5th Class Telugu FL

SC
ER
T
TE
LA
NG
AN
A
e{Ïºø√≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
A
e+<äHê\T Á|ü»\ eTìwæ e{Ïºø√≥ Äfi≤«s¡÷! ã&ç ø±s¡´Áø£e÷\T ÁbÕs¡úq‘√ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘êsTT. ÁbÕs¡úq˝À
AN
düTÁ|üd<æ Δä s¡#s· TT‘·,
|ü\T≈£î‘√+~ |æ&çøÏ˝…‹Ô ‘Ó\+>±D CÀVü‰s¡T!! ªªe+<˚e÷‘·s+¡ μμ, eTq sêh ^‘·+, eTq C≤rj·T ^‘·+ ªª»q>∑DeTqμμ
kÕVæ≤ry˚‘·Ô, ‘=*‘·s¡+ bÕ&ÉT‘ê+. Á|ü‹»„ #˚kÕÔ+. Á|ü‹»„ sêdæ+~ mes√ ‘Ó\TkÕ! ô|’&çeTÁ]
ø£qï‘·*¢ ø£&ÉT|ü⁄˝Àq ø£\ @<√ ø£Hêïe⁄ ø£<∏ës¡#·sTT‘· e{Ïºø√≥ y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄. áj·Tq q\¢>=+&É õ˝≤¢ nHÓï|ü]Ô˝À 1916
ñ<äé÷\ ñ>∑TZãTe« ∫qïHê&Ó ‹Hêïe⁄ pHé 10q |ü ⁄ {≤º & É T . sê+u≤j· T eTà, sêeTj· T ´ áj· T q
NG
Äfi≤«s¡T kÕ«$T q˝§Z+&É
ã‘·T≈£î b˛s¡T˝Àq »q+ yÓ‘·\¨s¡T $Hêïe⁄ neTàHêj·Tq\T. ∫qï|üŒ{Ï qT+&ç <˚X¯uÛÑøÏÔ m≈£îÿe. ‘·qT |ü⁄{Ïºq H˚\
e+<äHê\T Á|ü»\ eTìwæ e{Ïºø√≥ Äfi≤«s¡÷! õ˝≤¢˝Àì #Ós¡Te⁄
MT<ä >ös¡e+ m≈£îÿy˚. n˝≤ ô|]–q ô|’&çeTÁ] Áf…»Ø XÊK˝À
ñô|Œq>± m–dæ|ü&çq yÓ{Ïºã‘·T≈£î ø£˙ïs¡÷!! e÷<ës¡+˝À 01`11`1915 Hê&ÉT »ìà+#ê&ÉT. |üì#˚XÊ&ÉT.
ìC≤+ bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&ç C…’\T≈£î $XÊK|ü≥ï+˝À |üì#˚düTÔqï|ü&ÉT 1962˝À #Ó’Hê j·TT<äΔ+ e∫Ã+~. #Ó’Hê Á|üuÛÑT‘·«+ Ä <˚X¯
LA
Ä<äs¡Ù+ eT÷≥>∑{Ïº HÓ‹Ô¬ø‘·TÔ≈£îHêïe⁄
ÄX¯j·÷\ |ü⁄düÔø±\T }s¡÷s¡T≈£î |ü+#êe⁄ yÓfi≤fl&ÉT. ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&çq $<ë´s¡Tú\≈£î, j·TTe≈£î\≈£î <˚X¯uÛÑøÏÔ ø£*–+#˚ bÕsƒê\T ô|{≤ºs¡T. eTq $<ë´s¡Tú\≈£î ≈£L&Ü n˝≤+{Ï
Á>∑+<∏äe÷\ ø£{Ïº #·]‘· ã+<ÛäHê\T $bÕŒe⁄ X¯óuÛdÑ +ü <äs“¡ +¤ ˝À 2015e dü+e‘·‡s¡+˝À e{Ïøº √≥ bÕsƒê\T, bÕ≥\T ñ+&Ü\qT≈£îHêï&ÉT. n+<äTπø Á|ü‹»„ sêXÊ&ÉT.
Á>∑+<∏ë\j·T ñ<äéTyÓTÆ >∑&çøÏ m<äTs¡T ì*#êe⁄ ô|’&çeTÁ] sêdæq á Á|ü‹»„ 1963˝À ÄHê{Ï Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±]ø£+>± bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\˝À
TE
Äfi≤«s¡T kÕ«$T X¯‘·»j·T+‹ ñ‘·‡yê\qT
e+<äHê\T Á|ü»\ eTìwæ e{Ïºø√≥ Äfi≤«s¡÷! #˚]Ã+~. Á|ü‹ s√E ÁbÕs¡úq˝À $<ë´s¡Tú\#˚ #·~$+#ê\ì ñ‘·Ôs¡T«\T Ç∫Ã+~. ø=ìï s√E\
ìs¡«Væ≤+#ês¡T. Bìï |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì ‘Ó\+>±D
‘·sê«‘· πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹»„qT Ç+^¢wt‘√bÕ≥T uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü˝À¢øÏ nqTyê<ä+ #˚sTT+∫+~.
s¡C≤ø±s¡¢ HÓ<äTs=&ç¶q nø£åsê\ ¬ø’C≤s¡÷!! sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ôV’≤<äsêu≤<äT˝Àì dæ{°ôd+Á≥˝Ÿ »q>∑DeTq, e+<˚e÷‘·s¡+ ˝≤>± Á|ü‹»„≈£î ≈£L&É n+‘· >∑T]Ô+|ü⁄ e∫Ã+~.
C…’\T˝Àq »qJeq $\Te\T ø£qT>=Hêïe⁄ ˝…’ÁãØøÏ e{Ïºø√≥ Äfi≤«s¡T kÕ«$T ù|s¡TqT ô|{Ïº bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\T ñqï+‘· ø±\+ düTu≤“sêe⁄ ù|s¡T ì*#˚ ñ+≥T+~. Áf…»Ø n~Ûø±]>±
≈£î\eT‘ê\ bÕ<äT\\¢ ≈£L&ÉT |ü⁄≥º<äHêïe⁄
uÛÑ÷kÕ«eT´+ ≈£L\Ã≈£î+&É ãTe« <=s¡Tø£<äHêïe⁄
T
ìyêfi¯ó\T n]Œ+∫+~. áj·Tq 05`02`1961 |üì#˚dæq ô|’&çeTÁ] 1971˝À ñ<√´>∑ $s¡eTD #˚XÊ&ÉT. ‘·sê«‘· ¨$TjÓ÷ yÓ’<äT´&ç>± q\¢>=+&É
|ü≥ºD+˝À <äyêU≤q q&çbÕ&ÉT. s√>∑T\≈£î
ER
Hê&ÉT eTs¡DÏ+#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D˝Àì
uÛÑ÷ $eTTøÏÔ ñ<äéT+\ eTTe«ø£{Ïº ì*#êe⁄ ô|’dü\T rdüTø√≈£î+&Ü eT+<äT\T Ç#˚Ãyê&ÉT.
kÕVæ≤rÁ|æj·TT\≈£î áj·Tq dü÷Œ¤]Ô ø£*–+#ê&ÉT.
e+<äHê\T Á|ü»\ eTìwæ e{Ïºø√≥ Äfi≤«s¡÷! ô|’&çeTÁ]øÏ ‘Ó\T>∑T‘√ bÕ≥T dü+düÿ è‘·+,
n–ï<Ûës¡ n\TeTT≈£îqï ‘ê´>±\ ôd\j˚Ts¡÷!! ‘Ó\+>±D Á|ü»\≈£î Äsê<ÛäT´&Ó’Hê&ÉT. ñs¡÷›, bÕs¡d”, Ç+^¢wt, ns¡;“ uÛ≤wü\T ≈£L&É
SC
ø±˝≤H˚ï N\TÃø=ì ø£\yÓTÆ ‹]>=kÕÔyê e#·TÃ. ø£$‘·«+ sêXÊ&ÉT ø£<∏ä\T sêXÊ&ÉT.

ns¡;“˝Àì ø£$‘ê«ìï ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ
ø±≥>∑*ôd ‘Ó\+>±D u≤≥\T ì]àkÕÔyê
nqTe~+#ê&ÉT. #ê\ ‘Ó*yÓq’ yê&ÉT>± >∑T]Ô+|ü⁄
e\dü ‘Ós¡\T ø£y˚Tàdæq yÓ\T>∑T\T $e]kÕÔyê bı+<ë&ÉT. 1988 Ä>∑dtº 13q #·ìb˛j·÷&ÉT.
e+<äHê\T Á|ü»\ eTìwæ e{Ïºø√≥ Äfi≤«s¡÷! Ç+‘· >=|üŒ eTìwæ eTq ‘Ó\+>±D yê&ÉT
eT\¢ ìqTï |æ\Tk˛Ô+~ ‘Ó\+>±D eT{Ïºb˛s¡÷!! ø±e&É+ eTq≈£î m+‘√ >∑s¡«ø±s¡D+ ø£<ë!
C≤_* ` 5
A
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+
AN
◊<√ ‘·s¡>∑‹
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
l düTes¡í $Hêj·Tø˘, Ä#ês¡´ ãqï ÄsTT\j·T´, l <˚X¯|ü‹ lìyêdt,
ø√`Ä]¶H˚≥sY, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï,
NG
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ. eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+,
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, &Üˆˆ mdt. s¡|òüTT, &Üˆˆ |ü‹ÔbÕø£ yÓ÷Vü≤Hé,
$ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, m&ç≥sY, ‘Ó\T>∑T$uÛ≤>∑+,
ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\ es¡+>∑˝Ÿ. ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+,
LA ôV’≤<äsêu≤<é. H˚wüq˝Ÿ ãTø˘ Á≥düTº, ôV’≤<äsêu≤<é.
$wüj·Tì|ü⁄DT\T
&Üˆˆ qq÷ïs¡T ñù|+<äsY ¬s&ç¶, &Üˆˆ m+. uÛÑ÷bÕ˝Ÿ,
$ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, dü\Vü‰<ës¡T, u≤\kÕVæ≤ry˚‘,Ô·
TE
$<ë´ dü+düÿs¡D\T, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, n+ãsY ù|≥,

ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
∫Á‘ê\T, eTTK∫Á‘·+ : l ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

T
l mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ l ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ l _. düT<Ûëø£sY

dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£, dü+#ê\≈£î\T,
ER
sêh $<ä´, |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ä´, |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
SC
$<äé\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
i ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
© Government of Telangana, Hyderabad
AN
First Published 2015
New Impression 2016, 2017, 2018, 2019
NG
All rights reserved
No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
LA
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
TE
The copy right holder of this book is the Director of

School Education, Hyderabad, Telangana.
This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

T
Title Page 200 G.S.M. White Art Card

ER
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

SC
Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 ii

eTT+<äTe÷≥
A
mH√ï b˛sê{≤\ |òü*‘·+>± eTq+ ø√s¡T≈£îqï ‘Ó\+>±D sêh+ pHé 2, 2014 s√Eq Ä$s¡“¤$+∫+~. eTq sêh+˝À eTq
uÛ≤wü‘√ ≈£L&çq bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ Ä<Ûës¡+>± |æ\¢\T uÛ≤wüqT H˚s¡TÃø√yê*. ‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹, uÛ≤wü, #·]Á‘· yÓTT<ä˝…’q$ |æ\¢\T
AN
‘Ó\TdüTø√yê*‡q nedüs¡+ ñqï~. Ç+<äTø√dü+ ‘Ó\+>±D sêh Á|üuÛÑT‘·«+ bÕsƒê´+XÊ\qT ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ ø£$T{°ì ìj·T$T+∫+∫+~.
ø£$T{° düuÛÑT´\T Á|üdüTÔ‘·+ neT˝À¢ ñqï yê#·ø±\qT düMTøÏå+∫ ‘Ó\+>±D eTTÁ<ä ñ+&˚˝≤ yê#·ø±\qT s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ ø£èwæ#˚XÊs¡T.
‘Ó\+>±D sêh+˝À eTq |æ\¢\ ø√dü+ s¡÷bı+~q ‘=* yê#·ø£+ Ç~.
ñ∫‘· ìs¡“+<Ûä $<ë´ Vü≤≈£îÿ #·≥º+ 2009 neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq+<äTq |æ\¢\+<äs¡÷ HêDýÓTÆq $<ä´qT bı+<˚ Vü≤≈£îÿqT ø£*Z
ñHêïs¡T. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ |æ\¢\+<äs¡÷ #·<äTe&É+, ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, kı+‘·+>± sêj·T>∑\Z&É+ e+{Ï ø£˙dü kÕeTsêú´\qT
ø£*Z ñ+&Ü*. M{Ïì kÕ~Û+∫q |æ\¢\≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· kÕúsTT˝À $$<Ûä $wüj·÷\ nuÛÑ´düq+ düT\Tee⁄‘·T+~. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À
NG
e÷‘·èuÛ≤wüô|’q |ü≥Tºø£*Z ñqï |æ\¢\T Ç‘·s¡ uÛ≤wü\qT ≈£L&Ü düT\Te⁄>± H˚s¡TÃø√>∑\TZ‘ês¡T. M{Ïì <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì |æ\¢\+<äs¡÷
bı+<ë*‡q kÕeTsêú´\qT $<ë´ Á|üe÷D≤\T>± ìsêΔ]+#ês¡T. á q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ M{Ïì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ M\T>± $q&É+`Ä˝À∫+∫
e÷{≤¢&É&É+, #·~$ ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, d”«j·Ts¡#·q, düè»Hê‘·àø£‘·, |ü<äC≤˝≤ìï $ìjÓ÷–+#·&É+, uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&É+,
ñqï‘·yÓTÆq yÓ’Ks¡T\qT ø£*Z ñ+&É&É+ e+{Ï kÕeTsêú´\ Ä<Ûës¡+>± s¡÷bı+~+#ês¡T.
á q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝Àì bÕsƒê´+XÊ\qT Á|ü<Ûëq+>± ◊<äT n+XÊ\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì m+|æø£#˚XÊs¡T. n$, 1. <˚X¯uÛÑøÏÔ,
$\Te\T, e÷qe dü+ã+<Ûë\T 2. |æ\¢\ dü«uÛ≤e+, X¯øÏÔ kÕeTsêú´\T Ädü≈£îÔ\T 3. |üsêés¡D+, Á|üø£è‹, düe÷»+ 4. dü+düÿ è‹,
dü+Á|ü<ëj·÷\T, uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫ 5. Vü‰dü´+, ø±\Œìø£‘·, düè»Hê‘·àø£‘·. M{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä Á|üÁøÏj·T˝À¢ì bÕsƒê\qT bı+<äT|üsêÃs¡T.
LA
ø£<∏ä\T, ø£<∏äHê\T, |ü<ë´\T, dü+uÛ≤wüD\T, yê´kÕ\T, π>j·Tø£<∏ä\T, π>j·Ts¡÷|üø±\T bÕsƒê\T>± ñHêïsTT. Á|ü‹ bÕsƒ¡+ ≈£L&Ü |æ\¢˝À¢ ÄdüøÏÔì
πs¬ø‹Ô+#·&ÜìøÏ ∫Á‘·+‘√ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ne⁄‘·T+~. kı+‘·+>± #·<äTe⁄ø=ì ns¡ú+ #˚düTø=H˚˝≤ düs¡fi¯yÓTÆq uÛ≤wü ñqï~. kÕ~Û+#ê*‡q
kÕeTsêú´\ Ä<Ûës¡+>± ªÇ$ #˚j·T+&çμ nH˚ o]¸ø£‘√ nuÛ≤´kÕ\qT bı+<äT|üsêÃs¡T. á nuÛ≤´kÕ\T |üP]Ô ‘·s¡>∑‹, »≥Tº, e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\
s¡÷|ü+˝À ñHêïsTT. |æ\¢˝À¢ n+‘·Ø¢q+>± ñqï düè»Hê‘·àø£‘·qT yÓ*øÏrj·T&ÜìøÏ |æ\¢˝Ò ø£<∏ä\T, ø£$‘·\T, dü+uÛ≤wüD\T e+{Ï$ sêj·T&Üìï
Áb˛‘·‡Væ≤+#˚˝≤ nuÛ≤´kÕ\qT #˚sêÃs¡T. #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃø=qï |æ\¢\T eT]+‘· yÓTs¡T>±Z Áø£eT|ü<äΔ‹˝À uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D #˚j·T&ÜìøÏ
TE
M\T>± nuÛ≤´kÕ\T ñHêïsTT. M{Ï‘√ bÕ≥T uÛ≤wü≈£î dü+ã+~Û+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£ |ü]C≤„q+ |æ\¢\T bı+<˚˝≤ ªuÛ≤wüqT >∑T]+∫
‘Ó\TdüTø=+<ë+μ nH˚ o]¸ø‘£ √ nuÛ≤´kÕ\T ñHêïsTT. |æ\\¢ qT Ä˝À∫+|üCj Ò T· &ÜìøÏ, e÷{≤¢&+ç #·&ÜìøÏ, bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· ìï }Væ≤+#·&ÜìøÏ,
$wüj·÷ìï ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ M{Ï˝À ∫Á‘ê\T ≈£L&Ü ñHêïsTT.
|æ\¢\T ‘·eTqT ‘êeTT n+#·Hê y˚düTø√e&ÜìøÏ M\T>± ªH˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?μ nH˚ d”«j·T eT÷˝≤´+ø£q ø£è‘ê´ìï #˚sêÃs¡T. |æ\¢˝À¢
ì|òüT+≥Te⁄qT #·÷ùd n\yê≥TqT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ M\T>± bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ∫es¡ ª|ü<ë\T`nsêú\Tμ C≤_‘êqT #˚sêÃs¡T. nfÒ¢
|üsƒ¡Hê_Û˝≤wüqT, uÛ≤eÁ|ükÕs¡ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ªÁbÕC…≈£îº |üqT\qTμ bı+<äT|üsêÃs¡T. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ
|æ\¢\+<äs¡T ‘·|üŒìdü]>∑ #·<äTe&É+, sêj·T&É+ #˚j·T>∑˝≤Z*. Bìï <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì yê#·ø£ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡Œ&ÜìøÏ
T
dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒê\qT #˚sêÃs¡T.

ñbÕ<Ûë´j·TT\T á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<äΔ‘·T˝À¢ |æ\¢\+<äs¡÷ bÕ˝§ZH˚˝≤ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+#ê*.
ER
|æ\¢\+<äs¡÷ ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&˚˝≤, Á|ü•ï+#˚˝≤ #·ø£ÿ{Ï yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*. u≤\ kÕVæ≤‘·´+, ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\T, y˚T>∑C…’q¢ e+{Ï$
‘·s¡>∑‹˝ÀH˚ n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œqø√dü+ m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT dü\Vü‰\T dü÷#·q\T Ç∫Ã Áb˛‘·‡Væ≤+∫q ‘Ó\+>±D sêh ‘=* eTTKéT+Á‹
l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄ >±]øÏ, >ös¡e $<ë´XÊU eT+Á‹ l ø£&çj·T+ lVü≤] >±]øÏ, |üPs¡« $<ë´XÊK eT+Á‹ l õ. »>∑BXŸ
¬s&ç¶ >±]øÏ, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK ø±s¡´<ä]Ù leT‹ s¡+Jyé. ÄsY. Ä#ês¡´ >±]øÏ, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK |üPs¡« dü+#ê\≈£î\T
l myéT. »>∑BX¯«sY >±]øÏ, Á|üdüTÔ‘· dü+#ê\≈£î\T l {Ï. ∫s¡+Je⁄\T >±]øÏ, sêh Á|üuÛÑT‘·« dü\Vü‰<ës¡T &Üˆˆ ¬ø.$.s¡eTD≤#ê] >±]øÏ
SC
Á|ü‘˚´ø£ <Ûäqýê<ë\T. á yê#·ø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï ø£$T{° düuÛÑT´\T, dü+bÕ<äø£ eT+&É* düuÛÑT´\T, $wüj·T ì|ü⁄DT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T,
∫Á‘·ø±s¡T\≈£î <Ûäqýê<ë\T. ‘Ó\+>±D sêh+˝À e∫Ãq ‘=* yê#·ø£+ Ç~. ø±ã{Ïº uÛ≤cÕ|üs¡+>± ˝Ò<ë Ç‘·s¡ n+XÊ\ >∑T]+∫ $E„\T
Ç#˚Ã dü\Vü‰\T, dü÷#·q\qT mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. d”«ø£]+∫ ‘·>∑T #·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·T+~. á yê#·ø£+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫ì ô|+∫
ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘·kÕúsTTøÏ nedüs¡yÓTÆq uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTÔHêï+.
‘˚~ : 31/01/2015 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ä´, |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
iii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
A
ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ |æ\¢\T ‘·|üŒìdü]>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ #˚j·T>∑\>±*. bÕsƒê\T #·<äTe>∑\>±*,
ns¡ú+#˚düTø√>∑\>±*.
AN
Ç+<äTø√dü+ bÕsƒê\ø£+f… eTT+<äT dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒê\T ñHêïsTT. M{Ï Ä<Ûës¡+>± |æ\¢\≈£î #·<äTe&É+, sêj·T&É+
nuÛ≤´dü+ #˚sTT+#ê*.
dü+dæ<äΔ‘ê bÕsƒê\≈£î ‘·|üŒìdü]>± es¡íe÷\, >∑TDÏ+‘ê\T, ˇ‘·TÔ\ #ês¡Tº\qT dæ<äΔ+ #˚düTø√yê*. M{Ïì nuÛ≤´kÕ\
dü+<äs¡“¤+>± $ìjÓ÷–+#ê*.
pHé, p˝…’ e÷kÕ\qT |üP]Ô>± Ç+<äTø√düy˚T $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
NG
bÕsƒê\ uÀ<Ûäq Ä>∑düTº qT+&ç |òæÁãe] es¡≈£î »s¡>±*.
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝Àì bÕsƒê\qT düTe÷s¡T 160 |üì~Hê\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T. nq>± ˇø£ bÕsƒêìøÏ
dü>∑≥Tq 16 |üì~Hê\T nedüs¡+. Bìï <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì 10 bÕsƒê\T #˚sêÃs¡T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ ˝À |æ\\¢ T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\ C≤_‘ê ñqï~. dü+e‘·‡sê+‘êìøÏ yê{Ïì |æ\\¢ T kÕ~Û+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
e÷‘·èuÛ≤cÕ uÀ<Ûäq≈£î Á|ü‹s√E 90 ìˆˆ\ düeTj·T+ ñ+≥T+~.

LA
á 90 ìˆˆ\˝À yÓTT<ä{Ï 45 ìˆˆ\T ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\≈£î $ìjÓ÷–+#ê*. ¬s+&Ée 45 ìˆˆ\˝À
Ä s√E uÀ~Û+∫q n+X¯+ Ä<Ûës¡+>± |æ\¢\≈£î »≥Tº ˝Ò<ë e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\ <ë«sê nuÛÑ´düq+ ø£*Œ+#ê*. yÓqTø£ã&çq
|æ\¢\≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT˝Ò <ä>∑Zs¡ ñ+&ç Á|ü‘êé÷ïj·T uÀ<Ûäq <ë«sê nedüs¡yÓTÆq nuÛ≤´dü+ ø£*Œ+#ê*.
ˇø£ bÕsƒêìøÏ ñ<˚›•+∫q kÕeTsêú ´\qT ø£˙dü+ mquÛ…’XÊ‘·+ eT+~ |æ\¢\T kÕ~Û+∫q ‘·s¡yê‘˚ eTs=ø£ bÕsƒ¡+
TE
ÁbÕs¡+_Û+#ê*.
bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#·&É+ n+fÒ ñqTàFø£s¡D ∫Á‘·+ yÓTT<ä\Tø=ì, H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê? nH˚ o]¸ø£ es¡≈£î ìs¡«Væ≤+#ê*.
ñqTàFø£s¡D ∫Á‘·+ Ä<Ûës¡+>± e÷{≤¢&ç+#·&ÜìøÏ ˇø£ |”]j·T&é, ª|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&çμ ˝Àì n+XÊ\qT #˚j·T&ÜìøÏ
ˇø£ |”]j·T&é nedüs¡eTÚ‘·T+~. ‘·sê«‘· 4 |”]j·T&É¢qT bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#ê*.
$T–*q 10 |”]j·T&É¢˝À ªÇ$#˚j·T+&çμ o]¸ø£˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT |æ\¢\‘√ bÕsƒ¡XÊ\˝ÀH˚ #˚sTT+#ê*. kÕeTsêú´ìøÏ
#Ó+~q nuÛ≤´kÕ\qT kÕ<Ûäq #˚sTT+#ê*.
T
Á|ü‹s√E uÛ≤wü≈£î πø{≤sTT+∫q 90 ìˆˆ\˝À bÕsƒ¡úÀ<Ûäq ˝≤>±H˚ nuÛ≤´kÕ\qT ≈£L&Ü yÓTT<ä{Ï 45 ìˆˆ\˝À m˝≤
#˚j·÷˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. |æ\¢\T #˚dæq |üìì |ü]o*+∫ ‘·–q dü÷#·q*yê«*. Ä ‘·sê«‘· ñ+&˚ 45 ìˆˆ\˝À
ER
|æ\¢\T e´øÏÔ>∑‘·+>± nuÛ≤´kÕ\T #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.

yÓTT<ä{Ï 45 ìˆˆ\˝À uÀ<ÛHä êuÛ´Ñ düq Á|üÁøÏjT· \qT ìs¡«Væ≤+#˚≥|ü&ÉT |æ\\¢ +<äs÷¡ uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±yê*. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
‘·≈£îÿe>± e÷{≤¢&Ü*. |æ\¢\≈£î e÷{≤¢&˚ neø±X¯+ ø£*Œ+#ê*. Á|ü•ï+|üCÒj·÷*. M{Ïø√dü+ |üP]Ô ‘·s¡>∑‹>∑~ ø£è‘·´+
<ë«sê>±ì, »≥Tº|üì <ë«sê >±ì uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+#ê*.
• yÓTT<ä{Ï 45 ìˆˆ øÏ+~ k˛bÕHê\qT bÕ{Ï+#ê*.
SC
I. ñb˛<ëÈ‘·+ ` |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D ˝Ò<ë |ü⁄qX¯Ãs¡D, o]¸ø±Á|üø£≥q, H˚|ü<∏ä´+.

II. bÕsƒê´+X¯ uÀ<Ûäq / kÕeTsêú´\ô|’ ne>±Vü≤q ` ∫Á‘ê\qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#·&É+, |æ\¢\‘√ eTÚq|üsƒ¡q+
u≤Vü≤´|üsq¡ƒ +, ñbÕ<Ûë´j·TTì Ä<äsÙ¡ |üsq¡ƒ +, |æ\\¢ ‘√ ns¡dú +ü Á>∑V≤ü D+, bÕsƒê´+X¯ $wüjT· +ô|’ #·sÃ¡ , ne>±Vü≤q.
III. ne>±Vü≤q |ü]o\q ` Ä s√E uÀ~Û+∫q n+XÊ\ô|’ |æ\¢\ ne>±Vü≤qqT |ü]o*+#·&É+.
¬s+&Ée 45 ìˆˆ\˝À |æ\¢\≈£î Ä s√E uÀ~Û+∫q n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± Äj·÷ kÕeTsêú´\ô|’ nuÛ≤´dü+ ø£*Œ+#ê*.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 iv

Á|ü‹ bÕsƒêìï Ä bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#·Tø√yê*. ‘Ó\T>∑T˝À
A
bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£qT øÏ+~ $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
1. bÕsƒ¡+ ù|s¡T :
AN
2. bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq |”]j·T&ÉT¢ :
3. kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T :
4. |”]j·T&É¢ yêØ $uÛÑ»q :
¬s+&Ée 45 ìˆˆ\˝À
uÀ<ÛäHê+X¯+ yÓTT<ä{Ï kÕeTÁ– / |æ\¢\≈£î ø£*Œ+#ê*‡q
|”]j·T&é dü+K´ uÀ~Û+#˚ eP´Vü≤+
NG
45 ìˆˆ\T eqs¡T\T nuÛ≤´dü+
5. bÕsƒ¡úÀ<Ûäq≈£î nedüs¡yÓTÆq n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ ùdø£s¡D (ñbÕ<Ûë´j·TTì ‘·j·÷Ø) :

6. bÕsƒ¡+ uÀ~Û+∫q nq+‘·s¡+ ñbÕ<Ûë´j·TTì Á|ü‹düŒ+<äq\T (nqTuÛÑyê\T, nqTuÛÑ÷‘·T\T) :
|æ\¢\T m{Ïº |ü]dæú‹˝À ¬>’&ÉT¢, düº&ûyÓT{°]j·T˝Ÿ e+{Ï yê{Ï˝À #·÷dæ sêj·T≈£L&É<äT. kı+‘·+>± sêj·÷*. Ç˝≤ sêdæq
yê{Ïì ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT dü]~<ë›*.
LA
n˝≤π> ªH˚ì$ #˚j·T>∑\Hêμ o]¸ø£˝Àì n+XÊ\˝À ˇø=ÿø£ÿ n+XÊìï m+‘·eT+~ |æ\¢\T #˚j·T>∑˝≤Zs√ |ü]o*+#ê*.
Á|ü‘êé÷ïj·T uÀ<Ûäq ìs¡«Væ≤+#ê*.
|æ\¢\T ‘êeTT sêj·Te\dæq n+XÊ\qT nuÛ≤´dü |”]j·T&é˝ÀH˚ |üP]Ô #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*. <ëìô|’q #·s¡Ã ìs¡«Væ≤+#ê*.
TE
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ ‘√bÕ≥T bÕsƒX¡ Ê\˝Àì yêq∫qT≈£î\T, ø£<\ä∏ T, ø£<ë∏ yê#·ø±\T, ø£<\ä∏ |ü⁄düøÔ ±\T e+{Ï u≤\kÕVæ≤‘·´ |ü⁄düøÔ ±\qT
#·~$+#ê*. yê{Ï >∑T]+∫ &Ó’Ø˝À sêsTT+#ê*. e÷{≤¢&ç+#ê*.
ÁbÕC…≈î£ |º qü T\T, düè»Hê‘·àø£‘· Á|üX+¯ dü≈î£ dü+ã+~Û+∫q ø£è‘ê´\qT >∑T]+∫ |üP]Ô ‘·s>¡ ‹∑ ø£è‘·´+>± ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*.
»≥Tº|üqT\T>± #˚sTT+#ê*. yê{Ïô|’q #·s¡Ã ìs¡«Væ≤+#ê*. ‘·sê«‘· 45 ìˆˆ\T |”]j·T&é˝À |æ\¢\#˚‘· e´øÏÔ>∑‘·+>±
sêsTT+#ê*.
|æ\¢\T sêdæq düè»Hê‘·àø£ e´ø°Ôø£s¡D / ÁbÕC…≈£îº|üqT\ Ä<Ûës¡+>± ˇø√ÿ bÕsƒêìøÏ ˇø£ dü+ø£\q+‘√ |ü⁄düÔø±ìï
T
‘·j·÷s¡T#˚j·÷*. yê{Ïì Á|ü<ä]Ù+#ê*.

ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£HêìøÏ nqT>∑TD+>± bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T ñHêïsTT. ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£Hêìï ìsêàD≤‘·àø£,
ER
dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hê\T>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.

ìsêàD≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£q+˝À uÛ≤>∑+>± E˝…’, Ä>∑dtº, qe+ãsY, |òæÁãe] e÷kÕ\˝À |æ\¢\ Á|ü>∑‹ì qyÓ÷<äT#˚j·÷*.
Ç+<äTø√dü+ 1. |æ\¢\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ Á|ü‹düŒ+<äq\T (|ü⁄düÔø£ |üsƒ¡q+, ìy˚~ø£ sêj·T&É+), 2. |æ\¢\T sêdæq n+XÊ\T
(H√≥T |ü⁄düÔø±\T), 3. ÁbÕC…≈£îº|üqT\T, 4. \|òüTT|üØø£å e+{Ï n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± qyÓ÷<äT#˚j·÷*. bÕsƒê\T, nuÛ≤´kÕ\T
Ç+<äT≈£î nqT>∑TD+>± ñqï$.
SC
|æ\¢\T sêdæq n+XÊ\≈£î e÷s¡Tÿ\T πø{≤sTT+#·&ÜìøÏ, |æ\¢\ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T, H√≥T|ü⁄düÔø±\qT Ä<Ûës¡+>± rdüTø√yê*.
|æ\¢\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT kı+‘·+>± sêùdÔH˚ e÷s¡Tÿ\T πø{≤sTT+#ê*. ¬>’&ÉT¢, düº&ûyÓT{°]j·T˝Ÿ e+{Ï$
#·÷dæ sêùdÔ e÷s¡Tÿ\T πø{≤sTT+#·≈£L&É<äT.
dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£q+ ø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\T kı+‘·+>± Á|üX¯ï|üÁ‘ê\qT s¡÷bı+~+#·Tø=ì ìs¡«Væ≤+#ê*.
dæ\ãdt |üP]Ô#˚j·T&ÉeT+fÒ bÕsƒê\ Ä<Ûës¡+>± kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\qT kÕ~Û+#·&ÉeTì ns¡ú+. ø±ã{Ïº Ç+<äT≈£î
ø£èwæ#˚j·÷*.
v ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

|æ\¢\÷! øÏ+~ n+XÊ\T #·<äTe+&ç. Ä dü÷#·q\ Á|üø±s¡+ #˚j·T+&ç.
A
♦ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ø£es¡T ù|õ ˝À|ü* yÓ’|ü⁄qï bÕ≥qT H˚s¡TÃø=ì bÕ&É+&ç.
♦ Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À eTT+<äT>± ˇø£ ∫Á‘·+ ñ+≥T+~. Ä ∫Á‘êìï #·÷&É+&ç, <ëì øÏ+<ä ñqï Á|üX¯ï\≈£î
AN
»yêãT\qT Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
♦ ªª|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç!μμ nH˚ >∑&ç˝Àì dü÷#·q\T #·<äTe+&ç. yê{Ï Á|üø±s¡+ #˚j·T+&ç.
♦ bÕsƒ+¡ #·<Tä e&ÜìøÏ eTT+<äT bÕsƒ+¡ ˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç, yê{Ï Ä<Ûës¡+>± bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· ìï
}Væ≤+#·+&ç. ∫Á‘ê\ Ä<Ûës¡+>± dü+uÛ≤wüD\T #Ó|üŒ+&ç.
♦
NG
Á|ü‹ s√E bÕsƒêìï _>∑Zs¡>± #·<äTe+&ç. MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT #·~y˚≥|ü&ÉT C≤Á>∑‘·Ô>± $q+&ç.
MT≈£î ‘Ó*j·Tì |ü<ë\T / #·<äTe˝Òø£b˛sTTq |ü<ë\qT MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT m{≤¢ |ü\T≈£î‘·THêï&√
C≤Á>∑‘·Ô>± $q+&ç.
♦ bÕsƒêìï #·~$ ns¡ú+ ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘·^j·T+&ç. yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düÔø£+ ∫es¡ ªª|ü<ë\T `
nsêú\Tμμ |ü{Ïºø£˝À #·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç. ˇø£y˚fi¯ |ü{Ïºø£˝À |ü<ë\T ˝Òqf…¢Ì‘˚ MT ñbÕ<Ûë´j·TTDÏí
LA
n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
♦ MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT bÕsƒ¡+ #Óù|Œ≥|ü&ÉT C≤Á>∑‘·Ô>± $q+&ç, MT≈£î ‘Ó*j·Tì yê{Ï >∑T]+∫, |ü<ë\
>∑T]+∫, $wüj·T+ >∑T]+∫ ‘·|üŒ≈£î+&Ü n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*.
♦ bÕsƒ¡+ ‘·sê«‘· Ç∫Ãq ªªÇ$ #˚j·T+&çμμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT MT ñbÕ<Ûë´j·TTDÏí n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
TE
Ä ‘·sê«‘· MTπs kı+‘·+>± sêj·÷*.

♦ nuÛ≤´kÕ\˝À Ç∫Ãq Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\qT ¬>’&É¢˝À>±ì, Ç‘·s¡T\ H√≥T |ü⁄düÔø±\˝À >±ì #·÷dæ
sêj·T≈£L&É<äT. m+<äTø£+fÒ <ëìe\¢ MT≈£î kı+‘·+>± sêj·T&É+ sê<äT.
♦ nuÛ≤´kÕ\˝Àì ÁbÕC…≈£îº|üìì m{≤¢ #˚j·÷˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TTDÏí n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç. nedüs¡yÓTÆ‘˚
MT ‘√{Ïyê]‘√ ø£*dæ #˚j·T+&ç. MTs¡T sêdæq »yêãT\qT, #˚dæq ÁbÕC…≈£îº|üqT\qT ‘·s¡>∑‹>∑~˝À
T
#·~$ $ì|æ+#·+&ç.
♦ düè»Hê‘·àø£‘·˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\qT MTs¡T MT $TÁ‘·T\‘√ ø£*dæ »≥¢˝À #˚j·T+&ç. m{≤¢ #˚j·÷˝À
ER
MT ñbÕ<Ûë´j·TTDÏí n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç. Ä ‘·sê«‘· MTs¡T »≥¢˝À sêdæq yê{Ïì #·~$ $ì|æ+#·+&ç.
MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Ç∫Ãq dü÷#·q\ Á|üø±s¡+ dü]#˚dTü ø=+&ç. dü]#˚dTü ø=qï ‘·sê«‘·H˚ H√≥T|ü⁄düøÔ ±\˝À
sêj·T+&ç.
♦ bÕsƒ+¡ ˝À ∫es¡ ªH˚ì$ #˚jT· >∑\Hê?μ nH˚ |ü{øºÏ £ ñqï~. á |ü{øºÏ ˝£ Àì ˇø=ÿø£ÿ yêø±´ìï #·<Tä e+&ç.
SC
#˚jT· >∑*‘Z ˚ Wqì, #˚jT· ˝Òøb£ ˛‘˚ ø±<äì >∑T]Ô+#·+&ç. MTs¡T #˚jT· ˝Òì yê{Ï >∑T]+∫ MT ñbÕ<Ûë´j·TTDÏí
n&ç– eT∞fl nuÛ≤´dü+ #˚j·T+&ç.
♦ |ü⁄düÔø£+˝À ª#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·Tμ ù|s¡T‘√ n+XÊ\THêïsTT. M{Ïì MTπs kı+‘·+>± #·<äTe+&ç.
♦ |ü⁄düÔø£+˝À |æ\¢\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T ñqï ù|Jì #·<äTe+&ç. @&Ü~ ∫es¡≈£î MTs¡T ne˙ï
#˚j·T>∑\>±*.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 vi

C≤rj·T ^‘·+
A
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
AN
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
NG
düdü´XÊéT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+.
LA >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
»q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE
Á|ü‹»„
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
T
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
ER
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
SC
Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.
vii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê |æ\¢\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
A
v $q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
♦ π>j·÷\T, bÕ≥\T, ø£<∏ä\T, dü+uÛ≤wüD\T yÓTT<ä\sTTq yê{Ïì $ì ns¡ú+ #˚düTø√yê*. kÕsê+XÊ\qT Áø£eT|ü<äΔ‹˝À
AN
kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ #·s¡Ã˝À¢ bÕ˝§Zq>∑\>±*. ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ ∫qï ∫qï Á|üdü+>±\qT Çyê«*, ‘Ó*dæq yê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ ø±s¡D≤\T $e]+#·>∑\>±*. düeT]údü÷Ô, $uÛÒ~dü÷Ô e÷{≤¢&É>∑\>±*.
NG
v <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì #Ó|üŒ&É+, sêj·T&É+.
♦ |ü<ë´\T, bÕ≥\T, π>j·÷\T, ø£<∏ä\T, ø£<∏ëìø£\T, yê´kÕ\T, dü+uÛ≤wüD\T, π>j·Tø£<∏ä\ e+{Ï Á|üÁøÏj·÷ s¡÷bÕ\qT
#·<äTe>∑\>±*, ns¡ú+ #˚düTø=ì #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ u≤\ kÕVæ≤‘·´+, yêsêÔ |üÁ‹ø£\T, y˚T>∑C…’Hé\T, n|ü]∫‘· n+XÊ\qT #·<äTe>∑\>±*, ns¡ú+ #˚düTø√yê*.
LA
♦ Ç∫Ãq n+X¯+ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T&É+, Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+, ‘·bıŒ|ü⁄Œ\T >∑T]Ô+#·&É+,
nsêú\T Á>∑Væ≤+#·&É+, o]¸ø£\T ìs¡ísTT+#·&É+, $wüj·÷ìï Áø£eT|ü<äΔ‹˝À ñ+#·&É+ e+{Ï$ #˚j·T>∑\>±*.
v Ä˝À∫+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T&É+ (d”«j·T s¡#·q)
♦ bÕsƒê´+XÊ\˝Àì bÕÁ‘·\ >∑T]+∫, düú˝≤\ >∑T]+∫, dü+|òüT≥q\T, kÕsê+XÊ\T yÓTT<ä\sTTq yê{Ïì kı+‘· e÷≥˝À¢
TE
sêj·T>∑\>±*.
♦ Ç∫Ãq n+XÊìï $e]dü÷Ô, düeT]údü÷Ô ˝Ò<ë $uÛÒ~dü÷Ô, ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ kı+‘· e÷≥˝À¢ ø£˙dü+ 8
yêø±´\T sêj·T>∑\>±*. nfÒ¢ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT ù|sê\T sêj·T>∑\>±*.
♦ }Væ≤+∫ ˝Ò<ë ‘êH˚ Ä kÕúq+˝À ñ+fÒ @+ #˚kÕÔs√ sêj·T>∑\>±*. ‘·eT nqTuÛy Ñ ê\ >∑T]+∫, #·÷dæq dü+|òTü ≥q\T,
|ü+&ÉT>∑\T, C≤‘·s¡\T yÓTT<ä\>∑T yê{Ï >∑T]+∫ sêj·T>∑\>±*.
T
v |ü<Cä ≤\+
♦ Ç∫Ãq |ü<ë\qT kı+‘· yêø±´\˝À ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*.
ER
♦ dü+<äsê“¤ìï ã{Ïº nsêú\qT Á>∑Væ≤+#·>∑\>±*. ‹]– ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*.

