Concilium verum uni.

verſale non conficiet. Hinc enim Concilium Nicæenſe recipitur,
repudiatur vero , majori licet Epiſcoporum concurſu celebratum ,
Ariminenfe Conciliuin ; non enim traditionem fidei catholicam in fa
cris ſcripturis, & Patrum ſcriptis fundatam Concilium aliquod con 1

vellere, aut contraria lata definitione proſcribere poterat.

1

Sed tertio , ut ad ipſos Orientales in Concilio iſto congrega

tos accedamus, numne, quæſo, quamdiu libere fentiebat quisquam
Orientalium , quamdiu liberæ vigebant diſputationes cum Latinis ;
Orientales rationibus quibusdam victi Latinorum ſententiain proba.
verunt ? Neutiquain. Utique primo de additamento præcipua erat,
& eft controverſia inter Eccleſias. Confeflus tum eft Marcus
Erhesius, confeffi funt deinde etiam Orientales, ſemper ſublato
additamento ſymboli Fccleſias 'poſſe vera & ſtabili unione conjungi.
Excutiantur acta Synodi Ferrarienſis, evolvantur qui de Synodo hac
ſcripſerunt ; an ullos unquam Orientalium five inter diſputationesde
additamento - habitas, five etiam poft diſputationes haſce deinde
fublatas probaſſe legitur , potuiſſe Papam , aut Latinos verum Sym
bolo indi ? Nullus utique. Quomodo ergo victi rationibus quibus
dam Orientales ſubſcripfiffent deinde definitioni, quod recte Latini
in Symbolo uſurpent additamentum de proceſſione Spiritus S. a Filio?
Rurſum , quamdiu Florentiæ de dogmate libere difputabatur, Orien.
tales neutiquam Latinis accedebant, fed pariter in priſtina fide per
ſiſtebant. Motine ergo rationibus Latinorum forent ad ſubſcriben.
dum deinde Latinorum dogmati? Cuin item Imperator videns di
fputationibus nihil unionis effici poſle diſputationes omnes cum
Latinis fuftuliffet; ubi adhuc dum etiam tum libertas conftabat,,ab
omnibus utique oblata a Latinis definitio de proceſſione Spiritus S. a
Filio reprobata. Imo ipſe Gregorius Protoſyncellus , ISIDORUS
Kijoviæ Metropolita , & Bessarion Nicænus , unionis licet maximi
promotores , cuin Mitylenæo aliam fuaferunt unionis definitionem
eſſe componendam , tefte oculato Sylvestro SYROPULO in hiſtoria
Concilii Florentini, Sectione VIII. Cap. XIV. Attamen abhinc dam
natæ
 NON FUIT LEGITIMUM, 1017
natæ 'modo ab ipfis definitioni ſubſcripferunt Orientales plurimi.
Longe ergo aliis rationibus quam demonſtrationibus Latinorum in
ducti deinde fuerant Orientales , ut Latinorum dogmati & placitis
ſubſcriberent. Scilicet ſollicitationibus, verborum illecebris, minis
Imperatoris moti, aut etiam tædio peregrinandi, & ob pecuniarum
fubſidia inducti fuerunt, ut Latinis tandem manus darent. Cum
enim Imperator non videret, qui absque auxiliis Latinorum ſe & Con
ftantinopolim contra imminentes Turcas defenderet , quomodocun.
que tandem Latinis ob auxilia illa obtinenda uniri voluit. Hinc ergo
cum diſputationes huc non facere videret, fublatis iis alio niedia
circumfpexit, quibus fuos ad unionem cum Latinis ineundam per
duceret. Ad confilia hæc foli vocabantur memorati Gregorius,
Ifidorus, Beſſario, utpote quos unioni favere ſciebat Imperator : teſte
denuo Sylveſtro Syropulo Sect. VIII. Cap. IV. prout & Acta Conc.
Florentini græce edita, & a Johanne Matthæo Caryophilo in latinam
linguam verſa fub finem Seffionis XXV. mox addunt , Ifidorum &
Beſſarionem probaffe unionem cum Latinis.
Varia crgo tentare Imperator , ' confilio triuni dictorum ha
bito ; decernere unionem eſſe ineundam , fi Latini reciperent Epi
ſtolam S. MAXIMI, de qua quidein fuo loco egimus. Dum vero
hæc quidem reliquis convocatis Orientalibus proponit Imperator,
pars approbarunt, pars hanc unionis ineundæ rationem damnarunt.
Sylvester Sect. VIII. Cap. V. Nova abhinc unionis definitio juſſu
Imperatoris conſcripta. Senſus erat hic : Dum Latini fatentur, Spi
ritum S. a Patre & Filio, tanquam ab uno principio procedere, Græci
- vero Spiritum S. a Patre procedere, & Filii proprium eſſe, & ab eo
?.emanare, & ab utroque, a Patre nempe per Filium , ſecunduin ſub
ftantiam profundi : hinc Græcos & Latinos rurſuin in unam Eccle
fiam coaleſcere. Sylveſter Sect. VII. Cap. XVII. Sed nec omnibus
Orientalibus rurfum hæc placuere : deſideratis enim fuffragiis, duo
decim illam negarunt, viginti quatuor laudarunt. Sylveſter , Cap.
XVIII. · Latini vero hanc oblatam ab Imperatore unionis definitionem
nequaquam admittere; negare unionem poffe iniri, nifi Orientales
Yуу dog
1018 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

dogmati eorum fimpliciter ſubſcriberent. SYROPULUS Cap. XIX. &

auctor laudatus Actorum Synodi Florentinæ ad Seſſionem XXV. Sed
& tractatus tales hactenus interveniſle , teſtis eſt & JULIANUS Car.
dinalis apud ANDREAM de S. Cruce, Collatione XXII. Conc. Floren
tini, Tom. XIII. Conc. Colum. 1159. Sed demum vifumfuit, in
quit, Domino Imperatori & Gracis, ut ceffaretur a diſputatione, es
veniretur ad tractatus certos , Sperantes ex co dare finem . Et vok .
bant, quod pauci effent , . &r ut obtemperaretur voluntati fua , non
potuerunt omnes Paternitates veftra requiri, fed certi deputati funt ;
& quia materia proceffionis erat gravior , inceperunt plures tracta
tus , Sperantes ut illa conclufa, non multum remaneret differentie :
& fuerunt audita multa difficultates, & multi modi. Primo dice
bant Græci, ut definiretur, quod Spiritus S. procedat a Patre per
Filium . Per deputatos fuit rejeéta illa vie propter multas rationes.
Fuit propofita alia, quod illi confiterent :ır bene tenere & nos , aga
quod ipſ benc tenerent ſecundum fuum intellectum . Ifta viafuit
rejecta per nos : quia veritas non capit divifionem . Deinde data
eft alia , quod declaretur, quod Spiritus S. profluit a Patre & Filio ,
abborrentibus Græcis verbum procedere: & per nos fuit rejecta bai
via : quia verba bac haberent dubitationem , & ideo non effent po
nenda in definitione. Deinde dicebatur, quod differentia non effet,
an Spiritus S. emanaret aut proflueret , ſed " an procederet ; & ideo
non definiretur per hoc contentio que erat .. Deinde fuit propofitum ,
ut definiretur , quod procedit a Patre & Filio , & a Patre per
Filium ; bæc via non viſa eft bona : quia poffet fieri male inter.
pretatio , ut verbum Ex exponeretur in ' PER. Dicebatur quod via
bac declararetur, quod Filius effet cauſa, es quod non erat bonus
modus pronunciandi: quia effet dubia fententia , quæ debet effe
certa .
Non tamen hoc Latinorum diffenfu deficiebat Imperator, quita
conventu ſuorum coacto , cum jam ante quidam contra reliquos de
fendiſſent, ex idem valere quod per, de quo Sylvester Sect. VIII.
Cap. XIV. XV. & XVI. adeoque ex hoc fuoruin diffenfu proficere fe
1
poſle
 NON FUIT LEGITIMUM .
1019
poffe ad unionem ineundam crederet, propoſuit: An non per Filium ,
& ex Filio idem foret ? Sed cum neque hac ratione, Epiſcopis in
contraria actis, proficere fe poffe videret : aſſeveravit, non poſſe
unionem confici niſi de auctoritate Patrum latinorum conftet.
Viderat enim , non parum difficultate hac premi ſuos a Latinis: ut.
pote qui diſerte affirment, Spiritum S. procedere a Filio. Hos ergo
ſi ſuſceperint, unionem effe in proclivi. Verum defideratis fuffra
giis alii damittendos eſſe, alii rejiciendos aſſeruerc, Sylveſter Sect. IX .
Cap. II. & III. Admittendos eſſe negarunt V. Epiſcopi, & III. Cru
ciferi, cum reliquis qui poft eos vota dederunt. Ut itaque ſuffra.
gia diſſentientium minueret Imperator, ſubdole vota Cruciferorum
ſuſtulit: non enim feptem Conciliis oecumenicis fubfcripfiſſe ipſos.
Sylveſter Cap. IV.
Abhinc ergo Imperator ſuos rogavit: Num cenſerent Spiritum
S. ex Filio procedere ? Patriarcha ambigue reſpondit; cx Epiſcopis
vero & Cænobitis X. affirmarunt illud ; XVII. damnarunt, Ut ergo
diſſentienies hoſce pariter ad eandem fententiam pertraheret Impe
rator , varia inde arte hoſce fibi conciliare aggreditur, hos convitiis,
illos confabulationibus amicis, blanditiis alios in ſuas partes trahere
laborans , juvantibus Imperatorem Patriarcha & Ifidoro. Sylveſter
Sect. IX . Cap. VIII. Nec deftituit confilium fuccefſus. Dum enim
alii optant in patriam redirę, at ægre, non inita unione , copia rc
ditus fieret; dum item alii metuunt, ne !promiſſis ftipendiis fruſtra
rentur, quod ſemel jam evenerat : mitius abhinc jam reſpondere
ſuſtinebant ad Latinorum fententiam . Coacto enim fuorum Con
cilio , ubi rurſus Imperator rogat: Qui placeret proceſſio Spiritus S.
a Filio ? con'enf-re XIII.Epiſcopi, VI. ſaltem non aſſenſerunt: nc
que enim ſiffragii Cænobitarum , Cruciferorum requiſita, quos, ut
pote fibi adverſos, non ita pridem fuffragiis privarat Imperator. In
1
primis tum Patriarcha afferuit, per Filium ſignificare caufam ; atque
per Filium idem eſſe quod ex Filio. Laici interrogati , omnes pro
barunt unionem. Fufe hæc refert Sylveſter Cap. IX . & X. Cuma
ergo jam potior pars probaret dogma Latinorum , illorum ſententiæ
Yуу э diffen .
 7

1020 TRACT. XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

diffentientes acquieſcere debere fas eſfe cenfebat Imperator; nihi!

fic libertatis iis relinquens, ſed ad contraria.n ſententiam probandam
vel invitos adigens. Hinc cuin -conventus ille eller ſolvendus, ora.
tionem habuit , cujus ſenſus: Jam secumenico.Concilio ftatutam
unionem cunt Latinis: ut omnes ergo ci accederent, par effe ; adeo.
que ftriétiſſime unionem fervandam effe, modo Latini non addant,
additamentum a noftris recipiendum effe, aut fuos ritus in facr.3 re
cipiendos. Sylveſter Sect. IX. Cap. X. Sed cum abhinc Papa præ
verteret, non fufficere, fi in dogma de proceſſione Spiritus S. a Filio
conſentirent; fed & præter alia capita probandum eſſe additamen .
tum Symboli, immemor proiniſli ſui, non ductus quibusdam ra .
tionibus, ſed faitem quod videret , Latinos alio modo unionem de
trectare.
Et ſingula hæc capita etiam firmavit Imperator , reliquis
omnibus præter Gregorium , Ilidorum & Beſſarionem illud neſcien
tibus. Sylveſter Sect. X. Cap. I. Qua fronte ergo, qua conſcientia,
aut Imperator , aut reliqui ab Imperatore inducti talibus capitibus
ſubſcribere poterant, quæ omnino in animo averſabantur, & modo
ſe averſari profe'li erant ?. Ideo enim præterea additamenti iſtius
non admittendi mentionem antea fecerat Imperator, quod conſtaret,
omnino fuos ab illo efle averfos.
Papam præterea cum Orientalibus ſtipendia fponte promiſiſſet
quo in Italiam ad Synodum advenirent, ut ipſos deinde ad unionen
ineundam cogeret , ſtipendia promiſſa non ſolviſſe, præter paſſim
de eo conquerentem SYLVESTRUM Syropulum teſtatur & Marcus
Ephcfius in Apologia adverſus Synodum Florentinai . Imo & ipſe
Anctor Actorum Concilii Florentini, Seffione XV. jam Ferrariæ te
ſtatur, denegata ipſis fui/ le nummorum fubſidia, ut fic Florentiam
abire cogerentur. Sic enim Tom . XIII. Conc. Colum . 216. Porro
de
pecunia pro alimentis conſtituta nullum verbum fiebui, quamob.
rem gravi opprimebamur pecunia. Dicebat enim Papa: Vos optime
feitis, Ferrariæ nihil pofle vobis a medari: nam eorum, qua ſpera
bamus , nihil ex ſententia fuccedit. Itaque Florentini mutuo nobis
dant 40000. nummum Aureorum , quo Synodum illuc transferamus:
fequi
 NON FUIT LEGITIMUM . 1021

Sequimini" ergo me, ut Florentiam eamus, & promitto me daturum

Conſtantinopoli fubfilii nomine 12000. nummum Aureorum , duas
que triremes , vobis autem quotcunque debeo Florenos & menfam
publicam , ut in pofterum nunquam vobis defint conftituta menſtrua,
Venite igitur Florentiam , & poft tres aut quatuor menfes liceat vobis +
difcedere, five ſequatur, five non ſequatur unio. His auditis tur.:
bati fumus, ut par erat , præfertim quod Ferrariæ nulla fpes effet
aliquid habendi. Neque occurrebat quid effet agendum. Non ire
Florentiam ,fed hic nobis victus. non ſuppetebat. Ire igitur ? Quid fi Ege.
ibi in eadem mala incideremus ficut Ferraria ? Itaque animipendeba.
mus. Et deinde Colum. 217 . Itaque propofuimus Imperatori bas
conditiones, la vellet nos abire Florentiam : Ut ſolveretur pecunia
noftræ urbis præfidio ad octomenfes ; ut numeraretur nobis que de
bebatur pro alimentis quinque menfium . Philofopus etiam AMYRUTIUS
fatetur, ob pecuniarum ſubſidia aliquos Orientales unioni ſubſcripſiſſe,
Papamque denegatis fubfidiis eos ad id coëgiſſe. Ipſe vero pariter
unioni ſubſcripferat, ſed reverſus unioni denuo renunciarat . Sic .
enim apud LEONEM Allatium Lib. III. perpetui conſenſus Ecclcſia .
ruum , Cap. I. num . IV. Quomodo fuerit æcumenica , argentum pro
fide rependens, & fimoniaca Synodus, quam propter pecuniarum
quæftum , & . fecularia auxilia , recipientes exofculati ſuni? Sed
Papa.dicit : Video quidem per omnia diviſionem ante oculos , & mi.
ror, nec capere poffum ,quonam vobis fuerit commodo hæc diviſio. Quod
liita evenerit , quomodo illud Occidentales principes accepturi ſint ?
Et nos quanto mærore afficiemur ? Imo quanam vos ratione in pa
triam vefiram abituri eſtis? Nota ex bis Pontificem planum Orienta
libus facere, fi Synodo non ſubſcripſerint, cum a . vi £tum neceffaria
non ſuppetant, illis privandos fore; que ſi defuerint , patriam re
petere non poffe, neque contra Agarænos trophes erigere. Dositheus
item in Synodo Conſtantinopolitana proxime ante captam a Turcis
urbem celebrata , prout acta ejus Synodi deinde videbimus: Præter
callidum Gregorium , ambn vi juluque Imperatoris, iniquis ſub
foriptionibus manus didimus. Inviti enim nolentes deliquimus, .
Yyy 3 rati
 1922 TRACT. XIX . FORENTINUM CONCILIUX

rati per illasſubſcriptiones non impenfas tantum, que nos ad patriam

reducerent , comparaturos , ſed Es victoriam aduerſus boftes inde
conſecuturos. In altero ejusdem Synodi congreſſu pariter & GEMI
Stius, cum concionem haberet de actis in Italia, oſtendit, Floren
tinam unionem fimoniace ab Imperatore aliisque tranſactam fuiffe.
Imo Patriarchæ tres, Antiochenus, Alexandrinus & Hierofolymitanus
ad hæc addunt : Veritatem difputationibus, non vi Imperatoris dis
cuti oportero, neque denegatis neceſſariis ad affentiendum compellen
dos fuiffe Orientales. Sed de hoc deinde. Ducas tandem Michaelis
Nepos, unionis licet affertor, in Hiſtoria Bizantina , Cap. XIII.
p. 120. editionis Pariſienſis, anno 1651. cum GEORGIO Acropo.
lita de reditu Epiſcoporum ex Italia locutus : At poftquam Arcbiepi
ſcopi & ga Epiſcopi & Præfules triremibus excederent : cives Conftan
tinopoleos, ut mor eft , cos ſalutant, interrogantque ut ſe res veftra
babent ? Quomodo tranſacta eft Synodus? Num vicimus nos? Refpon
derunt illi : Fidem noftram pretio vendidimus. Et poft aliqua: Ex
Archiepifcopis etiam aliqui, cum ſubſcribendum erat decretum, dixe.
runt : Nifi pecunias, quæ nobis fufficiant, præbueritis, nequaquam
fubfcribemus, qua numeratá illico calamum atramento tingentes fube
ſcripſere. Erogatæ equidem erant ad eos alendos immenfe , ac pene
infinita pecuniæ, unicuique etiam Patrum præfens pecunia numera
ta fuerat. Poftquam vero' cos pænituit , argentum non retulerunt.
Sua ergo confeffione , quod fidem vendidiffent, quam Judam ipſum,
qui argenteos reddidit, gravius peccaville arguuntur. Si qui vero
aut follicitationibus paribus Imperatoris, aut pecuniæ capiditati non
ceſſerant; juſſu & minis Imperatoris ad ſubſcribendum adigebantur.
Juſſi enim fubfcribere unioni ires Cruciferi, omnino illud denega
verunt. SYLVESTER , qui & unus ipſe ex illis tribus Cruciferis fuit,
Sectione X, Cap. VI. Denuo juſſi ab Imperatore, additis minis,
conſenſerunt quidem , fed , ut ipfe fatetur Sylveſter , cum proteſta.
tione , defugere fe Latinorum fententiam , coaétosque juffa præftare,
impune poftea palinodiam cantare ipfis fas efto, quomodocunque lio
buerit. Sylveſter Sect. X. Cap. VIII.
 NON FUIT LEGITIMUM .
1023
1
Vi porro Imperatoris, minisque compoſitam fuiſſe Synodum
Florentinam fatetur & Philofophus AMYRUTIUS. Sic enim citato
loco habet : Quomodo fuerit æcumenica – violenta, non ſanctorum
demonftrationibus, fed vi Imperatoris, qui errore abreptus, verti
ginem pafusfuerat, minisque ejusdem impofita . Dofithei etiam modo
landati verba crant : Præter callidum Gregorium , ambo vi juſluque
Imperatoris iniquis ſubſcriptionibus manus dedimus : invitienimer
nolentes deliquimus , rati & c. Qui porro poft aliq'ia loco citato
addit : Pænitet me violente ſubſcriptionis, condonet mibi Deus !
Tandem & ipfi tres Patriarchæ Syri , verbis laudatis : Veritatem
diſputationibus,non vi Imperatoria diſcuti oportere.
Satis ergo hine liquet, Synodum Florentinam , tanquam fimo. í

niacam & violentam ab omnibus repudiari merito. Imperator enim,

ut vidimus, præcipuus unionis promotor, non ob demonſtrationes
placitis Latinorum fubfcripfit, fuosque ad eadem probanda induxit;
fed liinoniaca utique ratione , ob auxilia contra Turcas obtinenda :
hac ratione inductus, quacunque ratione optabat Orientales Latinis
uniri. Neque unquam ne quidem ſoli proceſſioni Spiritus S. a Filio
1 ſubſcripſiſſent, fi fecus faltem licuiffet Latinorm unionem obtinere,
uti variis tractatibus interpoſitis aliam fæpius unionis viam ipfum
tentaſſe ſupra vidimus. Quid vero hoc nifi fimoniace prodere fidem
chriſtianam ; nifi pro externis auxiliis illibatam & orthodoxam vendere
fidem ? Queinadmodum & hinc porro cum videret Imperator, parum
emolumenti fibi redundare ex unione illa cum Latinis, frigide eam pro .
movere cæperit, tandemque moriturus eidem omnino renunciarit.
Eadem ratio fumoniaca cum alios, tum Beſſarionem , Gregorium ,
Ifidorum induxerat fimul, quo unionis auctores eſſent Imperatori,
aut unioni affentirent. Et cum ex horum trium confilio omnia age
ret Imperator , hiſce Auctoribus varias illas unionis vias cum Latinis
tentavit; adeoque pariter & illi , fi faltem licuiſſet per Latinos,
unionem quidem iniviſſent, nequaquam tamen placitis Latinorum
probatis & fubfcriptis. Ubi deinde ſublatis etiam difputationibus
libertas adhuc conſtabat, omnes folam etiam Latinorum definitionem
de
1024 TRACT. XIX . FLORENTIOUM CONCILIUM

de proceſſione Spiritus S. a Filio repudiarunt. Ubi vero ex placitis

& juſſu Imperatoris , non rationibus , non demonſtrationibus , non
diſceptationibus agebatur; non folum dogma illud, ſed & addita.
mentum Symboli, alia item Latinorum dogmata admiferunt, pro
barunt. Violentam ergo hanc Synodum fuiſſe quis non videt ? Cum
Cruciferos & Cænobitas unioni non favere videret Imperator, fuffra.
gia corum fuftulit, nc fuo diſſenſu amplius reliquorum conſenſum
turbarent, quos inde aliorum ſententiam fimpliciter fequi voluit.
Dum fic ergo congregatis Patribus debita libertas fentiendi non con
ftabat; quis denuo negaret , Synodum illam fuiſſe violentam ? Im
perator deinde, ejusque complices, variis confabulationibus amicis,
blanditiis, convitiis diffentientes alios ad probandam Latinorum
fententiam movere . Numne ergo qui tot fraudibus , tot dolis ad
probandam Latinorum fidem perducti erant , demonſtrationibus &
rationibus moti, & non potins verborum illecebris decepti unioniem
probaſſe dici deberent? Tædio fimul peregrinationis : quia fecus
non apparebat qui domum redirent; rurſum ob acquirenda pecu.
niarum ſubſidia : ſecus enim & hæc pariter denegarentùr a Papa,
unioni ſubſcripſerant. Siccine vero in Concilio legitimo Patres con
ſcripti induci debent ad definitionon fidei fubfcribendam , coacti,
enti ? Acceſſit tandem vis Imperatoria : majorem partem fuffragio
rum fequendam eſſe decernens , minas etiam deinde accumulans.
Siccine ergo in legitimis Synodis vi Imperatoria veritas diſcutitur, &
non potius demonſtrationibus ex facra Scriptura, Conciliis & Patri
bus petitis ? Jure ergo hiſce de cauſis inter fimoniacas & violentas
Synodos numeratur illa Florentina, utpote in qua Orientales non
ſponte, ſed quod aliter non liceret Latinis uniri , ob auxilia patriæ,
pecuniæ ſubſidia , follicitationes, juſta & minas Imperatoris fub
ſcripſerunt Latinorum placitis. Hæc enim omnia a legitimis Syno
dis & ſanctis univerſalibus, quas Eccleſia recipit, longe abfuerunt;
certe abeffe etiam debent.
Simili fane modo meinini Ariminenfe Concilium confectum
fuiſſe. Catholici hactenus in illo firmiter perftiterant in fide ortho
doxa ,
 NON FUIT LEGITIMUM.
1025
doxa ; Legatis etiam propriis, quod Arianis in Oriente ceſliſſent,
communione denegata. Deinde tamen plerique eorum partim im
becillitate ingenii , partim tædio peregrinationis evicti dedere ſe ad
verſariis; factaque ſemel inclinatione animorum , catervatim in par
tem alteram conceſſerunt, donec ad'viginti usque catholicorum nu
merus imminutus fuerit. Contra potiores ergo ex hiſce reliquis cum
mina alioruin non proficerent, precibus & lacrymis contra eos agere
cæptum ; mitiora conſulant , feptinium menſem jam concluſos ibi
agere , injuria hyemis & inopia confectis nullam fpem reditus dari ;
quis tandem eſſet finis ? Sequendum effe plurium exemplum ; aucto
ritatem ex plurium numero ſequendam eſſe. Immobiles quidem ad
hæc illi aliquot dies perſtiterunt, fed tandem cum & ipfi nihil pro
ficerent ad pacem, & ipſi deinde Arianis ceſſeruat. Pari utique fuc
cellu quo vidimus, res actas eſſe Florentiæ , niſi quod illic nullus tan
dem e catholicis ſupereſſet qui Arianis non ceſſerit; hic vero plures
conſtantes confeſſores permanferint. De quibus deinde. Æque eniin
tædio faltem peregrinationis, & quod ſecus ſpes reditus non darctur,
inopia rerum, ac Imperatoris ſollicitationibus, illecebris verborum ,
& vi tandem movebantur ad pacem cum Latinis ineundam , qui Orien
talium Florentiæ erant congregati; prout pariter tædio faltem pere
grinationis, vi Impcratoris, qui reditum , niſi pace inita, non con
cedebat, ac inopia rerum movebantur ad pacem cum Arianis ineun
dam , qui catholicorum in Ariminenſi Concilio congregati fuerant.
Cum ergo hiſce de caufis Concilium hoc Aciminenſe ab omnibus tan
quam fraudulentum ac violentum damnetur, repudietur: quam po
tiori utique jare Concilium Florentinum tanquam violentum, fraudu
lentum , ac fimoniacum rejicitur, damnatur ? Dum præterea ſcilicet
hic omnia fimoniace tranſacta fuerint, urgente, inſtante, minitante
ipfo præfenteImperatore, quod in Concilio Ariminenfi non contigit.
Sed ne fingi videremur quod de Ariminenfi Concilio diximus,
audiamus SULPICIUM SEVERUM Lib. II. facræ hiſtoriæ : hujus enim
ipfa verba ſupra fequebamur. Sic vero ille : Confe &ta Synodo, de
Creta ad Imperatorem legatio quæ geſta infinuaret ; damnati quo
Z z z quc
1026 TRACT . XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

que ad Regem profe&ti, fatis fretifociorum viribus & principis fo

cietate. Interea Legatos Ariminenfis Concilii ex parte noftrorum
compellit Imperator uniri hareticorum communioni: eisdemque con
fcriptam ab improbis fidem tradit, verbisfallentibus involutam , que
catbolicam difciplinam perfidia latente loqueretur. Nam ufa verbum
tanquam ambiguum , & temere á Patribus ufurpatum , neque ex
au toritate feriptura profectum , fub fpeciefalfa rationis abolebat, ns
unius cum Patre fubftantia Filius crederetur. Eadem fides fimilem
Patri Filium fatebatur : fed interius aderat fraus parata, ut effet
fimilis, non effet aqualis. - Ita dimiffis Legatis, præfe& o mandatum ,
ut Synodum non ante laxaret, quam confcriptafidei conſentire ſo
omnesſubſcriptionibus profiterentur. At fiquiobftinatius perfficrent,
dummodo is numerus intra quindecim effet, in exilium pellerentur,
Sed regreffis Legatis, licet vim regiamdeprecantibus, negata com
munio. Enimuero compertis qua decreta erant, major rerum &
confiliorum perturbatio : dein paulatim plerique noftrorum partim
imbecillitate ingenii, partim tædio peregrinationis evidi, dedere ſe
adverfariis jam poft reditum Legatorum ſuperioribus, & Ecclefiam
( noftris inde detrufis ) obtinentibus ; factaque femel inclinatione
animorum , catervatim in partem alteram conceffum : donecad viginti
usque noftrorum numerus imminutus eft. Sed bi quanto pauciores,
tanto validiores erant : conftantiffimusque inter cos babebatur nofter
Fegadius, &s* Servatio Tungrorum Epifcopus. Hos, quia minis & T
terriculis non cefferant, Taurus precibus aggreditur, ac lacrymans
obteftatur, mitiora uti conſulerent. Claufos intra unam urbem Epse
fcopos, jam ſeptimum menfcm agere : injuria byemis & inopia con
fećtis, nullam ſpem reverfionis dari : quis tandem effet finis ? Sequt
rentur plurium exemplum , auétoritatem faltem ex numero fumerent.
Etenim Fegadius paratum fe exilio, atque ad omne fupplicium , in
quod depofceretur, profiteri, fe ab Arianis conceptam fidem non re
repturum . Ita in boc certamine aliquot dies tracti, ubi parum ad
pacem proficiebant, paulatim & ipfe infractior, ad extremum propo
fita conditione evincitur. Namque Valens & Urſatius affirmantes,
pra
 NON FUIT LEGITIMUM . 1027

preſentem fidemcatbolica ratione conceptam , ab Orientalibus Impera.

tore auctore prolatam , cum piaculo repudiari ut quis difcordiarun
finisforet, fi quæ Orientalibusplacuiſſet, Occidentalibus difpliceret!
Poftremo fi quid minus plene præfentii fide editum videretur, ipfi ada
derent 4 qua addenda putarent, prabituros ſe in bis, qua effent ada
je &ta, confenfum. Favorabilis profeffo pronis omnium animis ex .
cepta, nec ultra noftri repugnare auſ , jam quoquo modo finem rebus
imponere cupientes. . Deinde concepta a Fagadio- & Servations pro
feftones edi çepere : in queis primum Arius, totaque ejus perfidia ;
ceterum non etiam Patri æqualis, eg fine initio, fine tempore Dei Fi
lius pronunciatur. ' Tum Valens tanquam noftros adjuvans, ſubjecio
fententiam , cui inerat occultus dolus, Filium Dei non effe creaturam
ficut ceteras creaturas , fefellitque audientes fraus profeffionis. Et.
1 enim bis verbis, quibusfimilis elle ceteris creaturis Filius negabatur,
creatura tamen , potior tamen ceteris, pronunciabatur. Itancutrapars
viciffe fe penitus, aut vićtam putare poterat : quia fides ipfa pro
Arianis, profeſiones vero poftea adje&tæ pro noftris erant, præter illam
quam Valens fubjunxerat, quæ tum non intelletta,fero demum animo
adverfa eft. Hoc vero modo Concilium dimiſſum , bono initio, fædo
exitu eft confummatum.
Cum ergo dicto modo Florentina Synodus fuerit finita, abſone
fcribit Jeſuitarum nonnemo : Ignorare nequeunt , non folum hifto quxl,Cichovius
II. p . 25 .
ricos græcos & germanicos, (quorum ego unum exemplar Norimber
ga expreffum proxime poft Concilium Florentinum Gedani in biblio
tbeca Rozrazcviana vidi , .
preſum , Kijovia in antiquiffimo clarifime Patrum Prædicatorum fa
milia conventu vidi) non folum , inquam , foriptores illius ævi gra .
cos & germanicos teftari, boc Concilium fummoconfenfu orientalium
is occidentalium Patrum (uno reclamante Marco, vel, ut loquitur
fcriptor græcus Concilii Florentini, unica cornicula manente cornicu
la ) feliciffime finitum effe, in coque non folum Grasos, fed & Arms
nos Romana Ecclefiæ rcunitos effe. Numne præterea geſtorum Flo .
Germanis v . gr. aus tranfugis Græcis
rentiæ veritas ab ipfis Latinis,ZZZ3 pag . 26,
(hos
 1028 Tract. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

(hos enim 'deinde fubdit Jeſuita)' peti poterat, aut debebat ? Vidi
mus Sylveftrum Syropulum , vidiinus alios qui Concilio illi inter
fuerunt: tonge vero hinc aliam rerum faciem ibidem fuiſſe apparet.
Omnino eniin tandem Synodum illam fimoniace, fraudulenter &
violente compoſitam effe. Ubi libertas conſtabat, nequaquanı La
tinis aflenfille Orientales. Siccine ergo ſummo conſenſu Orienta
liun & Occidentalium Concilium feliciffime finitum effe dici poterat;
ubi conſenſere quidem Patres orientales , fed fraude, ſed jullu & vi
Imperatoris, fed fimonia inducti ? Sed neque folus Marcus recla.
mavit, cum etiam plures alii in repudiandis Latinorum dogmatibus.
conſtanter perfiterint; de quibus deinde. Pariter tandem , quic
quid circa Armenos egerit etiam Eugenius, nihil unionis tamen in
ter hoſce & Latinos inſecutum fuiſſe certum eſt. Diſerte utique
BOTERUS Part. III. relationum univerfalium , Cap. de Diſcorianis, ubi
de Armenis loquitur , prout verba hæc ex lingua vulgari Italica, in
qua relationes illæ in publicum edita , in latinum transferuntur : Me
minerunt primæ fuæ unionis cum Ecclefia Romana temporibus fancti
Sylveftri Papæ &c. Conftantini Imperatoris fačta. Et nos babemus
bullam unionis Armeniorum Græcorum &Jacobitarum in fine Concilii
Florentini confectam ; quanquam ipfi Armeni, parimodo ut & Jaco
bita, non habent ejus aliquam memoriam .
Porro quarto ntut maximam partem Orientales Florentiæ con
gregati Latinis manus dicta ratione dederint , aliqui tamen conſtan
ter unioni illi reclamarunt. Inter hos eminebat Marcus Epheſi Ar
chiepiſcopus, Synodi Exarchus, qui hactenus folus tam Ferraria ,
quam Florentiæ contra Latinos onus diſputationum fuftinuerat; &
hinc cum omnium optime Latinorum argumenta nihil folidi in ſe
continere perſpiceret, nequaquam contra conſcientiam admittere
voluit aliorum fimoniacas rationes, & Imperatoris juffa , perſuaſio
nes, minas. Tetigit Papam e ceteris diſſentientibus unus Marcus.
Subjici eum fententiæ Synodi voluit. Ex confeffione ergo ad mar
tyrium adfcendiflet , niſi hoc fieri poſſe negaſſet Imperator, teſte
SYLVESTRO Syropulo Sect. X. Cap. XII. Accitus ergo ad Papam , nec
tum ,
 NON PUIT LEGITIMUM . 1029
tum , licet minas ipſe adderet, a conſtantia fua dimoveri pofuit.
Sylveſter Cap. XV. Neque unioni aut placitis Latinorum acquievit
GERMANUS frater Imperatoris Deſpota, neque GEMIstius , neque
SCHOLARIUs omnium Græcorum doctiflimi. Dum enim jam plures
conſenſerant unioni , ceterique ad eandem probandam urgerentur,
ipfi cum Deſpota Venetiam conceſſere : Sylveſter Syropulus Sect. IX .
Cap. X. Utrumque antea Latini nequaquam ad difputationes admit.
tere voluerant : quippe quorum excellentem doctrinam perſpectam
habebant. · Imo ut Gemiftiuin a Synodo longius amoverent, in
Gallias cum dimittebant conquiſitum libros , prout ipſe Gemiſtius
confitetur in Synodo proxime ante captam a Turcis urbem Conſtan.
tinopoli habita ; de qua deinde. Sed neque Legati gentis Iberorum
unioni aſſentire voluerunt. Quin eorun alter, cum de ſubſcriptionie
bus definitionis fidei Latinorum ageretur, monftravit diploma Patri..
archæ Antiocheni, quo ne conveniret cum Latinis , aut de ortho.
doxa Orientalium fide vel apicem demeret; jubebat. Sylveſter 2

