Professional Documents
Culture Documents
Có Một Đấng Tạo Hóa
Có Một Đấng Tạo Hóa
´ ˆ
´ Co mot
Ð ang
ˆ
T
ao
H oa
ˆ
quan tam en ban
khong?
´ ˆ
Co mot
´
Ð ang
ˆ
T
ao
H oa
ˆ
quan tam en ban
khong?
5 1998
WATCH TOWER BIBLE AND TRACT S OCIETY OF PENNSYLVANIA
` ˜
N HA XUAT BAN GI BAN QUY EN
´ ˆ ´ ˆ ˆ
CO MOT
ÐANG TAO
HOA QUAN TAM ÐEN BAN
KHONG ?
`
NHA XUAT BAN
WATCHTOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF N EW YORK, INC.
B ROOKLYN, N EW YORK, U.S. A .
˘
In n am 2006
` ´ ` ˆ ˆ ´
An ph am n ay
c
ph at h anh nh am ay m anh cong vi ec day
do Kinh Th anh
ˆ
´ ` ´ ´ ` ˆ
tr en kh ap th e gi
i, t ai tr
do s ong g op t ınh nguyen.
´ ` ` `
Ngu on g oc c ac h ınh anh: T rang b ıa: J. Hest er v a P. Scowen (Ð ai
H oc
AZ Stat e),
`
NASA; trang 22: NASA phot o; trang 86: L. Fer rarese (Ð ai
H oc
Johns Hopkins) v a
NASA; trang 89: U.S. National Archives phot o; trang 107: WHO phot o by Edouard
ˆ ´
Boubat; trang 110: Cu on s ach: Cour t esy of the Shr ine of the Book, Israel Museum,
Jerusalem; trang 115: Courtesy of The British Museum; trang 163: Courtesy: Garden
Tomb
` ˜ ´ ˆ ´ ´
T R KHI ÐC GHI R O, C AC C AU K INH T H ANH TR ICH D AN TRONG
´ ` ` ˆ ˆ ´ ˆ ` ˜
SACH NAY L A CUA BAN LI EN HI EP T HANH K INH HOI.
NW L A CH VI ET TAT C UA
NEW WORLD TRANSLATION OF THE HOLY SCRIPTURES —WITH REFERENCES
´ ´ ´ ´
(BAN DICH
KINH THANH THE GII MI CO PHAN THAM KHAO)
` ´ ` ´ ´ ˜
1 Ðieu gı co the tao
cho i song ban
co y nghıa? 5
˜
´ ˜ ˆ `
2 Vu tru cua chung ta a xuat hien
nh the nao?
ˆ ˆ
—Cuoc tranh luan
10
ˆ `
3 Ðau la nguon cua s song? 28
` ˆ ´
4 Con ngi ban
oc
ao biet bao! 49
ˆ ` ´ ˆ ` ´
5 Cong trınh sang tao—Do
au ma co? 73
ˆ
´
6 Mot
l ich s xa xa ve s sang tao
´ ˆ ˆ
—Ban co the tin cay khong? 85
´ `
7 Ban
co the hoc
c
gı ve
´ ` ˆ ´
Ðang Tao Hoa t mot quyen sach? 103
´ ˆ `
8 Ðang Tao Hoa tiet lo ve Ngai
` ´
´
—Vı li
ıch c ua chung ta! 120
ˆ ´ ´ ´
9 Mot
Thay day ln giup chung ta
´ ˜
biet Ðang Tao
Hoa ro hn 144
´ ˆ
10 Neu Ðang Tao Hoa quan tam,
´ ´
tai
sao lai
co qua nhieu au kho? 165
` ´ ´ ˜ ˜ ˜
11 Tao
cho i song ban
co y nghıa mai mai 184
ˆ
C H N G M O T
` ´
Ðieu gı co the tao cho
` ´ ´ ˜
i song ban co y nghıa?
´ ´
ˆ ` ˘
BAN co m c hng mot i song tot hn, hoac ni
˘
ˆ ´ ` ˆ ´
ban ang song hoac mot ni lac thu vung nhiet i
ˆ ´ ˜ ` ´ ´ ´
khong? Ða so chung ta a tng co luc m c ieu ay.
` ˘ ˜ ` ´ ˜
Vao nam 1891, hoa sı ngi Phap Paul Gauguin a i
` ˆ `
ˆ ´
tım mot i song nh the Polynesia thuoc Phap. Nhng
ˆ ˆ
ˆ ´
chang c bao lau ong phai oi dien vi thc tai. Loi
´ ´
ˆ ˜ ˆ ˆ ˆ
song oi bai trong qua kh cua ong a gay ra benh tat
` ´ ˆ ` ˜ ` ´
ˆ ˆ ˜ ´ ˜ `
Hoa
pham cua Gauguin neu len nhng thac mac ve y nghıa cua i song
ˆ ´ ´ ` ` `
the thoi. Albert Einstein co lan noi: “Ng
i nao xem
i
` ˆ ˜ ` ˆ ˜ ´ `
song mınh vo nghıa, thı khong nhng mat hanh phuc ma
` ˆ ´ ˘ ´ ` ` ´
con khong co kha nang e chong choi v
i
i”. Cung y
´ ˆ ` ` ` ` ´ ´
h
ng ay, mot so ng
i co lam cho
i song mınh co y
˜ ´ ˆ ˆ ˆ ´
nghıa bang cach theo uoi nghe thuat, nghien cu khoa
˘ ` ˜ ˆ ˆ ˘ ˘
hoc, hoac lam nhng viec nhan ao e ngan chan au
´ ` ` ˆ
kho. Ban co biet vai ng
i nh the khong?
˜ ˆ ˘ ´ ˜ `
Nhng cau hoi can ban ve y nghıa cua
i song nay
` ˜ `
sinh, thı ay cung la ieu de hieu. Sau khi thay con chet
` ˆ ´ ˘ ˆ ˆ ` ´ ˆ
vı benh sot ret hoac mot benh nao khac, biet bao bac cha
´ ´
me thac mac: Tai sao co s au kho nh the? Ðieu ay co
´ ˜ ` ˆ ˜ ˆ ˜
y nghıa gı khong? Nhng cau hoi t
ng t cung khien
ˆ ˜ `
nhieu thanh thieu nien nam n boi roi khi thay s ngheo
ˆ ˆ ` ˆ ˜ ˆ `
kho, benh tat va bat cong. Nhng cuoc chien tan bao
` ` ˆ ` ´
th
ng khien ng
i ta t hoi khong biet
i song co the
´ ´ ˜ ˆ
co y nghıa khong.
` ´ ` ´ ´ ˜
Ðieu gı co the tao
cho i song ban
co y nghıa? 7
` ` ˆ ` ˜
`
Cho du ban cha tng lam vao nhng canh khon cung
´ ˜ ˜ ´ ´ `
´
nh the, co le ban cung ong y vi li cua Giao S
` ´ ˆ ˆ
Freeman Dyson: “Nhieu ngi ong y khi toi neu lai
˜ ˆ
` ˆ ˆ ´ ` ´
nhng cau hoi [ma nhan vat trong Kinh-thanh la] Giop
˜ `
´
a tng hoi: Tai sao chung ta au kho? Tai sao the gian
ˆ `
´
lai bat cong en the? S au thng va tham k ich co muc
´ ` ´ ˜ ˜ ˆ
´
ıch gı?” Co le ban cung muon biet cau giai ap.
` ˜ ˆ
´
´ ˜
Tım c nhng cau giai ap thoa ang chac chan se
´ ´ ˆ ´ ˜
˜
giup ıch rat nhieu. Mot v i giao s a trai qua nhng ieu
` ˆ ˆ ´
kinh hoang trong trai tap trung Auschwitz nhan xet:
ˆ ` ˆ ` ` ´ ´ ˆ `
“Khong ieu gı tren i nay... co the giup mot ngi ch iu
˜ `
ˆ ´
ng c ngay nhng hoan canh en toi nhat mot cach
˜ ˆ ` ` ` ´ ˆ
hu hieu cho ˆ bang s hieu biet la i song mınh co mot
´ ˜
´
thıch c s cau tao phc tap cua sinh vat tren at. Gia
´ ´ ´
thuyet cua Darwin e xuat cach cac the song phat trien,
´ ˜ ˆ
´
nhng thuyet o a khong giai thıch s song bat au
` ˘ ´ ´ ´ ˜ ` ´ ´
nh the nao hoac no co y nghıa gı oi vi chung ta.
` ˆ ` ˜ ` ˆ
Hoa ngh ich lai s t do hoac loi song ho thıch. Ho co the
ˆ ˆ ˜ ` ˆ ` ˆ ˆ
tuyen bo: ‘Toi chı tin nhng gı toi thay, va toi khong the
´ ˆ ` `
thay Ðang Tao Hoa vo hınh nao’.
` ˆ ` ˆ ` ˆ
Ngoai viec tai sao nhieu ngi khong nhın nhan Ðang
´ ˜ ` ` ´ ˜ ´
Tao Hoa, nhng thac mac ve i song va y nghıa cua no
`
` ˘
van con dai dang. Sau khi con ngi bat au tham hiem
` ˆ ` `
ngoai tang khong gian, ngi ta hoi ˆ nha than hoc Karl
˜ ˆ ` ´ ´ ˆ
Barth ve chien thang ky thuat nay. Ong noi: “No khong
˜ ˆ ´ `
giai quyet c nhng van e khien toi thao thc hang
ˆ ` ` ` ` ˆ `
em”. Ngay nay loai ngi du hanh trong khong gian va
ˆ ´ ˆ ´ ´ `
tien bo nhanh chong ve khong gian may tınh. Du sao,
˜ ` ˜ ´ ´
nhng ngi biet suy nghı thay can co muc ıch, ieu
` ` ´ ´ ˜
lam cho i song ho co y nghıa.
´ ˆ ` ˜ ´ ´ ´
Chung toi mi tat ca nhng ai co au oc ci m xem xet
` ` ´
e tai nay. Sach Belief in God and Intellectual Honesty
´ ´ ` ` ˆ ˆ ´ ´
(Niem tin ni Ðc Chua Tri va s chan that ve trı thc)
´ ˘
` ´ ˆ ˆ ´
lu y rang ac iem cua ngi co “s chan that ve trı
´ ` ` ´
ˆ ˜ ` `
thc” la “san sang xem xet can than nhng gı mınh tin
` ˆ ` ´ ´ ´ ´ ˜ ´ ´
la that” va “chu y ung mc en nhng bang chng khac
´
san co”.
` ` ˆ ˜ ´ ´
Trong e tai sap ban luan, “nhng bang chng san co”
´
´ ´ ´ ´ ˆ ´
ay co the giup chung ta xet xem co mot Ðang Tao Hoa
` ˜ ˆ ` ´ ˆ
tao ra s song va vu tru hay khong. Va neu co mot Ðang
´ ` ` ´ ´ ´
Tao Hoa, thı Ðang ay nh the nao? Ðang Tao Hoa co ca
´ ˆ ˆ ` ´ ˆ ´
tınh lien he en i song cua chung ta khong? Xem xet
` ´
´ ´
´ `
`
ieu nay co the giup chung ta hieu cach nao e lam cho
` `
´ ` ´ ´ ˜
i song mınh bo ıch va co y nghıa hn.
C H N G H A I
˜ ´ ˜ ˆ
Vu tru cua chung ta a xuat hien
` ˆ ˆ
nh the nao?—Cuoc tranh luan
´ ` ´ ´ ` ´ ´ `
CAC phi hanh gia thıch thu chup hınh trai at khi no lu
` ˆ ´
ˆ
lu hien ra qua canh ca so cua con thuyen khong gian.
ˆ ` ´ ´ ` ´
Mot phi hanh gia noi: “Ðo la phan thu v i nhat khi bay
ˆ ´
´ `
trong khong gian”. Nhng Trai Ðat cua chung ta dng
´ ´ ´ ´ ˆ ˘ `
nh rat nho be khi so sanh vi Thai Dng He. Mat tri
´ ´ ˆ ˆ ´ `
`
co the cha c mot trieu trai at ma van con d cho!
ˆ ˜ ˆ ˜ ´ ˆ ˆ `
Tuy nhien, nhng s kien ay ve vu tru co lien he gı en
`
` ´ ˜
´
i song cua ban va y nghıa cua no?
˜
´ ` ˆ
Hay tng tng chung ta ang du hanh khong gian
ˆ
´ ` ˘ `
e thay c moi quan he cua Trai Ðat va Mat Tri trong
˜ ˘ `
´
` ˆ `
vu tru. Mat Tri cua chung ta chı la mot trong hang ha
´ ˆ ´ `
ˆ
sa so tinh tu trong mot canh hınh xoan oc cua dai thien
` ` ´
ˆ ` `
` ˆ
ha Milky Way;1 ma chınh dai thien ha nay lai chı la mot
˜ ´ `
phan rat nho cua vu tru. Mat tran co the thay c vai
ˆ ´ ` ` ` ˜ ˆ ` ´
vet sang, ma ky thc lai la nhng thien ha khac, chang
ˆ ` ˜ ˆ ` ´ `
han nh thien ha my le va ln hn la Andromeda. Milky
`
ˆ ` ´ ˜
Way, Andromeda va khoang 20 thien ha khac c gi
´ ` ` ` ˆ `
lai
vi nhau nh hap lc ma hp thanh mot chom; tat ca
´ ˆ ` `
` ˆ `
ˆ ` ˆ
cac thien ha nay chı la mot vung nho trong mot chom sieu
ˆ ˜ ´ ˆ ˜ `
ang rong bao la. Vu tru cha ng vo so nhng chom
ˆ ˆ
`
sieu ang, nhng khong phai the la het.
˜ ` ˆ ` ˆ ˆ ˆ
Nhng chom thien ha phan bo khong eu trong khong
ˆ ` ˆ ˆ ´ ´ ` ` ˆ
gian. Tren bınh dien rong ln, cac chom nay trong giong
˜ ´ `
` ˆ ˜
nh nhng bc man mong va day d, bao boc nhng
ˆ ` ´ `
khoang khong bao la giong hınh bong bong. Vai phan cua
´ ` ˆ ` ˆ ` `
´ ˆ
cac chom thien ha rong va dai en noi chung trong giong
` ´
ˆ ` `
ˆ
1 Ðng kınh cua dai thien ha Milky Way dai khoang ´mot
ty´ ty
ˆ ´ ˆ ˆ ´
ki-lo-met—vang, 1.000.000.000.000.000.000 ki-lo-met! Anh sang
˘ ´ ˘ ` ˆ ˆ ` `
phai mat 100.000 nam mi bang qua c, va rieng thien ha nay
˜ ´
ˆ
a co hn 100 ty ngoi sao!
˜ ´ ˜ ˆ ` ˆ ˆ
Vu tru cua chung ta a xuat hien
nh the nao?—Cuoc
tranh luan
11
˜ ´ ´ ` ` ` ´ `
nh nhng bc van ly trng thanh. Ðieu nay co the lam
ˆ ˜ ` ˜
´
ngac nhien nhng ngi tin rang vu tru cua chung ta t
ˆ
ˆ ˆ ` ´
tao
ra do mot vu no ngau nhien. Mot nha bao cao cap cua
´ ˆ ´ `
tap
chı Scientific American ket luan: “Chung ta cang thay
˜
´ `
˜ ` ` ´
ro tat ca cac chi tiet huy hoang cua vu tru, thı cang kho giai
´ ˆ
´ ˜ ˜ ` `
thıch bang mot thuyet n gian cach vu tru a hınh thanh”.
´ ´
Bang ch ng cho thay co s bat au
´ `
ˆ `
Tat ca cac vı sao ban thay eu trong dai thien ha
˜ ˆ ˆ ` `
Milky Way. Mai cho en thap nien 1920, thı dng nh
´ ` ˆ ` ˆ ˆ ´ ˜ ` `
o la thien ha oc nhat. Tuy nhien, co le ban biet la ke t
` ˜ ˆ ´
´ ´
thi ay nhng cuoc quan sat bang vien vong kınh ln hn
˜ ´ ` ˜
´ ´
a chng minh ieu ay la sai. Vu tru cua chung ta cha
´ ˆ ` ´ ˆ ˆ
ıt nhat 50.000.000.000 thien ha. Chung toi khong muon
´
´ ´ ´ ´
ˆ
noi 50 ty tinh tu—nhng muon noi co ıt nhat 50 ty thien
`
´ ´ `
´ ˘ `
´
ha, moi cai co hang ty tinh tu nh Mat Tri cua chung
ˆ ` ` ´
ta. Song, so lng thien ha khong lo, tuy la con so ln en
´ ` `
ˆ
mc lam ngi ta sng sot, lai khong rung chuyen s tin
ˆ ˆ ´
tng cua khoa hoc trong thap nien 1920 bang chınh s
ˆ `
´ ˆ ` ˆ
kien la tat ca cac thien ha eu chuyen ong.
˜ ` ˆ ˘ ˜ ´ ˆ ˆ ˆ
Nhng nha thien van hoc a phat hien mot s kien la
` ´ ´ ` ´ ˆ ` ˆ ˘
lung: Khi cho anh sang t cac thien ha i xuyen qua lang
´ ` ˆ `
˜ ` ´
kınh, ngi ta nhan thay chieu dai cua nhng lan song
´ ´ ˜ ` ´
´ ˆ `
anh sang dan ra; ieu nay chng to cac thien ha dat ra
´ ´ ˆ ˆ ˆ ` ` `
xa chung ta vi toc o cao. Mot thien ha cang xa, thı
` ´ ´ ` ´
dng nh no dat ra xa trai at cang nhanh. Ðieu o
´
˜
ˆ
chng to vu tru ang n rong!1
` ˘ ´ ´ ´ ˆ `
ˆ `
1 Vao nam 1995, cac khoa ` hoc gia chu y ´ en hoat ` ong ` ky la cua mot vı
sao ˆ xa nh at
`
(SN ´ 1995K) tng˜ c quan
ˆ ´ s at khi v ı sao
˜ n ay n ˆ o tung ` trong ´
thi
` en ha` cua´ no. Nh ˆnhng sao sieu m i trong nhng thiˆ en ha
gan o, `
vı sao ˆ nay sang` rc `len, roi ` t at l im
´ d an,
ˆ nhng ´ ´ trong m ot´ kho ang th i
gian lau
hn ˆ la ngi ta ` tng phat hien tr ` c
o. ´ Tap chı New
Scientist `
bieu dien hi en
´ tng
´ n ay b ang
´ ` o th i v a gi` ai th ıch: “D ang
´ cua ng
` ˆ ˘ ˆ ´
Nha thi en van hoc ´ Edwin
Hubble
´ ´ (1889-1953)
` ˜ nh ˆ an
th ` c r˘ang s ´
chuy
˜ en vi ve phıa
ˆ o cua anh sang
` `
´ ´ t nhng thi
en ha xa xam chng
to vu tru ang n rong va vı the no co s bat au
ˆ ˆ ` ˆ ˆ `
tien lieu, b
i vˆ ı toc o n
rong d
ng nh
c ieu
´ ˜ ˆ
chınh tinh vi. Ong Lovell noi: “Neu vu tru n
rong nhanh
ˆ ˆ ˆ ˆ ` ˆ ` ˆ
them mot phan trieu trieu, thı bay gi
moi vat the trong
˜ ˜ ´ ` ˆ ˆ ˆ
vu tru a tan mat het.... Va neu toc o cham i mot phan
ˆ ˆ ` ´ ˜ ` ˜
trieu trieu, thı cac hap lc a lam vu tru suy sup trong
` ˆ ˘ ˆ ˜ ˆ ` ˜ ˆ
vong mot ty nam hien hu au tien. Ngoai ra, se khong
´ ´ ˆ ` ` ˆ ´
co cac ngoi sao tr
ng tho va khong co s song”.
´
Co giai thıch s khi au
ˆ ´ ˆ ´ ´ ´
Hien nay cac chuyen gia co the giai thıch
c goc tıch
˜ ˆ ´
cua vu tru khong? Nhieu khoa hoc gia thay kho chap
ˆ ´ ` ˆ ´ ˆ ˆ ˜ ˜
nhan y t
ng la mot trı tue thong minh h
n a tao ra vu
ˆ ´ ` ˆ ´ ` ` ´ ˜
tru, nen ho suy oan la bang mot qua trınh nao o vu
ˆ ` ˆ ´ ` ´
tru t tao nen t h vo. Ban co thay ieu nay h
p ly
ˆ ˜ ´ ` ` ˆ
khong? Nhng s suy oan nh the th
ng la mot bien
˜ ´ ˜ ˆ ` ˆ ˆ
Vu tru cua chung ta a xuat hien
nh the nao?—Cuoc
tranh luan
15
` ´
ˆ
˜ `
dang
nao o cua mot gia thuyet (bieu mau vu tru banh
´ ` ˆ ´ ´ ` ˘
trng)1 do nha vat ly hoc Alan Guth e xng vao nam
ˆ ˆ ˜ ` ˆ
1979. Tuy nhien, gan ay hn, tien sı Guth tha nhan
` ´ ´ ˜
´ `
Co em cac vı sao
` ´ ´ ` ˆ ` ´
Ngi ta c tınh la dai thien ha Milky Way co hn
ˆ ˜ `
100.000.000.000 (100 ty) ngoi sao. Ban ˆhay hınh dung
ˆ ´ ` ´
mot quy en bach khoa t ien danh ra mot ` trang e noi
ˆ ˆ ` ˘ ` ` ´ ´
ve mot ng oi sao—con Mat Tri va cac hanh tinh khac
´ ˆ ˆ ` ˆ
trong Thai Dng He chiem mot trang. Thı bo t ien ay
ˆ ´ ˜ `
can bao nhieu quyen e noi ve tat ca nhng vı sao trong
dai Milky Way?
˜ ˆ ´ `
Gia s nhng quyen trong bo t ien bach khoa nay
´ ` ` ` ` ´
co be day trung bınh, thı ngi ta tınh rang het thay
˜ ´ ´ ˆ ˆ ˆ ´
nhng gia sach trong Th Vien ˆ Cong Cong New York, co
` ˆ ` ´ ˜ ˆ
chieu dai tong cong la 412 ki-lo-met, cung khong u cho
´ ˆ
cha bo t ien ay!
ˆ ´ ˜ ´
Ban phai mat bao lau mi xem xong nhng trang sach
´ ´
o? Quyen sach Coming of Age in the Milky Way giai
´ ˆ ` ´ ´ ˆ ` ˆ ˆ
thıch: “Lat tng trang sach, vi toc o la mot trang mot
ˆ ˜ ˆ ` ` ˘ ˆ ˜ `
giay, se mat tren mi ngan nam”. Tuy nhien, nhng vı
` ˆ ` ´ ` ˆ
sao tao thanh thien ha cua chung ta chı la mot phan
˜ ˆ `
nho cua nhng ngoi sao trong con so phong chng
ˆ ` ˜ ˆ
50.000.000.000 (50 ty) thien ha trong vu tru. Neu bo
´ ` ˆ `
t ien bach khoa danh mot trang cho moi vı sao trong
` ` ˜ ´ ´ ˜ ˆ
so nay, thı tat ca nhng gia sach trong nhng th vien `
ˆ ´ ˜ ˆ ´ ´
tren trai at cung khong u cho cha. Quyen sach nay
´ ´ ` ˜ ˆ `
lu y: “Chung ta cang biet nhieu ve vu tru bao nhieu, thı
´ ` ˆ ´ ´ ˆ
chung ta lai cang nhan thay chung ta biet ıt bay nhieu”.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
16 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
Jastrow—Ve s khi au
´ ` ˆ ˘ ` ˆ
Giao s nganh thien van va ia chat´ hoc cua vien ai
` ´ ` ˆ ˘
hoc ` Columbia la Robert Jastrow viet: “It co nha thien van
˜ ´ ` ` ˆ ˆ
nao a co the d kien la bien co nay—s sinh ra ot ng ot
˜ ˜ ` ˆ ´
cua vu tru—s e tr˜ thanhˆ s ki en khoa hoc c chng
´ `
minh, nhng nhng cuoc khao sat bau tri bang vien
´ ˜ ˆ ˆ ´
vong kınh a buoc ho phai i en ket luan o”.
ˆ ` ˆ ˜ `
Roi ong bınh luan ve nhng ham an quan trong:
´ ´ ` ˆ ˘ ˜
“Chng c cua nganh thien van ve s khi au cua vu
´ ´ ´ `
tru khien cac khoa hoc gia phai lung tung, vı ho tin
ˆ ´ ˆ ˆ ˆ ˆ
rang moi hau qua eu co mot nguyen nhan t nhien...
` ˆ ˘ ` ´
Nha thien van ngi Anh, E. A. Milne, viet: ‘Chung ta
ˆ ´ ` ` ´ `
khong the e ra y kien nao ve tınh the [luc khi au], vı
ˆ ˜ ´ ` ´ ` ˆ ´
khong ai a quan sat va chng kien hanh ong sang tao
´ ´ `
cua Ðc Chua Tri’ ” (The Enchanted Loom—Mind in the
Universe).
ˆ ˆ
´ ˜ ˜
rang thuyet cua ong “khong giai thıch c vu tru a
` ˆ ` ˜
nay sinh t h vo nh the nao”. Tien sı Andrei Linde
´ ` ´ ´
noi thang hn trong bai bao in trong tap chı Scientific
´ ` ´
`
American: “Giai thıch iem ky d i luc khi thuy nay—khi
` ´ `
ˆ
` `
Nhng s kien
c ban nay ang xem xet vı co anh hng
´
en chung ta.
S ieu h ng tinh vi
˘
˜ ˆ
˜
Bon lc can ban chi phoi nhng hoat ong ca trong vu
´ ´ ˆ
ˆ
tru bao la lan trong cac cau truc nguyen t cc nho. Vang,
ˆ ´
moi vat chung ta thay chung quanh eu b i chi phoi.
´ ˆ `
Cac nguyen to thiet yeu cho s song (nhat la cacbon,
` ˆ ˘
oxy, va sat) khong the ton tai neu bon lc can ban trong
˜ ˆ
´ ´ ´ ˜
vu tru khong c ieu hng chınh xac. Chung ta a
ˆ ˆ ` ˆ ´ ` ˆ `
e cap mot lc la trong lc. Mot lc khac la ien t lc.
ˆ ` ´ ` ´ ˜ ˆ ˜
Neu ien t lc yeu hn kha nhieu, thı no se khong gi
´ ˆ
ˆ
ˆ
`
c cac ien t chung quanh nhan cua nguyen t. Vai
` ´
´ ´ ˆ ˆ
ngi co the t hoi: ‘Ðieu o co nghiem trong khong?’
´
` ´ ˆ
ˆ `
Tha co, bi vı cac nguyen t khong the to hp thanh
ˆ
´ ` ´ ˆ
phan t. Trai lai, neu lc nay manh hn nhieu, cac ien
˜ ˆ
ˆ
´ ˆ
t se ket lai trong nhan cua nguyen t. Do o khong the
´ ˜
´ ´ ˜ ´ ˆ
˜
co nhng phan ng hoa hoc gia cac nguyen t—nghıa
` ˆ ´
´ ` ` ˜
la khong co s song. Ngay ca di quan iem nay, thı ro
` ` ` ´ ` ˆ `
rang la s ton tai va s song chung ta tuy thuoc vao s
ˆ `
ieu hng tinh vi cua ien t lc.
ˆ ´
Bon l c
vat
ly c ban
ˆ ˆ ` ˆ ˆ
1. Trong lc—m ot lc rat yeu tren bınh dien nguyen
´ ´ ` ˜ ˆ ´ `
t. No tac dung vao nhng vat the ln—hanh tinh, tinh
´ ˆ `
tu, thien ha.
ˆ ` ` ˜ `
2. Ðien t trng—hap lc ˆ chu ch ot gia proton va
ˆ ` ´ ` ˜ ` ` ´
ien t, nh o ma nhng phan t hınh thanh. Tia chp
` ˆ
´ ´
la mot bang chng ve sc manh cua lc ay.
ˆ ` ` ˜ `
3. Lc hat ´ nhan manh—l c
ˆ nay kım gi proton va
ˆ
neutron lai vi nhau trong nhan cua nguyen t.
ˆ ` ˆ ˜
4. Lc hat ˆ nhan yeu—lc nay chi phoi s phan ra cua
˜ ´ ` ˆ ˆ
nhng nguyen to phong xa va hieu suat cua hoat ong
ˆ ˘ `
nhiet hach cua mat tri.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
18 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ˜ ´ ˆ ´ ˜ ´ ˆ
Va hay xem xet tren tam mc vu tru: S khac biet
´ ´ ˆ ` ˜
˘ ` `
chut ıt ve ien t lc se anh hng en mat tri va
` ` ´ ´ ´ `
vı the ma bien oi anh sang chieu xuong trai at, lam
ˆ ˆ ´ ˘ ˘
cho hien tng quang hp trong cay coi kho khan hoac
ˆ ´ ˜ ` ´ ˜
khong the c. Ðieu o cung lam nc mat i nhng
ˆ ´ ˆ ´ ` ˆ
thuoc tınh oc ao thiet yeu cho s song. Vı the mot lan
˜
ˆ `
na, s ieu hng tinh vi cua ien t lc quyet inh
´ ˜ ˆ
chung ta se song hay khong.
ˆ ´ ` ˜
Ðieu thiet yeu khong kem la moi tng quan gia
` ˆ
ˆ ` ` ´ `
cng o cua ien t lc va ba lc kia. Thı du, vai
` ˆ ´ ´ `
nha vat ly hoc tınh ra rang lc nay manh hn trong
lc 10.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.-
ˆ ˆ ˆ `
000.000 (1040) lan. Them mot so khong vao ang sau
` ´ ` ˆ `
ma thoi? Ong Breuer viet tiep: “Chı co mot thay oi nho
˜ ` `
ˆ ˆ ˘ ` ˜
c nay, thı tuoi tho cua mot ngoi sao nh mat tri se
´ ´
giam han i”. Cac khoa hoc gia khac cho rang s ieu
` ˆ ´ ` ´ ´ ˜
hng tinh vi nay tham chı con chınh xac hn na.
ˆ ˘ ´ `
˘ ` ` ˜
Qua that, hai ac tınh la lung cua mat tri va nhng
` ´ ` ˘ ` ´ `
vı sao khac la nang suat va tınh on inh dai han. Ban
˜ ˆ ´
´ ` ´
hay xem mot thı du n gian. Chung ta biet la e co
˘ ` ˆ ´ ˆ
´
nang suat cao, thı bo may xe hi can mot ty so chınh
´ ˜ ˆ ˆ ` ˆ ´ ´ ˜
xac gia nhien lieu va khong khı; cac ky s thiet ke
˜ ˆ ˆ ´ ` ´ ´
nhng he thong ien toan va c khı phc tap e at
˜ ´ ˜ ˆ ` ˆ ˆ
Vu tru cua chung ta a xuat hien
nh the nao?—Cuoc
tranh luan
19
´
S ieu ˘ hng ` tinh viˆ cua cacˆ lc chi
ph` oi mat tri t ao
nen i eu ki en
va´ phai choˆ s song cua
chung ta tren at
ˆ
´
c hieu suat toi a. Neu chı co
ˆ ´ ´ ` ˜ ` ˜
mot cai may ma a the, thı nhng
´ ´ ´ ˆ
tinh tu “chay sang”, at c hieu
˘ `
suat cao chang han nh mat tri
` ˜
ˆ ˆ
˜ `
“To hp
nh ng s trung hp”
ˆ ` ´ ´ ` ´
“Neu lc hat nhan yeu m a manh ` hn ch ut ıt, th` ı kh ı
ˆ
heli khong sinh ra c; neu lc ´ nay hi yeu i, thı hau
´ ˜ `
het khı hyro se bien thanh khı heli”.
˜ ` ´ ´ ` ´ ˜
“Ðe vu tru va co khı heli lai va co ca nhng sao
ˆ ´ ` `
sieu mi no tung, thı thi c ay rat ngan ngui. S ton tai
´ ` ˆ ` ˜ `
cua chung ta tuy thuoc vao to hp nhng s trung hp
` ` ` ` ´ ˜ ` `
nay va vao ieu con kho xay ra hn na, la s trung hp ˘
˜ ´ ˘ ˆ ` ˆ
cua nhng mc nang lng hat nhan, do [nha thien van
ˆ ´ ´ ´ ˜ ˆ
Fred] Hoyle tien oan. Khac vi het thay nhng the he
´ ´ ` ` ˆ
trc, chung ta biet mınh t au en. Nhng, nh tat
˜ ˆ ´ ´ ˆ
ca nhng the he trc, chung ta van khong biet tai sao
` ˆ ˜
mınh hien hu” (New Scientist).
˜ ´ ˜ ˆ ` ˆ ˆ
Vu tru cua chung ta a xuat hien
nh the nao?—Cuoc
tranh luan
21
´
` ´
ˆ
co the hoi: ‘Lc nay co c ieu hng tinh vi khong?’
` ´ ˆ ˆ ´
´
Nha toan hoc kiem vat ly hoc Freeman Dyson giai thıch:
` ˆ ` ˆ `
“Lc yeu nay yeu hn lc hat nhan hang trieu lan, ma
`
´ ˘ ` ´
lai chı yeu va phai e cho khı hyro trong mat tri chay
ˆ ˆ ˆ `
mot toc o cham va eu. Neu lc yeu ay manh hn hay
` ` ` ` ` ˆ
yeu i nhieu, thı bat ky hınh the song nao tuy thuoc
` ˜ ` ˘ ` ˜ ˘ ´ ˘
vao nhng vı sao giong nh mat tri, se gap kho khan”.
ˆ ˆ ´ ´ ´ ` ˜
Vang, toc o chay chınh xac nay gi cho ia cau c am
´ ˆ ˆ
`
`
ap—nhng khong b i thieu huy—va bao toan mang song
´
cua chung ta.
˜ ´ ` ´
Hn na, cac khoa hoc gia tin rang lc yeu nay ong
ˆ ` ˜
ˆ ´
mot vai tro trong nhng vu no cua sao sieu mi; theo ho
˜ ` ´ ` ` ˆ
nhng vu no ay la qua trınh sinh ra va phan bo hau het
´ ˆ ` ˆ ´
˜ ` ˘
Chı tin nh ng gı ban
thay chang?
` ´ ´ ´ ˆ ˆ ˜
Nhieu ngi co ly trı chap nhan s hien ˘ hu cua
˜ ˆ ˆ ` ´
nhng vat ho khong thay c. Vao thang 1 nam 1997,
´ ` ˆ
˜ ` ˆ ˘
tap
chı˜ Discover tng thuat rang nhng nha thien van
` ˆ ` ˆ
hoc a do ra c khoangˆ 12 v˜ at the ma ho ket luan
` ˜ ` ´
la nhng hanh tinh bay tren quy ao chung quanh cac
ˆ `
ngoi sao xa vi.
ˆ ` ´ ` ´
“Cho en bay gi, cach duy nhat ngi ta biet co
˜ ` ´ ` ` ` ´ `
nhng hanh tinh mi nay la vı trong ´ lc ˆ cua chung lam
ˆ ´
nhieu loan s chuyen ong cua cac ngoi sao me”. Ðung
´ ´ ` ˆ ˘ ´
the, oi vi cac nha thien van hoc, tac dung thay c
` ˘
´ ˜ ˆ
cua trong lc
la can ban e tin rang co nhng thien the
ˆ
khong thay c.
´ ´ ˆ ˆ
Bang chng co c do suy luan—kh ong phai do s
´ ` ˘ ´
quan sat trc tiep—u la can ban e cac khoa hoc gia
ˆ ˜ ` ` ` ˆ
chap nhan nhng gı cha thay. Nhieu ngi tin vao mot
´ ˆ
´ ˘
Ðang Tao Hoa ket luan rang ho co can ban tng t e
ˆ ˆ
chap nhan ieu ho khong the thay.
ˆ ´ ˆ ˘ ˆ
khong thiet yeu cho s song, nhng no khong tang them
˜ ˆ
` ˆ ` ˘ ´ `
ve my le cua bau tri ban em hay sao? Va can c vao
´ ´ ˆ ˆ ˜ ´ ˜
cac khai niem hien
nay ve vu tru, cac khoa hoc gia a
´ `
`
ˆ ` ˆ ´
tınh c la rıa cua dai thien ha Milky Way khong co
´ ˆ ´ ` ` ˆ
u cac nguyen to hoa hoc can thiet e hınh thanh mot
´ ˆ
´
thai dng he nh cua chung ta.1
ˆ ` ˆ
Ð inh luat
va s trat
t
` ˆ ˆ ´ ˜ ˆ ´
Nh kinh nghiem rieng, co le ban biet rang moi vat co
´
` ˆ ˆ ´ `
khuynh hng tr thanh vo trat t.
Nh bat c ngi
` ` ˜ ˜ ` ˆ ˆ ´
chu nha nao cung a tng nhan biet, o vat co khuynh
´
˘ ˆ ˜ ˆ ` ˜ ´
hng h hong hoac phan ra khi khong ai gın gi. Cac
´ ˜ ´ ´ ˆ ` ` `
1 Cac khoa hoc gia a kham pha s trat
´ t ´ va s hoa hp
` la lung
´ ˆ ˜ ´ `
cua cac nguyen to. Nhng bang chng ly thu c trınh bay trong
˜ ´
˜
phan phu luc
“Nhng n v i kien truc cua vu tru”, trang 26.
˜ ´ ˜ ˆ ` ˆ ˆ
Vu tru cua chung ta a xuat hien
nh the nao?—Cuoc
tranh luan
25
´ ` ` ˆ ´ ´
khoa hoc gia goi khuynh hng nay la “nguyen ly th
ˆ ˆ ´ ´
P H U L U C
˜ ´ ˜
“Nh ng n v i kien truc cua vu tru”
´ ` ´ ˆ ` ´ ˆ ´
Ðo la cach mot t ien bach khoa hien ai ve khoa hoc dienˆ ta c´ ac
ˆ ´ ´ ˆ ˆ ´ ´
nguy` en to ˆhoa hoc. ` C ac nguy ` enˆ to tr en ´trai ` at khac ` nhau˜ mot cach ˆ
la lung; mot so thı hiem, con mot so khac thı doi dao. Nhng nguyen
` ´ ´ ` ˜ ´
to chang han nh vang co the thu hut th i hieu ngi ta. Nhng cai
´ ´ ˆ ´ ˆ
`
khac the khı, tham chı khong thay c, chang han nh nit va
ˆ ˆ ˆ ` ´ ´
oxy. Moi nguyen to c cau tao b` i ˆmot lo ai nguyen t nao o. Cach
´ ˆ ˆ ´ ˜
cac nguyen t c ´ xep hang va lien he vi nhau bieu at s hu
ˆ ` ´ ´ ´ ˆ
hieu va cach to chc ang phuc, theo th t giong mot o bieu.
´ ˆ ˘ ` ´ ˆ
Cach ay khoang 300 nam, ng
i ta` chı bi et c` o 12 nguy ˆ en to
—antimon, asen, bitmut, cacbon, ong, vang, sat, chı, thuy ngan, bac, ´
` ` ´ ˆ ´ ´ ˆ
lu huynh va thiec. Khi cac nguyen to c kham pha them, cac
ˆ ´ ´ ˆ ´ ˜ ˆ ` ´ ´
khoa hoc gia nhan thay chung co mot th t ro ret. Vı th t ay co
˜ ˆ ´
nhng khoang trong, nen cac khoa hoc gia nh Mendeleyev, Ramsay,
` ˜ ˘ ´ ˆ ˜ ´ ˆ
Moseley, va Bohr a at ra ly thuyet ve s hien ´ hu cua c´ ac nguyen
` ` ˜ ˘ ´
to cha t ım c v a nh ng ac t ınh c ua ch ung. Sau o khoa h oc
´ ´ ´ ˆ ` ´ ˜ ´ ´
kham pha cac nguyen to nay ung nh a d oan. Tai sao cac khoa
´ ˜ ´ ˆ ´ ˜ ´ `
hoc gia o a co the tien oan nhng chat cha ai biet luc bay gi?
