kayan aiki 7 masu amfani: haɗi don ƙananan takardu 7 –

https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-tools/
Sashe na 1, Lakca 1: https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-
tools/623-625
Sashe na 1, Lakca 2: https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-
tools/623-631
Sashe na 1, Lakca 3: https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-
tools/623-633
Sashe na 1, Lakca 4: https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-
tools/623-635
Sashe na 1, Lakca 5: https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-
tools/623-637
Sashe na 1, Lakca 6: https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-
tools/623-639
Sashe na 1, Lakca 7: https://www.fakewatch.africa/fakewatch-academy/7-practical-
tools/623-1237
(Kayan aiki 7 masu amfani)
Sashe na 1, Lakca 1
Yadda ake gano bayani da ba gaskiya bane

• Ta yaya zamu iya sani idan labarin da muka karanta, hoto da muke gani, ko bidiyo
da muke kallo, gaskiya ne ko a'a?
• Ga tambayoyin da za’a tambaya don ganowa:
 A ina aka buga wanan labari – tushen sa abin dogaro ne?
 Wanene ya fade ta – shin, mutumin gaskiya ne?
 Labarin gaskiyane kuma daidaitacce ne - ko kuma mai taushi ce da ban
haushi?
 Shin akwai wasu kuskuren hankali a cikin labarin?
 Shin akwai wasu bayanan da aka samu don tabbatar da daidaitorsu?
A ina aka buga wanan labari?
Tushen bayanin shine abu na farko da za'a bincika.
Menene sunan jaridar/gidan yanar gizon da suka buga labarin? Shin kun taɓa jin labarin
shafin kafin yau? Idan ba haka ba, karanta sashin "Game da" gidan yanar gizon, kwu kuma
duba gidan yanar gizon a Wikipedia ko MediaBias/FactCheck don ƙarin bayani game da
tushen.
Bincika URL na gidan yanar gizon – a wasu lokatai, ana iya tsara shafukan yanar gizo na
karya don kwaikwayon gidajen yanar gizo ko jaridu masu daraja. Misali, a cikin 2019 EU
DisinfoLab, wata kungiya ce mai zaman kanta ta EU wanda ta mayar da hankali kan
binciken kamfe na yarda labarai, ta gano cewa shafukan labarai na yanar gizo 265 na
amfani da sunayen jaridun da suka lalace tun daga karni na 20 don tura labaran tsayayya ga
Pakistan game da labaran yau da kullun. Duk waɗannan rukunin labaran an yi musu rajista
ta amfani da yanki wanda ya kwaikwayi sunan wani shahararren shafin labarai na gari ko
kuma sunan jaridar da ta dai na yadda labarai.
Misali, idan kun ga wani shafi mai dauke da sunan yanki kamar .com.co, kunna iya bincika
ku gani shin za'a iya amincewa dashi. Shafin zai iya zama ya yi kyau kuma har ma yayi
kama da na asali, amma baza’a amincewa dashi ba.
Bincika: shin gidan yanar gizon yana da bayanan lamba da tuntuɓar? Shin tana da jerin
sunayen mutanen da suka rubuta labaran? Shin wannan labarin na musamman yana da
marubuci? Idan mutane sun yi amfani da sunayensu da fuskokinsu, suna jin cewa suna da
alhaki game da labarai da suke rubutawa.
Bincika: ko akwai wasu majiyoyin labarai (masu halal) da suke bayar da rahoto iri ɗaya.
Idan ba haka ba, dama na da kyau cewa kirkirar labari ce.
Duba kwanan wata. Wasu labaran karya ba gaba daya karya ne ba, amma suna da'awar
cewa wani abu da ya faru tuntuni yana da halaƙa da abubuwan da ke faruwa a yanzu. Sake
tsoffin labarai baya nufin suna dacewa da abubuwan da ke faruwa a yanzu.
Kuma, tuna cewa wasu kungiyoyin labarai suna bawa masu rubutun ra'ayi yanar gizo
damar buga labarai a karkashin tutar wasu samfuran labarai, amma da yawa daga cikin
wadannan sakonnin ba sua wuce tsarin gyara mai musamman.
Waye yace hakan?
Dubi ƙididdiga. Waye yace su? Me aka sani game da mutanen da aka ambata? Shin da
gaske suke? Idan an nakalto shi a matsayin “masana,” da gaske masana ne? Kana iya
samun ƙarin bayani game da su? Bincika Intanet don ƙarin bayani game da marubucin.
Bincika LinkedIn, shafin sada zumunta ne na kwararru, bincika Twitter da Facebook.
Labarai mai yaudara na iya bayar da bayanan tushe na hukuma, amma da zarar ku bincika,
tushen labarin ba ta goyan bayan da'awar ba.
Yana iya yiwuwa babu ƙididdiga? Yawancin amintattun wallafe suna da tushe da yawa a
cikin kowane labari, kuma suna kawo labarai da ƙwararrun masaniya waɗanda suke da
ƙwarewa a fagen da suke magana game da su. Idan labarin ba shi da fa'idodi, to yana da
kyau a kiyaye.
Idan an sanya labarin a shafukan sada zumunta, wa ya sanya shi? Shin mutumin na gaske
ne? Shin mutum ce ko bot - mai sarrafa kansa? Don ƙarin koyo game da bots, duba babin
Yadda ake hango bots da gano bayanin martaba na karya.
A shafin yanar gizo na Twitter, bayanan da aka tabbatar suna da tambarin shuɗi na
“tabbatacce” wanda zai sa mutane su san cewa bayanin martaba da yake da masaniya game
da jama'a ingantacce ne.
Haka kuma, akan Facebook lamba ta bayyana kusa da suna da ta bayana asusun da aka
tabbatar da ita, da kuma kusa da sunan asusun na sakamakon binciken.
Shin, labarin gaskiya ne, kuma yana da daidaici?
Shin, ku na jin haushi karanta labarin? Idan kuyi haka, tabbas yana dogara ne akan motsin
rai ba bisa ga hujja ba, so da ya wa, labarai irin nan ba su da daidaici.
Shin, mai rahoton ya amince tushen labari fiye da guda? Idan bayar da rahoton na nuna
bangare daya ne kawai, za a iya gabatar da tunanin karya game da al'amuran.
Shin kanun labarai ya haɗa da alamar tambaya ko yana amfani da DUKAN CAPS? Yin
haka na iya nufin cewa labarin abin birgewa don tashin hankali, kuma alama ce mai nuna
cewa tushen da kuke duba, ya kamata a tabbatar da ita daga wani tsari.
Karanta bayan kanun labarai. Ko da a cikin labaran labarai wanda an tabbatar da su, domin
ba koyaushe kanun labarai ke faɗin labarin duka ba. Idan kanun labarai yayi karin gishiri
ko tsokana, yana da kyau a bincika batun ta wasu hanyoyin dan tabbatar da cewa ba da
gangan yake kokarin batar da ku ba - ko don samun dannawa da rabawa.
Duba son zuciyar ku. Mutane sukan yi imani da bayanin da ke tabbatar da imaninsu, da kin
bayanan da ba haka ba. Yin haka bai nufi cewa bayanin yayi daidai.
Shin akwai wasu maganganun dabaru a cikin labarin? Sau da yawa ana amfani da
maganganun dabaru don ɓatar da mai karatu - suna haifar da ruɗani na ingantacciyar hujja
mai ma'ana. Idan labari ya baku haushi, wataƙila kuna fuskantar ɓatanci na hankali, kamar
da gangan a ke don ku tausayawa ko ad hominem (daga yaren Latin don “ga mutumin”).
Waɗannan su ne ƙaryatattun maganganu guda biyu.
Maganganun dabaru masu ma'ana waɗanda DRFLab ya bayyana.
Don ƙarin koyo game da maganganun dabaru, duba babin Yadda za a gano Maganganun
dabaru mai ma'ana.
Shin, akwai wasu bayanan da aka samo don tabbatar da gaskiyar bayanin?
Hotuna, bidiyo, kididdiga, karatu - duk ana iya saka su a cikin labarai don sanya su zama
abin yarda. Abun takaici, ana iya canza hotuna ko bidiyo a cikin wani mahallin. Nazarin da
kididdiga za a iya fassara su ba daidai ba.
Idan ku ga labari ya ambaci bincike, ni mi asalin tushen labarin don tabbatar da binciken.
Sai ku shawarta masana.
Lokacin da labarin ya ƙunshi ƙididdiga, nemo bayanan ƙididdigar da aka dogara da su.
Idan ba za ku iya samun sa ba, tuntuɓi marubucin labarin kuma ku tambaya.
Don bincika bidiyo ko hoto da aka yi amfani da su a cikin labarin, yi amfani da OSINT ,
daya daga kayan aiki irin na waɗanda suke a kan intanet. Don ƙarin koyo game da kayan
aikin buɗaɗɗen tushe, duba Menene OSINT da yadda zai zama mai amfani.
Abin dariya ne?
Wani lokacin, idan labari yayi karin gishirihar ya zaman to ba za'a yarda dashi ba, yana iya
zama ba'a. Sanannun rukunin yanar gizo kamar The Onion da ClickHole suna amfani da
izgili don busar abubuwa da ke faruwa a yanzu. Idan mutane ba su fahimci haka ba, za su
iya raba waɗannan labaran bayan karanta su a zahiri.
Kuma a ƙarshe, yi amfani da hankalin ku. Ku tambayi kanku ko labarin gaskiya ne. Idan
kuna da shakka, idan labarin ya sa ka fushi ko alama mai ban mamaki, bincika kafin ku
raba.
Sashe na 1, Lakca 2
Binciken buɗaɗɗen tushe da yadda zai iya zama da amfani
Bari mu fara da labari.
A ranar 17 ga Yulin 2014, a lokacin shiga tsakani na sojan Rasha a Ukraine, an harbe Jirgin
saman Malaysia mai lamba 17 (MH17) daga Amsterdam zuwa Kuala Lumpur shi yayin da
yake shawagi a gabashin Ukraine. An kashe dukkan fasinjoji 283 da ma'aikata 15.
Waye yayi hakan? Sojojin na Rasha sun yi kirari cewa ‘yan Ukraine su suka harbe MH17.
Bangaren Yukren sun yi da'awar cewa Rasha ce ta harbe shi. Wasu sun ce watakila 'yan
awaren Yukren cikin kuskure su suka harbe MH17. Kuma wasu sun ce ba zai yiwu a gano
abin da ya faru ba.

