!

"#2 ´
N u m . 2 20 1 9

SEIS BAALOOB
UNAJ A KAANSIK
TI A PAALAL
!"#2 ˙

´
Vol. 1, num. 2 2019 MAYA
´
Jaypeel suuk u beetaali: 64,282,000
´
Ku joosaal ich 211 IDIOMAOB ´
U TAANILOOB U K AAJBAL
Awake! is published quarterly by Watchtower

Seis baaloob unaj

Bible and Tract Society of New York, Inc.
˘ 2019 Watch Tower Bible and Tract Society
of Pennsylvania.

a kaansik ti a paalal

Ilawil a kaansik ti a paal le jatsuts modosooba:

´ ´ ´
MEXICO YEETEL CENTROAMERICA:
´
˘ Kaans u controlartuba
Congregacion Cristiana
´
de los Testigos de Jehova, A.R. ˘ Kaans ma u creerkuba
Apartado Postal 895
´ ´ ´ ´
06002 Ciudad de Mexico
´ ˘ Kaans ma u jaan luubul u yool
Mexico
´
´ ´
˘ Kaans u tsooks baax ku kaajsik
Wa kaabeettech ulaak direccionoobe
´ ´
ooken te www.jw.org/yua/kaxt. ˘ Kaans u kaxt u yaantaj maax yaan u jaabil
˘ Kaans u beet baax maalob
´ ´
Jach kaabeet a waantik a paalal
utiaal ka yanaktiob le jatsuts
modosooba.
Le revistaa ku tsolik seis baaloob
´ ´
jach jeel u yaantik a paalal tak keen
nojochchajkoobe.

s
´ ´
¿A kaat wa a wojeelt u maasil ´ ´ ´
Ooken jw.org wa tuuxt junpeel carta ti junpeel
wa ka kaansaakech gratis ta
ti le direccionoob yaan kaanalo.
wotoch?

´ ´ ´ ´
Le publicaciona ma unaj u koonoli, ku joosaal utiaal u kaansaal ti tulaakal yookol kaab le baax ku yaalik le Bibliao; le kaansaja ku beeychajal
´ ´ ´
yeetel taakin siibil u beetaal. Wa taak a sıik wa bajuxe ooken www.jw.org/yua. U tekstoiloob le Kiliich Tsıiboob ich Hebreo ku meyaj teela chaa-
´ ´ ´ ´
baan ti Quiliich Biblia ich Maya (tuumbenkuntaan bix tsıibtaanil) wa traducirtaan ti Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras joosaab
´ ´ ´ ´ ´
2013 ich ingles (TNM), yeetel u tekstoiloob le Kiliich Tsıiboob ich Griegoo chaabaan ti Kiliich Tsıiboob ich Griego. U Suttaanil Tuumben Luum.
BAAX KU TAASIK

Seis baaloob unaj

a kaansik ti a paalal

1: Kaans u controlartuba


2: Kaans ma u creerkuba


´ ´ ´
3: Kaans ma u jaan luubul u yool

´
4: Kaans u tsooks baax ku kaajsik

´ ´
5: Kaans u kaxt u yaantaj maax
yaan u jaabil


6: Kaans u beet baax maalob

´
¡AAJKECH! Num. 2 2019 3
KAANSAJ 1
KAANS U CONTROLARTUBA

´ ´
¿BIX JUNTUUL MAAK BEYA?
´
Maax u yojel u controlartubae:
´ ´
˘ ku kanik u paat baax ku kaatik
´
˘ ku yilik ma u jaan kuuxil
˘ ku tsooksik baax ku beetik, kex
yaan kiin ma uts tu taani
˘ ku kaxtik u yutsil u maasil

´
¿BAAXTEN KAABEET?
´
Juntuul chan paal kaansaan u controlartubae ma
´
tu jaan beetik wa baax kex jatsuts u yilik. Le paa-
laloob ma kaansaan u controlartubaobo maas
´
seeb:
´
˘ u tsıikiloob
K AAN S D E S D E M E J E NTAKO O B
´
˘ u tsaayal depresion tiob
´
˘ u kaajal u tsuutskoob chamal, u drogarku- ´
Kaans ti a paal unaj u yaalik ma ti jujunpeel
´ ´
baob wa u kaaltaloob baaloob, beyo keen nojochchajke yaan u
´ ´ ´
˘ u xuulul u kanaantkoob baax ku jaantkoob naachtal ti le drogaobo yeetel ma ken
´
Tsook u yilaale le mejen paalaloob u yojel u con- u beet ulaak baaloob kaastak.
´
trolartubaobo keen nojochajkoobe maas ku ka-
´ ´
naantik u taakinoob, ku respetarkoob le autorida- nioob, yaan horae ku beetkoob tu taan u maasil.
´ ´ ´
do yeetel maatech u sen kojaantaloob. Yoolal lela Wa ku tsaabaltiob le baax ku kaatkoobo, tulaake
´
Angela Duckworth, juntuul profesora ku meyaj tu bey xan ken u beetiloobo.
Universidadil Pensilvaniae, tu yaalaj: «U controlar- ´ ´
´ Cheen baale wa ma tu tsaabaltiob kex taan u ba-
kuba maake ku taasik yaab utsiloob».
likubaob luume yaan u kuchul u naatoob yaan ho-
 ´ ´ ´
rae deporsi ma tu paajtal u yantal ti maak tulaakal
´ ´
¿BIX JEEL A KAANSIK baax u kaat. David Walsh, juntuul doctore, tu yaa-
´
U CONTROLARTUBAOBE? laj: «Le maaxoob ku naatkoob yaan kiin ma kun
´ ´
´ antaltiob tulaakal le baaxoob u kaatoobo maas
Wa ka waaliktiob maatane, beeykunte ´ ´
kiimak u yooloob. U jaajile mix junpeel uts k-beetik
´ ´
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Ken a waaleex ti k-paalal wa k-tsaaiktiob tulaakal le baaxoob u
´ ´
‹yaan› a beetkeex junpeel baale, beeteex; kaatoobo».
wa ka waalikeex ‹maatane› ma a beetkeex» ´
Kaans ti a paal unaj u yaalik ma ti jujunpeel baa-
(Mateo 5:37). ´ ´
loob, beyo keen nojochchajke yaan u naachtal ti le
Yaan horae le mejen paalaloobo utiaal u tsaabal ´ ˜
 Chaabaan te libro Saber decir no a los hijos: por que los ninos nece-
wa baax tiob tumen u taataobe ku beetik u ge- ´ ´
sitan oırlo y como sus padres pueden decirlo.

