1

Psychologia zdrowia (6)

Skuteczne strategie profilaktyczne

dr Daria Biechowska

2
Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka są ważne?

Zdrowie społeczeństwa jest powiązane z:

- rosnącymi dochodami,
- zwiększoną produktywnością,
- poziomem edukacji dzieci,
- dobrostanem dorosłych.

Raport WEF (World Economic Forum) 2011 wskazuje, że:

- choroby i schorzenia niezakaźne są obecnie przyczyną 60%
wszystkich zgonów na całym świecie,
- zgony te są powiązane ze stylem życia, w tym z nadużywaniem
substancji psychoaktywnych.
(European Prevention Curriculum, 2018)

3
Miejsce profilaktyki w strukturze działań
na rzecz zdrowia (adaptacja za Mrazek i Haggerty, 1994)

Działania Postępowanie
Edukacja
Profilaktyka lecznicze po zakończeniu
publiczna
/terapia terapii

Profilaktyka jest jednym z elementów w strukturze działań

zmierzających do rozwiązywania
problemów zdrowotnych i społecznych
wynikających z zachowań ryzykownych

4
Promocja zdrowia

• Działania z zakresu edukacji i polityki społecznej:

• Ukierunkowane na całe populacje (np. dzieci i młodzieży)

• WZMACNIAJĄCE ZDROWIE PSYCHICZNE I PROCESY

WSPOMAGAJĄCE UTRZYMANIE DOBREGO ZDROWIA

• Wzmacniające czynniki chroniące i procesy odpornościowe,

które sprzyjają zdrowiu i pozytywnemu rozwojowi

(Ostaszewski, 2010)

5
Co to jest profilaktyka?

Profilaktyka to

zapobieganie
problemom
zanim one wystąpią

"Praktyka oparta na dowodach (Evidence Based Practice, EBP)"

to systematyczny proces podejmowania decyzji lub świadczenia
usług, o udokumentowanym w dostępnych badaniach naukowych
stałym, pozytywnym wpływie na odbiorców.
(European Prevention Curriculum, 2018)

6
Co to jest nauka o profilaktyce?

Dziedzina wiedzy na temat czynników sprzyjających inicjacji oraz

rozwoju zachowań ryzykownych (w tym problemu używania
substancji psychoaktywnych:
• w jaki sposób te zachowania oddziałują na jednostkę, rodzinę,
szkołę, środowisko lokalne oraz cały kraj;
• jak można zapobieganiu tym problemom przy pomocy skutecznych
strategii, rozwiązań politycznych i programów/interwencji.
(European Prevention Curriculum, 2018)

7
Profilaktyka a promocja zdrowia psychicznego

• Profilaktyka – ukierunkowana na zapobieganie problemom,

dysfunkcjom, zaburzeniom lub chorobom – działanie nastawione na
redukcję czynników ryzyka

• Promocja zdrowia psychicznego – pomnażanie zdrowia i

wzmacnianie zasobów – działanie nastawione na wzmacnianie
(rozwój) czynników chroniących (Ostaszewski, 2010)

8
Różnorodność działań z zakresu promocji zdrowia
psychicznego (Mrazek i Haggerty, 1994)

9
 Mapa poziomów profilaktyki
Podział tradycyjny Nowy podział

Profilaktyka I stopnia lPromocja zdrowia psychicznego

lProfilaktyka uniwersalna

Profilaktyka II stopnia lProfilaktyka ukierunkowana na jednostki

lub grupy wysokiego ryzyka (selektywna)
lProfilaktyki ukierunkowana na jednostki
szczególnie zagrożone lub prezentujące
pierwsze symptomy zaburzeń (wskazująca)

