PAGSUSURI AT PAGPAPAHALAGA NG MGA KONTEMPORARYONG PANITIKAN

LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R

U N A N G E D I S Y O N
FO

U N A N G E D I S Y O N

MGA MAY AKDA:

NELSON A. POMADO, Ed.D.

EDGAR A. ERIMAN, MAEd
EDEN P. GOMEZ, MAEd
LIZA V. DO-OMA, MAEd
NENITA T. MINO, MAEd
MA. ALINA C. PESCADERA, MAEd
FO
R
CP
U
ST
UD
EN
T
US
E
ON
LY
PAGSUSURI AT PAGPAPAHALAGA
NG MGA KONTEMPORARYONG
PANITIKAN

Unang Edisyon

LY
ON
E
US
T
EN
UD

Mga May-akda:
ST

Nelson A. Pomado, EdD

U

Edgar A. Eriman, MAEd

CP

Eden P. Gomez, MAEd

Liza V. Do-oma, MAEd
R

Nenita T. Mino, MAEd

FO

Ma. Alina C. Pescadera, MAEd

Editor at Koordineytor:

Eden P. Gomez, MAEd

Karapatan sa Akda, 2018
ng
Central Philippine University Press
at
Nelson A. Pomado, EdD
Edgar A. Eriman, MAEd
Eden P. Gomez, MAEd
Liza V. Do-oma, MAEd
Nenita T. Mino, MAEd

LY
Ma. Alina C. Pescadera, MAEd

ON
Editor at Koordineytor:

E
Eden P. Gomez, MAEd
US
T
EN

ISBN_______________
UD

Sarili Ang Lahat ng Karapatan

ST

Ang aklat na ito ay di-maaring kopyahin ninuman sa pamamagitan ng anumang uri ng

U

paglilimbag para ipamahagi o ipagbili, kung walang nakasulat na pahintulot mula sa mga
CP

may-akda.
R

Nilimbag 2018
FO

Cover Design: Efraim G. Alfaras

Layout by: Dante G. Manguito
Nilathala at Pinrinta ng:
Central Philippine University Press

ii
 PAUNANG SALITA

Malaking hamon sa mga guro ng asignaturang Filipino ang

inihahatid ng bawat taong-panuruan. Panibago at dagdag na mga

LY
kaalaman ang kailangan upang mas lalo pang mahikayat at mabigyang
motibasyon ang mga milenyal na mga mag-aaral na magpatuloy sa

ON
pagkatuto. Ito ang naging dahilan na patuloy din ang mga guro sa
pagsisikap na makabuo nitong kagamitang pampagtuturo upang
makamit ang layunin ng pagkatuto.

E
US
Mararanasan ng mga mag-aaral ang pagsusuri at pagpapahalaga
ng mga kontemporaryong panitikan gamit ang aklat na ito. Gayundin,
T
matutunan nila kung ano ang kaugnayan ng mga kontemporaryong
EN

akdang ito sa mga nakaraang panahon maging sa kasalukuyan.

Mararamdaman nila ang kahalagahan nito upang maiaayon ang kanilang
UD

mga sarili sa kasalukuyang panahon.

ST

Isang matiyagang oras ang iniukol ng mga guro sa Filipino upang

mabuo ang ganitong aklat. Ang pagmamalasakit at pagmamahal sa mga
U

mag-aaral ay kailanman hindi nakalimutan ng mga may-akda upang

CP

mabigyan ng napapanahon at angkop na mga topiko. Ang lahat ng mga

akdang masusuri at mapapahalagahan ay bunga ng masigasig na pag-
iisip at mapagpakumbabang pagsusulat ng mga may-akda para sa ating
R

mga mag-aaral, kapwa-guro at sa iba pang gagamit nito bilang isang

FO

sanggunian.

Mga May-Akda

iii
 PAG-AALAY

Ang aklat na ito ay buong pusong inihahandog ng mga may-akda

sa mga mag-aaral na matagumpay na nakatapos ng Filipino 12 at walang
sawang tumatahak ng daan patungo sa tagumpay. Ang aklat na ito ay
maging bukal sana ng karunungan na magagamit ng bawat isa sa araw-
araw na pakikibaka sa buhay.

LY
Hangad ng mga may-akda na makamit ng mga mag-aaral ang

ON
lahat ng mga inaasahang matamo at pagkatuto na napapaloob sa aklat na
ito. Labis na matutuwa ang mga may-akda kung makapagbigay ng
kasiyahan at lugod ang aklat na ito sa lahat na babasa nito.

E
US
Ang aming pagsisikap at pagpupunyagi ay magkaroon sana ng
magandang bunga. Patuloy sana nating tangkilikin ang ating sariling
T
wika at pahalagahan ang ating sariling panitikan na yaong tatak ng ating
EN

lahi, ang lahing FILIPINO.

UD

Hangad namin lagi ang inyong tagumpay. Patnubayan kayo ng

Panginoon sa inyong patuloy na paglalakbay sa mundo ng pagbabago at
ST

globalisasyon.
U
CP

Ang Mga May-akda

R
FO

iv
 PAGKILALA AT PASASALAMAT

Ang mga awtor ay buong pusong nagpapasalamat sa mga may-

akda ng mga aklat at iba pang sangguniang ginamit sa pagtalakay sa mga
paksa. Matapat ang kanilang pagkilala sa katotohanang kung hindi sa
kanilang mga aklat ay hindi magiging malawak ang kaalamang
maihahadog ng aklat na ito.

LY
Sa administrasyon ng Central Philippine University, lalong-lalo

ON
na kay Dr. Merle L. Junsay, dekana ng Kolehiyo ng Edukasyon, sa
inyong suporta at panghihikayat sa paggawa nitong aklat.
Sa mga kaguro at mga mag-aaral, sa patuloy ninyong pagtangkilik sa

E
wikang Filipino.
US
Higit sa lahat sa Poong Maykapal na pinagmumulan ng lakas,
T
talino, liwanag ng isip, tiyaga at inspirasyon sa pagsasakatuparan sa
EN

marubdob na hangaring mabuo ang aklat na ito.

UD

Nawa'y huwag kayong magsawa sa pagtulong sa amin para sa

kapakanan ng Kolehiyo ng Edukasyon at ng mga mga-aaral ng mga
ST

kolehiyong aming pinaglilingkuran sa partikular at sa Central Philippine

University sa kalahatan.
U
CP
R

Ang mga May-akda

FO

v
 TALAAN NG NILALAMAN
Paunang Salita................................................................................................... iii
Pag-aalay........................................................................................................... iv
Pagkilala at Pasasalamat................................................................................. v

YUNIT 1 ANG PANITIKANG FILIPINO................................................. 1

ARALIN 1 Ano ang Panitikan.............................................................. 2

Mga Layunin............................................................................................. 2

LY
Ano ang Panitikan o Literatura?................................................................. 4
Kahulugan ng Panitikan............................................................................ 4

ON
Ano ang Panitikang Filipino? ..................................................................... 5
Ano ang Kontemporaryong Panitikan?...................................................... 6

E
ARALIN 2 Ang mga Sinaunang Filipino: Pinagmulan ng mga
US
Lumang Akdang Panitikan............................................... 8
T
Mga Layunin.............................................................................................. 8
EN

Ang mga Negrito o Ita................................................................................. 8

Ang Pagdating ng mga Indonesyo............................................................. 8
UD

Ang Pagdating ng mga Malay.................................................................... 9

Ang mga Intsik........................................................................................... 9
ST

Impluwensiya ng mga Bumbay................................................................... 10

Mga Arabe at Persiyano.............................................................................. 10
U

Impluwensiya ng Imperyo ng Madjapahit.................................................. 10

CP

Ang Imperyo ng Malacca........................................................................... 10

Gawin Natin............................................................................................... 11
R

Subukin Natin Bilang 1.............................................................................. 13

FO

YUNIT 2 IBA’T IBANG ANYO NG AKDANG PAMPANITIKAN.......... 15

ARALIN 3 Mga Anyong Tuluyan.......................................................... 16

Mga Layunin............................................................................................. 16
Uri ng Akda Ayon sa Anyong Tuluyan, Katangian at mga Halimbawa ... 17
Alamat ng Bulkang Mayon....................................................................... 18

vi
 Naging Sultan si Pilandok......................................................................... 22
Ang Alibughang Anak............................................................................... 23
Ang Malaking Puso ni Pangulong Quezon............................................... 24
Uri ng Maikling Kwento........................................................................... 25
Mga Bahagi ng Maikling Kwento............................................................. 26
Santanas sa Lupa....................................................................................... 30
Ang Sukatan ng Tagumpay........................................................................ 36
Subukin Natin Bilang 2............................................................................. 39

LY
ARALIN 4 Mga Anyong Patula............................................................ 41
Mga Layunin........................................................................................... 41

ON
Mga Anyong Patula................................................................................... 41
Indarapatra at Sulayman............................................................................ 43

E
Ang Tula at Makata................................................................................... 51

US
Subukin Natin Bilang 3.............................................................................
Gawin Natin..............................................................................................
57
59
T
EN

YUNIT 3 PANUNURING PAMPANITIKAN............................................... 63

UD

ARALIN 5 Panunuring Pampanitikan................................................. 64

Mga Layunin............................................................................................. 64
ST

Ano ang Pagsusuri?.................................................................................... 65

Pagyuko ng Kawayan................................................................................ 69
U

Subukin Nating Bilang 4........................................................................... 75

CP

Gawin Natin.............................................................................................. 77
R

YUNIT 4 PANITIKANG REHIYUNAL....................................................... 79

FO

ARALIN 6 Pagpapahalaga sa mga Akdang Ilonggo........................... 80

Mga Layunin............................................................................................. 80
Tulang Hiligaynon..................................................................................... 82
Mga Batikang Manunulat na Ilonggo........................................................ 84
Halad sa Iloy.............................................................................................. 87
Ang Bulan kag Danaw............................................................................... 88

vii
 Ang Bayong kag Banga............................................................................. 89
Ang Pagpasimpalad ni Chikitiki sa Ibabaw sang Lamesa......................... 90
Mga Centralian: “Nakikibahagi ng Panahon, Talento at Yaman para sa
nag-iisang CPU”......................................................................... 93
Subukin Natin Bilang 5............................................................................. 95
Gawin Natin.............................................................................................. 97

YUNIT 5 KONTEMPORARYONG PANITIKAN...................................... 99

LY
ARALIN 7 Pagpapahalaga sa mga Kontemporaryong anyo ng
Panulaan............................................................................... 100

ON
Mga Layunin............................................................................................. 100
Pick Up Lines at Hugot Lines................................................................... 100

E
Binalaybay................................................................................................. 103

US
Luwa/Loa................................................................................................... 113
Pagbigkas na Patula (Spoken Poetry)........................................................ 114
T
Komposo/Composo................................................................................... 114
EN

Mga Awiting Bayan (Folk Song)............................................................... 118

Pinoy Rap Songs....................................................................................... 119
UD

Fliptop....................................................................................................... 123
Rhythm and Blues..................................................................................... 126
ST

OPM (Original Pilipino Music)................................................................. 127

Kundiman.................................................................................................. 131
U

Subukin Natin Bilang 6............................................................................. 135

CP

Gawin Natin.............................................................................................. 137

R

Mga Sanggunian........................................................................................ 139

FO

viii
 Yunit 1
LY
ON
E
US
T
EN

ANG PANITIKANG FILIPINO

UD
ST
U
CP
R
FO
 Aralin 1
ANO ANG PANITIKAN?

Mga Layunin: Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay dapat na:

1. nakapagpaliwanag ng mga konseptong may kaugnayan sa panitikang

Filipino;
2. nakapaglista ng mga kahalagahan ng panitikang Filipino sa pamumuhay
ng bawat Filipino;

LY
3. nakapaghambing ng tradisyunal na panitikan at kontemporaryong
panitikan; at
4. nakapagbigay ng mga halimbawa ng kontemporaryong panitikan.

ON
E
Panimula
US
Sa paglipas ng maraming taon, ang mga Pilipino ay patuloy na nakikibaka,
T
nakikipagtunggali at nakikipagsabayan sa mga pagbabago na nangyayari sa daigdig
EN

na kanyang ginagalawan. Ngunit bilang buhay na saksi sa mga pagbabagong ito,

kailangan ng mga Pilipino ang tatag ng paninindigan at determinasyon upang hindi
UD

mawala sa tamang landas na kanyang tinatahak.

Upang hindi tayo mawala sa tamang daan, dapat magkaroon tayo ng gabay na
ST

siyang aakay sa atin patungo sa ating paroroonan. Sa bahaging ito, ang panitikan ay
may malaking papel na ginagampanan dahil ang panitikan ayon kay Casanova
U

(2001) ay pangunahing salamin ng kultura ng isang sambayanan. Sadyang

nagkaroon ito ng iba't ibang anyo na bunga ng pagpapahayag ng damdamin at
CP

kaisipan ng iba't ibang tao. Dahil sa panitikan natatanto ng nagsisisunod na salinlahi

ang mga pangyayari at kaisipan ng mga nauuna sa kanila. Ang mahahalagang
R

kaisipang ito ay patuloy na dadaloy sa kamalayan ng mga susunod pang lahi at siyang
magiging gabay nila sa pagtahak sa isang magandang bukas.
FO

Ayon kay Sonquit (1982) ang panitikan sa kumbensyunal na pagkaunawa ay

sumasaklaw sa iba't ibang anyo o sangay tulad ng tula, dula, maikling kwento, nobela
at sanaysay. Lahat ng mga ito ay naglalarawan ng kultura at pamumuhay ng isang
lipi sa iba't ibang katutubong pamamaraan. Ganito rin ang sinasaklaw ng panitikang
Pilipino.

Ang Panitikang Pilipino ayon kay San Diego (1980) ay salamin ng

kaparaanan ng pamumuhay ng mga Pilipino, ang katauhang Pilipino, ang ritmo ng
buhay Pilipino at ang katutubong pambansang pagkakakilanlan ng mga Pilipino.
2
 Ayon kay Campos (1997) ang panitikang Pilipino ay hinggil sa pamumuhay,
pag-uugaling panlipunan, paniniwalang pampulitika at pananampalatayang niyakap
ng mga Pilipino. Ito ay may hatid na bisa, gaya ng bisa sa isip, sa damdamin, at bisa
sa asal na siyang huhubog ng katauhan ng babasa nito.

Sa kasalukuyan ayon kay Hontiveros (1982) ang panitikang alam ng

nakararami ay ang panitikang Tagalog. Ito marahil ay dala ng pangyayaring ang
Tagalog ay naging batayan ng wikang Pambansa. Kaya madalas ang panitikang
Tagalog ay ipinagkakamaling panitikang pambansa. Ang paniniwalang ito ay mali
sapagkat ang wikang Tagalog ay ang wikain ng mga tao sa katagalugan samantala
ang wikang pambansa ay ang wikang Filipino. Ang wikang Filipino ay binubuo ng
mga salitang galing sa mga wikain ng Pilipinas na ang ginamit na batayan ay ang

LY
wikang Tagalog. Idinagdag pa ni Hontiveros na marahil ang isa pang dahilan ng
maling akalang ito ay sapagkat ang panitikang laganap na laganap sa kasalukuyan ay

ON
ang panitikang Tagalog ganoon din ang mga pahayagan, babasahin, komiks, at
pelikula na pawang nasa wikang Tagalog. Hindi alam ng balana na ang panitikang
ito ay talagang panitikang Tagalog dahil sa ang mga ito ay sinulat ng mga manunulat

E
na Tagalog at ang karaniwang paksain ay tumutukoy sa buhay, kaugalian, pananalig
US
at paniniwala ng mga Tagalog. Sa madaling salita, ang panitikang Tagalog ay isang
bahagi lamang ng panitikang Filipino.
T
Ang panitikang Filipino gaya ng panitikan ng ibang bansa ay nahahati sa
EN

dalawang anyo. Ang unang anyo ay ang tuluyan o prosa. Ito ay pagbubuo ng
pahayag sa pamamagitan ng malayang pagsasama-sama ng mga salita sa
UD

pangungusap. Ang ikalawang anyo ay ang patula. Ito ay ang pagbubuo ng pahayag
sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga maaanyong salita sa mga taludtod na
may sukat o bilang ng pantig at pagtutugma ng bawat salita sa hulihan ng bawat
ST

taludtod.
U

Sa mga anyo ng panitikan, ang tula ay waring pinakapopular sapagkat ito ay

CP

pinakamadali at pinakamadalas bigkasin. Kinagigiliwan ito hindi lamang ng mga

bata kundi pati na rin ng mga matatanda. Isang katotohanan na di mapasubalian na
ang tula'y maaaring magamit ng bawat Pilipino sa pang-araw-araw na pamumuhay.
R

Nariyan ang ating mga oyayi o hele na ginagamit sa pagpapatulog ng bata. Ang ating
FO

mga kundiman o awit sa pag-ibig na inaawit ng isang binata sa dalagang kanyang

napupusuan.

Sa madaling salita nagagamit ng mga Pilipino ang tula mula sa duyan

hanggang sa huling hantungan.

3
Ano ang Panitikan o Literatura?

Ang salitang literatura ay mula sa Kastila na tinumbasan ng panitikan sa

Filipino. Nanggaling ang salitang panitikan sa unlaping pang- na nagiging pan-
(alomorp) kapag ang kasunod na salitang-ugat ay nagsisimula sa alinmang titik na: d,
l, r, s, at t sa salitang-ugat na “titik” na nawawala ang unang titik nito sa
pagkakasunod sa unlaping /pan-/ at dinagdagan ng hulaping /–an/. Dito nabuo ang
salitang panitikan na katumbas sa Ingles ng literature na batay naman sa Latin na
litera na nangangahulugang letra o titik.

Ang mga akdang pampanitikan ay isang mahalagang asignaturang itinuturo

LY
sa mga paaralan. Nakatutulong ang mga ito upang higit na matutunan ng mga mag-
aaral ang tungkol sa kabutihan para sa sarili at iwasan ang mga gawaing masasama.

ON
Sa panitikan makakatas ang mga akdang sumasalamin sa samu't saring
kaisipan at damdamin ng tao na nakukulayan ng iba't ibang kaganapan sa kanyang

E
buhay. Sa panitikan din masisinag ang kultura at kabihasnan ng isang lahi at

US
nahuhubog ang pagkatao at kaasalan ng mamamayan. Sa madaling salita,
naghahayag ang mga akdang pampanitikan ng buhay, pamumuhay at ikinabubuhay
ng mga tao sa isang bansa o ng isang pangkat/tribo
T
EN

Kahulugan ng Panitikan
UD

1. Ang panitikan ay pagpapahayag ng damdamin ng mga tao hinggil sa mga

bagay- bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa lipunan, sa pamahalaan, at sa
kaugnayan ng kaluluwa sa Bathalang Lumikha. Ang paraan ng pagpapahayag
ST

ay iniayos sa iba't ibang karanasan ng mga tao, lagay ng kanilang kalooban at

kaluluwa na nababalutan ng pag-ibig o poot, ligaya o lungkot, pag-asa o
U

pangamba.
CP

2. Ang panitikan ay ulat na nagpapakilala ng pagkukuro at mga damdamin ng

lahi nito. Sa panitikan ng isang bansa mababakas ang mga kaisipan at mga
R

bagay na nilulunggati, kinahuhumalingan o kinasusuklaman ng lahi nito. Ang

FO

pagbabago sa kabuhayan ng isang bansa ay nakaiimpluwensiya sa panitikan

nito (Lalic & Matic, 2004).

3. Panitikan ang tawag natin sa lahat ng uri ng pahayag – nakasulat man ito,
binibigkas o kahit ipinahihiwatig lang ng aksiyon ngunit may takdang anyo o
porma katulad ng tula, maikling kwento, dula, nobela, at sanaysay. Nakikilala
natin na ang isang pahayag ay may katangiang pampanitikan kapag ito ay may
anyo at gumagamit ng wikang sinasadyang bigyang-anyo bilang pahayag.

4
 4. Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin,
mga karanasan, hangarin at diwa ng mga tao. At ito rin ang pinakapayak na
paglalarawan lalo na sa pagsulat ng tuwiran o tuluyan at patula.

Ano ang Panitikang Filipino?

Ang panitikang Filipino ay pahayag na pasalita o pasulat ng mga damdaming

Filipino tungkol sa pamumuhay, pag-uugaling panlipunan, paniniwalang
pampulitika, at pananampalatang niyakap ng mga Filipino.

Bakit Mahalagang Pag-aralan ang Panitikang Filipino?

LY
1. Upang makikilala ang kalinangang Filipino, malaman ang ating minanang
yaman ng kaisipan at taglay na katalinuhan ng lahing ating pinagmulan.

ON
2. Tulad ng ibang lahi sa daigdig dapat nating mabatid na tayo'y may dakila at

E
marangal na tradisyon na ating ginawang sandigan ng pagkabuo ng ibang
kulturang nakarating sa ating bansa.
US
3. Upang matanto natin ang ating mga kakulangan sa pagsulat ng panitikan at
T
makapagsanay upang maging matuwid at maayos.
EN

4. Upang makilala at magamit natin ang mga kakayahan sa pagsulat at

magsikap na ito'y malinang at mapaunlad pa lalo.
UD

5. Ang pag-aaral ng iba't ibang panitikan ay nakapagpapalawak ng imahinasyon

at nakapagpapabuti sa paraan ng pagbabasa at pagsusulat.
ST

6. Ang pag-aaral ng panitikan ay nakatutulong upang mararanasan na makita ang

U

buong mundo.
CP

7. Sinasalamin din ng panitikan ang pagkakaiba at pagkakapareho ng

pamumuhay ng mga tao sa iba't ibang lugar. Binibigyan tayo nito ng kaalaman
R

tungkol sa iba't ibang kultura, pinahuhusay din nito ang kakayahan natin sa
FO

pakikipag-usap sa iba.

8. Ang pagkamulat ng kamalayan sa pag-aaral ng panitikan ay naglilikha ng

sariling paniniwala, opinyon at pananaw ng isang tao. Ang mahuhusay na
akda ay tumutulong upang mapalawak ang karanasan ng isang tao.

9. Dahil sa panitikan, nakapag-iisang damdamin ang tao sa kapwa at nagbibigay

daan sa pag-unawa sa kung anuman ang kanilang nararamdaman sa isang
sitwasyon o pangyayari. Ang panitikan ay parang isang mahabang tulay na
nagdudurugtong sa sangkatauhan.
5
 10. Higit sa lahat, bilang mga Filipinong nagmamahal sa sariling kultura ay
kailangang maipamalas ang pagmamalasakit sa ating sariling panitikan.

Ano ang Kontemporaryong Panitikan?

Ang kontemporaryong panitikan ay tumutukoy sa uri ng panitikang moderno

o makabago. Ilan sa mga kilalang panitikang kontemporaryo ay yaong mga nakikita,
nababasa, at naririnig sa popular na kultura o panitikang popular, na siyang
pinapalawig ng makabagong teknolohiya, tulad ng internet at telebisyon.
Kontemporaryo rin ang panitikan sapagka't sinasalamin nito ang pamumuhay ng
kontemporaryong lipunang Filipino.

LY
Maririnig na sa kasalukuyan na nakapagpapahayag na ng tunay na niloloob
nang walang takot o pangamba ang mga tagapagsalita sa radyo at mga lumalabas sa

ON
telebisyon. Marami na sa panahong ito ang mga komentarista sa radyo at telebisyon
kung saan pawang laman ng bibig ng mga ito ang hayagang pagpuna nila sa mga

E
gawain ng mga nasa pwesto. Naging malikhain at malaya ang mga palabas sa radyo

US
dahilan kung bakit nagkaroon ng napakaraming genre ng mga programa kasama na
rito ang mga reality programs, fantaserye, anime atbp.
T
Dahil sa Kontemporaryong Panitikan:
EN

1. marami ang sumubok sumulat gamit ang sariling bernakular. Namulat ang
UD

mga Filipino sa kahalagahan ng wikang pambansa;

2. mas mayaman ang pinagkukunan ng paksang sinulat. Malaki ang

ST

impluwensiya ng agham at teknolohiya. Nagbabago ang mga wikang

ginagamit;
U
CP

3. ang mga panitikan sa kasalukuyan ay naglalaman ng halos walang kakimiang

pagpapahayag ng tunay na damdamin ng mga makata; tulad ng:
R

a. kanilang mga tuwirang panunuligsa sa mga panunungkulang may tiwaling

FO

gawain;
b. pagpuri sa mga nakagagawa ng kabutihan; at
c. makabagong damdamin/emosyon na nararamdam.

Ano ang Anyo, Hugis at Kulay ng Kasalukuyang Panitikan?

Ang wika ng panitikan sa kasalukuyang panahon ay chat, facebook, tweet,

Instagram, blog, jejemon, unli, website, usb, e- mail, download, wifi, connect, burn,
scan, cd atbp. Ito ay mga salitang karaniwan nang ginagamit ngayon sa ating wika sa
kasalukuyan at masasabing dulot ng teknolohiya na ginagamit na rin sa mga akdang
6
pampanitikan. At dahil parte na ng ating buhay ang teknolohiya, mabilis ang
pagbabagong idinulot nito sa buhay at lipunan. Mabilis din ang pagbabago sa papel
na ginagampanan ng impormasyon sa ating trabaho, buhay, at pag-iisip.

Sa kasalukuyan ay umuunti na ang bilang ng mga panitikang Filipino na

tumatatak sa mga utak ng mga Filipino, lalo na sa ating kabataan. Madalas ay galing
Amerika o ibang bansa ang mga panitikang nagagamit ngayon, kaya naman ay
bumababa ang tingin ng mga tao sa mga likhain ng mga dating kamay ng bansang ito.
Nakalimutan na ang halaga, pati na rin ang galing ng ating mga manunulat, direktor
at artistang nagbibigay karangalan sa wika at panitikang Filipino.

LY
Sa panahon ngayon ay mapapansin din ang mabilis na paglaki ng kabataan,
kasama rin nito ang mabilis na paglimot sa likhang gawa ng Filipino. Mababatid na
sumasabay ang panitikan sa modernisasyon ng mundo, sa pabago-bagong aspekto

ON
ng teknolohiya at internet. Ang modernisasyong ito ang nagluwal sa makabagong
anyo sa pamamaraan ng pagtula, pagkukuwento at iba pang anyo ng panitikan.

E
US
Nariyan ang mga kuwentong isinulat at anyo ng isang bidyo na may
kaagapay na musika habang binabasa kung saan dito sumikat si Marcelo Santos III,
na mayroon na ngayong dalawang nailimbag na libro.
T
Nariyan ang mga lupon ng maiikling tula. Nariyan ang lumalagong panitikan
EN

ng spoken word poetry o pagbigkas na patula sa bansa kung saan naging tanyag si
Juan Miguel Severo na tinataguriang “Prinsipe ng Hugot”. At nariyan din ang battle
UD

rap na pinabantog ng Flip Top Battle League na ipinagpalagay na makabagong anyo

ng balagtasan.
ST

Dahil din sa internet, mas naging malapit o accessible ang mga akda , tula at
sulatin ng mga manunulat sa maraming mambabasa. Katulad na lamang sa mga
U

kwento sa Wattpad na kalaunan nailimbag bilang mga aklat at naisapelikula.

CP

Nariyan ang mga social networking site na nagsisilbing plataporma ng mga

manunulat. Ang makabagong anyo ng pamamaraan sa pagkukuwento ang nagpalapit
R

sa bituka ng henerasyon ngayon o tinatawag na mga milenyal sa kultura ng

FO

pagbabasa. Internet din ang tinutukoy na isa sa mga dahilan ng kawalan ng interes ng
mga milenyal sa mga panitikan dahil mas nahuhumaling sila ngayon sa mga
banyagang akda at ibang anyo ng panitikan.

7
 Aralin 2
ANG MGA SINAUNANG FILIPINO:
PINAGMULAN NG MGA LUMANG AKDANG PANITIKAN

Mga Layunin: Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay dapat na:

1. nakapaglahad ng mga impluwensiya ng bawat sinaunang Filipino sa

panitikang Filipino;
2. nakapagsaliksik ng mga karagdagang detalye tungkol sa mga

LY
sinaunang Filipino; at
3. nakapagpaliwanag nang malinaw ng pinagmulan ng mga lumang

ON
akdang panitikan.

E
Ang mga Negrito o Ita US
T
Ang kauna-unahang mga nanirahan sa Filipinas ay ang Negrito o Ita.
EN

Sinasabi ng kasaysayang ang mga taong ito'y dati-rating nanirahan sa Tsina ngunit
nang magkaroon ng pagsabog ang mga bulkan sa ilalim ng dagat ay nagkawatak-
UD

watak ang mga gilid ng lupa ng Tsina at ang sumabog na lupa'y naging Filipinas.
Kaya't noon, ang lupang Filipinas ay bahagi ng Tsina. Mapapatunayan daw na
magkatulad na magkatulad ang mga unang Ita sa Filipinas at ang mga nuno ng mga
ST

Intsik. Sila'y naninirahan na sa Filipinas mula pa noong 25,000 taon. Walang sariling
kulturang masasabi ang mga Ita. Walang silang nalalaman sa agham, sa
U

paghahanapbuhay, sa pamahalaan, sa sining, sa pagsulat at sa pamumuhay. Sa

CP

panitikan ay wala silang nalalaman kundi ilang awitin at pamahiin. Ang kanilang
kasangkapan ay busog at panang ginagamit sa paghanap ng makakain. Sa ngayon,
sila'y sa mga bundok naninirahan ngunit natuto na rin ng ilang bahagi ng kulturang
R

Filipino.
FO

Ang Pagdating ng mga Indonesyo

Ang mga Indonesyo ay nakarating sa Filipinas may 8,000 taon na ang

nakaraan. Ang unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at Kaukaso
kaya't sila'y mapuputi at manila-nilaw ang mga balat. Matatangkad at balingkinitan
ang kanilang katawan. Walang masasabing gaanong kultura ang kanilang dinala dito
liban sa sila'y marunong nang mamahay nang sarili, marunong magtanim ng mga
halaman at marunong nang mangisda. Pagkaraan ng 4,000 taon ay dumating naman
ang ikalawang sapit. Iba ang mga hitsura nito kaysa mga unang Indonesyong
8
nandarayuhan sa atin. Ang mga ito'y mabubulas at matipuno ang mga katawan
ngunit maiitim sapagkat bago sila nakarating dito'y nagdaan muna sila sa Papua, ang
bansa ng mga Negro at sila'y napangasawa ng mga ito. Tumira sila roon ng may isang
libong taon. Ang mga Indonesyong ito'y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa
una. Sila'y may sarili ng sistema ng pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong
magluto ng pagkain at may dalang panitikang gaya ng epiko, kwentong bayan, mga
alamat, mga pamahiin at pananampalatayang pagano. Sila ang mga ninuno ng
Ifugao.

Ang Pagdating ng mga Malay

LY
Tatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Filipinas. Ang unang
pangkat ay nakarating dito noong humigit-kumulang sa 200 taon bago namatay si
Kristo at 100 taon pagkamatay ni Kristo. Ang mga Malay na ito'y nagdala ng

ON
kanilang pananampalatayang pagano at mga awiting panrelihiyon. Sila'y nangatira
sa kabundukan ng Luzon at sila ang mga ninuno ng mga Igorot, Buntok at

E
Tinguianes.

US
Ang ikalawang pangkat ay dumating dito mula noong 100 hanggang 1,300
taon pagkamatay ni Kristo. Sila ang mga ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano,
T
Pangasinan, Ibanag, Kapampangan, Bikolano at iba pa. Sila'y may dalang wika
EN

alpabeto, awiting bayan, kwentong bayan, mga alamat at mga karunungang-bayan.

Ang mga ito bagamat mga tubong Malaysia ay kung saan-saan nanggaling na mga
UD

kalapit bansa gaya ng Borneo, Malacca at Indonesya at pagdating sa Filipinas ay

kumalat sila sa iba't ibang lalawigan ng Luzon at Bisaya. Sila ang nagdala ng
barangay.
ST

Ang ikatlong pangkat ay ang mga Malay na Moslem. Nagsidating sila rito
U

noong 1,300 taon at 1,500 taon at sila ang mga ninuno ng mga Moslem. Nanggaling
CP

sila sa Malaysia at nanirahan sa Mindanao at Sulu. Nagdala sila rito ng epiko alamat,
kwentong bayan at ng pananampalatayang Moslem.
R

Ang mga Intsik

FO

Ang mga Intsik ay nakarating sa Filipinas sa pagitan ng ikatlo hanggang

ikawalong siglo. Marami sa kanila ang mga nanirahan sa baybayin ng Batangas,
Quezon, Sorsogon, Samar, Silangan Mindanao, Palanan, Marinduque at Mindor.
Ang mga Intsik ay nagdala ng kanilang wika, kaya't mahigit sa 600 salitang Intsik ay
bahagi na ng wikang Filipino. Ang mga salitang gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali,
inso, kuya, diko, sangko at mga iba ay nanggaling sa Intsik. Ang ilang kaugaliang
sosyal ay galing din sa kanila gaya ng panggalang, pagkakalapit at pagkakaisa ng
pamilya at katipiran. Ang paglalagay ng bangkay sa gusi bilang kabaong ay isang
kaugaliang dinala rito kaya't sila'y tinawag na manggugusi. Ang Filipinas ay nasakop
9
ng mga Intsik noong taong 1405 hanggang 1417 noong panahon ni Yonglo. Si Cheng
Ho, ang mananalakay na Intsik ang sumalakay sa Pangasinan, Mindoro, Sulu at
Maynila at ang Filipinas ay nagbayad ng buwis noon sa Tsina. Nang mamatay si
Cheng Ho ay nanghina ang kapangyarihan ni Yonglo. Kaya't napabayaan na ng Tsina
ang Filipinas. Sila ang nagbigay ng pangalang Luzon o Lusong sa pinakamalaking
pulo sa Filipinas.

Impluwensiya ng mga Bumbay

Ang mga Bumbay o Hindu ay nakarating sa Filipinas noong ikalabing

dalawang siglo. Sila'y nandarayuhan muna sa Indonesya bago nakarating sa

LY
Filipinas. Ang unang sapit ng mga Bumbay ay nanggaling sa Borneo at sila'y nagdala
ng pananampalatayang Budismo, epiko, at mahiya. Ang ikalawang sapit ay
nanggaling sa Java at Borneo din noong ikalabing-apat na siglo, noong panahon ng

ON
Imperyo ni Madjapahit. Nagdala sila ng pananampalatayang Bramanistiko at
panitikang epiko, awiting bayan, at liriko. Marami ring salitang Bumbay o Hindu na

E
bahagi na ng wikang Filipino. Ang mga ito'y guro, bansa, mukha, likha, hukom,
dukha at iba pa.

Mga Arabe at Persiyano

US
T
EN

Dumating ang mga mangangalakal na Arabe sa Filipinas noong ika-12 siglo,

ngunit ang nagdala ng pananampalatayang Muslim ay ang tinatawag na “Hadramaut
UD

Sayyids”, mga misyonerong Arabe na nanggaling sa Malaysia at dumating sa

Filipinas noong ika-16 na siglo. Kasama nila ang maraming mga nangangalakal na
Arabe at Persiyano, sila'y nanirahan sa Mindanao at Sulu. Nagdala rin sila ng mga
ST

epiko, alamat, kwentong bayan at dula.

U

Impluwensiya ng Imperyo ng Madjapahit.

CP

Ang Imperyo ng Madjapahit na ang pinakasentro ay Java sa Indonesyo ay

naging napakamakapangyarihan at maraming mga kalapit bansa ang nasakop.
R

Kabilang dito ay Indo Tsina, Cambodia, Siam, Anma, Tonkin at Filipinas. Ang mga
FO

bansang ito'y nagkalapit-lapit at nagkapalitan ng mga kalakal at kultura. Kaya't ang

Filipinas ay nagkaroon ng impluwensiya ng mga bansang nabanggit lalo na sa
panitikan. Ang mga kwentong bayan ng Cebu, Panay, Negros at Palawan ay katulad
ng mga kwentong bayan ng mga nabanggit na mga bansa.

