‫بسمه تعالي‬

‫عنوان کتاب‪ :‬خبر و اخالق خبرنگاري‬

‫نويسنده‪ :‬سيد محمد مکتبي‬

‫ناشر‪ :‬مرکز پژوهش هاي اسالمي صدا و سيما‬

‫تاريخ نشر‪1384:‬‬

‫چاپ اول‬

‫تعداد صفحه‪119 :‬‬

‫‪1‬‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫پيشگفتار ‪3............................................................................................................................................................‬‬
‫فصل اول‪ :‬خبر و خبرنگاري‬
‫اهميت خبر‪4...........................................................................................................................................................‬‬
‫تعریف خبر‪4.....................................................................................................................................................................................‬‬
‫عناصر خبر‪4......................................................................................................................................................................................‬‬
‫ارزشهاي خبري‪5...........................................................................................................................................................................‬‬
‫خبرنویسي‪7......................................................................................................................................................................................‬‬
‫مراحل خبرنویسي‪7........................................................................................................................................................................‬‬
‫خبرنویسي براي رادیو و تلویزیون ‪9............................................................................................................................................‬‬
‫اهميت خبرنگاري‪9.........................................................................................................................................................................‬‬
‫ویژگيها و مهارتهاي خبرنگاري ‪10.........................................................................................................................................‬‬
‫منابع خبري ‪11...............................................................................................................................................................................‬‬
‫عوامل موثر بر شکلگيري و انتشار اخبار ‪11............................................................................................................................‬‬
‫‪ -1‬دروازهباني ‪11............................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -2‬سانسور و خودسانسوري‪12.....................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -3‬ایدئولوژي ‪12.............................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -4‬قانون ‪12.....................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -5‬اخالق‪13.....................................................................................................................................................................................‬‬
‫ميثاق اخالق حرفهاي در روزنامهنگاري ‪16...............................................................................................................................‬‬
‫فصل دوم‪ :‬اخالق اسالمي و خبرنگاري‬
‫اخالق اسالمي و نقش آن در فرآیند اطالعرساني ‪19.............................................................................................................‬‬
‫ویژگيهاي اخالقي خبرنگار مسلمان‪19....................................................................................................................................‬‬
‫فصل سوم‪ :‬خبرنگاري در صداو سيما‬
‫اهميت نقش صداوسيما در عرصه انتشار اخبار ‪21..................................................................................................................‬‬
‫بایستهها و ضروریات سياستهاي خبري صداوسيما ‪21........................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫پيش گفتار‬

‫توجه به اخالق ر سانهها‪ ،‬ن سبت به اخالق در دیگر حرفهها‪ ،‬اهميت بي شتري دارد‪ ،‬زیرا حرفههاي دیگر برد محدودتري‬

‫دارند و کارهاي غيراخالقي آنها به افراد و صنفهاي دیگر منتقل نمي شود‪ ،‬ولي ر سانهها‪ ،‬وا سطه ميان مردم ه ستند و‬

‫بخش زیادي از وقت آنها را ميگيرند‪.‬‬

‫رسااانهها‪ ،‬عامل پيوسااتگي افراد در یج جامعه بهشاامار ميروند و غيراخالقي یا غيراصااولي عملکردن آنها نه فقط بر‬

‫تجتج افراد جامعه بلکه بر روابط ميان آنها نيز تاثير ميگذارد‪ .‬رساااانههاي خبري‪ ،‬کتابهاي منتشااارشاااده‪ ،‬فيل ها‪،‬‬

‫برنامه هاي تلویزیوني کابلي‪ ،‬نامه ها‪ ،‬مواد تبليغاتي و فعاليت هاي دیگر ارتباطي‪ ،‬بر همه جنبه هاي زندگي اجت ماعي‪،‬‬

‫اقتصااادي‪ ،‬فرهنگي و سااياسااي افراد اثر ميگذارند‪ .‬بههمين دليل افراديکه در رسااانهها کار ميکنند‪ ،‬باید چارچوبي‬

‫اخالقي فراتر از اخالق جاري در خانوادهها‪ ،‬یا مدرسهها و‪ ..‬را در نظر بگيرند‪.‬‬

‫در این ميان شاید بتوان اخالق در حيطه حرفه خبرنگاري را یکي از مه ترین زمينههاي اخالق ر سانهاي دان ست‪ ،‬زیرا‬

‫امروزه‪ ،‬خبر به صورت یکي از مه ترین و ضروريترین نيازهاي بشر درآمده است که هيچگونه گریزي از آن ندارد‪.‬‬

‫و از حری‬ ‫در واقع‪ ،‬با در نظر داشااتن اصااوال اخالقي روزنامهنگاري اساات که حد و مرز آزادي بيان و انتقاد‪ ،‬مشااخ‬

‫قانوني‪ ،‬حقوقي و اجتماعي افراد حمایت ميشااود‪ .‬باید گفت در چارچوب اصااوال اخالقي روزنامهنگاري‪ ،‬خبرنگار بدون‬

‫آلوده شدن به برخي مسائل غيراخالقي ميتواند در حيطه روزنامهنگاري فعاال باشد‪ .‬بدین ترتيب‪ ،‬اخالق حرفهاي‪ ،‬جزو‬

‫جدایيناپذیر حرفه خبرنگاري و روزنامهنگاري اساات و باید راهگشاااي و راهنماي روزنامهنگار در زمينه گوناگون تهيه‪،‬‬

‫تنظي و نشار خبر باشاد‪ .‬از آن ا که اصاواخ اخالق‪ ،‬متاثر از باورها‪ ،‬رساوم و عرا جوامع اسات‪ .‬ناگزیر‪ ،‬اخالق حرفهاي‬

‫روزنامهنگاري نيز در هر حوزه جغرافيایي‪ ،‬ویژگيهاي خود را داراست‪ .‬به بيان دیگر‪ ،‬چارچوبي مشخ ‪ ،‬ميزان آزادي و‬

‫ميدان عمل روزنامهنگار در هر جامعهاي را تعيين ميکند که جنبهها و چارچوب آن را اصااوال و ضااوابط اخالقي همان‬

‫جامعه معين کرده است‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫فصل اول‬

‫خبر و خبرنگاري‬

‫‪ -‬اهميت خبر‬

‫خبر‪ ،‬ماده اوليه ارتباطات اجتماعي را ت شکيل ميدهد‪ .‬ان سانها براي د ست یابي به زندگي بهتر‪ ،‬انتخاب راه منا سب تر‪،‬‬

‫فعاليت در صحنه اجتماع و پرداختن آگاهانهتر به م سئوليتهاي فردي و اجتماعي‪ ،‬همواره باید از حوادث و اتفاقهایي‬

‫که در دنياي اطرااشان رخ ميدهد‪ ،‬باخبر باشند‪ .‬درحقيقت‪ ،‬تهيه خبر یکي از اهداا اساسي وسایل ارتباطي به شمار‬

‫ميرود و رسانههاي جمعي اساساخ همراه با خبر متولد مي شوند‪ .‬نشر خبر و اطالعرساني در شکلگيري شخصيت اصلي‬

‫یج رسااانه ارتباطي‪ ،‬اهميتي ویژه دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬وسااایل ارتباطي‪ ،‬انتشااار اخبار را به عنوان نخسااتين هدا‪ ،‬در ر‬

‫فعاليتهاي خود قرار دادهاند و ميکوشند تا نيازهاي خبري مخاطبان خود را تأمين کنند‪.‬‬

‫‪ -‬تعریف خبر‬

‫شرایط و نيازهاي جوامع گوناگون و شيوه کاربردي که از آن انتظار ميرود‪ ،‬تعریفهاي زیادي ارائه‬ ‫براي خبر برا سا‬

‫شده است‪ .‬برخي تعریفها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -‬خبر گزارشاااي از رویدادهاي واقعي و عيني اسااات که داراي یج یا چند «ارزش خبري» باشاااد‪ .‬چگونگي ارائه این‬

