Η ημερομηνία του Πάσχα
Του Αναστάσιου Μ. Ιωαννίδη
Καθηγητή Πανεπιστημίου
Σινσιννάτι, Οχάϊο
<ioanniam@yahoo.com>
Κάθε χρόνο, τις μέρες του Πάσχα, τίθεται το
ερώτημα από Ορθοδόξους Χριστιανούς γιατί δε
γιορτάζουμε την Ανάσταση του Κυρίου μαζί με
τους άλλους (ετερόδοξους) Χριστιανούς, όπως
Καθολικούς ή Προτεστάντες. Διερωτούνται
πολλοί γιατί ενώ το 2010 και το 2011 η μεγάλη
γιορτή συμπίπτει παγκόσμια, πιο συχνά
καθυστερεί το Ορθόδοξο Πάσχα πότε μια, πότε
τέσσερεις ή και πέντε βδομάδες, σε σχέση με το
Πάσχα των Λατίνων, που έχει καθιερωθεί στη
Δύση σαν η κοινή μέρα της μεγάλης αυτής γιορτής
της Χριστιανωσύνης. Το ίδιο συχνά αποπειρώνται
καλοπροαίρετοι ιερωμένοι μα και λαϊκοί να
δώσουν απάντηση στους ερωτούντας,
επαναλαμβάνοντας τις πιο πολλές φορές
πασίγνωστες διατυπώσεις, που δυστυχώς δεν
φαίνονται να ικανοποιούν το ακροατήριο. Έτσι,
την επόμενη χρονιά, έχουμε τις ίδιες ερωτήσεις,
τις ίδιες απαντήσεις, και το κοινό Πάσχα συνεχίζει
να αποτελεί ένα φευγαλέο όνειρο. Σκοπός μου
είναι να εξηγήσω κατά το δυνατόν το φαινόμενο
αυτό, με βάση τη διατριβή μου για τον τίτλο Μ.Α.
στην ορθόδοξη ποιμαντική θεολογία (που με
ευλογία του Πατριάρχη Βαρθολομαίου εκδόθηκε
πρόσφατα και σε βιβλίο), ελπίζοντας ολόκαρδα
πως σύντομα η Ορθόδοξη Εκκλησία, υπό την
ηγεσία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως σαν
πρώτου μεταξύ ίσων, θα ξεπεράσει τους
οποιουσδήποτε δισταγμούς και διαφωνίες της και
θα ξαναενώσει όλους τους Χριστιανούς, σ’
Ανατολή και Δύση, σ’ένα κοινό Πασχαλινό
εορτασμό.
Ας αρχίσουμε λοιπόν από τις συνήθεις απαντήσεις
που δίνονται κάθε χρόνο στις απορίες για την
ημερομηνία του Πάσχα. Αυτές είναι βασικά δύο‫׃‬
πρώτον, ότι οι Ορθόδοξοι γιορτάζουν το Πάσχα
την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο
-1-
The Date of Pascha
By Anastasios M. Ioannides
University Professor
Cincinnati, Ohio
<ioanniam@yahoo.com>
Every year, in the Paschal season, a question is
raised by Orthodox Christians, why we do not
celebrate the resurrection of the Lord along with
the other (heterodox) Christians, like the Catholics
or Protestants. Many wonder why whereas in 2010
and in 2011 the great feast coincides throughout
the world, more often the Orthodox Pascha tarries
sometimes one, sometimes four or even five weeks
in relation to the Pascha of the Latins, which has
been established in the West as the common day of
celebrating this major feast of Christendom.
Equally often, there are efforts by well-intentioned
clerics, but also lay people, to provide an answer to
the enquirers repeating, in most cases, very well
known formulae, which, regrettably, do not appear
to satisfy the audience. And so it is that the
following year we have the same questions, the
same answers, yet the common Pascha continues
to remain a fleeting dream. My purpose is to
explain, as best as I can, this phenomenon, on the
basis of my thesis for the degree of M.A. in
Orthodox Pastoral Theology (recently published as
a book with the blessing of Patriarch
Bartholomew), hoping whole-heartedly that in a
short while the Orthodox Church, under the
leadership of the Patriarch of Constantinople, as
first-among-equals, will overcome her hesitations
or disagreements of any kind, and will unite again
all Christians, in the East and in the West, in a
common Paschal celebration.
Let us begin, therefore, from the usual answers that
are provided every year to inquiries concerning the
date of Pascha. These are essentially two: first, that
Orthodox celebrate Pascha on the first Sunday
after the first full moon after the spring equinox;
μετά την εαρινή ισημερία. Και δεύτερον, οι
Ορθόδοξοι γιορτάζουν πάντα μετά το Ιουδαϊκό
πάσχα. Αυτές είναι όντως οι ορθές απαντήσεις.
