Catech .

69
Catech

Canisius

l
 +

< 36612016520018

< 36612016520018

Bayer. Staatsbibliothek
 |
1

,
 V. P. PETRI

CANISII

SOCIETATIS JESU

THEOLOGI

CATECHISMUS

MINOR ,

NUNC

IN GRATIAM STUDIOSÆ

JUVENTUTIS EX EJUSDEM V.
PATRIS MAJORE OPERE CATECHISTI
CO SACRIS SENTENTIIS ATQUE
EXEMPLIS AUCTUS
А
P. FRANCISCO XAVERIO

WIDENHOFER ,

EJUSDEM SOCIETATIS THEOLOGO.

CUM PERMISSU SUPERIORUM .

Auguſta Vindelic. * Friburgi Brisgoja,

Sumptibus IGNATII & ANTONII WAGNER ,

Bibliopol. Anno MDCCLXII.
 BIBLIOTHECA

FEGLA
MONSIS

Qui docti fuerint, fulgebunt quafi

ſplendor firmamenti : & qui

ad juſtitiam erudiunt multos ,

quaſi ftellæ in perpetuas æter

nitates . Danielis c. 12. v. 3 .

Vos autem Chariſſimi! memores

eftote verborum , quæ prædi

cta ſunt ab Apoſtolis Domini

noſtri Jesu Christi . Parati

ſemper ad ſatisfactionem omni

poſcenti vos rationem de ea ,

quæ in vobis eſt , fide & ſpe.

Ex epift. Catholica fude Apoft.

V. 17. ex I.ep.Petric.3.v.15.
i

RETUT

PREFATIO ,

Nùm ætate noſtra Studioforum com

plures è fcholis noftris abeant, an
tequam fuperioribus imbuti diſci
plinis , fidei örthodoxæ rationem dare
Jacris è Scripturis fciant; viſum eſt Vi
ris Sapientibus, non utile modò , fed &
neceſſarium jam eſſe, Catechiſmum pro
inferioribus Claſſibus adornari talem ,
ex quo non tantùm , quid credendum ſit,
intelligant ; fed & fidei fuæ rationem
dare , eámque depromptis ex facro Co
dice ſententiis atque exemplis compro
bare maturiùsaddifcant. Quo in opere
duo nobis potiſſimùm vitanda ſunt.Al
terum eft ,ne Venerabilis P. ČANISII
Catechiſmus tam longo tot annorum ufu
in Ecclefia probatus, ftudiofæ Fuventuti
jam tam familiaris aut negligatur , aut
A 2 vel
 4 PRÆFAT10.

vel minimùm immutetur ; Alterum , ne,

fiquidem augendus fit, novis Quæſtioni
bus ac Sententiis ita cumuletur, ut intra
anni unius fpatium commodè explicari
atque ediſci non poſſit. Cui utriquein
commodo fatis conſultinn putamus effe ;
fi & prior Catechiſinusretineatur, & juce
cuique decadi ſelectiores è Sacra Scrip
tura ſententive ſubjungantur, contentam
in ea veritatem confirmantes. Sic & idem
Catechiſmus V.CANISIImanebit,non
niſi ex ejusdem CANISII majore opere
catechetico auctus ; & fatis adhuc bre
vis, ut non explanari modò intra annum
poſſit, fed & memoriæ à Diſcipulis man
dari, penitusque comprehendi : quod ,ut
facilius atque utilius fiat, ſequentia ob
ſervanda videntur. Primum eft ,ut quo
libet anno totus explicetur Catechiſmus;
ut fiquid, ùt fit, Juvenum intelligentiam
uno fugit , id conſequentibus annis iden
tidem inculcatum tenaciùs hæreat. Dif
partienda eft quævis qurftio in tot mino
res quæftiones , quot ad decadem illam
confirmandam fententive ſubne&tuntur exa
empla ( quce hìč nonniſi ex facris Litteris
indicamus ) fufiùs narranda ; ut tenera
ætas
 PRÆFATIO. 5
ætas & faciliùs capiat contenta in una
decade fidei orthodoxæ dogmata , & ex
emplorum luce colluſtrata feliciùs retine
at . Alterum eſt , ut quælibet fchola af:
fignatum fibi Catechiſmi caput ita edif
cat, ut anno altero & alterum priori ca
put adjungat ( ne priorum obliviſcatur)
donec rhetorica capito quinque integra
condifcat, unà cum facris ſententiis at
que hiſtoriis recitanda. Tertium elt, Et
quoniam alios timor , gloria alios ado
Teſcentes excitat;ad illos impellendos plu
rimum adjumenti accedet , fi cum in heb
domadaria Catecheſi , tum maximè int
examine pro afcenfu in fuperior
em fcho
lam non majores tantùm decades allig
nati capitis, fed & fubnexasprobationes
interrogentur; præcisá omni aſcendendi
Spe, ſi in præcipuo /cholarum noftrarum
ftudio ( ex quo animæ falus dependet )
negligentiores fuiſſe deprehendantur.
Generoſos verò animos , appetentes glo
riæ atque avidos laudis , ſpes præmii eù
magis inflammabit, quò majore cum laut
de illud confequentur,non jam ùt felicio
ris 13emoriæ aut fortunæ donum , fed ut
debitum fuæ induſtrive atque intelligenza
A 3 tive
 PRÆFATIO .

tiæ bravium . Quæ gloria ,ut fit illuſtri

or , videtur inprimis Catechiſmus inte
ger , ùt hucusque factitatum fuit , reci
tandus; dein quicunque fideiorthodoxe
articuli, in aſſignatis fcholæ capitibus
contenti , è Sacra Scriptura confirman
di ; tandem & exemplis S. Scripturæ per
anni decurſum enarratis illuſtrandi. Quo
in certamine non nude memoriæ ( pecia
men , fed & intelligentiæ dabunt , & an
nud attentionis argumentum Illud ad
extremum cavendum ; ne in hac concer
tatione , aut verborum , aut plane litte
rarum ordo , aut forte etiam Verfuum ,
ex facris paginis addu torum , & caput
& numerus rigore nimio exigatur ; ne
demum res tam utilis ad folum memoriæ
exercitium ac fortunam devolvatur. Suf
ficit, reçitato primium Catechiſmo, rem
dicere ; veritatem apto teſtimonio com
probare , niſi ad concertantium erudia
tiorum dirimendam litem aliter
agendum videatur.

Foot

CAPUT
 * 1922*** **** 7

CAPUT PRIMUM .
DE FIDE 63 SYMBOLO FIDEI.

C 1. Quis dicendus eſt Chriſtianus

ES atque Catholicus ?
he ui Baptiſmatis Sacramento initia
fa tus ( a ) Jesu Chriſti veri Dei
0
Qatque hominis ſalutarem doctri
nam in ejus Eccleſia profitetur :
( 6 ) neque fectis vel opinionibus ullis
ab Eccleſia Catholica alienis adhæret . ( c)
Tria igitur neceſſaria ſunt : I. Baptiſmus :
(a) Niſi quis renatus fuerit ex aqua & Spi.
ritu San &to , non poteft introire in regnum
Dei. Joan . 3. v.5. II . Fides (b ) Qui re
ceperunt ſermonem ejus ( Petri ) baptizati
ſunt ; appoſitæ ſunt in die illa animæ cir
citer tria millia. Actorum c. 2. v. 41. Pro

Exemplo ſint primi fideles , qui Antiochia

primùm cognominati ſunt Chriſtiani. A &.c.
11. V. 26. III . Ut ne quis vel unicum fidei
articulum neget , neque vel unicum contra
rium errorem ſciens affirmet : ( c ) Qui in
credulus eſt Filio ( vel in unico ) non videbit
vitam ; fed ira Dei manet fuper eum . Joan .
C. 3. V. 36.
EXEMPLA : I. Thomas Apoftolus , etſi cætera
credens, quia vel unicum de Chriſti reſur
rectione jam facia , articulum non ftatim
A4 credi
 CATECHISMUS

credidit , vocatur incredulus. Joan . c. 20.

v . 27. Noli eſſe incredulus, ſed fidelis. II.
Hymenæus Philetus à veritate exciderunt ,
dicentes , reſurrectionem eſſe jam factam ( en
unum articulum negantes ) & ſubverterunt
quorundam fidem . Paulus epiſtola 2. ad Ti
motheum c. 2. v. 17. 18. III. Sic Galatis
( cætera omnia credentibus ex c . 5. v. 7. )
Paulus clarè aſſerit v. 2. nihil illos à Chriſto
utilitatis habituros ni errorem unum de
circumciſione deponerent: Ecce ego Pau .
lus dico vobis: quoniam , fi circumcidamini,
Chriſtus vobis nihil proderit.
2. Quibus de rebus primùm docendi
funt Chriſtiani ?
De Fide, Spe , Charitate , Sacramen
tis , & officiis Juſtitiæ Chriftianæ .
3. Quid eſt Fides ?
Donum DEI ( d ) ac lumen , quo illu
ſtratus homo firmiter allentitur ( e) om
nibus, quæ Deus revelavit , & nobis
per Eccleſiam credenda propofuit , (f)
live ſcripta illa fint, five non fint. (g )
Quatuor hic docemur : I. (d) elt contra Pe
lagianos & Semipelagianos , docentes, ho
mineni ſolis naturæ viribus poffe fidem , vel
certè initium fidei mereri. Contra quos ait
Paulus ad Epheſios c. 2. v. 8. Gratiâ eſtis
Salvati per fidem ; & hoc non ex vobis , Dei
enim
 CATHOLICORUM , 9
enim donum eſt. II. ( e) eſt contra Proteſtan
tes , qui confundentes fidem cum ſpe, illam
dicunt eſſe actum voluntatis : contra quos
ait Paulus epiſt. 1. ad Corinthios c . 13.v.13 .
Fides, Spes, Charitas, tria hæc, & epiſt. ad
Hebræos c . II . v. 2. fide intelligimus : Eſt
autem fides Sperandarum ſubſtantia ( * NB .
Stellulæ indicant , eum textum in Lutheri
Bibliis eſſe corruptum , inferiùs poft Cap. V.
ex textu originali vindicandum ) rerum ,
argumentum non apparentium ibidem v . I.
Tandem Fides in captivitatem redigit om
nem intellectum in obſequium Chriſti. Paul.
epiſt. 2. ad Corinth, c . 10. v. 5. III. Pro
ponitur motivum formale , propter quod
credantur omnia ; nempe quia Deus infinitè
Sapiens ac verax , falli fallere neſcius, ea
revelavit ( f) Non eſt Deus quaſi bomo, ut
mentiatur L. Numerorum c . 23. v.19. Uni
genitus Filius,qui eft in finu Patris, ipſe enar
ravit. Joan . I. v. 18. Hìc tradatur modus
eliciendi actum fidei tum generalem , tum
fpecialem de myſteriis fidei ſingularibus. IV .
docetur ( g ) præter verbum Dei ſcriptum
admittendum eſſe & traditum Dei verbum ;
quod non ſcriptum , fed ab Apoftolis audi
tum , hucusque incorruptum conſervavit
Eccleſia Dei vivi, columna firmamentum
veritatis , Paulus epiſt. 1. ad Timoth . c.3 .v.
15. fic clarè idem Apoſtolus epiſt. 2.ad Thef
falonicenſes c . 2. v. 15. Itaque Fratres fate
A 5 e
 TO CATECHISMUS

& tenete traditiones , quas didiciſtis, five per

ſermonem , five per epiſtolam noſtram ; Úbi
ſcripta epiſtola , ſermoni contrapoſita, in
nuit, non omnem Pauli ſermonem ſcriptum
fuiffe , quem tamen etiam ſervandum ait.
EXEMPLA : I. Lucæ c. 24. V. 27. Jesus incipi.
ens à Moyfe & omnibus Prophetis interpre
tabatur illis ( duobus euntibus in Emaus )
in omnibus Scripturis , quæ de ipſo fcripta
erant. Quæ interpretatio per verbuni tradi
tum ad nos pervenit. II . Similiter nec om
nia ſcripta ſunt, quæ cæpit JESUS facere
e docere uſque in diem , quâ præcipiens Apo
ſtolis per Spiritum S. quos elegit , aſſumptus
eſt. A &. c. 1. v. 12. Adde Joannis caput ul
timum & v. ult . III . Sic nec ſcriptum eſt
1. quinam libri fint Canonici, à Spiritu S.
dictati ; 2. quinam textus incorrupti. 3 .
quis genuinus ſingulorum textuum fenfus.
4. quòd pro Sabbatho dies Dominica ſit ce
lebranda. 5. de celebrando triduano Pa
ſchate , Pentecoſte , feſto Aſcenſionis. 6 .
quòd liceat jam ſuffocatum & fanguinen
comedere , contra prohibitionem in Actis
Apoftolorum c. 15. V.28. 29. factam ; & quæ
Heterodoxi nobiscum admittunt , ctſi ea
in Scripturis expreſſa non fint.
4. Quce fumma eſt Fidei , feu omnium
Credendorum ?

Symbolum Apoftolorum in duode

cim diſtinctum Articulos. 5 .
 CATHOLICORUM .

5. Qui funt illi duodecim Articuli ?

Hi videlicet: 1. Credo in DEUM Pa
trem Omnipotentem , Creatorem cieli
1
& terræ ; 2. Et in Jesum Chriſtum Fi

lium ejus unicum , Dominum noftrum ;

3. Qui conceptus eft de Spiritu Sancto,
natus ex Maria Virgine ; 4. Pallus fub
Pontio Pilato , crucifixus , mortuus &
fepultus ; 5. Deſcendit ad inferos, ter
tiả die reſurrexit à mortuis ; 6. Afcen
dit ad cælos , fedet ad dexteram DEI
Patris Omnipotentis; 7. Inde venturus
eſt judicare vivos & mortuos . 8. Cre
do in Spiritum Sanctum ; 9. Sanctam
Eccleſiam Catholicam , Sanctorum Com
munionem ; (* ) 10.Remiffionem pec
catorum : II . Carnis reſurrectionem ;
12. Et vitam æternam , Amen .

6. Quid fibi vult primus Symboli Arti

culus ? Credo in Deum Patrem .

Oftendit primam in Deitate Perſo

náin , Patrem ſcilicet (h ) cæleftem &
æternum , cui nihil factu impoſſibile ſit,
vel difficile ; (i) qui ccelum & terram ,
viſibilia fimul & inviſibilia cuncta ex ni
hilo produxit , & producta uſque con
ſervat
 12 CATECHISMUS

ſervat & gubernat fummâ bonitate &

ſapientiâ. ( k)
( b ) Benedictus Deus e Pater Domini JESU
Chriſti , Pater miſericordiarum . Paul.epiſt.
2. ad Corinth . c . 1. v.3 . ( i) Apud Deum om
nia poſſibilia ſunt. Matthæi c. 19. V. 26. (k)
Tua Pater providentia gubernat. Sapientiæ
C. 14. V. 3 .
EXEMPLUM I. de creatione mundi ex Geneſis
C. 1 . II. De Providentia Dei erga popu
lum Ifraëliticum Exodi c. 16. à v. 1. c. 17.
à v. 5. 6.

7. Quid verò ſecundus Articulus ? Et

in JEfum Chriftum Filium ejus.
Commonftrat fecundami in Deitate
Perſonam , JESUM Chriftum fcilicet,Fi
lium Dei naturalem , unicum illum ab

æterno genitum , (I) & Patri conſub

ftantialem ( m ) Dominum ac Redempto
rem noftrum , ùt qui nos perditos libe
ravit. ( n )
Tria hìc proponuntur: I. Quòd Chriſtus ſit
veri Dei Filius : ( l) Scimus, quoniam Fili
us Dei venit, dedit nobis ſenſum , ut cog
nofcamus verum Deum , fimus in vero
Filio ejus. Hic eft verus Deus e vita æter 1
na . 1. epiſt. Joannis c. 5. V. 20. II. Quòd
ſit Patri conſubſtantialis : Ego @ Pater u
num
 CATHOLICORUM . 13

num ſumus. Joan. c. 10. V.30. & c. 5. v. 18.

(m) Patrem ſuum dicebat elſe Deum , æqua
lem ſe faciens Deo. ' Sic definivit Concili
um Nicænum I. contra Arianos ſub Sylve..
ftro Papa. Cùm igitur Chriltus Joan. c.
14.V.28 . dicit : Pater major me eſt ; loqui
1
tur de fua humanitate , de quâ ait : quia
vado ad Patrem . Ibidem . III. Quòd fit
noſter Redemptor( n ) Vocabis nomen ejus
JESUM ; ipfe enim ſalvum faciet populum
ſuum à peccatis eorum . Matthæi c . 1. v.21.
EXEMPLUM I. ex Matth . c. 16. v. 16. ubi Si
mon Petrus dixit : Tu es Chriſtus Filius
Dei vivi c. II . ex Joan . c. 20. v . 28. ubi
Thomas dixit ei ( Chriſto ) : Dominus me
us @ Deus meus !

8. Quid porrò tertius ? Qui conceptus

eſt de Spiritu Sandto.

Myſterium proponit Dominicæ In

carnationis , quia idem Dei Filius de
coelo defcendens hunianam naturam af

ſumpſit ( 0) fed modo fingulari prorſus,

ut qui conceptus fuit ſine Patre ex vir
) tute Spiritûs Sancti , & natus ex Maria
Virgine illibata . ( p )
Duo traduntur : I. Quòd Filius Dei,manens
verus Deus , factus fuerit etiam verus ho.
1 mo ( 0) Deus erat Verbum , e Verbum
Caro factum eſt. Joan. c. 1. V. 1. & 14. Chri
Atus
!
 14 CATECHISMUS

ſtus JESUS cùm in forma Dei eſſet, non

rapinum arbitratus eſt, elle ſe æqualem Deo ;
Sed ſemetipſum exinanivit, formam ſervi
accipiens , in ſimilitudinem hominum factus,
3 habitu inventus ut homo ; Paul , ad Phi
lippenſes c . 2. v . 6. 7. ubi forma hominis
fignificat naturam hominis ; ſicuti forma
Dei fignificat naturam Dei ; quia non rapi.
na fuit , quod dixerit fe æqualem Deo . Éſt
contra Eutychianos , damnatos à Concilio
Chalcedonenfi Generali IV . , Anno Chriſti
451. II . Quòd fit conceptus & natus ex
Maria Virgine: (P ) Ecce Virgo concipiet
pariet Filium , vocabitur nomen ejus Em .
manuel , quod eſt interpretatum nobiscum
DEUS. Ifaiæ c. 7. v. 14. & Matth.c. 1.v.23 .
EXEMPLUM I. de Chriſti Incarnatione Lucæ c .
1. à v . 26. uſque ad v . 39. II. de Nativitate
Chriſti Luc. c. 2. à v. 4. uſque ad v. 8 .
9. Quid verù quartus ? Paſſus fub
Pontio Pilato.
Myſterium tractat Redemptionis hu
manæ . Nam idem verus DEI Filius fe
cundùm humanam illam naturam aſſump
tam extrema verè paſſus ett pro nobis ,
( 9 ) & peccatoribus omnibus ( r ) redi
mendis . Unde licet agnus effet fine
macula , tamen fub Pontio Præſide in
crucem fuffixus, in cruce mortuus , &
deinde fepultus fuit . ( s) Tria
 CATHOLICORUM. IS
Tria iterum credenda proponuntur : I. Quòd
Chriſtus paffus pro nobis fit : Ifa. c. 53. v .
5. (9) Ipſe ( Meſſias ex v . 9. 11. & c . ) vul
neratus eſt propter iniquitates noftras ---
1
livore ejus fanatiſumus. II . Quòd pro om
nibus redimendis mortuus fit : (r) Si unus
Ś
pro omnibus mortuus eft ; ergo omnes mor
1
tuiſunt : & pro omnibus mortuus eſt Chri.
ſtus ; Paul. epiſt. 2. ad Corinth . c. 5. v. 14 .
15. III . Quòd in cruce pro nobis mortu
us fit. ( s) Qui peccatum non fecit , peccata
noſtra ipſe pertulit in corpore ſuo ſuper lig
num : ut peccatis mortui juſtitiæ vivamus ,
cujus livore ſanati ſumus. Petrus epiſt. 1. C.
2. V. 22. 24.
EXEMPLUM I. De Chriſti oratione in horto ..
Matth . c. 26. à v.36. uſque ad v . 44. II . De
captivitate ibidem à v. 47. ufque ad 58. III.
De flagellatione Matth . c. 27. v. 26. IV .
De coronatione v . 29. V. De crucifixio .
ne à v. 34. VI. De morte y. 50. VII. De
ſepultura v. 66 .

10. Quid autem quintus ? Deſcendit ad

inferos.
Myſterium reſurrectionis Chrifti com
plectitur,qui fecundùm animam quidem
Patres é limbo liberaturus defcendit ;

( t) tertio verò poft mortem die reſump

to corpore , vi propriâ factus eſt redivi
Notan
vus . ( u )
 16 CATECHISMUS

Notanda duo : I. Quòd Chriſtus à morte quo

ad animam deſcenderit, non ad infernum ,
damnatorum tormenta paffurus, ( ùt Calvi
nus ait ) in cruce enim jam dixerat : ( t) Con
ſummatum eſt. Joan . c.19.v.30. ſed ad Lim
bum : i11 quo bis, qui in carcere erant, Spi
ritu veniens prædicavit. Petrus epiſt . 1. c. 3 .
V. 19. II. Quòd Chriſtus reſurrexerit ( u )
Propheta providens locutus eſt de reſurre
&tione Chriſti ; quia neque derelictus eſt in in
ferno , neque caro ejus vidit corruptionem :
Hunc JESUM ſuſcitavit Deus, cujus om
nes nos teſtes fumus. Actor. c . 2. V, 31. 32 .
Adde ex Joanne c. 10, V. 17. 18.
EXEMPLUM I De reſurrectione Lazari Joan.
C.II. V.43. &c. II. De reſurrectione Chris
ſti Matthæi c. 28. à v. 1 .

II . Quid ſextus Articulus ? Afcendit

ad cælos.

Myſterium affert gloriofæ Aſcenſio

nis Chriſti; utqui poft expletum redem
ptionis noftræ opus ad Patrem tranfivit
ex hoc mundo (x ) & cælos ſuâ virtute
triumphator afcendit, atque in ipfa æter
ni Patris gloria fuper omnia eft colloca
tus. ( y )
Obſerva duo : I. Quòd Humanitas Chriſti
non fit ubique , ùt Ubiquiftæ fingunt : (x )
Surrexit enim non eſt hic , Marci c. 16 .
V. 6 .
 CATHOLICORUM .
17
v. 6. & Chriſtus ait Joan. c . 16. v . 28. Veni
in mundum : iterum relinquo mundum ,
vado ad Patrem . II. Quòd aſcenderit in
P
coelum , ibique in gloria Patris fedeat (y) Ita
Paul. ad Epheſios C. 4. v. 9. Chriſtus afcen
dens in altum , captivam duxit captivitatem ;
dedit dona hominibus. Quòd autem aſcendit,
quid eſt , niſi quia es deſcendit, primùm in
inferiores partes terræ ; qui defcendit, ipſe
eši, & qui aſcendit ſuper omnes cælos , ut
impleret omnia , nempe vaticinia de fe præ
diča , vel ut omnia impleret gloriâ , maje
ſtate &c. non humanitate.
EXEMPLUM I. De aſcenſu Eliæ , figura Chriſti
L. 4. Regum c. 2. v. 1. & c. II. De ipfa af
cenſione glorioſa Chrifti. Actor. C. I. à v. 1 .

12. Quidſeptimus ?Inde venturus eft

judicare vivos & mortuos.
Denionftrat extremum judicii diem ,

quando Chriftus humana in carne viſibi

lis rurſus de cælo deſcendet ( 2 ) ac tre
mendum aget Judicem omnium probo

rum ac improborum , & reddet unicui

que fecundùm opera ejus.
Continet duo : I. Quòd Chriſtus gloriofus
rediturus fit in terram . II. Quòd judicatu
rus ſit omnes tam vivos , h. e. juſtos ; quàm
mortuos, h. e . peccatores. ( z ) Filius homi.

mis venturus eft in gloria Patris Singeun

 18 CATECHISMUS

Angelis ſuis : & tunc reddet unicuique fecuno

dùm opera ejus. Matth . c . 16. v. 27.
Pro Exemplo fit I. Reſponſio Angelorum ,
Ac. c. 1. v. 10. II. II. Deſcriptio Judicii
extremi , Matth . c. 25. à v. 31 .

13. Quid verù o & avus ? Credo in

Spiritum Sanctum .
Exhibet tertiam in Trinitate Perſo
nam Spiritum Sanctum , qui ex Patre Fi
lióque procedens ( aa ) unus verus æter
núsque Deus eft , ( ab ) & regnat cum
Patre & Filio , & proinde cum utroque
fimul adoratur & conglorificatur.
Duo docet : I. Quòd Spiritus S. fit verus De.
Us, Patri ac Filio conſubſtantialis , ( aa ) Spi.
ritus eſt DEUS, Joan. c. 4. V. 26. & Paul.
epiſt. 1. ad Corinth . 3. v. 16. An neſcitis ,
quia templum Dei eſtis ? cur ? quia & Spi
Titus Dei habitat in vobis. Tandem id ex .
preſsè definivit Concilium Conftantinopoli
tanum I. Anno Chriſti 381. fub Damafo I.
Papa contra Macedonianos. II. Quòd Spi
ritus S. à Patre Filióque procedat . ( ab) Cùm
venerit Paracletus , quem ego mittam vobis
à Patre , Spiritun Veritatis , qui à Patre
procedit , ille teſtimonium perbibebit de me
ille me clarificabit ; quia de meo acci
piet , annunciabit vobis. Joan. c . 15. V.
26. & C. 16. V, 14. ex quibus probatur, quòd
Spiri.
 CATHOLICORUM . 19

Spiritus S. etiam à Filio procedat , quia ab

eo mittitur , ab eo accipit ; quæ in divinis
.
fieri non poſſunt , niſi per proceffionem .
Sic Concilium Florentinum contra Græcos
ſub Eugenio IV . Anno Chriſti 1438 .
ExemPLUM I. De Adventu Spiritüs S. Act.
C. 2. à v.1. II. De Anania ibidem c. s . v. 3 .
cui Petrus : Anania ! cur tentavit ſatanas
cor tuum , mentiri te Spiritui Sancto ? non
es mentitus bominibus, ſed Deo. Dum igi
tur mentitus Spiritui Sancto mentitus eſt
1 Deo , confequitur, Spiritum Sanctum eſſe
e Deum , verè latrevticè adorandum.
14. Quid nonus Articulus ? Sanctam
Ecclefiam Catholicam .
De Ecclefia docet , quatuor nobis ef
1
ſe credenda : Primùm , Ecclefiam eſſe
1
Unam ( ac ) ; nimirum in uno Spiritu
Chriſti JEsu , in una fide, fideique & Sa
cramentorum doctrina , in uno Capite
ac Rectore univerſalis Eccleſiæ , Vicario
1 Chriſti ſcilicet ac Divi Petri Succeſſore .
1
Secundò, hanc ipfam Sanctam eſſe ( ad );
quia tum à Chrifto Capite ac Sponſo ſuo ,
cui per fidem & Sacramenta conjungi
tur , fanctificatur: tum à Spiritu Sancto
perpetud gubernatur. Tertiò, eandem
>
elle Catholicam (me) ſeu univerſalem ,
B 2 quia
 S
HISMU
CATEC

a i es om
quia toto orbe diffuſ Chriſt fidel
u m o r u m r e h endit
nes omni temp comp .
u a r t ò o f t r emò h a c i p f a E c c l e
Q &p em , in
union orum
La Comm effe Sanct 1, pu
m s
ta non eorum folù , qui in terri cre
s r i n antur m
den t e pe r e g , ve r ù etiam ,
s a l i t a te i
qui carn i mort exut , vel reg
turi , in ig
nant in cælo , vel illic regna
ori o m torum
ne purgat ſuoru pecca for
t u r e m
di b u s ex p i a n : ( af ) Q u i q u i d v lu
e
r i s r a em
ti unius corpo memb fe invic
s officiis , meritis, oratio
juvant mutui
fancti Miffæ Sacrificii, Sa
ni b u s & Sa o c r
m ue
q
ntorú Ecclef
iæ irtute
crame v par
p a n t
tici .
a
Eccleſi I. eft UNA, ( ac) Et alias oves habeo,
t
qua non funt ex hoc ovili ; & illas oporte
u c e r e e m a m i e n t
me add , voc me aud , 3
S paſtor. Joan .
fiet UNUM ovile ,& UNU
it 1. ab uno
C.1o . v. 16. Hæc Unitas proven
s
Spiri t u Chri ſ t i , qui ſuâ grat i â diverſa gen
t
tes in unum corpu coapt : Paul. ad Epheſ.
s a
us ,
C. 4. V. 4. Unum corpus & unus Spirit
o n i s
ficut vocati eſtis in una ſpe vocati veſtra.
it ue doctrina :
2. Confift in una fide , fideíq
quæ eadem manet & in omni loco , & om ,
e s
ni tempor . UUnus Dominu , una fides.
nus Dominus
ibidem v. s . Non enim eft diſſenſionis Deus,
fed
 CATHOLICORUM . 11

Sed pacis. Paul. ep. 1. ad Corinth. c. 14.

33. - . 3. Hanc unitatem conſtituit & con
ſervat unum viſibile caput , enaſcentia du .
bia in doctrina fidei reſolvens, falſa dogma
ta proſcribens, vera definiens ; Ut jam non
fimus parvuli fluctuantes , circumfera
3 mur omni vento doctrina in nequitia homin
num , in aſtutia ad circumventionem erroris.
ad Epheſios c . 4. V. 14 .
II. EL SANCTA , ( ad ) Hæc Sanctitas eſt 1. à
1 Chriſto : Qui dilexit Ecclefiam , & ſemetip
ſum tradidit pro ea , ut illam fan &tificaret.
2. Confertur per fidem & Sacramenta :
Mundans eam lavacro aqua , in verbo vita,
Paul. ad Epheſios c . 5. v . 25. 26. Tandem
3. conſervatur à Spiritu S. ità gubernante
Ecclefiam , ut omni tempore fuerint, ac fue
turi fint in Eccleſia vera Sancti, evangelica
confilia ſequentes , quorum fanctitatem eti.
am miracula teſtantur. Signa eos , qui cre
diderint , hæc ſequentur : in nomine meo da ,
monia ejicient. Marci c. 16. v. 17.
)
III, Eft CATHOLICA, ( ae ) 1. Quia per to .
tum orbem diffufa : Euntes in mundum uni.
verſum prædicate Evangelium omni creatu
ræ. ibidom v . 15. & Paulus epiſt. ad Roma
nos c.1. v . 8. ait : Fides veſtra ( Romano
Catholica ) annunciatur in univerfo mundo.
2. Quia omni tempore uſque ad finem mun
di continuò durat: Ædificabo Ecclefiam me
B 3 am ,
 CATECHISMUS

am , & porta inferi non prævalebunt adver .

ſus eam . Matth. c . 16. v . 18. Rationem
dat Chriſtus Matth . c . 28. v. 20. Ecce ego
vobiſcum ſum omnibus diebus ufque ad con .
ſummationem faculi.
IV . COMMUNIO Sanctorum confiftit in
tribus . I. Quòd viventes pro viventibus
orare poffint. 2. Quòd Sancti in coelo pro
viventibus ; de quo in capite tertio agetur.
3. Quòd nos pro defunctis in purgatorio
detentis orare cum fructu poſſimus ( af )
Sancta ergo & falubris cogitatio pro defun.
&tis exorare , ut à peccatis ſolvantur. L. 2.
Machabæorum c . 12, V. 46.
Exemplum de Juda Machabæo offerente duo
decim millia drachmarum argenti in Sacrifi
cium pro peccatis mortuorum . Ibid . v . 43.