‫گزارش تحتتأثير عوامل «درون سازماني» و «برون سازماني» است‪.‬‬

‫‪ -‬خبر‪ ،‬گزارش بيطرفانه‪ ،‬دقيق و در عين حاال‪ ،‬صحيح و عيني از یج رویداد است‪.‬‬

‫‪ -‬عناصر خبر‬

‫خبرنگار پيش از هر چيز باید به شااناسااایي دقيق خبر بزردازد و با اسااتفاده از ایده هاي خود یا اسااتناد به گزارش هاي‬

‫معتبر دیگران‪ ،‬جریان حقيقي آن را بيان و کيفيت و آثارش را به خوبي تشااریح کند‪ .‬با این شاايوه‪ ،‬حقيقي‪ ،‬نو و جالب‬

‫بودن خبر نيز که مه ترین ویژگيهاي خبرند‪ ،‬رعایت خواهد شد‪.‬‬

‫هر خبر هر چند کوتاه و کوچج‪ ،‬با توجه به اطالعات زیر تکميل ميشود‪:‬‬

‫‪4‬‬
 ‫یا اشخاصيکه در واقعه‪ ،‬شرکت دارند یا واقعه به گونهاي با آنها ارتباط پيدا ميکند‪.‬‬ ‫ا شخ‬

‫ا موضوع و نوع واقعه‪ ،‬یعني آنچه واقعه را تشکيل ميدهد‪.‬‬

‫ا علت و انگيزهاي که سبب ای اد واقعه شده است‪.‬‬

‫ا چگونگي وقوع که ترتيب و کيفيت واقعه را نشان ميدهد‪.‬‬

‫ا مکان وقوع و زمان آن‪.‬‬

‫این عناصاار شااشگانه‪ :‬ک ا‪ ،‬که (چه کسااي ‪ ،‬کي (چه وقت ‪ ،‬چه (چه چيزي ‪ ،‬چرا و چگونه (چه طور ‪ ،‬یج کليشااه و‬

‫الگویي ا ست که با بيان منا سب آنها در خبر‪ ،‬کمترین ابهامي براي مخاطب باقي نمي ماند و نيازهاي او از محتواي خبر‬

‫به ميزان قابل توجهي تأمين ميشود‪.‬‬

‫‪ -‬ارزشهاي خبري‬

‫هر رویداد در خودش دربردارنده یج ارزش یا م موعهاي از ارزشها ست و همين ارزشها ه ستند که همواره رگههاي‬

‫اصلي خبر را تشکيل ميدهند‪ .‬خصوصيت مه این ارزشها این است که عالوه بر اینکه خبرنگار را در شناخت و فه‬

‫خبر کمج ميکند و توان ساااوژهیابي به او ميدهند‪ ،‬در تهيه و تنظي خبر‪ ،‬خصاااوصااااخ ليد خبري او را یاري داده و‬

‫بهعنوان معياري براي ارزیابي رویدادهاي روز‪ ،‬مورد استفاده قرار ميگيرند‪ .‬مه ترین این ارزشها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬دربرگيري ‪ -2‬شهرت ‪ -3‬برخوردها‪ ،‬اختالاها و تضادهاي جسماني و فکري ‪ -4‬استثناها و شگفتيها‬

‫‪ -5‬بزرگي و فراواني تعداد و مقدار ‪ -6‬م اورت جغرافيایي و معنوي ‪ -7‬تازگي و زمان رویداد‬

‫تعریف عناصر به شرح زیر است‪:‬‬

‫‪ -1‬دربرگيري‪ :‬رویداد وقتي داراي ارزش دربرگيري اسااات که بر روي تعداد فراواني از افراد جامعه تاثيرگذار باشاااد‪.‬‬

‫دربرگيري یج رویداد ممکن اسااات باعف نفع یا ضااارر (مادي یا معنوي افراد جامعه شاااود و تأثيري مساااتقي یا‬

‫غيرمستقي بر روي مردم بگذارد‪.‬‬

‫‪ -2‬شهرت‪ :‬اشخاص‪ ،‬اشيا و نهادهایي که داراي شهوت هستند‪ ،‬ارزش خبري دارند‪ .‬مثالخ در عرصه سياسي‪ ،‬شخصيت‬

‫هایي مانند‪ :‬رهبران انقالبها‪ ،‬روساي جمهور و وزیران‪ ،‬متفکران اقتصادي و‪...‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ -3‬برخوردها‪ ،‬اختالاها و ت ضادهاي ج سماني و فکري‪ :‬برخي رویدادها دربردارنده برخوردهایي ه ستند که در شکل‬

‫هاي گوناگون جلوهگر ميشااوند‪ .‬برخوردها‪ ،‬ميان افراد‪ ،‬گروهها و ملتها رخ ميدهد و اختالا و یا درگيري ميان افراد‪،‬‬

‫گروه ها‪ ،‬ملت ها‪ ،‬حيوانات با یکدیگر یا طبيعت اسااات‪ .‬برخورد ممکن اسااات به صاااورت جسااامي (فيزیکي یا فکري‬

‫(ایدئولوژیکي باشد‪ .‬اخبار سرقت‪ ،‬قتل‪ ،‬تصادا‪ ،‬سيل‪ ،‬زلزله‪ ،‬جنگ‪ ،‬اعتصاب‪ ،‬سؤاستفادههاي مالي و جداالهاي سياسي‬

‫و غيره همه نمونههایي از رویدادهایي است که عامل برخورد‪ ،‬اختالا و یا درگيري در آنها نهفته است‪.‬‬

‫‪ -4‬استثنا و شگفتي‪ :‬برخي رویدادها به سبب غيرعادي‪ ،‬استثنایي‪ ،‬ع يب و یا نادر بودن ارزش خبري دارند‪ .‬در بعضي‬

‫از موارد‪ ،‬رویدادي برخالا پيشبيني یا انتظار اتفاق افتاده است‪ .‬سرقت یا قتل یج رویداد غيرعادي است‪ ،‬ولي ع يب‬

‫نيسات‪ .‬ممکن اسات نحوس سارقت ع يب باشاد‪ .‬اختراعات و اکتشاافات را نيز مي توان به عنوان نمونه هایي از این گونه‬

‫رویدادها دانست‪.‬‬

‫‪ -5‬بزرگي (فراواني تعداد و مقدار ‪ :‬این ارزش خبري بي شتر به آمار و ارقام مربوط ا ست‪ .‬ارقام ممکن ا ست تعداد نفرات‬

‫یا ميزان خ سارتهاي جاني و مالي با شد‪ .‬هرچه تعداد و یا مقدار بزرگتر با شد‪ ،‬اهميت این ارزش خبري بي شتر ا ست‪.‬‬

‫اگر در یج حادثه رانندگي ‪ 100‬نفر کشته شوند‪ ،‬ارزش خبري آن قابل مقایسه با حادثهاي که ‪ 3‬نفرکشته داشته باشد‪،‬‬

‫نيست‪ .‬باید توجه داشت که اهميت ارقام‪ ،‬نسبي است و بستگي به موضوع رویداد دارد‪.‬‬

‫‪ - 6‬م اورت جغرافيایي و معنوي‪ :‬خبري که دربردارنده رویدادي اسااات که از نظر محل وقوع در نزدیکي مخاطبين‬

‫اسااات ارزش م اورت جغرافيایي را در خود دارد‪ .‬م اورت به لحاظ ارزش خبري‪ ،‬در دو شاااکل گزینش ميشاااود‪:‬‬

‫جغرافيایي و معنوي‪ .‬چنانچه خبري از نظر معنوي (فرهنگي‪ ،‬عقيدتي و ‪ ، ...‬به مخاطب نزدیج باشااد‪ ،‬ارزش م اورت‬

‫معنوي را در خود دارد‪.‬‬

‫‪ -7‬تازگي و زمان رویداد‪ :‬دانسااتن اینکه رویداد چه هنگامي رخ ميدهد‪ ،‬در جهان رقابتهاي خبري‪ ،‬اهميت ویژه اي‬