Sect. IX. Cap. XII. Quemadmodum hinc ncque in fubſcriptionibus

definitionis Florentinæ nomina horum Legatorum Iberiæ habentur,
eum tamen Auctor actorum Concilii Florentini græce fcriptorum fub
initium Concilii binos pariter inde' Legatos fuiffe aſſerat. Erant,
inquit, etiam ex Iberia Metropolita unus, & Epiſcopus unus. In
actis etiam Concilii Florentini latine editis ab Andrea de S. Cruce,
collatione I. Synodi, mentio fit, adfuiſſe inter Archiepiſcopos
Orientales Metropolitam Iberium Regis Iberiæ Apocriſiarium . Sed
neque hic deinde ibidem fubfcripfiffe legitur. De Scholarió eciam
ſic Laonicus Chalcocondylas Lib. VI. p. 156. editionis Parifienfis
græco-latinæ , anno 1650 . Marcus Epheſi Epifcopus, & Schola
rius Græcorum doctiſſimus, ne quidem ab initio Latinorum dogmati
affentiri voluerunt. Ex horum ergo diflenſu , doctiſſimorum illo
rum , inprimis Marci, Scholarij , Gemiſtii fatis hinc liquet , non
rationibus, non demonſtrationibus Orientales ad probanda Latino 3

cum placita fuiſſe niotos , ſed humanis ſaltem aliis rationibus ductos
Latinis manus dedille. Hinc enimn. dum doctiores illi rationes, des
21 2 3 mon
1030 TRACT. XIX. FLORENTINUM CONCILIUM
monftrationes poſtulant, quo conſcientiæ fatisfacerent; nequaquam
fubſcriptionibus vetitis conſcientiam gravare voluerunt.
Rurſum quinto, qui Florentiz unioni & placitis Latinorum
fubſcripſerant, reduces in patriam ſuam omnes, excepto Cizyceuo,
Gregorio Protoſyncello, Beſſarione & Ilidoro, unioni renunciarunt;
iterum atque iterum ducentes , improbe, fimoniace & violenter
ibi omnia acta eſſe, LAONICUS Chalcocondylas Lib. I. p. 4. Greci

domum reverfi noluerunt ftare bis que acta erant in Italia Synodis,
putantesfibi neutiquamfas eſſe, confenfumpræftare Romanis nefaria
Afferentibus, Hinc perpetuo diſcordiam foviße Græcos in negotio re
ligionis adverſus Romanos confiut. Et Lib. VI. Greci domum ne
verfi non amplius bis qua convenerant in Italia fare voluerunt,
perum apprebendentes fententiam diverſam nolucrunt amplius in Te
ligionis negotio adhærere Romanis. LEONARDUS item fatetur, Orien
tales poft Florentinam Synodum priori ferme ſtupore ac torpore de
poſito, & nimia oſcitatione propulſata, intellexiſſe tanquam a fomno
excitatos, graviſſime ſeſe, dum votis acceſſerunt Latinorum ad ea qax
nee permittenda nec tangendą penitus erant, erraſſe ; idcoque maximo
profluviu lacrymarum in poenitentiæ lignum fingulari ftudio crimen
illud commiffum procuraſſe abftergere. Philoſophus AMYRUTIUS,
qui Florentino Concilio interfuerat, idemque ſubſcriptione probarat,
verbis fupra laudatis pariter fimoniacam & violentam Synodum
fuiſſc & non cecumenicam profitetur, omnimode unioni illi denuo
renuncians, Michael Balfamon , qui pariter fubſcripſerat defini
tioni illius Synodi, fuſe candem damnat in Anaphora Cleri Con
ftantinopolitani, apud LEONEM Allatium , Lib. III. conſenſus per
petui Ecclefiaftici paſlim . Subſcripferant & Macarius Nicomedienſis,
& Ignatius Tornobi Epiſcopus; fed & illi deinde eandem damna
runt, ut conftat ex Epiſtola Orientalium data ad Boêmos, de que
deinde, Plures alias unioni renunciaffe qui definitioni ſubſcriple
cant, patet ex Synodo Conſtantinopolitana, proxime - ante captam
a Turcis urbem celebrata. Ex his fuere Dofitheus, Metrophanes,
Athanaſius Monaſterii Periblepti Hegumenys, aliique, ut denuo vide
bimus.
 NON FUIT LEGITIMUM . 103L
bimus. Porro cum comitia deinde agerentur Conſtantinopoli de
eligendo Patriarcha, Heracleenſis fic in ipſis locutus, teſte SYLVE
STRO Syropulo Sect. XII. Cap. II. Ego non buc veni ut fuffragarer,
fed ut loquar vobis quod volo. Dico igitur, quod ego, quod cernit
que fatta Florentia , neque ex animi mei fententia confenf vobis
unionem firmantibus, utego vos noviftis; neque confirmavi faétum
tanquam fanétum aut ex præcle&tione confenf. Quanquam ego
invitus non novi quomodo fubfcripferim definitioni ; at nung
confiteor, ca quæ in illa definitione, eft contraria traditions
Domini noftri Jefu Chrifti, & aliena a noftra Ecclefia. Quin ex
quo fubfcripſ , internis conſcientia flagellis vapulavi, & quafi cogie
tationum mearum gravedine obrutus, bac illac fingultiens erravi, is
quærens quibus modis mc bac mole exonerarem . Nunc igitur gratias
ago Deo, quoniam dignatus me videre vos congregatos, & dicere que
volebam , & in confpe&tu veſtro deponere onus. Quocirca coram vobis
bæc prædico,quodrejicio repudio, diſconfirmo, autpotius nequefirma
vi unionem & g definitionem, & quæ in illa ut diffona & diſentientia
antique traditioni fančta catbolicæ Ecclefia noftra , protinus rejicio.
Trado etiam me ipfam Ecclefie, &ſubdo ejus pænis, quod fubfcripfe
rim cui non liceret. -TRAPEZUNTIUS vero mentem ejus exploranti
bus de unionc fic refpondit, apud SYLVESTRUM Sect. XII. Cap. III.
Neque videtur bona effe unio, nec bene facta; inde non poflum eam
firmare. Et inftantibus reliquis: Nunc vero in hac confufione
fe&tione Ecclefia impoſſibile eft, ut fufcipiam illud, (Patriarchatum )
stiamfi forte firmarem unionem illam male factam. Quanto magis
ubi neque bona videtur , neque proba, nequefecundum Deumfalta
ipfa unio , neque firmatur ab omnibus , neque ab me? Hec confiteor,
& facite quod vifum fuerit; neque enim invenietis aliud quid a
me. Cum item Imperator delegiſſet ad Patriarcham Cizyci Epiſco.
pum probatæ unionis defenforem , magnus Scriniarius, & ipſe
Sylveſter Syropulas, uterque Crucifer, non ferentes huiusmodi Pa.
triarcham , officio fuo fe abdicarunt : quippe qui æque rurfum
mionem damnarunt, teſte ipfo Sylveſtro Sect. XX. Cap. VII & VI.
Sed
 TRACT, XIX. FLORENTINUM CONCILIUM
1032
Sed & Ducas Michaelis Nepos in hiſtoria Bizantina , Cap. XIII, hæc
de reducibus in patriam refert, p. 120. ſupra laudatæ editionis.
At poftquam Archiepiſcopi & Epifcopi & Praſules triremibus excede
rent, cives Conſtantinopoleos, ut mos eft, cos ſalutant, interrogant
que ut ſe res veſtræ habent ? Quomodo transacta eft Synodus ? Num
vicimus nos ? Reſponderunt illi: Fidem noftram pretio vendidimus ;
religionem noſtram impietate commutavimus, & azymitæ facti purum
facrificium perdidimus. Iſtos a turpiores dictu fermones habebant,
ctiamque ex iis qui decreto fubfcripferant. Heracleæ nempe Me
tropolita Antonius, ac ceteri. Si vero quis cis objiceret: Et quare
ſubſcripfiftis? Reſpondebant continuo : Francorum formidine id egi
mus. Interrogantibus infuper : Num Franci tormentis ipfos ſubje
ciſſent, num flagellaſſent, & in carccrem detrufiſſent? Reſpondebant:
Non ita habitos fuiffe, fed quomodo bec dextra fubfcripfit, dicebant, 1

it & abfcindatur, lingua confefla eft, radicitus evcllatur. Nec quic

quam aliud refpondere poterant. Ex Arcbiepiſcopis etiam aliqui,
cum ſubſcribendum erat decretum, dixcrunt: Nifi pecunias, qua na
bis ſufficiant, prabueritis, nequaquam ſubſcribemus, qua numerata,
illico calamum atramento tingentes fubfcripfere. Erogatæ quidem
erant ad cos alendos immenſæ , ac pene infinitæ pecunia , unicuique
etiam Patrum præfens pecunia numerata fuerat; poftquam vero cos
pænituit, argentum non retulerunt. Sua ergo confeſione , quod
fidem vendidiſſent, quam Judam ipſum , qui argenteos reddidit, gr4.
viüs peccaviffe arguuntur. Idem factum fuiffe alter unitus Plu.
SIADENUS refert , utut abſone interpretetur, Patres non ex animi
ſententia illa locutos.". Sic enim apud LEONEM. Allatium Lib. III.
perpetui conſenſus Ecclefiarum , Cap. II. num . I. Reliquifimiliter,
qui fimulconvenerant , videntes vulgum ita in Latinos cancitum , ab
coque fecum Latinis ſentientes, Es azymitas impudenter fatisappellari,
neque antiftites, neque chriſtianos ad minimum baberi, per ironias
civibus dicebant : Quid ita in nos furitis quod fubfcripfimus? Im
probe egimus. En manus quæ in Synodo ſubfcripferunt, abfcindite.
Hæc dicebant, impetum vulgi adverſusſe audacter debacchantem fre
 NON FUIT LEGITIMUM.
1033
nantes. Quod fi vere denunciabant, quod non exiſtimo, mirandum
non eft. Verum fi Pluſiadenus neſcivit, an vere aut fimulate talia
dixerint reduces Orientales , alii utique laudati Auctores ſatis oſten
dunt, ex animi ſententia ipſos talia locutos effe. Numne ergo Con
cilium Florentinum legitimum foret, ubi Patres orientales libertati
redditi denuo ſubſcriptæ unioni renunciant , tanquam cui inviti, ab
Imperatore perſuaſi & adacti contra conſcientiam ſubſcripſerint?
Dices cum Pluſiadeno memorato , idem factum in Concilio
Nicæenfi, ubi pariter Patres quidam , qui catholicæ fidei ſubſcripſe.
rant , deinde eidem renunciarunt. Verum horum diverſiffima eft
ratio. In Concilio Nicæenſi argumentis, difceptationibus agebantur
omnia : aurea ibi vigebat libertas; non vi , non fraude , non minis,
non verborum illecebris ad fubſcribendum perducebantur Patres.
Florentiæ hiſce contraria omnia agebantur. Libertate tandem fen .
tiendi ſublata non argumentis ducebantur Patres ad ſubſcribendum ,
#
ſed ſollicitationibus Imperatoris , blanditiis & minis , rationibusque
fitnoniacis moti. Cum ergo reduces fic Florentiæ omnia acta eſſe
confeffi fuerint , & inde unioni denuo renunciarint; quis non videt,
hac ratione omnino auctoritatem Concilii Florentini plane concidi,
aflenſu orientalium Patrum ſic deſtituti ? At idem, ut dixi , Patres
qui ſubſcripſerant Nicææ fidei catholicæ, nequaquam prætendere po
terant ; libere enini & argumentis moti conſenſerant. Non ergo
eorum diſſenſu deinde univerſalitati Synodi illius nocere poterat.
Porro ſexto, ſi Concilium . aliquod univerſale audire debet,
oportet porro ut ab omni etiam Ecclefia catholica fuerit deinde re
ceptum & approbatum . At vero de Concilio Florentino reliqui Epi
ſcopi Orientales , qui Florentiæ non adfuerant, ne quidem audire
voluerunt. Patriarchæ item reliqui tres : Antiochenus , Alexandri
nus & Hieroſolyınitanus Concilium illud damnarunt , abrogatis
etiam Legatorum ſuorum ſubſcriptionibus. Dum ergo oriens tan
tum abhorruit a Synodo illa , dum ſubcriptiones Apocriſiariorum
Patriarcharum ab ipſis Patriarchis abolitæ ſunt; quomodo , quæſo,
ratione orientalis Ecclefiæ univerſalis poffit audire Synodus Floren
Аааа tina ?
 1034 TRACT. XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

tina ? De univerſa quidem cccleſia orientali ipſa hiſtoria Concilii

Florentini , actis ejusdem Concilii præmiſſa , poſtquanı multa iniu.
rioſa de Orientalibus diſputaffet, Tub finem fubdit , Tom. XIII.
Concil. Coluin. 4. Ita factum eft, ut præter cos Patres orientalis
ecclefiæ qui Synodo interfuerunt , Græci nunquam hoc generale
Concilium receperint. Et de Conſtantinopolitana Ecclefia fic Syl
VESTER Syropulus, Sect. XII. Cap. I. Nos vero quotquot eramus ex
principibus Cleri magna Dei ecclefia cum iis quifub nobis congre.
gamur rurſum in magnam Ecclefiam , & circa primam Carniſprivii
ſeptimanam perfuncturi omnibus facris illius ritibus fecundum anti
quum noftrum ordinem : adfuerunt vero illi ex clero, qui in urbe
manferant, & qui Ecclefiæ munia impleverant; nosque reverfos ocu
lis parum renidentibus aſpiciebant. Adventante vero feſto orthodoxias,
dum novimus, quomodo, li liturgiam celebrare voluerimus, facta
fucrit confufio, omiſimus illud in ſabbatho & in illa dominica. De
inde rurſum convenimus fecundum ordinem quem habebamus. At
vero pænitentiarii & ſanctarum ædium præfecti, & clerici reliqui
repulerunt nos tanquam latinizantes. Et deinde : Et in dominica
adorationis crucis liturgiam fecit magnus Scriniarius cum reliquis
quifuerant nobifcum in Synodo. Sed nec cui vices ordinarie co die
peragendi ſacra obtigerunt, aut alius quis eorum qui perfuaderi vi.
debantur adfuere liturgie, ſed ſimularant folum : Ludificati enim
aufugerunt. Et proinde Ecclefiam deftitucrant vacuam nobis,
liturgiam celebarunt ii qui nobiscum in Synodo fuerant.
Hiſtoria politica Conſtantinopoleos, Crusu Turco - græcia
inſerta , Lib. I. Clerici vero civitatis & hicromonachi, ſacerdotes,
abbates , confeffionarii & reliqui non volebant cum reducibus litur.
giam celebrare, aut corum in precibus meminiſſe, ſed ſeparabant fe
ab iis tanquam ab impiis, ut ita dicam . Multi etiam facerdotio
renunciarunt, Ita unio diviſio facta. Et Æneas Sylvius , deinde
Papa Pius IL Lib. de Europa , Cap. III. Quanquam Joſeph Patri
archa & Johannes Imperator gentis ejufce cum Latina Ecclefia con
cordibus animis fidei Symbolum decantaverint ; Conftantinopolitans
tamen
 NON PUIT LEGITIMUM .
1035
tana tamen Ecclefia credere quod Romana ſentiret vclut nefas
duxit.
Ubi porro de actis in Concilio Florentino audierat Arſenius
Metropolita Cæſarex Cappodociæ , totius orientis Exarchus, profectus
in Palæſtinam reliquis tribus Patriarchis quid rerum actuen & aga
tor expoſuit. Illi ergo convenientes damnavere unionem Floren
tiæ initam , juſſeruntque omnes deponendos eſſe quicunque latini
zantium clericoruin munus effent adepti ; immorigeros anathemate
damnavere. Decretum Synodi recitat Leo Allatius Lib . IH . Con.
ſenfus perpetui Eccleſiarum , Cap. IV. num. I. Sic vero habet :
Patriarcharum Syrie. Cum venerit buc per omnia ſanctiffimus Me
tropolita ſanctiffimæ Metropoleor Cafarta Cappadocia, qui Proto
thronus eft, Exarchusque totius orientis , tum ut apprime veneran
dum divinumque Domini noftri Jeſu Chriſti ſepulchrum adoraret,
facraque, qua Hierofolymis ſunt loca, in quibus maxime admiranda
Chriſti diſpenſationis myfteria perfecta funt, viſitaret; tum ut une
nobifcum rcétæ fidei ac pietatis ingens. arcanum communicaret , mani
feſtaretque fcandala omnia Conſtantinopoli exorta propter execrandam
Synodum , quæ apud Florentium Italiæ urbem coacta eft , & Latino
rum cum Papa Eugenio, quod non licebat, dogmata approbavit, es
additionem quandam in fidei noſtræ ſacro inculpatoque Symbolo fub
fcripfit, ſuafitque ex Filio divinum Spiritum procedere, conceſſitque
apud nos azyma quoque infacrificium offerre, & propterea commemo
rationem Papæ facere ; præterea alia multa illorum præter præſcripta /
1 canonum illicita accepit ege amplexata eft. Et quomodo matricida
Metrophanes Cyzicenus, more predonum, Conſtantinopolitanam fea
dem invafit , qua affenfum præbuit hæreticis, & jam di&to Papa Efe
Imperatori Græcorum Palæologo cum Latinis ſentienti, fideles &
fanc fidei ſectatores non absque minis perfequenti, veluti tyranno op
primenti & redarguenti, infideles vero, & eos qui pravis opinionibus
funt imbuti, accerſenti, honoranti, & ad dignitates promoventi,
tanquam fuæ hærefeos aſſeclas ; & , quod magis eft, mirum in mo
dum bos eosdem dcöſculanti propter eam , quam in ſe prefert, adver
Aa a a 2 fus
 1036 __Tract, XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

fus reétam fidem pietatemque repugnantiam : hinc fa&tum eft, ut pro

fanos Metropolitellos, & execrandos Epiſcopillos ubiqus in divinas &
fančtas ſedes fanétæ magnæ Ecclefiæ Conſtantinopolitane, tanquam
fuæ diæcefi obnoxios intruferit. Dictus fanctiffimus Metropolita Do
minus Arfenius fanctiffima Metropolis magna Cæſaree Cappadocia,
nec non Protothronus , & totius orientis Exarchus, oftendit, non fo
lum in alias Ecclefias matricidam Metrophanem Patriarcham contra
canones ordinationes iis , qui cum Latinis fentiebant, commififfs, ſed
jam et ad orientis univerſ diæcefes quatuor inordinatum iftum ordi 1

naſſe Metropolitellos Ege Epiſcopillos , in Amafia nempe, Neocæſaria,

Tianis & Moceſſo, Latinorum omnia approbantes & cxequentes, qui
non folum inde ſibi ſubſecuturam ruinam atquc excidium exfpectant,
verum quoque , poft tantum facinus, omnes fub Chrifti grege
degentes chriſtianos fallunt, corrumpunt, multaque inter eos diffe.
i
minant, quæ orthodoxæ Ecclefiaſcandala miniftrant. Proptereapius,
fidifſimus, & fanæ fidei univerſepropugnator zelatorque jam lauda
tus Metropolita Caſarea Cappadocia ægre ferens Ecclefie Chriſti in
novationem& noxam , quaab aliena fentientibus in reétifſimam fan
namque noftram fidem intruduntur , petiit ſibi exhiberi Synodalem
a nobis tribus orthodoxis antiſtitibus, qui in Syria funt , Pbilotheo
Alexandrino , Dorotheo Antiocheno, en Joachimo Hierofolymitano
fententiam , ut omnes male fentientes ex univerſa ſua diæcefi pellere
poffit, quod ipfe antiquiorfit & orthodoxus. Propterea nos fimulſy
nodaliter congregati precipimusin nomine confubftantialis, vivifica &
individua SS. Trinitatis, Metropolitas atque Epiſcopos, propter vir.
tutem & pictatem haud promotos, ad bec' abbates fimul & Patres fpia
!
rituales, lo qui fuerint, fimiliter Jacerdotes, diaconos & in quocun
que ecclefiaftico gradu conſtitutos, profanos clias e indignos, qui
1
bærefis occafione arrepta , dum recta fides in difcrimen adducebatur,
indigne cucurrere , inanis gloriæ & hereſeos modulo ad Epifcopatus
Es Metropolitatus, quaſi effent fervatores animarum , ut cum ſo
ipfis alios in exitium -ducerent, & Chrifti veri Dei noftri univerſum
orthodoxorum gregem penitustimore Dei, nec non juſtitia, & pie
 NON FUIT LEGITIMUM, 1037
tatis fru& ibus deftitutos, quinimo defpe&tores, & ad omnem im
pietatem inuerecundos, hoc eft ab hac die ita decernentes, Spoliamus
omni actione ſacerdotali Ege ecclefiaftico ordine : donec eorundem
pietas communiter & univerfaliter examinetur. Hiſi obedierint, ab
omni munere facro ceffent; ſi contra fe opponant, & prædonum more,
contra ac cañones fanciunt , adverfantur , tanquam contumaces En
contradiétores fint excommunicati , e abalienati a fanéta, & fupera
fubftantiali, es conſubftantiali Trinitate ; fimiliter & qui eos am
plectuntur, & in fimilibus affenfum præbent & auxilium . Conce

dimus facultatem , tanquam pietatis orthodoxæque fidei Præconi,

fupra laudato fanctiffimo Metropolita , qui Hypertimus eft, Exar
chusque totius orientis, per loca omnia pietatem denunciando , cum
non revereatur ad veritatem aftruendam neque faciem Imperatoris,
neque Patriarchæ , qui non reéte fentiat & agat, neque divitis, ne
que principis, ſed palam ac libere fidem ac orthodoxiam poffideat,
fine ullo metu es beſitatione, fecundum preceptum ipſi impoſitum :
liceat itaque ipfi ex boc tempore pietatis caufa reprehendere, incre
pare , corrigere male ſentientes in omni loco quo poteft accedere,
data a nobis ipfi venia, propter datam nobis gatium & poteftatem
Spiritus fanéti, qui debet omnino in his integre atque incorrupte pien
tatem fervare; proptereaque illi tradita eft in fcriptis noftra fenten
tia, plena Synodo es propriis manibusſubſcripta menfe Aprili 6951.
anno , nunc currentis Indićtionis fexta , Ege a Cbriſto nato
anno 1443
Scripſerat autem & Papa literas ad Patriarchas illos de recipien
da unione Florentina : non addens tamen rationem qua unio illa
inita fuerit. Reſponſum vero Papæ : Si traditiones feptem Syno
dorum æcumcnicarum firmatæ fuerint in Concilio Florentino, fuſci
pere ſe eandem ; fi res fecus habucrit, unionem , & omnes qui ex
Orientalibus adftipulati fuerint damnandos effe. Abhinc cum
necdum certius ipfis conſtaret de ratione unionis Florentinæ , iidem
Patriarchæ Imperatori Johanni litteras reddiderunt , in qua monent ,
ne traditiones catholicas evertat , fed ad faniorem redeat mentem ;
Аааа 3 fin
 1038 TRACT . XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

fin pergat contumax effe , pænas etiam decretumn iri. Sic enim ha
bet Synodica Patriarcharuın epiſtola ad Imperatorem , apud LEONEM
Allatium , Lib. III. Cap. IV. num . I. Potentiſſime, bumaniſſime, &
;
ſereniſime Domine & s Imperator ! Supplices continue Deum exoramus,
ut majeſtas tua atque imperium ab omni adverfa fortuna immune
confervetur ad noftram ſpiritualem lætitiam . Notum fit tua ſacre
majeſti, nos accepiſſe tres a Papa Eugenio de unione Ecclefiæ litteras,
ut eam , rematis arbitris, amplectaremur, uti gefta eft, faceremus
que Papa commemorationem . Et hæc quidem nude Papa Eugenius
ad nos perfcripfit; at non edocuit, quanam ratione res illa transacta
fit. Verumtamen ipfe per antecedentes ad me litterasfanctiffimifram
tris Domini Joſepbi Arcbiepiſcopi Conſtantinopoleos nova Roma &
æcumenici Patriarcha, plane vereque cognovi, Synodum Florentinam
non fuiſſe, uti Greci & Latini cum juramento per ſcripta convene
rant , canonicam & liberam ſecundum traditiones Apoftolorum , &
ſanctarum feptem &9^ æcumenicarum Synodorum , & divorum Patrum :
ſed infinitas fraudes comminiſcentes Italos pacta quidem violaffe,
ſcripta jurejuranda confirmata pervertiffe, & tandem , tyrannorum
inftar , impia ſua dogmata rurſus ftabiliviſſe, et cetera contra cano
nes obtinuiſſe ; & , quod pejus eft de magis impium , cum multis aliis
additionem illam incommuni fidei Symbolo non neglexiffe, fed fcripto
etiam tradidiſſe , beu miſeros! ab omnibus enunciari. Quapropter
ipſe Pape reſpondi : Si illc traditiones SS. univerfalium Synodorum
er determinationes , & quicquid canonicum ac legitimum bi SS. Pa
tres decreverunt, ſuſceperit, jams & ipfe Florentinam Synodum am
plector, & Pape commemorationem non recuſo; dummodo fimilem pro
feſſionem ad nos in fcriptis Papa miſerit, ut legitima & antiqua tra
ditio & confuetudo preſcribit. Quodfi id non fiet, neque Floren
tinam ipſe Synodum ſuſcipio, neque Papa commemorationem . Quin
& ex noftris, qui fimilibus aſſenſum prebuerunt, Florentinæ fcilicet
Synodo, o Pape commemorationi, fine jam dicta reéta illius com
feffione, fi ex clero ſunt, eos depofitos, omni facro munere & ſacer
dotali miniſterio privamus; fi ex fenatu , excommunicamus , et
60
 NON FUIT LEGITIMUM . 1039
confortio fidelium ſegregamus, fecundum Dei praconum canones, 85
diſcipulorum Chrifti, e ſanctorum ac univerſalium feptem Synodo
rum præfcripta atque traditiones. Et bæc quidem nos ad illum ſcrip
6 fimus. - Tue vero majeſtati hæc nota facimus. Si ſimilibus locum
dedit, nationis noftre penitus afflicte & tantum non emortua cauſa,
modis omnibus coactus ut auxilia tibi comparares , vel forte alia
providentia fuffultus in Latinorum fententiam ivifti, vique aliqua
!
additionem amplexatus es , & nunc , corum abfurdis atque impieta
tibus femotis, ſanam in divino Symbolo traditionem ſecundum omnes
divinas fcripturas indubitanter confiteris & ample&teris, illique creo
dis, quemadmodum qui ante te imperio potiti ſunt ; jam Et nos
non tantum amicam majeſtatis tuæ faciemus commemorationem , ſed
continuis inexhauſtisque precibus Deum pro tuo imperio, potiffimum
pro anima exorabimus , quibus quotidie Deum tibi propitium redde.
5 mus, ut deliétis tuis , tum dedita opera tum ignoranter commiſis,
veniam concedat. Et bac ratione mifericordiam peccatorum , &
ignorantiarum remiffionem conſequeris , divinas traditiones non
improbas. Quod ſi pertinax perftiteris, & aliena fentientium
dogmata ſuſtines, cum eo aliena fint ab omni canonica & Syno.
dali traditione : non tantum tuæ majeſtatis commemorationem ex
cidemus, ſed pænas etiam aggravabimus, ne in Chriſti Eccle.
fa alieni & noxii dogmatis pernicies vires ſumat ; dum pietatis Pa
ftores vocamur , ſcriptoque ita profeſli ſumus ante Deum & ſanctos
Angelos. Quare non uti mercenarii pietatis Ecclefiam pafcimus ; ne
que carior eft nobis fanguis & anima, fed pro Chriſto illiusque evan
gelio promti fumus animam & carnem & fanguinem , & quidquid
aliud fuper terram poffidemus, profundere. Quodſi, tyranni inftar,
nefarie vim infers, & ſeducere contendis liberam jugique impatien
tem Ecclefiam : ſcito, nos nunquam pietatem deferturos, nec tacitur.
nitatem æquo animo laturos, fed fecundum præceptum absque metu
reprehenſuros , & additis etiam minis increpaturos. Ideoque bæc
ad majeſtatem tuam mittimus cum Hieromonacho, & Spirituali Patre,
præftantiffimo Domino Macario, & noftra mediocritatis filio, qui eget
ma .
 !
1000 TRACT . XVIII. UNIO A M. PALÆOLOGO

nius IV . in decreto Synodi Florentinæ, Tom. XIII. Concil. Colum . 512 . 1

Ecce occidentales, orientalesque Patres , poft longiſimum difſenfonis
aique diſcordiæ tempus , fe maris De terre periculis exponentes,
omnibusque ſuperatislaboribus ad boc facr um æcumenicum Concilium
deſiderio ſacratiſſime unionis & antique caritatis reintegranda gra
tia lati alacresque convenerunt, eo intentione ſua nequaquam
fruſtratifunt ! Magnum fiquidem divinumque munus nobis Deus
largitus eft; oculis videmus, quod ante nos multi , cum valde cu
pierint, afpicere nequiverunt. Și unionem hactenus Ecclefiarum
nemo unquam viderat, licet maximedefiderarit: patet utique, ne
que Gregorium X. aut Johannem XXI. vel Nicolaum III. tandem
unionem Eccleſiarum vidiſſe. Nullo ergo pariter loco Eugenius IV.
unionem habuit a Michaele Palæologo tentatam. BESSARION item in
Oratione Seſſionę I. Concil. Florentini habita : Nam quod Ecclefia
membra tanto jam tempore a fe invicem difiuncta , ut ne convenire
quidem ullomodo vellent, fed vel ipfam fere vocem conveniendi mo
leſte ferrent , ac in co , quod fibi noxium crat, libenter perfifterent,
nunc tanto utrinque animi ardore, pofthabitis multis, quæ impedi.
mento erant , illud unum enitantur quod tendit ad conciliandam
pacem ; qua ratione boc non afcribat quiſpiam divinæ virtuti,
proinde certifimum bonorum omnium indicium exiftimet ? Si vero
hactenus ad tempora Synodi Florentina Orientales noluere ullo mo.
do cum Latinis convenire; patet urique , nihil ſoxdæ unionis fubſc.
cutum fuiſſe ſubGregorio, Johanne, Nicolao mcmoratis. Et inter
alios Nicolaus V. Epiſt. ad Conftantinum Imperatorem inter Arcudi
opera aurea theologica quæ vocat , p. 693. Ecce jam fere quina
genti anni tranfiere, ex quo Satan, princeps es auctor omnium pec
catorum , & maxime fchifmatis & divifónis inductor, ab obedientia
Romani pontificis, qui Petri ſucceſſor eft, & Jefu Chrifti Domini
noftri vicarius, Conftantinopolitanam ſeduxit Ecclefiam . Infiniti
tractatus intervenere , plurima ſunt celebrata Concilia, innumerabi
les Legati banc in rem deſtinati, ut tai atrox vulnus in Dei Ecclefia
ſanaretur. Noviſſime autem , Deo ita providente, in Ferrarienſ &
Flo .
 /

PROMOTA LATINOS NON JUVAT . IOOL

Florentino Concilio Tc. Si ergo tractatas faltem & Concilia inter

venerunt ad tollendum ſchisma usque ad tempora Concilii Floren
tini: utique hinc liquet, folidam Ecclefiarum unionem hactenus
non intervenifle.
Sed & o &tavo, mortuo faltem abhinc Imperatore Michaele ,
unionis illius promotore , ab omuibus utique , five qui hactenus
unioni itivite ſubſcripſerant, five qui eidem affentire detrectarant;
unio eadem unanimi confenfu fuit rejecta, damnata. Statim enim
tumultuati contra ceteros unitos , qui unionein non admiſerant,
GREGORAS Lib. VI. ſub initium : Cum autem Andronicus in Imperió
Jumuired
. Hinc enim
bellum Ecclefiafticum ab adverſa fa£tione renovabatur , Imperatoris
obitu occafione data. Filius item Andronicus Palæologus edicto evul
gato, ab exfilio revocat ob unionem damnatam profcriptos, unionem
que tollendam rurſum ſignificat: quippe qui vivo patre diffimularát
faltem placere fibi quæ agerentur. Sic enim poft aliqua Gregoras:
Ipſe Bizantium rediit, juftisque (patris) peraétis, in componendo
Ecclefiæ ftatu ante omnia elaboravit ; quod confilium patre ſuperſtite
ſedulo diſſimulatum per occaſionem protulit , & quis effet oftendit.
Proinde caduceatoribus & edi&tis qualibet miffis Ecclefia correctionem
nunciabat, & qui Ecclefiaftudio exſulabant, aut male tractatifuerant,
cos revocabat. Beccus etiam tum ſcripto edito crraſſe fe confeſſus
eft, veniaque rogata, fponte Patriarchali dignitati renunciavit. Sed
de hoc jam fupra ad Reſponſ. I. In Panachrati ergo monafterio ſe .

concludit Beccus, veritus ne fub hæc a quibusdam diſcerperetur. In

ejus locum ftatim denuo fuffectus Joſephus. Sic enim Gregoras
pergit : Interea Beccus ſede clam relicta fecedit, ſeque in Panachrati
monafterio concludit, veritus ne in bac Jubita mutatione a nonnullis
difcerperetur. In ejus vero locum ftatim fuffectus eft Foſepbus, qué
loco illi cefferat, morbo & fenio confe &tus, & morti proximus,
Cum vero Beccus abhinc in exfilium mitteretur, quod quidem
poft Joſephum Patriarcha Gregorius Cyprius æmulatione accenfus
non parum promoverat; Beccus injuria tanta pati fe clamans, ab
Vry omni.
 -
1002 Tract. XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO

omnibusque derelictus, ad judicium publicum provocavit; fic aut

judices fperans facundia ſua mitigaturum , aut quam immiſericordes
fuerint, oftenfurum . Hoc comperto Imperator, ne Beccus talia
pati injuria videretur, conſilio habito Procerum & clericorum Con
cilium fieri voluit, in quo Becci caufa agitetur. Gregoras citato loco.
Concilium ergo agitur, Patriarcbê Conftantinopolitani Gregorii,
Patriarcha Alexandrini Athanafii, omnium clericorum , Epiſcoporum
& plurimorum Monachorum , & exſecularibus Virorum praecipuorum.
Diſputaturi adverſus Beccum erant Gregorius Patriarcha, & Mu
zalo magnus Logetbeta. Rogati crgo primum Archidiaconi bini Becci
propugnatores : quid crederent ? Refpondent, docere Spiritus S. e
Filio proceffionem non repugnare Symbolo; ſcripturam docere, quod
# Filio effundatur, detur ; magnum Damafcenum dicere : Patrem
ele productorem Spiritus per Filium . Dum itaque, addunt, caufa ET
productor idem : caufam utique Spiritus S. Patrem elle per Filium ;
non tamen quod dum Spiritus S. & Patre procedit, fimul Filius fit
cauſa Spiritus S. Verum nihil unquam hoc ipſo abſurdius Archi
diaconi afferere potuerunt. Si enim Spiritus S. a Filio procedit,
five productus eſt; Filius utique productor Spiritus S. At vel ſe
cundum ipſos cauſa & productor idem erat : fi ergo Filius pro
ductor; cauſa etiam erit Spiritus S. Quomodo ergo denuo Filium
cauſam Spiritus S. eſſe negabant?
Hinc itaque inſtabat magnus Logotheta: Omnino ipfos facere
Filium caufam Spiritus fanéti, dum ajunt, Patrem effe caufam Spie
ritus S. per Filium ; (voce enim per productorem ſignificare volebant)
Cui illi plura, quidem abſurda ex dogmatibus fidei elici poffe; attamen
damnatis abſurdis veritatem dogmatum defendi. Siccine vero fatis
fit objectioni Logothetæ ? oftendendum utique erat , nihil abſurdi
ex ipſoruın dogmate fequi: falfo enim perhibebant, ex aliis fidei ar.
ticulis, abfurdi quidpiam elici poſſe. MOSCHAMPAR ad hæc negavit,
verba illa effe Damaſceni; ſed contradixit ei magnus Logotheta, qui
rurfum converſus ad Archidiaconos fic inftat: Si Pater eft caufa per
Filium Spiritus S. ( co ſcilicet ſenſu quo diffentientes dicta ratione
hoc
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 1003
hoc accipiebant) Pater alio modo caufà effet Spiritus S. alio modo
Filius ; quod impoffibile. Ad hæc Archidiaconi huic argumento im
pares ſola Damaſceni verba : Patrem per Filium productorem Spie
ritus fanéti effe ingeminant; diſputari fic aon adverfus ipfos, fed
adverſus Damafcenum . Regerit Patriarcha Gregorius; fæpius etiam
in Scriptura occucri, quæ quidein dura videantur; ſed tamen com
modam fententiam admittant. Pari ratione fe habere verba illa
Damafceni; mala vero ratione ipſos eadem eo trahi ut oftendant,
procedere Spiritum ſanctum a Filio; ſubinde etiain obſcurius quic
quam a Doctoribus dici ; ut ergo huuc ſenſum Damaſceni eſſe pro
bent, aliorum Patrum verba proferant. Cui Archidiaconi : nullum
alium fenfum verba Damaſceni admittere niſi quem ipfi dederint,
Equidem quis genuinus Damaſceni ſenſus fit, aliq Tractatu vidimus.
Patriarcha ad hæc: ſenſum eſſe: ex Patre Spiritum S. procedere.'
Cui Archidiaconi. Recipimus bac.- Inſtat Logotheta : Qui ergo nobis
illa objicitis? Dum ergo jure illis hæc objiceret Logotheta: ( plane
enim non ſepuitur: Spiritus S. ex Patre procedit, ergo etiain a Fi
lio) Beccus ad hæc : An non Gregorius Nylenus pariter docet, ex
Patre per Filium produci Spiritum ſanctum ? An non lumen per raa
dium ex fole cxoritur , nec tamen radius, fed fol caufa luminis eft ?
Cumque hæc accepiffent qui Patriarchæ Gregorio aderant tan
quam diſtantias intelligeret Beccus, ita ut nato Filio , intercedente
tempore Spiritus S. ex Filio procederet, oftendit Beccus: qulla
quidem tempora ibi intercedere, ſed tamen ratione conceptionis no
ftræ mentalis, ut inquit NYSSENUS , Filium ex Patre continenter ge.
nerari, Spiritum S. ex Patre per Filium produci. Hæc quidem
male Beccus pro defenſione Archidiaconorum . Quærebatur enim :
an Pater fit cauſa per Filium , eo quidem in ſenſu, ut eo ipſo indi,
cetur, pariter Filium eſſe productorem Spiritus S. At fenfu Nyſſeni
faltem : Spiritum S. generato Filio a Patre procedere, non vero
quod fimul ex Filio procedat Spiritus S.
Dum ſic Beccus defendit Archidiaconos, proclamat electo äger
Patriarcha Alexandrique: Ex qua profers, Bosce, nova funt; talia
VY Patres
 TRACT. XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO
1004
Patres non docuerunt. Scilicet quod dum dicitur , ex Patre per Fi
lium ; intelligatur fimul, Spiritum S. ex Filio procedere. Eum
enim in ſenſum illa diſputabat cum Archidiaconis Beccus: alias enim
omnino docuere Patres, Spiritum S. a Patre poft Filium , five ge
nerato Filio produci. Abhinc ergo Patriarcha Alexandrinus pacem
eſſe ſequendam oftendit; neque circa non neceffaria lites efſe mo
yendas. Idem urget Imperator. Interrupit Patriarcha Gregorius :
Vos dicitis ex & per in talibus idem valere. Juxta vos ergo dum
Nyſſenus dicit: Spiritus S. eft per eum qui continenter ex primo;
Spiritus S. eft ex eo , nempe Filio, qui continenter.cx primo; quod
tamen non vultis modo dicere. Hiſce crgo moti qui Beccum fequc,
bantur, confeſli ſunt , fe errare , rogantes tamen ne omnimode relie
qui ipſos exſecrarentur, profanosque haberent. Æque & ex ceteris
celle qui plurimum peccarint. Beccus vero videns res non proce
dere ad vota : Facite, inquit, quod vultis, acquieſco vobis, elimine
mus illa: per Filium , damnemus traditum licet. Condemnor a Deo
cum vobis . Quodfi vero non poteſtis illa : per Filium , damnare,
utpote traditum a Patribus; cur qui idem dixi Es docui, a vobis
judicor, aut illud condemnare compellor ? Vane quidem hæc Beccus :
non enim accufabatur quod dixiſſet, Spiritum S. a Patre per Filium
procedere ; ſed quod illud , per Filium fic acceptafſet, tanquam
fimul eo etiam a Filio procedere Spiritus S. fignificaretur. Et hoc
inde Becci ſenſu acceptam illam propolitionem negabat hæc fynodus,
volebatque eandem ab omnibus negari; de cctero omnino cum Pa.
tribus & ecumenica VII. Synodo concedens, Spiritum S. ſuo ſenſu
ex Patre per Filium procedere. Patriarcha tandem in Beccum plu.
ribus invectus; qui inde pariter ira accenfus Patriarcham laceſſivit,
& ad Imperatorem converſus dixit : Si ille Patriarchatu non cefferit,
nunquam Ecclefia turbinem tranquillatum iri. Et fic in lites tan
den Synodi hujus convents primus defiit. Refert hæc fufe Ps
CHYMEres Lib . VII. apud Leonem Allatium Lib . II. conſenſus Ecclo
fiarum perpetui , Cap. II. num . XL verba cnim ob prolixitatem ade
fcribere fuperſedemus.
Quo
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 1005

Quomodo item in Synodo hac Becco obftiterint Patriarcha, &

magnus Logotheta , adeo ut inferior iis fuerit Beccus, refert &
GREGORAS Lib. VI. Sic enim ibidem : Quo facto cum Beccus in me.
dium prodiiſet, atque omnia eloquentie vi permiſceret, & ea, quæ
fani dogmatis defénfores objiciebant, retexeret, fortaſſe mendacium
veritatem viciffet, ese curioſitas virtutem fuperaffet, niſi Gregorius
Patriarcha , e Muzalo magnus Logotheta doctrine copia , & ſacra
Scripturæ fententiis reftitiffent, & ingentem illam exitioſa lingua
tempeftatemſedaſſent. Erat vero isMuzalo velut Imperii particeps,
atque in imperatoriis atque publicis negotiis verfabatur, maximo
in honore ab Andronico ob eruditionem & fenectutem , & longum ac
varium rerum ufum cum prudentia conjunctum babebatur. Quibus
de caufis eximius ei foli e vcteribus, qui codem munere functi erant,
hic bonor eft babitus, ut calyptram in capite panno, purpura & au.
.
ro intertexto - circumdatam geftaret, quatenus furfum vergit , &
ad pyramidem fuperficies funditur: in hoc uno ab Imperatorum li
beris differentem , quod non etiam inferiorem & cavam ſuperficiem
babebat circulis auratis variatam , ſed prorfus levem .
Dehinc in eadem Synodo tomum contra Beccum Patriarcha
conſcripſit. Sic enim PACHYMERE3 Lib. VIII. apud Leonem Alla
tiam citato loco : Proptcreaque caput admittentes, & tanquam
San &ti dictum (Damafceni ſcilicet, quo dixerat, Spiritus ſancti Pa
trem productorem effe per Filium ) conſervantes, medicinam fecum
dum certitudinem dogmatis conquirebunt, & tomum confcribere, &
pietatcm ſcripto mandare determinarúnt. Cum vero Patriarcha fan
piens exiſtimatione omnium baberetur & re effet, tomi fcriptionem
illi commendarunt, columnam pietatis, ut ipfe opinabantur, nec non
corum , qui ab errore refipuerant, teſtem pofteris futuram. Onus
ſubiens Patriarcha robuftum tomum componit. In hoc ergo tomo
pofita fuit primo confeſſio fidei, in qua quam maxime demonſtra
tum , Spiritam S. procedere a ſolo Patre. Secuta damnatio unionis
Lugdunenfis. Hanc excepit relatio actorum Synodi illius habitæ
contra Beccum ; quod item Beccus erraſſe ſe confeffus depoſitioni
vvv 3 fuz
1006 TRACY . XVIII. UNIO A M. PALEOLOGO

fuæ acquieverit. Tandem ſubjecta ſententia condemnationis Becci

ejusque complicum , cum iterata deteſtatione unionis a Michaele
Imperatore tentatæ . Subſcripſere huic tomo, præter Imperatorem .
Patriarcham , XLII. Epiſcopi, XXVIII. Clerici. Sic enim SPONDANUS
ad annum 128 3. num. X. Communicavit nobis do &tiffimus Pater
Facobus Sirmondus, S. I. nunc Regi Chriftianiffimg a confeffionibus,
Synodum prædiéta occafione babitamfub Andronico PalcologoImpera
torc, & Gregorio Patriarcba contra cundem Johannem Beccum , cjus.
que focios Conftantinum Meliteniotem , & Georgium Metochitam , qui
Latinorum dogma de proceffione Spiritus S.profitebantur, & ab annis
ecto, ut Synodi verba innuunt, in eo docendo perſeverabant, videli.
ect a tempore Concilii generalis Lugdunenfis celebrati anno Domini
1274. Pof præfationem ponitur confeffio fidei , in qua potiffimum
inculcatur opinio Græcorum de proceſſione SpiritusS. ES in finerejicitur
pax eodem Concilio Lugdunenfi facta. Narrat deinde, Johannem Bec
cum ea de cauſa damnatum antea fuiſſe in quadam ipforum Græcorum
Synodo, cui cum Patriarcba Conftantinopolitano aderat etiam Alexan
drinus, libellumque refpifcentie obtuliffe, quo acquiefcebat damna
tioni EF depofitioni fuæ, fed poftea iterum ad priftinam fententiam
rediiſſe.Tum fequitur ſententia condemnationis triumfupra di&to
rum , & refutatio fingulorum capitum doctrine illorum de Spiritu
S. cum iterata deteſtatione factæ unionis, quam met dapuén óixo
vouíay, espavye roleuíar vocant. Adduntur infineſubſcriptiones.
Primo Imperatoris rubris litteris: Andronicus in Deo fidelisBarineus
& Imperator, Ducas Angelus Comnenus Paleologus. Deinde : Gro.
gorius miſericordia Dei Archiepiſcopus Conftantinopolis' Nove Roma,
EN æcumenicus Patriarcha. Johannes, bumilii Epifcopus Ephefiorum
Metropolis & c. Subſcribunt EpifcopiXLII. officia EcclefiafticaXXVIII.
Quo autem loco habita fit hæc Synodus, neque ex titulo, quimagna
ex parte obliteratus eft, neque ex fine deprehendi poteft. Quod tamex
exſupra di& tis conftet, celebratam effe fub initia Andronici, putamus
in ipfa Conftantinopoli contigife.
Do
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. 1007
De ipfa etiam hac Synodo hæc habet NICEPHORÚS Calliſtus,
hujus ætatis Scriptor, in præfatione hiſtoriæ fuæ ad Iimperatorem
Andronicum Palæologum , antę finem , Tom. I. p. 2 3. editionis
Pariſienſis , Anno 1630. Tu vero quid ? Annon cundem cum illo
curſum de cannaturali Spiritu tenuiſti ? Namque Concilio coacto non
equidem vernaculorum quorundam , ſed Ecclefiæ primogenitorum no
ftratium veluti quidam novus Abraham beatam rurſus hofpitio exce
piſti Trinitatem , es phalanges eorum , qui e lingua laborarunt, dia
fturbans, proceffionem , unde ca proveniat, liquido declaraſti; ex ſolo
videlicet Patre: unde etiam exiſtentiam ſuam inexcogitabili modo,
Dero tamen ut genitus habet Filius.
Synodo abſoluta miſere a ceteris habiti qui tempore Michaelis
unioni fubſcripſerant, utut aperte eam denuo damnarent, utut pec
caſſe ſe faterentur. Omnes enim hi Metropolita , Epiſcopi & Sa.
. cerdotes in templum congregati, ſupplices licet & miſericordiam im
plorantes, temporumque præcedentium exempla oftendentes, a mo
neribus fuis exauthorantur. Tandemque poft multa indigna , vi
expelluntur templo ; quanquam & hi ipſi deinde furoris ſui meritas
panas dederunt, oinnesque denuo ſedibus ſuis rurſum pulfi. Sic
enim GREGORAS Lib. VI. Nam poft Atramyttenum illud rixoforum
librorum incendium , omnes ii , qui ftudium religionis fimulabant,
metropoles & ceteras dignitates, partim jam partiti, partim partis
turi, abrogationemPontificum & clericorum omnium , qui Michaeli
Imperatori affenfi fuiſſent, univerſum inclementer decreverunt, for.
tuna non moderati nec humaniter uf. Nam cum plerique ex circum .
foranea e o male educata & contumaci turba effent, quibus paulo
ante ne vultum quidem Imperatoris intueri licuiſet, nunc vero be
nigniſſime ab illo accepti effent, ſue conditionis obliti funt, ab ebriis
nibil differentes. Nam poteftate ab Imperatore accepta : quippe eis
propter ardentem unienda Ecclefiæ cupiditatem nihilnon concederet;
plane fecuri jam eos omnes contra quos infame illud fuffragium laturi
crant , veluti oves in magnum Blacbernium templum congregarunt ;
qui cum ſupplicibus & verbis & geftis commiferationem elicere ftude.
3
rent,
1008 TRACT. XVIII. UNIO Á M. PALEOLOGO

rent, & fimilia veterum humanitatis exempla cum alia, tum dupli.
cis illius iconomachiæ proferrent, quod illi cum gravius deliquiſſent,
bumanos cos experti effent, qui orthodoxam fententiam defendiffent,
&fuum quique locum retinuiffent: ab immanitate decreti ſui non re
cedendum ftatuerunt ; fed omnem clementiam , omnem mifericordiam
improbitatis flu &tus in maris Atlantici fundum dejecerunt. Tanta
invidia in facro illo cætu , tantaque acerbitas initio fatim preclara
illius concordia graffabatur. Quis autem adeo durus eft Es animo
adamantino , ut contumeliam illam és maximam inhumanitatem .
referre queat qua contra miferos Epifcopos & Sacerdotes ufifunt ?
Nam poſt verborum convitia, præfides inferioribus imperabani, u
direptos illis pileos bumi abjicerent, ter acclamantes: Indignus eft.
Aliis vero aliorum veftes exuere, casque a fimbria inverfas ad caput
applicare, atque iterum ter acclamare juberent: Indignus eft. De
inde alapis impactis, tanquam ficarios vi extrudere facro loco. At bu
manus Jefus & Servator nofter etiam latronem admifit, & prodito.
ris pænitentiam , modo ipfe voluiſſet, defideravit & exſpectavit,
Proinde ſero illi quidem , ſed juſtas tamen penas luerunt. Neque
enim novorum iftorum legislatorum ullus in fua dignitate deceffit, fed
turpiſimeſuis fedibus pulfi, ut poftea dicemus, pre animi agritudine
vitam cruperunt.
De cetero præter tomum memoratum in Bibliotheca Vien
nenſi habentur GREGORII Cyprii fermones contra blaſphemias Becci.
Contra Latinos tum pariter fcripfit GREGORIUS Mof-bampar Magnæ
Eccleſiæ .Chartophylax , teſte Becco apud LEONEM Allatium Lib. IL
perpetui conſenſus Eccleſiarum , Cap. XV. num. XIII. Tandem &
CONSTANTINUS magnus Acropolita plures de proceſione Spiritus S.
contra Latinos edidit Tractatus, apud eundem Allatium citato loco,
num. XIV. Sic ergo libertati redditi Orientales, præter Beccum &
complices duos , omnes unanimi conſenſu unionem Eccleſiarum a
Michaële Palæologo tentatam oppugnarunt, damnarunt; certiſſimo
utique argumento , quod inviti hactenus eandem admiſerint, inſtante
de urgente Imperatore. Talisne ergo unio cauſam Latinorum juvaret ?
Nong
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. I009
/

