‫ﺷﺪ*‬ ‫ﮔﻠﺪان ﺗﻮﺳﻂ ﺑﭽﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ‬

‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‬

‫در ﭼﻨﺪ دﻫﮥ اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﻔﻮذ زﺑﺎنﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ از راه ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﺟﻤﻠﻪﺑﻨﺪي در ﻓﺎرﺳﯽ راﯾﺞ ﺷﺪه ﮐﻪ در ﻗﺪﯾﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﻼً ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﮔﻠﺪان را ﺑﭽﻪ ﺷﮑﺴﺖ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﮔﻠﺪان ﺗﻮﺳﻂ ﺑﭽﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺤﻮة ﺑﯿﺎن ﮐﻪ اﻣﺮوزه در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و رادﯾﻮ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﺑﻪ ﺣﺪ‪ ‬ﺷﯿﺎع رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﯽ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﺧﺒﺮﮔﺰاريﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ را ﻟﻔﻆ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻧﺪﮐﯽ‬
‫رﻧﺞ ﺟﺴﺘﺠﻮ را ﺑﺮﺧﻮد ﻫﻤﻮار ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ ﮐﻪ در اﺟﺘﻤﺎع ﯾﺎ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎدي و ﺑﻪ ﺻﺮاﻓﺖ‬
‫ﻃﺒﻊ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷﯿﻮة ﺑﯿﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻃﺒﯿﻌﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﻫﻨﻮز در ﮔﻔﺘﺎر روزﻣﺮة ﻣﺮدم ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و ﺻ‪‬ﺮف‪ ‬ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﮐﺜﺮت اﺳﺘﻌﻤﺎلِ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﻤﻠﻪﺑﻨﺪي در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﻨﺠﺎه ﺷﺼﺖ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ اﻫﻞ زﺑﺎن در ﮔﻔﺘﺎر روزاﻧﮥ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻻﺑﺪ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺎ ﻧﺤﻮ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﯾﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐِ )ﺑﻪ( ﺗﻮﺳﻂ‪) ‬و ﻣﺘﺮادف آن ﺑﻪ وﺳﯿﻠ ﮥ(‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ در ﻣﺘﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ از دوران اﺧﯿﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫اوﻻً ﮐﺎرﺑﺮد‪ ‬ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪك اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﻌﻮل ﻏﯿﺮ ﺻﺮﯾﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﯿﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ« ﯾﺎ »ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ« و آن ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﯿ ﻞ‪،‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺣﺎﻣﻞ ﭘﯿﻐﺎم ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪة ﻧﺎﻣﻪ را ذﮐﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻧﺎم او را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دو اﻣﮑﺎن وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮوز اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻔﻌﻮل ﻏﯿﺮ ﺻﺮﯾﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﯿﻐﺎم )ﺑﻪ( ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﺣﺎﺟﺐ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ« )‪ ،(1‬اﻣﺎ ﻣﻮارد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ اﻣﮑﺎن در ﻣﺘﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر اﺳﺖ؛ اﻣﮑﺎن دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر راﯾﺞﺗﺮ اﺳﺖ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫دارد ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ اﯾﻨﮑﻪ در زﺑﺎنﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮم از ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﻧﯿ ﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺜﻼً ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﭽﻪ ﮔﻠﺪان را ﺷﮑﺴﺖ«‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﮔﻠﺪان ﺗﻮﺳﻂ ﺑﭽﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪ« و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ از ﺣﯿﺚ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎوﺗﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ؟‬
 ‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل در زﺑﺎنﻫﺎ ﭼﻨﺪ ﻋﻠﺖ دارد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻋﻠّﺖﻫﺎ ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﺟﺰاء‪ ‬ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ اﺟﺰاء اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﻤﻪاي ﮐﻪ در آﻏﺎز ﻋﺒﺎرت ﻣﯽآﯾﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮐﻠﻤﻪﻫﺎيِ دﯾﮕﺮ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫اﮔﺮ ذﻫﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﻠﺪان ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه را ﺑﻪ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﮐﻠﻤﮥ ﮔﻠﺪان را و ﺳﭙﺲ ﻧﺎم ﺷﮑﻨﻨﺪة آن را ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﻞ )‪ (2‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ او را ﻧﺰد ﺷﻨﻮﻧﺪه‬
‫ﻣﻬﻢ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻠﻤ ﮥ ﺑﭽﻪ را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽآورد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﻣﯽﺗﻮان »ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي« ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ .‬در‬
‫زﺑﺎنﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ )و اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮاد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در ﯾﮏ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ اﮐﺜﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎ از اﯾﻦ دو زﺑﺎن‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻦ دو زﺑﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ را در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ( اﮔﺮ ﺑﭽﻪ را در آﻏﺎز ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﭽﻪ ﮔﻠﺪان را ﺷﮑﺴﺖ‪ «.‬در ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﯿ ﻮه ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ و از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ اﺧﺘﻼف اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن ﻧﺤﻮ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﻧﺤﻮ زﺑﺎنﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ در زﺑﺎنﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ اﮔﺮ ﮔﻠﺪان را درآﻏﺎز ﻋﺒﺎرت ذﮐﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﻓﻌﻞ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﻪ ﺻﯿﻐﮥ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯿﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ اﺧﺘﻼف ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل را ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﮔﻠﺪان ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪ«‪ .‬وﻟﯽ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﮔﻠﺪان ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﺑﭽﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪ«‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ادات‪ ‬دﺳﺘﻮريِ »را« )ﮐﻪ در زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ ﻣﻌﺎدل ﻧﺪارد( ﻣﻔﻌﻮل را ﻗﺒﻞ از ﻓﺎﻋﻞ ﻣﯽآورﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﮔﻠﺪان را ﺑﭽﻪ ﺷﮑﺴﺖ‪ «.‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻠﻤﮥ ﮔﻠﺪان در‬
‫آﻏﺎز ﻋﺒﺎرت آﻣﺪه و ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﻪ آن ﺟﻠﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ ﭼﻮن ﻣﻌﺎدلِ »را« وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻃﺒﻌﺎً از اﯾﻦ‬
‫ﺷﯿﻮه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺎﭼﺎر ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺗﺮﺟﻤ ﮥ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراي ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ ﺷﺮط اﻣﺎﻧﺖ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن زﺑﺎنﻫﺎ‬
‫ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﻣﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻠﻤﮥ »را« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎي زﯾﺮ‪:‬‬
‫‪-‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺖ )ﺑﻪ ﺟﺎي‪ :‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪-‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﮐﻤﺎلاﻟﻤﻠﮏ ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺟﺎي‪ :‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﮐﻤﺎل اﻟﻤﻠﮏ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ را اﺣﻤﺪ ﺧﺮﯾﺪ )ﺑﻪ ﺟﺎي‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬اﺣﻤﺪ ﺧﺮﯾﺪه ﺷﺪ(‪.‬‬
