Κριτική αξιολόγηση της μελέτης «Mediterranean diet and stroke, cognitive

impairment, depression: a meta-analysis»

Η παρούσα μετα-ανάλυση είχε ως σκοπό τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ

της προσκόλλησης στη μεσογειακή διατροφή και τον κίνδυνο εγκεφαλικού
επεισοδίου, κατάθλιψης, ανάπτυξης γνωστικών διαταραχών και εμφάνισης νόσο του
Parkinson. Τα αποτελέσματα αυτής της μετα-ανάλυσης, έδειξαν πως η υψηλή
προσκόλληση στη μεσογειακή διατροφή σχετιζόταν με μειωμένο κίνδυνο για
εμφάνιση εγκεφαλικού επεισοδίου, κατάθλιψης και γνωστικών διαταραχών
(Psaltopoulou et al., 2013).

Ξεκινώντας με το σκοπό της μελέτης, παρά το γεγονός ότι αυτός

διατυπώνεται στην περίληψη, δεν φαίνεται να διατυπώνεται και μέσα στο κυρίως
κείμενο της μελέτης. Συνεπώς δεν μπορούν να καθοριστούν με πλήρη ακρίβεια τα
PICOS της συγκεκριμένης μετα-ανάλυσης. Ωστόσο, από την αναφορά του σκοπού
της μελέτης στην περίληψη, φαίνεται πως ο πληθυσμός αφορούσε γενικότερα τον
ενήλικο πληθυσμό, η έκθεση αφορούσε τα επίπεδα προσκόλλησης στη μεσογειακή
διατροφή (χαμηλό, μέτριο, υψηλό), η σύγκριση έγινε μεταξύ υγιών και μη υγιών
ατόμων και το αποτέλεσμα αφορούσε την εμφάνιση εγκεφαλικού επεισοδίου,
κατάθλιψης, γνωστικής διαταραχής και νόσο του Parkinson.

Σχετικά με τη στρατηγική αναζήτησης, οι συγγραφείς φαίνεται να

χρησιμοποίησαν ένα αρκετά εκτενή αλγόριθμο για να βρουν όλες τις σχετικές
μελέτες που θα απαντήσουν στα ερωτήματα της μελέτης, Ωστόσο, αρκέστηκαν στην
αναζήτηση υποψήφιων μελετών σε μία μόνο βάση δεδομένων (PubMed). Αυτό είναι
ένα μειονέκτημα της μεθοδολογίας της μετα-ανάλυσης διότι, παρά το γεγονός πως οι
περισσότερες μελέτες πλέον από όλα τα αξιόπιστα περιοδικά δημοσιεύονται στο
PubMed, ενδέχεται σχετικές μελέτες της γκρίζας βιβλιογραφίας να μην είναι
διαθέσιμες σε αυτή τη βάση και υπάρχουν αναφορές ότι η γκρίζα βιβλιογραφία
μπορεί να συμβάλει σημαντικά σε μελέτες ανασκόπησης (Paez, 2017). Παράλληλα,
δεν αποκλείεται να υπάρχει κάποια σχετική δημοσιευμένη μελέτη, η οποία να έχει
γίνει διαθέσιμη προς ανάγνωση σε κάποιο περιοδικό αλλά να μην έχει ακόμα
προλάβει να εμφανιστεί στη βάση της PubMed: αυτό συνήθως συμβαίνει με πολύ
πρόσφατα δημοσιευμένες μελέτες.
 Οι αναλυτικές διαδικασίες σχετικά με το πώς έγινε η αναζήτηση των άρθρων,
η εξαγωγή των σχετικών μελετών και των δεδομένων (όπως αυτές αποτυπώνονται
στο συμπληρωματικό υλικό), φαίνεται να είναι επαρκείς και διεξοδικές και με τρόπο
που μειώνει την πιθανότητα εισαγωγής σφαλμάτων ή της διαφυγής κάποιας σχετικής
έρευνας. Όπως αναφέρουν και οι ερευνητές στο κείμενο, τα άρθρα που επιλέχθηκαν
για να συμπεριληφθούν στην ανάλυση αφορούσαν μελέτες ασθενών-μαρτύρων,
προοπτικές μελέτες κοορτής και cross-sectional μελέτες. Επειδή η ισχύς και η
αξιοπιστία των αποτελεσμάτων μιας μετά ανάλυσης αντανακλά αντίστοιχα, την ισχύ
και την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων των επιμέρους μελετών, η εισαγωγή στην
μετα-ανάλυση μελετών οι οποίες έχουν μεθοδολογικές αδυναμίες, οδηγούν και σε
αδυναμίες των αποτελεσμάτων της. Το γεγονός ότι σε αυτή τη μελέτη
συμπεριελήφθησαν cross-sectional μελέτες αποτελεί ένα μειονέκτημα, καθώς οι
μελέτες αυτές διερευνούν ταυτοχρόνως την υποτιθέμενη έκθεση και το υποτιθέμενο
αποτέλεσμα. Αυτό έχει σαν συνέπεια να μην μπορεί να τεκμηριωθεί η σχέση αιτίου-
αιτιατού καθώς δεν υπάρχει η χρονιότητα της έκθεσης που πρέπει να προηγείται του
αποτελέσματος (Belbasis & Bellou, 2018). Παρά το γεγονός ότι αυτό αποτελεί ένα
μειονέκτημα, η επανάληψη της μετα-ανάλυσης σε υποομάδες, όπου οι μελέτες
ομαδοποιούνται με βάση το σχεδιασμό τους και τρέχει ξεχωριστά η ανάλυση με
καθεμία ομάδα, φαίνεται πως μειώνει αυτή την αδυναμία.

