Ψυχολογία και υγεία-

Ψυχομετρικά εργαλεία

Χριστίνα Βάσσου,
Μάθημα 4ο BSc Ψυχολόγος ΕΚΠΑ,
MSc Ψυχολόγος Υγείας,
«Σχεδιασμός και χρήση ερωτηματολογίων» υπ. Διδάκτωρ, Χαροκόπειο Παν/μιο
Η έννοια της υγείας

«Κατάσταση πλήρους φυσικής, κοινωνικής και

ψυχικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας
ή αναπηρίας»

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO, 1948)

Παράγοντες που καθορίζουν την υγεία
 Δυναμική-μεταβλητή στο χρόνο- ισορροπία μεταξύ ενδοατομικών (φυσιολογία, συμπεριφορά,
ψυχολογικοί παράγοντες, στρες) και εξωτερικών συστημάτων (πολιτισμός, οικονομία, συνθήκες
κ.λπ.).
 Ο βαθμός υγείας ατόμου ή πληθυσμού προσδιορίζεται για μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή και όχι
μόνιμα.
 Η υγεία δεν είναι το αντίθετο της ασθένειας
 Ρόλος ευεξίας και ποιότητας ζωής
 Κατανόησης της αλληλεξάρτησης βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικο-πολιτισμικών
παραγόντων, που βρίσκονται σε συνεχή «διάλογο»
 Πολιτισμικό ζήτημα και όχι ατομικό
 Βαθμός «πληρότητας», ανάλογα με τις πεποιθήσεις, τις δυνατότητες και τις αξίες του ατόμου
Βιοϊατρικό μοντέλο (18 ος -19ος αι. )

 Οι ασθένειες ερμηνεύονταν ως διαταραχές

οργανικών διεργασιών. Eίναι, συνήθως, αποτέλεσμα
τραυματισμού, βιοχημικής ανισορροπίας,
βακτηριακής ή ιογενούς λοιμώξεως κ.λπ.

 Η επίδραση πιθανών ψυχολογικών και κοινωνικών

παραγόντων και διαδικασιών αγνοείται ή
παραβλέπεται.
Ψυχοσωματική ιατρική (1930-1950)

 Στην ψυχαναλυτική σκέψη

 Οργανική λειτουργία
 Συμπτώματα σωματικής ασθένειας που δεν
οφείλονταν σε οργανική πάθηση
 Έμφαση σε έλκος, υψηλή πίεση, άσθμα, ημικρανία
και ρευματοειδή αρθρίτιδα
Συμπεριφοριστική ιατρική (Βirk, 1973)

Διεπιστημονικό πεδίο που ασχολείται με την ανάπτυξη και

σύνθεση των γνώσεων και των τεχνικών της επιστήμης της
συμπεριφοράς και της βιοϊατρικής, αναφορικά με την υγεία
και την ασθένεια, καθώς και με την εφαρμογή αυτών των
γνώσεων και των τεχνικών στην πρόγνωση, διάγνωση,
θεραπεία και επανένταξη.

Institute of Medicine, National Academy of Sciences, ΗΠΑ, 1978

 Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο (Engel, 1977)
 Καλύτερη κατανόηση της έναρξης, εξέλιξης και τελικής έκβασης
μιας ασθένειας (σωματικής ή ψυχικής) λαμβάνοντας υπόψη 3
διαστάσεις:
Βιο: γονίδια, ιοί, βακτήρια, δομικές ελλείψεις
Ψυχο: πεποιθήσεις, συναισθήματα, συμπεριφορές (κάπνισμα,
διατροφή, άσκηση, κατανάλωση αλκοόλ)
Κοινωνικό: κοινωνικές νόρμες (κανόνες) ή συμπεριφορές
(κοινωνική νόρμα καπνίσματος), πιέσεις για αλλαγή
συμπεριφοράς (π.χ., προσδοκίες παρέας συνομηλίκων, γονείκη
πίεση), κοινωνική αξία της υγείας, κοινωνική τάξη, εθνικότητα
Η ψυχολογία στην υγεία και την ασθένεια (20 ος αι. -)

 Η ασθένεια έχει πολλαπλή αιτιολογική βάση

 ενσωμάτωση ψυχοκοινωνικών παραγόντων σε τεκμηριωμένες
μελέτες για την υγεία και την ασθένεια
 μετατόπιση από τη μελέτη των βιολογικών αιτιών προς
πιο ολιστική προσέγγιση
Βιοιατρικό μοντέλο  ψυχοκοινωνικό μοντέλο στην ασθένεια
 Επιδημιολογία ΨΔ
 ψυχιατρική, ψυχολογία και κοινωνικές επιστήμες συμβάλλουν
σημαντικά στην επιδημιολογική έρευνα
Ο ρόλος των ψυχιατρικών διαταραχών στην υγεία
 Άμεση επίπτωση στη σωματική υγεία:
κατάθλιψη
αγχώδεις διαταραχές
ψυχωσικές διαταραχές
διαταραχές πρόσληψης της τροφής
διπολική διαταραχή
διαταραχή χρήσης ουσιών

επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου για υγιεινές επιλογές και επαρκή αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων:

 καρδιαγγειακά νοσήματα
 υπέρταση
 αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα
 άσθμα
 παχυσαρκία
 γαστρεντερικά προβλήματα
 πρόωρος θάνατος
Ψυχομετρία και κλινική ψυχομετρία

 Ψυχομετρία: κλάδος της ψυχολογίας που ασχολείται με την ψυχολογική μέτρηση

ατομικών διαφορών με τη χρήση ψυχολογικών τεστ. Συστηματική προσπάθεια
πρόβλεψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

 Κλινική ψυχομετρία: η χρήση ειδικά σχεδιασμένων μετρήσεων της συμπεριφοράς

και της σχέσης με περιβαλλοντικές συνθήκες για τη διευκόλυνση της περιγραφής της
προσαρμογής του ατόμου σε ποικίλα βιώματα της ζωής του, κατά τρόπο που να
συνεισφέρει στο σχεδιασμό αποτελεσματικών θεραπευτικών ή εκπαιδευτικών
παρεμβάσεων, όποτε κρίνεται απαραίτητο.
Εργαλεία ψυχομετρίας