´ ˆ ´ ˆ ˘ ´ ` ´
Cac nguyen to sap theo th t so t nhien can c vao cau truc cua
˜ ˆ ´ ˆ ` ˆ ˆ ˜ ´
nhng nguyen t cua chung. Ðay la mot luat a c chng
` ` ´ ´ ´ ´ inh ´ ˆ
minh. Vı the ma cac sach giao khoa co the sap xep cac nguyen to
` ` ` ˆ `
thanh hang va cot trong bang tuan hoan—hyro, heli, v.v...
´ ˆ ´
Sach McGraw-Hill Encyclopedia of Science & Technology nhan xet:
` ` ˆ ˆ ´ ´ ˆ ´ ` ´ ´
“Dˆ ung lam phng tien bieu
` hien th t ´ cua th´e gii
vat ly, thı ıt c o
he thong nao trong l ich s khoa hoc co the sanh bang bang tuan
` ` ˜ ˆ ´ ` ´ ´ ´
hoan.... Bat ky nhng nguyen to mi nao co the c kham pha trong
´ ˜ ´ ` ´ ´
tng lai, chac chan no se co cho trong bang tuan hoan, ung vi
´ ` ´ ˜ ˘ ´ ˆ ` ˆ
th t trong bang va co nhng ac tınh rieng cua tng ho nguyen to”.
´ ˆ ` ` ˆ
Khi cac nguyen to c sap xep theo hang va cot cua bang tuan
` ` ` ´ ˆ ` ˜ ´ ˆ
hoan, thı ngi ta thay co moi quan he la lung gia cac nguyen to
` ˆ ˆ ´ ˆ ` ´
trong
cung mot c ot. Thı du, trong cot cuoi cung c o heli (S` o 2), neon
(So 10), agon (So 18), krypton (So 36), xenon (So 54), va raon (So
´ ´ ` ´ ˜ ´ ` ˆ `
86). Cac khı nay chieu sang rc ` r khi co dong ien ˆ truyen qua, va
` ˆ ´ ˆ ` `
c d ung trong m ot s o b ong en i en. Ngo ai ra, kh ong nh v ai lo ai
´ ´ ´ ´ ` ˆ ´ ` ´ ˆ
khı khac, cac khı nay khong phan ng de dang vi nhieu nguyen to
´
khac nhau.
ˆ ˆ ˜ ˜ ˆ ˆ `
That ` vay, ˆ vu tru—ngay ´ ca en nhng hat nguyen t—bieu lo s hoa
ˆ ` ˆ ˆ ˆ
hp ` va trat ` t ang kinh ngac. Ð au la nguyen nhan cua s trat t,
˜ ´ ´ ˜
hoa hp, va a dang nh the gia cac n v i kien truc cua vu tru?
´
hyro ˆ ˆ
KH I
Ten cua nguyen to HIEM
´ ˆ
Ky hieu
VIII
H ˆ
Nguyen t so
heli
1 ´
KIM LOAI
A KIM He
2
I II III IV V VI VII
lithi beryli bo cacbon nit oxy flo neon
Li Be B C N O F Ne
3 4 5 6 7 8 9 10
ˆ `
natri magie nhom silic photpho lu huynh clo argon
ˆ
S trat
Na Mg ´ ˆ Al Si P S Cl Ar
11 12 S CHUYEN TIEP CAC NGUYEN TO 13 14 15 16 17 18
˜
kali canxi scani titan vanadium crom mangan sat coban ken ong kem gali gecmani aren selen brom krypton
`
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
`
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
rubii stronti ytri ziriconi niobi molipen techneti ruteni roi palai bac
caimi ini thiec antimon teluri iot xenon
`
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
´
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
` ˆ `
xesi bari hafni tantali wonfram reni osmi irii platin vang thuy ngan tali chı bitmut poloni astatin raon
´
Fr Ra
ˆ
ˆ
lantan xeri praseoym neoim prometi samari europi gaolini tecbi iprozi honmi erbi tuli ytecbi luteti
˜
´
Day
lantanoit La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71
ˆ
cua cˆ ac nguyen to trong
actini thori protactini urani neptuni plutoni amerixi curi beckeli califoni einsteini fermi menelevi nobeli lorenxi
˜
Day Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
actinoit 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103
Bang tuan hoan cac nguyen to hoa hoc
bang tuan hoan phan anh s ngau nhien hay thiet ke thong minh?
C H N G BA
ˆ `
Ðau la nguon cua s song?
´
´
` `
TRAI ÐAT cua chung ta ay day s song. T vung Bac
´ ` ˆ ´ `
Cc tuyet phu cho en canh rng nhiet i Amazon, t
` ` ´
Sa Mac Sahara cho en vung am lay Everglades, t ay
´
´ ´ `
bien toi en cho en cac ınh nui sang ngi—s song
` ˆ ` ´ ´ ˘ ` ´
tran ngap. Va no co nhieu tiem nang lam chung ta kinh
ngac.
ˆ ˜ ´ ˜ `
S song hien hu di nhieu loai, tam c va so lng,
´ ´ ´ ˆ `
nhieu en mc trı oc ta khong the nao tng tng noi.
´ ˆ ˆ ˆ ` ˆ ` ˆ ˆ
Co mot trieu loai con trung keu vo ve va ngo nguay tren
` ´ ` ´ ˆ ´ ´
hanh tinh chung ta. Hn 20.000 loai ca bi loi di nc
ˆ ´
˜ ´ `
—mot so ca nho bang hat gao, nhng con khac lai dai
´ ´ ` ˆ ˆ `
bang xe tai. Co ıt nhat 350.000 loai thc vat—m ot so loai
ˆ ` ` ` ˆ ` ˆ ˘
trong ky d i, con a so thı ep tuyet vi—to iem cho mat
` ˆ ` ˆ ` ´ ˆ
at. Va tren 9.000 loai chim bay tren tri. Cac sinh vat
` ´ ´ ` ` ˆ
` `
nay, trong o co loai ngi, tao nen canh tng va s hai
` ` ´ `
hoa ma chung ta goi la s song.
` ˆ
´
Nhng ky dieu hn ca ve a dang thu v i chung
´ ` ` ˆ ´
quanh chung ta la s hoa hp sau xa ket noi chung
´ ˜ ` ´ ˆ ´ ˘
vi nhau. Nhng nha sinh hoa hoc nghien cu can
˜ ´ ˆ ˆ
´
ke cac sinh vat tren at, giai thıch rang tat ca sinh
ˆ ` ` ˜ ` `
vat—d
u la nhng con amip hay con ngi—eu tuy
ˆ ` ˆ ´ ˆ ˆ ´ ˜
thuoc vao mot s tng tac tuyet dieu: s hp tac gia
´ ` ` ´ ˆ
´ ˆ ´ ˆ ` ` ˆ
Rat co the ban chap nhan rang co mot thi ky khong
´ ˆ ´ ´ ` ´
co s song tren trai at. Khoa hoc ong y, va nhieu sach
ˆ ´ ˜ ˆ ´ ˆ
ton giao cung vay. Song, ban co the nhan thay rang hai
` ` ˆ ´
´ ´
nguon nay—khoa hoc va ton giao—giai thıch khac nhau
ˆ
ve nguon goc s song tren at.
` ˆ ` ˆ ` ˆ
Hang trieu ngi thuoc moi trınh o hoc van tin rang
ˆ ´ ˆ ˆ
mot Ðang Tao Hoa thong minh, Ðang Thiet Ke au tien,
˜ ˆ `
a tao ra s song tren at. Ngc lai, nhieu nha khoa
´ ˆ ´ ˆ ˆ
30 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˆ ˆ
Co bao nhieu c may cho s ngau nhien?
ˆ ` ˆ ` ˆ
“S ng` au nhi en,´ va ch ´ ı mot ˆ mınh s ngau nhien ` sinh ` ra
tat ca, t khoi nc sup ` nguy en th uy cho en
´ lo ngi”.
ai
Christian ´ de Duve, ng
i chi em giai Nobel, ˆ phat bi eu nh ˆ the´
khi` ` noi v e ngu ´ on goc´ s song.ˆ Tuy nhi ˆ en, s ng au nhien ˆ co
la li giai thıch hp ly ve nguyen nhan cua s song khong?
ˆ ` ` ` ` ˜ ´ ` ˆ ´ ´
S ngau nhi ˆ en ´ a gı?ˆ Vai ngi ngh
l ˆ ı o ˆ la mot xac suat toan ˆ
hoc, ´ nh ˆ vi ec
` ´b ung m ot
´ ong ti
` en l en kh ong ` trung. ´ Tuy ` nhi en,
o kh ˆ ong phai ´ la cach cac nh a khoa hoc d´ung nh ` om t “ngau
nhien” ˆ khi noi v` e nguon goc sˆ song. ´ Nh` om´ t m ´ ho “ngau
nhien”ˆ c ˆ dung thay ` cho m ot ˆ nh om t
ch ınh ˆ x ac hn, ˆ nh
´
“nguyen nhan”, nhat la khi khong ai biet nguyen nhan o.
` ˆ ´ ˆ ˆ ´ ˆ ´
´ Nha vat ly sinh vˆ at Donald M.` MacKay ´ nhan xet:´ “Nh an ˆ cach ´
hoaˆ ‘s ` ngau nhi ˆ en’,´ nh th ˆ e la ch ´ ung ´ ta ang ` noi ´ veˆ mot tac
nhan, la oi m ´ ot ˆ cach kh ong chınh ´ ang tˆ kh´ai niem khoa
hoc sang khai niem than tho´ ai ˜ hi
co ve
ton gi´ ao”. Tng tˆ
nhˆ the, ˆ Robert C. Sproul ` noi ro rang: ˆ “Bang cach ˆ g` oi nguyen ˆ
nhan kh ong ai` biet la ‘s ngauˆ nhien’
trong ˜ ´ mot ˆ thi gian lau
nh th e, ´ ng i ta b at ` au qu ` en r ang a c o m ot
s thay th e
roi.... ˆ Ð oi
v i nhi
´ eu ng ˆ i, th
ˆ ı i eu ˆ gi a thi et cho ˜ ´ r ang ‘s ˜ ` ng au
nhien bang ˆ vi
nguy´ en nhan ˆ khong ˆ ai biet’ a co nghıa la ‘s
ngau nhien bang vi nguyen nhan’ ”.
` ` ˆ ` `
Nha oat ´ giai´ Nobel ˆ Jacques ˆ L. Monod
´ la mot ˆ ngi ˆ dung `
phng
ˆ ph ap l y lu an
“ng au
ˆ nhi ` en b ang` v i` nguy en nh an” n ay.`
Ong´ viet:` “S ng au nhien, d u ho an ´ toan t do nhng m u
qu ang,´ la goc re ` duy nhat cua` cau truc
nguy nga ˆ cua ` thuyet
tien hoa. Cuoi cung, ˆ ` con ng ˜ i biet rang´ chı m ot mˆ ınh h o `
trong s bao la ˆ v o t ınh c ua v
´ ˆ u tr u, trong ´ o h o ` xu at hi en ch ı nh ˆ
s ngau `nhien”. Xin ` lu y, ong ay` noi:´ ‘NH ` s ng` au nhi ˆ en’.
Monod lam ˆ i ˆ eu` ma nhieu ˆ ng ˆ i khac th ng lam—t on sˆ
ngau nhien` len lam nguy ´ en nh ` an´ cua s song. ´ ˆ S ng ´ au nhien
c cho la phng cach nh o s song co tren trai at.
ˆ ´ ˜ ˆ ` ˆ
at Th ` ra, ` cac t ien ` inh nghıa “s˜ ngau nhi en” la ˆ “nh´ an
toˆ m` a ngiˆ ta cho la ´ quyet` inhˆ nhng i eu´ xay ra mot cach ˆ
vo tınh, khong m uc ıch,´ va khong ai gi ´ ai thıch c nguy ˆ en`
do”. ` Nh th´ e, n
eu ai´ noi s song ` ph ´ at sinh ˆ ng ˆ au nhien, th´ı
ng i` ay n ` oi rang ` no xay´ ra nh tacˆ nhanˆ khong ai bi ˆ et. ´ Co
th´e nao
vai ng ˜ i ang noi v˜ e “Nguy ` en nhan” ´ c ˘ nhan cach
hoa bang ch hoa ‘N’—nghıa la Ðang Tao Hoa chang?
ˆ `
Ðau la nguon cua s song? 31
´
` ˆ
hoc noi rang s song nay sinh t chat vo sinh, sau khi
´ ´ `
` `
trai qua nhieu phan ng hoa hoc, va chı nh vao s ngau
ˆ ` ˆ ˆ `
nhien ma thoi. Vay thı, s song c tao ra, hay s song
´
ˆ
phat sinh do ngau nhien?
´ ˆ ˆ ˜ `
Chung ta khong nen nghı rang van e hi xa vi,
ˆ ´ ´ ˆ ´ ` ˆ `
khong dınh dang en viec chung ta tım kiem mot i
´ ˜ ˜ ´ ˆ ˆ ˜
song ay y nghıa hn. Nh a noi tren, mot trong nhng
ˆ
˘
` ` ` ˆ
cau hoi rat can ban ma con ngi hang tım kiem cau tra
` ` ` ´ ˆ `
li la: Con ngi chung ta do au ma ra?
˜ ´ ` ´
Hau het nhng giao trınh khoa hoc chu trong en s
´ `
˜ `
thıch nghi va sinh ton cua nhng the song thay vı en
ˆ
` ´
con gay tranh luan. Roi en cong trınh khao cu cua
Louis Pasteur.
` ´ ˆ ` ˆ ´
ˆ ` ˆ
˜ ˆ
´ Hien
nay, nhieu khoa hoc gia nh
˜ ın ˆ nhan
r ang ´ nhng phan tˆ
phc tap thiet yeu cho s song a kh´ ong´ the phat sinh ´ t nhi
` en ´
trong khoi nc sup tien sinh thai nao o
` ` ´ ` ` `
nay va hi nc, thı ng va axit amin sinh ra. Tuy
ˆ ´ ˆ `
nhien, can nh rang ay la gia thuyet.
` ˜
ˆ
ˆ
Theo thuyet nay, nhng hon hp phan t nh the troi
˘ ˜ ´ ´ ˆ
dat xuong bien hoac nhng khoi nc khac. Qua mot
` ` ` ` ˜
´
thi gian dai, ng, axit va nhng chat hon hp khac
ˆ ˘ ` ´ ´ ´
co ac lai thanh khoi nc “sup tien sinh thai”; trong
´ ` ´
o axit amin, chang han, tong hp thanh protein. Noi
ˆ
` ` ´ ´
rong
ra theo gia thuyet nay, thı cac hp chat khac goi
´ ˆ ´ ˆ ˆ
34 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ` `
`
`
la nucleotit hp thanh tng chuoi va tr thanh axit
`
`
nucleic, chang han nh DNA. Ngi ta gia inh la tat
˜ ` ˜
`
ca nhng ieu nay a sa soan cho hoi cuoi cua man
´ ˆ
´ ´
k ich do cac phan t ong vai chınh.
` ` ˆ ´ ` ˆ ` ´
Hoi k ich cuoi nay, la mot hoi cha co tai lieu nao chng
´ ˆ
ˆ ˆ `
minh noi, co the c mieu ta nh mot chuyen tınh.
˜ ˆ
` ` ` ˘ ˆ
Nhng phan t protein va DNA tınh c gap nhau, nhan
` ˆ ` ´
Co ien nh ng lai
kha nghi
ˆ ´ ˆ ` ˘
Cu` oc th ı nghiem cua ` Stanley
Miller
´ ` v ao nam ´ 1953
thng ˆ
˜ ´ c a
ra l am b ang ´ ch ´ ng l a s ˆ ph ` at sinh ´ t
nhi ˆ en a c o th e ` x ay ra trong ` qu a kh . ´ Tuy nhi
en l i gi ai ˆ th ıch
cua ong ´ da vao ´ ´ gia thiet la bau khı quy en´ thu ˜ nguy ` en´ s
cua´ trai ˆat “co tınh kh hyro”. Ðieu ay ˆ co ngh ´ ıa la n´ o chˆ ı
cha ˆ mot lng ´ toi thieu oxy t do (khong hoa hp vi mot
nguyen to khac). Tai sao?
´
Sach The´ Mystery of Life’s Origin: Reassessing ´ Current ´
Theories (B
ˆ ı an ` c ua ngu ˜
on g oc s s ong:
´ T ai th am inh cac ˆ
thuyˆ et hi` en hˆ anh) ˆchı ro rang neu ` co nhieu ` oxy ` t do ` hien
di´en,
thı ‘kh ` ong m ` ot axit ˘ amin ˜ n ao ` c h ` ınh th
` ` anh, v a ´ n eu `
co ´ c ˜ hınh ˜ thanh ˜ chang na´ nh s tınh c nao o, thı
ch´ ung cung ` s e tan´ r a nhanh ch
ˆ ong’.1 ˜ Gi a inh c ua Miller
´ ` v e
cai goi la bau khı quyen nguyen s vng chac en mc nao?
ˆ ` ˆ ˘
Trong
ˆ ´ mot b ˆ ai tham ˆ luan co ien xuat ˜ ban ˆ hai ˜ nam´ sau
cu` oc
th ´ ı ´ nghiem ´ cua ong,´ Miller vi˜ et: “D ´ ı nhien nh ˆ ng y kien
nay´ co tınh c ach ´ suy oan, ´ ´ bi le chung ta khong ˆ biet´ bau´
khı quyen ` cua` trai at co tınh` kh hyro
hay kh´ ong, luc n o
` c hınh thanh.... Cha ai tım c bang chng tr c tiep `
nao” (Journal of the American Chemical Society, so ra ngay
12-5-1955).
´ `
´ ` ˆ ˘
Co aiˆ tım´ c bang chng nao khong? Kho ` ang` 25 nam ´
sau, cay but khoa hoc Robert C.˜ Cowen ` t
ng trınh: “Cac
khoa hoc gia´ ang phai suy
nghı ´ lai vai` gia thuyet ˆ cua ´ ho.... ˆ
Cha
thay co may´ may bang chˆ ng nao´ ung ho` khai niem `
cho rang bau khı quyˆ en nguyen s ´ co ˆ doi dao
hyro´ va
kh hyro en cao ´ o; ˆ nhng ´ lai co mot so bang ch ng ´
oi´ ngh ich lai khai niem o” (Technology Review, so bao
thang 4-1981).
` ` ´ ` ` ˘
Va ke t ´ o thı sao? Vao nam 1991, John Horgan ˆ viet ˆ
trong tap chı Scientific American: “Trong khoang thap nien
´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ `
1 Kh˘ ı oxy´ co ai lc
cao. Th` ı du, no´ hoa h p vi s at,´ tao
th
anh´
gı, hoac v i hyro, tao thanh nc. Neu bau khı quyen co
´ ˆ ` ´ ˜ ´
nhieu khı oxy khi axit amin tap hp
lai, thı no s e nhanh chong
´ ´ ´ ˆ ˜ ` ´ ˜ ´
hoa hp v i cac phan t hu c va pha r a chung khi c
` `
hınh thanh.
ˆ `
Ðau la nguon cua s song? 37
` ´ ` ´
va qua, cˆac gia ` inh cua ` Urey ` va˘ Miller ve bau kh ı quyen´
thu ˆ nguy`en s ` c ang ´ ng ay
ˆ c ang ´ g ap
ˆ nhi eu nghi v an. ´ Khi th ı
nghiem ˆ va dung´ may ien toan xay dng
lai
b´ au khı quy en
nguy
en s... ` c˘ ac khoa ` h oc gia ` thay r ang´ ph ong xa cua ˘ tia
t ngoai ´ t m ´ at tr i, ˜ tuy ngay nay ´ c ˆ lp ozone ´ chan lai,
nhng l´ uc o chac a ˆ huy hoai ´ cac phan t ch a hyro trong
bau` khı quy ˜ en.... ˆ Mot ˆ bau khı quyen nh the ´ [cacbon dioxit`
va´ nit] s e kh
ong thu an
li cho s tong hp cac axit amin va
cac tien the cua s song”.
ˆ ` `
´
Vay
ˆ th ı tai sao´ nhi eu´ ng ´ i v an tin r ang ` b´ au´ kh ı quyen
nguy´ en s cua trai at co tınh kh hyro va cha ıt oxy? Trong
sach Molecular ` Evolution ` and the ´ Origin ´of Life, Sidney W.
Fox ` v a Klaus ´ Dose ˆ tr ´ a l i: B
ˆ au kh ´ ı quy en
o at ph ai ˜ thi eu ˘ oxy,
bi vı “c ´ ac cu oc
th´ ı nghi ´ em ch ng ` ` ´ to r ang oxy s e ng an tr
phan ln sˆ tien hoa˜ hoa hoc”, va bi v` ı cac` hon hp nh axit
amin ˆ “kh ˆ ong ben vng qua nhieu thi ky ia chat neu oxy
hien dien”.
´ ˆ ´ ˆ ´
´
ong phai´ ly lu an
Ð o kh luan quanˆ sao? C´ ac´ khoa hoc gia
noi rang ` b au ´ kh ı quy en thu ˆ nguy en s c o t ınh ˆ kh hyro,
bi
vı s´ phat ` sinh´ t nhien cua ` s song ˆ khong ´ ` the xay ra
b`ang cach´ nao khac. ˜ ´ ´ Nhng k y th c kh ong c o g ı ch ac chan
la bau khı quyen a co tınh kh hyro.
` ˆ ´ ˆ ´ ´
Con mot chi tiet´ ang lu tam ˆ khac: Neu hon hp kh´ ı bieu`
trng ´ cho ˆ bau khı quyen, tia ien ` t` ng trng tia chp, va`
n c s` oi thayˆ th e´ cho bi ˆ en, ` th ı nh a khoa h oc s ap x ep ` va
tien hanh cuoc thı nghiem nay tng trng cho ieu gı hay
cho ai?
´ ˆ ´ ˆ ˆ
38 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´
Tay phai, tay trai
´ ` ˆ ˆ ´ ` ´
Chung ta biet la mot oi bao tay co chiec phai va chiec trai.
´ ˆ ˜
Cac phan t axit amin cung the. Trong khoang 100 axit amin
` ´ ` ´
ma khoa hoc ´ bi´ et, ch ı co 20 axit c dung trong cac protein,
` ˆ ` ` ` ´
va khong co cai nao trong so nay la axit amin phai. Khi cac
` ´ ˆ
khoa hoc gia tao ˜ ra` axit amin˜ trong ph ong th ı nghi em, ph ong
´ ´ ´
theo ieu ´ ho ` nghı la co th
sinh thai, thı ho thay rang so phan t axit phai va trai bang
ˆ ´ ` ˆ ˆ
nhau.
Nhat b` ao The ˆ New York Times t ng thu´ at: “Loai phan
b˜o 50-50
nay kh` ong gi ˆ ong` thc ´ tai cua the ´ gii s song, ˜bi
le s sˆong chı tuy thuoc ` vao` cac ´ axit amin trai”. ´ T` ai sao ˆ nh ng´
sinh
´ vat c ˆ cau´ thanh t´ cac axit amin ` trai, la “mot i´ eu bı
an ln”. Tham ´ chı a so cac axit amin t ım th ay trong
´ ˆ ` ˆ ´ ´ cac van
th ach “ di dang axit trai”. M
˜ ot nha nghien cu ´ cac
van e
ve ngu
on` goc ´ s ˆ song, ti` en ´ sı Jeffrey ´ L. Bada ˜ ´ noi rang:
ˆ “Anh`
h` ng ´ nao o ben ˆ
ngo ai tr ai
´
at co th
e a ong
´
m
ot
vai
´ tro
nao o trong viec inh oat tınh phai hay trai cua cac axit
amin sinh hoc”.
´ `
American: “Van e ve nguon goc s song kho hn la
ˆ ` ˜ ` ´ ´
toi, va hau het nhng ngi khac, d kien”. Cac khoa
´ ˜ ´ ´ ` ˘ ´
hoc gia khac cung ong y. Thı du, vao nam 1969, giao
˜ ˆ ´
s sinh hoc Dean H. Kenyon a ong bien soan sach
´
Biochemical Predestination (S tien inh do hoa sinh).
ˆ ˆ ˆ ˆ
Nhng gan ay hn, ong ket luan rang “ve phng dien
ˆ
` ˆ ` ˘
c ban, khong the tin c la vat chat va nang lng
ˆ ´ `
´ ` ´ ˆ
khong can ai giup ma lai t to chc thanh cac he thong
´
co s song”.
ˆ ˆ ´ ˆ ˆ ´ ˆ ´ ˆ ` ˆ
That vay, cac cong cuoc thı nghiem xac nhan li nhan
` ´ ˆ `
inh cua Kenyon la “tat ca ly thuyet hien thi ve nguon
´ ` ´ ˆ
goc hoa hoc cua s song cung co mot sai lam c ban”. Sau
` ˜ ` ´
(trang 45-47), duyet lai mot so chi tiet can ban cua s
´ ` ` ˜ ´ `
hp tac ly ky nay gia cac protein va axit nucleic trong
`
´ `
´ ` ` ˜
te bao cua chung ta. Du chı thoang nhın vao lanh vc
´ `
˜
´ ´
cac te bao cua c the cung u cho chung ta than phuc
ˆ `
´ ` ` ˜
cong trınh cua cac khoa hoc gia trong nganh nay. Ho a
´ ˜ ´ ` ´ ` ` ´
soi sang nhng qua trınh phc tap phi thng ma ıt
` ´ ˜ ` ˜ ´
ngi trong chung ta nghı en, nhng lai la nhng qua
` ˆ
ˆ ´
` ´
trınh hoat ong trong moi giay phut cua i song chung
ˆ ´ ˆ ´ ´ `
ta. Tuy nhien, di mot quan iem khac, s phc tap va
´ ´ ´ ˆ ` ` ´
chınh xac ang kham phuc va thiet yeu nay a chung
ˆ
˜ ` ˜
˜ ´ ˆ ` ˆ `
“Nh´ng thı nghi˜ em nay... cho rang ` s tong h˜ p
vo sinh la nen `
mong
˜ cho nh` ngˆ hoc thuyet ma thc ˆ ra´ a
´ c
` con ng i
hu` sinh´ va thˆ ong ´ minh
´ en cao ˜ o sangˆ tac v a san xuat,
hong xac nhan cac y tng ho a nguyen phai tin theo”
(Origin and Development of Living Systems).
ˆ ˆ ˆ ´ ´
Klaus Dose thuoc Vien Nghien Cu Hoa Sinh Hoc tai
´ ˆ ´ ˆ `
´ ˆ
Mainz, Ðc Quoc, nhan x et: “Hi en nay th ı t at c a cac cuoc
ˆ ˜
` ´ ˆ ´
thao luan ve nhng gia thuyet va thı nghiem chınh
˜ ` ` ˆ ` `
trong lınh vc nay cuoi cung lam vao tınh trang be tac
˘ ` ´ ˆ ` ˆ `
hoac a en li thu nhan la khong biet gı”.
ˆ
Ngay ca trong Hoi Ngh i Quoc Te ve Nguon Goc S
` ˘ ˆ ˆ
´ ` ´
Song vao nam 1996, khong mot giai phap nao lo dang.
` ´ ` ˆ
Thay vı the, tap chı Science (Khoa hoc) tng thuat rang
´ ˆ ˜ ˆ ˆ ´
ngot 300 khoa hoc gia tham d hoi ngh i a “vat lon vi
´ ` ˆ ´ ˆ
` ˜
ieu bı an la au tien cac phan t [DNA va RNA] a xuat
ˆ ` ` ´ ` ˜ ` ´
hien the nao va tien hoa ra sao thanh nhng te bao co
˘
ˆ ` ˆ ´ ´ ´ ˆ
“Mot
hanh ong
trı thc co chu tam”
` ˆ ˘ ` ` ` ˜
Nha thien van ngi Anh la Fred Hoyle, ngi a bo ra nhieu
ˆ ˆ ˆ ´ ˜ ` ´ ˆ ´
thap nien nghien cu vu tru va s song trong o, tham chı
` ´ ` ´ ` ˆ ` ` ˆ
con tan thanh y kien la s song tren at en t ngoai khong
ˆ ` ` ˆ
gian. Trong mot bai thuyet trınh tai vien California Institute of
ˆ ˆ ˆ ´
Technology, ong thao luan ve trat t cua cac axit amin trong
protein.
ˆ ´ ˆ ´ ˆ ` ˆ
Ong Hoyle noi: “S kien kha hien nhien la mot chuoi axit
´
amin noi ket lai v i nhau
ˆ ´ ` ´
bang mot cach nao o
ˆ
e tao ra m´ ot ˆprotein.
Song ieu o khong phai
`
l a v an e quan trong
`
trong ng anh sinh h oc
` ` ˆ ˜ `
ma la: trat t ro rang cua
´ ´
cac axit amin phu cho
˜ ˆ
chu oi ay nh ng thu oc ´
´ `
tınh la lung... Neu cac
axit amin c n oi l ai
ˆ ´ ˆ `
mot ´ cˆ ach ng´ au nhi en, th ı
co vo so cach sap xep;
˜ ´ `
nhng nhng cach nay
ˆ ´ ˆ ´
lai ´ vo ıch, kh ong hp vi
´ ˆ
cac muc ıch cua mot te
`
bao song. Khi ban xem
´ ˆ ` ˆ ˆ ˆ ´ ˜
xet s kien la mot enzym´ tieu bieu gom mot chuoi co le khoang
` ´
200 axit amin noi lai vi nhau, ma moi mau noi co khoang
´ ` `
˜ ´
20 cach sap xep, thı ban de dang thay rang nhng cach sap
ˆ ´ ` ˆ ´ ˜
xep vo ıch la mot con s o kh ong l o, l n hn c a con s o nh ng
ˆ ˜ ˆ `
´
nguyen t trong tat ca nhng thien ha thay c bˆ ang` cac´
´ ´ ´ ˆ
vien vong kınh manh nhat. Ðo chı mi mot enzym thoi; con co
` ´ ´ ˆ ´ ˆ `
ngoai 2000 enzym, moi cai co nhiem vu rˆ at kh ac nhau. Vay thı
` ´ ´ ´ `
lam sao cac axit amin noi lai vi nhau mot cach rach roi e tao
ˆ ´ ´
nen tat ca cac enzym khac nhau?
ˆ ´ ˆ ` ˆ ´
Ong Hoyle noi them: “Thay vı chap nhan ´ xac suat ˆ cc nh o
` ` ˜ ` ˆ
la s song nay sinh nh nhng lc mu quang cua thien nhien,
` ` `
´ ` ˆ
thı dng nh tot hn la ta gia s rang goc tıch s song la mot
` ˆ ´ ´ ´ ˆ
hanh ong tr ı th c c o ch u t am”.
` `
˙ Mang te´ bao ˜ ˙ Ribosom
`
Kiem ˆ so at ˆ nh` ng` chat Vung tao
ra
tham nhap v` ao va protein
ra khoi te bao ˆ
˙ Hach nhan
ˆ `
˙ Nhan ˆ Vung tong hp
Trung ˆ ´
tam ieu nen cac ribosom
khiˆ en ho at
ong
` cua
te bao
˙ Ty the ˆ
Trung tam san
˙ Nhi´ em sac th e ´ ´ ˆ
Cha DNA, ban xu at ` ra cac phan
o an t dung e cung
chu chot chi phoi ˘
s di truyen cap nang ` lng
cho te bao
ˆ ´ ` ´ ` ´ ` ´ ˘ ´
Ngay ca mot cai nh ın ˜thoang vao the gii va chc nang phc tap
` cua moi
` ˆ ˜ ˜
te bao trong c the cung dan en cau hoi: Tat ca nhng ieu nay a xay
`
ra the nao?
ˆ ˜ ˆ ´ ´
`
`
tren nhng s kien qua ıt oi”. The thı, ieu de hieu la
ˆ ` ´ ´ ˆ ˆ
mot so nha khoa hoc, khi xem xet cac s kien, ket luan
` ´ ´ ˆ
ong y vi li ket luan o: Goc tıch s song oi hoi phai
´ ˆ ˆ ˆ ˆ ` ´
co mot nguon thong minh. Vay au la nguon o?
ˆ ˜ ´ ` ˆ ` ´ ´ ˆ
Nh tren a noi, hang trieu ngi co hoc thc ket luan
ˆ
ˆ
ˆ ´
rang s song tren at at phai c tao nen bi mot trı
ˆ ˆ ` ˆ
thong minh cao hn, mot ngi thiet ke. Vang, sau khi
´ ˆ ´ ˆ ˜ ˆ
xem xet van e mot cach vo t, ho a chap nhan rang,
` ˜
´
ngay ca trong thi ai khoa hoc, cung van hp ly khi
´ ´ ` ´ ` ˆ ˜ ´
ong y vi nha th trong Kinh-thanh t lau a noi ve
´ ´ ` `
´
Ðc Chua Tri: “Vı nguon s song ni Chua” (Thi-
ˆ
thien 36:9).
` ˜ ˆ
Du ban a i en ket luan chac chan hay cha ve ieu
´ ˜ ´ ´ ` ` ˆ ˆ
ay, chung ta hay chu y en vai ieu ky dieu lien quan
´
ˆ ˆ `
˜ `
en chınh ban than ban. Viec lam the rat thoa man va
´ ´ ´
`
co the soi sang kha nhieu cho van e anh hng en i
´
song chung ta.
´ ´ ´ ˆ `
Gi
ˆ ao s Michael J. Behe ˆ ph at bi´ eu: “Ðoi vi ` m` ot ng i`
khong cam thay˜ bat buoc ˆ phaiˆ gii hˆ an s´ tım ´ toiˆ cua ` m` ınh
trong
ˆ ph
am
vi nh
` ng nguy
en
ˆ nh an kh ong ´ c o tr
˜ khon, thı li ket
ı
luan
´ thang than la nhi eu hˆ e thong sinh
hoaˆ a ˆ c
thi ˆ et keˆ ra.
Ch ung c thiet
ke kh ong
ˆ ` ` ph ai bang lu at
´ thi en nhi en, ´ khong
phai` ˆb ang s
ng au nhi ˆ en v a vı
´ c an thi ˘ et; ung hn,
ch ung´ c
tru lieu....
´ S ` song tr en at, mc can ban´ nh` at cua n o, trong
cac thanh phan ˆ thiet yeu ˆ nh´at c´ ua ˆ no, la san pham
cua mot hoat ong co trı thong minh”.
45
P H U L U C A
´
S hp
tac can cho s s ong
ˆ ` ˆ ˆ ´ ˜
´ S song ˆ kh ong the nao ` ton tai tren at neu khong co sˆ hp lc gia `
cac ph an ´ t protein ˜ v a ˆ axit nucleic
(DNA ˆ hay RNA) b en trong t e b ` ao
song. Ch˜ ung ´ ta hˆay duy et ` lai ˜van tat mot s o chi tiet ve s hp lc la lung
` ` ˆ ˆ
nay gia cac phan t, vı nhng chi tiet ay la nguyen nhan khien nhieu
` ´
´ ` ˆ ˆ
ngi thay kho tin c rang cac te bao song xuat hien ngau nhien.
` ` ` ˆ ´ ˆ ´ `
Nhın vao trong ´ c˜ the con
ngi, ´ tham ˆ ch ı ngay ben ` trong ` cac te b´ ao
cc nh o, ch` ung ta ´ se thay rang c ac ph an t protein l a th anh ph an chınh
˜ ˆ `
yeu cau thanh chung ta. Hau het nhng phan t protein nay c cau
` ` ´ ˜ ´ `
thanh
t cac ` manh ai ` axit amin, giong ´ nh nhng ˆ ` dai lua uon khuc ˆ va
xoan lai thanh nhieu hınh dang khac nhau. Mot vai axit amin cuon lai
` ` ` ˜ ´ ´ ` ´ ` ˜
th anh hınh c au, ` con nhng cai khac thı co hınh dang nh nhng nep
gap cua chiec an phong cam.
` ´ ˜ ˆ ˜ ` `
Vai protein hp lc vi nhng phan t giong nh m e hınh thanh
˜ ` ` ˜ ´ ` ´ ´ `
nh´ ng m ang ´te bao. Nhˆ ng protein ` khac th´ı gi´ up tai khı oxy t phoi en
cac phan khac cua than the. Vai protein co tac dung nh enzym (chat
´ ´ ˆ ´ ´ ˘
´ ´ ˜ ´ ˘
xuc` tac),´ tieu hoa thc an bang cach tach nhng protein trong th c an
´ ` ˆ ` ` ˆ `
thanh ˜ cac axit amin. Ðoˆ chı la mot ˜ so ´ trong hang ´ ng
an nhi ´ em vu ma`
nhng ˜ protein th c
´ hi en. B ` an ngh ı ung ˆ khi n ´ oi r ´ang c ac
` protein l a ˜
nhng tay th kheo duy trı s song; khong co chung thı s song se
ˆ ` ´ ` ´ ˜ ˆ
khong ton tai. Con ve phan cac protein thı chung se khong ton tai neu
ˆ ` ´ ` ` ´ ` ´ ´ ˆ ˆ
khong nh co DNA. Nhng DNA la gı? No nh the nao? No co lien he
` ´ ´ ˜ ` ˜ `
gı v´ i cac ´ protein? ´ Nh
` ng khoa ´ h oc gia ˆ t ai gi oi ´ a chi em ˆ gi ai Nobel nh
`
kham ˜ pha` ra cac li giai ap. Tuy ˜ nhien, ˆ chung ta˜ khong can ph ai la
nhng nha sinh hoc cao ang e lınh hoi c nhng ieu c ban.
ˆ
Phan t chu chot
´ ` ` ´ ` ` ` ˆ
Cac te b´ ao c cau´ thanh phan` ln t` protein; vıˆ the ´ ma luon `
can en cac protein mi, e duy trı te bao, e tao nen cac te bao
´ ` ` ´ ´ ` ˆ `
mi ˆ v a l am
´ cho
ph an ng h oa h oc d e
d ang x ay ra ´ b en ˆ trong t e b ao.
Cong thc can thiet e tao ra protein nam trong cac phan t DNA (axit
˜ ´ ` ´ ˜
deoxyribonucleic). ´ ˘ ˜ Ðe hieu ro hn qua trınh tao ra protein, chung ta hay
xem xet can ke DNA.
´ ˆ
ˆ ` ` ˆ ´
Cac phan t DNA nam trong nhan cua te bao. Ngoai nhiem ˜ v` u cha
ˆ ´ ` `
cong ˆ th c c an thi et e s an ` xu at ra ` ` protein, ` DNA c on` t ang ´ tr ´ v a truy ˆ en
thong tin di truyen trong te bao t i nay sang i khac. Cac phan t
´ ` ˆ ˆ `
`
DNA
co´ hınh d ang giong nh mot cau thang day´ hınh ˆ xoan˜ (goi la chuoi
xoan kep).` Moi si cua chi ´ ec thang DNA gom co vo so nhng ´ ph an nho
hn goi la nucleotide. Cac nucleotide (hay ` baz) ton tai ` di ´ bon dang: ˜
adenin (A), guanin (G), cytosin (C), va thymin (T). Nh co “bang ch
´ ` ` ˆ ˆ ˜ ´ ´ ˘ ´ ` ˆ
cai” DNA nay ma mot oi ch cai—A vi T hoac G vi C—tao thanh mot
´ ˆ ´ ˆ ˆ
46 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ´ ` ´ ` `
nac cua ˜ chiec thang hınh xo an kep. Chiec thang nay cha hang ngan
gen, nhng n v i c ban cua s di truyen.
