ประมวลศัพท์บาลีตามหมวดหมู่
PaliDict (๒๕ กรกฎาคม ๒๕๖๑)
นามนาม: ตัวหนา = ปุงลิงค์ ตัวหนาขีดเส้นใต้ = อิตถีลิงค์ ตัวหนาเอียง = นปุงสกลิงค์
นิบาต อัพยยศัพท์ = ตัวหนาเอียงขีดเส้นใต้, คุณนาม = คุณนาม วิเสสนสัพพนาม
สัตว์โลก......................................................๒
บุคคล..........................................................๒
สมุหนาม.....................................................๓
นักบวช ผู้ประพฤติธรรม............................๓
การศึกษา....................................................๔
ครอบครัว ญาติ..........................................๔
อาชีพ..........................................................๕
สัตว์ดิรัจฉาน...............................................๗
สัตว์บก........................................................๗
สัตว์เลื้อยคลาน...........................................๘
สัตว์ปีก........................................................๘
สัตว์น้า........................................................๘
สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้้า......................................๘
แมลง..........................................................๘
อวัยวะสัตว์.................................................๙
ร่างกาย.......................................................๙
จิตใจ........................................................๑๐
ต้นไม้........................................................๑๐
ธรรมชาติ.................................................๑๑
ทิศ............................................................๑๒
สถานที.่ ....................................................๑๒
นิบาตเกี่ยวกับที-่ สถานที.่ .........................๑๔
อื่นๆ.........................................................๑๔
ยาน พาหนะ............................................๑๕
อาหาร......................................................๑๕
น้้า เครื่องดื่ม............................................๑๖
ผ้า อาภรณ์...............................................๑๖
บ้าน ส่วนประกอบ อุปกรณ์....................๑๗
สิ่งของ......................................................๑๘
สิ่งของภายในบ้าน...................................๑๘
สิ่งก่อสร้าง บริขาร สิ่งต่างๆ ในวัด...........๑๙
รัตนชาติ แร่ธาตุ.......................................๑๙
โลกธาตุ จักรวาล.....................................๒๐
โลก แผ่นดิน.............................................๒๐
ที่เก็บน้้า และทางน้้า................................๒๑
การปกครอง.............................................๒๒
พาหนะต่างๆ............................................๒๓
เครื่องเขียน การพิมพ์..............................๒๔
เครื่องมือ..................................................๒๔
เวลา.........................................................๒๕
ในวัน........................................................๒๖
ในขณะ ในสมัย........................................๒๖
ในเวลา ในกาล.........................................๒๖
ความถี่.....................................................๒๗
ระยะเวลา ใช้เวลา (ทุติยา - สิ้น ตลอด). .๒๘
ในระหว่าง................................................๒๙
โดย (ตติยา)..............................................๒๙
ต่อ (จตุตถี)...............................................๒๙
ตั้งแต่ (ปัญจมี).........................................๒๙
ตั้งแต่… จนถึง….......................................๒๙
ประโยคแทรก (ลักขณะ)..........................๒๙
ประธานของพากย์ (ปฐมา)......................๓๐
อื่นๆ.........................................................๓๐
นิบาตบอกปริจเฉท..................................๓๐
นิบาตบอกอุปมาอุปไมย เปรียบเทียบ.....๓๐
นิบาตบอกประการ..................................๓๐
นิบาตมีเนื้อความต่างๆ............................๓๐
นิบาตส้าหรับผูกศัพท์และประโยค..........๓๑
๑
นิบาตบอกปริกัป (เงื่อนไข)......................๓๑
นิบาตบอกความสงสัย..............................๓๑
ค้าถาม (ปุจฉนะ)......................................๓๑
นิบาตบอกความได้ยินเล่าลือ...................๓๑
นิบาตบอกความรับ รับค้า (สัมปฏิจฉนะ)๓๑
นิบาตบอกความเตือน..............................๓๑
นิบาตสักว่าท้าบทให้เต็ม (ปทปูรณะ)......๓๑
นิบาตบอกปฏิเสธ....................................๓๒
นิทัสสนะ (แสดง, ชี้แจง)..........................๓๒
คุณภาพ ลักษณะ.....................................๓๒
ความรู้สึก บุคคลิก...................................๓๓
ความเป็นเจ้าของ.....................................๓๔
อายุ พรรษา.............................................๓๔
ขนาด.......................................................๓๔
หน่วยวัด..................................................๓๕
ระยะทาง.................................................๓๕
จ้านวน ปริมาณ.......................................๓๕
อุณหภูม.ิ ..................................................๓๕
สัมผัส.......................................................๓๕
สัพพนาม..................................................๓๖
สี..............................................................๓๖
รสชาติ......................................................๓๖
เงื่อนไข สภาพ ฐานะ...............................๓๖
รูปร่าง......................................................๓๖
โรค...........................................................๓๗
ธรรม........................................................๓๗
อื่นๆ.........................................................๓๗
Made with LibreOffie 6
สัตว์โลก เด็กเล็ก พาลโก กุมาโร โปโต โปตโก
สัตว์ (ทั้งมนุษย์และอมนุษย์) ชนฺตุ ‘ผู้เกิด’ เด็กทารก เด็กอ่อน เด็กแดง อุตตฺ านสโย-สยโก-เสยฺยโก ถนโป
สตฺโต ‘ผู้ติด(อยู่ในโลก)’ ภูโต ภูตํ*; ถนปา ถนปายี ถนปายินี ‘ดืม่ จากเต้านม’
ปาโณ ปาณภูโต ‘มี ปราณ/ลมหายใจ/ชีวิต’ ขีรปายี ขีรปายินี พาโล ตรุณทารโก
หมูส่ ตั ว์ หมูช่ น สัตว์โลก ปชา เด็กในท้อง/ครรภ์ คพฺโภ
ก้าเนิดสิงโต สีหโยนิ (เกิดเป็นสิงโต) ก้าเนิดกา กากโยนิ (เกิดเป็นกา) ดรุณ คนหนุ่มสาวตรุโณ ตรุณี ยุวา [ยุว] ยุวติ ยุวตี
มาณโว มาณวโก มาณวิกา วนิตา
บุคคล คนหนุ่ม ภิกษุหนุ่ม ทหโร (ภิกฺขุ)
(เป็น ปุ. หรือ อิต. เท่านั้น) คนแก่ (ผู้ใหญ่ โดยอายุ โดยฐานะ ...) มหลฺลโก มหลฺลกิ า
ตน อตฺตา [อตฺต] หญิงสาว สุตา
พรหม พฺรหฺมา [พฺรหฺม] หญิงสาวน้อย กญฺญา
เทวดา เทโว เทวตา อมโร สุโร กุลบุตร กุลธิดา กุลปุตฺโต กุลธีตา [-ตุ]
เทวบุตร เทพธิดา เทวปุตฺโต เทวธีตา [-ตุ] เพื่อน มิตร สหาย มิตฺโต สหาโย สหายโก สหายิกา สุหโท สุหชฺโช,
นางอัปสร นางฟ้า อจฺฉรา สขา [สข] สขี; สมฺม (อาลปนะ)
พระอินทร์ สกฺโก เทวราชา มฆวา อินฺโท วชิรปาณิ เพื่อนที่ไม่เคยพบเห็นกัน อทิฏฺฐปุพฺพสหาโย
ยักษ์ ยักษิณี ยกฺโข ยกฺขินี เพื่อนแบบคนรู้จักกัน (ไม่คุ้นเคยนัก) สนฺทิฏฺโฐ aiquaintanie
ผีเสื้อน้้า รากษส รกฺขโส รกฺขสี (ยักษ์ชน้ั ต่่า ดุรา้ ย อยูใ่ นทะเล สระใหญ่) เพื่อนสนิท สมฺภตฺโต วลฺลภมิตฺโต ilose friend
เปรต เปโต เพื่อนชั่ว ปาปมิตฺโต bad friend
สัตว์นรก เนรยิโก เพื่อนเทียม มิตตฺ ปฏิรูปโก false friend
ดิรัจฉาน ติรจฺฉาโน ติรจฺฉานคโต เพื่อนดี กัลยาณมิตร กลฺยาณมิตฺโต good/true friend
อสุรกาย อสูร อสุโร อสุรกาโย ไม่มีเพื่อน อสหาโย อสหายโก friendless
ชน คน ชโน ‘ผูเ้ กิด’ (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง) พระราชา พระราชินี ราชา [ราช] ราชินี มเหสี
บุคคล ปุคฺคโล (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง) พระราชบุตร พระราชธิดา ราชปุตฺโต ราชธีตา [-ตุ]
มนุษย์ คน มนุสโฺ ส (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง ๑ กษัตริย์ นางกษัตริย์ เทวี ขตฺตโิ ย ขตฺติยา ขตฺตยิ านี
และไม่ได้ใช้ในความหมายพิเศษสูงกว่าค่าว่า ชน นร) เทโว (=สมมุติเทพ) เทวี
มนุสสฺ ี (ไม่มีใช้) พระเจ้าจักรพรรดิ จกฺกวตฺติ จกฺกวตฺตี
คน นโร (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง) นารี พระเจ้าแผ่นดิน ภูปติ ภูปาโล
ผู้ชาย บุรุษ ปุริโส ปุมา โปริโส โปโส (ไม่เจาะจงว่าชายหรือ อ้ามาตย์ อมาตย์ อมจฺโจ
หญิงบ้าง) มานโว นักรบ ทหาร โยโธ
ผูห้ ญิง หญิง สตรี อิตฺถี ถี ๒ พราหมณ์ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณี
มาตุคาม ผู้หญิง มาตุคาโม ‘ถึงความเป็นแม่’ ๓ แพศย์ พ่อค้า เวสฺโส
มหาชน มหาชโน (เป็นเอกวจนะเท่านัน้ ในความหมายพหุวจนะ) ๔ ศูทร สุทฺโท
บริษทั ประชุมชน ปริสา ๐ จัณฑาล จณฺฑาโล
เด็ก พาลโก ทารโก ทาริกา กุมาโร กุมารี กุมารโก กุ ทาส ทาโส ทาสี ทาสในเรือน ฆรทาโส ฆรทาสี
มาริกา มาณวโก ยุวา กญฺญา
คนใช้ จูฬุปฏฺฐาโก ปริจาริโก ปริจาริกา เจโฏ เจฏโก
เด็กน้อย พาลโก พาลทารโก พาลทาริกา กุมารโก กุมาริกา เปสฺโส เสวโก

๒
ข้าศึก ศัตรู อริ ริปุ สตฺตุ อมิตโฺ ต สปตฺโต ปฏิภาโค ปจฺจามิตโฺ ต หมู่สัตว์ ปชา
ปจฺจตฺถิโก ปจฺจนิโก ปจฺจนีโก ปฏิปกฺโข วิปกฺโข มหาชน มหาชโน (เป็นเอกวจนะเสมอ และไม่จ่าเป็นต้องมี
คนรวย เศรษฐี กฎุมพี คนมีทรัพย์ เสฏฺฐี กุฏุมฺพิโก กุฏุมฺพี ธนปติ จ่านวนมากมาย)
มหทฺธโน สธโน บริษทั หมู่ ปริสา
คนจน ทลิทฺโท ทฬิทฺโท ทุคฺคโต อติทุคฺคโต นิทฺธโน ภิกษุบริษทั ภิกฺขุปริสา ภิกษุณีบริษทั ภิกฺขุนีปริสา
คนกินเดน วิฆาโส วิฆาสาโท พรหมบริษทั พฺรหฺมปริสา ปริพพาชกบริษัท ปริพฺพาชกปริสา
คนก้าพร้า กปโณ ‘อันเขาพึงกรุณา’ ฝูง หมวด หมู่ พวก ประชุม กอง คณะ กาโย กลาโป ขนฺโธ สมุโห
คนเดินทาง(ไกล) อทฺธิโก สมูโห ราสิ
คนก้าพร้าและคนเดินทาง(ไกล) กปณทฺธิกา อทฺธิกกปณา นักบวช ผู้ประพฤติธรรม
คนก้าพร้าและคนเดินทาง(ไกล)เป็นต้น
พระพุทธเจ้า พุทฺโธ สมฺมาสมฺพุทฺโธ สมฺพุทฺโธ; ทสพโล
กปณทฺธิกาทโย อทฺธิกกปณาทโย
สพฺพญฺญู มุนินฺโท โลกนาโถ สุคโต มารชิ ชิโน
ผู้รู้ วิญญูชน วิญฺญู (เทวมนุสฺสาน่) สตฺถา ธมฺมราชา ตถาคโต
ผูเ้ จริญ (แปลโดยอรรถว่า ‘ท่าน…’) ภวํ [ภวนฺต] โภโต โภตี; โลกวิทู สยมฺภู อรหํ [อรหนฺต] (อรหันต์สัมมา
โภ โภติ (อาลปนะ); สัมพุทธะ)
ภทนฺโต ภทฺทนฺโต ภทฺโท ภทฺทา ภทฺโร พระผู้มีพระภาค ภควา [ภควนฺตุ]
ผู้มีอายุ (แปลโดยอรรถว่า ‘ท่าน…’) อายสฺมา [อายสฺมนฺตุ] พระอรหันต์ อรหา [อรหนฺต] อรหนฺตี
เจ้า บดี ปติ พระโสดาบัน โสตาปนฺโน-นา
ผู้เป็นใหญ่ อธิบดี อธิปติ อิสฺสโร อริยะ อริโย-ยา
ผู้ใหญ่ มหลฺลโก มหลฺลกิ า สมณะ สมโณ
พระผู้เป็นเจ้า พระคุณเจ้า (เรียกนักบวช); บรรพชิต ปพฺพชิโต บวชไม่นาน เพิ่งบวช อจิรปพฺพชิโต
เจ้า แม่เจ้า นาย สุภาพบุรุษ สุภาพสตรี อยฺโย อยฺยา
ภิกษุ ภิกษุณี ภิกฺขุ ภิกฺขุนี
นาย นายหญิง สามี สามิ(โก) สามินี master mistress
ภิกษุคุมก่อสร้าง นวกมฺมิกภิกฺขุ
คนมีปัญญา บัณฑิต ปณฺฑิโต ปณฺฑิตปุริโส เมธาวี ภูริ สปฺปญฺโญ
สามเณร สามเณโร สามเณรี
คนดี สํ สนฺโต [สนฺต] สปฺปุริโส สุโปริโส สาธุ สาธุชีวี
ภิกษุหนุ่มและสามเณร ทหรสามเณรา
กลฺยาโณ กลฺยาณี กลฺยาณชโน กลฺยาณชฺฌาส
โย กลฺยาณชฺฌาสยภูโต เถระ เถรี เถโร เถรี
ปัณเฑาะก์ ปณฺฑโก สาวก สาวโก-วิกา
ชาวเมือง นาคโร นครวาสี อาจารย์ นิสสฺ โย ‘ผู้เป็นที่อาศัย(ของศิษย์)’
นิสิต นิสสฺ ิโต ‘ผู้อาศัย(ซึ่ง)(อาจารย์)’
แขก ผู้มาเยือน อาคนฺตุโก อติถิ ปาหุโน ปาหุนโก
อุปัชฌาย์ อุปชฺฌาโย อุปชฺฌายโก
คนพาล อันธพาล พาโล อนฺธพาโล
สัทธิวิหาริก สทฺธิวหิ าริโก สทฺธิวหิ ารี สทฺธิวหิ ารินี
คนบ้า อุมฺมาโท มตฺโต อุมมฺ ตฺโต
‘ผูอ้ ยูร่ ว่ ม’ (ผูบ้ วชกับอุปชั ฌาย์โดยตรง)
คนง่อย ปีฐสปฺปี dwarf วมโน
อันเตวาสิก อนฺเตวาสิโก อนฺเตวาสี อนฺเตวาสินี
คนขี้เมา คนเมา นักเลงสุรา โสณฺโฑ สุราโสณฺโฑ ‘ผูอ้ ยูภ่ ายใน(การดูแลปกครอง)’ (ศิษย์ผมู้ าอยูด่ ว้ ย)
หญิงแพ้ท้อง โทหฬินี พราหมณ์ พฺราหฺมโณ-ณี
สมุหนาม ฤาษี มุนี อิสิ มุนิ
สงฆ์ หมู่ คณะ สงฺโฆ คโณ หมู่ภิกษุ ภิกฺขุสงฺโฆ นิครนถ์ โยคีเปลือย นิคณฺโฐ อเจลโก ทิฆมฺพโร
เดียรถีย์ อัญญเดียรถีย์ ติตถฺ โิ ย อญฺญติตถฺ โิ ย

๓
ปริพพาชก ปริพฺพาชโก-ชิกา ฝ่ายแม่ มาติปกฺข; มาติโต (โต ปัจ.) maternal;
ดาบส ตาปโส ตาปสี ตาปสินี on mother's side
โยคี โยคี ลูกชาย บุตร ปุตฺโต โอรโส son
อุบาสก อุบาสิกา อุปาสโก-สิกา ลูกสาว ธิดา ธีตา [ธีตุ] สุตา ทุหิตา [-ตุ] daughter
ผู้รักษา(ศีล)อุโบสถ อุโปสถิโก-กา ลูกเลี้ยง ลูกบุญธรรม (เฉพาะลูกที่เขาให้มา) ทตฺตโก ทตฺติโก ทตฺติกา
stepson stepdaughter
การศึกษา มีแม่ต่างกัน ต่างแม่กัน เวมาติก
ครู อาจารย์ ครุ อาจริโย อาจริยโก สิกฺขาปโก มีพ่อต่างกัน ต่างพ่อกัน เวปิติก
ศิษย์ สิสฺโส พี่น้องชาย ภาตา [ภาตุ] ภาติโก brother
นักเรียน นักศึกษา สิกฺขโก อุคฺคหณโก พี่น้องหญิง ภคินี sister
พี่ชาย เชฏฺฐภาตา เชฏฺฐภาติโก เชฏฺโฐ elder/older
ครอบครัว ญาติ brother
ตระกูล ครอบครัว กุลํ family พีส่ าว เชฏฺฐภคินี เชฏฺฐา elder/older sister
ญาติ ญาตโก ญาติ(โก) ญาติกา พนฺธุ relative น้องชาย กนิฏฺโฐ กนิฏฺฐภาตา [-ตุ] อนุโช younger
ญาติสาโลหิต ผู้ร่วมสายเลือดเดียวกัน (ได้แก่ ปู่-ย่า-ตา-ยาย พ่อ- brother
แม่-ตน-ลูก-ลูกของลูก) สาโลหิโต ญาติสาโลหิโต blood relative น้องสาว กนิฏฺฐภคินี กนิฏฐฺ า younger sister
คหบดี พ่อเจ้าเรือน หญิงเจ้าเรือน คหปติ คหปตานี พี่น้องหญิงชาย ภคินีภาตโร brother and sister
หญิงแม่เรือน ฆรณี (พี่น้อง)ร่วมบิดาและ/หรือมารดา sibling
คฤหัสถ์ ฆราวาส ผู้อยู่ครองเรือน คิหิ คหฏฺโฐ ฆราวาโส (พี่น้อง)ร่วมบิดาและมารดา เอกมาตุปิตุโก-กา full sibling
layman laywoman
(พี่น้อง) ร่วมบิดา เอกปิติโก-กา เอกปิตุโก-กา
หญิงที่รัก กานดา กนฺตา paternal half-brother/sister; agnate
คู่รัก คนรัก ชู้ ชาโร ชารา ชารี lover brother/sister/sibling
พ่อ บิดา ปิตา [ปิต]ุ father dad(dy) (พี่น้อง) ร่วมมารดา (ท้องเดียวกัน) (โสทริโย-ยา) เอกมาติโก-กา
แม่ มารดา มาตา [มาตุ] mother mom(my) mum(my) เอกมาตุโก-กา maternal half-brother/sister;
พ่อ แม่ ชนโก ชนิกา ชนนี ‘ผู้ให้เกิด’ uterine brother/sister/sibling
พ่อบังเกิดเกล้า ชนิปิตา ชนกปิตา [-ตุ] father หลาน ลูกของพี่น้องชาย ภาตุปุตฺโต ภาติกปุตฺโต
ภาตุธีตา ภาติกธีตา nephew
แม่บังเกิดเกล้า แม่ผู้คลอด(ตน) ชนิ(กา)มาตา วิชาตมาตา [-ตุ]
mother หลาน ลูกของพี่น้องหญิง ภาคิเนยฺโย ภาคิเนยฺยา;
ภคินิปตุ ฺโต ภคินิธตี า (ไม่มีใช้) nieie
แม่นม แม่เลี้ยง พี่เลี้ยงนางนม ธาติ ธาตี อุปมาตา [-ตุ] nurse
stepmother หลาน ลูกของลูก นตฺตา นตฺตา [-ตุ] นตฺตุธีตา [-ตุ]
grandson granddaughter
แม่เลี้ยง มาตุสปตี มาตุสปตฺตี (หญิงร่วมผัวของแม่) stepmother
เหลน ลูกของลูกของลูก ลูกของหลาน ปนตฺตา ปนตฺตา [-ตุ]
พ่อเลีย้ ง ปิตสุ ภริโย (ชายร่วมภรรยาของพ่อ) (เทียบเคียงกับ มาตุสปตี) great-grandson
ทุติยวิวาเห ปิตา [-ตุ]? (พ่อในวิวาห์ครั้งที่สอง
(ของแม่)) stepfather ลุง: พี่ชาย ของ พ่อแม่
ป้า: พี่สาว ของ พ่อแม่
พ่อแม่ มาตาปิตโร parents
น้า: น้องชายหญิง ของแม่
ฝ่ายพ่อ ปีติปกฺข; ปิติโต (โต ปัจ.) paternal;
อา: น้องชายหญิง ของพ่อ
on father's side