15. Quid porrò decimus ? Remiſſioner

peccatorum .
Offert præſentem Dei gratíam pecca
foribus omnibus ( ag ); ne quis de venia
peccatorum fuoruni conſequenda un
quam defperet, ( ah ) modò in Eccleſia
perſeveret Catholica , & ritè ejusdem
Sacramentis utatur . ( ai)
Tria credenda funt : I. Quòd omnes pec
catores habeant gratiam vel proximè vel re
motè ſufficientem ad ſe convertendos . ( ag )
Chriſtus enim eft lux vera , qua illuminat om
nem
 CATHOLICORUM.

nem bominem venientem in hunc mundum .

Joan . c. I. v. 9. Et ipfe eſt propitiatio pro
peccatis noftris : non pro noftris autem tan
tùm , fed etiam pro totius mundi. epiſt. 1.
Joan , c. 2. v. 2 : II. Quòd nullum pecca
tum ſit irremiſſibile , ùt Novatiani HH. do
cebant. Etfi enim quandoque dicatur, int.
poſibile eſſe ( nempe moraliter , vel folis
naturæ viribus ) ut aliqua peccata dimittan
tur ; de omnibus tamen dicit Deus : ( ab )
Vivo ego , dicit Dominus Deus : nolo mor
tem impii, ſed ut convertatur impius à via
ſua , & vivat. Convertimini , convertimi.
ni à viis veſtris peſſimis ; & quare morie
mini ? Ezechiel. c . 33. v. II . III. Præter
fidem tamen neceſſarius eft uſus mediorum
à Chrifto inſtitutorum : (ai) Si confiteamar
peccata noftra , fidelis eft & juftus , ut re .
mittat nobis peccata noſtra , e emundet nos
ab omni iniquitate: epift. 1. Joan . c. 1. v. 9 .
plura in Cap. III. IV . & V.
Pro Exemplo fit I. parabola de filio prodigo
Lucæ c. 15. v . u . II . De ove perdita ,
ibidem à v. 4. III. De Magdalena Lucæ
c. 7. à v. 37. IV . De publicano Luc. c .
18. à v. 10. V. Reſponſio Petri ad poeni.
tentes , A & . c . 2. v. 36. 37. 38 .
16. Quid autem undecimus ? Carnis
Um ?
Mortuos omnes ad vitam excitandos
B alle
 24 CATECHISMUS

aſſerit (ak ) & noviffimum judicii diem

confirmat . Nam ante Chrifti tribunal
in carne redivivi omnes apparebimus, ut
recipiat unusquisque, prout geſit in fuo
corpore, five bonum ,five malum , Paul.
epilt. 2. ad Corinth . c. 5. V. 10 .
Duo aſſeruntur. I. Reſurrectio in carne pro
pria. II. Judicium extremum : (ak) Ve
nit bora , in qua omnes , qui in monumen .
tis ſunt , audient vocem Filii Dei , & pro
cedent, qui bona fecerunt , in reſurrectio
nem vitæ ; qui verò mala egerunt , in re
ſurrectionem judicii. Joan. C. 5. v. 28. 29.
EXEMPLUM I. De Lazaro reſuſcitato Joan. C.
11. à v. il , 14. 43. II. De Jobo c. 19. V.
25. 26. 27. III. Figura reſurrectionis , Eze .
chielis C. 37

17. Quid demum poſtremus ? Et

vitam æternamn .

Fidei & virtutis Chriftianæ præmium

( al) beatam immortalitatem oftendit :
ut certò fciamus, polt hanc vitam ſuper
efle aliam longè diverſam , veréque fe
curam , beatam ac ſempiternam ( am )
quæ credentibus ac obtemperantibus
( an ) à Chrifto deſtinata ſit.
Tria proponit credenda ; I. Beatitudinem
cæleftem eſſe præmium ; ( al) Gaudete &
exul
 CATHOLICORUM .

I exultate , quoniam merces veſtra copiofa el

in cælis. Matth . c . 5. v , 12 . II. Illam mer
cedem effe æternam ex Matthæi c . 25.1.46 .
( am ) Et ibunt hi in ſupplicium æternum ,
juſti autem in vitam æternam . III . Docet
illam mercedem , etfi hæreditas fimul fit à
Chriſto acquiſita , non dari nifi fub onere
obſervantiæ mandatorum : (an ) Chriſtus
conſummatus, factus eſt omnibus obtempe
rantibus fibi caufa falutis. Paul . epift. ad
Hebr . c . 5. v . 9. ideóque beatitudo à Pau
lo vocatur retributio hæreditatis , nempe
pro fideli ſervitio ; epift. ad Coloff. c . 3 .
V. 24.
EXEMPLUM I. De Lazaro ſalvato Lucæ c. 16 .
V. 12. & divite damnato . II. De S. Paulo
exſpectante coronam juſtitia epiſt. 2. ad Ti
moth . C.4. v. 8. III. Parabola de operariis
in vineâ Matth . C. 20. à v. 1. item de inæ
quali præmio pro inæquali diligentia Lucæ
C. 19. à v . 12. 16. 17. 18. 19. & c.

18. Quæ eft Summa omnium Symboli

Articulorum ?

Corde & ore ( @o ) confiteor Dominum

DEUM , quo nihil autmajus , aut fapien
tius, aut melius poteft excogitari, eum
& unum in eflentia feu natura divina

& trinum in perfonis eſſe , utpote Pa

trem , & Filium , & Spiritum Sanctum ,
ita
B 5
 CATECHISMUS

ita ut hi tres unum fint; cap ). Unus,ve

rus , æternus , immenfus & incompre
henſibilis Deus , ex quo, per quem , &
in quo ſunt omnia. Pater eft Conditor
Univerſorum : Filius Redemptor homi.
num : Spiritus S. Ecclefiæ feu Chriſti
Fidelium Sanctificator & Rector. Igi
tur huic fanctiflimæ & individuæ Trini
tati reſpondent Symboli tres partes præ
cipuæ . Prima , quæ de creatione eſt ,
Patri; fecunda, quæ de redemptione ,
Filio ; tertia , quæ de fanctificatione ,
Spiritui Sancto accommodatur.
( ao) Agitur de Profeſſione fidei : I. Hanc
negare licet nunquam : Qui negaverit me
coram hominibus , negabitur coram Ange
lis Dei. Lucæ c. 12. v , 9. & c . 9. v. 26 .
Qui erubuerit me 3 ſermones meos , bunc
Filius hominis erubefcet, cùm venerit in ma
jeftate fua. II. Profeſſio exterior etiam eſt
neceſſaria : Corde enim creditur ad juſtiti
am , ore autem confeßio fit ad ſalutem ; Pau
lus ad Romanos c. 10. V. 10. Adde ex Lucæ
C. 12. v . 8. III. (ap ) Tres ſunt , qui teſti- ;
monium dant in coelo : Pater , Verbum , @
Spiritus Sanctus , 3 bi tres Unum ſunt. I ,
Joannis c . 5. v. 7 .
EXEMPLUM I. De Petro , Ador. C. 3. V, 12.
13. & c. II. De Paulo , ibidem c . 9. V.20 .,
 CATHOLICORUM . 27

& ad Galat. c . 1. v . 16. & c. ubi Paulus, non

acquieſcens carni & fanguini , Chriſtum
publicè prædicavit. III . De cæco nato ,
cujus oculos Chriſtus aperuit. Joan . C. 9.
V. 17. 30. 35. & c.
19. Quid eſt Ecclefia ?
Eft omnium Chrifti fidem atque do
étrinam profitentium congregatio ( aq ),
quæ fub uno & fummo poft Chriltum
Capite & Paſtore in terris gubernatur.
(ar )
Duo explicantur : I. Quòd Eccleſia militans
debeat eſſe viſibilis , j , in membris , 2. in
profeſſione fidei , 3. in prædicatione veri
Verbi Dei , 4. in adminiſtratione Sacramen
torum , 5. in aliis notis Ecclefiæ . Sicut igi
tur homo eft viſibilis , etfi anima ejus vide
ri in ſe non poſſit ; ita , etfi fides interna
Eccleſiæ videri in fe non queat , totum ta
men corpus Ecclefiæ viſibile eſt (aq ) ; ita
Chriſtus novellæ Ecclefiæ ſuæ dixit : Vos
eſtis lux mundi , non poteſt civitas abſcondi
ſupra montem poſita , Matth. c. 5. v. 14. ,
ad quem montem domus Domini in vertice

montium , quia fluent omnes gentes , ex Iſaiz

C. 2. v. 2. 3. profectò illum videri debent.
II . ( ar ) Quòd debeat habere viſibile caput,
Vicarium Chrifti. Primus fuit S. Petrus ;
huic enim foli dicit Chriſtus Joannis c. 21.
à v. 15 .: Dicit Simoni Petro JESUS: St.
mon
 28 CATECHISMUS

mon Joannis, diligis me plus his ? ( aliis

Apoſtolis ) Dicit ei : EtiamDomine, tu fcis,
quia amo te. Dicit ei : Paſce agnos meos ,
- paſce oves meas. Quibus verbis Pe.
trus conſtitutus eft à Chrifto Paſtor omni .
um ovium Chriſti, ac proinde & reliquo
rum Apoftolorum , qui ex Matthæi c . 26 .
V.31 . Oves Chrifti dicuntur & erant. Quod
fi autem primitiva Eccleſia unum Paftorem
univerfalem , Chriſti Vicarium , ab ipſo
Chriſto habuit ; talem adhuc habere debet,
ne porta inferi gloriari poſſint , ſe pravi
luiſſe , ac regimen monarchicum Ecclefiae
à Chrifto inftitutum fubvertiſſe, contra pro
miffionem Chriſti Matth . C. 16. v . 18 .

EXEMPLUM I. De Chriſto , dum inſtituit Pe

trum ovium Paſtorem , Joan . c. 21. v . 15 .
& c. Il. De Petro , qui A & . 1. v. 15. folus
exfurgens, folusv. 16. præcipiens , ſolus v .
16. 20. obſcuras prophetias explicans, folus
v. 21. 22. dotes novi Apoſtoli definiens, in
dicit electionem , atque ita novellæ Ecclefiæ
providet ; folus item c. 2. v. 14. 15. reli
quos Apoſtolos defendit. III. Solus Pe
trus c . 15. in Concilio Hieroſolymitano pri.
mus decidit controverſiam , dicens : Vos
Scitis, quoniam ab antiquis diebus Deus in
nobis elegit , per os meum audire gentes ver
bum Evangelii , & credere , v. 7. , ubi v .
12. tacuit omnis multitudo ; Barnabas verò
&
 CATHOLICORUM , 29

& Paulus ex patratis miraculis v. 12. defi

nitionem Petri confirmârunt ; Jacobus v .
14. 15. ait , ei concordare verba Propbeta
3 rum . Ex quibus deinde fidei articulus de
finitus eſt v .28 .: Viſum eſt Spiritui San &to
& nobis & c. nempe quod circumcifio non
ampliùs fit neceſſaria ad ſalutem . Quodfi
primitiva Ecclefia unum ſummum Paftorem
habuit , & jam habere debet , quia , ubi
grex viſibilis manet , & Paſtor viſibilis ma
nere debet.

20. Qui ab Ecclefia prorfus alieni ſunt?

23
Primùm Judæi & Infideles omnes ,
atque à fide Apoftatæ : deinde Hæreti
ci , ii ſcilicet , qui , cùm baptizati fint,
contra catholicam fidem cum pertinacia
tuentur errorem . Præterea Schiſmati
3
ci, qui à pace & unitate catholica ipli ſe
5 ſegregant. Poftremò, qui à communio
ne Sanctorum , à participatione Sacra
& ab Eccleſiæ ſuffragiis , di
mentorum ,
vinisque officiis per ecclefiafticam po
teftatem legitimè excluduntur , unde &
excommunicati dicuntur (as ): quiomnes
à Chrifti corpore , quod eft Ecclefia , ſe
juncti & alieni ſunt, proindéque ſpiritu
alis vitæ ac falutis expertesmanent, fata
næ , mortique perpetuæ , nifi reſipiſcant,
obnom
 30 CATECHISMUS

obnoxii ( at ). Ac vitandi quidem illi

omnes catholicis, ſed imprimis Hæreti
ci & Schiſmatici non minùs, quàm peftes

quædam exitiales fugiendi ac execrandi

funt. (au )

Docet I. quinam fint extra Eccleſiam ( as) :

Si Eccleſiam non audierit , vide Q. 21. Do
cet II. cos damnandos effe (at ) : Eos , qui
foris ſunt, Deus judicabit , Paul. epiſt. 1.
ad Corinth. c. 5. v. 13.Adde dicta q. 1. (lit.
c. ) exempla . Docet III. eos vitandos ef
ſe : (au) Si quis venit ad vos, o hanc doctri .
nam non affert , nolite recipere eum in do
mum. epiſt. 2. Joan . v. 10 , & Paulus ad Ti.
tum c. 3. v. 10.: Hereticum hominem de
vita , Sciens , quia ſubverſus eſt , qui ejufmodi
eft , & delinquit, cùmfit proprio judicio con
demnatus.
ExeMPLA : I. De S. Paulo excommunicante
inceſtuoſum Corinthium ; epiſt. 1. ad Co
rinth. C. 5. V. 3. 4. 5. Ut tollatur è medio
Eccleſiæ , ex v . 2. II. De Hymenao & Phi
leto , quorum ſermo ùt cancer ſerpit ; qui à
veritate exciderunt. Paulus 2. ad Timoth .
C. 2. V. 17. 18 .

21. Quc demum eft fimplex , brevis E3

recta Fidei regulă , quâ Catholici ab
Hæreticis diſcernuntur ?
Ea eft , Chrifti fidem atque Ecclefiæ
autho
 CATHOLICORUM. 31

I authoritateni integram profiteri, illúd

que ratum ac fixum tenere oportere ,
quod Ecclefiæ Catholicæ Paftores at
que Doctores credendum definierint.
Cæterùm , fi quis Ecclefiam non audie
rit , fit tibi ( inquit Chriftus ipſe Mat
thæi c. 18. v. 17.) ficut Ethnicus & Pu
blicanus. Non enim habebit Deum Pa
trem , qui Ecclefiam noluerit habere Ma
trem .

Ita S. Cyprianus tract. de Simplicitate Præla

torum , five de Unitate Ecclefiæ .
Pro Complemento hujus capitis Quæres I.
An fides neceſſaria lit ad falutem ? Reſpon
det Paulus epiſt. ad Hebræos c. 11. v . 6.:
Sine fide impoſibile eſt placere Deo. Et Chri
ſtus Marci c. 16. v. 16 .: Qui non credide
e rit , condemnabitur. Ubi nos condemna
mus neminen , ſervantes illud Lucæ.c.7 . V.
37.: Nolite condemnare ; ſed ſententiam à
1
Chriſto latam narramus Acatholicis , ad eo .
rum errorem & falutem . Quæres II. An
fides fola fufficiat ad falutem ? Reſpondet
S. Paulus 1. ad Corinth . c. 12. v . 2 .: Etfi
babuero omnem fidem , ita ut montes trans
feram , charitatem autem non habuero, nihil
Jum , nibil mibi prodeſt. Et ChriſtusMat
thæi c. 7. v . 21. : Non omnis , qui dicit mi.
bi per 'fidem : Domine , Domine , intrabit
in
 CATECHISMUS

in regnum cælorum , ſed qui facit volunta

tem Patris mei , qui in cælis eſt, ipſe intra
bit in regnum cælorum . Dum igitur falus
quandoque fidei tribuitur , tribuitur fidei
vivæ , quæ per charitatem operatur. Paul.
ad Gal. c. S. V. 6.

CAPUT II.

DE SPE & ORATIONE

DOMINICA.

22. Quid eft Spes ?

Tirtus eft divinitùs infuſa , per quam
us
Virtcerta cum fiducia noftræ falutis &
æternæ vitæ bona Cax ) exſpectantur.
Notanda hic tria funt : I. quid fperandum ?
nempe 1. bona animæ , remiſlio peccato
rum , Dei gratia , beatitudo æterna. 2.
Et bona corporis , quatenus hæc ad illam
aſſequendam conferunt (ax ) : Quærite pris
mùm regnum Dei , * juſtitiam ejus ,
hæc omnia adjicientur vobis. Matth, c. 6 .
V. 33. II . Cur fperandum ? Quia Deus in .
finitè potens , miſericors ac fidelis propter
merita Chriſti, ſe nobis daturum promiſit ,
fi inſtitutis à Deo mediis ritè utamur. Tre
neamus fpei noftra confeſſionem indeclinabi
lem ; fidelis enim eft , qui repromiſit. Pau
lus
 CATHOLICORUM . 33
lus ad Hebræos cap . 10. V, 23. Hic trada

75 tur modus generalis ac particularis elicien

13 di actum fpei. III. Quòd huic ſpei con
jungi poflit falutaris timor , non dubitans
de Dei benevolentia aut fidelitate ( quam
fide divinâ credimus ) fed de noſtra coope
ratione , an inſtitucis à Deo mediis ritè uta
mur . Ideo monet Apoftolus Philippenſes
c. 2. v. 12. : Cum metu tremore veftram
Salutem operamini. Et Petrus ait epiſt. 2. C.
1. V, 10.: Fratres magis ſatagite , ut per
bona opera (*b) certam veſtram vocationem
@ eležtionem faciatis.
EXEMPLUM I. de Jobo , Jobi c. 13. v. 15.;
1 Etiamſi occiderit me , in ipfo ſperabo. II . de
Tobia C. 2. V , 15. 16. 17. 18 .: Vitam illam
exſpectamus , quam Deus daturus; eſt.

23. Unde modum rectè ſperandi &

petendi diſcimus ?
Ex Oratione Dominica, quam Chri
Ifus ipfe Dominus & Magiiter nofter
ore fuo facrofancto tradidit& præſcrip
fit. (ay )
(ay ) Matthæic. 6. V. 7 .: Orantes nolite mul
tùm loqui , ficut Ethnici : v . 9 . Sic ergº
jos orabitis : Pater nofter &c.
24. Recita per partes Orationem
Dominicam .

Prima petitio : Pater nofter ( * c), qui

C es
 CATECHISMUS

aſſerit (ak) & noviſſimum judicii diem

confirmat. Nam ante Chriſti tribunal
in carne redivivi omnes apparebimus, ut
recipiat unusquisque , prout geſſit in fuo
corpore, ſive bonum , five malum , Paul.
epilt. 2. ad Corinth . c. 5. V. IO.
Duo aſſeruntur. I. Reſurrectio in carne pro
pria . II. Judicium extremum : ( ak ) Ve
nit hora , in qua omnes , qui in monumen
tis ſunt , audient vocem Filii Dei , & pro
cedent, qui bona fecerunt , in reſurrectio
nem vitæ ‫ ;ر‬qui verò mala egerunt , in re
ſurrectionem judicii. Joan. c. 5. v. 28. 29.
EXEMPLUM I. De Lazaro reſuſcitato Joan . Co
11. àv. II , 14. 43. II. De Jobo c. 19. v .
25. 26. 27. III. Figura reſurrectionis, Eze
chielis C. 37

17. Quid demum poſtremus ? Et

vitam æternam .

Fidei & virtutis Chriſtianæ præmium

( al) beatam immortalitatem oftendit :
ut certè fciamus, pott hanc vitam ſuper
efle aliam longè diverſam , veréque fe
curam , beatam ac ſempiternam ( am )
quæ credentibus ac obtemperantibus
( an ) à Chrifto deſtinata ſit.
Tria proponit credenda; I. Beatitudinem
cæleftem efle præmium ; ( al ) Gaudete
exul
 CATHOLICORUM .

escultate , quoniam merces veſtra copiofa el

in cælis. Matth . c . S. v, 12. II. Illam mer
cedem effe æternam ex Matthæi c . 25.1.46 .
( am ) Et ibunt hi in ſupplicium æternum ,
1 juſti autein in vitam æternam . III . Docet
illam mercedem , etfi hæreditas fimul fit à
Chriſto acquiſita , non dari niſi fub onere
obſervantiæ mandatorum : (an ) Chriftus
conſummatus, factus eſt omnibus obtempe
rantibus fibi cauſa ſalutis. Paul. epift. ad
Hebr. c . 5. v . 9. ideóque beatitudo à Pau
lo vocatur retributio hæreditatis , nempe
pro fideli fervitio ; epift. ad Coloſſ. c. 3 .
V. 24 .
EXEMPLUM I. De Lazaro ſalvato Lucæ c . 16 .
V. 12. & divite damnato . II. De S. Paulo
exſpectante coronam juſtitiæ epiſt. 2. ad Ti
moth . C. 4. v. 8. III . Parabola de operariis
in vineâ Matth . C. 20. à v. 1. item de inæ
quali præmio pro inæquali diligentia Lucæ
C. 19. à v . 12. 16. 17. 18. 19. & c .

18. Quæ eft Summa omnium Symboli

Articulorum ?

Corde & ore (ao ) confiteor Dominum

DEUM , quo nihil aut majus , aut fapien
tius , aut melius poteft excogitari, eum
& unum in eſſentia feu natura divina ,

& trinum in perfonis effe, utpote Pa

trem , & Filium , & Spiritum Sanctuni,
B 5 ita
 26 CATECHISMUS

ita ut hi tres unum fint; ( ap ) Unus,ve

rus , æternus , immenſus & incompre
henſibilis Deus , ex quo , per quem , &
in quo funt omnia. Pater eft Conditor
Univerſorum : Filius Redemptor homi.
num : Spiritus S. Ecclefiæ feu Chrifti
Fidelium Sanctificator & Rector. Igi
tur huic fanctiflimæ & individuæ Trini
tati reſpondent Symboli tres partes præ
cipuæ . Prima , quæ de creatione eft ,
Patri ; fecunda , quæ de redemptione ,
Filio ; tertia , quæ de fanctificatione ,
Spiritui Sancto accommodatur.
( ao) Agitur de Profeſſione fidei : I. Hanc
negare licet nunquam : Qui negaverit me
coram hominibus , negabitur coram Ange
lis Dei. Lucæ c . 12. v . 9. & c. 9. v . 26 .
Qui erubuerit me & ſermones meos , bunc
Filius hominiserubefcet, cùm venerit in ma
jeftate fua. II. Profeſlio exterior etiam eſt
neceſſaria : Corde enim creditur ad juſtiti
am , ore autem confeſſio fit ad ſalutem ; Pau
lus ad Romanos c. 10. V. 10. Adde ex Lucæ
C. 12. v . 8. III. (ap) Tres ſunt , qui teſti
monium dant in coelo : Pater , Verbum ,
Spiritus Sanctus , e bi tres Unum ſunt. I.
Joannis c. 5. v. 7 .
EXEMPLUM I. De Petro , Actor. C. 3. V, 12.
13. & c. II. De Paulo , ibidem c . 9. V.20 .,
&
 CATHOLICORUM.

& ad Galat. c. 1. v. 16. & c. ubi Paulus, non

acquieſcens carni & fanguini , Chriſtum
publicè prædicavit. III. De cæco nato ,
cujus oculos Chriſtus aperuit. Joan . C. 9.
V. 17. 30. 35. & c.
19. Quid eſt Eccleſia ?
Eft omnium Chrifti fidem atque do
étrinam profitentium congregatio (aq),
quæ fub uno & fumno poft Chriſtuni
2:
Capite & Paſtore in terris gubernatur.
( ar )
Duo explicantur : I. Quòd Ecclefia militans
debeat eſſe viſibilis , 1. in membris , 2. in
profeſſione fidei , 3. in prædicatione veri
Verbi Dei , 4. in adminiſtratione Sacramen
torum , 5. in aliis notis Ecclefiæ . Sicut igi
tur homo eſt viſibilis , etſi anima ejus vide
si in fe non poſſit ; ita , etſi fides interna
Eccleſiæ videri in fe non queat , totum ta
men corpus Eccleſiæ viſibile eſt (aq) ; ita
Chriſtus novellæ Eccleſiæ ſuæ dixit : Vos
eſtis lux mundi , non poteſt civitas abſcondi
ſupra montem poſita , Matth. c. 5. v. 14.,
ad quem montem domus Domini in vertice
montium , quia fluent omnes gentes , ex Ifaiæ
C. 2. V. 2. 3. profectò illum videri debent.
II . ( ar ) Quòd debeat habere viſibile caput,
Vicarium Chrifti. Primus fuit S. Petrus ;
huic enim foli dicit Christus Joannis c. 21.
à v . 15 .: Dicit Simoni Petro JESUS : Si.
mon
 28 CATECHISMUS

mon Joannis , diligis me plus his ? ( aliis

Apoſtolis ) Dicit ei: EtiamDomine, tu fcis,
quia amo te.* Dicit ei : Paſce agnos meos ,
paſce oves meas. Quibus verbis Pe .
trus conftitutus eft à Chrifto Paftor omni .
um ovium Chriſti, ac proinde & reliquo
rum Apoftolorum , qui ex Matthæi c . 26 .
V.31 . Oves Chrifti dicuntur & erant. Quod
fi autem primitiva Eccleſia unum Paftorem
univerfalem , Chriſti Vicarium , ab ipſo
Chriſto habuit ; talem adhuc habere debet,
ne porta inferi gloriari pofſint , ſe pravio
luiſſe , ac regimen monarchicum Ecclefiae
à Chriſto inſtitutum fubvertiffe, contra pro
miſſionem Chriſti Matth . C. 16. v . 18 .

EXEMPLUM I. De Chriſto , dum inſtituit De

trum ovium Paſtorem , Joan. c . 21. v. 15 .
& c. Il. De Petro , qui Ac . 1. v. 15. folus
exſurgens, folus v . 16. præcipiens , folus v .
16. 20. obſcuras prophetias explicans, folus
V. 21. 22. dotes novi Apoſtoli definiens, in
dicit electionem , atque ita novellæ Ecclefiæ
providet ; folus item c. 2. v. 14. 15. reli
quos Apoſtolos defendit. III. Solus Pe
trus c. 15. in Concilio Hieroſolymitano pri
mus decidit controverſiam , dicens : Vos
Scitis, quoniam ab antiquis diebus Deus in
nobis elegit , per os meum audire gentes ver
bum Evangelii, & credere , v . 7. , ubi v .
12. tacuit omnis multitudo ; Barnabas verò
&
 CATHOLICORUM 29

& Paulus ex patratis miraculis v. 12. defi

nitionem Petri confirmârunt ; Jacobus v.
14. 15. ait , ei concordare verba Propheta
rum . Ex quibus deinde fidei articulus de
finitus eſt v .28 .: Viſum eſt Spiritui Sancto
Dn & nobis &c. nempe quod circumciſio non
6 ampliùs fit neceſſaria ad falutem . Quodfi
primitiva Ecclefia unum fummum Paftorem
11 habuit , & jam habere debet , quia , ubi
6 grex viſibilis manet , & Paſtor viſibilis ma
. nere debet.

20. Qui ab Ecclef ia

prorfu salieniſunt ?
2
Primùm Judæi & Infideles omnes,
atque à fide Apoftatæ : deinde Hæreti
ci , ii fcilicet , qui , cùm baptizati fint,
contra catholicam fidem cum pertinacia
tuentur errorem . Præterea Schiſmati
3
ci , qui à pace & unitate catholica ipſi ſe
. ſegregant. Poftremò, qui à communio
ne Sanctorum , à participatione Sacra
mentorum &, ab Ecclefiæ fuffragiis , di
vinisque officiis per ecclefiafticam po
teftatem legitimè excluduntur , unde &
excommunicati dicuntur (as ): qui omnes
à Chriſti corpore , quod eft Ecclefia, ſe
juncti & alieni funt, proindéque fpiritu
alis vitæ ac ſalutis expertes manent,ſata
pæ , mortique perpetuæ ,niſi refipifcant,
obnom
 30 CATECHISMUS

obnoxii ( at). Ac vitandi quidem illi

omnes catholicis, ſed imprimis Hæreti
ci & Schiſmatici non minùs, quàm peftes

quædam exitiales fugiendi ac execrandi

funt. ( au )

Docet I. quinam fint extra Eccleſiam (as):

Si Ecclefiam non audierit , vide Q. 21. Do
cet II. eos damnandos eſſe (at) : Eos , qui
foris ſunt, Deus judicabit , Paul. epiſt. 1 .
ad Corinth. c. 5. v. 13. Adde dicta q . 1. (lit.
c. ) exempla . Docet III . eos vitandos ef
ſe : (au ) Si quis venit ad vos, hanc doctri.
nam non affert , nolite recipere eum in do
mum . epiſt. 2. Joan . v. 10 , & Paulus ad Ti.
tum c . 3. v. 1o.: Hereticum hominem de
vita , ſciens , quia ſubverſus eſt , qui ejuſmodi
eft, f delinquit, cùm fit proprio judicio con
demnatus.
EXEMPLA : I. De S. Paulo excommunicante
inceſtuoſum Corinthium; epiſt. 1. ad Co.
rinth. c. 5. v . 3. 4. 5. Ut tollatur è medio
Eccleſiæ , ex v . 2. II. De Hymenao & Phi
leto , quorum ſermo ùt cancer ſerpit ; qui à
veritate exciderunt. Paulus 2. ad Timoth .
c. 2. v . 17. 18 .

21. Quæ demum eft fimplex , brevis &3

recta Fidei regulă , quâ Catholici ab
Hæreticis diſcernuntur ?
Ea eft , Chrifti fidem atque Ecclefiæ
autho .
 CATHOLICORUM.
31
I authoritateni integram profiteri , illúd

que ratum ac fixum tenere oportere ,

quod Ecclefiæ Catholicæ Paftores at
que Doctores credendum definierint.
Cæterùm , fi quis Eccleſiam non audie
.: rit, ſit tibi ( inquit Chriſtus ipfe Mat
thæi C. 18. V. 17.) ficut Ethnicus E3 Pu
blicanus. Non enim habebit Deum Pa
1. trem , qui Ecclefiam noluerit habereMa
It trem .

Ita S. Cyprianus tract. de Simplicitate Præla

torum , five de Unitate Ecclefiæ .
Pro Complemento hujus capitis Quæres I.
An fides neceſſaria lit ad falutem ? Refpon
det Paulus epiſt. ad Hebræos c . 11. v . 6.:
Sine fide impoſſibile eſt placere Deo. Et Chri
ſtus Marci C. 16. v . 16. : Qui non credide
rit , condemnabitur. Ubi nos condemna
mus neminem , fervantes illud Lucæ c.7 . v .
37.: Nolite condemnare ; fed fententiam à
Chriſto latam narramus Acatholicis , ad eo
rum errorem & falutem . Quæres II. An
fides fola fufficiat ad falutem ? Reſpondet
S. Paulus 1. ad Corinth . C. 12. V. 2. : Etſi
babuero omnem fidem , ita ut montes trans
feram , charitatem autem non habuero, nihil
Sum , nibil mibi prodeft. Et Chriſtus Mat
thæi c. 7. v. 21. : Non omnis , qui dicit mi
bi per 'fidem : Domine, Domine , intrabit
in
 CATECHISMUS

in regnum cælorum , ſed qui facit volunta

tem Patris mei , qui in coelis eft , ipſe intra
bit in regnum cælorum . Dum igitur falus
quandoque fidei tribuitur , tribuitur fidei
vivæ , quæ per charitatem operatur. Paul.
ad Gal. c. S. V. 6.

CAPUT II.

DE SPE E ORATIONE
DOMINICA.