Profilaktyka III stopnia lLeczenie i resocjalizacja

lPostępowanie po leczeniu: rehabilitacja,
zapobieganie nawrotom
10 10
Źródło: Ostaszewski K. (2005) Nowe definicje w profilaktyce. Remedium 7 -8
Trzy poziomy profilaktyki (Mrazek i Haggerty (red.) 1994)
1. Profilaktyka uniwersalna
dotyczy zapobiegania
zagrożeniom o znacznym stopniu
rozpowszechnienia
2. Profilaktyka selektywna to
działania ukierunkowane
na grupy
zwiększonego ryzyka
3. Profilaktyka wskazująca to
działania na rzecz jednostek
wysokiego ryzyka
Adresowana do wszystkich
(dzieci i młodzieży)
bez względu na stopień ryzyka
i występowania zachowań
problemowych oraz
zaburzeń psychicznych
Adresowana do tych,
którzy ze względu na swoją sytuację
społeczną, rodzinną, deficyty
funkcji poznawczych są narażeni
na zwiększone ryzyko niż przeciętne
wystąpienia problemów psychicznych
i/lub zachowań problemowych
Adresowana do tych
(dzieci i młodzieży)
którzy demonstrują różne
zachowania problemowe
11
Kryterium podziału nowych poziomów profilaktyki

Kryterium – ocena indywidualnego poziomu ryzyka rozwoju problemu (np. problemu

alkoholowego)

1. Profilaktyka uniwersalna • Poziom ryzyka umiarkowany

• Poziom ryzyka większy

2. Profilaktyka selektywna od przeciętnej

3.Profilaktyka wskazująca • Poziom ryzyka wysoki + pierwsze

symptomy

12
Trzy poziomy profilaktyki a typ działań (Ostaszewski i
Borucka 2004)

• Realizacja programów
1. Profilaktyka uniwersalna profilaktycznych
• Dbanie o klimat placówki

• Zajęcia wyrównawcze
2. Profilaktyka selektywna • Praca, wychowawcy,
pedagoga szkolnego
z dziećmi/uczniami problemowymi
• Socjoterapia

3.Profilaktyka wskazująca • Indywidualne interwencje

• Współpraca z PPP i PZP i innymi
specjalistycznymi placówkami

13
 Strategie Profilaktyczne

osłabiają wzmacniają

Czynniki ryzyka Czynniki chroniące

Opóźnienie inicjacji,
ograniczenie używania
substancji psychoaktywnych
oraz podejmowania innych
zachowań ryzykownych.
14
 Czynniki środowiskowe np:
rodzina
szkoła
najbliższe otoczenie
czynniki makrospołeczne
Teorie
przyczyny,
Badania uwarunkowania,
nad mechanizmy
programami Skuteczne strategie odpowiadające
oraz za
strategiami występowanie
zachowań
Czynniki indywidualne np: ryzykownych
temperament
cechy charakteru
umiejętności życiowe 15
 Strategie profilaktyczne

Strategie wiodące
Strategie uzupełniające
• Rozwijanie umiejętności życiowych
• Przekaz informacji
• Edukacja normatywna
• Alternatywy
• Praca z rodzicami
• Edukacja rówieśnicza
• Wsparcie mentorów
• Trening umiejętności odmawiania
• Budowanie więzi ze szkoła

Strategie środowiskowe

16
Modele teoretyczne wykorzystywane w profilaktyce

• Teoria Społecznego Uczenia (R.L. Akers, A. Bandura)

• Teoria Zachowań Problemowych (R. Jessor)
• Model Rozwoju Społecznego (J. D. Hawkins i J.G Weis)
• Teoria Uzasadnionego Działania oraz Teoria Planowego Działania (I. Ajzen
i M. Fishbein)
• Teoria Przywiązania (J. Bowlby)
• Koncepcja Substancji Torujących Drogę (D. Kandel)
• Teoria Rozwoju Psychospołecznego (E. Erikson)
• Teoria Resilience (E. Werner, N. Garmezy, M. Rutter, S. Luthar)
• Teoria Pozytywnego Rozwoju (R. Catalano i wsp.)
• Teoria Salutogenezy (A. Antonovsky)
• Transteoretyczny Model Zmiany (J. Prochaska i C. DiClemente)
• Ekologiczna Teoria Rozwoju (U. Bronfenbrenner)

17
Teoria Społecznego Uczenia Alfreda Bandury (1986)

• Zachowania problemowe/ryzykowne to zachowania społecznie

wyuczone.
• Kształtują się i utrwalają na skutek modelowania przez osoby ważne
i atrakcyjne dla nastolatków: rodziców, rówieśników, postaci
kultury masowej.
• Obserwacja zachowań podejmowanych przez te osoby oraz ich
efektów (np. ”dobry nastrój po marihuanie”) sprzyja tworzeniu
pozytywnych oczekiwań i w konsekwencji pozytywnych postaw
wobec tych zachowań.
• „Modele” pełnią też ważną rolę w kształtowaniu poczucia własnej
skuteczności w radzeniu sobie w różnych sytuacjach, np. w
zdobywaniu narkotyków vs odmowie ich używania.