Adadin labarai kan 18 Yuli 2014

Wani rukuni na 'yan jarida masu bincike na Biritaniya da aka sani da suna Bellingcat sun
yanke shawarar yin kokarin gano ainihin abin da ya faru. Abin da kawai suke da shi a gare
su shi ne bayanin da za su iya samu a Intanit: bidiyo, hotuna, saƙonnin kafofin watsa
labarun, hotunan tauraron ɗan adam, da kayan aikin ƙasa.
Kungiyar Bellingcat ta yi nasarar gano wani makami mai linzami aka harbo MH17 da ita,
da kuma wanda rukunin sojoji ke da alhakin, tare da sunayen su da hotuna.
Dabarar da Bellingcat ta yi amfani da ita don aiwatar da ita ana kiranta binciken
buɗaɗɗen tushe. Wannan dabarar tana amfani da bayanan da kowa zai iya samu a Intanet.
Kuma tunda akwai shi ga kowa, zaku iya gwada waɗannan dabarun don bincikenku.
Ga jerin dabarun binciken buɗaɗɗen tushe, kayan aiki da alamu wadanda zasu iya zama
masu amfani ga:
1. Gano abin da ya faru da kuma inda ya faru.
2. Tabbatar da hotuna da bidiyo
3. Tabbatar da wuri da lokaci

1. Gano abin da ya faru

Taron jama'a
Ya na Kamar mai sauki, kayan aiki mafin ƙarfi a cikin zamanin Intanet shine tarar jama'a.
Yi bunkasa ga mutane. Tambayi mutane a kan kafofin watsa labarun don bayani. Wataƙila
sun ga abin da ya faru, kuma suna iya ba ku alama mai mahimmanci don ƙarin bincike. Da
fatan za a tuna cewa ba za ku iya dogara da wannan bayanin kawai ba - har yanzu kuna
buƙatar tabbatar da shi. Akwai kayan aikin bincike na tushen budewa don tabbaci, kuma za
a gabatar da wadannan a kasa.
Injin bincike na ci gaba
Hanya mafi sauki don nemo bayanan da ake buƙata shine amfani da injunan bincike kamar
Google, Bing, ko Yandex.
Google shine mafi girma kuma mafi haɓaka. Bing shine ɗayan madadin lokacin neman
bayani game da ƙasashen yamma. Yandex yana da amfani yayin neman bayani game da
Rasha, Belarus, Kazakhstan, Turkey, Ukraine.
Sakamakon da zaku iya samu ta amfani da injunan bincike na iya zama na gaba ɗaya ko na
musamman, dangane da yadda kuke amfani da shi.
Akwai dabaru da dabaru na sa bincikenka ya ci gaba, don taimaka maku samun bayanan da
kuke nema.

Wadannan nasihu da dabaru za'a gabatar dasu a babin yadda ake amfani da Google cigaban
bincike.
Injin WayBack
Wasu lokuta yana iya faruwa da ba za ku iya samun shafin yanar gizo ba ko da kuwa kan
san akwai. Ba kamar rubutu da aka buga ba, za a iya sauya ko share bayanan da ke kan
gidajen yanar gizo a kowane lokaci. Kayan aikin Wayback wani rumbun adana dijital ne na
shafukan yanar gizo wanda yake bawa mai amfani damar "komawa baya", kuma ya ga
yadda shafukan yanar gizo suke a da. Wannan yana da amfani idan shafin yanar gizo ya
canza, ya motsa, ko ya ɓace.

Sakonnin kafofin watsa labarun, hotuna da bidiyo

Lokacin da wani abu mai ban mamaki ya faru, galibin mutane kan lura da shi, kuma su
raba sakonni, hotuna da bidiyo game da shi a kan kafofin watsa labarun. Wadannan
sakonnin, hotuna da bidiyo zasu iya taimaka wurin gano abin da ya faru.
Anan ga wasu kayan aikin don binciken kafofin watsa labarun.
Don Facebook
Graph.tips/beta bincike ne na bayanan martaba na Facebook. Kuna iya amfani dashi don
bincika sakonni / mutane / wurare / hotuna / bidiyo ta kwanan wata da wuri.
Don Snapchat
Snap Map taswira ce mai bincika ta sauƙin geotagged.
Don Twitter
Binciken Twitter zai taimaka maka gun bincika tweets ta kwanan wata, kalmomin shiga, da
sauransu.

Don YouTube
Kayan bincike na Geo YouTube yana taimakon bincikan bidiyo ta kwanan wata da wuri.

Kamfanonin kafofin sada zumunta suna canza ra'ayinsu, kuma hakan na iya haifar da
kayan aiki na wani lokaci zuwa wani lokaci. Idan hakan ta faru, da fatan za a duba Kayan
Aikin Binciken Layi na Bellingcat don madadin kayan aikin buɗe tushen.
2. Tabbatar da hotuna da bidiyo
Tarar jama'a da kuma binciken kafofin watsa labarun na iya ba da bayanai masu
mahimmanci kan abin da ya faru. Abun takaici, wannan bayanin bazai zama abin dogaro
kwata-kwata ba. Wannan shine dalilin da ya sa yana da matukar mahimmanci koyaushe a
tabbatar da abubuwan da aka gano.
Hotunan da aka sanya da bidiyo na iya zama na gaske, amma kuma yana yiwu wa ba haka
ba. Za a iya ɗaukar hotunan a wani wuri dabam, ko wani lokaci, ko a canza ta.
Ga kayan aiki don gano ko hoton na gaske ne ko a'a.
Neman hoton da baya
Binciken hoto da baya yana ɗayan mafi kyawun hanyoyin bincike mai buɗewa.
Kuna iya amfani da binciken hoto na Google, binciken hoto na Bing ko hoto na Yandex
don nemo hotuna masun Kama akan intanet. Yin amfani da wannan na iya taimaka wurin
gano wa ko hoton na kwarai ne ko an canza ta, kuma zai iya ba da alamu game da inda, da
lokacin da aka ɗauki hoton.