‫دارد‪ .‬هر اندازه که فاصله رخداد و درج آن به عنوان خبر نزدیجتر باشد‪ ،‬خبر تر و تازه تر خواهد بود‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ -‬خبرنویسي‬

‫نگارش و تنظي اخبار‪ ،‬یکي از مه ترین مراحل کار رسانههاي خبري است که به مهارتهاي ویژهاي ه چون تسلط بر‬

‫موضوع خبر‪ ،‬آشنایي با متون خبر‪ ،‬تندنویسي‪ ،‬درستنویسي‪ ،‬سادهنویسي‪ ،‬رواننویسي‪ ،‬خالصهنویسي‪ ،‬بهگزیني کلمات‬

‫مناسب اطالعات و نوشتن آمار و ارقام نياز دارد‪.‬‬ ‫و عبارات‪ ،‬گزینش مناسب اطالعات‪ ،‬تعيين ح‬

‫مرسااوم ترین شاايوه نگارش خبر‪ ،‬همرم وارونه اساات که در آن‪ ،‬عبارت یا بند نخساات‪ ،‬مه ترین بخش خبر را تشااکيل‬

‫ميدهد‪ .‬پس از آن نيز دیگر اطالعات‪ ،‬به ترتيب تا ک اهميتترین بخش خبر ميآید‪.‬‬

‫‪ -‬مراحل خبرنویسي‬

‫هر روز‪ ،‬رویدادهاي بي شماري در جهان اتفاق ميافتد و هر ک سي در اطراا خود‪ ،‬شاهد صدها و هزاران خبر ا ست‪.‬‬

‫بنابراین قبل از اینکه خبرنگاري بخواهد به نو شتن خبر بزردازد‪ ،‬ازم ا ست از ميان تعداد زیادي رویداد‪ ،‬خبر را از غير‬

‫دهد‪ .‬براي این مه ‪ ،‬باید به ارزشهاي خبري توجه دا شته با شد و رویدادي را بهعنوان خبر تلقّي کند‪،‬‬ ‫خبر ت شخي‬

‫که داراي ارزش خبري اساات‪ .‬بعد از این مرحله‪ ،‬نوبت به خبرنویسااي ميرسااد که مراحل زیر را ميتوان براي آن بيان‬

‫نمود‪:‬‬

‫‪ -1‬مرحله اوال گزارشگري است‬

‫سااا یج رویداد پرداخته‬

‫در این مرحله به گردآوري اطالعات مربوطه‪ ،‬کساااب جزئيات و پيدا کردن مصاااادیق و ت ّ‬

‫ميشود‪.‬‬

‫‪ -2‬مرحله دوم اندیشيدن است‬

‫قبل از نوشتن خبر باید دانست‪ ،‬که اصل ماجرا چيست و چطور باید عرضه شود؛ که این امر در اندیشه اوليه بهد ست‬

‫ميآید‪.‬‬

‫‪ -3‬مرحله سوم سازماندهي است‬

‫خبرنگار حرفهاي‪ ،‬قبل از آنکه بنوی سد‪ ،‬به سازماندهي مواد خود ميپردازد‪ .‬سازماندهي خوب از درک م ضمون ا صلي‬

‫رویداد نا شي مي شود؛ یعني اینکه خبرنگار‪ ،‬نقطهنظر ا صلي باعف بهوجود آمدن مطلب را بهخوبي ب شنا سد و جزئيات‬
‫‪7‬‬
 ‫بيربط و بياهميت را از آن جدا کند‪.‬‬

‫‪ -4‬مرحله چهارم پرداختن به ساز و کار موضوع است‬

‫خبرنگار باسابقه‪ ،‬سازوکار خبر را ميشناسد‪ .‬بهدیگر زبان‪ ،‬درک مخاطب را مالک و هدا قرار ميدهد‪.‬‬

‫ساز و کار زبان‪ ،‬همان ميثاقهاي مخاطبان است؛ از واژههاي آشنا تا رعایت قواعد عالمتگذاري را شامل ميشود‪.‬‬

‫طراحي سبج و سياق است‬ ‫‪ -5‬مرحله پن‬

‫سبج خالصه و معرا نویسنده است‪ .‬سبج نگرش است‪.‬‬

‫‪ -6‬ليد مخاطب را درگير ميکند‬

‫ليدها فراوان شدهاند ‪ ..‬ليد را ما انتخاب نميکني محتواي خبر تعيين ميکند‪.‬‬

‫‪ -7‬بدنه خبر‪ ،‬رگههاي اصلي را عرضه ميکند‪.‬‬

‫اگر روزنامهنگار اطالعات و جزئيات کافي را تهيه نکرده باشد بدنه خبر شفافيت خود را از دست ميدهد و اگر اطالعات‬

‫به خوبي سازماندهي نشود این بدنه معيوب ميشود‪.‬‬

‫‪ -8‬پایان خبر باید پایان خوبي باشد‬

‫خبر ضمن اطالعرساني باید پرسشساز ه باشد تا خواننده به تعقيب رویداد‪ ،‬ترغيب و اندیشهاش نقادانهتر شود‪.‬‬

‫‪ -9‬مرحله نه ارزیابي توليد است‬

‫در این مرحله‪ ،‬ویراستاري خبر و ارزیابي خبر از نظر جوابگوي رویداد بودن بررسي ميشود‪.‬‬

‫‪ -10‬دوباره گزارشگري کنيد‪ ،‬دوباره بنویسيد‬

‫گرفته و به دوبارهنویساااي خبر ميپردازی ؛ چراکه‬ ‫در این مرحله‪ ،‬اگر ازم بود با یج منبع خبري براي بار دوم تما‬

‫دوبارهنویسي‪ ،‬زمان ميآفریند و هر نوشتهاي از دوباره نویسي سود ميبرد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫خبرنویسي براي رادیو و تلویزیون‬

‫خبرنویسي براي رادیو و تلویزیون با خبرنویسي براي رسانههاي نوشتاري تفاوتهایي دارد‪ .‬این تفاوتها را اینگونه مي‬

‫توان فهرست کرد‪:‬‬

‫‪ -1‬خبرهاي رادیویي و تلویزیوني در یج بخش خبري‪ ،‬فقط یج بار پخش ميشوند و تکرار نميشوند‪.‬‬

‫‪ -2‬در روزنامه ها هر خواننده‪ ،‬حق انتخاب‪ ،‬پذیرش یا رد مطالب روزنامه را دارد‪ .‬ولي در تلویزیون او نميتواند از این‬

‫ستون به آن ستون و از این صفحه به آن صفحه برود‪.‬‬

‫‪ -3‬امکان آر شيو روزنامه وجود دارد‪ .‬در صورتيکه آر شيو خبرهاي رادیویي و تلویزیوني براي همه مخاطبان امکانپذیر‬

‫نيست‪.‬‬

‫‪ -4‬خبرهاي رادیو و تلویزیون باید ساده و روان باشد و از لغات دشوار در آنها پرهيز شود‪.‬‬

‫‪ -5‬خبرهاي رادیویي و تلویزیوني باید کوتاه باشند تا درک شوند‪ .‬اما خبرهاي مطبوعاتي اگر طواني ه باشند با دوباره‬

‫خواندن درک ميشوند‪.‬‬

‫‪ -6‬مخاطبان رادیو و تلویزیون قشرهاي گوناگون مردم هستند که ممکن است بي سواد نيز باشند اما مخاطبان روزنامه‬

‫ها باید سوادکافي براي مطالعه داشته باشند‪.‬‬

‫اهميت خبرنگاري‬

‫خبرنگار‪ ،‬ک سي ا ست که با ا ستفاده از منابع خبري‪ ،‬وظيفه تهيه گزارش کامل و جامع و قابل پخش از یج واقعه را بر‬

‫عهده دارد‪ .‬هر قدر دامنه فعاليت ر سانه گ سترده تر با شد‪ ،‬خبرنگاري در آن ر سانه اهميت فزون تري دارد‪ .‬در این ميان‪،‬‬