 Ψυχολογικά τεστ
 Ψυχοδιαγνωστικά τεστ

 Δε χρησιμοποιούνται μόνο για τον εντοπισμό συναισθηματικών ή

διανοητικών δυσλειτουργιών αλλά και για τις τρέχουσες ψυχολογικές
δυνάμεις και ικανότητες του ατόμου.
 Ψυχολογικά τεστ

 Σταθμισμένες τεχνικές μέτρησης της ποικιλομορφίας της συμπεριφοράς

ερωτήσεις προς απάντηση

έργα προς εκτέλεση (αναπαραγωγή μιας ζωγραφιάς, συμπλήρωση παζλ,

κίνηση με συγκεκριμένο τρόπο)

 Σχεδιασμένα να μετρούν με ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά της

συμπεριφοράς

 Η φύση των αντικειμένων προς μελέτη εξαρτάται από τον σκοπό του τεστ
Ψυχοδιαγνωστικά τεστ

Βοηθούν στη διάγνωση ψυχολογικών προβλημάτων

Σκοπός: «η διάγνωση» διαφορετικών επιπέδων προβληματικής

συμπεριφοράς και των ζητημάτων που ίσως προκύψουν, ώστε να εντοπιστεί
η κατάλληλη και εξατομικευμένη θεραπεία

Η κλινική διάγνωση αναγνωρίζει το πρόβλημα, του δίνει όνομα, δεν εξηγεί

την προβληματική συμπεριφορά

Αποτελούν το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της ψυχοπαθολογίας

Είδη ψυχομετρικών τεστ

Τεστ αρχικής ανίχνευσης

Τεστ ικανοτήτων-δεξιοτήτων (νοημοσύνης, γλωσσικά, αριθμητικά,

μηχανικά, αντίληψη χώρου, χρώματα, λογική)

Τεστ προσωπικότητας (συναισθηματική νοημοσύνη, εργασιακά κίνητρα

και αξίες, λήψη αποφάσεων, εξωτερικός-εσωτερικός έλεγχος, επικοινωνία,
αυτοεκτίμηση, εγκεφαλικά ημισφαίρια)

Τεστ ψυχοπαθολογίας
Τεστ μέτρησης ικανοτήτων (ή νοημοσύνης)

 Συχνά, ως βοηθήματα στην κλινική διάγνωση

 Ικανότητα είναι η τάση να εκτελείται κάτι με ιδιαίτερο, αποτελεσματικό τρόπο, σε κάποια
συγκεκριμένη κατάσταση

 Μετρούν:
 τ’ αποτελέσματα της τυπικής και άτυπης εκπαιδευτικής εμπειρίας σε αλληλεπίδραση με την ατομική
φυσιολογία
 υπάρχουν οι ικανότητες επίλυσης προβλημάτων; είναι χαρακτηριστικές του μέσου όρου των ατόμων
της ίδιας ηλικίας και κοινωνίας;

 Δεν αποκαλύπτουν αίτια, αλλά:

 ποιές όψεις της φυσιολογίας αλληλεπιδρούν με ποιές όψεις του περιβάλλοντος και σε ποιές περιόδους
της ανάπτυξης για να καθορίσουν ποιές όψεις της νοητικής λειτουργίας;
Δείκτης νοημοσύνης ή I.Q.

 Μέτρηση πολύπλοκων διανοητικών λειτουργιών με στόχο την τοποθέτηση παιδιών με ιδιαίτερες

ανάγκες σε ειδικά προγράμματα επιμόρφωσης («νοητικό επίπεδο») (Alfred Binet, 1905)

 Η νοημοσύνη μπορεί να εκφραστεί ως αναλογία της νοητικής ηλικίας προς τη χρονολογική

ηλικία (William Stern, 1912)

I.Q. x 100

 Απλώς μια μονάδα μέτρησης που εκφράζει το αποτέλεσμα ενός τεστ, το οποίο βρίσκει κατά πόσο
κάποιες συγκεκριμένες συμπεριφορές περιλαμβάνονται στο ρεπερτόριο του εξεταζόμενου ατόμου.
Κλίμακες νοημοσύνης

 Κλίμακα Wechsler για ενηλίκους (WAIS-IV) (2008)

 Κλίμακα Wechsler για παιδιά (WISC-IV) (2003)
 Κλίμακα Wechsler για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας
(WPPSI-III) (1991)
 Άλλα σημαντικά είδη τεστ ικανοτήτων αφορούν σε:
κλίμακες ανάπτυξης βρεφών και νηπίων
μετρήσεις προσαρμοστικής συμπεριφοράς
νευροψυχολογικά τεστ
ομαδικά τεστ ικανοτήτων
Προσωπικότητα και ψυχοπαθολογία

 Προσωπικότητα:

O χαρακτηριστικός τρόπος συμπεριφοράς ενός ατόμου

π.χ., κάποιος που κάνει εύκολα φίλους και μιλάει άνετα μπροστά σε κοινό, τον
χαρακτηρίζουμε, συνήθως, ως «κοινωνικό» ή «εξωστρεφή»

 Ψυχοπαθολογία:

Τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς που περιορίζουν την απόλαυση βασικών

ικανοποιήσεων που προκύπτουν από τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις
ικανότητες, της επαφής γενικότερα με τον κόσμο κ.λπ.
Τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογιάς (1)

 Είναι σχεδιασμένα ώστε να αποκαλύπτουν χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς πέρα από τις
νοητικές ικανότητες:
 απόψεις για τους άλλους
 ενδιαφέροντα και κίνητρα
 διαπροσωπικά χαρακτηριστικά
 στάσεις, ελπίδες, προσδοκίες, φόβοι

 Παρέχουν πληροφορίες για το υποκείμενο (τι κάνει, πώς τείνει να αισθάνεται, να σκέφτεται και
να αντιλαμβάνεται, και όχι γιατί συμπεριφέρεται)
 Δεν αποκαλύπτουν αίτια του προβλήματος
 Μετρούν συμπεριφορικές επιδράσεις ή αποτελέσματα
 Δεν οδηγούν σε «ακτινογραφία της ψυχής»
Τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας (2)

 Απλώς διευκολύνουν τη διαπίστωση σημαντικών πτυχών των απόψεων, των

συναισθημάτων και άλλων συμπεριφορών του ατόμου σε σχετικά σύντομο
χρονικό διάστημα και υπό μορφή που καθιστά δυνατή την άμεση αξιολόγηση της
συχνότητας εμφάνισής τους στον πληθυσμό στον οποίο ανήκει ο εξεταζόμενος.