4
 ´ ´
drogaobo yeetel ma ken u beet ulaak baaloob kaastak, Kaans ti a paalal
´ ´ ´
tsoole ma kun antal baax u yil yeetel maax ma u nuupi.
baax unaj u beetik
´
Kaans u yiloob baax jeel u yuuchul ˘ ¿Kin weesik wa ti in paal
wa ku beetkoob wa baaxe ´ ´ ´
ma tin jaan tsıikil keen
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Tumen jeel baaxak ka beetaak in kuuxil?
´
u pak maake le xan ken u joche» (Galaciailoob 6:7).
˘ ¿Tsook wa in tsolik ti
´
A paale unaj u kanike tulaakal baax ku beetke jeel u taasik in paal baaxten ma tin
utsil tie wa jeel u beetik u bin kaasil tie, wa ma tu kanik u ´ ´ ´
´ ´ jaan tsıikil keen yanakten
controlartubae yaan u bin kaasil ti. Wa seeb u puujul cheen ´
´ ´ junpeel problema?
yoolal jeel baaxake, mix maak ken u bisuba tu yeetel. Baale
´ ´ ´
wa ku controlarkuba yeetel ma tu kaatnuuktik baax´ ku yaa- ˘ ¿Baax ku tuklik in paal tin
´ ´
laaltie yaab maax kun taaktal u biskuba tu yeetel. Aant u yil
woolal? ¿Ku yilken wa bey
maas jeel u bin utsil ti wa ku kanik u controlartubae. ´ ´ ´
juntuul maax seeb u kuuxile
´ ´
Kaans u yiloob baax maas kaanaan wa bey juntuul maax u yojel
´ ´ u controlartubae?
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: Ilawil «maakalmaak
le baaloob maas kaanaantako» (Filiposiloob 1:10).
´ ´ ´
U kanik u controlartuba maake ma cheen u kaat u yaal ma
´
u beetik baax kaasi, baaxe taakaan xan u tsooksik le baax
ma uts tu taan u beetko. A paale unaj u kanik u yil baax ¿Baax´ tsook u beetik
´ ´ jujuntuul taatatsiloob?
maas kaanaan yeetel baax unaj u yaax beetik, jeex u beetik
´ ´
u tarea taanil ti u bin baaxale.
´ ´
Theresae ku yaalik: «Keen tsıikilnak
Eestiob bix u beetaal k-hija yoolal wa baaxe ma t-chaikti
ka u beet u yuubikuba jelaanil u
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Tumen tene tsook in wee- ´ ´
maasil. Keen k-il ma tu paajtal u
sikteex bix unaj a beetkeex; jeex tsook in weesikteexo,
controlarkubae k-aalikti ka xiik tu
teex xane bey unaj a beetkeexo» (Juan 13:15). ´ ´ ´
´ cuarto yeetel ka suunak keen maa-
Le paalaloobo jach ku yilkoob baax ku beetik maak nak ti».
´
keen beetaak u kuuxil, le oolal maas maalob ka a weestiob
´ ´ ´ ´
ma cheen kunel u controlarkuba maaki. Tukult lela: «Keen u Waynee ku yaalik: «Teen yeetel
´ ´
beet in hijo junpeel baax ma uts tin taane, ¿ku yilik wa seeb in watane t-chatuklaj k-felicitartik
in puujul wa ku yilik kin controlartkinba?». ´
k-paalaloob cada keen u beetoob
baax maalob. Suukchaj k-felicitar-
´ ´
koob keen k-il ma tu jaan kuuxiloob
yoolal wa baax».

´
¡AAJKECH! Num. 2 2019
KAANSAJ 2
KAANS MA U CREERKUBA

´ ´ ´
¿BIX JUUNTUUL MAAK BEYA?
´
Le maaxoob maatech u creerkubaob wa kabal u
´
yooloobo ku yeeskoob tsiikil, maatech u nojbaal-
´ ´
kuuntkubaob mix tech u paatkoob ka tratartaakoob
maas maalob. Baaxe ku tuukuloob yoolal u maasil
´ ´ ´
yeetel uts tu taan u kaanbaloob ti ulaak maakoob.
´ ´ ´ ´
Jujuntuul maakoobe ku tuklikoobe juntuul maax
´ ´
kabal u yoole jach u patmuba. Cheen baale ma
´ ´ ´
beyi, le maax kabal u yoolo u yojel ma tulaakal
´
baax ku beetik maalobi yeetel yaan baax ma tu
´
paajtal u beetik.

´
¿BAAXTEN KAABEET?
´ ´
˘ Ku yaantaj utiaal u yantal u amigoob. Junpeel
´ ´
libroe ku yaalike «le maaxoob kabal u yooloo-
´ K AAN S D E S D E M E J E NTAKO O B
bo maas seeb u yantal u amigoob. Tsoole
´
maas ma tu talamtaltiob u biskubaob yeetel
´ ´ ´
tulaakal maak» (La epidemia del narcisismo). Juntuul chan paal ku kaansaal meyaj tu
´ ´
˘ Ku yaantaj utiaal u bin utsil tiob. Wa a hijo ma yotoche keen nojochchajke yaan u kanik
´
tu creerkubae yaan u bin utsil ti te kiinooba meyaj yeetel u maasil.
´ ´
bey xan keen nojochchajak. Lela yaan u yaantik
´
tak keen u kaxt meyaj. Le doctor Leonard Saxo, ´
´ ´ ˘ Ma a beetik u creertikoob baax ma kun uu-
tu yaalaj: «Juntuul taankelem paal ku tuklik mi- ´ ´
´ ´ chul. Ma a waaliktiob: «Tulaakal baax ka tsıi-
naan ulaak jeel bix letie ma seeb ken u kaxtil ´ ´ ´
´ boltike yaan u beeytal». «Wa ka tsaaik a woole
meyaji, baale wa kabal u yoole yaan u chenxi- ´ ´
´ tulaakal baax jeel u beeytal a beetke». Ma xaa-
kintik baax ku yaalaalti, lela maas jeel u yaan- ´
taj utiaal ka tsaabak le meyajtio». ne jatsuts u yuubaal le taanooba, cheen baa-
´
 le yaan horae maases ma bey u yuuchli. Le
beetke maas maalob ka a waaltiob ka u bee-
¿BIX JEEL
´ A KAANSIK U YEES ´
toob baaloob jeel u paajtal u tsookbeskoobe,
KABAL OOLALE? beyo maas jeel u bin utsil tiobe.
´
Aantoob utiaal ma u tuklikoob wa maas ˘ Aaltiob baaxten ka felicitarkoob. Ma a beetik
maaloboob ti u maasil ´ ´
u yuubik a paalal bey minaan ulaak maak jeex
´ letiobe, lela jeel u beetik u kaantal u yichoo-
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Wa yaan maax
ku yuubikuba jach kaanaan, baale u jaajile be.
´ ´
ma kaanaane, taan u tuskuba tu juunal» ˘ Ilawil ma u sen maanskoob tiempo te redes
(Galaciailoob 6:3). ´
socialeso. Yaab maake uts tu taan u naaksik
 Chaabaan te libro El colapso de la autoridad. te redes sociales le baaxoob ku sen beetkoob