18
Teoria Zachowań Problemowych Richarda i Shirley Jessor
(1987)

• Skłonność do podejmowania zachowań

problemowych/ryzykownych, jest wypadkową cech jednostki (np.
samooceny, umiejscowienia kontroli) i otoczenia w jakim
funkcjonuje (np. rówieśników aprobujących używanie substancji
psychoaktywnych).
• Zachowania problemowe/ryzykowne pozwalają młodzieży
realizować ważne zadania rozwojowe i zaspokajać potrzeby (np.
autonomii, dojrzałości, niezależności od rodziców) oraz radzić
sobie w trudnych sytuacjach życiowych.

19
Teoria Przywiązania (John Bowlby, 1973)

• Poczucie więzi z otoczeniem pozwala skutecznie radzić sobie w

trudnych sytuacjach.

• Podstawą rozwoju tej więzi są relacje z matką (lub innym

opiekunem) we wczesnym dzieciństwie.

• Zerwanie podstawowej więzi z matką prowadzi do poważnych

zaburzeń emocjonalnych oraz problemów z zachowaniem dziecka, a
w wieku dorosłym do zaburzeń psychicznych.

• Wzmacnianiu poczucia więzi w kolejnych fazach rozwoju

dziecka/nastolatka sprzyjają pozytywne relacje z osobami dalszego
otoczenia: rówieśnikami, wychowawcami, partnerem.

20
Teoria Uzasadnionego Działania
Icka Ajzena i Martina Fishbeina (1980)

• Podejmowanie określonych zachowań (w tym używanie substancji

psychoaktywnych) zależy od:

• postawy wobec tych zachowań, ukształtowanej na podstawie wiedzy

o konsekwencjach tych działań,

• subiektywnych norm, które kształtują się na bazie przekonań

normatywnych dotyczących aprobaty/ dezaprobaty dla tych
zachowań przez znaczące osoby (rówieśników, rodziców, idoli).

POSTAWA – SUBIEKTYWNA NORMA – INTENCJA -

ZACHOWANIE

21
Koncepcja faz używania substancji psychoaktywnych
(Denise Kandel, 2002)

Angażowanie się młodzieży w używanie substancji ma

charakter fazowy:
słabsze alkohole
ß
mocniejszy alkohol i/lub papierosy
ß
marihuana
ß
inne narkotyki

22
Koncepcja resilience

• Pojęcie resilience odnosi się fenomenu dobrego psychospołecznego

funkcjonowania jednostki mimo niesprzyjających warunków
życiowych, przeciwności losu lub traumatycznych wydarzeń.

• Garmezy, 1985, Rutter 1987; Werner, 1994, 2000, Luthar i wsp.

2000; Masten 2006; Zimmermann i Arunkumar 1994 i wielu innych

23
Kluczowe pojęcia związane z resilience

• Przeciwności losu, które są bezpośrednim zagrożeniem dla

prawidłowego psychofizycznego rozwoju jednostki (podwyższony
poziom ryzyka)
oraz
• Jednoczesne dobre funkcjonowanie, które stanowi wyraz pokonania
tych przeciwności losu (pozytywna adaptacja)

24
Model transteoretyczny: James Prochaska, Carlo
DiClemente (1982)

1. Faza prekontemplacji: osoba nie ma zamiaru zmieniać zachowania w

dającej się przewidzieć przyszłości (najbliższe 6 miesięcy)
2. Faza kontemplacji: osoba pragnie zmiany w ciągu najbliższych 6
miesięcy, choć ma świadomość właściwych dla niej barier i ograniczeń
3. Faza przygotowania: osoba ma zamiar dokonania zmiany w
najbliższym miesiącu.
4. Faza działania: czyli zamiana zachowania – trwa od miesiąca (lub
krócej) do 6 miesięcy.
5. Faza podtrzymania – może trwać kilka lat, w tej fazie trzeba pamiętać z
zapobieganiu nawrotom.
6. Faza wygaśnięcia – osoba na trwałe zmieniła zachowanie, ale należy
pamiętać, że zawsze może dojść do nawrotu.