Ang Imperyo ng Malacca

Sa pagbagsak ng Imperyo ng Madjapahit ay ang Imperyo naman ng Malacca

ang naging makapangyarihan sa Silangan. Ito'y imperyong Muslim na lumaganap sa
Borneo, Luzon at Mindanao. Nagtatag sila ng pamahalaang pinamumunuan ng mga
10
Sultan o Rajah. Tumagal ang kapangyarihan ng Malacca ng may 20 taon mula noong
1430 hanggang 1450. Sa mga baybayin ng mga lalawigan Batangas, Rizal, Mindoro,
Laguna, Quezon at Lanao, naninirahan ang mga Muslim na ito. Sinasabing ang
karaniwang pahayag na “Allah-eh” sa Batangas ay impluwensiya ng Imperyo ng
Malacca.

Gawin Natin
Pagkatapos basahin ang Aralin 2, magpangkat sa apat na grupo at gawan ng pag-
uulat ang tungkol sa mga sinaunang Filipino gamit ang balangkas sa ibaba.

LY
Dalawang tapik bawat grupo.

Halimbawa:

ON
Impluwensiya ng mga Sinaunang Filipino

E
sa Panitikang Filipino
Mga sinaunang
Filipino Panahon nang
dumating
Lugar na US
Mga dalang
pinagmulan impluwensiya
Pook sa
Filipinas
T
sa Filipinas at mga Pisikal sa bansa na kinalagayan
EN

na Kaanyuan nila
Ang Mga Negrito
UD

o Ita
Ang Pagdating
ST

ng mga Indonesyo
at iba pa
U
CP

Pamantayan sa Pagbibigay iskor sa grupo (30 pnts)

Kainaman ng impormasyong inilahad ng bawat grupo (May malawak na

R

kaalaman sa paksang saklaw ng pagpapaliwanag)

FO

Kalinawan ng paglalahad ng miyembro (Gumagamit ng angkop na mga

salita sa pagpapaliwanag, sapat na lakas ng tinig at prodyeksyon ng sarili sa madla)

Pantulong na kagamitan (ppt, visual aids, video, mga larawan na

nakakahatak sa atensyon ng madla)

11
 FO
R
CP
U
ST
UD

12
EN
T
US
E
ON
LY
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 1

Pangalan: Kurso/Taon: Iskor:

Oras ng Klase: Petsa

I. PANUTO: Isulat sa patlang na nakalaan ang salitang Tama kung ang pangungusap
ay tama at salitang Mali kung ang pangungusap ay iba. (10pnts.)

__________1. Salamin ng pamumuhay ng mga Filipino ang ating panitikan.

__________2. Malaki ang impluwensiya ng mga bansang sumakop noon sa

LY
panitikang Filipino.
__________3. Bilang mga Filipinong mapagmahal at mapagmalasakit sa ating

ON
sariling kultura ay dapat nating pag-aralan ang ating panitikan
sapagkat tayo ay higit kanino man ang dapat magpahalaga sa sariling
atin.

E
__________4. Tinatangkilik ng mga “milenyal” sa ngayon ang ating panitikan.

mapapalapit ang akda sa kanila. US

__________5. Ang “Chat” ay nagpapadali sa mga mambabasa kung nais nilang

__________6. Malayong-malayo ang anyo o porma ng mga kontemporaryong

T
panitikan sa mga luma o tradisyunal na akda.
EN

__________7. Nabibigyang halaga ang galing ng ating mga manunulat, direktor at

artistang nagbibigay karangalan sa wika at panitikang Filipino.
__________8. Napapanatili at nakasasabay ang panitikan sa modernisasyon ng
UD

mundo.
__________9. Ang kontemporaryong panitikan ay walang ikinaiiba sa panitikan
ST

noon.
__________10. Mabilis ang paglimot sa likhang gawa ng mga Filipino.
U

II. PANUTO: Tukuyin ang tamang sagot ng pahayag. Isulat ang sagot sa patlang na
CP

nakalaan bago ang bilang. (5pnts.)

_____________________11. Siya ang tinaguriang “Prinsipe ng Hugot”.
_____________________12. Ito ang nagsisilbing plataporma ng mga manunulat sa
R

kasalukuyan.
FO

_____________________13. Batay sa istruktura ng salitang panitikan, ito ang

naibigay na kahulugan.
_____________________14. Ito raw ang mga itinuturing na wika ng kasalukuyang
panitikan dulot ng teknolohiya.
_____________________15.

13
III. PANUTO: Ano ang panitikan? Ilahad ang kahulugan at kahalagahan nito sa
anyong akrostiks. (9 pnts.)

P-
A-
N-
I-
T-
I-
K-
A-
N-

LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

14
 Yunit 2
LY
ON
E
US
T
EN

IBA'T IBANG ANYO

UD

NG AKDANG
ST

PAMPANITIKAN
U
CP
R
FO

15
 Aralin 3
MGA ANYONG TULUYAN

Mga Layunin: Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay dapat na:

1. nakapag-isa-isa ng mga anyo ng panitikan na nauuri sa tuluyan;

2. nakapaghambing ng paraan at kaanyuan ng panitikan;
3. nakapagpaliwanag ng mga katangiang taglay ng bawat uri ng panitikan
na nasa anyong tuluyan; at

LY
4. nakapagpahalaga sa mga akdang binasa sa pamamagitan ng pagbibigay
ng mga hinuha at pagbabahagi ng karanasan base sa mga kaisipang
nangingibabaw sa bawat akda.

ON
E
Anumang anyo ng panitikan, ito'y naililipat-lahi o naipapamanang-tuto sa

US
bawat henerasyon alinsunod sa pagbabago at pag-unlad ng panahon (Arrogante et
al., 2004). Nauuri ito ayon sa mga sumusunod na paraan:
T
a. Pasalindila o pasalita /pabigkas kung saan bukambibig o nalilipat-lipat-
EN

isip ang mga akda. Ito'y sa paraang pagsasaawit, pagsasakwento,

pagsasatula na namememorya ng karamihan.
UD

b. Pasalinsulat o pasulat na naipasa ang mga akda sa pamamagitan ng

ST

Alibata o matandang alpabeto ng mga sinaunang Filipino at sa kalaunan ay

naipremta at nailimbag na ang naisasatitik na kaalamang lahi.
U

c. Pasalintroniko o paelektroniko ang pinakabagong paglilipat ng

CP

kaalaman dulot ng teknolohiya. Nagiging makulay at komplikado ang

paraan ng pagtatala at pagsasalin ng panitikan dahil sa mga kagamitang
audio-visual. Katulad na lamang ang mga malayang pagpapahayag ng
R

mga akda gamit ang radyo, telebisyon at pelikula na mas masining dahil
FO

halos lahat ng uri ng sining, musika, sayaw, arkitektura, fotograpiya,

pintura at iba pang kauri ay nagpasama-sama. Sa kasalukuyan, mas higit
itong kinahuhumalingan ng madla lalo na ng kabataan kaysa pagbasa dahil
bukod sa napakamalikhain at napakasining ay napakamakatotohanan pa
ang mapanlibang at mapangaral na pagtunghay dito.

Naipapahayag ang panitikan ayon sa mga sumusunod na kaanyuan:

a. Patula ang anyo kung may taludturan at saknungan. Maaaring may sukat
at tugmaang pantig sa hulihan na sumusunod sa tradisyunal o makalumang
16
 anyo ng akdang tula; malaya na walang sukat at tugma (free verse); o di
kaya'y may tugmaan ngunit walang sukat o kabaligtaran. Taglay ng tula
ang tugmaan dahil layunin ng makata na mapanatili ang aliw-iw o
kagandahan sa pandinig sa pagbigkas nito.

b. Patuluyan naman ang anyo ng akda kung ito'y nahuhulma sa

pamamagitan ng mga talata na binubuo ng mga pangungusap.
Kabaligtaran ito ng anyong patula dahil madali itong basahin at unawain,
di tulad ng patula na kailangan ng malawak na kaalaman sa mga
talinghaga.

LY
c. Patanghal ang anyo ng akda kapag ito'y isinasadula o itinatanghal sa
entablado. Tinatawag din itong drama o dula. Ang mga dayalogong
naisusulat ay maaaring patula o patuluyan. Pasalitaan o padayalogo ang

ON
paglalahad nito na karaniwang nahahati sa yugto na maaaring iisahin,
dadalawahin o tatatluhing yugto, ang kabuuan. Tagpo naman ang tawag sa

E
bumubuo ng yugto.

US
URI NG AKDA AYON SA ANYONG TULUYAN,
KATANGIAN AT MGA HALIMBAWA
T
EN

1. Alamat- kwento o salaysay na nagsasalamin ng mga matatandang kaugaliang

Filipino, kadalasan ay naglalahad ng pinagmumulan ng ngalan ng bagay, pook o
UD

pangyayari. Mayaman na nito ang mga Filipino bago pa dumating ang Kastila.
Ito'y naisasaling-bibig mula sa mga kauna-unahang Filipino hanggang sa ngayon.
Nag-iiwan ng mahahalagang kaisipan ang mga ito sa mga mambabasa, maliban sa
ST

naidudulot nitong giliw sa pagbasa ng mga pangyayaring hindi makatotohanan o

kapani-paniwala. Ilan sa mga halimbawa ng alamat:
U
CP

Alamat ng mga Tagalog:

Alamat ng Bigas
Alamat ng Hayop na Nagkapakpak para Lumigaya ang Bulaklak
R

Alamat ng Bundok Pinatubo

FO

Ang Pinagmulan ng Makapuno- Apayao

Ang Sakim na Unggoy- Ilocano
Bakit Maliwanag ang Araw kaysa Buwan- Pampanga
Ang Unggoy at Pagong- Tinggianes, Cordillera
Ang Batik ng Buwan- Cebuano
Ang Unang Unggoy- Bikol
Alamat ng Bulkang Mayon- Bikol
Alamat ng Bundok Kanlaon- Negros
Ang Pinaggalingan ng Pulo ng Bisayas- Visayas
17
 Alamat ng Iloilo
Ang Makasaysayang Siete Islas de Peccado- Iloilo
Bakit Mataas ang Langit- Tiruray, Mindanao
Ang Buwan at ang mga Bituin- Bukidnon
Ang Unang Mag-asawa- Mandaya, Davao
Ang Pinagbuhatan ng Eklipse- Maranao
Ang Unang Lalaki at Babae- Bagobo

Alamat ng Bulkang Mayon

Ang Mayon na isa sa pinakamagagandang bulkan sa Pilipinas ay

LY
ipinagmamalaki ng mga taga-Albay. Pero paano nga ba nagkaroon ng Bulkang
Mayon?

ON
Ayon sa isang matandang alamat, sa Albay ay may isang kagalang-galang na
raha na sinusunod ng lahat. May anak itong dalaga na hinahangaan dahil sa

E
pagtataglay nito ng kagandahan at kabaitan. Daragang Magayon ang kilalang bansag

US
sa anak ng raha. Daraga na nangangahulugang dalaga at magayon na ang ibig sabihin
ay maganda.
T
Sapagkat ubod ng ganda, maraming binata ang dumadayo pa sa Albay
EN

makita lamang ang anak ng raha. Kabilang sa mga mangingibig ni Daragang

Magayon ay mga binatang anak ng mga raha rin mula sa Camarines Del Norte,
UD

Camarines Del Sur, Catanduanes at Sorsogon.

Bagama't kalat na kalat sa kabikulan ang nababalitang kariktan ni Magayon,

ST

pinagtiyap lang ng pagkakataon kung bakit nalaman din ng isang binatang mula sa
napakalayong lugar sa katagalugan ang kahali-halinang kagandahan. Ang binata ay
U

si Ulap na anak ni Raha Tagalog ng Quezon. Isa siyang abenturerong manunudla ng

CP

mga hayop gubat kaya siya pinadpad sa kabikulan.

Minsang nakatulog siya sa kagubatan ay ginising siya ng halakhakan ng mga

R

kadalagahan mula sa batis ng Rawis. Nakita niyang naglulunoy sa malinaw na tubig

FO

ang magagandang dilag. Pinakamaganda rito si Daragang Magayon. Hindi

nagpakilala si Ulap sa inibig na kaagad na dilag. Sapagkat nalaman ng binatang
buwan-buwang naglulunoy ang magkakaibigan sa batis ay pinagsasadya niya ang
nasabing lugar upang masilayan lamang ang pinakamamahal. Sa tuwing nagsisiahon
ang mga dalaga sa kristal na batis ay gustung-gusto na sanang makipagkilala ni Ulap
kay Magayon subalit nag-aalala siyang baka sabihing siya ay pangahas.

Minsang napansin niyang may mga binata ring nakipaligo sa bukal Rawis ay
nakiligo na rin si Ulap. Sa sobrang pagmamahal kay Magayon ay sinikap niyang
mapansin siya ng dalaga.
18
 Naging madalas ang pakikilunoy ni Ulap sa mga kabinataan upang mapalapit
lamang kay Daragang Magayon.

Minsang nagpapahinga na sa talampas si Ulap at paakyat na ang dalaga ay

napansin ng binatang isang malaking ahas ang umuusad papalapit sa damuhang
nilalakaran ng kaniyang diyosang sinasamba. Patakbo siyang sumaklolo at sa isang
kisapmata ay natagpas ang ulo ng ahas na nagkikisay sa paanan ni Daragang
Magayon. Laking pasasalamat ng dalaga.

Iyon ang pagkakataon upang makipagkilala na si Ulap sa dalaga. Lagi at lagi

na silang nagkikita. Mga sariwang prutas lang ang inihahandog nito sa kaniya. Akala

LY
ni Daragang Magayon na ordinaryong mamamayan lang si Ulap sa kanilang bayan.
Wala kasi itong yabang sa katawan.

ON
Nang masukol sa kuwentuhan ay naipagtapat niyang anak din siya ng sikat na
si Raha Tagalog sa Tayabas.

E
US
Lalong humanga sa pagpapakumbaba ni Ulap si Daragang Magayon.

Naikumpara niya ang binata sa manliligaw niyang si Iriga, matandang

T
balong pinuno ng Camarines Sur. Pawang nagkikinangang alahas ang inihahandog
EN

nito sa kaniya. Magarbong matanda si Raha Iriga na kinatatakutan ng lahat pagkat

kilala ito sa kawalan ng katarungan, raha ng mga magnanakaw at puno ng kasamaan.
UD

Nagkaibigan si Ulap at si Daragang Magayon. Upang patunayan ang

pagmamahal sa dalaga ay pinagsadya niya sa kaharian ang ama nito at malakas na
ST

itinulos ang matulis na sibat bilang pagpapatunay sa masidhi niyang pagmamahal

kay Daragang Magayon. Iyon ay paghamon din sa sinumang nais magpahayag ng
U

pag-ibig kay Daragang Magayon. Humanga sa tapang ni Ulap si Raha Makusog.

CP

Nag-usap sila. Ipinagpaalam ng binatang papupuntahin ang mga magulang niya

upang pormal na hingin ang kamay ni Daragang Magayon upang sila ay makasal sa
lalong madaling panahon. Pumayag ang mabait na ama ni Magayon. Bago sumagot
R

ay nagpasya na si Raha Makusog na isauli na ang lahat ng alahas na handog ng ganid

FO

na si Raha Iriga.

Nakarating kay Raha Iriga ang nalalapit na pamamanhikan at kasalan.

Habang papauwi si Ulap upang sunduin ang mga magulang ay nilusob ni

Raha Iriga ang baranggay ni Raha Makusog.

Bilang benggansa, binuhay niya bilang alipin si Raha Makusog at itinakda

ang kasal nila ni Magayon sa pagbibilog ng buwan. Nagpakatanggi-tanggi ang
dalaga subalit tuso si Raha Iriga. Ipapapatay daw niya ang ama kung hindi pakakasal
19
sa kaniya ang dalaga. Kumagat sa patalim si Daragang Magayon na dasal nang dasal
na sana ay dumating na ang binatang pinakamamahal.

Naghahanda na sa maringal na pamamanhikan si Ulap at ang mga magulang

nang makarating sa binata ang balitang sinapit ni Magayon. Galit na galit na isinama
niya kaagad ang mga kawal. Ang paghaharap ni Ulap at Raha Iriga ay tunggalian ng
lakas sa lakas. Sapagkat katarungan ang ipinakikipaglaban kaya lalong lumakas si
Ulap na sa huling malakas na taga ay napatay ang Raha ng Kasamaan. Tuwang-tuwa
si Daragang Magayon na patakbong yumakap sa tagapagtanggol. Sapagkat
napagitna ang magkasintahan sa mga kawal na nagdidigmaan ay di napansin ni
Daragang Magayon ang ligaw na sibat na tumama sa dibdib niya. Natulala si Ulap na

LY
sumapo at yumakap sa mahal niyang diyosa. Napakabilis ng pangyayari. Hindi na
nakapagpaalam pa ang magandang dalaga. Sa isang kisapmata ay sinugod naman ng
tagapagtanggol ni Iriga si Ulap. Tumagos sa dibdib ng binata ang may lasong

ON
sandata. Nang makita ni Raha Makusog ang katampalasanan ng alipin ay tinagpas
niya ang ulo ng buhong.

E
US
Nagapi sa digmaan ang ilan sa mga tauhan ng ganid na raha. Ang karamihan
na naniniwala pa rin sa katarungan, kapayapaan at pag-iibigan ay nagsiluhod at
pumayag na paampon sa mga matatapat na kawal ni Raha Makusog na inalalayan ng
T
mga mandirigma ni Ulap mula sa katagalugan.
EN

Bagama't nauwi sa pagdadalamhati ang kasalan ni Ulap at ni Daragang

UD

Magayon ay nagyuko na lang ng ulo si Raha Makusog bilang pag-alinsunod sa

itinakda ni Bathala.
ST

Bilang pagbibigay pahalaga ng ama sa nag-iisang anak, pinagsama niya ang

bangkay ng magsing-irog sa lugar na malapit sa batis Rawis na unang pinagtagpuan
U

ng dalawa.
CP

Ang lugar na iyon na pinaglibingan kay Daragang Magayon ay kapansing-

pansing tumataas taun-taon. Sa kinatagalan ay lumaki ito nang lumaki at naging
R

isang bundok. Bilang pagpapahalaga sa dakilang pag-ibig na inialay kay Daragang

FO

Magayon, ito ay tinawag na Bundok ni Daragang Magayon na ngayon ay naging

Mayon.

Sa panahong tila humahaplos ang maninipis na ulap sa tuktok ng bundok,

sinasabi ng mga matatanda na hinahagkan ni Ulap ang pisngi ni Magayon. At kapag
marahang dumadaloy ang ulan sa gilid ng bundok, iyon daw ay pagluha ni Ulap na
nangungulila sa pagmamahal na hindi nabigyan ng katuparan.

May mga taga-Bicol na naniniwala pa rin sa nagngangalit na kaluluwa ni

Raha Iriga. Sinasabi nilang sa pagnanais nitong makuhang muli ang mga alahas na
20
inihandog kay Magayon ay nag-aapoy ang bulkan ng Mayon.

Iyan ang alamat ng Bulkang Mayon.

2. Mito o Mulamat- kwento o salaysay tungkol sa pinagmulan ng sansinukuban,

kalipunan ng iba't ibang paniniwala sa mga diyos at diyosa, kwento ng tao at ng
mga mahiwagang nilikha. Halos magkatulad sa alamat. Ang mga sumusunod ay
mga halimbawa nito:

Si Maria Makiling- Tagalog

Ang Pinagmulan ng mga Wikain- Tagalog

LY
Ang Pagkakalikha ng Diyos sa Kahinaan ng Tao kaya Kinakapitan ng mga
Sakit- Bilaan, Mindanao.
Ang Mapanumpa at Mainggiting Diyos- Bilaan, Mindanao

ON
Mga ngalan ng mga diyosa sa mitolohiyang Filipino:

E
Anion tabo
Apolaki
US
diyosa ng hangin at ulan
diyosa ng digmaan
T
Bathala o abba Pangunahing diyos
EN

Hanan diyos ng mabuting pag-aani

UD

Idionale diyos ng mabuting gawain

Libugan Ang nangangasiwa sa pag-aasawa
ST

Limbongan Nagtatanod sa pagsilang sa isang buhay

Limoan Ang nangangasiwa kung paano mamamatay
U

Mapolan masalanta Patron ng mangingibig

CP

Tala diyosa ng pang-umagang bituin

R

Patianak Tagabantay sa lupa

FO

3. Kwentong bayan- ito'y naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya at mga

suliraning panlipunan ng panahong yaon. Malimit itong maririnig noon sa mga
kasayahan, pagtitipon at mga lamayan. Karamihan sa mga ito ay hindi nagtataglay
ng ngalan ng may-akda lalo na't pasalindila lamang ang uring ito. Mga halimbawa
ng kwentong bayan:

21
 Ang Pakikipagsapalaran ni Juan Pusong
Si Juan Tamad na'y Matakaw Pa
Si Juan Tamad at ang Kura
Si Lolo Jose at ang Kapre
Ang Trahedy sa Makopa
Si Pusong at ang Sultan
Ang Lalaking may Tatlong Maybahay

Tunghayan ang halimbawa sa ibaba.

Naging Sultan si Pilandok

LY
Ang kinagigiliwang Juan ng Katalugan ay may katumbas sa mga Maranao na
si Pilandok

ON
Dahilan sa isang pagkakasalang ginawa ni Pilandok, siya ay nahatulang

E
ikulong sa isang kulungan at itapon sa gitna ng dagat.

US
Makalipas ang ilang araw, ang sultan ay nanggilas nang makita si Pilandok sa
kanyang harap na nakadamit ng magarang kasuotan ng sultan. Nakasabit sa kanyang
T
beywang ang isang kumikislap na ginintuang tabak.
EN

“Hindi ba itinapon ka sa gitna ng dagat?” nagtatakang usisa ng sultan kay

UD

Pilandok. “Siya pong tunay, mahal na sultan.” “Paanong nangyaring ikaw ay nasa
harap ko ngayon at nakadamit ng ganyan? Dapat at patay ka na ngayon?” ang sabi ng
sultan. “Hindi po ako namatay, mahal na sultan, sapagkat nang sumapit po ako sa
ST

ilalim ng dagat ay nakita ko po ang mga aking mga ninuno. Sila po ang nagbigay sa
akin ng mga salapi, ginto at pilak,” paliwanag ni Pilandok. “Sino po ang magnanais
U

na mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay.”

CP

“Siguro'y nasisiraan ka na ng ulo,” tugon nang ayaw maniwalang sultan.

“Nalalaman ng lahat na walang kaharian sa ilalim ng dagat.” “Kabulaanan” sagot ni
R

Pilandok. “Bakit po ako naririto ngayon? Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat.
FO

Ako na ikinulong pa ninyo sa hawla ay naririto ngayon sa inyong harapan at kau-

kausap pa ninyo, ang pagpapatunay ni Pilandok. Mayroon pong kaharian sa ilalim ng
dagat at sa gitna ng dagat.” Umakmang aalis si Pilandok upang magbalik na muli sa
kaharian sa ilalim ng dagat. “Ako po'y aalis na at marahil hinihintay na ako ng aking
mga kamag-anak.”

“Hintay”, sansala ng sultan ka Pilandok. “Isama mo ako at nais kong makita

ang aking kanunu-nunuan, ang sultan ng mga sultan at iba ko pang mga kamag-
anak.” “Hindi po maaari iyan,” sagot ni Pilandok. “Mag-isa kayong pupunta roon sa
loob ng isang hawla”.
22
 “Kung gayon ilagay mo ako sa loob ng hawla at itapon mo ako sa gitna ng
dagat.” Tumindig ang sultan upang patunugin ang gong upang tumawag ng ilang
kampon ngunit sinansala siya ni Pilandok. “Huwag po kayong tatawag kanino man
kung nais ninyong Makita ang inyong mga ninuno. Ang isa pa po'y ano ang
mangyayari sa inyong kaharian kung malalaman nila ang tungkol sa kahariang ito?.
Magnanais din sila marahil na makatungo sa kahariang iyon. Sino ngayon ang
mamumuno sa mga maiiwan?” tanong ni Pilandok sa sultan.

Sandaling nag-isip ang sultan at pagkaraan ay pangiting nagwika, “gagawin

kitang pansamantalang sultan, Pilandok. Iiwanan ko ngayon din ang kautusang ikaw
ang aking pansamantalang kahalili.” “Hintay, mahal na sultan”, sansala ni Pilandok.

LY
“Hindi ito ninyo dapat na ipaalam sa inyong mga ministro”. “Ano ang dapat kong
gawin?” “Ililihim natin ang lahat na ito. Basta't ipagkaloob ninyo sa akin ang inyong
singsing, korona at espada. “Pag nakita ito ng inyong kabig, ako'y kanilang

ON
susundin.”

E
Pumayag naman ang sultan. Ipinagkaloob kay Pilandok ang lahat ng

US
kanyang hinihingi at sila'y tumungo sa may tabing-dagat. Ikinulong ni Pilandok ang
sultan sa loob ng isang hawla at isinakay sa isang lunday. Pagdating sa laot ay
inihagis ang hawlang kinalululanan ng sultan at ang sultan ay namatay. Mula noon si
T
Pilandok ay naging sultan.
EN

4. Pabula- kwento o salaysay na ang mga gumaganap ay mga hayop na nagsasalita.

UD

Layunin nito na itatak sa isipan ng mga mambabasa o nakikinig lalo na ng mga

bata ang katapangan, kagitingan, kagandahang-asal, ang pagkamasunurin sa
magulang, pagkamapitagan sa matatanda, at ang pananampalataya sa Diyos. Isa
ST

sa mga kilalang mangangatha nito ay si Aesop ng Griyego.

U

5. Parabola- kwento o salaysay batay sa banal na kasulatan na naglalahad ng

CP

katotohanang moral o espiritwal sa pamamagitan ng mga matalinhagang paraan.

Mga halimbawa:
R

Ang Alibughang Anak

FO

Ang Nawawalang Tupa

Ang Mabuting Samaritano
Ang Sampung Dalaga

Ang Alibughang Anak

May isang mayamang ama na may dalawang anak na kapwa lalaki. Hiniling
ng batang anak na ang kanyang parte sa kayamanan ng kanyang ama ay ibigay na sa
kanya. Nang makuha na ng bunso ang kanyang mana ay tumungo ito sa malayong
bayan at nilustay ang kabuhayang ipinagkaloob ng ama.
23
Naubos na lahat ang kanyang salapi. Namumulubi siya at nang wala ng makain ay
inisip nang bumalik sa dating tahanan upang makain man lamang niya ang kinakain
ng alila ng kanyang ama. Gayon na lamang ang galak ng kanyang ama, sinalubong
ng yakap at halik ang bumalik na anak. Inutusan ang isang alila na bigyan ang anak
ng pinakamagarang kasuotan, ipinasuot sa daliri ang isang mamahaling singsing at
ipinagpatay ng isang matabang baka.

Namangha ang matandang kapatid nang dumating siya sa kanilang tahanan.

Nang malaman niya ang sanhi ng kasayahan ay nagalit nang gayon na lamang at
sinumbatan ang ama.

LY
“Akong masunurin ninyong anak na buong katapatang naglilingkod sa inyo
ay hindi ninyo naipagpatay kahit isang guya man lamang. Ngayong dumating ang
alibughang anak ninyo ay gugugol kayo nang malaki at magdiriwang.”

ON
Sumagot nang marahan ang ama. “Anak ko, ikaw ang lagi kong kapiling.

E
Ang lahat ng akin ay iyo. Tayo'y nagsasaya ngayon sapagkat ang kapatid mong

US
namatay ay muling nabuhay, nakita nating muli ang nawala.”
T
6. Anekdota - kwento o salaysay na maaaring batay sa tunay na karanasan o hindi,
EN

katawa-tawa at may naiiwang mahalagang kaisipan sa mambabasa.

UD

Ang Malaking Puso ni Pangulong Quezon

Sinasabing may isang binata na nagtatrabaho sa loob ng Malacañang noong

ST

nabubuhay pa ang Pangulong Quezon. Gawing-gawi ng pangulo ang maagang

manaog sa lupa at kakausapin ang mga manggagawang naroroon. Isa sa mga
U

naghuhukay ng lupa ang nilapitan niya at kinausap. Ito'y isang binata, na

CP

namumukod sa kanyang mga kasamahan sapagkat sila'y pawang matanda na.

“Ano ang pangalan mo?”, ang tanong ng pangulo. Sumagot ang kinausap.
R

“Bakit ka nagtatrabaho rito? Hindi ka ba nag-aaral?” “Mahirap po ang aking mga

FO

magulang kaya napilitan po akong maghinto ng pag-aaral,” ang tugon ng binata.

“Huwag ka nang gumawa riyan,” ang sabi ng Pangulong Quezon. “Bibigyan kita ng
ibang gawain at nang makapag-aral ka.” Gayon na lamang ang kagalakan sa puso ng
binata.

Minsan naman nang ang pangulo raw ay nasa Zamboanga, ang mga
nagtatanod ay nalingat at siya'y nakaahon sa pantalan nang hindi nalalaman. Tigas
nilang kahahanap ay hindi makita ang Pangulong Quezon. Nang sila'y paroon sa
pampang ay nakita nila ang pangulo na nakaupo sa isang malaking bato at nakikipag-
usap sa matanda ang Pangulong Quezon, kaya gayon na lamang ang pagdaing na
24
ginawa. Nasabi pang siya'y tumanda na sa paglilingkod sa pamahalaan ngunit hayun
siya't isang manggagawang ang kinikita'y kulang pa sa sarili niyang bibig.

Noon di'y umalis ang pangulo at itinagubilin sa mga nasa pamahalaan sa

nasabing pook na ang matanda'y itaas ng limang baitang sa kanyang pagkakawani ng
pamahalaan.

Isa pa ring pangyayaring nababanggit sa mga pahayagan ukol sa yumaong

pangulo. Nang siya raw ay paroon sa Tayabas ay pinilit niyang hanapin ang isang
matandang noong mga unang araw ay nakatulong sa kanya ng malaki. Nang makita
ang matanda, at nalamang ito'y naglalabada lamang upang makakita ng ikabubuhay,

LY
ang pangulo ay hindi nagkulang. Ginantimpalaan ang naturang matanda alang-alang
sa kabutihang nagawa niya sa Pangulong Quezon noong mga nagdaang-taon.

ON
7. Maikling kwento - kwento o salaysay na nag-iiwan ng isang impresyon o
kakintalan sa mambabasa. Ito ay maikli at maaaring matapos sa isang upuan

E
lamang. May kakaunting tauhan, tagpo at mga pangyayari.

Uri ng Maikling Kwento US

T
a. Salaysay - malawak ang saklaw ng kwento ngunit ang paglalahad sa mga
EN

bahagi (tauhan, pook, panahon) ay maluwag at timbang.

b. Kwento ng Madulang Pangyayari - ang pangyayari sa loob ng kwento
UD

ang siyang nagingibabaw sapagkat dito nasasalig ang

magiging katayuan o kalagayan ng mga tauhan.
c. Kwento ng Pakikipagsapalarang Maromansa- ang balangkas ng
ST

kwento ay nakakawili at siyang nagbibigay-buhay sapagkat

tumatalakay sa sunod-sunod at masiglang pakikipagsapalaran
U

ng pangunahing tauhan.
CP

d. Kwento ng Pag-ibig- ang galaw ng kasaysayan ay umiikot sa pag-ibig,

kaya ang paglalahad sa iba pang mga sangkap ng kwento ay
madalian, mababaw at hindi kapuna-puna
R

e. Kwento ng Kababalaghan- naglalaman ng mga pangyayaring mahirap

FO

paniwalaan sapagakat salungat sa batas ng kalikasan at

nakatuwirang pag-iisip. Ang ganda ng kwentong ganitong uri
ay nasa pananabik na malaman kung paano
mapagtatagumpayan, malulutas o maipapaliwanag ng bayani
ang kababalaghang nagaganap.
f. Kwento ng Katatakutan- matindi ang damdaming nagbibigay-buhay sa
kwentong ganito, sapagkat ang kaisahan ng mga sangkap,
napakaikling panahon, iisang pook at iisang galaw ng
pangyayaring pinagbuklod nang mahigpit upang palitawing
lalo ang damdamin ng takot at lagim.
25
 g. Kwento ng Katatawanan - Malaki ang pagkakatulad ng ganitong kwento
sa salaysay sapagkat ang galaw ng mga pangyayari ay magaan,
mababaw at maaaring pabago-bago ang balangkas.
h. Kwento ng Katutubong Kulay - nangingibabaw ang paglalarawan sa
isang tiyak na pook: ang anyo ng kalikasan doon at ang uri, pag-
uugali, paniniwala, pamumuhay at pamantayan ng mga taong
naninirahan sa nasabing lugar.
i. Apologo - nagbibigay ng aral sa buhay sa pamamagitan ng
pagkasangkapan sa mga tauhan at pangyayari sa kwento. Ang
pabula ay isang karaniwang anyo nito.
j. Kwento ng Talino - ang balangkas ng ganitong kwento ay isang

LY
kalagayang punong-puno ng suliranin na hahamon sa
katalinuhan ng babasa upang lutasin. Kung matalino ang
kumatha ng kwento, maaari niyang ibitin sa pananabik ang

ON
bumabasa hanggang sa katapusan ng kwento.
k. Kwento ng Pagkatao - nangingibabaw ang isang masusing pag-aaral at

E
paglalarawan sa tunay na pagkatao ng tauhan sa kasaysayan.

US
l. Kwento ng Sikolohiko- sinisikap na pasukin ng manunulat ang kasulok-
sulukang pag-iisip ng tauhan ng kwento at inilalahad ito sa
babasa. Ito ang pinakamahirap sulatin sa lahat ng kwento
T
sapagkat ang tunay na diwa ay wala sa takbo ng mga
EN

pangyayari kundi sa dahilan na siyang gumagawa ng mga

pangyayari, at ito'y malalaman lamang pagkatapos ng lubos na
UD

pag-unawa sa damdamin at kalooban ng tauhan ng kwento.

Mga Bahagi ng Maikling Kwento

ST

Simula:
U
CP

a. Mga tauhan- dito malalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kwento at

kung ano ang papel na gagampanan. Ang pangunahing tauhan at iilang
kasamang tauhan
R

b. Tagpuan- dito nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksyon o mga

FO

insidente gayundin ang panahon kung kailan naganap ang kuwento.

c. Suliranin- kababasahan ng problemang haharapin ng pangunahing tauhan. Ito
ay lalong magpapatibay sa pagkakahawak ng manunulat sa atensyon ng
kanyang mambabasa na maaasahang hindi titigil hangga't hindi niya nakikita
kung ano ang naging kalutasan ng suliranin. Ito rin ang nagbibigay-daan sa
madudulang tagpo upang lalong maging kawili-wili at kapana-panabik ang
mga pangyayari kayat sinasabing ito ang sanligan ng akda. Kadalasan ay may
tatlong suliraning hahanapan ng lunas ng pangunahing tauhan na
matutunghayan sa kwento.

26
Gitna:

a. Saglit na kasiglahan - nagsisilbing panghatak o pang-akit sa mambabasa na

ituloy ang kanyang pagbasa. Ito'y naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng
mga tauhang masasangkot sa suliranin.
b. Tunggalian - bahaging kababasahan ng pakikipagtunggali ng pangunahing
tauhan sa mga suliraning kakaharapin na minsa'y ang sarili, ang kapwa o ang
kalikasan
c. Kasukdulan - dito nagwawakas ang tunggalian. Sa bahaging ito rin madarama
ng mga mambabasa ang pinakamasidhing pananabik sapagkat dito
pagpapasiyahan ang kapalaran ng pangunahing tauhan sa kuwento Sa

LY
bahaging ito, unti-unting naaalis o nakakalas ang sagabal tungo sa kalutasan
ng suliranin o tunggalian. Sa kasukdulan natin nababatid ang katayuan ng
tauhan kung siy'a tagumpay o bigo.

