ΕΠΤΑ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΣΕΡΙΦΟΥ (1895)

Αχιλλεύς-Σπυρίδων Δ. Γαζής

Πριν από κάποιους μήνες αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο μερικές φωτογραφίες, που ήταν
χρονολογημένες στα τέλη του 19ου αιώνα και τοποθετούνταν στη νήσο Σίκινο. Για τρεις από
αυτές όμως ήταν προφανές ότι απεικόνιζαν τα πιο εμβληματικά αρχαία μνημεία της
Σερίφου: τον Άσπρο Πύργο και τον Ψαρόπυργο – ο τελευταίος είναι γνωστός και ως
«Καναπές του Κύκλωπα». Η περαιτέρω έρευνα εντόπισε την πηγή των φωτογραφιών αυτών
στον ιστότοπο Arachne(1) του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (Deutsches
Archäologisches Institut - DAI). Η μόνη διαθέσιμη ένδειξη ήταν πως οι φωτογραφίες ανήκαν
στην περιουσία που κατέλειπε ο Alfred Schiff.

Ο Άσπρος Πύργος (άποψη από τα βόρεια)

https://arachne.dainst.org/entity/12254

1
Ο ιστότοπος Arachne (https://arachne.dainst.org/info/about) είναι η κεντρική βάση δεδομένων του
Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου της Κολωνίας.
Αποτελεί τμήμα της διαδικτυακής πύλης iDAI-Welt για την αρχαιολογική έρευνα (https://idai.world/).
1
 Ο Alfred Schiff (Άλφρεντ Σιφφ) ήταν Γερμανός αρχαιολόγος. Γεννήθηκε στο Βερολίνο
το 1863 και πέθανε εκεί το 1939. Έλαβε μέρος σε ανασκαφές στην Αθήνα και στα ελληνικά
νησιά. Παράλληλα είχε ιδιαίτερη ανάμιξη στους Ολυμπιακούς Αγώνες, καθώς υπήρξε
αρχηγός της γερμανικής αποστολής στους πρώτους αγώνες το 1896 στην Αθήνα, ιδρυτικό
μέλος της γερμανικής Εθνικής Ολυμπιακής Επιτροπής και θεωρείται ο εμπνευστής της
ολυμπιακής λαμπαδηδρομίας. Η όλη συμβολή του στην Ολυμπιακή Ιδέα αποσιωπήθηκε από
το ναζιστικό καθεστώς λόγω της εβραϊκής του καταγωγής και παραμένει σχεδόν άγνωστη
και σήμερα.(2)

Ο Άσπρος Πύργος (άποψη από τα νότια)

arachne.dainst.org/entity/12254

2
Για τα στοιχεία της βιογραφίας του και τον ρόλο του στους Ολυμπιακούς αγώνες βλέπε
https://de.wikipedia.org/wiki/Alfred_Schiff και Stefan Lehmann: “Sport der Hellenen" - Die Berliner Ausstellung
von 1936 und der jüdische Archäologe Alfred Schiff (1863-1939), στο STADION, Internationale Zeitschrift für
Geschichte des Sports, Sonderband ΧΧΙΧ, Olympische Spiele, 2003 (σελ. 199-220).

2
 Η έρευνα για την ακριβή χρονολόγηση των παραπάνω φωτογραφιών μπόρεσε, χάρις
στις απεριόριστες δυνατότητες αναζήτησης στο διαδίκτυο, να ανακαλύψει ένα μικρό
απόσπασμα σε βιβλίο ενός άλλου Γερμανού αρχαιολόγου, του Friedrich Freiherr Hiller von
Gaertringen (Φρίντριχ Φράιχερ Χίλλερ φον Γκαίρτρινγκεν).(3) Στο κείμενο (σελ.12) αναφέρει
σε πρώτο πρόσωπο: «Μερικά από αυτά τα νησιά, δηλαδή τη Σέριφο, τη Σίφνο, τη Σίκινο και
την Ίο, τα είχα ήδη επισκεφθεί το καλοκαίρι του 1895 σ’ ένα ταξίδι μαζί με τον Alfred Schiff …».
Αυτή είναι και η μοναδική αναφορά που βρέθηκε στη βιβλιογραφία που δίνει κάποιο
στοιχείο για τη χρονολόγηση των παραπάνω φωτογραφιών.