‫خبرنگاري رادیو و تلویزیون‪ ،‬نيازمند توانایي ها و آگاهي هاي ویژه اي ا ست‪ .‬خبرنگاري‪ ،‬ابزار و اهرمي مؤثر براي پي شبرد‬

‫منافع دستاندرکاران رسانههاست‪ .‬از این رو‪ ،‬تربيت آموزش خبرنگاران و گزارشگران چيره دست‪ ،‬اهميت باایي دارد؛‬

‫زیرا در حقيقت‪ ،‬خبرنگاران از مه ترین منابع تأمين اخبار دست اوال رسانه به شمار ميآیند‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ویژگيها و مهارتهاي خبرنگاري‬

‫خبرنگار حرفهاي و ماهر‪ ،‬براي اطالعرساني به شکل مطلوب و بهينه‪ ،‬باید ویژگيها و مهارتهاي زیر را داشته باشد‪:‬‬

‫نيرومندي داشته باشد‪.‬‬ ‫‪ .1‬ش ّ خبري‪ :‬خبرنگار باید دیدي قوي و قوه تشخي‬

‫‪ .2‬در مسير خبر بودن‪ :‬خبرنگار باید راههاي خبرگيري و زمان مناسب آن را خوب بشناسد‪.‬‬

‫خود‪ ،‬در یج یا چند حوزه خبري به گردآوري خبر ميپردازد‪ .‬او همواره‬ ‫‪ .3‬تخصاا ‪ :‬هر خبرنگار با توجه به تخصاا‬

‫باید بکوشد در حوزه فعاليت خود‪ ،‬سطح آگاهي باایي داشته باشد‪.‬‬

‫‪ .4‬ارتباط با مردم‪ :‬خبرنگار باید پيو سته با مردم ارتباط دا شته با شد و خوا ستهها و دیدگاههاي آنها را در گزارشهاي‬

‫خود بازتاب دهد‪.‬‬

‫‪ .5‬تعهد در برابر مردم و مصالح جامعه‪ :‬خبرنگار باید در مورد اجتماع و حفظ مصالح و منافع مردم متعهد باشد‪.‬‬

‫‪ .6‬روابط اجتماعي منا سب‪ :‬خبرنگار ازم ا ست از صفات صميميت‪ ،‬متانت‪ ،‬تفاه و ح سن نيت و از همه بااتر‪ ،‬جلب‬

‫اعتماد و رازداري برخوردار باشد‪.‬‬

‫‪ .7‬تکميل معلومات عمومي‪ :‬خبرنگار باید در این زمينه به حدي پيشااارفت کند که خود به صاااورت یج دایرهالمعارا‬

‫هميشگي و متحرک درآید‪.‬‬

‫‪ .8‬جمع آوري اطالعات تکميلي‪ :‬خبرنگار براي بيان رخدادهاي اجتماعي‪ ،‬هميشه نيازمند اطالعات تکميلي است‪.‬‬

‫‪ .9‬سرعت عمل‪ :‬در وسایل ارتباط جمعي‪ ،‬زمان در درجه اوال اهميت قرار دارد‪ .‬عوامل تهيه و تنظي خبر‪ ،‬باید کارهاي‬

‫خود را با در نظرگرفتن زماني که در اختيار دارند‪ ،‬تنظي کنند‪.‬‬

‫‪ .10‬خالقيت و به گزیني‪ :‬هنر خبرنگاران‪ ،‬شناخت تنوع قلمروهاي خبري و انتخاب بهينه از ميان آنها ست و این ا ست‬

‫که خالقيت و ابتکار‪ ،‬حرا اوال را مي زند‪.‬‬

‫دارد‪.‬‬ ‫‪ .11‬رفتار اجتماعي مناسب‪ :‬خبرنگار شخصيتي اجتماعي است که با تمام طبقههاي اجتماع پيوسته تما‬

‫‪10‬‬
 ‫منابع خبري‬

‫هرخبري که از رسانه اعالم ميشود باید از منبع معتبري برخوردار باشد‪ .‬منبع معتبر‪ ،‬افزون بر جلب اطمينان مخاطب‪،‬‬

‫به پيام و خود رسانه نيز اعتبار بيشتري ميبخشد‪.‬‬

‫مه ترین منابع خبري رسانهها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -‬گزارشهاي اختصاصي خبرنگاران‬

‫‪ -‬رسانههاي داخلي‬

‫‪ -‬شبکههاي خبري بينالمللي‬

‫‪ -‬خبرگزاريهاي جهان‬

‫عوامل مؤثر بر شکلگيري و انتشار اخبار‬

‫‪ .1‬دروازه باني‬

‫معمواخ ت صور مي شود که دروازه باني‪ ،‬انتخاب خبر براي روزنامه ا ست ولي دروازه باني خبر‪ ،‬چيزي بيش از یج انتخاب‬

‫تازه است‪ .‬دروازهباني باید اینطور تعریف شود‪« :‬فرآیند گستردهاي از کنترال اطالعات‪ ،‬شامل تمام جنبههاي رمزگذاري‬

‫پيام‪ :‬نه فقط انتخاب‪ ،‬بلکه ممانعت از ن شر‪ ،‬انتقاال‪ ،‬شکل دهي‪ ،‬ارائه و عر ضه‪ ،‬تکرار‪ ،‬زمانبندي در طوال م سير انتقاال از‬

‫منبع به گيرنده‪ .‬بهعبارتي دروازهباني شامل تمام جنبههاي انتخاب‪ ،‬نگه داشتن و کنترال پيام است‪ .‬چه با پيام از طریق‬

‫رسانهها ارتباط برقرار شود‪ ،‬چه ازطریق م راهاي ميانفردي‪».‬‬

‫بهطورکلي سه گروه را ميتوان بهعنوان دروازهسازان عمدس خبر نام برد‪:‬‬

‫گروه اوال‪ :‬هيات حاکمه و ساااياساااتگذاران که به انحاء مختلف جلو انتشاااار آنچه را که به صاااالح خود نمي بينند‪،‬‬

‫مي گيرند‪ .‬گرچه این کار بساياري اوقات تحت پوشاش حفظ منافع ملي صاورت مي گيرد ولي عمالخ در اکثر موارد و در‬

‫غالب کشورها‪ ،‬در خدمت حفظ قدرت و مشروع جلوه دادن وضعيت موجود است‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫گروه دوم‪ :‬سرمایهداران و صاحبان قدرتهاي مالي و تأمينکنندگان هزینههاي مطبوعات از طریق آگاهيها هستند‪ .‬اما‬

‫در کشور ما‪ ،‬هنوز به این دليل که سرمایهداري آنچنان رشد یافته نيست و نقش توليدي ندارد و بيشتر داال و وابسته‬

‫اساات‪ ،‬این نقش آنچنانکه در غرب برایش هياهو راه انداخته اند‪ ،‬مصااداق ندارد‪ ،‬اما به هر حاال نمي توان آن را نادیده‬

‫انگاشت‪.‬‬

‫گروه سوم‪ :‬مدیران و سردبيران مطبوعات جهان سوم ه ستند که در ب سياري از موارد انت صابي اند‪ .‬خطر این عامل از‬

‫سان سور م ستقي بي شتر ا ست‪ .‬زیرا ظاهراخ حکومت را آزاديخواه و مدافع آزادي مطبوعات قلمداد مي کند‪ ،‬اما در عمل‬

‫تأثير منفي آن بر عملکرد مطبوعات از سانسور مستقي بيشتر است‪.‬‬

‫‪ .2‬سانسور و خودسانسوري‬

‫مراد از سانسور‪ ،‬اعماال نظر در جریان خبررساني به منظور جلوگيري از انتشار اخباري ست که ممکن است‪ ،‬براي مردم‬

‫مفيد باشد؛ ولي براي کسي که این اعماال نظر را ميکند‪ ،‬مفيد نيست‪ .‬سانسور را به دو دسته تقسي کردهاند‪ :‬سانسور‬

