«Πρωινό άστρο»

Γιάννης Ρίτσος

Οι στίχοι αυτοί αποτελούν την πρώτη ενότητα της Συλλογής του Γιάννη

Ρίτσου «Πρωινό άστρο», που γράφτηκε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 1955 και

αφιερώθηκε στην κόρη του Έρη. Ο υπότιτλος «Μικρή εγκυκλοπαίδεια

υποκοριστικών» μόνον τυχαίος δεν μπορεί να θεωρηθεί, αφού σε ολόκληρο το

ποίημα απαντούν συνεχώς υποκοριστικά, τα οποία καθιστούν πραγματικά απέραντη

αυτή τη θάλασσα της τρυφερότητας, που αποπνέει η σύνθεση… (Κοριτσάκι,

φαναράκια, περιβολάκι, σταυρουλάκι, πεδιλάκια, μητερούλα, λοφίσκοι ).

Ολόκληρο το ποίημα, γραμμένο μ’ έναν άκρατο λυρισμό και με μιαν άμετρη

ευαισθησία, απευθύνεται από την αρχή μέχρι το τέλος στο λατρεμένο, νεογέννητο

μωρό… Έτσι, ο λόγος του ποιητή, σε όλη τη σύνθεση, είναι γραμμένος κυρίως στο β΄

πρόσωπο: Κοιμήσου, κοριτσάκι…, Να μεγαλώσεις γρήγορα…, Κράτησέ με,

κοριτσάκι…, Ανοίγεις τα ματόφυλλα…, Έτσι παιδί που μ’ έκανες, παιδί μου…,

Έλα να σου συστήσω ένα τριαντάφυλλο / να παίξετε μαζί στον κήπο…, Πώς

άλλαξες τον κόσμο, κοριτσάκι… Και βέβαια σε όλο το έργο επαναλαμβάνεται συχνά,

σαν ηχώ επίμονη κι ατελεύτητη ή σαν το ρεφρέν της πιο γλυκιάς μελωδίας, η

προσφώνηση Κοριτσάκι ή Κοριτσάκι μου, με την οποία άλλωστε αρχίζει (Κοριτσάκι

μου, θέλω να σου φέρω…) και τελειώνει (Περπάτα, κοριτσάκι) η σύνθεση. Βέβαια,

κάποιες φορές, συναντάμε τη χρήση του α΄ προσώπου, καθώς ο ποιητής επιθυμεί να

εξάρει αυτή την ιερή, την πρωτόγνωρη χαρά που του έχει προξενήσει η γέννηση του

παιδιού του…

Η παρουσία του φυσιολατρικού στοιχείου είναι ιδιαίτερα έντονη μέσα στη

συλλογή. Ουρανός και θάλασσα, μικρά ζώα, πουλιά κι έντομα, δένδρα, καρποί και

λουλούδια· κι όλα αυτά, μέσα στο άπλετο φως της ζωογόνου άνοιξης, δένονται

άρρηκτα με τα υποκοριστικά, χρησιμοποιούνται για ξεχωριστές προσωποποιήσεις,

1
παρομοιώσεις και μεταφορές, και συμβάλλουν – σε μέγιστο βαθμό – στην δημιουργία

ενός εξαιρετικού, από κάθε άποψη, Ποιητικού Λόγου…

Διαβάζοντας το «Πρωινό άστρο» διαπιστώνει κανείς, μέσ’ από μερικούς

στίχους, και το εξής: ότι στο έργο αυτό αφυπνίζεται η χριστιανική ατμόσφαιρα των

παιδικών χρόνων του ποιητή. Ο «ουρανός» με τη θρησκευτική έννοια της λέξης, τα

αγγελούδια, ο Παράδεισος και ο Θεός είναι παρόντες…

2
 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1. Μέσα από το νανούρισμα αυτό, βλέπουμε πως ο ποιητής επιθυμεί

να προσφέρει στη νεογέννητη κόρη του ό,τι πιο όμορφο υπάρχει στον κόσμο,

καθώς και αγάπη και προστασία από κάθε κίνδυνο. Αρχικά, θέλει να της

δώσει τα φαναράκια των κρίνων, για να φέγγουν στον ύπνο της. Θέλει,

δηλαδή, να της προσφέρει με τα όμορφα αυτά λουλούδια έναν ύπνο ευχάριστο,

ανάλαφρο, φωτεινό, αγνό, απαλλαγμένο από κάθε δυσάρεστο συναίσθημα. Στη

συνέχεια, θέλει να της δώσει ένα περιβόλι με λουλουδόσκονη, πάνω στο

φτερό μιας πεταλούδας, όπου θα κάνουν τις βόλτες τους τα όνειρά της.