Nono tandem quod Concilium Lugdunenſe attinet, quomodo,

quæſo, univerſale hoc Concilium audiret , cui neque ipíi Patriarcha
orientales, aut eorum Legati interfuerunt? Hinc BARLAAM Abbas,
referente BENEDICTO XII. Epiftola ad Robertum Siciliæ Regem,
apud LEONEM Allatium Lib. II. Cap. XVI. Conſenſus perpetui Eccle
fiarum , num. II. Si autem aliquis dicat , quia factum eſt de iftis
generale Concilium in.Lugdunenfi, in quo fuerunt & Græci ; ſiiat
quod nemo poterit humiliare populum Græcorum , ut recipiant illud
Concilium fine alio Concilio. Quare? Quia illi Græci, qui 'inter .
fuerunt ifti Concilio, non fuerunt miſi neque a Patriarchis quatuor
qui gubernant Ecclefiam orientalem , neque a populo , fed a folo Im
peratore, qui conatus fuitfacere unionem vobifcum ex vi, 1201 vo
luntarie. Legati ergo Imperatoris Michaëlis Synodo illi interfuere,
qui quomodo ad id humanis faltem rationibus motus fuerit, fupra
fuſe vidimus , ut ejus conſenſus plane hic nullius ſit momenti. Nam
quod aliqui.Latinorum ſupra addebant, ipfum Imperatorem Synodo
illi interfuiſſe, veritati nequaquam elt confonum ; quos hinc vel
ipſe VADDINGUS in Annalibus Minorum , Tom. II. refutat. Sed
neque Germanus Patriarcha Conſtantinopolitanus Synodo illi inter
fuit, fed alius quidam Germanus Imperatoris Michaëlis confangui
neus & magiſter ; qui licet olim pariter in Patriarchali folio annun
unum ſediſſet, inodo tamen in Concilio Lugdunenſi non ab Eccle
fia , fed ab Imperatore miſſus unioni illi Ecclefiaruni nomine Impe.
ratoris conſenſit. Aderant porro Legati Epiſcoporum curn litteris
ab iisdem fcriptis, five vero ab iisdem Epifcopis milli, five ab Ime
peratore faltem fubornati. Exftat enim inter acta Concilii Lugdu,
nenſis Epiſtola Epiſcoporum orientaliuin , qua profitentur, agnoſcere
ſe primatum Papæ , redire ad unionem , fuffecturos Jolepho Patria
archam huic non adverfum . At eadem Epiſtula pariter fcripta no .
mine omnium clericorum magnæ Ecclefiæ , ut cuique evolventi li
quet. At clerici tum nondum unioni conſenſerant ubi Legati ad
Concilium proficiſcebantur , tefte PACHYMERE Lib. V. Cap. XVII.
& XVIII. Si ergo ratione clericorum mendaci les lo conſcripta erat
Xxx Epiſto
 ΙοΙο Tract. XVIII. UNIÓ À M. PALÆOLOGO
Epiſtola illa , quæ fides danda erat integræ illi Epiſtolæ ratione Epi.
fcoporum , aut horum Legatis ?
Porro Epiſtola illa inter cetera habet : Sed à Deo coronati Im .
peratoris diligentia vicit in finem : babet omnes jam concordes ad
unicam hanc unionem per quam Apoftolicæ fedi antiquæ Roma ab an
tiquiſſimis attributos primatus attribuere affentimur. At hæc denuo
omnia confięta : præter Epiſcopos enim , ut dictum , reliqui plane
non conſenſerant; prout & fupra vidimus, quantum abhinc ſemper
pro unione porro promovenda laborarit Imperator , quantum item
abhinc ab eadem plurimi Orientales abhorruerint. Sveta item hæc
!
ars erat Imperatoris , fictis Epiſcoporum litteris Latinos decipere, uti
etiam ſupra vidimus circa Litteras ad Johannem XXI. ſcriptas.
Fictum tandem facramentum quod Epiſcoporum Legatus
fecundum eorum mandatum legitur in eodem Concilio præſtitiſſe.
Sic vero illud habet Tom . XI. Concil. Part. I. Colum . 971. Ego N.
nuncius habens ab eisdem fuficiens ad infra fcriptum mandatum , om
ne ſchiſma prorſus ahjuro , & fubfcriptam fidei veritatem , prout
plene leéta eft, et fideliter expofita a me , Dei & Domini noftri no.
mine veram ſančiam catholicam fidem effe cognoſco, eam accepto,
corde & ore confiteor, ipſamique prout tenet , & fideliter docet 8
prædicat fancta Romana Ecclefia, inviolabiliter ſervaturum , & in
ea omni tempore perfeveraturum , nec ab ea ullo unquam tempore
receffurum , vel quoquomodo deviaturum , nec difcrepaturum pro
mitto. Primatum quoque ipfius SS. Romanæ Ecclefia, prout in pre
miſſa ſerie continetur, ad ipſius Ecclefiæ obedientiam ſpontaneus vo
niens, fateor, recognofco, accepto & Sponte ſuſcipio. Et ipfe omnia
præmiſſa, tam circa fidei veritatem , quam circa ejusdem Ecclefie
Romana primatum & Epiſcoporum recognitionem , aiceptionem ,
fufceptionem, obfervantiam ac perſeverantiam fervaturum , preſtito
corporaliter juramento promitto & confirmo. Sic Deus ipſum adju
vet, & bac ſancta Evangelia. Scriniarius, Sacriſta, Chartophylax,
& magnus Scevophylax ſanctiſſimi cius qui in Conſtantinopoli eft
Patriarchatus , en hannes Lector. In hoc utique juramento ex man.
dato
 PROMOTA LATINOS NON JUVAT. IOII

dato Epifcoporum approbatur ipſa fides Latinorum , adeoque &

proceſſio Spiritus S. a Filio.
At Epiſcopi licet hactenus unionem
probarent, ſemper tamen fimul fatebantur, Latinos in fide errare,
neque de dogmate illo Latinorum audire volebant. Quicquid unio
nis initum erat , cernebat faltem primatum , appellationem , & com .
memorationem Papæ , uti ſupra fuſe oſtenſum. Quomodo ergo
tale juramentum ex mandato Epiſcoporun fuiſſet præſitum ? Jura
mentum illud porro habebat : Sic Deus ipſum adjuvet. Si jurainen
tını illud nomine Epiſcoporum eſſet præftitum , loco horum dici
debuiſſet: Sic Deus ipſos adjuvet. Rurſum habebat: Dei & Do.
mini noftri nomine.At Legatus nequaquam Dei nomine ac vice
obedientiam Romanæ fedi polliceri poterat. Hinc ipfe Jeſuita GA
BRIEL Coffartius, qui una cum Jeſuita Philippo Labbe Pariſiis anno
1671. Conciliorum Tomos edidit, ibidem addit : Iisdem conceptum
eft verbis, quibus linperatoris ipſius Sacramentum antea editum : ex
quo aliquot vocum lacunam hicſupplevimus. Quid verofi defcriptum
eft his ſacramentum Imperatorium -pro Epiſcopali ? Nam dicere den
buiffet Epifcoporum nuncius : Epiſcoporum nomine ; utidixit Cafareus :
In nomine dicti Domini mei, que voces bic corruptæ ſunt, & in has
mutata : Dei & Domini noftri nomine. Neque enim ille hanc fidem
Dei nomine acceptabat, aut Dei nominc ac vice promittebat obedien .
tiam Romanæ Ecclefiæ primatui. Deinde quid aliud fub fine loquun
tur bæ voces : Sic Deus ipſum adjuvet ? Quod autem eft fupra : Et
ipfe omnia præmifſa c. illud eft quod in ſacramento Imperatoris
legitur : Et ipſum omnia præmiſſa & c.
Poterant tamen Epiſcopi litteras pares pro unione fcripſiſſe, po
terant eum in finem Legatos mififfe : tum enim jam unioniaſenſo .
rant. Sed quid hæc unio ad Lugdunenfis Concilii univerſalitatem
probandam ? Unionem cum Latinis probarant Epiſcopi, verum non
tanquam per fe bonam : fatebantur enim, fe in fide errantibus con
juuctos effe, fed faltem tanquam minus malum reſpectu majorum
malorum ; dum fecus atrocia bella , cædes , vaſtationes Orienti a
Latinis imminerent. Imo ut & talem pacem, tali, inquam , modo
Xxx 2 ex
1012 Tract. XVII. Unio 'A M. PALÆOLOGO &c.
expofitam tum ipfi tum alii deinde acceptarent, non fponte ad id
movebantur, fed follicitati ab Imperatore , ſed minis & fuppliciis
adacti . Hancce ergo ngionis acceptationem Lugdunenſis Concilii
1

auctoritatem juvare cenfesent Latini ? Imo hac ratione utique pro

lixi erroris illud convincitor, Confenferint vero unioni Epiſcopi,
quæ in Synodo illa Lugdunenfi fuit conclufa; numne vero obinde
Synodi decretis ſubſcripſere? Ut vidimus, conftanter femper idem
Epiſcopi negarunt proceffionem Spiritus S. a Filio. At in cadem Sy
nodo Lugdunenſi, ut ſupra vidimus, damnantur qui hoc dogma
iu dubium vocant. Quomodo ergo Epiſcopi orientales Concilium
Lugdunenſe acceptaffent, ex eorumque affenfu auctoritatis augmen.
tumn Concilio illi acceſliſſet ? Solus ergo ImperatorMichaelhactenus
remanet qui fuffragio fuo decreta Concilii illius probarit. Sed neque
ille ſincere hoc præſtitit, uti fupra vidimus; imo obinde a Martino
Papa excommunicatus fuit. Soli ergo reſtant Latini qui huic Sy.
nodo interfuerunt, eidemque conſenſerunt. Qua fronte ergo aſſeri
poterat, Concilium illud fuiſſe tiniverſale ?
Porro afferta quidem eft in hac Synodo proceffio Spiritus S. a
Filio , damnati qui candem negarent; ſed nihil de hoc dogmate in 4

Synodo illa fuit diſcuſſum, nihil probatum, omnia ad placitum Papæ

& Latinorum poſita. Ratione ntique longe diverſa a legitimarum
Synodorum more , in quibus ſemper demonſtrationes fidei ex prin.
cipiis Scripturæ, aut auctoritatibus Patrum petitæ præceſſerunt, ante .
quam de quæſtione controverſa definitio traderetur. Et hinc tandem
porro , cum reliquæ Synodi univerſales etiam abhinc conſtanter ab
univerfa Eccleſia ſint receptæ , ipſorum Orientalium Concilio , Mi
chaële mortuo, hæc ipfa Synodus Lugdunenfis fuit rejecta, damnata, 1

neque unquam ab Orientali Eccleſia deinde fufcepta. Liquido ergo

hinc conftat , abſone Latinos Concilium illud Lugdunenfe Orien 1

talibus objicere.
Et hactenus de unione Ecclefiarum a Michaële Palæologo tentata.

TRA
 1

(0) for3
- > boynuna
TRACTATUS XIX .
In quo Concilium Florentinum non legitimum
fuiſſe Concilium , nedum SS. univerſalibus
Conciliis annumerandum eſſe
demonftratur

eta Concilii Florentini in omnium manibus verfantur , ut

AA hinc non neceſſarium fit pro Latinis modo quædam præ
mittere , fed potius ipſum falcem propofitum perfequi
conveniat; oftendere fcilicet, cur orientales Ecclefiæ merito hacte.
nus Synodum illam rejiciant. 1

Primo enini ipfa pars prior hujus Synodi in diſputationibus de

fenfu illius decreti Ephelini: Alia fidei definitio præter Nicæenfem in
Eccleſias non inferatur, abſumta ; pugnabantque Latini tanquain pro
aris & focis, ſenſum decreti illius eſſe , quod falla faltem Symbolo
non ſint inferenda . Et hinc fandem fub finem Synodi definitio ab
ipfis lata eſt, rationabiliter Symbolo inſertam eſſe proceſſionem Spi
ritus S. a Filio. At quidquid Ferrariæ per tot ſeſſiones hanc in rem
a Latinis aſſertum , quicquid deinde Florentiæ de additamento ab
ipſis definituin ; erroris utique ad oculum convincit par, ſed longe
diverſum in finem Leonis III. diſputatio & definitio. Ille enim in
diſputatione cum Oratoribus ex Concilio Aquisgranenfi Romam
miſlis fuſe oſtendit, ſenſum decreti illius Synodorum eſſe , quod
ne quidem vera Symbolo indi poſſint. Ille abhinc definitionem tulit :
Tollendam effe ex Symbolo inſertam proceſſionem Spiritus S. a Filio.
Æterno etiam monumento erecto, in quo aureis litteris ſanctum Sym.
XXX 3 bolum
!
A
T014 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

bolum illibate absque additamento illo infcriptum erat , cum fub.

fcriptione: Leo amore & cautela orthodoxæ fidei bęc pofui. Imo
addebat in diſputationc illa Leo : Talia argumenta projtare , (qui
bus ſcilicet demonftretur , ſenſum decreti Conciliorum univerſalium
effe , quod uc quidem vera ſancto Symbolo indi poſſint) ut non fo:
lum ſapientibus indeſatisfiat, ſed fulti opprimantur. Quo ergo
loco, judice Leone , Latini in Concilio Ferrarienfi congregati ha.
bendi, cum ventiquam plura hanc in rem diſputans Marcus EPHESIUS
ipfis ſatisfacere poſſet? Sed cello hæc urgere. Fuſe enim hoc ex
facto Leonis argumentum deduximus Tractatu, in quo demonſtra.
tum , ſenſum decreti Epheſini effe, quod ne quidem vera S. Sym
bolo indi poſlunt. Ut fane ad hæc erubeſcere oporteat Latinos, ubi
tam fode contraria Leonis III. expofitioni & definitioni (ut alia argu
menta ibidem allata fileamus) Concilium illud eorum æcumenicum
defendit, ſtabilivit , definivit. Oecumenicum namque Concilium
aut legitimuun ſaltem non fanctiones reliquorum univerſalium Con
ciliorum conculcat , non contraria üs defendit, non falfiffima in
plurimis propugnat ſeſſionibus, aut tandem illicita definit.
Secundo , alteram Concilii huius partem Latini impenderant
in diſputationes de ipfo dogmate ; quo ſcilicet oſtenderent, pro
ceſſionem Spiritus S. a Filió tradi in facra Scriptura, tradi a SS. Pa
tribus tam orientalibus quam occidentalibus ; communique hinc
afſenſu femper in Eccleſia Romana & Latina fuiſſe aſſertam . Ve.
rum quod Scripturam facram attinet , nonniſi abſurdis quibusdam
deductionibus uſi dogma illud inde inferebant, ut pluribus Tractati
bus alibi oftenfum ; Orientalium Patrum teſtimonia plura male inter
pretati, plura corrupte produxerunt , uti Tractatu de teſtimoniis Pa
trum orientaliun a Latinis objectis, & Tractatu de corruptelis in Pa
trum orientalium ſcriptis perpetratis oftenfum . Ex his eminebant 1
verba Basilii corrupta circa principium Libri III. contra Eunomium. !
ATHANASII Symbolum , imo, quod omnium peflimum , ipfius Ni
cæenſis II. univerſalis Synodi Symbolum . Imo alterius hujus Syno 1

di partis plures feſfiones in difpitationes de loco illo Bafilii cor

rupto ,
1
 NON FUIT LEGITIMUM . 1015
inpto, & altero alio ejusdem ex Hom. XVII. in baptiſmum impenfæ ,
tanquam in hiſce teſtimoniis binis quam maxime fententia Latino
rum fundaretur ; cum tamen vel ex ipſis Bafilii editionibus a Latinis
evulgatis uterque locus fic legatur, prout ut tum fecundum rei veri
tatem contendit MARCUS EPHESIUS. Sed idein præterea fuſe aliis
rationibus , citatis Tractatibus oftendimus. Occidentalium itein
Patrum , quæ producebant Latini , teſtimonia corrupta effe , pecu.
liari Tractatu de corruptelis in Latinorum Patrum teſtimoniis perpe.
tratis oftenfum . Prout & pariter tandem falſo ſupponebant, con
ftanti ſemper conſenſu in latinis Ecclefiis aſſertam fuiffe proceſſionem
Spiritus S. a Filio. Quantæ enim lites, ut hactenus priora Secnla VIII.
fileamus, quantæ contentiones inter ipſos Latinos exortæ fuerint, 1

poftquain ſub principium Seculi IX. quidam in Latinam Ecclefiam

dogma illud introduxerant, peculiari Tractatu oſtenſum . Tpſum de.
inde dogma quod tantis conatibus defenderunt, & tandem definitione
lata probaverunt non levis alicujus momenti fuit , fed ipfi facræ
Scripturæ , & omni catholicæ in SS. Conciliis & Patruin fcriptis re
lictæ traditioni repugnans, ipfa fidei chriſtianæ principia immediate
convellit , duo principia , adeoque & duos Deos gentilium more in
troducens, uti pluribus aliis Tractatibus oſtenſum. Hoccine ergo
Concilium æcumenicun foret, ubi ludicris deductionibus facra Scriptu
· ra profanatur; ubi ad proprium ſenſum torquentur teſtimonia Pa
trum , aut peffima fide corrupta producuntur; ubi tandemn fun
mo mendacio æternus latinæ Eccleſiæ in dogmate quodam conſen
ſus propugnatur? In legitimis utique Conciliis nullus locus fraudi,
perverſitati, corruptelis, ſola veritate veritas defenditur. Lino cum
Monothelitæ acta Synodi V. univerſalis 'corrupiſſent, obinde a VI.
ccuinenica Synodo funt damnati ; de quo alibi . Hoccine porro
Concilium æcumenicum foret, in quo dogma facræ ſcripturæ , Con
ciliis & Patribus , imo ipfis fidei chriſtianæ principiis contrarium de
fenditur , ftabilitur , definitur ? Fuerint Florentiæ longe majori nu
mero Patres ex Occidente & Oriente, quam quem eorum numerum
ibidem adfuifle noviinus . Si non veritas ibidem ſtabilita, fi falſum
dogma
1016 Tract. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

dogma definitum ; ingens Patrum numerus Concilium verum uni

verſale non conficiet. Hinc enim Concilium Nicæenſe recipitur,
repudiatur vero , majori licet Epiſcoporum concurſu celebratum,
Ariminenfe Conciliuin ; non enim traditionem fidei catholicam in ſa.
cris ſcripturis, & Patrum ſcriptis fundatam Concilium aliquod con
vellere, aut contraria lata definitione profcribere poterat.
Sed tertio , ut ad ipſos Orientales in Concilio iſto congrega.
tos accedamus, numne, quæſo, quamdiu libere fentiebat quisquam
Orientaliun, quamdiu liberæ vigebant diſputationes cum Latinis;
Orientales rationibus quibusdam victi Latinorum ſententiain proba.
verunt? Neutiquam . Utique primo de additamento præcipua erat,
& eft controverſia inter Eccleſias. Confeflus tum eft MARCUS 1

Ephesius, confeffi funt deinde etiam Orientales , ſemper ſublato

additamento ſymboli Eecleſias 'poſſe vera & ſtabili unione conjungi.
Excutiantur acta Synodi Ferrarienſis , evolvantur qui de Synodo hac
ſcripſerunt ; an ulluis unquam Orientalium five inter diſputationes de
additamento - habitas, live etiam poft diſputationes haſce deinde
fublatas probaſſe legitur , potuiſſe Papam , aut Latinos verum Sym
bolo indi? Nullus utique. Quomodo ergo victi rationibus quibus.
dam Orientales ſubſcripſiſſent deinde definitioni, quod recte Latini
in Symbolo uſurpent additamentum de proceſſione Spiritus S. a Filio?
Rurſum , quamdiu Florentiæ de dogmate libere difputabatur, Orien
tales neutiquam Latinis accedebant, fed pariter in priſtina fide per
fiftebant. Motine ergo rationibus Latinorum forent ad ſubferiben-.
dum deinde Latinorum dogmati? Cuin item Imperator videns di
ſputationibus nihil unionis effici poſle diſputationes omnes cum
Latinis fuftuliffet; ubi adhuc dum etiam tum libertas conftabat, , ab
omnibus utique oblata a Latinis definitio de proceſſione Spiritus S. a
Filio reprobata . Imo ipſe Gregorius Protoſyncellus, ISIDORUS
Kijoviæ Metropolita, & Bessarion Nicænus , unionis licet maximi
promotores , cuin Mitylenæo aliam ſuaſerunt unionis definitionem
eſſe componendam , tefte oculato SylvestRO Syropulo in hiſtoria
Concilii Floreñtini,Sectione VIII.Cap. XIV. Attamen abhinc dam
natz
 NON FUIT LEGITIMUM, 1017
natæ 'modo ab ipfis definitioni ſubſcripſerunt Orientales plurimi.
Longe ergo aliis rationibus quam demonftrationibus Latinorum in
dacti deinde fuerant Orientales , ut Latinorum dogmati & placitis
ſubſcriberent. Scilicet ſollicitationibus, verborum illecebris, minis
Imperatoris moti; aut etiam tædio peregrinandi, & ob pecuniarum
fubſidia inducti fuerunt, ut Latinis tandem manus darent. Cum
enim Imperator non videret, qui absque auxiliis Latinorum fe & Con
ftantinopolim contra imminentes Turcas defenderet, quomodocun
que tandem Latinis ob auxilia illa obtinenda uniri voluit. Hinc ergo
cum diſputationes huc non facere videret, ſublatis iis alio media
circumfpexit, quibus fuos ad unionem cum Latinis ineundam per
duceret. , Ad confilia hæc foli vocabantur memorati Gregorius ,
Iſidorus, Beſſario , utpote quos unioni favere ſciebat Imperator: teſte
denuo Sylveſtro Syropulo Sect. VIII. Cap. IV . prout & Acta Conc.
Florentini græce edita, & a Johanne Matthæo Caryophilo in latinam
linguam verfa fub finem Seffionis XXV. mox addunt , Ifidorum &
Beſſarionem probaſſe unionem cum Latinis.
Varia ergo tentare Imperator, conſilio triuni dictorum ha
bito ; decernere unionem eſſe ineundam , fi Latini reciperent Epi
ſtolam S. Maximi, de qua quidein fuo loco egimus. Duin vero
hæc quidem reliquis convocatis Orientalibus proponit Imperator,
pars approbarunt, pars hanc unionis ineundæ rationem damnarunt.
Sylvester Sect. VIII. Cap. V. Nova abhinc unionis definitio juſſu
Imperatoris conſcripta. Senſus erat hic : Dum Latini fatentur, Spi
ritum S. a Patre & Filio, tanquam ab uno principio procedere, Græci
vero Spiritum S. a Patre procedere, & Filii proprium eſſe, & ab eo
emanare , & ab utroque, a Patre nempe per Filium , ſecundum fub.
ftantiam profundi : hinc Græcos & Latinos rurfum in unam Eccle
fiam coaleſcere. Sylveſter Sect. VII. Cap. XVII. Sed nec omnibus
Orientalibus rurfum hæc placuere: deſideratis enim ſuffragiis, duo
decim illam negarunt, viginti quatuor laudarunt. Sylveſter, Cap.
XVIII. Latini vero hanc oblatam ab Imperatore unionis definitionem
nequaquam admittere; negare unionem poſſe iniri, nifi Orientales
Y yy dog
1018 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

dogmati eorum fimpliciter ſubſcriberent.' 'SYROPULUS Cap. XIX. &

a uctor laudatus Actorum Synodi Florentinæ ad Seſſionem XXV. Sed
& tractatus tales hactenus interveniſſe , teſtis eſt & JULIANUS Car.
dinalis apud ANDREAM de S. Cruce, Collatione XXII. Conc. Floren
tini, Tom. XIII. Conc. Colum . 1159. Sed demum vifum fuit, in
quit, Domino Imperatori & Græcis, ut ceffaretur a diſputatione, Ego
veniretur ad tra£ tatus certos, ſperantes ex co dare finem . Et vole.
bant , quod pauci effent , es ut obtemperaretur voluntati fua , non
potuerunt omnes Paternitates veſtra requiri, fed certi deputati funt;
& quia materia proceffionis erat gravior , inceperunt plures tracta
tus, ſperantes ut illa conclufa, non multum remaneret differentia :
& fuerunt audita multa difficultates, & multi modi. Primo dice
bant Greci, ut definiretur, quod Spiritus S. procedat a Patre per
Filium . Per deputatos fuit rejecta illa vie propter multas rationes.
Fuit propofita alia, quod illi confiterent:«r bene tenere & nos, ege
quod ipfi bene tenerent ſecundum ſuum intellectum . Ifta viafuit
rejecta per nos: quia veritas non capit divifionem . Deinde data
eft alia , quod declaretur, quod Spiritus S. profluit a Patre & Filio,
abborrentibus Græcis verbum procedere: & per nos fuit rejećła bai
via : quia verba bac haberent dubitationem , & ideo non effent pó.
nendain definitione. Deinde dicebatur , quod differentia non effet,
an Spiritus S. emanaret aut proflueret, ſed'an procederet ; & ideo
non definiretur per hoc contentio quæ erat. Deinde fuit propofitum ,
ut definiretur, quod procedit a Patre & Filio, ET s Patre per
Filium ; bæc via non viſa eft bona : quia poffet fieri mala inter ..
pretatio, ut verbum ex exponeretur in ' PER. Dicebatur quod via
bac declararetur, quod Filius effet caufa, & quod non erat bonus
modus pronunciandi : quia effet dubia fententia, quæ debet effe
certa .
Non tamen hoc Latinorum diſſenſu deficiebat Imperator, quin
conventu fuorum coacto , cum jam ante quidam contra reliquos de
fendiſſent , ex idem valere quod per , de quo SYLVESTER Sect. VIII.
Cap. XIV. XV . & XVI. adeoque ex hoc fuorum diſſenſu proficere fe
1
poſle
 NON FUIT LEGITIMUM .
1019
poffe ad unionem ineundam crederet, propoſuit: An non per Filium ,
& ex Filio idem foret ? Sed cum neque hac ratione, Epiſcopis in ,
contraria actis, proficere fe poffe videret: aſſeveravit, non poffe
unionem confici niſi de auctoritate Patrum latinorum conftet.
Viderat enim , non parum difficultate hac premi ſuos a Latinis : ut.
pote qui diſerte affirment, Spiritum S. procedere a Filio. Hos ergo
ſi ſuſceperint, unionem eſſe in proclivi. Verum defideratis fuffra
giis alii damittendos eſſe, alii rejiciendos aſſeruerc, Sylveſter Sect. IX.
Cap. II. & III. Admittendos effe negarunt V. Epiſcopi, & III. Cru.
ciferi, cum reliquis qui poft eos vota dederunt . Ut itaque fuffra
gia diſſentientium minueret Imperator , fubdole vota Cruciferorum
fuftulit: non enim feptem Conciliis æcumenicis fubſcripſiſſe ipfos.
Sylveſter Cap. IV .
Abhinc ergo Imperator ſuos rogavit : Num cenſerent Spiritum
S. ex Filio procedere ? Patriarcha ambigue reſpondit; cx Epifcopis
vero & Coenobitis X , affirmarunt illud; XVII. damnarunt. Ut ergo
diffentientes hoſce pariter ad eandem fententiam pertraheret Impe
: rator , varia inde arte hoſce ſibi conciliare aggreditur, hos convitiis,
illos confabulationibus amicis , blanditiis alios in fuas partes trahere
laborans , juvantibus Imperatorem Patriarcha & Iſidoro. Sylveſter
Sect. IX. Cap. VIII. Nec deftituit confilium fucceſſus. Dum enimm
alii optant in patriam redire , at ægre, non inita unione , copia rc
ditus fieret; dum item alii metuunt , ne {promifſis ſipendiis fruſtra.
rentur, quod femel jam evenerat : mitius abhinc jam reſpondere
ſuſtinebant ad Latinorum fententiam . Coacto enim ſuorum Con
cilio , ubi rurſus Imperator rogat: Qui placeret proceſſio Spiritus S.
a Filio ? con enföreXIII. Epiſcopi, VI. ſaltem non aſſenſerunt: nc
quc enim ſiffragii Cænobitarum , Cruciferorum requiſita, quos, ut
pote ſibi adverſos, non ita pridem fuffragiis privarat Imperator. In
primis tum Patriarcha afferuit, per Filium ſignificare caufam ; atque
per Filiums idem effe quod ex Filio. Laici interrogati , omnes pro
barunt unionein. Fuſe hæc refert Sylveſter Cap. IX. & X. Cum
ergo jam potior pars probaret dogma Latinorum , illorum ſententia
Yуу э diffen
 7

1020 : TRACT, XLX. FLORENTINUM CONCILIUM

diffentientes acquieſcere debere fas eſſe cenſebat Imperator; nihi!

fic libertatis iis relinquens, fed ad contraria.n ſententiam probandam
vel invitos adigens. Hinc cum conventus ille eſſee-folvendus , ora.
tionem habuit, cujus ſenſus: Jam çcumenico -Coricilio ſtatutam
unionem cunt Latinis: ut omnes ergo ci accederent, par effe ; adcom
que frictiſime unionem fervandam effe, modo Latini non addant,
additamentum a noftris recipiendum effe, aut fuos ritus in facr3 re.
cipiendos. Sylveſter Sect. IX. Cap. X. Sed cum abhinc Papa præ
verteret, non fufficeré, fi in dogma de proceſſione Spiritus S. a Filio
conſentirent; fed & præter alia capita probandum eſſe additamen.
tum Symboli, immemor proiniſli ſui, non ductus quibusdam ra.
tionibus, ſed faitem quod videret , Latinos alio modo unionem de
trectare. Et ſingula hæc capita etiam firmavit Imperator , reliquis
omnibus præter Gregorium , Ifidorum & Beſſarionem illud neſcien
tibus. Sylveſter Sect. X. Cap. I. Qua fronte ergo, qua conſcientia,,
aut Imperator, aut reliqui ab Imperatore inducti talibus capitibus
ſubſcribere poterant, quæ omnino in animo averſabantur, & modo
ſe averfari profe'li erant? Ideo enim præterea additamenti iſtius
non admittendi mentionem antea fecerat Imperator, quod conſtaret,
omnino fuos ab illo efle averſos.
Papam præterea cum Orientalibus ſtipendia ſponte promiſiſſet
quo in Italiam ad Synodum advenirent, ut ipſos deinde ad unionen
ineundam cogeret, ſtipendia promiſſa non folviffe, præter paflim
de eo conquerentem SYLVESTRUM Syropulum teftatur & Marcus
Ephcfius in Apologia adverſus Synodum Florentinai . Imo & ipſe
Anctor Actorum Concilii Florentini, Seffione XV. jam Ferrariz te
ſtatur, denegata ipſis fuifTe nummorum fubſidia , ut fic Florentiam
abire cogerentur. Sic enim Tom . XIII. Conc. Colum . 216. Porro
de pecunia pro alimentis conſtituta nullum verbum fiebat, quamob.
rem gravi opprimebamur pecunia. Dicebat enim Papa: Dos optime
feitis, Ferrariæ nihil pofle vobis a medari : nam eorum , quæ fpera
bamus, nihil ex ſententia fuccedit. Itaque Florentini mutuo nobis
dant 40000. nummum Aureorum , quo Synodum illuc transferamus:
ſequi.
 1

NON FUIT LEGITIMUM . 1021

fequimini" ergo me, ut Florentiam eamus , & promitto me daturum

Conſtantinopoli ſubfi.lii nomine 12000. nummum Aureorum , duas
que triremes , vobis autem quotcunque debeo Florenos el menſam
publicam , ut in poſterum nunquam vobis defint conſtituta menſtrua, i
Venite igitær Florentiam , & poft tres aut quatuor menfes liceat vobis,
difcedere, five ſequatur, five non fequatur unio. His auditis tur.:
bati fumus, ut par erat , præfertim quod Ferrariæ nulla fpes effet
aliquid babendi. Neque occurrebat quid effet agendam. Non ire
Florentiam , fed hic nobis victus non fuppetebat. Ire igitur ? Quid fi ege.
ibi in eadem mala incideremus ficut Ferrarie ? Itaque animipendeba.
mus. Et deinde Colum . 217. Itaque propofuimus Imperatori bas
conditiones, fi vellet nos abire Florentiam : Ut folveretur pecunia ,
noftræ urbis preſidio ad octo menſes ; ut numeraretur nobis que de
bebatur pro alimentis quinque menfium . Philofopus etiam AMYRUTIUS
fatetur, ob pecuniarum fublidia aliquos Orientales unioni ſubſcripſiſſe,
Papamque denegatis ſubſidiis eos ad id coëgiſſe. Ipſe vero pariter
unioni ſubſcripſerat, ſed reverſus unioni denuo renunciarat . Sic
enim apud Leonem Allatium Lib. III. perpetui conſenſus Eccleſia ..
rum , Cap. I. num . IV. Quomodo fuer it æcumenica , argentum pro
fide rependens , & fimoniaca Synodus , quam propter pecuniarum
queftum , & fecularia auxilia , recipientes exofculati ſunt? Sed
Papa dicit : Video quidem per omnia diviſionem ante oculos, & mi
ror, nec caperepoffum , quonam vobisfuerit commodo hæc diviſio. Quod
fi ita evenerit , quomodo illud Occidentales principes accepturi fint ?
Et nos quanto mærore afficiemur ? Imo quanam vos ratione in pa.
triam vejiram abituri eftis ? Nota ex his Pontificem planum Orienta
libus facere, fi Synodo non ſubſcripſerint, cum a:) vi£ lum neceſſaria
non fuppetant, illis privandos fore ; que ſi defuerint , patriam re
petere non polfe, neque contra Agaranos trophea crigere. DosITHEUS
item in Synodo Conſtantinopolitana proxime ante captam a Turcis
urbem celebrata , prout acta ejus Synodi deinde videbimus : Præter
callidum Gregorium , ambo vi jufuque Imperatoris , iniquis fub
ſeriptio :ibus manus didimus. Inviti enim nolentes deliquimus,
Yyy 3 rati
1922 TRACT. XIX . Fr.ORENTINUM CONCILIUX

gati per illas fubfcriptiones non impenfas tantum , quæ nos ad patriam
reducerent, comparaturos, ſed & victoriam adverſus boftes inde
confecuturos. In altero ejusdem Synodi congreſſu pariter & GEMI
STIUS , cum concionem haberet de actis in Italia , oſtendit, Floren .
tinam unionem fimoniace ab Imperatore aliisque tranſactam fuiſſe.
Imo Patriarchæ tres, Antiochenus, Alexandrinus & Hierofolymitanus
ad hæc addunt : Veritatem difputationibus, non vi Imperatoria dir
cuti oportero , neque denegatis neceſſariis ad affentiendum compellen
dosfuiffe Orientales. Sedde hoc deinde. Ducas tandem Michaelis
Nepos, unionis licet affertor, in Hiſtoria Bizantina , Cap. XIII
p. 120. editionis Pariſienfis, anno 1651. cum GEORGIO Acropo.
lita de reditu Epiſcoporum ex Italia locutus : At poftquam Arcbieps
fcopi & Epifcopi &Præfules triremibus excederent : cives Conftan
tinopoleos, ut mos eft , cos ſalutant, interrogantque ut ſe res veftra
habent ? Quomodo tranſacta eft Synodus ? Num vicimus nos ? Refpon
derunt illi: Fidem noftram pretio vendidimus. Et poft aliqua : Ex
Archiepiſcopis etiam aliqui, cum fubfcribendum erat decretum , dixe
runt : Nifi pecunias , quæ nobis fufficiant, prabueritis, nequaquan
Subſcribemus, qua numerata illico calamum atramento tingentes fube
ſcripſere. Erogatæ equidem erant ad eos alendos immenſa, ac pene
infinitæ pecunie, unicuique etiam Patrum præfens pecunia numera.
ta fuerat. Poftquam vero' cos pænituit, argentum non retulerunt.
Sua ergo confeſſione, quod fidem vendidiffent, quam Judam ipſum ,
qui argenteos reddidit, gravius peccaviſe arguuntur. Si qui vero
aut follicitationibus paribus Imperatoris, aut pecuniæ cupiditati non
ceſſerant; juſſu & minis Imperatoris ad ſubſcribendum adigebantur.
Juſſi enim ſubſcribere unioni ires Cruciferi, omnino illud denega
verunt. SYLVESTER , qui & unus ipfe ex illis tribus Cruciferis fuit,
Sectione X. Cap. VI. Denuo juſli ab Imperatore, additis minis,
conſenſerunt quidem , fed , ut ipfe fatetur Sylveſter, cum proteſta
tione , defugere fo Latinorum fententiam , coaétosque juſfa præftare,
impune poftea palinodiam cantare ipfis fas efto, quomodocunque li
buerit. Sylveſter Sect. X. Cap. VIII.
Yi
 NON FUIT LEGITIMUM. 1023
Vi porro Imperatoris, minisque compoſitam fuiſſe Synodum
Florentinam fatetur & Philofophus AMYRUTIUS. Sic enim citato
loco habet : Quomodo fuerit æcumenica - violenta, non ſanctorum
demonftrationibus, fed vi Imperatoris, qui errore abreptus, verti
ginem paffusfuerat, minisque ejusdemimpofita ? Dofithei etiam modo
landati verba erant: Præter callidum Gregorium , ambo vi juffuque
Imperatoris iniquis ſubſcriptionibus manus dedimus : inviticnimos
! Holentes deliquimus, rati & c. Qui porro poft aliqua loco citato
addit : Pænitet me violentæ ſubſcriptionis, condonet mibi Deus !
Tandem & ipfi tres Patriarchæ Syri, verbis laudatis : Veritatem
diſputationibus,non vi Imperatoria diſcuti oportere.
Satis ergo hine liquet, Synodum Florentinam , tanquam fimo
niacam & violentam abomnibus repudiari merito. Imperator enim,
ut vidimus, præcipuus unionis promotor , non ob demonſtrationes
placitis Latinorum fubfcripfit, fuosque ad cadem probanda induxit ;
fed ſimoniaca utique ratione , ob auxilia contra Turcas obtinenda :
hac ratione inductus, quacunque ratione optabat Orientales Latinis
uniri. Neque unquam ne quidem ſoli proceſſioni Spiritus S.,a Filio
fubfcripfiffent, fi fecus faltem licuiſſet Latinornm unionem obtinere,
uti variis tractatibus interpofitis aliam fæpius unionis viam ipſum
tentaſſe ſupra vidimus. Quid vero hoc nifi fimoniace prodere fidem
chriſtianam ; niſi pro externis auxiliis illibatam & orthodoxam vendere
fidem ? Queinadmodum & hinc porro cum videret Imperator, parum
emolumenti fibi redundare ex unione illa cum Latinis, frigide eam pro .
movere cæperit, tandemque moriturus eidem omnino renunciarit.
· Eadem ratio fimoniaca cum alios, tum Beffarionem , Gregorium ,
Ifidorum induxerat fimul, quo unionis auctores eſſent Imperatori,
aut unioni aſſentirent. Et cum ex horum trium confilio omnia age
ret Imperator , hifce Auctoribus varias illas unionis vias cum Latinis
tentavit; adeoque pariter & illi , ſi faltem licuiffet per Latinos,
unionem quidem iniviſſent, nequaquam tamen placitis Latinorum
probatis & fubfcriptis. Ubi deinde fublatis etiam diſputationibus
libertas adhuc conſtabat, omnes folam etiam Latinorum definitionem
de
 1024 TRACT. XIX . FLORENTIOUM CONCILIUM

de proceſſione Spiritus S. a Filio repudiarunt. Ubi vero ex placitis

& juſſu Imperatoris, non rationibus , non demonftrationibus, non
diſceptationibus agebatur; non folum dogma illud , fed & addita
mentum Symboli, alia item Latinorum dogmata admiſerunt, pro
barunt. Violentam ergo hanc Synodum fuiſſe quis non videt? Cum
Cruciferos & Cænobitas unioni non favere videret Imperator, fuffra.
gia eorum ſuſtulit, nc ſuo diſſenſu amplius reliquorum confenfum
turbarent, quos inde aliorum fententiam fimpliciter fequi voluit.
Dum fic ergo congregatis Patribus debita libertas ſentiendi non con
ftabat; quis denuo negaret, Synodum illam fuiſſe violentam ? Im
> perator deinde, ejusque complices, variis confabulationibus amicis,
blanditiis , convitiis diſſentientes alios ad probandam Latinorum
fententiam movere . Numne ergo qui tot fraudibus , tot dolis ad
probandam Latinorum fidem perducti erant, demonſtrationibus &
rationibus moti, & non potins verborum illecebris decepti unionem
probaſſe dici deberent? Tædio fimul peregrinationis: quia fecus
non apparebat qui domum redirent; rurſum ob acquirenda pecu.
niarum ſubſidia: ſecus enim & hæc pariter denegarentur a Papa,
unioni ſubſcripferant. Siccine vero in Concilio legitimo Patres con
ſcripti induci debent ad definitionem fidei ſubſcribendam , coachi,
enti ? Acceſſit tandem vis Imperatoria : majorem partena ſuffragio
rum fequendam eſſe decernens , minas etiam deinde accumulans.
Siccine ergo in legitimis Synodis vi Imperatoria veritas diſcutitur, &
non potius demonftrationibus ex facra Scriptura, Conciliis & Patri.
bus petitis ? Jure ergo hiſce de caufis inter fimoniacas & violentas
Synodos numeratur illa Florentina , utpote in qua Orientales non
fponte , fed quod aliter non liceret Latinis uniri, ob auxilia patria,
pecuniæ ſubſidia , ſollicitationes, juſſa & minas Imperatoris fub
ſcripſerunt Latinorum placitis. Hæc enim omnia a legitimnis Syno
dis & fanclis univerſalibus, quas Ecclefia recipit, longe abfuerunt;
certe abeſſe etiam debent. ·
Simili fane modo meinini Ariminenfe Concilium confectum
fuiſſe. Catholici hactenus in illo firmiter perftiterant in fide ortho
doxa,
 NON FUIT LEGITIMUM.
1025
doxa; Legatis etiam propriis, quod Arianis in Oriente ceſliſſent,
communionc denegata. Deinde tainen plerique eorurn partim im
becillitate ingenii , partim tædio peregrinationis evicti dedere ſe ad
verſariis; factaque ſemel inclinatione animorum , catervatim in par
tem alteram conceſſerunt, donec ad viginti usque catholicorum nu
merus imminutus fuerit. Contra potiores ergo ex hiſce reliquis cum
minæ aliorum non proficerent, precibus & lacrymis contra eos agero
cæptum ; mitiora conſulant, feptimum menſem jam concluſos ibi
agere , injuria hyemis & inopia confectis nullam fpem reditus dari;
-quis tandem eſſet finis ? Sequendum eſſe plurium exemplum ; aucto
ritatem ex plurium numero ſequendam eſſe. Immobiles quidem ad
hæc illi aliquot dies perſtiterunt, fed tandem cum & ipfi nihil pro
ficerent ad pacem, & ipſi deinde Arianis ceſſerunt. Pari utique fuc
quo vidimus, res actas eſſe Florentiæ , niſi quod illic nullus tan
ceffu
dem e catholicis ſupereſſet qui Arianis non ceſſerit; hic vero plures
j
conſtantes confeſſores permanferint. De quibus deinde. Æquceniin
tædio faltem peregrinationis, & quod ſecus fpes reditus non darctur,
inopia rerum, ac Imperatoris ſollicitationibus , illecebris verborum ,
& vi tandem movebantur ad pacem cum Latinis ineundam , qui Orien
talium Florentiæ erant congregati; prout pariter tædio faltem pere
grinationis , vi Impcratoris, qui redituán, niſi pace inita, non con
cedebat, ac inopia rerum movebantur ad pacem cum Arianis ineun
dam , qui catholicorum in Ariminenfi Concilio congregati fuerant.
Cum ergo hiſce de cauſis Concilium hoc Aciminenſe ab omnibus tan
quam fraudulentum ac violentum damnetur, repudietur: quam po
tiori utique jure Concilium Florentinum tanquam violentum, fraudu
lentum, ac fimoniacum rejicitur, damnatur ? Dum præterea ſcilicet
hic omnia fimoniace tranſacta fuerint, urgente, inſtante, minitante
ipfo præſente Imperatore, quod in ConcilioAriminenfi non contigit.
Sed ne fingi videremur quod de Ariminenfi Concilio diximus,
audiamus SULPICIUM SEVERUM Lib. II. facræ hiſtoriæ : hujus enim
ipfa verba ſupra ſequebamur. Sic vero ille : Confe&ta Synodo, de
Creta ad Imperatorem legatio quæ gefta infinuaret; damnati quo
Zzz que
1026 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

que ad Regem profe&ti, fatis fretifociorum viribus & principis fo.