ON
Wakas:

E
US
a. kakalasan- sa bahaging ito ikakalas ang mga pangyayaring nagpapatong-
patong hanggang makarating sa kasukdulan. Ito ang katapusan ng kuwento at
karaniwan itong nagliliwanag para sa mambabasa ng mga katanungang
T
maaaring naiwan sa kanyang isip.
EN

b. katapusan- kababasahan ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring

masaya, malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.
UD

Mga Sangkap ng Maikling Kwento

ST

a. Tauhan. Ang bida sa kwento at ang mga kasamang tauhan na nagpapagalaw sa

mga pangyayari. Ang dami ng tauhan sa kwento ay naaayon sa pangangailangan.
U

May dalawang uri ng tauhan sa kwento. Ito ay ang tauhang lapad at bilugang
CP

tauhan.

a.1.Tauhang lapad (flat character). Ang mga tauhan sa loob ng kwento ay

R

hindi nagbabago ang katauhan mula umpisa hanggang katapusan. Bihira

FO

lang ang ganitong uri ng tauhan sa kwento.

a.2. Bilugang tauhan (round character). Kabaligtaran ito ng tauhang lapad
dahil habang umuusad ang mga pangyayari sa kwento ay nagkakaroon
din ng pagbabago sa katauhan ng tauhan.

b. Tagpuan. Tumutukoy sa lugar at panahon na kinagaganapan ng mga pangyayari

sa kwento.
c. Banghay. Binubuo ng mga pinag-ugnay- ugnay na mga pangyayari na
nagpapagalaw sa kwento. Ang mga pangyayari na lumilikha ng mga tunggalian,
pisikal o sikolohikal upang bumuo ng kaisahang kintal o bisa.
27
d. Tono. Ang namumuong damdamin sa kwento. Mas kaakit-akit kung ang
pinakamalalim na emosyon at damdamin ay mailalahad.

e. Pahiwatig. Mas nakawiwiling basahin ang akda kung may mga di literal na
pahayag na binabanggit ngunit nauunawaan ng mambabasa.

f. Dayalogo. Nagbibigay buhay ito sa kwento. Nakilala ang tauhan sa mga salitang
lumalabas sa kanyang bibig, kasama na rito ang damdaming nais niyang ipabatid.
Ito ang panalitang pangkwento ng tao, o bagay na binigyang buhay at hayop.

g. Simbolismo. Pagbibigay ng kahulugan sa mga literal na bagay, lugar, tao at iba

LY
pa. Nangangailangan ito ng mataas na antas ng pag-unawa ng mambabasa upang
maintindihan ang akda.

ON
h. Tema. Ito ang diwa o ang kabuuang mensaheng tinatalakay sa mga pangyayari na
nais palitawin ng sumulat.

E
US
i. Damdamin. Ito ang tagapagkulay ng mga pangyayari sa loob ng kwento.

j. Tunggalian. Ito ang nagbibigay ng kapanabikan dahil naging batayan ito ng

T
aksyon sa kwento ng tauhan. May mga uri ito:
EN

j.1.Tao laban sa kanyang sarili

j.2. Tao laban sa kapwa tao
UD

j.3.Tao laban sa isang bagay sa kanyang paligid o lipunan

j.4. Tao laban sa kalikasan
ST

k. Pananaw o punto de bista. Ito ang paraan ng pagtana ng manunulat sa kanyang

akda. May mga uri ito:
U

k.1.Unang panauhang pananaw kung saan ang pangunahing tauhan ang

CP

nagkukwento. Ang bidang karakter ay ay ginagamitan ng mga panghalip

na: ako, ko, akin, atin, natin, tayo, kami.
k.2.Tagamasid na pananaw kung nais isulat ang karanasan ng iba. Ang
R

bidang karakter ay tinutukoy gamit ang panghalip na: ikaw, mo, ka, iyo,
FO

kata, kita, kayo, inyo, ninyo, kanila.

k.3. Ikatlong panauhang pananaw. Ang bidang karakter ay tinutukoy sa
pamamagitan ng panghalip na: siya, niya, kanya, sila, nila, kanila.

8. Nobela o kathambuhay - ang salitang nobela ay hiram sa Kastila na hiram din sa

Italyanong novella. Isang kwento o salaysay na mahaba, maraming tauhan at
tagpuang mababasa sa mga kabanata. Isang katha na nagsasalaysay ng anumang
bagay na sa kabuuan o sa isang bahagi ay hinango sa isang pangyayari at sinulat
upang makabigay kasiyahan sa mambabasa dahil sa magandang paglalarawan ng
tagpo, ng ugali at gawi ng mga taong pinagagalaw na nagiging salaminan
28
 pagkatapos sa pagkamarangal at pagpapakasakit nang dahil sa isang dakilang
bagay o layon.

Tatlong sangkap ng isang mahusay na nobela

a. Ang kwento o kasaysayan
b. Ang pag-aaral o pagmamasid sa mga gawa at kilos ng sangkatauhan
c. Ang paggamit ng malikhaing guniguni

Uri ng Nobela

a. Nobela ng romansa- tumutukoy sa pag-iibigan

LY
b. Nobelang makabanghay- ang pagkakabalangkas ng mga pangyayari ang
siyang ikinawiwili ng mga mambabasa sa uring ito.
c. Nobela na salig sa kasaysayan- ang binibigyang diin ay ang kasaysayan o

ON
ang makasaysayang pangyayari.
d. Nobela ng tauhan- nangingibabaw sa uring ito ang mga pangangailangan,

E
kalagayan at hangarin ng mga tauhan.

US
e. Nobela ng layunin- ang mga layunin at simulaing lubhang mahalaga sa
buhay ng tao ang binibigyang diin sa uring ito.
f. Nobelang masining- may mahusay na pagkakatalakay at pagkakahanay ng
T
mga pangyayari at pagkakalarawan ng pagkatao ng mga tauhan at gumawa
EN

ng isang makatuwirang pananawagan sa damdamin ng mambabasa.

UD

Sa masusing pagbabasa at pagpapahalaga sa nobela ang mga mambabasa ay

makatatagpo ng mga sumusunod na tradisyon:
ST

a. Tradisyong katutubo - ang nobela ay kasasalaminan ng katutubong ugali

ng mga Filipino. Marahil naaipapaliwanag ito sa nobelang Nena at
U

Neneng ni Valeriano Hernandez Peña. Sa nobelang ito ay ipinahahayag

CP

ang katapatan ng isang kaibigan ng mga taganayon. Ang pagpapahalaga sa

puri at dangal ng isang dalagang Filipina atbp.
R

b. Tradisyong panrelihiyon - sa nobela nababasa ang tungkol sa

FO

pananampalataya, ang pagkilala sa kapangyarihan ng Panginoon ang mga

pagmimilagro at tungkol sa kagandahang asal.

c. Tradisyong romantisismo - sa nobela, pinag-ukulan ng pansin ang

emosyon, ang damdamin, inilalarawan ang magandang bagay at ng
lungkot, at kaligayahan, ang pantasya tulad ng mga inilalarawan sa
nobelang “Sampaguitang Walang Bango” ni Iñigo Ed Regalado.

d. Tradisyong realismo - ang pagbabagong bunga ng pag-unlad ng agham at

teknolohiya kasabay ng pagkagising ng mga Filipino sa pagpapahalaga sa
29
 demokrasya at nasyonalismo ay nakaimpluwensiya sa pagbabago ng
himig at paksa ng mga nobela. Nabaling ang mga paksa sa mga
makatotohanang pangyayaring nagaganap sa paligid sa lipunan sa
pamahalaan at pulitika.

Satanas sa Lupa
Celso Al. Carunungan

Si Benigno Talavera ay isang karaniwang tao bago siya mahalal na

Kongresista sa ating Batasang-Bayan. Ang kaniyang pagiging gerilya ang siyang

LY
naghatid sa kanya sa tagumpay bilang kinatawan ng lalawigan ng San Miguel.

Tulad ng karamihan sa mga kongresista, si Benigno ay mabuti at matuwid.

ON
Ginawa niya ang mga dapat niyang gawin para sa ikabubuti ng kanyang lalawigan.
Sa pananamit at pamumuhay ng pamilya niya, makikita na hindi siya magnanakaw

E
sa kaban ng bayan.

US
Nagbago ang prinsipyo ni Benigno sa hindi niya kagustuhan. Minsan,
nagkasakit ang isa niyang anak at kailangang ipasok sa ospital. Nang magaling na
T
ito, wala siyang perang ipambayad sa ospital nakiusap siya at pumayag naman ang
EN

may-ari na si Dr. del Rey. Makikita sa katauhan ni Benigno na ayaw niyang maging
masama ngunit sa pagpupumilit ni Dr. del Rey, nagbago siya. Kinasangkapan ng
UD

doktor ang pagiging kongresista niya upang ipalakad ang “loan application” nito sa
PNB. Nalakad ni Benigno ang loan ng doktor kaya nagpasalamat ang huli. Binigyan
nito ang kongresista ng isang sobre na kinalalagyan ng maraming pera.
ST

Nagpupumilit si Benigno na isauli ito ngunit umalis ang doktor, kaya't ipinagpalagay
na lamang niya itong bayad sa kanyang nagawang paglilingkod.
U
CP

Simula sa pangyayaring ito, sunod-sunod na ang mga tuksong dumating kay

Benigno. Sumunod si Mr. Lim. Ang Intsik na ito ay isang “smuggler” at si Benigno
ang tagapaglusot nito sa adwana. Si Balbino Marcial, isang kawani ng adwana, ang
R

siyang tagalakad para mailabas ang mga kontrabando. Gaya ng kay del Rey,
FO

ipinalagay ni Benigno “para sa paglilingkod” niya ang mga salaping ibinibigay ni

Mr. Lim.

Ang pagpapalipas ng oras sa mga “niteclub” ay isang karaniwang gawain ng

mga kongresista. Sa isang paghahapi-hapi ni Benigno sa may Roxas Boulevard,
nakatagpo niya si Kongresista Carpio. Inanyayahan nito si Benigno na uminom at
pagkatapos ay dinala sa isang bahay na kung saan ipinakilala siya kay Diana- isang
babaeng labing-anim na taong gulang at sariwa pa. Madaling nahulog ang loob ni
Benigno sa babaeng ito. Pagkatapos ng di inaasahang maganap, ikinuwento ni Diana
ang buhay niya. Lalong naawa siya kaya sinabi na ititira na lang niya si Diana sa
30
isang apartment. Pumayag agad ang babae. Sa pag-uusap nila, biglang may pumasok
na mga lalaki. Tinakot nila si Benigno pero sinabi ni Diana na kasamahan siya ni
Kongresista Carpio. Pagkatapos umalis ng mga lalaki, napag-alaman ni Benigno na
mga “black-mailer” lamang ang mga ito.

Ibinahay nga ni Benigno si Diana. Naging malayo siya sa kanyang pamilya at

napalapit na lalo kay Diana. Ang kabit na ito ng ating kongresista ang siyang naging
tagapag-ayos ng mga “deal”. Dahil sa pagbabago ni Benigno sa kanyang pamilya,
umalis ang kanyang mag-anak patungong probinsiya. Sa kasamaang-palad,
naaksidente sila. Malubha ang naging sugat ng anak nilang si Marichu. Hindi
nagtagal at namatay ito. Galit na galit si Benigno. Isinumpa niyang magbabayad ang

LY
may kagagawan nito. Sa kasamaang-palad ulit, namatay ang tsuper ng trak na
nakabangga sa kotse nila. Napag-alaman ni Benigno na si Don Ignacio ang may-ari
ng trak. Nagbago ang isip niya sapagkat hindi niya kayang idemanda ang Don na isa

ON
sa mga tumulong sa kanya nang malaki. Nagalit si Virgie sa naging desisyon ng
asawa niya. Naisip nitong mas mahalaga sa asawa niya ang pulitika kaysa buhayng

E
anak nila.

US
Upang makalimutan ang pagkamatay ni Marichu, iminungkahi ni Benigno
kay Virgie na magbakasyon sila sa Roma. Alam ni Benigno na wala silang gagastusin
T
sapagkat si Mr. Lim ang bahala. Pumayag ang babae. Sa may airport, iniabot ni Mr.
EN

Lim kay Benigno ang isang maleta upang ibigay sa kapatid nito sa Hongkong. Sinilip
ni Benigno ang laman ng maleta at nabigla siya nang makita na dolyar ang laman
UD

nito. Dahil sa pusisyon niya sa pamahalaan, madaling nakalusot ang maleta sa

Custom.
ST

Sinalubong ng kapatid ni Mr. Lim sina Benigno sa airport ng Hongkong.

Inasikaso silang mabuti. Ipinasyal, pinakain at pinatira sa pinakamahal na hotel.
U

Kinabukasan, lumipad na sila patungong Roma na may sama ng loob sa kapatid ni

CP

Mr. Lim. Nagtampo si Benigno dahil hindi siya nabigyan ng babae.

Sa Roma, tinawagan ni Benigno ang embahador ng Pilipinas. Pinadalhan

R

siya ng isang kawani ng embahada upang tulungan siya. Nagbigay ng isang salu-salo
FO

ang embahador para sa karangalan ng kongresista. Sa piging na ito, sinabi ni Benigno

sa embahador na gusto niyang magkaroon ng isang “exclusive audience” sa Papa.

Sa “audience” nina Benigno at Virgie sa Papa, nagdala siya ng isang libong

rosaryo upang pabendisyunan. Binalak ni Benigno na magkaroon siya ng larawan na
kasama ang Papa. Nasunod ito ngunit nagtampo naman si Virgie dahil hindi siya
nakasama. Dahil sa pagnanais ni Benigno na magkaroon ng larawan, nakalimutan
niyang pabendisyunan ang mga rosaryo.

31
 Namasyal sila sa iba't ibang pook ng Roma. Inutusan ng kongresista ang
kawani ng embahada na isama nito ang asawa upang ipasyal si Virgie. Nang silang
dalawa pa lamang ang magkasama, nagpadala siya sa mga babaeng nagbibili ng aliw.
Kinabukasan, nakaramdam si Benigno ng kakaiba. Nahihirapan siyang umihi. Nag-
alala siya dahil maaaring nagkaroon siya ng sakit sa babae at maaaring nahawa si
Virgie dahil mahilig siya noong nakaraang gabi. Pumasok siya sa ospital. Dito
nalaman na hindi ito sakit sa babae.

Bumalik sila sa Pilipinas. Sinalubong sila ng maraming tao na puro naman

binayaran. Nagkaroon ng isang salu-salo sa Manila Hotel sa kanilang pagdating. Ang
Pangulo at ang Unang Ginang ay dumalo rin.

LY
Pagdating nila sa bahay, nalaman nilang nagtanan ang anak nilang si Ester.
Kasama ang anak ni Kongresista David na si Rosendo. Hindi nagtagal at bumalik ang

ON
dalawa. Humingi sila ng tawad at bendisyon. Noong una'y ayaw ni Benigno na
maging balae si Kongresista David. Ipinatawag niya ang mag-ama upang pag-

E
usapan ang kasal. Sinabi niya na kailangang malaki ang kasalan pero tumanggi ang

US
ama ni Rosendo sa kadahilanang wala silang pera.

Umuwi si Rosendo at ang ama niya. Kinagalitan ni Benigno si Ester

T
hanggang sa maitulak nito ang anak. Namilipit si Ester kaya dinala siya sa ospital.
EN

Napag-alaman nila na nalaglag ang sanggol na dinadala nito.

UD

Gumaling si Ester at umuwi na ng bahay. Si Benigno naman ay abalang-abala

dahil sa imbestigasyon ng Kongreso sa masamang gawain niya. Naisip niya ang ama
ni Rosendo. Ipinatawag at kinausap tungkol sa kasal ng kanilang anak. Nagkasundo
ST

sila.
U

Sa papagpapalipas-oras ni Benigno sa isang niteclub, napag-alaman niya ang

CP

mga pagmamalabis ng anak ni Kongresista Carpio na si Ricky. Nagkakaharap ang

dalawa at nag-uusap. Nagkasagutan sila at pagkatapos, bigla na lamang nakarinig ng
isang putok. Bumagsak si Ricky at naligo sa sariling dugo.
R
FO

Mula sa insidenteng ito, sunod-sunod na ang mga problemang dumating kay

Benigno. Ang anak nitong si Ismael ay naging isang drug addict. Si Diana naman ay
nakikitungo kay Balbino Marcial. Pati ang pangarap niyang maging Bise Presidente
ng bansa ay naging malabo.

Si Conrado, ang seminaristang anak ni Benigno ay gumulo sa kanyang isip

hanggang dumating ang kasukdulan. Hindi na niya kaya pang tanggapin. Ang puso
niya ay sumuko na sa mga sama ng loob. Dinala siya sa ospital ngunit talagang wala
na…hindi na niya gustong mabuhay. Hindi nagtagal at binawian na siya ng hininga.

32
 Sa bulwagan ng Kongreso, pinangaralan si Benigno bilang isang magaling
na Kongresista ngunit hindi ito nagustuhan ni Virgie. Sinabi niya na hindi na niya
kayang tanggapin ang lahat ng paghihirap ng kanyang kalooban dahil sa lahat ng
mga pagkukunwaring ginagawa sa harap ng bangkay ng asawa niya. Sumigaw siya
at sinabing iwan na lamang siya. Nailibing si Benigno nang matiwasay ngunit ang
mga gawaing pulitika ay patuloy pa ring gumugulo sa pamilya niya.

Tulad ng sabi ni Carpio kay Virgie, “Hindi po blackmail, Misis. Ito po'y
pulitika!”

9. Dula - layunin na itanghal sa entablado ang mga pangyayari na maaring binubuo

LY
ng isa o higit pang pangyayari na may isa o higit pang mga pangunahing tauhan at
mga katulong na tauhan. Ang dulang iisahing yugto ay naglalahad ng isang
pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan at natatapos sa maikling panahon.

ON
Samantala, ang mahabang dula ay binubuo ng maraming pangyayari, maraming
tauhan at tumatagal ng mahabang panahon.

E
Tatlong Bahagi ng Dula
US
a. Yugto - ito ang bahaging ipinaghahati sa dula. Inilalahad ang
T
pangmukhang tabing upang magkaroon ng panahong makapahinga ang
EN

mga nagsisiganap gayundin ang mga manonood.

b. Tanghal - ang bahaging ito ang ipinanghahati sa yugto kung
UD

kinakailangang magbago ng ayos ang tanghalan.

c. Tagpo - ito ang paglalabas-masok sa tanghalan ng mga tauhang
gumaganap sa dula.
ST

Mga Uri ng Dula

U
CP

a. Trahedya - ito'y mahigpit na tunggalian. Mapupusok ang mga tauhan at

ginagamitan ng masidhing damdamin ito'y nagwawakas sa pagkasawi ng
pangunahing tauhan.
R

b. Komedya - ito'y nagtatapos sa masaya sapagkat ang mga tauhan ay

FO

nagkakasundo. Ang wakas ay kasiya-siya sa mga manonood.

c. Melodrama - nagwawakas nang kasiya-siya sa mabuting tauhan bagamat
ang uring ito'y may malungkot na sangkap. Labis kung minsan ang
pananalita at damdamin sa uring ito.
d. Parsa - ang layunin nito'y magpatawa sa pamamagitan ng kawil-kawil na
pangyayari at mga pananalitang lubhang katawa-tawa.
e. Saynete - ang pinakapaksa rito'y ang mga karaniwang ugali. Katulad ng
parsa, ang dulang ito'y katawa-tawa rin.

33
Iba pang uri ng Dula

a. Walang tinigang dula (pantomime)- isang uri ng dula na ang kwento ay

itinatanghal sa aksyon lamang at walang salita.
b. Pangkasaysayang Dula (Historical Play)- batay sa isang kasaysayan ang
dulang itinatanghal.
c. Dulang Papet (Puppet play)- isang dulang itinatanghal sa pamamagitan
ng mga manika.
d. Dulang walang katotohanan (Plays of Fantasy)- isang uri ng dula na
ang pangyayari ay hindi hango sa tunay na buhay ng tao.

LY
Sangkap ng Dula

a. Tagpuan – panahon at pook kung saan naganap ang mga pangyayaring

ON
isinaad sa dula.
b. Tauhan – ang mga kumikilos at nagbibigay-buhay sa dula; sa tauhan

E
umiikot ang mga pangyayari; ang mga tauhan ang bumibigkas ng
diyalogo at nagpapadama sa dula.
US
c. Sulyap sa suliranin – bawat dula ay may suliranin, walang dulang walang
suliranin; mawawalan ng saysay ang dula kung wala itong suliranin;
T
maaaring mabatid ito sa simula o kalagitnaan ng dula na nagsasadya sa
EN

mga pangyayari; maaaring magkarooon ng higit na isang suliranin ang

isang dula.
UD

d. Saglit na kasiglahan – saglit na paglayo o pagtakas ng mga tauhan sa

suliraning nararanasan.
e. Tunggalian – ang tunggalian ay maaaring sa pagitan ng mga tauhan,
ST

tauhan laban sa kanyang paligid, at tauhan laban sa kanyang sarili;

maaaring magkaroon ng higit sa aisa o patong-patong na tunggalian ang
U

isang dula.
CP

f. Kasukdulan – ito'y climax sa Ingles; dito nasusubok ang katatagan ng

tauhan; sa sangkap na ito ng dula tunay na pinakamatindi o
pinakamabugso ang damdamin o kaya'y sa pinakakasukdulan ang
R

tunggalian.
FO

g. Kakalasan – ang unti-unting pagtukoy sa kalutasan sa mga suliranin at

pag-ayos sa mga tunggalian.
h. Kalutasan – sa sangkap na ito nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga
suliranin at tunggalian sa dula; ngunit maaari ring magpakilala ng
panibagong mga suliranin at tunggalian sa panig ng mga manonood.

Mga Elemento ng Dula

a. Iskrip o nakasulat na dula. Ito ang pinakaluluwa ng isang dula; lahat ng

bagay na isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula
kapag walang iskrip.
34
 b. Gumaganap o aktor. Ang mga aktor o gumaganap ang nagsasabuhay sa mga
tauhan sa iskrip; sila ang nagbibigkas ng dayalog; sila ang nagpapakita ng iba't
ibang damdamin; sila ang pinapanonood na tauhan sa dula.
c. Tanghalan. Anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula ay
tinatawag na tanghalan.
d. Direktor. Siya ang nagbibigay-kahulugan sa iskrip mula sa pagpasya sa itsura
ng tagpuan, ng damit ng mga tauhan hanggang sa paraan ng pagganap at
pagbigkas ng mga tauhan.
e. Manonood. Saksi sa itinatanghal na dula.

10. Talambuhay - nagsasalaysay ng mahahalagang pangyayari sa buhay ng isang

LY
tao mula nang siya'y isinilang hanggang sa pagkamatay. Pansariling talambuhay
ang tawag kapag ang talambuhay ay sariling gawa.

ON
11. Pangulong tudling o Editoryal - mababasa sa mga pahayagan na pawang kuro-
kuro ng punong patnugot tungkol sa napiling paksa. May layuning hikayatin ang

E
madla. Ito ay may tungkuling magturo, pumuri, tumuligsa at magtanggol.

US
12. Balita - naglalahad ng mga pang-araw-araw na kaganapan sa loob at labas ng
bansa. Sinasaklaw ang halos lahat na larangan tulad isport, pulitika, ekonomiya,
T
edukasyon, kalusugan, relihiyon, espesyal at iba pang kauri.
EN

13. Kasaysaysan - ito'y tala o mga nakasulat tungkol sa mga ulat na matagal nang
UD

nakaraan o nakalipas na.

ST

14. Sanaysay - tumatalakay sa isang napakahalagang paksa. Naglalahad ng sariling

opinyon o pananaw ng sumusulat. Maaaring pormal/maanyo o
U

impormal/malaya.
CP

Mga katangian ng maanyo o pormal:

a. Pinag-uukulan ng may-akda ng masusing pag-aaral ang paksa.
R

b. Pinipiling mabuti ang mga salitang ginagamit.

FO

c. Maingat, maayos at mabisa ang paglalahad.

Mga katangian ng malaya o impormal:

a. May pagkamalapit sa mambabasa sa himig man ng mga pananalita o sa
ipinahihiwatig ng paksa.
b. Malaya ang pamamaraang ginagamit at karaniwang ang himig ay parang
nakikipag-usap lamang sa mga mambabasa sa paraang masigla.

35
Ang paksa ng isang sanaysay

Ang paksa ay dapat na magtaglay ng pamalagiang kahalagahan,

napapanahon, o iniagpang sa kasalukuyang kalakaran, madiwa o malaman, at
kasisinagan ng kataasan, laya at talino ng isang manunulat/may-akda.

Sa pagsulat ng sanaysay ay maaaring paksain ang tungkol sa mga kaugalian,

kilusan, kabutihang-asal, o anumang may kinalaman sa uri at halaga ng buhay na
maaaring lapatan ng sariling palagay, pagpansin, damdamin at kaalaman ng may-
akda.

LY
Ang Sukatan ng Tagumpay
Gemiliano Pineda

ON
Isang guro sa pamantasan ang kamakailan ay nagpahayag ng ganito sa
kanyang mga tinuturuan:

E
US
“Ako'y hindi mayaman. Hindi ako tanyag. Ngunit sa ngayon ay ipinalalagay
ko na ako'y isang tagumpay. Itinuturing kong ang aking sarili'y isang tagumpay,
sapagkat kumikita ako ng ikabubuhay at ng ikatutustos sa aking kaanak sa
T
pamamagitan ng sarili kong pagsisikap at isang paraang marangal at malinis.
EN

Napapag-aaral ko ang anak. Kami'y kumakain nang hindi sumasala sa oras.

Nakadaramit kami ng katamtaman. At nakadadalo rin kami sa mga kasayahan. Oo, sa
UD

kabila ng kawalan naming mag-anak ng isang magarang tahanan, ng isang sariling

sasakyan, ay itinuturing kong ako'y isang tagumpay, sapagkat ako'y matahimik sa
sariling pamamahay. Wala akong kaaway. Ngunit marami akong kaibigan. Kaya
ST

para sa akin ako'y isang tagumpay.”

U

Sa palagay ako'y walang makatututol sa sinabi ng gurong yaon: isa nga

CP

siyang tagumpay. At dahil sa pahayag na iyan ay napag-isip kong ang tagumpay ay

maraming sukatan. Ang tagumpay ay hindi isang bagay na may isang sukatan
lamang; yao'y nag-iiba ng anyo.
R
FO

Nagugunita ko tuloy ang panahon noong ako'y nag-aaral pa lamang sa

mataas na paaralan. Noon, ayon sa aking pagkamalas sa buhay, ang aming guro ay
isang sagisag ng tagumpay. Isa siyang halimbawang dapat tularan. At kung ako
lamang ay makatutulad sa kanya ay masasabi kong sumapit na ako sa tugatog ng
aking mga pangarap. Datapwat, napatunayan kong ang tao, habang tumatanda na
nararagdagan ng karanasan, ay nagbabago ng pananaw at pagtingin sa buhay, at sa
gayon ay nagbabago rin ang kanyang nilalayon. Kaya naman, yaong bagay na
lubhang naging kaakit-akit para sa akin nang panahon ng kamusmusan ay nawalan
ng dating ningning nang mapagmalas buhat sa panining nakarating sa iba't ibang
paligid.
36
` Dahil diyan, ang sukatan ng tagumpay ay pabagu-bago, hindi palagian sa
habang panahon sa buhay ng tao. May mga tagumpay na nagiging sanhi na lalong
paghahangad ng ibayong tagumpay, ayon sa sariling kalooban. At sa pagiging tao
natin ay taglay ang mga makataong kahinaan: ang di kasiyahan sa mga bagay na nasa
ating mga palad at paghahangad pang lalo ng ibayong biyaya.

Kung talagang tutuusin, hindi lamang yaong mga taong naging dakila,
nabantog, yumaman o naging bayani ang masasabing nagsipagtagumpay sa buhay.
Hindi itinadhanang ang lahat ng nilalang ay magiging tanyag o dakila. Mangyari
pang may mga tao- ang malaking bahagi ng sangkatauhan - na mananatiling lingid at
di kilala ngunit patuloy na nabubuhay sa paraang ikinasisiya nila. At para sa akin, ang

LY
taong nabubuhay nang mapayapa ay tagumpay kaipala'y higit pa kaysa mga
mayayaman at mga bantog na ang mga buhay ay lubhang magusot at puno ng mga
alalahanin.

ON
Sa gayon, hindi natin dapat pakahangarin ang lubos na kadakilaan o

E
kabantugan. Sapat nang sa ating sarili ay nalalaman nating tayo'y marangal at may

US
malinis na kalooban, at tayo'y nabubuhay sa pamamagitan ng sariling pagsisikap,
upang tayo'y masiyahan sa idinudulot ng buhay at ipalagay na sa buhay na ito ay
ganap tayong nagtagumpay.
T
EN

Ang mga magsasakang tahimik na nagbubungkal ng lupa at nag-aani, ang

mga manggagawang sa araw-araw ay nagbabanat ng buto upang pagdating ng
UD

hapon ay umuwi sa kani-kanilang mga tahanan na may dalang pasalubong sa mga

anak, ang mga kawaning nagsisipaglingkod sa pamahalaan at sa mga bahay-kalakal
at ang iba pang mga bahagi ng ating lipunan, ay para-parang mga tagumpay sa buhay
ST

na ito, sapagkat ginagawa nila ang kanilang tungkulin sa abot-kaya. Hangga't ang
bawat isa sa atin ay nag-uukol ng pagsisikap at nagpapakapagod upang matupad ang
U

mga tungkuling nakaatang sa ating mga balikat ay walang makasusumbat na tayo'y

CP

hindi ganap na tagumpay sa buhay na ito. Saka lamang maaaring sabihing tayo ay
mga bigo kung sa ating paggawa'y maging pabaya, kung ang ipinagagawa sa atin ay
hindi natupad. Ngunit habang an gating mga gawain ay natupad, habang sa ating
R

tungkulin ay ipinakikita nating tayo'y buong-pusong nagsusumikap sa ikauunlad ng

FO

gawain at ng ating sarili, ay naniniwala akong taas-noong masasabi nating tayo'y

para-parang mga tagumpay sa daigdig na ito.

Ang bawat isa sa atin ay may kanya-kanyang tungkulin sa buhay. Ang

tadhana'y may inilalaang landas sa bawat isa. Hindi maaaring magkasama-sama ang
lahat sa isang landas na patungo sa pagyaman, sa pagkadakila o sa pagkabantog.
Ngunit ang mahalaga'y ang tayo'y tumalunton at patuloy na lumakad sa landas na
nakalaan para sa atin. Habang tayo'y humahakbang, habang ang ating mga paa'y
kumikilos, ang bawat isa sa atin ay tumutupad ng tungkulin at sa gayo'y nagiging
tagumpay.
37
 Ang mga mag-aaral sa paaralan, bagamat bago pa lamang sa daigdig, ay
maituturing na ring mga tagumpay kung sa kanilang pag-aaral ay iniuukol ang
pagsisikap na kinakailangan. Maging ang mga bata- kung ganap na tutupad sa papel
ng pagiging bata- ay maituturing na tagumpay. Kaya naman, yaong mga
matatandang nagpipilit na maging bata, ay itinuturing na mga bigo sa buhay na ito,
sapagkat lumalabag sila sa kanilang tungkulin- ang pagiging matanda- at sila'y
kakatwa.

Sa pamamagitan ng sukatang iyan ang tagumpay- na pansarili ko lamang at

hindi ipinaaangkin sa iba pa- ay walang dapat ikainggit ang sino man sa kaniyang
kapwa. Kung tayo lamang ay magtataglay ng ganyang pagkaunawa sa tagumpay,

LY
hindi magaganap ang pang-araw-araw na pagtutunggalian ng marami at pagsisikap
na ang isa'y makahigit sa isa. At kung mawala na nga ang palaluan na siyang sanhi ng
maraming sigalot at katiwalian sa ating lipunan, ay saka pa lamang natin masasabing

ON
ang tagumpay ay hindi isang salitang iniuukol sa ilan kundi sa isang katawagang
maiuukol sa lahat, na gaya ng hangin, at liwanag ng araw at buwan.

E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

38
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 2

Pangalan: Kurso/Taon: Iskor:

Oras ng Klase: Petsa

I. PAGKILALA. PANUTO. Hulaan mo kung anong uri ng akdang tuluyan ang

nilalarawan ng mga pahayag. Isulat ang sagot sa patlang na nakalaan bago ang bilang
(14 pnts.)

____________1. Hindi ito epiko, hindi rin mito ngunit ito ay nagsasalaysay ng

LY
kakumbakitan ng mga bagay-bagay.
____________2. Halos katulad nito ang alamat na pumapaksa ng mga espiritung

ON
pinaniniwalaan ng mga sinaunang Filipino.
____________3. Madalas itong maririnig sa mga pagtitipon, bagamat layunin
nitong mag-aliw ngunit naglalarawan din ito ng mga pag-uugaling

E
Filipino at mga suliranin sa lipunan.
US
____________4. Tunay na nakakaaliw ito dahil ang mga tauhan ay mga hayop na
nagsasalita, ngunit pinakalayunin nito na maghatid ng mga
T
kagandahang asal lalo na sa mga bata.
____________5. Matatalinhaga ang paraan ng pagpapahayag nito upang ilahad ang
EN

mga kaisipang moral at relasyon ng tao sa kanyang Manlilikha.

____________6. Ilan nito ay batay sa tunay na buhay upang ilarawan ang
UD

nangingibabaw na katangian ng isang taong magsilbing ehemplo,

ang iba naman ay pawang nagpapatawa lamang.
ST

____________7. Katangian nitong mababasa sa iisang upuan lamang kahit na may

sangkap tulad ng sa nobela at dula.
____________8. May kahabaan ito dahil sa mga kabanata na lalong nag-iiwan ng
U

kakintalan sa mambabasa sa pamamagitan ng magandang

CP

paglalarawan sa mga tagpuan at mga pangyayaring pinagdugtong-

dugtong.
R

____________9. Pinakalayunin nitong akda ay itanghal upang higit na

mapahalagahan ang damdamin sa mga dayalogong pinagagalaw
FO

ng mga gumaganap na tauhan.

____________10. Mababatid dito sa pagbasa ang mga mahahalagang pangyayari sa
buhay ng isang tao upang magbigay inspirasyon sa mambabasa.
____________11. Opinyon ito ng punong-patnugot ng pahayagan na nakatutulong
sa mambabasa sa pag-unawa at paninindigan.
____________12. Itong akda ay sumasaklaw ng lahat ng larangan na naglalahad ng
mga kaganapan sa loob at labas ng bansa.

39
____________13. Mahalagang basahin ito upang malalaman ang mga pangyayari sa
nakaraan.
____________14. Pawang opinyon ng sumulat ang mababasa rito tungkol sa
napakahalagang paksa.

LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

40
 Aralin 4
MGA ANYONG PATULA

Mga Layunin: Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay dapat na:

1. nakapagpaliwanag ng mga katangiang taglay ng mga akdang may

anyong patula;
2. nakapaggamit nang mabisa ng mga elemento sa pagsulat ng tula;
3. nakapagbigkas ng tula na may angkop na damdamin;

LY
4. nakapagpahalaga ng mga tulang binasa sa pamamagitan ng
pagbabahagi ng sariling saloobin at kaisipan; at
5. nakapagsulat ng sariling halimbawa ng tula.

ON
E
Mga Anyong Patula
US
T
EN

Nahahati sa apat na pangkat ang mga akdang nasa anyong patula. Binubuo ito
ng tulang liriko, tulang pasalaysay, tulang pantanghalan at tulang patnigan
UD

A. Tulang Liriko - naglalarawan ng mga damdamin, karanasan, guniguni, kaisipan

na maaaring nadama ng mga may-akda o ng ibang tao.
ST

Nahahati ang tulang liriko sa mga sumusunod:

U

1. Pastoral - isang tula na naglalayong ilarawan o ipahayag ang tunay na buhay

CP

sa kabundukan.
2. Dalit - kadalasang pumupuri sa Diyos o kay Birhen Maria; nagtataglay ng mga
R

pilosopiya sa buhay at patakaran ng relihiyon.

FO

3. Pasyon - ito'y isang aklat na inaawit kung panahon ng Mahal na Araw upang
ilahad ang mga sakripisyo ni Hesukristo upang tubusin ang
sangkatauhan mula sa kanilang kasalanan.
4. Oda - masigla ang nilalaman nito, pumupuri sa mga pambihirang nagawa ng
isang tao o grupo ng mga tao. Walang katiyakan ang bilang ng pantig at
saknong sa bawat taludtod.
5. Awit/Kanta - madamdamin ang nilalaman nito upang ipahiwatig ang pag-
ibig, kabiguan, kalungkutan, pag-asa, pangamba, kaligayahan at iba
pang naramdaman ng puso na kinahuhumalingan ng halos kabataan sa
ngayon.

