Professional Documents
Culture Documents
Calculus 1
1 ววิ ั ฒนาการของแคลคลู ั ส 1
1.1 ระเบียบวธิ เี กษียณ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 สามเหลยี ่ มผลตาง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3 แคลคูลัสยุคใหม . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.4 คณติ ศาสตรวเิ คราะห . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.5 คณติ ศาสตรพ้ ืนฐาน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2 ลมิ ติ และความตอเนอื่ ง 29
2.1 ลมิ ิตของฟงก ชัน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2 ลมิ ิตดานเดยี ว . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.3 ลมิ ิตของฟงกชันตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.4 ลมิ ิตเกยี่ วกั บอนั นต . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.5 ความตอเนอื่ ง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3 อนุพันธ ของฟงก ชัน 77
3.1 อั ตราการเปลยี ่ นแปลงและอนุพันธ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
3.2 กฎของอนุพันธ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.3 กฎลูกโซ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.4 อนุพันธอันดั บสูง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.5 อนุพันธของฟงก ชันเลขช้ กี ำลั ง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.6 อนุพันธของฟงก ชันตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.7 อนุพันธของฟงกชันตรโี กณมิตผิ กผั น . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
3.8 อนุพันธของฟงก ชันโดยปรยิ าย . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
4 การประยุกต ของอนุพันธ 121
4.1 การประมาณคาเชงิ เสน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.2 คาสุดขีด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.3 ความเวาและจดุ เปลยี่ นเวา . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
4.4 การรางกราฟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
4.5 อั ตราสัมพั ทธ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
4.6 หลั กเกณฑลอปต าล . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
ก
ข สารบั ญ
5 ปรพิ ั นธ 163
5.1 ปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
5.2 การหาปรพิ ั นธโดยการแทนคา . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
5.3 ปรพิ ั นธจำกั ดเขต . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
5.4 ทฤษฎบี ทหลั กมูลของแคลคูลัส . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
6 เทคนคิ การหาปรพิ ั นธ 199
6.1 การหาปรพิ ั นธโดยการแยกสว น . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
6.2 ปรพิ ั นธของฟงกชันตรรกยะ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
6.3 ปรพิ ั นธของฟงก ชันตรรกยะในรูปตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . 217
6.4 ปรพิ ั นธของฟงก ชันในรูปกรณฑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
6.5 ปรพิ ั นธของฟงก ชันตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
6.6 ปรพิ ั นธโดยการแทนคาตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
7 การประยุกต ของปรพิ ั นธ 247
7.1 พ้ ืนทรี่ ะหวางเสน โคง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
7.2 ปรมิ าตรของรปู ทรงตั นซงึ ่ หาพ้ ืนทภี่ าคตั ดได . . . . . . . . . . . . . . . . 251
7.3 ปรมิ าตรของรูปทรงตั นทเี่ กดิ จากการหมุน . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
รูปที่ 1.1: พีระมิดฐานสเี่ หลยี่ มจั ตุรัสและปรซิ มึ ทมี่ ีฐานเดยี วกั นและสูงเทากั น
นั กปรั ชญาชาวกรกี สมั ยโบราณ ไดบันทึกถงึ ความรตู า ง ๆ ไวหลายชนิ้ เนอื่ งจากยุคนั้ นเปน ยุค
รุง เรอื งของการใชต รรกวทิ ยาในการแสวงหาความรู แตทีน่ ั บไดวา เปน จดุ เรมิ่ ตนของแคลคูลัสใน
ยุคน้ คี อื ระเบียบวธิ เี กษียณ (The Method of Exhaustion)
ตั วอยางเชน การนำเสนอวธิ ีหาพ้ ืนทีข่ องวงกลมโดยชาวกรกี นามวา แอนตฟ ิ อน (Antiphon,
480 - 411 กอนครสิ ตกาล) เรมิ่ จากสรางรปู หลายเหลยี ่ มแนบในวงกลม จากนั้ น สังเกตได วา
หากจำนวนเหลยี ่ มมากข้ ึน ผลตางของพ้ ืนทีข่ องรูปทั้ งสองจะหมดไป แตก็มีขอแยงในทางปฏบิ ั ติ
วาเราจะสามารถสรางรูปหลายเหลยี่ มใหมีจำนวนเหลยี่ มไดมากมายแคไหนถงึ เพียงพอ
1
2 บทท่ ี 1. วิวัฒนาการของแคลคูลัส
·
·· θ
r
จะเห็นวา θ = 2π
n
โดยใชก ฏทางตรโี กณมิติ จะไดวา พ้ ืนทขี ่ องสามเหลยี่ ม 1 ช้ นื เทาทั บ
( )
1 2 2π
r sin
2 n
ในปจจบุ ั นถา ใช ความรูเกยี ่ วกั บลิมิต อนั นต พ้ ืนทีข่ องรูป n เหลยี่ มดานเทา ทีแ่ นบในวงกลม
รั ศมี r จะมีคา เขาใกล πr2 หรอื พ้ ืนของวกลมนั น่ เอง เมือ่ n มีขนาดใหญมาก ๆ
1.1. ระเบียบวิธีเกษียณ 3
แตในสมั ยนั้ นชาวกรกี โบราณเปน ผูทีย่ ึดมั น่ กั บการให เหตุผลทางตรรกะทีต่ องรั ดกุมเขมงวด
รปู วงกลมก็ คอื รปู วงกลม กระบวนการที่จะทำให รปู หลายเหลีย่ นปรั บเปลยี่ นไปเปน รปู วงกลม
มั นสมเหตุสมผลหรอื ไม ซงึ ่ มีการปฏเิ สธการแบงพ้ ืนทอี่ ยางไมจำกั ด นั น่ เปน ขอขั ดแยงของระเบียบ
วธิ เี กษียณ ซงึ ่ ตั วอยางหนงึ ่ ทีป่ ฏเิ สธวธิ นี ้ คี อื ผลงานของ ซโี นแหงอเี ลยี (Zeno of Elea, 490 –
430 กอนครสิ ตกาล) นั กปราญชผูโดงดั งในการนำเสนอขอความทขี ่ ั ดแยงกั บสามั ญสำนกึ ทั ว่ ไป
เรยี กวา ปฏทิ รรศของซโี น (Zeno’s paradoxes) ไดช้ ขี อบกพรองทางตรรกะหากเราแบงขนาด
ไดไมจำกั ด
ตอ มานั กคณติ ศาสตร ชาวกรกี ผู เลอื่ งชอื่ นามวา อาร สิ โตเตลิ (Aristotle, 384 – 322 กอน
ครสิ ตกาล) ได ใช หลั กการเดยี วกั นน้ ี ไปเขียนถงึ เสน ที ่ แบง ยอยไม ได อกี (indivisible line) แต
แนวคดิ ของ ขนาดทีแ่ บงไมได ก็ ไมรัดกุมพอทีจ่ ะนำไปใชใ นการให เหตุผลทางคณติ ศาสตร จาก
นั้ น ยูโดซุส (Eudoxus of Cnidus, 390 - 340 กอนครสิ ตกาล) ไดปรั บปรุงการใหเหตุผลเกยี่ ว
กั บระเบียบวธิ ีเกษียณ ให มีความรั ดกุมมากข้ ึน โดยอาศัยความรูทางเรขาคณติ ชว ยในพิจารณา
ขนาดทีแ่ บงไมไดอกี ในทางออม โดยพิจารณาผานอั ตราสว นของขนาดทีว่ ั ดไดทางเรขาคณติ ซงึ ่
ตอมาภายหลั งความรเู หลาน้ ไี ดปรากฎในผลงานของ ยุคลดิ (Euclid of Alexandria, 365 –
275 กอนครสิ ตกาล)
อาร คมิ ีดสี (Archimedes, 287 – 212 กอนครสิ ตกาล) ไดใชค วามรจู ากระเบียบวธิ เี กษียณ
น้ จี นไดผลงานทีถ่ อื ไดวา มีแนวคดิ ใกลเคยี งกั บแนวคดิ ของการหาปริพันธในแคลคูลัสทีท่ ราบกั น
แลวในปจจบุ ั นตั วอยางผลงานทีเ่ ดนซงึ ่ ทำใหแนวคดิ ของกระบวนการเขาถงึ คาจรงิ อยางไมจำกั ด
ชัดเจนยิง่ ข้ ึน ไดแก วธิ กี ารหาพ้ ืนทีท่ ีป่ ด ลอมดวยพาราโบลาตั ดกั บเสน ตรง หรอื เรยี กวา เซกเมน
ตของพาราโบลา (the quadrature of parabola) ดั งรูปตอไปน้ ี
B(−1, 1) 1
X
−2 −1 0 1 2
ขั้ นตอนแรกแบงครงึ ่ ของจดุ A(2, 4) และ B(−1, 1) จะไดจดุ C(0.5, 0.25) ใหระยะทีแ่ บงครงึ ่
เปน d = 1.5 แลวจะไดสามเหลยี่ ม ABC ดั งรูป
Y
4 A(2, 4)
B(−1, 1) 1
C(0.5, 0.25)
X
−2 −1 0 1 2
d = 1.5 d = 1.5
h
D
B d
s
C
F
X
d
2
d d
และใช แนวคดิ เดยี วกั บการหาพ้ ืนที่ของสามเหลยี่ ม AF C จะได พ้ ืนที ่ของ พ้ ืนที ่ของสามเหลยี่ ม
ADC เทากั บ พ้ ืนทขี ่ องสามเหลยี ่ ม AF C
จากนั้ นพิสจู นไดวา h = 4s (เปน แบบฝก หั ด) ทำใหไดความสัมพั นธ
พ้ ืนทขี่ อง ∆AF C+ พ้ ืนทขี ่ อง ∆ADC = ds = 41 X
ขั้ นตอนที่ 2 ทำการแบงครงึ ่ ตามแนวแกน X ในทำนองเดยี วกั บขั้ นตอนแรก จะไดพ้ ืนทีท่ ีเ่ พิม่ ข้ ึน
ี อื่ ย ๆ ทำให สรุป ได วา พ้ ืนทีป่ ด ลอมดั งกลาวเทากั บผลบวกในรปู
เทากั บ 161 X และทำเชน น้ ไปเร
อนุกรมเรขาคณติ ทมี ่ ีอัตราสว นรวมเทากั บ 41 ถาใหพ้ ืนทดี ่ ั งกลาวเทากั บ A จะไดวา
1 1
A = X + X + X + ···
( 4 16 )
1 1
=X 1+ + + ···
4 16
( )
1 4
=X = X
1− 41
3
P R
หรอื อาจใชร ปู ตอไปน้ แี สดงสามเหลยี่ มผลตางของแบรโรว คอื ∆AP C ซงึ ่ คลายคลงึ กั บทีเ่ รา
คุนเคยในเรอื่ งอนุพันธ โดย ∆AP C จะข้ ึนกั บระยะ h > 0 จะมีคา ลดลงเรอื่ ย ๆ ตามแนวคดิ ของ
แบรโรว นั น่ หมายความวาจดุ A จะเคลอื่ นเขาใกลจดุ P น้ เี ปน จดุ เรมิ ่ ตนของการหาอนุพันธของ
ฟงก ชัน f ทจี่ ดุ P นั น่ เอง
A
f (x + h)
f (x + h) − f (x)
P
f (x)
C
h
X
x x+h
1.2. สามเหล่ ียมผลต าง 9
ตั วอยาง 1.2.1 จงหาความชันของจดุ P (1, 1) บนเสน โคง y = x2 โดยใชส ามเหลยี ่ มผลตางของ
แบรโรว ตอบในรูป h
วธิ ที ำ
Y
f (x) = x2
f (1 + h) A
P
1 C
X
0 1 1+h
เพือ่ แทนสงิ ่ ที ่สบื ทอดมาจากชาวกรกี โบราณ นั น่ คอื ขนาดทีแ่ บง ยอยไม ได อกี และได ให กฎ
การดำเนนิ การเกยี ่ วกั บสัญลั กษณ เหลา น้ ี ทำให การศกึ ษาแนวคดิ ของแคลคูลัสทำได งายและ
สามารถตอยอดออกไปอยางทเี ่ ราไดใชอ ยูในปจจบุ ั น
10 บทท่ ี 1. วิวัฒนาการของแคลคูลัส
1.3 แคลคลู ั สยุคใหม
นวิ ตั น (Sir Isaac Newton, 1643-1727) ที่ ได
ชอื่ วา เปน ผู กอ กำเนดิ แคลคูลัส เพราะ วา มี ผล งาน ที ่
สำคั ญ มากมาย ตอ การ พั ฒนา รากฐาน ของ แคลคูลัส
ดั ง จะ เห็น ได จาก ผล งาน ที่ รวบรวม ไว ใน หนั งสอื ชอื่
ชดุ Principia ตั วอยางผลงานที่ ได กลาวมาแลว เชน
การ เสนอ ทฤษฎบี ท หลั ก มูล ของ แคลคูลัส เพือ่ แสดง
กระบวนการที่ผกผั นกั นของอนุพันธ และปริพันธ ตามที ่
แบร โรว ได สังเกตเห็น โดยนวิ ตั นได ใช ประโยชน จากวธิ ี
การน้ ในการแก
ี ปญหาทางอนุพันธ (ซงึ ่ ตอนนั้ นเรยี กวา
Method of tangents) และนำไปแก ปญหาทางปริพันธ รปู ที่ 1.6: เซอร ไอแซก นวิ ตั น
(ซงึ ่ ตอนนั้ นเรยี กวา Method of quadrature) ในผลงาน
Method of Fluxions ทนี่ วิ ตั นไดศกึ ษาเกยี่ วกั บการเคลอื่ นที่ มีการใชแ นวคดิ ของ ขนาดทแี่ บงยอย
ไมไดอกี เชน กั น ซงึ ่ นวิ ตั นใชส ั ญลั กษณ
ẋ
(ความเรง) แทน fluxion ของ fluxion ของ x (เทยี บไดกับอนุพันธอันดั บหนงึ ่ และอนุพันธอันดั บสอง
ทที่ ราบในปจจบุ ั น) แตระบบการดำเนนิ การเกยี่ วกั บสัญลั กษณทนี่ วิ ตั วใชม ีความคลุมเครอื เขาใจ
ยากกวา ของระบบสัญลั กษณ ทีไ่ ลบ นติ ซ เสนอ ในผลงาน Tractatus de Quadratura Curvarum
นวิ ตั นไดให ระเบียบวธิ ีคดิ เกยี่ วกั บลิมิตเปน ศูนย และการใชอ นุกรมกำลั งแทนฟงก ชันทีท่ ราบกั น
ในปจจบุ ั น
ไลบ นติ ซ (Gottfried Wilhelm Leibniz, 1646-
1716) นอกจาก จะ ประดษิ ฐ ระบบ สัญลั กษณ ที่ ใช งาย
กวา สำหรั บศกึ ษาแนวคดิ ของอนุพันธ (ตามแนวคดิ ที่
ได จากบทพิสจู น ของแบร โรว ที่ กลาวแลว ขางตน) ยั ง
ประดษิ ฐ ระบบสัญลั กษณ ที่ใช แทนแนวคดิ ของปริ พันธ
โดยใช ∫
รปู ที่ 1.7: กอทฟรดิ วลิ เฮล ม ไลบ นติ ซ เปน สัญลั กษณ แทนการบวกของ ขนาดทีแ่ บงยอยไมได
อกี ดั งที ่ได ระบุ ในระเบียบวธิ ีที่คาวาลี เอรีเสนอ ในผล
งานชนิ้ หนงึ ่ ไลบ นติ ซไดเขียนสมการทคี ่ นุ เคยในปจจบุ ั น ไดแก
∫
1
y dy = y 2
2
1.4. คณิตศาสตรวิเคราะห 11
เปน จดุ เรมิ่ ตนของแคลคูลัสเชงิ ปรพิ ั นธ ซงึ ่ สมั ยนั้ นไลบ นติ ซใชช อื่ วา calculus summatorius หรอื
calculus integralis ในเวลาตอมา ระบบสัญลั กษณ ของอนุพันธและปริพันธทีเ่ สนอโดยไลบ นติ ซ
ไดรับความนยิ มและใชก ั นอยางแพรหลาย ตามทเี ่ ห็นจนถงึ ปจจบุ ั น
การพั ฒนาแคลคูลัสในครสิ ตศักราชที่ 19 ยั งองิ รากฐานทางคณติ ศาสตรจากผลงานทสี ่ ำคั ญ
ของนวิ ตั นและไลบ นติ ซ มี ทั้งทีอ่ ยูบนความรู แบบสถติ (static phase) เชน จากความรูในเรอื่ ง
การวั ด แตยังมีการพั ฒนาแคลคูลัสโดยอาศัยคณติ ศาสตรของ infinitesimals ซงึ ่ ตกทอดมาจาก
ชาวกรกี โบราณ และสงิ ่ ทีป่ รั บปรุงใหรัดกุมกวาของคาวาลีเอรี ทีช่ อื่ indivisible และอกี รากฐาน
บนความรูแ บบพลวั ต (dynamic phase) เชน การเคลอื่ นทขี่ องจดุ ในปญหาของเสน สัมผั สเสน โคง
เซต
เซต (Set) เปน คำอนยิ าม หมายถงึ คำทตี ่ องยอมรั บกั นในเบ้ ืองตนวาไมสามารถใหความหมายที่
รั ดกุม ได คำวาเซตจงึ หมายถงึ กลุม ของสงิ่ ของตาง ๆ เมือ่ กลาวถงึ กลุม ใดแลวจะสามารถบอก
ได แนนอนวา สงิ ่ ใดอยู ในกลุม และสงิ่ ใดอยู นอกกลุม เรยี กสงิ ่ ตาง ๆ ที ่อยู ในเซตวา สมาชกิ
(element) ถา a เปน สมาชกิ ของเซต A เขียนแทนดวย a ∈ A และถา a ไม เปน สมาชกิ ของ
เซต A เขียนแทนดวย a ∈/ A เชน A = {1, 2, 3} จะไดวา 1 ∈ A แต 4 ∈/ A เปน ตน การเขียนเซต
ประกอบดวย 2 วธิ คี อื
1. วธิ ีแจกแจงสมาชกิ (Tubular form) การเขียนเซตแบบแจกแจงสมาชกิ คอื การเขียน
เซตโดยเขียนสมาชกิ ลงในเครอื่ งหมายวงเล็บปก กา {} และใชเ ครอื่ งหมายจลุ ภาค (, ) คั น่
ระหวางสมาชกิ แตละตั ว ตั วอยางเชน {1, 2, 3}, {4, 5, 6} และ {a, b, c} เปน ตน
2. วธิ บี อกเงอื่ นไขของสมาชกิ (Set builder form) การเขียนเซตแบบบอกเงือ่ นไขประกอบ
ดวย 2 สว น สว นแรกหมายถงึ สมาชกิ และสว นทสี่ องคอื เงือ่ นไขของสมาชกิ โดยมีเครอื่ งหมาย
ทวภิ าค (:) คั น่ ระหวางสองสว นนั้ น อานวา "โดยท"ี ่
A={ สมาชกิ : เงือ่ นไขของสมาชกิ }
ตั วอยางเชน A = {x : x เปน จำนวนเต็มบวกทนี่ อ ยกวา 5} หมายถงึ A = {1, 2, 3, 4}
สำหรั บเซต A ทมี่ ีสมาชกิ ทกุ ตั วอยูในเซต B จะกลาววา A เปน เซตยอย (subset) ของ B เขียน
แทนดวย A ⊆ B ในเบ้ ืองตนเพือ่ ใหงายตอการนำไปใช กำหนดสัญลั กษณดังน้ ี
C แทนเซตของจำนวนเชงิ ซอ น Qc แทนเซตของจำนวนอตรรกยะ
R แทนเซตของจำนวนจรงิ Z แทนเซตของจำนวนเต็ม
Q แทนเซตของจำนวนตรรกยะ N แทนเซตของจำนวนนั บ
1.5. คณิตศาสตรพ้ ื นฐาน 13
ให a, b ∈ R เมือ่ a < b ชว ง (interval) ของจำนวนจรงิ ตาง ๆ คอื
{x ∈ R : a < x < b} เขียนแทนดวย (a, b)
{x ∈ R : a ≤ x ≤ b} เขียนแทนดวย [a, b]
{x ∈ R : a ≤ x < b} เขียนแทนดวย [a, b)
{x ∈ R : a < x ≤ b} เขียนแทนดวย (a, b]
{x ∈ R : x > a} เขียนแทนดวย (a, ∞)
{x ∈ R : x ≥ a} เขียนแทนดวย [a, ∞)
{x ∈ R : x < b} เขียนแทนดวย (−∞, b)
{x ∈ R : x ≤ b} เขียนแทนดวย (−∞, b]
สำหรั บเซตที ่ไมมี สมาชกิ เขียนแทนดวย ∅ เรยี กวา เซตวาง (empty set) และ เอกภพ
สัมพั ทธ (universe) คอื เซตทีถ่ กู กำหนดข้ ึนโดยมีขอตกลงวา จะกลาวถงึ สงิ่ ทีเ่ ปน สมาชกิ ของ
เซตน้ เี ทานั้ น และนยิ มใช U แทนเอกภพสัมพั ทธ เมือ่ ให A และ B เปน เซตในเอกภพสัมพั ทธ U
นยิ ามการดำเนนิ การบนเซตดั งตอไปน้ ี
ยูเนยี น (union) A ∪ B = {x ∈ U : x ∈ A หรอื x ∈ B}
อนิ เตอร เซชัน (intersection) A ∩ B = {x ∈ U : x ∈ A และ x ∈ B}
ผลตาง (difference) A − B = {x ∈ U : x ∈ A และ x ∈/ B}
สว นเตมิ เต็ม (complement) Ac = {x ∈ U : x ∈
/ A}
สมการและอสมการ
สมบั ตเิ บ้ ืองตนของการเทากั น ให a, b และ c เปน จำนวนจรงิ แลว
1. สมบั ตสิ ะทอน (Reflective law) a=a
กฎไตรวภิ าค (Trichotomy law) คอื สัจพจนทกี ่ ลาววา ถา a และ b เปน จำนวนจรงิ ใด ๆ แลว
a=b หรอื a<b หรอื a>b อยางใดอยางหนงึ ่
ทฤษฎบี ท 1.5.1 สำหรั บจำนวนจรงิ a, b และ c
1. ถา a=b แลว a+c=b+c
ให + แทนผลคูณทมี่ ากกวา 0 และ − แทนผลคูณทนี่ อ ยกวา 0 ให α, β ∈ R ซงึ ่ α < β จะได
ขอสรุปดั งน้ ี
1. เซตคำตอบของ (x − α)(x − β) < 0 คอื (α, β)
+ − +
α β
+ − +
α β
คาสัมบูรณ
ในเบ้ ืองตน คาสัมบูรณ (Absolute value) ของจำนวนจรงิ x เขียนแทนดวย |x| คอื ระยะทาง
จาก x ไปยั ง 0 หรอื ดั งบทนยิ าม
บทนยิ าม 1.5.3 ให x เปน จำนวนจรงิ ใด คาสัมบูรณ ของ x เขียนแทนดวย |x| คอื จำนวนจรงิ ที่
กำหนดโดย
เมือ่ x > 0
x
|x| =
0 เมือ่ x = 0
−x เมือ่ x < 0
1.5. คณิตศาสตรพ้ ื นฐาน 15
ข อสังเกต สำหรั บจำนวนจรงิ x ใด ๆ จะไดวา
1. |x| ≥ 0 3. |x| = | − x|
ทฤษฎบี ท 1.5.6 ให x เปน จำนวนจรงิ และ a เปน จำนวนจรงิ บวก จะไดวา
1. |x| ≤ a ก็ตอ เมือ่ −a ≤ x ≤ a
พหนุ าม
บทนยิ าม 1.5.7 ให n ∈ N ∪ {0} แลว
P (x) = an xn + an−1 xn−1 + · · · + a1 x + a0
เรยี กวา พหุนาม (polynomial) และ an, an−1, ..., a1, a0 เรยี กวา สัมประสทิ ธ์ ิ (coefficient)
ของ
ี กวา พหุนามดกี รี n และเขียน n แทนดวย deg P (x)
xn , xn−1 , ..., x, 1 ตามลำดั บ ถา an ̸= 0 เรย
เรยี ก an ̸= 0 วา สัมประสทิ ธ์ ติ ั วนำ (leading coefficient)
กรณี an = 1 เรยี ก P (x) วา พหุนามโมนกิ (monic polynomial)
ให P (x) และ Q(x) เปน พหุนาม แลว P (x) = Q(x) ถา deg P (x) = deg Q(x) และอยูในรูป
P (x) = a0 + a1 x + a2 x2 + · · · + an xn
Q(x) = b0 + b1 x + b2 x2 + · · · + bn xn
ซงึ ่ ทกุ สัมประสทิ ธเทากั นทกุ คูค อื a0 = b0, a1 = b1, a2 = b2, ..., an = bn
หรอื กลาวอกี อยางคอื
P (x) = Q(x) ก็ตอ เมือ่ deg P (x) = deg Q(x) และ P (x) = Q(x) ทกุ ๆ x∈R
16 บทท่ ี 1. วิวัฒนาการของแคลคูลัส
ขั้ นตอนวธิ กี ารหาร (Division Algorithm) สำหรั บพหุนาม
ให P (x) และ S(x) เปน พหุนาม โดยที่ S(x) ไมใชพ หุนามศูนย แลวจะมีพหุนาม Q(x) และ R(x)
เพียงคูเ ดยี วทสี่ อดคลองกั บ
P (x) = Q(x)S(x) + R(x) เมือ่ R(x) = 0 หรอื deg R(x) < deg S(x)
เรยี ก Q(x) วาผลหาร (quotient) และ R(x) วาเศษเหลอื (remainder)
กรณี R(x) = 0 แลวจะไดวา S(x) หาร P (x) ลงตั ว หรอื S(x) เปน ตั วประกอบของ P (x)
ทฤษฎบี ทเศษเหลอื (remainder theorem)
ให P (x) เปน พหุนาม และ c ∈ R แลว
x − c หาร P (x) เศษเหลอ ื เทากั บ P (c)
ดั งนั้ นถา P (c) = 0 แลว x − c เปน ตั วประกอบหนงึ ่ ของ P (x)
บทนยิ าม 1.5.8 ให P (x) เปน พหุนาม ถา P (α) = 0 จะเรยี ก α วาราก (root) ของพหุนาม P (x)
หรอื α เปน คำตอบ (solution) ของสมการ P (x) = 0
ขอสังเกต
1. α เปน รากของก็ตอ เมือ่ x − α เปน ตั วประกอบของ P (x)
2. ถา P (x) = Q(x)S(x) แลว รากทกุ ตั วของ Q(x) และรากทกุ ตั วของ S(x) เปน รากของ
P (x)
ฟงก ชัน
บทนยิ าม 1.5.9 ให A และ B เปน เซตใด ๆ ผลคณ ู คาร ทเี ซยี น (cartesian product) นยิ าม
โดย
A × B = {(a, b) : a ∈ A และ b ∈ B}
A B C
บทนยิ าม 1.5.15 ให f : A → B จะกลาววา f เปน ฟงก ชันผกผั นได (invertible function)
ก็ตอ เมือ่
ฟงก ชัน
f −1 = {(y, x) : (x, y) ∈ f } เปน
เลขยกกำลั ง
บทนยิ าม 1.5.17 ให a ∈ R และ n ∈ N เรยี ก an วา เลขยกกำลั ง (power of a number)
นยิ ามโดย
an = |a · a ·{za · · · a}
n ตั ว
เมือ่ a เรยี กวา ฐาน (basis) และ n เรยี กวา เลขช้ กำลั
ี ง (exopnent)
√ √
นยิ าม a0 = 1 และ a−n = a1n เมือ่ a ̸= 0 ถา a เปน จำนวนจรงิ นยิ าม a
n
1
n = n
a
m 1 √
a n = (a n )m = ( n a)m
function)
สมบั ตเิ บ้ ืองตนทางพีชคณติ ทอี่ าจใชใ นแคลคูลัส เมือ่ a, b ∈ R จะไดวา
1. กำลั งสองสัมบูรณ 2. กำลั งสามสัมบูรณ
(a + b)2 = a2 + 2ab + b2 (a + b)3 = a3 + 3a2 b + 3ab2 + b3
ี ง (exponential function) เนอื่ งจากฟงก ชัน เลขช้ กี ำลั งเปน ฟงก ชัน หนงึ ่
วาฟงก ชันเลขช้ กำลั
ตอหนงึ ่ จะได วา มีฟงก ชันผกผั น ดั งนั้ นเรยี กวาฟงก ชันผกผั นของฟงก ชันเลขช้ กี ำลั งวา ฟงก ชัน
ลอการทิ มึ (logarithmic function) เขียนแทนดวย y = logax นยิ ามโดย
ดั งนั้ น loga1 = 0 และ logaa = 1 ในกรณีที ่ a = 10 เรยี กวา ลอการทิ มึ สามั ญ (common
logarithm) เขียนแทนดวย logx และกรณี a = e เรยี กวา ลอการทิ มึ ธรรมชาต ิ (natural
logarithm) เขียนแทนดวย ℓnx โดยที ่ e คอื คาคงตั วออยเลอร (Euler's constant) ซงึ ่ เปน
จำนวนอตรรกยะมีคา ประมาณ 2.71828182845...
