Ο ΣΑΡΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ ΝΕΡΟ

Ντίνος   Δημόπουλος

Τόπος: Το χωριό  Κοχύλι, στον Αμβρακικό, κοντά στην Άρτα.

Χρόνος:  1925-1930

Θεματικά κέντρα

1.       Ο τρόπος  διασκέδασης των  ανθρώπων της εποχής και οι  πρώτες εμπειρίες  ενός
παιδιού  από την γνωριμία με τον κινηματογράφο

2.       Ο μαγικός κόσμος του  βουβού κινηματογράφου.

Δομή / Ενότητες: 

1η Ο Πέτρος … ψεύτικα είναι, είπε:    Η διαδρομή από το Κοχύλι στην Άρτα

2η Έμπαιναν …  το έργο:                 Είσοδος  στην πόλη της Άρτας

3η Φτάσανε ..ελάτε παιδιά:         Η άφιξη στο σινεμά

4η Ξύπνησε …πεισμωμένος αυτός:           Η αναμονή μέσα στο σινεμά  για την έναρξη της
ταινίας

5η Βρήκε την ώρα… για το φθισικό παιδί:   Η παρακολούθηση της ταινίας και οι εντυπώσεις
του Πέτρου.

Τα  συναισθήματα  του Πέτρου.

Όταν προετοιμάζεται… Αγωνία,  ανυπομονησία, περιέργεια, απορία.

Κατά την διαδρομή προς την Άρτα Ντροπή και συστολή  προς τους γονείς της
Ανθούλας, θαυμασμός για την εμφάνιση της
Ανθούλας. Ανησυχία .

Μπροστά στον κινηματογράφο Η ανυπομονησία του αυξάνεται και  νιώθει

θαυμασμό  για όσα  βλέπει για πρώτη φορά

Καθώς  παρακολουθεί την ταινία «Μαγεύεται» από την ταινία, λυπάται για  το
μωρό, νιώθει αγωνία. Απορεί γιατί το
εγκατέλειψε η μητέρα του. Αντιπαθεί  τους
«κακούς ανθρώπους»  που είχαν απαγάγει το
 μωρό.  Νιώθει χαρά  και ανακουφίζεται ψυχικά,
όταν το μωρό σώζεται.

Στο τέλος της ταινίας προσπαθεί να πλησιάσει το Σαρλό και να του

ζητήσει να φέρει το αθάνατο νερό, για να
γιατρευτεί ο άρρωστος φίλος του, ο Πάνος.
Αφελής  αλλά και συναισθηματικός και
ευαίσθητος, ενδιαφέρεται για τον  φίλο του.

2. Στο κείμενο αυτό, υπάρχουν αρκετά στοιχεία που προέρχονται από άλλες, περασμένες
εποχές, τα οποία έχουν χαθεί στην εποχή μας. Τα στοιχεία αυτά είναι τα ακόλουθα:

α. Η καλή και επίσημη ενδυμασία των παιδιών, όταν επρόκειτο να πάνε στον
κινηματογράφο («Του σιδέρωνε τα ναυτικά του,  του γυάλισε τα παπούτσια, του μαντάρισε
τις ριγέ του τις κάλτσες»).

β. Η ύπαρξη ενός οδηγού (σοφέρ), μια διαδεδομένη συνήθεια για τις οικογένειες των
πλουσίων. Ο «Ντούλα-Καρανάσος  οδηγεί  μια παλιά Σεβρολέτ,   κορνάρει με τη
καραμούζα.

γ. Η μετακίνηση στη μεγάλη πόλη, για να παρακολουθήσει κάποιος θερινό σινεμά,

συνήθως  γουέστερν  («είναι καλεσμένος του κυρίου τελώνη να πάνε στην Άρτα, στον
κινηματογράφο, να δούνε τον …

δ. Η σκηνή με τον Πέτρο μπροστά από τον κινηματογράφο και με τις απορίες του, σχετικά
με τον τρόπο προβολής του έργου («Ο Πέτρος πετάχτηκε όξω ξαναμμένος … αυτό είναι ο
κινηματογράφος. Θα δεις…»).

ε. Οι παραστάσεις του θεάτρου σκιών, ο Καραγκιόζης (εικόνα),  

που άλλοτε αποτελούσε το βασικό τρόπο διασκέδασης των παιδιών («Αυτός είχε δει
Καραγκιόζη, ήξερε πως ήταν φιγούρες που τις κουνούσε πίσω από το πανί ο Μιχάλαρος, ο
καραγκιοζοπαίχτης»).

