Professional Documents
Culture Documents
วิชาทักษะ
วิชาทักษะ
วิชาทักษะ
บทที่ 1
บทนํา
การพัฒนาองคความรูเขาสูวิชาชีพวิศวกรรมมีความสําคัญอยางยิ่งที่จะตองมีพื้นฐาน
ทางวิ ท ยาศาสตร อ ย า งพอเพี ย ง โดยเฉพาะในด านคณิ ต ศาสตร ฟ สิ ก ส และเคมี เพื่ อ สรา ง
รากฐานที่มั่นคงตอพื้นฐานทางวิศวกรรมศาสตร ซึ่งพื้นฐานทางวิทยาศาสตรและพื้นฐานทาง
วิศวกรรมศาสตรจะเปนโครงสรางหลักใหมีการเพิ่มพูนความรูการศึกษาในวิศวกรรมหลักเฉพาะ
ทําไดอยางกวางขวางดวยฐานรากที่มั่นคงเพื่อการสริมยอดไดดวยศักยภาพที่สูงยิ่งขึ้น ทั้งในเชิง
การวิเคราะห การสั งเคราะห เพื่ อให เกิดการพั ฒ นาไดทั้ งดานวิท ยาการ และทางเทคโนโลยี
ที่สามารถนํ าเสนอเพื่อเปนแผนหรือนโยบายและเปนแนวทางการดําเนินงานสูการปฏิบัติใน
ระดั บ ต าง ๆ ไดอย างละเอียดและลึกซึ้ งด วยมาตรฐานคุณ ภาพที่ สูง และให เกิดศั ก ยภาพใน
การแขงขันไดในระดับสากล ทั้งนี้พึงจะตองพิจารณาตามขั้นตอนและขบวนการทางวิศวกรรม
อันประกอบดวยการศึกษาโครงการ การกําหนดนโยบาย แผนการทําโครงการ การออกแบบ
การผลิต การกอสรางหรือการอํานวยการติดตั้ง การควบคุมการกอสราง การควบคุมคุณภาพ
การปฏิบัติงาน การกํากับดูแล และการบํารุงรักษา รวมถึงการซอมแซมปรับปรุงแกไข
ทักษะทางวิศวกรรมที่วิศวกรทุกสาขาควรจะตองสรางเสริมใหเกิดขึ้นกับตนติดตัวไป
โดยอัตโนมัติจนถือเปนเอกลักษณ บุคลิกภาพของวิศวกรทุก ๆ คน คือ
• ทักษะการสื่อทางวิศวกรรม (Communication Skill)
• ทักษะการคํานวณ (Computation Skill)
• ทักษะพื้นฐานทางวิศวกรรม (Basic Engineering Skill)
• ทักษะการบริหาร (Management Skill)
• ทักษะการบริการทางวิศวกรรม (Engineering Services Skill)
การสรางทักษะในวิศ วกรทุ กคนมิอาจทําไดในค่ําคืน แตจะตองคอยเปนคอยไปดวย
การสรางสมทีละเล็กทีละนอย ทั้งในขบวนการการเรียนการสอนทั้งภาคทฤษฎีในหองเรียน และ
ภาคปฏิ บั ติ ในห อ งปฏิ บั ติ ก าร หรื อ ในหน ว ยงานที่ ป ฏิ บั ติ ห รื อ ประกอบวิ ช าชี พ ที่ สั ม ผั ส กั บ
สถานการณจริง จนเกิดความเคยชิน และเกิดวิศวกรรมสํานึกขึ้นในตัววิศวกรเอง จนกลายเปน
ทักษะที่ติดตัว ติดใจติดแนวคิดแนวปฏิบัติไปตลอดการเปนวิศวกร อีกนัยหนึ่งอาจกลาวไดวา
เปนการสรางเสริมบุคลิกภาพทางวิชาชีพวิศวกรรมโดยอัตโนมัติ
อยางไรก็ตามทักษะทางวิศวกรรมที่พยายามรวบรวมไวในเอกสารชุดนี้เปนเพียงเฉพาะ
ทักษะที่วิศวกรทุกคนควรจะตองมีเปนพื้นฐานเบื้องตนในการประกอบวิชาชีพวิศวกรรม แตเมื่อ
วิศวกรไดกาวเขาสูการประกอบวิชาชีพในสาขาวิศวกรรมเฉพาะทางแลว เชน วิศวกรรมโยธา
วิ ศ วกรรมไฟฟ า วิ ศ วกรรมเครื่อ งกล วิ ศ วกรรมอุ ต สาหการ วิ ศ วกรรมเหมื อ งแร วิ ศ วกรรม
สิ่ งแวดล อ ม วิ ศ วกรรมเคมี หรือ วิ ศ วกรรมอื่น ๆ ยั งมี ค วามจําเป น ที่ จะต อ งมี ทั ก ษะในสาขา
วิศวกรรมเฉพาะทางเหลานั้นเพิ่มเติมเขาไปอีกใหเกิดความรูความชํานาญทั้งจากความรูทาง
3
บทที่ 2
ทักษะการสื่อทางวิศวกรรม
วิศวกรมีความจําเปนอยางยิ่งที่ตองมีการสื่อสารในการแปลงทฤษฎีเชิงตัวเลข
เปนรายการคํานวณและจากรายการคํานวณ ไปสูการทําแบบทางวิศวกรรม เพื่อการกอ
สรางหรือการประกอบติดตั้ง รวมไปถึงการใช ปฏิบัติงาน ดูแลบํารุงรักษา หรือการซอม
แซม แก ไข นอกจากนั้ น ในกระบวนการทางวิ ศ วกรรมยั ง มี ค วามจํ า เป น ที่ จ ะต อ งมี
การบั น ทึ ก การทํ ารายงาน การนํ า เสนอชี้ แ จงรวมไปถึ งการประชาสั ม พั น ธ หรื อ สื่ อ
โฆษณาที่เกี่ยวของกัน เพื่อใหงานวิศวกรรม สามารถสื่อไดในทุกระดับ ทั้งระดับจัดทํา
นโยบายและแผน ระดับการดําเนินงาน ในการออกแบบ กอสราง หรือติดตั้ง การตรวจ
สอบควบคุมงาน รวมไปถึงการปฏิบัติการ การดูแล บํารุงรักษา และการซอมแซมแกไข
เปนตน
2.1 การเขียนแบบทางวิศวกรรม
การเขียนแบบทางวิศวกรรมมีความสําคัญมากในการสื่อสารทางวิศวกรรมเพื่อใหงาน
สํ า เร็ จ ลุ ล ว งได เป น ไปตามเจตนารมณ ข องผู อ อกแบบ วิ ศ วกรจํ า เป น ต อ งเรี ย นรู ทั ก ษะใน
การเขียนแบบ ไดแก
• การเขียนตัวอักษร ทั้งอักษรไทย อังกฤษ และตัวเลข การเขียนเสนชนิดตาง ๆ
เชน เสนตรง เสนโคง วงกลม และวงรี ตลอดจนการใหน้ําหนักของเสน ตัวอยาง
ดังกลาว จะแสดงในรูปที่ 2.1–2.5 การเขียนตัวเลขและตัวอักษรตามมาตรฐานสากล
จะเขี ย นด ว ยตั ว อั ก ษรแบบกอทิ ค (Gothic) ส ว นมาตรฐานของประเทศไทยทั้ ง
สําหรับตัวอักษรไทยและอักษรอังกฤษจะเปนไปตาม มอก.210-2520 มาตราสวน
ของตัวอักษรจะบอกเปนอัตราสวนของความสูง ตอความกวางของตัวอักษร สวน
มุมเอียงของตัวอักษรในกรณี ที่เปนตัวเอียงจะบอกเปนองศา
• ภาพฉาย 2 หรื อ 3 มิ ติ การเขี ย นภาพมองจากมุ ม ต าง ๆ นิ ย มมากที่ สุ ด จะเป น
ภาพฉายแบบ 2 มิติ ซึ่งเรียกวา Orthographic projection ดังแสดงในรูปที่ 2.6 ซึ่ง
ใชกันอยางแพรหลาย ในการทําแบบทางวิศวกรรมแสดงถึงมิติ สวนกวาง สวนบาง
สวนมิติความหนา ความลึกหรือความสูง อาจจะตองดูจากรูปตัดหรือภาพฉายในมิติ
ที่ตั้งฉากกัน ในกรณีที่ตองการสื่อใหเห็นภาพชัดเจนงายตอความเขาใจ วิศวกรตอง
ฝกทั กษะการมองและเขียนภาพแบบ 3 มิติ เรียกวา pictorial projection ซึ่ งเป น
ภาพที่แสดงใหเห็นถึงสวนกวาง สวนยาว และสวนสูง การฉายภาพ 3 มิติแบงออก
ได เป น 3 ป ระเภ ท ห ลั ก ได แก แบ บ Axonometric แบ บ Oblique และแบ บ
Perspective ที่วิศวกรคุนเคย ไดแกการฉายภาพ Axonometric แบบ Isometric ซึ่ง
5
รูปที่ 2.3ลักษณะอักษรพิมพใหญ
ในทางทฤษฎี ถื อ วาทุ ก จุ ด บนเส น ชั้ น ความสู งเดี ย วกั น จะมี พิ กั ด ความสู งเท ากั น
ดั งแสดง ในรู ป ที 2.8 แผนที่ มี ห ลายชนิ ด เช น แผนที่ ภู มิ ศ าสตร (Geographic
map) แผนที่อุทกวิทยา(Hydrographic map) แผนที่ทหาร ( Military map) แผนที่
ภูมิประเทศ (Topographic map) เปนตน ซึ่งจะมีประโยชนและเปนหัวใจอันสําคัญ
ยิ่งในการวางแผน วางโครงการที่นําไปสูการศึกษาความเปนไปไดของโครงการ ไม
เพี ยงเฉพาะการศึกษาทางเทคนิค แตรวมไปถึงการศึกษาเชิงเศรษฐศาสตรและ
อื่ น ๆ อาจรวมถึ งผลกระทบต อ ความปลอดภั ย สิ่ งแวดล อ ม และผลกระทบต อ
สาธารณะใน รูป แบบตาง ๆ ในรูป ที่ 2.9 จะแสดงตั วอย างของแผนที่ ภ าพถ าย
ดาวเที ย มหรือภาพถ ายทางอากาศในงานวิศ วกรรม ใช ว างผั งหรือวางแนวจาก
แผนที่ใหลงตัวแลวจะสามารถทําแผนผังอยางละเอียดดวยการสํารวจและตรวจสอบ
ขอมูลทางเทคนิคตาง ๆ ซึ่งจะประกอบดวยผังบริเวณหรือแผนผังอาคาร เปนตน
การเขี ย นแบบเป น การสื่ อ สารทางวิ ศ วกรรมที่ สํ า คั ญ อย า งยิ่ งในหมู วิ ศ วกรและผู ที่
เกี่ ย วของ เพื่ อใช ทํ าแบบรางวางแผนโครงการ ทํ าแบบก อสราง คิ ดราคา และประมาณการ
ใชประมูลการกอสราง ใชทํางานกอสราง และรวมไปถึงการวางแผนดูแลบํารุงรักษาและอํานวย
การใช ตัวอยางการสื่อสารดวยแบบในงานวิศวกรรมโยธา วิศวกรรมเครื่องกล วิศวกรรมไฟฟา
และวิศวกรรมสุขาภิบาล ไดแสดงในรูปที่ 2.10-2.13
• ภาพสเกตช การสื่อสารดวยภาพสเกตซเปนที่รูจักกันตั้งแตยุคกอนประวัติศาสตร
เพื่อประโยชนในการสื่อสารของมนุษยชาติ ภาพสเกตซในงานทางวิศวกรรมใชเปน
บันทึกรายละเอียดจากสํารวจพื้นที่ การตรวจงาน หรือจากการทํารายละเอียดจาก
การคํ า นวณออกแบบที่ ทํ า ให ส ามารถเข า ใจรู ป แบบของงานโดยสั ง เขปก อ น
การเขียนแบบรายละเอียดทางวิศวกรรมตอไป การสเกตชภาพอาจทําไดทั้ง 2 มิติ
และ 3 มิติเชนเดียวกันกับการเขียนแบบทุกประการ วิศวกรจําเปนตองฝกทักษะ
ดังกลาวเพื่อการสื่อสารเบื้องตนที่เขาใจกันไดดีซึ่งมีประโยชนมากในขั้นตอนของ
การออกแบบเบื้ องต น (Preliminary Design) การบั น ทึ กเพื่ อการทํ ารายงานหรือ
การสั่งงานโดยเฉพาะที่หนางานผานบันทึกความจํา เปนตน
10
• การเขียนแบบดวยคอมพิวเตอร วิศวกรในปจจุบันจําเปนตองรูวิธีการออก
แบบ และเขียนแบบ โดยใชคอมพิวเตอรชวย ซึ่งเรียกรวมกันวา Computer
Aided Design (CAD) ในการเขี ย นแบบโดยใช ค อมพิ ว เตอร ช ว ยจะทํ า ให
การเขียนแบบสามารถทําไดอยางรวดเร็วขึ้น สามารถบันทึกแบบเดิมไวได
และสามารถแกไขแบบเดิมไดสะดวกรวดเร็ว นอกจากนี้ยังสามารถแสดง
ภาพเปน 2 มิติ 3 มิติ หรือจะหมุนภาพดูสวนตาง ๆ ได และดวยเทคโนโลยีที่
รุดหนาในปจจุบันไดมีการเชื่อมตอระหวางคอมพิวเตอรและเครื่องจักรกล
ใหสามารถทํางานไดตาม คําสั่งผานคอมพิวเตอร และสามารถผลิตชิ้นงาน
ตามที่ แ สดงไว บ นจอคอมพิ ว เตอร ไ ด เช น การใช ซ อฟต แ วร ค วบคุ ม
ก ารทํ างาน ของเค รื่ อ งจั ก รก ล ป ระเภ ท CNC (Computer Numerically
Controlled) ซอฟต แ วร ที่ ช ว ยในการเขี ย นแบบทางวิ ศ วกรรมที่ รู จั ก กั น
แพรห ลายในป จจุบั น เชน Auto CAD ซึ่งทํ าให การเขีย นแบบเป น ไปอยาง
สะดวกรวดเร็ว การเขียนเสนตรง เสนโคง วงกลม วงรี สามารถทําไดโดย
14
ข. การยายแกนและหมุนภาพ
รูปที่ 2.15 ตัวอยางงานเขียนแบบโดยใช Auto CAD
ก. ตัวอยางกราฟเชิงเสนในการแสดงผลการทดสอบ
ข. การแสดงขอมูลบนกราฟสเกลธรรมดาและกราฟกึ่งล็อก ค. การแสดงขอมูลบนกราฟล็อก
50.00%
40.00%
30.00%
20.00%
10.00%
0.00%
Miscellaneous Blasting Powder Permissibles Dynamite Nitroglycerine
Blasting Powder
Dynamite 14.00%
52.30%
Permissibles
14.30%
ข. กราฟแผนภูมิวงกลม ง. แผนภูมิปริมาตร
อนึ่งนอกจากแผนภูมิที่ใชแสดงขอมูลทางเทคนิคหรือทางวิศวกรรมแลวยังมีแผนภูมิที่ใช
ในการบริหารจัดการหรือการปฏิบัติงานทางวิศวกรรมที่แยกเปน แผนภูมิแจงประเภทและแผน
ภูมิแสดงขั้นตอนของงาน (Classification charts และ Flow charts) แผนภู มิทั้ง 2 ประเภทมี
หลักการคลายกันแตใชอธิบายงานตางกัน แผนภูมิแจงประเภทใชแจกแจงหนวยงานหลัก หนวย
งานรองขององคกร และแสดงความสัมพันธระหวางหนวยงานนั้น ๆ ดังแสดงในรูปที่ 2.18 เปน
ตัวอยาง แผนภูมิองคกรการบริหารหนวยงานกอสราง สวนแผนภูมิแสดงกระบวนการและขั้น
ตอนการทํางานดังแสดงในรูปที่ 2.19 เปนตัวอยางในกระบวนการทางวิศวกรรมเคมี
2.3 รายงานทางเทคนิคและการปฏิบัติงาน
ในการดําเนินงานทางวิศวกรรมที่เกี่ยวกับการสํารวจ การทดสอบ ในการทดลองและ
การปฏิ บั ติ ง าน จํ า เป น อย า งยิ่ งที่ ต อ งจั ด ทํ า รายงานเพื่ อ นํ า เสนอต อ วิ ศ วกรด ว ยกั น หรือ ต อ
ผูเกี่ยวของทั้งในองคกรเดียวกัน หรือตางองคกรแตมีความเชื่อมโยงกันดังนั้นการนําเสนอขอมูล
ดานเทคนิคดวยรายงานจึงจําเปนตองกระชับ ตรงประเด็น และสามารถสื่อความหมายไดอยาง
ชัดเจน โดยทั่วไปแลวในการเขียนรายงานทางเทคนิคนั้น มักจะมีรูปแบบการนําเสนอแบงเปน
หัวขอตาง ๆ เรียงลําดับดังนี้
1. บทนํา (Introduction) ในสวนนี้เปนการแสดงใหเห็นถึงสิ่งที่ผูเขียนทําการศึกษา
แนวเหตุผล และความจําเปนในการศึกษา ปญหาอาจจะตองรวมถึงผลการศึกษาที่
เคยมีการศึกษามากอนแลว(ถามี) ตลอดจนขอมูลตาง ๆ ที่ปูพื้นฐานใหผูอานเขาใจ
ถึงปญหาและแนวทางการแกปญ หาดวยวัตถุประสงคและเปาหมายการนําเสนอ
รายละเอียดของรายงานตอไป
2. เครื่องมื อหรืออุ ป กรณ (Equipment) สวนนี้ จะบรรยายถึงเครื่องมื อหรืออุป กรณ
ตลอดจนเทคนิคในการใชอุปกรณตาง ๆ ในการศึกษาความสําคัญในสวนนี้อาจจะ
ตองเนนหนักถึงหลักการทํางานของเครื่องมือ ความละเอียดและความนาเชื่อถือของ
การทดสอบการตรวจวัดหรือการขยายผลตอไป
3. การทดสอบ (Tests) บรรยายถึงการทดสอบและวิธีการทดลองตามขั้นตอน ซึ่งจะทํา
ให ผูอานสามารถเข าใจถึ งวิ ธีการทดสอบรวมทั้ งข อมู ลที่ จะไดจากการทดสอบที่
สอดรับกับมาตรฐาน(ถามี) ในกรณีที่เครื่องมือหรืออุปกรณที่ใชไมยุงยากนัก อาจ
รวมหัวขอ 2 และ 3 เปนหัวขอเดียวกันได
4. ผลการศึกษา (Results) ผลการศึกษาที่ไดจากการทดลองหรือทดสอบมักแสดงใน
รูปของตารางหรือกราฟ การอธิบายความจะมีเพียงสั้น ๆ ถึงผลที่ไดจากการศึกษา
การวิเคราะหและวิจารณยังไมมีในขั้นตอน แตจะตองพยายามยอยขอมูลใหละเอียด
และแปลงผลให อยูในรุป แบบที่ นําเสนอใหเขาใจไดดีที่สุดที่นํ าไปสูการวิเคราะห
สังเคราะหไดแมนยําขึ้น
5. วิเคราะหและวิจารณผลงาน (Analyses & Discussion) การวิเคราะหเชิงตัวเลขและ
กราฟจากผลการศึ ก ษาด ว ยการเปรี ย บเที ย บทางเทคนิ ค และมาตรฐานต า ง ๆ
การสรางแบบจําลองหรือการทดสอบแบบจําลองอาจมีความจําเปนในการเปรียบ
เทียบในเชิงทฤษฎีประกอบ ซึ่งจะนํามาถึงการวิพากษวิจารณและนําไปสูการสรุปได
อยางละเอียด ถี่ถวน
6. สรุป (Conclusion) เสนอขอสรุปจากการศึกษาหรือที่ไดจากการวิเคราะหวินิจฉัย
แลว และจะตองสื่อใหเห็นแนวทางการแกปญหาที่สอดรับและสนองอบวัตถุประสงค
และเปาหมายของการศึกษานั้น ๆ
19
• รายงานทางวิชาการ
รายงานทางวิชาการเปนที่รูจักและเคยชินกันในกลุมวิศวกรที่ผานกระบวนการเรียน
การสอนจากสถาบั น การศึ ก ษามาแล ว ทุ ก คน ซึ่ งลํ าดั บ ขั้ น ตอนการนํ าเสนอย อ มสอดรับ กั บ
แนวคิด แนวเหตุผลที่นําไปสูการศึกษาและทดสอบจึงไดผลมาวิเคราะหวิจารณสูการสรุปผลเพื่อ
การประยุกตหรือการแกปญหาตอไป
ขั้นตอนการเขียนรายงานทางวิชาการ อาจเรียงลําดับได ดังนี้
1. บทคัดยอ (Summary)
2. บทนํา (Introduction)
3. อุปกรณและวิธีการทดลอง (Equipment Tests & Results)
4. วิเคราะห / วิจารณผล (Analyses / Discussion)
5. สรุปผล (Conclusion)
6. ตาราง แผนภาพ และรูปภาพ (Tables, Charts & Figures)
• รายงานการทดสอบ
การทดสอบเปนงานที่วิศวกรมิอาจหลีกเลี่ยงไดในการปฏิบัติงานทางวิศวกรรม
ทั้งในการศึกษาเบื้องตนระหวางการกอสราง/ติดตั้ง รวมไปถึงในระหวางการใชงานบํารุง
รักษา ทั้งนี้เพื่อเปนการตรวจสอบคุณภาพ ความนาเชื่อถือของผลิตภัณฑ และเพื่อยืนยัน
สมรรถนะการใชงาน ตัวอยางเชน การกอสรางจะตองมีการตรวจสอบวัสดุ ตรวจสอบ
การกอสรางหรือติดตั้ง รวมไปถึงการทดสอบหรือตรวจสอบเพื่อยืนยันสมรรถนะเมื่อใช
งานไปที่ จ ะต อ งยื น ยั น ด ว ยดรรชนี ห รื อ ตั ว เลขของตั ว แปรที่ มี นั ย สํ า คั ญ ต อ ระบบ
การทํางาน เมื่อ มีการทดสอบวิศวกรตองรายงานขอเท็จจริงที่ไดจากการทดสอบนั้นเพื่อ
เปนขอมูลอางอิง เพื่อการตรวจรับงาน และเพื่อเก็บรักษาเปนขอมูลในการบํารุงรักษา
ตอไป โดยทั่วไปรายงานการทดสอบจะประกอบดวย
1. บทนํา กลาวถึงปญหาหรือสาเหตุที่ตองทดสอบ
2. วัตถุประสงคเปาหมายและขอบขายของการทดสอบ
3. การทดสอบ เสนอกรรมวิธี มาตรฐานการทดสอบ และกระบวนการทดสอบ
4. ผลการทดสอบ นําเสนอขอมูลโดย แผนผัง รูปภาพ กราฟ และ แผนภูมิ
5. สรุปผลการทดสอบ เสนอขอมูลเชิงตัวเลขเปนขอมูลประกอบการตัดสินใจ
ตอไป