22. Quid eſt Spes ?

Virtus eft divinitùs infuſa , per quam
us
Virtcerta cum fiducia noftræ falutis &
æternæ vitæ bona Cax ) exſpectantur.
Notanda hic tria ſunt: I. quid ſperandum ?
nempe 1. bona animæ , remiſlio peccato
rum , Dei gratia , beatitudo æterna. 2.
Et bona corporis, quatenus hæc ad illam
aſſequendam conferunt ( ax ) : Quærite pris
mùm regnum Dei , & juſtitiam ejus ,
hæc omnia adjicientur vobis. Matth. c . 6 .
v . 33. II. Cur ſperandum ? Quia Deus in
finitè potens , miſericors ac fidelis propter
merita Chriſti, ſe nobis daturum promiſit ,
fi inſtitutis à Deo mediis ritè utamur. Te
neamusfpei noftra confeſſionem indeclinabi.
lem ; fidelis enim eft, qui repromiſit. Pau
lus
 CATHOLICORUM . 33

lus ad Hebræos cap. 10. V. 23. Hic trada.

tur modus generalis ac particularis elicien
lu di actum fpei. III. Quòd huic fpei con
jungi poflit falutaris timor , non dubitans
de Dei benevolentia aut fidelitate ( quam
fide divinâ credimus ) ſed de noſtra coope
ratione , an inſtitutis à Deo mediis ritè uta
mur. Ideo monet Apoftolus Philippenſes
C. 2. v. 12. : Cum metu e tremore veftram
Salutem operamini. Et Petrus ait epiſt. 2. C.
1. V, 10.: Fratres magis ſatagite , ut per
bona opera (*b) certam veſtram vocationem
@ elečtionem faciatis.
EXEMPLUM I. de Jobo , Jobi c. 13. v. 15.:
. Etiamſi occiderit me , in ipfo Sperabo. II. de
1. Tobia C. 2. V , 15. 16. 17. 18.: Vitam illam
exſpectamus , quam Deus daturus; eſt.

23. Unde modum rectè ſperandi &

7
petendi diſcimus
Ex Oratione Dominica , quam Chri
Itus ipfe Dominus & Magiſter nofter
ore ſuo facrofancto tradidit & præſcrip
ſit. ( ay )
(ay ) Matthæic. 6. v. 7.: Orantes nolite mula
tùm loqui , ficut Ethnici : v. 9 . Sic ergº
ùos orabitis : Pater nofter &c.

24. per partes Orationem

Recita
Dominicam .
Prima petitio : Pater nofter (* c ), qui
с es
 34 CATECHISMUS

es in ccelis , ſanctificetur nomen tuum .

}
ada : Adveniat regnum tuum . ztia : Fi
at voluntas tua , ficut in cælo , & in ter
ra . 4ta: Panem noſtrum quotidianum da
nobis hodie. 5ta : Et dimitte nobis de
bita noſtra , ficut & nos dimittimus de
bitoribus noſtris. 6ta : Et ne nos indu

cas in tentationem . 7ma : Sed libera nos

à malo , Amen : ( * d )

25. Quid fibivult initium hujus oratio

nis : Pater nofter , qui es in cælis ?
Præfatiuncula eft, quæ nos memores
reddit ſummi beneficii, quo DEUS Pa
ter per Chriſtum nos fibi in filios adop
tivos & hæredes cooptavit, ( az ) atque
hoc dulci Patris nomine provocamur
tum ad redamandum , tum ad precan
dum magna cum fiducia . ( ba )
( az ) Paul . ad Romanos c. 8. v . 15. 16. : Ac.
cepiſtis Spiritum adoptionis filiorum , in quo
clamamus : Abba ( Pater ) ſi autem filii &
þæredes ; hæredes quidem Dei , cohæredes au
tem Chriſti. NB . Si tamen compatimur , ut
O conglorificemur. Exemplum Chriſti oran
tis Joan, c. 17. (ba) : Si vos , cùm fitisma
li , nóſtis bona data dare filiis veſtris,quanto
magis Pater veſter de cælo dabit Spiritum
bonum petentibus ſe ? Luce c. 11. v. 13 .
26. Quid
 CATHOLICORUM . 35

26. Quid explicat prima petitio : San

& tificetur nomen tuum ?
Proborum filiorum juftum & libera
le deſiderium . Hi petunt ſemper &
ubique in ſeſe aliísque promoveri cog
nitionem , timoreni , honorem , amo
rem & cultum æternæ Majeftatis, &
3 quidquid demum ad fummi optimique
Patris gloriam fpectat. ( bb )

3 ( bb ) Malachiæ c. 1. v. 9 .: Filius honorat Pa

trem ; ſi ergo Pater ego ſum , ubi eſt honor
meus ? Et Paulus ad Coloſſenſes c. 3. V, 17 .;
S
Omne , quodcunque facitis in verbo , aut in
opere , omnia in nomine Domini JESU
Chriſti , gratias agentes Deo & Patri per
3
ipſum . Et Chriſtus Matth . c. 5. v. 16. •
Sic luceat lux veſtra coram hominibus , ut
videant opera veſtra bona, & glorificent Pa
trem veſtrum , qui in cælis eft. Exemplum
de Paulo in Act. c. 24. v . 14. 15. 16. &
epiſt. 2. ad Corinth. c. 11. à v. 23. uſque
ad 31 .

27. Quid fecundâ petitione agimus:

Adveniat. regnum tuum ?
Petimus gloriam regni cæleftis,æter
næque felicitatis nobis donari , ut citd
cum Chrifto in ſempiternum regnemus.
( bc)
C 2 ( bc) Ex
 36 CATECHISMUS

( bc) EXEMPLUM I. S. Paulus defiderium hic

bens diſſolvi, & eſſe cum Chriſto , ad Philip
penſes c. 1. V. 20. 21. 22. 23. & c . II. De
Matre ſeptem filiorum Machabæorum , L.
2. Machab . c.7.v.28 . & c. Morale : Regnum
cælorum vim patitur , & violenti rapiunt
illud , Matthæi c. II . v. 12. Contendite er

go intrare per anguftam portam . Luc. C.

13. V, 24.

28. Quid tertiá : Fiat voluntas tua ?

Petimus divinæ gratiæ nobis opem ad
efle , ut Patris voluntatem in terra , fi
cut Beati omnes in cælo faciunt, ſince
rè, alacriter & conftanter adimpleamus,
( bd )
(bd ) Non omnis , qui dicit mihi : Domine ,
Domine , intrabit in regnum cælorum , ſed
qui facit voluntatem Patris mei , qui in coe
lis eft , ipſe intrabit in regnum cælorum .
Matth. c . 7. v. 21 ,
Exemplum I. Chriſtus Joan . c. 4. v. 31. 32 .
34. II . Job c. 1. v. 21. III. Heli Lib. 1 .
Reg. c. 3. v. 18 .

29. Quid quarta : Panem noftrum quos

tidianum da nobis hodie ?

Petimus fuppeditari nobis , quæ ad

five corporis , ſive animæ foven
vitam
dam & fuftentandam ſpectant , ùt vi
ctum
 CATHOLICORUM . 37

ctum & veftitum ( be) , Verbum Dei,

D: & Eccleſiæ Sacramenta. ( bf )
1 EXEMPLUM I. ( be) Elias à corvo paſtus,Lib .
018 3. Reg. c . 17. v. 4. &c. II. Chriſtus Mar
ci c. 8. à v . 1. uſque ad v.10. III. (bf ) Chris
ſtus Matth . c. 4. uſque ad v. 5. Joan . C. 6 .
i V. 52.
30. Quid quinta : Et dimitte nobis
debita noftra ?
Petimus veniam ac remiffionem pec

catorum (bg ) parati viciffim remittere ,

quod in nos alii peccaverint. ( bh )
( bg ) EXEMPLUM I. Manaſſes Lib. 2. Paralipo
men . c. 33. v.9 . - - 12. 13. (bb ) II . Pa
rabola de miſericordia Regis , & immiſeri
cordia conſervi , Matth. c . 18. à v.23 . III.
Chriſtus in cruce pro perſecutoribus orans,
Lucæ c. 23. V. 34.
.
31. Quid penultima : Et ne nos indu
cas in tentationen ?

Petimus in hac tanta vitæ imbecillita

te divinâ virtute fulciri , atque adversùs
mundum , carnem , dæmonémque de
fendi , ne quocunque modo tentationi
ſuccumbentes peccato conſentianius.

( bi) Fidelis Deus eſt , qui non patietur vos

tentari fupra id , quod poteftis ; ſed faciet
C 3 etiam
 38 CATECHISMUS

etiam cum tentatione proventum , ut poſitis

Suſtinere. Paul. 1. ad Corinth . c . 10. v. 13 .
Exempl'UM I. De Chriſto monente diſcipu
los Matth . c. 26. v. 41 .: Vigilate & orate ,
ut non intretis in tentationem . lI. De S.

Paulo tentato , epiſt. 2. ad Corinth . c. 12.

v. 7. 8. 9.
32. Quid feptimá & poftremâ petitione:
Sed libera nos à malo ?
Petimus Dei benignitatem , quâ ipſe
nos liberet & vindicet à miſeria tum
corporis , tum animæ , live in hac vita,
quoad faluti noftræ congruit (bk ), five
in futura ( bl). Et additur: Amen , hoc
eft: fiat , five fiet , ut ſpem deſideriúm
que monftremus accipiendi ea , quæ ſep
tem his petitionibus continentur.
EXEMPLA . I. (bk) De Ezechia ægrotante ,
Lib . 4. Reg. c. 20. à v . I. uſque ad v. 7. De
Daniele , c. 9. v. 8. 9. ad v . 19. II. ( bl )
De Manaſſe , ( cujus orationem apocry
pham vide poft Apocalypſin ) Adde oratio
nen damnati Epulonis , Luc. c. 16. V.27.28 .
33. Quæ ſumma eft priorum Orationis
hujus petitionum ?
Priores quatuor oftendunt , quæ hìç
bona ſperare ac petere debeamus. In
ter quæ primum ac funimum eſt, divi
næ
 CATHOLICORUM .
39

næ Majeſtatis honor & gloria : Proxi

1 mum , noftra felicitas : huic accedit Deo
debita obedientia : Poſtremum eft, cor
th
poris animæque ſuſtentatio neceſſaria.
es
Hæc fummatim continentur prioribus
11
quatuor.

34. Quæe Summa eſt reliquarum

petitionun ?
of Tres poſteriores continent mala , quæ
deprecari debeamus , ùt ſunt peccata ,
quæ nobis Dei regnum præcludunt :
tum tentationes , quæ , nifi ope divina
2
protegamur , fuâ vi ad peccandum nos
7 pertrahunt : ac poftremo hujus ac futu
} ræ vitæ calamitates. Docet igitur Do
minica precatio finul & bona petere ,
1 & mala deprecari.
E
35. Quomodo Salutationem Angelicain
recitas Virgini Matri ?

Ave Maria gratiâ plena , (*e ) Domi

nus tecum , benedicta tu in nulieribus,
& benedictus fructus ventris tui JE
SUS . Sancta Maria Mater Dei , ora

pro nobis peccatoribus , nunc , & in

hora mortis noftræ , Amen .

CA 36. Un
 40 CATECHISMUS

36. Unde hic modus Deiparam Virgin

nem ſalutandi profiuxit ?
Primùm ab exemplo Angeli Gabrie
lis , ( bm ) & fanctæ Eliſabethæ ( on ) ;
deinde ex uſu ipſo & confenfu Eccleſiæ
Catholicæ . ( bo)

(bm ) Luc. C. 1. v . 28. (bn ) ibidem v. 42.

& v. 48. , ubi B. Eliſabeth Virginem Ma
trem vocat Matrem Domini ſui ; ( bo ) EC
cleſia Catholica in Concilio Epheſino Ge
nerali III. ſub Cæleftino I. Romano Pon
cifice contra Neftorium Anno Chriſti 431 .
habito , addidit partem tertiam : Sancta
Maria Mater Dei , ora pro nobis & c. út
notat Coriolanus in fua Summa Concilio
rum pag . 366. Hinc Auguftinus Serm . 18 .
de Sanctis jam orat: Sancta Maria , ſuc
curre miſeris , juva pufillanimes , refove
Aebiles , ora pro populo , interveni pro Cle
ro , & c. Sic S. Ephrem in Orat. ad B. V. ,
S. Gregorius Nazianzenus , S. Chryfofto
mus in Liturgia , S. Anfelmus , S. Bernar
dus apud V. Caniſium hìc.

37. Quem verò fructum affert hæc

Salutatio ?

Sacroſanctæ Virginis , & Dominicæ

Incarnationis gratam & æquè falutaren
nobis refricat memorian ( bp); ac præ
terea
 CATHOLICORUM.
41
terea nionet , ut gratiofæ Virginis favo
rem , atque apud Deum interceflionem
nobis conciliemus. ( ba )
Duplex præcipuè fructus eſt : Imus à Chri
fto ( bp ) , cujus fanctiſſimum nomen reve
renter pronunciamus ; promiſit autem Sal
vator Joan .C. 16. v . 23. : Amen , Amen di.
co vobis : fi quid petieritis Patrem in nomi
ne meo , dabit vobis . Deinde memoria Do.
minicæ Incarnationis ad fpem , charitatem
ac gratitudinem nos excitat, innumeris nos
OM
replens bonis . IIdus à Virginea Matre eſt,
31 ( bg) cujus frequens recordatio & ad imita
tionem nos provocat , & ad petendam ob
tinendámque Ejusdem apud Deum pro no -1
bis interceſſionem nos inflammat. Ipfa enim
noftra Mater eſt , Joan. C. 19. V. 26. Quod
ſi enim Jeremias Propheta Dei, & Fratrum
Amator jam pridem defunctus multùm orat
Ja
pro populo & univerfa ſancta civitate , Lib.
2. Machabæorum c. 15. v, 14. , multò ma
gis Dei Mater pro nobis orare poteſt , ac
1 proinde rogari , ut pro nobis oret. EXEM
PLUM & maternæ follicitudinis , etiam tan
tùm in neceſſitate temporali , & efficacis
intercellionis apud Chriſtum vide Joannis
C. 2. , ubi Chriſtus ad fimplicem Virginea
Matris propoſitionem : Vinum non habent,
71
V. 3. miraculum fecit , etfi tempus patran
di miracula nondum adveniffet, v. 4. Mus
lier
C3
 CATECHISMUS

lier ( fic vocat ut Deus , quia ùt Deus , non

ùt Filius rogabatur , miraculum ut faceret)
nondum venit hora mea. Quoniain tamen
Mater ejus , certa ſe exauditam , dixit v .
5. miniſtris : Quodcunque dixerit vobis , fa
cite : Chriſtus ob unas preces Matris fuæ
primum miraculum etiam ante præfinitum
tempus fecit , atque aquam in vinum con
vertit . v . 8. 9 .

38. Quid diſcimus ex hac Salutatione ?

Eximias dotes ac laudes incompara

bilis Virginis , ùt quòd DEI donis ac

virtutibus ampliffimis referta (br ), quòd
eadem Virgo & Mater ( bs ) , quòd in
ter omnes ominium temporum mulieres
benedicta ( ht), quòd.Regis Regum Chri
fti DEI & Domini noftri Parens (bu ),
ac proinde Inventrix gratiæ ( bx ) , ac
Genitrix vitæ nobis extitit.
I. ( br ) Ave gratiâ plena & c. Luc. C. 1. V.
28. II. (bs) Dixit autem Maria ad An
gelum : Quomodo fiet iſtud , quoniam virum
non cognoſco ? Et reſpondens Angelus , di
xit ei : Spiritus Sanctus ſuperveniet in tė ,
& virtus Altiſimi obumbrabit tibi. Ideóque
& quod naſcetur ex te Sanctum , vocabitur
Filius Dei. ibidem v. 34. 35. Adde tex
tum ex q . 8. ( p) contra Helvidium . III.
( bt) Benedi&ta tu in mulieribus. Luc.c. 1. V.
28 .
 CATHOLICORUM . 43

28. & 42. IV. ( bu .) Ecce concipies & pa

er ries Filium ., vocabis nomen ejus JE
SUM : Hic erit magnus , 83. Filius Altif
it fimi vocabitur , o dabit illi Dominus Deus
Sedem David Patris ejus , et regnabit in
domo Jacob in æternum , regni ejus non
erit finis. Luc, c. 1 , v . 31. 32. 33. V. ( bx )
Ne timeas Maria , inveniſti gloriam apud
Deum : Ecce concipies @ paries JESUM ,
ibidem v. 30. 31. , qui quia .eſt Via, Veri
tas & Vita , (Joan . c. 14. V. 6. ). illa rectè
1
dicitur Genitrix vitæ , per quam vitam ſu
pernaturalem recepimus.
EXEMPLA : I. De Beatiſſima Virgine Eliſabe
tham viſitante,Lucæ c.1 . v.48 . ubi prædixit:
Ecce ex hoc beatam me dicent omnes genera
tiones. Hanc prophetiam nos Catholici im
1 plemus, qui fæpiùs eam falutamus Bene
i di&tam . II . De illa Muliere Luc. c . 11. V.
27. , quæ extollens vocem de türba , dixit
illi ; Beatusventer , qui te portavit ; & ube
ra , qua fuxiſti. Cui Chriftus non contra.
dicit , fed mulieris affentiens laudi , ait
quòd & ipfa poflit eſſe beata , fi audiat Ver
bum Dei , & cuſtodiat illud : Quin imò bea
ti; qui audiunt Verbum Dei , & cuftodiunt
illud. v. 28 .

Ex dictis patet I., quòd Catholici Mariam non

habeant pro Dei (ùt HH . objiciunt) quia
agnoſcunt eâ ſuperiorem Deum & Chri
ſtum ,
44 CATECHISMUS

ſtum , quem illa pro nobis orare debet : Ora

pro nobis , nempe Superiorem . II. Nec Ma
riam Chriſto præponimus; quia etſi iidem
fubinde tituli utrique tribuantur ( ùt etiam
Eliſabeth eodem titulo & Deiparam & Chri
ſtum benedi&tum vocat ; Benedi&ta tu --- be
nedi&tus fructus ventris tui, Luc. 1. v. 42.)
diverſo tamen modo utrique tribuuntur ,
nempe ùt debiti Chriſto Deo per naturam ,
Mariæ per gratiam . III. Nec plus honora .
mus B.Virginem , quàm Deum , cùm plu
res ſalutationes dicimus, quàm Orationes
Dominicas; tum quia Deus per utraſque
colitur, Maria tantùm per ſalutationes : tum
quia honor Mariæ redundat in ipfum Chri
ſtum & Deum , ob quem Mariam venera
mur ; {tum quia cadem oratio , ob diverſam
intentionem , JESUM cultu latriæ , Ma
riam cultu hyperduliæ veneratur. Tandem
IV. li ( ùt probatum eſt ) Salutatio Angeli
ca femel bona eſt , ſæpius bona eft , ficut
Oratio Dominica . Nec ſuperſtitioſum eſt,
certum numerum ad corollam Marianam
perſolvere ; ficut ſuperſtitione vacat , dum
Seraphini Ifaiæ cap. 6.v. 3. ter canunt : San .
Etus ; dum Chriſtus in horto ter oravit ,
Marci c . 14. V. 39. eundem fermonem dicens;
David quotidie fepties laudavit Dominum ,
PL. 118. v. 164. cujus Pfalmi verſus ad lite
ras Alphabethi numeravit. Tres juvenes
in fornace Babylonica trigeſies & ſemel re
petie
 CATHOLICORUM .

petierunt : Benedicite Domino , Dan. c . 3 .

Ubi nec numerus certus , nec grana corol
0
læ ex fe orationem reddunt efficaciorem ;
fed ob myſteriorum commemorationem
eta
0 orantis animum & ab evagatione cohibent,
& ad abfolvendum devotionis penſum con
. ducunt.
+

Fan CAPUT III .

On
DE CHARITATE & DE
CALOGO.
0
1 39. Quid eſt Charitas ?

nfufa à Deo virtus ( by ) , quâ Deus

propter fe diligitur (bz ) ; proximus
autem propter DEUM. ( ca )
Tria traduntur: I. Quòd virtus iſta actum
charitatis producendi ſit habitus à Deo in
fuſus : ( by ) Sic Paul. ad Rom . c. 5. v. s . :
Charitas Dei diffuſa eſt in cordibus noſtris
per Spiritum Sanctum , qui datus eſt nobis.
II . Quòd præcipua Deum amandi ratio fit
. ipfe Deus , ùt in ſe bonus , & infinitè pera
fectus. ( bz ) Nemo bonus, niſi folus Deus,
Lucæ c. - 18 . V, 19. Hic tradatur modus eli
ciendi actum charitatis perfectæ : Quia De
us in fe ipfo eft fummum bonum , ob infini.
tas perfectiones fuas ſummè amabilis. Ad.
datur methodus ex creaturis aſcendendi ad
dilection
 MUS
46 CATECHIS

dilectionem Dei , v. g. Credo , quòd tu

Deus fis infinitè ſapientior, potentior , pul
chrior , melior ' , amabilior , quàm hæc ,
& omnis creatura ; ideò etiam te diligo
plus , quàm omnes creaturas , quàm me
ipſum , quia omnibus creaturis in te ipſo
es infinitè perfectior & c. III. Quòd &
quemcunque proximum , etiam inimicum
noftrum diligere teneamur , non ob natura
tantùm dotes ( qui non eſſet, niſi amor natu
ralis ( fed propter Deum , (ca ) quia quili
bet honio Dei imago eſt , Geneſis cap. 1.v .
27. Deinde 2. Quia Deus id præcepit : Di
liges proximum tuum , ficut te ipſum . Matth .
C. 22. v. 39. , & c. 5. V. 44. : Ego autem di
co vobis : Diligite inimicos--veſtros & c. 3.
Quia , quod proximo. propter Deum præ
ftatur , id Deus perinde accipit, ac fi id
ipfi Deo fuiflet' exhibitum . Amen dico vo
bis : quàm diu feciſtis uni ex his fratribus
meis minimis , mihi feciſtis. Matth . c . 25 .
V. 40 .

40. Quot ſunt Charitatis præcepta ?

Duo principalia : Diliges Dominum
Deum tuum ex toto corde tuo , ex tota
anima tua , & ex tota mente tua , & ex
totis viribus tuis ; hoc eſt primum &
maximum mandatum ( cb ). Secundum ve
rù fimile huic : Diliges proximum tuum ,
ficut
 CATHOLICORUM , 47

só ficut te ipfum ( cc ) : in his præceptis uni

verfa lex pendet & 3. Prophète . ( Matth. c.
bi 22. v. 27. Marci c. 12. V. 28. )
Eil EXEMPLA : I. (cb) Charitatis Dei . 1. Jofue
hoc ſupremum Ifraëlitis monitum dedit c.
23. v. 11. : Hoc tantùm diligentiſſimè praca
vete , ut diligatis Dominum Deum veſtrum .
CU 2. Petrus Joan . C. 21. v. 15.: Domine tu
Scis, quia amo te. 3. Paulus epiſt. ad Rom.
21: C. 8. v. 35. 39. II. ( cc) EXEMPLA Dile &tionis
DIE proximi, etianiinimicorum : Joſeph Geneſ.
c. 45. , David Lib, 1. Reg. c. 24, à v . si ,
Chriſtus Lucæ c . 23, v. 34., Stephanus Ac
tor. 7 : V. 59. III. Hic amor ſæpe eliciendus
i eſt : Si quis non amat Dominum noſtrum
JESUM Chriſtum , ſit anathema , 1. ad Co.
rinth . c. 16. v. 22. : Qui non diligit , manet
in morte 1. Joan . 3. v. 14.

41. Quo intlicio ſe prodit. Charitas

erga Deum i
Si ejus obſerves mandata. Hæc eft
enim charitas Dei , ut mandato ejus cu
ftodiamus (cd ) , & mandata ejus gravid
non funt. ( ce ) ( Joan. epift. 1. c. 5. V. 3.)
& Chriftus ipſe docet : Qui hobet man
data mea , & fervat ea , ille eft, qui dili
git me . ( Joannis c. 14. v.21.) ( cf )
Docet duo : I. Quòd etiam Chriſtiani tene
antur obſervare præcepta Decalogi ( cd ); T.
quia
48 CATECHISMUS

quia tenentur Deum diligere: Hæc eſt autem

charitas Dei &c. 2. quia Chriſtus Matth . c .
19. v. 16. interroganti: Quid boni faciam ,
ut habeam vitam æternam ? reſpondet v . 17.
ſeriò . Si vis ad vitam ingredi, Serva manda
ta : non tantùm unum mandatuni fidei , ſed
mandata Decalogi, ùt Chriſtus ipſe expli
cat v . 18. 19. Nempe Lex ceremonialis *
judicialis usque ad Joannem Luc. 16. v .
16. jam eſt abrogata ; Lex verò moralis ,
quia in natura fundata , à Chriſto confirma
'ta eſt. Qui legem pro nobis implevit , non,
ut lege foluti, peccata legi contraria facia
mus, ſed ut ejus & exemplo , & gratiâ ad
juti , eandem obfervemus. II . Docet , nos
poffe cum Dei auxilio ſervare præcepta,non
tantùm externè, fed etiam internè : quod
quidem ( ce) probatur 1. ex Joanne l. c.,quia
ctiam poft peccatum originale mandata ejus
gravia non ſunt : & Paulus ad Philippenſes
C. 4. v. 13. ait : Omnia poſſum in eo , qui
me confortat, non ego autem , ( ſolus ex vi
ribus naturalibus ) ſed gratia Dei mecum .
Quam gratiam Deus promiſit per Ezechie
lem c. 36. v. 17. : Spiritum meum ponam
in medio veſtri, & faciam , ut in præceptis
meis ambuletis. 4. Cui ratio fuffragatur:
quia Deus infinitė Sapiens , bonus ac ju
ſtus, non poteſt præcipere homini aliquid
impoffibile , multò minùs punire æternis
ſuppliciis illum , qui non obſervat id, quod
ſerva
 CATHOLICORUM . 49

fervare nullâ ratione potuit. 3. Aliàs hæc

tch abſurda fequerentur : fi enim , quæ Deus
iniperat , exequi nemo queat : igitur ne
credere quidem poffumus, cum cætera in
ter præcepta fit & præceptum fidei : igitur
21,1 & licitè poffemus, & neceffariò eſſe debere
ex mus idololatræ , magi , blaſphemi, perjuri,
Lis homicidæ & c , faltem interne, quod HH .
6. de ſe non facilè fatebuntur : igitur nec di.
vina , nec humana juſtitia condignis ea fce
lera (quæ neceſſariò ab homine fiunt) via
70 dicare fuppliciis citra crudelitatis notam
poſſet: igitur teſtimonia S. Scripturæ atque
exempla omnia eſſent falfa : ac proinde nul
DO la divinis Literis jam ampliùs habenda fi
70 des ; atque ita totum Religionis orthodoxx
fundamentum corrueret ; quæ quàm abſur
da Gnt , nemo fanus non videt .
# (cf ) EXEMPLA eorum , qui Dei mandata omnia
plenè obſervârunt: I. Joſue c. II . v. 15. :
Univerſa complevit ; non præteriit de uni.
verſis mandatis ne unum quidem verbum ,
quod juſſerat Dominus Moyſi. II . David
Lib. 3. Reg. c. 14. v . 8.: Cuſtodivit man
data mea , & fecutus eſt me in toto corde
Juo, faciens, quod placitum effet in confpectu
meo. III. Ezechias Lib. 4. Reg. c. 20. v . 3.
orat : Memento queſo Domine , quomodo
ambulaverim coram te , in veritate , & in
corde perfecto , 83 , quod placitum eſt coram
te , fecerim . IV . Joſias Lib. 4.Reg. c. 23,
D v. 2 .
 MUS
CATECHIS
so
V. 25.: In omni corde fuo , & in tota ani
ma fua , in univerſa virtute ſua conver
Jus eſt ad Dominum juxta omnem legem
Moyſi. Adde Aſam Lib . 2. Paralipom . c.
IS . V. 15. V. Zacharias & Eliſabeth erant
juſti ambo ante Deum , incedentes in omni.
bus mandatis 3 juſtificationibus fine querela,
Lucæ cap . 1. v , 6. VI . Juvenis Evangeli
cus Matth . cap. 19. V. 20.: Omnia hæc (man
data à Chriſto è Decalogo recitata v . 18.
19. ) cuſtodivi à juventutemea . Et JESUS
intuitus eum , atque ùt vera loquentem di
lexit eum. Marci c. 1o . v.21. Ex quibus
exemplis patet , quòd illa Divi Petri fenten
tia Actor. C. 15. v. 10. , quâ legem veterem
ceremonialem jugum appellat, de ſumma
illud portandi difficultate ( quæ moralis im
potentia dici folet e
) xplicanda ſit. Legein
moralem in Novo Teſtamento confirmatam
ait Chriſtus, eſſe quidem adhuc jugum , ſed
ob uberiorem gratiam ſuave ; effe adhuc
onus, fed ob præceptorum & paucitatem
& facilitatem leve : Jugum meum ſuave eft,
Sonus meum leve. Matth . c. II . V. 30.

42. Quomodo se prodit & agnoſcitur

charitas erga proximum ?
Charitas patiens eft, benigna eſt ,cha
ritas non æmulatur , non agit perpe

fam , non inflatur , non eſt ambitioſa ,

non
 CATHOLICORUM .
st

e non quærit, quæ fua funt, non irrita

% tur , non cogitat malum , non gaudet
sa ſuper iniquitate, congaudet autem veri
m. tati; omnia ſuffert, omnia credit , om
nia ſperat , omnia ſuſtinet. ('Paulus I.
ad Corinth. c. 13. v . 4. 5. 6. 7. )

SH 43. Cur præcepta Decalogi decem

112 proponuntur ?
‫ܐ‬ Etfi duo fint charitatis præcepta , in
IT
d quibus plenitudo legis verſatur ,(cg ) ta
OD men præcepta Decalogi idcirco adjiciun
ei tur , ( ch ) ut perſpicuè magis omnes in
telligant, quæ ad charitatem tum Deo,
tum proximo exhibendam pertinent.(ci)
( cg ) Vide Q. 40. (ch) Hiſtoria de promul
gatione Decalogi continetur in Libro Exo .
di c. 34. V. 1. 2. 28. & c. ( ci) Decem tan
tùm eſſe Decalogi præcepta , conftat ex
IC Deuteronomii c. 4. v. 13 .

44. _Quar.Junt præcepta Decalogi ?

1
I. Ego fum Dominus Deus tuus: non
habebis Deos alienos coram me : non

r facies tibi ſculptile, ut adores illud . II.

Non aſſumes nomen Domini DEI tui in
vanum : nec'enim infontem habebit Do
minus eum , qui aſſumpſerit nomen Do
1 mini Dei fui fruſtra . " III , Memento ,
ut
D 2
 CATECHISMUS
ut diem Sabbathi ſanctifices. IV . Ho
nora Patrem tuum & Matrem tuam, ut
fis longævus fuper terram , quam Do
minus Deus tuus dabit tibi. * V . Non
occides. VI. Non mechaberis . VII.

Non furtum facies. VIII. Non loquê

ris contra proximum tuum falſum teſti
monium . IX. Non concupifces uxo
rem proximi tui. (* f ) X. Non domum ,
non agrum , non fervum , non ancillam
non bovem , non afinum , & univerfa,
quæ illius funt,
Hunc ordinem ex Deuteronomii c . S. de.
ſumpſit Eccleſia , quem LXX . Interpretes
etiam Exodi c. 20. obſervant.