στ. Ο πασατεμπάς   και ο καφετζής, οι οποίοι κυκλοφορούσαν μέσα στον χώρο του

κινηματογράφου, για να πουλήσουν τα προϊόντα τους («Πέρασε ο πασατεμπάς … λιγότερο
πασατέμπο», «ο πασατεμπάς διαλαλούσε τον πασατέμπο του», «Κι ύστερα ανάψανε τα
φώτα και φώναξε ο πασατεμπάς … «Κρύες παγωμένες!»).

Αφηγηματικές τεχνικές

Διήγηση: εξιστόρηση γεγονότων, αφήγηση (ο αφηγητής περιγράφει τι συνέβη με δικά του

λόγια ή εκθέτει σκέψεις και συναισθήματα των προσώπων, χωρίς άμεση παράθεση των
λόγων τους). (Μαρία Παπαλεοντίου Φιλόλογος - Λειτουργός Π.Ι.Κ.)
 Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο. Ο αφηγητής δεν συμμετέχει στην ιστορία (ετεροδιηγητικός)
αλλά είναι παντογνώστης αφηγητής, γνωρίζει τις σκέψεις των ηρώων και τα συναισθήματά
τους.

Διάλογος: - Διάλογος σε αφηγηματικό κείμενο, όπου αποδίδεται πιστά ο λόγος των

προσώπων (ύφος, ιδίωμα, λεξιλόγιο κτλ.) με τη χρήση παύλας /εισαγωγικών. Προσδίδει
στην αφήγηση δραματικότητα, φυσικότητα και ζωντάνια. Συντελεί στην πειστικότερη
διαγραφή των χαρακτήρων - τα πρόσωπα αποκτούν αληθοφάνεια. Προσιδιάζει στην
ανθρώπινη ιδιότητα του αφηγητή, που δεν μπορεί να είναι παντογνώστης. Ο αναγνώστης
αντλεί μέσω του διαλόγου πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα. Εξυπηρετεί την εξέλιξη
της δράσης - προετοιμάζει σκηνές που θα ακολουθήσουν (Μαρία Παπαλεοντίου Φιλόλογος
- Λειτουργός Π.Ι.Κ.)

Μεταξύ των παιδιών:  αποκαλύπτει  τον  τρόπο σκέψης του Πέτρου και της Ανθούλας, την
αφέλεια  των παιδιών και παρουσιάζει  τα συναισθήματά τους και τον χαρακτήρα τους.

Περιγραφή: λεπτομερής απόδοση, αναπαράσταση τόπων, καταστάσεων και χαρακτήρων.

Περιγραφές: το ντύσιμο της Ανθούλας, η εικόνα  της  πόλης  της Άρτας με τους πλανόδιους
πωλητές, ο κινηματογράφος…

Εκφραστικά μέσα

Μεταφορές: δεν έπαιρνε τα μάτια της από πάνω της, έβλεπε με μάτια αχόρταγα, η
μυρωδιά της γαλατόπιτας του χτύπησε τη μύτη.

Παρομοιώσεις: ήταν ντυμένη σαν μεγάλη κυρία, ένα αυτοκίνητο σαν του Ντούλα

Καρανάσου.

Βασικά σημεία

Ο συναισθηματικός κόσμος του Πέτρου

Ο συγγραφέας ζωγραφίζει με λεπτομέρειες τον συναισθηματικό κόσμο του Πέτρου. Είναι

λογικό, γιατί η πρώτη φορά στο σινεμά είναι πρωτόγνωρη εμπειρία και γεννά ποικίλα
συναισθήματα στον μικρό. Έτσι, ο Πέτρος την προηγούμενη νύχτα μένει ξάγρυπνος, γιατί η
αγωνία και η ανυπομονησία του δεν τον αφήνουν να κοιμηθεί.

Όταν πια βρίσκεται μέσα στο αυτοκίνητο που μεταφέρει την παρέα, αισθάνεται από τη μια
περήφανος που θα πάει για πρώτη φορά στον κινηματογράφο, όμως από την άλλη νιώθει
αμηχανία. Ντρέπεται να ομολογήσει στη φίλη του, την Ανθούλα, πόσο όμορφη τη βρίσκει
-η μαμά της έχει συνέχεια την προσοχή της στραμμένη πάνω τους. Είναι όμως και πολύ
ανυπόμονος, τόσο που αρνείται την προσφορά για γλυκό:

Φώναζε ο Oσμάν κάτω απ’ τον πλάτανο του Αϊ-Δημήτρη.