♦ |ü<ä |ü{Ïºø£\T, >∑fi¯fl qT&çø£≥Tº e+{Ï uÛ≤cÕ Áø°&É\ <ë«sê dü+<äs√“¤∫‘·+>± |ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.
v düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
♦ ø£<∏ä\T, ø£$‘·\T, π>j·÷\qT bı&ç–+#·>∑\>±*, kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±*. Ä‘·àø£<∏ä\T, ìHê<ë\T, dü÷≈£îÔ\T,
SC
˝ÒK\T, dü+uÛ≤wüD\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì sêj·T>∑\>±*. Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T>∑\>±*.

♦ dü÷#·q\≈£î nqT>∑TD+>± ∫Á‘ê\qT ^j·T&É+, s¡+>∑T\T y˚j·T&É+, yê{Ï >∑T]+∫ sêj·T&É+ #˚j·T>∑\>±*.
v uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+
♦ uÛ≤cÕ uÛ≤>±\qT, ø±˝≤\T, $sêeT ∫Vü‰ï\qT ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*, ø±˝≤\≈£î nqT>∑TD+>± ÁøÏj·T\qT
ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*. düe÷|üø£, ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+∫ ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 viii

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düMTø£å eT]j·TT n_Ûeè~Δ ø£$T{Ï düuÛÑT´\T
A
$X¯«$<ë´\j·T kÕúsTT
Ä#ês¡´ s¡yê« lVü≤], |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, Á<ä$&É $X¯«$<ë´\j·T+, ≈£î|üŒ+.
AN
Ä#ês¡´ mHé. >√|æ, |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
Ä#ês¡´ mdt. $. sêe÷sêe⁄, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
NG
&Üˆˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&Üˆˆ mHé. s¡»ì, ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|ü‹, &Üˆˆ _. ÄsY. n+uÒ<äÿsY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&Üˆˆ õ. u≤\lìyêdü eT÷]Ô, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ‘Ó\+>±D $X¯«$<ë´\j·T+, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
$<ëý˚‘·Ô\T, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
&Üˆˆ #·Tø±ÿ sêeTj·T´, $<ëý˚‘·Ô, ôV’≤<äsêu≤<é.
LA
&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\ es¡+>∑˝Ÿ.
&Üˆˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, dæ~Δù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
&Üˆˆ q*yÓT\ uÛ≤düÿsY, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, mdt.ÄsY.ÄsY. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
&Üˆˆ düT+øÏ¬s&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, #·+&É÷s¡T, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
&Üˆˆ eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· nk˛dæj˚T{Ÿ Ábıô|òdüsY, ÄsY._.$.ÄsY.ÄsY. ø£fi≤XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.
TE
l y˚DT dü+ø√E, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« eTVæ≤fi≤ &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
l dü+–XË{Ïº lìyêdt, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, CÀ–ù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
l <˚X¯|ü‹ lìyêdt, Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
&Üˆˆ qq÷ïs¡T ñù|+<äsY ¬s&ç¶, dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´ dü+düÿs¡D\T, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
l ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄, Ábıô|òdüsY, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
T
leT‹ myéT.B|æø£, ñ|üHê´dü≈£îsê\T, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

l düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
ER
l ¬ø.sêCÒ+<äsY ¬s&ç¶, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

l ‘·˝≤¢e»®\ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
πøåÁ‘· kÕúsTT
l |ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
l $. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
SC
l y=Csa\ X¯s¡‘Yu≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é.

l ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
l ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
l m˝Ÿ.eTè‘·T´+»j·T Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., Væ≤e÷j·T‘Yq>∑s,Y dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV≤’ <äsêu≤<é.
leT‹ |ü*¢ e÷<Û$ä , uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛeÑ Hé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒX¡ Ê\, p_¢V≤æ ˝Ÿ‡, ôV≤’ <äsêu≤<é.
ix ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
A
|ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, y=C
sa\ X¯s¡‘Y u≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
AN
uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛÑeHé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é.
p_¢Væ≤˝Ÿ‡, ôV’≤<äsêu≤<é.
|üdüT\ Á|ü‘ê|t, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
u…C≤®s¡|ü⁄ $H√<é≈£îe÷sY, mdt.m., ÁbÕ.bÕsƒ¡XÊ\, –eTà, C…’q<∏é (eT+), Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢.
NG
õ.|ü.ñ.bÕ., >±–˝≤¢|üPsY, u…»®+øÏ, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢. dü+ãsêE s¡$ Á|üø±X¯sêe⁄, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
ø√≥ düTø£q´, ñbÕ<Ûë´sTTì, ÁbÕ.bÕ., >√$+<ëj·T|ü*¢ ‘ê+&É, ø£&ÜÔ\, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
õ._.|æ.mdt., ‹s¡TeT\–], ôV’≤<äsêu≤<é.

LA e⁄]eTfi¯fl düTq+<ä, ñbÕ<Ûë´sTTì,
ñ.ÁbÕ.bÕ., \ø°Î|üPsY, eTT~>=+&É (eT+), KeTà+ õ˝≤¢.
ø√≥ yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
ÁbÕ.bÕ., ‹s¡à˝≤j·T|ü*¢, sêj·T|ü]Ô (eT+), es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢. &Üˆˆ >∑≥Tº Á‹y˚DÏ, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
õ.|ü.ñ.bÕ. (u≤*ø£\), #Óq÷ïs¡T, Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢.
TE
|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

ø√+Á&ÉT ñ<äjYT≈£îe÷sY, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
Á|ü.ÁbÕ.bÕ., dü_®eT+&ç`2, Ädæ|òtq>∑sY`1, ôV’≤<äsêu≤<é.
$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), ø£fi≤•ø£+ ñù|+<äsY sêe⁄, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢. ÁbÕ.bÕ., |”sê´‘ê+&É, ‘·Ts¡ÿ|ü*¢, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
T
m˝Ÿ.eTè‘·T´+»j·T Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, y˚eTT>∑+{Ï eTTs¡∞ø£èwüíe÷#ê], uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

ER
Á|ü.ñ.bÕ., dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é. õ.|ü.ñ.bÕ., ø=\÷¢s¡T, ÄsY.dæ.|ü⁄s¡+ (eT+), yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
q+~>±eT øÏXÀsY≈£îe÷sY, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, }s¡&ç>±fi¯fl ãT>∑ZeTà, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
õ.|ü.ñ.bÕ., Ç|üŒ≥÷s¡T, qyêãTù|≥ (eT+), eT+, |ü, j·TT.|æ.mdt. ;Ûe÷s¡+, |òüs¡÷UŸq>∑sY (eT+),
SC
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 x

5e ‘·s¡>∑‹ ` $wüj·Tdü÷∫ø£
A
AN
bÕsƒê´+XÊ\T
Áø£.dü+. bÕsƒ+¡ ù|s¡T Ç‹eè‘·+Ô Á|üÁøÏj·T e÷dü+ |ü⁄≥
dü+dæ<‘Δä · bÕsƒê\T #·<Tä e&É+`sêj·T&É+ nuÛ≤´kÕ\T pHé`p˝…’ 2
NG
1. eTqC…+&Ü <˚X¯uÛÑøÏÔ >π j·T+ Ä>∑dTü º 19
2. j·÷<ä–]>∑T≥º <äsÙ¡ ˙j·T dü\ú +, dü+düÿ è‹ yê´dü+ Ä>∑dTü º 26
3. kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ <äs¡Ù˙j·T düú\+, #·]Á‘· &ÓØ’ ôdô|+º ãs¡T 33
bÕ´sê ôV’≤<äsêu≤<é
LA dü+düÿ è‹ >π j·T+ 42
4. ˙&É KØ<äT Vü‰dü´+, e÷qe dü«uÛ≤e+ ø£<ä∏ nø√ºãs¡T 43
TE
5. ˙‹ |ü<ë´\T HÓ‹’ ø£ $\Te\T |ü<ë´\T qe+ãs¡T 53

‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê\T dü+düÿ è‹ ø£<qä∏ + 61
6. eTqdüT+fÒ e÷s¡eZ TT+≥~ $ø£˝≤+>∑T\ |ü≥¢ düTìï‘·‘«· +, ˝ÒK qe+ãs¡T 62

Ä‘·à$XÊ«dü+
T
uÀHê\T dü+düÿ è‹ yê´dü+ 70

ER
7. ∫{≤´\ ◊\eTà dü÷Œ¤],Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· >π j·T+ &çôd+ãs¡T 71
8. eè<∏ë#˚jT· + |üsêés¡D düŒ èVü≤ dü+uÛ≤wüD »qe] 79

ÁøÏdàü dt
SC
dü+düÿ è‹ yê´dü+ 88
9. >√|æ &É|ü |æ\\¢ dü«uÛ≤e+ ø£<ä∏ |òÁæ ãe] 89
10. ∫+‘·#≥Ó Tº |üsêés¡D+ dü«>∑‘+· |òÁæ ãe] 97

|ü<ë\T ` nsêú\T 107
1 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒ¡+
1.es¡íe÷\
A
AN
I. øÏ+~ es¡íe÷\qT #·÷&É+&ç. nø£åsê\qT #·<äTe+&ç.
n#·TÃ\T
NG
n Ä Ç á ñ } ãTT ãT÷
m @ ◊ ˇ z W " + ' LA
Vü≤\T¢\T
ø£ KÔ >∑ |òTü vÔ
TE
#· #· #Û· » » s¡a x
≥ sƒ¡ &É &ÛÉ D
T
‘· <∏ä <ä <Ûä q

ER
|ü |òü ã uÛÑ eT
j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å i
SC
♦ ˙\+ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.

♦ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.
♦ >∑T˝≤_ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 2
II. øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. >∑T˝≤_ s¡+>∑T nø£åsê\qT $&ç>± |ü\ø£+&ç yê{Ïì es¡íe÷\˝À #·÷|ü+&ç.
A
n\dü≥ ø£\ã+<ä ‘·\>∑&É edü+‘·+
AN
Äq+<ä+ K>∑+ |ü<ø∏ä £+ X¯q>∑
Çe‘·\ >∑>∑q+ <äe&É wü&É+>∑+
á<ä&É+ |òTü ≥q <Ûäqã\+ düeTs¡+
NG
ñ<äj·T+ #·<äs¡+>∑+ qe‘·s¡+ Vü≤eq+
}>∑&É+ #Û·+<ä+ LA |ü&ÉeTs¡ ‘·fi¯‘·fi¯
m&ÉeT »>∑&É+ |òü\e+‘·+ ø£Då ø£Då +
@eTq>∑ s¡awü+ ã\|ü+ i+|ü+
TE
◊<äe ≥|ü≥|ü uÛÑeq+ qeedü+‘·+

ˇø£≥e ø£eTsƒ¡+ eTs¡ø£‘·+ >∑s¡fi¯ø£+sƒ¡+
z&É &Éã&Éã j·TeT>∑+&É+ Äq+<äø£s¡+
T
Wwü<+äÛ &ÛÉ+ø£ s¡#·q »qø£e+X¯+

ER
n+<äs¡+ >∑D>∑D \eD+ eT+<ä>∑eTq+

III. ª #· <ä e &É + ˇ ø£ Ä ≥ μ ` Bì˝Àì nø£åsê\ Ä<Ûës¡+>± |ü<ë\T sêj·T+&ç.
SC
3 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

2. düs¡fi¯ |ü<ë\T
A
AN
I. MT $TÁ‘·T\ ù|s¡¢qT #Ó|üŒ+&ç. yê] ù|s¡¢˝À es¡íe÷\ nø£åsê\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ïì sêj·T+&ç.
NG
II. ô|’q sêdæq nø£åsê\T ø±≈£î+&Ü es¡íe÷\˝Àì $T>∑‘ê nø£åsê\T øÏ+<ä sêj·T+&ç.
LA
TE
III. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 4

IV. es¡íe÷\˝Àì nø£åsê\ Ä<Ûës¡+>± |ü{Ïºø£˝À |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
¬s+&ÉT nø£åsê\ |ü<ë\T eT÷&ÉT nø£åsê\ |ü<ë\T Hê\T>∑T nø£åsê\ |ü<ë\T
AN
NG
LA
TE
T
ER
V. ª≥|ü≥|ü, >∑\>∑\, &Éã&Éãμ ` Ç˝≤+{Ï |ü<ë\T eT]ø=ìï sêj·T+&ç.

SC
5 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

3. >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T #·<äTe&É+
A
AN
I. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ #·<äTe+&ç. M{Ï˝À >∑TDÏ+‘êø£åsê\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
NG
BbÕe[ Ä≈£î≈£Ls¡\T
LA ‘˚HÓ{°>∑
TE
ôdø’ \Ï T >√\ø=+&É >öqT

II. ô|’ u§eTà\ ù|s¡¢˝Àì >∑TDÏ+‘êø£åsê\qT dü+ã+~Û‘· >∑&ç˝À sêj·T+&ç.
T
î L
ER
£ ± Ï °
SC
¬ π ¬’ = √ ö
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 6

III. øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç. dü]jÓÆTq ù|s¡TqT >∑T]Ô+#·+&ç.
A
ø±ø£s¡ø±j·T ø£ø±s¡ø±j·T ø±ø±s¡ø£j·÷ ø±ø±sêø±j·÷
AN
ø£+BØ>∑ øÏ+~]>∑ ø£+~Ø>∑ ø£+B]>∑
NG
q÷s¡T qTs¡T qTs¡÷ q÷s¡÷
#˚|ü\ #Ós¡Te⁄ #Ó|ü\#˚s¡e⁄ #êô|\ #Óe⁄\T N|ü\ #Ós¡Te⁄

LA
b˛&ÉT>∑Tø√≥T bı&ÉT>∑Tø√≥T bı&É÷>∑Tø√≥T bı&ÉT>∑÷ø√≥T
TE
πs\T sö\T ¬s\T ¬s’\T

T
bÂ&És¡T bÕ&˚s¡T b˛&És¡T |”&És¡T

ER
IV. øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç.

1) eT+∫ yê] e÷≥\T eTq≈£î y˚T\T#˚j·TTqT.
2) #·<äTe⁄≈£î+fÒ eTq≈£î ‘Ó*$ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
SC
3) s√p eTq+ Ä≥\T Ä&ÉTø√yê*.

4) ø£\dæ ñ+fÒ ø£\<äT düTK+.
5) >√s¡+‘· B|ü+ ø=+&É+‘· yÓ\T>∑T.
7 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

V. øÏ+~ |ü{Ïºø£˝Àì >∑TDÏ+‘· |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. @j˚T >∑TDÏ+‘êø£åsê\≈£î |ü<ë\T
A
˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
AN
>∑TDÏ+‘·+ |ü<ë\T
‘·\ø£≥Tº £ ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q
NG
Bs¡È+ ± ø±&É >±\+ #êj·T C≤eT {≤ø£ &Üu≤ ‘ê‘· <ëq+ Hêe
>∑T&ç ç øÏ{ÏøÏ –\ø£ ∫es¡ õ+ø£ ˇø£{Ï &ç+>∑] ‹\ø£+ ~${Ï ì»+
>∑T&çBs¡È+ ° ø°≥ø£+ ^‘· Ns¡ J&ç {°ø± &û˝≤ r>∑ B|ü+ ˙&É
LA
ø=eTTà î ≈£î+&É >∑T&ç #·Ts¡T≈£î sêE ø±≥T •e⁄&ÉT ‘·Ts¡TeTT <äTs¡<ä qT<äTs¡T
ø=eTTàBs¡+È L ≈£LC≤ >∑÷&ÉT #·÷s¡T p\T ≥÷s¡T >∑÷&É÷s¡T ‘·÷eTT <ä÷s¡+ q÷s¡T
TE
m‘·«+ ¬ ¬øs¡≥+ ¬>\T|ü⁄ #Ó*ø£ C…+&Ü f…+ø£ <ä+&Ó+ ‘Ó\T|ü⁄ |ü+<Ó+ HÓ\
@‘·«+Bs¡+È π øπ ø£ π><Ó #˚qT CÒãT fÒ≈£î &˚sê ‘˚\T <˚e⁄&ÉT H˚\
◊‘·«+ ¬’ ¬øø’ £ ¬>&’ TÉ #ÓH’ ê C…’\T f…Æs¡T &Ó’Ø ‘Ó’\+ <Ó’e+ HÓ’»+
T
ˇ‘·«+ = ø=&ÉT≈£î >=&ÉT>∑T #=s¡e C§ {§ &=+ø£ ‘=+<äs¡ <=s¡ H=dü\T

ER
z‘·«+Bs¡+È √ ø√&É\T >√&É #√≥T CÀ\ {À|æ &√\T ‘√≥ <√dü H√s¡T
W‘·«+ ö øöeTT~ >ö] #Íø£ CÖ[ {ÖqT &Í≥T ‘Í&ÉT <Í&ÉT HÍø£s¡T
SC
düTqï
(nqTkÕ«s¡+) + ø£+|ü >∑+|ü #·+<äq+ »+‘·Te⁄ ≥+ø£+ &É+ã+ ‘·+π>&ÉT <ä+#·T q+~
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 8

A
AN
|ü<ë\T
|ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ dü Vü≤ fi¯
NG
bÕ≥ u≤C≤ e÷eT j·÷>∑+ sê>∑+ ˝≤uÛÑ+ yêq XÊ|ü+ kÕ>∑sY Vü‰s¡+ uÛÑfi≤
|æ\ø£ _s¡&Ü $Ts¡|ü Vü‰sTT ]+>∑T *es¡T $+‘· •s¡+ dæìe÷ Væ≤eT+ ‘ê[
|”≥ ;s¡ MT>∑&É zsT÷ Ø\T ©≥s¡T M~∏ o‘·\+ d”kÕ V”≤q+ U≤∞
LA
|ü⁄\T|ü⁄ ãTs¡<ä eTTqT>∑T j·TTe‘· s¡T∫ \T+– yêj·TTe⁄ X¯óqø£+ düT+<äs+¡ VüQ+&ç ‘·fi¯ó≈£î
|üP\T ã÷≥T eT÷\T>∑T j·T÷s¡|t s¡÷|ü+ \÷{° e÷ePs¡T X¯S\+ dü÷~ VüAq+ fi¯S
TE
ô|s¡T>∑T u…s¡&ÉT yÓT&É b˛jÓTqT ¬s+&ÉT ˝…+|ü yÓ<äTs¡T ø±XË ôd\e⁄ ôV≤˝…Hé fiË
ù|s¡T uÒ&û\T y˚T&É j˚T sπ >∑T|ü+&ÉT ˝Ò‘· y˚s¡T X‚wü+ ùds¡T ùV≤eT+ ø£fi‚ãs¡+
ô|’dü\T u…’sê– yÓTÆ<ë≈£î jÓTÆ ¬s’‘ · T ˝…’qT yÓ’s¡+ XË’* ôdø’ \Ï T ôV≤’ sêHê fiË’
T
bı>∑s¡T u§+>∑s+¡ yÓTTdü* jÓTTø£ s=<ä ˝§düT>∑T y= X§+]ƒ kı>∑düT †j·T\T fi§

ER
b˛s¡T uÀq+ yÓ÷dü+ jÓ÷– s√ø£* ˝À≥T b˛y√sTT XÀuÛÑ k˛eT] ¨s¡T ø±fiÀõ
bÂ&És¡T uÖ eTÚq+ j·TÚ sö‘·T ˝ÖøÏø£+ yÍ XÖ] kÂ<Ûä+ Vü≤Ösê fiÖ
SC
|ü+<Ó+ ã+‹ eT+<ä+ j·T+Á‘·+ s¡+|ü+ \+ø£ e+<ä X¯+K+ dü+ãTs¡+ Vü≤+dü ‘êfi¯+
9 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

4. >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T sêj·T&É+
A
I. øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À >∑TDÏ+‘êø£åsê\qT sêj·T+&ç.
AN
n Ä Ç á ñ } m @ ◊ ˇ z W +
£ ± Ï ° T ÷ ¬ π ¬’ = √ ö +
ø£
NG
>∑
#·
»
≥
&É
LA
‘·
<ä
TE
q
|ü
ã
eT
T
j·T
ER
s¡
\
e
X¯
SC
wü
dü
Vü≤
fi¯
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 10
II. øÏ+~ |ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\ u§eTà\T #·÷&É+&ç. ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
III. øÏ+~ |ü{Ïºø£qT #·÷&É+&ç. n+<äT˝À ñqï sêe÷j·TD+˝Àì bÕÁ‘·\ ù|s¡¢qT yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
sê ‘·T ‘· &ÉT <∏ä

SC
yê d” eTT s¡ j·TT
eT+ qT uÛÑ <ä {≤
* Vü≤ ‘ê sTT e⁄
øπ <∏Tä X¯ ø¬ ’ »
11 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

5. ˇ‘·TÔ\ |ü<ë\T ` #·<äTe&É+
A
AN
I. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. |ü<ë\T #·<äTe+&ç. ˇ‘·TÔ nø£åsêìï >∑T]Ô+#·+&ç. ˇ‘·TÔ >∑Ts¡TÔqT >∑&ç˝À
sêj·T+&ç.
NG
` ≈£îø£ÿ ` ø£ÿ ` ª ø£ μ ˇ‘·TÔ
` eTT>∑TZ LA` >∑TZ ` ª >∑ μ ˇ‘·TÔ
` Ä≈£î|ü#·Ã ` #·Ã ` ª #· μ ˇ‘·TÔ

TE
` |üP\dü»® ` »® ` ª » μ ˇ‘·TÔ
T
` |ü⁄≥º ` ≥º ` ª ≥ μ ˇ‘·TÔ
ER
` \&ÉT¶ ` &ÉT¶ ` ª &É£ μ ˇ‘·TÔ

SC
` q‘·Ô ` ‘·Ô ` ª ‘· μ ˇ‘·TÔ
` >∑<ä› ` <ä› ` ª <ä μ ˇ‘·TÔ

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 12
` <äTqïb˛‘·T ` qï ` ª q μ ˇ‘·TÔ
A
AN
` #Ó|ü\T ` |ü ` ª |ü μ ˇ‘·TÔ
NG
` düãT“ ` ãT“ ` ª ã μ ˇ‘·TÔ
` ã‘·Tø£eTà LA ` eTà ` ª eT μ ˇ‘·TÔ
` s=j·T´ ` j·T´ ` ª j·T μ ˇ‘·TÔ

TE
` $düqø£Ás¡ ` Ás¡ ` ª s¡ μ ˇ‘·TÔ

T
` eTT\¢+– ` \¢ ` ª \ μ ˇ‘·TÔ
ER
` |ü⁄e⁄« ` e⁄« ` ª e μ ˇ‘·TÔ

SC
` <Ûqä TdüT‡ ` düT‡ ` ª dü μ ˇ‘·TÔ
` ô|[fl ` [fl ` ª fi¯ μ ˇ‘·TÔ
13 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
II. øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. >∑T˝≤_ s¡+>∑T˝Àì ~«‘ê«ø£åsê\qT düŒwüº+>± |ü\ø£+&ç.
A
neTà ô|<ä›Hêqï #Óø£ÿs¡ n\¢] yÓHÓï\
nj·T´ e÷eTj·T´ u…\¢+ |æ\¢\T ø=ô|Œs¡
AN
nqï bısTT´ düTqï+ ‘·¬øÿ&É >∑_“\+
nø£ÿ HÓsTT´ nqï+ u§>∑TZ >∑T$Tà
NG
n‘·Ô J\ø£Ás¡ _j·T´+ |æ#·TÃø£ eTÁ]
‘·eTTà&ÉT ñ|ü ˙fi¯ófl >∑C…®\T eT˝…¢
∫Hêïqï qTe⁄«\T düT<ä›eTTø£ÿ >∑&É¶bÕs¡ \d”‡
∫qïeTà ì|ü
LA u§eTà\T ø£‘ÓÔs¡ ø£fiËfl+
ô|<ä›eTà ø=ã“] ô|qTï $T<Ó› >∑Ti¿+
III. øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç. Ä |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
TE
sêeTj·T´ bı˝≤ìøÏ yÓfi≤fl&ÉT. Hê>∑*øÏ m<äT\› qT ø£{≤º&TÉ . <äTøÏÿ <äTHêï&ÉT. kÕfi¯fl˝À¢ $‘·HÔ ê\T
y˚XÊ&ÉT. yêq\T |ü&Ü¶sTT. $‘·ÔHê\T yÓTT\¬ø‘êÔsTT. ø=+‘· ø±˝≤ìøÏ |ü+≥ #˚‹øÏ e∫Ã+~. |ü+≥qT
dü+‘·˝À ne÷à&ÉT. &ÉãT“\T u≤>± e#êÃsTT. sêeTj·T´ m+‘√ dü+‘√wü|ü&Ü¶&ÉT.
T
ER
IV.
SC
øÏ+~ |ü<ë\qT #·÷&É+&ç. ^‘· ^dæq nø£åsê\ eT<Ûä´ ‘˚&ÜqT #Ó|üŒ+&ç. Ä nø£åsê\qT düŒwüº+>±
|ü\Tø£+&ç.
eTTø£ÿ ` eTs¡ÿ≥+ ø£ÿ ` s¡ÿ
ø£ÿ ` ~«‘·«+ s¡ÿ ` dü+j·TTø£Ô+
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 14

V. øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. >∑T˝≤_ s¡+>∑T˝Àì dü+j·TTø±Ôø£åsê\qT düŒwüº+>± |ü\ø£+&ç.
A
#·eT‘êÿs¡+ ñ‘·ÿfi¯ »≥ÿ Äu≤ÿ] #ÓMTÿ ø£sêÿ≥ø£+
ñ\ÿ <ädüÿ+ qdüTÿ\ <äTs¡Z >∑<äZ<ä+ |òü\TZDÏ
AN
ns¡Ãq Ks¡÷®s¡+ ‘·T˝≤®|üPsY &Üø£ºs¡T e÷düºs¡T &Ü˝≤¶
ø±s¡T¶ |ü+øÏÔ \T|üÔ+ ø°]Ô bÕs¡Tú&ÉT eTs¡›q
<äT]›q+ eTT>∑Δ |ü≥ï+ ø£≥ï+ j·T‘·ï+ <äTØï‹
NG
ø£s¡Tí&ÉT ~ø±Œ\≈£î&ÉT ñ‘·Œ\+ X¯Ss¡ŒqK $yê<ëdüŒ<ä+ ìwüŒ\+
nø£“s¡T ;s¡“\T eT\“] n<äT“¤‘·+ ns¡“¤≈£î&ÉT eTKÔ˝Ÿ
s¡TøÏàDÏ j·TT>∑à+ Ä‘·à |ü<äà+ düqà+>∑fi¯+ ñqTàK+
ñbÕà ìs¡à\
LA
$düàj·T+ >∑T\à+ ø£\àwü+ yêø£´+
yê#·´+ yê»´+ Hê≥´+ ≈£î&É´+ dü‘·´+ |ü<∏ä´+
TE
|ü<ä´+ Hê´j·T+ ÄbÕ´j·T‘· nuÛ≤´dü+ ùde÷´ uÛ≤s¡´

u≤\´+ e´j·T+ qX¯´+ düdü´+ u≤Vü≤´+ ø£fi≤´D+
\ø£å ´+ #·Áø£+ nÁ>∑E\T eÁ»+ #·Á≥+ #Û·Á‘·+
Á<äe+ Á|ü‹eT nÁuÛÑø£+ ÁuÛÑeTD+ ‘êÁeT+ rÁe‘·
T
ÁX¯eT düV≤ü Ádü+ ÁV”≤+ø±s¡+ X¯óø£¢+ VüQ_¢ bı≥¢+

ER
n≥T¢ e&ÉT¢ $|ü¢e+ ÄeT¢+ >=s¡T¢ ÄVü‰¢<ä+

|üø£«+ n>∑« ñ»«\+ |ü{≤«] #·‘ê«s¡+ dü<ä«+X¯+
n<Ûä«s¡+ nq«j·T+ >∑s¡«+ nX¯«+ uÛ≤dü«s¡+ Vü≤s¡¸+
SC
~≈£L‡∫ dü+e‘·‡s¡+ á|æ‡‘·+ ñs¡T‡ _\ΩDT&ÉT ns¡Ω‘·\T

ø£˝≤Ωs¡+ yêø±Ã‘·Ts¡´+ wü≥ÃÁø£es¡TÔ\T <äTX¯Ãs¡´ |üXÊÃ‘êÔ|ü+ dü«|üï+
düHêàs¡Z+ Á<äe´+ Á|üj·T‘·ï+ ø°]ÔÁ|ü‹wüº\T rs¡úÁ|ükÕ<ä+ eg+
<äTwüº<äTéTTï&ÉT ÅdÔ” CÀ´‘·‡ ï kÕ«‘·+Á‘·´+ ng+ X¯g+
15 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

6. ˇ‘·TÔ\ |ü<ë\T sêj·T&É+
A
AN
I. øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. |ü<ë\T, yêø±´\T sêj·T+&ç.
NG
LA
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 16

II. u§eTàqT #·÷dæ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
17 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

III. eè<äTΔ\‘√ |æ\¢\T @+ e÷{≤¢&ç ñ+{≤s√ dü+uÛ≤wüD sêj·T+&ç.
A
|æ\¢\T :
AN
eè<äTΔ\T :
|æ\¢\T :
NG
eè<äTΔ\T :
|æ\¢\T : LA
eè<äTΔ\T :
TE
IV. |æ\¢\T yê] {Ï|òæHéu≤ø˘‡ eè<äTΔ\≈£î Ç#êÃs¡T ø£<ë! Bìì >∑T]+∫ øÏ+<ä dü÷∫+∫q e´≈£îÔ\T @+ nì
ñ+{≤s√ sêj·T+&ç.
ùdïVæ≤‘·T\T :
T
ER
ñbÕ<Ûë´j·TT\T :
SC
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T :
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 18

A
1. eTq C…+&Ü
AN
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
NG
LA
TE
T
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç ñ<˚›X¯+

♦ ô|’ u§eTà˝À e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï~ mes¡T? uÛ≤s¡‘· dü«‘·+Á‘· b˛sê≥+˝À eTq C…+&Ü ø£*–+∫q
ER
♦ Äj·Tq <˚ì >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·T+&Ée#·TÃ? #Ó’‘·q´+, ñ‘˚Ô»+ >∑T]+∫ á π>j·T+˝À ñqï~. eTq
♦ MT≈£î ‘Ó*dæq <˚X¯uÛÑøÏÔ bÕ≥qT @<Ó’Hê bÕ&É+&ç. C…+&Ü Á_{°wt yê] >∑T+&Ó˝À¢ >∑TãT\T |ü⁄{+ºÏ ∫, Vü≤&É˝‹… +Ô ∫q
$<Ûä+ m≥Te+{Ï<√ á π>j·T+ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC
bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\T #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT MT $TÁ‘·T\qT ˝Ò<ë ñbÕ<Ûë´j·TT\qT
n&ç– ˝Ò<ë ª|ü<ë\T ` nsêú\Tμ nH˚ |ü{Ïºø£˝À #·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
19 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
AN
NG
LA
XÊ+‹ düVü≤q+ dü‘·´s¡÷|üe÷
XÖs¡´ø±+‹‘√ yÓ*–q B|üe÷
qe÷$T uÛ≤s¡‘· |ü‘êø£e÷
TE
düàsê$T Á‹es¡í πø‘·qe÷ ˆˆ XÊ+‹ ˆˆ
|ü$Á‘· uÛ≤s¡‘· <Ûäsê‘·\eTTàq

|üsêsTTbÕ\q eT+‘· yÓTTqØÃ
T
|ü+»s¡ $eTTø£Ô K>∑eTTà˝≤

n+ãs¡ yÓT–dæq dü«‘·+Á‘·e÷! ˆˆ XÊ+‹ˆˆ
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 20

A
AN
ùd«#êÃ¤ kÕ<Ûäq düeTs¡+˝À
eTT+<äT q&ç∫q Á|ü‘ê|üe÷
kÕ«‘·+Á‘·´+ e÷ »qàVü≤ø£ÿ˙
NG
>∑]®+∫q |üs¡®q´ sêee÷! ˆˆ XÊ+‹ ˆˆ
eTTwüÿs¡ Á_{°wüß eT‘·Ô>∑C≤\qT
Vü≤&É˝…‹Ô+∫q n+≈£îX¯e÷
LA
düeTsêeì˝À dü¨<äsê[øÏ
n+&É>∑ ì*Ãq Äj·TT<Ûäe÷ ˆˆ XÊ+‹ ˆˆ
X‚wü+ \ø°ÎHêsêj·TD≤#ês¡´
(ªdü«s¡uÛ≤s¡‹μ ` ªuÛÑøÏÔ`<˚X¯uÛÑøÏÔμ π>j·T dü+ø£\q+˝Àì~)
TE
T
ER
SC
21 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

uÛ≤e+
A
1. z uÛ≤s¡‘· |ü‘êø£e÷! qTe⁄« XÊ+‹, düVü≤q+, dü‘ê´\ Á|ü‹s¡÷bÕì$. |üsêÁø£eT ø±+‹‘√
AN
yÓ*π> BbÕì$. eT÷&ÉT s¡+>∑T\T ø£*–q <ëì$. ˙≈£î e+<äq+.
2. z dü«‘·+Á‘· |ü‘êø£e÷! |ü$Á‘·yÓTÆq uÛ≤s¡‘· uÛÑ÷$Tô|’ |üsêsTTyêfi¯fl bÕ\qqT n+‘·+ #˚XÊe⁄.
|ü+»s¡+ qT+&ç ãj·T≥ |ü&çq |üøÏå˝≤ Äø±X¯+˝ÀøÏ m–]q ˙≈£î e+<äq+.
3. z Á|ü‘ê|ü |ü‘êø£e÷! kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê≥+˝À eTT+<äT q&ç∫q ‘˚C≤ì$. kÕ«‘·+Á‘·´+ Hê
»qàVü≤ø£ÿì >∑]®+∫q y˚T|òü÷ì$. n{Ïº ˙≈£î e+<äq+.
NG
4. z eTTe«HÓï\ |ü‘êø£e÷! eT~+∫q @qT>∑T\e˝… ñqï Á_{°wt <äTwüßº\qT uÛÑj·Tô|{Ïºq
n+≈£îXÊì$. j·TT<äΔ uÛÑ÷$T˝À b˛sê&ÉT‘·Tqï k˛<äs¡T\≈£î n+&É>± ì*Ãq Äj·TT<Ûëì$.
n{Ïº ˙≈£î e+<äq+.
LA
Ç$ #˚j·T+&ç
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
TE
(n) π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç. n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç.

(Ä) á π>j·÷ìøÏ ªeTq C…+&Üμ nH˚ ù|s¡T dü¬s’q<˚Hê? m+<äTø√ #Ó|üŒ+&ç?
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+, ns¡ú+ #˚düTø=ì #Ó|üŒ&É+, sêj·T&É+
T
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. π>j·T+˝À mø£ÿ&É ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>±
es¡Tdü Áø£eT+˝À sêj·T+&ç.
ER
|ü+»s¡ $eTTø£Ô K>∑eTTà˝≤

|ü$Á‘· uÛ≤s¡‘· <Ûäsê‘·\eTTàq
n+ãs¡ yÓT–dæq dü«‘·+Á‘·e÷!
|üsêsTTbÕ\q eT+‘· yÓTTqØÃ
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 22

(Ä) π>j·T+˝À dü«‘·+Á‘·e÷, Äj·TT<Ûäe÷ ... e+{Ï ÁbÕdü |ü<ë\T ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]Ô+∫
sêj·T+&ç.
A
1. 2. 3. 4.
AN
5. 6. 7. 8.
(Ç) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D sêh+ pHé 2e ‘˚~ 2014q Ä$s¡“¤$+∫+~. ‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹,
NG
dü+Á|ü<ëj·÷\T Á|ü‹_+_+#˚˝≤ ‘Ó\+>±D sêh Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±]ø£ ∫Vü‰ï\qT
Á|üø£{Ï+∫+~. sêh »+‘·Te⁄>± õ+ø£qT, sêh |üøÏå>± bÕ\|æ≥ºqT, sêh |ü⁄wüŒ+>±
‘·+π>&ÉT|ü⁄e⁄«qT, sêh eèø£å+>± »$Tà#Ó≥TºqT (X¯MT eèø£å+) n~Ûø±]ø£ ∫Vü‰ï\T>±
ìs¡ísTT+#ês¡T. õ+ø£ ‘Ó\+>±D Á|ü»\ eT+∫‘·HêìøÏ >∑Ts¡TÔ. bÕ\|æ≥ºqT eTq+ X¯óuÛÑ
dü÷#·ø£+>± uÛ≤$kÕÔ+. |üdüT|ü⁄ |ü#·Ã>± ø£fi¯ø£fi¯˝≤&ÉT‘·÷ Á|üø£è‹øÏ n+<ä+ ‘Ó#˚Ã ‘·+π>&ÉT
LA
|ü⁄e⁄«qT ã‘·Tø£eTàqT ù|s¡Ã&ÜìøÏ yê&ÉT‘ês¡T.
(1) ô|’ ù|sê≈£î ù|s¡T ô|≥º+&ç.
TE
(2) ‘Ó\+>±D sêh+ m|ü&ÉT @s¡Œ&ç+~?
(3) ‘Ó\+>±D sêh n~Ûø±]ø£ ∫Vü‰ï\T>± y˚{Ïì Á|üø£{Ï+#ês¡T?

T
(4) ô|’ ù|sê˝À ªÄ$s¡“¤$+∫+~μ nH˚ |ü<ëìøÏ ns¡ú+ @$T{Ï?

ER
(5) ‘·+π>&ÉT |ü⁄e⁄« Á|ü‘˚´ø£‘· @$T{Ï?

SC
III. Ä˝À∫+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T&É+ (d”«j·Ts¡#·q)

(n) eTq+ eTq C…+&Ü≈£î m+<äT≈£î e+<äq+ #˚j·÷*?
(Ä) eTq C…+&Ü >=|üŒ<äq+ @$T{Ï?
23 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

IV. |ü<äC≤\+
A
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç. M{ÏøÏ nqTyÓq’ |ü<ë\T bÕsƒ+¡ ˝À ñHêïsTT. yê{Ïì sêj·T+&ç.
(1) C…+&ÜqT Ç{≤¢ ≈£L&É n+{≤s¡T.
AN
(2) yÓ\T‘·Ts¡TqT Ç#˚Ã~.
(3) sêeT∫\Tø£qT B+{À¢ ñ+#·T‘ês¡T.
NG
(4) M] bÕ\q n+‘·eTsTT´+~.
(5) j·TT<ëΔìï Ç{≤¢ ≈£L&É n+{≤s¡T.
(Ä) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. ^‘·\T ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
LA
(1) Ä>∑wüßº 15, »qe] 26 ‘˚B˝À¢ <˚X¯eT+‘·≥ Á‹es¡íπø‘·q+ m>∑Ts¡ y˚kÕÔs¡T.
(2) n+ãs¡+˝À |ü≈£åî\T m>∑Ts¡T‘·÷ b˛‘·THêïsTT.
(3) <Ûäsê‘·\+ MT<ä eTq‘√ bÕ≥T mH√ï JesêX¯ó\T >∑÷&É ñHêïsTT.
TE
(4) yêqø±\+˝À Äø±X¯+˝À |üs¡®Hê´\T eTTdüTs¡Tø=kÕÔsTT.