6
 ´ ´
utiaal u nojbaalkuuntkubaobo, le maaxoob ku beet- Kaans ti a paalal
´
koob lela cheen ku creerkubaob. baax unaj u beetik
´ ´ ´ ´
˘ Aaltiob ka u kaatoob perdon tu seebaanil. Keen u beet
´ ´
a paalal junpeel baal ma maalobe aant u yiloob kaas le ˘ ¿Kin weesik wa ti in paalal
´
baax tu beeto. tak teen ku kaabeettal in
´
waantaal yaan hora?
´
Kaanstiob unaj k-tsaaik u diosbootikil mantats
˘ ¿Kin taan maalob wa ti
´
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Tsaaex xan u graciasil u maasil, wa kin taaskoob
´
tulaakal baal» (Colosasiloob 3:15).
´ bey mix baal u biilaloobe?
˘ Yoolal le baaxoob u beetmaj Dioso. Aant u yiloob kooj
´ ´
u tojol tulaakal le baaxoob ku tsaaiktoon Dioso, tumen ˘ ¿Ku yilik wa in paalal uts tin
´
wa minaan baaloob jeex le janal, le iik wa le jao mix taan in waantik u maasil?
´ ´ ´
maak jeel u kuxtale. Lela yaan u yaantkoob u tsaaob
gracias ti Dios yoolal le baaxoob u beetmo.
´ ´
˘ Yoolal baax ku beetik u maasil. Aant u yiloobe tulaakal
´
maak yaan baax maas maalob u yojel u beete. Tu lugar u ¿Baax´ tsook u beetik
pektikoob u maasile unaj u yilkoob baax jeel u kankoob jujuntuul taatatsiloob?
tiobe.
´ Karene ku yaalik: «K-hijae tu
˘ Kaansoob u tsaaob u diosbootikil. Kaanstiobe lela
´ ´ tsikbaltajtoone te escuelao yaan
unaj u sıijil tu puksiikaloob. Le maaxoob beetik beya ´ ´
´ juntuul chan x-chuupal jach kaas bix
ku yeeskoob kabal u yooloob. ´ ´
u tratartik u maasil yeetel mix maak
´ yaabiltmil. Toone t-aalajti ma xaane
Kaansoob u yaantoob u maasil
´
´ ´ le chan x-chuupalo yaan problemaob
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Yeetel kabal oolale ileex u
´ tu yotoch, tsoole t-aalajti xan ma
maasil bey maas kaanaanoob ke teexe. Cada juntuul ti ´
´ ti tulaakal le familiaob yaan kiimak
teexe ma u kaxtik cheen u yutsil, baaxe u kaxt xan u yutsil ´
oolalo. Letie kuch u naat maalob
u maasil» (Filiposiloob 2:3, 4). ´
bix yanik tumen yaan kiimak oolal
´
˘ Aaltiob ka u yaantechoob. Wa ma ta kaansik ti a paa- ´
ichil u familia, cheen baale lela ma
´ ´
lal ka u yaantechoob ta wotoche, bey ka a waaltiobe: u kaat u yaal wa maas maalob ti u
«Chaa in beetik ne tumen teche yaab baaloob yaan a maasili».
´ ´
beete». Kaanstiobe taanil unaj u yaantkechoob, tsoole
´ ´
ku binoob baaxal. Aaltiobe jach ku taasik utsil u yaanta- Mariannae ku yaalik: «Toone cada
´
joob yeetel ku beetik u maas yaabiltaaloob. ´
k-felicitartik k-hijaob ikil u tsaaik u
´ ´ ´
˘ Aaltiob baaxten unaj u yaantkoob u maasil. U beetik yooloob kaanbal keen xiikoob xook,
´ ´
wa baax a paalal tu yoolal u maasile ku yaantaj utiaal yeetel k-aaliktiob ma unaj u ketiku-
´ ´ ´ ´
u kantal u tuukuloob. Ilawileex maax ti kaabeet aan- baob yeetel u maasili. Toone mix
´ ´ ´ ´
taj yeetel baax jeel u beetik a paalal tu yoolaloobe. Fe- junteen t-ketoob yeetel ulaak paala-
´
licitartoob cada keen u beetoob lela. loob».

´
¡AAJKECH! Num. 2 2019
KAANSAJ 3
´ ´ ´
KAANS MA U J AAN L UUBUL U YOOL

´ ´
¿BIX JUNTUUL MAAK BEYA?
´ ´ ´ ´ ´ ´
Juntuul maax ma seeb u luubul u yoole ku beeytal
´ ´
u aktaantik jeel baaxak ka uuchuk wa ka beetaak
´ ´
tie. Le modosa ma sijnal maak tu yeeteli, kaa-
´ ´
beet u kanik maak u yees ichil u kuxtal. Lela bey
´ ´ ´
jeex u toochpajal juntuul chan paal taan u kanik
´ ´ ´
xıimbale, yaab u teenel kun antal u muyaj, cheen
´
baale jeel u beeytal u beetke.

