BIEGUNKA

1. BIEGUNKA – półpłynny lub płynny stolec występujący powyżej trzech razy na

dobę.
a) rodzaje (ze względu na czas trwania):
 ostra – do 7 dni
 utrzymująca się – do 14 dni
 przewlekła – trwająca ponad miesiąc
b) przyczyny:
 bakterie (Escherichia coli, Salmonella, Schigella) – zazwyczaj z nieświeżego
jedzenia
 stosowane leki, np. cytostatyki, antybiotyki
 niedojrzały przewód pokarmowy
 alergie pokarmowe
 wirusy – najczęściej rotawirusy
 pasożyty (zwłaszcza, jeżeli miała miejsce wcześniejsza podróż do
tropików)  kontakt z lekarzem
 psychiczne, np. przed egzaminem
 choroby przewodu pokarmowego, np. nowotwory, nadczynność
tarczycy

2. Pacjenta należy odesłać do LEKARZA w przypadku:

a) współistniejącej wysokiej gorączki (powyżej 38˚C) lub wymiotów/bólów
głowy
b) wystąpienia krwi lub śluzu w kale bądź wymiotach
 jasnoczerwona krew  hemoroidy (i tak do lekarza)
 ciemnoczerwona krew ze skrzepami  krwawienie z górnego odcinka
przewodu pokarmowego
c) biegunki utrzymującej się:
 u dorosłych – powyżej 3 dni
 u dzieci i osób starszych – powyżej 24h (organizmy bardziej podatne na
odwodnienie)
d) odwodnienia organizmu objawiającego się:
 silnym pragnieniem
 brakiem sprężystości skóry
 zaburzeniami widzenia
 ciemniejszą barwą moczu lub bezmoczem
 bólem głowy
 spadkiem ciśnienia tętniczego
 przyspieszonym oddechem
 utratą przytomności

3. Najważniejsze jest NAWADNIENIE pacjenta:

1
 a) objętość przyjętych płynów ma być równa szacowanej stracie masy ciała:
- odwodnienie łagodne = utrata 50 ml/kg m.c.
- odwodnienie średniego stopnia = utrata 50-100 ml/kg m.c.
b) nawadnianie powinno trwać 3-4 h (nie wszystko na raz)
c) unikać:
 alkoholu
 napojów słodkich
 napojów gazowanych
d) podawać:
 rosół
 rozcieńczone soki owocowe/warzywne
 wodę
e) preparaty:
 Orsalit, Litorsal, Gastrolit
 posiadają odpowiedni stosunek sodu do glukozy, co ułatwia
wchłanianie wody z jelit na drodze transportu aktywnego
 najlepiej pić je małymi łykami
f) dzieci:
 jeżeli są odwodnione to nie ma problemu, bo chce im się pić
 gorzej, gdy są nieodwodnione – wtedy najlepiej stosować preparaty
smakowe, bo elektrolity są fuj…
 dzieci karmione mlekiem – zwiększyć częstotliwość karmienia
g) sposób domowy:
 filiżanka soku pomarańczowego
 łyżka soli
 łyżka cukru
 rozcieńczyć wodą do 1 l i podawać 1 szklankę co godzinę
h) wymioty nie są przeciwwskazaniem do nawadniania – wtedy najlepiej
podawać napoje schłodzone
i) DIETA powinna być lekkostrawna i niewielka objętościowo – po ustaniu
objawów wrócić do normalnej

4. FARMAKOTERAPIA:
a) loperamid (Stoperan, Laremid):
 wiąże się z receptorami opioidowymi w jelitach i zmniejsza perystaltykę
jednocześnie zwiększając napięcie zwieracza odbytu
 nie stosować w biegunkach bakteryjnych
 zastosowanie – biegunki o podłoży psychicznym, polekowe
 dawkowanie dla dorosłych – 2 tabletki od razu i po 1 po każdym
„epizodzie”
b) nifuroksazyd
 stosowany wyłącznie w biegunkach bakteryjnych,
 występuje w postaci tabletek 100 i 200 mg oraz syropu na receptę
stosowany u dzieci poniżej 6 roku życia
 nasila rekację disulfiramową