45. Quid fibi vult primum præceptum :

Non habebis Deos alienos 3
Prohibet ac damnat idololatriam feu

cultum falſorum Deorum , ( ck ) artem

magicam vel divinatoriam , ( cl) obſer
vationes ſuperſtitioſas , ( cm ) omnem
denique cultum impium ; ( cn ) è diverſo
autem requirit , ut unum Deum opti
mum maximum credamus , colamus &
invocemus. (co)
Duo dicit : I. Prohibet aliqua , nempe 1 .
Idololatriam , ( ck ) Sic erravit populus Ifram
ëliti
 CATHOLICORUM . 53
eliticus , in deſerto adorans vitulum , Exo .
di C. 32. V. 1. , punitus V. 28. 2. Artem
magicam vel divinatoriam , ( c ) quæ eſt ars
mira patrandi, vel occulta cognofcendi ope
dæmonis. Illam exercuerunt Malefici Pha
raonis , Exodi c. 7. V. 11. 22. C. 8. v. 7. &
ex primis fidelibus illi, Act. 19. V. 19. qui
fuerant curioſa ſectati , qui tamen pæniten
tiam egerunt , confidentes & annuntiantes
1
actus fuos , v. 18. (* ff ) & libros comburen
II
tes , v . 19. Hanc ( Divinatoriam ) exercu
it Saul Lib. 1. Reg. c. 28. v . 7. Ochozias
d Lib . 4. Reg. C. 1. V. 2. à Deo punitus mor
te , ut eadem hiſtoria refert. His Veneficis
pars illorum erit in ftagno ardenti , igne &
Sulphure. Apocalypl. c. 21. v. 8. ( cm ) 3 .
Obſervationes ſuperſtitioſas, cùm quis effe
1 cum externum quærit ( v. g. ſanitatem ,pe
cuniam &c. ) per media ejusmodi, quæ nec
à natura , nec à Deo , nec à precibus Ec
1 clefiæ virtutem habent , illum effectum ef
1 ficiendi, ita ut non niſi ope dæmonis habe
Er ri poſſit : eſt vel ſimplex ſuperſtitio, cùm
commodum temporale quæris ; vel malefi
cium , cùm proximo noces ; vel venefici
um & c. ſemper graviſſimum ex fc peccatum ,
Deuter . C. 18. V. 10. II . Adde 4. (cn) om
nem cultum impium Dei yel Sanctorum , à
veræ Ecclefiæ ufu alienum . Tandem s .
. prohibet peccata omnia fidei , fpei & cha
ritati oppofita. II. ( co ) Præcipit autem 1 ,
D 3 intery
 54 CATECHISMUS

internum cultum Dei per fidem , ſpem ,

charitatem , adorationem latrevticani & c.
2. Etiam externum , quo ſupremium Dei
in nos dominium etiam externâ reveren
tia , facrificiis , orationibus , corporumi
ſubmiſſione conteftamur.
ExemplA : 1. Joſue c. 7. v .6. prunus cadens
in terram , coram arca Domini oravit. 2 .
Esdras Lib . 1. c. 9. v. 5. curvavit genua,
expandit manus ſuas ad Dominum DEUM
fuum . 3. Chriſtus pofitis genibus orabat,
Luc. c. 22. V, 42.

46. Licétne Sanctos colere & invocare ?

Licet ; non ad eum quidem modum ,
quo jubemur Deum colere & invocare,
tanquam Creatorem , & Redemptorem ,
& Largitorem bonorum omnium : ( cp )
at longè inferiore gradu , nimirum ve
luti dilectiflimos Dei Amicos , (cq ) no
ſtrósque apud Ipſum Interceſſores &
Patronos. ( cr )
Tria docet : I. Quòd nullus fit colendus
aut invocandus ùt Creator , Redemptor ,
Largitor bonorum omnium , nifi folus
Deus : ( cp ) Dominum Deum tuum adora
bis , illi Soli ſervies. Matth . c . 4. v . 10.
AUTô Móvw Xatpeuceiç, h. e. ſervies cultu la
triæ , quem foli Deo proprium afferit hic
Chriſtus ex Deut . c. 6. v. 13. juxta verſio
nem LXX . Interpretum . II . Hoc non
ob
 CATHOLICORUM. 55
1 obftante ( c9 ) licet ( non dicimus eſſe per
ki ſe præceptum ) Angelos bonos , aliosque
Sanctos venerari , at longè inferiore cultu ;
quem cum S. Auguftino L. 20. contra Fau
It ftum c. 21. ex primitivæ uſu Eccleſiæ cul
tum duliæ dicimus eo tô deros , fervus ,
utpote ſervis Dei debitum ; & hyperdulia ,
utpote Matri Dei , quæ Deo infinitè infe
rior , Sanctis omnibus ſuperior eſt, conve
nientem ; qui cultus non merè politicus eſt,
quia Sanctis ob civilem rationem non tri
buitur; ſed facer eſt & religioſus , quia iis
12 ob excellentiam ſupernaturalem , in ainici
1 tia cum Deo fundatam , ac propter DEUM
7 ipſum impenditur eo ferè modo, quo dile
ctio proximi propter Deum ſacra ac reli
giofa eft. Etli igitur
foli Deo honor & glo
ria latrevtica debeatur ex epiſtola 1. S. Pau
li ad Timoth . cap. 1. v. 17. , inferior tamen
duliæ gloria & honor omni operanti bonum
convenit , teſte eodem Paulo epiſt. ad Ro
man , C. 2. V. IO. Adde dicta pag. 31. III.
$ Docet , quòd præter illum unum Mediato
1 rem univerfalem , qui dedit ſemetipſum re
demptionem pro omnibus , I. ad Timoth .
c. 2. v. 5. ( à quo uno omnis & dignitas in
Beatos , & patrocinandi facultas derivatur)
liceat & Dei amicos cum Chriſto in ccelis
regnantes invocare , non ut ipfi Chriſto
ſubſtituti ex ſuo nos juvent , fed ut loco
noſtrî , nobiscum , ac pro nobis Chriſto
D4 fup
 56 CATECHISMUS

ſupplices facti , gratiam nobis exorent : eo

ferè modo , quo vivos Dei ſervos , citra
Chriſti injuriam , invocamus , ut pro no
bis orare dignentur. Quòd verò Beati in
coelo cognofcant noftras & neceflitates &
orationes , patet ex Lucæ c. 15. v . 7. , ubi
Chriſto ipſo revelante , majus gaudium erit
in cælo coram Angelis Dei, ex v. 10. Super
uno peccatore pænitentiam ( quæ fæpe in in
terna tantùm contritione conſiſtit , agente,
quàm ſuper nonaginta novem juftis, qui non
indigent pænitentii . Ubi autem gaudium
eft , ibi præceſſit cognitio.
cognitio. Dum igitur
Eccleſiaſtes c . 9. v . 5. ait : Mortui nihilno.
verunt ampliùs ; & Ifaias c. 63. v . 16. :
Abraham neſcivit nos , & Ifraël ignoravit
nos , aſſerunt, quòd in limbo , ex fe , &
naturaliter noſtra non cognoverint ; non
aſſerunt , Beatos in coelo per Dei gratiam
ac revelationem æquè noſtra ignorare. Con
trarium patet ex Lucæ c. 15. v . 7. 10.
ExemplA I. "Cultús duliæ : 1. Abraham Ge
neſis C. 18. v . 2. tres Angelos adoravit in
terram ( adoratione duliacâ , Angelis Der
ſervis debitâ fimiliter 2. Loth Gen. c. 19 .

V. I. duos Angelos adoravit pronus in ter

rain . 3. Joſue c . 5. v . 15. unum cadens
pronus in terram adoravit. 4. Quem ta
men honorem Angelus ille Apocalypticus
c . 19. v . 10. à Joanne non admiſit , ex re
verentia erga dignitatem Apoſtoli, qui eum
volens
 CATHOLICORUM. 57

volens adorare, certè idololatriam non com

COMO miſit. II . Exempla invocationis . 1. Ja
cob Ofeæ c. 12. v. 4. 5. invaluit ad Anges:
ti lum ( qui quia Jacobum ſuperare non pote
es rat , Gen. C.32. V. 25. certè Deus non erat)
flevit & rogavit illum . 2. Lotb Gen.c. 19 ,
V. 18. ait ad Angelos miſſos v. 13. à Domi
u no ad perdendam Sodomam; quæfo Domi.
ne mi " & c. 3. Jeremias Lib . 2. Machab.
C. 15. y . 14. fratrum amator , multùm orat
pro populo , etſi jam pridem defunctus. Ju
u dæi in captivitate orabant in Lib. Baruch c .
3. V. 4. : Domine omnipotens ! audi nune
W orationem mortuorum Ifraël , ( * g ) & reli
ctorum filiorum ipſorum , qui peccuverunt
ante te : quodſi illi jam in limbo cognove
runt , Deo revelante , neceſſitates fui po
Ć puli ; quantò eas clariùs jam cognoſcent
Beati in coelis Dei faciem intuentes ? Ad
de dicta Q. 36.

47. Huicne præcepto adverſatur ufus

imaginum Chriſti ac Sanétorum ?
11
1 Nequaquam ; quia præcepto huic :
Non facies tibi fculptile , caufa moxad
ditur ( Levitici c.26 . v . I. ) ut adores il
lud , videlicet Ethnicorum more , qui
falfórum Deorum ftatuunt fimulacra ,
( cs ) & idola ſua impiè colunt : nos au
teni in imaginibus Chriſtum & Sanctos,
D5 quos
 58 CATECHISMUS

quos repræſentant , pio à Majoribus tra

dito more veneramur. (ct)
Duo continentur : I. Quòd liceat Sanctorum
imagines facere ad facrum finem , cùm ad
facraruin hiſtoriarum memoriam , tum ad
Chriſti ac Beatorum venerationem atque
imitationem . 1. Sic Moyſes in deſerto ere.
xit ſerpentem æneum , Lib . Numerorum c .
21. v. 9. figuram Chriſti Crucifixi, Joan.c.
3. V. 14. Deinde 2. Salomon Lib . 3 .
Reg. c. 6. v. 23. & 32. novas icones Sera.
phim in templo ſculpi, & v. 29. in parieti
bus depingi curavit citra expreſſun in Scri
ptura mandatum . 3. Effigies boni Paſto
ris , imagines B. V. Mariæ à S. Luca depi
ctæ , aliæque antiquiſſimæ Sanctorum ico
nes , à Concilio Generali VII. , Nicæno II.
anno 787. contra Iconomachos approbatæ,
à Concilio Florentino Seff. 5. , & à Conci
lio Tridentino Seff. 25. laudatæ traditum à
Majoribus pium morem comprobant. II.
Quòd liceat facras imagines in honore ha
bere , non ob latentem in iis divinitatem
aliquam quod eſſet idololatricum ) fed ob
Chriftum aut Sanctos, quos exhibent : fic
1. Deus Pfalmo 98. v. s . ait : Adorate ſca
bellum pedum ejus , nempe Arcam ; ( *h ) ;
fic vult, ut Nomen JESU ( quod etiam tan
tùm repræſentat Salvatorem ) flexo etiam ge
nu adoretur , teſte Paulo ad Philippenſes
C. 26
 CATHOLICORUM ,

c . 2. V. 10. , ut invocetur , Act. c . 2. v . 21 .

Tandem 3. non tantum Catholici , fed &
HH. venerantur S. Scripturam , eámque
II
oſculantur ; quæ tamen Deum , Chriſtum
11
& Sanctos nonnifi in characteribus ceu ima
ginibus repræſentatos exhibet. Notandum
to tamen cultum ſacrarum imaginum non
eſſe abſolutum , qui liſtat in imagine; fed
m
reſpectivum , qui prototypon in effigie ve
20.
neretur .
h
48. Quid fecundum prohibet: Non af
fumes nomen Domini DEI tui in
vanum ?
IN Vetat abuſum divini nominis , ( cu )
& irreverentiam , quæ committitur à
perjuris, (cx ) blasphemis, ( cy ) per DE

UM , Sanctos , vel creaturam aliquam ,

absque gravi caufa , veritate ac reve
rentia jurantibus.
Tria explicanda funt : I. Quanta reverentia
Bo divino Nomini, aliisque facris rebus exhi
benda fit : Dedit illi nomen , quod eſt ſuper
omne nomen , ut in nomine JESU omni
nu fle &tatur cæleftium , terreſtrium & infer
norum . Paulus ad Philippenſes c. 2. v. 10.,
nec tamen inconſiderata fanctiflimi nominis
pronunciatio , fi contemptus abfit, noxam
venialem excedit. II . Quid & quotuplex
ſit juramentum ac perjurium . 1. Juramen ,
tum
60 CATECHISMUS

tum eſt invocatio divini nominis in teſtimo

nium alicujus rei. Eſt triplex : Conteftato
rium , quo Deum tantummodo in teftem
vocas. Imprecatorium , quo fimul in viu .
dicem , v. g . Deus me puniat, fi &c. Pro
miſſorium , quo Deo tefte ac fidejuſſore,
aliquid te facturuni promittis aut minaris.
2. Perjurium eſt juramentum falſum , cùm
aut aliter juras , ac judicas ; aut , quod
juraſti, tuâ culpâ non ſeryas. 3. Perjuri
um , per ſe loquendo , ſemper eft peccatum
grave , juramentum quandoque licitum , li
veritas , judicium , five prudens ratio aut
neceſſitatis , aut utilitatis , ac juſtitia illud
comitetur ; fic Jeremias C. 4. v. 2. : Jura
bis : Vivit Dominus, in veritate, & in ju
dicio , & in juſtitia , eſt contra Anabapti
ſtas. Ubi una ex his dotibus defuerit
jam omne juramentum prohibet Chriſtus
Matth. c. 5. v. 34. EXEMPLA 1. liciti ju
ramenti etiam in Novo Teſtamento ſuffici
unt : Paulus epift.2. ad Corinth . c. I. v.23 .:
Egoteſtem Deum invoco in animam meam .
Ad Philippenſ. c. 1 , v. 8. , & 1. ad Theſſa
lonicenf. c. 2. v . 8. , Angelus Apocalypfeos
C. 10. v. 6. EXEMPLA 2. illiciti juramenti
Herodes Matth. c . 14. v. 7. , Antiochus Lib.
1. Machabæor . C. 6. V. 61. 62. &c. Tandem
3.pæna , Zachariæ c. 5. v . 3. & 4.: Male
dićtio veniet ad domum jurantis in nomine
meo mendaciter , commorabitur in medio
domus
 CATHOLICORUM . 61

domus ejus , es conſumet eam . III. Quid

& quotuplex ſit blaſphemia ? 1. Blaſphemia
eft verbum contumelia adversùs Deum in
ſe , vel in Sanctis inhonorandum , fit vel
negando , quod Deo convenit ; vel eitri
buendo , quod non convenit ; vel tribuen
do creaturæ , quod foli Deo competit . 2.
Eft vel fimplex blafphemia , vel hæretica
WI
lis , fi hæreſin continet . Utraque graviſſi
mum peccatum elt. 3. Pæna in hoc mundo
dictata legitur in libro Levitici c. 24. V. 16.:
Qui blafphemaverit nomen Domini , morte
2
moriatur ; poſt hanc vitam condemnati erunt
omnes , qui blafphemaverint te. Tobiæ c .
13. V. 16, Exemplum dabit Blaſphemus
Levitici c . 24. lapidibus obrutus , v. 23.
De imprecationibus vide Q. 52. n. II . De
yoto Q. 123 .

49. Quid imperat tertium præceptum :

Memento , ut diem Sabbathi
fančtifices ?
% Vult Sabbathum feu diem feftum in
Ecclefia piis operibus celebrari ; quod
3 fit adeundo teniplum , & audiendo Mif
ſam . ( cz ) Laborare autem hoc tempo
.
re , & occupationibus deditum eſſe fer
vilibus, planè interdicit . ( da )
Notanda tria : I. Quòd jure naturæ obftrin.
gamur ad aliquos dies, colendo temporum
Autho
62 CATECHISMUS

Authori Deo confecrandos. Hos feptimum

quemque à primo creationis die , feu Sas
bathum eſſe voluit Lex antiqua ceremonia
lis ; cui primitiva Eccleſia octavum ſuffecit,
Diem Dominicum propterea dictum , quòd
in eo & à mortuis reſurrexerit Dominus ,
Teſtamenti Novi Fundator , & Spiritum
etiam Sanctum in Apoftolos , primosque
Diſcipulos effuderit , novellam Ecclefiam
propagaturos. Et quanquam hæc diei Do
ntinicæ fubftitutio nullo facrarum Litera
rum teſtimonio comprobetur, janı inde ta
men à primis nafcentis Eccleſiæ tempori
bus rectè facta , ab omnibus etiam Hetero
doxis ) ſi quosdam ex Anabaptiftarum gre
ge excipias ) & creditur, & admittitur. II.
Quid faciendum : 1. Audienda devotè Mif
ſa, quæ utpote incruentum Novi Teſtamen
ti Sacrificium veteribus abrogatis ſucceſſit.
2. Verbi divini explanatio : Non in ſolo
pane vivit homo , ſed in omni verbo , quod
procedit de ore Dei. Matth. c . 4. v. 4. Tan .
dem 3. impenſiùs orationi, piæ lectioni,
aliísque bonis operibus vacandum , ut, quod
per hebdomadam neglectum , hoc die falu .
tis compenſetur. Ill . Quid prohibeatur :
I. Omnia opera ſervilia , 2. quaſi ſervilia ,
quæ fine ftrepitu fieri non poflunt, ùt actio
nes forenfes , nundinationes , niſi aut ne
ceſſitas, aut Superiorum diſpenſatio excu
ſet. 3. Opera plusquam fervilia , nempe
pecca
 CATHOLICORUM . 63

peccata , maximè cum ſcandalo conjuncta,

ut compotationes , faltationes & c . Qui fa
cit peccatum , ſervus eft peccati . Joan. c. 8 .
ter v. 34. His non fanctificatur, fed profana
tur dies feſtus.
ju
DE EXEMPLA dabunt I. ille Sabbathi violator Nu
meror. c. 15. V. 32. & v.36. lapidibus obru
50 tus. II. Esdras Lib. 2. C. 13. à v. 15. III.
fia Paulus Act. c . 20. v. 7.9 . , qui unà Sabba
D thi ( quam Hieronymus epiſt. ad Hedibiam
cer diem Dominicam dicit fuiffe ) frangenspure
nem Euchariſticum , fermonem feu concio
Oi nem in mediam noctem protraxit , ubi puer
fomnolentus Eutychus de cænaculo deorfum
lapſus ac mortuus, à S. Paulo reſuſcitatus fuit.
50. Quid injungit quartum : Honora
Patrem & Matrem ?
Ut his , qui fecundùm DEUM vitæ
noftræ funt Authores , reverentiani,

(ab) obedientiam , ( dc ) opémque (dd )

1. præftemus, ac omni demum officii ge
nere illis ipſis fatisfaciamus. Deinde ju
bet, ut Magiſtratus tum civiles , tum
Ecclefiafticos Parentum & Majorum lo
: co habeamus, illorum dicto lubentes pa
reamus , & revereamur poteftatem at
que authoritatem . (de)
Tria imperat: I. Reverentiam : ( db ) Honora,
Patrem tuum es Matrem tuam, audi mer
cedem !
 64 CATECHISMUS

cedem ! ut ſis longævus ſuper terram . Exod .

C. 20. v . 12. Nota modum ex Ecclefiaftico
C. 3. v. 9 .: Honora eos in opere, & ſermo
ne , & omni patientia : adde v , 14. --- II.
Obedientiam : ( dc) Filii obedite parentibus
per omnia , Paul . ad Coloſſenſes c. 3. V, 20. ,
Sed ( ùt idem monet ad Epheſios c. 6. v . 1. )
in Domino ; fi quid fortè contra Dei vo
luntatem jubeant, obedire oportet Deu magis,
quàm hominibus. Actor. c. 5. v. 29. III.
Opem : ( dd ) Si defecerit ſenſu, veniam da ,
es ne Spernas eum in virtute tua ; retribue
illis , quomodo & ipſi tibi. Ecclefiaftici c. 3 .
V: 15. c .7. v . 30. ( de) Vide Q. 61 .
EXEMPLA : I. Iſaac obediens ad mortem , Ge.
neſ. c. 22. v. 9. ideóque benedictus, v. 18.
II. Joſeph Gen. c. 37. v. 14. ideóque exalta
tus, C.41. V.41. III. JESUS Luc. C.2 . v.51 .
IV . Exemplum inobedientis filii : Abram
lon L 2. Reg. c. 15. & c. è quercu ſuſpenſus,
C. 18. v. 9. 14. & c.

51. Quâ ratione poteftatem & authori

tatem Ecclefiafticam reverebimur ?
Videlicet , fi facris & ecumenicis
Conciliis, fi receptis Apoftolorum ac
Patrum inſtitutis ac decretis , fi probatis
Majorem conſuetudinibus , denique fi
fummis Ecclefiæ Paftoribus ac Pontifici

bus tribuerimus , quam fingularem illis

debe
 CATHOLICORUM , 65

debemus obſervantiam , obedientiám

que ; ubi vel maximèpeccant , qui cul
En tum divinum , & ſanctiones, ceremoni
ásque Ecclefiafticas convellunt atque
contemerant ; ( df ) tum qui Synodis &
2
Pontificibus obtrectant , (dg ) ac in Sa
cerdotum jura & templa involant, (dh )
545 Sacra profanantes.
( df ) Qui Ecclefiam non audierit &c. vide Q.
21. Pro Exemplo fint Nadab & Abiu , alie
il num ignem offerentes , Levit. c . 10. V. I.
ideóque à Deo combuſti, v. 2. (dg ) Aaron
B Maria contra Moyſen murmurantes ,
Numer. C. 12. V. I. puniti, v . 4. 10. Item
Core , Dathan & Abiron , c. 16. Moyſi &
Aaroni obtrectantes , v . 2. vivi à terra ab
ſorpti defcenderunt in infernum . v. 33. ( dh)
3 Ozias Rex Juda adolere volens incenſum ,
Lib. 2. Paralip . c. 26. V. 16. lepra percuſſus
eſt. v , 19.
52. Quid fibi vult quintum præceptum :
-
Non occides 2
Prohibet vim externam , cædem ( di )

& injuriam omnem , quæ corpori & vi

of
tæ proximi afferri poffit. ( dk) Adhæc
S
iram , odium , rancorem , indignatio
nem , & quosvis affectus ad proximilæ
fionem quovis modo ſpectantes exclu
dit , & penitus refecat. ( dl )
E Prohi
 CATECHISMUS

Prohibet triplex homicidium I. Operis (di)

tam inchoatum per verbera & vulnera ,
quàm conſummatum per ſe vel per alios,
Sic Cain occidit Abelem , Gen. C. 4. V. 8.
Joab Abnereni & Amaſam , Lib. 2. Reg. c .
3. & 20. v. 9. pæna , 3. Reg. c. 2. v. 5. 6 .
& c. David Uriam , 2. Reg . c. 12. V. 7. II.
Homicidium Oris ( dk ) cùm proximo mor
tem , vel aliud grave malum imprecaris :
Qui dixerit fratri fuo , fatue, animo illum
graviter affigendi, reus erit gehennæ ignis .
Matth . c. S. V. 22. III. Homicidium cordis:
(dl ) Omnis, qui odit fratrem ſuum , homi
cida eſt ; & fcitis , quoniam omnis homicida
non habet vitam æternam inſemetipfo manen
tem . 1. Joan . c. 3. v. 15. EXEMPLUM de
Eſau , qui odit Jacob. Genef. 27. v.41. -
53. Quid vetat fextum : Non
machaberis ?
Fornicationem , adulterium , & ob
fcænos , illegitimósque concubitus ,
( dm ) tum quidquid honeftati , verecun
diæ , & ingenuo pudori adverſatur. ( on )
Nam & qui viderit mulierem ad concu

piſcendam eam ,jam machatus eſt eam

in corde fuo. Matth. c. 5. V. 28. ( do )
Vetat I. omnem turpem actum illius vitii,
quod, monente Apoſtolo ad Ephefios c. S.
V. 3. , non nominetur in vobis (dm ) propter
illud totum humanum genus (octo animas
 CATHOLICORUM. 67

fi excipias ) diluvio ſuffocatum interiit ;

quia omnis caro corruperat vim fuam , Ge.
nel. c. 6. v , 12. Sodoma & Gomorrha cum
. circumjacentibus urbibus pluviâ ignea in
cineres redactæ , Genef. c. 19. v. 24. Da ,
vid quàm graves , quàm diuturnas, poenas
ob momentaneam voluptatem à Deo infli
ctas exfolvere debuit ? Lib . 2. Reg. c. 12 .
v. 10. &c. (dn ) II. Vetat omnes turpes afpe
ali ctus , tactus , oſcula , cantilenas , litteras ,
lectionem , fermones , comoedias ſuſpectas ,
11 de quibus Paul. 1. ad Corinth . c . 15. v. 33.
Corrumpant bonos mores colloquia mala. Quæ
tot peccata gravia continent, quot præfen
2 tes ſcandalizant; de quibus Chriſtus Match .
C. 18. v. 7. ait : Væ bomini illi , per quem
Scandalum venit ! expedit ei , ut ſuſpendatur
mola afinaria in collo ejus , & demergatur
in profundum maris. v. 6. III. Veţat om
nes voluntarias cogitationes , delectationes
moroſas , deſideria turpia, ùt ex citato tex.
tu patet. ( do) Hæ perverfæ cogitationesfe
parant à Deo, Sap. 1. v. 3. Abominatio Dos
mini cogitationes mala, Prov. C. 15. V. 26 .
Horum omnium immundorum pars erit inte
ſtagno ardenti , igne ſulphure , Apocalypf.
c. 21. V. 8. O verè momentaneum , quod dem
lectat , aternum , quod cruciat ! IV , Media
innocentiæ ſervandæ aut reparandæ cum ex
emplis , 1. Crebra ac fervens Oratio , Sapie
ent. C. 8. v. 21. Exemplum de S. Paulo 2 ,
E 2 Corinth
 CATECHISMUS

· Corinth . c . 12. v. 7. 8. 2. Continua Der

præfentis memoria : pro exemplo Suſan
na , Danielis c. 13. v. 22. 23. --- 3. Fre
quens , humilis & fincera confeffio : Exem
plum de filio prodigo, Luc. c . 15. V. 12.
18. & c. 4. Devotus S. Euchariſtiæ uſus ;
illa enim Canticorum c. 7. v , 2. dicitur acer
vus tritici vallatus liliis , & Zachariæ c. 9.
V. 17. frumentum electorum , & vinum ger
• minans virgines. 5. Filialis recurſus ad B. V.
S & Tutelarem Angelum & c. 6. Cuſtodia ſen
ſuum , ùt Job c . 31. v. I. -- 7. Fuga otii
& periculoſi confortii , fic Jofeph Genef. c .
39. 12. -- . 8. Mortificatio , ex Patris fpiri
tualis confilio moderanda ; fic S. Paulus 1 .
Corinth . c. 9. V. 26. 27 .

54. Quid præcepto feptimo cavetur :

Non furtum facies ?
Oninis rei alienæ illicita contrectatio
& uſurpatio : ùt fit in furto , rapina , (dp )
uſura , ( dq ) lucris injuſtis , dolis malis ,
( dr ) & iniquis contractibus :(ds) demum
quibusvis commutationibus & diftribu
tionibus, quibus Chriſtiana charitas læ
ditur , & proximus circumvenitur. ( dt)
(dp ) Neque fures , neque avari, neque rapa
ces regnum Dei poſſidebunt. 1. ad Corinth .
6.6 . v. 10. (da) Si pecuniam mutuam dederis
populo meo pauperi, non urgebis eum quaſi
exactor , nec ufuris opprimes. Exod. C. 22.
Y, IS.
 CATHOLICORUM .
atinmi
v. 25. ( dr ) Qui ſubtrahit aliquid à patre ſuo
plo Sai e à matre ( illud vel aufferendo , vel dolis
-- 3.1 malis extorquendo ) & dicit , hoc non efle
Tio: Ex peccatum , particeps homicida eſt. Proverb .
II.1. C. 28. v.24. ( ds) Ne quis circumveniat in ne
fie
gotio fratrem ( proximum ) ſuum : quoniam
icitura vindex eſt Dominus de his omnibus. 1. ad
harize a Theſſalonicenſ. c. 4. v. 6. ( dt) His adde 1 .
damna alia fortunis proximi vel in luſu, vel
"sad B. in ædibus , vel in fructibus , vel in colum
Zodial bis , aut aliis animalibus contra juſtitiam il
ugac lata. 2. Dilatam iniquè reſtitutionem , aut
Genel debitorum folutionem , 3. aut inventorum ,
tris fpi cognito Domino , injuftam retentionem.
Paulus ExemplA I. Achan ob furtum lapidatus , Jo
fue c. 7. à v, 18. II. Zachæus Lucæ c. 19. v.8.

55. Quid in octavo agitur : Non lo

quéris contra proximum tuum fal
rectab
fum tēſtimonium ?
za, ( Interdicitur teftimonium falfum , ( du )
malis
mendacium , ( dx ) perjurium , ( dy ) &
lemur
omnis linguæ contra proximum abufus ,
Itrib
as la ùt eſt in ſuſurronibus , (dz ) detractori
bus , ( ea ) maledicis , adulatoribus, men
: id dacibus ac perjuris . Ceb)
rah
print (du ) Tam in ſchola , quàm in judicio , quànı,
in alia occaſione. Sic falſum teftimonium
dederis ni.
contra Sufannam dixere duo Senes , Da
elis c. 13. V. 34. poſtea ipfi lapidibus obru .
C. 22 ti.
E 3
15
 70 CATECHISMUS

ti. v . 61. Sic illi contra S. Stephanum ,

Actor. 6. V. II . , contra Chriftum Matth . c .
26. v. 59. ( dx ) Os , quod mentitur , occidit
animam . Sap. c. 1. V. 11. ( dy ) De perjurio
vide Q. 48. (dz) Suſurro & bilinguis ma
ledi&tus; multos enim turbavit pacem baben
tes, Eccleſiaſtici c. 28. v . 15. , maximè qui
diſcordias ſeminant inter parentes , dome
fticos, cives , Superiores inter & ſubditos
& c. , ùt diabolus fecit Genef. c . 3. y. 4. 5 .
(ea ) Detractores Deo odibiles , Rom . c. 1. v.
30. , & abominatio hominum detractor. Prov.
C. 24. v . 9 : Sic Siba detraxit Miphibo
ſeth apud Davidem Lib. 2. Reg. c. 16. V. 3 .
,
Tres amici Jobo in Lib. Job præfertim c.
22. à v. 5. 6. & c. ( eb) Adde ſuſpiciones ac
temeraria judicia, quæ ſunt falfa apud nos ,
metipſos teſtimonia: Nolite judicare , ut
non judicemini. Matth . c. 7. v . I.

56. Quid poftrema dwo præcepta : Non

concupiſces uxorem , nec rem proximi?

Vetant concupiſcentiam uxoris ac rei

alienæ : quoniam , quod alienum eft
haud folùm injuftè , & pro libidine no
ſtra occupare non licet, fed ne volunta

te quidem ad illud appetendum ferri de

bemus ,( ec ) ita ut noftris rebus contenti ,
absque omni invidia , æmulatione & cu
piditate vivamus. ( ed )
( ec) Jun
 CATHOLICORUM . 70

phanu ( ec ) Judas ob pecuniæ cupiditatem Chriſtum

Matth. vendidit, Matth. ' C. 26. v. 15. 47. Giezi 4 .
r , och Reg. c. 5. v. 20. & 27. Achab Jezabel in
e perde hiantes vineæ Naboth 3. Reg. c. 21. v. 2 .
proptera puniti , v. 23. 24. &c. ( ed ) Hoe
enn bak dico vobis fratres ! tempus breve eſt : reli
ximes quum eſt , ut, qui emunt , tanquam non
don poſidentes fint , qui utuntur hoc mundo,
ſubdit tanquam non utantur: præterit enim figura
V. 4 bujus mundi. 1. Corinth . c. 7. v . 29. 31 .
C.I. 57. Quæ Summa ,
quisve finis prae
. Pro
ceptorum Decalogi ?
iphib
16. V. Nimirum , ut DEUS & proximus fin
Certimi cerè diligantur. Cujus rei fymbolum
Lunes : fuit in duas tabulas Decalogià Deo fa
ud eta diſtinctio . In priore quidem tabula
ware, tria docentur, quæ ad charitatem Dei ;
( ef ) in ſecunda verò feptem , quæ ad
:N dilectionem proximi ſpectant , expli
Eimi? cantur .
ac rei ( ef) Sic contra Calviniſtas Auguſtinus q . 71.in
Éxodum , & in Pfal.32, & 33. Hieronymus,
elt,
ClemensAlexandr.&c. & notæ hebraicæ tex.
2 110
tum primigenium diſcriminantes evincunt.
unta
cide 58. Quâ ratione præcepta primce tabu
læ charitatem DEI edocent ?
centi
& CL Quoniam tollunt & prohibent vitia
cultui , honorique Dei maxime contra
ria ,
TO E 4
 72 CATECHISMUS

ria , idololatriam , apoftafiam , (eg ) hæ

reſim , ( eh ) perjurium , ſuperſtitiones:
admonent autem , verum, purúnique
Dei cultum corde, ore ac opere fideli
ter exhibendum eſſe ; quod ubi fit , uti
que folus verus DEUS cultu latriæ coli
tur & adoratur.
(eg ) Apoſtaſia eſt , cùm quis à fide Catholica
deficit. (eb) Herefis, cùm errorem contra
fidem cum pertinacia tuetur aut retinet.
Exempla vide ſupra q . 1. & 20. Recole dicta
9. 45 .
59. Quomodo præcepta ſecundæ tabulce
charitatem proximiexplicant ?