• รายงานการประชุมหนวยงาน
ในงานทางวิศวกรรมจะตองเกี่ยวของกับบุคคลหรือตัวแทนหลายฝายที่ตองสื่อ
ถึงกันและจะตองกอใหเกิดปฏิสัมพันธสูการดําเนินงานที่มีประสิทธิผลที่ตองรวมมือจาก
ทุกการประชุมหนวยงานเพื่อหาขอยุติในวิธีการและขั้นตอนใหไดงานที่มีคุณภาพโดย
รวมกันแกปญหาในการดําเนินงาน ดังนั้นจึงตองมีการบันทึกและรายงานการประชุม
20
เพื่อใชเปนหลักฐานอางอิงตอไป อีกทั้งจะตองมีการรับรองรายงานการประชุมทุกครั้ง
เพื่อยืนยันความถูกตอง โดยทั่วไปรายงานการประชุมหนวยงานจะประกอบดวยสวน
สําคัญ คือ
1. หัวขอการประชุม
2. ผูเขารวมประชุม
3. วัน เวลา สถานที่
4. วาระการประชุม
- รับรองรายงานการประชุมครั้งที่ผานมา
- เรื่องสืบเนื่องจากการประชุมครั้งที่ผานมา
- รายงานความกาวหนาของงาน
- ปญหาอุปสรรคและแนวทางแกไข
การประชุมหนวยงานจะขึ้นอยูกับลักษณะงานที่ดําเนินการ แตโดยทั่วไปควรจะมีอยาง
นอยเดือนละ 1 ครั้งเพื่อนําไปสูการจดบันทึกและทํารายงานประจําเดือนของหนวยงาน
• รายงานการปฏิบัติงาน/หรือการกอสราง
ในการทํางานทุกชนิดตองมีการบันทึกเปนลายลักษณอักษรเพื่อใชเปนหลักฐาน
อางอิงในภายหลัง เชนการสั่งงานหรือแกไขงาน การขออนุมัติตามขั้น เปนตน การราย
งานผลปฏิบัติงานอาจแยกเปนรายงานประจําวัน ประจําสัปดาห และประจําเดือน ราย
งานอาจอยูในรูปของบันทึก (Memo) ตาราง (chart) หรือรูปเลมก็ได ตัวอยางรายงาน
ประจําวันและประจําสัปดาหในการควบคุมงานกอสรางอาคารคอนกรีตเสริมเหล็ก ราย
งานประจําเดือนอาจเสนอเปนรูปเลมเนื้อหาโดยทั่วไปควรประกอบดวย
1. บทนํา
2. เนื้อหาสาระของโครงการ - รายการดําเนินงานที่สําคัญ
3. ความกาวหนาของโครงการ
4. สรุปการเบิกจายเงินโครงการ
5. รายละเอียดการดําเนินงาน - ปญหาอุปสรรคและแนวทางแกไข
6. แผนการดําเนินงาน - รายการที่สําคัญ, เสนทางวิกฤติ/อนุวิกฤติ
2.4 บันทึกชวยจํา
ในการปฏิ บั ติ งานทางวิ ศ วกรรม การสื่ อ สารส ว นใหญ จ ะเป น แบบก อ สรา ง รายการ
ประกอบแบบ และรายงานทางเทคนิค แตการทําบันทึกชวยจํา (Memorandum) ถือเปนสื่ออีก
อยางหนึ่งที่มีความสําคัญมากที่เชื่อมโยงระหวางเทคนิคและการบริหารงานทางวิศวกรรมใน
โครงการ ไม วาจะเป น สาขาหรือหน วยงานใดจะตองแจงเพื่ อทราบหรือสั่งการให ป ฏิ บั ติ งาน
ดําเนินการตาง ๆ ในการสื่อสารกันทางวิศวกรรมก็ตองมีการเขียนบันทึกเปนหลักฐาน
เพื่อใหผูเกี่ยวของรับทราบหรือสั่งการใหปฏิบัติ ซึ่งผูรับเหมากอสรางทําบันทึกเพื่อขออนุมัติเท
21
คอนกรีตตอผูควบคุมงานเพื่อจะไดทําการตรวจสอบการทํางานใหเปนไปตามแบบและถูกตอง
ตามหลักวิชาทางวิศวกรรมเปนตน
บั น ทึ ก ความจํ า จะมี ป ระโยชน อ ย างมากในกรณี ที่ มี ป ญ หาในโครงการแล ว จะต อ งมี
การยอนรอยหาควาจริงในเรื่องรองสิทธิหรือเรียกคาชดเชยที่ผูทําและผูรับจะตองสื่อใหอยูใน
กรอบของสัญญาหรือมาตรฐานความประพฤติวชิ าชีพวิศวกรรม
2.5 บันทึกผลปฏิบัติงาน
การบันทึกผลปฏิบัติงาน (Log Book) มีความสําคัญอยางยิ่งตอการพัฒนาการประกอบ
วิ ช าชี พ ให เพิ่ ม ความรู วิ ช าการ และเพิ่ ม ความรู ค วามชํ านาญ ให เกิ ด ทั ก ษะในวิ ช าชี พ ส ว น
การประกอบวิชาชีพของการเสริมสรางประสบการณดวยประสิทธิภาพ คุณภาพ และทักษะใน
วิ ช าชี พ อั น จะนํ าไป สู ก ารพั ฒ น าวิ ช าชี พ ได อ ย า งต อเนื่ อง (Continuing Professional
Development, CPD) การบันทึกผลงานและเหตุการณที่เกิดขึ้นในหนวยงานในแตละวัน แตละ
เหตุการณจะมีประโยชนมากในการชวยจําและกระตุนเตือนใหทํางานใดอยางมีประสิทธิภาพ แต
ที่ เป น ประโยชน สู งสุ ด ของวิ ศ วกรเองเพราะการบั น ทึ ก ต าง ๆ เป น กระบวนการเรีย นรูท าง
วิศวกรรมจากเหตุการณจริง การบันทึกที่เปนระบบและกระบวนการดานการรับรู (Perception)
อยางหนึ่ง ซึ่งอาจเรียนรูไดตามอัตภาพหรือพื้นฐานเดิมที่มีจากความรูการศึกษา และทักษะใน
ความรูความชํานาญ ที่สรางสมไว แตเมื่อการบันทึกประสบการณใน Log Book นี้จะตองไดรับ
การตรวจสอบและตรวจ รับรองเมื่อกิจกรรมหรืองานนั้น ๆ แลวเสร็จจากวิศวกรผูมีความรูความ
ชํานาญในระดับสามัญวิศวกร วุฒิวิศวกร หรือผูมีความชํานาญการพิเศษที่ทํางานมาดวยกัน
อยางตอเนื่อง รูปที่ 2.26 แสดงถึง การบันทึก การเขียนภาพประกอบ และการรับรองโดยวิศวกร
อาวุโสที่เปนพี่เลี้ยงการประกอบวิชาชีพ หากการรับรูยังนอยหรือผิดหลักการวิศวกรผูอาวุโสพึง
จะตองปรับความเขาใจ ปรับขบวนการฝกฝน ฝกอบรม และการถายโอนความรูไดอยางละเอียด
ถี่ถวน และสอดคลองตามมาตรฐานการประกอบวิชาชีที่ยอมรับกันในวงวิชาชีพสูการพัฒนาตน
เองใหเกิดคุณภาพ และมีทักษะเพิ่มพูนมากขึ้นจนเกิดความรูความชํานาญในการประกอบวิชา
ชีพตอไป อนึ่ง ในการเลื่อนระดับการประกอบวิชาชีพจากภาคีวิศวกรเปนสามัญวิศวกร หรือ
จากสามัญวิศวกรเปนวุฒิวิศวกร ผลงานที่บันทึกไวจะเปนประโยชนอยางมากในการกรอกราย
ละเอียดสรุปผลงานที่เคยผานมา รวมถึง การพัฒนาการประกอบวิชาชีพที่เกิดขึ้นจากการทํางาน
แตละชิ้น แตละโครงการที่สามารถถายโอนใหวิศวกรในตางลักษณะการปฏิบัติงานหรือตางสาขา
วิศวกรรมควบคุมที่สามารถยกระดับและศักยภาพการประกอบวิชาชีพวิศวกรรมไดอยางดียิ่ง
23
หนังสืออางอิง
1. ธีระชัย เจาสกุล ,เขียนแบบเทคนิค1, สมาคมสงเสริมเทคโนโลยี(ไทย-ญี่ปุน), 2542
2. ธีระยุทธ สุวรรณประทีป,สันติ ลักษิตานนท, เขียนแบบวิศวกรรมเบื้องตน,วิทยพัฒน,2543
3. Thomas E. French,Chales J Vierck,Robert J Foster, Engineering Drawing and
Graphic Technology,McGraw-Hill,1986
4. George C. Beakley, H.W. Leach, Engineering an Introduction to a Creative
Profession,Macmillan,1972
5. Rufus P.Turner, Technical Report Writing ,Rinehart Press,1971
6. อรุณ ชั ย เสรี,เกล็ ด ความรูเกี่ ย วกั บ การควบคุ ม งานก อ สรางอาคารคอนกรีต เสริ ม เหล็ ก ,
วิศวกรรมสถานแหงประเทศไทย,
25
บทที่ 3
ทักษะการคํานวณ
การพัฒนาทักษะการคํานวณทางวิศวกรรมจะตองใชพื้นฐานทางคณิตศาสตรเขามาชวย
แกป ญ หาทางวิศวกรรม ซึ่ งจะเห็ นไดชัดเจนวาความรูทางคณิ ตศาสตรจะเปนพื้ นฐานขั้นตน
ที่วิศวกรตองรูตองเขาใจอยางลึกซึ้งทางทฤษฎีในางลึกที่จะตองเขาใจถึงเทคนิคและการนํามา
ประยุกตใชกับงานทางวิศวกรรมได จากปญหาดังกลาวจึงไดรวบรวมความรูทางคณิตศาสตร
ที่จําเปนกับวิศวกรโดยสังเขป เพื่อเปนการทบทวนพื้นความรูเบื้องตนที่สามารถนําไปอธิบาย
พฤติ ก รรมทางฟ สิ ก ต ที่ ใช ป ระยุ ก ต สู ก ารประกอบวิ ช าชี พ ต อ ไป ซึ่ ง สามารถแบ ง ออกเป น
4 หมวดหลัก
• ความรู พี ช คณิ ต (Algebra) ตรี โกณ (Trigonometry) และเรขาคณิ ต (Geometry)
เช น การแยกตั ว ประกอบ การกระจาย เลขยกกํ า ลั ง ตรี โ กณ ฟ ง ชั่ น ลายเส น
รูปลักษณ พื้นที่ ปริมาตร เปนตน
• แคลคูลัส (Calculus) เนนการประยุกตทางคณิตศาสตรในการแกปญหาตาง ๆ เชน
การหาปริ ม าตร การหาค า สู ง สุ ด และต่ํ า สุ ด ความชั น ความเร็ ว ความเร ง
การแกสมการเชิงอนุพันธ เปนตน
• วิ ธี ก ารเชิ ง ตั ว เลข (Numerical method) เป น ขบวนการเชิ ง เลขคณิ ต อย า งง า ย
ประกอบด ว ยการบวก ลบ คู ณ หาร เป น หลั ก โดยมี เหตุ ผ ลตามเชิ งตรรกวิ ท ยา
รวมดวย อาจรวมถึงการประมาณการ การคาดคะเน และการคํานวณอยางงาย
• การใชคอมพิวเตอรและเครื่องคํานวณ (Tools) ชวยในการคํานวณทางวิศวกรรม
อาจจะเชื่อมโยงทั้งในระบบแข็ง (Hardware) เกี่ยวกับเครื่องมือและอุปกรณตาง ๆ
และในระบบออน (Software) เกี่ยวกับการทําโปรแกรม วิธีการใชใหเกิดประสิทธิผล
3.1 ความรูพีชคณิต ตรีโกณ และเรขาคณิต
ความรูทางดานคณิ ตศาสตรเบื้องตนในระดับมัธยมปลายที่จําเปนเพื่อเปนพื้นฐานใน
การคํ านวณทางวิ ศ วกรรมสามารถแบ งออกได เป น 3 ส ว นหลั ก คื อ พี ช คณิ ต ตรี โกณ และ
เรขาคณิต
ก. การแยกตัวประกอบและการกระจาย
• การแยกตัวประกอบ
ab + ac = a(b + c) -----------(3.1)
a(x + y) + b(x+ y) = (a + b) (x + y) -----------(3.2)
x2 - y2 = (x - y) (x + y) -----------(3.3)
x3 - y 3 = (x - y) (x2 + xy + y2) -----------(3.4)
x3 + y 3 = (x + y) (x2 - xy + y2) -----------(3.5)
26
• การกระจาย
(x+ y)2 = x2 + 2xy + y2 -----------(3.6)
2 2 2
(x - y) = x - 2xy + y -----------(3.7)
3 3 2 2 3
(x + y) = x + 3x y + 3xy + y -----------(3.8)
3
(x - y) = x3 - 3x2y + 3xy2 - y3 -----------(3.9)
• การแยกตัวประกอบแบบพิเศษ
xn - y n = (x - y) (xn-1 + xn-2y + xn-3y2 + ... + yn-1)--(3.10)
xn + y n = (x + y) (xn-1 - xn-2y + xn-3y2 + ... + yn-1)--(3.11)
ถา n เปนเลขคู xn + yn ไมสามารถแยกเปน real factor ได
ข. การยกกําลังและลอกการิทึม
• กฎของเลขยกกําลัง
กําหนดให p,q เปนจํานวนจริง และ m,n เปนเลขจํานวนเต็มบวก
a * aq
p
= ap+q ---------(3.12)
p q p-q
a /a = a ---------(3.13)
pq pq
(a ) = a ---------(3.14)
a0 = 1 ,a≠0 ---------(3.15)
p pr pr pr
(a b ) = ab ---------(3.16)
-p p
a = 1/a ---------(3.17)
p p p
(ab) = ab ---------(3.18)
• ลอการิทึม
ถา ap = N เมื่อ a ≠ 0 หรือ 1 แลว P = logaN
loga( MN ) = logaM + logaN ---------(3.19)
loga( M/N ) = logaM – logaN ---------(3.20)
p
logaM = P logaM ---------(3.21)
loga1 = 0 ---------(3.22)
logaa = 1 ---------(3.23)
loga( 1/M ) = -logaM ---------(3.24)
logaN = logbN/logba ---------(3.25)
ค. พื้นที่ และ ปริมาตร
กําหนดให A = พื้นที่ , P = เสนรอบรูป , V = ปริมาตร
B = พื้นที่ผิวโคง , S = พื้นที่ผิวโคงรวม
• สี่เหลี่ยมมุมฉาก ( ดูรูป 3.1 ก )
27
A = ab ---------(3.26)
P = 2a + 2b ---------(3.27)
• สี่เหลี่ยมดานขนาน ( ดูรูป 3.1 ข )
A = absin θ ---------(3.28)
P = 2a + 2b ---------(3.29)
n +1
∫ kf (x )dx = k ∫ f (x )dx ---------(3.95)
33
arc tan y = x + c
3.3 วิธีการเชิงตัวเลข (Numerical Method)
ระเบี ย บวิ ธี ก ารเชิ งตั ว เลขเป น เพี ย งกลุ ม ของวิ ธี ก ารต า ง ๆ ที่ เป น ขั้ น เป น ตอน โดย
ดําเนินการทางเลขคณิตดวยการบวก ลบ คูณ หาร และใชหลักตรรกศาสตร รวมประกอบดวย
โดยปกติแลวในการแกปญหาทางวิศวกรรมจําเปนตองแกระบบสมการขนาดใหญที่ประกอบดวย
สมการย อ ยและตั ว ไม รู ค า เป น จํ า นวนมาก ในส ว นนี้ เราจะได ศึ ก ษาระเบี ย บวิ ธี ก ารต า ง ๆ
หลายวิธีการที่สามารถนํามาแกระบบสมการเพื่อหาผลลัพธ ดังนี้
34
2. วิธีการตัวกําจัดแบบเการ
จัดไดวาเปนระเบียบวิธีการแกระบบสมการที่ไดรับความนิยมมากระเบียบวิธีหนึ่ง สามารถ
แบงออกเปน 2 ขั้นตอนดังนี้
• การกําจัดไปขางหนา หากเรามีระบบสมการที่ประกอบดวย 3 สมการยอย
ดังนี้
35
• การแทนคายอนกลับ เมื่อจัดระบบสมการใหอยูในรูปขางบนไดแลวก็เริ่มทํา
ยอนกลับไปเพื่อหาคา xi ทีละสมการดังนี้
x3 = b3" / a33
"
--------(3.99)
x2 = ( b − a x3 ) / a
'
2
'
23
'
22 --------(3.100)
x3 = ( b1 − a12 x2 − a13 x3 ) / a11 --------(3.101)
3. วิธีของเกาส-ชอรดอง
เปนการขยายเพิ่มเติมตอไปจากระเบียบวิธีการกําจัดแบบเกาส โดยเปลี่ยนสมการใหอยูในรูป
แบบที่เมตริกซจตุรัสดานซาย ของระบบสมการประกอบดวยสัมประสิทธที่มีคาเปนศูนย ตลอดแถบลาง
ซายและแถบบนบวกของเมตริกซ และมีคาเปนหนึ่งตลอด แนวแกนเฉียงของเมตริกซนั้น
⎡1 0 0 ⎤ ⎧ x1 ⎫ ⎧b1 ⎫
*
⎢ 0 1 0 ⎥ ⎪ x ⎪ = ⎪b* ⎪
⎢ ⎥⎨ 2⎬ ⎨ 2⎬
⎢⎣ 0 0 1 ⎥⎦ ⎩⎪ x3 ⎭⎪ ⎪b3* ⎪
⎩ ⎭
ซึ่งจะทําใหเกิดผลลัพธทันที คือ
⎧ x1 ⎫ ⎧b1 ⎫
*
⎪ ⎪ ⎪ *⎪
⎨ x2 ⎬ = ⎨b2 ⎬
⎪ x ⎪ ⎪b* ⎪
⎩ 3⎭ ⎩ 3 ⎭
5. กฎของซิมปสัน
b−a
I= [ f ( x0 ) + 4 f ( x1 ) + f ( x2 )] --------(3.103)
6
6. การถดถอยแบบกําลังนอยที่สุด ( Regression )
เปนกระบวนการกลั่นกรองขอมูลอยางเปนขั้นเปนตอนที่ทําใหขอมูลที่นํามาวิเคราะห
สามารถใชเปนมาตรฐานได โดยระเบียบวิธีการตางประกอบดวย
• การถดถอยแบบเชิงเสน
37
• การถดถอยแบบเชิงเสนกับขอมูลไมเชิงเสน
ขอมูลดังกลาวจะอยูในรูปของสมการกําลังดังนี้
--------(3.107)
b
y = ax
ซึ่งสามารถเขียนใหอยูในรูป y = a 0 + a1 x
สมการหาคาตางๆ ไดดังนี้
38
x = log x
y = log y
------------------(3.108)
a0 = log a
a1 = b
กรณีอยูในรูปของสมการเอ็กซโพเนียนเชียล
y = ae b x ------------------(3.109)
จะได
y = ln y ; x=x
------------------(3.110)
a0 = ln a ; a1 = b
• การถดถอยของพหุนาม
7. สถิติ
สถิติ คือ การนําขอมูลที่เปนขอเท็จจริง มาทําการวิเคราะหและนํามานํามาเสนอขอมูล โดย
สามารถแบงออกเปนหัวขอใหญ ๆ ไดดังนี้
• การเก็บรวบรวมขอมูล คือ การรวบรวมขอเท็จจริง สามารถจําแนกได 4 วิธี
คือ
- การเก็บรวบรวมจากทะเบียนประวัติ
- การเก็บรวบรวมโดยวิธีการสํารวจ
- การเก็บรวบรวมโดยการสํารวจ
- การเก็บรวบรวมโดยวิธีการสังเกต
• การนําเสนอขอมูล คือ การแสดงขอมูลที่รวบรวมมา มี 2 วิธีการใหญ ๆ คือ
การนําเสนอขอมูลอยางไมมีแบบแผน เชน ในรูปแบบบทความ เปนตน และ การนําเสนอ
อยางเปนแบบแผน เชน ในรูปแบบตาราง , แผนภูมิแทง เปนตน
• การวัดคากลางของขอมูล แบงออกไดเปน หัวขอดังนี้
- คาเฉลี่ยเลขคณิต
x =
∑ fx
------(3.112)
N
x = A +
∑ f (x − A)
เมื่อ A คือ คาเฉลี่ยสมมุติ ------(3.113)
N
- มั ธ ยฐาน คื อ ค าที ตํ าแหน งอยู ที่ กึ่ งกลางของข อมู ล เมื่ อเรียงจากน อ ย
ไปมาก
⎛N ⎞
⎜ − ∑ f L ⎟
------(3.114)
= L + ⎝ ⎠ I
2
M e
f M
สวนเบี่ยงเบนเฉลี่ย M.D. = ∑
x −x
----------------(3.117)
N
สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน S.D. = ∑
2
x
− (x )2 -----------(3.118)
N
ในกรณี ที่เรานําคาสวนเบี่ยงเบนมาตรฐานมายกกําลังสอง เราเรียกวา คาแปรปรวน
คือ
ความแปรปรวน = ( S.D.)2 -------------------(3.119)
- การวัดการกระจายสัมพัทธ นําไปใชในการเปรียบเทียบขอมูลแตละกลุมวา
กลุมใดมีการกระจายมากกวากลุมใด มีอยู 4 แบบคือ
สัมประสิทธิ์ของพิสัย = ( xmax-xmin)/(xmax+xmin) ----------------(3.120)
สัมประสิทธิ์ของสวนเบี่ยงเบนควอไทล = ( Q3-Q1)/(Q3+Q1) ---3.121)
สัมประสิทธิ์ของสวนเบี่ยงเบนเฉลี่ย = ( M.D) / x ---------------(3.122)
สัมประสิทธิ์ของการแปรผัน = ( S.D.) / x ----------------(3.123)
• คามาตรฐาน ( Z) เปนการจัดทําคาของขอมูลแตละกลุมใหอยูในกลุมเดียง
กัน แลวนําแตละกลุมมาเปรียบเทียบกัน โดยใชสูตรดังนี้
x −x
Z = ----------------(3.124)
S .D .