 Είναι ευθύνη του ειδικού να διερευνήσει και να αναλύσει την προέλευση

των συμπεριφορών αυτών, να σχεδιάσει και να παρέχει τις κατάλληλες
θεραπευτικές συνθήκες για την αντιμετώπισή τους.
Είδη τεστ προσωπικότητας και ψυχοπαθολογίας

Προβολικά τεστ

Ερωτηματολόγια
Προβολικά τεστ (1)

 Σαν οθόνη κινηματογράφου όπου το άτομο «προβάλλει» τις σκέψεις, τα ενδιαφέροντα,

τους φόβους και τις επιθυμίες του.

 Σχεδιασμένα ν’ αποκαλύπτουν χαρακτηριστικά του εαυτου και των σχέσεων με άλλους

που πολλές φορές τα άτομα έχουν εξασκηθεί να κρύβουν (πχ., κρυφές ελπίδες, φόβοι,
φαντασιώσεις).

 Ζητούν από τον εξεταζόμενο να συμπεριφερθεί σε μια κάπως μη δομημένη και άγνωστη
κατάσταση, όπου δεν υπάρχει μια καλά προετοιμασμένη απάντηση.

 Υποτίθεται ότι ο τρόπος με τον οποίο θα ερμηνεύσει ή βρει μια δομή στο διφορούμενο
υλικό που του παρουσιάζεται, θα αποκαλύψει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο
αντιλαμβάνεται και σχετίζεται με τον κόσμο.
Προβολικά τεστ (2)
 Τεστ του ελεύθερου συνειρμού (Word association
test) (Galton, Jung, 1879)

 Rorschach τεστ (Rorschach, 1921)

υποκειμενικό στη χορήγηση, τη βαθμολόγηση και την
ερμηνεία του
μέτρια ως χαμηλή αξιοπιστία και εγκυρότητα
Rorschach τεστ (Rorschach, 1921)
Προβολικά τεστ (3)
Τεστ θεματικής αντίληψης (Thematic Apperception Test-TAT)
(Morgan & Murray, 1935)

χρησιμοποιείται ευρέως, παρόλο που έχει από μέτρια έως χαμηλή

αξιοπιστία και αμφίβολη εγκυρότητα

μεταφράσεις των εγχειριδίων χορήγησης, βαθμολόγησης και ερμηνείας του

ΤΑΤ και του Rorschach υπάρχουν στην Ελλάδα πάνω από 40 χρόνια
Τεστ θεματικής αντίληψης (Thematic Apperception Test-TAT) (Morgan & Murray, 1935)
Ερωτηματολόγια προσωπικής αναφοράς
(αυτοαναφοράς)

 Ζητούν από τα ίδια τα υποκείμενα να αξιολογήσουν δυναμικά τα δικά

τους τυπικά συναισθήματα, ενδιαφέροντα, στάσεις, επιθυμίες,
πεποιθήσεις, πράξεις και τρόπους αλληλεπίδρασης με τους άλλους.
 Ένα σημαντικό μέρος της συμπεριφοράς του υποκειμένου μπορεί να
παρατηρηθεί μόνο απο το ίδιο.
 Το άτομο γίνεται «ψυχολόγος του εαυτού του», κάνει τα είδη
παρατηρήσεων που θα ήθελε να κάνει ένας ψυχολόγος για εκείνον.
Ερωτηματολόγιο προσωπικότητας MMPI (1)

 Πολυδιάστατο Ερωτηματολόγιο Προσωπικότητας της Μιννεσότα

(Minnesota Multiphasic Personality Inventory-MMPI, Hathaway
&McKinley, 1943):

550 ερωτήσεις με: «σωστό», «λάθος», «δε μπορώ να απαντήσω»

π.χ., «ο ύπνος μου είναι διακοπτόμενος και ανήσυχος», «μερικές
φορές θέλω να καταστρέψω τα πράγματα γύρω μου»)
Ερωτηματολόγιο προσωπικότητας MMPI (2)
3 κλίμακες
Κλίμακα εγκυρότητας:
• Δε μπορώ να απαντήσω (?)
• Ψεύδος (L)
• Σπανιότητα (F)
• Διόρθωση (Κ)
• Δείκτης απάτης (F μείον Κ)
Κλινική κλίμακα: Κλίμακα προσωπικότητας:
• Υποχονδρίαση (1 ή Hs) • Κλίμακα αρρενωπότητα-
• Κατάθλιψη (2 ή D) θηλυκότητα (5 ή Mf)
• Υστερία (3 ή Hy) • Κοινωνική εσωστρέφεια (0
• Ψυχοπαθητικότητα (4 ή Pd) ή Si)
• Παράνοια (6 ή Pa)
• Ψυχασθένεια (7 ή Pt)
• Σχιζοφρένεια (8 ή Sc)
• Υπομανία (9 ή Ma)
Ερωτηματολόγιο προσωπικότητας MMPI (3)

 Πλεονέκτημα οι κλίμακες εγκυρότητας

 Υψηλότερη αξιοπιστία από τα προβολικά τεστ
 Αν και έχει επικριθεί έντονα για τον σχεδιασμό, τη στάθμιση και τα
ψυχομετρικά χαρακτηριστικά του:
 Μέχρι και σήμερα είναι ένα πολύ δημοφιλές ψυχοδιαγνωστικό τεστ
 Μεταφράσεις του αρχικού τεστ χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα από
τα τέλη του ‘60 και του MMPI-2 από το 2003
Αξιολόγηση ψυχολογικών διαταραχών μέσω
ερωτηματολογίων (1)