‫قانوني و سانسور غيرقانوني‪.‬‬

‫است‪.‬‬ ‫خودسانسوري نيز در واقع‪ ،‬انگيزه یج کنش است که عامل اصلي آن‪ ،‬درجههاي گوناگوني از تر‬

‫‪ .3‬ایدئولوژي‬

‫هر اقدام رسااانهاي و به عبارت دیگر‪ ،‬هر نوع عرضااه و ارائه رسااانهاي‪ ،‬بهگونهاي حلنشاادني به ادراک و گرایشهاي‬

‫گزارشگران آغشته است و هر ادراکي دربردارنده نوعي نظریه ایدئولوژي است‪.‬‬

‫‪ .4‬قانون‬

‫قوانين موجود در هرجامعهاي‪ ،‬ناظر بر اخباري است که در آن جامعه ارائه ميشود و به کنترال و اعماال محدودیت براي‬

‫آنها ميپردازد‪ .‬محدودیتهایي مانند‪ :‬ممنوعيت نشااار اخبار دروغين‪ ،‬به ه زدن امنيت اجتماعي‪ ،‬اشااااعه مفاساااد‬

‫اخالقي‪ ،‬انتشار قضایاي محرمانه و ‪...‬‬

‫در قوانين مطبوعاتي کشور نيز موارد گوناگوني وجود دارد که مطبوعات از انتشار آنها منع شدهاند‪ ،‬مواردي مانند‪:‬‬

‫‪12‬‬
‫نشاار مطالب الحادي و مخالف موازین اسااالمي‪ ،‬ترویش فحشااا و منکرات‪ ،‬تبليو و ترویش اسااراا‪ ،‬ای اد اختالا ميان‬

‫قشرهاي جامعه‪ ،‬فاشکردن اسناد و دستورها و مسائل محرمانه‪ ،‬اهانت به دین مبين اسالم و مقدسات‪ ،‬سرقت ادبي و‬

‫‪...‬‬

‫‪ .5‬اخالق‬

‫مباني روزنامهنگاري و خبرنگاري با توجه به نقش فردي روزنامهنگار و خبرنگار در خدمت به جامعه‪ ،‬بر اخالق اساااتوار‬

‫است‪ .‬دریافت و انتقاال درست اخبار و رویدادها‪ ،‬افشاي کژيها‪ ،‬موضعگيري آشکار نسبت به موانعي که بر سر راه رشد‬

‫و شکوفایي اندیشه و آزادي وجود دارد‪ ،‬بخشي از اخالق مطبوعاتي را تشکيل ميدهند‪.‬‬

‫اصول بين المللي اخالق حرفهاي در روزنامهنگاري‬

‫ا صوال بينالمللي اخالق حرفهاي در روزنامهنگاري طي چندین ن ش ست م شورتي طي ‪ 5‬ساال با ح ضور تعدادي از‬

‫سازمانهاي روزنامهنگاري منطقهاي و بينالمللي در ساال ‪ 1983‬تصویب شد‪ .‬این اصوال که با نظر و اعتقاد بسياري از‬

‫روزنامهنگار‪ ،‬خبرنگار و حقوقدان تهيه شد؛ امروزه در بسياري از کشورها عنوان سنگ پایهاي براي تهية قوانين اخالقي‬

‫در سطوح ملي و منطقهاي قلمداد ميشود‪ .‬این اصوال به شرح ذیل ميباشند‪:‬‬

‫‪ -‬اصل اول‪ :‬حق مردم در دستيابي به اطالعات حقيقي‬

‫مردم و افراد حق دارند از طریق اطالعات دقيق و جامع به تصویري عيني از واقعيت دست یابند و آراي خود را آزادانه‬

‫از طریق رسانههاي گوناگون فرهنگ و ارتباطات بيان کنند‪.‬‬

‫‪ -‬اصل دوم‪ :‬روزنامهنگار‪ ،‬وقف واقعيت عيني است‪.‬‬

‫بارزترین وظيفة روزنامهنگار این ا ست که با وقف صادقانة خویش ن سبت به واقعيت عيني‪ ،‬خود را در خدمت به حق‬

‫مردم در راه دستيابي به اطالعات حقيقي و موثق‪ ،‬قرار دهد‪ .‬به نحويکه رویدادها را در گسترس صحيح خود‪ ،‬با ترسي‬

‫دهد و مطالب کافي در اختيار مردم قرار گيرد‬ ‫مناسبات اصلي‪ ،‬بدون تحریف و با کاربرد ظرفيت خالقانة خود‪ ،‬انعکا‬

‫‪13‬‬
‫تا بتوانند با ا ستفاده از این مطالب به ت صویري جامع و صحيح از جهان د ست یابند؛ جهانيکه در آن من شأ‪ ،‬ماهيت و‬

‫جوهرس رویدادها و نيز فرآیند و وضعيت امور‪ ،‬به عينيترین شکل ممکن‪ ،‬قابل درک باشد‪.‬‬

‫‪ -‬اصل سوم‪ :‬مسئوليت اجتماعي روزنامه نگار‬

‫اطالعات در روزنامهنگاري نه یج کاا که یج «خبر اجتماعي» اساات و این امر به این معناساات که روزنامهنگار در‬

‫م سئوليت انتقاال اطالعات سهي ا ست و لذا نه تنها در برابر ک سانيکه ر سانهها را کنترال ميکنند‪ ،‬بلکه نهایتاخ در برابر‬

‫مردم به طورکلي و م شتمل بر انواع منافع اجتماعي‪ ،‬باید پا سخگو با شد‪ .‬م سئوليت اجتماعي روزنامهنگار وي را ملزم‬

‫ميسازد که تحت هر شرایطي ه سو با وجدان اخالقي خود عمل کند‪.‬‬

‫‪ -‬اصل چهارم‪ :‬شرافت حرفهاي روزنامه نگار‬

‫نقش اجتماعي روزنامهنگار اقت ضا ميکند که معيارهاي عالي شرافت در این حرفه‪ ،‬م شتمل بر حق روزنامهنگار براي‬

‫خودداري از کار برخالا اعتقاد شخصي‪ ،‬حق عدم افشاي منبع اطالعات و ه چنين حق شرکت در روند تصمي گيري‬

‫در ر سانهاي که براي آن کار ميکند‪ ،‬محفوظ بماند‪ .‬شرافت حرفهاي به روزنامهنگار اجازه نميدهد که به هيچ نحوي‬

‫ر شوه بزذیرد و یا برخالا رفاه عمومي به ارتقاي منافع خ صو صي بزردازد‪ .‬ه چنين‪ ،‬احترام گذا شتن به دارایيهاي‬

‫پرهيز از سرقت ادبي‪ ،‬جزو اخالق حرفهاي محسوب ميشود‪.‬‬ ‫معنوي و به طور اخ‬

‫‪ -‬اصل پنجم‪ :‬دسترسي همگاني و مشارکت‬

‫ماهيت این حرفه اقت ضاء ميکند که روزنامهنگار د ستر سي همگان را به اطالعات و م شارکت مردم را در ر سانهها‪،‬‬

‫مشتمل بر حق تصحيح یا اصالح و حق پاسخگویي ارتقا دهد‪.‬‬

‫‪ -‬اصل ششم‪ :‬احترام به حریم خصوصي و شئون انساني‬

‫احترام به حق فردي‪ ،‬حفظ حری و ا سرار خ صو صي و شئون ان ساني که با قوانين ملي و بينالمللي مربوط به حفظ‬

‫حقوق و شاهرت افراد‪ ،‬منعم افترا‪ ،‬تهمت‪ ،‬توهين و مخدوش کردن شاهرت افراد‪ ،‬هماهنگ اسات‪ ،‬بخشاي اینفج از‬

‫معيارهاي حرفهاي روزنامهنگار محسوب ميشود‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪ -‬اصل هفتم‪ :‬احترام به منافع عمومي‬