2
  dawkowanie:
- dorośli = 800 mg na dobę
- dzieci od 6 r.ż. = 600 mg na dobę
c) szczepionki przeciwko rotawirusom, np. ROTARIX (dwukrotna iniekcja) lub
ROTATEQ (trzykrotna iniekcja)
d) probiotyki:
 skracają czas trwania biegunki o 14-30 h (albo do tylu??)
 minimalna zawartość bakterii, żeby miało to sens: 106-109 CFU najlepiej,
żeby nazwa szczepu była trójczłonowa
 występują w postaci: kropli (które trzeba wstrząsnąć przed użyciem),
kapsułek, saszetek, żelków („misie” zawierają również prebiotyk –
substancję wspomagającą rozwój bakterii)

e) środki ściągające = garbniki (np.tanina)

 powodują denaturację białka – tworzy wtedy ono barierę na ścianie
jelita, która uniemożliwia dostanie się wody do światła jelita)
 dodatkowe działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne

f) środki adsorpcyjne, np. węgiel aktywny (stosować 10 tabletek na raz jak ma

działać) lub Smecta:
 stosowane w biegunkach bakteryjnych
 smectę można dodać do jogurtu lub rosołu, bo jest obleśna w smaku
 jeżeli jednak zdecydujemy się na wodę to 1 saszetkę rozpuszczamy w
50 ml wody (1/4 szklanki)
 dawkowanie smecty:
- do 1 r.ż.  1 saszetka w dwóch porcjach na dobę
- 1-2 lat  1 saszetka na dobę
- powyżej 2 r.ż.  2-3 saszetki na dobę
- dorośli  3 saszetki na dobę

g) środki osłaniające i powlekające, np. nasiona lnu, babka lancetowata, babka

płesznik
h) drotaweryna stosowana w przypadku jednoczesnych skurczy jelit (np.
NoSpa)

ZAPARCIA

1. ZAPARCIE = brak defekacji powyżej 3 dni

a) przyczyny:
 nieodpowiednia dieta
 ciąża (zwłaszcza III trymestr)
 niedoczynność tarczycy
 przyjmowane leki:
- opioidy
- preparaty z glinem, wapniem lub żelazem
- leki przeczyszczające (tzw. zaparcia z odbicia)

3
 - przeciwdepresyjne
- znieczulające
- antykoncepcyjne
- diuretyki
b) profilaktyka:
 regularne posiłki, 4-5x dziennie, nie na noc
 jeść bez pośpiechu
 dzienna dawka błonnika: 27-40 g
 wpijać minimum 2 l wody dziennie (wody mineralne, soki, krótko
zaparzana herbata)
 regularna aktywność fizyczna wzmacniająca mięśnie brzucha
 codzienny, 10-minutowy masaż wzdłuż jelita grubego
 ogrzewanie brzucha

2. Należy skierować pacjenta do LEKARZA, jeżeli wystąpi:

a) krew lub śluz w kale
b) ból pleców
c) ból w czasie defekacji
d) naprzemienne biegunki i zaparcia

3. ANTRAZWIĄZKI – najniebezpieczniejsze leki przeczyszczające:

a) np. liść senesu, kora kruszyny, aloes, korzeń rzewienia
b) mechanizm działania:
 rozkład antrazwiązku w jelitach przez bakterie jelitowe
 aglikon drażni sploty nerwowe  zwiększenie perystaltyki
c) sposób stosowania:
 stosować na noc – działają dopiero po 8 godzinach
 maksymalny czas stosowania: 5 dni
 2-3 saszetki/tabletki na dobę
d) skutki uzależnienia:
 osłabienie
 zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia
 zwiększone ryzyko zakrzepicy
 spadek jakości trawienia (rozleniwienie jelit)
 niewydolność nerek
 nowotwory jelita grubego
e) przeciwwskazania:
 ciąża (może powodować skurcze w jamie brzusznej)
 laktacja (przenika do mleka matki)
 miesiączka (zwiększenie krwawienia)
 dzieci poniżej 12 roku życia
 niedrożność lub stan zapalny jelit
 hemoroidy
4. POZOSTAŁE leki przeczyszające:
a) środki pęczniejące – najbezpieczniejsza grupa leków