๔
ลุง: (พี่ชาย ของ พ่อแม่) ลูกชายของลุง/อาชาย/น้าชาย
ฝ่ายพ่อ ปิตุโล (ปิติปกฺโข) มหาปิตา (paternal) unile ปิตุลปุตฺโต paternal unile's son
ฝ่ายแม่ มาตุโล (มาติปกฺโข) มหาปิตา (maternal) unile มาตุลปุตโฺ ต maternal unile's son
ป้า: (พี่สาว ของ พ่อแม่) (ถ้าเป็นลูกสาว เปลีย่ น -ปุตโฺ ต เป็น -ธีตา)
ฝ่ายพ่อ ปิตุจฺฉา ปิตุลานี ปิตุภคินี (ปิติปกฺขา) มหามาตา ปู่ ตา ย่า ยาย grandparents
(paternal) aunt ปู่ ตา อยฺยโก ปิตามโห grandfather grandpa
ฝ่ายแม่ มาตุจฉฺ า มาตุลานี มาตุภคินี (มาติปกฺขา) มหามาตา granddad(dy)
(maternal) aunt
ย่า ยาย อยฺยกา อยฺยกิ า อยฺยกี อยฺยกานี มาตามหี
น้า: (น้องชายหญิง ของแม่) grandmother grandma
ชาย มาตุโล จุลปิตา (maternal) unile
ทวด (พ่อ-แม่ของปูต่ าย่ายาย) ปยฺยโก ปยฺยกิ า เปยฺยโก เปยฺยกิ า
หญิง มาตุจฺฉา มาตุลานี มาตุภคินี จุลมาตา (maternal) aunt
great-grandfather great-grandmother
อา: (น้องชายหญิง ของพ่อ)
สามี ผัว สามี สามิ(โก) ปติ ภตฺตา [-ตุ] husband
ชาย ปิตุโล จุลปิตา (paternal) unile
หญิง ปิตุจฺฉา ปิตุลานี ปิตุภคินี จุลมาตา (paternal) aunt เมีย ภรรยา ชายา ภริยา ปชาปตี ทาโร wife
ปิตุโล เมียเก่า(ก่อนบวช) ปุราณทุติยิกา (หญิงที่สองผู้มีในก่อน)
ลุง (ที่เป็นพี่ชายของพ่อ), ลุงฝ่ายพ่อ =มหาปิตา ex-wife
อา (ที่เป็นน้องชายของพ่อ), อาชาย =จุลปิตา เมียและผัว ชายาปตี ชยมฺปตี ชมฺปตี spouses
มาตุโล ลูกและเมีย ปุตฺตทารํ ปุตตฺ ทารา
ลุง (ที่เป็นพี่ชายของแม่), ลุงฝ่ายแม่ =มหาปิตา พร้อมทั้งภรรยา กับเมีย สปชาปติก [วางไว้หลังนามเสมอ]
น้า (ที่เป็นน้องชายของแม่), น้าชาย =จุลปิตา พ่อตา พ่อ(ของ)เมีย; พ่อ(ของ)ผัว สสุโร สสฺสุโร father-in-law
ปิตจุ ฺฉา ปิตุลานี แม่ยาย (แม่ของเมีย); แม่(ของ)ผัว สสฺสุ สสุรี สสฺสุรี mother-in-law
ป้า (ที่เป็นพี่สาวของพ่อ), ป้าฝ่ายพ่อ =มหามาตา แม่ผัวและพ่อผัว แม่ยายและพ่อตา สสุรา สสฺสุรา สสฺสุสสฺสุรา
อา (ที่เป็นน้องสาวของพ่อ), อาหญิง =จุลมาตา ลูกเขย (ผัวของลูกสาว) ชามาตา [-ตุ] son-in-law
(ปิตุลานี ยังไม่พบที่ใช้) พีเ่ ขย น้องเขย (ผัวของพีน่ อ้ งหญิง) ภคินปี ติโก ภคินสี ามิ brother-in-law
มาตุจฉฺ า มาตุลานี พีผ่ วั น้องผัว (พีน่ อ้ งชายของผัว) เทวโร สามิ(ก)ภาติโก brother-in-law
ป้า (ที่เป็นพี่สาวของแม่), ป้าฝ่ายแม่ =มหามาตา พีผ่ วั น้องผัว (พีน่ อ้ งหญิงของผัว) นนนฺทา สามิ(ก)ภคินี sister-in-law
น้า (ที่เป็นน้องสาวของแม่), น้าหญิง =จุลมาตา พีเ่ มีย น้องเมีย (พีน่ อ้ งชายของเมีย) สาโล ภริยาภาตา brother-in-law
(มาตุลานี แปลว่า ป้า/น้าสะใภ้ ก็มี) (ลูก)สะใภ้ (เมียของลูกชาย) วธู วธุกา สุณฺหา daughter-in-law
มหาปิตา [-ตุ] ลุง ‘พ่อใหญ่’ unile (มหาปิตา แปลว่า ปู,่ ตา ก็มี)
พี่สะใภ้ น้องสะใภ้ (เมียของพี่น้องชาย) ภาตุชายา sister-in-law
มหามาตา [-ตุ] ป้า ‘แม่ใหญ่’ aunt (มหามาตา แปลว่า ย่า, ยาย ก็มี) พ่อม่าย วิธโว มตภริโย widower
จุลปิตา จุลฺลปิตา จุฬปิตา จูฬปิตา [-ตุ] อาชาย, น้าชาย แม่ม่าย วิธวา มตสามิกา widow
‘พ่อน้อย’ unile หมัน วญฺฌ sterile
จุลมาตา จุลฺลมาตา จุฬมาตา จูฬมาตา [-ตุ] อาหญิง, น้าหญิง
‘แม่น้อย’ aunt อาชีพ
ลูกพี่ลูกน้อง (ลูกของลุง ป้า น้า อา) iousin: เสมียน เลขโก
ลูกชายของป้า/อาหญิง/น้าหญิง เลขานุการ เลขานุกาโร
ปิตุจฺฉาปุตฺโต paternal aunt's son ชาวนา กสโก กสฺสโก
มาตุจฺฉาปุตฺโต maternal aunt's son
คนท้าสวน คนเฝ้าสวน อุยฺยานปาโล

๕
พ่อครัว สูโท คนขายน้้ามัน เตลิโก
คนท้าขนม ปูปกาโร ปูปิโย คนขายเหล้า มชฺชวิกฺกยี โสณฺฑิโก
พ่อค้า วาณิโช วาณิชโก merihant salesman คนขายของหอม คนฺธิโก
หมอ แพทย์ เวชฺโช คนขายไม้ กฏฺฐิโก
ช่างไม้ ถปติ ตจฺฉโก วฑฺฒกี คนค้าผลิตภัณฑ์ไม้ ทารุภณฺฑิโก
ช่างดอกไม้ มาลากาโร คนขายผ้า วตฺถิโก
ช่างทอง สุวณฺณกาโร นาฬินฺธโม คนขายพรม ปาวาริโก
ช่างเหล็ก กมฺมาโร คนขายเครื่องเขียน ลิปิภณฺฑิโก
ช่างปัน้ ช่างหล่อ ปฏิมากโร ปฏิพมิ พฺ กาโร นายหน้า กยวิกฺกยิโก
ช่างแกะหิน สิลาวฑฺฒกี คนเลี้ยงช้าง ควาญช้าง หตฺถิโคปโก
ช่างหม้อ กุมภฺ กาโร คนเลี้ยงโค โคโป โคปาโล โคปาลโก
ช่างรองเท้า อุปาหนิโก คนเลี้ยงแพะ อชปาโล
ช่างฝีมือ ช่างศิลป์ สิปฺปี สิปฺปโก คนเลี้ยงแกะ เมณฺฑปาโล
จิตรกร จิตตฺ กาโร คนเลี้ยงม้า อสฺสปาโล
ช่างตัดผม กัลบก นหาปิโต กปฺปโก คนขี่ม้า อสฺสาจริโย
ช่างเย็บหนังสือ โปฏฺฐกสิพฺพโก คนฝึกม้า อสฺสทมโก
ช่างทาสี วณฺณาเลปโก นักกฎหมาย นีติเวที
ช่างย้อม รญฺชโก นักคณิต คณโก
ช่างทอ ตุณฺณวาโย คนพิมพ์ คนประทับตรา มุททฺ าปโก
ช่างทอผ้า เปสกาโร ผู้ประกาศ ปกาสโก
ช่างจักสาน เวโณ หัวหน้าคนงาน กมฺมนฺตนายโก
ช่างฟอกหนัง จมฺมกาโร หมอดู อิกฺขณิโก
ช่างกลึง จุนทฺ กาโร พ่อมด แม่มด หมอดู อิกฺขณิโก อิกฺขณิกา ตุลฺยา
ช่างเรียงพิมพ์ วณฺณโยชโก พราน เนสาโท ลุทฺโท ลุทฺทโก วฺยาโธ
ช่างรถ รถกาโร พรานนก สากุณิโก
ช่างยนต์ ยนฺตสิปฺปิ ชาวประมง เกวฏฺโฏ มจฺฉพนฺโธ ชาลิโก
ช่างก่ออิฐ อิฏฺฐกวฑฺฒกี นักพนัน นักเลงสะกา อกฺขธุตฺโต ชูตกาโร
คนขับรถ สารถิ ปาชโก รถาจริโย คนเฝ้าประตู ทฺวารปาโล
พ่อค้าเกวียน สตฺถวาโห คนเฝ้ายาม ยามิโก
คนขับเกวียน สากฏิโก คนเฝ้าร้าน อาปณิโก
พ่อค้าเร่ กจฺฉปุโฏ คนหาบหญ้า ติณหารโก
พ่อค้าข้าว ตณฺฑุลิโก โสเภณี คณิกา เวสิยา เวสิ เวสี หญิงแพศยา
คนขายเนื้อ มาควิโก ปสุฆาตโก คนรับจ้าง ภตโก
คนขายปลา มจฺฉิโก นักพูด นักปราศัย กถิโก
คนขายหมู สูกริโก นักเขียน คนฺถกาโร
คนขายยา โอสธิโก กวี กวิ กวี

๖
ทูต ทูโต สาสนหโร สัตว์ร้าย (เช่น เสือ) วาฬมิโค สาปโท
นักเทศก์ เทสโก ช้าง หตฺถี หตฺถินี มาตงฺโค กรี กุญฺชโร นาโค นาคี
นักดนตรี วาทโก คโช วารโณ กเรณุกา
นักเล่นพิณ เวณิโก ช้างหนุ่ม ตรุณหตฺถี
นักร้อง คายโก ช้างแก่ ชิณฺณหตฺถี
นักฟ้อน ร้า เต้น นโฏ นฏฺฏโก นตฺตโก ช้างน้อย ลูกช้าง หตฺถจิ ฺฉาโป elephant ialf
นักเล่นกล อินฺทชาลิโก ช้างตกมัน มตฺตหตฺถี musth elephant
นักกีฬา กีฬโก ช้างตัวประเสริฐ วรวารโณ
กรรมกร คนใช้แรงงาน กมฺมกโร ช้างสะเทิน (ช้างใกล้วัยหนุ่มสาว) หตฺถิถลโภ
วณิพก วณิพฺพโก ม้า ตุรโค อสฺโส วาโห
ขอทาน ยาจโก ม้าอาชาไนย อาชานีโย อาชาเนยฺโย อาชญฺโญ
คนคุ้ยขยะ คนเทดอกไม้? ปุกฺกุโส ลา คทฺรโภ คทฺรภี ขโร
คนโกง คนหลอกลวง วญฺจโก สโฐ อูฐ กรโภ
โจร ขโมย โจโร เถโน เนื้อ กวาง ละมั่ง มิโค สารงฺโค กุรุงโฺ ค กุรงฺโค อชินโยนิ
นักเคมี รสายนิโก แกะ แพะ เมณฺโฑ เมณฺฑโก เอฬโก เอฬิกา อวิ; อโช อชี
อชา วสฺโส
นักส้ารวจ ภูมมิ าณโก รชฺชุคาหโก
วัว โค โค (ไม่เจาะจงว่าตัวผูต้ วั เมีย) โคโณ คาโว คาวี
คนซักล้าง รชโก โธวโก
อุสโภ พลิวทฺโท
คนเฝ้าป่าช้า สุสานโคปโก สุสานโคปิกา
(แม่)โคนม เธนุ
คนเผาศพ สัปเหร่อ ฉวฑาหโก ฉวฑาหิกา
ลูกวัว วจฺโฉ วจฺฉโก วจฺฉตโร วจฺฉตรี
คนอยู่ในป่าช้า โสสานิโก
ควาย กระบือ มหิโส มหีโส ลุลาโย
สัตว์ดิรจั ฉาน กระบือบอด อนฺธมหิโส อนฺธมหีโส
ติรจฺฉานา กระทิง ควโล
(เป็น ปุ. หรือ อิต. เท่านั้น) แรด คณฺฑโก ขคฺควิสาโณ
สัตว์สองเท้า ทฺวิปโท biped หมี อิกโฺ ก อจฺโฉ
สัตว์สี่เท้า จตุปฺปโท quadruped ลิง มกฺกโฏ มกฺกฏี วานโร กปิ
สัตว์เท้ามาก พหุปฺปโท ลิงเสน กปิ
สัตว์เลี้ยง (ไว้ใช้งานหรือเป็นอาหาร) ปศุสัตว์ ปสุ ปสุโก iattle ชะนี โคนงฺคลี
ลูก ลูกสัตว์ ฉาโป ฉาปโก โปตโก โปติกา iub, ialf eti. สุนัข หมา สุนโข สุนขี โสโณ สา สาโน สาฬูโร
กุกฺกุโร กุกกฺ ุรี
สัตว์บก
ลูกสุนัข กุกฺกุโร กุกกฺ ุรี
สัตว์บก ถลชา terrestrial animal, land animal สุนัขจิ้งจอก สิคาโล
สิงโต ราชสีห์ สิงห์ สีโห เกสรี สีหราชา มิคราชา สุนัขป่า หมาไนวโก
เสือ อชิโน สุนัขบ้า อติสุโณ อลกฺโก
เสือ เสือโคร่ง พฺยคฺโฆ พฺยคฺฆี วฺยคฺโฆ วฺยคฺฆี สทฺทูโล แมว มชฺชาโร มชฺชารี วิลาโร วิฬาโร พิฬาโร พพฺพุ
เสือดาว เสือเหลือง ทีปิ ทีปินี สทฺทูโล มิคาทโน อชิโน อชินี พพฺพุโก
เสือปลา วิลาโร วิฬาโร พพฺพุ วโก โกนิสาตโก

๗
หมู สูกโร วราโห นกไส้ นกมูลไถ ลฏุกิกา
หมูป่า วราโห นกเป็ดน้้า เป็ด ขญฺชโน ขญฺชรีโฏ การณฺฑโว รวิหํโส นทีจโร
กระต่าย สโส เปลโก เพลโก นกกาน้้า กาทมฺโพ กาฬกณฺฐโก กาลหํโส กาฬหํโส
กระรอก กลนฺทโก กาฬกณฺฏโก กาฬกณฺฐโก จงฺกาโร จงฺโกโร
กระรอกบิน กุลิโย ทาตฺยโู ห
กระแต กลนฺทโก นกแก้ว นกแขกเต้า สุโก สุโว สุวโก กีโร
หนู มูสิโก มูสกิ า อุนทฺ ุโร หงส์ หํโส
พังพอน นกุโล อริสปฺโป มงฺคโุ ส mongoose หงส์ขาว ภสฺสโร
หงส์ ห่าน กลกณฺโฑ เสตจฺฉโท ภสฺสโร
สัตว์เลื้อยคลาน ห่าน วกฺกงฺโค
จระเข้ สุสุมาโร กุมภฺ ีโล เหยี่ยว เสโน กุลฺโล ธงฺโก วฺยคฺฆีนโส
กิ้งก่า กกณฺฑภโก สรโฏ กกณฺโฏ กกณฺฏโก เหยี่ยวแดง กงฺโก โลหปิฏฺโฐ
จิ้งจก ตุ๊กแก สรพู ฆรโคลิกา เหยี่ยวนกเขา สกุณคฺมี
เหี้ย โคธา เหยี่ยวด้า กาฬเวยฺโย
เต่า กจฺฉโป กุมฺโม กุมมฺ โก แร้ง คิชฺโฌ คทฺโธ คนฺโธ
งู อหิ อุรโค อลคทฺโท สปฺโป อาสีวิโส อชคโร ไก่ กุกฺกุโฏ กุกกฺ ุฏี จรณาวุธ
ภุชโค สิริสโป สิรึสโป ไก่ฟ้า กุฬีรโก กิกี
นาค (งูใหญ่) นาโค นาคี ไก่เถื่อน ไก่ป่า กุกฺกุฏโฺ ก
นาคราช นาคราชา สปฺปราชา วาสุกี กา กาโก กากี
ตะขาบ กิ้งกือ กณฺณชลูกา ค้างคาว ชตุกา อชินปตฺตา วคฺคุลิ
ตะขาบ สตปที
สัตว์นํ้า
ไส้เดือน คณฺฑุปปฺ าโท มหีตลา
โอทกา ชลชา
หอยโข่ง หอยนางรม สิปฺปิ สิปฺปี สิปฺปกิ า สุตฺติ
ปลา มจฺโฉ ชลโช วาริโช ชลจโร มีโน
สัตว์ปีก ปลากระเบน มณฺฑโก
นก สกุโณ สกุณกิ า สกุณี ปกฺขี วิหโค ทฺวโิ ช ปลาไหล อมรา ทุฑฺฑโุ ภ นฬมีโน
นกกระจอก กามี กุ้ง อิญจฺ าโก อายตเนตฺโต
นกกระเรียน โกญฺจา
สัตว์ครึ่งบกครึ่งนํ้า
นกยาง พโก
(สัตว์สะเทินน้้าสะเทินบก)
นกยูง โมโร มยุโร มยุรี
นกตะกรุม พลากา กบ มณฺฑโู ก ททฺทุโร เภโก
นกกางเขน องฺคเหตุโก แมลง
นกดุเหว่า กุณาโล กุณาลโก โกกิโล ปุงฺโกกิโล ปาณกา insects
ปรภโต โอกฺกจโร แมลง อุงกฺ ุโณ
นกพิราบ กโปโต กกุโฏ ปาราวโต แมลงค่อมทอง อินทฺ โคปกา
นกเขา อุกฺกุโส กุรโร แมลงภู่ ฉปฺปโท
นกเค้า อุลูโก

๘
จิ้งหรีด จิรี ฌลฺลิกา ผิว ฉวิ
ด้วง หนอน กากรุโก ขน โลโม โลมํ (body) hair
ตั๊กแตน สลโภ ปฏงฺโค ศีรษะ สีสํ มตฺถโก head
ผีเสื้อ มอธ อธิปาตโก ผม เกโส (head) hair
หนอน กิมิ ปุฬโว ปาณโก หน้าผาก นลาโฏ นลาโต forehead
กลุ่มหนอน กิมกิ ุลํ หน้า มุขํ faie
มด ปิปิลลฺ ิกา กิปิลฺลิกา คิ้ว ภมุ ภมุโก ภมุกา eyebrow
ยุง ริ้น มกโส สูจิมุโข ขนตา ปขุมํ ปมฺหํ eyelash
เหา เล็น อูกา นัยน์ตา จกฺขุ อกฺขิ เนตฺตํ โลจนํ นยนํ eye
หมัด อุปฺปาทโก น้้าตา อสฺสุ อสฺสุชลํ อสฺสุธารา เนตฺตชลํ tear
หู กณฺโณ โสตํ ear
อวัยวะสัตว์
โคนหู กกหู กณฺณมูลํ earmold
กระพองหัวช้าง กุมโฺ ภ
จมูก นาสา นาสิกา nose
กีบเท้า ขุโร
โพรงจมูก นาสาปณาฬี sinus
กีบม้า ขุโร ขุรํ ตุรคขุโร อสฺสขุโร
หนวด มสฺสุ mustaihe
กีบเท้าโค องฺคุลิ
ปาก มุขํ mouth
กรงเล็บ นขปญฺชรํ
ริมฝีปาก โอฏฺโฐ lip
ก้างปลา หนาม กณฺฏกํ
ช่องปาก มุขทฺวารํ oral iavity
ขนดงู โภโค
ฟัน ทนฺโต tooth/teeth
งาช้าง ทนฺโต
ลิ้น ชิวฺหา tongue
งวงช้าง โสณฺฑิ (หตฺถิ)โสณฺโฑ-ฑา-ฑํ
น้้าลาย เขโฬ saliva
ซากงู อหิกุณปํ
น้้ามูก สิงฺฆาณิกา snot
ปีกนก ปกฺโข ปตฺตํ ปิญฺชํ
เสลด เสมหะ เสมฺโห เสมฺหํ sputum, phlegm
หนังสัตว์ จมฺมํ อชิโน อชินํ
แก้ม กโปโล iheek
หนังเสือ หนังเสือโคร่ง เวยฺยคฺฆํ
คาง หนุ หนุกา จุพุกํ ihin
เขาสัตว์ วิสาโณ สิงฺคํ
คอ กณฺโฐ คโล คีวา neik
หาง กลาโป (หางทีเ่ ป็นพุม่ ไม่มเี นือ้ เช่น หางม้า)
ก้านคอ หลอดเสียง คลนาฬิ คลนาโฬ throat
นงฺคุฏฺฐํ (หางที่มีกระดูก เช่น หางวัว-ควาย)
อก อุโร อุรํ breast
มูลสัตว์ ขี้สตั ว์ ฉกณํ
รักแร้ กจฺฉา armpit
มูลแพะ ขี้แพะ อชลณฺฑิกํ ลณฺฑิกา
ปอด ปปฺผาสํ lung
ร่างกาย หัวใจ หทยํ heart
ร่างกาย กาโย เทโห สรีรํ วปุ แขน พาหุ พาหุ พาหา ภุโช arm
กาย ตัว คตฺตํ ศอก ข้อศอก กปฺปโร elbow
ซากศพ กุณโป-ปํ กุนโป-ปํ ฉโว ท้อง คพฺโภ กุจฺฉิ กุจฺฉิ อุทรํ belly
หนัง ตโจ สะดือ นาภิ นาภี kidney navel
หนัง หนังสัตว์ จมฺมํ อชินํ ไต๑ วกฺกํ