Είναι δηλαδή οι ορισμοί των Αγίων Πατέρων για
το θέμα αυτό. Είναι όμως ακόμη και οι αυτούσιοι
ορισμοί που οι ετεροδόξοι Δυτικοί τηρούν κάθε
χρόνο. Τότε, θα ρωτήσει κάποιος, γιατί δεν
συμπίπτουν οι δύο εορτασμοί; Καλοπροαίρετοι
ίσως Ορθόδοξοι θα απαντήσουν αμέσως πως οι
Δυτικοί αγνοούν το Ιουδαϊκό πάσχα, όπως για
παράδειγμα το 2008, οπότε το Λατινικό πάσχα
ήταν στις 23 Μαρτίου, ενώ οι απανταχού Εβραίοι
γιόρτασαν την πρώτη μέρα του δικού τους πάσχα
στις 20 Απριλίου, μια βδομάδα πριν το Ορθόδοξο
Πάσχα της 27ης Απριλίου. Κι όμως η εξήγηση
αυτή δεν αρκεί. Για παράδειγμα, το 2006, οι
σύγχονοι Εβραίοι γιόρτασαν στις 13 Απριλίου, οι
Λατίνοι στις 16 Απριλίου, κι ομως οι Ορθόδοξοι
καθυστέρησαν και πάλι μέχρι τις 23 Απριλιου.
Και το 2013, οι αντίστοιχες ημερομηνίες θα είναι
26 Μαρτίου για τους Εβραίους, 31 Μαρτίου για
τους Λατίνους, μα 5 Μαΐου για τους Ορθοδόξους.
Γιατί;
Για μια γενική λύση του προβλήματος, που θα
καλύπτει όλα τα χρόνια, θα πρέπει κανείς να
αντιληφθεί όχι μόνο τη φρασεολογία, μα και τη
σημασία των Αγιοπατερικών ορισμών. Όταν οι
Άγιοι Πατέρες αναφέρονται στο πασχα των
Ιουδαίων, έχουν υπόψη τους όχι τους σύγχρονούς
μας ραββινικούς Εβραίους (οι πασχάλιοι
υπολογισμοί των οποίων έχουν υποστεί
σημαντικές αλλαγές μετά την Πρώτη Οικουμενική
Σύνοδο της Νικαίας, του 325 μ.Χ.), αλλά τους
Βιβλικούς Εβραίους της εποχής του Χριστού. Οι
Άγιοι Πατέρες ονομάζουν το Βιβλικό αυτό πάσχα
σαν «Νομικόν Φάσκα» (Φασέχ, ή πάσχα του
Μωσαϊκού Νόμου) , και αντιλαμβάνονται (ή
ακόμη και ορίζουν!) τον εορτασμό του να αρχίζει
την νύκτα της πρώτης πανσελήνου μετά την
εαρινή ισημερία. Επομένως, η δεύτερη εξήγηση
που δίνεται σήμερα από μερικούς
καλοπροαίρετους Ορθοδόξους («μετά το Ιουδαϊκό
πάσχα») είναι εντελώς ταυτόσημη της πρώτης
(«μετά την πρώτη πανσέληνο»), και ως εκ τούτου
αχρείαστη και πλεονάζουσα. Ιστορικά
-2-
and secondly, the Orthodox celebrate always after
the Jewish passover. These are indeed the correct
answers; they are, that is, the definitions of the
Holy Fathers on this issue. Yet, they are also the
very same definitions that the heterodox in the
West observe annually. Then, one might ask, why
do the two celebrations not coincide? Well
intentioned Orthodox may immediately reply that
Western Christians ignore the Jewish passover, as
for example, in 2008, for which the Latin pascha
was on March 23, whereas Jews worldwide
celebrated the first day of their own passover on
April 20, a week before the Orthodox Pascha of
April 27. Yet, this is an inadequate answer. For
example, in 2006, contemporary Jews celebrated
on April 13, Latin Christians on April 16, but even
so, the Orthodox tarried once again, until April 23.
Moreover, the corresponding dates for 2013 will
be 26 of March for Jews, 31 March for Latins, yet
May 5 for the Orthodox. Why?
For a general solution to the problem that will
cover all years, one must comprehend not only the
verbal formulation, but also the significance of the
Patristic definitions. When the Holy Fathers refer
to the Jewish passover, they have in mind not
contemporary rabbinic Jews (whose passover
calculations have undergone significant changes
after the First Ecumenical Council of Nicaea in
325 A.D.) but the Biblical Hebrews in Christ’s
age. The Holy Fathers named this Biblical
passover as the Nomicon Faska (Faseh, or
passover of the Mosaic Law) and understand (or
even specify) its celebration to begin at sunset
before the day of the full moon following the
spring equinox. Consequently, the second
explanation offered today by some well-
intentioned Orthodox (“after the Jewish Passover),
is entirely synonymous to the first (“after the first
full moon”), and therefore, it is unnecessary and
superfluous. For the sake of history, we mention
that this second explanation was never offered by
itself, by the Holy Fathers, since the first one was
αναφέρουμε πως η δεύτερη αυτή εξήγηση ποτέ δεν adequate. This explanation was mentioned for the
προβαλλόταν αφ’ εαυτή από τους Αγίους Πατέρες, first time as independent and additional to the first
μια και η πρώτη αρκούσε. Για πρώτη φορά η one by the canonist Ioannis Zonaras in the twelfth
εξήγηση αυτή ανεξάρτητη από και επιπρόσθετη century. In contrast, until then, it had been
προς την πρώτη αναφέρεται από το κανονολόγο considered adequate (as indeed was the case in the
Ιωάννη Ζωναρά το 12ο αιώνα, ενώ μέχρι τότε united Church before the schism of 1054 A.D.) to
αρκούσε (όπως και στην ενωμένη Eκκλησία πριν provide the first explanation alone.