41
 6. Elehiya - naglalahad ito ng alaala ng isang yumao, guniguni tungkol sa
kamatayan, panangis at pananaghoy.
7. Soneto - laging nagtataglay ito ng mga aral sa buhay, may labing-apat na
taludtod at ang mga nilalaman ay tungkol sa damdamin at kaisipan, at
may malinaw na kabatiran sa likas na pagkatao.

B. Tulang Pasalaysay - taglay ng tulang ito ang paglalahad ng makulay at mga

mahahalagang tagpo sa buhay tulad ng pag-ibig, kabiguan, tagumpay mula sa
kahirapan. Inilalahad din nito ang kagitingan at katapangan ng mga bayani sa
pakikidigma.

LY
Mga Uri ng Tulang Pasalaysay

1. Epiko- isinasalaysay nito ang kagitingan ng isang tao, ang mga tagumpay niya sa

ON
digmaan, pakikipagtunggali sa mga kaaway. Maraming tagpo ang hindi kapani-
paniwal sapagkat may kababalaghan at milagrong napapaloob. Inaawit lamang ito

E
kapag may okasyon.

US
Ang epiko ay nauuri sa tatlo: pakutya, pampanitikan o makabago at
pambayani o sinauna.
T
EN

a. Pakutya - ang nilalaman nito ay tungkol sa paghamak o pagkutya sa mga

taong mahilig gumawa ng mga walang kabuluhan o kahalagahan sa buhay.
UD

Paghamak din ito sa mga taong mahilig magsayang ng oras. Isang

halimbawa nito ay ang “Panggingera” ni Lope K. Santos.
ST

b. Pampanitikan o makabago - ang nilalaman nito ay may kinalaman sa

mga pangarap at kilusan ng isang bayan, lahi at bansa. Ito'y iba sa epikong
U

pambayani dahil sa ito'y likha ng isang makatang sa isang panahong

CP

pampanitikan ay sumulat ng tulang pagkakahawig sa epikong pambayani.

c. Pambayani o sinauna - ang nilalaman nito ay tungkol sa isnag dakilang

R

pakikihamok o pakikipaglaban ng isang bansa o lipi upang makamit ang

FO

kanilang mithiin o makabansang pangarap. Ang mg apangunahing tauhan

sa epikong ito ay karaniwang nagtataglay ng mga kahima-himalang
katangian.

42
 Indarapatra at Sulayman
Salin ni Bartolome del Valle

Nang unang panahon ayon sa alamat

ang pulong Mindanao
ay wala ni kahit munting kapatagan.
Pawang kabundukan
ang tinatahanan ng maraming taong
doo'y namumuhay
Maligaya sila sapagkat sagana sa
likas na yaman.

LY
Subalit ang lagim ay biglang
dumating sa kanila

ON
na dati'y payapa. Apat na halimaw
ang doo'y nanalot.

E
Una'y si Kurita na maraming paa
At ganid na hayop
Pagkat sa pagkain kahit limang
Tao'y kaniyang nauubos.
US
T
EN

Ang bundok Matutum ay tinirhan

naman ng isang halimaw
UD

na may mukhang tao na nakatatakot kung ito'y mamasdan,

ang sinumang tao na kaniyang
mahuli'y agad nilalapang
ST

at ang alam nito'y kaniyang

kinakain na walang anuman.
U
CP

Ang ikatlo'y si Pah na ibong

malaki. Pag ito'y lumipad
Ang bundok ng Bita ay napadilim niyong kaniyang pakpak.
R

Ang lahat ng tao'y sa kuweba

FO

Tumahan upang makaligtas.

Sa salot na itong may matang
Malinaw at kukong matalas.

Ang bundok Kurayang pinanahanan ng

maraming tao
ay pinapaglagim ng isa pang ibong
may pito ang ulo;
Walang makaligtas sa bagsik ng

43
 kaniyang matalas na kuko
pagkat maaaring kaniyang natanaw
ang lahat ng tao.

Ang kalagim-lagim na kinasapitan

ng pulong Mindanao
ay nagdulot-lungkot sa maraming
baya't mga kaharian;
Si Indarapatra na haring Mabait
dakila't marangal
ay agad nag-utos sa kaniyang

LY
kapatid na prinsipeng mahal.

“Prinsipe Sulayman, ako'y sumasamo

ON
Na iyong iligtas
Ang maraming taong nangangailngan

E
Ng tulong mo't habag”
“O mahal na hari na aking kapatid,
ngayon din lilipad
at maghihiganti sa mga halimaw
US
T
ang talim ng tabak.”
EN

Binigyan ng isang singsing at isang

UD

Espada ang kaniyang kapatid

Upang sandatahin sa pakikibaka.
Kaniyang isinabit
ST

Sa munting bintana ang isang

halaman at saka nagsulit
U

“Ang halamang ito'y siyang

CP

Magsasabi ng iyong nasapit.

Nang siya'y dumating sa tuktok

R

Ng bundok na pinaghaharian
FO

Niotng si Kurita, siya ay nagmasid

At kaniyang natunghan
Ang maraming nayong wala kahit
Isang taong tumatahan.
“Ikaw'y magbabayad, mabangis na
Hayop!” yaong kaniyang wika.

Di pa nagtatagal ang kaniyang

sinabi nagimbal ang bundok
at biglang lumabas itong si Kuritang
44
 sa puso'y may poot
Sila'y nagbaka at hindi tumigil
hanggang sa malagot
ang tangang hininga niyang si
Kuritang sa lupa ay salot.

Tumatag ang puso nitong si

Sulayman sa kaniyang tagumpay
kaya't sa Matutum, ang hinanap
naman ay si Tarabusaw;
sa tuktok ng bundok ay kaniyang

LY
namalas ang nakahahambal
na mga tanawin: “Ngayon di'y
lumabas nang ikaw'y mamatay.

ON
Noon di'y nahawi ang maraming

E
puno sa gilid ng bundok
at ilang saglit pa'y nagkaharap
silang puso'y nagpupuyos.
Yaong si Sulayma'y may hawak na
US
T
tabak na pinang-uulos.
EN

ang kay Tarabusaw na sandata nama'y

sangang panghambalos.
UD

At sa paghahamok ng dalawang
iyong balita sa tapang,
ST

ang ganid na hayop sa malaking

pagod ay napahandusay.
U

“Ang takdang oras mo ngayo'y

CP

dumating na,” sigaw ni Sulayman

at saka sinaksak ng kaniyang
sandata ang pusong halimaw.
R
FO

Noon di'y nilipad nitong si Sulayman

ang bundok ng Bita;
Siya'y nanlumo pagkat ang tahanan sa
tao ay ulila;
ilang sandali pa ay biglang nagdilim
gayon maaga pa
at kaniyang matantong ang kalabang
ibon ay dumarating na.

45
 Siya'y lumundag at kaniyang
tinaga ang pakpak ng ibong
Datapwat siya rin ang sinamang
palad na bagsakan niyon;
sa bigat ng pakpak, ang katawan
niya'y sa lupa bumaon
kaya't si Sulayman noon ay
nalibing na walang kabaong.

Ang kasawiang ito ay agad nabatid

Ng mahal na hari

LY
Pagkat ang halaman noon di'y nalanta't
Sanga'y nabali;
“Siya ay patay na!” ang sigaw ng

ON
Kaniyang namumutlang labi,
“Ang kamatayan mo'y ipaghihiganti

E
Buhay ma'y masawi”.

Ay kaniyang binuhat
Ang pakpak ng ibon. Ang katawang
US
Nang siya'y dumating sa bundok ng Bita
T
Pipi ay kaniyang namalas.
EN

Nahabag sa kaniya ang kaniyang

Bathala; saglit pa ay nakita niya
UD

Ang tubig na lunas.

Kaniyang ang tubig na yaon

ST

sa lugaming bangkay
At laking himala! Ang kaniyang
U

kapatid ay dagling nabuhay.

CP

Sila ay nagyakap sa gitna ng galak

at ng katuwaan,
saka pinauwi si Sulayman
R

sa sariling bayan.
FO

Sa bundok Kurayan na kaniyang

sinapit ay agad hinanap
ang ibong sa tao'y nagbibigay
lagim at nagpapahirap
dumating ang ibong kaylaki ng ulo
at ang kuko'y kaytalas
subalit ang kalis ni Indarapatra'y
nagwagi sa wakas.

46
Sa kaniyang tagumpay may isang
diwatang bumating magalang
“Salamat sa iyo, butihing bayani na ubod
ng tapang,
kaming mga labi ng ibong gahaman
ngayo'y mabubuhay.”
At kaniyang namalas ang maraming
taong noo'y nagdiriwang.

Nabihag ang puso ng mahal na

hari sa ganda ng mutya

LY
kaya't sa naroon ay kaniyang hiniling
na lakip ng sumpa
na sila'y ikasal. Noon di'y binuklod ng isang adhika

ON
ang kanilang puso, “Mabuhay ang
Hari!” ang sigaw ng madla.

E
Ang tubg ng dagat ay tila
hinigop sa kailaliman
at muling lumitaw ang lawak
US
T
ng lupang pawang kapatagan;
EN

Si Indarapatra'y hindi na bumalik

sa sariling bayan
UD

at dito naghari sa mayamang lupa

ng pulong Mindanao.
ST

Halimbawa ng mga Epiko sa Pilipinas:

U

Hudhud- Ifugao, inaawit sa panahon ng pagtatanim at pag-ani

CP

Alim- Ifugao, inaawit tuwing may nagkakasakit o namatayan

Handiong-Bikol
Bidasari- Mindanao
R

Indarapatra at Sulayman- Moro

FO

Biag ni Lam-ang- Iloco

Prinsipe Bantugan- Maranaw
Tuwaang- Manobo, Mindanao
Parang Sabil- Tausog

Mga Epiko ng Bisaya:

Hinilawod - ito'y kasaysayan ng pag-iibigan ng mga bathala ng mga naunang

nanirahan sa Aklan Antique at Iloilo.

47
Haraya - ito'y kalipunan ng mga alituntunin ng magandang asal na sinasabi sa
pamamagitan ng salaysay ng magigiting.

Hari sa Bukid - tungkol ito sa kasaysayan ng isang haring hindi nakikita ng mga tao
subalit alam nilang ito'y nakatira sa taluktok ng bundok Kanlaon sa Negros.

Maragtas - tungkol ito sa sampung datung Malay na nagsitakas dahil sa kalupitan ng

Sultan ng Borneo na si Makatunaw.

Lagda - kalipunan ito ng mga alituntunin ukol sa mabuting pagtupad sa tungkulinsa

pamahalaan na napapaloob sa mga salaysay at mga pangyayari. Ang “Kodigo ni

LY
Kalantiao” ay isa sa nilalaman ng Lagda.

Ang sumusunod ay kalipunan ng batas ng “Kodigo ni Kalantiao”

ON
a. Huwag kang pumatay, magnakaw o manakit ng kapwa mo maliban sa

E
pagtatanggol sa sarili. Ang sinumang magkasala'y lulunuring may pabigat

US
na bato o ilulubog sa kumukulong tubig.

b. Magbayad ka ng iyong mga pagkakautang sa mga datu at mga panginoon.

T
Ang sumuway sa unang pagkakataonay parurusahan ng sandaang hagupit
EN

at kung malaki ang pagkakautang ay ilulubog nang makatatlo sa

kumukulong tubig. Sa ikalawang pagsuway ay papaluin hanggang sa
UD

mamatay.

c. Huwag kang mag-asawa ng babaeng napakabata o mag-asawa ng higit sa

ST

iyong kayang tustusan o kupkupin at huwag kang gumugol nang labis para
sa labis na layaw ng katawan. Ang sinumang lumabag nito'y palanguyin
U

nang tatlong oras sa ilog at sa ikalawang paglabag ay hahagupitin ng

CP

matinik na pamalo hanggang sa malagutan ng hininga.

d. Igalang mo ang katahimikan at kabanalan ng libingan na kinahihimlayan

R

ng iyong mga ninuno. Ang kaparusahan sa paglabag nito'y kamatayan sa

FO

pamamagitan ng pagbibilad ng katawan sa init ng araw o di kaya'y sa

pamamagitan ng matinding pagpalo.

e. Tumupad ka ng matapat sa kasunduan ng pakikipagkalakalan ng pagkain.

Ang paglabag dito'y nangangahulugan ng parusang isang oras na
paghagupit at sa ikalawang pagkakataon ng paglabag ay isang araw na
pagbibilad ng katawan sa langgam.

f. Huwag kang mang-aagaw ng asawa ng datu; kung ikaw ay may alagang aso
ay pag-ingatan mong hindi makagat ang datu at huwag kang manunog ng
48
 pananim sa kapwa mo. Ang paglabag sa alinman dito'y parurusahan ng
santaong pagkaalipin.

g. Huwag kang pumatay ng pusang itim sa kabilugan ng buwan at huwag

kang magnakaw ng kahit anong maliit na bagay sa isang datu. Isang araw
na pagbibilad sa langgam ang kaparusahan sa sinumang lumabag nito.

h. Huwag mong ipagkait o itago ang iyong magagandang anak na dalaga sa

datu. Ang magiging kaparusahan ay habambuhay na pagkaalipin

2. Awit-ito ay tulang maromansa tungkol sa pakikipagsapalaran ng mga tauhan sa

LY
kaharian tulad ng hari, prinsipe, reyna, prinsesa at duke. Higit na makatotohanan o
hango sa tunay na buhay ang mga pangyayari. May sukat ito na labindalawang
pantig at inaawit nang mabagal sa saliw ng gitara o bandurya. Ang mga popular na

ON
halimbawa nito ay “florante at Laura”, “Doce Pares sa Kaharian ng Pransiya”, “Si
Don Juan Tenorio” at iba pa.

E
US
3. Kurido (Corrido-Kastila) - itoy' tulang tuluyan tungkol sa katapangan,
kabayanihan, kababalaghan at pananampalataya ng mga tauhan. Kahawig ng
awit ang paksa nito. May wawaluhing pantig at binibigkas sa kumpas ng martsa.
T
Ang mga manunulat ng kurido ay sina Jose de la Cruz, Ananias Zorilla at
EN

Francisco Baltazar. Halimbawa nito ay ang mga Ibong Adarna, Bernardo del
Carpio, Ang Haring Patay atbp.
UD

4. Balad - ito'y may himig sa awit sa dahilang inaawit ito habang may nagsasayaw
noong unang panahon. Sa kasalukuyan, ay napabilang na ito sa tulang kasaysayan
ST

na may 6 hanggang 8 pantig.

U

C. Tulang Padula o Pantanghalan- katulad din ito ng karaniwang dula, ngunit ang
CP

mga dayalogo ay patula.

Mga Uri ng Tulang Padula

R
FO

1. Sarsuela- ito'y isang dulang musikal na may tatlong akto at pumapaksa sa

mga pangunahing damdamin ng tao tulad ng pag-ibig, kasakiman, poot at
iba pa.
2. Moro-moro - tulang padula ito na pumapaksa sa hidwaan at labanan ng
kristiyano at di-kristiyano.
3. Senakulo - karaniwan itong masasaksihan tuwing kuwaresma kung saan
itinatanghal ang mga paghihirap hanggang kamatayan ni Panginoong
Hesus.
4. Tibag - itinatanghal ito tuwing buwan ng Mayo. Sina Reyna Elena at ang
anak na si Constantino ang mga tauhan nito. Hinanap nila ang krus na
49
 pinagpakuan kay Jesus na matatagpuan sa ilalim ng templo ni Venus sa
kaharian ng isang Sultang Muslim. Kinakailangan pa munang magkaroon
ng labanan ang mga Moro at Kristyano bago matibag ang templo para
makuha ang krus. Ang pagbabalik sa Roma ng mag-ina, kasama ang mga
bihag, ang naging ugat ng tradisyon ng Santa Cruzan.
5. Panunuluyan - isa itong dulang patulang itinatanghal sa gabi bago
sumapit ang araw ng Pasko. Nagpapakita ito ng matutuluyan nina Maria at
Jose upang doon isilang ang sanggol na si Jesus.

D. Tulang Patnigan - ito'y tulang sagutan na itinatanghal ng mga natutunggaling

makata ngunit hindi sa paraang padula. Sa maikling salita, ito'y isang pagtatalong

LY
patula na ang sangkot dito ay nangangailangan ng matalinong pangangatuwiran,
may matalas na isip at may sapat na lalim ng diwa.

ON
Mga Uri ng Tulang Patnigan

E
1. Duplo - ang duplo ay isang madulang pagtatalong patula. Ito'y karaniwang

US
ginaganap sa isang maluwang na bakuran ng namatayan. Dito'y inanyayahan ang
lahat na magagaling na duplero o makata. May hihiranging isang matandang
mahusay ding tumula na siyang gaganap na hari. May mga hilera ng mga upuang
T
uupuan ng mga bilyaka- mga babae at sa katapat naman ay uupo ang mga lalaki, mga
EN

bilyako. Ang hari ay gagamit ng tsinelas o kotso sa kanyang pagtawag ng pansin ng

mga nanonood, karaniwan ay sinisimulan ang laro sa pagdarasal ng “Ama Namin”.
UD

Ang hari ngayon ang magsasabing may nawala siyang isang kulasisi o ibon at may
magtuturong bilyako sa isang bilyakang siyang nagnakaw. Mayroon naming
magtatanggol sa bilyaka at ditto magsisimula ang pagtatalo. Sa pangangatuwiran,
ST

ang bawat panig ay binabanggit na ng lahat ng bagay sa daigdig. Kapag natalo ang
nagtatanggol sa bilyaka, ang bilyaka ay papaluin ng berdugo sa kamay ng kotso.
U
CP

Sa ganitong pagkakataon ang mga tagapagtanggol na bilyako ay nagsitindig

na isa-isa, gayon din naman ang mga bilyaka. Dito sinimulan ang pagtatalong patula
ng mga tagapagtanggol ng bilyaka at ng katuwiran at katunayan ay ibinabatay pa sa
R

mga “Codigo Penal”, sa kasabihan, sa mga alamat, awit at kurido at mga iba pa. Dito
FO

nasusubok ang galling ng mga duplero, sa katalasan ng isip, sa pagpapatawa at sa

yaman ng pananalita. Ang hari ang puputol ng pagtatalo. Sa gitna ng pagtatalo ay
may darating na isang panauhin, o embahador. Ang isang nanonood ay magsasalita-
Embahada ay maghintay. May gulo ang kaharian.

Dumating ang embahador na isa ring “duplero”, at siya'y pinatula. Upang

lalong gumanda ang duplo, ay sinasalitan ito ng romansa. Ang hari ay maghahagis ng
bola o panyolito sa mga bilyako. Ang nakasalong bilyako ay maghahandog ng tula sa
hari, samantalang siya'y tumutula'y ihahags na naman ang panyolito sa isang bilyaka
at ang bilyaka naman ang tutula. Sasagutin siya ng bilyako ng patula rin. Ang sagutan
50
ay humahantong sa pagpapahayag ng pagsinta ng bilyako. Upang masubok naman
ng bilyaka ang tunay na pag-ibig ng binata, may ipagagawa sa kanyang isang bagay.

Ito'y nagsisimula ng ganito:

Kung tunay na ako'y iniibig mo.
Magtanin ng niyog sa malaking bato,
Sa hirap ng mata'y madaling gawin mo
At papagbungahin ngayon dito.

Kung hindi magagawa ng bilyako ang ipinapagagawang ito, ihahagis na muli

ng bilyaka ang panyolito sa isa na mga bilyakong kailangang tumula at ito'y

LY
magpapatuloy hanggang ang lahat ng bilyako'y makatula.

2. Karagatan - ang nilalaman nito'y tungkol sa isang singsing na sadyang inihulog

ON
ng prinsesa sa dagat sa hangarin niyang mapangasawa ang kaisntahang mahirap.
Nagkaroon ng patalastas sa nasasakupan ng kaharian na kung sinuman ang

E
makakuha ng singsing ng prinsesa ay pakakasalan niya. Sa larong ito, isnag kunwa'y

US
matanda ang tutula hinggil sa dahilan ng laro, pagkatapos ay paiikutin ang isang
tabong may tandang puti at kung sinuman ang matapatan ng tandang iyon sa
paghinto ay siyang tatanungin bf dalaga ng talinghaga. Kapag nasagot ng binata ang
T
talinghaga ay ihahandog niya ang singsing sa dalaga at ang pagtanggap nito ang
EN

pinakatampok sa bahagi ng laro.

UD

3. Balagtasan - galing ito sa salitang “Balagtas” na bahagi ng pangalan ni Francisco

Baltazar, ang Ama ng Balagtasang Tagalog. Ito'y tagisan ng talino sa pamamagitan
ng palitan ng katuwiran sa pamamaraang patula.
ST

Ang Tula at ang Makata

U
CP

Ano ang tula? Ayon kay Iñigo Ed Regalado ay kagandahan, diwa, katas,
larawan at kabuuan ng tanang kariktang nakikita sa silong ng ilan pa mang langit
(Rabulan & Pomado, 1999, p. 130)
R
FO

Ang mga makata…sino sila? Sila ang mga “manlilikha” ng tula. Taglay nila
ang kakayahan at kapangyarihang bigyan ng bagong hugis – bagong anyo ang
buhay…mga kakayahang tila dugo ng buhay na nananalaytay sa kanilang mga
ugat…bahagi na ng kanilang pagkatao…hindi hiniram o hiningi kaya. Maliklik ang
kanilang paningin, matalas ang pandama, at walang kasingyaman ang haraya.
Anupa't sa kanilang kapangyarihang taglay, kaya nilang “iakyat ang lupa sa langit at
ibaba sa langit ang lupa”

51
Mga Elemento ng Tula

1. Sukat. Ito ay tumutukoy sa bilang ng pantig ng bawat taludtod na bumubuo sa

isang saknong. Ang pantig ay tumutukoy sa paraan ng pagbasa.

Halimbawa:
isda – is da – ito ay may dalawang pantig is da ko sa Ma ri ve les – 8
pantig

Mga uri ng sukat

LY
a. Wawaluhin
Halimbawa: Isda ko sa Mariveles
Nasa loob ang kaliskis

ON
b. Lalabindalawahin

E
Halimbawa: Ang laki sa layaw karaniwa'y hubad

c. Lalabing-animin
US
Sa bait at muni, sa hatol ay salat
T
Halimbawa: Sai-saring bungangkahoy, hinog na at matatamis
EN

Ang naroon sa loobang may bakod pa sa paligid

UD

d. Lalabingwaluhin
Halimbawa: Tumutubong mga palay,gulay at maraming mga
bagay
ST

Naroon din sa loobang may bakod pang kahoy na

malabay
U
CP

2. Ang saknong ay isang grupo sa loob ng isang tula na may dalawa o maraming
linya (taludtod).
R

2 linya - couplet
FO

3 linya - tercet
4 linya - quatrain
5 linya – quintet
6 linya - sestet
7 linya - septet
8 linya - octave

Ang couplets, tercets at quatrains ang madalas na ginagamit sa mga tula.

52
 Triplet - kung ang taludturan ay binubuo ng tatlong taludtod
Soneto- ito naman ay tulang binubuo ng labing-apat na taludtod

Malayang Taludturan-nIto ang makabagong kayarian ng mga tulang walang

sukat at tugma

3. Tugma. Isa itong katangian ng tula na hindi angkin ng mga akda sa tuluyan.
Sinasabing may tugma ang tula kapag ang huling pantig ng huling salita ng bawat
taludtod ay magkakasintunog. Lubha itong nakaga- ganda sa pagbigkas ng tula.
Ito ang nagbibigay sa tula ng angkin nitong himig o indayog.

LY
a. Hindi buong rima (assonance) - paraan ng pagtutugma ng tunog na kung
saan ang salita ay nagtatapos sa patinig.

ON
Halimbawa:
Mahirap sumaya

E
Ang taong may sala
Kapagka ang tao sa saya'y nagawi
Minsa'y nalilimot ang wastong ugali US
T
Para masabing may tugma sa patinig, dapat pare-pareho ang patinig sa loob
EN

ng isang saknong o dalawang magkasunod o salita.

UD

Halimbawa:
a a a
a a i
ST

a i a
a i i
U
CP

b. Kaanyuan (consonance) - paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan

ang salita ay nagtatapos sa katinig.
R

b.1. unang lipon, mga salitang nagtatapos sa – b, k, d, g, p, s, t

FO

Halimbawa:
Malungkot balikan ang taong lumipas
Nang siya sa sinta ay kinapos-palad

b.2. ikalawang lipon, mga nagtatapos sa – l, m, n, ng, r, w, y

Halimbawa:
Sapupo ang noo ng kaliwang kamay
Ni hindi matingnan ang sikat ng araw
4. Kariktan. Kailangang magtaglay ang tula ng maririkit na salita upang

53
masiyahan ang mambabasa gayon din mapukaw ang damdamin at kawilihan.

5. Talinghaga. Tumutukoy ito sa paggamit ng matatalinhagang salita at tayutay.Ito

ay sadyang paglayo sa paggamit ng mga pangkaraniwang salita upang maging
k a a k i t - a k i t a t m a b i s a a n g p a g p a p a h a y a g

6. Anyo o porma ng tula:

a. Malayang taludturan
b. Tradisyonal
c. May sukat na walang tugma
d. Walang sukat na may tugma

LY
7. Tema. Ito ang paksa ng tula. Ito ay maaring tungkol sa pag-ibig, nasyonalismo,
kabayanihan, kalayaan, katarungan , pagmamahal sa kalikasan, Diyos, bayan, sa

ON
kapwa at marami pang iba.

E
8. Tono/Indayo. Ito naman ang namamayaning damdamin sa loob ng tula. Ito ay
nangungutya, naglalahad at natuturan.
US
9. Persona. Tumutukoy sa nagsasalita sa tula; una, ikalawa o ikatlong panauhan
T
EN

10. Simbolismo. Ito ay mga makabuluhang salita na nagpasidhi sa guni-guni ng

mga mambabasa. Ito ay mga tunay o konkretong imahen na sumusulong sa atin
UD

na isipin ang kahulugang napapaloob dito.

11. Imahe o Larawang - Diwa. Tinatawag itong imagery sa Ingles. Ito ang mga
ST

salitang kapag binabanggit sa tula ay nag-iiwan ng malinaw at tiyak na larawan

sa isipan ng mambabasa. Ito ang pinakapuso ng panulaan. Ito ay tumutukoy sa
U

muling paglikha ng makata ng anumang karanasan dulot ng iba't ibang pandama

CP

sa pamamagitan ng mga salita. Iniiwan nito sa mambabasa ang mga tiyak at

malinaw na larawan.
R

Mga Uri ng Tula:

FO

Sang-ayon sa kaanyuan:

1. Tulang pansalaysay o buhay. Ito'y naglalahad ng isang kasaysayan o mga

tagpo o pangyayari. Ang mahalaga rito'y ang pagkakaugnay-ugnay ng
mga pangyayaring isinataludtod.
2. Tulang pandulaan. Ito'y naglalarawan ng mga madudulang pangyayari
na halos katulad ng nagaganap sa tunay na buhay at ang layunin nito ay
upang itanghal.
3. Tulang pandamdamin. Ito'y nagtatampok sa matinding damdamin ng
54
 makata lalo na iyong naglalarawan ng kaigtingan ng kalungkutan,
kasawian, galit, kaligayahan, tagumpay, kabiguan.
4. Tulang sagutan. Ito'y hagkisan ng mga pangangatuwiran. Dito'y
nagtatagisan ng husay sa pagtula at sa husay ng kaisipan at
pangangatuwiran. Ang halimbawa nito'y duplo, karagatan, balagtasan at
batutian.

Sang-ayon sa layon:

1. Naglalarawan. Ang pangunahing layunin nito ay ipakita ang katangian ng

isang tao, lugar, pangyayari, kalagayan o mga bagay sa kalikasan. Ang

LY
mga katangiang lulutang ay batay sa pagtingin ng makata, sa kanyang mga
pagpapahalaga, sa kanyang mga nagugustuhan at inaayawan, sa mga hindi
niya itinuturing na dapat pag-ukulan ng pansin, at sa kanyang mga

ON
pagpapakahulugan sa mga katangiang ito.

E
2. Nagtuturo. Ang pangunahing layunin nito'y magturo, magpayo,

US
mamatnubay o magpanuto. Ito'y tulad ng mga parabola at pabula na ang
pinakalantad na layunin ay mangaral. May hawig ito sa pananalinghaga ng
mga salawikain na kakabakasan ng mga itinuturing na mabuting kaugalian
T
noong panahong una.
EN

3. Nagbibigay-aliw. Hindi gaanong mahalaga rito ang malalim na diwa o

UD

matalinhagang pagpapahayag. Ang importante'y ang kaaliwang dulot sa

bumabasa. Maaaring ito'y magawa sa pamamagitan ng pagpapatawa,
panunudyo, pagbibigay ng mga nakataludtod na palaisipan at mga
ST

nakaaaliw na kaisipan.
U

4. Nagungutya o nanunukso. Ito'y isang kakaibang paraan ng papapakita ng

CP

kamalian o kasamaan ng isang bagay, ng kahangalan ng tao, at ng

pagkalulong sa isang hindi magandang bagay. Ginagawa ito sa
pamamagitan ng paglalarawam sa katawa-tawang pamamaraan o
R

nangungutyang estilo.
FO

Sang-ayon sa pamamaraan:

1. Masigasig. Hindi sinasabi nang tiyakan ang nais sabihin sa pamamagitan

ng paggamit ng mga sagisag ay nagpapahiwatig at nagpapakahulugan
lamang ang makata.

2. Makatotohanan. Hindi lumalayo sa tunay na nagaganap sa buhay.

Binabanggit ang mga tao, pangyayari, lugar, kalagayan sang-ayon sa kung
ano talaga ito sa realidad.
55
 3. Makababalaghan. Ang pinakatangi'y ang kilos o tunguhin ng isip sa
pamamagitan ng hindi mapaniwalaan o di magkakaayong paglalarawan o
ng hindi natural na pagkakasama ng mga tagpo at tanawin.

Sang-ayon sa kaukulan:

1. Mabigat. Mataas ang uri. Mabigat ang tema at diwa. Malalim ang
ipinapahiwatig ng tula. Mahirap isipin. Hindi pangkaraniwan at
talinghaga at kariktan.

2. Pang-okasyon. May mga tiyak na pagkakataon o okasyon ng pagbigkas.

LY
Maaaring ito'y palatuntunan sa paaralan, pagpuputong ng korona sa isang
reyna ng piyesta, pagdiriwang ng kaarawan, pagpupuri sa isang bayani at
mga holidays at mga luksang lamayan. Samakatuwid, ang tula ay angkop

ON
lamang sa okasyong kinauukulan.

E
3. Magaan. Hindi gaanong mataas ang uri, hindi mabigat ang tema at diwa at

US
hindi malalim ang ipinahihiwatig ng tula. Madaling isipin at karaniwan sa
mga bugtungan at tulang pambata, mga salawikain at kawikaan ng
matatanda. Maaaring isama rito ang mga tugma-tugmang ang mahalaga'y
T
ang porma at hindi ang nilalaman.
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

56
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 3

Pangalan: Kurso/Taon: Iskor:

Oras ng Klase: Petsa

I. PANUTO: Isulat sa patlang ang tamang sagot. (20 pnts)

1. Kaanyuan:patula ; paraan: __________

2. patula: __________ ; Tuluyan:pangungusap

LY
3. Pasalinsulat:naiprinta ; ___________:naibigkas
4. Alamat ng Bigas: Tagalog ; __________________:Negros

ON
5. Bikol:Alamat ng Bulkang Mayon ; ___________:Alamat ng Siete de Peccados
6. Pangunahing diyos: ___________ ; diyosa ng pang-umagang bituin: tala

E
7. Apolaki:diyos ng digmaan ; ___________:diyos ng mabuting pag-aani

US
8. Si Maria Makiling:mito ; Si Juan Pusong: ______________________
9. Aesop:pabula ; bibliya: ___________________
T
10. Si Tipaklong at Langgam:pabula : ________________:parabola
EN

11. Satanas sa Lupa: ____________ ; Ang Malaking Puso ni Quezon: anekdota

12. Yugto:bahagi ng dula ; ___________: uri ng dula
UD

13. Masaya:komedya ; kasawian: __________

14. Dulang papet:____________ ; walang tinigang dula: walang salita
ST

15. Panahon: tagpuan ng dula ; kumikilos: _______________

16. Pinakamatinding damdamin: ________________ ; kalutasan ng mga suliranin:
U

kakalasan ng dula
CP

17. Kaluluwa ng dula: _____________ ; nagpapasya: direktor

18. Saksi sa dula:______________ ; pook o tagpuan: tanghalan
R

19. Hudhud:Ifugao ; ___________:Bisayas

FO

20. Tuwaang:Bagobo ; __________:Bikol

57
II. PANUTO. Bilugan ang mga akdang nasa anyong panulaan na nasa puzzle at uriin
ito sa uri na nasa Test 11. (19 pnts. Test 1 at II)

B H A W I T A B A L A D P F
S K G R I I Q D D A G E A A
S E S L G B P R P O K R S S
E O A T H A L N T I U M Y T
N D K Y J G Y E P D R O O O
A A I I I T N M E D I R N K
K P A S T O R A L G D O F A

LY
U D W P S Y Q K W D O M I R
L U S O E G F E A D K O V A

ON
O P E L E H I Y A U B R S G
R J D F R U H G A P C O K A

E
Y L X S A R S U E L A W H T
P
E
A
A
N
A
U
L
L
B
U
A
Y
L
A
A US
N
G
O
T
V
A
D
S
B
A
A
N
T
III. PANUTO. Uriin ang mga ito sa mga sumusunod:
EN

Tulang Liriko Tulang Pasalaysay Tulang Pantanghalan Tulang Patnigan

UD
ST
U
CP
R
FO

58
Gawin Natin
Pagpapahalaga sa mga Binasang Akdang nasa Anyong Tuluyan at Panulaan

I. Alamat ng Bulkang Mayon

A. Ayon sa alamat, bakit palaging natatakpan ng ulap ang tuktok ng Bulkang

Mayon na naging dahilan na hindi ito makikita agad-agad? Anong
mabubuo mong implikasyon nito lalo na sa mga nagmamahalang
magnobyo o mag-asawa?

LY
ON
E
US
T
EN

mula sa www.visitmyphilippines.com
UD

II. Naging Sultan si Pilandok

ST

A. Paanong nangyari na naloko ni Pilandok ang Sultan?

B. Makatotohanan ba ang kwento? Patunayan.
C. Sa buhay mo, ikaw ba ay katulad ni Pilandok o ng Sultan?
U

D. Maglista ng mga paraan upang maiwasang maloko lalo na ng ibang tao.

CP

Ayusin ito ayon sa pinamabisang paraan hanggang sa hindi gaanong

mabisa. Gamitan ng numero.
R

____________________________________
FO

____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________

59
III. Ang Alibughang Anak

A. Isulat ang katangiang nangingibabaw sa bawat tauhan.

B. Tumukoy ng isang bersikulo sa bibliya na naglalahad ng pangunahing

diwang espiritwal ng parabulang nabasa at isulat sa kahon sa ibaba.

LY
ON
E
IV. Ang Malaking Puso ni Pangulong Quezon
US
A. Sino sa mga nakilala mong lider ng bansa ang masasabi mong may
T
malaking puso. Patunayan ang sagot sa paglista nito.
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

mula sa https://www.google.com/search?q=
half+man+silohette+of+vectorstock&tbm=isch&ved=

60
V. Satanas sa Lupa

A. Ilista ang sa palagay mo mga di tuwid na gawain ng mga tao na nabanggit

sa buod ng nobela sa ibaba.

LY
ON
E
B. Sagutin ito:
US
1. Natutukso ang taong gumawa ng mali dahil:
T
____________________________________
EN

C. Personal na pagpapakahulugan:
UD

1. Sa buhay mo, ano-anong anyo ng satanas sa lupa na naranasan mo nang

dumating sa buhay mo?
ST

2. Nalabanan mo ba ang mga ito o napagtagumpayan? Oo o hindi. Paano mo

nasabi?
U

3. Ano-anong mga mabisang panlaban sa tukso, katiwalian at iba pang mga

CP

di tuwid na nagagawa ng tao?

