You are on page 1of 20

#APRENDOENCASA

Shipibo
NOBIXBI AXETI
KIRIKA
NINKAKANANTI

Yoabo atitian
6 IV CICLO
NIVEL 2

Yoyo awe natobo:

¿Tsonki yoia moa Leo, jaskara


Jawekeskarin, teketi napo? axebora
Irake, Leo.
Saul. ¡Beneti ¿Tsonki aka moatianbo
Jakiribi joribariki
jawekiriki mia wai tekeamabi iki rama moa
ea, joxon oinke
jakiribi jeman bewaxonkin? ayamakanai.
nokon rarebobo
nokoax! tekei.

¿Jawekopimein
Saul, ¿jawe mia Jaweshaman Saul jaskarabaon
winota? ¿Min moa yoiti yama. shinanbenota iki?
shinanyamai papan Wetsa neten
itan yosibaon yoyo itiriki.
yoikatitaibo?

ch
¿Tsoaborin ja yoyo ikanain? ¿Jaweki yoyo ikirin? ¿Jaweki winoti itai? ¿Jawe ikiai
Samuel? ¿Jawekopiki Samuel jawe axebo shinabenota iki?

1
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Ebe raenanaibo, Leo betan Saul yoyo ikai yoyo


axon, ¿maton ninkata jawe jaweki winoti itairin Saul
ixon? ¡Ayorabireskin ikon! Enribira ake nokokin jain
yoiyaibo itan jawebo winotairin ixon onankin, yoyo
akinra jaweti wisha joikan noa shinan meniai onanti
kopi jawe yoiri ixon.
Shipibo

¿Jawe tee non akai? ¿Jawe ea axeai?

• ¿Jawekeskaxonki yoabo
atiki ika kirika wishameran • Yoabo atiki ika kirika
onantibires itan onantimaakin wishameran onantibires itan
yoia joibo ikain jaskara kopi onantimaakin yoia joibo
winotai itan winotabo en ikain jaskara kopi winotai
nokoai? itan winotabo en nokoai.
• ¿Jawekeskaxonki nokon • Wisha ikain yoiaibokira
rarebobo neskara jaweki nokon shinan en yoiai.
keyotima kopi en akinai?

¡Bena jaweki akin peonon ikanwe!

Reken tee 1 Reken jaskakin ati


a. Ribojobo oinxon yoka yoiwe.

¿Jawekopiki Pedro banabo yoyo


aki itai?
a. Jakon paranta xoxono ixon.

b. Jakon texkanbo paranta iti


kopi

ch
ch. Jakon mai ikax parantabo ani
Pedro
iti.

2
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

b. Yoyo axón atibo awe.

Ribojo oinxon yoiwe. Ribojo oinxon yoiwe.


Shipibo

¿Jawekopiki jakon akin ¿Jawekopiki atsa choshia


icha tsaakana? itan jakon tapon iama?

a. Jakon akin koirana 


kopi itan ibo yokata
kopi.

b. Ibo yokaxonmabi bia 


kopi.

ch. Jakoma akin atsa


bana koiranyama 
kopi.

ch. Oinxon yoiwe. Min kikin jakon shinan katoxon yoiwe.

ch
3
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Jatiribi ainbobo iki kikin


¿Jawe winotai?
beneshaman, jawekopi:

a. Jonibora banai iki. a. Icha banara tsekai.


Shipibo

b. Jonibora bana tsekai b. Ayamabiresai bana


iki. tsekakin.

ch. Jonibora oroi iki. ch. Bana jiwibo


yamabires.

e. Ribojo oinxon yoyo awe, jainxon shinanwe: ¿jaweki winotai?,


¿jawekopiki winotai? Jaskaxon yoiwe ja iti shinanshaman.

Jemamea atsa tapon


riki kikin ani itan
jakonshaman, jawekopi:

a. Jonibaon jakon main


akai kopi.

b. Jonibaon raon axón


aka kopi.

ch. Jonibaon raon mai


raona kopi.

Ebe raenanaibo, kikin jakonra

ch
maton aki itai.

4
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Tee ati 2 Tsinkitanan ati

Shinanbenoyamawe yoabo atiki ika kirika


wishameran onantibires itan onantimaakin yoia
joibo ikain jaskara kopi winotai itan winotabo
Shipibo

min onanai. Ja kopi, jakon akin min ninkata iti


jake jaweki winotairin ja wishameran ixon.