απο το σχίσμα του 1054 μ.Χ.) η πρώτη εξήγηση
μονάχα.
Therefore, it is within this first explanation and not
Σ’ αυτή λοιπόν την πρώτη εξήγηση, κι όχι στην in the date of the contemporary Jewish passover,
ημερομηνία του συγχρόνου Ιουδαϊκού πάσχα that we should look to find the causes of the
πρέπει να αναζητηθούν οι αιτίες της διαφοράς του difference of the Orthodox from the Latin Pascha.
Ορθοδόξου από το Λατινικό Πάσχα. Βρίσκοντας Having found these causes, one will be able to
αυτές τις αιτίες θα μπορέσει κανείς να κατανοήσει understand at the same time, the role of the paschal
ταυτόχρονα και το ρόλο του πασχαλίου computation for the Biblical Nomicon Faska, as
υπολογισμού τόσο του Βιβλικού Νομικού Φάσκα well as of the contemporary rabbinic Jewish
όσο και του σύγχρονου ραββινικού πάσχα των passover. For this reason, let us repeat the first
Εβραίων. Γι’ αυτό, ας επαναλάβουμε την πρώτη (and only) explanation of the determination of the
(και μοναδική) εξήγηση του καθορισμού της date of Pascha. All Christians, in the East and in
ημερομηνίας του Πάσχα. Όλοι οι Χριστιανοί, the West, celebrate Pascha on the first Sunday
σ’Ανατολή και Δύση, γιορτάζουν το Πάσχα την after the first full moon after the spring equinox.
πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο μετά Thus, essential poles for this ecclesiastical
την εαρινή ισημερία. Επομένως, βασικοί πόλοι για computation are two astronomical events, the
τον εκκλησιαστικό αυτό υπολογισμό είναι δυο spring equinox and the full moon that follows it.
αστρονομικά γεγονότα: η εαρινή ισημερία και η Yet, how is it possible that two astronomical
πανσέληνος που την ακολουθεί. Πώς όμως είναι phenomena cause differences in the festal practices
δυνατό δυο αστρονομικά φαινόμενα να προξενούν of the Eastern and the Western Churches? To make
διαφορές στην εορτολογική πράξη της Ανατολικής these differences understandable, certain additional
και της Δυτικής εκκλησίας; Για να γίνουν astronomical data must be provided first.
κατανοητές αυτές οι διαφορές, πρέπει πρώτα να
δοθούν μερικά επιπλέον αστρονομικά δεδομένα.
Both the spring equinox and the full moon are
Τόσο η εαρινή ισημερία όσο και η πανσέληνος instantaneous events, that is, they last an
είναι στιγμιαία γεγονότα, διαρκούν δηλαδή ένα infinitesimally short length of time, a mere
απειροελάχιστο χρονικό διάστημα, μια στιγμή moment. This moment is identical throughout the
μονάχα. Η στιγμή αυτή είναι η ίδια σ’ ολόκληρο world, even though that means for instance that the
τον κόσμο, αν και αυτό σημαίνει ότι η full moon occurs in some parts of the earth at high
πανσέληνος, για παράδειγμα, συμβαίνει σε μερικά noon and not during the night. The Holy Fathers,
μέρη της γης μέρα μεσημέρι, κι όχι το βράδι. Οι aware of this astronomical fact, have stipulated
Άγιοι Πατέρες, γνωρίζοντας αυτό το αστρονομικό that for the united Church the moment of these
δεδομένο, έχουν ορίσει ότι για την ενωμένη astronomical events is defined on the basis of the
Eκκλησία, η στιγμή αυτών των αστρονομικών geographical parallel running through Alexandria,
γεγονότων καθορίζεται με βάση τον γεωγραφικό Egypt. A second astronomical fact that derives
μεσημβρινό που διατρέχει την Αλεξάνδρεια της from the instantaneous duration of the spring
Αιγύπτου. Ένα δεύτερο αστρονομικό δεδομένο equinox and of the full moon is the following:

-3-
που επακολουθεί από τη στιγμιαία διάρκεια της
εαρινής ισημερίας και της πανσελήνου είναι το
ακόλουθο. Ακόμη και οι πιο ακριβείς
αστρονομικοί υπολογισμοί για τέτοια φυσικά
φαινόμενα μπορεί να υπέχουν έστω κι ένα μικρό
λάθος, ας πούμε ενός δευτερολέπτου. Αν όμως
υποθέσουμε πως η εαρινή ισημερία ή και η
πανσέληνος τύχουν ακριβώς τα μεσάνυχτα της
Αλεξάνδρειας, τότε οι αστρόνομοι δεν θα μπορούν
να ορίσουν με ακρίβεια την ημερομηνία των
γεγονότων αυτών, κι επομένως και η Eκκλησία θα
βρεθεί σε δίλημμα όσον αφορά τον εορτασμό του
Αγίου Πάσχα. Οι Άγιοι Πατέρες φρόντισαν και
γι’ αυτή την περίπτωση, ορίζοντας πως για την
Eκκλησία, η εκκλησιαστική εαρινή ισημερία
γίνεται στις 21 Μαρτίου σταθερά, αν και η
αστρονομική εαρινή ισημερία κυμαίνεται μεταξύ
της 19ης και 21ης Μαρτίου του ισχύοντος πολιτικού
ημερολογίου.