cietate. Interea Legatos Ariminenfis Concilii ex parte noftrorum
compellit Imperator uniri hæreticorum communioni: cisdemque con
fcriptam ab improbis fidem tradit, verbisfallentibus involutam , qua
catbolicam diſciplinam perfidia latente loqueretur. Nam uſia verbum
tanquam ambiguum , & temere a Patribus ufurpatum , neque ex
muctoritate feriptura profe&tum , fub Speciefalfa rationis abolebat, no
unius cum Patre fubftantia Filius crederetur. Eadem fidesfimilem
Patri Filium fatebatur : fed interius aderat fraus parats, ut effet
fimilis, non effet aqualis. Ita dimiffis Legatis, præfe &to mandatum ,
ut Synodum non ante laxaret, quam confcriptæ fidei conſentire fo
emnesſubſcriptionibus profiterentur. Atfiquiobftinatius perfifterent,
dummodo is numerus intra quindecim eſſet, in exilium pellerentur.
Sed regreffis Legatis, licet vim regiam deprecantibus, negata com .
munio .
Enimvero compertis qua decreta erant , major rerum &
confiliorum perturbatio : dein paulatim plerique noftrorum partim
imbecillitate ingenii, partim tædio peregrinationis evi&ti, dedere ſo
adverfariis jam poft reditum Legatorum fuperioribus, & Ecclefiam
( noftris inde detrufis ) obtinentibus; factaque femel inclinatione
animorum , catervatim in partem alteram concefum : donecad viginti
usque noftrorum numerus imminutus eft. Sed bi quanto pauciores,
tanto validiores erant : conftantiffimusque inter cos babebatur nofter
Fegadius, &g Servatio Tungrorum Epifcopus. Hos, quia minis &
terriculis non ceſſerant, Taurus precibus aggreditur, ac lacrymans
obteftatur, mitiora uti confulerent. Claufos intra unam urbem Epi
fcopos, jam ſeptimum menfem agere : injuria hyemis & inopia cor
fe&tis, nullam ſpem reverfionis dari : quis tandem effet finis ? Sequi
rentur plurium exemplum , auctoritatem faltem ex numero fumerent.
Etenim Fægadius paratum fe exilio, atque ad omne fupplicium , in
quod depofceretur, profiteri, fe ab Arianis conceptam fidem non re |
repturum . Ita in boc certamine aliquot dies tracti, ubiparum ad
pacem proficiebant, paulatim & ipfe infractior, ad extremum propo
fisa conditione evincitur. Namque Valens 88 Urſatius affirmantes,
Pra
1
 NON FUIT LEGITIMUM. 1027

præfentem fidemcatholica ratione conceptam , ab Orientalibus Impera

tore auctore prolatam , cum pieculo repudiari us quis difcordiarun
11
finis foret, fi qua Orientalibusplacuiffet, Occidentalibus difpliceret?
Poftremo fi quid minus plene prafenti fide editum videretur, ipfi ada
derent qua addenda putarent, prabituros fe in bis, qua effent ada
je &ta, confenfum. Favorabilis profeſio pronis omnium animis cx .
cepta, nec ultra noftri repugnare auſ, jam quoquo modofinem rebus
졌
imponere cupientes. . Deinde concepta a Fagadio & Servations pro
fefiones cdi cæpere: in queis primum - Arius, totaque ejus perfidia;
ceterum non etiam Patri aqualis, & fine initio, fine tempore Dei Fi.
lius pronunciatur. Tum Valens tanquam noftros adjuvans, ſubjecit
fententiam , cui inerat occultus dolus, Filium Dei non effe creaturam
ficut ceteras creaturas , fefellitque audientes fraus profefionis. Eta
enim bis verbis, quibusfimilis effe ceteris creaturis Filius negabatur,
7 creatura tamen , potior tamen ceteris, pronunciabatur. Ita ncutrapars
viciffe fe penitus, aut vićtam putare poterat: quia fides spa pro
Arianis, profe(fiones vero poftea adje te pro noftris erant, præter illam
quam Valensſubjunxerat, quæ tum non intelletta,fero demum anim
adverfa eft. Hoc vero modo Concilium dimiſſum , bono initio, fædo
exitu eft confummatum .
Cum ergo dicto modo Florentina Synodus fuerit finita, abſone
fcribit Jefuitarum nonnemo : Ignorare nequeunt , non folum bifto quælCichovius
. II,p . 25.
ricos græcos & germanicos , (quor um ego unu m exem plar Nor imb er
gæ expreffum proxime poft Concilium Florentinum Gedini in biblio
tbeca Rozrazeviana vidi ; alterum Augufta codem prope tempore im
preffum , Kijovia in antiquiffimo clariffime Patrum Prædicatorum fa.
milia conventu vidi) non folum , inquam , fcriptores illius avi gras
cos ES germanicos teftari, boc Concilium fummo confenfu orientalium
occidentalium Patrum (uno reclamante Marco, vel, ut loquitur
fcriptor gracus Concilii Florentini , unica cornicula manente cornicu
la ) feliciffimefinitum effe, in eoque non folum Gracos, fed & Arme
nosRomana Ecclefia reunitos elle. Numne præterea geſtorum Flo.
rentiz, veritas ab ipſis Latinis, Germanis v . gr. aus tranfugis Græcis Pag . 26
Z z za (hos
 1028 TRACT. XIX , FLORENTINUM CONCILIUM

(hos enim 'deinde fubdit feſaita) peti poterat, aut debebat ? - Vidi
mus Sylveftrum Syropulum , vidiinus alios qui Concilio illi inter
fuerunt: tonge vero hinc aliam rerum faciem ibidem fuiſſe apparet.
Omnino eniin tandem Synodum illam fimoniace, fraudulenter &
violente compoſitam eſſe. Ubi libertas conſtabat, nequaquam La
tinis allenGifle Orientales. Siccine ergo ſummo conſenſu Orienta
liuin & Occidentalium Concilium feliciffime finitum effe dici poterat;
ubi conſenſere quidem Patres orientales, ſed fraude, ſed jullu & vi
Imperatoris, fed fimonia inducti? Sed neque folus Marcus recla.
mavit, cum etiam plures alii in repudiandis Latinorum dogmatibus.
conſtanter perftiterint; de quibus deinde. Pariter tandem , quic
quid circa Armenos egerit etiam Eugenius, nihil unionis tamen in
ter holce & Latinos inſecutum fuiffe certum eft. Diſerte utique
BOTERUS Part. III. relationum univerſalium , Cap. de Diſcorianis, ubi be

de Armenis loquitur , prout verba hæc ex lingua vulgari Italica , in 21

qua relationes illæ in publicum edita , in latinum transferuntur : Mee

minerunt primæ fuæ unionis cum Ecclefia Romana temporibus ſancti
Sylveftri Papæ & Conftantini Imperatoris fačta . Et nos babemus. 0

bullam unionis Armeniorum Græcorum &Jacobitarum in fine Concilii

Florentini confectam ; quanquam ipfi Armeni, pari modo ut & Jaco
bitæ , non habent ejus aliquam memoriam . 1

Porro quarto ntut maximam partem Orientales Florentiæ corr 2

gregati Latinis manus dicta ratione dederint , aliqui tamen conſtan

ter unioni illi reclamarunt. Inter hos eminebat Marcus Epheſi Ar C
chiepiſcopus, Synodi Exarchus, qui hactenus ſolus cam Ferrariz,
quam Florentiæ contra Latinos onus diſputationum fuſtinuerat; &
hinc cum omnium optime Latinorum argumenta nihil folidi in ſe 8
continere perſpiceret, nequaquam contra conſcientiam admittere
rohuit aliorum fimoniacas rationes , & Imperatoris joffa, perſuaſio
nes , minas. Tetigit Papam e ceteris diſſentientibus unus Marens. F

Subjici enn fententiæ Synodi voluit. Ex confeffione ergo ad maf 1

tyrium adfcendiflet , niſi hoc fieri poſſe negaflet Imperator, telte T

SYLVESTRO Syropulo Sect. X , Cap. XII. Accitus ergo ad Papam, nec

tum ,
 NON PUIT LEGITIMUM . 1029
tum , licet minas ipſe adderet, a conſtantia fua dimoveri pofuit.
Sylveſter Cap. XV . Neque unioni aut placitis Latinorum acquievit
GERMANUS frater Imperatoris Deſpota , neque Gemistius , neque
SCHOLARIUs omnium Græcorum doctiſlimi. Dum enim jam plures
conſenſerant unioni, ceterique ad eandem probandam urgerentur,
ipſi cum Delpota Venetiam conceſſere : Sylveſter Syropulus Sect. IX .
Cap. X. Utrumque antea Latini nequaquam ad difputationes admit
tere voluerant: quippe quorum excellentem doctrinam perſpectam
habebant. Imo ut Gemiſtium a Synodo longius amoverent , in
Gallias .cum dimittebant conquiſitum libros , prout ipfe Gemiſtius
confitetur in Synodo proxime ante captam a Turcis urbem Conſtan
tinopoli habita ; de qua deinde. Sed neque Legati gentis Iberorum
unioni affentire voluerunt. Quin eornn alter, cum de fubſcriptionie
bus definitionis fidei Latinorm ageretur, monftravit diploma Patrie
archæ Antiocheni, quo ne conveniret cum Latinis , aut de ortho .
doxa Orientalium fide vel apicem demeret, jubebat. Sylveſter 2

Sect. IX . Cap. XII. Quemadmodum hinc ncque in fubſcriptionibus

definitionis Florentinæ nomina horum Legatorum Iberia habeatur,
eum tamen Auctor actorum Concilii Florentini græce fcriptorum fub
initium Concilii binos pariter inde Legatos fuiſſe aſſerat. Erant,
inquit, etiam ex Iberia Metropolita unus, & Epiſcopus unus. In
actis etiam Concilii Florentini latine editis ab Andrea de S. Cruce,
collatione I. Synodi, mentio fit, adfuiſſe inter Archiepiſcopos
Orientales Metropolitam Iberium Regis Iberiæ Apocriſiarium . Sed
neque hic deinde ibidem ſubſcripſiſſe legitur. De Scholario etiam
fic LAONICUS Chalcocondylas Lib. VI. p. 756. editionis Pariſienſis
græco-latiæ , anno 1650 . Marcus Ephefi Epifcopus, & Schola
rius Græcorum doctiſſimus, ne quidem ab initio Latinorum dogmati
effentiri voluerunt. Ex horum ergo diſſenſu , doctiſſimorun illo
rum , inprimis Marci, Scholarii, Gemiſtii ſatis hinc liquet , non
rationibus, non demonſtrationibus Orientales ad probanda Latino .
rum placita fuiſſe niotos, ſed humanis ſaltem aliis rationibus ductos
Latinis manus dediſe. Hinc enim dum doctiores illi rationes , de
Zzz 2 3 3 mon
o30 TRACT. XIX. FLORENTINUM CONCILIUN

monftrationes poſtulant, quo conſcientiz fatisfacerent; nequaquam

fubſcriptionibus vetitis conſcientiam gravare voluerunt.
Rurſum quinto, qui Florentiz unioni & placitis Latinorum
ſubſcripſerant, reduces in patriam ſuam omnes, excepto Čizyceno,
Gregorio Protoſyncello, Beſſarione & Ilidoro, unioni rçaunciarunt;
iterum atque iterum docentes, improbe, fimoniace & violenter
ibi omnia acta eſſe. Laonicus Chalcocondylas Lib. I.p. 4. Greci
domum reverfi noluerunt ftare bis qua a &ta erant in Italia Synodis,
putantesfibi neutiquam fas effe, confenfum præftare Romanis nefaria
afferentibus. Hinc perpetuo difcordiam foville Græcos in negotio re
ligionis adverſus Romanos confut. Et Lib. VI. Græci domum re .
verfi non amplius bis qua convenerant in Italia ftare volucrunt,
perum apprehendentes fententiam diverſam noluerunt amplius in re
ligionis negotio adbarere Romanis. LEONARDUS item fatetur, Orien .
tales poft Florentinam Synodum priori ferme ſtupore ac torpore de
poſito, & nimiaoſcitatione propulſata, intellexiffe tanquam a fomno
excitatos, graviſſime ſeſe, dum votis acceſſerunt Latinorum ad ea quz
nce permittenda nec tangenda penitus erant, erraſſe ; idcoque maximo
profluviu lacrymarum in penitentiæ fignum fingulari ftudio crimen
illud commiſſum procuraſſe abſtergere. Philoſophus AMYRUTIUS,
qui Florentino Concilio interfuerat, idemque ſubſcriptione probarat,
verbis fupra laudatis pariter fimoniacam & violentam Synodum
fuiſſe & non cecumenicam profitetur, omnimode unioni illi denuo
renuncians, Michael Balfamon , qui pariter ſubſcripſerat defini
tioni illius Synodi, fuſe eandem damnat in Anaphora Cleri Con
ſtantinopolitani, apud LEONEM Allatium , Lib. III. conſenſus per. !
petui Ecclefiaftici paſſim . Subſcripſerant & Macarius Nicomedienſis,
& Ignatius Tornobi Epiſcopus; fed & illi deinde eandem damna.
runt, ut conftat ex Epiſtola Orientalium data ad Boêmos, de que
deinde, Plures alias unioni renunciaſſe qui definitioni ſubſcriplo
cant , patet ex Synodo Conſtantinopolitana, proxime - ante captam
a Turcis urbem celebrata. Ex his fuere Dofitheus, Metrophanes,
Athanaſius Monaſterii Periblepti Hegumenys, aliique, ut denuo vide
bimus.
 NON FUIT LEGITIMUM .
103L
bimus. Porro cum comitia deinde agerentur Conſtantinopoli de
eligendo Patriarcha, Heracleenſis fic in ipfis locutus , telte SYLVE
STRO Syropulo Scct. XII. Cap. II. Ego non buc veni ut ſuffragarer,
fed ut loquar vobis quod volo. Dico igitur, quod ego, quod cernit
que fačta Florentis , neque ex animi mei fententia confenf vobis
unionem firmantibus, ut& vos noviftis; neque confirmavi fa&tum
tanquam fanctum aut ex praele &tione confenf. Quanquam egy
invitus non novi quomodo fubfcripferim definitioni; at nung
confiteor, ca qua in illa definitione, effe contraria traditions
Domini noftri Jeſu Chrifti, & aliena a noftra Ecclefia. Quin 6x
quo fubfcripſ , internis conſcientiaflagellis vapulavi, & quafi cogi.
sationum mearum gravedine obrutus, bac illacfingultiens erravi, &
quarens quibus modis me bac mole exonerarem . Nunc igitur gratias 1

ago Deo, quoniam dignatus me videre vos congregatos, & dicere que
volebam , & in confpe£tu veftro deponere onus. Quocirca coram vobis
bæc prædico,quodrejicio repudio, diſconfirmo, aut poriusneque firma
vi unionem & definitionem, & quæ in illa ut difona & diſſentientia
antique traditioni ſanche catbolicæ Ecclefæ noftra , protinus rejicio.
Trado etiam me ipfam Ecclefia, & *fubdo ejus pænis, quodfubfcripfe
rim cui non liceret. • TRAPEZUNTIUS vero mentem ejus exploranti
bus de unionc fic refpondit, apud SYLVESTRUM Sect. XIL Cap. III.
Neque videtur bona effe unio , nec benefatta; inde non polfum eam
firmare. Et inſtantibus reliquis: Nunc vero in bac confufione SS
Jeftione Ecclefia impoſſibile eft, ut ſuſcipiam illud, ( Patriarchatum )
siamfi forte firmarem unionem illam male factam . Quanto magis
ubi neque bona videtur, neque proba, neque fecundum Deum falla
ópfa unio, neque firmatur ab omnibus, neque ab me ? Hæc confiteor,
& facite quod viſum fuerit ; neque enim invenietis aliud quid a
me. Cum item Imperator delegiſſet ad Patriarcham Cizyci Epiſco
pum probatæ unionis defenſorem , magnus Scriniarius, & ipfe
Sylveſter Syropulas, uterqne Crucifer, non ferentes huiusmodi Pa.
triarcham , officio fuo fe abdicarunt: quippe qui æque rurfum
unionem damnarunt, tefte ipfo Sylveſtro Sect. XX. Cap. VII. & VI.
Sed
1032 TRACT. XIX , FLORENTINUM CONCILIUM

Sed & Ducas Michaëlis Nepos in hiſtoria Bizantina, Cap. XIII. hæc
de reducibus in patriam refert, p. 120. fupra laudatæ editionis. T

At poftquam Archiepiſcopi & Epifcopi & Praſules triremibus excede

rent, cives Conſtantinopoleos, ut mos eft, eos falutant, interrogant
que ut ſe res veſtræ habent ? Quomodo transacta eft Synodus? Num
vicimus nos? Reſponderunt illi: Fidem noftram pretio vendidimus ;
religionem noftram impietate commutavimus, & azymitæ factipurum
facrificium perdidimus. Iftos of turpiores dictu fermones habebant, .

ctiamque ex iis qui decreto fubfcripferant. Heraclea nempe Me 1

tropolita Antonius , ac ceteri. Si vero quis cis objiceret: Et quare 1

fubfcripfiftis? Reſpondebant continuo : Francorum formidine id egi
mus. Interrogantibus inſuper: Num Franci tormentis ipfos fubje.
ciſſent, num flagellaflent, & in carccrem detrufillent ? Reſpondebant:
Non ita habitos fuiffe, fed quomodo bæc dextra fubfcripfit, dicebant,
ita abfcindatur, lingua confefla eft , radicitus evellatur. Nec quic
quam aliud refpondere poterant. . - Ex Archiepiſcopis etiam aliqui,
*cumſubſcribendum erat decretum , dixcrunt: Nifi pecunias , que na
bis ſufficiant, præbueritis, nequaquam ſubſcribemus, qua numerata,
illico calamum atramento tingentes fubfcripſere. Erogatæ quidem
erant ad cos alendos immenſæ , ac pene infinitæ pecunia , unicuique
étiam Patrum præfens pecunia numerata fucrat; poftquam vero cos
pænituit, argentum non retulerunt. Sua ergo confeffione, quod
fidem vendidiſſent, quam Judam ipfum , qui argenteos reddidit, gra
vius peccaviſje arguuntur. Idem factum fuiffe alter unitus Plu
SIADENUS refert , utut abſone interpretetur, Patres non ex animi
ſententia illa locutos.' Sic enim apud LEONEM. Allatium Lib. III.
perpetui conſenſus Eccleſiarum , Cap. II. num . I. Reliqui fimiliter,
qui fimulconvenerant , videntes vulgum ita in Latinos concitum , ab
eoque fe cum Latinis fentientes, Es azymitas impudenter ſatis appellari,
neque antiftites , neque chriſtianos ad minimum baberi, per ironiam
tivibus dicebant : Quid ita in nos furitis quod fubfcripfimus? Im
probe egimus. . En manus quæ in Synodo ſubſcripſerunt , abfcindite.
Hæc dicebant, impetumvulgi adverfusfeaudacter debacchantem fre

1
 NON FUIT LEGITIMUM.
1033
nantes. Quod fi vere denunciabant, quod non exiſtimo, mirandum
non eft. Verum ſi Pluſiadenus nefcivit, an vere aut ſimulate talia
dixerint reduces Orientales , alii utique laudati Auctores ſatis oſten
dunt, ex animi fententia ipſos talia locutos eſſe. Numne ergo Con
cilium Florentinum legitimum foret, ubi Patres orientales libertati
redditi denuo ſubſcriptæ unioni renunciant, tanquam cui inviti, ab
Imperatore perſuaſi & adacti contra conſcientiam ſubſcripſerint?
Dices cum Pluſiadeno memorato , idem factum in Concilio
Nicæenſi, ubi pariter Patres quidam , qui catholicæ fidei ſubſcripſe
rant , deinde eidem renunciarunt. Verum horum diverfiflima eft
ratio. In Concilio Nicæenſi argumentis, diſceptationibus agebantur
omnia : aurea ibi vigebat libertas; non vi , non fraude, non minis,
non verborum illecebris ad ſubſcribendum perducebantur Patres.
Florentiæ hiſce contraria omnia agebantur, Libertate tandem ſen .
tiendi ſublata non argumentis ducebantur Patres ad ſubſcribendum ,
ſed ſollicitationibus Imperatoris, blanditiis & minis , rationibusque
ſimoniacis moti. Cum ergo reduces ſic Florentiæ omnia acta effe
confeffi fuerint , & inde unioni denuo renunciarint; quis non videt,
hac ratione omnino auctoritatem Concilii Florentini plane concidi,
aſſenſu orientalium Patrum fic deftituti ? At idem , ut dixi , Patres
qui ſubſcripſerant Nicææ fidei catholicæ, nequaquam prætendere po
terant ; libere enini & argumentis moti conſenſerant. Non ergo
eorum diflenſu deinde univerſalitati Synodi illius nocere poterat.
Porro fexto , fi Concilium . aliquod univerſale audire debet,
oportet porro ut ab omni etiam Ecclefia catholica fuerit deinde re
ceptum & approbatum . At vero de Concilio Florentino reliqui Epi
ſcopi Orientales , qui Florentiæ non adfuerant , ne quidem audire
voluerunt. Patriarchæ itcın reliqui tres : Antiochenus, Alexandri
nus & Hieroſolyınitanus Concilium illud damnarunt , abrogatis 1

etiam Legatorum ſuorum ſubſcriptionibus. Dum ergo oriens tan

tum abhorruit a Synodo illa , dum ſubcriptiones Apocriſiariorum
Patriarcharum ab ipſis Patriarchis abolitæ ſunt; quomodo , quæſo,
ratione orientalis Ecclefiæ univerſalis poflit audire Synodus Floren
Аааа tina !
1034 Tract. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

tina ? De univerſa quidem eccleſia orientali ipſa hiſtoria Concilii

Florentini, actis ejusdem Concilii præmiſſa, poſtquani multa iniu
riofa de Orientalibus diſputaſſet, Tub finem fubdit , Tom . XIII.
Concil. Coluin . 4. Ita factum eft , ut præter cos Patres orientalis
ecclefie qui Synodo interfuerunt, Græci nunquam boc generale
Concilium receperint. Et de Conſtantinopolitana Ecclefia fic Syl
VESTER Syropulus, Sect. XII. Cap. I. Nos vero quotquot eramus ex
principibus Cleri magna Dei ecclefiæ cum iis qui fub nobis congre.
gamur rurſum in magnam Ecclefiam , e circa primam Carniſprivii
Septimanam perfuncturi omnibus ſacris illius ritibus ſecundum anti
quum noftrum ordinem : adfuerunt vero illi ex clero , qui in urbe
manſerant, eo qui Ecclefiæ munia impleverant; nosque reverſos ocu
parum renidentibus afpiciebant. Adventante vero fefto orthodoxias,
lis
dum novimus, quomodo, fi liturgiam celebrare voluerimus, facta
fuerit confufio , omifimus illud in fabbatho & in illa dominica . De
inde rurſum convenimus ſecundum ordinem quem habebamus. At
vero pænitentiarii & ſanctarum ædium præfecti, & clerici reliqui
repulerunt nos tanquam latinizantes. Et deinde : Et in dominica
adorationis crucis liturgiam fecit magnus Scriniarius cum reliquis
qui fuerant nobifcum in Synodo. Sed nec cui vices ordinarie eo die
peragendi facra obtigerunt, aut alius quis corum qui perſuaderi vi.
debantur adfuere liturgié, fed fimularant folum : Ludificati enim
aufugerunt. Et proinde Ecclefiam deftitucrant vacuam nobis, ET
liturgiam celebarunt ii qui nobiscum in Synodo fuerant.
Hiſtoria politica Conſtantinopoleos, Crusii Turco græcia
inſerta , Lib. I. Clerici vero civitatis & hicromonachi , ſacerdotes,
abbates, confeſionarii & reliqui non volebant cum reducibus litur.
giam celebrare , aut corum in precibus meminiffe, ſed ſeparabant ſe
ab iis tanquam ab impiis, ut ita dicam . Multi etiam facerdotio
renunciarunt , Ita unio diviſo facta. Et ÆNEAS Sylvius , deinde
Papa Pius IL Lib. de Europa , Cap. III. Quanquam Joſepb Patri
archa & Johannes Imperator gentis ejufce cum Latina Eccleſia con
cordibus animis fidei Symbolum decantaverint ; Conftantinopolitana
tamen
 NON PUIT LEGITIMUM.
1035
tana tamcn Ecclefia credere quod Romana ſentiret velut nefas
duxit.
Ubi porro de actis in Concilio Florentino audierat Arſenius
Metropolita Cæſarex Cappodocią , totius orientis Exarchus, profectus
in Palæſtinam reliquis tribus Patriarchis quid rerum actum & aga
tar expoſuit. Illi ergo convenientes damnavere unionem Floren
!
tiæ initam , juſſeruntque omnes deponendos eſſe quicunque latini
zantium clericoruin munus effent adepti ; immorigeros anathemate
damnavere. Decretum Synodi recitat Leo Allatius Lib . IH . Con.
ſenſus perpetui Eccleſiarum , Cap. IV. num . I. Sic vero habet :
Patriarcharum Syrie. Cum venerit huc per omnia fan &tiffimus Me
tropolita ſanctiffimæ Metropoleor Cæfarea Cappadocia, qui Proto
thronus eft, Exarchusque totius orientis, tum ut apprime veneran
dum divinumque Domini noftri Jeſu Chriſti ſepulchrum adoraret,
facraque, que Hierofolymis funt loca, in quibus maxime admiranda
Chriſti difpenfationis myſteria perfecta ſunt, viſitaret ; tum ut une
nobiſcum rccte fidei ac pietatis ingens. arcanum communicaret , mani .
feſtaretque ſcandala omnia Conſtantinopoli exorta propter execrandam
Synodum , que apud Florentium Italiæ urbem coacta eft, & Latino
rum cum Papu Eugenio , quod non licebat, dogmata approbavit, ES
additionem quandam in fidei noftræ ſacro inculpatoque Symbolo fub
fcripfit , fuafitque ex Filio divinum Spiritum procedere , concefitque
apud nos azyma quoque in facrificium offerre, & propterea commemo
rationem Papæ facere; præterea alia multa illorum præter præfcripta
canonum illicita accepit & amplexata eft. Et quomodo matricida
Metrophanes Cyzicenus, more prædonum , Conftantinopolitanam ſe
dem invafit, qua affenfum præbuit hæreticis , & jam di& to Pape Ego
Imperatori Græcorum Palæologo cum Latinis ſentienti, fideles et
fanæ fidei ſectatores non absque minis perfequenti, veluti tyranno op
primenti & redarguenti, infideles vero, & eos qui pravis opinionibus
ſunt imbuti, accerſenti , honoranti, & ad dignitates promoventi,
tanquam fuæ harefeos affeclas; & , quod magis eft , mirum in mo.
dum bos eosdem deoſculanti propter eam , quam in ſe prefert, adver
Аааа 2 ſus
1036 __Tract. XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

fus reclam fidem pietatemque repugnantiam : hinc fa&tum eft, ut pro

fanos Metropolitellos, & execrandos Epiſcopillos ubiqus in divinas &
fanctus ſedes fanétæ magnæ Ecclefiæ Conſtantinopolitane , tanquam
fuæ diæcefi obnoxios intruferit. Di&tus fanctiffimus Metropolita Do
minus Arfenius fanctiſſime Metropolis magna Cæſaree Cappadocia,
nec non Protothronus, & totius orientis Exarchus, oftendit, non for
lum in alias Ecclefias matricidam Metrophanem Patriarcham contra
canones ordinationes iis, qui cum Latinis fentiebant, commififs, ſed
jam Et ad orientis univerſi diæcefes quatuor inordinatum iſtum ordi
naſe Metropolitellos e Epiſcopillos, in Amafia nempe, Neocafaria,
Tianis & Moceſſo, Latinorum omnia approbantes & exequentes, qui
non folum inde fibi fubſecuturam ruinam atquc excidium exſpectant,
verum quoque, poſt tantum facinus, omnes fub Cbrifti grege ibi
degentes chriſtianos fallunt, corrumpunt, multaque inter eos diſo.
minant, quæ orthodoxæ Ecclefia ſcandala miniſtrant. Propterea pius,
fidiſimus, &fanæfidei univerfæpropugnator zelatorque jam lauda
tus Metropolita Cafareæ Cappadociangre ferens Ecclefie Chriſti in
novationem & noxam , quæ ab aliena fentientibus in rectiflimam fa
namque noftram fidem intruduntur, petiit fibi exhiberi Synodalem
a nobis tribus orthodoxis antiftitibus, qui in Syria funt , Pbilotheo
Alexandrino , Dorotheo Antiocheno, es Joachimo Hierofolymitano
fententiam , ut omnes male fentientes ex univerfa ſua diæcef pellere
poffit, quod ipſe antiquiorfit & orthodoxus. Propterea nos fimul fy
nodaliter congregati præcipimusin nomine confubftantialis, vivifica &
individuæ SS. Trinitatis, Metropolitas atque Epiſcopos, propter vir.
tutem & pictatem haudpromotos, ad bec abbates fimul & Patres fpi
rituales, fi qui fuerint, fimiliter Jacerdotes, diaconos & in quocun
que ecclefiaftico gradu conftitutos, profanos clias & indignos, qui
barefis occafione arrepta , dum recta fides in difcrimen adducebatur,
indigne cucurrere, inanis gloria EF herefeos modulo ad Epiſcopatus
Era Metropolitatus, quafi effent fervatores animarum , ut cum ſo
ipfis alios in exitium ducerent, & Chriſti veri Dei noſtri univerſum
orthodoxorum gregem penitus timore Dei , nec non juſtitia, & pic
tatis
 NON FUIT LEGITIMUM. 1037
tatis fruétibus deftitutos, quinimo defpectores, & ad omnem im
pietatem inverecundos, hoc eft ab boc die ita decernentes, ſpoliamus
omni actione ſacerdotali Ege ecclefiaftica ordine : donec eorundem
pietas communiter & univerſaliter examinetur, Hifi obedierint, ab
omni munere facro ceſſent; le contra fe opponant, & prædonum more,
contra ac canones fanciunt, adverfantur, tanquam contumaces Ega
contradi tores fint excommunicati, & abalienati a ſancta , & fupera
fubftantiali, & confubftantiali Trinitate ; ſimiliter & qui cos am
plectuntur, & in fimilibus affenfum præbent et auxilium . Concea
dimus facultatem , tanquam pietatis orthodoxæque fidei Præconi,
fupra laudato fanétifſimo Metropolita , qui Hypertimus eft, Exar
chusque totius orientis, per loca omnia pictatem denunciando , cum
non revereatur ad veritatem aftruendam neque faciem Imperatoris,
neque Patriarcha, qui non re & te fentiat & agat, neque divitis, ne
que principis, fed palam ac libere fidem ac orthodoxiam poffideat,
fine ullo metu Eugen beſitatione, fecundum præceptum ipfi impofitum :
liceat itaque ipſa ex hoc tempore pietatis caufa reprehendere, incre
pare, corrigere male fentientes in omni loco quo poteft accedere,
data a nobis ipfi venia, propter datam nobis gatiam & poteſtatem
Spiritus fanéti, qui debet omnino in his integre atque incorrupte pie
tatem fervare ; proptereaque illi tradita eft in fcriptis noftra fenten
tia, plena Synodo e propriis manibus fubfcripta menfe Aprili 6951 .
anno , nunc currentis Indictionis ſexta , Que a Chriſto nato
anno 1443
Scripſerat autem & Papa literas ad Patriarchas illos de recipien
da unione Florentina : non addens tamen rationem qua unio illa
inita fuerit. Refponfum vero Papæ : Si traditiones feptem Syno
dorum cecumenicarum firmatæ fuerint in Concilio Florentino, ſuſci
pere fe eandem ; fi res ſecus habucrit, unionem , & omnes qui ex
Orientalibus adftipulati fuerint damnandos effe. Abhinc cum
necdum certius ipfis conſtaret de ratione unionis Florentinæ , iidem
Patriarchæ Imperatori Johanni litteras reddiderunt , in qua monent,
ne traditiones catholicas evertat , fed ad faniorem redeat mentem ;
Аааа 3 fin
1038 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

fin pergat contumax effe , pænas etiam decretuin iri. Sic enim ha
bet Synodica Patriarcharuin epiſtola ad Imperatorem , apud LEONEM
Allatium , Lib. III. Cap. IV. num . I. Potentifime, bumaniſſime,
Sereniſſime Domine & Imperator ! Supplices continue Deum exoramus,
ut majeſtas tua atque imperium ab omni adverfa fortuna immune
confervetur ad noftram fpiritualem lætitiam . Notum fit tua facra
majeſti, nos accepisſe tres a Papa Eugenio de unionc Ecclefiæ litteras,
ut eam , remotis arbitris, amplectaremur, uti gefta eft , faceremus.
que Papa commemorationem . Et hæc quidem nude Papa Eugenius
ad nos perfcripfit; at non edocuit, quanam ratione res illa transaéta
fit. Verumtamen ipſe per antecedentes ad me litterasfanctiffimifra
tris Domini Jofepbi Arcbiepiſcopi Conſtantinopoleos nove Roma &
ecumenici Patriarcha, plane vereque cognovi, Synodum Florentinam
non fuiſſe, uti Græci & Latini cum juramento per ſcripta convent
rant , canonicam & liberam ſecundum traditiones Apoftolorum , &
ſanctarum ſeptem & æcumenicarum Synodorum , & divorum Patrum ;
ſed infinitas fraudes comminiſcentes Italos pafts quidem violaffe,
ſcripta jurejuranda confirmata pervertiffe, & tandem , tyrannorum
inftar, impia ſua dogmata rurſus ſtabiliviffe , & cetera contra cano
nes obtinuiſſe ; ET, quod pejus eft it magis impium , cum multis aliis
additionem illam incommuni fidei Symbolo non neglexiffe, fed fcripto
etiam tradidiſſe, beu miferos! ab omnibus enunciari. Quapropter
ipſe Pape reſpondi : Si illc traditiones SS. univerſalium Synodorum
& determinationes, & quicquid canonicum ac legitimum bi SS. Par
tres decreverunt, ſuſceperit , jam & ipfe Florentinam Synodum am
plector, &Papæ commemorationem nonrecuſo; dummodo fimilem pro
feffionem ad nos in fcriptis Papa miſerit, ut legitima & antiqua tra
ditio & confuetudo preſcribit. Quodſi id non fiet, neque Floren
tinam ipſe Synodum fufcipio , neque Papa commemorationem . Quir
& ex noſtris, qui fimilibus afſenſum præbuerunt, Florentinæ fcilicet
Synodo , & Papæ commemorationi, fine jam dicta recta illius 60%
feffione, fi ex clero ſunt , eos depofitos, omni facro munere & facer
dotali miniſterio privamus; fi ex ſenatu , excommunicamus , eges
GOH
 NON FUIT LEGITIMUM . 1039
confortio fidelium ſegregamus , fecundum Dei præconum canones, &
diſcipulorum Chrifti, & fanéturum ac univerſalium feptem Synodo.
rum præfcripta atque traditiones. Et hæc quidem nos ad illum ſcrip
fimus. Tue vero majeſtati hæc nota facimus. Si fimilibuslocum
dedit , nationis noftræ penitus afflictæ & tantum non emortua caufa,
modis omnibus coactus ut auxilia tibi comparares , vel forte alia
providentia fuffultus in Latinorum ſententiam iviſti, vique aliqua
! additionem amplexatus es, & nunc , corum abſurdis atque impieta
tibus femotis, Janam in divino Symbolo traditionem fecundum omnes
divinasfcripturas indubitanter confiteris & ampleéteris, illique creo
dis , quemadmodum qui ante te imperio potiti ſunt ; jam Et nos
non tantum amicam majeſtatis tuæ faciemus commemorationem , fed
continuis inexhauſtisque precibus Deum pro tuo imperio , potiſſimum
pro anima exorabimus , quibus quotidie Deum tibi propitium redde
mus, ut delictis tuis, tum dedita opera tum ignoranter commiſſis,
veniam concedat. Et bac ratione mifericordiam peccatorum , ‫یع‬
ignorantiarum remiffionem conſequeris, ſi divinas traditiones non
3 improbas. Quod fi pertinax perſtiteris, & aliena ſentientium
dogmata ſuſtines, cum eo aliena fint ab omni canonica & Syno.
dali traditione: non tantum tuæ majeftatis commemorationem ex .
cidemus, ſed pænas etiam aggravabimus, ne in Chriſti Eccle.
Ba alicni & noxii dogmatis pernicies vires ſumat; dum pietatis Pa
ftores vocamur, ſcriptoque ita profeſi ſumus ante Deum & fanétos
Angelos. Quare non uti mercenarii pietatis Ecclefiam paſcimus; ne.
que carior eſt nobis fanguis & anima, ſed pro Chrifto illiusque evan
gelio promti fumus animam & carnem & fanguinem , & quidquid
aliud fuper terram poſlidemus, profundere. Quodfi, tyranni inſtar,
nefarie vim infers, & ſeducere contendis liberam jugique impatien.
tem Ecclefiam : ſcito, nos nunquam pietatem deferturos, nec tacitur.
nitatem equo animo laturos, fed fecundum preceptum absque metu
reprehenfuros , & additis etiam minis increpaturos. Ideoque hæc
ad majeſtatem tuam mittimus cum Hieromonacho, & Spirituali Patre,
præftantiffimo Domino Macario, & noftra mediocritatis filio, qui eget
та .
1040 TRACT. XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

majeſtati tuæ de Synodo, quæ ipfi commendavimus, nunciabit. Ar .

