Calculus1 Handout2564

แคลคลู ั ส 1
Calculus 1
สาขาวชิ าคณติ ศาสตร คณะครศุ าสตร

มหาวทิ ยาลั ยราชภั ฏสวนสุนันทา
2564
MAC1302
แคลคลู ั ส 1
Calculus 1
ผูชว ยศาสตราจารย ดร.ธนั ชยศ จำปาหวาย

สาขาวชิ าคณติ ศาสตร คณะครุศาสตร มหาวทิ ยาลั ยราชภั ฏสวนสุนันทา
เอกสารประกอบการสอนวชิ าแคลคูลัส 1 ประจำปก ารศกึ ษา 1/2564
สารบั ญ
1 เบ้ องต
ื นแคลคลู ั ส 1
1.1 ระเบียบวธิ เี กษียณ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 สามเหลยี ่ มผลตาง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3 แคลคูลัสยุคสมั ยใหม . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.4 คณติ ศาสตรวเิ คราะห . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.5 คณติ ศาสตรพ้ ืนฐาน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2 ลมิ ติ และความตอเนอื่ ง 29
2.1 ลมิ ิตของฟงก ชัน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2 ลมิ ิตดานเดยี ว . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.3 ลมิ ิตของฟงก ชันตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.4 ลมิ ิตเกยี่ วกั บอนั นต . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.5 ความตอเนอื่ ง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3 อนุพันธ ของฟงก ชัน 75

3.1 อั ตราการเปลยี ่ นแปลงและอนุพันธ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
3.2 กฎของอนุพันธ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
3.3 กฎลูกโซ  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
3.4 อนุพันธอันดั บสูง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.5 อนุพันธของฟงก ชันเลขช้ กี ำลั ง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.6 อนุพันธของฟงก ชันตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.7 อนุพันธของฟงก ชันโดยปรยิ าย . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
4 การประยุกต ของอนุพันธ 121

4.1 การประมาณคาเชงิ เสน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.2 คาสุดขีด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.3 ความเวาและจดุ เปลยี่ นเวา . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
4.4 การรางกราฟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
4.5 อั ตราสัมพั ทธ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
4.6 หลั กเกณฑลอปต าล . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
ก
ข สารบั ญ
5 ปรพิ ั นธ 165
5.1 ปฏยิ านุพันธและปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
5.2 การหาปรพิ ั นธโดยการเปลยี่ นตั วแปร . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
5.3 ปรพิ ั นธจำกั ดเขต . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
5.4 ทฤษฎบี ทหลั กมูลของแคลคูลัส . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
6 เทคนคิ การหาปรพิ ั นธ 207
6.1 การหาปรพิ ั นธทลี่ ะสว น . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
6.2 ปรพิ ั นธของฟงก ชันตรรกยะ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
6.3 ปรพิ ั นธของฟงกชันตรรกยะในรูปตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . 229
6.4 ปรพิ ั นธของฟงกชันในรูปกรณฑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
6.5 ปรพิ ั นธของฟงก ชันตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
6.6 ปรพิ ั นธโดยการแทนคาตรโี กณมิติ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
7 การประยุกต ของปรพิ ั นธ 265
7.1 พ้ ืนทรี่ ะหวางเสน โคง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
7.2 ปรมิ าตรของรูปทรงตั นซงึ ่ หาพ้ ืนทภี่ าคตั ดได . . . . . . . . . . . . . . . . 271
7.3 ปรมิ าตรของรูปทรงตั นทเี่ กดิ จากการหมุน . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
8 ปรพิ ั นธ ไมตรงแบบ 289

8.1 ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทหี่ นงึ ่ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
8.2 ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทสี่ อง . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
8.3 ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ผสม . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
บทที ่ 1
เบ้ องต
ื นแคลคลู ั ส
ในบทแรกจะกลาวถงึ ววิ ั ฒนาการของวชิ าแคลคูลัส แนวคดิ วธิ ี การตาง ๆ ที ่เปน จดุ เรมิ่ ตน
และพั ฒนาไปสูแ คลคูลัสในปจจบุ ั นโดยของนั กคณติ ศาสตรแตละยุค และกลาวถงึ คณติ ศาสตร
พ้ ืนฐานทจี่ ำเปน ตอการศกึ ษาวชิ าแคลคูลัส
1.1 ระเบียบวธิ เี กษียณ

รากฐานของแคลคูลัสเรมิ ่ ตน จากปญหาเกยี่ วกั บการวั ด โดยถกู คน พบปญหาและการแก
ปญหาเหลา นั้ น ใน บั นทึก บนแผน ดนิ เหนยี วของชาวบาบิ โลน และบั นทึก บนกระดาษปาป รสุ
(Papyrus) ของชาวอยี ิปต โบราณ ซงึ ่ มีอายุ ในสมั ยกอนครสิ ต กาล บั นทึก บนแผน ดนิ เหนยี วของ
ชาวบาบิโลน โดยเฉพาะในบั นทึกของอาเมส (Ahmose, 1680 - 1620 กอนครสิ ตกาล) ช้ ใี หเห็นวา
ชาวอยี ิปตโบราณมีความรูวา ปรมิ าตรของพีระมิดฐานสเี ่ หลยี่ มจั ตุรัสเปน 1/3 เทาของปรมิ าตร
ของปรซิ มึ ทมี่ ีฐานเดยี วกั นและสูงเทากั น
รูปที่ 1.1: พีระมิดฐานสเี่ หลยี่ มจั ตุรัสและปรซิ มึ ทมี่ ีฐานเดยี วกั นและสูงเทากั น
นั กปรั ชญาชาวกรกี สมั ยโบราณ ไดบันทึกถงึ ความรตู า ง ๆ ไวหลายชนิ้ เนอื่ งจากยุคนั้ นเปน ยุค
รุง เรอื งของการใชต รรกวทิ ยาในการแสวงหาความรู แตทีน่ ั บไดวา เปน จดุ เรมิ่ ตนของแคลคูลัสใน
1
2 บทท่ ี 1. เบ้ ื องต นแคลคูลัส
ยุคน้ คี อื ระเบียบวธิ เี กษียณ (The Method of Exhaustion)
ตั วอยางเชน การนำเสนอวธิ ีหาพ้ ืนทีข่ องวงกลมโดยชาวกรกี นามวา แอนตฟ ิ อน (Antiphon,
480 - 411 กอนครสิ ตกาล) เรมิ่ จากสรางรูป หลายเหลยี ่ มแนบในวงกลม จากนั้ น สังเกตได วา
หากจำนวนเหลยี่ มมากข้ ึน ผลตางของพ้ ืนทีข่ องรปู ทั้ งสองจะหมดไป แตก็มีขอแยงในทางปฏบิ ั ติ
วาเราจะสามารถสรางรูปหลายเหลยี่ มใหมีจำนวนเหลยี่ มไดมากมายแคไหนถงึ เพียงพอ
รูปที ่ 1.2: รูปหลายเหลยี่ มแนบในวงกลม
จากรูป 1.2 แสดงตั วอยางการแบงวงกลมดวยรูป 16 เหลยี ่ มเทา ๆ กั น เปน ตั วอยางขั้ นเรมิ่

ตนของระเบียบวธิ ีเกษียณ และตอไปเราอาจใชค วามรูเรอื่ งพ้ ืนทีข่ องสามเหลยี่ มและตรโี กณมิติ
เพือ่ อธบิ ายระเบียบวธิ เี กษียณ ดั งตั วอยางตอไปน้ ี
ตั วอยาง 1.1.1 จงหาพ้ ืนทขี ่ องรูปหลายเหลยี ่ มทแี ่ บงวงกลมรั ศมี r ออกเปน n สว นเทา ๆ กั น
วธิ ที ำ พิจารณาการหาพ้ ืนสามเหลยี ่ ม 1 ชนิ้ จาก n ชนิ้ โดยใชก ฏทางตรโี กณมิติ
·
·· θ
r
จะเห็นวา θ = 2π
n
โดยใชก ฏทางตรโี กณมิติ จะไดวา พ้ ืนทขี ่ องสามเหลยี่ ม 1 ช้ นื เทาทั บ
( )
1 2 2π
r sin
2 n
ดั งนั้ นพ้ ืนทขี่ องรูป n เหลยี ่ มดานเทาทแี ่ นบในวงกลมรั ศมี r เทากั บ

( )
1 2 2π
nr sin
2 n
1.1. ระเบียบวิธีเกษียณ 3
ในปจจบุ ั นถา ใช ความรูเกยี่ วกั บลิมิต อนั นต พ้ ืนทีข่ องรูป n เหลยี่ มดานเทา ทีแ่ นบในวงกลม
รั ศมี r จะมีคา เขาใกล πr2 หรอื พ้ ืนของวกลมนั น่ เอง เมือ่ n มีขนาดใหญมาก ๆ
แตในสมั ยนั้ นชาวกรกี โบราณเปน ผูทีย่ ึดมั น่ กั บการให เหตุผลทางตรรกะทีต่ องรั ดกุมเขมงวด
รูป วงกลมก็ คอื รูป วงกลม กระบวนการที่จะทำให รปู หลายเหลีย่ นปรั บเปลยี่ นไปเปน รูป วงกลม
มั นสมเหตุสมผลหรอื ไม ซงึ ่ มีการปฏเิ สธการแบงพ้ ืนทอี่ ยางไมจำกั ด นั น่ เปน ขอขั ดแยงของระเบียบ
วธิ เี กษียณ ซงึ ่ ตั วอยางหนงึ ่ ทีป่ ฏเิ สธวธิ นี ้ คี อื ผลงานของ ซโี นแหงอเี ลยี (Zeno of Elea, 490 –
430 กอนครสิ ตกาล) นั กปราญชผูโดงดั งในการนำเสนอขอความทขี ่ ั ดแยงกั บสามั ญสำนกึ ทั ว่ ไป
เรยี กวา ปฏทิ รรศของซโี น (Zeno’s paradoxes) ไดช้ ขี อบกพรองทางตรรกะหากเราแบงขนาด
ไดไมจำกั ด
ตอ มานั กคณติ ศาสตร ชาวกรกี ผู เลอื่ งชอื่ นามวา อาร สิ โตเตลิ (Aristotle, 384 – 322 กอน
ครสิ ตกาล) ได ใช  หลั กการเดยี วกั นน้ ี ไปเขียนถงึ เสน ที ่ แบง ยอยไม ได อกี (indivisible line) แต
แนวคดิ ของ ขนาดทีแ่ บงไมได ก็ ไมรัดกุมพอทีจ่ ะนำไปใชใ นการให เหตุผลทางคณติ ศาสตร จาก
นั้ น ยูโดซุส (Eudoxus of Cnidus, 390 - 340 กอนครสิ ตกาล) ไดปรั บปรุงการใหเหตุผลเกยี่ ว
กั บระเบียบวธิ ีเกษียณ ให มีความรั ดกุมมากข้ ึน โดยอาศัยความรทู างเรขาคณติ ชว ยในพิจารณา
ขนาดทีแ่ บงไมไดอกี ในทางออม โดยพิจารณาผานอั ตราสว นของขนาดทีว่ ั ดไดทางเรขาคณติ ซงึ ่
ตอมาภายหลั งความรูเหลาน้ ไี ดปรากฎในผลงานของ ยุคลดิ (Euclid of Alexandria, 365 –
275 กอนครสิ ตกาล)
อาร คมิ ีดสี (Archimedes, 287 – 212 กอนครสิ ตกาล) ไดใชค วามรูจ ากระเบียบวธิ เี กษียณ
น้ จี นไดผลงานทีถ่ อื ไดวา มีแนวคดิ ใกลเคยี งกั บแนวคดิ ของการหาปริพันธในแคลคูลัสทีท่ ราบกั น
แลวในปจจบุ ั นตั วอยางผลงานทีเ่ ดนซงึ ่ ทำใหแนวคดิ ของกระบวนการเขาถงึ คาจรงิ อยางไมจำกั ด
ชัดเจนยิง่ ข้ ึน ไดแก วธิ กี ารหาพ้ ืนทีท่ ีป่ ด ลอมดวยพาราโบลาตั ดกั บเสน ตรง หรอื เรยี กวา เซกเมน
ตของพาราโบลา (the quadrature of parabola) ดั งรูปตอไปน้ ี
รูปที ่ 1.3: การแบงยอยเซกเมนตของพาราโบลาออกเปน รูปสามเหลยี ่ ม
จากรูป 1.3 เปน การแบงยอยเซกเมนตของพาราโบลาออกเปน รูปสามเหลยี่ มไดเปน จำนวน

อนั นตตามแนวคดิ ของอารคมิ ีดสี
จากกระบวนการสรางขางตน ทำให ทราบวา พ้ ืนที่ของเซกเมนต ของพาราโบลาจะเปน 4/3
เทาของพ้ ืนทีข่ องรูปสามเหลยี ่ มรูปแรกทีส่ รางให แนบในเซกเมนตของพาราโบลานั้ น อารคิมีดีส
ยั งไดพัฒนาตอยอดระเบียบวธิ ีเพือ่ ใชห าพ้ ืนทีผ่ ิวและปรมิ าตรของทรงเรขาคณติ แบบตาง ๆ จน
ไดระเบียบวธิ ที ีต่ อ มาเรยี กวา วธิ อี าร คมิ ีดสี (method of Archimedes) โดยมีแนวคดิ ของแบง
ยอยรปู ทรงเหลานั้ นออกเปน แผนบาง ๆ ตามแนวศูนย ถว ง แลวหาผลบวกของขนาดของแผนบาง
ๆ เหลานั้ น ถงึ แมจะไมมีคณติ ศาสตรทรี่ ั ดกุมรองรั บ แตถอื วาเปน ภาพแสดงแนวคดิ คราว ๆ ของ
การหาปรพิ ั นธในแคลคูลัสทที ่ ราบในปจจบุ ั น
ตอไปน้ จี ะเปน ตั วอยางการฟาพ้ ืนทปี่ ด ลอมตามแนวคดิ ของอารคมิ ีดสี
ตั วอยาง 1.1.2 จงหาพ้ ืนทีข่ องอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยลอมพาราโบลา y = x2 และเสน ตรง
y = x + 2 โดยใชว ธ ิ ขี องอารคมิ ีดสี
1.2. สามเหล่ ียมผลต าง 5
1.2 สามเหลยี ่ มผลตาง

ในยุคกลางการพั ฒนาแคลคูลัสไมกาวหนามากนั ก แนวคดิ และวธิ ีการสว นใหญยังองิ อยูกับ
การวั ด และการแบงระนาบออกเปน หนวยเล็กๆ ทีไ่ มสามารถแบงไดอกี (indivisible) จนกระทั ง่
ราวครสิ ต ศตวรรษที่ 16 เมือ่ วศิ วกรรมศาสตร ตองการแก ปญหาเกยี ่ วกั บจดุ ศูนย ถว ง ทำให มี
ความตองการทจี ่ ะใชค ณติ ศาสตรทรี ่ ั ดกุมมากยิง่ ข้ ึน เปน ผลใหมีการพั ฒนาแนวคดิ ของแคลคูลัส
ดั งลำดั บตอไปน้ ี
• วาเลรโิ อ (Luca Valerio, 1553-1618) ไดตพี ิมพ ผลงานทไี่ ดรับแรงบั นดาลใจมาจากวธิ กี าร
ของอารคมิ ีดสิ ทำใหแนวคดิ ของปรพิ ั นธในแคลคูลัสเรมิ่ ชัดยิง่ ข้ ึน
• เคปเลอร (Johannes Kepler, 1571 - 1630) ไดพัฒนาวธิ กี ารหาพ้ ืนทีข่ องเซเตอรของวงรี
โดยพิจารณาวาพ้ ืนทเี่ ปน ผลรวมของเสน
• คาวาลเี อร ี (Bonaventura Francesco Cavalieri, 1598 - 1647) ไดขยายแนวคดิ ใหชัดเจนยิง่
ข้ ึนจนกลายเปน ระเบียบวธิ ที เี่ รยี กวา วธิ ขี องการแบงแยกไมได (method of indivisible)
โดยมองวา เสน ตรงประกอบดวยจดุ เปน จำนวนอนั นต พ้ ืนที่ผิว ประกอบดวยเสน จำนวน
อนั นต และปรมิ าตรประกอบดวยพ้ ืนทผี่ ิวจำนวนอนั นต
จากผลงานดั งกลาวทำใหไดเทคนคิ การหาพ้ ืนทีข่ องรูปสามเหลยี ่ มมุมฉาก โดยการแบงยอย
พ้ ืนทอี่ อกเปน เสน เล็ก ๆ แลวหาผลรวมของเสน เหลาน้ ี ซงึ ่ แนวคดิ น้ คี ลายกั บทชี่ าวกรกี โบราณได
เสนอไว แตวธิ คี ดิ แบบใหมน้ มี ีการใหเหตุผลทางคณติ ศาสตรทรี ่ ั ดกุมกวา
แฟร มาต (Pierre de Fermat, 1601 - 1665) นั กคณติ ศาสตรชาวฝรั ง่ เศสผูมีชอื่ เสยี่ งคนหนงึ ่
ในยุคฟ นฟ  ูศลิ ปวทิ ยา (Renaissance) ไดพัฒนาแนวคดิ ตาง ๆ โดยอางองิ ความรทู างคณติ ศาสตร
ทรี ่ ั ดกุมและเขมงวดยิง่ ข้ ึนจนไดผลงาน ทถี่ อื วามีบทบาทสำคั ญตอการพั ฒนาแนวคดิ ของแคลคูลัส
แบบกาวกระโดดคอื " การแก ปญหาคาสูงสุดหรอื ตำสุ ่ ดโดยอาศัยความรูทางเรขาคณติ ซงึ ่ ให
หลั กการแปลงปญหาไปเปน การแก ปญหาเกยี่ วกั บ การหาจดุ บนเสน โคงทีท่ ำให เสน สัมผั สเสน
โคง ณ จดุ นั้ นขนานกั บแกนนอน " โดย ลากรองจ (Joseph Louis Lagrange, 1736 - 1813)
ถงึ กั บยกยองใหแฟรมาวาเปน ผูคดิ คนแคลคูลัสแนวใหม
จากผลงานของ โอเรสเม (Nicolas Oresme, 1323 - 1382) ทอี่ าศัยความรูเ กยี่ วกั บ เสน
สัมผั ส (tangent line) ของเสน โคง ทำใหทราบวา คาตำสุ ่ ดหรอื สูงสุงของเสน โคงจะอยูบรเิ วณ
ทมี ่ ีการเปลยี่ นแปลงคาของตั วแปรชา ทสี่ ดุ จากจดุ น้ ถี อื ไดการพั ฒนาแคลคูลัสเรมิ่ อยูบนรากฐาน
แขนงของคณติ ศาสตรทเี ่ รยี กวา เรขาคณติ วเิ คราะห (analytic geometry)
การอธบิ ายแนวคดิ ของอั ตราสว นของสองขนาดที ่ไม สามารถแบง แยกได อกี ถูก อธบิ ายได
อยางรั ดกุมโดยใชค วามรูทางคณติ ศาสตรเกยี ่ วกั บความชันของเสน สัมผั สเสน โคง จากหลั กฐาน
การตดิ ตอแลกเปลยี่ นความรูร ะหวางแฟรมาตกับ เดสการ ตส (René Descartes, 1596 - 1650)
ทำใหทราบวา แฟรมาต ไดเสนอ " หลั กการของการแกปญหาคาตำสุ ่ ดหรอื คาสูงสุดวาเปน การ
แกสมการเพือ่ หาจดุ ทที่ ำใหความชันของเสน สัมผั สเสน โคงเปน ศูนย "
ตอ มามี ผลงานหลายชนิ้ ที่ทำพั ฒนาแคลคูลัสมากยิง่ ข้ ึนหลั งจากแฟร มาต เสนอผลงานดั ง
กลาว ซงึ ่ ผลงานหลายชนิ้ ได มี สว นในการพั ฒนาแคลูลัสแบบคู ขนานของนวิ ตั นและไลบ นติ ซ
ทั้ งสองที ่ได ชอื่ รวมกั นวา เปน ผู ประดษิ ฐ แคลคูลัส ถงึ แม จะพั ฒนาความรู ทางแคลคูลัสอยาง
อสิ ระตอ กั น แต มี หลั กฐานเชอื่ มโยงบุคคลทั้ งสองในทางออม ซงึ ่ เปน จดหมายโตตอบความรู
ระหวางเพือ่ นรวมงานของบุคคลทั้ งสอง โดยพบวา เพือ่ นรวมงานของทั้ งสองหลายคนเปน นั ก
คณติ ศาสตรคนเดยี วกั น บุคคลเหลานั้ น เชน
• บั วเนอร (Florimond de Beaune, 1601-1652) ได ขยายแนวคดิ วธิ ี ของเดส การ ตส เกยี่ ว
กั บเรขาคณติ วเิ คราะห เพือ่ พิจารณาปญหาเกยี่ วกั บเสน สัมผั สเสน โคงผานทางปญหาของ
การหารากซ้ำของสมการพหุนาม
• ฮูดเด (Johann van Waveren Hudde, 1628 - 1704) ไดปรั บปรุงวธิ กี ารทบี่ ั วเนอรใช  ใหงาย
ตอการนำไปใชจ นไดเปน กฎของฮดู เด (Hudde’s rule) โดยกฎน้ แี สดงความสัมพั นธระหวาง
รากซ้ำและสงิ ่ ทีต่ อ มาเรยี กวา อนุพันธของฟงก ชันพหุนาม ทั้ งระเบียบวธิ ีทางเรขาคณติ วิ
เคราะห ของเดสการตสทีบ่ ั วเนอรใชแ ละกฎของฮดู เดไดมีสว นสำคั ญในการพั ฒนาผลงาน
ทางแคลคูลัสของนวิ ตั น
• ไฮย เคนส (Chistiaan Huygens, 1629 – 1695) มีผลงานทเี่ ปน แรงจงู ใจใหไลบ นติ ซพัฒนา
แนวทางการเขาถงึ แนวคดิ ของแคลคูลัสไดงายข้ ึน
แบร โรว (Isaac Barrow, 1630 – 1677) เปน อกี บุคคลหนงึ ่ ที ่มี อทิ ธพิ ลตอ การพั ฒนาผล
งานของนั กคณติ ศาสตรรนุ ถั ดมาโดยเฉพาะไลบ นติ ซ แบรโรว เสนอระเบียบวธิ ีการพิจารณาเสน
สัมผั สเสน โคง วาเปน ลิมิตของลำดั บของ เสน ตั ดเสน โคง (secant lines) มีแนวคดิ โดยสังเขป
ดั งน้ ี " ถาเรมิ ่ จากเสน ตั ดเสน โคงเสน หนงึ ่ จะไดสองคูอ ั นดั บของจดุ ตั ดเหลานั้ นในระบบพิกัดฉาก
ให สรางเสน ตั ดเสน โคง เสน ใหม ซงึ ่ มี คูอันดั บของจดุ ตั ดเสน โคง ทั้ งสอง โดยทีค่ า สัมบูรณ ของผล
ตางของพิกัดทีห่ นงึ ่ ทีม่ ี คา นอยกวาเดมิ ดำเนนิ กระบวนการสรางน้ ไี ปเรอื่ ย ๆ โดยให คา สัมบูรณ
ของผลตางของพิกัดทีห่ นงึ ่ มีคา เขาใกลศนู ย ในทางเรขาคณติ อาจถอื ไดวา กระบวนการสรางน้ ี
ให ลำดั บของเสน ตั ดเสน โคงทีม่ ีลักษณะใกลเคยี งกั บเสน สัมผสเสน โคงมากข้ ึน ดั งแสดงไดดังรูป
ตอไปน้ ี
1.2. สามเหล่ ียมผลต าง 7
รูปที่ 1.4: สามเหลยี่ มผลตางของแบรโรว
P R
หรอื อาจใชร ปู ตอไปน้ แี สดงสามเหลยี ่ มผลตางของแบรโรว คอื ∆AP C ซงึ ่ คลายคลงึ กั บทีเ่ รา
คุนเคยในเรอื่ งอนุพันธ โดย ∆AP C จะข้ ึนกั บระยะ h > 0 จะมีคา ลดลงเรอื่ ย ๆ ตามแนวคดิ ของ
แบรโรว นั น่ หมายความวาจดุ A จะเคลอื่ นเขาใกลจดุ P น้ เี ปน จดุ เรมิ่ ตนของการหาอนุพันธของ
ฟงก ชัน f ทจี่ ดุ P นั น่ เอง
รูปที่ 1.5: สามเหลยี ่ มผลตางของแบรโรว ทขี ่ ้ ึนกั บ h

Y
y = f (x)
A
f (x + h)
f (x + h) − f (x)
P
f (x)
C
h
X
x x+h
ตั วอยาง 1.2.1 จงหาความชันของจดุ P (1, 1) บนเสน โคง y = x2 โดยใชส ามเหลยี ่ มผลตางของ

แบรโรว ตอบในรูป h
มี ความเปน ไปได วา ทั้ งนวิ ตั นและไลบ นติ ซได ศกึ ษาผลงานน้ ีและได รับคำแนะนำจากแบร
โรว ให พัฒนาผลงานของตน บทพิสจู น แสดงภาพแนวคดิ ของกระบวนการขางบนหลายอั น มีรปู
สามเหลยี่ มคลาย ๆ กั บรปู ดานลาง ซงึ ่ ตอมาเรยี กชอื่ วา สามเหลยี ่ มผลตางแบร โรว (Barrow’s
differential triangle) เปน แนวทางใหไลบ นติ ซพัฒนาทฤษฎบี ทของตั วเอง
แบรโรว และ ตรูร เิ ชลลิ (Evangelista Torricelli, 1608 – 1647) ศกึ ษาปญหาของการ
เคลอื่ นทดี ่ วยอั ตราเร็วทแี ่ ปรผั น พบวาการดำเนนิ การทตี ่ อ มาเรยี กวาอนุพันธ ของระยะทางน้ ี จะ
ไดความเร็ว และถาดำเนนิ การผกผั นกระบวนการดั งกลาวจากความเร็วจะไดระยะทาง แบรโรว
รั บรูวา ทั้ งสองกระบวนการนั้ นผกผั นซงึ ่ กั นและกั น (ตอมาทราบกั นวาคอื อนุพันธและปรพิ ั นธใน
แคลคูลัส) แตก็ไมไดประโยชน จากความรูน้ มี ากนั ก แตก็มีอทิ ธพิ ลให นวิ ตั นเสนอทฤษฎบี ทหลั ก
มูลของแคลคูลัสในเวลาตอมา ในอกี ทางหนงึ ่ ผลงานเดยี วกั นของแบรโรว บทพิสจู น ทีเ่ กยี ่ วของ
กั บ สามเหลยี่ มผลตางแบรโรว ไดใหแนวคดิ แกไลบ นติ ซในการประดษิ ฐสัญลั กษณ
dy
dx
เพือ่ แทนสงิ ่ ที ่สบื ทอดมาจากชาวกรกี โบราณ นั น่ คอื ขนาดทีแ่ บง ยอยไม ได อกี และได ให กฎ
การดำเนนิ การเกยี ่ วกั บสัญลั กษณ เหลา น้ ี ทำให การศกึ ษาแนวคดิ ของแคลคูลัสทำได งายและ
สามารถตอยอดออกไปอยางทเี่ ราไดใชอ ยูในปจจบุ ั น
1.3 แคลคลู ั สยุคสมั ยใหม

นวิ ตั น (Sir Isaac Newton, 1643-1727) ที่ ได
ชอื่ วา เปน ผู กอ กำเนดิ แคลคูลัส เพราะ วา มี ผล งาน ที ่
สำคั ญ มากมาย ตอ การ พั ฒนา รากฐาน ของ แคลคูลัส
ดั ง จะ เห็น ได จาก ผล งาน ที่ รวบรวม ไว ใน หนั งสอื ชอื่
ชดุ Principia ตั วอยางผลงานที่ ได กลาวมาแลว เชน
การ เสนอ ทฤษฎบี ท หลั ก มูล ของ แคลคูลัส เพือ่ แสดง
กระบวนการที่ผกผั นกั นของอนุพันธ และปริพันธ ตามที ่
แบร โรว ได สังเกตเห็น โดยนวิ ตั นได ใช ประโยชน จากวธิ ี
การน้ ในการแก
ี ปญหาทางอนุพันธ (ซงึ ่ ตอนนั้ นเรยี กวา
Method of tangents) และนำไปแก ปญหาทางปริพันธ รูปที่ 1.6: เซอร ไอแซก นวิ ตั น
(ซงึ ่ ตอนนั้ นเรยี กวา Method of quadrature) ในผลงาน
Method of Fluxions ทนี่ วิ ตั นไดศกึ ษาเกยี่ วกั บการเคลอื่ นที่ มีการใชแ นวคดิ ของ ขนาดทแี่ บงยอย
ไมไดอกี เชน กั น ซงึ ่ นวิ ตั นใชส ั ญลั กษณ
ẋ
แทน fluxion ของ x และ

ẍ
1.4. คณิตศาสตรวิเคราะห 9
(ความเรง) แทน fluxion ของ fluxion ของ x (เทยี บไดกับอนุพันธอันดั บหนงึ ่ และอนุพันธอันดั บสอง
ทที่ ราบในปจจบุ ั น) แตระบบการดำเนนิ การเกยี่ วกั บสัญลั กษณทนี่ วิ ตั วใชม ีความคลุมเครอื เขาใจ
ยากกวา ของระบบสัญลั กษณ ทีไ่ ลบ นติ ซ เสนอ ในผลงาน Tractatus de Quadratura Curvarum
นวิ ตั นไดให ระเบียบวธิ ีคดิ เกยี่ วกั บลิมิตเปน ศูนย และการใชอ นุกรมกำลั งแทนฟงก ชันทีท่ ราบกั น
ในปจจบุ ั น
ไลบ นติ ซ (Gottfried Wilhelm Leibniz, 1646-
1716) นอกจาก จะ ประดษิ ฐ ระบบ สัญลั กษณ ที่ ใช  งาย
กวา สำหรั บศกึ ษาแนวคดิ ของอนุพันธ (ตามแนวคดิ ที่
ได จากบทพิสจู น ของแบร โรว ที่ กลาวแลว ขางตน) ยั ง
ประดษิ ฐ ระบบสัญลั กษณ ที่ใช แทนแนวคดิ ของปริ พันธ
โดยใช  ∫
รปู ที่ 1.7: กอทฟรดิ วลิ เฮล ม ไลบ นติ ซ เปน สัญลั กษณ แทนการบวกของ ขนาดทีแ่ บงยอยไมได
อกี ดั งที ่ได ระบุ ในระเบียบวธิ ีที่คาวาลี เอรีเสนอ ในผล
งานชนิ้ หนงึ ่ ไลบ นติ ซไดเขียนสมการทคี ่ นุ เคยในปจจบุ ั น ไดแก
∫
1
y dy = y 2
2
เปน จดุ เรมิ่ ตนของแคลคูลัสเชงิ ปรพิ ั นธ ซงึ ่ สมั ยนั้ นไลบ นติ ซใชช อื่ วา calculus summatorius หรอื
calculus integralis ในเวลาตอมา ระบบสัญลั กษณ ของอนุพันธและปริพันธทีเ่ สนอโดยไลบ นติ ซ
ไดรับความนยิ มและใชก ั นอยางแพรหลาย ตามทเี ่ ห็นจนถงึ ปจจบุ ั น
การพั ฒนาแคลคูลัสในครสิ ตศักราชที่ 19 ยั งองิ รากฐานทางคณติ ศาสตรจากผลงานทสี ่ ำคั ญ
ของนวิ ตั นและไลบ นติ ซ มี ทั้งทีอ่ ยูบนความรู แบบสถติ (static phase) เชน จากความรูในเรอื่ ง
การวั ด แตยังมีการพั ฒนาแคลคูลัสโดยอาศัยคณติ ศาสตรของ infinitesimals ซงึ ่ ตกทอดมาจาก
ชาวกรกี โบราณ และสงิ ่ ทีป่ รั บปรุงใหรัดกุมกวาของคาวาลีเอรี ทีช่ อื่ indivisible และอกี รากฐาน
บนความรูแ บบพลวั ต (dynamic phase) เชน การเคลอื่ นทขี่ องจดุ ในปญหาของเสน สัมผั สเสน โคง
1.4 คณติ ศาสตรวเิ คราะห

แตก็มีผูช้ ใี หเห็นถงึ จดุ ออนของการใหเหตุผลทางตรรกในผลงานของนวิ ตั นและไลบ นติ ซ เชน
เบอร ค เลย (George Berkeley, 1685 – 1753) จากผลงาน Analyst จากจดุ น้ ีทำให แคลคูลัส
ตองแสวงหารากฐานความรูที่รัดกุม กวา เพือ่ มารองรั บแนวคดิ ถอื ได วา เปน ชว งที่รากฐานของ
แคลคูลัสได ขยั บมาอยู บนแขนงคณติ ศาสตร ที ่เรยี กวา คณติ ศาสตร วเิ คราะห (Mathematical
Analysis)
ผูทมี ่ ีบทบาทสำคั ญในการเสนอความรูท างคณติ ศาสตร
ที ่ จะเปน รากฐานที ่ รัดกุม เขม งวดกวา ให กั บแคลคูลัส
คอื โคช ี (Baron Augustin-Louis Cauchy, 1789-
1857) นั กคณติ ศาสตร ชาวฝรั ง่ เศษนั น่ เอง และความรู
ทางคณติ ศาสตรทีเ่ ปน รากฐานดั งกลาวคอื แนวคดิ ของ
ลิมิตของฟงกชัน ซงึ ่ ภายหลั งไดมีบทนยิ ามของลิมิตของ
ฟงก ชันทีม่ ี ความรั ดกุมยิง่ ข้ ึนอกี อยางเชน การเสนอให
เขาถงึ แนวคดิ ของลมิ ิตโดยใชแ นวคดิ ของ
รปู ที่ 1.8: ออกั สตนิ หลุยส โคช ี
{ε, δ}
ซงึ ่ เสนอโดย ไวแยร สตราสต (Karl Weierstrass, 1815 – 1897) และเชอื่ วายั งมีความจำเปน
ทีจ่ ะพั ฒนาแนวคดิ ของแคลคูลัสให อยู บนรากฐานแนวคดิ ของคณติ ศาสตร ทีส่ ามารถให เหตุผล
ไดรัดกุม เขมงวด และขยายใหครอบคลุมปญหาตาง ๆ ทีจ่ ะเกดิ ข้ ึนจากความจำเปน ตองพั ฒนา
ความรูดานวทิ ยาศาสตรและวศิ วกรรมศาสตรขั้นสูง เพือ่ ตอบสนองการแสวงหาความรูใหมขอ
งมนุนย ทไี่ มมีทสี่ นิ้ สุด
1.5 คณติ ศาสตรพ้ นฐาน

ื
ในหั วขอน้ จี ะกลาวถงึ ความรูเ บ้ ืองตนเกยี่ วกั บคณติ ศาสตร ทใี่ ชใ นการศกึ ษาแคลคูลัส ประกอบ
ดวย เซต คาสัมบูรณ สมการและอสมการ พหุนาม ฟงก ชัน เลขยกกำลั ง ตรโี กณมิติ และเรขาคณติ
เบ้ ืองตน
เซต
เซต (Set) เปน คำอนยิ าม หมายถงึ คำทตี ่ องยอมรั บกั นในเบ้ ืองตนวาไมสามารถใหความหมายที่
รั ดกุม ได คำวาเซตจงึ หมายถงึ กลุม ของสงิ่ ของตาง ๆ เมือ่ กลาวถงึ กลุม ใดแลวจะสามารถบอก
ได แนนอนวา สงิ ่ ใดอยู ในกลุม และสงิ่ ใดอยู นอกกลุม เรยี กสงิ ่ ตาง ๆ ที ่อยู ในเซตวา สมาชกิ
(element) (P. Glendinning. 2012. หนา 48) ถา a เปน สมาชกิ ของเซต A เขียนแทนดวย a ∈ A
และถา a ไมเปน สมาชกิ ของเซต A เขียนแทนดวย a ∈/ A เชน A = {1, 2, 3} จะไดวา 1 ∈ A แต
4∈ / A เปน  ตน การเขียนเซตประกอบดวย 2 วธิ คี อื
1. วธิ ีแจกแจงสมาชกิ (Tubular form) การเขียนเซตแบบแจกแจงสมาชกิ คอื การเขียน
เซตโดยเขียนสมาชกิ ลงในเครอื่ งหมายวงเล็บปก กา {} และใชเ ครอื่ งหมายจลุ ภาค (, ) คั น่
ระหวางสมาชกิ แตละตั ว ตั วอยางเชน {1, 2, 3}, {4, 5, 6} และ {a, b, c} เปน ตน
2. วธิ บี อกเงอื่ นไขของสมาชกิ (Set builder form) การเขียนเซตแบบบอกเงือ่ นไขประกอบ
ดวย 2 สว น สว นแรกหมายถงึ สมาชกิ และสว นทสี่ องคอื เงือ่ นไขของสมาชกิ โดยมีเครอื่ งหมาย
1.5. คณิตศาสตรพ้ ื นฐาน 11
ทวภิ าค (:) คั น่ ระหวางสองสว นนั้ น อานวา "โดยท"ี ่
A={ สมาชกิ : เงือ่ นไขของสมาชกิ }
ตั วอยางเชน A = {x : x เปน จำนวนเต็มบวกทนี่ อ ยกวา 5} หมายถงึ A = {1, 2, 3, 4}
สำหรั บเซต A ทมี ่ ีสมาชกิ ทกุ ตั วอยูในเซต B จะกลาววา A เปน เซตยอย (subset) ของ B เขียน
แทนดวย A ⊆ B ในเบ้ ืองตนเพือ่ ใหงายตอการนำไปใช  กำหนดสัญลั กษณดังน้ ี
C แทนเซตของจำนวนเชงิ ซอ น Qc แทนเซตของจำนวนอตรรกยะ
R แทนเซตของจำนวนจรงิ Z แทนเซตของจำนวนเต็ม
Q แทนเซตของจำนวนตรรกยะ N แทนเซตของจำนวนนั บ
สำหรั บเซตยอยของจำนวนจรงิ ถา a, b ∈ R เมือ่ a < b ชว ง (interval) ของจำนวนจรงิ ตาง
ๆ คอื
{x ∈ R : a < x < b} เขียนแทนดวย (a, b)
{x ∈ R : a ≤ x ≤ b} เขียนแทนดวย [a, b]
{x ∈ R : a ≤ x < b} เขียนแทนดวย [a, b)
{x ∈ R : a < x ≤ b} เขียนแทนดวย (a, b]
{x ∈ R : x > a} เขียนแทนดวย (a, ∞)
{x ∈ R : x ≥ a} เขียนแทนดวย [a, ∞)
{x ∈ R : x < b} เขียนแทนดวย (−∞, b)
{x ∈ R : x ≤ b} เขียนแทนดวย (−∞, b]
สำหรั บเซตที ่ไมมี สมาชกิ เขียนแทนดวย ∅ เรยี กวา เซตวาง (empty set) และ เอกภพ
สัมพั ทธ (universe) คอื เซตทีถ่ กู กำหนดข้ ึนโดยมีขอตกลงวา จะกลาวถงึ สงิ่ ทีเ่ ปน สมาชกิ ของ
เซตน้ เี ทานั้ น และนยิ มใช  U แทนเอกภพสัมพั ทธ เมือ่ ให A และ B เปน เซตในเอกภพสัมพั ทธ U
นยิ ามการดำเนนิ การบนเซตดั งตอไปน้ ี
ยูเนยี น (union) A ∪ B = {x ∈ U : x ∈ A หรอื x ∈ B}
อนิ เตอร เซชัน (intersection) A ∩ B = {x ∈ U : x ∈ A และ x ∈ B}
ผลตาง (difference) A − B = {x ∈ U : x ∈ A และ x ∈/ B}
สว นเตมิ เต็ม (complement) Ac = {x ∈ U : x ∈
/ A}
สมการและอสมการ
สมบั ตเิ บ้ ืองตนของการเทากั น ให a, b และ c เปน จำนวนจรงิ แลว
1. สมบั ตสิ ะทอน (Reflective law) a = a
2. สมบั ตสิ มมาตร (Symmetric law) ถา a = b แลว b = a
3. สมบั ตถิ า ยทอด (Transitive law) ถา a=b และ b=c แลว a=c
กฎไตรวภิ าค (Trichotomy law) คอื สัจพจนทกี ่ ลาววา ถา a และ b เปน จำนวนจรงิ ใด ๆ จะได
วา
a=b หรอื a<b หรอื a>b อยางใดอยางหนงึ ่
ทฤษฎบี ท 1.5.1 สำหรั บจำนวนจรงิ a, b และ c
1. ถา a=b แลว a+c=b+c 5. ab = 0 ก็ตอ เมือ่ a=0 หรอื b=0
2. ถา a+c=b+c แลว a=b
3. ถา a=b แลว ac = bc 6. a 2 + b2 = 0 ก็ ตอ เมือ่ a = 0 และ

4. ถา ac = bc และ c ̸= 0 แลว a=b b=0
ทฤษฎบี ท 1.5.2 ให a, b, c, x, y ∈ R แลว

1. ถา a>b แลว a+c>b+c
2. ถา a>b และ b>c แลว a>c
3. ถา a>b และ x>y แลว a+x>b+y
4. ถา a>b และ x>0 แลว ax > bx
5. ถา a>b และ x<0 แลว ax < bx
ให + แทนผลคูณทมี่ ากกวา 0 และ − แทนผลคูณทนี่ อ ยกวา 0 ให α, β ∈ R ซงึ ่ α < β จะได
ขอสรุปดั งน้ ี
1. เซตคำตอบของ (x − α)(x − β) < 0 คอื (α, β)
+ − +
α β
2. เซตคำตอบของ (x − α)(x − β) > 0 คอื (−∞, α) ∪ (β, ∞)