3.4 ใชคอมพิวเตอรในการคํานวณ (Computer Aids)
คอมพิวเตอรเปนอุปกรณอิเลคทรอนิกสในการประมวลผลขอมูลเพื่อชวยในการทํางาน
ให มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพและรวดเร็ว ยิ่ งขึ้ น ขั้ น ตอนการทํ างานของคอมพิ ว เตอรจ ะประกอบด ว ย
การรับขอมูลที่ปอนเขามาเก็บไวในหนวยความจํา และนําขอมูลประมวลผล จากนั้นแสดงออก
มาทางอุปกรณแสดงผลลัพธ ซึ่งปจจุบันไดมีการนําคอมพิวเตอรมาใชงานกันอยางกวางขวาง
โดยทํ างานผานซอฟแวร หรือโปรแกรมตาง ๆ ที่ใชภาษาคอมพิวเตอรเขียนขึ้นมาเพื่ อสั่งให
คอมพิวเตอรทํางานตามความตองการของผูใชงานภาษาคอมพิวเตอร ( Computer Language )
ที่นิยม มีดังนี้
• ภาษาเบสิค ( BASIC )
• ภาษาซี ( C )
• ภาษาปาสคาล ( PASCAL )
• วิชวลเบสิค ( Visual Basic )
41
• เดลไฟล ( Delphi )
• ภาษาโคบอล ( COBOL )
โปรแกรมใช ง าน ( Application Program ) คื อ โปรแกรมที่ ส ร า งขึ้ น เพื่ อ ทํ า งานใด
ด า นหนึ่ ง โดยเฉพาะ ซึ่ ง จะต อ งเลื อ กภาษาคอมพิ ว เตอร ที่ เหมาะสมกั บ งานนั้ น เพื่ อ เขี ย น
โปรแกรม โปรแกรมใชงานแบงออกไดเปน 2 ชนิด คือ
• User ‘s Written Program คือ โปรแกรมที่เขียนขึ้นตามความตองการของผูใช
โดยให ผู เชี่ ย วชาญทํ าหน าที่ พั ฒ นาขึ้ น โดยพิ จารณาจากลั ก ษณะงาน และ
ความตองการของผูใช เชน โปรแกรมตัดเกรด , โปรแกรมวิเคราะหโครงสราง
ตาง ๆ ,โปรแกรมควบคุมสต็อกสินคา เปนตน
• Package Program คื อ โปรแกรมที่ ส ร า งขึ้ น มาเพื่ อ ทํ า งานด านใดด านหนึ่ ง
แบงได 4 ประเภทใหญ ๆ คือ
- โปรแกรมสําหรับพิมพรายงาน คือ โปรแกรมที่ใชในการพิมพเอกสาร และ
จดหมาย โดยมีคําสั่งที่ใหความสะดวกในดานการพิ มพ เปนพิ เศษ โดย
การจําลองการทํางานของเครื่องพิมพดีด แตทํางานไดดีกวามาก ตัวอยาง
โปรแกรมสําหรับ พิ ม พ รายงาน ไดแก โปรแกรมไมโครซอฟท เวิรด (MS
word) เปนตน
- โปรแกรมสําหรับการคํานวณ คือ โปรแกรมที่ใชคํานวณและพิมพผลลัพธ
ในลั ก ษณะของตารางและกราฟรู ป แบบต า ง ๆ ประกอบด ว ยสู ต รและ
ฟงกชันมากมายที่ใชในการคํานวณ บางครั้งเราเรียกโปรแกรมเหลานี้วา
สเปรดชี ต ( Spread Sheet ) ตั ว อย า งโปรแกรมชนิ ด นี้ ไ ด แ ก Excel ,
Lotus 1-2-3 เปนตน
- โปรแกรมกราฟฟก คือ โปรแกรมทํางานเกี่ยวกับรูปภาพ เชน การวาดรูป
การเปลี่ยนแปลงแกไขภาพ การสรางภาพ 3 มิติ เปนตน ตัวอยางโปรกรม
กราฟฟก ไดแก Paint Brush , Autocad , Photoshop เปนตน
- โปรแกรมจัดการฐานขอมูล คือ โปรแกรมในการจัดการระบบที่มีการจัด
เก็ บ ข อ มู ล จํ า นวนมาก โดยการแยกเก็ บ ข อ มู ล ออกเป น หมวดหมู และ
สามารถดึงออกมาใชงานไดงาย ตัวอยางโปรแกรมจัดการฐานขอมูล ไดแก
Dbase , FoxPro , Access เปนตน
42
หนังสืออางอิง
7. ปราโมทย เดชะอําไพ , ระเบียบวิธีการเชิงตังเลขในงานวิศวกรรม , สํานักพิมพจุฬาลง
กรณมหาวิทยาลัย , กทม.,2538
8. ศรีบุตร แววเจริญ , ชนศักดิ์ บายเที่ยง, คณิตศาสตรวิศวกรรมและวิทยาศาสตร , บริษัท
วงตะวัน จํากัด , กทม., 2540
9. ธนชีพ พีระธรณิศร , ไชยเจริญ ยั่งยืน , คอมพิวเตอรเบื้องตน , สํานักพิมพประสานมิตร ,
กทม.,2538.
10. จิดาภั ส สัมพั น ธโภช , สงา อัศวสิท ธิถาวร , ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับ คอมพิ วเตอรและ
ประมวลผลขอมูล, วังอักษร , กรุงเทพฯ,2539
11. Erwin Kreysyig, Advanced Engineering Mathematics,8th ed. New York ;Wiley, 1999.
12. Birkhoff , G. and G.-C. Rota, Ordinary Differential Equations,4th ed.New
York:Wiley,1989.
13. Bahder, Thomas B. Mathmatica For Scientist and Engineers. Addison Wesley,1995.
14. Jay L. Devore,Probability and Statistics for Engineering and the Sciences,4th ed.
Duxbury Press,1995.
15. Adam, Robert A., Calculas ,4th ed.,Addison Wesley,1991.
43
บทที่ 4
ทักษะพื้นฐานทางวิศวกรรม
เปนที่ทราบกันดีวาทักษะทางวิศวกรรมจะเกิดขึ้นไดก็จะตองมีพื้ นฐานการศึกษาที่ดี โดย
เฉพาะในทางดานวิศวกรรมแลวจะตองสรางสมประสบการณเพิ่มเติมอีกมากมายและจะตองพัฒนาตน
เองในวิชาชีพอยางตอเนื่อง จึงจะทําใหเกิดความรูความชํานาญที่เปนทักษะในการประกอบวิชาชีพ แต
กอนที่จะใหการเรียนการสอนทางวิชาชีพเปนไปดวยประสิทธิผลเพื่อสมรรถนะและการฝกฝนสรางสม
ประสบการณใหเกิดความรูความชํานาญไดอยางรวดเร็ว และลึกซึ้งไดเต็มศักยภาพจึงมีความจําเปน
อยางยิ่งที่วิศวกรจะตองมีทักษะในพื้นฐานทางวิศวกรรมมากอน
ดังนั้นทักษะพื้นฐานทางวิศวกรรมจะมีความสําคัญอยางยิ่งสําหรับผูที่เขาสูกระบวนการ
ประกอบวิชาชีพในสาขาวิศวกรรมเฉพาะทาง เชน วิศวกรรมโยธา วิศวกรรมไฟฟา วิศวกรรม
เครื่องกล วิศวกรรมอุตสาหการ วิศวกรรมเหมืองแร วิศวกรรมเคมี และวิศวกรรมสิ่งแวดลอม
เป น ต น ซึ่ งในภาวะป จจุบั น ปรากฎว าผู ป ระกอบอาชี พ วิศ วกรรมในแต ล ะสาขาที่ มี ทั กษะใน
การประกอบวิชาชีพอยางแทจริงมีจํานวนลดนอยถอยลงเปนลําดับ มีสาเหตุสําคัญประการหนึ่ง
เนื่องมาจากผูจบการศึกษาระดับปริญญาตรีทางดานวิศวกรรมศาสตรจํานวนมากที่มาขอรับ
ใบอนุ ญ าตเป น ผู ป ระกอบวิ ช าชี พ วิ ศ วกรรมควบคุ ม ระดั บ ภาคี วิ ศ วกรยั ง ขาดความรู แ ละ
ความเขา ใจในวิ ช าพื้ น ฐานทางวิท ยาศาสตร (Basic Sciences) เช น หมวดวิช าคณิ ต ศาสตร
หมวดวิ ช าฟ สิ ก ส และหมวดวิ ช าเคมี เป น และขาดความรู ค วามเข า ใจในวิ ช าพื้ น ฐานทาง
วิศวกรรมศาสตร อยางเชน หมวดวิชากลศาสตรวิศวกรรม หมวดวิชาวัสดุวิศวกรรม หมวดวิชา
เขียนแบบทางวิศวกรรม และหมวดวิชาการเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร เปนตน อันเปนผลตอ
เนื่ อ งทํ าให ข บวนการเรีย นรู ในวิ ช าวิศ วกรรมหลั ก เฉพาะ (Specific Engineering) ที่ เป น
วิ ช าชี พ เฉพาะสาขาที่ วิ ศ วกรต อ งเรี ย น ต อ งเข า ใจ ให เกิ ด ทั ก ษะและเกิ ด จิ ต สํ า นึ ก ในสาขา
วิศวกรรมนั้น ๆ ได ไมเต็มศักยภาพ
ดวยสาเหตุนี้สภาวิศวกรจึงมีความมุงหวังที่จะแกไขปญหานี้เพื่อเพิ่มทักษะใหกับวิศวกร
โดยทําใหวิศวกรที่มาขอรับใบอนุญาตเปนผูประกอบวิชาชีพวิศวกรรมควบคุม ทราบถึงปญหา
และสาเหตุดังกลาว เพื่ อจะไดทํ าการปรับ ปรุงพั ฒ นาตัวเองทางด านความรูพื้ น ฐานทางด าน
วิทยาศาสตรและความรูพื้นฐานทางวิศวกรรมศาสตร ซึ่งสามารถทบทวนไดจากตําราที่เคยได
เลาเรียนมา เริ่มจากระดับมัธยมปลาย และระดับอุดมศึกษาปตน ๆ หรืออาจศึกษาจากตํารา
การเตรียมความพรอมในการประกอบวิชาชีพทั้งของในประเทศ และของตางประเทศ เชน E.I.T.
(Engineering in Training) ของประเทศอเมริกา เปนตน
ทักษะพื้นฐานทางวิศวกรรมสําหรับประเทศไทยเรา อาจจะพิจารณาแยกออกเปน
44
4.1 ทักษะจากพื้นฐานทางวิทยาศาสตร
ในระบบการศึ ก ษาเพื่ อ ให ได ม าซึ่ งปริญ ญาหรือ ประกาศนี ย บั ต รจะต อ งศึ ก ษาเล าเรีย นใน
หลายหมวด เช น ทางด านมนุ ษ ย และสั งคม ทางด านวิ ท ยาศาสตรทั่ วไป และด านความรูวิช าการ
เฉพาะดาน แตในหลักสูตรวิศวกรรมศาสตรจะมุงทักษะพื้นฐานที่เกิดจากความรูเชิงทฤษฎี ความรูเชิง
ปฏิบัติการดวยการทดสอบตาง ๆ และความรูจากการฝกฝนดวยแบบฝกหัด เสริมทักษะในรูปแบบ
ตาง ๆ อันจะประกอบดวย
• ความรูทางคณิตศาสตร - อันเปนทักษะในการคํานวณทางวิศวกรรม
• ความรูใ นวิชาฟสิกต - อันเปนทักษะในสาขาวิศวกรรมศาสตรทุกสาขา
• ความรูในวิชาเคมี - อันเปนทักษะทางดานวัสดุวิศวกรรม และสาขาวิศวกรรมศาสตร
R 2 = P 2 + Q 2 + 2PQ cos θ
R 2 = P 2 + Q 2 − 2PQ cos θ Q sin θ
tan α =
P + Q cos θ
(4.1)
(4.3)
∑M
i =1
i =0
(4.4)
ก.5) การเคลื่อนที่
กฎการเคลื่ อนที่ ของนิ วตั นขอ1 หรือกฎความเฉื่อย(law of inertia) : วัต ถุทุ ก ชนิ ดจะ
ดํารงสภาพหยุดนิ่ง หรือเคลื่อนที่ดวยความเร็วคงที่ ตราบใดที่ไมมีแรงภายนอกมากระทํา เนื่อง
จากวัตถุมีความเฉื่อย(มวล)ตานทางการเปลี่ยนสภาพการเคลื่อนที่
∑ F = 0 ⎯⎯
→a = 0
(4.7)
กฎการเคลื่อนที่ของนิวตันขอ2 : เมื่อมีแรงลัพธซึ่งมีขนาดไมเปนศูนยมากระทําตอวัตถุ
จะทําใหวัตถุเคลื่อนที่ไปดวยความเรงในทิศทางเดียวกับแรงลัพธที่มากระทํา และขนาดของ
50
ความเรงจะแปรผันโดยตรงกับขนาดของแรงลัพธ และความเรงจะแปรผกผันกับมวลของวัตถุ
โดยแรงหนึ่งนิวตันจะทําใหมวลหนึ่งกิโลกรัมเคลื่อนที่ดวยความเรงหนึ่งm/sec2
∑ F ≠ 0 ⎯⎯
→ ∑ F = ma
(4.8)
กฎการเคลื่อนที่ของนิวตันขอ3 : ทุกแรงกิริยายอมมีแรงปฏิกิริยาเกิดขึ้นพรอมกัน ซึ่งมี
ขนาดเทากัน แตมีทิศทางตรงกันขาม
Faction = −Freaction
(4.9)
การเคลื่อนที่แนวตรง
ระยะทาง (Distance) คื อ ความยาวตามเส น ทางที่ วั ต ถุ เคลื่ อ นที่ ผ า นไปได ทั้ ง หมด
เปนปริมาณ scalar
ระยะกระจัด (Displacement) คือความยาวเสน ตรงที่เชื่ อมโยงระหวางจุดเริ่มตนและ
จุดสุดทายของการเคลื่อนที่ของวัตถุ เปนปริมาณ vector
(4.11)
ความเร็ว (Velocity) คืออัตราการเปลี่ยนแปลงการกระจัด แบงเปน 2 แบบคือ
1. ความเร็ว เฉลี่ ย (Average Velocity) คื อ อั ต ราส ว นระหว างการกระจั ด ของวั ต ถุ กั บ
∆s
ชวงเวลาที่เกิดการกระจัดนั้น vav =
∆t
(4.12)
51
1
s = vt − at 2
2
(4.16)
1
s = vt − gt 2
2
(4.18)
ขนาดการกระจัดของวัตถุ d = s 2x + s 2y
(4.19)
การเคลื่อนที่แนววงกลม
การเคลื่อนที่แนววงกลม (Circle) ทิศทางการเคลื่อนที่หรือทิศของความเร็วจะเปลี่ยน
แปลงอยูตลอดเวลา แสดงวาความเร็วของวัตถุมีการเปลี่ยนแปลง นั่นคือวัตถุที่เคลื่อนที่แนววง
กลมจะมีความเรงเสมอ ซึ่งความเรงจะเกิดได 2 แนวคือ ความเรงแนวสูศูนยกลาง และความเรง
แนวเสนสัมผัสวงกลม
1. วัตถุเคลื่อนที่เปนวงกลมดวยอัตราเร็วคงที่ จะมีแรงกระทําตอวัตถุเพียงแนวเดียวคือ
แนวสูศูนยกลาง ทําใหเกิดความเรงสูศูนยกลางเพียงแนวเดียวเทานั้น โดยความเรงสูศูนยกลาง
สามารถหาไดจาก
v2
ac =
R
(4.20)
2. วัตถุเคลื่อนที่เปนวงกลมดวยอัตราเร็วไมคงที่ จะมีแรงกระทําตอวัตถุหลายแนว ทําให
เกิดความเรงขึ้นกับวัตถุได 2 แนวคือ แนวสูศูนยกลาง(ac) และแนวเสนสัมผัส(at)
aลัพธ = a c2 + a 2t
(4.21)
การเคลื่อนที่แบบซิมเปลฮารโมนิก
การเคลื่อนที่แบบซิมเปลฮารโมนิก (Simple Harmonic) จะมีการเคลื่อนที่แบบสั่นที่มี
แอมพลิจูดคงที่ โดยวัตถุที่มีการเคลื่อนที่แบบการสั่นจะมีแรงและความเรงในทิศเขาหาตําแหนง
สมดุลเสมอ
แอมพลิจูด (Amplitude) คือการกระจัดที่วัดจากจุดสมดุลที่มีคามากที่สุด
คาบ (T) คือเวลาที่วัตถุเคลื่อนที่ครบ 1 รอบ
สมการการกระจัด ความเร็ว และความเรงของวัตถุที่เคลื่อนที่แบบซิมเปลฮารโมนิก
54
แกน x แกน y
x = x max cos ωt y = y max sin ωt
v x = − v max sin ωt v y = v max cos ωt
a x = −a max cos ωt a y = −a max sin ωt
(4.22)
การเคลื่อนที่แบบหมุน
การเคลื่อนที่แบบหมุน (Rotation) เกิดจากแนวแรงที่กระทําตอวัตถุที่ไมผานศูนยกลาง
มวล ทําใหมีโมเมนตของแรง หรือ ทอรก (Torque) กระทําตอวัตถุ
n
τ = Ft R = Iα I = ∑ mi R i 2
i =1
(4.23)
การกระจัดเชิงมุม (Angular Displacement) คือทิศของมุมที่วัตถุกวาดไปได
s = θR
(4.24)
(4.26)
รูปที่ 4.18 แสดงทิศทางการกระจัดเชิงมุม
ω = ωo + αt
⎛ ω +ω⎞
θ=⎜ 0 ⎟t
⎝ 2 ⎠
1
สมการการเคลื่อนที่แบบหมุน θ = ω0 t + αt 2
2
ω = ω0 + 2αθ
2 2
1
θ = ωt − α t 2
2
(4.27)
ก.6) งาน และพลังงาน
ปริมาณงานของแรงคงที่ F ที่กระทําตอวัตถุและทําใหวัตถุเคลื่อนที่ไปตามแนวแรงเปน
การกระจัด S จะมีคาเทากับ
56
W = F ⋅S
(4.28)
2. พลังงานศักย(Ep)คือพลังงานที่มีอยูในวัตถุอันเนื่องมาจากตําแหนงของวัตถุ ซึ่งแบงได
เปน
2.1. พลังงานศักยโนมถวง คือ พลังงานที่เกิดขึ้นเนื่องจากวัตถุมีการเปลี่ยนตําแหนง
จากระดับหนึ่งไปสูอีกระดับหนึ่ง
57
E p = mgh
(4.31)
2.3. พลั งงานศั ก ย โน ม ถ วงเมื่ อวัต ถุ อยูห างจากโลกมาก คื องานที่ ใช ในการเคลื่ อนที่
อนุภาคเขามาจากระยะอนันตมายังระยะ r จากจุดศูนยกลางโลก จะมีลักษณะคลายกับพลังงาน
ศักย โนมถวง ซึ่งเรามักสมมุติวาแรงโนมถวงที่กระทํามีคาคงที่ทุกๆตําแหนงของอนุภาค
r
E p = ∫ F ⋅ dr
∞
r
GMm GMm
=∫ ⋅ dr =−
∞
r2 r
(4.33)
กฎการอนุรักษพลังงาน (Conservation of Energy) สรุปไดวา การเคลื่อนที่แบบเสรีของ
วั ต ถุ ภ ายใต แ รงโน ม ถ ว งของโลกเพี ย งอย างเดี ย ว โดยไม มี แ รงภายนอกอื่ น มากระทํ า หรื อ
การเคลื่ อ นที่ ข องวั ต ถุ ภ ายใต แ รงอนุ รัก ษ เพี ย งอย า งเดี ย วเท า นั้ น พลั งงานกลรวมของวั ต ถุ
ณ ตําแหนงใดยอมมีคาคงที่เสมอ
∑E = ∑E
1 2
(4.34)
แรงอนุ รัก ษ (Conservative Force) งานที่ ก ระทํ า โดยแรงอนุ รั ก ษ ในการเคลื่ อ นย า ย
อนุภาคระหวางสองจุด จะไมขึ้นกับเสนทาง เชน แรงโนมถวง แรงอนุรักษจะเปนแรงคงที่ หรือ
ขึ้นอยูกับตําแหนงอยางเดียว ไมขึ้นกับความเร็ว และเวลา
ก.7) โมเมนตัม
โมเมนตัม (Momentum) คือความพยายามของวัตถุที่จะเคลื่อนที่ไปขางหนา มีคาเทา
กับผลคูณระหวางมวลและความเร็วของวัตถุ
P = mv
(4.35)
จากกฎการเคลื่อนที่ขอสองของนิวตัน กลาวไดวา แรงลัพธที่กระทํากับวัตถุใดจะเทากับ
อัตราการเปลี่ยนโมเมนตัมของวัตถุนั้นทั้งขนาด และทิศทาง ซึ่งจะเรียกวา การดล (Impulse)
I = ∑ F ⋅ t = mv − mu
กฎการอนุ รัก ษ โมเมนตั ม (Conservation of Momentum) กล าววาถ าไม มี แ รงลั พ ธ ภ ายนอก
กระทําตอระบบแลว โมเมนตัมของระบบจะมีคาคงที่เสมอ
59
∑P before = ∑ P after
(4.36)
ก.8) ไฟฟาสถิต
แรงระหวางประจุไฟฟา คือแรงที่เกิดขึ้นเนื่องจากประจุไฟฟา (Electric Charge) จะมี
2 ชนิดคือ แรงดูดและแรงผลัก ซึ่งประจุไฟฟาชนิดเดียวกันจะผลักกัน ประจุไฟฟาตางชนิดกัน
จะดูดกัน แรงผลักและแรงดูดจะเป นแรงคูกิริยากัน และวัต ถุที่มีประจุไฟฟ าจะดูดวัต ถุที่ เป น
กลางเสมอ
อะตอมที่มีจํานวนโปรตอนและอิเลคตรอนเทากันจะไมแสดงอํานาจทางไฟฟา เรียกวา
อยูในสภาพเปนกลางทางไฟฟา แตถาวัตถุมีจํานวนอนุภาคทั้งสองไมเทากันจะเรียกวาอยูใน
สภาพวัตถุมีประจุไฟฟา โดยถามีจํานวนโปรตอนมากกวาอิเลคตรอนวัตถุนั้นจะมีประจุบวกและ
ในทางกลับกันวัตถุนั้นจะมีประจุลบ โดยผลรวมของจํานวนประจุทั้งหมดของระบบที่พิจารณายัง
คงเทาเดิม หรือที่เรียกวากฎการอนุรักษประจุไฟฟา (Conservation of Electric Charge)
ตัวนําไฟฟ า (Conductor) คือวัตถุที่ไดรับการถายเทอิเลคตรอนให แลวอิเลคตรอนที่
ถูกถายเทสามารถเคลื่อนที่กระจายไปไดตลอดเนื้อวัตถุโดยงาย
ฉนวนไฟฟา (Insulator) คือวัตถุที่ไดรับการถายเทอิเลคตรอนให แลวอิเลคตรอนนั้นยัง
คงอยู ณ บริเวณเดิมตอไป ไมเคลื่อนที่จากที่หนึ่งไปสูอีกที่หนึ่งในเนื้อวัตถุ
สารกึ่งตัวนํา (Semiconductor) คือสารที่มีสมบัติทางไฟฟาอยูระหวางตัวนําไฟฟากับ
ฉนวนไฟฟา ซึ่งจะนําไฟฟาไดไมดีนัก แตถาเติมสารเจือปนบางชนิดจะทําใหนําไฟฟาไดดีขึ้น
การทําใหวัตถุที่เปนกลางเกิดมีประจุ ไดแก
1. การถูหรือการขัดสี จะทําใหอิเลคตรอนในวัตถุทั้งสองมีพลังงานสูงขึ้นและหลุดจากวัตถุ
หนึ่งไปอยูบนอีกวัตถุหนึ่งโดยวัตถุจะมีความสามารถตางกันในการใหอิเลคตรอนตาม
ลําดับของการขัดสี(Frictional Order)
60
2. การสัมผัสหรือแตะ ทําใหเกิดการถายเทอิเลคตรอนจากวัตถุที่มีศักยไฟฟาต่ําไปสูวัตถุที่
มีศักยไฟฟาสูงกวา กระทั่งเขาสูสมดุลทางไฟฟา ซึ่งสามารถหาประจุหลังแตะบนทรง
กลม ใด ๆ ไดจาก
r ∑ Q before
Qafter =
∑r
(4.37)
3. การเหนี่ยวนําไฟฟา คือการนําวัตถุที่มีประจุไฟฟาเขาใกลวัตถุที่เปนตัวนําไฟฟา ซึ่งจะ
เหนี่ยวนําใหประจุไฟฟาบนผิวตัวนําเคลื่อนที่แยกจากกัน ทําใหบนผิวตัวนําดานที่อยู
ใกลกับวัตถุที่เหนี่ยวนํามีประจุชนิดตรงขาม
Q1Q 2
แรงระหวางประจุ (Force between Charge) F=K
R2
(4.38)
ก.9) ไฟฟากระแส
เมื่ อ อิ เ ลคตรอนเกิ ด การเคลื่ อ นที่ จ ากจุ ด ที่ มี ศั ก ย ไ ฟฟ า ต่ํ า ไปสู ง จะเกิ ด กระแส
อิเลคตรอน(Electronic current) ซึ่งขณะเดียวกันก็จะกําหนดวามีกระแสไฟฟา (conventional
current) ไหลจากจุดที่มีศักยไฟฟาสูงไปต่ํา
แหลงกําเนิดไฟฟา คือ แหลงที่ทําใหเกิดความตางศักยไฟฟาระหวางปลายทั้งสองของ
ตัว นํ าอยู ต ลอดเวลา เช น เซลไฟฟ าเคมี เครื่องกํ าเนิ ด ไฟฟ าหรือไดนาโม คู ค วบความรอน,
เซลสุริยะ
ขนาดของกระแสไฟฟาในตัวนําจะมีคาเทากับปริมาณประจุไฟฟาที่เคลื่อนที่ผานภาค
Q
ตัดขวางของตัวนําในหนึ่งหนวยเวลา I=
t
(4.42)
∑R = R 1 + R 2 + ...