๙
ตับ ยกนํ liver เยื่อในกระดูก อฏฺฐิมิญฺชํ marrow
พังผืด กิโลมกํ fasiia เอ็น นฺหารู /นฺหารุ ม. ligament
ม้าม๒ ปิหกํ spleen เลือด โลหิตํ blood
ดี ปิตฺตํ gall หนอง ปุพฺโพ pus
ไส้ใหญ่ อนฺตํ large intestine เหงื่อ เสโท sweat
ไส้น้อย อนฺตคุณํ small intestine มันข้น เมโท fat
อาหารใหม่ อุทริยํ undigested food in the stomaih เปลวมัน วสา grease tallow
อาหารเก่า กรีสํ exirement ไขข้อ ลสิกา synovial fuid
อุจจาระ อุจจฺ าโร สรีรวลญฺโช คูโถ คูถํ มีฬฺหํ กรีสํ feies ฝี กณฺฑุ absiess
ปัสสาวะ มูตร ปสฺสาโว มุตฺตํ urine ลมหายใจ ปราณ; ชีวิต ปาโณ breath; life
เอว สะเอว องฺโก กฏิ ...
จิตใจ
ตัก เอว องฺโก ...
จิต ใจ จิตตฺ ํ เจโต มโน มนํ มานสํ วิญญ
ฺ าณํ หทยํ mind
ตะโพก บั้นเอว โสณิ โสณี waist
หลัง ปิฏฺฐิ baik ต้นไม้
มือ หตฺโถ hand ต้นไม้ รุกฺโข ตรุ tree
ฝ่ามือ ปาณิ palm ป่า วนํ อรญฺญํ forest
ข้อมือ มณิพนฺโธ wrist ป่าทึบ ป่ารก ป่าชัฏ คหนํ คหณํ สณฺโฑ สณฺฑํ ชฏา
สันมือ กรโภ ridge of hand ดง อฏวิ shrub
ก้ามือ ก้าปั้น มุฏฐฺ ิ fst พุ่มไม้ กอไม้ คจฺโฉ bush ระหว่างพุ่มไม้ คจฺฉนฺตรํ
ประนมมือ อญฺชลิ อญฺชลิ อญฺชุลี lifting of the folded ดอกไม้ ปุปฺผํ กุสมุ ํ fower
hands as a token of reverenie
ละอองดอกไม้ เกสร เกสโร เกสรํ pollen
นิ้วมือ องฺคุลิ fnger
ผลไม้ ผลํ fruit
นิ้วชี้ ตชฺชนี forefnger
เมล็ด อฏฺฐิ อฏฺฐิกํ สิตฺถํ สิตฺถกํ seed
เล็บ นโข นขํ nail
เมล็ดข้าว เมล็ดข้าวสุก สิตฺถํ สิตฺถกํ riie grains
ขา ต้นขา โคนขา ขาอ่อน อูรุ อูรุโก leg thigh
เมล็ด พืช หน่อ พีชํ seed, shoots
ขาอ่อน สตฺถิ thigh
เมล็ดผักกาด สาสโป beet
เข่า ชนฺนุ ชนฺนุกํ ชณฺณุ ชณฺณุกํ ชนฺนุกา ชณฺณุกา
เมล็ดตาล ตาลฏฺฐิกํ
knee
เมล็ดงา ติลํ ติลกํ sesame seeds
แข้ง ชงฺฆา ialf
เมล็ดมะม่วง อมฺพฏฺฐิ
เท้า ปาโท ปาทํ ปโท ปทํ foot
กิ่ง กิ่งไม้ สาขา branih
รอยเท้า ปทวลญฺโช footprint footstep
ใบ ใบไม้ ปลาโส ปณฺณํ ปตฺตํ leaf/leaves
ลักษณะแห่งรอยเท้า ปทลกฺขณํ look of footprint
ราก รากไม้ มูลํ ปาโท ภึสํ ภีสรํ พุนฺโท มุฬาโล มุฬาลํ root
เสียงเท้า(เดินไป) ปทสทฺโท footstep, walking noise
โคนไม้ รุกฺขมูลํ the foot of a tree
ส้นเท้า ปณฺหิ ปณฺหิกา heel
ไม้ ฟืน กฏฺฐํ ทารุ frewood
เนื้อ มํสํ fesh
สะเก็ดไม้ ชลฺลิ siab
กระดูก อฏฺฐี /อฏฺฐิ ม. bone

๑๐
ยาง ชตุ rubber ภูมิ ภูมิ
ต้นโพธิ์ โพธิ โพธิรุกฺโข bodhi tree สวรรค์ เทวโลโก สคฺโค เทวโลโก
ต้นไทร นิโคฺรโธ banyan นรก นิรโย
ไทรย้อย วโฏ weeping banyan นรกอเวจี อวิจิ อวีจิ อวิจิ อวีจิ
สะเดา นิมฺโพ neem ดาว ตารา ตารกา โชติ นกฺขตฺตํ
ต้นมะม่วง อมฺโพ อมฺพรุกฺโข mango tree ดาวหาง ดาวตก ธุมเกตุ
ผลมะม่วง อมฺพํ อมฺพผลํ mango fruit แผ่นดิน ภู ภูมิ ภูริ ภูรี ปฐวี ปถวี ธรณี ฉมา
ผลมะม่วงสุก อมฺพปกฺกํ ripe mango วสุธา วสุนฺธรา
ผลมะม่วงดิบ อาม(ก)อมฺพํ unripe/green mango พระอาทิตย์ อาทิจฺโจ สุริโย ทิวากโร ทินกโร ภาณุ
ต้นกล้วย กทลิ กทลี banana tree พระจันทร์ จนฺโท จนฺทมิ า นกฺขตฺตราชา สสี
ผลกล้วย กทลิผลํ banana fruit พื้น ตลํ
ต้นขนุน ปนโส jaikfruit พื้นใต้ดิน นาคพิภพ ปาตาลํ
ผลขนุน ปนสํ jaikfruit ฝั่ง ติรํ
ต้นพุทรา ปทโร jujube ฝั่งนี้ ฝั่งใน ภายใน โอรํ
ผลพุทรา ปทรํ jujube fruit ฝั่งอื่น ฝั่งนอก ฝั่งโน้น ปารํ
ไม้งิ้ว สิมฺพลี สิมฺพลี Bombax ieiba L. เกาะ ทวีป ทีโป
ต้นหว้า ชมฺพุ ชมฺพู java plum, jambolan ภูเขา ปพฺพโต คิริ
ข้าวเปลือก วีหิ paddy ภูเขาหินล้วน เสโล
ข้าวสาลี สาลิ wheat เขาพระสุเมรุ สิเนรุ
ข้าวกล้า สสฺสํ riie seedlings ซอกเขา กนฺทโร กนฺทรา คพฺภรํ
ไม้ไผ่ เวฬุ bamboo เงื้อมเขา ปพฺภาโร
อ้อย อุจฺฉุ iane ถ้้า คุหา คูหา คิริคุหา คิริคูหา คพฺภรํ
ต้นไม้ใหญ่เจ้าป่า วนปฺปติ (มหารุกฺโข) big tree ดิน ดินร่วน ปํสุ ปํสุโก
ดอกบัว ปทุโม ปทุมํ กมลํ อุปลํ อุปปฺ ลํ สโรชํ ปุณฺฑรีกํ ดิน ดินเหนียว มตฺติกา
lotus เปือกตม โคลน กทฺทโม จิกฺขลฺลํ
ชบา ชปา hibisius หิน ศิลา สิลา อมฺโภ อสฺมา ปาสาโณ อุปโล
ต้นหมามุ่ย กจฺฉุ nettles แผ่นหิน ปาสาโณ
น้้าเต้า ลาวุ ialabash หินลับมีด นิสโท
เถาวัลย์ ลตา วิรู vine กรวด วาลุกา
หญ้า ติณํ grass ทราย อุรุ วาลุกา
มัน เผือก มูโล มูลโก มูลํ มูลกํ yam, taro ครั่ง ลาขา
ขี้ผึ้ง สิตฺถํ สิตถฺ กํ
ธรรมชาติ
ธาตุ ธาตุ
โลก โลโก ฝุ่น ผง ธุลี ธุลิ ธูลี ธูลิ ปํสุ ปํสุโก จุณฺโณ จุณฺณํ
ปรโลก โลกหน้า (ภพหน้า ชาติหน้า) ปรโลโก กองฝุ่น ปํสุกูลํ
ภพ ภโว ภวนํ น้้า อุทกํ ชลํ วาริ อมฺพุ อาโป

๑๑
ธาตุน้า อาโปธาตุ ลมตะวันออก ปุรตฺถิมวาโต
ทะเล ชลธิ สินธฺ ุ อณฺณโว สาคโร สมุทฺโท มหาสมุทฺโท ลมตะวันตก ปจฺฉมิ วาโต
ห้วงน้้า น้้าท่วม โอโฆ ลมเหนือ อุตตฺ รวาโต
บึง วาปี ตลาโก ตฬาโก ลมใต้ ทกฺขิณวาโต
สระ สโร สรํ ลมมีธุลี สรชวาโต
สระที่เกิดเอง ชาตสฺสโร ชาตสฺสรํ ลมไม่มีธุลี อรชวาโต
ล้าธาร ธารน้้า ปทโร ธารา; กุนฺนที กุนที (แม่น่้าน้อย) ลมหนาว สีตวาโต
แม่น้า นที ลมร้อน อุณฺหวาโต
แม่น้าสินธู สินฺธู ลมพัดเบาๆ ปริตตฺ วาโต
แม่น้าสรภู สรภู ลมพัดแรง อธิมตฺตวาโต
ฝน เทโว วสฺสํ
ทิศ
ฝน เม็ดฝน วุฏฺฐิ
ทิศ ทิศใหญ่ ทิสา โกโณ
กระแส กระแสน้้า โสตํ
ทิศเหนือ ทิศอุดร ทิศเบื้องซ้าย อุตตฺ โร อุตตฺ รา อุตฺตรํ อุตฺตรทิสา
คลื่น อูมิ วีจิ
อุทจี ิ อุทจี ี
สายฟ้า อสนิ อสนิ วิชฺชุ วิชฺชุลตา
ทิศใต้ ทิศเบื้องขวา ทกฺขิณทิสา อปาจิ อปาจี อวาจี
ฟ้าผ่า อสนิปาโต
ทิศตะวันออก บูรพา ปราจีน
ไฟ ปาวโก อคฺคิ เตโช ทโห ธุมเกตุ สนฺตาโป ทหนํ-ณํ
ทิศมีในเบื้องหน้า, ปุริมทิศ ปุรมิ ทิสา ปุรตฺถิมทิสา ปุรตฺถา
ธาตุไฟ เตโชธาตุ
มีในทิศตะวันออก ปุรตฺถมิ ค.
ไฟป่า ทวฑาโห ทวทาโห
ทิศเบื้องหน้า ปุพฺพา ปุพฺพทิสา ปาจี ปาจีนํ ปาจีน
เปลวไฟ ชาลา สิขา อจฺจิ
มีในทิศตะวันออก ปาจีนก ค.อคฺคิโกโณ อคฺคินิโกโณ อปรา
ประกายไฟ วิปฺผุลิงฺคํ ผุลิงฺคํ
ทิศตะวันตก ปตีจิ ปจฺฉิมา ปจฺฉมิ ทิสา ปจฺฉิมาทิสา
ควัน ควันไฟ ธุโม ธูโม
ทิศเบื้องหลัง ปจฺฉา นิ.
เขม่า มสิ
ทิศเฉียง ทิศน้อย อนุทิสา ระหว่างทิศ มุม วิทิสา
ลม วาโย วายุ
ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ทิศอีสาน ปุพฺพุตฺตรา ปุพฺพุตฺตรทิสา
อากาศ อากาโส อุตตฺ รานุทิสา อีสานํ
หลุม กาสุ ทิศตะวันออกเฉียงใต้ ทิศหรดี หรติ อปรทกฺขิณา ปุพฺพทกฺขิโณ
ช่อง รู โพรง สุสิรํ ฉิททฺ ํ ปุพฺพทกฺขิณํ ปุพฺพทกฺขิณาทิสา ทกฺขิณอนุทิ
แสงสว่าง รัศมี โอภาโส อาโลโก ปทีโป ปภา อาภา นารา รํสิ รสฺมิ สา ทกฺขิณานุทิสา ทิศอาคเนย์ อาคเณยฺโย
เสียง สโร ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ทิศพายัพ (ส. วายวฺย) ปจฺฉิมาอนุทิสา
เสียง ศัพท์ สทฺโท ปจฺฉมิ ุตฺตรา
เสียงก้อง โฆโส ทิศเบื้องบน อุปริมา อุตฺตรา อุคฺคโม อุคฺคมนํ
(เสียง)ไพเราะ มธุร มญฺชุ มญฺชุก (คุณ.) ทิศมีในเบื้องต้่า ทิศเบื้องต้่า เหฏฺฐมิ า
ทิศเบื้องล่าง, ทิศเบื้องต้่า อธรา
กลิ่น คนฺโธ
รส รโส สถานที่
สังขาร สงฺขาโร บ้าน เรือน เคหํ เคโห ฆรํ
ลม วาโต

๑๒
ที่อยู่ นิเวสนํ วสนฏฺฐานํ เวสฺโม โรงอาหาร หอฉัน ภตฺตคฺคํ อุปฏฺฐานสาลา อาสนสาลา
ที่อาศัย ที่พัก เรือน อาวสโถ อชฺฌาวสโถ โรงทาน ทานคฺคํ
ที่พักกลางคืน รตฺติฏฺฐานํ ที่บ้ารุง ที่อุปัฏฐาก อุปฏฺฐานํ
ที่พักกลางวัน ทิวาฏฺฐานํ ที่นิมนต์ นิมนฺตนฏฺฐานํ
ที่พักกลางคืนและที่พักกลางวัน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ ที่มาดื่มน้้า อาปานภูมิ
(หมู่)บ้าน คาโม คามโก (ก สกัตถะ) ซุ้มประตู โกฏฺฐโก
ประชุมแห่งบ้าน คามโก โรงไฟ อคฺคิสาลา
กุฏิ กุฎี กุฏิ ศาลาเรือนไฟ ชนฺตาฆรสาลา
อาศรม อาศรมบท อสฺสโม อสฺสมปทํ เรือนไฟ ชนฺตาฆรํ
วัด อาวาโส อาราโม ที่บ้าเรอไฟ ที่บูชาไฟ อคฺคิปริจรณฏฺฐานํ
วิหาร วิหาโร กัปปิยกุฎี กปฺปิยกุฏิ
สวน อาราโม อุยฺยานํ ที่แอบทีซ่ ่อน(ตัว) ที่หลีกเร้น เลนํ-ณํ
นา เขตฺตํ ที่จงกรม จงฺกโม จงฺกมฏฺฐานํ
เจดีย์ สถูป เจติยํ ถูโป โรงจงกรม จงฺกมนสาลา
ยอด ถูโป บ่อน้้า อุทปาโน ปปา
ปราสาท ปาสาโท พื้นปราสาท ปาสาทตลํ ศาลาบ่อน้้า อุทปานสาลา
อาคาร อ-อาคาโร อ-อาคารํ; อคฺคํ (รูปย่อของ อคาร่) ศาลาที่พัก วิสฺสมนสาลา
ศาลา โรง สาลา สระโบกขรณี โปกฺขรณี
โรงเรียน ปาฐาคาโร ปาฐสาลา สิปฺปสาลา มณฑป มณฺฑโป มณฺฑปํ
โรงพยาบาล อาโรคฺยสาลา คิลานสาลา สระ สโร สรํ
ห้อง คพฺโภ โอวรโก โอวรกํ ห้องน้้า ห้องส้วม วัจจกุฎี วจฺจกุฏิ
ห้องเรียน ปาฐคพฺโภ ป่าช้า สุสาน สุสานํ
ห้องนอน สยนคพฺโภ ป่าช้า/สุสานฝังศพ อามกสุสานํ
ห้องน้อย โอวรโก โอวรกํ ป่าช้า/สุสานเผาศพ อาฬาหนํ
ที่นอน สยนํ เสนํ เสยฺยา ตะแลงแกง, สถานที่น้า(นักโทษ)มาฆ่า อาฆาตนํ
เตียง มญฺโจ มญฺจโก ระเบียง หน้ามุข อาลินฺโท ปมุขํ ปริยาคาโร ปริยาคารํ ปาฆณํ
ที่นั่ง อาสนะ ผ้าปูนั่ง อาสนํ นิสีทนํ คอก วโช
ตั่ง ปีฐํ คอกวัว โคกุลํ คุฏฺฐํ โคฏฺฐํ
ตั่งน้อย ปีฐิกา รัฐ แคว้น ประเทศ รฏฺฐํ วิชิตํ
เก้าอี้ โกจฺฉํ ต้าบล เมือง บ้านเมือง ประเทศถิ่น ชนปโท
ที่อยู่อาศัย ที่นอนและที่นั่ง เสนาสนํ เสยฺยาสนํ อุปสฺสยํ สถานที่ ประเทศ ถิ่นที่ เทโส ปเทโส
ที่ ทีต่ ั้ง ฐานํ ที่ต่างถิ่น วิเทโส (ประเทศอันต่าง)
โอกาส ที่ว่าง เวลาว่าง โอกาโส นิคม นิคโม
สถานที่สบาย/ส้าราญ/ผาสุก ผาสุกฏฺฐานํ ยถาผาสุกฏฺฐานํ เมือง นครํ -ธานี ปุรี ปุรํ มณฺฑิโร มณฺฑิรํ
(ที่มีความส่าราญอย่างไร) เมืองใหญ่ มหานคร ราชธานี อคฺคนครํ metropolis
โรงอุโบสถ อุโบสถ โบสถ์ อุโปสถคฺคํ อุโปสถาคาโร เทพนคร เมืองสวรรค์ เทวนครํ