Don ƙarin koyo game da bincika hoton baya, duba babin Yadda wanda ke amfani da
bincike na hoto.
Gaba daya
Tabbatacce nema wani kayan aiki ne da anasamu kyauta don masu binciken hoto na dijital.
Ya haɗa da gano sake wa, nazarin matakin kuskure, hakar metadata da ƙari.

Maɗaukakin yana ba da damar ganin ƙananan ɓoyayyun bayane a cikin hoto. Mai gano
kamane yana ba da haske ga irin wannan yankuna a cikin hoto don gano ko an sarrafa hoto
ta amfani da kayan aiki na juna. Anididdigar Matsalar Kuskure yana kwatanta hoton asali
zuwa sigar da aka sake haɗawa don yin yankunan da aka sarrafa su fice. Kayan aikin
Metadata yana nuna ɓoyayyun metadata a cikin hoton, idan akwai.
Kayan aikin GeoTags suna nuna wurin GPS inda aka ɗauki hoton, idan an adana shi a cikin
hoton.
FotoForensics
FotoForensics kayan aiki ne mai sauƙin duba hoto. Kuna iya liƙa URL ɗin hoto ko loda
hoto, zaɓi masu nazarin gefen hagu, ku ga sakamakon. Shafin gidan yanar gizo na
FotoForensic shima ya ƙunshi koyarwa idan har kuna buƙatar ƙarin taimako.
Mataimakin Tantance Hotuna
Mataimakin Mai tantance (Image Verification Assistant) da Hotuna yana taimaka da
bincika wa na hotuna don gano ko hotunan an canza su, da kuma gano wuri da lokacin da
aka ɗauki hoton, idan an adana irin waɗannan bayanan a cikin hoton. Mataimakin tantance
hotuna yana da ingantaccen kayan aiki na binciken Google wanda zai bada damar samun
irin wadannan hotuna a yanar gizo.

Da fatan za a tuna cewa nazarin hotuna aiki ne mai rikitarwa, kuma babu wata maɓalli da
zai gaya ta idan hoto na gaske ne ko a’a. Kayan aikin bincike na hoto na iya taimaka wa
wajan fitar da bayanai dalla-dalla wanda idanun mutum bazai iya ganewa ba, amma baza
ku iya amfani dasu don yanke hukunci ba.
3. Tabbatar da wuri da lokaci
Wasu hotuna suna ƙunshe da metadata da wurin GPS, wanda ke ba da alamu game da inda
da kuma lokacin da aka ɗauki hoton.

Metadata na hoton yana dauke da tambarin lokaci na GPS wanda zai bamu ranar da aka
dauki hoton, da kuma GPS Latitude/Longitude wanda zai bamu wurin da aka dauki hoton.
Ama, ku tuna cewa ana iya cire ko sauya metadata, don haka koyaushe a sake dubawa.
Idan hoton bai ƙunshi kowane metadata ba, yi amfani da kayan aikin bincike na hoto don
nemo hotuna iri ɗaya akan Intanet. Wannan na iya ba ku alamar inda aka ɗauki hoton, ko
kuma idan hoto ya canza.
Kula da cikakkun bayanai. Shin, akwai alamun da za a iya ganewa? Shin, akwai alamun a
takamaiman yare? Lambobin motocin yaya suke? Waɗannan bayanan na iya ba ku alamar
inda aka ɗauki hoton.
Idan binciken hoto bai ba da sakamako mai amfani ba, yanke hoton, sa'annan ku bincika
takamaiman bayanin ta baya.
Ana iya amfani da wannan hanyar idan kuna binciken bidiyo maimakon hoto. Shotsauki
hotunan allo wanda ya ƙunshi cikakken bayani, kuma yi amfani da waɗannan azaman
hotuna don binciken baya.
Don koyon yadda ake yin wannan, da fatan za a je babin Yadda ake gano inda aka ɗauki
bidiyo.
Kuma mafi mahimmanci, koyaushe ku bincika abubuwan bincikenka tare da wasu kayan
aikin, kamar kayan aikin ƙasa (Taswirar Google da Google Earth).
Taswirar Google da Google Earth
Taswirar Google da Google Earth sune taswirar Google waɗanda ke ba da hotunan
tauraron ɗan adam, taswirar titi, da sauran ayyuka masu amfani. Waɗannan ayyukan suna
zuwa cikin sauki idan kana buƙatar tabbatar da inda aka ɗauki hoto ko kuma an yi bidiyon.

Aikin kallon titi yana iya taimaka maka wurin samun takamaiman bayane da da akwai akan
hoton.
Ayyukan hotunan Google Earth suna ba da damar ganin yadda wurare su ka kasance a baya
- kayan aiki ne mai amfani idan kana buƙatar gano lokacin da aka ɗauki hoto.

Don ƙarin koyo game da yadda ake amfani da Taswirar Google da Google Earth, da fatan
za a duba babin Yadda ake amfani da kayan aikin ƙasa da Yadda ake gano inda aka ɗauki
bidiyo.
Akwai kayan aikin bincike na budewa masu kayatarwa, kuma masun amfani da ya kamata
ku san dasu. An samo ƙarin kayan aikin da akwai a nan. Gwada su!
Sashe na 1, Lakca 3
Yadda ake amfani da Binciko Hoto da ga bayya
Binciken hoto ta baya wani kayan aikin bincike ne wanda yake samo hotuna masun kama
akan Intanet. Wannan kayan aikin zai iya taimaka maka gano idan hoton na kwarai ne ko
an canza shi, kuma zai iya baka haske game da wuri, da kuma lokacin da aka ɗauki hoton.
Wannan darasin yana nuna yadda ake amfani da injunan bincike na Google, Yandex, da
Bing don nemo hotuna masu alaƙa.
Bari mu fara da misali:
A watan Fabrairun 2020, lokacin da Covid-19 ya kashe mutane fiye da 2,600 a duniya
kuma kusan 80,000 sun kamu da cuta - a China - an raba wannan sakon akan Facebook:
A harshen Ingilishi, taken da aka yi da yaren China ya fassara kamar haka: “Wannan wurin
aka binne mutane bisa da dubun dubatan masu cutar. Tanderun konewa ko ya yi aiki har
washe gari ba zai iya biyan bukatar ba saboda yawan gawarwakin. ”
Don gano ko da gaske an ɗauki wannan hoto yayin annobar Covid-19 a cikin China, za mu
iya amfani da binciken hoto na baya. Idan kana amfani da Google Chrome, hanya mafi
sauki da zakuyi shine danna daman hoton kuma zaɓi "Bincika Google don hoto".
Wata hanyar ita ce buɗe images.google.com akan burauzarku.
Idan an adana hoton a tebur ɗinka, je zuwa hannun dama na sandar bincike kuma danna
gunkin kyamara (Upload an Image).