´
¿BAAXTEN KAABEET?
´ ´ ´
Yaan mejen paalale seeb u luubul u yooloob wa
´ ´
ma tu jookol tubeel baax ku beetkoob. Ulaakoo-
´ ´
be ku yaatal u yooloob keen aalaaktiob bix unaj
´
kaach u beetkoob wa baax. Yanoob xane keen u
´
yiloob ma tu jookol tubeel baax ku beetkoobe ku
´
xuumpattikoob beyo. Baale unaj u naatkoob lela: K AAN S D E S D E M E J E NTAKO O B
´ ´
˘ Mix maak beetik tulaakal baax jach tu nuuk
(Santiago 3:2)
´ ´ ´
´ ´ Le paalaloob ma seeb u luubul u yooloobo
˘ Tulaakloon k-aktaantik baaxoob talamtak ´ ´
´ maas seebaan u kanik u beetoob ulaak
ichil k-kuxtal (Eclesiastes 9:11)
baaloob.
´ ´
˘ Tulaakloon ku kaabeettal u tsoololtoon
´
u nuuk utiaal k-aantaal (Proverbios 9:9)
Aal ti a hijo bey baax jeel u beetik utiaal u maas
´ ´ ´ ´ ´ ´
Wa a hijo ma seeb u luubul u yoole yaan u aktaan- maalobkıintik le baax uucho. Beyo yaan u kanik u
´ ´ ´
tik jeel baaxak ka uuchuk tie. yutskıint baax ku beetik yeetel ma ten u tukult wa
 mix baal u biilal.
´
¿BIX JEEL
´ A KAANSIK
´ UTIAAL
´
Tu lugar a kaxtik baax ken a beete, aant a hijo
´
MA U JAAN LUUBUL U YOOLE? u yil baax jeel u beetik letie. Kaatti: «¿Baax jeel a
beetik utiaal a naatik le baax ku kaansaaltech te
´
Wa yaan baax ma tu jookol tubeel tiob escuelao?».
´
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Juntuul utsul ´ ´ ´
´ ´ ´
maake jeel u luubul siete u teenele, pero yaan
Keen uuchuk junpeel loob
´ BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Ma a wojleex
u kaa lıikil» (Proverbios 24:16, TNM).
´ ´ ´ ´
baax kun uuchul yeetel a kuxtaleex tu kiinil saa-
Aant a hijo u yil baax unaj u beetik. Jeex wa ka
´ mali» (Santiago 4:14).
u reprobart junpeel examene, ¿baax ken u beete?
´ ´ ´ ´
¿Yaan wa u yaalik: «¡Mix baal ku jookol ten maa- Mix maak u yojel baax kun uuchul saamal. Ma
´ ´
lob!»? xaane bejlae toj a wool, baale tulaak kiine ma.

8
 ´ ´
Le Bibliao ku yaalike «le maaxoob chich u yaalkaboobo Kaans ti a paalal
´ ´
ma mantats letiob ganartik junpeel carrerai, le maaxoob baax unaj u beetik
´ ´
yaan paajtalil tiobo ma mantats ku ganarkoob junpeel
´ ´ ´ ´ ´
baateli, [...] tumen ti tulaakal maak junsuutuk u jaan uu- ˘ ¿Kin kamik wa ti teen
´
chul wa baax» (Eclesiastes 9:11, TNM). anchaj u culpail wa baax,
´ ´
Ma jelaan ka a wil a jach kanaantik a hijo utiaal ma u yuu- wa kin waalik u culpa yaanal
´ ´ ´
chul mix baal tii. Cheen baale u jaajile ma tu paajtal a ka- maak?
´ ´ ´
naantik ti tulaakal le problemaob ken u aktaanto.
˘ ¿Kin tsikbaltik wa baax tin
Ma xaane beora chichan a hijoe ma chiichnakech yoolal u
´ ´ kanaj yoolal wa baax ma
peertik u meyaj wa u paatal minaan taakin tii. Cheen baa-
´ jach maalob tin beeti?
le yaan baaloob deporsi yaan u aktaantik, jeex u kuuxil wa
´ ´ ´ ´ ´
maax tu yeetel wa u kıimil juntuul a laaktsileex.
˘ ¿Kin paastik wa u maasil wa
´ ´
Keen tsoolok ti bix unaj u beetik wa baax ma tu jookol wa baax tiob
tubeel?
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Chanuukt le tsolxikino
´ ´
[...] beyo bıin a tiaalt le ojeelajo» (Proverbios 19:20).
´ ´
U yaalaal ti maak bix jeel u maas maalobkıint wa baax ku
´
beetke ma u kaat u yaal wa ma yaabiltaani. Baaxe jun-
´ ´ ´
peel bix u yaantaal u yutskıintik le baax kaas ku beetko.
¿Baax´ tsook u beetik
jujuntuul taatatsiloob?
A kaansik ti a paalal u kam le tsolnuukoob ku tsaabaltio
´
jeel u yaantaj utiaal ma a muyajeex tu paach kiine. John, Jeffe ku yaalik: «K-paalaloobe tu
´ ´ ´
juntuul taatatsile, ku yaalik: «Wa cada ken u beet baax kanaj u aktaantoob baax ku yuuchul-
´ ´ ´ ´
ma maalob a hijo aalkabil a bin a wutskıinte, mix bikin kun tiob. Le uuchik u chaabal in wutskıin-
´
kaanbal, tsoole cada ken u yoksuba ti problemaob yeetel ´
tik le baaxoob uuchten tin paalilo,
´ ´
mantats kan maan tu paach utiaal a wutskıintik baax ku ´ ´
jach tu yaanten. Toone mix junteen
beetik. Wa cada beyo, mix bikin ti teex». ´
t-consentirtaj le kaatuul paalal an-
´
¿Bix jeel a waantik a hijo u kam le tsolnuuk ku tsaabaltio? chajtoono, bejlaa tsook u nojoch-
´ ´
Keen tsolnuuktaak escuela wa tulaak tuuxe ma a waalikti taloobe u yojloob baax unaj u beet-
´
wa ma maalob le baax aalaabtio. Baaxe kaatti: koob».
˘ «¿Baaxten ka tuklik aalaabtech lelo?».
´ Jamese ku yaalik: «Wa yaan kiin
˘ «¿Bix jeel a maas maalobkıintik baax ka beetke?». ´
k-aalik wa k-beetik junpeel baax ku
´ ´
˘ «¿Baax ken a beet keen kaa uuchuk beyo?». ´
beetik u yaatal u yool k-paalale,
´ ´ ´
Kaajakteche le tsolnuukoobo yaan u yaantik a hijo beora k-kaatik perdon tiob. In waalike le
´
chichna bey xan keen nojochchajak. taatatsiloobo jach unaj u tsikbaltik
´ ´ ´ ti u paalaloob le baaxoob uchaantio-
 Ilawil le xook «Bix jeel a waantik a hijo ku muyajo» jook ti U Pıich Tulumil Kanan
1 ti octubre ti 2008. bo. Wa ku beetkoobe, le paalaloobo
´ ´
yaan u tsaaikoob cuenta ma cheen
´
ti letiob bey u yuuchlo».