4
  działanie po 12-24 godzinach
 zatrzymują wodę w jelitach
 podczas terapii należy pić minimum 2 l wody dziennie
b) olej rycynowy:
 ulega zmydleniu w jelicie cienkim i tam wykazuje działania drażniące
oraz ściągające wodę
 działanie po 3-4 godzinach
 stosować 1-2 łyżki na dobę
 przeciwwskazania jak w przypadku antranoidów, zwłaszcza problemy
z żółcią

c) środki osmotyczne
 działanie występuje po 1-2 godzinach
 zmniejszają pH jelita grubego, przez co mogą osłabiać wchłanianie
niektórych leków (np. teofiliny, erytromycyny)
 Lactulosa – może być stosowana nawet u niemowląt, ale jest przeciw-
wskazana w cukrzycy
 Makrogole:
- stosowane doustnie (np. Fortrans)
- najczęściej przed operacją
- dawkowanie: 1 saszetka na 15-20 kg masy ciała
- dawkę rozpuścić w 1 l wody
- stosować od 8 r.ż.
 sól gorzka (MgSO4)
 wlewki doodbytnicze (Enema, Rectanal):
- szybki efekt
- można stosować od 2 r.ż.

d) środki poślizgowe, np. parafina ciekła, dokuzan sodu (Laxol, Laxopol –

zmniejsza napięcie powierzchniowe):
 działanie po 6-12 godzinach
 mogą być stosowane w ciąży i laktacji
 zmieniają wchłanianie leków lipofilowych
 stosowane 1-2 łyżeczki przed snem lub śniadaniem

e) bisakodyl:
 działa drażniąco i przyspiesza perystaltykę jelit
 stosowany w postaci:
- tabletek – efekt po 6-12 godzinach
- czopków na receptę – efekt po 30 minutach

f) czopki glicerynowe:
 działanie po 15 minutach
 czopki 1-gramowe można stosować od 1 r.ż.
5. ZAGROŻENIA związane ze stosowaniem substancji przeczyszczających:
a) ryzyko uzależnień (zwłaszcza antranoidy)
b) stany zapalne/nowotwory jelit (zwłaszcza długo stosowane środki drażniące)

5
 c) po wymuszonej defekacji następna może wystąpić dopiero po paru dniach
d) wpływ na wchłanianie leków

6. Postępowanie przy zaparciach u kobiety w ciąży:

a) woda z miodem na czczo
b) suszone śliwki moczone w wodzie przez noc
c) doraźnie czopki glicerynowe
d) środki pęczniejące
e) laktuloza

ZGAGA

1. ZGAGA:
a) objawy:
 ból zamostkowy
 nieprzyjemny smak w ustach
 pieczenie
b) przyczyny:
 przepełnienie żołądka
 niedomknięcie odźwiernika
 np. leżenie po jedzeniu, czekolada :(
c) profilaktyka:
 podczas snu unieść głowę i tułów o kilka cm
 unikać pochylania się
 mniejsze, ale częstsze posiłki
 eliminacja przypraw, tłuszczu, cytrusów, kawy, czosnku, cebuli
i czekolady z diety
 unikać drzemki po jedzeniu
 nie nosić pasków, obcisłej bielizny/spodni
 domowe sposoby: szklanka mleka, miętowej herbaty

2. NADKWAŚNOŚĆ – więcej niż 2,5 l soku żołądkowego:

a) objaw – rozlany ból powyżej pępka
b) przyczyny:
 leki, np. NLPZ, salicylany
 używki (kawa, alkohol, papierosy)
 Helicobacter pylori – produkuje substancję, która drażni śluzówkę
żołądka i powoduje zwiększone wydzielanie soku żołądkowego

6
3. Pytania, jakie należy zadać pacjentowi:
a) wiek
b) umiejscowienie bólu:
 ból promieniujący do lewego ramienia może być objawem dusznicy
bolesnej
c) stosowane leki
d) używki (papierosy/kawa)

4. Pacjenta należy odesłać do LEKARZA, jeżeli występuje:

a) ból przy połykaniu
b) ciemne/smoliste stolce
c) wymioty z krwią
d) bóle brzucha w nocy
e) niewytłumaczalna utrata masy ciała