‫معيارهاي حرفهاي روزنامهنگار احترام شااایسااته را براي جامعة ملي‪ ،‬نهادهاي دموکراتيج و عفت عمومي ت ویز مي‬

‫کنند‪.‬‬

‫‪ -‬اصل هشتم‪ :‬احترام به ارزشهاي جهاني و تنوع فرهنگها‬

‫یج روزنامهنگار واقعي درحاليکه به شخ صيت ویژه‪ ،‬ارزش و شأن هر فرهنگ و ه چنين به حق انتخاب و تو سعة‬

‫آزادانه نظامهاي فرهنگي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬سياسي به وسيلة مردم‪ ،‬احترام ميگذارد‪ ،‬مدافع ارزشهاي عام انساني و‬

‫بااتر از همه‪ ،‬مدافع صلح‪ ،‬دموکراسي‪ ،‬حقوق بشر‪ ،‬پيشرفت اجتماعي و رهایي ملي است‪ .‬به این ترتيب‪ ،‬روزنامهنگار به‬

‫طرزي فعاال در تبدیل جامعه به جامعهاي دموکراتيجتر م شارکت ميجوید و از طریق گفت و شنود به ای اد ف ضایي‬

‫آکنده از اعتماد در مناسبات بينالمللي مساعدت مينماید تا صلح و عدالت‪ ،‬تشنش زدایي‪ ،‬خلع سالح و توسعة ملي در‬

‫سرا سر جهان تحقق یابد‪ .‬آگاهي روزنامهنگار از مقررات مربوطة مندرج درکنوان سيونها‪ ،‬بيانيهها و قطعنامههاي بين‬

‫المللي جزو اخالق حرفهاي به شمار ميآید‪.‬‬

‫‪ -‬اصل نهم‪ :‬امحاي جنگ و سایر مصایب فراروي بشر‬

‫تعهد اخالقي نساابت به ارزشهاي عام انساااني‪ ،‬روزنامهنگار را به پرهيز از هر نوع توجيه و یا تحریج به جنگهاي‬

‫مت اوزانه و م سابقة ت سليحاتي‪ ،‬بهویژه در مورد ت سليحات ه ستهاي و به پرهيز از همة شکلهاي خ شونت‪ ،‬نفرت یا‬

‫تبعيض‪ ،‬به خ صوص‪ ،‬نژادپر ستي و آپارتاید‪ ،‬سرکوبگري رژی هاي ا ستبدادي‪ ،‬ا ستعمار و ا ستعمار نوین و ه چنين به‬

‫پرهيز از سایر م صایب بزرگ م ضر به حاال ب شریت نظير فقر‪ ،‬سوءتغذیه و بيماريها ملزم ميکند و با تعقيب چنين‬

‫رویهاي است که روزنامهنگار ميتواند به امحاي جهل و سوء تفاه ميان مردم کمج کند و اتباع یج کشور را در مورد‬

‫سازد و احترام به حقوق و شئون همه ملل‪ ،‬مردم و افراد را بدون لحاظ نژاد‪ ،‬زبان‪ ،‬مليت‪،‬‬ ‫نيازها و آماال دیگران احسا‬

‫مذهب و باورهاي فلسفي تضمين کند‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫ميثاق اخالق حرفهاي در روزنامهنگاري‬

‫ميثاق اخالق حرفهاي روزنامهنگاري به وسيله دکتر معتمدنژاد ارائه شده است و وظایف و مسئوليتهاي روزنامهنگاران‬

‫و همه دستاندرکاران رسانههاي خبري را چنين برميشمارد‪:‬‬

‫‪ -1‬روزنامهنگار براي آگاهي از وقایع و مسااائل اجتماعي و تشااریح و تحليل و نقد و تفسااير آزادانه آنها‪ ،‬بر مبناي حق‬

‫همگان براي شاااناخت حقایق‪ ،‬باید به واقعيت هاي عيني توجه کند و اخبار و اطالعات صاااحيح و دقيق و مقاله ها و‬

‫تفسيرهاي منطقي و منصفانه در اختيار خوانندگان بگذارد‪.‬‬

‫‪ -2‬در کار روزنامهنگاري‪ ،‬خبر باید به منزله یج خدمت اجتماعي و نه یج کااي بازرگاني‪ ،‬نگریسااته شااود‪ .‬به همين‬

‫جهت‪ ،‬روزنامهنگار در ان ام وظایف حرفهاي خویش نه تنها در برابر صاااحبان و مدیران مطبوعات‪ ،‬بلکه در مقابل جمع‬

‫و سيع خوانندگان و منافع و م صالح عمومي جامعه نيز م سئوليت دارد و این م سئوليت اجتماعي ای اب ميکند که در‬

‫وجدان اخالقي خاص خود عمل نماید‪.‬‬ ‫شرایط و اوضاع و احواال مختلف‪ ،‬هميشه براسا‬

‫‪ -3‬روزنامهنگار باید به صحت عمل حرفهاي خویش توجه ویژه داشته باشد و تنها اخبار و اطالعاتي را که منشاء و منبع‬

‫است‪ ،‬منتشر کند و در صورت لزوم قيد رعایت احتياط نسبت به صحت آنها را نيز یادآور شود‪.‬‬ ‫آنها مشخ‬

‫‪ -4‬سرقت ادبي‪ ،‬مخدوش ساختن متنها و سندها و حذا اطالعات ا سا سي مربوط به رویدادها‪ ،‬باید درکار روزنامه‬

‫نگاري همي شه مذموم و مطرود با شد و براي بد ست آوردن اخبار و ا سناد و عکسها‪ ،‬شيوههاي نادر ست و غيرقانوني‪،‬‬

‫بکار گرفته نشوند‪.‬‬

‫‪ -5‬شرافت حرفهاي روزنامهنگار ای اب ميکند که از پذیرش هرگونه پاداش مادي غيرقانوني و نام شروع‪ ،‬براي پي شبرد‬

‫مقاصد خصوصي مغایر با منافع و مصالح عمومي‪ ،‬خودداري کند‪.‬‬

‫‪ -6‬روزنامه موظف اساات شااغل روزنامهنگاري را با کار بازرگاني یا فعاليت تبليو سااياسااي‪ ،‬به ه نياميزد و از آگهي‬

‫دهندگان‪ ،‬هيچ دستور و پاداش مستقي یا غيرمستقيمي نزذیرد‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫‪ -7‬آزادي و استقالال حرفه روزنامهنگاري مستلزم آن است که روزنامهنگار از قبوال هرگونه فشار و تهدید براي انتشار یا‬

‫عدم انتشااار مطالب و یا تغيير محتویات آنها‪ ،‬خودداري کند و هميشااه از خط مشااي عمومي هيأت تحریریه و اصااوال‬

‫شرافت حرفهاي خویش‪ ،‬تبعيت نماید‪.‬‬

‫‪ -8‬روزنامهنگار باید کمج به برخورداري همگان از اخبار و اطالعات صااحيح و مؤثر‪ ،‬هر مطلب منتشاار شاادهاي را که‬

‫مي شود‪ ،‬ت صحيح کند و به حق جواب خوانندگان و افراد ذي نفع در مورد مندرجات و محتویات‬ ‫نادرستي آن مشخ‬

‫نشریات و سایر رسانهها‪ ،‬احترام بگذارد‪.‬‬

‫‪ -9‬احترام به استقالال و حاکميت ملي‪ ،‬نظ وامنيت عمومي و ه چنين آسایش‪ ،‬سالمت و آرامش رواني جامعه و دفاع‬

‫از منافع و م صالح همگاني و حراست نهادهاي قانوني حکومت مردمي‪ ،‬از وظایف اجتماعي مه روزنامهنگار به شمار مي‬

‫روند‪.‬‬

‫‪ -10‬روزنامهنگار باید به اصوال دیني و باورهاي مذهبي‪ ،‬آداب و سنن قومي و ملي‪ ،‬مباني اخالق حسنه و عفت عمومي‪،‬‬