ˆ ´ ˜ ˆ ˆ ˆ
´ Mot gen ˜ ´ cha ng d kien ` can thi ˜ et e t ao nen m´ ot protein.
Chuoi
˜
cac ` ch cai trong gen hp ` thanh ma di truyen, hay ` bc` cam nang; ` m´a
nay cho biet loai protein nao phai c tao ra. Vı the ma DNA, cung vi
´ ´ ` ˆ ˆ
tat´ ca˜ cac tieu n `v i cua no, la phan t ch ´ u yeu cua ˆ s song. Khong
co ma di truyen, thı nhieu loai protein khac nhau khong ton tai c
` ˆ ´
—nh the thı khong co s song.
Chat trung gian
ˆ ` ´ ´ ´
Tuy nhiˆ en, v ı bc c` am nang ` ´ chı dan cach tao ra protein,
ˆ c ch ´ a ˆ
trong` nhan ˆ cua te ˆbao ma c´ ac protein ´ ˜ lai c tao ˜ ra mot v i tr ` ı ben
ngoˆ ai nhan, cho ´ ˆ n en c an c o ´ s gi up ´ e mang ˜ ` ` m a di truy ` ´ en t trong
ˆ
nhan ra “v i trı xay dng”. Co c s giup nay la nh cac phan t
´ ˆ ´ ´ ˆ
RNA (axit ribonucleic). ´ ˆ Xet ve phng ` dien ´ hoa hoc, cac phan t RNA
tngˆ t nh cac ph ´ an t DNA, ˜ va c´ an ˘ co nhi ˜ eu dang ˜ cua RNA ´ ` e tao
ra` mot ´ protein.` Ch`ung ta ˜ hay xem ´ ` xet can ke´ hn nhng qu a trınh `cc ´
ky phc tap nay, la nhng qua trınh tao ra cac protein thiet yeu nh co
´ ´
RNA giup sc.
ˆ ˆ ` ˆ ˆ
S viec b´ at au trong ˆ ´ nhan ˜ te´ bao, ni ay m` ot ph an` cua ´ chiec ˜ thang ´
DNA m h e ra, e
´ ´ l o c ac ch ˜ ´ c ai c ua DNA. Nh ˆ th e ˆ m a c ac ch cai cua
RNA ˆ noi c vi cac ch´ cai˜ cua ´ DNA thuoc ` mˆ ot trong hai si DNA.
´ `
Mot ˆ enzym truyen qua ´ cac˜ ch´ c ai cua RNA va lienˆ ket ˜ chung ` lai ´ thanh˜
m´ ot s i. Nh thˆe, cac ch c ai c ` ua DNA
˜ c phi en m a th anh c ac ´ ch
cai cua ` RNA, ` m`ot ch at tam goi la tho´ ng c ua DNA. Chuoi RNA mi sinh
ra nay ri ra, va chiec thang DNA ong tr lai.
ˆ ` ˘ ˆ ` ˜ ´ ˜
Sau khi´ sa ` oi them, ˆ thı lo ai ` RNA ` ac biet n´ ay a c o san ma di
truy ˆ en.´ No r˜ i ´khoi nhan cua te bao va˜ i en ˆ v i tr ı san xuat ˜ protein, ´ ni
ay cac` ch caiˆ cua` RNA c ` giai ma.´ Moiˆ bo gom ba chˆ cai cua ˆ RNA
hp ´ thanh mot “t”; moi “t” can co mot axit amin rieng. Mot ` dang
` ´ ´ ` ˆ
kh ac cua´ RNA ˆ i tım axit amin ˆ o, bat lay no nh mot enzym, va mang ˜
ve` “v i trı xay dng”. Khi` thˆong tin di truyen cua RNA ´ ˆ c ` chuyen ma, `
th ı san ph ´ am ` sinh ra la` mot chu ˆ oi ` axit amin ˆ m´ oi luc mot dˆ ai. Chuoi nay
uon ` khuc va gap lai thanh mot hınh the oc ao, tao ra mot loai protein.
´ ´ ´ `
Va trong c the chung ta co the co ngoai 50.000 loai protein.
ˆ ˜ ` ˆ ´ ` ´ ` ˘
Ngay c´ a viec protein gap lai cung la´ mot qua trınh ang´ ke.´ Vao nam
1996,` c ac
´ ´ khoa ˆ h oc gia kh ap th e gi i, “ c trang ˆ b i v i c ac
˜ chng
trınh ´ may tınh toi tan nh ` at, thi ua giai` quyet m` ot trong ` nh ˆ ng van e
phc tap nh at cua nganh sinh hoc:
ˆ ` ` ˆ lam the nao ma mot ` protein ˆ n `
oc, ´ c cau th` anh ` t m ot chuoi axit amin, ` t g ap lai thanh` mot hınh
th e phc t´ ap m a hınh th`e ay inh ` o at vai
´ ´ tr o c ua protein
` ´ n ay trong s
song.... ´ Noi` ngan gon, th˜ ı ket´ qua la: m
ay tınh thua va cac protein thang
´ ˆ ˜ `
.... Cac nha khoa hoc a c lng rang vi mot protein c trung bınh
ˆ `
Ðau la nguon cua s song?—Phu Luc
47
` `
do 100 axit
amin ´ c´au thanh, th ` ı giai c ´ van e ve ˜ s gap l27ai cua ˆ
protein
˘ b ang c ach t ınh m oi tr ng h p c o th e x ay ra s e m at 10 (m ot
ty ty ty) nam” (The New York Times).
´ ´ ´ ´ ` ` ` ˆ
Chung ta chı mi xem ´ x et s lc qu` a trınh ´ ` hınh thanh ˆ ` cua m´
ot
protein, nhng ´ ban ˆ co th e th ay c la qua tr` ınh ay ` vo cung phc ˆ
tap. ˆ Ban co bi et mot ˆ chu ˆ oi g`om 20 ´ axit ` amin thanh hınh trong bao lau
` ´ ˜ ´
kh ong? ` Kho ang m ot gi
´ ay! V a qu
` a tr ınh n ay ˆ c m
` ai ti
ep di ˆ en trong cac
te bao cua c the chung ta, t au en chan va khap than the.
´ ` ` `
´ ´ ˆ
˜ Ðiem´ chˆ ınh yˆ eu la gı? Du rang´ cac yeu´ to khac nhieu ` khong ` ke xi et
cung
` c o li` en h e, nhng´ s h` p
t ´ ac c an
` c o e ´ t ao ra v
´ ` a duy tr ı s ong
s
la ieu lam´ ta th´ an ph´ uc. Va nh om´ t “hp tac” kh ˆ o long ˆ di
en ta c
s` tng ˆ tac chınh xac ˜ can ˆ ph` ai ´co e ˆ sinh ra mot ph ` an t protein, bi
vı m ot protein ´ can d lieu t ˆ cac phan t´ DNA, ´ v˘ a DNA ˘ lai ˆ can ´ en
nhieu dang khac nhau cua phan t RNA co chc nang ac
˜ ˆ ´ ˜ ´ biet. Chung ˆ
ta ˆ cung ˆ khong the bo quaˆ nhieuˆ enzym ` kh ac n´ a, moi cai th` c hi en
m`ot nhi´ em vu thi` et yeu ` rieng ˆ bi et. Vı´ c the ch ung ta tao ˆ ra ´ hang ´ ty ´ te
bao mi moi ngay ma khong can chung ta ieu khien mot ` cach y thc,
ˆ ´ ` ´ ´ `
nen no oi hoi ` phai co u cac ban ´sao cua ca ba thanh ` phan´ nay
—DNA, RNA` va protein. ˆ
Nh th e b an ´ c o th eˆ hi eu ` t ai sao m `a tap ch ı New
ˆ
Scientist
` ` bınh luan rang: “Thieu ` bat c mot ˘ thanh ´ ˆphan nao trongˆ bo ba´
nay, ˆ thˆ ı s song dan dan ´ngng lai”. ` Hoac noi r˜ ong ˆ ra, neu kh´ong co
mot oi ay u, hp lc vi nhau, thı s song a khong the phat sinh.
´
` ˆ ˆ ˆ ´
` Noi rang ˆ m ´ oi th` anh ph ˆ an trong ` bo ba ph an t ay t ´ nhien´ phat sinh
cung ´ m ot ´ l uc, c ung m ot
ni v a c ˆ i eu ˜ h ng ch ` ˆ ınh x ac ` noi
en
chung co the tong hp lai e thc hien nhng ieu ky dieu, thı ieu ay
´ ´ ˆ
co hp ly kh ong?
ˆ ´ ˆ ´ ´ ´ ˜ ˆ
ˆ Tuy nhi en, c o mot ` s giai
thıch kh ac ve` cach s song a xuat hien ˆ
tren ´ at. Nhi eu ng i tin r ang s s ong la s an ph am c t ao ra m ot
ˆ ˆ ´ ´ ˆ ˆ
cach can than do mot Ðang Thiet Ke co trı thong minh cc o.
48
P H U L U C B
` ´ ˆ ´ ` ´
Ðen t “the gii RNA” hay mot the gii nao khac?
ˆ ` ` ˆ ´ ´
Lam vao tınh trang be tac, khong giai thıch noi van e ve goc tıch cua
ˆ ˆ ˆ ` ` ´ ´
bo ba protein-DNA-RNA, nen mot vai` nha khao cu a ra ly thuyet “the
´ ` `
` ´
gii RNA”. Thuyet ay la gı? Thay vı qua quyet rang DNA, RNA va cac
´ ` ´ ´
ˆ `
protein phat sinh cung luc e tao ra s song, ho noi rang chı mot mınh
` ˆ ˆ ` ´ ´ ˆ
RNA la nguyen nhan cua s song. Thuyet nay co ly khong?
ˆ ˆ ´ ` ´ ´ ´
´ ˆ
Trong thap nien` 1980,´ cac nh a khao cu kham pha ra rang cac phan
ˆ ´ ` ´ ´ `
t
RNA´ trong ph ˆ ong th ` ı nghi em ` c o th e t l am ´ ch at x uc ` ˆ t ac c ua m ınh
` ´ `
bang cach phan ra thanh hai va ket hp lai vi nhau. Vı vay m a cac nha
´ ´
´ ˜ ` ˆ ´ ˆ
khao cu suy oan rang RNA co the a la phan t t sao chep au tien.
` ´ ` ´ ˆ ´ `
Ho a ra gia thuyet la vi thi gian cac phan t RNA biet cach hınh
` ´ ` ` ` ` ˜ `
thanh cac mang te bao, va sau ´ cung chat hu sinh˜ RNA cau ` th anh
ˆ
DNA. Phil Cohen viet trong tap chı New Scientist: “Nhng ngi ung ho
´
ˆ ` ˆ ´
thuyet the gii RNA tin rang thuyet cua ho, neu khong phai la chan ly,
` ´ ˜ ˆ ` ´ ˆ
thı ıt ra cung phai c chap nhan la gan vi s that nhat”.
ˆ ˆ ´ ˆ
Tuy nhi en, khong phai ` tat ca cac khoa ´ hoc
gia eu chap nhan chuoi
ˆ ˜ ` `
bien co tng tng nay. Cohen nhan xet rang nhng ngi hoai nghi
` ˆ ˆ
` ˆ ´ ˆ
thuyet nay “bien luan rang i t viec ˆ chng minh c
phan t ´ RNA t
ˆ ` ´ ˆ
phˆan chia ` th´ anh hai` trong ˆong nghi ` em ` ti viec cho rang RNAˆ co th ˆ e t
mot mınh no cau thanh mot te bao va khien s song xuat hien tren at
` ˆ ´ ´ `
la mot bc nhay vot qua dai”.
` ` ´ ˜ ´ ˜ `
Ngoai ra con co nhng van e khac na. Nha sinh hoc Carl Woese
´ ` ´
tin rˆ ang “gi a thuy´ et v e th ` ˘e gi i RNA... khi ` ˆ em khuy et tram trong bi vı˜ no
khong giai thıch c ˆ la nang lng t au en e san xuat ra nhng
ˆ ` ´ ` ´ ` ˆ
phan t RNA au tien”. Va cac nha khao cu cha he tım c ` mot ´
` ´ ´ ` ´ ´ `
m anh RNA ` n ao ´ c o th e t sao ch ˆ ep t ` ´ au, l uc
cha c o g ı. V
a l ai,
c on
´o c
van e la trc het RNA do au ma co. Tuy rang gia thuyet ve “the gii
´ ´ ´ ` ´
RNA” co trong nhieu sach giao khoa; nhng nh nha khao cu Gary
´ ´ ` ` ´
Olsen noi, hau het ly thuyet nay “la s suy oan lac quan”.
ˆ ´ ` ´ ´ ` `
Mot gia thuy ` et kh ` ac m ˆ a c ac khoa h oc gia
` t an th anh la ´ mam s song
c gieo t ngoai khong gian xuong hanh tinh cua chung ta. Nhng
` ˆ ˆ ˆ ` ˆ ` ` ´
thuyet nay that ra khong a ong gı en cau hoi la: Ðieu gı phat sinh ra
ˆ ´ ´ ` ˆ ´
s song? Cay but ve cac e tai khoa hoc, Boyce Rensberger, nh an ´ xet:
´
` ` ˆ `
Noi rang s song en t ngoai khong gian thı “chı thay oi v i trı cua
´ ˆ ´ ´ ´
ieu bı an”. Thuyet ay khong giai thıch nguon goc s song. No chı tranh
´
´ ` ` ˆ ´ ˆ
ne van e bang cach la di nguon goc s song sang mot thai dng he
ˆ ` ´ ˆ `
hay thien ha khac. Van e that van con ay.
CH NG BO N
` ˆ ´
Con ng i ban
oc
ao biet bao!
´
´ ´
TRC khi bat au sinh hoat moi buoi sang, ban co soi
˘ ˆ ´ ˆ ´ ` `
mat trong gng khong? Ban co the khong co thı gi e
` ´ ´ ˆ ` ˜ ` ˆ ´
suy t vao luc o. Nhng bay gi hay danh ra oi phut
´ ˜ ` ` ` ˆ
e than phuc nhng gı bao ham trong hanh ong soi
gng n gian ay.
ˆ ´ ´ ` ` ´
`
Ðoi mat giup ban co the ngam hınh mınh vi u mau
` ` ˆ
`
sac, du thay c mau sac khong phai la ieu thiet yeu
´
ˆ ´ ˆ
cho s song. V i trı cua oi tai giup ban nghe c am
` ` ´ ´
khı. Ngoai ra, mui ban co hang trieu te bao thu cam
´ ´ ´ ˆ
` ´
khu giac giup ban nhan ra khoang 10.000 mui co sac
´ ´ ˆ ´ ´ ˆ
thai khac nhau. Mot giac quan khac hoat ong khi ban
´ ˆ ˜ ˘ ` `
thng thc mot ba an. Hang ngan si than kinh v i
´
` ´ ˘ ´ ˆ
giac dan truyen mui v i thc an. Cac day than kinh cam
´ ´
˜ ´ ˘ ´
giac khac li giup ban biet rang ban co sach hay
ˆ
khong.
ˆ ´ ˘ ´ ´ ´ ´
Vang, ban co nam giac quan—thi giac, thınh giac,
´ ´ ´ ` ´ ´ ` ´
khu giac, vi giac, va xuc giac. Ðanh rang th i giac cua
ˆ ´ ˆ ` ˆ ˜ ˘ ´
mot so thu vat tinh hn vao ban em, mui hoac tai chung
´ ` ` ˜ ´ ´ `
c li ıch nh cac kha nang va tiem nang nay. Tat ca
´ ` ˆ ` ˆ ˘
cac ieu ay tuy thuoc vao mot c quan nang 1,4 kilogram
ˆ ´ ˆ ´ ´ ˆ ˜ ´ ˆ ´
ben trong au chung ta—bo oc. Thu vat cung co bo oc
ˆ ˆ ´ ` ˆ
hoat ong. Song bo oc con ngi troi hn het, khien cho
ˆ ˜ ` ` ´ ˆ ´
khong ai choi cai c la con ngi chung ta oc ao.
` ` ´ ˆ ´ ` ˆ `
Nh the nao? Va tınh oc ao nay lien quan the nao en
´
´ ` ´ ˆ ` ˆ ` ´
c vong cua chung ta la co mot i song lau dai, ay y
˜
nghıa?
ˆ ´ ˆ `
Bo oc tuyet
vi cua ban
˜ ˘ ˆ ´ ` ´ ˆ ´
Ða nhieu nam, bo oc con ngi c vı nh mot may
ˆ ´ ˆ ˜ ˆ ´ ´ ˆ
ien
toan, tuy nhien nhng cuoc kham pha gan ay cho
´ ` ´ ´ ˜
thay s so sanh nay thieu sot tram trong. Bac sı Richard
ˆ ˆ ˆ
` ´
M. Restak neu len cau hoi: “Lam sao ai co the bat au
ˆ
ˆ ´
` ` ˆ ´ ´ ´
Nha chi c vo ich au vi may tınh
´ ˆ ´ ˆ ˆ ` ˆ
Khi chiec m´ ay ien toan ` toi tan ` ˆten la Xanh ´ Ðam `
(Deep
ˆ Blue) ˆ anh ` bai nh ´ a chi´ c ˆ vo ` ich th e gi i, th ˆ ı
cau
hoi neu ra ˆ la: “Chung ´ ta ´ co bu ˆ oc ˆ long phai ket luan
rang Xanh Ðam at phai co trı tue khong”?
´ ˆ ˆ ´
Giˆao s David ˆ Gelernter ` thu ˆ oc ´ vien ´ ai h ´ oc Yale ˆ ´ ap:´
“Khˆ ong. ˜ Xanh Ð ` am ´ ch ` ı la ˆmot caiˆ may.´ N´ o kh ˆ ong´ co tr˜ ı
tue´ cung nh la cai ` ` b ınh b ong kh ` `ong c o tr
` ˆ ı tu e.... Y ngh ıa
chınh ´ cua ieu nay la: con ngi la nha vo ich che tao
may”.
´ ´ ˆ ˆ
´ Gi`ao s ˆ Gelernter ´ ´ ch
´ ı ra s˘ khac biet quan ´ trong: ` “Boˆ
oc
´ l a´ m ot
c ai m ay c o kh a ` n ang ´ bi et ˆ v e ch
´ ınh ` m ınh.
ˆ B o
oc co the tng tng, con may ien toan thı khong”.
ˆ ˆ ˆ ˘ ´ ` ´ ´
Ong
ˆ k´ et luan: ` “H˜ o s` au ng ˆ an cach con ` ngi vi [may ´
ien ´ to˜ an] con mai ` va ` khong bao gi` lap lai c. May
moc se tiep tuc ´ lam i` song ´ de dang hn, ` kh oe ˆ manh
hn,` phong phu hn va khoˆ hieu hn. ˜ Va rot cuoc con
ng
i ta van ˆ tiep tuc lu tˆ am en nh ng ieu` ho van ´
hang lu tam: ` en ban than, en ˆ lan nhau va, ´ oi vi
nhi ´ eu ` ng´ i, ´ en Th ˆ ng Ðe.´ Li en quan en` cac` van ´ e
o, ˜ th ıˆ m ay m oc kh
` ´ ong h e c o anh h ng nao. Va chung
se khong bao gi co anh hng”.
` ´ ˆ ´
`
tiep hp), va co toc o tac xa tong hp khoang chng
` ˆ
ˆ ˆ
`
ˆ ` `
mi trieu ty lan moi giay?” Cau tra li cua ong la gı?
ˆ ˘
ˆ ´ ˆ ´ ˆ
“Ngay ca hieu nang cua mot may ien toan toi tan nhat
´ ´
ˆ ˜
ˆ
co cau truc phong theo he than kinh... cung chı bang mot
` `
˘ ´ ˆ
`
phan mi ngan kha nang trı tue cua con ruoi”. The thı,
˜ ˆ ´ ˆ ´ ´ ˆ
ban hay xem mot may ien toan thua kem biet bao nhieu
´ ˆ ´ ` ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ
khi so vi bo oc con ngi, mot bo phan sieu viet hn en
ˆ `
o la thng nh the.
´ ´ ˆ ´ ` ` ´ ´
Co may ien toan nao do con ngi sang che lai co the
˜ ` ˘
t sa cha, viet lai chng trınh, hoac t cai tien qua
` ˆ ˆ ˆ ´ ˆ ´
thi gian khong? Khi mot he thong may ien toan can
ˆ
ˆ
`
c ieu chınh, mot thao chng vien phai viet va cho
´ ˆ ´ ˆ ˆ
52 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ´ ˜ ˆ ´ ˆ ´ ´ ˆ ` ˆ
vao cac ma lenh mi. Bo oc chung ta t ong lam viec ay,
`
` ˆ ´ ´ ´
trong ca thi th au lan tuoi gia. Ban khong noi qua ang
´ ´ ˆ ´ ˆ ˜
neu cho rang cac may ien toan toi tan nhat cung rat
ˆ ´ ˆ ´ ´ ` ˜ ´ `
tho s so vi bo oc. Cac nha khoa hoc a goi no la “cau
´ ´ ` ` ˆ ´
truc phc tap nhat tng c biet en” va “vat phc tap
˜ ˜ ` ´ ´
nhat trong vu tru”. Hay xem vai kham pha khien nhieu
` ˆ ˆ ´ ` `
ˆ
ngi ket luan rang bo oc con ngi la san pham cua mot
´ ˆ
Ðang Tao Hoa quan tam.
` ´
ˆ `
Dung no bang khong thı mat
˜ ´ ˜ ´ ` ´
mot khoi cac te bao noi lai, luon thay oi va ch iu anh
ˆ
ˆ
hng sau xa cua kinh nghiem” (Inside the Brain).
ˆ ˆ ˆ
` ˆ
Tuy nhien, kinh nghiem khong phai la phng tien
ˆ ´ ´ ´ ˜
duy nhat chi phoi bo oc chung ta. Cach suy nghı cua
´ ˜
ˆ ´ ˜ `
chung ta cung anh hng en bo oc. Ni nhng ngi
˜ ´ ˆ ˆ ´ ˆ
tiep tuc gi cho trı tue hoat ong, cac khoa hoc gia nhan
` ˆ ´
Con ng i ban
oc
ao biet bao! 53
˘ ˆ ´ ´
ˆ
Kha nang cua sieu may tınh chı bang con sen
˘ ´ ˆ ˆ ˘ ` ´
˘ “Kha nˆ ang thay, ` noi chuy´ en, c ´ ong, ˆ ho´ ac dung ˆ trı
nang ´ thong th ng cua˘ cac m ay i ˆ en ´ toan hiˆen ai
kem xa˜ ngayˆ ca kh ˆ a´ nang cua m ot ` a tr e l˘ en b´ on
tuoi. ´ Dı nhi` en, mot ˜ ly´ do´ n
thuan la kh a n ang ˘ tınh
to´ an. ˆ Ngi ta a ˆ c tınh ˆ rang
´ ngay
ˆ ca
´ kha nang x
ly ˜ thong tin
cuaˆ mot sieu may ien ˆ toanˆ nhanh ˆ nhat
cung
ch ı bang´ he th an˘ kinh cua m ot con ´ sen—m
ˆ ot
ˆ phan´
rat nho so vi´ kha nang cua chiec may ´ sieu i toan
en
trong so [chung ta]” (Steven Pinker, ˆ ˆ giam oc Center
for Cognitive Neuroscience thuoc vien Massachusetts
Institute of Technology).
´ ˆ ˜ ´ `
thay rang cac dien tiep hp (synap) gia cac te bao than
´ ˘ ´
kinh trong oc ho nhieu hn en 40 phan tram so vi so
ˆ ´
˜ ` ` ˜
dien tiep hp trong oc cua nhng ngi li suy nghı.
´ ` ˆ
`
Cac nha khoa hoc ve than kinh ket luan: Ban phai dung
´ ˆ ` ˆ ` ˜ ` `
no, bang khong thı mat. Tuy nhien, con nhng ngi gia
` ` ˆ ´ ` ˜ ˆ
ca thı sao? Dng nh mot so cac te bao nao b i tieu hao
ˆ ` ` ` ` ` ´ ´ ´ ´
khi mot ngi gia i, va ngi gia co the kem trı nh.
ˆ ˆ ` ` ˜
Song s tieu hao khong nhieu nh ngi ta tng nghı.
ˆ
` ` ˆ ´ ` ´
Trong mot ban tng trınh ve bo oc con ngi, tap chı
´ ˜ ` ´
`
National Geographic noi: “Nhng ngi ln tuoi van con
˘ ˆ ´ ` ˜ ´ ˆ
kha nang tao ra dien tiep hp mi va gi c cac dien
˜ ˆ ´ ˆ
tiep hp cu qua hoat ong trı tue”.
´ ˆ ´ ´ ˆ ´ ˆ
ˆ
Cac cuoc kham pha gan ay ve tınh linh ong cua bo
´ ´ ´ ` ˆ ´ ´
oc ong y vi li khuyen trong Kinh-thanh. Quyen sach
ˆ ` ˜ ´
phan ln la ket qua cua viec tan dung mot phan trong vo
˜
´ ´
nao nam phıa trc cua au.
` ´
Thuy tran cua ban
´ `
´ `
ˆ ´
Hau het cac te bao than kinh lp ngoai cua bo oc,
˜ ˆ ´ ´ ` ´
hay vo nao, khong noi trc tiep vi cac bap th it va cac c
´ ´ ˜ ´ `
`
quan cam giac. Thı du, hay xem xet hang ty te bao than
` ` ´ ` ˜ ´
kinh tao thanh thuy tran. (Xem hınh ve, trang 56). Cac
ˆ ` ˜ ´
` ´ ˆ
cuoc chieu hınh nao chng to thuy tran hoat ong manh
˜ ˆ ` ˜
ˆ
khi ban nghı en mot t ng hay hoi tng lai ky niem.
˜
´ ´ ´ ` ˘ ˆ
Phan nao phıa tran ong vai tro ac biet, khien con
` ˆ ´
ngi ban oc ao.
˜ ´ ´ ´ ˆ
ˆ ´ ` ` ` `
“B o oc
˜ con´ ngiˆ h´ au nh hoan to an c cau th˜ anh ´ bi
vo˜ nao. Thı du, bo oc ˆ c uaˆ con khı hac tinh tinh
˜ cung co vo´
nao,´ nhng theo m˜ ot ty le nh ´ o hn
nhieu. Vo n´ ao cho` phep
chung `ta suy ngh ı, ghi ` `nh,´ t
ng ˜ tng. Chung ta la con
ngi´ thc
chat la v´ ı co vo nao” (Edoardo ˆ Boncinelli,
´
giam oc khao cu sinh hoc phan t, Milan, Y).
` ˆ ´
Con ng i ban
oc
ao biet bao! 55
` ` ˆ ´ ˆ ´
T nganh vat
ly hat
cho en bo oc ban
´ ´ ´ ˘
Giao s Paul Davies phat bieu y kien ve kha nang cua
ˆ ´ ˜ ` ´ ´
bo oc s dung lınh vc tru tng nh toan hoc. ` “To´ an`
ˆ ` ´
hoc khong phai la ieu ban thay bat c ni nao. No la
´ ˆ ` ´
san pham cua trı tue con ngi. Song neu chung ta hoi
´ ´ ˜ ˆ ˜
rang toan hoc c ´ ap ` dung hu hieu nhat trong lınh
` ` ´ ´ ˜ `
vc nao, thı o chınh la trong cac lınh vc nh nganh
ˆ ´ ` ` ˆ ˘ ˆ ´ ` ´ `
vat ly hat va nganh thien van vat l´ y la ` cac ng anh khoa
ˆ ´ ´ `
hoc ` c b` an khongˆ dınh dang chut nao en i song
` ` ˜ ` ´ ´
hang ngay”. S kien nay ham an nhng gı? “Ðieu o noi
´ ˆ
´ ´ ` ˘ ´
vi toi rang y thc va kha nang s dung ` toan hoc cua
´ ˆ ` ˆ
chung ta khong phai chı la mot s trung ` hp ngˆ au
ˆ ˆ ` ˆ
nhien, khong phai la mot chi tiet tam thng, khong
` ˆ ˜ ´
phai la san pham phu vo nghıa cua s tien hoa [qua s
` ˆ
ao thai t nhien]”. (Are We Alone?)
´ ` ´ ˜ ˆ ´ ˜ ´
ly, la cac lınh vc quan he chınh yeu en vo nao trc
´
tran.
` ´ ˜ ´ ´ ´ ´ ´
Tai sao con ngi lai co vo nao phıa trc tran co kıch
´ ´ ` ˆ ´ ˘ ˆ ´ ´
thc ln va linh ong, gop phan tang them cac chc
˘ ´ ˆ
` ` ˆ ` ` `
nang trı tue cao ang; con ni loai vat thı vung nay lai
˘ ˆ ´ ˜ ` ˆ
s ang hoac khong co? S tng phan ro rang en o
˜ ` ` ´ ´
nhng nha sinh hoc tin vao thuyet tien hoa phai noi en
`
´
´ ´ ˆ ˜ ˆ ´
s “bung no bı an ve kıch thc cua bo nao”. Nhan xet
` ˜ ´
ve mau loi la thng cua vo nao, giao s sinh hoc Richard
´ ˆ ˆ ` ´
F. Thompson thu nhan: “Cho en bay gi chung ta van
˜ ` ´
` ˆ
cha hieu ro tai sao ieu nay xay ra”. Co the nao nguyen
` ` ˜ ´ ˆ ˜
do la con ngi a c tao ra vi mot dung lng nao
ˆ ˆ ˆ
bo vo song khong?
˘ ˆ
Kha nang giao tiep vo song
´ ´ ˆ ´ ˜ ´ ` ´
Cac phan khac cua bo oc cung gop phan lam chung ta
` ` ˆ ´ ˜ ´ ´
thanh con ngi oc ao. Ðang sau vo nao phıa trc
´ ` ˆ ˆ ˆ `
tran la mot dai chay ngang qua au—vo van ong.
Vung
ˆ ˆ
Vo van
ong
˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙
` ´
Thuy tran
˜
Vo n´ ao
tr ´
c
tran
`
Vung Broca
`
Vung Wernicke
` ´ `
` ´ ´
nay cha hang ty te bao than kinh noi vi cac bap th it.
´ ˜ ´ ˜ ˘ ´ ´ ´
No cung co nhng ac iem khien chung ta khac xa vi
´ `
˘ ´ ˆ ´
ˆ ˆ ´
cac loai khı hoac thu vat khac. Vo van ong chınh yeu
` ´ ˆ
˘ ˆ ˆ ` ` `
nay cho chung ta “(1) mot kha nang sieu viet la dung ban
´ ´ ` ´ ´ ˆ ˜ ˆ
tay, cac ngon tay va ngon cai e thc hien nhng nhiem
ˆ ˆ ´ ˆ ´ `
vu chan tay can en mot mc o kheo tay cao va (2) kha
˘
ˆ ˆ ˜ ` ´ ˆ ˘
nang s dung mieng, moi, li va cac bap th it tren mat
´
ˆ ´ ` ´
nhiem vu ieu khien cac c quan giao tiep. Ðieu nay giup
´
˘ ˆ
`
giai thıch kha nang giao tiep vo song cua con ngi. Tuy
ˆ
´ ´ ˆ `
rang oi tay cua chung ta ong mot vai tro trong s giao
˘ ` ´ ˆ ˆ ` ` ˘
tiep (viet van, lam cac ieu bo bınh thng, hoac ra
ˆ ` ´ ´ ´
ˆ ˆ ´ ˆ ˆ ˜
Moi dan toc
eu co mot
ngon ng
` ` ˆ ˆ ` ˘
Su
ˆ ot l ich s, ´ bat` ky khi ˜ nao mot giongˆ dan nay´ gap ˆ
mot ˆ giong˜ kh´ ac, thı ho cung thay giong dan kia˘ noi mot ˆ
ngon ˜ ng` . Sach ˆ The Language ´ Instinct ´ (Ban ´ nang ˆ ng
ˆ on
ngˆ ) bınh lu` an:
ˆ “Cha ´ h
e co ai
kham pha mot bo lac
` ´ ` ˆ `
cam nao, va khong co bang chng gı cho thay mot
˜ ` ` ˆ ˆ ˜ ` ` ´ vung
a ˜ tng la´ ‘chiec ` noi’ c´ ua ng on ng ,
´ t o´ truy ´ ra
m a
ˆ
nhng nh om ng ˆ i tr ˜ c ´ ay kh ong ` c o
ˆ tieng ´ noi.... ˆ Tınh
ph´ o bien c ua ng on ng ph c t ap l a m ot
ph at hi en khi en
` ˆ ˜ ´ ` ` ´ ˆ
cac nha ngon ng phai than phuc, va la ly do au tien
` ˜
ˆ ˜ ` ˘
lam
˘ ta ˆ ngh ı rang ngon` ng la san pham cua ban nang
ac biet cua con ngi”.
´
`
ˆ ˜ ´
khien 2.000 th th it bap ui cua mot lc sı, nhng cac
` ˜
´ ˆ `
te bao nao ieu khien thanh quan co the tap trung vao
´ ` ˆ ´ ˆ ´ ˆ ` ˆ
chı 2 hay 3 th th it ma thoi. Ðieu o khong noi len la bo
´ ´ ˘ ˆ
oc chung ta c thiet ke ac biet e giao tiep sao?
ˆ ´ ˆ `
´
Moi cau noi ngan ban thot len oi hoi´ cac bap th it c
ˆ ˆ ˆ
˜
ong theo mot khuon mau nhat inh. Y nghıa cua moi
ˆ ˆ ´ ´ ` ˆ ´ ˆ
ˆ `
mot cau noi co the thay oi tuy thuoc mc o c ong va
` ´ ´
s phoi hp thi gian rat chınh xac cua nhieu bap th it
´ ´ ˜ ˆ ˆ
khac nhau. Bac sı William
H. Perkins, mot chuyen gia
ˆ ˜
´ ˆ ˆ ` ` ´
ngon ng, giai thıch: “ mot toc o bınh thng, chung
ˆ
ˆ ˆ ´
ta thot ra khoang 14 am moi giay. Van toc o nhanh gap
ˆ ˆ ´ ˆ ˆ ˆ ˜ ˜
oi toc o at c khi chung ta van ong rieng re li,
ˆ ` ˘ ` ` ´
´
moi, ham hoac bat ky phan nao khac cua c quan phat
ˆ ´ ´ ´
am. Nhng neu tong hp chung lai e phat ra tieng noi,
` ´ ˆ ´ ´
`
thı chung hoat ong giong nh cac ngon tay cua ngi
´ ´ ` `
` `
anh may lanh nghe va cua ngi chi an dng cam
´ ` ´
ˆ
´ ˆ ˆ
trong cac buoi hoa nhac. Cac c ong cua cac bo phan
`
ˆ ´ ` `
nay phoi hp lan nhau mot cach nh ip nhang trong s hai
` ´ ´
hoa tinh te ung luc”.
˜ ˆ
ˆ ˆ
ˆ ˜ ` ´ ˆ
Ngon ng va trı thong minh
´ ˆ ` ˆ
´ Tai ˆ sao trı thong minh ` ˆ cua con
ngi lai troi ` hn han ˆ
tr´ ı thong
` minh ´ cua lo ai vat, ch´ ang´ han nh loai ´khı?
ˆ Mot
ly do ` l a ch
` ` ` ung ta s d
` ˘ung
c u ˆ ph ap—k
´ et h
p
c ac am l ai´
thanh t va dung
` t e˜ at cau. Ly thuyet gia ve sinh ly
´
hoc than kinh la tien sı William H. Calvin giai thıch:
˜ `
“Nhng ´ con ˆ khı´ hac tinh tinh hoang dung khoang ba
mi sau am khac nhau e dien at khoang ba mi
´ ˜ ´ ´ ´ ˘ ˆ ˆ
sau nghıa khac ˜ nhau. Chung´ co theˆ lap l ai mot ˆ am e
nhan ˆ manh ˆ ` ngh´ıa, nhng ` ch` ung khong noi´ ba am lai e
them mot t mi vao kho t vng cua chung.
` ` ´ ˜ ` ´
ˆ “Loai ng ` ˆ i chung ta cˆ ung d ung˜ khoang ba mi ´ sˆau
am, ` goi ´ la am ´ v i.˜ Tuy nhi ´ en chı nh ng˜ to hˆ p cˆua cac˜ am
nay mi c´ o ngh ` ıa: ´ chung ˜ ta noi nh ˜ ng am vˆ o ngh ´ ıa
e
tao ra cac ´ t c o ngh ıa”. ´ Ti en s ı Calvin ´ nh an x et rang`
“cha ˆ ˆ ai coˆ the gi˜ ai th ıch”` ˆ c bc chuy ˘ en biˆ en t´
“mot
am mot ` ngh` ıa”` cua lo ´ ai v´ at sang kha nang oc ao
cua con ngi la dung cu phap.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
60 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ˜ ˆ
Khong chı ve nguech
ngoac
´ `
“Co phai chı con ngi, chung loai Homo sapiens,
´ ´ ˘
ˆ ˜ ˆ ˜
m` i co` kh a n ang giao ti ep b ang ng on ng
ˆ ` ` ˆ ` ˜ khong? ´ Ro`
rang la cau tra li phai tuy thuoc vao nghıa cua nhom t
ˆ ˜ ˜ ´ ` ˆ ´ ´
‘ngon ng’—bi le tat ca cac loai vat mc phat trien
ˆ ˆ
cao chac chan dien at b ang nhi eu d au, nh i eu b o,
´ ˆ ´ ` ´ `
hi hng, tieng keu, tieng hu va tieng hot, va ngay ca
˜ ˆ ` ˆ ˜ ´ ´ ˆ
vu i` eu cua loai ` ong. Songˆ ngon´ ng cua ˘ cac thu vat `
ngoai con ngi xem ra khong co c cau van pham. ˜ Va
ˆ ´ ´ ` ´ ˆ ˆ
mot ˜ ieu ´ co the kha quan trong ` la th u vat khong ve c
ˆ ´ ˜ ˘
nhng tac pham hoi hoa. Ma co ve c hoa chang
˜ ` ˜ ´ ˆ ´ `
cung chı la nhng net nguech ngoac” (Giao s R. S. va
D. H. Fouts).
˘ ˆ ´
ˆ ´ ` `
ph
anˆ ac biet khac cua bo oc ban, goi la vung Wernicke.
`
` ˆ ˜
Viec ra dau cua mot con khı khac biet biet bao vi kha
˘
ˆ ˜ ´
´ ˆ ´ ´ ´ ˆ
Giao` s A. ´ Noam˜ Chomsky ´ nhan xet:´ “Xet ´ ve trı tue` ˆ
conˆ ng´ i, ch` ung ˆ ta cung˜ thay c acˆ c au ˆ tr uc ph c ` tap
´ ky dieu.
