‫قاعده‪ /‬استثناء‬

‫محمد بختیاری‬
‫دربارهٔٔکتابٔده‪-‬هشتادٔروایتٔمیثمٔامیریٔازٔسیلٔخوزستانٔ‬
‫ٔ‬
‫ٔ‬

‫مستندنگاشتن ٔامر ٔبحرانی ٔبهخودیخود ٔمستعدٔ‬

‫«اگزوتیک»ٔشدنشٔرأفراهمٔمیکند‪ٔ.‬میتواندٔخوراکٔ‬
‫خوبی ٔبرای ٔتیره ٔدیدن‪ٔ ،‬سیاه ٔنوشتن ٔو ٔپمپاژ ٔیأسٔ‬
‫توانٔبهٔگلٔنشستنٔیکٔقومٔدرٔحادثهٔ‬
‫ِ‬ ‫ویرانگرٔباشد‪ٔ.‬می‬
‫رأآرامٔآرامٔنشستٔؤتعمیمٔدادٔؤسقوطٔبطئیٔآنٔرأدرٔ‬
‫سیاهمشقٔخودٔبازتولیدٔکرد؛ٔبهخالف ٔقاعدهٔ ٔطبیعیٔ‬
‫زندگیٔکهٔهموارهٔحوادثٔرأدرٔخودٔهضمٔمیکند‪ٔ،‬آنٔ‬
‫را ٔپشت ٔسر ٔمیگذارد ٔو ٔاحیای ٔارضی ٔمیشود ٔبرایٔ‬
‫دوبارهٔخندیدنٔؤگریستنٔؤبرخاستنٔؤرفتنٔؤمرگٔؤ‬
‫تولدٔو‪ٔ...‬‬
‫سیاهی ٔنوشته‪ٔ،‬بهطورٔقطعٔازٔسیاهیٔطرزٔنگاهٔآدمیٔ‬
‫ِٔ‬
‫برمیخیزد‪ٔ .‬نویسندهٔ ٔاصیل ٔدر ٔهرحالتی ٔطرفدار ٔؤ‬
‫ٔروایتٔ‬
‫ِٔ‬ ‫ٔراوی ٔدرد ٔاست‪ٔ ،‬اما‬
‫سمپات ٔایستایی ٔنیست‪ٔ ِ .‬‬
‫نیستی ٔنمیکند‪ٔ .‬او ٔزندگی ٔرا ٔمیجوید‪ٔ ،‬بهدنبالٔ‬
‫پارههایٔمتکثرٔؤشرحهشرحهٔٔآنٔدرٔدلٔبحرانٔاستٔتأ‬
‫آنٔرأنظمٔدهد‪ٔ،‬منسجمٔسازد‪ٔ،‬بأواژههایشٔامرٔعدمٔرأ‬
‫پس ٔمیزند ٔو ٔصیرورت ٔطبیعت ٔرا ٔ«بهمانند ٔخودٔ‬
‫طبیعت» ٔوصف ٔمیکند‪ٔ .‬هیچ ٔفاجعهای ٔدر ٔتاریخ‪ٔ،‬‬
‫زینٔزندگیٔنشدهٔاست‪ٔ.‬ؤهیچٔانسانٔاستواریٔازٔ‬
‫ِٔ‬ ‫جایگ‬
‫گزندٔحوادثٔنهراسیدهٔاست‪ٔ.‬تصادمهأؤتصادفاتٔؤ‬
‫خروش ٔطبیعت‪ٔ ،‬آالم ٔو ٔرنجهای ٔانسانی ٔبهوجودٔ‬
‫میآورند‪ٔ:‬تلخی‪ٔ،‬سردی‪ٔ،‬نفی‪ٔ،‬نیستیٔؤنداریٔهجومٔ‬
‫میآورند‪ٔ.‬بهیکبارهٔآوارٔرویٔآوارٔزندگیٔانسانیٔمیریزدٔ‬
‫ؤپیلهٔٔبدبختیٔدورٔآنٔمیتند‪ٔ،‬آنٔرأآنقدرٔمیفشردٔتأ‬
‫بندبندشٔازٔهمٔگسستهٔشود؛ٔامأبازٔزورٔهیچٔبحرانیٔ‬
‫حریف ٔزندگی ٔنیست ٔو ٔهمواره ٔادامه ٔدا ٔرد‪«ٔ :‬زندگیٔ‬
‫حتی ٔوقتی ٔانکارش ٔمیکنی‪ٔ ،‬حتی ٔوقتی ٔنادیدهاشٔ‬
‫میگیری‪ٔ ،‬حتی ٔوقتی ٔنمیخواهیاش ٔاز ٔتو ٔقویترٔ‬
‫است‪ٔ.‬ازٔهرٔچیزٔدیگریٔقویترٔاست‪ٔ.‬آدمهاییٔکهٔازٔ‬
‫بازداشتگاههای ٔاجباری ٔبرگشتهاند‪ٔ ،‬دوباره ٔزاد ٔو ٔولدٔ‬
