Zarządzanie stresem

1. Cztery podejścia do stresu:

a) jako bodziec (model stresu - napięcia)
stres to zmiana w otoczeniu, która u przeciętnego człowieka wywołuje wysoki stopień
napięcia emocjonalnego i przeszkadza w normalnym toku reagowania (Irving Janis)
b) jako reakcja
• stres to rzeczywista albo nieodparta siła działająca na ciało czy też osobę
• działanie stresu jest stałe dla wszystkich osób przebywających w danym otoczeniu
• stres jest to wszystko, co powoduje psychiczny, mentalny, emocjonalny lub fizyczny
dyskomfort.
c) jako brak równowagi
d) jako niedopasowanie osoby do jej otoczenia

2. Badania nad stresem

a) wywodzi się z prac fizjologa Waltera Cannona i endokrynologa Hansa Selyego i w
pierwotnym rozumieniu odnosi się do reakcji biologicznej organizmu na działające na
niego bodźce.
b) Stres wg Waltera Cannona
reakcja walki bądź ucieczki, który to mechanizm uruchamiany jest celem przywrócenia
naruszonej w wyniku działania czynników zakłócających równowagę organizmu.
c) Hans Selye
Stres to reakcja organizmu pojawiająca się jako odpowiedź na stawiane mu zadania,
zarówno przyjemne jak i nieprzyjemne. Jest to stan organizmu, przejawiający się
ogólnym zespołem adaptacyjnym (GAS- General Adaptation Syndrome).

3. Stadia GAS
a) stadium I (Reakcja alarmowa organizmu)
• faza szoku i faza przeciwdziałania szokowi
• uruchamiane zostają zasoby organizmu służące poradzeniu sobie ze stresorami
• uaktywniony zostaje układ współczulny oraz wzrasta czynność nadnerczy
b) stadium II
• odporności0 przystosowanie do zwalczania stresora
• organizm koncentruje się na zwalczaniu zagrożenia, niestety odbywa się to kosztem
innych aktywności fizjologicznych i psychologicznych
• pokłady energetyczne zostają przesunięte do funkcji obronnych i jej zasoby
zużywają się
c) stadium III (występuje tylko gdy stres nie ustępuje lub takie jest odczucie jednostki)
• wyczerpania- pojawia się wtedy, gdy zagrożenie nie ustępuje lub nawraca
• organizm ma coraz mniej energii aby się bronić przez co staje się podatny na
infekcje i inne choroby
• organizm rozregulowuje się iu zdecydowanie zmniejszają się jego zdolności
obronne.
 4. Stres korzystny a stres szkodliwy

5. Poznawczo- transakcyjna koncepcja stresu Richarda Lazarusa i Suzan Folkman

a) Stres to relacja między osobą z otoczeniem ??? jako obniżająca, zagrażająca jej
dobrostanom i przekraczająca jej zasoby.
b) Ocena pierwotna- ocena znaczenia jakie ma dla jednostki dane wydarzenie
c) ocena wtórna- ocena jaką człowiek dokonuje odnośnie własnych zdolności do
wykorzystania zasobów do sprostania sytuacji stresowej.

Transakcja jednostki z otoczeniem może mieć charakter:

– stresujący
– sprzyjająco – pozytywny
– bez znaczenia

Trzy możliwe oceny sytuacji:

– krzywda/strata (towarzyszą emocje, złość(mobilizująca), smutek)
– zagrożenie (towarzyszą emocje: lęk, strach, zamartwianie się)
– wyzwanie (pojawiają się także emocje pozytywne, ponieważ spodziewane są też korzyści)

Trzy poziomy stresu:

– społeczny odnosi się do relacji człowieka z innymi ludźmi
– psychologiczny, ocena sytuacji, emocje, zachowanie
– fizjologiczny (biologiczny), reakcja organizmu

Teoria zasobów Hobfolla

• ludzie dążą do uzyskania, utrzymania i ochrony tego co dla nich cenne, a także starają się
promować to co cenią.
• Zasoby to przedmioty (garderoba, auto), warunki (szczęśliwe małżeństwo, stanowisko
pracy), cechy(osobowości), pokłady energii, czas wolny, majątek, które są cenione albo
same w sobie jako potrzebne do przetrwania, albo służą do zdobycia zasobów potrzebnych
do przetrwania.
• W obliczu strat ludzie stosują strategie polegające na wykorzystaniu dostępnych zasobów w
 celu możliwie najbardziej pomyślnej adaptacji (inwestowanie zasobów)
• możliwości inwestowania zależą od puli zasobów będących w posiadaniu jednostki
• nawet, gdy nie ma stresu celem aktywności ludzi jest dbałość o ich zasoby
• antycypacja stresu pobudza więc do działania w kierunku zwiększania zasobów
(proaktywne radzenie sobie)

Role emocji w sytuacjach stresowych- rozwinięcie modelu Lazarusa- Folkmana i Moskowitz

• wprowadziły termin „radzenie oparte na poszukiwaniu znaczenia”- poszukiwanie i

odnajdywanie pozytywnego znaczenia
• radzenie sobie oparte na znaczeniu, uruchamia emocje pozytywne, co zwrotnie wpływa na
radzenie skoncentrowane na znaczeniu i ułatwia dostrzeżenie korzyści w stresie.