(5) b˛©düT\T eTTwüÿs¡T\T <=+–*+∫q kÕe÷q¢qT kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îHêïs¡T.
V. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
T
(n) eTq C…+&Ü u§eTà ^dæ, s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. <ëì >∑T]+∫ ø=ìï ìHê<ë\T sêdæ
ER
Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

(n) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. ù|sê˝Àì HêeTyê#·ø±\T, düs¡«Hêe÷\T, $X‚wüD≤\T, ÁøÏj·÷ |ü<ë\qT
SC
>∑T]Ô+#·+&ç.
düs√»˙Hêj·TT&ÉT 1879 dü+e‘·‡s¡+ |òÁæ ãe] 13q ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À »ìà+∫+~.
ÄyÓT ‘·+Á&ç ù|s¡T n|òüTÀs¡Hê<∏ä #Û·{ÀbÕ<Ûë´j·T. ‘·*¢ ù|s¡T es¡<ä düT+<äØ <˚$. ÄyÓT uÛÑs¡Ô
»qs¡˝Ÿ eTT‘ê´\ >√$+<äsêE\THêj·TT&ÉT. Äj·Tq düTÁ|üd<æ Δä yÓ<’ Tä ´&ÉT. 1915 dü+ˆˆ˝À
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 24

ÄyÓ T ≈£ î eTVü ‰ ‘· à >±+BÛ ‘ √ |ü ] #· j · T + @s¡ Œ &ç + ~. 1930 dü + ˆˆ˝À Äj· T q
A
|æ\T|ü⁄q+<äTø=ì ñ|ü dü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À bÕ˝§Zqï~. ÄyÓTqT ms¡yê&É C…’\T˝À
ìs¡“+~Û+#ês¡T. nø£ÿ&É ÄyÓT |üP\ yÓTTø£ÿ\≈£î ì‘·éTT ˙s¡T b˛dæ yê{Ïì #·ø£ÿ>±
AN
ô|+#·T‘·T+&˚~. ÄyÓT Ä+>∑¢+˝À mH√ï ø£$‘·\T sêdæ+~. Ä+>∑¢ ø£esTTÁ‹>± eT+∫
ù|s¡T dü+bÕ~+∫+~. n+‘˚>±ø£ ªªuÛ≤s¡‘·ø√øÏ\μμ (HÓ’{Ï+π>˝Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷) nH˚ >=|üŒ
ù|s¡T ≈£L&Ü dü+bÕ~+∫+~.
NG
‘Ó\+>±D ñ<äéT+˝À bÕ˝§Zqï q\T>∑T¬s’<äT>∑Ts¡T
ÁbÕC…≈£îº |üì Á|üeTTKT\ u§eTà\T ùdø£]+#·+&ç. yê] u§eTà\T
#ês¡Tºô|’ n‹øÏ+#·+&ç. yê]˝À ˇø£] >∑T]+∫
LA Hê\T¬>’<äT yêø±´\T sêj·T+&ç.
TE
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. π>j·÷ìï sê>∑+‘√bÕ&ç, bÕsƒ¡+ù|s¡T dü¬s’q<˚qì #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. π>j·T+˝Àì ÁbÕdü|ü<ë\T >∑T]Ô+#·>∑\qT. ù|sê≈£î ù|s¡T ô|{Ïº
T
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

3. eTq C…+&Ü >=|üŒ<äq+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
ER
4. C…+&Ü u§eTà ^dæ s¡+>∑T\T y˚j·T>∑\qT. C…+&Ü >∑T]+∫

ìHê<ë\T sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
SC
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê≈£î bÕeq >∑+>∑.

düeTdüÔ uÛ≤s¡‘·+ ˇø£ |ü$Á‘· uÛÑ÷$T.
dü÷øÏÔ ` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä
25 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
2. j·÷<ä–]>∑T≥º
AN
NG
LA
TE
T

♦
ER
u§eTà˝À ø£ì|ædüTÔqï~ @$T{Ï? ‘Ó\T>∑TH˚\˝À ù|s¡T bı+~q |ü⁄D´πøåÁ‘·+

♦ >∑T&çøÏ m+<äT≈£î b˛‘ê+? nø£ÿ&É »]π> ø±s¡´Áø£e÷˝Ò$? ªj·÷<ä–]>∑T≥ºμ Ç~ eTq ‘Ó\+>±D˝À ñ+~. Bì
♦ eTq sêh+˝Àì Ç{≤¢+{Ï Á|ü<˚XÊ\ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç. >∑T]+∫ |ü]#·j·T+ #˚j·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC
bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\T #·÷&É+&ç. u§eTà\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 26

eTq |üP]«≈£î\T Á|üøè£ ‹ X¯øHÔÏ ˚ <˚e⁄&ç>± uÛ≤$+#ês¡T. n+<äTøπ eTqTwüß\ ÄyêkÕ\≈£î <ä÷s¡+>± ø=+&É\ô|,’
>∑T≥º\ô|,’ düeTTÁ<ä, qB rs¡ ÁbÕ+‘ê\˝À, n&Ée⁄\˝À Á|üXÊ+‘·+>± ÁbÕ]ú+#ê\ì nqT≈£îHêïs¡T. n+<äTøπ
A
Ä Á|ü<˚XÊ\˝À >∑Tfi¯ófl ø£{≤ºs¡T. ø=*#ês¡T. yÓTTø±ÿs¡T. yÓTT≈£îÿ\T rs¡TÃ≈£îHêïs¡T. Ä >∑Tfi¯ófl ø°]Ô¬øøÏÿqsTT.
Ç˝≤ ø°]Ô¬øøÏÿq<˚ ‘Ó\+>±D˝Àì >=|üŒ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ j·÷<ä–]>∑T≥º. Ä πøåÁ‘·+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
AN
‘Ó\+>±D˝À Á|üdæ~Δbı+~q Hês¡dæ+Vü≤ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ j·÷<ä–]>∑T≥º. |üPs¡«+ Ç~ q\¢>=+&É õ˝≤¢˝À
ñ+&˚~. Á|üdüTÔ‘·+ j·÷<ëÁ~ õ˝≤¢˝À ñqï~. ‘Ó\+>±D sêh sê»<Ûëì ôV’≤<äsêu≤<é≈£î 60 øÏ.MT.
<ä÷s¡+˝À es¡+>∑˝Ÿ e÷s¡Z+˝À ñqï~.
NG
ãTTwü´X¯è+>∑Tì ø=&ÉT¬ø’q j·÷<ä]¸ Vü≤qTeT+‘·Tì ÄodüT‡\‘√ á >∑T≥ºô|’q ‘·|üdüT‡ #˚XÊ&Éì |ü⁄sêD
ø£<∏ä˝À ñqï~. j·÷<ä]¸ ‘·|üdüT‡≈£î yÓT∫Ãq qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ ªªuÛÑø±Ô! @$T ø±e˝…H√ ø√s¡Tø√μμ
nì n&ç>±&ÉT. <ëìøÏ j·÷<ä]¸ ªªHê≈£î m≥Te+{Ï ø√]ø£\T ˝Òe⁄, ø±ì MT s¡÷bÕìï <ä]Ù+#·T≥πø H˚qT
‘·|üdüT‡ #˚XÊqT. Hê ø√]ø£ ˇø£ÿfÒ. MTs¡T á >∑T≥ºô|’qH˚ yÓ\dæ, e÷e+{Ï m+<äs√ uÛÑ≈£îÔ\≈£î ì‘·´+
<äs¡Ùq$Tyê«*μμ nì j·÷<ä]¸ ø√s¡T≈£îHêï&ÉT. Äj·Tq ø√]ø£ Á|üø±s¡+ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T j·÷<ä–]>∑T≥ºô|’
LA
yÓ*XÊ&ÉT. n|üŒ{Ï qT+∫ Ä >∑T≥ºqT j·÷<ä]¸ ù|s¡T MT<ä ªj·÷<ä–] >∑T≥ºμ nì |æ\TdüTÔHêïs¡T.
qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T dü«j·T+uÛÑTe⁄>± yÓ\dæq Hês¡dæ+Vü≤πøåÁ‘·+ ÄHê{Ï qT+&ç uÛÑ≈£îÔ\ ø√]ø£\qT rs¡TdüTÔ
<˚B|üé÷q+>± yÓ\T>=+<äT‘·Tqï~. uÛÑ≈£îÔ\bÕ*≥ ø£\Œ‘·s¡Te⁄>±, düø£\ <äT'U≤\qT <ä÷s¡+ #˚ùd
TE
|ü⁄D´πøåÁ‘·+>± ø°]Ô+#·ã&ÉT‘·Tqï~. Çø£ÿ&É ìÁ<ä#˚ùdÔ eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<äì uÛÑ≈£îÔ\T qeTTà‘ês¡T. kÕ«$Tyê]

Bø£åqT d”«ø£]+#·&É+, >√XÊ\≈£î Äe⁄\qT <ëq+ #˚j·T&É+ |ü⁄D´ø±s¡éTì uÛ≤$kÕÔs¡T. Ç+‘· >=|üŒ
eTVæ≤eT ø£*–q á πøåÁ‘·+˝Àì kÕ«$Tì ø°]Ôdü÷Ô #ê˝≤eT+~ ø£e⁄\T X¯‘·ø±\T s¡∫+#ês¡T.
T
ER
SC
27 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

á >∑T≥ºMT<ä ˇø£ >∑T+&É+ ñqï~. <ëìì ª$wüßí >∑T+&É+μ nì |æ\TkÕÔs¡T. Ç+<äT˝À kÕïq+ #˚ùdÔ
bÕbÕ\T ‘=*–b˛‘êj·Tì uÛÑ≈£îÔ\ qeTàø£+. á >∑T+&É+˝À eTTqT\T, <˚e‘·\T ≈£L&Ü kÕïHê\T #˚kÕÔs¡ì
A
uÛÑ≈£îÔ\ $XÊ«dü+. $wüßí>∑T+&É+ |üø£ÿH˚ Ä+»H˚j·TkÕ«$T <˚yê\j·T+ ñqï~. á ø=+&ÉMT<äH˚ eTs=ø£
<˚yê\j·T+ ñqï~. n<˚ sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+. qs¡dæ+Vü≤kÕ«$Tì <ä]Ù+#·T≈£îqï uÛÑ≈£îÔ\T ‘·|üŒ≈£î+&Ü
AN
á sêeT*+π>X¯«s¡T&çì ≈£L&Ü <ä]Ù+#·Tø=ì Ä kÕ«$T nqTÁ>∑Vü‰ìï bı+<äT‘ês¡T.
qs¡dæ+Vü≤ Ä\j·T+˝À kÕ«$T yê]øÏ Á|ü‹HÓ\ kÕ«‹ qø£åÁ‘·+ s√Eq nc˛º‘·Ôs¡X¯‘· ø£\XÊ_Ûùwø£+
»s¡T>∑T‘·T+~. ñ>±~ s√Eq kÕ«$T yê]øÏ ‹s¡TM~Û ùde#˚dæ, |ü+#ê+>∑ ÁX¯eD+ »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
NG
lsêeTqe$T, Vü≤qTeT»®j·T+‹, lø£ècÕíwüº$T |ü+&ÉT>∑\≈£î |ü$Á‘√‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ Ä\j·T+˝À e÷]Ã, @Á|æ˝Ÿ HÓ\˝À¢ lyê] Áã¨à‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT. bòÕ\TZD
X¯ó<äΔ $~j·T qT+&ç <ë«<ä• es¡≈£î 11 s√E\T á Áã¨à‘·‡yê\T n+>∑s¡+>∑ yÓ’uÛÑe+>± »s¡T>∑T‘êsTT.
á ñ‘·‡yê˝À¢ uÛ≤>∑+>± lyê] m<äTs√ÿfi¯ófl, ø£fi≤´D+, s¡<∏√‘·‡e+ ø£qTï\ |ü+&ÉT>∑>± »s¡T>∑T‘êsTT.
Ç+‘˚ ø±≈£î+&Ü ø£$ düy˚Tàfi¯Hê\T, <Ûë]àø£ ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘êsTT. á Áã¨à‘·‡yê\≈£î
LA
$|üØ‘·+>± uÛ≈Ñ î£ \Ô ‘êøÏ&ç ñ+≥T+~. nìï õ˝≤¢\ qT+&ç, Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ qT+&ç ≈£L&Ü uÛ≈Ñ î£ \Ô T kÕ«$Tyê]
<äs¡Ùq+ ø√dü+ ekÕÔs¡T.
uÛÑ≈£îÔ\T j·÷<ä–]>∑T≥ºô|’øÏ #˚s¡Tø√e&ÜìøÏ ¬s+&ÉT ‘=e«\T ñHêïsTT. ˇø£{Ï yÓT≥¢ ‘=e«. eTs=ø£{Ï
TE
ãdüT‡\T b˛j˚T ‘=e«. Á>±e÷\ qT+∫ e#˚Ã #ê˝≤ eT+~ uÛÑ≈£îÔ\T yÓT≥T¢ møÏÿ >∑T≥ºMT<äTqï >∑T&çøÏ
#˚s¡T≈£î+{≤s¡T.
$$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ e#˚Ã uÛÑ≈£îÔ\ ãdü ø√dü+ <˚ekÕúq+ ø£$T{°yêfi¯ófl >∑<äT\T ø£{Ïº+#ês¡T.
‘Ó\+>±D |üsê´≥ø£ XÊK ≈£L&Ü uÛÑ≈£îÔ\ ø√dü+ >∑T≥ºô|’ >∑<äT\ edü‹ì ø£*ŒdüTÔqï~.
T
Çø£ÿ&çøÏ e#˚Ã uÛÑ≈£îÔ\T kÕ«$Tyê]øÏ ‘·\˙˝≤\T düeT]Œ+∫, <˚e⁄&çì <äs¡Ùq+ #˚düT≈£îì, \&ÉT¶,
|ü⁄*¨s¡ Á|ükÕ<ë\T d”«ø£]+∫ >∑T≥º øÏ+~øÏ #˚s¡T≈£î+{≤s¡T. øÏ+~øÏ #˚s¡T≈£îqï uÛÑ≈£îÔ\T á >∑T≥º≈£î
ER
<ä>∑Zs¡˝ÀH˚ ñqï bÕ‘· qs¡dæ+Vü≤kÕ«$Tì ≈£L&Ü <äs¡Ùq+ #˚düTø√e&É+ ˇø£ ÄqyêsTTr>± edüTÔqï~.
‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&Ü¶ø£ dü|üÔ–]
ù|s¡T‘√ ñqï <ä÷s¡<äs¡ÙHé #Ûêq˝Ÿ≈£î
ªªj·÷<ä–]μμ nì ù|s¡Tô|{≤ºs¡T.
SC
‘Ó\+>±D˝À ìedædüTÔqï #ê˝≤ eT+~øÏ

j·÷<ä–] nì ù|s¡T ô|≥Tºø√e&É+ ˇø£
Ä#ês¡+>± ñqï~. n+fÒ j·÷<ä–]
>∑T≥º≈£î Ä<Ûë´‹àø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· m+‘·
ñqï<√ eTq≈£î ns¡ú+ ne⁄‘·Tqï~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 28

Ç$ #˚j·T+&ç
A
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
AN
(n) j·÷<ä–]>∑T≥º πøåÁ‘·+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
(Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq |ü⁄D´πøåÁ‘ê\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+, ns¡ú+#˚düTø=ì #Ó|üŒ&É+, sêj·T&É+
NG
(n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. øÏ+~ $wüj·÷\T @ù|sê˝À ñqïy√ $esê\T |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
$wüj·T+ $wüj·T+ ñqï ù|sê dü+K´
j·÷<ä–]>∑T≥º $esê\T
LA
j·÷<ä–]>∑T≥º≈£î Ä ù|s¡T sêe&É+
>∑T≥º MT<ä ñqï >∑Tfi¯fl $esê\T
TE
j·÷<ä–]>∑T≥º˝À »]π> ñ‘·‡yê\T

>∑T≥ºô|’ ñqï kÂø£sê´\T
(Ä) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

T
Á|üdæ<äΔ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ ø=+&É>∑≥Tº. n~ eTq sêh+˝Àì ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝À ñqï~.

á øπ Áå ‘·+˝À l Ä+»H˚jT· kÕ«$T dü«j·T+uÛTÑ e⁄>± yÓ*XÊ&ÉT. ø=+&É>≥∑ Tº øπ Áå ‘·+ ø£Ø+q>∑sY
ER
qT+&ç ìC≤e÷u≤<äT yÓfifl‚ <ë]˝À »–‘ê´\≈£î 15 øÏ.MT.\ <ä÷s¡+˝À m‘ÓqÌÔ ø=+&ÉMT<ä

ñqï~. Çø£ÿ&É kÕ«$Tyê]ì Á|ü‹s√E #ê˝≤eT+~ uÛÑ≈£îÔ\T <äs¡Ùq+ #˚düT≈£î+{≤s¡T.
Çø£ÿ&ç Ä+»H˚j·TkÕ«$T dü>∑+ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T eTTK+‘√ ñ‘·Ôsê_ÛeTTKT&Ó’ ñHêï&ÉT.
Ä+»H˚jT· kÕ«$T uÛ≈Ñ î£ \Ô T Vü≤qTe÷Hé Bø£å d”«ø£]+∫ 41 s√E\ bÕ≥T ìwü‘˜ √ ñ+{≤s¡T.
SC
m˝≤+{Ï XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ s¡T>∑à‘·˝H’… ê kÕ«$Tyê] <äsÙ¡ q+‘√ ‘=\–b˛‘êj·Tì uÛ≈Ñ î£ \Ô T

qeTTà‘ês¡T. BìøÏ <ä>sZ∑ ˝¡ ÀH˚ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA kÕ+πø‹ø£ $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ #Ó+~q
Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\ ≈£L&Ü ñqï~. ø=+&É>∑≥Tº n+»qïô|’ uÛÑøÏÔ‘√ ø£e⁄\T X¯‘·ø±\T
≈£L&Ü sêXÊs¡T.
29 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(1)
A
(2)
(3)
AN
(4)
(5)
NG
(n) j·÷<ä–]>∑T≥º >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
(Ä) |ü⁄D´πøåÁ‘·+˝À @<Ó’Hê ñ‘·‡e+ »]–q|ü&ÉT nø£ÿ&É m{≤¢ ñ+≥T+<√ sêj·T+&ç.
(Ç) |ü⁄D´πøåÁ‘ê\T ˝Ò<ë ñ‘·‡yê\≈£î yÓfi‚fl≥|ü&ÉT @y˚T+ C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√yê*?
LA
IV. |ü<äC≤\+
(n) øÏ+~ |ü<ë\ es¡Tdü˝À y˚s¡T>± ñqï |ü<ëìøÏ ª μ #·T≥º+&ç.
TE
(1) ÁãVü≤à $wüßíe⁄ j·÷<ä]¸ áX¯«s¡T&ÉT

(2) s¡<∏√‘·‡e+ ø£˝≤´D√‘·‡e+ Áã¨à‘·‡e+ @ø±<ä•
(3) Ä~˝≤u≤<é j·÷<ä–]>∑T≥º ø£Ø+q>∑sY es¡+>∑˝Ÿ
(4) lsêeTqe$T C≤‘·s¡ Vü≤qTeT»®j·T+‹ lø£ècÕíwüº$T
T
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T bÕsƒ¡+˝À ñHêïsTT. á |ü<ë\Tqï yêø±´\T #·<äTe+&ç. yê{Ï ns¡ú+
Á>∑Væ≤+∫ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
ER
(1) Á|üdæ~Δbı+~q :
(2) <ä]Ù+#·T≥ :
(3) <˚B|üé÷q+ :
SC
(4) edü‹ :
(5) ø°]Ô+#·&É+ :
(6) ñ‘·‡yê\T :
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 30

A
(n) <˚yê\j·÷\˝À ñ‘·‡yê\T »]π>≥|ü&ÉT Ä $esê\T n+<ä]øÏ ‘Ó\T|ü⁄≥≈£î b˛düºs¡T¢
n+{ÏkÕÔs¡T. n≥Te+{Ï b˛düºs¡T ˇø£{Ï #·÷&É+&ç.
AN
l sê»sêCÒX¯«s¡kÕ«$T <˚ekÕúq+
y˚eTT\yê&É, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
eTVü‰•esêÁ‹ ñ‘·‡yê\T
NG
l sê»sêCÒX¯«s¡ kÕ«$T <˚ekÕúq+ y˚eTT\yê&É˝À ‘˚~ : 17`02`2015 s√Eq eTVü‰•esêÁ‹
|üs¡«~q+ dü+<äs¡“¤+>± l sê»sêCÒX¯«s¡ kÕ«$T ø£˝≤´D≤ìï ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. ø±ã{Ïº uÛÑø£Ô»qT\+<äs¡÷
bÕ˝§Zì ø£˝≤´D≤ìï ‹\øÏ+∫, rs¡úÁ|ükÕ<ë\T d”«ø£]+∫ uÛÑ>∑e+‘·Tì nqTÁ>∑Vü‰ìï bı+<ä>∑\s¡ì
ø√s¡&ÉyÓTÆq~. LA
ø£˝≤´D+ »]π> ‘˚~ : 17`02`2015 Ç≥T¢
düeTj·T+ : sêÁ‹ 12 >∑+≥\≈£î Ä\j·T ø£$T{Ï,
düú\+ : sê»sêCÒX¯«s¡kÕ«$T <˚yê\j·T+, lsê»sêCÒX¯«s¡kÕ«$T <˚yê\j·T+,
TE
y˚eTT\yê&É, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢. y˚eTT\yê&É.

(Ä) MT Á>±eT+˝Àì <˚yê\j·T+˝À ˝Ò<ë Á>±eT+˝À »]π> ñ‘·‡e+ >∑T]+∫ b˛düºsY
‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
T
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. ÁøÏj·÷ |ü<ë\qT |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.

ER
(1) Çø±“˝Ÿ ã+‹ Ä≥ Ä&ÉT‘·THêï&ÉT.

(2) dü+j·TTø£Ô bÕ≥ bÕ&ç+~.
(3) neTà πs|ü⁄ ø=‘·Ôã≥º\T ø=ì ‘ÓdüTÔ+~.
SC
»]–q |üì »s¡T>∑T‘·Tqï |üì »s¡>∑uÀj˚T |üì
31 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

|ü{Ïºø£qT ì+bÕs¡T ø£<ë!
ªbÕ&ç+~μ, á |ü<ä+ »]–b˛sTTq |üìì >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~ ø£<ë! Ç{≤¢
A
»]–b˛sTTq |üìì >∑T]+∫ ‘Ó*ù| |ü<ë\Tqï yêø±´\qT ªuÛÑ÷‘·ø±\|ü⁄μ yêø±´\T
n+{≤s¡T.
AN
ªÄ&ÉT‘·THêï&ÉTμ, á |ü<+ä »s¡T>∑T‘·Tqï |üìì ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~ ø£<ë! Ç{≤¢ »s¡T>∑T‘·Tqï
|üìì >∑T]+∫ ‘Ó*ù| |ü<ë\Tqï yêø±´\qT ªªes¡Ôe÷q ø±\|ü⁄μμ yêø±´\T n+{≤s¡T.
ªø=ì‘ÓdüTÔ+~μ á |ü<ä+ »s¡T>∑uÀj˚T |üìì ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~ ø£<ë! Ç{≤¢ »s¡T>∑uÀj˚T
|üìì >∑T]+∫ ‘Ó*ù| |ü<ë\Tqï yêø±´\qT ªuÛÑ$wü´‘Y ø±\|ü⁄μ yêø±´\T n+{≤s¡T.
NG
(Ä) øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç. @ ø±\+˝À ñHêïjÓ÷ sêj·T+&ç.
(1) Ä~‘·´ πs|ü⁄ ôV’≤<äsêu≤<äT yÓfi¯‘ê&ÉT.
(2) ^‘· dæìe÷ #·÷dæ+~.
(3) kÂeT´ bÕsƒ¡+ #·<äTe⁄‘·Tqï~.
LA
‘Ó\+>±D sêh+˝À mH√ï |ü⁄D´πøåÁ‘ê\T, <äs¡Ù˙j·T
ÁbÕC…≈£îº |üì düú˝≤\T ñHêïsTT. ‘Ó\+>±D˝À @j˚T õ˝≤¢\˝À @j˚T
TE
|ü⁄D´πøåÁ‘ê\THêïjÓ÷ ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç. ‘·s¡>∑‹

>∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
T
1. j·÷<ä–]>∑T≥º >∑T]+∫ kı+‘·e÷{˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

2. bÕsƒ¡+ #·~$ |ü{Ïºø£qT ì+|ü>∑\qT. ù|sêqT #·~$ Á|üX¯ï\T
ER
‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

3. j·÷<ä–]>∑T≥º >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
4. e÷ Á>±eT+˝Àì <˚yê\j·T+˝À »]π> ñ‘·‡yê\ >∑T]+∫ ˇø£
SC
b˛düºsYqT ‘·j·÷s¡T#˚dæ Á|ü<ä]Ù+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
<˚yê\j·÷\T eTq dü+düÿ è‹øÏ eT÷\düÔ+uÛ≤\T.

dü÷øÏÔ yê{Ïì s¡øÏå+#·Tø√e&É+ eTq ø£s¡Ôe´+.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 32

3. kÕ˝≤sY»+>¥
A
eT÷´õj·T+
AN
NG
LA
TE
T
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç

ñ<˚›X¯+
♦ u§eTà #·÷&É+&ç. @+ »s¡T>∑T‘·Tqï<√ #Ó|üŒ+&ç.
ER
♦ u§eTà˝À $$<Ûä »+‘·Te⁄\T @y˚T+ e÷{≤¢&TÉ ≈£îHêïjÓ÷ eT÷´õj·T+qT, n+<äT˝À uÛÑÁ<ä|ü]#˚ edüTÔe⁄\qT,
}Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç. yê{Ï ÁbÕX¯kÕÔ´ìï, ñ<˚X› Êìï |æ\\¢ ≈£î ‘Ó\T|ü&yÉ T˚ á bÕsƒ+¡
♦ »+‘·T Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝À Ç+ø± @y˚T+ ñ+{≤sTT? ñ<˚›X¯+.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC

33 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ªªH˚qT s√p &Ó’Ø sêdüÔ. ø±˙ á s√E sêdæ+~ #ê˝≤ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~. H˚qT eTfi¯fl eTfi¯fl
#·<äTe⁄ø=H˚≥+<äT≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ ù|J\T. Ç$ Hê≈£î u≤>± q∫ÃqsTT. m|üŒ{Ïø° eT]Ãb˛˝Òì
A
Äq+<ëìï Ç∫ÃqsTT.μμ
Ä ù|J\˝À @+ sêXÊH√ n$ m+<äT≈£î n+‘· q#êÃjÓ÷ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. MTπø ‘Ó\TdüÔ~.
AN
‘˚~ : 27`12`2014, X¯ìyês¡+
á s√E e÷ ã&çqT+&ç $Vü‰s¡j·÷Á‘·≈£î b˛sTTq+. bı<äT›>±˝Òï ˝Ò∫, eT+∫>∑ ‘·j·÷¬s’, neTà
ø£{Ïº∫Ãq {Ï|òæHé&Éã“ rdüTø=ì bıj˚T´≥|üŒ{ÏøÏ ã&ç eTT+<äs¡ ãdüT‡ ñqï~. {°#·s¡T¢, |æ\¢\+<äs¡+ møÏÿq+.
NG
ãdüT‡ ø£~*+~. e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥, bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+≥ b˛‘·T+fÒ f…Æy˚T ‘Ó\«˝Ò<äT. ãdüT‡ ôV’≤<äsêu≤<é≈£î
sê+>±H˚ øÏ{ÏøÏ\¬ø*¢ u…’{ÏøÏ #·÷dæq+. ô|<ä› ô|<ä› _*¶+>∑T\T, <äTø±D≤\T, ãdüT‡\T, ø±s¡T¢, Ä{À\T,
yÓ÷{≤sY ôd’øÏfi¯ófl ... n+‘· ø=‘·Ô ø=‘·Ô>∑ nì|æ+∫+~.
Ç+‘·˝À ãdüT‡ Ä–+~. m<äTs¡T>∑ ñqï ô|<ä› uÛÑe+‹ì #·÷ô|&ÉT‘·÷ ªÇ<˚ kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+μ
LA
nqï&ÉT kÕsY. n+<äs¡+ ãdüT‡ ~–q+. Ç<ä›s¡T kÕs¡T¢ b˛sTT {Ï¬øÿ≥T¢ ‘Ó#êÃs¡T. ô|<ä› ˝…’qT\ ì\ã&ç
eT÷´õj·T+ ˝À|ü*øÏ b˛sTTq+.
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 34

˝À|ü*øÏ b˛sTTq+ø£ n+<ä]ï ˇø£ <ä>∑Zs¡ ì\u…{Ïº ªªÇ|ü&ÉT eTq+ kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+˝À
A
ñqï+. ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À ñqï <äsÙ¡ ˙j·T dü˝ú ≤\˝À Ç~ ˇø£ eTTKýÓTqÆ edüTÔ Á|ü<sä Ù¡ qXÊ\. Ç~ eT÷d”q~øÏ
<äøÏåD+ ˇ&ÉT¶q ªª<ësY`ñ˝Ÿ`wæbòÕμμ nH˚ ÁbÕ+‘·+˝À ñqï~. ôV’≤<äsêu≤<é≈£î #Ó+~q ìC≤+ |ü]bÕ\≈£î\˝À
AN
kÕ˝≤sY»+>¥ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q ªªMTsY j·T÷düT|òt n©U≤Hé kÕ˝≤sY»+>¥ÌIIμμ Á|ü|ü+#·+ q\TeT÷\\
qT+&ç mH√ï $\TyÓ’q ø£fi≤K+&Ü\T edüTÔkÕeTÁ– ùdø£]+∫+&ÉT. áj·Tq ‘·+Á&ç, ‘ê‘· ≈£L&É ø=ìï
edüTÔe⁄\T ùdø£]+∫ nìï+{Ïì uÛÑÁ<ä|ü]#ês¡T.μμ
ªªns¡ú#·+Á<ëø±s¡+>± ñqï á eT÷´õj·T+qT 1951 &çôd+ãs¡T 16q Á|ü»\T #·÷ùd≥+<äT≈£î
NG
‘Ó]#ês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ñqï n‹ô|<ä› eT÷´õj·÷\˝À Ç~ eT÷&√kÕúq+˝À ñqï~. uÛ≤s¡‘· bÕs¡¢yÓT+≥T
Bìì C≤rj·T ÁbÕeTTK´‘· >∑\ dü+Á>∑Vü‰\j·T+>± >∑T]Ô+∫+~. B+{À¢ yÓTT‘·Ô+ 38 nÁs¡\TqïsTT.
ˇø=ÿø£ÿ nÁs¡˝À ˇø=ÿø£ÿ rs¡T≈£î #Ó+~q mH√ï ø£fi≤K+&Ü\TqïsTT. yê{Ï˝À eTTKýÓTÆq yê{Ïì #·÷<ë›+!μμ
LA
nì #Ó|æŒ eTT+<äT>∑ ˇø£ nÁs¡˝ÀøÏ rdüTø£b˛sTT+&ÉT kÕsY. ˇø£ nÁs¡˝À n˙ï n<ë›\ u§eTà\T+fÒ
ˇø£ nÁs¡˝À n˙ï #Óø£ÿMT<ä #ÓøÏÿq •˝≤Œ\T. Ç+ø=ø£ nÁs¡˝À ô|<ä›ô|<ä› ô|sTT+{Ï+>∑T\T. eTs=ø£ nÁs¡˝À
n˙ï <˚e⁄fi¯fl $Á>∑Vü‰\T. yÓTT|òüT\T sêE\T ñ|üjÓ÷–+∫q ùwsê«D°\T, XÊ\Tyê\T, >±EbÕÁ‘·\T mHÓïìï
s¡ø±˝À... #·÷dæHêø=~› #·÷&ÉãT~Δ nsTT‘·Tqï~.
TE
ˇø£ nÁs¡ù|s¡T |æ\\¢ >±\Ø. mìï eT+∫ eT+∫ u§eTà\Tqïy√! n+<ä+>∑ #Óøÿ£ ‘√ ø£{qºÏ u§eTà]+&ÉT.¢
Ä Ç+&É¢˝À|ü≥ ì»+>∑ Ç+&É¢˝À¢ ñ+&˚ kÕe÷q¢ìï ãTõ®ãTõ®>∑ ñqïsTT. eT+#ê\T, k˛bòÕ\T, ≈£îØÃ\T,
Ç+&É¢ eTT+<ä≥ ‘√≥\T ne˙ï #·÷düTÔ+fÒ yê{Ï‘√ì Ä&ÉTø√ãT~Δ nsTT+~.
T
<ëì |üø£ÿ nÁs¡˝À nìï j·TT<ëΔìøÏ dü+ã+~Û+∫q ãTõ® u§eTà\T. ∫{Ïº ∫{Ïº j·TT<äΔ HÍø£\ u§eTà\T,
ãT∫Ã ãT∫Ã dæbÕsTT\ u§eTà\T, nX¯«<äfi≤\ u§eTà\T, |òæs¡+>∑T\ u§eTà\T e+<ä\ø=~› n<ë›\ ô|f…º\˝À¢
ER
ô|{≤ºs¡T. n$ #·÷ùd≥+<äT≈£î #êHê u≤>∑TqïsTT.

n+‘·≥¢ kÕs¡T ... ªªn¬s ... ! |æ\¢\÷! f…ÆyéT 11.50 nsTT‘·Tqï~. á eT÷´õj·T+˝À eTTKýÓTÆq~
>∑+≥\ >∑&çj·÷s¡+. Ç+ø£ 10 ì$TcÕ\˝À¢ >∑&çj·÷s¡+ >∑+≥\T ø=&ÉT‘·~ n≥Tb˛<ë+ s¡+&ç! nqT≈£î+≥T
eTeTà*ï es¡+&Ü eT<Ûä´˝ÀøÏ rdüTø£b˛sTT+&ÉT. yêyÓ÷à ... ! Ä&É ñùwÿôdÔ sê\q+‘· »q+ ñqïs¡T. kÕsY
SC
m≥¢H√ n≥¢ dü+<äTCÒdæ e÷ø£+<ä]øÏ >∑&çj·÷s¡+ ø£qã&˚≥≥T¢ ì\u…{Ïº+&ÉT.

|æ\¢\T, ô|<ä›\T n+<äs¡T ˇø£fÒ ˝§*¢. n+<ä] #˚‘·T\˝À¢ ¬øyÓTsê\T, ôd˝Ÿbò˛qT¢, M&çjÓ÷ ¬øyÓTsê\T...
e÷ kÕs¡T >∑÷&É M&çjÓ÷ rùd≥+<äT≈£î ¬øyÓTsê ¬s&û>∑ |ü≥Tº≈£îqï&ÉT.
35 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

>∑&çj·÷s¡+ ô|<ä› qø£¸ #ÓøÏÿq #Óø£ÿ &Éu≤“˝À ñqï~. <ë+{À¢ m&ÉeT |üø£ÿ ∫qï Ç\T¢ ˝…ø£ÿ ñqï~. <ëì
‘·\T|ü⁄ eT÷dæ ñqï~. eT<Ûä´\ ˇø£ >∑+≥ ñqï~. ≈£î&ç |üø£ÿ #Ó≥Tº, #Ó≥Tº øÏ+<ä ˇø£ eTìwæ &√\T
A
ø=&ÉT‘·Tqï≥Tºqï~. kÕsY #Ó|æŒ+&ÉT ªªÄ &√\T ø=≥Tº&ÉT n+fÒ
Á|ü‹ ôdø£qT≈£î ˇø£ <Óã“ø=≥Tº&ÉTμμ nì. Ä eT÷dæ ñqï ‘·\T|ü⁄
AN
‘Ós¡T#·Tø=ì ˇø£ eTìwæ u…’≥≈£î e∫Ã Ä >∑+≥ MT<ä m+‘· f…ÆyéT
nsTT‘˚ nìï >∑+≥\T ø={Ïº eT\¢ ˝À|ü*øÏ b˛sTT ‘·\T|ü⁄
eT÷düT≈£î+≥&É≥. ªªÇ|ü&ÉT |üHïÓ +&ÉT ø±y=düT+Ô ~ ø£<ë! |üHïÓ +&ÉT
>∑+≥\T ø=&ÉT‘·&ÉTμμ nì #Ó|æŒ+&ÉT. |üHÓï+&ÉsTT´+~. ‘·\T|ü⁄
NG
‘Ó s ¡ T #· T ≈£ î qï~. ˇø£ u§eTà eTìwæ e∫Ã+&É T . sƒ ¡ + >∑ T ,
sƒ¡+>∑TeTqT≈£î+≥ |üHÓï+&ÉT >∑+≥\T ø={Ïº ˝À|ü*øÏ bısTT´+&ÉT.
‘·\T|ü⁄ eT÷düT≈£îqï&ÉT. n+<äs¡+ <ëìï ;]b˛sTT #·÷dæq+.
#êq eT+∫>∑ì|æ+∫+~.
LA n~ ø±+>∑HÓ kÕs¡T >∑&çj·÷s¡+ yÓqTø£ ñqï nÁs¡˝ÀøÏ
rdüTø£b˛sTT+&ÉT. <ë+{À¢ nìï bÕ\sê‹ •˝≤Œ\TqïsTT. Á|ü|+ü #·
Á|üdæ~Δ #Ó+~q ¬su…ø±ÿ •\Œ+ á nÁs¡˝ÀH˚ ñqï~. á ¬su…ø±ÿ
TE
•\Œ+ Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ ‘ ·
@+<ä+fÒ ˇø£ Ä&ÉeTìwæ HÓ‹Ô MT~ qT+&ç øÏ+~<ëø£ düqï{Ï
|üs¡<ë ø£|ü≈£îqï≥Tº, Ä |üs¡<ëqT+&ç eTTK+ ø£q|ü&ÉT‘·Tqï≥Tº
ñqï~. m+‘·u≤>± #ÓøÏÿ+&√ Ä •*Œ. n~ u§eTà ˝…ø£ÿ˝Ò<äT.
ì»+>∑ eTìwæ eTTdüT>∑T ø£|üø=ì ì\ã&ç #·÷düTÔqï≥T¢qï~.
T
Ä •\Œ+ #ÓøÏÿHêj·Tq 19e X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~q õ._.u…HéCÀì

Ç≥© <˚X¯düTú&É≥. á nÁs¡˝À •\Œ+‘√bÕ≥T eT]ø=ìï
ER
bÕ\sê‹ •˝≤Œ\T #êHê n+<ä+>∑ #ÓøÏÿq$ ñqïsTT.

nø£ÿ&ç¬ø*¢ |üø£ÿ nÁs¡˝ÀøÏ b˛sTTq+. <ë+{À¢ n˙ï @qT>∑T
<ä+‘·+‘√{Ï #ÓøÿÏ q •˝≤Œ\T ñqïsTT. ˇø=ÿø£ÿ u§eTà #·÷düT+Ô f…
SC
ø£+&ÉT¢ –Ás¡Tq ‹]–qf…¢Ì+~. ô|<ä› ô|<ä› <ä+‘ê\MT<ä rs¡T rs¡T

u§eTà\T #Óø±ÿs¡T. ô|<ä› @qT>∑T <ä+‘·+ MT<ä |ü&Ée Ç\T¢
ñqï≥T¢, n~ düeTTÁ<ä+˝À b˛‘·Tqï≥Tº, eTs=ø£ <ä+‘·+ MT<ä
20 @qT>∑T\T ˇø£<ëì yÓqTø£ ˇø£{Ï b˛‘·Tqï≥Tº, Ç+ø=ø£
<ä+‘·+ MT<ä d”‘êsêeTT\T eqyêdü+ #˚dæq≥T¢... Ç≥¢ eTdüTÔ u§eTà\T. Ç+&É¢H˚ 18e X¯‘êã›+˝Àì
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 36

ÁbòÕHé‡sêE \÷sTTdt XVI eTq yÓTdÆ ÷ü s¡T eTVü‰sêC…q’ {Ï|ü düT˝≤ÔqT≈£î ãVüQø£]+∫q ≈£îØÃ\T, {°bÕjYT\T
≈£L&Ü ñqïsTT. á ≈£îØÃ\T, ã\¢\qT @qT>∑T <ä+‘·+‘√ #˚dqæ ‘=&ÉT>∑T (|üP‘·) ô|{Ïº n+<ä+>∑ r]Ã~<ë›sT¡ .
A
Ç+ø± #êq u§eTà\TqïsTT. nø£ÿ&ÉTï+∫ kÕs¡T eTeTTà\qT ô|’ n+‘·düTÔ≈£î rdüTø£b˛sTT+&ÉT. nø£ÿ&É
yÓTT‘·Ô+ 18 nÁs¡\TqïsTT. eTT+<äT>∑ ˇø£ nÁs¡\≈£î b˛sTTq+. nø£ÿ&É n˙ï #Óø£ÿ •˝≤Œ\T, #Óø£ÿ edüTÔe⁄\T
AN
ñqïsTT. Ä nÁs¡ q&ç$T≥¢ ì\TyÓ‘·TÔ #Óø£ÿ •\Œ+... <ëì yÓqTø£ n<ä›+ ô|{≤ºs¡T. eTT+<äT qT+&ç #·÷ôdÔ
eT>∑eTìwæ, yÓqTø£ uÛ≤>∑+ n<ä›+˝À #·÷ôdÔ Ä&ÉeTìwæ u§eTà\T ø£qã&ÉT‘·TqïsTT. m+‘· n<äT“¤‘·+>∑ ñ+~
á |üì‘·q+. #ÓøÏÿHêj·Tq #˚‘·T\≈£î yÓTTø±ÿ˝…. ø±ì Ä >=bÕŒj·Tq ù|s¡T ‘Ó\e˝Ò<ä≥. 19e X¯‘êu≤›ìøÏ
#Ó+~q ÁbòÕqT‡ <˚X¯düTú&Éì e÷Á‘·+ ‘Ó\TdüT. Ä •\Œ+˝À ñqï eTqTwüß\ ù|s¡T¢ yÓT|òæk˛º|òæ*|t‡ (eTT+<äT)
NG
e÷s¡]Z {≤º (yÓqTø£). á Ç<äs› ÷¡ >∑÷&É »s¡àHé <˚X+¯ ˝À Á|ü<]ä Ù+#˚ ˇø£ Á|üeTTK Hê≥ø£+˝Àì eTTK´bÕÁ‘·\≥.
Ç+ø± mH√ï mHÓïH√ï rs¡T rs¡T edüTÔe⁄\T, u§eTà\T...
˝… ø £ ÿ ˝Ò q ìï ñqïsTT. ˇø£ nÁs¡ ˝ À n˙ï >∑ & ç j · ÷ sê˝Ò .
bÕ‘·ø±\+˝À ñ|üjÓ÷–+#˚ ˙&É >∑&çj·÷sê\T yÓTT<ä\Tø=ì
LA
Ç|ü&ÉT yê&ÉT‘·Tqï ø=‘·Ô ø=‘·Ô s¡ø±\T nH˚ø£+. ˇø£ nÁs¡˝À
n˙ï #˚‹ø£Ás¡\T. ˇø£ nÁs¡˝À n˙ï Äj·TT<Ûë\T, ø£‘T· \Ô T, &Ü\T\T,
ã˝Ò¢\T, $\¢eTTà\T, ‘·TbÕ≈£î\T, j·TT<äΔ+˝À y˚düT≈£îH˚ ˝ÀVü≤|ü⁄
TE
<äTdüTÔ\T (ø£e#ê\T), >=\TdüT\ n+^\‘√ bÕ≥T »Vü≤+^sY ñ

|üjÓ÷–+∫q #·Ts¡ø£‹Ô, q÷s¡®Vü‰Hé |ü+&ÉT¢ ø√düTø=H˚ ø£‹Ô ≈£L&É
ñqïsTT. Ç+ø√ nÁs¡˝À yÓTT|òüT\T sêE\T, ìC≤+ sêE\T
yê&çq yÓ+&ç uÀfi¯ófl ñqïsTT. Ç+ø± Á|ü|ü+#·+ q\TeT÷\\
qT+&ç ùdø£]+∫q KTsêHé\T, ã+>±s¡+‘√ sêdæq KTsêqT,
T
yÓ+&ç‘√ sêdæq KTsêqT, s¡øs£ ø¡ ±\ n#·TÃ\‘√ (font) s¡øs£ ø¡ ±\

&çC…’q¢˝À KTsêHé\T ñqïsTT. ˇø£ KTsêqT n–Zô|f…º ôd’E˝À
ER
≈£L&É ñqï~.
Çe˙ï #·÷düT≈£î+≥T eT<Û´ä ˝À ˇø£{qÏ ïs¡≈î£ |üøÿ£ qTqï bÕs¡Tÿ˝À n+<äs+¡ nHêï\T ‹qï+. eT÷´õj·T+
n+‘· #·÷dæ u…’≥ø=#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ bı<äTZ>∑T+ø£+>∑ Hê\T>∑sTT´+~. ãdüT‡˝À møÏÿ ‹]– ã&çø±&çøÏ e∫Ãq+.
‘=e«\+‘· ãdüT‡˝À Çy˚ eTT#·Ã≥T¢. ì»+>∑ kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ #ê˝≤ n<äT“¤‘·yÓTÆq Á|ü<äs¡ÙqXÊ\.
SC
n+<äs¡T ‘·|üŒø£ #·÷&Ü˝….