Όσο δε για την πανσέληνο, οι Άγιοι Πατέρες
κατήρτισαν (ή τουλάχιστον υιοθέτησαν) ένα
πίνακα από τον οποίο μπορεί κανείς να
πληροφορείται κάθε χρονο την ημερομηνία της
πρώτης εκκλησιαστικής εαρινής πανσελήνου, την
οποίαν οπως ανεφέρθη και νωρίτερα οι Άγιοι
Πατέρες ονόμασαν (και όρισαν) σαν το «Νομικό
Φάσκα», το πάσχα δηλαδή των Βιβλικών
Εβραίων. Κατοπινώτερα από τους αγιοπατερικούς
αυτούς ορισμούς, που άρχισαν με την Πρώτη
Οικουμενική Σύνοδο του 325 μ.Χ., οι
μεταβιβλικοί (ραββινικοί) Εβραίοι προχώρησαν κι
αυτοί στον εκσυγχρονισμό των ημερολογιακών
τους μεθόδων που καταλήγουν στον προσδιορισμό
τόσο της ραββινικής ισημερίας όσο και της
ραββινικής πρώτης εαρινής πανσελήνου, στη βάση
των οποίων υπολογίζουν κάθε χρόνο την
ημερομηνία του σύγχρονου Ιουδαϊκού πάσχα.
Δυο λοιπόν αστρονομικά φαινόμενα έχουν
μετεξελιχθεί σε εκκλησιαστικούς ή ραββινικούς
ορισμούς. Η διαφορά μεταξύ τέτοιων
εκκλησιαστικών ή ραββινικών ορισμών είναι η
πηγή της διαφοράς στους πασχάλιους εορτασμούς
της Δυτικής και της Ανατολικής Χριστιανικής
Εκκλησίας, καθώς και του σύγχρονου ραββινικού
Ιουδαϊσμού. Ας δούμε τον καθ’ ένα ορισμό
-4-
even the most precise astronomical calculations
about such natural phenomena may be subject to a
small but finite error, say, of one second. Now if
we assume that the spring equinox or even the full
moon occur precisely at midnight in Alexandria,
then the astronomers will not be able to define
precisely the date of these events, and therefore,
along with them, the Church will find herself in a
dilemma with regard to the celebration of Holy
Pascha. The Holy Fathers addressed this
circumstance as well, stipulating that for the
Church the ecclesiastical spring equinox occurs
always on March 21, even though the astronomical
spring equinox ranges between the 19th and 21st
of March, on the civil calendar in use today.
As to the full moon, the Holy Fathers compiled (or
at least adopted) a table from which one may
obtain each year the date of the first ecclesiastical
spring full moon, which date the Holy Fathers, as
also noted earlier, named (and defined as) the
Nomikon Faska, the passover that is, of Biblical
Hebrews. Following these patristic stipulations,
which began with the First Ecumenical Council of
325 A.D., post-biblical (rabbinical) Jews,
themselves proceeded to update both the rabbinical
equinox as well as the rabbinical first spring full
moon, on the basis of which they compute
annually the date of the contemporary Jewish
passover. Thus, two astronomical phenomena have
evolved into ecclesiastical or rabbinical
definitions. The difference between the
ecclesiastical or rabbinical stipulations is the
source of the difference in the paschal celebrations
of the Western and of the Eastern Christian
Churches, as well as of the contemporary rabbinic
Judaism. Let us examine each of these definitions
individually.
ξεχωριστά.