+ − +
α β
คาสัมบูรณ
ในเบ้ ืองตน คาสัมบูรณ (Absolute value) ของจำนวนจรงิ x เขียนแทนดวย |x| คอื ระยะทาง
จาก x ไปยั ง 0 หรอื ดั งบทนยิ าม
บทนยิ าม 1.5.3 ให x เปน จำนวนจรงิ ใด คาสัมบูรณ ของ x เขียนแทนดวย |x| คอื จำนวนจรงิ ที่
กำหนดโดย 

 เมือ่ x > 0


x
|x| =

0 เมือ่ x = 0


−x เมือ่ x < 0
ข อสังเกต สำหรั บจำนวนจรงิ x ใด ๆ จะไดวา
1. |x| ≥ 0 3. |x| = | − x|
2. |x| = 0 ก็ตอ เมือ่ x = 0 4. |x2 | = |x|2 = x2
ทฤษฎบี ท 1.5.4 ให x และ y เปน จำนวนจรงิ ใด ๆ จะไดวา

√
1. |xy| = |x||y| 3. x2 = |x|
x |x|
2. y
=
|y|
เมือ่ y ̸= 0 4. x ≤ |x|
บทพิส ูจน . ให x และ y เปน จำนวนจรงิ ใด ๆ

1. กรณที ี่ x = 0 หรอื y = 0 จะไดวา xy = 0 ทำใหไดวา |xy| = 0 = |x||y| ให x ̸= 0 และ
y ̸= 0
ถา x > 0 และ y > 0 จะไดวา xy > 0 สรุปไดวา |xy| = xy = |x||y|
ถา x < 0 และ y < 0 จะไดวา xy > 0 สรุปไดวา |xy| = xy = (−x)(−y) = |x||y|
ถา x และ y ตั วใดตั วหนงึ ่ เปน จำนวนจรงิ ลบ โดยไมเสยี นั ยทั ว่ ไปให x < 0 และ y > 0 จะ
ไดวา xy < 0 สรุปไดวา |xy| = −xy = (−x)y = |x||y|
1 1
2. ให y ̸= 0 แสดงไดโดยงายวา y
=
|y|
โดยขอ 1 จะไดวา
x 1 1 1 |x|
= x· = |x| · = |x| · =
y y y |y| |y|
√
3. กรณีที่ x = 0 √ ดยงาย กรณีที่ x > 0 จะได
เห็นได โ√ √
วา x2 = x กรณีที ่ x < 0 จะได วา
−x > 0 ดั งนั ้ น x2 = (−x)2 = −x สรุปไดวา x2 = |x|
4. ถา x ≤ 0 จะไดวา x ≤ 0 ≤ |x| กรณที ี่ x > 0 จะไดวา x = |x| สรุปไดวา x ≤ |x|
ทฤษฎบี ท 1.5.5 อสมการสามเหลยี ่ ม (Triangle inequality)

ให x และ y เปน จำนวนจรงิ ใด ๆ แลว
|x + y| ≤ |x| + |y|
บทพิส ูจน . ให x และ y เปน จำนวนจรงิ โดยทฤษฎบี ท 1.5.4 ขอ 2 จะไดวา
|x + y|2 = (x + y)2 = x2 + 2xy + y 2 = |x|2 + 2xy + |y|2
โดยทฤษฎบี ท 1.5.4 ขอ 1 และ 5 จะไดวา xy ≤ |xy| = |x||y| ดั งนั้ น

|x + y|2 ≤ |x|2 + 2|x||y| + |y|2 = (|x| + |y|)2
เนอื่ งจาก |x + y| ≥ 0 และ |x| + |y| ≥ 0 สรุปไดวา |x + y| ≤ |x| + |y|

ทฤษฎบี ท 1.5.6 ให x เปน จำนวนจรงิ และ a เปน จำนวนจรงิ บวก จะไดวา
1. |x| ≤ a ก็ตอ เมือ่ −a ≤ x ≤ a
2. |x| ≥ aก็ตอ เมือ่ ื

x ≤ −a หรอ x≥a
บทพิส ูจน . ทำเปน แบบฝก หั ด
พหนุ าม
บทนยิ าม 1.5.7 ให n ∈ N ∪ {0} แลว
P (x) = an xn + an−1 xn−1 + · · · + a1 x + a0
เรยี กวา พหุนาม (polynomial) และ an, an−1, ..., a1, a0 เรยี กวา สัมประสทิ ธ์ ิ (coefficient)
ของ
ี กวา พหุนามดกี รี n และเขียน n แทนดวย deg P (x)
xn , xn−1 , ..., x, 1 ตามลำดั บ ถา an ̸= 0 เรย
เรยี ก an ̸= 0 วา สัมประสทิ ธ์ ติ ั วนำ (leading coefficient)
กรณี an = 1 เรยี ก P (x) วา พหุนามโมนกิ (monic polynomial)
ให P (x) และ Q(x) เปน พหุนาม แลว P (x) = Q(x) ถา deg P (x) = deg Q(x) และอยูในรูป
P (x) = a0 + a1 x + a2 x2 + · · · + an xn
Q(x) = b0 + b1 x + b2 x2 + · · · + bn xn
ซงึ ่ ทกุ สัมประสทิ ธเทากั นทกุ คูค อื a0 = b0, a1 = b1, a2 = b2, ..., an = bn
หรอื กลาวอกี อยางคอื
P (x) = Q(x) ก็ตอ  เมือ่ deg P (x) = deg Q(x) และ P (x) = Q(x) ทกุ ๆ x∈R
ขั้ นตอนวธิ กี ารหาร (The Division Algorithm) สำหรั บพหุนาม

ให P (x) และ S(x) เปน พหุนาม โดยที่ S(x) ไมใชพ หุนามศูนย แลวจะมีพหุนาม Q(x) และ R(x)
เพียงคูเ ดยี วทสี่ อดคลองกั บ
P (x) = Q(x)S(x) + R(x) เมือ่ R(x) = 0 หรอื deg R(x) < deg S(x)
เรยี ก Q(x) วาผลหาร (quotient) และ R(x) วาเศษเหลอื (remainder)
กรณี R(x) = 0 แลวจะไดวา S(x) หาร P (x) ลงตั ว หรอื S(x) เปน ตั วประกอบของ P (x)
ทฤษฎบี ทเศษเหลอื (remainder theorem)
ให P (x) เปน พหุนาม และ c ∈ R แลว
x − c หาร P (x) เศษเหลอ ื เทากั บ P (c)
ดั งนั้ นถา P (c) = 0 แลว x − c เปน ตั วประกอบหนงึ ่ ของ P (x)
บทนยิ าม 1.5.8 ให P (x) เปน พหุนาม ถา P (α) = 0 จะเรยี ก α วาราก (root) ของพหุนาม P (x)
หรอื α เปน คำตอบ (solution) ของสมการ P (x) = 0
ขอสังเกต
1. α เปน รากของก็ตอ เมือ่ x − α เปน ตั วประกอบของ P (x)
2. ถา P (x) = Q(x)S(x) แลว รากทกุ ตั วของ Q(x) และรากทกุ ตั วของ S(x) เปน รากของ
P (x)
ฟงก ชัน
บทนยิ าม 1.5.9 ให A และ B เปน เซตใด ๆ ผลคณ ู คาร ทเี ซยี น (cartesian product) นยิ าม
โดย
A × B = {(a, b) : a ∈ A และ b ∈ B}
บทนยิ าม 1.5.10 จะกลาววา f ⊆ A × B เปน ฟงก ชัน (function) ก็ตอ เมือ่

แตละ (x1, y1) และ (x2, y2) ใน f ถา x1 = x2 แลว y1 = y2
ถา f เปน ฟงก ชัน และ (x, y) ∈ f เขียนแทนดวย y = f (x)
บทนยิ าม 1.5.11 f เปน ฟงก ชันจาก A ไป B เขียนแทนดวย f : A → B
ก็ตอ เมือ่
1. f เปน ฟงก ชัน 2. Dom(f ) = A 3. Ran(f ) ⊆ B
เมือ่ Dom(f ) = {x ∈ A : (x, y) ∈ f } เรยี กวา โดเมน (domain) ของ f
และ Ran(f ) = {y ∈ A : (x, y) ∈ f } เรยี กวา เรนจ (range) ของ f
บทนยิ าม 1.5.12 เรยี ก f : A → B วาฟงก ชันมีขอบเขต (bounded function) บน D ⊆ A
ก็ตอ เมือ่ มี M > 0 ซงึ ่ |f (x)| ≤ M ทกุ ๆ x ∈ D
บทนยิ าม 1.5.13 ให f : A1 → R และ g : A2 → R โดยที่ A1 ∩ A2 ̸= ∅ กำหนดให A = A1 ∩ A2
นยิ ามพชี คณติ ของฟงก ชัน (algebra of functions) ดั งน้ ี
f +g :A→R กำหนดโดย (f + g)(x) = f (x) + g(x)
f −g :A→R กำหนดโดย (f − g)(x) = f (x) + g(x)
fg : A → R กำหนดโดย (f g)(x) = f (x)g(x)

( )
f f f (x)
g
: A − {x ∈ A : g(x) = 0} → R กำหนดโดย g
(x) =
g(x)
บทนยิ าม 1.5.14 กำหนดให f : A → B จะกลาววา

1. f เปน ฟงก ชันหนงึ ่ ตอหนงึ ่ (injection) หรอื ฟงก ชัน 1-1 ก็ตอ เมือ่
แตละ x1, x2 ∈ A ถา f (x1 ) = f (x2 ) แลว x1 = x2
2. f เปน ฟงก ชันทั ว่ ถงึ (surjection) ก็ตอ เมือ่ Ran(f ) = B

3. f เปน ฟงก ชันหนงึ ่ ตอหนงึ ่ แบบทั ว่ ถงึ (bijection) ก็ ตอ เมือ่ f เปน ฟงก ชัน 1-1 และ ทั ว่
ถงึ
บทนยิ าม 1.5.15 ให f : A → B และ g : B → C แลว g ◦ f : A → C เรยี กวาฟงก ชันประกอบ
(composite function) ของ f และ g นยิ ามโดย
(g ◦ f )(x) = g(f (x))
ถาเปรยี บเทยี บฟงกชันคอื เครอื่ งจั กรชนิ้ หนงึ ่ เรยี กวา f เมือ่ ใส  x หรอื input เขาไปในเครอื่ ง
จะได f (x) ออกมาตามหนาที่ของเครอื่ งจั กรชนดิ นั้ น จากแนวคดิ น้ ีเมือ่ ประกอบเครอื่ งจั กรอกี
เครอื่ งทีเ่ รยี กวา g อกี ชนิ้ โดยนำ f (x) หรอื output จากเครอื่ งจั กร f ใสเ ขาไปในเครอื่ งจั กร g
แลวไดผลเปน g(f (x)) เรยี กเครอื่ งจั กรประกอบจากสองชนิ้ น้ วี า h ดั งรูป
รูปที่ 1.9: แผนภาพแสดงฟงกชันประกอบ g ◦ f

A B C
x f f (x) g g(f (x))
บทนยิ าม 1.5.16 ให f : A → B จะกลาววา f เปน ฟงก ชันผกผั นได (invertible function)
ก็ตอ เมือ่ f −1 = {(y, x) : (x, y) ∈ f } เปน ฟงก ชัน
และเรยี ก f −1 วาฟงก ชันผกผั น (inverse function) ของ f
ทฤษฎบี ท 1.5.17 ให f : A → B แลวจะไดวา
f เปน ฟงก ชันผกผั นได ก็ตอ เมือ่ f เปน ฟงก ชัน 1-1
บทพิส ูจน . สมมติ f เปน ฟงกชันผกผั นได นั น่ คอื f −1 เปน ฟงกชัน ให (x1, y1) ∈ f และ (x2, y2) ∈
f สมมติวา y1 = y2 เนอ ื่ งจาก (y1, x1) ∈ f −1 และ (y2, x2) ∈ f −1 และ f −1 เปน ฟงกชัน ดั งนั้ น
x1 = x2 ในทางกลั บกั นสมมติ f เปน  ฟงก ชัน 1-1 (x1, y1) ∈ f −1 และ (x2, y2) ∈ f −1 สมมติวา
x1 = x2 เนอ ื่ งจาก (y1, x1) ∈ f และ (y2, x2) ∈ f และ f เปน ฟงก ชัน 1-1 ดั งนั้ น y1 = y2 นั น่ คอื
 ฟงกชัน หรอื กลาวไดวา f เปน ฟงกชันผกผั นได
f −1 เปน
ชนดิ ของฟงก ชันทคี่ วรทราบ

1. ฟงก ชันเอกลั กษณ (identity function) f (x) = x
2. ฟงก ชันเชงิ เสน (linear function) f (x) = ax + b
3. ฟงกชันกำลั งสอง (Quadratic function) f (x) = ax2 + bx + c
4. ฟงกชันคาสัมบูรณ (Absolute value function) f (x) = a|x − h| + k
5. ฟงก ชันกำลั ง (Power function) f (x) = axn
6. ฟงก ชันพหุนาม (Polynomial function) f (x) = an xn + an−1 xn−1 + · · · + a1 x + a0
7. ฟงก ชันตรรกยะ (Rational function) f (x) =

p(x)
q(x)
เมือ่ p(x), q(x) เปน พหุนาม และ q(x) ̸= 0

จะไดวา โดเมนของฟงก ชันขอ 1 ถงึ 6 คอื R และโดเมนของฟงก ชันขอ 7 เทากั บ R−{x : q(x) = 0}
เลขยกกำลั ง
บทนยิ าม 1.5.18 ให a ∈ R และ n ∈ N เรยี ก an วา เลขยกกำลั ง (power of a number)
นยิ ามโดย
| · a ·{za · · · a}
an = a
n ตั ว
เมือ่ a เรยี กวา ฐาน (basis) และ n เรยี กวา เลขช้ กำลั
ี ง (exopnent)
นยิ าม a0 = 1 และ a−n = a1n เมือ่ a ̸= 0 ถา √a เปน จำนวนจรงิ นยิ าม a
n
1
n =
√
n
a
สมบั ตเิ บ้ ืองตนของเลขยกกำลั ง ให a เปน จำนวนจรงิ และ x, y เปน จำนวนเต็มบวก

1. (ax )y = axy 2. ax · ay = ax+y 3. ax
= ax−y เมือ่ a ̸= 0
ay
ขยายแนวคดิ เลขช้ กี ำลั งเปน จำนวนตรรกยะ

√
เมือ่ m และ n เปน จำนวนเต็มบวกซงึ ่ ตั วหารรวมมาก
ของ m และ n เทากั บ 1 ถา นยิ าม a เปน จำนวนจรงิ นยิ าม
n
m 1 √
a n = (a n )m = ( n a)m
และขยายแนวคดิ ไปยั งจำนวนตรรกยะลบและจำนวนจร √
งิ ได แต ไม ขอกลาวในที่น้ ี ถา f เปน
ฟงกชันโดยที่ n เปน จำนวนเต็มทมี่ ากกวา 1 แลว y = f (x) เรยี กวา ฟงก ชันกรณฑ (radical
n
function)
สมบั ตเิ บ้ ืองตนทางพีชคณติ ทอี่ าจใชใ นแคลคูลัส เมือ่ a, b ∈ R จะไดวา
1. กำลั งสองสัมบูรณ 2. กำลั งสามสัมบูรณ
(a + b)2 = a2 + 2ab + b2 (a + b)3 = a3 + 3a2 b + 3ab2 + b3
(a − b)2 = a2 − 2ab + b2 (a − b)3 = a3 − 3a2 b + 3ab2 − b3
3. ผลตางกำลั งสอง a2 − b2 = (a + b)(a − b)
4. ผลตางกำลั งสาม a3 − b3 = (a − b)(a2 + ab + b2 )
5. ผลบวกกำลั งสาม a3 + b3 = (a + b)(a2 − ab + b2 )
6. ทฤษฎบี ททวนิ าม ให n เปน จำนวนนั บ

( ) ( ) ( )
n n n
(a + b)n = an + an−1 b + an−2 b2 + · · · + abn−1 + bn
1 2 n−1
( )
n n!
เมือ่ =
(n − r)!r!
โดยที่ n, r ∈ Z ซงึ ่ 0 ≤ r ≤ n
r
นยิ าม m แฟคทอเรยี ล คอื m! = m(m − 1)(m − 2) · · · 2 · 1 เมือ่ m ∈ N และ 0! = 1
ให a เปน จำนวนจรงิ ซงึ ่ a > 0 และ a ̸= 1 เรยี ก
{(x, y) : y = ax }
ี ง (exponential function) เนอื่ งจากฟงก ชัน เลขช้ กี ำลั งเปน ฟงก ชัน หนงึ ่
วาฟงก ชันเลขช้ กำลั
ตอหนงึ ่ จะได วา มีฟงกชันผกผั น ดั งนั้ นเรยี กวาฟงกชันผกผั นของฟงกชันเลขช้ กี ำลั งวา ฟงก ชัน
ลอการทิ มึ (logarithmic function) เขียนแทนดวย y = logax นยิ ามโดย
y = loga x ก็ตอ เมือ่ x = ay
ดั งนั้ น loga1 = 0 และ logaa = 1 ในกรณีที ่ a = 10 เรยี กวา ลอการทิ มึ สามั ญ (common
logarithm) เขียนแทนดวย logx และกรณี a = e เรยี กวา ลอการทิ มึ ธรรมชาต ิ (natural
logarithm) เขียนแทนดวย ℓnx โดยที่ e คอื คาคงตั วออยเลอร (Euler's constant) ซงึ ่ เปน
จำนวนอตรรกยะมีคา ประมาณ 2.71828182845...
สมบั ตเิ บ้ ืองตนของลอการทิ ึม
ทฤษฎบี ท 1.5.19 ให x, y เปน จำนวนจรงิ บวก และ m เปน จำนวนตรรกยะ โดยที ่ a > 0 และ
a ̸= 1 จะไดวา
1. logaxy = logax + logay 3. logaxm = mlogax
(y)
2. loga x
= loga y − loga x 4. aloga x = x
บทพิส ูจน . ให z = logax และ w = logay จะไดวา x = az และ y = aw

1. จะไดวา xy = az · aw = az+w นั น่ คอื z + w = logaxy ฉะนั้ น logaxy = logax + logay
3. จะไดวา xm = (az )m = amz นั น่ คอื mz = logaxm ฉะนั้ น logaxm = mlogax
ขอ 2 และ 4 เปน แบบฝก หั ด
สำหรั บ a, b > 0 และ a, b ̸= 1 สามารถเปลยี ่ นฐานของลอการทิ ึมไดโดย
logax = logbx
log a b
ตรโี กณมติ ิ
พิจารณาสามเหลยี ่ มมุมฉาก ABC
A
b c
C B
a
นยิ ามคาตรโี กณมิติทั้ง 6 แบบคอื ไซน (sine) โคไซน (cosine) แทนเจนต (tangent) โคแทนเจนต
(cotangent) เซแคนต (secant) และโคเซแคนต (cosecant) ดั งน้ ี
sinB = cb cosB = ac sinB = b

tanB = cos B a
cscB = sin1B = cb secB = cos1B = ac cotB = cosB

=
sinB b
a
ขยายแนวคดิ ไปยั งมุม θ ซงึ ่ มีหนวยเปน เรเดยี นคอื ความยาวของเสน รอบวงของวงกลมหนงึ ่

หนวย โดยจดุ เรมิ่ ตนที่ (1, 0) ไปสนิ้ สุดที่ (x, y) เมือ่ วั ดแบบทวนเข็ มนากิ าใหมีคา เปน บวก และ
วั ดแบบตามเข็ มนากิ าใหมีคา เปน ลบ จะไดวา x = cosθ และ y = sinθ นั น่ คอื x2 + y2 = 1
จะไดวา 180◦ มีคา ตรงกั บ π เรเดยี น
รูปที่ 1.10: วงกลมหนงึ ่ หนวย

π Y
2
(x, y)
θ
π (1, 0)
O X
0, 2π
3π
2
เอกลั กษณ ตรโี กณมติ ิ

1. sinxcscx = 1 16. cos2x = 21 (1 + cos2x)
2. cosxsecx = 1
17. sin2x = 21 (1 − cos2x)
3. cotxtanx = 1
4. sin2x + cos2x = 1 18. sin3x = 3sinx − 4sin3x
5. sec2x − tan2x = 1 19. cos3x = 4cos3x − 3cosx
6. csc2x − cot2x = 1 20. tan3x = 3tan x − tan3 x
1 − 3tan2 x
7. sin(−x) = −sinx ( ) ( )
x+y x−y
21. sinx+siny = 2sin 2 cos 2
8. cos(−x) = cosx
( ) ( )
x+y x−y
9. tan(−x) = −tanx 22. sinx−siny = 2cos 2 sin 2
10. sin(x ± y) = sinxcosy ± cosxsiny (
x+y
) (
x−y
)
23. cosx+cosy = 2cos 2 cos 2
11. cos(x ± y) = cosxcosy ∓ sinxsiny
( ) ( )
12. tan(x ± y) = 1tan x ± tany
∓ tanxtany
24. x+y
cosx−cosy = −2sin 2 sin 2 x−y
13. sin(2x) = 2sinxcosx = 1 +2tanx

tan2x 25. sinxcosy = 12 [sin(x + y) + sin(x − y)]
14. cos2x = cos2x − sin2x 26. cosxsiny = 12 [sin(x + y) − sin(x − y)]
cos2x = 1 − 2sin2x = 2cos2x − 1
cos2x = 2cos2x − 1 27. cosxcosy = 12 [cos(x + y) + cos(x − y)]
15. tan(2x) = 1 −2tan x
tan2x 28. sinxsiny = − 12 [cos(x + y) − cos(x − y)]
คาตรโี กณมติ มิ าตรฐานทคี่ วรทราบ
ตารางที่ 1.1: ตั วอยางคาตรโี กณมิตทิ คี ่ วรทราบ

π π π π 3π
ตรโี กณมิติ 0
6 4 3 2
π
2
2π
√ √
1 2 3
sin 0
2 2 2
1 0 −1 0
√ √
3 2 1
cos 1
2 2 2
0 −1 0 1
1 √
tan 0 √ 1 3 − 0 − 0
3
ให x ∈ R จะเรยี ก y = sinx วาฟงก ชันไชน (sine function) และ y = cosx วาฟงก ชัน
โคไซน (cosine function) แสดงกราฟไดดังน้ ี โดยแกน X มีความกวางชอ งละ π2
รูปที่ 1.11: กราฟของฟงกชันไชนและโคไชน

Y
y = sinx
1
−1
Y
y = cosx
1
−1
นยิ ามฟงก ชันตรโี กณมิตอิ กี 4 ฟงก ชันคอื ฟงก ชันแทนเจนต (tangent fuction) ฟงก ชันโคแทนเจนต
(cotangent fuction) ฟงก ชันเซแคนต (secant fuction) และฟงก ชันโคเซแคนต (cosecant fuction)
ไดในทำนองเดยี วกั น เรยี กฟงก ชันทั้ ง 6 วา ฟงก ชันตรโี กณมติ ิ (trigonometric function) สรุป
ไดดังตารางตอไปน้ ี
ตารางที่ 1.2: ฟงก ชันตรโี กณมิตทิ ั้ ง 6 ฟงก ชัน

ฟงกชัน y = f (x) โดเมน เรจน
ไซน y = sinx R [−1, 1]
โคไซน y = cosx R [−1, 1]
sinx { }
แทนเจนต y = tanx =
cosx R− (2n−1)π
2
:n∈Z R
โคแทนเจนต y = cotx = cosx

sinx R − {nπ : n ∈ Z} R
1 { }
เซแคนต y = secx =
cosx R− (2n−1)π
2
:n∈Z (−∞, −1] ∪ [1, ∞)
1
โคเซแคนต y = arccscx =
sinx R − {nπ : n ∈ Z} (−∞, −1] ∪ [1, ∞)
จะเห็น วา ฟงก ชัน ไซน และโคไซน ไม เปน ฟงก ชัน 1-1 ดั งนั้ น การศกึ ษาฟงก ชัน ผกผั นจงึ ตอง
กำหนดโดเมนเพือ่ ใหเปน ฟงก ชัน 1-1 ฟงก ชันไซนมีโดเมนเปน [− π2 , π2 ] และฟงก ชันโคไซนมีโดเมน
[0, π]
1. เรยี กฟงก ชัน ผกผั นของไซน วา ฟงก ชันอาร ก ไซน (arcsine function) เขียนแทนดวย
arcsin นยิ ามโดย
y = arcsinx ก็ตอ เมือ่ x = siny เมือ่ y ∈ [− π2 , π2 ]
2. เรยี กฟงก ชันผกผั นของโคไซน วา ฟงก ชันอาร กโคไซน (arccosine function) เขียนแทน
ดวย arccos นยิ ามโดย
y = arccosx ก็ตอ เมือ่ x = cosy เมือ่ y ∈ [0, π]
รปู ที่ 1.12: กราฟของฟงก ชันอารกไชนและอารกโคไชน

Y y = arccosx
Y
y = arcsinx π
π
2
π
2
X
−1 0 1
X
−1 0 1
− π2
ในทำนองเดยี วกั นฟงกชันผกผั นอกี 4 ฟงกชันคอื อารกแทนเจนต (arctangent function) อารก
โคแทนเจนต (arccotangent function) อารกเซแคนต (arcsecant function) และอารกโคเซแคนต
(arccosecant function) เรยี กฟงกชันทั้ ง 6 วา ฟงก ชันตรโี กณมติ ผิ กผั น (inverse trigonometric
function) สรุปไดดังตารางตอไปน้ ี
ตารางที ่ 1.3: ฟงก ชันตรโี กณมิตผิ กผั นทั้ ง 6 ฟงก ชัน

ฟงก ชัน y = f (x) โดเมน เรจน
อารกไซน y = arcsinx [−1, 1] [− π2 , π2 ]
อารกโคไซน y = arccosx [−1, 1] [0, π]
อารกแทนเจนต y = arctanx R (− π2 , π2 )
อารกโคแทนเจนต y = arccotx R (0, π)
อารกเซแคนต y = arcsecx (−∞, −1] ∪ [1, ∞) [0, π2 ) ∪ ( π2 , π]
อารกโคเซแคนต y = arccscx (−∞, −1] ∪ [1, ∞) [− π2 , 0) ∪ (0, π2 ]
เรขาคณติ วเิ คราะห

จดุ ในทางคณติ ศาสตร เปน อนยิ ามแตเปน ทราบกั นดีวา จดุ มี ความสำคั ญโดยเฉพาะการใช บอก
ตำแหนงตาง ๆ โดยมีแกนอางองิ เรยี กแกนในแนวนอนวา แกน X (X-axis) และแกนในแนวตั้ ง
วา แกน Y (Y-axis) เรยี กจดุ ตั ดของแกนทั้ งสองวา จดุ กำเนดิ (origin) แทนดวยคูอ ั นดั บ (0, 0)
ในทนี่ ้ จี ะกลาวถงึ จดุ คอื คูอ ั นดั บทเี ่ ปน สมาชกิ ของ R × R
ระยะทาง (distance) ระหวาง A(x1, y1) และ B(x2, y2) เขียนแทนดวย AB นยิ ามโดย
√
AB = (x2 − x1 )2 + (y2 − y1 )2
ความชัน (slope) ของสว นเสน ตรงทลี่ ากจาก A(x1, y1) และ B(x2, y2) เขียนแทนดวย mAB บาง
ครั้ งถาไมสนใจ A และ B จะเขียนยอ ๆ ดวย m นยิ ามโดย
y2 − y1
m=
x2 − x1
เมือ่ x1 ̸= x2 กรณที ี ่ x1 = x2 ความชันไมมีคา และสว นเสน ตรง A และ B จะเปน แสน ในแนวตั้ ง
ให A(x1, y1) เปน จดุ และ m คอื ความชัน ให L คอื เซตของจดุ (x, y) โดยทคี่ วามชันของ (x, y)
และ A(x1, y1) เทากั บ m เรยี กวา เสน ตรง (line) ทมี่ ีความชัน m ผานจดุ A หรอื หมายถงึ เซต
L = {(x, y) : y = m(x − x1 ) + y1 }
แสดงเสน ตรง L ไดดังรูป

รูปที่ 1.13: เสน ตรงผานจดุ A มีความชัน m

L
m
A(x1 , y1 )
เรยี ก y = m(x − x1) + y1 วา สมการเสน ตรง (equation of a line) สามารถเขียนในรูป

y = mx + c
ในกรณที ี่ m = 0 จะเรยี ก เสน ตรงแนวนอน (horizontal line) ซงึ ่ มีสมการเปน y = y1 ถาเสน

ตรงน้ ผี านจดุ A และในกรณีที่ m หาคาไมได จะเรยี ก เสน ตรงแนวยนื (vertical line) ซงึ ่ มี
สมการ x = x1 ถาเสน ตรงน้ ผี านจดุ A ดั งนั้ นเราอาจแบงเสน ตรงเปน 4 แบบโดยใชค วามชันคอื
1. m > 0 2. m < 0 3. m = 0 และ 4. m ไมมีคา แสดงตั วอยางไดดังรูป
รูปที่ 1.14: ตั วอยางเสน ตรง 4 รูปแบบ

m=0
m<0 m>0 m ไมมีคา
ใหเสน ตรง L1 และ L2 มีความชัน m1 และ m2 ตามลำดั บ จะไดวา

1. L1 ขนาน (parallel) กั บ L2 ก็ตอ เมือ่ m1 = m2
2. L1 ตั้ งฉาก (perpendicular) กั บ Lก็2ตอ เมือ่ m1 m2 = −1
อาจแสดงตั วอยางไดดังรปู
รูปที่ 1.15: ตั วอยางเสน ตรงทขี่ นานกั นและตั้ งฉากกั น

L3 : y = mx + c3
L1 L2
y = mx + c1 y = mx + c2
L4 : y = − m1 x + c4
ในกรณเี สน ตรงทีค่ วามชันไมมีคา ยอมขนานกั บเสน ตรงใด ๆ ทีค่ วามชันไมมีคา เสมอ เพราะทกุ
เสน เปน เสน ตรงแนวตั้ ง และเสน ตรงทีค่ วามชันไมมีคา ยอมตั้ งฉากกั บเสน ตรงใด ๆ ทีม่ ีความชัน
เทากั บ 0 หรอื เสน ตรงแนวนอนเสมอ
ให C เปน เซตของจดุ (x, y) ที่หา งจากจดุ คงที่ (h, k) ดวยระยะคงที่ r เรยี กวา วงกลม
(circle) ทมี ่ ีศนู ย กลางที ่ (h, k) และรั ศมี r ดั งนั้ น
C = {(x, y) : (x − h)2 + (y − k)2 = r2 }
เรยี ก (x − h)2 + (y − k)2 = r2 สมการวงกลม (equation of a circle) แสดงตั วอยางไดดังรูป
รูปที่ 1.16: วงกลมทมี่ ีศนู ย กลางที่ (h, k) และรั ศมี r

r
(h, k)
แบบฝก หั ดบทที ่ 1
1. จงอธบิ ายวธิ กี ารตรวสอบปรมิ าตรของพีระมิดฐานสเี ่ หลยี่ มจั ตุรัสเปน 1/3 เทาของปรมิ าตร
ของปรซิ มึ ทมี่ ีฐานเดยี วกั นและสูงเทากั น เพราะเหตุใดพรอมยกตั วอยางประกอบ
2. พิจารณารปู หลายเหลยี่ มทแี ่ บงวงกลมรั ศมี 1 ออกเปน n สว นเทา ๆ กั น
2.1 จงหาพ้ ืนทขี ่ องรูปหลายเหลยี ่ มเมือ่ n = 10, 100 และ 1000 โดยใชเ ครอื่ งคำนวณ
2.2 จงคาดคะเนวา พ้ ืนที่ของรปู หลายเหลยี ่ มดั งกลาวจะมี คา เขา ใกล คา ใด เมือ่ n มี คา
มาก ๆ
3. จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมตอไปน้ ี โดยใชว ธิ ขี องอารคมิ ีดสี
3.1 พาราโบลา y = x2 และเสน ตรง y = 2
3.2 พาราโบลา y = x2 + 1 และเสน ตรง y = x + 3
3.3 พาราโบลา y = −x2 และเสน ตรง y = −x − 2
4. จากตั วอยาง 1.1.2 จงพิสจู นวา h = 4s
5. จงหาความชันของจดุ P บนเสน โคง y = f (x) โดยใชส ามเหลยี ่ มผลตางของแบรโรว
ตอบในรูป h
5.1 f (x) = x2 และ P = (2, 4)
5.2 f (x) = x3 และ P = (−1, −1)
6. กำหนดให P = (0, 0) และ f (x) = sinx
6.1 จงหาความชันของจดุ P บนเสน โคง y = f (x) โดยใชส ามเหลยี ่ มผลตางของแบรโรว
ในรูป h
6.2 จากขอ 5.1 จงหาความชันทจี่ ดุ P เมือ่ h = 0.1, 0.01 และ 0.001 โดยใชเ ครอื่ งคำนวณ
6.3 จงคาดคะเนวาความชันทจี่ ดุ P จะมีคา เขาใกลคา ใด เมือ่ h มีคา นอย ๆ
7. ให U = {x ∈ Z : −100 ≤ x ≤ 100} เปน เอกภพสัมพั ทธ
A = {x ∈ Z : 2 หาร x ลงตั ว } และ B = {x ∈ Z : 3 หาร x ลงตั ว }
จงหาจำนวนสมาชกิ ของ Ac − B c
8. จงแจกแจงสมาชกิ ของเซตตอไปน้ ี พรอมทั้ งเขียนแผนภาพ
8.1 {(x, y) ∈ N × N : x + y = 5}
8.2 {(x, y) ∈ N × N : xy = 12}
8.3 {(x, y) ∈ R × R : x2 + 4y2 − 2x + 4y + 2 = 0}
9. จงหาโดเมนและเจนของฟงก ชันตอไปน้ ี
√ ( )
x−1 1
9.1 f (x) = 9.3 f (x) = ℓn
x −1
2
x+1
9.2 f (x) = |x + 1| − |x − 1| 9.4 f (x) = sin2 (x2 + 1)
ex − e−x
10. จงหา f −1(x) ถากำหนดให f (x) = 2
f (x + h) − f (x)
11. ให f (x) = x2 + 3x − 1 จงหา h
เมือ่ h > 0
12. จงตรวจสอบวาฟงก ชันตอไปน้ มี ีฟงก ชันผกผั นหรอื ไม พรอมใหเหตุผล
12.1 f :R→R นยิ ามโดย f (x) = 1 − 2x 12.3 f :N→R นยิ ามโดย f (x) = xx −
+1
1
12.2 f :R→R นยิ ามโดย f (x) = x3 + 1 12.4 f : R+ → R นยิ ามโดย f (x) = √x

√ √
13. กำหนดให 2 < x < 3 จงหาคาของ x2 − 4x + 4 + x2 − 6x + 9
14. กำหนดให P (x) และ Q(x) เปน พหุนามดกี รี 2551 ซงึ ่ สอดคลองกั บ
P (n) = Q(n) สำหรั บ n = 1, 2, 3, ..., 2551 และ P (2552) = Q(2552) + 1
จงหาคาของ P (0) − Q(0)

15. ให α, β และ γ เปน รากทั้ งสามของสมการ x3 −9x+5 = 0 คาของ (1−α)2(1−β)2(1−γ)2
เทากั บเทาใด
16. กำหนดให P (x) = x3 + ax2 + bx + 2 เมือ่ a, b เปน จำนวนจรงิ ถา x − 1 และ x + 3 ตาง
หาร P (x) เหลอื เศษ 5 แลว a + 2b มีคา เทาใด
17. จงหาเซตคำตอบของอสมการ 3x2 + 5x + 11 < 2x2 − x − 4 < x2 − 2x + 2
18. จงหาเซตคำตอบของสมการ ||x − 1| + 1| = ||x + 1| − 1|

x|x| − x2
19. จงหา y ทเี่ ปน จำนวนจรงิ ซงึ ่ y=
x2 − x|x|
เมือ่ x∈R
20. จงหาเซตคำตอบของสมการ (|x| − 1)(|x| − 3)(|x| + 3)(|x| − 7) = 150
21. จงหาเซตคำตอบของสมการ
21.1 4x − 5 · 2x + 6 = 0
21.2 2 + 3(15|x|) = 5|x| + 25(3|x|+1)
21.3 log(x + 1) + log(x − 1) = 0
21.4 log2x + log4x + log8x + log16x = 7 + 2log64x
22. จงหาเซตคำตอบของอสมการ
( )
22.1 32x+10 − 4(3x+6 ) + 27 ≤ 0 22.2 logx 2
≥1
x−1
23. จงหาจำนวนจรงิ x ทสี่ อดคลอง (3x2 − 11x + 7)3x +4x+1 = 1

2
24. จงหาสมการเสน ตรงทผี ่ านจดุ (2, a + 1) และ (2, b + 2)

25. จงหาสมการทตี่ ั้ งฉากกั บเสน ตรง 3x + 4y = 12 และผานจดุ (1, −1)
26. จงหาจดุ บนเสน ตรง 2y − x + 6 = 0 ทอี่ ยูใกลจดุ (3, 1)มากทสี่ ดุ
27. จงหาสมการวงกลมทมี ่ ีจดุ ศูนย กลางทจี ่ ดุ กำเนดิ และผานจดุ (1, 3)
28. จงหาสมการเสน สัมผั สของวงกลม x2 + y2 = 25 ทจี ่ ดุ (3, 4)
29. ถาวงกลมหนงึ ่ มีจดุ ศูนย กลางคอื จดุ A อยูบนเสน ตรง x+y+4 = 0 และผานจดุ B(−5, −2)
และ C(−2, 5) จงหาพ้ ืนทสี่ ามเหลยี ่ ม ABC
30. จงหาจดุ บนวงกลม x2 + y2 + 2x − 4y − 15 = 0 ทอี ่ ยูใกลจดุ (1, 3) มากทสี ่ ดุ
บทที ่ 2
ลมิ ติ และความตอเนอื่ ง
2.1 ลมิ ติ ของฟงกชัน
พิจารณาฟงกชัน 

 2 − x2 เมือ่ x < 1


f (x) =

2 เมือ่ x = 1


2x − 1 เมือ่ x > 1
เมือ่ สนใจคาฟงก ชัน f (x) เมือ่ คาของ x ใกล 1 อาจพิจารณาคา x สำหรั บบางคาดั งตาราง
ตอไปน้ ี
x f (x) x f (x)
0.5 1.75 1.5 2
0.8 1.36 1.4 1.8
0.9 1.19 1.1 1.2
0.99 1.0199 1.01 1.02
0.999 1.001999 1.001 1.002
0.9999 1.00019999 1.0001 1.0002
0.99999 1.0000199999 1.00001 1.00002
เมือ่ พิจารณา f (x) จากตารางจะเห็นวา f (x) มีคา เขาใกล 1 ไมวา ใหคา x เขาใกลลักษณะ x < 1
หรอื x > 1 ในกรณเี ชน น้ จี ะกลาววา ลมิ ติ ของฟงก ชัน (limit of function) f (x) ขณะ x เข า
ใกล 1 มีคา เทากั บ 1 เขียนแทนดวย
lim f (x) = 1
x→1
จะเห็นไดวา การพิจารณาคา x เขาใกล 1 จะไมพิจารณากรณี x = 1 และเมือ่ แสดงฟงกชัน

y = f (x) ดวยกราฟตอไปน้ ี
29
30 บทท่ ี 2. ลิมิตและความต อเน่ื อง
Y
4
X
−4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4
−1
−2
−3
−4
ทำใหไดขอสังเกตวา x→1  ตองเทากั บ f (1)

lim f (x) ไมจำเปน
เมือ่ พิจารณาคาของ x→a lim f (x) เราตองพิจารณาคาของ f (x) ทจ ี่ ดุ อนื่ ๆ ใน Dom(f ) ทอี ่ ยูใกล
ๆ a ดั งนั้ นการหาลมิ ิตทจี่ ดุ a ตองมีคา อนื่ ๆ ใกลจดุ a ใหพิจารณาเสมอ เราเรยี กจดุ a ลั กษณะ
น้ วี า เปน จดุ ลมิ ติ (limit point) ของ Dom(f ) ตั วอยางเชน 0 เปน จดุ ลมิ ิตของ (−1, 1) ∪ {2} แต
2 ไมเปน จดุ ลมิ ิตของ (−1, 1) ∪ {2}
ข อสังเกต 2.1.1 จดุ ลิมิตไมจำเปน ตองอยูในโดเมนของฟงก ชันเสมอไป เชน 0 เปน จดุ ลิมิตของ
โดเมน (−1, 0) ∪ (0, 1) แต 0 ไมเปน สมาชกิ ของ (−1, 0) ∪ (0, 1)
ตอไปจะกลาวถงึ บทนยิ ามของลมิ ิตของฟงกชัน
ตั วอยาง 2.1.2 จงพิจารณาวาจดุ a เปน จดุ ลมิ ิตของโดเมนตอไปน้ หี รอื ไม
1. D = (−1, 3) เมือ่ a=0 3. D = [1, 4] เมือ่ a=1
2. D = (0, 3) เมือ่ a=3 4. D = (1, 2) ∪ {3} เมือ่ a=3

