ΛΑΪΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

Τα λαϊκά παιδικά τραγούδια και παιχνίδια μαζί με το Δημοτικό

τραγούδι, τα παραμύθια, τους θρύλους και τις παραδόσεις είναι οι
θεμελιακοί πυρήνες της λαϊκής παιδείας. Μέσα από τα Δημοτικά
τραγούδια αναβλύζει πηγαία η λαϊκή ψυχή και αποκρυσταλλώνεται
σε μορφές αυθεντικά καλλιτεχνικές.
Οι Έλληνες , λαός ποιητικός, παρά τις εθνικές περιπέτειες που
πέρασαν μέσα στην τρισχιλιετή ιστορία τους δεν έπαψαν ποτέ να
γράφουν στίχους και να συνθέτουν μουσική, και αυτό ευθύνεται
στην επιθυμία τους να αναστήσουν κάθε καινούργια γενιά με
αισιοδοξία και πίστη, πράγμα βατό μέσο του δημοτικού
τραγουδιού.
Στην περίοδο της τουρκοκρατίας η μητέρα γαλούχησε τα παιδιά της
με <<λογισμό και μ’ όνειρο>>. Μα και όλοι η οικογένεια
δημιουργούσε ανάλογο κλίμα. Συντελούσαν πολλά θαύματα στην
ψυχή των παιδιών με το παραμύθι του παππού, με τα
ταχταρίσματα και τα παιχνιδάκια της γιαγιάς, με τα νανουρίσματα
της μάνας. Κι όταν τα παιδιά μεγάλωναν είχαν τα παιχνίδια στις
αυλές και στις αλάνες.
Μετά το 21 , με τη σταδιακή συγκρότηση της πολιτείας και της
εκπαίδευσης , τα παιχνίδια και τα τραγουδάκια μεταφέρθηκαν
κυρίως στις αυλές των σχολείων οπού εκεί δινόταν η ευκαιρία στα
παιδιά να ανταλλάσουν τα τραγούδια που γνώριζαν αλλά και να
δημιουργούν καινούργια, δικά τους. Η πάροδος των χρόνων δεν
επηρέασε καθόλου την ύπαρξη αυτών των παιχνιδιών και
τραγουδιών και έφτασαν να βρίσκονται στις παιδικές αυλές ακόμα
και σήμερα φορώντας στα παιδικά προσωπάκια χαμόγελα.
Η κατηγορία αυτή των Δημοτικών τραγουδιών χωρίζεται σε
υποκατηγορίες, τις οποίες θα αναλύσουμε παρακάτω.
Α. Νανουρίσματα ή ναναρίσματα: Είναι τα ρυθμικά τραγουδάκια,
συνήθως ολιγόστιχα, που λέει η μάνα ή η γιαγιά, όταν κοιμίζουν το
μικρό παιδί στη βρεφική του ηλικία. Εδώ αντικατοπτρίζονται τα
όνειρα της μάνας για το νεαρό της βλαστάρι, αλλά περνούν και
πολλά στοιχεία κοινωνικοπολιτικά. Φαντάζεται το γιο της << αετό>>
που κατακτά Ανατολή και Δύση και αν μεγαλώσει να πάει << στον
πόλεμο να λιοντοπολεμήσει>> ή << μεγάλο σαν ψηλό βουνό ίσιο
σαν κυπαρίσσι >> ή παρακαλεί τον προσωποποιημένο Ύπνο να
σεργιανίσει το γιό της << στα ρόδα των περιβολιών, στα κρύα νερά
της βρύσης>> ή εύχεται να έχει γάμο πλούσιο , υγεία, τη σκεπή της
Παναγιάς κ.λπ. Τα νανουρίσματα είναι το ξεχύλισμα της μητρικής
αγάπης σε τόνους, υψηλούς , με έντονη υπερβολή και λυρική
έξαρση.
Β. Ταχτάρισμα: Είναι τραγουδάκια (συνήθως αυτοσχέδια) , που