´
¡AAJKECH! Num. 2 2019
KAANSAJ 4
´
KAANS U TSOOKS BAAX KU K AAJSIK

´ ´
¿BIX JUUNTUL MAAK BEYA?
´ ´ ´
Maax suuk u tsooksik baax ku kaajsike jach kaj oo-
laan yoolal baax ku beetik bey xan ikil u tsooksik a
tiempo.
Le mejen paalaloobo desde tu chichniloob jeel
´
u paajtal u kanik u tsookbes baax ku yaalaaltiobe.
´
Junpeel libroe ku yaalik: «Le mejen paaloobo des-
´ ˜ ´
de antes u tsaaik ano y medio tiobe jeel u beeytal
´ ´
u beetkoob jujunpeel baaloobe. Keen xan u chuk
˜ ´
le ano y medio tiobo tsook u kaajal u kanik tu juu-
naloob baax unaj u beetkoob. Yaan tuuxoobe suu-
´
kaan u kaansaal le paalaloob le keen u chuk cinco
˜ ´
wa siete anos tiobo. Le paalaloob beya jejelaas bix
´
jeel u yaantajoob ichil u yotochoobe» (Parenting
Without Borders [Padres sin fronteras]).

´ K AAN S D E S D E M E J E NTAKO O B
¿BAAXTEN KAABEET?
Yaan tuuxoobe le paalaloobo suuk u binoob kaj- Le paal ku kanik u tsooks baax ku
´ ´ ´
tal yaanal tuux keen nojochchajkoob, cheen baale yaalaaltio keen nojochchajke yaan
´
keen u yiloob ma maalob bix u bintiobe ku kaa u chatuklik u beetik baax maalob.
´
suutoob yiknal u taataob. Lela ku yuuchul tumen
´
ma kaansaabtiob u kanaant u taakinoobi, ma ´
U suukile le mejen paaloobo jach taak u yaantik u
kaansaaboob meyaj tu yotochoobi mix u tsook- ´ ´
´ taataob, le oolale chaa u yaantkechoob yeetel
soob baax ku kaajsikoob. ´ ´
tsaa u beetoob jujunpeel baaloob.
Le oolale kaans a paalal desde bejlae beyo
´ Yaan taatatsiloobe ku tuklikoob yaab tarea tsaan
keen nojochchajkoobe u yojloob baax ken u bee- ´
´ ti u paalaloob te escuelao le oolal ma u kaat u
toob. Junpeel libroe ku yaalik: «Ma jatsuts u yilaal ´
´ ´ ´ ´ tsaaob u maasil meyaj tiobi.
u maan maak tu paach u paal tak le keen u tsaa
˜ ´ ´
dieciocho anos tio» (How to Raise an Adult [Como Cheen baale le paalaloob ku kaansaaloob u
´
preparar a su hijo para la edad adulta]). beetoob jujunpeel meyajoob tu yotochoobe maas
´ ´
 ku tsaaik u yooloob kaanbal te escuelao. Tsoole
ku kanik u tsooksoob baax ku tsaabal u beetoob.
¿BIX JEEL A´ KAANSIK U TSOOKS ´
Junpeel libroe ku yaalik: «Wa suuk k-aalik ti k-paa-
BAAX KU KAAJSIKE? ´ ´
lal ma tsaaj u yaantkoone keen nojochchajkoobe
´ ´ ´
yaan u tuklikoob ma kaabeet u yaantkoob u maa-
Tsaa u beetoob wa baax ´
sili [...]. Yaan u suuktal u paatkoob u beetaal tu-
´ ´
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: ‹Tulaakal meyaje laakal baal tumen u maasil» (Parenting Without
ku taasik utsil› (Proverbios 14:23). Borders [Padres sin fronteras]).

10
Jeex tu yaalil le libroo, le paalaloob ku kaansaal u beetoob Kaans ti a paalal
´ ´
jujunpeel baaloob tu yotochoobo ku kankoob unaj u yaant- baax unaj u beetik
´ ´
koob u maasil yeetel ma cheen unaj u kutal u chaantoob
baax ku beetaali. Tsoole ku yuubikoob chaabaanoob en ˘ ¿Ku yilik wa in paalal
´ ´
cuenta yeetel u yojloob yaan baaloobe letiob deporsi unaj j-meeyjilen yeetel kin
u beetkoob.
tsooksik a tiempo baax
´ ´ ´ kin beetik?
Aant u yutskıintoob baax ku kaskuuntikoob
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: ‹Chanuukt le tsolxikino, ˘ ¿Ku yilik wa in paalal kin
´ ´ ´
eejemt u yaalaaltech u nuuk, beyo bıin a tiaalt waantaj ichil in wotoch?
´
le ojeelajo› (Proverbios 19:20).
˘ ¿Kin kamik wa ti teen anchaj
´ ´
Wa a paal ku beetik wa baax ma maalobe aant u yil baax- u culpail wa baax yeetel kin
ten ma maalobi. Le paalaloobo ku naatkoob baax ku beet- ´
´ ´ kaatik ka perdonartaaken?
koob. Kaanstie wa ku kaskuuntik wa baaxe unaj u kaatik
´ ´ ´
perdon yeetel wa kaabeete unaj u sutik u jeel.
´
Wa a paal ku kanik u beet le baax tsook k-aalika keen no-
jochchajke yaan u kanik:
¿Baax´ tsook u beetik
˘ U yaal u jaajil jujuntuul taatatsiloob?
´
˘ Ma u culpartik yaanal maak
´ Laurae ku yaalik: «Desde tu chich-
˘ Ma u kaxtik ulaak baal u yaal
´ nil in paalal suukchaj u beetkoob le
cheen utiaal ma u culpartaal ´
´ ´ ´ ´ baax kin beetko, jeex u yaantke-
˘ U kaat perdon keen kaabeetchajak noob in beet janal, in pak nook
´
yeetel in limpiart le najo. Jatsuts
´
u yilkoob kaach le bix k-muul meyajo.
´
Bey uuchik u kankoob meyajo».
´
KAANBALNEN TI BAAX KU YUUCHULTECH ´
Debrae ku yaalik: «Junteenjeakile
´ ´
Jessica Lahey, juntuul profesorae tu yaalaj: «Le mejen paalaloobo k-hijoe ma maalob uuchik u tratar-
´ ´ ´
yanili u beetkoob baax ma maalobi. Keen uuchuk lela le taatatsi- tik juntuul k-amigai, le oolal t-aalajti
´ ´
loobo unaj u kaajsik ti u paalaloobe wa ku beetkoob wa baax ka u kaat perdon ti. Desde te kiin
´ ˜ ´ ´ ´
ma maalobe yaan u yilik u yutskıintikoob [...]. Cada ano ku maa- jeelo yaab u teenel t-beetaj u kaatik
´ ´ ´
ne yaab paalaloob maalob u bintiob yeetel kiimak u yooloob, ichi- perdon ti u maasil. Bejlae tu juunal
´ ´ ´ ´ ´
loobe tiaan le maaxoob kaanbalnajoob ti le baaxoob uuchtiobo» ku kaatik perdon keen u yil yaan
(revista Atlantic). baax ma maalob tu beeti».