Mot thı du la˜ ngon ˜ ng , nhng
˘ ay kh´ ong ` phai l´ a thı d´ u duy ˆ
nhat. B` an hay ngh ı veˆ kha nang cua oc d´ ung ` cac khai ni ` em
tru tng
ˆ cua´ h˘ e thong
ˆ so,´ [i eu o dng ` nh la
mot trı nang] oc ao cua con ngi”.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
62 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˘ ˘ ˆ
“Ð c
phu cho” kha nang at
cau hoi
˜ ` ˆ ´
Ve tng´ lai cua vu tru, ˘ nha´ vat ˆ ly Lawrence
˜ Krauss
viet:´ “Chung´ ta bao ˆ dan at cac c au h oi ve nh ng ieu´
` ˘ ` ´
chung
˘ ta co the ´ khong ˆ bao´ giˆ gap, ` bi vı chung ta c´ o
kha´ nang h˜ oi c ac c´ au o.´ Mot ngay kia ´ con, hay ´ ch au
chung ta se giai ap. Chung ta c phu cho trı tng
tng”.
ˆ ˘ ˆ
ˆ ˆ
mot ieu rat ac biet ang dien ra, mot ieu khong con
ˆ ` ´
ˆ
vat nao co the cam nghiem c.
´ ´ ´ ˆ ` `
` ` ˆ `
Khac vi thu vat la loai chı song va hanh ong vı nhu
ˆ ` ´ ` ˆ ´ ´ `
cau hien tai, con ngi co the hoai niem ve qua kh va
` ´ ` ˆ ´ ` `
tru tınh tng lai. Ban lam c nh vay chınh la nh
˘ ´ ´ ˆ
˜ ˆ `
kha nang ky c hau nh vo han cua nao bo. Ðanh rang
´ ˆ ´ ´ ´
ˆ ´ ˆ ` ´ ` ` ´
suc vat co ky c mot mc o nao o, va vı the chung
´ ` ` ` ˘ ´
´ ´
co the tım c ng ve nha hoac nh lai cho chung co
` ´ ˘ ´ ´
` ` `
the tım c thc an. Ky c cua loai ngi thı tot hn
ˆ ´ ´ ˆ ´ ´ ´
nhieu. Mot khoa hoc gia c tınh rang bo oc chung ta co
´ ˜
˜ ˆ ˆ
the tıch luy u d kien “e viet ay hai mi trieu cuon
´ ´ ´ ˆ ´ ˆ
sach, nhieu bang so sach trong cac th vien ln nhat tren
´ ˆ ` ´ ´
the gii”. Mot so nha khoa hoc ve than kinh c tınh
ˆ ` ` ` ˆ `
rang trong mot i song dai trung bınh, mot ngi chı
ˆ ˘ ˘
s dung 1/100 cua mot phan tram (.0001) tiem nang cua
ˆ ˜ ´
ˆ ´ ´ ´
bo nao. Ban co the hoi mot cach thıch ang: ‘Tai sao
´ ´ ˆ ˆ ´ ´ ˘ `
chung ta co mot bo oc co nhieu tiem nang en the, ma
´ ` ˆ ˆ
´
chung ta lai dung khong het mot phan nho cua no trong
ˆ ` `
mot i song trung bınh?’
ˆ ˜
´ ˜ ˆ
` ˆ
Bo nao cua chung ta cung khong phai chı la mot
´ ˜ ˆ ` ˜ ˆ ˆ ´ ˆ ˆ
ni tıch luy vo van d kien, nh mot may sieu ien
´ ´ `
toan. Hai giao s sinh hoc Robert Ornstein va Richard
˘
´ ´ `
F. Thompson viet: “Kha nang hoc hoi cua trı oc con ngi
` ˜ ` ´ ˜ ˆ ` ˆ ˆ ´
—tang tr va nh lai d kien—l a mot hien tng ang
´ ´ ˜ ´
chu y nhat trong vu tru sinh hoc. Moi ieu khien chung
` ˆ ´
Con ng i ban
oc
ao biet bao! 63
´ ` ` ´ ˘ ˆ
` ˆ ´ ` Ch˜ı co loˆ ai ng
´ i m˜ i at
cau
` h oi.
Vai cau hoi trong so o la nhng cau ve y nghıa cua i song
` ` ˆ ˜
´ ˘
ta thanh con ngi—ngon ng, t tng, kien thc, van
´ `
ˆ
˘ `
hoa—la ket qua cua mot kha nang phi thng”.
˜ ´ ˆ
´ ´ ´ ` ´ ´
Hn na, trı tue cua ban co y thc. Li phat bieu o
`
´ ˆ ˆ
dng nh c ban; nhng no tong ket lai mot ieu khong
˜ ` ` ˆ `
the choi cai c, la ieu khien ban thanh mot con ngi
ˆ ´ ´ ´ ˜ ˆ
` ˆ ´
oc ao. Trı oc a c mo ta la “mot thc the kho inh
˜ ´ ´ ´ ˆ
˘
nghıa, ni o co trı thong minh, kha nang quyet inh,
˘ ˆ ´
` ´ ´ ´
kha nang nhan thc, cam biet va y thc ve chınh con
` ` ˜ ` ˜ `
ngi mınh”. Nh nhng dong suoi, nhng con lach va
ˆ ` ˜
ˆ
`
´ ´ ` ˆ `
Kh´ ac ´ vi´ loai
vat,
´ con` ngi
`
co y thc ve chınh mınh va ve tng lai
´ ´ ˆ ` ´ ˆ
ˆ
the giai thıch cac mach ien va cach hoat ong cua mot
´ ˆ ´ ˆ ˆ ´ ˆ ´ ˆ
may ien toan toi tan. Tuy nhien, co mot s khac biet
ˆ ˆ ˜ ˆ ´ ` ´ ˆ ´ ` ˆ ´ `
menh mong gia bo oc va may ien toan. Nh bo oc ma
´ ´ ´ ` ` ˆ ˜ ´ ˆ
ban co y thc va biet mınh hien hu, nhng may ien
´ ` ˆ ´ ´ ´ ´ ´ ´
toan thı khong y thc ve chınh no. Tai sao co s khac
ˆ
biet ay?
` ˆ ` ´ ` ` ´ ´
tınh tng lai. Chung ta co the xet en nhieu vien canh
´
` ´ ˆ
co the xay ra trong tng lai va tham inh cac hieu qua
´ ˆ ´ ´
˘ ˆ
moi vien canh co the gay ra. Chung ta co kha nang phan
´ ´
´ ` ˆ ´ ´
tıch, sang che, cam kıch, va yeu thng. Chung ta co the
´ ˜ ˆ ˆ ` ´ ´ ´
thng thc nhng cuoc chuyen tro vui thu ve qua kh,
ˆ ` ´ ´ ´ ´ `
ve hien tai va tng lai. Chung ta co cac gia tr i ve hanh
´ ` ´ ˆ ´ ´ ` ` ˜
vi ao c va co the van dung cac gia tr i nay vao nhng
´ ˘ ˆ ´ ´
quyet inh co the, hoac khong the, mang lai li ıch tc
´ ´
´
ˆ ˆ
khac. Chung ta c thu hut bi cai ep cua nghe thuat
` ´ ´ ´ ´
va ao c. Trong trı, chung ta co the uon nan, trau chuot
´
` ´ ˜ ` ´ ˜
´
y tng, va oan xem nhng ngi khac se phan ng ra
´ ˆ ˜ ´
sao khi chung ta thc hien nhng y ay.
˜
´
Nhng yeu to nh the tao ra cam biet khien chung ta
´ ˆ ´ ˜ ´
ˆ ˆ
tach biet vi nhng the song khac tren at. Mot con
´ ` ` ` `
´
cho, con meo, hay con chim nhın vao gng va phan ng
` ´ ˆ ˆ ´ `
nh la chung thay mot con vat khac cung loai. Nhng khi
` ` ´ ´ ´ ` ` ˆ
ban nhın vao gng, ban y thc ve chınh mınh la mot con
` ´ ´
˘ ` ´
ngi co cac kha nang va ke. Ban co the suy ngam ve
˜ ` ´
ˆ
nhng tınh the kho x, chang han nh: ‘Tai sao mot so
` ˘ ` ˆ ˆ
con rua song 150 nam va mot so cay coi song hn 1.000
˘ ˆ ` ˆ ˘ ˆ
nam, nhng mot con ngi thong minh c ang tren
˘ ´ ˘ ˜
mat bao khi song c 100 nam?’ Tien sı Richard Restak
´ ˆ ´ ˆ ˆ
66 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˆ ´
` `
´ ˆ ´
phat bieu: “Bo oc cua con ngi, va chı co bo oc cua con
` ´ ´
˘
´ ˆ
ngi mi co kha nang suy ngam, quan sat hoat ong cua
´ ` ` ` ` ˆ ´ ˆ ˆ ˆ
chınh mınh, va vı the ma at c mot mc o sieu viet
` ´ ˆ ˆ
˘ ` `
nao o. That vay, kha nang thay oi chng trınh hanh
ˆ `
´ ` ˆ ˆ ´ ´
` ´ ˆ ˆ ` ´
Hau het ngi ta thıch nghe mot loai am nhac nao o
` ` ´ ´ ˆ
khi nha va luc lai xe. Tai sao? Chac chan khong phai
` ` ˆ ´ ˆ ` ˜ ´ ´ ˆ ˆ ´
la tai vı am nhac co mot thi a giup cac ong vat thıch
´ ´ ˆ ˆ ´ ˜ ` ˆ
nghi nhat song sot. Leyton noi: “Nghe thuat co le la mot
ˆ ´
´
` `
hien tng kho giai thıch nhat cua loai ngi”.
ˆ ´
´
Tuy vay chung ta ai nay eu biet rang thng thc
ˆ ˆ ` ˜ ` ˆ
` ´
nghe thuat va tham my la mot phan cua ieu lam chung
` ` ˆ ˆ ´ ˆ
ta cam thay la “con ngi”. Mot con vat co the ngoi tren
ˆ ` ` ˆ ` `
mot ngon oi va nhın len bau tri ay mau sac, nhng
´ ´
´ ˆ ´ ` ˆ
no co c ve ep thu hut khong? Khi chung ta nhın mot
´ ´ ´ ˘ `
ngon thac long lanh di anh mat tri, hay ngam canh
ˆ ˆ ` ˜ ˆ ´ ` ˆ ´
vat muon mau rc r trong mot canh rng nhiet i,
˘ ˘ ´ ` ˜ ´ ` ` ´
hoac cham chu nhın bai bien co hang da xanh, hay thıch
´ ` ˜ `
´ `
thu ngam nhın nhng vı sao rai rac khap bau tri en
´ `
´
tuyen nh nhung; chung ta thng cam thay than phuc,
´
ˆ
` ` ´ ˆ ˜
co phai khong? Ve ep nh the lam long chung ta ron ra,
ˆ ´
tam than chung ta bay bong. Tai sao?
´ ˆ ´ ˆ ˆ
68 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ´ ˜ ´ ´
Tai
sao chung ta lai co nhng ao c bam sinh khat
˜ ˜ ` ˜ ´ ` ˆ
khao nhng ieu tham my, la nhng th ma tren thc
´ ´ ´ ˆ ˆ
te gop phan rat ıt, xet ve phng dien vat chat, cho s
`
´ ´ ´ ˜
´
song con cua chung ta? Cac gia tr i tham my cua chung
` ˆ ˆ ` ˆ ´ ´
ta t au en? Neu khong nhın nhan co Ðang Tao Hoa
` ´ ` ´ ´ ` ´ ´
la Ðang phu cho con ngi cac gia tr i nay luc sang tao,
` ´ ˆ
` `
´
´ `
thı cac cau hoi nay thieu li giai ap thoa ang. Ðieu nay
˜ ´ `
´
cung ung trong trng hp ve ep ao c.
´ ´ ´
Cac gia tr i ao
c
` ` ˆ ` ´
Nhieu ngi tha nhan rang hınh thc cao thng
´ ` ˜ ˆ ˆ ´
nhat cua cai ep la nhng viec thien. Thı du, trung
` ´ ˆ ` ´ ` ˆ ˆ ´
thanh vi nguyen tac du b i bat b, hanh ong mot cach
´
` ´ `
v i tha e giam bt noi au kho cua ngi khac, va tha
´ ` ` ` ` ´ ` ˆ ´
th ngi lam ton thng mınh la cac hanh ong kıch
ˆ ´ ´ ´
˜ ` ˜
ao c, khong co Ðang Tao Hoa, thı ieu trai hay phai
´ ` ` ˜ ˆ ` `
chı n gian xuat phat t ngi ta, xa hoi loai ngi ?
˜ ˆ ´ ´ ˆ
`
Hay xem mot thı du: Hau het ca nhan lan oan the eu
` ` ´
˜
ˆ ` ´ ` `
Neu vu´ tru ` sinh
` ra do ng´ au nhien ˆ va chung
´ ta tˆ ınh´ c s˜ ongˆ
trong
` o, thı i ` song chung ´ ta khong th˜e co m` ot y ngh ıa lau
dai. Nhng
neu ` i` song ch ung ta trong
´ ˆ vu´ tru l˜ a ket qua´ cua s
thiet ke, thı i song at phai co mot y nghıa thoa ang.
`
ˆ ´ `
` ˆ
la nguon cua tieu chuan ao c nay? Chang phai la mot
´ ˆ ´ ˜ ´ ´ ˜
Ðang Tao Hoa thong minh, co nhng gia tr i ao c a
˘
˘ ˆ ´ ´ ´ `
at kha nang lng tam, hay y thc ao c, vao trong
` ` ´ ˆ
long ngi ta sao? (So sanh Ro-ma 2:14, 15).
´ ` ´
Ban
co the suy t ng va d tınh ve t ng lai
ˆ ´ ´
´ ´
` `
ˆ ´ ` ` ´
Chı rieng co loai ngi cam thu cai ep,
˜ ` ´ ´
nghı en tng lai va c thu hut en Ðang Tao
Hoa
` ˜
˘ ˆ
ngi nghı en tng lai, ngay ca tng lai xa xam. Mot
˜ ´
cho vu tru hang ty nam sau nay. Ban co bao gi t hoi
` ´ ` ˆ ´ ˜
tai sao con ngi—khac xa loai vat en the—co the nghı
` ` ˆ
ve tng lai va bay ra ke hoach khong?
´ ´ ` ` ´
Kinh-thanh noi ve con ngi ta: “Ngai [Ðang Tao Hoa]´
` `
` ` `
khien cho s i i ni long loai ngi”. Ban Dien Y
` ´ ´ ´ ˆ ˜
` ´
thı noi: “Thng Ðe co gieo rac y niem vınh cu vao trı
´ ` ` ´ `
kinh te cam nghiem”. Cau nay tong ket cong trınh khao
´ ` ´ ` ` ´
cu ma giao s Alister Hardy trınh bay trong sach The
ˆ ˆ
´ ` ´ ˘ ˘
Co c
nh lan tranh con ho rang kiem chang?
ˆ `
John Polkinghorne,
ˆ ´ thuoc ai hoc ng Cambridge,
Anh Quoc, nhan xet:
´ ˆ ´ ´ ˆ ´
“Ly` thuy`et gia ve vat ly Paul ˆ ` Dirac
´ phat hien ly thuyet ´
goi ´ la trng lng t;
´ ay ˆla l´ y thuy ˆ etˆ chu yeu, giup
ch
ung ta hieu˘ c ´the giˆ i v´at ly. Toi kh ong the tin c
rang ˘ kh a n ang´ ph at ´ hi en l y thuy et ay c ua Dirac, hay
kha nang ` kham ˆ ph ´ a thuyet tng oi ai cng ˆ cua ˆ
Einstein, l a m ot th s an ph am ph u sinh ra do vi ec to ti en
´ ´ ˜ ˘ ˆ
chung ` ta ´ phˆ ai lan tranh nh ng ´ con ho rang kiem. Mot
ieu gı o sau xa hn nhieu, bı an hn nhieu, ang dien
ra....
´ ´ ˆ ´ `
“Khi ˆ ch ung ta ´ quan ˆ sat trat t hp lyˆ va ve ep hien
nhi ˆ en´ cua ´ the gii vat chat, ˆ c th ´ e hi` en qua ˆ khoa ´ hoc
vat ˆ ly, chung ta th ay m ot th e gi i tr an ng ap
c ac d au
´ ˆ ˆ ` ´ ´ ˜ ˆ
hieu
cua trı thong ` minh. ´ Mot ng ´ iˆ co tın ng ng nh´ an
ra rang ieu nay phan anh trı tue cua Ðang Tao H oa”
(Commonweal).
ˆ ` ´
Sir John Eccles ket luan rang dung thuyet tien hoa
`
´ ˆ ˜
` `
ma giai thıch s hien hu cua con ngi thı “that bai
ˆ ˆ ´
ve mot phng dien quan trong nhat. Thuyet tien hoa
ˆ
´ ˆ ˜
` ´
khong the giai thıch s hien hu cua moi ngi chung
` ˜ ` ˆ ´ ´ ´ ´ ´
ta la nhng con ngi oc ao, co y thc ve chınh
` ` ´ ˆ
ˆ ˜
mınh”. Cang hoc nhieu ve cach hoat ong cua bo nao
` ´ ˆ
´ ` `
`
va trı tue cua chung ta, thı cang de thay tai sao hang
ˆ ` ˆ ˆ ˜ ´ ´ ´
ˆ ` ´ ˆ ` ´
Cong trınh sang tao—Do
au ma co?
˜ ˆ ´ ´ ˆ ´
NH a e cap en trong cac chng trc ay, cac
´ ´ ˆ ˘
kham pha hien ai ve mat khoa hoc cung cap ay day
´ ´ ˆ ` ˜ ` ˆ ´
bang chng ang tin cay la vu tru va s song tren trai
´ ˆ ´ ` ˜ ˆ
at, ca hai eu co mot s bat au. Cai gı a gay ra s bat
au ay?
ˆ ´ ˜ ´ ˆ ´
Sau khi nghien cu nhng bang chng hien co, nhieu
` ˜ ˆ `
´ ˆ ´
ngi a i en ket luan la phai co mot Ðang Tao Hoa.
` ˆ ´ ´ ˆ ´ ` ˆ
Du vay, ho tranh ne viec gan cho Ðang Tao Hoa nay mot
´ ´ ´ ˆ ´
ca tınh. S ngan ngai noi en mot Ðang Tao Hoa nh the
´ ´ ˆ
ˆ `
phan anh thai o cua mot so nha khoa hoc.
˜ ´
ngi’. Ong cung cho rang con ngi la mot san pham cua
ˆ ˆ ´ ˜ ´ ` ´ ` ˆ
thien nhien, co le qua qua trınh t phat sinh va qua luat
`
ˆ ´ ˆ ˜ ´
phi en t oa t oi cao
ˆ ˆ ˆ
A-th en. T ai ay ong
ˆ ´ ´
phai oi dien vi phai
` ´
Epicurean va triet phai
`
Kh ac Ky Hy L ap la
˜ ` ˆ
nhng ngi khong tin
` ˆ ´ ´ `
vao mot Ðc Chua Tri
´ ´ ˘ `
noi Ðc Chua Tri khong the hieu c, Phao-lo chı gian
´ ˜ ` ` ˆ ˆ `
d i noi nhng ngi thanh A-then khong biet Ngai. Phao-
ˆ ˆ ´ ´
lo khong co trong tay nhieu bang chng khoa hoc ve s
´ ˆ ´ ˆ ˆ
76 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ´ ˆ ` ´ ` ˘
Phao-lo, ng tren oi nay, noi bai dien van g i
` cho
` ˜ ´ ´ ` ´
ng i ta suy nghı ve Ðc Chua Tr i, phıa sau la Acropolis
ˆ ˜ ´ ´ ` ´ ´ `
hien hu cua Ðc Chua Tr
i nh chung ta co ngay nay.
ˆ ˆ ˆ ` ˆ ´ ˆ
Tuy vay, ong khong he nghi ng
ve viec co mot Ðang
´ ´ ˘ ˆ ` ´ ˜ ´ ´
Thiet Ke co trı nang, thong minh va co nhng c tınh
´ ` ˜ ´ ´ ˆ
hap dan chung ta en gan Ngai. Hay chu y ieu Phao-lo
´
noi tiep:
´ ` ` ˆ ´ `
“Ðang cac ng
i th
ma khong biet o, la Ðang ta
´ ´ ` ˜ ˆ
ng rao-truyen cho. Ðc Chua Tr
i a dng nen the-
´ ` ˆ ´ ` ´ `
gi
i va moi vat trong o, la Chua cua tr
i at, chang ng
` ` ˆ ˆ ` ˜
tai
en-th
b
i tay ng
i ta dng nen au. Ngai cung
` ` ˆ ` ` ´
chang dung tay ng
i ta hau viec Ngai d
ng nh co can
` ` ` ` ˆ
en s gı, vı Ngai la Ðang ban s song, h
i song, muon
ˆ ` ` ˜ ` ˆ ˆ
vat
cho moi loai. Ngai a lam cho muon dan sanh ra b
i
ˆ ` `
ˆ ˘ ˆ
chı mot ng
i, va khien
khap tren mat at” (Cong-vu
ˆ ` ´ ˆ ` ´
Cong trınh sang tao—Do
au ma co? 77
´ ´
` ˆ ˆ ˆ ´ ´ ´
cac S-o 17:23-26). Qua la mot lap luan chı ly, ban co
´ ˆ
ong y khong?
ˆ ` ´ ´ ` ` ˆ
Vang, thay vı cho rang Ðc Chua Tri la Ðang khong
ˆ ` ˜ ` ˆ
the biet c, Phao-lo nhan manh la nhng ngi lap
` `
ˆ ˜ ` ˆ
ban th A-then cung nh nhieu ngi ang nghe ong
` ˆ ˆ ˜
giang cha biet Ngai. Roi Phao-lo keu goi ho—c ung nh
˜ ` ` ´ `
˘ ` ˆ
tat ca nhng ngi ke t o oc bai dien van nay—nen
` ´ ` `
ˆ
tım hieu ve Ðang Tao Hoa, vı “Ngai chang xa moi mot
` ´ ˆ ´ ´ ´
ngi trong chung ta” (Cong-vu cac S-o 17:27). Ban co
ˆ ´ ´ ´ ˆ ˆ ` ´ ´
the thay Phao-lo kheo leo gii thieu s kien la chung ta co
˜ ´ ˆ ´ ˆ
the thay nhng bang chng ve mot Ðang Tao Hoa muon
ˆ ´ ˆ ` ´
` `
vat khi quan sat cong trınh sang tao cua Ngai. Lam nh
ˆ ´ ´ ˆ ˆ ´ ´
`
vay, chung ta co the nhan ra mot so c tınh cua Ngai.
´ ˜
´ ˆ ´ ´
Chung ta a khao sat mot so bang chng khac nhau
´ ´ ˆ ´ ´ ´
minh chng co mot Ðang Tao Hoa. Bang chng trc
` ˜ ˆ ˆ ´ ˆ ´ ˆ
nhat la vu tru menh mong, c to chc mot cach thong
˜ ´ ˆ ´
minh, cho thay ro co mot s bat au. Bang chng ke tiep
` ˆ ´ ´
la s song tren trai at gom s thiet ke nam trong cac te
`
´ ´ ˜ ` ˆ ´
bao trong c the cua chung ta. Bang chng na la bo oc
´ ´
˘ ˆ ´ ´ ` `
cua chung ta vi kha nang nhan thc ve chınh mınh va
´ ´ ´ ˜
thıch biet ve tng lai. Nhng trc het, chung ta hay
´ ´ ˆ ` ´
xem hai vı du khac ve cong trınh sang tao cua Ðang Tao
´
´ ` ` `
Hoa anh hng en chung ta hang ngay. Trong khi lam
ˆ ´
` ˆ ` ´
nh vay, chung ta t hoi: ‘Ðieu nay cho toi thay gı ve ca
´
` ˆ `
tınh cua Ðang thiet ke va tao ra cong trınh ay?’
` ˆ ` ´
Hoc
t cong trınh sang tao
ˆ ˆ ´ ´ ˆ ` ´ ˜
Chı noi viec quan sat cac cong trınh sang tao cung cho
´ ´ ` ˆ ´
chung ta biet nhieu ve Ðang Tao Hoa. Vao mot d ip khac,
ˆ ˆ ˆ ´ ` ˆ ´
Phao-lo e cap en mot vı d´ u ve ieu nay nhan khi noi
´ ˆ ´ ˆ
´ ` ´ ˆ
vi mot am ong Tieu A: “Trong cac i trc ay,
´ ˆ ` ˆ `
[Ðang Tao Hoa] e cho moi dan theo ng rieng mınh,
ˆ ` ´ ` ´ ˆ ` ´ ` ´
dau vay, Ngai c lam chng luon ve mınh, tc la giang
´ ` ` ` ´
phc cho, lam ma t tri xuong, ban cho cac ngi
´ ˆ ´ ˆ ˆ
78 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ` ˘ ˆ ` `
mua-mang nhieu hoa-qua, o-an d-dat, va long ay vui-
` ˆ ´ ´ ˜ ´ ´ ´
mng” (Cong-vu cac S-o 14:16, 17). Hay chu y vı du
ˆ ˆ ´
Phao-lo a ra ve viec Ðang Tao Hoa, trong khi cung cap
` ` ˜ ˆ ´ ´ `
thc pham cho loai ng
i, a tiet lo ca tınh cua Ngai nh
`
the nao.
ˆ ` ` `
Tai mot so n
i ngay nay, ng
i ta coi th
ng thc
˜ ´ `
pham. Tai nhng n
i khac, nhieu ng
i phai vat va lam
´ ˘ ` ` ` ˆ ´ ˆ ´
m
i u an. Du trong tr
ng h
p nao, tham chı viec co
´ ´ ˜ ` ˜ `
c bat c th thc pham bo d
ng nao cung eu nh
` ˆ ` ` ´
vao s khon ngoan va long tot cua Ðang Tao Hoa.
` ˆ ` `
Thc pham cho ca ng
i lan vat eu nh
vao nhieu chu
` ´ ´ ´ ` ´ `
trınh phc tap—trong o co chu trınh n
c, chu trınh
` ` `
cacbon, chu trınh photpho va chu trınh nit
. Theo s
ˆ ` `
hieu biet pho thong thı trong tien trınh quang h
p thiet
ˆ ` ` ´ `
yeu cho s song, cay coi dung cacbon ioxyt va n
c lam
ˆ ˆ ` ` ´ ´ ˘
nguyen lieu e san xuat ra
ng, dung anh sang mat
` ` ˘ ` `
tr
i lam nguon nang l
ng. Ngoai ra, trong tien trınh
ˆ ´ ` ˆ `
quang h
p, cay nha ra oxy. Co the nao goi hien t
ng nay
ˆ `
BAN
ÐI ÐEN KET LUAN
NAO?
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
˜ ´
Vu tru cua chung ta
ˆ ´
´ Khong C
o
co khi au khi au
ˆ
T nhi
´ en Ðc
ˆ
co dng
nen
´ ` ´ `
Bi CˆAI Gˆ I ÐO Bi д ANG
ˆ ˆNAO
vo tan
ÐO vo tan
ˆ ` ´ ˆ ` ´
Cong trınh sang tao—Do
au ma co? 79
ˆ
ˆ ´ ´
nh mot “san pham phu phe thai” khong? Ðoi vi chung
` ˆ
`
ta, san pham phu nay chac chan khong phai la phe pham.
´ ˆ ´ ` ` ` ´
Chung ta tuyet oi can hıt oxy vao va dung no e chuyen
´ ` ˆ ´ ´ ˘
´
hoa, hay la tieu hoa thc an trong c the cua chung ta.
´
ˆ ´ `
Chung ta th ra cacbon ioxyt; cay bien hoa chat nay
` ˆ ˆ ` ´
thanh nguyen lieu cho tien trınh quang hp. Chung ta
` ` ´
hoc tien trınh nay trong lp c ban ve khoa hoc, nhng
ˆ
` ` ` ´ ´
khong phai vı the ma tien trınh o kem quan trong hay
´ ` ` ˆ ` ´
` ˆ
kem phi thng. Va hien tng nay mi chı la mot bang
´ ˆ ` `
´
chng ve s khon ngoan va tot lanh cua Ðang Tao Hoa.
´ `
´ ˜
Trong cac te bao trong c the cua chung ta cung nh
` ˆ ˆ
cua loai vat, chat photpho rat can thiet cho viec chuyen
˘ ´ ˆ
tai nang lng. Chung ta nhan c chat photpho
` ˆ ˆ ˜ ` ˆ ˆ ´
t au? Mot l an n a t th c v at.
Th c vat hut chat
ˆ ` ` ´ ´ `
photphat vo c t at va chuyen hoa chung thanh
˜ ´ ˘ ˜ ˆ ´
photphat hu c. Chung ta an nhng loai thc vat cha
˜
chat photphat hu c can thiet cho s song. Roi chat
´ ` ´ ˜
`
photphat lai tr ve at di hınh thc “ba thai” va lai
ˆ
c cay coi hap thu.
ˆ ˆ ´
Mot
ket luan
hp
ly
´ ´ ´ ˆ ˜ ` ˜
Trong ´ gi ˆ i khoa hoc gia, c o s´ ong y´ rong
rai ´ la vu
tru co mot s khi au. Phan ln ong y rang trc s
´ ´ ˆ ´ ` ´ ˆ ˜ ˆ
khi au o, ph´ ai co ˘ mot cai gı ´ o hi ` en ˜ hu. M ˆ ot ˜ so
khoa ˆ h oc gia ´ noi ve nangˆ lng luc ˆ nao cung hien hu. ˆ
Mot so ˆ khacˆ gia inh m ot
h on on kh i th uy nh m˜ ot
` ` ˜ ` ` ˘
ieu kien ´ tien quy et. D u d ung nh ng t n ao ch ang na,
ˆ ˜ ˆ ´ ` ´
phanˆ ln
´ ` eu gi ˆ a inh ´ s hien hu` cua mot ´ caiˆ gˆ ı o
—mot cai gı khong co s bat au—va lui lai ti vo tan.
` ´ ˆ
B ˆ i th e
´ ` ´ ˆ ˆ th c
ch at c ua v anˆ e l
a ch ungˆ ˆ ta n en gi a inh
m´ ot cai˜ gı o` vo tan hay m˜ ot ang vo tan. Sau khi xem`
xet nhng
g ı khoa ˜ hoc ` a biet c ˆ ve´ ngu on goc v` a
ban chat cua´ vu tru va ´ s song tren o, gia inh nao
xem ra hp ly hn oi vi ban?
´ ˆ ´ ˆ ˆ
80 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˆ ˆ `
“Bat c mot` nguyen to nao can thi et cho` s ˆ song—
cacbon, ´ ˆ
nit, lu` huynh—
ˆ eu c
` vi khu an
ˆ ` ˆ oi t m otˆ ´ h p
h on ` khı vo
c thanh mot dang
ma thc vat
va ong vat co the dung”
(The New Encyclopædia Britannica).
´ ˜ ` ˆ `
Chung ta cung can chat nit la mot thanh phan trong
ˆ
`
´
moi phan t protein va DNA trong c the cua chung ta.
´ ´ ˆ `
Chung ta co c nguyen to can thiet cho s song nay
` ˘ `
˘ ˆ ´
nh the nao? Mac du khoang 78 phan tram khong khı
´ `
ˆ
ˆ ˆ
quanh chung ta la nit, nhng ca thc vat lan ong vat
ˆ ` ˆ
khong the hap thu trc tiep c. Vı vay chat nit trong
ˆ ´
` ˜ ` ´
khong khı phai c chuyen oi thanh nhng hınh thc
´ ´ ˆ ´ ` ´ `
khac trc khi thc vat co the tiep thu va sau o ngi
ˆ ˆ ´ ´ ` ´
lan ong vat khac co the dung c. S chuyen oi o
ˆ ` ´
hay s co inh nit xuat hien nh the nao? Di nhieu
´ ´ ˆ ´ ` ´ ˆ
´
cach khac nhau. Mot cach la do tac ong cua tia chp.1
´ ´ ` ` ´
ˆ
Cach khac la nh vi khuan song trong cac mau nho tren
ˆ ˆ ˆ ` ˆ ` ` ˆ
re cay rau nh cay au Ha Lan, au nanh, va cay linh
˘ ˜ ` ´
lang. Nhng vi khuan nay chuyen hoa chat nit trong
´ ` ` ˆ ´
khı quyen thanh chat ma cay coi co the hap thu. Bang
´ ` ˘ ´ `
He thong nay dung lai chat ma he thong kia thai ra.
˘ ´ ` ˘ ` ˆ
Nang lng chınh en t mat tri—mot nguon cung cap
´ ˆ ´ ` ˆ ´
1 Tia chp bien mot so khı nit thanh mot ˆ dang
` co the hap thu
` ` ´ `
c ˆ va´ ri xuong at nh nc ma. Thc vat
dung chat nay nh
ˆ ´ ˆ ` `
phan bon c cung cap mot cach t nhien. Sau khi con ngi va
ˆ ˆ ˘ ˆ ` ` ` ` ´
ong
´ vat an thc vat
va dung ch at nit nay thı no lai tr ve at
` ` ˆ
di dang hp chat amoni va cuoi cung mot phan c bien oi lai
` ´
thanh khı nit.
ˆ ` ´ ˆ ` ´
Cong trınh sang tao—Do
au ma co? 81
ˆ ˆ ` ´ ´
bat bien vo tan va tinh sach. So vi co gang tai che bien
` ˆ
` ˆ ` ´ ˆ
tai nguyen cua con ngi that la khac biet biet bao! Ngay
˜
` ` ` ˆ
ca nhng san pham do con ngi lam ra goi la vo hai cho
ˆ ` ˜ ˆ ´ ` ˆ `
moi trng cung khong the gop phan lam cho mot hanh
` ´
˜ ˆ ´
tinh sach hn, vı s phc tap cua nhng he thong tai che
` ´ ` ´
bien cua con ngi. Ve khıa canh nay, tap chı U.S.News
´ ˜
& World Report lu y nhng san pham can c che nh
` ´ ˆ ´ ´ ´
the nao e cac c phan gia tr i co the c tai dung de
` ˆ ´ ´
`
dang qua he thong tai che bien. Ðo chang phai la ieu
´ ´ ` ˆ ˆ `
chung ta thay trong cac chu trınh thien nhien nay sao?
´ ` ˆ ` ˆ ` ˆ ˆ
Do o, ieu nay tiet lo gı ve s khon ngoan va s tien lieu
´
cua Ðang Tao Hoa?
ˆ ` ˆ
Vo t va cong bang
´ ´ ˆ ˆ ´ ´
can vi khuan cho he thong tieu hoa cua chung ta na. Chı
ˆ ` ˆ ` ´ ´ ´ ´
rieng trong ng ruot gia co ti 400 loai. Chung giup
` ´ ` `
tong hp sinh to K va gop phan trong tien trınh ao thai.
ˆ ´ ´ ˜ ` ´ `
`
Mot li ıch khac na la vi khuan giup con bo bien co thanh
˜ ˜ ´ ˆ
sa. Nhng vi khuan khac can thiet cho s len men—nh
´ ` ´ ˜
khi chung ta lam pho mat, sa chua, da chua, da bap
` ´ ` ˆ `
´ ˘
cai va da mon. Du vay, ieu gı xay ra neu vi khuan co mat
ˆ ´
´
khong ung cho trong c the cua chung ta?
´ ˆ ´ ˆ ˆ
82 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ´ ´ ´
`
ˆ
Lap tc co ti ca hai ngan ty bach huyet cau trong than
´ ´ ˆ ´
th
ˆ e cua chung ta chong lai vi khuan co the gay hai o.
´ ´
Ong Daniel E. Koshland, Jr., chu but tap chı Science giai
´ ˆ
ˆ
thıch: “He thong mien d ich c thiet ke e nhan ra
˜ ˆ ˆ ` ´
no nuot het tat ca chat ngoai lai trong trong mau cua
´ ˘ ˆ
chung ta. Chang han, sau khi an mot vi khuan ngoai
` `
ˆ ´
Mot
lich
s xa x a ve s sang tao
´ ˆ ˆ
—Ban
co the tin cay khong?
ˆ ˆ ` ´
“AI BIET c nguon goc cua muon vat, va s sang tao
˜
` ˆ
` `
a xay ra nh the nao?” Cau hoi nay c tım thay trong
´ ` ´
ang th “Bai ca ve s sang tao” viet bang tieng Phan
´ ˆ ˘ ` ` ˆ
˜ ˜ ˜ ` ˆ ` `
´
Nhng ıa bui nh ıa nay trong dai thien ha NGC 4261 la bang chng
˜ ˆ ˆ ´
cua nhng ho en cc sau khong the thay c. Kinh-thanh cho biet,
˜ ´ ´ ˜ ˆ ˘ ˆ
trong coi khac, co nhng tao vat quyen nang khong the thay c
`
` ´ ´ ´ ´ ´
c, va chı nh tac dung chung phat ra mi kham
´ ´
pha ra chung.
´ ´ ´ ` ´ ´ ˜ ´ `
Ðieu ang chu y la Kinh-thanh noi: “Lai cung co hınh-
ˆ ` ` ˆ
the thuoc ve tri, hınh-the thuoc ve at, nhng vinh-
` ˆ ` ´
li mot so cau hoi ve nguon goc cua no, viec hoc hoi Kinh-
´ ˜ ´ ´
thanh cung co the cho chung ta s hieu biet quan trong
´
´ ´ ´
ve Tac Gia cua no. Chang han, Kinh-thanh cho chung ta
` ` ´ ´ ` ´ ` ` ˆ
biet Ngai la “Ðc Chua Tri hanh-ph c” va tınh yeu
´ ´ ´ ` ` ˆ
thng phan anh trong cac y inh cung hanh ong cua
` ˆ ˆ ˘ ˆ ` ´ ´
Ngai (1 Ti-mo-the 1:11; 1 Giang 4:8). Vay thı chung ta co
ˆ ˆ ´ ´ ` ´ ´ ` ´
the ket luan mot cach hp ly la Ðc Chua Tri muon co
´ ˆ ˆ ˜ ˆ
cac tao vat than linh thong minh, nhng tao vat biet vui
`
´ `
´ ˆ
hng s song, cung vi Ngai. Moi than linh co viec
`
˜ ´ ´
` ´
lam khien ho thoa man, giup ıch lan nhau va gop phan
` ˆ ´
´
vao viec thc thi y inh cua Ðang Tao Hoa.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
88 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ´ ` ` ´ ˆ `
Khong co gı cho thay la cac tao vat than linh nay c
ˆ ` ´ ´ ` ` ´
tao
dng e vang li Ðc Chua Tri nh ngi may.
´ ` ´ ˆ ` ´ ´
Trai lai, Ngai phu cho ho s thong minh va y chı t do.
˜ ` ˆ
´ ´
Nhng s tng thuat cua Kinh-thanh cho thay Ðc
´ ` ´ ˆ ˆ
Chua Tri khuyen khıch moi tao vat thong minh t do
˜ ` ` ˆ ` ´ ˆ `
suy nghı va hanh ong—t tin la s t do o khong la
` ` ` ` `
moi e doa thng trc cho hoa bınh va hoa hp trong
˜ ` ˆ ˆ
´
vu tru. Dung ten rieng cua Ðang Tao Hoa ghi trong
´ ˆ ˆ ˆ ´
Kinh-thanh phan tieng He-b-r, Phao-lo viet: “Vay Ðc
ˆ ˆ ` ` ` ´
´ ˆ
Gie-ho-va la Than; va ni nao co than linh cua Ðc Gie-
ˆ ´ ´ ˆ ˆ
ho-va, ni o co t do” (2 Co-rinh-to 3:17, NW).