๑๓
 เมืองอสูร อสุรปุรํ ข้างหน้า ปุรโต ปรโต
ประตูเมือง ซุ้มประตูเมือง โคปุรํ ข้างหลัง ปจฺฉโต ปิฏฺฐโิ ต
หมู่บ้าน คาโม village ในทีข่ ้างหน้า เฉพาะหน้า อภิโต
ทีท่ ้างานในหมู่บ้าน คามกมฺมกรณฏฺฐานํ ในทีต่ ่อหน้า สมฺมุขา อาวิ อาวี
ประเทศฝ่ายทิศใต้ เมืองแถบใต้ ทกฺขิณาปโถ ในที่ลับหลัง ปรมฺมุขา ปรมฺมุขํ
ประเทศชายแดน ปจฺจนฺต ปจฺจนฺติม ปจฺจนฺติมชนปโท ในที่ลับ รโห
ในทีแ่ จ้ง ที่แจ้ง อาวิ อาวี
ถนน ทาง มคฺโค ปโถ ปนฺโถ ปชฺโช
ในระหว่าง อนฺตรา อนฺตเรน
ตรอก ถนน ทางเดิน วีถิ รจฺฉา รถิกา วิสิขา
ในระหว่างแห่งต้นสาละคู่ ยมกสาลานํ อนฺตเรน
ถนนที่นายจ้างอยู่ ภตกวีถิ (ถนนอันเป็นที่อยู่ของนายจ้าง)
ในระหว่างกรุงราชคฤห์กับเมืองนาลันทา
ถนนตัน ตรอกตัน พฺยูโห อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาฬนฺทํ
ทางสามแยก สิงฺฆาฏกํ ในระหว่างนครและวิหาร นครสฺส จ วิหารสฺส จ อนฺตรา
คูเมือง ปริขา ในระหว่างแห่ง(หมู)่ บ้าน คามนฺตเร
ชิงช้า โทลา ในระหว่างแห่งบริษัท ๔ จตุปริสนฺตเร
สะพาน เสตุ สงฺกมนํ ในระหว่างแห่งพวกเธอ ตุมฺหากํ อนฺตเร
เขตแดน สีมา มริยาทา เวลา สีมนฺโต อนฺโต ปริยนฺโต ในระหว่างแห่งมหาชน มหาชนสฺส อนฺตเร
อนฺตรํ
ในระหว่างแห่งผ้าเหล่านั้น เตสํ วตฺถานํ อนฺตเร
รั้ว วติ วติกา ปากาโร ปริกเฺ ขโป
ในระหว่างแห่งภิกษุสงฆ์เป็นอันมาก มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส อนฺตเร
ก้าแพง ปากาโร วรโณ อุทฺทาโป อุทฺทาโม
ระหว่างแห่งพระรัศมีมีวรรณะ ๖ ฉพฺพณฺณรํสีนํ อนฺตเร
วติ ภิตฺติ อุปการิกา กุฑฺฑํ
ในระหว่างแห่งโคผู้คือเหล่าพระขีณาสพ ขีณาสวอุสภานํ อนฺตเร
ที่ใกล้ มูลํ
ระหว่างแห่ง(หมู)่ บ้าน คามนฺตรํ
ที่ใกล้ ส้านัก สนฺตกิ ํ
ต่อมา ถัดมา หลังจากนั้น อนนฺตรํ
นิบาตเกี่ยวกับที่-สถานที่ ไม่มี(อะไรคั่นใน)ระหว่าง ล้าดับ อนนฺตร
ในที่สูง อุจจฺ ํ ในแนวขวาง ติริยํ
ในเบื้องบน อุทฺธํ อุปริ ณ ส่วนข้างหนึ่ง เอกมนฺตํ
ในเบื้องต้่า/ล่าง นีจํ อโธ ในส่วนเดียว ร่วมกัน เป็นอันเดียวกัน เอกชฺฌํ
ในภายใต้ ในข้างใต้ ข้างล่าง เหฏฺฐา จนถึงพรหมโลก ยาว พฺรหฺมโลกา
ในฝั่งใน/นี้ โอรํ
ในฝั่งนอก/โน้น ปารํ
ในภายใน อนฺโต อชฺฌตฺตํ อื่นๆ
ในภายนอก ติโร พหิ พหิทฺธา พาหิรา พาหิรํ ในที่(เดิม)ของตน สกฏฺฐาเน ยถาฐาเน
ในที่ไกล อารา อารกา ในทีท่ ี่เราบอกไว้ มยา วุตฺตฏฺฐาเน คตคตฏฺฐาเน
ในที่รอบๆ ในที่ใกล้ โดยรอบ สมนฺตา สมนฺตโต สามนฺตา ปริโต ในฐานะอันเลิศ อคฺคฏฺฐาเน
ในโลกอื่น หุรํ ในทีท่ ่ามกลาง มชฺฌิมฏฺฐาเน (ในที่มีในท่ามกลาง)
ในโลกหน้า เปจฺจ ในท่ามกลางหมู่บ้าน คามมชฺเฌ (ในท่ามกลางแห่งหมู่บ้าน)
ริม ใกล้ ทั้งสองข้าง อภิโต #เคหมชฺเฌ วิหารมชฺเฌ
ในฐานะอันไม่พึงรักษา อรกฺขิตพฺพฏฺฐาเน

๑๔
ในที่เป็นที่อยู่ ในที่อยู่ วสนฏฺฐาเน ในที่ใกล้เท้า แทบเท้า ปาทมูเล
ในที่ทตี่ นนั่ง อตฺตโน นิสินฺนฏฺฐาเน
ยาน พาหนะ
ในที่แห่งเท้า ปาทฏฺฐาเน
รถ รโถ
ในที่ดอน ถลฏฺฐาเน
รถม้า อสฺสรโถ
ในที่ลุ่ม นินฺนฏฺฐาเน
ยาน ยานํ
ในที่แห่งตนบังเกิดแล้วๆ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน
พาหนะ วาหนํ
ในที่ควรหัวเราะ หสิตพฺพฏฺฐาเน หสนฺติ
ยนต์ เครื่องกลไก ยนฺตํ
ในที่ใกล้ อาสนฺนฏฺฐาเน
เกวียน สกฏํ
ในที่เดียวกัน เอกฏฺฐาเน วสนฺตา
เรือ นาวา โปโต
ในที่ตามที่ชอบใจ ยถารุจิตฏฺฐาเน
ในฐานะแห่งพี่สาว เชฏฺฐธีตฏุ ฺฐาเน อาหาร
ในฐานะแห่งอัครมเหสี อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ข้าว อนฺนํ iooked riie
#มาตุฏฺฐาเน, อาจริยฏฺฐาเน
ข้าวและน้้า อนฺนปานํ riie and water
สมาส
ข้าวสุก โอทโน iooked riie
(ภาย)ในเมือง อนฺโตนครํ, นครสฺส อนฺโต, อนฺโตปุรํ
ข้าวสวย ภัตร ภตฺตํ iooked riie
(ภาย)ในปราสาท อนฺโตปาสาทํ
ข้าวปายาส (ระคนด้วยน่้านม) (ขีร)ปายาโส
(ภาย)ในวิหาร อนฺโตวิหารํ, วิหารสฺส อนฺโต
ข้าวปายาสมีน้าน้อย นิรุทกปายาโส riie milk
(ภาย)ในอเวจี อนฺโตอวีจิ
ก้อนข้าวปายาส ปายาสปิณฺโฑ a lump of riie
(ภาย)นอกเมือง พหินครํ
แกง ซุป สูโป soup
(ภาย)นอกหมู่บ้าน พหิคามํ
กับข้าว พฺยญฺชนํ dishes, things eaten with riie
(ภาย)นอกม่าน พหิสาณิ(ยํ)
บิณฑบาต ปิณฺฑปาโต food offering to a monk
(ภาย)นอกภูเขา ติโรปพฺพตํ
ขนม ปูโว ปูโป sweets iandy
(ภาย)นอกก้าแพง ติโรปาการํ
ขนมสด กุมฺมาโส
(ภาย)นอกฝา(เรือน) ติโรกุฑฺฑํ
ขนมแห้ง ข้าวตู สตฺตุ
(เบื้อง)บนปราสาท อุปริปาสาทํ
มื้ออาหาร อาหาโร ภตฺตํ meal
(เบื้อง)บนเตียง อุปริมญฺจํ
อาหารเช้า ปาตราโส breakfast
(ภาย)ใต้เตียง เหฏฺฐามญฺจํ
อาหารเที่ยง มชฺฌนฺติกาโส? lunih
(ภาย)ใต้ปราสาท เหฏฺฐาปาสาทํ
อาหารเย็น สายมาโส dinner
ระหว่างทาง อนฺตรามคฺคํ
อาหาร ของกิน ภกฺโข ภกฺขํ ภกฺขา
ระหว่างถนน อนฺตรวีถ(ิ ยํ)
ภิกษา (อาหารได้จากการขอ) ภิกฺขา alms (given to Buddhist
ระหว่างบ้าน อนฺตรฆรํ monks)
ใกล้เมือง อุปนครํ เนื้อ มํสํ meat
ใกล้แม่น้าคงคา อนุคงฺคํ อุปคงฺคํ เนื้อหมู สูกรมํสํ pork
ใกล้ป่า อนุวนํ (เนื้อ)ปลา มจฺโฉ fsh (meat)
ตามฝั่ง อนุตีรํ เนื้อและปลา มจฺฉมํสํ fsh and meat
หลังรถ อนุรถํ

๑๕
 เนื้อเหี้ย โคธมํสํ water-monitor meat (น่้า)กาแฟ กาผิปานํ ioffee
เนื้ออร่อย มธุรมํสํ deliiious meat น้้าอ้อย น้้าตาล น้้าอ้อยงบ ผาณิตํ คุโฬ โคโฬ iane juiie, sugar
เนื้อที่เหลือ เสสมํสํ leftover meat ยาคู อาหารเหลว ยาคุ gruel
เนื้อที่เก็บไว้ ฐปิตมํสํ kept meat ยาคูแข้น โภชฺชยาคุ (ยาคูที่เข้มข้นกว่าปกติ เช่นข้าวต้ม จัดเป็น
เนื้อเดน วิฆาสํ (ม่ส)่ วิฆาโส (อาหาโร) remains of food, โภชนะ)
siraps น้้าผึ้ง มธุ honey
เนื้อเดนสิงโต สีหวิฆาสํ สุรา เหล้า น้้าเมา สุรา มชฺชํ; เมรยํ (ยังไม่ได้กลั่น) liquor aliohol
เนื้อเดนเสือ(โคร่ง) พฺยคฺฆวิฆาสํ whisky wine
เนื้อเดนเสือเหลือง ทีปิวฆิ าสํ หิวข้าว ฉาต
เนื้อเดนเสือดาว ตฺรจฺฉวิฆาสํ กระหายน้้า หิวน้้า ปิปาสิต
เนื้อเดนสุนัขป่า โกกวิฆาสํ ผ้า อาภรณ์
ปลาสด อลฺลมจฺโฉ อามมจฺโฉ fresh fsh วตฺถาภรณานิ
ปลาดิบ อามมจฺโฉ raw fsh
สร้อย/ก้าไล/มือ/เท้า ก้าไล วลยํ bangle
ปลาแห้ง สุกฺขมจฺโฉ dried fsh
ก้าไลมือ เกยูรํ bangle for arm
ปลาร้า ปลาจ่อม ปูตมิ จฺโฉ piikled fsh
ก้าไลเท้า นูปุโร bangle for feet
ปลาเค็ม โลณมจฺโฉ salted fsh
รัดประคด เข็มขัด กายพนฺธนํ belt
ปลาย่าง ปลาเผา องฺคารปกฺกมจฺโฉ grilled fsh
ผ้าห่ม(ขนสัตว์ กันหนาว) กมฺพลํ blanket
ผลไม้ ผลํ (ชมฺพุผล่ กทลิผล่ อมฺพ่/อมฺพผล่) fruit
ก้าไลมือ วลยํ กฏกํ bracelet
ผลไม้ต่างๆ นานาผลานิ various fruits
ผ้าฝ้ายแบบหนามักมีสีขาวไม่มีลาย กปฺปาสิกํ calico
ข้าวปลายเกรียน ปลายข้าว กาณาชกํ กาณาชิกํ broken riie,
ดอกไม้บนศีรษะ เทริด มงกุฎดอกไม้ เสขโร chaplet
broken-milled riie
ผ้า วตฺถํ ทุสฺสํ cloth
ปลายข้าว มีน้าส้ม(น้้าผักดอง)เป็นทีส่ อง, ปลายข้าว กับน้้าผักดอง
‘กาณาชกํ พิลงฺคทุติยํ’ ผ้าอาบน้้า อุทกสาฏิกา iloth for bathing
(ข้าวปลายเกรียน มีน่้าส้ม(น่้าผักดอง)เป็นที่สอง) ผ้าฝ้าย โขมํ fber iloth
broken riie and piikled vegetables ผ้าขนสัตว์ กมฺพลํ woolen iloth
ของควรเคี้ยว ขาทนียํ ขชฺชํ ขชฺชกํ food ft to be ihewed; snaik ผ้าใหม่ อหตํ (ผ้าอันอะไรๆ ไม่ขจัดแล้ว)
ของควรบริโภค โภชนียํ โภชฺชํ food ft to be eaten เสื้อ เสื้อคลุม สาฏิกา
ของควรเคี้ยวควรบริโภค ขาทนียโภชนียํ ขชฺชโภชฺชํ food ft เครื่องประดับคอ คีเวยฺยํ iollar
to be ihewed or eaten จูฬามณิ irest-gem
นํ้า เครื่องดืม่ มงกุฏ กิรีฏํ irown
น้้า (ทั่วไป) อุทกํ water diadem อุณหฺ สี ํ มงกุฎ รัดเกล้า พระราชอ้านาจ พระ
ฐานันดรศักดิ์
น้้าดื่ม (น่้าเปล่า) ปานียํ drinking water
ต่างหู กุณฺฑลํ ear-ring
น้้า(เครื่อง)ดื่ม เครื่องดื่ม ปานะ ปานํ ปานกํ (soft) drink
มาลา garland
อัฏฐบาน อฏฺฐปานํ 8 types of juiies
เครื่องนุ่งห่ม สาฏกํ garment
น้้ามะม่วง อมฺพปานํ อมฺพปานกํ mango juiie
สบง อันตรวาสก อนฺตรวาสโก inner garment
น้้าพุทรา มธุกปานํ Indian-jujube juiie
ผ้านุ่ง นิวาสนํ lower garment

๑๖
จีวร อุตฺตราสงฺโค ผ้าห่ม ปารุปนํ (ส่าหรับห่มด้านบน ห้องนอน สยนิฆรํ bedroom
ลงมา) upper garment แผ่นกระดาน ผลโก board
รัดเอว กฏิพนฺธนํ girdle ลิ่ม กลอน อคฺคลํ bolt
รัดสะโพก เมขลา girdle of a woman อิฐ จยนิฏฺฐกา briik
ผ้าเช็ดหน้า หตฺถปุญฺฉนํ handkerihief ซีเมนต์ กาฬจุณฺณํ iement iompound องฺคณํ
หมวก สีสาวรณํ นาฬิปตฺโต hat ห้องอาหาร โภชนสาลา dining-room
ชายผ้า ทสา ทุสฺสนฺโต hem (of a garment.) ประตู ทฺวารํ door
jaiket กญฺจุโก overioat ทีฆกญฺจุโก ประตูเรือน ประตูบ้าน เคหทฺวารํ
สร้อยคอ หาโร คีวาภรณํ neiklaie กรอบประตู ทฺวารพาหา door-frame
ointment fragrant วิเลปนํ drawing-room ปฏิกฺกมนํ
น้้าหอม ของหอม สุคนฺโธ perfume eaves นิมฺพํ
การอบ(กลิ่น) วาสนํ perfuming โรงรถ รถสาลา garage
เข็ม สลากา pin ซุ้มประตู ประตูใหญ่? ทฺวารโกฏฺฐโก gate
rag นนฺตกํ กุสูโล granary
แหวน องฺคุลิมุททฺ า ring โรง, ห้องโถง สาลา hall
แหวนตรา มุททฺ ิกา signet ring เตา เตาไฟ อุทธฺ นํ hearth
รองเท้า ปาทุ ปาทุกา shoe บานพับ ทฺวาราวฏฺฏโก hinge
รองเท้าแตะ? อุปาหนํ sandals ห้องชั้นใน โอวรโก inner room
scent คนฺธสาโร กุญแจ กุญฺจกิ า ตาโฬ key
ผ้าไหม โกเสยฺยํ silk รูกุญแจ กุญฺจกิ าวิวรํ keyhole
smoking pipe ธูมเนตฺตํ ห้องน้้า วจฺจกุฏิ lavatory
สบู่ นหานียํ soap ปูนขาว เสตจุณฺณํ lime
สร้อยไข่มุก มุตตฺ าวลิ string of pearls จยนาเลโป mortar (ส่วนผสมของปูนขาวหรือ
ผงอาบน้้า? วาสจุณฺณํ toilet powder ซีเมนต์กบั ทรายและน่้า; โบกปูน)
toilet box วาสกรณฺโฑ เสา ถมฺโภ pillar
ผ้าเช็ดหน้า? มุขปุญฺชนํ towel เรือนยอด อาคารที่มีหลังคาเป็นยอดแหลม กูฏาคาโร กูฏาคารํ
ผ้าโพกหัว สีสเวฐนํ turban pinnaile
ร่ม ฉตฺตํ umbrella ไม้กลอนหลังคา ไม้จันทัน โคปานสิ rafter
veil มุขาวรณํ หลังคา ฉทนํ roof
ไม้เท้า(คนแก่) กตฺตรยฏฺฐิ walking stiik ห้อง คพฺโภ room
นาฬิกา โหราโลจนํ watih โรงม้า อสฺสสาลา stable
บันได โสปาโณ โสปาโน stair
บ้าน ส่วนประกอบ อุปกรณ์ โรงเก็บของ อุทโฺ ทสิโต store
ยุ้ง ฉาง โกฏฺฐํ barn terrace เวทิกา
ซุ้ม/ห้องอาบน้้า นหานโกฏฺฐโก bathing iloset verandah อาลินฺโท
คาน ตุลา beam ธรณีประตู อุมฺมาโร threshold

๑๗
ท่อนไม้ กฏฺฐํ ทารุ timber จาน ถาลิ dish
top-plate ปกฺขปาโส เก้าอี้นั่งเล่น อาสนฺทิ easy ihair
พื้นชั้นบน? ปาสาทตลํ upper foor ไฟ อคฺคิ fre
ฝา ภิตฺติ wall วัตถุที่ก้าลังติดไฟ อลาตํ frebrand
wall-plate สงฺฆาโฏ fire-place อุทธฺ นํ
หน้าต่าง วาตปานํ window ไม้ฟืน ทารุ อินฺธนํ frewood
บานหน้าต่าง กวาฏํ window shutter เครื่องเรือนไม้ ทารุภณฺฑํ furniture
หน้าต่างที่มีมุข สีหปญฺชโร window with a baliony ขวดแก้ว กาจตุมฺโพ glass-bottle
อาคารผู้หญิง อิตฺถาคารํ โอโรโธ women's apartments เครื่องแก้ว กาจภณฺฑํ glassware
กระเป๋าถือ ปจฺฉิ hand-basket
สิ่งของ
กระเป๋าถือ ปสิพฺพโก purse
ทรัพย์ สมบัติ ธนํ โภโค สมฺปตฺติ วิภโว สาปเตยฺยํ ตุ่ม อรญฺชโร jar (big)
กฏุมฺพํ กุฏุมฺพํ ทพฺพํ
เหยือก กุณฺฑิกา jug
เงิน หิรญฺญํ
มีด สตฺถํ ฉุริกา knife
เงินตรา รูปิยํ กหาปณํ
ทัพพี ทพฺพิ ladle
สิ่งของภายในบ้าน โคมไฟ ปทีโป lamp
เคหภณฺฑานิ ไส้ตะเกียง ทีปวฏฺฏิ lamp wiik
เถ้า ฉาริกา ash ถุงหนัง ภสฺตา ภสฺตฺรา leathern bag
ตะกร้า ปิฏกํ basket ฝา ปิธานํ lid
ถุง ปสิพฺพโก bag ฝาหม้อ สราโว lid for a pot
เตียง มญฺโจ มญฺจโก bed เสื่อ กิลญฺโช mat
ผ้าคลุมเตียง มญฺจตฺถรณํ bedsheet กระจกเงา อาทาโส mirror
เศษผ้า ผ้าขี้ริ้ว ผ้าเก่า ปิโลติกา ปิโลติกาขณฺฑํ rag, dust iloth mortar อุทกุ ฺขโล
ม้านั่ง นิสีทนผลโก benih มุ้ง มกสาวรณํ mosquito net
หีบหมาก กล่องหมาก ตมฺพลู เปฬา betel server เข็ม สูจิ needle
ขวด นาฬิกา นาฬิกา สาก มุสโล pestle
หีบ กล่อง มญฺชูสา ฆรํ box หมอน พิมฺโพหนํ pillow
ไม้กวาด สมฺมชฺชนี broom ปลอกหมอน จิมิลกิ า pillow iase
แปรง วาลณฺฑูปโก brush จาน (กินข้าว) กํโส plate (to eat from)
พรม โกชโว iarpet rug หม้อ จาฏิ pot
เก้าอี้ ปีฐํ ihair ที่รองหม้อ จุมฺพฏกํ potstand
ถ่าน องฺคาโร iharioal เก้าอี้หวาย ภทฺทปีฐํ rattan ihair
นาฬิ corn-measure เชือก รชฺชุ rope
บัลลังก์ ปลฺลงฺโก iouih ตาชั่ง ตุลา siales
ถ้วย จสโก iup กรรไกร กตฺตริกา siissors
โต๊ะเขียนหนังสือ เลขนผลโก-กํ desk, writing table ที่นั่ง อาสนํ seat