´
¡AAJKECH! Num. 2 2019
KAANSAJ 5
´ ´
KAANS U KAXT U YAANTAJ M AAX YAAN U JAABIL

´ ´
¿MAAX UNAJ U YAANTIK A PAALAL?
´
Le paalaloobo unaj u nuuktaaloob tumen maa-
xoob maas yaan u jaabiloob, lela u meyaj le taata-
´ ´
tsiloobo. Cheen baale jeel xan u yaantaaloob tu-
´ ´
men ulaak maakoob yaan u jaabiloobe.

´
¿BAAXTEN KAABEET?
´
Yaab tuuxoobe le taankelmoobo maases maatech
´ ´
u biskubaob yeetel maaxoob yaan u jaabiloob, ila-
wil baaxten k-aalik lela:
˘ Le mejen paalaloobo maas yaab tiempo ku
´
maanskoob escuela. Tsoole teelo maas yaab
´ ´
paalaloob yani ke maestroob wa ulaak maa-
koob yaan u jaabiloob.
˘ Yaab tuuxoobe le mejen paalaloobo tu juu- K AAN S D E S D E M E J E NTAKO O B
´ ´
nal ku paatloob keen suunakoob escuela tu-
men u taataobe bijaanoob meyaj.
˘ Tu luumil Estados Unidose ilaabe le paa- U suukile le paalaloob ku kaxtikoob u
˜ ´ ´ ´
laloob yaan kex 8 wa 12 anos tiobo ku maans- yaantaj le maaxoob yaan u jaabiloobo ku
´ ´ ´
koob kex seis horaob taan u baaxtik u celula- kaanbaloob yeetel ku chatuklik u beetkoob
roob wa u tabletoob. baax maalob.
´ ´
Junpeel libroe tu yaalaj: «Bejlae le taankelmoobo
maatech u beetkoob le baax ku beetik u taataobo
´ ´
mix u maestroob wa ulaak maakoob yaan u jaabi- U suukile le mejen paalaloobo ku kaxtikoob u
´ ´ ´
loobo, maatech u kaatkoob aantaj tiob, maas ku nuuktaj u taataob. Le maaxoob kaanchajaan
´ ´ ´ ´ ´
kaatkoob [...] aantaj ti u yeet taankelmiloob» u xookoobo ku yaalikoobe tak ken joopok u taan-
´ ´
(Hold On to Your Kids [Aferrese a sus hijos]). kelemtaloobe laayli bey u beetkoobo. Letiobe
 maas uts tu taan u yaalaaltiob u nuuk tumen u
´ taataob ke tumen u amigoob. Laurence Stein-
¿BIX JEEL A WAANTKOOBE? ´
berg, juntuul psicologoe, tu yaalaj: «Kex tsook u
´ ´ ´ ´ ´
Maans tiempo yeetel a paalal kaajal u taankelemtal le paalaloobo laayli ku chai-
´
koob en cuenta le modos yeetel le baax ku beetik
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Utsil kaanbes le
´ u taataobo». Tsoole ku yaalik: «A paale u yojel
chan paal bejlae, beyo tak tu nuxibile ma bıin u
maalob baax ka waalik, kex yaan hora ma tu yaa-
pati» (Proverbios 22:6).
liktech, tsoole ku chenxikintik baax ka waalik kex
´ ´ ´ ´ ´ ´
 Ilaab xane le taankelmoobo saamsamal ooli nueve horaob taan u me-
´
yaan hora ma de acuerdo yeetel tulaakali»
yajtiob u celularoob wa u tabletoob. Teela ma taakaan le bukaaj tiempo
´ ´ ´
ku maansik le paalal bey xan le taankelmoob le taan u meyajtiob Inter-
(You and Your Adolescent [Su hijo adolescente
´
net te escuela wa le keen u beet u tareaobo. y usted]).