¡Awe! ¡Minra atipanke! ¡Jatixonbira non aki kai!

a. Luis betan jawen papa yoyo ikai wisha yoyo awe. Jawe kopi ika ixon.

Luininra jawen papa jawen atsa wai ointi


ioke, jatian nokoxon oinkanara ike peibo
mainko maana moabira tapon itan mexati
jakon ikax. Luis neskake: “non wainko atsa
banara jakoinra taponya ikai jakon akin non
koira kopi. Ramara noa kenai nobe raenanai
itan non kaibobaon akintini. Jakopi, tasa
bochobo atsa non meniai jawen rarebobetan jawekiati kopi”.

• Yoka yoiyamabi, jakonshaman akin ninkawe jan mia akinti kopi jawe
ikirin ixon aka itan ikai jawekibo winotabo wishameran. Neskarabo
chibanbokin awe mia non yoibanon:

Jan winomai itan winota yoiai joibo meranoxonra, mia non yoikasai nato
joibo chibanti:

1 2 3 4
Jawekopi
Nokowe aka
Ja aka jaweki ikarin ixon
Kirika yoyo ikin ima nato
nokowe nato merwe nato
awe jawe wishamweran:
wisha yoyo yoka axon:

ch
yoirin ixon. ¿jaweki
axon ¿jawekopiki
winota?
ika?

5
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

¿Jawekeskaxonki jan winomai itan winota yoiai


joibo nokoti iki?
Netetibira mesko jaweki winotai. Iresbiresi iamai,
jara jakopi ikai itan winotai. Jaskaribi, ja aka ikaira
akanai jaskara ikax ika akin.
Shipibo

Jan winomai Winota

Yoiwe jawekopiki jaskata Jaaribi iki winota.


ixon. Neskara yoka yoiwe: Ikabo yoiai
¿Jawekopiki neskara neskara yokakan:
winota? ¿Jaweki winota?

Jaskara onanti kopi


Jakaxon jawekopiki
non akai neskara joibo,
winota onanti kopi
neskara kopi, jakopi,
riki jawekopi, moa ike,
neskati kopi, jaskarabo
jaskara kopi.
kopi, senentiainbi.

• Anon ikanwe westiora jaweki.

1. Yoyo axón jakon akin nokowe jawekopi ika iki ixon. Ja kopi,
neskara yoka non yoyo akai: ¿jawekopi winota?

José ra beneshaman ike jawekopi anishaman santira biax.

¿Jawe winota? Jaskara joi ¿Jawekopi winota?

Aka Biananamai Ika

ch
6
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

ƒ Jan winomai merati kopi:

™ Yoka: ¿jawekopiki Jose benesaman ika?


™ Joi onanti: jawekopi
Min mera jan
Shipibo

Min shinana wishawe: akai.

2. Yoyo anon akanwe jan akai joi. Ja kopi, neskara yokabo


yoino iwe: ¿jawe winota? Chiteainbo awe tasere atanan.

Juanmanra waka poi akai banakin


jakonshaman yoabo iti kopi.

¿Jawekopi ika? Ja joi ¿Jawe winota?

ƒ Winota nokonox onanti:

™ Yoka: ¿Jawe ikiain Juaman waka poi banakin aketian?


™ Ja joi: jaskara nokonox

Min shinan wishawe:


Akai joi nokoa.

Rama, anon ikanwe jaskaxon non ati merati iki itan ikai.

Reken 1. Yoyo axón non nokoai jawe yoirin ixon.


Joi nenkechabo axón nokonon ikanwe ja yoiyai. Ja yoiyai jaweki
nokonon non merati jake ja joi yoiribixonbi yoiribiai. Nato yoka
chibanwe: ¿jawe yoirin nato wisha?
ch
7
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Luininra jawen papa jawen atsa wai ointi


ioke, jatian nokoxon oinkanara ike peibo
mainko maana moabira tapon itan
mexati jakon ikax. Luis neskake: “non
Shipibo

wainko atsa banara jakoinra taponya


ikai jakon akin non koira kopi. Ramara
noa kenai nobe raenanai itan non kaibobaon akintini.
Jakopi, tasa bochobo atsa non meniai jawen rarebobetan
jawekiati kopi”.

Rekena joyo wisha ikainra en


ja yoi ika merake. Rama min
merashokowe.

Merawe ja yoi ika wisha ja rabe joyo wisha ikain jaskaxon


tasereawe. Neskara yokaboribira axonra min nokoti atipanke:
¿Jawe yoirin nato wisha?