2.1. ลิมิตของฟงก ชัน 31
บทนยิ าม 2.1.3 ให f : D → R เมือ่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D แลว
lim f (x) = L
x→a
เรยี กวาลมิ ิตของ f (x) ขณะ x เขาใกล a เทากั บ L
ก็ตอ เมือ่ ∀ε > 0 ∃δ > 0 ∀x ∈ D, 0 < |x − a| < δ → |f (x) − L| < ε
Y
y = f (x)
L+ε
L
L−ε
X
a−δ a a+δ
ทฤษฎบี ท 2.1.4 ให a เปน จดุ ลมิ ิต c เปน คาคงตั ว และ n ∈ N จะไดวา
1. lim c = c
x→a
2. x→a
lim x = a 3. lim xn = an
x→a
ทฤษฎบี ท 2.1.5 ให f, g เปน ฟงก ชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R โดยที่ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D
lim f (x) = L และ lim g(x) = M เมือ
ถา x→a x→a
่ L, M ∈ R แลว
1. lim [f (x) + g(x)] = lim f (x) + lim g(x) = L + M
x→a x→a x→a
2. lim f (x) · g(x) = lim f (x) · lim g(x) = LM

x→a x→a x→a
f (x) lim f (x) L

3. lim
x→a g(x)
= x→a
lim g(x)
=
M
เมือ่ M ̸= 0
x→a
4. lim Cf (x) = C lim f (x) = CL

x→a x→a
เมือ่ C เปน คาคงตั ว
5. lim |f (x)| = | lim f (x)| = |L|
x→a x→a
( )n
6. lim (f (x))n =
x→a
lim f (x)
x→a
= Ln เมือ่ n ∈ N
√ √ √ √
7. lim
x→a
n
f (x) = n lim f (x) =
x→a
n
L เมือ่ n ∈ N และ n
L∈R
ตั วอยาง 2.1.6 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
1. x→1
lim (2x2 − 3x + 4)
x+1
2. lim
x→0 x−1
√
3. lim x x + 1
x→1
x −1
2
ตั วอยาง 2.1.7 จงหาคาลมิ ิต x→1
lim
x−1
รูปแบบยั งไมกำหนด (indeterminate form)

f (x)
lim
x→a g(x)
อยูในรูปแบบยั งไมกำหนด
0
ก็ตอ เมือ่ x→a
lim f (x) = 0 = lim g(x) และ เขียนแทนดวย I.F. ลิมิตทีอ ่ ยูในรูปแบบยั งไมกำหนด
x→a 0
หมายถงึ ลิมิตทีย่ ั งไมทราบคาอาจใชก ารเปลยี่ นรูปของฟงก ชัน หรอื ทฤษฎบี ทตาง ๆ เกยี่ วกั บลิ
มิตมาชว ยในการหาคา
x2 + x − 6
1. lim
x→2 x−2
(3 + h)2 − 9
2. lim
h→0 h
x3 + 27
3. lim
x→−3 x + 3
x4 − 16
4. lim
x→−2 x + 2
x4 − 13x2 + 36
ตั วอยาง 2.1.9 จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→−2 x2 + 2x
22x − 2x+1 + 1
x→0 2x − 1
2|x + 1| − |1 − x|
x→−3 x2 − 9
ตั วอยาง 2.1.12 ให f (x) เปน ฟงก ชันพหุนามโมนกิ ดกี รสี อง ถา x→0
lim
f (x)
x
= 2 จงหาคาของ f (3)
(x + h)3 − x3
ตั วอยาง 2.1.13 จงหาคาลมิ ิต lim
h→0 h
ในรูปตั วแปร x
√
x−1 4−
1. lim √
x→1 x−1 2. lim
16 + x
x→0 x
√ √
1+x− 1−x
ตั วอยาง 2.1.15 จงหาคาลมิ ิตของ lim √
x→0 2x + 1 − 1
x−1
1. lim √
x→1 3
x−1
√
3
√
2x + 1 + 3 2 + x
2. lim
x→−1 x+1
x
ตั วอยาง 2.1.17 จงหาคาลมิ ิตของ lim √ √
x→0 3
x+8+ 3x−8
แบบฝก หั ด 2.1
1. จงแสดงคาลมิ ิตตอไปน้ โี ดยใชน ยิ าม
1.1 lim 1 − x
x→1
1.2 lim 2x
x→−1 1.3 lim
x+1
x→2 3
2. จงแสดงคาลมิ ิตตอไปน้ ี
√ √
2.1 lim (x − 1) 2 + x
x→0 2.2 |x| + x
lim 2 2.3 lim
3
x+1
x→3 x − 1 x→−2 x + 1
3. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี
x2 − x x+2
3.1 lim
x→1 x3 − x − 2
3.10 lim
x→−2 x3 + 8
x2 − 2x 2x2 − 8
3.2 lim 2
x→2 x − x − 2 3.11 lim
x→2 x3 − 2x − 4
x2 + 5x + 4
3.3 lim 2 1
+ 14
x→−4 x + 3x − 4 3.12 lim x
x→−4 x + 4
2x2 + 3x + 1
3.4 lim
x→−1 x2 − 2x − 3 x−3 − x−2 + 7x−1 − 1
x3 − 2x2 + 3x − 2
3.13 lim
x→7 7−x
3.5 lim
x−1
x→1
8x−3 + 2x−2 − 4x−1 − 1
2x2 + 3x − 2 3.14 lim
3.6 lim
x→−2 3x3 + 6x2 − 2x − 4
x→−4 x+4
t2 − 9
3.7 lim
7 4 1
x 3 + x 3 − 2x 3 3.15 lim
t→3 2t2 + 7t + 3
4 1
x→−1 x 3 + 2x 3
t4 − 1 x2 + 2x + 1
3.8 lim 3 3.16 lim
x4 − 1
t→1 t − 1
x→−1
x6 − 1 (3 + h)−1 − 3−1
3.9 lim 10
x→1 x − 1
3.17 lim
h→0 h
√ √ √
x3 − 27 4−x− 5
4.1 lim √ 4.7 lim
3+
x→3 x−2−1 x→0 x
√
4u + 1 − 3 √ √
4.2 lim
u→2 u−2 4.8 lim
3+x− 3
√ x→0 x
x−2−2
4.3 lim + √ √
4− x
x−1
x→2
√ 4.9 lim
x→16 16x − x2
x + 9x2 + 5x
4
4.4 lim
x+4 √
x→−4
1−x−3
x3 − 1 4.10 lim √
4.5 lim √
x→1 x−1
x→−8 x − 4 3 x
√
(−5 + h)2 − 25 x2 + 9 − 5
4.6 lim
h→0 h
4.11 lim
x→−4 x+4
√ √ √
3
x−1 3
x2 − 2 3 x + 1
5.1 lim √
x−1
5.3 lim
x→1 x→1 (x − 1)2
√ √
3
7−x−2 3
x−2−1
5.2 lim √ 5.4 lim
x→−1 x+2−1 x→1 x−1
32x − 3x+1 + 2 x · 3x − 3x + x − 1
6.1 lim 6.3 lim
x−1
x→0 3x − 1 x→1
5x+1 − 5x 5 − 5x+2 + 24
2x
6.2 lim 6.4 lim
5x − 1
x→1 5x+2 x→0
7. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ใี นรูปตั วแปร x

1
− x1 3(x + h)2 − 3x2
7.1 lim x+h 7.3 lim
h
h→0 h h→0
(x + h)3 − x3 (x + h − 1)2 − x2
7.2 lim
h→0 h
7.4 lim
h→1 h−1
|x2 − 1| − 3x + 1
8. จงหาคาลมิ ิตของ lim
x→3 |1 − x| − 2
x(x2 − 1)2 (x + 1)2
x→1 (x2 − 5x + 4)(x − x3 )
x−2
10. จงหาคาลมิ ิตของ lim √ √
x→2 3
x−1+ 3x−3
11. ให f (x) เปน ฟงก ชันพหุนามโมนกิ ดกี รสี อง ถา x→1
lim 2
f (x)
x −x
= 5 จงหาคาของ f (4)
2.2. ลิมิตด านเดียว 39
2.2 ลมิ ติ ดานเดยี ว

√
พิจารณาฟงก ชัน f (x) = x แสดงไดดังกราฟ
Y
X
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
จะเห็นวา Dom(f ) = [0, ∞) และจดุ 0 เปน จดุ ลิมิต จะไดวา f (x) มีคา เขาใกล 0 เมือ่ คา x เขา
ใกล 0 ในลั กษณะ x > 0 เรยี กวา x เขาใกล 0 ทางดานขวา แตเมือ่ x เขาใกลคา 0 ในลั กษณะ
ี กวา x เขาใกล 0 ทางดานซา ย คาของฟงก ชัน f (x) จะไมมีคา ในจำนวนจรงิ ทำใหลมิ ิต
x < 0 เรย
ของ f (x) มีเพียงคาเมือ่ x เขาใกล 0 ทางดานขวา เขียนแทนดวย
lim f (x) = 0
x→0+
เรยี กวา ลมิ ิตขวาของ f (x) เมือ่ x เขาใกล 0 ทางดานขวา

√
ในทำนองเดยี วกั นลมิ ิตของ f (x) = −x ทจี ่ ดุ 0 จะมีคา เมือ่ x เขาใกล 0 ทางดานซา ยเทานั้ น
เรยี กคาลมิ ิตน้ วี า ลมิ ิตซา ยของ f (x) เมือ่ x เขาใกล 0 ทางดานซา ย เรยี กลมิ ิตทั้ งสองแบบน้ วี า ลิ
มติ ดานเดยี ว (One-sided limit)
บทนยิ าม 2.2.1 ให f : D → R เมือ่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D ∩ (a, ∞) แลว
lim f (x) = L
x→a+
เรยี กวาลมิ ติ ขวา (right-handed limit) ของ f (x) ขณะ x เขาใกล a หรอื ลมิ ิตของ f (x) ขณะ
x เข าใกล a ทางดานขวาเทากั บ L ก็ตอ เมือ่
∀ε > 0 ∃δ > 0 ∀x ∈ D, a < x < a + δ → |f (x) − L| < ε
รปู ที่ 2.1: กราฟแสดงนยิ ามลมิ ิตขวาของฟงกชัน

Y
y = f (x)
L+ε
X
a a+δ
บทนยิ าม 2.2.2 ให f : D → R เมือ่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D ∩ (−∞, a) แลว
lim f (x) = L
x→a−
เรยี กวาลมิ ติ ซา ย (left-handed limit) ของ f (x) ขณะ x เขาใกล a หรอื ลมิ ิตของ f (x) ขณะ x
เขาใกล a ทางดานซา ยเทากั บ L ก็ตอ เมือ่
∀ε > 0 ∃δ > 0 ∀x ∈ D, a − δ < x < a → |f (x) − L| < ε
รูปที่ 2.2: กราฟแสดงนยิ ามลมิ ิตซา ยของฟงก ชัน

Y
y = f (x)
L
L−ε
X
a−δ a
ทฤษฎบี ท 2.2.3 ให f : D → R, D ⊂ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D ∩ (−∞, a) และ D ∩ (a, ∞)
และ L ∈ R แลว
x→a
 เมือ่ x→a
lim f (x) = L ก็ตอ lim f (x) = L = lim f (x)
+x→a −
ตั วอยาง 2.2.4 ให y = f (x) เปน ฟงกชันทมี ่ ีโดเมน (−4, 5) และเขียนกราฟไดดังน้ ี

Y
X
−4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
จงหาลมิ ิตที่ x = −4, −2, 2, 3 และ 5

วธิ ที ำ จากกราฟ แสดงคาตาง ๆ ของลมิ ิต ไดดังตารางตอไปน้ ี
a lim f (x) lim f (x) lim f (x)
x→a− x→a+ x→a
−4
−2
2
3
5
ตั วอยาง 2.2.5 ฟงก ชันซกิ นั ม (signum function) เขียนแทนดวย sgn นยิ ามโดย


 เมือ่ x > 0


1
sgn(x) = 0 เมือ่ x = 0


−1 เมือ่ x < 0
จงวาดกราฟของฟงก ชันซกิ นั ม และพิจารณาคาของลมิ ิตของ sgn(x) ทจี ่ ดุ 0
lim f (x) ของฟงก ชัน

ตั วอยาง 2.2.6 พิจารณาคามิลติ x→2
√
 6−x เมือ่ 0 < x < 2
f (x) =
4 − x เมือ่ 2 < x < 5
lim f (x) ของฟงกชัน

ตั วอยาง 2.2.7 พิจารณาคามิลติ x→4
√
 2x + 1 − 3

เมือ่ x > 4
f (x) = x2 − 16

3x + 1 เมือ่ x ≤ 4
ตอไปจะกลาวถงึ ฟงก ชันคาสัมบูรณ (absolute function) นยิ ามโดย


 เมือ่ x > 0


x
f (x) = |x| =

0 เมือ่ x = 0


−x เมือ่ x < 0
|x|
ตั วอยาง 2.2.8 จงตรวจสอบวา lim
x→0 x
มีลมิ ิตหรอื ไม
x|x| − x
x→0 |x|
มีลมิ ิตมีหรอื ไม
|x2 − x − 6|
x→−2 x+2
มีลมิ ิตหรอื ไม
√
(x − 1)2
ตั วอยาง 2.2.11 จงหาลมิ ิตของ x→1
lim −
x−1
( )
1 2x3
ตั วอยาง 2.2.12 จงหาคาลมิ ิตของ lim − √ 1− 2
x→1 1−x x +1
|5x + 1| − |5x − 1|
ตั วอยาง 2.2.13 ถา lim
x→0
√
x+a− a
√ = 80 จงหาคาของ a
1. จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี ถาลมิ ิตมิ ีคา
( )
1.1 lim (2x + |x − 3|) 2x − 1 1 1
x→3 1.3 lim
|2x3 − x2 |
1.5 lim −
x→0.5+ x→0− x |x|
( )
2x + 12 2 − |x| 1 1
1.2 lim
x→−6 |x + 6|
1.4 lim
x→−2 2 + |x|
1.6 lim
x→0+
−
|x| x

√
|2x − 1| − |2x + 1| 3
1 + cx − 1
2.1 x→0
lim
x
2.2 lim
x→0 x
 2
 x −1

เมือ่ x ̸= 1
3. กำหนดให f (x) =  x3 − 1
 4 − 2x เมือ่ x=1
จงตรวจสอบคาของ x→1
lim f (x)

x3 − 2x + 5 เมือ่ |x| ≤ 2
4. กำหนดให f (x) =  x + 7
x−1
เมือ่ |x| > 2
จงตรวจสอบคาของ lim f (x) และ lim f (x)
x→2 x→−2
|1 + x − x2 |
5. จงหาคาของ lim √
x→1+ x+3−2
√
x3 + x2 + x
6. จงหาคาของ lim −
x→0 x2

2x + 5 เมือ่ x < −3
7. จงหาจำนวนจรงิ k ซงึ ่ ทำให x→−3 ่ f (x) = 
lim f (x) มีคา เมือ
kx2 + 2 เมือ่ x ≥ −3
√
ax + b − 2
8. จงหาจำนวนจรงิ a และ b ซงึ ่ ทำให lim
x→0 x
=1
9. จงหาจำนวนจรงิ a ซงึ ่ x→a

lim (x3 − 4x2 + x + 10) = 4
f (x) − 8
10. ถา x→1
lim
x−1
= 10 จงหา lim f (x)
x→1
2.3. ลิมิตของฟงก ชันตรีโกณมิติ 45
2.3 ลมิ ติ ของฟงกชันตรโี กณมติ ิ

ทฤษฎบี ท 2.3.1 ลมิ ิตของฟงก ชันตรโี กณมิตเิ ปน จรงิ ดั งน้ ี
1. lim
x→0
sinx = 0 3. lim
x→a
sinx = sina
2. lim
x→0
cosx = 1 4. lim
x→a
cosx = cosa
ตั วอยาง 2.3.2 จงหาคาลมิ ิตตอไปน้ ี ถาลมิ ิตมิ ีคา
1. lim tanx
x→0 2. lim cos2x
x→π x
3. lim
sinx
x→0 tanx
ตั วอยาง 2.3.3 จงหาคาของ lim

cosx − 1
x→0 sinx
ตั วอยาง 2.3.4 จงหาคาของ lim

cos2x + cosx
x→π sin2x − sinx
(cot3 x − 1)(csc2 x)
ตั วอยาง 2.3.5 จงหาคาของ limπ
x→ 4 1 + cos2x − 2sin2 x
ทฤษฎบี ท 2.3.6 ทฤษฎบี ทการบีบ (Squeeze theorem)
ให f, g, h เปน ฟงก ชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R ถา
g(x) ≤ f (x) ≤ h(x) ทกุ ๆ x ทมี่ ีคา ใกล ๆ a
และ x→a
lim g(x) = L = lim h(x) แลว
x→a
lim f (x) = L
x→a

( )
1
1. lim x sin
x→0
2
x
(π )
2. lim
x→0
sin2xcos x
( )
2
ตั วอยาง 2.3.8 จงหาคาของ lim xcos
x→0 x
พิจารณากราฟของฟงก ชัน f (x) =
sinx
x
Y
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
−1
−2
และคำควณคาฟงก ชัน f (x) เมือ่ คาของ x ใกล ๆ 0 สำหรั บบางคาดั งตารางตอไปน้ ี

x f (x) x f (x)
0.1 0.998334166468282 −0.1 0.998334166468282
0.01 0.999983333416666 −0.01 0.999983333416666
0.001 0.999999833333342 −0.001 0.999999833333342
0.0001 0.999999998333333 −0.0001 0.999999998333333
0.00001 0.999999999983333 −0.00001 0.999999999983333
ทำใหสรุปไดวา x→0
lim
sinx = 1 หรอื กลาวอกี นั ยวา sinx จะมีคา ประมาณ x เมือ่ x มีคา ใกล ๆ 0
x
และสามารถพิสจู นโดยใชท ฤษฎบี ทการบีบดั งทฤษฎบี ทตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 2.3.9 lim sinx = 1
x→0 x
sin2x 1 − cosx
1. lim 2. lim
x→0 xtanx x→0 x

x + sinx
1. x→0
lim
xcosx
x − tanx
2. lim
x→0 sinx
1. lim secx − cosx
x→0 x
2. lim
tanx − sinx
x→0 x3
บทแทรก 2.3.13 ถา x→a
lim u(x) = 0 แลว
lim
sinu(x) = 1
x→a u(x)

1. lim sin2x
x→0 x
2. lim
sin24x
x→0 5x2

1. x→0
lim
sin5x − sin3x
tanx
2. lim
sinx
x→π x−π
( ) √
1.1 lim x sin
2 x2 π 1.4 lim
x→0
cosx sin2x
x→0 x
( xπ ) ( )
√ x+1
1.2 lim x2 sin 1.5 lim x2 + x3 cos
π
x→0 x2( )
x→0
1.3 lim tan2xcos 3

1.6 lim
cos3x − cosx
x→0 x−1 x→π sin3x + sinx

2.1 lim tanx sin(12 − 6x) x
2.10 lim 2.19 lim + √
1 − cos x
x→0 4x x→2 5 − 10x x→0
2.2 sinx
lim + √ 2.11 lim 2
sin(x + 3) 2.20 lim x2 cotx
x→0
x→0 x x→−3 x + 2x − 3
x
tan3x 2.12 sinx 2.21 lim
2.3 lim lim x→0 x + sinx
x→0 tan5x x→π π − x
sin5x x + tanx xsinx

2.4 lim 2.13 lim 2.22 lim
x→0 1 − cosx
x→0 xcosx x→0 sinx
2.5 lim
tan5x 2.14 lim
x2
2.23 lim
sin42x
x→0 sin5x x→0 1 − cosx x→0 3x4
x2
2.6 lim
4x 2.15 lim
x→0 1 − cos3 x 2.24 lim x2 sin2
1
x→0 sin3x x→0 x
2.7 lim
sin2x 2.16 lim
sin 2
x + sinx
2.25 lim x6 cos
π
x→0 sin3x x→0 x x→0 x
1 − cos2x 1 − cos4 x √ sin 1
2.8 lim 2.17 lim 2.26 lim xe x
x→0 3x x→0 x2 x→0+
sin x
4
2.18 sinx − 1 sin(x + h) − sinx
2.9 lim
x→0 x2
lim
x→ π2 x −
π
2
2.27 lim
h→0 h

3.1 lim
x 1 − cosxsin2 x − cos2 x
x→0 xcosx + sinx 3.4 lim
x→0 x3
3.2 cos3x − 2cos2x − cosx + 2 sin5x − sin3x
lim
x→0 x2
3.5 lim
x→0 x
3.3 lim
xcosx − sinx
3.6 lim
sin7x + sinx
x→0 x x→0 cos7x − cosx
4. จงหาคาของ x→π
lim
sinx
1 + cosx
5. ถา f เปน ฟงกชันทมี ่ ีโดเมนเปน จำนวนจรงิ ถา x→0

lim f (x)cosx = 0 จงหา lim f (x)
x→0
2.4. ลิมิตเก่ ียวกั บอนั นต 53
2.4 ลมิ ติ เกยี ่ วกั บอนั นต

พิจารณาฟงก ชัน f (x) = x22x+ 1 แสดงไดดังกราฟ
Y
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
−1
−2
เมือ่ พิจารณาหาคา ลิมิต ของ f (x) เมือ่ x มี คา เพิม่ ข้ ึนอยางไมมี ขีด จำกั ด จะมี คา เขา ใกล 0
เขียนแทนดวย
lim f (x) = 0
x→∞
และเมือ่ พิจารณาหาคา ลิมิต ของ f (x) เมือ่ x มี คา ลดลงอยางไมมี ขีด จำกั ด จะมี คา เขา ใกล 0
เขียนแทนดวย
lim f (x) = 0
x→−∞
บทนยิ าม 2.4.1 ให f : D → R โดยที่ D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว แลว

lim f (x) = L
x→∞
ก็ตอ เมือ่ ∀ε > 0 ∃N > 0 ∀x ∈ D, x>N → |f (x) − L| < ε
บทนยิ าม 2.4.2 ให f : D → R โดยที่ D = (−∞, a) เมือ่ a เปน คาคงตั ว แลว

lim f (x) = L
x→−∞
ก็ตอ เมือ่ ∀ε > 0 ∃N < 0 ∀x ∈ D, x<N → |f (x) − L| < ε
ทฤษฎบี ท 2.4.3 ให r เปน จำนวนตรรกยะบวก แลว

1 1
1. lim
x→∞ x
=0 3. lim
x→∞ xr
=0
1 1
2. lim
x→−∞ x
=0 4. lim
x→−∞ xr
=0
ในทำนองเดยี วกั บลมิ ิตของฟงก ชันทจี่ ดุ a เมือ่ พิจารณาลมิ ิตของฟงก ชันเมือ่ x เขาใกล ∞ จะ
ไดทฤษฎบี ท 2.4.4 (จะละการพิสจู นไวในวชิ าน้ )ี
ทฤษฎบี ท 2.4.4 ให f, g เปน ฟงก ชันจาก D ไป R โดยที่ D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว
lim f (x) = L และ lim g(x) = M เมือ
ถา x→∞ x→∞
่ L, M ∈ R แลว
1. x→∞
lim [f (x) + g(x)] = lim f (x) + lim g(x) = L + M
x→∞ x→∞
2. lim f (x) · g(x) = lim f (x) · lim g(x) = LM

x→∞ x→∞ x→∞
f (x) lim f (x) L

3. lim
x→∞ g(x)
= x→∞
lim g(x)
=
M
เมือ่ M ̸= 0
x→∞
4. lim cf (x) = c lim f (x) = cL

x→∞ x→∞
เมือ่ c เปน คาคงตั ว
5. lim |f (x)| = | lim f (x)| = |L|
x→∞ x→∞
( )n
6. lim (f (x)) =
x→∞
n
lim f (x) = Ln
x→∞
เมือ่ n ∈ N
√ √ √ √
7. lim
x→∞
n
f (x) = n lim f (x) =
x→∞
n
L เมือ่ n ∈ N และ n
L∈R
สำหรั บลมิ ิตของฟงก ชันเมือ่ x เขาใกล −∞ ไดผลลั พธเชน เดยี วกั บทฤษฎบี ท 2.4.4 แตไมขอ
เขียนไว ณ ทนี่ ้ ี แตนำไปใชไ ดเชน กั น
lim f (x) = ∞ และ lim g(x) = ∞ จะกลาวไดวา
สำหรั บ x→∞ x→∞
f (x)
lim
x→∞ g(x)
และ x→∞
lim (f (x) − g(x)) อยูในรปู แบบยั งไมกำหนด
∞
เขียนแทนดวย I.F.
∞
และ I.F.∞ − ∞ ตามลำดั บ
ตั วอยาง 2.4.5 พิจารณาคาของลมิ ิตตอไปน้ ี
3x3 − 4
1. x→∞
lim
2x2 + x3
x2 − 4x
2. lim
x→−∞ x + x3 + 1
10x + 3
1. lim √
x→−∞ 25x2 − 6
√
x4 + x2 + x
2. lim
x→∞ 3x2 − 1
(√ )
1. lim
x→∞
x2 + 2 − x
(√ )
2. lim
x→∞
x2 + 3x + 1 − x + 1
(√ )
ตั วอยาง 2.4.8 พิจารณาคาของลมิ ิต x→−∞
lim x −x+x
2
ตอไปน้ จะขยายแนวค
ี ดิ มากจากทฤษฎบี ทการบีบ ทำให ไดทฤษฎบี ททีค่ ลายคลงึ กั นเรยี กวา
ทฤษฎบี ทการบีบสำหรั บลมิ ิตทอี ่ นั นต
ทฤษฎบี ท 2.4.9 ทฤษฎบี ทการบีบสำหรั บลมิ ติ ทอี่ นั นต
ให f, g, h เปน ฟงก ชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R
1. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว และ
g(x) ≤ f (x) ≤ h(x) ทกุ ๆ x > N สำหรั บบางคา N > 0
และ x→∞
lim g(x) = L = lim h(x) แลว
x→∞
lim f (x) = L
x→∞
2. ถา D = (−∞, b) เมือ่ b เปน คาคงตั ว และ

g(x) ≤ f (x) ≤ h(x) ทกุ ๆ x < K สำหรั บบางคา K < 0
และ x→−∞
lim g(x) = M = lim h(x) แลว
x→−∞
lim f (x) = M
x→−∞

1. x→∞
lim
sinx
x2
x2 − 5sinx
2. lim
x→−∞ 7x + 2x2
โดยทฤษฎบี ท 2.3.9 พิสจู นไดในทำนองเดยี วกั นจะไดวา
ทฤษฎบี ท 2.4.11 ให u เปน ฟงก ชันจาก D ไป R เมือ่ D ⊆ R
1. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว และ x→∞
lim
sinu(x) = 1
x→∞ u(x)
2. ถา D = (−∞, b) เมือ่ b เปน คาคงตั ว และ x→−∞

lim
sinu(x) = 1
x→−∞ u(x)

( )
1
1. lim xsin
x→∞ x
(π )
2. lim xsin
x→−∞ x
( )
1
3. lim xsin
x→−∞ x+1
บทนยิ าม 2.4.13 ให f : D → R โดยที่ D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว
1. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว แลว x→∞
lim f (x) = +∞
ก็ตอ เมือ่ ∀M > 0 ∃N > 0 ∀x ∈ D, x > N → f (x) > M
2. ถา D = (−∞, b) เมือ่ b เปน คาคงตั ว แลว x→−∞

lim f (x) = +∞
ก็ตอ เมือ่ ∀M > 0 ∃N < 0 ∀x ∈ D, x < N → f (x) > M
3. ถา D = (a, ∞) เมือ่ a เปน คาคงตั ว แลว x→∞

lim f (x) = −∞
ก็ตอ เมือ่ ∀M < 0 ∃N > 0 ∀x ∈ D, x > N → f (x) < M
4. ถา D = (−∞, b) เมือ่ b เปน คาคงตั ว แลว x→−∞

lim f (x) = −∞
ก็ตอ เมือ่ ∀M < 0 ∃N < 0 ∀x ∈ D, x < N → f (x) < M
จากบทนยิ าม 2.4.13 อาจนำไปใชใ นการตรวจสอบคาคอนขางยาก เราอาจจะใชท ฤษฎบี ท

ตอไปน้ ใี นการตรวจสอบไดเชน กั น (การพิสจู นขอละไวในวชิ าน้ )ี
ทฤษฎบี ท 2.4.14 ให f เปน ฟงก ชัน แลว
1
1. ถา ∃M > 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x > M และ x→∞
lim
f (x)
=0 แลว lim f (x) = ∞
x→∞
1
2. ถา ∃M > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x > M และ x→∞
lim
f (x)
=0 แลว lim f (x) = −∞
x→∞
1
3. ถา ∃M < 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x < M และ x→−∞
lim
f (x)
=0 แลว lim f (x) = ∞
x→−∞
1
4. ถา ∃M < 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x < M และ x→−∞
lim
f (x)
=0 แลว lim f (x) = −∞
x→−∞

x2 x3
1. lim
x→∞ 1 + x
3. lim
x→−∞ 1 + x
x2 x2
2. lim
x→∞ 1 − x
4. lim
x→−∞ 1 + x
ทฤษฎบี ท 2.4.16 ให u เปน ฟงกชันจาก D ไป R
lim u(x) = ∞ แลว
lim
x→∞
arctanu(x) = π2

lim u(x) = ∞ แลว
π
lim
x→−∞
arctanu(x) =
2

lim u(x) = −∞ แลว
π
lim
x→∞
arctan u(x) = −
2

lim u(x) = −∞ แลว
lim
x→−∞
arctanu(x) = − π2

1. lim
x→∞
arctan(1 + x2)
2. lim
x→−∞
arctan(1 − x2)
บทนยิ าม 2.4.18 ให f : D → R โดยที่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D แลว
lim f (x) = ∞
x→a
ก็ตอ เมือ่ ∀M > 0 ∃δ > 0 ∀x ∈ D, 0 < |x − a| < δ → f (x) > M
บทนยิ าม 2.4.19 ให f : D → R โดยที่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D แลว
lim f (x) = −∞
x→a
ก็ตอ เมือ่ ∀M < 0 ∃δ > 0 ∀x ∈ D, 0 < |x − a| < δ → f (x) < M
ตั วอยาง 2.4.20 กราฟของฟงก ชัน y = f (x) แสดงดั งน้ ี

Y
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
−1
−2
−3
−4
จะไดคา ของลมิ ิตดั งตอไปน้ ี

1. lim f (x)
x→∞
3. lim f (x)
x→1+
5. lim
x→−1+
f (x)
2. lim f (x)
x→−∞
4. lim f (x)
x→1−
6. lim
x→−1−
f (x)
ทฤษฎบี ท 2.4.21 ให f : D → R โดยที่ D ⊆ R และ a เปน จดุ ลมิ ิตของ D แลว
1
1. ถา ∃δ > 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a + δ) ∩ D − {a} และ x→a
lim
f (x)
= 0 แลว
lim f (x) = ∞
x→a
1
2. ถา ∃δ > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a + δ) ∩ D − {a} และ x→a
lim
f (x)
= 0 แลว
lim f (x) = −∞
x→a
1
3. ถา ∃δ > 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (a, a + δ) ∩ D และ x→a
lim + f (x)
=0 แลว lim f (x) = ∞
x→a+
1
4. ถา ∃δ > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (a, a + δ) ∩ D และ x→a
lim + f (x)
=0 แลว x→a
lim +
f (x) = −∞
1
5. ถา ∃δ > 0, f (x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a) ∩ D และ x→a
lim− f (x)
=0 แลว lim f (x) = ∞
x→a−
1
6. ถา ∃δ > 0, f (x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (a − δ, a) ∩ D และ x→a
lim − f (x)
=0 แลว x→a
lim −
f (x) = −∞
ตั วอยาง 2.4.22 พิจารณาคาของลมิ ิตตอไปน้ ี โดยใชท ฤษฎบี ท 2.4.21

x
1. lim
x→1 (x − 1)2
1−x
2. lim +
x→2 x2 − 4
( )
1 1
1. lim
x→0
− 2
x x +x
1
1+
2. lim
x→0 1 −
x
1
x
3. lim (coty − cscy)

y→0+
1. พิจารณาคาของลมิ ิตตอไปน้ ี
( ) (√ √ )
1.1 lim
1
√ +3 1.17 lim
x→−∞
3
x3 + x − x3 + 1
3
x→∞ x3x √
√
x2 + 4 − 2
1.2 lim
9+ 5x
√ 1.18 lim
x→−∞ 2x + 3
x→−∞ 4 + 3 x
√
(2x + 5)5 (x − 8)7 8 + z2
1.3 lim
x→−∞ (x3 − 2)2 (3x + 1)4
1.19 lim
z→−∞ z + 4
( )
x3 − 3x + 4 1 3
1.4 lim
x→−∞ 7x + x2 − 2x3
1.20 lim
x→∞
−
x − 2 x2 − 4
√
x3 + x + 1
1.5 lim
x→∞ 4 + x2 + 3x3 1.21 lim
4x2 + 1
√ x→−∞ x−1
√
3 − 8x2 9x6 − x
1.6 lim
x(x + 2)
1.22 lim
x→∞ x→−∞ x3 + 1
7x2 − 4 x3 − 2x + 1
1.7 lim
x→∞ 2x4 + x
1.23 lim 2
x→∞ x + 3x − 10
√ √
1.8 lim
x2 + 6 1.24 lim
x→−∞
3
x3 + 2x − 1
x→−∞ 2x − 5
|x2 − 1| x5 + 6x2 − 7x
1.9 lim 1.25 lim
x→−∞ 4x3 − x2 + 1
x→∞ x2 + 1
x3 − |x| x3 − x + 6
1.10 lim 1.26 lim
x→−∞ 3x2 − x
x→−∞ |x3 − 2x2 − x + 2|
(√ ) √
1.11 x6 − x4
lim
x→∞
x2 + 3x − x 1.27 lim 2
x→∞ x + x − 12
(√ )
1.12 lim
x→−∞
x2 + x + 1 + x
1.28 lim √
8 − x2
(√ √ ) x→∞ 2x2 − x + 1
1.13 lim x2 + ax − x2 + bx √
x→∞
( ) 10 + 1 + x2
√ 1.29 lim
1.14 lim
x→−∞
x + x2 + 2x x→∞
(
x
)
( ) 1 1
1.15 lim
1
−
3 1.30 lim
t→0
−
t t2 + t
x→∞ x − 2 x2 − 4 ( )
( √ ) 1 1
1.16 lim x x − x2 + 4 1.31 lim √ −
x→∞ t→0 t 1+t t
2.1 lim
x→0+
arctan(ℓnx) 2.5 arctan(ex)
lim
x→∞
2.2 1
x2 + xsinx
lim − e x
x→0
2.6 x→∞
lim
cos3x − 2x2
(1)
2.3 cos sin2x
lim
x→−∞ x
x
2.7 x→∞
lim 2
x +1
( ) [ ] ( )
1 2
2.4 lim x cos
x→−∞ x
−1 2.8 lim xsin
x→∞ x
( )
2.9 lim xsin 2 2
2.10 x→−∞
lim
cosxsin3x
x→∞ x ℓn(−x)
1 2x − 3
3.1 lim + √ 3.6 lim
− 2x + 1
x→1
3
x−1 x→1 x2
x−3 x2 + x + 4 − 3
3.2 lim − 3
x→2 x − 8
3.7 x→−2
lim −
x2 + x − 2
1
3.3 lim − √ 3.8 lim 2
x+6
x→−3 −x − 3 x→−5 x + 10x + 25
x−5 [x] − x
3.4 lim +
x→4 x − 4
3.9 lim −
x→5 5−x
√ 4
3
x − 2x + x 3 x2 − 2x + 6
3.5 lim
x→−1+ x2 − 8x − 9
3.10 lim 2
x→3 x + 2x − 15
( )
4.1 lim sin
√
x
x
4.3 lim x 2
sin 2
x→∞ x→−∞ x2
( )
4.2 lim
sin(x − 1) 4.4 lim (x − π)tan
π
x→∞ 3x − 3 x→−∞ x−π
( )
1 1
x→1
−
1 − x 2 − 3x + x2
2.5. ความต อเน่ื อง 67
2.5 ความตอเนอื่ ง
ในหั วขอน้ จี ะกลาวถงึ ความตอเนอื่ งของฟงก ชันซงึ ่ มีความสำคั ญมากในการศกึ ษาวชิ าแคลคูลัส
จะเรมิ่ ตนจากการพิจารณาลั กษณะของกราฟตอไปน้ ี
Y Y Y
f1 f2 f3
4 4 4
3 3 3
2 2 2
1 1 1
X X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 4 5 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
−1 −1 −1
จากกราฟเห็นไดวา ฟงก ชัน f1 และ f2 ไมมีตอ เนอื่ งที่ x = 1 แต f3 มีความตอเนอื่ งที ่ x = 1
บทนยิ าม 2.5.1 ให f : D → R โดยที ่ D ⊆ R และ a ∈ D แลว f มีตอ เนอื่ งทจี่ ดุ a ก็ตอ เมือ่
lim f (x) มีคา และ lim f (x) = f (a)
x→a x→a
ตั วอยาง 2.5.2 จงตรวจสอบวา f มีความตอเนอื่ งทจี ่ ดุ x = a หรอื ไม


3x2 − 2x + 1 เมือ่ x ̸= 1
1. f (x) =
1 + x
;a=1
เมือ่ x = 1

|x| + 3 เมือ่ x ≤ −1
2. f (x) =
|x| − 1
; a = −1
เมือ่ x > −1

x−2 เมือ่ x ̸= 0
3. f (x) =
1
;a=0
x2 − x − 2
ตั วอยาง 2.5.3 กำหนดให f (x) = x−2
เมือ่ x ̸= 2 ตองนยิ าม f (2) ให มีคา เทาใด เพือ่
ทำให f ตอเนอื่ งที ่ x = 2
ทฤษฎบี ท 2.5.4 ถา f และ g เปน ฟงกชันตอเนอื่ งทจี่ ดุ a และ c เปน คาคงตั ว แลวฟงกชันตอไป
น้ ตี อ เนอื่ งทจี่ ดุ a
1. f +g 3. fg 5. f
เมือ่ g(a) ̸= 0
g
2. f −g 4. cf
บทนยิ าม 2.5.5 ฟงก ชัน f ตอเนอื่ งทางขวา (continuous from the right) ทจี ่ ดุ a ถา
lim f (x) = f (a)
x→a+
และ f ตอเนอื่ งทางซา ย (continuous from the left) ทจี่ ดุ a ถา

lim f (x) = f (a)
x→a−
บทนยิ าม 2.5.6 ให f เปน ฟงกชัน และ I ⊆ Dom(f )

1. กรณที ี่ I = (c, d), (c, ∞), (−∞, d) หรอื (−∞, ∞)
จะกลาววาฟงก ชัน f ตอเนอื่ งบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ I
2. กรณที ี่ I = [c, d]
จะกลาววาฟงก ชัน f ตอเนอื่ งบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ (c, d) และ
f ตอเนอ ื่ งทางซา ยทจี่ ดุ d และ f ตอเนอื่ งทางขวาทจี่ ดุ c
3. กรณที ี่ I = [c, d)
f ตอเนอ ื่ งทางขวาทจี ่ ดุ c
4. กรณที ี่ I = (c, d]
f ตอเนอ ื่ งทางซา ยทจี่ ดุ d
5. กรณที ี่ I = (−∞, d]
จะกลาววาฟงก ชัน f ตอเนอื่ งบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ (−∞, d) และ
f ตอเนอ ื่ งทางซา ยทจี่ ดุ d
6. กรณที ี่ I = [c, ∞)
จะกลาววาฟงก ชัน f ตอเนอื่ งบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ (c, ∞) และ
f ตอเนอ ื่ งทางขวาทจี่ ดุ c
รูปที ่ 2.3: ตั วอยางฟงกชันตอเนอื่ งบนชว ง [c, d]

Y
y = f (x)
X
c d
ข อสังเกต 2.5.7 ถา f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง I และ J แลว f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง
I ∪J
√
ตั วอยาง 2.5.8 ถา f (x) = 1 − x2 จงตรวจสอบวา f ตอเนอื่ งที่ x = 1 และ x = −1 หรอื
ไม และ f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนโดเมนของ f หรอื ไม
จากตั วอยาง 2.5.8 จะเห็นวา f ยอมตอเนอื่ งบนโดเมนของตั วมั นเองเสมอ ทำให ไดขอสรุป
ดั ง 2 ทฤษฎบี ทตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 2.5.9 ฟงก ชันพหุนาม (polynomial function) ตอเนอื่ งบนจำนวนจรงิ
ทฤษฎบี ท 2.5.10 ฟงก ชันตอไปน้ ตี อ เนอื่ งบนโดเมนของฟงก ชันนั้ น
1. ฟงก ชันตรรกยะ (rational function)
2. ฟงก ชันกรณฑ (radical functions)
3. ฟงก ชันเลขช้ กี ำลั ง (exponential functions)
4. ฟงกชันลอการทิ ึม (logarithmic functions)
5. ฟงก ชันตรโี กณมิติ (trigonometric functions)
6. ฟงก ชันตรโี กณมิตผิ กผั น (inverse trigonometric functions)
ตั วอยาง 2.5.11 จงหาชว งทใี่ หญทสี ่ ดุ ทที่ ำให f ตอเนอื่ ง
√
x+1
1. f (x) =
x−1
( )
x2 − 1
2. f (x) = arcsin
3
ℓnx + arctanx
3. f (x) =
x2 − 1
ตั วอยาง 2.5.12 กำหนดให k เปน จำนวนจรงิ โดยที ่

kx2 + 1 เมือ่ x > 2
f (x) =
3x − 1 เมือ่ x ≤ 2
เปน ฟงกชันตอเนอื่ งบนจำนวนจรงิ จงหา k
ทฤษฎบี ท 2.5.13 ให f , g เปน ฟงก ชัน และ b ∈ Dom(f ) โดยที่ a เปน จดุ ลมิ ิตของ Dom(f ) และ
Dom(g) ถา f ตอเนอื่ งทจี่ ดุ b และ x→a
lim g(x) = b แลว
lim f (g(x)) = f (b)

x→a
หรอื จะกลาวไดอกี อยางคอื

lim f (g(x)) = f ( lim g(x))
x→a x→a
ทฤษฎบี ท 2.5.14 ให g เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งที่ a และ f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งที่ g(a) แลว f ◦ g
เปน ฟงกชันตอเนอื่ งที่ a
( √ )
1− x
ตั วอยาง 2.5.15 จงหาลมิ ิต lim
x→1
arcsin 1−x
ตั วอยาง 2.5.16 ให f เปน ฟงกชันตอเนอื่ งบนจำนวนจรงิ และ f (1) = 1, f (2) = 2 โดยที ่
ℓnf (x) = f (x + 1) + f (x + 2)
จงหา x→0
lim f (x)
ทฤษฎบี ท 2.5.17 ทฤษฎบี ทคาระหวางกลาง (The Intermediate Value Theorem: IVT)
ให f ตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และให N เปน จำนวนทีอ่ ยูระหวาง f (a) และ f (b) เมือ่ f (a) ̸= f (b)
แลวจะไดวา มี c ∈ (a, b) ซงึ ่ f (c) = N
Y
f (b)
f (a)
X
a c b
บทแทรก 2.5.18 กำหนดให f ตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] ซงึ ่ f (a) และ f (b) มีเครอื่ งหมายตางกั น
แลวจะไดวา มี c ∈ (a, b) ซงึ ่ f (c) = 0
Y
f (b)
X
a c b
f (a)
ตั วอยาง 2.5.19 จงแสดงวา 4x3 − 6x2 + 3x − 2 = 0 มีรากคำตอบในชว ง [0, 3]
ตั วอยาง 2.5.20 จงแสดงวา x5 − x3 − x + 1 = 0 มีรากคำตอบในชว ง [−2, 2]