สมบั ตเิ บ้ ืองตนของลอการทิ ึม
ทฤษฎบี ท 1.5.18 ให x, y เปน จำนวนจรงิ บวก และ m เปน จำนวนตรรกยะ โดยที่ a > 0 และ
a ̸= 1 จะไดวา
logax = logbx
log ab
20 บทท่ ี 1. วิวัฒนาการของแคลคูลัส
ตรโี กณมติ ิ
พิจารณาสามเหลยี ่ มมุมฉาก ABC
A
b c
C B
a
นยิ ามคาตรโี กณมิติทั้ง 6 แบบคอื ไซน (sine) โคไซน (cosine) แทนเจนต (tangent) โคแทนเจนต
(cotangent) เซแคนต (secant) และโคเซแคนต (cosecant) ดั งน้ ี
sinB = cb cosB = ac tanB = cossinB = b
B a
3π
2
√ √
1 2 3
sin 0
2 2 2
1 0 −1 0
√ √
3 2 1
cos 1
2 2 2
0 −1 0 1
1 √
tan 0 √ 1 3 − 0 − 0
3
ให x ∈ R จะเรยี ก y = sinx วาฟงก ชันไชน (sine function) และ y = cosx วาฟงก ชัน
โคไซน (cosine function) แสดงกราฟไดดังน้ ี โดยแกน X มีความกวางชอ งละ π2
Y
y = sinx
1
X
−1
Y
y = cosx
1
X
−1
22 บทท่ ี 1. วิวัฒนาการของแคลคูลัส
นยิ ามฟงกชันตรโี กณมิตอิ กี 4 ฟงกชันคอื ฟงกชันแทนเจนต (tangent fuction) ฟงกชันโคแทนเจนต
(cotangent fuction) ฟงก ชันเซแคนต (secant fuction) และฟงก ชันโคเซแคนต (cosecant fuction)
ไดในทำนองเดยี วกั น เรยี กฟงกชันทั้ ง 6 วา ฟงก ชันตรโี กณมติ ิ (trigonometric function) สรุป
ไดดังตารางตอไปน้ ี
ฟงก ชัน y = f (x) โดเมน เรจน
ไซน y = sinx R [−1, 1]
sinx { }
แทนเจนต y = tanx =
cosx R− (2n−1)π
2
:n∈Z R
1 { }
เซแคนต y = secx =
cosx R− (2n−1)π
2
:n∈Z (−∞, −1] ∪ [1, ∞)
1
โคเซแคนต y = arccscx =
sinx R − {nπ : n ∈ Z} (−∞, −1] ∪ [1, ∞)
จะเห็น วา ฟงก ชัน ไซน และโคไซน ไม เปน ฟงก ชัน 1-1 ดั งนั้ น การศกึ ษาฟงก ชัน ผกผั นจงึ ตอง
กำหนดโดเมนเพือ่ ใหเปน ฟงกชัน 1-1 ฟงกชันไซนมีโดเมนเปน [− π2 , π2 ] และฟงกชันโคไซนมีโดเมน
[0, π]
1. เรยี กฟงก ชัน ผกผั นของไซน วา ฟงก ชันอาร ก ไซน (arcsine function) เขียนแทนดวย
arcsin นยิ ามโดย
y = arcsinx ก็ตอ เมือ่ x = siny เมือ่ y ∈ [− π2 , π2 ]
2. เรยี กฟงก ชันผกผั นของโคไซน วา ฟงก ชันอาร กโคไซน (arccosine function) เขียนแทน
ดวย arccos นยิ ามโดย
y = arccosx ก็ตอ เมือ่ x = cosy เมือ่ y ∈ [0, π]
Y y = arccosx
Y
y = arcsinx π
π
2
π
2
X
−1 0 1
X
−1 0 1
− π2
1.5. คณิตศาสตรพ้ ื นฐาน 23
ในทำนองเดยี วกั นฟงกชันผกผั นอกี 4 ฟงกชันคอื อารกแทนเจนต (arctangent function) อารก
โคแทนเจนต (arccotangent function) อารกเซแคนต (arcsecant function) และอารกโคเซแคนต
(arccosecant function) เรยี กฟงกชันทั้ ง 6 วา ฟงก ชันตรโี กณมติ ผิ กผั น (inverse trigonometric
function) สรุปไดดังตารางตอไปน้ ี
ฟงก ชัน y = f (x) โดเมน เรจน
อารกไซน y = arcsinx [−1, 1] [− π2 , π2 ]
อารกแทนเจนต y = arctanx R (− π2 , π2 )
ความชัน (slope) ของสว นเสน ตรงทลี่ ากจาก A(x1, y1) และ B(x2, y2) เขียนแทนดวย mAB บาง
ครั้ งถาไมสนใจ A และ B จะเขียนยอ ๆ ดวย m นยิ ามโดย
y2 − y1
m=
x2 − x1
เมือ่ x1 ̸= x2 กรณที ี ่ x1 = x2 ความชันไมมีคา และสว นเสน ตรง A และ B จะเปน แสน ในแนวตั้ ง
ให A(x1, y1) เปน จดุ และ m คอื ความชัน ให L คอื เซตของจดุ (x, y) โดยทคี่ วามชันของ (x, y)
และ A(x1, y1) เทากั บ m เรยี กวา เสน ตรง (line) ทมี่ ีความชัน m ผานจดุ A หรอื หมายถงึ เซต
L = {(x, y) : y = m(x − x1 ) + y1 }
A(x1 , y1 )
m=0
m<0 m>0 m ไมมีคา
อาจแสดงตั วอยางไดดังรูป
L3 : y = mx + c3
L1 L2
y = mx + c1 y = mx + c2
L4 : y = − m1 x + c4
ในกรณเี สน ตรงทีค่ วามชันไมมีคา ยอมขนานกั บเสน ตรงใด ๆ ทีค่ วามชันไมมีคา เสมอ เพราะทกุ
เสน เปน เสน ตรงแนวตั้ ง และเสน ตรงทีค่ วามชันไมมีคา ยอมตั้ งฉากกั บเสน ตรงใด ๆ ทีม่ ีความชัน
เทากั บ 0 หรอื เสน ตรงแนวนอนเสมอ
ให C เปน เซตของจดุ (x, y) ที่หา งจากจดุ คงที่ (h, k) ดวยระยะคงที่ r เรยี กวา วงกลม
(circle) ทมี ่ ีศนู ย กลางที ่ (h, k) และรั ศมี r ดั งนั้ น
C = {(x, y) : (x − h)2 + (y − k)2 = r2 }
9. จงหาโดเมนและเจนของฟงก ชันตอไปน้ ี
√
x−1
9.1 f (x) =
x+1
9.2 f (x) = |x + 1| − |x − 1|
( )
1
9.3 f (x) = ℓn
x2 − 1
9.4 f (x) = sin2 (x2 + 1)
ex − e−x
10. จงหา f −1(x) ถากำหนดให f (x) = 2
f (x + h) − f (x)
11. ให f (x) = x2 + 3x − 1 จงหา h
เมือ่ h > 0
12. จงตรวจสอบวาฟงก ชันตอไปน้ มี ีฟงก ชันผกผั นหรอื ไม พรอมใหเหตุผล
12.1 f :R→R นยิ ามโดย f (x) = 1 − 2x
12.2 f : R → R นยิ ามโดย f (x) = x3 + 1
12.3 f : N → R นยิ ามโดย f (x) = xx −
+1
1
√ √
13. กำหนดให 2 < x < 3 จงหาคาของ x2 − 4x + 4 + x2 − 6x + 9
16. กำหนดให P (x) และ Q(x) เปน พหุนามดกี รี 2551 ซงึ ่ สอดคลองกั บ
P (n) = Q(n) สำหรั บ n = 1, 2, 3, ..., 2551 และ P (2552) = Q(2552) + 1
21. ถา a, b และ c เปน รากของสมการ x3 − 7x2 − 6x + 5 = 0 แลว (a + b)(a + c)(b + c) มีคา
เทาใด
22. มีจำนวนเต็ม a ทั้ งหมดกีจ่ ำนวนทีท่ ำให x2 + 100 > 2ax และ x2 + a2 > 10x เมือ่ x เปน
จำนวนจรงิ
23. จงหาเซตคำตอบของอสมการ 3x2 + 5x + 11 < 2x2 − x − 4 < x2 − 2x + 2
เมือ่ พิจารณา f (x) จากตารางจะเห็นวา f (x) มีคา เขาใกล 1 ไมวา ใหคา x เขาใกลลักษณะ x < 1
หรอื x > 1 ในกรณเี ชน น้ จี ะกลาววา ลมิ ติ ของฟงก ชัน (limit of function) f (x) ขณะ x เข า
ใกล 1 มีคา เทากั บ 1 เขียนแทนดวย
lim f (x) = 1
x→1
29
30 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
Y
4
X
−4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4
−1
−2
−3
−4
Y
y = f (x)
L+ε
L
L−ε
X
a−δ a a+δ
ทฤษฎบี ท 2.1.4 ให a เปน จดุ ลมิ ิต c เปน คาคงตั ว และ n ∈ N จะไดวา
1. lim c = c
x→a
2. x→a
lim x = a 3. lim xn = an
x→a
ทฤษฎบี ท 2.1.5 ให f, g เปน ฟงก ชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R โดยที่ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D
lim f (x) = L และ lim g(x) = M เมือ
ถา x→a x→a
่ L, M ∈ R แลว
1. lim [f (x) + g(x)] = lim f (x) + lim g(x) = L + M
x→a x→a x→a
√ x + |x|
2. lim (2 − x)(3 + x) 4. lim x x + 1 6. lim
x→−1 x − |x|
x→−1 x→1
x2 + x − 6
2. lim
x→2 x−2
(3 + h)2 − 9
3. lim
h→0 h
x4 − 16
4. lim
x→−2 x + 2
x4 − 1
5. lim
x→1 x3 − 1
x3 + 27
6. lim
x→−3 x + 3
2.1. ลิมิตของฟงก ชัน 33
x3 − 2x2 + 3x − 2
ตั วอยาง 2.1.8 จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→1 1 − x2
x4 − 13x2 + 36
ตั วอยาง 2.1.9 จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→−2 x2 + 2x
22x − 2x+1 + 1
ตั วอยาง 2.1.10 จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→0 2x − 1
34 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ตั วอยาง 2.1.11 ให f (x) เปน ฟงก ชันพหุนามโมนกิ ดกี รสี อง ถา x→0
lim
f (x)
x
= 2 จงหาคาของ f (3)
2|x + 1| − |1 − x|
ตั วอยาง 2.1.12 จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→−3 x2 − 9
2.1. ลิมิตของฟงก ชัน 35
ตั วอยาง 2.1.13 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
x−1
1. x→1
lim √
x−1
√
x+3−1
2. lim
x→−2 x+2
√
4− 16 + x
3. lim
x→0 x
x
4. lim √
x→0 1 + 3x − 1
36 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ตั วอยาง 2.1.14 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
√
t2 + 9 − 3
1. lim
t→0 t2
x2 − x − 6
2. lim √
x→−2 4x2 + 9 − 5
z2 − 1
3. lim √
z→1 |1 − z|
√ √
1+x− 1−x
ตั วอยาง 2.1.15 จงหาคาลมิ ิตของ lim √
x→0 2x + 1 − 1
2.1. ลิมิตของฟงก ชัน 37
ตั วอยาง 2.1.16 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
x−1
1. lim √
x→1 3
x−1
√
3
√
2x + 1 + 3 2 + x
2. lim
x→−1 x+1
√
x+2
3
3. lim √
x→−8 1−x−3
38 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
√ √
x2 − 3 4
3
x
ตั วอยาง 2.1.18 จงหาคาลมิ ิตของ lim √ √
x→0 3
x+8+ 3x−8
2.1. ลิมิตของฟงก ชัน 39
แบบฝก หั ด 2.1
1. จงแสดงคาลมิ ิตตอไปน้ โี ดยใชน ยิ าม
1.1 lim 1 − x
x→1
1.2 lim 2x
x→−1 1.3 lim
x+1
x→2 3
2. จงแสดงคาลมิ ิตตอไปน้ ี
√ √
2.1 lim (x − 1) 2 + x
x→0 2.2 |x| + x
lim 2 2.3 lim
3
x+1
x→3 x − 1 x→−2 x + 1
3. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
x2 − x x+2
3.1 lim
x→1 x3 − x − 2
3.10 lim
x→−2 x3 + 8
x2 − 2x 2x2 − 8
3.2 lim 2
x→2 x − x − 2
3.11 lim 3
x→2 x − 2x − 4
1
x2 + 5x + 4 +1
3.3 lim 2
x→−4 x + 3x − 4
3.12 lim x 4
x→−4 x + 4
4. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
√ √ √
x3 − 27 4−x− 5
4.1 lim √ 4.7 lim
3+
x→3 x−2−1 x→0 x√
√ √
4u + 1 − 3 3+x− 3
4.2 lim 4.8 lim
√u−2 x
u→2 x→0
√
x−2−2 4− x
4.3 lim + √ 4.9 lim
x→16 16x − x2
x→2 x−1 √
√
1−x−3
4.4 lim
x + 9x2 + 5x
4
4.10 lim
x→−8 x − 4 3 x
√
x→−4 x+4 √
x −1
3
x2 + 9 − 5
4.5 lim √
x→1 x−1
4.11 x→−4
lim
x+4
( )
(−5 + h)2 − 25 4.12 1 1
4.6 lim
h→0 h
lim
t→0
√
t 1+t t
−
40 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
5. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
√ √ √
3
x−1 3
x2 − 2 3 x + 1
5.1 lim √
x−1
5.3 lim
x→1 x→1 (x − 1)2
√ √
3
7−x−2 3
x−2−1
5.2 lim √ 5.4 lim
x→−1 x+2−1 x→1 x−1
6. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
32x − 3x+1 + 2 x · 3x − 3x + x − 1
6.1 lim 6.3 lim
x−1
x→0 3x − 1 x→1
5x+1 − 5x 5 − 5x+2 + 24
2x
6.2 lim 6.4 lim
5x − 1
x→1 5x+2 x→0
(x + h)3 − x3 (x + h − 1)2 − x2
7.2 lim
h→0 h
7.4 lim
h→1 h−1
|x2 − 1| − 3x + 1
8. จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→3 |1 − x| − 2
x(x2 − 1)2 (x + 1)2
9. จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→1 (x2 − 5x + 4)(x − x3 )
x−2
10. จงหาคาลมิ ิตของ lim √ √
x→2 3
x−1+ 3x−3
11. ให f (x) เปน ฟงก ชันพหุนามโมนกิ ดกี รสี อง ถา x→1
lim 2
f (x)
x −x
= 5 จงหาคาของ f (4)
2.2. ลิมิตด านเดียว 41
X
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
จะเห็นวา Dom(f ) = [0, ∞) และจดุ 0 เปน จดุ ลิมิต จะไดวา f (x) มีคา เขาใกล 0 เมือ่ คา x เขา
ใกล 0 ในลั กษณะ x > 0 เรยี กวา x เขาใกล 0 ทางดานขวา แตเมือ่ x เขาใกลคา 0 ในลั กษณะ
ี กวา x เขาใกล 0 ทางดานซา ย คาของฟงก ชัน f (x) จะไมมีคา ในจำนวนจรงิ ทำใหลมิ ิต
x < 0 เรย
ของ f (x) มีเพียงคาเมือ่ x เขาใกล 0 ทางดานขวา เขียนแทนดวย
lim f (x) = 0
x→0+
√
เรยี กวา ลิมิตขวาของ f (x) เมือ่ x เขาใกล 0 ในทำนองเดยี วกั นลิมิตของ f (x) = −x ทีจ่ ดุ 0
จะมีคา เมือ่ x เขาใกล 0 ทางดานซา ยเทานั้ น เรยี กคาลมิ ิตน้ วี า ลมิ ิตซา ยของ f (x) เมือ่ x เขาใกล
0 เรยี กลมิ ิตทั้ งสองแบบน้ วี า ลมิ ติ ดานเดยี ว (One-sided limit)
บทนยิ าม 2.2.1 ให f : D → R เมือ่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D ∩ (a, ∞) แลว
lim f (x) = L
x→a+
เรยี กวาลมิ ติ ขวา (right-handed limit) ของ f (x) ขณะ x เขาใกล a หรอื ลมิ ิตของ f (x) ขณะ
เมือ่
x เข าใกล a ทางดานขวาเทากั บ L ก็ตอ
Y
y = f (x)
L+ε
X
a a+δ
42 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
บทนยิ าม 2.2.2 ให f : D → R เมือ่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D ∩ (−∞, a) แลว
lim f (x) = L
x→a−
เรยี กวาลมิ ติ ซา ย (left-handed limit) ของ f (x) ขณะ x เขาใกล a หรอื ลมิ ิตของ f (x) ขณะ x
เขาใกล a ทางดานซา ยเทากั บ L ก็ตอ เมือ่
∀ε > 0 ∃δ > 0 ∀x ∈ D, a − δ < x < a → |f (x) − L| < ε
Y
y = f (x)
L
L−ε
X
a−δ a
ทฤษฎบี ท 2.2.3 ให f : D → R, D ⊂ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D ∩ (−∞, a) และ D ∩ (a, ∞)
และ L ∈ R แลว
x→a
เมือ่
lim f (x) = L ก็ตอ lim f (x) = L = lim f (x)
x→a+ x→a−
X
−4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
−1
−2
−3
x|x| − x
ตั วอยาง 2.2.9 จงตรวจสอบ lim
x→0 |x|
วาลมิ ิตมีคา หรอื ไม
|x2 − x − 6|
ตั วอยาง 2.2.10 จงตรวจสอบ lim
x→−2 x+2
วาลมิ ิตมีคา หรอื ไม
√
(x − 1)2
ตั วอยาง 2.2.11 จงหาลมิ ิตของ lim −
x→1 x−1
2.2. ลิมิตด านเดียว 45
|x2 − x − 2|
ตั วอยาง 2.2.12 จงหาคาลมิ ิตของ lim − √
x→2 2 − 3 x2 + 4
( )
1 2x3
ตั วอยาง 2.2.13 จงหาคาลมิ ิตของ lim − √ 1− 2
x→1 1−x x +1
|5x + 1| − |5x − 1|
ตั วอยาง 2.2.14 ถา lim
x→0
√
x+a− a
√ = 80 จงหาคาของ a
46 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ฟงก ชันจำนวนเต็มมากสุด (greatest integer function) นยิ ามโดย
[x] = จำนวนเต็มทมี ่ ากทสี ่ ดุ ทนี่ อ ยกวาหรอื เทากั บ x
เชน [1.5] = 1, [−1.1] = −2, [3] = 3
จากนยิ ามสำหรั บจำนวนเต็ม a ใด ๆ จะไดวา
x→a+
lim [x] = a และ lim [x] = a − 1
x→a−
ถา a เปน จำนวนจรงิ ทไี่ มใชจ ำนวนเต็ม จะไดวา มีจำนวนเต็ม k ซงึ ่ k < a < k + 1 ดั งนั้ น
lim [x] = lim + [x] = lim − [x] = k
x→a x→a x→a
2. lim x + [x]
x→1−
3. lim x + [x]
x→1.5
[x] + 1
2. lim −
x→0 x
2.2. ลิมิตด านเดียว 47
แบบฝก หั ด 2.2
1. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี ถาลมิ ิตมิ ีคา
( )
1.1 lim (2x + |x − 3|) 2x − 1 1 1
x→3 1.3 lim
|2x3 − x2 |
1.5 lim −
x→0.5+ x→0− x |x|
( )
2x + 12 2 − |x| 1 1
1.2 lim
x→−6 |x + 6|
1.4 lim
x→−2 2 + |x|
1.6 lim
x→0+
−
|x| x
|1 + x − x2 |
5. จงหาคาของ lim √
x→1+ x+3−2
√
x3 + x2 + x
6. จงหาคาของ lim −
x→0 x2
2x + 5 เมือ่ x < −3
7. จงหาจำนวนจรงิ k ซงึ ่ ทำให x→−3 ่ f (x) =
lim f (x) มีคา เมือ
kx2 + 2 เมือ่ x ≥ −3
√
ax + b − 2
8. จงหาจำนวนจรงิ a และ b ซงึ ่ ทำให lim
x→0 x
=1
f (x) − 8
10. ถา x→1
lim
x−1
= 10 จงหา lim f (x)
x→1
48 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
(cot3 x − 1)(csc2 x)
ตั วอยาง 2.3.5 จงหาคาของ lim
x→ π4 1 + cos2x − 2sin x
2
50 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ทฤษฎบี ท 2.3.6 ทฤษฎบี ทการบีบ (Squeeze Theorem)
ให f, g, h เปน ฟงก ชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R ถา
g(x) ≤ f (x) ≤ h(x) ทกุ ๆ x ทมี่ ีคา ใกล ๆ a
และ x→a
lim g(x) = L = lim h(x) แลว
x→a
lim f (x) = L
x→a
( )
2
ตั วอยาง 2.3.8 จงหาคาของ lim xcos
x→0 x
2.3. ลิมิตของฟงก ชันตรีโกณมิติ 51
พิจารณากราฟของฟงก ชัน f (x) =
sinx
x
Y
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
ทำใหสรุปไดวา x→0
lim
sinx = 1 หรอื กลาวอกี นั ยวา sinx จะมีคา ประมาณ x เมือ่ x มีคา ใกล ๆ 0
x
และสามารถพิสจู นโดยใชท ฤษฎบี ทการบีบดั งทฤษฎบี ทตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 2.3.9 lim sinx = 1
x→0 x
52 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ตั วอยาง 2.3.10 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
sinx 1 − cosx
1. x→0
lim
tanx 2. lim
x→0 x
x − tanx
2. lim
x→0 sinx
2.3. ลิมิตของฟงก ชันตรีโกณมิติ 53
ตั วอยาง 2.3.12 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
1. lim secx − cosx
x→0 x
2. lim
tanx − sinx
x→0 x3
54 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
บทแทรก 2.3.13 ให u เปน ฟงก ชันทขี ่ ้ ึนกั บตั วแปร x และมีคา เมือ่ x มีคา ใกล ๆ a
ถา lim u(x) = 0 แลว lim sinu(x) = 1
x→a x→a u(x)
2. lim
sin24x
x→0 5x2
2.2 sinx
lim + √ 2.11 lim 2
sin(x + 3) 2.20 lim x2 cotx
x→0
x→0 x x→−3 x + 2x − 3
x
tan3x 2.12 sinx 2.21 lim
2.3 lim lim x→0 x + sinx
x→0 tan5x x→π π − x
sin x
4
2.18 sinx − 1 sin(x + h) − sinx
2.9 lim
x→0 x2
lim
x→ π2 x −
π
2
2.27 lim
h→0 h
4. จงหาคาของ x→π
lim
sinx
1 + cosx
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
−1
( )n
6. lim (f (x))n =
x→∞
lim f (x) = Ln
x→∞
เมือ่ n ∈ N
√ √ √ √
7. lim
x→∞
n
f (x) = n lim f (x) =
x→∞
n
L เมือ่ n ∈ N และ n
L∈R
สำหรั บลมิ ิตของฟงก ชันเมือ่ x เขาใกล −∞ ไดผลลั พธเชน เดยี วกั บทฤษฎบี ท 2.4.5 แตไมขอ
เขียนไว ณ ทนี่ ้ ี แตนำไปใชไ ดเชน กั น
lim f (x) = ∞ และ lim g(x) = ∞ จะกลาวไดวา
สำหรั บ x→∞ x→∞
f (x)
lim lim (f (x) − g(x)) อยูในรูปแบบยั งไมกำหนด
และ x→∞
x→∞ g(x)
∞
เขียนแทนดวย I.F. ∞ และ I.F.∞ − ∞ ตามลำดั บ
x2 − 4x
2. lim
x→−∞ x + x3 + 1
58 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
4 √
x3 − 2 x
3. lim √ √
x→∞ x x + 3 x