Ο αρχικός ορισμός της Χριστιανικής
εκκλησιαστικής ισημερίας στις 21 Μαρτίου τον 4ο
μ.Χ. αιώνα υπέφερε αυτόματα από το πασίγνωστο
λάθος του τότε κρατούντος Ρωμαϊκού
ημερολογίου της εποχής (του λεγομένου
Ιουλιανού ημερολογίου), λάθος που ισοδυναμεί
περίπου με μια μέρα κάθε 128 χρόνια. Τόσο η
Ανατολική όσο και η Δυτική εκκλησία γνώριζαν
από πολύ παλιά για το λάθος αυτό, που δεν
αφορούσε βέβαια μόνο το Πάσχα, αλλά κι όλες τις
γιορτές του έτους, κινητές και ακίνητες. Πρώτος ο
Βυζαντινός πολυμαθής Νικηφόρος Γρηγοράς
(γνωστός πλατύτερα για τις αντιπαλαμικές θέσεις
του στην ησυχαστική έριδα), εισηγήθηκε το 1324
μ.Χ. σα λύση του προβλήματος της ισημερίας την
απάλειψη ενός αριθμού ημερών απο το
ημερολόγιο, ούτως ώστε να επανέλθει η συμφωνία
μεταξύ της αστρονομκής και της εκκλησιαστικής
ισημερίας. Ενώ όμως τόσο ο αυτοκράτορας όσο
και οι εκκλησιαστικές αρχές στην Ανατολή
δίστασαν να εφαρμόσουν αυτή την ημερολογιακή
μεταρρύθμιση, ανησυχώντας για πιθανή στάση
(επανάσταση), ο πανίσχυρος και τολμηρότερος
Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ προσυπόγραψε το
αστρονομικό έργο Δυτικών επιστημόνων, και από
το 1582 μ.Χ. απαλείφθηκαν 10 μερες από το
Ιουλιανό ημερολόγιο. Έκτοτε απαλείφθηκαν
ακόμα τρεις μέρες σύμφωνα με το νεοσυσταθέν
Γρηγοριανό ημερολόγιο, η πιο πρόσφατη το 1900
μ.Χ. Η επόμενη απάλειψη θα γίνει το 2100 μ.Χ.
Έτσι, η Ορθόδοξη εκκλησιαστική εαρινή ισημερία
τυγχάνει σήμερα στις 3 Απριλίου, 13 μέρες
δηλαδή μετα την πατερική ισημερία, και από το
2100 μ.Χ. θα τυγχάνει 14 μέρες μετά από αυτή.
Ανάλογη είναι και η διαφορά της με την
αστρονομική ισημερία. Επομένως, μια
πανσέληνος που συμβαίνει μεταξύ της 21ης
Μαρτίου και της 2ας Απριλίου θεωρείται εαρινή
μόνο στη Δύση, αλλά όχι στην Ανατολή. Αυτό
εξηγεί τη διαφορά 4 εβδομάδων στον εορτασμό
του Λατινικού και του Ορθόδοξου Πάσχα.
-5-
The original definition of the Christian
ecclesiastical equinox on the 21st of March in the
4th century A.D. suffered automatically from the
well-known error of the Roman calendar
prevailing in that era (of the so-called Julian
calendar), an error that is equivalent to
approximately one day in every one hundred and
twenty eight years. Both the Eastern and the
Western Churches were aware of this error since
those early days, an error that did not affect of
course, only Pascha, but all of the feast days of the
year, movable and immovable. The Byzantine
polymath, Nikephoros Gregoras (who is broadly
known for his anti-Palamite positions during the
hesychast controversy) was the first to suggest in
1324 A.D. as a solution to the problem of the
equinox, the elimination of a number of days from
the calendar, so that the concurrence between the
astronomical and the ecclesiastical equinoxes
might be restored. Unlike the emperor as well as
the ecclesiastical authorities in the East, who
hesitated in implementing this calendrical
reformation, worried as they were about a possible
stasis (revolution), the all-powerful and more
courageous Pope Gregory XIII undersigned the
astronomical work of Western scientists and
beginning in 1582 A.D., ten days have been
eliminated from the Julian calendar. Since then,
three additional days have been eliminated in
accordance with the newly-established Gregorian
calendar, the most recent such elimination having
occurred in 1900 A.D. The next elimination will
happen in 2100 A.D. Therefore, the Orthodox
ecclesiastical spring equinox occurs today on April
2, that is 13 days after the patristic equinox, and
beginning in 2100 A.D., it will occur 14 days after
it. A commensurate discrepancy exists between it
and the astronomical equinox. Consequently, a
full moon that occurs between March 21 and April
2 is considered as a springtime event only in the
West, but not in the East. This explains the
difference of four weeks in the celebration of the
Latin and Orthodox Pascha.
