You are on page 1of 32

iQk'kh n;k ;k iQklkyk

vFkkZr
txkok ek>kk 'ksrdjhjktk
nq"dkG ]dtZ] ladVkpk
iQkl 'ksrdjh xG;kyk
n;k iQk'kh ;k iQklkykII/k=II
lrr vks< ikmQlkph
VapkbZ pk&;k ik.;kph
miklekj tukojkaph
gksrs gksjiG eukph
'ksrdjh [kpqu 'ksoVh
toG djrks ej.kkyk
ihd fidorh ekrh
tho udkslk gksrks
ikolkph gqydko.khyk
djrs jktkpk II1II
pkjk ukgh] ik.kh ukgh
o.ko.k tukojkaph] igkor ukgh
cjkscj 'ksrkr] tksMhu dke djQu
nkjh mik'kh tho] cSy ltkZjktkpk II2II
tfeu fodk.;klkBh eqyxk jQlrks R;klkBh
nksj iQklklkBh ]tx.ks rRoklkBh
fxGkos fdrh nq[k iGrs nqj lq[k
dtkZoj Hkkj ok<rks vf/kd dtkZpk II3II
,d fnol vMp.kh lairhy
Rkq tkrk ;s.kkj ukgh ijrquh
jktsanzpk cksy /;kuh ?ks >kqat ns
cnyquh Vkd dkG ;sbZy lq[kkpkII4II
jktsanzfM -eksjs ] ckjkerh
eksckbZydzekad& 8380961379
ekuorkoknhiqjQLdkj o v'kksddkO;Hkq"kuiqjLdkjizkIr

lhu&1
(Lor%P;k oMhykaP;k okV.khph 'ksrh fodqu etk djQu
tgky fnudjkaP;k 'ksrhoj MksGk Bsoqu vkgs )
tgky %& eaMGh ljG ekxkZus dkghp feGr ukgh-
R;klkBh okdM;k ekxkZpk voyac okdM;k ekxkZpk okij
djkok ykxrks- iSlk f[k'kkr vlY;koj lxGs fe_k Hkksorh
tek gksrkr i.k iSlk ulY;koj dks.khp eyk fopkjr ukgh-
pgklkBh eh R;kaP;k iq< iq< djko vl fe_kkauk okVr eh
dk; udVk vkgs dk
ek>kk pqyrHkkmQ jes'k pkaxY;k uksadjhyk vkgs-
i.k gs eyk igkor ukgh ]R;kyk lkafxrys vkgs vjs uksdjhr
dk; vkgs ]uksdjh lksM xkokrhy 'ksrh ohd vkf.k 'kgjkr
tkxk ?ksoqu IykWV ikMqu xqaBsokjhr tkxk fod ikghts
rsOk<k iSlk feGsy- R;kyk ek>kk fopkj iVyk vkgs-
R;keqGs rks eyk HksVk;yk ;s.kkj vkgs- (jes'k ;srks)
jes'k %& vjs tgky d'kkyk eyk cksykfoys vkgs ?
tgky%& vjs jes'k rqyk uksdjh vkgs] rsOgk rq>kh 15
,dj 'ksrh ohd vkf.k 'kgjktoG nksu ,dj 'ksrh ?ksoqu
R;kaP;koj IykWV ikM ]Hkjiqj iSlk feGsy- eh rqyk enr
djrks eyk iQDr deh'ku ns- rqyk eh deh'ku ekxrks vkgs
Eg.kts eh dk; udVk vkgs dk?
jes'k%& tgky rqyk lkaxrks -ek>ks oMhy 'ksrh fod.;kpk
fopkj eku.kkj ukghr- rs iQkj RkRokus pky.kkjs vkgsr-
R;kaps 'ksrhoj [kqi izse vkgs-
tgky%&vjs jes'k eyk ekghr vkgs rq ,dnk dk gVV
dsyk dh] rq iqjk dsY;kf'kok; lksMr ukgh- jes'k eh vkt
rq>;koj [kq'k vkgs- R;keqGs vkt rq>;kdMqu eyk
ikVhZ ikghts - eh ikVhZ ekxrks ;kpk vFkZ eh dk;
udVk vkgs dk -rq py iq<s eh vkyksp rq>;kekxqu- (jes'k
tkrks
tgky %& gk jes'k vkgs uk ,dne ek>;k ,sd.;kryk vkgs-
O;lukik;kh ek>kh tfeu eh fodqu Vdkyh R;kpk cki ek>kk
pqyrk fnudj ;kaph tfeu fodqu R;kyk fHkdsyk yko.;kpk
gkp ,d ekxZ vkgs-
etk djQ - (nks?kst.k tkrkr ukpxk.ks ,sd.;klkBh) (iMnk
iMrks)

lhu2 (egky iMnk)


(ikmQl iMr ulY;kus gkrh vkysy ihd tkr ;koj fnudj
'ksrdjh Lor%P;k ?kjkr fopkj djhr clyk vkgs)
fnudj%& ykxksikB rhu o"kZ ikmQlkus gqydk.kh
fnY;keqGs gkrh vkysy ihd MksG;kleksj djiqu xsy]
dji.kk&;k fidkacjkscj vk;q";kph gksjiG gksrs vkgs- dl
txko dGuk vkf.k nq"dkGkpk iQsjk pqdsuk dk; djko
-ek>;k iRuhpk HkkmQ xq.koar vkeP;k 'ksrkr dke djrks-
cjsp fnol >kkysr] R;kykgh ixkj nsrk vkyk ukgh axq.koar
jkst ldkGhp ;srks i.k vkrk nqikjP;k ckjk oktysr i.k vtqu
vkysyk ukgh- (rso<;kr xq.koar ;srks)
xq.koar%& HkkmQth ueLdkj vkgs
fnudj %&ueLdkj xq.koar cj gk; uk ?
xq.koar %& vkgks HkkmQth ek>k cj vkgs i.k
;s.;klkBh m'khjk >kkyk ?kjkrqu ckgsj iM.kkj ]
brD;kr ek>kk eqyxk Eg.kkyk ckck] rqEgh jkst
vkbZpk [kqi ykM djrk rhyk uos diMs ?ksrk]lrr
[kk;kyk vk.krk ek>kk ek_k rqEgh ykM djhr ukgh-
lkaxkvls dk ?djrk-
fnudj %&Eg.kts rq>kk eqyxk Eg.kkyk dh]
R;kP;k vkbZps ykM djrk ]i.k R;kaps ykM djhr
ukgh- ex rw dk; Eg.kkykl?
xq.koar %& eh ek>;k eqykyk Eg.kkyks] rq>kk
i.k ykM djrks] i.k jk_kh yodj >kksir tk-
fnudj&(xq.koar P;k rksaMkr pkiV ekjQu Eg.krks)
ysdk eqykPkh ,o<h vMp.k gksrh; dk?] rqyk
xq.koar&rl ukgh Hkkoksth vgks vkEgh nks?ks
uojk ck;dks vkuankr jk_khpk fVOgh c?kk;yk
ykxyks dh] eqyxk yxsp fjeksVps cV.k nkcrks
vkf.k lrr dkVqZu c?krks] R;keqGs vkEgkyk fV-
Ogh c?krk ;sr ukgh-vkePkk eqM fu?kqu tkrks-
fnudj&(xq.koarP;k rksaMkr pkiV ekjQu
Eg.krks ) ysdk rqEgk nks?kka uojkck;dksyk fV-
Ogh c?kk;pk ,o<k ukn vkgs rj eqyxk >kksiY;koj
ikghts rso<k fV-Ogh c?kr tk-
xq.koar& vkgks rsOk<;klkBh eqykyk Eg.krks
jk_khp yodj >kksir tk-