1. พิจารณาวาฟงก ชันตอไปน้ ตี อ เนอื่ งทจี ่ ดุ x = a หรอื่ ไม
 1
 เมือ่ x ̸= −2
1.1 a = −2; f (x) =  x + 2
1 เมือ่ x = −2

ex เมือ่ x < 0
1.2 a = 0; f (x) =  2
x เมือ่ x ≥ 0

3x + 1 เมือ่ x < −1
1.3 a = 1; f (x) = 
2 − x3 เมือ่ x ≥ −1
 2
x − x

1.4 a = 1; f (x) =  x2 − 1
1 เมือ่ x = 1
 2
 2x − 5x − 3

1.5 a = 3; f (x) =  x − 3
6 เมือ่ x = 3

 √




x2 + x เมือ่ − 4 ≤ x < −1
2. ฟงกชัน f (x) = |x| + 1 เมือ่ − 1 < x < 1

 1−x 2

 2 เมือ่ 1 < x ≤ 4
2x − 5x + 3
ตอเนอื่ งทจี ่ ดุ x = 1 และ x = −1 หรอื ไม
3. จงขยายโดเมนเพือ่ ทำใหฟงก ชันตอไปน้ ตี อ เนอื่ งบนจำนวนจรงิ
x2 + x − 2
3.1 f (x) =
x−1
x −8
3
3.2 f (x) = 2
x −4
x3 − 2x2 − 4x + 3
3.3 f (x) =
x2 − 2x − 3
4. จงหาคา c ทที่ ำใหฟงก ชัน f ตอเนอื่ งบน (−∞, ∞) เมือ่


cx2 + 2x เมือ่ x < 2
f (x) =
x3 − cx เมือ่ x ≥ 2
5. จงหาคา a และ b ทที่ ำใหฟงกชัน f ตอเนอื่ งบน (−∞, ∞) เมือ่
 2
x − 4

 เมือ่ x < 2

 x−2
f (x) = ax2 − bx + 3


เมือ่ 2 ≤ x < 3


2x − a + b เมือ่ x ≥ 3
6. จงหาชว งทใี่ หญทสี่ ดุ ทที ่ ำให f ตอเนอื่ ง
x √
6.1 f (x) = 2
x + 5x + 6 6.5 f (x) = 1+
1
√ x
6.2 f (x) = x2 + 2x − 1
sinx 6.6 f (x) = arctan(1 + e−x )
2
6.3 f (x) =
x+1 6.7 f (x) = ℓn(1 + cosx)
6.4 f (x) = √
tanx
4 − x2 6.8 f (x) = ℓn(sinx − 21 )
7. จงใชท ฤษฎบี ทคาระหวางกลาง แสดงวามีรากคำตอบในชว งทกี่ ำหนดให

7.1 x4 + x − 3 = 0, [1, 2] 7.3 ex = 3 − 2x, [0, 1]
√
7.2 3
x = 1 − x, [0, 1] 7.4 sinx = x2 − x, [1, 2]
บทที ่ 3
อนพุ ั นธของฟงกชัน
3.1 อั ตราการเปลยี ่ นแปลงและอนพุ ั นธ

พิจารณาฟงก ชัน การเคลอื่ นทีข่ องวั ตถุชนดิ หนงึ ่ กั บเวลาทีม่ ี สมการเปน s(t) = 2t − 14 t2 เมตร
และเวลา t ในหนวยวนิ าที
s
4
3
2
1
t
0 1 2 3 4 5 6 7 8
เมือ่ สนใจความเร็วเฉลยี ่ ของการเคลอื่ นทขี ่ องวั ตถุน้ สี ามารถหาไดจาก
ความเร็วเฉลยี่ =
ระยะทางทเี่ คลอื่ นทไี่ ด
เวลาทใี ่ ชใ นการเคลอื่ นที ่
หรอื อาจเขียนไดเปน
ความเร็วเฉลยี่ ในชว งเวลา t1 ถงึ t2 = s(t2t) −
−t
s(t1 )
2 1
เชน ความเร็วของการเคลอื่ นทขี ่ องวั ตถุน้ ใี นชว งเวลา 1 วนิ าที ถงึ 3 วนิ าที คอื
− s(1)
ความเร็วเฉลยี่ ในชว งเวลา 1 ถงึ 3 = s(3)3 − 1
ิ าที
= 1 เมตร/วน
เราจะใชแ นวคดิ น้ ใี นการนยิ าม อั ตราการเปลยี ่ นแปลงเฉลยี่ (average rate of change) ของ

ฟงก ชันอนื่ ๆ ดั งนยิ าม
75
76 บทท่ ี 3. อน ุพั นธของฟงก ชัน
บทนยิ าม 3.1.1 ให y = f (x) เปน ฟงกชัน แลว
∆y f (x2 ) − f (x1 )
=
∆x x2 − x1
เรยี กวาอั ตราการเปลยี่ นแปลงเฉลยี ่ ของ y เทยี บกั บ x บนชว ง [x1, x2]
ตั วอยาง 3.1.2 ให y = f (x) จงหาอั ตราการอั ตราการเปลยี่ นแปลงเฉลยี่ ของ y เทยี บกั บ x บน
ชว งทกี่ ำหนดให
√
1. f (x) = x3 − x2 + x บนชว ง [−1, 1] 2. f (x) = x2 + 3 บนชว ง [0, 3]
ตอไปเราสนใจ ความเร็ว ณ ตำแหนงตาง ๆ ทเี ่ กดิ ข้ ึนจรงิ ของการเคลอื่ นทเี ่ รยี กวา ความเร็ว
ชัว่ ขณะ ตั วอยางเชน ความเร็ว ขณะ t = 2 ของ s(t) = 2t − 41 t2
s
4
3
2
1
t
2 t
อาจพิจารณาจากความเร็วเฉลยี่ บนชว ง [2, t] เมือ่ t ใกล ๆ 2 นั น่ คอื t − 2 = ∆t → 0 แลว

s(t) − s(2)
ความเร็วขณะ t = 2 คอื t→2
lim
t−2
จะไดวา
s(t) − s(2) 2t − 41 t2 − 3 − 14 (t2 − 8t + 12)
lim = lim = lim
t→2 t−2 t→2 t−2 t→2 t−2
− 4 (t − 2)(t − 6)
1
1
= lim = lim − (t − 6) = 1
t→2 t−2 t→2 4
ดั งนั้ น ความเร็วของการเคลอื่ นทขี่ องวั ตถุน้ ขี ณะ t = 2 เทากั บ 1 เมตร/วนิ าที

เราจะขยายแนวคดิ น้ ไี ปยั งฟงก ชันอนื่ ๆ เรยี กวา อั ตราการเปลยี่ นแปลงขณะใดขณะหนงึ ่
(instantaneous rate of change) ของฟงก ชัน f ดั งนยิ ามตอไปน้ ี
3.1. อั ตราการเปล่ ียนแปลงและอน ุพั นธ 77
บทนยิ าม 3.1.3 ให y = f (x) เปน ฟงก ชัน แลว อั ตราการเปลยี ่ นแปลงขณะใดขณะหนงึ ่ ของ
ฟงก ชัน f ทจี่ ดุ x0 นยิ ามโดย
f (x) − f (x0 )
lim
x→x0 x − x0
ตั วอยาง 3.1.4 อั ตราการเปลยี่ นแปลงขณะใดขณะหนงึ ่ ของฟงก ชัน f (x) = x2 + x ทจี ่ ดุ x = 1
บทนยิ าม 3.1.5 เสน สัมผั ส (tangent line) กั บเสน โคง y = f (x) ทจี่ ดุ P (a, f (a)) ผานจดุ P
จะมีคา ความชันเทากั บ
f (x) − f (a)
m = lim
x→a x−a
ถาลมิ ิตน้ มี ีคา
และสมการเสน สัมผั สคอื y = m(x − a) + f (a)
Y
เสน สัมผั สทจี่ ดุ x = a
y = f (x)
f (a)
X
a
ตั วอยาง 3.1.6 จงหาสมการของเสน สัมผั สกั บเสน โคง y = x2 ทจี่ ดุ P (2, 1)

จากแนวคดิ อั ตราการเปลยี่ นแปลงขณะใดขณะหนงึ ่ ของฟงก ชัน y = f (x) พิจารณากราฟ
Y
y = f (x)
f (x + ∆x)
∆y
f (x)
∆x
X
x x + ∆x
อั ตราการเปลยี่ นแปลงของของฟงก ชัน y = f (x) กั บการเปลยี ่ นแปลงคาของตั วแปรอสิ ระของ x

ในชว ง x กั บ x + ∆x คอื
∆y f (x + ∆x) − f (x)
=
∆x ∆x
ถา ∆x เขาใกล 0 จะเรยี ก ∆x ∆y
เรยี กวาอนุพันธของฟงก ชัน
dy
โดยไลบ นซิ ไดใชส ั ญลั กษณ dx เรยี กวา สัญกรณไลบ นซิ (Leibniz notation)
และลากรางจ ไดใชส ั ญลั กษณ f ′(x) เรยี กวา สัญกรณลากรางจ (Lagrange notation)
บทนยิ าม 3.1.7 ให f เปน ฟงกชันคาจรงิ และ y = f (x) เรยี ก
∆y f (x + ∆x) − f (x)
lim
∆x→0 ∆x
= lim
∆x→0 ∆x
ถาลมิ ิตมีคา
วาอนุพันธ ของฟงก ชัน (derivative of function) ของ f เทยี่ บกั บ x หรอื กลาววา f มีอนุพันธ
(differentiable) ที ่ x เขียนแทนดวยสัญลั กษณ
dy df
f ′ (x) หรอื y′ หรอื Dx f (x) หรอื dx
หรอื dx
dy
ถา a ∈ Dom(f ) แลวอนุพันธ f ทจี่ ดุ x = a เขียนแทนดวย f ′(a) หรอื dx
นั น่ คอื
x=a
f (a + ∆x) − f (a)
lim
∆x→0 ∆x
ถาลมิ ิตมีคา
ถาให h = ∆x จะไดวา อนุพันธของฟงก ชันของ f เทยี ่ บกั บ x คอื

f (x + h) − f (x)
f ′ (x) = lim
h→0 h
สำหรั บอนุพันธ f ทจี่ ดุ x = a ถาให x = a + ∆x จะได ∆x = x − a ดั งนั้ น

f (x) − f (a)
f ′ (a) = lim
x→a x−a
ตั วอยาง 3.1.8 จงหาอนุพันธของฟงก ชัน f (x) =
1
x
ทจี่ ดุ x = 2
ตั วอยาง 3.1.9 จงหาอนุพันธของฟงก ชัน f (x) = x2 + 3x ที ่ x = a
ตั วอยาง 3.1.10 จงตราจสอบวาฟงก ชัน


x2 + 1 เมือ่ x < 1
f (x) =
2x เมือ่ x ≥ 1
มีอนุพันธทจี ่ ดุ x = 1 หรอื ไม
บทนยิ าม 3.1.11 ฟงก ชัน f หาอนุพันธ ไดทางขวา (differentiable from the right) ทีจ่ ดุ a
ถา
f (x) − f (a)
f ′ (a+ ) = lim
x→a x−a
+
หาลมิ ิตได
และ f หาอนุพันธ ไดทางซา ย (differentiable from the left) ทจี่ ดุ a ถา

f (x) − f (a)
f ′ (a− ) = lim −
x→a x−a
หาลมิ ิตได
การหาอนุพันธไดทางขวาและหาอนุพันธไดทางซา ยจะสัมพั นธกับการหาอนุพันธไดซงึ ่ พิสจู น

ไดโดยงายจากบทนยิ าม 3.1.11 และอาศัยสมบั ตขิ องลมิ ิต จะไดผลตามทฤษฎบี ทตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 3.1.12 ฟงก ชัน f หาอนุพันธไดทจี่ ดุ a ก็ตอ เมือ่
f หาอนุพันธไดทางขวาและหาอนุพันธไดทางซา ย ทจี่ ดุ a และ f ′(a+) = f ′(a−) = f ′(a)
ตั วอยาง 3.1.13 จงหาอนุพันธทางขวา อนุพันธทางซา ย และอนุพันธทจี ่ ดุ x = 0 ของฟงก ชัน f
1. f (x) = |x|
2. f (x) = x|x|
√
ตั วอยาง 3.1.14 จงตรวจสอบวา f (x) = x หาอนุพันธไดทางขวาทจี ่ ดุ 0 หรอื ไม
ทฤษฎบี ท 3.1.15 ถา f หาอนุพันธไดทจี ่ ดุ a แลว f จะตอเนอื่ งทจี่ ดุ a
ตั วอยาง 3.1.16 จงยกตั วอยางคานบทกลั บของทฤษฎบี ท 3.1.15
ตั วอยาง 3.1.17 กราฟของฟงกชัน y = f (x) บนชว ง [−6, 6] ดั งกราฟ

Y
X
−6 −5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5 6
−1
−2
โดยการคำนวนความชันของกราฟเสน ตรงในแตละชว ง จะไดคา ตาง ๆ ของอนุพันธของ f บาง

จดุ สรุปดั งตารางตอไปน้ ี
จดุ คาอนุพันธทางขวา คาอนุพันธทางซา ย คาอนุพันธ

x = −6
x = −5
x = −3
x = −1
x=0
x=3
x=4
x=5
x=6
บทนยิ าม 3.1.18 ให f เปน ฟงกชัน และ I ⊆ Dom(f )
1. กรณที ี่ I = (c, d), (c, ∞), (−∞, d) หรอื (−∞, ∞)
จะกลาววาฟงก ชัน f หาอนุพันธ ไดบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ I
2. กรณที ี่ I = [c, d]
จะกลาววาฟงก ชัน f หาอนุพันธ ไดบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ (c, d) และ
f หาอนุพันธไดทางซา ยทจี่ ดุ d และ f หาอนุพันธไดทางขวาทจี่ ดุ c
3. กรณที ี่ I = [c, d)
f หาอนุพันธไดทางขวาทจ ี ่ ดุ c
4. กรณที ี่ I = (c, d]
f หาอนุพันธไดทางซา ยทจี่ ดุ d
5. กรณที ี่ I = (−∞, d]
จะกลาววาฟงก ชัน f หาอนุพันธ ไดบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ (−∞, d) และ
f หาอนุพันธไดทางซา ยทจี่ ดุ d
6. กรณที ี่ I = [c, ∞)
จะกลาววาฟงก ชัน f หาอนุพันธ ไดบนชว ง I ถา f ตอเนอื่ งทกุ จดุ a ∈ (c, ∞) และ
f หาอนุพันธไดทางขวาทจ ี ่ ดุ c
ข อสังเกต 3.1.19 ถา f เปน ฟงกชัน ที ่หาอนุพันธ ได บนชว ง I และ J แลว f เปน ฟงกชัน ที่หา
อนุพันธไดบนชว ง I ∪ J
√
ตั วอยาง 3.1.20 จงตรวจสอบวา f (x) = x หาอนุพันธไดบนโดเมนของ f หรอื ไม
ตั วอยาง 3.1.21 จงตรวจสอบวา

x2 + 1 เมือ่ x > 0
f (x) =
2x + 1 เมือ่ x ≤ 0
หาอนุพันธไดบน (−∞, ∞) หรอื ไม
1. ให y = f (x) จงหาอั ตราการอั ตราการเปลยี ่ นแปลงเฉลยี ่ ของ y เทยี บกั บ x บนชว งที่
กำหนดให
1.1 f (x) = 3x − x2 บนชว ง [−2, 2] 1.3 f (x) = x|x| บนชว ง [−3, 1]
√
1.2 f (x) = cosx บนชว ง [0, π] 1.4 f (x) = 2x2 − 1 บนชว ง [1, 5]
2. จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
√ √
2.1 f (x) = x 2.2 f (x) = 1 − 3x2 2.3 f (x) = 3
x 2.4 f (x) =
x+3
2
3. จงตราจสอบวาฟงก ชันตอไปน้ มี ีอนุพันธทจี่ ดุ x = a หรอื ไม


x2 − 1 เมือ่ x > 0
3.1 f (x) =
2x − 1
;a=0
เมือ่ x ≤ 0

x3 เมือ่ x ̸= 1
3.2 f (x) =
1
;a=1
3.3 f (x) = x|x3 | ;a=0
3.4 f (x) = [x] ; a = −1
4. จงตราจสอบวาฟงก ชันตอไปน้ มี ีอนุพันธทจี่ ดุ x = 0 หรอื ไม
 
xsin 1 เมือ่ x ̸= 0 x2 sin 1 เมือ่ x ̸= 0
4.1 f (x) =
0
x
4.2 f (x) =
0
x
เมือ่ x = 0 เมือ่ x = 0
5. พิจารณาอนุพันธของ f ทจี่ ดุ x = 1 และรางกราฟของ f เมือ่ กำหนดให

x2 + 1 เมือ่ x < 1
f (x) =
x + 1 เมือ่ x ≥ 1

x2 เมือ่ x ≤ 1
6. ให a และ b เปน คาคงตั ว ถาฟงก ชัน f (x) =
x3 − ax + b เมือ่ x > 1
หาอนุพันธไดบนจำนวนจรงิ จงหาคาของ a และ b
7. จงหาสมการเสน สัมผั สเสน โคงของฟงก ชัน y = f (x) ทจี่ ดุ x = a
7.1 f (x) = x3 ;a=2 7.3 f (x) = 1 + x2 ; a = −1
√
7.2 f (x) = sinx ;a=π 7.4 f (x) = x + 1 ;a=3
3.2. กฎของอน ุพั นธ 85
3.2 กฎของอนพุ ั นธ

ทฤษฎบี ท 3.2.1 อนุพันธ ของฟงก ชันคงตั ว (Derivative of a constant function)
d
dx
(c) = 0 เมือ่ c เปน คาคงที่
ทฤษฎบี ท 3.2.2 อนุพันธ ของฟงก ชันเอกลั กษณ (Derivative of the identity function)
d
(x) = 1
dx
ทฤษฎบี ท 3.2.3 อนุพันธ ของฟงก ชันกำลั ง (Derivative of a power function)

d n
dx
(x ) = nxn−1 เมือ่ n เปน จำนวนนั บ
บทแทรก 3.2.4 ให n เปน จำนวนตรรกยะ และ xn เปน จำนวนจรงิ

d n
(x ) = nxn−1
dx
ทฤษฎบี ท 3.2.5 กฎการคณ
ู ดวยคาคงตั ว (The constant multiplication rule)
d d
[cf (x)] = c f (x)
dx dx
เมือ่ f เปน ฟงกชันทหี่ าอนุพันธได และ c เปน คาคงที่
ทฤษฎบี ท 3.2.6 กฎการบวก (The sum rule)

d d d
[f (x) + g(x)] = f (x) + g(x)
dx dx dx
เมือ่ f และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธได
บทแทรก 3.2.7 กฎผลตาง (The different rule)

d d d
[f (x) − g(x)] = f (x) − g(x)
dx dx dx
เมือ่ f และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธได

ตั วอยาง 3.2.8 จงหาอนุพันธของฟงก ชันตอไปน้ ี
1. f (x) = x3 + 3x2 − x + 4
√
2. y =2 x−x+π
1 1 1
3. f (x) = + 2+ 3
x x x
1 √ √
4. y = √ − 3x+ 2
x
5. s(t) = (t − 2)(t + 2)
ตั วอยาง 3.2.9 จงหาอนุพันธของฟงก ชัน


x3 + x2 + 1 เมือ่ x < 0
f (x) =
x2 + 1 เมือ่ x ≥ 0
ทฤษฎบี ท 3.2.10 กฎการคณ ู (The product rule)
ถา f และ g เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธได แลว
d d d
[f (x)g(x)] = f (x) g(x) + g(x) f (x)
dx dx dx

√
1. f (x) = (x + 1)(x2 − 1) 2. y = ( x − 1)(x3 + 1)
บทแทรก 3.2.12 ถา f, g และ h เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธได แลว

[f gh]′ (x) = [f ′ gh + f g ′ h + f gh′ ](x)
ตั วอยาง 3.2.13 ให f (x) = (x − 1)(x − 2)(x − 3) จงหา f ′(0)

ทฤษฎบี ท 3.2.14 กฎการหาร (The quoteint rule)
ถา f และ g เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธได แลว
[ ]
d f (x) d
g(x) dx f (x) − f (x) dx
d
g(x)
dx g(x)
=
[g(x)]2
เมือ่ g(x) ̸= 0

x+1 1
1. f (x) =
x−1
2. y=
x2 +1
√
x
ตั วอยาง 3.2.16 จงหาสมการเสน สัมผั สเสน โคง y=
x+1
ทจี่ ดุ (1, 12 )
x
ตั วอยาง 3.2.17 จงหาจดุ บนเสน โคง y=
x2 +1
ทมี่ ีเสน สัมผั สขนานกั บแกน X
1. จงหาอนุพันธของฟงกชันตอไปน้ ี
1.1 f (x) = x10 + x7 − x 1.8 f (x) =
1 1
− √ +3
√ √ x3 x
1.2 f (x) = x + 2 3 x
1
1.3 f (x) = x−2 − x−1 − 1 1.9 f (x) = 3
x +x−1
1.4 f (x) = (x3 − 1)(2 − x − x2 )
1.10 f (x) =
x2 − 5x
1.5 f (x) = x5 + 2x + π 2 2x − 1
2
x−1 x +x
1.6 f (x) = 2 1.11 y=√
x+1
x√ +1
x (x2 − 1)(x3 + x)
1.7 f (x) = √
x+1
1.12 y=
x2 + 1
2. ให f (x) = (x − 1)(x − 2)(x − 3)(x − 4) จงหา f ′(0)

− 1)(x + 3)
3. ให f (x) = (x
(x − 2)(x + 1)
จงหา f ′(0)
4. จงหาจดุ บนเสน โคง y = x4 − 6x2 + 4 ทมี ่ ีเสน สัมผั สขนานกั บแกน X

5. ถา f, g, h และ k เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธได จงแสดงวา
[f ghk]′ (x) = [f ′ ghk + f g ′ hk + f gh′ k + f ghk ′ ](x)
6. จงหาอนุพันธของ f ทกุ ๆ จดุ ทมี ่ ีอนุพันธ

 
x3 + 3 เมือ่ x < 1 x3 + 1 เมือ่ x < 1
6.1 f (x) =
3x + 1
6.2 f (x) =
3x + 1
เมือ่ x ≥ 1 เมือ่ x ≥ 1
7. พิจารณาวาฟงก ชัน g หาอนุพันธไดทจี ่ ดุ ใดบาง พรอมทั้ งรางกราฟ g และ g′


 เมือ่ x ≤ 0


2x
g(x) =

2x − x2 เมือ่ 0 < x < 2


2 − x เมือ่ x ≥ 2
8. กำหนดให 
x2 เมือ่ x ≤ 2
f (x) =
mx + b เมือ่ x > 2
จงหาคาของ m และ b ถา f เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดบนจำนวนจรงิ
3.3. กฎลูกโซ 91
3.3 กฎลูกโซ 
ฟงก ชันประกอบของ f และ g คอื f ◦ g โดยที่ f ◦ g(x) = f (g(x)) ในหั วขอน้ จี ะศกึ ษาวาถา
f แลว g หาอนุพันธได แลว f ◦ g หาอนุพันธไดดวยและ
(f ◦ g)′ (x) = f ′ (g(x)) · g ′ (x)
เรยี กวา กฎลูกโซ  (Chain rule) ซงึ ่ ถูกคนพบโดยนั กคณติ ศาสตรเลอื่ งชอื่ ชาวสก็อตแลนด นาม
วา เจมส เกร็กกอรี (James Gregory, 1638-1675) ในวชิ าน้ จี ะไมกลาวถงึ การพิสจู นแตจะนำไป
ประยุกตใชใ นการหาอนุพันธของฟงก ชันทมี่ ีความซับซอ นมากยิง่ ข้ ึน
ตั วอยาง 3.3.1 กำหนดให f (x3 + 1) = x3 + x − 1 จงหา f ′(2)
ตั วอยาง 3.3.2 กำหนดให f (h(x) + x) = 2x2 − x + 1 เมือ่ h(0) = h′(0) = 1 จงหา f ′(1)
√
ตั วอยาง 3.3.3 จงหาอนุพันธของ F (x) = x2 + 1
ตั วอยาง 3.3.4 กำหนดให f (x) = x|x| และ g(x) = x2 + x − 1 จงหา (f ◦ g)′(−1)

จากกฎลูกโซเ มือ่ กำหนด y = f (u) และ u = g(x) แลว
dy dy du
= ·
dx du dx
dy
ตั วอยาง 3.3.5 กำหนดให y = u2 + 3u − 1 และ u = x2 − x จงหา dx ขณะ x = 1
ตั วอยาง 3.3.6 กำหนดให y = u + u1 , u = x2 + 1 และ x = 2t + 1 จงหา dy

dt
ทฤษฎบี ท 3.3.7 กฎทั ว่ ไปของอนุพันธ สำหรั บฟงก ชันกำลั ง
ให n เปน จำนวนตรรกยะ และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธได แลว
d
[g(x)]n = n[g(x)]n−1 · g ′ (x)
dx
ตั วอยาง 3.3.8 จงหาอนุพันธของฟงกชันตอไปน้ ี

1. f (x) = (x3 − 1)100
1
2. h(x) = √
3
x2 +x+1
( )9
t−2
3. g(t) =
2t + 1
4. k(x) = (1 − x)5 (x3 + 2)4

ตอไปจะกลาวถงึ ความสัมพั นธระหวางอนุพันธของฟงกชันและอนุพันธของฟงกชันผกผั นดั ง
ทฤษฎบี ทตอไปน้ ี ซงึ จะไมพิสจู น แตจะยกตั วอยางการนำไปใชใ นการการอนุพันธโดยทฤษฎบี ท
ดั งกลาว
ทฤษฎบี ท 3.3.9 ทฤษฎบี ทฟงก ชันผกผั น (Inverse function theorem)
ให y = f (x) เปน ฟงก ชันทีผ่ กผั นได และหาอนุพันธไดโดยทีค่ า ไมเปน ศูนย ที่ x แลว f −1(y) = x
จะไดวา
dy dx dx 1
·
dx dy
=1 หร ื
อ dy
= dy
dx
dx
ตั วอยาง 3.3.10 ให y = x3 + 1 จงหา dy
ในรูป y
ตั วอยาง 3.3.11 ให f (x) = x3 + 1 จงหาอนุพันธของฟงก ชันผกผั นของ f โดยใชท ฤษฎบี ท

ฟงก ชันผกผั น
dy
1. จงหา dx เมือ่
√
1.1 y = u3 − 2u และ u = √x 1.3 y= u2 + 3 และ u = x − 2x2
u+1 1
1.2 y = (u + 1)2 และ u = x + x1 1.4 y=
u−1
และ u=
2x
2. จงหา dy
dt
เมือ่
√ √
2.1 y = u−u2, u = x−x3 และ x = t+1 2.2 y = 5 + 3u−2 , u = x และ x = t2
√
3.1 f (x) = (x2 + 1) x2 − 1 3.7 f (x) = (1 + x4 ) 3
2
3.2 F (x) = (x4 + 3x2 − 2)5 3.8 g(t) = 4

1
(t + 1)3
3.3 F (x) = (4x − x2)99
√
3.4 F (x) = x3 + 2x + 1
4 3.9 f (x) = (2x − 3)4 (x2 + x)3
√
3.5 f (x) = (x + x)5 3.10 4
g(x) = (x + 1) 3 (x2 + 1)4
√
3.6 f (x) = √ 3x
2
3
x −x
3.11 f (s) = ss2 ++3
1
4. จงหาสมการของเสน สัมผั สเสน โคง (bullet-nose) y = √ |x| 2 ทจี่ ดุ (1, 1)

2−x
5. ให F (x) = f ◦ g(x) เมือ่ f (−2) = 8, f ′(−2) = 4, f ′(5) = 3, g(5) = −2 และ g′(5) = 6
จงหา F ′(5)
√
6. ถา h(x) = 4 + 3f (x) เมือ่ f (1) = 7 และ f ′(1) = 4 จงหา h′(1)
7. ให r(x) = f (g(h(x))) เมือ่ h(1) = 2, g(2) = 3, h′(1) = 4, g′(2) = 5 และ f ′(3) = 6
จงหา r′(1)
8. ให F (x) = f (3f (4f (x))) เมือ่ f (0) = 0 และ f ′(0) = 2 จงหา F ′(0)
9. ให F = f (xf (xf (x))) เมือ่ f (1) = 2, f (2) = 3, f ′(1) = 4, f ′(2) = 5 และ f ′(3) = 6
จงหา F ′(1)
( )
√ 1 dy
10. ให y=f x− √
x
เมือ่ f ′(0) = 2 จงหา dx ที ่ x = 1
11. ให y = f (1 + √u), u = 2 − x2 เมือ่ f ′(2) = −3 จงหา dx

dy
ที ่ x = 1
( )
√
12. ให y = w 3 − u , u = 7 − 3x, x = 1 + t2 เมือ่ w′(2) = 2 จงหา dy
3+u
dt
ที ่ t = 1
√
f (1 + x)
13. ให y = g(1 − √x) , x = 3 + t2 เมือ่ f (3) = 2, g(−1) = 4, f ′(3) = −2, g′(−1) = −1
จงหา dydt
ที ่ t = 1
3.4. อน ุพั นธอันดั บส ูง 97
3.4 อนพุ ั นธอันดั บสูง

บทนยิ าม 3.4.1 อนุพันธ อันดั บสูง (Higher order derivatives)
ให y = f (x) เปน ฟงก ชันทีห่ าอนุพันธได และ f ′ เปน ฟงก ชันทีห่ าอนุพันธได แลว f ′′ จะเรยี กวา
อนุพันธอันดั บสอง (second derivative) ของ f นยิ ามโดย
( )
dy 2 d dy
′′
f (x) = (f (x))′ ′
หรอื dx 2
=
dx dx
ให n ∈ N และ f (0) = f อนุพันธอันดั บ n ของ f เขียนแทนดวย f (n) นยิ ามโดย

( )
(n) (n) dn y d dn−1 y
y =f (x) = n =
dx dx dxn−1
ตั วอยาง 3.4.2 กำหนดให f (x) = x3 − 8x2 + 9x + 3 จงหา f ′′(x) และ f ′′(2)
ตั วอยาง 3.4.3 ให f (x) = x8 + 12x5 − 4x4 + 8x3 − 5x + 5 จงหา f ′′′(x)
ตั วอยาง 3.4.4 สมการการเคลอื่ นทขี ่ องวั ตถุชนิ้ หนงึ ่ s = 2t3 − 5t2 + 3t + 4 เมือ่ s มีหนวยเปน
เซนตเิ มตร และ t มีหนวยเปน วนิ าที จงหาสมการความเรง และความเรงทขี ่ ณะ 2 วนิ าที
ตั วอยาง 3.4.5 ให n ∈ N จงหาอนุพันธของ n ของฟงกชัน f (x) = xn
ตั วอยาง 3.4.6 ให n ∈ N จงหาอนุพันธของ n ของฟงก ชัน f (x) =

1
1−x
1
ตั วอยาง 3.4.7 ให f (x) =
x+1
จงหา f (2561) (0)
3.4. อน ุพั นธอันดั บส ูง 99
1. จงหาอนุพันธอันดั บสองและอั นดั บสาม ของฟงกชันตอไปน้ ี
1.1 f (x) = x5 + 6x3 + x2 + 3 1.5 f (x) =
1
x+1
1.2 f (x) = x10 + x7 − x 1
√ √ 1.6 f (x) = √
x−1
1.3 f (x) = x + 3 x
1
1.4 f (x) = (x − 1)(x + 1) 1.7 f (x) = 2
x +1
2. ให n ∈ N จงหาอนุพันธของ n ของฟงก ชันตอไปน้ ี

2.1 f (x) = x−n 2.4 f (x) = √
1
x
√
2.2 f (x) = x 2.5 f (x) =
1
x+2
1 1
2.3 f (x) = 2.6 f (x) =
1 − 2x
x
3. สมการการเคลอื่ นทีข่ องวั ตถุชนิ้ หนงึ ่ s = t3 + 2t2 − t + 4 เมือ่ s มีหนวยเปน เซนตเิ มตร
และ t มีหนวยเปน วนิ าที จงหาสมการความเรง และความเรงทขี่ ณะ 1 วนิ าที
1
4. ให f (x) =
x
จงหา f (2018) (1)
3.5 อนพุ ั นธของฟงกชันเลขช้ กำลั

ี ง
ในหั วขอน้ จี ะกลาวถงึ การหาอนุพันธของฟงก ชันเลขช้ กี ำลั งโดยเรมิ่ ตนจาก f (x) = ex เมือ่ e
คอื คาคงตั วออยเลอร เรยี กฟงก ชันผกผั นของ f วาฟงก ชันลอการทิ มึ ่ ธรรมชาติ นั น่ คอื f −1(x) =
ℓnx จะเห็ นวา ℓn1 = 0, ℓne = 1 และ eℓnx = x
พิจารณาอนุพันธของ f (x) = ex จะได
f (x + h) − f (x) ex+h − ex
f ′ (x) = lim = lim
h→0 h h→0 h
e (e − 1)
x h
e −1
h
= lim = ex lim = ex f ′ (0)
h→0 h h→0 h
x
−1
เมือ่ พิจารณากราฟของฟงกชัน y = e x
x
−1
รูปที่ 3.1: กราฟของฟงก ชัน y = e x
Y
ex − 1
y=
3 x
X
−5 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5
x
−1
เมือ่ x ใกล ๆ 0 คาของ e x
จะเขาใกล 1 เราจงึ กำหนดให f ′(0) = 1 ดั งนั้ น f ′(x) = ex
สรุปไดวา
d x
e = ex
dx
d u(x)
ทฤษฎบี ท 3.5.1 ให u = u(x) จะไดวา dx
e = eu(x) · u′ (x)
ทฤษฎบี ท 3.5.2 ให a > 0 และ a ̸= 1 ถา ax = exℓna จะไดวา

d x
a = ax ℓna
dx
d u(x)
ทฤษฎบี ท 3.5.3 ให a > 0 และ a ̸= 1 และ u = u(x) จะไดวา dx
a = au(x) ℓna · u′ (x)
3.5. อน ุพั นธของฟงก ชันเลขช้ กำลั
ี ง 101
ตั วอยาง 3.5.4 จงหาอนุพันธของ
1. f (x) = ex + e−x
2. 2
f (x) = 3x + ex
2 +2x
3. f (x) = (ex + x)(e2x + 1)
ex + e−x
4. f (x) =
ex − e−x
พิจารณาฟงกชัน y = ex เมือ่ x > 0 จะไดวา โดยทฤษฎบี ทฟงกชันผกผั นจะไดวา
dx 1 1
= x =
dy e y
ดั งนั้ น
d 1
ℓnx =
dx x
กรณี x < 0 ในทำนองเดยี วกั นจะไดผลเชน เดยี วกั น สรุปไดวา
d 1
ℓn|x| =
dx x
d 1
ทฤษฎบี ท 3.5.5 ให u = u(x) จะไดวา dx
ℓn|u(x)| =
u(x)
· u′ (x)

1. f (x) = ℓn(x2 + 1)
2. f (x) = ℓn(1 − e−x )
3. f (x) = ℓn(x + 1)(x + 2)(x + 3)
( )
ex + 1
4. f (x) = ℓn
ex − 1
ี ง 103
ทฤษฎบี ท 3.5.7 ให a > 0 และ a ̸= 1 และ u = u(x) ถา ℓogax = ℓℓnnxa จะไดวา
d 1 d 1
1. dx
ℓoga |x| =
xℓna
2. dx
ℓoga u(x) =
u(x)ℓna
· u′ (x)

1. f (x) = ℓog2 (x3 + x) 2. f (x) = ℓog3 (x2 + 2)(1 − x)
ตั วอยางตอไปน้ จี ะใชส มบั ติของลอการทิ มึ ่ มาชว ยจั ดรูปของฟงกชันทีอ่ ยูในรูปผลคูณและผล

หารหลาย ๆ พจน กอนหาอนุพันธ
dy
ตั วอยาง 3.5.9 จงหา dx
1. y = (x3 + 1)5 (x − 1)7 (x2 − 4)9
(x + 1)9 (x2 − 4)4
2. y= √
(1 − 2x) x2 − 1
√ √
x4 7x + 1
3. y=
5
(2x3 − 5)9
ี ง 105
สุดทายจะเปน ตั วอยางตอไปน้ จี ะใชส มบั ตขิ องลอการทิ มึ ่ มาชว ยจั ดรูปของฟงก ชันในรูป [u(x)]v(x)
เพือ่ หาอนุพันธของฟงก ชันเหลานั้ น
d x
1. dx
(x )
d 1
2. dx
(x x )
1.1 y = xe + ex 1.5 y = ℓog2 (x2 + ℓnx)
1.2 y = 21−x + 3ℓnx − e3x 1.6 y = ℓog3 (2x + 3x )
√
1.3 y = 21−x + 3ℓnx − e3x 1.7 y = (1 + 2)x
1.4 y = (1 + π)x+π 1.8 y = (1 + e)1+e
x
2.1 y = xx
2
2.3 y = (1 + ex )x
2.2 y = x2
x
2.4 y = (ℓnx)x
3.1 y = x2 ℓn2 (3x + 1)
√
3.2 y = x e + ex
3.3 y = (x + 1)9 (x + 2)8 (x + 3)7 (x + 4)6
√
3.4 y = (x2 + 1)9 ℓn2 (4x + 1) (x + 1)11
√
(x2 + 1)ℓn|x3 + x|
3.5 y=
(2x − 3)3
√ √
3 5x − 6
4 x
3.6 y=
(2x2 − 1)5
3.6. อน ุพั นธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 107
3.6 อนพุ ั นธของฟงกชันตรโี กณมติ ิ

การศกึ ษาอนุพันธของฟงก ชันตรโี กณมิตทิ ั้ ง 6 ฟงก ชันคอื ไซน โคไซน แทนเจนต โคแทนเจนต
เซแคนต และโคเซแคนต เรมิ่ ตนจากฟงก ชันไซน โดยอาศัยทฤษฎบี ท 2.3.9 จะไดทฤษฎบี ทตอ
ไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 3.6.1 ให u = u(x) จะไดวา
d d
1. dx
sinx = cosx 2. dx
sinu(x) = cosu(x) · u′(x)
โดยทฤษฎบี ท 3.6.1 จะสามารถพิสจู น อนุพันธ ของฟงก ชัน ตรี โดกณมิติ ได ครบทกุ ฟงก ชัน
และขยายไปยั งกรณี u(x) โดยใชก ฎลูกโซใ นทำนองเดยี วกั น
d d
1. dx
cosx = −sinx 6. dx
cosu(x) = −sinu(x) · u′(x)
d d
2. dx
tanx = sec2x 7. dx
tanu(x) = sec2u(x) · u′(x)
d d
3. dx
secx = secxtanx 8. dx
secu(x) = secu(x)tanu(x) · u′(x)
d d
4. dx
cotx = −csc2x 9. dx
cotu(x) = −csc2u(x) · u′(x)
d d
5. dx
cscx = −cscxcotx 10. dx
cscu(x) = −cscu(x)cotu(x) · u′ (x)
√
1. f (x) = sin( x)
2. f (x) = sin2xcos5x
3. f (x) = tan(ℓnx) + ℓn(tanx)
ตั วอยาง 3.6.4 จงหาอนุพันธตอ ไปน้ ี

d ( secx )
1. dx
e + sec2 x
d
2. dx
cot 2 2
(x )
d 1
3. √
dx csc2 x − 1
ตั วอยาง 3.6.5 จงหาอนุพันธของฟงก ชัน y = sinxsin2 2xsin3 3x