 Βραχείας διάρκειας
 Αξιολόγηση συγκεκριμένων υποδειγμάτων προβληματικής συμπεριφοράς (π.χ., κατάθλιψη,
ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά κλπ.) και περιορισμένων τάξεων διαταραχών (π.χ., διαταραχές άγχους
και διαταραχές πρόσληψης της τροφής).
 Τ’ αποτελέσματα συγκρίνονται με δεδομένα από δείγματα στάθμισης και ερμηνεύονται βάσει δεδομένων
από άλλες μελέτες ψυχομετρικής αξιοπιστίας και εγκυρότητας.
 Εμπλουτίζουν τις κλινικές συνεντεύξεις
 Ο ειδικός «με μια ματιά» στο συμπληρωμένο ερωτηματολόγιο διακρίνει τα στοιχεία της διαταραχής που
εμφανίζονται πιο συχνά, έχουν περισσότερη ένταση ή συνδέονται με τη μεγαλύτερη αναστάτωση στη ζωή
του υποκειμένου.
 Έναυσμα για περισσότερη συζήτηση μεταξύ εξεταστή και εξεταζόμενου
 Ο εξεταζόμενος μαθαίνει να περιγράφει πιο αποτελεσματικά τη σχέση ανάμεσα στα συναισθήματα, τις
δράσεις του, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την προέλευσή τους.
Ερωτηματολόγια υπηρεσιών α’βάθμιας περίθαλψης

 Ερωτηματολόγιο Γενικής Υγείας (GHQ).

 Ερωτηματολόγιο Προσωπικής Υγείας
 Ερωτηματολόγιο Υγείας Ασθενών
 Μελέτη SF-36 για την αξιολόγηση της ποιότητας ζωής
 Αξιολόγηση Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης της Ψυχικής Διαταραχής (PRIME-MD)
 Εργαλεία εντός κλινικού πλαισίου για αξιόπιστες αξιολογήσεις των ασθενών:
 Κλίμακα Αξιολόγησης Χάμιλτον (Hamilton Rating Scale) για καταθλιπτική
συμπτωματολογία
 Πρόγραμμα για τις Συναισθηματικές Διαταραχές και τη Σχιζοφρένεια (SADS)
Ψυχολογική και ψυχιατρική αξιολόγηση
στα πλαίσια μονάδων υγείας

 Στόχος: η διαπίστωση της κατάστασης του

ασθενούς και των παραγόντων που σχετίζονται με
αυτή.

 Η αξιολόγηση ή η επαναξιολόγηση βοηθά στον

έλεγχο των αποτελεσμάτων της παρέμβασης, της
γενικότερης κατάστασης της υγείας και της
ποιότητας ζωής.
Άγχος και κατάθλιψη

 Υπερβολικό άγχος σε καταστάσεις που δεν είναι απειλητικές ή άγνωστες

(π.χ., στο σπίτι ή στα ψώνια):
 εµποδίζει την καθηµερινή ζωή.
 σημάδια: δυσκολία στην αναπνοή, ταχυπαλµία, ιδρώτας, ζαλάδα, ξερό στόµα, πόνοι
µυών, πονοκέφαλος διάρροια, δυσκοιλιότητα, ανορεξία, αδυναµία συγκέντρωσης,
δυσκολία στον ύπνο, έλλειψη ενδιαφέροντος για σεξ.
 Η κατάθλιψη είναι μια κατάσταση έντονης θλίψης και μελαγχολίας, που χαρακτηρίζεται
από απώλεια ενδιαφέροντος για καθημερινές συνήθειες:
επηρεάζει διάθεση, σκέψεις
συνοδεύεται από σωματικές ενοχλήσεις
επηρεάζει διατροφικές συνήθειες, ύπνο, αντίληψη εαυτού και του κόσμου γενικά
Ερωτηματολόγια άγχους και κατάθλιψης

Κλίμακα Άγχους του Spielberger (STAI) (Spielberger, 1970)

στάθμιση στα ελληνικά σε μεγάλο δείγμα κλινικού και υγειούς πληθυσμού
(Αναγνωστοπούλου & Κιοσέογλου, 2002)
Beck Anxiety Inventory (BAI) (Beck & Steer, 1993)
προσαρμογή στον ελληνικό πληθυσμό (Γιαννακού κ.ά., 2013)
Beck Depression Inventory (BDI) (Beck et al., 1961)
προσαρμογή στον ελληνικό πληθυσμό (Τζέμος, 1987)
Κλίμακα άγχους και κατάθλιψης στο Γενικό Νοσοκομείο (HADS)
μετάφραση και στάθμιση στα ελληνικά (Μιχόπουλος κ.ά., 2007)
0-9: καθόλου κατάθλιψη
10-18: ήπια έως μέτρια κατάθλιψη
19-29: μέτρια έως σοβαρή κατάθλιψη
30-63: σοβαρή κατάθλιψη
Διατροφικές διαταραχές

«Επίμονες διαταραχές σχετικά με την κατανάλωση τροφής ή συμπεριφορές που σχετίζονται

με το φαγητό και έχουν ως αποτέλεσμα την δυσαπορρόφηση των τροφίμων από τον
οργανισμό, κάτι που επηρεάζει σημαντικά την υγεία ή την ψυχοκοινωνική λειτουργία του
ατόμου.»

APA, 2013

Χαρακτηριστικά:

 Σημαντική ψυχολογική και λειτουργική δυσλειτουργία (παράλογες αντιλήψεις για την εικόνα του
σώματος, περιορισμός ή υπερκατανάλωση τροφής, σκέψεις και συμπεριφορές διατήρησης αυτών των
διατροφικών συνηθειών).
 Ανεπαρκείς και δυσλειτουργικές στάσεις για το φαγητό και πολύπλοκη σχέση με τα τρόφιμα, που
χαρακτηρίζεται από άγχος, θυμό, φόβο και ενοχή.
Κατηγορίες διατροφικών διαταραχών

 Ψυχογενής ανορεξία
 Ψυχογενής βουλιμία
 Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας
 Pica
 Διαταραχή μηρυκασμού
 Διαταραχή περιορισμού λήψης τροφής
 Ψυχογενής ανορεξία
 Σκόπιμη απώλεια βάρους που προκαλείται και υποστηρίζεται από το άτομο:
 περιορισμός κατανάλωσης τροφής παρά τις ενεργειακές απαιτήσεις:
πολύ χαμηλό σωματικό βάρος σε σχέση με την ηλικία, το φύλο, το
αναπτυξιακό στάδιο και τη σωματική υγεία.
 έντονος φόβος και ανησυχία για αύξηση του βάρος ή εναπόθεση της
τροφής ως λίπος, ακόμη και αν και το βάρος του ατόμου είναι κάτω από
το φυσιολογικό.
 διαταραχή στην αντίληψη της εικόνας του σώματος και
υπερενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος, καθώς και
επίμονη έλλειψη αναγνώρισης της σοβαρότητας του χαμηλού σωματικού
βάρους
APA, 2013
Ψυχογενής βουλιμία

Επανειλημμένες περίοδοι υπερκατανάλωσης τροφής

συνοδευόμενης από υπερβολική ανησυχία για τον έλεγχο του
σωματικού βάρους, οδηγώντας το άτομο σε ακραίες
συμπεριφορές:
αυτό-προκαλούμενος εμετός
χρήση καθαρτικών και διουρητικών χαπιών
υπερβολικά ψυχαναγκαστική άσκηση κ.ά.