fnudj %&ehp rq>;k ?kjh ;srks vkf.k eqykyk


lkaxrks yodj >kksir tk
Xkq.koar&eqykapk iz'u ukgh ek>kh ck;dksyk
fVOghp osM vkgs- eh vlyks vkf.k ck;dksyk
Eg.kkyks tjk egRokP;k dkekp cksyk;p rj ck;dks
Eg.krh rqeP;k egRokP;k dkekp uarj cksyq] eh fV-
Oghph ekyhdk c?krh;] ekyhdk liaY;kf'kok; eh
mB.kkj ukgh-
fnudj&vkf.k xq.koar ekyhdk laiY;koj rqep
egRokp cksy.k gksr dk?
Xkq.kor& eh ck;dksyk fopkjy >kkyhdk? ekyhdk
c?kqu ]rksp ck;dks dk; Eg.krh] vko ; vkrk ,d
ekyhdk laiyh vkrk nqljh ekyhdk c?krY;koj rqePk
egRokpcksy.k ,sdq.k ?ksrs -
fnudj& vjs osM;k ek.klk ck;dksyk egRokPk
cksy.k lkax.;kis{kk rq>k rqp ,sdr clk;p
Xkq.koar& Eg.ks rq>k rqp ,sdr clk;p vkgks
,sdV;kus cksyqu dke gksr dk] eyk e/kY;k
tkxscnny ck;dks'kh ppkZ djk;ph gksrh
fnudj& (xq.koarP;k rksaaMkr pkiV ekjQu) rjh
eyk okVyp e/kY;k tkxsf'kok; ppkZ dj.kkj ukgh] gs
rq>k egRokp cksyk; gksr dk?
Xkq.koar& vgks Hkkoth xkokP;k ckgsj nksu
jLR;kP;k e/kyh ikp xqaBaBs tkxk fod.;kpk
fopkj pkyq vkgs -;k e/kY;k tkxsP;k fodzhckcr eyk
ck;dks'kh ppkZ djk;ph gksrh i.k ck;dks ekyhdk
c?k.;kr nax ]vkrk rks ?kjkryk fVOgh fodrks
R;kf'kok; fryk vnny ?kM.kkj ukgh]uo&;kp ,sdr
ukgh-
fnudj& vjs fVOgh fodY;koj fVOgh dqBs igk.kkj
?
xq.koar&vgks Hkkoths fVOgh igk;yk rqeP;k
cgh.kh xkokr ?kj vkgs uk?
fnudj &vk[;k xkokr ek>;kp cfg.khp ?kj vkgs dk?
rqyk fVOgh igk.;klkBh cksy yodj -
xq.koar&rl dl ]rqeP;k cfg.khp ?kj lksMqu eh tk.kkj
rjh dqB?vkiy g sesgqU;kp ukr d/kh] ukgh foljk;p-
ek>kh ck;dks tsOgk vktkjh IkMrs rsOgk eyk rqeph
cgh.k dkghp deh iMq nsr ukgh-
fnudj& (xq.korP;k rksaaMkr pkiV ekjQu)vkj
d'kkp deh iMq nsr ukgh?
Xkq.koar& vkgks vkiy tsOk.kkp deh iMq nsr
ukgh vkf.k tso.k >kky dh] dje.kqd Eg.kqu fV Ogh
FkksMk osG igkrks vkf.k ?kjh fu?kqu ;srkss vkiy
esgqU;kp ukr d/kh ukgh foljk;p
fnudj& ybZ psdkGq udksl ckl >kky rq>k]
esgqU;kp ukr d/kh foljk;p ]xq.koar rqyk ekghrh
vkgs [kquls lkodkjp MksD;koj dtZ vkgs] R;kauh
vkt eyk O;ktkps iSls ?ksmQu cksykfoys vkgs- i.k
O;ktkps iSls ns.;klkbh ek>;kdMs iSl ukghr- vjs
xq.koar c?k ikmQl iMrks; ]( Hkku gjiqu eksB;kus
glrks) fdrh vkuan gksrks vkgs-ihd pkaxy ;sbZy ]
xqjkapk pkjk ik.kh feGsy [kquls lkodkjkp
MksD;kojp dtZ fiQVy c?k c?k xq.kaor ikmQl
iMrks; ]ikmQl iMrks; vjs ikmQlkr vkuankus
fHktq py
xq.kor %& vkgks Hkkoth rqEgkyk Hkkl gksrkr ]
(vaxkyk fpeVk ?ksrks) udk tkLr rk.k r.kko ?ksoq
udk - gs ldaVkps fnol tkrhy ljQu- dkGth djQ udk -
[kquls lkodkjkdMs ehi.k ;srks rqeP;k cjkscj -rqEgh
bdVs tkmQ udk-pyk vkrk (iMnk iMrks)
(3)
lhu&2
(Lor%P;k oMhykaP;k okV.khph 'ksrh fodqu etk djQu
tgky fnudjkaP;k 'ksrhoj MksGk Bsoqu vkgs )
tgky %& eaMGh eh fnudjkokapk iqr.;k tgky] ek>;k
oMhykaP;k okV.khph tfeu eh fodqu Vkdyh] nkjQ
eVD;kpk vkWu ykbZu ykWVjhpk eyk ukn R;kr eh
cjckn>kkyks -xkokr dke ukgh /kank ukgh-o.ko.k
mUgkrkUgkrfiQjko ykxr-iSlk f[k'kkr vlY;kojlxGs fe_k
Hkksorh tek gksrkri.k iSlk ulY;koj dks.khp eyk fopkjr
ukgh- pgklkBh eh R;kaP;k iq< iq< djko vl fe_kkauk
okVr eh dk; udVk vkgs dk; ?lklqjokMhyk /kkasMk
[kk.;klkBh xsykslkl&;k eh Eg.kkysk]eyk ufou fgjks
gksaMk n;k ]lkljk Eg.kkykikmQlik.kh ukgh ]'ksrh fidr
ukgh]rsOgk uarj ufou fgjks gksaMk ?ksoqu nsrks-
lkl&;kpk jkx eukr Bsoqu nkjQP;k u'ksr ck;dksyk
csneekjgk.k djQu frP;k ekgsjh gkdyqu fnyh- ,d efguk
vWMfeV gksrh-lkl&;ku fpMqu fujksi ikBfoyk rqeph
okbZV okx.;kph [kksM eksM.kkj ukgh] lkljh ;smQ
udk ]gkrik; tkX;koj jkg.kkj ukghr-vjs py gV Eg.ks
tkX;koj gkrik; jkg.kkj ukghr-eh fgjks gkasMk
ekxrks vkgs eh dk; udVk vkgs dk? dk; c?kqu ?
ksbZyosG vkY;koj - ek>kk pqyrHkkmQ jes'k pkaxY;k
uksadjhyk vkgs-i.k gs eyk igkor ukgh ]R;kyk lkafxrys
vkgs vjs uksdjhr dk; vkgs ]uksdjh lksM xkokrhy 'ksrh
ohd vkf.k 'kgjkr tkxk ?ksoqu IykWV ikMqu xqaBsokjhr
fod ikghts rsOk<k iSlk feGsy- R;kyk ek>kk fopkj iVyk
vkgs-R;keqGs rks eyk HksVk;yk ;s.kkj vkgs R;kyk
ek>kk fopkj iVyk rj ikghts rso<s iSlS vkiY;k
R;kP;kdMqu feGrhy- eh R;kP;kdMqu iSlk ?ks.kkj
vkgs]rsOgk eh dk; udVk vkgs dk? (jes'k ;srks)
jes'k %& vjs tgky d'kkyk eyk cksykfoys vkgs ?
tgky%& vjs jes'k rqyk uksdjh vkgs] 'ksrh vkgs] eh
O;lukik;h 'ksrh fodyh vkgs ]i.k rw rq>kh 'ksrh fodq
udksl ]vls eh Eg.k.kkj ukgh-vjs dk; vkgs 'ksrhr lkjh
ikmQlkoj voyacqu 'ksrh ]ihd isjk;p vkf.k ikolkph okV
igk;kph ]ukgh iMyk osGsoj ikmQl rj] isjysy ihd ok;k
tkr-rsOgk rqrq>kh 15 ,dj 'ksrh ohd vkf.k 'kgjktoG
nksu ,dj 'ksrh ?ksoqu R;kaP;koj IykWV ikM ]Hkjiqj
iSlk feGsy- eh rqyk enr djrks eyk iQDr deh'ku ns- rqyk
eh deh'ku ekxrks vkgs Eg.kts eh dk; udVk vkgs dk ?
vjs 'ksoV O;ogkj egRokpk vlrks-rsOgk fu.kZ; yxsp
lkax-
(4)