‫احترام بگذارد و از هرگونه گرایش به تبعيض جنسيتي‪ ،‬نژادي‪ ،‬عقيدتي و قومي و تبليو خصومتآميز در این زمينهها و‬

‫ه چنين تشویق و تحریج به جنگ ت اوزکارانه و توسعهطلبانه نسبت به کشورهاي دیگر‪ ،‬خودداري کند‪.‬‬

‫‪-11‬کوشش در راه حفظ صلح وآرامش بينالمللي و ه زیستي مسالمتآميز ملتها‪ ،‬مقابله با گسترش وسایل و ادوات‬

‫کشتارجمعي‪ ،‬مانند سالحهاي هستهاي و شيميایي و ميکروبي‪ ،‬جلوگيري از آلودگي محيط زیست و مبارزه عليه سلطه‬

‫فرهنگي و ارتباطي جهاني از رسالتهاي مه روزنامهنگار است‪.‬‬

‫‪ -12‬روزنامهنگار باید براي ارزشهاي جهاني ب شریت و ازجمله ا صوال دموکرا سي‪ ،‬حقوق ب شر‪ ،‬آزاديهاي بنيادي‪،‬حق‬

‫تو سعه سيا سي‪ ،‬اجتماعي و اقت صادي و فرهنگي ک شورها و پ شتيباني از جنبشهاي آزاديبخش و ه چنين گوناگوني‬

‫زبانها و فرهنگها‪ ،‬احترام خاص قائل شااود وبراي تنشزدایي در روابط منطقهاي و بينالمللي و کمج به گفت وگوي‬

‫فرهنگها و تمدنها‪ ،‬از هيچ کوششي دریو نورزد‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫‪ -13‬احترام به حيثيت شخصي و حری خصوصي افراد‪ ،‬خودداري از توهين و تهمت و افترا نسبت به اشخاص‪ ،‬حمایت‬

‫خاص از حقوق زنان‪،‬کودکان و نوجوانان و جلب کمج به ساااالمندان و بيماران و نيازمندان از وظایف مه روزنامه‬

‫نگاران محسوب ميشوند‪.‬‬

‫‪ -14‬روزنامهنگار موظف اساات که ضاامن دفاع از آزادي خبر و تفسااير و انتقاد‪ ،‬اساارار حرفهاي خود را حفظ کند و از‬

‫مي شوند‪،‬‬ ‫افشاي اطالعات و اخباريکه به صورت محرمانه به دست ميآورد‪ ،‬به جز مواردي که با حک دادگاه مشخ‬

‫خودداري نماید‪.‬‬

‫تفاوت قانون و اخالق‬

‫روزنامهنگاري مبتني بر اخالقيات‪ ،‬در کليت خود تنها زماني تحقق ميیابد که روزنامهنگاران چه به صورت فردي و چه‬

‫به صورت جمعي خود را متعهد بدانند که در هر و ضعيتي در ست عمل کنند‪ .‬قوانين ر سانهاي تنها ميتواند به اعماال‬

‫برخي رفتارهاي قانوني در ميان گروهي از روزنامهنگاران من ر شود‪ .‬حتي در این صورت ه ‪ ،‬موفقيت قانون‪ ،‬به اشتياق‬

‫روزنامهنگاران در استفاده از این قوانين به عنوان راهنماي رفتار روزنامهنگاري بستگي دارد‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫فصل دوم‬

‫اخالق اسالمي و خبرنگاري‬

‫اخالق اسالمي و نقش آن در فرآیند اطالعرساني‬

‫آنگاه که سااخن از اخالق خبرنگاري در یج جامعه اسااالمي به ميان ميآید‪ ،‬امري فراتر از اصااوال و ميثاقهاي بين‬

‫المللي اخالق حرفهاي منظور اساات‪ ،‬امريکه به ساابب ریشااهداشااتن در توحيد و وحدانيت ذات حق‪ ،‬همه جنبههاي‬

‫مادي و معنوي این حرفه را در برميگيرد و خبرنگار م سلمان را همانگونه که به بااترین سطح ممکن اخالقي فردي‬

‫کافي ه ملزم مي سازد‪ .‬بر این ا سا‬ ‫و اجتماعي فرا ميخواند‪ ،‬به رعایت ا صوال حرفهاي و به د ست آوردن تخ ص‬

‫خبرنگار مساالمان باید پيش از هرچيز به این باور دساات یابد که حرفه او نقش مهمي در آگاه کردن‪ ،‬تکميل اطالعات‪،‬‬

‫شکلدهي و جهتدهي به دیدگاههاي مردم دارد و این باور را در تمام مراحل کار خود در نظر بگيرد‪.‬‬

‫به طورکلي هدا اصلي رسانهها در یج جامعه اسالمي‪ ،‬ترغيب و آموزش مردم به سوي خير و خوبي است‪ .‬از خبرنگار‬

‫مسلمان انتظار ميرود تا پيش از آنکه دیگران را به نيکي فراخواند خود به این وظيفه عمل کند‪.‬‬

‫ویژگيهاي اخالقي خبرنگار مسلمان‬

‫چند ویژگي مه خبرنگار مسلمان عبارت است از‪:‬‬

‫مسئوليت اجتماعي‪ :‬این اصل‪ ،‬بيان کننده وظایف اجتماعي خبرنگاران است‪.‬‬ ‫‪ .1‬احسا‬

‫‪ .2‬صداقت و واقعنمایي‪ :‬خبرنگار باید هر چيز را آن طور که هست‪ ،‬بنگرد و بکوشد آن را همانطور که دیده است‪ ،‬بيان‬

‫کند‪.‬‬

‫‪ .3‬خبر براي همه‪ :‬خبرنگار نباید مردم را از دا شتن اطالعات مفيد مورد نياز شان محروم کند یا این اطالعات را تنها در‬

‫اختيار گروه ویژهاي از مردم قرار دهد‪.‬‬

‫حق باشد‪.‬‬ ‫‪ .4‬رعایت عدالت و انصاا‪ :‬موضعگيري خبرنگار یا بنگاه خبري درباره خبر باید بر اسا‬

‫‪19‬‬
‫‪ .5‬سودمندي و فایدهرساني‪ :‬خبررساني‪ ،‬ماهيتي آموزشي دارد و خبرنگار به حک وظيفه اخالقي و اجتماعي خود باید‬

‫مروّج خوبيها باشد و به انتشار خبرهاي سودمند بزردازد‪.‬‬

‫‪ .6‬توجه به مصااالح عمومي جامعه‪ :‬خبرنگار مساالمان باید از انتشااار مطالبيکه مصااالح عمومي جامعه را به خطر مي‬

‫اندازد بزرهيزد‪ .‬این مصلحت‪ ،‬حتي شاید یج مصلحت موقت باشد و پس از مدتي منتفي شود‪.‬‬

‫‪ .7‬آرامشبخشي و اميدآفریني‪ :‬خبرنگار متعهدست که همواره در پي آرامشبخشي و اميدزایي باشد و هرگز براي جلب‬

‫توجه بيشتر مخاطب از آن عدوال نکند‪.‬‬

‫‪ .8‬ا ستقالال و بيطرفي‪ :‬رعایت ا صوال بيطرفي‪ ،‬خبرنگاران را موظف مي سازد که هنگام نگارش خبر‪ ،‬از ق ضاوت درباره‬

‫واقعه بزرهيزند و له یا عليه کسي اظهارنظر نکنند‪.‬‬

‫‪ .9‬نرم خویي و بيان نيکو‪ :‬خبرنگار باید ه به حک وظيفه فردي و ه به حک وظيفه اجتماعي و تبليغي خود‪ ،‬در‬

‫گزینش واژهها و جملهها دقت بسياري داشته باشد و ادب را مبناي کار خود قرار دهد‪.‬‬

‫‪ -10‬پرهيز از افترازدن و اتهام بساااتن‪ :‬خبرنگار باید در پرهيز از افترازدن و مته کردن ناعادانه و بدون دليل دیگران‬