10x + 3
4. lim √
x→−∞ 25x2 − 6
√
x4 + x2 + x
5. lim
x→∞ 3x2 − 1
2.4. ลิมิตเก่ ียวกั บอนั นต 59
ตั วอยาง 2.4.7 พิจารณาคาของลมิ ิตตอไปน้ ี
(√ )
1. lim
x→∞
x2 + 2 − x
(√ )
2. lim
x→∞
x + 3x + 1 − x + 1
2
(√ )
3. lim
x→−∞
x −x+x
2
60 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ตอไปน้ จะขยายแนวค
ี ดิ มากจากทฤษฎบี ทการบีบ ทำให ไดทฤษฎบี ททีค่ ลายคลงึ กั นเรยี กวา
ทฤษฎบี ทการบีบสำหรั บลมิ ิตทอี ่ นั นต
ทฤษฎบี ท 2.4.8 ทฤษฎบี ทการบีบสำหรั บลมิ ติ ทอี่ นั นต
ให f, g, h เปน ฟงก ชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R
1. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว และ
g(x) ≤ f (x) ≤ h(x) ทกุ ๆ x > N สำหรั บบางคา N > 0
และ x→∞
lim g(x) = L = lim h(x) แลว
x→∞
lim f (x) = L
x→∞
x2 − 5sinx
2. lim
x→−∞ 7x + 2x2
2.4. ลิมิตเก่ ียวกั บอนั นต 61
ทฤษฎบี ท 2.4.10 ให u เปน ฟงกชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R
1. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว และ x→∞
lim u(x) = 0 แลว
lim
sinu(x) = 1
x→∞ u(x)
lim
sinu(x) = 1
x→−∞ u(x)
(π )
2. lim xsin
x→−∞ x
( )
1
3. lim xsin
x→−∞ x+1
( )
π
4. lim xsin
x→∞ 2x + 1
62 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
บทนยิ าม 2.4.12 ให f : D → R โดยที่ D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว
1. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว แลว x→∞
lim f (x) = +∞
1
2. ถา ∃M > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x > M และ x→∞
lim
f (x)
=0 แลว lim f (x) = −∞
x→∞
1
3. ถา ∃M < 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x < M และ x→−∞
lim
f (x)
=0 แลว lim f (x) = ∞
x→−∞
1
4. ถา ∃M < 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x < M และ x→−∞
lim
f (x)
=0 แลว lim f (x) = −∞
x→−∞
2 √
x3 − x x2 − x3
2. lim
x→∞
3 4. lim
1+x 4 x→−∞ x+1
2.4. ลิมิตเก่ ียวกั บอนั นต 63
ทฤษฎบี ท 2.4.15 ให u เปน ฟงกชันจาก D ไป R
1. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว และ x→∞
lim u(x) = ∞ แลว
π
lim
x→∞
arctan u(x) =
2
π
lim
x→−∞
arctanu(x) =
2
π
lim
x→∞
arctan u(x) = −
2
π
lim
x→−∞
arctanu(x) = −
2
2. lim
x→−∞
arctan(1 − x2)
บทนยิ าม 2.4.17 ให f : D → R โดยที่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D แลว
lim f (x) = ∞
x→a
บทนยิ าม 2.4.18 ให f : D → R โดยที่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D แลว
lim f (x) = −∞
x→a
x2 + 1
2. lim −
x→1 x−1
4. x→0+
lim cotx
2
ตั วอยาง 2.4.20 กราฟของฟงก ชัน f (x) = x2x− 1 แสดงดั งน้ ี
Y
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
−1
−2
−3
−4
จงหาลมิ ิตตอไปน้ ี
1. lim f (x)
x→∞
3. lim f (x)
x→1+
5. lim
x→−1+
f (x)
2. lim f (x)
x→−∞
4. lim f (x)
x→1−
6. lim
x→−1−
f (x)
2.4. ลิมิตเก่ ียวกั บอนั นต 65
ทฤษฎบี ท 2.4.21 ให f : D → R โดยที่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D แลว
1
1. ถา ∃δ > 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a + δ) ∩ D − {a} และ x→a
lim
f (x)
= 0 แลว
lim f (x) = ∞
x→a
1
2. ถา ∃δ > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a + δ) ∩ D − {a} และ x→a
lim
f (x)
= 0 แลว
lim f (x) = −∞
x→a
1
3. ถา ∃δ > 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (a, a + δ) ∩ D และ x→a
lim + f (x)
=0 แลว lim f (x) = ∞
x→a+
1
4. ถา ∃δ > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (a, a + δ) ∩ D และ x→a
lim + f (x)
=0 แลว x→a
lim +
f (x) = −∞
1
5. ถา ∃δ > 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a) ∩ D และ x→a
lim− f (x)
=0 แลว lim f (x) = ∞
x→a−
1
6. ถา ∃δ > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a) ∩ D และ x→a
lim − f (x)
=0 แลว x→a
lim −
f (x) = −∞
1−x
2. lim +
x→2 x2 − 4
66 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ตั วอยาง 2.4.23 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
( )
1 1
1. lim
x→0
− 2
x x +x
1
1+
2. lim
x→0 1 −
x
1
x
1.3 lim
x→−∞ (x3 − 2)2 (3x + 1)4
x→−∞
√
x2 + 4 − 2
x3 − 3x + 4 1.18 lim
1.4 lim
x→−∞ 7x + x2 − 2x3
x→−∞
√
2x + 3
8 + z2
1.5 lim
x3 + x + 1 1.19 lim
z→−∞ z + 4
x→∞ 4 + x2 + 3x3 √
√ 4x2 + 1
3 − 8x2 1.20 lim
1.6 lim
x→∞ x(x + 2)
x→−∞
√
x−1
9x6 − x
7x2 − 4
1.21 lim
x→−∞ x3 + 1
1.7 lim
x→∞ 2x4 + x x3 − 2x + 1
√
x2 + 6
1.22 lim 2
x→∞ x + 3x − 10
1.8 lim
x→−∞ 2x − 5
√
1.23 lim
3
x3 + 2x − 1
|x2 − 1| x→−∞
1.9 lim x5 + 6x2 − 7x
x→∞ x2 + 1
1.24 lim
x→−∞ 4x3 − x2 + 1
x3 − |x|
1.10 lim
x→−∞ |x3 − 2x2 − x + 2| x3 − x + 6
(√ ) 1.25 lim
x→−∞ 3x2 − x
1.11 lim
x→∞
x2 + 3x − x √
x6 − x4
(√ ) 1.26 lim 2
x→∞ x + x − 12
1.12 lim
x→−∞
x2 + x + 1 + x
(√ ) 8 − x2
1.13 lim
√
x2 + ax − x2 + bx
1.27 lim √
x→∞ 2x2 − x + 1
x→∞
( ) √
√ 10 + 1 + x2
1.14 lim x + x2 + 2x 1.28 lim
x→−∞ x→∞ x
2. พิจารณาคาของลมิ ิตตอไปน้ ี
2.1 lim + arctan(ℓnx)
2.7 lim
sin2x
x→0
x→∞ x2 + 1
2.2 lim − e x
1
( )
x→0
(1) 2
2.3 lim
cos x 2.8 lim xsin
x→∞ x
[x ( )
x→−∞
]
1 ( )
2.4 lim x cos
x→−∞ x
−1
2.9 lim xsin 2 2
x→∞ x
2.5 lim arctan(ex )
x→∞
x2 + xsinx
2.10 cosxsin3x
2.6 lim
x→∞ cos3x − 2x2
lim
x→−∞ ℓn(−x)
68 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
3. พิจารณาคาของลมิ ิตตอไปน้ ี
1 2x − 3
3.1 lim + √ 3.6 lim
− 2x + 1
x→1
3
x−1 x→1 x2
x−3 x2 + x + 4 − 3
3.2 lim − 3
x→2 x − 8
3.7 x→−2
lim −
x2 + x − 2
1
3.3 lim − √ 3.8 lim 2
x+6
x→−3 −x − 3 x→−5 x + 10x + 25
x−5 [x] − x
3.4 lim +
x→4 x − 4
3.9 lim −
x→5 5−x
√ 4
3
x − 2x + x 3 x − 2x + 6
2
3.5 lim
x→−1+ x2 − 8x − 9
3.10 lim 2
x→3 x + 2x − 15
4. พิจารณาคาของลมิ ิตตอไปน้ ี
( )
4.1 lim sin
√
x
x
4.3 lim x 2
sin 2
x→∞ x→−∞ x2
( )
4.2 lim
sin(x − 1) 4.4 lim (x − π)tan
π
x→∞ 3x − 3 x→−∞ x−π
( )
1 1
5. จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→1
−
1 − x 2 − 3x + x2
( )
1 1
6. จงหาคาลมิ ิตของ lim √ −
t→0 t 1+t t
2.5. ความต อเน่ื อง 69
2.5 ความตอเนอื่ ง
ในหั วขอ น้ ีจะกลาวถงึ ความตอ เนอื่ งของฟงก ชัน ซงึ ่ มี ความสำคั ญในการศกึ ษาวชิ าแคลคูลัส
จะเรมิ่ ตนจากการพิจารณาลั กษณะของกราฟตอไปน้ ี
Y Y Y
f1 f2 f3
4 4 4
3 3 3
2 2 2
1 1 1
X X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 4 5 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
|x| + 3 เมือ่ x ≤ −1
2. f (x) =
|x| − 1
; a = −1
เมือ่ x > −1
x−2 เมือ่ x ̸= 0
3. f (x) =
1
;a=0
เมือ่ x = 0
ทฤษฎบี ท 2.5.4 ถา f และ g เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งทจี่ ดุ a และ c เปน คาคงตั ว แลวฟงก ชันตอไป
น้ ตี อ เนอื่ งทจี่ ดุ a
1. f +g 3. fg 5. f
เมือ่ g(a) ̸= 0
g
2. f −g 4. cf
บทนยิ าม 2.5.5 ฟงก ชัน f ตอเนอื่ งทางขวา (continuous from the right) ทจี ่ ดุ a ถา
lim f (x) = f (a)
x→a+
X
c d
√
ตั วอยาง 2.5.7 ถา f (x) = 1 − x2 จงตรวจสอบวา f ตอเนอื่ งที่ x = 1 และ x = −1 หรอื
ไม และ f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนโดเมนของ f หรอื ไม
ℓnx + arctanx
3. f (x) =
x2 − 1
ทฤษฎบี ท 2.5.13 ให g เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งที ่ a และ f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งที ่ g(a) แลว f ◦ g
เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งที่ a
( √ )
1− x
ตั วอยาง 2.5.14 จงหาลมิ ิต lim
x→1
arcsin 1−x
ตั วอยาง 2.5.15 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนจำนวนจรงิ และ f (1) = 1, f (2) = 2 โดยที ่
ℓnf (x) = f (x + 1) + f (x + 2)
จงหา x→0
lim f (x)
74 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
ทฤษฎบี ท 2.5.16 ทฤษฎบี ทคาระหวางกลาง (Intermediate Value Theorem: IVT)
ให f ตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และให N เปน จำนวนทีอ่ ยูระหวาง f (a) และ f (b) เมือ่ f (a) ̸= f (b)
แลวจะไดวา มี c ∈ (a, b) ซงึ ่ f (c) = N
Y
f (b)
f (a)
X
a c b
บทแทรก 2.5.17 กำหนดให f ตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] ซงึ ่ f (a) และ f (b) มีเครอื่ งหมายตางกั น
แลวจะไดวา มี c ∈ (a, b) ซงึ ่ f (c) = 0
Y
f (b)
X
a c b
f (a)
6.3 f (x) =
x+1 6.7 f (x) = ℓn(1 + cosx)
6.4 f (x) = √
tanx
4 − x2 6.8 f (x) = ℓn(sinx − 21 )
t
0 1 2 3 4 5 6 7 8
ความเร็วเฉลยี่ =
ระยะทางทเี่ คลอื่ นทไี่ ด
เวลาทใี ่ ชใ นการเคลอื่ นที ่
หรอื อาจเขียนไดเปน
ความเร็วเฉลยี่ ในชว งเวลา t1 ถงึ t2 = s(t2t) −
−t
s(t1 )
2 1
เชน ความเร็วของการเคลอื่ นทขี ่ องวั ตถุน้ ใี นชว งเวลา 1 วนิ าที ถงึ 3 วนิ าที คอื
− s(1)
ความเร็วเฉลยี่ ในชว งเวลา 1 ถงึ 3 = s(3)3 − 1
ิ าที
= 1 เมตร/วน
77
78 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
เราจะใชแ นวคดิ น้ ใี นการนยิ าม อั ตราการเปลยี ่ นแปลงเฉลยี่ (average rate of change) ของ
ฟงก ชันอนื่ ๆ ดั งนยิ าม
บทนยิ าม 3.1.1 ให y = f (x) เปน ฟงก ชัน แลว
∆y f (x2 ) − f (x1 )
=
∆x x2 − x1
เรยี กวาอั ตราการเปลยี่ นแปลงเฉลยี ่ ของ y เทยี บกั บ x บนชว ง [x1, x2]
ตั วอยาง 3.1.2 ให y = f (x) จงหาอั ตราการอั ตราการเปลยี่ นแปลงเฉลยี่ ของ y เทยี บกั บ x บน
ชว งทกี่ ำหนดให
√
1. f (x) = x3 − x2 + x บนชว ง [−1, 1] 2. f (x) = x2 + 3 บนชว ง [0, 3]
ตอไปเราสนใจ ความเร็ว ณ ตำแหนงตาง ๆ ทเี ่ กดิ ข้ ึนจรงิ ของการเคลอื่ นทเี ่ รยี กวา ความเร็ว
ชัว่ ขณะ ตั วอยางเชน ความเร็ว ขณะ t = 2 ของ s(t) = 2t − 41 t2
s
t
2 t
จะไดวา
3.1. อั ตราการเปล่ ียนแปลงและอน ุพั นธ 79
ขยายแนวคดิ น้ ไี ปยั งฟงก ชันอนื่ ๆ เรยี กวา อั ตราการเปลยี ่ นแปลงขณะหนงึ ่ (instantaneous
rate of change) ของฟงก ชัน f ดั งนยิ ามตอไปน้ ี
บทนยิ าม 3.1.3 ให y = f (x) เปน ฟงก ชัน แลว อั ตราการเปลยี่ นแปลงขณะหนงึ ่ ของฟงก ชัน
ี่ ดุ x0 นยิ ามโดย
f ทจ
f (x) − f (x0 )
lim
x→x0 x − x0
บทนยิ าม 3.1.5 เสน สัมผั ส (tangent line) กั บเสน โคง y = f (x) ทจี่ ดุ P (a, f (a)) ผานจดุ P
จะมีคา ความชันเทากั บ
f (x) − f (a)
m = lim
x→a x−a
ถาลมิ ิตน้ มี ีคา
และสมการเสน สัมผั สคอื y = m(x − a) + f (a)
Y
เสน สั มผั สทจี ่ ดุ x = a
y = f (x)
f (a)
X
a
f (x + ∆x)
∆y
f (x)
∆x
X
x x + ∆x
f (a + ∆x) − f (a)
lim
∆x→0 ∆x
ถาลมิ ิตมีคา
ถาให h = ∆x จะไดวา อนุพันธของฟงกชันของ f เทยี ่ บกั บ x คอื
f (x + h) − f (x)
f ′ (x) = lim
h→0 h
√
ตั วอยาง 3.1.14 จงตรวจสอบวา f (x) = x มีอนุพันธทางขวาทจี่ ดุ 0 หรอื ไม
3.1. อั ตราการเปล่ ียนแปลงและอน ุพั นธ 83
ทฤษฎบี ท 3.1.15 ถา f หาอนุพันธไดทจี ่ ดุ a แลว f จะตอเนอื่ งทจี่ ดุ a
ตั วอยาง 3.1.16 จงยกตั วอยางคานบทกลั บของทฤษฎบี ท 3.1.15
X
−6 −5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5 6
−1
−2
เมือ่ x = 0 เมือ่ x = 0
5. พิจารณาอนุพันธของ f ทจี่ ดุ x = 1 และรางกราฟของ f เมือ่ กำหนดให
x2 + 1 เมือ่ x < 1
f (x) =
x + 1 เมือ่ x ≥ 1
x2 เมือ่ x ≤ 1
6. ให a และ b เปน คาคงตั ว ถาฟงก ชัน f (x) =
x3 − ax + b เมือ่ x > 1
หาอนุพันธไดบนจำนวนจรงิ จงหาคาของ a และ b
7. จงหาสมการเสน สัมผั สเสน โคงของฟงกชัน y = f (x) ทจี่ ดุ x = a
7.1 f (x) = x3 ;a=2 7.3 f (x) = 1 + x2 ; a = −1
√
7.2 f (x) = sinx ;a=π 7.4 f (x) = x + 1 ;a=3
3.2. กฎของอน ุพั นธ 87
ทฤษฎบี ท 3.2.2 อนุพันธ ของฟงก ชันเอกลั กษณ (Derivative of the identity function)
d
(x) = 1
dx
√
2. y =2 x−x+π
5. f (x) = (x − 1)(x + 1)
1 1 1
3. f (x) = + 2+ 3
x x x
6. y = (x + 2)(x − 2)(x − 1)
3.2. กฎของอน ุพั นธ 89
ทฤษฎบี ท 3.2.9 กฎการคณ ู สำหรั บอนุพันธ (Product law for derivatives)
ถา f และ g เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธได แลว
d d d
[f (x)g(x)] = f (x) g(x) + g(x) f (x)
dx dx dx
√
ตั วอยาง 3.2.15 จงหาสมการเสน สัมผั สเสน โคง y = x +x1 ทจี่ ดุ (1, 21 )
x
ตั วอยาง 3.2.16 จงหาจดุ บนเสน โคง y=
x2 + 1
ทมี่ ีเสน สัมผั สขนานกั บแกน X
3.2. กฎของอน ุพั นธ 91
แบบฝก หั ด 3.2
1. จงหาอนุพันธของฟงกชันตอไปน้ ี
1.1 f (x) = x10 + x7 − x 1.8 f (x) =
1 1
− √ +3
√ √ x3 x
1.2 f (x) = x + 2 3 x
1
1.3 f (x) = x−2 − x−1 − 1 1.9 f (x) = 3
x +x−1
1.4 f (x) = (x3 − 1)(2 − x − x2 )
1.10 f (x) =
x2 − 5x
1.5 f (x) = x5 + 2x + π 2 2x − 1
2
x−1 x +x
1.6 f (x) = 2 1.11 y=√
x+1
x√ +1
x (x2 − 1)(x3 + x)
1.7 f (x) = √
x+1
1.12 y=
x2 + 1
8. กำหนดให
x2 เมือ่ x ≤ 2
f (x) =
mx + b เมือ่ x > 2
จงหาคาของ m และ b ถา f เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดบนจำนวนจรงิ
92 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
3.3 กฎลูกโซ
ฟงก ชันประกอบของ f และ g คอื f ◦ g โดยที่ f ◦ g(x) = f (g(x)) ในหั วขอน้ จี ะศกึ ษาวาถา
f แลว g มีอนุพันธ แลว f ◦ g มีอนุพันธดวยและ
เรยี กวา กฎลูกโซ (Chain rule) ซงึ ่ ถูกคนพบโดยนั กคณติ ศาสตรเลอื่ งชอื่ ชาวสก็อตแลนด นาม
วา เจมส เกร็กกอรี (James Gregory, 1638-1675)
ทฤษฎบี ท 3.3.1 กฎลูกโซ (Chain rule)จดุ x และ f หาอนุพันธ ไดที่จดุ g(x) แลว ฟงก ชัน
ประกอบ f ◦ g หาอนุพันธไดทจี ่ ดุ x และเขียนแทนดวย (f ◦ g)′ คอื
(f ◦ g)′ (x) = f ′ (g(x)) · g ′ (x)
ตั วอยาง 3.3.3 กำหนดให f (g(x) + x) = 2x2 − x + 1 เมือ่ g(0) = g′(0) = 1 จงหา f ′(1)
√
ตั วอยาง 3.3.7 จงหาอนุพันธของ F (x) = x2 + 1
94 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
ทฤษฎบี ท 3.3.8 กฎทั ว่ ไปของอนุพันธ สำหรั บฟงก ชันกำลั ง
ให n เปน จำนวนตรรกยะ และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธได แลว
d
[g(x)]n = n[g(x)]n−1 · g ′ (x)
dx
1
2. h(x) = √
3
x2 +x+1
( )9
t−2
3. g(t) =
2t + 1
1 dx
ตั วอยาง 3.3.11 ให y=
x+1
จงหา dy
ในรูป y
2. จงหา dy
dt
เมือ่
√ √
2.1 y = u−u2, u = x−x3 และ x = t+1 2.2 y = 5 + 3u−2 , u = x และ x = t2
3. จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
√
3.1 f (x) = (x2 + 1) x2 − 1 3.7 f (x) = (1 + x4 ) 3
2
5. ให F (x) = f ◦ g(x) เมือ่ f (−2) = 8, f ′(−2) = 4, f ′(5) = 3, g(5) = −2 และ g′(5) = 6
จงหา F ′(5)
√
6. ถา h(x) = 4 + 3f (x) เมือ่ f (1) = 7 และ f ′(1) = 4 จงหา h′(1)
7. ให r(x) = f (g(h(x))) เมือ่ h(1) = 2, g(2) = 3, h′(1) = 4, g′(2) = 5 และ f ′(3) = 6
จงหา r′(1)
8. ให F (x) = f (3f (4f (x))) เมือ่ f (0) = 0 และ f ′(0) = 2 จงหา F ′(0)
9. ให F = f (xf (xf (x))) เมือ่ f (1) = 2, f (2) = 3, f ′(1) = 4, f ′(2) = 5 และ f ′(3) = 6
จงหา F ′(1)
( )
√ 1 dy
10. ให y=f x− √
x
เมือ่ f ′(0) = 2 จงหา dx ที ่ x = 1
ตั วอยาง 3.4.4 สมการการเคลอื่ นทขี ่ องวั ตถุชนิ้ หนงึ ่ s = 2t3 − 5t2 + 3t + 4 เมือ่ s มีหนวยเปน
เซนตเิ มตร และ t มีหนวยเปน วนิ าที จงหาสมการความเรง และความเรงทขี ่ ณะ 2 วนิ าที
98 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
ตั วอยาง 3.4.5 ให n ∈ N จงหาอนุพันธของ n ของฟงกชัน f (x) = xn
1
ตั วอยาง 3.4.7 ให f (x) =
x+1
จงหา f (2561) (0)
3.4. อน ุพั นธอันดั บส ูง 99
แบบฝก หั ด 3.4
1. จงหาอนุพันธอันดั บสองและอั นดั บสาม ของฟงกชันตอไปน้ ี
1.1 f (x) = x5 + 6x3 + x2 + 3 1.5 f (x) =
1
x+1
1.2 f (x) = x10 + x7 − x 1
√ √ 1.6 f (x) = √
x−1
1.3 f (x) = x + 3 x
1
1.4 f (x) = (x − 1)(x + 1) 1.7 f (x) = 2
x +1
3. สมการการเคลอื่ นทีข่ องวั ตถุชนิ้ หนงึ ่ s = t3 + 2t2 − t + 4 เมือ่ s มีหนวยเปน เซนตเิ มตร
และ t มีหนวยเปน วนิ าที จงหาสมการความเรง และความเรงทขี่ ณะ 1 วนิ าที
1
4. ให f (x) =
x
จงหา f (2018) (1)
100 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
หรอื
e = 2.71828182845904523536028747135266249775724709369995...