jes'k%& tgky eyk rq>kk fopkj vkoMrks vkgs- c?kq


ek>;k oMhykauk fopkjrks vkf.k rqyk lkaxrks -ek>ks
oMhy 'ksrh fod.;kpk fopkj eku.kkj ukghr- rs iQkj
RkRokus pky.kkjs vkgsr- R;kaps 'ksrhoj [kqi izse vkgs-
ts tho nsrhy i.k 'ksrh fod.kkj ukghr- i.k ]R;kauk dl ljG
djk;p rs eyk ekghr vkgs- R;kauk ,sd fnol ek>ks ,sdkos
ykxsy- eh R;kaP;k eqyxk vkgs- vkiY;k xkokrhy [kquls
lkodkj ;kauk e/;LFkh djko;kl lkaxq -
tgky%&vjs jes'k eyk ekghr vkgs rq ,dnk dk gVV
dsyk dh] rq iqjk dsY;kf'kok; lksMr ukgh- R;keqGs
ek>kk vkf.k rq>kk fopkj ,d vkgs- rh rq>;k fopkjkyk
laerh feGkyh ukgh- rq ?kj lksM - vjs fdrh fnol
fnudjukuk vks<qu /kjrhy- ,d fnol R;kauk vkiY;k
eqyklkBh lxyh rRos cktqyk lkjkoh ykxrhy- jes'k eh vkt
rq>;koj [kq'k vkgs- R;keqGs vkt rq>;kdMqu eyk
ikVhZ ikghts - eh ikVhZ ekxrks ;kpk vFkZ eh dk;
udVk vkgs dk - vjs py]nkjQ isoq ]ukp xk.ks ,sdq ]etk
djQ] gsp [kjstx.ks vkgs vkf.krk.k r.kko ?ksoqu ej.ks gs
tx.ksuOgsp-py etk djQ - (nks?kst.k tkrkr ukpxk.ks
,sd.;klkBh) (iMnk iMrks)