‫را خرج دهد و حتي وظيفه دارد چنانچه ک سي به طور غيرعادانه مته شود امکانات را در اختيار وي‬ ‫نهایت و سوا‬

‫بگذارد تا خود را از اتهام برهاند‪.‬‬

‫‪ .11‬پرهيز از تحقير و توهين‪ :‬توهين و تحقير مصداقهایي از رعایت نکردن ادب هستند‪.‬‬

‫انساني است‪.‬‬ ‫‪ .12‬پرهيز از ورود به حيطه خصوصي افراد‪ :‬حق حفظ حرمت افراد در امور شخصي یج حق مقد‬

‫‪ .13‬پرهيز از تلقين و تحميل‪ :‬خبرنگار مسلمان باید توجه داشته باشد ابزاري که در اختيار دارد ممکن است وسيلهاي‬

‫براي القاي یج دیدگاه ناصواب یا انحراا آنها از واقعيتهاي اجتماعي و تلقين یج امر دروغين و غيرحقيقي باشد‪.‬‬

‫‪ .14‬پرهيز از تفرقه افکني و ت شتت‪ :‬یکي از وظایف خبرنگار تالش براي ا ستحکام وحدت ملي ا ست البته اختالا نظر‬

‫در مسائل غيربنيادي یکي از اصليترین زمينههاي رشد و توسعه جامعه است‪.‬‬

‫‪ .15‬پرهيز از بدآموزي‪ :‬خبرنگار باید دقت کند که فعاليت اطالعر ساني او به هيچ وجه در بردارنده بدآموزي نبا شد چه‬

‫در روشهاي کسب خبر‪ ،‬چه در انتخاب اخبار و تنظي و گزارش آنها‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫خبرنگاري در صداوسيما‬

‫اهميت نقش صداوسيما در عرصه انتشار اخبار‬

‫صداو سيما مه ترین منبع ک سب خبر براي بي شتر مردم ک شور به شمار ميآید و قدرت تاثيرگذاري فراواني بر‬

‫مخاطبان را دارد لذا اخالق خبرنگاري در این رسااانه ملي اهميت بيشااتري دارد و سااياسااتهاي خبري آن را با‬

‫بایستهها و ضرورتهاي مهمي روبهرو ميکند که مه ترین آنها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬تمرکز بر محور تثبيت و تقویت دین و جهانبيني اسالمي‬

‫مفاهي اسااالمي مانند‪ :‬وحدانيت خداوند‪ ،‬جهان آخرت‪ ،‬رسااالت‪ ،‬مساائوليت اجتماعي‪ ،‬وحدت امت اسااالم‪ ،‬امر به‬

‫معروا و نهي از منکر و تقوا‪ ،‬اصااوال و راهنمایي هسااتند که بنيان قواعد اخالقي درباره رسااانهها را در چارچوب‬

‫اسالمي شکل ميدهند‪.‬‬

‫‪ -2‬تبلور و تجلي آموزههاي اسالم و حکومت اسالمي‬

‫‪ -3‬اعتمادسازي و استمرار آن‬

‫اعتمادسااازي یکي از مسااائل بنيادي و بساايار مه در حوزه اطالعرساااني اساات و رسااانههاي خبري‪ ،‬همواره در‬

‫تالشااند تا ضااریب اعتماد مخاطبان را نساابت به اخباريکه ارائه ميکنند‪ ،‬افزایش دهند‪ ،‬زیرا ادامه فعاليت این‬

‫رسانهها در گرو همين اعتماد و اطمينان است‪ .‬عوامل بياعتمادي را ميتوان به سه دسته تقسي کرد‪:‬‬

‫الف صداقت نداشتن در فرآیند انتشار خبر‬

‫برخي خبرها در فرآیند انت شار با تناقضگویي‪ ،‬مبالغه و اغراق‪ ،‬تحریف خبر و سان سور ر سانهها روبرو مي شوند که‬

‫این موارد را ميتوان با عنوان بيصداقتي در ارائه اخبار تعریف کرد‪.‬‬

‫ب تناقضگویي‬

‫تناقضگویي در خبر را ميتوان به مفهوم ارائه خبرهاي ضد و نقيض از سوي رسانههاي ارتباطي بيان کرد‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫ج مبالغه و اغراق در فرآیند انتشار خبر‬

‫بزرگ جلوه دادن برخي ارزشهاي خبري یج خبر را ميتوان اغراق و مبالغه دانساات که بياعتمادي افکارعمومي‬

‫را در پي خواهد داشت‪.‬‬

‫د تحریف‬

‫تحرا خبر را ميتوان به معناي د ست بردن در خبر و تغييردادن مفهوم آن دان ست‪ .‬به طورکلي د ست بردن در‬

‫خبر و عرضه اطالعات نادرست به مخاطب نوعي اختالال در فرآیند نشر به شمار ميآید که نتي ه آن سلب اعتماد‬

‫افکارعمومي از رسانه خواهد بود‪.‬‬

‫ه سانسور‬

‫سانسور و نگفتن حقيقت سبب بدبيني مردم نسبت به رسانه ميشود‪.‬‬

‫و موثق نبودن خبر‬

‫ميزان موثق بودن خبر با توجه به منبع آن ارزیابي ميشود‪.‬‬

‫ز عيني و واقعينبودن خبر‬

‫انتشااار اخبار‪ ،‬زماني بيشااترین تاثير را خواهد گذاشاات که در ميان مخاطبان بازتاب مطلوبي داشااته باشااد و این‬

‫زماني انحام ميشود که خبر پخششده عيني‪ ،‬واقعي و به دور از غرضورزي باشد‪.‬‬

‫ح بيطرا نبودن در ارائه اخبار‬

‫جهتگيري در وسایل ارتباطجمعي بر دو عامل استوار است‪ :‬نخست‪ ،‬دولتي بودن وسيله ارتباط جمعي که رسانه‬

‫را به سخنگوي دولت تبدیل ميکند‪ .‬دوم‪ ،‬وابستگي گروهي ویژه که نتي ه آن اعماال نظر بر اخبار و اطالعات‪ ،‬به‬

‫سود آن گروه است‪.‬‬

‫ط جذابيت نداشتن در ارائه اخبار‬

‫رسانه در شکل ارائه خبر باید روشي را در پيش بگيرد که خبر ر ا از یج نواختي خارج کند‪ .‬جذابيت نداشتن در‬

‫ارائه خبر سبب بيتوجهي مخاطبان خواهد شد‪ .‬مه ترین عوامل در این زمينه عبارتند از‪:‬‬

‫‪22‬‬
 ‫اوال‪ -‬شکل ارائه اخبار‬

‫در وسااایل ارتباطي شاانيداري و دیداري اجراي برنامههاي خبري ویژگيهایي دارد که ميتوان به شاارح زیر بيان‬

‫کرد‪:‬‬

‫توجه به گویندگان خوش صدا‪ ،‬توجه به روشها و فنون صدابرداري و نورپردازي‪ ،‬انتخاب دکور منا سب‪ ،‬توجه به‬

‫ا صوال روان شنا سي برقراري ارتباط‪ ،‬ا ستفاده از ت صویرهاي خبري بر روي متن خبر‪ ،‬توجه به ساعت منا سب و فن‬

‫بيان و تسلط گوینده‪.‬‬

‫دوم‪ -‬قابل درک بودن‬

‫این ویژگي خبر را ميتوان به دو عامل ارتباط داد‪ :‬ا ستفاده نکردن ازجملههاي م شکل‪ ،‬پيچيده و ناآ شنا و به کار‬

‫نبردن واژگان و اصطالحات خارجي‪.‬‬

‫سوم‪ -‬ارضاي نيازهاي خبري مخاطبان‬

‫سه عامل در ارضاي نيازهاي خبري مخاطبان نقش اساسي دارد‪:‬‬

‫نخست اینکه مخاطبان به نيازهاي خود دسترسي داشته باشند‪.‬‬

‫دوم توجه به تازگي خبرها‬

‫و سوم موثق بودن خبر‪.‬‬

‫‪23‬‬