Fitoterpia OUN

1. Zaburzenia w przekaźnictwie odpowiedzialne za konkretne stany:

a) depresja = spadek NA i 5-HT
b) stany maniakalne = nadmiar NA i DA
c) lęk = nadmiar 5-HT

2. Zalety surowców roślinnych działających na OUN:

a) nie powodują uzależnień ani tolerancji
b) brak efektu odbicia
c) mniejsze działania niepożądane, np. brak depresji oddechowej jak przy
opioidach

Surowce roślinne o działaniu PRZECIWLĘKOWYM

Valerianae radix – Korzeń kozłka lekarskiego

Valeriana officinalis – Kozłek lekarski

1. CHEMIZM:
a) olejek eteryczny zawierające:
 monoterpeny (estry bornylu)
 seskwiterpeny (kwas walerianowy, walerenal)
b) wolne seskwiterpeny = waleranon, kwas walerenowy
c) aminokwasy (GABA, L-glutamina)
d) walepotriaty (irydoidy), np. waltrat

2. DZIAŁANIE:
a) agoniści receptorów GABAA:
 hamują wychwyt zwrotny GABA
 indukują uwalnianie GABA (czyli generalnie odwracają jego transport)
 działanie zależne od Na+ i Ca2+ w płynie zewnątrzkomórkowym
b) powinowactwo do receptorów:
 A1 (adenozynowy)  działanie przeciwdrgawkowe i sedatywne
 5-HT1A  działanie przeciwlękowe i przeciwdepresyjne
 ML i ML2 (receptory melatoniny)
c) działanie rozkurczające na mięśnie gładkie
d) 1/3 efektywności diazepamu
e) brak działań niepożądanych w stylu senności za dnia, zaburzeń koncentracji
czy pamięci

3. BEZPIECZEŃSTWO:
a) nie prowadzić maszyn 2h po przyjęciu surowca
b) nie stosować poniżej 3 roku życia (wg EMEA poniżej 12.)
c) efekt widoczny w ciągu 2 tygodni
4. DAWKOWANIE = indywidualne:
 a) dorośli: 1-3 g ziół przed snem przy trudnościach z zasypianie
(nadpobudliwość, stany lękowe  dodatkowe 2 dawki w ciągu dnia)
b) dzieci (3-12 lat): kontrola medyczna, dawki dostosowane do wagi ciała

Melissae folium – Liść melisy

Melissa officinalis – Melisa lekarska

1. CHEMIZM:
a) flawonoidy (apigenina, luteolina)
b) olejek eteryczny zawierający cytronelal, geranial i neral

2. DZIAŁANIE:
a) przeciwlękowo (flawonoidy)
b) zmniejszenie stanu uczucia zagrożenia i niepokoju
c) ułatwienie zasypiania
d) profilaktyka zaburzeń żołądkowych spowodowanych napięciami
nerwowymi

Passiflorae herba – Ziele męczennicy cielistej

Passiflora incarnata – Męczennica cielista

1. CHEMIZM:
a) flawonoidy = glikozydy apigeniny (izowiteksyna) i luteoliny (izoorientyna)

2. DZIAŁANIE:
a) agonista receptora GABAA, ale nie 5-HT:
 hamowanie stanów agresji i niepokoju
 efekt sedatywny porównywalny z działaniem meprobamatu
b) przeciwlękowe:
 ekstrakt alkoholowy – działanie porównywalne z diazepamem
 ogólnie efekt porównywalny z oksazepamem, ale wolniejszy początek
działania

3. BEZPIECZEŃSTWO:
a) możliwe ograniczenie zdolności prowadzenia pojazdów
b) działania niepożądane (pojedyncze przypadki):
 bradykardia
 mdłości
 arytmia komorowa
c) dzieci między 3 a 12 rokiem życia  kontrola lekarska, dawka przeliczona
na wagę ciała