denter enim nos , mihi crede , & ut quivis alius, fenioris Rome i
Italorum omnium unionem concupifcimus, dummodo illi veritati
manus dent. Quodfi mendacium conftabilire contendunt, non poffu
mus cum illis communicare, etiamfi uno die omnium cervicibus caput
abſcindant ; optimum eſt, pie quacunque hora vitam ponere, fi femel
tandem moriendum eſt. Amplectere itaque & tu, o Imperator ſere.
niſſime & diviniſſime! ſacras ſanctiones & leges Chrifti, & tradi.
tiones Dei præconum Chrifti difcipulorum , qui ad hæc usque
tempora pie vixifti, quod tibi tui parentes conteſtantur , pie probe
que fato functi. Nihil enim eft in noftra pietate ambiguum , quod,
ad hæfitationem atque dubitationem in chriſtianis dogmatibus traki
poffit. Sed enim nulla natio tantam difquifitionem & accuratum
cxamen in rebus fidei pofuit, quantum ipfi Patres noftri in Cbriffi
fide ; ideoque ab orbe condito teſtimonia recollecta diverſis temporibus
Spiritu S. per facros Vates prævaticinata firmiter illis & ante alia
fidem præftiterunt ; poftea, pratergreſſa umbra, gratiæ accefſu, di.
Spenfationis univerſum ase falutare abſolutum myſterium eſt. Et fic
ſplendidiffima ac vivifica reſurrectione abſoluta,illius Myfta Diſci
puli per Spiritum S. plane myſterium declarantes, omnibus denun
ciarunt , ut pofteri omnes, reéte eos fequentes, ſemper duraturi regni
participes evadamus , cujus utinam compotes fieri contingat in Chrifo
Jeſu Domino noftro. Amen . Menſe Decembri, Indi&tionisfexta.
Pari affectu unionem Florentinam excepit tum Rullia . Cum
enim Iſidorus Metropclita Kijoviz , qui inter primos Florentiæ unio
nem probaverat, Cardinalis deinde Romanæ Ecclefiæ a Papa creatus,
unionem populis hiſce prædicaret, nequaquam auditus fuit; imo
ubi in Moſcoviam tranſiit, a principibus captus, in vincula conjectus
& bonis eſt ſpoliatus. Indicto item Concilio Epiſcoporum damna
tus fuit, arfiffetque ex eorundem fententia, niſi ex carcere fuga
fibi conſuluiſſet. Cum vero neque deinde quicquam apud ceteros
Ruthenos perficeret, Romam tandem reverſus eſt. MATTHIAS
Michowius Lib. II. de Sarinatia , Cap. I. Iſidorus Metropolitanus
oling
 NON FUIT LEGITIMUM,
1041
olim Kijovienſis, lingua & do& rina Græcus peritiffimus, tempore Eu.
genii Papæ IV . ad Concilium Florentinum cum centum equis iverat,
eunione Ecclefiæ Romane percepta in Rufiam redierat. Hunc
Moſcovita obedientiam Romanam eis prædicantem ſpoliaverunt, & in
necem extremam impulerunt. Et Lib. IV. Chronici Polonici Cap.
LVIII. de unione in Concilio Florentino inita locutus : Unio illa Ec.
clefiæ latine & grecé breviuſcule duravit, Græcis & Ruthenis illam
irridentibus & contemnentibus. Unde dum præfatus Ifidorus ad ſuos
Juffraganeos in Rusſiam & Mosquam veniffet, & unionem illam eis
predicaret, per principes Moſqua captus, in carcere reclufus, ir
omnibus -theſauris, quos jam notabiles conquifierat, ſpoliatus fuit,
Expoft tamen de hujusmodi captivitate, favente Deo, per fugam
ſalvatus erat. CROMERUS de rebus Polonorum , Lib. XXII. Ifido.
rus Metropolita Kijovienſis, Cardinalis fa tus ab Eugenio, « Ruſis
fuis, quodfe cum Latinis in Concilio Florentino conjunxiſſet, pulfus
Romam reverterat. HERBERSTEINIUS Legatus Imperatoris Germa
niæ ad Ruſfiz Monarcham , Lib. de Moſcovia: Erat quidam Me
tropolitanus Ruffie, qui ad inftantiam Eugenii Papæ Synodum acó
cefferat, ubi & Ecclefiæ erant unita . Reverſus in patriam capitur,
omnibus bonis fpoliatur, atque in carceres conjicitur , ex quibus tan
dem evaſit. GYAGNINUS in deſcriptione Moſcoviæ , Cap. II. Erat
quidem Metropolitanus Ruta Ifidorus nomine, qui ſedem fuam in
Kijovia retinebat. Is ad Concilium Florentinum , quod celebratum
eft fub Eugenio Papa, venerat , ubi Ecclefias Ruthenicas, abjectis
Græcorum ritibus, cum Romana Ecclefia univerat, tandem in Rufiam
reverfus cum propofitum ſuum , & rem jam concluſam Ruthenis pro.
poneret , illosque ex verbo Dei ad unitatem & concordiam fidei in .
ſtrueret : captus, omnibusque bonis ſpoliatus, in carceres conjectus
ejt. Leo Creusa in libello defenfionis unionis Ecclefiarum , anno
1618. Vilnæ edito : Bafilius Bafilides magnus Dux Moſcovia Ifido
rum Metropolitam in Moſcovia pro unione Moſcovitarum cum Ecclow
sa Romana , proque veritate dogmatum Concilii Florentini male aca
cepit. Nam & in carierem vinctum conjecit, & Epifcoporum Mo.
B bbb ſcovie
 1042 Tract . XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

fcovie conciliabulo congregato, judicium contra illum inſtituit, ex

quorum fententia procul dubio arfiffet, nifi divina illum benignitas
fervaviſſet, eripuiffetque. Idem conſtat ex Epiſtola CASIMIRI Regis
Poloniæ ad Johannem Capiſtranum anno 1451. reddita. Sic eniin
in ea Rex memoratus apud Bzovium ad annum 1451. numero 26.
Sunt præterea nobis terræ Ruffie latifſima, que etfifidem profiteantur
chriflianam , in feciam tamen Græcorum dudum pertracia funt , &
illorum ritum pertractant atque cuftodiunt. Nec tanto tempore, quod
corum lapſum , & ab Ecclefia Latina ſcifionem ſecutum eſt, a cali.
gine ceremoniarum fuarum ( quamvis in pluribus Conciliis multi
faiſſentinterpofiti labores) poterant abftrahi aut avelli. Nequaquam
ergo Rutheni tum Florentinum Concilium fuſceperant. Vane ergo
Jeſuita Wijuk Lib. IV . hiſtoria Lithuana, p. 187. Eodem tempore
inter medias bellorum tempeftates pax religionis diuturno Florenti.
norum Patrum labore poſtliminio reducta , per Lithuaniam quoque
Ifidoro Kijovienſi Antiftite, ſanctæ Romanæ Ecclefia Cardinali alla
borante magna incrementa ſumſit.
Cum ergo Papa abhinc exaudiviſſet, Græcos maxime adver
ſari unioni Florentina : Conſtantinopolim oratores miſit, qui ut ab
omnibus Synodus illa ſuſciperetur, procurarent. Verum cum res
ad diſputationem deventa eſſet, re infecta Romani reverfi funt Le
1

gati. Sic enim Laonicus Chalcocondylas Lib. VI. p. 156. Hinc

motus Papa viros quosdam doctos Bizantium ad Gracos mifit, ut cum
his colloquerentur , qui quidem Synodum & concordiam in Italia
factam non admittebant. Marcus enim Ephefi Epifcopus, Scbo
larius Græcorum doctiſſimus ne quidem ab initio Latinorum dogmati
affentiri voluerunt. Ubi ad colloquium & difputationem ventum
eft, Romani nihil efficere potuerunt , verum re infe&ta domum reverſ
funt. Meminit huius diſputationis c Latinis etiam ANTONIUS, om
nia licet ad propriæ fententiæ defenfionem torquens. Sic enim
Titulo XXII. Cap. XI. Ille tamen Ephefinus acerrimus diſputator,
permanens in perfidia fua, cum aliis ad veritatení reverti noluit,
verum adpatriam rediens, cum Cardinalis Venetus deftinatus Legatus
 NON FUIT LEGITIMUM . 1043
in regionem illam Conftantinopoli moramtraheret, & in ejúsfocie
tate effet venerabilis Epiſcopus Coronenfis Dominus Bartholomæus de
Florentiafacræ Theologia Profeſſor egregius , & greci idiomatis non
ignarss: placuit cidem Imperatori Græcorum , & Proceribus ejus,
ut fieret publica concertatio inter Epifcopum Epbefinum præfatum,
☺ Coronenfem Epifcopum, jam fama ibi cclebrem. Quo factoEphe..
finus præfutus iterum ab eo fuperatus & confufus eft, & tanta ex eo
abforptus triſtitis, ut intra paucos
dies exſpiraverit cumſua perfidia.
Latinos vero nequaquam fuperaſſe Florentiæ Marcum , 'alibi oſten
dimus. Eundem porro poſt diſputationes illas Conſtantinopoli ha
bitas , intra paucos dies decefliffe pariter falſum . Nam tempore
Conſtantini Iimperatoris adhuc vixit, fynodoque ultimæ, ante captam
a barbaris urbem , interfuit, de qua mox in fequentibus.
Sed & qui hactenus tain vehementer in Italia unionem Flo
rentinam promoverat Imperator Johannes , tepide tandem unionem
illam urlit; quin moriturus eidem plane renunciavit. Hinc enita
Patriarcha Metrophanes ad fecreta' ſeceſſerat, negans defuncturum
ſe officio ſuo , niſi Imperator publice wionem in Eccleſiam intro
duceret. Promiſit tum quidem Imperator id præſtare, dum vero
dies ad id præſtituitur, Patriarcha deceſſit. Hinc pluribus nomen 1
tis obſtantibus, Imperator unionem illam non introduxit. Fuſe
hæc refert Syropulus Sect. XII. Sed & ipſe Eugenius Papa Epiſtola ad
Deſpoten Conſtantinum Palxologum anno 144 1. ſcripta, quæ Part. III.
Concilii Florentini, num . X. habetur: Quanto deſiderio & animi
fervore, inquit, ob Dei reverentiam , zeloquecatholicæ fidei cupiat devo
tio tua, ut ſancta hac occidentalis & orientalis Ecclefiæ unio, Domini ET
Salvatoris noftri Jefu Chriſti gratia nuper tam folenniter, rite & Cork
corditer celebrata, debitum ifthic in Conſtantinopoli & in ceteris Grecia
partibusfortiaturcomplementum , litteræ venerabilisfratris Chriſtophori
Epiſcopi Coronenfis oratoris noftri, og plurimorum orthodoxorum vi
rorum relationes nobis & Apoftolicæ fedi nunciaverunt, Nam in
ea cauſa licet per cariſſimum in Chrifto filium noſtrum Johannem
Palæologum Romæorum Imperatorem bactenus ſatis tenue & tepide
Bb b b 2 fit
--

TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

1044
fit procefum ; tua tamen celfitudo rem ipfam , locum et perfectionem
fuam , quantum in ſe fieripoteft, haberi vult & intendit. - lgi.
tur favente Deo , cujus caufam in hac fan tiffima re profequeris, &
profequi, ut præfertur, intendis, fi te in futurum quandoque in
Romæorum imperio hujusmodi ſuccedere, aut quovis modo præfidere,
& in Imperatorem creari contigerit, & ftabilimento præfate unionis
cum publicatione era lectione decreti dederis debitum , ut prafertur,
complementum , devotioni tuæ per preſentes noftro & Apoftolicæ fe.
dis nonline pollicemur auxilia illa , ſubventiones & ſubſidia, que
cariſimo in Chrifto filio Imperatori præfato, pro tuitione & defer.
fione civitatis Conftantinopolis polliciti ſumus; quæque illius culps &
tepiditate impleri non potuerunt , in te ipſum & perfonam tuam
tuncin predicto imperio præfidentem , &, utprædiximus,unionembu
jusmodi jan prius per te perfectam , & illic in fua firmitate manu .
tenere , perficere, ac debitis proviſionibus adimplere. Illud etiam
addentes, ut nunquam Romanam Ecclefiam & Apoftolicam ſedem tibi
defuturam effe dubites, eidem debitam & devotam reverentiam ex
bibendo, dum etiam per ſemitam juſtitia incefferis, atque unionis
bujusmodi ſacroſancta neceffarium complementum tam fideliter, quam
potenter adhibueris. Sed neque abhinc Imperatorem Johannem
unionem publice introduxiſſe, patet ex epiſtola Nicolai V. ad Con C

ftantinum Imperatorem . (Habetur ea fub finem operum aureorum

theologicorum , quæ vocat , a Petro Areudio Romæ anno 1630. 1

editorum .) Sic enim ille ibidem : Nam nosminimeverfumur in dubio,

Johannem Palæologum tibi in imperio prædecefforem , fratrem &
germanum tuum , fi voluiſſet, pro data fibi a Deo prudentia, hang
ad felicem conſummationem perducere potuiſſe: verumtamen
cum nimis ille cogitat hanc rem temporali ftatui fuo coaptare, de (
medio fubtraétus eft. Moriturum præterea renunciaſſe unioni , te
ftaturdefcriptorSynodi ultimæ Conſtantinopolitanæ. Sic enim incipit :
Hinc liber initium fumit poftremæ Conftantinopolitana Synodi, in 1

fanéta Sophia templo congregate poff exactam pſeudofynodum Flo f

rentinam unius anni & dimidii intervallo, es poft obitum Joban
 NON FUIT LEGITIMUM.
1015
nis Palæologi, qui cum Latinis fentiebat, ab Italis fub fpecie auxi !ii
delufus, ante tamen obitum orthodoxo dogmati affenfum præbuerat.
Sed de hac Synodo deinde.
Sed neque abhinc imperante Conſtantino ad annum usque 1451 .
decretum unionis Florentinæ in Oriente fuiſle receptum , teftatur de
ano Nicolaus V. in laudata Epiſtola. Sic enim habet citato loco,
p. 697 . Et ecce jam tot anni tranfiere, ex quo ifta facta ſunt,
tamen apud Grecos unionis hujusmodi decretum filentio tegitur , nec
ulla fpes elucet , ut videtur, qui ad hanc unioncm amplectendam
diſpoſiti effe videantur. - - Dantur quotidie dilationes & eadem ex
cufationes pene inducuntur, ut credant Greci Romanum Pontificem ,
& omnem occidentalem Ecclefiam , ita enim intelligimus, lumine effe
privatos, quod non intelligant, quod in hac dilatione refponfionum
fuarum verba pertendant: intelligunt, ſed tolerant. "
Verum non fufficiebat hactenus orientalibus Ecclefiis unanimi
conſenſu unionem Florentinam repudiaſe; quin Synodum ipſam
Florentinæ opponere voluerunt , in qua pofteriorem Synodum , ut:
pote ſimoniacam & violentam, condemnarunt. Habita Synodus ea
anno 1450. Conftantinopoli in ſanctæ Sophiæ templo , Conſtanti.
no imperante. In primo ergo congreſſu præſentibus tribus Patriar
chis , Alexandrino , Antiocheno & Hieroſolymitano rurſum rur.
ſumque advocatur Gregorius Patriarcha Conſtantinopolitanus, Lati.
"norum dogmatum patronus; ſed tertio licet vocatus, adeſſe tamen noluit.
Hinc abdicato patriarchatu, in ſedem tollitur Athanafius orthodoxıs,
& ad Synodum deducitur. Siſtuntur ex Orientalibus qui partes Latino
rum, qui partes Orientalium tutarentur. Dum qui Latinorum partes
defenderat, inferior altero, congreſus ille følvitur. In altero congreſſu
Gemiſtius doctiffimus concioncm habuit de rebus in Italia peractis, do
cuitque, Florentinam unionem fimoniace ab Imperatore & aliis eſſe
transactam . Ad hæc Patriarchæ Syri, veritatem diſputationibus, non vi
Imperatoria diſcuti oportere, neque denegatis neceſſariis ad affenfum
fuiſſe compellendos Orientales. Subdit Gemiſius, Latinos non fe.
ciſſe copiam difputandi illis qui ex Orientalibus ſapientiores erant,
B bbb 3 fed
1046 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

ſed ignaris ſaltem atquc rudibus; dimniliſſe ſemet in Gallias conqui

fitum libros ; non admiſiſſe Gennadium ad diſputationes; Exarcho
Synodi Marco Ephefio filentiuin tandem fuiſſe injunctum ; Beſſa
rionem cardinalatum ſibi aucupantein, auctorem omnis mali fuiffe.
Tum omnes reliqui fatentur , coactos ab Imperatore, deceptosque
fpe auxilii, timentes etiam , ne privarentur expenſis pro reditu in 4

patriam , ſubſcripſille. Acta ipfa Synodi fid habent : Athanasius

PATRIARCHA : Vere fato functus Foſephus Patriarcha , qui ante me
Reginæ urbium præfuit, ante ſubſcriptionem vitam cum morte com . 1
mutavit . Af quinam ſubſcripſerunt ? Marcus Epbefius, Heracleen
fis, eg ego ſubſcriptioni affenfum præbere noluimus , cum illa contra
canones elet, neque diving doétrinæ , uti par erat, refponderet.
Ifidorus vero iebi, ET Monembafienfis Dofitheus ſubfcripferunt. P
DoSitheus. Præter callidum Gregorium , amoo vi juffugue Impera
toris iniquisſubſcriptionibus manus dedimus; inuiti enim & nolentes .

deliquimus, rati, per illas ſubſcriptiones non impenſas tantum , qua 1

nos ad patriam reducerent, comparaturos, fed & victoriam inde 11

adverſus hoftes conſecuturos. Tandem Latini Imperatorem deceperunt,

auxilia non ferentes. PATRIARCHÆ. Quando calliditate, & fraude,
& vi, e non veritatis examine pſeudofynodus illa finem babuit;
ſecundum noftram fententiam procuratorium munus vires non babeat : 1

repudietur & Synodus illa tanquam temeraria , & fanctis ac æcume.

nicis Synodis adverſa. Namque Deus rejecit, peftem immittens, Eye
mortem . DosiTHEUS . Pænitet me violentæ ſubſcriptionis. Cox
donet mibi Deus. METROPHANES. Mibi quoque condonet. Vero
omnis homo mendax. DosITHEUS. Mihi quoque condonet pro vio

lenta & tyrannica juſſione. Nullus fine peccato eft niſi folus Deus,
Delinquit , quod mutabile eft. MacariuS NICOMEDIENSIS. Mibi
quoque veniam concedat. Precepit enim mibi Ciebi Metropolita
Dominus Dorotheus, ſemper fervare fidem cum infrafcriptis, qui an .
tiquitus illuminati ſunt, fidem fcilicet ſanctarum & univerſalium
Septem Synodorum , & fraudem Florentini conventus , et vim re
pellere; quinimo cenſervare immutabilem Synodum fub fan &tiſimo
Photio,
 NON PUIT LEGITIMUM.
1047
Plotio, cui confenfit Jobannes Papa , in qua decernitur, eum qui
aliquid Symbolo addidiffet, condemnandum : cum in S. Petri
templo, juffu Pontificis, incifum fan &tum Symbolum apparuit.
PATRIARCHA THEOPHANES. Condonet vobis omnibus Deus. EPHE
sius. Me vero bæreticum effe exiftimabant. PATRIARCHE. CA
dar labor eorum fuper capita ipforum : neque enim hærefes enuncia.
bas , fed fan&torum doctrinam in omnibus continuatione perpetua &
inviolabili confervabas. Etenim fi additio cauſa ſcandali fuit,
prorſus ademtio pacem erat conciliatura, ante omnia Chriſta retri
buendam . Ego enim , ait, ſum pax & vita ; fcandalorum vero caufa
diabolus eft. Debebant fiquidem illi po rucs demere, tum demum
diſcutere, fi addendum erat, vel non addendum. Non enim opera
pretium videbatur , Papam ab interlocutoribus in judicium vocatum
decernere : namque calculi non ab iis qui in judicium vocantur, ſed
ab iis qui judicant, ferendi ſunt. Quodſi non poteft in iis , quæ
fidei ſunt, falli, quanam ratione pro rebus fidei in judicium voca
iur? Abhinc Epheſius, Gennadius, aliique varia diſputarunt de ad .
ditamento Symboli, & Patribus a Latinis corruptis; tandemque
damnatur additamentum .
Tertius congreſſus diſputationibus rurſum Ephefii, Gennadii,
aliorumque de proceſſione Spiritus S. a Filio abſolvitur. Ultimo
concludunt Patriarchæ . Latini agros proprios effe paridiſum &
infernum exiftimantes, opinantur, in ſua, non Dei poteftate effe, quem
ipfi voluerint in infernum immittere, rurſumquequem ipfe cupiunt,
in paradiſum. Proptereaque non credentem , Spiritum ex Patre &
Filio efle, tanquam ab uno principio & caufa , in infernum detru
dunt, & credentem in paradifum. Non animadvertentes & Dio-.
nyfium Areopagitam , ego Fuftinum , & Gregorium Thaumaturgum ,
& ſeptem Synodosſufficientem ad falutem fidem edocuiſſe. Namque,
ut Nyſſenus refert orationc in Thaumaturgum : Beatus ille docebat
unum Spiritumſanctum ex Deo exiſtentiam habentem , & per Filium
apparentem ; videlicet bominibus. Nota bene accurateque illud
videlicet.
In
1948 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

In congreſſu quarto diſputatum de reliquis Latinorum dogmà.

tibus , notatique ritus & mores , quibus in canones peccant. Sub.
jungunt tandem Patriarchæ decretum : Non aliud ergo inde fequitur,
nifi conventum Florentinum fraudem efle, & deceptionem & univer
Salem es violentam , nulliusque ſuperioris diligentiæ compotem .
Namque proditor Beſario alia occultans animo, alia ore enuncions
fuadebat Patriarchis, polle ſe per diſputationes ad noftrum dogma
fufcipieiidum Latinos compellere, Imperatori, per unionem Agarenos
debellare. Cum vero Ferrariam Eg Florentiam orientalis congregatio
perveniſſet, promiſit Latinis, fi ipſum Cardinalem crealent, pero
fuadere Græcis corum opiniones fequi. Imperatorem vero cogebat
cum Italis unionem amplis ulnis ample&ti, ut poffet de Agarenis
victoriam referre.' Verumtamen Itali fallacias fingebant, & ingen
tin promittebant, cum parva poffent. Et hac ratione Itali deceperunt,
deceptique funt. Superati enim fermone, ſuperiores erant vi evafuri,
Irritæ itaque fint & ſubſcriptiones, & paruus ille congreſſus, extra.
que alias Synodos ejiciatur tanquam fraudis est violentia plenus.
Nam alias xirmenicas Synodos fiabiliebant Patriarcha es univerſus
terrarum orbis : banc vero Patriarcba tanquam Deo odiofam cum
univerſo Oriente rejecerunt. Poft hæc difcutiuntur quæ Orientalibus
Latini objiciunt. Et tandem fequuntur fubfcriptiones IV . Patriar
charum , plurium Epiſcoporum , totiusque Cleri; & addunt : Omnes
una confitemur, ſupervacaneam effe additioncm in Symbolo. Neque
enim indigere correctionem feptem Synodorum Symbolum , nec defin
ciens effe adfalutem . Spiritum procedere ex Patre EJ Hon ex Filio,
folamque caufam effe Patrem fubfiftentia Filii es Spiritus. Papam ,
ſi orthodoxus fuerit, cum aliis quatuor Patriarchis Synodum confti.
Tuere , & præcedere alios ardine, & non dignitate, quaſ illius les
gibus illi ſubjicerentur. Salam autem Synodum univerſalem decrete
conficere, & non Papam veluti monarcham , intueri
Sanctos Deum ,
fed non perfe&te ante judicium . Liberationem ficri in inferno, &
non in igne purgatorio extra infernum . Secundum effentiam trans,
mutationem myſteriorum fieri « Triade e Dominicis verbis poff
preces
 NON FUIT LEGITIMUM . 1049
preces ſacerdotis conducentis & illius velut organi adſacram actionem .
Conſentit huic Synodo el trium Patriarcharum congreſſus, cujus illud
eft principium : Trium æcumenicorum Patriarcharum orthodoxorum ,
Philothei Alexandrini, Joachimi Hierofolymitani, Ege Dorothci
Antiocheni.
Publicæ luci hæc dedit ſtrictim de Synodo illa ex manuſcripto
Leo Allatius, in appendice ad libros tres de perpetuo Ecclefiarum
confenfu . Sed totam hanc Synodum a recentiori quodam ſeriptore
confictam eſſe contendit. Primo, in Synodis omnibus ac congreſſi
bus Ecclefiafticis fub initium vel faltem in fine poni tempus, quo Sy.
nodus ipſa fuerat coacta ; in iſta nullam temporis rationem , nullam
menſis inemoriam , nullam indictionis defignationen haberi. Titu
lum habere : Hinc liber initium fumit poftreme Conſtantinopolitana
Synodi; in fancta Sophia templo congregatæ poft exactam pleudoſy.
nodum Florentinam unius anni & dimidii intervallo, & poft obitum
Fohannis Palæologi, qui cum Latinis fentiebat, ab Italis ſub ſpe
auxilii delufus, ante tamen obitum orthodoxo dogmati affenſum pre..
buerat, fub Conſtantino orthodoxo illius filio. Extracta eft ex biblio
theca propria manufcriptorum Conftantini Lafcaris vere doctiſimi,
qui ſatis amplam claramquc Grammaticam edidit juffu fapientiffimi
Bizantini Patriarche Athanafii, tranſcripta a Theodoro Zygo
mala, magna Ecclefie Protecdico. Dici celebratam effe Synodum
illam poft Florentinum Concilium uno & dimidio anno ; at hic erat
annus 1440. mentionem tamen in actis iſtius Synodi fieri Synodi
alterius Patriarcharum , quæ anno 1443. contigit; addi etiam, ce
lebratam eſſe Synodum fub Conſtantino ; at Johannes deceſſit anno
1449. Quomodo ergo anno uno & dimidio a Concilio Florentino
Synodus illa eſſet celebrata ? Secundo, Conſtantinum fuiffe fratrem ,
non filium ejus. ' Tertio, falſum eſſe , quod Johannes Imperator
unionem femel initam damnarit: in Patriarchale enim folium
evexiſleMetrophanem Cizycenum , unionis defenſorem ; hoc mortuo,
Gregorium Protoſyncellum , quo vivo Imperator mortem objerit.
Quarte, falſum , Lafcarim juſſu Patriarcha Gramimaticam conſcrip
Сccc fiffe :
 1

1050 Tract. XIX. FLORENTINUM CONCILIUM.

fiffe : factum enim illud demum effe in Italia , ubi Patriarchæ nulla
intervenire potuit auctoritas. Laſcarim ipfum fateri, fe rogatu La
tinorum quorundam confcripfiffe Grammaticain, Si vero ajas, ſci
fum verborum eſſe , non quod juſſu Patriarcha Laſcaris Gramma
ticam confcripferit, ſed quod juſſu Athanaſii ex authographis ejus
Synodus fuerit exſcripta ; fic cuncta torqueri, mirum eſſe , Syno
dum vix nataın , Præſidis juſſu ex externo autographio deſcriptam .
Annon in archivis reſervabatur, annon a Notariis peti poterat ?
An Athanaſius plus credidit Conſtantini monumentis quam reliquo
rum ? Quinto , Patriarcham Conſtantinopolitanum fuifſe hiſce tem
poribus Athanaſium , nullus Scriptorum five græcorum , live latino
rum meniorat . Sexto , in primo congreffu Patriarcham Antioche
aum dici Dorotheum , in ſubſcriptionibus Ananian ; poſt triennium
tamen Dorotheum adhuc ſupervixiſſe, ut conftat ex Synodo trium
Patriarcharuin . 1
Ordinantes Athanafium Patriarcham , Nicænum
Epifcopum nuncupari Neophytum , Cizycenum Metrophanem : in ſub
ſcriptionibus vero huộc Parthenia:m dici, illum Stauracium . Nomina
ergoexciderant? Hinc repente mortui, ſubſtitutique alii, &poftmodum
reviviſcentes, denuo dignitati fuæ reſtituti? Septimo, in ſecundo con
greſſu Ciævi Metropolitam Ilidorum induere Dorotheum , & fic porro .
Oétavo, in eodem congreſſu deponi Gregorium Patriarcham , & eligi
Athanaſium : anno 1440. quo hæc Synodus habita non fuiſſe Grega
rium Patriarcham : utpote qui demum poft Metrophanem anno 1445 .
Patriarcha factus. Nono, ibidem Athanaſium fateri, unum ſe fuiffe ex
jis, qui SynodoFlorentina interfuerint, & una cuin Ephefio & Hera
cleenſi noluiſſe ſubſcribere. At inter eos, inquit, qui Florentine Synodo
interfuere, nullus occurrit Athanaſius, nifi ille qui quondam fuerat He
gumenus monafterii Periblepti, qui cum ſubſcribat etiam in bas pſeudo
fynodo poft Patriarcbam Athanafium & alios, Hegumenus Periblepti effe
non potuit. Potuit efe alius, verum cum fe æqualem faciat Epbefio &
Heracleenfi Metropolitis, omnino, ut veriſimile eft, nomen illius acts
non filuiſſent. Decimo, Athanaſium Patriarcham conſecrari a Macario
Nicomedienli, Neophyto Nicæno, & Metrophane Cizyceno ; at ab
He.
 NON FUIT LEGITIMUM . 1051
Heracleenli ſemper id fieri, qui tum præſens erat, & fubfcripfit.
Undecimo, Metrophanem Cizycenum Patriarcham fuiffe lation
ſententiæ fautorem ; qui ergo hæreſeos inſimulatus, curſum Cizyci
Epiſcopus factus foret ? Potuit effe alius; fed cur non etiam Metra
phanes ille fubſcripſit? Duodecimo, in congreſſu tertio Synodum
Florentinam dici propter peſtem interruptam eſſe; ſed Ferrariæ fala
tem peſtis invaluerat. Decimo tertio, in congreffu quarto tradi,
diſputatum eſſe Florentix de verbis Dominicis; an illis videlicet
transmutetur panis in corpus, & vinum in fanguinem Chriſti, an
vero ncceſſario ad id requirantur preces Patrum ſubnexu ? Latinosque
dixiſſe, ſe, dum orant, poft verba dominica: Fac hoc corpus Do. !
mini, & hoc vinum fanguinem , immutans Spiritu tuo, intelligere:
poſtquam immutaveris, fac hunc panem corpus, hoc vinum fan
guinem , ut fiat communicantibus in falutem corporis & animz. At
rurſum hoc falſum eſſe : Latinos enim quæſiiſſe ex Græcis : cur
hanc orationem poft verba dominica uſurpent? Ultimo, dum di
fputant in illa Synodo, laudari & recentiores orientales fcriptores,
qui ſeilicet tempore fchiſinatis vixerint , & Patres Latinos ; at hoc
Græci non ( verunt. Hæc Leo Allatius.
Equidem non alium in finem Synodum hanc comprimere tan
tum laboravit, quam ne Latinorum ſententia cum Synodo Floren
4
tina hinc ſuperata effe videatur. At annon ipſe Allatius ratam ha
buerat fupra memoratain Synodum trium Patriarcharum ? Annor
porro aliunde conftat, reliquos Græcos, tam qui Synodo Floren
tinæ interfuerant, pauciſfimis exceptis, quam qui domi reſtiterant,
Synodum illam omnino rejeciſſe, tanquam fimoniacam & violen
tam ? Hoc utique fupra oftendimus. Pariter ergo hinc conſenſum
univerſalem Orientis contra Synodum Florentinam babemus. Sed
porro non nova hæc Latinorum exceptio eft, ubi quædam Synodus
ipfis obſtat, confictam eandem effe objicere. Idem utique faciebant
circa celeberrimam illam Synodum ſub Photio celebratam ; de quo
alibi. Prout enim Latini ſpiritu falſationis ducti innumeris locis
Patrum ſcripta corruperunt, aliis inſertis, expunctis aliis; fic pariter
Cocoa CO
 Tract, XIX . FLORENTINUM CONCILIUM
1052
eodem fpiritu auctore quidquid Synodorum ipſis contrarium , extra
omnem orbem eliminare ſtudent. Quanta fraude, qua peſſima
fide confinxerint ipfi Epiſtolam Philothei Patriarchæ Alexandrini pro
Synodo Florentina , deinde videtimus. Hic res diſerta , hic nul.
lum relinqui poteft dubium ; ut ſanc potiori jure Latinis objici poflit,
mala fide ipfos verſatos effe circa Synodi iſtius Florentinæ commen
dationcm .
Ipſas vero rationes Allatii quod cernit , utut ſpeciofæ fint; ni
hil tamen neceſſario concludunt, ſecundum morem ejus farniliarem ,
quo in toto illo fcripto de perpetuo Eccleſiarum conſenſu probabili
bus faltem utitur argumentis, certis & indubitatis nunquam ; uti
niſi prolixitatem devitaremus, innumeris exemplis " probare poſſe:
mus. Plara ergo ex adductis argumenta vel uno reſponſo ſubver.
tuntur : Unde enim Leoni Allatio conſtat, ſingula verba, quæ co
dicilli manufcripti iſtius Synodi , quibus ipſe utebatur, habebant, ab
ipfis etiam Patribus congregatis fuerint profecta ? Annon enim erro .
re transfcriptoris, aut fuccedentium aliorum librariorum aliqua vitia
in ſcriptis aliorum occurrere folent ? Num vero ob talia menda
ſcriptum tale confictum eſſe dici deberet? Qua ergo neceſſitate Leo
Allatius ex manuſcripto fuo de veritate iſtius Synodi inferre quid ne
ceſſario poterat? Et quomodo, quæſo, fi etiam ab alio recentiori
hæc Synodus conficta eſſet , probabile eſſet, ut auctor hic fponte
voluerit errare in rebus quæ diſerte ipfi conftabant, certe ipfum
non latere non poterant; imo in rebus quæ ſi aſſererentur ut res erat,
nihil conficto Synodi argumento nocerent? Hoc modo cum ſe ha
beant fere omnia objecta a Leone Alfatio ; patet utique, aliud cauſa
ſubeſſe oportere , cur talia in manuſcripto iſtius Synodi occurrerint
qua notari poterant, quam ut fimpliciter inde omnis Synodo aucto
ritas detrahi poflit. Illud optandum effet,ut ex pluribus correctio
ribusque manuſcriptis Synodus illa publica luci eſſet data. Sic enim
longe diverſa horum , credo , facies effet; certe eo certius de fin
gulis judicium ferri poſſet. Sed porro, quod inſcriptionem Synodi
aitinet, ex qua plurima argumenta nectebat Allatius; quid , quæſo,
 NON FUIT LEGITIMUM .
1053
ex eadem argumenti contra Synodum ipſam afferri poterat? Sit illa
abſurda , fit plane temporibus, aliisque rationibus diſfona: numne
vero hæc Synodi ipſius verba funt, & non potius ejus qui Synodi
illius acta ex bibliotheea Laſcaris extraxit ? Quomodo ergo hinc con.
fictain eſſe Synodum illam inferri poterat? Non enim obinde. in ipfa
Synodo erratum ; aut errores hi a Patribus ipſis proſecti.
Sed ſingulas rationes Leonis Allatii videamus. Temporis ergo
conſignationem quod attinct, vel in ipſa objecta infçriptione Synodi
mentio temporis fiebat. Sponte vero fatemur, mendum hic in vo.
cibus eſſe: nequaquam enim Synodus illa anno 1440, celebrata elt,
ſed jam poſt mortem Johannis Imperatoris uno anno & dimidio .
Facile enim librarius in una ſyllaba errare poterat ; ut ſcilicet dum
fcribendum effet ſecundum græca : Pof exactam pſeudoſynodum
Florentinam , unius anni & dimidii intervallo poft obitum Johannis
Palæologi; librarius copulam & infereret ante verba : Poft obitum
Fobannis, ac fane Conſtantinum in imperiale faftigium eve&tum , ne
quaquam Latinorum probaffe fidem , unionisque Florentine oppugna.
torem fuiffe. Et hinc Gregorium Patriarcham Conſtantinopolitanum
latinizantem depoſuiſſe, commemorationem Papæ etiam tunc non
factam fuiſſe, magisque Orientales in uponem illam invectos eſſe
ex ejusdem ætatis ſcriptoribus manifeſto conſtat.
Ducas Michaelis
Nepos in Hiſtoria Bizantina, Cap, XXXVI. p. 141 . Rex fuppetias
rogatum Romum jam antea miſerat, ut concordia Florentie recon .
ciliata ſtabiliretur, inque magnæ Ecclefiæ liturgiis Papæ nomen e ſa
cris diptychis recitaretur , ad thronum etiam ſuum Patriarcha Gre
gorius rediret, hortantibus etiam Legatis, aliquos Papa mitteret,
qui ſchiſmatis cauſa orta capitalia odia placarent. Nicolaus V. Papa
Epiſtola ad Conſtantinum Imperatorem pariter meminit depoſiti Pa
triarchæ latinizantis, reſtituendique denuo in folium . Sic enim in
ter cetera p. 607. operum theologicorum aurcorum ab Arcudio
editorum : Volumus ut Patriarcham Conftantinopolitanum ad fedem
fuam revoces. Æneas Sylvius Lib. de Europa , Cap. III. . Conftan.
tinus , qui ci fucceffit, five deceptus, five fponte fua infaniens, baud
Cecc 3 qua
1054 Tkact, XIX. FLORENTINUM CONCILIUM

quaquam unioni confentiens videbatur, etiam Oregorium Patriarcham

priori ſuffeEtum , quod ad veritatem fidei ambularet, domo pepulerat,
ecclefiaftica bona invadens. Sed & Epiftola magnæ Ecclefiæ Con
ftantinopolitanæ ad Boëmos , anno 1451. die 18. Januarii data,
de qua deinde, ſic habet : Decrevit hæc fan&tiffima Ecclefia ad vos
fcribere, & ad unionem pariter fecum adhortari, baud fecundum il.
Lam Florentie unionem fimulatam , qua diremtio potius a veritate
appellanda , quamobrem illam minime admifimus, imo prorſus anni.
bilavimus, fed fecundum inobliteratum & immutabile decretum ,
in quo ſolo vere ac tuto uniri poffumus. At tempore Johannis nequa
quam adhuc publice prorſus annihilata fuit Florentina unio ; factum
ergo illud erat iinperante jam Conſtantino. Sed tandem diſerta
verba ſunt Philoſophi AMYBUTII , qui Synodo Florentina interfuit,
apud LEONEM Allatium , Lib. III. Cap. I. num. IV . Ideoque Patri.
arche procuratorum propriorum ſubſcriptiones non fine ratione etiam
coaéta Synodo abrogarunt, cupientes mediis difceptationibus, & T HON
fine numine Synodo finem imponendum . At hoc Patriarchæ demum
in Synodo dicta præftiterunt: fic enim verba eorum in fecundo hu
jus Synodi congreſſu habebant: Quando calliditate , & fraude, eg
vi , & non veritatis exi sa ne pſeudoſynodus illa finem babuit , fe
cundum noftram ſententiam procuratorium munus vires non babeat.
Regnante ergo jam Imperatore Conſtantino anno 1450. Synodus
illa coacta fuit; & non poſt uinum annum & dimidium a Synodo
Florentina, prout errore librarii in manuſcripto ſuo legebat Allatius.
Secundo, verum quidem , Conſtantinum fratrem , non filium
fuilfe Johannis; fed & hoc inſcitia aut incuria librarü cujusdam
ſic ſcriptum eſſe poterat, ut hinc nihil denuo neceſario contra Sy.
nodum illam inferri pofſit.
Tertium quod attinet , ratio Leonis Allatii nulla eft : quz
enim conſequentia: Johapnes Imperator antea in Patriarchale folium
evexerat Metrophanem , Gregorium deinde, utrumque latinizantem ;
moriturus ergo unioni Florentinæ non renunciavit ? Tepide de cete
to unionem Florentinam domi promotam fuiffe ab ipfo, & tanden
plane
 NON FUIT LEGITIMUM. 1055 1

plane neglectam fupra oftendimus; ut hinc non mirum , ubi deinde

nulla auxilia videt ſubmiſſa, aut jam morituro non eſſe neceſſaria ,
ipfuın unioni illi renunciaſſe. Spe enim ſola auxilioruin conſequen
dorum unionem ab ipſo Florentiæ fuiſſe initam , ſupra oftendimus.
Porro omnino ſenſus verborum infcriptionis non eſt, Conſtantinum
Laſcarim juſſu Patriarchæ Grammaticam evulgaſſe, ſed juſſu Patriar
cha acta Synodi fuiſſe deſcripta. Neque lic cuncta torquentur: 1