...H˚qT s√p &ÓØ’ sêdü.Ô ø±ì á s√E sêdæ+~ #ê˝≤ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ~. H˚qT eTfi¯e¢ Tfi¯¢ #·<Tä e⁄ø=H˚≥+<äT≈£î
ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ ù|J\T. Ç$ Hê≈£î u≤>± q∫ÃqsTT. m|üŒ{Ïø° eT]Ãb˛˝Òì Äq+<ëìï $T–˝≤ÃsTT.
37 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç$ #˚j·T+&ç
A
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
AN
(n) kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ e+{Ï$ eTq+ m+<äT≈£î #·÷&Ü*?
(Ä) kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+˝À ñqï Á|ü‘˚´ø±+XÊ\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) MT bÕsƒ¡XÊ\ qT+&ç >±ì ˝Ò<ë MT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√ >±ì yÓ[flq $Vü‰s¡j·÷Á‘· >∑T]+∫
NG
#Ó|üŒ+&ç.

(n) s¡»ì s√p ‘·q &Ó’Ø˝À Äs√E ‘êH˚+ #˚dæ+<√ sêdüTÔ+~. ˇø£s√E ‘·q &Ó’Ø˝À @+
LA
sêdæ+<√ #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
‘˚~ : 12`07`2014
TE
y˚TeTT bÕsƒ¡XÊ\ qT+&ç 12`7`2014e ‘˚B ñ<äj·T+ 9 >∑+≥\≈£î ãdüT‡˝À

ãj·T\T<˚sê+. 10 >∑+ˆˆ\≈£î ªHÓÁVüA p˝≤õø£˝Ÿ bÕs¡Tÿμ #˚s¡T≈£îqï+. $»j·T{°#·sY
yÓ[fl {Ï¬øÿ≥T¢ rdüT≈£îe∫Ã+~. n+<äs¡+ »+‘·T Á|ü<äs¡ÙqXÊ\ (p) ˝À|ü*øÏ yÓfi≤fl+.
nuÀ“! p m+‘· ô|<ä›>± ñqï<√! ô|<ä› ô|<ä› #Ó≥¢‘√ n&É$˝≤π> ñqï~. s¡+>∑T s¡+>∑T\
|ü≈£åî\qT, ø√‘·T\qT #·÷XÊ+. ‘·s¡Tyê‘· dæ+Vü‰\T, |ü⁄\T\T, K&ÉZeTè>±\T, ˙{Ï
T
@qT>∑T\T, ‘êuÒfi¯flqT #·÷XÊ+. ¬s’˝…øÏÿ p n+‘ê ‹]>±+. »j·T, \‘·, e÷<Ûä$,

ER
s¡eT, sêeTT, e÷<Ûäyé Ç˝≤ n+<ä]‘√ ø£*dæ yÓfi¯fl&É+, n˙ï #·÷&É&É+ #ê˝≤ eT+∫>±
nì|æ+∫+~. nsTT‘˚ n&É$˝À ñ+&Ü*‡q »+‘·Te⁄\qT n˝≤ uÀqT˝À¢ ã+~Û+∫
ñ+#·&É+ u≤<Ûä ø£*–+∫+~. ùd«#·Ã¤>± ñ+&Ü*‡q Ä »+‘·Te⁄\˙ï ‹]– m|ü&ÉT
ãj·T≥|ü&É‘êjÓ÷!
SC
(1) s¡»ì ‘·q &Ó’Ø˝À <˚ì >∑T]+∫ sêdæ+~?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 38

(2) ªpμ m{≤¢ ñ+<äì sêdæ+~?
A
(3) ªpμ˝À @y˚T$T #·÷dæ+~?
AN
(4) ªpμqT #·÷dæq ‘·s¡Tyê‘· Ä »+‘·Te⁄\ >∑T]+∫ s¡»ì @eTqT≈£îqï~?
NG
(Ä) bÕsƒ¡+ #·~$ <ëì Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ |ü{Ïºø£ |üP]+#·+&ç.
eT÷´õj·T+˝Àì edüTÔe⁄\T ùdø£]+∫qyês¡T
eT÷´õj·T+ ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘˚~
LA
C≤rj·T dü+Á>∑Vü‰\j·T+>± >∑T]Ô+∫qyês¡T
¬su…ø±ÿ •\Œ+ #ÓøÏÿq •*Œ $esê\T
¬s+&ÉT s¡÷bÕ\ #Óø£ÿ •\Œ+ bÕÁ‘·\ ù|s¡T¢
TE

(n) kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
(Ä) ¬su…ø±ÿ •\Œ+ Á|ü‘˚´ø£‘·\T sêj·T+&ç.
T
(Ç) >∑+≥\T ø=fÒº >∑&çj·÷s¡+ >∑T]+∫ $Hêïø£ / #·~yêø£ MTπøeTì|æ+∫+<√ sêj·T+&ç.

ER
(á) kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ e+{Ï yê{Ïì eTq+ m+<äT≈£î #·÷&Ü*?
IV. |ü<äC≤\+
(n) ˇø£ Vü≤\T¢≈î£ n<˚ Vü≤\T¢ #˚]‘˚ yê{Ïì ~«‘ê«ø£så ê\T n+{≤s¡T ø£<ë! bÕsƒ+¡ ˝Àì ~«‘ê«ø£så ¡
SC
|ü<ë\T yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.

ñ<ë: ãdüT‡
39 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(Ä) eT÷´õj·T+≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T |ü{Ïºø£ qT+&ç yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
A
\Œ+ • ‹ sê \ bÕ 1) 6)
yÓ+ &ç yê \T XÊ j·TT 2) 7)
AN
\T ≈£î bÕ ‘·T © <äΔ
3) 8)
Hé {° bÕ jYT ≥ HÍ
s¡à Hé‡ ÁbòÕ kÕ Ç ø£ 4) 9)
5) 10)
NG
» ø£ fi≤ K+ &Ü \T
(Ç) bÕsƒ¡+˝À ∫{Ïº ∫{Ïº, ãT∫Ã ãT∫Ã nH˚ »+≥ |ü<ë\T ñHêïsTT ø£<ë! Ç{≤¢+{Ï |ü<ë\T
edüTÔe⁄\ ˝Ò<ë e´≈£îÔ\ Äø±sê\T #Óù|Œ≥|ü&ÉT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Ç{≤¢+{Ï$ eT]ø=ìï
|ü<ë\T sêj·T+&ç. LA
TE
(n) kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ #·÷dæq ‘·sê«‘· s¡»ì &Ó’Ø sêdæ+~ ø£<ë? n{≤¢ MTs¡T ≈£L&Ü
#·÷dæq @<Ó’q ˇø£ <äs¡Ù˙j·T düú˝+ >∑T]+∫ &Ó’Ø sêj·T+&ç.
T
(n) øÏ+~ |ü{Ïºø£ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\T sêj·T+&ç. n$ @ø±˝≤ìøÏ #Ó+~qy√ sêj·T+&ç.

ER
l<ÛäsY ãC≤s¡T≈£î b˛sTT+~

kÕ«‹ düs¡ÿdt≈£î b˛sTT+&ÉT
n‘·&ÉT }]øÏ b˛‘·&ÉT
SC
ÄyÓT dæìe÷≈£î b˛‘·T+~

sêE ôV’≤<äsêu≤<é≈£î b˛‘·Tqïs¡T
dü©e÷ ã&çøÏ b˛‘·Tqï~
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 40

(1) ( )
A
(2) ( )
(3) ( )
AN
(4) ( )
(5) ( )
(6) ( )
NG
ÁbÕC…≈£îº |üì ôV’≤<äsêu≤<äT˝Àì <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\ u§eTà\T
ùdø£]+#·+&ç. #ês¡Tº MT<ä n‹øÏ+∫ yê{Ï >∑T]+∫
LA sêj·T+&ç.
TE
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ e+{Ï$ m+<äT≈£î #·÷&Ü˝À
#Ó|üŒ>∑\qT. eT÷´õj·T+˝À ñqï Á|ü‘˚´ø±+XÊ\ >∑T]+∫
#Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T
2. &Ó’Ø #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\qT.

|ü{Ïºø£ ì+|ü>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
ER
3. kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

4. <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\ $esê\qT &Ó’Ø˝À sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
SC
$Vü‰s¡j·÷Á‘·\T πøe\+ e÷qdæø£ Äq+<äy˚T ø±<äT

dü÷øÏÔ $C≤„Hêìï ≈£L&Ü n+~kÕÔsTT.
41 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
A
bÕ´sê ôV’≤<äsêu≤<é
AN
ôV’≤<äsêu≤<é ôV’≤<äsêu≤<é
bÕ´sê bÕ´sê ôV’≤<äsêu≤<é
1. #êsY $THês¡T˝≤ bÕe⁄s¡eT÷
NG
˙ >∑T+&Ó\ ì+&Ü >±e⁄s¡eT÷
qTe⁄ HÓ‘T· sÔ T¡ ∫+~q q+<äqeT÷
˙≈£î #ÓeT≥ |üP\‘√ e+<äqeT÷ ˆˆ ôV’≤<äsêu≤<é ˆˆ
2. >√˝§ÿ+&É\ ø=&ç‘Ó #·|Œü ≥T¢
n$ #Ó|üqT mH√ï eTT#·Ã≥T¢
LA ≈£î© ≈£î‘·TuŸcÕ |òüsêàHê
uÛ≤>∑eT‹øÏ ~˝Ÿ q»sêHê ˆˆ ôV’≤<äsêu≤<é ˆˆ
3. eT÷d” q~ô|’ yÓHïÓ \eP
TE
»\‘ês¡T eTTdüT>∑T˝À eHÓï\eP

nk˛‡sTT <ä÷˝≤ Ä≥\eP
Ä |òüø°s¡T dü÷|ò” bÕ≥\eP ˆˆ ôV’≤<äsêu≤<é ˆˆ
4. \wüÿsY˝Àq ø£yê‘·TeP
|ü≥ï+˝Àq ãsê‘·TeP
T
j·TT<äΔ |òsæ +¡ >∑T\ ÄyêEeP

Ä eTø±ÿ eTd”<äT qe÷EeP ˆˆ ôV’≤<äsêu≤<é ˆˆ
ER
5. ‘êfi¯+ ‘·ô|Œ≥ Hê<ë\T

b˛‘·sêE\ ø=s¡&Ü\T
rHée÷sY <äsT¡ e⁄\ >±Hê\÷
e÷+ø±\eTà≈£î uÀHê\÷ ˆˆ ôV’≤<äsêu≤<é ˆˆ
SC
6. eT˝Ò¢XŸ, eTkÕÔHé uÛ≤sT÷ uÛ≤sT÷

@ø˘yÓT <√|æj·T Çsêì #ÛêsTT
‘Ó\+>±D√+ø£ |üdq” ôV≤’
ôV’≤<äsêu≤<é @ø˘ Vü≤d”q ôV’≤ ˆˆ ôV’≤<äsêu≤<é ˆˆ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 42

A
4. ˙&É KØ<äT
AN
NG
uÀ+&Ü+øÏ
10 s¡÷bÕj·T\T
ô|≥º&ÜìøÏ
ø£≈£îÿ]Ô|ü&ç‹$ >∑<ä
LA
‘ê‘ê!
TE

T
ñ<˚›X¯+
♦ u§eTà˝Àì |æ\¢\T @+ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs¡T?
ø=+‘·eT+~ ‘·eT n‹ ‘Ó*$‘√ Ç‘·sT¡ \qT yÓ÷dü+
ER
♦ u§eTà #·÷dæ ø£<∏äqT }Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç.

#˚j·÷\ì #·÷kÕÔs¡T. n{≤¢+{Ï yêfi¯fl≈£î ‘·–q ãT~Δ m˝≤
♦ ø=ã“]ø±j·Tì |ü≥Tºø=ì y˚fi≤fl&ÉT‘·Tqï eTìwæì #·÷ùdÔ #ÓbÕŒ˝À ‘Ó*j·TCÒjT· &ÉyT˚ á bÕsƒ+¡ jÓTTø£ÿ eTTK´ ñ<˚X› +¯ .
MTπøeTì|ædüTÔ+~? Äj·Tq m˝≤+{Ï yê&Ó’ ñ+{≤&ÉT?
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.

SC

43 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ªªá #Ó≥Tº Hê~. á #Ó≥Tº˙&É ≈£L&Ü Hê<˚! nqï eTTdü˝≤j·Tq‘√ ø£å$T+#·T, á #Ó≥Tº ˙&ÉqT
A
Hê≈£î neTTà‘·yê?μμ nì qÁeT‘·>± •ej·T´ n&ç>±&ÉT. Ç+‘·≈£î •ej·T´ mes¡T? m+<äTø£{≤¢
n&ç>±&ÉT? @+ »]–+<√ ‘Ó\TdüTø√yê\ì ñqï<ë? ◊‘˚ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. MTπø ‘Ó\TdüTÔ+~.
AN
Ä s√E ã&çøÏ ôd\e⁄ ø±e&É+‘√ |æ\\¢ +<äsT¡ }] ∫es¡ e÷$T&ç #Ó≥Tº øÏ+<ä Ä≥˝≤&ÉT≈£î+≥THêïs¡T.
ø=+<äs¡T #Ó≥Tº m≈£îÿ‘·÷ ~>∑T‘·÷ ø√‹ ø=eTà∫Ã Ä&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. ªªe÷$T&çø±j·T |ü⁄\T|ü⁄ #Óf…ºøÏÿ
NG
<äT\T|ü⁄μμ nqT≈£î+≥÷ #Ó≥Tº ø=eTà*ï }|ü⁄‘·÷ ø±j·T\T sê\TdüTÔHêïs¡T eT]ø=+<äs¡T.
e÷$T&ç #Ó≥Tº≈£î <ä>∑Zs¡>± ô|<ä› Ç\T¢ ñqï~. Ä Ç\T¢ |ædæHê] bÕ|üj·T´~. |æ*¢øÏ _#·Ã+ ô|≥ºì
bÕ|üj·T´ mefi¯flq÷ <ä>∑Zs¡≈£î sêìj·T´&ÉT. m|ü&É÷ s¡Tdüs¡Tdü˝≤&ÉT≈£î+≥÷, eTTK+ ∫{Ï¢+#·T≈£î+≥÷
ñ+{≤&ÉT. á $wüj·T+ nø£ÿ&É Ä&ÉT≈£îH˚ |æ\¢\≈£î ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT. n+<äTπø |ædæHê] bÕ|üj·T´ ø£+≥
LA
|ü&É≈£î+&Ü Ä&ÉT≈£î+≥÷H˚ ñ+{≤s¡T. Äs√E |æ\¢\ ˝§*¢ $Hêï&√ ˝Ò<√ ªªmeÁ&Ü n~, Hê #Ó≥TºøÏ+<˚
TE
T
ER
Ä&ÉT‘êsê? m+‘· <ÛÓ’s¡´+ MT≈£î? MT |üì

#ÓbÕÔμμ nì ns¡Tdü÷Ô |æ\*¢ ï |ü≥Tºø√e{≤ìøÏ
SC
ñ]ø±&ÉT. |æ\¢\T <=]øÏ‘˚Hê! áj·Tq

e÷≥ $ì|æ+∫+<√ ˝Ò<√ |æ\\¢ +‘ê ø±*øÏ
ãT~Δ#ÓbÕŒs¡T.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 44

ˇø£s√E |ü≈£ÿ }] qT+&ç •ej·T´ nH˚ j·TTe≈£î&ÉT Ä <ë]qb˛‘·÷ n\dü≥‘√ e÷$T&ç #Ó≥Tº øÏ+<ä
≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. Ä s√E ≈£L&Ü j·T<∏ë$~Û>± |æ\¢\T sêe&É+, Ä&ÉTø√e≥+ |ædæHê] bÕ|üj·T´ ì|ü\T
A
#Ós¡T>∑T‘·÷ ñs¡T≈£îÿ+≥÷ sêe≥+ »]–+~. |æ\¢\+<äs¡÷ ñs¡T≈£î&˚ ñs¡T≈£î&ÉT!
AN
bÕ|üj·T´ #Ó≥Tº øÏ+~øÏ e#êÃ&ÉT. ø±˙ #Ó≥Tº˙&É˝À •ej·T´ ø£ì|æ+#ê&ÉT. n\dæb˛sTT ñHêï&˚yÓ÷
•ej·T´≈£î ≈£îqT≈£î|ü{Ïº+~. ìÁ<äb˛‘·Tqï •ej·T´, bÕ|üj·T´qT >∑eTì+#·˝Ò<äT.
bÕ|üj·T´ ø√|ü+‘√ ªªmeÁsêqTe⁄«? |üsêsTT yêfi¯fl #Ó≥Tº ˙&É˝À ≈£L#√ì ≈£îqT≈£î rdüTÔqïyé! ˝Ò!μμ nì
>∑{Ïº>± πøø£˝ÒXÊ&ÉT.
NG
Ä πøø£\≈£î •ej·T´ <äãT≈£îÿq ˝Ò#ê&ÉT. ªªnj·÷´! ø£å$T+#·T. @eT+≥THêïs¡T. Ç+ø√kÕ] #Ó|üŒ+&çμμ
nHêï&ÉT.
ªª@sê! H˚qqï~ #Ó$¬øø£ÿ˝Ò<ë? |üsêsTTyêfi¯fl #Ó≥Tº˙&É˝À Vü‰sTT>± ≈£îqT≈£îrdüTÔqïyé!μμ nì nHêï&ÉT.
•ej·T´≈£î bÕ|üj·T´ Á|ües¡Ôq $+‘·>± nì|æ+∫+~. ªª|üsêsTTyêfi¯fl #Ó≥Tº ˙&˚$T{Ï?μμ nì n&ç>±&ÉT
•ej·T´.
LA
ªªÇ~ Hê #Ó≥Tº. á ˙&É Hê #Ó≥Tº˙&É! }... q&ÉT... u…’{ÏøÏq&ÉTμμ n+≥÷ bÕ|üj·T´ eT∞fl •ej·T´MT<ä
>∑{Ïº>± n]#ê&ÉT. ªªá #Ó≥Tº }s¡+<ä]~ ø£<ë!μμ nHêï&ÉT •ej·T´.
TE
T
ER
SC
45 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ªªmes¡qïsêe÷≥? e÷ ‘ê‘· ` á #Ó≥TºqT Hê{≤&ÉT. n+<äTπø á #Ó≥Tº Hê~. Ç>∑ Çø£ÿ&çqT+∫
<äj·T#ÓsTT´!μμ n+≥÷ bÕ|üj·T´ ø£düT‡eTHêï&ÉT ªªn<˚$T{Ï! <ë]q b˛‘·T+fÒ ùd<ärs¡≥+ ‘·bÕŒ! s√&ÉT¶
A
|üø£ÿq #Ó≥Tº u≤≥kÕs¡T\≈£î ˙&ÉìdüTÔ+<äH˚ ø£<ë, eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T #Ó≥¢qT HêfÒ~! MTs¡T eTØ $+‘·>±
e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡Tμμ nì •ej·T´ $düTÔb˛‘·÷ nHêï&ÉT.
AN
á e÷≥\T |ædæHê] bÕ|üj·T´ #Ó$¬øøÏÿ‘˚ ø£<ë! ªªÇ<˚$T ˙ C≤^s¡T ø±<äT. ñ‘·Ô|ü⁄D≤´ìπø #Ó≥TºøÏ+<ä
≈£Ls=Ãì Ç+ø± Hêπø ˙‘·T\T #ÓãT‘·THêïyê? ˝Ò... ˝Ò... q&ÉT! eTsê´<ä>± Çø£ÿ&ç qT+∫ b˛!μμ nì
bÕ|üj·T´ nHêï&ÉT. á e÷≥\≈£î •ej·T´ eTqdüT ∫e⁄≈£îÿeTqï~. bÕ|üj·T´ m{≤¢+{Ïyê&√ ns¡úyÓTÆ+~.
NG
m{≤¢¬>’Hê |ædæHê] bÕ|üj·T´≈£î ãT~Δ #ÓbÕŒ\qT≈£îHêï&ÉT. ªª◊‘˚, á #Ó≥Tº ˙&ÉqT Hê≈£î neTTà‘·yê H˚qT
ø=qT≈£îÿ+{≤!μμ nì •ej·T´, m+‘√ qÁeT‘·>± bÕ|üj·T´qT n&ç>±&ÉT.
á e÷≥\T $qï |ædæHê] bÕ|üj·T´≈£î •ej·T´ ne÷j·T≈£îì˝≤ ø£ìŒ+#ê&ÉT. ªª#Ó≥Tº ˙&ÉqT
ø=qT≈£îÿ+{≤yê? z... ‘·|üŒø£ neTTà‘·. m+‘· ÇdüÔe⁄?μμ nì edüTÔqï qe⁄«qT ˝À˝À|ü˝Ò nDT#·T≈£î+≥÷
LA
nHêï&ÉT bÕ|üj·T´.
ªªMTπs #ÓbÕŒ*μμ nì •ej·T´ nHêï&ÉT.
ªªyÓsTT´ s¡÷bÕ*kÕÔyê? á #Ó≥Tº ˙&É ˙<äsTTb˛‘·T+~μμ nì bÕ|üj·T´ nHêï&ÉT. ªªnyÓ÷à! yÓsTT´
TE
s¡÷bÕj·T˝Ò! #ê˝≤ m≈£îÿeμμ nì •ej·T´ nHêï&ÉT. ªª˙&É+fÒ e÷≥˝≤? m+‘·#·\¢>±, Vü‰sTT>± ñ+≥<√
#·÷dæqyê eT]! yÓsTT´ s¡÷bÕ*ùdÔ ˙&É ˙<Ó‘’ ~· . ˝Ò≈î£ +fÒ ˝Ò<Tä . m+‘·eT+~ ñHêïs√ á ˙&ÉqT ø=qT≥≈£îμμ
nì |ædæHê] bÕ|üj·T´ nHêï&ÉT.
düπsqì •ej·T´ yÓsTT´ s¡÷bÕsTT\T rdæ eTTdü˝≤j·Tq≈£î Ç#êÃ&ÉT. qe⁄«‘·÷ yÓ[fl #Ó≥Tº ˙&É˝À
|ü+&ÉT≈£îHêï&ÉT.
T
ªª#Ó≥Tº ˙&ÉqT ø=qT≈£îÿH˚ ‘Ó*$‘·≈£îÿe yê&ÉT ≈£L&Ü ˇø£&ÉT+≥&Ü?μμ nì ‘·q n<äècÕºìøÏ ‘êH˚
ER
eTT]dæb˛‘·÷ Ç+{À¢øÏ b˛j·÷&ÉT bÕ|üj·T´.

ø±ùd|ü{ÏøÏ dü÷s¡T´&ç ~X¯ e÷]+~. <ë+‘√bÕfÒ #Ó≥Tº ˙&É ≈£L&Ü »s¡T>∑kÕ–+~. n{≤¢... n{≤¢...
Ä ˙&É eTTdü˝≤j·Tq Ç+{Ï Äes¡D es¡≈£î »]–+~. •ej·T´ ˝Ò∫ ì\TÃHêï&ÉT.
#Ó≥Tº ˙&É |ü&É¶ Ç+{Ï yêøÏ≥¢≈£î yÓ[fl ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. ªª•ej·÷´! Çø£ÿ&çøÏ m+<äT≈£î e∫Ãqe⁄? Ç≥¢
SC
Ç+ø=ø£] Ç+{Ï yêøÏ≥¢≈£î e∫Ã ≈£Ls¡TÃ+≥yê? q&ÉT... ne‘·*øÏ q&ÉTμμ nHêï&ÉT bÕ|üj·T´.
ªªn<˚+~ n{≤¢ n+≥e⁄! qTe⁄« Hê≈£î n$Tàq #Ó≥Tº ˙&É˝ÀH˚ ≈£Ls¡TÃHêï ø£<ë!μμ nì •ej·T´ nHêï&ÉT.
|ædæHê] bÕ|üj·T´≈£î ø√|ü+ qcÕfi≤ìøÏ n+{Ï+~. ªªHê Ç+{Ï yêøÏ≥¢≈£î sêe<ä›HêïHê? mìïkÕs¡T¢
#ÓbÕŒ*! b˛ ... ne‘·*øÏ!μμ eTTdü˝≤j·Tq eT∞¢ >∑{Ïº>± πøø£\T y˚XÊ&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 46

ªªqTe⁄« á #Ó≥Tº ˙&ÉqT Hê≈£î ne÷àe⁄ ø£<ë! Ä ˙&É mø£ÿ&É |ü&ç‘˚ nø£ÿ&çøÏ yÓ[fl ≈£Ls√Ãe&ÜìøÏ Hê≈£î
Vü≤≈£îÿ ñqï~μμ m+‘√ yÓT\¢>± #ÓbÕŒ&ÉT •ej·T´.
A
eTTdü˝≤j·Tq ‘Ó\¢uÀj·÷&ÉT. ˝À˝À|ü\ >=DT≈£îÿ+≥÷ Ç+{À¢øÏ b˛j·÷&ÉT. Ä ‘·sê«‘· ˙&É‘√bÕfÒ
AN
•ej·T´ ns¡T>∑TMT~øÏ, ‘·s¡Tyê‘· nÁs¡˝ÀøÏ b˛j·÷&ÉT.
ªªbò˛! ãj·T≥≈£î bò˛! Hê Ç+{À¢+∫ ãj·T≥≈£î bò˛!μμ nqT≈£î+≥÷ >∑{>ºÏ ± ∫+<äT\T ‘=ø±ÿ&ÉT eTTdü˝≤j·Tq.
•ej·T´ ∫s¡Tqe⁄«\T qe⁄«≈£î+≥÷ ≈£Ls¡TÃqï #√≥T qT+&ç ˝Òe˝Ò<äT. #Ó≥Tº˙&É ~X¯e÷] bÕ|üj·T´
‘√≥MT<ä ≈£L&Ü |ü&É¶~. •ej·T´ ‘√≥˝ÀìøÏ b˛sTT ˙&É |ü&çq #√≥T˝Àì ≈£Ls¡>±j·T\˙ï ‘Ó+|ü&É+
NG
yÓTT<ä\T ô|{≤º&ÉT.
Ç~ #·÷dæ |ædæHê] bÕ|üj·T´ \uÀ~uÀeTqT≈£î+≥÷ ø£˙ïs¡T eTT˙ïs¡T>± @&É«&É+ yÓTT<ä\T ô|{≤º&ÉT.
‘Ó˝≤¢], Ä ‘·sê«‘· s√E, Ç{≤¢ Á|ü‹s√E •ej·T´ #Ó≥Tº ˙&É‘√ bÕ≥T »s¡T>∑T‘·÷, |ü&TÉ ≈£î+≥÷, ≈£Ls¡TÃ+≥÷
|ædæHê] bÕ|üj·T´ Ç+{À¢øÏ b˛‘·÷H˚ ñHêï&ÉT. ‘√≥˝Àì ≈£Ls¡>±j·T\T ‘Ó+|ü⁄ø=+≥÷H˚ ñHêï&ÉT.
LA
ÄK]øÏ z s√Eq eTTdü˝≤j·Tq Çø£ ñ+&Éã≥º˝Òø£ ªªu≤ã÷! Hê #Ó≥Tº ˙&Éì Hê≈£î Ç#ÓÃsTT´ ˙ yÓsTT´
s¡÷bÕj·T\T ˙≈£î ‹]– ÇkÕÔ!μμ nì nHêï&ÉT.
TE
T
ER
SC
47 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ªªÇ+‘· #·ø£ÿ{Ï #Ó≥Tº˙&ÉqT ny˚Tà ñ<˚›X¯+ Hê≈£î˝Ò<äT. Hê ˙&É <ä>∑Z]øÏ sêe<äT›! yÓ[flb˛! Çø£ÿ&ç qT+∫μμ
nHêï&ÉT •ej·T´. Çø£ ˝≤uÛÑ+ ˝Ò<äqT≈£îì bÕ|üj·T´ }fiÀfl yêfi¯fl≈£î á $wüj·T+ #ÓbÕŒ&ÉT. Ç~ $qï }]
A
yêfi¯fl+<äs¡÷ |ædæHê] bÕ|üj·T´≈£î ‘·–q XÊdæÔ »]–+<äHêïπs ‘·|üŒ me«s¡÷ düVü‰j·T+ #˚ùd≥+<äT≈£î
eTT+<äT≈£î sê˝Ò<äT.
AN
ªªbÕ|üj·÷´! Ç+πø<äHêï #Ó≥Tº˙&É ñ+fÒ e÷≈£Lÿ&Ü neTTà‘·yê? y˚TeTT≈£L&É ø=qT≈£îÿ+{+μμ n+≥÷
Ä≥ |ü{Ïº+#·≥+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºs¡T.
∫es¡≈£î |ædæHê] bÕ|üj·T´ }] ô|<ä›≈£î |òæsê´<äT #˚XÊ&ÉT. }] ô|<ä› •ej·T´qT |æ*|æ+#ê&ÉT.
•ej·T´ »]–q<ä+‘· $e]+#ê&ÉT. •ej·T´ #˚dæq |üì dü¬s’q<˚qì rs¡TŒ #ÓbÕŒ&ÉT.
NG
rs¡TŒ $qï |ædæHê] bÕ|üj·T´ ‘·q ‘·|ü ‘Ó\TdüTø=ì |üXÊÃ‘êÔ|ü+‘√ ≈£î$T*b˛j·÷&ÉT. Ç~ #·÷dæ
|ædæHê] bÕ|üj·T´˝À e÷s¡TŒ e∫Ã+<äì Á>∑Væ≤+∫q •ej·T´, ªªbÕ|üj·÷´! #Ó≥÷º ˙<˚! ˙&Ü ˙<˚! ˙˝À
e÷s¡TŒ ø√düy˚T Ç<ä+‘ê #˚dæqμμ nì nHêï&ÉT.
|ædæHê] bÕ|üj·T´ •ej·T´≈£î yÓsTT´ s¡÷bÕj·T\T ‹]– Ç∫Ãy˚dæ ø£è‘·»„‘·\T #ÓbÕŒ&ÉT. n|üŒ{Ï
LA
qT+&ç #Ó≥Tº ˙&É˝À mes¡T m|ü&ÉT ≈£Ls¡TÃHêï @MT nH˚yê&ÉT ø±<äT. ‘ê>∑{≤ìøÏ ˙[fl#˚Ãyê&ÉT. ãTe«
≈£L&Ü ô|fÒyº ê&ÉT. |æ\\¢ +<äs÷¡ Ä≥˝≤&ÉT‘·T+fÒ yêfi¯fl‘√ ø£*dæ Ä&ÉT≈£î+≥÷ |æ\y¢ ê&Ób’ ˛j˚Tyê&ÉT bÕ|üjT· ´.
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 48

Ç$ #˚j·T+&ç
A
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
AN
(n) bÕsƒ¡+ ù|s¡T ø£<∏ä≈£î ‘·>∑Z≥T¢ ñqï<ë? MT¬s’‘˚ @ù|s¡T ô|&ÉT‘ês¡T? m+<äT≈£î?
(Ä) á ø£<∏äqT kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
NG
(n) |ædæHê] bÕ|üj·T´ Á|ües¡ÔqqT, dü«uÛ≤yêìï ‘Ó*ù| |ü<äC≤˝≤ìï bÕsƒ¡+˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
Ä |ü<ë\Tqï yêø±´\qT #·<äTe+&ç. sêj·T+&ç.
LA
TE
(Ä) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. U≤∞\˝À |ü<ë\qT }Væ≤+∫ sêj·T+&ç.

qe⁄« eTìwæ Äs√>±´ìøÏ dü÷∫ø£. qe«&É+ ˇø£ uÛÀ>∑+. qe«ø£b˛e&É+ ˇø£
T
nHêïs¡T. n+<äTπø ‘·÷ ã‘·ø±*sê ‘·eTTà&É÷ nHêï&=ø£

ER
ø£$. n+fÒ ô|<ä›>± ø±<äT. yÓøÏ*>± n+‘·ø£Hêï ø±<äT.

qe⁄«˝À nH˚ø£ s¡ø±\T ñHêïsTT. ∫s¡TVü‰dü+, eT+<ä , <äs¡Vü‰dü+ Ç{≤¢
mH√ï ñHêïsTT. dü+<äs√“¤∫‘·+>± e\¢ Á|üe÷<ä+ sê<äT. nbÕs¡ú+
#˚düTø√s¡T. qe⁄« Hê\T>∑T $<Ûë\T>± nH˚ kÕyÓT‘· ≈£L&Ü ñqï~.
SC
ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT á nH˚ø£ nqsêú\≈£î ≈£L&Ü <ë]rdüTÔ+~. ø±ã{Ïº yÓøÏ*

, m>∑‘ê[ |üìøÏsêe⁄. m\¢|ü&É÷ ∫s¡T
∫+~dü÷Ô m<äT{Ïyê] eTqdüT‡ H=|æŒ+#·≈£î+&Ü ø±\+ >∑&ÉTbÕ*.
49 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
(n) bÕ|üj·T´qT n+<äs¡÷ ªª|ædæHê] bÕ|üj·T´μμ nq&É+ dü¬s’q<˚Hê? m+<äT≈£î?
(Ä) |ædæHê] bÕ|üj·T´ dü«uÛ≤e+ >∑T]+∫ MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
AN
(Ç) •ej·T´qT düeT]údü÷Ô }] ô|<ä› Ç∫Ãq rs¡TŒ dü¬s’q<˚Hê? m+<äT≈£î?
IV. |ü<äC≤\+
NG
(n) e÷$T&ç #Ó≥Tº≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T sêj·T+&ç.
LA
(Ä) ªªø±*øÏ ãT~Δ #Ó|üμμ ... n+fÒ ñs¡Tø£&É+ nì ns¡ú+. Ç≥Te+{Ï |ü<ë\≈£î dü+<äsê“¤ìï
ã{Ïº ns¡ú+ edüTÔ+~. M{Ïì C≤rj·÷\T nì n+{≤s¡T. bÕsƒ¡+ #·~$ Ç≥Te+{Ï$
eT]ø=ìï C≤rj·÷\T sêj·T+&ç.
TE
T
(Ç) m≥TqT+&ç #·~$Hê ˇπø˝≤ ñ+&˚ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

ER
ñ<ë: |ü⁄\T|ü⁄
SC
(á) øÏ+~ C≤rj·÷\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

(1) |æ*¢øÏ _#·Ã+ ô|≥Tº :
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 50

(2) ø±*øÏ ãT~Δ #Ó|ü :
A
AN
(3) ì|ü\T #Ós¡T>∑T :
(4) #Ó$¬øø£ÿ&É+ :
NG
(5) qcÕfi≤ìøÏ n+≥&É+ :
LA
(6) ∫+<äT\T ‘=ø£ÿ&É+ :
TE
(n) bÕsƒêìï Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T+&ç.
T
ER

á bÕsƒ+¡ ˝À ñqï ÁøÏj÷· |ü<ë\T ø=ìï øÏ+<ä ñHêïsTT. yê{Ïì |ü]o*+#·+&ç.
#·÷XÊ&ÉT, ø±*b˛sTT+~, |ü&çb˛j·÷qT á |ü<ë\T yêø£úÛ≤yêìï |üPs¡ÔsTTq≥T¢>±
SC
‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT ø£<ë! Ç{≤¢ yêø£úÛ≤yêìï |üP]Ô>± ‘Ó*ù| ÁøÏj·÷ |ü<ë\qT ªdüe÷|üø£

ÁøÏj·T\Tμ n+{≤s¡T.
#·÷dæ, e∫Ã, ‹ì Ç≥Te+{Ï ÁøÏj÷· |ü<ë\T |üP]Ôø±ì |üìì ‘Ó*ù| |ü<ë\T. á |ü<ë\T yêø£úÛ≤yêìï
ndü+|üP]Ô>± ‘Ó*ù| ÁøÏj·÷ |ü<ë\T. M{Ïì ªndüe÷|üø£ ÁøÏjT· \Tμ n+{≤s¡T.
51 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(n) MTs¡T s√E s¡ø£s¡ø±\ |üqT\T #˚düTÔ+{≤s¡T ø£<ë! |üqT\qT ‘Ó*j·TCÒùd ÁøÏj·÷|ü<ë\T sêj·T+&ç.
yê{ÏøÏ ndüe÷|üø£ ÁøÏj÷· |ü<ë\T sêdæ yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
ñ<ë: ìÁ<ä ˝Ò#êqT ` ìÁ<ä˝Ò∫
AN
H˚qT ñ<äj·÷H˚ï ìÁ<ä˝Ò∫, eTTK+ ø£&ç>±qT.
NG
ÁbÕC…≈£îº |üì MT bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+ qT+&ç Vü‰dü´ ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø£+
rdüTø=ì #·<äTe+&ç. yê{Ï˝À¢ MT≈£î u≤>± q∫Ãq ø£<∏äqT
#·~$ $ì|æ+#·+&ç. m+<äT≈£î q∫Ã+<√ #Ó|üŒ+&ç.
LA
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
TE
1. á ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

2. ù|sê˝Àì U≤∞\qT |üP]+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
3. |ædæHê] bÕ|üj·T´ dü«uÛ≤e+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢
sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T
4. ø£<∏äqT Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

ER
SC
kı+‘· ˝≤uÛÑ+ ø=+‘· e÷qTø=ì

dü÷øÏÔ bıs¡T>∑Tyê]øÏ ‘√&ÉT|ü&Éy√jYT ... !
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 52

A
5. ˙‹ |ü<ë´\T
AN
ÇqTeTT $]¬>H˚ì sTTs¡Te÷s¡T eTTe÷às¡T
NG
ø±∫ j·T‘·Tø£e#·TÃ Á>∑eTeTT>±qT
eTqdüT $]¬>H˚ì eT] #˚s¡Ãsê<äj·÷
$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT!
LA
TE
T