WHO, 2009
Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας
(binge eating disorder)

 Σε αντίθεση με τη βουλιμία, όχι ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές για

εξουδετέρωση πιθανών επιπτώσεων αύξησης βάρους.
Τα επεισόδια δε χαρακτηρίζονται από πείνα ή κάποια μεταβολική ανάγκη, αλλά από αισθήματα
απώλειας ελέγχου και ψυχολογικής δυσφορίας.
 Εμφανίζεται σε άτομα με φυσιολογικό βάρος, υπέρβαρα αλλά και παχύσαρκα άτομα.
 Είναι διαφορετική από την παχυσαρκία γιατί:
 τα παχύσαρκα άτομα δεν παρουσιάζουν (απαραίτητα) υπερφαγικά επεισόδια
 τα άτομα με υπερφαγία καταναλώνουν περισσότερες θερμίδες, σύμφωνα με εργαστηριακές
μελέτες, έχουν μεγαλύτερη λειτουργική βλάβη, χαμηλότερη ποιότητα ζωής, πιο υποκειμενική
δυσφορία και μεγαλύτερη ψυχιατρική συννοσηρότητα.
APA, 2013
Μέσα αξιολόγησης διατροφικών διαταραχών
Eating Disorder Examination Questionnaire (EDE-Q) (Fairburn, 2008) από το Eating Disorder Examination Ιnterview
(EDE) (Fairburn, 1993)
μετάφραση στα ελληνικά (Pliatskidou et al., 2015)
Eating Attitudes Test (EAT-26) (Garner & Garfinkel, 1979)
μέτρηση συμπτωμάτων και προβλημάτων που χαρακτηρίζουν τις ΔΔ
εκτίμηση διαθέσεων, στάσεων και συμπεριφορών σχετικών με τη ψυχογενή ανορεξία και βουλιμία
Disordered Eating Attitude Scale (DEAS) (Alvarenga et al., 2010)
κλινικοί και μη κλινικοί πληθυσμοί
Tridimensional Personality Questionnaire (TPQ) (Brewerton et al., 1993)
αξιολόγηση προσωπικότητας σε 3 βιολογικές κοινωνικές διαστάσεις των ΔΔ
Adult Eating Behaviour Questionnaire επέκταση του Child Eating Behaviour Questionnaire (CEBQ) (Hunot et al., 2016)
 μέτρηση χαρακτηριστικών προσέγγισης και αποφυγής σχετικά με την τροφή
Eating Disorder Inventory (EDI) (Garner et al., 1983)
εντοπισμός των κλινικών διατροφικών διαταραχών
διεθνώς χρησιμοποιούμενο εργαλείο αξιολόγησης της νευρικής ανορεξίας και βουλιμίας
Άλλες ψυχολογικές παράμετροι σχετικές
με τη διατροφή

 Αρνητική εικόνα σώματος

 Σωματο-δυσμορφική διαταραχή
Αρνητική εικόνα σώματος

 Αρνητική, υποκειμενική αυτό-αξιολόγηση του σώματος, η

οποία σχετίζεται με το μέγεθος του σώματος, το σχήμα,
το μυϊκό τόνο, το βάρος και τη φυσική κατάσταση.

 Υποκειμενική αντίληψη του ατόμου ότι το σώμα του

διαφέρει από το ιδανικό πρότυπο σώματος, με το οποίο
γίνεται αποδεκτό από άτομα του ίδιου και του αντίθετου
φύλου.
Μέσα αξιολόγησης αρνητικής εικόνας σώματος

 Body Shape Questionnaire (BSQ)(Cooper et al., 1987)

 βαθμός ανησυχίας για το σωματικό σχήμα
 Body Image Disturbance Questionnaire (BIDQ) (Cash et al., 2004)
 αξιολόγηση αρνητικής εικόνας σώματος ή διαταραχή της σωματικής εικόνας
 Body Self-Image Questionnaire (BSIQ) (Rowe et al., 1999)
 Body-Image Questionnaire (BIQ)(Koleck et al., 2002)
 αξιολόγηση εικόνας σώματος από την οπτική των εξιδανικευμένων φυσικών
χαρακτηριστικών
 Eating Disorder Inventory- Body dissatisfaction (Garner,1983)
Διαταραχή σωματικής δυσμορφίας (ΔΣΔ)

 Έντονο άγχος και υπερβολική ενασχόληση με σημεία του σώματος, που μπορεί να
έχουν πραγματική ή υποτιθέμενη ατέλεια.
 Διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, την οποία το άτομο προσπαθεί διαρκώς να αλλάξει.
 Πιστεύει πως το σώμα του είναι άσχημο, αποκρουστικό και ότι εξαιτίας της
εμφάνισής του θα γίνει αντικείμενο περίγελου από το περιβάλλον του.
 Περιγράφει κάποια σημεία του σώματος του ως μη ελκυστικά ή παραμορφωμένα.
 Πιστεύει ότι δεν θα καταφέρει ποτέ, λόγω της εμφάνισης, του να γίνει αρεστό και
επιμένει στην άποψη αυτή, ακόμη και αν οι άλλοι έχουν αντίθετη γνώμη.
Μέσα αξιολόγησης διαταραχής σωματικής
δυσμορφίας

Κλίμακα Yale-Brown Ψυχαναγκασμών-Καταναγκασμών, τροποποιημένη για

τη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (BDD-YBOCS) (Phillips et al., 1997)

μετάφραση και στάθμιση στα ελληνικά (Kapsali, Nikolaou, Papageorgiou,

Psychology and Psychiatry, 2019)

 Eρωτηματολόγιο Σωματοδυσμορφικής Ανησυχίας (DCQ) (Oosthuizen et al.,

1998)

μετάφραση στα ελληνικά

 Κλίμακα Brown για την εκτίμηση των πεποιθήσεων (BABS) (Eisen et al.,
1993)
Η ποιότητα ζωής στην υγεία

«Ευρεία έννοια που επηρεάζεται με πολύπλοκο τρόπο από τη σωματική

υγεία του ατόμου, την ψυχολογική κατάσταση, το επίπεδο
ανεξαρτησίας, τις κοινωνικές σχέσεις, τις προσωπικές πεποιθήσεις και
τη σχέση του με τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντός του.»