(5)
frljk&lhu (egky iMnk)
([kquls lkodkjkps ?kj ]nkrikMs(uksdj) ] fnudj ]xq.kaor ]
uarj xhrkatyh ([kquls lkodkjkph eqyxh ;srs)
[kqulslkodkj %& dq.kk d/kh [kj lkaxq u;s ]vkf.k
[kksV;koj fo'oklq Bsoq u;s ] vkf.k O;kt d/kh cqMw
nsmQ u;s- ljGi.kk dq.kkyk vkoMr ulyk rj]okdMsi.kk
nk[kokok ykxrks- [kqi iSlk feGkoyk vkgs- vkf.k vtqu
iSlk feGor vkgs- O;ktkP;k /kan;koj vkeP;klkj[;kap
lk/kr-vkeP;kdMs ;srkuk dks.k d'kklkBh dtZ
ekx.;klkBh ;sbZy ;kapk fu;e ukgh-turk ,dne [kq'k gksrs-
vlks Lk/;k 'ksrd&;kP;k vkRegkR;k gksrkr- gs
okpqu ],sdq.k eu [kqi nq%[kh gksr- ;kdjhrk osGsoj
ikmQl iMyk ikghts-lokZuh 'ksrd&;kps nq%[k tk.kys
ikghts- enr dsyh ikghts- R;k enrhrqu 'ksrd&;kuh vkeps
O;kt pqdrs dsys ikghts- vkepk lsod nkrikMs vtqu
vkysyk ukgh- R;kyk dkgh dke lkafxrys dh] lkj[kk nkr
nq[krks Eg.kqu dkj.k lkaxr vlrksdtZnkjkus vkeP;klkBh
vk.kYksY;k iQkaGkoj vfk.k fnysY;k O;ktkoj R;kpk
MksGk vlrks-dk vkyk ukgh vtqu gs letr
ukgh( nkrikMs );srks
nkrikMs&ekyd ueLdkj vkgs (okdqu ueLdkj djrks)
[kqulslkodkj %& vjs vlq ns vlq nsr tkLr okdq udksl
-nkrikMs jkst ldkGh lsosr ;srksokM;kph ]lkiQliQkbZ
djko;kph jkgqu xsyh vkgs- dk m'khj >kkyk rqyk cksy
yodj ]dlY;k dkekr vMdyk gksrkl
nkrikMs %&ekyd ek.klkyk d'kkph vMp.k d/kh
fuekZ.kgksbZy ;s lkaxrk ;sr ukgh c?kk
[kqulslkodkj& vjs dlyh vMp.k fuekZ.k >kkyh?
rs rjh yodj lkax
nkrikMs&Fkkack ek>kk nkr nq[krks vkgs- vgks
?kjkrqu fu?krkuk ek>kh ck;dks eyk Eg.kkyh
xkokrqu ;srkuk pgkikoMj o lk[kj vk.kk eh
Eg.kkyks brD;k yodj pgk ikoMj o lk[kj laiyh brds
ikmQ.ks vkiY;kdMs vkys gksrs?ck;dks glyh vfk.k
xIiclyh
[kqulslkodkj %& eyk ekghrh rqeP;k
dqVqckaph ek.kqldh vkysyk ikgquk daVkGqu
dVkGqu rlkp xsyk ikghts brdh ek.kqldh Fkksj
(6)

nkrikMs& vkgks ekydpgk ikoMj vkf.k lk[kj


yodj lairs ;kpk vFkZ letqu ?;k-xkokr vkyks fdj.kk
ekykP;k nqdkukleksj mHkk jkgqu f[k'kkr gkr?
kkryk rj iSls nql&;kp 'kVZP;k f[k'kkr jkghY;kps
ek>;k y{kkr vkys-nqdkunkjyk m/kkj ekxkos rj
nqdkunkj eyk m/kkj ns.kkj ukgh ;kyk dkj.k vkgs
[kqulslkodkj& ;kps dkj.k eyk ekfgrh vkgs
m/kkj ?ksbZi;Zr rq xksM cksyrks vkf.km/kkjh
nsrkuk rksM yiforks dkj.k rq m/kkj cqMO;k vkgsl
nkrikMs %&ek>kk nkr [kqip nq[kk;yk ykxyk
vkgs- Eg.kts eh m/kkj cqMO;k vkgs-brdk eyk deh
fy[krk dk
[kqulslkodkj& ukgh ckck rq m/kkj cqMO;k
ukgh rq m/kkj cqMO;kpk ukrsokbZdvkgsl
nkrikMs %& xIi clk vkeP;k [kkunkuhpk rqEgh
iapukek djrk ]f[k'kkr iSls ukghr ijr ?kjh tk.k cjkscj
ukgh-xkokrp vkiY;k dtZnkjkp nqdku vkgs
R;kP;kdMs xsyks R;kyk Eg.kkysk FkksM egRokp
dke vkgs djrky dk dtZnkj eyk Eg.kkyk dk;
dke vkgs- eh Eg.kkyks ekydkauh lk[kj vkf.k pgk
ikoMj ekfxryh vkgs
[kqulslkodkj& (nkrikMsP;k rksaMkr pkiV
ekjrks) vjs dk; ek>kh bZTtr ok;k ?kkyoyh vkgs- eh
lk[kj vkf.k pgk ikoMj ekxrks Og; -rq>;k v'kk
ekx.;keqGs
ek>kk ch-ih- ok<rks;
nkrikMs&ek>kk e/kyk nkr nq[kr vkgs-
vkgksekyd rqeP;k ukokoj ekx.ks dk; xqUgk vkgs
dk ] vkf.k xsyh rj xsyh bTtr dqBs vkgs rqEgkyk
bZTtr
[kqulslkodj& vjs ckck vk[;k xkokr vkEgkyk eku
vkgs -
nkrikMs %& eyk ekfgrh vkgs rqEgkyk xkokr
fdrh eku vkgs rs ]fHkdkjh rqeP;k nkjkojfHkd
ekx.;kl fHkrkr ,o<k rqEgkyk eku vkgs-
[kqulslkodkj%& ( nkrikMs P;k rksaMkr pkiV
ekjrkr) fHkdkjh vkeP;k nkjkoj fHkd ekx.;kl fHkrkr
;kpk vFkZ dk;Z vkEgh dk; fHkd fgldkoqu ?ksrks
dk;
(7)
nkrikMs %& vkgks ekyd rls ukgh rqEgh
fHkdk&;kyk lkaxrk fd ukgh fHkd ekxq udksl
iksVHkj tso.k djQ tk fHkd ekx.k pkaxy ukgh-;kph
fHkdk&;kyk fHkrh okVrs Eg.kqu rqeP;k nkjkoj
;s.;klkBh fHkrkr-
[kqulslkodkj%& rqyk dk; Eg.kk;p rs dGy vkgs
eyk] vjs fnudj 'ksrdkjh dky fujksi nsmQugh vtqu
okM;koj vkyk ukgh ( fnudj o xq.koar ;srkr)
fnudj %&lkodkj rqEgh cksykoys gksrs ]eh tjh
rqeP;kdMs vkyks vkgs ]i.k ek>;kdMs O;kt
ns.;klkBh iSls ukghr- eyk dkgh fnolkaph loyr |k
-xkokr nq"dkG iMyk vkgs] xqjkauk pkjk ik.kh
ukgh] dl txk;p vkEgh dGr ukgh -
[kqulslkodkj%& ;s fnU;k dk; cksyrksl ] O;kt
ns.;klkBh iSls ukghr- eh dk; djQ]rq O;kt ns.;klkBh
VkGkVkG djrks vkgs- rqyk [kqulslkodkjpk jkx
ekfgr ukgh-vjs ek>kk jkx Eg.kts vkx nkrikMs ;k
nks?kkauk /kjk vkf.k fjdkE;k iksR;kr ?kkyqu ekj
n;k R;kf'kok; fnU;k tkX;koj ;s.kkj ukgh- /kj ;kauk
nkrikMs %& ;s fnU;k vkf.k xq.;k py clk fjdkE;k
iksR;kr
xq.koar%& vkgks lkodkj udk vls djQ] rqeP;k
O;ktkpk iSlk ns.kkj vkgs-i.k dkgh fnol rjh loyr |k-
udk vls dBksj gksmQ- vkf/kp ikolkus vks< fnyh
vkgs- fnudj Hkkoth [kpqu xsys vkgsr- n;k djk eh
n;sph fHkd ekxrks vkgs-
[kqulslkodkj%& ;s xqU;k can dj rq>kh okpk
rqEgkyk ekj>kksM dsy;kf'kok; rqEgh O;kt ns.kkj
ukgh- nkrikMs c?krksl dk; ?kky ;k nks?kkauk
iksR;kr-
fnudj %& udk lkodkj vls djQ udk] ek>kh csvczq
djQ udk ]eyk vkRegkR;k dsY;kf'kok; Ik;kZ; mj.kkj
ukgh- FkksMs fnol loyr |k-eh rqeps iSls iQsMqu
Vkdhy-ek>;koj n;k djk-
ek.kql] ek.kql ukgh jkghyk
mjyk uqlrk lkiGk
R;k lkiG;kP;k vusd dkjkerh
fu?kqu xsyh furh
dtkZis{kk O;kt ojp<>kkys
thoari.kh ej.k fnlys
iS'kklkBh NG djrh