Ένας ακόμη περιορισμός της μελέτης είναι το γεγονός ότι για τη σχέση
μεταξύ της προσκόλλησης στη μεσογειακή διατροφή και της νόσου του Parkinson
βρέθηκε μόνο μία σχετική μελέτη. Συνεπώς, η εξαγωγή συμπερασμάτων από μία και
μόνο μελέτη είμαι πολύ δύσκολη, ακόμα και αν αυτή η μελέτη έχει καλό σχεδιασμό.
Επί της ουσίας από μία και μόνο έρευνα δεν μπορεί να γίνει μετα-ανάλυση για το
συγκεκριμένο ερευνητικό ερώτημα. Ένα μεθοδολογικό πλεονέκτημα που
χρησιμοποιήθηκε στη συγκεκριμένη μετά ανάλυση είναι το γεγονός ότι έγινε
ποιοτική αξιολόγηση των μελετών που συμπεριελήφθησαν στην ανάλυση με βάση
την κλίμακα Newcastle-Ottawa. Η ποιοτική ανάλυση των μελετών είναι μία πολύ
σημαντική διαδικασία για να ανιχνευθούν μελέτες με υψηλή πιθανότητα εισαγωγής
σφάλματος στην ανάλυση, που θα μπορούσε ενδεχομένως να επηρεάσει σημαντικά
τα αποτελέσματα και οδηγήσει σε αναξιόπιστα συμπεράσματα (Zeng et al., 2015).
Σημαντικό είναι επίσης και το γεγονός ότι στα πλαίσια της ανάλυσης έγινε
προσδιορισμός της ετερογένειας των μελετών, επειδή η υψηλή ετερογένεια θα
μπορούσε να προκληθεί από το γεγονός ότι υπάρχουν δύο ή περισσότερες υποομάδες
μελετών στα δεδομένα, οι οποίες έχουν διαφορετικό πραγματικό αποτέλεσμα.
Συνεπώς, βοηθά στην ανακάλυψη σημαντικών διαφορών (μεθοδολογικών, κλινικών,
στατιστικών) στις μελέτες. Ερευνώντας αυτές τις διαφορές, μπορεί να γίνει καλύτερη
κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν την μελετώμενη σχέση (Higgins et al.,
2003).

Όσον αφορά τα αποτελέσματα, οι αρθρογράφοι είναι αρκετά αναλυτικοί

σχετικά με την παρουσίαση τους ενώ παράλληλα δίνουν πλούσιο πρόσθετο υλικό το
οποίο φαίνεται στο συμπληρωματικό υλικό. Εκεί, εμφανίζουν πίνακες από το πάρα
πολύ αναλυτικό διαχωρισμό των μελετών σε υποομάδες . Η επιμέρους ανάλυση των
μελετών με κατηγοριοποίηση τους με βάση κάποια σημαντική παράμετρο που
ενδεχομένως θα μπορούσε να επηρεάσει τα αποτελέσματα είναι πολύ σημαντική
καθώς, μπορεί να δώσει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με πιθανούς συγχυτικούς η
τροποποιητικούς παράγοντες.

Στη συζήτησή τους, οι συγγραφείς ανακεφαλαιώνουν όλα τα σημαντικά

ευρήματα αυτής της μετα-ανάλυσης και κάνουν σύνδεση με την κλινική πράξη. Σε
γενικές γραμμές, τα συμπεράσματα που βγάζουν και αποτυπώνουν στη συζήτηση
φαίνεται να περιορίζονται στα ευρήματα της μελέτης και αποφεύγουν αυθαίρετα
συμπεράσματα που δεν μπορούν να υποστηριχθούν με βάση τα δικά τους ευρήματα.
Γενικά, είναι αρκετά αναλυτικοί στη συζήτηση και προσπαθούν να δώσουν διάφορες
οπτικές και εναλλακτικές ερμηνείες για τα αποτελέσματα της μελέτης.

Βιβλιογραφία

Belbasis, L., & Bellou, V. (2018). Introduction to epidemiological studies. In

Methods in Molecular Biology. https://doi.org/10.1007/978-1-4939-7868-7_1

Higgins, J. P. T., Thompson, S. G., Deeks, J. J., & Altman, D. G. (2003). Measuring
inconsistency in meta-analyses. BMJ (Clinical Research Ed.), 327(7414), 557–
560. https://doi.org/10.1136/bmj.327.7414.557

Paez, A. (2017). Gray literature: An important resource in systematic reviews.

Journal of Evidence-Based Medicine, 10(3), 233–240.
https://doi.org/10.1111/jebm.12266
Psaltopoulou, T., Sergentanis, T. N., Panagiotakos, D. B., Sergentanis, I. N., Kosti, R.,
& Scarmeas, N. (2013). Mediterranean diet, stroke, cognitive impairment, and
depression: A meta-analysis. Annals of Neurology, 74(4), 580–591.
https://doi.org/10.1002/ana.23944

Zeng, X., Zhang, Y., Kwong, J. S. W., Zhang, C., Li, S., Sun, F., Niu, Y., & Du, L.
(2015). The methodological quality assessment tools for preclinical and clinical
studies, systematic review and meta-analysis, and clinical practice guideline: a
systematic review. Journal of Evidence-Based Medicine, 8(1), 2–10.
https://doi.org/10.1111/jebm.12141