Eo ipfo , quòd noſtrum erga proxi

mum officiuni ordine coniplectuntur:
videlicet, ut non folùm Majores hono
remus , fed etiamı opere , verbis ac vo
luntate prodeſſe omnibus , & nocere
nemini ftudeamus, five corpus proximi,
five perfona juncta conjugio , five bo
na fortunæ conſiderentur.

60. Quæ Summa eft præceptorum de

proximo diligendo ?
Hæc ipfa nimirum : Quod tibi non vis
fieri,alteri ne feceris : omnia verò ,
quæcunque vultis , ut faciant vobis ho
mines,
 CATHOLICORUM. 73
2 mines , & vos facite illis . Hæc eſt enim
, lex & Prophetæ . Matth. c. 7. v. 12 .
10
61. Súntne præter Decalogum alia
præcepta ?
Sunt utique, nec folùm utiliter illa ,
verùm etiam neceſſariò obſervanda, ( ei)
præſertim Eccleſiæ præcepta , ( ek ) cui
velut fanctiflimæ Matri , Sponfæque
Chriſti aures & mentes præbere Catho
lici filii omnes debemus . ( el)
I. ( ei) Hujuſmodi ſunt imò præcepta Paren .
tum , etfi quid imperent , quod in Scriptu
ra non expreſsè continetur . Vide Q. 5o.
Deinde 2dò legitimorum Magiftratuum ac
Superiorum ſtatuta & decreta ; fic S. Pau
lus ad Rom . c. 13. V. 1. : Omnis anima
Poteſtatibus ſublimioribus ſubdita ſit. Et
Chriſtus ait Matth . cap . 21. v . 21. : Reddi
te , qua ſunt Cæfaris, Cæſari ; & , qua
Sunt Dei, Deo. II. ( ek) Præſertim præcep
ta Ecclefiæ : Si Ecclefiam non audierit , fit
tibi ficut Ethnicus & c. Matth. c. 18. v. 17.
Ubi per Eccleſiam non intelligitur Commu
nitus, die Gemeine , ſed Ecclefiæ Præpofi
ti, ( quos Spiritus ſanctus pofuit Epifcopos ,
regere Eccleſiam Dei, Actor. C. 20. 1. 28.)
tum quia occulta fratris peccata v . 15. non
continuò toti Communitati propalanda
funt; tum quia Chriſtus verſu 18. ftatim
ES Apofto
 74 CATECHISMUS

Apoftolis ( non promiſcuæ plebi ) dicit :

Quæcunque alligaveritis fuper terram ,erunt
ligata 3 in cælis. Atque ideo monet Apo
ſtolus ad Hebr. cap . 13. v. 17.: Obedite
Præpoſitis veſtris , & ſubjaccte eis ; ipfi enim
perviligant, quafi rationem pro animabus
veſtrisreddituri, ut cum gaudio hoc faciant.
III. ( el ) Hæc præcepta nos obligant in con
ſcientia : 1. Quia Eccleſia noſtra Mater eſt ;
Paſtores Ecclefiæ noſtri Patres ſunt , qui
per Evangelium in Chriſto JESU ( ficut
Paulus 1. Corinth . c. 4. v. 15. ) nos rege
nerârunt : at filii in conſcientia tenentur
obedire parentibus ; igitur & nos Ecclefiæ .
Præſertim 2dò , quia , tefte Apoftolo ad
Rom . cap 13. v. 1. & 2., omnis poteftas eft
à Deo ; itaque qui reſiſtit poteftati , Dei or.
dinationi refiftit; qui autem reſiſtunt , ipſi
ſibi damnationem acquirunt. Sed qui non
obediendo damnationem incurrunt, in con

fcientia obligati peccaverunt , ùt in confef

ſo eſt. 3tiò Id clarius ait v.5 .: Ideo ne
celitate
ſubditi eſtote, non folùm propter iram ,
ſed etiam propter conſcientiam . Adde dicta
Q. 19. Quæ præcepta etſi humana fint (fi
cut & parentum mandata) quoniam tamen
poteftas præcipiendi à Deo data Superiori
bus eſt , à Deo quoque vim in conſcientia
obligandi nanciſcuntur. Qui vos audit , me
audit, qui vos Spernit, meSpernit. Luc.c.10.
> V.16. Non hæc, fed Pharifæorum mandata,
Divi.
 CATHOLICORUM . 75

Divinus contraria , reprehendit Chriftus

Matth . c. 15. v.6.9. Sic & alibi prohibetur,
ne quid addatur præceptis divinis contrarium ,
EXEMPLA : I. Ex Veteri Teſtamento : Deuter,
C. 17. v. 10. Deus per Moyſen præcepit :
Facies, quodcunque dixerint , qui præſunt
loco , o docuerint te juxta legem ejus,
ſequerisque ſententiam eorum ; ... qui au .
tem ſuperbierit, nolens obedire Sacerdotis im
perio , morietur homo ille. II. Ex Novo
Teſtamento Apoſtoli Act. c . 15. V. 28. 29.
primitivæ Ecclefiæ poſuere nova præcepta :
Viſum eſt Spiritui Sancto nobis , nihil
ultra imponere vobis oneris, quàm hæc ne
ceſſaria : ut abſtineatis à ſanguine & Suffo
cato & c. Et v. 41. Paulus perambulabat Sy
riam Ciliciam , confirmans Eccleſias, pra
cipiens cuſtodire præcepta Apoſtolorum
Seniorum . ( *i) Adde ex 1. Corinth . c. 7.
V. 12. C. II . V. 6. C. 14. V. 34. , ubi Pau
lus nova præcepta impofuit.

62. Quot ſunt præcepta Ecclefiæ ?

Præcipuè quinque numerantur: I.
Statutos Ecclefiæ feftos dies celebrato .
Cem ) II. Sacrum Miſſæ Officium diebus
feftis reverenter audito . III. Indicta

certis diebus jejunia , & à quibusdam

cibis abftinentiam obſervato. * (en ) IV.
Peccata tua Sacerdoti proprio, aut alteri
cum
 76 CATECHISMUS

cum ejus facultate fingulis annis confi

tetor. (eo ) V. Sacrofanctam Euchari
ſtiam , ùt minimùm femel in anno , id
que circa Feltum Pafchæ ſumito . ( ep )
Duo probanda ſunt , reliqua explicanda : 1.
(em) quod Eccleſia dies feſtos itatuere pof
fit : 1. Quia Synagoga hanc poteſtatem ha
buit & exercuit. Eſtheris c. 9. v. 27. 29.31 .
inſtituendo Feſtum Sortium ; Judith. c . 16 .
V. 31. Feſtivitatem Victoria ; & Lib. 1.Ma
chabæorum c . 4. v. 59. Feftum Dedicationis
Altaris ; cur Eccleſia nova minùs valeat ?
2. Hæc , Sabbatho abrogato , ſequentem
diem , antea communem, & Dominicam
dixit , & celebrandam indixit , ùt admit
tunt Heterodoxi; igitur & alios ad myſte
riorum fidei recolendam memoriam , aut
ad gratitudinem pro accepto inſigni bene
ficio teftandam ſacro cultu tranſigendos in
ftituere poteft. Tandem 3. hæc primis ſta
tim ſæculis feſta Paſchatis, Pentecoſtes, Na
tivitatis Chriſti & c . , B. Virginis Marie ,
aliorúmque Sanctorumcelebravit, ut ex ve
tuftiflimorum Patrum ſermonibus conftat :
igitur eadem eidem Ecclefiæ poteftas adhuc
firnia conſiſtit.
II. (en ) Abſtinentiam à fructu arboris Scientiæ
boni mali , ex fe bono , Deus primis
parentibus adhuc innocentibus præcepit ,
Genef. c. 2. v . 17. non niſi herbarum ac fru
&uum
 CATHOLICORUM . 77
&uum permiffo ufu, Genef.c. 1. 7.29. Noëmo
ejúsque poſteris, ne carnem cum fanguine co
medant,Geneſ.c. 9.v.4. prohibuit. Ifraëlitis
per Moyſen pluribus interdixit cibis ,Levitici
C. II . à v. 2. , nempe ad obedientiæ ac tem
perantiæ exercitationem . Quem facrum ad
finem & Apoſtoli Act. c . 15. v . 29. fanguinis
ac ſuffocati eſum primis Chriſtianis inhibue
runt : quam Apoftolicam conſtitutionem
16
ficut Eccleſia abrogare potuit , ( utpote
quam nec ipſi quidem HH . obſervant) ita
11. & in aliam abſtinentiam ab omni carnis
Ć uſu certis diebus obſervandam mutare po
tuit , atque etiam rectè permutavit.
0
III. Jejunium Fidelium 1. Chriftus non ob
ſcurè prædixit Matth. cap . 9. v. 19 .: Ve
nient dies , cùm auferetur ab eis Sponſus
& tuncjejunabunt. Deinde exemplo Matth.
cap . 4. præluxit. 2. Eccleſła ſubinde jam
primis ſæculis (ùt ex Patrum homiliis con .
ſtat) quadraginta ante Paſcha dies , quatuor
tempora , ac Sanctorum vigilias jejunio ſa
)
cravit : à quo tamen eximuntur, quotquot
aut vigeſimum primum ætatis annum non
dum compleverunt,aut fexagefimo jam ma
jores ſunt, aut demum à valetudine vel alia
neceſſitate excufantur. Si quis jam con
tra hæc Ecclefiæ præcepta manducat , quod
intrat per os, non coinquinat hominem, Matth.
C. 15. v. 11. ſed inobedientia , quæ procedit
de corde, v. 19.20 , coinquinat bominem , ùt
Adam
 78 CATECHISMUS

Adam exemplo eſt. Permittit tam Chriſtus

Luc. C. 10. v. 8. , quàm Paulus, manduca
re , qua apponuntur , omne , quod in macel
lo venit , I. Corinth . c. 1o . v . 25. , at an
tecedenter ad prohibitionem Eccleſiæ , quæ,
ut Sponſum ſuum & veracem comproba
ret , Matth. c. 9. V. 15. , & aliquo faltem
7 modo imitaretur , hæc ſuis jejunia impo
ſuit.
EXEMPLA : I. Eleazarus Lib . 2. Machab. c. 6 .
V. 18. , qui maluit mori, quàm carneın por
cinam fibi prohibitam manducare. II . Chri.
ſtus Matth . c . 4. V. 2. 40. diebus, ac totie
dem noctibus jejunans. III. Anna filia Pha
nuel Luc. C. 2. V. 37 , non difcedebat de teni.
plo , jejuniis & obſecrationibusſerviens nocte
ac die . IV. Adde abſtinentiam primorum
Chriſtianorum ex Actor c. 15. V. 29. , je
junium Apoftolorum , Actor. C. 13. v. 3. C.
14. V. 22.
Explicanda funt I. Quomodo devotè audien
da Miſſa : II . (eo) Quomodo , & cui con
fitendum , maximè pro Pafchali tempore ,
nempe Pontifici, vel ordinario fuo Epiſco
po , aut proprio Parocho , vel certè alteri
Sacerdoti approbato cum illorum facultate.
III . ( ep ) Quòd per facrilegam Communio
nem , item per dignam , in aliena tamen
Parochia (nî neceſſitas aut facultas excuſet )
Pafchali præcepto non fiat fatis. Attenden
da hic cujuslibet loci confuetudo.
63. Quem.
 CATHOLICORUM . 79

5 63. Quem fructum affert horum obſerva

tio præceptorum ?

Hæc atque id genus alia Eccleſiæ

tum inftituta, tum præcepta , primum
fidem , humilitatem & obedientiam Chri
ftianam exercent , Deinde cultum di
0 vinum , honeftam diſciplinam , & publi
cam tranquillitatem alunt, conſervant
6. & ornant ; eóque mirificè conferunt, ut
1 decenter & ordine cuncta in Eccleſia

peragantur , præter quam quòd æternam

3. vitam meremur , fi illa ex charitate ob
fervemus.

CAPUT IV .
1
DE SACRAMENTIS

64. Quid eſt Sacramentum ?

ſt inviſibilis gratiæ fignum viſibile ,

1 E ad noftram fanctificationem divini

tùs inftitutum . (eq ) Aliud eft enim , quod

in Sacramento videmus; aliud , quod
in eo accipimus. Signum videmus exter
num ; occultam verò & fpiritualem gra
tiam , quæ res dicitur Sacramenti, acci
pimus.
( eg ) Trix
 80 . CATECHISMUS

(eq ) Tria igitur requiruntur ad proprium No.

væ legis Sacramentum : 1. Debet effe fig .
num viſibile , utpote propter homines con .
ſtitutum . 2 , Signum efficax inviſibilis grow
tia , quia ad ſanctificandum hominem eſt
ordinatum . 3. Debet effe divinitùs à Chris
ſto inftitutum : neque enim quisquam alius
gratiam ſupernam fignis naturalibus anne
ctere poteſt , niſi fit & naturæ & gratiæ
Author Deus .

65. Quot funt Sacramenta ?

Septem , quæ à Chrifto Domino in
ftituta , ab Apoftolis tradita , & in Ec
cleſia Catholica femper conſervata ad
nos usque pervenerunt. ( er ) Sunt au
tem hæc : Baptiſmus, Confirmatio , Eu
chariſtia , Pænitentia , Extrema Unctio ,
Ordo , Matrimonium .
(er) Quia etfi hæc vocabula , esſe ſeptem Sa
cramenta , in Scripturis non extant; ( ficut
1
nec ullibi extant verba , esſe tantùm duo vel
tria Sacramenta , aut Baptiſmum eſſe Sa
cramentum ) quoniam tamen Eccleſia Dei
vivi , columna firmamentum veritatis ex
Paulo 1. ad Timoth . c. 3. v. 15. , nec plu .
ra , nec pauciora , quàm feptem ſigna gra
tiæ efficacia divinitus inſtituta facris in Li
teris invenit ac docet ; certifſimè tenendum
eſt , nonniſi ſeptem eſſe Novæ Legis Sacra,
mens
 CATHOLICORUM, 81
menta. Sic clarè definiunt Concilium Tri.
dent . Sell. 7. Can . 1. de Sacramentis in ge
nere ; Concilium Florentin . Anno Chriſti
1438.; Concilium ConſtantienſeAnno Chri
fti 1414. habita, quæ duo Auguſtana Confef
ſione Proteſtantium , Anno Chrifti 1530 .
factâ , longè antiquiora funt.
66. Quare Sacramenta veneranda , 83

fummo in pretio habenda funt ?

Primùm quidem , quia à Deo & Chri
ſto Domino in Lege nova inſtituta : De
inde, quia gratiam Dei nobis neceſſari
am , eámque uberrimam non modò fig
nificant , verùm etiam ceu vaſa quæ
dan ſacra divini Spiritûs continent, &

ritè fufcipientibus conferunt. ( es ) Ad

hæc , quoniam adverſùs peccatum præ
Itantiſlima ſunt remedia , ſeu divina me
dicamenta noftri Samaritani : Poftremò,
quia bonisgratiam habentibus eam ipſam
conſervant , augent & amplificant. ( et)
Rationes quatuor afferuntur : præterea duo
credenda proponuntur. I. ( és) Quòd Sa
cramenta N. L. non ſint mera ſigna ac ſigil
la , aut gratiæ per fidem præhabitæ , ùt Lu
theri ; aut prædeſtinationis divinæ, ùt Calvin
ni Sectatores dicunt : fed quòd gratiam ,
quam ex Deiinſtitutione ſignificant, etiam
dum conferuntur, ſuſcipientiſeu ſacra Der
F ipfius
82 CATECHISMUS

ipſius inſtrumenta communicent. Sic Petrus

Act. c. 2. Judæis y. 37. jam credentibus ac
compunctis ait adhuc v . 31. : Baptizetur
unusquisque veſtrum in remiſionem peccato
rum. Sic Actor. c. 8. fideles jam per Phi
lippum in Samaria baptizati v. 12. Confirma
tionis gratiam non acceperunt , niſi poſt
quam Petrus & Joannes imponebant manus
ſuper illos , tunc accipiebant Spiritum San
ctum . V. 16. 17. Deinde Deus , tefte Pau
lo ad Titum c. 3. v. 6.: Salvos facit per la
vacrum regenerationis etiam infantes, qui
tamen nec verba concionatoria Lutherano
rum intelligere , nec credere ipſi poſſunt.
Tandem nec eſſe ſigilla prædeſtinationis,do
cet contra Calvinum imò Simon Act. c. 8. ,
qui v. 13. & ipfe credidit , * cùm baptiza
tus eſſet , adhærebat Philippo , cui tamen
ſubinde relapſo Petrus dixit v . 20.: Pecu
nia tua tecum fit in perditionem . 2. Judas
per Baptiſmum connumeratus in Apoſtolis
ex Actor. c. I. v . 17. deinde prævaricatus
eſt , v. 25. ut abiret in locum ſuum æternæ
damnationis. Docetur II. Quòd Sacra
menta ſint duplicis generis ; ( et) imò Sa
cramenta mortuorum ( ſpiritualiter quoad
gratiam ) quæ vi inſtitutionis fuæ peccata
remittunt, ùt Baptiſmus & Pænitentia. 2dò
Sacramenta vivorum ( hoc eſt , jam haben
tium gratiam , quæ eſt vita animæ , quæ vi
inſtitutionis fuæ gratiam præhabitam nová
gratiæ
 CATHOLICORUM . 83

gratiæ acceſſione augent ; cujusmodi funt

Confirmatio , Euchariſtia , Extrema Un &tio,
Ordo , Matrimonium .
67. Cur Sacramentis ceremoniæ folen
nes & Ecclefiafticæ adhibentur ?
Multis profectò & gravibus de cau
fis. Primùm , ut Sacramentorum admi
niftrationem ſpectantes admoneantur ,
nihil hìc profanum , ſed arcana quædam ,
& divinis plena myſteriis geri, quæ fin
gularem reverentiam exigant. Deinde,ut
ad Sacramenta ipſa accedentibus cultum
promoveant interiorem , quem Deus
præcipuè poftulat, & cujus veluti ſigna,
teftimonia & exercitia ſunt ceremoniæ .
Præterea , ut Sacramenta miniſtrantes
majore cum dignitate & fructu munus
fuum obeant , dum veteris Ecclefiæ
inftitutis , ſanctorumque Patrum veſti

2 giis fideliter inhærent. Conftat etenim ,

tu hujufmodi ceremonias plerasque inde à
temporibus Apoftolorum per continu
am fucceffionem ad nos ufque in Eccle
1 ſia perſeveralle. His demum retinetur
honeſta, religiosaque diſciplina, his fo
vetur publica tranquillitas, quæ fæpe
rituum externorum aut immutatione ,
aut innovatione graviter interturbatur,
F 2 ( eu ) Qua
( eu )
 84 CATÉCHISMU
S
feu ) Quatuor præcipuæ caufæ afferuntur : 1.
Inſtructio fpectantium , 2. Devotio ſuſcipi
entium , 3. Dignitas conferentium , 4. Uni
tas diſciplinæ Eccleſiaſticæ & c. , quibus fine
dubio proſpicere Eccleſia & debet & poteft.
EXEMPLA : I. De Chriſto , qui , ctſi verbo
unico facere omnia potuiſſet , multas ta
men fæpe ceremonias præmiſit tum in pa
trandis miraculis , Matth . c. 14. V. 19. cùm
sooo. virorum quinque panibus fatiavit :
Marci 7. & 8. cap. ubi ſurdum , atque ite
rum cæcum curavit & c. , tum maximè in
inſtitutione Euchariſtiæ , ad quam , ut Diſ.
cipulos doceret , quanta animi, corporís
que munditiâ accedere oporteret , multo
antè apparatu eorum pedes lavit, Joan. c .
13. à v. 4. II . Paulus 1. ad Corinth. c. 14 .
cùm ordinem ac modum in Ecclefia fervan
dum præfcripfiffet , v . 40. concludit : Om
nia honeftè, & ſecundùm ordinem fiant. Et
C. II . cum varia ordináſlet v. 33. 34. : Cam
tera , ait , cùm venero , diſponam . III. Pri
mæva Eccleſia , quæ plerasque ceremonias
à Chriſti Domini exemplo facratas ad Sa
cramentorum adminiſtrationem ex reveren
tia tranſtulit , ùt exorciſmos ex Marci c. 5.
V. 8.; inſufflationes ex Joannis c. 20. V. 22.5
aurium ac lingua tactiones ex Marci c. 7. v.
33. ; manuum impoſitiones ex Matth. 19.
V.15 .; dandas elevatis manibus benedictiones
ex Luc. C. 24. V. 50. &c. , quibus adde &
alias
 CATHOLICORUM . 85

alias benedictiones panum, piſcium ex Mato

thæi cap. 14. v. 19. , aliarúmque creatura
rum ; de quibus Apoſtolus 1. ad Timoth.
C. 4. v. 4. 5. ait : Omnis creatura bona ſan
&tificatur per verbum Dei & orationem : à
qua oratione Eccleſiæ ſuam etiam vim ha
bent res benedictæ , tum ad maleficia dæmo
num diſlipanda , tum ad bona corporis ani .
mique impetranda.

68. Qui d eſt Baptiſmus ?

Primum , ( ex ) maximéque neceſſari

um ( ey ) Legis novæ Sacramentum ,( ez
quod femel ( fa ) in aqua ( fb ) confertur,
quo ſpiritualiter renaſcimur , & , pec
catorum plenâ remiſſione perceptâ, fc)
in filios Dei adoptamur, hæredésque
vitæ cæleftis adfcribimur. ( fd )

Multa hìc explicanda continentur: I. Quòd

Baptiſmus fluminis ( de quo hic agitur ) fit
Sacramentum , ( ex ) quia tres Q. 64. requi
ſitas conditiones habet : imò, Ablutio cor
poris eft fignum vifibile ; 2. Ablutio ani
mæ à peccato originali eſt inviſibilis gratia.
3. Inſtitutio divina habetur Joannis c. 3. v.
5. , & Matth . c . 28. v. 19. II. Quòd fit
primum , ( ey ) quia fine illo alia Sacramen
i
ta ſuſcipi validè non poſſunt. ExemPLUM :
lo
ideo Paulus Actor, 19. v. 6. Sacramentum
Confirmationis dare Diſcipulis , Baptiſmo
F 3 Joan

.
86 CATECHISMUS

Joannis tantummodo ablutis v. 3. non vo

luit ; niſi antea v. s . baptizatis Baptiſmo
Chriſti. Ex quo patet, magnum efleinter
utrumque Baptiſma diſcrimen . III . Quòd
fit maximè neceſſarium , (ez ) quia fine illo
ſalvari nemo poteſt , nequidem infantes pa
røntum fidelium ; cùm & David Pfal. so.
v. 7. , & Paulus ad Epheſios c. 2. v . 3. eti
am de ſe atteſtentur : Eramus naturá ( h.e.
à nativitate ) filii iræ , ficut & cæteri infide
les . Sicut igitur circumciſio etiam fidelium
infantibus neceſſaria fuit in Veteri Teſtamen
to , ità multò magis in Novo Teſtamento
Baptifmus requiritur; cùm fententia Chri
ſti Joan. c. 3.
v . 5. generalis fit , nec ullum
excipiat : Niſi quis renatus fuerit ex aqua &
Spiritu ſancto,non poteſt introire in regnum
Dei. IV . Quòd non niſi ſemel ſuſcipi pof
fit: ( fa) quia unus Dominus , una Fides ,
unum Baptiſma ( Paulus ad Epheſios c . 4 .
v . 5.) quod Concilium Conſtantinopolit. in
Symbolo definit non niſi unum effe. Cùm
enim Baptiſmus ſit regeneratio ſpiritualis ,
hæc non poteſt eſſe niſi una ; ficut una
tantùm poteſt eſſe naturalis nativitas . V.
Quòd materia Baptiſmi ſit aqua naturalis:
( fb ) Niſi quis renatusfuerit ex aqua &c. Ex
EMPLUM de Eunucho Candacis Reginæ Æ
thiopum , Act. c. 8. v. 36. Ecce aqua , quid
prohibet me baptizari. Forma à Chriſto præ
ſcripta Matth . c. 28. v. 19. eſt : Ego te bap
tizo
 CATHOLICORUM . 87

tizo in nomine Patris , & Filii , & Spiri.

tùs ſancti . Quæ ut vera ſit ac ſalutaris , ab
ipſo baptizante pronunciari debet eodem
tempore , quo caro baptizandi aquâ ablui
tur. VI. Effectus Baptiſmi primus eſt pec
catorum plena remiſſio , ( fc) quia per illum
& peccatum originale , & in adulto etiam
actualia tam quoad culpam , quàm quoad
pænam in altera vita ominem remittuntur.
ExeMPLUM de Petro Act. 2. V. 38. : Pæni
tentiam agite , e baptizetur unusquisque
veſtrüm in remiſſionem peccatorum , & c. 3 .
v. 19. , ut deleantur peccata veſtra. Qui
bus duo inſinuantur : 1 , Quod adultus fe
per fidem & contritionem faltem minùs
perfectam debeat ad Baptiſmum difponere.
2. Quòd peccata per Baptiſmum non tan
tùm tegantur , fed verè tollantur ac delean
tur . VII . Effectus alter Baptiſmni eſt , quòd
regenerati in filios Dei adoptentur , haree
désque vitæ cæleftis adſcribantur: (fd) Quia
Deus ſalvos nos fecit per lavacrum regene
gationis renovationis Spiritûs ſancti,quem
effudit in nos abundè per JEſum Chriſtum ,
ut juſtificati gratiá ipſius, hæredes fimus fe
cundùm fpem vitæ æternæ . Paulus ad Titum
c . 3. v . 5. 6. VIII . Morale : Quicunque
baptizati ſumus in Chriſto JEſu , in morte
ipſius baptizati ſumus : conſepulti enim ſu
mus cum illo per Baptiſmum in mortem , ut,
quomodo Chriſtus ſurrexit à mortuis per glo
F4 riam
 88 CATECHISMUS
riam Patris , ita & nos in novitate vitæ am
bulemus. Paulus ad Rom . c. 6. v . 3. 4.

69. - Quid eſt Confirmatio ?

Eſt baptizatis collatum ab Epiſcopo
Sacramentuni , ( fe) in quo per ſanctum

Chriſma, ( ff ) & verba facroſancta ( 68 )

confertur gratia , ( th ) & robur Spiritûs
additur, tum ad firmiter credenduni ,
tum ad nomen Domini, quando fic eft
opus , liberè confitendum .
Docet I. Quòd fit Sacramentum ,ut Auguſti
nus Lib.2. contra literas Petiliani c. 104. ait,
æque ſacroſanctum , ſicut ipfe Baptiſmus , ut
jam pridem definivit Concilium Éliberita
num Can . 38. , Concilium Laodicenum
Can . 48. , Concilium Meldenſe cap . 6. ,
Concilium Florent. & Concilium Trid . Sell.
7. Can . 1. de Confirm . ( fe) Ratio eft , quia
habet tres conditiones ad Sacramentum ne
ceſſarias, q . 64. II. Signum viſibile ( ff ) eſt
impofitio manûs Epiſcopalis , frontem bap
tizati ungentis Chriſmate, confecto ex oleo
olivarum & balſamo . NII . Forma ( fy ) eft :
Signo te figno Crucis , & confirmo te Chriſ
mate ſalutis , in nomine Patris , Filii ,
& Spiritûs ſancti. Impofitio manûs con
ſtat ex S. Scriptura Act. c. 8. v . 17. c. 19 .
v. 6. reliqua ex traditionc infallibilis Eccle
fiæ . IV . Inviſibilis gratia per fignum vi
fibile ſignificata eſt novum gratiæ donum ,
( fb )
 CATHOLICORUM . 89
( th ) quo Spiritus fànctus communicatur ,
( quod per donum linguarum non fit , ut
pote quod etiam in peccatoribus eſſe poteſt
ex 1. ad Corinth . c. 13. v. 1. ) quo anima
1. internâ quâdam unctione imbuitur ac con
firmatur ad pugnam & ad fidem intrepidè
profitendam ; & ficut Chriſtus à Chriſmate
dicitur , ita nos ab eodem Chriſtiani veluti
obfignamar coelefti militiæ adſcripti. Sic
Actor. C. 8. v. 17. Apoſtoli imponebant ma
nus fuper illos ( baptizatos viros ac mulieres
i ex v. 16. 12. ) & accipiebant Spiritum ſan
Etum . Et Paulus ait 2. ad Corinth . c. I. v .
22.: Confirmat nos vobiscum in Chrifto DE
US, qui unxit ( geetoas, unde Chriſtus &
Chriſtianus derivatur ) nos , qui e ſignificat
nos opaytodmevos, ſigillavit , nempe ſigil
lo crucis in fronte , & charactere in anima,
Ambroſ. Lib . 2. de Initiatis . c. 7. ) Es dedit
pignus Spiritus in cordibus noſtris. V.
Quod tantum donum , utì non ſolis Apo.
ftolis promiſſum fuit , fed & aliis in Eccle .
o ſia nova militaturis , Joëlis c . 2. v . 28. , Jo
annis c . 14. v. 16. c . 15. V. 26.; ita nec ad
breve tempus , fed ad ufum Ecclefiæ per
petuum eſt conceſſum : quod Apoftolus
ad Hebræos cap. 6. inter principia Religio
nis præcipua numerat , dicens v, 1. & 2.fe
velle perfectiora explicare , non rurſum ja
cere fundamentum pænitentiæ , fidei, Bap
tiſmatum doctrina , Impoſitionis quoque ma .
nuum :
 CATECHISMUS

nuum : igitur impofitio manuum ad funda

mentum pertinet , duratura , quamdiu hoc
fundamentum durabit. VI. Ex quibus jam
clariùs patet , hunc ritum efle à Chrifto in
ftitutum , cùm Apoftoli nec potuerint illi
annectere gratiam Spiritûsſancti, nec eam
tam certò promittere confirmandis nifi
Chriſtus illum & inſtituiſſet , & Apoftolos
de ſecuturo effectu certos reddidiffet.
70. Quot funt præcipua de Euchariſtia
doštrinæ capitaſcitu neceſſaria ?
Quinque. Primum eft ejus veritas.
Alterum eft panis & vini in Chriſti Cor
pus & Sanguinem converſio . Tertium
adoratio debita. Quartum ejus oblatio.
Quintum & poftremum ejusdem Sacra
menti fumptio .
71. Quæ eſt veritas Sacramenti Eucha
riſtice ?
Nimirum hæc : Chriſtum verum DE

UM ac hominem verè ac integrè in hoc

Sacramento contineri , & nobis adeſſe
( fi) ubiSacerdos ritè ordinatus panem
& vinum verbis illis arcanis , & à Chri
ſto traditis conſecrârit . ( fk )
Duo credenda proponuntur : I. Quòd Chri
ftus Dominus verè ac integrè in hoc Sacra
mento adſit : ( fi) quia id ipſe clariffimè di
eit : Comedite , boc eft Corpus meum , non
quale
 CATHOLICORUM. 91
qualecunque , ſed quod pro vobis tradetur.
Hic eſt Sanguis meus , qui promultis effun
detur. Quæ verba in ſenſu proprio intel
ligenda eſſe probat tum conſenſus Evange
1
liſtarum , qui eadem ubique referunt; Mat
thæus c. 26. v. 26. , Marcus C. 14. v. 22. ,
Lucas c. 22. v . 19. , Paulus 1. ad Corinth.
C. II . v . 23. 24. , tum circumftantiæ aliæ ,
quòd nempe fint verba Teſtamenti Novi,
verba inſtituentia Sacramentum , ſub gravi
præcepto repetenda uſque ad finem mun
di , telte Paulo loc. cit. V. 26., ad quæ ipfi
IS
HH. proprietatem verborum requirunt.
Exemplum de Chriſto , qui , cùm Joannis
cap . 6. Capharnaitis hoc myfterium revela
ret , etfi & eorum murmura v. 53. facilè
comprimere, & diſceſfuros Diſcipulos v . 67 .
retinere potuiſſet, dicendo , propofitionem
ſuam impropriè ac metaphoricè explican
dam eſſe; id tamen non fecit, imò addito
juramento ſæpiùs repetit. ſuam carnem man
ducandam effe : addit rationem : Caro enim
0 mea verè eſt cibus, & Sanguis meus verè eſt
2 potus , (*k ) adverbium verè ( quod in aliis
propofitionibus metaphoricis non eſt ) ex
cludit omnem improprietatem ſermonis. II.
Credendum eſt, quòd Chriſtus, ftatim ac Sa
cerdos facra verba protulit , jam verè adſit,
etiam antequam comedatur ; ( fk ) Chriftus
enim non dixit : Hoc erit Corpus meum ;
ſed : Hoc eſt ési Corpus meum & c. quibus
ver
 92 CATECHISMUS

verbis jam rectè crediderunt Apoſtoli po

ſteriores Petro , etſi conſecratum panem
ore nondum exceperant : Et calix jam di
citur Calix Sanguinis ( græcum vide Q. 74.)
igitur Sanguis Chriſti jam eft in calice. III.
Adde , quòd Chriſtus ſit totus in tota , &
totus in qualibet vel minima parte conſecra
tæ hoſtiæ ; quia nulla vel minima pars ho
ſtiæ eft , fuper quani non dicatur : Hoc eſt
corpus meum .
72. Quce fit converfio per verba illa ,
quibus hoc Sacramentum Sacerdos
conſecrat ?
Ea, ut per ipfa verba, operante Chri
fto , ( fl ) panis & vinum in Corpus &
Sanguinem Dominicum convertantur ac
tranſubſtantientur ; ( fm ) atque ita panis
& vinuni elle deſinant in Euchariſtia .
Duo dicuntur : I. Quòd facra verba non fint
Miniſtri, fed Chriſti omnipotentis , ( fl )
cujus nomine Sacerdos dicit : Hoc eſt Cor
pus meum ; quodfi igitur omnia , quæ non
erant , per ipſum (Chriſtum ) facta ſunt, Jo
an . c . 1. v . 3. , fi folo ejus nutu aqua vinum
facta eſt, Joan . c. 2. v.9 . (* 1 ) certè poteſt,
ſi vult, & panem in Corpus ſuum conver
tere. II. Quòd verò converterit panem in
Corpus ſuum ( idem dic de converſione vi
ni in Sanguinem) patet ex verbis Chriſti :
Hoc eft Corpus meum ; ( fm ) ubi non ait :
in ,
 CATHOLICORUM . 93
in , ſub vel cum hoc pane eft Corpus meum ;
non ait: Hic ( panis ) & tos ( dproc ) fed hoc
Tģtó éso cwua uis ) eſt Corpus meum . Un
de quia Chriftus nullam facit mentionem
panis ; nec nobis licet contra Chrifti verba,
ac contra unanimeni Eccleſiæ ſenſum mira.
culum fingere , quafi nempe panis contra
20
naturam ſuam compenetratus Corpori Chri
Iti adhuc fubfiftat , igitur ſubſtantia panis
deliit, & converſa eſt in corpus Chriſti. Sic
Concil. Trid . Seſl. 13. de Euchar. Can , 2. ,
& SS . Patres omnes . III. Cùm igitur ad
huc panis dicitur , id fit , tum quia rema
nent Species panis , tum quia Chriſtus ait
de ſe Joan .c.6.v.41 .: Ego fum panis vivus.
73. Quæ Sacramento huic debetur
adoratio ?