12
U suukile le paalaloobo ku taaktal u beetkoob jeex u Kaans ti a paalal
´ ´
taataobe, le oolal joos tiempo utiaal a wantal tu yeeteloob.
´
Aaltiob bix a wilik wa baax yeetel tsikbalttiob baaxoob
baax unaj u beetik
´ ´
uchaantech. ˘ ¿Kin tsaaik wa junpeel maa-
´ ´ lob ejemplo ti in paalal?
Kaxt maaxoob jeel u yaantkechoobe
´ ˘ ¿Ku yilik wa in paalal kin
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: ‹Bisaba yeetel le yaan u ´ ´ ´
kaatik aantaj ti maaxoob
naatoobo ka yanak ti teech naat› (Proverbios 13:20).
´ ´ ´ maas yaab baal u yojloob?
¿Yaan wa juntuul maax ka wilik jeel u yaantik a paal u beet
´ ´ ´
baax maalobe? ¿Baax jeel u paajtal a beetik utiaal u maan- ˘ ¿Kin maansik wa tiempo
´ ´ ´
sik tiempo tu yeetele? Lela ma u kaat u yaal wa yaan a pa- yeetel in paalal utiaal in
´ ´
tik tu kab yaanal maax le meyaj unaj a beetko. Cheen baa- weesik in yaabiltmoob?
´ ´
le jeel u yaantaal a paalal tumen maaxoob a wojel mix
bikin jeel u beetkoob loob tie. Le Bibliao ku yaalike Timo-
´ ´
teoe yaab utsil tu kamaj uuchik u biskuba desde tu taankel-
´ ´
mil yeetel apostol Pablo, Pablo xane tu kamaj yaab utsiloob
´ ´ ¿Baax ´ tsook u beetik
uuchik u biskuba tu yeetel Timoteo (Filiposiloob 2:20, 22).
´
Ti yaab familiaobe le abuelotsiloob, le tıotsiloob yeetel
´ jujuntuul taatatsiloob?
´ ´
u maasil laaktsiloobo taanxel tuuxoob kajaanoob. Wa bey
´ Davide ku yaalik: «Yaan kiine te
uchaan ichil a familiao ilawil ka u bisuba a paalal yeetel le ´
´ ´ suutukoob yaan baax kin beetko in
maaxoob yaantiob le jatsuts modos a kaat ka yanaktiobo.
hijae ku yaalikten taak u taan tin
´
weetel. Kex kin beetik u cuentail
baax ku yaalike, yaan horae kin
´ ´
waalikti ka u paat junsuutuk utiaal
´
u paajtal in jach chenxikintik. Teen
´ ´
yeetel in watane ma cheen k-aalik ti
´ ´
U BISKUBAOB YEETEL MAAXOOB k-hija baax unaj u beetaali, baaxe
YAAN U JAABILOOB k-beetik jeex k-aaliktio».
´
Marandae ku yaalik: «In paalaloobe nojochchajoob ichil maa- Lisae ku yaalik: «Le ka anchaj
xoob yaan u jaabiloob. Yaab baaxoob tsook u kankoob ikil u k-hijae t-chatuklaj ma kun seguer
´ ´ ´ ´
tsikbaloob tu yeeteloob. Junteenjeakile in abuelae tu tsikbaltaj ti in meyaj utiaal in paatal in kanaante.
´ ´ ´
in paalale yaax letiob anchaj corriente tu yotochoob. Le vecinoo- Jach kiimak in wool uuchik in beetik
´
bo ku bin u yiloob kaach bix u taabal yeetel bix u tuupul le focoob beyo. Le taatatsiloobo unaj u beet-
´ ´ ´ ´
yanoob te koobeno. In paalale jatsuts tu yuubiloob lela yeetel tu koob tulaakal le ku paajtal utiaal
´ ´ ´
beetaj u yeeskoob tsiikil ti le maaxoob yaan u jaabiloobo. U maan- u yantaloob yeetel u paalaloobo.
´ ´ ´ ´
sik tiempo a paalal yeetel maaxoob yaan u jaabiloobe, ma cheen Beyo yaan u paajtal u kaanskoob,
´ ´ ´
yeetel u yeet paaliloobe, yaab baaxoob jeel u kaansiktiobe». u nuuktikoob yeetel u yeeskoob
jach u yaabiltmoob».

´
¡AAJKECH! Num. 2 2019
KAANSAJ 6
KAANS U BEET BAAX MAALOB

´ ´
¿BIX JUNTUUL MAAK BEYA?
´
Le maaxoob kaansaantiob u beetoob baax maalo-
´
bo u yojloob baax uts yeetel baax kaas. Mantats
ku beetkoob baax maalob kex jeel tuuxak yanoobe
´ ´
yeetel kex mix maak ilkoob.

´
¿BAAXTEN KAABEET?
Bejlae yaab baaloob beetik u kastal u tuukul le
´
paalaloobo, ichil lela tiaan u yeet xookoobi, le paa-
´ ´
xoob yeetel le baaxoob ku maansaal te televisiono.
´ ´
Le baalooba jeel u kaskuuntik u tuukuloobe yee-
tel jeel u beetik u tuklikoob ma jach maalob le baa-
xoob kaansaantiobo.
´ ´ ´
Lela maases bey u yuuchul keen kaajak u nojochta-
´ ´ K AAN S D E S D E M E J E NTAKO O B
loob. Junpeel libroe ku yaalik: «Kaabeet u yoj-
´
loob baax unaj u beetkoob keen sen aalaaktiob
´ ´ ´
tumen u yeet xookoob wa tumen ulaak maakoob
´ Kaans ti a paal ma maalob ka u cha baax
baax unaj u beetkoob utiaal u maas kaj ooltaa-
ma u tiaali, wa ka beetik beyo letie bey xan
loob. Le baaxoob maalobtak u kanmoobo le kun ´
´ ken u beetil kex mix maax ilik.
aantkoob u beetoob baax maalob kex ma bey
u tuukul u amigoobo» (Beyond the Big Talk [Des-
´ waaliktie: «Jach maalob baax ta beetaj tumen
pues de la “charla padre e hijo”]). Lela ku yeesike ´ ´
le paalaloobo unaj u kaansaaltiob baax maalob ta waalaj u jaajil». Wa yaan maax ma tu yaantik
´ ´ ´ ´
taanil ti u nojochtaloob. juntuul nojoch maake, jeel u paajtal a waalik-
 tie: «Lelo ma maalobi tumen ma tu yeesaj u
´ ´
yutsili». Baale wa leti ku yaantik wa maax yaan
¿BIX JEEL A KAANSIK U BEET ´
u jaabile, jeel u paajtal a waaliktie: «Jach
BAAX MAALOBE? maalob baax ta beetaj tumen ta weesaj a wu-
´ tsil». Wa ka beetik beya a paale yaan u kanik u
Kaanstiob baax maalob yeetel
baax ma maalobi beet baax maalob.
´ ´ ´
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: ‹Le nukuch maa- ˘ Aant u beetoob baax maalob. Aant a paalal
´ ´ ´
koobo [...] jeel u paajtal u kaj ooltikoob baax u naat baax unaj u beetik, kaatti: «¿Baaxten ka
´
maalob bey xan baax ma maalobe› (Hebreoob tuklik maas maalob ka u yaal u jaajil maak?»,
5:14). «¿Baaxten jeel u xuulul u biskuba u maasil ta
´ ´
weetel wa ma ta waalik u jaajile?» wa «¿Baax-
˘ Aant u yiloob baax unaj u beetaal. Ilawil a ´
´ ´ ´ ten ka tuklik ma maalob ka ookolnak maaki?».
kaanskoob saamsamal. Wa juntuul maak ku
´ ˘ Aaltiob ku taasik utsil u beetaal baax maalob.
tuuse, jeel u paajtal a waaliktiobe: «Lelo ma
´
maalobi tumen ma tu yaalaj u jaajili». Baale Jeel u paajtal a waaliktie: «Wa ka waalik u jaa-
´ ´
wa a paalal ku yaalik u jaajile, jeel u paajtal a jile le maakoobo yaan u confiaroob ti teech».