˜ ˆ ˜ ` ˆ `
Nh ng vat
h u hınh tren tri
˜ ˆ ˜ ` ` ˆ ` ` ´ ´ `
Nhng vat hu hınh nao tren tri ma Ðc Chua Tri
˜ ˆ `
` ´
a dng nen qua Con au long cua Ngai? Ðo bao gom
˘ `
´ `
ˆ ` ` ˜
mat tri cua chung ta, hang ty ngoi sao va toan the vu
ˆ ´ ´ ´ ´ ´
tru vat chat. Kinh-thanh co cho chung ta bat c khai
ˆ ` ˆ ´ ´ ` ` ˆ `
niem nao ve viec Ðc Chua Tri t h khong ma dng
ˆ ˆ ˆ ` ˆ ´ ˜
nen muon vat nay hay khong? Chung ta hay xem Kinh-
´ ´ ´ ´
ˆ
thanh di anh sang cua khoa hoc hien ai.
`
´ `
Vao the ky th 18, nha khoa hoc Antoine-Laurent ˆ
ˆ ´
ˆ
Lavoisier nghien cu ve trong lng cua vat chat. Ong
´ ˆ
´ ´
´ ˆ ´ ˆ ˆ ´
Ket qua cua cac cuoc ´ thı´ nghi em ung ho ly thuyet ve
ˆ `
khoa hoc,
theo o, co the bien oi vat chat thanh
˘ ` ˘ ` ˆ
nang lng
va nang lng thanh vat chat
ˆ ´
ˆ
ˆ
sieu ti han cua nguyen t urani nh the, nhieu loai vat
´ `
´
chat khac nhau tao thanh nhng tong khoi lng van ıt
ˆ
´
hn khoi lng urani nguyen thuy. Tai sao co s mat
´ ´
` ˆ `
mat? Chınh bi vı mot phan khoi lng urani bien thanh
´ ´
´ ` ˆ ˘
tia chp toe la co cng o nang lng cc manh.
ˆ ´
ˆ
` ˆ
Mot khuyet iem khac cua inh luat bao toan vat chat
ˆ ˆ ` ˘ ´
Du vay khoi lng heli phat sinh ıt hn khoi lng cua
ˆ
ˆ ˜
hyro nguyen thuy. Mot phan khoi lng hyro a bien
` ˘ ˆ ´ ´ ` ´ ˆ ´
thanh nang lng no, mot s no co sc tan pha ghe gm
`
´
hn la qua bom nem xuong Hiroshima.
˜ ` ´ ˆ
ˆ
Nh nhng s no nay chng minh, mot lng nho vat
´ ˘ ˆ
chat tng ng vi so nang lng khong lo. Quan he
´ ˆ ´ ˆ ˆ
90 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
˜ ˆ ` ˘ `
´ ˘
gia vat chat va nang lng nay giai thıch cho nang
˘ ` ` ´ ´ ´ `
lng cua mat tri, nh no chung ta mi song va c
ˆ ` ` ` ` ˘ ´ `
khoe manh. Quan he nay la gı? Vao nam 1905, tc la
˘ ´ ˘ ˜ ˆ ´ ´ ˆ
40 nam trc nam 1945, Einstein a tien oan co mot
ˆ ˜ ˆ ` ˘ `
quan he gia vat chat va nang lng. Nhieu ngi biet
`
ˆ ˆ
phng trınh E6mc2 cua ong.1 Chang bao lau sau khi
ˆ ´ ˆ ´ ´ ` ´ ` ´
quan he o c Einstein cong thc hoa thı cac nha bac
´ ´
´ ` ` ˘ `
hoc khac co the giai thıch c la lam sao mat tri tiep
´ `
˘ ˘ ` ´ ˜
tuc chieu sang hang ty nam. Trong mat tri, co nhng
´ ˆ ˆ ´ `
ˆ
phan ng nhiet h ach li en t uc. B ang c ach nay, moi giay,
˘ `
ˆ `
mat tri bien khoang 564 trieu tan hyro thanh 560
ˆ ` ´ ˜ `
ˆ
trieu tan heli. Ðieu nay co nghıa la khoang 4 trieu tan
ˆ ` ˘ ˘ ` ` ˆ
vat chat bien oi thanh nang lng mat tri ma mot
˘
`
phan toa xuong mat at bao toan s song.
´ ´ ´ ` ´ ` ´
Ðieu ang chu y la qua trınh co the oi ngc lai.
´ ˘
Cuon The World Book Encyclopedia giai thıch: “Nang
` ˆ ˜ ˆ
lng oi thanh vat chat khi nhng hat ben trong
ˆ
ˆ ˜
nguyen t va cham nhau toc o cao tao ra nhng hat
´ ˘ ´ ` ˆ
mi nang hn”. Cac nha khoa hoc thc nghiem c
` ˆ ´ ` ´
ieu nay trong mot pham vi gii han, dung may khong
` ´ ´ ˜ ˆ
lo goi la may gia toc hat, trong o nhng hat ben trong
ˆ
ˆ ˆ
nguyen t va cham nhau van toc cc cao, e tao ra vat
` ˆ ´
˜
chat. Nha vat ly hoc oat giai thng Nobel, tien sı Carlo
´ ´ ˆ ´ ˆ ˜
Rubbia giai thıch: “Chung toi tai tao mot trong nhng
´ ˜ ˘ ` ˆ
phep la ve vu tru—bi en nang lng thanh vat chat”.
ˆ ` ` ´ ´ ´ ` ` ˆ
Mot ngi nao o co the noi: ‘Ðanh la nh vay, nhng
` ´ ˆ `
´ `
ieu nay co lien quan gı en l ich s s sang tao ma
ˆ ´ ˆ
toi oc thay trong Kinh-thanh?’ That ra quyen Kinh-
´ ˆ
` ˆ ´ ˆ
thanh khong phai la mot sach ve khoa hoc, tuy nhien
´ ˜ ´
` ˆ ` ` ´ ´
Kinh-thanh a chng to la hien ai va phu hp vi cac
˜ ˆ ` ´ ´
d kien khoa hoc. T au en cuoi, Kinh-thanh lu y
˘ ˆ ´ ˆ ´ ´ `
1 Nang lng
bang khoi lng
nhan vi van
toc anh sang bınh
phng.
ˆ ´ ´ ˆ ˆ
Mot
lich s xa xa ve s sang tao—B
an
co the tin cay
khong? 91
ˆ `
en Ðang dng nen toan
˜ ˆ ´ `
the vu tru vat chat, tc la
`
Nha Khoa Hoc loi lac nhat
ˆ ˆ ˆ ´
(Ne-he-mi 9:6; Cong-vu cac
´
S - o 4:24; Kh ai-huy en
´ ˜
4:11). Kinh-thanh cung cho
˜ ˆ ˆ ˜ ˘
thay ro lien he gia nang
` ˆ
l
ng va vat chat.
´
Chang han, Kinh-thanh
` ` ` `
m
i ng
i oc lam ieu nay:
˜ ´
ˆ `
“Hay ng
c mat len cao ma
˜ ˜ ˆ
xem: Ai ` a tao nhng vat
´
nay? Ay la Ðang khien cac
´ ` ˘ ˆ ˆ ˆ
c
-binh ra theo so no, va at ten het thay; chang mot vat
` ` ´ ` ´
` ˘
nao thieu, vı sc-m ˆ anh Ng ai l
n l am, v a quy en-n ang
` ˆ ´ ´
Ngai rat cao” (E-sai 40:26). Vang, Kinh-thanh noi rang
ˆ ˘ ˆ ˆ ´ ˜
mot nguon nang l
ng vo bien—Ðang Tao Hoa—a
` ` ˜ ˆ ` ` ` `
hınh thanh vu tru vat chat. Ðieu nay hoan toan phu h
p
´ ˜ ˆ ˆ ˆ ´ ` ˜
v
i ky thuat tan tien. Chı rieng ly do nay cung u cho
´ ´ ´
thay l ich s ve s sang tao trong Kinh-thanh ang cho
´ ˆ ˆ
chung ta ton trong sau xa.
ˆ ´ ˆ ˜ ` ` ˆ ` ˆ
Sau khi dng nen cac vat hu hınh va vo hınh
tren
` ´ ` ` ` ˆ
tr
i, Ðang Tao Hoa va Con au long cua Ngai tap trung
´ ´ ´ ´ ˆ ` ´ `
s chu y en trai at. Trai at do au ma co? Hanh tinh
´ ˆ ´ ´ `
cua chung ta do nhieu nguyen to hoa hoc khac nhau ma
` ` ˜ ˆ ´ ´ ´ ´
thanh hınh. Nhng nguyen to o co the do Ðc Chua
` ´ ˘ ˆ ˆ
Tr
i trc tiep tao ra bang cach bien nang lc vo bien cua
` ` ˆ ` ´ ` ˆ ´ `
Ngai thanh vat chat ma cac nha vat ly ngay nay cho
` ˘ ` ´ ´
la kha thi. Hoac nh nhieu nha khoa hoc tin, trai at co
˜ ` ` ` ˆ ˆ ˆ
the a
c hınh thanh t vat chat do s no cua mot sieu
´
´ ` ´ ˜ ´ ˆ
sao m
i ban ra. Va lai ai noi
c la co the a co mot s
´ ´ ` ` ´ ´
phoi h
p cac ph
ng phap va ke va cac ph
ng phap
´ ` ´ ´ ´ ˆ `
khac ma cac khoa hoc gia cha kham pha ra khong? Du
´ ˆ ´ ˆ ˆ
92 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ` ˘ ˜ ´
a ra phng phap nao chang na, Ðang Tao Hoa
´ ` ˘ ˆ
´ ˆ `
chınh la Nguon nang ong cua cac nguyen to tao thanh
´
´ ´
trai at bao gom tat ca cac khoang chat can thiet cho s
´
song cua chung ta.
´ ´ ´ ˆ ´ ´ ˆ ˆ
Ban co the y thc viec tao dng trai at co lien he en
´ ˆ
ˆ ˆ ˆ ˆ
rat nhieu ieu ch khong chı viec cung cap vat lieu can
´ ` ˆ ´ ´
´
xng ma thoi. Kıch thc cua trai at, s xoay quanh
´
´ ˜ ´ ` ˘ ` ˜ ˆ
cua no, khoang cach gia no va mat tri cung nh o
ˆ
` ˜ ` `
nghieng cua truc xoay va quy ao gan nh hınh tron
˘ ` ˜
ˆ ´ ´ ´
chung quanh mat tri, cung phai that chınh xac—chınh
´ ˆ ˜ ` ´ ˜ ` ´
xac nh hien nay. Ro rang Ðang Tao Hoa a lam ra cac
` ˆ ˆ `
´
chu ky thien nhien khien cho hanh tinh cua chung ta
´ `
ˆ `
˜
thıch hp e duy trı s song cua muon loai. Tat ca nhng
` ˆ
´ ´ ˜ `
ieu nay that u ang cho chung ta kinh ngac. Hay hınh
´
´ ˆ `
dung phan ng cua cac con than linh tren tri khi ho
` ´ ´ ` ˆ ´ ˆ
nhın xem s sang tao trai at va s song tren o! Mot
´ ´ ´ ´ `
sach trong Kinh-thanh noi rang ho “ong hat hoa nhau”
` ` ´
va “cat tieng reo mng” (Giop 38:4, 7).
´ ´ ´
Hieu sach Sang-the Ky ch ng 1
ˆ
´ ˆ
Chng au tien cua Kinh-thanh cung cap mot phan
ˆ ` ´ ˆ ´ ´
chi tiet ve mot vai bc quan trong trong viec Ðc Chua
`
´ ` `
v a b ui do n ui l a
˜ ˘
phun—han a ngan
´ ´ ˘ `
anh s ang m at tr i
´
chieu xuong trai at.
´
Ch “t t” phan
˜ ˆ ˆ ´ ` ` ´ ´ ´ ´ ˆ
Nhng cong viec
`
sang tao
´
t “ngay” th
´ anh ch ınh x ac m ot
nhat qua “ngay” th ba khien co ˆ `
ˆ ` ˆ dang ong t tieng
vo van loai cay coi ˆ
ˆ
He-b-r chı en mot
` ˆ ´ ´ `
`
hanh ong c tien dan, vi thi gian, en cho hoan tat.
´ ˆ ´ `
Bat c ai oc c tieng He-b-r co the thay dang nay
ˆ
´ ´
xuat hien en 40 lan trong chng 1 cua sach Sang-the
´ ` ´ ` ` ´ ` ˜ ` ´
Ky, va o la chıa khoa e hieu chng nay. Nhng gı Ðc
´ ` ` ˜ ´
Chua Tri bat au vao buoi chieu theo nghıa bong cua
ˆ ` ´ ´ ˆ ˜ ´
mot ngay sang tao c dan dan hien ro ra, sau buoi sang
˜ ´
` ´ ˜ ˜ `
theo nghıa bong cua “ngay” o.1 Cung the, nhng gı bat
` ˆ ` ´ ˆ
` `
au vao mot giai oan nao o khong can phai hoan thanh
´ ´
tron ven trc khi giai oan ke bat au. Ðe minh hoa, anh
` ´ ´ `
` ´ ˘
1 Ngi Do Thai tınh ngay cua ho bat au t buoi chieu luc mat
` ˘ ` ˆ
tri lan
en buoi chieu ngay hom sau.
ˆ ´ ´ ˆ ˆ
Mot
lich s xa x a ve s sang tao—B
an
co the tin cay
khong? 95
´ ˆ ` ´ ˆ
sang dan dan xuat hien trong “ngay” th nhat, tuy nhien
´ ´ ´ ` ´ ˘
cho ti giai oan sang tao th t thı mi thay c mat
` ˘ ˘ ` ´ ˆ ´ ´
tri, mat trang va cac ngoi sao (Sang-the Ky 1:14-19).
` ´ ` ´
“Ngay” th hai va th ba
´ ´ ` ˆ ˆ
Trc khi Ðang Tao Hoa lam cho at kho xuat hien
` ` ´ ´ ` ˆ ˆ ´ ´
vao “ngay” sang tao th ba, Ngai lay len mot ıt nc.
` ´
ˆ ´
Ket qua la trai at c bao boc bi mot cai men hi
´ ` ˆ ` ˆ ` ˜
nc.1 S tng thuat co xa nay khong—va cung
ˆ
˜ ˜ ˆ ` `
chang can—mo ta nhng ky thuat dung en. Thay vı
ˆ ´ ˘ ˆ `
ˆ
vay, Kinh-thanh at trong tam vao khoang khong trung
˜ ´ ´ ´ ˆ ` ˘ ´ ` ´ ` `
gia lp nc phıa tren va mat nc va goi o la tri.
` ` ` ` ` `
´
Ngay ngay nay ngi ta con dung t nay e chı bau khı
˜
` ´ ´ ` ´
quyen, lanh vc cua chim va may bay. Vi thi gian, Ðc
´ ` ` ´ ˆ ` ˆ
Chua Tri lam ay bau khı quyen tren tri mot hon hp
´
khı can thiet cho s song.
ˆ ˜ ` ´ ˘ ´
Tuy nhien, trong “nhng ngay” sang tao, mat nc ha
ˆ ´ ˜ ´ ´ ` ` ´
xuong e at troi len. Co le Ðc Chua Tri dung cac lc
` ´
˜
ia chat van con di chuyen cac ban noi at e ay nhng
˘ ´ ´ ˆ ` ˆ ´
rang
nui di ai dng len va nh vay cac luc ia c
` ` ` ˆ ˆ ˆ
˘
thanh hınh. Ðieu nay khien at kho nho len khoi mat
´ ` ´ ˜ ˜ ´ ´ ` `
nc va tao ra cac vung lom di ay ai dng ma ngay
´ `
˜ ˜
` ´ ´
nay cac nha hai dng hoc a ve c ban o va hao hc
ˆ ´ ´ ˆ
nghien cu. (So sanh Thi-thien 104:8, 9). Sau khi at
ˆ ` ` ˆ
` ´ ˆ
kho thanh hınh, mot dien bien la lung khac xuat hien.
´ ´ ´ ` ´
` ˆ ˆ ´ ´
ky No-e (Sang-the Ky 1:6-8; 2 Phi-e-r 2:5; 3:5, 6). Bien co l ich s
` ˜ ˆ ˆ ´ ˜ ` ´
nay a e lai mot an t ng sau xa oi vi nhng ngi song sot
` ´ ´ ` ˆ
´ ˆ ´
va con chau ho nh cac nha nhan chung hoc x ac nh an.
Ch ung ta
`
´ ´ ˆ ˆ ˆ ´
thay bien co nay c phan anh qua cac cau chuyen ve tran nc
` ˆ
lut ma nhan gian khap ni lu truyen.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
96 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ´ ˆ ` ˆ ` ´ ˆ
loai ma co hot giong trong mınh tren at; thı co nh vay”
´ ´
(Sang-the Ky 1:11).
˜
ˆ ´ ˆ `
Nh a thao luan trong chng trc (“Cong trınh
´ ˆ ` ´ ˆ
sang tao—Do au ma co?”), hien tng quang hp can
ˆ ˆ ˘ ˆ `
ˆ
thiet cho thc vat tren mat at. Mot te bao cua cay xanh
´ ˆ
` ˆ ´ `
cha mot so hat nho hn goi la hat diep luc; cac hat nay
ˆ ˘ ` ˘ ` ´
loai vat. Cung the, khac vi loai thu, con ngi co kha
˘ ` ˆ ´ ´ ´ ˆ
` ˜ ´
Bang t ng gian di, Kinh-thanh ta
ˆ ´
s xuat hien tuan t cua cac
` ´ ˆ
hınh thai s song tren at
`
´ ˘ ˘
`
tri, roi dan en trc mat A-am ang th xem ngi
˘ ˆ ´ ´ ` ˆ ` ˘
at ten chung no lam sao, hau cho ten nao A-am at
ˆ ` ˆ ˆ ´ ´
cho moi vat song, eu thanh ten rieng cho no” (Sang-
´ ´ ˆ ´ `
the Ky 2:19). Kinh-thanh khong he gi y ngi au
ˆ
` ˆ ˆ ˘ ` ´
tien A-am chı la mot khuon mat than thoai, ma trai
ˆ ` ˆ ` ´ ˆ ˆ ` ˜
lai,
ong la mot ngi co that—m ot ngi biet suy nghı
` ´
´ ´
´ ` ˆ
va co cam xuc—co the cam thay vui sng lam viec
´ ` ` ´
` ˆ
trong ni c tru la Ð ia Ðang o. Moi ngay ong hoc
ˆ ˜ ` ´ ˜ ˆ `
them ve nhng gı Ðang Tao Hoa a dng nen va ve
´ ´ ´ ` ´ ´
`
Ðang ay—cac c tınh va ca tınh cua Ngai.
ˆ ` ˆ ˜ ` ˆ ´
Roi sau mot thi gian khong ro dai bao nhieu, Ðc
´ ` ˆ ` ˜ ˆ `
Chua Tri dng nen ngi n au tien e lam v
` ´ ´ ` ˆ ˆ ˆ
A-am. Ngoai ra, Ðc Chua Tri giao them cong viec
` ´ ˆ ´ ˜ ˜
ˆ
khien i song ho co them y nghıa: “Hay sanh-san, them
`
˜ ` `
nhieu, lam cho ay-day at; hay lam cho at phuc-t ung,
˜
` ´ ´ ` ˆ ` `
hay quan-tr i loai ca di bien, loai chim tren tri cung
´ ˆ ` ˆ ˆ ˘ ´ ´
cac vat song hanh-ong tren mat at” (Sang-the Ky 1:
ˆ ` ´ ´
27, 28). Khong ieu gı co the thay oi c y inh Ðang
´ ˆ ´ ˆ ˆ
100 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˜ ˆ ˜ `
´ ˜
`
Tao Hoa a tuyen bo, nghıa la ca trai at se tr thanh
` ˜ ` ´ ` ` ´
ia ang ay nhng ngi hanh phuc song hoa bınh vi
` ´ ` ˆ
nhau va vi loai vat.
˜ ˆ `
´ `
Vu tru vat chat bao gom hanh tinh cua chung ta va s
ˆ ´ ˜ ` ` ´ ˆ
“ch ˆ ang moi chang met”, vay tai sao lai noi la Ngai nghı?
` ` ` ˆ ˆ
(E-sai 40:28) Ðieu nay cho thay Ngai ngng cong viec
´ ˆ ` ˆ `
sang tao vat chat va biet rang khong ieu gı, ngay ca s
ˆ ` ´ ´ ˘
`
phan loan tren tri hay di at, co the ngan can Ngai
` ` ´ ˜
` ´ ´ `
hoan thanh y inh vı ai cua Ngai. Ðc Chua Tri t
ˆ ´ ` ´ ´
´ ´ ` ˆ ` ˆ ˆ
“Vi t cach la mot nha ia chat hoc... toi khong
` ` ` ´ ´ `
the lam gı hay hn la theo sat phan ln loi dien ta va
ˆ ˜ ˆ ´ ´
ngon ng trong chng mot cua Sang-the Ky” (Wallace Pratt)
` ` ` ´
` ` `
chac chan la vao cuoi “ngay” th bay, hoa bınh va hanh
´ ˜ ˆ ` ˜
phuc se ng tr i tren toan vu tru.
´ ˆ
Ban
c´ o the´ tin cay
l ich
´ s
ˆ
trong sach Sang-the Ky khong?
´ ` ˆ
Nhng ban co the thc s tin c s tng thuat ve
´ ` ` ´ ˆ
s sang tao va moi trien vong bao ham trong o khong?
˜ ´
ˆ ˆ ´ ˆ
Nh a noi tren, s nghien cu hien ai ve gen ang
` ˆ ´ ´ ` ˆ
i en cung ket luan c noi ti t lau trong Kinh-
´ ˆ ` ˜ ´ ´ ´
thanh. Mot so nha khoa hoc a quan sat th t cac bien
` ´ ´ ´ ` ` `
co ma sach Sang-the Ky trınh bay. Chang han, nha ia
` ˆ ´
chat hoc noi tieng Wallace Pratt bınh luan: “Neu co ai
ˆ ˆ ´ ´ ` ˆ `
yeu cau toi, vi t cach la mot nha ia chat hoc, giai
˜ ´ ´
ˆ `
´
nghıa cach van tat cac t tng tan thi cua chung ta ve
´ ` ´
ˆ
nguon goc cua trai at va s phat trien cua s song tren
´ ˜ ` ˆ ˆ ` ` ´
o cho nhng ngi moc mac, que mua nh la cac chi
´ ` ´ ´ ´ ` ˆ ˆ
phai ma sach Sang-the Ky c viet cho, thı toi khong
´ ˆ ´ ˆ ˆ
102 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ` ` ´ ´
`
the lam gı hay hn la theo sat phan ln loi diˆ en ta va
ˆ ˜ ˆ
´ ´ ˜
ngon ng trong chng mot cua Sang-the Ky”. Ong cung
ˆ ´ ´ ´ ˆ
´ ´
nhan xet rang th t cac bien co mo ta trong sach Sang-
´
ˆ ˆ
the Ky: nguon goc cua ai dng, viec at troi len, s
ˆ
´ ` ´ ´ ` ´
xuat hien cua cac loai song di bien, chim choc va cac
ˆ ˆ ˜ ˜ ` ´
´
ong vat hu nhu, thc chat la th t cua cac giai oan
´
`
chınh yeu cua thi ai ia chat.
´ ˜ ´ ´ ˆ ` ˘ `
Chung ta hay xem xet: Cach ay nhieu ngan nam, lam
ˆ ´ ´ ´
sao Moi-se biet c th t chınh xac nh the neu nh
´ ´ ˆ
` ´ ´
tin tc o khong phai bat nguon t chınh Ðang Tao Hoa
˜ `
cung la Ðang Thiet Ke?
´ ´
´ ´
Kinh-thanh noi: “Bi c-tin, chung ta biet rang the-
˜ ` ˆ
`
´ ´ `
gian a lam nen bi li cua Ðc Chua Tri, en noi
˜ ˆ ` ´
` ˆ
nhng vat bay ra o eu chang phai t vat thay c
` ˆ ` ˆ `
ma en” (He-b-r 11:3). Nhieu ngi khong san long
ˆ ˆ ´ ´ `
chap nhan s kien o nhng lai thıch tin vao s ngau
ˆ ˘ ` ` ˆ ` ` ˜
nhien hoac vao tien trınh t nhien ma ho cho la a tao
˜ ` ´ ˜ ´
ra vu tru va s song.1 Nhng nh chung ta a thay, co
´ ´ ` ˜ `
rat nhieu ly do khac nhau e tin la vu tru va s song
ˆ ´
´
tren trai at—gom ca s song cua chung ta—bat nguon
`
ˆ ˆ ´ `
t Ðang Khi Nguyen thong minh tc la Ðang Tao
´ ´ ´ `
Hoa, Ðc Chua Tri.
´ ˆ ˆ
xuat ban.
C H N G B AY
´ `
Ban
co the hoc c
gı ve
´ ` ˆ ´
Ðang Tao
Hoa t mot quyen sach?
´ ˜ ´ ˆ ´ ´ ´ ˆ
CO LE ban ong y rang, mot quyen sach co gia tr i that
` ˆ ´ ` ´ ´ ´
s la mot quyen sach hay va cha nhieu tin tc bo ıch.
´ ´ ` ´
Kinh-thanh chınh la quyen sach nh the. Trong Kinh-
´ ˜ ` ˜ ˆ ´ ˆ `
thanh, ban se tım thay nhng chuyen co that trong i
` ´ ´ ´ `
song, ham cha gia tr i ao c cao, khien ngi oc
ˆ ˜ ˜ ˆ
say me. Ban cung thay nhng minh hoa song ong ve
˜ ˜ ˆ ˆ ` ´
nhng le that quan trong. Mot ngi viet Kinh-thanh,
` ˆ ´ ˆ ` ˜
noi tieng la khon ngoan, noi rang: ong “tım-kiem nhng
ˆ ˆ ` ´ ` ˜ ` ´
cau luan tot-ep; va cac li a viet ra eu la chanh-trc
` ˆ
va chn-that” (Truyen-ao 12:10).
´ ` ´ ` ´ ˆ
Quyen sach ma chung ta goi la “Kinh-thanh” that ra
` ˆ ˆ ´
ˆ
la mot bo gom 66 cuon sach nho c viet trong mot
` ˘ ` ˘
khoang thi gian hn 1.500 nam. Chang han, t nam
˘ ˆ ˜ ˘
1513 en nam 1473 TCN, Moi-se a viet nam quyen au,
` ˆ ` ´ ´ ` `
va quyen au tien la Sang-the Ky. Ngi cuoi cung vi ˆ et
´ ` ˘ ˆ ´
´ ˆ
Kinh-thanh la Giang, mot s o cua Chua Gie-su. Ong
ˆ `
´ ˆ ´ ˆ
viet ve l ich s cuoc i cua Chua Gie-su (Phuc Am theo
˘ ˆ ´ ` ´
` ´
Giang), mot so la th ngan va sach Khai-huyen, la sach
` ´ ´
cuoi cung trong hau het cac cuon Kinh-thanh.
` ˘ ` ˆ
Trong khoang thi gian 1.500 nam t Moi-se en
˘ ´
` ´ ` ˆ
Giang, co khoang 40 ngi gop phan vao viec viet Kinh-
´ ` ˜ ` ` ˆ ˆ
thanh. Ho la nhng ngi thanh that, tan tuy muon
´ ` ´ ´ ´
giup ngi khac hoc biet ve Ðang Tao Hoa. Qua sach ho
´ ´ ˆ ´ ´
´
viet, chung ta co the hieu sau xa hn ve ca tınh cua Ðc
´ ` ` ´ ` ` ` ´
Chua Tri va biet cach lam ep long Ngai. Kinh-thanh
˜ ´ ´ ´ ` ` ˜
cung giup chung ta hieu tai sao s gian ac lan tran va se
´ ` ˜ ` ´
cham dt nh the nao. Nhng ngi viet Kinh-thanh
´ ` ` ` ˆ ˜ ´
cho thay trc thi ky ma nhan loai se song di s cai
´ ´ ` ˆ
ˆ
tr i trc tiep cua Ðc Chua Tri. Ho mo ta mot so ieu
´ ˆ ´ ˆ ˆ
104 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ˆ ` ´ ` ´ ´
kien sinh song vo cung vui sng ˆ ma chung ta co the
ˆ
c hng (Thi-thien 37:10, 11; E-sai 2:2-4; 65:17-25;
Khai-huyen 21:3-5).
´ ˜ ˜ ` ´
Co le ban cung biet nhieu ngi coi Kinh-thanh nh
ˆ ´ ´ ˆ
hınh tng cua ho. E-sai cung tien oan at ai se b i bo
` ˆ ` ` ˜
ˆ
hoang, thanh Gie-ru-sa-lem va en th se b i huy diet,
` ˜ ` ` ´ ˜ ˆ
va nhng ngi con ˆ song sot se b i bat sang Ba-by-lon
` ` ˜ ˆ ´ ´
lam phu tu. Nhng E-sai cung tien tri rang, Ðc Chua
` ˜ ˆ ˆ ˆ ˆ ` ` ´ ´
Tri se khong quen dan toc b i lu ay nay. Sach ay noi
´ ˆ ` ´ ´ ˆ ` ˜
trc, mot v i vua t nc khac, ten la Si-ru, se chinh
ˆ `
´ ˆ ´
phuc Ba-by-lon va giai ph ˆ ong dan Do Thai e ho tr ve
ˆ ˆ ˆ ˜
´ ´ ` `
que hng. That vay, E-sai a ta Ðc Chua Tri la
´ ´ ` ` ˘ ˆ
viet sau nay a nguy tao phan sach con lai e lam ra ve
` ˆ ´ ˆ ˆ ` ` ` ´ ´
lu ay. E-sai cung tien tri ve so phan cuoi cung cua Ba-
ˆ ` ´
ˆ ˜
by-lon, va sach cua ong cung cung cap nhieu chi tiet ve
ˆ ˘
´ ˜ ` ` ˜
ang Me-si hoac Ðang Giai Cu se en, va ang nay se
` ´ ´
phai ch iu au kho va roi c vinh hien. Chung ta co
` ´ ` ˜ ` ˆ ´
the nao chng minh c la nhng li tien oan nh
ˆ ˜ ´ ` ˆ ` ´ ` ˜ ` ˆ
vay a c viet trc t lau va do o la nhng li tien
´ ˆ ˆ
tri c ng nghiem khong?
´ ˜ ´ ` ˆ ˆ
Chung ta hay xem xet iem nay. E-sai viet ve so phan
`
ˆ ˆ ` ´
sau cung cua Ba-by-lon: “Ba-by-lon, la s vinh-hien cac
´ ˜
` ˆ ` ˆ ˜
nc, s hoa-mı cua long kieu-ngao ngi Canh-e, se
ˆ ˆ ` ˆ ˆ ` ´ ´ ` ˜
giong nh So-om va Go-mo-r ma Ðc Chua Tri a
ˆ ´ ˜ ´ `
˜
`
lat-
o. No se chang he coˆ ngi na, trai i no sang
` ˆ
´ ´
i kia khong ai o” (E-sai 13:19, 20; chng 47). Cac
ˆ ` ˜
`
s viec nay a thc s dien tien nh the nao?
` ˆ ´ ˆ ` ˆ ` ˆ ˆ ˆ
T lau, x Ba-by-lon tuy thuoc vao mot he thong ap
` ˆ `
´ ´ ˜ ´ ˆ
va kenh ao dan nc phc tap gia cac song Tigris
` ´ `
˘ ` ˆ
va -ph-rat. Vao khoang nam 140 TCN, hınh nh he
` ` ˆ ´ ˆ ˆ
thong nay b i h hai va sap o khi x Bat-th e xam
` ´
` ˆ
` `
chiem va pha huy vung Ba-by-lon. Ket qua la gı? Cuon
´
The Encyclopedia Americana giai thıch: “Ðat ay muoi
´ ` ˆ ´ ´ ´ ˆ ˘
khoang chat va mot lp chat kiem cng ong tren mat
ˆ `
at khien cho khong the cay cay c”. Khoang 200
˘ ´ ˆ
` ` ˆ ` ˆ
nam sau o, Ba-by-lon van con la mot thanh pho ong
´ ` ´ ` ˆ ´
Ban
co the hoc
c
gı ve Ðang Tao
Hoa t mot
quyen sach? 107
` ´ ˆ ` ˆ `
Hang the ky sau khi Kinh-thanh tien tri, cng quoc Ba-by-lon tr thanh
ˆ ` ` ´ `
mot ni hoang t an, van con lai
t i ng ay nay
ˆ ˆ ´ ` ˆ ´
dan nhng khong keo dai c bao lau. (So sanh 1 Phi-
`
´
vung Bien Chet. Trong mot ban ghi chˆ u, giao s khao
´ ` ´ ´
co hoc Yigael Yadin giai thıch: “T luc E-sai noi cho en
ˆ ´ ` ´ `
´
khi cuon sach nay c sao chep vao the ky th 2 TCN,
´ ` ˘ ´ ˘ ˘ ˘
cach nhau nhieu nhat la nam hay sau tram nam. Mac
` ˆ ´ ˆ
ˆ ˆ
du cuon sach nguyen thuy hien nay nam trong vien bao
` ´ ˆ ˘
tang c viet cach ay hn 2.000 nam, nhng ieu
ˆ ˆ ` ´ ˆ ´ ` `
tuyet dieu la no giong y het Kinh-thanh ma ngay nay
´ ´ ˘ ˆ ˘
ˆ ´ ˆ ` ´ ` ´ `
Cuon
sach E-sai nay, chep vao the ky th hai TCN, c tım thay
ˆ ´ ´ ˆ ˜
trong mot `cai hang gan Bien Chet. Sach tien tri t ı mı nhng bien co
˜ ˘ ˘
se xay ra hang tram nam sau
ˆ ` ˆ
Hien nhien ieu nay nen anh hng en quan iem
´ ˆ ` ˆ ´
cua chung ta. Vˆ e viec gı? Ve viec xoa tan moi nghi van
´ ´ ˜
cho rang sach E-sai c viet sau khi cac bien co a xay
` ` ´ ˆ ˆ ´ ´
ra, va nguy tao la sach tien tri. Hien nay,ˆ co bang chng
´ ˆ ˆ
´ ´
khoa hoc xac nhan mot ban sao sach E-sai c chep
˘ ´ ´ ˆ ` ˆ
hn 100 nam trc khi Chua Gie-su sinh ra va rat lau
´ ˆ
ˆ ˆ `
trc khi Ba-by-lon tr nen hoang vu.ˆ Nh vay, lam sao
` ` ` ˆ
´ ˆ ´
con nghi ng li tien tri cua sach E-sai tien oan so
ˆ `
ˆ ˜ ˜ `
phan sau cung cua Ba-by-lon cung nh nhng gı ang
ˆ
´ ´ `
mot trong nhieu bang chng cho thay Tac Gia that cua
´ ` ´ ` ´ `
He-b-r chı co hai thı, va thı lien he en danh cua
´ ˆ ´ ˆ ˆ
114 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ` ˆ ` `
Ðang Tao Hoa “bieu th i hanh ong nh la tien trınh
´ ´ ˆ
ˆ
ˆ
phat trien. No khong chı dien ta s lien tuc cua mot
` ˆ ` ´
` ˆ ´
hanh ong... nhng la s phat trien cua hanh ong o
` ´ ´ `
t luc khi s cho en luc hoan tat” (A Short Account of
´ ˆ
` ´
the Hebrew Tenses). Ðung vay, qua danh cua Ngai, Ðc
ˆ ˆ ` ` ´ ˆ
Gie-ho-va cho thay Ngai la Ðang tıch cc trong viec
` ` ´
` ´ ´
hoan thanh y inh cua Ngai. Do o, chung ta hoc c
ˆ ` ` ´ ` ` ` ˆ `
´ `
La th nay
viet bang tieng
ˆ ˆ
He-b-r co tren
ˆ
mot manh gom
` ˆ
c ao len tai
Lachish. Danh cua
´ ´ `
Ðc Chua Tri (xin
˜ ˆ
xem mui ten) xuat
ˆ
hien hai lan, cho
thay danh cua
´
Ðang Tao Hoa
`
c nhieu ngi
` `
biet va dung en
´ ˆ ´ ´ ´
Theo l ich s ang tin cay chep trong sachˆ o, hai
` ˆ ˆ ` `
ngi au tien c dng nen la A-am va E-va. Ho
ˆ
˘ `
ˆ ´ ´
khong b i bo mac, t mo mam khong co inh hng hay
ˆ ˆ ´
´ ´ `
s chı dan lien he en y muon cua Ðc Chua Tri. Thay
` ´ ` ` ` ` ´ ˆ
vı the, nh bat c ngi cha loai ngi nao co yeu
` ˆ ´ `
thng va biet quan tam en con cai mınh, Ðang Tao
´ ˜ ˜
˜ ´ `
Ban co the hieu rang Ðang Tao Hoa khon ngoan cua
` ˜ ´
` ˜ ` ˆ
toan vu tru co the de dang nam vng moi tınh the tren
´
` `
trai at, ngay ca trng hp con ngi chon theo con
` ˆ ` ˆ ´ ´ ´
ng tai hai hay dai dot. S tng thuat co tınh cach
´ ` ´ ´ `
T ao
ˆ ´ ` ´ ´ ` `
the thay mot cach de dang Hoa h p ly va khi lam theo,
ˆ ´ ´ ` ´
chung ta c l i ıch
´
viec Ðc Chua Tr
i cho con
` ´ ´ ˆ ` ˆ
ng
i y chı t do. Tuy nhien, Ngai muon tao vat cua
` ´ ˆ ˆ
Ngai
c hanh phuc toi a, mot ket qua
ng nhien
ˆ ˆ ` `
neu song theo luat le tot lanh cua Ngai.
ˆ ´ ´
Trong mot ch
ng tr
c, chung ta
c biet Ðang
´ ˜ ˆ ˜ ˆ ˆ ˆ
Tao Hoa cung dng nen nhng tao vat thong minh vo
` ´ ` ´ ˆ
hınh—o la cac tao vat than linh. L ich s ban au cua
` ˆ ˆ ˜ ` ˆ
con ng
i tiet lo mot trong nhng than linh nay nuoi
˜ ´ ´ ´ `
d
ng y tˆ
ng chiem oat ia v i cua Ðc Chua Tr
i.
´ ˆ ˆ ˜
(So sanh E-xe-chi-en 28:13-15). Than linh ay a lam
´ ´ ` ´ ´ `
˜
dung y chı t do ma Ðc Chua Tr
i ban cho. Han a
` ˆ ` ˆ ` `
quyen du hai ng
i au tien i vao mot tınh trang ma
´ ` ˆ ˆ
chung ta phai goi la s phan ngh ich cong khai. Do mot
` ˆ ˆ ˘ ´ ˆ
hanh vi ngang ng
c, cong khai bat tuan—an trai “cay
ˆ ` ´ ˘ ` ` ˆ ˜
biet ieu thien va ieu ac”—cap loai ng
i au tien a
ˆ ˆ ´ ´ ´ `
khang inh oc lap oi v
i s cai tr i cua Ðc Chua Tr
i.
` ˆ ˜ ˆ ` ˜
Nhng con te h
n the na, qua viec lam cua ho, ho a
´ ´ ´ ˜ ˜ ˆ
ng ve phıa cho rang Ðang Tao Hoa a gi lai mot
` ` ˆ `
ieu gı tot ma khong cho ho h
ng. Nh the A-am va
´ ˆ ´ ˆ ˆ
118 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ` ` ` ˆ ` `
E-va oi c t quyet inh ieu gı la thien, ieu gı la
´
ˆ
ac—bat ke en s an inh cua Ðang Dng Nen.