Lupuli flos – Kwiat chmielu

Humulus lupulus – Chmiel zwyczajny
1. CHEMIZM:
a) humulon, lupulon – gorzkie kwasy
b) olejek eteryczny zawierający farnezen
2. DZIAŁANIE:
a) za działanie na OUN odpowiadają farnezen i lupulon
b) zależność dawka działanie:
 100-125 mg/kg  sedatywne i nasenne
 500 mg/kg  przeciwdrgawkowe
c) aktywny metabolit kwasów (2-metylo-3-buten-2-ol) – słabsze działanie

3. Nie zaleca się stosowania poniżej 12 roku życia

Piperis methystici rhizoma – Kłącze pieprzu metystynowego (kava-kava)

Piper methysticum – Pieprz metystynowy

1. CHEMIZM:
a) kawalaktony (pochodne α-pironu) = metystycyna, kawaina

2. DZIAŁANIE:
a) mechanizm działania:
 wpływ na receptor GABAA – zwiększa liczbę połączeń receptorowych
bardziej niż zmienia powinowactwo
 izolowane kawalaktony – słabe powinowactwo do GABAA i receptora BDP
 kawaina (metystycyna słabiej) – hamowanie wychwytu zwrotnego NA
 kawaina moduluje receptor 5-HT1A
b) działanie:
 przeciwlękowe
 uspokajające
 zwiotczające mięśnie
 przeciwdrgawkowe
 neuroprotekcyjne
 miejscowe przeciwbólowe
 nasenne (aktywacja 5-HT)
c) działanie relaksujące + delikatnie euforyzujące = aktywacja
mezolimbicznych receptorów DA
d) poprawa funkcji poznawczych
e) redukcja niektórych objawów menopauzy
f) skuteczność porównywalna z oksazepamem
g) skuteczny w przypadkach, gdy stany lękowe nie pochodzą z przypadków
psychotycznych

3. BEZPIECZEŃSTWO:
a) ryzyko uszkodzenia wątroby – objawy:
 niespodziewane osłabienie
  utrata apetytu, spadek wagi
 żółte przebarwienie spojówki/oka/skóry
 ciemny mocz + bezbarwny stolec
b) duża senność przy połączeniu z niektórymi BDP
c) maksymalna dawka dobowa 120 mg kawalaktonów
d) stosować maksymalnie 2 miesiące (zwykle 1)
e) nie stosować z innymi lekami potencjalnie hepatotoksycznymi:
 β-blokery
 antydepresanty
 przeciwmigrenowe

Ballotae nigrae herba – Ziele mierznicy

Ballota nigra – Mierznica czarna

1. CHEMIZM:
a) fenylopropanoidy = akteozyd, forsytozyd B
b) flawonoidy = pochodne luteoliny i apigeniny

2. DZIAŁANIE:
a) powinowactwo do receptorów:
 BDP
 DA
 morfinowego
b) działanie:
 przeciwlękowe
 w innym badaniu uspokajające, ale nie przeciwlękowe

3. BEZPIECZEŃSTWO:
a) możliwe upośledzenie zdolności prowadzenia pojazdów
b) brak efektu po 2 tygodniach  lekarz
c) stosowanie u dzieci = powyżej 3 roku życia – pod kontrolą lekarza i w
przeliczeniu na wagę ciała

Leonuri cardiacae herba – Ziele serdecznika

Leonurus cardiaca – Serdecznik pospolity

1. CHEMIZM:
a) alkaloidy = stachydryna
b) pochodne guanidyny = leonuryna

2. DZIAŁANIE depresyjne na OUN (leonuryna)

3. ZASTOSOWANIE:
 a) nerwica serca
b) nadciśnienie
c) łagodna tachykardia
d) lek przeciwlękowy

4. Nie stosować w okresie ciąży i laktacji.

Fitoterapia depresji

Hyperici herba – Ziele dziurawca

Hypericum perforatum – Dziurawiec zwyczajny

1. CHEMIZM:
a) naftodiantrony – hiperycyna
b) floroglucynole – hiperforyna
c) biflawonoidy – amentoflawon, biapigenina
d) ksantony