♦
ER
ô|’ u§eTà˝À bÕ|ü @+ #ÓãT‘·Tqï~? ‘Ó \ T>∑ T uÛ ≤ wü ˝ À |ü < ä ´ + ˇø£ Á|ü e TTKyÓ T Æ q Á|ü Á øÏ j · T .
♦ Ä |ü<ä´+ <ë«sê MTπø+ ns¡úyÓTÆ+~? uÛ≤s¡‘u· ≤Û >∑e‘ê\˝À eTq J$‘êìøÏ |üìøÏe#˚Ã mH√ï ˙‘·T\T ñHêïsTT.
|ü<´ä + rs¡TqT |ü]#·jT· + #˚d÷ü Ô yê{Ï˝Àì ø=ìï |ü<ë´\ <ë«sê |æ\˝¢ ˝À
♦ MT≈£î ‘Ó*dæq ˙‹ |ü<ä´+ #Ó|üŒ+&ç. HÓ’‹ø£ $\Te\T ô|+bı+~+#·&É+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC

53 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ªª‹+fÒ >±¬s\T ‹Hê*. $+fÒ uÛ≤s¡‘·+ $Hê*μμ nì Á|üdæ<äΔ dü÷øÏÔ. eTVü‰uÛ≤s¡‘·+ e÷qe
A
dü«uÛ≤yêìï #Ó|æŒq eTVü‰ø±e´+. dü+düÿè‘·+˝À y˚<äyê´düT&ÉT sêdæq uÛ≤s¡‘êìï qqïj·T, ‹ø£ÿq,
mi¿q\T ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTyê<ä+ #˚XÊs¡T. M]ì ªªø£$Á‘·j·T+μμ n+{≤s¡T. eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝À
AN
eTq J$‘êìøÏ |üìøÏe#˚Ã mH√ï ˙‘·T\T ñHêïsTT. n˝≤π> b˛‘·q sêdæq uÛ≤>∑e‘·+˝À ≈£L&Ü
Ç˝≤+{Ï |ü<ë´\T ñHêïsTT. yê{Ï˝À ø=ìï+{Ïì #·÷<ë›+.
qqïj·T
NG
1. ø£+. n*–q q\T>∑ø£, jÓT>∑TZ\T
|ü*øÏq eTiÏ $qìj·T≥T¢ Á|ü‹e#·q+ãT˝Ÿ
|ü\Tø£ø£ ãqïeTT e&ç jÓT&É"
<ä\"|üø£, j·TTqï‘·"&É #·÷yÓ! <Ûäs¡àE„"&ç\Hé
LA
‘ê‘·Œs¡´+ : me¬s’Hê ‘·qqT ø√|ü–+#·T≈£î+fÒ ‘êqT yêfi¯flqT ø√|æ+#·ø£, <ä÷wæùdÔ $qq≥T¢+&ç m<äTs¡T
e÷{≤¢&Éø£, nee÷q|ü&çHê ∫+‹+#·≈£î+&Ü ñqïyê&˚ <Ûäs¡à+ ‘Ó*dæqyê&ÉT.
TE
2. ø£+. |ü\TeTiT X¯|ü<∏ä+ãT\T, q+

»*j·TTqT, q_Ûyê<äeTTj·TTqT, kÕeTÁ|æj·T uÛ≤
wü\T, $T<∏ë´ $qj·T+ãT\T"
>∑\j·T$ <äTwüº dü«uÛ≤e ø±|ü⁄s¡Twüß\≈£îHé
T
‘ê‘·Œs¡´+ : eT∞fl eT∞fl ˇ≥T¢ô|≥Tºø√e&É+, qeTkÕÿs¡+#˚j·T&É+, m<äT{ÏyêìøÏ q#˚Ã

e÷≥\T e÷{≤¢&É&É+, <=+>∑$qj·÷\qT Á|ü<ä]Ù+#·&É+ #Ó&É¶yêfi¯fl \ø£åD+.
ER
‹ø£ÿq
3. ø£+. <ÛäqeTTqT, $<ä´j·TT, e+X¯+
ãTqT, <äTs¡à‘·T\≈£î eT<ä+ãT" u§q]+#·TqT, dü
SC
»®qT˝…’q yê]ø£&É"≈£îe
j·TTqT, $qj·TeTT, ì$j·T‘Ó#·TÃ qTØ«Hê<∏ë!
‘ê‘·Œs¡´+ : z eTVü‰sêC≤! <ÛäqeTT, $<ä´, e+X¯eTT nH˚$
#Ó&É¶yêfi¯fl≈£î eT<ëìï (nVü≤+ø±sêìï) ø£*–kÕÔsTT. Çy˚
eT+∫yê]øÏ >∑s«¡ + ˝Ò≈î£ +&Ü #˚dæ $qj·÷ìï ø£*–kÕÔsTT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 54
A
4. ø£+. ‘·qTe⁄q $iÏ–q j·T\T">∑T\
AN
qqTe⁄q" ãT#·Ã+>∑e#·TÃ— q‹ ìwüß˜s¡‘·Hé
eTqeTTq Hê{Ïq e÷≥\T
$qT yÓTìïj·TTbÕj·TeTT\qT yÓ&É\THÓ? j·T~ÛbÕ!
‘ê‘·Œs¡´+ : zsêC≤! X¯Øs¡+˝À u≤D≤\T Hê≥T≈£î+fÒ @<√ ñbÕj·T+‘√ yê{Ïì ãj·T{ÏøÏ rj·Te#·TÃø±ì
NG
eTqdüT˝À Hê≥Tø=qï (u≤<Ûä\Tø£*–+#˚) e÷≥\T mìï ñbÕj·÷\‘√HÓ’Hê ãj·T≥≈£î sêe⁄.
mi¿q
LA5. ‘˚.^. bÕ|üeTT\ ¬ø\¢ HÓ≈£îÿ&ÉT bÕ‘·ø£eTT\T
düTyÓ« Áø√<Ûä, ˝ÀuÛÑ+ãT\T düTÁe‘ê‘·à!
yêì ¬s+{Ï »sTT+∫q yê"&ÉT >±ì
TE
jÓT+<äT" ãs¡eT <Ûë]à≈£î"&Éì jÓTqï"ã&É"&ÉT
‘ê‘·Œs¡´+ : nìï bÕbÕ\ø£+fÒ ø√|üeTT, |ædHæ ê]‘·q+ (n‘ê´X¯), nH˚y˚ >=|üŒ bÕ|üeTT\T. á s¬ +&ç+{Ï˙
»sTT+∫q yê&˚ <Ûäsêà‘·Tà&ÉT.
T
ER
6. ø£+. X¯s¡D+ãì e∫Ãq ;Û

ø£s¡ X¯Á‘·Te⁄ qsTTq" Á;‹">±e>∑e\j·TTHé
>∑s¡TD≤|üs¡T\ ‘Ói+–~—
SC
sTTs¡e⁄>∑ dü]>±e⁄ Bìπø <Ûäs¡à+ãT˝Ÿ
‘ê‘·Œs¡´+ : m+‘· uÛÑj·T+ø£s¡ X¯Á‘·TyÓ’Hê X¯s¡Dì eùdÔ Áù|eT‘√ ø±bÕ&Ü*. <äj·T>∑\yês¡T Ç{≤¢π> #˚kÕÔs¡T.
@ <Ûäsêà\T Bì‘√ dü]sêe⁄.
55 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
b˛‘·q
A
7. ø£. #·<äTeì yê&ÉE„+&É>∑T"
AN
»~$q dü<ädü~«y˚ø£ #·‘·Ts¡‘· >∑\T>∑THé
»<äTe>∑ e\j·TTqT »qT\≈£î"
»~$+#Ó<ä Hês¡T´˝§<ä› »<äTe⁄eTT ‘·+Á&û!
NG
‘ê‘·Œs¡´+ : ≈£îe÷sê! #·<äTe⁄ø√ìyê&ÉT C≤„qV”≤qT&É>∑TqT. #·<äTe⁄≈£î+fÒ eT+∫#Ó&ÉT\qT ‘Ó\TdüTø=H˚
H˚sT¡ Œ edüT+Ô ~, ø±ã{Ïº Á|ü»\T ‘·|Œü ≈£î+&Ü #·<Tä e⁄ø√yê*. Hêj·THê! ìqTï ÁX‚wßü ˝˜ q’… >∑Ts¡Te⁄\
<ä>∑Zs¡ #·~$kÕÔqT. #·<äTe⁄ø√. LA
8. ø£. |üs¡Væ≤‘·eTT ùdj·TTHÓe«&ÉT
|üs¡eTVæ≤‘·T+&É>∑TqT uÛÑ÷‘· |ü+#·ø£eTTq≈£îHé
TE
ãs¡Væ≤‘·yÓT |üs¡eT <Ûäs¡àeTT

|üs¡Væ≤‘·Tq≈£î HÓ<äTs¡T˝Ò<äT |üπs«+<äTeTTF!
‘ê‘·Œs¡´+ : |ü⁄qï$T #·+Á<äTìe+{Ï eTTKeTT ø£\<ëHê! Ç‘·s¡T\≈£î y˚T\T#˚ùdyê&ÉT |ü+#·uÛÑ÷‘ê\≈£î,

T
JesêX¯ó\≈£î |üs¡eT Væ≤‘·T&Ée⁄‘ê&ÉT. |üs¡Væ≤‘·y˚T >=|üŒ<Ûäs¡à+. |üs¡Væ≤‘·T\≈£î mø£ÿ&Ü

ER
m<äTs¡T+&É<äT.
Ç$ #˚j·T+&ç
I.
SC
$q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+

(n) |ü<ë´\qT sê>∑+‘√, uÛ≤e+‘√ #·<äTe+&ç. yê{Ï uÛ≤yêìï kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
(Ä) ªª<Ûäsêà‘·Tà\Tμμ nì me]ì n+{≤s¡T?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 56

A
(n) øÏ+~ yêø±´\≈£î dü]b˛j˚T |ü<ä´bÕ<ë\qT |ü<ë´\ qT+&ç yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
(1) <ÛäHêìï s¡øÏå+#·Tø√e&É+ø£Hêï düÁ‘·Œes¡Ôq s¡øÏå+#·Tø√e&Éy˚T eT+∫~.
AN
(2) n+<äs¡÷ #·<äTe⁄ø√yê*.
NG
(3) nee÷q|ü&çHê ∫+‹+#·≈£î+&Ü ñqïyê&˚ <Ûäs¡à+ ‘Ó*dæqyê&ÉT.
(4) eTqdüTq Hê≥Tø=qï e÷≥\T (u≤<ÛäqT ø£*–+#˚$) mìï ñbÕj·÷\‘√HÓ’Hê

ãj·T{ÏøÏ sêe⁄.LA
(5) Ç‘·s¡T\≈£î y˚T\T#˚j·T&Éy˚T <Ûäs¡à+.
TE
(Ä) bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ä´ ‘ê‘·Œsê´\ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ yêø±´\qT |üP]+#·+&ç.

(1) #·<äTe⁄ø√≈£î+fÒ
(2) m<äT{Ïyê]øÏ q#˚Ã e÷≥\T e÷{≤¢&É≥+
T
(3) nìï bÕbÕ\ø£+fÒ ø√|üeTT, |ædæHê]‘·q+(n‘ê´X¯),

(4) Ç‘·s¡T\T y˚T\T #˚ùdÔ
ER
(5) <ÛäqeTT, $<ä´, e+X¯eTT nH˚$ eT+∫yê]øÏ

(Ç) øÏ+<ä |ü<ä´bÕ<ë\T dü]#˚dæ sêj·T+&ç.
SC
eTqeTTq Hê{Ïq e÷≥\T

qqTe⁄q ãT#·Ã+>∑e#·TÃ— q‹ ìwüß˜s¡‘·Hé
$qT jÓTìïj·TTbÕj·TeTT\qT yÓ&É\THÓ j·T~ÛbÕ!
‘·qTe⁄qT $iÏ–q j·T\T>∑T\
57 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
(n) nìï{Ïø£Hêï >=|üŒ<Ûäs¡à+ @~?
AN
(Ä) <Ûäs¡à+ ‘Ó*dæq yêìøÏ ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤˝Ò$?
(Ç) eTqdüT≈£î u≤<ÛäqT ø£*–+#˚ e÷≥\T m+<äT≈£î e÷{≤¢&É≈£L&É<äT?
(á) eTq˝À ø√|ü+, |ædæHê]‘·q+ (n‘ê´X¯) nH˚$ m+<äT≈£î ñ+&É≈£L&É<äT?
NG
IV. |ü<äC≤\+
(n) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ëìøÏ dü¬s’q nsêúìï sêj·T+&ç.
(1) ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\+fÒ s¡$øÏ m+‘√ Á|”‹.
LA
(2) #·<äTe⁄ e\¢ $y˚ø£eTT ø£\T>∑T‘·T+~.
(3) eT+∫ |üqT\T #˚ùdyê]ì dü»®qT\T n+{≤s¡T.
(4) |ü⁄qï$Ts√E |üπs«+<äTì ø±+‹ Vü‰sTTìdüTÔ+~.
TE
(5) eT+∫ e#·qeTT\T Ä#·]ùdÔ y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+~.

(6) |æ\¢\T #˚düTÔqï n\¢]|üqT\e\¢ ‘·+Á&çøÏ Áø√<Ûä+ e∫Ã+~.
(Ä) yêø£´+˝À e#·q+ e÷]q|ü&ÉT, yêø£´+˝À ø£*π> e÷s¡TŒqT ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë!
T
øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq |ü<ë\ e#·Hê\qT e÷]Ã, yêø±´ìï ‹]– sêj·T+&ç.

ñ<ë: $<ë´s¡Tú\T u§eTà ~+#ês¡T.
ER
$<ë´s¡Tú\T u§eTà\T ~+#ês¡T.

(1) ø=+>∑ #Ós¡Te⁄˝Àì #˚|ü\T ‹qï~.
(2) s¡eT´ ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø£+ #·~$+~.
SC
(3) Äø±X¯+˝À >±*|ü{≤\T m>∑Ts¡T‘·THêïsTT.

(4) $qjYT \&É÷¶ ‹Hêï&ÉT.
(5) ‘√≥˝À e÷$T&ç#Ó≥Tº ñqï~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 58

(Ç) øÏ+~ |ü<ë\T ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
(1) <Ûäs¡à+ :
AN
(2) X¯|<ü +ä∏ :
(3) nD≈£îe :
(4) ˝ÀuÛ+Ñ :
NG
(5) X¯sD¡ T :
(n) bÕsƒ¡+˝À @<Ó’Hê ˇø£ |ü<äúÛ≤e+ e#˚Ã≥≥T¢ ø£<∏ä sêj·T+&ç.
LA
TE

(n) øÏ+~ ndüe÷|üø£, düe÷|üø£ ÁøÏj·÷ |ü<ë\T ñ|üjÓ÷–+∫ yêø±´\T sêj·T+&ç. n$ @ø±˝≤ìøÏ
#Ó+~q yêø±´˝À ‘Ó\T|ü+&ç.
(1) e∫Ã, #˚dæ+~ (2) ‹ì, #·÷düTÔqï~
T
(3) #·~$, sêdü÷Ô ñHêï&ÉT (4) s¡T_“, #˚XÊs¡T

ER
(5) ‘Ó∫Ã, e+&ÉT‘ês¡T

ñ<ë: bÕ|üe∫Ã uÛÀ»q+ #˚dæ+~ (uÛÑ÷‘· ø±\+)
bÕ|üe∫Ã uÛÀ»q+ #˚dü÷Ô ñqï~. (es¡Ôe÷q ø±\+)
SC
bÕ|üe∫Ã uÛÀ»q+ #˚düTÔ+~. (uÛÑ$wü´‘Y ø±\+)

(1) ( )
(2) ( )
59 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(3) ( )
A
(4) ( )
AN
(5) ( )
ÁbÕC…≈£îº |üì MT Á>∑+<∏ë\j·T+ ˝Àì @yÓ’q ˙‹ X¯‘·ø£ |ü<ë´\ |ü⁄düÔø£+
NG
rdüTø=+&ç. MT≈£î q∫Ãq @yÓ’Hê eT÷&ÉT, Hê\T>∑T
|ü<ë´\qT ‘·s¡>∑‹˝À #·~$ $ì|æ+#·+&ç. uÛ≤yê\T
#Ó|üŒ+&ç.
LA
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. |ü<ë´\qT sê>∑+‘√, uÛ≤e+‘√ bÕ&É>∑\qT, uÛ≤yêìï
TE
kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

2. yêø±´\≈£î dü]b˛j˚T |ü<ä´ bÕ<ë\qT |ü<ë´\ qT+&ç yÓ‹øÏ
T
3. <Ûäs¡à+ >=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

ER
4. bÕsƒ¡+˝À @<Ó’Hê ˇø£ |ü<äúÛ≤e+ e#˚Ã≥≥T¢ ø£<∏ä sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

SC
Á|üj·T‘·ï+, kÕVü≤dü+, <ÛÓ’s¡´+, ãT~Δã\+, X¯øÏÔ, |üsêÁø£eT+,

dü÷øÏÔ á Äs¡T >∑TD≤\T Á|ü‹ eTìwæ˝À ñ+&É&É+ nedüs¡+.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 60

A
#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê\T
AN
#˚‹˝Àì X¯óuÛ˝Ñ KÒ qT #·÷düT≈£î+≥÷ B|æø£ eTT]dæb˛‘·Tqï~. Ç+{À¢øÏ edüTqÔ ï Vü‰]ø£ ªª@$T≥e÷à! n˝≤ ˙˝À
˙y˚ dü+‘√wü|ü&ÉT‘·Tqïe⁄?μμ n+≥÷ <ä>∑Zs¡≈£î e∫Ã+~. ªªe÷ u≤u≤sTT ø=&ÉT≈£î sêeT÷øÏ ô|[fl≈£î~]+~. Ç~>√ X¯ó
uÛÑ˝ÒKμμ n+≥÷ <ëìï Vü‰]ø£≈£î Ç∫Ã+~. Vü‰]ø£ X¯óuÛÑ˝ÒK #·~$+~.
ªªne÷à! á X¯óuÛ˝Ñ KÒ ˝À ª»j·T HêeTμ dü+e‘·‡s¡+ nì ñqï~. Ç~ 2015e dü+e‘·‡s¡+ ø£<ë! Ç+<äT˝À Ç˝≤
NG
sêXÊπs$T{Ï?μμ nì n&ç–+~ Vü‰]ø£.
ªªz¨! n<ë ˙ dü+<˚V≤ü +! e÷]Ã HÓ\˝À eTq+ ªñ>±~μ |ü+&ÉT>∑ »s¡T|ü⁄≈£îqï+ >∑Ts¡TqÔ ï<ë?μμ ªª>∑Ts¡TqÔ ï<äe÷à!
Ä s√E ø=‘·Ô dü+e‘·‡s¡+ e∫Ã+<äì qTe⁄« ñ>±~ |ü#·Ã&ç #˚XÊe⁄. ‘ê‘·j·T´ |ü+#ê+>∑ÁX¯eD+ #˚dæ+&ÉT ø£<ë!μμ
ªªne⁄qT. u≤>±H˚ >∑Ts¡TÔqï~! ª»j·Tμ nH˚~ ˇø£ ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡s¡+ ù|s¡Tμμ nqï~ B|æø£. ªªá dü+e‘·‡sê\T nH˚$
m+<äTø£e÷à?μμ n&ç–+~ Vü‰]ø£. ªª#·]Á‘·˝À m|ü&ÉT @+ »]–+<√ #Ó|üŒ&ÜìøÏ dü+e‘·‡sê\T nedüs¡+ ø£<ë!
LA
n+<äTø£ì eTq ô|<ä›\T dü+e‘·‡sê\ ˝…ø£ÿ\T, yê{ÏøÏ ù|s¡T¢ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.μμ
ªªn+fÒ ˇø√ÿ dü+e‘·‡sêìøÏ ˇø√ÿ ù|s¡T ñ+≥<äqïe÷≥μμ nqï~ Vü‰]ø£.
ªªWqT, eTq≈£î ‘Ó\T>∑T˝À ns¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\T ñqïsTTμμ nqï~ B|æø£.
ªªyê{Ïù|s¡T¢ ˙≈£î ‘Ó\TkÕ? #Ó|üŒyê ne÷à!μμ nqï~ Vü‰]ø£.
TE
ªª‘Ó\TdüT!μμ nì neTà dü+e‘·‡sê\ ù|s¡T¢ #Ó|æŒ+~. Vü‰]ø£ sêdüT≈£îqï~.
1. Á|üuÛÑe 11. áX¯«s¡ 21. düs«¡ õ‘·TÔ 31. ùV≤$fi¯+_ 41. |üe¢ +>∑ 51. |æ+>∑fi¯
2. $uÛÑe 12. ãVüQ<Ûëq´ 22. düs«¡ <Ûë] 32. $fi¯+_ 42. ø°\ø£ 52. ø±fi¯j·TTøÏÔ
3. X¯óø£¢ 13. Á|üe÷~ 23. $s√~Û 33. $ø±] 43. kÂeT´ 53. dæ<ëΔ]ú
4. Á|üyÓ÷<ä÷‘· 14. $Áø£eT 24. $ø£è‹ 34. XÊs¡«] 44. kÕ<Ûës¡D 54. söÁ~
T
5. Á|üCÀ‘·Œ‹Ô 15. eèwü 25. Ks¡ 35. |ü¢e 45. $s√~Ûøè£ ‘·T 55. <äTs¡à‹
6. Ä+^s¡dü 16. ∫Á‘·uÛ≤qT 26. q+<äq 36. X¯óuÛøÑ è£ ‘·T 46. |üØ<Ûë$ 56. <äT+<äT_Û
ER
7. leTTK 17. dü«uÛ≤qT 27. $»j·T 37. XÀuÛÑø£è‘·T 47. Á|üe÷B#· 57. s¡T~Ûs√<ëZ]
8. uÛ≤e 18. ‘ês¡D 28. »j·T 38. Áø√~Û 48. Äq+<ä 58. s¡ø±ÔøÏå
9. j·TTe 19. bÕ]úe 29. eTqà<∏ä 39. $XÊ«edüT 49. sêø£ådü 59. Áø√<Ûäq
10. <Ûë‘· 20. e´j·T 30. <äTs¡Tàœ 40. |üsêuÛeÑ 50. q\ 60. nø£åj·T
SC
ªªá ns¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\T |üP]Ô nsTTb˛‘˚ m˝≤>∑e÷à! eT∞fl ø=‘·Ô ù|s¡T¢ edüÔj·÷?μμ dü+<˚Vü≤+ yÓ*ãT∫Ã+~
Vü‰]ø£. neTà ∫s¡Tqe⁄« q$«+~. ªªá ns¡y’Ó dü+e‘·‡sê\T Ç<˚ es¡d˝ü À ˇø£<ëì ‘·sT¡ yê‘· ˇø£{Ï eT∞fl ekÕÔsTT. á
es¡dü |üP]Ô nsTTq ‘·sê«‘· eT∞fl Çy˚ yÓTT<ä\sTT‘êsTT. BH˚ï wüwæºes¡¸ #·Áø£+ n+{≤s¡T.μμ nì #Ó|æŒ+~ B|æø£.
ªªá ù|s¡q¢ T H˚qT #·~$ C≤„|øü +£ ô|≥Tºø=+{≤. H√{ÏøÏ H˚sT¡ Ãø=+{≤. H˚qT ‘Ó\TdüT≈£îqï á ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê\
ù|s¡¢qT e÷ $TÁ‘·T\≈£î ≈£L&Ü ‘Ó*j·TCÒkÕÔμμ, n+≥÷ dü+‘√wü+>± yÓ[fl+~ Vü‰]ø£.
61 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

6. eTqdüT+fÒ
A
e÷s¡ZeTT+≥~
AN
NG
LA
TE

T
ñ<˚›X¯+
♦ ô|’ u§eTà˝À @ b˛{°\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT?
nej·Te˝À|ü+ ñqïyêfi¯ófl ≈£L&Ü Ç‘·s¡T\‘√
ER
♦ u§eTà˝Àì e´≈£î˝Ô À¢ @+ ‘˚&Ü\T >∑eTì+#ês¡T?

düe÷q+>± sêDÏ+#·>\∑ s¡ì, yê]ì #·÷dæ Ç‘·sT¡ \T dü÷Œ¤]ìÔ
♦ u§eTà˝À ø±fi¯ófl ˝Ò≈£î+&Ü |üs¡T¬>‘Ô̊ e´øÏÔì #·÷ùdÔ bı+<ë\ì ‘Ó\T|ü&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
MTπøeTì|ædüTÔqï~?
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 62

A
AN
NG
LA
TE
T
ER
nìï nej·Tyê\T dü]>± ñqïyêfi¯ófl ≈£L&Ü #˚j·T˝Òì |üqT\T mH√ï ñHêïsTT.
eT] #˚‘T· ˝Òì¢ yês¡T @+ #˚jT· >∑\s¡T? nì nqTø=+{≤+. ø±˙ #˚‘T· ˝Ò≈¢ î£ Hêï |ü≥Tº<\ä ‘√
SC
‘êqT nqT≈£îqï~ kÕ~Û+∫+<ëyÓT. ÄyÓT |ü≥Tº<\ä , Ä‘·à$XÊ«dü+ eTT+<äT Ä <˚e⁄&ÓH’ ê
‘·\ e+#·e\dæ+<˚. Ç+‘·≈£L mesêyÓT ? @+ #˚dæ+~ ? bÕsƒ¡+ #·~$ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
63 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

düs¡÷sYq>∑sY,
A
31`12`2014.
Á|æj·TyÓTÆq \ø°åà!
AN
m≥T¢qïe⁄? Çø£ÿ&É y˚TeT+‘ê u≤>∑Tqï+. ˙≈£î >∑Ts¡TÔqï<ë! y˚TeTT ‘Ó\+>±D≈£î sêø£ eTT+<äT
>∑T»sê‘Y˝Àì dü÷s¡‘Y˝À ñ+&˚{Àfi¯fl+. yÓTTqï <ädüsê ôd\e⁄\≈£î e÷ }s¡T dü÷s¡‘Y≈£î b˛sTTq+. nø£ÿ&É
e÷ HêsTTqeTà ñqï~. kÕj·T+Á‘·+ nj˚T´dü]øÏ <√düT\Ô +<äs+¡ ø£\TdüT≈£îqï+. e÷ yê&É˝Àì |æ\\¢ +<äs+¡
NG
ø£*dæ eT{Ïº˝ ^‘·\T ^dæ, ≈£î+≥T&Ü≥\T, sê$Ä≈£î\‘√ |”ø£\T #˚dæ |”|”... }<äT&É÷¢, ñs¡T≈£î‘·÷
H˚\`ã+&É, <ë>∑T&ÉT eT÷‘·\T Ç{≤¢ s¡ø£s¡ø±\ Ä≥\T Ä&çq+. CÀ´‘·‡ ï ≈£L&É e÷‘√ ø£*dæ Ä&˚~.
y˚TeTT bÕ≥\T bÕ&ç‘˚ e÷‘√ ø£*dæ bÕ&˚~. ‘ê&Ü≥, #Ó+&Ü≥ e+{Ï Ä≥\T Ä&˚≥|üŒî&ÉT e÷Á‘·+ ˇø£
LA
|üø£ÿq ≈£Ls¡TÃH˚~. ˙≈£î CÀ´‘·‡ ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ˝Ò<äT >∑<ë! e÷ <√düTÔ CÀ´‘·‡ ï eTq+<ä]e˝… ø±<äT. #ê˝≤
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~. m+<äTø√ ‘Ó\TkÕ? ÄyÓT≈£î #˚‘·T\T ˝Òe⁄. ø±ì ø±fi¯ófl e÷Á‘·+ u≤>± |üì #˚düÔsTT. CÀ´‘·‡ ï≈£î
#ê˝≤ |ü≥Tº<\ä . ªªH˚H+Ó <äT≈£î n+<ä]e˝… #˚jT· ˝Òø£ b˛‘·Tqïμμ? nì nqT≈£îH˚~. n+<äTø£ì mø£ÿ&É yÓqTø£&TÉ >∑T
TE
y˚jT· ˝Ò<Tä . >∑eTà‘ÓqÌÔ $wüjT· + @eT+fÒ eTq+ #˚‘T· \‘√ #˚ùd |üqT\˙ï ÄyÓT ø±fi¯fl‘√ #˚jT· &É+ H˚sT¡ Ã≈£îqï~.
qTe⁄« CÀ´‘·‡ ïqT #·÷ùdÔ |üπscÕHÓ’‘·e⁄. ÄyÓT _j·T´+˝À sêfi¯ófl @s¡&É+, ‘·\ <äTe«&É+, ≈£Ls¡>±j·T\T
ø√j·T&É+, ã≥º\T‘·ø£&É+, |ü\ø£ MT<ä sêj·T&É+ e+{Ï |üqT\˙ï ø±fi¯fl‘√H˚ #˚düÔ~. CÀ´‘·‡ ï |ü<√ ‘·s¡>∑‹
es¡≈£î #·~$+~. ñ&ÉT+ |ü≥Tº˝≤+{Ï ÄyÓT |ü≥Tº<ä\ Hê≈£î u≤>± q#·TÃ‘·~. @~ #˚j·÷\qT≈£î+fÒ n~
T
H˚s¡TÃ≈£îH˚<ëø£ $&ç∫ô|≥º<äT.
ER
CÀ´‘·‡ï yêfi¯fl neTà, nø£ÿ Ç+{À¢ nH˚ø£rs¡¢ ≈£î≥T¢, n*¢ø£\÷ #˚düTÔ+&˚{Àfi¯ófl. yêfi¯ófl #˚düTÔqï
|üqT\qT CÀ´‘·‡ï m+‘√ ÁX¯<äΔ>± >∑eTì+#˚~. m|üŒî&ÉT H˚s¡TÃ≈£î+<√ ‘Ó\Te<äT >±ì ÄyÓT ≈£L&Ü dü÷~
|ü{Ïº+~. n+<ä+>± ã≥º\ô|’ &çC…’qT¢ ≈£îfÒº~. ã≥º\ MT<ä n+<ä+>± m+Áu≤sTT&ÉØ #˚j·T&É+ n+‘· n\ÿ{Ï
SC
|üì ø±<äT. ø±˙ eTqdüT+fÒ e÷s¡Z+ ñ+≥~ >∑<ë! ÄyÓT |ü≥Tº<ä\, Ä‘·à$XÊ«dü+ #ê˝≤ >=|üŒ~.
#ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe ø±\+˝ÀH˚ CÀ´‘·‡ ï }fiÀflH˚ >=|üŒ m+Áu≤sTT&ÉØ ø£fi≤ø±]DÏ nsTT+~. @ @ <äTdüT\Ô ≈£î
m≥Te+{Ï <ësê\T, |üPdü\T yê&Ü˝À CÀ´‘·‡ï≈£î ‘Ó*dæq+‘· me]ø° ‘Ó\Te<äT. ÄyÓT ‘·j·÷s¡T#˚dæqe˙ï
Á|ü<äs¡Ùq˝À ô|{≤ºs¡T. e÷ }fiÀflH˚>±ø£ \ø√ï, u…+>±˝À¢ ≈£L&É ÄyÓT ≈£î≥T¢, n*¢ø£\T, m+Áu≤sTT&ÉØ #˚dæq
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 64

ã≥º\T neTTà&Éj˚T´$. yê{ÏøÏ eT+∫ –sêø° ñ+&˚~. dü+Á|ü<ëj·T &çC…’q¢≈£î Ä<ÛäTìø£‘·qT »‘·#˚ùd ÄyÓT
A
|üì‘·Hêìï n+<äs¡T yÓT#·TÃ≈£îH˚{Àfi¯ófl. CÀ´‘·‡ ï ø±fi¯fl≈£î ndü\T n\dü≥ ñ+&É<äT. ÄyÓT ø±fi¯ófl Ä>∑e⁄.
@<√ ˇø£ |üì #˚düÔH˚ ñ+{sTT. ÄyÓT m<äT>∑T<ä\≈£î n$ düVü≤ø£]dü÷ÔH˚ ñ+≥sTT.
AN
ì»+>± CÀ´‘·‡ï e+{Ï <√düTÔ Hê≈£î ñ+&É&É+ #ê˝≤ >∑s¡«+>± nì|ædüTÔqï~. Hê≈£î n˙ï u≤>∑THêï
H˚qT CÀ´‘·‡ ï e˝… ù|s¡T dü+bÕ~+#·˝Ò<äT >∑<ë! ákÕ] ÄyÓTqT eTq }]øÏ rdüT≈£îedüÔ. MTø£+<ä]ø°Ï
|ü]#·j·T+ #˚düÔ. eTq+ ÄyÓTqT #·÷dæ m+‘√ H˚s¡TÃø√yê˝…. eTq ùdïVæ≤‘·T\+<ä]˙ n&ç–q nì #Ó|üŒî.
NG
MT ne÷àHêsTTq\≈£î Hê qeTkÕÿsê\T #Ó|ü. ‘=+<äs√¢ ø£\TdüT≈£î+<ë+.
∫s¡THêe÷ : ˙
\ø°Î XÊ+‹
‘·+Á&ç ù|s¡T : lìyêdüT,
LA
•yê\j·T+ M~Û,
#Óq÷ïs¡T,
TE
Ä~˝≤u≤<äT ` 504201.
T
ER
SC
65 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç$ #˚j·T+&ç
A
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
AN
(n) ˝ÒK #·<äTe>±H˚ MT≈£î @+ nì|æ+∫+<√ #Ó|üŒ+&ç.
(Ä) |ü≥Tº<ä\, Ä‘·à$XÊ«dü+‘√ CÀ´‘·‡ï ø£fi≤ø±]DÏ nsTT+~ ø£<ë! MT≈£î @ @ $wüj·÷˝À¢
|ü≥Tº<ä\ ñqï~. yê{Ï˝À HÓ’|ü⁄D´+ bı+<ä&ÜìøÏ @+ #˚kÕÔs√ #Ó|üŒ+&ç.
NG
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± dü¬s’q yê{ÏøÏ ªμ ô|≥º+&ç. ‘·|üŒî>±
ñqï yê{ÏøÏ ªμ ô|≥º+&ç.
LA
(1) CÀ´‘·‡ï ˝ÒK sêdæ+~. ( )
(2) CÀ´‘·‡ï eTT+ãsTT˝À ñ+≥Tqï~. ( )
TE
(3) ø±fi¯ófl ø£<ä|ü˝Òø£ CÀ´‘·‡ï u≤<Ûä|ü&ç+~. ( )

(4) dü+Á|ü<ëj·Tø£ &çC…’q¢≈£î Ä<ÛäTìø£‘· CÀ&ç+#·&É+ CÀ´‘·‡ï Á|ü‘˚´ø£‘·. ( )
(5) |ü≥Tº<ä\, Ä‘·à$XÊ«kÕìøÏ e÷s¡Tù|s¡T CÀ´‘·‡ï. ( )
T
(Ä) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

ER
(1) ñ‘·Ôs¡+ mes¡T sêXÊs¡T?

(2) ñ‘·Ôsêìï me]øÏ sêXÊs¡T?
(3) me] >∑T]+∫ sêXÊs¡T?
SC
(4) ∫s¡THêe÷qT m+<äT≈£î sêj·÷*?

(5) \øÏÎ mø£ÿ&É ñ+≥Tqï~?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 66

A
(n) CÀ´‘·‡ï MT≈£î m<äT¬s’‘˚ MTs¡T @y˚T$T Á|üX¯ï\T n&ÉT>∑T‘ês¡T?
AN
(Ä) CÀ´‘·‡ï |ü≥Tº<ä\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T ø£<ë! eT] MTs¡T |ü≥Tº<ä\‘√ @+
#˚j·÷\qT≈£î+≥THêïs¡T? m+<äT≈£î?
(Ç) CÀ´‘·‡ï >=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
NG
IV. |ü<äC≤\+
(n) øÏ+~ |ü<ë\T #·÷&É+&ç. ˇø£{Ï ø£Hêï m≈£îÿe>± n<˚ ns¡ú+ e#˚Ã |ü<ë\T sêj·T+&ç.
ñ<ë: (1) <√düTÔ\T
LA R ùdïVæ≤‘·T\T, $TÁ‘·T\T, k˛|ü‹>±fi¯ófl
(2) ã≥º\T R
(3) m<äT>∑T<ä\ R
TE
(4) >∑eTì+#·&É+ R
(5) Ä<ÛäTìø£‘· R
(6) }s¡T R
T
(Ä) CÀ´‘·‡ï≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T øÏ+<ä ñHêïsTT. ◊‘˚ MT≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T
ER
sêj·T+&ç.
ÁX¯<äΔ
n*¢ø£\T |üì‘·q+
SC
ø£fi≤ø±]DÏ CÀ´‘·‡ï |ü≥Tº<ä\ H˚qT Ä≥\T
ne>±Vü≤q Ä‘·à$XÊ«dü+
m+Áu≤sTT&ÉØ (n*¢ø£)
67 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
(n) ªCÀ´‘·‡ïμ >∑T]+∫ \øÏÎøÏ XÊ+‹ ñ‘·Ôs¡+ sêdæ+~ ø£<ë! ªCÀ´‘·‡ïμ ˝≤+{Ï yê] qT+&ç
AN
eTq+ H˚sT¡ Ãø√yê*‡q $wüj÷· \ >∑T]+∫ MT $TÁ‘·T&ÉT / $TÁ‘·Tsê*øÏ ñ‘·sÔ +¡ sêj·T+&ç.
NG
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç.
(1) •e >∑TÁs¡+ ø£fi≤flìï #˚‘√Ô |ü≥Tº≈£îHêï&ÉT.
(2) Á|ü»„ yÓTTø£ÿ\T Hê{Ï+~.
LA
(3) eTq eTTKéT+Á‹ |ü+&ç‘·T\qT dü‘·ÿ]+#ê&ÉT.
(Ä) ô|’ yêø±´\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üXÊïs¡øú £ yêø±´\qT #·<Tä e+&ç.
TE
(1) >∑TÁs¡+ ø£fi≤flìï mes¡T |ü≥Tº≈£îHêïs¡T?

(2) yÓTTø£ÿ\T mes¡T Hê{≤s¡T?
(3) |ü+&ç‘·T\qT mes¡T dü‘·ÿ]+#ês¡T?
T
|æ\¢\÷! ô|’ yêø±´\˝À ªmes¡Tμ nH˚ |ü<ëìøÏ düe÷<Ûëq+ e#˚Ã yê{Ïì ªø£s¡Ôμ n+{≤s¡T.
ER
(1) •e <˚ìï |ü≥Tº≈£îHêï&ÉT?

(2) Á|ü»„ y˚{Ïì Hê{Ï+~?
(3) eTq eTTKéT+Á‹ me]ì dü‘·ÿ]+#ê&ÉT?
SC
á Á|üX¯ï\˝À ªme]ì, <˚ììμ nH˚ |ü<ë\≈£î düe÷<Ûëq+>± e#˚Ã |ü<ë\qT ªø£s¡àμ

n+{≤s¡T. |üìì ‘Ó*ù| |ü<ë\qT ÁøÏj·T\T n+{≤s¡ì ‘Ó\TdüTø£<ë!
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 68

(Ç) øÏ+~ yêø±´\qT #·<Tä e+&ç. ø£s,Ô¡ ø£sà¡ , ÁøÏjT· \qT >∑T]Ô+∫ |ü{øºÏ ˝£ À sêj·T+&ç.
A
(1) ìrXŸ kÂ»q´≈£î ãVüQeT‹ Ç#êÃ&ÉT.
ø£s¡Ô ø£s¡à ÁøÏj·T
AN
(2) ‘êuÒ\T ≈£î+<˚\TqT z&ç+∫+~.
(3) ôdH’ êHÓV‰ü «˝Ÿ u≤&çà+≥Hé Ä≥˝À #ÓH’ ê <˚X|¯ ⁄ü
Áø°&Üø±]DÏì z&ç+∫+~.
NG
(4) ìœ˝Ÿ e÷$T&ç |üfi¯ófl ‹Hêï&ÉT.
ÁbÕC…≈£îº |üì CÀ´‘·‡ï ˝≤+{Ï yê] >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç.