Jak znaleźć pozytywne emocje w stresie:?

• Formy radzenia sobie ukierunkowanego na znaczenie:
◦ urealnienie priorytetów
◦ adaptacyjne przekształcenie celów
◦ znajdowanie korzyści
◦ przypominanie sobie o korzyściach
◦ nasycanie zwykłych zdarzeń pozytywnym znaczeniem
◦ wzmacnianie pozytywnego efektu

Oddziaływanie stresu na układ nerwowy (wzrost ciśnienia krwi, wzrost poziomu glukozy)
Oddziaływanie stresu na układ hormonalny (wydzielanie hormonu stresu- kortyzol, adrenalina)
Oddziaływanie stresu na układ rozrodczy (zmniejszone wydzielanie testosteronu)
Oddziaływanie stresu na układ mięśniowo-szkieletowy (bóle mięśniowe, migreny)
Oddziaływanie stresu na układ krążenia (przyśpieszona praca serca, wydzielanie adrenaliny)
Oddziaływanie stresu na układ pokarmowy (zaburzenia łaknienia, nadmierny apetyt)

W sytuacji pozytywnego stresu uwalniana jest adrenalina, ale nie uwalniają się kortyzolowe
hormony stresu.

Przebieg stresu- osie stresu

W wyniku reakcji stresowej (interpretacji bodźca jako stresowego) pobudzana jest jedna lub więcej
osi stresu.

1. Pierwszy zaczyna działać autonomiczny układ nerwowy współczulny i przywspółczulny.

1.1. Współczulny (sympatyczny) – noradrenalina- poszerzanie źrenic, oskrzeli,
hamowanie wydzielania śliny, pobudzanie pracy serca, spowolnienie reakcji
trawiennych, większy dopływ krwi do mięśni szkieletowych
1.2. Przywspółczulny- działanie regeneracyjne

Działanie układu symaptycznego nie może trwać długo, więc w razie dłuższego
oddziaływania na organizm stresora musi zadziałać uzupełniająca oś reakcji stresowej.

Oś neurohormonalna „walcz albo uciekaj”

• ciało migdałowate- podwzgórze- rdzeń nadnerczy- adrenalina i noradrenalina
• skutki: wzrost ciśnienia tętniczego, wzrost pojemności minutowej serca, spadek przepływu
krwi przez nerki, zmniejszenie światła tętnic, wzrost napięcia mięściowego, wzrost poziomu
wolnych kwasów tłuszczowych (trójglicerydów i cholesterolu w osoczu krwi).
Oś endokrynologiczna (wewnątrzwydzielnicza)
1. adrenokortykalna – w fazie jej działania uwalnia się kortyzol, kortykosteron, które mogą
hamować działania immunologiczne, dzięki nim wzrasta poziom glukozy, moczu, wolnych
kwasów tłuszczowych, pośrednio przyczynia się również do martwicy mięśnia sercowego,
podwyższenie ciśnienia krwi
2. Somatotropowa- wydzielana jest somatotropina, pobudza zmagazynowanie tłuszczowe w
organizmie, powoduje wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych i glukozy.

Oś tarczycowa
1. Pobudza do wydzielania tyroksyny, zwiększa przemianę materii, częstość akcji serca, jego
kurczliwość, podnosząc obwodowy opór naczyniowy podnosi w ten sposób ciśnienie krwi.
2. Skutku stresu u zwierząt:
2.1. powiększenie kory nadnerczy
2.2. zmniejszenie grasicy i węzłów chłonnych
2.3. owrzodzenie żołądkowo- jelitowe
3. Skutki stresu:
3.1. wczesne, bezpośrednie następstwa stresu:
a) obniżenie nastroju
b) zaburzenie trawienia, przyśpieszone bicie serca, napięcie mięśni.
c) Pogorszenie sprawności działania
d) modyfikacja procesów poznawczych: selektywność uwagi i pamięci związanej z
negatywnymi emocjami.
3.2. Późne następstwa stresu
- następstwa zdrowotne:
a) choroby sercowo-naczyniowe
b) owrzodzenie żołądka, dwunastnicy
c) zwiększone ryzyko infekcji
d) możliwość zachorowania na nowotwory (szczególnnie przez osoby z osobowością
typu c)
e) zaburzenia zachowania agresywne, ciągłe pobudzenie, częste sięganie po używki