๑๘
จักรเย็บผ้า สิพฺพนยนฺตํ sewing maihine elderly monk เถโร
ตะแกรง ปิฏฺฐจาลิกา sieve enlightened one พุทฺโธ
กระโถนบ้วนน้้าลาย เขลมลฺลโก spittoon ไม่มีศรัทธา อสฺสทฺธ (คุณ.) faithless
ช้อน ทัพพี กฏจฺฉุ spoon ladle พระพุทธปฏิมา ปฏิมา image
หินบด, หินลับมีด นิสโท whetstone, grinding stone เรือนพระพุทธปฏิมา ปฏิมาฆรํ image house
ลูกหินบด นิสทโปโต-ตโก ห้องสมุด โปตฺถกาลโย library
โต๊ะกินข้าว โภชนผลกํ dining table วัด วิหาโร อาราโม monastery
สายหนัง วรตฺตา thong โรงธรรม ธรรมศาลา ธมฺมสาลา preaihing hall
ด้าย สุตฺตํ ตนฺตุ thread ธรรมสภา ธมฺมสภา
ถาดสัมฤทธิ์ (ส่าริด) กํสาธาโร bronze tray เจดีย์ เจติยํ pagoda
ถาด ปาติ tray ลานโพธิ์ โพธิองฺคณํ platform around a bo-tree
ถาดทองค้า สุวณฺณปาติ golden tray ลานเจดีย์ เจติยงฺคณํ platform around a pagoda
ภาชนะ ภาชนํ vessel กระท่อม ปณฺณสาลา monks’ quarters
ภาชนะดิน อามตฺติกํ ilay vessel นักเทศก์ เทสโก preaiher
ภาชนะสัมฤทธิ์ (ส่าริด) กํสภาชนํ bronze vessel การแสดงธรรม เทสนา preaihing
หม้อน้้า ฆโฏ water-pot หนังสือธรรมะ ธมฺมโปตฺถโก dhamma book
กระด้ง สุปฺโป winnowing basket ตลับ ผอบ บรรจุพระธาตุ ธาตุกรณฺโฑ-ฑํ relii iasket
สิ่งก่อสร้าง บริขาร สิ่งต่างๆ ในวัด รัตนชาติ แร่ธาตุ
สมณปริกฺขารานิ รตนขณิชานิ gems and minerals
หอฉัน ทานศาลา ทานสาลา alms hall แก้ว รตนํ jewels, preiious stones, gems, gemstone
แท่นบูชา ที่บูชา ปูชาสนํ altar shrine มณี แก้วมณี มณิ jewels, preiious stones, gems, gemstone
ธรรมาสน์ ธมฺมาสนํ pulpit แก้วผลึก (แก้วหินสีขาวสลัว) ผลิโก milky quartz, irystal glass
หอระฆัง ฆณฺฏาตฺถมฺโภ belfry เพชร วชิรํ diamond
ระฆัง ฆณฺฏา bell เพชรตาแมว เวฬุริยํ iat’s-eye
ต้นโพธิ์ โพธิรุกฺโข bo-tree แก้วประพาฬ ปวาลํ ioral
บาตร ปตฺโต bowl ทับทิม โลหิตงฺโก ruby
ที่กรองน้้า ปริสฺสาวนํ water-strainer นิล มรกต อินทฺ นีโล sapphire
จีวร จีวรํ กาสาวํ yellow robe มรกต มรกตํ emerald
ภิกษุ ภิกฺขุ Buddhist monk บุษราคัม ผุสฺสราโค topaz
ธรรมทูต ธมฺมทูโต missionary lapis lazuli นีลมณิ
สามเณร สามเณโร noviie มุก มุตฺตา pearl
devotee ภตฺติมา ทอง ทองค้า สุวณฺณํ จารุ ชาตรูปํ กาญฺจนํ กนกํ gold
chapter house สีมาฆรํ เงิน สชฺฌุ รชตํ silver
devotion สทฺธา แร่เงินแร่ทอง รูปิยํ
doctrine ธมฺโม ทองแดง ตมฺพํ ตามฺพํ iopper

๑๙
ดีบุก ติปุ tin แสงสว่าง อาโลโก light
ตะกั่ว ติปุ lead แสงจันทร์ จนฺทิกา (อาภา) moonbeams
ทองเหลือง รีรี อารกูโฏ brass ความมืด อนฺธกาโร darkness
ส้าริด กํโส bronze ฝน เทโว วสฺโส วสฺสํ rain
เหล็ก อโย กาลายสํ iron รุ้ง อินทฺ ธนุ rainbow
ตะกั่วด้า, กราไฟต์ อพฺภกํ plumbago, graphite การหมุนรอบ ปริพฺภมณํ rotation
ปรอท ปารโท quiiksilver ท้องฟ้า อากาโส นภํ sky
สายฟ้า วิชฺชุ lightning
โลกธาตุ จักรวาล
ฟ้าร้อง ถนิตํ thunder
โลกธาตุ จักรวาล โลกธาตุ จกฺกวาโล-ลํ จกฺกวาโฬ-ฬํ
สายฟ้า อสนิ thunder bolt
โลก โลโก world earth
ราศีจักร ราสิจกฺกํ zodiai
เมฆ วลาหโก เมโฆ iloud
เมฆฝน วลาหโก nimbus, rain iloud โลก แผ่นดิน
เย็น หนาว สีตํ iold ปฐวี ปถวี the earth
ความร้อน อุณหํ heat antarctic zone วินตโก
พระจันทร์ จนฺโท moon arctic zone กรวีโก
ดาวเคราะห์ คหตารา planet ถ้้า คุหา iave
ดาวหาง ธูมเกตุ iomet ทวีป มหาทีโป iontinent
กลุ่มดาว นกฺขตฺตํ ionstellation ประเทศ รฏฺฐํ iountry
อุกกาบาต อุกฺกาปาโต meteor ที่กันดาร กนฺตาโร desert
การขึ้นของพระอาทิตย์ สุริโยทโย rising of the sun ฝุ่น ธูลิ dust
การขึ้นของพระจันทร์ จนฺโททโย rising of the moon อาณาจักร อธิรชฺชํ empire
สุริยคราส สุริยคฺคาโห eilipse of the sun นา เขตฺตํ feld
จันทคราส จนฺทคฺคาโห eilipse of the moon ป่า วนํ อรญฺญํ forest
ไฟ อคฺคิ fre สวน อาราโม อุยฺยานํ garden
สวรรค์ เทวโลก เทวโลโก สคฺโค heaven กรวด สกฺขรา gravel
นรก นิรโย hell แผ่นดิน ภูมิ ground ถาลํ land
น้้า ชลํ อุทกํ water เกาะ ทีโป island
ลูกเห็บ กรกา hail kingdom รชฺชํ
ฝนลูกเห็บ กรกวสฺสํ hail-storm, sleet market town นิคโม
น้้าค้าง อุสฺสาโว ตุหินํ dew เหมือง อากโร mine
หิมะ น้้าแข็ง หิมํ iie ภูเขา ปพฺพโต mountain
หิมะ ตุหินํ snow ยอดเขา คิริสิขรํ mountain peak
พายุหิมะ หิมปาโต snow storm, blizzard โคลน ตม ปงฺโก กลลํ mud
ลม วาโต วายุ wind ขั้วโลกเหนือ สุทสฺสโน north pole,
พายุ พหลวายุ จณฺฑวาโต wind อีสธโร north temperate zone

๒๐
ทาง มคฺโค path นิชฺฌโร cascade
เหว ปปาโต preiipiie กัปตันเรือ นิยามโก iaptain of a ship
จังหวัด ปเทโส provinie คนเดินเรือ กะลาสี นาวิโก sailor
อ้าเภอ อุปปเทโส sub provinie ช่างประจ้าเรือ ยนฺติโก engineer of a ship
ชงฺคโล rugged land ปลา มีโน fsh
ทีด่ อน ถลฏฺฐานํ, ถลํ (ฐาน่) เบ็ด พลิสํ fshhook
ที่ลุ่ม นินฺนฏฺฐานํ, นินฺนํ (ฐาน่) หอยสังข์ สงฺโข ionih
หิน เสโล roik หอยโข่ง หอยนางรม สิปฺปกิ า oyster
ทราย สิกตา วาลิกา sand สาหร่าย เสวาโล vallisneria
ทีต่ ั้งบ้านเรือน ฆรวตฺถุ site for a building ลมเวรัมภะ เวรมฺภวาโต iyilone
ดิน มตฺติกา soil อนุกูลวาโต favorable wind
ขั้วโลกใต้ อสฺสกณฺโณ south pole วิรุทธฺ วาโต opposite wind
เนมินฺธโร south temperate zone การเดินสมุทร สมุทฺทคมนํ voyage
หิน สิลา ปาสาโณ stone ปริขา drain
หนอง อนุโป swamp ไซ ลอบ กุมินํ fsh trap
สานุ table-land อวน ตาข่าย ชาลํ net
หุบเขา อุปจฺจกา valley เสาเรือ กูปโก mast
ทีเ่ ก็บนํ้า และทางนํ้า ไม้พาย อริตฺตํ oar
ชลาสยา ชลมคฺคา water deposits and water-ways หางเสือเรือ โคฏวิโส rudder
ใบเรือ ลกาโร sail
ฝั่ง เวลา shore
pilot กณฺณธาโร
ฝั่ง กูลํ ตีรํ bank
น้้าเค็ม ขาโรทกํ salt water
ฝั่งนอก ฝั่งไกล ปารํ further bank
ถังเก็บน้้า หนองน้้า วาปี ชลาสโย tank
ฝั่งใน ฝั่งใกล้ โอรํ near bank
บ่อน้้า กูโป well
ท่าเรือ ติตถฺ ํ ferry
บ่อหิน โสณฺฑิ roiky pool
ท่าอาบน้้า นหานติตถฺ ํ bathing plaie
น้้าพุ ชลปสโว spring
เรือ นาวา ship
สระบัว อมฺพุชินี lotus pond
เรือ โทณิ นาวา boat
สระบัว โปกฺขรณี pond
เรือเล็ก โปโต ship’s boat
สระน้้า บ่อ โสพฺโภ pool
เรือใบ ลการนาวา yaiht
น้้าท่วม โอโฆ food
เรือด้าน้้า อนฺโตทกนาวา submarine
น้้าท่วมใหญ่ มโหโฆ great food
เรือรบ ยุทฺธนาวา man-of-war
ทะเลสาบ โลณี lagoon หนองน้้า; อ่างเกลือ
เรือพ่อค้า วาณิชนาวา merihant vessel
ทะเลสาบ สโร ตฬาโก lake ปลฺลาลํ small lake
แพ อุฬุมฺโป raft
สมุทร มหาสมุทร สมุทฺโท สาคโร oiean
ชลมาติกา canal
แม่น้า นที river
ขุทฺทกโทณิ canoe
ปากแม่น้า นทีมุขํ mouth of a river

๒๑
สายน้้า ชลธารา torrent เสนา กองทัพ กองทหาร อณีโก อณีกํ battalion
ทางระบายน้้า ชลนิคฺคโม sluiie กองทัพ ยุทฺธเสนา army
ล้าธาร แม่น้าน้อย กุนฺนที stream พลช้าง หตฺถิเสนา army ionsisting of elephants
น้้าวน อาวฏฺโฏ whirl pool ทัพพันธมิตร มิตฺตเสนา ally
น้้าตก นิชฺฌโร water-fall ทัพข้าศึก สตฺตุเสนา hostile army
คลื่น อูมิ ตรงฺโค wave เสนาวฺยูโห array of troops
คลื่น คลื่นใหญ่ กลฺโลโล billow สนฺนทฺธา (ค.) armored
หยดน้้า เถโว water drop อาวุธยุทธภัณฑ์ ยุทฺโธปกรณานิ ammunition
ฟองน้้า พุพฺพุลํ พุพฺพุลกํ bubble เกราะ เสื้อเกราะ กวโจ สนฺนาโห armor
ฟองน้้า เผณํ foam คันธนู ธนุ bow
ลูกศร สโร กณฺโฑ arrow
การปกครอง
สายธนู ชิยา string of a bow
การปกครอง (รชฺช)ปาลนํ government
ผู้ยิงธนู ธนุทฺธาโร ariher
อธิราชา emperor อธิราชินี empress
ขวานรบ กุฐารี battle axe
นรปติ king
ดาบ ขคฺโค อสิ sword
ราชินี queen
นักดาบ ขคฺคธโร swordsman
ราชทูโต envoy
อาวุธ อาวุธํ อายุธํ weapon
อุปราช อุปราชา viieroy
หอก เหติ spear
ยุพราช ยุวราชา irown prinie
ปืนใหญ่ นาฬิยนฺตเสนา artillery
เสนาบดี เสนาปติ general
ธง ธงแผ่นผ้า ปตากา banner
พลม้า อสฺสเสนา iavalry
การรบ ยุทฺธํ battle
มนตรี มนฺตี iouniilor
สนามรบ ยุทฺธภูมิ battle field
สจิโว privy iouniilor
fighting ยุชฺฌนํ
มหาอมาตย์ มหามจฺโจ prime minister
bayonet มหาฉูริกา
อกฺขทสฺสามจฺโจ lord chancellor
body-guard อณีกฏฺโฐ
ทิสาปติ government agent of a provinie
camp ขนฺธาวาโร
มณฺฑลิสฺสโร governor of a provinie
cannon มหาอคฺคินาฬี
มหาเลขกามจฺโจ seiretary of state
chamberlain สิริสยนปาลโก
อัครเสนาบดี อคฺคเสนาปติ head of the army
constable ราชภโฏ
การาคารปติ head of the prisons
consul ราชานุยุตฺโต
กมฺมิกามจฺโจ head of the publii work
dagger ฉูริกา
วีรบุรุษ นักรบใหญ่ วีโร มหาโยโธ hero
victory ชโย
ชนปทโภชโก sheriff
defeat ปราชโย
นักรบ ยุทฺธภโฏ soldier
เครื่องราชกกุธภัณฑ์ ราชกกุธภณฺฑานิ emblems of royalty
จารบุรุษ สายลับ จารปุริโส spy
infantry ปทาติ
บัลลังก์ สีหาสนํ throne
killing หนนํ

๒๒
 kingdom รชฺชํ วิชิตํ อาน?รถม้า รถตฺถโร ihariot rug
king’s command ราชาณา แอก?รถม้า ธุโร ihariot pole
sword-bearer อสิคฺคาหโก คนขับรถม้า สารถิ iharioteer
อมจฺโจ minister คนขับ ปาชิตา driver
อชฺฌาปนามจฺโจ minister of eduiation คนขี่ช้าง ควาญช้าง หตฺถาโรโห driver of an elephant
โสขยามจฺโจ minister of health อานช้าง หตฺถตฺถโร elephant rug
นาวิกเสนา navy ขอสับช้าง องฺกุโส hook to quieten elephant
เสตจฺฉตฺตํ parasol เอาขอสับช้าง ตุตฺตํ pike to guide an elephant
สามํ peace เครื่องประดับช้าง หตฺถิกปฺปโน trappings for an elephant
punishment ทณฺโฑ; การณา วรูโถ fender of a carriage
ถารุ handle of a sword ชวโน feet horse
สรกลาโป quiver ม้าอาชาไนย อาชานีโย horse of good breed
ทามริโก rebel ม้าสินธพ สินธฺ โว horse born in sindh
ปจฺโจสกฺกนํ retreat อานม้า อสฺสตฺถโร horse rug
กโร พาลิ revenue เครื่องประดับม้า อสฺสกปฺปโน horse trappings
อคฺคินาฬี rife กีบม้า ขุราวรณํ horse shoe
ราชกิย ค. royal ม้าไม่ได้ฝึก ม้าป่า? ขลุงโฺ ก untrained horse
พระราชลัญจกร ราชมุททฺ า royal seal ม้าฝึกดี วินตี สฺโส well-trained horse
ฝักดาบ โกสี sheath อกฺขคฺคกีโล linch pin
การแทง ยิง วิชฺฌนํ shooting สิวิกา litter
การยึด อวโรธนํ siege รถยนต์ สยํวฏฺฏโก motor iar
ความรุนแรง พลกฺกโร หโฐ violenie จักรยานยนต์ วิชฺชุจกฺกยุคํ motor iyile
การรบ สงคราม ยุทฺธํ สงฺคาโม war ม้าป่า อัศดร อสฺสตโร mule
เสียงกู่ร้องในท้าสงคราม ยุทฺธโฆโส war iry นาภิ nave (of a wheel)
รถสงคราม ยุทฺธรโถ war ihariot เชือกสนตะพาย กุสา nose rope เชือกที่รัดจมูกม้ากับบังเหียน
ความแตกแยก เภโท disunion โทลา palanquin
จกฺกยุคํ push-cycle
พาหนะต่างๆ
ธูมรโถ railway train
วาหนานิ vehicles
รถรสฺมิ reins
เครื่องบิน วฺโยมยานํ airplane
หตฺถวฏฺฏโก rickshaw
axle อกฺโข
เนมิ rim (of a wheel)
bridle มุขาธานํ
อสฺสกจฺฉา saddle
รถ รโถ iarriage
ผุสฺสรโถ state carriage
เกวียน สกโฏ iart
วิชฺชุรโถ tram car
รถม้า อสฺสรโถ ihariot
จกฺกํ wheel
ตัว?รถม้า รถปญฺชโร ihariot body
กสา whip

๒๓
 ยุคํ yoke ใบแก้ค้าผิด โสธฺยาปณฺณํ iorrigenda
ผู้แก้ค้าผิด ผู้ตรวจปรูฟ วณฺณโสธโก proofreader
เครื่องเขียน การพิมพ์
การเขียน ลิขนํ ลิปิ writing
ลิปิภณฺฑานิ มุทฺทาปนํ stationery and printing
ผู้เขียน เสมียน เลขโก ilerk
ไวท์บอร์ด เสตผลโก
ตราประทับ มุทฺทา
กระดานด้า กาฬผลโก
ครั่ง ชตุ
หนังสือ โปตฺถโก โปตฺถกํ ปณฺณํ
ลายเซ็น หตฺถลญฺฉนํ
การรวบรวม(เรียบเรียง) สงฺคณฺหนํ สงฺกลนํ
กระดานชนวน สิลาปตฺถโร
การแต่ง ประพันธ์ วณฺณโยชนา
ดินสอชนวน สิลาเลขนี tablet
ผู้แต่ง ประพันธ์ วณฺณโยชโก
โต๊ะเขียนหนังสือ เลขณผลโก desk เครื่องมือ
การแก้ไขต้ารา คนฺถโสธนา editing อายุโธปกรณานิ tools and implements
ซองจดหมาย สาสนาวรณํ envelope ของมีคม มีด ฯลฯ วาสิ
ปากกาหมึกซึม นาฬเลขนี ทั่ง (ตีเหล็ก) อธิกรณี
หมึก(เขียนหนังสือ) เลขนกสโฏ เหล็กปลายแหลม เหล็กหมาด เหล็กเจาะ เหล็กแหลม สว่าน เข็ม
แท่นหมึก กชฺชลาธาโร อารา awl
จดหมาย ปณฺณํ เลขนํ; สาสนํ ขวาน ผรสุ ax
ตัวหนังสือ อักษร อกฺขรํ -ภาชนวิกัติส้าหรับคนนมให้เป็น เนย คคฺครี bellows เครื่องสูบลม
เส้น ปนฺติ เรขา การเจาะ วินวิ ิชฺฌนํ drilling
เส้นตรง อุชุเรขา การท้าลาย ภินฺทนํ demolition destruition
ประพันธ์โคลงกลอน ปชฺชพนฺโธ carpenter’s line กาฬสุตตฺ ํ
หนังสือพิมพ์ ปวตฺติปตฺตํ สิ่ว นิขาทนํ ihisel
กระดาษบันทึกข้อความ สาสนปตฺตํ เขียง ตจฺฉนํ ihopping
ใบตาล ตาลปณฺณํ ชะแลง ขณิตฺตี irow-bar
หน้า ปิฏฺฐํ เบ้าหลอม มูสา iruiible
กระดาษ กากจปณฺณํ การตัด ฉินฺทนํ iutting
ปากกา เลขนี การขุด ขณนํ digging
ปลายปากกา เลขนีมุขํ ตะไบ โลหขาทโก fle
ที่เสียบปากกา เลขนีธาโร ฆ้อน กูฏํ hammer
ดินสอ อพฺภกเลขนี โซ่ อโยทามํ iron ihain
ไม้บรรทัด อุชุเรขโก เครื่องทอผ้า เวโม loom
กาลิกสงฺคโห periodiial mallet กฏฺฐหตฺโถ ตะลุมพุก ไม้ตีคลี ค้อนไม้
โคลงกลอน กพฺพํ ปชฺชํ mammotty กุทฺทาโล
ผู้พิมพ์ มุททฺ าปโก mowing ลายนํ เครื่องตัดหญ้า
การพิมพ์ มุททฺ าปนํ ตะปู อาณิ nail
เครื่องพิมพ์ มุททฺ ายนฺตํ คานไม้ ส้าหรับหาบของ กาโช pingo