ˆ ´ ` ` ˆ
That phi ly lam sao neu ngi ta quyet inh khong
´ ˆ ` ` ˆ
thıch luat ve trong lc va hanh ong ngc lai! A-am
` ˆ ˜ ` ˆ ´ ˆ `
va E-va a hanh ong phi ly giong nh vay khi t choi
´ ˆ ´
´
cac tieu chuan ao c cua Ðang Tao Hoa. Chac chan
` ˜ ˜ ˜ ˆ
8:20, 21, Ðang Tao Hoa cho ho hy vong “se c giai-
´ ` ˆ ` ` ´ ˆ `
cu”. Va ay la ieu ma chung ta nen muon tım hieu
ˆ
them.
´ ` ` ˆ
Ban
co the tım c
Ngai khong?
´ ˘
` ˜ ˘ `
Kinh-thanh vach mat ke thu a a cap v chong loai
` ˆ `
´ ´ `
ngi au tien vao s phan ngh ich; o chınh la Sa-tan
´ ˜ `
`
Ma-quı co nghıa la “Ke Chong Ðoi” va “Ke Vu Khong”.
´ `
ˆ
´ ˆ `
Ðang Tao
Hoa tiet lo ve Ngai
` ´ ´
—Vı li
ıch cua chung ta!
˜ ` ´ ´
ˆ
GIA tieng sam vang va chp nhoang, khoang ba trieu
` ´ ´ ` ´ ˆ ´
gia ma Ðang Tao Hoa a giao d ich trong nhieu the ky.
´ ˜
´ `
Chung ta hay chia l ich s o ra lam ba phan. Trong khi
´ ˜ ` ´ ˜ ´ ´ ˆ
xem xet nhng phan nay, chung ta hay e y Ðc Gie-
ˆ ˜ ` ` ´ ˜
` ´ `
ho-va a lam tron y nghıa danh cua Ngai tc la “Ðang
` ` ` ` ´ ´
`
lam cho thanh tu” nh the nao, va ca tınh cua Ngai
ˆ ´ ´ ˜ ` ´ ˆ
c bieu lo qua cac giao d ich vi nhng ngi co that
`
nh the nao.
´ ˆ ` ` ´ ´
Ðang Tao
Hoa tiet lo ve Ngai—Vı l i
ıch cua chung ta! 123
´ ´ ˆ `
Ðang Tao Hoa giai thoat dan cua Ngai khoi canh
ˆ ˆ ` ` ˆ ´ `
no le va dung ho e thc
hien
y inh cua Ngai
ˆ ˆ ´ ´
Phan Mot—M
ot
nc c
Ðang Tao
Hoa cai tr i
´ ´ ` ˆ ˆ ´ ˆ ´
Con chau cua Ap-ra-ham tr thanh no le x E-dıp-
ˆ ` ´ ´ ` ˜ ˆ ˆ
to. Cuoi cung Ðc Chua Tri a day Moi-se len e
´ ` ˘ ˆ ˆ
giai thoat ho vao nam 1513 TCN. Khi dan Y-s-ra-en
` ˆ ´ ´ ´ ` `
tr thanh mot nc, Ðc Chua Tri la vua cai tri ho.
` ˘ `
Nhng vao nam 1117 TCN, ho muon vua cua ho la
`
ngi.
` ´ ˆ ˆ ˆ ´ ˆ
Dien bien nao a t
i viec dan Y-s
-ra-en
v
i Moi-
´ ´ ´ ´
se tai Nui Si-na-i? Cuon Sang-the Ky trong Kinh-thanh
´ ˆ ´ ´
cho chung ta biet dien tien s viec. Tr
c o, khi Gia-
˜ ` ˆ ´ ˆ
´
cˆ op (cung goi la Y-s
-ra-en) song
phıa ong bac x
´ ˆ ` ˆ ´
´
E-dıp-to thı mot nan oi xay ra trong khap the gi
i
` ´ ´ `
` ˆ
c bi et v ao l uc o. Vı lo lang cho gia ınh nen Gia-
´ ` ´ ˆ ´ ˆ ´ ˆ ´
cop m
i tım en x E-dıp-tˆ o, n
i co d dat thoc gao ton
˜ ´ ´
tr, e kiem thc pham. Ong kham pha ra rang quan
´ ` ˆ ´ ˆ `
quan ly thc pham lai la Gio-sep, con trai ong, ng
i
` ˆ ˜ ` ˘ ´
con ma ong t
ng ˆa chet t nhieu nam tr
c. Gia-cop
` ` ` ´ ´ ˆ ` ` ´ ´
va gia ınh d
i t
i E-dıp-to va
c m
i
lai o (Sang-
´ ˆ ˆ ´
the Ky 45:25–46:5; 47:5-12). Tuy nhien, sau khi Gio-sep
´ ˆ ´ ˆ ˆ
124 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ˆ ´ ˆ ˆ ˜ ´
chet, mot vua Pha-ra-on mi len ngoi cng bach con
´
` ˆ ˆ ` ˆ ` ˆ ˆ
chau cua Gia-cop lam no le va “gay cho i dan ayˆ nen
`
` ´
cay-ang, vı noi kho-s nhoi at, lam gach” (Xuat E-dıp-
ˆ ´ ´ ` ˆ ˆ
to Ky 1:8-14). Ban co the oc s tng thuat song ong
` ` ´ ˜ ´
´ ´ ˆ
Phep la—B
an
co the tin c
khong?
ˆ ˆ ´ ` ˆ ˜
“M ˆ ot i ˆ eu xem ra ´ khong´ hp lˆ y khiˆ va chapˆ nhan ` k´ y
thu at hi en ai nh anh s ang i en, v o tuy en i en v a c ac
ˆ ` ` ` ´ `
tien´ bo ´ y hoc ong thiˆ va´ tin v` ao th´ e gii than ` linh ˆ va
cac phep la ke trong T` an c”. Li phat bieu nay cua ong
` ´ ˜ ´
Rudolf
Bultmann,
˜ nha than ` hoc ` ngi Ð c,´ a phan ´ anh
cam ˆ ngh˜ ı c ua
` nhi eu ng
˜ i ng ay nay ´ v e ph ep
´ l a.
C o ˆ phai
ay cung la c´am nghı cua´ ban v´ e cac´ phep ` la` thu˜ at l ai
trong Kinh-th
ˆ anh, nh ph ep l a Ð c Ch ua Tr i l am r e Bi en
Ðo khong?
´ ˜ ´
Sach ` The ˆ Concise ` Oxford ˆ Dictionary
` ˆ inh ngh ıa “phep ˆ
la”
lˆa “m` ot bi´ en coˆ ky di eu xay` ra ˆ nh mot ˆ quy
en lc sieu ˆ
nhi en n ao o”. M ot bi en c o k y di eu nh v ay h an ph
ˆ ˆ ` ´ ˆ ˆ ˆ ` ai ˆ lien`
h´ e en vi ec lam gian o ` an ˆ trat t thien nhi ` en v´ a ay la
ly doˆ khien nhi eu` ng i kh ´ ´ ong mu ˆ on tin ˆ v ao ph ˆ
ep la. ´ Tuy
nhien, i eu d ´ ng ˜ nh ` trai´ vi ´ luat ´ thien nhien ´ lai ˆ co thˆ e
c ˆ giai ´ thıch ro rang di anh sang cua cac luat thien
nhien khac.
´ ´ ´ ` `
Ð` e ch ˆ ng ´ minh,ˆ tap chı New Scientist ˜ phucˆ trınh ` la ` hai
nha vat ly hoc ´ thuoc Ð` ai H oc Tokyo ˆ a cho m´ ot t trng ´
cc ´ manh tac d ung
´ vao b e
ngang m ` ot
ong c o ng
˜ nc. ˆ
Nˆ c dat ve ph ` ıa hai au´ ong, ´ cha` lai ph ˘ an gia kh ` o.
Hi˜ en ´ tng n` ay ´ c ` kham ph` a ra v´ ao nam 1994ˆ va s
dı co´ c vı n ` c la ngh ´ ` ich t` yeu t, b i nam ch am ay.`
Nc chay t cho co t trng rat manh en cho´ t
` ` ˆ ˆ ˜
trng yeu la ˆ mot hien ` tˆng ´ a ˆ c kiem ch´ ng,
c mang biet ˆ danh la Hieu ´ ng ˆ Moi-se. ´ Tˆ ap chı´ New
Scientist ghi nhan: “Ðay nc i ay o khong kho neu
´ ˆ ` ` ´ ´
Ðang Tao
Hoa tiet lo ve Ngai—Vı li
ıch cua chung ta! 127
´ ˜ ˆ ˜ ˆ ´ ˆ
Tao Hoa a lap ra nhng inh luat chi phoi cac thien
ˆ ˜ ` ´ `
`
the vat chat trong vu tr u ma ti ngay nay van con
ˆ ´ ` ˜ ` ˆ
hieu lc. Nhng tai Nui Si-nai, Ngai a dung Moi-se
` ˆ ´ ´ ´
e ban hanh luat phap quoc gia. Chung ta co the oc
˜ ` ´ ´ ` ˜ ` ` ˆ ˆ ` `
nhng gı Ðc Chua Tri aˆ lam va bo luat ma Ngai
` ´ ´ ˆ ´ ` ´
ban hanh trong sach Xuat E-dıp-to Ky va ba sach ke
´ ˆ ˆ ´ ´ `
ban co mot ´ thoi nam ` ` cham ˜ ln u. Neu ban co thı hau
nh ban co the lam gı cung c”.
˜ ˆ ` ˆ ´ ´ ´
D ı nhi en, ng i ta kh ong th e noi` quaˆ quy˜ et Ð c Ch
` ˜ ` ` ` ua
Tri ˆ a dungˆ tien trınh nao khi Ngai´ phan re` Bien Ðo cho
dan Y-s-ra- ˆ en. ˆ Nhng ˆ Ð ang ` T ao ´ H oa bi tng´ chi tiet` ve
et
moi ˜ luat thi ´ en nhien. ` Ng´ ai co thˆ e kiem so ˆ at
de dang ´
nh` ng kh˜ ıa canh ˆ nao o c ua m ot lu
` ˜ bang
inh at cach
ˆ ˆ ´ ` ˆ
dung nhng luat thien ´ nhien kh´ ac ma Ngai` a l˘ ap ra.ˆ Ket
qua xem ˆ ra nh phep la oi vi con ngi, ac biet khi
` ` ˜ ˆ
hoˆ khong ˆ ho an to an hi eu th au c nh ng inh luat
lien he.
´ ´ ´ ˆ
V e c ac phep la trong Kinh-th anh, ong Akiraˆ Yamada,
´ ˆ ˆ ´
giao˘ s danh ` ´ d thuoc ´ vien ˆ Ðai Hoc Kyoto, Nhat Ban, ˆ noi: ´
“Mac du ˆung khi noi khong th
` e hi eu c [mot phep ˆ
la]
` ngay b ay gi ` theo ˘ quan i em c ua khoa ˆ h oc
` chuyen
nganh ˆ ` cua mınh (ho ac theo ˆ
khoa h´ oc tan ˆ thi), nhng
th` at ˘ la sai´ lam ˆ khi k et lu ˆ ´an r ang ˘ ph ep la khong ˆ xay ´ ra chı
vı can c tren khoa vat ly ho ac khoa nghien cu Kinh-
´ ˆ ˆ ` ˘ ˜ ` ˆ
th anh tˆ an ti` en ˜ hien ` ai. M ` i nam na thı ´ khoa ´ hoc ` tan ˆ
tien hien gi` se ch ı con ˆ la khoa hoc ˆ cua` qu ´ a kh` ma thoi.
Khoa ` hoc cang ` tien ´ bo le bao nhi
` eu th ` ı cac` nh´ a khoa hoc
ngayˆ nay cang ` c o ˜ ´ c tr ˜ th anh ` tr o c ´ i l n ` hn b ay
nhieu; ngi ta se noi nhng li nh ‘Cac nha khoa hoc
´ ˆ ` ˘ ˆ ˆ ´
cach ay mi nam ca tin nh vay, nh vay o’ ”(Gods in
the Age of Science).
` ´ ´ ˘ ˆ ˆ
Laˆ Ðang ´ Tao ˆ Hoa ˆ co kh ´ a n ang ` phoi h p m˘ oi luat thien`
nhi en, ` Ðc´ Gie-ho-va co the dung quyen nang cua Ngai
e lam phep la.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
128 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ´ ˆ ´ ` ˆ ˆ ´
tiep—L e-vi Ky, Dan-so Ky, va Phuc-Truy en Luat-L e Ky.
´
ˆ ˜ ´ ´ ˜
Cac hoc gia tin rang Moi-se cung viet sach Giop na.
´ ˜ ´ ˆ ` ˆ
Chung ta se xem xet mot vai iem quan trong trong noi
´ `
dung cua sach nay ni Chng 10.
ˆ ´ ´ ` ` ˆ ` ˆ
Tham chı ti ngay nay, hang trieu ngi tren the
´ ` ` ˘
gii biet en va co gang song theo Mi Ðieu Ran,
˜
´ ´
ˆ ˆ `
nhng chı th i chınh yeu ve ao c cua bo luat toan
ˆ ˆ ´ ` ´
en khi Dong Doi xuat hien. Vı ong y lam theo tat ca
˜ ` ´ ´ ` `
ˆ ´ ´ ˆ
nhng gı Ðc Chua Tri oi hoi nen ho co trach nhiem
ˆ ´ ´ ˆ ˆ ´
song theo Luat Phap o (Phuc-truy en Luat-l e Ky 27:26;
` ˆ ˜ ˆ ´
30:17-20). Ðanh rang ho khong gi c Luat Phap
´ `
ˆ ` ˜ ˆ
cach hoan hao, nhng ngay s kien nay cung nham mot
´ ˆ ˆ ˆ ˆ ´ `
muc ıch tot. Mot chuyen vien luat phap sau nay giai
´ ˆ ´ ˜ ˘ ˆ ` ´ ˜
thıch rang Luat Phap ‘a [c] at them, vı c nhng
´ ´ ` ` ` ` ˜
s pham-ph ep, cho ti chng nao ngi dong-doi en,
` ` ` ` ´ ˜ ´
´
ˆ
Tai
Nui Si-na-i,ˆ quoc gia´ Y-s -ra-en thu xa
´
´
lap
giao c v i Ðang Tao Hoa
ˆ ` ˜ ` ˆ
nh
ho ve viec ho can en Dong Doi, hay la ang Me-si,
` ´
va chuan b i ho on tiep ang ay.
ˆ ˆ ´ ´ ´ ˆ ˜
Dan Y-s
-ra-en nhom tai Nui Si-na-i ong y vang gi
ˆ ´ ´ ´ ` ` ˘ `
Luat Phap cua Ðc Chua Tr
i. Vı the, ho at mınh
´ ´ ` ´ ` ˆ ´ ` ˆ
d
i cai ma Kinh-thanh goi la mot giao
c hay la mot
´ ˆ ` ´ ˜ ´ ´ ´ ´ ´
thoa
c. Ðay la giao
c gia n
c o v
i Ðc Chua
` ˘ ` ´ ˆ ´ ˜
Tr
i. Mac du chınh ho muon lap giao
c, ho a to ra
` ˆ ˆ ´ ˜ ´ ˆ `
la mot dan cng co. Chang han, ho a uc mot con bo
` ` ´ ´ ` `
bang vang lam bieu t
ng cho Ðc Chua Tr
i. Hanh
ˆ ` ` ˆ ˆ ` ˆ ` `
ong nay la mot trong toi vı viec th
lay hınh t
ng vi
` ˘ ˆ ´ ˆ ´
pham trc tiep M
i Ðieu Ran (Xuat E-dıp-to Ky 20:
˜ ` ` ´ ˘ ` `
4-6). H
n na, ho phan nan ve thc an ma Ngai cung
` ˜ ˆ
cap cho ho. Ho chong ngh ich ng
i lanh ao (Moi-se)
´ ´ ` ˆ ` ˆ ` ` `
do Ðc Chua Tr
i bo nhiem, va buong mınh vao tınh
ˆ ˆ ´ ` ` ˆ ` `
duc vo luan v
i an ba dan ngoai th
lay hınh t
ng.
´ ˜ ` ´ `
Nhng tai sao chung ta, nhng ng
i song qua xa th
i
ˆ ´ ´ `
cua Moi-se, phai chu y en ieu nay?
ˆ ˜ ` ˆ `
Mot lan na, ieu nay khong phai chı la l ich s xa
´ ˆ ´ ˆ ˆ
130 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
˜ ` ˆ ´ ´
xa. Nhng s t
ng thuat cua Kinh-thanh ve cac
` ˆ ˆ ˆ ˆ ` ´ ´
hanh ong vo
n cua dan Y-s
-ra-en va s ap ng cua
´ ´ ` ` ˆ ˆ
Ðc Chua Tr
i cho thay Ngai that s quan tam. Kinh-
´ ´ ˆ ˆ ˜ ˆ ˆ ´
thanh noi rang dan Y-s
-ra-en a “khong thoi” th Ðc
ˆ ˆ ` ` `
Gie-ho-va, lam Ngai “cam thay ton th
ng” va “au
` ˆ ´ ´ ´
long” (Thi-thien 78:40, 41, NW). Do o, chung ta co the
` ´ ´ ´ ` ` ˆ
tin chac la Ðang Tao Hoa co cam xuc va Ngai quan tam
˜ ` ` `
en nhng gı con ng
i lam.
` ` ´ ˆ `
Theo quan iem loai ng
i cua chung ta, mot ng
i
´ ˜ ˆ ˆ ´
co the nghı rang loi lam cua dan Y-s
-ra-en co the a
ˆ ´ ´ ` ´ ` ´ ˜
en viec Ðc Chua Tr
i huy bo giao
c va co le chon
ˆ ´ ´ ` ` ` ´ `
mot n
c khac e hoan thanh l
i ha cua Ngai. Nhng
` ˜ ˆ ` ˆ ` ` `
Ngai a khong lam nh vay. Thay vı the, Ngai trng
` ˜ ˆ ´ ˆ
´
Nh gi theo luat
phap vo song cua Ðang Tao
Hoa,
ˆ `
´
dan cua Ngai vui h ng Ðat Ha
´ ˆ ` ` ´ ´
Ðang Tao
Hoa tiet lo ve Ngai—Vı li
ıch cua chung ta! 131
´ ´ ˜
ˆ ˆ
phat ıch ang nhng ke ngang nhien vi pham Luat
´
ˆ ` ´ ´ ˆ ˆ
Phap nhng m rong long thng xot oi vi dan toc
´ ´ ` ´ ˆ ´ ´ `
kho tr i noi chung nay. Ðung vay, Ðc Chua Tri tiep
´ ´ ` ` ` ˜ ´ ´
tuc trung tın vi li ma Ngai a ha vi ban trung
`
` ` ´
thanh cua Ngai la Ap-ra-ham.
ˆ ˆ ˆ ` ´
Chang bao lau sau, dan Y-s-ra-en vao en x Ca-na-
` ´ ` ´ ˆ ´ ˜
an ma Kinh-thanh goi la Ðat Ha. Ni ay co nhng
ˆ ˜ ` ` ˜
dan manh me chiem ngu va ho chım am trong nhng
` ˆ ´ ´ ˜
thc hanh suy oi ve luan ly. Ðang Tao Hoa a cho
´ ˘ ˆ ` ˆ ˆ ˆ
phep 400 nam troi qua ma khong can thiep, nhng bay
` ` ´ ´ ´ ´ `
gi Ngai co ly do chınh ang e giao lai vung at ay
ˆ ˆ ´ ´ ˜
cho dan Y-s-ra-en xa. (Sang-the Ky 15:16; cung xin
ˆ ´ ´ ` ˜ `
xem “Mot Ðc Chua Tri hay ghen—Theo nghıa nao?”,
` ´ ˆ
trang 132-133). Ðe chuan b i vao Ðat Ha, Moi-se sai 12
` ´ ` ` ´ `
trong ong vang. Ðang le qua kinh nghiem ay, ho phai
˜
ˆ ˆ ` ´
thay ro c tam quan trong cua viec vang li Ðc
´ ˆ ´ ˆ ˆ
132 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ` ´
` `
Chua Tri ˆ ay thng xot cua ho va nng nh ni
` ´ ˆ ´
Ngai (Xuat E-dıp-to Ky 16:13-16, 31; 34:6, 7).
ˆ ´ ´ ` ´
Sau khi Moi-se chet, Ðc Chua Tri giao s mang
˜ ˆ ˆ ˆ ˆ ` ` ˆ
lanh ao dan Y-s-ra-en cho Gio-sue. Ngi an ong
` ` ˜
` ˜ ˆ ` ´
trung thanh va dung cam nay a a dan vao x Ca-
`
` ˆ ´
na-an va can am bat tay ngay vao viec chinh phuc x
´ ˆ ˆ ` ˆ ˆ ˜ ´
o. Noi trong mot thi gian ngan, Gio-sue a anh bai
` ´ ` ´ ´
31 vua va chiem c phan ln vung Ðat Ha. Ban co
ˆ
` ´ ` ´ ˆ ˆ
the thay thien l ich s hao hng nay trong sach Gio-sue.
ˆ ´ ´ ` ˜ `
Mot Ð c Chua Tri hay ghen—Theo nghıa nao?
´ ˆ ˆ ` ` ` ` ˆ
“Ðc Gie-ho-va, danh Ngai la hay Ghen, Ngai la mot
´ ´ ` ˆ ` ` ` ˆ ´
Ðc Chua Tri hay ghen”.ˆ Ðay la li bınh luan ch ung ta
´ ´ ˆ ´
co the oc thay ni Xuat E-dıp-to Ky 34:14 (NW), nhng
ˆ ` ´ ˜ `
cau nay co nghıa gı?
` ˆ ` ´ ´ ˜ `
T He-b-r d ich ra la “hay ghen” co the co nghıa la
` ˆ ` ˆ ˆ ˆ ´
“oi hoi s ton sung chuyen oc, ´ khong dung´ tung oi
˜ ´ ˆ
ngh ich”. Theo nghıa tıch cc c`o li cho ` cac ` tao vat `
` ´ ˆ ˆ
cua Ngai, Ðc Gie-ho-va ghen ˆ ˆ v ı danh Ng ai v a s th
` ` ˆ `
phng danh cho Ngai (E-xe-chi-en 39:25). Long sot
` ˆ ` ` ˜ ` `
sang cua Ngai trong viec hoan thanh nhng gı ma danh
` ´ ´ ˜ ` ` ˜ ˆ ´
Ngai chng to, co nghıa la Ngai se thc hien y inh cua
` ´ ˆ
Ngai oi vi nhan loai.
˜ ´ ´ ` ˆ ´
Chang han, hay xem xet an phat cˆ ua Ngai tren cac
ˆ ˆ
dan toc c ngu tai at Ca-na-an. Mot hoc gia dien ´ ta
ˆ `
ghe rn nh sau: “S th phng than Ba-anh, At-tat-
ˆ ` ´ ´ ´ ˜ ˆ
te va cac than Ca-na-an khac gom co nhng cuoc truy
´ ` ` ˜ ˆ
hoan xa hoa; cac en th cua ho la nhng trung tam
` ˆ `
thc ˆ hanh oi bai.... Dan Ca-na-an th phng qua s
ˆ ˆ ` `
buong tha vo luan... va roi giet con au long cua ho e
´ ´ ´ ` ˜ ` ˜
te cac than o”. Cac nha khao co a tım c nhng
` ˜ ˘
lo ng hai cot cua nhng tre b i giet e te than. Mac
` ´ ´ ` ˜ ´ ˆ ` ´ ˆ
du Ðc Chua Tri a ´ e y en viec lam sai tr` ai cua dan
´ ` ` ˆ
x Ca-na-an vao thi Ap-ra-ham, nhng Ngai to ra kien
´ ˆ ` ` ´ ´
Ðang Tao
Hoa tiet lo ve Ngai—Vı li
ıch cua chung ta! 133
ˆ ` `
Vua cai tr i khong phai la ng i
˜ ` ` `
Trong suot quang hanh trınh trong ong vang va
˜ ˘ ` ´ ´
trong nhng nam au ni vung Ðat Ha, nc Y-s-ra-
ˆ ˆ ` ´ ˆ ˆ ˜ ˆ
en do Moi-se va sau o do Gio-sue lanh ao. Dan Y-s-
ˆ ˆ ` ` ` ` ´ ˆ ˆ `
ra-en khong can ngi nao lam vua vı Ðc Gie-ho-va la
` ˘ ˆ ˆ
Ðang Thong Tr i cua ho. Ngai sap at viec bo nhiem
˜ ˆ
ˆ
`
trng lao e phan giai kien tung ca thanh. Ho
` ˆ ` ´ ˜ ˆ ´ ˆ ˆ
duy trı trat t va giup dan chung ve thieng lieng
ˆ ˆ ´ ´
(Phuc-truy
en Luat-l e Ky 16:18; 21:18-20). Sach Ru-t
´ ˘ ´ ´ ` `
nhan vi ho en 400 nam, cho phep ho co u thi gi
´ ´
e sa oi (Sang-the Ky 15:16).
ˆ ´ ´ ´ ˆ
Dan Ca-na-an co y thc c sˆ nghi em trong cua
` ´ ˆ ˆ ´
hanh vi sai trai cua ho khong? That v ay, ˆ ho c phu
ˆ ˆ ` ´ ˆ ˆ
cho mot lng tam ma cac luat gia eu cong nhan nh
ˆ ˘ ´ ´ ` ˆ ´ ˆ
mot can ban pho quat ve ao c va cong ly (Ro-ma 2:
˘ ˆ ´
12-15). Bat ke kha nang ay, dan Ca-na-an c tiep tuc
˜ ` ´ ` `
nhng thc hanh gm ghiec la giet con e te than va
` `
am mınh trong tınh duc truy lac.
` ´ ´ ˆ ˆ
Vı s chınh trc, Ðc Gie-ho-va quyet inh phai tay
ˆ ˆ ` ˆ `
sach
at. Ðay khong phai la s diet chung. Ngi Ca-
` ´ ˆ ´ ´
na-an, tng ca nhan nh Ra-hap hay ca nhom nh
` ˆ ` ` ˆ ˆ ˆ
ngi Ga-ba-on, vı tınh nguyen chap nhan tieu chuan
ˆ ´ ´ ´ ` ˜
cao ca ve luan ly cua Ðc Chua Tri, eu a c ˆ
` ˆ ˆ ´ ˜ `
cha ra (Gio-sue 6:25; 9:3-15). Ra-hap a tr thanh mot
` ` ˆ ˆ `
mau chot trong dong hoang toc cua ang Me-si, va con
´ ˆ ˘ ˆ `
chau Ga-ba-on c ac an phung s tai en th cua
´ ˆ ˆ ˆ ˆ
Ðc Gie-ho-va (Gio-sue 9:27; E-x-ra 8:20; Ma-thi- 1:1,
5-16).
ˆ ` ´ `
Nh the, khi bo cong tım hieu e co hınh anh ay u
` ˜ ` ˆ ´ ˆ ´ ` ˆ
va ro rang, da tren cac s kien, chung ta de dang nhan
´ ˆ ˆ ` ´ ´ ` ´ ` ´
ra Ðc Gie-ho-va la Ðc Chua Tri chınh trc va´ ang
ˆ ` ´ ´ ´
kham phuc. ´ Ng ai ghen chınh ang co li cho cac tao
ˆ `
vat
trung tın cua Ngai.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
134 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˆ ´ ` ´ ´ ´
cho chung ta mot cai nhın thoang qua ay thıch thu ve
ˆ ´
˜ ˜ ` ˆ
viec cac trng lao a da vao luat ni Phuc-truy en
ˆ ˆ ´
´ ˆ
Luat-l e Ky 25:7-9 e x ly mot vu tranh tung nh the
`
nao.
` ˆ ´ ` ` ` ˆ `
Thi gian troi qua, nc nay thng lam phat long
´ ´ ` ` ˆ ˆ ` `
Ðc Chua Tri vı lien tiep bat tuan va quay sang th
´ ´ ` `
cac than x Ca-na-an. Nhng khi ho ri vao tınh trang
` ` ˆ ´ ˆ ˆ ´ ˜
khon kho cung cc va keu cau Ðc Gie-ho-va giup ,
` ´ ` ˆ ´ ´
Ngai lai nh en ho. Ngai day len cac quan xet e giai
´ ˆ ˆ ´
´ ´
´ ˆ
thoat dan Y-s-ra-en, cu ho khoi s ap bc cua cac dan
ˆ ´ ´ ˆ ´ ´
toc lang gieng. Quyen sach mang ten Cac Quan Xet
` ` ˆ ˜ ˆ
trınh bay song ong nhng cong trang cua 12 trong so
´ ´
` ´ ´ ˆ
cac quan xet can am nay (Cac Quan Xet 2:11-19; Ne-
ˆ
he-mi 9:27).
´ ´ ˆ ´
L ich s ghi lai: “Ðng luc o, khong co vua trong
ˆ ` ´ ` `
´
Y-s-ra-en; ai nay lam theo y mınh lay lam phai” (Cac
´ ´ ˜ ˆ
Quan Xet 21:25). Quoc gia co nhng tieu chuan an inh
ˆ ´ ˆ ´ ´ ˜
´
trong Luat Phap cho nen vi s giup cua cac trng
˜ `
´
ˆ ´ ˆ
´ ´ ` ` ˆ
Ban
co the tham quan khu vc phıa nam t ng thanh Gie-ru-sa-lem,
´ ˘ ˆ ˆ
n i Vua Ða-vıt at
kinh o cua ong
´ ˆ ˆ ` ˆ ˆ
Ða-vıt len ngoi vua cai tr i
thanh Hep-ron. Roi ong
` ˆ ` ` ˆ ´ ˆ
chiem thanh Gie-ru-sa-lem va d
i thu o ve o. Ong
˜ ˆ ` ˜ ˆ ˆ ˆ ´
cung m
rong b
coi cua Y-s
-ra-en cho en tan bien gi
i
˜ ` ´ ˆ ˆ ˜ ´ ´
lanh ´ tho ma Ðc Gie-ho-va a ha ban cho con chau
´ ` `
cua Ap-ra-ham. Ban co the oc l ich s giai oan nay (va
´ ´ ´ ´
l ich s cac vua sau o) n
i sau sach l ich s trong Kinh-
´ ˆ ` ` ´ ´
Ðang Tao
Hoa tiet lo ve Ngai—Vı li
ıch cua chung ta! 137
´ ´ ´
ˆ ` ˆ `
thanh.1 Cac sach l ich s ay tiet lo la cuoc i cua Ða-
´ ˜ ´ ˜ `
vıt cung co ay nhng van e. Chang han vı chieu theo
` ˆ ˜ ˆ `
ham muon cua con ngi, ong a pham toi ngoai tınh
´ ` ´ ˆ ` ˜
vi nang Bat-Se-ba xinh ep va roi pham nhng ieu sai
´ ´ ` ´ ˆ ˆ ` ´ ´
trai khac trong khi tım cach che ay toi. La Ðc Chua
` ´ ´ ˆ ˆ ˆ
ˆ
Tri chınh trc, Ðc Gie-ho-va khong the bo qua toi loi
´ ` ´ ˆ ` ˘ ˘ ˆ ´
cua Ða-vıt. Nhng vı Ða-vıt chan thanh an nan nen Ðc
´ ` ˆ ` ˆ ´ ˆ ´ ´
Chua Tri khong oi buoc ap dung mot cach cng ran
` ˆ ´ ` ˆ ´ ˘ ´
hınh phat theo Luat Phap; du vay, Ða-vıt gap nhieu kho
˘ ` ` ˆ
ˆ
ˆ
khan trong gia ınh vı hau qua cua toi loi cua ong.
´ ˆ
` ´
Trai qua cac cuoc khung hoang nay, Ða-vıt dan dan
˜ ´ ´ ` ` ˆ ´ ˆ ˆ
biet ro hn Ðc Chˆ ua Tri la mot Ðang co that—m ot
´
´ ´ ˆ ˆ
Ðang co cam xuc. Ong viet: “Ðc Gie-ho-va gan moi
` ` ˜ ˆ
the tho lo long mınh vi Ðang Tao Hoa va c bao am
` ` ˆ ˆ ` ˆ `
la Ngai khong kieu ky nhng khiem nhng lang nghe!
ˆ ˆ
`
Sau khi dan toc trai qua thi ky 70 nam phu tu Ba-
ˆ ˆ ˆ ´ ´ ` ˜ ` ` ` ˆ
by-lon, Gie-ho-va Ðc Chua Tri a lam thanh li tien
` ˆ ˆ ˆ ˆ
tri cua Ngai ve viec khoi phuc Gie-ru-sa-lem. Dan s
´ ` ´
ˆ ˆ
c giai phong va c phep tr ve que hng e ‘xay-
`
´ ˆ ˆ
ˆ
cat lai en-thˆ cua Ðc Gie-ho-va Gie-ru-sa-lem’ (E-
ˆ ´
x-ra 1:1-4; E-sai 44:24–45:7). Mot so sach trong Kinh-
´ ´ ˆ ` ˆ ˆ ´
thanh1 noi ve s khoi phuc nay, cong cuoc tai thiet en
` ˘ ˜ ´ ˆ ´ ´
th, hoac nhng bien co sau o. Mot trong cac sach ay,
´ ˆ ˘ ` ˜ ˆ ˆ ´ ´
sach Ða-ni-en, rat ac s ac v ı a ti en tri mot cach chınh
´ ` ` ˜ ˘ ˆ ˆ `
xac khi nao Dong Doi hoac ang Me-si xuat hien va
˜ ˆ ˜
´ `
cung tien tri ve nhng dien bien the gii trong thi ai
´
chung ta.
˜ ´
` ˆ ` ´ ˆ ˆ
ˆ 1 Nhng
ˆ
sach l ich s va tien tri nay gom co E-x-ra, Ne-he-mi,
ˆ `
E-x-te, A-ghe, Xa-cha-ri, va Ma-la-chi.
´ ˆ ` ` ´ ´
Ðang Tao
Hoa tiet lo ve Ngai—Vı li
ıch cua chung ta! 143
` ` ´ ˆ
Cuoi cung en th c tai thiet, nhng Gie-ru-sa-
` `
` `
lem van con trong tınh trang tham thng. Tng va
` ´ ` ˆ ´ ´ ` ˜ ˆ
ca thanh o nat. Vı vay Ðc Chua Tri a day len
˜ ` ˆ ˆ ´ ˆ ` ´
nhng ngi nh Ne-he-mi e khıch le va to chc lai
` ´ ˆ ` ˆ ` ´ ´
ngi Do Thai. Mot bai cau nguyen ma chung ta co the
ˆ ˆ ˜ ´
´
oc thay ni Ne-he-mi chng 9 a tom lc ay u cac
´ ˆ ˆ ´ ˆ ˆ `
giao d ich cua Ðc Gie-ho-va vi dan Y-s-ra-en. Bai cau
ˆ ´ ˆ ˆ ` ˆ ´ ´ `
nguyen cho thay Ðc Gie-ho-va la “mot Ðc Chua Tri
´ ` ` ´ ˆ ´
san tha-th, hay lam n, va thng-xot, cham nong
ˆ ` ˆ ` ` ˆ ˜
gian, va d ay nhan-t”. Bai cau nguyen cung cho
´ ˆ ˆ ` ˆ ` ´ ˆ
thay Ðc Gie-ho-va hanh ong phu hp vi tieu chuan
` ` ˆ ´
`
´ ´
hoan toan ve cong ly cua Ngai. Ngay ca khi co ly do
´ ´ ` ˘ ` ´ `
chınh ang e dung quyen nang thi hanh an phat, Ngai
` ` ˆ ´ ´ ` ˆ `
san sang dung hoa cong ly vi tınh yeu thng. Ngai
` ` ˆ ´ ˘ ` ˆ
lam c ieu nay mot cach thang bang va gay c s
ˆ ` ˆ ˜ ` ´
kham phuc, h an Ng ai r at kh on ngoan. R o r ang cach
´ ´ ˆ ˆ
Ðang Tao Hoa giao d ich vi quoc gia Y-s-ra-en nen
´ ´ ` ` ´ ´ `
khien chung ta en vi Ngai va thuc ay chung ta lam
´
`
theo y muon cua Ngai.
´ ` ´ ´ `
Khi phan Kinh-thanh nay (Cu c) ket thuc thı
´ ` ˆ
vng quoc Giu-a vi en th tai Gie-ru-sa-lem c
´
ˆ ˆ `
phuc h oi nhng d i s
cai tr i cua dan ngoai. Vay lam
` ´
´ ´ ` ´ ´ ˆ
the nao giao c cua Ðc Chua Tri vi Ða-vıt ve mot
` ˜ ˜ ` ` `
“dong-doi” se cai tr i “i i” c thanh tu? (Thi-
ˆ ` ´
ˆ
thien 89:3, 4; 132:11, 12). Ngi Do Thai van trong i
ˆ
ˆ ˆ ˜ `
s xuat hien cua mot “ang Me-si, v i Lanh Ðao” la
` ˜
´ ˆ
´ ´ ` ` ˆ
ngi se giai thoat dan cua Ðc Chua Tri va thiet lap
ˆ ´ ´ ´ ` ˆ
mot nc than quyen (do Ðc Chua Tri cai tr i) tren
ˆ ` ´ ´
` ´
at (Ða-ni-en 9:24, 25, NW). Du sao o co phai la y inh
´ ´ ` ˆ ˆ
`
cua Ðc Chua Tri khong? Neu khong phai thı ang
ˆ ˜
´ ` ` ´
Me-si se em lai s giai thoat nh the nao? Va ieu o
´ ` ´
anh hng en chung ta ngay nay ra sao? Chng ti
˜ ´ ˜ `
se xem xet nhng van e quan trong nay.
´
CH NG CH IN
ˆ ´ ´ ´
Mot
Thay day
ln giup chung ta biet
´ ˜
Ðang Tao Hoa ro hn
˜ ` ˆ ` ´ ˆ
NHNG ngi Pha-le-tin vao the ky th nhat “trong-
ˆ ` ˆ
i”. Trong i gı? Trong i “Ðang Christ” hay “ ang
ˆ ` ´ ˆ ´ ´ ` ˜ ´ `
Me-si” ma cac tien tri cua Ðc Chua Tri a noi en t
´ ` ´
nhieu the ky trc. Ngi ta tin Kinh-thanh c viet
´ ´ ´ ` ` ´ ˜
di s soi dan cua Ðc Chua Tri va cha ng nhng
` ˆ ˆ ˜ ` ˆ
li tien tri ve tng lai. Mot trong nhng li tien tri
´ ´ ˆ ˆ ˜ `
o trong sach Ða-ni-en cho biet ang Me-si se en vao
´ ˆ
khoang au the ky th nhat (Lu-ca 3:15; Ða-ni-en 9:24-
26, NW).
ˆ ˆ ` ´ ` ˜
Tuy nhien, ho can than trong vı co nhieu ngi se
ˆ ˆ ` ˆ
noi len mao nhan la ang me-si (Ma-thi- 24:5). S gia Do
´ ´ ˆ ` ` ˆ ˆ
Thai Josephus noi en mot vai ngi: Theu- a dan o e
´ ˆ ˆ ` ´ ` ´ ˆ ˜ ˜ ˆ `
ti Sˆ ong Gio- anh va noi la nc song se re ra; mot ngi
` ´ ˆ ` ´ ˆ ` `
t E-dıp-to dan ngi ta en Nui O-li-ve, va qua quyet la
` ` ˆ ˜ ˆ ˆ
tng thanh Gie-ru-sa-lem se sap xuong theo lenh cua
ˆ ` ` `
ˆ ´ ˆ
ong ta; va vao thi quan tong oc Phe-tu, co mot ke gia mao
´ ´ ˆ ´ ˆ ´
ha giai thoat khoi moi phien muon. (So sanh Cong-vu cac
´
S- o 5:36; 21:38).