LA
#·~$ $ì|æ+#·+&ç.
(MT ã+<ÛäTe⁄\T / Á>±eT+ / õ˝≤¢ / sêh+ / <˚X¯+˝À
me¬s’Hê ø±e#·TÃ)
TE
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. CÀ´‘·‡ï >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T
2. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\qT ‘·|ü, ˇ|ü\T>±

>∑T]Ô+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
ER
3. CÀ´‘·‡ï ˝≤>± H˚qT ≈£L&Ü |ü≥Tº<ä\‘√ kÕ~Û+#ê\qTø=qï

$wüj·÷\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
4. Hê nqTuÛÑ÷‘·T\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ CÀ´‘·‡ï≈£î ˝ÒK sêdæ,
SC
#·~$ $ì|æ+#·>∑\qT ne⁄qT / ø±<äT
Ä‘·à$XÊ«dü+ ø√˝ÀŒe<äT›.
˙ø° ˝Àø£+˝À nkÕ<Ûäý˚TB ˝Ò<äT.
dü÷øÏÔ ` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä
69 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
A
uÀHê\T
AN
‘Ó\+>±D sêheT+‘·{≤ |òTü q+>± »s¡T|ü⁄ø=H˚ |ü+&ÉT>∑˝À¢ m+‘√ ÁbÕeTTK´‘·
ø£*–q~ ªªuÀHê\ |ü+&ÉT>∑μμ ˇø£{Ï.
á |ü+&ÉT>∑qT ÄcÕ&ÛÉe÷dü+˝À ÁbÕs¡+_Û+∫ ÁXÊeD e÷dü+ ∫e] <ëø±
NG
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. esê¸\T u≤>± ≈£îs¡yê\˙, bÕ&ç|+ü ≥\T u≤>± n_Ûeè~Δ #Ó+<ë\˙
Á|ü»\+‘ê m{≤¢+{Ï nHês√>±´\ u≤]q |ü&É≈£î+&Ü ñ+&Ü\˙, neTàyê]˙,
Á>±eT<˚e‘·\qT ø√s¡T≈£î+≥÷ »s¡T|ü⁄ø=H˚ |ü+&ÉT>∑ Ç~.
ÄcÕ&ÛÉe÷dü+˝À <˚$ ‘·q |ü⁄{Ïº+{ÏøÏ b˛‘·T+<äì qeTàø£+. uÛÑøÏÔ ÁX¯<äΔ\‘√
LA
ªªuÀHê\qTμμ HÓ’y˚<ä´+>± n]ŒkÕÔs¡T. eÁkÕÔ\qT, ø±qTø£\qT, ˇ&ç_j·÷´ìï ≈£L&É
düeT]ŒkÕÔs¡T. á ‘·+‘·TqT ªª}s¡&çμμ n+{≤s¡T.
ªuÀq+μ n+fÒ uÛÀ»q+. ≈£î+&É nH˚ eTs√ ns¡ú+ ≈£L&É ñqï~. Ç<˚ <˚$øÏ düeT]Œ+#˚ HÓ’y˚<ä´+. ø=‘·Ô eT{Ïº
≈£î+&É≈£î |üdüT|ü⁄ sêdæ ≈£î+≈£îeT u§≥T¢ ô|{Ïº y˚bÕ≈£î\qT »&É>± n*¢ ≈£î+&É≈£î ø£&ÉT‘ês¡T. |üP\e÷\ ≈£L&É
TE
ø£&TÉ ‘ês¡T. Ä ≈£î+&É˝À |üdTü |ü⁄ ø£*|æ e+&çq nqï+‘√ bÕ≥T bÕ\T, ô|s¡T>∑T, u…\+¢ , n\¢+, |ü∫Ã|ü⁄\TdüT, Ä≈£î≈£Ls¡
yÓTT<ä\>∑T e+≥ø±\qT HÓy’ <˚ ´ä +>± ô|≥Tºø=ì <ëìô|’ eTs√ ∫qï ≈£î+&ÉqT ô|&ÉT‘ês¡T. <ëìì ≈£L&Ü n\+ø£]+∫
<ëì˝À ˙fi¯ó¢ b˛dæ n+<äT˝À ø=+#Ó+ u…\¢+, ô|s¡T>∑T y˚kÕÔs¡T. BìH˚ ªkÕø£μ n+{≤s¡T. á ∫qï ≈£î+&Éô|’ eT{Ïº
ø£+#·T&ÉT ñ+∫ n+<äT\ q÷HÓ b˛dæ >∑+&ÉB|ü+ yÓ*–kÕÔsT¡ . &É|ü \‘√, b˛‘·sêE Ä≥\‘√, eT+>∑fiV¯ ‰ü s¡‘T· \‘√
}πs–+|ü⁄>± >∑T&çøÏ b˛‘ês¡T.
T
|ü+&ÉT>∑ eTs¡THê&ÉT |üPqø£+ e∫Ãq •edü‘T· \Ô T #˚‹˝À y˚|eü T+&É\T

|ü≥Tºø=ì E≥Tº $s¡uÀdüTø=ì uÀ]¢+∫q |ü∫Ã eT{Ïº≈£î+&Éô|’ ì\ã&ç
ER
uÛÑ$wüýêDÏ #ÓbÕÔs¡T. á ‘·+‘·TqT ªs¡+>∑yÓT≈£îÿ&ÉTμ n+{≤s¡T. uÛÑøÏÔøÏ

∫Vü≤ï+>∑ uÛ≈Ñ î£ \Ô T s¡+>∑Ts¡+>∑T\ ø±–‘·|⁄ü ªª‘=f…\º μμ\qT >∑T&çøÏ ø£{ºÏ yÓTT≈£îÿ\T
rs¡TÃ≈£î+{≤s¡T.
uÀHê\ |ü+&ÉT>∑ »s¡T|ü⁄≈£îqï|ü&ÉT ˇø£ yê&É / ÁbÕ+‘·+˝Àì
SC
yêfi¯fl+‘ê ø£*dæ neTàyê] <ä>∑Z]øÏ }πs–+|ü⁄>± yÓfi¯fl&É+, ø£*dæ

»s¡T|ü⁄ø√e&É+ |ü+&ÉT>∑˝Àì >=|üŒ<äq+. n{≤¢>π ã+<ÛTä e⁄\qT, #·T≥Tº|øü ÿ£ \
yêfi¯flqT ùdïVæ≤‘·T\qT |æ*∫ »s¡T|ü⁄ø√e&É+ Bì Á|ü‘˚´ø£‘·.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 70

A
7. ∫{≤´\ ◊\eTà
AN
NG
LA
TE
T

♦
ER
u§eTà˝À mes¡THêïs¡T? @+ #˚düTÔHêïs¡T? nHê´j·÷ìï m~]+#·&É+ Ms¡T\ \ø£åD+.

♦ yêfi¯ófl @+ e÷{≤¢&ÉT‘·T+&Ée#·TÃ? ‘Ó\+>±D m+‘√eT+~ Ms¡T\T, Ms¡eì‘·\≈£î
ì\j·T+. yêfi¯fl˝À ˇø£¬s’q #êø£* ◊\eTà >∑T]+∫
♦ u§eTà˝À ñqï yê] >∑T]+∫ MTπøeTs¡úyÓTÆ+<√ ‘Ó\Œ+&ç. ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC

71 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
|ü\¢$: ◊\e÷à... #êø£˝…’\eTà...
‘Ó\+>±D b˛sê{≤q yÓ\T>∑e÷à` ˆˆ ◊\eTà ˆˆ
AN
#·s¡D+: zs¡T>∑\T¢õ\¢ sêj·T|ü]Ô˝Àì
øÏcÕº|ü⁄s¡+˝Àq |ü⁄{Ïº+~ ˆˆ øÏcÕº ˆˆ
zs¡T>∑+{Ï eT\¢eTà kÕj·Tqï\
eTT<äT› ≈£L‘·Ts¡sTT´ eTT]dæ+~. ˆˆ eTT<äT› ˆˆ
NG
s¡»ø£ ≈£î\+˝Àq s¡‘·ïB|üeTsTT´
‘Ó\+>±D m+‘√eT+~ Ms¡T\≈£î, }s¡Tyê&É ù|s¡T e&Édæ+~ ˆˆ }s¡T ˆˆ
Ms¡eì‘·\≈£î |ü⁄{Ïºì\T¢. n{≤¢+{Ï * |ü<äeT÷&√ j˚T≥HÓ bÕ\≈£î]Ô˝Àì
LA
Ms¡eì‘·˝À¢ ˇø£s¡T #êø£* ◊\eTà. ∫{≤´\ Á>±eT|ü⁄ ø√&É˝…’ #˚]+~ ˆˆ ◊\e÷à...ˆˆ
Hê{Ïø±\+˝À bÕ\≈£î\qT m~]+∫ #·s¡D+: ∫{≤´\ q]‡+\T dæs¡T\ Ç˝≤¢\sTT´
‘Ó \ +>±D eTVæ ≤ fi¯ \ Ms¡ ‘ · « + yÓT{Ïºì+{Ï˝Àq yÓT]dæ+~ ˆˆ yÓT{Ïº ˆˆ
#ê{Ï#Ó|æŒq b˛sê≥ jÓ÷<ÛäTsê\T
TE
≈£î\ø±sTTø£eTT‘√ì ≈£L{ÏøÏ C≤\ø£

◊\eTà. ÄyÓT Ms¡‘·«+ >∑T]+∫ eékÕj·TeTTqT ‘·\ô|{Ïº+~ ˆˆ eé ˆˆ
‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
eT\¢+|ü*¢ ø=+&ÉÁ˝≤e⁄ uÛÑ÷kÕ«$T ‘ê
øö\T jÓTe⁄düeTT CÒj·T kÕ–+~ ˆˆ øö\T ˆˆ
T
* j˚T{Ï πø &Ü~øÏ eT+∫ |ü+≥\T Bdæ

kı+‘· Ç+{Ïì ‘êqT >∑≥Tº≈£îHêï<äeTà ˆˆ ◊\e÷à...ˆˆ
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 72

#·s¡D+: ◊qyê] Ø‹¬>’q ◊\eTàqT
|ü{≤«] ∫Á‘·+>∑ pdæ+&ÉT ` }] ˆˆ |ü{≤«] ˆˆ
A
ø±*øÏ+~ #Ó|ü˝À˝… ñ+&˚{Ï~
‘·\¬ø≈£îÿ&˚eTì ‘·\∫+&ÉT ˆˆ ‘·\ ˆˆ
AN
≈£L* CÒùd{Àfi¯ófl øö\T |üH˚+<äì
|ü≥|ü≥ |ü+&É¢qT >=]øÏ+&ÉT ` yê&ÉT ˆˆ |ü≥|ü≥ ˆˆ
* øö\T ã+<äT CÒdæ, ≈£L*øÏ s¡eTà+f…
NG
ø£j·÷´ìπø dæ<äΔeTsTT´+~ Äj·TeTà ˆˆ ◊\eTà ˆˆ
#·s¡D+: e÷{Ïq˝Ò<äì eT+&çq |ü{≤«]
bÕeTT rs¡T>∑ |ü>∑ e{Ïº+&ÉT ˆˆ bÕeTT ˆˆ
<˚•eTTKT sêeT#·+Á<ä¬s&ç¶ì >∑*‡
≈£îÁ≥˝…H=ï‘êqT CÒdæ+&ÉT ˆˆ ≈£îÁ≥ ˆˆ
LA
bı\eT+‘· HêX¯q yÓTTq]+∫, Ä>∑ø£
|ü+≥ ì+{ÏøÏ >=+#· y=sTT´+&ÉT ˆˆ |ü+≥ ˆˆ
* yêì nHê´j·÷ìï e÷qø£ jÓT~]+∫,
TE
ø=+>∑T q&ÉTeTT≈£î E{Ïº ø√s¡Tº\¢ ¬>*∫+~ ˆˆ ◊\eTà ˆˆ

T
ER
SC
73 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

#·s¡D+: áyÓT rs¡Tpdæ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶
A
‘√ø£ <=øÏÿq ‘ê#·T nsTT´+&ÉT ˆˆ ‘√ø£ ˆˆ
sö&û\T >∑÷+&Ü\T s¡C≤ø±s¡¢qT>∑÷&ç
AN
◊\eTàH˚ nD#· pdæ+&ÉT ˆˆ ◊\eTàH˚ ˆˆ
Ç\T¢ Ç\¢+‘êqT ø=\¢>={Ïº∫Ã+&ÉT
Ç+{ÏøÏ ì|ü yÓ{Ïº∫Ã+&ÉT ˆˆ Ç+{ÏøÏ ˆˆ
NG
* ô|ì$T{Ïï >={Ïº∫Ã, ø=&ÉT≈£î\ »+|æq
<äTsêàs¡TZ\≈£î ÄyÓT <äTs¡ZeTà nsTT´+~ ˆˆ ◊\eTà ˆˆ
#·s¡D+: n+<äs=ø£ÿ≥sTT´`neTà <ÛÓ’s¡´+ pdæ
ÄyÓT≈£î n+&É>∑ ì*∫ÁqT ˆˆ ÄyÓT≈£î ˆˆ
LA
Hê´j·T b˛sê{≤q Hêj·Tø£‘·«+˝Àq
yÓqT≈£î+&ç ÄyÓTqT q&ç|æÁqT ˆˆ yÓqT≈£î+&ç ˆˆ
TE
õ‘·TÔ\ e÷s¡T\ ∫‘·TÔ>∑ z&ç+∫

ø=‘·Ô #·]Á‘·qT sêdæ+~ ˆˆ ø=‘·Ô ˆˆ
* ø£+{Ï˙{Ï qT+&ç eT+≥\T πs>∑+>∑
ø±[ø±+ã>∑e÷] N*Ã#Ó+&Ü&ç+~ ˆˆ ◊\eTà ˆˆ
T
#·s¡D+: Åd”Ô X¯øÏÔ s¡÷|üeTT ` ◊\eTà

ER
b˛sê≥ B|üeTT ` ◊\eTà

HêØ •s√eTDÏ ` ◊\eTà
Hê‹ øÏØ≥eTT ` ◊\eTà
<ëqeTT <ÛÓ’s¡éTT ` ◊\eTà
SC
e÷qeTT`ÁbÕDeTT ` ◊\eTà
* |òüTq kÕj·TT<Ûä ‘Ó\+>±D b˛sê{≤q
‘·q<Ó’qeTTÁ<äqT <Ûäs¡ô|’q ì*|æq ˆˆ ◊\eTà ˆˆ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 74

Ç$ #˚j·T+&ç
A
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
AN
(n) π>j·÷ìï sê>∑, uÛ≤e j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
(Ä) ªªyÓqT≈£î+&ç q&ç|æÁqTμμ n+fÒ MT≈£î @eTs¡úeTsTT´+<√ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) ◊\eTàe+{Ï Ms¡Hê] / Åd”Ô eT÷]Ô MT≈£î Ç+¬øe¬s’Hê ‘Ó\TkÕ? yê] >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
NG
(n) bÕsƒ¡+˝À ◊\eTà Ms¡‘ê«ìï ‘Ó*ù| |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ïì sêj·T+&ç.
LA
TE
(Ä) á øÏ+~ #·s¡D+ #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

◊qyê] Ø‹¬>’q ◊\eTàqT
|ü{≤«] ∫Á‘·+>∑ pdæ+&ÉT ` }] ˆˆ |ü{≤«] ˆˆ
T
ø±*øÏ+~ #Ó|ü˝À˝… ñ+&˚{Ï~

ER
‘·\¬ø≈£îÿ&˚eTì ‘·\∫+&ÉT... ˆˆ ‘·\ ˆˆ

≈£L*CÒùd{Àfi¯ófl øö\T |üH˚+<äì...
|ü≥|ü≥ |ü+&É¢qT >=]øÏ+&ÉT ` yê&ÉT ˆˆ |ü≥|ü≥ ˆˆ
SC
øö\T ã+<äT CÒdæ, ≈£L*øÏ s¡eTà+f…`

ø£j·÷´ìπø dæ<äΔeTsTT´+~ Äj·TeTà` ˆˆ ◊\eTà ˆˆ
(1) |ü{≤«] ◊\eTàqT ∫Á‘·+>± m+<äT≈£î #·÷XÊ&ÉT?
75 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(2) ø±*øÏ+~ #Ó|ü˝À˝… ñ+&Ü\ì mes¡qT≈£îHêïs¡T?
A
(3) |ü{≤«] |ü≥|ü≥ |ü+&É¢qT m+<äT≈£î ø=]ø±&ÉT?
AN
(4) ø£j·÷´ìøÏ dæ<äΔeTe&É+ n+fÒ @$T{Ï?
NG
(5) ◊\eTà ø£j·÷´ìøÏ m+<äT≈£î dæ<äΔyÓTÆ+~?

LA
(n) ªª<äTsêàs¡TZ\ bÕ*≥ ◊\eTà <äTs¡ZeTà nsTT+~.μμ m{≤¢>√ $e]+∫ sêj·T+&ç.
(Ä) ◊\eTà Ms¡‘·«+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
TE
IV. |ü<äC≤\+
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç.
ø£&ÉT|ü⁄ eT+&ç+~, ø±*øÏ ãT~Δ #Ó|ü... M{Ïì C≤rj·÷\T n+{≤s¡ì ‘Ó\TdüTø£<ë!
T
eT]ø=ìï C≤rj·÷\T #·÷&É+&ç. M{Ï‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

(1) ‘·\ÁbÕD+ ‘√ø£≈£î e∫Ãq≥T¢ (2) bısTT´˝À ñ|üy˚dæq≥T¢
ER
(3) ‘√ø£ ‘=øÏÿq ‘ê#·T (4) n]ø±* eT+≥ HÓ‹Ô¬øøÏÿq≥T¢

(5) ‘·+‘Ó |üs¡T|ü⁄˝À |ü&É¶≥Tº (6) b˛sTT+~ bı\T¢ ñqï~ >∑{Ïº
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 76

(Ä) øÏ+~ |ü<ë\ es¡Tdü˝Àì U≤∞\˝À ‘·s¡Tyê‘· e#˚Ã es¡Tdü |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
ñ<ë: bı\+, , , <Ûäq+.
bı\+, |ü+≥, n+>∑&ç, <Ûäq+.
AN
(1) <=+>∑\T, , , C…’\T.
(2) <äTwüßº\T, , , •ø£å.
(3) e&ÉT¢, , , nqï+.
(4) q~, , , e+≥.
NG
(5) #Ós¡Te⁄, , , eT‘·Ô&ç.
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\T ˇπø yêø£´+˝À e#˚Ã˝≤ kı+‘·yêø£´+ sêj·T+&ç.
(1) |ü⁄{Ïº+~, eTT]dæ+~
LA
(2) #˚]+~, yÓT]dæ+~
(3) ≈£L©, _j·T´+
(4) |ü+≥, <Ûäs¡
TE
(5) bı\eT+‘·, yÓT]dæ+~
(n) bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± MT≈£î ‘Ó*dæq Ms¡Hê] / ÅdÔ” eT÷]Ô >∑T]+∫ øÏ+~ |ü<ë\T ñ|üj÷Ó –+∫
π>j·T+ sêj·T+&ç.
T
π>j·T+: Åd”ÔX¯øÏÔ s¡÷|üeT÷, b˛sê≥ B|üeT÷,

ER
HêØ •s√eTD°, Hê‹ øÏØ≥eT÷,

<ëqeT÷ <ÛÓ’s¡éT÷, e÷qeT÷ ÁbÕDeT÷,
SC
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. yê{Ï˝Àì |ü<ë\˝À ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T\T >∑T]Ô+#·+&ç.
(1) $<ë´s¡Tú\T }πs–+|ü⁄\T ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
(2) ‘ê‘·j·T´ ùdïVü≤qT düs¡ÿdt≈£î rdüTø=ì b˛j·÷&ÉT.
77 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(3) |æ+>∑[ yÓ+ø£j·T´ Á‹es¡í|ü‘êø±ìï s¡÷bı+~+#ê&ÉT.
A
(4) s¡õ‘· π>j·T+ sêdæ+~.
(5) neTà bÕbÕsTTøÏ bÕ\T Ç∫Ã+~.
AN
(6) ø£èwüí e÷$T&ç |ü+&ÉT¢ ‘Ó∫Ã+&ÉT.
(7) eT+>∑ X¯óuÛÑ˝ÒKqT #·~$+~.
(8) dü+B|t Hêj·TqeTàqT ø£<∏ä\T #Ó|üeTì n&ç>±&ÉT.
NG
ÁbÕC…≈£îº |üì $$<Ûä õ˝≤¢\˝Àì ‘Ó\+>±D Ms¡HêØeTDT\
$esê\T ùdø£]+#·+&ç, ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
LA
TE
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. Ms¡HêØeTDT\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. #·s¡D+ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
3. ◊\eTà Ms¡‘·«+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T
4. π>j·T+ Ä<Ûës¡+>± Hê≈£î ‘Ó*dæq Ms¡Hê] / Åd”ÔeT÷]Ô

ER
>∑T]+∫ |ü<ë\qT|üjÓ÷–+∫ π>j·÷ìï sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
ªªMs√∫‘·+>± #˚ùd |üqT\T $s¡õy˚Tà |ü]eTfi¯y˚T ø°]Ôμμ

SC
dü÷øÏÔ ` k˛Áø£{°dt
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 78

A
8. eè<∏ë#˚j·T+
AN
NG
LA
TE
T

♦
ER
u§eTà #·÷&É+&ç. @$T »s¡T>∑T‘·Tqï<√ #Ó|üŒ+&ç.

˙s¡ T , $<ä T ´‘Y eè<∏ ë , >∑ T ]+∫
♦ ô|’ u§eTà˝À˝≤>∑ »s¡>∑&É+ e\¢ @eTe⁄‘·T+~? ne>±Vü≤q ø£*–+#·&É+, b˛düºs¡TqT
♦ ô|’ u§eTà˝À˝≤>∑ »s¡>≈∑ î£ +&Ü ñ+&Ü\+fÒ eTq+ @+ #˚j÷· *? |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+. á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC

79 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

kÕ<Ûës¡D+>± &ÉãT“qT bı<äT|ü⁄ #˚j·÷\ì eTq≈£î ‘Ó\TdüT. nfÒ¢ ˙{Ïì bı<äT|ü⁄>± yê&Ü\ì ≈£L&Ü
‘Ó\TdüT. eT] Ç+ø± y˚{Ïì bı<äT|ü⁄>± yê&Ü˝À ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√yê*.
XË’\», \øÏåà, sê<Ûä\T eT+∫ $TÁ‘·T\T. yêfi¯ófl ˇø£ eT+∫ $wüj·T+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£îHêïs¡T. <˚ì
A
>∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£îHêïs¡T? @y˚T+ #˚j·÷\qT≈£îHêïs√ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ‘Ó\TdüTø√+&ç.
Ä s√E Ä~yês¡+. XË’\» Vü≤&Ü$&ç>± nqï+ ‹ì Ä≥\≈£î ãj·T˝Ò›]+~. ‘√e˝À ÄyÓT #·÷|ü⁄
AN
>√&Éô|’ n‹øÏ+∫q ô|<ä› ø±–‘·+ô|’ |ü&ç+~. @$T{Ï~? nqTø=ì, ÄdüøÏÔ>± Ä ø±–‘·+ yÓ’|ü⁄ n{≤¢
#·÷düTÔqï~. Ç+‘·˝ÀH˚ XË’\» ùdïVæ≤‘·T\T \øÏÎ, sê<Ûä, dü]‘·, nìs¡T<Ûé nø£ÿ&É≈£î e∫Ã ªª@+~
>√&ÉyÓ’|ü⁄ n≥¢ >∑T&É¢|üŒ–+∫ #·÷düTÔHêïe⁄?μμ nqï~ \øÏÎ. <ëìøÏ XË’\» ªª>√&ÉMT<ä n‹øÏ+∫q á ô|<ä›
ø±–‘·+˝À @eTTqï<√ #·÷düTÔHêïμμ nqï~. n+<äs¡T ø£\dæ >√&É <ä>∑Z]øÏ yÓ[fl, Ä ø±–‘êìï #·~yês¡T.
NG
n+<äT˝À á $<Ûä+>± ñqï~.
ˇø£ÿ ì$Twü+ Ä˝À∫+#·+&ç!
$<äT´‘·TÔ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î $»„|æÔ,
$<äT´‘·TÔ $\Te MT≈£î ‘Ó\TdüT. <ëìï m+‘· bı<äT|ü⁄>± yê&ÉT≈£î+fÒ n+‘· eT+∫~. ˝Òø£b˛‘˚
uÛÑ$wü´‘·TÔ n+<Ûäø±s¡eTe⁄‘·T+~.
$<äT´‘Y bı<äT|ü⁄ #˚j·T&ÜìøÏ dü÷#·q\T :
LA ªªH˚{Ï $<äT´‘·TÔ bı<äT|ü⁄ ` πs|ü{Ï C≤‹øÏ yÓ\T>∑Tμμ
♦ Ç+{À¢ ñqï|ü&ÉT, |ü>∑{Ï|üP≥ ã\T“\T y˚düTø√ø£+&ç. sêh $<äT´‘YXÊK, ‘Ó\+>±D
♦ dæ.j·T|òt.j·T˝Ÿ ã\T“\qT e÷Á‘·y˚T yê&É+&ç.
♦ >±*, yÓ\T‘·Ts¡T ø√dü+ bòÕ´qT, m.dæ., ≈£L\s¡¢≈£î ã<äT\T øÏ{Ïø°\T ‘Ó]∫ ñ+#·Tø√+&ç.
TE
♦ Ç+{Ï qT+&ç ãj·T≥≈£î yÓfi¯óÔqï|ü&ÉT $<äT´‘·TÔqT ì*|æy˚j·T+&ç.

♦ e÷{Ï e÷{Ïø° Á|òæCŸqT ‘Ós¡Tee<äT›.
♦ ^»sY / V”≤≥sY, *|òü⁄º\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì ‘·≈£îÿe>∑ yê&É+&ç.
♦ m\ÅøÏ º ø ˘ ≈£îø£ÿsY, yÓTÆÁø√y˚yé zyÓHéøÏ ã<äT\T >±´dt bısTT´ì yê&É+&ç.
♦ Á|ü ‹ s√p ø±≈£î+&Ü ø=ìï s√E\≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\qT, ~qTdüT\qT s¡T_“ ô|≥Tºø=+&ç.
♦ $<ä T ´‘Y q T Ä<ë#˚ùd kÕeTs¡úéTTqï (◊<äT qø£åÁ‘ê\T) m\Áø±ºìø˘ |ü]ø£sê\qT e÷Á‘·y˚T yê&É+&ç.
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 80

ªªÇ+<äT˝À $<äT´‘·TÔ≈£î dü+ã+~Û+∫q $esê\T ñHêïsTT.μμ $<äT´‘YqT
A
bı<äT|ü⁄ #˚j·TeTì sêdæ ñqï~μμ nqïs¡T \øÏÎ, sê<Ûä, nìs¡T<Ûé.
ô|<ä› ô|<ä› ø±–‘ê\T >√&É\≈£î n‹øÏ+∫ ñ+&É≥+ #·÷dü÷Ô
AN
Ä&ÉTø√e&ÜìøÏ yÓTÆ<ëq+ yÓ’|ü⁄ ñ]ø±s¡T.
Ç+‘·˝À qs¡à<ä nø£ÿ&É≈£î sêe&É+ #·÷dæ, |æ\¢\+<äs¡÷
dü+‘√wü+‘√ ªªnø±ÿ!μμ nì ÄyÓT #·T≥÷º #˚sês¡T.
qs¡à<ä : @+ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs¡T?
NG
XË’\» : nø±ÿ! >√&É \ ô|’ ô|<ä › ô|<ä › ø±–‘ê\T
n‹øÏ+∫ ñ+&É≥+ y˚T+ Çø£ÿ&çøÏ edüTÔ+fÒ
#·÷XÊ+. <ëì >∑T]+#˚ y˚TeT+<äs¡+
e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêï+.
LA
qs¡à<ä : n<ë dü+>∑‹! H˚qT>∑÷&É Ç≥T ~≈£îÿ
edüTÔ+fÒ >√&É\ô|’ #·÷XÊqT. <ëìï ô|<ä›
ø±–‘·+ nq>∑÷&É<Tä . ªb˛düsº T¡ μ nHê*.
TE
sê<Ûä : eT] <ëìï mes¡T nø£ÿ&É

n‹øÏ+#ês¡T?
qs¡à<ä : $<äT´‘Y XÊKyês¡T
n‹øÏ+#ês¡T.
T
Ç≥Te+{Ï
b˛düsº T¡ ¢ MTs¡T
ER
Ç+ø± @yÓTÆq
#·÷XÊsê?
SC
81 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

dü]‘· : Ç+‘·ø£qï ø=+#Ó+ ∫qï b˛düºs¡TqT eTq }] C≤‘·s¡˝À #·÷XÊ+. |òæÁãe] 4e
‘˚B edü+‘·|ü+#·$T Hê&ÉT nq+‘·kÕ>∑sY˝À düs¡dü«re÷‘· ñ‘·‡e+ »s¡T>∑T‘·T+<äì
A
sêdæ ñqï~.
AN
qs¡à<ä : Ç+ø± me¬s’Hê Ç≥Te+{Ï b˛düºs¡T #·÷XÊsê?
nìs¡T<Ûé : dæìe÷ b˛düºs¡T #·÷XÊqT. <ëì MT<ä V”≤s√ u§eTà\T, Ç+ø± y˚πs u§eTà\T ≈£L&Ü
ñHêïsTT. dæìe÷ ù|s¡T, <äs¡Ù≈£îìù|s¡T, ìsêà‘·ù|s¡T, Ç+ø± y˚πs ù|s¡T¢ ≈£L&É sêdæ
ñHêïsTT.
NG
XË’\» : ∫qï |æ\¢\≈£î b˛*jÓ ÷ #· T ø£ ÿ \T y˚ s TT+#ê\ì eTq }s√¢ b˛dü º s ¡ T
n‹øÏ + #ês¡ T .
\øÏ å à : á b˛dü º s ¡ T ¢ m+<ä T ≈£ î n‹øÏ kÕÔ s ¡ T ?
LA
qs¡ à <ä : dü e ÷#ês¡ + n+<ä ] ø° ‘Ó \ e&É + ø√dü + , Á|ü » \qT #Ó ’ ‘ · q ´ |ü s ¡ # · & É + ø√dü +
ø±sê´\j· ÷ ˝À¢ , #Ís¡ k ÕÔ ˝ À, »qdü e Tàs¡ › + >± ñ+&˚ #√≥ b˛dü º s ¡ ¢ q T
n‹øÏ kÕÔ s ¡ T . Á|ü u Û Ñ T ‘· « ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\qT >∑ T ]+∫ ‘Ó * j· T CÒ j · T &ÜìøÏ , yê´bÕs¡
dü + dü ú \ T ‘· e T dü+düú\ >∑T]+∫, ñ‘·Œ‘·TÔ\ >∑T]+∫ Á|ü#ês¡+ #˚ d ü T ø=qT≥≈£ î
TE
b˛dü º s ¡ ¢ q T eTTÁ~+∫ >√&É\MT<ä n‹øÏkÕÔs¡T.

nìs¡ T <Û é : dü s ¡ ÿ dt >∑ T ]+∫ ‘Ó * j· T CÒ ù d$ ≈£ L &Ü n‹øÏ kÕÔ s ¡ T >∑ < ë!
qs¡ à <ä : ne⁄qT.
nìs¡ T <Û é : $<ä T ´‘Y >∑ T ]+∫ b˛dü º s Y ˝ À @eTTqï~ nø±ÿ?
T
qs¡ à <ä : ø£ ¬ s +≥TqT ‘Ó \ T>∑ T ˝À $<ä T ´‘· T Ô n+{≤s¡ T . Á|ò æ C Ÿ , ÇÅd” Ô ô |f… º , ¬ s ’ d t ≈ £ î ø£ ÿ sY ,
ER
$Tø° ‡ , yêwæ + >¥ y Ó T w” H é yÓ T T<ä ˝ … ’ q $ $<ä T ´‘· T Ô ‘ √ |ü ì #˚ kÕÔ s TT. |ü + ≥#˚ \ ˝À

uÀsY y Ó ÷ {≤s¡ T ¢ |ü ì #˚ d ü T Ô + {≤sTT. m\ÅøÏ º ø ˘ ¬ s ’ \ T q&É e &ÜìøÏ $<ä T ´‘· T Ô
nedüs¡+. ø±ã{Ïº $<äT´‘·TqÔ T bı<äT|ü⁄ #˚j÷· \ì b˛düsº T¡ <ë«sê Á|ü#ês¡+ #˚dTü HÔ êïs¡T.
n+<ä]ø° ‘Ó*ùd≥≥Tº #˚düTÔHêïs¡T.
SC
sê<Û ä : Çìï nedü s ê\T+&É > ± $<ä T ´‘Y dü s ¡ | ò ü s êqT s√E˝À m≈£ î ÿekÕs¡ T ¢ m+<äT≈£î
ì*|æ y ˚ d ü T Ô Hêïs¡ T ?
qs¡ à <ä : »˝≤X¯ j · ÷ ˝À¢ ˙fi¯ ó fl n&É T >∑ + {&É + , u§>∑ T Z ì \«\T ‘· – Z b ˛e&É + BìøÏ
ø±s¡ D +. n+<ä T ø£ ì $<ä T ´‘· T Ô ø √‘· ‘· | ü Œ ìdü ] nsTT´+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 82

nìs¡ T <Û é : $<ä T ´‘· T Ô ø√‘· ≈ £ î ˙fi¯ fl ≈£ î dü + ã+<Û ä + @+<ä ø ±ÿ?
A
qs¡ à <ä : $<ä T ´‘· T Ô ñ‘· Œ ‹Ô ø Ï ˙{Ï ì $ìjÓ ÷ –düÔ s ¡ T . yêq\T ˝Ò ø £ »˝≤X¯ j · ÷ ˝À¢
#ê*q+‘· ˙s¡ T ˝Ò ø £ $<ä T ´‘· T Ô eTq nedü s ê\≈£ î ‘· – q+‘· ‘· j · ÷ s¡e&É+
AN
˝Ò < ä T .
XË ’ \ » : nsTT‘˚ u§>∑ T Z ≈ £ î , $<ä T ´‘· T Ô ≈ £ î ñqï dü + ã+<Û ä + >∑ T ]+∫ >∑ ÷ &Ü #Ó | ü  nø±ÿ!
qs¡ à <ä : eTq ‘Ó \ +>±D sêh+˝À m≈£ î ÿe $<ä T ´‘· T Ô ñ‘· Œ ‹Ô u§>∑ T Z ‘√H˚ »s¡ T >∑ T ‘· T qï~.
ø=‘·Ô>∑÷&Ó+, sêeT>∑T+&É+\˝À <∏ ä s ¡ à ˝Ÿ |üesY ùdºwüqT¢ ñHêïsTT. $<äT´‘Y ‘·j·÷Ø
NG
n~Ûø£ Ks¡TÃ‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~. n+<äTø=s¡≈£î eTq+ $<äT´‘·TÔqT Ä<ë #˚j·÷*.
bı<äT|ü⁄>± yê&ç‘˚ <ëìì ñ‘·Œ‹Ô #˚dæqfÒº ˝…ø£ÿ.
dü]‘· : Ä<ë #˚j·T≥e÷? n+fÒ?
qs¡ à <ä : eTq Ç+{Ï˝ À nedü s ¡ + ˝Ò≈£îHêï bò Õ ´Hé y˚ j·T&É+, Á|ò æ C Ÿ ‘·\T|ü⁄ e÷{Ï e÷{Ï ø Ï
LA
rj· T &É + , Ç+{À¢ m≈£ î ÿe ã\T“\T yê&É & É + , |ü > ∑ { Ï | ü P ≥ >∑÷&É ˝…’≥T¢
yÓ*–+#·&+É yÓTT<ä˝q’… yê{Ï‘√ $<äT´‘·TqÔ T eè<∏ë #˚dTü qÔ ï+. Çe˙ï ‘·–ùZ dÔ $<äT´‘·TqÔ T
ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔqïfÒ¢. n+<äTø£ì $<äT´‘·TÔqT $ìjÓ÷–+#˚eTT+<äT ˇø£ÿ ì$Twü+
TE
Ä˝À∫+#ê*.
|æ \ ¢ \ +<ä s ¡ ÷ : düπs nø±ÿ! ªá s√E qT+∫ y˚ T eT+‘ê e÷ Ç+&É¢˝À $<ä T ´‘· T Ô q T eè<∏ë
#˚ j · T +μ nì Á|ü ‹ »„ #˚ d ü T Ô Hêï+.
nì |æ \ ¢ \ +<ä s ¡ ÷ qs¡ à <ä nø£ ÿ <ä > ∑ Z s ¡ qT+∫ yÓ [ fl Ä≥˝À¢ eTTì–b˛j·÷s¡T.
T
Ç$ #˚j·T+&ç
ER
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+

(n) á bÕsƒ¡+ <ë«sê @y˚T$T, m+<äT≈£î eè<∏ë #˚j·T≈£L&É<äì ‘Ó\TdüT≈£îHêïs√ #Ó|üŒ+&ç.
SC
(Ä) MT Ç+{À¢ y˚{Ïø√dü+ $<äT´‘·TÔqT yê&ÉT‘·THêïs¡T? M{Ï˝À <˚ìøÏ m≈£îÿe $<äT´‘·TÔ

nedüs¡eTe⁄‘·Tqï~?
(Ç) MT Á>±eT+˝À / M~∏Û˝À $<äT´‘·TÔqT nedüs¡+ y˚Ts¡πø $ìjÓ÷–düTÔHêïsê? ˝Òø£ eè<∏ë
#˚düTÔHêïsê? m{≤¢>√ ‘Ó\T|ü+&ç.
83 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
(n) øÏ+~ b˛düºs¡TqT #·<äTe+&ç. »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç. sêj·T+&ç.
AN
Á>±eT Á|üC˝≤sê! C≤Á>∑‘·Ô |ü&É+&ç! ˙{Ïì bı<äT|ü⁄>± yê&É+&ç!
Á>±eT Á|ü»\≈£î $»„|æÔ
˙{Ï eè<∏ëqT n]ø£≥º+&ç.
NG
♦ ˙s¡T eTq≈£î ÁbÕD≤<Ûës¡+.
♦ Á|ü‹ ˙{Ï #·Tø£ÿ $\TyÓ’q<˚!
♦ ˙{Ïì bı<äT|ü⁄>± yê&ÉT≈£î+<ë+!
♦ eTq+ nedüs¡+ y˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T ˙{Ïì $ìjÓ÷–<ë›+!
LA
♦ ˙s¡T mø£ÿ&Ó’Hê |ü+|ü⁄\T q˝≤¢\˝À eè<∏ë ne⁄‘·T+fÒ yÓ+≥H˚
eTTìdæbÕ*{° / |ü+#êsTTr yê]øÏ ‘Ó*j·TCÒj·T+&ç.
♦ q˝≤¢qT e~˝Òdæ |üqT\T #˚j·Tø£+&ç. ã¬ø{Ÿ˝À |ü≥Tºø=ì ˙{Ïì yê&É+&ç.
♦ yê&ÉTø=qï ˙{Ïì yÓTTø£ÿ\≈£î eT[fl+#·+&ç.
TE
♦ es¡¸|⁄ü ˙s¡T eè<∏ë ø±≈£î+&Ü Ç+≈£î&ÉT>∑T+‘· <ë«sê uÛ÷

Ñ >∑s“¡ »¤ ˝≤\qT eè~Δ |üsT¡ <ë›+.
Á>±eT |ü+#êj·Tr,
»eTT<ë|ü⁄s¡+
(1) b˛düºs¡T <˚ìï >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒdüTÔqï~?
T
ER
(2) b˛düºs¡TqT m+<äTø√dü+ n‹øÏ+#ês¡T?

SC
(3) b˛düºs¡T <ë«sê ˙e⁄ ‘Ó\TdüT≈£îqï eT÷&ÉT eTTKýÓTÆq $wüj·÷\T @$?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 84

(Ä) bÕsƒ+¡ ˝Àì b˛düsº T¡ qT #·<Tä e+&ç. <ëì Ä<Ûës¡+>± MT Ç+{À¢ @y˚T$T neT\T #˚dTü HÔ êïs¡T?
A
@y˚T$T neT\T #˚j·T&É+˝Ò<√ sêj·T+&ç.
neT\T #˚ùd$ neT\T #˚j·Tì$
AN
NG
LA
(n) ªª$<äT´‘·TÔqT bı<äT|ü⁄ #˚ùdÔ, <ëìï ñ‘·Œ‹Ô #˚dæqfÒºμμ Bìï düeT]údü÷Ô Hê\T>∑T yêø±´\T
sêj·T+&ç.
(Ä) $<äT´‘·TÔqT bı<äT|ü⁄>± yê&Ü\ì ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! Ç+ø± y˚{Ïì, m+<äT≈£î bı<äT|ü⁄
TE
#˚j·÷˝À sêj·T+&ç.
(Ç) ªb˛düºs¡TμqT m+<äT≈£î yê&ÉT‘ês¡T? $<ë´s¡Tú\T>± MTs¡T @@ $wüj·÷\T Ç‘·s¡T\≈£î
‘Ó\T|ü&ÜìøÏ b˛düºs¡TqT ‘·j·÷s¡T#˚j·÷\qT≈£î+≥THêïs√ sêj·T+&ç.
IV. |ü<äC≤\+
T
(n) $<äT´‘·TÔ‘√ |üì#˚ùd ø=ìï edüTÔe⁄\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

ER
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

SC
(1) bı<äT|ü⁄ :
(2) C≤‘·s¡ :
(3) b˛düºs¡T :
(4) ñ‘·Œ‹Ô :
85 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(Ç) øÏ+~ yêø±´\qT ˇπø |ü<ä+‘√ dü÷∫+#·+&ç.
A
(1) eè<∏ë #˚j·T≈£î+&ÉT≥.
(2) düe÷#êsêìï ô|<ä› ø±–‘·+ MT<ä Á|ü<ä]Ù+#˚~.
AN
(3) |æ\¢\T Ä≥˝≤&ÉT≈£îH˚ düú\+.
(4) <˚yê\j·T+ <ä>∑Zs¡ Á|ü‹ @{≤ »]ù| ñ‘·‡e+.
(5) m≈£îÿe ˙s¡T ì\Te ñ+&˚ #√≥T.
NG
(n) $<äT´‘·TÔ XÊK yêfi¯fl b˛düºs¡T #·÷XÊs¡T ø£<ë! n{≤¢π> MT Á>±eT+˝À yÓTTø£ÿ\T Hê{≤\ì
dü÷∫+#˚˝≤ ˇø£ b˛düºs¡TqT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
LA
(n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<Tä e+&ç. ÁøÏj÷· |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
TE
(1) |æ\¢\T #Ó≥Tº øÏ+<ä Ä&ÉTø=+≥THêïs¡T.