๒๔
สาแหรก สิกกฺ า pingo basket สองสามวัน กติปาหํ ทฺวีหตีหํ a few days
อีเต้อ ฏงฺโก piik-axe ๗ วัน, สัปดาห์ สตฺตาหํ week
ปากคีบ คีมปากนกแก้ว แหนบ สณฺฑาโส piniers วันอาทิตย์ รวิวาโร อาทิจฺจวาโร Sunday
คันไถ นงฺคลํ วันจันทร์ จนฺทวาโร Monday
การไถ กสนํ ploughing วันอังคาร กุชวาโร Tuesday
ใบไถ ผาโล ploughshare วันพุธ พุธวาโร Wednesday
งอนไถ นงฺคลสีสา pole of a plough วันพฤหัสบดี คุรุวาโร Thursday
ลูกดิ่ง ลูกตุ้ม โอลมฺพโก plummet วันศุกร์ สุกฺกวาโร Friday
มีดโกน ขุรํ razor วันเสาร์ สนิวาโร Saturday
เลื่อ กกโจ saw เดือน มาโส month
กระสวย ตสโร shuttle กึ่งเดือน ครึ่งเดือน ปักษ์ อฑฺฒมาโส อทฺธมาโส ปกฺโข fortnight
เคียว ทาตฺตํ siikle biweekly
ค้อนขนาดใหญ่มาก มหากูโฏ sledgehammer ประมาณ ๑ เดือน มาสมตฺต
การผ่า ผาลนํ วิทารณํ splitting สามเดือน ไตรมาส เตมาสํ (ตัทธิต)
เกรียง กรณี trowel ปี สํวจฺฉโร สํวจฺฉรํ สรโท วสฺโส วสฺสํ year
คีมจับ กฏฺฐปีฬโก viie ฤดู อุตุ อุตุ season
การทอ วายนํ weaving ฤดูร้อน คิมหฺ าโน summer summertime
หินลับมีด นิกโส whetstone ฤดูฝน วสฺสาโน วสฺโส วสฺสํ rainy season
สว่าน อาราหตฺโถ wimble ฤดูหนาว เหมนฺโต winter
ฤดูใบไม้ร่วง สรโท autumn fall
เวลา
ฤดูใบไม้ผลิ วสนฺโต spring springtime
กาล เวลา กาโล เวลา time พุทธันดร พุทธฺ นฺตรํ (ระยะเวลาระหว่างพระพุทธเจ้าพระองค์
อดีต อตีโต (กาโล) past หนึ่งกับอีกพระองค์หนึ่ง)
ปัจจุบัน ปจฺจุปนฺโน (กาโล) present กัป กัลป์ กปฺโป (ก่าหนดอายุของโลก; ก่าหนดอายุของสัตว์
อนาคต อนาคโต (กาโล) future =อายุกัป เช่น ๑๐๐ ปี)
วัน ทิวโส ทิวสํ; ติถิ ติถิ วันทางจันทรคติ; อโห อหํ เวลากลางวัน ภาคกลางวัน ทิวา ทิวสภาโค day
วันเพ็ญ วันพระจันทร์เต็มดวง ปุณฺณมี fullmoon day เวลากลางคืน ภาคกลางคืน รตฺติ รตฺตภิ าโค night
๑๔ ค้่า จุทฺทสมี จาตุททฺ สี-สึ (ติถ)ิ เวลาใกล้รุ่ง เช้าตรู่ เช้ามืด ปจฺจูโส ปจฺจุสฺโส ปจฺจสู สมโย
๑๕ ค้่า ปญฺจทสี-สึ ปณฺณรสี-สึ (ติถิ) ปจฺจสุ ฺสสมโย early morning
The 14th/15th day of the half month, day of full/new moon อรุณ อรุโณ อรุโณทโย dawn
วัน ๑ ค้่า, วันแรกของปักษ์, วันปาฏิบท ปาฏิปโท ปาฏิปททิวโส เวลาเช้า ปุพฺพณฺโห ปุพฺพณฺหสมโย; ปาโต ปาตํ
วันอุโบสถ อุโปสโถ อุโปสถทิวโส อุโปสถทินํ fast day forenoon
เพียง/แค่วันเดียว เอกทิวสมตฺตํ just one day เวลาสาย อุสฺสุโร อุสฺสูโร (กาลมีพระอาทิตย์ในเบื้องบน)
((สิ้นกาล) มีวันหนึ่งเป็นประมาณ) เวลาเที่ยงวัน มชฺฌณฺโห มชฺฌนฺติโก midday noon
เพียง/แค่วันนี้วันเดียว อชฺเชกทิวสมตฺตํ just today เวลาบ่าย อปรณฺโห afternoon
((สิ้นกาล) มีวันหนึ่งเป็นประมาณ ในวันนี้) เวลาเย็น สาโย
วัน(หรือ)สองวัน เอกาหํ ทฺวหี ํ, เอกาหทฺวหี ํ a day or two

๒๕
เวลาเย็นนัก ดึกนัก อติสาโย ในเวลา(กลาง)คืน รตฺติยา รตฺติยํ รตฺตํ
พลบค้่า สมนฺธกาโร ปโทโส วิกาโล ในเวลาเช้า ปาโต ปุพฺพณฺเห ปุพฺพณฺหสมเย
เที่ยงคืน นิสีโถ อฑฺฒรตฺโต อฑฺฒรตฺตา อฑฺฒรตฺติ ในเวลาเช้าตรู่ ปาโตว
อฑฺฒรตฺตํ midnight ในเวลาอรุณ ในเวลาอรุณรุ่ง อรุเณ อรุณุคฺคมนกาเล
ปฐมยาม ปฐมยาโม ในเวลาใกล้รุ่ง ปจฺจสู กาเล ปจฺจูสสมเย
มัชฌิมยาม มชฺฌมิ ยาโม ในเวลาเที่ยงวัน เที่ยงวัน มชฺฌณฺเห มชฺฌนฺติเก มชฺฌนฺติกสมเย
ปัจฉิมยาม ปจฺฉิมยาโม ในเวลาบ่าย อปรณฺเห
เวลาวิกาล วิกาโล ในเวลาเย็น สายํ สายณฺเห สายณฺหสมเย
ในวัน ในเวลาเย็นนัก ดึกนัก อติสายํ
ในเวลาพลบค้่า สมนฺธกาเร ปโทเส วิกาเล
ในวันวาน เมื่อวาน หิยฺโย yesterday
ในกาลนี้ เดี๋ยวนี้ อิทานิ เอตรหิ สมฺปติ อธุนา
ในวันซืน เมื่อวานซืน ปรหิยฺโย ปเร day before yesterday
ในกาลก่อน ปุพฺเพ ปุเร ปุรา ภูตปุพฺพํ
ในวันนี้ อชฺช สชฺชุ today
ในกาลภายหลัง ปจฺฉา อปรภาเค
ในวันพรุ่งนี้ เสฺว สุเว อปรชฺชุ tomorrow
ในกาลชั่วครู่ มุหุตฺตํ
ในวันมะรืน ปรสุเว day after tomorrow
ในกาลชั่วครู่นั้น ตํมุหุตตฺ ํ
ในวันรุ่งขึ้น ในวันต่อมา ในวันถัดไป (ของวันที่กล่าวถึง) ปุนทิวเส
next day ในกาลอันสมควร กาลํ กลฺลํ
เช้าตรู่วันรุ่งขึ้น “ปุนทิวเส ปาโตว” (early) the next morning ในกาลใด เมื่อใด ยทา (ไม่ใช่ค่าถาม)
ในวันอื่น ปรชฺชุ other day ในกาลนั้น เมื่อนั้น ตทา อถ
ในวันอื่นอีก อปรชฺชุ other day ในกาลนั้น ครั้งนั้น อถ ครั้งนั้นแล “อถ โข”
ในวันหนึ่ง เอกทิวสํ เอกทา one day, on a iertain day ครั้งนั้น ในวันหนึ่ง, ครั้นภายหลัง ณ วันหนึ่ง อเถกทิวสํ
ในวันนั้น ตสฺมึ ทิวเส, ตํทิวสํ on that day ในกาลไร เมื่อไร กทา
ในวันอุโบสถนั้น ตทหุโปสเถ (ต่-อห-อุโปสถ) ในกาลหนึ่ง บางครั้ง บางที เอกทา
ในวันเดียวกันนั้น ตํทิวสเมว on the same day ในกาลทั้งปวง ในกาลทุกเมื่อ สพฺพทา สทา always
ในวันที่ ๗ สตฺตเม ทิวเส on seventh day ในกาลไหนๆ บางคราว บางครั้ง “กทาจิ กรหจิ”
(ใช้คู่กัน ยกเว้นในคาถา) กุทาจนํ
ในวันที่ ๗ จากวันนี้ อิโต สตฺตเม ทิวเส seven days from now
ในเวลา(ที่เขา)ตายแล้ว มตกาเล (ในกาล แห่งเขา ตายแล้ว) — อดีต
ในขณะ ในสมัย ในเวลา(ก่าลัง)(จะ)ตาย ในเวลาใกล้ตาย มรณกาเล
ในขณะนั้น ตสฺมึ ขเณ, ตํขณํ สชฺชุ (ในกาลเป็นที่ตาย แห่งเขา) — ปัจจุบัน
ในขณะนั้นทีเดียว ตํขณญฺเญว ตํขณํเยว ในเวลานอน สยนกาเล (ในกาลเป็นที่นอน แห่งเขา)
ในขณะที่คดิ ทีเดียว จินตฺ ิตกฺขเณเยว ในเวลาไป คมนกาเล (ในกาลเป็นทีไ่ ป แห่งเขา)
ในสมัยนั้น ตสฺมึ สมเย, เตน สมเยน, ตํ สมยํ ในกาลที่พระเถระเข้าไปในระหว่างพุ่มไม้แล้วออกมา
เถรสฺส คจฺฉนฺตรํ ปวิสติ ฺวา นิกฺขมนกาเล
ในสมัยหนึ่ง เอกสฺมึ สมเย, เอเกน สมเยน, เอกํ สมยํ
(ในกาลเป็นที่ เข้าไปแล้ว ในระหว่างแห่งพุ่มไม้
ในปีนี้ อิมสฺมึ สํวจฺฉเร ออกมา แห่งพระเถระ)
ในเวลา ในกาล ในเวลาที่มาสู่ที่ใกล้ตน อตฺตโน สนฺติกํ อาคตกาเล
(ในกาล แห่งเขา มาแล้ว สู่ที่ใกล้ แห่งตน)
ในเวลา(กลาง)วัน ทิวา
ในตอนแก่ มหลฺลกกาเล (ในกาล แห่งตน เป็นคนแก่)

๒๖
ในตอนเด็ก ตรุณกาเล เก็บไว้ จนกว่าเขาจะมา ยาว โส อาคจฺฉติ (ตาว) นิกฺขิปติ
ในตอนหนุ่ม ทหรกาเล (เขาย่อมมาเพียงไร … ย่อมเก็บไว้ เพียงนัน้ )
ในเวลาเป็นสุนัข สุนขกาเล (ในกาล แห่งเขา เป็นสุนัข) ให้เวลาผ่านไปสักหน่อย โถกํ วีตนิ าเมตฺวา
((ยังกาล) หน่อยหนึง่ ให้นอ้ มไปล่วงวิเศษแล้ว)
ในเวลาอายุ ๑๖ ปี โสฬสวสฺสกาเล (ในกาล แห่งตน เป็นผูม้ กี าลฝน ๑๖)
ในกาลสิ้นอายุ อายุหปริโยสาเน (ในกาลเป็นที่สุดลงรอบแห่งอายุ) ค่อยๆ ช้าๆ เบาๆ สณิกํ มนฺทํ
ในเวลาอยากจะกิน ภุญชฺ ติ กุ ามกาเล (ในกาล แห่งตน เป็นผูใ้ คร่เพือ่ อันกิน) ช้า นาน ยั่งยืน จิรํ จิรสฺสํ จิราย จิร จิรกาลํ สณิกํ
(ใน)สมัยพระพุทธเจ้ากัสสปะ กสฺสปพุทฺธกาเล
นานกว่า ยั่งยืนกว่า จิรตร
(ในกาลแห่งพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ) ไม่นาน อจิรํ, น จิรสฺเสว (ต่อกาลไม่นานนัน่ เทียว)
แทบบาทมูลของพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ เร็ว โดยเร็ว พลัน โดยพลัน ขิปฺปํ ขิปฺป ตุวฏํ ตุวฏ สหสา ลหุํ ลหุ
กสฺสปพุทฺธสฺส ปาทมูเล (แม้ไม่มีค่าเกี่ยวกับเวลา ลหุโส สีฆ อรํ อาสุ
แต่ก็มีนยั ะถึงกาลเวลา =สมัยพระพุทธเจ้ากัสสปะ) พลันๆ เร็วๆ ไวๆ ด่วนๆ สีฆสีฆํ สีฆสีฆ
ในเวลาปวารณาจ้าพรรษาแล้ว ปวาเรตฺวา วุตฺถวสฺสกาเล คล่อง สีฆ
ในเวลาท้าทุกกรกิริยา ทุกฺกรการิกกาเล โดยเร็ว เวเคน
ในเวลามีภิกษาหาได้ยาก ทุพฺภิกฺขกาเล ทุพฺภกิ ฺเข (กาเล) อันมีในวันพรุ่งนี้ สฺวาตน
(ในกาลมีภิกษาอันเขาได้โดยยาก) เพื่อภัตรพรุ่งนี้ สฺวาตนาย (ภตฺตาย) (เพื่อภัตรอันมีในวันพรุ่ง)
ในอัตภาพที่ ๓ จากอัตภาพนี้, ในชาติที่ ๓ จากชาตินี้
อิโต ตติเย อตฺตภาเว (ในอัตภาพที่ ๓ จากอัตภาพนี้) ความถี่
ในที่สุดแห่งแสนกัปจากกัปนี้, (นับถอยหลัง/ย้อนหลังไปแสนกัป) ทุกวัน เทวสิกํ (ทิวส-ณิก), ทิวเส ทิวเส (ในวัน(หนึ่ง)ๆ)
อิโต ((ภทฺท)กปฺปโต) สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก every day, daily
(ในที่สุดแห่ง กัปแสนหนึ่ง/กัปมีแสนเป็นประมาณ ประจ้าวัน รายวัน อนุทินํ every day, daily
แต่ภัททกัปนี้) ทุกๆ เดือน มาเส มาเส (ในเดือน(หนึ่ง)ๆ) monthly
ในร้อยอัตตภาพ/ชาติ อตฺตภาวสเต ตเถว มโต (ในร้อยแห่งอัตภาพ) ทุกครึ่ง/กึ่งเดือน อนฺวฑฺฒมาสํ อนฺวทฺธมาสํ fortnightly biweekly
(ในเวลา)ก่อน(แห่ง)ภัตร ก่อนอาหาร ปุเรภตฺตํ
ทุก ๖ เดือน อนุจฺฉมาสํ every 6 months
(ในเวลา)ภายหลัง(แห่ง)ภัตร หลังอาหาร ปจฺฉาภตฺตํ ทุกปี อนุสวํ จฺฉรํ yearly, annual
ภายในฤดูฝน ภายในพรรษา อนฺโตวสฺสํ ทุกๆ ขณะ ขเณ ขเณ every moment
(เวลา)ก่อนอรุณ ปุรารุณํ บ่อยๆ หลายครั้ง เนืองๆ ปุนปฺปุนํ อสกึ ภุสํ อเนกวารํ อภิกฺขณํ
(มา) ในล้าดับเวลาทีต่ นคิด จินตฺ ิตสมนนฺตรํ อาคนฺตฺวา อภิณฺหํ มุหุํ often, many times
(ในล่าดับแห่งเหตุอันตนคิดแล้ว) เสมอ สพฺพทา สทา always
(ในกาล)ต่อมา อปรภาเค กาเล (ในกาลอันเป็นส่วนอื่นอีก) (เป็น)ประจ้า, (ในกาล)เป็นนิตย์ นิจฺจํ นิพทฺธํ สตตํ always
ในเวลาแสดงธรรมจบ พอแสดงธรรมจบ ตลอดไป สทาตนาย forever
เทสนาปริโยสาเน/เทสนาวสาเน กาเล (ในกาล
เป็นที่สุดลง(รอบ)แห่งพระเทศนา) ต่อเนื่อง ไม่หยุด ไม่ขาดตอน นิรนฺตรํ iontinuous, uninterrupted
#อนุโมทนาวสาเน คาถาปริโยสาเน อีก ปุน again
ขอจงรอก่อน อาคเมหิ ตาว (ยังกาลให้มา ก่อน) บางครั้ง กทาจิ sometimes
ขอจงรอสักครู่ มุหตุ ฺตํ อาคเมหิ (ยังกาลครู่หนึ่งให้มา) ครั้งเดียว คราวเดียว สกึ เอกกฺขตฺตุํ เอกวารํ one time, onie
ขอจงรอ จนกว่าเขาจะมา ยาว โส อาคจฺฉติ อาคเมหิ. สองครั้ง สามครั้ง สี่ครั้ง ... ทฺวกิ ฺขตฺตุํ ติกฺขตฺตุํ จตุกฺขตฺตุํ …
อาคเมหิ ยาว โส อาคจฺฉติ. 2 times 3 times …
เจ็ดครั้ง สตฺตกฺขตฺตุํ 7 times

๒๗
ไม่เกินเจ็ดครั้ง สตฺตกฺขตฺตุปรม (มีเจ็ดครั้งเป็นอย่างยิ่ง) not (ให้) ครั้งละ/ทีละ ๓ แสนๆ ตีณิ ตีณิ สตสหสฺสานิ (เทติ)
more than seven times, up to seven times (ย่อมให้ ซึ่งแสนแห่งทรัพย์ ท. สามๆ) (ให้ ๓ แสนๆ)
ร้อยครั้ง สตกฺขตฺตุํ hundred times (โบยด้วยหวาย) ครั้ง/คราวละ ๔ เส้นๆ
(สิ้น)สามครั้ง ตโย วาเร = ติกฺขตฺตุํ จตุกฺเก จตุกฺเก (กสาหิ ปหริตฺวา) (เฆีย่ นแล้ว) ด้วย
หวาย ท. (ในเพราะการประหาร) มีประมาณ ๔ มี
(สิ้น)สองครั้ง เทฺว วาเร = ทฺวิกฺขตฺตุํ
ประมาณ ๔
วันละ ๒ ครั้ง (ฆ่าโจร) (คราวละ) ๕๐๐ๆ ปญฺจสเต ปญฺจสเต โจเร (ฆาเตติ)
[ทิวเส ทิวเส/เทวสิกํ/เอกทิวสํ/ทิวสสฺส – เทฺว วาเร/ทฺวิกฺขตฺตุํ] (ย่อมฆ่า ซึ่งโจร ท. มีร้อยห้าเป็นประมาณๆ)
ทิวเส ทิวเส ทฺวกิ ฺขตฺตุํ (สองครั้ง ในวัน(หนึ่ง)ๆ) (ท้ากุศล) คราวละน้อยๆ โถกํ โถกํ (กุสล้ กโรติ)
เอกทิวสํ ทฺวิกฺขตฺตุํ (สองครั้ง ในวันหนึ่ง) (ย่อมท่า ซึ่งกุศล หน่อยหนึ่งๆ)
เทวสิกํ ทฺวิกฺขตฺตุํ (สองครั้ง ทุกๆ วัน)
ในครั้งที่ ๒ ทุติเย วาเร (ปูรณสังขยา)
วันละ ๒ ครั้ง/๒ ครั้งต่อวัน ทิวสสฺส เทฺว วาเร
(สิ้นวาระ ท. สอง แห่งวัน) แม้ในครั้งที่ ๒ ทุติยมฺปิ (ทุติย้ ปิ) (ปูรณสังขยา)
ทุตยิ าวิภัตติในอรรถสัตตมีวิภตั ติ
(ไป) วันละ ๗ โยชน์ ทิวเส ทิวเส สตฺต โยชนานิ (คจฺฉติ)
(ย่อมไป สิ้นโยชน์ ท. เจ็ด ในวัน(หนึ่ง)ๆ) แม้ในครั้งที่ ๓ ตติยมฺปิ (ตติย้ ปิ) (ปูรณสังขยา)
(ไป) วันละโยชน์ เทวสิกํ โยชนํ (คจฺฉติ) (ย่อมไป สิน้ โยชน์หนึง่ ทุกๆ วัน) ระยะเวลา ใช้เวลา (ทุติยา - สิ้น ตลอด)
(ไป) วันละ ๕๐ โยชน์ เอกทิวสํ ปญฺญาสโยชนานิ (คจฺฉติ)
ประมาณ/สักครึง่ เดือน อฑฺฒมาสมตฺตํ ((สิน้ กาล) สักว่าเดือนด้วยทัง้ กึง่ )
(ย่อมไป สิ้นโยชน์ห้าสิบ ท. ในวันหนึ่ง)
ตลอดคืน สพฺพรตฺตึ
(ให้) วันละ ๑,๐๐๐ (กหาปณะ) เทวสิกํ สหสฺสํ (เทติ)
(ย่อมให้ ซึ่งพันแห่งทรัพย์ ทุกๆ วัน) ตลอดทั้งคืน สพฺพรตฺตึ (ตลอดราตรีทั้งปวง)
สกลรตฺตึ (ตลอดคืนทั้งสิ้น)
(ได้ กหาปณะ)วันละ ๘ กหาปณะ เทวสิกํ อฏฺฐฏฺฐกหาปเณ (ลภติ)
(ย่อมได้ ซึ่งกหาปณะแปดแปด ท. ทุกๆ วัน) ตลอดคืนและวัน ตลอดคืนตลอดวัน ทั้งคืนทั้งวัน รตฺตินทฺ ิวา-วํ
(ตลอดคืนและวัน)
เดือนละ ๘ วัน/๘ วันต่อเดือน มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส
(สิ้นวัน ท. แปด ต่อเดือน) ตลอดวัน (เฉพาะกลางวัน) ทิวสํ
ตลอด ๘ วันของเดือน มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส (ตลอดวัน ท. แปด แห่ง ตลอดครึ่งวัน (เฉพาะกลางวัน) อุปฑฺฒทิวสํ
เดือน) หากเหตุการณ์เกิดขึ้นเดือนเดียว ให้แปลว่า ตลอดราตรี/กาลนาน ทีฆรตฺตํ (ตลอดราตรีนาน)
‘ของ/แห่ง’ ๑-๒ วัน เอกาหํ ทฺวีหํ (สิ้นวันหนึ่ง สิ้นวัน ๒)
(ท้า) อุโบสถกรรม ๘ ครั้ง ต่อเดือน มาสสฺส อฏฺฐ อุโปสถกมฺมานิ ๒-๓ วัน กติปาหํ (สิ้นวันเล็กน้อย)
(กโรติ) (ย่อมท่า ซึ่งอุโบสถกรรม ท. ๘ ต่อเดือน) ทฺวีหตีหํ (สิ้นวัน ๒ และวัน ๓)
เทฺว ตโย ทิวเส (สิ้นวัน ท. สองสาม)
วันละ ๒ ครั้ง ทิวสสฺส เทฺว วาเร twiie a day, 2 times a day
(ตลอด) ๗ คืน ๗ วัน สตฺต รตฺตินฺทิวา (ตลอดคืนและวัน ท. ๗)
ครั้งละ ๒ วัน ทฺวหี วาเรน, เทฺว เทฺว ทิวเส, วารสฺส เทฺว ทิวเส
every 2 days, 2 days at a time, 2 days per (ตลอด) ๗ วัน, ตลอดสัปดาห์ สตฺตาหํ (ตลอดวัน ๗)
session เพียง/แค่ ๗ วันเท่านั้น สตฺตาหเมว (ตลอดวัน ๗ นั่นเทียว)
ครั้งละ ๗ วัน สตฺตาหวาเรน (ตามวาระแห่งวัน ๗) weekly สตฺตาหมตฺตเมว (สิ้นกาล) มีวันเจ็ดเป็นประมาณ
นัน่ เทียว just a week
ครั้งละ ๗ วัน, ตลอด ๗ วันๆ สตฺต สตฺต ทิวสานิ (ตลอดวัน ท. ๗ๆ)
ไม่เกิน ๗ วัน, ไม่เกินสัปดาห์
(เที่ยวบิณฑบาต ในบ้าน) บ้านละ ๒ วัน
สตฺตาหปรม (มีวันเจ็ดเป็นอย่างยิ่ง)
(คาเมสุ) เทฺว เทฺว ทิวเส (ปิณฺฑาย จรึสุ)
สตฺตาหโต อุตตฺ รึ (น คจฺฉติ) (ย่อมไม่ไป ยิ่ง กว่าวันเจ็ด)
(ให้) ทรัพย์ครั้งละพัน(ๆ). สหสฺสํ สหสฺสํ (เทติ) less than 7 days/a week
(ย่อมให้ ซึ่งพันแห่งทรัพย์ๆ)
เกิน ๗ วัน สตฺตาหโต อุตตฺ รึ (คจฺฉติ) (ย่อมไป ยิ่ง กว่าวันเจ็ด)