1 1 1
และแบบขนาน = + + ...
∑R R1 R 2
(4.45)
- การตอความตานทานไมครบวงจร พิจารณาเฉพาะตัวตานทานที่มีกระแส
ไฟฟาผาน
- การตอตัวตานทานลัดวงจร พิจารณายุบวงจรโดยถือวาจุดปลายของลวดที่
ไมมี ความตานทานเปนจุดเดียวกัน
- การตอตัวตานทานแบบวีตสโตน (Wheatstone Bridge) คือ การตอตัวตาน
R3
ทาน ตามรูปและ R1 = (4.46) ซึ่งทําใหไมมีกระแสไฟฟาผานความตานทาน
R2 R4
R5 จึงสามารถพิจารณาเปนวงจรไดดังรูป
- ก า ร ต อ ตั ว ต า น ท า น ที่ แ ป ล ง ว ง จ ร จ า ก → Y (Delta-wye
∆ ←⎯
Transformation) ทําใหการหาความตานทานรวมงายขึ้น
2. ผลบวกทางพีชคณิตของแรงเคลื่อนไฟฟาในลูปใด ๆ จะเทากับผลบวกทางพีชคณิต
ของ IR ในรูปนั้นๆ
Σ Vi = 0
(4.51)
V2
พลังงานไฟฟา(W) W = QV = IVt = I 2 Rt = t
R
(4.52)
W
กํ า ลั ง ไฟฟ า (P) คื อ พลั ง งานไฟฟ า ที่ ถู ก เปลี่ ย นไปในหนึ่ ง หน ว ยเวลา P=
t
(4.53)
ก.10) แมเหล็กไฟฟา (Electromagnetics)
แมเหล็ก(Magnetic) เป นสารที่สามารถดูดและผลักกันเองได และสามารถดูดสารแม
เหล็กไดโดยการเหนี่ยวนํา แบงเปน แมเหล็กธรรมชาติ (Natural Magnet) และแมเหล็กที่สราง
ขึ้น (Artificial Magnet) ซึ่งมีทั้งแมเหล็กถาวรและแมเหล็กชั่วคราว
สารแมเหล็ก (Magnetic Materials) เปนสารที่สามารถทําใหกลายเปนแมเหล็กได
ขั้วแมเหล็ก คือ บริเวณที่อยูบนตัวแทงแมเหล็กซึ่งสามารถแสดงอํานาจแมเหล็กไดมาก
ที่สุด และเราจะเรียกขั้วแมเหล็กที่อยูบริเวณปลายแทงที่ชี้ไปทางทิศเหนือวาขั้วเหนือ (North
Pole) และในทางกลับกัน ขั้วแมเหล็กที่เหมือนกันจะผลักกัน และในทางกลับกัน
สนามแมเหล็ก คืออาณาบริเวณที่มีอํานาจกระทําเนื่องจากแทงแมเหล็ก หรือบริเวณที่มี
เสนแรงแมเหล็กพุงผาน โดยเสนแรงแมเหล็ก (Magnetic Line of Force) ภายนอกแทงแมเหล็ก
จะมีทิศพุงออกจากขั้วเหนือพุงสูขั้วใตเสมอ
66
(4.54)
(4.58)
รูปที่ 4.38 แสดงทิศของแรงที่กระทํากับเสนลวดตัวนําที่มีกระแสไฟฟาผานเมื่อวางอยูใน
บริเวณที่มีสนามแมเหล็ก
แรงระหวางลวดตัวนําสองเสนที่มีกระแสไฟฟาและวางขนานกัน จะเกิดแรงดูดถากระแสไฟฟา
ไหลในทิศเดียวกัน และในทางกลับกัน
68
⎛ 2 × 10−7 I1 ⎞ ⎛ 2 × 10−7 I 2 ⎞
F = ILB = I 2 L ⎜ =
⎟ 1 ⎜
I L ⎟
⎝ d ⎠ ⎝ d ⎠
(4.59)
แรงกระทําตอขดลวด a × b ที่อยูในบริเวณที่มีสนามแมเหล็ก
F = ILB = IbB
(4.60)
M = F × a cos θ = NIbBa cos θ = NIABcos θ A = a × b
(4.61)
Vm
Vrms = = 0.707Vm
2
(4.68)
ในการคํานวณหรือวิเคราะหวงจรไฟฟากระแสสลับนั้น คากระแสไฟฟา คาความตาง
ศักยไฟฟาที่ไดจากการวัดคือคามิเตอร ซึ่งเทากับคายังผล
วงจรความตานทาน Vm = Im R
Vm Im
VR = I R R โดยที่ VR = แ ล ะ IR =
2 2
(4.69)
วงจรตัวเก็บประจุ V = Vm sin ωt
Q = CV = CVm sin ωt
dQ V ⎛ π⎞
I= = ωCVm cos ωt = m sin ⎜ ωt + ⎟
dt 1 ωC ⎝ 2⎠
⎛ π⎞ Vm V
I = I m sin ⎜ ωt + ⎟ โดยที่ Im = = m
⎝ 2⎠ X C 1 ωC
(4.70)
(4.72)
C = E×B
(4.79)
ก.13) คลื่น
การจําแนกคลื่นตามลักษณะการอาศัยตัวกลาง ไดแก
1. คลื่นกล (mechanical wave) คือคลื่นที่ตองอาศัยตัวกลางในการเคลื่อนที่
2. คลื่น แม เหล็กไฟฟ า (electromagnetic wave) คื อคลื่นที่ เคลื่ อ นที่ โดยไม ต องอาศั ย
ตัวกลาง คลื่นแมเหล็กไฟฟาทุกชนิดจะเคลื่อนที่ดวยความเร็วเทากัน
การจําแนกคลื่นตามทิศการเคลื่อนที่ของคลื่นและการสั่นของอนุภาคตัวกลาง
คลื่นตามขวาง (transverse wave) เกิดจากการเคลื่อนที่หรือการสั่นของอนุภาคตัวกลาง
อยูในแนวตั้งฉากกับทิศที่คลื่นแผออกไป และสวนใหญจะเปน mechanical wave
คลื่นตามยาว (longitudinal wave) เกิดจากการเคลื่อนที่หรือการสั่นของอนุภาคตัวกลาง
ซึ่งเคลื่อนที่ไปกลับหรือสั่นในแนวเดียวกับทิศที่คลื่นเคลื่อนที่ไป
คลื่นผิวน้ํา จะประกอบดวยสวนตางๆดังนี้
1. สันคลื่น (crest) เปนตําแหนงสูงสุดของคลื่น
2. ทองคลื่น (trought) เปนตําแหนงต่ําสุดของคลื่น
3. การกระจั ดของอนุ ภ าคตั ว กลาง (displacement) ระยะที่ วัดจากแนวระดั บ ปกติ ไป
ตําแหนงบนคลื่น
4. แอมพลิจูด (amplitude,A) คือการกระจัดของอนุภาคที่มีคามากที่สุด
5. ความยาวคลื่ น (wavelength, λ ) คือระยะห างระหวางสัน คลื่น ถัดกัน หรือท องคลื่น
ถัดกัน
6. ความถี่ (frequency,f)คื อ จํ านวนลู ก คลื่ น ที่ เคลื่ อ นที่ ผ านตํ า แหน งใดๆบนผิ ว น้ํ าใน
1 วินาที
7. คาบ (period,T) คือชวงเวลาที่คลื่นเคลื่อนที่ผานตําแหนงใดๆครบหนึ่งลูกคลื่น
8. ความเร็วคลื่น (v) คือระยะทางที่คลื่นเคลื่อนที่ไปไดในหนึ่งหนวยเวลา
1 S λ
f= v= = = fλ
T t T
(4.80)
คลื่นในเสนเชือก
m
เมื่อ µ= คือมวลตอความยาวเชือก หรือความหนาแนนเชิงเสนของเชือก และ T
L
T
คือแรงตึงในเสนเชือก จะไดวา v=
µ
(4.81)
เฟส (phase) ใชกําหนดตําแหนงของการเคลื่อนที่ที่มีลักษณะเปนรอบขณะใดขณะหนึ่ง
โดยจะมีความสั มพั น ธกับการกระจัดของการเคลื่อนที่ นั้ น เฟสของคลื่นที่ จุดใดๆ คือ ตัวเลข
(เปนองศาหรือเรเดียน) ที่สามารถบอกการกระจัดและลักษณะการเคลื่อนที่ของอนุภาคตัวกลาง
ที่จุดนั้นและเวลานั้น
- เฟสตรงกัน (Inphase) คือจุดตางๆบนคลื่นที่มีการกระจัดเทากันและมีทิศทางไปทาง
เดียวกัน
75
2. การหั ก เหของคลื่ น (Refraction) การที่ ค ลื่ น เคลื่ อ นที่ จ ากตั ว กลางหนึ่ ง ไปสู อี ก
ตัวกลางหนึ่ง ทําใหอัตราเร็วและความยาวคลื่นเปลี่ยนไปแตความถี่คงที่
3. การแทรกสอดของคลื่น(Interference) การที่คลื่นตอเนื่องจากสองแหลงกําเนิดคลื่นที่
มีความถี่เทากันและมีเฟสตรงกันเคลื่อนทีมาพบกันจะเกิดการซอนทับกัน
- ในกรณีการแทรกสอดของสันคลื่นทั้งสอง หรือทองคลื่นทั้งสองมารวมกัน
เรียกวา การแทรกสอดแบบเสริมกันของคลื่นทั้งสอง ตําแหนงนั้นเรียกวา ปฏิบัพ
(Antinode,AN) แอมพลิจูดของคลื่นจะเพิ่มขึ้นมากที่สุด
- ในกรณีการแทรกสอดของสันคลื่นและทองคลื่นเรียกวาการแทรกสอดแบบ
หักลางของคลื่นทั้งสอง ตําแหนงนั้นเรียกวาบัพ (Node,N) แอมพลิจูดของคลื่นจะลด
นอยลงที่สุด
- แหล งกํ าเนิ ด อาพั น ธ (Coherent Source) คื อ แหล งกํ าเนิ ด คลื่น ที่ ให ค ลื่ น
ออกมามีความถี่ ความยาวคลื่น ความเร็ว และแอมพลิจูดเทากัน และมีเฟสตรงกัน
หรือมีเฟสตางกันอยางคงที่
สมการการแทรกสอดของคลื่นจากแหลงกําเนิดอาพันธ
ที่มีเฟสตรงกัน ปฏิบัพ path diff = d sin θ = nλ
บัพ path diff = d sin θ = ⎛⎜ n − 1 ⎞⎟ λ
⎝ 2⎠
(4.82)
ที่มีเฟสตรงขามกัน ปฏิบัพ path diff = d sin θ = ⎛⎜ n − 1 ⎞⎟ λ
⎝ 2⎠
บัพ path diff = d sin θ = nλ
77
(4.83)
4. การเลี้ยวเบน(Diffraction) คือการที่มีคลื่นปรากฏอยูทางดานหลังของแผนกั้นคลื่นใน
บริเวณนอกทิศทางเดิมของคลื่น คลื่นสวนที่ออมไปดานหลังแผนกั้นมีพลังงานนอยกวาคลื่นใน
แนวเดียวกันที่เคลื่อนที่ไปตรงๆ
ก.14) แสง
แสงที่ออกมาจากแหลงกําเนิดแสงตางๆ แนวการเดินทางของแสงที่เคลื่อนที่ไปในตัว
กลางที่มีเนอเดียวกันตลอด แสงจะเดินทางผานเปนแนวเสนตรง แตเมื่อแสงเคลื่อนที่ไปพบรอย
ตอระหวางตัวกลาง 2 ชนิด อาจมีการเปลี่ยนแนวเคลื่อนที่ไป
อัตราเร็วของแสงในสุญญากาศมีคา 299,792,458เมตรตอวินาที หรือประมาณ 3 x 108
เมตรตอวินาที
กฎการสะทอนของแสงที่ผิววัตถุใดๆ คือรังสีตกกระทบ รังสีสะทอน และเสนปกติจะตอง
อยูในระนาบเดียวกัน และมุมตกกระทบจะตองเทากับมุมสะทอน ณ ตําแหนงที่แสงตกกระทบ
ไมวาผิวสะทอนจะเปนผิวเรียบหรือผิวโคง
พาราแล็ ก ซ (Parallax) คื อ การที่ เราเห็ น ตํ า แหน งของวัต ถุ เปลี่ ย นไปจากเดิ ม เมื่ อ เรา
เปลี่ยนทิศการมองงวัตถุนั้น
ปรัศวภาควิโลม(Lateral Inversion) คื อการที่ เห็น ภาพเสมื อนในกระจกเงาราบแสดง
การกลับขางกับวัตถุจากขวาเปนซาย เปนผลจากการที่ระยะภาพเทากับระยะวัตถุในกระจกราบ
นั่นเอง
78
กระจกโคงทรงกลม แบงเปน
1. กระจกเวา(Concave Mirrors) คือกระจกที่มีผิ วโคงภายในทรงกลมเปนผิ วสะทอน
แสง และจะมีรังสีตกกระทบและรังสีสะทอนอยูดานเดียวกับจุดศูนยกลางความโคง
2. กระจกนูน(Convex Mirrors) คือกระจกที่มีผิวโคงดานนอกทรงกลมเปนผิวสะทอน
แสง และจะมีรังสีตกกระทบและรังสีสะทอนอยูคนละดานกับจุดศูนยกลางความโคง
1 1 1
= +
f S S'
(4.84)
I S'
กําลังขยาย m= =
O S
(4.85)
กฎการหักเหของแสงกลาววา รังสีตกกระทบ เสนปกติ และรังสีหักเหจะอยูบนระนาบ
เดียวกันเสมอ สําหรับตัวกลางคูหนึ่งๆอัตราสวนของคาไซนของมุมตกกระทบในตัวกลางหนึ่งกับ
sin θ1
คาไซนของมุมหักเหในอีกตัวกลางหนึ่งจะมีคาคงตัวเสมอ(กฎของสเนลล) n2 =
sin θ2
1
(4.86)
ดรรชนีหักเหของตัวกลางใด, n คืออัตราสวนของความเร็วแสงในสูญญากาศตอความเร็วแสงใน
c
ตัวกลางนั้น n=
v
(4.87)
n 2 sin θ1 v1 λ 2 1
n2 = = = = n2 =
n1 sin θ2 v 2 λ1
1 1
2 n1
(4.88)
(4.91)
ก.15) เสียงและการไดยิน
เสียงเปนคลื่นกลเนื่องจากเสียงจําเปนตองใชตัวกลางในการเคลื่อนที่ คลื่นเสียงเกิดจาก
การสั่นของวัตถุพลังงานถายทอดใหกับโมเลกุลของอากาศ แตละโมเลกุลถายทอดพลังงานโดย
การชนนี้เปนการชนแบบยืดหยุน แนวการถายทอดพลังงานของคลื่นเสียงกับแนวการเคลื่อนที่
ของแตละโมเลกุลอยูในแนวเดียวกัน เชนเดียวกับคลื่นตามยาวในขดลวดสปริง
ความถี่ของคลื่นเสียง (frequency, f) คือจํานวนคลื่นที่วิ่งผานจุดใดๆไปในเวลา 1 วินาที
ความถี่ของเสียงจะมีคาคงที่และมีคาเทากับความถี่ของแหลงกําเนิดเสียงเสมอ
ความยาวคลื่นเสียง (wave length, λ ) คือระยะทางระหวางจุด 2 จุดซึ่งอยูในเฟสเดียว
กันบนลูกคลื่นที่อยูติดกัน
81
รูป ที่ 4.63 กราฟแสดงความสั ม พั น ธระหวางความดั น กับ ปริม าตรของแก สอุ ด มคติ ที่
อุณหภูมิคงที่
ปริมาณสัมพันธ (Stoichiometry) คือความสัมพันธระหวางมวล หรือน้ําหนักของธาตุ
ตางๆ จากสูตรและสมการเคมี สูตรของสารประกอบทําใหเราทราบความสัมพันธของมวลของ
ธาตุตางๆ ที่รวมกันเปนสารประกอบนั้นๆ โดยหนวยทางเคมีที่ใชบอกปริมาณของสารตามระบบ
เอสไอจะใช โมล (mole or mol)
- 1 โมลเทากับ 6.02 ×1023 อนุภาค = Avogadro’s number
- เลขอาโวกาโดร (N) คือจํานวนอะตอมคารบอนที่มีใน 12C ที่หนัก 12 กรัมพอดี
- น้ําหนักฟอรมูลา (Formula weight) คือมวลตามสูตรที่เขียน
- สูตรเอมพิริคัล (Emprircal formula) ใชแสดงอัตราสวนของจํานวนอะตอมของแตละ
ธาตุในสารประกอบแตไมบอกจํานวนอะตอมที่แทจริงที่มีในหนึ่งโมเลกุล
- อุณหภูมิและความดันมาตรฐาน (Standard or normal temperature and pressure,
STP) คือที่ความดัน1บรรยากาศ และอุณหภูมิ 273.15 K
ข.2) แกส
แบงออกเปน
1. แกสอุดมคติ (Ideal gas) หมายถึงแกสที่อยูในสภาวะใดก็ตาม จะเปนไปตามกฎตางๆ
ของแกสอุดมคติ เชน กฎของบอยล กฎของชารล เปนตน
85
r1 d2 M2
แนนสัมพัทธ (หรือความดันไอ) หรือน้ําหนักโมเลกุลของแกส = =
r2 d1 M1
(4.103)
ทฤษฎีจลนของแกส (The Kinetic Theory of Gases)
1. แกสตางๆประกอบดวยอนุภาคเดี่ยวๆที่เล็กมากเรียกวา โมเลกุล แตละโมเลกุลของแกส
ชนิดเดียวกันยอมมีขนาดและมวลเทากัน
2. ความดันของแกสเกิดจากโมเลกุลเคลื่อนที่ไปชนผนังภาชนะที่บรรจุแกสนั้น
3. โมเลกุลของแกสจะเคลื่อนที่อยางไมมีระเบียบ (random motion) ตลอดเวลา พลังงาน
จลนจะไมมีการสูญหาย แตอาจมีการถายเทพลังงานขามโมเลกุลกัน
4. ที่ ค วามดั น ต่ํ าๆและอุ ณ หภู มิ สู งๆปริม าตรของโมเลกุ ล ถื อ ว าน อ ยมาก เมื่ อ เที ย บกั บ
ปริมาตรของภาชนะ และแรงดึงดูดหรือแรงผลักระหวางโมเลกุลมีนอยมากจนไมตอง
คํานึงถึง
5. พลั งงานจลน เฉลี่ ย ของโมเลกุ ล ทั้ งหมดในระบบจะเป น สั ด ส ว นโดยตรงกั บ อุ ณ หภู มิ
สัมบูรณ
ความสัมพันธระหวางอุณหภูมิ พลังงาน และคาคงตัวของแกส กลาวไดวา พลังงานจลน
เฉลี่ยของหนึ่งโมลหรือหนึ่งโมเลกุลจะเปนปฏิภาคโดยตรงกับอุณหภูมิสัมบูรณ
3 RT 1 2
KineticEnergy = = mc (4.104)
2 N0 2
ข.3) ของแข็ง
ผลึก ของแข็ งคื อของแข็ งที่ เกิ ด จากอนุ ภ าคเรีย งกั น อยู อย างมี ระเบี ย บแบบแผนทาง
เรขาคณิต ผลึกของแข็งจะมีผิวหนาเรียบและตัดกันเปนเหลี่ยมมีมุมและดานที่แนนอน มีลักษณะ
เฉพาะตัว สารชนิดเดียวกันจะมีการจัดเรียงตัวของอนุภาคแบบเดียวกัน มีจุดหลอมเหลวที่แน
นอน สมบัติดานความตานการหัก ดรรชนีหักเห และการนําไฟฟาของผลึกจะไมเหมือนกันทุก
ทิศทาง
ของแข็ ง อสั ณ ฐานคื อ ของแข็ ง ที่ อ นุ ภ าคเรี ย งกั น โดยไม มี ร ะเบี ย บแบบแผนไม มี รู ป
เรขาคณิต ของแข็งจะมีสมบัติดานความตานการหัก ดรรชนีหักเหและการนําไฟฟาเหมือนกันทุก
ทิศทาง
แบบจํ าลองโครงผลึ ก เรี ย กว า space lattice หรื อ lattice space หรือ crystal lattice
จุดศูนยกลางของอนุภาคที่อยูในแลตทิซผลึกเรียกวาจุดแลตทิซ (lattice point) และแตละอนุภาค
ที่อยูในแลตทิซผลึกเรียกวา อนุภาคหนวย (unit particle)
ผลึกของแข็งมีรูปผลึกมากมายอาจแบงได 7 ระบบตามมุมระหวางแกนและความยาว
แกน
87
ประเภทของผลึก
1. ผลึกไอออนิก (Ionic Crystal) อนุภาคที่อยูที่จุดแลตทิซของผลึกของแข็งประเภทนี้
เปนไอออนบวกและไอออนลบสลับกันไปทั้งสามมิติ แรงยึดเหนี่ยวระหวางไอออน
เกิดจากประจุไฟฟาสถิตที่ตางชนิดกันคือ ประจุบ วกกับ ลบ เรียกวา แรงคูลอมบ
(Coulomb force) จัดวาเปนแรงยึดเหนี่ยวที่แข็งแรงมาก ผลึกชนิดนี้จะมีความดันไอ
ต่ํามากอุณหภูมิหอง มีจุดหลอมเหลวและจุดเดือดสูง ขณะที่เปนของแข็งไมนําไฟ
ฟา แตถาหลอมเหลวหรือเปนสารละลายจะนําไฟฟาไดดี แข็งแตเปราะ
2. ผลึกโมเลกุล (Molecular Crystal) อนุ ภาคที่อยูที่จุดแลตทิซของแลตทิซผลึกอาจ
เปนอะตอมหรือโมเลกุล แรงดึงดูดระหวางอนุภาคในแลตทิซผลึกแบบนี้อาจเปนแรง
แวนเดอรวาลส หรือแรงขั้วคู-ขั้วคู แลวแตวาอนุภาคเหลานั้นเปนโมเลกุลมีขั้วหรือ
ไม โมเลกุลที่ไมมีขั้วจะดึงดูดกันดวยแรงแวนเดอรวาลส แรงนี้จะมีคามากขึ้นเมื่อ
อะตอมหรือโมเลกุลนั้นมีจํานวนอิเล็กตรอนเพิ่มขึ้น ถาอนุภาคในแลตทิซผลึกเปน
โมเลกุลมีขั้ว จะมีแรงดึงดูดขั้วคู-ขั้วคูระหวางดานของโมเลกุลที่มีประจุตางกัน แรง
ชนิ ดนี้แข็ งแรงกวาแรงแวนเดอรวาลส แตทั้ งสองแรงนี้ ก็ ยังอ อนกวาแรงคูลอมบ
ผลึกจึงมีจุดหลอมเหลวและจุดเดือดต่ํา ระเหยงาย มีความดันไอสูงที่อุณหภูมิหอง
ออนนิ่ม ไมเปราะงาย ไมนําไฟฟา สามารถถูกอัดใหมีปริมาตรเล็กลงไดเล็กนอย
88
3. ผลึ ก โคเวเลนต (Covalent Crystal) อนุ ภ าคที่ อ ยู ที่ จุ ด แลตทิ ซ เป น อะตอม ยึ ด
เหนี่ยวกันดวยแรงที่เกิดจากการรวมใชเวเลนซอิเล็กตรอนดวยกันที่เรียกวา พันธะ
โคเวเลนต แรงยึ ด เหนี่ ย วระหว า งอนุ ภ าคในผลึ ก โคเวเลนต จ ะแข็ ง แรงกว า แรง