Ο Ψαρόπυργος
arachne.dainst.org/entity/12255

3
Hiller von Gaertringen, Friedrich F. (Εκδ.) - Thera: Untersuchungen, Vermessungen und Ausgrabungen in
den Jahren 1895 – 1902, (Band 3): Stadtgeschichte von Thera. (Θήρα: Έρευνες, αποτυπώσεις και ανασκαφές στα
έτη 1895-1902, (Τόμος 3): Ιστορία των πόλεων της Θήρας). Βερολίνο, 1904. Ανακτήθηκε από τη σελίδα
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/hiller1904. Για τη συμβολή του στις ανασκαφές της Θήρας βλέπε
https://old.santonews.com/2015/10/30/chiller-fon-gkertringken-ke-santorini.html.

3
 Αναλυτική περιγραφή των δύο αυτών μνημείων καθώς και οι λεπτομέρειες των
εργασιών αναστήλωσης του Άσπρου Πύργου περιέχονται σε ειδική έκδοση της αρμόδιας
Εφορείας Αρχαιοτήτων.(4)

Στην ίδια συλλογή στον ιστότοπο Arachne εντοπίζονται και τρεις άλλες φωτογραφίες,
που καταχωρίζονταν με την ένδειξη «αβέβαιη τοποθεσία» και απεικονίζουν απόψεις της
Σερίφου.(5) Η πρώτη παρουσιάζει μια ομάδα κατοίκων να υποδέχεται ιστιοφόρα που έχουν
αγκυροβολήσει στον μοναδικό τότε μώλο στο Λιβάδι, η δεύτερη δείχνει τη νότια πλευρά του
όρμου Λιβαδίου και τον οικισμό της Χώρας στο βάθος και η τρίτη έχει τραβηχτεί από ψηλά
και απεικονίζει τον όρμο, τον οικισμό και τον κάμπο του Λιβαδίου. Όλες οι ενδείξεις
συνηγορούν στο συμπέρασμα ότι και αυτές οι λήψεις είναι της ίδιας χρονολογίας.

Ο μικρός μώλος στο Λιβάδι Σερίφου

arachne.dainst.org/entity/1199041

4
Υπ. Πολιτισμού και Αθλητισμού - ΚΑ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (επιμ. Π.
Πάντου) – «Σέριφος, ο Άσπρος Πύργος», Αθήνα 2014.
5
Η ένδειξη τοποθεσίας διορθώθηκε ώστε να αναφέρεται η Σέριφος σε όλες τις παραπάνω φωτογραφίες.

4
 Η νότια πλευρά του όρμου Λιβαδίου και ο οικισμός της Χώρας
arachne.dainst.org/entity/5248

Άποψη του όρμου, του οικισμού και του κάμπου Λιβαδίου από ψηλά
arachne.dainst.org/entity/5225

5
 Η τελευταία αυτή είναι η μοναδική γνωστή φωτογραφία, όπου στο ακρωτήριο Πουντί
δίπλα στον οικισμό, διακρίνεται η σκάλα φόρτωσης των μεταλλείων με το βάθρο της στη
θάλασσα - εκεί κατέληγε μια σιδηροδρομική γραμμή πολλών χιλιομέτρων, από τη θέση
Θολάρι στα Βουνιά.(6) Διακρίνονται επίσης τα κτίρια της Εταιρείας και πιο δεξιά από την
εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, ακέραιος ο μύλος του Λαζαρή (Λαζάρου Αθ. Κόντε, 1801-
1872).

Τέλος στο σύνολο αυτό των φωτογραφιών του Alfred Schiff εντάσσεται και μια ακόμη,
που είναι και η μόνη που αναφέρει σαν τόπο λήψης της τη Σέριφο. Έχει ως τίτλο
«Exkursionsgruppe in felsiger Landschaft» (Εκδρομική ομάδα σε βραχώδες τοπίο) και
απεικονίζει τα μέλη της ομάδας στην είσοδο κάποιας σπηλιάς ή ίσως μεταλλευτικής στοάς,
χωρίς να έχει καταστεί δυνατός ο εντοπισμός της σχετικής τοποθεσίας.

Εκδρομική ομάδα σε βραχώδες τοπίο (απόσπασμα σε μεγέθυνση)

arachne.dainst.org/entity/1374617

6
Η «Εταιρεία Μαγνητικού Σιδήρου Σερίφου» με έδρα την Αθήνα είχε αγοράσει για τις εγκαταστάσεις αυτές
δεκάδες τμήματα ακινήτων κατά τα έτη 1888-1889.