14
 ´
«Wa jatsuts a modose le maakoobo yaan u biskubaob
´
ta weetel».
Kaans ti a paalal
´ ´ baax unaj u beetik
Tsaa a wool a beeteex baax maalob
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Seguernak xan a wees- ˘ ¿Kin beetik wa le baaxoob
´
keex maaxeexi» (2 Corintoiloob 13:5). kin kaansik ti in paalaloobo?
´
˘ Beeteex baax maalob, beyo yaan u paajtal a waalikeex: ´ ´ ´
˘ ¿Taan wa k-muul aantik
«Toone maatech k-tuus». k-paalal u beetoob baax
´ ´ ´ maalob?
«T-otoche mix maak ku loox yeetel mix maak ku yawat».
´ ´ ´
«Toone mix junteen k-poochil». ˘ Keen in beet junpeel baax
´ kaase, ¿kin waaliktiob wa
Wa ku beetaal lela, le paalo yaan u kanike ma cheen ti leti
ku yaalaal ka u beet beyo. ma jach kaas le baax tin
˘ Utiaal a kaansik baax maalob ti a paale taanen ti baa- beeto?
´ ´
loob suuk u yuuchul. Taanen ti junpeel baax tu beetaj u
´ ´ ´
yeet xookoob wa ti ulaak baax uchaan, kaatti: «Teche
¿baax jeel a beetik kaache?» wa «¿Baax jeel k-beetik
kaache?». ¿Baax´ tsook u beetik
´ jujuntuul taatatsiloob?
Aant u beetoob mantats baax tu nuuk
Nicolee ku yaalik: «Utiaal in weesik
BAAX KU YAALIK LE BIBLIAO: «Ma u xuulul u yantalteex
´ ti in paalal baaxten unaj u beetkoob
junpeel maalob conciencia» (1 Pedro 3:16).
wa baaxe kin tsikbaltiktiob bix binik
´
˘ Felicitartoob keen u beetoob baax maalob. Felicitart ´
ti le maaxoob tu beetoob baax maa-
´ ´
keen u beet baax maalob yeetel aalti baaxten maalob lobo. Kin waaliktiob xan ka u yiloob
´ ´
le baax tu beeto. Jeel u paajtal a waaliktie: «Yaaske ta bix u bin ti le maaxoob ku beetkoob
´ ´
waalaj u jaajil. Kiimak in wool uuchik a beetik beyo». Wa ´
baax kaaso. Keen u tsikbalt k-paalal
´
ku yaaliktech yaan baax kaas tu beete, tsaa u diosboo- ´
´ baax ma maalob tu beetaj juntuul
tikil ti taanil ti a tsolnuuktik. ´ ´
´ ti u yeet xookoobe, k-muul tsikbaltik
´
˘ Tsolnuuktoob keen u beetoob ´ baax kaas. Aant a hijo u ´
tu yeeteloob baaxten ma unaj u
´
yutskıint baax ku beetik. Aant u naat baaxten kaas le beetkoob beyo».
baax tu beeto, tsoole aalti baaxten ichil a wotochee-
´ Yolandae ku yaalik: «Tu chichnil
xe mix maak beetik beyo. Yaan taatatsiloobe utiaal ma
´ ´ ´
u yaatal u yool u paalaloobe maatech u yaantkoob u k-hijae k-aalikti kaach yaan kaapeel
´ ´ ´
tsaaob cuenta ma maalob baax tu beetoobi. Lela ma baal jeel u paajtal u beetke: junpeele
´ ´ ´
ken u yaant a paal u yil baax uts wa baax kaas. yaan u taasik utsil ti yeetel le ulaa-
´
ko maatech, bey uuchik u kanik u
chatukult baax unaj u beetko. Lela
´ ´ ´
Wa a kaat a wojeelt u maasil yoolal bix jeel junpeel baal jach maalob ka u kan
´ ´
a kaansik a paalale, jeel u paajtal a kaxtik maak, tumen kex jeel bukaaj k-jaabi-
le sitio jw.org wa escaneart le codigoo. ´ ´
le tulaakloon ku kaabeettal k-chatu-
klik baax ken k-beete».

´
¡AAJKECH! Num. 2 2019
 ´
ULAAK LE BIBLIAO´ KU TAAN
BAAX´ JEEL XAN TI ULAAK BAALOOB
U YAANTIK LE JEEL´ U TAAKTAL A
TAATATSILOOBO WOJEELTIKE, JEEX:

Jeex tsook a wilko tuláakal le tsol- ˘ ¿Yaan wa u biilal le kuxtalo?

nuukoob ku taasik le revistaa jóosaan
te Bibliao. Le Bibliao ku tsáaik maalob
tsolnuukoob utiaal tuláakal le máa-
xoob yanoob ichil le familiao. Le máa-
xoob beetik baax ku yaaliko maas
yaan u naatoob, ku beetkoob baax
maalob yéetel kiimak u yóoloob
(Proverbios 1:1-4).
˘ ¿Dios wa beetik u yantal muyajil?
˘ ¿Yaan wa baax ku páatal kuxaanil
ti máak kéen kı́imik?
K-invitartkech a wil baax ku yaalik le Bi-
blia yoolal le baaxoob tsook k-aaliko.
Ilawil xan le video ¿Baaxten unaj a xokik
le Bibliao? Escaneart le codigoo wa oo-
ken jw.org.

s
´
n Eems gratis
p Xok le Biblia te Ooken te sitio
g19.2-MAY

le revistaa bey Interneto; tsaan jw.org˙ ich maayao

o ´
190328

xan le yaax ich maas ti 150 wa escaneart

jokaanoobo. idiomaob. le codigoa.