Loda hoton ka ta hanyar jawowa da sauke shi zuwa yankin bincike ko ku loda fayil ɗin
daga tebur ɗin ku.
Idan ba a adana hoton ba a kan tebur ɗinku, za ku iya sake latsa gunkin kamarar neman
hoto na Google don sake liƙa URL ɗin hoto.
Don samun URL ɗin hoto, danna dama hoton tare da linzamin kwamfuta sannan zaɓi
"buɗe hoto a sabon shafin."
Idan ba a adana hoton ba a kan tebur ɗinku, za ku iya sake latsa gunkin kamarar neman
hoto na Google don sake liƙa URL ɗin hoto.
Don samun URL ɗin hoto, danna dama a hoton a linzamin kwamfuta sannan zaɓi zaɓi
"buɗe hoto a sabon shafin."
A wannan bincike na musamman, binciken hoton a Google ta baya ya bada wadataccen
sakamako mai amfani.
Daya daga cikin sakamakon ya tauno tweet, da kuma ba da shawara cewa hoton hotone
daga wani fim ne mai sunna Contagion.
Da aka yi bincike sau biyu, an gano cewa sakamakon binciken Google na baya-baya, na
gaya mana cewa hoton hoto ne wanda aka ɗauka daga bidiyon YouTube na watan Yulin
2011 mai taken "Contagion Movie Trailer".
Ya kasance abu ne mai sauƙin samun makamancin hotunan. Google yana da kyau don
yawancin binciken hoto, amma idan an bincika hotuna masu rikitarwa, Google na iya nu no
hatuna marasa daraja. images.google.com na iya ba da sakamako mai amfani don
bayyanannun hotunan da aka sata ko sanannun hotuna. Don samun kyakkyawan sakamako,
yana da amfani a gwada injunan binciken hotuna daban-daban.
A yau, Yandex na ɗaya a cikin injunan mafi kyawu na binciken hoto, tare da ƙarfi a wurin
fahimtar fuskoki, shimfidar wurare, da abubuwa.

Don amfani da Yandex, je zuwa images.yandex.com, sannan zaɓi gunkin kyamara a

hannun dama.
Kodayake ana ɗaukar Yandex ɗayan mafi kyawun injunan bincike na hoto, ƙarfinsa yana
cikin hotunan da aka ɗauka a cikin batun Turai ko tsohuwar Soviet. Duk da yake hotunan
daga Arewacin Amurka, Afirka, da sauran wurare na iya dawo da sakamako mai amfani
akan Yandex, ƙila ku sami damuwa ta hanyar latsawa ta hanyar sakamakon da galibi daga
Rasha da gabashin Turai maimakon ƙasar hotunanka.
Zaka kuma iya gwada Bing. "Binciken Kayayyakin" Bing, wanda aka samo a
images.bing.com, yana da sauƙin amfani, kuma yana ba da fasali masu ban sha'awa
waɗanda ba a samu a wasu wurare ba.
A cikin binciken hoto, Bing yana ba da damar girke hoto (maɓallin da ke ƙasan tushen
hoton) don mai da hankali kan takamaiman ɓangare a cikin hoton da ake so.
Wata inji kuma wanda zaka iya gwadawa shine TinEye.
Gwada ta!
Idan ku makale, ku yi kokarin fara girke da abubuwanda ke cikin hoton, kara karfin hoton,
ko kuma juya hoton a kwance. Abun takaici, yawancin injunan bincike suna mai da hankali
ne kan Yammacin Turai ko tsaffin yankunan Soviet, da gwagwarmaya don hotunan da aka
ɗauka a Afirka, Amurka ta Kudu, Amurka ta Tsakiya / Caribbean, da yawancin Asiya. A
mafi yawan lokuta, kuna buƙatar amfani da injunan bincike daban-daban da kuma hanyar
kirkira don samun sakamako mai kyau.
Kuma mafi mahimmanci, kar ku manta da sake duba sakamakonku sau biyu. Sa'a!
Sashe na 1, Lakca 4
Yadda ake amfani da Google bincike mai zurfi
Binciken Google mai zurfi
A cikin binciken buɗe ido, ku dogara da bayanan da zaku iya samu akan Intanet. Idan
sakamakon yana cikin bayanan Google, za'a iya samun sa. Don neman abin da kuke
buƙata, kuna buƙatar sanin yadda ake bincika.
Google yana ba da zaɓi na Neman Bincike a shafin su: Google Advanced Search.
A can za ku iya bincika ta kalmomi, jimloli, lambobi, da kuma taƙaita sakamakon ku ta
harshe, yanki, sabuntawa ta ƙarshe, rukunin yanar gizo ko yanki, sharuɗɗan da ke bayyana
a shafin kan taken, nau'in fayil, da sauransu.

Yana kuma bayar da zaɓuɓɓuka don taƙaita sakamako:

Kuma, bincike mai zurfi na da amfani idan kun san masu aikin bincike. Ga wasu masu
bincike na asali wadanda zaku iya samun amfani a bincikenka na budewa.
Masu Gudanar da Bincike na Asali
“” Don madaidaicin magana ko kalma
Lokacin da kawai ka shigar da kalmomin da kuke son bincika, Google yana son tabbatar da
cewa ba zai kasa gano maku abin da kuke buƙata ba. A gefe guda, wannan abu ne mai
kyau: misali, yawanci su na amfani da tsari iri ɗaya don bincike kamar yadda kun yi
lokacin da kuka buga kalmomin. A wani gefen, yana iya zama mai taimako sosai: wani
lokacin ya haɗa da wasu nau'ikan nahawu na kalmar, da ma ma'ana. Hakan na iya zama
abu mai kyau yayin da ba ku da cikakken tabbaci game da abin da kuke nema, ko kuma ko
ka rubuta kalmomin daidai. Amma lokacin da ku na da buƙatar binciku takumaiman
magana ko kulma, yin amfani da ƙididdiga na kyakkyawan sakumako.
Misali, binciken magudin bayanai yana baku sakumako daban-daban daga binciken
“magudin bayanai.”
Zaku iya amfani da ƙididdiga don bincika kalma ɗaya: wanda zai guji Google ya zama mai
taimako kaɗan, kuma zai baku ma'ana yayin da baku so shi da gaske ba. Kalamai ma suna
da amfani lokacin bincika kalmomin da ba a haɗa ba a cikin ƙamus na hukuma ba: misali,
ilimin neologism kamar Fake-ality, kalmar da za ku iya samu a kan sakonnin kafofin watsa
labarun. Kuma wani lokacin ana buƙatar bincika ta hanyar kalmar da ku ɓatar da gangan,
misali "wanda ba shi da shugabanci" ko "maras kyau."
OR don madadin
Yi amfani da OR tsakanin kalmomin don samo ɗayan waɗannan kalmomin. OR yana da
amfani don tantance wasu hanyoyin da za ayi amfani dasu azaman kamanceceniya a cikin
bincike. Misali, mutane da kungiyoyi suna amfani da kalmomi daban-daban don komawa
ga bayanin karya, kuma tambayar "magudin bayanai" OR disinformation OR "labaran
karya" ya baku sakamako wanda ya kunshi "magudin bayanai", "disinformation" ko
"labaran karya."
A na iya amfani da | mai aiki maimakon OR - waɗannan biyun suna aiki iri ɗaya.
- debe alamar don ware
Alamar debewa tana da amfani yayin da baka son shafukan da ke ƙunshe da takamaiman
kalma don bayyana a cikin sakamakonku. Misali, idan kuna son samun bayanai game da
dabarun yada labarai ba game da kasar Sin ba, sai ku rubuta “dabarun yada labarai” -China
Kuna iya ware kalmomi da yawa da kuke so ta amfani da - sa hannu a gaba ɗayansu.
Kawai ku tabbata kun sanya alamar debewa kai tsaye kafin kalma ,, ba tare da tsarari ba.
Za a iya amfani da alamar ragi don keɓance fiye da kalmomi kawai. Misali, zaka iya
amfani da shi don ware wani shafi daga sakamakon bincikenka, sanya alamar debewa a
gaban mai gudanar da shafin (kuma, ba tare da sarari ba). Misali, idan kuna so ku ware
labaran New York Times, sai ku rubuta “dabarun bata labari” - shafin:
www.nytimes.com
* mai “tauraron mai ba da sabis” don cike guraben
Lambar * ko alama, wani lokaci ana kiranta alama, yana da amfani idan baku san kalma
ɗaya maɓalli, jimla, ko lambar da kuke buƙata ba don neman abin da kuke nema, ko kuna
buƙatar samun sakamako daban-daban da yawa tare da bincike iri ɗaya . Idan kun haɗa * a
cikin bincikenku, Google yana kula da shi azaman wurin ajiye duk wasu sharuɗɗan da ba a
sani ba, har zuwa kalmomi 5.
Misali, a ce kwanan nan kun karanta kyakkyawar magana game da yadda ake bai wa
mutane 'yancin ɗan adam (kamar' yancin faɗar albarkacin baki) ba bots ba - tunda
waɗancan ba mutane ba ne suna farawa amma suna amfani da su ta atomatik - amma ba za
ku iya tuna ba ko zancen ya ce "magana kyauta" ko "faɗar albarkacin baki." Babu damuwa,
kawai ku cika tsararin samaniya da taurari: “An bawa 'yanci kyauta * ga mutane”
Google yana tsammanin wannan shine labarin da ke ƙunshe da ƙididdigar. Bari mu bincika
ko Google yayi gaskiya:

Google hakika! (Abin ambato: idan ba ku da damar shiga wata kasida, yi ƙoƙari gwun
amfani da Wayback Machine, wanda aka tattauna a wani wuri a cikin wannan jagorar.)
Lura cewa * yana aiki ne kawai a kan cikakkun kalmomi, ba sassan kalmomin ba.
Tauraro yana da amfani lokacin da kake buƙatar samun sakamako daban-daban da bincike
iri ɗaya. Misali, idan kana bukatar gano wadanne kasashe ne suka kada kuri'a kan takardar
neman bayanai, sai ku rubuta * da aka zaba kan kudirin bada bayanan.
.. dige biyu don kewayon lamba
Mai kewayon lamba yana binciken sakamako mai ƙunshe da lambobi a cikin kewayon da
aka bayar. Ku ƙara lambobi biyu kawai, waɗanda aka rabu biyu da dige biyu, ba tare da
sarari ba, a cikin akwatin bincike tare da kalmomin bincikenka. Misali, idan kanaso ku
nemo bayani game da labaran karya a lokacin yakin cacar baka, rubuta bayanan 1947..1991
shafin: don rukunin yanar gizo ko bincike na yanki
Idan ku na son takura sakamakon binciken ku ya ware zuwa takamaiman shafi ko yanki, yi
amfani da site:.
Misali, idan kuna bukatar samun wasu bayanai a kowane shafin yanar gizon gwamnatin
Amurka, yi amfani da site:.gov. Don shafin yanar gizon gidan gwamnatin Burtaniya
site:.gov.uk, don shafin yanar gizon Kenya site:go.ke, don rukunin yanar gizo na Nigeria
site:gov.ng. Ana samun dukkan jerin .gov domains a nan. Idan kana son bincika daga
kowane (harshen Ingilishi) shafin yanar gizo na kowace gwamnati, hada shafin mai aiki
site: tare da tauraron mai ba da sabis *:site:gov.*
Bari mu ce kuna son samun takadda game da ɓarna a kowane shafin yanar gizon
gwamnatin Nijeriya. Buga shafin yanar site:gov.ng
Kuma, idan kuna buƙatar samun bayanai akan shafukan yanar gizo na jami'o'i, yi amfani da
yankin .edu ko .ac - buga a cikin shafin: .edu ko rukunin yanar gizo: .ac
Kuna iya tantance yanki tare da ko ba tare da wani lokaci ba, misali, ko dai azaman .gov ko
gov.
Kuma, zaku iya amfani da rukunin yanar gizon: mai ba da sabis don nemo bayanai daga
takamaiman shafin yanar gizo kamar https://statehouse.gov.ng/. Rubuta shafin:
statehouse.gov.ng da kalmar ko jimlar da kuke son bincika, misali shafin:
statehouse.gov.ng COVID-19
Nau'in fayil: don nemo takardu, bayanai, da sauransu.
Nau'in fayil ɗin: yana ɗaya daga cikin masu amfani don bincika tushen buɗewa. Lokacin
da kuke buƙatar nemo takardu, bayanen rumbun adana, littattafan karatu, gabatarwa, da
sauransu, nau'in fayil ɗin: mai aiki na iya taimaka maku.
Kuna iya bincika takardun Word (doc, docx, txt, rtf), Acrobat takardu (pdf), Takaddun
Excel (xls, xlsx), gabatarwa (ppt, pps, ppsx, pptx), fayilolin bayanai (mdb, dbf, et al ),
fayilolin kiɗa (mp3, m4p, et al), fayilolin fim (mpg, avi, et al), fayilolin ajiya (zip, rar, et
al), fayilolin hoto (jpg, png, et al) da yawa.
Kuma, zaku iya bincika nau'in fayil da yawa a lokaci guda ta amfani da OR ko |. Misali,
idan kun rubuta irin fayil: ppt | nau'in fayil: pdf | filetype: doc "disinformation a
Nigeria", kuna roƙon Google ya nemo maku duk samfuran .ppt, .pdf da .doc da ke ɗauke
da jumlar "Ba da labari a Najeriya."
kanun labarai: don neman take
Wannan ma'aikacin yana da amfani yayin da kuke so Google ya nuna maku waɗannan
sakamakon wanda ya haɗa da kalmar bincikenka a cikin kanun labarin. Misali, lokacin da
kuke buƙatar neman bincike kan farfagandar Yakin Cacar Baki, ƙila ba ku da sha'awar duk
sakamakon da ya haɗa da wannan jumlar amma kawai a cikin waɗannan waɗanda suke da
shi a kanun labarai. Tsarin: kanun labarai yana taimaka maku don taƙaita sakamakon don a
nuna sharuɗɗan bincikenka mafi mahimmanci a cikin taken shafi ko takarda. Don neman
karatun ilimi, bari mu haɗu da intitle: "Yakin Cold War" tare da rukunin: edu
A misali, a ce kwanan nan ku karanta wani labari me kyau game da ba da labari, amma ba
za kaiya tuno da labarin duka ba. Buga abin da kuka tuna Kawai, kuma cika wuraren da da
baku tuna ba da taurari (mai ba da sabis na tauraruwa): “yadda za a * ba da labari”, sannan
a yi amfani da intitle:. Abinda ake nema: “yadda za a * ba da labari” ya baku jerin labarai;
da fatan wanda kuke nema yana cikinsu.
Masu watsa labaran sada zumunta @ da #
Sanya @ a gaban kalma don bincika kafofin watsa labarun. Misali: @twitter
Sanya # gaban kalma don bincika hashtags. Misali: # bayani
Haɗuwa da masu aiki
Yawancin ma’aiki ana iya haɗuwa.
Misali, idan kanaso ku nemo takardu pdf tare da kalmar rashin fahimta a cikin kanun
labarai daga duk wani shafin yanar gizo na gwamnatin (yaren Ingilishi), ku hada masu aiki
da intitle:, site :, *, da kuma filetypepe: sannan ku rubuta shafin yada labarai: gov. *
nau'in fayil: pdf
Gwada waɗannan masu binciken Google! Za ku yi mamakin adadin bayanin da za ku iya
samu. Ku tuna cewa ba duk rukunin yanar gizo ke da aminci shiga ba, kuma, ba duk
fayiloli ke da lafiya don saukarwa ba.
Sashe na 1, Lakca 5
Yadda ake gano inda aka ɗauki bidiyo
A wannan kashin zamu baku wasu shawarwari wadanda zasu taimaka wajen gano inda aka
dauki bidiyo. Bayanin buɗaɗɗen tushe wanda ke kan Intanet zai iya taimaka maku yin
hakan.
Bari mu fara da misali. Lokacin da Italiya ta yi yaƙi don shawo kan cutar ta Covid-19, an
raba faya-faye da yawa a kan layi, suna da’awar cewa sun nuna cewa kifayen dolphin sun
bayyana a cikin kofofin Venice.