(8)

nkrikMs %& pyk eqdkV;kus nks?ks iksR;kr


clk ( nks?ks iksR;kr clrkr) nkrikMs dkBhus ekjrks
[kk ekj vksjMq udk ukgh rj vtqu ekj iMsy
(iksR;krqu nks?ks vksjMrkr) ekjQ udk ekjQ udk ]
rqEgkyk ekjhr ukgh eyk lk[kj vkf.k pgk ikoMr
nsrk dk
[kqulslkodj %& (nkrikM;kP;k rksaMkr pkiV
ekjrks ) ysdk ekj.ks can dj.;klkBh R;kauk lk[kj
vkf.k pgk ikoMj ekxrks Og; ekj R;kauk >kksMi
pkaxy
Ekh rqyk lk[kj vkf.k pgk ikoMj nsrks
nkrikMs %& [kk ysdkP;ku ekj vksjMk ik.kh
ik.kh djk (iksR;krqu nks?k vksjMr vlrkr ekjQ udk
ekjQ udk (rso<;kr lkodkjkph eqyxh fxrkatyh ;srs)
xhrktayh %& ckck gs dk; djrk lksMk ;kauk ] vls
okxq udk ] vkgks 'ksrdjh fdrh vMp.khr lkiMyk ]
vkti;Zr fdrh 'ksrd&;kauh vkRegkR;k dsY;k vkgsr-
can djk vls okx.ks ek>kh 'kiFk vkgs rqEgkyk ;s
nkrikM;k lksMo ;kauk ( nkrikM;k nks?kkauk
iksR;krqu ckgsj dk<rks)
[kqulslkodkj %& vkt rqEgk nks?kkauk lksMys
iqUgk lksM.kkj ukgh -pyk tk pkyrs Ogk vkf.k
yodjkr yodj ek>ks O;kt vk.kqu |k-
fxrkatyh %& ckck ;kauk iqUgk _kkl nsmQ
udk ]ukgh rj iksyhlkr eh rqeP;kfojQ/n rdzkj djhy-
eh rqeph ysd vlyh eh dq.kkoj vU;k; djQ ns.kkj
ukgh-rqeps vU;k; Fkkacys ukghr rj eh ?kj lksMqu
fu?kqu tkbZy fnudj ekek tk rqEgh ]>kkY;k
izdjkcnny rqeph ekiQh ekxrs ]rqEgh [kpq udk ]
lksU;kps fnol ;srhy-fulxkZyk rqeph n;k ;sbZy-
fnudj %& dk; ve=rkps cksy vkt dkukoj iMys ]tho
/kU; >kkyk -eqyh dqBs f'kdyhl gs lkj-,dfnol
vkeP;k ?kjh rq ;ko fg ek>kh bZPNk vkgs-
fxrkatyh%& eh tjQu ;sbZy vkiY;k ?kjh] tk
rqEgh jes'kyk lkaxk eh fopkjhr gksrs Eg.kqu -
fnudj %& eqyh mjkrhy nq[k% mjkr Bsoqu vkEgh
txrks vkt rqeP;k jQikr Hkaxorkp n'kZu ?kMy ;srks
vkEgh- (nks?kst.k tkrkr)
(9)

fxrkatyh %& ckck ek.klkpk tUe >kkyk vkgs


ek.klkj[ks okxys ikgts vkf.k ek.klkalkBh txys
ikghts- vkt osG 'ksrd&;koj vkgs -R;kaP;kojP;k
ladVkp HkkaMoy djQ udk ]fgp osG mn;k
vkiY;koj ;smQ 'kdrs- O;ktkP;k iS'kkus ?kjkrhy
frtksjh Hkjky ]i.k ikikP;k Hkkjkus v[[k ?kj Hkjsy ]
R;k ikikP;k ?kjkr vkiyh gksjiG gksbZy -rsOgk
vktp tkxs Ogk- ;srs eh(fxrktayh tkrs)
[kqulslkodkj%& fnU;k vkf.k xq.;k ;kauk vkt
fxrkatyheqGs lksMqu fnys vkgs i.k ek>ks O;ktkps
iSls ukgh yodj fnys tj ek>;k'kh xkB vkgs- lksM.kkj
ukgh-nkrikM;k R;kaP;koj y{k Bso vkf.k tgkyyk
vkiY;k okM;koj cksykoqu ?ks fnU;kyk pkaxyk
vMp.khr vk.kyk ikghts- ,o<k _kkl Hkksxrks; i.k
tfeu fodk;p uko dk<hr ukgh-pyk vkrk (nks?kst.k
tkrkr) iMnk iMrks