λένε όταν χορεύουν στα χέρια τους το μικρό παιδί. Έχουν ρυθμό
γρήγορο που βοηθάει τια ανάλογες κινήσεις. Μέσα απ’ τα
Ταχταρίσματα περνούν οι λαχτάρες, τα όνειρα, τα όνειρα, οι
υποσχέσεις των γονιών και των παππούδων για πλούσιο γάμο, για
γράμματα, για χαρές και αγαθά της ζωής. Ταυτόχρονα όμως
υπαινίσσονται και καταστάσεις κοινωνικοπολιτικές:
Θα καλέσω και θα πάρω
και το βασιλιά κουμπάρο
Θα καλέσω το βεζίρη
για να κουβαλεί το ρύζι
και τουρκοκόπελα
να πετάν τα κόκκαλα.
Τα ταχταρίσματα διαφέρουν από τα Νανουρίσματα στο ρυθμό. Τα
πρώτα έχουν χορευτικό ρυθμό, σε τροχαϊκό μέτρο, ενώ τα δεύτερα
ρυθμό απαλό σε μέτρο Ιαμβικό.
Γ. Τραγούδια:Είναι ρυθμικά και ποικίλα στο ύφος ( χιουμοριστικά
κ.λπ.) τραγουδάκια που λένε στα παιδιά ή τραγουδιούνται από τα
ίδια Εδώ περιλαμβάνονται και τα πολυάριθμα δίστιχα. Η μια
κατηγορία είναι εκείνη με τραγούδια που λένε οι μεγάλοι στα μικρά
παιδιά , όταν τα πλένουν, τα ντύνουν κ.λπ. ή λέγονται ( συνήθως
με υπερβολές και χιούμορ) για τον ποντικό , τα σπιτικά ζώα 9 τον
κόκορα, το σκύλο, τη γατά) , για τα πρόβατα, το λύκο, την αλεπού
κ.α, για τα πουλιά ( το αηδόνι, το χελιδόνι κ.λπ.) Μια δεύτερη
κατηγορία περιλαμβάνει τραγούδια για τον ήλιο, τη βροχή, το
φεγγάρι κ.λπ. Και μια Τρίτη αναφέρεται σε δραστηριότητες των
παιδιών ( χορός, παιχνίδι κ.λπ.), στους μήνες ανθρώπινους
χαρακτήρες κ.α
Δ. Παιχνίδια: Τα παιδικά παιχνίδια , εδώ, μπορούμε να τα
διακρίνουμε σε δύο κατηγορίες: Στην πρώτη ανήκουν τα απλά,
ρυθμικά τραγουδάκια που λέγονται από τους μεγάλους (μάνα,
γιαγιά, παππού , κ.α) στα πολύ μικρά παιδιά αι αναφέρονται στο
σώμα του παιδιού ( πόδια, χέρια, μάτια, φρύδια κ.λπ.). Είναι
γλυκόλογα χαρούμενα, χιουμοριστικά και διασκεδαστικά. Στη
δεύτερη . Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν παιχνίδια που,
συνήθως , παίζουν τα ίδια τα παιδιά μέσα στο σπίτι ή σε ανοιχτό
χώρο (πλατεία, αυλή σχολείου) Συνήθως είναι ομαδικά και
διαλογικά.
Ε. Λαχνίσματα: Είναι σύντομα ρυθμικά τραγουδάκια , που λένε τα
παιδιά για να βγάλουν κλήρο στα παιχνίδια τους . Συνήθως είναι
λόγια χωρίς νόημα. Ένα παιδί λέγοντας τα λόγια αγγίζει σε κάθε
συλλαβή έα ένα τα άλλα παιδιά και τον ευατό του. Βγαίνει εκείνο
που θα αγγιχτεί στην τελευταία συλλαβή . Σε πολλά Λαχνίσματα
μπαίνουν νέα στοιχεία, από τη σύγχρονη ζωή όπως στο ακόλουθο:
- Που θα πας εσύ;
- Στη Βόρεια Αμερική;
- Να δεις και τον Ταρζάν
να παίζει μουσική
μ ‘ ένα κίτρινο βρακί
 Α. Νανουρίσματα ή ναναρίσματα