๒๘
๗-๘ วัน สตฺตฏฺฐทิวเส (สิ้นวันเจ็ดและวันแปด ท.)
ประมาณ ๑ เดือน มาสมตฺตํ ((สิ้นกาล) สักว่าเดือนหนึ่ง)
ตลอดพรรษา วสฺสํ (ตลอดพรรษา/กาลฝน)
ตลอดภายในพรรษา อนฺโตวสฺสํ (ตลอดภายในแห่งพรรษา/กาลฝน)
(ตลอด) ๓ เดือน เตมาสํ (ตลอดประชุม/หมวดแห่งเดือน ๓)
ตลอดปี สํวจฺฉรํ ตลอดปีหนึ่ง เอกสํวจฺฉรํ
ตลอดอายุ ตลอดชีวิต ยาวตายุกํ (ตลอดการก่าหนดมีประมาณเพียง
ใดแห่งอายุ)
(จน)ตลอดชีวติ ยาวชีวํ (สิน้ การก่าหนดเพียงใดแห่งชีวิต)
(สิ้น) ๔ อสงไขย จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ
ตลอดเวลา(ที่ผ่านมา)นี้ เอตฺตกํ กาลํ (ตลอดกาล มีประมาณเท่านี้)
ตลอดกาลที่เหลือ เสสกาลํ
ในระหว่าง
(ไม่ท้อถอย) ในระหว่าง/กลางคัน อนฺตรา (อโนสกฺกิตฺวา)
(ท่ากาละ) ในระหว่างเทียว อนฺตราว (กาล่ กโรติ)
ในระหว่างๆ อนฺตรนฺตเร อนฺตรนฺตรา
ในระหว่างตอนกลางคืน รตฺติภาคสมนนฺตเร
ในระหว่าง ๓ เดือน (ภายในพรรษา) (อนฺโตวสฺเส) เตมาสพฺภนฺตเร
(ช่วงเวลา/กรรมที่ท่าไว้)ในระหว่างภพ ภวนฺตเร
ในระหว่างแห่งปฐมยาม ปฐมยามสมนนฺตเร
ในระหว่างแห่งมัชฌิมยาม มชฺฌมิ ยามสมนนฺตเร
ในระหว่างภัตร อนฺตราภตฺตํ
ในระหว่างภัตรมื้อเดียวเท่านั้น เอกสฺมิญฺเญว อนฺตราภตฺเต
โดย (ตติยา)
โดย(กาล)ล่วงไปแห่งบิดา/มารดา, เมื่อบิดา/มารดาตาย
ปิตุ อจฺจเยน, ปิตุอจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่ง
บิดา) #มาตุอจฺจเยน, มาตาปิตุอจฺจเยน
โดย(กาล)(อัน)ล่วงไป /ครั้นล่วง(ไป) / เมื่อผ่านไป ๑๐ เดือน
ทสมาสจฺจเยน, ทสนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน
(โดยการล่วงไปแห่งเดือน (ท.) ๑๐)
โดยล่วงไป ๗ ปี สตฺตวสฺสจฺจเยน, สตฺตนฺนํ วสฺสานํ อจฺจเยน
(โดยการล่วงไปแห่งปี (ท.) ๗)
โดยล่วงไป ๗ วัน / ๑ สัปดาห์ สตฺตาหจฺจเยน,
สตฺตาหสฺส อจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่งวัน ๗)
a week ago
๒๙
โดยล่วงไป ๒-๓ วัน
กติปาหจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่งวันเล็กน้อย)
ทฺวหี ตีหจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่งวัน ๒ และวัน ๓)
a few days ago
(โดย)สองสามวัน กติปาเหน (โดยวันเล็กน้อย) for a few days
(โดย) ๘ เดือน (จึงส่าเร็จ) อฏฺฐหิ มาเสหิ นิฏฺฐิตา (โดยเดือน ท. ๘)
ตาม/โดยวาระ วาเรน
ต่อ (จตุตถี)
(ต่อกาล) ๒-๓ วันเท่านัน้ กติปาหสฺเสว
(ต่อกาล)ไม่นาน น จิรสฺเสว (ต่อกาลไม่นานนัน่ เทียว)
ตัง้ แต่ (ปัญจมี)
ตั้งแต่นั้น ตั้งแต่กาลนั้น ตโต (กาลโต) ปฏฺฐาย/ปภูติ
ตั้งแต่บัดนีไ้ ป อิโตทานิ ปฏฺฐาย/ปภูติ
ตั้งแต่วันนี้ไป อชฺช(กาล)โต ปฏฺฐาย/ปภูติ
ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป อชฺชตคฺเค อชฺชตคฺเคทานิ
ตั้งแต่ต้น อาทิโต ปฏฺฐาย/ปภูติ
ตั้งแต่(เวลาเป็น)เด็ก ทารกกาลโต ปฏฺฐาย/ปภูติ
ตั้งแต่วันทีเ่ ขาบวช ตสฺส ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย/ปภูติ
ตัง้ แต่… จนถึง…
ตั้งแต่พระอาทิตย์ขึ้นไป จนถึงเวลาเที่ยงวัน
อรุณุคฺคมนโต ปฏฺฐาย ยาว มชฺฌนฺติกสมยา
ตั้งแต่เวลาผนวชจนถึงถูกแผ่นดินสูบ
ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย ยาว ปฐวิปฺปเวสนา
ตั้งแต่บัดนีไ้ ป จนถึงวันมหาปวารณา
อิโตทานิ ปฏฺฐาย ยาว มหาปวารณา ตาว …
ประโยคแทรก (ลักขณะ)
เมื่อบิดา/มารดาตาย ปิตริ มเต, มาตริ มตาย
(ครั้นเมื่อบิดา/มารดาตายแล้ว)
เมื่อบิดา/มารดาตาย (ท่ากาละ)
ปิตริ กาลกเต (สนฺเต), มาตริ กาลกตาย (สนฺตยิ า)
(ครัน้ เมือ่ บิดา/มารดา เป็นผูม้ กี าละอันกระท่าแล้ว มีอยู)่
เมื่อมารดาและบิดาตายแล้ว มาตาปิตูสุ มเตสุ/กาลกเตสุ
(ครัน้ เมือ่ บิดา/มารดาตายแล้ว)
เมื่อเป็นเช่นนี้ เอวํ สนฺเต; อถ (ในเลขใน)
(ครั้นเมื่อความเป็น อย่างนี้ มีอยู่)
พอกล่าว(ว่า...)เท่านั้น “...ติ วุตตฺ มตฺเตเยว นิบาตบอกประการ
พอปรากฏขึ้นเท่านั้น ปาตุภูตมตฺเตเยว โดยประการใด ยถา กถํ
เมื่อเวลาเที่ยงล่วงไปแล้ว มชฺฌนฺติเก อติกฺกนฺเต โดยประการนั้น ตถา เอวํ
(ครั้นเมื่อท่ามกลางแห่งวัน ก้าวล่วงแล้ว)
เมื่อ ๗ วัน ล่วงเลยไป/ผ่านไป สตฺตาเห วีติวตฺเต นิบาตมีเนื้อความต่างๆ
(ครั้นเมื่อวัน ๗ เป็นไปล่วงวิเศษแล้ว) ยิ่ง ภิยฺโย
เมื่อเวลาประมาณกึ่งเดือนล่วงไปแล้ว อฑฺฒมาสมตฺเต อติกฺกนฺเต โดยยิ่ง ภิยฺโยโส ภุสํ
((ครั้นเมื่อกาล) สักว่ากึ่งแห่งเดือน ก้าวล่วงแล้ว)
โดยชอบ สมฺมา
เมื่อเดือนที่ ๑ ล่วงเลยไป/ผ่านไป ปฐมมาเส อติกฺกนฺเต ผิด มิจฺฉา
(ครั้นเมื่อเดือนที่ ๑ ก้าวล่วงแล้ว)
เท็จ มุสา
ประธานของพากย์ (ปฐมา) เปล่า มุธา
๑๐ เดือนผ่านไป ทส มาสา อติกฺกนฺตา (เดือน ท. ๑๐ ก้าวล่วงแล้ว) กับ พร้อม สห สทฺธึ
อติทกุ ฺเขน โน สตฺต ทิวสา อติกกฺ นฺตา เอง ด้วยตนเอง สยํ สามํ
(๗ วันของพวกเราล่วงไปโดยยากยิ่ง) แน่ แน่แท้ แน่นอน นูน อทฺธา อวสฺสํ
อื่นๆ โดยแท้ อญฺญทตฺถุ-ถุํ อทฺธา ตคฺฆ ชาตุ กามํ สสกฺกํ
ก่อน เพิ่ง ยัง ตาว
ล้าดับ, การสืบๆ กันมา ปรมฺปรา
ก่อน ก่อนกว่า ล่วงหน้า (ภิกฺขหู ิ) ปุเรตรํ
โดยล้าดับแห่งอาจารย์ อาจริยปรมฺปราย อาจริยปรมฺปรโต
ก่อน ทีแรก ครั้งแรก ปฐมํ
อันสืบๆ กันมา ปรมฺปร (ปรมฺปรโภชนํ รับนิมนต์แล้วแต่ไปฉันที่อื่น)
ภายหลัง(คนอื่น/สิ่งอื่น)ทั้งหมด สพฺพปฐมํ
นิบาตบอกปริจเฉท ภายหลัง ปจฺฉา afterwards
เพียงไร กีว ภายหลัง(คนอื่น/สิ่งอื่น)ทั้งหมด สพฺพปจฺฉา
เพียงใด ยาว เพียงนั้น ตาว ตั้งแต่ จ้าเดิม ปฏฺฐาย ปภูติ
มีประมาณเพียงใด ยาวตา มีประมาณเพียงนั้น ตาวตา แม้น้อยหนึ่ง กิญฺจาปิ
มีประมาณเท่าใด กิตตฺ าวตา มีประมาณเท่านั้น เอตฺตาวตา บ้าง กฺวจิ
เพียงใดนั่นเทียว ยาวเทว เพียงนั้นนั่นเทียว ตาวเทว ไกล อารา
โดยรอบ สมนฺตา แจ้ง ชัด อาวิ อาวี
โอ โห อโห
ด้วย(ล้าดับแห่ง)ค้าเพียงเท่านี้ ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ เอตฺตาวตา อนึ่ง จ อโถ
(ใน)ทันใดนั้นเอง ในขณะนั้นนั่นเทียว ตาวเทว ต่างๆ นานา
ถ้าอย่างนั้น เตนหิ
นิบาตบอกอุปมาอุปไมย เปรียบเทียบ
อย่างเดียว เท่านั้น เกวลํ
ฉันใด ยถา เสยฺยถา
โดยก้าหนดมีในที่สุด อนฺตมโส
ฉันนั้น ตถา เอวํ
ชื่อ ชื่อว่า ธรรมดา ธรรมชาติ นาม
ราวกะ ราวกะว่า ราวกับ เพียงดัง ดุจ ดุจดัง เหมือน วิย อิว
เพราะเหตุนั้น ว่า...ดังนี้ ด้วยประการฉะนี้ ชื่อว่า อิติ
เหมือน เช่น ยถาตํ
พอละ; สมควร; ควรกัน; สามารถ อลํ
เช่นกับ เหมือน สทิส
ประดับ ตกแต่ง อลํ (อลงฺกโรติ)

๓๐
เห็นจะ..., น่าจะ… มญฺเญ อะไร กึ (แปลงเป็น ก)
โดย(ความ)เคารพ สกฺกจฺจํ แลหรือ อย่างไร อย่างไรเล่า กึสุ
จากไหน กุโต
นิบาตสําหรับผูกศัพท์และประโยค
แก่ใคร เพื่อใคร กสฺส
ก็ หิ จ ปน ตุ
(ใน)ที่ไหน กตฺถ
ก็...เล่า ปน เมื่อไร กทา
เออก็ อปิจ
เท่าไร มีจ้านวนเท่าไร มีประมาณเท่าไร มากเท่าไร
ส่วน ส่วนว่า ปน ตุ กติ กิตฺตก กีวตก กีวติก กีว กีวตกํ กิตตฺ าวตา
แต่ แต่ว่า ปน ตุ but นานเท่าไร กีวจิรํ
เพราะ เพราะว่า หิ beiause กี่ครั้ง สิ้นครั้งเท่าไร กติกฺขตฺตุํ กติวาร
จริงอยู่ แท้จริง ความจริง อันที่จริง หิ จ in fait, indeed อายุ/พรรษาเท่าไร กติวสฺส (อุปสมฺปทาย)
จริงอย่างนั้ัน ตถาหิ (เพิ่มค่าว่า ชาติยา/อายุนา เมื่อถามอายุพระ)
ด้วย และ จ and ไกลเท่าไร กีวทูร
หรือ ก็ดี ก็ตาม วา or จากทีไ่ กลเท่าไร กีวทูรโต (ฐานโต)
บ้าง วา ปิ อปิ (อัน)เป็นอย่างไร (อัน)เป็นเช่นไร กีทสิ
แม้ ปิ อปิ even ชนิดไหน ประเภทไหน เป็นไฉน กตร กตม
อีกอย่างหนึ่ง อถวา อย่างไร ไฉน กถํ
อนึ่ง จ ปน มิใช่หรือ นนุ
แลหรือ อะไรเล่า จรหิ
นิบาตบอกปริกัป (เงื่อนไข)
คือ อย่างไรนี้; แล [ปทปูรณ] เสยฺยถีทํ
ถ้า ถ้าว่า หากว่า สเจ เจ ยทิ อถ
หรือว่า อุทาหุ อาทู
ผิว่า ยทิ
กระไรหนอ ยนฺนนู นิบาตบอกความได้ยินเล่าลือ
ได้ยินว่า กิร ขลุ สุทํ
นิบาตบอกความสงสัย
ไฉนหนอ อปฺเปว นิบาตบอกความรับ รับคํา (สัมปฏิจฉนะ)
ไฉนหนอ ถ้ากระไร ชื่อแม้ไฉน ‘อปฺเปว นาม’ ครับ ค่ะ ใช่ เออ … อาม อามนฺตา
อย่างนั้น ครับ ค่ะ เอวํ
คําถาม (ปุจฉนะ)
ดีแล้ว ดีละ สาธุ สาหุ
หรือ ท้าไม อย่างไร กึ สมควร เหมาะสม ปติรูปํ โอปายิกํ
หรือ หรือหนอ นุ ไม่หนักใจ ลหุ
หรือ บ้างหรือ แลหรือ กจฺจิ
บ้าง อย่างไร ใช่หรือ หรือหนอ อะไร ‘กจฺจิ นุ’ นิบาตบอกความเตือน
หรือหนอ เพราะเหตุใด กินฺนุ เชิญเถิด อิงฺฆ เอาเถิด หนฺท ตคฺฆ
เพราะเหตุไร กสฺมา; กึการณา (สมาส - วิ.บุพ.) นิบาตสักว่าทําบทให้เต็ม (ปทปูรณะ)
เพื่อประโยชน์อะไร กิมตฺถํ กิมตฺถาย (สมาส - วิ.บุพ.)
หนอ นุ วต
ใคร อะไร โก กา (แปลงเป็น ก)
แล เว หเว โข โว

๓๑
เว้ย เว หเว โว้ย โว เป็นโรคอัมพาต ปกฺขหต
สิ สุ มีอิริยาบถขาด ฉินฺนิริยาปถ
ชราทุพพลภาพ ชราทุพฺพล
นิบาตบอกปฏิเสธ
มีรูปร่างไม่สมประกอบ ปริสทูสก
ไม่ หามิได้ หาได้...ไม่ น โน
บอด อนฺธ
พอ พอละ อย่าเลย อลํ บอดข้างเดียว กาณ
อย่า มา
มีตาข้างเดียว เอกกฺขี
เทียว แหละ ว ตาเหล่ วลิร
เว้น วินา อญฺญตฺร
หนวก หูหนวก พธิร สุติหีน
แยก อญฺญตฺร ใบ้ มูค
นั่นเทียว นั่นเอง นั่นแหละ เอว
ใบ้น้าลาย เงอะงะ เอฬมูค
นิทัสสนะ (แสดง, ชี้แจง) บอดและใบ้ อนฺธมูค
อย่างนี้ เอวํ อิติ อิตถฺ ํ บอดและหนวก อนฺธพธิร
ใบ้และหนวก มูคพธิร
คุณภาพ ลักษณะ บอดใบ้และหนวก อนฺธมูคพธิร
ดี เจริญ สุนฺทร ภทฺร ภทฺท(ก) กลฺยาณ(ก) ภุส มีมือด้วน หตฺถจฺฉินฺน
ดีกว่า สุนฺทรตร เสยฺย วร มีเท้าด้วน ปาทจฺฉินฺน
ดีที่สุด สุนฺทรตม เสฏฺฐ มีมือเท้าด้วน หตฺถปาทจฺฉินฺน
ชั่ว เลว หีน ปาป(ก) อสุนทฺ ร อภทฺทก มีหูขาด กณฺณจฺฉนิ ฺน
ชั่ว เลว กว่า หีนตร ปาปตร ปาปิย มีจมูกแหว่ง นาสจฺฉินฺน
ชั่ว เลว ที่สุด หีนตม ปาปตม ปาปิฏฺฐ มีหูขาดจมูกแหว่ง กณฺณนาสจฺฉินฺน
ดียิ่ง อุกฺกํส ภุส มีนิ้วมือนิ้วเท้าขาด องฺคุลจิ ฺฉินฺน
ยอดเยี่ยม ปณีต(ก) อติสุนฺทร วิสิฏฺฐ มีง่ามมือง่ามเท้าขาด อฬจฺฉินฺน
ที่สุด อจฺจนฺต อนฺตมิ มีเอ็นขาด กณฺฑรจฺฉินฺน
บวร สูงสุด ปวร อุตตฺ ม อุตฺตร ถูกสักหมายโทษ ลกฺขณาหต
ไม่มีผู้ประเสริฐกว่า อนุตตฺ ร อนุตฺตริย มีรอยเฆี่ยนด้วยหวาย กสาหต
สูงส่ง สูงค่า ล้้าเลิศ สุขมุ สุขมุ าล ถูกออกหมายสั่งจับ ลิขิตก
งาม สวย หล่อ สุรูป อภิรูป โสภณ อภิกฺกนฺต มีโรคเรื้อรัง ปาปโรคี
ไม่งาม น่าเกลียด วิรูป อโสภณ มีเท้าปุก สีปที
น่าดูชม น่าชอบใจ ทสฺสนีย อภิกฺกนฺต มนาป มนุญญ ฺ มีมือเป็นแผ่น ผณหตฺถก
อ้วน หยาบ ถูล มีคอพอก คลคณฺฑิก
ผอม กิส กีส สุก ปกฺก
เตี้ยมาก แคระ วามน(ก) ดิบ อาม(ก)
กระจอก พิการ ขญฺช แห้ง สุกฺข
ค่อม ขุชฺช เปียก ชุ่ม ตินฺต อลฺล
ง่อย กุณี ใหม่ สด นว(ก) อภินว