และเรยี กฟงก ชันผกผั นของ f วาฟงก ชันลอการทิ มึ ่ ฐานธรรมชาติ นั น่ คอื f −1(x) = ℓnx จะเห็น
วา e0 = 1 และ ℓn1 = 0 โดยสมบั ตเิ ลขยกกำลั งจะไดทฤษฎบี ทดั งตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 3.5.1 ให x, y เปน จำนวนจรงิ จะไดวา
1. (ex )y = exy 3. ex
= ex−y
ey
1
2. ex · ey = ex+y 4. e−x =
ex
ทฤษฎบี ท 3.5.2 ให x, y เปน จำนวนจรงิ บวก และ m ∈ N จะไดวา
1. ℓnxy = ℓnx + ℓny 3. ℓnxm = mℓnx
(y)
2. ℓn x
= ℓny − ℓnx 4. e ℓn x = x
3.5. อน ุพั นธของฟงก ชันเลขช้ กำลั
ี ง 101
พิจารณาอนุพันธของ f (x) = ex จะได
f (x + h) − f (x) ex+h − ex
f ′ (x) = lim = lim
h→0 h h→0 h
e (e − 1)
x h
e −1
h
= lim = ex lim = ex f ′ (0)
h→0 h h→0 h
x
−1
เมือ่ พิจารณากราฟของฟงก ชัน y = e x
Y
ex − 1
y=
3 x
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
x
−1
เมือ่ x ใกล ๆ 0 คาของ e x
จะเขาใกล 1 เราจงึ กำหนดให f ′(0) = 1 ดั งนั้ น f ′(x) = ex
สรุปไดวา
d x
e = ex
dx
d u(x)
ทฤษฎบี ท 3.5.3 ให u = u(x) จะไดวา dx
e = eu(x) · u′ (x)
d u(x)
ทฤษฎบี ท 3.5.5 ให a > 0 และ a ̸= 1 และ u = u(x) จะไดวา dx
a = au(x) ℓna · u′ (x)
102 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
ตั วอยาง 3.5.6 จงหาอนุพันธของ
1. f (x) = ex + e−x + ee
x
3. f (x) = (ex + x)(e2x + 1)
ex + e−x
2. f (x) = 3 x2
+e x2 +2x 4. f (x) =
ex − e−x
ดั งนั้ น
d 1
ℓnx =
dx x
d 1
ทฤษฎบี ท 3.5.7 ให u = u(x) > 0 จะไดวา dx
ℓnu(x) =
u(x)
· u′ (x)
ทฤษฎบี ท 3.5.10 ให a > 0 และ a ̸= 1 และ u = u(x) ถา ℓogax = ℓℓnnxa จะไดวา
d 1 d 1
1. dx
ℓoga |x| =
xℓna
2. dx
ℓoga |u(x)| =
u(x)ℓna
· u′ (x)
√ √
x4 7x + 1
3. y=
5
(2x3 − 5)9
3.5. อน ุพั นธของฟงก ชันเลขช้ กำลั
ี ง 105
ตั วอยาง 3.5.13 จงหาอนุพันธของ
1. f (x) = xx
2. 1
f (x) = x x
106 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
แบบฝก หั ด 3.5
1. จงหาอนุพันธของฟงกชันตอไปน้ ี
1.1 y = xe + ex 1.5 y = ℓog2 (x2 + ℓnx)
1.2 y = 21−x + 3ℓnx − e3x 1.6 y = ℓog3 (2x + 3x )
√
1.3 y = 21−x + 3ℓnx − e3x 1.7 y = (1 + 2)x
1.4 y = (1 + π)x+π 1.8 y = (1 + e)1+e
x
2. จงหาอนุพันธของฟงกชันตอไปน้ ี
2.1 y = xx
2
2.3 y = (1 + ex )x
2.2 y = x2
x
2.4 y = (ℓnx)x
3. จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
3.1 y = x2 ℓn2 (3x + 1)
√
3.2 y = x e + ex
3.3 y = (x + 1)9 (x + 2)8 (x + 3)7 (x + 4)6
√
3.4 y = (x2 + 1)9 ℓn2 (4x + 1) (x + 1)11
√
(x2 + 1)ℓn|x3 + x|
3.5 y=
(2x − 3)3
√ √
3 5x − 6
4 x
3.6 y=
(2x2 − 1)5
3.6. อน ุพั นธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 107
sinx { }
แทนเจนต (Tangent) y = tanx =
cosx R− (2n−1)π
2
:n∈Z R
1 { }
เซแคนต (Secant) y = secx =
cosx R− (2n−1)π
2
:n∈Z (−∞, −1] ∪ [1, ∞)
1
โคเซแคนต (Cosecant) y = arccscx =
sinx R − {nπ : n ∈ Z} (−∞, −1] ∪ [1, ∞)
2. f (x) = sin2xcos5x
d
2. dx
cot2(x2)
d 1
3. √
dx csc2 x − 1
110 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
ตั วอยาง 3.6.5 จงหาอนุพันธของฟงกชัน y = sinxsin2 2xsin3 3x
ตั วอยาง 3.6.7 จงหาสมการเสน สัมผั สเสน โคง y = xcos(πx2) ทจี่ ดุ (1, −1)
3.6. อน ุพั นธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 111
แบบฝก หั ด 3.6
1. จงหาอนุพันธของฟงกชันตอไปน้ ี
√
1.1 f (x) = cotxsec2 x 1.9 f (x) = sin(sec x)
1.2 f (x) = sin2x + xcosx 1.10 f (x) = etanx + sin5 x
1.3 f (x) = ex tanex 1.11 f (x) = sinx2 + cos(1 − x2 )
1.4 f (x) = e−cotx
2
1.12 f (x) = √
1
√ sec2x + tanx2
1.5 f (x) = e−x2 + cosx
1.13 f (x) = 2sinx tan(cosx)
1.6 f (x) = 2secx cot(xex )
1.14 f (x) = ex sin2(tan2x2)
2
2. จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
2.1 f (x) = xcosx 2.3 f (x) = (1 + x)ℓnx
2.2 f (x) = (tanx)cotx 2.4 f (x) = (ℓnx)e
x
3. จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
√ ( )3
3.1 y=
(x2 − 1)5 (1 − x − x3 )9 cos x(x2 − secx)14
3.3 y = (x + cosx)3(x + 1)5
tan3xcos7ℓnx
√
3.4 y = ℓn(1x −(sin
2 x)5
√ 3
dy
4. ให y = sinucosu และ u = esecx จงหา dx
5. จงหาสมการเสน สัมผั สเสน โคง y = excos(πex) ทจี่ ดุ (0, −1)
6. จงแสดงวา y = 2cosx + 3sinx สอดคลองสมการ y′′ + y = 0
112 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
d 1 d 1
2. arccosx = −√ 8. arccosu(x) = − √ u′ (x)
dx 1 − x2 dx 1 − [u(x)]2
d 1 d 1
3. dx
arctan x=
1 + x2
9. dx
arctan u(x) =
1 + [u(x)]2
u′ (x)
d 1 d 1
4. dx
arccotx=−
1 + x2
10. dx
arccotu(x) = −
1 + [u(x)]2
u′ (x)
d 1 d 1
5. arcsecx= √ 11. arcsecu(x) = √ u′ (x)
dx |x| x2 − 1 dx |u(x)| [u(x)] − 1
2
d 1 d 1
6. arccsc x=− √ 12. arccscu(x) = − √ u′ (x)
dx |x| x2 − 1 dx |u(x)| [u(x)] − 1
2
3.7. อน ุพั นธของฟงก ชันตรีโกณมิติผกผั น 113
ตั วอยาง 3.7.2 จงหาอนุพันธตอ ไปน้ ี
d
1. dx
(arcsinxarccosx)
d ( arctanx )
2. dx
e
d (√ )
3. dx
arccsc x
(
4. d arctanx + 1 )
dx arccotx + 1
114 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
ตั วอยาง 3.7.3 จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
1. f (x) = arcsinx2 + arcsin2 x
2. f (x) = ℓn(arcsec(ex ))
3. f (x) = xarctan(ℓnx)
4. f (x) = √
arctanx
arctanx2
3.7. อน ุพั นธของฟงก ชันตรีโกณมิติผกผั น 115
ตั วอยาง 3.7.4 จงหาอนุพันธของฟงกชัน y = xarcsinx
2. จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
2.1 f (x) = xarctanx 2.3 f (x) = (arccosx)arcsinx
√
2.2 f (x) = (arcsinx)x 2.4 f (x) = ( x)arccosx
d 1
6.5 arccscu(x) = − √ u′ (x)
dx |u(x)| [u(x)] − 1
2
d 1
6.6 arccscu(x) = − √ u′ (x)
dx |u(x)| [u(x)] − 1
2
3.8. อน ุพั นธของฟงก ชันโดยปริยาย 117
เมือ่ c เปน คา คงตั ว และ x เปน ตั วแปรอสิ ระ และ y เปน ตั วแปรที่ข้ ึนกั บ x เรยี กฟงก ชัน แบบ
น้ วี า ฟงก ชันโดยปรยิ าย (implicit function) อนุพันธของฟงกชันลั กษณะน้ เี รยี กวา อนุพันธ
ของฟงก ชันโดยปรยิ าย (differentiation of implicit function) และหาอนุพันธดังกลาวโด
ยอาศัยกฏลูกโซ ดั งตั วอยางตอไปน้ ี
dy
ตั วอยาง 3.8.1 จงหา dx
1. x3 + y 3 = xy
2. x3 + y 2 x + x2 y = 5
3. xey + yex = 1
118 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
dy
ตั วอยาง 3.8.2 จงหา dx
√
1. xy + y = x2 y
2. sin(xy) = xcosy
3. arctan(x + y) = xℓny
3.8. อน ุพั นธของฟงก ชันโดยปริยาย 119
ตั วอยาง 3.8.3 จงหาสมการเสน สัมผั สเสน วงกลม x2 + y 2 = 25 ทจี่ ดุ (3, 4)
ตั วอยาง 3.8.4 จงหาความชันของเสน สัมผั สเสน โคง arctan(xy) + xy = √xy + π4 ทจี่ ดุ (1, 1)
√
1.5 xsiny + √y = 0 1.11 cos2xy = sinxy2
√ √
1.6 x + √y + y + √x = 1 1.12 earctanxy + sin(cscxy) = cot(ℓny)
2. จงหา y′′
2.1 arctany = xy 2.3 ysecx = y + cotx
2.2 √
xy − 1 = x + y 2.4 x = √x1+ y
2. d(arctanx)
3. d(xex )
121
122 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ทฤษฎบี ท 4.1.4 กำหนดให u = f (x) และ v = g(x) เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดที่ x และ c เปน
คาคงตั ว และ r เปน จำนวนตรรกยะ แลว
1. dc = 0
2. d(cu) = cdu
3. d(u ± v) = du ± dv
5. d(ur ) = rur−1 du
( u ) vdu − vdu
6. d
v
=
v2
เมือ่ v ̸= 0
(x)
2. d(xsinx) 4. d
ex
4.1. การประมาณค าเชงิ เสน 123
กำหนดให y = f (x) เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธได x = a และ ∆y คอื สว นทเี ่ ปลยี ่ นแปลงของ y
บนเสน โคง y = f (x) และ dy คอื สว นทเี่ ปลยี่ นแปลงของ y บนเสน สัมผั สกั บเสน โคง y = f (x) ที่
จดุ P (a, f (a)) ดั งรูป
Y
f
L
f (a + ∆x)
L(a + ∆x) ∆y
dy
P
f (a)
∆x
X
a a + ∆x
กำหนดให L(x) = f ′(a)(x − a) + f (a) จะเรยี ก L วาฟงก ชันเชงิ เสน ของ f (linear function
of f ) ทจี่ ดุ x = a เมือ่ พิจารณากราฟ f และ L จะเห็นวากราฟทั้ งสองทจี่ ดุ x = 1 มีคา ใกลเคยี ง
กั น ถา ∆x มีคา ใกล ๆ ศูนย ทำใหไดวา
f (a + ∆x) ≈ L(a + ∆x)
เนอื่ งจาก
L(a + ∆x) = f ′ (a)(a + ∆x − a) + f (a) = f (a) + f ′ (a)∆x
และ
∆y = ∆f = f (a + ∆x) − f (a) ≈ (f (a) + f ′ (a)∆x) − f (x) = f ′ (a)∆x = df
นั น่ คอื ∆f ≈ df สรุปไดวา
f (a + ∆x) ≈ f (a) + f ′ (a)∆x
√
ตั วอยาง 4.1.7 จงใชก ารประมาณคาเชงิ เสน ประมาณคาของ 3
7.998
ตั วอยาง 4.1.9 เมือ่ วั ดดานของลูกบาศก ลกู หนงึ ่ ยาว 25 เซนตเิ มตร พบวาวั ดความคลาดเคลอื่ น
ไปดานละไม เกนิ 0.04 เซนตเิ มตร จงใช คา เชงิ อนุพันธ ประมาณคา ความคลาดเคลอื่ นที ่เกดิ ข้ ึน
พรอมทั้ งหาคาความคลาดเคลอื่ นสัมพั ทธ และคาความคลาดเคลอื่ นเปน กเี่ ปอรเซนตของปรมิ าตร
น้ ี
126 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
แบบฝก หั ด 4.1
1. จงหาคาเชงิ อนุพันธตอ ไปน้ ี
1.1 d(tanx) 1.3 d(exsinx)
1.2 d(xcotx) 1.4 d(arctan3x)
2. ให f (x) = 3x2 + 1 จงหา ∆y , dy และ |∆y − dy| เมือ่ x = 1 และ ∆x = −0.01
3. จงหาคาเชงิ อนุพันธตอ ไปน้ สี ำหรั บคา a และ ∆x ทกี่ ำหนดให
3.1 f (x) = 2x2 + 1 ; a = 1 และ ∆x = 0.1
√
3.2 f (x) = x + 1 ; a = 3 และ ∆x = 0.02
√
3.3 f (x) = (x + 1) x ; a = 4 และ ∆x = −0.2
x+1
3.4 f (x) =
x+2
; a = 3 และ ∆x = 0.03
4. จงใชก ารประมาณคาเชงิ เสน ประมาณคาของ
√ √
4.1 81.03 4.4 (33) 2
5 4.7 26.5
3
√
4.2 3
15.89 4.5 sin(0.03) 4.8 sin46◦
√
4.3 4
127 4.6 (8.1) + (8.1)
4
3
2
3 4.9 e0.02
5. ถั งใบรูปทรงกระบอกใบหนงึ ่ ไมมีฝา ตองการทาสดี านนอกรอบถั งโดยทาสหี นา 0.25 เซนตเิ มตร
ถาวั ดรั ศมีภายนอกได 75 เซนตเิ มตร และถั งสูง 150 เซนตเิ มตร จงหาปรมิ าตรของสที ีใ่ ช
ทาถั งโดยการประมาณคาเชงิ เสน
6. ในการวั ดดานของรูป สเี ่ หลยี่ มจตุรัสรูป หนงึ ่ ซงึ ่ ยาว 16 นวิ้ พบวา วั ดคลาดเคลอื่ นไม เกนิ
0.01 นวิ้ เราจะคำนวณพ้ ืนทีค่ ลาดเคลอื่ นไปไมเกนิ เทาใด และจงหาคาความคลาดเคลอื่ น
สัมพั ทธและคาความคลาดเคลอื่ นคดิ เปน รอยละของพ้ ืนทนี่ ้ ี
7. เมือ่ วั ดรั ศมีวงกลมและคำนวณปรมิ าตรพบวา ปรมิ าตรมีความคลาดเคลอื่ นไมเกนิ 3 ลูกบาศก
เมตร รั ศมีทวี่ ั ดไดมีความคลาดเคลอื่ นไมเกนิ 0.01 เมตร จงหารั ศมีทยี่ าวทสี่ ดุ ทวี่ ั ดได และ
หาคาความคลาดเคลอื่ นสัมพั ทธ
4.2. ค าส ุดขีด 127
4.2 คาสุดขีด
่ ด ของฟงกชัน ซงึ ่ ใช การตรวจ
ในหั วขอ น้ ีจะกลาวถงึ คา สุดขีด ซงึ ่ หมายถงึ คา สูงสุด หรอื ตำสุ
สอบจากอนุพันธโดยการแปลความหมายทางเรขาคณติ และนั น่ หมายถงึ การนำอนุพันธไปใชใ น
การแกปญหาคาสูงสุดตำสุ ่ ดทมี่ ั กพบในโลกจรงิ ได
บทนยิ าม 4.2.1 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันบนชว ง I แลวจะกลาววา
1. f เปน ฟงก ชันเพมิ่ (increasing function) บนชว ง I ก็ตอ เมือ่
สำหรั บ x1 และ x2 ใน I ถา x1 < x2 แลว f (x1) < f (x2)
2. f เปน ฟงก ชันลด (decreasing function) บนชว ง I ก็ตอ เมือ่
สำหรั บ x1 และ x2 ใน I ถา x1 < x2 แลว f (x1) > f (x2)
ข อสังเกต 4.2.2 ถา f เปน ฟงก ชันเพิม่ (ฟงก ชันลด) บนชว ง I และ J แลว f เปน ฟงก ชันเพิม่
(ฟงก ชันลด) บนชว ง I ∪ J
ตั วอยาง 4.2.3 จงแสดงวา f (x) = x2 เปน ฟงกชันเพิม่ บนชว ง (0, ∞)
ทฤษฎบี ท 4.2.4 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และหาอนุพันธไดบนชว ง (a, b) จะไดวา
1. ถา f ′(x) > 0 ทกุ x ∈ (a, b) แลว f เปน ฟงกชันเพิม่ บนชว ง [a, b]
2. ถา f ′(x) < 0 ทกุ x ∈ (a, b) แลว f เปน ฟงก ชันลดบนชว ง [a, b]
3. ถา f ′(x) = 0 ทกุ x ∈ (a, b) แลว f เปน ฟงก ชันคงตั วบนชว ง [a, b]
ตั วอยาง 4.2.5 จงหาชว งทที่ ำใหฟงก ชันตอไปน้ ี เปน ฟงก ชันเพิม่ และเปน ฟงก ชันลด
1. f (x) = x2 − 2x + 3 2. f (x) = x4 − 4x3 + 4x2 + 2
128 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ตั วอยาง 4.2.6 จงหาชว งทที่ ำให f (x) = x2 x+ 1 เปน ฟงก ชันเพิม่ และเปน ฟงก ชันลด
ตั วอยาง 4.2.7 จงหา a ทที ่ ำให f (x) = ℓn(ex + a) เปน ฟงก ชันเพิม่ บนจำนวนจรงิ
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 −3 −2 −1 0 1 2 3
2. [−1, 2] 5. (−∞, 1]
Y Y
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 −3 −2 −1 0 1 2 3
3. [−2, 2] 6. (−∞, ∞)
Y Y
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 −3 −2 −1 0 1 2 3
130 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
บทนยิ าม 4.2.11 ให f : D → R เปน ฟงกชันและ S ⊆ D และ c ∈ S แลวจะกลาววา
1. f (c) เปน คาสูงสุดสัมพั ทธ (relative maximum value) บน S ก็ตอ เมือ่ มี δ > 0 ซงึ ่
f (c) ≥ f (x) ทกุ ๆ x ∈ S ∩ (c − δ, c + δ)
2. f (c) เปน คาตำสุ
่ ดสัมพั ทธ (relative minimum value) บน S ก็ตอ เมือ่ มี δ > 0 ซงึ ่
f (c) ≤ f (x) ทกุ ๆ x ∈ S ∩ (c − δ, c + δ)
3. f (c) เปน คาสุดขีดสัมพั ทธ (relative extreme value) บน S ก็ตอ เมือ่
คาสูงสุดสัมพั ทธหรอื คาตำสุ
f (c) เปน ่ ดสัมพั ทธของ f บน S
Y
X
a b
ทฤษฎบี ท 4.2.13 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ c ∈ [a, b] แลว
ถา f มีคา สุดขีดสัมพั ทธทจี ่ ดุ c แลว f ′ (c) = 0 หรอื f ′ (c) ไมมีคา
บทนยิ าม 4.2.14 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ c ∈ [a, b] แลวจะเรยี ก
c วาจดุ วกิ ฤต (critical point) ของฟงก ชัน f ก็ตอ เมือ่ f ′ (c) = 0 หรอื f ′ (c) ไมมีคา
4.2. ค าส ุดขีด 131
√
2. f (x) = 3
x−1 4. f (x) = xex