Γιατί όμως το Ορθόδοξο Πάσχα φαίνεται να
συμβαδίζει πολλές χρονιές με το σύγχρονο
Ιουδαϊκό; Σύμφωνα με την Εβραϊκή
ημερολογιακή μεταρρύθμιση που άρχισε από τον
ραββίνο Χιλλέλ Β' το 358 μ.Χ., ο υπολογισμός της
ραββινικής εαρινής ισημερίας υπέχει λάθος
περίπου μιας μέρας κάθε 228 χρόνια. Ως εκ
τούτου, η ραββινική άνοιξη αρχιζει στις μέρες μας
μεταξύ της 26ης και 28ης Μαρτίου. Αν μια
πανσέληνος συμβεί μεταξύ 21 και 26 Μαρτίου,
όπως συνέβηκε το 2005 και το 2008 και θα
ξανασυμβεί το 2016, αυτή δεν θεωρείται εαρινή
από το ραββινικό Ιουδαϊσμό, που σε τέτοια
περίπτωση συμφωνεί με την Ορθόδοξη Ανατολική
εκκλησία, και διαφωνεί με τη Λατινική Δυτική
εκκλησία. Αν όμως μια πανσέληνος συμβεί
μεταξύ της 27ης Μαρτίου και 2ας Απριλίου, όπως
συνέβηκε το 1994 και το 2002 και θα ξανασυμβεί
το 2013, αυτή θεωρείται σαν εαρινή τόσο από την
Δυτική εκκλησία όσο και από το σύγχρονο
ραββινικό Ιουδαϊσμό, αμφότεροι των οποίων
διαφωνούν σε μια τέτοια περίπτωση με την
Ορθοδοξία. Ο τρόπος του καθορισμού της
ραββινικής ισημερίας και του σύγχρονου
Ιουδαϊκού πάσχα είναι επομένως άσχετος προς τον
εορτασμό του Πάσχα είτε στην Ορθόδοξη είτε
στην Λατινική εκκλησία. Ούτε όταν το Ιουδαϊκό
πάσχα συμβαδίζει με το Ορθόδοξο, ούτε όταν
αυτό διαφωνεί μαζί με το Ορθόδοξο, λαμβάνεται
τούτο υπ’ όψιν στους πασχάλιους υπολογισμούς
της Ανατολικής εκκλησίας. Παράλληλα, ούτε
όταν το Ιουδαϊκό πάσχα συμβαδίζει με το
Λατινικό, ούτε όταν διαφωνεί μαζί του,
λαμβάνεται τούτο υπ’ όψιν στους πασχάλιους
υπολογισμούς της Δυτικής εκκλησίας. Αυτός εξ
άλλου ήταν και ο κύριος στόχος της εν Νικαία
Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου‫ ׃‬η ανεξαρτησία
του Χριστιανικού Πάσχα από τους υπολογισμούς
των μεταβιβλικών ραββίνων.
Ας στραφούμε τώρα και στην πρώτη
εκκλησιαστική εαρινή πανσέληνο. Ο πίνακας που
εγκρίθηκε απο τους Αγίους Πατέρες (με τη
συμβολή των κορυφαίων τότε αστρονόμων της
Αλεξανδρείας) έχει σα βάση του τον λεγόμενο
κύκλο του Μέτωνα, που θεωρείται οτι
-6-
Why then does the Orthodox Pascha appear to
occur in many years at the time of the
contemporary Jewish passover? According to the
Jewish calendrical reformation that began with
rabbi Hillel II in 358 A.D., the computation of the
rabbinic spring equinox is subject to an error of
approximately one day every 228 years. As a
result, rabbinical spring begins in our days
between March 26 and 28. If a full moon occurs
between March 21 and 26, as was the case in 2005
and in 2008, and will occur again in 2016, this is
not considered a springtime event by rabbinical
Judaism, which in such a case agrees with the
Orthodox Eastern church and disagrees with the
Latin Western church. If, on the other hand, a full
moon was to occur between March 27 and April 2,
as was the case in 1994 and in 2002, and will
occur again in 2013, this will be considered a
springtime event both by the Western church as
well as by contemporary rabbinic Judaism, both of
which will disagree in such a case with Orthodoxy.
The manner of establishing the rabbinic equinox
and of the contemporary Jewish passover is,
therefore, irrelevant to the celebration of Pascha
whether in the Orthodox or in the Latin church.
Neither when the Jewish passover occurs near the
Orthodox, nor when this disagrees with
Orthodoxy, is it taken into consideration in the
paschal computations of the Eastern church. In
parallel, neither when the Jewish passover occurs
near the Latin pascha, nor when it disagrees with
it, is it taken into consideration in the paschal
computations of the Western church. This in fact
was the prime motivation for the First Ecumenical
Council of Nicaea: the independence of Christian
Pascha from the computations of post-biblical
rabbis.
Let us now turn our attention to the first
ecclesiastical spring full moon. The table that was
sanctioned by the Holy Fathers (with the
contributions of the most prominent astronomers
of the time in Alexandria) is based on the so-called
Metonic cycle, which is assumed to be repeated
every 19 years. The cycle, however, is subject to
επαναλαμβάνεται κάθε 19 χρόνια. Ο κύκλος όμως
αυτός υπέχει λάθος μιας ημέρας κάθε 318 περίπου
χρόνια, κάτι για το οποίο επίσης προειδοποίησε
τον αυτοκράτορα και τις εκκλησιαστικές αρχές
του Βυζαντίου ο Νικηφόρος Γρηγοράς το 1324
μ.Χ. Η Δυτική εκκλησία αντελήφθη πληρέστερα
το σφάλμα αυτό μερικές δεκαετίες μετά τη
Γρηγοριανή μεταρρύθμιση του 1582 μ.Χ., και
έκτοτε αναθεωρεί τους πίνακες της
εκκλησιαστικής εαρινής πανσελήνου κάθε 100
περίπου χρόνια, στη βάση πάντα νέων
αστρονομικών δεδομένων. Αντίθετα, η Ορθόδοξη
εκκλησία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον αρχικό
πίνακα, ο οποίος στις μέρες μας εμπεριέχει
σφάλμα τριών, τεσσάρων ή και πέντε ημερών.