ยึดเหนี่ยวในผลึกโมเลกุล ทําใหมีความแข็งมากกวาผลึกโมเลกุล มีจุดหลอมเหลว
และจุดเดือดสูง มีความดันไอต่ํา ไมละลายในตัวทําละลายใดๆ อัดปริมาตรใหเล็กลง
ไมได ไมนําไฟฟา ยกเวนแกรไฟต
4. ผลึกโลหะ (Metallic Crystal) อนุภาคที่อยูที่จุดแลตทิซของแลตทิซผลึกเปนไอออน
บวกของโลหะทามกลางอิเล็กตรอนที่เคลื่อนที่ไปมาได เวเลนซอิเล็กตรอนเหลานี้
(หมอกอิเล็กตรอน) จะไมเปนของอะตอมหนึ่งอะตอมใดโดยเฉพาะ แตจะเปนของ
ทั้ ง ผลึ ก หรื อ ทั้ ง แมโครโมเลกุ ล แรงยึ ด ระหว า งไอออนบวกของโลหะกั บ หมอก
อิเล็กตรอนเรียกวา พันธะโลหะ(metallic bond) ซึ่งจะแข็งแรงกวาแรงยึดเหนี่ยวใน
ผลึกโมเลกุล แตออนกวาแรงยึดเหนี่ยวในผลึกไอออนิกและในผลึกโคเวเลนต
โครงสรางผลึกชิ ดที่ สุด (Closest-Packed Structure) มีการจัดเรียงอะตอมเสมือนกั บ
เรียงทรงกลมที่มีขนาดเทากันใหไดความหนาแนนมากที่สุด โดยเฉพาะธาตุที่เปนโลหะเกือบทั้ง
หมด การเรี ย งตั ว มี 2 แบบ คื อ แบบ face-centered cubic closest packing (fcc) และแบบ
hexagonal closest packing (hcp)
การระเหิด(Sublimation) เปนปรากฏการณที่สารบางชนิดสามารถเปลี่ยนสถานะจาก
ของแข็งเปนแกสเลยโดยไมเปลี่ยนเปนของเหลวกอน การระเหิดจะเกิดที่ผิวหนาของของแข็ง
อัต ราการระเหิ ดเป นปฏิภาคตรงกับ อุณ หภูมิ เมื่ออัต ราการระเหิดเท ากับ อัตราการควบแนน
ระบบจะอยูในสภาวะสมดุล ความดันไอที่ระบบสมดุล เรียกวา ความดันไอของของแข็ง
รู ป ที่ 4.66 Face-centered cubic closest packing (fcc) ห รื อ cubic closest packing
(ccp)
ข.4) ของเหลวและสารละลาย
การเคลื่อนที่ของอนุภาคในของเหลวเปนไปในลักษณะที่แตละอนุภาคมีการกระทบกัน
เปลี่ยนที่หรือเลื่อนไปบนอนุภาคอื่น ๆ ที่อยูใกลเคียงตอเนื่องกันตลอดเวลา เรียกวา เคลื่อนที่
แบบบราวเนียน (Brownian movement) ทําใหของเหลวไหลไดและมีรูปรางไมแนนอน การที่
อนุภาคในของเหลวอยูชิดกันมีแรงดึงดูดซึ่งกันและกันทําใหเกิดสมบัติที่เรียกวาแรงดึงตามผิว
หรือความตึงผิว (surface tension) และความหนืด (viscosity)
89
ออสโมซิส คือปรากฏการณทางธรรมชาติซึ่งเกิดจากอนุภาคของน้ําหรือตัวทําละลาย
อื่นๆซึมผานเยื่อกึ่งซึมได (semipermeable membrane) จากสารละลายที่มีความเขมขน(ของตัว
ละลาย) นอยไปสูสารละลายที่มีความเขมขนมาก ทําใหสารละลายที่มีความเขมขนมากมีความ
ดันเพิ่มขึ้น ความดันที่เพิ่มขึ้นเรียกวาความดันออสโมซิส(osmotic pressure, π ) ซึ่งจะแปรตาม
ความเขมขนของตัวทําละลายและอุณหภูมิ
π = cRT (4.105)
ข.5) อุณหพลศาสตรทางเคมี
อุณหพลศาสตร (Thermodynamics) คือวิทยาศาสตรที่เกี่ยวของกับการเปลี่ยนแปลง
ของพลังงานเมื่อสสารเกิดการเปลี่ยนแปลง
ระบบ (system) คื อ สิ่ งที่ เราศึ ก ษา ส ว นสิ่ ง แวดล อ ม (surroundings) คื อ สิ่ งอื่ น ๆที่ อ ยู
รอบๆแบะอาจมีผลเกี่ยวของ ระบบจําแนกไดเปน
1. ระบบเปด (open system) ไดแกระบบที่ทั้งพลังงานและมวลสารสามารถถายโอนไป
มาระหวางระบบกับสิ่งแวดลอมได
2. ระบบป ด (closed system) ได แก ระบบที่ เฉพาะพลั งงานเท านั้ น ที่ ถ ายโอนไปมา
ระหวางระบบกับสิ่งแวดลอมได
3. ระบบเอกเทศ (isolated system) ไดแกระบบที่ทั้งพลังงานและมวลสารไมสามารถ
จะถายโอนไปมาระหวางระบบกับสิ่งแวดลอมได
กฎการอนุ รัก ษ พ ลั งงาน (Law of Conservation of Energy) กล าววา เราไม ส ามารถ
สรางพลังงานหรือทําลายพลังงานได พลังงานของระบบและสิ่งแวดลอมรวมกันยอมมีคาคงที่
เสมอ เมื่อพลังงานรูปหนึ่งหายไปจะเปลี่ยนเปนพลังงานรูปอื่นๆในปริมาณที่เทากัน และการ
เปลี่ยนแปลงพลังงานภายในมีความสัมพันธกับความรอนที่ใหกับระบบและงานที่ระบบทํา การ
เปลี่ยนแปลง เอนทัลปของปฏิกิริยาใดๆมีคาเทากับปริมาณความรอนของการเปลี่ยนแปลงเมื่อ
ทําการทดลองที่ความดันคงที่
ในกระบวนการที่ผันกลับได เอนโทรปของจักรวาลจะมีคาคงที่ หรือ ∆S ของจักรวาล
เทากับศูนยในกระบวนการที่ผันกลับไมได เอนโทรปของจักรวาลจะเพิ่มขึ้น ∆S ของจักรวาล
มากกวาศูนย หรือมีเครื่องหมายบวก
ที่อุณหภูมิศูนยสัมบูรณ สารที่เปนผลึกสมบูรณแบบจะมีเอนโทรปเทากับศูนย หรือ So
เทากับศูนย
ข.6) สมดุลเคมี
สภาวะสมดุล (Equilibrium state) คือสภาวะที่อัตราการเกิดปฏิกิริยาไปขางหนา (rate
of forward reaction) เทากับอัตราการเกิดปฏิกิริยาผันกลับ (rate of reverse reaction) ขณะนั้น
จะ ไมมีการเปลี่ยนแปลงสุทธิ (no net change) โดยลักษณะทั่วไปของสภาวะสมดุลไดแก
1. ที่อุณ หภูมิหนึ่งๆ เมื่อระบบเขาสูสภาวะสมดุล จะไมมีการเปลี่ยนแปลงสุทธิอีกตอไป
สมบัตติ างๆทางฟสิกสของระบบจะคงที่ ไมวาจะใหเวลาลวงเลยไปนานเพียงใด
92
K= α b
(4.106)
(a A )eq (a B )eq
ข.9) จลนพลศาสตรเคมี
อัตราการเกิดปฏิกิริยา วัดเปนความเขมขนของสารใดสารหนึ่ง (โมล/ลิตร หรือความดัน
ยอย) ที่เปลี่ยนไปในชวงระยะเวลาหนึ่ง จากปฏิกิริยา aA + bB = cC + dD
อัตราการเกิดปฏิกิริยา = − 1 [ ] = − 1 [ ] = 1 [ ] = 1 [ ]
d A d B d C d D
(4.112)
a dt b dt c dt d dt
ปจจัยที่มีผลตออัตราการเกิดปฏิกิริยา ไดแกธรรมชาติของตัวทําปฏิกิริยา ความเขมขนของตัว
ทําปฏิกิริยา อุณหภูมิ และตัวเรงปฏิกิริยา
ทฤษฎีการชนของแกสในการเกิดปฏิกิริยา (Collision Theory of Gaseous Reactions)
มีหลักวา ปฏิกิริยาเคมีจะเกิดไดตองมีการชนกันระหวางอนุภาคของตัวทําปฏิกิริยา และเมื่อ
อนุภาคที่ชนกันมีพลังงานมากพออาจมีการจัดตัวใหมหรือพันธะเดิมแตกออก เกิดพันธะใหมใน
สารที่ได แตการชนกันระหวางอนุภาคก็ไมไดทําใหเกิดปฏิกิริยาทุกครั้งไป
95
ข.10) โครงสรางทางอิเล็กตรอนของอะตอม
อิเล็กตรอนเปนอนุภาคมูลฐานสากลที่มีอยูในอะตอมของธาตุทุกชนิด จากการทดลอง
ของทอมสันจะไดวาอัตราสวนประจุตอมวล ⎛⎜ e ⎞⎟ ของอิเล็กตรอนเทากับ 1.76 ×108 คูลอมบตอ
⎝m⎠
กรัม และจากการทดลองของมิลลิแกนจะไดคาประจุอิเล็กตรอนเทากับ 1.6 ×10−19 คูลอมบ ดัง
นั้นจึงไดวามวลของอิเล็กตรอนเทากับ 9.1×10−28 กรัม
อนุภาคบวกจากอะตอมของไฮโดรเจนเปนอนุภาคมูลฐานอันหนึ่งของอะตอม ที่เรียกวา
โปรตอน (proton) มีมวล 1.67 ×10−24 กรัม หนักเปน 1830 เทาของอิเล็กตรอน ขนาดของประจุ
เทากับอิเล็กตรอนแตมีเครื่องหมากเปนบวก
เดอบรอยล (Louis de Broglie) เสนอวาถารังสีแมเหล็กไฟฟาซึ่งเคยเชื่อกันวาเปนคลื่น
มี โ อกาสเป น อนุ ภ าคได อิ เล็ ก ตรอนซึ่ ง เคยเชื่ อ กั น ว า เป น อนุ ภ าคก็ น า จะเป น คลื่ น ได ด ว ย
96
จึงเสนอสมการแสดงความสัมพันธระหวางความยาวคลื่นและโมเมนตัมของอนุภาค (สมการของ
เดอบรอยล) ดังนี้
h
λ= (4.113)
mv
แบบจํ า ลองตามทฤษฎี ก ลศาสตร ค ลื่ น (wave mechanical theory) เพื่ อ อธิ บ ายการ
เคลื่อนที่ของอนุภาคในรูปของโอกาสที่จะพบอิเล็กตรอนบอยสุดตามจุดตางๆ และจะใชคําวาออร
บิทัล (orbital) แทนสภาวะหรือสถานภาพของอิเล็กตรอนที่ไมมีวงโคจรที่แนนอน การคํานวณ
ความน า จะเป น ที่ จ ะพบอิ เล็ ก ตรอนที่ จุ ด ต า งๆได จ ากการแก ส มการคลื่ น ของชเรอดิ ง เงอร
(Schrödinger’s wave equation)
−h 2 d 2ψ
+ Vψ = Eψ (4.114)
8π2 m dx 2
แตละคาที่เปนไปไดของ ψ จะตรงกับพลังงานคาหนึ่งที่ขึ้นกับเลขลงตัว 3 จํานวนที่เรียกวา
เลขควอนตัม
1. เลขควอนตั ม มุ ข สํ า คั ญ (Principal Quantum Number, n) เป น ตั ว เลขที่ สํ า คั ญ ที่ สุ ด
เพราะเปนตัวกําหนดระดับพังงานมุขสําคัญ (principal energy level) ของอิเล็กตรอน
หรือ บอกขนาด เปนเลขลงตัว 1, 2, 3, 4 (K, L, M, N)
2. เลขควอนตัมโมเมนตัมเชิงมุม (Angular Momentum Quantum Number, l) เปนตัวเลข
ที่บอกคาโมเมนตัมเชิงมุม (angular momentum) ของอิเล็กตรอน หรือบอกรูปรางของ
ออรบิทัล เปนเลขลงตัว 0, 1, 2, 3 (s, p, d, f)
3. เลขควอนตัมเชิงแมเหล็ก(Magnetic Quantum Number, m) เปนเลขที่แสดงความเปน
แม เหล็ก ของอิ เล็ ก ตรอน เนื่ องจากอิ เล็ ก ตรอนมี โมเมนตั ม เชิ งมุ ม จึงอาจเสมื อนวามี
กระแสไฟฟาวิ่งวนเปนวง คาmจึงขึ้นอยูกับคาl คือ m จะมีคาเปนเลขลงตัวจาก –l ถึง +l
4. เลขควอนตัมเชิงสปน(Spin Quantum Number, s) เปนตัวเลขสุดทายที่เพิ่มเติมขึ้นมา
เนื่ องจากการหมุ นรอบตัวเองของอิเล็กตรอน ซึ่ งอาจเปนการหมุนตามเข็มหรือทวน
เข็ ม นาฬิ ก า มี เพี ย ง2 ค าคื อ + 1 , − 1 จํ า นวนอิ เล็ ก ตรอนที่ ม ากที่ สุ ด ในแต ล ะระดั บ
2 2
พลังงานจะเปน 2n 2
97
การบรรยายความหนาแนนของอิเล็กตรอนในออรบิทัลเชิงอะตอมนิยมเขียนเปนรูปสาม
มิติ มีรูปรางเฉพาะตัวดังรูป
เมื่อนําคาพลังงานของออรบิทัลมาเขียนแผนภาพแสดงระดับพลังงานจะไดดังรูป
3. จํานวนอิเล็กตรอนที่จะอยูไดในออรบิทัลหนึ่งๆ จะเปนไปตามหลักการกีดกันของ
เพาลี่ที่วา จะมีอิเล็กตรอนมากกวาสองตัวในออรบิทัลหนึ่งๆไมได
4. การบรรจุอิเล็กตรอนใน p, d, f ออรบิทัลซึ่งมีมากกวาหนึ่งออรบิทัลจะตองเปนไป
ตามกฎของฮุนดที่วาอิเล็กตรอนจะอยูโดดเดี่ยวในออรบิทัลตางๆที่มีพลังงานเทากัน
จนทุกๆ ออรบิทัลบรรจุไดครึ่งหนึ่งแลว จึงจะจับคูกับอิเล็กตรอนอื่นจนเต็มออรบิทัล
ตอไป
ข.11) พันธะเคมี
พันธะไอออนิก (Ionic Bond) เปนพันธะที่งายที่สุดและสามารถมองเปนความเกี่ยวพัน
กับโครงสรางไดชัดเจน จะเกิดขึ้นไดเมื่อมีการถายโอนเวเลนซอิเล็กตรอนหนึ่งหรือมากกวาหนึ่ง
ตัวจากอะตอมหนึ่งไปยังอีกอะตอมหนึ่ง ทําใหอะตอมกลายเปนไอออนบวกและลบตามลําดับ จึง
เกิดมีแรงดึงดูดระหวางไอออนที่มีประจุตางกัน ทําใหพลังงานศักยลดลงเมื่อไอออนเขาใกลกัน
พันธะโคเวเลนต (Covalent Bond) หรือพันธะโคเวเลนตไมมีขั้ว หมายถึงไมมีขั้วประจุ
ในโมเลกุลที่ เกิ ดพั น ธะเพราะอิ เล็ก ตรอนคูที่ ใชรวมกัน กระจายอยางสมมาตร พั นธะแบบนี้ มี
ลักษณภาพไอออนิกเทากับศูนย ถาเปนอะตอมตางชนิดกัน มีสัมพรรคภาพอิเล็กตรอนไมเทา
99
ข.12) สมบัติตามตารางพีริออดิก
กฎพีริออกดิก (Periodic Law) กลาววาสมบัติตางๆของธาตุเปนพีริออกดิกฟงกชันของ
น้ํ าหนั ก อะตอมของธาตุ เหล า นั้ น ตารางพี ริอ อดิ ก จํ าแนกออกเป น เขตๆตามลํ าดั บ การเติ ม
อิเล็กตรอนในอะตอมใหครบตามจํานวนอิเล็กตรอนที่จะมีไดในแตละออรบิทัล
1. ธาตุเรพรีเซนเททิฟ (Representative Element) คือธาตุในเขต –s และเขต –p (หมู
IA, IIA, IIIA, IVA, VA, VIA, VIIA, O) อิ เล็ ก ตรอนที่ ยั ง ไม ค รบจํ า นวนนี้ จ ะเป น เว
เลนซอิเล็กตรอน ซึ่งสามารถสรางพันธะกับอะตอมของธาตุอื่นๆได สวนแกสมีสกุล
(Noble Gas or Rare Gas) ในหมู O มี อิ เล็ ก ตรอนในระดั บ พลั งงานสู งสุ ด ของ s-
และ p- ออรบิทัลครบพอดี มีสมบัติไมไวในการทําปฏิกิริยา
2. โลหะแทรนซิ ชั น (Transition Metal) คื อ ธาตุ ในเขต –d (หมู IIIB, IVB, VB, VIB,
VIIB, VIIIB, IB, IIB) เปนธาตุที่ตองเติมอิเล็กตรอนใน d- ออรบิทัลของระดับ พลัง
งานที่ถัดจากระดับสูงสุด หรือ (n-1)d- ออรบิทัลใหครบจํานวน โดยที่ s- ออรบิทัล
ของระดับนอกสุดครบสองอิเล็กตรอนแลว ในการเกิดสารประกอบ ธาตุเหลานี้จะใช
อิเล็กตรอนใน ns กับ (n-1)d ออรบิทัลเปนเวเลนซอิเล็กตรอน
100
3. โลหะทรานซิ ชัน แทรก (Inner Transition Metal) ไดแกหมู ธาตุในเขต f ธาตุ ที่ 58
ถึง 71 เรียกวาหมูธาตุแลนทาไนดหรือแรรเอิรท (the lanthanides or rare earths)
ธาตุ ที่ 90 ถึ ง 103 เรียกวาหมู ธ าตุแอกทิ ไนด (the actinides) เป น ธาตุ ที่ จะต องมี
การเติมอิเล็กตรอนใน f-ออรบิทัลในระดับพลังงาน (n-2) ใหครบ
ข.13) เคมีอินทรีย
ไฮโดรคารบอนเปนสารประกอบที่มีธาตุสองธาตุเทานั้น คือคารบอนกับไฮโดรเจน จัดวา
เปนสารหลักในเคมีอินทรีย สวนสารอินทรียอื่นๆถือวาอนุพัทธ (derive) มาจากไฮโดรคารบอน
โดยทั่วไปอะตอมคารบอนจะมาตอกันเปนโซและไฮโดรเจนมาตอกับอะตอมคารบอนในโซนั้น
101
เฮไลด เป น สารประกอบที่ อ าจเตรี ย มได จ ากแอลกอฮอล ทํ า ปฏิ กิ ริ ย ากั บ HX, PCl3,
SOCl2 หรือแอลคีน ทําปฏิกิริยากับ HX หรือแฮโลเจน สารประกอบเฮไลดมีประโยชนเปนตัวทํา
ละลาย
สารประกอบคาร บ อนี ล ได แ ก แอลดี ไฮด และคี โทน สารประกอบเหล า นี้ บ างสารมี
ประโยชนในทางอุตสาหกรรมเคมีมาก เชน ฟอรมาลดีไฮดใชทําพลาสติก แอซีโทนและคีโทน
อื่นๆใชเปนทินเนอรสําหรับละลายแลคเกอร ฟอรมาลีนใชดองสัตวและฉีดศพไมใหเนาเปอย
กรดอินทรียหรือกรดคารบอกซิลิกมี –COOH เปนหมูทําหนาที่ เรียกวาหมู คารบอกซิล กรด
อินทรียเปนกรดออน กรดทําปฏิกิริยากับแอลกอฮอลไดสารประกอบเอสเทอร เอสเทอรโดยมากเปน
ของเหลวมีกลิ่นหอม ทําใหผลไมและดอกไมบางอยางมีกลิ่นหอม
เอมีนเปนเบสสวนใหญจะมีหมู –NH2 หรือหมูแอมิโนเปนหมูทําหนาที่ ถือวาเปนอนุพนั ธ
ของแอมโมเนี ย กล า วคื อ ไฮโดรเจนในแอมโมเนี ย ถู ก แทนที่ ด ว ยอนุ มู ล แอลคิ ล แอมี น และ
แอมโมเนียทําหฏิกิริยากับกรดคารบอกซิลิกหรืออนุพันธของกรดคารบอกซิลิกไดสารประกอบ
แอไมด
103
เปน
4.2 ทักษะจากพื้นฐานทางวิศวกรรม
การวางพื้ น ฐานทางวิ ศ วกรรมอั น เป น ศาสตร แ ห งการประยุ ก ต จึ งต อ งมี ค วามรู ท าง
คณิตศาสตรฟสิกต และเคมีเปนอยางดี เพราะจะมีความสําคัญอยางยิ่งในการที่จะฟูมฟกใหเกิด
ทักษะแหงการประยุกต โดยทั่วไปการกําหนดสาขาวิศวกรรมควบคุม หรือสาขาวิศวกรรมตาง ๆ
ดู เหมื อ นจะมี ม ากมายหลายสาขา (Discipline) หลายแขนงวิช า (Sub Discipline o Division)
หรือหลากหลายความชํานาญการ (Specially) หรือที่เรียกวาสาขาวิศวกรรมเฉพาะทางนั้น ยังมี
วิชาแกน (Engineering Core) ที่วิศวกรรมทุกสาขาตองเขาใจและเรียนรูใหเกิดทักษะเพื่อนําไปสู
การประยุกตใหเกิดทักษะในสาขาวิศวกรรมเฉพาะเหลานั้นได วิชาเหลานั้นที่มีความสําคัญอยาง
ยิ่ง คือ
• การเขียนแบบวิศวกรรม (Engineering Drawing)
• กลศาสตรวิศวกรรม (Engineering Mechanics)
• วัสดุวิศวกรรม (Engineering Material)
• การเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร (Computer Programming)
และยั งมี อี ก หลายวิ ช าที่ ได กํ า หนดเพิ่ ม เติ ม เพื่ อ เป น ทั ก ษะในเฉพาะกลุ ม สาขา
วิศวกรรมควบคุม เชน
• การบริหารงานวิศวกรรม (Engineering Management)
• กําลังวัสดุ / กลศาสตรวัสดุ (Strength of Materials / Mechanics of Material)
• ชลศาสตร (Hydraulic)
• วิศวกรรมสํารวจ (Surveying)
• ขบวนการทางวิศวกรรม (Manufacturing Process)
• วงจรไฟฟา / วิศวกรรมอิเลคทรอนิค (Electric Circuit / Engineering Electronic)
• etc.