Θέλει, δηλαδή, η κόρη του να κοιμηθεί μέσα σε ένα τοπίο ειδυλλιακό και

παραδεισένιο και τα όνειρά της να είναι γλυκά. Τέλος, ο ποιητής επιθυμεί να

προσφέρει στην κόρη του το φως που θα τη συνοδεύει πάντοτε στη ζωή της.

Θέλει να της χαρίσει το πιο όμορφο, το πιο δροσερό φως της αυγής, καθώς

και τις φωτεινές αχτίνες των στίχων του, για να φωτίζουν το δρόμο της και

να την καθοδηγούν. Ο ποιητής φοβάται και αγωνιά για το μέλλον της,

τρομάζει με τον κίνδυνο που υπάρχει να σκοντάψει και να πέσει, και έτσι

επιθυμεί να στέκεται δίπλα της ως ο φύλακας - άγγελός της, να τη στηρίζει,

να φωτίζει το δρόμο της και να διώχνει το κακό από μπροστά της.

2. Η έγνοια του ποιητή για το μέλλον του παιδιού του φαίνεται: α. στην

τρίτη στροφή (Θέλω να σου φέρω ένα σταυρουλάκι ... στ’ αγκάθι κ’ ενός

ίσκιου.), όπου εκείνος, γνωρίζοντας πως το μονοπάτι της ζωής είναι

δύσβατο, γεμάτο αγκάθια, και θέλοντας να κάνει πιο εύκολη τη ζωή της

κόρης του, υποστηρίζει πως θα της προσφέρει φως, για να ξορκίζει το κακό,

να την προφυλάσσει και να της φωτίζει το δρόμο, για να μη σκοντάψει. β. στην

τελευταία στροφή (Κοιμήσου, κοριτσάκι. ... μακρύς ο δρόμος.), όπου ο ποιητής,

3
επειδή διακατέχεται από αγωνία για τη ζωή της κόρης του, την προτρέπει να

κοιμηθεί, για να μεγαλώσει, καθώς την περιμένει ένας δύσκολος, μακρύς

δρόμος.

3. Τα υποκοριστικά που υπάρχουν στο απόσπασμα είναι τα ακόλουθα:

κορίτσι-κοριτσάκι, φανάρια-φαναράκια, περιβόλι-περιβολάκι, σταυρουλάκι-

σταυρός, πέδιλα-πεδιλάκια, μητέρας-μητερούλας, λόφους-λοφίσκους.

Παρατηρούμε πως, αν τα παραπάνω υποκοριστικά αντικατασταθούν με την

απλή λέξη, χάνεται η γλυκύτητα, η ζεστασιά και η τρυφερότητα, αλλοιώνεται η

ατμόσφαιρα και το κλίμα της πατρικής στοργής, προστατευτικότητας,

ευθύνης, τρυφερότητας και αγάπης προς τη νεογέννητη κόρη.

4. Συναντούμε αρκετά κοινά στοιχεία ανάμεσα στα δύο αυτά

νανουρίσματα:

α. Και οι δύο ποιητές εύχονται να έρθει ο ύπνος και να πάρει στην

αγκαλιά του το παιδί τους.

β. Και στα δύο νανουρίσματα εκφράζεται η ευχή να κοιμάται το παιδί

και να βρίσκεται σε έναν όμορφο κήπο γεμάτο λουλούδια (στο θρακιώτικο

νανούρισμα ο ποιητής ζητά αυτό το ειδυλλιακό τοπίο να το προσφέρει ο ύπνος

στο παιδί, ενώ στο νανούρισμα του Γ. Ρίτσου ο ίδιος ο ποιητής

προθυμοποιείται να το προσφέρει στην κόρη του).

γ. Και οι δύο γονείς μιλούν με μεγάλη στοργή για τα παιδιά τους (χρήση

υποκοριστικών: κοριτσάκι – πουλάκι). Μία διαφορά που συναντούμε είναι

πως ο συνθέτης του θρακιώτικου νανουρίσματος εκφράζει μόνο την ευχή του

για έναν γλυκό και ευχάριστο ύπνο του παιδιού του, ενώ ο Γιάννης Ρίτσος

εκφράζει και την ανησυχία του για το μέλλον της κόρης του.

4
5