‫کردهاند‪ٔ .‬مردان ٔو ٔزنانی ٔکه ٔشکنجه ٔدیده ٔبودند‪ٔ ،‬کهٔ‬
‫مرگٔنزدیکانشانٔؤسوختهشدنٔخانههایشانٔرأدیدهٔ‬
‫بودند‪ٔ،‬دوبارهٔبهٔدنبالٔاتوبوسهأدویدند‪ٔ،‬بهٔپیشبینیٔ‬
‫هواشناسی ٔبا ٔدقت ٔگوش ٔکردند ٔو ٔدخترهایشان ٔرأ‬
‫شوهرٔدادند‪ٔ.‬باورکردنیٔنیست‪ٔ،‬امأهمینگونهٔاست‪ٔ.‬‬
‫زندگیٔازٔهرٔچیزٔدیگریٔقویترٔاست‪(ٔ».‬آنأگاوالدا)ٔ‬
‫کتابٔده‪ -‬هشتاد ٔبأحسٔزندگیٔشروعٔمیشود‪ٔ:‬رویٔ‬
‫باندٔفرودگاه‪ٔ،‬نسیمٔمالیمیٔبرٔهرٔچهٔگرماستٔغلبهٔ‬
‫دارد‪ٔ...‬‬
‫بأمنحنیٔدوریایٔدوبارهٔبهٔنقطهٔزندگیٔبرمیگردد‪ٔ.‬‬
‫نطفهٔ ٔده‪ -‬هشتاد ٔبرخالف ٔاسمشٔکهٔحاویٔوضعیتیٔ‬
‫ٔس ِٔرشته ٔاز ٔامیدواری ٔو ٔزیستن ٔاست؛ٔ‬
‫بحرانی ٔاست‪ٔ ِ ،‬‬
‫بههمراه ٔنقد ٔخود ٔو ٔنقب ٔموقعیت ٔو ٔنیشتر ٔزدن ٔبهٔ‬
‫کاستیهأؤدویدنٔبرایٔرفعٔآنها‪ٔ.‬راویٔهمراهٔؤهمدلٔ‬
‫مردم ٔبالدیده ٔو ٔبحرانزده ٔاست‪ٔ .‬به ٔزمین ٔ«اهواز» ٔؤ‬
‫جنوبٔعشقٔمیورزدٔؤازٔآنٔبأنامٔ«خوزستانٔما»ٔیادٔ‬
‫میکند‪ٔ .‬او ٔخود ٔرا ٔجزوی ٔاز ٔآنها ٔمیداند‪.‬گرهها ٔرأ‬
‫میبیند ٔو ٔدر ٔپی ٔبازکردن ٔآنهاست‪ٔ .‬با ٔمردمشٔ‬
‫مینشیند‪ٔ،‬بهٔحرفٔآنهأگوشٔمیدهدٔؤدردٔآنهأرأ‬
‫بأمتانتٔؤگاهیٔاشکٔثبتٔمیکند‪ٔ.‬تمامٔهٔمٔشٔرأنهٔ‬
‫بهعنوانٔنویسندهٔکهٔبهعنوانٔیاریگرٔبهٔکارٔمیبنددٔتأ‬
‫لحظهایٔازٔغمٔرأازٔصورتٔاینٔمردمٔصبورٔبزداید‪ٔ.‬اؤ‬
‫متعهدٔبهٔ«دیدن»ٔاست‪ٔ،‬بهٔهرٔآنچهٔبیرونٔازٔخودٔاؤ‬
‫میگذرد‪ٔ.‬در ٔیکجأنمیایستد‪ٔ،‬دائمٔسرکٔمیکشد‪ٔ.‬‬
‫حرکتٔمیکندٔتأچیزیٔازٔقلمشٔنسرد‪ٔٔ.‬‬
‫ده‪ -‬هشتادٔاکنونٔدیگرٔبهٔبهٔمیراثٔتاریخیٔخوزستانٔ‬
‫مردمان ٔهمیشهٔٔ‬
‫ِٔ‬ ‫بدلٔگشتهٔاستٔؤتجربهٔ ٔراویٔتجربهٔ ٔ‬
‫آن ٔدیار ٔاست‪ٔ .‬راوی ٔبهمانند ٔنویسندهٔ ٔدوستدارش ٔ–ٔ‬
‫احمدٔمحمود‪«ٔ -‬ساده»ٔمینویسدٔؤویراسته‪ٔ.‬بأخودٔؤ‬
‫مخاطبانشٔصادقٔاست‪ٔ.‬اهلٔاهمالکاریٔنیست‪ٔ.‬درٔ‬
‫پیشگاهٔخوانندهٔخودٔرأنقدٔمیکند‪ٔ.‬بهٔمردمشٔنگاهٔ‬
‫«کجکی» ٔنمیکند‪ٔ .‬با ٔ«آنها»ست‪ٔ .‬در ٔشروع ٔبحرانٔ‬