‫واﻧﮕﻬﯽ در ﺟﻤﻠﮥ » ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺣﻤﺪ ﺧﺮﯾﺪه ﺷﺪ« و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن اﺑﻬﺎﻣﯽ ﻫﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا از اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺧﺎﻧﻪ را ﺧﺮﯾﺪه ﯾﺎ دﯾﮕﺮي ﺑﺎ واﺳﻄﮥ اﺣﻤﺪ آن را ﺧﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ »ﺧﺎﻧﻪ را اﺣﻤﺪ ﺧﺮﯾﺪ« ﭼﻨﯿﻦ اﺑﻬﺎﻣﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﺮهﻧﻮﯾﺴﺎن ﺗﺼﻮر ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮﺳﻂ‪) ‬ﯾﺎ وﺳﯿﻠﮥ(‪ ،‬واژة ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗﺼﻨّﻊ و اﺑﻬﺎﻣﯽ را ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ »ازﺳﻮي« را ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺟﻤﻠﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
 ‫»ﺷﻬﺮ از ﺳﻮي دﺷﻤﻦ آﺗﺶ زده ﺷﺪ« ﺗﺼﻨّﻊ ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ و اﺑﻬﺎم ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد ﺷﻬﺮ را آﺗﺶ زده اﺳﺖ ﯾﺎ آﺗﺶﺳﻮزي ﻧﺨﺴﺖ از ﺳﻤﺖ‪ ‬دﺷﻤﻦ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻬﺮ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼج ﮐﺎر در ﺗﻐﯿﯿﺮ واژهﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺼﺮوف اﯾﻦ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪﺑﻨﺪي ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ واژهﻫﺎي آن‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﭼﻮن »ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة اﯾﺮان از ﺳﻮي ﻣﻌﺎون وزارت اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﺎ ﻓﺮودﮔﺎه ﺑﺪرﻗﻪ ﺷﺪ« واﻗﻌﺎً زﺷﺖ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﺳﺎدهﺗﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوي ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ از ﺳﺎﺧﺖ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻓﺮﻧﮕﯽ را ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﯾﻢ و ﺑﻄﻮر ﺳﺎده و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪» :‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة اﯾﺮان را ﻣﻌﺎون وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﺎ ﻓﺮودﮔﺎه ﺑﺪرﻗﻪ‬
‫ﮐﺮد«؟‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺎر ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎ »را« ﮔﺸﻮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮاردي‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ اﮔﺮ ﻓﻌﻞِ ﻋﺒﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﺻﯿﻐﻪ ﻣﺠﻬﻮل ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫»را« ﮐﺎرﺳﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي »ﺗﻮﺳﻂ‪ «‬ﻣﯽﺗﻮان از ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ﻣﺘﻌﺪدي ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﺴﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﺳﺘﺎدان ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ در ﺟﺎﯾﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ »ﻋﺒﻮر ﮐﻮه ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن«‪ ،‬و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﺒﻮر ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن از ﮐﻮه«‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﻌﺮوﻓﯽ در ﺟﺎﯾﯽ ﻋﺒﺎرت ﻓﺮﻧﮕﯽ را اﯾﻦ ﻃﻮر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را‬
‫ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ؟« در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻄﻮر ﺳﺎدهﺗﺮ و ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را از ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ؟«‬
‫در ذﯾﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎلِ »ﺗﻮﺳﻂ‪ «‬ﯾﺎ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻣﻐﺎﯾﺮ روح زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﮐﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮ ﻣﺤﺾِ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد آورده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -‬اﯾﻦ ﻣﺰرﻋﻪ ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﻧﺮده از ﺟﻨﮕﻞ ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ← .‬اﯾﻦ ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺎ ﻧﺮده از ﺟﻨﮕﻞ ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﺪاﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻠﻮﻟﻪ از ﭘﺎ درآﻣﺪ‪ ← .‬زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﺎ ﮔﻠﻮﻟﻪ از ﭘﺎ درآﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﭘ‪‬ﺴﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ← ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺎي ﮐﺎﻻ را ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﭼﮏ ﻣﯽﭘﺮدازد ← ﺑﻬﺎي ﮐﺎﻻ را ﺑﺎ ﭼﮏ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫‪ -‬اﯾﻦ رود ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﭼﻨﺪ ﻣﺼﺐ ﺑﻪ درﯾﺎ ﻣﯽرﯾﺰد‪ ← .‬اﯾﻦ رود از ﭼﻨﺪ ﻣﺼﺐ ﺑﻪ درﯾﺎ ﻣﯽرﯾﺰد‪.‬‬