ſenſus enim perfpicuus, facilis & nequaquam coactus. Acta de

fumta ex manuſcriptis Conſtantini juſſu Patriarchæ , & deſcripta ab
Zygomala ; vario utique de nomine fieri potuit , quod acta hujus
Synodi er manuſcriptis Conſtantini fuerint defumta , ut fane hinc
denuo nulla neceſſitate contra veritatem Synodi quicquam inferri poſſit.
Quintum quod attinet, verum quidem , quantum memini,
non memorare Auctores alios Patriarcham Athanafium ; ſed fieri id
potuit aut quia mox abhinc deceſſit; aut quia mox ab Imperatore
surfum Latinos reſpiciente, quorum fubſidia adverſus inſtantes jain
Turcas defiderabat, fuit depoſitus. Dum fic ergo niomentanea quafi
faltem dignitas ejus fuit , vel hoc de nomine ab auctoribus poterat
negligi. Certe enim arno 1451. die 18. Januarii Patriarcham Con
ftantinopolitanum nullum fuiſſe, ex Epiſtola laudata Ecclefiæ Con .
ftantinopolitanæ ad Boemos conſtat. Sed de hac deinde.
1 Quod nomina mutata Dorothei Nicæni, & Cizyceni Epiſcopi
eernit, errore librarii, aut quocunque alio de nomine fic codices
manufcripti habere poterant; ita quidem , ut fi hæc argumentatio
Allatii valeret, jam & ipfam Synodum Florentinam confictam eſſe
oporteret: zque enim nequaquam circa nomina Patrum concordant
Synodi illius acta , cum tamen ſolus Patriarcha Conſtantinopolitanus
cum Metropolita Stauropolitano deceffiffet. Si enim acta græca
ejus Synodi cernas, ſubſcripfit Synodo Ignatius Metropolita Tor
pobi , Matthæus item Melenici. At hi ſub principium actoruin
ejusdem Synodi inter ceteros orientales Synodo interfuifle non me
morantur. Vice verſa ſub principium actorum nominantur Metho .
dius Metropolita Lacedæmonius, qui tamen Synodo non ſubſcripſit:
rurfum
 1056 TRACT . XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

rurfum ibidem Euſtratius Melenici dicitur, cujus in ſubſcriptione

nomen , Matthæus Melenici. Sin vero acta latina ab Andrea de
S. Cruce ſcripta evolvamus, collatione quidem I. mentio fit Archi
epiſcopi Trivonienſis, five Tornobenlis, Archiepiſcopi Toloíon,
Garinenſis, Achilienſis. At hi in ſubſcriptionibus non habentur.
Econtra ſubſcripſere Ruſliæ , Rhodi, Savi, & Dramæ Archiepiſcopi,
qui Collatione I, non nominantur. At præter binos nominatos mor
tuos ex Præſulibus ſolus Epheſius cum Legatis Iberorum ſubſcribere
detrectavit,
Quod ſeptimum attinet, quæ, quæſo, conſequentia! Iſidorus
fuerat Ruſliæ Metropolita; ergo ante Synodum illam anno 1450.
celebratam , ipſo vivo , alius non fuit Metropolita Kijoviæ ! Supra
eniin jam vidimus , Iſidorum ex Concilio Florentino reducem fuiſſe
a ſuis rejectum ; imo fecundum verba Cromeri pulſum , ita ut co
actus fuerit Romam redire. Cedente ergo Iſidoro , quomodo non
alius ei ſucceſſit Metropolita ? Sane Gregorium ex Conſtantinopoli
tano Hegumeno anno 1442. Metropolitam Kijoviæ fuiſſe ordina
tum , Ruthenorum hiſtoria teſtatur; qui an unitus fuerit Romanæ
Eccleſiæ , necne , aut an idem cum Dorotheo per errorem mutato
in Synodo illa nomine , ' accuratius diſquirere hujus loci non eft.
Sufficit onim vel ex ejus promotione argumentum illud Allatii plane
confutari, quo ideo concludebat Metropolitam Kijoviæ non fuiffe
alium quendain, Dorotheum v. gr. quia Ifidorus erat idem
Metropolita.
Saltern addimus, falſo jactare inter ceteros Jeſuitam illum ,
qui Ruffiam una cum Gregorio illo unionem Florentinam tum ſuſce
Cichovius piffe fcribit. Sic enim ille: Petiit ab eodem , ( Iſidorus a Papa)
ix.deprima. ut fuæ peregrinationis comes Gregorius confccraretur in Metropoli
tu Papæ , p.tam Kijovienſem , idque impetravit.
267,
Venit in Poloni
am Gregorius
cum litteris Pontificis, quibus a Rege petebatur, ut Gregorio ad obo
tinendam Metropolim idoneus effet. Volebant buic contradicere
Moſchi, ideoque novum ſibi Metropolitam fonam creaveruns. Sed
Ruſia Polono Regi fubjecta recepit Gregorium una cum unione ab eo
pro .
 NON FUIT LEGITIMUM .
1057
promulgata. Supra enim oſtendimus, nequaquam Ruſliam hanc
etiam Florentinam unionem admiſiſſe; inprimis id arguebant lauda
tæ litteræ Caſimiri Regis Poloniæ anno 145 1. ſcriptæ, in quibus fa
tebatur: nihil unionis hactenus Rufliam Poloniæ ſubjectam admiſille.
Qui ergo anno 1442. una cum Gregorio unionem etiam Florentiæ
initam admiſiſſet Ruſſia ?' Cum item ex Breſtenſi Synodo bini Ruthe.
norum Epiſcopi ſine fcitu aliorum , fumma uſi fraude Romam pro
fecti eſſent, Papæque nomine reliquorum anno 1595. obedientiain
præſtarent, fic juſſu Papæ SilviUS ANTONIANUS , Papæ a ſecretis,
peroravit, apud BARONIUM in appendice ad Tomum VII. Ad petram
fidei, ſupra quam Chriftus Dominus Ecclefiam fuam ædificavit, ad
montem fanétum , in quo habitare beneplacitum eft Deo, ad matrens
a magiſtram omnium Ecclefiarum , fančtam Romanam Ecclefiam re
ditis Rutheni Epifcopi poft annos 150. magno quidem & fingulari
Dei beneficio erga vos & gentem veftram ; tanto vero cum gaudio
fanctifimi Domini noftri, quantum -nulla orationis copia, mulla di
rendi vis exprimere fatis poteft. Et deinde : Paratus eſt ſanctiſſimus
Dominus nofter paterna benignitate vos, & metropolitam veftrum, &
coëpiſcopos veftros, & nationem veftram Ruthenam aperto charitatis
finu ad communionem admittere. Si ergo anno 1595. jam 150.
numerabantur anni ex quo Ruſſia non fuerit conjuncta Latinis ; ( ex
occaſione Ilidori vero Metropolita Ruſſia Ruſſiam de cetero cenſet
agnoviſſe Papæ prætenſum primatum ) quomodo ergo unacum Gre
gorio unionem Florentinam admiGffet Ruſſia ? Aut, ut alias volunt
Latini, ad annum usque 1516. univerſa Ruſia Romanæ Eccleſiæ Leo Creuta,
Lib. de unio
fuiffet unita ? Non ergo fine examine Latinis ſtatim fides erat danda,ne Ecclefia
nbi pro unione cum Romana Eccleſia Patriarchas , Metropolitas, run
Archiepilcopos, nationes Papam agnoviſſc caput fuum infallibile
referunt.
Delavum quod attinet, cum nequaquam Synodus illa celebrata
ſit anno 1440. fed anno 1450. nihil huc objectio illa facit. -
Nonum quod cernit, poterat utique Athanaſius ille interfuiſſe
Synodo Florentinæ, tum adhuc inferiori aliqua conditione gaudens, ,
Dddd inter
1058 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

inter tot vero annos deinde a Synodo Florentina ad annum usque

1450. majorem adeptus eile dignitatem . Cur ergo Patriarcha de
inde electus non pariter fe cum Heracleenſi & Ephelio nominaſiet ?
Cur decimo vero Conſtantinopolitanus Patriarcha ab aliis fuerit
conſecratus , & non ab Heracleenti, varix potuerunt interveniſſe
caufæ ; ut hinc denuo nihil neceſſario contra Patriarchatum Athanaſii
inferri poffit.
Undecimo omnino porro Metrophanes Cyzici Epiſcopus, qui
Synodo illi interfuit , alius fuit a Metrophane Cyziceno Patriarcha
Conſtantinopolitano. Si in ſubſcriptione ejusdem nomen occurrat :
idem ſæpius in Florentinæ Synodi Actis fieri, modo oftenfum .
Decimo fecundo, recte dicebatur, Synodum Florentinam peſte
fuifle interruptam . Uno enim Synodi Florentinæ nomine vulgo
etiain apud Latinos audit Fcrrarienfis & Florentina Synodus.
Decimo tertio quod cernit , non utique omnis illa diſputatio
de conſecratione inyſteriorum circa interrogationen Latinorum ſub
Nitit : cur Orientales poft verba dominica adbuc oratis ? Sæpius legi
mus hac de materia difputatum in Concilio Florentino, fecundum
Sellionem XXV. ejusdem Synodi. Nonne ergo inter haſce diſputa
tiones ex Latinis etiam quærere potuiſſent Orientales , quod ex iis
quæſitum effe referebat Synodus, adeoque talem reſponſionem La
tini dediffent? Ultimo addebat Allatius, obieciſſe Synodum illam
e fuis, qui tempore fchifmatis jam vixerant , Patres item latinos.
Sed quid inde ? Quidni dum hactenus fatis ncverant, Latinos etiam
eos e fuis , qui tempore ſchiſınatis vixerant , Orientalibus objicere,
idem jam hoc ipfo Latinis reditere voluiſe poterant? Contrariam
præterea conſvetudinein in Græcis non video. Pariter eniin & ipli
majores ſuos continuo ordine adducere folent, ut oftendant, continua
fuccellione fibi traditam effe veritatein catholici dogmatis. Quo
modo porro aliqua l'atrum latinorum pro fuo dogmate teſtimonia
non noviſſe poterant Orientales , qui in Italia artea diu vixerant?
Imo ſi hæc ratio quicqnam valeret; jain non a Græco, ut vult Alla
tius, ſed a Latino quodain Synodus illa eflet conficta: qnod abſur
dupn.
 NON FUIT LEGITIMUM .
1059
duin . - Talia enim Græcos facere folere inquit. Et hæc hactenus
pro Synodo illa ultima Conftantinopolitana.
Forte ut tum Boëini feceſſerant a fide Latinorum , litteras
ipfi dederant ad Conſtantinopolitanam Ecclefiam , huic uniri optan
tes; ſcripta inde nomine Ecclefiæ Conftantinopolitanæ Epiſtola rur- ,
ſum ad Boemos, qua denuo damnatur Synodus Florentina. In lu .
cem miſſa eſt Francofurti anno 1573. ſub finem Libri Davidis
CHYTRÆI de ftatu Ecclefiarum in Græcia. Principium ipſius :
Sanctiſima Conftantinopolitana Ecclefia, mater omnium orthodoxorum
Es magiſtra. Sic vero habent verba Epiſtolæ jam ſupra laudatæ ;
Decrevit hæc fanctiſſima Ecclefia ad vos ſcribere, & ad unionem pa.
riter fecum bortari: haud ſecundum illam Florentie unionem fimu
latam , que diremtio potius a veritate appellanda, quamobrem illam
'minimeadmifimus, imo prorſus annihilavimus; ſed fecundum inobli.
teratum & immutabile decretum , in quo folo vere ac tuto uniri poffu
mus. Subſcripſere: Nicomedienfis Macarius. Humilis Metropolita
· Tornobi Ignatius. Philippolitanus, Foſephus. Metropolita bumilis
Acacius, Magnus Ecclefiarcha Diaconus, Sylvefter Syropulus, Dicæo
phylax & Hieromncnon Theodorus Agallianus catholicus Ecclefia
orthodoxe Doctor. Humilis monachus Gennadius. Addunt editores,
in lucem hanc Epiſtolam prolatam eſſe Pragæ , ex bibliotheca Col
legii Caroli IV. Et in altera ejusdem membranæ medietate fcriptam
fuiffe eandem latine ; in qua tamen latine hæc occurrerint, quæ in
græco non habentur : Ad certitudinem atque cautionem omnium , ad
quos preſentes pervenerint, hgillo conſueto imaginis Dei noftri Da
miniChriſti Dei, Genitricisque fuæ matris in cerea lazurca impreſa,
in buxeo ligneo cavato pendente ſub margine per fericum funiculum
paonagium muniri, nec non ſubſcriptionibus noftris potiffimorum corro
borari voluimus. Datum die 18. Januarii 1451. Indi&tionis XV.
Abhinc cum jam ingruere contra ſe videret Imperator Conſtan
tinus Turcarum vim , auxilia Latinorum refpiciens, ſveta orienta
lium Imperatorum arte unioni ſe acceſſurum fimulavit. Miſit hinc
Legatos Romam qui oftenderent, nondum ipſum potuiffe unionem
Dddd 2 Floren
1060 Tract . XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

Florentinam introducere , utut quam maxime idem optet: multa

enim hactenus ipfi obfuiſſe. Sed verba hæc ſaltem effe facile augu
ratus Papa : qui inde ſerio ipſi injungit , ut unionem introducat .
Conftat ex Epiſtola Nicolai V. ad eundem Imperatorem , quæ habe
tur ſub finem operum aureorum Theologicorum ab Arcudio edito
rum . Rurſum dum jam tyrannus fatalem urbi obfidioném pararet,
ad ultima redactus Imperator demio Legatos ad Papam miſit qui
fubfidia impetrarent, additis promiſſis, velle unionem Florentinam
certo firınarę ; Gregorium Patriarchali rurſum folio reſtituere ; Pa
pæque commemorationem e diptychis eſſe faciendam ; mitteret Papa
Legatos, qui fchifına ingens tollerent. Miſſus ergo Conſtantinopo
lim Ilidorus ; ſed habitis colloquiis de concordia , Imperator qui
dem & aliqui alii eandem probarunt, plurimi vero damnarunt ipſam .
Qui ergo ab unione diffentiebant, adire Gennadium , rogare , quid
facto opus? Affigit ille foribus cellulæ fuæ ſchedulam , in qua quam
maxiine invehebatur in eos qui unionem probarant : proditores eſſe
fidei orthodoxx & libertatis , dum non in Deo , fed exterorum ſub
fidio confidunt ; in fervitutem omnes , capta urbe eſſe abducendos.
Scholarium fecuti qui eam conſuluerant. Ipfi item qui probarant
unionem , impune fe ab ea receſſuros vulgo ferebant, nbi modo a
periculo effent liberati : nonnifi eniin ob auxilia a Latinis obtinenda
illis unio tum placuerat. Sic enim JOHANNES Ducas in hiſtoria
Bizantina , Cap. XXXVI. p . 141 . Rexfuppetias rogatum jam ante
miferat : ut etiam concordia Florentia reconciliata ſtabiliretur: in
que magne Ecclefiæ liturgiis Papæ nomen e facris diptychis recitare
tur : ad thronum etiam fuum Patriarcha Gregorius rediret : hortar
tibus etiam Legatis,, aliquos Papa mitteret, qui fcbifmatis caufa
orta c.ipitulia odia placarent. His Papa permotus, Pelonia Cardina
lem Iſidorum , qui Rufie Archiepiſcopus fuerat, mifit; virum equi
dem prudentem ac modeſtum , in orthodoxis dogmatibus eruditum , son
natione Romanım, qui, ut jam diximus , Pater eximius Concilio
Florentino interfuerat. - Tandem cum exfpectata navis apparuiſſet,
• Chio folverunt , et verſus Conftantinopolin: navigarunt , ad cujus
por.
 NON FUIT LEGITIMUM . 1061
portum Novembrimenſe, anno 6961. appulerunt. Comiter ac hona
rifice, utque decebat, Cardinalem Rex fufcepit. Habitisque de Ec
clefiarum concordia colloquiis, Rex eo grece Ecclefiæ aliqui ad
cam ftabiliendam propenſos ſe exhibuerunt. At facri ordinis muxima
pars & monachorum , Hegumeni & Abbates, Moniales etiam hanc
seconciliatam concordiam averſati funt. Quid plerosque dico ? Mo
niales equidem ita me commoverunt , ut fcribendo afferam , nullum
omnino ei affenfiffe: ipſumque Regem fiete ac fimulate illi adbafills.
Nihilominus qui decreto unionis obtemperare videbantur, clerici, fan
cerdotes ac diaconi, Rex & Senatus in magnam Ecclefiam convene.
runt, ut concordibus animis & unitis divinam liturgiam celebrarent,
finceraque mente Deo precibus litarent. Tum etiam fchifmatici ad
Pantocratoris monafterium currunt , Gennadium , antea Georgium
Scholarium appellatum , adeunt; confiliumque ab eo, quomodo fe ge
rere debeant , petunt. Is inclufum fe cella tenebat : accepta ergo
charta fententiam fuam confiliumque rogatus fcripto aperit, quo
talia continebantur : " Miſeri Romani , quare aberraftis ? Et a ſpe,
quæ in Deo repofita eft, Francorum viribus confiji, longe receffiftis?
Cum ipfa urbe veram religionem brevi in ea evertendam perdidiftis.
Va ! propitius mihi fis Domine. Coran te teftor , ab ejusmodi cul.
pa Es offenfione me abeffe , infontem , purumque ille. Advertito
miſeri cives , quid hodie fiat ? Servitutis, quæ cervicibus veſtris
impendet, ærumnas angendo ,, * parentibus majoribusque veftris acce
piam fidem abnegaftis, impietatcm profefi. Ve vobis , dum judica
tis ! ” Hæc & alia plura cum feripfiffet , celle fuc janua a cunétis
poftea le £ta clavo affixit; iterumque intra eam fe conclufit continud.
Qua vitæ integre ac purce cenfebantur moniales, Deoque fervire,
recta ac orthodoxa dogmati projítendo, earum Doétore Gennadio, mo
naſteriorum Hegumenis, Preumaticis feu Confefuriis, ceterisque fa
cerdotibus ac laicis conſpirantibus, arbitrio fuo ac fententia Synodi
decretum , es eos qui illud probaverant, quique in pofterum proba
rent , anathemate damnarunt. Infima deinde, forenfisque turba e
monafterii clauſtris dilapfa in cenopolia, manibus phialas mero plenas
Dddd 3 tenente
1062 TRACT . XIX . FLORENTINUM CONCILIUM

tenentes, unitos diris devovebant : eo in honorem imaginis Deipare

exhauſtis poculis; cam invocabant , ut urbi précffet Es auxiliaretur;
& quomodo olim adverſus Chofroëm , Chaganum , & Arabes pugna.
verat , ita nunc adverſus Mebemetem præliaretur: Latinorum enim
auxiliis, inquiunt, aut unione non opus eft nobis : procul fit a nobis
azymitarum ritus. Qui vero in magna Ecclefia convenerunt chris
ftiani, votis ac precibus prolixis Dco oblatis, Cardinalisque oratione
Audita decreto concordie a unitatis Ecclefiarum paruerunt. In id
etiam utrique confenferunt, ut a Turcis impendente periculo remoto,
ac tranquillitate reddita , ſelecti aliquot inſignes Era probati viri de
cretum examinent, ut fiquid minus arthodoxum fit, corrigant ac
emendent. Hæc itaque reconciliata concordia , inter illos convenit,
ab Italis Egle Grecis in magna Ecclefia liturgiam communem celebrari,
commemorationem Nicolai Pape in facris diptychis, atque etiam Gre
gorii Patriarchæ tunc exulantis fieri. Decembris die 1 2. anno 6961.
ſacra illa myſtagogia celebrata fuit. Multi vero à fairis donis oblatis
abſtinuerunt, quod illa liturgia concordie reconciliande celebrata,
impurum ac abominandum ſacrificium peractum exiſtimarent. Car
dinalis interea animos & corda Græcorumque propofitum explorabat
ae rimabatur ', quorum fraus & dolus eum non fugiebant. Cum
vero ex eadem gente effet, auxilium urbi ferri procùrabat ; ſegnius
tamen ac remifius ab eo id actum ; & quæ deinde acciderunt, cx
cufationem legitimam Pape miniftrarunt: 8C illorum caſuum plerique
Dei voluntati adfcripti funt, qui cunéta ad utilem finem dirigit.
Verum plebs fera , bonis infenſa , arrogantie germen & radix , va
na gloriæ ramus, ſuperbiæ flos, fex nationis grace , quæ ceteras
gentes, contemtibilis ipfa , deſpectui habet , akta omnia pro infectis
reputabat. Qui ergo unitorum partes "?ſecuti cum fchifmaticis collow
quebantur, his fermonibus ufi ſunt: Sinite to videamus , mum
Deus hunc hoftem de medio tollat, draconem immanem , qui in acte
contra nos ftat; qui hans urbem penitus devoraturum fe jaétat. Si
Deus eum perdiderit, compertum vobis tunc clarumque erit, an cum
azymitis in concordian este amicitiam redierimus."
Fictam
 WON FUIT LEGÍTIMUÁL 1063
1

Fictam vero & hane unioncm fuiffe teftatur & LEONARDUS

Chienſis Libro de expugnatione Constantinopoleos. Tempore vero
jejunii quadrageſimalis, ubi more ſtato confeffiones edebantur,
1
quam maximo ſchiſmate agitata Ecclefia Conſtantinopolitana. Or
thodoxi enim confeſſionarii, ſi incidiſſent in aliquem qui vel unionen
defendenti communicaſſet , aut liturgiæ a tali celebratæ interfuiſſet,
gravi reos pena mulctabant. Peracta pænitentia injungebant, ne
Euchariftiain fumerent a facerdote unionem probante : hunc enim
non eſſe facerdotem , non perficere oblationem . Si funcri dedu.
cendo, ant commemorationi defuncti faciendă acceſſifſet unitus, re
liqui omnes diffugiebant. Magna Eccleſia, in qua unio ifta erat,
inita, & commemoratio Pape facta , ab omnibus deferta erat ;
pergente interea Scholario diris devovere unitos. Sic enim laudatus
· Ducas, Cap. XXXVII. p. 146. Dum ver adventabat, hiſcc pugnis
levibus tempus transaétum , jejuniorumque dies numerari capti , nes
interina Ecclefiæ difidium ceffabat. Omnium confpe£lui portentoſa
difcordia obverfabatur, in ftudia contraria difcedentibus iis qui
confeſiones audiendi munere fungebantur. Ad cos enim accedentes
chriſtiani peccata fua confeffuri, interrogabantur, num cum iis qui
ab Ecclefiæ communione reſciſi ſunt, communicaſſent ? num ab unito
celebrate liturgiæ interfuißent? Fatentibusque pænitentie cauſa du .
ra pena inflicta, multaque gravis dicta. Peracta deinde ex more
pænitentia , qui participatione corporis, & fanguinis Dominici dignus
* cenfebatur , illa percipere 'a fucerdote unito, gravi pæna indicta , ve .
tabatur. Talem enim ſacerdotem non effe, nec perfecte ab eo obla
tionem peragi. Ad funus parro efferendum , vel mortui conmemo.
rationem faciendam vocati, ubi unitus facerdos illis comparuiſſet,
Aulisſubito exuti , velut e fammis médiis ſe proripii bant. Magna
Ecclefia etiam dæmoniorum fpecies & Græcorum gentilium delubrum
cenfebatur. Ubi cerei ? Ubi vleum in lychnis accendendis ? Omnia
tenebris plena : nec ullus, qui eas diſiparet, aderat. Templum fa
crum defertum conſpiciebatur: folitudinem , qua mox , propter pec
cata era iniquitates in co habitantium , complendum erat, porten.
dens.
 1064 Tracr. XIX . , FLORENTINUM CONCILIUM
dens. Gennadius etiam inclufus, pacis reconciliationem ample&ten.
tes , diris devovendos interim docebat,.
Sed & cæpta jam obſidione urbis , pariter adhuc Conſtantino:
politani illam averfati ſunt unionem. Idem Auctor, p. 148. Com
ftantinopolitani, a quo die in Ecclefia magna facta eft concordia recon
ciliatio, illam ut judæorum Synagogium refugiebant; nec in ea ob
latione, holocaufto aut inceafo litabatur. Si quis facerdotum divi.
nam liturgiam die aliquo inſigni celebrare voluiſſet, qui precabantur,
quousque ad oblationcm facrorum donorum ventum fuiffet, adftabant:
deinceps omnes tam mulicres quam viri, monabi atque moniales
exibant. Quidpluribus opus cf? Templum pro delubro & ara gen:
tilium , Eye Sacrificium perinde ac Apollini fa £lum exiftimabant,
Gennadius interim adverſus unitos docere vclferibere fingulis diebus
non ceffabat ; Es ſapientifſimum beatumque Thomam Aquinatem, ejus.
que fcripta , Demetrium etiam Cydonem hærefis arguere contendens,
rationes fyllogismosque adverſus cos texebat. Confcius ei erat , ope
:
risque focius e Senatoribus primus Mefazon, idemque Dux magnus;
cujus contra Latinos, magis vero contra ipfam urbem temeraria im
pudentia co usque prorupit, ut cum Turcorum ingenti exercitu ſe
peti viderunt Romani, dixerit ; Turcorum mitram ac redimiculum
in media urbe dominari , quam Latinorum galerum regnantem 60%
Spicere, potius effe. Cum interim Romani omniſalutis abjecta ſpe,
hacce vota conciperent; ” Urinam in Latinorum poteftatem , qui
Chriſtum ejusdemque matrem Deiparam invocant, urbs noftra de
veniret, nec Turcis impiis traderemur; " Quibus contrarium que
retulimus Meſazon prædicabat. Et inter hoſce dies tandem urbs
ipfa ab Turcis capitur. Dies deficeret, fi quomodo abhinc porro
ad modernum wsque diem Orientales Synodo Florentinæ fuerint re
fragati oſtendere voluerimus. Sufficit; quod ultimæ rationis loco
contra Synodum Florentinam ſupra ulimus , hactenus oftendiſle,
Orientales nequaquam unionem Florentinam , ubi de ea reſciverant,
admiſiſſc ; imo Synodis etiam habitis , eam tanquam fraudulentam ,
violentam & ſimoniacam repudiaſſe. Si qui vero etiam deinde ei
favere
 NON FUIT LEGITIMUM. 1065
favere viſi fuerint, fimulate faltem id egiſſe, ob rationes fimoniacas 1

& humanas; auxilia ſcilicet Latinorum acquirenda.

Coronidis loco notamus fraudem Latinorum , qua Epiſtolam
PHILOTHEI Patriarchæ Alexandrini confinxerunt pro unionis Flo
rentinæ approbatione. Supra enim retulimus litteras trium Patriar
charum , inter quos & Philotheus memoratus erat, ad Imperatorem
Johannem : in quibus oftendebant, a Papa quidem recepiffe litteras
de unione Florentix inita , verum non addidiſſe ipſum , quomodo
unio illa peracta fuerit: refponfum ergo ei: Si unio Florentiæ ſe
! cundum traditiones VIL univerſalium Synodorum fuerit ipita , ean
dem pariter in oriente receptum iri, modo profeſſionem fidci Papa
Patriarchis in fcriptis transmiſerit; ſine recta vero Papæ confeffione
transmiſſa, nunquam Florentinain Synodum recepturos ; quin imo
eos qui eandem receperint, le damnaturos eſſe. Imperatori Johan .
ni pariter fcripferunt, ut ex iisdem litteris Patriarcharum conſtat,
ut, fi Latinorum ſententiam amplexus eſſet in Florentina Synodo,
eandem denuo damnaret ; quodli contumax perfifteret, fore ut
pænis ſubjiciatur: unionem enim cum Latinis rem optimam fore,
verum eam non admitti poſſe, abi mendacia ſua ſtabilire conten
dunt. Sed & abhinc iidem tres Patriarchæ contra Metrophanem
Conſtantinopolitanum Patriarcham , quod cum Latinis ſentiret, Sy
nodicam evulgarunt, cum exſecratione Synodi Florentinæ, & depo
fitione omnium Metropolitarum & Epiſcoporum latinizantium .
Epiſtolam pariter ſupra retulimus. lidem tandem Patriarchæ in
Synodo Conſtantinopolitana anno 1450. celebrata Synodum Flo
rentinam tanquam fraudulentam , violentam & fimoniacam damna
runt , uti ſupra acta hujtis Synodi vidimus. Quomodo ergo Philo
theus, quamprimum a Papa acceperat litteras de unione Florentina,
eandem approbaſſet; aut quomodo Papæ categorica mox reſpon
fione reſpondiſſet, accipere fe decretum Concilii Florentini, &
unum Syınbolum cum Latinis? Quomodo item, quæſo, Philotheus
Johanni Imperatori ſcriptis litteris denunciaſſet : qui unionemFlorea
tinam non acceptaret, damnandum eſſe; cum utique ipſe, ut vidie
Есее nius,
1066 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM
!

mus, excommunicatione dignum habuerit eundem Imperatorem , fi .

in defendendo Latinorum dogmate contumax perlifteret? At talia

tota illa Epiftola Philothei, quam Latini jactant, continet. Sic
enim eadem habet Tom . XIII. Concil. Colum . 1173 . Pater

fanctiſſime, Pater beatiſſime, religiofiffime, juftifſime, terreftris an .

gele' & cæleftis boma , qui cum gratia Dei indutus, cum facra veſte
Lornatus, boni gregis oprime pator, qui doctrina tua irruentes lupos
ab ovibus univerfalis evilis depellis, Chriſti noftri benefaétoris patro.
cinia , deinde principis Apoftolorum Petri, petra fidei, caput om
nium chriſtianarum Ecclefiarum , qui ex Chrifto Jefu Domino noftro
facram poteftatem accipiens , Papa magna urbis Romanorum & pro
tector ceterorum Patriarcharum factus es , comminiſter & frater in
Spiritu fancto, Domine fan &te Papa Eugeni, fit tibi gratia , mag
nificentia fimul Ega gloria a Deo Patre omnipotente, & Domino noftro
Fefu Cbrifto, qui tribuensfuis diſcipulis pacem in fan &t. Sion : Pao
ccm , inquit , mean do vobis , pacem relinquo vobis. Non ficut ad
ceteras gentes , fed per igncas linguas illis advenit, aperiensque core
da corum , adimplens eos , quantum quisque capere poterat, e fic
inftitutos in univerſum orbem ipfos dimifit: quantum naturalis ac
geutilis philofopbiæ indocti fuerant, tanto veræ fcientiæ & juftitie
tudimenta fufceperunt. Hanc igitur gratiam , pacem , ac bene
dictionem in maxima tua beatitudine primo , deinde in ſanctis fra
tribus mea moderationis, pontificibus, facerdotibus, omnibusque
chriſtiano nomine appellatis , idem Spiritus multiplicare dignetur,
intercedentibus ad boc munus perfectiffima regina ac domina Dei
genitrice Maria, beato Marco Apuſtolo & Evangeliſa, ac demum
omnibus fan &tis Dii. Amen. Mea humilitas, Pater beatifime, dis
diens quæ tuæ magna fanétitati, a Filio meo in Spiritu ſanctofratre
Alberto monacho ordinis Minorum mifo in Ægyptum, refero, ut ſci
licet buc ad nos veniens, detulerit fanétifimas literas tua fanctitatis,
quas diligentiſſime legi juffimus, & contenta in illis mandata de facra
& æcumenica Synodo, cum omnibus Patribus, locatenentibus fanctorum
Puiriørcharum , ES Potentifimo Imperatore noftro Jobannic Palæologo,
 RON FUIT LEGITIMUM .
1067
de omnibus Pontificibus ac Doctoribus orientalibus & occidentalibus
fan &tis, intelleximus cognovimusque, quo pacto unlo & pax in tota
Ecclefia catholica celebrata eft, caritate perfe&ta , anima sna , fide
ting & Symbolo, abje&toque fchifmate & inimicitia, in latriam com
munem acjuſtitiam, Dei omnipotentis amor & pax invocatafunt per
gratiam , miferationem , pietatemque Domini noftri Jefu Chrifti,
cui gloria in fecula feculorum . Amen. Le&tis igitur fanétiffimis lit.
teris tuis , perfeétifſime Pater , omnes adorationis gratias egimus Do
niino noftroJefu Chrifto de tam excellentiffimo dono Ecclefia fua celo
tbolice elargito. Huic noftræ alacritati aliud quoque latitiæ genus
additum eft. Siquidem codem pene momento , quo Dominus frater
Albertus huc accefferit, redditæ mihi funt litteræ ex magna urbe
Conſtantinopoli fereniffimi Domini Imperatoris, & locum noftrum
tenentium Patrum , quorundamque nobiliun , perlatæ manibus per .
facratifimi fratris mea moderationis Metropolita Rbodi Domini
Anathermetis: legimus utrasque, grecas fcilicet & latinas, contu .
limusque eas , orationem orationi, verfum quoque verſui, & fimiles
omnino illas reperimus, ſtipulatas ſubſcriptionibus ſanctorum Patrum
ac Fratrum , Archiepifcoporum & Magiſtrorum orientalium & acci.
dentalium , obfignatas figillis tuæ magnæ ſanctitatis, eg potentiffimi
principis Domini Imperatoris. Unde cum noftris Ægyptiis Pontificibus
& ceteris clericis noftris ftatuimus, ut ubique in omnibus Chriſti Ec
cleſsis inter miſſarum folennia præ ceteris Patriarchis memoriam tua
beatitudinis faciamus , ficut in facris cautionibus cautum eft. Ego
vero , Pater beatiſſime, decretum ſacre Synodi fumma veneratione
fufcipiens, in pectore meo - aterna inſpektione infixi, fequi infituens
tua ſanctitatis veftigia facra , 85 Synodos, Apoftolicos canones .
Agimus praterea gratias Deo piiffimo cum iis populis chriſtianis, quod
nos tanto dono dignos efficere voluerit, conftitueritqae nos omnes, ut
fub auctoritate & potentia tua ſanctitatis regamur, atqueſub umbra
alarum tua pietatis ducamur. Te autem , Pater beatiffime, felicen ,
fummaque beatitudinis dignum effe omnes gentes exiftimabunt. Nam
fons vitæ in Evangelio beatos dixit ac filios Dei, qui pacem homini. 1

Eeee : bus
1068 TRACT. XIX . FLORENTINUM CONCILIUM & c.
bus comparant. Et certe beatus es, Pater ſanctiffime, multi enim
fanctorum Pontificum ac Regum cupièrunt videre boc unionis munus,
& non potuerunt. Tu vero nonfolum hoc pracetcris allequi meraifi,
fed & fummam mercedem habebis, coronaque veritatis cum omnibus
juftis coronaberis. Amen . Scripfit mea humilitas litteras ad poten.
tisſimum principem Dominum Imperatorem , & ad quosdam Ponti.
fices Conſtantinopolim , fignijicans, ut fi quis et , quæ infacra Synodo
decreta ac definita ſunt non recipit , tanquam tyrannus & barcticus
bubeatur, deciditque a communione fancte catholicæ Ecclefia. Ino
clino me ipſum , Pater beatiſſime, ſub fcabello pedum fan &titatis tue,
cum qua fit gratia, beatitudo & pax cum omnibus utriusque ordinis
viris fub tua poteftate conſtitutis , ega bencdictio tua beatitudinis fic
cum omnibus nobis. Amen .
Sic ergo Florentinain Synodum fraudulentam , fraude etiam
abhinc juvare voluerunt Latini. Et tantum de
Synodo Florentina
FINIS SECVNDE PARTIS.

EPL
 1069

C
EPISTOLA DOGMATICA ( *)
Doctoris Conſtantinopolitani Coridalit ad re
verendiffimun Patrem Sophronium Poczaki,
Rectorem antea Collegii Kijovienſis , tunc
+

vero Igumenum Moldavienſem Jaſſenlem

refponforia.