1. y = (sinx)x
2. y = (tanx)cosx
ตั วอยาง 3.6.7 จงหาสมการเสน สัมผั สเสน โคง y = xcos(πx2) ทจี่ ดุ (1, −1)
เมือ่ เราทราบอนุพันธ ของฟงกชัน ตรโี กณมิติ ตอ มาจะศกึ ษาอนุพันธ ของฟงกชัน ตรโี กณมิติ
ผกผั นทั้ ง 6 ฟงก ชัน คอื อารกไซน อารกโคไซน อารกแทนเจนต อารกโคแทนเจนต อารกเซแคนต
และอารกโคเซแคนต โดยอนุพันธของฟงก ชันตรโี กณมิตผิ กผั นเหลานั้ นพิสจู นไดโดยอาศัยทฤษฎบี ท
ฟงกชันผกผั น
d 1 d 1
1. arcsinx= √ 3. arcsinu(x) = √ u′ (x)
dx 1 − x2 dx 1 − [u(x)]2
d 1
2. d
arccosx = −√
1 4. arccosu(x) = − √ u′ (x)
dx 1 − x2 dx 1 − [u(x)]2
d 1 d 1
1. dx
arctan x=
1 + x2
3. dx
arctan u(x) =
1 + [u(x)]2
u′ (x)
d 1
2. d
arccotx=−
1
4. dx
arccotu(x) = −
1 + [u(x)]2
u′ (x)
dx 1 + x2

d 1 d 1
1. arcsecx= √ 3. arcsecu(x) = √ u′ (x)
dx |x| x2 − 1 dx |u(x)| [u(x)]2 − 1
d 1 d 1
2. arccsc x=− √ 4. arccscu(x) = − √ u′ (x)
dx |x| x2 − 1 dx |u(x)| [u(x)] − 1
2
ตั วอยาง 3.6.11 จงหาอนุพันธตอ ไปน้ ี
d
1. dx
(arcsinxarccosx)
d ( arctanx )
2. dx
e
d (√ )
3. dx
arccsc x
(
4. d arctanx + 1 )
dx arccotx + 1
1. f (x) = arcsinx2 + arcsin2 x
2. f (x) = ℓn(arcsec(ex ))
3. f (x) = xarctan(ℓnx)
4. f (x) = √
arctanx
arctanx2
ตั วอยาง 3.6.13 จงหาอนุพันธของฟงกชัน y = xarcsinx
ตั วอยาง 3.6.14 จงหาความชันของเสน สัมผั สเสน โคง y = ℓn(arctanx) ทจี่ ดุ x = 1

1.1 f (x) = cotxsec2x 1.15 f (x) = ex (cosx + sinx)
1.2 f (x) = sin2x + xcosx 1.16 f (x) = x2 [cos(ℓnx) + sin(ℓnx)]
1.3 f (x) = extanex 1.17 f (x) = arcsin(x2 + 1)
√
1.4 f (x) = e−cotx 2
1.18 f (x) = x − arccosx2
√
1.5 f (x) = e−x + cosx 2
1.19 f (x) = x3 arcsin(ex + x)
1.6 f (x) = 2secxcot(xex) 1.20 f (x) = arccsc3 x
1.7 f (x) = 1 +sintan

(2ex )
−1
(x )
+ etanx
1.21 f (x) = cos(arctanx)sin2x
1.22 f (x) = arccot3xarctan4x
1.8 f (x) = xe + sin x + sinx
ex 2 2
cos(e )
x
arcsin(ex)
√ 1.23 f (x) =
2x + arccosx
1.9 f (x) = sin(sec x)
( )
x
1.10 f (x) = etanx + sin5 x 1.24 f (x) = arctan x + 1
1.11 f (x) = sinx2 + cos(1 − x2 ) √
1.25 f (x) = arccscx2
3
1.12 f (x) = √
1 √
sec x + tanx2
2 1.26 f (x) = arcsec x
x 2
1.13 f (x) = 2sinx tan(cosx) 1.27 f (x) = arctan + arccot
2 x
1.14 f (x) = ex
2
sin2(tan2x2) 1.28 f (x) = arctan(ℓn(tanx))
2.1 f (x) = xcosx 2.5 f (x) = xarctanx
2.2 f (x) = (tanx)cotx 2.6 f (x) = (arcsinx)x
2.3 f (x) = (1 + x)ℓnx 2.7 f (x) = (arccosx)arcsinx
√
2.4 f (x) = (ℓnx)e x
2.8 f (x) = ( x)arccosx
√ ( )3
3.1 y=
(x2 − 1)5 (1 − x − x3 )9 cos x(x2 − secx)14
3.3 y = (x + cosx)3(x + 1)5
tan3xcos7ℓnx
√
3.4 y = ℓn(1x −(sin
2 x)5
√ 3
3.2 y = (1 + x)10 sec5 (cosx)tan7 x x2 )9

( )arcsinx
1−x
4. กำหนดให f (x) =
1+x
จงหา f ′(0)
dy
5. ให y = sinucosu และ u = esecx จงหา dx
6. จงแสดงวา y = 2cosx + 3sinx สอดคลองสมการ y′′ + y = 0
3.7. อน ุพั นธของฟงก ชันโดยปริยาย 117
3.7 อนพุ ั นธของฟงกชันโดยปรยิ าย

ในหั วขอทีผ่ านมาเราหาอนุพันธของฟงก ชันในรูป y = f (x) เราจะเรยี กฟงก ชันลั กษณะแบบ
น้ วี า ฟงก ชันชัดแจง (explicit function) แตในหั วขอน้ จี ะศกึ ษาการอนุพันธของฟงก ชันทีอ่ ยูใน
รูปแบบ
F (x, y) = c
เมือ่ c เปน คา คงตั ว และ x เปน ตั วแปรอสิ ระ และ y เปน ตั วแปรที่ข้ ึนกั บ x เรยี กฟงก ชัน แบบ
น้ วี า ฟงก ชันโดยปรยิ าย (implicit function) อนุพันธของฟงกชันลั กษณะน้ เี รยี กวา อนุพันธ
ของฟงก ชันโดยปรยิ าย (differentiation of implicit function) และหาอนุพันธดังกลาวโด
ยอาศัยกฏลูกโซ  ดั งตั วอยางตอไปน้ ี
dy
1. x3 + y 3 = xy
2. x3 + y 2 x + x2 y = 5
3. xey + yex = 1
dy
√
1. xy + y = x2 y
2. sin(xy) = xcosy
3. arctan(x + y) = xℓny
3.7. อน ุพั นธของฟงก ชันโดยปริยาย 119
ตั วอยาง 3.7.3 จงหาสมการเสน สัมผั สเสน วงกลม x2 + y 2 = 25 ทจี่ ดุ (3, 4)
ตั วอยาง 3.7.4 จงหาความชันของเสน สัมผั สเสน โคง arctan(xy) + xy = √xy + π4 ทจี ่ ดุ (1, 1)
ตั วอยาง 3.7.5 กำหนดให ysinx = xey จงหา y′′

dy
1. จงหา dx
1.1 4x2 + 9y2 = 36 1.7 (x2y3 + x3y2)2 = xy2 − yx2 + 3
1.2 y2 − x2 = 1 1.8 exy + cos(xy) = xtany
1.3 ycosx + xy = y2 1.9 ℓnxy + arctanx2y = sec2xy
1.4 2x2 − 4xy + y2 − 5x + 3y = 10 1.10 x + y = 1
1
3
1
3
√
1.5 xsiny + √y = 0 1.11 cos2xy = sinxy2
√ √
1.6 x + √y + y + √x = 1 1.12 earctanxy + sin(cscxy) = cot(ℓny)
2. จงหา y′′
2.1 arctany = xy 2.3 ysecx = y + cotx
2.2 √
xy − 1 = x + y 2.4 x = √x1+ y
3. กำหนดให y = xy จงหา y′′′

4. จงสมการเสน สัมผั สเสน โคง yx2 + xy2 = 2xy ทจี่ ดุ (1, 1)
5. จงสมการเสน สัมผั สเสน โคง xℓny + 9 = 5x − xy2 + cosπx ทจี ่ ดุ (2, 1)
บทที ่ 4
การประยุกตของอนพุ ั นธ
4.1 การประมาณคาเชงิ เสน
บทนยิ าม 4.1.1 กำหนดให y = f (x) เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธได และ ∆x เปน สว นทเี ่ ปลยี ่ นแปลง
ของ x เแลว คา เชงิ อนุพันธ (differential) ของ x เขียนแทนดวย dx หมายถงึ ∆x นั น่ คอื
∆x = dx คาเชงิ อนุพันธ ของ y เขียนแทนดวย dy กำหนดโดย
dy = f ′ (x)dx หรอื df = f ′ (x)dx
ตั วอยาง 4.1.2 กำหนดให f (x) = x2 + 2x จงหา dy เมือ่ x = 1 และ ∆x = 0.1
ตั วอยาง 4.1.3 จงหาคาเชงิ อนุพันธโดยใชบ ทนยิ าม 4.1.1

1. d(sinx)
2. d(arctanx)
3. d(xex )
121
122 บทท่ ี 4. การประยุกตของอน ุพั นธ
ทฤษฎบี ท 4.1.4 กำหนดให u = f (x) และ v = g(x) เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดที่ x และ c เปน
คาคงตั ว และ r เปน จำนวนตรรกยะ แลว
1. dc = 0
2. d(cu) = cdu
3. d(u ± v) = du ± dv
4. d(uv) = udv + vdu
5. d(ur ) = rur−1 du
( u ) vdu − vdu
6. d
v
=
v2
เมือ่ v ̸= 0
ตั วอยาง 4.1.5 จงหาคาเชงิ อนุพันธตอ ไปน้ ี

1. d(x2 + ex + ℓnx)
2. d(xsinx)
3. d(cos2x)
(x)
4. d
ex
4.1. การประมาณค าเชงิ เสน 123
กำหนดให y = f (x) เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธได x = a และ ∆y คอื สว นทเี ่ ปลยี ่ นแปลงของ y
บนเสน โคง y = f (x) และ dy คอื สว นทเี่ ปลยี่ นแปลงของ y บนเสน สัมผั สกั บเสน โคง y = f (x) ที่
จดุ P (a, f (a)) ดั งรูป
รูปที ่ 4.1: แนวคดิ การประมาณคาเชงิ เสน

Y
f
L
f (a + ∆x)
L(a + ∆x) ∆y
dy
P
f (a)
∆x
X
a a + ∆x
สมการเสน สัมผั สเสน โคง y = f (x) ทจี่ ดุ P (a, f (a)) คอื

y = f ′ (a)(x − a) + f (a)
กำหนดให L(x) = f ′(a)(x − a) + f (a) จะเรยี ก L วาฟงก ชันเชงิ เสน ของ f (linear function
of f ) ทจี่ ดุ x = a เมือ่ พิจารณากราฟ f และ L จะเห็นวากราฟทั้ งสองทจี่ ดุ x = 1 มีคา ใกลเคยี ง
กั น ถา ∆x มีคา ใกล ๆ ศูนย ทำใหไดวา
f (a + ∆x) ≈ L(a + ∆x)
เนอื่ งจาก
L(a + ∆x) = f ′ (a)(a + ∆x − a) + f (a) = f (a) + f ′ (a)∆x
และ
∆y = ∆f = f (a + ∆x) − f (a) ≈ (f (a) + f ′ (a)∆x) − f (x) = f ′ (a)∆x = df
นั น่ คอื ∆f ≈ df สรุปไดวา
f (a + ∆x) ≈ f (a) + f ′ (a)∆x
จะเรยี กวา การประมาณคาเชงิ เสน (linear approximation) ของ f ทจี ่ ดุ a

√
ตั วอยาง 4.1.6 จงใชก ารประมาณคาเชงิ เสน ประมาณคาของ 16.001
√
ตั วอยาง 4.1.7 จงใชก ารประมาณคาเชงิ เสน ประมาณคาของ 3
7.998
ตั วอยาง 4.1.8 จงใชก ารประมาณคาเชงิ เสน ประมาณคาของ tan50◦

4.1. การประมาณค าเชงิ เสน 125
ในการคำนวณคาคลาดเคลอื่ นทเี่ กดิ จากการวั ด กำหนดให
1. u เปน ปรมิ าณทตี่ องการวั ด
2. |du| เปน คาคลาดเคลอื่ น (error) ในการวั ดของ u
3. du
u
เปน คาคลาดเคลอื่ นสัมพั ทธ (relative error) เมือ่ u ̸= 0 และ
du
u
× 100 เปน รอยละความคลาดเคลอื่ นสัมพั ทธ (percent of relative error)
ตั วอยาง 4.1.9 เมือ่ วั ดดานของลูกบาศก ลกู หนงึ ่ ยาว 25 เซนตเิ มตร พบวาวั ดความคลาดเคลอื่ น
ไปดานละไมเกนิ 0.04 เซนตเิ มตร จงใชค า เชงิ อนุพันธประมาณคาคลาดเคลอื่ นทีเ่ กดิ ข้ ึน พรอม
ทั้ งหาคาคลาดเคลอื่ นสัมพั ทธ และคาคลาดเคลอื่ นเปน กเี่ ปอรเซนตของปรมิ าตรน้ ี
1. จงหาคาเชงิ อนุพันธตอ ไปน้ ี
1.1 d(tanx) 1.3 d(exsinx)
1.2 d(xcotx) 1.4 d(arctan3x)
2. ให f (x) = 3x2 + 1 จงหา ∆y , dy และ |∆y − dy| เมือ่ x = 1 และ ∆x = −0.01
3. จงหาคาเชงิ อนุพันธตอ ไปน้ สี ำหรั บคา a และ ∆x ทกี่ ำหนดให
3.1 f (x) = 2x2 + 1 ; a = 1 และ ∆x = 0.1
√
3.2 f (x) = x + 1 ; a = 3 และ ∆x = 0.02
√
3.3 f (x) = (x + 1) x ; a = 4 และ ∆x = −0.2
x+1
3.4 f (x) =
x+2
; a = 3 และ ∆x = 0.03
4. จงใชก ารประมาณคาเชงิ เสน ประมาณคาของ
√ √
4.1 81.03 4.3 4
127 4.5 sin(0.03)
√
4.2 3
15.89 4.4 2
(33) 5 4.6 (8.1) + (8.1)
4
3
2
3
5. ถั งใบรปู ทรงกระบอกใบหนงึ ่ ไมมีฝา ตองการทาสดี านนอกรอบถั งโดยทาสหี นา 0.25 เซนตเิ มตร

ถาวั ดรั ศมีภายนอกได 75 เซนตเิ มตร และถั งสูง 150 เซนตเิ มตร จงหาปรมิ าตรของสที ีใ่ ช 
ทาถั งโดยการประมาณคาเชงิ เสน
6. ในการวั ดดานของรปู สเี ่ หลยี่ มจตุรัสรปู หนงึ ่ ซงึ ่ ยาว 16 นวิ้ พบวา วั ดคลาดเคลอื่ นไม เกนิ
0.01 นวิ้ เราจะคำนวณพ้ ืนทคี ่ ลาดเคลอื่ นไปไมเกนิ เทาใด และจงหาคาคลาดเคลอื่ นสัมพั ทธ
และคาคลาดเคลอื่ นคดิ เปน รอยละของพ้ ืนทนี ่ ้ ี
4.2. ค าส ุดขีด 127
4.2 คาสุดขีด
บทนยิ าม 4.2.1 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันบนชว ง I แลวจะกลาววา
1. f เปน ฟงก ชันเพมิ่ (increasing function) บนชว ง I ก็ตอ เมือ่
สำหรั บ x1 และ x2 ใน I ถา x1 < x2 แลว f (x1) < f (x2)
2. f เปน ฟงก ชันลด (decreasing function) บนชว ง I ก็ตอ เมือ่
สำหรั บ x1 และ x2 ใน I ถา x1 < x2 แลว f (x1) > f (x2)
ข อสังเกต 4.2.2 ถา f เปน ฟงก ชันเพิม่ (ฟงก ชันลด) บนชว ง I และ J แลว f เปน ฟงก ชันเพิม่
(ฟงก ชันลด) บนชว ง I ∪ J
ตั วอยาง 4.2.3 จงแสดงวา f (x) = x2 เปน ฟงก ชันเพิม่ บนชว ง (0, ∞)
การตรวจสอบฟงกชันเพิม่ และลดโดยนยิ ามในบางฟงกชันอาจยุงยากและอาศัยสมบั ตติ า ง ๆ

มากมาย เราอาจใชอ นุพันธมาชว ยในการตรวจสอบไดดังทฤษฎบี ทตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 4.2.4 ให f เปน ฟงกชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และหาอนุพันธไดบนชว ง (a, b) จะไดวา
1. ถา f ′(x) > 0 ทกุ x ∈ (a, b) แลว f เปน ฟงก ชันเพิม่ บนชว ง [a, b]
2. ถา f ′(x) < 0 ทกุ x ∈ (a, b) แลว f เปน ฟงกชันลดบนชว ง [a, b]
3. ถา f ′(x) = 0 ทกุ x ∈ (a, b) แลว f เปน ฟงก ชันคงตั วบนชว ง [a, b]
ตั วอยาง 4.2.5 จงหาชว งทที่ ำใหฟงก ชันตอไปน้ ี เปน ฟงก ชันเพิม่ และเปน ฟงก ชันลด
1. f (x) = x2 − 2x + 3
2. f (x) = x4 − 4x3 + 4x2 + 2
ตั วอยาง 4.2.6 จงหาชว งทที่ ำให f (x) = x2 x+ 1 เปน ฟงกชันเพิม่ และเปน ฟงกชันลด
ตั วอยาง 4.2.7 จงหา a ทที ่ ำให f (x) = ℓn(ex + a) เปน ฟงก ชันเพิม่ บนจำนวนจรงิ
บทนยิ าม 4.2.8 ให f : D → R เปน ฟงก ชันและ S ⊆ D และ c ∈ S แลวจะกลาววา

1. f (c) เปน คา สูงสุด (maximum value) หรอื คา สูงสุด สัมบูรณ (absolute maximum
value) บน S ก็ตอ เมือ่ f (c) ≥ f (x) ทกุ ๆ x ∈ S
2. เปน คา ตำสุ
f (c) ่ ด (minimum value) หรอื คา ตำสุ ่ ด สัมบูรณ (absolute minimum
value) บน S ก็ตอ เมือ่ f (c) ≤ f (x) ทกุ ๆ x ∈ S
3.  คาสุดขีด
f (c) เปน (extreme value) บน S ก็ตอ เมือ่ f (c) เปน คาสูงสุดหรอื คาตำสุ
่ ดของ
f บน S
1
ตั วอยาง 4.2.9 จงแสดงวา f (x) =
x2 +1
มีคา สูงสุดสัมบูรณบนชว ง (−∞, ∞)
ตั วอยาง 4.2.10 จงหาคาสุดขีดของฟงก ชัน f (x) = x2 + 1 บนชว งทกี ่ ำหนดโดยใชก ราฟ
1. [0, 2] 4. [1, ∞)
Y Y
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 −3 −2 −1 0 1 2 3
2. [−1, 2] 5. (−∞, 1]
Y Y
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 −3 −2 −1 0 1 2 3
3. [−2, 2] 6. (−∞, ∞)
Y Y
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
X X
−3 −2 −1 0 1 2 3 −3 −2 −1 0 1 2 3
บทนยิ าม 4.2.11 ให f : D → R เปน ฟงกชันและ S ⊆ D และ c ∈ S แลวจะกลาววา
1. f (c) เปน คาสูงสุดสัมพั ทธ (relative maximum value) บน S ก็ตอ เมือ่ มี δ > 0 ซงึ ่
f (c) ≥ f (x) ทกุ ๆ x ∈ S ∩ (c − δ, c + δ)
2. f (c) เปน คาตำสุ
่ ดสัมพั ทธ (relative minimum value) บน S ก็ตอ เมือ่ มี δ > 0 ซงึ ่
f (c) ≤ f (x) ทกุ ๆ x ∈ S ∩ (c − δ, c + δ)
3. f (c) เปน คาสุดขีดสัมพั ทธ (relative extreme value) บน S ก็ตอ เมือ่
 คาสูงสุดสัมพั ทธหรอื คาตำสุ
f (c) เปน ่ ดสัมพั ทธของ f บน S
รูปที่ 4.2: ตั วอยางกราฟทเี ่ กดิ คาสูงสุดและตำสุ

่ ดสัมพั ทธบนชว ง [a, b]
Y
X
a b
ตั วอยาง 4.2.12 จงแสดงวาฟงก ชัน f (x) = x2 − 2x มีคา ตำสุ

่ ดสัมพั ทธที ่ x = 1
จากแนวคดิ ของแฟรมาตทีพ่ บวาจดุ ทีเ่ กดิ คาสูงสุดหรอื ตำสุ่ ดตองทีม่ ี เสน สัมผั สของเสน โคง
ขนานกั บแกน X หรอื ความชันเปน 0 ตอมาไดขยายไปยั งกรณที คี่ วามชันคาไมได
ทฤษฎบี ท 4.2.13 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ c ∈ [a, b] แลว
ถา f มีคา สุดขีดสัมพั ทธทจี ่ ดุ c แลว f ′ (c) = 0 หรอื f ′ (c) ไมมีคา
บทนยิ าม 4.2.14 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ c ∈ [a, b] แลวจะเรยี ก
c วาจดุ วกิ ฤต (critical point) ของฟงก ชัน f ก็ตอ เมือ่ f ′ (c) = 0 หรอื f ′ (c) ไมมีคา
ตั วอยาง 4.2.15 จงหาจดุ วกิ ฤตของฟงก ชันตอไปน้ ี
1. f (x) = x3 − 12x + 7
√
2. f (x) = 3
x−1
1
3. f (x) =
x3
โดยทฤษฎบี ท 4.2.13 สรุปไดวา การจะหาคาสุดขีดสัมพั ทธยอมตองหาจดุ วฤิ ตเปน อั นดั บแรก
จากนำจดุ วกิ ฤตมาตรวจสอบวาจดุ นั้ นใหคา สูงสุดสัมพั ทธหรอื ตำสุ
่ ดสัมพั ทธ ทำไดโดย 2 วธิ ี คอื
การทดสอบโดยอนุพันธอันดั บหนงึ ่ และ การทดสอบโดยอนุพันธอันดั บสอง
ทฤษฎบี ท 4.2.16 การทดสอบโดยอนุพันธ อันดั บหนงึ ่ (First derivative test)
ให f เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดบนชว ง S และ c ∈ S เปน จดุ วกิ ฤตของ f แลว มี δ > 0 ซงึ ่
1. ถา f ′(x) > 0 ทกุ x ∈ (c − δ, c) ∩ S และ f ′(x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (c, c + δ) ∩ S แลว
f (c) เปน  คาสูงสุดสัมพั ทธของ f
2. ถา f ′(x) < 0 ทกุ x ∈ (c − δ, c) ∩ S และ f ′(x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (c, c + δ) ∩ S แลว
f (c) เปน  คาตำสุ
่ ดสัมพั ทธของ f
รูปที่ 4.3: คาสูงสุดและตำสุ

่ ดสัมพั ทธของการทดสอบโดยอนุพันธอันดั บหนงึ ่
f ′ (c) = 0
f ′ (c) = 0
f ′ (x) > 0 f ′ (x) < 0 f ′ (x) > 0 f ′ (x) < 0
c−δ c c+δ c−δ c c+δ
อาจพิจารณาเครอื่ งหมายของ f ′ โดยแทน + เมือ่ f ′(x) > 0 และ − เมือ่ f ′(x) < 0 บนเสน
จำนวน จะไดวา f (c) เปน คาสูงสุดสัมพั ทธเมือ่ สอดคลอง
+ −
f (c) เปน คาตำสุ

่ ดสัมพั ทธ เมือ่ สอดคลอง
− +
ถาเครอื่ งหมายไมสอดคลองทั้ ง 2 กรณี สรุปไดวา จดุ วกิ ฤตนั้ นไมใชจ ดุ ทีใ่ หคา ตำสุ
่ ดสัมพั ทธและ
สูงสุดสัมพั ทธ
ตั วอยาง 4.2.17 จงหาคาสุดขีดสัมพั ทธของฟงก ชันตอไปน้ ี
1. f (x) = 3x4 + 4x3 − 12x2
2. f (x) = 2x3 − 9x2 + 12x − 5
x
3. f (x) =
x2 +1
ทฤษฎบี ท 4.2.18 การทดสอบโดยอนุพันธ อันดั บสอง (Second derivative test)
ให f เปน ฟงก ชันทีห่ าอนุพันธไดบนชว ง (a, b) และ c ∈ (a, b) โดยที ่ f ′(c) = 0 และ f ′′(c) หาคา
ได แลว
1. f ′′(c) < 0 แลว f (c) เปน คาสูงสุดสัมพั ทธของ f
2. f ′′ (c) > 0 แลว f (c) เปน คาตำสุ
่ ดสัมพั ทธของ f
1. f (x) = x3 − 3x + 1
2. f (x) = xex

1. f (x) = x2 ex
2. 3
f (x) = 3x2 − x 2 + 1
3. 2
f (x) = (x3 − 1) 3
ขั้ นตอนการหาคาสุดขีด
ให f เปน ฟงกชันตอเนอื่ ง [a, b] และหาอนุพันธไดบนชว ง (a, b) หาคาสุดขีดไดดังน้ ี
1. หาจดุ วกิ ฤติ c ของ f
2. หาคา f (c) ทั้ งหมด f (a) และ f (b)
3. เปรยี บเทยี บคาในขั้ นตอนที่ 2 โดย
• คามากทสี่ ดุ จะเปน คาสูงสุดของ f บน [a, b]
• คานอยทสี่ ดุ จะเปน คาตำสุ
่ ดของ f บน [a, b]
ตั วอยาง 4.2.21 จงหาคาสุดขีดของฟงก ชัน f (x) = x3 − 12x + 5 บนชว ง [−3, 3]
ตั วอยาง 4.2.22 จงหาคาสุดขีดของฟงก ชัน f (x) = sinx + cosx บนชว ง [0, 2π]
ปญหาคาสูงสุดและคาตำสุ
่ ดของฟงก ชัน
การนำอนุพันธ ไปใช ในการแก โจทย ปญหาเกยี่ วกั บการหาคา สูงสุด และคา ตำสุ
่ ด โดยทั ว่ ไป
เรามั กจะจำลองปญหาดั งกลาวในรูปของฟงก ชัน เชน ให
y = f (x) แทนฟงก ชันของปญหาดั งกลาว
เราอาจจะตองหาคาสุดขีดของ y เมือ่ x เปน คา ๆ หนงึ ่ โดยใชก ระบวนการหาดั งขั้ นตอนการหา
คาสุดขีด ดั งจะแสดงตั วอยางตอไปน้ ี
ตั วอยาง 4.2.23 เมือ่ นำจำนวนจรงิ สองจำนวนมารวมกั นไดเทากั บ 16 จงหาผลคูณทีม่ ากทสี่ ดุ
ของสองจำนวนนั้ น
ตั วอยาง 4.2.24 มีไม ทำรั้ วยาว 800 เมตร นำมาลอมรั้ วบานเปน รูปสเี่ หลยี ่ มพ้ ืนผา โดยใชบ าน
เปน รั้ วดานหนงึ ่ จงหาพ้ ืนทมี่ ากสุดทลี่ อมรั้ วน้ ไี ด
ตั วอยาง 4.2.25 จงหาดานของรูปสเี่ หลยี ่ มพ้ ืนผาทีม่ ี พ้ ืนทีม่ ากทสี ่ ดุ ทีบ่ รรจลุ งไปในสามเหลยี่ ม
มุมฉากทมี่ ีดานประชดิ มุมฉากทั้ งสองดานคอื a และ b
ตั วอยาง 4.2.26 จงหาสว นสูง ของกรวยกลมตรงที่มี ปรมิ าตรมากทสี ่ ดุ และสามารถบรรจุใน
ทรงกลมรั ศมี r หนวย
1. จงหาชว งทที่ ำใหฟงกชันตอไปน้ ี เปน ฟงกชันเพิม่ และเปน ฟงกชันลด พรอมหาจดุ วกิ ฤติ
1.1 f (x) = x3 − 6x2 + 9x 1.5 f (x) = (x − 1) 3
2
√
1.2 f (x) = 3x4 + 4x3 − 12x2 1.6 f (x) = x + √1x
x
1.3 f (x) =
x+1
1.7 f (x) = (6 − x)x 5
1
1.4 f (x) = x4 − 4x2 + 4 1.8 5

f (x) = x 2 + 2x 2 + x 2
3 1
2. จงหาคาสุดขีดบนชว งทกี ่ ำหนดใหตอ ไปน้ ี

2.1 f (x) = 2x − x2 ; [0, 1] 2.3 f (x) = x +
1
; [ 12 , 5]
x x
2.2 f (x) =
x+3
; [−1, 5] 2.4 f (x) = |x − 2x − 3|
2
; [−5, 5]
3. จงหาคาสุดขีดสัมพั ทธของฟงก ชันทกี ่ ำหนดใหตอ ไปน้ ี
3.1 f (x) = 2x3 + 3x2 − 12x 3.7 f (x) = (1 − x2 )(1 − x)
3.2 f (x) = x4 + 2x3 3.8 7
f (x) = x 3 − 7x 3
1
3.3 f (x) = 2x4 − 4x2 + 6 3.9 f (x) = x 3 + 2x− 3

2 1
1
3.4 f (x) =
x − x2
3.10 f (x) = x2 (1 + x) 3
1
x−2 |x|
3.5 f (x) = 3.11 f (x) =
1 + |x|
x+2
√ √
3.6 f (x) = x 3 5 − x 3.12 f (x) = arctanx − ℓn 1 + x2
4. จงหาพ้ ืนที ่มากทสี ่ ดุ ของสามเหลยี ่ มหนา จั ว่ ถา ดานที่เทา กั นทั้ งสองดานยาวเทากั บ 12

หนวย
5. จงหาความสูงและรั ศมีของฐานของรูปทรงกระบอกกลมตรงทมี ่ ีปรมิ าตรมากทสี่ ดุ ทบี่ รรจุ
ในกรวยกลมซงึ ่ มีรัศมีของฐานยาว 12 นวิ้ และสูง 30 นวิ้ โดยทฐี ่ านของทรงกระบอกอยูบน
ฐานของกรวย
6. กระปอ งรปู ทรงกระบอกกลมตรงมีปรมิ าตร 125 ลูกบาศก เซนตเิ มตร มีฝาปด หั วทาย ฝา
ปด ทำจากแผนโลหะบางรปู สเี่ หลยี่ มจตุรัส และผิวดานขางทำจากรปู สเี่ หลยี ่ มผืนผา จงหา
รั ศมีและความสูงของกระปอ งทที่ ำใหใชป รมิ าณโลหะนอยทสี่ ดุ
7. โรงเรยี นแหงหนงึ ่ นำนั กเรยี นไปทั ศนศกึ ษา โรงเรยี นเก็บเงินนั กเรยี นคนละ 150 บาท ถามี
นั กเรยี นไม เกนิ 150 คน แตถา นั กเรยี นไปเกนิ 150 คนจะเก็บ ลดลง 50 สตางค คณ ู ดวย
จำนวนคนทีเ่ กนิ จากจำนวน 150 คน นั กเรยี นควรไปทั ศนศกึ ษากีค่ นจงึ จะทำให โรงเรยี น
เก็นเงินไดมากสุด
4.3 ความเวาและจดุ เปลยี ่ นเวา

บทนยิ าม 4.3.1 ให f เปน ฟงก ชันทีห่ าอนุพันธไดที่ x0 และ y = g(x) เปน สมการของเสน สัมผั ส
เสน โคง y = f (x) ทจี ่ ดุ x0
1. f มีความเวาลาง (concave downward) ทจี ่ ดุ x0 ก็ตอ เมือ่
f (x) < g(x) ทกุ ๆ x ทอี่ ยูใกล ๆ x0
2. f มีความเวาบน (concave upward) ทจี ่ ดุ x0 ก็ตอ เมือ่
f (x) > g(x) ทกุ ๆ x ทอี่ ยูใกล ๆ x0
รูปที ่ 4.4: ความเวาบนและอยูลา งทจี ่ ดุ x0

Y Y
y = f (x)
y = g(x)
y = g(x)
X y = f (x) X
x0 x0
ตั วอยาง 4.3.2 จงแสดงวา f (x) = x2 มีความเวาบนทจี่ ดุ 0
บทนยิ าม 4.3.3 ให f : D → R เปน ฟงกชันทหี่ าอนุพันธได และ S ⊆ D

1. f มีความเวาลาง บน S ก็ตอ เมือ่
f มีความเวาลางทที่ กุ ๆ x ∈ S
2. f มีความเวาบน บน S ก็ตอ เมือ่
f มีความเวาบนทที ่ กุ ๆ x ∈ S
ข อสังเกต 4.3.4 ถา f มีความเวาบน (เวาลาง) บนชว ง S และ T แลว f มีความเวาบน (เวาลาง)
บนชว ง S ∪ T
ุ ่ ียนเว า
4.3. ความเว าและจดเปล 143
บทนยิ าม 4.3.5 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งทจี ่ ดุ x0 เรยี กจดุ (x0, f (x0)) วาจดุ เปลยี่ นเวา (inflection
point) ก็ตอ เมือ่ มี δ > 0 ซงึ ่ เปลยี่ นจากความเวาแบบหนงึ ่ บนชว ง (x0 − δ, x0) ไปเปน ความเวาอกี
แบบหนงึ ่ บนชว ง (x0, x0 + δ)
การตรวจสอบความเวาบน ความเวาลาง และจดุ เปลยี ่ นเวา ของบางฟงก ชันโดยใชน ยิ ามอาจ
มีความยุงยาก จะมีทฤษฎบี ทเกยี่ วกั บอนุพันธอันดั บสองมาชว ยการตรวจสอบดั งตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 4.3.6 ให f เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดอยางนอยสองอั นดั บแรกบนชว ง (a, b)
และ c ∈ (a, b)
1. ถา f ′′(x) > 0 ทกุ ๆ x ∈ (a, b) แลว f มีความเวาบนบนชว ง (a, b)
2. ถา f ′′(x) < 0 ทกุ ๆ x ∈ (a, b) แลว f มีความเวาลางบนชว ง (a, b)
3. ถา (c, f (c)) เปน จดุ เปลยี ่ นเวาของ f แลว f ′′(c) = 0 หรอื f ′′(c) ไมมีคา
ตั วอยาง 4.3.7 ให f (x) = x4 − 4x3 จงหาชว งของ f ทีม่ ีความเวาบน มีความเวาลาง และจดุ
เปลยี ่ นเวาของ f
ตั วอยาง 4.3.8 จงหาชว งทมี่ ีความเวาบน ความเวาลาง และจดุ เปลยี่ นเวาของฟงก ชันตอไปน้ ี
1. f (x) = xe−2x
2. 2
f (x) = (4 − x2 ) 3
ุ ่ ียนเว า
4.3. ความเว าและจดเปล 145
จงหาชว งทมี่ ีความเวาอยูบน มีความเวาอยูลา ง และจดุ เปลยี ่ นเวา ของฟงกชันตอไปน้ ี
1. f (x) = x3 − 3x2
2. f (x) = 3x4 + 2x3 − 5
3. f (x) = x4 − 6x3 + 12x2 + 5x + 7
4. f (x) = x6 − 15x2 + 5
5. f (x) = (1 − x) 3
1
6. f (x) = (x − 2) 3
2
7. f (x) = (2 − x)x 5
1
4x
8. f (x) =
x2
+1
x
9. f (x) = 2
x −1
1
10. f (x) = x −
x
11. f (x) = (x − 1)e−x
12. f (x) = e−x

2
4.4 การรางกราฟ
การ สราง กราฟ ของ ฟงก ชัน ใน
ปจจบุ ั นทำไดงายเพียงแคพิมพ สมการ รปู ที ่ 4.5: ตั วอยาง Download GeoGebra Apps
ลงในโปรแกรมสำเร็จรูป เชน GSP
และ GeoGebra เปน ตน โดยเฉพาะ
โปรแกรม GeoGebra ซงึ ่ ผู ผลติ ทำ
ออก มา ให ใช  ฟรี สำหรั บ การ ศกึ ษา
โดยเฉพาะ มีใหใชใ นรูปแบบออนไลน
และ ออฟ ไลน ทั้ ง ใน รูป โปรแกรม
และในรูปของแอพพลเิ คชัน่ โดยแบง
ออกเปน หลายชนดิ ให เหมาะกั บการ
ใชง านแตละชนดิ ดั งรปู 4.5 สามารถ
เขา ใช งาน และโหลดโปรแกรมหรอื
แอพพลเิ คชัน่ ไดที่ www.geogebra.org
สำหรั บแอพพลิ เคชั น่ มี ให ดาวโหลด
ใน App Store และ Google Play ใช 
กั บมือ ถอื หรอื แท็บเล็ต โดยการออกแบบการที่ใช งานที่งายทำให เปน ที่นยิ มใช กันทั ว่ โลก ถา ผู
อานสนใจสามารถศกึ ษาการใชไ ดจากเวปไซตดังกลาว
ตั วอยางกราฟของฟงก ชัน y = x4 − 3x3 โดยใชแ อพพลิเคชัน่ Geogebra Classic 5 แสดงดั ง
รูป 4.6 จะเห็นไดวา กราฟของฟงกชันทีเ่ กดิ ข้ ึนไดจากการพิมพ สมการ ในชอ งดานลางโดยอาศัย
แปนพิมพ ทีม่ ี ให ในแอพพลิเคชัน่ แต
รูปที ่ 4.6: ตั วอยางกราฟจาก GeoGebra Classic 5 ถา ไมมี เครอื่ งมือ เหลา นั้ น เราอาจ
รางกราฟของฟงก ชันไดถาเราทราบ
องคประกอบตาง ๆ เชน โดเมน จดุ
ตั ดแกน เสน กำกั บ (ถามี) ชว งทที่ ำให
เกดิ ฟงก ชัน เพิม่ และลด ชว งที่ทำให
เกดิ ความเวาบนและอยูลา ง เปน ตน
ดั งนั้ น ในหั วขอ น้ ีจะกลาวถงึ การราง
กราฟ โดย อาศัย การ ประกอบ กั น
ขององค ประกอบตาง ๆ
4.4. การรางกราฟ 147
บทนยิ าม 4.4.1 เสน ตรง x = a เปน เสน กำกั บแนวยนื (vertical asymptote) ของกราฟของ
ฟงก ชัน f ถา
x→a+
lim f (x) = −∞ หรอื ∞ หรอื lim f (x) = −∞
x→a−
หรอื ∞
บทนยิ าม 4.4.2 เสน ตรง y = b เปน เสน กำกั บแนวนอน (horizontal asymptote) ของกราฟ
ของฟงก ชัน f ถา
lim f (x) = b
x→−∞
หรอื lim f (x) = b
x→∞
บทนยิ าม 4.4.3 เสน ตรง y = ax + b เปน เสน กำกั บแนวเอยี ง (slant asymptote) ของกราฟ
ของฟงก ชัน f ถา f (x) = (ax + b) + g(x) และ a ̸= 0 แลว
lim g(x) = 0
x→−∞
หรอื lim g(x) = 0
x→∞
ตั วอยาง 4.4.4 จงหาเสน กำกั บแนวดงิ่ เสน กำกั บแนวนอน และ เสน กำกั บแนวนอนเอยี ง (ถามี)
ของฟงก ชันตอไปน้ ี
1
1. f (x) =
x2 −1
x+1
2. f (x) =
x−1
x+1
3. f (x) =
x2 − 4
x2 + x
4. f (x) =
x−2
การวเิ คราะหกราฟ
การรางกราฟของเสน โคง y = f (x) เราควรวเิ คราะห ขอมูลประกอบการรางกราฟ และทำตาม
ขั้ นตอนดั งตอไปน้ ี
1. ตรวจโดเมนของ f และหาเสน กำกั บ (ถามี) พรอมดพู ฤตกิ รรมของกราฟเมือ่ x → ∞ และ
x → −∞
2. หาจดุ ตั ดแกน X และ Y (ถามี)