5. LEKI ZOBOJĘTNIAJĄCE (Antacida) – sole wapnia, glinu, magnezu, sodu i bizmutu

często w połączeniu z simetikonem, krzemianami czy kwasem alginowym
a) czas działania:
 szybko i krótko – preparaty sodu i potasu
 wolno i długo – preparaty magnezu
 szybko i długo – preparaty wapnia
 silnie i szybko – preparaty z węglanami/wodorowęglanami
b) sposób użycia:
 zawiesiny należy wstrząsnąć przed użyciem
 maksymalnie przez 14 dni (pod kontrolą lekarską do 3 miesiecy) –
dłuższe stosowanie zwiększa ryzyko zakażeń w przewodzie
pokarmowym i interakcji
 po posiłku
 odstęp między dawkami – minimum 2-3 h
c) działania niepożądane:
 zaparcia (wapń, glin)
 biegunki (magnez)
 białe stolce
 kredowy smak
 wzdęcia (węglany i wodorowęglany)
 infekcje
 spadek wchłaniania żelaza i witamin z grupy B
 zwiększenie wchłaniania doustnych leków przeciwcukrzycowych
d) mechanizmy działania:
 ogólnie – wiązanie jonów H+  zwiększenie pH w żołądku
 Al(OH)3 – z wodą tworzy żel, który absorbuje gazy i bakterie
 alginiany – tworzą gąbczastą matrycę działającą osłaniająco przez co
przedłużają działanie preparatu, np. Gealcid
e) poniżej 6. roku życia lepiej skonsultować użycie z lekarzem
f) można stosować w ciąży, z wyjątkiem preparatów glinu, najbezpieczniej
stosować węglan wapnia (np. Gaviscon)

7
 g) przeciwwskazania:
 niewydolność nerek (kumulacja glinu może powodować drgawki i
psychozy)
 osteoporoza (dochodzi do kumulacji magnezu i otępienia)

6. POZOSTAŁE LEKI:
a) antagonici receptora H2, np. ranitydyna, cmetydyna, famotydyna
 stosować od 16 r.ż.
 przyjmować po posiłku
 dawka dobora ranitydyny: 150 mg (więcej nie działa)
 ranitydyna zwiększa wchłanianie alkoholu – nie stosować leku podczas
picia (lub nie pić podczas stosowania)
b) IPP, np. omeprazol, pantoprazol
 mechanizm działania – inhibitor pompy protonowej  zahamowanie
wytwarzania kwasu solnego
 przyjmować przed jedzeniem (0,5 – 1 h), najlepiej rano na czczo
 nie rozgryzać, nie rozcinać
 działa dopiero na drugi dzień
 lek z wyboru przy nadkwasocie spowodowanej przez NLPZ
 można łączyć z Antacida, ale nie z antagonistami H2
 nawrót objawów po 14 dniach  lekarz
c) śluzy roślinne (siemię lniane):
 łyżkę nasion zalać szklanką wody, odstawić na pół godziny i
przesączyć
 wypić 15-20 minut przed posiłkiem
 dodatkowo reguluje wypróżnienia
d) mizoprostol – lek dostępny tylko na receptę w preparatach z NLPZ,
wykazuje również działanie poronne

HEMOROIDY

1. HEMOROIDY = naturalne, rozszerzone połączenia tętniczo-żylne; problem

pojawia się wtedy gdy się powiększają i towarzyszy temu stan zapalny. Mogą
być zewnętrzne lub wewnętrzne.
a) objawy:
 świąd odbytu
 ból
 krwawienie (jasnoczerwone)  lekarz
b) przyczyny, np. częste zaparcia
c) pytania dla pacjenta – kiedy pojawiły się objawy?

2. Postępowanie przy łagodnych hemoroidach – objawem jest tylko ŚWIĄD:

a) nasiadówki ziołowe:
 w misce z ciepłą wodą i naparem z kory dębu, arniki, rumianku

8
  przez 10 minut po każdej defekacji
b) defekacja powinna być jak najkrótsza
c) zamiast papieru toaletowego można używać:
 chusteczki nawilżające
 pianka Proctis M zawierająca escynę, wyciąg z wąkroty afrykańskiej,
słodkich migdałów, nagietka, olejek miętowy i bisabolol
d) preparaty w postaci żelu:
 Hemocal (preparat homeopatyczny)
 Hemorect zawierający wyciągi z kasztanowca, arniki
 czopki propolisowi