Eadem fanè , quæ Chrifto Domino

! ac æterno Deo debetur ; quippe quem
illic præſentem agnoſcimus. ( in ) Ideó
que religioſo tum corporis , tum animi
cultu , ùt par eft, hoc Sacramentum fup
plices veneramur. ( fo )
J
Duo præcipiuntur : I. Quòd Chriſtus in Eu
4 : fr ) Dominum Dee
chariſtia lit adorandus (
um tuum adorabis , Matthæi c . 4. v.9 . II.
1
Quòd & religioſo tum corporis , tum ani
mi cultu venerandus ; ( fo) quia eſt non ani
mæ tantùm , fed & corporis Dominis; igi
tur, non tam hoc , quàm illia Chriſto Eu
charie
 94 CATECHISMUS

chariſtico ſubjicienda , etfi aliud præcep

tuni non extaret, Exempla : I. Sic tres
magi ab Oriente Matth . c . 2. v. 11. Proci.
dentes adoraverunt eum , etfi præceptum
expreſſum non habuerint. II . Cæcus na
tus, Joan. c . 9. v. 37. vix cognovit Chri .
ftum , quia ipſe eſt Filius DEI , jam citra
mandati exſpectationem , rectè procidens
adoravit eum .

74. Quare cenſetur hoc Sacramentum

oblatio ?

Quia eft Legis novæ Sacrificium ,(fp )

& oblatio munda , ( f9 ) cruentis legis
Judaicæ facrificiis incruenta ſuccedens,
quæ pro vivis ( fr ) & defunctis Chri
fti fidelibus in Mifla offertur ac celebra
tur. ( fs) Unde fit, ut Euchariſtia non
folùm à fideli populo fumatur , ſed eti
am pro peccatis ( ft) à Sacerdotibus ad
Dominicæ paſſionis ac mortis continu
am commemorationem , ( fu ) quotidie
immoletur, femperque oblata fuerit in
Ecclefia DEI. ( fx )
( fp ) Inſtitutum à Chriſto in ultima Cæna .
Cùm enim Chriſtus fit Sacerdos in æternum
ſecundùm ordinem Melchifedech , Pf. 109.
V. 5. , & ad Hebr. c. 7. v. 17 .; Melchife
dech autem panem vinum obtulerit ,
Genef. c . 14. Y.18. , etiam Chriſtus eodem
ritu
 CATHOLICORUM . 95
ritu incruento eadem fymbola offerre de
buit : Quod quia non fecit in Cruce ; quia
fecit in ultima Cæna , offerens hic Corpus
& Sanguinem ſuum ſub panis ac vini ipe
ciebus ; in Cæna propriè facrificavit ut Sa
cerdos fecundùm ordinem Melchiſedech .
Ut autem eflet etiam Sacerdos in æternum
præcepit Apoſtolis fuis Luc. c. 22. V. 19 .:
Hoc ( quod ego modò feci, facrificium )
facite in meam commemorationem , quod fit
jam in Miffa. ( f9) Hæc eſt Oblatio illa mun,
da , quam prædixit Deus Malachiæ C. 1. v.
10. 11 .: Munus non ſuſcipiam de manu ve.
ftra ( en vetera Sacrificia abrogantur, & no
vum prædicitur ) ab ortu enim ſolis usque ad
occaſum in omni loco ſacrificatur & offertur
nomini meo oblatio munda ( ubi etiam juxta
Lutheri verſionem intelligitur ein reines
Speiß - Opffer ) quia magnum nomen me
um in Gentibus. Hæc oblatio nec poteſt
eſſe Sacrificium cruentum Crucis , quia hoc
non offertur in omni loco : nec noftræ ora
tiones , quia hæ juxta HH . non ſunt mun
dæ : nec noftræ preces , offerentes Deo fa
crificium Crucis , quia nec fic habetur Sa
crificium manducabile ; niſi tantùm in Mif
fa , ( fr) Luc. c. 22. v. 19. : Hoc eſt Corpus
meum , quod pro vobis jam datur , hoc eft,
non tantùm vobis, fed etiam pro vobis of
fertur : τέτο έσι το σώμα με το υπέρ υμών
διδόμενον. τετο το ποτήριον , η καινή διαθήκη
 CATECHISMUS

εν τω αιματί με το υπέρ υμών εκχυνόμενον και;

cùm igitur Apoſtolitum viverent, pro iis
vivus Chriſtus ſe in Cana dedit atque ob
tulit. ( fs) Quod autem & pro defunctis of
ferri poflit, patet ex Sacrificio Judæ Macha
bæi, quod pro peccatis mortuorum oblatum
profuit ex Lib. 2. Machabæorum c. 12. V.
43. & c. , quantò magis hoc novum Sacri
ficium , antiquis omnibus infinitè præſtan
tius , prodeffe defunctis poteſt ? (ft) Quòd
propitiatorium fit, conſtat ex verbis Chriſti
Matth. c . 26. v. 28. TieTE TĂTO yag ési tà
αιμά με .
. το περί πολλών εκχυνόμενον εις
άφεσιν αμαρτιών , qui modo efiunditur pro
multis ( omnes , etiam ſunt multi ) in re
miſſionem peccatorum . Atque ex his patet,
quòd hoc incruentum N. L. Sacrificium
lit & latrevticum , & Euchariſticum , &
impetratorium , & propitiatorium ( adde &
Satisfactorium ) ùt Concilium Tridentinum
Seff. 22. cap . 2. & Canone 3. definivit ,
( fu ) ad Corinth. C. II . v. 26.: Quotieſcun
que manducabitis panem hunc , o calicem
bibetis , mortem Domini annunntiabitis ,
donec veniut , iterum confpicuus ad judi
cium . Hic explicentur ceremoniæ Miſlæ ,
paflionem ac mortem Chriſti repræſentan
Quæ etfi non omnes à Chrifto inſti.
tutum fuit , & jam ab Apoftolis oblatum.
( fx ) EXEMPLUM I. S. Paulus ad Hebros
& 13. V. IQ .; Habemus altare , de quo edea
re
 CATHOLICORUM . 97
re non habent poteſtatem , qui tabernaculo
deſerviunt, nempe Judæi ; igitur Chriſtiani
ex illo altari poteſtatem edendi habebant :
hoc altare non fuit altare veterum Sacrifici
orum , quæ abrogata fuerant , C. 10. ; nec
cruentum altare Crucis , de quo nemo co
medebat : igitur aliud habebat altare Sacri
ficii manducabilis ; ficut enim Juriasuglas
altare à Juría , Sacrificium , Juoiáo , Sa
crifico , derivatum , propter Sacrificium eft;
ita & Paulus in novo hoc altari novum
1 Sacrificium obtulit , de quo edere potefta
tem non habent, nifi à tabernaculo ad Cbri
ftum converſi. II. Idem Paulus in epiſtola
ad Philipenſes c. 2. v. 17. gaudet, fi in ipſo
Sacrificio etiam ipfe pro fide occiſus im
moletur : Sed fi immolor ſupra ſacrifi
cium & obſequium
fidei veſtra , gaudeo. III.
Quodſi igitur Paulus dicit ad Hebr. c . 9.
V. 26., quòd Chriſtus ſe nonniſi ſemel ob
L tulerit ; de una oblatione cruenta loquitur
11 V. 14. 25. , quâ unà Chriſtus jam exhaufit
peccata , v . 28. Conſummavit in æternum
San &tificatos, c. 1o . v. 14. quoad valorem
ac ſufficientiam ; qui tamen valor Sangui
nis Chrifti , infinitè ſufficiens , nobis non
applicatur, niſi per media à Chriſto inſtitu
ta , nempe per fidem , per Sacramenta
1 per facrificia incruenta , in quibus non ſunt
plures Sacerdotes principaliter offerentes ,
ſed unus juxta Paulum ad Hebr. c. 7. V.
G i 23 .
 98 CATECHISMUS
23. 24. JEſus Chriſtus , & hoftia & Sacer
dos in æternum ſecundum ordinem Melchi
: Sedech ( ibidem v. 17. ) per ordinatosMini.
ſtros quotidie ſacrificans.
75. Quid in Sacramenti hujus Sump
tione feruandum ?
Quod fides & authoritas fanctæ Ma
tris Ecclefiæ docet , ( f2 ) videlicet
Chriſtiano Laico fat eſſe , ( ga ) ſub una
fpecie panis totum Chriſtum accipere ;
(gb ) & ex hac fumptione conſequi, ut ,
qui dignè acceſſerit, ( gc) ingentem Dei
gratiam , (gd ) ac æternam quoque vitam
obtineat: (ge) qui verus ac integer Sa
cramenti hujus fructus exiftit: ( gf) eó
que fit efficacior, quò fæpius facra &
falutaris illa Communio dignè iteratur.

( gg )
( fz) Hæc enim utpote columna @ firmamen .
tum veritatis 1. ad Timoth . c. 3. v, 15. &
fidelis myſteriorum Dei diſpenſatrix 1. ad
Corinth. c. 4. V. I. 2. ( ga) definivit in Con
cilio Conftantienfi Sefl. 13., in Concilio Ba
fileenfi , ac tandem in Concilio Tridentino
Sell. 21. c . 1. & can . 1. 2. &c. , fat efle Lai
cis , fub una tantum ſpecie panis commu
nicare. Aliter loquendum de Sacerdotibus,
cùm ſacrificant , tum enim ſecundùm ordi
nem Na'chiſetech utrunique ſymbolum of
ferre
 CATHOLICORUM. 99

ferre debent ; qui tamen extra Miſſam com

municantes & ſupremo in viatico , nonniſi
ſub una panis fpecie communicant. ( gb )
Quòd autem hoc fatis fit , probatur tum
ex citatis Concrris, tum ex eo , quòd to
tum Chriſtum accipiant. Cùm enim Chri.
ſtus vivus dicat : Hoc eſ Corpus meum , vi
vum utique Corpus ponit unà cum San
guine & Anima , Divinitati unitum : Chri
ſtus enim reſurgens ex mortuis jam non
moritur ; mors illi ultra 11on dominabitur >
ad Rom . c.6 . v.9 . , & Paulus 1. ad Cor. cap.
II , V. 27. aſſeverat: Quicunque manduca
verit panem hunc , VEL biberit calicem Do
mini indignè, reus erit Corporis ET San
guinis Domini : igitur & Corpus & San
guis Chriſti ſunt ſub panis fpecie , & tam
diu ibi perſeverant , quamdiu panis ſpecie
es incorruptæ perdurant. Nihil autem am
pliùs præcipitur , quàm ut & Corpus & San
guis Chriſti à nobis ſumantur. ( gc ) Expli.
cetur hic , quid tum ex parte corporis >
tum maximè ex parte animæ requiratur
ut quis dignè accedat: Qui enim lethali
infectus culpâ manducat bibit imignè ,
judicium fibi manducat bibit. Ideo pro
bet ſe ipſum homo (per facramentalem con
feflionem , ùt declaravit Concil. Trid . Sell.
13. cap. 7.) fic de pane illo edat , 3 ( li
Sacerdos ſacrificet ) de calice bibat. ( gd )
Quia ipſum gratiarum fontem accipit , to .
G2 tum
100 CATECHISMUS
tum Chriſtum , qui de ſola manducationc
ait Joan . c. 6. v. 58 .: Qui morducat me ,
& ipfe vivet propter me. ( ) Imò & æter
nam vitam promittit fub võa tantum ſpecie
panis communicantibus v. 59 .: Qui man
ducat hunc panem . vivet in æternum . ( & f )
Atque in his intsger Sacramenti hujus fru
ctus, qui fpiritualis nutritio animæ ac vita
æterna et, conſiſtit. Cùm igitur Chriſtus
dixit Matth . c. 26. v. 27.: Bibite ex eo om
nes ; ſenſus eſt , ut ne unus folus ebibat ,
ſed ut dividant inter fe , ficut S. Lucas ex.
plicat c. 22.v. 17 .: Accipite , & dividite
inter vos : qui ; quia tum Sacerdotes crea
bantur per illa verba : Hoc facite in meam
commemorationem , juſſi à Chriſto etiam bi
berunt ex eo omnes , Marci c. 14. v. 23. Si
militer verſu illo Joannis c. 6. v. 54.: Ni.
ſi manducaveritis carnem Filii hominis , o
biberitis ejus Sanguinem & c. , non præci
pitur niſi ſumptio Sanguinis quoad fubitanti
am , ùt clarè docet v . 59. : Qui manducat
bunc panem , vivet in æternum ; quæ ſen
tentia toties à Chriſto repetita v. 52. 58. 59.
vera non eſſet , fi , qui manducat bunc pa
nem , non viveret in æternum , ob viola
tum præceptum ( ſi quod eſſet) ſumendi ca
licem . ( 89 ) Exemplum I. De frequenti
Communione ſub una ſpecie panis Act. 2.
V. 41. , primi fideles erant perſeverantes in
doĉtring Apoſtolorum , & communications
fraction
 CATHOLICORUM . IOI

Fractionis' panis , ( Vertio Syriaca habet : in

fractione Euchariſtia) & orationibus. Sed
orationes inter & prædicationesApoftolorum
non ponitur couimune prandium , ſed fi
militer actio ſacra , qualis eſt ſacra Com.
munio. II. Paulus tepidos Corinthios epift.
1. C. II. V. 30. objurgat : Ideo inter vosmul
ti infirmi , imbecilles, 3 dormiunt mul
US ti , h . e. moriuntur , ob minùs dignam , vel
rariorem Communionem , de qua ait Apo

bi ſtolus eo capite. III. Adhortatio : Venite

ad meomnes , qui laboratis , onerati eſtis,
& ego reficiam vos. Matth . c. II. V. 28 .
% 76. Quid eſt Pænitentia ?
Eftfecunda poſt naufragium tabula ,
( gh ) & neceſſarium relaplis (gi ) Sacra
mentum , ( gk ) in quo remiffio pecca
torum & à reis petitur , & à Sacerdoti
bus ( g ) tribuitur. ( gm )
( gb )UtHieronymus eam vocat in caput ter
tium Ifaiæ contra Novatianos , qui à Bap
tiſmo relapfis nullam ſpem veniæ fupereffe
ſpargebant. Contra hos eft exeniplum Chri.
ſti , qui interroganti Petro Matth . c. 18 .
an ſulliciat fratri peccanti fepties condonare
fcelera ? refpondet v. 22.: Non dico tibi uf
que ſepties, fed uſque ſeptuagies fepties, h.e.
toties, quoties ritè diſpolitus revertitur ad
pænitentiam , ùt Concilium Lateran . Mag
num Can . I. , Concil . Trid. Seff. 14. Can.
3 I.
G 3
102 CATECHISMUS

1. declaravit. ( gi) Eam eſſe relapſis necel

fariam , definivit Concilium Trident. Sell.
14. cap. 2. ex illis Chrifti verbis : Niſi pe
nitentiam habueritis, omnes ſimiliter peribi
tis. Luc. C. 13. v. 3. EXEMPLUM I. De
Epiſcopo Epheſi Apocal. c. 2 , ; cui Chri
ftus v. 5 .; Memor eſto , unde excideris , O
age pænitentiam , & prima opera fac : fin
autem , venio tibi, movebo candelabrum
tuum de loco ſuo , niſi pænitentiam egeris.
II. De Simone Mago , Actor. c . 8. v . 22 .
( gk ) Quòd in N. T. ſit Sacramentum , pa
tet ex Joannis c. 20. v . 21. 23 .: Sicut mi
fit me Pater , & ego mitto vos ; .... quo
rum remiferitis peccata , remittuntur eis ;
& quorum retinueritis , retenta ſunt. Quo
in verſu habetur 1. inſtitutio Chriſti ; 2.
Signum ſenſibile , nempe abſolutio ex par
te Sacerdotis , & confeſſio ex parte pæni
fi
tentis : quorum remiſeritis & c . 3. In vi
bilis gratia : nempe remiſlio peccatorum
poſt Baptiſma commifforum : Remittuntur
eis. Sic Patres Conc . Trident . Seff. 14. de
Poenit. Can . 1. , imò & Apologia Auguſta
næ Confeſſionis S. 7. de numero Sacramen
torum , ubi hæc leguntur : Verè igitur funt
Sacramenta Baptiſmus , Cæna Domini, Ab
folutio , quæ eſt Sacramentum Pænitentia.
Nam hi ritus babent mandatum Dei , &
promifſionem gratiæ , quæ eſt propria Novi
Teftamenti. ( gl ) Hanc facultatem abſol
vendi
 CATHOLICORUM . 103
1
vendi Chriſtus non dedit , niſi Apoftolis,
Joan . c . 20. V. 19. 22. , qui non niſi cer
tos viros leguntur ordinaſſe , ac ſibi ſubſti
tuiſſe. Actor. c . 13. v. 3. , & 1. ad Timothe..
um c. 4. V. 14. , & ad Titum c. 1. V.5 . ( gm )
Qui non tantùm annuntiant pænitenti pec
cata remiſſa , fed verè remittunt, ùt patet
1
ex inſtitutione: Quorum remiſeritis pecca
tu ; ( non ait : Quibus annuntiaveritis )
lis remittuntur eis ſub , & per abſolutionem ;
2. non ait: Remiſſa jam antea per fidem fuerant.

77. Quot ſunt partes & a & tiones Pæ

nitentiæ ?

Tres. ( gn ) Contritio, vel dolor ani

mi peccata fua deteſtantis , & ad vitam
meliorem aſpirantis : (go) Confeſſio, feu
peccatorum fuorum coram Sacerdote
facta explicatio : ( gp ) Satisfactio deni
queſeu vindicta , punitióque criminum
ſe ipfo fumpta,ad præftandos fructus

dignos pænitentiæ . (89)

( gn ) Juxta alios quinque funt partes : I.
Examen conſciencia 3 2. Contritio 3 3.
Propoſitum , 4. Confeſſio , 5. Satisfactio .
Quarum tres priores hic in una contritione
continentur. 1. Eft autem 1. Contritio do
lor animi peccata fua deteſtantis : 2. Eſt du
plex ; naturalis , cùm ob rationem natura
lem ; & ſupernaturalis , cùm ob rationem
GA ſuper
 104 CATECHISMUS

ſupernaturalem ,quæ per fidem cognoſcitur,

peccata deteftatur. 3. Contritio ſuperna
turalis ( quæ ſola ſalutaris eſſe poteſt ) ite
rum duplex eft : perfecta , quæ ex puro
amore Dei propter fe ſuper omnia dilecti;
& Imperfecta , quæ ob aliam inferiorem
rationem abominatur errata. Hæc ad Sa
cramentum pænitentiæ fufficit , ex Conci
lio Trid . Seff. 14. C. 4. & Can . 5. Illa , etfi
extra illud juſtificet ( quod pro cafu neceſſi
tatis obſervandum ) obligationem tamen
peccata fua clavibus Eccleſiæ ſubjiciendi ,
cùm occafio erit , non adimit. ( go) Inclu .
di tamen vel conjungi contritioni debet
propofitum tumi univerſale, non committen
di ullum mortale peccatum ; tun etiam fpe
ciale emendandi venialia, quæ quis per con
feſſionem deleta cupit. Tradatur hic mo
dus eliciendi & utramque contritionem , &
propoſitum . EXEMPLA : I. Contritionis
fictæ : Antiochus 2. Machab. c. 9. v, 13. Si
mon Magus, A &. C. 8. V. 24. II . Veræ con
tritionis : Publicanus ille Luc. c. 18. v . 13. ,
Petrus Matthæi c. 26. v. 75. , Magdalena
Luc. c. 7. V. 47. Exeniplum propoſiti : Za
chæus Luc. c. 19. v. 8.
II. Confeßio Sacramentalis eſt peccatorum fuo
rum coram Sacerdote facta explicatio. ( gp )
Hæc 1. eſt neceſſaria ad confequendam pec
catorum veniam , quia hanc Chriſtus dare
non vult , niſi per ſententiam Sacerdotum : -
quibus
3
 CATHOLICORUM . 1ος "
quibus ideò dedit poteftatem non tantùm
remittendi , fed & retinendi peccata , ut de
clararet omnibus , fe non remiffurum fce
.
lera, quæ Sacerdotes retinerent, ne pote
ſtas retinendi fruftranea fit. Quodfi autem
qua
peccata gravia non remittuntur , niſi quæ
ſacri hi Judices , Chriſti Vicarii , non reti
nenda , fed remittenda judicant; neceſſum
profectò eſt , ut ea cognoſcant ; ut nempe
judicare prudenter poſſint , an & quæ pec
cata vel remittenda poenitenti, vel retinen
da videantur. A quo autem intelligat Sa
cerdos peccata , maximè occulta , nifi is ,
qui ea commiſit , fe ipfe de iis accuſet ?
atque ita neceſſitas confitendi ex commu
nicata Sacerdotibus remittendi , retinendi
ve poteſtate judiciaria deducitur. Ideo mo
net Jacobus c . 5. V. 16.: Confitemini ( non
foli Deo , fed homo homini poteſtatem ha.
benti ) alterutrum peccata veſtra. 2. Sic
jam Act. c. 19. v. 18 .: Multi credentium ve
niebant confitentes annuntiantes actus fuos
1 (*m ) tam clarè , ut Paulus cognofcens eos
1 curioſa ſectatos, juſſerit libros comburere,
v . 19. Quam confitendi rationem efle ne
ceſſariam , non Ecclefiæ modò facra jura ,
ſed Patrum etiam per fæcula fibi fucceden
tium veneranda ſcripta confirmant. Ita Con
cilium Lateranenfe Magnum fub Jonocen
tio III . Can . 21. , Concilium Florentinum ,
Concilium Tridentinum Seff. 41, cap . 5.4
GI Patres
 106 CATECHISMUS

Patres apud V. Caniſium . 2. Confeſſio de

bet eſſe integra , ne quod lethale crimen
ſcienter taceatur ; brevis , ut fuperfluæ ex.
plicationes , quæ peccatum non continent,
omittantur ; tandem clara , ut propriis cul
pa vocibus citra ambiguitatem exponatur.
Qui abfcondit ſcelera ſua, non dirigetur:
qui autem confeſſus fuerit, & reliquerit ea ,
miſericordiam conſequetur. Prov. c . 28. v.
13. EXEMPLA : I. Malæ confeflionis fuffici
unt Adam & Eva , Genef. c. 3. à v. 9. , Saul
Lib. 1. Reg. c. 15. à v. 13. II. Bonæ confef
fionis , David Lib. 2. Reg. C. 12. V. 13 .
primi fideles , Act. c. 19. V. 18 .
III. Satisfactio ( 89 ) eſt vindicta , punitióque
criminum de fe ipfo fumpta ; vel ex arbi
trio Confeſſarii , & tum pertinet ad inte
gritatem judicii facramentalis ; vel à ſe ul
trò ſuſcepta , & tum fit , ut Chriſtum pro
priùs imitemur , juxta illud Lucæ cap . 9 .
V. 23. , ut nempe monitionem Pauli fequa
mur : Mortificate membra veſtra , quæ ſunt
fuper terram , ad Coloſſenf. c . 3. v. 5. , ut
reſiduas pro peccato remiſſo temporales poe
nas avertamus. EXEMPLUM I. De David ,
cui , translato jam peccato , Nathan adhuc
pænas temporaneas è Dei nutu annuntia
vit. II. De Paulo . qui 1. ad Corinth . c.
9. v . 27. de fe ait ; Caſtigo corpus meum,
& in fervitutem redigo, ne fortè , cùm aliis
prædicaverim , ipfe reprobus efficiar. ( * n )
IV .
 CATHOLICORUM 107

i IV. Huc pertinet uſus indulgentiarum , quæ

nonniſi reſiduas à culpa jam dimilla poenas
remittunt. Sicut enim Chriſtus Ecclefiæ
fuæ reliquit poteſtatem folvendi culpam ;
ita eidem conceſſit facultatem & reliquas
poenas in hoc vel altero fæculo adhuc per
tempus luendas condonandi ex meritis
Chriſti : Tibi dabo claves regni cælorum :
quodcunque ligaveris fuper terram , erit li
gatum in cælis : & quodcunque folveris
ſolutum & in cælis. Matth .
Juper terram ,erit
fe C. 16. v . 19. ExempLUM de S. Paulo , qui
Corinthio illi ( epiſt 2. ad Corinth . c. 2. v.
6. ) jam correcto ac pænitenti v. 7. adhuc
V. 10. condonat aliquid : Cui ego , quod do
navi , fi quod donavi, propter vos in per
Sona Chriſti. Quid ? niſi reſiduam poenam
temporaneam .
78. Quid eſt Extrema Un&tio ?
Eft Sacramentum , (gr) quo ægroti
per oleum facrum & verba Chrilti in

1 magnis morbi moleftiis relevantur, ut

feliciùs ex hoc mundo demigrent, &
corpora etiam , fi ita expedit , ſanitati
reftituantur.
V
( gr) Quia habet tres conditiones ad Sacra
mentum proprium requiſitas , ùt docet S.
Jacobus c. 5. v. 14. : Infirmatur quis ex vo
bis ( fidelibus) inducat Presbyteros Ecclefia
( hi ſoli funt Miniſtri hujus Sacramenti ) &
orent
 108 CATECHISMUS

orent ſuper eum , ungentes illum oleo ( in

materiam & formam in nomine Domini
( JEfu Chrifti , qui illud inſtituit ) & ora
tio fidei infirmum , & allevabit eum Domi
nus ( fi ad gloriam Dei , & falutem infirmi
ſit ) ſi in peccatisfit, remittentur ei. ( * o)
Ubi imò unctio & oratio Sacerdotis eft
ſignum fenfibile ; 2. Gratia remittens pec
cata , allevans infirmum , ac confortans ad
agonem eſt gratia inviſibilis ; 3. Inſtitutio
indicatur iis verbis : Ungat in nomine Do
mini ; quia Jacobus unctioni olei gratiam
remiſſionis peccatorum annectere non po
tuiſſet , niſi à Chrifto inftitutum ſciviſſet.
79. Quid eſt Ordo ?
Eft Sacramentum , (gs) quo Sacer
dotibus , ( gt ) aliisque Miniftris Eccle
fiæ ( gu ) poteftas confertur ad Ecclefi
aſtica munia ritè decentérque obeunda.
( gx )
. Quia habet 1. ſignum viſibile , nempe
( gs)
impofitionem manuum Epiſcopalium ; 2. In
viſibilem gratiam inducat Paulus 2 , ad Ti
moth. c . 1. v. 6 .: Moneo te , ut reſuſcites
gratiam Dei , quæ eft in te per impoſitio
nem manuum mearum ( *p) nempe gratiam,
munus fuum Eccleſiaſticum ritè obeundi ,
& qua data eft tibi per impoſitionem manu
um Presbyteri , I. ad Tim . 4. v. 14. Tan
dem 3. Inſtitutio eft à Chriſto , partim in
ultima
 CATHOLICORUM . 109
ultima Cæna , Luc. 22. v. 19. Hoc facite
in meam commemorationem ; partim poſt
Chriſti reſurrectionem , Joan . c . 20. v. 22.:
Accipite Spiritum fan tum &c . quæ fumma
poteftas facerdotalis non potuit niſi à Chri
ſto Deo inſtitui. ( gt ) Hæc tamen non eft
communis omnibus fidelibus , ſed propria
ſolis Sacerdotibus ; loqui enim & docere in
Eccleſia mulieri non permittit. Paulus 1. ad
Tim. c. 2. v. 12. , & 1. ad Cor. C. 12. V.
Du 34. Laicorum eſt paſci , non paſcere; ſo
n
li Petro , ejúsque Succeſſori dicitur Joan,
04 C. 21. V. 17. : Pafce oves meas , omnes ;
Epiſcopis & Presbyteris dicitur 1. Petri c.
s . v. 2 .: Pafcite , qui in vobis eft , gregem
Dei , ( gu ) Hìc inſinuatur Hierarchia Ec
clefiaftica , de qua Concil. Trid. Seff. 23 .
Can. 6.: Si quis dixerit in Eccelefia Catho .
lica non eſſe Hierarchiam divinâ ordinatio
ne inſtitutam , quaconſtat ex Epiſcopis, Pres
byteris & Miniſtris, anatbema ſit. Ex.
EMPLA : I. De Ordinatione Epiſcoporum ,
Act. c. 13. V. 3. , ubi Saulum & Barnabam
ordinârunt Epiſcopos : Tunc jejunantes &
orantes, imponentesque eis manus , dimiferunt
illos. II. De Ordinatione Diaconorum , Act.
c . 6. v . 6. , ubi feptem ſelectis viris , orantes
impoſuerunt eis manus. De reliquis Ordi
nibus minoribus mentionem jam faciunt
antiquiſſimi Patres , etfi de fide non fit , eos
Sacramenta eſſe. ( 8x ) Hæc tanta , ac pla
nè
 I10 CATECHISMUS

nè divina poteſtas non eft , niſi in vera Ec

cleſia Catholica : Nemo enim ſumit ſibi ho
norem ( Sacerdotis ) fed qui vocatur à Deo,
tanquam Aaron : ſic 3 Chriſtus non ſemet.
ipſum clarificavit, ut Pontifex fieret ; Sed
qui locutus eſt ad eum ; Tu es Sacerdos in
æternum ſecundum ordinem Melchifedech
ad Hebr. c . 5. V. 4. 5. , fic nec reliqui pof
funt ſe clarificare , ut Sacerdotes fiant, ni.
fi legitimi Apoſtolorum in Ecclefia Catholi
ca fucceffores iis , in ſocietatem divini mi.
niſterii aflumptis , hanc poteſtatem com
municent. Hanc autem Hæreticis , qui
foris ſunt , ex 1. Corinth . c. 5. v. 12. nun
quam communicant.
8o . Quid poftremò eft Matrimonium ?