4. Iguhit o dikitan ng bagay na nagsisimbolo ng pinakamabisang panlaban
mo sa tukso, katiwalian at iba pang kauri nito ang kahon sa ibaba.
R
FO

61
VI. Ang Sukatan ng Tagumpay ni Gemiliano Pineda

A. Sagutin ang mga tanong:

1. Ano-ano ang mga sukatan ng tagumpay ayon sa may-akda? Sang-
ayon ka ba sa kaniya? Ipaliwanag ang iyong paninindigan.
2. Magbigay pa ng mga halimbawa ng iba't ibang uri ng tagumpay.
3. Sa kasalukuyan, isa ka bang tagumpay o bigo? Ipaliwanag.
4. Magbigay ng iyong sariling pakahulugan ng “tagumpay”.

VII. Indarapatra at Sulayman

LY
A. Kumpletuhin ang manghad sa ibaba:
Bagay na may simbolo sa epiko Sinisimbolo o sinasagisag

ON
Kurita
Tarabusaw- halimaw na

E
may mukhang tao
Pah
Ibong may pito ang ulo
US
T
EN

singsing
espada
UD

halaman
Bathala
ST

tubig
U

diwata
CP

B. May mga maituturing pa bang bayani sa kasalukuyang panahon?

Magbigay ng mga kongkretong halimbawa o datos.
R
FO

C. Ano-anong mga mahahalagang salik na maaaring pagbabasehan sa

pagpili ng nararapat na lider lalo na sa ating bansa? Ilista ang mga ito sa
ibaba.

62
 Yunit 3
LY
ON
E
US
T
EN

PANUNURING
UD

PAMPANITIKAN
ST
U
CP
R
FO

63
 Aralin 5
PANUNURING PAMPANITIKAN

Mga Layunin: Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay dapat na:

1. nakapagpaliwanag ng kahalagahan ng panunuring pampanitikan;

2. nakapagsuri ng akdang binasa gamit ang napiling dulog; at
3. nakapagpahalaga ng akdang maikling kwentong binasa sa
pamamagitan ng pagbabahagi ng karanasan at opinyon.

LY
ON
Pag-aralang mabuti ang sitwasyon sa ibaba. Gawan ito ng eksena gamit ang
mga sumusunod na dayalogo at isabuhay ang papel na ginagampanan ng dalagang si

E
KC, ng binatang si Alber, at ng inang si Lisa. Alalahaning mayroon ding isang
tagapagsalaysay para maging kumpleto lahat.
US
“ANO? Ayoko! Ayoko siyang makausap. Matapos niya akong pagtaksilan
T
kahapon ay may gana pa siyang pumunta rito? Never..Over my beautiful and sexy
EN

body! Neveh...”
UD

“Lumabas ka at kausapin siya. Over your beautiful and sexy body ay

kausapin mo si Alber at linawin sa kanya ang lahat.”
ST

(Lumabas ng kwarto ang dalaga na seryoso ang mukha sa lalaking nakaupo

sa salas na naghihintay sa kanya).
U
CP

“KC!” (Tatakbo ang lalaki palapit sa kanya at akma siyang yayakapin)

“Ahem…”
R

Magandang hapon po Aling Lisa. Pwde ko po bang makausap si Kyla? (Tumango

FO

ang ina at walang imik na lumabas ng salas).

“KC, hindi ko sinasadya. Totoo. Promise! Peksman! Lumaki man ang iyong
mga tagiyawat sa kaiisip sa akin ay talagang wala akong ibang babaeng tiningnan.
Ikaw lang KC, my KC's pie... Please kausapin mo na ako sweetie pie, love pie,
pineapple pie, pizza pie, kurapa pie.. KC's pie...”

“Kahapon nakita ko kayong magkasabay habang naglalakad sa eskinita. Sino

'yon?! Break na tayo Alber!

64
 Ano? (Maglalakihan ang mga mata. (Tatalon nang tatalon nang
makadalawampung beses. Kisses pie, hindi mo pa nga ako sinasagot break na? Ha ha
ha ha ha ha ha ha...ibig sabihin sinasagot mo na ako?. Tayo na? Yes, tayo na! (Tatalon
muli ng isang beses nalang at lalapitan ang dalagang nakasimangot). Promise my
KC's pie..hindi ka magsisisi. (Sabay hawak sa dalawang kamay ng dalaga at sabay na
tatalon nang tatalon na kapwa nakangiti).

Araw-araw tayo ay nakikipagsapalaran sa buhay. Patuloy na nakikibaka para

matuto sa mga bagay-bagay at mapatunayan na ang buhay ay mahalaga na bigay ng
Panginoon.

LY
Unti-unti, napatunayan natin na totoo palang masarap at maningning lasapin
ang katas ng pinaghirapan sa isang bagay kapag ito'y pinag-isipan at pinaghirapan.
Natutunan natin na bago magdesisyon ay kailangang makailang beses munang pag-

ON
isipan at suriin para makasiguro sa anumang desisyon.

E
Katulad ng buhay, ang pagbabasa ng panitikan ay napakahalaga at maganda.

US
Kailangan itong tutukan at bigyan pansin upang makita ang ganda nito. Sa patuloy
mong pagbabasa ay makikilala mo ang katangian ng isang akda, ang maylikha nito,
ang isang nangingibabaw na ideyang na nais tutukan at lalo na, ang pagpapahalagang
T
moral.
EN

Paano mo himay-himayin ang silbi at epekto ng isang akda sa isang

UD

mambabasa? Ano ang akda, ang layunin, ang pinapaksa, ang tema, ang tono, ang
bisang taglay sa isip, asal at damdamin pati na rin ang implikasyon nito sa buhay ng
bawat isa. Oo, kailangan itong suriin. Nangangailangan ito ng disiplinang
ST

pagtatangka upang maunanawaan at mabigyang halaga. Sa madaling salita, hindi

lamang simpleng pagsusuri, pamumuna o pamimintas kundi isang pagtalakay din ng
U

isang bagay kung paano pahalagahan ng isang mambabasa ang anumang akdang
CP

pampanitikan gaya ng maikling kwento, tula, dula, nobela at iba pang akda.

Ano ang Pagsusuri?

R
FO

Ang pagsusuri o pamumuna ay pagmalas sa isang bagay sa tunay na

kalikasan nito, isang walang pagkiling na pagsisikap na matutunan at mapalaganap
ang pinakamabuting nalaman at naisip sa sanlibutan (Alejandro, 1972).

Hindi lamang dito tinutukoy ang mga masasama kundi ang mabubuting
katangian din ng isang bagay na pinupuna, ito man ay isang aklat o likhang sining.

Ano ang pagkakaiba ng pamimintas sa pamumuna? Ang pamimintas ay

mapanira samantalang ang pamumuna ay mapagbuo. Layunin ng pamumuna na
maipakita ang kahalagahan ng isang likhang sining; maipakilala hindi lamang ang
kapintasan gayundin ang kabutihan nito.
65
 Ang panunuring pampanitikan ang ginagamit sa pagsusuri sa mga akda. Isa
itong malalim na paghimay sa mga akda sa pamamagitan ng paglalapat ng iba't ibang
dulog ng kritisismo para sa mabisang pag-unawa sa mga malikhaing manunulat at
katha.

Sa pagsusuri, kinakailangan ang lubos na kaalaman sa kathang sinusuri tulad

ng buong nilalaman ng akda, paraan ng pagkakabuo nito at ang ginamit ng awtor na
pamamaraan o istilo. Gayundin, ang manunuri ay may opinyong bunga ng
obhektibong pananaw laban man o ayon sa katha. Mahalaga rito ang pagiging
matapat.

LY
Isa sa mga aspektong lumilikha ng mga akdang pampanitikan ay ang iba't
ibang sangkap ng kalikasan at ang mga kaugnayan nito sa kapaligiran. Mula rito,
maraming napupulot na pangyayari, sitwasyon at banghay na maaaring gamiting

ON
paksa sapagkat batay ito sa sariling pagmamasid o karanasan.

E
Paunti-unti ay nakikia natin ang ganda ng isang akda at nagkakaroon ito ng

US
bisa sa isang mambabasa. Nagagawa nitong pukawin ang damdamin, isip, asal,
kasama na rin ang lipunang ating ginagalawan.
T
Ano ang tinutukoy nating bisa ng isang akda?
EN

Nakakaramdam ng poot, ng galit, ng pagkahabag, ng panlulumo, ng

UD

kasayahan at iba pang damdamin ang isang mambabasa. Ito ang Bisa sa
DAMDAMIN.
ST

Ginagabayan tayong mag-isip upang mapaunlad at mapayaman ang

pagkukuro, diwa o kaisipan ng mambabasa lalo na napapagalaw ang imahinasyon
U

kaya bisa sa ISIP ang tawag dito.

CP

Sa bisa sa ASAL ay hinihimok tayong magsagawa ng kabutihan. Ituwid ang

buhay ayon sa kabutihan na ipinamalas ng Dakilang Lumikha. Ang dating baluktot
R

na nakasanayan ay itinutuwid.
FO

At ang bisang PANLIPUNAN, isang katangian ng akda na may kaugnayan

sa tamang paghubog sa katauhan ng mga tao sa lipunan.

Ang layunin, tema, tono, at implikasyon ng tula o maikling kwento ay

mahalaga ring suriin.

Ano ang nasa akda? Katulad ng pagbibigay impormasyon, paghahatid ng

kasiyahan, pangangaral o pagpukaw ng isipan at damdamin ay tinutukoy na
LAYUNIN.
66
 Ano ang pinag-uusapan? Pag-ibig sa Panginoon, paglalakbay ng
magkasintahan, pagbabago ng isang mag-aaral? at iba pa. Tinatawag ito na TEMA.

Ano ang ginagawa ng isang akda? Nanunuya, nagbibiro, nang-aasar o

seryoso? TONO ang tawag dito.

Anumang mensahe ang nais iparating ng akda ay nagpapakita ito ng mensahe

ng pamumuhay, sistema ng pamamalakad ng pamahalaan, kalagayan ng kalikasan,
kapurihan, moralidad at lalo na ng kalakaran ng buhay.

Iba't Ibang Dulog /Approaches sa Pagsusuri ng mga Akdang

LY
Pampantikan

Isang masistematiko at paraan ng pag-aaral ng panitikan ang dulog o

ON
teoryang pampanitikan.

E
Ang mga sumusunod ay halimbawa ng mga dulog o approaches sa
panunuring pampanitikan (Badayos, 1999).
US
Sa arkitaypal na teorya makikita ang mga sumusunod na simbolismong
T
ginagamit sa akda. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong
EN

ipinapakilala sa mga mambabasa.

UD

Anong desisyon ang gagawin mo para sa iyong sarili? Tinatalakay sa

teaoryang eksistensyalismo na ang tao ay may kalayaang pumili para sa kanyang
sarili na tinuturing na pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo (human
ST

existence).
U

Nasa teoryang feminismo mababasa ang teroyang nagpapakilala ng

CP

kalakasan ng kababaihan. Nais iangat ang kakayahang pambabae sa lipunan.

Layunin nitong labanan ang anumang diskriminasyon, eksploytasyon sa
kababaihan.
R
FO

Tao ang sentro ng mundo. Nais ipakita ng teoryang humanismo na ang

kalakasan ng tao ay bigyang tuon maging ang mabubuting katangian gaya ng talino,
talento at iba pa. Ang kanyang karangalan at magagandang saloobin ay
nagangailangang pahalagahan bilang isang tao sa akda.

Gumagamit ng mga imahen na higit na magpapahayag sa mga damdamin,

kaisipan, ideya at saloobin at iba pang nais na ibahagi ng may-akda na higit na
madaling maunawaan kaysa gumamit lamang ng karaniwang salita ang teoryang
imahismo. Sa halip na gumamit ng paglalarawan, ang teoryang ito ay gumagamit ng

67
salita na kapag binanggit sa akda ay mag-iiwan ng larawan na kikintal at tatatak sa
isipan ng mambabasa.

Ang tao ay may sariling kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot

ng pang-ekonomiyang kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika.
Nagsisilbing modelo sa akda ang mga paraan ng pag-ahon mula sa kalugmukan at
mapagtuunan ng pansin ang mga bahaging tiyakang nagpapakita ng paglalaban ng
malakas at mahina at mayaman at mahirap. Ipanapakita rin dito kung paano natalo ng
mahina ang malakas at ng dukha ang mayaman. Ito ang teoryang markismo/
marxismo na may layuning buksan ang mga mata ng tao sa pang-aapi at
pagsasamantalang nagaganap sa lipunan.

LY
Sa moralistiko na teorya ipinapakita rito ang pagtutungggali ng mabuti sa
masama. Kung paano ipinaglalaban ang sa mali. Walang tiyak na batayan kung ano

ON
ang pagiging tama dahil nakadepende sa paligid na kinalakihan ng tauhan, pamilya
na pinagmulan, grupo na kinabibilangan at iba pa na nakakaapekto sa pagsagawa ng

E
nararapat na gawain.

US
Dinidetalyado ng naturalismo na teorya ang paglalarawan ng mga
kasuklam-suklam na pangyayari sa buhay ng tao. Tinatalakay sa teoryang ito na ang
T
buhay ay isang mabangis na lungsod sa mga taong walang kalaban-laban. Pinag-
EN

eekspirmentuhan na parang hayop sa isang laboratoryo ang tao. Nagiging natural sa

teoryang ito ang pagkakahati ng lipunan: mayaman at mahirap, babae at lalaki, at
UD

mabuti at masama.

Ano ang batayan sa pagiging pantay ng bawat isa sa lipunan? Lahat ba ay

ST

may karapatan mapa-babae, lalaki, tomboy o bakla man? Layunin ng teoryang queer
na iangat at pagpantayin ang paningin ng lipunan sa mga Homosexual.
U
CP

Layunin ng realismo na ipakita ang mga karanasan at nasaksihan ng may-

akda sa kanyang lipunan. Hango sa totoong buhay ang mga pangyayari sa akda at
kung ano ang totoo ay pinapakay na ipakita ng ganitong teorya. Isang matapat na
R

imitasyon ng tunay na buhay na katotohanan.

FO

Mapagmahal, kahanga-hangang tanawin, magandang pananalita, at

magandang kasaysayan ng pag-iibigan ang nais ipakita ng teoryang romantisismo
sa isang akda. Sa paningin ng mga romantisista, ang buhay ay kaakit-akit, kapana-
panabik, at kahanga-hanga. Damdamin sa halip na isip ang nangunguna. Ang mga
naaapi ay nagiging kaaakit-akit sa tulong ng guni-guni. Masama man ang tao ay
hindi magiging hamak o mawawalan ng kabuluhan.

Sikolohikal. Layunin ng teoryang ito na ipaliwanag sa pamamagitan ng

pagpapakita ng mga salik (factor) sa pagbuo ng naturang “behaviour” (pag-uugali,
68
paniniwala, pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinapakita ng
akda na ang tao ay nagbabago dahil may nag-uudyok na magbago rito.

Ayon kay Freud na ama ng sikolohiya, ang tao ay parang iceberg na

lumulutang sa ibabaw ng karagatan. Ang iceberg o bundok ng yelo ay nahahati sa
dalawang bahagi. Ito ay ang nakikita at hindi nakikita. Ang nakikitang bahagi ay ang
malay ng ating katauhan na impormasyong alam na tungkol sa sarili; at ang di
nakikita ay bahaging di-malay ng ating katauhan. Isinasama rin sa ganitong teorya
ang pag-aaral ng kabataan at personalidad ng may kung paano nilikha ng manunulat
ang kanyang akda.

LY
Sa teoryang ito, sosyolohikal, ipinapakita ang kalagayan at suliraning
panlipunan na kinabibilangan ng akda. Ang manunulat ay pinapaniwalaan na
produkto ng kanyang panahon, lugar, mga kaganapan, kultura at institusyon sa

ON
kanyang kapaligiran na itinuturing bilang boses ng kanyang panahon. Ano-anong
inaasahan ng lipunang ginagalawan ng tauhan? Dito nakabatay ang ikinikilos ng

E
tauhan na nag-uudyok sa kanya para mangyari ang isang sitwasyon.

Halimbawa ng akdang susuriin US

T
Pagyuko ng Kawayan
EN

ni Dolly Dy
UD

Ate Cedes puwede bang sa'yo muna si Inay? Mga isang linggo lang naman.
Magbabakasyon kasi kaming mag-anak kina Poldo sa Cebu. Wala akong mapag-
iiwanan kay Inay. Alam mo naman, kaaalis lang ng katulong ko makalawa,” sabi ko,
ST

tangan-tangan ang telepono habang nagpupunas ng kamay sa basahan.

U

“Naku, Ruby, baka hindi ko maasikaso ang Inay. Busy ako sa negosyo ko,
CP

aba. Ma'nong isama mo na lang,” pagalit na sagot ni Ate Cedes.

Uminit ang ulo ko. “Isasama ko? Nagbibiro ka, Ate. Natatandaan ko pa nu'ng
R

huling sumama si Inay sa amin sa Cebu. Walang tigil ng kare-reklamo. Kesyo

FO

kahaba-haba naman daw ng biyahe, nahihilo siya sa eroplano, maalinsangan at kung

ano-ano pa. Kala ko, gano'n lang, 'yun pala, kahit nu'ng nasa bahay na kami ng mga
biyenan ko, hindi pa rin tumigil. Pati pagkain, pinupuna. Hiyang-hiya nga ako.

“E, sa akin mo naman ipapasa?”

“Isang linggo lang naman.”
“Bukas. Alas-siyete ng umaga.”
“Tamang-tama. Alas-otso ang alis namin.”

69
“Sige.”

Halos mabingi ako sa alingawngaw na likha ng pagbagsak ng telepono ni Ate

Cedes. Nagngingitngit kong ibinaba ang telepono.

Sa totoo lang, hindi naman namin kailangang mag-anak ang bakasyon sa

lalawigan. Gusto lang namin. At si Inay ang dahilan. Hirap na hirap nang
pakibagayan ni Poldo si Inay.Kahit ano yatang kabutihan ng aking asawa, hindi
mapahalagahan nito.

Si Boboy naman ay napupundi na sa kapapangaral sa kanya. Palibhasa'y

LY
tinedyer, maikli ang pasensiya, kaya't ayaw man niya'y nasasagot na rin ng pabalang
ang kanyang lola paminsan-minsan. Ako man na mismong anak niya, nahihirapan na
rin. Bawat kilos ko'y pinupuna. Bawat salita ko'y may nakahanda siyang panagot.

ON
Pakiramdam ko ba'y ako, nahihirapang huminga. Kaya bago pa lumubha ang

E
sitwasyon, nagpasiya kaming kahit isang linggo man lang ay makalayo naman kami.

US
Hindi naman sa ako'y walang utang na loob na anak. Mahal na mahal ko si
Inay. Dangan nga lang at magmula nang pumatak ng sitenta ang edad niya, naging
T
reklamador at mapamuna. Ang gusto niya'y nalalaman niya ang lahat ng nangyayari
EN

sa bahay at kasali sa paggawa ng desisyon, maliit man o malaki.

UD

Makakalimutin na rin si Inay. Madalas iyong pagmulan ng away sa bahay.

Iyon din ang dahilan kung bakit walang katulong na tumatagal sa amin.
Nakakalimutan ni Inay kung saan niya itinago ang pera't mga kagamitan niya. Kapag
ST

hindi naman niya ito matagpuan sagsag siya sa katulong, pagbibintangan itong
nagnakaw at pagsasalitaan nang masasakit.
U

Dadalawa kaming magkapatid ni Ate Cedes. Sa akin pumisan si Inay dahil ako ang
CP

mas malapit sa kanya at kasundo niya. Isa pa'y delikado ang bayaw kong si Kuya
Bong at ayaw na ayaw nitong may nakakapisang kamag-anak sa kanila. Palibhasa'y
mayaman at nag-iisang anak, nasanay ito sa tahimik na kapaligiran. Ngunit
R

maunawain naman si Kuya Bong.

FO

Kapag kinakailangan ay tinatanggap naman nito sa kanilang tahanan si Inay.

Ang kaso ay good for one week lang ang pasensiya niya. Kapag tumagal doon si Inay
ay hinaharap na niya si Ate Cedes.

Naputol ang aking pagmumuni-muni nang padabog ng itulak ni Boboy ang

pintuan sa kusina at maupo sa aking tapat.

“O bakit?” tanong ko.

70
 “Si lola kasi, kinukulit na naman ako. Para lumabas lang kami ng barkada,
hindi ko na raw pinaghahandaan ang kinabukasan ko. Kung ano-ano pa'ng sinasabi.”
Nay, talagang nauuubos na'ng pasesiya ko,” anito.

“Pagpasensiyahan mo na lang. Lola mo 'yun, e.”

“E, hindi nga ba?”

Tinapik ko si Boboy sa balikat. “Tama na 'yan. Hala, mag-ayos ka na'ng mga

dadalhin mo sa Cebu. Alas-otso nang umga tayo aalis bukas.”

LY
Nagliwanag ang makulimlim na mga mata nito. “Ayos!” Tumindig ito at
anyong lalabas na, nang biglang humarap uli sa akin.” “Alam na ba ni Lola?”

ON
“Hindi pa. Mamaya ko pa sasabihin.”

E
Bago matulog ay pinuntahan ko sa kanyang silid si Inay. Nadatnan kong

US
nagsusulsi siya ng kamisadentro. Matindi ang tampo niya nang sabihin ko sa kanya
ang pag-alis naming mag-anak.”
T
“Hindi mo man lang ako tinanong… Paalis ka na bago mo sinabi sa akin,”
EN

aniya.
UD

“Nay, biglaan lang kasi. Anyway, isang linggo lang naman ho. Doon muna
kayo kina Ate Cedes.”
ST

“Alam mong hirap akong tumira ro'n. Hindi ko kasundo ang Kuya Bong mo.”
“Pagtiisan n'yo na. Bago n'yo namalayan, andito na kami.”
U
CP

Sa tindi ng hinanakit niya ay hindi niya kami kinibo hanggang sa

kinabukasan. Paalis na lang siya't pinagbibilinan ko'y iling lang ang isinasagot.
R

Nakarating kami ng maluwalhati sa Cebu. Pinagkaabalahan namin doon ang

FO

pamamasyal. Pagkaraan ng isang linggo ay bumalik kami sa Maynila, sa kabila ng

pagtutol ni Boboy. Sinundo namin si Inay kina Ate Cedes bago kami tumuloy sa
bahay. Sinekreto ako ni Ate Cedes.

Alam mo bang muntik na kaming mag-away ni Bong dahl sa Inay? Pati ba

naman mga gamit ni Bong sa kuwarto, pinakialaman. Nakalimutan lang isusi'y…”
“Baka naman gusto lang ayusin?”
“Naroon na ako. Pero personal na gamit ng asawa ko yon. e.”

71
 “Iuuwi ko na'ng Inay.”

Matindi pa rin ang hinanakit ni inay sa aming mag-anak. Hindi kami

kinikibo. Pagdating naman sa bahay ay panay ang dabog at parunggit sa amin,
lalong-lalo na kay Poldo. Mabuti na lang at mahaba ang pasensiya ng aking asawa.

Ngunit may nangyaring hindi inaasahang sa kadadabog ni Inay. Nasagi niya

ang mamahaling piguring antigo na minana ni Poldo sa kaniyang yumaong
ama.Tahimik lang si Poldo, ngunit nakita ko sa kanyang mga mata ang galit.
Nagmatigas pa si Inay ngunit nang magtama ang kanilang paningin bigla siyang
tumahimik. Magmula noon ay hindi na nagkaayos si Inay at ang asawa ko.

LY
“Mabuti siguro'y doon na sa Aling Cedes mo ang Inay. Ayoko na!” aniya.
“Poldo! Alam mong ayaw na ayaw na ni Kuya Bong kay ina.”

ON
“Paano naman ako?”
“Hindi tatanggapin ni Ate Cedes si Inay.”

E
US
“Bahala kayong mag-usap na magkapatid. Basta ang alam ko isa lang sa
amin ni Inay ang dapat mong piliin.”
T
Balisang-balisa ako noon at di ko alam ang aking gagawin. Mahal ko si Inay,
EN

ngunit kung mawawala naman si Poldo, hindi lang ako ang mawawalan ng asawa.
Mawawalan din ng ama si Boboy. At paano kung magpasiya si Boboy na pumanig sa
UD

kanyang asawa?

Pinuntahan ko si Ate Cedes at kinausap. Hindi siya pumayag na lumipat sa

ST

kanila si Inay. Aniya, hindi nga mawawasak ang pamilya ko pero ang pamilya
naman niya ang mabubuwag kung tatanggapin niya si Inay.
U
CP

Isang bagay na napag-usapan namin. Waring iyon lang ang solusyon sa

aming problema. Mabigat man sa loob namin ay nagkasundo kami na iyon na lang
ang talagang nalalabing paraan. Tumuloy ako sa silid ni Inay at sinabi sa kanya ang
R

pinagkasunduan namin ni Ate Cedes.

FO

Nayanig si Inay. Matagal siyang natulala sa akin. Hindi makapaniwala.

Pagkatapos ay dahan-dahan tumango at walang patid na lumuha. Alam ko,
masamang-masama ang kaniyang loob. Nabagbag ang aking damdamin sa kanyang
reaksiyon. At sa kauna-unahang pagkakataon nakita ko si Inay sa kaniyang
paninimdim.

Ilang buwan nang wala rito si Inay, ngunit hindi pa rin ako nasanay. Katulad
nang dati ay nakatulala na naman ako sa pagkakaupo sa sopa, nag-iisip at
nalulungkot.
72
 Wala sa loob na natuon ang aking paningin sa larawang iyon sa bukas na
magasing nakapatong sa mesa. Napakaganda! Larawan iyon ng tanging kawayang
hindi yumuyuko bagaman malakas ang unos. Ang ibang katulad nito'y
nangagsiluhod na sa lupa. Sa pagkakatitig ko rito ay may kakaiba akong nabanaag.
Ang sumusunod ay isang realisasyon.

Si Inay. Ang aking Inay. Siya ang tanging kawayang iyon. Nang mamatay si
Itay ay mag-isa niyang binalikat ang responsibilidad sa'min ni Ate Cedes.
Para siyang kawayan na hindi alintana ang mga bagong nagdaan sa kanyang buhay.
Nagpilit manatiling matatag hindi yumuko.

LY
Matanda na si Inay. Ngayon pa bang yumuyuko na ang kawayan, saka pa
namin ito iiwanan at ilalayo sa tahanang nararapat lamang para sa mga walang
nagmamahal?

ON
Naramdaman ko na lang na tumutulo na ang aking luha. Sabay sa pagpahid

E
ko nito ang pagbuo ng isang pasiya.

US
Nagtungo ako sa kinaroroonan ni Inay. Nagulat siya sa aking biglang
pagdating.
T
EN

“Inay, iuuwi na kita. Hindi na tayo magkakahiwalay uli,” sabi ko, at niyakap
ko siya.
UD

Parang biglang nawala ang bigat na nakadagan sa aking pagkatao. Doon, sa

init ng kaniyang dibdib sa higpit ng kanyang yakap, nadama ko ang isang
ST

damdaming kailanman ay hindi mapapantayan. Alam ko, sa kaibuturan ng aking

puso, na tama at marapat ang aking naging pasiya. Marahil, kapag naipaliwanag ko
U

itong mabuti kay Poldo, mauunawaan niya ako.

CP

Tumuloy ako sa sala at dumayal sa telepono.

R

“Hello, Poldo?” Damdam ko'y may kakaibang sigla at kaligayahan sa aking

FO

puso.

73
 FO
R
CP
U
ST
UD

74
EN
T
US
E
ON
LY
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 4

Pangalan: Kurso/Taon: Iskor:

Oras ng Klase: Petsa

I. PAGKILALA. PANUTO. Basahing mabuti, indindihin at kilalanin kung anong

dulog /teorya ang nararapat gamitin sa mga sumusunod na halimbawa o sitwasyon.
Isulat ang tamang titik na sagot sa patlang na nakalaan.

A. Markismo F. Naturalismo J. Sikolohikal

LY
B. Eksistensyalismo G. Arkitaypal K. Moralistiko
C. Imahismo H. Sosyolohikal L. Humanismo

ON
D. Realismo I. Feminismo M. Romantisismo
E. Queer

E
______1. Pok! Sinaktan mo ako. Ito rin ang nararapat sa iyo. Kakalbuhin kita nang
todo-todo!
US
______2. Isa kang anak ng Panginoon. Nasa iyo ang katangian nararapat tularan.
Ang pagiging mapagmahal, marespeto, magalang lalo na ang pagkaroon
T
ng takot sa ating Mahal na Panginoon.
EN

______3. 'Ma, paglaki ko ay bibili ako ng sasakyan na kulay pink. Tapos, bibilhan
kita ng sapatos na may takong na kulay pink din.
UD

______4. “Hayaan mo sila sa pagsasalita. Inggit lang sila sa anumang nakikita sa

akin. Bakit kasalanan ba ang pagiging seksi? Ipinapakita ko lamang sa
ST

kanila ang kagandahang aking taglay.”

______5. “Ikaw na. Ikaw na ikaw at wala nang iba. Hindi ko alam kung bakit basta
ang alam ko lang sa kabila ng pagiging malapad mong ilong at may higit
U

na kaba akong nararamdaman na hindi ko maipaliwanag. Hindi

CP

importante ang ilong. Kundi ang kabuuang ikaw.”

______6. Ito o ito? Ito ang nasa kanan ang nararapat kong piliin.
______7. Ngayon lang ako maghihirap. Balang araw, aabutin ko lahat ng mga gusto
R

ko. Magsisikap ako at yayaman.

FO

______8. Naku, totoong matalino ang batang 'yan. Syempre ang kanyang
pinapasukan ay magaling magturo kaya inaasahan na talagang papasa
'yan ng Board exam.
_______9. Bakit sino ka para pagsabihan ako nang ganyan? Kung kumakain ka ng
kanin, kumakain din ako kaya huwag na huwag mo akong pagsalitaan ng
masama at baka ipakulong kita sa kasong paninirang puri.
______10. Bye beshe…may karapatan din tayong umibig dahil tayo'y tao din. Hindi
sa kasarian nasusukat ang pag-ibig kundi nasa puso.
______11. Nakapag-aral din ako ng driving. Kaya kong maging mabuting nanay,

75
 magaling na guro, at maging ekspertong drayber katulad ng iba. Ang lahat
ay puwedeng pag-aralan.
______12. Ano ang gagawin mo sa siyudad? Hindi ka nakapagtapos ng pag-aaral.
Maghihirap ka lang doon.
______13. Bakit kaya niyang gawin iyon? Kasi, alam din natin na nakaranas din siya
nang pananakit kaya tuloy ngayon ay nananakit din siya ng taong walang
kalaban-laban sa kanya.
______14. Yak…talagang …ang batang lansangan ay tumatakbo ng walang suot na
tsinelas. Nakaapak siya ng… “Huwag ka nang mabigla pa. Talagang
ganito 'yon dito. Balang araw makikita mo lahat nang hindi mo nakita sa
lungsod.”

LY
______15. Bumangon ka nga…huwag kang magpadala ng iyong kahinaan ng loob.
Labanan mo ang hirap. Lahat ng uri ng paghihirap para makapagtapos ka
ng pag-aaral at maging mayaman balang araw.

ON
II. PANUTO: Matapos mabasa ang kwentong “Pagyuko ng Kawayan”, punan ang
mga patlang nang tamang sagot upang maging kumpleto ang diwa nito.

E
US
1. Sina Ruby at Cedes ay __________________ at kay ______________________
nakapisan ang kanilang Inay na si ___________ na may edad na
T
_________________________ dahil siya ang bunso at ____________ dito.
EN

2. Nagkaroon ng problema ang kanilang Inay nang magsimulang itong maging

__________________________.
UD

3. Nagbakasyon ang kanilang kamag-anak sa ___________________ at

ST

napagdesisyunan na iwanan ang Inay sa bahay ng kanyang ate _______________.

4. Nagtampo ito at pagbalik galing bakasyon ay naging ____________________ ito.

U
CP

5. Natakot siya na baka pumanig ang kanyang anak sa ama nito dahil gusto ng
kanyang asawa na ang kanyang Inay ay _______________________________.
R

6. Napagkasunduan nilang magkapatid na ang kanyang Inay ay ________________.

FO

7. Ilang buwan ang lumipas ngunit hindi pa rin siya mapakali at naihalintulad ang
Inay sa ____________ matatag na anumang unos ay nananatili pa ring ________.

8. Bigla-bigla ay nagdesisyon siya na _______________________________.

9. Kung ako ang nasa kalagayan ng isang anak, ang gagawin ko sa aking Inay ay
______________________________________________________________.

10. Ang dulog na pwedeng gamitin sa kwento ay _____________________ dahil

____________________________________.
76
Gawin Natin
II. PANUTO: Bilang bahagi ng pagpapahalaga/pagsusuri sa kwentong “Pagyuko ng
Kawayan”, punan ng tamang sagot ang talahanayan sa ibaba.
Pamagat ng kwento at kwentista
Pangunahing tauhan at papel na
ginagampanan

Uri ng tauhan:
Tagpuan/Panahon

LY
Galaw ng Pangyayari:

Paano binuo ang simula ng kwento

ON
Ilahad ang bahaging kasukdulan

E
Ilahad ang bahaging kakalasan
US
T
Paano nagwakas ang kwento?
EN

Mga suliranin o tunggalian, anong uri?

UD

Tema
Pumili ng naaangkop na teoryang
ST

pampanitikan para sa kwento at bakit?

Bisa sa isip
U

Bisa sa damdamin
CP

Bisa sa asal
R

Bisang panlipunan
FO

Mga pahiwatig na pahayag sa kwento

Mga simbolismo na nabanggit sa

kwento at kahulugang maibibigay
Pananaw na ginamit
Dayalogo na higit na nagpakilala sa
katauhan ng pangunahing tauhan
Damdamin
Tono

77
 FO
R
CP
U
ST
UD

78
EN
T
US
E
ON
LY
 Yunit 4
LY
ON
E
US
T
EN

PANITIKANG REHIYUNAL
UD
ST
U
CP
R
FO

79
 Aralin 6
PAGPAPAHALAGA SA MGA AKDANG ILONGGO

Mga Layunin: Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay dapat na:

1. nakapaglahad ng mga manunulat na Ilonggo at ang kanilang mga akda;

2. nakapagpahalaga ng mga akdang tulang panrehiyunal sa pamamagitan
ng pagbigkas nito at pagsusuri; at
3. nakapagsulat ng sariling tula gamit ang wikang Hiligaynon

LY
ON
E
US
T
EN

mula sa https://phillippanaglimaviolanta.wordpress.com/2017/07/19/ mula sa https://www.artstation.com/artwork/X4myy?fbclid=IwAR09W

teniente-gimo-aswang-ang-pagkakahuli-ang-pagkamatay-at- w1InP2vMWQKXsm1tG1XntkiR2wpPp5KufC3CurwbACUdgFm6ypz
pagwawakas-duenas-iloilo/amp/?fbclid=IwAR2K5AiTlCYRE7lBA dHw
UD

xPUNHQmMtqkazTQK4g6WelrHwMIVBhy4KQSpH_HQ3M
ST
U
CP
R
FO

mula sa https://www.coursehero.com/file/22214771/Maragtas- mula sa https://www.google.com/search?q=sugidanon&

Powerpoint/?fbclid=IwAR0nLN_fYW4-
lxxuD9XuyL81isKiJIE5BDXRwx2baYxE4AlllbvgAeTKdTw
authuser=1&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=1PeuPEhTdJhHAM
%252CX4B6lazdB8CPCM%252C_&vet=1&usg=AI4_kSeSnIWRVw
mEx9ZesX9g1yIkni-vg&sa=X&ved=2ahUKEwiHxr3F7cTtAhUO
fXAKHbAEBswQ9QF6BAgaEAE&biw=1351&bih=666#imgrc=1Peu
PEhTdJhHAM

Dito sa Pilipinas, ayon kay Villafuerte (2000) malaganap at patuloy pang

lumalaganap ang panitikang rehiyunal. Sa pamamagitan ng pag-aaral ng
katutubong panitikan ay matutuklasan ang nakakubling kultura ng ating bayan at
lalong yayabong ang panitikang Filipino. Idinagdag pa ni Villafuerte na sa pag-aaral
ng panitikang rehiyunal masusubaybayan ng mga mag-aaral ang aspektong kultural
ng ilang piling akda na naglalaman ng matayog na kaisipan at marubdob na
80
damdaming magpapalutang sa kulturang sariling atin. Bukod dito, sa pagbabasa ng
mga akdang rehiyunal mapapahalagahan din ang mga akdang pinalaganap ng mga
pangkat etniko sa ating bansa.