104
แตดวยบางวิชาแกนไดขยายความและทบทวนใหบางแลวในบทตน ๆ และในบางวิชา
ไดกําหนดเปนการเสริมทักษะในสาขาวิศวกรรมเฉพาะตอไป ในที่นี้จึงขอทบทวนเพียงเฉพาะกล
ศาสตรวิศวกรรม และวัสดุวิศวกรรมเทานั้น ดังรายละเอียดตอไป
ก. กลศาสตรวิศวกรรม (Engineering Mechanics)
กลศาสตรแบงออกไดเปนสองสวนคือ สถิตยศาสตร (Statics) ซึ่งเกี่ยวกับการสมดุล
ของวัตถุภายใตแรงกระทํา และพลศาสตร (Dynamics) ซึ่งเกี่ยวกับการเคลื่อนที่ของวัตถุ
ก.1) นิยามเบื้องตน
อวกาศ (Space) คืออาณาบริเวณรูปทรงเรขาคณิตซึ่งสามารถบอกตําแหนงไดโดยการ
วัดเชิงเสนและเชิงมุมที่สัมพัทธกับระบบแกนโคออรดิเนต (coordinate system)
เวลา (Time) คือการวัดลําดับเหตุการณที่เกิดขึ้น เปนปริมาณพื้นฐานทางวิชาพลศาสตร
แตไมไดใชโดยตรงในการวิเคราะหปญหาทางสถิตยศาสตร
มวลสาร (Mass) คือปริมาณที่ใชวัดความเฉื่อยซึ่งเปนความตานทานการเคลื่อนที่ของ
วัตถุในวิชาสถิตยศาสตรมีความสําคัญมากเนื่องจากเปนคุณสมบัติประจําตัวของทุกวัตถุซงึ่ สงผล
ถึง แรงดึงดูดกับวัตถุอื่น
แรง (Force) คือการกระทําของวัตถุอันหนึ่งตอวัตถุอีกอันหนึ่ง และพยายามที่จะทําให
วัตถุเคลื่อนที่ไปในทิศทางเดียวกับการกระทําของมัน แรงเปนปริมาณเวคเตอรตองนิยามขนาด
และ ทิศทางของการกระทํา
อนุ ภ าค (Particle) คื อ วั ต ถุ ที่ มี ข นาดเล็ ก มากเข า ใกล ศู น ย จนสามารถคิ ด เป น จุ ด ได
ตราบใดที่ขนาดของวัตถุไมเกี่ยวของกับการอธิบายถึงตําแหนงและการเคลื่อนที่ของวัตถุนั้น
ก็สามารถถือไดวาวัตถุคืออนุภาค
วัตถุเกร็ง (Rigid Body) คือวัตถุที่ไมมีการเสียรูปไปจากเดิม หรือการเปลี่ยนรูปนั้นนอย
มากเมื่อเปรียบเทียบกับรูปรางทั้งหมด หรือการเปลี่ยนตําแหนงของวัตถุ
สเกลารและเวคเตอร (Scalars and Vectors)
ปริ ม าณสเกลาร (Scalar) คื อ ปริ ม าณที่ คํ า นึ ง ถึ ง เฉพาะขนาด เช น เวลา ปริ ม าตร
ความหนาแนน อัตราเร็ว พลังงาน มวลสาร เปนตน
ปริม าณเวคเตอร (Vector) คือปริม าณที่ คํ านึ งถึ งทั้ งขนาดและทิ ศ ทาง เชน การขจัด
ความเร็ว ความเรง แรง โมเมนต โมเมนตัม เปนตน
การรวมเวคเตอร v = v1 + v 2
105
ผลตางของเวคเตอร v′ = v1 − v 2 (4.115)
องค ป ระกอบที่ ตั้ งฉากกั น (Rectangular Component) คื อ เวคเตอรที่ รวมกั น เป น เวค
เตอรลัพธ และมีทิศทางที่ตั้งฉากกัน
v = vx + vy
vy
θ = tan −1 (4.116)
vx
rx ry rz
M n = (r × F ⋅ n)n = Fx Fy Fz (iα + jβ + kγ ) (4.121)
α β γ
โดย n เปนเวคเตอรหนึ่งหนวยในทิศทางแกนหมุนที่กําหนด
ผลลัพธของระบบของแรงจะเปนแรงรวมที่อยูในรูปที่งายที่สุดและสามารถแทนแรงเดิม
ทั้งหมดโดยที่ไมทําใหผลลัพธภายนอกของระบบของแรงที่กระทําตอวัตถุเกร็งเปลี่ยนไป ระบบ
แรงในอาณาบริเวณสามมิติจะสามารถยายใหไปกระทําที่จุด O เดียวกัน และแรงคูควบที่เกิดขึ้น
จากการยายแรงดังกลาวก็จะอยูรวมกันที่จุด O ดังนั้นจะสามารถรวมกันตามแบบเวคเตอรไดแรง
ลัพธและแรงคูควบลัพธ ที่กระทําที่จุด Oได
R = F1 + F2 + F3 + ... = ∑ F
109
M = M1 + M 2 + M 3 + ... = ∑ M (4.123)
∑F x =0 ∑M A =0 ∑M B =0
∑ M A = 0 ∑M B =0 ∑M C =0 (4.125)
โครงสราง (Structure)
โครงถักระนาบ (Plane Trusses) คือโครงเหล็กที่ประกอบดวยชิ้นสวนซึ่งยึดกันที่ปลาย
เพื่อประกอบกันเปนโครงสรางที่แข็งเกร็ง ใชในโครงสรางสะพาน โครงหลังคา ปนจั่น โครงถัก
สามารถประกอบไดทั้ งแบบสองและสามมิ ติ โดยโครงถักระนาบจะเปนโครงถักแบบสองมิติ
112
ชิ้นสวนทุกชิ้นเปนชิ้นสวนรับสองแรง โครงสรางที่ประกอบมาจากรูปสามาเหลี่ยมเรียกวาโครง
ถักธรรมดา ถามีชิ้นสวนมากกวาความจําเปน โครงถักนั้นเรียกวา statically indeterminate ซึ่ง
ไมสามารถวิเคราะหไดถามีแตสมการของการสมดุลเพียงอยางเดียว ชิ้นสวนที่เกินความจําเปน
จะเรียกวา Redundant
ในการวิเคราะหโครงถักธรรมดาสามารถกระทําไดสองวิธี
1. วิธีการใชจุดตอ (Method of Joints) ประกอบดวยการสมดุลของแรงตางๆที่กระทําตอ
สลักขอตอที่จุดตอตางๆ ซึ่งก็คือการสมดุลของแรงที่ตัดกัน(concurrent forces) และใช
สมการของการสมดุลเพียงสองสมการเทานั้น
2. วิธีการใชภาคตัด (Method of Sections) วิธีนี้สามารถใชหาแรงในชิ้นสวนใดๆไดโดย
ตรงจากการตัดsection ผานชิ้นสวนนั้น จึงไมจําเปนตองเริ่มคํานวณจากสลักแรกไปจน
ถึง ชิ้นสวนที่ตองการ แตการตัดsection นั้นจะตองมีชิ้นสวนที่ไมทราบแรงไมเกินสาม
ในแตละภาคตัดเนื่องจากเงื่อนไขของการสมดุลมีเพียงสามสมการเทานั้น
แรงกระจาย
การกระจายในเสน (Line distribution) เมื่อแรงกระทํากระจายอยูบนเสน เชนน้ําหนัก
ของสายเคเบิ้ล ความเขมของการกระจายคือ คาแรงตอหนวยความยาวเสน
การกระจายบนพื้นที่ (Area distribution) เมื่อแรงกระทํากระจายบนพื้นที่อันหนึ่ง เชน
แรงดันของน้ําซึ่งกระทําตอผนังดานในของเขื่อนความเขมของการกระจาย คือคาแรงตอหนวย
พื้นที่ หรือที่เรียกวาความดันสําหรับแรงที่กระทําโดยของไหล และเรียกวาความเคน สําหรับการ
กระจายภายในของแรงในของแข็ง
การกระจายในปริ ม าตร (Volume distribution) แรงซึ่ ง กระจายในปริ ม าตรของวั ต ถุ
เรียกวา แรงวัตถุ (body force) เชนแรงโนมถวงของโลกซึ่งกระทําตอมวลของวัตถุ ความเขม
ของการกระจายของแรงโนมถวงคือ ρg
x=
∫ x ⋅ dm y=
∫ y ⋅ dm z=
∫ z ⋅ dm
m m m
(4.126)
ในกรณีที่ ρ ไมคงที่ตลอดทั้งวัตถุ เราสามารถเขียนสมการไดใหมดังนี้
x=
∫ xρ ⋅ dV y=
∫ yρ ⋅ dV z=
∫ zρ ⋅ dV
∫ ρ ⋅ dV ∫ ρ ⋅ dV ∫ ρ ⋅ dV
(4.127)
จุดศูนยกลาง(Centroid) จะใชสําหรับการคํานวณที่เกี่ยวกับรูปทรงเรขาคณิต แตเมื่อพูด
ถึงคุณสมบัติทางฟสิกสของวัตถุ เราจะใชจุดศูนยกลางมวล(Center of Mass) ถาความหนาแนน
ของวัตถุคงที่ ตําแหนงของจุดศูนยกลางและจุดศูนยกลางมวลจะเปนจุดเดียวกัน
จุดศูนยกลางของเสน x=
∫ xdL y=
∫ ydL z=
∫ zdL
L L L
(4.128)
จุดศูนยกลางของพื้นที่ x=
∫ xdA y=
∫ ydA z=
∫ zdA
A A A
(4.129)
จุดศูนยกลางของปริมาตร x=
∫ xdV y=
∫ ydV z=
∫ zdV
V V V
(4.130)
ความดั น ของเหลวบนพื้ น ผิ ว สี่ เหลี่ ย มมุ ม ฉากที่ จ มอยู (Hydro Static Pressure on
Submerged Rectangular Surfaces)
dR = p ⋅ dA = b ⋅ p ⋅ dy = b ⋅ dA′
R = b ⋅ ∫ dA′ = b ⋅ A′
1
R = pav ⋅ A =
(p1 + p 2 )A = ρghA = ρgy cos θA (4.132)
2
แนวของแรงลัพธ R หาไดจากหลักของโมเมนต Y = ∫
y ⋅ dA′
(4.133)
∫ dA′
116
Y=
∫ y ⋅ dV (4.135)
V
เครื่องมือวัดความดัน
- Bourdon Gage เปนเครื่องมือวัดความดันแบบเกจ ในเครื่องมือมีทอโคง ซึ่งมีพื้นที่
หนาตัดเปนวงรี ตรึงเอาไว สวนปลายอิสระตอกับกาน และติดเข็มชี้เลขบนหนาปทม ซึ่ง
แสดงคาความดัน
การเคลื่อนที่วิถีตรงของอนุภาค
ตําแหนงของอนุภาคซึ่งเคลื่อนที่เปนวิถีตรงนั้น จะเริ่มกําหนดดวยการตั้งแกนในทิศทางที่มี
การเคลื่อนที่พรอมทั้งทิศทางที่เปนบวกไวดวย
ความเร็วเฉลี่ย (Average velocity) คือการเปลี่ยนแปลงของระยะทางตอหนวยเวลา
∆s
v av = (4.140)
∆t
ความเร็วขณะใดขณะหนึ่ง (Instantaneous velocity) คือความเร็วที่ตําแหนงใดตําแหนงหนึ่ง
∆s ds
v = lim = (4.141)
∆t → 0 ∆t dt
อัตราเร็ว (Speed) คือขนาดของความเร็ว ไมมีทิศทางเขามาเกี่ยวของ
ความเรงเฉลี่ย (Average acceleration) คือการเปลี่ยนแปลงของความเร็วตอหนวยเวลา
∆v
a av = (4.142)
∆t
∫ ds = v∫ dt
s0 0
s = s 0 + vt (4.144)
dv
2. ความเรงคงที่ a=
dt
v t
∫ dv = a ∫ dt v = v0 + at (4.145)
v0 0
ds
v=
dt
s t
1
∫ ds = ∫ (v0 + at)dt s = s 0 + v0 t + at 2 (4.146)
s0 0
2
3. ความเรงเปนฟงกชันของเวลา a = f (t)
∫ dv = ∫ f (t)dt
∫ ds = ∫ vdt (4.147)
4. ความเรงเปนฟงกชันของระยะทาง a = f (s)
121
a = ar + aθ ar = 2 − r ⎜ ⎟ aθ = r +2 (4.153)
⎝ dt ⎠
2
dt dt dt dt
การวิเคราะหการเคลื่อนที่แบบสัมพัทธในระนาบ
นอกจากจะมีการพิจารณาการเคลื่อนที่ของอนุภาคเทียบกับระบบแกนที่หยุดนิ่งแลว ยัง
มีการพิจารณาการเคลื่อนที่ของอนุภาคเทียบกับระบบแกนที่มีการเคลื่อนที่ ซึ่งจะทําใหวิถีทาง
ของอนุภาคนั้นจะมีลักษณะงายๆ แตระยะทาง ความเร็ว ความเรง นั้นจะไมใชคาสมบูรณ
vA = vB + vA / B (4.154)
aA = aB + aA/B (4.155)
จลนศาสตรของอนุภาค
“อนุภาคที่ถูกกระทําดวยระบบแรงที่ไมสมดุล จะเกิดความเรงขึ้น โดยความเรงมีขนาด
แปรฟนตามขนาดของแรงลัพธและมีทิศทางเดียวกับทิศทางของแรงลัพธ” เรียกวา สมการการ
เคลื่อนที่
∑ F = ma (4.156)
122
หลักการงานและพลังงานไดจากการอินทิเกรทสมการการเคลื่อนที่เทียบกับเสนทาง
2 2
การเคลื่อนที่หรือการขจัด ∫ F ⋅ dr = ∫ ma ⋅ dr
1 1
(4.157)
2
1
U = ∫ mv ⋅ dv (4.158)
1
2
เรียกวา สมการงานและพลังงานสําหรับอนุภาค
U=T (4.159)
กฎการอนุรักษ ข องพลังงานกล (Conservation of Mechanical Energy) กลาววา
ถาวัตถุถูกกระทําแรงอนุรักษเทานั้น (แรงโนมถวงและแรงสปริง) พลังงานกลของวัตถุจะมีคาคง
ที่เสมอ
พลังงานกลของวัตถุหมายถึง ผลรวมของพลังงานจลน พลังงานศักยโนมถวง พลัง
งานศักยยืดหยุนของวัตถุนั้น
อิมพัลสและโมเมนตัมเชิงเสน
แรงลัพธที่กระทําตออนุภาคจะมีคาเทากับอัตราการเปลี่ยนแปลงโมเมนตัมเชิงเสน
G ของอนุภาคนั้น
dv
F = ma = m
dt
d(mv) dG
F= = (4.160)
dt dt
อิมพัลสและโมเมนตัมเชิงมุม
จากสมการของโมเมนตัมเชิงเสน
d(mv)
r×F = r×
dt
d(mv) d(r × mv) dH 0
r×F = r× + v × mv r×F = = (4.161)
dt dt dt
หลักการอนุรักษของโมเมนตัม
ถ า แรงลั พ ธ ที่ ก ระทํ า ต อ วั ต ถุ เป น ศู น ย ทํ า ให อิ ม พั ล ส เป น ศู น ย ด ว ย และจะได ว า
G = mv และ H 0 = r × mv คงที่
ไดนามิคของไหล
การแบงชนิดของการไหลสามารถแบงออกไดหลายประเภท
• การไหลสม่ําเสมอ และไมสม่ําเสมอ
• การไหลแบบราบเรียบ และ การไหลแบบปนปวน
• การไหลทิศทางเดียว และหลายทิศทาง
123
กฎของพลังงานสําหรับการไหลแบบสม่ําเสมอ กฎของพลังงานนี้จะใชไดในกรณีที่
- จุดที่พิจารณาตองอยูในของไหลชนิดเดียวกัน
- ใชไดดีสําหรับของเหลว
- ใชไดกับแกสที่มีความหนาแนนไมเปลี่ยนแปลงมากนัก
p1/γ1 + v12/2g + Z1 = p2/γ2 + v22/2g + Z2 (4.163)
เมื่อ p = ความดัน
γ = น้ําหนักจําเพาะของของไหล
v = ความเร็วในการไหล
g = อัตราเรงเนื่องจากแรงดึงดูดของโลก
124
Z = ความสูงของจุดที่พิจารณา
สมการดังกลาวเรียกวา Bernoulli’s Equation
การไหลของของไหลในทอ
• Reynold Number, NR เป น ตั ว เลขที่ ไ ม มี ห น ว ย หาได จ ากอั ต ราส ว น
ระหวางแรงเนื่องจากความเฉื่อยและแรงเนื่องจากความหนืดของของไหล
ค า Reynold Number นี้ เป น ค าที่ บ งบอกถึงลักษณะการไหล วาเป น การ
ไหลใน รูปแบบใด โดยที่
NR นอยกวา 2000 การไหลจะเปนการไหลแบบราบเรียบ
NR มากกวา 2000 มาก ๆ การไหลจะเปนการไหลแบบปนปวน
คา NR สําหรับทอกลมจะมีคาเทากับ
NR = D v / ν (4.164)
เมื่อ NR = Reynold Number
D = เสนผานศูนยกลางของทอ
v = ความเร็วในการไหล
ν = ความหนืดจลนของของไหล
• การหาคาการสูญเสียหลัก ในทอกลม สามารถหาคาการสูญเสียหลักไดจาก
สมการ
hL = f [L/D] [V2/2g] (4.165)
เมื่อ hL = การสูญเสียหลัก
f = แฟคเตอรความเสียดทาน
L = ความยาวของทอ
D = เสนผานศูนยกลางของทอ
v = ความเร็วในการไหล
g = อัตราเรงเนื่องจากแรงดึงดูดของโลก
• การหาคาการสูญเสียรอง การสูญเสียรองเกิดขึ้นเนื่องจากการโคงงอ การ
เพิ่มหรือการลดขนาดของทอ สามารถหาการสูญเสียรองไดจากสมการ
125
hL = k1 v2 / 2g (4.166)
เมื่อ hL = การสูญเสียรอง
v = ความเร็วในการไหล
g = อัตราเรงเนื่องจากแรงดึงดูดของโลก
k1 = สัมประสิทธิ์การสูญเสีย
ข.1) คุณสมบัติของวัสดุ
คุณสมบัติเชิงกล
แสดงวาวัสดุนั้นจะสามารถรับ ทนแรงจากพลังงานกลภายนอกไดมากนอยเพียงใด
ความเคน(Stress) คือแรงตานภายในวัสดุที่มีตอแรงภายนอกที่มากระทําตอหนึ่งหนวย
พื้นที่ โดยสามารถประมาณไดจากแรงภายนอกตอหนึ่งหนวยพื้นที่ สามารถแบงได 3 ประเภท
ตามลักษณะแรงที่มากระทํา ไดแก ความเคนดึง ความเคนอัด และความเคนเฉือน
ความเครียดและการเปลี่ยนรูป (Strain and Deformation) แบงได 2 ชนิด คือ
128
4.115 คาการนําไฟฟาของโลหะตางๆ
คุณสมบัติอื่นๆ
ไดแก คุณสมบัติการเปนแมเหล็ก ความทึบแสง สีของวัสดุ เปนตน
ข.2) โลหะผสม
ในงานวิศวกรรมเราจะไมใชโลหะบริสุทธิ์ ยกเวนถาเราตองการคุณสมบัติพิเศษที่โลหะ
บริสุทธิ์นั้นมีอยูโดยเฉพาะ เชน สภาพการนําไฟฟาที่ดี ความเหนียว หรือความตานทานตอ
การกั ด กร อ นที่ สู ง ของโลหะบริ สุ ท ธิ์ ส ว นคุ ณ สมบั ติ เชิ ง กล เช น ความต า นทานแรงดึ ง
ความตานทานตอการยืดตัวหรือจุดคราก ความแข็ง สามารถที่จะปรับปรุงใหดีขึ้นไดโดยการ
ผสมโลหะอื่นๆลงไป การศึกษาคุณสมบัติทั้งฟสิกสและเชิงกลของโลหะผสมจะตองอาศัยแผนภูมิ
สมดุ ล (Phase Equilibrium Diagram) เป น เครื่อ งมื อ ช ว ยให ท ราบถึ งลั ก ษณะของโครงสรา ง
จุลภาคซึ่งจะสัมพันธโดยตรงกับคุณสมบัติทางฟสิกสและเชิงกล
แผนภูมิสมดุลเปนลักษณะของเสนกราฟที่แสดงความสัมพันธรวมระหวางสวนประกอบ
ทางเคมีของโละหผสม อุณหภูมิ และลักษณะโครงสรางจุลภาคที่อยูรวมกันในสภาวะสมดุล
โลหะที่ใชงานอยูประกอบดวยธาตุสองชนิด จะเรียกวา โลหะผสม (Binary Alloy) โลหะ
ที่ผสมอยูเปนจํานวนมากเรียกวาโลหะพื้นฐานหรือโลหะหลัก (Base Metal) สวนธาตุอื่นที่ผสม
ลงไปจะเปนโลหะหรืออโลหะก็ตามจะเรียกวาธาตุผสม (Alloying elements)
ธาตุ ผ สมเมื่ อถู ก ผสมลงในโลหะหลังจะเป น จํ านวนมากหรือ น อยก็ ต าม จะทํ าให คุ ณ
สมบัติของโลหะพื้นฐานเปลี่ยนแปลงอยางเปนไดชัด
132
เทคติกเปนการยืนยันไดวาการแข็งตัวของโลหะทั้งสองเกิดขึ้นพรอมๆกัน ซึ่งเรียกปฏิกิริยาเชนนี้
วา Eutectic reaction คือการใหผลึกเล็กๆสลับกันที่อุณหภูมิคงที่ เมื่อนําเอาคาอุณหภูมิของการ
แข็งตัวของทุกๆ โลหะผสมที่ทําการศึกษามาเขียนเปนแผนภูมิขึ้น จะไดแผนภูมิสมดุลดังแสดง
ในรูป
เมื่อนําเอาคาอุณหภูมิของการแข็งตัวของทุกๆโลหะผสมที่ทําการศึกษามาเขียนเปน
แผนภูมิขึ้น จะไดแผนภูมิสมดุลดังแสดงในรูป
135
ข.3) ไม
ไมเปนอินทรียวัตถุ ประกอบขึ้นจากสารสําคัญ 2 ชนิดไดแก Cellulose ซึ่งเปนสวนของผนัง
ของเสี้ยนไมและ Lignin เปนตัวยึดประสานเสื้ยนไมไวดวยกัน ปจจุบันแมวาจะมีผูประดิษฐวัสดุอื่นขึ้น
มาหลายชนิด เพื่อใชแทนไม แตไมก็ยังอยูในความนิยมเนื่องจากไมเปนวัสดุธรรมชาติ ทําไดงายไม
ตองการเครื่องมือพิเศษมาก และเมื่อปลูกสรางเปนอาคารแลวสามารถรื้อถอนได ถึงจะเสียไปบางก็ไม
เกิน 40% ผิดกับอาคารคอนกรีตเสริมเหล็ก ถารื้อก็คงเหลือแตเศษปรักหักพัง มาตรฐานงานไมกอ
สรางแบงไมออกเปนชั้นตามขนาดและชนิดของตําหนิ คือ ไมกอสรางชั้นที่ 1 ไมกอสรางชั้นที่ 2 ไมกอ
สร า งชั้ น ที่ 3 และไม ด อ ยคุ ณ ภาพ ตามมาตรฐาน วสท. ไม ส ามารถแบ ง ออกได เป น 5 ชนิ ด ตาม
คุณสมบัติของไม ไดแก
- ไมเนื้อแข็งมาก เชน ไมกระพี้ควาย ไมบุนนาค ไมเล็ง
- ไมเนื้อแข็ง เชน ไมเต็ง ไมรัง ไมแดง ไมตะเคียนทอง ไมตะแบก ไมสัก ไมประดู
- ไมเนื้อแข็งปานกลาง เชน ไมยาง ไมกระบาก ไมนนทรี ไมมะมวง ไมกระทอน
- ไมเนื้อออน เชน ไมมะพราว ไมมะยมปา ไมกานเหลือง
- ไมเนื้อออนมาก เชน ไมจําปาปา ไมยมหอม
136
ข.4) คอนกรีต
คอนกรีตเปนวัสดุเปรียบเสมือนหินที่มนุษยประดิษฐขึ้นมาใชงานเปนโครงสราง ไดจากการ
ผสมซีเมนตซึ่งเปนตัวประสาน กับทราย หินหรือกรวด ซึ่งเปนวัสดุผสม และน้ําซึ่งเปนตัวทําปฏิกิริยา
กับซีเมนต ทําใหซีเมนตมีคุณสมบัติเปนตัวประสานแทรกตามเม็ดทรายและกอนหิน รวมตัวกันเปน
กอนคอนกรีตในแบบหลอ และจะแข็งตัวเมื่ออายุประมาณ 24 ชั่วโมง ทนแรงอัดได ดีขึ้นเรื่อยๆ ตาม
อายุ
เนื้ อ คอนกรีตอาจจะแยกออกเป น สองสวนใหญ ๆ คื อ วัสดุ ผ สม (aggregates) และซี เมนต
เพสท (paste) โดยทั่วไปวัสดุผสมยังแบงออกเปนสองจําพวกคือ วัสดุผสมละเอียด และวัสดุ ผสม
หยาบ
คุณภาพของซีเมนตเพสทขึ้นอยูกับอัตราสวนของน้ําตอซีเมนต (water-cement ratio) ที่ใชใน