Eft Sacramentum ,(gy ) quo vir & mu

lier legitimè contrahentes individuam
vitæ focietatem ineunt, gratiâque divi
nâ donantur , tum ut foboles honeftè &
Chriſtianeſuſcipiatur ac educetur : tum
ut fcedæ libidinis & incontinentiæ pec
catum evitetur.

( gy ) Sic clariſſimè Paulus ad Epheſios c . 5.

v. 32 .: Sacramentum hoc magnum eſt : ego
autem dico in Chriſto , & in Ecclefia . ( *9 )
1. Signum fenfibile eft mutuus conſenſus
in actuale matrimonium externo figno ma
nifeſtatus. 2. Gratia inviſibilis eft mutua
conjunctio ad ſobolem honeftè & Chriftia
ne
 CATHOLICORUM III
nè fufcipiendam & educandam . 3. Infti.
tutio habetur in verbis Pauli . Sic etiam Ec
cleſia Græca , teſte Jeremiâ Patriarchâ Con
ſtantinopolitano , in cenſura Confeflionis
Auguftanæ ; Concilium Florentinum , &
Concilium Tridentinum Seff. 24. de Sacra
ment. Matrim . Can . I.
81. Eftne intér Sacramenta diſcrimen ?
Eft fanè. Baptiſmus enim , Confir
matio & Ordo femel collata , nunquam
miterantur , ficut cætera. ( gz) Item Bap
00
tiſmus neceſſariò ſuſcipitur ab omnibus;
VEL
Euchariſtia à ratione utentibus , à re
lapſis Pænitentia. Arbitrarium eft au
tem , uti reliquis , modò nullum con
temnas, aut , cùm illud ſumendi tem
pus eft , negligas.
( gz ) Sic Concilium Tridentinum Sell. 7. de
Sacramentis in genere Can. 9 .

CAPUT V.
DE OFFICIIS ŽUSTITIÆ
CHRISTIANÆ .

82. Quot funt Officia Fuſtitia

Chriſtiance ?
æc duo : Declina à malo , five pec
1? cato ; & fac bonum , five officium
juſtitiæ . Pfalm . 36. y. 27.
83. Qui
 II2 CATECHISMUS

83. Qui poteſt homo cavere peccatum

& bonum facere , ſeu præftare juſtitiam ?
Non id perfequidem , ( ha ) fed Chri
fti gratiâ ac fpiritu inſtructus Chriftia
nus poteft ac debet, quantum hujus qui
dem vitæ ftatus admittit , juftè vivere,
& legem implere. ( hb )
Duo explicanda funt : I. contra Pelagium ,
quòd line gratia Chriſti nullum opus falu
tare facere vel inchoare poſſimus. Sic Chri
ſtus : ( ha ) Sine me nihil poteftis facere. Joan .
15. V. 5. II. Quòd hæc gratia ad falutem
ſufficiens omnibus detur à Deo . Sic Pau
lus : ( bb ) Non fumus ſufficientes cogita
re aliquid à nobis : quaſi ex nobis : sed ſuf
ficientia noſtra ex Deo eft , 2. Corinth . c.
3. v . 5. quia Deus omnes homines vult ſal
vos fieri , & ad agnitionem veritatis venire.
Paulus 1. ad Timoth. c. 2. v . 4. & c . 4. v.
10. Deus eſt Salvator omnium , maximè fi
delium . Chriſtus eſt lux vera , quæ ilumi
nat omnem hominem venientem in bunc mun
dum . Joan. C. 1. v.9 .

84. Quotuplex eft peccatum ?

Duplex: Originale , & actuale .
85. Quid eft Originale ?
Quod ab ortu nobis congenitum ( hc )
per Baptiſmum in Chrifto condonatur.
( hd )
Duo
 CATHOLICORUM , 113

Duo dicuntur : I. Quòd anima per pecca

tum mortale moriatur ; ( he ) Ezechielis c .
18. v. 20. quatenus per illud gratia fanctifi
cans ( quæ eſt vita animæ ) perditur. Ex
EMPLA : Sic filius prodigus mortuus erat ,
revixit , Luc. c. 15. v. 32. fic Epiſcopo
Ecclefiæ fardis ait Chriſtus Apocal. c. 3.v.1.:
Nomen habes , quòd vivas , & mortuus es.
II . Quòd præter peccata mortalia dentur
etiam venialia ex natura ſua. ( bf ) 1. Quia
Prov. C. 24. V. 16. Septies cadet Juftus , &
at reſurget ; fed fi juftus adhuc eſt, qui ſemel
all 3 atque iterum lapſus eſt
; hic lapfus cum ju
ftitia adhuc conſiſtens noxa mortalis non
eft. EXEMPLUM I. De Pharifæo Lucæ c .
6. V. 41. , qui vidit feſtucam , h . e. leve er
1 ratum , in oculo fratris , & trabem in ocu
lo ſuo non conſiderat. II. De Chriſto , qui
Matth. 5. v. 22. diverſis peccatis diverſas
poenas alligaat : qui irafcitur fratri ſuo ,
reus erit judicio ; qui autem dixerit , raca
( jam iram voce prodendo ) reus erit conci.
lio ; qui autem dixerit , fatue ( cum inten
tione graviter affligendi ) reus erit gehennæ
ignis.
88. Quibus gradibus ad peccatum
deducimur ?

His tribus: ſuggeſtione , delectatio

ne , conſenſu , feu deliberatâ volunta

te peccandi. ( hg )
H (bg )
!
 114 CATECHISMUS

(bg ). Unuſquiſque tentatur à concupiſcentia

ſua abſtractus & ille &tus ; fed tentatio, ad
peccatum nondum eft ipfum peccatum ;
Deinde concupiſcentia , cùm conceperit dele
ctationem , parit peccatum , fed peccatum
nondum eſt , quamdiu hanc delectationem
non advertis illicitam efle ; fed ubi eam ti
bi prohibitam vides , & tamen adhuc fo
ves ; tum peccatum , cùm per conſenſum
conſummatum fuerit, generat mortem . Ja
cobic. 1. V. 14. Ex quo & illud contra HH .
efficitur , nec concupiſcentiam , nec inde.
liberatos ejusdem motus jam peccata eſſe.
Cùm igitur concupiſcentia quandoque pec
catum dicitur , eatenus dicitur , quia ex pec
cato eſt, & in peccatum inclinat ; quæ cùm
ad agonem reli&ta fit , nocere non conſenti
entibus , fed viriliter per Chriſti JEſu gra
tiam repugnantibus, non valet. Ita Conci
lium Trid . Sefl. 5. de peccato originali n , 5 .
89. Qui funt fupremi gradus
peccantium ?
Eorum , qui fcientes ac prudentes
ex mera peccant malitia, ( hh ) qui eti
am de peccato ipſo gloriantur; ( hi) &
qui bene monentibus obftrepunt , ac

Talutaria conſilia prorſus contemnunt.

(hk)
(55) Ut oliin Judæi , quibus Chriſtus Joan .
6. IS , V. 22. Si non veniffem , 8 locutus'
fuiffem
 CATHOLICORUM . 115
3
fuiſſem eis , peccatum non haberent ; nunc
autem excufationem non habent de peccato
ſuo. ( hi) Qui lætantur , cùm malefecerint ,
@Sexultant in rebus peſimis ; horum via
perverfæ funt , & infames greſſus eorum .
Proverb . c. 2. v. 14. 15. (bk ) ùt illi Ac. C ,
7. , quibus Stephanus v. si . durá cervice ,
incircumciſis cordibus & auribus , vos
Semper Spiritui San & o reſiſtitis. Hujusmo
di peccatoribus inclamat Chriſtus , quod
olim Saulo Ad . C. 9. V. 4. 5 .: Saule ! Say .
le ! quid me perſequeris ? durum eft tibi con
tra fimulum calcitrare,

90. Quare peccatum fugiendum ?

Quia Dominum Deum offendit, ( hr)
fummum bonum eripit, ( hm ) & fum
· mum affert malum peccanti; ( hn ) dum
divinam tollit fruitionem nunquam re
cuperandam , (ho ) & pænas, ærumnás
que homini accerfit fempiternas. (hp)
(hl) Igitur Deus non vult peccata , ùt Cal
vini Sectatores docent , fed ea tantum per
mittit : Non Deus volens iniquitatem tu es.
Pfalmo 5. V. 5. Explicetur hic , quanta fit
malitia , offendere Dominum Deum fuum ,
(bm ) nempe gratiam fanctificantem , adop
tionem in filium Dei ; merita præcedentia
omnia : Omnis , qui facit peccatum , Servus
. eft peccati. Vos ex patre diabolo eſtis. Joan .
c . 8. V. 34. 44. Si juftus averterit fe à juſti.
H 2 * tia
 116 CATECHISMUS

tia ſua, & fecerit iniquitatem , omnes ju

ftitiæ ejus , quas fecerat , non recordabun
tur. (hn ) etiam temporale Prov. C. 14. V.
34. (ho ) Quia clauſa eſt janua cæli , nun
quam ampliùs aperienda ; poſtquam Chri
ſtus dixerit Matth. C. 25. V. 10. 12.: Amen
dico vobis , neſcio vos. ( hp ) Et ibunt hi in
ſupplicium æternum .

9i. Quæ dicuntur peccata capitalia ?

Illa , ex quibus veluti capitibus , &
fontibus omnia alia peccata proficiſcun
tur .

92. Quot ſuntpeccata capitalia ?

Septem : Superbia, ( kq ) Avaritia ,
( hr ) Luxuria , ( hs) Invidia, (ht ) Gu
la , ( hu) Ira , ( hx ) Acedia. ( hy)
( hq ) Superbia eſt inordinatus appetitus pro
priæ excellentiæ ; peccatum grave eft ,cùm
quis fe ex ſuperbia non vult ſubjicere Deo,
ac Superiorum legibus : Deus ſuperbis reſi
ſtit , humilibus autem dat gratiam . Jacobi
c . 4. v. 6. Exemplo eſt Lucifer , Ifaiæ c. 14.
V. 11. 12. 13. 14. , Populus Ifraëliticus, Jea
remiä с. 2. V. 20. (br ) Avaritia eft inordi
natus appetitus habendi temporalia : noxam
lethaleni contrahit , cùm charitati Dei vel
proximi graviter repugnat. Qui volunt di
vites fieri , incidunt in tentationem , u la
queum diaboli, defideria multa , e inu
tilia , & nociva , qua mergunt hominem in
inte
 CATHOLICORUM . 117

interitum & perditionem . I. ad Timothe

um c . 6. Exemplo eſt Judas , qui vendidit
Chriſtum , Matth . c . 26.v. 15. C. 27. V. S.
( bs) Luxuria eſt inordinatus appetitus im
puræ ac libidinofæ voluptatis , ſeniper le
thalis culpa , cùm deliberatè admittitur.
Scitote intelligentes , quòd omnis immundus
non habet hæreditatem in regno Chriſti
Dei. ad Ephefios c. 5. v. 5. Exemplo eſt
Onan Genef. c. 38. v. 9. 10. , Sodomita Ge
neſ. c. 19. V. 24. Vide Q. 53. (ht) Invidia
eſt triſtitia de bono alterius : mortifera eſt,
fi charitati proximi graviter adverſatur. Qui
in ruina lætatur ulteriùs, non erit impuni
tus. Proverb . c. 17. v. 5. Exemplo ſunt
Cain Geneſ. c. 4. V. 5. 23. , Saul 1. Reg. C.
18. V. 8. C. 31. V. 4. (hu) Gula eſt inordi
natus appetitus cibi ac potûs ; ubi ebrietas
deliberata , & eft peccatum grave , & plu
rimorum peccatorum occafio . Propter cra
pulam multi obierunt ; qui autem abſtinens
eſt, adjiciet vitam . Eccli . 37. v. 34. Exem,
plo funt Holofernes & Judith c. 8. v. 6. & c .
C. 13. V.4. & 10. Dives Epulo Luc. 6. v .
19.22. (hx ) Ira immoderata cupiditas vin
dictæ . Gravis culpa eſt , cùm gravem vin
dictam deliberatè fpirat. Vir iracundus pro
vocat rixas ; e qui ad indignandum facilis
eſt, erit ad peccandum proclivior. Eccleſia
ftici c . 29. v. 22. Exemplo funt Aman, Eſt
5 heris c. 3. V. 5. &c. c. 7. v. 10. , Herodes,
H 3 Matth .
 118 CATECHISMUS

Matth. c . 2. v . 16. (hy) Acedia eſt remiſli

animi languor ad benè operandum ; tum
mortalis eſt, cùm opus ſub gravi præcep
tum negligit. Exemplo eſt Epiſcopus Ec
clefiæ Laodiciæ , cui Chriſtus Apocal. c. 3 .
V. 15. 16. ait : Scio opera tua , quia nec fri
gidus es , neque calidus ; fed quia tepidus es,
incipian te evomere ex ore meo.

93. Quâ ratione vitari & vinci hæc pec

cata poſſunt ?
Si JESU Chriſti gratiæ cooperemur ,
peccatorum damna & pericula conſide
rantes , & virtutes ſeptem his peccatis
contrarias exercentes. (hz )
Docemur hic I. Habere nos in ftatu natu
ræ lapfæ , ac per Chriſtum reparatæ libe
rum arbitrium , quod à gratia Chriſti ad
jutum poteſt vitare peccata , virtutes ad
beatitudinem æternam ſalutares exercere ,
vel non exercere , prout homo voluerit.
1. Quia Deus jubet declinare à malo , &
facere bonum ; hoc ſuadet , hortatur & c.,
igitur id debemus poſle facere. Vide Q.
41. 2. Quia Ecclefiaftici c. 31. V. 1o. erit
illi gloria aterna , qui potuit tranſgredi , &
non eſt tranſgreſſus, facere mala , & non
fecit . 3. Exemplum Joſue c . 24. v . 15 .:
Optio vobis datur , eligite bodie, quod pla
cet, cui ſervire potiffimùm debeatis ; utrùm
Diis, an Deo vero ? Ego & domus mea ſer
viemus
 CATHOLICORUM. 119

viemus Domino. Cùm igitur quandoque

dicitur , nos nihil poffe falutare agere; fen
ſus eſt, quod fine gratia Chriſti nihil pof
fimus ; vide Q. 83. Docemur II. non fo
Jam gratiam agere omnia , fed & nos gra
tiæ cooperari : fic Paulus ad Philippenſes
C. 4. v. 13. ait : Omnia poſſum in eo, qui
me confortat, non ego autem ſolus , nec gra
;' tia ſola , ſed gratia Dei mecum . Ita defi.
nivit Concilium Trid. Seff. 6. de juſtific.
Can . 4. 5. Docemur III . Contra Janſeni
ſtas , dari gratiam ſufficientem , cui poſſi
mus non cooperari , ùt fecerunt Judæi il
li Act. c. 7. , qui Spiritui fancto ſemper re
ftiterunt. Vide Q.89. Exemplo ſit 1. Popu
lus Ifraëliticus, cui Deus Ifaiæ c. 5. V. 4. ait :
Quid eft , quod debui ultra facere vinea mea ,
& non feci ? exſpectavi, ut faceret uvas ,
& fecit labruſcas. 2. Hierofolyma , cui
Chriftus Matth . c . 23. v. 37. ait : Quoties vo
lui congregare filios tuos, quemadmodumgal
lina congregatpullosſuos ſub alas, & noluiſti ?

94. Quce virtutes peccatis capitalibus

adverfantur ?
Hæ ſeptem : Humilitas , ( ia ) Largi
tas , (ib ) Caſtitas , (ic ) Benignitas , id )
Teniperantia , ( ie) Patientia , (if ) De
votio , feu ſedula pietas. ( ig )
( ia) Humilitas eſt virtus, qua quis ex ſui
cognitione fibi ipfi vileſcit .' Humiliamini
H 4 ſub
 CATECHISMUS 1
120

ſub potenti manu DEI, ut vos exaltet in

tempore viſitationis. 1. Petri cap. 5. v. 6.
Exemplo fit Chriſtus , qui ubique viliora
elegit ; imò propoſito ſibi gaudio ſuſtinuit
crucem , confuſione contemptâ , ad Hebræ
OS C. 12. v. 2. ( ib ) Largitas eſt virtus ad li
beras largitiones pecuniarum ( & aliorum
bonorum ) ſine (pe retributionis inclinans.
Dum tempus habemus, operemur bonum ad
omnes , maximè autem ad domeſticos fidei.
Paulus ad Galatas c. 6. v . 10. Exemplum
de Nehemia Lib. 2. Esdræ c. 5. v . 1o. & c.
( ic) Caſtitas eſt virtus , quâ quis ab omni
carnis forde incorruptus vivere ftudet, San
& us corpore Spiritu , 1. Corinth . c. 7
V. 34. Pro exemplo fint illi Apocalypſeos
c. 14. V. 3. 4. 5. : Qui cum mulieribus non
Sunt coinquinati ; virgines enim ſunt. Hi
ſequuntur Agnum ,quocunque ierit ; fine ma
cula enim ſunt, & cantant canticum novum ,
quod nemo poteſt canere , nifi illi caſti. ( id )
Benignitas eft benevola voluntas , ſuum
cuique favens. Induite vos , ficut eletti Dei,
Sancti & dile &ti, viſcera miſericordiæ , be
nignitatem & c . Paulus ad Coloff. c. 3. v.
12. Exemplum de Jonatha erga Davidem ,
Lib. 1. Reg. c. 18. v . 3. 4. C. 27 , à v . 9. C.
23. V. 16.17 . ( ie) Temperantia, ut hic Gu .
læ opponitur , eſt virtus voluptatis in ufu
cibi ac potûs fitæ , moderatrix. Sobrii eſto
te , I. Petri c. 5. V, 8. EXEMPLUM de Dan
niele
0
 CATHOLICORUM . 121

niele, qui c. I. v. 12. 17. à jejunio factus

eſt robuſtior ac doctior. ( if ) Patientia eft
virtus , quâ occurrentia hujus mundi ma
la æquo animo ſuſtinemus, Diſcite à me,
quia mitis fum , ait Chriſtus Matth. c . II .
v. 27. (ig ) Devotio eſt voluntas prompta
faciendi , quidquid ad Dei ſervitium per
tinet. Exemplo ſit Paulus 2. ad Corinth . c .
S..v.9. 14. : Contendimus placere illi ; cha
ritas enim Chriſti urget nos.
ur
95. Quæ peccata in Spiritum fanétum
Exc
committi dicuntur ?
28
Ea , quæ ſuâ malitiâ fic divinam ex
cludunt gratiam , ut neque in hoc fecu
lo , nifi ægrè admodum , neque in futu
ro remittantur. Matth . C. 12. V. 32 .

96. Quot ſunt peccata in Spiritum

fanctum ?
Sex : Præſumptio de miſericordia DEI,
vel impunitate peccati, ( ih ) deſperatio,
( ii) agnitæ veritatis impugnatio , ( ik )
fraternæ charitatis invidentia , (il ) ob
ſtipatio , ( im ) & impænitentia. (in )
(ih) Cùm ideò peccas fidentiùs, quòd ſcias
te facilè veniam impetrare poffe. Ne dicas :
Miſeratio Domini magna eſt ; multitudinis
peccatorum meorum miſerebitur ; miſericor
W dia cnim & ira citò proximant ; & in pect
HS catore
 I 22 CATECHISMUS

catores reſpicit ira ejus. Eccleſiaſticus c.5.

v. 6. 7. ( ii) Cùm vel de gratia Dei ad
eniendationem , vel de venia peccatorum , &
ſalute fpem abjicis , ùt Cain Geneſis c. 4 .
v. 13. ( ik ) Cum veritatem Catholicanı ab
Eccleſia vel aliis propoſitam contemnis ,
oppugnas , ùt fecit Elymas Magus , Act. c.
13. V. 8. 10. , item illi , qui nolunt convin
ci, ut credant , certa vitia effe peccata le
thalia , abominanda &c. ( il ) Cùm triſtaris
de gratia , aliísve Dei donis , quibus pro
ximus eſt conſpicuus; ùt iterum Cain ,
iratus , quia Dominus refpexit ad Abel ,
ud munera ejus ; ad Cain verd es munera
illius non reſpexit , Geneſ. c. 4. v. 4. ( im )
Cùm quis bona aliorum monita , Dei il.
luſtrationes repellit, dicens cum illis Jobi
C. 21. v. 14 .: Recede à nobis , & fcientiam
viarum tuarum nolumus. ( in ) Cùm quis
proponit , fe nolle peccata vitare, nec un
quam poenitentiam agere: Mors horum
peccatorum peſſima. PP. 33. v. 22 .
97. Quce peccata in cælum clamare
dicuntur ?

Quæ per ſe vehementer abominanda

ſunt, & apertè humanæ charitatis jura

violant : unde vindictam clamare per
hibentur, & horrendis fæpe modis in hac
vita divinitùs vindicantur.

98. Quot
 CATHOLICORUM. 123

98. Quot ſunt peccata in cælum

clamantia ?
Hæc quatuor : Homicidium volunta
rium ( io ), peccatum Sodomiticum ( ip ),
opprellio pauperum , viduarum atque
pupillorum ( iq ) , demum merces ope
rariorum defraudata ( ir ).
( io) Sic Deus ad Cain Genef. c. 4. V. 10.
II . : Vox ſanguinis fratris tui clamat ad
me de terra. Nunc igitur maledi& tus eris.
FO
n, ( ip ) Dixit Dominus Geneſis c. 18. V. 20.:
Clamor Sodomorum e Gomorrhæorum mul
tiplicatus eft , & peccatum eorum aggrava
tum eſt nimis ; ideò pluviâ igneâ ad ignes
æternos detruſi ſunt. c. 19. V. 24. (i7 Vi.
due es pupillo non nocebitis ; fi laſeritis eos,
vociferabuntur ad me , & ego exaudiam cla
morem eorum , & indignabitur furor meus.
j
Exodi c . 22. v. 22.23 . &c. ( ir ) Non negabis
mercedem operario , Sed eadem die reddes ei
pretium laboris fui ante Solis occaſum , quia
pauper eſt, & ex eo fuftentat animam ſu
am , ne clamet contra te ad Dominum ,
reputetur tibi in peccatum . Deuteron. c. 24.
v . 14. 15. Exemplum de Tobia c. 4. v. 15 .
99. Quce peccata dicuntur aliena ?
Ea quæ ab aliis quidem committun
tur , fed nobis interim authoribus, vel
quoquo modo adjutoribus , aut faltem
non
 124 CATECHISMUS

non impedientibus, ut idcirco nobis eti

am imputentur. (is )
( is ) Ne communicaveris peccatis alienis. Pau
lus 1. ad Timotheum c . 5. v. 22.

100. Quot modis aliena peccata nobis

imputantur ?
Novem his niodis : Confilio , ( it) juf
fione, (iu ) confenfu , ( ix ) irritatione,
(iy ) laudatione , ( iz ) reticentiâ culpæ
alienæ , (ka ) conniventiâ vel indulgen
tiâ , (kb) rei alienæ participatione, (kc)
& pravå facti alieni defenſione. ( kd )
( it) Si cui fuadeas peccatum , ùt Achitophel
Lib. 2. Reg. c. 16. v. 23. & c . 17. V. I. 2 .
& c. ( iu ) Si alterum jubeas mentiri , peje
rare , occidere & c. ùt Pharao Exod . C. I.
V. 16. 22. ( ix ) Si aliorum iniquæ fententiæ
conſentias , ( ficut Saulus erat confentiens
neci StephaniAct.7. v . 59. ) aut quovis mo
do in rebellionem , ſeductionem , aut alia
peccata conſpires. Digni ſunt morte , non
folùm , qui ea faciunt , ſed etiam , qui con
fentiunt facientibus. Paulus ad Rom . c. 1 .
v. 31. ( ij) Cùm alium ad iram , vindictam ;
aut conſimilia vitia provocas , ùt uxor Jo
bum c. 2. v. 9. ( iz ) Cùm noftrâ approba
tione facimus, alter ut in pravo inſtituto
pergat , ſicut fecêre pfeudoprophetæ Acha
bi . 3. Reg. c . 22. (ka ) Cùm delictum , quod
impedire & poteras & debebas , tuum ob
filena
 CATHOLICORUM . 125
filentium aut fit , aut continuatur. Si non
annuntiaveritis ei , ut avertatur impius d
via ſua impia ; ipſe in iniquitate ſua mo
rietur ; ſanguinem autem ejus de manu tua
requiram . Ezechielis c. 3. v. 18. ( kb ) Cùm
Superiores , qui authoritate fuâ vindicare
ſcelera debent , ea impunita relinquentes ,
in pejus abire finunt , ùt Heli, punitus Lib .
11e
1. Reg. c. 3. v. 18. : eoquod noverat, indig
nè agere filios ſuos , &non corripuerit eos.
21 V. 13. (kc) Cùm in partem lucri cum fu
20 ribus venimus , vel , quæ alter abſtulit ,
unà conſumendo , vel quocunque alio mo
do participando . Sic filii Achan interiêre,
Joſue c. 7. v. 24. (kd ) Cùm pravum alte
rius aut dictum aut factum excuſas , defen .
dis & c. Va vobis , qui dicitis malum bom
num , bonum malum . Iſaiæ c. 5. y. 20 .
IOI . Quæ dicuntur opera carnis ?
Ea , quæ homines fecundùm carnem
viventes, & à Der filiis fpiritualibus
degenerantes , committere folent.

102. Quæ funt opera carnis ?

Paulus ea recenſet in hunc modum :

Manifeſta ſunt opera carnis ; quæ funt :

fornicatio ", immunditia , impudicitia ,
luxuria , idolorum ſervitus , veneficia ,
inimicitiæ , contentiones , æmulationes,
jre , rixæ , diſenfiones , Secto , invidia ,
homi
 126 CATECHISMUS

homicidia , ebrietates , comeſſationes,

& his fimilia ; quæ prædico vobis, ficut
prædixi , quoniam , qui talia agunt ,
regnum Deinon conſequentur. adGalat.
C. 5. v. 9. Vide Q. 53 .

103. Eſtne fatis Chriſtiano malum fu

gere , & à peccato declinare ?
Nequaquam : fed præterea bonum .
agere , & virtutes exercere neceſſe elt,
( ke ) alioquin ſcienti bonum , & non fos
cienti peccatum eft illi. Jacob . c. 4.V.17.
I. Ad primam juſtificationem neceſſe eſt, (ke)
ut peccator adultus , gratiæ prævenienti
cooperans, ſe per virtutes diſponat ad ju
ſtificationein : Convertimini ad me , o con.
vertar ad vos. Zachariæ c. 1 , v . 3. Præpa
rare ſe autem debet 1. Per fidem , ex Apo
ſtolo ad Hebræos c . II . V. 6. 2. Per ſpem
quâ confidat , Deum fibi per Chriſtum fo
re propitium . 3. Per contritionem , quá
deteftans peccata ( vel ob purum amorem
Dei , vel ob inferius motivum ſupernatu
rale ) proponit emendationem . Ezech. c .
18. v. 21. Tandem 4. per ſuſceptionem
Sacramentorum præſcriptorum Q. 68. &
76. Ubi virtutes præviæ juſtificationi pri.
mæ , funt tantùm diſpoſitiones ; cauſa effi
ciens juſtificationis eft folus Deus ; merito
ria Jesus Chriſtus ; inſtrumentalis Sacra
menta ;
 CATHOLICORUM . 127

2 menta ; finalis cauſa eſt gloria Dei & Chri

ſti , ac vita æterna ; formalis eſt gratia fan
ctificans per Spiritum S. in cordibus noſtris
diffuſa , Rom , c. 5. v. 5. Ita Concil. Trid .
Sell. 6. de juſtific, cap . 7. Ruit igitur & doq
ctrina Lutheri , & verſio illius, Rom . c. 3 .
V. 24. hominem juftificari per fidem ſolam ,
(*r) cui contradicit Jacobus cap. 2. V. 24.
etiam in Bibliis Lutheri .

104. Quid boni faciendum eft Chri.

ſtiano ?
In genere quidem , quidquid boni lex
naturalis , divina vel humana præcipit
vel oftendit: ( kf) in ſpecie verò pro
ſua quiſque vocatione præſtare officium ,
& acceptæ Dei gratiæ cooperari cum
gratiarum actione debet : (kg ) Omnis
enim arbor , quod non facit fructum bo
num , excidetur , & in ignem mittetur .
(kh )
II. Ad confervandam juſtitiam requiritur I.
ut obſerves mandata Dei & Ecclefiæ , (kf )
vide fupra q. 41. & 61. II. Ut juxta voca
tionem ſuam quiſque vivens , acceptis gra
tiis cooperetur , (kg) ne cum fervo illo pi
gro Matth . c. 25. V. 30. in tenebras exterio .
res detrudatur. * III. Ut alias virtutes ex
erceat, Patientia vobis neceſſaria eft, ut
facientes voluntatem Dei reportetis promiſ;
fionem
 128 CATECHISMUS

fionem , Paulus ad Hebr. C. 10. v.36 . id quod

confirmatur ex Matthæi c. 3. v. 10. ( kb )
omnis arbor & c.

105. Quæ funt præcipua bonorum ope

rum genera ?
Ea , quibus fobriè , juſtè , piéque vi
vitur in hoc fæculo , & per quæ itidem 1
Jufti magis magisque juſtificantur, &
Sancti in dies ſanctificantur. ( ki )
III. Ad augendam juſticiam requiruntur ite
rum bona opera : Satagite Fratres , ut per
bona opera & c. Vide q. 22.& qui juſtus eſt ,
juftificetur adhuc ; Sanctus Sanctificetur
adhuc ; Apocalypf. c . 22. V. II. (*s) ficut
enim injuſtitia per peccata augetur noſtra , ex
eodem verſu ; ita & juftitia noſtra, ex gratia
Chriſti acquifita , per virtutes ac bona ope
ra augetur. Sic Concil . Trid. Seff. 6. de ju
ſtific. Can . 24. EXEMPLUM de Abrahamo ,
qui jam juftus Gen. c. 12. V. 2. 4. , Hebr.
C. II . V. 8. , tamen c. 15. 1.6. iterum juſtifi
catus , ac teſte Jacobo c. 3. V. 21. ex operi
bus juſtificatus fuit ( he. juſtificationem pri
orem auxit ) cùm offerret Ifaac filium ſuper
altare.

106. Quotuplicia funt hæc bonorum

operum genera ?
Triplicia : Utpote Jejunium , Eleë.
moſyna ſeu Miſericordia , & Oratio ; de
qui
 CATHOLICORUM. 129

2 quibus ita legimus: Bona eft oratio cum

jejunio & eleëmofyna. Tobiæ c. 12. v. 8.