(10)

poFkk lhu
(jes'k fnudjkoyk tfeu fodqu ]'kgjkr nksu ,dj tfeu
fodr ?ksoqu R;koj IykWV ikMqu fodzh dj.;klkBh
ppkZ djrkr)
fnudj %& dk; osG vkyh vkgs ek>;koj ]tfeu vlqu
ihd ukgh- R;keqGs vMp.kh ok<r vkgsr-
[kqulslkodkjkus vR;ar okbZV i/nrhus ek>kk vieku
djQu eyk o xq.koaryk iksR;kr ?kkyqu ekjyk vkgs-
osG v'kh Hk;kud vkgs dh]tx.;kis{kk esysy cj] i.k
ek>;k jes'kyk ek>;kf'kok; nqlj dks.kh ukgh- tgky
pqyrHkkmQ R;kp okVksG dj.;kl Viyk vkgs- dk;
djko lqpr ukgh -xq.koar dqBs xsyk letr ukgh-
(rso<;kr xq.koar ;srks)
Xkq.koar %& Hkkoth ukjkt gksmQ udk ]>kky
xsy rs foljQu tk- uf'kckps Hkksx HkksxY;kf'kok;
lair ulrkr- vkysys fnol tkrhy [kpq udk -(rso<;kr
jes'k vkf.k tgky ;srkr)
Tkgky %& dk; xq.koarjko dq.kkyk Eg.krk [kpq
udk]vkgks ek.klkpk tUe ukgh [kp.;klkBh i.k ek.kql
ijhfLFkrh tGoqu u ?ksrk rRo rRo djhr fgaMr vlrks
-ek>kh ijhfLFkrh fcdV vkgs Eg.kqu ek.klkuk eh
mlus iSls ekxrks ex eh dk; udVk vkgs dk jes'k rqp
lkax ;koj dk; Ik;kZ; vkgs rks-
jes'k %& ckck eyk ,d ladVkoj ekr dj.;klkBh
Ik;kZ; lkiMyk vkgs- vkirh 15 ,dj tfeu fodk;ph vkf.k
'kgjkr nksu ,dj tfeu ?ksoqu IykV ikMqu Hkjiqj
fdaerh fodk;ph vkf.k iSl deko;kps - pkaxy ?kj
cka/kk;p vkf.k ek>k yXu djk;p-rqEgh ukroM
[ksGor clk;p - dlk okVyk ek>kk fopkj
fnudj %&;k tfeuhP;k thokoj rqyk
ygkukpk eksBk dsyk vkgs- rq>ks f'k{k.k
vkf.k uksdjh ykxyh gh tfeuhP;k thokoj -
tfeu fod.ks gk rq>kk fopkj ukgh gk
tgkykpk fopkj vkgs- gk tgky ygkui.kkiklqu
fc?kMysyk vkgs- R;kP;k uknkyk ykxq
udksl - rq>ks uqdlku gksbZy- vjs ek>;k
ekxs fg tehu rq>khp vkgs- eh fdrh fnolkpk
vkgs- pkaxyh eqyxh 'kks/kqu rq>ks yXu
djQ- ?kjkr lquckbZ vkY;koj ?kjkyk ?
kji.k ;sbZy- rq>;kckchr ek>kh [kqi eksBs
LoIus vkgsr- rq>;k vkbZyk eh e=R;qosGsl
opu fnys vkgs dh] rqyk eh eksBs cufo.kkj
Eg.kqu- eyk lkFk ns gs loZ rq>ks vkgs-
(11)