Wisha tasereyabo riki nato wishain:


™ Atsa wai
™ Non wai

Jaskara ikax, nato wisha ikain iki atsa wai “non waishoko” jan
shinan menia atsa wai iki ika shinan.

Jaska akin ati 2. Jawe iki ika, winotabo non nokoboai

Luininra jawen papa jawen atsa wai ointi ioke,


jatian nokoxon oinkanara ike peibo mainko
maana moabira tapon itan mexati jakon ikax.

ch
8
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Luis neskake: “non wainko atsa banara


jakoinra taponya ikai jakon akin non
koira kopi. Ramara noa kenai nobe
raenanai itan non kaibobaon akintini.
Shipibo

Jakopi, tasa bochobo atsa non meniai


jawen rarebobetan jawekiati kopi”.

Enra moa merake rabe itan


kimisha joyo ikainoa.

Rama, sereawe reken joyonkonia wisha ika.

Min shinanai jawe yoirin ixon:


atsa wai.

Ja wainkonia ja yoi ika wishabo meraa riki nato:

Bokanke atsa wai oini

Reken wisha
Atsa pei moa pekti ike moa tamexti senen
ikain

Tsara moa tapon iki meati jakon

jakonshoko atsara ikai wainko

Rabe itan
Raenanai itan rarebobaonra tsinkixon tee
kimisha wisha
akinkanai
ikain

ch
Tasa atsa bochobo bikanai akina kopi

9
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Jaska akin ati tee 3. Jaskara iki kai nokowe neskara yoka
axon: ¿jawe winota?

Luininra jawen papa jawen atsa wai ointi


Shipibo

ioke, jatian nokoxon oinkanara ike peibo


mainko maana moabira tapon itan
mexati jakon ikax. Luis neskake: “non
wainko atsa banara jakoinra taponya
ikai jakon akin non koira kopi. Ramara
noa kenai nobe raenanai itan non kaibobaon akintini.
Jakopi, tasa bochobo atsa non meniai jawen rarebobetan
jawekiati kopi”.

Chinitain yja iki ika merati:

• Yoka: ¿jawe win ota raenanaibaon itan rarebobaon wai


tsinkixon akina?
• Ja joi: jakopi

Nato iki jaskata: tsa bocho atsa menike.

Rama, merawe iki ika ja rekena joyo wisha ikain. Min mera
wishawe.

• Yoka: ¿jaweki winota ?


• Jan onamai joi:

Ja yoia:
Ja winotara
min merake.

ch
Jaska akin ati 4. Winota merawe nato yokà yoixon: ¿jawekopi
winota?

10
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Yoyo aribaxonbi yoyo aribaxon merawe ja min nokokasai.

Luininra jawen papa jawen atsa wai ointi


ioke, jatian nokoxon oinkanara ike peibo
Shipibo

mainko maana moabira tapon itan


mexati jakon ikax. Luis neskake: “non
wainko atsa banara jakoinra taponya
ikai jakon akin non koira kopi. Ramara
noa kenai nobe raenanai itan non kaibobaon akintini.
Jakopi, tasa bochobo atsa non meniai jawen rarebobetan
jawekiati kopi”.

Jaskara iki ika non merai reken joyo ikain. Jakopi jan noa
nokomai itan jashaman yoi ika.

Meratibo:
• Yoka: ¿jawekopi atsa peibo moa mainko mana ika iki?
• Ja joi: jawekopi

Ja yoi: atsa moa tapon itan mexati jakon ikax.

Rama jakara iki ika merawe. Jan nokomai ita ja yoiya awe.

• Yoka: ¿ ?

• Ja yoi:

Ja yoi: Aka ika joi


nokoa.

ch
Shinanwe: Jarake jaskara kopi jawekibo winota.

11
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Jaskra ikax:

Ikin ika iki


Aka iki jakopi moaikaina jaweki
jawekibo winotai. yoi. Jameranox,
Shipibo

Ja nokonox neskara neskara yokabo


yoka awe: ¿jawekopi awe: ¿jaweki
winotai? winota? iamax
¿jawekopi winota?

ch. Yoyo axón yoka yoiwe.

• Nato tee peonox, kikin akin oinxon yoka yoiwe.

¿Jawe yoiki ikai ¿Jawekopi min


nato wisha? yoyo akai?

Non ati xabara nokoke. Jakopi, neskara wishabo awe:

 Peokin yoyo awe keyotai kaman.

 Japekao yoyo aribawe, neska akin, el


subrayadosereati!

ch
¡Peonon ikanwe!