107. Quis eſt fructus bonorum operum ?

Habent ea promiffionem ac merce
dem hujus , (kk) & æternæ vitæ : ( kl )
DEUM placant, gratiam conſervant (km )
& augent, ( kn ) denique Chriſtiani ho
minis vocationem certam faciunt atque
conſummant. 2. Petri c. I. V. IO.
Duo hic dicuntur. I. Confirmantur dicta q.
1 104. & 9. 105. , nempe quòd bona fidei
opera internam juftitiam augeant , ( kk ) fic
Paulus 1. ad Tim . C. 4. 8. Pietas ad omnia
utilis , promiffionem habens vitæ , quæ nunc
eſt ( gratiæ ſanctificantis, quæ eſt vita ani.
mæ) && future. II . Quòd opera bona fi
delis Juftimereanturetiam augmentum glo.
riæ , (kl) quia hæc Matth. c. 5. v. 12. vo
catur merces copioſa in cælis pro operibus
danda , inæqualis pro inæqualibus meritis.
Sicut enim ſtella à ſtella differt in claritate;
fic reſurrectio mortuorum . 1.ad Corinthios
C. 15. v. 41. 42. Pro Exemplo fit Parabo .
la Lucæ c . 19. , ubi , qui decem mnas ac
quifivit , poteftatem accepit ſuper decem civi.
tates ; qui quinque, tantùm fuper quinque
&c.; ex quo patet inæquale præmium pro
B
inequali merito. Unuſquiſque enim propria
Am mercedem accipiet ſecundùm laborem fua
I um .
 130 CATECHISMUS

um . 1. ad Corinthios c . 3. v . 8. Beatitudo
tamen manet gratia, tum in radice , quia
& prima juſtificatio fuit gratuita , & promif
ſio tam ampli præmii pro operibus ( quæ
aliunde exigere Deus poterat ) eft libera
lis. Si tamen jam agimus ea , pro quibus
Deus promiſit , ſe nobis daturum merce
dem in cælis , eam vi fuæ promiſfionis
dat ex juſtitia. (km ) vide q. 104. (kn ) vide
9. 105. EXEMPLUM de Paulo 2. ad Timoth.
c . 4. v . 8 .: Bonum certamen certavi, cur
ſum confummavi , fidem fervavi : in reli
quo repoſita eſt mihi corona juſtitiæ , quam
reddet mihi Dominus in illa die juftusJudex ;
non ſolùm autem mihi, fed & iis , qui di
ligunt adventum ejus.
108. Quid eſt Jejunium ?
Eft certis diebus juxta morem & præ
fcriptum Eccleſiæ carnibus abſtinere 2
& faltem unicâ cibi refectione in die

contentum vivere frugaliùs ; (ko ) ſed

fi generatim hoc nomen accipias , jeju.
nium eft corporis quædam caftigatio pie
fufcepta, ut vel caro fpiritui ſubjiciatur,
( kp ) vel obedientia exerceatur, vel
DEI gratia impetretur. ( kq )
( ko) Vide q. 62. num. II. & III. ( kp ) Ca
ſtigo corpus meum , & in fervitutem redi
go &c. ( *n) Paulus 1. Corinth . C. 9. v . 27.
( kq) Idem ad Coloſſenſes C. I. V. 24. Adim ,
ples
 CATHOLICORUM . 131
0
pleo ea , quæ deſunt paſſionum Chriſti, in
carne mea pro Eccleſia. ( * t) EXEMPLUM de
Ninivitis , qui Jonæ c. 3. v. 7. jejunantes ,
irani Dei placaverunt. v . 10 .
109. Quid eſt Oratio ?
Eft mentis in DEUM elevatio , per
quam vel mala deprecamur , vel bona
nobis , aliisque petimus , vel Deo be
nedicimus. (kr )
( kr ) Ut bona fit, requiritur I. ex parte ani
mæ fides , Marci c . 1. V. 24. : fiducia , 1 .
Joan . c. 5. v. 14.. ; humilitas , Ifaiæ c. 66 .
v. 2. ; ſtatus gratiæ , quia Deus peccatores
non audit, Joan. C. 9. V. II . , niſi cùni ves
niam peccatorum orant , ùt Publicanus
Lucæ c. 18. V , 13. &c . Tandem intentio e
attentio : ubi involuntariæ diſtractiones ,
quas invitus magis pateris , quàm foves ,
ut orantis exercent conſtantiam , ita & me
ritum augent , fiad eas furdus orationem
pertexas tuam . II. Ex parte corporis mode
ſtia ac reverentia ad exemplum Chriſti, qui
nunc ſublevatis in cælum oculis , Joan . c.
17. V, I. , nunc poſitis genibus,Lucæ c . 22.
V. 41. , nunc procidens in faciem ſuam ,
Matth . c . 26. v. 39. nunc tacità, nunc elata
voce magnâ c. 27. v.46. oravit.
I10 . Quid eft Eleëmofyna feu
Miſericordia
% Ett beneficium , quo alterius miſe
1 rie
 132 CATECHISMUS
riæ ex commiſerationis affectu fubve.
nimus.

III . Quotuplex eſt Genus Eleëmofynas

Seu Miſericordiæ ?
Duplex : alia quippe ſunt opera mi
ſericordiæ corporalia ; alia verò ſpiritua
lia , quoniam vel ad corporalem , vel
ad ſpiritualem miſeriam proximi fuble
vandam ſpectant.
112. Quot funt-opera Miſericordice
corporalia ?
Septem : Efurientes paſcere, potum
dare ſitientibus, operire nudos , capti
vos redimere , ægrotos inviſere , hof

pitio peregrinos fufcipere, ( ks ) mor

tuos fepelire. ( kt)
( ks) His præmium promittit Chriſtus Mat
thæi c . 25. à v. 34. : Venite benedi ti Pa
tris mei ! poſſidete paratum vobis regnum
à conſtitutione mundi. Eſurivi enim , 9 de
diſtis mihi manducare : ſitivi , e dediſtis
mihi bibere @c. tum reſpondebunt ei juſti ,
dicentes : Domine ! quando te vidimus eſua
rientem , & pavimus te & c. & reſpondens
Rex , dicet illis : Amen dico vobis , quamdiu
feciſtis uni ex his fratribus meis minimis
mihi feciſtis. Pænam intentat iis, qui ea ,
cùm poſſunt , proximo in neceſſitate non
exhibent miſericordiæ ſubſidia. , à v, 41,
 CATHOLICORUM. 133

( kt) Exemplo ſit Tobias ſenior c . 1. V. 20 .

ideò exauditus à Deo , dum orabat, c. 12.
V. I2.

113. Quot ſunt opera Miſericordiæ

Spiritualia :
Sunt & ipſa ſeptem , utì : peccantes
corrigere , ignorantes docere , dubitan
tibus rectè confulere , pro falute pro
ximi DEUM orare , confolari mæftos ,

2 ferre patienter injurias, offenfam remit

tere. ( ku )
( ku ) Quantum anima præſtat corpore, tan
tùm hæc prioribus antecedunt. Ea Chri
ſtus omnia illustriori Exemplo docuit. I.
Lucæ c. 22. V. 61. corrigens Petrum . II.
Joan . C. 20. v. 27. docens Thomam . III.
Difcipulis euntibus in Emaus rectè conſu
lens, Lucæ c. 24. V. 25. IV. Pro nobis
oravit, Joan . c. 17. v.9 . V. Moeſtos con
ſolatus triennio prædicationis , Act. c. 10.
V. 38. VI. In paſſione. VII. In cruce ,
Lucæ c . 23. v. 34. Orans pro inimicis.
114. Quæ funt virtutes omnium
præcipuæ ?
$ Poft Theologicas quidem illas , 'de
quibus dictum eſt, Fidem , Spem , Cha
ritatem , præcipuæ ſunt Cardinales, quæ
Chriſtianos cumprimis decent.
. 13 115. Quae
 134 CATECHISMUS

115. Quæ dicuntur Cardinales virtutes ?

Quæ tanquam fontes aliarum & car
dines omnem honeſtæ vitæ rationem
continent.
116. Quot funt Virtutes Cardinales 3
Quatuor : Prudentia , ( kx ) Juftitia ,
( ky) Temperantia , (kz ) Fortitudo , ( la )
quibus in Chriſto conſequitur homo, ut
provide , juſtè, temperatè ac fortiter
in omni vita degat , ac placeat Deo.
(kx ) Prudentia eſt virtus, quæ ſecundùn ho
neſti rationem , quid expetendum , quídve
fugiendum fit , homini præfcribit. (ky ) Ju
ſtitia ſuum cuique tribuit . (kz ) Temperantia
elt virtus voluptatumi carnis , quæ guſtu
1
tactúque percipiuntur , moderatrix . (la)
Fortitudo eft virtus , quâ labores , moitis
que pericula , ubi res exigit , conſtanter &
fufcipiuntur, & perferuntur. Exemplo fit
David prudens Lib. 1. Reg. c . 18. v . 14. 30.,
Juſtus Lib. 1. Reg. C. 4. v.9. 10. 12. , Tem .
perans Lib. 2. Reg. c. 23. v. 16. Fortis Lib.
1. Reg. c . 17. v. 45. & c.
117. Quæ dicuntur dona Spiritus
Sancti ?
Septem illa , quæ fuper Chriftum re
quieville Propheta teſtatur, ( lb) & quæ
ab ipfo , ceu fonte omnis gratiæ , in ali
os derivantur, ( lc ) ùt donum ſapientiæ ,
do
 CATHOLICORUM. 135

? donum intellectûs , confilii, ſcientiæ ,

3
fortitudinis , pietatis ac timoris Domini.
( lb ) Ifaias c. II . v. 1. ( Ic) De Spiritu ſuo
dedit nobis , 1. Joan . c . 4. v . 13 .
118. Quænam illa , quæ fructus Spiritus
vocantur ?

Ea , quæ pii fecundùm fpiritum vi

ventes operantur , & per quæ fpiritua
les à carnalibus dignoſcuntur.
119. Quot ſunt fructus Spiritûs ?
A Paulo Apoftolo fic enumerantur :
Charitas , gaudium , pax , patientia
longanimitas , bonitas b
, enignitas , man
Juetudo, fides , inodeſtia , continentia ,
caftitas. ad Galatas c. 5. V. 22.
I20 . Quæ dicuntur Beatitudines

Evangelica ?
Illæ propter quas in Evangelio etiam
hi, qui miſeri prorſus ac infelices vi
dentur, beati ac felices pronuntiantur.
121.QuotfuntEvangelicæ Beatitudines ?
Octo , quas ita Chriſtus in monte tra
didit : I. Beati pauperes Spiritu , quoni
am ipforum eſt regnum cælorum . fi. Be

ati mites, quoniam ipſi poſſidebunt ter

ram . III. Beati , qui lugent , quoniam
ipfi confolabuntur . IV . Beati ,qui efuri
I 4 unt
 136 CATECHISMUS

unt & fitiunt juſtitiam , quoniam ipſisa

turabuntur. V. Beati miſericordes, quo
niam ipfi mifericordiam conſequentur.
VI. Beati mundo corde , quoniam ipſi
Deum videbunt. VII. Beati pacifici, quo
niam filii Dei vocabuntur. VIII. Beati,
qui perſecutionem patiuntur propter ju
Äitiam , quoniam ipforum eft regnum
cælorum . Matth . Co 5. à v.3.

[ 22. Quce dicuntur Evangelica Conſilia ?

Videlicet illa , quæ per Evangelium
non tanquam ad faluteni neceffaria , fed
veluti fufcipientibus magis expedita at
que utilia , à Chriſto non præcipiente
quidem , ſed conſulente proponuntur.
( id )
( id ) Docemur hic , Deum , etſi plura exi..
gere à nobis ſummo jure potuiſſet, multa
tamen nobis reliquiffe libera, quæ aut omit
tere citra præcepti violationem poſſimus
aut ad probandum liberaliorem in Deum
amorem facere. Hujusmodi eſt : 1. Votum,
de quo Deut . c. 23. v . 22. Deus dicit : Si
nolueris polliceri, absque peccato eris : quod
autem ſemel egreffum eſt de labiis tuis , ob
ſervabis, ficut promiſiſtiDomino Deo tuo ,
& propriâ voluntate , 3 ore tuo locutus es.
II. Et Paulus 1. ad Corinth . c. 7. v . 25. ait :
De Virginibus præceptum Domini non ha
beo ;
 CATHOLICORUM . 137

beo; conſilium autem do ùt fidelis & c . & c. (* u )

123. Quot funt Evangelica Conſilia ?

Principalia tria funt, nimirum : Pau
pertas voluntaria , ( le ) caftitas perpetua ,
( if) & obedientia integra. ( Ig )
( le) Paupertatem in N. T. ſuaſit Chriſtus Mat
thæi c. 19. v.21 .; Si vis perfectus eſſe, vade,
e vende omnia , quæ habes , & da pauperi
bus ( hoc certè plus eſt, quàm cor non ap
ponere divitiis, id quod præceptum eft Pr.
11 61. v, U. ) & babebis theſaurum in cælo ;
& veni , ſequere me. 2. EXEMPLUM Idem
dedit : Qui cùm dives eſſet , propter nos ege
nus factus eſt. 2. ad Corinth . c. 8. v . 9. ;
quem fecuti primiChriſtiani Act.c. 4. V.34
Vendentes afferebant pretium eorum ,quæ ven
debant, es ponebant ante pedes Apoſtolorum .
Nec quisquam eorum aliquid ſuum eſſe dice
bat, ſed erant illis omnia communia. 3. Hos
proximè imitantur Succeſſores Religiofi.
II. " ( if ) Caſtitatem perpetuam 1. fualit Chri
ſtus , quando Apoſtolis Matth , C. 19. V. 10.
dicentibus : Non expedit nubere , affentiens
ait v. 11 .: Non omnes capiunt verbum iſtud,
Sed quibus datum eſt : igitur funt, quibus in
vera Eccleſia datum eft ,non nubere. Hoc cla
rè afferit Chriſtus v. 12. : Sunt Eunuchi ,
qui ſe ipſos caſtraverunt propter regnum coe
lorum : qui poteſt capere, capiat. Clariſſime
Paulus 1, Corinth. c. 7. v. 38. : Qui måtrie
Is monio
 138 CATECHISMUS

monio jungit virginem ſuam , bene facit ;

& qui non jungit , meliùs facit. 2. Exem
PLO præluxit Chriſtus caſtorum Sponſus;
Joannes uterque , Paulus 1. Corinth . c . 7.
V. 8 .: Dico autem non nuptis, ut perma
neant , ficut ego. Imò & reliqui Apoſtoli
poft vocationem dicunt Matth. c. 19. v. 27,:
Ecce nos reliquimus omnia & c. , quibus
Chriſtus v.29 .: Omnis ,qui reliquerit domum ,
aut uxorem propter nomen meum , cen
tuplum accipiet , vitam æternam poſide
bit. 3. Hos fequuntur tum Religiofi, tum
reliqui Ecclefiæ Miniſtri in Sacris conftituti,
ut , abdicatis fæcularibus curis , Deo uni
vacare poffint: Qui enim ſine uxore eſt,
ſollicitus eſt , quæ Domini ſunt, quomodo
placeat Deo ; qui autem cum uxore eft, fol
licitus eft , qua ſunt mundi , quomodo pla
ceat uxori, & diviſus eſt. 1. ad Corinth. c .
7. v. 32. 33. Si quis tamen tentationes fub
inde patitur , oret cum
Paulo 2. Cor. c . 12 .
V. 8. , & vires à Deo ſufficientes accipiet.
III. (1g ) Hanc integran voluntatis propriæ
abnegationem 1. fuafit Chriſtus Matth . c .
16. v . 24. : Si quis vult poft me venire, ab
neget ſemetipfum , & tollat crucem ſuam ,
& fequatur me. 2. Exemplo eſt Chriſtus,
qui per triginta annos erat ſubditus illis,
Luc. c. 1. v . 51. nempe Mariæ & Joſepho ;
in paſſione verò factusobediens ufque admor
tem , ad Philippenſes C. 1. V. 8. , in Ethni
corum
 CATHOLICORUM . 139
corum imperiis adorandam Patris divini
voluntatem eſt executus . 3. Quam perfe
cạm obedienciæ formam primis ſtatini fæ
culis imitati fanctiores Viri, religioſos cce
tus inſtituerunt, in quibus etiamnum innu
meri , abnegata voluntate propria , Divi
nam ex illo , quem fibi Chriſti loco præ
pofitum venerantur , agnoſcentes, Chriſti
obedientiam propriùs imitantur.
124. Quæ hominis noviſſima dicuntur ?
Ea , quæ homini ad extremum acci
dunt , ùt Mors , (ih ) Judicium , (li) In
fernus, ( lk ) & Cæleſtis Gloria , ( il ) de
quibus ita docet Sapiens , In omnibus
operibus tuis memorare noviſſima tua ,
& in æternum non peccabis. Ecceleſia
{ ticus c. 7. V. 40.
( lb ) Statutum eſt hominibus femel mori, ( li)
poſt boc autem judicium , ad Hebr. c . 9. V.
27. ( lk ) Infernus eſt locus tormentorum , Luc,
C. 16. v . 28. , ubi vero igne Damnati æter
nùm fine fine crucicantur : Quorum ignis
non extinguitur , Marci. c . 9. v . 44. Vide
9. 17. (I ) Quod in præfenti eſt momentane
um @ leve tribulationis noftræ , fupra mo
dum in ſublimitate æternum gloriæ pondus
operatur in nobis. 2. Corinth . c. 4. 5. 17.
Ubi 1. anima impii , quem mors in mor
tali peccato opprimit , ftatim ad inferos
damnata , in communi reſurrectione una
cum
 140 CATECHISMUS CATHOLICORUM .

cum corpore unito æternùm cruciabitur.

2. Juſtus ab omni nævo jam ſatis perpur
gatus, à morte ſtation tranſit ad vitam . Jo.
an . c. 5. V. 24. EXEMPLUM I. de Latrone
converſo , cui Chriſtus dixit : Hodie me
cum eris in Paradiſo. Luc. c. 23. v. 43. II.
Stephanus videns gloriam Dei, & JEſum
ftantem à dextris Dei , Act. c. 7. V. 55. ,

dixit ad JEſuni gloriofum v. 58. : Domine

JEſu , ſuſcipe Spiritum meum . III. De S.
Paulo ad Philippenſes c . 1. v . 23.
Quoniam verò 3. non intrabit in eam glori.
am cæleſtem aliquid coinquinatum , Apoc.
c . 21. v. 27. Ideò qui vel cum levioreno
xa ex hac vita decedunt , vel reſiduas à di
miſſa culpa poenas nondum exſolverunt ,
ad piaculares flammas ablegantur , donec
ibi expiati , ad coenam Agni immaculati
admittantur. Sic Paulus 1. Cor. c. 3. v. 12.
& c. : Si quis fuperædificat ſuper fundamen
tum hoe ( fidem in Chriſtum ) aurum ,argen
tum , lapides pretiofos , lingua , fænum , ſti
pulam ( h. e. perfecta , vel imperfecta ope
ra ) uniuscujuſque opus manifeſtum erit ;di
es enim Domini ( in particulari judicio ) de
clarabit , quia in igne revelabitur. Si cujus
opus manferit, quod fuperædificavit , mer
cedem accipiet. Și cujus opus arſerit, de
trimentum patietur ; ( etiam poft diem Do
mini) ipſe autem Salvus erit , fic tamen qualo
fi per ignem . VideNa Q. 14. num . IV .
APPEN
 1
to ** * 13 * 141

APPENDIX.

Sacri textus, in Lutheri Bibliis falſifica

ti, ſub nota ftellulæ fuperiùs indicati,
hìc è textu originali indicantur.
Q. 3. ( *NB ) Fides eſt Sperandarum ſubftan .
tia rerum , argumentum non apparentium ,
Hebr. c . II . v . I. Lutherus , qui fidem con
fundit cum fiducia , vertit : Es iſt der Glaube
eine gewiſſe Zuverſicht deß , daß man hoffet ,
und nicht zweiffelt an dem , das man nicht fies
het. Sed contra Græcun : ési de aicis ÉATIS
OS
ζομένων υπότασις , πραγμάτων έλεγχος και βλεπο
μένων. Ubi υπότασις fignifcat fubftantiam,
etiam Luthero hic c . 1. v. 3. C. 3. v. 14. De
inde éneyxos ſignificat demonſtrationem , ùt
Verſio Syriaca, S. Auguſtinus, Chryſoſtomus ,
& reliqui Patres legunt.
Q. 5. ( * a ) HH. ferè fic recitant Symbolum
Apoſtolorum : Jd glaube in den Heil. Geiſt,
eine heilige Chriſtliche Kirch ( Catholicam fere
omittunt, contra dicta q. 14. ( ae) die Gemeis
ne der Heiligen ) quafi Eccleſia eſſet inviſibilis,
ût fanctitas, contra dicta q . 17. Vergebung der
Sünden , ne indulgentiarum mentionem fa
ciant , de quibus vide q . 77. num , IV .
Q. 22. (* b ) Fratres magis fatagite, ut per
bonaopera certam veſtram vocationem os ele
& ionem faciatis. 2. Petri c . 1. v. 10. Lutherus
omittit Tò per bona opera ; sùm tamen manu .
ſcripti
 142 APPENDIX .

fcripti Codices antiqui Alexandrinus , Syrus ,

Æthiopicus , & complures Græci legant : dich
των καλών έργων , ut patet ex contextu : ταύ
τα γαρ ποιέντες και μη πταίσητέ ποτε . Que Lu
therus fic corrupit : Brüder thut deſto mehr
Fleiß , euren Beruff und Erwählung veft zit
machen ; denn wo ihr ſolches thut , werdet
ihr nicht frauclen .
Q. 24. (*c) Lutherani plerique recitant :
Unſer Vatter contra Latinum , Græcum ,
Táteg quâv, imò & contra Hebraicum , & an
tiquiſſimum modum Germanicum .
Ibidem ( *d) Orationi Dominicæ addunt :
Dann dein iſt das Reid ), und die Krafft, und
Herrlichkeit in Ewigkeit. Sed malè ; 1. quia
nec Lucas in Græco, nec ullum exemplar La
tinum hìc habet : 2. Nec veteres Græci MSS .
Codices , 3. Nec in Græco invenerunt Ter
tullianus , Cyprianus , Hieronymus , Augu
ſtinus &c.; elt igitur in recentioribus editio
nibus Græcis additum per modum doxolo
giæ , ùt modò inter Pfalmos interponitur Glon
ria Patri , OG Filio , C.
Q. 35. ( * e) Ave Maria, gratiâ plena. Lu
therus habet Luc. I. v. 28. Segrüffet feyft du
Holdfeelige. Sed malè , quia xeyapstwuévn à
wapıtów gratiâ impleo, fignificat gratiâ imple
tam feu plenam ; ùt verſio Syriaca , & omnes
Patres vertunt.

Q. 44. ( * f ) Non concupiſces uxorem & c,

Lutherus vertit : Las did nicht gelüften 16.
Sed
 "APPENDIX . 143

Sed malè ; quia étituréw à Jupos animus ,

ſignificat motum animi deliberatum , qui hìc
prohibetur.
Q. 45. ( * ff ) Vide infra q. 77. (* nı)
Q. 46. ( * g ) Baruch. c. 3. v. 4. : Domine
omnipotens ! audi nunc orationem mortuorum
Ifraël. Lutherus habet : Hóre nun das Ges
bett Ifrael, die dem Tod im Rachen ſteifen ,
un quafi hic non intelligatur oratio defunctorum ,
I. ſed viventium in periculo mortis ; ſed malè ,
70 quia in Greco eft : ακεσον δή της προσευχής
των τεθνηκότων ισραήλ. τεθνηκως autema θνήσ

71: xw fignificat propriè mortuos in præterito ;

end non verſari in faucibus vel periculo mortis.
Q. 47. (*h) Adorate Scabellum pedum ejus,
Pſ. 98. v. 5. Lutherus habet : Bettet an zu ſeis
nem Fußſchemel : ſed in Hebraico non adeſt
TÒ zu : & LXX. habent : TPOTXUVETTE TÕ ÚTO
ποδίω των ποδών αυτ8.
0. 61. (* i) Paulus perambulat Syriam ..
Præcipiens cuftodire præcepta Apoſtolo
rum Seniorum , Act. c. 15. v. 41. Hæc ver
ba Lutherus omittit , recentiora quædam ex
emplaria græca ſecutus ; ſed vetuſtiores ma
nulcripti Codices ea habent, præfertim Canta
brigentis, Marchionis de Velez , imò & Bea
zæ & c . , & Latini omnes.
Q : 70. ( * k ) Caro enim mea verè eft cibus ,
& Sanguis meus verè eſt potus, Joan . c. 6.V.
56. Lutherus vertit v. 55 .: Denn mein Fleiſch
iſt die rechte.Speiſe , und mein Blut iſt der
rechte
 144 APPENDIX.

rechte Tranck. Ut nempe adjectivum die rech

te impropriè explicari poflit , ùt in illo Joan.
C. 15. v.1.: Ego ſum vitis vera ; at in Græco
non eſt adjectivum , ùt hic , fed adverbium
verè , quod omnem improprietatem excludit:
η γαρ σάρξ με αληθώς εςι βρώσις ; και το αίμα
με αληθώς εςι πόσις..
Q. 72. (* 1) Ut autem guſtavit Architricli
nus aquam vinum factam , Joan . c.2.v.9 . Lu
therus vertit : Als aber der Speiſemeiſter ko
ftet den Wein , der Waſſer geweſen ware.
( quæ falſificatio etiam nuper irrepfit in Evan
gelia Dominicalia Catholica ſumptibus Loch
neri edita ) fed contra textum Græcum : as
δε εγεύσατο και αρχιτρίκλινος το ύδωρ οίνον γεγενη
pévov. Ex quo converfio fubftantialis clariùs
probatur.
Q. 77. num . II. ( *m ) Multi credentium
veniebant confitentes @ annuntiantes actus ſuos.
Act. c. 19. V. 18. Lutherus vertit : Es kamen
aber viel derer , die glaubig waren worden ,
und verkündigten , ivas fie ausgerichtet hatten .
Imò in alia verſione habet : Sie verkündigten
ihre Wunderthaten. Sed malè , rolo te tão
πεπιςευκότων ήρχοντο , εξομολογεμενοι και αναγ
γέλλοντες τας πράξεις αυτών. Ubi verfio Syria
ca , Chaldaica & Æthiopica legunt : peccata
ſua ; & exigit contextus , quia juſli ſunt li
bros ſuperſtitionum curiofarum comburere.
Ibidem num. III. (* n) Caſtigo corpus me
um , * in fervitutem redigo, 1. Cor. c.9. V.
27 .
 APPENDIX . 145

thy 27. Lutherus vertit : Ich betaube meinen

Dar. Leib , und zähme ihn . fed contra Græcum :
το υπωπιάζω με το σώμα και δελαγωγώ. Ubi
Cum UTWTÁSW apud Erafmum ex Theophilo &
dit Paulino epilt. 58. ad Auguftinum fignificat livi.
i dum facio ; livoris & fanguinis notâ fugillo,
ab wzras, ÚTúria , fanguineæ notæ in oculis.
iclia
Q. 78. (* o ) Infirmatur quis ex vobis,indu
Lu« cat Presbyteros Ecclefia & c. Jacobi c. 5. v.14 .:
For It jemand krand , der ruffe zu fich die Helte
re. fte von der Gemeine. Sed male , 1. quia omit
an- tit tò ex vobis ; 2. quia Jacobus per Presby
ch teros intelligit Sacerdotes , ſeniores dignitate,
Liis non ætate ; aliàs ſi Bubulcus eſſet natu gra
1595 vior , hunc ægroti HH . advocare deberent;
DIS
15. 3. quia pro Ecclefia ponit die Semeine : cister
νει τις εν υμίν και προσκαλεσάσθο της πρεσβυτέρες
434 της εκκλησίας & c..
us.
Q : 79. ( * p ) Moneo te , ut reſuſcites grati
ll
am Dei, 2. ad Timoth . c. 1. V. 6. Lutherus
vertit : Ich erinnere dich , daß du erwedeft
die Sabe GOttes . Sed in Græco eſt : tò xen
1
plopce Tô Jeg gratiam Der: non scăpor Gabe,
ùt clariùs fignificetur gratia fupernaturalis.
Q. 80. ( * 9) Sacramentumhoc magnum eft,
ego autem dico in Chriſto & Eccleſia . Paul, ad
Ephef. c. 5. V. 32. Lutherus pervertit : Das
Geheimniß ift groß , ich ſage aber von Chrifto
und der Gemeine , contra Græcum : to pusúa
ριον τύτο μέγα σιν . εγω δε λέγω είς χρισον , και
K sis
 146 APPENDIX .

εις την εκκλησίαν. Greci Sacramenta vocant

uusugla ; eis in ; non von ſignificat.
Q. 103. ( * r) Arbitramur juſtificari homi
nem per fidem fine operibus legis, nempe Ju
daicæ abrogatæ , Rom.c. 2. v . 28. Lutherus
pervertit : So halten wir es nun, daß der
Menſch gerecht werde, ohne des SefäßesWerd,
ULLEIN durch den Glauben . Sed TÒ AL
lein eſt contra Græcum , & omnes Codices
facros & PP.: λογιζόμεθα εν , πίσει δυκαιθαι
Svetov, Xweis égywv vóus . Imò hic Luthe
ri Biblia fibi manifeftè contradicunt , cùm Ja
cobi c. 2. V. 24. ſic nobiscum habeant :
So lehet ihr nun , daß der Menſch durch die
Werd gerecht wird , nicht durch den Glauben
ULLEINE .
Q. 105. (*s) Qui juftus eſt, juſtificetur ad
huc ; & ſanctus Jančtificetur adhuc. Apoca
lypſ.c. 22. v.is. Lutherus habet: er fromm
ift der ſene immerhin fromm ; und wer heis
lig iſt, der repe immmerhin heilig. Sed con
tra Gracum. και δίκαιος δικαιωθήτω έτι , και ο
άγιος αγιασθήτω έτι. δίκαιος fignificat : jutus,
& dixaiwańtw ſignificat : juſtificetur ; non feve;
& fti fignificat etiam ſeu iterum ; non im.
merhin .
Q. 10. 108. ( * t) Adimpleo ea , quæ defunt
paſſionum Chriſti in carne mea , pro corpore
ejus , quod eſt Eccleſia. Paulus ad Coloſſenſes
C. I. V. 24. Lutherus vertit : Ich erſtatte an
mei .
 APPENDIX. 147

meinem Fleiſch , was noch mangelt an Trůb.

falen in Chrifto für ſeinem Leibe, welcher iſt
die Gemeine. Sed Græcus non habet : in
Chriſto ; quaſi impleret tantùm tribulationes
fuas ; fed legit Chriſti, dyTavan Angã ta use
ρήματα των θλίψεων τα χρισε εν τη σαρκί με
2 υπερ τα σώματος αυτύ , ό εςιν η εκκλησία , ad
verbum : ' Vicifſim impleo defe&tus paſſionum
S Chriſti in carnemea pro corpore ejus, quod eſt
os! Eccleſia. Nihil autem deelt paſſioni Chriſti
( utpote quæ eſt infiniti meriti ) niſi noſtra
a cooperatio ; quam Lutherus hìc voluit fup.
ti primere.
Q. 122. ( * ) De Virginibus præceptum
DI
Domini non habeo , conſilium autem do. 1. ad
Corinth. c. 7. V. 25. Lutherus conſiliorum
ofor vertit : Von denen Jungfrauen habe ich
kein Gebott von dem HErrn , ich ſage aber
meine Meynung , contra Græcum : Tegi tõu
παρθένων επιταγών κυρία έκ έχω. γνώμην δε δί
dwie Ubi vox yraóuen 'abſolutè pofita , finc
mea ( quod Lutherus de ſuo addidit )
& oppofita præcepto , ſignificat
confilium .

0. A. M. D. G.
f
.
.