WHOQoL Group, 1993

Χρησιμοποιώντας την ποιότητα ζωής στην έρευνα

 Κεντρικός ο ρόλος της ποιότητας των ερωτηματολογίων στη «διαμάχη»

στο χώρο της κλινικής ιατρικής και της ψυχολογίας.

 Πολλές χρηματοδοτούμενες κλινικές δοκιμές απαιτούν πλέον τη

συμπερίληψή της μεταξύ των εξαρτημένων μεταβλητών.

 Αντίθετα, οι παρεμβατικές μελέτες που επικεντρώνονται μόνο στη

θνησιμότητα θεωρούνται ξεπερασμένες.

 Ωστόσο, μέχρι και σήμερα η πλειοψηφία των δημοσιευμένων κλινικών

μελετών δεν αναφέρει δεδομένα αναφορικά με την ποιότητα ζωής.
Ερωτηματολογία για την ποιότητα ζωής

 Ερωτηματολόγιο υγείας SF-36

 αξιοπιστία και εγκυρότητα, μετάφραση & στάθμιση στα ελληνικά
 Nottingham Health Profile (NHP)
 υψηλή αξιοπιστία & εγκυρότητα
 Sickness Impact Profile (SIP)
 καλή αξιοπιστία αλλά περισσότερες μετρήσεις για εγκυρότητα
 WHOQOL-100
 σταθμισμένο και μεταφρασμένο στα ελληνικά
 Ερωτηματολόγιο αξιολόγησης της ποιότητας ζωής (AQOL)
 υψηλή εγκυρότητα, αξιοπιστία και ευαισθησία
 Ερωτηματολόγιο Γενικής Υγείας -28 (General Health Questionnaire -28)
 Kλίμακα άγχους και κατάθλιψης στο Γενικό Νοσοκομείο (HADS)
 Κλίμακα κατάθλιψης του Beck (BDI)
 Ερωτηματολόγιο Πόνου McGill
 Κλίμακα αυτοεκτίμησης του Rosenberg (RSES)
WHOQOL-100
Προβλήματα από τη χρήση της ποιότητας ζωής ως έκβαση

 Εστιάζει είτε σε συγκεκριμένες ασθένειες είτε σε εύρος προβλημάτων

 Ωστόσο, οι μελέτες που τη χρησιμοποιούν με αυτό το σκοπό έχουν κάποιες δυσκολίες:
 διαφορετικές μελέτες με διαφορετικούς τρόπους μέτρησης
της ποιότητας ζωής Δύσκολη
η γενικευσιμότητα
 διαφορετικοί όροι σε διαφορετικές μελέτες: «ποιότητα ζωής»,
«υποκειμενική κατάσταση υγείας», «θνησιμότητα»
Η ποιότητα ζωής ως προγνωστικός παράγοντας
της μακροζωίας

 Αν και χρησιμοποιείται ως εξαρτημένη μεταβλητή, μπορεί να αποτελέσει και

προγνωστικό παράγοντα μελλοντικών γεγονότων και, ειδικότερα, της
μακροζωίας
 κυρίως μελέτες αναφορικά με καρδιαγγειακές παθήσεις και αυτοκτονικές
συμπεριφορές
 ακόμα και απλές, μεμονωμένες ερωτήσεις αυτοαναφοράς της κατάστασης
της υγείας μπορούν να προβλέψουν τη θνησιμότητα ύστερα από διαχρονική
παρακολούθηση (από 2 έως 28 έτη)
Στάθμιση ψυχομετρικών τεστ

 Δοκιμασίες όπου ο ερευνητής ακολουθεί την ίδια διαδικασία για τη

διεξαγωγή του τεστ
 Ίδιες ερωτήσεις για όλους τους συμμετέχοντες
 Προκαθορισμένος τρόπος διεξαγωγής της διαδικασίας

 Τυποποιημένη βαθμολογία που επιτρέπει την ερμηνεία των

απαντήσεων σε σχέση με το σταθμισμένο δείγμα και έμμεσα με το
γενικό πληθυσμό
Αξιοπιστία των ψυχομετρικών τεστ (1)

 Θα δώσει το τεστ το ίδιο αποτέλεσμα για ένα άτομο εάν γίνουν 2 ή

περισσότερες μετρήσεις;
 Αν το τεστ χορηγηθεί άλλη μέρα, αποτελείται από άλλα θέματα ή αν
κάποιος άλλος βαθμολογήσει τις απαντήσεις, το αποτέλεσμα θα είναι
το ίδιο;
 Πόσο συνεπείς ή σταθερές είναι, κατά μέσο όρο, οι βαθμολογίες ενός
τεστ;
Αξιοπιστία των ψυχομετρικών τεστ (2)

Στην ψυχομετρική θεωρία, η αξιοπιστία μιας βαθμολογίας σε ένα

ψυχοδιαγνωστικό τεστ είναι η έκταση στην οποία η βαθμολογία είναι
απαλλαγμένη από σφάλματα μέτρησης που οφείλονται στη
μεταβλητότητα σφάλματος, δηλαδή στην επίδραση μη σχετικών
παραγόντων.
Πηγές σφαλμάτων μέτρησης

 Ακατάλληλο περιβάλλον (κακός φωτισμός, φασαρία κ.λπ.)