3. หา f ′(x) และจดุ วฤิ กติของ f พรอมหาชว งที่ f เปน ฟงกชันเพิม่ และชว งที่ f เปน ฟงกชัน
ลด
4. หา f ′′(x) และจดุ ทีม่ ีโอกาสเปน จดุ เปลยี่ นเวาของ f พรอมหาชว งที ่ f มีความเวาบน และ
ชว งที่ f มีความเวาลาง
5. รางกราฟของฟงก ชันโดยใชข อมูลจากขอ 1 ถงึ 4
ตั วอยาง 4.4.5 จงวเิ คราะห และเขียนกราฟของกราฟเสน โคง f (x) = x4 − 4x3
X
x2
ตั วอยาง 4.4.6 จงวเิ คราะห และเขียนกราฟของกราฟเสน โคง f (x) =
x2 − 1
X
x2 + x
ตั วอยาง 4.4.7 จงวเิ คราะห และเขียนกราฟของกราฟเสน โคง f (x) =
x−2
X
ตั วอยาง 4.4.8 จงวเิ คราะห และเขียนกราฟของกราฟเสน โคง f (x) = e− 2 x
1 2
X
จงวเิ คราะห และเขียนกราฟของเสน โคงตอไปน้ ี
1. f (x) = x3 + 5x2 + 3x − 4
2. 2
f (x) = 5x 3 − x 3
5
3. f (x) = 2 − (x − 3) 3
1
4. f (x) = x2 e−3x
1
5. f (x) = 2x +
x2
4x2 − 1
6. f (x) =
x2 − 1
1
7. f (x) = x −
x
8. f (x) = x(4 − x) 3
1
x2 − 1
9. f (x) =
x
10. 1
f (x) = 5x 5 − 2x
4x2 − 1
11. f (x) =
x2 − 1
12. f (x) = e−x
2
x2 + 2x
13. f (x) =
x−3
5x
14. f (x) =
x2 − 4
4.5 อั ตราสัมพั ทธ
ในหั วน้ เี ราจะศกึ ษาการประยุกตอนุพันธเพือ่ ใชห าอั ตราการเปลยี่ นแปลงปรมิ าณตาง ๆ เทยี บ
กั บเวลา ซงึ ่ เรยี กวา อั ตราสัมพั ทธ (relative rate) ทำให เราสนใจปญหากั บผลกระทบของ
อั ตราการเปลยี่ นแปลงของตั วแปรบางตั วเทยี บกั บเวลาที่มี อัตราการเปลยี ่ นแปลงของตั วอนื่ ๆ
เทยี บกั บเวลา เรยี กปญหาแบบน้ วี า ปญหาอั ตราสัมพั ทธ (relative rate problem)
ขั้ นตอนการแกปญหา
1. กำหนดตั วแปรแทนปรมิ าณตาง ๆ ทขี ่ ้ ึนกั บเวลา
2. เขียนความสัมพั นธระหวางตั วแปรในขอ 1 (ถาเขียนได)
3. สรางสมการระหวางตั วแปรตาง ๆ ทขี ่ ้ ึนกั บเวลา
4. หาอนุพันธของขอ 3 เทยี บกั บเวลา
5. แทนคาตั วแปรตาง ๆ ทโี่ จทย กำหนด และคำนวณหาสงิ ่ ทโี่ จทย ตองการ
ตั วอยาง 4.5.1 ชายคนหนงึ ่ เดนิ เขาหาฐานหอคอยทีม่ ี ความสูง 60 ฟุต ดวยอั ตราเร็ว 2 ฟุตตอ
วนิ าที จงหาวาชายผูน้ จี ะเคลอื่ นทเี ่ ขาใกลยอดของหอคอยดวยอั ตราเร็วเทาใด ในขณะเขาอยูหา ง
จากฐานของหอคอยเปน ระยะทาง 80 ฟุต
4.5. อั ตราสัมพั ทธ 155
ตั วอยาง 4.5.2 ถั งน้ำ รูป กรวยกลมตรง มี เสน ผานศูนย กลางที่ปากถั งยาว 1 เมตร และสูง 2
เมตร ไขน้ำเขาถั งดวยอั ตราเร็ว 50 ลูกบาศก เซนตเิ มตรตอวนิ าที จงหาวาระดั บน้ำในถั งจะสูงข้ ึน
ดวยอั ตราเร็วเทาใด เมือ่ ความสูงของน้ำในถั งเปน 80 เซนตเิ มตร
1. โยนกอนหินกอนหนงึ ่ ลงในสระ จะทำใหเกดิ น้ำเปน ละลอกแผออกไปเปน วงกลมมีจดุ ศูนย กลาง
อยูทจี ่ ดุ ของกอนหินตกรั ศมีของวงกลมวงนอกเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตราเร็ว 50 เซนตเิ มตรตอวนิ าที
จงหาพ้ ืนทขี่ องวงกลมทจี่ ะเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตราเทาใด หลั งจากทกี ่ อนหินตกถงึ ผิวน้ำ 5 วนิ าที
2. จรวดลำหนงึ ่ ถกู ยิงข้ ึนจากพ้ ืนดนิ ตามแนวดงิ่ ขณะทีจ่ รวดเคลอื่ นทีข่ ้ ึนไปไดมีเรดาห ซงึ ่ อยู
หางจากฐานยิงจรวดไปตามพ้ ืนดนิ เปน ระยะ 3 กโิ ลเมตร คอยสังเกตการเคลอื่ นที่ จงหา
อั ตราเร็วของจรวดขณะเมือ่ ระยะทางจากเรดาห ถงึ จรวดมีคา เทากั บ 5 กโิ ลเมตร โดยระยะ
ทางน้ กี ำลั งเพิม่ ข้ ึนดวยอั ตรา 5,000 กโิ ลเมตรตอชัว่ โมง
3. บั นไดยาว 13 ฟุต วางพิง กำแพงไว ถา ฐานบั นไดกำลั งเลอื่ นออกจากกำแพงดวยอั ตรา
เร็ม 0.1 ฟุตตอวนิ าที จงหาวาปลายบนของบั นไดเลอื่ นลงดวยอั ตราเร็วเทาใด และจงหา
อั ตราเร็วของมุมทบี่ ั นไดทำกั บพ้ ืนดนิ ขณะทยี ่ อดอยูสงู จากพ้ ืน 12 ฟุต
4. อากาศถูกอั ดใสใ นลูกโปง รูปทรงกลมดวยอั ตราเร็วคงตั ว 10 ลูกบาศก นวิ้ ตอวนิ าที จงหา
อั ตราเร็วของพ้ ืนทผี ่ ิวของลูกโปง ทเี่ พิม่ ข้ ึน ขณะทรี่ ั ศมีของลูกโปง เปน 5 นวิ้
5. ถามุมเงยของดวงอาทติ ย เปน 45 องศา และกำลั งลดลงดวยอั ตรา 0.25 เรเดยี นตอวนิ าที
จงหาวาเงาของเราซงึ ่ สูง 5 ฟุต ทที่ อดบนพ้ ืนดนิ จะยาวข้ ึนดวยอั ตราเร็วเทาใด
4.6. หลั กเกณฑลอปต าล 157
4.6 หลั กเกณฑลอปต าล

การหาลิ มิต ในบทที ่ ?? อยู ในรูป แบบยั งไม กำหนดสำหรั บฟงก ชัน ตรรกยะ หรอื ฟงก ชัน ที่
สามารถเปลยี่ นรูป หรอื ใชบ างทฤษฎบี ทมาชว ยในการหาคาลิมิต แตฟงกชันทีซ่ ั บซอ นยิง่ ข้ ึนอาจ
ใชว ธิ ดี ั งกลาวไมไดเชน
ℓnx + x − 1
lim √
x→1 x−1
าวถงึ หลั กเกณฑ ลอป ต าล (l 'Hospital's rule) ซงึ ่ ถูก เขียนไว ในหนั งสอื ชอื่
ในหั วขอ น้ จะกล
ี
Analyse des Infiniment Pertits ในป  1696 โดยนั กคณติ ศาสตรชาวฝรั ง่ เศสนามวา มาควสิ เดอ โล
ปต าล (Marquis de l’Hospital, 1661-1704) แตผูคนพบกฏน้ คี อื จอห น แบรนลู ลี (John Bernoulli,
1667-1748) นั กคณติ ศาสตรชาวสวสิ
ทฤษฎบี ท 4.6.1 หลั กเกณฑ ลอปต าล
1. ให f และ g เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธไดบน S = (a − δ, a) ∪ (a, a + δ) สำหรั บบางคา δ > 0
g(x) ̸= 0 และ g ′ (x) ̸= 0 ทก ุ ๆx∈S
ถา x→a
lim f (x) = lim g(x) = 0 หรอ
x→a
ื x→a
lim f (x) = lim g(x) = ∞ แลว
x→a
f (x) f ′ (x)
lim = lim ′
x→a g(x) x→a g (x)
2. ให f และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดสำหรั บทกุ ๆ x > N สำหรั บบางคา N > 0
และ g′(x) ̸= 0 ทกุ ๆ x > N
ถา x→∞
x→∞
ื x→∞
x→∞
f (x) f ′ (x)
lim = lim ′
x→∞ g(x) x→∞ g (x)
3. ให f และ g เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดสำหรั บทกุ ๆ x < N สำหรั บบางคา N < 0
และ g′(x) ̸= 0 ทกุ ๆ x < N
ถา x→−∞
x→−∞
ื x→−∞
x→−∞
f (x) f ′ (x)
lim = lim
x→−∞ g(x) x→−∞ g ′ (x)
โดยหลั กเกณฑลอปต าลจะใชก ั บรูปแบบยั งไมกำหนด 00 และ ∞ ∞

เทานั้ น แตเราอาจประยุกต
ใชห ลั กเกณฑลอปต าลกั บรูปแบบยั งไมกำหนดอนื่ ๆ ดั งตอไปน้ ี
∞−∞ 0·∞ 1∞ ∞0 00
แตจะไมพิสจู นหลั กเกณฑลอปต าลในวชิ าน้ ี ผูสนใจอาจศกึ ษาไดจากแคลคูลัสขั้ นสูง

ตั วอยาง 4.6.2 จงหาลมิ ิตของ
1. lim tan6x
x→0 x
2. limπ +
cosx
x→ 2 1 − sinx
ex
3. lim
x→∞ x + ex
ℓnx
4. lim +
x→0 cotx
3
(1 + x2 ) 2
ตั วอยาง 4.6.3 จงหาลมิ ิตของ lim
x→−∞ x2 + ex (x − 1)
x2 + 2ℓn(cosx)
x→0 2 − 2cosx − x2
ตั วอยางตอไปน้ จี ะกลาวถงึ รูปแบบยั งไมกำหนด ∞ − ∞ และ 0 · ∞ เราสามารถเปลยี่ นรูป
ของฟงก ชันใหลมิ ิตอยูในรูปแบบ I.F. 00 หรอื I.F. ∞
∞
ดั งจะแสดงดั งตั วอยางตอไปน้ ี
1. lim (cotx − cscx)
x→0+
( )
1 1
2. lim
x→1−
−
x − 1 ℓnx
( )
1 1
x→0+ x
−
tanx
( )
1
1. lim xtan
x→∞ x
2. lim xℓnx
x→0+
( π)
ตั วอยาง 4.6.8 จงหาลมิ ิตของ lim x arctanx −
x→∞ 2
สุดทายจะกลาวถงึ รูป แบบยั งไม กำหนด 00, ∞0 และ 1∞ นั น่ คอื พิจารณาลิมิต ของฟงก ชัน
[f (x)]g(x) จากนั ้ นกำหนดให y = [f (x)]g(x) จะได
ℓny = (g(x))ℓn[f (x)]
แลวหาลมิ ิตของ ℓny และหาคาลมิ ิตของ y จากสมบั ตขิ องลมิ ิตทวี ่ า

( )
lim ℓny = ℓn lim y
x→a x→a

1. lim xx
x→0+
( )x
1
2. lim 1 +
x→∞ x
ตั วอยาง 4.6.10 จงหาลมิ ิตของ 2
lim (2x + x) x
x→∞
 ด 4.6
แบบฝกหั
จงหาลมิ ิตตอไปน้ ี
( )
1. lim sin
√
x
16. x8
lim x 30. lim
x2
−
x2
x→0+ x x→∞ e x→∞ x−1 x+1
2. lim
cos2x − 1 17. limπ
sec2x − 2tanx 31. lim (1 + x) x
1
x→0 x x→ 4 1 + cos4x x→0
3. cosx 32. 1
limπ
x→ 2 x −
π 18. lim +
x→0
(tanx)ℓn(sinx) lim (ex + 2x) x
x→0
2
√
ex − cos2 x 19. 1
lim x(e x − 1) 33. lim − ( 2 − x2 − 1)x−1
4. lim
x→0 xsinx
x→∞ x→1
x − sinx 1 34. lim (1 − x)ℓnx

5. lim 20. lim xsin x→1
x→0 x − tanx x→−∞ x
x − arctanx
( π) 35. lim + (1 + 3x) 2x
1
6. lim 21. limπ − x − tan5x x→0

x→0 x + sinx x→ 2 2
( ) 36. lim (x + e 2 ) x
x 2
xℓnx x→0
7. lim
x→∞ x2 + 1 22. lim x − sec
2 1
2−x
2
x→∞ x 37. lim − (cosx − sinx) x

1
5x ( ) x→0
8. lim
x→∞ ℓn(x + ex )
1 1
23. lim
1−x
−√ 38. lim (x + sinx)tanx
x→1+ 1−x x→0+
3x − 1 ( )
9. lim
x→0 2x − 1 1 x 39. lim (ex + x) x
e
24. lim +
1 − x ℓnx
x→∞
10. lim
cot3x x→1−
( )x
( )
x→0+ cot2x 1 40. 1
lim 1 − 3
e −x−1
x
25. lim csc x − 2
x→0
2
x
x→∞ x
11. lim
x→0 x2 ( ) 41. lim + (cosx)cotx
1 1
xℓnx 26. lim −
x tanx
x→0
12. lim
x→∞ x + ℓnx
x→0
42. lim (2x + x2 ) x
1
( ) x→∞
1 x
2e2x + ℓnx 27. lim +
13. lim
x→∞ e2x + x2
x→1+ ℓnx x − 1 43. lim (ex
2
cosx) 4
x4
x→0
4 − 3e − e x −3x 28. lim (tan5x − tanx)

44. lim (secxtanx)cosx
14. lim
x→0 4x2
x→ π2 −
x→ π2 −
( )
ℓnx 29. 2x
− cscx
15. lim
x→1 x − 1
lim
x→0 x 45. lim (1 + sinx) x
x→0
3
บทที ่ 5
ปรพิ ั นธ
5.1 ปฏยิ านพุ ั นธและปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต
บทนยิ าม 5.1.1 เรยี กฟงก ชัน f วาหาปฏยิ านุพันธไดบนชว ง I ถามีฟงก ชัน F ซงึ ่
F ′ (x) = f (x) ทกุ x ∈ I
เรยี ก F วาเปน ปฏยิ านุพันธ (antiderivative) ของฟงก ชัน f บนชว ง I
ในบางครั้ งเราจะละการบอกชว ง I ในบทนยิ าม 5.1.1 แตเขาใจตรงกั นวา F เปน ปฏยิ านุพันธ
บนชว งทฟี ่  งก ชัน F หาอนุพันธได
ตั วอยาง 5.1.2 จงหาปฏยิ านุพันธของฟงกชันตอไปน้ ี อยางนอย 2 ฟงกชัน
1. f (x) = 3x2 2. f (x) = cosx
ตั วอยาง 5.1.3 จงแสดงวา F (x) = xarctanx− 12 ℓn(x2 +1) เปน ปฏยิ านุพันธของ f (x) = arctanx
165
166 บทท่ ี 5. ปริพันธ
ทฤษฎบี ท 5.1.4 ถา F และ G เปน ปฏิยานุพันธของของฟงกชัน f บนชว ง I แลวมีคา คงตั ว C
ซงึ ่
G(x) = F (x) + C ทกุ x ∈ I
เรยี ก F (x) + C วาปฏยิ านุพันธ ทัว่ ไป (general antiderivative) ของ f บนชว ง I
บทนยิ าม 5.1.5 ให F เปน ปฏิยานุพันธของฟงก ชัน f จะเรยี กปฏ∫ ิยานุพันธทัว่ ไปของ f วา ปร ิ
พั นธ ไมจำกั ดเขต (indefinite integral) ของ f เขียนแทนดวย f (x) dx จะไดวา
∫
f (x) dx = F (x) + C
∫
เรยี ก วาเครอื่ งหมายปรพิ ั นธ (integral sign)
เรยี ก f (x) วาตั วถูกปรพิ ั นธ (integrand)
เรยี ก x วาตั วแปรของปรพิ ั นธ (variable of integral)
เรยี ก วาคาคงตั วของปรพิ ั นธ (constant of integral)
C
ทฤษฎบี ท 5.1.6 ให f และ g เปน ฟงกชันทหี ่ าปฏยิ านุพันธได และ k เปน คาคงตั วแลว
∫
1. f ′ (x) dx = f (x) + C
∫ ∫
2. kf (x) dx = k f (x) dx
∫ ∫ ∫
3. f (x) + g(x) dx = f (x) dx + g(x) dx
∫ ∫ ∫
4. f (x) − g(x) dx = f (x) dx − g(x) dx
5.1. ปฏิยาน ุพั นธและปริพันธไม จำกั ดเขต 167
จากความรูเ รอื่ งอนุพันธของฟงก ชันจะไดวา
∫
1 dx = x+C
∫
xn+1
xn dx =
n+1
+C เมือ่ n ̸= −1
∫
1
dx = ℓn|x| + C
x
∫
ex dx = ex + C
∫
ax
ax dx = +C
ℓna
∫
sinx dx = −cosx + C
∫
cosx dx = sinx + C
∫
secxtanx dx = secx + C
∫
sec2x dx = tanx + C
∫
cscxcotx dx = −cscx + C
∫
csc2x dx = −cotx + C
∫
1
√ dx = arcsinx + C = −arccosx + C
1 − x2
∫
1
1 + x2
dx = arctanx + C = −arccotx + C
∫
1
√ dx = arcsec x + C = −arccscx + C
|x| x2 − 1
∫
ตั วอยาง 5.1.7 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต 3x2 + x − 1 dx
ตั วอยาง 5.1.8 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫
1. 2ex − 2x+1 − cosx dx
∫
2 + x2
2. 1 + x2
dx
∫
√
1. x(x − 1) dx
∫
2x − 1
2. √3
x
dx
∫
(x − 1)2
3. x2
dx
∫
1 + sinx
ตั วอยาง 5.1.10 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต cos2x dx
∫
1
ตั วอยาง 5.1.11 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต 1 − cosx
dx
x4 − x
ตั วอยาง 5.1.12 จงหาสมการเสน โคงทผี ่ านจดุ (1, 2) โดยทคี่ วามชันทจี่ ดุ (x, y) ใดๆเปน x2
ตั วอยาง 5.1.13 อนุภาคหนงึ ่ เคลอื่ นทตี ่ ามแนวแกน X ดวยความเรงขณะเวลา t ใด ๆ เปน
√
ิ าท2ี
t + sint − 5 ฟุต/วน
เมือ่ t = 0 อนุภาคอยูหา งจากจดุ กำเนดิ ไปทางซา ย 30 ฟุต และอนุภาคเคลอื่ นทีด่ วยความเร็ว

20 ฟุต/วนิ าที จงหาสมการการเคลอื่ นที่
1. จงหาฟงกชัน f ทมี ่ ีปฏยิ านุพันธเปน F ตอไปน้ ี
1.1 x−1
F (x) = 5 1.4 F (x) =
2x + 3
1.2 F (x) = (2x + 1)10 1.5 F (x) = arctan(ℓnx + sinx)
√
1.3 F (x) = 3 x3 + x2 − 1 1.6 F (x) = sin2 (cosex )
2. จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫ ∫
√
2.1 4
x ( x + 2) dx 2.7 cosx(secx + 3tanx) dx
∫ √
∫
2.2 3
x2 (x − 2)2 dx
2.8 secx(tanx − 2cosx) dx
∫
2.3 (x + 1)3 dx ∫
2 − x2
∫ 2.9 √ dx
1 1 − x2
2.4 (1 + )2 dt
t ∫
∫ x2
2.5 √
x+1
dx
2.10 1 + x2
dx
3
x+1
∫ ∫
x−1 1 − cos2 x
2.6 √ dx 2.11
x+ x cos2x dx
x3 − x2
3. จงหาสมการเสน โคงทผี่ านจดุ (−1, 2) โดยทคี่ วามชันทจี ่ ดุ (x, y) ใดๆเปน x5
4. วั ตถุหนงึ ่ เคลอื่ นทดี่ วยความเรงตามแนวแกน X ขณะเวลา t ใด ๆ เปน

6t + cost ฟุต/วนิ าท2ี
เมือ่ t = 0 วั ตถุอยูหา งจากจดุ กำเนดิ ไปทางซา ย 20 ฟุต และเคลอื่ นทดี่ วยความเร็ว 10 ฟุต/
วนิ าที จงหาสมการการเคลอื่ นทขี่ องวั ตถุน้ ี
5.2 การหาปรพิ ั นธโดยการเปลยี ่ นตั วแปร

ทฤษฎบี ท 5.2.1 การหาปรพิ ั นธ โดยการแทนคา (Integration by substitution)
ให u = u(x) เปน ฟงกชันทีห่ าอนุพันธไดและมีเรจน เปน ชว ง I และ f เปน ฟงกชันทีห่ าปฏิยานุ
พั นธไดบน I แลว ∫ [ ] ∫
du(x)
f (u(x)) dx = f (u) du
dx

∫
1. (2x + 1)10 dx
∫ √
2. x x2 + 1 dx
∫
ex
3. ex + 1
dx
5.2. การหาปริพันธโดยการเปล่ ียนตั วแปร 175
∫
1. sin(1 − 3x) dx
∫
1
2. xℓnx
dx

∫
1. sin(ℓnx) dx
x
∫
2. cosx dx
1 + sin2 x
∫ √
ตั วอยาง 5.2.5 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต x2 x − 2 dx
∫
x
ตั วอยาง 5.2.6 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต √
3
dx
x+3
โดยกฎของคาเชงิ อนุพันธ (ทฤษฎบี ท 4.1.4) จะไดวา
1. kdv(x) = d[kv(x)] เมือ่ k เปน คาคงตั ว
2. d(v(x) + b) = dv(x) เมือ่ b เปน คาคงตั ว
ทฤษฎบี ท 5.2.7 ให k และ b เปน คาคงตั ว โดยที่ k ̸= 0 และ n ̸= −1 จะไดวา

∫
1
1. (kx + b)n dx =
k(n + 1)
(kx + b)n+1 + C
∫
1 1
2. kx + b
dx = ℓn|kx + b| + C
k
∫
ekx+b
3. ekx+b dx =
k
+C
∫
akx+b
4. akx+b dx =
kℓna
+C
∫
5. sin(kx + b) dx = − cos(kxk + b) + C
∫
6. cos(kx + b) dx = sin(kxk + b) + C
∫
7. sec(kx + b)tan(kx + b) dx = sec(kxk + b) + C
∫
8. sec2(kx + b) dx = tan(kxk + b) + C
∫
9. csc(kx + b)cot(kx + b) dx = − csc(kxk + b) + C
∫
10. csc2(kx + b) dx = − cot(kxk + b) + C
∫
11. √
1
dx =
arcsin(kx + b) + C
1 − (kx + b)2 k
∫
12. 1
dx =
arctan(kx + b) + C
1 + (kx + b)2 k
∫
13. √
1
dx =
arcsec(kx + b) + C
|kx + b| (kx + b)2 − 1 k
ตั วอยางการหาปรพิ ั นธโดยทฤษฎบี ท 5.2.7
∫
1. cos(2x + 3) dx =
∫
2. e5−x dx =
∫
1
3. 3x − 1
dx =
∫
4. sec2(5 − 2x) dx =
∫
1
5. 1 + (x + 1)2
dx =
∫
1
ตั วอยาง 5.2.8 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต 4x2 + 4x + 2
dx
การหาปรพิ ั นธโดยอาศัยกฎของคาเชงิ อนุพันธทวี่ า
u′ (x)dx = du(x)
∫
ดั งเชน ตั วอยาง xsin(x2 ) dx dx

∫
1. e−cosx sinx dx
∫
1
2. x(1 + ℓn2 x)
dx
∫
ex
3. e2x + 1
dx
ตั วอยาง 5.2.10 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต
∫
sin√√x dx
x
ตั วอยาง 5.2.11 ปรพิ ั นธของฟงก ชันแทนเจนตและโคแทนเจนต

∫ ∫
1. tanx dx = ℓn|secx| + C 2. cotx dx = ℓn|sinx| + C
∫
ตั วอยาง 5.2.12 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต cos2x dx
sin22x
การหาปรพิ ั นธไมจํากั ดเขตของฟงก ชันตรโี กณมิตบิ างรูปแบบอาจจะอาศัยเอกลั กษณ
1. sinxcosy = 12 [sin(x + y) + sin(x − y)] 3. cosxcosy = 12 [cos(x + y) + cos(x − y)]

2. cosxsiny = 12 [sin(x + y) − sin(x − y)] 4. sinxsiny = − 12 [cos(x + y) − cos(x − y)]
∫
1. sinxsin(2x) dx
∫
2. sin(3x)cos(5x) dx
∫
3. cos(2x)cos(4x) dx
∫
4. sin2x dx
∫
ตั วอยาง 5.2.14 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต sinxcosx dx
∫
ตั วอยาง 5.2.15 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต sinx[cos(2x) + cos(3x)] dx
∫
ตั วอยาง 5.2.16 จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขต sinxsin(2x)sin(3x) dx
1. จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดโดยการกำหนดตั วแปรตอไปน้ ี
∫
√
1.1 x2 1 − x dx ให u=1−x
∫
1 √
1.2 √ √
x( x + 1)3
dx ให u= x+1
∫
1 − sinx
1.3 (x + cosx)2
dx ให u = x + cosx
∫
ℓn(x)
1.4 x
dx ให u = ℓnx
2. จงหาปรพิ ั นธไมจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫ ∫
√
2.1 4
x ( x + 2) dx 2.17 secx(tanx − 2cosx) dx
∫ √ ∫
2.2 3
x2 (x − 2)2 dx 2.18 sin2 x2 dx
∫ ∫
1
2.3 (1 + )2 dt
t
2.19 cos3x dx
∫ ∫
x+1
2.4 √3
x+1
dx 2.20 sin4x dx
∫ ∫
1 − cos2 x
2.5 cos2x dx 2.21 sin2xcos2x dx
∫ ∫
2.6
√
3
3x + 1 dx 2.22 sinx dx
(1 − cosx)2
∫ ∫
√
2.7 (x + 1)2 1 − x dx 2.23 cos2xcos6x dx
∫ ∫
2.8 (x2 − 2x + 1)10 dx 2.24 sin3xcos3x dx
∫ ∫
2.9 4x2 + 6x + 1
√ dx 2.25 cos4x dx
1 − 2x 1 + sinx
∫ √ ∫
√ cos22x dx
2.10 1 + 1 + x dx 2.26 √
∫ ∫ sin2x
2x + 3
2.11 √ dx 2.27 tan24t dt
∫ √4 − 9x
2
∫
2.12 x 3x2 + 2 dx 2.28 csc5tcot5t dt
∫ ∫
1
2.13 √ dx 2.29 sec10ttant dt
(3x2 + 1) 3x2 + 2
∫ ∫
1
2.14 xℓnx4
dx 2.30 cosxtan2(sinx) dx
∫ ∫
ex
2.15 √ dx 2.31 cot3xcsc4x dx
1 + ex
∫ ∫
2.16 sine−x dx 2.32 z sin(−z 2 )cos5 (−z 2 ) dz
ex cose−x
5.3. ปริพันธจำกั ดเขต 185
5.3 ปรพิ ั นธจำกั ดเขต

ในหั วขอ น้ ีจะให แนวคดิ ของการหาพ้ ืนที่ใต กราฟของฟงก ชัน โดยอาศัย การแบง พ้ ืนที่ยอย ๆ
แลว รวมเปน พ้ ืนที่ที่ตองการ นั น่ คอื แนวคดิ ที ่มี มาชา นานที่เรยี กวา ระเบียบวธิ ี เกษียณ แต ใน
แคลคูลัสปจจบุ ั นตองอาศัยความรูเ รอื่ งอนุกรมและลมิ ิตอนั นต ดั งนั้ นเรมิ่ ตนดวยสัญลั กษณแทน
∑
การบวกทเี่ รยี กวาซกิ มา (sigma) นยิ ามโดย
∑
n
ak = a1 + a2 + a3 + · · · + an
k=1
มีสมบั ตเิ บ้ ืองตนดั งน้ ี

∑
n ∑
n ∑
n ∑
n
1. ่ c เปน คาคงตั ว
c = cn เมือ 2. (ak ± bk ) = ak ± bk
k=1 k=1 k=1 k=1
และมีผลบวกทสี่ ำคั ญดั งน้ ี

∑
n
n(n + 1)
1. k = 1 + 2 + 3 + ··· + n =
2
สูตรของเกาส (Gauss' formula)
k=1
∑
n
n(n + 1)(2n + 1)
2. k 2 = 12 + 22 + 32 + · · · + n2 =
6
k=1
∑
n [ ]2
n(n + 1)
3. k = 1 + 2 + 3 + ··· + n =
3 3 3 3
2
3
k=1
บทนยิ าม 5.3.1 เรยี กเซต P = {x0, x1, x2, ..., xn} วาผลแบงกั้ น (partition) ของชว ง [a, b] ซงึ ่
จดุ ใน P แบงชว ง [a, b] ออกเปน n ชว งคอื
[x0 , x1 ], [x1 , x2 ], [x2 , x3 ], ..., [xn−1 , xn ]
นั น่ คอื [a, b] = [x0, x1]∪[x1, x2]∪[x2, x3]∪...∪[xn−1, xn] เมือ่ a = x0 < x1 < x2 < ... < xn = b
รูปที่ 5.1: ผลแบงกั้ นของ [a, b]

Y
y = f (x)
... ...
X
a = x0 x1 x2 xk−1 xk xn−1 xn = b
บทนยิ าม 5.3.2 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ P = {x0, x1, x2, ..., xn}
เปน ผลแบงกั้ น [a, b] สำหรั บ k = 1, 2, 3, ..., n และ ∆xk = xk − xk−1 ถา
mk เปน คาของ f ทนี ่ อ ยทสี่ ดุ ในชว ง [xk−1, xk ]
Mk เปน  คาของ f ทมี ่ ากทสี ่ ดุ ในชว ง [xk−1, xk ]
และให
∑
n ∑
n
L(P, f ) = mk ∆xk และ U (P, f ) = Mk ∆xk
k=1 k=1
จะเรยี ก L(P, f ) วาผลบวกลาง (lower sum) ของ f บนชว ง [a, b] เทยี บกั บผลแบงกั้ น P
และเรยี ก U (P, f ) วาผลบวกบน (upper sum) ของ f บนชว ง [a, b] เทยี บกั บผลแบงกั้ น P
อาจแสดงผลบวกลางและผลบวกบนไดดังรูปตอไปน้ ี
รูปที่ 5.2: ผลบวกลางของ f บน [a, b]

Y
y = f (x)
... ...
X
a = x0 x1 x2 x3 xk−1 xk xn−1 xn = b
∑
n
L(P, f ) = mk ∆xk
k=1
รูปที ่ 5.3: ผลบวกบนของ f บน [a, b]

Y
y = f (x)
... ...
X
a = x0 x1 x2 x3 xk−1 xk xn−1 xn = b
∑
n
U (P, f ) = Mk ∆xk
k=1
ถาให A เปน พ้ ืนทปี ่ ด ลอมดวยกราฟ y = f (x) กั บแกน X บนชว ง [a, b] สรุปไดวา

L(P, f ) ≤ A ≤ U (P, f )
ตั วอยาง 5.3.3 ให f (x) = x2 + 1 บนชว ง [0, 1] จงหา L(P, f ) และ U (P, f ) เมือ่ กำหนด P
ดั งตอไปน้ ี
{ }
1 1 3
1. P = 0, , , , 1
4 2 4
Y f (x) = x2 + 1 Y f (x) = x2 + 1
2 2
1 1
X X
0 1 1 3 1 0 1 1 3 1
4 2 4 4 2 4
2. P = {0, 0.2, 0.5, 0.6, 0.8, 1}
Y f (x) = x2 + 1 Y f (x) = x2 + 1
2 2
1 1
X X
0 0.2 0.5 0.6 0.8 1 0 0.2 0.5 0.6 0.8 1
ตั วอยาง 5.3.4 ให f (x) = x2 + 1 บนชว ง [0, 1] จงหา L(P, f ) และ U (P, f ) ในรูป n เมือ่
P เปน ผลแบงกั้ นโดยแบง [0, 1] ออกเปน n ชอ งเทา ๆ กั น
Y f (x) = x2 + 1
2
1
... ...
0 1 2 3 k−1 k n−1 1
n n n n n n
บทนยิ าม 5.3.5 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ P = {x0, x1, x2, ..., xn}
เปน ผลแบงกั้ น [a, b] สำหรั บ k = 1, 2, 3, ..., n และ ∆xk = xk − xk−1 ถา x∗k ∈ [xk−1, xk ]
หรอื mk ≤ f (x∗k ) ≤ Mk แลว
∑
n
∗
S (P, f ) = f (xk )∆xk
k=1
เรยี ก S ∗(P, f ) วาผลบวกรมี ั นน (Riemann sum) ของ f บนชว ง [a, b] เทยี บกั บผลแบงกั น P
จากการนยิ ามผลบวกรมี ั นนจะไดวา
L(P, f ) ≤ S ∗ (P, f ) ≤ U (P, f )
ตั วอยาง 5.3.6 ให f (x) = x2 + 1 บนชว ง [0, 1] และ

P เปน ผลแบงกั้ นทแี่ บงชว ง [0, 1] เปน n ชอ งเทา ๆ กั น
จงหา
1. S ∗ (P, f ) เมือ่ x∗k เปน จดุ กงึ ่ กลางของชว ง [xk−1, xk ]
2. lim L(P, f ),
n→∞
lim U (P, f )
n→∞
และ n→∞
lim S ∗ (P, f )
ทฤษฎบี ท 5.3.7 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ P = {x0 , x1 , x2 , ..., xn }
เปน ผลแบงกั้ น [a, b] ถา n→∞
lim ∥P ∥ = 0 โดยที ่
∥P ∥ = max{|xi − xi−1 | : i = 1, 2, 3, ..., n}
แลว n→∞
lim L(P, f ), lim S ∗ (P, f )
n→∞
และ n→∞
lim U (P, f ) มีคา และ
lim L(P, f ) = lim S ∗ (P, f ) = lim U (P, f ) = A
n→∞ n→∞ n→∞
เมือ่ A เปน พ้ ืนทรี่ ะหวางเสน โคง y = f (x) กั บแกน X บนชว ง [a, b]

บทนยิ าม 5.3.8 ให y = f (x) เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ P เปน ผลแบงกั้ น [a, b] ถา
lim S ∗ (P, f ) = L
n→∞
จะกลาววา f หาปรพิ ั นธ ได (integrable) บน [a, b] และเรยี กคาลมิ ิต L วา ปรพิ ั นธ จำกั ดเขต
หรอื อนิ ทรกิ รั ลจำกั ดเขต (definite integral) ของ f บน [a, b] และเขียนแทนดวย
∫ b
f (x) dx = L
a
เรยี ก a และ b วาลมิ ติ ลาง (lower limit) และลมิ ติ บน (upper limit) ตามลำดั บ
ตั วอยาง 5.3.9 กำหนดให f (x) = α สำหรั บคา x ∈ [a, b] เมือ่ α เปน คาคงตั ว จงแสดงวา
∫ b
f (x) dx = α(b − a)
a
จากตั วอยางทีผ่ านมาจะเห็นวาการหาปริพันธจำกั ดเขตคำนวณได ยาก เนอื่ งจากตองเลอื ก
ผลแบง กั้ นที่เหมาะสมและใช กฎเกยี ่ วกั บอนุกรมจนสุดทายหาลิ มิต อนั นต ของผลบวกนั้ น ถา
ฟงก ชันทีส่ นใจไมสามารถหาผลลั พธของอนุกรมในรูปของ n อาจทำใหการหาปรพิ ั นธจำกั ดเขต
ไมได ดวยบทนยิ ามดั งกลาว แตอาจใชค วามหมายของปริพันธ จำกั ดเขตซงึ ่ เทากั บพ้ ืนทีร่ ะหวาง
เสน โคง y = f (x) กั บแกน X บนชว ง [a, b] โดยใหคา พ้ ืนทเี ่ หนอื แกน X มีเครอื่ งหมายบวก และคา
พ้ ืนทใี่ ตแกน X มีเครอื่ งหมายลบ
∫ 3
ตั วอยาง 5.3.10 จงหา 4 dx โดยใชพ ้ ืนทใี ่ ตกราฟ
−1
∫ 3
ตั วอยาง 5.3.11 จงหา (4 − 2x) dx โดยใชพ ้ ืนทใี่ ตกราฟ
0
∫ 5
ตั วอยาง 5.3.12 จงหา |x − 2| dx โดยใชพ ้ ืนทใี่ ตกราฟ
0
∫ 2 √
ตั วอยาง 5.3.13 จงหา 4 − x2 dx โดยใชพ ้ ืนทใี ่ ตกราฟ
0
∫ 3 √
ตั วอยาง 5.3.14 จงหา 4− 9 − x2 dx โดยใชพ ้ ืนทใี่ ตกราฟ
0
ทฤษฎบี ท 5.3.15 กำหนดให f และ g หาปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, b] และ k เปน คาคงที่ แลว
∫ c
1. f (x) dx = 0 เมือ่ c ∈ [a, b]
c
∫ b ∫ a
2. f (x) dx = − f (x) dx
a b
∫ b ∫ b
3. kf (x) dx = k f (x) dx
a a
∫ b ∫ b ∫ b
4. f (x) + g(x) dx = f (x) dx + g(x) dx
a a a
∫ b ∫ b ∫ b
5. f (x) − g(x) dx = f (x) dx − g(x) dx
a a a
∫ b ∫ c ∫ b
6. f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx เมือ่ c ∈ [a, b]
a a c
∫ b
7. ถา f (x) ≥ 0 สำหรั บ x ∈ [a, b] แลว f (x) dx ≥ 0
a
∫ b ∫ b
8. ถา f (x) ≤ g(x) สำหรั บ x ∈ [a, b] แลว f (x) dx ≤ g(x) dx
a a
∫ b ∫ b
9. f (x) dx ≤ |f (x)| dx
a a
ตั วอยาง 5.3.16 ให m, M เปน คาคงตั ว และ f เปน ฟงก ชันทหี่ าปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, b] โดยที่
m ≤ f (x) ≤ M ทกุ ๆ x ∈ [a, b]
จงแสดงวา ∫ b
m(b − a) ≤ f (x) dx ≤ M (b − a)
a
โดยทฤษฎบี ท 5.3.15 ขอ 6 เมือ่ c ∈ [a, b] จะไดวา
∫ c ∫ b ∫ b
f (x) dx = f (x) dx − f (x) dx
a a c
∫ b ∫ b ∫ c
หรอื f (x) dx = f (x) dx − f (x) dx
c a a
เพือ่ ใหงายตอการนําไปใช  กลาวสั้น ๆ ไดวา สว นทสี่ นใจเกดิ จากทั้ งหมดลบออกดวยสว นทเี่ หลอื
ตั วอยาง 5.3.17 ให f เปน ฟงก ชันทหี่ าปรพิ ั นธไดบนชว ง [0, 5] โดยที่
∫ 3 ∫ 5 ∫ 5
f (x) dx = 3, f (x) dx = 8 และ f (x) dx = 10
0 1 0
จงหา
∫ 3 ∫ 3
1. f (x) dx 4. f (x) dx
3 5
∫ 1 ∫ 1
2. f (x) dx 5. f (x) dx
5 3
∫ 5 ∫ 1
3. f (x) dx 6. f (x) dx
3 0
ตั วอยาง 5.3.18 ให f, g เปน ฟงก ชันทหี่ าปรพิ ั นธไดบนชว ง [0, 4] โดยที ่
∫ 4 ∫ 1 ∫ 0
f (x) dx = 5, g(x) dx = −2 และ f (x) dx = 3
1 0 4
จงหา
∫ 1
1. f (x) dx
0
∫ 1
2. [2f (x) + 3g(x)] dx
0
1. จงหา L(P, f ), U (P, f ) และ S ∗ (P, f ) เลอื ก x∗i เปน จดุ กงึ ่ กลางชว ง
{ }
1 1 3
1.1 f (x) = x + 1, x ∈ [0, 1] P = 0, , , , 1
4 2 4
{ }
1 1
1.2 f (x) = x − x, 2
x ∈ [−1, 1] P = −1, − , 0, , 1
2 2
{ }
1 1 5
1.3 f (x) = x3 + 1, x ∈ [0, 1] P = 0, , , , 1
8 2 8
{ }
1 1 3
1.4 f (x) = |x|, x ∈ [−1, 2] P = −1, − , 0, , 1, , 2
2 2 2
2. กำหนดให f (x) = 1 − x2 สำหรั บ x ∈ [0, 1] ให P เปน ผลแบงกั นทีแ่ บงชว ง [0, 1] เปน n
ชอ งเทาๆกั น จงหา L(P, f ), U (P, f ) และ S ∗(P, f ) เลอื ก x∗i เปน จดุ กงึ ่ กลางชว ง
3. กำหนดให f (x) = x2 สำหรั บคา x ∈ [a, b] จงแสดงวา
∫ b
b3 − a 3
f (x) dx =
a 3
∫ 5 ∫ 5 ∫ 10
4. กำหนดให f (x) dx = 5, f (x) dx = 8 และ f (x) dx = 15 จงหาคาของ
1 3 1
∫ 3 ∫ 10 ∫ 3
4.1 f (x) dx 4.3 f (x) dx 4.5 f (x) dx
1 5 5
∫ 1 ∫ 10 ∫ 5
4.2 f (x) dx 4.4 f (x) dx 4.6 f (x) dx
5 3 5
∫ b ∫ b
1
5. กำหนดให α dx = α(b − a) และ x dx = (b2 − a2 )
2
จงหาคาของ
a a
∫ 1 ∫ 1 ∫ 3
5.1 |x| dx 5.3 |2x − 1| dx 5.5 |x + 1| + |x| dx
−1 0 −2
∫ 3 ∫ 2 ∫ b
5.2 |x − 1| dx 5.4 |3x − 2| dx 5.6 |x − a| + |x − b| dx
0 1 a
6. จงหาปรพิ ั นธจำกั ดเขตโดยใชพ ้ ืนทใี ่ ตกราฟ

∫ 4 ∫ 2 ∫ 3 √
6.1 (2x + 8) dx 6.4 x + |x| dx 6.7 3+ 4 − x2 dx
−3 −2 0
∫ ∫ ∫ √
2 3 √ 3
6.2 |3x − 2| dx 6.5 9 − x2 dx 6.8 4+ 9 − x2 dx
1 −3 0
∫ ∫ ∫ √
3 1 √ 2
√
6.3 6.6 6.9
2
|x + 1| + |x| dx 2 − x2 dx 1 − x2 dx
−2 0 0
5.4 ทฤษฎบี ทหลั กมลู ของแคลคลู ั ส
ในหั วขอน้ จี ะกลาวถงึ ทฤษฎบี ทหลั กมูลของแคลคูลัสทีถ่ กู นำเสนอโดยนวิ ตั น แตเขาเองไดรับ
อทิ ธพิ ลของทฤษฎบี ทน้ มี าจากแนวคดิ ของแบรโรว ประกอบดวย 2 ทฤษฎบี ทคอื
1. ทฤษฎบี ทหลั กมูลบททหี่ นงึ ่ ของแคลคูลัส (First fundamental theorem of calculus)
2. ทฤษฎบี ทหลั กมูลบททสี่ องของแคลคูลัส (Second fundamental theorem of calculus)
เนอื่ งจากการพิสจู น ตองใชค วามรูหลายอยาง ดั งนั้ นในวชิ าน้ จะไม
ี กลาวถงึ การพิสจู น แตจะนำ
ทฤษฎบี ทไปใชเ พือ่ ใหเห็นถงึ ประโยชนของทฤษฎบี ทหลั กมูลของแคลคูลัส
พิจารณาฟงกชัน f ตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] และ f (x) ≥ 0 ทกุ ๆ x ∈ [a, b] พ้ ืนทใี่ ตกราฟของ f
บน [a, x] แสดงไดดังรูป
รูปที่ 5.4: พ้ ืนทใี่ ตกราฟของ f บน [a, x]