25
Program profilaktyczny

Warunki realizacji

Strategia wiodące

Strategia Strategia
uzupełniająca uzupełniające

26
Strategie wiodące

Profilaktyka uniwersalna

27
Strategia Rozwoju Umiejętności Wychowawczych
Więź z rodzicami
stanowi jeden z najsilniejszych
czynników chroniących
przed negatywnymi wpływami
środowiskowymi oraz przeciwdziała
pojawieniu się i nasileniu
problemów związanych z sięganiem przez
dzieci po substancje
psychoaktywne.
Rodzice są dla dzieci
najważniejszymi modelami
zachowań.
Działania:
Edukacja (materiały, warsztaty) dotyczące takich
umiejętności jak:
porozumiewanie się z dziećmi,
rozwiązywanie konfliktów,
wspieranie dzieci w osiąganiu
celów i radzeniu sobie z trudnościami,
ustalanie zasad domowych.
qPrzekazywanie wiedzy (prawidłowości wieku
dojrzewania, rola rówieśników w rozwoju
nastolatka, zagrożenia dla prawidłowego rozwoju,
w tym używanie substancji psychoaktywnych,
oraz sygnały ostrzegawcze wskazujące na te
problemy).
Zachęcanie rodziców (i innych dorosłych) do
pełnienia roli pozytywnych wzorców.
Włączanie rodziców jako aktywnych realizatorów
działań.
Grupy wsparcia, poradnictwo, terapia rodzinna
(profilaktyka selektywna/wskazująca).
28
Przykłady programów rekomendowanych

• Szkoła dla Wychowawców i Rodziców

• Program Wzmacniania Rodziny
• Program Domowych Detektywów
• Fantastyczne Możliwości

29
Strategia Kształtowania Umiejętności Życiowych
Umiejętności osobiste
i społeczne dzieci i młodzieży
są istotnym
czynnikiem chroniącym
przed podejmowaniem
zachowań ryzykownych.
Dysponowanie tymi umiejętnościami
pozwala osiągać cele
i zaspokajać potrzeby
okresu dorastania
w konstruktywny sposób.
Działania:
•nauka i doskonalenie umiejętności
życiowych, w tym:
ükonstruktywne rozwiązywanie problemów
üpodejmowanie decyzji
ünawiązywanie kontaktów
ürozwiązywanie konfliktów interpersonalnych
übudowanie pozytywnego obrazu siebie
ürozpoznawanie i wyrażanie uczuć
üsamokontrola
üdbanie o bezpieczeństwo
ütwórcze myślenie
üradzenie sobie ze stresem i lękiem
ürelaksacja
üasertywność
30
Przykłady programów rekomendowanych

• Przyjaciele Zippiego
• Archipelag Skarbów
• Laboratorium Wiedzy Pozytywnej
• Program Domowych Detektywów
• Fantastyczne Możliwości
• Program Wzmacniania Rodziny
• Program Epsilon
• Spójrz Inaczej
• Trzy Koła

31
Strategia Edukacji Normatywnej

Działania:
Modyfikacja subiektywnych norm akceptujących
używanie substancji psychoaktywnych poprzez
Kształtowanie oraz korygowanie błędnego przekonania na temat
wzmacnianie rozmiarów używania substancji psychoaktywnych
norm przeciwnych przez rówieśników, rodziców, idoli, osób ze
zachowaniom ryzykownym społeczności lokalnej oraz stopnia społecznej
akceptacji tego zjawiska.
zmniejsza ryzyko
sięgania po
substancje psychoaktywne. Podejmowanie osobistych zobowiązań.

32
Edukacja normatywna

• Programy zawierające elementy edukacji normatywnej są skuteczne w

przeciwdziałaniu problemom związanym z używaniem przez młodzież substancji
psychoaktywnych.