 Μη κατάλληλες οδηγίες
 Ελλιπής κατασκευή των θεμάτων του τεστ
 Κακή παρουσίαση των θεμάτων (π.χ., γρήγορη εκφώνηση)
 Ανταγωνιστική σχέση ανάμεσα στον εξεταστή και τον εξεταζόμενο
 Χρήση ακατάλληλης στάθμισης δείγματος
 Ακατάλληλη επιλογή θεμάτων και λάθη στη χρονομέτρηση
 Λάθη στη βαθμολογία και την ερμηνεία του τεστ
Το σφάλμα μέτρησης μπορεί να μας οδηγήσει σε ανακριβείς
περιγραφές, λανθασμένες διαγνώσεις και αποφάσεις, οι
οποίες αντί να βοηθήσουν τα άτομα, είναι πιθανό να
τα βλάψουν.
Αντιμετώπιση του σφάλματος μέτρησης

 Εποπτεία ως προς τη χορήγηση, τη βαθμολόγηση και την ερμηνεία

 Το εγχειρίδιο του κάθε τεστ πρέπει να περιλαμβάνει:
την εκτίμηση, τη μέθοδο ή μεθόδους υπολογισμού της αξιοπιστίας
περιγραφή χαρακτηριστικών του σταθμισμένου δείγματος
 Χορήγηση από επαγγελματίες, υπό σταθερές συνθήκες
 Σε υποκείμενα των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι όμοια με εκείνα του
σταθμισμένου δείγματος
 Ωστόσο, κανένα τεστ δεν είναι απόλυτα απαλλαγμένο από
τη μεταβλητότητα σφάλματος
 Εγκυρότητα των ψυχομετρικών τεστ

 Έκταση στην οποία το τεστ μετρά αυτό που προτίθεται ή σκοπεύει να μετρήσει

 Μας πληροφορεί για το τι είναι βάσιμο να συμπεράνουμε από τις βαθμολογίες του τεστ

 Ένα τεστ μπορεί να είναι αξιόπιστο αλλά όχι έγκυρο, αλλά για να είναι έγκυρο πρέπει να είναι
αξιόπιστο

 Δεν πρέπει να αποδεικνύεται με γενικούς ορισμούς

 Ακόμα και αν η εγκυρότητα έχει υποστηριχθεί από εμπειρικές μελέτες, ένα ψυχοδιαγνωστικό
τεστ δε θεωρείται απόλυτα έγκυρο

 Ακόμα και αν ένα τεστ είναι κατάλληλα ανεπτυγμένο, μερικές φορές είναι δύσκολο να
καθοριστεί τι πραγματικά μετρα (π.χ., βαθμολογίες IQ)
Είδη εγκυρότητας

 Φαινομενική (face validity)

 Εγκυρότητα περιεχομένου (content validity)
 Εγκυρότητα κριτηρίου (criterion validity)
 Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής (construct validity)

Κάθε εγκυρότητα έχει διαφορετικές έννοιες και μεθόδους εκτίμησης που

συνδέονται με αυτες
 Η εγκυρότητα ισχύει μόνο όταν το τεστ χορηγείται από έναν καλά
εκπαιδευμένο εξεταστή, σε ένα προκαθορισμένο περιβάλλον και σε άτομα
των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι παρόμοια με εκείνα του δείγματος
στάθμισης, και μόνο εφόσον το τεστ βαθμολογείται και ερμηνεύεται με τον
κατάλληλο τρόπο.
 Οποιαδήποτε παρέκκλιση από αυτές τις συνθήκες, σε μια ατομική χορήγηση,
ακυρώνει την εκτίμηση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας του τεστ για την
ψυχομετρική κατανόηση αυτής της ατομικής βαθμολογίας.
Κριτική για τα ψυχομετρικά τεστ

 Η θέση του ατόμου μέσα στην ομάδα εξαρτάται από

αυθαίρετους παράγοντες (φύση της ομάδας, θέματα που
επιλέγονται, διάρκεια του τεστ, χρόνος για τη συμπλήρωσή
του κλπ.) και άρα η φαινομενική ακρίβεια της
ποσοτικοποίησής τους είναι ψευδής.
 Τα άτομα και τα βιώματά τους είναι μοναδικά και ο μόνος
τρόπος για να κάνουμε δηλώσεις για αυτά είναι μελετώντας
εντατικά και άμεσα τη συμπεριφορά τους σε ποικίλες
καταστάσεις.
Προκλήσεις

 Οι συμμετέχοντες εκφράζουν αυτό που πραγματικά

πιστεύουν ή αυτό που θέλουν οι ερευνητές ν’ ακούσουν;
 Οι συμμετέχοντες έχουν τη λεκτική ικανότητα και την
επίγνωση να εκφράσουν αυτό που πραγματικά αισθάνονται;
 Μπορούν να διαφοροποιήσουν τα συναισθήματα, τις
πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές τους σε ένα επίπεδο
λεπτομέρειας το οποίο αναμένεται από τις αριθμητικές
κλίμακες;
Πλεονεκτήματα των ψυχομετρικών τεστ

 Βάση σύγκρισης των χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς που δε

μπορούν να ποσοτικοποιηθούν ξεκάθαρα με διαφορετικό τρόπο.
 Εντοπισμός συστηματικής μεταβλητής στη συμπεριφορά του
ατόμου κάτω από διαφορετικές περιστάσεις.
 Αναπόσπαστο κομμάτι της κλινικής διάγνωσης ακόμα και χωρίς
αναφορά σε ομαδικές νόρμες.
Προσόντα όσων χορηγούν ψυχομετρικά τεστ

 Γνώση της θεωρητικής και στατιστικής τους βάσης

 Γνώση της αξιολόγησης της ποιότητάς τους και του καλύτερου τρόπου χορήγησης,
βαθμολόγησης, ερμηνείας και αναφοράς των αποτελεσμάτων τους
 Εποπτεία
 Ώρες μελέτης
 Αναγνώριση προσωπικής ευθύνης στη σωστή χρήση του τεστ
 Ευθύνη άλλων επαγγελματιών υγείας που χρησιμοποιούν τα αποτελέσματά
τους για να πάρουν σημαντικές αποφάσεις: οφείλουν να κατανοήσουν την
κατάλληλη χρήση και τους περιορισμούς των συναφών τεστ
Πρόσβαση στο υλικό των τεστ

Το περιεχόμενο πολλών τεστ προστατεύεται από

από το νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας,
καθιστώντας παράνομη τη χρήση του από μη
εξειδικευμένους επαγγελματίες.
Συνθήκες της εξέτασης