‫‪ -‬او ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺮﯾﻖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ← .‬او در ﺣﺮﯾﻖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻼد ﻋﺮاق و ﭘﺎرس ﺗﻮﺳﻂ ﻟﺸﮑﺮﻫﺎي اﺳﻼم ﻓﺘﺢ ﺷﺪ‪» ← .‬ﺑﻼد ﻋﺮاق و ﭘﺎرس ﺑﺮدﺳﺖ ﻟﺸﮑﺮﻫﺎي اﺳﻼم ﻓﺘﺢ ﺷﺪ‪) «.‬ﮐﻠﯿﻠﻪ‬
‫و دﻣﻨﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻣﯿﻨﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1343 ،‬ص ‪(19‬‬
‫‪ -‬ﻧﻘﺎش ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ دﻧﯿﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ذﻫﻦ ﺑﺸﺮ ﺟﺬب ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﻨﺪ ← ﻧﻘﺎش ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ دﻧﯿﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺟﺬب‬
‫ذﻫﻦِ ﺑﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﻠﻌﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﺷﻤﻦ در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ← ﻗﻠﻌﻪ در ﻣﺤﺎﺻﺮة دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮔﺎﻟﯿﻠﻪ از ﺳﻮي ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﻮرد ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ← ﮔﺎﻟﯿﻠﻪ ﻣﻮرد ﺗﮑﻔﯿﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪) .‬ﯾﺎ ﺳﺎده ﺗﺮ‪ :‬ﮔﺎﻟﯿﻠﻪ را ﮐﻠﯿﺴﺎ‬
‫ﺗﮑﻔﯿﺮ ﮐﺮد‪(.‬‬
 ‫ﭘﯿﺮوي از ﺳﯿﺎق ﻋﺒﺎرت ﻓﺮﻧﮕﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ﻣﻀﺤﮑﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﻫﯿﭻ ﮐﺎري ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ «.‬ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﭼﻄﻮر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﮐﺎﻣﻼً زاﯾﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺣﺬف ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﭘﯽﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي )ﺑﻪ( ﺗﻮﺳﻂ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮدﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬روز ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺳﯿﻨﺒﺎد ﺑﺮدﺳﺖ ﺟﻬﻮر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫)ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻌﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1348 ،‬ص ‪(320‬؛ »ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ‪ ‬ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ‪) «.‬ﺷﺮح‬
‫اﻟﺘﻌﺮّف‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،1363 ،‬ص ‪(423‬‬
‫‪ -2‬ﻣﯿﺎن ﻓﺎﻋﻞ )‪ (subject‬و ﻋﺎﻣﻞ )‪ (agent‬ﻓﺮق اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﻋﻞ ﻟﻔﻈﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر زﺑﺎن و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از دو رﮐﻦ اﺻﻠﯽ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ )ﻓﻌﻞ و ﻓﺎﻋﻞ( ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاه آﻧﮑﻪ در واﻗﻌﯿﺖ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﺮﮐﻨﻨﺪة ﻋﻤﻞ ﻓﻌﻞ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪة‬
‫ﻋﻤﻞ ﻓﻌﻞ در واﻗﻌﯿﺖ ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه آﻧﮑﻪ ﻓﺎﻋﻞِ ﻓﻌﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ و ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺮ دو ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪاﻧﯽ در ﺟﻤﻠﮥ »زﻧﺪاﻧﯽ آﻣﺪ«‪ ،‬و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﻏﯿﺮ از ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »زﻧﺪاﻧﯽ آورده ﺷﺪ« ﮐﻪ در آن‬
‫زﻧﺪاﻧﯽ ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ آورده ﺷﺪن را ﺧﻮد‪ ‬زﻧﺪاﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دﯾﮕﺮي‬
‫اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻢ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ در ﺟﻤﻠﮥ »زﻧﺪاﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺪاﻧﺒﺎن آورده ﺷﺪ« زﻧﺪاﻧﯽ ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ و زﻧﺪاﻧﺒﺎن‬
‫ﻋﺎﻣﻞ‪.‬‬

‫*ﻣﺠﻠﻪ ﻧﺸﺮ داﻧﺶ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻣﺮداد و ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪1366‬‬