Έλα ύπνε αγάλι, αγάλι

σου μικρού μου το κεφάλι
έλα ύπνε, αγκάλιασε το
και γλυκά αποκοίμισε το.

Ήπειρος
Ύπνε, που παίρνεις τα μικρά
Ύπνε που παίρνεις τα μικρά
έλα, πάρε και τούτο.
Μικρό, μικρό σου το ΄δωκα
μεγάλο φέρε μου το.
Μεγάλο σαν ψηλό βουνό
ίσιο σαν κυπαρίσσι
κι οι κλώνοι του ν’ απλώνονται
σ’ ανατολή και δύση

Κρήτη
Έλα ύπνε πάρε το
Έλα , ύπνε, πάρε το
κι αποκοίμισέ μου το
κι άσε μού το δω κι αλλού
και στην Πόλη και παντού.
Και στ΄ Αγά το περιβόλι
που το καμαρώνουν όλοι .
Να του δωσ’ Αγάς λεμόνι
κ’ η μικρή αγαδοπούλα
δαχτυλίδι με τη βούλα,
το μικρό το αγαδάκι
βέρα και δαχτυλιδάκι.
Θράκη
Κοιμάται το μωράκι μου
Κοιμάται το μωράκι μου
κι εγώ το νανουρίζω
και την κουνίτσα του κουνώ
και το γλυκογυρίζω.
Κοιμήσου. Σου παράγγειλα
στην Πόλη τα καλά σου
στη Βενετιά τα ρούχα σου
και τα διαμαντικά σου.
Κοιμήσου, που να σε χαρώ,
που να σε δω μεγάλο ,
που να σε δω της παντρειάς
κι ακόμα πιο μεγάλο.
Κοιμήσου με τη ζάχαρη
κοιμήσου με το μέλι
και νίψου με τα’ ανθόνερο
που νίβονται οι αγγέλοι.

Πάργα
Του παιδιού μου εγώ το γάμο
Του παιδιού μου εγώ το γάμο
Μάη κι Απρίλη θα τον κάμω
θα καλέσω νιους και γέρους
τα αρχοντίας τους καλύτερους.
Θα καλέσω και τον Σπάνια
να τ΄ αλλάξει τα στεφάνια,
και τη Ρήγαινα την ίδια
να τ΄ αλλάξει τα δαχτυλίδια

Σάμος
Χήνα μου, άπλωσ’ τα φτερά σου
Χήνα μου, άπλωσ’ τα φτερά να πλύνω του παιδιού μου,
αϊτέ μου, τα φτερούγια σου, ν’ απλώσω τ’ αγοριού μου,
κι εσύ, αηδόνι μου χρυσό, στην κούνια να καθίσεις
με τη γλυκιά σου τη φωνή να μου το νανουρίσεις
και σαν το δεις να κοιμηθεί, τα μάτια του να κλείσει,
τρέξε, τον ύπνο φώναξε να μου το σεργιανίσει.
Έλα, ύπνε, και πάρε το πάνω στα περιβόλια
και γέμισε τους κόρφους του τριαντάφυλλα και ρόδα
τα ρόδα θα ειν’ της μάνας του και τα’ άνθη του κυρού του
και τα χρυσά τριαντάφυλλα θα είναι του νονού του.

Κάρπαθος
Ύπνε, που παίρνεις τα παιδιά
Ύπνε, που παίρνεις τα παιδιά
και που τα μεγαλώνεις ,
πάρε και το παιδάκι μου να μου το μεγαλώσεις.
Μη μου το φέρεις να ‘ν’ χλωμό, του ύπνου μαραμένο
φέρε το να’ ναι κόκκινο και καλοκαρδισμένο.

Ζάκυνθος
Νάνι του δυόσμου το κλωνί
Νάνι του δυόσμου το κλωνί
και του βαλσάμου η ρίζα.
όπ’ άπλωνα τα ρούχα του
απάνω και μυρίζα

Μ.Ασία
Ύπνε μου, υπνιάρη μου
Ύπνε μου, υπνιάρη μου κι αποκοιμισιάρη μου,
οπού κοιμίζεις τα παιδιά και κάνει η μάνα τους δουλειά,
ύπνε μου, καλοϋπνε μου και καλομερωτή μου ,
μέρωσε κι αποκοίμισε κι εμένα το παιδί μου,
ύπνε μου, καλοϋπνε μου και καλοκοιμητή μου.

Νίσυρος
Νάνι, νάνι
Νάνι, νάνι, να κοιμηθεί το χαϊδεμένο
μου παιδί,
νάνι, νάνι, νανίζω το, της Παναγιάς
χαρίζω το,
της Παναγιάς και του Χριστού, του
Ταξιάρχη του χρυσού.

Χίος
Νάνι, θα’ ρθει η μάνα σου
Νάνι, θα’ ρθει η μάνα σου
απ’ το δαφνοπόταμο
κι από το γλυκό νερό,
να σου φέρει λούλουδα,
λούλουδα, τριαντάφυλλα
και μοσκογαρούφαλα

Γιάννενα
Το παιδί μου κι αν αργεί
Το παιδί μου κι αν αργεί
κάπου το χορό κρατεί,
κάπου γάμος γίνεται ,
το κρατούν και χαίρεται.
Στου παιδιού μου τη χαρά
θε να σφάξω χίλι αρνιά,
χίλι αρνιά, χίλια σφαχτά
χίλια γιδοπρόβατα.

Τρίκαλα
Έλα, ύπνε , έλα γεια
Έλα, ύπνε, έλα γεια
έλα, κυρά Παναγιά,
κι αποκοίμισ’ τα παιδιά.
Νάνι το παιδάκι μου.