jes'k%&ckck rqEgh iQkj LokFkhZ vkf.k <ksaxh


vkgkr- Lor%P;k eqykais{kk tfeu rqEgkyk eksBh
okVrs- eh tkrks 'kgjkr tkrks iqUgk ijr d/khp ;s.kkj
ukgh- vlY;k LokFkhZ ckikis{kk ,dVs jkghysys eyk
vkoMsy-
fnudj %& vjs “jes'k dkgh rksaMkyk ;sbZy rs
cksyq udksl” vjs! cki vkgs eh rq>kk -rq>;klkBh
eh ,dVsi.kkpk vka/kkj lgu dsyk- gs loZ rq>ks vkgs-
eh drZO;cq/nhus rqyk udkj nsrks vkgs ]Eg.kqu
dkgh cksyq udksl- eh ek>kh tfeup dk; i.k
osGizlaxh rq>;klkBh ek>kk fyyko djhu- i.k vls
eukyk Vksp.kkjs cksy cksyq udksl-rq>;kizfr ek>;k
fu"Bk vkgs izse vkgs- rq ek>kk vkgsl- rqyk eh
ejsi;Zr nq[ko.kkj ukgh- i.k rq>;k v'kk okx.;kyk eh
lkFk nsmQu ckGk rq>ks thou m/koLr >kkysys eh
ikgq 'kd.kkj ukgh-
jes'k %& ckck rqepk fopkj iVr ukgh- tgky py ;k ?
kjkr eyk jkgk;ps ukgh-dqBsgh fu?kqu tkrks- vkiyh
ek.kls vkiyh mjyh ukghr- gs tx dk; toG dj.kkj-
tgky%& vjs jes'k vlk ?kkbZ djQ udksl ukukuk tjk
fopkj dj.;klkBh FkksMk osG ns R;kuk Bjoq ns
eqyxk ikghts dk 'ksrh ikghts-eh fHkdkjh i.k
pkaxY;k fopkjkpk vkgs-eh O;lukik;h ek>kh 'ksrh
fodyh vkgs] gs lkj eyk dcqy vkgs i.k eh ukuklkj[kk
LokFkhZ ukgh- R;kauk eqykis{kk 'ksrh eksykph
okVrs-clk Eg.kko thouHkj jMr eh 'ksrh fodk
Eg.krks; Eg.kts eh dk; udVk vkgs dk
tksi;Zr gkrkr osG vkgs rksi;Zr ek.klkus ;ksX;
fu.kZ; ?ksryk ikghts-osG xsY;koj fopkj dj.;kl vFkZ
ukgh py ;sFks {k.kHkj Fkkac.;kph ek>kh foPNk
ukgh-
jes'k %& py eyk ;sFks Fkkac;p ukgh 'ksrh fodr
ukgh rksi;Zr ;k ?kjkr eh ;s.kkj ukgh (rso<;kr
xhrkatyh ;srs )
xhrkatyh %& ;smQ dk vkr] dkgh fopkjkr vkgkr
rqEgh loZt.k
fnudj %& ukgh fopkj dlyk dkghp vkEgh vkilkr
cksyr gksrks
xhrkatyh %& jes'k 'ksrh fod.;kcnny rq
fnudjekekuk cksyykl okVr ]vjs tfeu ]fidoqu
[kk.;klkBh vkgs] fod.;kBh ukgh]tkrhy loZ ladVs
nqj gksrhy
oMhykauk /khj ns.ks rq>ks drZO; vkgs- rs iQkj
[kpqu xsysr- rq>;kdjhrk nq%[k ?kVk?kVk firkr
vls oMhy feG.ks [kqi eksB HkkX; ykxr- rq vfopkj
lksM dk; js tgky nql&;kps okbZV >kkys Eg.kts
Lor%ps dY;k.k gksrs vls rqyk okVrs dk ]vjs
nql&;kps vki.k tso<s okbZV djQ R;kP;k fdrh rjh
iVhus vkiys okbZV gksrs- gs d/khp foljQ udksl
(12)
tgky %& ;s fxrktayh rq eyk leto.;kP;k HkkuxMh
iMq udksl rq>kk vkf.k ;kpk dk; lac/k d'kkyk ,o<h
cksyrhy-tk vkY;k okVsus ijr fu?kqu tk-rq>kk
'kgk.kikuk nql&;kyk letkoqu lkax -rq Jhearkph ysd
vkgsl rqyk xjhckaP;k ?kjkrhy nq%[k dG.kkj ukgh-
tk rq tk
fanudj %& tgky rksaM lkaHkkGqu cksy
ek>;k ?kjkrqu fryk rq tk Eg.kk.kkj dks.k vkgsl-rq
tk ek>;kk ?kjkrqu -ek>;k jes'kps rq Mksds fCk?
kMfoys vkgs-
tgky %& eh tkrks i.k ukuk rqep ?kj lkaHkkGk
ek>;k ukokus ijr jMr clq udk eh deh'ku
feGfo.;klkBh tfeu fodk Eg.krks Eg.kts eh dk; udVk
vkgs dk tkrks eh- (tgky tkrks )
jes'k %&fxrkatyh rq vkeP;k e/;s iMq u;s vls eyk
okVrs -dkG cnyyk vkgs- ek.kl cnyr pkyyh vkgsr-
vki.kgh dkGkcjkscj pkyy ikghts-,d 'ksrh fodqu
nqljh 'ksrh ?ks.ks Eg.kts [kqi okbZV dke vkgs vls
ukgh -'kgjkr xqaB;kyk [kqi eksBh fdear vkgs-
fnudj %& rq>k Eg.k.k cjkscj ]vjs i.k ;k tfeuhoj
vkiY;k vusd fi<;k txY;k vkgsr- gh tfeu Eg.kys
okMoMhykaph ns.kxh vkgs- rsOgk tfeu fod.;kp rq
uko dk<q udksl
fxrkatyh %& jes'k cjkscj vkgs ] rq tfeu fodq
udksl ]rqyk iSls fdrh ikghts ,o< eyk lkax eh rqyk
iSl nsrs -i.k rq>kk rq fu.kZ; cny
xq.koar %& eyk ns[khy gk fopkj vkoMrks vkgs-
tfeu fod.ks udks vkgs-
jes'k %& rqeP;k lokZP;k iq<s ek>kh ek?kkj
vkgs- ;srks eh tgky HksVqu ;srks
py xhrktayh rqyk eh lksMrks (nks?k tkrkr)
fnudj %& jes'k ukjkt e/;s xsyk vkgs- rks iQkj
gVVh vkgs-xq.koar dkG ek>kh fdrh js ijh{kk ?
ks.kkj vkgs -tukoj nkjkr vUu ik.;kokpqu rMiQM
vkgsr- [kqulslkodkj O;ktklkBh NGrks vkgs]
iksVpk eqyxk ukjkt gksrks vkgs-fdrh lgu djk;pk
vtqu -'kstxkopk mn;k cktkj vkgs ]tukojP;k nks&;k
rqVy;k vkgs rsOgk eh nks&;k ?ksoqu ;srks- pyk
vkrk
,dkos rs uoy] vl ?kMr; fc?kMr;
Tkxko dl ];kpk clr ukgh esG
?kksj ykoquh >kqjr; [kj
;k vk/kqfudsrsP;k ukokoj
gs pkyr; lkjII/k=II
(13)
ikpok&lhu (egky iMnk)
([kquls lkodkjkps ?kj ]nkrikMs(uksdj) ] tgky )
[kqulslkodkj %& ,o<k izpaM _kkl nsoqu fnU;k
'ksrdjh tfeu fodzhp ukaOk dk<hr ukgh- i.k ts feGr ukgh
rs feGo.k ek>;k vkoMhpk [ksG vkgs-;klkBh fdrhgh
eksBh fdear ekstkoh ykxyh rjh pkysy- vjs fnU;k rqyk
eksMY:kkf'kok; eh jkg.kkj ukgh-nkrikM;k vtqu dlk
vkyk ukgh -(nkrikMs ;srks)
nkrikMs%& ekyd ueLdkj vkgs-
[kqulslkodkj %& dkjs nkrikMs vkt ukjkt okVr
vkgs- dkgh vMp.k vkgs dk ek>;k ukokoj dkgh
mpkikR;k dsY;kl - dk ukjkt vkgs
nkrikMs%& ekyd xkoph ;k_kk toG vkyh vkgs ]
ukrsokbZdkauk ;k_ksp vkea_k.k vtqu fny ukgh ?
dk; djko lqpr ukgh-eyk rqeP;k enrhph xjt vkgs-
[kqulslkodkj%& cjkscj vkgs rq>k ]i.k xkokr
VWdjus ik.kh ;srs vkgs] vkysys ikgqus ;kaph d'kh
lks; djk;ph ;kpk fopkj ek>;k MksD;kr pkyyk
vkgs]rq jkukr jkgrks vkgs] R;keqGs vkysys dkgh
ikgq.ks ek>;kdMs ikBokos vlk ek>kk fopkj vkgs-
nkrikMs%& fBd vkgs ekyd o"kkZrqu ,dnkp
;k_kk ;srs R;keqGs ,desdkauk lgdk;Z dsys ikghts-
[kqulslkodkj %& lkax dks.kdks.kRks ikgq.ks
ek>;kdMs ikBfo.kkj vkgsl rq-
nkrikMs %& ;k_kslkBh ek>kk lkljk lklq vkf.k
ek>kh eqacbZph ,d esgquh vkf.k frpk uojk ;s.kkj
vkgsr- rsOgk ek>kk lkljk ]lklq vkf.k esgquhpk
uojk ;kauk rqeP;kdMs eqDdkekyk ikBorks vkf.k
esgquhyk ek>;k ?kjh eqDdkekyk Bsorks- ybZp
vkuankr tkrhy ;k_ksp fnol dl okVy ek>k fu;kstu
[kqulslkodkj%& (nkrikMsP;k rksMkar pkiV
ekjrkr) esgquhp uko dk<rk ybZp psdkGrks xM;k -
Eg.kts lkljk ]lklq ] vkf.k esgquhpk uojk ;kauk
ek>;kdMs ikBorks vkf.k esgquh rq Bsorks xIik
xks"Vh djk;yk-
nkrikMs %& rl ukgh ekyd]ek>kh ygku eqyxh
frP;k vkbZyk vkbZ Eg.krs vkf.k ek>;k esgquhyk
eEeh Eg.krs gs vkiy ykMa ykMa ckscM ckscM
(14)
[kqulslkodkj%& (nkrikMsP;k rksMkar pkiV
ekjrkr) gs vkiy ykM ykM ckscM ckscM rq>;k
eqyhp eyk dkSrqd okVrs eh rq>;k ?kjh vkyks vkf.k
?kjkr clyks dh] rqyk Eg.krs ckck ckck vkf.k eyk
Eg.krs iIikekek gs vkiy ykM ykM ckscM ckscM
nkrikMs%& ekyd vlqn;k rqep ykM ykM ]
ckscM ckscM jkst ldkGh ek>kh iRuh]eqyxh vkf.k
esgq.kh rq>;k ?kjh vka?kkGhyks ;srks-rqEgh
vkEgkyk dMd dMd xje ik.kh rkioqu Bsok rkioqu
vkf.k vaxkyk yko.;kpk yDl lkac.k vk.kqu Bsok-
FkksMl mV.k vly rjh pkysy-
[kqulslkodj%&( nkrikMsP;k rksMkar pkiV
ekjrkr )ysdk vk[;h ;k_kk /kqoqu dk< ek>;k ?kjh]gs
vki.k ykM ykM ]ckscM ckscM VWdjus ik.kh ;sr;
uk xkokr- rsOgk ikgq.;kuk lkax oY;k diM;kus vax
iqlqu dk<k- ek>;kdMs dq.kkyk ikBoq udksl vkf.k
ikBok;p vlsy] rq>;k iRuhcjkscj esgquhyk ikBo
vkep ?kj c?kk;yk rso< eyk ;k_kk Hkjyh vlsy
okVsy- dGy uk rqyk ]vjs nkrikMs tgky ;s.kkj gksrk
i.k vtqu vkysyk ukgh-(tgky ;srks)
Tkgky %& ueLdkj [kqulslkodkj] rqEgh cksykoys
vkEgh vkysp ikghts-rqep lrr lgkdk;Z vlr eyk-eh
rqEgkyk dk; ekxrks ;kpk vFkZ eh udVk vkgs dk;
rsOgk lkaxk d'kkyk eyk cksykoys-
[kqulslkodkj%& eyk R;k fnU;k 'ksrd&;kpk
dkVk dk<k;pk vkgs-rsOgk rq>k eyk lgdk;Z ikghts-
R;kP;k eqykyk rq fc?kMo - tfeu fodk;yk yko- rqyk
eh [kq'k djrks- vjs rks fnU;k [kqip LokfHkekuh
rRoKkuh Lor%yk letrks -ek>kh eqyxh R;kyk
vkn'kZ letrs vkf.k enr djrs- rsOgk fnU;kyk R;kph
fdear dGyh ikghts-
(15)