(2) yÓ+ø£≥j·T´ ìÁ<äb˛‘·THêï&ÉT.
(3) b˛‘·q >=|üŒø£$.
T
(4) ≈£î+{≤\ »\bÕ‘·+ n+<äyÓTÆq~.

ER
1, 2 yêø±´\≈£î, 3, 4 yêø±´\≈£î >∑\ uÛÒ<äy˚T$T? 3, 4 yêø±´\˝À ÁøÏj·÷|ü<ä+

˝Òø£b˛sTTHê |üP]Ô nsêúìï ÇdüTÔHêïsTT ø£<ë! Ç˝≤+{Ï yê{Ïì ªÁøÏj·Ts¡Væ≤‘·μ yêø±´\T
n+{≤s¡T.
eT]ø=ìï ÁøÏj·Ts¡Væ≤‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
SC
ñ<ë: d”‘·j·T´ ne÷j·T≈£î&ÉT, e÷ }s¡T sêe÷|ü⁄s¡+.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 86

(Ä) øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç.
ñ<ë: ôd’ì≈£î\T j·TT<äΔ+˝À bÕ˝§ZHêïs¡T. Ms¡ ôd’ì≈£î\T j·TT<äΔ+˝À bÕ˝§ZHêïs¡T.
A
¬s+&Ée yêø£´+˝À ªôd’ì≈£î\Tμ eTT+<äT ªMs¡μ nH˚ |ü<ä+ ñ+~ ø£<ë! Ç~ ªø£s¡Ôμ >∑T]+∫
AN
‘Ó*ù| $X‚wüD |ü<ä+. n˝≤π> øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. ø£s¡Ô≈£î eTT+<äT $X‚wüD
|ü<ë\T #˚]Ã sêj·T+&ç.
(1) qø£ÿ dæ+Vü≤+ <ä>∑Zs¡≈£î yÓ[fl+~.
NG
(2) eT˝…¢\T ‘√≥˝À $s¡ã÷XÊsTT.
(3) yÓHÓï\ Äø±X¯+ ì+&Ü |üs¡T#·T≈£îqï~.

LA
ÁbÕC…≈£îº |üì MT Á>±eT+˝À @ @ n+XÊ\ MT<ä b˛düºs¡T¢ y˚XÊs√ n$
y˚{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫qy√ yê{Ï˝Àì $esê\T sêj·T+&ç.
TE
‘·s¡>∑‹˝À #Ó|üŒ+&ç.
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+, bı<äT|ü⁄ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢
T

2. ˙{Ï eè<∏ëô|’ b˛düºs¡T Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T
ER

3. $<äT´‘·TÔ $ìjÓ÷>∑+, bı<äT|ü⁄qT düeT]údü÷Ô kı+‘·e÷≥˝À¢
4. yÓTTø£ÿ\T Hê≥&É+ô|’ b˛düºs¡TqT ‘·j·÷s¡T#˚dæ Á|ü<ä]Ù+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
SC
eè<∏ë #˚j·Tø£b˛e&ÉeT+fÒ
dü÷øÏÔ dü+bÕ~+#·&Éy˚T.
87 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
A
ÁøÏdüàdt
AN
Á|ü|+ü #· yê´|ü+Ô >± »s¡T|ü⁄≈£î+≥Tqï |ü+&ÉT>∑\˝À ÁøÏdàü dt |ü+&ÉT>∑ ˇø£{.Ï á |ü+&ÉT>∑ Á ø¬ d’ eÔü ⁄\≈£î
n‹ô|<ä› |ü+&ÉT>∑. Ç~ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ &çôd+ãsY 25e ‘˚Bq »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. á |ü+&ÉT>∑qT ÁøÏdàü dt
áyé, ÁøÏdàü dt, u≤øÏ‡+>¥ ~q+ nH˚ eT÷&ÉT s√E\T>± »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. Ç$ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ &çôd+ãsY
HÓ\˝À 24, 25, 26 ‘˚B\Hê&ÉT ekÕÔsTT.
NG
dü+Á|ü<ëj·T ø£<Hä∏ ê\ Á|üø±s¡+ Jdüdt ˇø£ |üXó¯ e⁄\XÊ\˝À, |üXó¯ e⁄\ eT<Û´ä |ü⁄{≤º&ìÉ , »ìà+#·>±H˚
Äj·Tq ‘·*¢ y˚TØ e÷‘· Äj·TqqT eÁkÕÔ\‘√ #·T{Ïº yês¡Tqï <Ûäs¡àXÊ\˝À U≤∞ ˝Òq+<äTq |üX¯óe⁄\
ø=≥º+˝ÀH˚ ñ+#·e\dæ e∫Ã+<äì ªu…_’ \Tμ #ÓãT‘·Tqï~. Äj·Tq |ü⁄{Ïqº s√E sêÁ‹ Ä }]øÏ |üøÿ£ qTqï
bı˝≤˝À¢ ø=+<äsT¡ |üXó¯ e⁄\ ø±|üsT¡ ¢ ‘·eT >=Á¬s\ eT+<ä\qT ø±|ü˝≤ ø±düTHÔ êïs¡T. n|ü&ÉT ˇø£ <˚e<ä÷‘·
LA
Äø±X¯+ qT+∫ yê] eTT+<äT≈£î ~– e#êÃ&ÉT. Ä <ä÷‘· #·T≥÷º ñqï yÓ\T>∑T≈£î >=Á¬s\ ø±|üs¡T\T
uÛÑj·T|ü&Ü¶s¡T. <˚e<ä÷‘· yêfi¯fl‘√ ªªuÛÑj·T|ü&Éø£+&ç Ç~>√! MTø=ø£ dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq X¯óuÛÑyês¡Ô. Çyê«fi¯
u…‘·¢ùV≤+˝Àì ˇø£ |üX¯óe⁄\ bÕø£˝À ˝Àø£s¡ø£å≈£î&ÉT |ü⁄{≤º&ÉT. Äj·Tq n+<ä]ø° Á|üuÛÑTe⁄. ˇø£ |üdæø£+<äT
bı‹Ô>∑T&É¶˝À #·T≥ºã&ç |üX¯óe⁄\XÊ\˝À ñqï <ëD≤‘=f…º˝À |ü&ÉT≈£îì ñ+{≤&ÉT. Ç<˚ MT≈£î Äqyê\Tμμ.
TE
<˚e<ä÷‘· Ç˝≤ #ÓãT‘·T+&É>± bı\eT+‘ê <˚e<ä÷‘·\‘√ ì+&çb˛sTT+~. yêfi¯fl+‘ê <˚e⁄ìøÏ düTÔ‹

^‘ê\T bÕ&ç e÷j·TeTj·÷´s¡T. >=Á¬s\ ø±|üs¡T\T VüQ{≤VüQ{Ïq yÓ[fl <˚e<ä÷‘· #Ó|æŒq |üX¯óe⁄\
bÕø£≈£î #˚s¡T≈£îHêïs¡T. nø£ÿ&É ‘=f…º˝À |ü&ÉT≈£îì ñqï •X¯óe⁄qT #·÷XÊs¡T.
n˝≤ 2000 dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä≥ &çôd+ãsY 24e ‘˚B ns¡sΔ êÁ‹ @düTÁø°dTü Ô »ìà+#ê&ÉT. n+<äT#˚‘·
T
Ä eTs¡THê&ÉT n+fÒ &çôd+ãsY 25e ‘˚B ÁøÏdüàdt |ü+&ÉT>∑ì »s¡T|ü⁄≈£î+≥THêïs¡T.

á |ü+&ÉT>∑≈î£ Á ø¬ d’ eÔü ⁄\T ‘·eT Çfi¯flqT, #·]Ã\qT n\+ø£]kÕÔsT¡ . yÓ<Tä s¡Tã<ä\› ‘√, s¡+>∑T ø±–‘ê\‘√
ER
ˇø£ ô|<ä› qø£Áå ‘êìï ‘·j÷· s¡T#˚dæ Ç+{Ïø|£ ü MT<ä m‘·T˝Ô À ô|&ÉT‘ês¡T. sêÁ‹y˚fi¯ BbÕ\+ø£sD¡ \‘√ Çfi¯ófl,
#·ØÃ\T n+<ä+>± ñ+{≤sTT. Á|ü‹Ç+{À¢q÷ ˇø£ ÁøÏdüàdt #Ó≥TºqT @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T. Ç~ á |ü+&ÉT>∑
Á|ü‘˚´ø£‘·. á #Ó≥TºqT s¡+>∑Ts¡+>∑T\ ø±–‘ê\‘√q÷, ø±–‘·|ü⁄ qø£åÁ‘ê\‘√q÷, ∫s¡T>∑+≥\‘√q÷,
∫qï∫qï >±E >√fi≤\‘√q÷ n\+ø£]kÕÔsT¡ . eTs=ø£ $X‚w+ü ñqï~. ÁøÏdàü dt øÏ+<ä{Ï sêÁ‹ XÊ+‘êø±¢CŸ
SC
(bòÕ<äsY ÁøÏdàü dt) Äø±X¯+ qT+&ç Á<ÛTä e|ü⁄ õ+ø£\T ˝≤π> ã+&ç˝À e∫Ã |æ\\¢ ≈£î ãVüQeT‘·T\T ÇkÕÔ&ìÉ
qeTTà‘ês¡T. ÁøÏdàü dt s√Eq ã+<ÛTä e⁄\ Çfi¯fl≈£î, $TÁ‘·T\ Çfi¯fl≈£î yÓ[fl Áù|e÷_Ûe÷Hê\‘√ ÁøÏdàü dt X¯óuÛ≤ø±+ø£\å T
#ÓãT‘ês¡T. ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&çq ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó\+>±D sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ÁøÏdüàdt |ü+&ÉT>∑qT n+<äs¡T
Äq+<ä+<√‘ê‡Vü‰\‘√ »s¡T|ü⁄ø√yê\ì ¬s+&ÉT s√E\T ôd\e⁄\T eT+ps¡T #˚dæ+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 88

A
9. >√|æ &É|ü
AN
NG
LA
TE
T

♦ eTq+ Ç‘·sT¡ \≈£î #˚‘H· q’Ó düV‰ü j·T+ #˚ùdÔ
ER
u§eTà˝À @y˚T$T neTTà‘·THêïs¡T? yê{Ï˝À MT≈£î ‘Ó*‡q$ @$?

eTq≈£î ≈£L&Ü y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+~. Bìe\¢
♦ u§eTà˝Àì |æ\¢\T |”ø£\T ny˚Tàyêì‘√ @+ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T?
ndü˝q’… Äq+<ä+ ø£\T>∑T‘·T+~ nì #Ó|Œü &ÉyT˚
♦ u§eTà˝À ø£q|ü&TÉ ‘·Tqï edüTeÔ ⁄\˝À ˙ øÏwyºü TÓ qÆ ~ @~? m+<äT≈£î? á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.

SC

89 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ªªù|<ä\≈£î, ìdü‡Vü‰j·TT\≈£î düVü‰j·T+ #˚j·T&É+ e\¢H˚ ø£Ás¡#·Áø£+ Hê≈£î ÇwüºyÓTÆq &É|ü>± e÷]+~.μμ
A
Ç{≤¢ mes¡T nqT≈£îHêïs¡T? m+<äT≈£î? ø£<∏ä #·~$ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
AN
sêe÷|ü⁄s¡+ Á>±eT+˝À >√|æ nH˚
|æ\¢yê&ÉT+&˚yê&ÉT. n‘·&ÉT yêfi¯fl Hêj·TqeTà‘√
bÕ≥T ñ+&˚yê&ÉT. >√|æ yêfi¯fl Hêj·TqeTà m+‘√
ø£wüº|ü&ç ã‘·T≈£î yÓfi¯flBùd~.
NG
ˇø£s√E Hêj·TqeTà >√|æ‘√ ªªˇπs |æ\>¢ ±!
H˚qT ø£f…º\T neTà&ÜìøÏ n+>∑&çøÏ b˛‘·THêï.
e#˚Ã≥|ü&ÉT ˙πøyÓTÆHê ‘˚yê˝≤ïμμ nqï~.
>√|æ Hêj·TqeTà‘√... ªªHêπø$T e<äT›>±˙
ãC≤s¡T˝À &É|ü <=]øÏ‘˚ rdüT≈£îsêyê? &É|ü
LA
yêsTT+#·&ÉeT+fÒ Hê≈£î #ê˝≤ Çwüº+. <ëì‘√
Ä&ÉT≈£î+≥μμ nHêï&ÉT. Hêj·TqeTà ªdüsπ μ nqï~.
TE
n+>∑&ç˝À ø£f…º\T n$Tàq+ø£ Hêj·TqeTà ˇø£ u§eTà\ <äTø±D+˝ÀìøÏ b˛sTT ªªùd≥÷! á &É|ü <Ûäs¡
m+‘·?μμ nì n&ç–+~. ªªÇs¡yÓ’ ¬s+&ÉT s¡÷bÕj·T\Tμμ nHêï&ÉT <äTø±D<ës¡T. ø±ì Hêj·TqeTà <ä>∑Zs¡
|ü~ùV≤qT s¡÷bÕj·T˝Ò ñHêïsTT. ªªnjÓ÷´! eTqTeTì ø√dü+ &É|ü ≈£L&Ü ø=q˝Òø£b˛‹H˚μμ nqT≈£î+≥
ìsêX¯>± Ç+{ÏøÏ ãj·T\T<˚]+~.
T
‘√e˝À ÄyÓT≈£î ˇø£ >∑T+Á&Éì ø£Ás¡

#·Áø£+ ø£ì|æ+∫+~. ªªb˛˙ BHÓ’ïHê
ER
rdüT≈£b˛‘ê. Hê eTqTeT&ÉT
Ä&ÉT≈£î+≥&ÉTμμ nì Ä #·Áø±ìï dü+∫˝À
y˚düT≈£îì Ç+{ÏøÏ rdüT≈£b˛sTT+~.
>√|æ ñs¡T≈£îÿ+≥ e∫Ã
SC
Hêj·TqeTàqT #·TfÒXº Ê&ÉT. ªªHêsTTqe÷à

&É|ü ‘Ó∫Ãqyê?μμ nì n&ç>±&ÉT. ªª&É|ü
eT¬s|ü&ÓH’ ê ‘Ód.Ôü .. á #·Áø£+‘√ Ä&ÉTø√μμ
nì ø£Ás¡ #·Áø±ìï rdæ >√|”øÏ Ç∫Ã+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 90

>√|æ @MT e÷{≤¢&É≈£î+&Ü ø£Ás¡ #·Áø±ìï rdüTø=ì
A
<ëìï <=]¢+#·T≈£î+{≤ }]˝À ‹s¡T>∑kÕ>±&ÉT.
#·Áø£+‘√ Ä&ÉT≈£î+{≤ b˛‘·T+fÒ >√|”øÏ ˇø£#√≥
AN
ˇø£ eTTdü\eTà bısTT´ eTT+<äs¡ ≈£Ls=Ãì @&Ée&É+
ø£ ì |æ + ∫+~. ÄyÓ T <ä > ∑ Z s ¡ > ± yÓ [ fl ªªnyê«
m+<äTøπ &ÉTdüTqÔ ïyé?μμ nì n&ç>±&ÉT. ªªu≤>± Äø£*>±
ñqï~. Ç+{À¢ |æ + &ç ñqï~ >±˙ bısTT´
NG
yÓ * –+#· & ÜìøÏ ø£ f … º \ T ˝Ò e ⁄. s=f… º \ T m{≤¢
#˚düTø√yê˝…H√ ‘Ó\TdüÔ˝Ò<äTμμ nqï~.
ªªnyê«! @&ÉTe≈£î. Hê <ä>∑Zs¡ ø£Ás¡#·Áø£+ ñqï~.
B+‘√ bısTT´ yÓ*–+#·Tø=ì ˙ Äø£* rs¡TÃø√μμ
nì #·Áø±ìï ÄyÓT≈£î Ç∫Ã+&ÉT.
LA
eTTdü\eTà >√|æ C≤* >∑TD≤ìøÏ dü+‘√wæ+∫+~. Ä ø£f‘º… √ bısTT´ yÓ*–+∫, s=f…\º T #˚dTü ≈£îqï~.
ªªˇπs |æ\¢>±! qTyÓ«+‘√ eT+#√&ç$. Hê Äø£* r]Ãqe⁄. ˙øÏe«&ÜìøÏ Hê <ä>∑Zs¡ @MT ˝Ò<äT. Ç~>√ á
TE
s=f…º rdüTø√. Äø£˝…’q|ü&ÉT ‹qTμμ nì ˇø£ s=f…º Ç∫Ã+~.

>√|æ s=f…ºqT ø±–‘·+˝À #·T≥Tº≈£îì
eTT+<äT≈£î b˛j·÷&ÉT. ø=+‘·<ä÷s¡+ b˛>±H˚
≈£î+&É\T #˚ùd ø£qø£j·T´ ≈£L‘·Ts¡T
T
dü]‘· yêfi¯fleTà ˇ&ç˝À ≈£L#·Tì

@&ÉTdü÷Ô ø£ì|æ+∫+~.
ER
ªª∫qïe÷à! MT ne÷àsTT
m+<äTπø&ÉTdüTÔqï~μμ? nì
n&ç>±&ÉT >√|æ.
SC
ªªÄø£ * øÏ @&É T dü T Ô q ï~μμ

nqï~ u≤<Ûä>±. ªª∫qïe÷à! á
s=f… º q T rdü T ø√μμ nì ‘· q
#˚‹˝Àì s=f…ºqT ÄyÓTøÏ#êÃ&ÉT.
bÕ|ü Äø£* r] qe«kÕ–+~.
91 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ªª_&Ü¶! ... qTe⁄« m+‘√ eT+#√&ç$.
A
Hê _&É¶ Äø£* r]Ãqe⁄. ˙øÏe«&ÜìøÏ Hê
<ä>∑Zs¡ á eT{ÏºbÕÁ‘· ‘·|üŒ @MT ˝Ò<äTμμ nì
AN
>√|”øÏ eT{ÏºbÕÁ‘· Ç∫Ã+~.
>√|æ eT{ÏºbÕÁ‘·qT rdüTø=ì
ø=+‘·<÷ä s¡+ b˛j·÷ø£ ã≥º\T ñ‹πø sê»j·T´
NG
ø£ì|æ+#ê&ÉT. sê»j·T´ ø=&ÉT≈£î ≈£î+&ÉqT
|ü>T∑ \ >={≤º&TÉ . <ë+‘√ sê»j·T´ ø=&ÉT≈£îqT
eT+<ä*düTÔHêï&ÉT. sê»j·T´ ø=&ÉT≈£î
@&ÉTdüTÔHêï&ÉT. LA
ªª∫HêïHêï!... n‘·ìï @MT nq≈£î. Ç~>√ á
eT{Ïbº ÕÁ‘· rdüTø√μμ nì eT{Ïbº ÕÁ‘· Ç#êÃ&ÉT. <ë+‘√
TE
sê»j·T´ ªªu≤ã÷!... qTyÓ«+‘√ eT+#√&ç$μμ nì

#Ó|æŒ eT{ÏºbÕÁ‘·≈£î ã<äT\T>± ˝À|ü* qT+&ç bÕ‘·
>=+>∑&ç ‘Ó∫Ã >√|”øÏ Ç#êÃ&ÉT.
>√|æ >=+>∑&ç uÛÑTC≤q y˚düT≈£îì q~ <ä>∑Zs¡≈£î
T
b˛j·÷&ÉT. nø£ÿ&É ˇø£ e´øÏÔ ˇ+{ÏMT<ä düs¬ q’ ã≥º\T

ER
˝Ò≈£î+&Ü #·*øÏ >∑»>∑» eDT≈£î‘·÷ ì\ã&ç

ñHêï&ÉT.n‘·ì |üø£ÿH˚ ˇø£ >∑TÁs¡+ ñqï~.
>√|æ ñs¡T≈£îÿ+≥÷ b˛sTT >=+>∑&ç n‘·ìøÏ∫Ã
ø£|üø√eTHêï&ÉT. Ä e´øÏÔ >=+>∑&ç ø£|üø=ì
SC
n+<äT˝À eTT&ÉT#·T≈£î b˛j·÷&ÉT. n‘·ì #·* ‘·–+Z ~.

n|ü&É‘q· T ªªH˚H=ø£ yê´bÕ]ì. |ü≥ï+˝À yê´bÕs¡+
#·÷düT≈£îì edüTÔ+fÒ <=+>∑\T <ë&ç#˚dæ Hê &ÉãT“,
q>∑ \ ‘√ bÕ≥T ˇ+{Ï M T<ä ã≥º \ T ≈£ L &Ü
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 92

<√#·T≈£îb˛j·÷s¡T. Hê≈£î >=+>∑&ç Ç∫Ã ÁbÕD+ ø±bÕ&Üe⁄. ˙øÏe«&ÜìøÏ Hê <ä>∑Zs¡ á >∑TÁs¡+ ‘·|üŒ eTπsMT
A
˝Ò<äTμμ nì >∑TÁsêìï >√|”øÏ Ç#êÃ&ÉT. >√|æ >∑TÁs¡+ ø£fi‚flìï #˚‘√Ô |ü≥Tº≈£îì n˝≤ q&ÉT#·T≈£î+≥÷ |ü≥ï+˝ÀøÏ
Á|üy˚•+#ê&ÉT.
AN
|ü≥ï+˝À n‘·ìø√ }πs–+|ü⁄ ø£ì|æ+∫+~. ø±˙ Ä }πs–+|ü⁄ eTT+<äT≈£î ø£<ä\&É+ ˝Ò<äT. n+<äs¡÷
ìX¯Ùã›+>± ì\ã&ç ñHêïs¡T. n~ #ê˝≤ ô|<ä› }πs–+|ü⁄. nø£ÿ&ç u≤´+&ÉTy˚Tfi¯+ yêfi¯fl <ä>∑Zs¡ düHêïsTT,
&√\T, &É|ü Ç{≤¢ s¡ø£s¡ø±\ yê<ë´\THêïsTT. }πs–+|ü⁄ m+<äT≈£î Ä–b˛sTT+<äì n&ç>±&ÉT >√|æ.
ªªá s√E Hê ø=&ÉT≈£î \>∑Z+. eTTVüAs¡Ô+ düeTj·T+ <ë{Ïb˛‘·Tqï~. ø±˙ y˚TeTT e÷{≤¢&ÉT≈£îqï
NG
>∑TÁs¡+ Ç+ø± sê˝Ò<äTμμ nHêï&ÉT ô|[flø=&ÉT≈£î ‘·+Á&ç.
ªªnjÓ÷´ ‘ê‘ê! ... BìøÏ MT]+‘· u≤<Û|ä &ü Ü˝≤? Hê <ä>sZ∑ ¡ >∑TÁs¡+ ñqï~. <ëìï rdüT≈£îì }πs–+|ü⁄
ÁbÕs¡+_Û+#·+&çμμ nì >∑TÁsêìï rdüT≈£îe∫Ã
Ç#êÃ&ÉT. }πs–+|ü⁄ yÓTT<ä˝…’+~. ô|+&ç¢
|òüTq+>± »]–+~.
LA
ªªHêj·THê! qTe⁄« #ê˝≤ eT+#√&ç$. H˚˙
}]˝À <Ûäqe+‘·T&Ó’q cÕe⁄ø±s¡TqT. ˙
TE
>∑TÁsêìøÏ mìï s¡÷bÕj·T\T ø±yê˝À n&ÉT>∑Tμμ

nHêï&ÉT cÕe⁄ø±s¡T.
>√|æ ªª‘ê‘ê! Hê≈£î &ÉãT“\T e<äT›. Ä
u≤´+&ÉTy˚Tfi¯+˝Àì &É|ü ø±yê*. &É|üŒ+fÒ
T
Hê≈£î #ê˝≤ Çwüº+μμ nHêï&ÉT >√|æ.

ER
cÕe⁄ø±s¡T m+‘√ dü+‘√wæ+∫ Ä

&É|ü‘√bÕ≥T ô|’dü\T ≈£L&Ü Ç#êÃ&ÉT. ô|’dü\
dü+Nì uÛÑTC≤q y˚˝≤&˚düT≈£îì, &É|ü
ø=≥Tº≈£î+≥÷ Ç+{ÏøÏ b˛j·÷&ÉT >√|æ.
SC
ªªÇ+{ÏqT+&ç ãj·T\T<˚πs≥|ü&ÉT Hê
<ä>∑Zs¡ ˇø£ #·Áø£+ ñ+&Ó ø±˙ Ç‘·s¡T\≈£î
kÕj·T+ #˚j·T&É+ e\¢H˚ ø£Ás¡#·Áø£+ Hê≈£î
Çwüyº TÓ qÆ &É|ü >± e÷]+~μμ nì nqT≈£îHêï&ÉT.
93 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç$ #˚j·T+&ç
A
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
AN
(n) >√|æ &É|ü ø£<∏äqT MT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
(Ä) MTs¡T #·÷dæq @<Ó’Hê ô|[fl }πs–+|ü⁄ >∑T]+∫ e]í+∫ #Ó|üŒ+&ç.
NG
(n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± >√|æ me¬se]øÏ, @y˚T$T Ç#êÃ&ÉT? @y˚T$T
rdüT≈£îHêï&√ sêj·T+&ç.
me]øÏ Ç#êÃ&ÉT? @$T#êÃ&ÉT? @+ rdüT≈£îHêï&ÉT?
LA
TE
(Ä) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. >√|æ n&ç–q Á|üX¯ï\T sêj·T+&ç.

T
ER
SC

(n) >√|”ì n+<äs¡÷ eT+∫yê&Éì bı–&Üs¡T ø£<ë! eT] $TeTà*ï eT+∫yêfi¯flì Ç‘·s¡T\T
nHê\+fÒ MT˝À @ @ eT+∫>∑TD≤\T ñ+&Ü*?
(Ä) >√|æ >∑T]+∫ ◊<äT yêø±´\T sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 94

IV. |ü<äC≤\+
A
(n) bÕsƒ¡+˝À ªeT{ÏºbÕÁ‘·μ, ªø£Ás¡#·Áø£+μ nH˚ |ü<ë\THêïsTT ø£<ë! yê{Ï˝À ¬s+&˚dæ
|ü<ë\THêïsTT. s¬ +&√ |ü<+ä edüTeÔ ⁄ nsTT‘˚, yÓTT<ä{|Ï <ü +ä Ä edüTeÔ ⁄ <˚ì‘√ ‘·j÷· s¬ +’ <√
AN
#ÓãT‘·T+~. n˝≤+{Ï |ü<ë\T sêj·T+&ç.
ñ<ë: ã≥ºdü+∫, , ,
(Ä) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq |ü<ë\ kÕúq+˝À n<˚ nsêúìï#˚Ã eTs√ |ü<ëìï #˚]Ã yêø±´ìï
‹]– sêj·T+&ç.
NG
ñ<ë: bısTT´ yÓ*–+#·&ÜìøÏ ø£f…º\T ˝Òe⁄ : bısTT´ eT+&ç+#·&ÜìøÏ ø£f…º\T ˝Òe⁄.
(1) Hê _&É¶ Äø£* rsêÃe⁄.
LA
(2) >√|æ |üs¡T¬>‘·TÔø=ì e∫Ã Hêj·TqeTàqT #·TfÒºXÊ&ÉT.
(3) ˇ+{Ï MT~ ã≥º\T ≈£L&Ü <√#·Tø£b˛j·÷s¡T.

TE
(4) eTTVüAs¡Ô+ düeTj·T+ <ë{Ïb˛‘·Tqï~.
(5) &É|ü ø=≥Tº≈£î+≥÷ Ç+{ÏøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT.

T
(Ç) øÏ+~ |ü<ä+˝Àì ^‘·^dæq |ü<ä+ (n+‘·´|ü<ä+) e#˚Ã˝≤ Ç+ø=ìï |ü<ë\T sêj·T+&ç.
ER
ñ<ë: sêe÷|ü⁄s¡+
ø±|ü⁄s¡+
SC
(n) >√|æ ˇø£ edüTÔe⁄qT Ç∫Ã, <ëì ã<äT\T eTs√ edüTÔe⁄qT bı+<ë&ÉT ø£<ë! <ëìì π>j·T+
s¡÷|ü+˝À sêdæ, bÕ&É+&ç.
ñ<ë: #·Áø£+ b˛sTT s=f…º e#ÓÃ {≤+ {≤+ {≤+
95 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
(n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<Tä e+&ç. ^‘· ^dæq nø£så ê\qT, |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
(1) bÕ\T, ùde÷´‘√ bÕj·Tdü+ #˚kÕÔs¡T.
AN
(2) »j·T ø√dü+ sêeTqï u§eTà\T ‘Ó#êÃ&ÉT.
(3) •e >∑T]+∫ yêfi¯fl neTà ã&çøÏ yÓ[fl+~.
(4) düTdæà‘·≈£î Á|ü»„ #ê¬ø≥T¢ Ç∫Ã+~.
(5) Vü≤qTeT+‘·T&ÉT sêeTTì jÓTTø£ÿ <ä÷‘·>± \+ø£≈£î yÓfi≤fl&ÉT.
NG
ô|’ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\qT, |ü<ë\qT >∑eTì+#ês¡T ø£<ë! Ç$ ˝Ò≈£î+fÒ
yêø±´\T |üP]Ô nsêúìï Çe«&É+ ˝Ò<Tä ø£<ë! n+fÒ Ç$ yêø£´+˝À |ü<ë\ eT<Û´ä dü+ã+<Ûëìï
@s¡Œs¡TdüTÔHêïsTT. Ç˝≤+{Ï nø£åsê\qT, |ü<ë\qT ª$uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\Tμ n+{≤s¡T.
(Ä) øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç. $uÛøÑ ÔÏ Á|ü‘´· j·÷\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
LA
(1) ìœ˝Ÿ yêfi¯fl ô|<ä›eTà‘√ }]øÏ b˛j·÷&ÉT.
(2) ‘=*ø√&ç ≈£L‘·‘√ y˚T˝§ÿ+{≤s¡T.
(3) eTVæ≤fi¯\qT ù|s¡+{≤ìøÏ |æ*∫ ‘ê+ã÷˝≤\T ÇkÕÔs¡T.
TE
(4) eTT>∑TZ\˝À >=_“fi¯ófl ô|&ÉT‘ês¡T.
ÁbÕC…≈£îº |üì s¡ø£s¡ø±\ dü+^‘· yê<ë´\ u§eTà\qT ùdø£]+#·+&ç.

MT≈£î q∫Ãq ˇø£ yê<ä´|ü]ø£s¡+ >∑T]+∫ $esê\T
sêj·T+&ç. ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
T
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
ER
1. >√|æ &É|ü ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

2. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± >√|æ me]øÏ @+ Ç#êÃ&ÉT, @+ rdüT≈£îHêï&√
>∑T]Ô+∫ |ü{Ïºø£˝À sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
3. >√|æ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
SC
4. >√|æ Ç∫Ã|ü⁄#·TÃ≈£îqï edüTÔe⁄\qT dü÷∫+#˚˝≤ ∫qï π>j·T+

dü÷øÏÔ |üs√|üø±sêìï $T+∫q >∑TD+ ˝Ò<äT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 96

A
10. ∫+‘·#Ó≥Tº
AN
øÏ+~ u§eTà #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
NG
LA
TE

T
♦ u§eTà˝À @y˚T+ ø£qã&ÉT‘·THêïsTT? #Ó≥¢‘√ eTq≈£î n$HêuÛ≤e dü+ã+<Ûä+ ñqï~. #Ó≥T¢, Ä≈£î\T,
ER
♦ u§eTà˝À me¬ses¡T @y˚T+ #˚düTÔHêïs¡T?

|üP\T, ø±j·T\T yÓTT<ä\Tø=ì ø±+&É+ es¡≈£î nH˚ø£ s¡ø±\T>±
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·THêïsTT. n≥Te+{Ï yê{Ï˝À ˇø£f…Æq ∫+‘·#Ó≥Tº
♦ u§eTà Ä<Ûës¡+>± #Ó≥Tº me¬se]øÏ @ >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô #Ó≥q¢ T ô|+∫‘˚ n$ eTq\qT ø±bÕ&ÉT‘êj·Tì
$<Û+ä >± ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·Tqï<√ #Ó|Œü +&ç. #Ó|üŒ&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
|æ\¢\÷! Ç{≤¢ #˚j·T+&ç.
SC

97 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
AN
NG
LA
TE
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À eTÁ], sê$, y˚|ü, ∫+‘·, e÷$T&ç,

y˚T&ç, E$« yÓTT<ä˝…’q ô|<ä› ô|<ä› #Ó≥T¢ nH˚ø£+ ø£ì|ækÕÔsTT.
yê{Ï ˝ À ∫+‘· # Ó ≥ Tº ‘ √ eTq≈£ î qï dü + ã+<Û ä + , <ëì
ñ|üj÷Ó >±\T, >=|üŒ<äq+ >∑T]+∫ bÕsƒ+¡ #·~$ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
T
n¬sπs... |æ\¢\÷...! á&çøÏ s¡+&ç...! Hê ø±&çøÏ s¡+&ç.

u≤>± Ä≥˝≤&ç n\dæb˛sTTq≥T¢qïs¡T. Hê ˙&É≈£î s¡+&ç.
ER
ø£åD+\ n\dü≥ e÷j·TyÓTÆb˛‘·~. H˚qT >∑TãTs¡T>∑ #Û·Á‹

˝…ø£ÿ ñqï, Hê ˙&É dü\¢>∑ ∫ø£ÿ>∑ ñ+≥~. Hê\T>∑T
∫+‘·ø±j·T\T ‘Ó+|ü⁄≈£îì ‹qT≈£î+≥ Hê e÷≥\T
ÇqTø=+≥ ≈£Lk˛+&ç. Hê >∑T]+∫ MT ô|<√›fi¯fl≈£î
SC
u≤>∑ ‘Ó\TdüT. MT≈£î ≈£L&É ms¡Tø£ >±yê\ì #Ó|⁄ü qÔ ï.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 98

Ä≥ bÕ≥\+f… MT¬ø+‘√ Çwüº+ ø£<ë! Hê ø=eTà\≈£î ‘êfi¯flqT ø£{Ïº ñj·÷´\\÷>∑T‘·T+f… m+‘·
A
dü+ãTs¡+! #Ó|üŒ˙¬ø e÷≥\T #ê\e⁄. }– #·÷&É+&ç. MT≈£î ‘Ó\TdüÔ~. ‘êfi¯ófl ‘˚˝Ò<äì u≤<Ûä|ü&Éø£+&ç. Hê
ø=eTà\qT |ü≥Tºø=ì }>=#·TÃ, ø=eTà*]– øÏ+<ä |ü&ÉÔeTì uÛÑj·T|ü&=<äT›. H˚qT >∑{Ïº<ëìï. ø=eTà\MT<ä
AN
ªø√‹ø=eTà∫Ãμ >∑÷&É Ä&ÉT‘·s¡T. á Ä≥˝À m+‘·eTC≤! Hê e÷qT≈£îqï ‘=Ás¡˝ÀøÏ ‘=+– #·÷&É+&=ø£kÕ].
<ë>∑T&ÉT eT÷‘·\T Ä&˚≥|ü&ÉT B+{À¢ <ë≈£îÿH˚{Àfi¯ófl.
Hê –+»\qT |ü>∑T\>={Ïº ∫‘·TÔu§‘·TÔ Ä≥ Ä&ÉT‘·s¡T. |ü+<Ó+y˚düT≥≈£î >∑e«\≈£î ã<äT\T Hê –+»\qT
yê&ÉT‘·sT¡ . nwü#º eÓ Tà, |ü⁄*p<ä+, yêeTq>∑T+≥\T, |üNÃdüT... Ç{≤¢+{Ï Ä≥\T Ä&Ü\+fÒ H˚qT+&Ü*‡+<˚.
NG
Çe˙ï ‘Ó*$ì ô|+#˚ Ä≥\T, ø=‘êÔ≥˝§∫Ãq+ø£ Çe˙ï mqTø£≈î£ uÀsTTqsTT. mqTø£{øÏ Ï ˝…øÿ£ \T H˚s¬ Œ≥+<äT≈£î
Hê –+»\H˚ yê&˚yêfi¯ófl. Ç+‘·≈£î Hê –+» eTT{Ïº #·÷XÊsê? m+‘· >∑{Ïº>∑T+≥<√! n+<äTπø me¬s’Hê
~≥º+>± ñ+&˚yê&çì ªª∫+‘·–+»μμ ˝…ø£ÿ e⁄qï&É+≥s¡T. H˚qT mø£ÿ&Ó’Hê <=s¡T≈£î‘·. n+<äTπø
me¬ s ’ H ê ô|’ d ü \ qT $#· Ã \$&ç > ± Ks¡ T Ã#˚ d ü T Ô + fÒ ô|’ d ü \ qT ªª∫+‘· – +»˝À˝…
LA
Ks¡TÃô|&ÉT‘·Tqï&É+≥s¡T.μμ ø±ì Hê –+»\+‘· ˝…øÿ£ ˝Òìy˚+ >±<äT. Hê –+»\ô|q’ u§eTà\T
^düÔs¡T. ô|’ bı≥Tºrdæ ˝À|ü* ‘Ó\¢uÛ≤>±ìï n+<äyÓTÆq •\Œ+>± #Óπøÿ ø£fi≤ø±s¡T\T
ñqïs¡T. Hê $\Te yê]øÏ ‘Ó\TdüT.
TE
Çø£ ‹+&ç $wüjT· + #Ó|ü ø=+<ë+. Hê ∫>∑Ts¡T, |üP‘·, ø±j·T, |ü+&ÉT‘√

mH√ï e+≥ø±\T ‘·j÷· s¡T #˚dsÔü T¡ . H˚qT ˝Ò≈î£ +fÒ eTT<ä› ˝À|ü*øÏ ~>∑T‘·<ë?
H˚HÓ|ü&É÷ ]ø±$T>∑ ñ+&ÉqT. yÓTT<ä≥ ∫>∑T]düÔ. ‘·s¡Tyê‘· |üP‘·. Ä
‘·s¡Tyê‘· ø±j·T. Äô|’ |ü+&ÉT. eT∞¢ ∫>∑Ts¡T... Ç≥¢ Hê≈£î r]πø
T
ñ+&É<Tä . k˛eT]‘·qeT+fÒ Hêø£d‡ü \T |ü&<É Tä . n~ eT+∫~

ø±<äT. m|ü&É÷ @<√ |üì˝À eTTì–b˛j˚T yê&çì
ER
>∑T]+∫ MìøÏ ªª∫+‘·#Ó≥º+‘· r]ø£μμ

n+≥s¡ T .
SC
99 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Hê ∫>∑Ts¡T, |üP‘·‘√ì |ü|ü , ‘=≈£îÿ #˚dTü ≈£î+≥s¡T. Ç>∑ ∫+‘·ø±j·T... n+≥T+f…H˚ H√≥¢ ˙fi¯Sfls¡T‘·TqïsTT
A
ø£<ë! ∫+‘·ø±j·T+f… MT≈£î u≤>± ÇwüºeTì Hê≈£î ‘Ó\TdüT. ã&çøÏ b˛j˚T≥|ü&ÉT ∫+‘·ø±j·T\qT, ñ|üqT
u≤´>∑T\ <ë∫ô|≥Tºø√e&É+ Hê≈£î ‘Ó\Te<äqT≈£îqïsê! ˇø£|ü&ÉT mes¡qï ‘·|üCÒôdÔ ø=≥º˙øÏ Hê ã]¬>H˚
AN
yê&˚{À\T¢. MT ô|<ä›\T ∫+‘·ø±j·T n+ã* CÒùd{À\T¢. >=+>∑fi¯ó¢ ‘·j·÷s¡T#˚ùd≥|ü&ÉT á n+ã*ì
yê&ÉT‘·s¡T. $Ts¡|üø±j·T Hê≈£î eT+∫ <√düTÔ. qqTï, |ü+&ÉT $Ts¡|üø±j·TqT ø£*|æ ‘=≈£îÿ\T #˚düÔs¡T.
∫+‘·ø±j·T ‘=≈£îÿqT @&Ü~ bı&ÉT>∑THê ì\«CÒdüTø=ì ‹+≥s¡T. bÕ‘· ∫+‘·ø±j·T ‘=≈£îÿ |ü<∏ë´ìøÏ
eT+∫~. ã\yÓTÆq~ ≈£L&É. n+<äTπø ªª∫+‘·ø±j·T ‘=≈£îÿ ` <˚e⁄ìøÏ yÓTT≈£îÿμμ nqïs¡T ô|<√›\T¢. á ¬s+&É÷
NG
eTq*ï ø±bÕ&ÉT‘·jT· ì yêfi¯¢ Ä˝À#·q. »s¡yTÓ T∫Ã ‘·–qZ +ø£ Hê*¬ø s¡T∫ ‘·|ü ‘·~. n|ü&ÉT bÕ‘· ∫+‘·ø±j·T
‘=≈£îÿ Hê*¬ø≈£î ‘·–*‘Ó dü«s¡Z+ ø£ì|ædüÔ~.
Ç>∑ Hê |ü+&ÉT. ªª∫+‘·|ü+&ÉTμμ. |ü|ü,
‘=≈£îÿ, |ü∫Ã|ü⁄\TdüT, |ü|ü #ês¡T, |ü⁄*¨s¡
LA CÒ j · T &ÜìøÏ H˚ q T ø±e\dæ + <˚ .
|ü∫Ã|ü⁄\TdüT ù|<√fi¯fl neTè‘·+. m+‘·
s¡T∫>∑T+≥~, ∫+‘·|+ü &ÉT |ü⁄*¨s¡
TE
n+f… H ˚ H√s¡ ÷ s¡ T ‘· ~ . >∑ T &ç \

Á|ükÕ<ä+ >∑Ts=ÔdüTÔ+~ ø£<ë! ñ>±~
|ü#·Ã&ç H˚qT ˝Ò≈£î+&É ‘·j·÷¬s’‘·<ë! Ç‘·Ô&ç,
sê– bÕÁ‘·\qT, |ü+#·˝ÀVü≤ $Á>∑Vü‰\qT
T
bÕ‘·∫+‘·|ü+&ÉT‘√ ‘√$T‘˚ ‘·fi¯‘·fi¯ yÓTs¡TdüÔsTT.