Postawy wobec siebie i świata:

• pogorszenie samooceny
• pesymistyczna postawa
• wypalenie zawodowe
• pogorszenie stanu społecznego
• nasilenie lęku społecznego
• zmniejszenie skłonności do współpracy

Skutki stresu dla organizacji:

• fluktuacje kadr (częsty odpływ pracowników)
• absencja pracowników
• błędy w pracy
• zła atmosfera w pracy

Zespół stresu pourazowego:

Definicja: osstre zaburzenie po stresie traumatycznym, diagnozowane w okresie od występowania
stresora do czterech tygodni, np. wojna, wypadki, zabijanie podczas działań wojennych, widzenie
ofiar, zagrożenie własnego zdrowia i życia, katastrofy.
Cechy sytuacji powodujących PTSD:
• duże natężenie emocji,
• silnie emocjonalne,
 • sytuacja zagrożenia życia lub zdrowia

Przyczyny:
• traumatyczny stresor to zdarzenie związane z zagrożeniem życia lub fizycznie
integralności:Proces podczas którego dana osoba przeżywa intensywny strach, poczucie
bezradności.
Objawy:
• zachowywanie się tak jak wtedy, gdy występuje stresor (przyśpieczone bicie serca,
potliwość)
• brak apetytu
• ogólna apatia
• wycofanie się jednostki od integracji z otoczeniem

Skutki:
• skutkiem oddziaływania traumatycznego stresora jest ostry stan pourazowy, natomiast stres
to wynik braku możliwości poradzenia sobie z bezpośrednią reakcją na traumę.

Przejawy:
1. A
1.1. ekspozycja na doświadczenie zagrożenia życia
1.2. intensywny, subiektywny dystres(stres negatywny) podczas tej ekspozycji
2. B
2.1. ponowne odtwarzanie traumy
2.2. nagłe uczucie sugerujące ponowne wystąpienie traumatycznej sytuacji
2.3. intensywny dystres podczas ponownego kontaktu ze zdarzeniem
przypominającym traumę
2.4. fizjologiczna reaktywność na sygnały symbolizujące lub przypominające
zdarzenie
3. C
3.1. Uporczywe unikanie lub zmniejszenie aktywności reaktywności
3.2. usiłowanie unikania myśli lub uczuć kojarzonych z traumą
3.3. usiłowanie unikania aktywności
3.4. amnezja psychogenna (chęć zapomnienia, wypieranie wspomnień)
3.5. zmniejszenie zainteresowania ważnymi zajęciami
3.6. uczucie obojętności lub chłód
3.7. poczucie braku perspektyw na przyszłość
4. D
4.1. Utrzymujące się objawy zwiększonego pobudzenia
4.2. trudności z zasypianiem lub snem
4.3. drażliwość lub wybuchy gniewu
4.4. trudność z koncentracją
4.5. nadmierna czujność
4.6. nasilony przestrach przy nieoczekiwanych bodźcach
Skutki stresu:
- depresja/dystymia
- uzależnienie od substancji psychoaktywnych
- somatyzacja
- obniżony poziom serotoniny
- zmniejszony hipokamp, problemy z pamięcią
Uwarunkowanie radzenie sobie z PTSD:
• wsparcie społeczne
• osobowść (typ B- odporny; typ A,C- nieodporne)
 • inne zdarzenia życiowe
• przeszłe doświadczenia
• cechy biologiczne (temperament)
• przygotowanie do zdarzenia

Terapia:
1. składa się z:
1.1. obserwacji(kilka dni do tygodnia), osoba przebywa w pomieszczeniu bez
elektroniki, aby oswoić się z traumą, uzmysłowić swoje myśli.
1.2. Rehabilitacyjna (terapeutyczno- rehabilitacyjna), podejmuje kontakt z
otoczeniem, sesje w których opowiada o doświadczeniach, odgrywanie sytuacji
traumatycznej, zajęcia plastyczne, muzyczne, terapia psychologiczna (ok. 6 tygodni,
potem podejmuje się decyzje o ewentualnej dalszej terapii w ośrodkach
rehabilitacyjnych, do powrotu do momentu równowagi)
a) terapie behawioralne
b) oddziaływanie farmakologiczne

Podejście kliniczne – mechanizmy obronne Z. Freud

• wywodzi się z koncepcji psychoanalitycznej Freud'a., gdzie mechanizmy obronne

definiowane były jako odruchowe, nieświadome działania służące redukcji lęku
• przykłady: wyparcie, regresja, anulowanie, zaprzeczanie.

Współcześnie poziomy działań regulacyjnych Henningera (???)