‫خوزستانٔازٔخانهاشٔـٔشمالٔـٔمیکٔنٔدٔؤدرٔسوگٔزمینٔ‬
‫سیلزدهاش ٔ ٔچهل ٔروز ٔتمام ٔجنبجوش ٔدارد‪ٔ.‬‬
‫میگردد‪ٔ.‬میگرید‪ٔ.‬مینویسد‪ٔ.‬درٔاوج ٔبحرانٔـٔدهٔروزٔ‬
‫اول ٔـ ٔبههمراهٔمردمانٔخوزیٔبهٔتکاپؤمیافتد‪ٔ.‬بأآنٔ‬
‫وداع ٔمیکند ٔو ٔچهل ٔروز ٔبعد ٔدوباره ٔبه ٔمحل ٔحادثهٔ‬
‫برمیگردد‪ٔ.‬مشاهداتشٔرأواکاویٔمیکند‪ٔ.‬بهٔجاهایٔ‬
‫سرنزدهٔ«سرزده»ٔواردٔمیشود‪ٔ.‬بهٔجاهایی ٔمیرودٔکهٔ‬
‫خودٔخوزستانیهأازٔرفتنٔبهٔآنجأ« ِٔابا»ٔدارند‪«ٔ:‬ظهرٔ‬
‫برمیگردیم ٔبه ٔسوییت ٔهالل ٔاهواز‪ٔ .‬هویزاوی ٔراضیٔ‬
‫نمیشود ٔببردمان ٔسمت ٔمالٔشیه‪ٔ .‬میگوید ٔنارنجکٔ‬
‫دارند ٔو ٔبعد ٔنوعی ٔاز ٔتهاجم ٔناگهانی ٔبرایمان ٔترسیمٔ‬
‫میکند‪ٔ .‬میگوید ٔبه ٔرگبارمان ٔمیبندد‪ٔ ٔ ...‬همینجورٔ‬
‫اگرٔبخواهدٔادامهٔبدهد‪ٔ،‬سرٔازٔکاتیوشأؤآرپیجیهفتٔ‬
‫دربیاورد‪ٔ »...‬اما ٔنویسندهای ٔکه ٔسراپا ٔچشم ٔاست ٔؤ‬
‫کنجکاویٔاسیرٔ«حرف»هأنمیشود‪ٔ.‬اؤاینطورٔازٔآنجأ‬
‫یاد ٔمیکند‪«ٔ :‬بلند ٔمیشویم‪ٔ .‬خودمان ٔراه ٔمیافتیمٔ‬
‫سمتٔمالٔشیه‪ٔ.‬هیچٔجاییٔازٔمملکتٔنبودهٔکهٔنتوانمٔ‬
‫به ٔآنجا ٔبروم‪ٔ .‬هبچجا ٔآغوش ٔایرانمان ٔبهروی ٔایرانیانٔ‬
‫بستهٔنیست‪ٔٔ»...‬‬
‫بیشکٔده‪ -‬هشتاد ٔبهعنوانٔیکیٔازٔاولینٔکتابهایٔ‬
‫روایتکنندهٔٔبحرانٔدرٔایرانٔنقصهأؤکمیهاییٔدارد‪ٔ.‬‬
‫راویٔنیزٔخودٔبهٔاینٔموضوعٔواقفٔاست‪ٔ.‬امأچیزیٔکهٔ‬
‫راویٔرأازٔسایرٔهمقطارهأمتمایزٔمیکندٔفقطٔیکٔنکتهٔٔ‬
‫سادهٔاست‪«ٔ:‬رفتنٔدرٔدلٔجریانٔحادثه»‪ٔ.‬رفتنٔؤدیدنٔ‬
‫جنگها ٔو ٔبحرانها ٔ«دغدغه» ٔابتدا ٔبه ٔساکن ٔیکٔ‬
‫نویسندهٔ ٔاصیلٔاست‪ٔ ،‬بدونٔسفارشٔؤبیچشمداشتٔ‬
‫ازٔکسی‪ٔٔ.‬شایدٔهمینگویٔجدیترینٔنویسندهایٔاستٔ‬
‫که ٔجنگهای ٔزیادی ٔ(ایتالیا‪ٔ ،‬اسپانیا ٔو ٔفرانسه) ٔرا ٔازٔ‬
‫نزدیکٔتجربهٔکردهٔباشدٔؤسپسٔاینٔتجرههایٔعمیقٔ‬
‫رأدرٔقالبٔداستانٔبهٔاثریٔهنریٔتبدیلٔکردهٔباشد‪ٔ.‬‬
‫اینٔرفتنهأؤدیدنهأمطمئنأدرٔنوعٔنوشتنٔاؤبیتأثیرٔ‬
‫نبودهٔاست‪ٔ.‬راویٔده‪ -‬هشتادٔنیزٔازٔاینٔقاعده‪ٔ،‬مستثنأ‬
‫نیست‪ٔٔ.‬‬

‫ٔ‬