2. DZIAŁANIE:
a) ekstrakt wodno-alkoholowy:
 hamowanie wychwytu zwrotnego 5-HT, NA i DA
 słabe hamowanie aktywności MAO-A i MAO-B
b) hiperforyna – odpowiada za efekt przeciwdepresyjny przez pobudzanie
receptora NMDA oraz wzrost poziomu 5-HT i DA w OUN

pobudzenie receptora powoduje otwarcie kanałów jonowych
synapsie  napływ Ca2+, Na+ i K+

stymulacja OUN przez połączenie bodźca chemicznego (kwas
glutaminowy lub agonista NMDA) oraz elektrycznego (potencjał)
c) hiperycyna – zwiększa poziom noradrenaliny
d) ksantony – inhibitory MAO (ale jest ich mało, więc nie jest to mechanizm
decydujący)
e) redukcja działania nasennego etaminy
f) wzrost poziomu neuroprzekaźników w hipokampie, a serotoniny również
w podwzgórzu (imipramina zwiększa jej poziom tylko w hipokampie)
g) działanie zależy od dawki i czasu trwania kuracji
 efekt po 4-8 tygodniach (początek po 8-14 dniach)
 od 12 lat: 450-1050 mg suchego ekstraktu dziennie lub 3-4,5 ml
nalewki (1:5, 60% etanolu)
 do 12 lat: POŁOWA dawki dorosłego + nadzór medyczny
 do 12 lat (inne źródła – EMEA): 600-1080 mg suchego
alkoholowego ekstraktu dziennie w 2-3 dawkach

3. BEZPIECZEŃSTWO:
a) działania niepożądane:
  zespół serotoninowy (przy stosowaniu z innymi antydepresantami)
 dolegliwości żołądkowo-jelitowe
 pobudzenie nerwowe
 ból głowy
 zmęczenie
 2 przypadki nasilenia manii w chorobie dwubiegunowej
 reakcje fotouczulające (tylko przy bardzo dużych dawkach – 3600
mg)
b) przeciwwskazania:
 jednoczesna terapia immunosupresantami lub antyretrowirusami
 po przeszczepach organów
c) interakcje – przez CYP450 i glikoproteinę P odpowiedzialną za transport
leków  obniżenie stężenia:
 digoksyna
 amitryptylina
 metadon
 BDP
 doustne środki antykoncepcyjne
 znieczulacze miejscowe i ogólne

Grifoniae simplicifoliae semen – Nasionko czegoś tam ;p

a) zawiera 5-hydroksytryptofan (prekursor tryptofanu)
b) zwiększa metabolizm serotoniny  więcej 5-HT w OUN
c) poprawia nastrój
d) nie zarejestrowany w Polsce z uwagi na brak odpowiednich badań

Fitoterapia mieszanych zespołów lękowo-depresyjnych

1. ZABURZENIE LĘKOWO-DEPRESYJNE = utrzymujący/nawracający się przez 1

miesiąc nastrój dysforyczny + minimum 4 objawy:
a) trudności z koncentracją/pustka w głowie
b) zaburzenia snu
c) zmęczenie, brak energii
d) drażliwość
e) zamartwianie się
f) nadmierna czujność
g) przewidywanie najgorszego
h) niska samoocena, poczucie braku perspektyw
2. Stosowane surowce roślinne:
a) korzeń kozłka (gdy jest przewaga epizodów lękowych)
b) kwiat lawendy
c) olejek lawendowy
d) olejek melisowy
e) surowce kofeinowe
Lavandulae flos – Kwiat lawendy
Lavandulae aetheroleum – Olejek lawendowy
Lavandula officinalis – Lawenda lekarska