Wannan sakon na Tweeter ya ce "Venice ba ta ga tsaftataccen ruwan canal ba cikin dogon

lokaci. Yanayi kawai ya buga maɓallin sake saiti a kanmu. ”
Yadda ake gano idan da gaske anyi fim ɗin bidiyo a cikin Venice?
Yanzu da yake wani lokaci ya wuce kuma masu binciken gaskiya da yawa sun riga sun yi
aikinsu, za mu iya Google kawai "Dolphins a cikin Venice," kuma mu bincika idan bidiyon
ta yi daidai ko a'a. Amma idan wannan lamari ya faru ba da Nissan lokaci ba, dole ne mu
nemi gaskiyan da kanmu.
Bari mu fara da abin da akwai. Tweeter na dauke da wani gajeren bidiyo da ke nuna
kifayen dolphin suna iyo a kusa da wani dutse.
Hotunan basua dauke da bayanai da yawa da zasu iya taimaka da bincike ba. Don haka, da
farko ya kamata mu bincika idan akwai ƙarin bayani game da wannan bidiyon ko, idan
muna da sa'a, wataƙila ma mu sami cikakken bidiyo.
Babu ingantaccen kayan aikin bincike na bidiyo da aka samu duk da haka, don haka, hanya
mafi sauki don neman ƙarin bayani game da wannan bidiyon shine farawa tare da bincika
hoton baya wanda kuka koya amfani dashi a baya.
Bidiyon da tweet din ya kunsa tsawon dakika 28. Mafi yawansu suna nuna dolphins suna
iyo. Dole ne mu nemo firam tare da wasu takamaiman cikakken bayani wanda zai iya
taimaka mana bincika hotuna iri ɗaya. Wasu lokuta, kuna buƙatar amfani da firam daban-
daban don samun sakamako, kuma gwada waɗannan ɗayan.
Wannan ɗayan ginshiƙan da alama suna da ƙarin bayani a ciki, don haka bari mu ɗauki
hoton allo na shi.
Yanzu, idan muna da hoto maimakon bidiyo, zamu iya amfani da binciken hoto baya don
nemo hotunan. Kuna iya gwada injunan bincike daban don hakan. Don wannan hoton,
Yandex ya ba da sakamako mafi amfani.

Daya daga cikin sakamakon binciken da muka samu ya ce ba a yin wannan bidiyon a
Venice ba amma a Sardinia, wani yanki daban na Italiya.
Amma ta yaya za mu tabbata? Har yanzu ba mu da cikakken bidiyon.
Bari mu bincika duk sakamakon binciken hotounan. Daya daga cikin sakamakon shine
mafi takamaiman bayani, wanda yace an ɗauki bidiyon a Cagliari, Sardinia.
Yanzu muna da isassun bayanai don bincika bidiyo akan YouTube.

Sakamakon bincike na farko shine bidiyon da ke da cikakkun bayanan da muka gani a

bidiyon da aka raba akan Twitter. Ku tuna da tsarin da muka ɗauka na allo? Bidiyon
YouTube yana da tsari iri ɗaya, da ma wasu makamantansu. Don haka za mu iya tabbata
cewa wannan bidiyo iri ɗaya ce.
Kuma mafi kyawun bangare shine cewa wannan bidiyon ba dakika 28 bane, amma tsawon
dakika 55. Wannan yana nufin cewa wannan bidiyon tana da ginshiƙai waɗanda gajeren
bidiyon baiyi ba - gami da sigogin gine-ginen da ke ƙetaren ruwan.
Wannan ba shi da yawa - gine-ginen ba su da yawa kuma hoton ba shi da kaifi - amma
wannan na iya taimaka mana gano idan an yi wannan bidiyon a Cagliari, Sardinia.
Ga abin da muka sani a yanzu:
1. Mai yiwuwa ne an yi bidiyon a Cagliari, Sardinia
2. An yi fim ɗin ta kusa da ruwa, mai yuwuwa a bakin dutse - muna iya ganin bumpers
3. Akwai gine-ginen da za'a iya ganesu cikin ruwan
Bari mu gani idan za mu iya amfani da wannan bayanin don neman ainihin inda aka yi
wannan bidiyon.
Don haka, zamu iya amfani da wani shirin da muka koya amfani dashi a baya: Google
Maps.
Akwai 'yan wurare a cikin Cagliari waɗanda suke kusa da ruwa, a bakin dutsen, da kuma
kishiyar gine-gine.

Anan akwai wanda ke da gine-gine a gaban dutsen da ya ɗan yi kama da waɗannan da

muka gani a bidiyon.
Don lura da dutsen da gine-gine a hankali, zamu iya amfani da aikin duba titin Google.
Wannan jan ginin yana da kama da juna, amma don tabbatarwa, zamu iya samun wani
ra'ayi kuma, mu kuma sake amfani da hanyar titi
Waɗannan gine-ginen suna kama da waɗanda ke cikin bidiyon - amma ba daidai yake ba.
A cikin bidiyon, kamar akwai tsawo a saman jan ginin, amma ganin Taswirar Google bai
nuna ƙarin ba.

Zai yiwu cewa akwai wasu gine-gine a bayan jan ginin da a ke tunanin cewa akwai wani
abu a saman ginin. Don ganowa, ya kamata mu yi ƙoƙari mu gano ainihin wurin da aka yi
bidiyon.
Amma kallon titin Google Maps ya iyakance anan. Ganin titin Maps na Google yana aiki
sosai akan tituna - amma wannan yayi ɗan tudu.
Bari mu gwada wani zaɓi don tabbatar da mussama cewa wannan shine wurin. Za muyi
amfani da: Google Earth, wanda kuma muka koya amfani dashi a baya.
Bari muyi kokarin nemo Cagliari, Sardinia.

Kuma yanzu bari mu sami irin wannan dutsen.

Mun same shi! Wannan shine ainihin inda aka yi bidiyon. Abinda ya bayyana da tsawo a
saman jan ginin lalle wani gini ne a bayan jan.
Yanzu, zamu iya tabbatar da cewa lallai anyi fim ɗin bidiyo a cikin Cagliari, Sardinia ba a
cikin Venice ba.
Wannan shine yadda zamu iya amfani da bayanan bude bayanai wanda ke kan Intanet don
gano inda aka yi bidiyon. Gwada kai ma!
Sashe na 1, Lakca 6
Yadda ake amfani da Wayback Machine
Ba kamar rubutun da aka buga ba, za a iya sauya ko share bayanan da ke kan gidajen yanar
gizo a kowane lokaci. The Wayback Machine http://web.archive.org/ rumbu ne na dijital na
shafukan yanar gizo na Intanet wanda ke bawa mai amfani damar "komawa baya" kuma ya
ga yadda shafukan yanar gizo suke a da. Wannan yana da amfani idan shafin yanar gizo ya
canza, ya motsa, ko ya ɓace.
An ƙirƙiri Injin Wayback don samar da wuri don adana kayan tarihi na dijital don masu
bincike, masana tarihi, da dai sauransu, amma ana iya amfani da shi cikin sauƙi don
binciken tushen buɗewa.
Kayan aiki ne mai amfani. Idan kuna buƙatar nuna cewa wasu bayanan sun kasance - ko a'a
- akan shafin yanar gizon a lokatai da sun gabata.
Wasu lokuta, mutane na kokarin canza abubuwa a gidajen yanar gizon su don nuna cewa
hakan bai faru ba. Wani lokaci, kuma, wannan na iya zama mai amfani don nuna cewa
shafin yanar gizo bai taɓa ƙunsar bayanin da mutane ke da'awar cewa ya aikata ba.
A wasu ƙasashe, ana iya toshe Injin Wayback. Idan hakan ta faru, zaku iya amfani da VPN
don samun damar hakan.
Injin Wayback ya lika sama da shafukan yanar gizo sama da biliyan 400 daga nesa har
zuwa karshen shekaru 90, don haka akwai kyakkyawar dama cewa gidan yanar gizon da
kuke son gani ana iya samun sa a wurin. Ama, har yanzu, bai ƙunshi dukkan rukunin yanar
gizon ba.
Ga yadda yake kama:

Akwai wasu abubuwa daban-daban akan inji Wayback, amma mafi shahara shine kayan
aikin Bincike don gano yadda gidan yanar gizo yake a kwanan wata da suka wuce, da
kuma zaɓi na Taskar kayan yanar gizo - mai amfani kama shafin yanar gizo, kamar yadda
ya bayyana yanzu, don amfani gwun zaman amintaccen bayani a nan gaba.
Don neman shafin yanar gizon da aka ajiye, yi amfani da kayan aikin Bincike:

Don adana gidan yanar gizo, yi amfani da Kayan Ajiye Yanzu:

Yadda ake amfani da kayan bincike

A watan Afrilu na 2019, gabanin zaben kasa na Malawi, an bunkansa wannan tweet da ake
zargin shugaban Amurka Donald Trump a kafofin sada zumunta na Malawi:
Akan Tweeter an yi ikirarin cewa sakon ya fito daga Shugaban Amurka, inda ya nuna
fifikon siyasarsa ga wani dan takarar shugaban kasar Malawi.
Ta yaya zamu gano idan sakon na gaske ne?
Abu na farko kuma mafi bayyane zai kasance shine duba Donald Trump a Twitter. An
wallafa tweet din da ake zargi a ranar 25 ga Afrilu, 2019. Mista Trump ya yi tweets da
yawa, kuma gungurawa zuwa ranar da muke buƙata yana ɗaukar lokaci. Don hanzarta
aikin akwai kayan aikin da zamu iya amfani da su - Bincike na Zamani na Twitter
https://twitter.com/search-advanced
Saka asusun da kake son bincika (ba tare da @)
Na gaba, saka zangon kwanan wata.
Sannan, latsa bincike don mu sami sakamako. Trump ya rubuta sau 9 a ranar 25 ga Afrilu,
2019, amma babu daya daga cikin sakonnin game da Malawi.
Duk da haka, menene idan Trump ya rubuta shi kuma ya share shi daga baya? Anan ne
Wayback injin ya ke da amfani.
Yi aikin Injin Wayback ta hanyar liƙa ko buga URL a cikin akwatin rubutu. A wannan
yanayin, URL ɗin da kuke buƙatar bincika shi ne https://twitter.com/realDonaldTrump
Na gaba, yi amfani da lokaci a saman kalandar don zaɓar shekara, sannan wata da kwanan
wata.

Idan kun kunna linzamin kwamfuta a kan da'ira a cikin kalandar shekarar, za ka iya zaɓar
wani takamaiman lokaci don duba hoton da aka ɗauka a wannan lokacin.
An dauki hotunan gaggawa 16 a watan Afrilu 25. Babu ɗaya waɗannan da ke ƙunshe da
tweets game da Malawi.
Kar ku manta ku sake duba idan za ku iya! A wannan halin, Ofishin Jakadancin Amurka a
Lilongwe
Wannan zai taimaka sosai wajen tabbatar da cewa wannan Tweet ba Shugaban Amurka ba
ce.
Sashe na 1, Lakca 7
Kuskuren hankali
Karyatawa ta hankalin kuskure ne ko dabarun tunani. Lokacin da suka faru, ba a zato
tsammani ba. Wannan kuskure ne kawai wanda ke iya ba da shawarar cewa mutumin ba
shi da ƙwarewar jayayya. Amma wani lokacin, ana amfani da maganganun banzanci da
gangan don a yaudara ko sarrafa masu sauraro. Ana amfani da wasu daga cikin karyar don
tabbatar da cewa hujja tana aiki yayin da ba haka ba. Ana amfani da wasu yaudara don
wasa da motsin zuciya, ku kuma kusantar da hankalin masun ji daga gaskiya ko
takaddama. Idan kun karanta wata kasida, postin kafofin, sada zumunta, ko sharhi ta yanar
gizo mai bata maka rai, ko kuma kun ji tsoro, ku duba sosai: zaku iya samun tarin
maganganu masu ma'ana a wurin.
Suna karya kamar yaudara. Idan ka san yadda zomo ya shiga cikin hula, ba za a iya yaudarar ka a
gaba ba.

Anan akwai biyar daga cikin wadanda aka fi sani.

1. Ad Hominem karya
Ad hominem na nufin “a kan mutumin” a yaren Latin, kuma ana amfani da irin wannan
muhawarar don auka wa wanda ya kawo hujjar, ko kuma mutanen da ke da alaƙa da batun,
maimakon afka wa hujjar kanta. Tallace-tallacen ad hominem galibi yana ɗaukar nau'ikan
kiran suna, zagi ko maganganun ƙiyayya. 'Yan wasan siyasa suna yawan amfani da wannan
ƙaryar don watsi da aikin' yan jarida, masu tsara manufofi, da masu bincike waɗanda ke
saɓawa maganganunsu ko labaran da suka zaɓa.
Misali, a 2010 “Obamacare” - dokar da ta sa harkar kiwon lafiya ta zama mai sauki a
Amurka - wasu daga cikin masu adawa da ita sun auka mata kan cewa ba-Amurke ne,
tunda mahaifin Shugaba Barack Obama ya fito daga Kenya.
Hakazalika, a cikin littafinta mai suna “Soyayya Ba Ta Ci Nasara a Zabe,” Ayisha Osori ta
bayyana yadda ta yi takarar farko a zaben fitar da gwani na takarar kujerar dan majalisa a
Abuja, Najeriya da kuma yadda masu adawa da ita suka ce mata ta yi karancin shekaru
kuma ba ta isa da hankali ba.

Wadannan muhawara - mahaifin Obama da ke zuwa daga Kenya, kuma Ayisha Osori tana
da karancin shekaru kuma ba ta isa da hankali ba - ba su da wata alaka da tsarin Obamacare
na Barack Obama ko kuma dandalin siyasa na Ayisha Osori.
An yi amfani da wannan karyar ad hominem a kan 'yar jaridar Finland Jessikka Aro, wacce
aka zarge ta da "lalacewar kwakwalwa" saboda tona asirin hanyoyin sadarwar Rasha a
intanet.
Ta yaya ba za a yaudare shi ba? Tambayi kanku: shin ana amfani da hujjar ne don kai hari
ga shari'ar ɗayan, manufofinsu ko dandalin siyasa - ko mutumin da kanta. Idan na karshen
ne, babu wani dalili da za a ɗauki batun da muhimmanci.

2. Roko zuwa ga motsin rai

Roko zuwa ga motsin rai wani abu ne mai ma'ana wanda aka yi amfani da shi don sarrafa
motsin zuciyar abokin hamayya don cin nasarar jayayya. Idan babu hujja ta gaskiya, tana
amfani da motsin rai maimakon dalili.
Ana amfani da wannan ƙaryar sau da yawa don yaɗa jita-jita: lokacin da babu hujjoji don
tallafawa da'awar, ana amfani da motsin rai a maimakon haka. Sau da yawa waɗannan
motsin zuciyarmu marasa kyau ne, galibi suna da alaƙa da yara, mutuwa, ko tashin hankali.
Misali, ikirarin da ke danganta hanyoyin sadarwar 5G zuwa Covid-19 - wanda aka watsa a
WhatsApp a kasashe da yawa a watan Mayu 2020 - ya ba da tsoro. Tunda babu hujjoji don
tallafawa da'awar cewa 5G na haifar da Covid -19, an yi amfani da roko ga motsin rai a
cikin gidan.
Hakazalika, ikirarin dan siyasar Najeriya Martin Onovo a gidan talabijin na kasa a watan
Mayu na 2020 cewa 5G radiation "cremates mutane" da kuma haifar da ciwon daji ba a kan
shaida, amma tsoro.
Kafofin watsa labarai na Rasha galibi suna amfani da wannan ƙaryar. A shekarar 2017,
gidan talabijin din kasar ta Rasha ya yi amfani da shi wajen zargin mahukuntan na Jamus
da gazawa wajen gudanar da bincike kan fyade da aka yi wa wata yarinya ‘yar Rasha-
Bajamushe‘ yar Rasha da ake kira Lisa, wacce ake zargin “bakin haure” sun yi mata fyade
Bugu da ƙari, babu wata hujja game da hakan, amma rahoton na da daɗi kuma bai bar
shakku ba cewa lallai wannan lamarin ya faru. Daga baya an gano cewa yarinyar da ba ta
balaga ba ta ƙirƙira labarin.
Ta yaya ba za a yaudare shi ba? Tambayi kanku: Shin akwai wasu hujjoji da za a iya
bayarwa don tallafawa labarin motsin rai da ake magana akai? Idan ba haka ba, ba ku da
dalilin ɗauka da muhimmanci.