— Θέλετε να σας κεράσω;, ρώτησε ο κύριος τελώνης.
— Όχι, όχι…, βιάστηκε ν’ απαντήσει ο Πέτρος απ’ τη λαχτάρα του να μην καθυστερήσουν
και δεν προλάβουν το έργο.

Όταν φτάνουν έξω από το σινεμά, ο Πέτρος μαγεύεται από τις φωτογραφίες των
πρωταγωνιστών. Ξέρει την ακίνητη φωτογραφία, αλλά δεν μπορεί να φανταστεί τι είναι η
κινούμενη εικόνα.

O Πέτρος κατάπινε με δυσκολία. Άνοιγε τα μάτια του διάπλατα να χωρέσουν όλο ετούτο τον
καινούριο κόσμο, μη χάσει τίποτε απ’ όλα τούτα τα θάματα που τα ’βλεπε έτσι απότομα
μπροστά του κι αναπάντεχα.
— Και τούτος εδώ με το μπαστουνάκι;
— Αυτός είναι ο Σαρλός. Αυτόν θα δούμε σήμερα.
— Είναι εδώ; Ήρθε στην Άρτα;
— Όχι, μωρέ…
— Τότε πώς θα τον δούμε;
— Περίμενε, ντε…
— Στη φωτογραφία θα ’ναι;
— Ναι. Αλλά θα κουνιέται, θα περπατάει, θα τρέχει.
— Με κοροϊδεύεις;
— Δε σε κοροϊδεύω.
— Αφού δεν είναι εδώ, πώς θα περπατάει; Πώς θα τρέχει; Τρέχουν οι φωτογραφίες;
— Ε, αυτό είναι ο κινηματόγραφος. Θα δεις…
O Πέτρος τα ’χε χαμένα. Το μυαλό του δεν μπορούσε να καταλάβει τι του έλεγε η Ανθούλα.

Τώρα όλα είναι έτοιμα για ν’ αρχίσει η ταινία. Η αγωνία και η ανυπομονησία του Πέτρου
φτάνουν στον κατακόρυφο πριν την αρχή της προβολής. Είναι τόσο αφηρημένος που τρώει
τα σπόρια με τη φλούδα. Τα φώτα σβήνουν και αμέσως τον κυριεύει η ανησυχία: δεν
μπορεί να καταλάβει γιατί έγινε αυτό. Η ταινία τον συνεπαίρνει: οι περιπέτειες του Σαρλό
του γεννούν φόβο και ευθυμία: άλλοτε συγκινείται και άλλοτε γελάει με την καρδιά του.

Συνήθειες του παρελθόντος

Στο απόσπασμα αναφέρονται πολλές συνήθειες των ανθρώπων του Μεσοπολέμου, οι

οποίες θα ξένιζαν όσους έχουν μεγαλώσει στη σημερινή τεχνολογική κοινωνία:

(α) η προετοιμασία για την ξεχωριστή εμπειρία διαρκεί όλο το πρωί.

(β) το επίσημο ντύσιμο των αγοριών (ναυτικό κουστουμάκι) και των κοριτσιών για την
έξοδο στον κινηματογράφο. Σήμερα ο κόσμος πηγαίνει απλά ντυμένος στο σινεμά, γιατί
θεωρείται πολύ συνηθισμένη εμπειρία για τους περισσότερους ανθρώπους, ιδίως τους
κατοίκους των μεγάλων πόλεων.

(γ) ο κόσμος περπατούσε μέσα στους δρόμους, επειδή τα αυτοκίνητα ήταν ελάχιστα. Ο
οδηγός χρησιμοποιεί καραμούζα, για να τους προειδοποιήσει και να παραμερίσουν.

(δ) οι ανοιχτοί φούρνοι με τα ταψιά γεμάτα γλυκά ανοιχτά μπροστά, για να δελεάζουν τους
περαστικούς και να αγοράζουν. Σήμερα για λόγους υγιεινής οι φούρνοι και τα
ζαχαροπλαστεία διατηρούν τα γλυκά μέσα σε ειδικές προθήκες με βιτρίνα.

(ε) ο Πέτρος δεν έχει ιδέα από κινηματογράφο. Σήμερα τα παιδιά ξέρουν από πολύ μικρή
ηλικία τι είναι ταινία, ακόμη κι αν δεν έχουν πάει ποτέ τους σινεμά.
(στ) οι πλανόδιοι πωλητές μέσα στην αίθουσα.