1. CHEMIZM:
a) olejek eteryczny: linalol i jego octan
b) kumaryny

2. DZIAŁANIE – głównie działają składniki olejku:

a) zmniejszanie konwulsji, ruchliwości, pobudliwości etc.  podanie
parenteralne lub inhalacja
b) przeciwlękowe  podanie doustne
c) zmniejszenie fal β = działanie nasenne (inhalacja)
d) poprawa nastroju i zmniejszenie lęku
e) zmniejszenie asymetrii fal mózgowych u matek z depresją poporodową
f) poprawa pamięci i czasu reakcji
g) porównanie z imipraminą:
 działanie porównywalne, ale właściwie imipraina działa skuteczniej
niż nalewka z kwiatów lawendy
 najlepszy efekt = nalewka + imipramina (synergizm działania)
h) generalnie działa bardziej przeciwdepresyjnie i przeciwlękowo niż
uspokajająco

3. BEZPIECZEŃSTWO:
a) przeciwwskazania:
 ciąża i laktacja (brak badań)
 dzieci – 3 przypadki ginekomastii (chłopcy 4-10 lat) po stosowaniu
szamponów i innych kosmetyków z lawendą

Surowce poprawiające pamięć i funkcje poznawcze

1. Mechanizm działania:
a) zwiększenie stężenia acetylocholiny w OUN
b) działanie ochronne na komórki nerwowe
c) przyspieszenie czasu reakcji
d) poprawa nastroju
e) zwiększenie zainteresowania otoczeniem
Ginkgo folium – Liść miłorzębu
Ginko biloba – Miłorząb dwuklapowy (japoński)

1. CHEMIZM:
a) diterpeny trójlaktonowe – ginkgolidy
b) bilobalid (lakton seskwiterpenowy)
c) flawonoidy
2. MECHANIZMY DZIAŁANIA:
a) zmniejsza przepuszczalność błon komórkowych w OUN spowodowaną
procesami oksydacyjnymi
b) dwuetapowe działanie na SEROTONINĘ:
 mniejsze dawki = zwiększenie wychwytu zwrotnego
 większe dawki (powyżej 32 μg/ml) = zmniejszenie wychwytu
zwrotnego
c) ochrona procesów wychwytu zwrotnego DA i 5-HT indukowanych innymi
czynnikami
d) bilobalid = zwiększenie uwalniania choliny
e) ochrona komórek nerwowych przed apoptozą i działaniem balszek β-
amyloidu
f) hamowanie powstawania białka tau

3. DZIAŁANIE:
a) neuroprotekcyjne i/lub neurotropowe
b) poprawa pamięci – efekt porównywalny z tauryną (lekiem syntetycznym na
Alzheimera)
c) odwrócenie zależnego od wieku efektu zanikania α2-receptorów w
hipokampie
d) poprawa typu odpowiedzi zdolności poznawczych

4. BEZPIECZEŃSTWO:
a) stosować minimum 12 tygodni – jak nie będzie efektu  odstawić
b) rzadkie objawy dyspepsji, bóle głowy, odczyny alergiczne

Melissae aetheroleum – Olejek melisowy

Melissae folium – Liść melisy

1. CHEMIZM:
a) aldehydy monoterpenowe = geranial (cytral a + neral), cytronelal

2. DZIAŁANIE:
a) nie przedłuża nasennego działanie pentobarbitalu
b) zmniejszenie agitacji
c) poprawa komfortu życia
d) poprawa koncentracji, procesów pamięciowych

Murrayae folium – Liść murrai

Murraya koenigii – Murraja Koeniga (czyli liście curry) – brak monografii

1. CHEMIZM: mihanimbina = alkaloid karbazolowy

2. DZIAŁANIE:
a) inhibitor acetylocholinoesterazy  wzrost stężenia ACh 
przeciwdziałanie zaburzeniom pamięci
 b) zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego
c) sugerowane zastosowanie w chorobie Alzheimera

PODSUMOWANIE:

ZESPÓŁ ZABURZENIA
LĘK DEPRESJA LĘKOWO- PAMIĘCI
DEPRESYJNY
Ballotae nigrae herba √
Ginko folium √
Hyperici herba √
Lavandulae aetheroleum √ √
Lavandulae flos √ √
Leonuri cardiacae herba √
Lupulin flos √
Melissae aetheroluem √ √
Melissae folium √ √
Murrayae folium √
Piperis methystici rhizoma √
Valerianae radix √ √