ถาเครอื่ งหมายไมสอดคลองทั้ ง 2 กรณี สรุปไดวา จดุ วกิ ฤตนั้ นไมใชจ ดุ ทีใ่ หคา ตำสุ
่ ดสัมพั ทธและ
สูงสุดสัมพั ทธ
ตั วอยาง 4.2.17 จงหาคาสุดขีดสัมพั ทธของฟงก ชันตอไปน้ ี
1. f (x) = 3x4 + 4x3 − 12x2
3. f (x) = xex
134 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ตั วอยาง 4.2.20 จงหาคาสุดขีดสัมพั ทธของฟงก ชันตอไปน้ ี
1. 3
f (x) = 3x2 − x 2 + 1
2. 2
f (x) = (x3 − 1) 3
3. f (x) = x2 ex
4.2. ค าส ุดขีด 135
ขั้ นตอนการหาคาสุดขีด
ให f เปน ฟงกชันตอเนอื่ ง [a, b] และหาอนุพันธไดบนชว ง (a, b) หาคาสุดขีดไดดังน้ ี
1. หาจดุ วกิ ฤติ c ของ f
2. หาคา f (c) ทั้ งหมด f (a) และ f (b)
3. เปรยี บเทยี บคาในขั้ นตอนที่ 2 โดย
• คามากทสี่ ดุ จะเปน คาสูงสุดของ f บน [a, b]
• คานอยทสี่ ดุ จะเปน คาตำสุ
่ ดของ f บน [a, b]
ตั วอยาง 4.2.21 จงหาคาสุดขีดของฟงก ชัน f (x) = x3 − 12x + 5 บนชว ง [−3, 3]
ตั วอยาง 4.2.22 จงหาคาสุดขีดของฟงก ชัน f (x) = sinx + cosx บนชว ง [0, 2π]
136 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ปญหาคาสูงสุดและคาตำสุ
่ ดของฟงก ชัน
การนำอนุพันธ ไปใช ในการแก โจทย ปญหาเกยี่ วกั บการหาคา สูงสุด และคา ตำสุ
่ ด โดยทั ว่ ไป
เรามั กจะจำลองปญหาดั งกลาวในรูปของฟงก ชัน เชน ให
y = f (x) แทนฟงก ชันของปญหาดั งกลาว
เราอาจจะตองหาคาสุดขีดของ y เมือ่ x เปน คา ๆ หนงึ ่ โดยใชก ระบวนการหาดั งขั้ นตอนการหา
คาสุดขีด ดั งจะแสดงตั วอยางตอไปน้ ี
ตั วอยาง 4.2.23 เมือ่ นำจำนวนจรงิ สองจำนวนมารวมกั นไดเทากั บ 16 จงหาผลคูณทีม่ ากทสี่ ดุ
ของสองจำนวนนั้ น
ตั วอยาง 4.2.24 มีไม ทำรั้ วยาว 800 เมตร นำมาลอมรั้ วบานเปน รูปสเี่ หลยี ่ มพ้ ืนผา โดยใชบ าน
เปน รั้ วดานหนงึ ่ จงหาพ้ ืนทมี่ ากสุดทลี่ อมรั้ วน้ ไี ด
4.2. ค าส ุดขีด 137
ตั วอยาง 4.2.25 จงหาดานของรูปสเี่ หลยี ่ มพ้ ืนผาทีม่ ี พ้ ืนทีม่ ากทสี ่ ดุ ทีบ่ รรจลุ งไปในสามเหลยี่ ม
มุมฉากทมี่ ีดานประชดิ มุมฉากทั้ งสองดานคอื a และ b
138 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ตั วอยาง 4.2.26 จงหาสว นสูง ของกรวยกลมตรงที่มี ปรมิ าตรมากทสี ่ ดุ และสามารถบรรจุใน
ทรงกลมรั ศมี r หนวย
4.2. ค าส ุดขีด 139
แบบฝก หั ด 4.2
1. จงหาชว งทที่ ำใหฟงกชันตอไปน้ ี เปน ฟงกชันเพิม่ และเปน ฟงกชันลด พรอมหาจดุ วกิ ฤติ
1.1 f (x) = x3 − 6x2 + 9x 1.5 f (x) = (x − 1) 3
2
√
1.2 f (x) = 3x4 + 4x3 − 12x2 1.6 f (x) = x + √1x
x
1.3 f (x) =
x+1
1.7 f (x) = (6 − x)x 5
1
1
3.4 f (x) =
x − x2
3.10 f (x) = x2 (1 + x) 3
1
x−2 |x|
3.5 f (x) = 3.11 f (x) =
1 + |x|
x+2
√ √
3.6 f (x) = x 3 5 − x 3.12 f (x) = arctanx − ℓn 1 + x2
y = f (x)
y = g(x)
y = g(x)
X y = f (x) X
x0 x0
2. 2
f (x) = (4 − x2 ) 3
ุ ่ ียนเว า
4.3. ความเว าและจดเปล 143
แบบฝก หั ด 4.3
จงหาชว งทมี่ ีความเวาบน มีความเวาลาง และจดุ เปลยี ่ นเวา ของฟงกชันตอไปน้ ี
1. f (x) = x3 − 3x2
2. f (x) = 3x4 + 2x3 − 5
4. f (x) = x6 − 15x2 + 5
5. f (x) = (1 − x) 3
1
6. f (x) = (x − 2) 3
2
7. f (x) = (2 − x)x 5
1
4x
8. f (x) =
x2
+1
x
9. f (x) = 2
x −1
1
10. f (x) = x −
x
11. f (x) = (x − 1)e−x
บทนยิ าม 4.4.2 เสน ตรง y = b เปน เสน กำกั บแนวนอน (horizontal asymptote) ของกราฟ
ของฟงก ชัน f ถา
lim f (x) = b
x→−∞
หรอื lim f (x) = b
x→∞
บทนยิ าม 4.4.3 เสน ตรง y = ax + b เปน เสน กำกั บแนวเอยี ง (slant asymptote) ของกราฟ
ของฟงก ชัน f ถา f (x) = (ax + b) + g(x) และ a ̸= 0 แลว
lim g(x) = 0
x→−∞
หรอื lim g(x) = 0
x→∞
x+1 x2 + x
2. f (x) =
x−1
4. f (x) =
x−2
146 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
การวเิ คราะหกราฟและรางกราฟ
การรางกราฟของเสน โคง y = f (x) เราควรวเิ คราะห ขอมูลประกอบการรางกราฟ และทำตาม
ขั้ นตอนดั งตอไปน้ ี
1. ตรวจโดเมนของ f และหาเสน กำกั บ (ถามี) พรอมดพู ฤตกิ รรมของกราฟเมือ่ x → ∞ และ
x → −∞
X
4.4. การรางกราฟ 147
x2
ตั วอยาง 4.4.7 จงวเิ คราะห และรางกราฟของเสน โคง f (x) =
x2 − 1
X
148 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
4x
ตั วอยาง 4.4.8 จงวเิ คราะห และรางกราฟของเสน โคง f (x) =
x2+1
X
4.4. การรางกราฟ 149
x2 + x
ตั วอยาง 4.4.9 จงวเิ คราะห และรางกราฟของเสน โคง f (x) =
x−2
X
150 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ตั วอยาง 4.4.10 จงวเิ คราะห และรางกราฟของเสน โคง f (x) = e− 2 x
1 2
X
4.4. การรางกราฟ 151
แบบฝก หั ด 4.4
จงวเิ คราะห และรางกราฟของเสน โคงตอไปน้ ี
1. f (x) = x3 + 5x2 + 3x − 4
2. 2
f (x) = 5x 3 − x 3
5
3. f (x) = 2 − (x − 3) 3
1
4. f (x) = x2 e−3x
1
5. f (x) = 2x +
x2
4x2 − 1
6. f (x) =
x2 − 1
1
7. f (x) = x −
x
8. f (x) = x(4 − x) 3
1
x2 − 1
9. f (x) =
x
10. 1
f (x) = 5x 5 − 2x
4x2 − 1
11. f (x) =
x2 − 1
12. f (x) = e−x
2
x2 + 2x
13. f (x) =
x−3
5x
14. f (x) =
x2 − 4
152 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
4.5 อั ตราสัมพั ทธ
ในหั วน้ เี ราจะศกึ ษาการประยุกตอนุพันธเพือ่ ใชห าอั ตราการเปลยี่ นแปลงปรมิ าณตาง ๆ เทยี บ
กั บเวลา ซงึ ่ เรยี กวา อั ตราสัมพั ทธ (relative rate) ทำให เราสนใจปญหากั บผลกระทบของ
อั ตราการเปลยี่ นแปลงของตั วแปรบางตั วเทยี บกั บเวลาที่มี อัตราการเปลยี ่ นแปลงของตั วอนื่ ๆ
เทยี บกั บเวลา เราเรยี กปญหาแบบน้ วี า ปญหาอั ตราสัมพั ทธ (relative rate problem)
ขั้ นตอนการแกปญหา
1. กำหนดตั วแปรแทนปรมิ าณตาง ๆ ทขี ่ ้ ึนกั บเวลา
2. เขียนความสัมพั นธระหวางตั วแปรในขอ 1 (ถาเขียนได)
3. สรางสมการระหวางตั วแปรตาง ๆ ทขี ่ ้ ึนกั บเวลา
4. หาอนุพันธของขอ 3 เทยี บกั บเวลา
5. แทนคาตั วแปรตาง ๆ ทโี่ จทย กำหนด และคำนวณหาสงิ ่ ทโี่ จทย ตองการ
ตั วอยาง 4.5.1 ชายคนหนงึ ่ เดนิ เขาหาฐานหอคอยทีม่ ี ความสูง 60 ฟุต ดวยอั ตราเร็ว 2 ฟุตตอ
วนิ าที จงหาวาชายผูน้ จี ะเคลอื่ นทเี ่ ขาใกลยอดของหอคอยดวยอั ตราเร็วเทาใด ในขณะเขาอยูหา ง
จากฐานของหอคอยเปน ระยะทาง 80 ฟุต
4.5. อั ตราสัมพั ทธ 153
ตั วอยาง 4.5.2 ถั งน้ำ รูป กรวยกลมตรง มี เสน ผานศูนย กลางที่ปากถั งยาว 1 เมตร และสูง 2
เมตร ไขน้ำเขาถั งดวยอั ตราเร็ว 50 ลูกบาศก เซนตเิ มตรตอวนิ าที จงหาวาระดั บน้ำในถั งจะสูงข้ ึน
ดวยอั ตราเร็วเทาใด เมือ่ ความสูงของน้ำในถั งเปน 80 เซนตเิ มตร
154 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ตั วอยาง 4.5.3 สมชายยืนบนทาเรอื ซงึ ่ สูงกวาระดั บน้ำ 10 ฟุต สาวเชอื กดงึ เรอื บดเขาหาฝง ดวย
ความเร็วของเชอื ก 15 ฟุตตอนาที จงหาวามุมทีเ่ ชอื กทำกั บแนวระดั บจะเพิม่ ข้ ึนหรอื ลดลงดวย
ความเร็วเทาใด ขณะทเี่ ชอื กผูกเรอื ยาว 20 ฟุต (มุมหนวยเปน เรเดยี น)
4.5. อั ตราสัมพั ทธ 155
แบบฝก หั ด 4.5
1. โยนกอนหินกอนหนงึ ่ ลงในสระ จะทำใหเกดิ น้ำเปน ละลอกแผออกไปเปน วงกลมมีจดุ ศูนย กลาง
อยูทจี ่ ดุ ของกอนหินตกรั ศมีของวงกลมวงนอกเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตราเร็ว 50 เซนตเิ มตรตอวนิ าที
จงหาพ้ ืนทขี่ องวงกลมทจี่ ะเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตราเทาใด หลั งจากทกี ่ อนหินตกถงึ ผิวน้ำ 5 วนิ าที
2. จรวดลำหนงึ ่ ถูกยิงข้ ึนจากพ้ ืนดนิ ตามแนวดงิ่ ขณะทีจ่ รวดเคลอื่ นทีข่ ้ ึนไปไดมีเรดาห ซงึ ่ อยู
หางจากฐานยิงจรวดไปตามพ้ ืนดนิ เปน ระยะ 3 กโิ ลเมตร คอยสังเกตการเคลอื่ นที่ จงหา
อั ตราเร็วของจรวดขณะเมือ่ ระยะทางจากเรดาห ถงึ จรวดมีคา เทากั บ 5 กโิ ลเมตร โดยระยะ
ทางน้ กี ำลั งเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตรา 5,000 กโิ ลเมตรตอชัว่ โมง
3. บั นไดยาว 13 ฟุต วางพิง กำแพงไว ถา ฐานบั นไดกำลั งเลอื่ นออกจากกำแพงดวยอั ตรา
เร็ม 0.1 ฟุตตอวนิ าที จงหาวาปลายบนของบั นไดเลอื่ นลงดวยอั ตราเร็วเทาใด และจงหา
อั ตราเร็วของมุมทบี่ ั นไดทำกั บพ้ ืนดนิ ขณะทยี ่ อดอยูสงู จากพ้ ืน 12 ฟุต
4. อากาศถูกอั ดใสใ นลูกโปง รูปทรงกลมดวยอั ตราเร็วคงตั ว 10 ลูกบาศก นวิ้ ตอวนิ าที จงหา
อั ตราเร็วของพ้ ืนทผี ่ ิวของลูกโปง ทเี่ พิม่ ข้ ึน ขณะทรี่ ั ศมีของลูกโปง เปน 5 นวิ้
5. ถามุมเงยของดวงอาทติ ย เปน 45 องศา และกำลั งลดลงดวยอั ตรา 0.25 เรเดยี นตอวนิ าที
จงหาวาเงาของเราซงึ ่ สูง 5 ฟุต ทที่ อดบนพ้ ืนดนิ จะยาวข้ ึนดวยอั ตราเร็วเทาใด
6. ถั งรูปทรงกระบอกกลมมีรัศมี 4 ฟุต และสูง 6 ฟุต บรรจนุ ้ ำเต็ม ถาดานลางของถั งเจาะรู
ไขน้ำออก โดยที่ อั ตราเร็วของน้ำทไี่ หลออกข้ ึนอยูกับความสูงของระดั บน้ำ ถา h เปน ความ
สูงของระดั บน้ำ อั ตราเร็วของน้ำทไี ่ หลออก จะเทากั บ h/2 ลูกบาศก ฟุตตอนาที จงหาอั ตรา
การลดลงของระดั บน้ำ เมือ่ เหลอื น้ำ 1/2 ของถั ง
7. ถั งน้ำมั นทรงกระบอกถั งหนงึ ่ มีขนาดเสน ผานศูนย กลาง 8 เซนตเิ มตร มีรรู ั ว่ ทีท่ ำให น้ำมั น
ไหลออกมา ดวยอั ตรา 8 ลูกบาศก เซนตเิ มตรตอวนิ าที จงหาวาระดั บน้ำมั นในถั งจะลดลง
ดวยอั ตราเร็วเทาใด
8. แผนโลหะกลมเมือ่ ไดรับควารอนจะขยายตั ว เสน รอบวงยาวเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตราเร็ว 2 เซนตเิ มตร
ตอนาที พ้ ืนทหี่ นาตั ดของแผนโลหะจะเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตราเร็วเทาใด ขณะทเี่ สน รอบวงยาว 10
เซนตเิ มตร
9. เตมิ น้ำลงแท็งก น้ำรูปทรงสเี่ หลยี ่ มมุมฉากดวยอั ตราคงที่ 6 ลูกบาศก เมตรตอนาที แท็งน้ำ
มีฐานกวาง 3 เมตร ยาว 4 เมตร และสูง 5 เมตร จงหาวาระดั บน้ำในแท็งก น้ำสูงข้ ึนดวย
อั ตราเทาใด
10. เครอื่ งแปรรูปแผนยางพาราเครอื่ งหนงึ ่ ทำการยืด/หดยางพารารูปสเี่ หลยี ่ มมุมฉากดวยอั ตรา
ดั งน้ ี ยืด ดานกวางข้ ึนดวยอั ตราเร็ว 1 เซนตเิ มตร/วนิ าที หดดานยาวลงดวยอั ตราเร็ว 2
เซนตเิ มตร/วนิ าที จงหาอั ตราการ เปลยี่ นแปลงของพ้ ืนทีข่ องยางพาราในขณะทีด่ านกวาง
เทากั บดานยาวมีคา เปน 60 เซนตเิ มตร
156 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
าวถงึ หลั กเกณฑ ลอป ต าล (l' Hospital's rule) ซงึ ่ ถูก เขียนไว ในหนั งสอื ชอื่
ในหั วขอ น้ จะกล
ี
Analyse des Infiniment Pertits ในป 1696 โดยนั กคณติ ศาสตรชาวฝรั ง่ เศสนามวา มาควสิ เดอ โล
ปต าล (Marquis de l’ Hospital, 1661-1704) แตผูคนพบกฏน้ คี อื จอห น แบรนลู ลี (John Bernoulli,
1667-1748) นั กคณติ ศาสตรชาวสวสิ
ทฤษฎบี ท 4.6.1 หลั กเกณฑ ลอปต าล
1. ให f และ g เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธไดบน S = (a − δ, a) ∪ (a, a + δ) สำหรั บบางคา δ > 0
g(x) ̸= 0 และ g ′ (x) ̸= 0 ทก ุ ๆx∈S
ถา x→a
lim f (x) = lim g(x) = 0 หรอ
x→a
ื x→a
lim f (x) = lim g(x) = ∞ แลว
x→a
f (x) f ′ (x)
lim = lim ′
x→a g(x) x→a g (x)
2. ให f และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดสำหรั บทกุ ๆ x > N สำหรั บบางคา N > 0
และ g′(x) ̸= 0 ทกุ ๆ x > N
ถา x→∞
lim f (x) = lim g(x) = 0 หรอ
x→∞
ื x→∞
lim f (x) = lim g(x) = ∞ แลว
x→∞
f (x) f ′ (x)
lim = lim ′
x→∞ g(x) x→∞ g (x)
3. ให f และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดสำหรั บทกุ ๆ x < N สำหรั บบางคา N < 0
และ g′(x) ̸= 0 ทกุ ๆ x < N
ถา x→−∞
lim f (x) = lim g(x) = 0 หรอ
x→−∞
ื x→−∞
lim f (x) = lim g(x) = ∞ แลว
x→−∞
f (x) f ′ (x)
lim = lim
x→−∞ g(x) x→−∞ g ′ (x)
2. limπ +
cosx ℓnx
x→ 2 1 − sinx 4. lim +
x→0 cotx
3
(1 + x2 ) 2
ตั วอยาง 4.6.3 จงหาลมิ ิตของ lim
x→−∞ x2 + ex (x − 1)
x2 + 2ℓn(cosx)
ตั วอยาง 4.6.4 จงหาลมิ ิตของ lim
x→0 2 − 2cosx − x2
158 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ตั วอยางตอไปน้ จี ะกลาวถงึ รูปแบบยั งไมกำหนด ∞ − ∞ และ 0 · ∞ เราสามารถเปลยี่ นรูป
ของฟงก ชันใหลมิ ิตอยูในรูปแบบ I.F. 00 หรอื I.F. ∞
∞
ดั งจะแสดงดั งตั วอยางตอไปน้ ี
ตั วอยาง 4.6.5 จงหาลมิ ิตของ
( )
1. lim + (cotx − cscx) 2. lim
1
−
1
x→0
x→1− x − 1 ℓnx
( )
1 1
ตั วอยาง 4.6.6 จงหาลมิ ิตของ lim
x→0+ x
−
tanx
4.6. หลั กเกณฑลอปต าล 159
ตั วอยาง 4.6.7 จงหาลมิ ิตของ
( )
1. lim xtan
1 2. x→0+
lim xℓnx
x→∞ x
( )
ตั วอยาง 4.6.8 จงหาลมิ ิตของ lim x
x→∞
arctanx − π2
160 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
สุดทายจะกลาวถงึ รูป แบบยั งไม กำหนด 00, ∞0 และ 1∞ นั น่ คอื พิจารณาลิมิต ของฟงก ชัน
[f (x)]g(x) จากนั ้ นกำหนดให y = [f (x)]g(x) จะได
( )x
1
2. lim 1 +
x→∞ x
4.6. หลั กเกณฑลอปต าล 161
ตั วอยาง 4.6.10 จงหาลมิ ิตของ 2
lim (2x + x) x
x→∞
162 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ด 4.6
แบบฝกหั
จงหาลมิ ิตตอไปน้ ี
( )
1. lim sin
√
x
16. x8
lim x 30. lim
x2
−
x2
x→0+ x x→∞ e x→∞ x−1 x+1
2. lim
cos2x − 1 17. limπ
sec2x − 2tanx 31. lim (1 + x) x
1
3. cosx 32. 1
limπ
x→ 2 x −
π 18. lim +
x→0
(tanx)ℓn(sinx) lim (ex + 2x) x
x→0
2
√
ex − cos2 x 19. 1
lim x(e x − 1) 33. lim − ( 2 − x2 − 1)x−1
4. lim
x→0 xsinx
x→∞ x→1
xℓnx x→0
7. lim
x→∞ x2 + 1 22. lim x − sec
2 1
2−x
2
5x ( ) x→0
8. lim
x→∞ ℓn(x + ex )
1 1
23. lim
1−x
−√ 38. lim (x + sinx)tanx
x→1+ 1−x x→0+
3x − 1 ( )
9. lim
x→0 2x − 1 1 x 39. lim (ex + x) x
e
24. lim +
1 − x ℓnx
x→∞
10. lim
cot3x x→1−
( )x
( )
x→0+ cot2x 1 40. 1
lim 1 − 3
e −x−1
x
25. lim csc x − 2
x→0
2
x
x→∞ x
11. lim
x→0 x2 ( ) 41. lim + (cosx)cotx
1 1
xℓnx 26. lim −
x sinx
x→0
12. lim
x→∞ x + ℓnx
x→0+
42. lim (2x + x2 ) x
1
( ) x→∞
1 x
2e2x + ℓnx 27. lim +
13. lim
x→∞ e2x + x2
x→1+ ℓnx x − 1 43. lim (ex
2
cosx) 4
x4
x→0