Ang bawat rehiyon ay may kani-kanilang panitikan. Isa sa mga rehiyong ito
ay ang Rehiyon 6 (anim) o ang Kanlurang Bisaya. Ang rehiyong ito ay mayaman sa
lambak, malawak na kapatagan at masaganang dagat. Ang rehiyong ito ay may
sariling panitikan. Ang tawag dito ay Panitikang Hiligaynon.

Isa rito, ang mga Aeta ng Central Panay ay kilala sa kanilang makulay at
makuwentong buhay. Ang kulay ng kanilang damit ay kapansin-pansing nananaig

LY
ang kulay na pula at itim at iba pang kulay na nagpapatingkad ng kanilang
pananamit. Mayroon din silang tinatawag na binukot, anak na babae na
pinakamaganda sa lahat. Simula pagkasilang, simula sa pagkasilang hanggang sa

ON
paglaki hindi makakaapak sa lupa ang isang binukot. Iningatan siya ng pamilya na
kasinghalaga ng isang hiyas. Ang mga ito ay ilan lamang sa mga patunay na punong-

E
punong ng magagandang kuwento ang buhay ng mga Filipino sa bawat rehiyon.

US
Ang panitikang Hiligaynon ay kasasalaminan ng kultura, paniniwala,
kaugalian at mga pagpapahalagang Ilonggo. Katulad ng panitikan ng mga Tagalog
T
ito ay napakayaman. Nariyan ang mga paktakon o bugtong, loa, bulong, epiko,
EN

kwentong bayan at mga binalaybay. Ang mga nabanggit na uri ng panitikan ay hindi
nakasulat. Naipaalam lamang ito sa mga tao sa pamamagitan ng pasalindilang
UD

tradisyon. Lahat ng mga ito ay nagsasaad ng kultura, paniniwala, kaugalian at mga

pagpapahalaga ng mga Ilonggo.
ST

Sa patuloy na paglipas ng panahon, ang Iloilo ay nagkaroon din ng pasulat na

panitikan. Ang mga ito ay mababasa sa kasalukuyan tulad ng: maikling kuwento,
U

nobela, dula, tula at iba pa.

CP

Ayon kay Lucero (1996) nang nagsisimula pa lamang ang Hiligaynon, ang
mga maikling kuwento at nobelang nilalaman sa mga pahina nito'y mga salin o di
R

kaya'y halaw sa mga obra maestrang sinulat sa Tagalog at Ingles. Di nagtagal natuto
FO

na ring magsulat ng kanilang sariling mga kuwento at nobela ang mga dating
tagasalin lamang.

Ang mga Ilonggo ay hindi lamang magaling at mahusay sa nobela at

maikling kuwento, pati na rin sa Dula. Ayon kay Fernandez na makikita sa aklat ni
Lucero (1996) na ang dula kadalasan ay hindi nagsisimula sa tanghalan kundi sa
gitna ng nayon, sa pang-araw-araw na buhay ng karaniwang tao. Nagaganap ito
habang sila'y nagtatrabaho, nag-aalaga ng mga anak, naglalaro, nagdarasal,
nanliligaw at nagpapakasal, nakikidigma at nagpipista, nagbubugtungan, nag-
aawitan at iba pa.
81
 Ayon naman kay Hontiveros (1982) mahilig talaga ang mga Ilonggo sa
sining ng taghalan. Bilang patunay, noong una pa man may mga iba't ibang anyo na
ng dula rito sa kabisayaan tulad ng Sidai, sinaunang paraan ng panliligaw, Juego de
Prenda at Kinulasisi sang hari (larong pagtatalo kung may patay), ang mga Wayang
Orang o Warang Purwa (kahawig sa “puppet shows ng Kambodya). Nang dumating
ang mga Kastila sa ating kapuluan isinilang din ang Moro-moro o Komedya, isang
pagtatanghal na ang karaniwang paksa ay tungkol sa paglalaban ng moro at
kristiyano. Ito ang nagpatuloy sa pag-aliw sa mga tao tuwing may pista.

Katulad ng iba pang uri ng panitikang Rehiyunal ang mga Ilonggo ay

magaling at mahusay din sa tula. Kabilang sa mga akdang pinalaganap ng mga

LY
pangkat etniko ay ang tula. Ang mga Filipino ay likas na matulain. Ayon kay Rubin
(1983) may likas na hilig, pagmamahal at pagmamalasakit sa sining ng pagtula ang
mga Filipino. Sinasabi ng ating kasaysayan na mula sa ating kamula-mulaang iyon

ON
ng ating pagkamatulain, ay sumapit tayo sa tinatawag nating makabagong panahong
ito na kahit umunlad ang agham ay patuloy pa ring hindi makikitil ang pagkamakata

E
ng isang Filipino. Kasa-kasama natin ang tula mula sa duyan hanggang kamatayan.

US
May mga nagsasabi pa na ang pagkamatulaing ito ng mga Filipino ang siyang
pumipigil sa kanilang pag-unlad sa larangang tekniko ng kanilang pamumuhay. Sa
madaling sabi'y higit daw na malamang ang pagiging makata ng isang Filipino kaysa
T
kanyang pagiging isang siyentipiko.
EN

Tulad ng iba pang uri ng panitikan, ang panitikang Ilonggo ay nahahati rin sa
UD

dalawang uri, sa tuluyan at patula. Sa dalawang uring ito, ang uring patula ang
pinakamayaman.
ST

Tulang Hiligaynon
U

Ayon kay Campos (1997) ang panulaang Ilonggo ay walang alinlangang isa
CP

sa mga pinakamayamang kabang-yaman ng patrimonyong ispiritwal ng isang lahi.

Ang mga makata sa wikang ito ay tumatalakay ng lahat ng anggulo ng pang-araw-
araw na buhay na maaaring kapupulutan ng aral ng mga mambabasa.
R
FO

Ang Tulang Hiligaynon ayon kay Mulato (1986) ay kagaya ng iba pang anyo
ng katutubong panitikan ay dumaan muna sa pasalitang pahayag bago naisulat.
Dumaan din ito sa ilang yugto ng pag-unlad. Dagdag pa ni Molato na kagaya ng
matandang Griyego, ang ating mga ninunong Ilonggo, na tinatawag noon na
“madyaasnon”, ay nagpamalas ng kahusayan sa pagbigkas ng pinagtugma-tugmang
kataga bilang paraan ng pakikipagtalastasan. Ang kanilang isipan, damdamin at
katwiran ay ang kanilang ipinapahayag sa kaakit-akit na berso. Ang kanilang
panawagan sa bathala, pangangaral, pang-aliw sa panauhin at iba pa ay kanilang
ipinaririnig sa makukulay na taludturan. Sayang nga lamang dahil iilan na lamang

82
sa mga akdang ito ang nakarating sa kasalukuyang panahon dahil sa marupok na
materyal na pinagsulatan ng mga akda.

May anim na yugto ang pag-unlad ng mga tulang Hiligaynon.

1. Hinamat-an (katutubong tula)

2. Nasimbugan day-ong dalahay (may halong impluwensya ng dayuhan)
3. Himpit nga habanyahan (ang pagiging tapat sa wikang sarili)
4. May talaksan (may sukat)
5. Sinalakot (komposit na berso)
6. Hilwalaybay (malayang taludturan)

LY
Ang Hinamat-an ay binubuo ng maririkit at magkakatugmang pananalita.
Nahahati ito sa ilang uri gaya ng mga sumusunod: ang amba-amba na siyang papuri

ON
at pasasalamat sa mga Diyos sa pagsilang ng bagong kasapi ng pamilya; ang asoy ay
tulang pasalaysay ukol sa pakikipagsapalaran, kuwento tungkol sa mga bayani,

E
pananagumpay, memorableng pangyayari, atbp. Ang banggianay o pagtatalong

US
patula ay siya namang simula ng tinatawag na balagtasan. Ang binabaylan ay isa
pang uri ng hinamat-an o katutubong tula. Ito ay ang orasyon o dasal ng matandang
babaylan o priest-doctor. Karaniwang ginagamit ito sa pagganap ng mga ritwal
T
kagaya ng bugyaw o orasyon sa pagpapaalis ng masamang ispiritu sa katawan ng
EN

biktima. Ang batak-dungan ay ang pagtawag sa ispiritu ng sanggol upang manatili

sa kanyang pisikal na katawan. Ang buruhisan ay ang taunang pag-alay sa bathala o
UD

matulunging ispiritu para sa masagana at maluwalhating pamumuhay. Ang

pahagbay ay tinutula kung hinihiling sa Diyos ang matiwasay na pagsilang at
kalusugan na patnubayan ang paglaki at ikabubuti ng bagong silang na sanggol. Ang
ST

pagpukaw ay tinutula kung hihilingin sa kaluluwa ng namatay na huwag nang

guluhin ang iniwang pamilya at ihahabilin na lamang ang nais nitong ipagawa sa
U

kanya ng pamilya. Tara naman ang tinutula kung may hinihiling sa mga di
CP

nakikitang ispiritu at unong kung may sinasamo sa may masamang ispiritu sa mga
ginagawang pang-iisturbo o panghihimasok sa kanilang lugar. Ang daraida ay
nauukol sa pagbibigay paalaala sa tao bago isagawa ang isang gawain. Ang
R

daragilon o mga salita ng katalinuhan na masarap pakinggan, may matayog na

FO

kaisipan na karaniwa'y patungkol sa mga marurunong. Ang Siday ay patulang

talakayan tungkol sa alok na pagpapakasal o pamamanhikan.

Ang mga nabanggit na uri ng tulang Hiligaynon ay kasasalaminan ng husay

at galing ng mga Ilonggo sa pagsulat ng tula. Bilang patunay sa kanilang angking
husay at galing ay kanilang pagkapanalo ng Palanca Memorial Award, pinakamataas
na gawad na ibinibigay sa mananalo sa patimpalak ng mga akdang pampanitikan.
Ilan sa mga batikang manunulat na ito ay ang mga sumusunod:

83
 MGA BATIKANG MANUNULAT NA ILONGGO
Flavio Zaragoza Cano
mula sa
https://www.geni.com/people/Flavio-Cano-
Zaragoza/6000000015042954581
Ayon kay de Asis (1981) si Cano ay kilala bilang
poeta sa wikang Kastila at Hiligaynon at ilang beses na
pinatungan bilang pinakamahusay na makatang Ilonggo.
Noong 1926, naging Batharing Mamalaybay sa Pulong
nga Hiligaynon (Prinsipeng Makata sa Wikang
Hiligaynon) 1933, Hari ng Balagtasan sa Panulaang
Ilonggo, at Prinsipe ng mga Makata ng Kanlurang
Bisayas at ayon kay Mulato, “Hari ng Makata sa wikang
Hiligaynon”.

LY
Si Jalandoni ay kilala bilang henyo sa larangan ng
Panitikan sa Hiligaynon. Bantog siya sa katawagang

ON
“Queen of Queens of Hiligaynon Writers” “Jaro's
Woman of Letters” at iba pa. Napasama siya kina
Zaragoza, Gumban at Torre bilang mga Makata sa

E
“Gintong Panahon ng Panulaang Ilonggo” at nagtamo rin

Magdalena Jalandoni
US
ng mga karangalan at gantimpala sa larangan ng
panulatan. Sinulat niya ang kanyang unang nobela,
“Ang mga Tunoc Sang Isa Ca Bulak” (Ang mga Tinik ng
T
mula sa
Isang Bulaklak) noong siya ay 16 taong gulang pa
EN

https://kahimyang.com/resources/magdale
na_jalandoni.png
lamang. Binansagan siyang “The Grand Dame of
Hiligaynon Literature” dahil sa dami at galing ng
UD

kanyang mga sinulat. Tumanggap siya ng Republic

Cultural Heritage Award noong 1969 at ng Gawad
Taboan mula sa Pambansang Komisyon para sa Kultura
ST

at mga Sining (NCCA) noong 2010.

U

Si Miguela Montelibano ay isang mahusay ding

CP

manunulat sa wikang Hiligaynon. Ang kanyang

pangalan ay napasama rin sa mga makata sa “Gintong
Panahon ng Panulaang Ilonggo” at nagtamo rin ng mga
R

karangalan sa larangan ng panulaan ayon kay Hosillos

FO

(1989).

Miguela Montelibano
mula sa
https://philippineculturaleducation.com.ph
/montelibano-miguela/

84
 Ayon kay Mulato (1986) ang pangalan ni Torre ay
kabilang din sa mga makata sa “Gintong Panahon ng
Panitikang Ilonggo” at nagtamo rin ng karangalan sa
larangan ng panulatan. Siya ay tinaguriang “Amay”
sang Binag-ong Panulatan sa Hiligaynon (Ama ng
Bagong Panitik sa Hiligaynon)
Serapion Torre
mula sa
https://philippineculturaleducation.com.ph
/torre-serapion/

Isang mahusay na manunulat. Ang kanyang limang

LY
akda (Maikling Kwentong Hiligaynon) ay nanalo ng
unang gantimpala sa Palanca. “Ang Likum Sang Isla
San Miguel”-1999, “Sa Tanguangkan Sang Duta” -2002,

ON
“Esperanza” -2003, “Lanton” -2012, “Balay sang
Monyeka” -2014. Ang kanyang akdang “Tag-init sa

E
Uma” (“Tag-init sa Bukid”) (1989) ay kasama sa reading
list ng mga klase sa literatura at humanidades sa mga
Dr. Alice Tan Gonzales
mula sa
unibersidad
the Philippines
US
at kolehiyo sa rehiyon tulad ng University of
sa Miag-ao, University of San Agustin,
T
http://www.thenewstoday.info/2010/02/08/
alice.tan.gonzales.taguangkan.sang.duta.ht
West Visayas State University, Central Philippine
EN

ml University at St. Anthony's College sa Antique.

Ilonggo Palanca Awards Hall of Fame awardee,

UD

unang Pilipinong awtor na inimbitahan sa Sharjah

International Book Fair.
ST
U
CP

Peter Solis Nery

https://www.google.com/search?q=peter+s
olis+nery&tbm
R
FO

Ang unang sumulat ng Pasyon sa Hiligaynon noong

1884. Dahil dito nabahiran ng Kristiyanismo ang
panitikang Hiligaynon.

Mariano Perfecto
mula sa https://web.facebook.com/Strory
tellingbikol/photos/mariano-perfecto-

85
 Sinabi ni Mulato (1986) na si Gumban ay nagtamo ng
dalawang malaking karangalan bilang “Makata sa
Katutubong Wika”. Noong Disyembre 30, 1926,
itinanghal siya bilang hari ng Binalaybay sa kanyang
tulang “Halad kay Rizal”. Nakamit din niya ang
pagiging “Hari ng Balagtasan sa wikang Hiligaynon” sa
kanyang pagtanggol sa panig ng amay (ama) sa kanilang
balagtasan ni Serapion Torre na ang paksa ay tungkol sa
Delfin Gumban kahalagahan ng ama at ina. Si Gumban ay isang
mahusay na kwentista, tunay na makata, mamamahayag
at artista.

LY
Isinilang siya sa Iloilo noong Mayo 19, 1921. Siya

ON
ay opisyal ng Ikaanim na Distrito ng militari sa panahon
ng World War II at naging gobernador ng Iloilo noong
1969 hanggang 1986. Naging pangulo Nasyonal ng

E
Sumakwelan ng Ilonggo Organization. Ginawaran siya
Conrado Saquian
Norada US
ng UMPIL noong 1990 bilang Pambansang Alagad ni
Balagtas para sa Ilonggo Fiction.
T
EN

Iba pang Manunulat na Ilonggo: Luis R. Centina III, Guillermo Gomez

Rivera, Miguel Syjuco, Leoncio P. Deriada, Alain Russ Dimzon, John Iremil
UD

Teodoro atbp. Dito sa CPU, maituturing ding batikang manunulat sina: Propesor
Corazon Q. Rabulan at Dr. Nelson A. Pomado. Patunay nito ay ang mga pyesang
ST

nananalo sa patimpalak sa Talumpati at Binalaybay tuwing University Day taon-

taon. Makikita sa Aralin 7 ang kanilang mga naisulat.
U
CP
R
FO

86
Halimbawa ng mga Tula:
Halad sa Iloy
Serapion Torre
Sia adtong sa aton kabuhi naghatag,
Sia adtong sa sabak sa aton nagpatulog
Sa pagpangita sing kalipay sa patag
Sia nagapaulan, gapainit, galatag,
Agud himaya sa aton ya mahulog.
Sin-o balang naghatag Kristo sa kalibutan?
Sin-o balang naghatag sang dili malimutan,
Nga Rizal kag Mabini nga Pilipinas?
Dili balang iloy sa ila nagbatiti?
Dili bala sa dughan sang iloy nagkabuhi?
Banyaga adtong sa iloy handumanan
naglinas!
Kon sa inyo panglakaton mga tiil masuyakan,
Kay sang luib sang katipan kamo
EN
ginapahamakan,
Gintug-anan, ginpaantus, ang paglaum
UD
ginlaya;
Kon wala na ang iloy, sin-o ang inyo
ST
dangpan?
Kon ang kalisod ninyo di sang iban
mahangpan
U
CP
Si sin-o pa abi sa inyo magbulig sa paghaya?
Iloy . . . tuburan nga wala kahulubsan,
R
Nga ng imong kasingkasing dili gayud
FO
mabuksan
Sang putling paghigugma kag
pagpalanggang ulay,
Kon sang unos kag bagyo sini nga kalibutan
Ang langit sang himaya hinali makaputan,
Sin-ong maga upod sa amon nga sa duta
magsulay?
87
Alay sa Ina
Salin ni Nenita Toreno-Mino
Siya yaong sa ati'y nagbigay ng buhay
Siya yaong nagpatulog sa kandungan
Sa paghahanap ng ligaya sa kapatagan
Nagpapaulan, nagpapainit, nagbibilad
Para kaluwalhatia'y sa atin maialay.
LY
Sino bang nagbigay ng Kristo sa
sanlibutan?
ON
Sino bang nagbigay ng di malilimutan,
Na Rizal at Mabini ng Pilipinas?
Di ba ina ang sa kanila'y nagkandili?
E
Di ba sa dibdib ng ina sila'y nabubuhay?
US
Banyaga yaong sa ina'y alaala'y niyapak!
Kung sa inyong paglalakbay mga paa'y
T
masugatan
Dahil sa kataksilan ng katipan kayo'y
pinahamak
Pinangakuan, pinahirapan, ang pag-asa'y
winasak
Kung wala ang ina sino ang inyong
pupuntahan?
Kung ang iyong kalungkutan hindi ng iba
maunawaan
Sino pa kaya ang makakatulong sa panahon
ng kalungkutan?
Ina . . . bukal ka na walang katapusan,
Ang iyong pusong hindi kaagad mabuksan
Nang dalisay na puso at pagmamahal na
tunay,
Kung ng unos at bagyo nitong sanlibutan
Ang langit ng luwalhati biglang makulapan
Sinong sasama sa aming nasa lupa'y
magdamay?
 Ang Bulan kag Danaw
Flavio Zarragoza Cano
Sa tunga sang kalinung sang kagab-ihon
Bulan nga masili nagpanalungdung,
Nagwagwag sing sidlak nga bulawanon
Sang masubong dampug sang panganuron.
Matinlong patag may isa ka Danaw,
Katya sing tubig malinong, matin-aw,
Silak sang bulan, sang tubig nauhaw,
Kag sa iya salaaming nagpanganinaw.
Silak sang bulan nagpalanglapnag
Sa idalum sang danaw nga nagasinag;
Danaw kag Bulan ang iya katulad,
Duha'ng magtiayon nga isa sing palad
Sidlak sang Bulan bisan manaladsad
Sa lining sang Danaw di makatublag;
EN
Ikaw ang Danaw dalagang maanyag,
Nga ginsilakan sang akon kasanag,
UD
Kasanag sang gugma sa langit sang kalag,
ST
Nga ginwagwag sang Bulan sang kaluyag
Sumidlak man ayhan kag bumanaag
Sa putling Danaw sang imo pagbatyag.
U
CP
R
FO
88
Ang Buwan at Danaw
Salin ni Nenita Toreno-Mino
Sa gitna ng katahimikan ng gabi
Buwang nakasisilaw nag pamunimuni
Nagsabog ng ginintuan niyang liwanag
Sa malungkot na pisngi ng ulap.
Malinis na patag may isang danaw,
Puno ng tubig tahimik, malinaw,
LY
Sikat ng buwan, ng tubig nauuhaw
At sa kanyang salami'y tinatanaw.
ON
Sikat ng buwan ay kumakalat
Sa ilalim ng danaw na maaaninag,
E
Danaw at Buwan ang kanyang katulad,
US
Dalawang mag-asawang nag-iisang palad!
T
Sikat ng buwan kahit nananayad
Sa katahimikan ng Danaw di makagambala;
Ikaw ang Danaw dalagang marilag,
Na sinikatan ng aking liwanag.
Liwanag ng pag-ibig sa langit ng kaluluwa,
Na sinabog ng Buwan ng pagmamahal
Sisikat man din kaya at bumanaag
Sa malinis na Danaw ng iyong dinarama.
 Ang Bayong kag Banga
ni Flavio Zaragoza Cano

Sugiran ta kamo,
kag akon isaysay,
matahum sing guya,
sing lawas matibsul,
bukad sang kabugaw,
daw bukol sang doldol…

Kon magkaagahon,

LY
nagasipit sang banga,
kay siang magasag-ub
sing tubig sa suba…

ON
banga niya mabilog,
kay diutay sing baba,

E
matapuk sing buli

US
kag dali mabuka…

Sa amo nga ti-on,

T
isa ka binata,
EN

kay sia man masag-ub

sa pangpang sang suba,
UD

iya nakit-an sang iya paglantaw

ma-anyag nga lin-ay
sang gugma gapukaw…
ST

Dayon pinatindog
U

bayong nga kawayan

CP

agod nga si Inday

iya mabuligan…
apang sa hinali
R

ang bayong napukan,

FO

nabuong ang banga

kay amo'ng natup-an…

Gani mga nene,

inyo gid amligan
nga'ang inyo banga
dili mapukan agud sa gihapon
kamo may sulodlan
kag kamo may tubig
nga sarang ma-imnan.
89
 Ang Pagpasimpalad ni Chikitiki sa Ibabaw sang Lamesa
Ni Dr. Alice Tan Gonzales

Si Chikitiki nagapuyo kaupod sa iya nanay sa gwa sang isa ka daku nga balay.
Kon adlaw nagapahuway sila sa giha sang kisami. Sa pagbagting sang orasyon kon
hapon, nagapanaug sila sa dingding sa pagbisa sa duta. Sa indi madugay nagasiga
ang bombilya sa kisami sa gwa sang balay. Kag nagasugod sila sa pagpangdakup
sang mga lamok, langaw, wayawaya, kag iban pa nga mga sapatsapat nga amo ang ila
kalan-on.

LY
Isa ka gab-i, samtang nagapaningaon sila, nagreklamo si Chikitiki sa iya
nanay. “Nay, natak-an na ako magkaon sang mga sapatsapat diri sa aton. Halin sang
una asta subong amo man gihapon ang aton ginakaon.”

ON
“Amo gid ini iya ang pangabuhi sang mga tiki. Magpasalamat ka gani

E
kuntani nga wala kita ginakulang sang pagkaon diri. May ara iban dira nga

US
ginagutoman,” laygay sang nanay ni Chikitiki sa iya.

Nagpanumdum si Chikitiki. Matuod nga wala gid sila ginakulang. Pirme

T
gani nga daw mabusdik ang iya tiyan sa kabusog. Ugaling kay ginatak-an na gid sia
EN

sang ila ginakaon. Gusto niya magkaon sang mas manamit nga pagkaon.
UD

“'Nay, nadumduman mo bala ang tiki nga nakasayo diri sa aton?” pamangkot
ni Chikitiki. “Ato bala ang maputi haw.”
ST

“A, ato'ng mestisa?” sabat sang nanay niya.

U

“Huo, 'Nay. Si Bootstiki,” siling ni Chikitiki. “Abi mo, 'Nay, siling niya taga
CP

didto sia sa sulod sang balay. Nakasayo lang kuno sia diri sa aton kay naglakat ang
mga tawo, gani nga wala sang pagkaon sa sulod. Pero kon yara dira ang mga tawo,
pili lang si Bootstiki sang iya kalan-on. Kay man, madamu sang pagkaon nga
R

ginabutang sa lamesa.”
FO

“Aba, Chikitiki, indi ka magsiling nga gusto mo man didto ka?” hambal sang
iya nanay nga nagmuludlo gid ang mga mata sa kakibut.

“Huo tani, 'Nay, e. Hamak mo, indi ka na manglagas sang imo pagkaon,
sarisari pa ang imo pilian. Manamit pa kuno kaayo.”

“Hoy, Chikitiki, tandaan mo ini ha? Indi ka gid magsala sa pagsulod didto
kag magsaka sa ibabaw sang lamesa. Delikado yadto nga lugar.” Nag-alsa ang
tingog sang nanay ni Chikitiki subong man ang iya ikog.
90
 Naghipos lang si Chikitiki kag nagpadayon sa pagpangdakup sang kalan-on
upod sa iya nanay. Pero wala gid madula sa iya pensar ang manamit nga mga
pagkaon nga ginkaon ni Bootstiki sa ibabaw sang lamesa didto sa sulod balay. Isa ka
ugto, ginbantayan lang ni Chikitiki nga nagapiyongpiyong ang iya nanay kag
magdalagan palayo. Tuyo niya nga magsulod sa balay kag magsaka sa lamesa nga
kalan-an upod kay Bootstiki.

“Chik! Chik! Chik! Chik!” panawag sang nakabugtaw niya nga nanay.
Nabatian ni Chikitiki ang panawag sa iya pero wala gid sia magsapak. Nangita si
Chikitiki sang alagyan pasulod. Nag-agi sia sa idalum sang screen door kag
nagkamang sa dingding asta nakita niya ang lamesa nga tipulon nga amo ang kalan-

LY
an sunu sa sugid ni Bootstiki. Naglatay sia pasaka sa nagaisahanon nga tiil sang
lamesa. Sa ibabaw sang lamesa may isa pa gid ka nagatindog nga magamay nga
lamesa nga tipulon man. Natandaan niya ang hambal ni Bootstiki nga magsuhot lang

ON
sia sa idalum sang magamay nga lamesa. Yadto matuod didto ang iya abyan.

E
“Aba, Chiki, mayo gid nga nagakadto ka diri. Karon matilawan mo na ang

US
ginahambal ko nga manamit nga pagkaon,” masadya nga bugno sang iya abyan.
Matambok ang mestisa nga tiki. Bastante matuod sa pagkaon.
T
Sa wala madugay ginbutang na sang kusinera ang mga linuto sa ibabaw sang
EN

lamesa. Masyado kahumot sang mga linuto nga nasulod sa mga bandehado kag
pinggan. Nanginamkinam si Chikitiki. Madalasa na kuntani sia gilayon, pero
UD

ginpunggan sia ni Bootstiki. “Chik! Chik! Hulat anay!” saway ni Bootstiki sa abyan.

“Ngaa, Boots, haw? Daw makaon na gid ako pero,” reklamo ni Chikitiki.
ST

“Ara na ang mga tawo,” sabat ni Bootstiki.

U

Nagpulongku ang mga tawo kag nagkaon. Nagpahimuyong si Chikitiki,

CP

pero ginahadlukan sia nga maubusan sang pagkaon. “Indi 'na nila maubos a,”
nagakadlaw nga hambal ni Bootstiki. “May mabilin gid ina.”
R

Sang makatapos na sa pagkaon ang mga tawo, madamu matuod sang nabilin
FO

nga mga pagkaon. Pagtalikud sang mga tawo naggwa ang duha ka tiki sa ila
ginapanaguan. Gin-atake nila ang nagalalaghit nga mga mumho sa lamesa.
Ginhalunhon ni Chikitiki ang mapino nga keso nga naghalin sa salad. Nagpilirot ang
iya mga mata sa kanamit. Si Bootstiki naman nagmual sang balensyana. Nakita
sang kusinera ang duha ka tiki nga nagapiyesta sa ibabaw sang lamesa, bumalik ini sa
kusina kag kumuha sang malaba nga plastik nga halampak sa langaw. Buhos gid ang
pensar sang mag-abyan sa ila ginakaon. Wala nila matalupangdan gilayon ang
nagpalapit nga kusinera. Sang masiplatan ni Bootstiki ang kusinera nga may
halampak, buot sia magsinggit sa pagpaandam kay Chikitiki nga magpanago, pero

91
nadunlan sia sang balensyana nga nagkapot sa iya tutonlan. Gani nagdalagan na lang
sia pabalik sa idalum sang magamay nga lamesa.

Ulihi na sang makita ni Chikitiki ang naghagunos nga halampak. Naigu gid
ang iya buli!

“Aaah!” siyagit ni Chikitiki nga nagdalagan. Lumapaw sia sa bibi sang

lamesa kag nadagdag sa salog. Ginlagas sia sang kusinera, pero nagsuhot si
Chikitiki sa idalum sang aparador. Didto sia nagpagpabilin nga nagauraroy sa
kasakit sang iya buli. Todo ang iya hibi sang makita niya nga wala na ang iya ikog.

LY
Sang magsiga, ang mga suga nagbalik si Chikitiki sa gwa sang balay. Didto
ang iya nanay sa ila suga nagapanukob sang mga sapatsapat.

ON
“Nay,” nguyngoy ni Chikitiki. Ginsugid niya sa iya nanay ang natabu.

E
Naluoy ang nanay niya sa iya, pero nagsiling ini, “Nagpaandam gid ako sa

US
imo nga indi ka magsaka sa ibabaw sang lamesa kalan-an kay delikado, wala ka
namati. Ti, tan-awa ina, kundi nakatilaw ka.”
T
“'Nay, ang ikog ko . . .,” pisngu ni Chikitiki.
EN

“Sige lang, Anak, matubo lang ina liwat,” uloulo sang nanay niya. “Pero indi
UD

ka na magbalik didto, ha? Kay kon ang ulo mo gani ang mautod sa dason, ti, indi na
gid ina magtubo.”
ST

“Huo, 'Nay, indi na gid ako magliwat,” pangako ni Chikitiki.

U

Kag wala na gid matuod si Chikitiki nagbalik sa ibabaw sang lamesa kalan-
CP

an. Malipayon sia nga nag-upod kay nanay niya sa pagpanakop sang mga lamok,
langaw, wayawaya, kag iban pa nga sapatsapat sa gwa sang balay tagsa ka gab-i sa
malawig nga panahon.
R
FO

92
 Mga Centralian: “Nakikibahagi ng panahon, Talento at Yaman
para sa nag-iisang CPU”

sinulat ni Propesor Q. Rabulan

Guro, Kolehiyo ng Edukasyon

Kung may mga taong nararapat itanghal, parangalan, purihin at ipagpugay,

ay walang iba kundi ang mga Centralian o Alumni. Sila'y katuwang ng
administrasyon at mga guro at maging ng komunidad na may malasakit sa CPU sa
kanyang pag-unlad.

LY
Mga Binibini't Ginoo, mga miyembro ng hurado at kapwa ko Centralian,
magandang umaga po.

ON
Lahat ng akreditadong pamantasan tulad ng CPU na nagnanais ng patuloy na
pag-unlad ay walang humpay na naghahanap ng pinakamabuting paraan matupad

E
lamang ang pinakatunguhin nito. Nabanggit ko po ang mga Centralian dahil sa

US
pamamagitan ng pagbabahagi nila ng kanilang panahon, punyagi, talento't yaman,
naging prestihiyosong Unibersidad ang CPU.
T
Pakikibahagi: Ito ang tema ng University Day 2017.
EN

Itinatag ng mga Centralian Alumni ang CPU Alumni Association kung saan
UD

iginugol ng mga miyembro nito ang kanilang panahon makatulong lamang sa CPU;
ibinahagi ng iba ang kanilang talento makaambag lamang sa dangal at prestihiyo ng
CPU at higit pa rito. Ipinamalas ng mga may kaya sa buhay ang kanilang
ST

pagkakawang gawa sa pagdoneyt ng kanilang yaman-libo man o milyon para sa mga

proyekto ng CPU na kanilang piniling tulungan.
U
CP

Mga binibini't ginoo, hindi lingid sa inyo't sa akin ang ibinuhos nilang
panahon at salapi para sa CPU. Taos-puso nila itong ginawa at ginagawa pa. Bumuo
ang ilang Centralian ng grupo ng mga propesyonal na mang-aawit-“Bahandi” ang
R

tawag nila at tuwing may mahalagang pagdiriwang sa CPU, naririyan sila

FO

kumakanta. Talento nila ang ibinabahagi sa CPU. Hindi naman nagpahuli ang mga
batang Centralian at tagapagsanay nila na mahuhusay sa sayaw. “Sari-saot” ang
tawag nila. Talento nila ang laging ipinamalas sa tuwing may pagdiriwang ang CPU.
May isa akong Centralian na alam na sa kabila ng pagiging bulag ay may angking
talento sa pag-awit, kaya hindi kataka-taka na si Katchry Jewel Golbin ay nanalo sa
“Asia's Got Talent”. Di ba dangal siya ng CPU at ang kanyang tagapagsanay?
Ipinagmamalaki rin natin ang pamilyang Kabayao. May biyolinista, piyanista at
mang-aawit. Nagtanghal nga ng libreng konsyerto sa CPU at hangang-hanga ang
madla sa kanilang talentong ipinamalas. Wika nga sa Ingles, “Centralians too got
talent”. Tama ba?
93
 Sa ibang dako, marami ng abogadong produkto ng CPU ang nakibahagi ng
kanilang panahon sa CPU. May isa akong nakilalang abogado na humahawak ng
mataas na pwesto sa gobyerno ngunit hindi makakalimot si Atty. Peter Corvera
bilang Chairman ng CPU Board of Trustees na maibahagi ang kanyang panahon
alang-alang sa kapakanan ng CPU.

Mga kaibigan ko, alam ba ninyo ang ginagawa ng mga Centralian sa labas ng
bansa? Nagkatagpo-tagpo, nagpupulong at nagtitipon sila ng pondo upang
makapamigay ng iskolarsyip para sa mga estudyante ng CPU na karapat-dapat mula
sa iba-ibang kurso. Isa ng hulog ng langit, 'di ba? Yaman ang ibinahagi ng mga
Centraliang iyon. At paano natin malilimutan ang mga nag-alok ng kanilang yaman

LY
sa pagtayo ng mga gusaling LDT, LHB at Student Union Center? Nakaukit nga sa
harapan nito ang mga pangalang Loreto D. Tupas, Salvador Lopez at Alfonso Uy!

ON
Hanggang ngayon marami pang Centralian sa ibang dako ng mundo ang
patuloy na nangangakong magpadala ng salapi para sa CPU.

E
US
Talagang kahanga-hanga ang mga Centralian sa pagbabahagi ng kanilang
panahon, talento't yaman para sa CPU. Ipinagmamalaki natin sila at nangangako
kaming kabataan ng kasalukuyang henerasyon na tularan sila.
T
EN

Kaya kung may mga taong maituturing nating nararapat parangalan, purihin,
ipagpugay, ay walang iba kundi ang mga Centralian mismo. Mabuhay ang mga
UD

Centralian para ca CPU alang-alang sa Luwalhati ng Panginoon!

ST
U
CP
R
FO

94
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 5

Pangalan: Kurso/Taon: Iskor:

Oras ng Klase: Petsa

I. TAMA O MALI: PANUTO: Isulat ang salitang Tama kung ang pahayag ay tama
at salitang Mali naman kung ito ay mali. Isulat ang sagot sa espasyong nakalaan
bago ang bilang. (5pnts.)

________1. Panitikang Hiligaynon ang tawag sa panitikan ng Rehiyon anim o

LY
Kanlurang Bisayas.
________2. Sa pagbabasa ng panitikang rehiyunal napapahalagahan natin ang mga

ON
akdang pinalaganap ng mga dayuhan.
________3. Ang mga unang uri ng panitikang Hiligaynon ay hindi nakasulat.
________4. Pasalindila ang tawag sa unang paraan ng pagpapalaganap ng mga

E
unang uri ng panitikan.
US
________5. Nang nagsisimula pa lamang ang Hiligaynon, ang mga maikling
kwento at nobela ay orihinal itong isinulat ng mga Ilonggong
T
manunulat.
EN

II. PAGKIKILA: PANUTO: Kilalanin ang tinutukoy ng mga sumusunod. (10

UD

pnts.)
ST

________1. Tawag ito sa mga unang ninunong Ilonggo.

________2. Ito ang tawag sa katutubong tula.
________3. Isang uri ito ng papuri at pasasalamat sa mga Diyos sa pagsilang ng
U

bagong kasapi ng pamilya.