∫ x
Y f (t) dt
a
y = f (x)
X
a x b
ทฤษฎบี ท 5.4.1 ทฤษฎบี ทหลั กมูลบททหี่ นงึ ่ ของแคลคลู ั ส

ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบน [a, b] และ c ∈ [a, b] กำหนดให
∫ x
F (x) = f (t) dt เมือ่ x ∈ [a, b]
c
แลวจะไดวา F เปน ฟงก ชันทหี ่ าอนุพันธไดบนชว ง [a, b] และ

∫ x
d
′
F (x) =
dx
f (t) dt = f (x) ทกุ ๆ x ∈ [a, b]
c
ตั วอยางเชน
∫ x√
d
1. dx 1 + t2 dt =
1
∫ s
d
2. ds
sin(t2) dt =
−2
∫ e
d
3. ecosx dx =
dw w
5.4. ทฤษฎีบทหลั กมูลของแคลคูลัส 199
ทฤษฎบี ท 5.4.2 ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบน [a, b] และ c ∈ [a, b] แลว
∫ u
d du
f (t) dt = f (u) ·
dx c dx
เมือ่ u = u(x) เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดที ่ x และมีเรนจ เปน สับเซตของ [a, b]
∫ x2 +1
d
tcost dt
1
∫ x2
d 1
ตั วอยาง 5.4.4 จงหา dx 1+t
dt
x
∫ x2
1
ตั วอยาง 5.4.5 ให F (x) =
1 + et
dt จงหา F (1) และ F ′(1)
x
ทฤษฎบี ท 5.4.6 ทฤษฎบี ทหลั กมูลบททสี่ องของแคลคลู ั ส
ให f เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบน [a, b] และ F เปน ปฏยิ านุพันธของ f บนชว ง [a, b] แลว
∫ b
f (x) dx = F (b) − F (a) = [F (x)]ba
a
∫ 1
ตั วอยาง 5.4.7 จงหาคาของ x2 + 1 dx
0
ตั วอยาง 5.4.8 จงหาคาของ

∫ 1
1. ex − x + 1 dx
0
∫ √
4
( x − 1)2
2. x
dx
1
ตั วอยาง 5.4.9 จงหาปรพิ ั นธจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫ 3
1. |x − 2| dx
0
∫ 2
2. ||x| − 1| dx
−1
∫ π
1. sintcos(3t) dt
0
∫ 3
x
2. x2 +1
dx
1
∫ 0
1. cost(1 − sint)2 dt
− π2
∫
2.
1
arctanx dx
0 1 + x2
โดยทฤษฎบี ท 5.2.1 การหาปรพิ ั นธโดยการแทนคา จะไดวา ทฤษฎบี ทตอไปน้ ี
ทฤษฎบี ท 5.4.12 ให u = u(x) เปน ฟงก ชันทหี่ าอนุพันธไดและมีเรจนเปน ชว ง [a, b] และ f เปน
ฟงก ชันทหี่ าปฏยิ านุพันธไดบน [a, b] แลว
∫ b[ ] ∫ u(b)
du(x)
f (u(x)) dx = f (u) du
a dx u(a)

∫ 3
x2 + 1
1. x3 + 3x
dx
−1
∫ 5 √
2. x x − 1 dx
1
∫ 1
ตั วอยาง 5.4.14 กำหนดให f (x) dx = 10 จงหาคาของ
0
∫ 1
1.
2
f (2t) dt
0
∫ 1
2. f (1 − y) dy
0
∫ 3
3.
2
f (3 − 2s) ds
1
∫ x
1
1. กำหนดให F (x) = √ dt จงหา
1 t2 + 3
1.1 F (1) 1.2 F ′ (1) 1.3 F ′′ (1)
2. จงหา F ′ (x) เมือ่ กำหนดให

∫ x ∫ 1+x
1
2.1 F (x) = √ dt 2.3 F (x) = et arctant dt
1 t −1
2
1−x
∫ 3
∫ cosx
2.2 F (x) = cost2 dt 2.4 F (x) = √
tℓn(tant) dt
x x
3. จงหาคาปรพิ ั นธจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫ 2 ( ) ∫ π
1 1
3.1 3.12 (1 + sinx)2 dx
2
+ + x dx
1 x3 x2 0
∫ 3 ( ) ∫
√ 1 1
1
3.2 x 3−x+ √ dx 3.13 (1 + |x|)3
dx
1 x3 −1
∫ 1 ∫ 8
1
3.3 |3 − 4x| dx 3.14 √
3
dt
0 1 ( t + 1)4
∫ π ( ) ∫ 1
2 y
3.4
2
x+ dx 3.15 √ dy
π
6
sin2 x 0 (1 + y 2 )3
∫ 1 ∫ 3π
3.16 sin3xcos5x dx
4
3.5 |x + 3x + 2| dx
2
π
−2 2
∫ ∫
3.6
3π
4
| cos x| dx 3.17
π
2 cos4x dx
0 0 1 + sinx
∫ ∫
3.7
4
||x − 2| − 1| dx 3.18
π
2
√
cos3z dz
−1 0 7 − 2sin3z
∫ ∫
√
π
2
3.19 tan3θsec3θ dθ
4
3.8 2 + |x| dx
−1 0
∫ ∫ π
√
2 √
3.20 sec4θ tanθ dθ
4
3.9 x 4 − x2 dx
0 0
∫ ∫
0
3.21
π
3 tan3θ dθ
3.10 2 3
t (t + 1) dt 10
secθ
−1 0
∫ 1
∫ π
3.22 tan32θsec2θ dθ
3
3.11 √ t dt
0 4 − 3t π
6
∫ 2
4. กำหนดให f (x) dx = 1 จงหาคาตอไปน้ ี
1
∫ 1 ∫ 4
√
f ( t)
4.1 f (2t) dt 4.2 √ dt
0.5 1 t
บทที ่ 6
เทคนคิ การหาปรพิ ั นธ
6.1 การหาปรพิ ั นธทลี ่ ะสว น
ให u = u(x) และ v = v(x) เปน ฟงก ชันทีข่ ้ ึนกั บตั วแปร x โดยกฎการคูณของคาเชงิ อนุพันธ
d(uv) = udv + vdu จะไดวา ∫ ∫
u dv = uv − v du
เรยี กวธิ กี ารน้ วี า การหาปรพิ ั นธ โดยการแยกสว น (integration by part)

∫
ตั วอยาง 6.1.1 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี xex dx
207
208 บทท่ ี 6. เทคนิคการหาปริพันธ
ตั วอยาง 6.1.2 จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫
1. xcos2x dx
∫
2. ℓnx dx
6.1. การหาปริพันธท่ ีละสว น 209
∫
ตั วอยาง 6.1.3 จงหา x5 arctan(x2 ) dx
∫ 2
1. x2 ℓnx dx
1
∫ 1
2. arctanx dx
0
∫
ตั วอยาง 6.1.5 จงหาปรพิ ั นธ x2 ex dx
∫
ตั วอยาง 6.1.6 จงหาปรพิ ั นธ x3 sinx dx
∫
ตั วอยาง 6.1.7 จงหาปรพิ ั นธ ex sinx dx
∫
ตั วอยาง 6.1.8 จงหาปรพิ ั นธ ex cosx dx
∫
ตั วอยาง 6.1.9 จงหาปรพิ ั นธ xex sinx dx
การใชว ธิ กี ารหาปรพิ ั นธโดยการแยกสว นทำใหทราบปรพิ ั นธของฟงกชันลอการทิ ึมและฟงกชัน
ตรโี กณมิตผิ กผั นบางสว นดั งน้ ี
ทฤษฎบี ท 6.1.10
∫
1. ℓnx dx = xℓnx − x + C
∫ √
2. arcsinxdx = xarcsinx + 1 − x2 + C
∫ √
3. arccosxdx = xarccosx − 1 − x2 + C
∫
4. arctanxdx = xarctanx − 12 ℓn(1 + x2) + C
∫
5. arccotxdx = xarccotx + 12 ℓn(1 + x2) + C
 ด 6.1
1. จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ ∫ ∫
1.1 xsinx dx 1.10 e sinx dx
−x
1.19 (x + 1)2 sinx dx
∫ ∫ √ ∫
arccot x ℓnx
1.2 2 x
x 2 dx 1.11 √ dx 1.20 √ dx
x
x
∫ ∫ ( )2 ∫
ℓnx xℓnx
1.3 (x3 + x)ex dx
2
1.12 dx 1.21 3 dx
∫ x (x2 − 1) 2
∫ ∫
1.4 x3 cosx dx
1.13 xtan2 x dx 1.22 ex sin2 x dx
∫ ∫
∫ √
1.5 csc3x dx 1.14 x2 arctanx dx 1.23 sin x dx
∫ ∫
∫
1.6 xn ℓnx dx เมือ่ n ̸=
1.15 cos(ℓnx) dx 1.24 xex
dx
−1 (1 + x)2
∫ ∫ ∫
x2 ex
1.7 xsinx dx 1.16 ℓn(x + 5) dx 2
1.25 (x + 2)2
dx
∫ ∫ ∫ √
1.8 ℓn(3x + 5) dx 1.17 sinxℓn(cosx) dx 1.26 xe 2−x
dx
∫ ∫ ∫
1.9 (ℓnx)2 dx 1.18 (x + 3x + 1)cosx dx
2
1.27 xℓn3 x dx
2. จงหาคาของปรพิ ั นธจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫ 1 ∫ π ∫ e
√
2.1 xe − x
dx 2.4
4
e 3x
sin4x dx 2.7 (ℓnx)2 dx
0 0 1
∫ ∫ ∫
ℓnx
3π e 1
2.2
4
xcotxcscx dx 2.5 √ x2
dx 2.8
2
arccosx dx
π e
4 0
∫ ∫ ∫
xarctanx −1
π 1
2.6 2.9 arcsecx dx

2
2.3 cos2x dx
2
3
x √ dx
0 0 1 − x2 −2
6.2 ปรพิ ั นธของฟงกชันตรรกยะ

ในหั วขอน้ จี ะศกึ ษาการหา ปรพิ ั นธ ของฟงก ชันตรรกยะ (integral of rational function)
f (x) โดยที ่ p(x) และ q(x) เปน ฟงกชันพหุนามในรูปแบบ
p(x)
f (x) =
q(x)
โดยที ่ deg p(x) < deg q(x)
สามารถเขียนในรูป
p(x) p1 (x) p2 (x) pn (x)
f (x) = = + + ··· +
q(x) q1 (x) q2 (x) qn (x)
โดยแตละ pi(x) และ qi(x) มีระดั บขั้ นนอยกวา p(x) และ q(x) ตามลำดั บ
เรยี กแตละ pqi(x)
(x)
วาเศษสว นยอย (partial fraction) ของ f (x) สำหรั บ i = 1, 2, ..., n
i
โดยทฤษฎบี ทเกยี่ วกั บฟงก ชันตรรกยะ (ไมพิสจู นในวชิ าน้ )ี เขียนได 3 รปู แบบคอื
1. มี n รากทไี ่ มซ้ำกั น
q(x)
2. q(x) มีรากซ้ำ
3. q(x) ไมมีรากเปน จำนวนจรงิ
รูปแบบที ่ 1. q(x) มี n รากทไี ่ มซ้ำกั น

ให q(x) = (x − a1)(x − a2) . . . (x − an) เมือ่ a1, a2, ..., an เปน จำนวนจรงิ ทแี ่ ตกตางกั น แลว
p(x) A1 A2 An
= + + ··· +
q(x) x − a1 x − a2 x − an
เมือ่ A1, A2, ..., An เปน คาคงตั ว

2
1. (x − 1)(x + 1)
=
x−2
2. x(x + 1)(x − 3)
=
x2 + 1
3. (x2 − 1)(x2 − 4)
=
6.2. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะ 217
สงิ่ สำคั ญของการเขียนรูป เศษสว นยอยคอื การหาคา คงตั ว โดยความรูเรอื่ งการเทา กั นของ
พหุนามทำได 2 วธิ คี อื การแทนคา และการเทยี บสัมประสทิ ธ์ ิ จากขอ 1 จั ดรูปใหมจะไดวา
2 A(x + 1) + B(x − 1)
=
(x − 1)(x + 1) (x − 1)(x + 1)
ดั งนั้ น 2 = A(x + 1) + B(x − 1) เมือ่ แทน x = 1 จะได A = 1 และแทน x = −1 จะได B = −1

ฉะนั้ น
2 1 1
= −
(x − 1)(x + 1) x−1 x+1
โดยทั ว่ ไปเมือ่ f (x) อยูในรูปเศษสว นยอยจะไดปรพิ ั นธคอื

∫ ∫
A1 A2 An
f (x) dx = + + ··· + dx
x − a1 x − a2 x − an
= A1 ℓn|x − a1 | + A2 ℓn|x − a2 | + · · · + An ℓn|x − an | + C
ทฤษฎบี ท 6.2.1 ให a และ b เปน จำนวนจรงิ ทตี ่ า งกั น จะไดวา

[ ]
1 1 1 1
= −
(x + a)(x + b) b−a x+a x+b
∫
1
1. (x + 1)(x + 2)
dx
∫
x
2. x2 −4
dx
∫
x
ตั วอยาง 6.2.3 จงหาปรพิ ั นธ (x − 1)(4x2 − 1)
dx
∫
x4 + 5
ตั วอยาง 6.2.4 จงหาปรพิ ั นธของ x3 + 2x2 − x − 2
dx
∫
ตั วอยาง 6.2.5 จงหาปรพิ ั นธของ cosx dx
(1 + 2sinx)(1 − sinx)
ทฤษฎบี ท 6.2.6 ปรพิ ั นธของฟงกชันเซแคนตกับโคเซแคนต
∫
1. secxdx = ℓn|secx + tanx| + C
∫
2. cscxdx = ℓn|cscx − cotx| + C
รูปแบบที ่ 2. q(x) มีรากซ้ำ
ใน q(x) มีตัวประกอบ (x − a)k จะไดวา
p(x) A1 A2 Ak
= + + ··· +
(x − a)k x − a (x − a)2 (x − a)k
เมือ่ A1, A2, ..., Ak เปน คาคงตั ว

x
1. (x − 1)3
=
x2 − 3
2. x(x + 2)2
=
x3 − 1
3. x2 (x − 3)2
=
∫
1
ตั วอยาง 6.2.7 จงหาปรพิ ั นธ (x − 1)(x + 1)2
dx
∫
x+1
ตั วอยาง 6.2.8 จงหาปรพิ ั นธ − 1)2
x2 (x
dx
∫
x2 + 1
ตั วอยาง 6.2.9 จงหาปรพิ ั นธ (x2 − 1)2 (x − 2)
dx
รูปแบบที ่ 3. q(x) ไมมีรากเปน จำนวนจรงิ

ใน q(x) มีตัวประกอบ (ax2 + bx + c)k โดยที ่ b2 − 4ac < 0 แลว
p(x) A1 x + B1 A2 x + B2 Ak x + Bk
= + + · · · +
(ax2 + bx + c)k ax2 + bx + c (ax2 + bx + c)2 (ax2 + bx + c)k
เมือ่ A1, A2, ..., Ak และ B1, B2, ..., Bk เปน คาคงตั ว
1
1. (x2 + 1)2
=
x+1
2. x(x2 + 1)
=
2x + 3
3. (x − 1)2 (x2 + 2)2
=
∫
1
ตั วอยาง 6.2.10 จงหาปรพิ ั นธ x(x2 + 1)
dx
∫
1
ตั วอยาง 6.2.11 จงหาปรพิ ั นธ x4 −1
dx
∫
ตั วอยาง 6.2.12 จงหาปรพิ ั นธของ tanθ dθ
1 + cos2 θ
∫
1
ตั วอยาง 6.2.13 จงหาปรพิ ั นธของ 1 + e2t
dt
∫ ∫
1 11x2 + 13x
1.1 16x2 − 1
dx 1.11 dx
(x + 3)(x + 2)(x2 + 3)
∫ ∫
x 35x + 47
1.2 x −x−6
2
dx 1.12 dx
(3x + 5)2 (x2 + 3x + 6)
∫ ∫
x3 + 5 11x2 + 13x
1.3 x2 − 25
dx 1.13 dx
(x + 3)(x + 2)(x2 + 3)
∫ ∫
4x3 + 2x2 + 1 2x
1.4 4x3 − x
dx 1.14 dx
(x2 + 1)(x + 1)2
∫ ∫
2x3 − 5x2 + 2x − 3 x3
1.5 x2 − 2x − 2
dx 1.15 dx
(x2 − 2x + 10)2
∫ ∫
x−1
1.6 x − x2 − 2x
3
dx 1.16 4x2 + 2x + 8
dx
x(x2 + 2)2
∫ ∫
1.7 x2 (1 + sec2 x)sec2 x
(x − 1)3
dx 1.17 (1 + tan3 x)
dx
∫ ∫
20x − 11 cost dt
1.8 (3x + 2)(x2 − 4x + 5)
dx 1.18
∫ ∫
sint + sin3t
x4 − 8 1
1.9 dx 1.19 dx
x3 + 2x2 xℓnx(1 − ℓnx)
∫ ∫
10x2 + 13x 1
1.10 (2x − 1)(x2 + 2)
dx 1.20 dx
e + e2x + ex
3x
2. จงหาคาปรพิ ั นธจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫ ∫
0
5x + 7 4
5x3 − 4x
2.1 x + 2x − 3
2
dx 2.3 x4 − 16
dx
−2 3
∫ ∫
2secθtanθ
π
1
x3 − x2 − 11x + 10 2.4
3
2.2 x3 − 2x + 4
dx
− π4 sec3θ + secθ dθ
0
6.3. ปริพันธของฟงก ชันตรรกยะในร ูปตรีโกณมิติ 229
6.3 ปรพิ ั นธของฟงกชันตรรกยะในรปู ตรโี กณมติ ิ

∫
1
พิจารณาการหาปรพิ ั นธ 1 + sinx
dx โดยอาศัยเอกลั กษณ sin2x + cos2x = 1 จะไดวา
∫ ∫
1 1 − sinx
dx = dx
1 + sinx (1 + sinx)(1 − sinx)
∫
1 − sinx
= 2 dx
∫ 1 − sin x
1 − sinx
=
∫
cos2x dx
= sec2 x − secxtanx dx
= tanx − secx + C
∫
แตเมือ่ หาปรพิ ั นธของ cosx +1 sinx dx เราไมสามารถหาปรพิ ั นธโดยอาศัยเพียงเอกลั กษณ ได
อกี ในหั วขอน้ ี จงึ สนใจการเปลยี ่ นฟงก ชันตรรกยะในรปู sinx และ cosx ในรปู ตั วแปรใหมคอื z
โดยกำหนดให
x
z = tan
2
√
z 1 + z2
x
2
1
จากรปู จะไดวา
sin x2 = √ z
และ cos x2 = √ 1
1 + z2 1 + z2
ดั งนั้ น
sinx = 2sin x2 cos x2 = 1 +2zz2
cosx = cos2 x2 − sin2 x2 = 11 −
2
z
+ z2
( )1
dz = sec2 x2 2
1
dx = (1 + z 2 )dx
2
นั น่ คอื
cosx = 11 −
2
sinx = 1 +2zz2 และ z
+ z2
และ dx =
2
1 + z2
dz
∫
1
ตั วอยาง 6.3.1 จงหาปรพิ ั นธ cosx + sinx dx
∫
1
ตั วอยาง 6.3.2 จงหาปรพิ ั นธ 4cosx + 3sinx
dx
∫
1
ตั วอยาง 6.3.3 จงหาปรพิ ั นธ 5 + 3sec2x
dx
∫ π
1
ตั วอยาง 6.3.4 จงหาปรพิ ั นธ
2
dx
0 3 + 5sinx
∫
1. จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี 1.6 sinx dx
∫ 2 − sinx + 1
1.1 2 −1sinx dx ∫
1
∫ 1.7 3secx − 1
dx
1
1.2 3 + 2cosx
dx ∫
∫ 1.8 cotx dx
1.3 2
dx 1 + sinx
∫
tan x + sinx ∫
secx dx
1.4 1 1.9 1 + sinx
∫
cosx − sinx + 1 dx ∫
1.5 1
1.10 tanx
cosx − sinx + 3 dx 1 + tanx + secx
dx
∫ π
1
2. จงหาคาของ
6
dx
0 4 − 3cos 2x + 5sin2 x
6.4. ปริพันธของฟงก ชันในร ูปกรณฑ 235
6.4 ปรพิ ั นธของฟงกชันในรปู กรณฑ

ในหั วขอน้ เี ราจะพิจารณาการหาปรพิ ั นธของฟงก ชันทมี่ ีกรณฑโดยการเปลยี ่ นตั วแปร ตั วอยาง
เชน ∫
√
x x − 1 dx
เมือ่ พิจารณากำหนด u ทั้ ง 2 แบบ การหาปริพันธ มี ความยากงายตางกั น จะเห็น รูป แบบ

ที ่สองเลขช้ กี ำลั งของการปริพันธ จะเปน จำนวนเต็ม ทำให งายตอ การหาค
√
า ดั งนั้ น ในหั วขอ น้ ีจะ
สนใจวธิ กี ารในรปู แบบทสี่ อง นั น่ คอื พิจารณาฟงก ชันทมี ีรปู แบบ ax + b จะกำจั ดเครอื่ งหมาย
n
กรณฑเพือ่ ใหงายตอการหาปรพิ ั นธโดยให

√
n
u= ax + b
∫
1
ตั วอยาง 6.4.1 จงหาปรพิ ั นธ √ dx
1+ x
∫
ตั วอยาง 6.4.2 จงหาปรพิ ั นธ 5
x3 (x − 1) 3 dx
∫ 1
x2
ตั วอยาง 6.4.3 จงหาปรพิ ั นธ 1 dx
1 + x3
∫ √
3
√
1+ 4x
ตั วอยาง 6.4.4 จงหาปรพิ ั นธ √
x
dx
∫
1
ตั วอยาง 6.4.5 จงหาปรพิ ั นธ 3 1 dt
(1 + et ) + (1 + et ) 2
2
 ด 6.4
จงหาปรพิ ั นธตอ ไปน้ ี
∫ ∫
√ 1
1. 3
x 7x + 2 dx 10. 1 + x4
1 dx
x2 + x
∫ √ ∫
5x 3x − 1
2. x+5
dx 11. √ √ dx
x(1 + 3 x
∫ ∫
1 1
3. √ dx 12. √ √ dx
(x + 7) x − 2 x+1− 4x+1
∫ ∫ √ √
x 1 − x − x2
3
4. √ dx 13. √ dx
4
3x − 5 1+ 3x
∫ ∫
1
5. √ dx 14. √ √
1
√ dx
2 x−1+3 3
x x(1 + 3 x)2
∫ √ ∫ √
4
x
6. x+ x
√ dx 15. √
x
dx
(1 + 3 x)2
∫ 4 ∫ √
x 3 − 2x
7. 3 dx 16. 1
3x 2 − 1 dx
x2
∫ ∫ √ √
1 1− 4x
8. 1 1 dx 17.
3
√ dx
x 4 (1 + x 6 ) x
∫ 1 ∫
x2 e2x
9. 4 dx 18. √
4 x
dx
x + x3 e +1
6.5 ปรพิ ั นธของฟงกชันตรโี กณมติ ิ

ในหั วขอน้ จี ะกลาวถงึ วธิ กี ารหาปรพิ ั นธของฟงก ชันตรโี กณมิตใิ น 3 รูปแบบคอื
sinmxcosnx และ tanmxsecnx และ cotmxcscnx
เมือ่ m และ n เปน จำนวนเต็มบวกหรอื ศูนย (อาจขยายไปยั งจำนวนตรกยะและจำนวนเต็ม)
รูปแบบที ่ 1. sinmxcosnx
การหาปรพิ ั นธรปู แบบน้ อี าจใชเ อกลั กษณ sin2x + cos2x = 1 และการลดกำลั งสองดวยกฎ
cos2x = 12 (1 + cos2x) sin2x = 21 (1 − cos2x)
บางครั้ งอาจรวมกั บการเปลยี่ นตั วแปร ดั งจะแสดงดั งตั วอยาง
∫
1. cos2x dx
∫
2. sin3x dx
∫
3. sin4x dx
6.5. ปริพันธของฟงก ชันตรีโกณมิติ 241
∫
ตั วอยาง 6.5.2 จงหาปรพิ ั นธ cos5x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.3 จงหาปรพิ ั นธ cos6x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.4 จงหาปรพิ ั นธ cos2xsin3x dx
∫
∫
∫ √
ตั วอยาง 6.5.7 จงหาปรพิ ั นธ sin3x cos5x dx
3
รูปแบบที ่ 2. secmxtannx
การหาปริพันธรปู แบบน้ อาจใช
ี เ อกลั กษณ sec2x − tan2x = 1 และการการหาปริพันธโดยการ
แยกสว น บางครั้ งอาจรวมกั บการเปลยี่ นตั วแปร ดั งจะแสดงดั งตั วอยาง
∫
1. tan2x dx
∫
2. tan3x dx
∫
3. sec4x dx
∫
4. tan4x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.9 จงหาปรพิ ั นธ sec3x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.10 จงหาปรพิ ั นธ sec5x dx

∫
1. secxtan2x dx
∫
2. sec2xtan3 dx
∫
1. sec4xtan2x dx
∫
2. sec3xtan5x dx
∫
π
4 sec4x dx
0 1 + tanx
รูปแบบที ่ 3. cscmxcotnx
การหาปริพันธรปู แบบน้ อาจใช
ี เ อกลั กษณ csc2x − cot2x = 1 และการการหาปริพันธโดยการ
แยกสว น บางครั้ งอาจรวมกั บการเปลยี่ นตั วแปรคลายคลงึ กั บรูปแบบที ่ 2 ดั งจะแสดงดั งตั วอยาง
∫
1. cot2x dx
∫
2. cot3x dx
∫
3. csc4x dx
∫
4. cot4x dx
∫
ตั วอยาง 6.5.15 จงหาปรพิ ั นธ csc3x dx

∫
1. cotxccsc3x dx
∫
2. csc2xcot4x dx
∫ ∫
1.1 sin x dx
8
1.12 sec7x dx
∫ ∫
1.2 cos x dx
6
1.13 cot7x dx
∫ ∫
1.3 sin x dx
5
1.14 cot8x dx
∫ ∫
1.4 cos x dx
5
1.15 sec6x dx
∫ ∫
1.5 sin xcos x dx
5 5
1.16 sec7xtan7x dx
∫ ∫
1.6 cos xsin x dx
3 7
1.17 sec9xtan6x dx
∫ ∫ √
1.7 sin7xcosx dx 1.18 sec3x tanx dx
∫ ∫
1.8 sin9xsin11x dx 1.19 sec6xtan 11
5 x dx
∫ ∫
√
1.9 cos13xcos5x dx 1.20 cot5x cscx dx
∫ ∫
1.10 tan x dx
6
1.21 tan3xsec2x dx
∫ ∫
sin2x
( x )2
3x
1.11 tan x dx
7
1.22 tan 3 2 + sec 3 dx
2. จงหาปรพิ ั นธจำกั ดเขตตอไปน้ ี

∫ ∫
π π
√
2.1 sin xcos x dx
2 3
2.4
4
sec4 x tanx dx
0 0
∫ ∫
2.2
π
2
sinxcos3xsin2x dx 2.5
π
3 sinx dx
π
4
π
6
1 + cosx
∫ π ∫ 5π
2.3 tan x dx 2.6 cot3xcsc7x dx

4 6
5
π 2π
6 3
6.6. ปริพันธโดยการแทนค าตรีโกณมิติ 251
6.6 ปรพิ ั นธโดยการแทนคาตรโี กณมติ ิ

การหาปรพิ ั นธของฟงก ชันทอี ่ ยูในรูปแบบ
√ √ √
a2 − u2 และ a2 + u2 และ u 2 − a2
เมือ่ u = u(x) และ a > 0 เปน คา คงตั ว อาศัย การเปลยี ่ นตั วแปรในรูป ฟงกชัน ของตรโี กณมิติ
เพือ่ ใชเ อกลั กษณ
sin2x + cos2x = 1 และ sec2x − tan2x = 1
เรยี กวธิ ี น้ ีวา การหาปร ิพันธ โดยการแทนคา ตรโี กณมติ ิ (integration by trigonometric
substitution)
√
รูปแบบที ่ 1. a2 − u2
ให u = asinθ เมือ่

θ ∈ [− π2 , π2 ] และ a > 0 จะไดวา cosθ ≥ 0
∫ √
ตั วอยาง 6.6.1 จงหาปรพิ ั นธ 9 − x2 dx
∫ √
ตั วอยาง 6.6.2 จงหาปรพิ ั นธ 25 − 4x2 dx
∫
1
ตั วอยาง 6.6.3 จงหาปรพิ ั นธ 3 dx
(16 − x2 ) 2
∫ √
ตั วอยาง 6.6.4 จงหาปรพิ ั นธ 1 − e2x dx
∫ 4
1
ตั วอยาง 6.6.5 จงหาคาของ √ dx
3 x2 25 − x2
√
รูปแบบที ่ 2. a2 + u2
ให u = atanθ เมือ่θ ∈ (− π2 , π2 ) และ a > 0 จะไดวา secθ > 0

∫ √
ตั วอยาง 6.6.6 จงหาปรพิ ั นธ 4 + x2 dx
∫ 2
ตั วอยาง 6.6.7 จงหาคาของ 3
(9 + 4x2 ) 2 dx
0
∫
1
x2 + 2x + 2
∫
x2 + 3x
x2 + 6x + 10
√
รูปแบบที ่ 3. u2 − a2
ให u = asecθ เมือ่

θ ∈ [0, π2 ) ∪ [ π2 , π) และ a > 0
∫ √
ตั วอยาง 6.6.10 จงหาปรพิ ั นธ x2 − 4 dx
∫
1
x2 − 1
ทฤษฎบี ท 6.6.12 ปรพิ ั นธของฟงกชันอารกเซแคนตและอารโคเซแคนต
∫ √
1. arcsecx dx = xarcsecx − ℓn x+ x2 − 1 + C
∫ √
2. arccscx dx = xarccscx + ℓn x+ x2 − 1 + C
∫ √
3
4x2 − 9
ตั วอยาง 6.6.13 จงหาคาของ 3 x
dx
2
∫ √ ∫
1
1.1 16 − x2 dx 1.10 √ dx
12 + 4x − y 2
∫ ∫
1.2 3
(9 + 16x2 ) 2 dx 1.11 √
x2
dx
∫ √ 9 − 8x − x2
∫
1.3 4x2 + 4x − 3 dx 1.12 3
(t2 − 6t + 13) 2 dt
∫ √ 2 ∫
a − x2
1.4 x
dx 1.13 √
1
dy
∫ (y − 1) y 2 − 1
1 ∫
1.5 3 dx
1.14 1
(25 − x2 ) 2 3 ds
∫ (4s − 24s + 27) 2
2
x3 ∫
1.6 3 dx
1.15 1
dx เมือ่ a > 0
(x2 + 4) 2 (a2 + x2 )2
∫ √ 2 ∫
x − 16 ex
1.7 x3
dx 1.16 3 dx
(4e2x + 25) 2
∫ ∫
x2
1.8 5 dx 1.17 √
1
dt
(9 − x2 ) 2 e e2t − 9
2t
∫ ∫
5x2 − 2x + 1 1
1.9 1 dx 1.18 3 dt
(25 − x2 ) 2 (et + 1) 2
2. จงหาคาปรพิ ั นธจำกั ดเขตตอไปไปน้ ี

∫ 6 √
2.1 49 − x2 dx
0
∫ 2 √
2.2 x3 2x − x2 dx
0
∫ 3
x3
2.3 √ 3 dx
(x4 − 2x2 − 3) 2
5
∫
1
3. ิ
จงหาปรพันธ  √ √ 1 dx
( x − 1)(3 − x − 2 x) 2
4. จงแสดงวาพ้ ืนทอี่ าณาบรเิ วณภายในวงกลม x2 + y2 = r2 มีคา เทากั บ πr2

5. จงแสดงวาพ้ ืนทอี่ าณาบรเิ วณภายในวงรสี มการ
x2 y 2
+ 2 =1
a2 b
มีคา เทากั บ πab

บทที ่ 7
การประยุกตของปรพิ ั นธ
ื รี ่ ะหวางเสน โคง
7.1 พ้ นท
ใหฟงก ชัน f และ g เปน ฟงก ชันตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] โดยที ่ f (x) ≥ g(x) ทกุ x ∈ [a, b] ให
R = {(x, y) : a ≤ x ≤ b และ g(x) ≤ y ≤ f (x)}
หรอื กลาวได วา R คอื อาณาบรเิ วณซงึ ่ ปด ลอมดวยเสน โคง y = f (x), y = g(x) และ x = a,
x = b แสดงตั วอยางไดดังรูป
รูปที่ 7.1: อาณาบรเิ วณ R ซงึ ่ ปด ลอมดวย y = f (x), y = g(x) และ x = a, x = b

Y
y = f (x)
X
y = g(x)
x=a x=b
ให A แทนพ้ ืนทีอ่ าณาบรเิ วณ R โดยไมเสยี นั ยทั ว่ ไปสมมติวา f (x) ≥ g(x) ≥ 0 ทกุ x ∈ [a, b]
จะไดวา พ้ นระหว
ื างเสน โคง (arera between curve) y = f (x) และ y = g(x) บนชว ง [a, b]
เทากั บพ้ ืนทใี่ ตเสน โคง y = f (x) บนชว ง [a, b] ลบออกจากพ้ ืนทใี ่ ตเสน โคง y = g(x) บนชว ง [a, b]
สรุปไดวา ∫ b
A= [f (x) − g(x)] dx
a
265
266 บทท่ ี 7. การประย ุกตของปริพันธ
โดยแนวคดิ เดยี วกั นขยายไปยั งการหาปรพิ ั นธเทยี บ dy ให
R = {(x, y) : c ≤ y ≤ d และ h(y) ≤ x ≤ k(y)}
แสดงตั วอยางอาณาบรเิ วณ R ไดดังรูป
รูปที่ 7.2: อาณาบรเิ วณ R ซงึ ่ ปด ลอมดวย x = h(y), x = k(y) และ y = c, y = d

Y
x = h(y) x = k(y)
y=d
R
X
y=c
∫ d
ในทำนองเดยี วกั นจะไดพ้ ืนที่ A คอื A = [k(y) − h(y)] dy
c
ตั วอยาง 7.1.1 จงหาพ้ ืนทรี่ ะหวางเสน โคง y = ex และ y = −(x − 1)2 จาก x = −1 ถงึ x = 2
Y
8 y = ex
X
−2 −1 0 1 2
y = −(x − 1)2
−4
x = −1 x=2
7.1. พ้ ื นท่ ีระหว างเสนโค ง 267
ตั วอยาง 7.1.2 จงหาพ้ ืนทรี ่ ะหวางเสน โคง y = cosx และ y = sinx จาก x = 0 ถงึ x = π
Y
0 X
π
4
π
2
3π
4
π y = sinx
y = cosx
x=0 x=π
ตั วอยาง 7.1.3 จงหาพ้ ืนทปี่ ด ลอมดวยเสน ตรง y = x2 + 2x และ y = x3 − 4x
X
7.1. พ้ ื นท่ ีระหว างเสนโค ง 269
√
ตั วอยาง 7.1.4 จงหาพ้ ืนทรี ่ ะหวางเสน โคง y= x−1 เสน ตรง y=2 และ x + 2y = 4
X
จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวยเสน โคงในแตละขอตอไปน้ ี
1. y = x และ y = x2 − 4x + 6
2. y = 4x − x2 และ y = x จาก x = 0 ถงึ x = 4
3. y = 2x และ y = 2x − x2 จาก x = 0 ถงึ x = 2
√
3x + 1
4. y=
x
และ y=0 จาก x=1 ถงึ x=8
5. y = xcosx และแกน X จาก x = 0 ถงึ x = π

6. y = 2 − x2 และ y = |x|
7. y = sinx และ y = cosx จาก x = − 3π4

ถงึ x = π4
8. y = x2 − x และ y = x − x2
9. y = sin2x และ y = cos x จาก x = − π2 ถงึ x = π4

√ √
10. y = 1 + x2 และแกน X จาก x = 0 ถงึ x = 2 2
11. y = x2 − x และ y = sinπx
12. y = 2 + |x − 1| และ 5y + x = 35
13. y = xsinx และ y = x จาก x = 0 ถงึ x = π2
14. y = x3 − 6x2 + 8x และแกน X จาก x = 0 ถงึ x = 4
15. y2 = x + 2 และ y=x
16. x = y − y2 และ y =x+2
17. x = y3 + 1 และ x = 3y − 1
18. x = y 2 − 4y − 3 และ x = 1 − 2y 2
19. y = x2 , x = y 3 และ x+y =2
20. y = x2 − x, y = x2 − 9x + 16 และ y = −x
21. x + y = 1, x + y = 5, y = 2x + 1 และ y = 2x + 6
√
22. y = x3 − x, x + y + 1 = 0 และ x= y+1
23. xy = 1 และ 2x + 2y = 5
24. x2 − 2x − 4y + 9 = 0, x + 2y = 5 และ y 2 − 4y + x = 0
25. x2 + y 2 = 25 และ x2 + y 2 − 16x + 39 = 0

7.2. ปริมาตรของรปทรงตั
ู นซ่ึงหาพ้ ื นท่ ีภาคตั ดได 271
7.2 ปรมิ าตรของรปู ทรงตั นซงึ ่ หาพ้ นท

ื ภี ่ าคตั ดได
ให L เปน เสน ตรงในสามมิติ และ P เปน จดุ ในสามมิติ เมือ่ ลากเสน ตรงจากจดุ P ไปตั้ งฉาก
กั บ L ทจี ่ ดุ Q จะเรยี ก Q วา ภาพฉาย (projection) ของ P บน L ดั งรูป
รูปที ่ 7.3: ภาพฉายของ P บน L

P
L
Q
ถา S เปน รูปทรงตั นในสามมิติ S จะประกอบไปดวยจดุ ในสามมิติ ภาพฉายของ S บน L คอื

เซตของจดุ ทเี่ ปน ภาพฉายของจดุ ตาง ๆ ทเี ่ ปน สมาชกิ ของ S บน L และเรยี กอาณาบรเิ วณระนาบ
ซงึ ่ ไดจากการตั ด S ดวยระนาบทีต่ ั้ งฉากกั บ L วา ภาคตั ด (cross section) ของ S ทตี ่ ั้ งฉาก
กั บ L ซงึ ่ แสดงไดดังรปู
รูปที ่ 7.4: ภาคตั ดของ S ทตี่ ั้ งฉากกั บ L
A(x) S
L
a x b
เมือ่ พิจารณาภาคตั ดของ S ทตี ่ ั้ งฉากกั บแกน X ทจี่ ดุ x ใด ๆ จะมีพ้ ืนที ่ A(x) มีความหนา ∆x ถา
ภาคตั ดมีทั้งหมด n ชนิ้ ปรมิ าตรของ S เรยี กวา V จะไดวา
∑
n
V ≈ Ak (x)∆xk
i=1
เมือ่ Ak (x) คอื พ้ ืนทภี ่ าคตั ดชนิ้ ที่ k และ ∆xk คอื ความหนาของภาคตั ดชนิ้ ที่ k ให x ∈ [a, b] โดยที่
A เปน  ฟงก ชันทมี่ ีความตอเนอื่ งบนชว ง [a, b] เมือ่ เลอื กผลแบงกั้ นบน [a, b] ทเี่ หมาะสมโดยนยิ าม
ของปรพิ ั นธจำกั ดเขตจะไดปรมิ าตร V ของรปู ทรงตั น S ดั งนั้ น
∫ b
V = A(x) dx
a
ในหั วขอน้ จี ะศกึ ษาเฉพาะกรณที ภี่ าคตั ดหาพ้ ืนทไี่ ดเทานั้ น