Piiffimo Patri , atque Dortiffimo Fratri & Anico in

Chriſto colendiffimo defideratorum omnium a Deo
explecionein.

etenti cuique dare ab ipfo Salvatore hortamur; nt omnibus

PE videlicet indigentibus , quoad fieri poteſt, opem feranius.
Quodli petentibus terrena fuccurrcre tenemur usque dum
fuppetet facultas noſtra ; profecto petentibus ſpiritualia & ad vitam
coeleſtem conducentia inulto magis præſto eſſe debemus: cujusmodi
ſunt quæ tua admodum Reverenda Paternitas a me ( ut ait) ex animo
poſtulat. Conabor igitur pro viribus fatisfacere petitis : licet ta
men eo modo utar , quem expeditiorem, atque certiorem exiltimo.
Errores atque altercationes, Reverendiffime Pater, quæ
dant quæſtionibus theologicis, quæve tot tantaque diſfidia inter
Chriſtianos pariunt , & membra ejusdem Salvatoris miferrime con
Eeee 3 tra

Eiftola hæc digna vila ell ur aljici tror huic operi, non folum quod
fit eju dem argumenti, & a grec . D Atore au&tori illo coætaneo
ſcrita : fed eci.n quod exampiši ejus in fitrigine cooninentariordia
Auctoris sutins reperiun lit, alias non facile inveniendum ,
 H

1070
tra fe invicem belligerarç incitants ex hiſce duabus tanquam ejusdera
fontis ſcatebris profilire cuique notum eft. Vel enim quia non
cadem omnes fupponunt principia; vel quia iisdem fuppoſitis non
codem modo omnes utuntur. Quamobrem expofitis principiis
quæ fupponit orientalis eceleſia ; & fimul modo fecundum quera
ipſis utitur: manifeſtam ac congruentem viam exhibicuros nos puta
mus ad dijudicationem atque perceptionem propofitionum . Eccleſia
utique orientalis, quæ vera eft & unica Apoftolica : hanc autem
Intelligo non quatenus conflatur ex regentibus pro quovis tempore
variarum opinionum & morum hominibus, ſed quam conſtituit ca.
fus fidelium , qui omnes profitentur doctrinam antiquorum ejusdem
Doctorum ; quamvis per inſcitiam nonnulli feducantur, admittentes
aliqua quæ non funt admittenda fecundum eorum doctrinam . Hæc,
inquam , Eccleſia ab ipfis Apoftolis edocta eſt, quod Evangelium
quod evangelizatum eft fibi, quodque accepit ac retinet, non eft
fecundum hominem ; neque ab homine acceperunt illud, -neque di. "
dicerunt qui tradiderunt illud , fed per revelationem Jeſu Chriſti.
Propterea & in doctrina Apoſtolorum tanquam in fundamento firmo
& inconcuſſo continuo firmatur; fuperædificata enim eft funda.
mento Apoſtolorum & Prophetarum : cujus lapis fummus angularis
ipſe eſt Chriſtus, in quo totum ædificium coagmentatum creſcit in
templum ſanctum in Domino. Imo & ab iisdem Apoftolis didicit,
quomodo & ad quos eloqui debeat in ſermonibus circa dictum Apo
ſtoli: Nos enim non fpiritum mundi accepimus, fed Spiritum qui
eft ex Deo; ut fciamus quæ a Chriſto donata funt nobis, quæ &
cloquimur non in eruditis humanz fapientiæ fermonibus, fed in
eruditis Spiritus ſancti, ſpiritualibus fpiritualia coaptantes. Cum
igitur Eccleſia orientalis hoc modo Apoſtolica ſit endita ab ejusmo
di Doctoribus; conſequenter mum ſemper fundamentum fuæ ædi.
ficationis agnofcit per doctrinam Apoftolorum & Prophetarum , prze
ter quod nemo poteft aliud ponere , qui eſt Jeſus Chriſtus; unum
novit caput fui , quod eft ipfe Salvator : ipfo enim eft caput corpo.
sis Ecclefia ; unum complectitur legislatorem , qui poteft fervare &
per
 1071 1

perdere , prout D. Jacobus tradidit. Qitae enim poft Deum ,

omnia Deo fubdita & obedientia novit : quamobrem & unam
doctrinam per ſe ſeinper veram , & principia prima & indemon
ia
ftrabil in rebus fidei fatetur & ſupponit ; nimirum inſpirata a Deo
eloquia , quibus nullam additionem aut detractionem admittit ; a
quibus & credibilia & agibilia in facris litteris tradita vel ex ipſis ne
ceſſario ſequentia chriſtianis ubique terrarum manifefta effe , & ex
tra omnem controverſiam facile perſvademur. Si vero & teftimo .
njis opus eft , & cujus ſententiæ fuiflet circa dicta olim Ecclefia
ſciſcitatur quis: eſt introducere teftes, quaſi omnes Doctores no .
ftræ Ecclefiæ ; fed brevitatis gratia fatis fit pro tunc magnus inter S.
Doctores Basilius in aſceticis fermonc de fide, & regula CX. ſem
cundum interrogationem & refponfionem , & regula in brevioribus
26. cujus inſcriptio : Oportet aufcultantium peritos.
1 Conciliorum autein ea admittit Apoftolica Ecclefia orientalis,
quæcunque conſona Spiritui S. pronunciant: & non opponuntur
divinis eloquiis eorum decreta. Quod vel ipli Conciliorum Patres
fatentur, dum definienda quæfita ubique promittunt fecundum facras
fcripturas, & ratio concurſus ipforum in eundem locum hoc mani
fefte comprobat. Propterea enim congregabantur magnis ſumti
bus & laboribus e diverſis & longinqois Provinciis, ut differentiis
quæ acciderent in Eccleſia ſecundum ſcripturam dijudicatis, quæ
convenientia ipſis ſcripturis haberentur, admitterent, non confo
nantia vcro ſcripturis rejicerent. Nequc deterreat nos dictum Apo
ſtoli ad Timotheum . Eccleſia enim , quousque fubjacet fuo capiti
Chriſto, ex ipfius doctrina ficut ex vite palmes fpiritualem doctrinam
1
hauriens eft Ecclefia Dei viventis, columna & firmamentum verita
tis. Exſciſa vero a Chriſto ſpirituali vite , ( quod accidere poteſt lalo
tem particularibus Eccleſiis, ut Eccleſiæ Armenorum , aut cuivis
alii hujusmodi) Eccleſia quæcunque fuerit, non amplius eft Ecclefia
Dei , fed Eccleſia improborum & fceleratorum hominum. Exfordi
antem a Chrifto quis negabit eam , quæ doctrinain iplius pervertit ?
Huc idem & ipla experientia ducçt : non enim eft alia caufa, cur
A
fideles
1072
fideles non acceperint e. gr. Concilium Ariminenſe de Arianico dog
mate congregatum , & amplexi fuerint Nicænum , niſi quia definic
tiones illius non erant confonæ facris litteris ; Nicænum vero conve.
nienter decreverat ſcripturis. Non enim quis dixerit propter multi
tudinem congregatorum , cum inAriminenfi fuiſſent inmajori nume.
ro , & ex utraque Eccleſia orientali & occidentali congregati, Quem
admodum item nos Florentinum Concilium univerfale ob nullam
alium cauſam rejicimus, nifi quia non conſentienter cum fcripturis
decreverat. Neque enim dici poteſt, quod non erat plenioris numeri,
aut minoris auctoritatis erant congregati, cum in ipſo fuiſſet præſlo
& Imperator, & Papa, & Patriarcha, & multitudo Epiſcoporum
in magno numero adeſet. Si vero fermonem firmiorem quis de
hoc deſiderat, dicere poffum , quod omnis natura poft Deum mi
niſtra eſt ipſius Dei, & non tantum Ecclefia , ſed etiam angelica
hierarchia lumina ſunt ſecunda , docente THEOLOGO , miniſtrantia
primo lumini; omnes autem miniſtros ſemper per fcriptas leges ad
miniftrare fuo domino certum eſt, quare & Epiſcopi ſuper divini
tas inſpiratam legem miniſterium reddere Deo tenentur. Tandem
brevi ſermone fic dictum firmetur : quicunque fpernit lcgem divi
nam , & opponitur doctrina Spiritus fancti, peccat circa fidem
Chriſti : ſed nulla Ecclefia ,, dum in Dei gratia conſervatur, peccat
circa fidem Chriſti: ergo nulla Eccleſia ( pernit legem Chriſti, &
opponitur do&rinæ Spiritus fancti. - oftenfum igitur eſt, quod
Concilia eatenus admittenda , quatenus confentienter loquuntur
facris litteris.
Tertiz claflis funt poft ocumenicas Synodos SS. Doctores
Ecclefiæ -noſtræ , quorum funt hi : Basilius, GREGORIUS, per excel
lentiam dictus Theologus, CHRYSOSTOMUS , ATHANASIUS , CYRIL
LUS Hieroſolymitanus , Cyrillus Alexandrinus, Justinus Philofo .
phus & Martyr , GREGORIUS Neocæſarienfis, GREGORIUS Nyſſenus,
DIONYSIUS Areopagita , fapientiſfimus & fanctiſſimus MAXIMUS,
BASILIUS Seleuciæ , JOHANNES Damaſcenuś, doctiſſimus THEODO
RETUS , MACARIUS Ægyptins, & plures alii , quos & veneramur,
 1073
uit decet, & doctrinam ipſorum amplectitnur'in declarando divinas
litteras , & confirmando rectum modum vivendi. Admittit etiam
Eccleſia noſtra Apoſtolica SS. Doctores Occidentalium , cujusmodi
ſunt : AUGUSTINUS, HIERONYMUS, AMBROSIUS , CYPRIANUS & alii ;
quamvis eorum non tam utatur lucubrationibus , contenta fuis , ex
1
cepto Auguſtino S. quem, quia plura fcripſit, & in pluribus eſt utilis,
quidam recentiorum ex noftratibus citant. Scholaſtici autem quivis,
& alii moderni occidentalium , cujusmodi eft THOMAS , SCOTUS,
Bellarminus , & fimilis farinæ alii, nec non LOMBARDUS , qui
initium dedit hujus claſſis; iſti, inquam , nullum locum habent apud
Eccleſiam orientalem vere Apoftolicain. Innovationes enica moder
norum , & curioſitates niinias . circa fidem neque in auditum auris
venire orientalis Ecclefia patitur. Sanctius enim cenfet cognitis jam
& definitis ſecundum facras litteras acquieſcere, quam in varietate
ſernionum artificioſe inventorum titubare.
„Principiis theologicis modo jam dicto fuppofitis, primum opor
tet interpretaturos facras litteras non modo peritos effe , fed etiam
ſinceros ſententia & moribus , ita ut non perverſa explicatione pro
opinionibus fuis violent dicta Scripturæ , neque antea fupponant
concludendum problemma ſecundum placita fua , & poſtea petant
a Scripturis ſeu Doctoribus principia quibus concludant, non ad
anuſim lapidem, ſed amuſlim ad lapidem tentantes dirigere, quod
in proverbio dicitur. Obfcuriores autem locos Scripturæ , fi fieri
1 poteſt, ut ex aliis locis Scripturæ notioribus notificent: germana
erit ſine dubio interpretatio , ipſa per ſe ipſam declarata Scriptura.
Si vero hoc habere non poſſumus , concurrendum eft ad Doctores
SS. & alios Scripturæ interpretes dicto modo finceros, apud quos
quæcunque dogmata & mores invenerimus una ab omnibus fimilis
ter interpretata , adınittenda Eccleſia cenſet : circa quod vero diſſen
tiunt interpretantes, de hoc interpretationem plurium & fapientio
ruin tanquam probabiliorem ; inter quos etiam antiquiores priorem
habere locum conveniens eft, tanquain qui proximiores temporibus
Ffff Apofto.
1074
Apoftolorum nati, Hoctrina ab illis imbuti funt purioris Interpre.
tationem autein fcripturæ novit Ecclefia duplicem , alteram littera.
tem , & alteram myſticam live allegoricam dixeris aut tropologicam.
Litteralem fenfum intelligit , quem auctor intendit ſignificare, qui
aliquando vocabulis propriis exprimitur , aliquando autem tropice
& metaphorice. Sed de his non eft longius differendum .
Ad majorem autem inteligentiam eorun quæ dicuntur priva.
tim a fingulis Doctoribus, primum non oportet credere & accipere
incuriofius teſtimonia & dicta Patrum allata citatave a quibusvis
Scholaſticis : plura enim , ne dicam , omnia depravata proferunt, &
aliquando omnino fulfa , quod ego longa muitorum annorum ex.
perientia didici. Similiter neque oportet ſubmittat fe ingenulis
Theologis commentatori alicui depravanti, atque violenter trahenti
fenfum Doctorum ad adfruendas ſtabiliendasque anticipatas ſuas
opiniones; fed ipſe per ſe Doctorum fermones attentiflime atque
diligentiſſime non femel , fed bis terque legat; & fi de eadem re
quæfita in diverſis locis tractat idem Auctor, omnes tales loci legeri
di lunt, & diverſa de eadem re dicta colligenda, quibus ad invicein
examinatis verus fenfus Auctoris elucefcet.
Adhibenda præterea eſt diligentia inter argumentandum , uit .

caveainus omnem turbam & deceptiones fophifticas ; neque fimpli. 1

citer dicta cum addito intelligentes; nequc ea , quæ cum addito &
ſecundum quid dicuntur, ut fimpliciter dicta admittamus, niſi alius
locus Scripturæ , aut dictum Auctoris manifeſte hoc poftulet. Ne
que diſtinctiones excogitandæ ſunt ſuperfuæ & præter rationem , ad
fugam argumentorum & confufionem veritatis ; in quibus abundant
recentiores. Maxime autem cavendum eſt, ne quid in principio pe
tatur , quem defectum ſæpiffime committunt argumenta papiſtica.
Sunt etiam præter expoſita in Eccleſiis quædam ad mores pero
tinentia : qualia ſunt quæ circa jejunia & alias cerimonias, quorum
quædam communicer ſunt in omnibus Eccleſiis obfervata , quædam
vero privatim in quibusdam Eccleſiis; quæ quidem non habentur
in
 1075
in Scripturis definite, ſed communiter & indefinite præcipiuntur.
Hæc, inquain , obſervanda cenfet Eccleſia, & fimiliter alia quæ
cunque non opponuntur quidem dictis Scripturæ. Sunt autem utilia
& conferentia ad perceptionem divinorum dogmatum , intelliger
tiam & confirmationem fidei , nec non ad confirmationem morum
laudabilium : & hæc non funt rejicienda , in quibus Eccleſiis inva
luerint. De traditionibus non fcriptis alia eft ratio , quæ nullum
locum ad propofitum obtinent ; neque omnino admittendæ apud in
genuos Thcologos eo modo quo Papiltæ contendunt cas intro
ducere.
1
Hæc funt principia quæ fancta & Apoſtolica orientalis Eccleſia
accepit & didicit ab ipfis Apoſtolis. His fundatur, his utitur in do.
cendis filiis, & contradicentes redarguendo, & calumniantes refu .
tando : quibus etiam reverendiſima Paternitas tua, cum fit filius ge
nuinus ejusdem , niti debet , & eadem omnibus viribus tueri, nihil
curando quid hic , vel ille dicat. Plura Hebræi docent de Veteri
Teſtamento, quæ etiam nos fatemur; non tamen ideo illi Chriſtiani,
aut nos Hebræi ſumus, Etiam Turcæ plura docent ſuos, ut Chri
ftum fuiſſe conceptum per Spiritum ſanctum , natum ex Maria. Vir.
gine , venturum die judicii, judicaturum vivos & mortuos, & alia ; 1
quæ tamen non ſunt deneganda nobis , ne communicemus ipſis.
Non igitur deterreat nos , fi hoc iſte docet , aut ille , fed confide
randum , fi eſt conſonum principiis Apoftolicis; in quibus ſi mecum
convenit admoduin reverenda Paternitas tua , in omnibus aliis eri- ,
mus concordes. Ex his cnim principiis recte utentibus facile patc
bit , quid dicendum eſt de ſingulis petitis in litteris.
Jam de imaginibus. Habitum cſt Concilium Nicænum ſecun
dum , in quo ex facris litteris concluditur veneratio imaginum non
ſolum Salvatoris & immaculatæ Virginis , fed etiam aliorum
Sanctorum .
De Euchariſtia. Sunt primo & præcipue facræ litteræ , in
quibus non femel de Euchariſtia agitur. Poft fcripturas funt Ss .
Ffff 2 Docto .
 1076
Doctores, eſt DAMASCENUS, quem citavit venerabilis Paternitas tua,
& ante Damafcenum doctiffimus vir atque Apoftolicus AREOPAGITA,
qui ex profeſſo de myſteriis tractat, & præcipue de Euchariſlia,
quem traitatun qui fæpe fæpius non perlegit , non facile poteſ
recte de hoc myſterio in Eccleſia noftra differere, cum quo etiam
habetur fanćtiflimus & fapientiſfimus Maximus, commentator ipfius,
nec non PACHYMERES. Reliqui etiam Doctores Eccleſiæ quafi omnes
verba faciunt de hoc myſterió diverſis in locis , ex quibus quicquid
recte deduci poteſt & Ecclefia accipit ligteraliter, & nos amplecti
mur , quamvis fit paradoxiffimum : didicimus enim omnem celli
· tudinem deftruere quæ extollitur adverſus cognitionem Dei, & capti
vam ducere omnem cogitationem ad obediendrun Chriſto.
De Patriarcha beatæ memoriæ Cyrillo eodem modo etiam
nos ſentimus. Novimus ipſum pium & doctuin hominem ; caluru
niantes vero quid dicnnt, neſcimus, ipfi viderint,
Habes , Reverendiſſiine Vir & amice cariffime, pro brevi
hoc temporis curriculo quæ poterunt deſervire Paternitati tuæ. Si .
boni confulueris, mutuam inter nos benevolentiam ftrictiori vincolo
devinxeris, meque, fi quid potcro, promtiorem feceris, ad obtem
perandum quæſitis tuis. Vale lacus & incolumis , Chriſti Domini
gratia undique protectus , ſemper feptus & munitus. Data in do .
micilio Patriarchali Conſtantinopolitano . Auguſti 5. anno 1640.

Sequuntur folutiones argumentorum

de proceſſione Spiritus S.
Vim atque rationein priorum expoſitorun poſſumus experiri
applicando ipfa argumentis propoſitis adverſariorum de proceflione
Spiritus S. Cum enim nihil liceat neque addere , neque detrahere
quoad dogmata, quæ maxime in materia de Trinitate pertinent,
præter dicta Scripturæ ; in facris vero litteris habetur quidem : Spiri
tus S. procedens a Patre , non autem a Filio , niſi quod ab ipſo
mitta

1
 1077
mittatur in mundum creatum : quare' omnia dicta argumenta, & fi
quæ funt alia ejusdem farinæ nullius valoris comprehenduntur. Quod
vero non habetur in Scripturis, Spiritus S. procedens ex Filio ; indu
bitatum cſt contendere nolentibus. Ne tamen jejuni (ut dicitur ) a
convivio diſcedamus, & quod majus eſt, ut vobis morem geramus,
ludamus etiam nos cum ludentibus.
Primi in ordine argumenti falla eft illa propoſitio: Quod per .
fonarum diftinétio in divinis non fit niſ per oppoſitionem relationum .
Quæ propofitio eſt Thomæ , ab ipſo primo adinventa & introducta
in I. Part. fuæ Theologiæ , Quæſt. XXXVI. ad confundendam veri
tatem : quæ nihilominus deftruitur ab ipſis Papiſtis, & præcipue a
Scoto. Videatur CAJETANUS , ib.
Ex his confequenter tollitur etiam fecundum argumentum , in
qao negatur fequela: quod ſcilicet niſi procederet Spiritus S. ex Fi
lio , emanationes pallivæ , generari & ſpirari non diſtinguerentur
rcaliter inter ſe. Ratio negationis patet : quia generari & Spirari
per ſe ipſa diſtinguuntur, ut ſunt incompoflibiles in eodem
fuppofito.
Ad tertium dicendum : fpiratio activa non conſtituit perſonam
Patris conſtitutam per ipſum generare; convenit autem Patri ut fpi
ratori quatenus eſt unicus fons & unicum principium totius Trinita
tis: nondum tamen Filio convenit fpirare niſi duo demus principia.
Neque juvat illos diſtinctio adinventa principii in procatarcticum &
non procataréticum : non modo quia figmentum eſt modernorum, &
neque in facris litteris, neque apud aliquem antiquorum invenitur ;
ſed etiam magis conſtituit dualitatem principiorum quam tollit.
Neque illud aliud valet quod afferunt; nimiruin quod ambæ per-.
fona per eandein potentiam fpirativam ſpirant: non valet, inquam,
quia talis potentia vel effentialis elt, vel perſonalis?. Si primum ,
etiam Spiritus S. produceret active, ſpirando vel ſe ipfum , vel
alium Spiritum ; utrumque dicere nefas eſt: ſi perfonalem dixerint,
vel fequeretur confufio in perfonis Patris & Filii, vel quaternitas
Ffff 3 per .
1078
perſonarum in divina eſſentia , tribus addito ſpiratore, eſet: effet
enim ſuppoſitum in divinis (pirator, ſi divinam perſonam produce
ret : actiones enim ſunt ſuppoſitorum , ut coinmuniter dicitur. Ne.
que illud aliud valet dicere , quod Spiritus S. non intelligitur pro
ductus, dum intelliguntur fpirantes Pater & Filius ; non valet , in
quam , quia etiam hoc pofito , nihilominus fequuntur proxime
dicta. Deinde hic ordo , quem ipfi ponunt, figmentum eſt, ut &
petitur principium ..
Ad quartum , negandum eft talem ordinem eſſe inter Filium
& Spiritum S, ut unum ab altero producatur ficut ab igne lux: to
tumenim oppofitum habetur in facris libris Doctorum . NAZIAN.
ZENUS Patrem corpori comparat ſolari, Filium vero & Spiritum S.
f
gemino radio , qui immediate a ſole prodeunt. Siniliter compa.
rat Patrem fonti , Filium vero & Spiritum S. duabus ſcatebris ab
eodem fonto profluentibus. DAMASCENUS aſſimilat Patrem radici,
Filium vero & Spiritum S. duobus truncis ab eadem radice furgen
tibus. Sed ad BASILIUM accedamus , qui in oratione illa III. ad
f
Eunomium vult dicere : dato & non conceſſo quod Spiritus S. eſſet
tertius in ordine, non ſequeretur alterius naturæ effe a Patre & Filio. CO

Sed quid calumniamur Sanctos ? Ad quid relicta luce ſolis, in tene

bris hicem inquirimus? Cum ipfi Doctores luce clarius pluribus in
locis clamitent, Spiritum S. aliquando ex Patre ſolo procedere , ali
quando ex Patre , non ex Filio ; plures unum folum principium in
divinis ponentes , five unam tantum cauſam , & duo caufata. Vi
deatur Baſilius ipfe in Epiſt. ad fratrem Gregorium de differentia TE

eſſentiæ & hypoſtafeos.

Ad quintum , negatur qnod Filius ſit primus origine. Ratio
regationis patet ex fuperioribus. Deinde non ſequitur procedere
ex Filio, ſi procedit exFilii eſſentia, quatenus una eſt eſſentia trium
perfonarum : eſſentia enim non producit qua eſſentia eft, ſed qua
identificatur perſonis& fuppofitis.
Ad
 1079
Ad ſextum negatur quod infertur abſurdum . Bafilii vero tota
illa oratione III, ad Eunumium perlecta, nullibi invenire potui quod
citatur in argumento. Neque omnino veriſimile eſſe poteſt quod
Bafilius dicat , divino ordini contrarium effe, & alienum a fide,
qui Spiritum S. præponeret Filio , qui non admittit, Spirituin eſle
poft Filium ordine, nifi fimiliter intelligat, fi quis præponeret etiam
Filium Spiritui : id enim concluditur ex ſuperioribus, quamvis
arguinentum nihil concludat etiam conceffo. Sed legat , quæſo,
per ſe Auctorein .
Septimum oinnino eſt nugatorium , & plura ipſum ſequuntur
abſurda. Conſideret , unde hoc ſumtum fit : Spiritum eſſe aino.
rein , & procedere per modum amoris. Nonne eft vanitas Schola
ſticorum ? Nam Deus eſt amor , quare etiam & Pater & Filius,
Et fi amat Pater Filiwin , & Filius Patrem ; etiam Spiritus S. amat
Patrem & Filium , & fequuntur quæ fitperius.
Ad ołtavum , negatur , quod perfona , quæ mittit ad extra
alia'n perfonam, producat eandem ad intra ; qnod ipſimet adverſarii
ſimiliter negant. Videatur Thomas Quæft. LXXXIII. Etli non di
cator unquam Pater miſſus, dicitur tamen Filius näiſſus a Spiritu S.
a quo non generatur..
Ad nonum , qui Spiritum Chrifti non habet, ad Rom . VIII.
dictum Apoftoli Bafilius declarans ait : Tanquam conſubſtantialis
ejus. Reliqua ſunt contra Ballium , ne dicam contra Deum , cujus
doctrinze nolentes acquieſcere, excogitant ſemper aliquid addendo,
vel detrahendo. Sed quid valet quæſtio dicere: quod Filius non
dicitur Spiritus fanéti? Debemusne propterea per intellectum no
ſtruin corrigere verba divina ? Nihilominus ratio dicti manifeſta eſt;
Quare Filius non dicitur Spiritus fanéti. Quia nomen Filii relatio .
nem ſignificat, per quam Filius non refertur ad Spiritum S. At no.
men Spiritus multipliciter uſurpatur , & ſignificat etiam effentiam
divinam , & dona Spiritus ſancti.
Ad
 :

1080
Ad decimum , cum dicitur in Evangelio Filius habere quid.
quid habet Pater , intelligitur de eſſentialibus. Illud vero : præter
paternitatem , additum eſt a Scholafticis; diminute tamen : opor
teret enim etiam addant : Et præter id quod fit principium in divi
na effentia & caufa Spiritus S.
Ad undecimum , dictum Cyrilli non potui videre: quia deeſt
mihi liber , ficut & multi alii ; tamen non video magni momenti
difficultatem in ipfo, niſi in illis verbis dicas, cum dicitur : In Filie
ipſo ex ipſa Spiritum effe. Eft in ipfo, quen.admodum in ipfo
habitat omnis plenitudo Deitatis corporaliter; dicitur & ex ipſo:
quoniam ex plenitudine eius omnes nos accepimus. Sed fatis luſum
elt, ad ſerio dicondum deveniamus, quod eft,
Veftræ admodum Reverendæ Paternitati
atque Doctiffima
Semper - manere obſequibilem
Doctorem
/ CORIDALIUM .

IN
 (0)

IN D E X
Auctorum , di&torum memorabilium , inprimis
controverforum , & rerum precipuarum .

A.

Accipiet de meo (quod Chriftus de Spiritu S. dixit)communiter Patres

exponunt de conſubftantialitate Spiritus S. & Filii pag. 629. adeo
ut Euſebius Emiffenus putarit, potuiffe Chriſtum dicere : De meo &
fuo accipiet 633. interdum docent, debere hic intelligi conſonan.
tiam doctrinæ Spiritus S. cum doctrina Chriſti 634 . idque ipfo
verbo futuri temporis , accipiet , origini hypoftafeos prorſus non
conveniente indicari 643. neque juvari Latinos ab Auguftino, ver
bum , accipiet , per omne 'tempus exponente 645. hinc iidem Pa
tres docent, etiam Filium a Spiritu S. accipere , quemadmodum
Spiritus S. a Filio accipere dicitur 642 . nec alia ipſum acci
pere, quam quæ ante acceptionem habuerat 644. Non raro etiam
hac locutione Chrifti denotari volunt munus difpenfandorum bono
rum a Chrifto Spiritui S. traditum 639. 654. vel ipfa dona homini
bus diſtribuenda in humana Chriſti natura tanquam in ærario depo
fita ; & fic Spiritum S. a fe quoque & a fui plenitudine earnem
Chriſti inhabitante accipere 539. fpecialiter vero dona cognitionis,
non ipſam cognitionem fubftantialem , quæ cum hypoftafi eſt
eadem 653. nec ceterze Patrum expofitiones quidquam juvant La
tinos 653. neque Didymus ſpeciatim 655.
Asta Synodi I. univerfalis a Becco & Caleca corrupta 206,
Ado Epiſcopus Viennenfis corruptus a Latinis 298.
Adrianus Papa Nicolai fucceffor adjuvans Bafilium Imperatorem , Epiſco
posque unanimes in depoſitione Photii damnatam abipfo proceſiio
nem a Filio non eſt auſus objicere illi tanquam hæreſim 143.
Æreas Gazæus Sophiſta, ex philofopho Platonico chriſtianus pro dogmate
græco 106,
Æneas Pariſienſis Epiſcopus oppugnat dogma græcum 408.
Agatho Papa cum Synodo Romana pro dogmate græco 360. Symbo .
lum etiam quoad verba non eſſe immutandum docet 468.
Gggg Albinus
 #

IN DE X. 1

Albinus Alcuinus Anglus primus oppugnator latini erroris 365. ejus

fcripta corrupta 303. dogma Græcorum propugnat frequen 1

ter 368.
Allatius Græcus latinizatus objiciens contra dogma græcum refutatur 94.
atteſtatur contra ſuos, genuinam eſſe Damaſceni pro dogmate græco
lectionem 134. agnoſcit, corruptos eſſe in partesLatinorum Dama
ſcenum , Harmenopulum Conftantinum & Choniatem Nicetam
247. 249.
Ambrofius S. pro dagmate græco 318 ſqq. corruptus producitur a Lom
bardo , Hugone Etheriano & Caleca 268 .
Ampbilocbins Iconii Epiſcopus pro dogmate græco 69.
Anaftafius Bibliothecarius Ecclefiæ Romanæ , coætaneus Johanni VIII.
Papæpro dogmate græco 168.409.
Anaſtaſias Martyr, Patriarcha Theopolitanus pro dogmate græco 109 .
Anaftafius Sinaita pro dogmate græco 109 199. ejus ſcripta probata a
Synodo cecumenica VI. 114. expoſitioproprietatum perſonalium
436. verba in latinum ſenſum detorta explanantur 8+8
Andreus Colofenfis initium additamenti Filioque abfurde repetit a tempori
bus S. MaximiMartyris & Synodi ecumenica VI. 399.
Andronicus Imperator, Michaëlis Palæologi filius poft fata patris omnes ob
rejectam unionem in exilium actos revocavit 1001.
Artiochus Lauræ S. Sabbæ Monachus docet, Spiritum S. eadem omnia ha
bere, quæ habet Pater , quemadmodum & Filius habet 455. quod
ipfum Auguftinus quoque docuit , ibidem .
- Aquisgrani in Concilio agitatam fuiffe quæftionem de proceſſione inter
ipfos Latinos, infectamque relictam teftantur varii 372 ſqq.
Aquisgranenfes oratores proceſſionem Spiritus S. a Filio teftantur longis
temporibusfuiſſe ignoratam 305, 362. 364. 374. 1

Arnobius pro dogmate græco 347.

Asbannfius M. pro dogmate græco 13 ſqq. corruptus 208 fqq. Sym
bolum ejus corruptum 210. 752. explanavit proprietates perſona
rum436. docet, Patrem generare &producere non ratione eflentiæ ,
ſed hypoftaſeos 438. ejus verba objecta exponuntur 752 [99.
Asbenagoras Philofophus Chriftianus pro dogmate Græco 7.
Ariftorethnicus dialogi Philopator infcripti 5.
Au &tor libri de Trinitate Cyrillo Alexandrino adſcripti pro dogmate græ
co 118. explanat proprietates perfonarum 334.
Au &tor tractatus : Quomodo intelligendum fit, nomen Dei effe incommunicabil ,
&c. pro dogmate græco 136.
Auctor quæftionum veteris & novi Teftamenti inter opera Auguftini ex
ftantium pro dogmate græco 322 .
Auctor librorum de unita Trinitatis deitate operibus Athanaſii inſitoram
pro dogmate græco 348. fqq. explicat proprietates perſonarum
433 199. Auctor
 IN DE X.

Auctor, qui collegit varia ad Synodum Conſtantinopolitanam contra

Photium ſpectantia , falfo refert, Photiuin fuiſſe ab Johanne VIIL
Papa damnatum 156.
Auguftinns exponit, Chriftum dici principium ratione rerum creatarum 195.
aflerit dogmaGræcorum 326 ſqq. corruptus 274 99.
Aurelius Caffiodorus, Senator Romanus pro dogmate græco 357.

B.

Balduinus Imperator Conftantinopolitanus Latinus ab Valachiæ principe

Joannicio cum multis fuis proceribus ad Adrianopolim captus 928.
Baronius fallo objicit, teſtari Calecam , fuiffe adfertam proceffionem a
Filio in Synodo ecumenica VII. 202. objicit corruptum Dama
fum & refellitur 314. referers Patres Aquisgranenſes diſputaſſe
faltem de additamento , non de ipfo dogmate , refutatur 377. СО .
natur perfringere tabulas Leonis III. Papæ , fed nihil agit 393. in 3

fimulat Photium impofturæ , quafi fiaxifſet epiſtolas Papæ Johan .

nis VIII. ad Imperatorem Conftantinopolitanum , ad clerum & ad
fe ipfum 418 .
Bafilius M. pro dogmate græco 22 fqq. ejus Epiftola ad Gregorium
fratrem a Synodo Chalcedonenſi adprobata 36. corruptus 219.783.
explanat proprietates perſonarum 431. 436. docet, ne fyllabam qui.
dem addendam effe Symbolo Nicæno 476. ejus verba objecta expo
nuntur 783 ſqq.
Battacius princeps Græcorum pugnat contra Balduinum 931.
Beccus corrupit Nyſſeni verba 67. acta Synodi pro Photio celebratæ in
tractatum redegit 166. primum fortiter oppugnavit Latinos, poſt
ea ex lectione Blemmydæ latinizatus 968. poſt mortem Michaëlis
Palæologi ſcripto faffus eft , fe erraſſe , ſedeque Patriarchali ſponte
ceſſit; demum procurante Patriarcha Gregorio Cyprio in exilium
ejectus 1001.
- Beda corruptus 297. ſcribit pro dogmate græco 361.
Belarminus objicit 32. 130. ſpecialiter Symbolum Nicæno -Conſtantino
politanum corruptum , quaſi in Synodo oecumenica VII. cum addita
mento lectum 198. inftat, Spiritum S. mitti qua divinitatem , non
faltem qua dona, & refellitur 525. irem , ex dogmate græco le
non faltem
forma aliqua ſubſtantiali,Damafcenum
qui, Filium a Patre diftinguicoarguitur
filiatione ; fed abſurditatis 595. torquet
130. Bafilium 233. adftipulatur contra fuos genuinæ Damaſceni
lectioni 134. agnoſcit, Damafcenum effe corruptum in partem La
tinorum , ut & Billius poft eum 247.
Bryennius Joſephus teftatur de Synodo quæ Photium reftituit ſedi,
dogma Græcorum confirmavit 165.
Gggg 2 Bruno
 IN DE X.
Bruno Carthufianus conſentiti doctrinæ Patrum de proprietatibus fubfiften
tiarum 435 .

C.
Cafarins Nazianzeni frater pro dogmate græco 69. exponit proprietates
rerfonarum 432.
Caleras Manuel, quantumvis fautor Latinorum , teftatur de Synodo pro
Photio celebrata 166. refert , affertam fuifle in Synodo ecumeni
ca VII. proreliionem . Siritus S. per Filium falten , non a Filio 202.
repetit initium additamenti a temporibus Damali, fecutus alios ; ſed
falſe, ipfo Petavio teſte. 402.
Canifius Henricus torquens epiftolain Allini Alcuini refutatur 366 .
Caufa Filii & Spiritus S. Pater 41. 45. 58. . caufa in divinis non eſt anti
quior iis tempore, quorum caufa eft 45. caufæ nomine fimpliciter
fignificatut caufa , non vero cauſa improducta 178 fqq.
Celeftius, Pelagii diſcipulus, pro dogmate græco 346.
Chalcedonenfis Synodi decretuin de non mutando Symbolo 460. repeti
tum in V. & VI. Synodis æcumen.cis ib .
Choniates Nicetas in partem Latinorum corruptus non femel ipfo Allatio
telte 249
Cbriffimus pro dogmate græco 70. expofuit proprietates perſona
rum 433. corruptus 824.
Cthovius Jefuita excipiens reiutatur 4. II . fqq. 17. 33. 34. 62. 90. 119.
209. 212. objiciens refellitur 66. 67. 544. 556. 840. contendit
abſurde, Adrianum Papam it depofitione Photii procesni nem a Filio
defendiſle 151. item , caufæ nomine fignificari apud Patres caufam
improductam 185 fqq. Marci liturgiam corruptam producit 207.
calumniæ convincitur 212 . corruptelam in Bafilio defendens refei
Jitur 234. tabulas Leonis III infringere conatus, fibi ipfi caput
fregit 395. millionem pro argumento proceſſionis urgens retundi
tur 496 inftat, debere dici etiam Patrem effe miflum , fi mifſio
effet opus ad extra , & commune omnibus perfonis ; fed cum fuo
cuneo extruditur 536. contendit , Spiritum S. ita effe Chrifti ut
eſt Patris , & quidem ex doctrina Cyrilli; fed ex eodem Cyrillo re
fellitur 61. infimulat Orientales quali eral.lent vocem fis in
dicto Apocalyptico 616 nititur contra evidentem Patrum doétri
nam oſtendere, idem fignificare, de mes accipiet , quod fignificaret,
de Filio accipiet 626. item, Patrem & Filium efie unum fpiratorem ,
nt eſt uterque unus creator 637. vocen per Filium , Patribus uſita
tam torquet in omnem partem 697 fqq. ex permanentia Spiritus S.
in Filio nestit varia fophimata , quæ omnia convelluntur zil,
fqq.
Ciemens
 IN DE X.

Comens Alexandrinus pro dogmate græco 8 .

Clerici Achaja pro dogmate græco 5.
Concilium Aquisgranenſe 4.
Conſtantinopolitanumimperium a Turcis occupatum non eſt argumentum
procellionis a Filio 899. ejus Metropolis capta a Turcis anno 1453.
Maji 29. feria tertia primæ hebdomadis jejunii Apoftolorum ; pro
inde neque occaſionem præbet Latinis argumentandi contra dogma
Græcorum 9o . fqq. recuperata e tyrannide Latinorum per Mi
chaëlem Palæologum anno 1261. vicesque crudelitatis redditæ aucto
ribus 936 fqq. Conſtantinopolitani preſſi a Pelagio Papæ Legato
unionem fortiter detrectant 926 .
Corruptela variæ per Latinos perpetratæ infimul refutantur 366 .
Coſmas Hierofolymitanus, Damaſceni præceptor pro dogmate græco 118.
Cyprianus Martyr corruptus 257. pro dogmate græco 310.
Cyrillus Alexandrinus pro dogmate græco 73 fqq. docet, Symbolo Ni
cæno Conftantinopolitano ne vera quidem indi debere 464. laudat .
- Phæniciæ Epiſcopos, qui purgando fe a Neſtorii errore , veram
quidem fidei expoſitionem fcripferunt, fed extra fymbolum , intea
gro eo fervato 466. cum fæpe locutus, Spiritum S. eſſe ex Filio ,
fenfum verborum fuorum explicuit in expofitione anathematiſmi
fui IX . 836. verba ejus varia objecta exponuntur 829 899.
Cyrillus Hierofolymitanus monet, non eſſe de Spiritu S. dicenda quæ ipfe
in facris Scripturis de fe non dixit 692.

D.

Damafcenus de communicatione idiomatum 102. corruptas, agnofcen

tibus ' corruptionem ipfis Latinis, Billio , Bellarmino , & Allatio
247. 850. præbuit ipfe forte occaſionem Latinis de proceſſions
Spiritus fancti diſputandi 364 expofuit proprietates perſonarum
434 fqq. ejus ve ba finiftre objecta rete explanantur 850.
Damafi Papæ confeſſio ad Paulinum Epiſcopum corrupta 266 fqq.
idem tamen cum fuo Concilio facit pro dogmate græco 312.
Daniel Rufforum Dux promittebat unionem cum Romana Eccleſia propter
impetrandam regiam coronam , qua obtenta promiſſis non ften
tit 957. :
Deitascomunicatu r Filo & S; iritui fancto 450. Deitatis principium in
Trinitate unum 454.
De la Bigne agnoſcens antiquam effe & communem Græcorum de pro
ceffione Spiritus fancti a folo Patre fententiam , vocat eam erro
rem i12 .
Dependere Spiritum S a Filio , quid fit ? 25,
G8883 - Deſpores
 4

IN D E X

Despotes Nichiforum Ducas , & Syntocrator Johannes Ducas unioni a Pa

læologo Michaële promotæ præ ceteris refiftebant 993.
Dionyfii Alexandrini verba objecta de proceſſione a Filho 751.- quæ ta
men recte expolita 612.
Dionyſius Areopagita pro dogmate greco 36
Divinitas quæcunque habet, aut eflentiæ ſunt, aut fingaların perſons
rum 431 .
Didymus Alexandrinus pro dogmate græco 19 fqq. corruptus 213 [ 99-781.
non juvat Latinos exponens verba: de meo accipiet 655. verba
ejus objecta exponuntur 782.
E
Eleutherius Tornacenfis Epiſcopus pre dogmate græco 346.
Elias Cretenfs Archiepifcopus pro dogmate graeco 175.
Epbefina Synodi decretum de non immutando Symbolo 460 .
Ephraëin Syrinus pro dogmate græco 21 199.
Epiphanius S. pro dogmate græco 48 ſqq. de proprietatibus fubfiften.
tiarum 432
Epiſcopi Afri catholici pro dogmate græco.95.98 .
Epifcopi & Clerus ab ImperatoreMichaële Palæologo ad unionem ſollici.
tati, quamdiu licuerat, reſtiterant 972 fqq. deinde affenf quidem
faltemin fpeciem fuerant, majora declinando mala 975. poft ta
men poenitentes facti, inhumaniffime tractati 1007.
Efentia in divinis nec generat , nec generatur 26. nec producitur 439.
effentialia prædicata licet feorfim de ſingulis perfonis prædicantur,
de omnibus tamen tribus non pluraliter, fed fingulariter, docente
Auguſtino & Damaſceno , proferenda ſunt 446 .
Esherius Uxamenfis Epiſcopus corruptus 300. pro dogmate græco 361.
Eva & Sethi fimilitudine illuftratur productio perſonarum in divinie
tate44 .
Eugenius Epiſcopus Carthaginenfis corruptus 285.
EugippiusAfer Presbyter & Abbas pro dogmate græco 353.
Eulogias Archiepiſcopus Alexandrinus pro dogmate græco 105.
Eufebius Emiſſenus in Phenicia Epiſcopus corruptus 284.
F.

Ferrarienfes diſpuratores Latinos vi teſtimonii Leonis III. Papæ oportet

pejores fuiffe ftultis 473.
Filius Dei in facra Scripturafeparatim a Patre nominatus folet dici Deus
propter naturam ; conjunctim vero cum Patre, Dominus, propter
principü unitatem 39. ' ejus omnia funt, quæ funt Patris , excepta
caun
 IN DE X.
3 caufa 42. cur non poffit diciFiliusSpiritus fancti, pro eo quod
Spiritus ſanctus dicitur Filii Spiritus 66. non habet etiam innaſci
2 bilitatem Patris, generandi potentiam, non eſt absqueprincipio ;
proinde non omnia Patris habet 569. omnia habet Patris quæ ad
extra, non autem quæ ad intra , hoc eſt pertinentia ad hypoftafim
Patris 569. 570. cum habeat omnia Patris , non habet ( Nazianze
no excipiente ) non faltem caufam filiationis , ſed communiter effe
caufam , hoc eſt tam Filii quam Spiritus ſancti 571.... eum habere
omnia Patris , eſt character divinitatis omnibus tribus perſonis
communis 575 fqq. ipfum a fe non loqui, fed quæcunque audivit
a Patre, Patres interdum de æterna Filii generatione, interdum de
temporali ſaltem auditione exponunt 677. Filium operatum effe
per Spiritum , tantum abeft ut latino errori faveat , ut etiam ad
verfetur, cum ita Filius non dederit virtutem operandi Spiritui
fancto , fed ab eo acceperit, exponentibus Athanafio, Chryfoftomo,
aliis 686 . Filium folum ex folo Patregeneratum cum docent Pa
tres , non ideo intelligunt Spiritum fanctum procedere a Patre non
folo 736. 737. eundem vocari fontem Spiritus fancti non eft argu
mentum productionis Spiritus fancti 773. ut neque id quod voce
tur apud eosdem Patresmajor Spiritu ſancto 778. item principium
. de principio 810. Filium & Spiritum fan &tam diftingui inter ſe vae
riis exiftendi modis, hoc eft generatione & proceffione, unice do
1 cent Patres 129 fqq. Filium genitum , & Spiritum de Patre proces
dentem fufficit fidelibus credere , docente Athanafio 16 .
Flodoardus Rhemenſis Abbas teſtatur, Epiſcopos Græcos idem cum ſuis
Imperatoribus de proceſſione Spiritus fancti fenfiffe, contra quam
Papa Nicolaus referat 141.
Florentina Synodus. Multum in ca diſputatum de ſenfa verborum Bafilii,
& vocabulo, ayeux, recto an obliquo cafu accipiendum ſit 793 fqq.
magnopere ſudatum ex parte Latinorum in demonftranda proceffio
ne a Filio , cum ex facra Scriptura , tum ex Patribus 1014. Orien
tales nunquam aſſenſerunt, potuiffe Papam aut Latinos quidquam
etiam verum Symbolo indere 1016. Imperator Johannes Palæolo
gus fublatis difputationibus, privatis confiliis cum Protofyncello,
Ifidoro & Beſſárione viam unionis ineundæ quæfivit 1017. hinc
alios fuorum convitiis, alios blanditiis ad unionem trahebat 1019.
cruciferorum vero & coenobitarum , utpote unioni non faventium
fuffragia fuftulit 1024. Patriarcha Joſephus interrogatus fenten
tiam , afferuit, idem effe ex Filio atque per Filium 1019. demum de
finitionem Synodi fubfcripfèruntOrientalium alii coacti denegatione
fubfidiorum & alimentorum , alii juffu & vi Imperatoris adacti
1021 ſqq. nonnulli tamen , ut Marcus Ephefius, Deſpota frater
Imperatoris, Gemiftius, Scholarius & Iberorum Legati neque minis,
neque
 INDEX.

neque pollicitationibusceſſerunt 1028. 1029. redeuntes ex Syno

do omnes communiter ( exceptis Cyzicæno , Protoſyncello, Bella
rione & Iſidoro ) unioni reclamarunt 1030. & fe, peccaffe obviis
concivibus dolentiſſime faifi funt 1032. eo magis vero Patriarchæ
& omnes Græci, qui Synodo non adfuerant, unionem ftatim repro.
barunt 1033 , Clerusque Conſtantino olitanus communionem ha
bere cum reducibus ex Florentia detrectavit, ibidem. & decreto
Patriarcharum orien alium omnes illi depoſitioni adjudicati ſunt,
qui a Metrophase Cyzicæno Patriarcha Conftantinopolitano latini
Zante ordinati fuere 1034 ſqq. ipfe quoque Imperator Johannes
ab iisdem Patriarchis, ut ad orthodoxiam rediret, per epiſtolam
monitus 1038 fqg. Ruffia quoque oblatam fibi unionem illam re
jecit , & ipfum oblatorem Metropolitam fuum Ifidorum carcere
preſlit 1040 194. Papa ſuccurrens male acceptæ unioni miſitLegatos
Conftantinopolim , diſputaturos cum Græcis unionem detrectantibus
1042. teftisque eft ipfe Papa Eugenias, & alter Nicolaus, non fuiffe
eam unionem ab Johanne Palæologo publice introductam 1043.
1044. eandem quoque ipſe Imperator Johannes moriturus retracta
vit 1944. Synodus vero Conftantinopolitana ſub ultimo Græco
rum Imperatore Conftantino.anno 1450. celebrata publice quoque
condemnavit 1046. pronunciaritque, Latinos exiftimare, proprios
fuos agros efle & paradifum & infernum , ut eorum arbitrii fit
quemlibet five ad paradiſum inducere , five ad infernum detrudere
1047. hæc Synodus refutata ab Allatio 1049. defenditur 1951. 199.
præterea Florentinam Synodum condemnavit Eccleſia Conſtantino
politana, miſſa ſua ad Bohemos epiſtola 1059. imminentibus jam
Turcis, Conftantinus Imperator accerfito Papæ Legato Ilidoro Car
dinali, unionem promulgat, fed eodem tempore monachorum &
monialium ingens turba decretum unionis & illud approbantes
anathemate ferit 1059fqq. idem facit plebs factiofa in popinis, poculis
in honorem Deiparæ exhauftis 1062 . etiam in ipfa obfidione ur
bis averſabantur nonuniti unitos, di&titabantque, velle ſe potius
2
Turcoram mitram in media urbe , quam Latinorum galerum reg
nantem confpicere 1064. &tamen pro adprobationeunionis Flo
rentinæ non puduit Latinos fingere Epiſtolam Philothei Patriarchæ
Alexandrini 1065,
Fluvius Apocalypticas a throno Dei & Agni defcendens notat apud Patres
non proceſſionem Spiritus fancti, fed jam baptifinum , jam baptiſmi
fructum 681. jam ipfum Chriftùm , ut putat Anſelmus, quamvis
iple fit proceſſionis a Filio defenſor 682. jam doctrinam veteris &
novi Teſtamenti, ibid. Quodfi Spiritum ſanctum quoque aliquan
do interpretentur, qua tamen temporalem miſlionem , & donorum
ejus effufionem 683. quia & thronum , ex quo fluvius egreditur,
intel,
 IN D E X.
intelligit Andreas Cæſarienſis notareCherubinos; per quos ſcilicet
tanquam miniftros dona Spiritus fancti effunduntur , ibid.
Fulgentius Rufpenfis Epiſcopus pro dogmate græco 351.
G
Galaktion juffu Michaëlis Imperatoris ob rejectam unionem oculis pri
vatus, & Meletins eadem de cauſa linguam amiſit 995.
Generationem palivam & proceffionem in unam perſonam concurrere non
pofle docent ſanctiPatres; proinde effe eas ſufficientes ad diſtinctio
nem perfonarum Filii & Spiritus S. 858 ſqq. hinc generari & fpi
Tari in divinis plus 'differunt quam generare & fpirare, contra ac
yult Cichovius 867.
Gennadius Patriarcha Conſtantinopolitanus mifere a Latinis corruptus, &
præ ceteris mutilatıs 250 ſqq.
Georgius Acropolita de ingreffuPelagii Legati Papæ in Conſtantinopo
lim 923 1
GermanusPatriarchaConſtantinopolitanus pro dogmate græco 135. ejus
epiſtola de oppreſſione Cypri inſulæ adPapam Gregorium IX 921.
Græcis Patribus ſvetum eſt, per ablativum efferre quod latini efferunt per
genitivum , ut elle Spiritum ex effentia Filii, pro , efe unius effentiæ
cum Filio , vel efle eſentia Filii 833.
Gregentins Taphrenfis Epiſcopus pro dogmate græco 106.
Gregorius Cyprius Patriarcha Conſtantinopolitanus tomum contra Beccum
compofuit 1005 .
Gregorius M.Papa corruptus 289 ſqq. pro dogmate græco 357.
Gregorius Mofchampar & Conftantinus Acropolita aliique ediderunt tracta
tus de proceſſione Spiritus S. contra Latinos 1008.
Gregorius Nyſſenus pro dogmate græco 58 fqq. 182. corruptus 241.
fqq. 824. docet de proprietatibus perfonarum 432. 435 . & quod
Pater generet & producat non ratione effentiæ , fed hypoſtaſeos 439.
verba ejus a Latinis detorta recte explicantur 824.
Gregorius IX . Papa in Concilio Lugdunenſi exhibuit luctuoſum latum
unionis Græcorum cum Latinis 932.
Gregorius Thaumaturgus pro dogmate græco g fqq. corruptus 208 .
verba ejus objecta recte explicantur 751 fqq.
dicit inſanire eos,
Gregorius Theologus pro dogmate græco 36. fqq.
qui generationem Filii & proceflionem Spiritus S. ſerutantur 884.
Gregorius Turonenfis Epiſcopus explicat, qua ratione Chriftus dicatur
principium , hoc eſt reſpectu rerum creatarum 195.
Gregorius Theſſalonicenſis 58. 74.
Gretferus Jacobus torquet Anaftafium Sinaitam 110. notat græcorum
dogma, & notando prodeft 170.
Hhhh Hadriani
 IN DE X
H.