• Dotychczas realizowano programy dotyczące:

• picia i nadużywania alkoholu

• palenia papierosów
• używania narkotyków
• zaburzeń odżywiania
• nadużyć seksualnych Edukacja normatywna
• hazardu jest uznawana
• homofobii za niezbędny składnik
działań profilaktycznych

33
Przykłady programów rekomendowanych

• Debata
• Program Domowych Detektywów
• Fantastyczne Możliwości

34
Budowanie pozytywnego klimatu szkoły
Pozytywny klimat szkoły
sprzyja prawidłowej socjalizacji
i chroni młodzież przed
zachowaniami sprzecznymi
z ogólnie przyjętymi
normami społecznymi
Działania:
qPoprawa relacji interpersonalnych i
komunikacji między nauczycielami a
uczniami oraz między nauczycielami i
rodzicami.
qZwiększenie udziału uczniów w
podejmowaniu ważnych decyzji w szkole.
qOrganizowanie rówieśniczej pomocy w
zakresie: nauki szkolnej, rozwiązywania
różnych problemów.
qTworzenie w szkole klubów, miejsc
spotkań, zajęć pozalekcyjnych.
(Ostaszewski, 2010)
35
Strategie profilaktyczne

Profilaktyka selektywna

36
Wsparcie mentorów

Działania:
Umożliwianie nastolatkom kontaktu z
osobami, które służą nastolatkowi:
Udzielanie różnego üwsparciem emocjonalnym (okazywanie
rodzaju wsparcia przyjaźni, zaufania, troski),
przez dorosłego opiekuna üwsparciem praktycznym (doraźna
(mentora) pomoc w konkretnych sytuacjach
życiowych np. w nauce szkolnej),
sprzyja rozwojowi üdoradztwem (dostarczenie ważnych
i pokonywaniu informacji, rad, wskazówek),
trudności przez nastolatków, üinformacjami zwrotnymi (informacjami
szczególnie z grup które pomagają lepiej rozumieć siebie i
swoje aspiracje, marzenia, plany,
podwyższonego ryzyka. uczucia, problemy).
(Ostaszewski, 2010)

37
Przykłady programów

• Śnieżna Kula
• Starszy Brat – Starsza Siostra

38
Korygowanie deficytów rozwojowych

• Uczniowie, którzy ze względu na swoja sytuację:

• Rodzinną (odrzucenie, niedostateczna kontrola, konflikty w rodzinie)
• Środowiskową (w szkole: absencje, niskie osiągnięcia, niskie
aspiracje, brak wsparcia w nauce; w otoczeniu: bezrobocie, ubóstwo)
• Uwarunkowania biologiczne (impulsywność, potrzeba stymulacji,
zaburzenia zdrowia psychicznego)

• Mogą być w większym stopniu narażeni na rozwój zachowań

ryzykownych oraz problemy zdrowia psychicznego

• Takie dzieci potrzebują pomocy, by zdobyć umiejętności życiowe

oraz „nadrobić” deficyty, których nie mają ich „zwykli” rówieśnicy

39
Przykłady programów rekomendowanych

• Program Nauki Zachowania

• Program Wspomagania Rozwoju Psychospołecznego Dzieci

Nielubianych

• Program Wspomagania Rozwoju Psychospołecznego Dzieci

Nieśmiałych

40
Strategie profilaktyczne

Profilaktyka wskazująca

41
Interwencja profilaktyczna oraz socjoterapia

• Interwencja profilaktyczna: wspieranie uczniów i wychowanków

sięgających po substancje psychoaktywnych lub prezentujących
wczesne symptomy występowania innych zachowań ryzykownych,
które nie zostały zdiagnozowane jako zaburzenia lub choroby
wymagające leczenia

• Socjoterapia: długofalowe programy korygowania zaburzeń w

rozwoju społecznym dzieci i młodzieży

42
Przykłady programów rekomendowanych

• Szkolna Interwencja Profilaktyczna

• Fred goes net

• Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej

• Środowiskowa Profilaktyka Uzależnień

43
Strategie uzupełniające

44
 Strategia Przekazu Informacji

Działania:
Przekaz wiedzy na temat:
indywidualnych, rodzinnych i społecznych
Dostarczanie konsekwencji podejmowania zachowań
przekonujących ryzykownych,
informacji rozpowszechnienia używania i
może wpływać na postawy nadużywania substancji psychoaktywnych
i decyzje dotyczące oraz innych problemów zdrowia
publicznego,
podejmowania
możliwości uzyskania pomocy w
zachowań ryzykownych rozwiązywaniu problemów związanych z
sięganiem po substancje psychoaktywne
czy inne problemy zdrowotne i
behawioralne.
Prowadzony w ramach programów szkolnych
lub w trakcie kampanii w mediach, Internecie,
e-learning

45
Wyniki badań

• Uczestniczenie w zorganizowanych zajęciach: edukacyjnych, artystycznych,

harcerskich oraz organizowanych przez Kościół zmniejsza ryzyko sięgania po
papierosy i alkohol.