´ ´ ˜ ˆ ´ ` ˆ ˆ ´ `
Trai vi nhng o e b i anh la tren, mot nhom ngi
` ´ ˆ ´ ˆ
c goi la “tın o ang Christ” nhan biet Chua Gie-su
` ´ ` ´ ` ` ˆ ˆ
ngi Na-xa-ret la thay day ln va la ang me-si that
ˆ ´ ´ ´ ´ ˆ
(Cong-vu cac S- o 11:26, NW; Mac 10:47). Chua Gie-su
ˆ ` ˆ ` ´
khong phai la ang Me-si gia mao; ngai co nhieu bang
´ ´ ´ ´ ˆ ´
chng co tın lc nhˆ c xac nhan trong bon cuon sach
` ´
` ´
l ich s goi la Phuc Am.1 Chang han, ngi Do Thai biet
´ ` ˘ ` ˜ ˆ ´ ´ ˆ
1 Ma-thi-,
` Mac va Giˆ ang ˆ la nhˆ ng nhˆ an ´ chngˆ chng ˆ ki` en tan ´
m` at. C ˆ on Lu-ca
` ´ th ´ c
hi en
´ mot cu
˜ oc
nghi` en cu
´ uyen th´ am d ung
´ c
´ ac
tai li´ eu ˆ va cac
ch´ ng ˘ c
cua nh ` ng ` ngiˆ chng ` muc ˆ kıch.´ Cac ´sach`
Ph´ uc Am ˆ eu co ac iem la tng ´ thuat thˆ anhˆ that,
chınh xac va
ang tin cay. (Xin xem Cuon sach cho muon dan, trang 16, 17, do
Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. xuat ban).
ˆ ´ ´ ´ ´ ˜
Mot
Thay day
ln giup chung ta biet Ðang Tao
Hoa ro hn 145
ˆ ˜ ˆ ˆ ` ˜
rang ang Me-si se sinh ra tai Bet-le-hem, thuoc dong doi
´ ` ˜ ` ˆ ˆ ` ˆ
˜
Ða-vıt va se lam nhieu cong viec ky dieu. Tat ca nhng
` ´ ˆ ´ ˆ ` ´
ieu nay eu ng nghiem ni Chua Gie-su, va chınh
˜
` ˜
` ˆ ˆ
nhng ke chong oi ngai cung phai nhın nhan nh vay.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
´ ˆ ` ˆ
Ðung vay, Chua Gie-su hoi u cac ieu kien la ang Me-si
` ´ ´ ˘
ma Kinh-thanh noi en (Ma-thi- 2:3-6; 22:41-45; Giang 7:
31, 42).
` ˜ ˘ ´ ˆ ´ ´ ˆ
Rat nhieu ngi a gap Chua Gie-su, quan sat cac viec
` ´ ˜ ` ˆ ˆ ´ ` ˆ
lam ln lao, nghe nhng li khon ngoan oc ao, va nhan
˘ ´
` ` `
biet kha nang thay trc cua ngai, eu tin ngai la ang
ˆ ` ` ` ´ ´
Me-si. Trong thi gian ngai lam thanh chc (29-33 CN),
´ ´ ´ ˆ
`
cac bang chng ve chc v i Me-si cua ngai chat cao nh
´ ˆ ˆ ` ` ` ` ˆ
nui. That vay, ngai cho thay ngai con hn la ang Me-si
˜ ˆ ˆ ` ´ ˆ `
ˆ ´
na. Mot mon o, t cac s kien ma ban than chng
˜ ˆ ´ ´ ˆ ` ´
kien, a ket luan: “Ðc Chua Jesus la Ðang Christ, tc
` ´ ´ ` ˘
la Con Ðc Chua Tri”1 (Giang 20:31).
` ´ ˆ ˆ ´ ´ ´ `
Vı co moi quan he mat thiet vi Ðc Chua Tri nh
ˆ ´ ˆ ´
´ ` ˆ
the nen Chua Gie-su co the giai thıch va tiet lo ve Ðang
´ ˘ ´ ˆ
mai sau” (Sura 3:45). La mot ng i, Gi e-su l a con trai cua Ma-ri.
´ ˆ ` ˆ ´
Nhng ai ch iu trach nhiem ˆ la cha? Kinh Koran ghi nhan: “Trc
˘ ´ ´ `
mat Ðc Chua´ Tri, Gie-su tng t nh A-am” (Sura 3:59).
´ ` ´ ´ `
Kinh-thanh noi A-am la “con Ðc Chua Tri” (Lu-ca 3:23, 38).
ˆ ˆ
` `
Cha cua ca A-am lan Gie-su eu khong phai la ngi; ca hai eu
ˆ
´ ` ` ` ` ˆ
khong bi s giao hp vi an ba ma sinh ra. Vı vay, ´ nh´ A-am
` ´ ´ ` ` ´ ˆ ˜ ` `
la con Ðc Chua Tri thı Chua Gie-su cung la con Ðc Chua Tri.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
146 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˆ
(Phi-lıp 2:5-8). Mot bien co
ˆ ˆ `
nh the that khong bınh
` ´
thng, nhng co the c
ˆ ´ `
khong? Cac nha khoa hoc
´ ˆ ` ˆ ˆ
xac nhan la mot nguyen to
ˆ ˆ ´
thien nhien nh urani, co
` ˆ
the chuyen thanh nguyen
´ ˆ ´ ´
to khac. Tham chı ho co the
´
tınh c ket qua khi khoi
` ˘
lng chuyen thanh nang
ˆ
l ng (E6mc 2 ). Vay t ai
´ ˆ
sao chung ta ho nghi viec
´ ´ ˆ
Kinh-th anh n oi m ot t ao
ˆ
vat than linh c chuyen
` ˆ `
thanh mot ngi?
´ ´
´
Cac nha khoa hoc
`
thc hien
ˆ
s Ð e ch ng m inh c ach
ˆ kh ac, ch ung ta h ay suy
´ ´ ˜
thu tinh trong ong nghiem. Ðang
´ ˜
´ ´ ˜
Tao Hoa chuyen s song cua Con
` ` ` nghı ve ket qua cac bac sı
Ngai thanh ngi ˜ ˆ
a at c trong viec thu
ˆ ˆ ˆ ` ` `
tinh trong “ong nghiem”. Mot phoi bao thanh hınh trong
ˆ `
` ` ` `
ong nghiem c cay vao t cung cua ngi an ba va
´ ˆ ´ `
´ ˆ ` ´ ` ´
Khi nghe Chua Gie-su va thay cach c x cua ngai vi
` ` ´ ´ ` ˜
ngi ta, nhieu ngi biet Ðc Chua Tri ro hn
´ ` `
´ ´
gii ngay nay. S hieu biet nay phai keo chung ta lai gan
´ `
`
Ðang Tao Hoa va Con cua Ngai.
` ˆ ` ´ ` ´ ´ ´
` ˆ
Con mot bai hoc khac ma chung ta co the rut tıa t viec
´ ˆ ` ` ` ` ´ ´ `
Chua Gie-su muon day ngi an ba nay. Luc o, ba
´ ˆ ` ` ˆ ˆ
`
ang song vi mot ngi an ong khong phai la chong
˘ ˆ ´ ˆ ˆ
(Giang 4:16-19). Tuy nhien, Chua Gie-su khong e cho
`
` ´ ˆ ´ ` ´
ieu nay can tr ngai noi chuyen vi ba. Ban co the hieu
` ` ˜ ` ˆ
` ˆ
la ba a biet n vı nhan pham cua ba c ton trong.
`
` ˆ
` `
Trng hp cua ba khong phai la duy nhat. Khi vai
` ˜ ´
´ ´ ˆ
ngi lanh ao Do Thai (Pha-ri-si) chı trıch Chua Gie-su
˘ ´
´ ˆ ˘ ˘ ` ´
Ban co the thay la Chua Gie-su nhın vao iem tot cua
` ` ` ´
`
ngi ta, va ngai quy s co gang cua moi ngi. Theo ban
˜ ` ´ ´ ´ ` ´ ´ ˆ ` ˆ `
nghı thı cac c tınh nay co tac ong gı tren Phi-e-r va
´ ´ ´ ˆ ´ ´ ˆ ˆ
cac s o khac? Nhan thc c Ðc Gie-ho-va nh the
`
´ ˆ ` ´
nao qua gng cua Chua Gie-su, sau nay, Phi-e-r trıch
` ˆ
´ ´ ˆ ` ˆ
bai Thi-thien: “Mat cua Chua oai-trong ngi cong-
` ` ´ ` ˆ `
bınh, tai Ngai long nghe li cau-nguyen ngi” (1 Phi-e-
ˆ ˆ
r 3:12; Thi-thien 34:15, 16). Ban lai khong cam thay c
´ ´ ` ` `
keo lai gan Ðang Tao Hoa va Con Ngai la hai Ðang chı
` ` ` ˜ ` ˆ
nhın vao iem tot ni ban va se lang nghe li keu cau cua
ban hay sao?
´ ´ ˆ
˘
Sau khi ket hp vi Chua Gie-su khoang hai nam, Phi-
´ ˆ ` ˆ ˆ
e-r tin chac Chua Gie-su la ang Me-si. Mot lan kia,
´ ˆ
´ ˆ ` ´ ` ´
Chua Gie-su hoi cac mon o: “Ngi ta noi ta la ai?” Cac
ˆ
` ´ `
´
mon o tra li khac nhau. Roi ngai hoi ho: “Nhng cac
` ´ ` ´ ˆ ´
ngi thı noi ta la ai?” Phi-e-r ap lai mot cach ay t
` ´ ˜ ` `
tin: “Thay la Ðang Christ”. Co le ban lay lam la ve hanh
ˆ ´
´ ˆ ` ` ˘ ˆ
ong sau o cua Chua Gie-su. Ngai “ben cam ngat mon-o
´ ´ ` ` ´
ch noi s mınh cung ai het” (Mac 8:27-30; 9:30; Ma-thi-
` ´ `
˜ ˆ `
12:16). Tai sao ngai lai noi the? Vı ang gia ho nen ngai
´ ˆ ´ ˆ ˆ
152 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` `
Bai giang hay nhat ch a t ng thay
` ˜ ˆ ` ´
` Nh a lanh ` ao An Ðo˜ Mohandas ` Gandhi
tng ` phat bieu`
la n´ eu lam ˜ theo nh ng l i d ay ˜ d o trong b ai gi
ang th ı
“ch´ ung ta` se gi ˆ ai quy et c nh ng
v an e... c ua c a th e
gi
i”. Nh˜a nhan ´ chung´ hoc ˆ noi tieng Ashley Montagu viet
rang
` nh ˆ ng kham ˆ pha hien ai ˆ ve ˆ tam ´ quan ` trong cˆ ua
tınhˆ yeu ´ thng` tren phng ` dien tam ly chı la “s cong
nhan gia tr i” bai giang nay.
˜ ˆ ˆ ˆ ´ ` ˆ ´
ng Nh ´ nhan ˆ vat ˆ tren muon noi˜ en ´Bai
Giang tren Nui
cua Chua ` Gie-su.´ Ong Gandhi `cung noi` rang´ “s day d´ o
trong Bai Giang ap dung ´ choˆ tng ng ˆ i ch
ung ta”.
Giao
s` Hans Dieter ˆ Betz´ m` i ay ghi nhan: ` “Anh ˆ h´ ng cua
Bai´ Giang ´ tr en
` N ui th ng v t ˆ ra ngo ai ´ bi en ` gi i
˘ c ua Do ´
Thˆ ai Giao va ao ˆ ang ` Christ, ˆ th
` am ` ch ı ngoai ` ca´ vanˆ hoa
Tay Phng”. ` Ong ˆ c on ` th em l a b ai gi ang n ay c o “m ot s
hap dan ky la tren toan cau”.
´ ˆ ` `
ˆ Ch` ung toi´ mi b´ an ` oc bai gi´ ang tng ` oi ng` an nhng ´
vo cung thıch thu nay. Ban co the tım th` ay bai giang o
niˆ Ma-thi- ` ˆ chng
5˘ en chng ´ 7 v´ a Lu-ca 6:20-49. ` `
Ðay la m ot s o iem ´ ac sac chung ta co the lay ra t bai
giang noi tieng o:
` ` ´
Lam the nao e c hanh phuc
(Ma-thi- 5:3-12; Lu-ca 6:20-23).
` ` ˜
Lam the nao e gi c s t trong
(Ma-thi- 5:14-16, 37; 6:2-4, 16-18; Lu-ca 6:43-45).
` ` ˆ ˆ ´ ` ´
Lam the nao e cai thien moi lien lac vi ngi khac
(Ma-thi- 5:22-26, 38-48; 7:1-5, 12; Lu-ca 6:27-38,
41, 42).
` ` ´ ˆ ˆ
Lam the nao e giam thieu cac van e trong hon nhan
(Ma-thi- 5:27-32).
` ` ´ ´ ˆ
Lam the nao e oi pho vi s lo au (Ma-thi- 6:25-34).
` ` ˆ ` ˆ ´
Lam the nao e nhan ra s la doi ve ton giao
(Ma-thi- 6:5-8, 16-18; 7:15-23).
` ` ` ´ ˜ `
Lam the nao e tım ra y nghıa cua i song
(Ma-thi- 6:9-13, 19-24, 33; 7:7-11, 13, 14, 24-27; Lu-
ca 6:46-49).
ˆ ´ ´ ´ ´ ˜
Mot
Thay day
ln giup chung ta biet Ðang Tao
Hoa ro hn 153
ˆ ` `
khong muon ngi ta da vao tin on e quyet inh. Ðieu
` ´
ˆ ˘ `
nay hp ly phai khong? (Giang 10:24-26). Ðiem cot yeu la
´
´ ˜ ´ `
Ðang Tao Hoa cua chung ta cung muon chung ta tım hieu
` ˆ ´ ´ ˜ ´
ve Ngai qua viec chınh chung ta tra xem nhng bang c
`
´ `
chac chan. Ngai muon s tin quyet cua chung ta da vao
´ ˆ ˆ ´ ´
cac s kien (Cong-vu cac S-o 17:27).
´
ˆ `
Nh ban co the tng tng, mot so ngi ong hng
´ ˆ ˆ ˆ ` ˘ ` ´ ˆ
cua Chua Gie-su khong chap nhan ngai, mac du co vo so
´ ` ´
ˆ
bang chng cho thay ngai c Ðang Tao Hoa ung ho.
` ´ ` ´ ˆ ˆ ´ ˘
Nhieu ngi khac, vı qua ban tam ti ia v i hoac muc
ˆ ´ ˆ ` ˆ ˆ
tieu chınh tr i, thay ang Me-si thanh that nhng khiem
` ` ˆ ´ ´ ´ ´
khac phai hoi: ‘Tai sao ang Christ phai b i chet?’ Chı
` ´ ˆ ´ ` ˜ `
sau nay ho mi hieu. Mot ly do la nh ˆ ng bien co ay lam
´ ˆ ` ˆ ´
ng nghiem li tien tri trong sach E-sai chng 53, theo
´ ˜
´ ˆ ˜
o, ang Christ se em lai s giai thoat khong nhng
` ´ ` ` ` ˆ ˜
cho ngi Do Thai ma con cho toan the nhan loai na.
` ´ ˆ
´ ˆ
Phi-e-r viet: “Ngai ganh toi-l oi chung ta trong than-the
` ˆ ˆ
´ `
˜ ˆ
Ngai tren cay go, hau cho chung ta la ke a chet ve toi-l oi,
ˆ ` ˜ `
´ ˆ ` ˆ ˆ ´ ˆ
Co the loai
mot
´ loi (hay la mot
´ virut)ˆ ra kh oi he thong vi tınh; nhan loai
ˆ ` `
can gia chuoc cua Chua Gie-su e loai s bat toan do tha ke
´ ´ ˆ `
`
´
co the phat hien va loai i loi sai khoi ho s va khoi may vi
´ ˆ ˆ ˜ ˆ ˆ ´
tınh. Tng t nh vay, nh an loai a nhan mot “virut” tc
` ˆ
` ` ˆ ` ´ ´ ˜
la toi loi t A-am va E-va va chung ta can s giup
` ˆ ` ´ ˆ
t ben ngoai e loai han no i (Ro-ma 5:12). Theo Kinh-
´ ´ ´ ` ˜ ` ´
´ ˆ
thanh, Ðc Chua Tri a dung cai chet cua Chua Gie-su
ˆ
ˆ ` ˆ ˘ ˆ
e loai han toi loi. Ðay la mot s sap at ay yeu thng
´ ´ ˆ ˆ
em lai li ıch cho chung ta (1 Co-rinh-to 15:22).
` ˜ ` ´ ˆ ˜ `
Vı biet n nhng gı Chua Gie-su a lam, Phi-e-r c
´ ` ´ ˆ `
thuc ay e khi “con song trong xac-th it bao lau thı
´ ˜ ` ´ ˆ
ngay. Giang biet rang Ðang Tao Hoa, Nguon s song cua
` `
´ ´ ˆ ˆ ´ ` ` `
loai ngi, vi Chua Gie-su. Vay co the nao ngai lam
˘
cho La-xa-r song lai chang? (Lu-ca 7:11-17; 8:41, 42, 49-
´ ˆ ´ ´ ˆ
` ˆ
Con ng i nhiet
huyet
´ ˆ ˆ ` ˆ `
ˆ Chua Giˆ e-su Christ ` ` khong ˆ ph` ai la mot ng i s ong an ˆ
dat th u ong. ` Ng` ai l`a mot ng i cng ` quy ´ et ay nhiet
huy´ et. Ng˜ ai i t ` “lang` nay en l ang ` kh ac, gi ang d ay”,
ˆ
giupˆ nhng ´ ng˘ i “cung-kh ´ on, va tan-lac nh chien
khong ˆ c o k e ch an” (M ac 6:6; ` ˜ Ma-thi- 9:36;ˆ Lu-ca
´ ` 8:1). ´
Khong ` giong ´ nh ˆnhieu nh ˆ a lanh ao ton ´ gi ao gi au co`
ngayˆ nay, ´ Chua Gi e-su
` kh ong h e ch at ch a c ua c ai, ng ai
“khong co cho ma goi au” (Ma-thi- 8:20).
´ ` ˘
` Trong khi ˜ don no lˆ c chˆ ınh yeu` vao ˆ s cung cap o an
va s ˆ cha tr i ve thieng ` li eng, ng
` ai kh˜ ong b ` o qua ˆ nhu cau `
ve` vat ˆ ch`at cua` ngi ta. ´ Ngai´ cha ngi ´ benh, ngi`
tan tat, ` v a ng ` i b i ` qu y am (M ac 1:32-34). ` ˘ C ` o hai ` l an ng ai
cho´ hang ´ ngan ngi en nghe ngai anˆ vı ng ai thng `
xot´ ho (M ` ˆ ac 6:35-44; 8:1-8). ` ` M oi quan ´ t am
´ en ngi ta
chınh la ong lc khien ngai lam phep la (Mac 1:40-42).
´ ˆ ˜ ` ˆ
Ch ˜ ua Gi e-su ˆ a´ h anh ong cng quy et ` khi u ˜ oi
nhng ` ke bu on ´ b an ` tham ` lam
ˆ ra kh
´ oi ` en th . Nh ` ng
ngi quan ˆ sat ng ai hanh ong ` nh´ lai ˆ li cua ng ˆ i vi˘ et
Thi-thien: “S sot-s ˆ ´ ang v e ˜ nh a Ch ua
` ˜ ti eu-nu ot ˆ t oi” (Gi
´ ang
2:14-17).
` ` Khi ˆ len an nhng nh ` a lanh ˜ ao ` ton ˘ giao gia
hınh, ngai khong ng` an ˜ ngai dung ˆ nhng t nang ne (Ma- ´
thi-
´ 23:1-39). ˜ Ng ai c ung
` ´ kh ong ch iu khu at ph uc trc
ap lc cua˘ nhng nha chınh tr i quyen the (Ma-thi- 26:
59-64; Giang 18:33-37).
˜ ` ´ ´ ´
ˆ Ban s e thay ´ haoˆ hng khi oc ` ve thanh ch c song `
ong c ua Ch ` ua Gie-su. ` Nhiˆ eu ngi oc lan au thng ˆ
bat au ´ t s t ng ` thu at tuy ˆ ng an nhng ` song ong
cua Mac ve con ngi ay nhiet huyet nay.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
160 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ´ `
ˆ ˆ ` ` ˜
Gie-su co tınh cam sau xa ay yeu thng va ieu nay a
´ ˘ ˜ ˜ ´ ´ ˆ
giup Giang cung nh se giup chung ta nhan biet c
`
´
tınh cam cua Ðang Tao Hoa.
˘ `
´ ˆ ˆ ´ `
Giang biet tınh cam cua Chua Gie-su i oi vi hanh
ˆ ´ ` ˆ ` ˆ ´ ˜
ong tıch cc, vı ong nghe thay ngai keu ln tieng: “Hi
˜ ` `
La-xa-r, hay ra!” Va ieu nay xay ra. La-xa-r song lai
`
´ ` ´ ` ˜ `
va ra khoi mo. Ðoi vi hai ngi em gai va nhng ngi
´ ˘ ´ ` ´ `
co mat, niem vui sng nao ln cho bang! Nhieu ngi
´ ˆ
`
` ˜ ˆ
tin theo Chua Gie-su. Ke thu cua ngai cung khong the
ˆ ´ ` ` ` ` ˜
phu nhan phep la lam ngi chet song lai ma ngai a
ˆ ´ ´ `
thc hien, nhng khi tin ve phep la o c loan i thı
` ˆ ` ´ ´ ˆ
ho “ben inh giet luon La-xa-r” cung vi Chua Gie-su
˜ ˘
na (Giang 11:43; 12:9-11).
´ ˆ
´ ˆ ` ` ´
Kinh-thanh mo ta Chua Gie-su la ‘hınh-bong cua bon-
´ ˆ ´ ´ ´
the cua Ðang Tao Hoa’ (He-b-r 1:3). Do o, thanh chc
´ ˆ ´ ´ ˆ ˜ ´
cua Chua Gie-su cho chung ta bang c rong rai ve y
˜ ˆ
` `
` ˆ
muon manh liet cua ngai va cua Cha ngai trong viec giai
` `
ˆ ` ´ `
tr s tan hai cua benh hoan va s chet. So vi ieu nay
` ˆ ` ` ´ ˜ ˆ
thı mot vai s song lai ma Kinh-thanh ghi lai se khong
´ ` ˆ ˘ ´ ˘ ´ ˆ ´
tham thıa gı. That ra, Giang co mat khi Chua Gie-su noi:
` ˜ `
ˆ
“Gi se en khi moi ngi trong mo tng niem nghe
`
˘ ˜
tieng [cua Con] va ra khoi” (Giang 5:28, 29, NW). Hay e
´ ` ` `
`
ˆ ˘ ` `
y, thay vı dung t ma thı ay Giang lai dung t “mo
ˆ ˆ
tng niem”. Tai sao vay?
` ´ ˆ ˆ ´ ´
´ ´ `
Vı co lien he en trı nh cua Ðc Chua Tri. Chac
´
˜ ˆ ˆ ` ´
chan Ðang Tao Hoa cua vu tru menh mong nay co the
´ ` ˜ ` ˆ ˆ ˜
nh tng chi tiet ve nhng ngi than yeu a chet
´
˜ ´ ˘
cua chung ta, gom cˆ a nhng net do di truyen hoac do
ˆ ´ ˆ
`
´
thu thap. (So sanh E-sai 40:26). Khong phai Ngai chı co
´ ` ˆ
`
`
the nh ma thoi nhng ca Ngai lan Con Ngai muon
` ˆ
ˆ ˆ
lam nh vay. Ve vien tng tuyet dieu cua s song lai,
` ` ´ ´ ´ ´ ` `
ngi trung thanh Giop noi ve Ðc Chua Tri: “Neu loai
` ´ ˘ ´ ˆ ˆ ˜
ngi chet, co c song lai chang!... Chua [Gie-ho-va] se
ˆ ˜ ´ ˜ ´ ˆ ˆ
Chua” (Giop 14:14, 15; Mac 1:40-42). Ðang Tao Hoa cua
´ ˆ ˆ ˆ ´ ´ `
chung ta tuyet dieu biet bao, that
ang cho chung ta th
phng!
´ ˆ ` ´ `
Chua Gie-su songˆ l` ai—Ch
ıa kh
´ ´ oa m˜ ng
cho mot i song co y nghıa
˘ ˆ ˆ ˆ
´ ˆ ˘ ´
Giang, mot mon o yeu dau cua Chua Gie-su cham chu
´ ` ´ ` ` ˜
quan sat ngai cho en luc ngai chet. Con hn the na,
˘ ˜ ˜ ` ´ ˆ
Giang a ghi lai s song lai vı ai nhat cha tng co, mot
˘
˜ ´ ´ ˆ `
bien co at nen tang vng chac e chung ta co mot i
˜
` ´ ´ ˜
song vınh cu va co y nghıa.
`
´ ˆ ˜ `
´
Ke thu cua Chua Gie-su a khien ngai b i x t, b i ong
ˆ ˆ
ˆ ˆ `
inh tren cay go nh mot pham nhan tam thng. Nhieu
` ´ ` ´ ´
˜ ` ˜ ˆ
ngi ng nhın—trong o co ca nhng nha lanh ao ton
´ ´ ` ` ´ `
giao—nhao bang ngai trong khi ngai b i au n nhieu gi.
˘ ` ´ ` ˆ ˆ
`
Mac du au n cung cc tren cay go, khi nhın thay me
` ´ ˆ ´ ´ ` ˘ ˜ ` ` ´
ngai, Chua Gie-su noi vi ba ve Giang: “Hi n-ba kia, o
`
` ´ ´ ` ˜ ´ ` ´
la con cua ngi!” Vao luc o, ba Ma-ri han a goa, va cac
´
`
` ˆ ´ ´ ˆ
con khac cua ba cha phai la mon o.1 Do o, Chua Gie-su
ˆ ˘ ˘ ´ `
` ˆ
giao cho mon o Giang cham soc me gia cua ngai. Mot lan
˜ `
´ ´ ˜
´
na, ieu nay phan anh y nghı cua Ðang Tao Hoa khuyen
´ ˘
ˆ ` ` ´ ˘
khıch cham nom tre mo coi va ngi goa bua (Giang 7:5;
´
19:12-30; Mac 15:16-39; Gia-c 1:27).
ˆ ˜ ` ` ´ ˆ ´
Nhng mot khi a chet thı lam sao Chua Gie-su co the
ˆ ` ` ` ˜ ´ ˆ
thc hien c vai tro la “dong-doi” e “cac dan the-gian
´ ´ ´ ´ ´
rat au long khi thay Con vo toi phai trai qua cn au
´ ` ˆ ´ ` ` ˜ `
n cung cc. Tuy nhien, bang cach nay, Ngai a hoan
ˆ ´ ˆ
´ ˆ
tat viec cung cap gia chuoc can thiet e giai thoat nhan
´ ´ ` `
` ˆ ` ˜
1 It nhat co hai ngi sau nay tr thanh mon o va viet nhng
´ ´ ˆ ´ ´ ` `
la th ay khıch le nam trong Kinh-thanh, o la Gia-c va Giu-e.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
162 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ˆ
` ˘ ˘
loai khoi vong toi loi va s chet (Giang 3:16; 1 Giang 1:7).
˜ ` ´
Tat ca a san sang cho hoi ket thuc.
` ´ ˆ ´ `
ˆ `
Bi vı Chua Gie-su ong vai tro chu yeu trong viec hoan
` ´ ´
´ ´ ` ˆ `
Chua Tri a khien Ngai song lai, lai cho Ngai c to ra... Lai
` ˜ ´ ´
ˆ ´ ` ´
Ngai a bieu chung ta kha giang-day cho dan-chung, va chng
´ ` ` ´ ´ ` ˜ ˆ ˆ ´ ´
´ ´ ˆ ´ ´ ˆ ´ ˆ
Cac chng nhan muc
kıch Chua Gie-su c an tang trong mo (giong
` ` ` ` ` ` ´
nh hınh nay), va ngai c
song lai vao ngay th ba
` ´ ˆ ´ `
nay trong sach Khai-huyen, mot sach dung nhieu bieu
ˆ ´ ˆ ˆ
` ˆ
tng. Ni ay, Chua Gie-su Christ c mieu ta la mot v i
ˆ ˜ ˜ ` ˆ
Vua chien thang chang bao lau na se hoan tat cuoc chinh
` ˜
` `
`
tım Ðang Tao Hoa cua mınh va e hieu moi quan he cua
` ´ ` ˆ ´
`
mınh vi Ngai. Tuy nhien ban co the hoi: ‘Khi nao ieu
´
` ´ ˆ
o xay ra? Va tai sao Ðang Tao Hoa ay quan tam cua
´ ´ ´ ` ´ `
chung ta lai cho phep s gian ac va au kho keo dai cho
´ ` ´ ˜ ´ ˜ ˆ
`
ti ngay nay?’ Chung ta hay xem xet nhng cau hoi nay
ke tiep.
´ ˆ ˆ ` ` ˆ
Chua Gie-su ong
en long khien ho hanh ong
´ ˆ ´ ´ ´ ˆ
Trong sach Cong-vu cac S -o, chung ta thay mot s
` ˆ ´ ´ ´ ˆ ˘ `
tng ˜ thuat ` co tınh ´ c` ach l ich ´ s ve viec Phi-e-r, ` Giang va
nhng ngi khac lam chng nh the nao ve s song lai
´ ˆ ´ ´ ˜
cua Ch ˆ uaˆ Gie-su. ˆ Phan lnˆ cuonˆ sach ˆ ke lai nhˆ ng` bien
co lien he en mot sinh vien luat thong minh ten la Sau-
ˆ ` ˜ `
l, hay Phao-lo, ngi a tng chong oi ao ang Christ
ˆ ´ ˜ ˆ ´ ˆ ˜ ˆ
m´ ot ˆ cach dˆ doi. Ch ´ ua ´ Gi e-su c s ong l ai a hi
en ra´
vi ong (Cong-vu cac S-o 9:1-16). Thay c bang c
ˆ ˜ ` ´ ˆ ˆ `
khong ˆthe ˜ choi ˆcai la` Chua` Gie-su ´ ang s ong ˆ tr en ` tr i,
Phao-lo a nhiet thanh lam chng ve s kien ` n´ay cho
` ´ ` ˆ ´
ng ´ i Do Th ai v a ˆ d an ngo ˆ ai,
g om c a tri et ˜ gia v` ˆ gii ch
a ´ c ´
chınh quyen. That cam ong khi oc ´ nhng gı ong noi vi
˜ ` ´ ` ´ ˆ ´ ´
nhng ngi co hoc va co the lc o (Cong-vu cac S-o
17:1-3, 16-34; 26:1-29).
` ˆ ˆ ˆ ´
Trai qua vai thap nien, Phao-lo viet nhieu sach trong
` ˆ ´ ` ´
phan c goi la T´an c hay la Kinh-th ´ anh ´ phan tieng
Hy Lap. ˆ Hˆ au het´ cac cuon Kinh-th anh eu co bang muc
ˆ ` ´ ˆ
luc
´ liet ˆ ke 14 sach˜ do Phao-l ´ o
` viet´ t sach ˜ Ro-ma ˆ ˆ en
sach He-b-r. Nhng sach nay cha ng le that sau xa
` ´ ˆ ´ ´
va s hng dan khon ngoan cho cac tın o ang Christ
´ ´ ´ ˜ ` ˆ
hoi ´ o. Ðoi vi ´ chung ´ ta,
´ nh ng ` ´ ngi ` khong ´ c tiep ˆ
xuc trc ´ tiep vi cac s o va cac ngi chng kien tan
ˆ ` ` ´ ˆ
mat ` c ac ˜ d ay ´ d o, vi ec ` l am ´ ´ v a s s ong l ai˜ c ua Ch ua˜ Gi e-su ´
thı nhng sach ay con co gia tr i hn na. Ban s` e th ay cac
´ ˆ ´ ´ ˜
sach
` do Phao-l´ o viet co the´ giup ` b an trong ` i ` song` gia
ınh, trong cach c x vi ngi s lam va ngi loi
´ ` ´ ` ´ ´ ˜
xom, va hng dan ban song sao cho` i song co y nghıa
ˆ `
that s va em lai cho ban s thoa long.
`
CH NG M I
´ ˆ
Neu Ðang ´ Tao
´ Hoa quan
t am,
tai
sao lai
co qua nhieu au kho?
´ ´ `
` ´
C 60 tieng tıch tac t chiec ong ho cua ban thı co hn
` ` ˆ
` `
30 ngi chet vı benh truyen nhiem, 11 ngi chet vı
` ` ` ˆ ˆ
ung th va 9 ngi chet vı benh tim. Nh ban biet, ay
´
` ˆ ` ˆ ` `
mi chı la mot vai benh hoan lam ngi ta au kho;
` ` ` ´ ˆ ˆ ´
nhieu ngi au kho va chet vı cac nguyen nhan khac
˜
na.
` ˘ ˆ ` ´
Vao nam 1996, mot chiec ong ho trong phong khach
` ` ˆ ˆ
` ´
cua toa nha Lien Hiep Quoc thanh pho New York phat
´
ˆ ´
ra tieng tıch tac, moi tieng tng trng cho mot em be
` ˆ ` `
´
sinh ra t mot gia ınh ngheo—moi phut 47 tieng. Ve
ˆ ´ ´
`
˘ ˆ
mot khıa canh khac, moi ngay khoang 20 phan tram dan
ˆ ´
´ ´ ` ˆ ´
so tren trai at i ngu vi bung oi. Con ve toi ac ni
´ ˜ ˆ
ban , ban th tınh con so se ra bao nhieu?
´
ˆ ´ ˆ ` `
Chung ta phai oi dien vi s kien la ngay nay quanh
´
chung ta ay day s au kho.
ˆ ˜
´ ´ ˆ `
Mot cu sı quan canh sat noi: “Tuy vay, nhieu ngi
´ ˆ ´ ˆ ˆ
166 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´
`
trong chung ta lai to ra th
´ ˆ
cha me au tien a em lai cho loai ngi mot tham hoa
ˆ ` ´ ` ´
´
tot
cung; o la s chet. Ðang Tao Hoa canh cao A-am:
` ` ˆ ˆ ` ˆ
“Trong ngay ma ngi [khong vang li, hay pham toi]
ˆ ˆ ´ ´ ` ˆ ´ ´
1 Luat
` Nghi ep Bao cho rang “cac hanh ong trong qua kh cua
ˆ ´
˜
` `
mot ng i co anh hng en nhng kiep sau cua ngi ay, hay la
s au thai”.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
168 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
˜ ´ ´ ´
ngi chac se chet” (Sang-the Ky 2:17; 3:19, NW). Ðc
´ ` ˆ ´ ` ˆ ´ ˆ
Chua Tri khong he noi gı ve viec A-am co mot linh hon
ˆ ` ˆ ` ` `
bat t; ong la mot ngi. Theo t vng dung trong Kinh-
´ ´ ´ ˜ ˆ ` ˆ ´
thanh, ieu o co nghıa ong la mot linh hon. Do o, khi
ˆ ` ˜ ´ ˆ ˆ
chet, linh hon ten la A-am cung chet. Sau o ong khong
´ ´ ` ˜
y thc hay au kho gı na.
´ ˆ ´ ˘ ´ ´
Ðang Tao Hoa khong e xng hoac ong y vi s day
ˆ ´ ˆ ˘ ˆ
´
do ve Nghiep Bao, luan hoi, hoac mot linh hon bat t co
ˆ ˆ ˜
the au kho trong mot s hien hu sau khi chet. Tuy
ˆ ´ ´ ´ ˜ ˆ
ˆ
nhien, neu chung ta y thc c nhng hau qua do toi
ˆ ´
Khong co linh hon bat t
´ ` ` ` ˆ
`Kinh-thanh d˜ ay la m oi ng ˆ ˆ i laˆ mot linh h´ on; khi chet
th` ı linh hon cˆ ung` ch˜ et. E-x e-chi-en` 18:4 noi:ˆ “Linh-h ` on
nao´ pham ` toi thı s e ch ˆ et”. Ng ` i ch ´ et kh ong
ˆ ˆ c on tri
thc hay la s
ong mot ni nao kh ac. Sa-lo-mon viet:
“Ke `chet chang ´ biet´ chi´ het” (Truy en-ao 9:5, ` 10). C a
ng i Do ˆ Thai lan cac tın o ang Christ thi ban au
eu khong he day linh hon bat t.
´ ˆ ´ ˜ ` ˆ
“Linh
h on trong ` Cu c kh ` ong he co ngh ` ıa la mot `
ph an cua con ngi, nhng ˆ la ca con ˆ ng ´ i—con ng i´
song. ˜ Tng ` t nh vay, trong ` Tan c, linh ´ hon ˆ co
ngh ıa´ la s song ˆ cua con ˆ ng` i... Kinh-thanh khong
he noi en mot linh hon ˆ vo hınh ´ ti ep t uc
s ong” (New ˆ
Catholic
´ Encyclopedia [Tan bach khoa t ien Cong
Giao]).
´ ` ´
“Y tng ` ve linh h` on bat t´ vaˆ c tin niˆ s´ song ´ lai ˆ
cua` ngi ` chet... ´ la hai khai niem da tren y thc ` he
hoan toan khac nhau”(Dopo ` la morte: immortalita o
resurrezione? do nha than hoc Philippe H. Menoud).
` ˆ ` ` ˆ ˆ ˆ ´
“Vı nguy en caˆ con´ ng ` i l a mot toi nhan, do o
khi ` chet,` ca than˜ xac´ cung linh ` hon eu chet ´ (chet ˆ
hoan toan)... ´ Gia ´ cai´ ch´ et va s song l ai, co mot
khoang cach” (Sach giao ly ao Lutheran Evangelischer
Erwachsenenkatechismus).
´ ˆ ´ ´
Neu Ðang Tao
Hoa quan tam, tai sao lai co qua nhieu au kho? 169
ˆ ´ ´ ˜
cua A-am gay ra, chung ta co the hieu ro hn tai
sao
` ´
ngay nay co au kho.
` ˆ
Ðau kho en t au?
´ ` ` ˆ
tot trong no lc nay. Tuy nhien, ban tham inh ket qua
ˆ ` ` ` ` ´
cua viec con ngi t cai tr i nh the nao? Loai ngi co
´ ˆ ` ` ˆ ´
bt kho au khong? Hoan toan khong. Trai lai, nhieu
´ ´ ` ˜ ´ ` ˘
chınh sach va chien tranh gia cac quoc gia lam gia tang
´ ˆ ˘ ˆ ` ˆ
au kho. Cach ay 3.000 nam, mot nha cai tr i khon
ˆ ´ ´ ` ˆ `
ngoan nhan xet: “Co khi ngi nay cai-tr i tren ngi kia
` ` `
ma lam tai hai cho ngi ay” (Truyen-ao 8:9).
´ ` ` ´ ˘
Ban co thay tınh trang ngay nay khac nhieu, hoac
´ ˜ ´ ˆ ´ ˜
` ˆ
co le kha hn khong? Phan ln se tra li: “khong”.