๓๒
เก่า ปุราณ โปราณ(ก) ชิณฺณ(ก) มั่น มั่นคง แน่น ทฬฺห ทฬฺหี
เน่า บูด ปูตกิ ได้รับการชมเชย อภิตฺถุต
หอม มีกลิ่นหอม สุคนฺธ ได้รับการนับถือ มานิต พหุมต
เหม็น กลิ่นไม่ดี ทุคฺคนฺธ ถูกดูหมิ่น เหยียดหยาม ดูถูก นินฺทิต วมฺภิต
(เป็น)เพียง/แค่/สักว่า… -มตฺต(ก) (ธาตุมตฺต่ วจนมตฺต)่ มีชื่อเสียง รู้จักกันดี วิสฺสุต สุปากฏ
ฉลาด มีปญั ญา กุสล สปฺปญฺญ ปญฺญวนฺตุ ปณฺฑติ เมธาวี อชฬ ไม่ปรากฏ ไม่รู้ อปากฏ อปญฺญาต
พฺยตฺต โหดร้าย จณฺฑ จณฺฑาล ทุฏฺฐ ลุทฺท กุรีร
โง่ ปัญญาทึบ ทนฺธ ทุปปฺ ญฺญ มูฬฺห มนฺทพุทฺธิก ชฬ ใจดี การุณิก
รวย ร้่ารวย มหทฺธน มหาโภค มหาวิภว ธนวา-วตี [-นฺต]ุ มีศีล สุสีล ไม่มีศีล ชั่วร้าย ทุสฺสีล
อฑฺฒ(ก) อิพฺภ สุขภาพดี ไม่มโี รค อคิลาน นิโรค
จน ยากจน ทลิทฺท ทฬิทฺท ทุคฺคต มีแผล บาดเจ็บ วณิต
ยากจนมาก อติทุคฺคต ช้านาญ ปฏุ ทกฺข
มีบุญ ปุญฺญ ลกฺขี ไม่มีบุญ อปุญฺญ ปานกลาง มชฺฌิม มตฺตญฺญู
มีโทษ สาวชฺช ไม่มีโทษ อนวชฺช นิรันดร์ ต่อเนื่อง สสฺสติก
มีอายุน้อย อปฺปมายุก มีอายุยืน ทีฆายุ ทีฆายุก-กา ทีฆาวุ ก้มลง โอนต
มีกิจน้อย อปฺปกิจฺจ มีกิจมาก พหุกจิ ฺจ บ้า คลั่ง อุมฺมาท มตฺต อุมฺมตฺต(ก) อุมฺมตฺติกา
มีลาภน้อย อปฺปลาภ มีลาภมาก มหาลาภ เป็นเจ้า เป็นใหญ่ สามี สามินี สามิก
โชคดี ธญฺญ สุภาค โชคร้าย ทุกฺขิต ภาคฺยหีน
มีลูก มีบุตร สปุตตฺ ก ความรู้สึก บุคคลิก
ไม่มีลูก ไม่มีบุตร อปุตฺตก เป็นสุข มีความสุข สุขิต สุมน
เป็นมิตร ใจดี ช่วยเหลือ อวิรุทฺธ สุหท อนุกูล ดีใจ ร่าเริง สุมน อตฺตมน
ไม่เป็นมิตร ใจร้าย ทุหท วิรุทธฺ เป็นทุกข์ มีความทุกข์ ทุกฺขี ทุกฺขินี ทุกฺขิต ทุมฺมน
เป็นศัตรู วิรุทฺธ เศร้า ทุมฺมน อนตฺตมน
อ่อนโยน อ่อนนุ่ม มุทุ(ก) คร้่าครวญ ปริเทวิ
แข็ง กระด้าง ถทฺธ ร้องไห้ รุทมาโน/รุทมานา
สามารถ สมตฺถ ปฏิพล ไม่สามารถ อสมตฺถ มีหน้านองด้วยน้้าตา อสฺสมุ ุโข/อสฺสุมุขี อสฺสุมุขินี
เคลื่อนที่ได้ ชงฺคม จล ปาริหาริย มีหน้าชุ่มด้วยน้้าตา อสฺสุตินฺเตน มุเขน (อิตถัมภูตะ)
เคลื่อนที่ไม่ได้ มั่นคง อจล ถาวร มีนัยน์ตาเต็มด้วยน้้าตา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ (อิตถัมภูตะ)
ถาวร เที่ยง นิจจฺ ถาวร มีนัยน์ตาเต็มด้วยน้้าตา อสฺสุปุณฺณเนตฺต
ไม่เที่ยง ไม่ถาวร อนิจจฺ อถาวร ธารน้้าตาจากนัยน์ตาทัง้ ๒ ของเธอ ไหลออก
ขยัน ไม่เกียจคร้าน อนลส ทกฺข อกุสีต ตสฺสา อกฺขีหิ อสฺสุธารา ปวตฺตึสุ
เกียจคร้าน ขี้เกียจ อลส กุสีต เก้อ เขิน เก้อเขิน มงฺกุ มงฺกุภูต
หนัก ภาริย ครุ(ก) ธุร กล้า วีร สุร
เบา ลหุ(ก) สลฺลหุก ขลาด ภีรุก ขลฺลาต
ตึง อสิถิล กร่าง นิพฺภย ‘ไม่กลัว’
หย่อน สิถิล สถล อนธิก บริสุทธิ์ ปริสทุ ฺธ

๓๓
ไม่บริสุทธิ์ อปริสุทฺธ อายุ พรรษา
สะอาด นิมมฺ ล สุทฺธ แก่ สูงอายุ มหฺลลก มหฺลลิกา ชิณฺณ(ก)
ไม่สะอาด เศร้าหมอง มลิน อสุทฺธ เด็ก หนุ่ม สาว พาล(ก) ตรุณ ตรุณี มาณโว-วโก มาณวิกา
สกปรก เศร้าหมอง เปื้อน กิลิฏฺฐ ใหม่ สด นว(ก) อภินว
ละเอียด สุขุม สุขุมาล สณฺห เก่า ปุราณ โปราณ(ก) ชิณฺณ(ก)
หยาบ กกฺกส ผรุส (คฤหัสถ์/สามเณร-รี) มีอายุ ๑๒ ปี ทฺวาทสวสฺโส-สา
ตั้ง(ใจ)มั่น สมาหิต (ภิกฺษ/ุ ภิกษุณี/เถระ/เถรี) มีอายุ ๓๐ ปี
ใจไม่ตั้งมั่น เสียสมาธิ อสมาหิต (ชาติยา/อายุนา) ตึสวสฺโส-สา
ปิด ปกปิด ปิดกั้น คุตฺต ฉนฺน ปฏิจฺฉนฺน (มีกาลฝน ๓๐ โดยการเกิด/โดยอายุ)
เปิด เปิดเผย วิวฏ อนาวฏ (ภิกฺษ/ุ ภิกษุณี/เถระ/เถรี) มีพรรษา ๓๐
(อุปสมฺปทาย) ตึสวสฺโส-สา
ตรง ไม่งอ อวงฺก อุชุ
(มีกาลฝน ๓๐ โดยอุปสมบท)
โกง โก่ง งอ วงฺก กุฏิล
ไม่มีพรรษา, (บวช)ยังไม่ได้พรรษา อวสฺสิโก-กา
ผ่องใส สดใส ปภสฺสร ภาสุร
มัว หมอง เศร้าหมอง นิปฺปภ มลิน
มีอายุ ๑๖ ปี โสฬสวสฺโส-สา (พหุพ. สมาส)
ขุ่นมัว อาวิล ไม่ขุ่นมัว อนาวิล โสฬสวสฺสิโก-กา (อิก ปัจ. ตทัส. ตัทธิต)
เอื้อเฟื้อ ไม่โลภ อลุทฺธ มีอายุ ๑๖ ปี (ย่าง), มีอายุรุ่นราว ๑๖ ปี โสฬสวสฺสุทฺเทสโก-สิกา
โลภ ตะกละ ลุทธฺ มหิจฉฺ (ผู้อันบุคคลพึงแสดงขึ้นว่ามีกาลฝน ๑๖) (นามกิตก์)
ลึก ลึกซึ้ง คมฺภีร มีอายุราว ๑๕-๑๖ ปี ปณฺณรสโสฬสวสฺสทุ ฺเทสโก-สิกา
ตื้น อุตฺตาน(ก) (ผูอ้ นั บุคคลพึงแสดงขึน้ ว่ามีกาลฝน ๑๕ หรือ ๑๖) (นามกิตก์)
เต็ม บริบูรณ์ ปูร(ก) ปุณฺณ ปริปุณฺณ สมฺปุณฺณ มีอายุ ๒๐ ปี วีสติวสฺโส-สา
ว่าง เปล่า ตุจฉฺ (ก) ริตฺต สุญฺญ มีอายุ ๒๐ ปีบริบูรณ์ ปริปุณฺณวีสติวสฺโส-สา
มีอายุหย่อน/ไม่ถึง ๒๐ ปี อูนวีสติวสฺโส-สา
ความเป็นเจ้าของ
ขนาด
เจ้าของ สามิ สามี สามิก สามินี
ไม่มีเจ้าของ อสฺสามิก สั้น รสฺส
(อันเป็น)ของที่มีอยู่/ของตน (อตฺตโน) สนฺตก ยาว ทีฆ อายต อายาม
(อันเป็น)ของตน ส สก กว้าง วิตฺถต วิตฺถาร ปุถุล
(อันเป็น)ของตน นิช นิย นิยก อตฺตนิย สูง อุพฺเพธ
(อันเป็น)ของบิดา ของพ่อ เปตฺติก ปิตุสนฺตก ลึก คมฺภีร
(อันเป็น)ของมารดา ของแม่ มตฺติก มาตุสนฺตก (ประมาณ) ๑ โยชน์/โยชน์หนึ่ง โยชนิก (ประกอบแล้วด้วยโยชน์)
(อันเป็น)ของสงฆ์ สงฺฆกิ (ประมาณ) ๕ โยชน์ ปญฺจโยชนิก (ประกอบแล้วด้วยโยชน์ ๕)
(อันเป็น)ของมนุษย์ มานุส มานุสก มานุสี (ประมาณ) ๙ โยชน์ นวโยชน (มีโยชน์ ๙ เป็นประมาณ)
(อันเป็น)ของชาวบ้าน คมฺม ๒๕ โยชน์ โดยประมาณ, (โดย)ประมาณ ๒๕ โยชน์
ปมาณโต ปญฺจวีสติโยชนิก
(อันเป็น)ของชาวเมือง โปรี (ประกอบแล้วด้วยโยชน์ ๒๕ โดยประมาณ)
(อันเป็น)ของตระกูล กุลสนฺตก (นรกชื่อโลหกุมภี) (ประมาณ/ลึก) ๖๐ โยชน์
สฏฺฐโิ ยชนิกา โลหกุมภฺ ี (ประกอบแล้วด้วยโยชน์ ๖๐)

๓๔
(กาย) สูงประมาณ ๒๕ โยชน์ กาโย ปญฺจวีสติโยชนํ อจฺจุคฺคโต คืบ กุกฺกุ กุกฺกุ (ศอก?)
((กาย ขึ้นไปล่วงแล้ว) สิ้นโยชน์ ๒๕)
ระยะทาง
ยาว ๑๓ ศอก กว้าง ๔ ศอก เตรสหตฺถายาม จตุหตฺถวิตถฺ าร
(อันยาวโดยศอก ๑๓ อันกว้างโดยศอก ๔) ใกล้ สมีป อาสนฺน อวิทูร ธุร สนฺติก มูล
(แม่น่้านั้น) ลึก ๑ คาวุต กว้าง ๒ คาวุต ไกล ทูร
คมฺภีรโต คาวุตํ ปุถุลโต เทฺว คาวุตานิ ตสฺสา ไม่ไกลนัก อวิทูร
นทิยา ปริมาณ้ (คาวุตหนึง่ โดยส่วนลึก คาวุต ท. ๒
โดยส่วนกว้าง เป็นปริมาณ แห่งแม่น่้านัน้ ) จํานวน ปริมาณ
สูงโยชน์หนึง่ โยชนุพเฺ พธ (อันสูงโดยโยชน์หนึง่ ) มาก เป็นอันมาก พหุ(ก) พหุล สมฺพหุล อเนก อนปฺปก
(บัณฑุกมั พลศิลาอาสน์) ยาว ๖๐ โยชน์ กว้าง ๕๐ โยชน์ หนา ๑๕ โยชน์ อธิมตฺต(ก) มหนฺต/มหา
สฏฺฐิโยชนายามํ ปณฺณาสโยชนวิตฺถตํ นับไม่ได้ ประมาณไม่ได้ มากมาย อปฺปมาณ (น-ปมาณ)
ปณฺณรสโยชนพหลํ ปณฺฑุกมฺพลสิลาสน้ พ้น/เกินที่จะนับ, นับไม่ถ้วน, นับไม่ได้ คณนปถาตีต,
(บัณฑุกัมพลศิลาอาสน์ อันยาวโดยโยชน์ ๖๐ คณนปถํ วีติวตฺต
อันกว้างแล้วโดยโยชน์ ๕๐ อันหนาโดยโยชน์ ๑๕)
น้อย อปฺป(ก) อปฺปมตฺต(ก) (อปฺป-มตฺต)
(บัณฑุกัมพลสิลา) อนุมตฺต ปริตฺต(ก) โถก(ก) อีส(ก) โอมก
(โดย)ยาว ๖๐ โยชน์ ทีฆโต สฏฺฐิโยชนา
(โดย)กว้าง ๕๐ โยชน์ วิตฺถารโต ปญฺญาสโยชนา เล็กน้อย สองสาม กติปย ปริตตฺ (ก)
หนา ๑๕ โยชน์ พหลโต ปณฺณรสโยชนา หย่อน พร่อง ลบออก อูน(ก)
ปณฺฑุกมฺพลสิลา (บัณฑุกัมพลศิลา เกิน ยิ่ง อธิก
อันมีโยชน์หกสิบเป็นประมาณ โดยส่วนยาว ไม่หย่อน ไม่เกิน อนูน อนธิก
อันมีโยชน์ห้าสิบเป็นประมาณ โดยส่วนกว้าง
เหลือ ที่เหลือ เสส(ก) อวเสส(ก)
อันมีโยชน์สิบห้าเป็นประมาณ โดยส่วนหนา)
ทั้งปวง ทั้งหมด ทั้งสิ้น ทุกสิ่ง ทุกอย่าง ทุกคน ... สพฺพ สกล
แคบ สมฺพาธ อนายต
กึ่ง ครึ่ง อฑฺฒํ อทฺธํ อุปฑฺฒ
ใหญ่ ยิ่งใหญ่ มหนฺต อุตตฺ ม
มีประมาณเท่านี้ เอตฺตก
ใหญ่โต โอฬาร โอฬาริก
มีประมาณเท่าใด/เพียงใด ยตฺตก (ไม่ใช่ค่าถาม)
เล็ก เล็กน้อย ขุทฺท(ก) ปริตตฺ (ก) อณุ จุล จุลลฺ จุฬ
มีประมาณเท่านั้น/เพียงนั้น ตตฺตก
ละเอียด ป่น อณุ(ก) จุล จุลฺล จุฬ
มีค่า มีราคา อคฺฆนิก
น้อยและใหญ่ ขุทฺทานุขุทฺทก อณุถูล
มีราคา ๑ แสน สตสหสฺสคฺฆนิก
สูง อุจจฺ อุจฺจํ
(มีจ้านวน) ๑ อสงไขย อสงฺเขยฺย
ต้่า นีจ นีจํ อธม
ชิ้น เปสิ ขณฺโฑ ขณฺฑํ
สูงและต้่า อุจจฺ าวจ
ต้่า ต้่าช้า หยาบ หีน โอมก อุณหภูมิ
เย็น หนาว สีต สีตล เย็นมาก หนาวมาก อติสีต
หน่วยวัด ร้อน อุณฺห ร้อนมาก อติอุณฺห อจฺจุณฺห

โยชน์ โยชนํ สัมผัส

คาวุต คาวุตํ (=๘๐ อุสภะ =๑๐๐ เส้น) เสมอ เรียบ เกลี้ยง สม สินทิ ฺธ มฏฺฐ
คืบ วิทตฺถิ ไม่เรียบ ไม่เสมอ วิสม
คืบพระสุคต สุคตวิทตฺถิ

๓๕
สัพพนาม เขียว หริต green
(แจกอย่าง ย ศัพท์) น้้าเงิน นีล blue
นั้น ต น้้าเงินอ่อน ฟ้า มนฺทนีล light blue
นี้ อิม ขาว โอทาต เสต(ก) ปณฺฑร
นั่น (นี้) เอต ด้า กาฬ(ก) กณฺห blaik
โน้น อมุ อมุก อสุก เทา ธูสร grey gray
ใด ย (ไม่ใช่ค่าถาม) หลากสี กมฺมาส
อื่น อญฺญ ปร น้้าตาล ปิงฺคล brown
อื่นอีก อปร น้้าตาลแก่ กณฺหปีต light brown
คนใดคนหนึง่ สิง่ ใดสิง่ หนึง่ คนหนึง่ สิง่ หนึง่ อญฺญตร อญฺญตม น้้าตาลอ่อน กปิล dark brown
คนไหน สิ่งไหน กตร กตม
รสชาติ
คนหนึ่ง สิ่งหนึ่ง พวกหนึ่ง เอก
อร่อย; หวาน มธุร deliiious; sweet
บางคน บางสิง่ บางพวก เอกจฺจ อปฺเปกจฺจ
เปรี้ยว อมฺพิล sour
ทัง้ สอง อุภย (แจกอย่าง ย); อุภ (แจกอย่าง อุภ)
เค็ม โลณ ลวณ โลณิก salty
นอกนี้ อิตร
จืด อโลณิก
ขวา ใต้ ทกฺขิณ
เผ็ด เผ็ดร้อน กฏุ(ก) spiiy, hot
ซ้าย เหนือ อุตฺตร
ขม ติตฺต(ก) bitter
ก่อน ปุพฺพ
ฝาด กสาว

ซ้าย วาม ข้างซ้าย วามปสฺสํ เงื่อนไข สภาพ ฐานะ

ขวา ทกฺขิณ ข้างขวา ทกฺขิณปสฺสํ ง่าย อีส(ก) อีสกฺกร easy
ก่อน ปุพฺพ(ก) ยาก ล้าบาก กิจฺฉ ทุกกฺ ร diffiult hard
เช่นนั้น สทิส
(ผู)้ เช่นเรา มาทิส รูปร่าง
(ผู)้ เช่นท่าน ตาทิส กลม จกฺกาการ วฏฺฏุล วฏฺฏ round
วงกลม จกฺก มณฺฑล iirile
สี
ครึ่งวงกลม อทฺธจกฺกาการ semiiirile
สี วณฺณํ รูปไข่ อณฺฑาการ oval
สีขาว ปณฺฑร ปณฺฑรวณฺณํ white (มี) สี่มุม จตุรสฺส [จตุ-รฺ-อ่ส]
สีขาวอมเหลือง ปณฺฑร ปณฺฑรวณฺณํ ปณฺฑุวณฺณํ reitangle (สีเ่ หลีย่ มผืนผ้า) square (สีเ่ หลีย่ มจตุรสั )
ซีด ปณฺฑร (มี) สามเหลี่ยม ติโกณก triangle
แดง รตฺต โลหิต โลหิตวณฺณํ red (มี) แปดเหลี่ยม อฏฺฐํสิก oitagon
แดงอ่อน อรุณ light red ซึ่งมีรูปทรงกลม(เล็กๆ) โคฬการ
ชมพู ปาฏล pink คม ติขิณ sharp
เหลือง ปีต(ก) yellow ไม่คม ทื่อ อติขิณ blunt
ส้ม ปีตรตฺต orange หนา ฆน พหล thiik

๓๖
หนานัก อติพหล very thiik โรคมองคร่อ โสโส
บาง ตนุ thin โรคลมบ้าหมู อปมาโร
โรคหิดเปื่อย ททฺทุ
โรค
โรคหิดด้าน กณฺฑุ
โรคตา จกฺขุโรโค
โรคคุดทะราด กจฺฉุ
โรคหู โสตโรโค หูด รขสา /นขสา ม.
โรคจมูก ฆานโรโค
โรคละอองบวม วิตจฺฉกิ า
โรคลิ้น ชิวฺหาโรโค โรคอาเจียนโลหิต โลหิตํ
โรคกาย กายโรโค
โรคดี(เดือด) ปิตฺตํ /โลหิตปิตฺตํ ยุ.
โรคศีรษะ สีสโรโค โรคเบาหวาน มธุเมโห
โรคที่ใบหู กณฺณโรโค
โรคเริม อํสา
โรคปาก มุขโรโค โรคพุพอง ปิฬกา
โรคฟัน ทนฺตโรโค/โอฏฺฐโรโค ม.
โรคริดสีดวง ภคนฺทลา
โรคไอ กาโส การแพ้ท้อง โทหโฬ
โรคหืด สาโส
โรคไข้หวัด ปินาโส ธรรม
เป็นไข้หนัก พาฬฺหคิลาน ค. นิพพาน นิพฺพานํ โมกฺขธมฺโม อมตํ
โรคไข้พิษ ฑโห ฑาโห สมถะ สมโถ
โรคไข้เซื่องซึม ชโร วิปัสสนา วิปสฺสนา
โรคในท้อง กุจฺฉิโรโค
อื่นๆ
โรคลมสลบ มุจฺฉา
นาม ชื่อ นามํ อวฺหโย อวฺหา
โรคบิด โรคลงแดง ปกฺขนฺทิกา
ปัญหา ปญฺโห ปญฺหา
โรคจุกเสียด สุลา สูลา ม. ยุ.
การแก้ การตอบ ค้าตอบ วิสฺสชฺนํ วิสฺสชฺนา ปฏิวจนํ
โรคลงราก วิสจู ิกา
เครื่องหมาย; จ้านวนเลข, ข้อ องฺโก
โรคเรื้อน กุฏฺฐํ
ฝัน สุปินํ dream
โรคฝี คณฺโฑ
ฝันร้าย ทุสฺสุปินํ nightmare
โรคกลาก กิลาโส

๓๗