Hê‘√ì Çìï ñ|üj÷Ó >±\TqïsTT. ø±ã{Ïº qqTï u≤sTT\
ER
bı+{Ï, u≤≥\ bı+{Ï, bı˝≤\\¢, Ç+&É¢ø±&É eTT]ô|+>∑

ô|+#·T≈£î+≥s¡T. <˚yê\j·÷\ |üø£ÿq, C≤‘·s¡T¢ »]π>#√≥ >∑T+|ü⁄\T
>∑T+|ü⁄\T>∑ ô|+#·T‘·sT¡ . Bìe\¢ ˙&É≈î£ ˙&É, #·\<¢ Hä êìøÏ #·\<¢ qä +.
Çkı+{Ï ∫+‘·#Ó≥¢ >∑T+|ü⁄qT ª∫+‘·‘√|ü⁄μ n+≥s¡T.
SC
ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àì ô|<ä› ãkÕº+&é ø£{+ºÏ ~ á ∫+‘·‘√|ü⁄˝ÀH˚.

n+<äTπø BìøÏ ªªÇMT¢ãHé ãkÕº+&éμμ nì ù|s¡T. ªªÇMT¢μμ
n+fÒ ∫+‘·ø±j·T ªªãHéμμ n+fÒ eq+.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 100

Ç+ø√ eTT#·Ã≥
A
ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì ñkÕàìj·÷ <äyêU≤q Äes¡D˝À 1908 dü+ˆˆ˝À eT÷d”q~øÏ es¡<ä˝§∫Ãq|ü&ÉT
<ë<ë|ü⁄ 150 eT+~ <ëø± Hê MT<ä møÏÿ ÁbÕD≤\T <äøÏÿ+#·T≈£îqïs¡T. s√&ÉT¶ $düÔs¡D düeTj·T+˝À
AN
<ë]ø£&É¶+>± ñHêïqì düsêÿs√fi¯ófl qqTï q]πøkÕÔq+fÒ nø£ÿ&ç Á|ü»\T qqTï qs¡ø£ìj·T´˝Ò. Ç|üŒ{Ïø°
qqTï uÛ≤>∑´q>∑s¡b˛fi¯ó¢ >ös¡e+>± #·÷düT≈£î+≥Tqïs¡T.
H˚qT s¡T∫H˚ ø±<äT. Äs√>±´ìï >∑÷&É ÇdüÔ. Hê˝À ªdæμ $≥$THé m≈£îÿe>± ñqï~. Ç~ ô|sTT¬ø+‘√
eT+∫~. ∫+‘·|ü⁄\¢\‘√{Ï |ü+&ÉT¢ ‘√$T‘˚ |ü+&É¢≈£î, ∫>∑Tfi¯fl≈£î eT+∫~. Hê Ä≈£î\‘√{Ï ø±|æ‘˚ ô|sTT
NG
H=|ü\T ‘·>∑TZ‘·sTT. Hê u…s¡&ÉT eT+<äT\≈£î |üìø=düÔ~. ∫+‘·|ü+&ÉT |ü⁄\TdüT, #ês¡T eT\ã<äΔø£+ <ä÷s¡+
#˚düÔ~. ˙fi¯fl˝Àì bò˛¢¬s’&é‘√ e#˚Ã s√>±\qT ≈£L&Ü ‘·–ZdüÔ~.
H˚qT e+≥˝Àπø ø±<äT. e+≥#˚j·T&ÜìøÏ ≈£L&É ø£f…º*düÔ. Hê u§>∑TZ\≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£‘· ñqï~. n$
ø£Dø£D eT+&ÉT‘Ó’. m≈£îÿe ø±ø£qT ÇdüÔsTT. m≈£îÿeùd|ü⁄ ø±\T‘·sTT. n+<äTπø ªª∫+‘·ì|üμμ nqïe÷≥
LA
|ü⁄{Ï+º ~. ø√|ü+‘√ ø£+&ÉT¢ mÁs¡>¬ q’ |ü&ÉT á e÷≥ yê&ÉT‘·sT¡ . n≥¢H˚ m≥Te+{Ï dæ‹ú ˝À nsTTHê bÂs¡Twü+>±
ñ+&˚{À&çì ªª∫+‘· #·∫ÃHê |ü⁄\T|ü⁄ #êe˝Ò<äìμμ n+{s¡T. H˚qT n+‘· düT\uÛÑ+>∑ sê\qT. n+<äTπø
ªªeT+Á‘ê\≈£î ∫+‘·ø±j·T\T sê\e⁄μμ nqï e÷≥ |ü⁄{Ï+º ~. ø£eTà\ ø£‹‘Ô √ ø√ùdÔ >∑T‘·T\Ô T >∑T‘·T\Ô T sê\T‘·sTT.
Ç~ #·÷dæ, me¬s’Hê >∑T+|ü⁄\T >∑T+|ü⁄\T>± |ü&ç‘˚ ªª∫+‘·ø±j·T\˝…¢ sê*b˛‘·Tqïs¡Tμμ n+≥s¡T. ø=~›>∑
TE
>∑÷&É ∫+‘· ˝Ò≈£î+&É ã‹πø{À&çì #·÷dæ MìøÏ ªª∫+‘êø£+‘· ∫+‘· ≈£L&É ˝Ò<äTsê!μμ n+≥s¡T.
$qïsê! Hê ù|s¡TqT >∑÷&É m+‘· düø£ÿ>∑ yê&ÉT≈£îqïs√! ‘Ó*dæ+~ ø£<ë! H˚qT MT≈£î mìï s¡ø±\T>±
y˚T\TCÒdüÔH√! Hê≈£î Äj·TTwüß¸ >∑÷&É m≈£îÿy˚! m≈£îÿe ø±\+ ã‘·T≈£î‘·. MT ã‘·T≈£î≈£î Ädüs¡e⁄‘·. ∫+‘·#Ó≥Tº
ñ+fÒ#ê\T. MT≈£î @ N≈£L ∫+‘·\÷ ñ+&Ée⁄. düπs! MT n\dü≥ B]+~ ø£<ë! Ç>∑ Ç+{ÏøÏbı+&ç.
T
Ç+ø√e÷≥. Hêø±&çøÏ e∫ÃH√fi¯flqT y={Ïº#˚‘·T\ |ü+|üqT. Ç>= ` Hê ∫>∑Ts¡T ‹qT≈£î+≥ bı+&ç. Çìï
∫+‘·ø±j·T\T rdüÿbısTT´ neTà øÏj·T´+&ç.
ER
Ç$ #˚j·T+&ç
I. $q&É+, Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ&É+
SC
(n) ∫+‘·#Ó≥TºqT ‘Ó\+>±D ø£\Œeèø£åeTì nqe#êÃ? m+<äT≈£î?

(Ä) ∫+‘·#Ó≥Tº˝≤>∑ eTq≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ #Ó≥T¢ @y˚T$T ñHêïsTT? yê{Ïe\¢ @y˚T+ y˚T\T
»s¡T>∑T‘·T+~?
101 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
(n) ªª∫+‘· ì|ü\Tμμ nqï |ü<ä+ bÕsƒ¡+˝À ñqï~ ø£<ë! M{Ïì C≤rj·÷\T n+{≤s¡T.
bÕsƒ¡+˝À n˝≤+{Ï |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ yê{ÏøÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç. sêj·T+&ç.
AN
NG
(Ä) bÕsƒ¡+˝À ñqï kÕyÓT‘·\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç. yê{Ïì Çø£ÿ&É sêj·T+&ç.
LA
TE
(Ç) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. øÏ+~ |ü{Ïºø£ |üP]+#·+&ç.

ù|sê dü+K´ ù|sê˝À e∫Ãq eTTKýÓTÆq |ü<ë\T ù|sê≈£î o]¸ø£
3
T
5
ER
9
(á) øÏ+<ä Ç∫Ãq dü÷#·q\ Ä<Ûës¡+>± |ü<ä+ ø£qTø=ÿì sêj·T+&ç.
SC
(1) ¬s+&Éø£åsê\ |ü<ëìï H˚qT

Ç+≥¢ yÓTT>∑ZqT ãj·T≥|ü⁄e⁄«qT
m+&É≈£î yêq≈£î n+&É>∑T+≥qT
me]˙ H˚ HÓe]˙?
(bÕsƒ¡+˝À 1e ù|sê˝À ñHêïqT. yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.)
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 102

(2) H˚qT Hê\T>∑ø£åsê\ |ü<ëìï
yÓTT<ä{Ï ¬s+&Éø£åsê\≈£î ns¡ú+ u≤<Ûä, ~>∑T\T
A
∫e] ¬s+&Éø£åsê\T ø£*|æ‘˚
ø±j·T\˝À¢ |ü+&É¢˝À¢ ñ+{≤
AN
(‘Ó\Te&É+ ˝Ò<ë! bÕsƒ+¡ ˝À 3e ù|sê˝À ñHêïqT. yÓ‘ø· +£ &ç.)
(3) H˚qT Hê\T>∑ø£åsê\ |ü<ëìï
yÓTT<ä{Ï ¬s+&Éø£åsê\‘√ ˇø£ »+‘·Te⁄ ù|s¡T
bÕsƒ¡+˝À 5e ù|sê˝À ñHêïqT.
NG
ns¡ú+ ø±˝Ò<ë? >∑T&ç˝À Á|ükÕ<ëìï.
(4) H˚qT eT÷&Éø£åsê\ |ü<ëìï
8e ù|sê˝À ñHêïqT
m≥TqT+&ç #·~$Hê ˇø£fÒ
LA
#ê˝≤ eT+~øÏ Hê s¡T∫ Çwüº+.
#·<äTe+&ç... yÓ‘·ø£+&ç...
TE
(n) ∫+‘·#Ó≥Tº ñ|üjÓ÷>±\T sêj·T+&ç.

(Ä) ªª∫+‘· #·∫ÃHê |ü⁄\T|ü⁄ #êe<äTμμ n+fÒ @$T{Ï? Bìì @ dü+<äs“¡ +¤ ˝À ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ ?
(Ç) #Ó≥¢qT m+<äT≈£î ô|+#ê*?
T
IV. |ü<äC≤\+
(n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. ^‘· ^dæq |ü<ë\ kÕúq+˝À <ëìøÏ e´‹πsø£ nsêúìï#˚Ã
ER
|ü<ë\T #˚]Ã yêø±´\qT ‹]– sêj·T+&ç.

ñ<ë: nœ˝Ÿ ø=‘·Ô ã≥º\T y˚düT≈£îHêï&ÉT.
nœ˝Ÿ bÕ‘· ã≥º\T y˚düT≈£îHêï&ÉT.
SC
(1) e÷ }]øÏ ã&ç #ê˝≤ <ä÷s¡+.

(2) s¡$ Ç\T¢ #ê˝≤ ô|<ä›~.
(3) e÷ Ç+{Ï eTT+<äs¡ #Ó≥Tº ñ+~.
(4) d”‘·≈£î ‘Ó\T>∑T˝À m≈£îÿe e÷s¡Tÿ\T e#êÃsTT.
103 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(Ä) bÕsƒ¡+˝À MTs¡T ∫+‘·ø±j·T >∑T]+∫ #·~yês¡T ø£<ë? #Ó≥¢≈£î ø±ùdyê{Ïì ø±j·T\T
A
n+{≤s¡T. eT] #Ó≥Tº≈£î ø±j·Tì ø±j·T ˇø£≥T+~ ‘Ó\TkÕ n~ ªª‘·\ø±j·Tμμ øÏ+~
Ä<Ûësê\‘√ n˝≤+{Ï |ü<ë\T sêj·T+&ç.
AN
(1) q‘·Ô ø±ì q‘·Ô (2) »q+ ø±ì »q+
(3) sêsTT ø±ì sêsTT (4) <˚X¯+ ø±ì <˚X¯+
NG
(5) s¡dü+ ø±ì s¡dü+ (6) ø£Ás¡ ø±ì ø£Ás¡
(7) ‘êfi¯+ ø±ì ‘êfi¯+ (8) sêDÏ ø±ì sêDÏ
(9) ø√&ç ø±ì ø√&ç (10) sêE ø±ì sêE
LA
(11) bÕ\T ø±ì bÕ\T (12) e÷≥ ø±ì e÷≥
(Ç) øÏ+~ ø£<∏äqT #·<äTe+&ç. U≤∞\˝À dü¬s’q C≤rj·÷\T ñ+∫ ø£<∏äqT sêj·T+&ç.
TE
($TÁ] $TÁ] #·÷düT≈£î+≥T, _‘·Ôs¡b˛sTT, ∫+‘·ì|ü, n]ø±* eT+≥ HÓ‹Ô¬øøÏÿ+~,

N≈£L∫+‘·, C≤s¡T≈£îqï&ÉT, ∫Ás¡T ãTÁs¡T, ∫+‘êø£+‘·.)
>ös¡jT· ´≈£î ∫+‘· ˝Ò<Tä . m|ü&É÷ @
T
˝Ò≈î£ +&Ü Vü‰sTT>± ñ+≥&ÉT. Ä s√E >∑÷&É bı<äT>› ±\H˚ ãTe«~ì ìs¡+~>∑ ≈£Ls¡TÃqï&ÉT.
ER
Ç+‘· ≥ ¢ j· T »e÷ì >∑ T &ç ô d\ø=∫Ã >ös¡ j · T ´qT ,

˝À˝… ø£+&˚¢düTø=ì, ˝≤&ÉT≈£î+≥ Ç+‘Ó‘·TÔ
˝Ò∫+&ÉT. |üì m>=Z{ºÏ á&É ≈£Lkıì @+ e÷e÷¢ CÒdTü qÔ ïyé? nì ‹≥ºe{Ï+º &ÉT. >ös¡jT· ´≈£î
SC
. ªªÇ>= ùd≥÷! H˚qT Ø‹ <ä|üŒ˝Ò<äT. Çj·÷´\ @

yês¡ e TTqT≈£ î qïe⁄? ◊‘ês¡ + ø±<ë! |ü ì ¬ ø +<ä T ø=dü Ô ? μμ nqï&É T . j· T »e÷ì
#·÷dæ+&ÉT. ≈£îj·TT´ ≈£î≥T≈£îÿ eTq≈£î+&É .
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 104

A
(n) ∫+‘· #Ó≥Tº dü«>∑‘+· ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! á bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± e÷$T&ç #Ó≥Tº dü«>∑‘+·
>∑T]+∫ sêj·T+&ç.
AN
NG
(n) ª>√|æ&|É ü μ bÕsƒ+¡ #·<Tä e+&ç. Ä bÕsƒ+¡ ˝À $uÛøÑ ÔÏ Á|ü‘´· j·÷\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç. yê{Ïì #Ó|Œü +&ç.
(Ä) øÏ+~ yêø±´\qT $&ÉBdæ s¬ +&ÉT yêø±´\T>± sêj·T+&ç.
ñ<ë: yê´düT&ÉT ø±oq>∑sêìøÏ e∫Ã, ‘·|üdüT‡ #˚XÊ&ÉT,
yê´düT&ÉT ø±oq>∑sêìøÏ e#êÃ&ÉT. yê´düT&ÉT ‘·|üdüT‡ #˚XÊ&ÉT.
LA
(1) e÷<Ûäyé yÓTÆ<ëHêìøÏ b˛sTT, UÀUÀ Ä≥ Ä&Ü&ÉT.
(2) Á|üø±XŸ ã&çøÏ e∫Ã, >√&ÉMT<ä yês¡Ô\T sêXÊ&ÉT.

TE
(3) e÷eTj·T´ sê–C≤e ‘ê–, ù||üs¡T (~q|üÁ‹ø£) #·~yê&ÉT.

T
(4) ìœ˝Ÿ ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø£+ #·~$, ø£<∏äqT #Ó˝…¢*øÏ #ÓbÕŒ&ÉT.

ER
(5) |æ\¢\T u§eTà\T ^dæ, s¡+>∑T\T y˚XÊs¡T.

SC
(Ç) øÏ+~ s¬ +&ÉT yêø±´\qT ø£*|æ ˇπø yêø£´+>± sêj·T+&ç.

ñ<ë: j·÷<äj·T´ |üP\T ‘Ó#êÃ&ÉT. j·÷<äj·T´ |üP\ >∑T‘·TÔ\T ‘·j·÷s¡T#˚XÊ&ÉT.
j·÷<äj·T´ |üP\T ‘Ó∫Ã, |üP\>∑T‘·TÔ\T ‘·j·÷s¡T#˚XÊ&ÉT.
105 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

(1) #ê+~ì bÕ≥\T bÕ&ç+~. #ê+~ì ãVüQeT‘·T\T ¬>\TÃ≈£îqï~.
A
(2) uÛ≤düÿsY dü+∫ rdüTø=Hêï&ÉT. uÛ≤düÿsY ¬s’‘·TãC≤s¡T ¬øfi≤fl&ÉT.
AN
(3) s¡»ì ã≥º\ <äTø±D≤ìøÏ yÓ[fl+~. s¡»ì bÕ|ü ø√dü+ ã≥º\T ø=qï~.
NG
(4) s¡V”≤+ ¬s’˝Ò«ùdºwüHé≈£î yÓfi≤fl&ÉT. s¡V”≤+ ¬s’\T mø±ÿ&ÉT.
(5) ≈£î+<˚\T ø±´¬s{Ÿ ‹qï~. ≈£î+<˚\T bı<ä˝ÀøÏ yÓ[fl+~.

LA
ÁbÕC…≈£îº |üì ∫+‘·|ü+&ÉT‘√ ‘·j·÷s¡T#˚ùd @<Ó’Hê e+≥ø£+ m{≤¢
‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs√ n&ç– ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç.
TE
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. ∫+‘· #Ó≥TºqT ‘Ó\+>±D ø£\Œeèø£åeTì m+<äTø£Hêïs√
T

2. bÕsƒ¡+˝Àì C≤rj·÷\T, kÕyÓT‘·\T >∑T]Ô+∫ sêj·T>∑\qT.
ER
|ü{Ïºø£ |üP]+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

3. ∫+‘· #Ó≥Tº ñ|üjÓ÷>±\T kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
4. e÷$T&ç #Ó≥Tº dü«>∑‘·+ >∑T]+∫ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
SC
ªªeèøå√ s¡ø£å‹ s¡øÏå‘·'μμ

dü÷øÏÔ #Ó≥TºqT eTq+ s¡øÏåùdÔ n~ eTq\qT s¡øÏådüTÔ+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 106

|ü<ë\T ` nsêú\T
A
AN
nsêú\T
n Ä<ë R bı<äT|ü⁄, $T>∑T\T
n+≈£îX¯+ R @qT>∑T ≈£î+uÛÑdüú\+MT<ä bı&ç#˚ Ä<ÛäTìø£‘· R ø=‘·Ô~, qMq+
kÕ<Ûäq+ Äj·TT<Ûä+ R ng+
NG
n+»* R ¬s+&ÉT ns¡#˚‘·T\T ‘Ó]∫ ÁbÕ]ú+#·&É+ Äs¡T´\T R ÁX‚wüßº\T
n+≥Tyê´~Û R ˇø£] qT+&ç eTs=ø£]øÏ yê´|æ+#˚ s√>∑+ Ä[ R >∑T+|ü⁄, düeT÷Vü≤+, es¡Tdü
n+&É>± R Ä<Ûës¡+>±, Ädüs¡, <äqTï>∑, ‘√&ÉT>± Ç
n+<Ûäø±s¡+ R Nø£{Ï ÇHê+ R ø±qTø£, ãVüQe÷q+
n+ãs¡+ R Äø±X¯+ Çs¡e⁄ R kÕúqeTT, ‘·–q
n+X¯ R e+‘·T, uÛ≤>∑+
LA ñ
nK+&ÉB|ü+ R ìs¡+‘·s¡+ yÓ*π> B|ü+ ñ‘·Œ‹Ô R |ü⁄≥Tºø£, ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+
nE„&ÉT R ‘Ó*$˝Òìyê&ÉT ñ]« R uÛÑ÷$T
n&É≈£îe R nD≈£îe, $qj·TeTT }
TE
n~ÛbÕ R @˝Òyê&Ü! Á|üuÛÑTyê!

}¬ø R m|ü&ÉT, e÷{Ïe÷{ÏøÏ
nqTe⁄ R nqT≈£L\eTT, jÓ÷>∑´‘·
}≥ R ˙fi¯Sflπsdüú\+
nqT´\T R Ç‘·s¡T\T
}s¡&ç R ñ|üX¯eTq+, }s¡≥
nÁ|æj·TeTT R ÇwüºeTT˝Òì~
m
n_Ûyê<ä+ R qeTkÕÿs¡+
m≈£îÿ&ÉT R m≈£îÿe
n_Ûùwø£+ R kÕïqeTT
T
m–dæq R m–]q
nÁs¡ R >∑~
m>∑TZ\T R ì+<ä\T, ‹≥T¢
n]wüº+ R ø°&ÉT
ER
mqTï R m+#·T, ˝…ø£ÿô|≥Tº

n\+ø£s¡D R eTTkÕÔãT, dæ+>±]+#·Tø√e&É+
n\s¡T R $ø£dæ+#·T, ˇ|ü ˇ
n\T>∑T R eT‘·Ô&ç, #Ós¡Te⁄ ì+&É>∑ m≈£îÿyÓ’q ˙s¡T ˇ&çdæ+~ R |üPs¡ÔsTT´+~, nsTTb˛sTT+~
b˛j˚T Á|ü<˚X¯+ ˇqs¡T R ˇ|ü, ø£\T>∑T
n\T>∑T\T R u≤DeTT\T ˇs¡T\T R Ç‘·s¡T\T
SC
neì R uÛÑ÷$T ø£
nXÊ+‹ R XÊ+‹˝Òø£b˛e&É+ ø£<äq;Û‘·T&ÉT R j·TT<äΔeT+fÒ uÛÑj·T|ü&˚yê&ÉT
nc˛º‘·Ôs¡X¯‘·+ R q÷≥ mì$T~ ø£ìø£≥Tº R Ç+Á<äC≤\+, e÷j·T#˚j·T&É+
Ä ø£j·T´+ R ø={≤¢≥
Äø£s¡¸D R Äø£≥Tºø√e&É+ ø£s¡¸≈£î&ÉT R ¬s’‘·T
Ä‘·à$XÊ«dü+ R ‘·qô|’ ‘·q≈£îqï qeTàø£+ ø£s¡TD≤|üs¡T\T R <äj·T>∑\yês¡T
107 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ø£\Œ‘·s¡Te⁄ R ø√]ø£\T rπsÃ #Ó≥Tº, <˚e˝Àø£ eèø£å+ »˝≤X¯j·T+ R n~Ûø£+>± ˙s¡T ì\e ñ+&˚#√≥T
ø±\T&ÉT R j·TeTT&ÉT, eTè‘·Té⁄ ñ<ë: #Ós¡Te⁄
A
ø°]Ô R |òüTq‘·, U≤´‹ C≤^s¡T R sêE\T ãVüQe÷q+>± Ç∫Ãq uÛÑ÷$T
πø‘·q+ R C…+&Ü, |ü‘êø£+ õ‘·TÔ\e÷] R yÓ÷düø±]
AN
πø]+‘·\T R ñ‘ê‡Vü≤+‘√ y˚j·TT πøø£\T ≥
ø=s¡>±ì R |üìøÏe÷*q ≥ø£ÿ] R yÓ÷düø±&ÉT
ø=\¢>=≥Tº R <√#·Tø=qT &É
ø√≥ R œ˝≤¢, <äTs¡Z+ &Ó’Ø R ~q#·s¡´ sêùd H√≥T |ü⁄düÔø£+
K
NG
‘·
K>∑+ R |üøÏå, |æ≥º ‘·+‘·T R |ü<äΔ‹>± #˚ùd |üì, ñbÕj·T+
>∑ ‘·qTe⁄ R X¯Øs¡eTT
>∑+&ÉB|ü+ R >∑+&Ü\T / ø£cÕº\T b˛e&ÜìøÏ ô|f…º ‘·s¡TD+ R düeTj·T+
B|ü+, m|ü&É÷ yÓ\T>∑T‘·÷ ñ+&˚B|ü+ ‘·\|ü⁄ R »„|æÔøÏ ‘Ó#·TÃø=qT
>∑]®+∫q R ñ]$Tq
–sêøÏ R
LA
edüTÔe⁄˝…≈£îÿe>± neTTà&Ée&É+
‹yêN R øÏ+<ä|ü]#˚~
‘Ói+>∑T R $<ÛäeTT, #·ø£ÿHÓ’q
–]ï R –+»\qT |æ+&ç>± #˚ùd j·T+Á‘·+
‘=e« R <ë], u≤≥, e÷s¡Z+
>∑T&É¢|üŒ–+∫ R ;]b˛sTT
Á‹es¡í+ R eT÷&ÉT s¡+>∑T\T
>∑T$Tà R <Ûëq´+ ì\Te #˚ùd~
TE
<ä
|òTü
<ä+&ç R >=|üŒ
|òüTqyÓTÆq R >=|üŒ<Ó’q
<ä+‘·+ R |üqTï
#· <ä]Ù+#·T R #·÷#·T
#·\Te R #·\¢<äq+
<äs¡Te⁄ R #·|ü&ÉT
T
#·‘·Ts¡‘· R HÓ’|ü⁄DéTT
<ëqV”≤qT&ÉT R ˝À_Û, |”dæ&ç, <ëq+#˚j·Tìyê&ÉT
#êe&ç R Ç+{ÏeTT+<äT düú\+
ByÓq R Äosê«<ä+
ER
∫‘·Ô+ R eTqdüT
<äTs¡à‘·T\T R #Ó&ÉTãT~Δ ø£*–q yês¡T
#·Ts¡ø£‹Ô R ∫qïø£‹Ô
<ä÷|ü R <ä|æŒø£, <ëVü≤+
#·÷yÓ R #·÷&ÉTMT!
<˚B|üé÷q+ R u≤>± yÓ*π>{Ï ø±+‹
#ÓqTï R n+<ä+
<=&É¶ R >=|üŒ, ô|<ä›
#Ó’‘·q´+ R ‘Ó*$
<√düTÔ\T R ùdïVæ≤‘·T\T, $TÁ‘·T\T
SC
#Ís¡düÔ R Hê\T>∑T s√&ÉT¢ ø£*ùd #√≥T

» <Ûä
<Ûäs¡àE&ÉT R $~Û, Ä#ês¡eTT, |ü⁄DéTT, Hê´j·TeTT
»qdüeTàs¡Δ+ R m≈£îÿe »q+
‘Ó*dæqyê&ÉT
»qàVü≤≈£îÿ R |ü⁄≥Tºø£‘√ e#˚Ã Vü≤≈£îÿ
<Ûäs¡àeTT R |ü⁄DéTT, Hê´j·TeTT
»j·T+‹ R |ü⁄{Ïºqs√E, »qà~q+
<Ûë]à≈£î&ÉT R |ü⁄D≤´‘·Tà&ÉT
»\ø£e÷&ÉT R kÕïq+ #˚j·TT
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 108

q ô|ì$T{Ï R uÛÑs¡Ô
qÁeT‘· R $qj·T+, nDT≈£îe ô|sTT´ R <˚Vü≤+, X¯Øs¡+
A
qe÷$T R qeTkÕÿs¡+ bı&É R s¡÷|ü⁄
qs¡es¡ R sêE Á|üD≤eT+ R qeTkÕÿs¡+, e+<äq+
AN
q•+#·T R HêX¯qeT>∑T Á|ü‘·´ø£å+ R ø£+{Ï‘√ #·÷dæ+~
Hê‹ R Åd”Ô Á|ü‘ê|ü+ R |üsêÁø£eT+, Ms¡‘·«+, XÖs¡´+
ì–&ç R ‘=+<äs¡|ü&ç Á|ü<Ûëq+ R eTTK´+
ìeT>∑ï+ R ©q+ ø±e&É+ Á|ü$T<ä R eT{Ïº‘√ #˚j·Tã&çq B|ü|ü⁄ bÕÁ‘·
NG
ìsêX¯ R ÄX¯˝Òø£b˛e&É+ Á|üdüqïs¡÷|ü+ R Á|üXÊ+‘·yÓTÆq s¡÷|ü+
ìwüß˜s¡‘· R ø£]ƒq‘· Á|æj·TeTT R Çwüº+, ùdïVü≤+
qT&ÉTe⁄≥ R #Ó|ü≥ Á|”‹ R ÇwüºeTT
qè‘·´+ R Hê≥´+ |òü
H˚düÔ+ R <√düTÔ, $TÁ‘·T&ÉT, ùdïVæ≤‘·T&ÉT
LA |òæs¡+– R ‘√|ü⁄
HÓ’y˚<ä´+ R <˚e⁄ìøÏ ìy˚~+#·Tq~ |òæsê´<äT R Äs√|æ+#·T
HÍø£ R z&É
ã
|ü ãqïeTT R nee÷qeTT
|ü+‘·+ R |ü{Ïº+|ü⁄ ã*à R ã\+
TE
|ü ≥ + R ∫Á‘·+, u§eTà
ãdü R $&ç~
|ü≥Tº<ä\ R e<ä\ì |ü≥Tº,
ãTe« R nqï+, ÄVü‰s¡+
|ü‘êø£+ R C…+&Ü
uÀfi¯ófl R e+≥bÕÁ‘·\T
|ü<∏äeTT R ‘√e, <ë]
uÛÑ
|ü˙ïs¡T R n‘·Ôs¡T
uÛÑ+>∑|ü&ÉT≥ R nee÷q|ü&ÉT≥
T
|üs¡<ë R ‘Ós¡
|üs¡®q´+ R y˚T|òüT+ uÛÑ$wüýêDÏ R »s¡>∑uÀj˚T <ëìì #Óù|Œ~
uÛ≤wü\T R e÷≥\T
ER
|üs¡eX¯+ R Äq+<ä+˝À eTTì– b˛e&É+

|üsêj·TDeTT R ÄÁX¯j·TeTT, ÁbÕ|ü⁄ uÛÑ÷‘·eTT R ÁbÕDÏ
|üsêsTTbÕ\q R Ç‘·s¡T\ bÕ\q uÛÀ>∑+ R düTK+
|üs¡T\T R Ç‘·s¡T\T eT
|üs¡TwüeTT\T R ø£]ƒqyÓTÆq≥Te+{Ï eT+<ä R >∑T+|ü⁄
SC
|ü\TeHÓï\T R nH˚ø£ s¡+>∑T\T eT‘·Ô R eT<ä+

|üXÊÃ‘êÔ|ü+ R #˚dæq ‘·|ü ‘Ó\TdüTø=ì u≤<Ûä|ü&É&É+ eT<äeTT R >∑s¡«eTT
bÕ‘·ø£eTT\T R bÕ|üeTT\T eT<ÛäTs¡+ R rj·THÓ’q~
|ü⁄D´πøåÁ‘·+ R |ü$Á‘·düú\+ eTqeTT R eTqdüT‡
|ü⁄wüÿ]DÏ R ø√H˚s¡T, ‘êeTs¡ø=\qT eTVæ≤eT R >=|üŒ‘·q+
|üPqø£+ R ÄeVæ≤+#·T e÷dü+ R HÓ\
109 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
$T<∏ä´ R nã<äΔeTT, ÁuÛÑeT, ÁuÛ≤+‹ eè‘·ÔeTT R q&Ée&ç, q&É‘·
eTT]ô|+ R eTT<äT›>±#·÷&É&É+ yÓ+&çj·TT R eT]ìï, eTs¡\
A
eTTkÕÔãT R n\+ø£s¡D X¯
eT÷´õj·T+ R edüTÔ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\ X¯|ü<∏äeTT R Á|ü‹»„, ˇ≥Tº
AN
yÓTT≈£îÿ R <ä+&É+ô|≥Tº X¯s¡DT R ÄÁX¯j·TeTT, s¡ø£åDeTT
yÓ÷<ä+ R dü+‘√wü+, Äq+<ä+ XÊ+‹ R düTK+, Äq+<ä+
yÓ÷düø±s¡´+ R e+#·q‘√ ≈£L&çq |üì XÖs¡´+ R ã\+
j·T ÁX¯eD+ R $qT≥
NG
j·T<∏ë$~Û>± R m|üŒ{≤¢>∑H˚, $~Ûì nqTdü]+∫ wü
j·÷~ R C≤„|üø£+, >∑Ts¡TÔ ùwsê«DÏ R eTTdæ¢+\T y˚düTø=H˚ø√≥T
jÓ÷∫+#·T R Ä˝À∫+#·T dü
s¡ dü+Á>∑Vü‰\j·T+ R n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq edüTÔe⁄\qT ùdø£]+∫
s¡+>∑+ R y˚~ø£ uÛÑÁ<ä|ü]#˚ #√≥T (eT÷´õj·T+)
sêe+ R X¯ã›+
LA dü+Á|ü<ëj·T+ R |üs¡+|üs¡, Ä#·]+#·Tq~
]ø±$T R r]ø£ dü+ãTs¡+ R dü+‘√wü+
s¡Tdüs¡Tdü R ø√|ü|ü&ÉT dü»®qT\T R eT+∫yês¡T
söÁ<ä+ R uÛÑj·T+ø£s¡+ dü‘·TÔe R ã\+, X¯øÏÔ
TE
\ düeTs¡+ R j·TT<äΔ+
\>∑Z+ R \>∑ï+, ô|+&ç¢, $yêVü≤+ düeTà‘·+ R n+^ø±s¡+
˝ÀuÛÑeTT R |ædæHê]‘·qeTT, n‘ê´X¯ düs√es¡+ R ‘êeTs¡ø=\qT
˝≤\dü R ø√]ø£ düVü≤q+ R z|æø£
kÕ~Û+#·T≥ R HÓs¡y˚s¡TÃ≥, düeT≈£Ls¡TÃ≥
T
e
kÕeTeTT R eT+∫‘·qeTT, XÊ+‘·eTT
e#·qeTT\T R e÷≥\T
dæ+–&ç R Ç+Á<ä<ÛäqTdüT‡
ER
e~Û+∫q R #·+|æq, dü+Vü≤]+∫q

dæ+‘·CÒj·Tø£ R Ä˝À∫+#·ø£
eq+ R n&É$
dæbÕsTT R ôd’ì≈£î&ÉT
esê¸uÛ≤e+ R es¡¸+˝Òø£b˛e&É+
dæs¡T\T R dü+|ü<ä\T
e\Te\T R ã≥º\T, egeTT\T
düTÁe‘· R |ü⁄D´ø±s¡éTT
yêøÏ* R Ç+{ÏeTT+<äT uÛ≤>∑+
SC
düTy˚« R #·÷&ÉTMT!
$‘·ÔeTT R <ÛäqeTT
kÂø£s¡´+ R düTK+
$qj·TeTT R nD≈£îe, qÁeT‘·
kÕ«‘·+Á‘·´+ R ùd«#·Ã¤
$eTTø£Ô+ R $&Éeã&ç+~
Vü≤
$y˚ø£+ R ‘Ó*$, C≤„q+
Vü≤&É˝…‹Ô+#·T R uÛÑj·Tô|≥Tº, u…<äs¡>=≥Tº
$V”≤qT&ÉT R ˝Òìyê&ÉT
Væ≤‘·eTT R y˚T\T
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 110

5th Class Telugu FL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

5th Class Telugu FL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SC

ø±˝≤H˚ï N\TÃø=ì ø£\yÓTÆ ‹]>=kÕÔyê e#·TÃ. ø£$‘·«+ sêXÊ&ÉT ø£<∏ä\T sêXÊ&ÉT.

$<ë´ dü+düÿs¡D\T, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, n+ãsY ù|≥,

∫Á‘ê\T, eTTK∫Á‘·+ : l ≈£L¬sﬁ¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

l mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ l ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ l _. düT<Ûëø£sY

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

No part of this publication may be reproduced,

The copy right holder of this book is the Director of

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 ii

dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒê\qT #˚sêÃs¡T.

‘˚~ : 31/01/2015 dü+#ê\≈£î\T

iii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

|æ\¢\T e´øÏÔ>∑‘·+>± nuÛ≤´kÕ\T #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.

I. ñb˛<ëÈ‘·+ ` |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D ˝Ò<ë |ü⁄qX¯Ãs¡D, o]¸ø±Á|üø£≥q, H˚|ü<∏ä´+.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 iv

5. bÕsƒ¡´uÀ<Ûäq≈£î nedüs¡yÓTÆq n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ ùdø£s¡D (ñbÕ<Ûë´j·TTì ‘·j·÷Ø) :

‘·j·÷s¡T#˚j·÷*. yê{Ïì Á|ü<ä]Ù+#ê*.

dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hê\T>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.

v ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ä ‘·sê«‘· MTπs kı+‘·+>± sêj·÷*.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 vi

H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

vii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

♦ dü+<äsê“¤ìï ã{Ïº nsêú\qT Á>∑Væ≤+#·>∑\>±*. ‹]– ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*.

˝ÒK\T, dü+uÛ≤wüD\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì sêj·T>∑\>±*. Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T>∑\>±*.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 viii

leT‹ myéT.B|æø£, ñ|üHê´dü≈£îsê\T, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

l ¬ø.sêCÒ+<äsY ¬s&ç¶, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

l y=Csa\ X¯s¡‘Yu≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é.

ix ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

õ._.|æ.mdt., ‹s¡TeT\–], ôV’≤<äsêu≤<é.

|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T),

m˝Ÿ.eTè‘·T´+»j·T Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, y˚eTT>∑+{Ï eTTs¡∞ø£èwüíe÷#ê], uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 x

5. ˙‹ |ü<ë´\T HÓ‹’ ø£ $\Te\T |ü<ë´\T qe+ãs¡T 53

6. eTqdüT+fÒ e÷s¡eZ TT+≥~ $ø£˝≤+>∑T\ |ü≥¢ düTìï‘·‘«· +, ˝ÒK qe+ãs¡T 62

uÀHê\T dü+düÿ è‹ yê´dü+ 70

7. ∫{≤´\ ◊\eTà dü÷Œ¤],Ô ‘Ó\+>±D #·]Á‘· >π j·T+ &çôd+ãs¡T 71

8. eè<∏ë#˚jT· + |üsê´es¡D düŒ èVü≤ dü+uÛ≤wüD »qe] 79

9. >√|æ &É|ü |æ\\¢ dü«uÛ≤e+ ø£<ä∏ |òÁæ ãe] 89

10. ∫+‘·#≥Ó Tº |üsê´es¡D+ dü«>∑‘+· |òÁæ ãe] 97

1 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

‘· <∏ä <ä <Ûä q

♦ ˙\+ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.

◊<äe ≥|ü≥|ü uÛÑeq+ qeedü+‘·+

Wwü<+äÛ &ÛÉ+ø£ s¡#·q »qø£e+X¯+

n+<äs¡+ >∑D>∑D \eD+ eT+<ä>∑eTq+

3 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

III. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 4

V. ª≥|ü≥|ü, >∑\>∑\, &Éã&Éãμ ` Ç˝≤+{Ï |ü<ë\T eT]ø=ìï sêj·T+&ç.

5 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

3. >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T #·<äTe&É+

ôdø’ \Ï T >√\ø=+&É >öqT

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 6

#˚|ü\ #Ós¡Te⁄ #Ó|ü\#˚s¡e⁄ #êô|\ #Óe⁄\T N|ü\ #Ós¡Te⁄

‘·j·÷s¡T#˚j·÷. yê{Ïì Á|ü<ä]Ù+#ê.

♦ dü+<äsê“¤ìï ã{Ïº nsêú\qT Á>∑Væ≤+#·>∑\>±. ‹]– ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±.

˝ÒK\T, dü+uÛ≤wüD\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì sêj·T>∑\>±. Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T>∑\>±.