• Nie ma natomiast związku między udziałem w zorganizowanych zajęciach

sportowych a używaniem substancji psychoaktywnych (Bobrowski, 2003)

• Uczestnicy zajęć sportowych, szczególnie chłopcy, częściej nadużywają substancji

psychoaktywnych i stosują przemoc wobec rówieśników, niż ich rówieśnicy
(Bobrowski, 2007).

• Istnieje związek pomiędzy uczestniczeniem w grupowych zajęciach sportowych a

niektórymi zachowaniami ryzykownymi jak: wdawanie się w bójki, picie alkoholu
i upijanie się, opuszczanie lekcji oraz ubliżanie nauczycielom (Ostaszewski, 2011).

46
Strategia Edukacji Rówieśniczej
Grupy rówieśnicze
są miejscem, Kształcenie liderów młodzieżowych
w którym nastolatki mogą
bezpiecznie „testować” nowe role
oraz sposoby rozwiązywania
problemów.
Znaczący i
atrakcyjni rówieśnicy
mogą skutecznie
modelować postawy
przeciwne używaniu
substancji psychoaktywnych
oraz wpływać na zachowanie
młodych ludzi.
Działania:
Zadania liderów w programach
polegają na:
prowadzeniu zajęć w grupach,
propagowaniu postaw i zachowań
sprzyjających zdrowiu,
podejmowaniu dyskusji na tematy, w
których dorośli mają ograniczone
możliwości nawiązania kontaktu z
młodzieżą.
47
Wyniki badań ewaluacyjnych

Programy oferujące edukacje rówieśniczą mogą być skuteczne w

przeciwdziałaniu sięganiu przez młodzież po substancje
psychoaktywne.

Skuteczność tych działań zależy od:

• odpowiedniego przygotowania liderów,
• prowadzania przez nich zajęć ściśle wg ustalonego
harmonogramu i określonych zasad,
• cyklicznych spotkań z liderami, mających na
celu rozwiązywanie bieżących problemów,
• systematycznego monitorowania pracy liderów.

48
Trening umiejętności odmawiania
1.
Uświadomienie młodzieży,
jakie mogą być
formy nacisku oraz uczenie
radzenia sobie z presją
sprzyja kształtowaniu
psychologicznej odporności
na negatywne
wpływy społeczne.
Działania
Technika odgrywania ról, jako
metoda nauki umiejętności
asertywnego odmawiania w
sytuacji presji rówieśniczej
2. Nauka rozpoznawania
technik wykorzystywanych w
reklamach (np. alkoholu)
oraz krytycznego myślenia.
49
Wyniki badań

Programy, które ograniczają się tylko do uczenia umiejętności

odmawiania nie uwzględniając innych przyczyn zachowań
ryzykownych, są zdecydowanie niewystarczające.
(Ostaszewski, 2010)

50
 Strategie środowiskowe
• Modyfikacja:
• systemu organizacji życia
społeczności, w tym poprawa
planowania i organizacji działań,
współpracy między
poszczególnymi służbami i
osobami,
• wprowadzenie polityki
ograniczania dostępu do
legalnych substancji
psychoaktywnych.
Profilaktyka selektywna/wskazująca
• Dbanie o:
• klimat i angażowanie osób w
życie społeczności,
• bezpieczeństwo,
• możliwość uzyskania pomocy i
wsparcia, w tym krótkie
interwencje adresowane do
młodych użytkowników
substancji psychoaktywnych
oraz identyfikowanie i wczesna
interwencja wobec matek z
grupy ryzyka.
51
W 2010 roku został wprowadzony ogólnopolski System Rekomendacji
Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego

System jest wprowadzany przez:

• Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii
• Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
• Ośrodek Rozwoju Edukacji (MEN)
• Instytut Psychiatrii i Neurologii

Rekomendacja
oznacza potwierdzenie jakości programu przez zespół specjalistów
jest udzielana na podstawie jednolitych i jawnych kryteriów

Informacje na stronie: www. programyrekomendowane.pl

52
Promocja zdrowia i profilaktyka zaburzeń psychicznych
w systemie ochrony zdrowia

53
Promocja zdrowia psychicznego
i zapobieganie zaburzeniom psychicznym
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego

54
Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom
psychicznym NPOZP 2011-2015, 2017-2022

55
Narodowy Program Zdrowia na lata 2016-2020

Cele NPZ to przede wszystkim:

• wydłużenie życia Polaków,
• poprawa jakości ich życia związanej ze zdrowiem,
• ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu.