Ο Τσάρλι Τσάπλιν και ο Τζάκι Κόγκαν στην ταινία «Το Χαμίνι» (1921) Πηγή: Βικιπαίδεια

 
Τεχνική της αφήγησης

Διήγηση: το μεγαλύτερο τμήμα των γεγονότων το αποδίδει η φωνή ενός απρόσωπου

αφηγητή, ο οποίος δε συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται.

O Πέτρος δεν κοιμήθηκε καθόλου τη νύχτα από την αγωνία του. Το ’πε αποβραδίς στη μάνα
του πως αύριο, Δευτέρα, είναι καλεσμένος του κυρίου τελώνη να πάνε στην Άρτα, στον
κινηματόγραφο, να δούνε τον Μπουκ-Τζόνες κι η μάνα του όλο το πρωί τον ετοίμαζε. Του
σιδέρωνε τα ναυτικά του, του γυάλισε τα παπούτσια, του μαντάρισε τις ριγέ του τις κάλτσες
και να τονε τώρα θρονιασμένος, καμαρωτός, στο πίσω κάθισμα της «Σεβρολέτ» δίπλα στην
Ανθούλα και στη μητέρα της κι η καρδιά του να χτυπάει από ανυπομονησία και να
ξεροκαταπίνει και να μπερδεύει τα λόγια του, τόση ήταν η λαχτάρα του που θα ‘μπαινε σε
κινηματόγραφο για πρώτη φορά στη ζωή του.

Διάλογος: σε αρκετά σημεία διαβάζουμε αυτολεξεί τα λόγια των πρωταγωνιστών. Στα

διαλογικά σημεία η ιστορία κυλά γρηγορότερα, ζωηρότερα και αποδίδεται πιο εκφραστικά,
πιο παραστατικά ο συναισθηματικός κόσμος των ηρώων.

— Και τούτος εδώ με το μπαστουνάκι;

— Αυτός είναι ο Σαρλός. Αυτόν θα δούμε σήμερα.
— Είναι εδώ; Ήρθε στην Άρτα;
— Όχι, μωρέ…
— Τότε πώς θα τον δούμε;
— Περίμενε, ντε…
— Στη φωτογραφία θα ’ναι;
— Ναι. Αλλά θα κουνιέται, θα περπατάει, θα τρέχει.
— Με κοροϊδεύεις;
— Δε σε κοροϊδεύω.
— Αφού δεν είναι εδώ, πώς θα περπατάει; Πώς θα τρέχει; Τρέχουν οι φωτογραφίες;
— Ε, αυτό είναι ο κινηματόγραφος. Θα δεις…
O Πέτρος τα ’χε χαμένα. Το μυαλό του δεν μπορούσε να καταλάβει τι του έλεγε η Ανθούλα.

Περιγραφή: τα πιο χαρακτηριστικά σημεία είναι η περιγραφές του φορέματος και της
τσάντας της Ανθούλας.

Η Ανθούλα φορούσε λουλουδάτο φουστάνι με βολανάκια και τιράντες που σταυρώνανε

πίσω στην πλάτη, παπούτσια μαύρα, λουστρίνια, με λουράκι και κουμπί κι άσπρα
καλτσάκια. Μα εκείνο που ήταν μεγαλείο ήταν το καπέλο της. Καπελίνα την έλεγε η κυρία
τελώνη κι ήταν ψάθινο με κορδέλα σιέλ και εφτά κατακόκκινα κεράσια στο πλάι. Άσε πια
εκείνη η τσάντα της. Την είχε κρεμασμένη από το λαιμό της κι ήταν από χιλιάδες μικρές
πολύχρωμες χάντρες καμωμένη, που σχημάτιζαν όμορφα σχέδια από κύκλους, τον ένα
μέσα στον άλλο.

Επίσης, το κομμάτι όπου αποδίδεται η εμφάνιση του Σαρλό:

Τότε ο Σαρλός πήγε κατά τα σκουπίδια. O Πέτρος τον έβλεπε να περπατάει έτσι παρτσακλά,
με το καπελάκι του το στρογγυλό, το στενό του το σακάκι, το αστείο του το μουστάκι, τα
φαρδιά του τα παντελόνια, τα χοντρά του τρύπια παπούτσια και το μπαστουνάκι του κι
ένιωσε την καρδιά του να ξαλαφρώνει λίγο.