CP

________4. Ito ay tulang pasalaysay ukol sa pakikipagsapalaran, kwento tungkol sa

mga bayani, pananagumpay, at iba pa. .
R

________5. Tawag ito sa pagtatalong patula na naging simula ng balagtasan.

FO

________6. Ito ay ang pagtawag sa ispiritu ng sanggol upang manatili sa kanyang

pisikal na katawan.
________7. Tawag ito sa taunang pag-aalay sa bathala o matulunging ispiritu para
sa masaganang pamumuhay.
________8. Tinutula ito kung hihilingin sa kaluluwa ng namatay na huwag nang
guluhin ang iniwang pamilya.
________9. Ito ay patulang talakayan tungkol sa alok na pagpapakasal o
pamamanhikan.
________10. Tulang nauukol sa pagbigay paalaala bago isagawa ang isang gawain.

95
III. PAGTATAPAT-TAPAT: PANUTO: Hanapin ang sagot ng Hanay A sa Hanay
B. Isulat lamang ang letra ng tamang sagot. (5 pnts.)

HANAY A HANAY B
______1. Tinanghal bilang “hari ng binalaybay” A. Serapion Torre
______2. Poeta sa wikang Kastila at Hiligaynon B. Magdalena Jalandoni
______3. “Queen of Queens of Hiligaynon C. Mariano Perfecto
Writers” D. Delfin Gumban
______4. “Amay sang binag-ong Panulatan sa E. Flavio Zaragoza Cano
Hiligaynon” F. Dr. Alice Tan Gonzales
______5. Unang sumulat ng Pasyon sa

LY
Hiligaynon”

ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

96
Gawin Natin:
A. Magpangkat ng tig-5 sa bawat grupo. Magsaliksik ng iba pang manunulat
na Ilonggo at ang kanilang mga akda. Maghandang iulat sa klase.

B. Pagsusuri ng Tula: Pumili ng isang (1) tula sa itaas. Suriin ito ayon sa mga
dulog na pinakaangkop gamitin o kaya ayon sa bisa (Tingnan sa Aralin 4
at 5) Gawin ito ng pangkatan.

C. Maghanap ng kapareha. Sumulat ng sariling halimbawa ng tula o

binalaybay. Kung tula ang napili, maari itong lapatan ng himig upang

LY
magiging awit. Kantahin ito sa klase. Kung binalaybay naman
kailangang bigkasin ito sa harap ng klase. Magbibigay ng pamantayan

ON
ang guro para sa grado.

E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

97
 FO
R
CP
U
ST
UD

98
EN
T
US
E
ON
LY
 Yunit 5
LY
ON
E
US
T
EN

KONTEMPORARYONG
UD

PANITIKAN
ST
U
CP
R
FO

99
 Aralin 7
PAGPAPAHALAGA SA MGA KONTEMPORARYONG
ANYO NG PANULAAN

Mga Layunin: Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay dapat na:

1. nakapagpaliwanag ng katangian ng mga kontemporaryong panitikan na

may anyong panulaan;
2. nakapagsulat ng sariling halimbawa ng kontemporaryong panitikan;

LY
3. nakapagtanghal ng mga uri ng kontemporaryong panitikan; at
4. nakapagpahalaga sa pamamagitan ng pagbabahagi ng mga kaisipan o

ON
mensaheng napapaloob sa mga halimbawa ng kontemporaryong
panitikan.

E
A. Pick Up Lines at Hugot Lines
US
T
EN

Ang mga pahayag na Pick Up Lines at Hugot Lines ay lalong umuso sa

panahon ng milenyum dahil sa mga social networking sites na nagpapabilis sa
UD

paghahatid ng mensahe sa pinapadalhan. Kahit sinong Filipino, anuman ang estado

sa buhay ay nakakaisip kaagad ng ganitong uri ng pagpapahayag upang kunin ang
atensyon ng tumatanggap ng mensahe o nakikinig. Ang mga ganitong uri ng pahayag
ST

ay lalong nagpapatunay na ang bawat Filipino ay may malawak at malalim na

pagtanaw sa buhay, kung kaya't nagagawa niyang kakaiba ang paraan niya ng
U

pananalita sa kausap. Lalong pinatutunayan ng mga pick up lines at hugot lines ang
CP

pagiging makata ng bawat Filipino sa sariling wika.

Mga Halimbawa: Tagalog Pick Up lines

R

1. May lahi ka bang keyboard? Type kasi kita.

FO

2. Sana camera na lang ako, para ngingitian mo palagi ako.

3. Sana Sabado na lang ako at ikaw ang Linggo, para ikaw ang kinabukasan ko.
4. Mahilig ka ba sa tea? Kasi teanamaan na ata ako sa 'yo.
5. Dilim ka ba? Kasi nang dumating ka, wala na akong makitang iba.
6. Aanhin mo pa ang bahay niyo, kung nakatira ka na sa puso ko?
7. Sana tsinelas nalang tayong dalawa, para kung nawala ang isa, hindi na
pwedeng ipares sa iba dahil di na bagay.

100
 8. Lakwatsera ka ba? Kasi hanggang sa panaginip ko, napapadpad ka.
9. Pwede ba kitang maging driver? Para ikaw na ang magpapatakbo ng buhay ko.
10. Panganib ka ba? Bakit? Kasi bumibilis ang tibok ng puso ko kapag nandyan
ka.
11. Ilog ka ba? Lunurin mo ako sa pagmamahal mo, para maangkin mo ang
buhay ko.
12. May butas ba sa puso mo? Kasi na trap ako sa loob and I can't find my way out.
13. Pag wala ka, buhay ko parang lapis na hindi pa natatasahan: Pointless.
14. Hindi ka ba nabibingi? Pangalan mo kasi ang laging sinisigaw ng puso ko.
15. Sana ako na lang ang birthday mo, para excited ka pag dumarating ako.

LY
Iba Pang Mga Halimbawa: Top 50 Pick Up Lines Tagalog

1. Sana ulan ka at lupa ako…bakit? Para kahit gaano kalakas ang patak mo, sa

ON
akin pa rin ang bagsak mo.
2. Español ka ba? Sinakop mo kasi ang puso ko.

E
3. Exam ka ba? Gustong- gusto na kasi kitang I take home, eh.

patay sa 'yo. US
4. Punta na tayo sa sementeryo….bakit? Dalawin natin ang puso ko na patay na

5. Utang ka ba? Kasi habang tumatagal lumalaki ang INTERES ko sa 'yo.

T
6. Kung posporo ka at posporo din ako…eh di MATCH tayo.
EN

7. Favorite subject mo ba ang geometry? Kasi kahit anong angle, ang cute mo.
8. Pwede bang magpa-picture kasama ka? Para naman ma-develop tayo.
UD

9. Sa'yo na PHILHEALTH, sa'yo na SSS…..basta akin PAG-IBIG mo.

10. Pwede ba kita maging driver? Para ikaw na magpapatakbo ng buhay ko.
ST

Ang Hugot Lines

U

Mga Halimbawa: Hugot Quotes Tagalog

CP

1. Minsan may mga taong iniiwasan mong pansinin pero ang puso mo gustong-
gusto siyang kamustahin.
R

2. Hindi lahat ng patama tungkol sa 'yo, sadyang natatamaan ka lang kasi feel
FO

mo!
3. Ang puso ay parang paminta. Buo talaga, pilit lang dinudurog ng iba.
4. Minsan kailangan mong ilabas lahat ng sama ng loob mo, para malaman nilang
hindi UNLIMITED ang pasensya mo.
5. Tutal ikaw naman 'tong matalino…..paki-explain nga 'tong nararamdaman ko
sa 'yo!
6. Yung madali namang iwasan yung taong gusto mo…mahirap lang talaga
iwasan yung nararamdaman mo.
7. Hindi ka makakahanap ng totoong magmahal sa 'yo, kung pati sarili mo,
NILOLOKO mo.
101
 8. Hindi lahat ng post ko, tungkol sa 'yo…at hindi lahat ng tungkol sa 'yo, ipopost
ko.
9. Dapat ba akong ngumiti dahil magkaibigan tayo? O dapat ba akong malungkot
dahil hanggang dun lang tayo?
10. Hindi tanga yung taong sobrang nagmahal. Mas tanga yung taong minahal ng
sobra pero naghanap pa ng iba.
11. Huwag mong hayaang mapagod ang isang taong mahalin ka. Kasi sa dulo,
nawalan ka na, nakasakit ka pa.
12. Hindi naman lahat ng panloloko at pang-iiwan na naranasan natin ay
kamalasan na. Dahil minsan ang iniisip nating trahedya may bungang
magandang biyaya pala.

LY
13. Kapag mahal mo hindi uso ang salitang busy. Dapat binibigyan mo ng time
para maramdaman n'ya na hindi mo s'ya nakakalimutan at maparamdam mo
rin na mahal na mahal mo siya.

ON
14. Minsan kahit ilang beses pang sabihin ng utak mo na “TAMA NA”, pilit pa
ring sinasabi ng puso mong konting tiis pa.

E
Iba Pang Halimbawa:

Mga Hugot Lines

US
T
1. Sa LOVE, walang bingi; walang bulag; walang pipi…pero TANGA marami.
EN

2. Ang mabuting lalaki, “stick to one”, hindi 3 in 1.

3. Kapag sinabihan ka nang: “Ang ganda mo!”, mag-thank you ka na lang.
UD

Minsan ka na nga lang sabihan, mag-iinarte ka pa.

4. Labs, para kang damit na suot ko ngayon. Simple lang pero bagay sa akin.
5. Lagi na lang ninyong sinisisi ang mga taong “paasa”. Hindi kaya, kasalanan
ST

mo dahil “assuming” ka lang?

U

Narito Pa Ang Ibang Halimbawa

CP

1. Matuto kang maghintay. Hindi lahat ng gusto mo makukuha mo kaagad.

2. Hindi lahat ng gusto mo, makukuha mo. Lahat ng bagay may tamang panahon.
3. Kung pwede lang maging excuse ang pagiging broken hearted, malamang
R

marami ng absent sa High School at College.

FO

4. Wala namang masama pag magmahal ka ng sobra-sobra basta ba, 'wag lang
sosobra ng ISA!
5. Wag na 'wag kang maiinlove sa taong walang pakialam dahil para ka lang
nagwawalis habang nakabukas ang electric fan…lahat ng effort mo ay
nasasayang.
6. Pag tinawag kang plastik, tawagin mo siyang papel. Bakit? Kasi hindi ka
naman makikipagplastikan kung walang “pumapapel”.
7. Wag na 'wag mo akong pakawalan kung ayaw mong makitang pinag-aagawan!

102
B. Binalaybay

Mangin Mapuslanon: Katungdanan sa Kaugalingon, Sosyodad kag Palibot

Subong Kag sa Palaabuton
Gindihon ni: Dr. Nelson A. Pomado

Intro:
Mga abyan, may isa ako ka ambahanon inyo gid nga pamatian
Kabay pa nga mag palanupsop sa tagipusuon ninyo tanan:

Ambahon:

LY
“Sa higad sinang bukid, may isa ka tuburan,
Sa bato nagailig ang matam-is nga tubig.
Sa dako kong kauhaw, ako ang naghapit,

ON
Kag akon nga ginbatyag, ang kabugnaw sang tubig”

E
Amo ina ang ambahanon nga indi ko gid malimtan,

US
Ginakanta ni Tatay samtang kami nagaarado sa talamnan,
Tuburan…tubig… sang Diyos sa amon libre nga ginhatag,
Tipigan ko gid ini bilang bahin sang akon responsibilidad.
T
EN

Mga abyan, halangdon nga hurado, kag mga Centralians,

Maayad- ayad gid nga aga (okun hapon) sa inyo nga tanan,
UD

Ang akon igasaysay, ginapangabay ko inyo gid pamatian,

Kay akon igapatpat, tama ka importante nga mga dinalan!
ST

Pilipino ako, may rasang kayumanggi kag may panindugan,

May responsibilidad sa kaugalingon kag sa sosyodad man,
U

Kalakip ang aton palibot, mga kaingod, kag ginaistaran,

CP

Mga manggad nga indi matupungan sa sining kalibutan!

Kita nga tinuga sang Diyos, palangga Niya kay mapuslanon,

R

Ang aton abilidad sa kaayuhan gid lamang dapat gamiton,

FO

Indi gid pag gub-on kag dapat tipigan ini tanan naton,
Para sa maumwad kag mapuslanon nga palaabuton!

Huo…may salabton sa kaugalingon kita nga mga tinuga man,

Kag sa sosyodad, nga aton sandigan kag gina pangabuhian,
Subong man ang aton palibot karon, kag sa katubtuban,
Tanda sang aton nga pagka-Plipino bantog sa bug-os kalibutan!

103
Centralian kita, dungganon, mapuslanon kag may ikasarang,
Kristiyano nga may pag ulikid sa isigkatawo kag bisan sin-o man,
Wala nagapabaya sang kaugalingon sa tanan nga mga tinion,
Lamang mapakita ang pagtipig sang aton palibot kag kaugalingon.

Salabton kag katungdanan ko ang akon bwasdamlag diri sa lupa,

Sa pagsakripisyo sa pangabuhi kag matutom nga pagtinguha,
Katungdanan ko sa akon kapareho akon gid dapat nga matuman,
Agod ang katawhay sa palibot, sang tagsa-tagsa maaguman!

Puhunan ko sa pagpangabuhi ang sa CPU nga akon natun-an,

LY
Gamiton ini sa husto kag indi pag gub-on kundi pagatipigan,
Sanglit kon malain ang matabo pag-abot sa husto nga panahon,
Indi mabasol ang iban, kundi ang akon man lang kaugalingon!

ON
Ano gid bala ang papel naton diri sa duta nga aton natawhan?

E
Indi bala nagapangabuhi mapait man o matawhay upod ang iban,

US
Pero kon maiya-iyahon kita kag dalok sa aton nga isigkapareho,
Banwa naton kag palibot masyado kagarot kag mangin problemado.
T
Gani sa mga kapareho ko, kag talahuron nga mga Centralians,
EN

Ibandera ang kaugalingon, kag isinggit nga ikaw may kapuslanan!

Tinuga ka sang Diyos, iya gid palangga nga handa magbulig sa iban,
UD

Kabahin ka man sang sosyodad kag palibot nga imo ginapuy-an!

Magtangla sa langit kag Siya aton gid dapat nga pasalamatan!

ST

Isinggit sa Iya ang pagdayaw nga kita manggad nga dili mabayluhan,
“Diyos ko, yari ako nga nagapangamuyo kag nagaapelar sa Imo,
U

Ubayan mo sa pagserbe sa akon sosyodad, palibot, kag isigkatawo,

CP

Sa subong kag sa palaabuton…..yari nagahulat sang pagtuytoy Nimo!

R
FO

104
 Mga Centralians, Naga Bahin Sang Iya Panahon, Talento,
Kag Kabuganaan Para sa Isa Ka CPU
Gindihon ni: Dr. Nelson A. Pomado

Mga kaabyanan, mga hurado kag sa iban pa nga mga Centralians,

Sing maayo nga hapon naga pangayo ako sa inyo sing katahuran,
Nga sa akon pagpabati sa inyo sining akon gindihon nga binalaybay,
Sa inyo tagipusuon maagom ang wala tupong nga kalipay!

Ang tatak Centralian wala'y katulad, bantog kag makatilingala,

Kay handa ka magbulig sa kay sin-o man kag sa tagsa-tagsa,

LY
Dugangan pa sang “Central Spirit” mabudlay i- explain kon nga-a,
Ang paghilirupay sang Centralians mabaskog gid kag indi maka duluda!

ON
May dako nga bahin sa aton kabuhi ang subong nga tema,
Bilang Centralians, ini makahulugan man sa aton kada isa,

E
Gani ang inyo igdulungog akon gid gina pangabay,

US
Pamatian, intyendihon kag itanom sa tagipusuon, ining binalaybay!
T
PANAHON:
EN

Kita nga mga Centralians dapat may yara nga panahon para gid sa Iya,
Nga isa ka bulawanon kag mabinungahon para malipay man Siya,
UD

Panahon sa pagserbisyo sa Iya, himpit nga mga bugay kag manggad,

Gikan sa Makaako, grasyang himpit, dalisay kag wala gid naga lubad.
ST

Panahon sa pagpangamuyo, para sa padayon nga pag-asenso sang CPU,

Indi gid pagkalimtan sang kada isa, sa elementarya, high school o kolehiyo,
U

Subong man mga senior high school, titsers kag iban pa nga mga empleyado,
CP

Pinalanggang buluthuan naton maga kalipay gid, siguradong-sigurado ako!

Pwede man bahinan Siya sang panahon kon naghalin pa kita sa iban nga lugar,
R

Magpamasyar, maglibot-libot sa iya kampus, mga buildings, kag hulot-klasehan,

FO

Wala sing duha-duha mabulong gid ang imo kapung-aw kag kahidlaw,
Kag sa tuman nga kalipay maga hambal ka: “CPU, ginapabugal ta gid ikaw!

TALENTO:
Kon may talento ka man nga isa ka lalaki, babaye, agi,
bataon o tigulang nga Centralian,
Katulad sa pagkanta, pagsaot, pagbinalaybay, pagtukar,
drama basta abilidadan lang,
Ibahin mo para sa CPU tanda sang imo pagpalangga
kag para man sa Iya kalipayan,
105
 Kay kon ikaw maga daug halimbawa sa mga kontests,
CPU mahatagan kadungganan.

Pwede man gani nga kon may abilidad ka sa pagkanta,

Kinahanglan ka gid sa University Church sa Choir mag-entra,
Kay ina nga talento ginbugay sa imo sang mahal nga Ginoo ta,
Gamiton mo ina, tanda sang pagserbisyo sa simbahan kag sa Iya.

Kag kon may talento ka man sa pagtukar sang instrumento sa musika,

Sa panahon sang Christ Emphasis Week importante kag kinahanglanon ka,
Ipabati sa mga tumuluo kag sa kay Kristo ina nga talento o abilidad nimo,

LY
Mapalipay mo pa ang iban subong man ang buluthuan mo nga CPU!

KABUGANAAN:

ON
Kon aton man analisahon, ang aton kabuganaan, sa Diyos lang nagikan,
Kag paagi sa Iya, kita nakatapos kag ginatawag nga mga Centralians,

E
Kon kita may trabaho na, ini bangod man sa aton eskwelahan,

US
CPU ang ngalan, nga ginapabugal gid sing kadamuan!

Katulad ko nga work student, lamang makatapos sa akon pag eskwel,a

T
Naga salalampaw ang tulun-an kag ang madamo-damo ko nga obra,
EN

Kon pakamaayuhon nga ako maka gradweyt na kag basi man maka kwarta,
Ang mga imol kag mga pareho ko nga Centralian, handa ako magbulig sa ila!
UD

Ukon basi pa lang makuha ko ang mataas nga pwesto sa ginaobrahan,

Bisan paano, paga himuon ko ang kutob sang akon nga masarangan,
ST

Ang isa ka Centralian, akon kapamilya, kapuso kag pinalangga man,

Bahinan ko sang akon kabuganaan nga sa Makaako, kag sa CPU nagikan!
U
CP

Gani, sa inyo tanan nga yari diri subong nga tinion,

Ilabi na gid sa mga Centralians nga naga pamati sa akon,
Ang aton panahon, talento kag mga kabuganaan,
R

Ibahin man sa CPU kag subong man sa iban!

FO

Himuon gid naton ini bilang hilikuton sang isa ka Kristiyano,

Ilabi na gid sa mga gradwado sining buluthuan nga CPU

Aton utod nga gina palangga kag subong man ni Kristo!

Gani… ikaw, siya, ako kag kita nga mga Centralians,

Dapat gid maghugpong kag mag binuligay man,
Ang panahon, abilidad kag manggad nga sa Diyos nagikan
Indi pagdinguti, kay madamo pa ang naga kinahanglan!
106
 Halad nga Binalaybay sa Kaadlawan
(Sa Kaadlawan ni Ms. Ruth , Agosto 19, 2017)
Gindihon ni: Dr. Nelson A. Pomado

Ang paghalad sang binalaybay indi mahapos nga hilimuon,

Ilabi pa kon ini para sa tawo nga malapit sa imo tagipusuon,
Kay sang mabaton ko ang isa ka ma ayad-ayad nga imbitasyon,
Naglibog gid ang ulo ko kon ano ang akon pagahimuon.

Sang mabasa ko nga petsa 19 sa bulan sang Agosto ang selebrasyon,

LY
Ang parte sa kaadlawan ni Madame Ruth,
Sabado gali sa kalendaryo ang nakita nakon,
Ano na lang ini? Ang panambiton ko sadto sa akon nga kaugalingon,

ON
Kay sa sina nga petsa duha gid ka naga sunod nga mga klase ko
sa Graduate School.

E
US
Gintinguhaan ko nga ang duha ka subjects nakaklase ako bisan
sa malip-ot lang nga panahon,
Para gid lamang makakadto sa sini nga okasyon
T
kag walay angay nga selebrasyon,
EN

Sang isa ka lin-ay nga bantog, kag mapinalanggaon,

siya si Madame Ruth, kon tawgon,
UD

Sa iya kaadlawan kita makig-ambit sa mga bugay ginhatag sang Makaako naton!

Madame Ruth….nagapati ako nga ining okasyon

ST

para sa imo kaadlawan kag pagretero,

Handurawon ko nag gid lamang ang pag-ulolopod naton
U

sa Academic Council sadto,

CP

Ang imo mga malaba nga reports sa Registrar's Concerns:

tama ka thrilling kag enjoy gid ako,
May gina print ka para basahon…kag may power point man
R

sa amon nga ginpakita nimo.

FO

Ang aton pag-upod sa boarding house akon man

pagahandumon kag indi pagkalimtan,
Pero naga libog ang ulo ko kon insa nga wala ko gid ikaw sadto madiparahan?
Wala man ina problema kag ikaw nagapati sa hurubaton
nga wala'y nagabato diri sa kalibutan,
Sure na sure ako pag abot sang panahon
may maga panagbalay gid…isa ka mabukod nga Adan!

107
 Indi bala nga ang Ginoo may plano gid sa kada isa
sa aton diri sa dutang bilidhon kag luhaan,
Naka damgo ako nga may naka pa tumbo sang imo
kasing-kasing ukon korason man,
Ikaw naghipos-hipos gid lang kag kami imo gin sorpresa
nga yara ka sa isa ka simbahan,
Naga martsa sa lanton sang kalasalon, puno ka sing kalipay
ang yuhom mo indi matupungan!

Kon magmatuod gid man ining akon damgo nga gina saysay
sa inyo mahatagan sing katumanan,

LY
Pabor gid sa aton kay kita maga kinalipay kag selebrahon naman
ang imo dako nga kadalag-an,
Sang imo paghigugma, daw ulan nga nagatulo

ON
kag dili mahibalua-an kon sa diin ini nagikan,
Maga panggas sang madamo nga binhi, handurawon namon tubtob sa katubtuban!

E
US
Nagapasalamat kami sa Gino-o sang mga grasya nga nabaton mo halin sa Iya,
Kay sa subong nga adlaw dugang nga kabuhi sa imo ginbugay pa gid Niya,
Kami tanan nga yari diri subong nagahugpong gid sa pagpangamuyo para sa imo,
T
Nga ikaw hatagan pa gid sing maayong lawas,
EN

madamo nga grasya pati na dira ang…Nobyo!

UD

Inday Ruth gid ang tawag ko sa ining BFF ko kon kami magkita o magsugata,
Subong man sa informal nga mga okasyon daw sa mag-utod
ST

ang pagkabig sa isa kag isa,

Amo kami sina kalapit sa tagsa-tagsa, kay kami magka-boardmate sadtong una,
U

Pero kon magasala ako sa grade sheets kag rekords

CP

wala pabor-pabor gid ina sa iya.

Inday Ruth, malipayon nga pagsaulog sang imo kaadlawan sa subong nga tinion,
R

Kabay pa sang Makaako ikaw gid hatagan madamo

FO

nga grasya kag mag malipayon,

Indi gid namon malimtan ang imo kaayo, pagpalangga kag pag-ulikid sa amon,
Tanda sang imo pagkahimpit, pag-ulikid, pagsalig nga dapat gid nimo paduyunon!

108
 Binalaybay Para Kay Ma'am Rabulan
Ginsulat ni Propesor Nenita Toreno-Mino, para sa ika-80 nga kaadlawan ni
Propesor Q. Rabulan, Hunyo 28, 2015

Iloy Rabulan nakahibalo gid ako,

Nga indi ko gid matupungan ang imo talento,
Apang ini nga binalaybay akon gid gintinguhaan nga ibalay,
Para bisan gamay ikaw akon mapahalipay.

Sang gintawgan ako ni Kristine kahapon,

Nga mangin kabahin sang sini nga selebrasyon,

LY
Nalipay gid ako kag nangin bugalon,
Indi tungod kay makalibre ako sang akon palanyagahon,
Kundi tungod nga mapabutyag ko ang unod sang akon tagipusuon.

ON
Corazon Q. Rabulan ang imo ngalan,

E
Iloy Cora ka para sa amon tanan,

US
Bulahan ang imo bana kag mga kabataan,
Kay ang imo abilidad kag kaalam indi malabawan.
T
Ang katutom mo sa trabaho dapat pamarisan,
EN

Ikaw amon naging ehemplo, kag nangin modelo man,

Sa pamayo mo ako pirme nagadayaw,
UD

Sa terno mo nga bag kag sapatos kami wala ibuga,

Nalipay gid ako kon masugata mal-am nga gwapa.
ST

Corazon ang imo ngalan bagay gid sa imo batasan,

Sa pagkamaalwan kag pagkamabinuligon kampyon ka man,
U

Kon may tsokolate nga padala ang imo kabataan,

CP

Dayon kami imo gid pagadal-an,

Ambot kon ini ila nahibaloan?
R

Si Iloy Rabulan tama gid ka madinumdumon,

FO

Kon kami gani sa faculty room nagakilinaon,

Si Jim Rabulan nga iya bana dayon niya dumdumon,
Tunga sang iya pagkaon sa balay pagadal-on,
Agod sa iya bana ini ipasalubong.

Pero ang naham-otan ko gid sa tanan,

Nga kon si Iloy Rabulan may balaklon nga naluyagan,
Si Sir Jim Rabulan iya ginapanaguan,
Kay basi kuno kon iya mahibaloan,
Siya pagahambalan nga, ”nagbakal ka na naman?”
109
 Iloy Rabulan ako nagapangayo sang kapatawaran,
Sa pagbulgar ko sang imo sekreto nga ginatipigan,
Ginahambal ko ini pero ako ginakulbaan,
Kay basi pagkatapos sini ako imo paga-akigan.

Gani sir Jim sa imo ako nagapangabay,

Hangpon na lang naton ang iya kalipay,
Tani kon diin s'ya malipayon,
Siya aton na lang paga suportahon.

Iloy Rabulan, ikaw indi gid nakon malipatan,

LY
Tungod ang nanay ko pareho ang inyo ngalan,
Mapalaron ako bisan wala na si Nanay,
Nakita ko s'ya gihapon sa imo nga dagway.

ON
Sa katapusan, sa Ginoo ako nagapangamuyo,

E
Malawig mo nga kabuhi akon gina-ampo,

US
Maayo nga panglawason, imo maagom,
Para tanan kita mangin malipayon.
T
EN

Iba pang Halimbawa ng Binalaybay:

UD

Diyosa Kag Iban Pa

(Mga binalaybay ni Rex Hidalgo)
ST

Diyosa
Ginapangita ko
U

Diri sa katalunan
CP

Ang imo yuhom,

Ginapamatian
Ko ang mga ambahanon
R

Nga ginbilin mo,

FO

Kag ginsunod ko
Ang imo mga tapak
Sa mga bulak.
Diyosa ikaw
Sining ilo nga dughan
Nga pinilas mo
Bangod wala ka
Nagpaalam
Sang ikaw nagtaliwan.
Ginduaw mo
110
 Ako sa katulogon
Kag ginpabatyag
Ang kadagaya
Sang imo paghigugma
Nga halandumon
Apang paano
Sa tion sang pagbugtaw
Ikaw maangkon?

LY
Ang Kahoy sang Kabuhi

Sa malawig nga banas

ON
Sining mabagyuhon nga pagpangita
Nabatyagan ko ang ulan

E
Kag ang init nga masingkal

US
Samtang sa akon tiil nagpilit
Lunang gikan sa mga uma nga nadangtan
Pispis ako nga basa
T
Sa imo handing nagpasilong,
EN

Lapyu ang kalag kag

Ginamingaw ang tagipusuon.
UD

Indi ko lubos nga mahangpan

Ang malawig mong paghulat
ST

Nga sa akon pagkadagpa

Imo pa ako ginpabangon
U

Nahibal-an ko
CP

Nga ang nagakaon sang imo bunga

Ginatawag gihapon nga buang.
Apang kon buang ang ginagutom
R

Tadlong bala ang mga isip nila nga mga busog?

FO

Matugnaw ang hangin

Sa pukatod sang mga damgo,
Apang kahoy ka nga mapag-on
Kag salandigan sang napukan…
Sa tion nga ang Sidlangan
Ginpapula sa dugo kag bala,
Ginpukaw mo ang akon dughan
Kag gintanyag ang paghigugma.

111
 Ang lupig ginalupig gihapon
Kag ang manogpigos yara pa sa baybayon,
Apang may paglaom na sa paghimakas
Padulong sa banas nga mahimayaon
Kay ang kalag kong napukan
Nga bilanggo sa kasisidmon
Gintandog sang imo gugma
Kag ginbanhaw sa ambahanon.

Sa Akon Pagbalik

LY
Dawata na,
Hinigugma ko,

ON
Ang akon kamot
Kay magataklad kita

E
Sa bukid nga binayaan

US
Sang panahon.

Indi ka magsiling
T
Nga sa akon pagtulog
EN

Wala ko ikaw gindamgo;

Indi ka magkaimon
UD

Sa mga bulak
Nga gintandog ko,
Bangod ang imo kahumot
ST

Amo lang ang nagabuhi

Sa akon kalag
U

Kag ang imo paghigugma

CP

Ang nagahatag kabaskog

Sa akon pagtaklad.
R

Sa akon pagbalik
FO

Sa imo luyo,
Luyag ko tam-iran ang malum-ok mong bibig
Kag inang imo tingog
Akon mabatian
Nga nagasambit sa akon ngalan
Kag nagapadabdab
Sining dughan
Yari naman ako,
Ang namat-an mong pulong.

112
C. Luwa/Loa

Ang luwa ay Ilonggo bersyon ng tanaga ng mga Tagalog at haiku ng

Hapon.Ito ay binubuo ng 5, 7, 9, o 11pantig sa bawat linya o taludtod. Ayon kay Prof.
John Iremil Teodoro, ang luwa ay binibigkas ng mga Ilonggo tuwing may lamay sa
patay (pamilasyon).

Mga Halimbawa:
1. Kon ako mamana
Pilion ko dako mata
Kon wala kami suga

LY
Patindugon ko sa tunga.

2. Ang init nga pandesal

ON
Ginlu-ad ko sa Rizal
Wala na 'ko kahambal

E
Kay nasawsaw sa Royal
(ni: Flor Jelyn Gafate)

3. May isa ka Hapon

US
T
Daku-dako buy-on
EN

Nag-restling kahapon
Naguba ang ngipon
UD

(ni: Adrian Paolo Cordero)

4. Didto ayon sa Cubay

ST

May nagsinggit “Diyos ko Day!”

Kay ang iya nga balay
U

Gin ubos gid sang anay

CP

(ni: Ennah Faye Tolentino)

5. Ang akon Nanay

R

Pirme lang ga panghayhay

FO

Paglakbay sa taytay
Nahulog iya paypay
(ni: Gerrod Villaruz)

6. Didto sa amon baryo

Damo ga tiro-tiro
May naigo nga tawo
Pakadto na ang dyaryo
(ni: Daphne Barce)

113
 7. May isa ka lalaki
Guya niya daw babayi
Natipalo sa kalye
Nahulog iya pante!
(ni: Newton Aaron Llorente)

8. Hay babaye nga law-ay!

Sa imo pagkiaykiay
Si Nonoy nagapangilay
Pati ido nagalaway-laway
(ni: Julio Bartolome Torres)

LY
9. Didto sa Antique
May isa ka lalaki

ON
Nga pirme lang gahibi
Kay indi siya ka pangihi

E
(ni: Samantha Regalado)

10. Sa adlaw sang Biyernes Santo

Alas tres! Napatay si Kristo
US
T
Sa Dominggo sang pagkabanhaw
EN

Wala na tawo ga wawaw

(ni: Mitchie Senoron)
UD

D. Pagbigkas na Patula (Spoken Poetry)

ST

Isa itong uri ng panitikan na naisasagawa sa pamamagitan ng pagtatanghal.

Ito ay nagkukwento o nagsasaad ng iba't ibang mga istorya. Kung minsa'y malungkot
U

at kung minsan naman ay nakapagpapatawa.Isa sa mga tinatawag na "performance

CP

art" o pagtatanghal ng sining. Ito'y isang uri ng sining at nakapokus ito sa estetiko o
arte ng mga pyesa, mga pagbigkas ng salita, mga punto, at boses.
R

E. Komposo/Composo
FO

Isang komposisyon at pampanitikang ekspresyon sa anyong awit ang

komposo. Sa komposo ay nailalahad ang ating tradisyon at kulturang mga Ilonggo,
nagbibigay din ito ng aral sa mga nakikinig. Katangian ng komposo ang pabalik-
balik ng tono.

Isa sa mga pinakabantog na “manugkomposo” ay si Virgilio Petchellier, kilala

ng mga Ilonggo sa bansag na “Pirot”, isang “haranista”. Isinilang siya noong
Oktubre 6, 1954 sa Brgy. Pontoc, Lemery, Iloilo. Naging “Pinoy Icon Awardee”
noong 2010. Kasalukuyang naninirahan sa Brgy. Caranas, Janiuay, Iloilo si Pirot.
114
 Kampo ni Ladio
(Pirot)

Sa higad sang sapa, sa kampo ni Ladio

May turiteng manok nga ginaarado
Inari ko malapit isang ulitawo
Nangahas magsukat sang kamot yang too

Dinikta sang apa, sinulat sang kumpol

Binasa sang bulag, namati ang bungol
Testigos ang buktot sa pagkamatuod

LY
Naakig ang lupog kay dili katindog

Kinuha ang gitara kag magkinalipay

ON
Kinuskos sang pingkaw, ang tarso nagbabay
Umabot ang sungi, kinantahan lolay

E
Ang buktot kag pi-ang amo ang nagsabay

US
Kon akon madumduman buktot ko nga ugangan
Daw malupok ang akon dughan
T
Tungod sa pagpenitensiya sang bayaw ko nga pirot
EN

Dughan ko gapuloryakot
UD

Dugangan pa man gani sang biras ko nga sungi

Dughan ko kay daw magisi
Pilit ko nga antuson asawa ko nga hapuon
ST

Anhon kay swerte nakon

U

Gindamgo ta sa litsehan
CP

May ara ka sa salmonan

Gintigay sa tirsyohan
Gugma ta sa raynahan
R
FO

Turagsoy
Artist: Max Surban

Ginsag-a ko ang sapasapa,

Didto sa may talamnanan
Ang turagsoy nga akon nadakpan
Ginhimo ko nga linagpang

115
 Nag-abot ang mga bisita
Kabarkada ko sa inuman
Linagpang nga turagsoy
Amon ginsumsuman.

Linagpang ko nga turagsoy

Sa sabaw naga langoy-langoy
Ginlaktan pa gid sang ginamos
Pinamalhas gid kami sang higop

Ang siling sang nakatilaw

LY
Sampat gid ang timplada mo
Linagpang nga turagsoy
Kanamit gid pro!