สวนผสม ซึ่งทําใหเกิดปฏิกิริยาทางเคมี เรียกวา ปฏิกิริยาไฮเดรชั่น (hydration reaction) ปฏิกิริยาเคมี
ดังกลาวจะเกิดขึ้นอยางรวเร็วในตอนแรก และชาลงตามลําดับในตอนหลังๆ ภายใตสภาวะที่เหมาะสม
ปูนซีเมนต (Cement)
เปนผลผลิตจากการบดปูนเม็ด ซึ่งเปนผลึกที่เกิดจากการเผาสวนผสมตางๆ จนรวมตัวผสม
กันสุกพอดี มีสวนประกอบทางเคมีที่สําคัญคือ แคลเซียมและอลูมิเนียมซิลิเกต ปูนซีเมนตที่กลาวนี้จะ
หมายถึงปูนซีเมนตปอรตแลนด (Portland Cement)
เมื่อเผาวัตถุดิบของปูนซีเมนตซึ่งไดแก สารออกไซดของธาตุแคลเซียม ซิลิกอน อลูมิเนียม
และเหล็ก อารเหลานี้จะทําปฏิกิริยาทางเคมีและรวมตัวกันเปนสารประกอบอยูในปูนเม็ดในรูปของผลึก
ละเอียดมาก สารระกอบที่สําคัญ 4 อยาง ที่มีอยูในปูนซีเมนตปอรตแลนดหลังจากการเผาแลว ไดแก
Tricalcium silicate ( 3CaO ⋅ SiO2 , C3S ) , Dicalcium silicate ( 2CaO ⋅ SiO2 , C2S ) , Tricalcium
aluminate ( 3CaO ⋅ Al2O3 ) , Tetracalcium aluminoferrite ( 4CaO ⋅ Al2O3 ⋅ Fe2O3 , C4 AF ) นอก
จากนี้ แ ล ว ยั ง มี ส ารประกอบอื่ น ๆ อี ก ที่ ไ ด ห ลั ง จากการเผา เช น MgO , TiO2 , Mn 2O3 , K 2O ,
Na 2 O
ประเภทของปูนซีเมนตปอรตแลนด
1. ประเภทหนึ่ง ปูนซีเมนตปอรตแลนดธรรมดา (Ordinary Portland Cement) สําหรับการ
ทําคอนกรีตหรือผลิตภัณฑอุตสาหกรรมใดที่ไมตองการคุณภาพพิเศษกวาธรรมดา และสําหรับการกอ
สรางตามปกติทั่วไป ที่ไมอยูในภาวะอากาศรุนแรง หรือในที่มีอันตรายจากซัลเฟตเปนพิเศษ หรือที่
ความรอนที่เกิดจากการรวมตัวกับน้ําจะไมทําใหอุณหภูมิเพิ่มขึ้นถึงขึ้นอันตราย ไดแก ปูนซีเมนตปอรต
แลนดตราชาง ตราพญานาคสีเขียว ตราเพชร
2. ประเภทสอง ปูนซีเมนตปอรตแลนดดัดแปลง (Modified Portland Cement) สําหรับการทํา
คอนกรีตหรือผลิตภัณฑอุตสาหกรรมใดที่เกิดความรอนและทนซัลเฟตไดปานกลาง เชนงานสรางเขื่อน
คอนกรีต กําแพงกันดินหนาๆ ตอมอสะพาน เปนตน ไดแก ปูนซีเมนตตรา พญานาคเจ็ดเศียร
3. ประเภทสาม ปู น ซี เมนต ป อร ต แลนด แ ข็ ง เร็ ว (High-early Strength Portland Cement)
หรือซุปเปอรซีเมนต จะใหกําลังสูงในระยะแรก มีเนื้อผงละเอียดกวาปูนซีเมนตปอรตแลนดธรรมดา
ผลิตไดโดยการเปลี่ยนสัดสวนและโดยการเติมสารอื่น โดยการบดใหละอียดยิ่งขึ้น หรือโดยการเผาใหดี
138
น้ํา (Water)
เป น ป จ จั ย สํ าคั ญ ในการทํ าคอนกรีต สํ าหรั บ ผสมคอนกรีต ให มี ค วามข น เหลวทํ างานงาย
สําหรับบมคอนกรีตใหแข็งตัวและมีกําลังรับแรงไดตามตองการ สําหรับลางวัสดุผสมใหสะอาดกอนใช
ผสมทําคอนกรีต
น้ําที่ใชผสมคอนกรีตมีหนาที่เคลือบหินและทรายใหเปยกเพื่อปูนซีเมนตจะเขาเกาะโดยรอบ
และแข็งตัวยึดใหติดกันได ทําหนาที่หลอลื่นในวัสดุทั้ง 3 อยางใหเกิดความเหลว สามารถเทและกระทุง
หรือเขยาเขาแบบหลอใหเปนรูปตางๆได ทําหนาที่ผสมกับปูนซีเมนตทําปฏิกิริยา ทางเคมีแลวเกิด
ความรอน ทําใหผงซีเมนตนั้นกลายเปนวุน และเปนซีเมนตเหนียวซึ่งเปน ตัวประสานผิวระหวาง
เม็ดของวัสดุผสม เกาะยึดกันแนนเมื่อแข็งตัว
น้ําที่มีสารเจือปนผสมอยูพอสมควร อาจใชในการบมคอนกรีตไดโดยไมทําใหเกิดรอยเปอน
หรือสีบนผิวคอนกรีต น้ําที่มีกรดหรือสารอินทรียเจือปนจะตองไดรับการตรวจสอบกอนนํา ไปใช จะ
ตองระวังสารอินทรียพวกกรดแทนนิค เกลือของแรเหล็ก เพราะอาจกอใหเกิดรอยเปอนเปรอะบนผิว
คอนกรีต
การใชน้ําที่มีสารเจือปนลางวัสดุผสมใหสะอาดกอนนํามาผสมทําคอนกรีตนั้น สารเจือปนเปลา
นี้จะไปเคลือบอยูบนผิวของวัสดุผสม อาจทําใหเนื้อคอนกรีตผุกรอน คอนกรีตแข็งตัวชา กําลังลดลง จึง
ควรเปลี่ยนน้ําที่ใชลางวัสดุผสมบอยๆ
สารเคมีผสมเพิ่ม (Admixture)
หมายถึงสารอื่นๆ นอกเหนือจากซีเมนต วัสดุผสม และน้ํา ใชเติมในสวนผสมคอนกรีต ไมวา
จะกอนหรือในขณะผสม เพื่อชวยปรับปรุงเนื้อคอนกรีตใหดีขึ้นและไดผลตามวัตถุประสงค ดังนี้
- ทําใหคอนกรีตผสมใหมๆมีความสามารถเทไดดีขึ้น
- เพื่อลดปริมาณน้ําที่จะตองใชผสมคอนกรีตใหนอยลง
- เกิดการกักกระจายฟองอากาศทําใหมีความทนทานเพิ่มขึ้น
- เรงการกอตัวและการแข็งตัว ทําใหคอนกรีตรับแรงไดเร็วกวาธรรมดา
- หนวงการกอตัว
140
- เกิดการกระจายซีเมนต ทําใหซีเมนตเปยกทั่วเมื่อผสมกับน้ํา
- ชวยขับน้ําใหหมดสิ้น
- ทําใหมีความทึบน้ําหรือตานทานมิใหน้ําไหลผานไดดีขึ้น
- ชวยเรงปฏิกิริยาของสารปอซโซลาน
- ลดการเยิ้มหรือการคายน้ํา
- ทําใหคอนกรีตไมหดตัวและแตกราว เมื่อเริ่มการกอตัวและเมื่อแข็งตัวแลว
- ทนตอการกัดกรอนดีขึ้น
ข.5) แอสฟลท
แอสฟ ล ท (Asphalt) หรื อ ที่ เรี ย กกั น ทั่ ว ไปในบ า นเราว า “ยางมะตอย” นั้ น เป น วั ส ดุ
ประสานชนิ ดหนึ่ ง มี ลักษณะยืดหยุน ทนทาน และป องกันน้ําซึ ม ซึ่งมนุ ษ ยรูจักและนํามาใช
ประโยชนในหลาย ๆ ดาน รวมทั้งนํามาใชเปนวัสดุในการกอสรางอาคารบานเรือนหรือถังเก็บน้ํา
ตั้งแต สมัยโบราณ แอสฟลทเกิดขึ้นตามธรรมชาติในหลาย ๆ แหงของโลก และที่นํามาใช
อยางแพรหลายในปจจุบันเกือบทั้งหมดทั้งในวงการวิศวกรรมและอุตสาหกรรมจะเปนแอสฟลท
ซึ่งเปนผลที่ไดจากการกลั่นน้ํามันดิบ คุณสมบัติที่สําคัญของแอสฟลทในเชิงการนํามาใชเปนวัสดุ
กอสรางสามารถ สรุปได ดังนี้
• คุณสมบัตใิ นการยืดและประสาน (Cementing)
• คุณสมบัติในการปองกันน้ําซึม (Water Proofing)
• คุณสมบัติที่เปลี่ยนเปนของเหลว หรือออนตัวเมื่อไดรับความรอน และแข็งตัว เมื่อเย็น
ลง (Thermoplastic)
คุณสมบัติทั้ง 3 ดังกลาว ทําใหแอสฟลทไดถูกนําใชในงานตาง ๆ ทั้งงานทางดานวิศวกรรม
และในอุตสาหกรรมหลายอยาง เชน
- ใชเปนตัวประสานเพื่อเกาะยึดวัสดุตาง ๆ เชน หินยอย และกรวด เขาดวยกันเพื่อ
ใหไดสวนผสมสําหรับใชในการทําผิวทางจราจร
- ใชสําหรับดาดคลองชลประทาน อางเก็บน้ํา สระน้ํา ผิวหนาของเขื่อนดิน เพื่อกันน้ํา
ซึม และปองกันการกัดกรอนของผิวดิน
- ใช เป น วัส ดุ ในวงการอุ ต สาหกรรมต าง ๆ เช น ทํ าสี กั น สนิ ม ทํ ากระดาษป องกั น
ความชื้น ผสมกับทรายทําอิฐ สําหรับงานกอสราง ทํากระเบื้องลูกฟูกสําหรับมุงหลัง
คา ตลอดจนใชเปนวัสดุสวนผสมในการผลิตยางรถยนต เปนตน
นอกจากนี้แอสฟลทยังไดถูกนํามาใชเปนวัสดุเพื่อใชในการปรับปรุงคุณภาพของดินใน
บางโอกาสอีกดวย
แอสฟลทที่นํามาใชอยางแพรหลายสามารถแบงออกตามแหลงกําเนิดไดเปน 2 ประเภท
1. แอสฟลทตามธรรมชาติ (Native Asphalt) ซึ่งเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติในลักษณะ
เปนบึง เนื่องจากน้ํามันดิบตามธรรมชาติใตผิวโลกขึ้นมายังผิวโลก และถูกกระทํา
ภายใตสภาวะแวดลอมตามธรรมชาติ ตัวอยางของแอสฟลทที่เกิดตามธรรมชาติมี
ดังนี้
141
หนังสืออางอิง
1. Timoshenko, S.P., and Goodier, J.N., “Theory of Elasticity”, McGraw-Hill
International Editions, NY., 1970
2. Timoshenko, Stephen, and D.H. Young, “Elements of Strength of Materials, NY.,
McGraw-Hill Book Co., 1962
3. Pytel, A., Singer, F., “Strength of Material”, 4th ed., Harper Internationl Edition, 1987
4. Beer, F.P. and Johnston E.R., “Mechanics of Materials”, McGraw-Hill Inc., 2 Rev,
1992
5. Polentz, L.M., “Engineering Fundamentals”, McGraw-Hill Book Co. Inc., NY., 1961
6. สมโพธิ์ วิ วิ ธ เกยู ร วงศ , “กลศาสตร ข องวั ส ดุ ”, ภาควิ ช าวิ ศ วกรรมโยธา, มหาวิ ท ยาลั ย
เกษตรศาสตร
7. วัฒนา ธรรมมงคล, อํานวย พานิชกุล, วินิต ชอวิเชียร, “กําลังวัสดุ”, พิมพครั้งที่ 6, ภาควิชา
วิศวกรรมโยธา, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ตุลาคม, 2541
8. วีระพันธ สิทธิพงศ, “ความแข็งแรงของวัสดุ”, สํานักพิมพนิยมวิทยา, 2534
9. วี ร ะศั ก ดิ์ กรั ย วิ เชี ย ร และอาจารย ภ าควิ ช าวิ ศ วกรรมเครื่ อ งกล คณะวิ ศ วกรรมศาสตร
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร, “กลศาสตรวิศวกรรม ภาคสถิตยศาสตร”, บริษัท วิทยพัฒน
จํากัด, พิมพครั้งที่ 4, 2543
10. William D. Callister, “Materials Science and Engineering : An Introduction”, John
Wiley & Sons, 5th edition, July, 1999, 864 pages
11. Michael F. Ashby, David R. H. Jones (Contributor), “Engineering Materials 1 : An
Introduction to Their Properties and Applications”, Butterworth-Heinemann, 2nd
edition, December, 1996
12. Kenneth G. Budinski, Michael K. Budinski, “Engineering Materials: Properties and
Selection”, Prentice Hall, 6 edition, June 29, 1998, 719 pages
13. รศ.ดร.พิภพ สุนทรสมัย, “วัสดุวิศวกรรมการกอสราง”, บริษัท สมาคมสงเสริมเทคโนโลยี
(ไทย - ญี่ปุน), ครั้งที่พิมพ 8/2543, 356 หนา
14. ชาญวุฒิ ตั้งจิตวิทยา; สาโรช ฐิติเกียรติพงศ, “วัสดุในงานวิศวกรรม”, บ. ซีเอ็ดยูเคชั่น จก.,
312 หนา, 2541
15. พงศพัน วรสุนทโรสถ, “วัสดุกอสราง”, บ. ซีเอ็ดยูเคชั่น จก., 400 หนา, 2540
16. Binder, Raymond C., “Fluid Mehcnics”, 4th ed., Englewood Cliffs, NJ., 1962
17. Vennard, John K., “Elementary Fluid Mechanics”, 2nd ed, NY., McGraw-Hill Book
Co.,Inc, 1958
18. ชัยสวัสดิ์ เทียนวิบูลย, “กลศาสตรของไหล”, โรงพิมพ ก.วิวรรธ, 270 หนา
145
บทที่ 5
ทักษะการบริหาร
การบริหารเปนสิ่งสําคัญตอความสําเร็จของโครงการเพราะการบริหารที่ดีจะชวยใหมี
การดําเนินงานของโครงการเปนไปดวยประสิทธิภาพที่สามารถบรรลุเปาหมายไดตามขั้นตอน
ดวยคุณภาพและตรวจสอบไดทุกระยะ แมโครงการที่ศึกษาดานการตลาด ดานวิศวกรรมที่ชี้ชัด
วาเปนโครงการที่กอใหเกิดกําไรอยางคุมคาแตถาหากขาดการบริหารงานที่ดีประสิทธิภาพอยาง
เพียงพอแลว โครงการนั้นจะมีโอกาสประสบความสําเร็จไดนอย
ทักษะที่จําเปนในการบริหาร สามารถแบงออกเปน 6 หมวด ดังนี้
5.1 การบริหารงานทั่วไป (General Management)
การบริ ห าร หมายถึ ง การดํ า เนิ น การให บ รรลุ วั ต ถุ ป ระสงค ข ององค ก ร โดยการใช
ทรัพยากรตางๆ เชน คน เครื่องจักร อาคาร วัสดุและเงิน อยางมีประสิทธิภาพ
การบริหารงานอาจแบงออกได 4 สวน คือ
1) การวางแผน หมายถึง กระบวนการในการกําหนดวัตถุประสงคขององคกรและการ
หาวิธีการตางๆ ที่จะบรรลุวัตถุประสงคนั้น โดยจุดมุงหมายพื้นฐานของการวาง
แผน คือ การชดเชยความไมแนนอนของอนาคต ขั้นตอนการวางแผนแสดง ดังรูป
ที่ 5.1
สภาพภายนอก สภาพภายใน
วัตถุประสงค คานิยม
แผนปฏิบัติการ
กระบวนการจัดการทรัพยากรมนุษยสามารถสรุปเปนแผนภาพไดดังนี้
คณะกรรมการบริษัท
กรรมการผูจัดการ
ผูชวยกรรมการผูจัดการ
ตนทุนรวม
ตนทุนและรายได
ตนทุนแปรผัน
ตนทุนคงที่
0 ปริมาณการผลิต
รูปที่ 5.4 แผนภูมิแสดงตนทุนคงที่และตนทุนแปรผัน
R รายรับ
ตนทุนและรายได (C & R)
C ตนทุนรวม
จุดคุมทุน ัน
แปรผ
NV ตนทุน
F ตนทุนคงที่
N* ปริมาณการผลิต (N)
- ชวยใหสามารถตัดสินใจไดอยางถูกตองยิ่งขึ้น
3) ดอกเบี้ย(Interest) คือ จํานวนเงินที่จายตอบแทนใหเปนผลประโยชนเมื่อมีการกูยืม
• ดอกเบี้ ย เชิงเดี่ ย ว (Simple Interest) ในการคิ ดดอกเบี้ ย เชิ งเดี่ ยวคํ านวณจาก
สูตร
F = P(1+ni) (5.2)
โดยที่ i = อัตราดอกเบี้ยตอระยะเวลา
n = จํานวนระยะเวลาที่กําหนดในขอตกลง
P = จํานวนเงินตนเมื่อมีการกูยืม
F = จํานวนเงินรวม
• ดอกเบี้ยเชิงซอน (Compound Interest) เป นการคํานวณดอกเบี้ยแบบทบตน
ในระบบนี้ยังสามารถแยกพิจารณาตามวิธีจายเงินเปน 2 กรณี คือ
- จายครั้งเดียว(Single Payment)
F = P(1+i)n (5.3)
- จายเปนอนุกรมและมีคาเทากันตลอด(Uniform Annual Series System)
F = A[(1+i)n-1] (5.4)
i
• อัต ราดอกเบี้ ย ที่ มี ก ารคิ ด ครั้ งเดี ย วหรือ บ อ ยครั้ง(Nominal and Effective
Interest Rate) การคิ ด ดอกเบี้ ย บ อ ยครั้งต อ ป จะทํ าให อั ต ราดอกเบี้ ย เปลี่ย น
แปลงไป ดังนี้
อัตราดอกเบี้ยคิดมากครั้ง = (1+r/m)m-1 (5.5)
เปนระบบจัดสรรคาเสื่อมราคาเทากันตลอดอายุการใชงาน มีสูตรการคํานวณ
ดังนี้
คาเสื่อมราคาตอป = (P-L)/N (5.6)
เมื่อ P = ราคาตนทุนทรัพยสิน
L = ราคาขายทรัพยสินเมื่อหมดอายุการใชงาน
N = จํานวนปของอายุการใช
• การคิดคาเสื่อมราคาแบบลดสวน(Declining – Balance Depreciation)
เปนระบบจัดสรรคาเสื่อมราคาไวมากในระยะแรกของการใชงาน เหมาะกับการ
คิดทรัพยสินที่ใชไดดีในระยะแรก มีสูตรการคํานวณดังนี้
คาเสื่อมราคาในปที่ X = P(1 − f ) x −1 f (5.7)
เมื่อ f = 1− N L / P
• การคิดคาเสื่อมราคาแบบผลบวกตัวเลข (Sum of Digits Depreciation)
เป น ระบบจัดสรรคาเสื่อมราคาไวมากในระยะแรกของการใชงาน แตไมมีขอ
จํากัดสําหรับคาราคาตามบัญชีเมื่อหมดอายุการใชงานวาจะตองไมเทากับศูนยเหมือนแบบลด
สวนมีสูตรในการคํานวณ ดังนี้
( P − L)( N − X + 1)
คาเสื่อมราคาในปที่ X= (5.8)
N ( N + 1) / 2
2) การจัดสถานที่ ประกอบไปดวย
• การจั ด การพื้ น ที่ ใ ช ส อยภายในห อ งเก็ บ วั ส ดุ ในการจั ด การดั งกล า วมี ป จ จั ย
สําหรับการพิจารณาเปนจํานวนมาก ซึ่งจําเปนตองศึกษากอนการวางแผนผัง
ของหอง จัดเก็บ ปจจัยเหลานี้ไดแก
- สถานที่ตั้งหองจัดเก็บวัสดุ
- เนื้อที่ใชสอยภายในหองจัดเก็บ
- รายละเอียดการออกแบบโครงสราง
- ชนิดของอุปกรณอํานวยความสะดวกในการจัดเก็บ
- ความยากงายในการเขาถึงหองจัดเก็บ
• การจั ด สรรพื้ น ที่ สํ า หรั บ เก็ บ วั ส ดุ หลั ง จากสํ า รวจข อ มู ล จาก Storage Space
Data Sheetแลว การวางแผนผังของสถานที่จัดเก็บจะประกอบไปดวย
- พื้นที่ใชสอยเบ็ดเตล็ดสําหรับระบายวัสดุราคาต่ํา หรือวัสดุที่มีการขนยาย
บอยหรือตองการความรวดเร็วในการขนยาย
- เครื่องจักรและอุปกรณ
- สภาพแวดลอมและวัสดุอันตราย
3) การจัดสงและขนยายวัสดุ ในการจัดการขนยายวัสดุไปสูสวนตางๆ จําเปนตองมี
สิ่งเหลานี้
• ใบคํารองขอวัสดุ ตัวอยางดังแสดงในตารางที่ 5.2
• วิธีการตรวจนับวัสดุ
• วิธีการขนยายวัสดุเขา/ออก
ในการขนสงวัสดุเขาสถานที่จัดเก็บตองคํานึงถึงสิ่งตางๆดังนี้
- ตนทุนและอัตราคาขนสง
154
หนังสืออางอิง
1. Bernard T. Lewis, ”Management Handbook for Plant Engineers”, McGraw-Hill, Inc.,
1997
2. Henry L. Sisk, “Principle of Management A System Approach To The Management
Process”, South-Western Publishing Company, 1969
3. James W. Walker, ”Human Resource Strategy”, McGraw-Hill, Inc., 1992
4. Richard I. Levin, ”Quantitative Approaches To Management”, McGraw-Hill, Inc., Fifth
Edition,1997
5. W. Dale Compton, “Engineering Management Creating and Managing World-Class
Operations”, Prentice-Hall, Inc., 1997
6. วันชัย ริจิรวนิช และ ชอุม พลอยมีคา, ”เศรษฐศาสตรวิศวกรรม”, โรงพิมพแหงจุฬาลงกรณ
มหาวิทยาลัย, พิมพครั้งที่ 5 , พ.ศ. 2541
7. ภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ”การจัดการวิศวกรรม”, โรงพิมพ
แหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, พิมพครั้งที่ 4 , พ.ศ. 2540
8. ภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ”เทคนิคการควบคุมคุณภาพ”, โรง
พิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, พ.ศ. 2538
9. จันทนา จันทโร, ศิริจันทร ทองประเสริฐ, “การศึกษาความเปนไปไดโครงการดานธุรกิจ
และอุตสาหกรรม” โรงพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, พิมพครั้งที่ 6 , พ.ศ. 2540
10. David Hoyle, “ISO 9000 Quality Systems Hand Book”, Butterworth-Heinemann Ltd.,
1994
11. ธีระพัฒ น พลมณี , “Implementation ISO 9000 & ISO 14001 : การจัดทําตามมาตรฐาน
ระบบการบริหารคุณภาพและระบบบริหารสิ่งแวดลอม”, สถาบันเพิ่มผลผลิตบัณฑิตธรรม,
พ.ศ. 2543
12. รศ.ดร.ประเสริฐ สุท ธิป ระสิท ธิ์ และกฤษฎ อุทั ยรัต น , “ผาประเด็น เคน ขอกํ าหนด ISO
9001 Y2K” สํานักพิมพ สสท., พิมพครั้งที่ 1, พ.ศ. 2543
13. ดร.วีรพจน ลือประสิทธิ์สกุล, “TQM LIVING HANDBOOK ภาคสาม” พิมพครั้งที่ 1, พ.ศ.