• strategie redukowania napięcia: humor, wypalanie się, przeanalizowanie problemu\
• przemieszczenie agresji, kompulsje i rytuały
• otwarta agresja i panika\
• czwarty poziom: dalsza dezintegracja
• całkowita dezintegracja ego

Haan- funkcjonowanie osobowości w sytuacji trudnej

• poziom najwyższy (radzenie sobie ze stresem). Elastyczność, orientacja na przyszłość i
wymogi ewentualnej sytuacji, zaangażowanie zróżnicowanego procesu myślenia,
kontrolowanie emocji.
• Poziom obronny: aktywność, wynikanie z przeszłości, zniekształcenie wymogu sytuacji,
ograniczenie procesu myślenia, nie do końca kontrolowane wyładowania emocji.
• Poziom najniższy: fragmentacja: aktywność, rytualizacja, prymitywne myślenie, zamknięcie
na wymogi sytuacji,

Podejście pragmatyczne- strategie adaptacyjne

• działania podejmowane w konkrentej sytuacji
• wg Lazarusa i Folkmana są to stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki
zmierzające do sprostania zewnętrznym i/lub wewnętrznym wymaganiom, które są
oceniane jako nadwyrężające lub przekraczające możliwości jednostki
• 3 cechy działania:
◦ to co osoba robi faktycznie w sytuacji trudnej
◦ uwzględnia się specyficzny kontekst działań
◦ uwzględnia się zmienność podejmowanych działań nawet w ramach tego samego
epizodu stresowego
• dwa podstawowe typy działań:
◦ nastawione na rozwiązanie problemu
◦ nastawienie na regulacje emocji (poprawa samopoczucia, nastroju, uwolnienie się od
 negatywnych emocji, w tym mechanizmy obronne)
◦ wzbudzenie i podtrzymanie emocji pozytywnych

Wzorzec radzenia sobie ze stresem to charakterystyczny dla danej osoby zestaw kilku form
radzenia sobie ze stresem.

Odporność na stres:
1. Biologiczna:
1. typ układu nerwowego (silny- słaby),
2. pobudliwość układu nerwowego
3. koncepcja optimum stymulacji- optimum aktywacji
2. Wyuczona:
1. sposób spostrzegania sytuacji
2. rola doświadczeń z wczesnego dzieciństwa (pozytywne lub negatywne schematy)
3. rola potrzeb psychologicznych (potrzeba osiągnięć, natężenie potrzeb i motywacji)
3. umiejscowienie poczucia kontroli
4. nastawienie prospołeczne (orientacja nie tylko na „ja”)
5. integracja struktur osobowości

Zasoby radzenia sobie ze stresem:

• zdrowie i energia
• pozytywne przekonanie dotyczące siebie i świata
• wiara w Boga, nadzieja, optymistyczne nastawienie do świata
• poczucie wpływu na swój los i kontrolowanie wydarzeń
• umiejętność rozwiązywania problemów
• kompetencje społeczne
• warunki otoczenia ( wsparcie społeczne, pozycje społeczne, zasoby materialne)

Podejście personologiczne- style radzenia sobie ze stresem\

• indywidualny styl podejścia do stresu, to co stałe i charakterystyczne dla jednostki
• szukamy tego co stałe w zmiennych formach działania
• pozwala ocenić długofalowe konsekwencje dla jednostki

Klasyfikacja stylów radzenia sobie ze stresem

1. Moos – dwa kryteria: kierunek działania (zbliżanie/unikanie) i metoda (procesy poznawcze i

zachowawcze)
- zbliżanie poznawcze (logiczna analiza problemu)
- zbliżanie behawioralne (poszukiwanie wsparcia u innych, aktywne rozwiązywanie)
- unikanie poznawcze (niemyślenie o problemie, odwracanie uwagi)
- unikanie behawioralne (zajmowanie się czymś innym, odreagowanie)
2. Hobfoll – 3 wymiary
- aktywne/bierne
- prospołeczne/antyspołeczne (rozmowa z innymi/agresja wobec innych)
- bezpośrednie/pośrednie (skierowane na stresor/aktywności zastępcze)

Efektywność radzenia sobie ze stresem- kryterie oceny

• rozwiązanie problemu powodującego stres
• redukcja pobudzenia fizjologicznego
• redukcja negatywnych, przykrych emocji
• przywrócenie normalnego poziomu funkcjonowania społecznego
• powrót do podstawowych form aktywności związanych z realizacją zadań życiowych
 charakterystycznych dla jednostki przed wystąpieniem stresu
• odzyskanie bądź utrzymanie dobrostanu własnego przez innych osób zaangażowanych w
danym epizodzie
• utrzymanie pozytywnej samooceny
• ocena skuteczności podjętych działań (własna)

Przy ocenie skuteczności radzenia sobie ze stresem należy uwzględnić kontekst epizodu stresu
oraz jego charakter.