Tkgky%& lkodkj ;kph rqEgh dkGth djQ udk


ukuk ek>kk pqyrk vlyk rjh rks ek>kk nq"eu vkgs-
R;kyk laifoys ikghts-jes'kyk eh fc?kMforks- rsOgk
eyk blkj Eg.kqu 5000 jQi;s n;k -eh blkj ekxrks
vkgs Eg.kts eh dk; udVk vkgs dk; -R;k nks?kk
ckiysdkyk fHkd ekxk;yk ykorks vkf.k R;kaph tfeu
eh ?ksrks-rqEgh iQDr rqeP;k eqyhyk R;kaP;kiklqu
nqj djk ;srks eh
[kqulslkodkj %& nkrikMs rq fxrkatyhoj y{k
Bso R;k nks?kkauk enr dj.kkj ukgh ;kph rq
dkGth ?ks -tj frus R;k nks?kkauk enr dsyh eyk tj
dGy rj rqyk ekfgrh vkgs ek>kk jkx Eg.kysp vkx
fnU;k -
nkrikMs%& ekyd rqEgh dkgh dkGth djQ udk-
fxrkatyhrkbZoj eh y{k Bsorks
R;kaP;k gkypkyh xks"Vh rqEgkyk dGforks-eyk
iQDr vkrk lk[kj vkf.k pgk ikoMj ?ks.;klkBh 200
jQi;s n;k-
[kqulslkodkj %& gs ?ks 200 jQi;s vkf.k
dkekyk ykx ;srks eh-
(lkodkj tkrks)
nkrikMs %& c?kk eaMGh 'ksrd&;koj dlk vU;k;
gksrks- i.k eh ;k vU;k;[kksjkauk R;kaP;k
dkekr ;'kLoh gksmQ ns.kkj ukgh- 'ksrd&;klkBh
uksdjh lksMk;ph osG vkyh rjh pkysy-fxrkatyhrkbZ
[kqip pkaxY;k vkgsr- jes'k vkf.k fxrktyh rkbZ
;kaps yXu >kky ikghts-fnudjjko xjhc vkgsr- vkeP;k
ekydkauh R;kaP;koj vU;k; dsysy vkgs-lokZpk
cnyk eh ;sFks jkgqu dlk ?ksrks rs igk-cksyk
'ksrd&;kpk fot; vlks- ;srks vkrk (iMnk iMrks)
(16)
rqp ek;cki rq>koj Hkkj
Hkaxork rqp ns et vk/kkj II/k=II
Rkq lkax Ekk>k ckG dqB xsy
okV ikgquh MksG ek>k lqdy
vUu [kkosuk rs ik.kh fiosuk
HksV ?kMo gksmQuh n;klkxjII1II
rqp loZxq.kh rqp loZKkuh
tho okgrks rq>;kp pj.kh
jktsanz Eg.ks lksMo ladVkrqu
var udksp ikgq rq d=ik djII2II
rq>;k vkBo.khus jkst
okgrkr vJqaP;k /kkjk
;s ysdjk ijr ?kjkII /k=II
fdrh nq%[k fnys rq eyk
ukgh jkx rq>kk /kjyk
vardj.kkrhy izsekpk
okgrks rq>;klkBh >kjk II1II
rq>khp ykHkkoh lkscr
lkFk ns eyk thoukr
eu jer ukgh d'kkr
rq>kfo.k vka/kkj lkjk II2II
ek>kh ek;k vkBo euh
rq>;kfouk ukgh dks.kh
jktsanz Eg.ks foljQ udks
rqp vkgs ,d lgkjk II3II

jktsanz Mh eksjs
fnXn'kZu
'kkghj [kankjs

You might also like