ทฤษฎบี ท 5.1.3 ถา F และ G เปน ปฏยิ านุพันธของของฟงกชัน f บนชว ง I แลวมี C ซงึ ่
G(x) = F (x) + C ทกุ x ∈ I
เรยี ก F (x) + C วาปฏยิ านุพันธ ทัว่ ไป (general antiderivative) ของ f บนชว ง I
บทนยิ าม 5.1.4 ให F เปน ปฏยิ านุพันธของฟงก ชัน f จะเรยี กปฏยิ านุ∫ พันธทัว่ ไปของ f วา
ปรพิ ั นธ ไมจำกั ดเขต (indefinite integral) ของ f เขียนแทนดวย f (x) dx จะไดวา
∫
f (x) dx = F (x) + C
∫
เรยี ก วาเครอื่ งหมายปรพิ ั นธ (integral sign)
เรยี ก f (x) วาตั วถูกปรพิ ั นธ (integrand)
เรยี ก x วาตั วแปรของปรพิ ั นธ (variable of integral)
เรยี ก C วาคาคงตั วของปรพิ ั นธ (constant of integral)
163
164 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ทฤษฎบี ท 5.1.5 ให f และ g เปน ฟงก ชันทหี ่ าปฏยิ านุพันธได และ k เปน คาคงตั วแลว
∫
1. f ′ (x) dx = f (x) + C
∫ ∫
2. kf (x) dx = k f (x) dx
∫ ∫ ∫
3. f (x) + g(x) dx = f (x) dx + g(x) dx
∫ ∫ ∫
4. f (x) − g(x) dx = f (x) dx − g(x) dx
∫
2. 2ex − 2x+1 − cosx dx
∫
2x − 1
2. √3
x
dx
∫
(x − 1)2
3. x2
dx
166 บทท่ ี 5. ปริพันธ
∫
1 + sinx
ตั วอยาง 5.1.8 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต cos2x dx
∫
1
ตั วอยาง 5.1.9 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต 1 − cosx
dx
5.1. ปริพันธไม จำกั ดเขต 167
x4 − x
ตั วอยาง 5.1.10 จงหาสมการเสน โคงทผี ่ านจดุ (1, 2) โดยทคี ่ วามชันทจี่ ดุ (x, y) ใดๆเปน x2
x−1 1 + cosx
2.6 √ dx 2.12 dx
x+ x sin2x
x3 − x2
3. จงหาสมการเสน โคงทผี่ านจดุ (−1, 2) โดยทคี่ วามชันทจี ่ ดุ (x, y) ใดๆเปน x5
∫ √
2. x x2 + 1 dx
∫
ex
3. ex + 1
dx
170 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ตั วอยาง 5.2.3 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขตตอไปน้ ี
∫
1. sin(1 − 3x) dx
∫
1
2. xℓnx
dx
∫
2. cosx dx
1 + sin2 x
5.2. การหาปริพันธโดยการแทนค า 171
∫ √
ตั วอยาง 5.2.5 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต x2 x − 2 dx
∫
x
ตั วอยาง 5.2.6 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต √
3
dx
x+3
172 บทท่ ี 5. ปริพันธ
โดยกฎของคาเชงิ อนุพันธจะไดวา
1. kdv(x) = d[kv(x)] เมือ่ k เปน คาคงตั ว
2. d(v(x) + b) = dv(x) เมือ่ b เปน คาคงตั ว
อาจใช dx = k1 · kdx = k1 d(kx) = k1 d(kx + b) เมือ่ k, b เปน คาคงตั วซงึ ่ k ̸= 0
ในการหาปร
∫ พิ ั นธเชน
(kx + b)n dx =
∫
1
3. 3x − 1
dx =
∫
4. sec2(5 − 2x) dx =
∫
5. sec(3x)tan(3x) dx =
∫
1
6. 1 + (x + 1)2
dx =
∫
1
ตั วอยาง 5.2.8 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต 4x2 + 4x + 2
dx
เชน exdx = (ex)′dx = d(ex) และ 2xdx = (x2)′dx = d(x2) เปน ตน ดั งเชน ตั วอยาง
∫
xsin(x2 ) dx dx =
174 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ตั วอยาง 5.2.9 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขตตอไปน้ ี
∫
1. e−cosx sinx dx
∫
1
2. x(1 + ℓn2 x)
dx
∫
ex
3. e2x + 1
dx
∫
ตั วอยาง 5.2.12 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต cos2x dx
sin22x
176 บทท่ ี 5. ปริพันธ
การหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขตของฟงกชันตรโี กณมิตบิ างรูปแบบอาจจะอาศัยเอกลั กษณ
1. sinxcosy = 12 [sin(x + y) + sin(x − y)] 3. cosxcosy = 12 [cos(x + y) + cos(x − y)]
2. cosxsiny = 12 [sin(x + y) − sin(x − y)] 4. sinxsiny = − 12 [cos(x + y) − cos(x − y)]
ตั วอยาง 5.2.13 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขตตอไปน้ ี
∫ ∫
1. sinxsin2x dx 3. cos2xcos4x dx
∫ ∫
2. sin3xcos5x dx 4. sin2x dx
5.2. การหาปริพันธโดยการแทนค า 177
∫
ตั วอยาง 5.2.14 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต sinxcosx dx
∫
ตั วอยาง 5.2.15 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต sinx[cos(2x) + cos(3x)] dx
∫
ตั วอยาง 5.2.16 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต sinxsin(2x)sin(3x) dx
178 บทท่ ี 5. ปริพันธ
แบบฝก หั ด 5.2
1. จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดโดยการกำหนดตั วแปรตอไปน้ ี
∫
√
1.1 x2 1 − x dx ให u=1−x
∫
1 √
1.2 √ √
x( x + 1)3
dx ให u= x+1
∫
1 − sinx
1.3 (x + cosx)2
dx ให u = x + cosx
∫
ℓn(x)
1.4 x
dx ให u = ℓnx
∫ ∫
1 − cos2 x
2.5 cos 2x
dx 2.17 secx(tanx − 2cosx) dx
∫ ∫
√
2.6 3
3x + 1 dx 2.18 sin6xcos2x dx
∫ ∫
2.7
√
(x + 1)2 1 − x dx 2.19 sinx dx
(1 − cosx)2
∫ ∫
2.8 (x2 − 2x + 1)10 dx 2.20 cos2xcos6x dx
∫ ∫
2.9 4x2 + 6x + 1
√ dx 2.21 cos4x dx
1 − 2x 1 + sinx
∫ √ ∫
2.10
√
1 + 1 + x dx 2.22 cos22x dx
√
∫ ∫
sin2x
2x + 3
2.11 √ dx 2.23 csc5tcot5t dt
4 − 9x2
∫ √ ∫
2.12 x 3x2 + 2 dx 2.24 cosxtan2(sinx) dx
5.3. ปริพันธจำกั ดเขต 179
∑
n
n(n + 1)(2n + 1)
2. k 2 = 12 + 22 + 32 + · · · + n2 =
6
k=1
∑
n [ ]2
n(n + 1)
3. k = 1 + 2 + 3 + ··· + n =
3 3 3 3
2
3
k=1
บทนยิ าม 5.3.1 เรยี กเซต P = {x0, x1, x2, ..., xn} วาผลแบงกั้ น (partition) ของชว ง [a, b] ซงึ ่
จดุ ใน P แบงชว ง [a, b] ออกเปน n ชว งคอื
[x0 , x1 ], [x1 , x2 ], [x2 , x3 ], ..., [xn−1 , xn ]
นั น่ คอื [a, b] = [x0, x1]∪[x1, x2]∪[x2, x3]∪...∪[xn−1, xn] เมือ่ a = x0 < x1 < x2 < ... < xn = b
Y
y = f (x)
... ...
X
a = x0 x1 x2 xk−1 xk xn−1 xn = b
180 บทท่ ี 5. ปริพันธ
บทนยิ าม 5.3.2 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ P = {x0, x1, x2, ..., xn}
เปน ผลแบงกั้ น [a, b] สำหรั บ k = 1, 2, 3, ..., n และ ∆xk = xk − xk−1 ถา
mk เปน คาของ f ทนี ่ อ ยทสี่ ดุ ในชว ง [xk−1, xk ]
Mk เปน คาของ f ทมี ่ ากทสี ่ ดุ ในชว ง [xk−1, xk ]
และให
∑
n ∑
n
L(P, f ) = mk ∆xk และ U (P, f ) = Mk ∆xk
k=1 k=1
จะเรยี ก L(P, f ) วาผลบวกลาง (lower sum) ของ f บนชว ง [a, b] เทยี บกั บผลแบงกั น P
และเรยี ก U (P, f ) วาผลบวกบน (upper sum) ของ f บนชว ง [a, b] เทยี บกั บผลแบงกั น P
อาจแสดงผลบวกลางและผลบวกบนไดดังรปู ตอไปน้ ี
Y
y = f (x)
... ...
X
a = x0 x1 x2 x3 xk−1 xk xn−1 xn = b
∑
n
L(P, f ) = mk ∆xk
k=1
Y
y = f (x)
... ...
X
a = x0 x1 x2 x3 xk−1 xk xn−1 xn = b
∑
n
U (P, f ) = Mk ∆xk
k=1
Y f (x) = x2 + 1 Y f (x) = x2 + 1
2 2
1 1
X X
0 1 1 3 1 0 1 1 3 1
4 2 4 4 2 4
Y f (x) = x2 + 1 Y f (x) = x2 + 1
2 2
1 1
X X
0 0.2 0.5 0.6 0.8 1 0 0.2 0.5 0.6 0.8 1
182 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ตั วอยาง 5.3.4 ให f (x) = x2 + 1 บนชว ง [0, 1] จงหา L(P, f ) และ U (P, f ) ในรูป n เมือ่
P เปน ผลแบงกั้ นโดยแบง [0, 1] ออกเปน n ชอ งเทา ๆ กั น
Y
f (x) = x2 + 1
2
1
... ...
0 1 2 3 k−1 k n−1 1
n n n n n n
5.3. ปริพันธจำกั ดเขต 183
บทนยิ าม 5.3.5 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ P = {x0, x1, x2, ..., xn}
เปน ผลแบงกั้ น [a, b] สำหรั บ k = 1, 2, 3, ..., n และ ∆xk = xk − xk−1 ถา x∗k ∈ [xk−1, xk ]
หรอื mk ≤ f (x∗k ) ≤ Mk แลว
∑
n
∗
S (P, f ) = f (x∗k )∆xk
k=1
เรยี ก S ∗(P, f ) วาผลบวกรมี ั นน (Riemann sum) ของ f บนชว ง [a, b] เทยี บกั บผลแบงกั น P
จากการบทนยิ ามผลบวกรมี ั นนจะไดวา
L(P, f ) ≤ S ∗ (P, f ) ≤ U (P, f )
แลว n→∞
lim L(P, f ), lim S ∗ (P, f )
n→∞
และ n→∞
lim U (P, f ) มีคา และ
lim L(P, f ) = lim S ∗ (P, f ) = lim U (P, f ) = A
n→∞ n→∞ n→∞
จะกลาววา f หาปรพิ ั นธ ได (integrable) บน [a, b] และเรยี กคาลมิ ิต L วา ปรพิ ั นธ จำกั ดเขต
(definite integral) ของ f บน [a, b] และเขียนแทนดวย
∫ b
f (x) dx = L
a
เรยี ก a และ b วาลมิ ติ ลาง (lower limit) และลมิ ติ บน (upper limit) ตามลำดั บ
จากตั วอยาง 5.3.6 จะไดวา ∫ 1
x2 + 1 dx =
0
ตั วอยาง 5.3.9 กำหนดให f (x) = α สำหรั บคา x ∈ [a, b] เมือ่ α เปน คาคงตั ว จงแสดงวา
∫ b
f (x) dx = α(b − a)
a
α
... ...
X
a = x0 x1 x2 x3 xk−1 xk xn−1 b
5.3. ปริพันธจำกั ดเขต 185
จากตั วอยางทีผ่ านมาจะเห็นวาการหาปริพันธจำกั ดเขตคำนวณได ยาก เนอื่ งจากตองเลอื ก
ผลแบง กั้ นที่เหมาะสมและใช กฎเกยี ่ วกั บอนุกรมจนสุดทายหาลิ มิต อนั นต ของผลบวกนั้ น ถา
ฟงก ชันทีส่ นใจไมสามารถหาผลลั พธของอนุกรมในรูปของ n อาจทำใหการหาปรพิ ั นธจำกั ดเขต
ไมได ดวยบทนยิ ามดั งกลาว แตอาจใชค วามหมายของปริพันธ จำกั ดเขตซงึ ่ เทากั บพ้ ืนทีร่ ะหวาง
เสน โคง y = f (x) กั บแกน X บนชว ง [a, b] โดยให คา พ้ นท
ื ีเ่ หนอื แกน X มี เครอื่ งหมายบวก
และคาพ้ นทื ใี่ ตแกน X มีเครอื่ งหมายลบ
∫ 3
ตั วอยาง 5.3.10 จงหา 4 dx โดยใชพ ้ ืนทใี ่ ตกราฟ
−1
∫ 3
ตั วอยาง 5.3.11 จงหา (4 − 2x) dx โดยใชพ ้ ืนทใี่ ตกราฟ
0
186 บทท่ ี 5. ปริพันธ
∫ 5
ตั วอยาง 5.3.12 จงหา |x − 2| dx โดยใชพ ้ ืนทใี่ ตกราฟ
0
∫ 2 √
ตั วอยาง 5.3.13 จงหา 4 − x2 dx โดยใชพ ้ ืนทใี ่ ตกราฟ
0
5.3. ปริพันธจำกั ดเขต 187
∫ 3 √
ตั วอยาง 5.3.14 จงหา 4− 9 − x2 dx โดยใชพ ้ ืนทใี่ ตกราฟ
0
ทฤษฎบี ท 5.3.15 กำหนดให f และ g หาปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, b] และ k เปน คาคงที่ แลว
∫ c
1. f (x) dx = 0 เมือ่ c ∈ [a, b]
c
∫ b ∫ a
2. f (x) dx = − f (x) dx
a b
∫ b ∫ b
3. kf (x) dx = k f (x) dx
a a
∫ b ∫ b ∫ b
4. f (x) + g(x) dx = f (x) dx + g(x) dx
a a a
∫ b ∫ b ∫ b
5. f (x) − g(x) dx = f (x) dx − g(x) dx
a a a
∫ b ∫ c ∫ b
6. f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx เมือ่ c ∈ [a, b]
a a c
∫ b
7. ถา f (x) ≥ 0 สำหรั บ x ∈ [a, b] แลว f (x) dx ≥ 0
a
∫ b ∫ b
8. ถา f (x) ≤ g(x) สำหรั บ x ∈ [a, b] แลว f (x) dx ≤ g(x) dx
a a
∫ b ∫ b
9.
f (x) dx ≤
|f (x)| dx
a a
188 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ตั วอยาง 5.3.16 ให f เปน ฟงก ชันทหี่ าปรพิ ั นธไดบนชว ง [0, 5] โดยที ่
∫ 3 ∫ 5 ∫ 5
f (x) dx = 3, f (x) dx = 8 และ f (x) dx = 10
0 1 0
จงหา
∫ 3 ∫ 3
1. f (x) dx 4. f (x) dx
3 5
∫ 1 ∫ 1
2. f (x) dx 5. f (x) dx
5 3
∫ 5 ∫ 1
3. f (x) dx 6. f (x) dx
3 0
ตั วอยาง 5.3.17 ให f, g เปน ฟงก ชันทหี ่ าปรพิ ั นธไดบนชว ง [0, 4] โดยที่
∫ 4 ∫ 1 ∫ 0
f (x) dx = 5, g(x) dx = −2 และ f (x) dx = 3
1 0 4
จงหา
∫ 1 ∫ 1
1. f (x) dx 2. [2f (x) + 3g(x)] dx
0 0
5.3. ปริพันธจำกั ดเขต 189
แบบฝก หั ด 5.3
1. จงหา L(P, f ), U (P, f ) และ S ∗ (P, f ) เลอื ก x∗i เปน จดุ กงึ ่ กลางชว ง
{ }
1 1 3
1.1 f (x) = x + 1, x ∈ [0, 1] P = 0, , , , 1
4 2 4
{ }
1 1
1.2 f (x) = x − x, 2
x ∈ [−1, 1] P = −1, − , 0, , 1
2 2
{ }
1 1 5
1.3 f (x) = x3 + 1, x ∈ [0, 1] P = 0, , , , 1
8 2 8
{ }
1 1 3
1.4 f (x) = |x|, x ∈ [−1, 2] P = −1, − , 0, , 1, , 2
2 2 2
2. กำหนดให f (x) = 1 − x2 สำหรั บ x ∈ [0, 1] ให P เปน ผลแบงกั นทีแ่ บงชว ง [0, 1] เปน n
ชอ งเทาๆกั น จงหา L(P, f ), U (P, f ) และ S ∗(P, f ) เลอื ก x∗i เปน จดุ กงึ ่ กลางชว ง
3. กำหนดให f (x) = x2 สำหรั บคา x ∈ [a, b] จงแสดงวา
∫ b
b3 − a 3
f (x) dx =
a 3
∫ 5 ∫ 5 ∫ 10
4. กำหนดให f (x) dx = 5, f (x) dx = 8 และ f (x) dx = 15 จงหาคาของ
1 3 1
∫ 3 ∫ 10 ∫ 3
4.1 f (x) dx 4.3 f (x) dx 4.5 f (x) dx
1 5 5
∫ 1 ∫ 10 ∫ 5
4.2 f (x) dx 4.4 f (x) dx 4.6 f (x) dx
5 3 5
5. ให m, M เปน คาคงตั ว และ f เปน ฟงก ชันทหี่ าปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, b] โดยที่
m ≤ f (x) ≤ M ทกุ ๆ x ∈ [a, b]
จงแสดงวา ∫ b
m(b − a) ≤ f (x) dx ≤ M (b − a)
a
Y f (t) dt
a
y = f (x)
X
a x b
ตั วอยางเชน
∫ x √
d
1. dx
1 + t2 dt =
1
∫ s
d
2. ds
sin(t2) dt =
−2
∫ e
d
3. ecosx dx =
dw w
5.4. ทฤษฎีบทหลั กมูลของแคลคูลัส 191
ทฤษฎบี ท 5.4.2 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบน [a, b] และ c ∈ [a, b] แลว
∫ u
d du
f (t) dt = f (u) ·
dx c dx
เมือ่ u = u(x) เปน ฟงก ชันทมี่ ีอนุพันธที่ x และมีเรนจ เปน สับเซตของ [a, b]
∫ x2 +1
d
ตั วอยาง 5.4.3 จงหา dx
tcost dt
1
∫ x2
1
ตั วอยาง 5.4.4 ให F (x) =
1 + et
dt จงหา F (1) และ F ′(1)
x
192 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ทฤษฎบี ท 5.4.5 ทฤษฎบี ทหลั กมูลบททสี ่ องของแคลคลู ั ส
ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบน [a, b] และ F เปน ปฏยิ านุพันธของ f บนชว ง [a, b] แลว
∫ b
f (x) dx = F (b) − F (a) = [F (x)]ba
a
∫ 1
ตั วอยาง 5.4.6 จงหาคาของ x2 + 1 dx
0
∫ √
4
( x − 1)2
2. x
dx
1
5.4. ทฤษฎีบทหลั กมูลของแคลคูลัส 193
∫ 1
1
2. |x| + 1
dx
−1
∫ 2
3. ||x| − 1| dx
−1
194 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ตั วอยาง 5.4.9 จงหาคาของ
∫ π
1. sintcos3t dt
0
∫ 3
x
2. x2 +1
dx
1
∫ 1
et
3. 1 + e2t
dx
0
5.4. ทฤษฎีบทหลั กมูลของแคลคูลัส 195
ตั วอยาง 5.4.10 จงหาคาของ
∫ 0
1. cost(1 − sint)2 dt
− π2
∫
2.
1
arctanx dx
0 1 + x2
∫ e2
1
3. xℓnx
dx
e
196 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ทฤษฎบี ท 5.4.11 ให u = u(x) เปน ฟงก ชัน ที่มี อนุพันธ และมีเรจน เปน ชว ง [a, b] และ f เปน
ฟงกชันทหี่ าปฏยิ านุพันธไดบน [a, b] แลว
∫ b[ ] ∫ u(b)
du(x)
f (u(x)) dx = f (u) du
a dx u(a)
∫ 5 √
2. x x − 1 dx
1
5.4. ทฤษฎีบทหลั กมูลของแคลคูลัส 197
∫ 1
ตั วอยาง 5.4.13 กำหนดให f (x) dx = 10 จงหาคาตอไปน้ ี
0
∫ 1
1.
2
f (2t) dt
0
∫ 1
2. f (1 − y) dy
0
∫ 3
3.