2542
14. วิฑูรย สิมะโชคดี, “คุณภาพคือความอยูรอด” สํานักพิมพสมาคมสงเสริมเทคโนโลยี (ไทย-
ญี่ปุน), พ.ศ. 2541
159
บทที่ 6
ทักษะการบริการทางวิศวกรรม
ในกระบวนการทางวิศวกรรมซึ่งวิศวกรทุกคนควรจะตองรูถึงสถานะภาพของตน
และการพัฒนาวิชาชีพของตนเพื่อใหเปนไปตามกรอบของการประกอบวิชาชีพในการเตรียม
ความพรอมในการประกอบวิชาชีพ จึงมีความจําเปนที่จะตองเรียนรูและเขาใจลักษณะงานใน
การปฏิบัติวิชาชีพ (Practise) ซึ่งจะตองประพฤติภายใตกรอบในการประกอบวิชาชีพ (Conduct)
โดยรวมที่ จะต องเป น ไปตามจรรยาบรรณแห งวิช าชี พ (Ethics) แต ในขณะเดี ย วกัน ก็ จําเป น
ที่จะตองพยายามเสริมสรางความรูความชํานาญใหเต็มศักยภาพความสามารถของตน เพื่อให
เกิดการพัฒนาวิชาชีพ และเพื่อเสริมสรางศักยภาพของวิชาชีพที่จะนําพาประเทศไปอยูจุดที่มี
ความชํานาญการในทางวิชาการ มีความรูทางวิศวกรรมและเทคโนโลยีที่จะสามารถพึ่งพาตนเอง
ไดในประเทศรวมทั้งยังอาจจะแขงขันในระดับนานาชาติไดอีกดวย
ลั ก ษณะงานวิ ช าชี พ วิ ศ วกรรมควบคุ ม สภาวิ ศ วกรได กํ า หนดแบ ง ออกเป น
6 ประเภท ซึ่งประกอบดวย
1. งานให คํ า ปรึ ก ษา หมายถึ ง การให ข อ แนะนํ า การวิ นิ จ ฉั ย การตรวจสอบ และ
การรับรองงานทางวิชาชีพวิศวกรรม
2. งานวางโครงการและการศึ ก ษาโครงการ หมายถึ ง การศึ ก ษาข อ มู ล วิ เคราะห
ความเป น ไปได การวางแผนผั ง หรือ การวางแผนงานการสราง การผลิ ต หรื อ
การประกอบ ทั้งที่เปนชิ้นงานหรือระบบ
3. งานคํานวณและออกแบบ หมายถึง การใชความรูทางวิชาชีพวิศวกรรม เพื่อใหได
มาซึ่งรายละเอียดในการสราง การผลิต การติดตั้ง การประกอบ การซอม การดัด
แปลง การตอเติม การเคลื่อนยาย การรื้อถอน หรือการทําลายโดยแสดงเปนแบบ
รูป ขอกําหนด และประมาณการ
4. งานอํานวยการสราง / การผลิต / การติดตั้งและการรื้อถอน หมายถึง การอํานวย
การควบคุมดูแลการสราง การผลิต การติดตั้ง และการรื้อถอน ทั้งที่เปนชิ้นงานและ
ระบบ ใหเปนไปโดยถูกตองตามหลักวิชาการ แบบรูป ขอกําหนด และประมาณการ
5. งานตรวจสอบ / ทดสอบ / วิ เคราะห หมายถึ ง งานค น คว า งานวิ เคราะห งาน
ทดสอบ งานหาขอมูลและสถิติตาง ๆ เพื่อเปนหลักเกณฑประกอบการวินิจฉัยทาง
วิชาชีพวิศวกรรม
6. งานอํานวยการใช / การซอม / การดัดแปลง หมายถึง การอํานวยการควบคุมดูแล
การใช การซ อม การดั ด แปลง ทั้ งที่ เป น ชิ้ นงานและระบบให เป น ไปโดยถู ก ต อ ง
ตามหลักปฏิบัติทางวิชาชีพวิศวกรรมแบบรูปและขอกําหนด
ลักษณะงานวิชาชีพวิศวกรรมยังอาจแยกยอยลงในรายละเอียดถึงขอบขายการประกอบ
วิช าชี พ ซึ่ งอาจพิ จารณาแยกย อยไปถึ งสาขาวิศ วกรรมควบคุ ม ต าง ๆ ที่ ข นาดและประเภท
แตกตางไปไดตามลักษณะงานที่ตองใหสอดคลองกับความรับผิดชอบตาง ๆ อันจะพึงมีใหเกิด
160
การบริการวิชาชีพที่ดีมีความปลอดภัยตอชีวิตและทรัพยสิน และคํานึงถึงสาธารณะและสภาวะ
แวดลอม ซึ่งจะตองใหเปนไปตามขอบังคับวาดวยมาตรฐานการประกอบวิชาชีพที่ประกอบดวย
มาตรฐานความประพฤติ (Code of Conduct) และมาตรฐานการปฏิ บั ติ วิ ช าชี พ (Code of
Practice) ที่ วิ ศ วกรจะต อ งยึ ด ถื อ ใต จิ ต สํ า นึ ก ยึ ด ถื อ ประพฤติ และยึ ด ถื อ ปฏิ บั ติ ต นตลอด
การประกอบอาชีพ
ในเบื้ อ งต น วิ ศ วกรควรจะต อ งรู ถึ ง ลั ก ษณะการบริ ก ารทางวิ ศ วกรรมและเมื่ อ ได รั บ
ใบอนุญาตเขาสูการประกอบวิชาชีพแลวจะตองยึดถือปฏิบัติตามขอบังคับ ซึ่งรายละเอียดของ
แตละลักษณะงานอาจแจกแจงในภาพรวมได คือ
6.1 งานใหคําปรึกษา (Consulting)
เปนลักษณะงานที่วุฒิวิศวกรเทานั้นที่ถึงจะประกอบวิชาชีพในสวนนี้ เพราะตองมี
ประสบการณ สู ง และมี ค วามรูค วามชํ านาญ ในฐานะของการประกอบวิ ช าชี พ โดยอิ ส ระมา
ยาวนาน จนเกิดความรูความชํานาญพิเศษ ลักษณะงานจะตอยอดจากทุกลักษณะงานอื่น ๆ ที่
เข า ใจถึ ง ขั้ น ตอนการปฏิ บั ติ ง านได อ ย า งละเอี ย ดมี ทั ก ษะในเชิ ง ตั ว เลขและพฤติ ก รรมใน
การตรวจสอบ และจากประสบการณอันยาวนานและความชํานาญเฉพาะทาง สามารถวินิจฉัย
ถึงผลอันจะถึงเกิดหรือที่จะตามมาจนสามารถนําไปสูการรับรองงานทางวิศวกรรมตาง ๆ ได
หรื อ นํ า ไปสู ก ารแนะนํ า เป น แนวทางการดํ า เนิ น งานหรื อ ปฏิ บั ติ ได อ ย า งถู ก ต อ งแม น ยํ า ใน
คุณภาพการใหบริการวิชาชีพ
6.2 การวางโครงการ (Project Management)
ในโครงการทางวิศวกรรมจําเปนตองมีการศึกษาโครงการในความเปนไปไดทาง
เทคนิค ทางการเงิน ทางดานการตลาด หรืออื่น ๆ ที่เกี่ยวของและหลังจากนั้นก็จะมีการวาง
โครงการหรือบริหารโครงการใหเกิดสัมฤทธิ์ผลและประสิทธิผลของการดําเนินงาน
รายละเอียดในการวางโครงการและการศึกษาโครงการ มีดังนี้
ก. การศึกษาความเปนไปไดของโครงการ (Feasibility Study)
การศึกษาความเปนไปไดของโครงการหมายถึง การศึกษาเพื่อตองการทราบผลที่จะ
เกิดขึ้นจากการดําเนินการตามโครงการนั้น โดยพิจารณาจากการศึกษาดานการตลาด ดาน
วิศวกรรม และการเงินของโครงการเปนหลัก ทั้งนี้เพื่อใหโครงการบรรลุวัตถุประสงค หรืออยาง
นอยที่สุดก็ลดโอกาสการเสี่ยงตอความลมเหลว การศึกษาความเปนไปไดของโครงการวาเหมาะ
สมหรือไมนั้น จะชวยปองกันมิใหผูที่จะลงทุน หรือเจาของโครงการตองสูญเสียเวลา และคาใช
จายในการลงทุนในโครงการมากขึ้นไปอีก ทั้งนี้หากผลการศึกษาไดชี้ใหเห็นชัดวาโครงการนี้
หากลงทุนไปก็มีแตจะขาดทุน โดยทั่วไปจะศึกษาครอบคลุมถึงสิ่งตางๆ ตอไปนี้
1. ด า นการตลาด การศึ ก ษาในด า นนี้ เ กี่ ย วข อ งเรื่ อ งการตลาดว า เป น อย า งไร
มีความตองการสินคาที่โครงการจะผลิตขึ้นมามากนอยเพียงใด การผลิตของโรงงาน
ที่มีอยูในปจจุบันเปนอยางไร ผลิตภัณฑประเภทเดียวกันที่นําเขาจากตางประเทศ
มีปริมาณมากนอยแคไหน ราคาเปนอยางไร เหลานี้เปนตน ผลการศึกษาดานนี้เปน
161
สิ่ ง ชี้ ถึ ง ความสํ า เร็ จ และความล ม เหลวของกิ จ การลงทุ น การดํ า เนิ น การศึ ก ษา
ความเหมาะสมหรือลูทางเปนไปไดของโครงการลงทุนจึงมุงในดานตลาดกอนเปน
เบื้องแรก
2. ดานวิศวกรรม การศึกษาในแงนี้จะทําใหทราบถึงขนาดการผลิต กระบวนการผลิต
และขั้ น ตอนการผลิ ต ที่ เหมาะสมวา ควรเป น อย างไร โรงงานควรจะตั้ งอยู ที่ ไหน
ปริมาณวัตถุดิบที่จะใชเปนเทาไรและหาไดจากแหลงใด เครื่องจักรอุปกรณการผลิต
มีอะไรบาง แผนการกอสรางโรงงานจะดําเนินตามขั้นตอนอยางไรเหลานี้เปนตน
3. ดานการเงิน การศึกษาในดานนี้จะตองอาศัยขอมูลและผลจาการศึกษาวิเคราะห็ที่
ไดจากการตลาดและวิศวกรรมประกอบกันเพื่อพิจารณาดูวา จํานวนเงินทุนทั้งสิน้ ใน
การดําเนินงานตามโครงการนี้เปนเทาไร มีคาใชจายในการลงทุนแตละดานเปน
อยางไรบ าง เชน ในดานคากอสราง โรงงาน คาเครื่องจักรอุปกรณ การผลิตฯลฯ
และเมื่อลงทุนแลวจะคืนทุนไดภายในกี่ป ผลตอบแทนการลงทุนที่คิดวาจะไดรับใน
แตละปเปนอยางไร ผลตอบแทนตลอดอายุของโครงการเปนเทาไร
ข. การบริหารโครงการ (Project Management)
การบริ ห ารโครงการ คื อ การนํ า เอาทรั พ ยากรที่ มี อ ยู ห รื อ ที่ ส ามารถจะหาได ซึ่ ง
ประกอบดวย บุคลากร เงิน วัสดุ เครื่องมือและเงื่อนไขการทํางาน (หรือสัญญา) มาประกอบกัน
อยางเหมาะสม เพื่อใหการดําเนินงานเปนไปอยางมีประสิทธิ์ภพที่สุด และบรรลุเปาหมายตาม
ตองการ กระบวนการจัดการสามารถแบงไดเปน 4 ขั้นตอนคือ
1) การวางแผนงาน (Planning) คือ การตัดสินใจลวงหนาเพื่อกําหนดวา จะทําอะไร
อยางไร เมื่อไร และใครเปนผูกระทํา โดยการเลือกแนวทางในการดําเนินงานและ
วิ ธี ก ารปฏิ บั ติ ที่ เหมาะสม เพื่ อ ให บ รรลุ เป า หมายที่ กํ า หนด การวางแผนเป น
การเชื่อมตอปจจุบันกับสิ่งที่ตองการในอนาคต การวางแผนจะชวยใหผูรวมงานรูวา
จะตองทําอะไร อยางไร อยางมีระบบ แทนที่จะปลอยใหเหตุการณตางๆ เกิดขึ้นเอง
โดยไมมีผูรับผิดชอบ หรือไมมีการเตรียมการไวกอน การวางแผนงานจึงตองคํานึง
ถึงสิ่งตางๆ ดังนี้
• การคาดคะเนเหตุการณในอนาคต (Forecasting)
• กําหนดวัตถุประสงค (Objectives)
• กําหนดนโยบาย (Policy)
• กําหนดโครงการและงานที่จะทํา (Program and Project)
• กําหนดเวลาและรายละเอียดแตละโครงการ (Schedules)
• กําหนดวิธีปฏิบัติงาน (Procedures)
• กําหนดงบประมาณ (Budgets)
2) การจั ด ระบบงาน (Organizing) คื อ การจั ด การวางระบบงานหรื อ จั ด ระเบี ย บใน
หนวยงานเพื่อดําเนินการใหเกิดผลงานตามที่ไดตั้งเปาหมายหรือวางแผนเอาไว
ซึ่งตองคํานึงถึงเรื่องตางๆ ดังนี้
162
ก. ขั้นการศึกษาและออกแบบขั้นตน ในขั้นนี้จะมีการกําหนดขนาดและขอบขาย
ทั่วไปของโครงการ
• รวมหารือกับผูวาจาง เพื่อใหไดมาซึ่งวัตถุประสงคปละขอกําหนดตางๆ
การตรวจสอบสถานที่ อาจมีการประชุมรวมกันกับหนวยงานอื่นๆ ที่
เกี่ยวของ
• จัดเตรียมการศึกษาและออกแบบขั้นตนทางวิศวกรรม ซึ่งจะตองสงให
ผูวาจาง และหนวยงานอื่นๆ เพื่อพิจารณารับรอง
• จั ด เตรี ย มทํ า ผั ง ขั้ น ต น ตลอดจนแบบร า ง รายการสั ง เขป รายการ
คํานวณเบื้องตน และรายงานขั้นตน
• จัดเตรียมทํารายการและขอบขายของงาน จัดทําประมาณการสังเขป
ขั้นตนของโครงการ และจัดเตรียมตารางเวลาการดําเนินการ
ข. ขั้ น คํ านวณออกแบบ งานในขั้น นี้ ดํ าเนิ น ไปไดก็ ตอเมื่อ การออกแบบขั้ น ต น
ตลอดจนรายงาน และประมาณการไดรับความเห็นชอบและอนุมัติจากผูวาจาง
ใหดําเนินการตอไป งานในขั้นนี้ประกอบดวย
• การรว มหารือ กั บ ผู ว าจ างและหน ว ยงานที่ เกี่ ย วข อ งเพื่ อ ให เนื้ อ งาน
ชัดเจน รัดกุม และกระชับ สนองตอบสภาพที่ใกลความจริงมากที่สุด
• วางแผน และชวยเหลือผูวาจางในการหาขอมูลที่จําเปนในสนามเพื่อใช
สําหรับการออกแบบ เชนการสํารวจในสนาม
• จั ด เอกสารทางวิ ศ วกรรมเท า ที่ จํ า เป น เพื่ อ ทํ า การขออนุ ญ าตตาม
ความตองการของเจาพนักงานทองถิ่น หรือของรัฐ
• จั ด ทํ า แบบรู ป และรายละเอี ย ดซึ่ ง ต อ งใช ใ นการประกอบสั ญ ญา
ใชถอดแบบ คิดราคา และใชในการกอสราง
• จัดทํารายการ เอกสารประกอบสัญญาปละประมาณราคา
• จัดพิมพแบบรูป รายการ สําหรับใหผูวาจาง และเจาพนักงานทองถิ่น
เพื่อขออนุมัติ
ค. ขั้นดําเนินการ งานในขั้นตอนนี้จะดําเนินตอไปภายหลังจากที่มีการประกวด
ราคา หรือหลังจากที่ผูวาจางไดทําสัญญามอบหมายใหผูหนึ่งผูใดทําการดําเนิน
การแลวเทานั้น ประกอบดวยสวนตางๆดังนี้
• งานวิศวกรรมในสํานักงาน
- ชวยผูวาจางในหารประกวดราคา จัดทําตารางปละผลการวิเคราะห
การประกวดราคา และใหขอแนะนพในการที่ผูวาจางจะเซ็นสัญญา
กับรายหนึ่งรายใด
- เตรียมเอกสารประกอบสัญญาเปนทางการสําหรับทําสัญญากับผูที่
ประกวดราคาได
164
หนังสืออางอิง
1. วิ วั ฒ น แสงเที ย น, มนู ญ นิ จ โภค และวิ ฑู ร ย เจี ย สกุ ล ; "การจั ด การงานก อ สร า ง",
สํานักพิมพโอเดียนสโตร, พิมพครั้งที่ 1 พ.ศ. 2527.
2. ภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ คณะวิศวกรรมศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ; "การจัด
การทางวิศวกรรม", โรงพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, พิมพครั้งที่ 5 พ.ศ. 2543.
3. รศ.ตอตระกูล ยมนาค และนิสิตภาควิชาบริหารงานธุรกิจการกอสราง ; "การบริหารธุรกิจ
กอสราง" ภาควิชาวิศวกรรมโยธา คณะวิศวกรรมศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.