ตั วอยาง 7.2.1 จงหาปรมิ าตรรูปทรงตั นทีม่ ี ฐานลอมรอบดวยวงกลม x2 + y2 = 1 ถาภาคตั ด
ของรูปทรงตั นน้ ที ตี่ ั้ งฉากกั บแกน X เปน รูปสเี ่ หลยี่ มจตุรัส
ตั วอยาง 7.2.2 ลมิ่ ไม (wooden wedge) มีฐานเปน รปู ครงึ ่ วงกลมรั ศมี r เมือ่ ตั ดตั้ งฉากกั บเสน
ผานศูนย กลางจะไดรปู สามเหลยี ่ มมุมฉากทีม่ ี ความยาวดานเทากั น 2 ดาน โดยทีม่ ุกฉากอยูบน
ครงึ ่ วงกลม จงหาปรมิ าตรของลมิ่ ไมอันน้ ี
ตั วอยาง 7.2.3 จงหาปรมิ าตรทรงกลมรั ศมี r หนวย
1. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นซงึ ่ มีฐานเปน วงกลมรั ศมี 3 หนวยและทกุ ภาคตั ดทีต่ ั้ งฉากกั บ
เสน ผานศูนยฺกลางของฐานเปน
1.1 รูปสเี่ หลยี ่ มจตุรัส
1.2 รูปสเี่ หลยี ่ มหนาจั ว่ ทมี่ ีสว นสูงเทากั บฐาน
2. จงหาปรมิ าตรของรปทรงตั นทีม่ ีฐานลอมรอบดวยวงรี x2 + 4y2 = 4 และถาตั ดรูปทรงตั น
น้ ดี วยระนาบทตี่ ั้ งฉากกั บแกน X ภาคตั ดจะเปน รูปครงึ ่ วงรที มี ่ ีแกนโทอยูบนฐาน และมีครงึ ่
แกนเอกยาว 2 หนวย (กำหนดให พ้ ืนทีว่ งรีเทากั บ πab เมือ่ a คอื ความยางครงึ ่ แกนเอก
และ b คอื ความยาวครงึ ่ แกนโท)
 บน้ำรูปครงึ ่ ทรงกลมมีเสน ผานศูนย กลางยาว 40 เมตรมีน้ำบรรจอุ ยูทีร่ ะดั บตำกว
3. อางเก็ ่ า
ขอบอาง 5 เมตร จงหาปรมิ าตรของน้ำในอาง
4. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นทีม่ ีฐานอยูบนระนาบ XY ลอมรอบดวย 4x2 + 4y2 = 36 และ
ถาตั ดรูปทรงตั นน้ ดี วยระนาบทีต่ ั้ งฉากกั บแกน X แลวภาคตั ดจะเปน รูปครงึ ่ วงกลม โดยที่
เสน ผานศูนย กลางอยูบนฐาน
5. ฐานของรูปทรงตั นรูปหนงึ ่ คอื อาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y เสน ตรง x = e
และเสน โคง y = ex จงหาปรมิ าตรของรูป ทรงตั น ซงึ ่ ภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน Y เปน รูป
สามเหลยี ่ มดานเทา
6. จงหาปรมิ าตรของพีระมิดตรงทมี ่ ีความสูงตรง h หนวย และมีฐานเปน รูปสเี่ หลยี่ มจตุรัสซงึ ่
มีความยาวดานละ r หนวย
7.3 ปรมิ าตรของรปู ทรงตั นทเี ่ กดิ จากการหมุน

รูป ทรงตั นทีเ่ กดิ จากการหมุน (Solid by Rotation) คอื รูป ทรงตั นที ่ได จากการหมุน อาณา
บรเิ วณในระนาบรอบเสน ตรงเสน ตรงซงึ ่ อยู ระนาบเดยี วกั น โดยเรยี กเสน ตรงนั น่ วาแกนหมุน
(axis of rotation) และเรยี กปรมิ าตรของรูปทรงตั นนั น่ วา ปรมิ าตรของรูปทรงตั นทเี่ กดิ จาก
การหมุน (volume by rotation)
การหาปรมิ าตรทีเ่ กดิ จากการหมุนของอาณาบรเิ วณในระนาบ XY ขอบแกน X หรอื เสน ตรง
ทขี่ นานกั นแกน X และแกน Y หรอื เสน ตรงทขี่ นานกั บแกน Y โดยการหาปรมิ าตรดั งกลาวไดจาก
2 วธิ คี อื
1. วธิ ที แี บบจาน (method of dishs)
2. วธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก (method of cylindrical shells)
1. การหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นโดยวธิ แี บบจาน

ให y = f (x) เปน เสน โคงทีม่ ีคา บนชว ง [a, b] และ R เปน อาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวย y = f (x)
กั บแกน X และเสน ตรง x = a, x = b เมือ่ นำ R ไปหมุนรอบแกน X จะไดรปู ทรงตั น แสดงดั งรูป
รูปที ่ 7.5: การหมุน R รอบแกน X โดยวธิ แี บบจาน

Y
Y
y = f (x) y = f (x)
R
X X
a b
a x b
จากรูปภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน X ทีจ่ ดุ x เมือ่ x ∈ [a, b] เปน รูปวงกลม ให A(x) แทนพ้ ืนทีข่ อง
วงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ x นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |f (x)| จะไดวา
A(x) = π(|f (x)|)2 = π[f (x)]2
∫ b
และ V แทนปรมิ าตรของรูปทรงทรงตั นดั งกลาว จาก V = A(x) dx สรุปไดวา
a
∫ b
V = π[f (x)]2 dx
a
7.3. ปริมาตรของร ูปทรงตั นท่ ีเกิดจากการหมุน 277
เรยี กปรมิ าตร V ทไี่ ดโดยวธิ นี ้ วี า ปรมิ าตรของรูปทรงตั นโดยวธิ แี บบจาน
ในทำนองเดยี วกั นถาให R เปน อาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวย y = f (x) กั บเสน ตรง y = k และ
่ นำ R ไปหมุนรอบเสน ตรง y = k จะไดรปู ทรงตั น แสดงดั งรูป
x = a, x = b เมือ
รูปที่ 7.6: การหมุน R รอบเสน ตรง y = k โดยวธิ แี บบจาน

Y
Y
y = f (x) y = f (x)
R
y=k y=k
X X
a b a x b
จากรูปภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน X ทีจ่ ดุ x เมือ่ x ∈ [a, b] เปน รูปวงกลม ให A(x) แทนพ้ ืนทีข่ อง
วงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ x นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |f (x) − k| จะไดวา
A(x) = π(|f (x) − k|)2 = π[f (x) − k]2
และ V แทนปรมิ าตรของรปู ทรงทรงตั นดั งกลาว สรุปไดวา

∫ b
V = π[f (x) − k]2 dx
a
ให x = h(y) เปน เสน โคงทมี่ ีคา บนชว ง [c, d] และ R เปน อาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวย x = h(y)
กั บแกน Y และเสน ตรง y = c, y = d เมือ่ นำ R ไปหมุนรอบแกน Y จะไดรปู ทรงตั น แสดงดั งรูป
รูปที่ 7.7: การหมุน R รอบแกน Y โดยวธิ แี บบจาน

Y Y
d d
x = h(y) x = h(y)
y
R
c c
X X
จากรูปภาคตั ดตั้ งฉากกั บแกน Y ทีจ่ ดุ y เมือ่ y ∈ [c, d] เปน รูปวงกลม ให A(y) แทนพ้ ืนทีข่ อง
วงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ y นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |h(y)| จะไดวา
A(y) = π(|h(y)|)2 = π[h(y)]2
∫ d
และ V แทนปรมิ าตรของรูปทรงทรงตั นดั งกลาว จาก V = A(y) dy สรุปไดวา
c
∫ d
V = π[h(y)]2 dy
c
ในทำนองเดยี วกั นถาให R เปน อาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวย x = h(y) กั บเสน ตรง x = ℓ และ
เสน ตรง y = c, y = d เมือ่ นำ R ไปหมุนรอบเสน ตรง x = ℓ จะไดรปู ทรงตั น แสดงดั งรูป
รูปที ่ 7.8: การหมุน R รอบเสน ตรง x = ℓ โดยวธิ แี บบจาน

Y x=ℓ Y x=ℓ
d d
x = h(y) x = h(y)
y
R
c c
X X
จากรูปภาคตั ดตั้ งฉากกั บเสน ตรง x = ℓ ทจี่ ดุ y เมือ่ y ∈ [c, d] เปน รูปวงกลม ให A(y) แทนพ้ ืนที่
ของวงกลมของภาคตั ดทจี ่ ดุ y นั น่ คอื รั ศมีเทากั บ |h(y) − ℓ| จะไดวา
A(y) = π(|h(y) − ℓ|)2 = π[h(y) − ℓ]2
และ V แทนปรมิ าตรของรูปทรงทรงตั นดั งกลาว สรุปไดวา

∫ d
V = π[h(y) − ℓ]2 dy
c
ตั วอยาง 7.3.1 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y และ
เสน โคง y = (x − 2)2 รอบแกน X และรอบแกน Y
Y
2
y = (x − 2)2
1
X
0 1 2 3
ตั วอยาง 7.3.2 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวยเสน โคง xy = 3
เสน ตรง x = −1 และ y = 3x + 8 รอบเสน ตรง x = −1
x = −1 Y
(−1, 5) 5
1
X
−3 −1 −1
(−3, −1)
(−1, −3) −3
y = 3x + 8
xy = 3
ตั วอยาง 7.3.3 จงหาปรมิ าตรทีเ่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคง y = √x
เสน ตรง y = x รอบแกน X
Y
0 X
1
ตั วอยาง 7.3.4 จงหาปรมิ าตรทีเ่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคง y = √x
และ y = x3 รอบแกน Y
Y
0 X
1
2. การหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นโดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
ให y = f (x) และ y = g(x) เปน เสน โคงทีม่ ีคา บนชว ง [a, b] โดยที่ g(x) ≤ f (x) เมือ่ x ∈ [a, b]
และ R เปน อาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวย y = f (x) และ y = g(x) และเสน ตรง x = a, x = b เมือ่
นำ R ไปหมุนรอบแกน Y แสดงไดดังรูป
รูปที่ 7.9: การหมุน R รอบแกน X โดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก

Y Y
y = f (x)
y = f (x)
R
y = g(x)
y = g(x)
X X
a b a x b
Y
y = f (x)
y = g(x)
X
a x b
จากรูปเมือ่ ตั ด R ตั้ งฉากกั บแกน X ทีจ่ ดุ x เมือ่ x ∈ [a, b] จะไดเสน ตรงทีข่ นานแกน Y และเมือ่
นำไปหมุนรอบแกน Y จะไดรปู ทรงกระบอกทีม่ ีความสูงเทากั บ f (x) − g(x) และรั ศมีเทากั บ |x|
ให A(x) แทนพ้ ืนทผี่ ิวขางทรงกระบอกจะไดวา
A(x) = 2π|x|[f (x) − g(x)]
∫ b
และ V แทนปรมิ าตรของรปู ทรงทรงตั นดั งกลาว จาก V = A(x) dx สรุปไดวา
a
∫ b
V = 2π|x|[f (x) − g(x)] dx
a
เรยี กปรมิ าตร V ทไี่ ดโดยวธิ นี ้ วี า ปรมิ าตรของรูปทรงตั นโดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
ในทำนองเดยี วกั นถาหมุน R รอบเสน ตรง x = k ดั งรูป
รูปที่ 7.10: การหมุน R รอบเสน ตรง x = k โดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก

x=k
Y
y = f (x)
y = g(x)
X
a x b
โดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอกสรุปไดวา

∫ b
V = 2π|x − k|[f (x) − g(x)] dx
a
โดยแนวคดิ เดยี วกั นกั บการหมุนรอบแกน Y จะพิจารณาการหมุนรอบแกน X เมือ่ ให x = p(y)

และ x = q(y) เปน เสน โคงทีม่ ี คา บนชว ง [c, d] โดยที่ p(y) ≤ q(y) เมือ่ y ∈ [c, d] และ R เปน
อาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวย x = p(y) และ x = q(y) และเสน ตรง y = c, y = d เมือ่ นำ R ไป
หมุนรอบแกน X จะไดปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนโดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอกเทากั บ
∫ d
V = 2π|y|[q(y) − p(y)] dy
c
∫ d
และหมุนรอบเสน ตรง y = ℓ ปรมิ าตรคอื V = 2π|y − ℓ|[q(y) − p(y)] dy
c
ตั วอยาง 7.3.5 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y และ
เสน โคง y = (x − 2)2 รอบแกน X และรอบแกน Y โดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
Y
2
y = (x − 2)2
1
X
0 1 2 3
ตั วอยาง 7.3.6 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี ่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y เสน
โคง y = x2 − 4x และ y = 16 − x2 รอบแกนเสน ตรง x = 6 โดยวธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
ตั วอยาง 7.3.7 จงหาปรมิ าตรทเี่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทปี่ ด ลอมดวยแกน X แกน Y เสน
√
โคง y = x − 1 เสน ตรง x = 3 และเสน ตรง y = 2 รอบแกน X และเสน ตรง y = 3 โดยวธิ แี บบ
เปลอื กทรงกระบอก
1. จงหาปรมิ าตรของรูปทรงตั นทีเ่ กดิ จากการหมุนอาณาบรเิ วณทีป่ ด ลอมดวยเสน โคงตอไป
น้ ี โดยใชว ธิ แี บบจาน
1.1 y = x, x = 1 และ y = 0 รอบแกน X
1.2 y = x2 − 4x และแกน X รอบแกน X
1.3 y = 4x − x2 และแกน X จาก x = 0 ถงึ x = 5 รอบแกน X
1.4 y = cos x, x = 0 และ y = 0 ในจตุภาคท1ี ่ รอบแกน X
1.5 y + x + 1 = 0, x − 2y = 2 และ y = 0 รอบแกน X
1.6 y = x2 , x = 1 และ y = 0 รอบแกน Y
1.7 x = 2y − y 2 − 2 และ x = −5 รอบแกน Y
1.8 y = x2 , x = 1 และแกน X รอบเสน ตรง x = −1 และ
รอบเสน ตรง y = −1
1.9 y = x2 − x และ y = 2x − x2 รอบเสน ตรง y = 2
น้ ี โดยใชว ธิ แี บบเปลอื กทรงกระบอก
2.1 y = x3 , x = 2, x = 3 และแกน X รอบแกน Y
2.2y = x และ y = x2 รอบแกน Y
2.3y = x2 − x3 และแกน X รอบแกน Y
√
2.4x = 9 − y 2 และแกน Y รอบแกน Y
2.5y = 2x, x = 6 และ x = 0 รอบแกน X
√
2.6x + y = 4, y = 2 x − 1 และแกน X รอบแกน X
2.7y = x2 , x = 1 และ y = 0 รอบเสน ตรง x = 1
2.8y = 2 − |x| และแกน X รอบเสน ตรง y = −1
2.9x = y 2 , x = 0 และ x + y = 2 รอบเสน ตรง y = −3
น้ ี
3.1 y = sinx, y = cosx, x = 0 และ x = π4 รอบแกน X
3.2 y = |x|3 , x = −1, x = 1 และแกน X รอบแกน X
3.3 x2 + y 2 − 4x + 3 = 0 รอบแกน Y
3.4 y 2 = x3 , x = 4 และแกน X รอบเสน ตรง y = 8
3.5 y 2 = x3 , y = 6 และแกน Y รอบเสน ตรง y = 8
บทที ่ 8
ปรพิ ั นธไมตรงแบบ
∫ b
จากแนวคดิ การหาปรพิ ั นธจำกั ดเขต f (x) dx เมือ ่ f เปน ฟงก ชันบนชว ง [a, b] เราจะขยาย
a∫ ∞
√
ิ ี ิ 
แนวคดไปยั งกรณการหาปรพันธบนชวงอนั นตเชน  x dx หรอ ื การหาปรพิ ั นธของฟงก ชันที่
∫ 1 0
1
ไมมีขอบเขตบนชว งการหาปริพันธเชน dx เนอื ่ งจาก 1 ไมมีคา เมือ่ x = 0 เรยี กปริพันธ
−1 x x
ลั กษณะน้ วี า ปรพิ ั นธ ไมตรงแบบ (improper integral) แบงออกเปน 3 ลั กษณะดั งน้ ี
1. ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทชี่ ว งการหาปรพิ ั นธเปน ชว งอนั นต
2. ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทชี่ ว งการหาปรพิ ั นธของฟงก ชันทไี่ มมีขอบเขตบนชว งการหา
ปรพิ ั นธ
3. ปริ พันธ ไม ตรงแบบชนดิ ที่ชว งการหาปริ พันธ เปน ชว งอนั นต และชว งการหาปริ พันธ ของ
ฟงก ชันทไี ่ มมีขอบเขตบนชว งการหาปรพิ ั นธ
8.1 ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทหี ่ นงึ ่

ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทหี ่ นงึ ่ คอื ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทชี่ ว งการหาปรพิ ั นธเปน ชว งอนั นต
∫ ∞
1
1. x
dx
1
∫ ∞
1
2. x
dx
−1
∫ ∞
1
3. x2 +1
dx
−∞
∫ 0
4. ℓn|x| dx
−∞
∫ ∞
1
5. |x| − 1
dx
−∞
289
290 บทท่ ี 8. ปริพันธไม ตรงแบบ
บทนยิ าม 8.1.1 ให a, b เปน จำนวนจรงิ และ a < b
1. ให f เป∫น ฟงก ชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, t]∫ ทกุ ๆ t > a
t ∞
ถา t→∞
lim ิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูเ ข า (convergence)
f (x) dx มีคา จะกลาววา ปรพ
และ a ∫ ∞ ∫ t
a
f (x) dx = lim f (x) dx

a t→∞ a
∫ t ∫ ∞
ถา t→∞
lim ิ ั นธไมตรงแบบ
f (x) dx ไมมีคา จะกลาววา ปรพ f (x) dx ลูอ
 อก (divergence)
a a
2. ให f เปน ∫ฟงก ชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง [t, b] ท∫กุ ๆ t < b

b b
ถา t→−∞
lim ิ ั นธไมตรงแบบ
f (x) dx มีคา จะกลาววา ปรพ f (x) dx ลูเ ข า และ
t −∞
∫ b ∫ b
f (x) dx = lim f (x) dx
−∞ t→−∞ t
∫ b ∫ b
ถา t→−∞
lim f (x) dx ไมมีคา จะกลาววา ปรพิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูอ อก
t −∞
3. ให c ∈ R และ f เปน ฟงก ชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, b] ทกุ ๆ a, b

∫ ∞ ∫ c ∫ ∞
 เมือ่
f (x) dx ลูเ ข า ก็ตอ f (x) dx และ f (x) dx ลูเ ข า
∫−∞
∞ ∫−∞c c∫
∞
f (x) dx ลูอ อก ก็ตอ เมือ่ f (x) dx หรอื f (x) dx ลูอ อก
−∞ −∞ c
ตั วอยาง 8.1.2 จงพิจารณาปรพิ ั นธไมตรงแบบตอไปน้ วี า ลูเ ขาหรอื ลูอ อก

∫ ∞
1
1. (x − 2)3
dx
3
8.1. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดท่ ีหน่ึ ง 291
∫ ∞
1
2. x−2
dx
3
∫ 0
ตั วอยาง 8.1.3 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ x2−x dx
2
ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞
∫ ∞
1
ตั วอยาง 8.1.4 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ x2 − 2x + 2
dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0
∫ ∞
1
ตั วอยาง 8.1.5 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ x2 − 2x + 2
dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞
∫ ∞
x
ตั วอยาง 8.1.6 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞ 2x2 + 1
ตั วอยาง 8.1.7 จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง
1
y=
x2 −1
กั บแกน X เมือ่ x ≥ 2
Y
1
y=
x2 − 1
0.5
X
0 1 2 3 4 5 6 7
1. จงพิจารณาวาอนิ ทรกิ รั ลไมตรงแบบตอไปน้ วี า ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
∫ ∞ ∫ ∞ ∫ 0
1 ex
1.1 dx 1.9 xe −x
dx 1.17 dx
2 (x + 1)2 0 −∞ 3 − 2ex
∫ ∞
∫ ∞ ∫ 0
1.2 cosx dx 1.10 e−x cosx dx 1.18 1
2 dx
0 0
∫ −∞ (x − 8) 3
∫ ∞
∫
∞
ℓnx 1.11 1 0
1.3 x
dx
0 e + e2x
x
dx
1.19 1
dx
1
∫ ∫ ∞ −∞ 2x2 + 2x + 1
∞ 1 ∫
1.4 1
dx 1.12 √ √ dx
1.20
∞
|x + 1|
xℓn3 x 0 x(1 + e x )
x2 + 1
dx
e
∫ ∫ −∞
∞
1
1 ∫
1.5 1
dx 1.13 3 − 2x
dx
1.21
∞
x2
dx
1 + 2x −∞
0
∫ −∞ x2 + 1
∫ ∞ 0 ∫∞
1.6 x
dx 1.14 3x
e dx 1.22 x
dx
−1 1 + x2 −∞ (x2 + 3)2
∫ ∫ −1
−∞
∫
∞ x ∞
1.7 1
dx 1.15 √ dx 1.23 1
dx
2 4 + x2 −∞ 1 + x2 −∞ ex + e−x
∫ ∞
∫ 0 ∫∞
1
1.8 1
√ dx 1.16 5 dx 1.24 xe−x dx
2
0 ex −∞ (1 − x) 2
−∞
∫ ∞
2. จงหาคาของ a ทที ่ ำให e−ax dx = 5
0
3. จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง y = x2 8− 4 กั บแกน X เมือ่ x ≥ 3
4. จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง y = x1 และ y = x12 เมือ่ x ≥ 1

8.2 ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ทสี ่ อง

ปริพันธไมตรงแบบชนดิ ทีส่ อง คอื ปริพันธไมตรงแบบชนดิ ทีช่ ว งการหาปริพันธของฟงกชันที่
ไมมีขอบเขตบนชว งการหาปรพิ ั นธ
∫ 1
1
1. x+1
dx
−1
∫ 1
1
2. |x| + 1
dx
−1
∫ 3
3. ℓnx dx
0
บทนยิ าม 8.2.1 ให a, b เปน จำนวนจรงิ และ a < b

1. ให f เปน ฟงก ชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง [t, b] ทกุ ๆ a < t < b
โดยที่ x→a
lim f (x) = −∞ หรอ ื +∞
∫ ∫
+
t b
ถา t→a
lim +
ิ ั นธไมตรงแบบ
f (x) dx มีคา จะกลาววา ปรพ f (x) dx ลูเ ข า และ
a a
∫ b ∫ b
f (x) dx = lim+ f (x) dx
a t→a t
∫ t ∫ b
ถา t→a
lim +
ิ ั นธไมตรงแบบ
f (x) dx ไมมีคา จะกลาววา ปรพ f (x) dx ลูอ อก และ
a a
2. ให f เปน ฟงก ชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง [a, t] ทกุ ๆ a < t < b

โดยที่ x→b
lim f (x) = −∞ หรอ ื +∞
−
∫ t ∫ b
ถา t→b
lim −
f (x) dx มีคา เราจะกลาววา ปรพิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูเ ข า และ
a a
∫ b ∫ t
f (x) dx = lim− f (x) dx
a t→b a
∫ t ∫ b
ถา t→b
lim −
f (x) dx ไมมีคา เราจะกลาววา ปรพิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูอ อก
a a
3. ให f เปน ฟงกชันมีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง (a, b) และ x→a lim f (x) = −∞ หรอ ื + +
∞ และ lim f (x) = ±∞ โดยทม ี ่ ี c ∈ (a, b) ทที ่ ำให f มีขอบเขตและหาปรพิ ั นธไดบนชว ง

x→b −
∫ c
[s, c] และ [c, s] ทกุ ๆ s, t ซงึ ่ a < s < c < t < b ถาปริพันธไมตรงแบบ f (x) dx
∫ b ∫ b
a
และ f (x) dx ลูเ ข า เราจะกลาววา ปรพิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูเ ข า และ

c a
∫ b ∫ c ∫ b
f (x) dx = f (x) dx + f (x) dx
a a c
∫ b ∫ c ∫ b
ปรพิ ั นธไมตรงแบบ f (x) dx ลูอ อก ก็ตอ เมือ่ f (x) dx หรอื f (x) dx ลูอ อก
a a c
8.2. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดท่ ีสอง 297
∫ 2
1
ตั วอยาง 8.2.2 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ (x − 1)2
dx วาลูเ ขาหรอื ลูอ อก
1
∫ 1
x
ตั วอยาง 8.2.3 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx วาลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0 1 − x2
∫ 1
1
ตั วอยาง 8.2.4 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ x(x − 1)
dx วาลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0
∫ e
1
1
e
x ℓnx
5
8.2. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดท่ ีสอง 299
ตั วอยาง 8.2.6 จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี ่ ยูระหวางเสน โคง
1
y= √
3
x
กั บแกน X เมือ่ x ∈ [−8, 1]
X
−8 −4 R 1 4 8
−1
−2
1. จงพิจารณาวาอนิ ทรกิ รั ลไมตรงแบบตอไปน้ วี า ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
∫ 9 ∫ 4
1 x
1.1 √ dx 1.13 √ dx
0 x 2
3
x−2
∫ 1 ∫ 2
1 x
1.2 √ dx 1.14 − 1)2
dx
0 1 − x2 0 (x2
∫ 4 ∫ 8
1 1
1.3 (x − 3)2
dx 1.15 √
3
x
dx
3 −1
∫ 4 ∫ 7
1 1
1.4 3 dx 1.16 2 dx
0 (4 − x) 2 −2 (x + 1) 3
∫ 2 ∫ 1
x 1
1.5 √ dx 1.17 √ dx
1 x−1 −1 |x|
∫ 1 ∫ 4
1
1.6 xℓnx dx 1.18 dx
0 2 (x − 3)7
∫ ∫
1.7
π
6 cosx dx 1.19
3
1
dx
0 1 − 2sinx 0 x2 + 2x − 3
∫ π ∫ 3
x
1.8 sec2x dx 1.20
2
dx
0 1 (x2 − 4)3
∫ 2 ∫ 2
2x + 1 1 1
1.9 x +x−6
2
dx 1.21 x 2
cos x
dx
0 −1
∫ 1 ∫ 2
1
1.10 ℓnx dx 1.22 √ dx
0 0 2x − x2
∫ √ ∫ 2
4
ℓn x 1
1.11 √ dx 1.23 dx
−1 x − x − 2
x 2
0
∫ 1 ∫ 1
1 1
1.12 √ √ dx 1.24 1 dx
0 1− x 0 x(ℓnx) 5
2. จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง y = (1 −1 x)2 กั บแกน X เมือ่ x ∈ [0, 4]
3. จงหาพ้ ืนทขี่ องอาณาบรเิ วณทอี่ ยูระหวางเสน โคง y = x1 และ y = x(x21+ 1) เมือ่ x ∈ [0, 1]
8.3. ปริพันธไม ตรงแบบชนิดผสม 301
8.3 ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ผสม

ในหั วขอน้ จี ะกลาวถงึ รูปแบบของปรพิ ั นธไมตรงแบบทีผ่ สมระหวางชนดิ ทีห่ นงึ ่ และชนดิ ทีส่ อง
โดยการพิจารณาเปน ชว งยอย และพิจารณาการลูเ ขาลูอ อกตามนยิ ามตามหั วขอทกี่ ลาวมาแลว
ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ผสมจะลูเ ขาก็ตอ เมือ่ ทกุ ๆ ชว งยอยทพี่ ิจารณาลูเ ขาทั้ งหมด แตถามี
อยางนอยชว งยอยลูอ อกจะสรุปไดวา ปรพิ ั นธไมตรงแบบชนดิ ผสมลูอ อก
∫ ∞
1
2 x−2
∫ 1
1
ตั วอยาง 8.3.2 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ 2 dx ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
−∞ (1 − x) 3
∫ ∞
√
2− x
ตั วอยาง 8.3.3 จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบ √ dx
x
ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
0
∫ ∞
1
−∞ x2 − 2x + 1
 ด 8.3
จงพิจารณาวาปรพิ ั นธไมตรงแบบตอไปน้ วี า ลูเ ขาหรอื ลูอ อก
∫ ∞ ∫ ∞
1 1
1. 2 dx 7. − 6x + 8
dx
0 (x − 1) 3 1 x2
∫ ∞
∫ ∞ √
1 x
2. √ dx 8. √ dx
1− x
1 x x2 − 1 0
∫ ∞
∫ ∞
1 1
3. dx 9. √ dx
−1 x −1
2
2 (x + 7) x − 2
∫ ∞
∫ ∞
1 1
4. dx 10. dx
1 xℓnx −∞ x2 + 2x + 1
∫ ∞
∫ ∞
1
5. x−0.1 dx 11. x2 − 3x + 2
dx
0 −∞
∫ ∞ ∫ ∞
1 ex
6. √
x(x + 4)
dx 12. ex − 1
dx
0 −∞
สรปุ สูตรเกยี ่ วกั บแคลคลู ั ส
เอกลั กษณ ตรโี กณมติ ิ
1. sinxcscx = 1 18. tan2x = 11 − cos2x
+ cos2x
2. cosxsecx = 1
19. tanx = 1 +sincos
2x
=
1 − cos2x
sin2x
3. cotxtanx = 1 2x
4. sin2x + cos2x = 1 20. sin3x = 3sinx − 4sin3x

5. sec2x − tan2x = 1 21. cos3x = 4cos3x − 3cosx
6. csc2x − cot2x = 1 22. sin3x = 41 [3sinx − sin3x]
7. sin(−x) = −sinx 23. cos3x = 41 [3cosx + cos3x]
8. cos(−x) = cosx
3tanx − tan3 x
9. tan(−x) = −tanx 24. tan3x = 1 − 3tan2x
( ) ( )
10. sin(x ± y) = sinxcosy ± cosxsiny x+y x−y
25. sinx+siny = 2sin 2 cos 2
11. cos(x ± y) = cosxcosy ∓ sinxsiny ( ) ( )
x+y x−y
26. sinx−siny = 2cos 2 sin 2
12. tan(x ± y) = 1tan x ± tany
∓ tanxtany ( ) ( )
x+y x−y
13. sin(2x) = 2sinxcosx = 1 +2tanx
tan2x
27. cosx+cosy = 2cos 2 cos 2
( ) ( )
14. cos2x = cos2x − sin2x x+y x−y
28. cosx−cosy = −2sin 2 sin 2
cos2x = 1 − 2sin2x = 2cos2x − 1
29. sinxcosy = 12 [sin(x + y) + sin(x − y)]
cos2x = 2cos2x − 1
15. tan(2x) = 1 −2tan x
tan2x
30. cosxsiny = 12 [sin(x + y) − sin(x − y)]
16. cos2x = 12 (1 + cos2x) 31. cosxcosy = 12 [cos(x + y) + cos(x − y)]
17. sin2x = 12 (1 − cos2x) 32. sinxsiny = − 12 [cos(x + y) − cos(x − y)]

อนุพันธของฟงก ชัน
d d
1. dx
C=0 14. dx
cosx = −sinx
d d
2. dx
x=1 15. tanx = sec2x
dx
d n
3. dx
x = nxn−1 16. d
secx = secxtanx
dx
4. (af )′ (x) = af ′ (x) d
17. dx
cotx = −csc2x
5. (f ± g)′ (x) = f ′ (x) ± g ′ (x)
d
6. (f g)′ (x) = f ′ (x)g(x) + g ′ (x)f (x) 18. dx
cscx = −cscxcotx
( )′
f g(x)f ′ (x) − f (x)g ′ (x) d 1
7. (x) = 19. arcsinx= √
g [g(x)]2 dx 1 − x2
8. (f ◦ g)′ (x) = f ′ (g(x))g ′ (x) d 1
20. arccosx = −√
d x dx 1 − x2
9. dx
e = ex
d 1
d x
21. dx
arctan x=
1 + x2
10. dx
a = ax ℓna
d 1
d 1 22. arccotx=−
11. dx
ℓn|x| =
x
dx 1 + x2
d 1
d 1 23. arcsecx= √
12. dx
loga |x| =
xℓna
dx |x| x2 − 1
d 1
13. d
sinx = cosx 24. arccscx=− √
dx dx |x| x2 − 1
คาเชงิ อนุพันธ
1. dC = 0 4. u′ dx = du
( u ) vdu − udv
2. d(u + v) = du + dv 5. d
v
=
v2
3. d(ku) = kdu 6. d(uv) = vdu + udv
ปรพิ ั ∫นธของฟงก ช∫ั น
1. af (x)dx = a f (x)dx
∫ ∫ ∫
2. f (x) + g(x)dx = f (x)dx + g(x)dx
∫
3. kdx = kx + C
∫ ∫
4. vdu = uv − vdu
∫
xn+1
5. xn dx =
n+1
+ C , n ̸= −1
∫
1
6. x
dx = ℓn|x| + C
∫
7. ex dx = ex + C
∫
1
8. eax dx = eax + C
a
∫
ax
9. ax dx =
ℓna
+C
∫
10. sinxdx = −cosx + c
∫
11. cosxdx = sinx + C
∫
12. sec2xdx = tanx + C
∫
13. secxtanxdx = secx + C
∫
14. csc2xdx = −cotx + C
∫
15. cscxcotxdx = −cscx + C
∫
16. tanxdx = ℓn|secx| + C
∫
17. secxdx = ℓn|secx + tanx| + C
∫
18. cotxdx = ℓn|sinx| + C
∫
19. cscxdx = ℓn|cscx − cotx| + C
∫
eax
20. eax sinbxdx =
a2 + b2
(asinbx − bcosbx) + C
∫
eax
21. eax cosbxdx =
a2 + b2
(acosbx + bsinbx) + C
∫
1
22. √ dx = arcsinx + C
1 − x2
∫
1
23. 1 + x2
dx = arctanx + C
∫
1
24. √ dx = arcsecx + C
|x| x2 − 1
∫
25. ℓnxdx = xℓnx − x + C
∫
26. cosaxdx = a1 sinax + C
∫
27. sinaxdx = − a1 cosax + C
∫ √
28. arcsinxdx = xarcsinx + 1 − x2 + C
∫ √
29. arccosxdx = xarccosx − 1 − x2 + C
∫
30. arctanxdx = xarctanx − 12 ℓn(1 + x2) + C
∫
31. arccotxdx = xarccotx + 21 ℓn(1 + x2) + C
∫ √
32. arcsecxdx = xarcsecx − ℓn|x + x2 − 1| + C
∫ √
33. arccscxdx = xarccscx + ℓn|x + x2 − 1| + C
บรรณานกุ รม
ดำรง ทพิ ย โยธา, ยุวรยี  พั นธกลา และณั ฏฐนาถ ไตรภพ. (2548). แคลคลู ั ส ๑. กรุงเทพฯ:
สำนั กพิมพ แหงจฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลั ย.
James Stewart. (2012). Calculus Early Transcendentals. Canada. Nelson Education,
Ltd.
Josip Hercet, Lorraine Heienrichs, Palmira Mariz Seiler and Marlence Torres Skoumal.
(2012). Mathematics higher level. New York: Oxford university press.
Pual Glendinning. (2012). Maths in minutes. London, England: Quercus Editions
Ltd.
Tom Jackson. (2012). Mathematics an illustrated history of numbers. New York:
Shelter Harbor Press and Worth Press Ltd
ประวั ตผิ  เู ขียน
นายธนั ชยศ จำปาหวาย

• ปรญ ิ ญาเอก วทิ ยาศาสตรดษุ ฎบี ั ณฑติ (คณติ ศาสาตร), จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลั ย, 2557
Ph.D. (Mathematics), Chulalongkorn University, 2014
• ปรญ ิ ญาโท วทิ ยาศาสตรมหาบั ณฑติ (คณติ ศาสาตร), จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลั ย, 2552
M.Sc. (Mathematics), Chulalongkorn University, 2009
• ปรญ ิ ญาตรี วทิ ยาศาสตรบัณฑติ (คณติ ศาสาตร, เกยี ตริ นยิ มอั นดั บสอง),
จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลั ย, 2549
B.Sc. (Mathematics, 2nd class honours),Chulalongkorn University, 2006
• ปจจบุ ั นดำรงตำแหนงผูชว ยศาสตราจารย ประจำสาขาวชิ าคณติ ศาสตร คณะครุศาสตร
มหาวทิ ยาลั ยราชภั ฏสวนสุนันทา
Email: thanatyod_ja@ssru.ac.th Office: 1144
Facebook: www.facebook.com/Jampawai Block: www.eledu.ssru.ac.th/thanatyod_ja
ผลงานทางวชิ าการ
1. หนั งสอื ความจรงิ ทตี่ องพิสจู น, 2560
2. เอกสารประกอบการสอนวชิ าหลั กการคณติ ศาสตรสำหรั บครู, 2559
3. ตำราวชิ าทฤษฎจี ำนวน, 2559

Calculus1 Handout2564

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Calculus1 Handout2564

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

แคลคลู ั ส 1

สาขาวชิ าคณติ ศาสตร คณะครศุ าสตร

ผูชว ยศาสตราจารย ดร.ธนั ชยศ จำปาหวาย

3 อนุพันธ ของฟงก ชัน 75

4 การประยุกต ของอนุพันธ 121

8 ปรพิ ั นธ ไมตรงแบบ 289

1.1 ระเบียบวธิ เี กษียณ

รูปที ่ 1.2: รูปหลายเหลยี่ มแนบในวงกลม

จากรูป 1.2 แสดงตั วอยางการแบงวงกลมดวยรูป 16 เหลยี ่ มเทา ๆ กั น เปน ตั วอยางขั้ นเรมิ่

ดั งนั้ นพ้ ืนทขี่ องรูป n เหลยี ่ มดานเทาทแี ่ นบในวงกลมรั ศมี r เทากั บ

รูปที ่ 1.3: การแบงยอยเซกเมนตของพาราโบลาออกเปน รูปสามเหลยี ่ ม

จากรูป 1.3 เปน การแบงยอยเซกเมนตของพาราโบลาออกเปน รูปสามเหลยี่ มไดเปน จำนวน

1.2 สามเหลยี ่ มผลตาง

รูปที่ 1.4: สามเหลยี่ มผลตางของแบรโรว

รูปที่ 1.5: สามเหลยี ่ มผลตางของแบรโรว ทขี ่ ้ ึนกั บ h

ตั วอยาง 1.2.1 จงหาความชันของจดุ P (1, 1) บนเสน โคง y = x2 โดยใชส ามเหลยี ่ มผลตางของ

1.3 แคลคลู ั สยุคสมั ยใหม

แทน ﬂuxion ของ x และ

1.4 คณติ ศาสตรวเิ คราะห

1.5 คณติ ศาสตรพ้ นฐาน

3. ถา a=b แลว ac = bc 6. a 2 + b2 = 0 ก็ ตอ เมือ่ a = 0 และ

ทฤษฎบี ท 1.5.2 ให a, b, c, x, y ∈ R แลว

2. ถา a>b และ b>c แลว a>c

3. ถา a>b และ x>y แลว a+x>b+y

4. ถา a>b และ x>0 แลว ax > bx

5. ถา a>b และ x<0 แลว ax < bx

2. เซตคำตอบของ (x − α)(x − β) > 0 คอื (−∞, α) ∪ (β, ∞)

2. |x| = 0 ก็ตอ เมือ่ x = 0 4. |x2 | = |x|2 = x2

ทฤษฎบี ท 1.5.4 ให x และ y เปน จำนวนจรงิ ใด ๆ จะไดวา

บทพิส ูจน . ให x และ y เปน จำนวนจรงิ ใด ๆ

4. ถา x ≤ 0 จะไดวา x ≤ 0 ≤ |x| กรณที ี่ x > 0 จะไดวา x = |x| สรุปไดวา x ≤ |x|

ทฤษฎบี ท 1.5.5 อสมการสามเหลยี ่ ม (Triangle inequality)

โดยทฤษฎบี ท 1.5.4 ขอ 1 และ 5 จะไดวา xy ≤ |xy| = |x||y| ดั งนั้ น

เนอื่ งจาก |x + y| ≥ 0 และ |x| + |y| ≥ 0 สรุปไดวา |x + y| ≤ |x| + |y|

2. |x| ≥ aก็ตอ เมือ่ ื

บทพิส ูจน . ทำเปน แบบฝก หั ด

ขั้ นตอนวธิ กี ารหาร (The Division Algorithm) สำหรั บพหุนาม

บทนยิ าม 1.5.10 จะกลาววา f ⊆ A × B เปน ฟงก ชัน (function) ก็ตอ เมือ่

fg : A → R กำหนดโดย (f g)(x) = f (x)g(x)

บทนยิ าม 1.5.14 กำหนดให f : A → B จะกลาววา

2. f เปน ฟงก ชันทั ว่ ถงึ (surjection) ก็ตอ เมือ่ Ran(f ) = B

รูปที่ 1.9: แผนภาพแสดงฟงกชันประกอบ g ◦ f

x f f (x) g g(f (x))

ชนดิ ของฟงก ชันทคี่ วรทราบ

2. ฟงก ชันเชงิ เสน (linear function) f (x) = ax + b

3. ฟงกชันกำลั งสอง (Quadratic function) f (x) = ax2 + bx + c

4. ฟงกชันคาสัมบูรณ (Absolute value function) f (x) = a|x − h| + k

5. ฟงก ชันกำลั ง (Power function) f (x) = axn

6. ฟงก ชันพหุนาม (Polynomial function) f (x) = an xn + an−1 xn−1 + · · · + a1 x + a0

7. ฟงก ชันตรรกยะ (Rational function) f (x) =

เมือ่ p(x), q(x) เปน พหุนาม และ q(x) ̸= 0

สมบั ตเิ บ้ ืองตนของเลขยกกำลั ง ให a เปน จำนวนจรงิ และ x, y เปน จำนวนเต็มบวก

ขยายแนวคดิ เลขช้ กี ำลั งเปน จำนวนตรรกยะ

(a − b)2 = a2 − 2ab + b2 (a − b)3 = a3 − 3a2 b + 3ab2 − b3

3. ผลตางกำลั งสอง a2 − b2 = (a + b)(a − b)

4. ผลตางกำลั งสาม a3 − b3 = (a − b)(a2 + ab + b2 )

5. ผลบวกกำลั งสาม a3 + b3 = (a + b)(a2 − ab + b2 )

6. ทฤษฎบี ททวนิ าม ให n เปน จำนวนนั บ

บทพิส ูจน . ให z = logax และ w = logay จะไดวา x = az และ y = aw

sinB = cb cosB = ac sinB = b

cscB = sin1B = cb secB = cos1B = ac cotB = cosB

ขยายแนวคดิ ไปยั งมุม θ ซงึ ่ มีหนวยเปน เรเดยี นคอื ความยาวของเสน รอบวงของวงกลมหนงึ ่

รูปที่ 1.10: วงกลมหนงึ ่ หนวย