2
f (3 − 2s) ds
1
198 บทท่ ี 5. ปริพันธ
แบบฝก หั ด 5.4
∫ x
1
1. กำหนดให F (x) = √ dt จงหา
1 t2 + 3
1.1 F (1) 1.2 F ′ (1) 1.3 F ′′ (1)
3.16 (1 + sinx)2 dx
1 2
3.5 |x2 + 3x + 2| dx 0
−2 ∫
∫ 1
1
3.6
3π
4
|cosx| dx
3.17 (1 + |x|)3
dx
−1
0 ∫
∫ 8
1
3.7
4
||x − 2| − 1| dx
3.18 √
3
dt
1 ( t + 1)4
−1 ∫
∫ √
1
y
3.8
2
2 + |x| dx
3.19 √ dy
0 (1 + y 2 )3
−1
∫ ∫ 3π
4 √ 3.20
4
sin3xcos5x dx
3.9 x(x − 1)2 dx π
1 2
∫ ∫
3.10
2
|1 − x| dx 3.21
π
2 cos4x dx
0 0 1 + sinx
∫ ∫
3.11
1
||x| + x| dx 3.22
π
2
√
cos3z dz
−1 0 7 − 2sin3z
∫ 2
4. กำหนดให f (x) dx = 1 จงหาคาตอไปน้ ี
1
∫ 1 ∫ 4
√
f ( t)
4.1 f (2t) dt 4.2 √ dt
0.5 1 t
บทที ่ 6
เทคนคิ การหาปรพิ ั นธ
การหาปริพันธ นั้น ข้ ึนกั บตั วถูก ปริพันธ ถา ปฏิยานุพันธ ของตั วถูก ปริพันธ ที่จะหาทํา ได ยาก
เราอาจจะตองอาศัยวธิ กี ารและเทคนคิ ทแี ่ ตกตางกั น ดั งจะกลาวในบทน้ ี
199
200 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
ตั วอยาง 6.1.2 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ ∫
1. xcos2x dx 2. ℓnx dx
∫
ตั วอยาง 6.1.3 จงหา x5 arctan(x2 ) dx
6.1. การหาปริพันธโดยการแยกสว น 201
ตั วอยาง 6.1.4 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ 2
1. x2 ℓnx dx
1
∫ 1
2. arctanx dx
0
202 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
ตั วอยาง 6.1.5 จงหาปรพิ ั นธ x2 ex dx
∫
ตั วอยาง 6.1.6 จงหาปรพิ ั นธ x3 sinx dx
6.1. การหาปริพันธโดยการแยกสว น 203
∫
ตั วอยาง 6.1.7 จงหาปรพิ ั นธ ex sinx dx
∫
ตั วอยาง 6.1.8 จงหาปรพิ ั นธ ex cosx dx
204 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
ตั วอยาง 6.1.9 จงหาปรพิ ั นธ xex sinx dx
6.1. การหาปริพันธโดยการแยกสว น 205
การใชว ธิ กี ารหาปรพิ ั นธโดยการแยกสว นทำใหทราบปรพิ ั นธของฟงกชันลอการทิ ึมและฟงกชัน
ตรโี กณมิตผิ กผั นบางสว นดั งน้ ี
ทฤษฎบี ท 6.1.10
∫
1. ℓnx dx = xℓnx − x + C
∫ √
2. arcsinxdx = xarcsinx + 1 − x2 + C
∫ √
3. arccosxdx = xarccosx − 1 − x2 + C
∫
4. arctanxdx = xarctanx − 12 ℓn(1 + x2) + C
∫
5. arccotxdx = xarccotx + 21 ℓn(1 + x2) + C
206 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
ด 6.1
แบบฝกหั
1. จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ ∫
1.1 xsinx dx 1.15 cos(ℓnx) dx
∫ ∫
1.2 2 x
x 2 dx 1.16 ℓn(x2 + 5) dx
∫ ∫
1.3 (x3 + x)ex dx
2
1.17 sinxℓn(cosx) dx
∫
∫
1.4 x3 cosx dx
1.18 (x2 + 3x + 1)cosx dx
∫
∫
1.5 csc3x dx
∫ 1.19 (x + 1)2 sinx dx
1.6 xn ℓnx dx เมือ่ n ̸= −1 ∫
ℓnx
∫ 1.20 √ dx
x
1.7 xsinx dx ∫
xℓnx
∫ 1.21 3 dx
1.8 ℓn(3x + 5) dx (x2 − 1) 2
∫
∫
1.22 ex sin2 x dx
1.9 (ℓnx)2 dx
∫
∫ √
1.10 e sinx dx
−x 1.23 sin x dx
∫ √ ∫
arccot xex
1.11 √
x
dx 1.24 (1 + x)2
dx
x ∫
∫ ( )2 x2 ex
ℓnx 1.25
1.12 x
dx (x + 2)2
dx
∫ ∫ √
1.13 xtan x dx 2 1.26 xe 2−x
dx
∫ ∫
1.14 x 2
arctanx dx 1.27 xℓn3 x dx
2.1 xe − x
dx 2.6
2
√ dx
0 0 1 − x2
∫ 3π
2.2
4
xcotxcscx dx ∫ e
π
2.7 (ℓnx)2 dx
∫
4
π 1
2.3 cos2x dx
2
3
x ∫ 1
0
∫ 2.8 arccosx dx
2
π
∫0 e ∫
ℓnx 1
2.5 √ x2
dx 2.9 xarccotx dx
e 0
6.2. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะ 207
โดยแตละ pi(x) และ qi(x) มีระดั บขั้ นนอยกวา p(x) และ q(x) ตามลำดั บ
เรยี กแตละ pqi(x)
(x)
วาเศษสว นยอย (partial fraction) ของ f (x) สำหรั บ i = 1, 2, ..., n
i
โดยทฤษฎบี ทเกยี ่ วกั บฟงก ชันตรรกยะ (ไมพิสจู นในวชิ าน้ )ี เขียนได 3 รูปแบบคอื
1. มี n รากทไี ่ มซ้ำกั น
q(x)
2. q(x) มีรากซ้ำ
3. q(x) ไมมีรากเปน จำนวนจรงิ
x−2
2. x(x + 1)(x − 3)
=
x2 + 1
3. (x2 − 1)(x2 − 4)
=
∫
x
2. x2 −4
dx
6.2. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะ 209
∫
x
ตั วอยาง 6.2.3 จงหาปรพิ ั นธ (x − 1)(4x2 − 1)
dx
∫
x4 + 5
ตั วอยาง 6.2.4 จงหาปรพิ ั นธของ x3 + 2x2 − x − 2
dx
210 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
ตั วอยาง 6.2.5 จงหาปรพิ ั นธของ cosx dx
(1 + 2sinx)(1 − sinx)
x2 − 3
2. x(x + 2)2
=
x3 − 1
3. x2 (x − 3)2
=
∫
1
ตั วอยาง 6.2.7 จงหาปรพิ ั นธ (x − 1)(x + 1)2
dx
212 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
x+1
ตั วอยาง 6.2.8 จงหาปรพิ ั นธ − 1)2
x2 (x
dx
∫
x2 + 1
ตั วอยาง 6.2.9 จงหาปรพิ ั นธ (x2 − 1)2 (x − 2)
dx
6.2. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะ 213
เมือ่ A1, A2, ..., Ak และ B1, B2, ..., Bk เปน คาคงตั ว
ตั วอยางเชน
1
1. (x2 + 1)2
=
x+1
2. x(x2 + 1)
=
2x + 3
3. (x − 1)2 (x2 + 2)2
=
∫
1
ตั วอยาง 6.2.10 จงหาปรพิ ั นธ x(x2 + 1)
dx
214 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
1
ตั วอยาง 6.2.11 จงหาปรพิ ั นธ x4 −1
dx
6.2. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะ 215
∫
ตั วอยาง 6.2.12 จงหาปรพิ ั นธของ tanθ dθ
1 + cos2 θ
∫
1
ตั วอยาง 6.2.13 จงหาปรพิ ั นธของ 1 + e2t
dt
216 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
แบบฝก หั ด 6.2
1. จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ ∫
1 11x2 + 13x
1.1 16x2 − 1
dx 1.11 dx
(x + 3)(x + 2)(x2 + 3)
∫ ∫
x 35x + 47
1.2 x −x−6
2
dx 1.12 dx
(3x + 5)2 (x2 + 3x + 6)
∫ ∫
x3 + 5 11x2 + 13x
1.3 x2 − 25
dx 1.13 dx
(x + 3)(x + 2)(x2 + 3)
∫ ∫
4x3 + 2x2 + 1 2x
1.4 4x3 − x
dx 1.14 dx
(x2 + 1)(x + 1)2
∫ ∫
2x3 − 5x2 + 2x − 3 x3
1.5 x2 − 2x − 2
dx 1.15 dx
(x2 − 2x + 10)2
∫ ∫
x−1
1.6 x − x2 − 2x
3
dx 1.16 4x2 + 2x + 8
dx
x(x2 + 2)2
∫ ∫
1.7 x2 (1 + sec2 x)sec2 x
(x − 1)3
dx 1.17 (1 + tan3 x)
dx
∫ ∫
20x − 11 cost dt
1.8 (3x + 2)(x2 − 4x + 5)
dx 1.18
∫ ∫
sint + sin3t
x4 − 8 1
1.9 dx 1.19 dx
x3 + 2x2 xℓnx(1 − ℓnx)
∫ ∫
10x2 + 13x 1
1.10 (2x − 1)(x2 + 2)
dx 1.20 dx
e + e2x + ex
3x
2.2 x3 − 2x + 4
dx
− π4 sec3θ + secθ dθ
0
6.3. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะในร ูปตรีโกณมิติ 217
= tanx − secx + C
∫
แตเมือ่ หาปรพิ ั นธของ cosx +1 sinx dx เราไมสามารถหาปรพิ ั นธโดยอาศัยเพียงเอกลั กษณ ได
อกี ในหั วขอน้ ี จงึ สนใจการเปลยี ่ นฟงก ชันตรรกยะในรปู sinx และ cosx ในรปู ตั วแปรใหมคอื z
โดยกำหนดให
x
z = tan
2
√
z 1 + z2
x
2
1
จากรปู จะไดวา
sin x2 = √ z
และ cos x2 = √ 1
1 + z2 1 + z2
ดั งนั้ น
sinx = 2sin x2 cos x2 = 1 +2zz2
cosx = cos2 x2 − sin2 x2 = 11 −
2
z
+ z2
( )1
dz = sec2 x2 2
1
dx = (1 + z 2 )dx
2
นั น่ คอื
cosx = 11 −
2
sinx = 1 +2zz2 และ z
+ z2
และ dx =
2
1 + z2
dz
218 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
1
ตั วอยาง 6.3.1 จงหาปรพิ ั นธ cosx + sinx dx
6.3. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะในร ูปตรีโกณมิติ 219
∫
1
ตั วอยาง 6.3.2 จงหาปรพิ ั นธ 4cosx + 3sinx
dx
220 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫ π
1
ตั วอยาง 6.3.3 จงหาปรพิ ั นธ
2
dx
0 3 + 5sinx
6.3. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะในร ูปตรีโกณมิติ 221
แบบฝก หั ด 6.3
1. จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫
1
1.1 2 − sinx
dx
∫
1
1.2 3 + 2cosx
dx
∫
2
1.3 tanx + sinx dx
∫
1
1.4 cosx − sinx + 1 dx
∫
1
1.5 cosx − sinx + 3 dx
∫
1.6 sinx dx
2 − sinx + 1
∫
1
1.7 3secx − 1
dx
∫
1.8 cotx dx
1 + sinx
∫
1.9 secx dx
1 + sinx
∫
1.10 tanx dx
1 + tanx + secx
∫ π
1
2. จงหาคาของ
6
dx
0 4 − 3cos2 x + 5sin2 x
222 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
กำหนด u = x − 1
√
กำหนด u = x−1
∫ 1
x2
ตั วอยาง 6.4.3 จงหาปรพิ ั นธ 1 dx
1 + x3
224 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫ √
3
√
1+ 4x
ตั วอยาง 6.4.4 จงหาปรพิ ั นธ √
x
dx
∫
1
ตั วอยาง 6.4.5 จงหาปรพิ ั นธ 3 1 dt
(1 + et ) + (1 + et ) 2
2
6.4. ปริพันธของฟงก ชันในร ูปกรณฑ 225
ด 6.4
แบบฝกหั
จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ ∫
√ 1
1. 3
x 7x + 2 dx 10. 1 + x4
1 dx
x2 + x
∫ √ ∫
5x 3x − 1
2. x+5
dx 11. √ √ dx
x(1 + 3 x
∫ ∫
1 1
3. √ dx 12. √ √ dx
(x + 7) x − 2 x+1− 4x+1
∫ ∫ √ √
x 1 − x − x2
3
4. √ dx 13. √ dx
4
3x − 5 1+ 3x
∫ ∫
1
5. √ dx 14. √ √
1
√ dx
2 x−1+3 3
x x(1 + 3 x)2
∫ √ ∫ √
4
x
6. x+ x
√ dx 15. √
x
dx
(1 + 3 x)2
∫ 4 ∫ √
x 3 − 2x
7. 3 dx 16. 1
3x 2 − 1 dx
x2
∫ ∫ √ √
1 1− 4x
8. 1 1 dx 17.
3
√ dx
x 4 (1 + x 6 ) x
∫ 1 ∫
x2 e2x
9. 4 dx 18. √
4 x
dx
x + x3 e +1
226 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
รูปแบบที ่ 1. sinmxcosnx
การหาปรพิ ั นธรปู แบบน้ อี าจใชเ อกลั กษณ sin2x + cos2x = 1 และการลดกำลั งสองดวยกฎ
cos2x = 12 (1 + cos2x) sin2x = 21 (1 − cos2x)
บางครั้ งอาจรวมกั บการเปลยี่ นตั วแปร ดั งจะแสดงดั งตั วอยาง
ตั วอยาง 6.5.1 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫
1. cos2x dx
∫
2. sin3x dx
∫
3. sin4x dx
6.5. ปริพันธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 227
∫
ตั วอยาง 6.5.2 จงหาปรพิ ั นธ cos5x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.3 จงหาปรพิ ั นธ cos6x dx
228 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
ตั วอยาง 6.5.4 จงหาปรพิ ั นธ cos2xsin3x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.5 จงหาปรพิ ั นธ cos4xsin2x dx
6.5. ปริพันธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 229
∫
ตั วอยาง 6.5.6 จงหาปรพิ ั นธ cos3xsin5x dx
∫ √
ตั วอยาง 6.5.7 จงหาปรพิ ั นธ sin3x cos5x dx
3
230 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
รูปแบบที ่ 2. secmxtannx
การหาปริพันธรปู แบบน้ อาจใช
ี เ อกลั กษณ sec2x − tan2x = 1 และการการหาปริพันธโดยการ
แยกสว น บางครั้ งอาจรวมกั บการเปลยี่ นตั วแปร
∫ ∫
1. sec x dx = tanx + C
2
3. tanx dx = ℓn|secx| + C
∫ ∫
2. secxtanx dx = secx + C 4. secx dx = ℓn|secx + tanx| + C
ตั วอยาง 6.5.8 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫
1. tan2x dx
∫
2. tan3x dx
∫
3. sec4x dx
6.5. ปริพันธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 231
∫
4. tan4x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.9 จงหาปรพิ ั นธ sec3x dx
232 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
ตั วอยาง 6.5.10 จงหาปรพิ ั นธ sec5x dx
∫
2. sec2xtan3 dx
6.5. ปริพันธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 233
ตั วอยาง 6.5.12 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫
1. sec4xtan2x dx
∫
2. sec3xtan5x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.13 จงหาคาของ
π
4 sec4x dx
0 1 + tanx
234 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
รูปแบบที ่ 3. cscmxcotnx
การหาปริพันธรปู แบบน้ อาจใช
ี เ อกลั กษณ csc2x − cot2x = 1 และการการหาปริพันธโดยการ
แยกสว น บางครั้ งอาจรวมกั บการเปลยี่ นตั วแปรคลายคลงึ กั บรูปแบบที ่ 2
∫ ∫
1. csc x dx = −cotx + C
2
3. cotx dx = ℓn|sinx| + C
∫ ∫
2. cscxcotx dx = −cscx + C 4. cscx dx = ℓn|cscx − cotx| + C
ตั วอยาง 6.5.14 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ ∫
1. cot x dx
2
3. csc4x dx
∫ ∫
2. cot x dx
3
4. cot4x dx
6.5. ปริพันธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 235
∫
ตั วอยาง 6.5.15 จงหาปรพิ ั นธ csc3x dx
เมือ่ u = u(x) และ a > 0 เปน คา คงตั ว อาศัย การเปลยี ่ นตั วแปรในรูป ฟงกชัน ของตรโี กณมิติ
เพือ่ ใชเ อกลั กษณ
sin2x + cos2x = 1 และ sec2x − tan2x = 1
เรยี กวธิ ี น้ ีวา การหาปร ิพันธ โดยการแทนคา ตรโี กณมติ ิ (integration by trigonometric
substitution)
√
รูปแบบที ่ 1. a2 − u2
∫
1
ตั วอยาง 6.6.3 จงหาปรพิ ั นธ 3 dx
(16 − x2 ) 2
6.6. ปริพันธโดยการแทนค าตรีโกณมิติ 239
∫ √
ตั วอยาง 6.6.4 จงหาปรพิ ั นธ 1 − e2x dx
∫ 4
1
ตั วอยาง 6.6.5 จงหาคาของ √ dx
3 x2 25 − x2
240 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
ตั วอยาง 6.6.6 จงแสดงวาพ้ ืนทอี ่ าณาบรเิ วณภายในวงรสี มการ
x2 y 2
+ 2 =1
a2 b
X
−a a
−b
6.6. ปริพันธโดยการแทนค าตรีโกณมิติ 241
√
รูปแบบที ่ 2. a2 + u2
∫ 2
ตั วอยาง 6.6.8 จงหาคาของ 3
(9 + 4x2 ) 2 dx
0
242 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
∫
1
ตั วอยาง 6.6.9 จงหาปรพิ ั นธ √ dx
x2 + 2x + 2
∫
x2 + 3x
ตั วอยาง 6.6.10 จงหาปรพิ ั นธ √ dx
x2 + 6x + 10
6.6. ปริพันธโดยการแทนค าตรีโกณมิติ 243
√
รูปแบบที ่ 3. u2 − a2
ื รี ่ ะหวางเสน โคง
7.1 พ้ นท
ใหฟงก ชัน f และ g เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] โดยที ่ f (x) ≥ g(x) ทกุ x ∈ [a, b] ให
A = พ้ ืนทอ ี ่ าณาบรเิ วณ R ซงึ ่ ปด ลอมดวยเสน โคง y = f (x), y = g(x) และ x = a, x = b
Y
y = f (x)
X
y = g(x)
x=a x=b
∫ b
R = {(x, y) : a ≤ x ≤ b และ g(x) ≤ y ≤ f (x)} ดั งนั้ น A = [f (x) − g(x)] dx
a
Y
x = h(y) x = k(y)
y=d
R
X
y=c
∫ d
R = {(x, y) : c ≤ y ≤ d และ h(y) ≤ x ≤ k(y)} ดั งนั้ น A = [k(y) − h(y)] dy
c
247
248 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
ตั วอยาง 7.1.1 จงหาพ้ ืนทรี่ ะหวางเสน โคง y = ex และ y = −(x − 1)2 จาก x = −1 ถงึ x = 2
Y
y = ex
X
y = −(x − 1)2
x = −1 x=2
ตั วอยาง 7.1.2 จงหาพ้ ืนทรี ่ ะหวางเสน โคง y = cosx และ y = sinx จาก x = 0 ถงึ x = π
Y
X
7.1. พ้ ื นท่ ีระหว างเสนโค ง 249
ตั วอยาง 7.1.3 จงหาพ้ ืนทปี่ ด ลอมดวยเสน ตรง y = x2 + 2x และ y = x3 − 4x
√
ตั วอยาง 7.1.4 จงหาพ้ ืนทรี ่ ะหวางเสน โคง y= x−1 เสน ตรง y=2 และ x + 2y = 4
Y
3
X
0 1 2 3 4 5 6
250 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
แบบฝก หั ด 7.1
จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวยเสน โคงในแตละขอตอไปน้ ี
1. y = x และ y = x2 − 4x + 6
2. y = 4x − x2 และ y = x จาก x = 0 ถงึ x = 4
3. y = 2x และ y = 2x − x2 จาก x = 0 ถงึ x = 2
√
3x + 1
4. y=
x
และ y=0 จาก x=1 ถงึ x=8
12. y = 2 + |x − 1| และ 5y + x = 35
17. x = y3 + 1 และ x = 3y − 1
18. x = y 2 − 4y − 3 และ x = 1 − 2y 2
20. y = x2 − x, y = x2 − 9x + 16 และ y = −x
21. x + y = 1, x + y = 5, y = 2x + 1 และ y = 2x + 6
√
22. y = x3 − x, x + y + 1 = 0 และ x= y+1
23. xy = 1 และ 2x + 2y = 5
24. x2 − 2x − 4y + 9 = 0, x + 2y = 5 และ y 2 − 4y + x = 0
L
Q
A(x) S
L
a x b
เมือ่ พิจารณาภาคตั ดของ S ทตี ่ ั้ งฉากกั บแกน X ทจี่ ดุ x ใด ๆ จะมีพ้ ืนที ่ A(x) มีความหนา ∆x ถา
ภาคตั ดมีทั้งหมด n ชนิ้ ปรมิ าตรของ S เรยี กวา V จะไดวา
∑
n
V ≈ Ak (x)∆xk
i=1
เมือ่ Ak (x) คอื พ้ ืนทภี ่ าคตั ดชนิ้ ที่ k และ ∆xk คอื ความหนาของภาคตั ดชนิ้ ที่ k ให x ∈ [a, b] โดยที่
A เปน ฟงก ชันทมี่ ีความตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] เมือ่ เลอื กผลแบงกั นบน [a, b] ทเี่ หมาะสมโดยนยิ าม
ของปรพิ ั นธจำกั ดเขตจะไดปรมิ าตร V ของรูปทรงตั น S ดั งนั้ น
∫ b
V = A(x) dx
a
ตั วอยาง 7.2.2 ลมิ่ ไม (wooden wedge) มีฐานเปน รูปครงึ ่ วงกลมรั ศมี r เมือ่ ตั ดตั้ งฉากกั บเสน
ผานศูนย กลางจะไดรปู สามเหลยี ่ มมุมฉากทีม่ ี ความยาวดานเทากั น 2 ดาน โดยทีม่ ุกฉากอยูบน
ครงึ ่ วงกลม จงหาปรมิ าตรของลมิ่ ไมอันน้ ี
7.2. ปริมาตรของรปทรงตั
ู นซ่ึงหาพ้ ื นท่ ีภาคตั ดได 253
ตั วอยาง 7.2.3 จงหาปรมิ าตรของ ทรงกลม (sphere) ทมี ่ ีรัศมี r หนวย
r
254 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
แบบฝก หั ด 7.2
1. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นซงึ ่ มีฐานเปน วงกลมรั ศมี 3 หนวยและทกุ ภาคตั ดทีต่ ั้ งฉากกั บ
เสน ผานศูนยฺกลางของฐานเปน
1.1 รูปสเี่ หลยี ่ มจตุรัส
1.2 รูปสเี่ หลยี ่ มหนาจั ว่ ทมี่ ีสว นสูงเทากั บฐาน
2. จงหาปรมิ าตรของรปทรงตั นทีม่ ีฐานลอมรอบดวยวงรี x2 + 4y2 = 4 และถาตั ดรูปทรงตั น
น้ ดี วยระนาบทตี่ ั้ งฉากกั บแกน X ภาคตั ดจะเปน รูปครงึ ่ วงรที มี ่ ีแกนโทอยูบนฐาน และมีครงึ ่
แกนเอกยาว 2 หนวย (กำหนดให พ้ ืนทีว่ งรีเทากั บ πab เมือ่ a คอื ความยางครงึ ่ แกนเอก
และ b คอื ความยาวครงึ ่ แกนโท)
บน้ำรูปครงึ ่ ทรงกลมมีเสน ผานศูนย กลางยาว 40 เมตรมีน้ำบรรจอุ ยูทีร่ ะดั บตำกว
3. อางเก็ ่ า
ขอบอาง 5 เมตร จงหาปรมิ าตรของน้ำในอาง
4. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นทีม่ ีฐานอยูบนระนาบ XY ลอมรอบดวย 4x2 + 4y2 = 36 และ
ถาตั ดรูปทรงตั นน้ ดี วยระนาบทีต่ ั้ งฉากกั บแกน X แลวภาคตั ดจะเปน รูปครงึ ่ วงกลม โดยที่
เสน ผานศูนย กลางอยูบนฐาน
5. ฐานของรูปทรงตั นรูปหนงึ ่ คอื อาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y เสน ตรง x = e
และเสน โคง y = ex จงหาปรมิ าตรของรูป ทรงตั น ซงึ ่ ภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน Y เปน รูป
สามเหลยี ่ มดานเทา
6. จงหาปรมิ าตรรูปทรงตั นทีม่ ีฐานลอมรอบดวยวงกลม x2 + y2 = 1 ถาภาคตั ดของรูปทรง