Δωδεκάνησα
Κάνω έε, έε
Κάνω έε, εεέ
νάνι μου το, νάνι, νάνι
κι όπου του πονεί να γειάνει.
Νάνι το, που να το χαρώ, σαν η ελιά το φύλλο,
σαν τα πουλάκια το νερό και τα βουνά τον ήλιο.

Στερεά Ελλάδα
Νάνι , που το σπερνέ αϊτός
Νάνι , που το σπερνέ αϊτός και που το γέννα κόρη
και που το μοσκανάθρευε μια πέρδικα στα όρη.
Να του κάνω γώ νάνι
να πλαγιάσει σαν τ’ αρνί,
σαν τ’ αρνί, σαν το ριφάκι
σαν του Μαγιού το μοσχαράκι.
Νάνι. Που το σπερνέ αϊτός και που το γέννα χήνα
και που το μοσκανάθρευε μια χρυσογερακίνα

Ρόδος
Παιδάκι μου, στην κούνια σου
Παιδάκι μου, στην κούνια σου τρία
δέντρα θα φυτέψω
το ‘ένα να λένε μυρσινιά, τ’ άλλο
να λένε δάφνη,
το τρίτο το καλύτερο,
τριανταφυλλιά με τα άνθη.
Να σείει άνεμος τη μυρσινιά κι η
μυρσινιά τη δάφνη
κι η δάφνη την τριανταφυλλιά, να σε ραντίζουν τα
άνθη.
Καρδίτσα
Νάνι, νάνι το παιδί
Νάνι, νάνι, νάνι
το παιδάκι μου να κάνει
έλα ύπνε, ύπνωσε το ,
να πλαγιάσει σαν τ’ αρνάκι
να σκωθεί σαν κατσικάκι.

Πανελλήνιο
Κοιμάται το παιδάκι μου
Κοιμάται το παιδάκι μου και ποιος θα το ξυπνήσει,
το αηδόνι της ανατολής ή το πουλί της δύσης;
Κοιμάται το παιδάκι μου και πώς να το ξυπνήσω,
να πάρω το ροδόσταμο να το δροσολογήσω;
Κοιμάται το παιδάκι μου και πώς να το ξυπνήσω;
Να το ξυπνήσω με φιλί, για να γλυκοξυπνήσει.
Κοιμάται το μωράκι μου, κανείς μην το ξυπνήσει
ώσπου να έρθει η μάνα του να το γλυκοφιλήσει.
 Β. Ταχταρίσματα
Τάχτα μας και ράρα μας
κι ήρθε κι η αράδα μας
Πελοπόννησος
Του παιδιού μου εγώ το γάμο
Του παιδιού μου εγώ το γάμο,
μια Λαμπρή θα τόνε κάμω
μια Λαμπρή, μια Κυριακή
μια χαρούμενη γιορτή,
που ‘ν’ κουλούρια, που ‘ν’ αυγά
που ναι και παχιά τ’ αρνιά
Θα καλέσω και θα πα΄ρω
και το βασιλιά κουμπάρο.
Θα καλέσω το βεζίρη
για να κουβαλεί το ρύζι,
και τα τουρκοκόπελα
να πετάν τα κόκαλα.

Κρήτη
Παγονάκι μου χρυσό
-Παγονάκι μου χρυσό
πού σουνε τόσον καιρό;
<< Ήμουνε στην παγωνιά
κι έκανα χρυσά φτερά>>

Μ. Ασία
Πάπιες, χήνες του γιαλού
Πάπιες, χήνες του γιαλού,
πέρδικες του ποταμού,
έχει η γούρνα σας νερό,
Να’ ρθει η κόρη μου να πιεί
κι ύστερα να στολιστεί
στο γιαλό να κατεβεί;

Αθήνα
Γιόκα μου, όταν σε έκανα
Γιόκα μου όταν σ’ έκανα
πως και δεν σε επέταξα,
πως δεν έκανα φτερά
σαν του παγονιού χρυσά,
να πετάξω στα βουνά.

Άργος
Το παιδί μου το μικρό
Το παιδί μου το μικρό
μοναχό κυλάει τ’ αυγό,
και κανείς δεν βοηθά,
μόνο η πέρδικα κι ο αϊτός
και της Παναγιάς ο γιος.

Θεσσαλία
Το πίδι θέλει χορό
Το πίδι θέλει χορό
θέλει αυτό, θέλει κοκό
Τάχτι, τάχτι, τάχτι του
κι ούλοι πέστι του να ζει
και να μην αβασκαθεί.