´ ´ ´ ´ ` ˆ
1 Ni Sang-the Ky 2:17, Ðc Chua Tri ban lenh cho A-am
ˆ ˘ ´ ˆ ˆ ` ´ ˆ ´
khong c an trai cay biet ieu thien va ieu ac. Trong mot c` c
´ ` ´
chu ve ieu nay, Kinh-thanh The New Jerusalem Bible (1985) bınh
ˆ ` ˘
luan ve s hieu biet ay nh sau: “Ay la nangˆ lc quyet ˆ inh cho
` ` ` ˆ ` ` ´ ` `
mınh ieu gı la thien, ieu gı la ac va hanh ong theo, mot s cho
` ` ` ˆ ˆ ´
´ ` `
rang mınh hoan toan oc lap
ve ao c, bi o con ˆ ngi t choi
` ˆ
` ` ˆ ˆ
tha nhan ia v i ˆ cua mınh la vat tho tao, xin xem E-sai 5:20. Toi
ˆ `
´ ´ `
au tien la tan cong uy quyen toi thng cua Ðc Chua Tri”.
171
` ` ˆ ` `
Nhieu ngi an ong, an ba
`
ˆ
va tre em ch iu au kho khong
` ˆ
`
phai chı vı toi loi va s bat
` `
toan di truyen nhng con
` ˜ ` ` ´
vı nhng gı ngi khac
˜ ` ˜ ˜
a lam. Ban hay nghı en
ˆ `
viec con ngi lam dung
ˆ
´
trong viec quan tr i trai at
` `
thng vı tham lam. Con
` ˜ ´ ˆ ˆ
ngi cung co toi trong viec
´ ˆ
`
phat sinh o nhiem, tao ra ngheo
` ` ´ ˆ
n an, va g op ph an g ay ra n an
´ ´ ` ˆ ˆ
oi kem va d ich le. Ngay mot so tai
ˆ ˆ ` `
ng thien nhien ma nhieu ngi
Alexis, con trai cua Czar ` ˆ ˜ `
` goi
la thien tai cung do con ngi
Nicholas II va Alexandra,
ˆ ´ ˆ ´ ˆ ˆ ˆ
bi benh
de ´ chay mau di gay ra. Co mot nguyen nhan quan
˜ ´ ˆ `
truyen. Chung ta cung bi
` ` trong khac gay ra au kho ma
bat toan di truyen t ` `
sau, mot s gia khac en bao cao nhng bay chien cua
ˆ ˆ ˆ ˆ ` ´
ong b i giet het. Roi dan Canh-e xong vao cp i 3.000
` ˆ ´
ˆ ` ´
lac a, giet het toi t, chı mot ngi chay thoat c.
` ˜ ˆ ´ ´ ` `
Cuoi cung tin d nhat en. Mot cn gio khac thng lam
ˆ ˘ `
`
` `
´
sap can nha cua ngi con ca va e chet tat ca con cai
ˆ ´
´ ˆ ´
cua ong ang nhom o. Trc dien vi s au kho nh
´ ´ ´ ´ ´ ´ ` ˆ ´ `
the, Giop co trach moc Ðc Chua Tri khong? Ðng vao
ˆ ˜
` ´
ia v i cua ong, ban se cam thay nh the nao? (Giop 1:
13-19).
ˆ ` ˜
´ ´ ˆ
Tuy nhien, con nhieu tai hoa na xay ti. Giop b i mot
´ ˆ ´
ˆ
´ ˆ
chng benh au ˆ n khung khiep, nhot oc l loet tren
ˆ
` ˆ ` ´
khap than the.1 Ong tr thanh benh hoan va ang tm
ˆ ´ ´ ´ ` ` ´ ˜
en noi v ong trach Ðc Chua Tri. Ba noi: “Hay phı-
´ ´ ´ ` ` ´ ˆ
bang Ðc Chua Tri, va chet i!” Giop khong biet tai sao
ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ´
ong b i au kho, tuy nhien, ong khong he gan cho Ðc
´ ` ˜ ˆ ´
Chua Tri a gay ra au kho. Chung ta oc: “Trong moi
ˆ ´ ´ ˆ ˆ
ˆ ˆ ` ´
viec o, Giop khong pham toi bi moi mieng mınh” (Giop
2:6-10).
`
´ `
Hay biet tınh ˆ trang khon kho cua Giop, ba ngi ban
˘ ˆ ` ´ ˜ ` ´ ˆ
en tham ong. E-li-pha quyet la Giop han a lam ac nen
˘ ˆ
ˆ ´ ` ` ˆ
at cau hoi: “Ðau co ˆ ngi ngay-thang lai b i tr-diet?”
´ ˆ ˆ ´ ˜ ˆ
(Giop, chng 4, 5). E-li-pha buoc toi Giop a pham toi
´ ˆ ´ ˆ ` ´ ´ ´ ˘
tham kın, tham chı khong cho ngi oi khat banh an
` ´ ` ´ `
ˆ ´
va c hiep ngi goa bua va tre mo coi (Giop, chng 15,
`
` ˜ ´ ´
22). Hai ngi an ui gia hınh kia cung trach mang Giop
˜ ` ˆ ` ´ ˆ ˆ
nh the nhng au kho ma ong ch iu la do chınh ong gay
´ ´ ˆ ` ` ˆ
ra. Ho co ung khong? Hoan toan khong.
˜ ˘ ´ ` `
1 Nh
ng o´ an
`van ` khac cho
th´ ay toˆ an th e h` ınh anh ve s au
´
kh o cua Giop. Nao doi bo phu k ın th an th
´ e, tng ´ manh vay cng`
ˆ ˆ `
ˆ
noi len tren da, nao hi th hoi thoi. Giop au n quan quai va
`
˜ ´ ´
tng mang da a hoa en ri ra (Giop 7:5; 19:17; 30:17, 30).
´ ˆ ´ ´
Neu Ðang Tao
Hoa quan tam, tai sao lai co qua nhieu au kho? 173
´ ´ ´ ´ ˆ ˆ
Giop. Than linh ngang ngc nay cho rang neu tai san
` ´
´ ´ ˜
´ ˆ ˆ
va sc khoe b i tc oat, Giop se rua sa Ðc Gie-ho-va.
´ ˆ
` ˆ ` ` ˆ
Noi rong hn, Sa-tan qua quyet la khong ngi nao yeu
` ` ´ ´ ´ `
thng va trung thanh vi Ðc Chua Tri khi phai oi
ˆ ´ ´ ´ ´
lau dai tren toan cau. Van e Sa-tan neu len phai c
´ ´ ˆ ˆ ´
giai quyet. Do o, Ðc Gie-ho-va cho phep Sa-tan c
´ ` ˆ ´ ` ˜ ˆ
phep t do hanh ong chong lai Giop, va Sa-tan a gay
` ` ˆ ` ´ ` ´
cho ngi an ong nay au kho di nhieu hınh thc
´
khac nhau.
˜ ` ´ ˜ ˆ ` ˆ `
Ro rang Giop a khong hieu va khong the nao hieu
´ ´ ` ˜ ˆ
c van e tranh chap co tam mc hoan vu c neu
ˆ ` ˜ ˘ ´
´
ra tren tri. Sa-tan a sap at e cho co ve nh chınh
´ ´ ` ˜ ´ ´
Ðc Chua Tri a tao ra cac tai ng cho Giop. Chang
´ ´ ˆ
´ ` ˆ ´
han, khi set anh bay chien cua Giop thı mot ay t
´ ˆ `
´ ´ `
thoat nan ket luan rang ay la “la cua Ðc Chua Tri”.
˘ ´ ˆ ˜ `
Mac dau Giop khong hieu tai sao nhng ieu nay lai xay
ˆ ˆ
ˆ ˆ ´ ´ `
ra, ong khong he rua hay bo Gie-ho-va Ðc Chua Tri
´
(Giop 1:16, 19, 21).
´ ` ´ ` ˆ
1 Trong chng “Ban co˜ the hoc
´ c
g` ı ve
Ðang Tao
Hoa t
mot
´ ´
quyen sach?”, chˆ ung ta a xem xet vai tro cua Sa-tan Ma-quı trong
ˆ ` ˆ
viec
A-am va E-va pham toi.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
174 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ´ ` ˆ
Neu phan tıch tınh huong nam ang sau kinh nghiem
´ ˜ ` ´
cua Giop, ban se thay van e tranh chap: Con ngi co
´ ˆ ˆ ` ` ˆ
phung s Ðc Gie-ho-va vı long yeu thng bat chap moi
´ ˘ ˆ ´ ´ ´
` ˆ
`
kho khan khong? Giop giup chung ta tra li cau hoi nay.
´ ` ˆ ˆ ˆ ´ ´ ´ `
Chı co tınh yeu thng chan that oi vi Ðc Chua Tri
´ ´ ´ ˆ ` ˜ ` ` ´
mi co the thuc ay mot ngi gi long trung thanh vi
´ ˆ ˆ ` ˆ ` ` ´ ˜ ` ˆ `
Ðc Gie-ho-va, va ay la ieu ma Giop a lam. That la
ˆ ´ ´ ´
mot bang chng ngh ich lai vi s cao gian cua Sa-tan!
ˆ ` ˆ ` ˜ ˆ ´
Tuy nhien, vu nay khong bat au va cung khong ket thuc
´ `
´ ` ` ´ ´ `
vi trng hp cua Giop vao thi ay; no keo dai nhieu
` ´ ˆ ˆ
´ ˜
the ky va co lien he en ca chung ta na.
` ˆ ˆ ` ` `
´ `
Du nguyen nhan la gı, nhieu ngi phan ng the nao
˘ ˘ ´ ˆ
khi ho thay hoac gap au kho? Co the ho khong biet van
ˆ `
´ ˘ ˆ ´
e c neu ra trong thi cua Giop, hoac tham chı ho
ˆ ` ´ ´ ` ` ˆ
khong tin la co Sa-tan. Do o, ho thng nghi ng viec
´ ˆ ´ ˘ ´ `
co mot Ðang Tao Hoa, hoac quy trach cho Ngai ve moi
` ` ´
au kho xay ra. Ban cam thay the nao ve ieu nay? Vi
˜ ` ´ ˜
nhng gı biet c ve Ðang Tao Hoa, ban han se ong
´ ´ ˆ ` ´ `
y vi mot ngi viet Kinh-thanh la Gia-c, bat chap s
˜
´ ´ ´
au kho, a qua quy et` nh sau: “Ch co ai ng b i cam-
` ´ ´ ´ ` ´
ˆ ` ´
do ma noi rang: Ay la Ðc Chua Tri cam-do toi; vı Ðc
´ ` ´ ` ´
` ´
Chua Tri chang b i s ac nao cam-do c, va chınh
` ˜ ˆ ´
Ngai cung khong cam-do ai” (Gia-c 1:13).
´ `
´ ˆ ˜ ´ ´
Xem xet trng hp cua Chua Gie-su se giup chung
´ ˆ ˆ ´ ´
ta co mot quan iem khon ngoan. Chung ta biet Chua
ˆ ´ ` ´ ˆ ´
Gie-su c kınh trong vı co s thong sang, s hieu biet,
` ` ` ` ´ ˆ ` `
va la thay day tai ba. Ngai co lap trng nao ve Sa-tan
` ´ ˆ
the xac va chet tren cay kho hınh. Qua trng hp cua
´ ˆ ´ ´ ´ `
`
Chua Gie-su, chung ta thay Ðc Chua Tri van con cho
´ ˆ ´ ` ´ `
phep nhan loai chng minh ho trung thanh vi Ngai bat
´ ˘ ˘
chap kho khan (Lu-ca 4:1-13; 8:27-34; 11:14-22; Giang
19:1-30).
´ ´ ` ´ ´ ´ ´
Cho phep au kho keo dai—Vi ly do chınh ang
´
´ ´
Ðe hieu s au kho, chung ta phai y thc rang s bat
´
` ˆ
trac, khuynh hng cua con ngi toi loi, s vung ve
` ˆ
´ ` ´
cua con ngi trong viec quan tr i trai at, va chınh Sa-
` ˜ ˆ ˆ ˆ
tan Ma-quı la nhng nguyen nhan gay ra au kho. Tuy
ˆ
ˆ ˆ
`
nhien, chı biet nguyen nhan cua au kho thı cha u.
ˆ `
` ˜ `
Khi b i au kho, mot ngi thay de dang e nghı nh nha
ˆ ´
ˆ ´ ˜ ´ ˆ ˆ
tien tri Ha-ba-cuc thu xa; ong noi: “Hi Ðc Gie-ho-
ˆ ˆ ` ` ˆ ˆ `
va! Toi keu-van ma Ngai khong nghe toi cho en chng
` ˆ ` ´ ˆ ` ` ` `
nao? Toi vı c s bao-ng c
keu-van cung Ngai, ma Ngai
´
´ ˆ ˆ ´ ˆ
chang khng giai-cu toi! Nhan sao Chua khien toi thay
´ ` ` ` ´ `
s gian-ac, va Ngai nhın-xem s ngang-trai? S tan-hai
´ ` ´ ˆ ˘
Keo dai qua lau roi chang?
` ` ´ ` ´ ˆ
˘ T thi Giop en thi Chua Gie-su, ˆ kho
` ang 1.600
nam, ´ s` au kh ´ o tiˆ ep dien ` trong m˘ ot th´ i gian ` xem ˆ ra `
kha dai. ` Ðoi
v i
` m ot ng i, 100 n am ´ c o ve l a m ot ´ th i
gian dai ˆ e ch´ i au kh o ch am d t. Nhng ch ung ta
´ ´ ˆ ˆ ˜
phˆ ai nhan thc cac v´ an e chınh yeu Sa-tan neu´ len ´ a
boi` nho ` Ðang Tao ` Hoa. Theo ´ quan iem cua ` Ðc ´ Chua
Tri,` thi gian ˆ Ngai cho ` ` phep s au ˆ kh ` o va´ gian ` ac xay ˆ
ra l` a ng˘ an thoi. ´ Ngai` la “Vua ` mu ˆ on i”;˜ vi Ng ai ‘mot
ngan ˆ nˆ am... khac nao ˆ ngay hom` qua ´ a ` qua ` roi’ (1 Ti-˜
mo-the 1:17; Thi-thi en` 90:4). ` Va ` vi˜ loai ngi, khi a
c ban
` cho s´ ong i i roi ˆ thı ˜ se thay giai o ˜ an l ich
s ma `trong ˆ o au kh o hi en
h u xem ra c ung ngan
ngui ma thoi.
´ ˆ ´ ˆ ˆ
176 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˘ ˆ ˜
ˆ
bao-ng c trc mat toi; s tranh-au cai-lay day len”
´ ´ ˆ ´ ˆ ˆ ´
(Ha-ba-cuc 1:2, 3). Ðung vay, tai sao Ðc Gie-ho-va c
` ´ ` ˆ ´ ` ˆ
‘nhın-xem s ngang-trai’ ma xem ra khong co hanh ong
`
` ´ ´ ` ` ˘ ` ´ ˜ `
gı ca? La Ðc Chua Tri Toan Nang, Ngai co nhng gı
` ` ˆ ˆ ´
can thiet, nh quyen lc va long yeu men cong ly, e
´ ˆ ` ` ´ ` `
cham dt au kho. Vay khi nao Ngai mi lam ieu nay?
˜ ´ ´ ˆ ˘ ` `
Nh a noi trc ay, khi cap v chong loai ngi au
ˆ ` ` ˆ ˆ ´
tien la chon hoan toan oc lap, Ðang Tao Hoa biet chac
` ´ ˆ ´
˜ ` ˆ ´ ´
la co mot so con chau cua ho se hanh ong khac. Ðc
ˆ ˆ ˜ ˆ ´ ` ˆ
Gie-ho-va a khon ngoan cho phep thi gian troi qua. Ðe
` ` ´ ˆ ˆ ´
lam gı? Ðe minh chng s cai tr i biet lap vi Ðang Tao
´
` `
Hoa chı dan en s bat hanh va, ngc lai, song hoa hp
´ ´ ` ´ ´ ` ´
vi Ðang Tao Hoa la chınh ang va em lai hanh phuc.
` ` ´ ´ ` ˜ ˜ ´
Trong thi gian nay, Ðc Chua Tri a gi trai at
` ˆ ` ´
´ ´
sao cho van la moi trng ıt nhieu thoai mai. S o
ˆ ´ ˆ ´ ` ´ ˆ `
Phao-lo ly luan: “Trong cac i trc ay, Ngai e cho
ˆ ` ˆ ` ˆ ` ´ `
moi dan theo ng rieng mınh, dau vay, Ngai c lam
´ ˆ ` ´ ` ´ ´ `
chng luon ve mınh, tc la giang phc cho, lam ma
` ` ´ ` `
t tri xuong, ban cho cac ngi mua-mang nhieu hoa-
˘ ˆ ` ` ` ˆ ´
qua, o-an d-dat, va long ay vui-mng” (Cong-vu cac
´ ˆ ˜ ` ´ ˆ ˆ
S-o 14:16, 17). Vay ro rang Ðang Tao Hoa khong gay
` ´ ´
ra au kho, nhng Ngai cho phep no xay ra e giai quyet
˜
nhng van e toi quan trong.
` ´
Bao gi c
giai thoat?
ˆ ˆ ` ˆ ˘
That
ra, s kien au kho ngay mot gia tang cho thay
´
´ ´ ´
no sap sa phai cham dt. Tai sao co the noi nh the?
´ ˆ ˜ ` ˜
˜ ˆ
Kinh-thanh tiet lo nhng gı a xay ra trong lanh vc vo
` ` ` ´ ´ ˜ ˆ ˆ ˜
hınh vao thi Giop; Kinh-thanh cung tiet lo mot lan na
ˆ ` ` ´ ´ `
nh vay vao thi chung ta. Sach cuoi cung cua Kinh-
´ ´
´ ´ ˆ ˆ ˆ
thanh, sach Khai-huyen, chu y en mot cuoc xung ot
ˆ `
` ` ` ˜
´
´
Khuc quanh trong l ich s
ˆ ` ` ´ ´ ˜ ` ˆ
“B ay gi khi` nhın lai, ˜ ch ung ta ˆ mi ` thay` ro la viec
The Chien
I bung no a m ra mot ‘thi ky kh ` on kho’`
trong the ky hai mi theo nh ` ´s gia ng
˘ i Anh la
Arnold Toynbee di` en ta, kˆ e t o n˜ en van minh cua
´ ˆ
chung ta khong con troi len c na” (The Fall of the
Dynasties, Edmond Taylor).
ˆ ˘ ´ ˆ ˘ ´
“Qu a that nam 1914, ´ ch
khong phai nam co bien
˜ ´ `
co Hiroshima, ´ a ` anh dau ´ khuc quanh ´ trong th
i
ai cua ´ chung ta, ngay´ nay chung ˜ ta co` the ˆ thay ` rang
... chınh th e chi en th nh at a m man´ mot ´ thi ai
chuy ` en ti ep ay hoang˜ ´ mang, trong ´ o ch ˆ ung ta i
qu quang” (Tien sı Rene Albrecht-Carrie thuoc Barnard
College).
` ˘ ´ ˘ ˜
` “Vao ` nam ´ 1914,
th
ˆ e gii mat ˜ i s ket ˆ c` au ch ˆ at ` che`
va ke t` o khong ` lay lai ˆ c na.... ˆ ˆ Ðay la mot ˜ thi ky
cc ˆ ky hon ` lo an
va ´ b ao
ong,
n oi b o qu oc gia c ung nh
ben ngoai ranh gii quoc gia” (The Economist).
´ ˆ ´ ´
Neu Ðang Tao
Hoa quan tam, tai sao lai co qua nhieu au kho? 179
´ ´
Ngay trong luc cho phep s au kho xay ra,
´ ˜
` ´
Ðang Tao
Hoa cung cung cap cho con ng i nhieu vui s ng
ˆ ˆ ˆ ˆ `
46:8, 9; Cham-ngon 2:22; E-sai 2:4). Ðang Dng Nen va
` ` ˜ ´ ˜
Ðang Ban S Song cho loai ng
i se tr
giup nhng
` ˆ ` ` ´ `
ng
iˆ biet vang l
i at
c va vui h
ng sc khoe toan
˜ ˆ ` ´ ˜ ` ´
hao (E-sai 25:8; 33:24). Se khong con nan oi na vı trai
˜ ` ˆ ´ `
at se
c phuc hoi tınh trang can bang sinh thai va
˜ ` ˆ ˆ ˆ ´
se san xuat d tha (Thi-thien 72:16). That vay, cac
ˆ ` ´ ˜ `
nguon gay ra au kho ma nay chˆ ung ta thay se chı con
` ´ ´ ` ˆ
la ieu trong qua kh ma thoi (E-sai 14:7).
ˆ ˆ ` ˆ ´ ˆ
Vay
ay phai la tin vui nhat. Tuy nhien co the mot so
` ˜ ` ` ´
ng
i nghı van con hai iem can
c lam sang to. S
˜ ˆ ´ ˆ ˜ ´
vui h
ng nhng an ph
c tren se rat gi
i han neu con
` ˘ `
ng
i chı song
c 70 hay 80 nam roi chet. Va phai
´ ˆ ´ ˆ ˆ
180 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
˘ ` ˆ
˜ `
chang ngi ay khong cam thay buon ve nhng ngi
ˆ ˆ ´ ´ ´
than yeu chet trc khi Ðang Tao Hoa cham dt s au
` ˆ
` ` `
kho cho con ngi sao? Cau tra li la gı?
ˆ ˆ ´ ´
Vo hieu
hoa s au kho ln nhat
´ ´
´ ` ` ˆ
Ðang Tao Hoa co giai phap. Ngai la Ðang Dng Nen
˜ ` ` ` ˆ ` ´ `
vu tru va s song loai ngi tren at. Ngai co the lam
˜ ` ´
˘
` ˘ ˜
nhng gı vt qua kha nang cua con ngi hoac nhng
` `
´ ˜ ` ´
gı con ngi chı mi nghı may ra lam c. Chung ta
´ ´ `
chı can xem xet hai vı du ve ieu nay.
´ ´ ˘ ˆ
Chung ta co tiem nang song bat tan.
´ ˜ ` ` `
Kinh-thanh ro rang a ra trien vong song i i
` ´ ´ ` ˘
ma Ðc Chua Tri ban cho (Giang 3:16; 17:3). Sau khi
ˆ ´ ´ `
` ´ ˜
nghien cu cac gen trong te bao cua con ngi, bac sı
´ `
´
Michael Fossel phuc trınh rang pham lng cua cac te
`
` ˆ ˆ
´ ´
bao sinh san cua an ong khong suy giam vi tuoi tac.
´ ` ´ ´ ˜
“Cac gen ma chung ta co san, neu ma di truyen c
ˆ ´ ˜ ´ `
´
truyen i nguyen ven, co the gi cac te bao cua chung ta
ˆ
´ ` ´ ˜ ` ´
khong can coi i”. Ðieu o hoa hp vi nhng gı chung
´ ˆ ´
´ ´
ta thay trong Chng 4, theo o, bo oc cua chung ta co
ˆ
˘ `
` ` ` ´ ˆ
mot kha nang ma ca i ngi dung ti chang bao nhieu;
` ˆ ˆ ˆ
hınh nh c phan ay c thiet ke e hoat ong en vo
ˆ ˜ ˆ ´ ´
` ˜ ´
tan.
Dı nhien, o mi chı la nhng iem phu, bo tuc cho
˜ ` ´ ´ ´ ˆ ˆ ˜
nhng gı Kinh-thanh noi trc tiep—Ðc Gie-ho-va se
` ´ ´ ` ` ˆ
lam cho chung ta co the song i i khong au kho.
˜ ´ ` ´ ´ `
Hay lu y ieu Ngai ha trong quyen sach cuoi cung
´ ´ ´ ` ˜ ´ ´
cua Kinh-thanh: “[Ðc Chua Tri] se lau rao het nc
´ ˜ ˆ ´ ˜ ˆ
mat khoi mat chung, se khong co s chet, cung khong
´ ´ ˆ ` ´ ˜
co than-khoc, keu-ca, hay la au-n na” (Khai-huyen
21:4).
´ ´ ˘ ´ ` `
Ðang Tao Hoa co kha nang giup ngi bi au kho va
˜
a chet—cho ho song lai.
` ` ˘
La-xa-r la ngi c song lai. (Giang 11:17-45; xin
´ `
xem trang 158-160). Giao s Donald MacKay dung minh
´ ˆ ´ ´
Neu Ðang Tao
Hoa quan tam, tai sao lai co qua nhieu au kho? 181
ˆ ˆ ´ ˆ
´
hoa bang mot ho s ien toan. Ong viet rang huy pha
ˆ ´ ˆ ´ ˆ ´ ˜ `
mot may ien toan khong nhat thiet co nghıa la cham
´ ˜
ˆ ` ˆ `
dt vınh vien mot phng trınh hay mot chng trınh
´ ´ ` `
nam trong o. Co the e cung phng trınh hay chng
` ` ˆ ´ ˆ ´ ´ ` `
trınh ay vao mot may ien toan khac va chay, “neu nha
´ ´
toan hoc muon”. Giao s MacKay viet tiep: “Khoa hoc
ˆ ´ ´
ˆ ´ ˆ `
nghien cu c gii cua bo oc xem ra khong ngh ich gı
´ ` ` ´ ´
nhieu vi hy vong song i i noi trong Kinh-thanh von
˘ ˆ ˆ `
ac biet nhan manh ve ‘s song lai’ ”. Neu mot ngi
´ ´ ` `
chet, Ðang Tao Hoa co the lam ho song lai sau nay nh
` ´ ˆ ` ` ´ ˆ `
trng hp Chua Gie-su va trng hp Chua Gie-su lam
ˆ ` ´
ˆ `
cho La-xa-r. MacKay ket luan la cai chet cua mot ngi
ˆ ˆ
ˆ ` `
khong gay tr ngai cho viec ngi nay c song lai
ˆ ˆ ´ ´
´
trong mot than the mi “neu Ðang Tao Hoa cua chung
ta muon”.
ˆ
´ `
Vang, giai phap cuoi cung nam trong tay Ðang Tao
´
´
` ` ´ ´
˘ `
Hoa cua chung ta. Chı mınh Ngai mi co kha nang hoan
` ´
` ˆ
ˆ
` ˆ
toan xoa het au kho, giai tr hau qua cua toi loi, va vo
ˆ ´ ´ ˆ ˜ ´ ´ ´ ˆ
hieu hoa s chet. Chua Gie-su Christ a noi vi cac mon
` ˆ
` ´ ´
o ngai ve mot dien bien phi thng trc mat chung
` ´ ` `
` ´ ˘
Con ng i co the song lai
chang?
´ ˜ ˆ
˜ Bac ` sı chuy ˆ en khoa ˆ ˜ ve th an kinh Richard ` ` M. ` Restak
a bınh luan ´ v e ˆ b o n ao ` c ua con ´ ng´ i v te˘ bao than˜
a
kinh´ cua ˆ no. “Mot ng ` i´ quan sat vi kha nang ´ ˆ giai ma
cac di en ti`ep hp va cac mach c
´ thiet trı ben trong
50 ty t˜ e bao` th an kinh c` ua c the, ´ co the` bi et c ˜ tat
ca` nh´ ng gı v˜e con ` ng i cua ch ` ung taˆ va t` at˜ ca` nhng
gı chung ´ ta a l am”.
ˆ N eu qu a nh
l a ´ vay thı le nao ˆ Ðang
Tao ` Hoa ˜ ay yeu ´ thng ˆ cua ch` ung ta lai khong` the´
dung nhng tin tc ve mot ngi e tao lai ngi o
hay sao?
´ ˆ ´ ˆ ˆ
182 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
´ ˆ ˜
Cac dien
tiep hp
cua ban
a c
em
´ ˆ ´ ´ ˆ ´ ˜ ˜
Chua Gie-su noi: “Toc tren au cac ngi cung a
` ´ ˆ
em het roi” ` (Ma-thi-´ 10:29-31).
` ˜ Con chat xam` ben `
trong
au thı sao?
Cac
te bao nao ´ (c goi la te bao
than kinh) nho li ti en noi chı kınh hien vi cc manh
´ ´ ` ˜
mi co the nhın thay c. Ban hay tng tng co
ˆ ` ˆ ˆ `
em, khong phai chı te bao than kinh khong thoi ma ca
´ ˆ ´ ˆ ´
cac dien ˆ tiep hp ` nho hn, co the len ti 250.000
trong mot so te bao than kinh.
´ ˜ ˜ ˆ ˆ
B ac s
´ Peter
ı
Huttenlocher
a tien phong
` ˆ trong ´ viec ˆ
dung kınh hien vi ien t cc manh e em cac lien
` ´ ´ ˆ
hp than` kinh t c ac t thi c ` mo ` e kh am
` nghiem ´
—cua bao thai, tre s sinh, va ngi gia. Ðieu ang
ˆ ` ´ ˜
ngac
ˆ nhi en ˜ la tat ca´ cac ` mau th , ` moi m au khoang c
mot au mui kim, co cung so te bao than kinh, khoang
70.000.
´ ˜ ˆ
Roi Bac sı Huttenlocher bat au em so dien tiep
˜ ´ `
hp trong nh ng m au th nh o li ti o. T e b ao th an kinh
´ ˆ ˆ
cua
´ thai nhi ˆ co 124´ tri´ eu dien ´ tiep ´ hp, treˆ s ´ sinh˜
co 253 trieu; em be tam thang co 572 trieu. Bac sı
´ ´ ` ´ ´ `
Huttenlocher
´ ` kham ph a ra la sau tuoi o, a tre cang
ln thı con so giam dan.
˜ ´ ´ ` ´ ´ ´ ´ ˜
Nhng kham pha nay ang chu y khi xem xet nhng
` ´ ´ ˘
g ı Kinh-thˆ anh n oi v e s s ong l ai (Gi ang 5:28,
ˆ ´ ˆ ` ` ´
29). Nguyen
ˆ caˆ bo oc ˆ cua mot ngi ˜trng ` thanh ´ co
khoang mot tri eu tı dien ´ tiep´ hp ngh˘ ıa la soˆ 1 vi ˜ 15
ˆ
so khong. Ð
ˆ ang Tao Hoa co kh a nang khong nhng
´ ` ` ˜ ` ´
em cac lien hp than kinh nay ma cung con tai tao
´ ˜ ˆ
chung na khong?
´
Sach The World Book Encyclopedia cung cap con so
´ ˜ ` ` ´
tinh tu trong vu tru la 200 ty ty hay la so 2 vi 20ˆ so
ˆ ´ ˆ ` ´
khong. Ðang Tao Hoa biet ten cua tng tinh tu (E-sai
´ ` ´ ˘ ´ ` ´
40:26). ˜ Do ˆ o, Ngai co u kh a nang e nh va tai tao
` ´ ´ ` ´
nhng dien tiep hp hp thanh trı nh va cam xuc cua
` ` `
ngi ma Ngai quyet inh cho song lai.
´ ˆ ´ ´
Neu Ðang Tao
Hoa quan tam, tai sao lai co qua nhieu au kho? 183
˜ ˜ `
Ban hay suy nghı ve ieu nay! Ðang Cai Tr i Toi Cao
˜ ` ` ´
˘ ` ˜ `
cua vu tru san long va co kha nang lam nhng ngi
´ ´
` ˜ ` `
nam trong trı nh cua Ngai song lai. Nhng ngi nay
˜ ˆ ´
` ´ ˆ
se c ban cho c hoi chng to mınh ang nhan c
ˆ ˆ ˆ ˆ ´ ´
“s song that” (1 Ti-mo-the 6:19; Cong-vu cac S-o
24:15).
`
´ ` `
Trong khi ch i s giai thoat hoan toan khoi s au
´ ´
` ` ˆ ` ˆ `
kho, chung ta co can phai lam gı bay gi khong? Va neu
´ ` ` ´ ` ` ´ `
co, thı ieu nay co the lam cho i song chung ta ngay
´ ˆ ´ ˜ ˆ ´ ˜
nay co them y nghıa hay khong? Chung ta hay xem.
` ˆ
C H N G M I M O T
`
Tao
cho i song ban
´ ´ ˜ ˜ ˜
co y nghıa mai mai
` ` ´ ˜ ´ ´
DU SONG ni nao, chung ta cung nghe thay cac kham
´ ´ ` ˆ
`
pha khoa hoc. Cac nha sinh vat hoc, hai dng hoc va
´ ` ´ ˆ `
cac nha khoa hoc khac tiep tuc gia them vao s hieu
` ´ ` ˆ ´
biet cua con ngi ve trai at va s song tren o. Ve
ˆ ˆ ´ ` ˆ ˘ ` ˆ ´
tren khong, cac nha thien van hoc va vat ly hoc hn
` ` ´ ˆ ´ ˆ
bao gi het ang tım hieu ve thai dng he, cac ngoi
ˆ ´ ´
ˆ ` ´ `
sao, tham chı cac dai thien ha xa tıt. Ðieu nay cho
`
thay gı?
` ˜ ´ ´ ´
Nhieu ngi suy nghı sang suot ong y vi Vua Ða-
´
´ `
vıt thu xa: “Cac tang tri rao-truyen s vinh-hien
´ ´ ` ` ˜
ˆ ˆ `
cua Ðc Chua Tri, bau tri giai-to cong viec tay Ngai
` ˆ ` ˆ ` ´
lam” (Thi-thien 19:1). Ðanh rang mot so ngi co the
ˆ ´ ˘ ´ ˆ ´ ´ ´
khong ong y hoac noi ho khong chac co Ðc Chua
` ´ ´ ` `
Tri. Nhng sau khi xem xet bang chng trınh bay
´ ` ˜ ` ˆ ` ˆ ´
trong sach nay, le nao ban lai khong nhın ra vo so ly
´ ˆ ˜ ´ ` ˜
do e tin rang Ðang Tao Hoa hien hu; chınh Ngai a
ˆ ˜ `
´
dng nen vu tru va s song cua chung ta?
´ ˆ ˆ
˜ `
´ ´ ` ˜ `
Ð c Chua Tri theo nghıa nao?
ˆ ` `
Ong Steven Weinberg, ngi oat giai Nobel nh
ˆ ` ˆ ´ ˜ ` ˆ ´
cong trınh nghien cu ve lc c ban,` a b´ ınh ˆ luan: “C` ac
` ˜
nh` a khoa hoc
´ cung ` nh
nhi
´ eu ˆ ng ´ i` khac ´ ` oi khi dung`
t ‘Ðc Chua Tri’ e chı mot ˆ cai g` ı qu´ a tr´ u tˆ ng va
´ ˆ ˆ
xa la en ˆ noi kho phan biet Ngai vi cac luat thien
ˆ ´ ˆ
nhien”. Ong noi them:
´ ˆ ` ` ` ´ ´
“Ðoi vi toi, hınh nh neu dung t vng ˆ “Ðc Chua
` ` ´ ´ ` ´ ´
Tri” thı chı co li ˆ ıch khi t ay´ bieu th i mot Ðc Chua
` ˆ ` ˆ ˆ ´
Tri quan tam, mot ang tao hˆ oa vaˆ mot ˆ ang ` lap ´ phap,
ˆ ˜ ˆ ˆ
ang khong nhng lap ra luat thien nhien va cac luat
` ˜ ` ` ˆ ˜ ˆ
ieu hanh vu tru ma con lap ´ ra nhng tieu chuan ve
ˆ ` ´ ˆ ` ˆ ` ˆ
thien va ac, mot ang nao o quan tam en hanh ong
´ ´ ˆ ` ´ ´
cua chung ta, noi van tat, mot ang nao o thıch hp
´ ˆ ` ˆ ` ´ ´ ` `
e chung ta ton th.... Ðay la Ðc Chua Tri ma trong
` ` ` ˆ ` ` `
suot dong l ich s c nhieu ngi an ong va an ba
coi trong” (Dreams of a Final Theory).
´ ˆ ´ ˆ ˆ
186 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
ˆ ˜ `
` ´ ˆ ˘ ˘ ˆ
Vay ro rang moi ngi chung ta nen at nang viec
´ ˆ ˜ ´ ˜ `
ˆ ˆ
chung ta hien hu co nghıa gı. Chı cong nhan Ðang
´
ˆ ˜ ` ´
Tao Hoa hay Ðang Thiet Ke Loi Lac hien hu va chung
` ˆ ` ` ´ ˆ ´ ˜
ta tuy thuoc vao Ngai co the khong em lai y nghıa cho
` ` ` ˆ `
i song, nhat la vı cuoc i xem ra ngan ngui. Nhieu
`
ˆ
ˆ ˆ ˆ
Ði khenh khang´ va lo lang luc tren san khau
` ´ ` ˆ ˆ ˆ
manh-kh
oe thı en tam mi; song s kieu-cang cua
` ´ ´ ˜ ˜ ˜
Tao
cho i song ban
co y nghıa mai mai 187
´ ´ ` `
trınh sang tao vat chat va qua Li c soi dan cua
` ` ´ ` ´ ´
Ngai la Kinh-thanh. Ngai khuyen khıch chung ta gia
˘ ` ˆ ´ ` ` ˆ `
tang s hieu biet va thong sang. Ngai con tien tri thi
` ` ˜
´ ˆ ˆ
ky ma “the gian se ay-day s hieu-bi ˆ et Ðc Gie-ho-va,
´ ` ´
nh cac dong nc che-lap bien” (E-sai 11:9; 40:13, 14).
´ ˆ ´ ´ ´
˘
Ðang Tao Hoa khong he co y gii han kha nang hoc
`
´ ˆ ` `
hoi va cai tien cua chung ta trong mot i ngi 70
˘ ˘ ´ ` ˆ `
hoac 80 nam. Ban co the thay ieu nay ni mot li
ˆ
´ ˆ ` ´ ´ `
tuyen bo noi tieng cua Chua Gie-su: “Vı Ðc Chua Tri
ˆ
˜ ˆ
`
yeu-thng the-gian, en noi a ban Con mot cua Ngai,
´ ˆ ´ ˆ ˆ
190 Co mot
Ðang Tao
Hoa quan tam en ban
khong?
` ´ ˜ ˆ ` ` ˆ ` ˆ
Tım c
y nghıa lau dai cho i song m ra vo van c hoi
ˆ `
hau cho he ai tin Con ay khong b i h-mat ma c s
` ` ˘
song i i” (Giang 3:16).
` ` ´ ˆ
`
´
“Song i i”. Ðo khong phai la ao tng. Ðung ra,
´ ˆ ` ` ` ´ ˜ `
y niem song i i hoa hp vi nhng gı Ðang Tao
´ ˜ ˆ
´ `
Hoa a cung ˆ c ap cho
´ cha m e au tien cua chung ta la
` ˆ ` ´ ´ ˜ ˆ
A-am va E-va. Y niem ay phu hp vi cac d kien
´ `
˘
ˆ ´
khoa hoc ve cach cau tao va kha nang cua bo oc cua
´ ` ˜ ` ´ ˜ ` ´ ˆ
chung ta, va cung phu hp vi nhng gı Chua Gie-
` `
` `
su Christ day. S song i i cua con ngi la iem
ˆ ˆ
´ ˆ `
then chot trong thong iep cua Chua Gie-su. Vao buoi
` ´ ´ ´ ` ´
chieu cuoi cung vi cac s o, ngai noi: “Va, s song
` ` ` ` ´ ` ´ ´ ` ´ ˆ
i i la nhın biet Cha, tc la Ðc Chua Tri co mot
` ˆ ` ˆ ` ˜
va that, cung Jesus-Christ, la Ðang Cha a sai en”
˘
(Giang 17:3).
˜
ˆ ´ ` ´