ตั นน้ ที ีต่ ั้ งฉากกั บแกน X เปน รูปสามเหลยี่ มมุมฉากทีม่ ีความยาวดานเทากั น 2 ดาน โดยที่
ดานตรงขามมุมฉากตั้ งฉากกั บแกน X
7. จงหาปรมิ าตรรปู ทรงตั นทีม่ ีฐานลอมรอบดวยวงกลม x = y2 และเสน ตรง x = 1 ถาภาค
ตั ดของรูปทรงตั นน้ ที ีต่ ั้ งฉากกั บแกน X เปน รูปสามเหลยี่ มมุมฉากทีม่ ีความยาวดานเทากั น
2 ดาน โดยทดี่ านตรงขามมุมฉากตั้ งฉากกั บแกน X
8. จงหาปรมิ าตรรูปทรงตั นทีม่ ีฐานลอมรอบดวยวงกลม x = y2 และเสน ตรง x = 1 ถาภาค
ตั ดของรูปทรงตั นน้ ที ตี่ ั้ งฉากกั บแกน X เปน รูปสเี่ หลยี ่ มจตุรัส
9. จงหาปรมิ าตรของพีระมิดตรงทมี ่ ีความสูงตรง h หนวย และมีฐานเปน รปู สเี่ หลยี่ มจตุรัสซงึ ่
มีความยาวดานละ r หนวย
7.3. ปริมาตรของร ูปทรงตั นท่ ีเกิดจากการหมุน 255
R
X X
a b
a x b
จากรปู ภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน X ทีจ่ ดุ x เมือ่ x ∈ [a, b] เปน รปู วงกลม ให A(x) แทนพ้ ืนทีข่ อง
วงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ x นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |f (x)| จะไดวา
A(x) = π(|f (x)|)2 = π[f (x)]2
∫ b
และ ิ าตรของรูปทรงทรงตั นดั งกลาว จาก V = A(x) dx
V แทนปรม สรุปไดวา
a
∫ b
V = π[f (x)]2 dx
a
R
y=k y=k
X X
a b a x b
จากรูปภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน X ทีจ่ ดุ x เมือ่ x ∈ [a, b] เปน รูปวงกลม ให A(x) แทนพ้ ืนทีข่ อง
วงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ x นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |f (x) − k| จะไดวา
A(x) = π(|f (x) − k|)2 = π[f (x) − k]2
ให x = h(y) เปน เสน โคงทมี่ ีคา บนชว ง [c, d] และ R เปน อาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวย x = h(y)
กั บแกน Y และเสน ตรง y = c, y = d เมือ่ นำ R ไปหมุนรอบแกน Y จะไดรปู ทรงตั น แสดงดั งรูป
Y Y
d d
x = h(y) x = h(y)
y
R
c c
X X
จากรปู ภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน Y ทีจ่ ดุ y เมือ่ y ∈ [c, d] เปน รปู วงกลม ให A(y) แทนพ้ ืนทีข่ อง
วงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ y นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |h(y)| จะไดวา
A(y) = π(|h(y)|)2 = π[h(y)]2
∫ d
และ ิ าตรของรูปทรงทรงตั นดั งกลาว จาก V = A(y) dy
V แทนปรม สรุปไดวา
c
∫ d
V = π[h(y)]2 dy
c
ในทำนองเดยี วกั นถาให R เปน อาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวย x = h(y) กั บเสน ตรง x = ℓ และ
เสน ตรง y = c, y = d เมือ่ นำ R ไปหมุนรอบเสน ตรง x = ℓ จะไดรปู ทรงตั น แสดงดั งรูป
7.3. ปริมาตรของร ูปทรงตั นท่ ีเกิดจากการหมุน 257
Y x=ℓ Y x=ℓ
d d
x = h(y) x = h(y)
y
R
c c
X X
จากรูปภาคตั ดตั้ งฉากกั บเสน ตรง x = ℓ ทจี่ ดุ y เมือ่ y ∈ [c, d] เปน รูปวงกลม ให A(y) แทนพ้ ืนที่
ของวงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ y นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |h(y) − ℓ| จะไดวา
A(y) = π(|h(y) − ℓ|)2 = π[h(y) − ℓ]2
ตั วอยาง 7.3.1 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y และ
เสน โคง y = (x − 2)2 รอบแกน X และรอบแกน Y
Y
2
y = (x − 2)2
1
X
0 1 2 3
258 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
ตั วอยาง 7.3.2 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวยเสน โคง xy = 3
เสน ตรง x = −1 และ y = 3x + 8 รอบเสน ตรง x = −1
x = −1 Y
1
X
−3 −1
−1
−3
y = 3x + 8
xy = 3
7.3. ปริมาตรของร ูปทรงตั นท่ ีเกิดจากการหมุน 259
ตั วอยาง 7.3.3 จงหาปรมิ าตรทีเ่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคง y = √x
เสน ตรง y = x รอบแกน X
Y
0 X
1
X
0 1
260 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
ตั วอยาง 7.3.5 จงหาปรมิ าตรทีเ่ กดิ จากการหมุน อาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคง y2 = x
และ y = x รอบเสน ตรง x = 5 และรอบเสน ตรง y = 4
7.3. ปริมาตรของร ูปทรงตั นท่ ีเกิดจากการหมุน 261
2. การหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นโดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
ให y = f (x) และ y = g(x) เปน เสน โคงทีม่ ีคา บนชว ง [a, b] โดยที่ g(x) ≤ f (x) เมือ่ x ∈ [a, b]
และ R เปน อาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวย y = f (x) และ y = g(x) และเสน ตรง x = a, x = b เมือ่
นำ R ไปหมุนรอบแกน Y แสดงไดดังรูป
Y Y
y = f (x)
y = f (x)
R
y = g(x)
y = g(x)
X X
a b a x b
Y
y = f (x)
y = g(x)
X
a x b
จากรูปเมือ่ ตั ด R ตั้ งฉากกั บแกน X ทีจ่ ดุ x เมือ่ x ∈ [a, b] จะไดเสน ตรงทีข่ นานแกน Y และเมือ่
นำไปหมุนรอบแกน Y จะไดรปู ทรงกระบอกทีม่ ีความสูงเทากั บ f (x) − g(x) และรั ศมีเทากั บ |x|
ให A(x) แทนพ้ ืนทผี่ ิวขางทรงกระบอกจะไดวา
A(x) = 2π|x|[f (x) − g(x)]
∫ b
และ V แทนปรมิ าตรของรูปทรงทรงตั นดั งกลาว จาก V = A(x) dx สรุปไดวา
a
∫ b
V = 2π|x|[f (x) − g(x)] dx
a
เรยี กปรมิ าตร V ทไี่ ดโดยวธิ นี ้ วี า ปรมิ าตรของรูปทรงตั นโดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
262 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
ในทำนองเดยี วกั นถาหมุน R รอบเสน ตรง x = k ดั งรูป
x=k
Y
y = f (x)
y = g(x)
X
a x b
y = (x − 2)2
X
2
264 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
ตั วอยาง 7.3.7 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y เสน
โคง y = x2 − 4x และ y = 16 − x2 รอบแกนเสน ตรง x = 6 โดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
Y
15
10
X
−2 0 2 4
−5
7.3. ปริมาตรของร ูปทรงตั นท่ ีเกิดจากการหมุน 265
ตั วอยาง 7.3.8 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y เสน
√
โคง y = x − 1 เสน ตรง x = 3 และเสน ตรง y = 2 รอบแกน X และเสน ตรง y = 3 โดยวธิ แี บบ
เปลอื กทรงกระบอก
266 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
แบบฝก หั ด 7.3
1. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นทีเ่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคงตอไป
น้ ี โดยใชว ธิ แี บบจาน
1.1 y = x, x = 1 และ y = 0 รอบแกน X
1.2 y = x2 − 4x และแกน X รอบแกน X
1.3 y = 4x − x2 และแกน X จาก x = 0 ถงึ x = 5 รอบแกน X
1.4 y = C0osx, x = 0 และ y = 0 ในจตุภาคท1ี ่ รอบแกน X
1.5 y + x + 1 = 0, x − 2y = 2 และ y = 0 รอบแกน X
1.6 y = x2 , x = 1 และ y = 0 รอบแกน Y
1.7 x = 2y − y 2 − 2 และ x = −5 รอบแกน Y
1.8 y = x2 , x = 1 และแกน X รอบเสน ตรง x = −1 และ
รอบเสน ตรง y = −1
1.9 y = x2 − x และ y = 2x − x2 รอบเสน ตรง y = 2
2. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นทีเ่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคงตอไป
น้ ี โดยใชว ธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
2.1 y = x3 , x = 2, x = 3 และแกน X รอบแกน Y
2.2y = x และ y = x2 รอบแกน Y
2.3y = x2 − x3 และแกน X รอบแกน Y
√
2.4x = 9 − y 2 และแกน Y รอบแกน Y
2.5y = 2x, x = 6 และ x = 0 รอบแกน X
√
2.6x + y = 4, y = 2 x − 1 และแกน X รอบแกน X
2.7y = x2 , x = 1 และ y = 0 รอบเสน ตรง x = 1
2.8y = 2 − |x| และแกน X รอบเสน ตรง y = −1
2.9x = y 2 , x = 0 และ x + y = 2 รอบเสน ตรง y = −3
3. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นทีเ่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคงตอไป
น้ ี
3.1 y = sinx, y = cosx, x = 0 และ x = π4 รอบแกน X
3.2 y = |x|3 , x = −1, x = 1 และแกน X รอบแกน X
3.3 x2 + y 2 − 4x + 3 = 0 รอบแกน Y
3.4 y 2 = x3 , x = 4 และแกน X รอบเสน ตรง y = 8
3.5 y 2 = x3 , y = 6 และแกน Y รอบเสน ตรง y = 8
บทที ่ 8
ปรพิ ั นธไมตรงแบบ
∫ b
จากแนวคดิ การหาปริพันธไมจำกั ดเขต f (x) dx เมือ่ f เปน ฟงก ชันบนชว ง [a, b] เราจะ
a ∫ ∞ √
ขยายแนวคดิ ไปยั งกรณีการหาปริ พันธ บนชว งอนั นต เชน x dx หรอื การหาปริ พันธ ของ
∫ 1
0
ปรพิ ั นธลักษณะน้ วี า ปรพิ ั นธ ไมตรงแบบ (improper integral) แบงออกเปน 3 ลั กษณะดั งน้ ี
1. ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทชี่ ว งการหาปรพิ ั นธเปน ชว งอนั นต
2. ปริพันธ ไม ตรงแบบชนดิ ที่ชว งการหาปริพันธ ของฟงก ชัน ที่ไมมี ขอบเขตบนชว งการหาปริ
พั นธ
3. ปริ พันธ ไม ตรงแบบชนดิ ที่ชว งการหาปริ พันธ เปน ชว งอนั นต และชว งการหาปริ พันธ ของ
ฟงก ชันทไี ่ มมีขอบเขตบนชว งการหาปรพิ ั นธ
267
268 บทท่ ี 8. ปริพันธไม ตรงแบบ
บทนยิ าม 8.1.1 ให a, b เปน จำนวนจรงิ และ a < b
1. ให f เป∫น ฟงก ชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, t]∫ ทกุ ๆ t > a
t ∞
ถา t→∞
lim ิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูเ ข า (convergence)
f (x) dx มีคา จะกลาววา ปรพ
และ a ∫ ∞ ∫ t
a
∫ b ∫ b
f (x) dx = lim f (x) dx
−∞ t→−∞ t
∫ b ∫ b
ถา t→−∞
lim f (x) dx ไมมีคา จะกลาววา ปรพิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูอ อก
t −∞
∫ ∞
1
ตั วอยาง 8.1.4 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ x2 − 2x + 2
dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0
270 บทท่ ี 8. ปริพันธไม ตรงแบบ
∫ ∞
1
ตั วอยาง 8.1.5 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ x2 − 2x + 2
dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞
∫ ∞
x
ตั วอยาง 8.1.6 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞ 2x2 + 1
8.1. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดท่ ีหน่ึ ง 271
ตั วอยาง 8.1.7 จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง
1
y=
x2 −1
กั บแกน X เมือ่ x ≥ 2
Y
0.5
X
0 1 2 3 4 5 6 7
272 บทท่ ี 8. ปริพันธไม ตรงแบบ
แบบฝก หั ด 8.1
1. จงพิจารณาวาอนิ ทรกิ รั ลไมตรงแบบตอไปน้ วี า ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
∫ ∞ ∫ ∞ ∫ 0
1 ex
1.1 dx 1.9 xe −x
dx 1.17 dx
2 (x + 1)2 0 −∞ 3 − 2ex
∫ ∞
∫ ∞ ∫ 0
1.2 cosx dx 1.10 e−x cosx dx 1.18 1
2 dx
0
∫
0 −∞ (x − 8) 3
∫ ∞
∫
∞
ℓnx 1.11 1 0
1.3 x
dx
0 e + e2x
x
dx
1.19 1
dx
1
∫ ∫ ∞ −∞ 2x2 + 2x + 1
∞ 1 ∫
1.4 1
dx 1.12 √ √ dx
1.20
∞
|x + 1|
xℓn3 x 0 x(1 + e x )
x2 + 1
dx
e
∫ ∫ −∞
∞
1
1 ∫
1.5 1
dx 1.13 3 − 2x
dx
1.21
∞
x2
dx
1 + 2x −∞
0
∫ −∞ x2 + 1
∫ ∞ 0 ∫∞
1.6 x
dx 1.14 3x
e dx 1.22 x
dx
−1 1 + x2 −∞ (x2 + 3)2
∫ ∫ −1
−∞
∫
∞ x ∞
1.7 1
dx 1.15 √ dx 1.23 1
dx
2 4 + x2 −∞ 1 + x2 −∞ ex + e−x
∫ ∞
∫ 0 ∫∞
1
1.8 1
√ dx 1.16 5 dx 1.24 xe−x dx
2
0 ex −∞ (1 − x) 2
−∞
∫ ∞
1
2. จงหาเงือ่ นไขของ p ทที ่ ำให xp
dx ลูเ ขา
1
∫ ∞
3. จงหาเงือ่ นไขของ s ทที ่ ำให e−st t dt ลูเ ขา
0
∫ ∞
4. จงหาคาของ a ทที่ ำให e−ax dx = 5
0
3. ให f เปน ฟงกชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง (a, b) และ x→a lim f (x) = −∞ หรอ ื + +
∫ 1
x
ตั วอยาง 8.2.3 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx วาลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0 1 − x2
8.2. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดท่ ีสอง 275
∫ 1
1
ตั วอยาง 8.2.4 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ x(x − 1)
dx วาลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0
∫ e
1
ตั วอยาง 8.2.5 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
1
e
x ℓnx
5
276 บทท่ ี 8. ปริพันธไม ตรงแบบ
ตั วอยาง 8.2.6 จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี ่ ยูระหวางเสน โคง
1
y= √
3
x
กั บแกน X เมือ่ x ∈ [−8, 1]
X
−8 −4 R 1 4 8
−1
−2
8.2. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดท่ ีสอง 277
แบบฝก หั ด 8.2
1. จงพิจารณาวาอนิ ทรกิ รั ลไมตรงแบบตอไปน้ วี า ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
∫ 9 ∫ 4
1 x
1.1 √ dx 1.13 √ dx
0 x 2
3
x−2
∫ 1 ∫ 2
1 x
1.2 √ dx 1.14 − 1)2
dx
0 1 − x2 0 (x2
∫ 4 ∫ 8
1 1
1.3 (x − 3)2
dx 1.15 √
3
x
dx
3 −1
∫ 4 ∫ 7
1 1
1.4 3 dx 1.16 2 dx
0 (4 − x) 2 −2 (x + 1) 3
∫ 2 ∫ 1
x 1
1.5 √ dx 1.17 √ dx
1 x−1 −1 |x|
∫ 1 ∫ 4
1
1.6 xℓnx dx 1.18 dx
0 2 (x − 3)7
∫ ∫
1.7
π
6 cosx dx 1.19
3
1
dx
0 1 − 2sinx 0 x2 + 2x − 3
∫ π ∫ 3
x
1.8 sec2x dx 1.20
2
dx
0 1 (x2 − 4)3
∫ 2 ∫ 2
2x + 1 1 1
1.9 x +x−6
2
dx 1.21 x 2
cos x
dx
0 −1
∫ 1 ∫ 2
1
1.10 ℓnx dx 1.22 √ dx
0 0 2x − x2
∫ √ ∫ 2
4
ℓn x 1
1.11 √ dx 1.23 dx
−1 x − x − 2
x 2
0
∫ 1 ∫ 1
1 1
1.12 √ √ dx 1.24 1 dx
0 1− x 0 x(ℓnx) 5
2. จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง y = (1 −1 x)2 กั บแกน X เมือ่ x ∈ [0, 4]
3. จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง y = x1 และ y = x(x21+ 1) เมือ่ x ∈ [0, 1]
278 บทท่ ี 8. ปริพันธไม ตรงแบบ
8.3 ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ผสม
ในหั วขอน้ จี ะกลาวถงึ รูปแบบของปรพิ ั นธไมตรงแบบทีผ่ สมระหวางชนดิ ทีห่ นงึ ่ และชนดิ ทีส่ อง
โดยการพิจารณาเปน ชว งยอย และพิจารณาการลูเ ขาลูอ อกตามนยิ ามตามหั วขอทกี่ ลาวมาแลว
ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ผสมจะลูเ ขาก็ตอ เมือ่ ทกุ ๆ ชว งยอยทพี่ ิจารณาลูเ ขาทั้ งหมด แตถามี
อยางนอยชว งยอยลูอ อกจะสรุปไดวา ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ผสมลูอ อก
∫ ∞
1
ตั วอยาง 8.3.1 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
2 x−2
∫ 1
1
ตั วอยาง 8.3.2 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ 2 dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞ (1 − x) 3
8.3. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดผสม 279
∫ ∞
√
2− x
ตั วอยาง 8.3.3 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx
x
ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0
∫ ∞
1
ตั วอยาง 8.3.4 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞ x − 2x + 1
2
280 บทท่ ี 8. ปริพันธไม ตรงแบบ
ด 8.3
แบบฝกหั
จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบตอไปน้ วี า ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
∫ ∞ ∫ ∞
1 1
1. 2 dx 10. dx
0 (x − 1) 3 −∞ x2 + 2x + 1
∫ ∞
∫ ∞
1
2. √
1
dx 11. x2 − 3x + 2
dx
1 x x2 − 1 −∞
∫ ∞
∫ ∞
ex
3. 1
dx 12. ex − 1
dx
−1 x −1
2 −∞
∫ ∞
∫ 0
1 1
4. dx 13. √ dx
1 xℓnx −∞ |x|
∫ ∞ ∫ ∞
ex
5. x−0.1
dx 14. ex − 1
dx
0 0
∫ ∞ ∫ ∞
1 1
6. √
x(x + 4)
dx 15. x2 − 3x + 2
dx
0 −∞
∫ ∞ ∫ ∞
1 ex
7. x2 − 6x + 8
dx 16. ex − 1
dx
1 −∞
∫ ∞ √ ∫ ∞
√
x e− x
8. 1− x
√ dx 17. √ dx
0 0 x
∫ ∞ ∫ ∞
1 1
9. √ dx 18. |x − 2|
dx
2 (x + 7) x − 2 −∞
สรปุ สูตรเกยี ่ วกั บแคลคลู ั ส
เอกลั กษณ ตรโี กณมติ ิ
1. sinxcscx = 1 18. tan2x = 11 − cos2x
+ cos2x
2. cosxsecx = 1
19. tanx = 1 +sincos
2x
=
1 − cos2x
sin2x
3. cotxtanx = 1 2x
d 1
13. d
sinx = cosx 24. arccscx=− √
dx dx |x| x2 − 1
คาเชงิ อนุพันธ
1. dC = 0 4. u′ dx = du
( u ) vdu − udv
2. d(u + v) = du + dv 5. d
v
=
v2
3. d(ku) = kdu 6. d(uv) = vdu + udv
ปรพิ ั ∫นธของฟงก ช∫ั น
1. af (x)dx = a f (x)dx
∫ ∫ ∫
2. f (x) + g(x)dx = f (x)dx + g(x)dx
∫
3. kdx = kx + C
∫ ∫
4. vdu = uv − vdu
∫
xn+1
5. xn dx =
n+1
+ C , n ̸= −1
∫
1
6. x
dx = ℓn|x| + C
∫
7. ex dx = ex + C
∫
1
8. eax dx = eax + C
a
∫
ax
9. ax dx =
ℓna
+C
∫
10. sinxdx = −cosx + c
∫
11. cosxdx = sinx + C
∫
12. sec2xdx = tanx + C
∫
13. secxtanxdx = secx + C
∫
14. csc2xdx = −cotx + C
∫
15. cscxcotxdx = −cscx + C
∫
16. tanxdx = ℓn|secx| + C
∫
17. secxdx = ℓn|secx + tanx| + C
∫
18. cotxdx = ℓn|sinx| + C
∫
19. cscxdx = ℓn|cscx − cotx| + C
∫
eax
20. eax sinbxdx =
a2 + b2
(asinbx − bcosbx) + C
∫
eax
21. eax cosbxdx =
a2 + b2
(acosbx + bsinbx) + C
∫
1
22. √ dx = arcsinx + C
1 − x2
∫
1
23. 1 + x2
dx = arctanx + C
∫
1
24. √ dx = arcsecx + C
|x| x2 − 1
∫
25. ℓnxdx = xℓnx − x + C
∫
26. cosaxdx = a1 sinax + C
∫
27. sinaxdx = − a1 cosax + C
∫ √
28. arcsinxdx = xarcsinx + 1 − x2 + C
∫ √
29. arccosxdx = xarccosx − 1 − x2 + C
∫
30. arctanxdx = xarctanx − 12 ℓn(1 + x2) + C
∫
31. arccotxdx = xarccotx + 12 ℓn(1 + x2) + C
∫ √
32. arcsecxdx = xarcsecx − ℓn|x + x2 − 1| + C
∫ √
33. arccscxdx = xarccscx + ℓn|x + x2 − 1| + C
บรรณานกุ รม
ดำรง ทพิ ย โยธา, ยุวรยี พั นธกลา และณั ฏฐนาถ ไตรภพ. (2548). แคลคลู ั ส ๑. กรุงเทพฯ:
สำนั กพิมพ แหงจฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลั ย.
James Stewart. (2012). Calculus Early Transcendentals. Canada. Nelson Education,
Ltd.
Josip Hercet, Lorraine Heienrichs, Palmira Mariz Seiler and Marlence Torres Skoumal.
(2012). Mathematics higher level. New York: Oxford university press.
Pual Glendinning. (2012). Maths in minutes. London, England: Quercus Editions
Ltd.
Tom Jackson. (2012). Mathematics an illustrated history of numbers. New York:
Shelter Harbor Press and Worth Press Ltd
ประวั ตผิ เู ขียน