Αυτό το σφάλμα εξηγεί τη διαφορά μιας
εβδομάδας μεταξύ του Λατινικού και του
Ορθοδόξου Πάσχα. Έτσι έχουμε συνολικά
διαφορά μιας, τεσσάρων ή πέντε βδομάδων στους
αναστάσιμους Χριστιανικούς εορτασμούς σ’
Ανατολή και Δύση. Οι σύγχρονοι Ιουδαϊκοί
υπολογισμοί για την πανσέληνο είναι εξαιρετικά
ακριβείς, και ως εκ τούτου συμφωνούν
συγχνότερα τόσο με τους αντίστοιχους των
Λατίνων, όσο και με τους αστρονομικούς.
Είναι πασιφανές πως απο εντελώς αστρονομικής
απόψεως, ο υπολογισμός του Λατινικού Πάσχα
είναι ακριβέστερος του Ορξοδόξου, ενώ η Δύση
ταυτόχρονα συνεχίζει να είναι στη βάση της
αγιοπατερικής παράδοσης. Γιατί λοιπόν η
Ορθόδοξη εκκλησία δεν αναθεωρεί τους
υπολογισμούς της; Ο βασικώτερος λόγος για τη
συντηρητική αυτή συμπεριφορά ανάγεται,
πιστεύω, στην πτώση της Κωνσταντινούπολης το
1453 μ.Χ., για την οποία πολλοί Ορθόδοξοι είδαν “Romean” people of the Ottoman empire were
σαν ηθικό τουλάχιστο αυτουργό τον Πάπα. Στα
400 χρόνια σκλαβιάς που ακολούθησαν, οι Ρωμηοί any concerns about calendrical reform. In contrast,
της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έδιδαν σκληρή
πάλη επιβίωσης, με λίγη ή καθόλου έγνοια για
ημερολογιακή μεταρρύθμιση. Αντίθετα, η Δύση
προχώρησε ακάθεκτη στο δρόμο της Αναγέννησης consequences. The wounds from the fall of the
και του Διαφωτισμού, όχι βέβαια με αμιγώς
θετικούς καρπούς. Οι πληγές από την πτώση της
βασιλεύουσας ήταν ακόμη πολύ νωπές κι
επώδυνες για να επιτρέψουν στον Πατριάρχη
an error of one day every some 318 years, a
shortcoming about which Nikephoros Gregoras
also alerted the emperor and the ecclesiastical
authorities in Byzantium in 1324 A.D. The
Western church comprehended the implications of
this discrepancy more fully only some decades
after the Gregorian reformation of 1582 A.D. and
since then she has been revising her tables of the
ecclesiastical spring full moon approximately
every 100 years, on the basis always of new
astronomical facts. In contrast, the Orthodox
church continues to employ the original table,
which in our days includes an error of three, four
or even five days. This discrepancy explains the
difference of one week between the Latin and the
Orthodox Pascha. In this manner, we have a total
difference of one, four, or five weeks in the
Christian celebration of the resurrection in the East
and in the West. The contemporary Jewish
computations regarding the full moon are
exceptionally precise, and consequently they agree
both with the corresponding determinations in the
West, as well as astronomical data.
It is now very clear that from an exclusively
astronomical viewpoint, the Western paschal
computation is more precise than the Orthodox,
while at the same time continuing on the basis of
patristic tradition. Why then is the Orthodox
church not revising her calculations? The most
important reason for this conservative behavior, I
believe, can be traced to the fall of Constantinople
in 1453 A.D., a disaster which many Orthodox
blamed, at least in a moral sense, on the Pope.
During the 400 years of slavery that followed, the
engaged in a cruel struggle to survive, with few if
the West galloped unmolested down the path of
the Renaissance, and of the Enlightenment, not
always, of course, with exclusively healthy
Vasilevousa (Queen City) were far too raw and
painful to allow Patriarch Jeremiah II Tranos to
concur with the reformation plan of the Pope,
which he might have even considered devious.