56
Cele operacyjne NPZ:
1. Poprawa sposobu żywienia, stanu odżywienia oraz aktywności
fizycznej społeczeństwa
2. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów związanych z używaniem
substancji psychoaktywnych, uzależnieniami behawioralnymi i innymi
zachowaniami ryzykownymi
3. Profilaktyka problemów zdrowia psychicznego i poprawa
dobrostanu psychicznego społeczeństwa
4. Ograniczenie ryzyka zdrowotnego wynikającego z zagrożeń
fizycznych, chemicznych i biologicznych w środowisku zewnętrznym,
miejscu pracy, zamieszkania, rekreacji oraz nauki
5. Promocja zdrowego i aktywnego starzenia się
6. Poprawa zdrowia prokreacyjnego

57
Przykłady działań w ramach NPZ
Ocena kondycji psychicznej - Miej to z głowy!
http://www.zdrowiepsychiczne.org
"Myślę pozytywnie" - program kompleksowego wsparcia dzieci i
młodzieży, rodziców i nauczycieli w profilaktyce zdrowia
psychicznego oraz upowszechniania wiedzy na jego temat
http://myslepozytywnie.pl/index
konkursy https://www.gov.pl/web/zdrowie/narodowy-program-
zdrowia-ogloszenia

58
Program polityki zdrowotnej
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych
Od 2015 r., Art. 3, p. 29a
• Zespół zaplanowanych i zamierzonych działań z zakresu opieki
zdrowotnej
• ocenianych jako skuteczne, bezpieczne i uzasadnione,
• umożliwiających osiągnięcie w określonym terminie założonych
celów,
• polegających na wykrywaniu i zrealizowaniu określonych potrzeb
zdrowotnych oraz poprawy stanu zdrowia określonej grupy
świadczeniobiorców,
• opracowany, wdrażany, realizowany i finansowany przez ministra
albo jednostkę samorządu terytorialnego

59
Przykłady PPZ

Program Zapobiegania Depresji w Polsce na lata 2016-2020

https://wyleczdepresje.pl

60
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych. Dz. U. 2016, poz. 1793, z późn. zm.
• Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym. Dz. U. 2015, poz.
1916.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2016 r. w sprawie
Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016 – 2020. Dz. U. 2016, poz. 1492.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie rocznej
informacji o zrealizowanych lub podjętych zadaniach z zakresu zdrowia
publicznego. Dz.U. 2016, poz.2216.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 grudnia 2016 r. w sprawie
składania i rozpatrywania wniosków o dofinansowanie programów polityki
zdrowotnej realizowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz
trybu rozliczania przekazanych środków i zwrotu środków niewykorzystanych
lub wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem. Dz. U. 2017, poz.9.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2017 r.

61
• Program pilotażowy
• Elementy / wzór PPZ
• Wymóg opinii pozytywnej lub warunkowo pozytywnej
• Naruszenie dyscypliny finansów publ.
• Bez opinii AOTMiT
• Kontynuacja PPZ
• Aktualizacja PPZ
• Wznowienie PPZ
• Na podstawie rekomendacji
• Opinia prezesa AOTMiT o projekcie po 2 miesiącach
• Raport końcowy z realizacji PPZ w ciągu 3 miesięcy od
zakończenia
• Okresowa analiza AOTMiT na temat założeń PPZ, rekomendacje
prezesa, opinie Rady Przejrzystości w sprawie zalecanych
technologii medycznych
• Repozytorium: PPZ, rekomendacje i opinie
62
Schemat PPZ
• Opis choroby lub problemu zdrowotnego i uzasadnienie
wprowadzenia programu
polityki zdrowotnej
• Cele programu polityki zdrowotnej i mierniki efektywności jego
realizacji
• Charakterystyka populacji docelowej oraz charakterystyka
interwencji, jakie są planowane w ramach programu polityki
zdrowotnej
• Organizacja programu polityki zdrowotnej
• Sposób monitorowania i ewaluacji programu polityki zdrowotnej
• Budżet programu polityki zdrowotnej
• Bibliografia