Hadriani Papæ epiftola ad Carolum Francorum regem corrupta 301.

Harmenspulis Conſtantinus corruptus ipſo Allatio tefte 249.
Haymo Epifcopus Halberſtadienfis , fumente vires Latinorum errore, fcri
bit pro dogmate græco 404 .
Heriveus Rhemenfis Archiepiſcopus hortatur Epiſcopos ad oppugnandum
græcum dogma 173.
Hermetis verba apud Cyrillum pro dogmate græco 83.
Hefycbius Epiſcopus Hieroſolymitanus pro dogmate græco 115 .
Hieronymus corruptus 271 fqq. pro dogmate græco 320 ſqq. de pro •
prietatibus perfonarum 432.
Hilarius Pictavienſis Epiſcopus corruptus 258. pro dogmate græco
311 .
Hincmarus Rhemenfis Archiepiſcopus teftatur, commune Græcis fuiſſe
dogma de proceſſione Spiritus S. a ſolo Patre tempore Nicolai
Papa 141. ftat & ipfe pro dogmate græco 346. deinde incitatus
a Papa Nicolao, fcribit contra Græcos 407.
Holobolus Rhetor cum aliis decem clericis jufti Imperatoris Michaëlis fla
gris čeſus, foediſſimo ludibrio per civitateni ductus ob rejectam
unionem 983
Hormisda Papa Romanus corruptus 288.
Hugo Etherianus falſo inſimulat Græcos corruptionis Damafceni 123.
I.
Facobi Apoſtoli liturgia pro dogmate græco 2.
Jacobus de Vitriaco, Epiſcopus in Syria Aconenſis teftatur , Latinos
Symbolo Athanaſiano , aliorumque Patrum ſcriptis circa pro
ceſfionem Spiritus S. inferuiffe verbum Filioque 211. item Græ .
cos in Syria & Palæſtina tempore Conftantinopolis a Latinis poflefiæ
ore tantum , non corde confenfiffe Latinis , eosque habuifle pro
excommunicatis 949.
Idacius Clarus, Hiſpanus Epiſcopus pro dogmate græco 324.
Imaginem efle Filii Spiritum S. ut eft imago Filius Patris cum docent
Patres, non ideo intelligunt Spiritum S. procedere a Filio 689.
Imperatores Michael & Bafilius cum fubditis credidere dogma græcum 138.
Inafcibilitas & ingenitum ubi apud Patres fola tribuuntur paterne hypo
ſtafi, fub illis vocibus cetera quoque hypoftafis paternæ proprie.a
tes intelliguntur 586.
Inpocentius III.Papa ipfe teftatur de perpetratis per Latinos in capta Con
ftantinopoli ſceleribus 913. 4
 IN DE X.

Infuflationem Spiritus S. a Chrifto licet putent quidam e Patribus, ut

Nazianzenus, Damafcenus & alii ſignum efle proceffionis, illam ta-.
men referuntad Patrem 541. fqq. nec eam fuiffe fubftantiam Spiri
tus S. fed tantum aërem in fignum Spiritus Apoftolis dati docent
Auguftinus, Haymo, alii 542. efſeque opus etiam ipfi Spiritui S.
commune, qui le ipſum fpirat 543. eandem cum miſſione in Pen
tecoſte facta varie conciliant Patres 545. nonnulli, ut etiam Chry
foftomus, interpretantur, fuiffe adaptationem tantum Apoftoloruna
ad accipiendum in Pentecofte Spiritum S. 554. communiter vero om
nes Patres ab inſufflatione illa deducunt, Spiritum S. efſe Spiritum
Chrifti, non effe alienum ab ejus eflentia , effe de Deo , dari ex di
vina ſubſtantia , dari per Filium , Spiritum Patris effe Spiritum pro
prium Chrifti, humanam Chriſti naturam omnia prius dona Spiritus
S. accepiſſe 557 fqq. Auctor autem libri de Trinitate Cyrillo ad
fcripti interpretando inſufflationem expreffe negat procedere Spiri
tum S. ex Filio 559.
Foducus Coccius Nicephorum Patriarcham Conftantinopolitanum numerat
inter defenſores dogmatis græci 137.
Johannes Damafcenus oſtendit, Filium etiam a Spiritu S. manifeftari 10.
ſcribit pro dogmate græco 122.
Johannes VIII. Papa cum Synodo Romæ celebrata reſtitutionem Photif
in ſuam ſedem probavit 152. dogma græcum confirmavit, & con
trarium damnavit 154. 169. ipfeque meminit & Synodi, quæ Pho
tium reftituit , & Legatorum ſuorum ad illam mifforum 165. epi
ftola data ad Photium confitetur dogma græcum , purgatque fe a
fufpicione latini erroris 413 fqq. ejusdem epiſtola ad Comiten
Stentopulcrum 421. item ad Methodium Metropolitam Moravien
ſem , quibus dogma latinum & additamentum Symboli reprobat 423.
Fohannes Provincialis, quanquam varie torqueat Didymum , illibate ta
men eum recitat 181. objicit Baſilii textum corruptum , & folide
refutatur 217. confentit doctrinæ Patrum de proprietatibus perſo
narum 435. argumentatur perabfurde a philofophicis maximis &
naturalibus principiis ad incomprehenfibilia Trinitatis myfteria 687.
inſulfiſfime deducere conatur proceſſionem a Filio ex configuratione, !
qua Spiritus S. dicitur configurare nos Filio Dei 688.
FoſepbusPatriarcha Conſtantinopolitanusob improbatam unionem miſlus
ab Imperatore Michaële Paläologo in exilium 984.
Ifaacus ex Judæo Chriſtianus pro dogmate græco 316.
Iſidorus Hiſpalenſis Archiepiſcopus corruptus 292.
Julianus Cardinalis in Synodo Ferrarienſi producit codices graecos cor
ruptos 198 .
Julianus Epiſopus urbis in Italia Celanenfis pro dogmate græco 346.
Hhhh 2 Fufti.
 IN DE X.
Juftinianus Imperator declarat, Symbolum Nicæenſe intelligendum uti
fuerat Conſtantinopoli auctum 463 .
Fuftinus Philofophus &Martyr pro dogmate græco 5. docet de pro
prietatibus fubfiftentiarum 431 .
L.

Lariſa Epiſcopi & Clerici reſtitere Archiepifcopo latino in unione am

plectenda 926.
Lafcaris Theodorus Conſtantinopoli profugus iate imperavit in Anatolia,
Principemque quendam Latinorum captum excoriari jullit 441.
Lateranenfe Concilium ſub Martino Papa pro dogmate græco 359.
Latini initio Seculi IX. inter fe invicem de proceffione Spiritus S. cer
tarunt 372 ſqq. Acephali merentur dici ratione ignoti auctoris ad.
ditamenti 398. afferunt additamenti auctorem Papam quendam ;
fed nominare eum nequeunt , vanitatisque arguuntur 399 legunt
in Hilario Pictavienfi, duos effe auctores Spiritus S. & ipfi vulgo fa
tentur, duos efle producentes, fed non productores 441. cont> n
dunt fruftra, ex proceſſione a Filionon fequi duo principia & duas
cauſas 447,
ex propoſitione: Omnia Patris funt Filii, excipiunt
folam innaſcibilitatem , proindeque non productionem Spiritus S. 584.
item : folummodo efle Patrem , adeoque non etiam eſſe producto
rem 587. item : faltem to generare, adeoque non pariter to pro
ducere ; ſed cum omnibus fuis exceptionibus refelluntur 592. pro
pofitioni: quæcunque audiet , loquetur, dum addunt , a me, Aria
norum veſtigia premunt, & ab Auguſtino refutantur 662. Photium ,
Michaëlem Stratonicum , & Marcum Epheſium immerito calum
niantur: & fi etiam moribus fuis mererentur illi calumnias, non id
tamen effet argumentum proceſſionis a Filio 895. profugi Con
ftantinopoli in claſſe, ingentem edidere ftragem in maritimis Græcize
regionibus 939. in Synodo Florentina falſo definiverunt, additio .
nem , Filioque, rationabiliter Symbolo fuifie factam 1013.
Legati Papæ Johannis VIII, interrogati a Photio illæfum Symbolum pro
fefii fant 108. idemque illæſum in Synodo Conſtantinopolitana,
qua Photius fedi reſtitutus, ſubfcripferunt 410.
Legatornm Aquisgranenfium Oratio ipfa innuit, non debere etiam vera in
feri Symbolo 474.
Leo M. Papa pro dogmate græco 346.
Leo III, Papa deceptus dogma proceſſionis a Filio approbaſſe ab hiftori
cis refertur 381. ejus difputatio cum Legatis Aquisgranenfibus de
additamento Symboli, ibid. fy . tabulæ argenteæ .cum Symbolo
illibato 391. 1013. idem clariffime docet , ne vera quidem indide
bere Symbolo 472. 473 .
Leo
 IN DE X.

Leo IX. Papa ferit anathemate Græcos, quaſi erafiffent e Symbolo, Filia
que, 478.
Leo ſapiens Imperator pro dogmate græco 170. corruptus 248.
Leontius Monachus Palæſtinus ortu ,fed munere Bizantinus pro dogmate
græco 108. de proprietatibus perſonarum 434.
Liberii Papæ epiftola ad Athanafium mentionem faciens definitionis quafi
a primo Concilio Nicæenſi de non augendo Symbolo latæ , conficta
eft, ipfis Latinis agnofcentibus 260 ſqq.
Littera Orientalium ad Papam Johannem XXI, cum magna oftentatione
& pompa ſubſcriptorum 979. 980.
Liturgia Marci corrupta 207. 751 .
Locorum Sanctorum poffeffio Franciſcanis indulta fi effet argumentum
orthodoxiæ dogmatis latini, magis adhuc probaret Muhameda
niſmum , cujus nunc juris eft, eadem loca indulgendi 893 .
Lombardus dicit, Spiritum S. a fe ipfo mitti, hoc eft donari creaturæ 490.
Lugdunenſe Concilium fub Papa Gregorio X. de proceffione Spiritus S.
963. cui orientales Patriarchæ neque per fe, neque per Legatos fuos
interfuere 1009. imo ne Conſtantinopolitanus quidem Patriarcha
Germanus, ibid.
M.
Macarins Epiſcopus Antiochiæ pro dogmate græco 115.
Manifeſtari Spiritum S. non eſt idem ac produci 10 .
Manſuerus Mediolanenſis Epiſcopus cum Synodo pro dogmate græco 360
docet Patrem generare & producere non ratione effentiæ , fed hy•
poftafeos , ibid .
Marctis Evangeliſta pro dogmate græco 2 .
Marcus Antonius de Dominis monet, Scripturam facram non effe profa
nandam per ineptas, quales apud Bellarminum legit , collectio
nes 596 .
Marinus Sanutus Torſellus Venetus teftatur, Syros cum Græcis fenfiffe,
Latinis vero nonnifi propter domínii pavorem obediviſſe tempore
pofleflæ a Latinis Conftantinopolis 950.
Martinus Polonus falſo teftatur, in Synodo VII. cecumenica adfertam
fuiffe proceſſionem Spiritus S. a Filio 201.
Martyrium Monachorum orthodoxorum in inſula Cypro ob rejectam
unionem 921 .
Matibaus Paris teſtatur ubique , Græcos poſt captam Conftantinopolim
unioni contradixiſſe 930 fqq. proceresque eorum quosdam circa
annum 1254. adiifle Papam , & erroris de proceſſione a Filio eum
arguiffe 936. idem extollens Papam in hiftoria Anglica, vocat quidem
eum Petri fuccefforem , fedHhhh
non plane imitatorem 953. Maximus
3
 IN DE X.
Maximus Martyr pro dogmate græco 116. ejus .epiftola ad Marinum de
orthodoxa ſuo tem ore Latinorum circa procefſionem Spiritus S.
ſententia 830. ejusdem verba objecta a Latinis explicantur 854.
Maximus Taurinenſis Epifcopus pro dogmate giæco 345.
Metaphraſtis Simeonis verba objecta explicantur 853.
Metrophanes Smyrnæus Metropolita pro dogmate græco 169.
Michaël Palæologus Imperator recuperata Conftantinopoli ad averten
dum bellum a Papa pronunciatum , fimulat fe velle unionem cum Ro
mana Ecclefia amplecti, & illam fortiter promovet 964. perhibe.
tur a quibusdam fuiſſe in Concilio Lugdunenfi, fed falſo 963. 1009.
coghatos fuos ob repudiatam unionem premit , Manuelemque &
Ifaacum Raulis filios orbatos primum oculis, in exilium mittit 985.
idem tamen ob animum minus fincere unioni addictum a Martino
Papa excommunicatus 998,
Michaël Syncellus pro dogmate græco 137.
Michalicius deficiens a Latinis contra illos pugnat 929.
Miracula apud Latinos fæpe fi &ta , quæ , licet effent vera , non eflent are
gumentumproceſſionis a Filio894 ſqq.
Mitri Spiritum S. a Filio , non eft argumentum preceflionis ab eo 482.
docentibus id expreſſe Cyrillo, Damaſceno , Maximo, aliis 484 ſqq.
cum mittatur Spiritus S.a Filio propter focietatem unitatemque na
turæ , exponentibus Ambrofio & Hieronymo 483. 524. fitque
miffio fignum quidem proceſſionis, fed indeterminaté ſúmtæ , do
cente Nazianzeno & Auguſtino, qui illam , dum determinant, ad
Patrem folum referunt 483. mitti quoque Spiritum S. a ſe ipfo;
hoc eft dat fua dona , ſecundum Auguftinum , Bedam & alios
489 fqq. ubi mittentis & miffi fimul fit mentio , tunc neceffe eft
duas effe perſonas ſecundum doctrinam Athanaſii & Epiphanii 495.
mitti proprie Spiritus S. nequit ; hoc eſt, migrare de loco in locum ,
ibid. mitti quoque eum ſecundum divinitatem , falbffimum eft 513.
mitti eum nihil aliud eft quam dona ejus dari 517 fqq. mitti eum ,
ut Deum, aliud eft quam mitti ſecundum divinitatem 528. miffionis
voce interdum Patres intelligunt æternam proceſſionem 539.
Mifum Filium a Spiritu S. docent Chryfoftomus & Auguftinus ex Jeſaiz
prophetia 500. imo Filium miffum a ſe ipſo 491. mitti ipfum &
Spiritu S. ratione humanitatis, a Patre vero ratione divinitatis dicunt
Latini contra auctoritatem plurimorum Patrum 504 ſqq.
Milus Pater cur non dicatur 538.
Modi fubfiftendi in divinitate proprii ſunt perſonarum & incommunicable
les , docentibus Juftino , Damafceno , aliis 451 .
Modus generationis & proceſſionis omnium Patrum confeffione igno
tus 884 119.

Monachi
 IN DE X.
9
Monsachi centum cum octo Epiſcopis & aliquot Abbatibus uoiont per Mi
chaëlem Palæologum promotæ reliftentes, Synodo congregata ana
thema Papæ Nicolao , Imperatori & Becco dixerunt 997
Muzalo Magnus Logotheta cum Gregorio Patriarcha Becci definitionem
in Synodo refellerunt 1005.
N.
Nazaret bana domus non faltem in Italia monftratur, fed etiam in Palze
ftina , ut fic jure argumentandi Latinorum proceffio Spiritus S. & a
folo Patre , & a Patre Filioque fit vera 893.
Nicetas Choniates de expugnatione Conftantinopolis per Latinos 913 ſqq.
1 Nicolai S. reliquiæ translatæ in Italiam adhuc tum imperante Cæfare
Græcorum inferiori Italiæ parti 894 .
Nicolaus Hydruntinus teſtatur de diſputationibus, quæ Græcos inter &
Latinos poft captam ab his Conſtantinopolim fuere927.
Nicolaus I. Papa epiſtola ad Hincmarum defendit proceſſionem Spiritus S.
a Filio 142. 143. eltque primus ex Papis latini erroris defenſor, &
aliorum incitator 405 ſqq. Photium tamen non auſus anathemati.
zare ut hæreticum , ſed ſaltem ut ex laico factum Patriarcham 145.
Nicolaus V. Papa in epiftola ad Imperatorem Conftantinopolitanum anno
1451. miffa , non exſciſionem Græcorum per Turcas vaticinatus eft,
fed faltem futuram a ſe excommunicationem minatus 905.
Nilus Afcetas de communicatione idiomatum 102.
Nomus gente Ægyptias, urbe Panopolitanus, prodogmate græco 106 .
Nicepborus Patriarcha Conſtantinopolitanus pro dogmate græco 137..
O.
.

Occan , ipfe Latinus, rejicit argumenta Thomæ Aquinatis pro proceſſione

aFilio a rationepetita 876.
Odo Bellovacenfis Epiſcopus ſcripſit contra Orientales incitatus ab Hinc
maro 407.
Opera Dei ad intra non poffunt nifi uni faltem perfonæ competere 360,
Opera Dei ad extra communia funt omnibus tribus perſonis 438.
Ord Romanus de divinis officiis corruptus 296. græce tamen Symbo
lum fidei illibate legit 361 .
Origenes Adamantius pro dogmate græco 8 199.
P.
Papa Romani fuere flagitiofiffimi ipſis Latinis fatentibus 896 .
Pater major Filio & Spiritu dicitur vocemajoris ad caufam , non ad natú .
ram
 INDEX
relata 47. folus in Scriptura fubinde vocatur Deus, habita i :idem ra .
tione principii 50. dicitur caufæ cauſa, hoc eft Filii, refpectu rerum
per Filium creatarum , non autem Spiritus S. procedentis 194. ge
nerat Filium & producit SpiritumS. non ratione eſſentiæ, fed hypo
ſtaſeos 438 . in propofitione: Oinnia quæ habet Pater , mea ſunt,
dum excipitur, ad Patrem effe; intelligitur voce Patris tota ejus hy
poſtaſis , adeoque & ratio producendi Spiritum S. 586 ſqq.
Patres omnes Auguſtino ſuperiores, ipfo Auguſtino teſte, ſentiebant pro
dogmate græco 325. docentes procedere Spiritum S. per Filium ,
voce per Filium , tantum ordinem , non vero principium intellige
bant 695. qui loquuntur, Spiritum S. exire per ambos, intelligunt
id de temporali effuſione 702.
Patriarcha Alexandrinus, Antiochenus & Hierofolymitanus unioni a
Michaële Palæologo promotæ non adſenſerunt 997
Paulinus Aquilejenfis Patriarcha corruptus 247. oppugnat latinam no
vitatem in Synodo Forojulienfi 369. promittit fe expofiturum
fidem , feryató tamen integro Symbolo 470.
Paulinus Nolanus pro dogmate græco 346.
Pelagins Afer pro dogmate græco 345.
Pelagius Papa condemnat quædam dogmata in fcripto Theodoreti, cetera
adprobat 94. 98. docet fecundum dogma græcum 353.
Pelagins Papæ Romani Legatus cum plenaria poteftate, ingreflus Conſtanti
nopolim dedit optionem civibus, mortem vel obedientiam Papæ eli
gendi 923
Petavins Jefuita male vertens Epiphanium refutatur 48.49. objicit varia
& refutatur 62. 65. 770.838. atteftatur, Nyſlenum in partem Lati
norum corruptum efle 245,
Petrus Aliacus, ipfe Latinus rationes de proceſſione a Filio afferri folitas,
tanquam invalidas rejicit 356,
Petrus Nicomediæ Epiſcopus pro dogmate græco 115.
Philaftrius Brixienfis Epiſcopus pro dogmate græco 312. H
Philippus ordinis Minorum Provincialis teſtatur,Græcos in Palæſtina poft
} captam a Latinis Conftantinopolim fententiæ eorum non adquie
viffe 952. 1

Philonis Carpat hii verba objecta explicantur 823.

Photius Patriarcha Conftantinopolitanus per epiftolam encyclicam refert,
damnatog efle Conſtantinopoli Latinos , ut novi dogmatis de pro
ceſſione anctores 142. defendit dogma græcum 144. depofitus
in conciliabulo a Baſilio Imperatore coacto non ut hæreticus, ſed
ut novitius ex laico factus , & quafi raptor Patriarchatus 150. re
ftitutus in fedem fuam a Papa Juhanne VIII. Synodo quadam Ro
mona, & ab Orientalibus Epiſcopis, nunquam fibi objecta hæreſi,
confirmatur 152. non quievit quavis occaſione defendendo dogma
græ
 1 N D E X.

græcum 153. Legatos Papae Johatinis VIII, non femel Conftanti

nopolim miffos interrogarit , & invenit in dogmate de proceſſione
fibi confonos, ibid. ejus fcripta corrupta in partem Latinorum , te
ftatur Capifius ipfe Latinus 248. ejusdem epiftola reſponſoria ad
Aquilejenfem Metropolitam dogmatis graeci propugnatorem 425.
Photium in epiftolis Papæ Johannis Vii aliqua mutafle non ad
fidem , fed ad titulos & mitius dicendi genüs pertinentia: quod &
Synodo VII, univerſali fa &tum , verifimile eft 419. Photius & ality
qui dogma græcum propugoarunt, fuere doctiffimi 969.
Poft Filium produce Spiritum S. quid fit 23.
Pravieſtini Cardinalis epiſtola de averfiffimo animo Griecorum ab
unione 925
Principinm Filii & Spiritus S. ftatuere aliud praeter Patterti; ignomi.
nia eft 38. unum eft in Trinitate , hinc monarchia in divinis 39
fqq. 440.
Procedere Spiritum S. per Filium , caufam hac voce denotante, beque ne
gant Patres atque ex Filio 78. 19. 89.quoties vero concedunt
ita procedere, exponunt proceſfionem per exhibitionem Spiritus S.
creaturis 693. quodfi etiam ita loquuntur de æterna ejus pro
ceſſione, loquendo tamen Spiritum S. procedere per Filium , fimul
negantprocedere ipſum ex Filio 694. procedere Spiritum S. ex
Patre & permanere in Filio , non eft argumentum proceffionis ex
Filio etiam teſtimonio Gregentiſ Taphrenfis 711. 712. 1

Proceſioni Spiritus S. ex Patre ut & generationi Filii acquieſcendum effe,

plura non fcrutando, nec povas voces fingendo 45. 46. proceſſio
ne Spiritus S. ex Filio Latini antiqui fignificabant Spiritus S. cum
Filio in eſſentia communionem 116. proceffio a Filio fecundum
‫تی‬ Latinos inevitabiliter inducit duo principia & duas cauſas in Tri
nitate 443 fqq. . item plura Filium cumPatre habere communia
quam habet Spiritus, contra doctrinam Dionyfii, Bafilii , Augufti
ni , aliorum 455. adeoque dualitatem in Deo , præter Trinitatem
& unitatem 457. proceffio Spiritus S. a Patre , docente Auguftine,
nec initium habuit, nec finem habebit unquam 622. 623. pro
ceflionem a Filio non innuit exemplum ab Adamo, Setho & Eva
Patribus in expofitione fanctiffimæ Trinitatis ufitatum 806 fqq.
ejus modom , ut & generationis Filii, Patres ignorare fe fatentur
884 199.
Prodire Spiritum S. ex ore Dei, non eft argumentum proceſſionis ex Filio,
licet Filius os Dei dicatur 721 fqq.
Produ & tio SpiritusS. ingreditur modum fubfiftendi Patris, adeoque inte
communicabilis eft Filio 448 199.
Profper Aquitanicus, Epiſcopus Rhegienfis pro dogmate græco 347.
liii Pirbes
 IN DE X.
Pitheus Petrus; ipfe Latinus teſtatär, corruptum efle Symbolum Cottanti.
Dopolitanum additione a Filio 199. defendit Græcos a corruptione
fcripti Agathonis 294.

Q.
Quidcunqueardiet, (Spiritus S.) loquetur; hoc explicantes Patres dicunt, atta
diturum Spiritum S. a Patre, Athanaſius, Auguſtinus, alii 663. com
vero loquuntur , audíturum ipfum etiam a Filio , exponunt id per
communem ſcientiam Filii & Spiritus S. 665 fqq. præterea audio
tionis & locutionis obje & um hic effe dicunt rem temporariam , ut
doctrinam 674 ſqq. Filium quoque non minus audire a Spiritu S.
quam audit Spiritus S. a Filio ; hoc eft eandem cognitionem ellen .
tiamque utrumque habere 672 fqq. -

R.
Ratramenus Monachus Corbejenfis Didymum illibate recitat, quamvis er
rorem fuum inde exfoulpere conetur 215 fqq. Athanafium cor
ruptum producit 282 oppugnat Orientales 408.
Redeftonenſis Epiſcopus Johannes communioni Latinorum acceffit, fed
non fimul cum eo coëpifcopi ejus, clerici & monachi 927.
Rabanus Maurus corruptus 303. fcripfit pro dogmate græco creſcente
jami errore Latinorum 404.
Relasio oppoſiti ad differentiam Filii a Spirito S. non eft neceffaria 857.
Reliquiæ Sanctorum apud Latinos ut plurimum confiftæ 839.
Rofinius presbyter Aquilejenfis corruptas 270. pro dogmate græco 32g.
Rufticus Diaconus Cardinalis corruptus 285. pro dogmatc græco 354.

છે.

Papa proceffionem Spiritus S. a folo Patre blaſphemiæ dame

SergiusnatI. 174
Severus Patriarcha Alexandrinus pro dogmate græco 115. in ejus rituali
Symbolum Conſtantinopolitanum corruptum 246.850.
Simeon Stylita pro dogmate græco 208.
Simeon Theologus Monaſterii fancti Mamantis Præpoſitus pro dogmate
græco 135 .
Sixtus Papa teftatur, Johannem Antioehenum nunquam Neftorii partes
fecutum 100
Sma.
 IN DE X
Smaragdus Abbas Virdunenfis; errore Latinorum vires fumente , pro
dogmate græco 405.
Sophronius Patriarcha Hierofolymitanus pro dogmate græco 115. docet,
Symbolum Nicæenſe debere intelligi nt eſt Conftantinopoli au
étum 4626
Spiritns vox convenit omnibus tribus perſonis ; proinde non eſt relativa
601: Spiritum aliter active; aliter paſſive fumi, merum eft com
mentum Alberti M. & Patrum choro inauditum 601: Spiritus no*
men non eft ita reſpectivum , ficut nomina Patris & Filii 609.
Spiritum S. dignitate & ordine fecundum eite a Filio , quomodo concedi
poteſt 24. ejus proprietates ad Patrem & Filium ex doctrina Bafilii
M. 28 . cur non dicatur Filius Filii 31. eum a Filio dependere
quid fit ; 25. etim per Filium effulgere Nyſſeno idem eft ac cum
Filie & poſt Filium 59 fqg: per Filium effe , idem quod Filio genera
to produci Spiritum 61 . ex Patre cum Fitio productum , idem quod
procedere ex Patre producto Filio 63. non ele alienum a Filio, non
advenire Chriſto aliunde , '11011 eſe extraneum ; ſed proprium & inter
sium , intelligendum ratione eſſentiæ non perfona ; hoc eſt non adye
nire ab alia eflentia , fed efle coëllentialem Filio , quanquam non
procedat ab eo ratione perſona 78.718. dicitur conjun &tus eße Filios
Spiritus Filii, Spiritus oris Chrifti, labiorum ejus , eje & prodire ex
eſſentia Chrifti, exire ex Filio naturaliter , elle est eflentia, ſubſtantia,
deitate Patris & Filii, elle ex Patre & Filio , ele Filio ouošclov ; non
ob aliam rationem quam quod fit ejusdem effentia cum Patre & Fiu
tio 81. 604. 612.679. 724. 754. 812. 818. 833. 844. interdum
autem eſſe eum exChriſto intelliguntPatres effe ipfum de theſauro
Chriſti 849. per Filium datur creaturis 82 fqq. mitti eum a Patre
nonnunquam Patribus idem eſt ac procedere ab æterno 110.
Spiritus dicendus potius ſemper procedere , quam proceflile 111. datus
Apoftolis ante paffionem obſcure, poft reſurrectionem expreſſius
per inſufflationem , poft afcenfionem vero perfectius, docente Nas
zianzeno 567. habet omnia Patris, quemadmodum & Filius 572.
fqq. habet omnia Filii 574 fqq. eft Filii , nec tamen procedit a
Filio 598. cum effe ipfum Filii & procedere a Filio diverfiffima
fint, ibid . fqq. poteft dici Spiritus Patris & Filii æque & eodem
modo ; hoc eft propter confubftantialitatem cum utroque; poteft
autem & diverſo modo ; Patris feilicet non folum propter confuba
ftantialitatem , fed etiam propter proceſſionem ſuam a Patre ; Filti
autem propter folam conſubſtantialitatem 603. 610. dicitur digitus
Dei, quod de ſubſtantia Dei ſit 612. quod dicatur Spiritus veritatis, vo
ceturque apud Patres operario & energia Chriſti , nec non verbum Fio
lii, omnia hæc non arguunt proceſſionem ejus a Filio 615.777.7873
833
 IN DE X :

833. cum de illo Chriſtus loquatur: de meo accipiet , id Epiphanio

eft: ele Spiritum S. de effentia Chrifti 57. Athanafio veto, Auguftino,
ceterisque eſt accipere ipſum dePatre 622. Spiritum S item non
locuturum a fe ipfo, Chryfoftomus putat, repetiturum ipſum doctri
nam Chriſti evangelicam , & impleturum ejus promiffa 669. Spiri
tum S. Pater producit ex , & in propria & unica eflentia Filii , tan
qnam fubjecto , quo , non quod: hinc illa permanentia Spiritus S.
in Filio 113 eum vero per modum amoris procedere a Verbo, hoc
eft, Filio , fcholafticum commentum eft, a quibusdam etiam Latinis
rejectum 883. 884. & fi Spiritus S. folus effet charitas in Trinita
te, fequeretur, docente Auguftino, Filium eſſe Filium Spiritus S.887.
Stephanus Magnippanus, Serviæ princeps optavit feu limularit optareunio
nem cum Romana Ecclefia propter coronam regiam a Papa Inno
centio III. obtinendam 956.
Subfiftentia in divinis generat & generatur, producit & producitur 439.
Syagrins pro dogmate græco 354. docet Patrem generare & producere
non ratione effentiæ , fed hypoftaſeos 439 .
Sylveſter Epiſcopus Romanus pro dogmate græco 310.
Symbolum Conftantinopolitanuin in Synodo VII. æcumenica recitatum ,
corruptum , quæ corruptela redarguitar 198 ſqq. 850. idem in Se
veri Patriarchae Alexandrini rituali Syriaco legitur corruptum 246.
& in liturgia Æthyopum, ibid. eidem Symbolo ne vera quidem
debere indidocet Cyrillus & alii 464.
Synefius Ptolomaides Epiſcopus pro dogmate græco 72 ſqq. ejus verba
objecta recte explicantur 827 ſqq.
Synodi Niccenfis ecumenicæ I. verba corrupta objicit Beccus & Cale .
cas 752.
Synodus ecumenica V. damnat fcripta Theodoreti 92. non tamen affer
tionem proceſſionis Spiritus S. a ſolo Patre 95. & fingulariter duo
ſaltem Capita in fcriptis ejus damnavit 101 ſqq.
Synodus ecumenica VII. epi ? olam Adriani Papae , ea parte , qua invehe
bator in Tarafium Patriarcham Conſtantinopolitanum , -non efle ia
confeffu legendam cenſuit 419.
Synodus Toletana III. pro dogmate græco 357.
Synodus Toletana VI. pro dogmate græco 359
Synodus Toletana XI. pro dogmate græco ibid .
Synodus Conftantinopolitana , quæ Photium depoſuit, quamque Lati
ni VII. univerfalem vocant, falſo putatur legiffe Symbolum cum ad
ditione 853.
Synodus Congantinopolitana quæ Photium fedi reftituit, definivit Sym
bolum cum confirmatione græci dogmatis 160 fqq. docuitque, ne
vera quidem ingeri Symbolo debere 475.
Synodus
 IN DE X.

Synodus Nymphææ in Bithinia ad annum 1232. habita , ubi difputatum eft

cum Latinis de proceſſione, & materia euchariſtia 946.
Synodus contra Beccum congregata , in qua ille fententiam Latinorum de
proceſſione defendebat 1005.
Syri tempore poſſeſſæ per Latinos Conſtantinopolis cum Græcis fenſere,
& Latinis nonniſi ore obedivere , teſtante Jacobo de Vitriaco , cete
risque949 199.

T. ,
Taraſius Patriarcha Conſtantinopolitanus pro dogmate græco 136.
Tertulianus pro dogmate græco 309.
Thalaſſius Afer, Abbas in Libya feculi VII. pro dogmate græco 180.357.
Theodoretus Cyri Epiſcopus pro dogmate græco 89 ſqq. ejus refutatio
nes anathematiſmorum Cyrilli damnatas fuiffe a Synodo æcume
nica V. falſum eſt 92. 194. docet de proprietatibus perſona
rum 433.436 .
Theodorus Abucara Cariæ Epiſcopus pro dogmate græco 138.
Theodorus Mopfveftenus pro dogmate græco 103.
Tbeodorus Patriarcha Hierofolymitanus pro dogmate græco 135 .
Theodulphus Aurelianenfis Epiſcopus latinus contra ſuos fcripfit poft
tempora Leonis III. Papæ 404.
Theophanes Cerameus Archiepifcopus in Sicilia Tauroinenitanus pro dog
mate græco . 174.
Theſſalonice clades a Latinis crudeliffime & foediſſime perpetratæ 922.
Thomas de Aquino infimulat Damafcenum Neftorianiſmi 131. ejus ar
gumentum de proceſſione a Filio , a relationibus oppofiti petitum ,
rejicitur 857. 876.
Toletanum Concilium corruptum 212. 289.

V ..
Vaddingus in hiſtoria Minorum cum ceteris fcriptoribus Latinis teftatur,
Græcos poſt captam a Latinis Conſtantinopolim ſemper reſtitiſſe
unioni 934
Valachorum Bulgarorumque Rex unionem cum Romana Ecclefia accepta
bat petendo regiam coronam ab Innocentio III. Papa 954.
Venantius Fortunatus Epiſcopus Pictavienfis pro dogmate græco 757.
Vigilius Epiſcopus Tridentinus pro dogmate græco 348.
Unio factacumLatinis ſub Innocentio III. Papa non fuit vera unio 909.
a Michaële Palæologo Imperatore promota vana & fubdola fuit978.
liii 3 pro
 I N D'EX

promota videlicet per vim , minas, muletas, exilia 981. quare a mul
tis Orientalium continuo improbata 988. & poft mortem promo
toris fui ftatim ab omnibus rejecta 1001. quare ab ipſis quoque
Papis , Innocentio VI. & Eugenio IV. pro nulla habita 999. 1000.
illam averſantes quidam Græcorum Proceres Trapezuntem profuge
runt, ibideinque imperium Trapezuntinum condiderunt 997.
Unitas divinitatis confervatur unitate principii perſonarum 36. 37.
Unum effe Deum , Patrem & Filium & Spiritum S. propter unum in di
vinitate principium docent Gregorius Thaumaturgus, Nazianzenus,
Damafcenus , alii 456.
z.

Zacharias Mitylenenſis Metropolita, a profeſſione dictus Scholafticus pre

dogtnate græco 107 .

Cor:
 Corrigenda
in hac fecunda Parter

Pag. 545. lin . 4. præuntibus leg. præeuntibus.

546 . 24. poftfub finem ponatur colon ,
poft Spiritum colon deleatur.
548 . 12. poft ille non , delendum comma.
586 . 30. innaſcibilitatis I. innaſcibilitas.
60s. 29. e 1. ne.
635. 19. acciperis 1. acceperis.
636 . 28. laudato 1. laudata.
643 . ult. etiam l. enim .
682 . 10 & 11. per meante l. permeante, i
691 . 6, nuquam 1. nunquam ,
692. 15. Spiritus l. Spiritu.
1 orationem
699. II . 1.. rationem ,.
711 . 29. poft in Filio ponatur colon.
716 . 16. poft fpiratur potatur comma,
730 , 20. idem l. iidem ,
741, 7. poft proprietate deleatur comma,
751 . 9. eo 1. ea.

792. 3. negaret 1. negarat.

697 15. tranſeundem 1. tranfeundum .
812. 22. afle ntia
aflentia 1. effentia .
849. 17 . a Filin 1. & a Filio .
1
857 4. Ocham 1. Occam .
886 . 8. uativitate 1.- nativitate .
904. 24. poſtſubjecta ponatur ſignum interrogationis.
958. 21. quot 1 quod.
984 . 1. poft fubfcriberet ponatur comma.
eft, i. & absque commate.
992 3. quærebatur l. querebatur. 1
III.

993. 26. claritati 1. charitati.

995. 32. quærelæ l. querelæ .
996. 27. præfulem 1 præfulum ,
1002 , 26. poft illi ponatur colou.
poft plura comma delendum ,
1003.,
.
17. ſepuitur 1. ſequitur.
29. fenfu 1. ſenſus.
IOII . .
32. codes 1 cædes,
1017 IO . alio 1. alia . i

1019 . 8. damittendos lo admittendos. 1

1039 . 29. eo 1. ea .
.
.

}
Österreichische Nationalbibliothek

+ Z162544104
36
!
ཡོད།