12
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

• Yoyo akin, min shinanabo wishawe.

Banabo bi kanox ikanai rarebobo itan


jema tsinkiti. Kichwa jonibo akanai
mesko yoabo tsekakin jaton onana
jawekibiri atanan. Jabaonra jakon
Shipibo

yoabo biai, jakon akin mai itan jiwibo


koiranai kopi.
Moa yoabo tsekakanabo iti atipanke ramiti, meskò yoinabo nato
xoya, kokaracha itan wetsaboribi.
Jan yoabo tsekati benxoakanai. Jabaonra akanai axo takarpo
akin, janin jiwi itan texo chorish jiwi basi payoti kopi. Ja rabe
rekenara akanai machitoni akin, ja texo akai yamina. Nato teebo
akai benbobaon.
Nato oxenbo akanai, oinkin wainko bawa ichax niai itan. Jaskaribi
sebe itan xoyabo. Jaskatai oinax moa onankanai moa bimi ati
jakon.
Yoabo bitiriki oxe minkotaitian. jaskaribi nakax menoti iki ronobo
wentanti kopi. Chixka keotai jakon akin bana aki kai kopi Rono
winotai oina iki jawen banabo jakon iamai kaitian, ramibires.
Jemankoniabaonra kikin akin mekexonkanai piamakanai
kape westiora simanabo moa aros iamax xeki tekei kanox
Piamaribikanai texeshokobo xoyabaon jakomanaketian, nato
chanpo itan wetsaboribi.

¡Kikin jakon! Rama moa min onanke iki ika onanke,


moa non ati jake non onanabo jato onamakin:

• Ja iketian ashta awe jaskaxon sene awe.

1. ¿Jawe yoirin ja wisha?

a. Kichwa jaska akin yoa biai

ch
b. Kichwa jonibaon jaska akin wai akai
ch. Kichwa jonibaon jaska akin bana biai

13
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

2. Kimisha joyo wisha yoyo aribawe: ¿jawekopiki akana iki takarpo aki
nato axo, janin itan texo?

a. Basima takarpo payoti kopi.


Shipibo

b. Basishaman takarpo payoti kopi.


ch. Jaska akin aka takarpo iwema iti kopi.

3. Reken chite ikain maxkata awe jaweratorin iki itann ika onanox.

Jan winomai
Winota
Icha bawa niaibora moa jishti iki
itan pitsobo wainko. Jaskaribi
sebe itan xoyankai.

4. Pichika joyo wisha ikainoa yoyo axon, senen awe maxkatabo.

¿Jawekopi winota? ¿Jawe winota?

Jan winota Winota


Nakax menoai. Las víboras se espantan.

Jan winota Winota


Chixka keotai.

Jan winota Winota


Jakomati kai banabo itan
anishaman iamai.

ch
14
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

• Mn onanainxon itan rarebobo onanainxon awe.

6. ¿Jaweki min akai min jeman


5. ¿Jakonrin min shinan
iamax rarebobaon neskara
jaskakin banabo atiki?
non onana jawekibo keyotima
¿Jawekopi?
kopi mesko bana?
Shipibo

Tee ati 3 Enra akai. ¡nonra akai!

a. Bena yoyo atira nokoribike.

• Peokota wisha yoyo awe.

Sebastiánman yoa biai

¿Jawe yoirin wisha? ¿Jawe atiki min wishai?

• Rama moa min yoka yoixon, minbicho rama kirika yoyo awe
neteshamanxon.

 Sere ati shinanbenoyamawe, ja joi jashamanbo.

Sebastiánman yoa biai


Toro Sebastiánpapa waiya ika iki. Jakopi, kake jawe rarebobo itan

ch
jabe raenanaibo jaton akinti kopi.

15
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

Reken, kake jawe konpaiba,


waka Rosaiba, neska ake:
“jakon yantan,koma. Mato
benaira joke maton akinti
kopi. ¿matonki ea kintima
Shipibo

iki nokon papa tamexti?”.