3. Kira zuwa ga munafunci

Roko zuwa ga munafunci, wanda aka fi sani da "whataboutism," hanya ce ta amsa duk
wani suka ta hanyar faɗi “menene game da kanka” ko “menene game da su,” ba tare da
magance ainihin sukar ba.
A shekarar 2019, an yi mummunan kisan kiyashi a wasu masallatai biyu a New Zealand,
inda aka harbe har lahira Musulmai 50, kuma da yawa suka ji rauni, ta wani mai kishin
addinin.
Kafofin watsa labarai na duniya sun ba da amsar wannan taron tare da tattaunawa mai
yawa game da hare-hare da motsi. Kuma a matsayin martani ga hakan, kafofin watsa
labarai na Amurka na dama sun fara rubuta labarai game da kisan da aka yi wa kiristoci a
Najeriya.
Abokin hulɗar da shirin na Chatham House a Afirka Matthew Page ya bayyana wannan a
matsayin abin da ake nufi da shi: dandamali da ke nuna dama-dama sun ba da rahoton
hare-hare a Najeriya, sai dai don nuna ƙarancin rahoton da ake zargi a kafofin watsa labarai
na duniya idan aka kwatanta da harin na New Zealand.
Abunda ba'a sani ba shima ɗayan yaudara ce ta yau da kullun game da bayanin Rasha. An
yi amfani da shi sosai bayan da aka fara binciken tsoma bakin Rasha a zaben shugaban
Amurka na shekarar 2016. Lokacin da aka tambaye shi game da katsalandan din Rasha a
cikin harkokin zaben Amurka, shugaban Rasha Vladimir Putin ya canza batun zuwa tsoma
bakin Amurka a kasashen waje.
Ta yaya ba za a yaudare shi ba? Tambayi kanku: shin an amsa sukar? Idan ba haka ba,
babu wani dalili da za a ɗauki abin da aka faɗa da muhimmanci.

4. Karya, ko kuma rudanin karya

Karyacewar rikice rikice tana faruwa yayin da aka kafa hujja bisa zaton cewa akwai zabi
biyu ne kawai ko sakamako mai yiwuwa yayin da a zahiri suke da yawa. "Ko dai kuna tare
da mu ko kuma a kanmu," "Ko kuna tare da mu, ko kuna tare da 'yan ta'adda," "Ko dai mu
yi X ko ƙasar za ta ruguje," "Ko dai mu tafi yaƙi da X, ko X za tafi yaƙi da mu. ” "Amurka
- ƙaunace ta ko bar ta," "Pro rayuwa ko zaɓin zaɓi," "Baibul ko Jahannama", "Aminci ko
adalci," da dai sauransu.
A shekarar 2015, a taron tattalin arzikin duniya karo na 25 kan Afirka, daya daga cikin
batutuwan tattaunawar shi ne yadda za a tabbatar da cewa namun daji na da makoma a
Afirka ta zamani. Ofaya daga cikin dalilan shi ne cewa dole ne ko kuma a sadaukar da
namun daji na Afirka da shimfidar daji domin nahiyar ta zama ta zamani da kuma kula da
ci gabanta na ci gaban tattalin arziki. Kamar yadda Patrick Bergin ya nuna a shafin yanar
gizo na Taron Tattalin Arzikin Duniya, namun daji na ba da gudummawa ga ci gaban
tattalin arziki, kuma shugabannin Afirka ba za su yarda da cewa farashin yin kasuwanci da
kasashen waje shi ne shafe tushen albarkatunsu ba.
Ko dai / ko ruɗar galibi tana nuna sauƙaƙan sigar al'amuran da za mu magance su, kuma a
yin haka, galibi ana iya amfani da shi don rura wutar rikice-rikice da wasa mutane ko
ƙungiyoyi da juna.
Ta yaya ba za a yaudare shi ba? Lokacin da kuka ji wani yana ambaton zaɓuɓɓuka biyu,
hanyoyi biyu ko nan gaba mai yiwuwa, akwai dalilin da za a yi shakka. Abunda yake da
kamar rikitarwa yana ba da damar biyu kawai, amma rayuwa ba safai mai sauƙi ba.

5. Bandwagon karya
Hakanan ana kiran rudani na jihadi karya zuwa ga yarda da ra'ayi ko kira ga talakawa,
saboda yana ƙoƙari ya tabbatar da hujja daidai kamar yadda kawai saboda mutane da yawa
sunyi imanin cewa haka ne. Game da sa mutane suyi ko suyi tunanin wani abu saboda
“kowa yana yi” ko kuma “duk abin da yake wannan.”
Wannan ɗayan yaudara ce da mutane ke fuskanta yayin amfani da kafofin watsa labarun.
Idan an raba post ɗin dubbai, wani lokacin dubun dub ko ma sau dubu ɗari, idan ya “zama
mai ɗauke da hoto,” lallai ne ya zama gaskiya, dama? Ba lallai bane. A zahiri, yana da
sauƙi siyan asusun karya don taimakawa don haɓaka matsayi don dandamali na dandalin
sada zumunta zai gane shi a matsayin "mai tasowa." Kuma ko da ba a sami asusun asusu
ba, yawancin hannun jari da abubuwan so suna tabbatar da cewa wannan imanin sananne
ne, ba wai gaskiya bane.
A cikin 2019, #spekboomchallenge, yana ƙarfafa kowane ɗan Afirka ta Kudu ya dasa tsire-
tsire 10 na Spekboom don taimakawa sauya sauyin yanayi, dubban mutane ne suka raba shi
a kan kafofin watsa labarai. Initiativeaddamarwar ta yi iƙirarin cewa tsire-tsire na
spekboom na iya kamawa da adana “fiye da tan huɗu na carbon dioxide a kowace shekara
a kowace hectare da aka shuka, yana mai da shi tasiri fiye da dajin Amazon.” Abun takaici
wannan ikirarin ba gaskiya bane - dukda cewa shuka duk wata shukar tana da kyau ga
Duniya.
Kuma, ana amfani da wannan ƙaryar sau da yawa a cikin kamfen na siyasa da talla, don yin
kira ga muradin mutane su kasance cikin taron "sanyi", don dacewa da da'irar jama'a,
kasancewa a gefen nasara, ba za a bari ko barin baya ba.
Ta yaya ba za a yaudare shi ba? Lokacin da kuka ji wani yana cewa “kowa yana yin
wannan ko wancan,” ko “kowa ya san wannan ko wancan,” dalili ne na zama mai shakka.
Duba gaskiya, idan akwai; tambayi kwararru. Kuma ku tuna cewa sakonnin "kafofin watsa
labarai" da ke nuna ba gaskiya bane. Idan za ta yiwu, yi bincike don nemo “haƙuri mara
kyau” - asusun da ya fara kamfen ko ƙirƙirar hashtag.
Kuna iya karanta ƙarin bayani game da ɓarna mai ma'ana nan da nan.