63
Planowanie - krok po kroku
• http://zdrowieczlowiekprofilaktyka.pl/
• Informacje dla JST
• Poradnik: Programy profilaktyczne, czyli dobra inwestycja w zdrowie
mieszkańców. Vademecum samorządowca (2017)
• Poradnik: Fundusze Unijne 2014-2020 w sektorze ochrony zdrowia
• - jak zdobyć środki finansowe na programy profilaktyczne (2017)
• http://www.dobreprogramyzdrowotne.pl/
• Kreator programów zdrowotnych
• Biblioteka praktyka
• Modelowe programy zdrowotne
• Ostre zespoły wieńcowe
• Udary
• Grypa
• Zakażenie pneumokokowe
• Zakażenia HCV
• Szanse rozwojowe wcześniaków
64
• http://www.ceestahc.org/
• Central and Eastern European Society of Technology
Assessment in Health Care
• Działalność > publikacje > programy zdrowotne (modelowe)
• http://opzg.pl/
• Ogólnopolski Program Zwalczania Grypy
• Do pobrania > Poradnik: Samorządowe programy zdrowotne.
Jak je dobrze realizować? (2013)

65
• http://www.aotm.gov.pl/www/
• Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji
• Programy polityki zdrowotnej
• Schemat PPZ
• Instrukcja planowania, wdrażania oraz realizacji PPZ
• Opinie o programach
• Materiały pomocnicze do problemów zdrowotnych

66
Planowanie – diagnoza
• http://www.mpz.mz.gov.pl/
• Mapy potrzeb zdrowotnych
• Dokumenty > onkologiczne, kardiologiczne, szpitalne, dla 30 grup chorób

• https://www.mazowieckie.pl
• Priorytety regionalnej polityki zdrowotnej na Mazowszu (19.07.2016)
• Kompleksowa opieka w nowotworach
• Przeszczep komórek krwiotwórczych u dzieci
• Oddziały chorób wewnętrznych, geriatria, opieka długoterminowa, środowiskowa
• Opieka nad pacjentami z zaburzeniami psychicznymi
• Rehabilitacja
• Opieka nad dziećmi z zaburzeniami rozwoju
• Oddziały neurologiczne, rehabilitacja
• Modernizacja obiektów
• Uzupełnienie kadry
• Profilaktyka, programy
• Rozporządzenie MZ z dnia 21 sierpnia 2009 r. w sprawie priorytetów zdrowotnych.
Dz U. Nr 137, poz. 1126
67
http://www.korektorzdrowia.pl/
Fundacja Watch Health Care
– Barometr WHC

68
• https://www.nik.gov.pl/ Najwyższa Izba Kontroli
• Kontrole > wyniki kontroli NIK > Realizacja programów
polityki zdrowotnej przez jednostki samorządu terytorialnego.
2016-10-13. Nr ewidencyjny: P/15/063
• Piśmiennictwo naukowe
• http://www.h-ph.pl/hyg.php Hygeia Public Health
• Wyszukiwanie artykułów > słowa kluczowe > samorząd
• Domagała A, Dubas-Jakóbczyk K, Topór Mądry R. Ewaluacja
programów zdrowotnych – od teorii do praktyki. Public Health
Forum 2015, 2: 108-114.
• http://www.ptpz.pl/
• Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych

69
• http://bazawiedzy.pzh.gov.pl/start
• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład
Higieny, Norway Grants

• – Produkty projektu > Powiatowy indeks deprywacji

• > Jak poprawić stan zdrowia i wpływać na redukowanie
nierówności społecznych w zdrowiu w społecznościach lokalnych
• > wiele innych

70
dowody na skuteczność
• Brak wykładni polskiej
• AOTMiT
• COCHRANE collaboration
• CAMPBELL collaboration
• US Preventive Services Task Force (USPSTF)
• Community Preventive Services Task Force
• Canadian Best Practices Portal
• National Institute for Health and Care Excellence (NICE)

• http://www.programyrekomendowane.pl/ KBPN, PARPA, ORE,

IPiN
• Baza programów rekomendowanych
• W obszarze promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki zaburzeń
psychicznych

71
72