Rosita, beneshamankin, yoiyai:
“¡Muuuuu! ¡akinkaya konpa!
¡ikonbiresira ea beneai mia
akini!”.
Ja netebi, Sebastián kai jawen
noxabake, waka bake Rita, jabaon akinti kopi. Jaskaribi benake
jawe wetsabo Juan, kabayo; Mateo, burro, itan wetsa rarebobo.
Jatixonbi akanke jen akin beneshaman.
Sebastiáman papashokon, jaribi ikaipapa tsekatiin, ake esekin
tee peowamabi. Netebainxon jatixonbi ninkakanke: “Papara non
mexakin biti jake kenshamankin itan jakonshoko akin jaska akara,
Pachamamitanin noa akinresi kai wetsa baritianbo” Sebastiánman
awinin ake noeira piti, jaton akina jonibo irake ati kopi tee akina
kopi. Jabaon piai noeshaman papa joa kesobetan. Jaskaribi ake
xeakin xanashoko, matsiora iketian.
Ja nete, toro Sebastián jato menipakeke papa, jaton akina kopi.
Jan jato yoike: “Maton rarebobo akintankanwe. Ichabires irake
mato nea akina kopi”.

• Ashta awe ja ikon joibo.

2. ¿Jawekopiki toro Sebastián


1. Yoyo axon, ¿jawe yoirin nato
jawen rarebobo itan jabe
wishà?
raenanaibo benai ka iki?

a. Jawen wainko papa mexai


a. Toro Sebastiánman banai kopi
b. Toro Sebastiánman wai b. Jawen wainko banai kopi.

ch
ch. Sebastiánman yoa biai ch. Papa ichamabo jato meniti
kopi.

16
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

3. Chosko wisha joyo ikanoa, yoyo awe itan ashta awe (X) onanti
kopi iki itan aka onanoxon.

Peowamabi, shinanwe jan tekimai joibo iki itan aka ninkati kopi.
Shipibo

Iki jan biananmai joi: Aka jan biananmai joi:


jawekopi, jaskara kopi, jakopi, jaskarabo kopi,
oinxonax, irake akasai, jakoresrira iki, jaskara
jaskara, jawe. ikax, jaskara kopi, etc.

Wishain yoiya Jan winomai Winota

Nonra biti jake papa jakonshoko axon.

Pachamamita noa jakona kin meniti


kopi.

Jan winomai Winota

Minka axonra non ishto ake.

Minkaakainra mato iti jake.

Jan winomai Winota

Teekinra xanashoko xeakanke.

Jaton yorara xanakiranai xana xeax.

Jan winomai Winota

Toro Sebastián jawe rarebobaon itan


jabe raenanaibaon akinke.

ch
El toro Sebastiánin jato ichamabo
menipakeke.

17
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

4. ¿Jawekeskaki maton shinanai


toro Sebastianman
5. ¿Jawekopi wisharin?
papashoko esea peokin
tsekamabi?
Shipibo

• Min rarebo onanabo shinantana wishawe.

6. ¿Jakonrin non axebiri 7. ¿Nato wishaki mibe raenanai


chibanreskin jaska akin itan rarebobo oimakin?
tsekati? ¿jawe kopi? ¿Jawe kopi?

8. Yoiwe jawekeska akinki min


9. ¿Jakonrin non rarebobaon
jemanxon yoabo bikanai
koshi aresti non axe
japekao awe yoikin jaska akin
jawekibo? ¿Jawe kopi?
peokana.

ch
18
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

¿Jaweki min onana nato tee akin?

• Min akabo jakon akin wishawe.

Nenokaman moa nokoxon, non onana iti jake moa mato axeabo jato
oimati senen. Jakopi, min akatoninbiri yoiwe jawerin aka itan jawerin ikin
Shipibo

aka ixon. Min shinanbo ja jiwibotibi wishawe.

Jan winomai Winota

Tee ati 4 Noa axeaboki shinameti


a. Non tee akabora non yoiai.

Min shinan akabo

ch
yoipakewe.

19
a
b c b
IV ciclo-Nivel 2
Yoabo atitian
Shipibo

¿Jaweki non ati iki jawen jisa itan


¿Jawekeska akinboki yoaboapa
jasra jakonya onanti yoabo biti
axeboristi onanti kopi?
kopi?
Shipibo

b. Noa axeaiboki onanax shinameti.

Ea axeabo En ake Akiriki ea Ea akinwe

Nokoti aka itan ikin aka kirika


wisha yoyo axon.

Yoyo axón en oinke jawerin aka


itan ikin aka nato wishameran
ixon.

Jawe iki ikarin ixon en yoyo


axón yoike.

Jawekeskaboki non aka ixon noa shinametai.

¿Jaweki maton neno ¿Jawekeskaki en


¿Jawekeskaki en
onana? ¿Jaweki noa shinana nato tee
shinana nato tee akin?
kainai nato axeaton? akin?

ch
20
a
b c b

You might also like