 Απομνημόνευση απαραίτητων οδηγιών και διαδικασιών από τους χορηγούντες του τεστ
 Αποφυγή λαθών και αυτοσχεδιασμών
 Ικανοποιητική παρουσίαση των παραδειγμάτων (ταχύτητα και χρωματισμός φωνής)
 Τρόπος αντίδρασης όταν ο εξεταζόμενος δίνει σωστή ή λανθασμένη απάντηση
 Κατάλληλος έλεγχος, καλή κατάσταση, επαρκής ποσότητα και κατάλληλη σειρά όλων των
υλικών που θα χρησιμοποιηθούν πριν τη συνάντηση με τον εξεταζόμενο
 Αίθουσα απαλλαγμένη από θορύβους και ερεθίσματα που αποσπούν την προσοχή
 Ευήλιο και ευάερο δωμάτιο
Το υλικό σε κοντινή απόσταση από τον εξεταστή και τοποθετημένο με τρόπο που δεν ενοχλεί
τον εξεταζόμενο
 Προαιρετικά, τα τηλέφωνα εκτός λειτουργίας
 Κατάλληλα προσαρμοσμένος χώρος στα χαρακτηριστικά του ατόμου
Η καλή σχέση εξεταστή και εξεταζόμενου

 Αν και επιθυμούμε να δημιουργήσουμε μια ακριβή εικόνα του συνηθισμένου τρόπου

συμπεριφοράς ενός ατόμου, η ψυχιατρική κλινική ή η αίθουσα εξέτασης δεν είναι για τους
περισσότερους ανθρώπους μια πολύ συνηθισμένη κατάσταση.

 Παρελθοντικές δυσάρεστες εμπειρίες και στάσεις απέναντι σε διάφορα είδη τεστ (σχολείο, ιατρικοί
χώροι) και αρνητικά συναισθήματα (φόβοι, ανησυχίες) μπορεί να επηρεάσουν τη βαθμολογία των
τεστ.

 Τέτοιες δυσκολίες πρέπει να αναγνωρίζονται άμεσα από τον εξεταστή, δείχνοντας

κατανόηση, υποστήριξη και παρέχοντας καλύτερη πληροφόρηση στον εξεταζόμενο (όχι
αμυντική στάση).

 Rapport («ψυχική επαφή»): προσπάθεια του εξεταστή να προετοιμάσει τον εξεταζόμενο ώστε
να δώσει μια σειρά απαντήσεων οι οποίες αποτελούν βάσιμους δείκτες των χαρακτηριστικών του.
Δυσκολίες στην εδραίωση καλή σχέσης

 Πρακτικοί περιορισμοί
 Συναισθηματικά δυσάρεστες εμπειρίες λίγο πριν την εξέταση
 Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συναισθηματική κατάσταση του εξεταζόμενου
καθιστά αδύνατη μια αξιόπιστη εκτίμηση της συμπεριφοράς του
 διακοπή της εξέτασης, και παροχή βοήθειας από τον εξεταστή για τον
αποφορτισμό του
 μετάθεση εξέτασης σε άλλη ημερομηνία
 Στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων πρέπει να ληφθεί υπόψη και η
συναισθηματική κατάσταση του ατόμου
 Καταστάσεις και συμβάντα, που, ίσως, καταστρέφουν την ψυχομετρική
σημασία των παρατηρήσεων, δεν καταστρέφουν κατ’ανάγκη και την πιθανή
κλινική τους σημασία!

 τα ψυχοδιαγνωστικά τεστ είναι απλώς μέσα (εργαλεία) που μας βοηθούν να

ολοκληρώσουμε μια χρήσιμη περιγραφή του εξεταζόμενου ή πελάτη και παρέχουν
τις συνθήκες για την παραγματοποίηση ειδικών παρατηρήσεων, ακόμη και χωρίς
αναφορά στο μέσο όρο και την τυπική απόκλιση του δείγματος στάθμισης.
 παρατηρήσεις πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εξέταση, μπορούν να
συμβάλουν σημαντικά σε αυτή την περιγραφή
Τα δικαιώματα των εξεταζόμενων

 Δικαίωμα γνώσης της μελλοντικής χρήσης των αποτελεσμάτων του τεστ και ποιοί θα
έχουν πρόσβαση σε αυτά

 Όχι απαραίτητη η αποκάλυψη της θεωρητικής βάσης, αλλά όχι εξαπάτηση

 Παροχή πληροφοριών σχετικών με την εξέταση

 Σεβασμός για την ιδιωτική ζωή του εξεταζόμενου και όχι πιέσεις ν’ απαντήσει σε
ερωτήσεις που δεν επιθυμεί

 Δικαίωμα εξεταζομένων να γνωρίζουν τα προσόντα του εξεταστή

 Δικαίωμα να ζητήσουν επεξηγήσεις για τα γενικά ευρήματα των ψυχοδιαγνωστικών

τεστ, ώστε να κατανοήσουν τη σημασιά και την πιθανή χρήση τους
Ηλεκτρονική χορήγηση ψυχομετρικών τεστ

Πλεονεκτήματα:
εξοικονόμηση χρόνου (άμεση κωδικοποίηση, υπολογισμός δεδομένων)
 άμεση σύγκριση δεδομένων από διαφορετικά τεστ και υπολογισμός τυπικού σφάλματος της διαφοράς
μεταξύ των μετρήσεων
παρουσίαση πολύπλοκων ερεθισμάτων (βίντεο) και μέτρηση συμπεριφοράς (χρόνος αντίδρασης,
διακριτικότητα, ταχύτητα)
λιγότερη μεταβλητότητα και περιορισμός σφάλματος μέτρησης
συνεχής ανανέωση δεδομένων και διευκόλυνση στη δημιουργία νόρμας για τοπικές και άλλες ειδικές
ομάδες
πηγή διασκέδασης και ελευθερίας
αύξηση της συνεργατικότητας και του ενδιαφέροντος του εξεταζόμενου για τη διαδικασία
Μειονεκτήματα:
περιορισμένη δυνατότητα άμεσης παρατήρησης της συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης
αδυναμία αξιολόγησης της στάσης του εξεταζόμενου απέναντι στο τεστ
 Τέλος...

Σας ευχαριστώ!