-7-
Ιερεμία B΄ τον Τρανό να δεχτεί το
μεταρρυθμιστικό σχέδιο του Πάπα, που μπορεί και
να του φάνηκε δόλιο. Η σκλαβιά όμως κάποτε
τελείωσε, και με την ανακύρηξη του Ελληνικού
κράτους ήλθε και η ίδρυση του Πανεπιστημίου
Αθηνών. Έτσι άρχισε να πνέει και στην
Ανατολική εκκλησία των Ρωμηών ο αέρας της
εθνικής, πνευματικής και εκκλησιαστικής
παλιγγενεσίας. Καρπός αυτής της αισιοδοξίας
ήταν και η απόφαση του Πατριάρχη
Κωνσταντινουπόλεως Μελέτιου Μεταξάκι να
ασχοληθεί ξανά με το ημερολογιακό πρόβλημα
γενικά, και ιδιαίτερα με το πρόβλημα του
εναρμονισμού του Ορθόδοξου πασχάλιου
υπολογισμού τόσο με τα σύγχρονα αστρονομικά
δεδομένα, όσο και με τους σχετικούς
αγιοπατερικούς ορισμούς. Αρκεί κανείς να
κυττάξει τον ουρανό τη νύχτα της Ορθόδοξης
Ανάστασης για να διαπιστώσει πόσο πολύ το
σημερινό Ορθόδοξο Πάσχα απέχει της
πανσελήνου, για παράδειγμα.
Οι κορυφαίοι αστρονόμοι των ορθοδόξων
επικρατειών κατέθεσαν μια άνευ προηγουμένου
εμπεριστατωμένη πρόταση ημερολογιακής
μεταρρύθμισης το 1923 μ.Χ., την οποία η Δύση—
εκκλησιαστική, πολιτική, και επιστημονική—όχι
μόνο επήνεσε αλλά και υπεσχέθη να αποδεχθεί.
Αντ’ αυτής όμως, επενέβη “η διχόνοια που
βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή,” και που ταλανίζει
κατά διαστήματα τις αυτοκέφαλες Ορθόδοξες
εκκλησίες. Έτσι, αντί για πανχριστιανική ενότητα,
η προσπάθεια του Μεταξάκι έγινε απαρχή του
ενδο-Ορθοδόξου σχίσματος των
Παλαιοημερολογιτών (τη στάση ακριβώς δηλαδή
που φοβόντουσαν οι αρχές του Βυζαντίου την
εποχή του Γρηγορά), και της δημιουργίας του
κρατούντος υβριδικού εκκλησιαστικού
ημερολογίου, σύμφωνα με το οποίο οι κινητές
εορτές ορίζονται στη βάση του αρχαίου Ρωμαϊκού
ημερολογίου, ενώ οι ακίνητες στη βάση του
ισχύοντος πολιτικού ημερολογίου.
Είναι ιδιαίτερα λυπηρό πως, ακόμα και σ’
εκκλησίες Ρωμηών όπως εκείνες της Κύπρου και
της Ελλάδας, ακούονται συχνά δογματικοί έπαινοι
-8-
Slavery, however, eventually came to an end and
with the declaration of the Hellenic Republic,
came also the founding of the University of
Athens. And so began to blow in the Eastern
church of the “Romeans” as well, the wind of
national, intellectual and ecclesiastical
regeneration. A fruit of this optimism was the
decision of the Patriarch of Constantinople
Meletios Metaxakis, to tackle again the calendrical
problem in general, and more specifically, the
problem of harmonizing the Orthodox paschal
computation both with modern astronomical facts
as well as with the pertinent patristic definitions.
One barely needs to stare at the sky on the night of
Orthodox Resurrection, to realize how far
contemporary Orthodox Pascha, for example, has
strayed from the full moon.
The most prominent astronomers of Orthodox
jurisdictions submitted an unprecedented and well
documented proposal for calendrical reform in
1923 A.D., which the West—ecclesiastical,
political, and scientific—not only praised, but also
promised to accept. Instead of this, however,
discord intervened, “holding a scepter, cunning as
she is,” and who plagues from time to time the
autocephalous Orthodox churches. Thus, instead of
universal Christian unity, Metaxakis’ attempt
precipitated the beginning of the intra-Orthodox
schism of the Old Calendarists (the very stasis that
had been the concern of the Byzantine authorities
in the age of Gregoras) and the creation of the
current hybrid ecclesiastical calendar, according to
which movable feasts are defined on the basis of
the ancient Roman calendar, whereas the
immovable on the basis of the prevailing political
calendar.
It is particularly disheartening that, even in the
“Romean” Churches such as those of Cyprus and
of Greece, one often hears dogmatic praises for the
για τον κρατούντα υβριδικό Πασχάλιο
υπολογισμό. Θάταν πολύ προτιμώτερο να
στηρίζαμε όλοι τον Πατριάρχη
Κωνσταντινουπόλεως σε μια νέα προσπάθεια να
ανακτήσει η Ορθοδοξία το προβάδισμα έναντι της
Δύσης που μέχρι τη πτώση του 1453 μ.Χ. κατείχε
στο ημερολογιακό και Πασχάλιο θέμα. Μα
δυστυχώς, ο αδελφικός φθόνος, όντως, “ουκ οίδεν
προτιμάν το συμφέρον.”
-9-
current hybrid Paschal computation. It would have
been much preferable if we all supported the
Patriarch of Constantinople in a new effort, so that
Orthodoxy would regain the leadership relative to
the West that was hers concerning calendrical and
Paschal issues up until the fall of 1453 A.D.
Regrettably, however, fraternal envy, indeed,
“does not know to opt for the beneficial.”
2/15/11