3. W przypadku bardziej zaawansowanych hemoroidów – gdy swiądowi

towarzyszy ból i krwawienie:
a) preparaty ściągające:
 surowce roślinne: kasztanowiec, kora dębu, balsam peruwiański, tanina
 ichtiol
 tlenek cynku
 dostępne produkty: Hemorectal, Proctohemolan Protect, Hemoral
b) z dodatkową komponentą przeciwbólową (lidokaina, benzokaina):
 np. Hemorol, Proctoglyvenol, Ruscorex, Aesculan, NeoAesculan
 najsilniejszym dostępnym bez recepty preparatem jest Proctosone
zawierający escynę, cynchokainę, hydrokortyzon i neomycynę – można
go stosować maksymalnie przez tydzień
 preparaty te wymagają częstego stosowania co może prowadzić do
podrażnienia skóry
c) preparaty przeciwzapalne = Proctosone, Hemocort
d) leki ochronne = olej z wątroby rekina
e) Posterisan – zawiesina E.coli o działaniu przeciwzapalnym (występuje też
jako Posterisan H razem z hydrokortyzonem – tylko na receptę)
f) leki stosowane doustnie:
 trokserutyna (Ruscorex)
 hesperydyna
 eskulina
 arnika

4. Parę dodatkowych informacji:

a) w przypadku hemoroidów zewnętrznych stosować maści i kremy, a dla
wewnętrznych dodatkowo czopki (1 dawka)
b) preparaty na hemoroidy stosuje się powyżej 12 roku życia
c) długotrwałe stosowanie hydrokortyzonu (Posterisan H, Proctosone) może
prowadzić do zmian zanikowych skóry
d) w przypadku współistniejących zaparć podaje się laktulozę, która ułatwia
wypróżnianie i dodatkowo zmiękcza masy kałowe
OPRYSZCZKA (zimno, febra, skwarka, grocha)

9
1. Informacje ogólne:
a) wirus opryszczki:
 HSV 1 (Herpes simpex typu 1)  opryszczka wargowa
 HSV 2 (Herpes simplex typu 2)  opryszczka narządów płciowych
(nosicielstwo u kobiet jest wskazaniem do cięcia cesarskiego)
b) po jednokrotnej infekcji człowiek zostaje nosicielem, a ujawnienie się wirusa
może zostać spowodowane przez:
 choroby zakaźne
 zmiany hormonalne
 nadmiar promieniowania ultrafioletowego
 spadek odporności
c) przebieg infekcji:
 I etap w którym leczenie jest najskuteczniejsze = świąd, pieczenie,
mrowienie
 osutka, która po 24 h pęka
 a potem swędzi i boli przez 7-10 dni
d) powikłania:
 opryszczkowe zapalenie opon mózgowych
 przeniesienie infekcji na oko
 zakażenie zmiany bakteriami  blizna

2. Stany, które należy wykluczyć:

a) liszajec – po pęknięciu pęcherzyka pojawia się wysięk, którego nie ma w
opryszczce  lekarz
b) zajady – nie pojawiają się strupy  suplementacja witaminą B2 + krem/maść
czy pasta cynkowa

3. Miejscowe leki PRZECIWWIRUSOWE:

a) acyklowir (Hascovir, Zovirax, Antivir, Herpex)
 największa skuteczność przy stosowaniu w fazie zwiastunowej, później
już niewielka
 stosować minimalnie 5x dziennie co 3h przez 5 dni
 higieniczna aplikacja (np. patyczkami)
 można stosować u dzieci, w okresie ciąży i laktacji
b) denotiwir (Vratizolin) – oprócz działania przeciwwirusowego wykazuje też
działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne
c) dokozanol (Erazaban):
 dodatkowe działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne
 ogranicza rozprzestrzenianie się wirusa
 można stosować w ciąży

4. Pozostałe preparaty stosowane w opryszczce:

a) pasta cynkowa – działanie osuszające i przeciwbakteryjne
b) Sachol:
 stosowany zwłaszcza przy opryszczce wewnątrz jamy ustnej

10
  przeciwwskazany poniżej 3. roku życia
c) plasty Compeed:
 stosowany już po wystąpieniu zmiany
 łagodzi objawy (pieczenie, świąd) i przyspiesza gojenie się rany
 niestety łatwo się odkleja
d) Solol:
 zawiera tymol, mentol i kwas salicylowy
 aplikacja kilka razy dziennie
e) sposoby domowe:
 plasterek cebuli/cytryny/czosnku
 ocet
 pasta do zębów

11