ON
Pagkatapos namon sang kaon

E
Linagpang ko nagbati

US
May naga dihal, naga siyop-siyop
Kay ang bibig tama gid kahapdi
T
May nagatulo ang luha
EN

Nga wala naman sing kasubo

Tungod sang turagsoy nga akon linagpang
UD

Tama gid kakahang!

ST

Provincial Jail
Apol Makintos Bacolodnon,
U

Orihinal na theme song ng drama sa Bombo Radyo

CP

na may katulad ding pamagat

Masubo matuod ang dili angayan

R

Provincial jail ang amon ginsudlan

FO

Pader naga libot, sa kilid magtimbang

Rehas nga salsalon ang amon pwertahan

Ang gintunaan sang amon pagpreso

May ara pamuno, pamatay sang tawo
May ara holdaper, kawatan sa bangko
May ara nga smuggler, kontra sa gobyerno

Alas siete sang aga, kami ang mamahaw

Isa ka pandesal taho nga malus-aw
116
 Ang luha sa amon mata naga kalaw-kalaw
Bangod sadtong taho, sarang mapanghinaw

Alas onse impunto, kami ang mapila

Makadto sa kitchen, makuha panyaga
Bugas nga NGA, wala mapili-i
Bangod sang kitchen boy, matamad magkuti.

Ang amon nga utan ginulot nga langka

Tinuktok nga tangkong bisan asin wala
Samtang nagakaon gatulo ang luha

LY
Daw ano kasubo kon imo makita

Sabado, Domingo, kami wala ubra

ON
Kami nagahulat sang amon bisita
Maayo lang iya ang may mga asawa

E
Kay may naga dul-ong sang pagkaon nila
Kami amon iya nga mga soltero
US
Naga sulosandig sa pader nga bato
Mag abot na gani ang amon amigo
T
Dayon kulokadlaw, Pepsi, Sigarilyo
EN

Lunes paka aga, kami ang bistahon

UD

Sa kasa Gobyerno ang amon padulong

Mag abot na gani ang senyor taghukom
Dayon tililindog pati tumalambong
ST

Ang makaluluoy kami nga ultimo

U

Naga hilibi-on wala'y abogado

CP

Maayo lang iya ang may isa ka libo

Yara ang abogado matabang sa imo
R

Sang mabasahan na ang amon sentensya

FO

Diyes, Diyes y siete, cadena perpetua

Daw ano kasubo tulukon sang mata
Daw ano kapait sang amon sentensya

Sang natapos na ang amon asunto

Kami ang nanaog sa kasa Gobyerno
Sarado sang posas ang wala kag tuo
Daw ano kasubo, kon makita nimo

117
 Samtang nagalakat sa tunga sang dalan
Ang gwardiya naga ubay sa kilid magtimbang
Kaming mapa-uli sa amon puluy-an
Karsil nga mapi-ot amon pagasudlan

O' mga amigo nga yara sa guwa

Indi gid maghimo sang mortal nga sala
Kami amon iya nga yari sa kuta
Madugay nga tinuig wala maka guwa

Madugay nga tinuig wala maka guwa……

LY
F. Mga Awiting Bayan (Folk Songs)

ON
Tuburan

E
US
Sa higad sinang bukid, may isa ka tuburan
Sa bato naga ilig, ang matin-aw nga tubig
Sa dako kong kauhaw, ako ang naghapit
T
Kag didto ko nabatyagan ang kabugnaw sang tubig.
EN

Kag didto ko nakit-an, larawan sang kagayon

UD

Bumatyag sing kamingaw, ining dughan nakon

Katulad sang tuburan may gugmang dalitan
Daw tubig naga ilig, nga dili ko mapunggan
ST

Kag didto ko siya nakit-an, larawan sang kagayon

Bumatyag sang kauhaw, ining dughan nakon
U

Katulad sang tuburan, ang gugmang dalitan

CP

Daw tubig naga ilig, nga dili ko mapunggan.

R

Dalawidaw
FO

Dalawidaw ikaw kon mag-ambahanon

Yuhum mong balanihon may binalaybay
Duhang larawan mo sa dalamgohanon
Diwata sa bukid kag kataw sa baybay

Diwata sa talon, bulak nga ilahas

Sa kapalaran nga daw ga pasimpalad,
Alibangbang lamang, labing makahas

118
 Makigsuyop sa kayuyom sinang sipad.
Yadtong kagab-ihon nga puning himaya
Sa isang payag kita nag sumpa-anay
Didto ta pinanggas ang dili malaya,
Putling handumanan sang gugmang panganay

G. Pinoy Rap Songs

Mga Kababayan Ko
Francis M

LY
Mga kababayan ko
Dapat lang malaman n'yo

ON
Bilib ako sa kulay ko
Ako ay Pilipino

E
Kung may itim o may puti

US
Mayro'n naman kayumanggi
Isipin mo na kaya mong
Abutin ang 'yong minimithi
T
EN

Dapat magsumikap para tayo'y 'di maghirap

Ang trabaho mo pagbutihin mo
UD

Dahil 'pag gusto mo ay kaya mo

Kung kaya mo ay kaya n'ya
At kaya nating dalawa
ST

Magaling ang atin

'Yan ang laging iisipin
U

Pag-asenso mararating
CP

Kung handa kang tiisin

Ang hirap at pagod sa problema
'Wag kang malunod
R

Umaahon ka 'wag lumubog

FO

Pagka't ginhawa naman ang susunod

Iwasan mo ang inggit
Ang sa iba'y ibig mong makamit
Dapat nga ika'y matuwa sa napala ng iyong kapatid
Ibig kong ipabatid
Na lahat tayo'y kapit-bisig

119
 Mga kababayan ko
Dapat lang malaman n'yo
Bilib ako sa kulay ko
Ako ay Pilipino
Kung may itim o puti
Mayro'n naman kayumanggi
Isipin mo na kaya mong
Abutin ang 'yong minimithi

LY
Respetuhin natin ang ating ina
Ilaw siya ng tahanan
Bigyan galang ang ama

ON
At ang payo n'ya susundin
At sa magkakapatid

E
Kailanagan ay magmahalan

US
Dapat lang ay pag-usapan ang hindi nauunawaan
'Wag takasan ang pagkukulang
Kasalan ay panagutan
T
Magmalinis ay iwasan
EN

Nakakainis marumi naman

Ang magkaaway ipagbati
UD

Gumitna ka at 'wag kumampi

Lahat tayo'y magkakapatid
Anumang mali ay ituwid
ST

Magdasal sa Diyos Maykapal

Maging banal at 'wag hangal
U

Itong tula ay alay ko

CP

Sa bayan ko at sa buong mundo

Mga kababayan ko
R

Dapat lang malaman n'yo

FO

Bilib ako sa kulay ko

Ako ay Pilipino
Kung may itim o puti
Mayro'n naman kayumanggi
Isipin mo na kaya mong
Abutin ang 'yong minimith

120
Tungkol sa kay Francis M.
Ÿ Buong pangalan: Francis Michael Durango Magalona
Ÿ Master Rapper
Ÿ Rapper, entrepreneur, songwriter, producer, actor director at
photographer
Ÿ Kauna-unahang Filipino rapper
Ÿ May clothing line na tinatawag na FMCC (FrancisM Clothing Co.)
Ÿ Father of Pinoy Hip-Hop
Ÿ King of Philippine Rap

LY
Humanap ka ng Pangit
Andrew E

ON
Intro:

E
Ay naku kasi ano

US
Ang hihilig kasi sa magagandang lalaki
Ang hilig sa magagandang babae
O anong napala n'yo e 'di wala
T
Kaya kung ako sa inyo
EN

Makinig na lang kayo sa sasabihin ko

Humanap ng panget at ibigin mong tunay
UD

'Yan ang dapat mong gawin

Kaya makinig ka sa akin
And it goes a little something like this
ST

Kung gusto mong lumigaya ang iyong buhay

Humanap ka ng pangit at ibigin mong tunay
U

Isang pangit na talagang 'di mo matanggap

CP

At h'wag ang lalaki na iyong pangarap

Ngunit handang-handang iwanan ka naman sa sandali
Na ikaw ay wala nang ibigay, 'di ba?
R

Kaya pangit na lalaki ang hanapin mo 'day

FO

Kung hindi, sige ka puso mo'y mabibiyak

Mawalay man ang pangit hindi ka iiyak
Chorus:
Humanap ka ng pangit
(H'wag na oy!)
Humanap ka ng pangit
(H'wag na oy!)
Humanap ka ng pangit
(H'wag na oy!)

121
 Ibigin mong tunay
(H'wag na oy!)
(H'wag na oy!)
Isang pangit na babae na mayroong pagtingin
Mangaliwa ka man ah sige lang
Andiyan pa rin
Pagka't ikaw talaga ang kanyang pag-aari
Pag-isipan kang iwanan hindi na maaari
At kung malingat ka man h'wag mag-alala
Sigurado ka naman walang makikipagkilala
Kung kasama mo siya 'di bale na katakutan okey lang

LY
Kung ikaw naman ay paglilingkuran
Coda:
Kaya't para lumigaya ang iyong buhay

ON
Humanap ka ng pangit at ibigin mong tunay
At kung hindi, sige ka puso mo'y mabibiyak

E
Mahiwalay man ang pangit hindi ka iiyak 'di ba?

US
Sasabihin ko sa inyo kung ano ang nangyari
Na may na-date akong isang pangit na babae
Manliligaw daw niya ay talagang ang dami
T
Ngunit nang siya'y nakita ko mukha siyang lalaki
EN

At sa akin ay matatawa ka talaga

Pagka't kahawig na kahawig niya si Zorayda
UD

Maniwala kayo't ako'y napaibig niya

Lahat ng aking hilingin 'di tumatanggi
Palagi siyang nakahalik sa aking pisngi
ST

Ako'y "shock" hah!

Araw-araw na t'wing kasama ko siya gusto kong sumigaw
U

Gusto kong iwanan siya

CP

Ngunit ako'y nag-isip

Ito ba'y totoo o isang panaginip
'Di siya maganda ngunit ako ang kanyang hari
R

'Yan bang dahilan kaya't kasama ko palagi

FO

Sabihin man nila na ako'y mangmang

Para sa akin kagandahan ay hanggang balat lamang
At sa inyo mayroon akong ibubulong
Second anniversary na namin ito tsong
Coda:
Kaya't para lumigaya ang iyong buhay
Humanap ka ng pangit at ibigin mong tunay
At kung hindi, sige ka puso mo'y mabibiyak
Mahiwalay man ang pangit hindi ka iiyak 'di ba?

122
 Chorus 2:
Humanap ka ng pangit
(Sige na nga)
Humanap ka ng pangit
(Sige na nga)
Humanap ka ng pangit
(Sige na nga)
Ibigin mong tunay
Ibigin mong tunay
So you better watch out you better not cry
You better not pout, I'm telling you why

LY
Humanap ka ng pangit at ibigin mong tunay
'Coz the girls and the guys did tell you all lies
You have to find out who's naughty who's nice

ON
Humanap ka ng pangit at ibigin mong tunay
Break it down..

E
H. Fliptop
US
Ang Fliptop (buong pangalan: Flip Top Battle League) ay kauna-unahan at
T
pinakamalaking rap battle conference sa Pilipinas. Itinatag ito ni Alaric Riam Yuson
EN

(kilala bilang Anygma) at ni Romeo Borrondia (kilala bilang RYME B) noong 2010.
Ang liga ay ay may layong mas itaguyod ang Pinoy hip hop. Ang Fliptop ay
UD

masasabing malakas na naimpluwensyahan ng mga orihinal rap battle leagues sa

kanluran na naitatag naman noong 2008 tulad ng: Grand Time Now, King of the Dot
at Don't Flop na nagbigay inspirasyon sa pagkakatatag ng Fliptop at ng iba pang liga
ST

sa iba'tibang sulok ng mundo.

U

Insomnia (Tagalog version)

CP

Lyrics - Craig David/Wheesung

oohhh di mo ba alam na ika'y mahal ko ooh

R

di mo ba ramdam o sadya namang manhid ka lang

FO

di akalaing maiin love love love

nagsimula sa simpleng paghanga lamang
mawala ka sa piling ko'y hindi ko kaya
ngunit lumisan ka't sinabing tama na

parang baliw
alam ko
pero di akalaing ganito
sa tamang oras

123
 sana'y magbago
ang isip mo at ika'y magbalik

dahil ako'y hindi makatulog

'pag ika'y hindi ko kapiling
Laging gising upang ika'y hintayin
baka ngayong gabi ika'y dumating

di makatulog na .... ah 4x

pinangako ko noong hindi maiin love

LY
kaya naisip mong sa'yo'y hindi magtitiwala
dahil dun ako'y naisip mong iwan
ngayo'y lumuluha nag-iisa na lang at luhaan

ON
parang baliw

E
alam ko

US
pero di akalaing ganito
sa tamang oras
sana'y magbago
T
ang isip mo at ika'y magbalik
EN

dahil ako'y hindi makatulog

UD

'pag ika'y hindi ko kapiling

Laging gising upang ika'y hintayin
baka ngayong gabi ika'y dumating
ST

di makatulog na .... ah 4x
U
CP

ah ako'y 'di makatulog

dahil tila ba nahuhulog na
R

ang puso ko sa iyo

FO

alam kong ito ay pag-ibig

parang baliw
alam ko
pero 'di akalaing ganito
sa tamang oras
sana'y magbago
ang isip mo at ika'y magbalik

124
 dahil ako'y hindi makatulog
'pag ika'y hindi ko kapiling
Laging gising upang ika'y hintayin
baka ngayong gabi ika'y dumating

di makatulog na .... ah 4x

Iba Pang FLIP TOP Lines ng Mga Filipino Rappers:

LY
"Hoy gonggong meron akong bugtong anong kulay bagoong ang
nagsusuot ng purontong at sa sobrang hirap walang ibang makain kundi
kakaunting galunggong? Sirit ka na ba tyong?

ON
oops meron pa palang kadugtong alyas taong tutong na nanggugulpi ng kalabaw
kapag tinatamaan ng sumpong"

E
US
"Alam mo ba dito sasapitin mo mapait,
Si Dello mukha tong inosente pero dito
T
mabait. kaya yung ganyang itsura may kalalagyan
EN

sakin, sakin mo lang iharap ang camera baka sa kanya basag yan"
UD

"bihisan ka man ng magarang damit

wala ring halaga kapag ang dila ay pilipit"
ST

"sandali lang kanina naririnig ko na tinawag mo akong negrito

U

bakit yung kasama mo mukhang sunog na kaldero"

CP

Ako'y parang dragon at ang hininga ko'y apoy,

R

habang ang hininga mo'y amoy boy bawang.

FO

Ikaw ba yung naka-battle ko sa rap na galing probinsya?

anak ni Apl de Ap kay Aling Dionisia?

heto na, heto na aking tirang madumi

tira kong umaalod na para bang tsunami
kaya NOAH gumawa ka na ng arko na madami
o ilalambitin ka sa mataas na sanga
iwanan kang nakanganga

125
 at sapulan ang yong panga
kaya wag kang magtangatanga

"pero si Zaito pagfreestyle wala rin kapantay

kaya noong nakita ko sya kanina pare paakbay
habang ako'y nangungumusta, may naramdaman na parang swabeng galamay
sabay kapkap ko sakin bulsa at ang wallet ko'y natangay"

I. Rhythm and Blues

LY
Ang rhythm and blues (literal na ritmo at kalungkutan) kilala din bilang R&B
o RnB ay isang uri (genre) ng popular na musika na pinagsasama ang jazz, gospel, at

ON
impluwensiyang blues, unang ginampanan ng mga Aprikanong Amerikanong
artista. Binansagan ni Jerry Wexler sa magasin na Billboard ang R&B bilang isang

E
pang-marketing na musical na termino sa Estados Unidos noong 1947.

US
Love of my Life (South Border)
T
EN

Oh, love of my life

Destined forever
UD

I will be right here by your side

No falling tears when we're together
You know the joy you bring to me.
ST

Refrain:
U

Never, there'll be no other

CP

We'll share as lovers

Right from the heart
From my mind to your soul
R

I will give it to you girl

FO

My every little thing

That i'm more than willing
I will give to you.

Chorus:
Forever starts from now I
Promise you
Lovin' you is all that i can do
No one can take it away from me
Nobody but you.
126
 Now is the time stars will be bright
Our bodies will groove all through the night
Come take my hand then we will fly high
Come on baby hear me say

Repeat Refrain & Chorus

Bridge:
There'll be no time for sad goodbyes
Without you here i can't get by
Don't you go away.

LY
Repeat Refrain & Chorus

ON
J. OPM (Original Pilipino Music)

E
Mr. DJ*
Sharon CunetaUS
T
Mr DJ, can I make a request?
EN

Puwede ba 'yung love song ko?

Mr DJ, para sa 'kin ito
UD

Sana ay okay sa iyo

Hihintayin ko
Na patugtugin mo
ST

Thank you ulit sa iyo

Kahit na luma na ang aming awit
U

Nais pa ring marinig

CP

Kahit man lang sa aking alaala

Ay makasama ko siya
Nasaan man siya
R

Mayro'n mang iba

FO

Ito'y para sa kaniya

At sana'y nakikinig siya
Naaalala kaya niya?
Ang love song namin noon
Na niluma na ng panahon
Mr Dj, salamat sa iyo
Sumasabay din ako
Sa love song namin noon
Na niluma na ng panahon…

127
 Mr DJ, can I make a request?
Puwede ba 'yung love song ko?
Mr DJ, para sa 'kin ito
Sana ay okay sa iyo
Nasaan man siya
Mayro'n mang iba
Ito'y para sa kaniya
Mr DJ…
Mr DJ…
*Komposisyon ni Rey Valera, naging popular noong 1970's at inawit ni
Sharon nang siya'y 12 taong gulang pa lamang.

LY
Lupa
Rico J. Puno

ON
Nagmula sa lupa

E
Magbabalik na kusa

US
Ang buhay mong sa lupa nagmula

Bago mo linisin
T
Ang dungis ng 'yong kapwa
EN

Hugasan ang 'yong putik sa mukha

UD

Kung ano ang 'di mo gusto

Huwag gawin sa iba
Kung ano ang 'yong inutang
ST

Ay s'ya ring kabayaran

U

Sa mundo ang buhay

CP

Ay mayroong hangganan
Dahil ay lupa lamang
R

Kaya't pilitin mong ika'y magbago

FO

Habang may panahon ika'y magbago

Pagmamahal sa kapwa ay isipin mo

Kung ano ang 'di mo gusto

Huwag gawin sa iba
Kung ano ang 'yong inutang
Ay s'ya ring kabayaran
Sa mundo ang buhay
Ay mayroong hangganan
Dahil ay lupa lamang
128
 Sa mundo ang buhay
Ay mayroong hangganan
Dahil ay lupa lamang

Kaya't pilitin mong ika'y magbago

Habang may panahon ika'y magbago
Pagmamahal sa kapwa ay isipin mo

Kaya't pilitin mong ika'y magbago

Habang may panahon ika'y magbago
Pagmamahal sa kapwa ay isipin mo.

LY
May Bukas Pa

ON
Rico J. Puno

E
US
Huwag damdamin ang kasawian
May bukas pa sa iyong buhay
Sisikat din ang iyong araw
T
Ang landas mo ay mag-iilaw
EN

Sa daigdig ang buhay ay ganyan

UD

Mayroong ligaya at lumbay

Maghintay at may nakalaang bukas
ST

May bukas pa sa iyong buhay

Tutulungan ka ng Diyos na may lalang
U

Ang iyong pagdaramdam

CP

Idalangin mo sa Maykapal
Na sa puso mo ay mawala nang lubusan
R

Sa daigdig ang buhay ay ganyan

FO

Mayroong ligaya at lumbay

Maghintay at may nakalaang bukas

May bukas pa sa iyong buhay

Tutulungan ka ng Diyos na may lalang
Ang iyong pagdaramdam
Idalangin mo sa Maykapal
Na sa puso mo ay mawala nang lubusan

129
 Ang iyong pagdaramdam
Idalangin mo sa Maykapal
Na sa puso mo ay mawala nang lubusan

Rico J. Puno

Tinaguriang “OPM Legend” at “Pinoy Music Icon”, binawian ng buhay

noong Oktubre 30, 2018. Naging popular sa kaniyang mga awit tulad ng “May
Bukas Pa”, “Kapalaran”, “Macho Gwapito”, “Magkasuyo Buong Mundo”, “Lupa”,
at iba pa.

LY
Masdan Mo Ang Kapaligiran
Asin

ON
Komposisyon nina: Ernie de la Pena and Charo Unite
Titik nina: Ernie de la Pena and Charo Unite

E
Intro
US
Wala ka bang napapansin
T
Sa iyong mga kapaligiran
EN

Kay dumi na ng hangin

Pati na ang mga ilog natin
UD

Refrain 1
Hindi nga masama ang pag-unlad
ST

At malayu-layo na rin ang ating narating

Ngunit masdan mo ang tubig sa dagat
U

Dati'y kulay asul, ngayo'y naging itim

CP

Ang mga duming ating ikinalat sa hangin

R

Sa langit, 'wag na nating paabutin

FO

Upang kung tayo'y pumanaw man

Sariwang hangin, sa langit natin matitikman

Refrain 2
Mayro'n lang akong hinihiling
Sa aking pagpanaw, sana ay tag-ulan
Gitara ko ay aking dadalhin
Upang sa ulap na lang tayo magkantahan

130
 Ad Lib

Ang mga batang ngayon lang isinilang

May hangin pa kayang matitikman
May mga puno pa kaya silang aakyatin
May mga ilog pa kayang lalanguyan

Refrain 3
Bakit 'di natin pag-isipan
Ang nangyayari sa ating kapaligiran
Hindi nga masama ang pag-unlad

LY
Kung hindi nakakasira ng kalikasan

ON
Darating ang panahon, mga ibong gala
Ay wala nang madadapuan

E
Masdan mo ang mga punong dati ay kay tatag

US
Ngayon'y namamatay dahil sa ating kalokohan
T
Refrain 4
EN

Lahat ng bagay na narito sa lupa

Biyayang galing sa Diyos kahit no'ng ika'y wala pa
UD

Ingatan natin at 'wag nang sirain pa

'Pagkat 'pag Kanyang binawi, tayo'y mawawala na
ST

Repeat Refrain 2
U
CP

K. Kundiman

Ang Kundiman ay awit sa pag-ibig. Noong unang panahon nanliligaw ang

R

mga binata sa pamamagitan ng harana. Umaawit sila ng punung-puno ng pag-ibig at

FO

pangarap.Una itong pinasikat ng mga kompositor na sila Francisco Santiago at

Nicanor Abelardo mula 1893 hanggang 1934. Ang mga mang -awit sa ganitong klase
ng genre ay sila Ruben Tagalog, na tinaguriang "Hari ng Kundiman", Ric Manrique
Jr, Danilo Santos, Diomedes Maturan, at Cenon Lagman. Sa mga babae, ang
umaawit sa ganitong genre ay sila Sylvia La Torre, na tinagurian namang "Reyna ng
Kundiman", Conching Rosal, Cely Bautista, Carmen Camacho, Dely Magpayo at
Pining Santiago. Sa ngayon, ang umaawit na lang nito ay ang Mabuhay Singers.

131
 Maalaala Mo Kaya
Titik at tugtugin ni Constantino de Guzman

Maalaala mo kaya
Ang sumpa mo sa akin
Na ang pag-ibig mo ay
Sadyang di magmamaliw

Kung nais mong matanto

Buksan ang aking puso
At tanging larawan mo

LY
Ang doo'y nakatago.

'Di ka kaya magbago

ON
Sa iyong pagmamahal
Tunay kaya giliw ko

E
Hanggang sa libingan?

US
O, kaysarap mabuhay
Lalo na't may lambingan
T
Ligaya sa puso ko
EN

Ay di na mapaparam
UD

Dahil Sa 'Yo
Titik ni Dominador Santiago
ST

Tugtugin ni Mike Velarde

U

Dahil sa 'yo (Because of you)

CP

Nais kong mabuhay (I want to live)

Dahil sa 'yo (Because of you)
Hanggang mamatay (for the rest of my life)
R

Dapat mong tantuin (You should know)

FO

Wala nang ibang giliw (There's no other love)

Puso ko'y tanungin (Ask my heart)
Ikaw at ikaw rin (There's you and only you)
Dahil sa 'yo (Because of you)
Ako'y lumigaya (I've become happy)
Pagmamahal (Love…)
Ay alayan ka (Is what I offer to you)
Kung tunay man ako (If it's true that I…)

132
 Ay alipinin mo (…will be enslaved by you)
Ang lahat sa buhay ko'y (Everything in my life is)
Dahil sa 'yo (Because of you)

Matud Nila
Titik at Tugtugin ni Ben Zubiri

Matud nila ako dili angay

Nga magmamanggad sa imong gugma,

LY
Matud nila ikaw dili malipay,
Kai wa ako'y bahanding nga kanimo igasa,

ON
Gugmang putli mao day pasalig
Maoy bahanding labaw sa bulawan

E
Matud nila kaanugon lamang

US
Sa imong gugma ug parayeg,

Dili maluba kining pagbati

T
Bisan sa unsa nga katarungan
EN

Kay unsa pay bili ning kinabuhi

Kon sa gugma mo hinikawan
UD

Ingna ko nga dili ka motuo

Sa mga pagtamay kong naangkon
ST

Ingna ko nga dili mo kawangon

Damgo ko'g pasalig sa gugma mo
U
CP
R
FO

133
 FO
R
CP
U
ST
UD

134
EN
T
US
E
ON
LY
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 6

Pangalan: Kurso/Taon: Iskor:

Oras ng Klase: Petsa

A. Bakit dapat pag-aralan ang mga kontemporaryong panitikan? (5 pts.)

LY
ON
E
B. Ibigay ang pagkakaiba ng pick up lines at hugot lines. (5 pts.).
US
T
EN
UD

C. Patunayan na ang mga pagsulat at pagpapadala ng mga love letter at tula sa

ST

nililigawan noon ay pinalitan na ng mga pick up lines at hugot lines sa

kasalukuyan.
U
CP
R
FO

D. Paghambingin ang pick up lines at hugot lines base sa mga sumusunod na aspeto:
Kasaysayan, porma/istruktura, mga salitang ginagamit, simbolismo, tema at
kahulugang panlipunan.

135
E. Ipaliwanag ang sumusunod: (3 puntos bawat isa)

1.Luwa

2. Komposo

LY
ON
F. Gumawa ng isang sariling luwa sa alin mang sumusunod na tema: pasko, bagong
taon, katulong sa bahay, kapitbahay, pagsasaka, pag-aaral, o kapayapaan. (4 pts.)

E
US
T
EN
UD
ST

G. Ibigay ang mensaheng ipinahihiwatig ng sumusunod na OPM:

U

1. Lupa (5 puntos)
CP
R
FO

2. Masdan Mo Ang Kapaligiran (5 puntos)

136
Gawain Natin:
A. Pangkatang Gawain: Para sa Performans

1. Pangkatin ang klase sa anim (6). Bawat pangkat ay magsaliksik at ipakita sa klase
ng iba pang halimbawa ng video ng sumusunod: (Mag draw lots ang bawat
pangkat)

Pangkat 1: OPM

Pangkat 2: Rap Song

LY
Pangkat 3: Kundiman

ON
Pangkat 4: Komposo

E
Pangkat 5: RnB

Pangkat 6: Fliptop US
T
EN

2. Magpangkat sa tiglima, at gumawa ng sarili ninyong 5 pick up lines at 5 hugot

lines. Isulat sa Manila paper o sa pamamagitan ng power point. Ilahad ito sa klase.
UD

3. Magpangkat sa tiglima. Gumawa ng inyong 5 luwa. Ilahad ito sa klase sa

ST

pamamagitan ng power point.

4. Pumili ng isa sa alin mang Binalaybay na makikita sa araling ito. Magpalabas ng

U

isang sabayang pagbigkas sa klase. (Pangkatin ang klase sa dalawang grupo).

CP

5. Magpangkat sa tigwalo hanggang sampu. Gumawa ng sariling komposo sa tono

ng “Provincial Jail'. Awitin ito sa harap ng klase.
R
FO

6. Magpangkat sa tigtatlo hanggang lima. Gumawa ng inyong sariling rap song.

Ilahad ito sa klase.

Note: Upang may partisipasyon ang mga mag-aaral sa iskoring, pwede na ring ang
guro at mag-aaral ang gagawa ng krayterya/rubrik sa lahat na mga gawain
sa itaas.

137
 May puwang ba ang panitikan sa akin?

ü Ang pinakahuling panahong bumili ako ng aklat (hindi teksbuk) na

_______________ay noong _____________ sa ____________ dahil
______________________________________________________________

ü Ang pinakahuling pelikulang pinanood ko ay ___________ dahil

______________________________________________________________

LY
ü Ang pinakahuling palabas na pinanood ko ay _______________________ sa
_____________________________________________________________

ON
ü Ang pinakahuling akda (m.k., tula, skrip atbp.) na naisulat ko ay noong
_________________________ at may pamagat itong ___________________

E
US
ü Ang pinakahuling akda na binasa ko ay may pamagat na ________________
__________________ at nakaramdam ako ng _________________
T
ü Kapag pupunta ng bookstore….. dumadaan sa mga shelf at
EN

nagbabasa?_________________________
UD

ü Kung wala nang gagawin pa, nagbabasa ng aklat? ___________________

ü Kung bibigyan ng regalo, gustong aklat?___________________________
ST

ü Kung hihiram ng aklat sa library, isinasama ang magazine, komiks,

U

antolohiya ng m.k., nobela, dula, tula?_____________________________

CP

ü Pinakapaboritong sabdyek ay panitikan? Oo/Hindi, Bakit?_____________

R
FO

138
 Mga Sanggunian

Alejandro, R. (1972). Sining at pamamaraan ng pag-aaral ng panitikan. Phillipine

Book Co.

Arrogante, J., Ayuyao, N., & Lacanlale, V. (2004). Panitikang Filipino Antolohiya.
National Book Store.

Badayos, P. B. (1999). Metodolohiya sa pagtuturo ng wika: Mga teorya, simulain at

istratehiya. Grandwriter Publications and Research Corporation.

LY
Belvez, P. (2000). Ang sining at agham ng pagtuturo. Rex Bookstore.

ON
Belvez, P., Iliscupidez, P., Roberto, R., Pleno,N., & Atienza, S. (2006). Panitikan ng
lahi. Rex Bookstore.

E
US
Bisa, S., Bisa, P., Concepcion, L., & Medina, B.S. (1993). Masining na
pagpapahayag. C&EPublishing Inc.
T
Campos, F. (1991). Panitikan ng Pilipinas. Fortune Printers & Traders.
EN

Campos, F. (1997). Panitikan ng Pilipinas para sa kolehiyo at pamantasan. Malones

UD

Printing Press.

Casanova, A. P., Rubin, L. T., Gonzales, L. F., Marin, L. C., & Semorlan, T. P. (2001).
ST

Panitikan sa Pilipinas. Rex Book Store, Inc.

U

De Asis, C. (1981). Isang pagsasalin at pagsusuri ng dalawampung piling tula ni

CP

Flavio [Master Tesis, University of San Agustin, Iloilo City]

Eriman, E. A.(2007). Ang pagsusuri ng mga maikling kwentong Hiligaynon at

R

paglikha ng kagamitang pampagtuturo [Master Tesis, West Visayas State

FO

University, La Paz, Iloilo City].

Espina, B. & Borja, F. (w. t.). Panitikang Filipino. Mga tinipong babasahin sa
Panitikan. Di Nailathala na Aklat sa Panitikan.

Hontiveros, T. (1982). Mga dulang Ilonggo. 1903-1930 [Master Tesis, University of

San Agustin, Iloilo City].

Hossilos, L. (1989). A survey of Hiligaynon literature. Anvil Publishing House.

139
Lalic, E. & Matic, A. (2004). Ang ating panitikang Filipino. Trinitas Publishing, Inc.

Lucero, R. C. (1996). Dulaang Hiligaynon. Ateneneo de M anila.

Lumbera, B. (2000). Paano magbasa ng panitikang Filipino. Mga babasahing

pangkolehiyo. University of the Philippines Press.

Mino, N. T. (2004). Mga tulang Hiligaynon (1898-1946) pagsusuri at pagsasalin

[Master Tesis, University of San Agustin, Iloilo City].

Montera, G., Perez, A., & De Guzman, N. (2009). Panitikang Filipino. ALPS

LY
Publications.

Mulato, S. (1986.) Mapasinanyugon nga mga lunsaran sang Hiligaynon nga

ON
Dilambong. University of the Philippines Visayas.

E
Pomado, N. A., Eriman, E. A., Gomez, E. P., Do-oma, L. V., & Mino, N. T. (2017).

US
Pagbasa at pagsusuri ng iba't ibang teksto tungo sa pananaliksik. Central
Philippine University Press.
T
Rabulan, C. Q. & Pomado, N. A.(1999). Sining ng pakikipagtalastasan. Mindset
EN

Publishing, Inc.
UD

Rubin, L. (1983). Ang sining ng tula at ang makatang Pilipino. Sining ng malikhaing
pagsulat. Rex Printing Company.
ST

Salazar, L., Atienza, O., Ramos, M. & Nazal, A. (1995). Panitikang Filipino.
Katha Publishing Co., Inc.
U
CP

San Diego, E. (1980). Panitikan para sa pandalubhasaan. Rex Book Store Inc.

Santiago, L., & Antonio, L. (2007). Mga panitikan ng Pilipinas. C&E Publishing
R

Inc.
FO

Sonquit, J. (1982). Pagsasalin saFilipino ng mga maikling kwentong Hiligaynon

[Master Tesis, University of San Agustin, La Paz, Iloilo City].

Villafuerte, P. (2000) . Panunuring pampanitikan. Mutya Publishing House.

https://www.wattpad.com/352950829-mga-alamat-alamat-ng-bulkang-mayon-2

https://www.wikakids.com/filipino/parabula/ang-alibughang-anak/

140
https://www.kapitbisig.com/philippines/tagalog-version-of-parables-mga-
parabula-ang-alibughang-anak-parabula-parable_1046.html

https://panitikan.ph/2018/05/31/alain-russ-dimzondayawon-
gemmalyn.blogspot.com

https://www.google.com.ph/amp/s/www.wattpad.com/amp/20569818

https://www.google.com.ph/amp/s/www.pinterest.com/amp/introvertvirgo/hugot-
lines

LY
https://www.philstar.com/pang-masa/punto-mo/2016/02/01/1548824/mga- hugot-
lines-na -funny-true

ON
http://tambubohiligaynon.blogspot.com/2014/05/diyosa kag- iban-pa-mga-
bibalyabay-ni.html/

E
http://www.thenewstoday.info/2007/04/12/luwa.html
US
http://apolmakintos.blogspot.com/2008/07/provincial-jail-lyrics.html/
T
EN

http://www.songlyrics.com/max-surban/turagsoy-lyrics/
UD

http://www.songlyrics.com/mabuhay-singers/sa-tuburan- l y r i c s /

https://www.tagaloglang.com/dalawidaw-lyrics-recording/
ST

https://ww w . l y r i c s f r e a com/f/francis+m/mga=kababayan=ko_20784962.html
U
CP

https://genius.com/artists/francis-m/bio

https://www.wheninmanila.com/remembering- the-master-rapper-8-songs-we-
R

will-never-forget/
FO

www.althealyrics.com/lyrics/andrew_e/humanap_ka_ng_pangit-lyrics-
897894.html

https://tl.m.wikipedia.org/wiki/FlipTop

http://www.pinoythinking.com/2012/11/fliptop-lines-battle.html

141
https://tl.m.wikepedia.org/wiki/Rhythm_and_blues

https://tl.m.wikepedia.org/wiki/Rhythm_and_blues

http://www.songlyrics.com/south-border/love-of-my-life-lyrics/

http://www.songlyrics.com/rico-j-puno/lupa-lyrics/

https://www.lyricsmode.com/lyrics/r/rico_j_puno/may_bukas_pa.html)

https://www.lyriczz.com/lyrics/asin/53014-masdan-mo-(ang-kapaligiran)/

LY
https://tl.wikipedia.org/wiki/Kundiman)

ON
https://www.scribd.com/doc/48056969/PANUNURING-PAMPANITIKAN

E
http://www.songlyrics.com/charmaine-clamor/dahil-sa-yo-lyrics/

US
https://www.lyricsmode.com/lyrics/p/pilita_corales/matud_nila.html
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO

142