Cảm hứng lãng mạn trong văn học giai đoạn 1945-1975

a. Thi vị hóa hiện thực cuộc sống và chiến đấu

* Hiện thực cuộc sống xây dựng chủ nghĩa xã hội còn nhiều khó khăn nhưng bằng cảm hứng lãng mạn, các tác giả
đã thổi vào cuộc sống một niềm vui, niềm tin yêu khiến cuộc sống đẹp tươi hơn. Huy Cận trong bài Đoàn thuyền
đánh cá đã miêu tả khung cảnh lao động với cái nhìn khỏe khoắn, lạc quan và chan chứa cảm hứng lãng mạn. Giữa
con người và thiên nhiên có sự giao hòa. Sức lao động đã làm nên bao điều kì diệu, nâng cánh tâm hồn ta thêm bay
bổng, đôi mắt ta thêm giàu có, tin yêu. (Thuyền ta lái gió…..vây giăng). Những vần thơ được viết theo cảm hứng lãng
mạn tuy có chỗ chưa sát với thực tế nhưng vẫn rất đáng quí, giúp ta có thêm niềm tin, nghị lực vươn tới tương lai,
trong đau khổ đã nghĩ tới ngày mai hạnh phúc.
*Cảm hứng lãng mạn đã thi vị hóa hiện thực chiến tranh, giúp con người quên đi những đau thương mất mát,
hướng tới một cuộc sống chiến đấu tươi đẹp hơn, rộn ràng những tiếng cười trẻ trung, lạc quan, yêu đời. Ra trận,
đi vào mưa bom    bão đạn mà lòng vui như trẩy hội:
“Xẻ dọc…tương lai”
“Đường ra trận mùa này đẹp lắm”
Là những người lính, trực tiếp đối diện với bom rơi, đạn nổ, họ hiểu thấu những mất mát, đau thương. Nhưng, họ
giấu đi những tổn thất để yên lòng người ra trận, họ vượt lên bom đạn, hi sinh bằng tiếng cười, tiếng hát của một dân
tộc nhiệt tình chiến đấu và nắm chắc chiến thắng. Tiếng cười như một biểu hiện của sức sống mãnh liệt, sức chống
chọi dẻo dai của dân tộc trước mọi thử thách.
“Không có kính ừ thì có bụi….cười ha ha”
*Bằng cảm hứng lãng mạn, thi vị hóa, các tác giả đã nhìn nhận cái chết bằng cái nhìn bình thản. Đối với người
lính, cái chết thật nhẹ nhàng, thanh thản.
“Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh….độc hành”
Nỗi đau tử biệt không làm cho người còn lại yếu đuối, bi lụy mà trái lại, sự hi sinh ấy làm cho ta trở nên mạnh mẽ
hơn, tiếp thêm sức mạnh, nghị lực để chiến đấu và chiến thắng kẻ thù
VD: Tnu trước cái chết của những người trong làng và người thân trong gia đình (Mai và con).
“Cây sắt thứ hai đập vào trước ngực Mai…..Ông cụ buông Tnu ra”
VD: Việt và Chiến trước cái chết của ba má. Hai chị em tranh nhau tòng quân để trả thù cho ba má.
b. Lý tưởng hóa tương lai
*Với cái nhìn lãng mạn, đất nước Việt Nam trong những năm tháng xã hội chủ nghĩa hiện lên thật đẹp. Công cuộc
xây dựng chủ nghĩa xã hội nhất định thắng lợi. Trong văn học ta thấy sáng lên một niềm tin vào cuộc sống tốt đẹp
ở ngày mai.
VD: Đã nghe nước chảy lên non
Đã nghe đất chuyển thành con sông dài
Đã nghe gió ngày mai thổi lại
Đã nghe hồn thời đại bay cao (Ba mươi năm đời ta có Đảng)
VD: “Ôi tương lai như hải cảng lắm tàu
Những con tàu chở đầy hạnh phúc
Ôi! tương lai như mùa chiêm lắm thóc
Lắm tiếng cười, lắm cánh bồ câu ”
(Chim lượn trăm vòng – Chế Lan Viên)
VD: “Mùa lạc”
*Bằng cái nhìn lãng mạn, những tác phẩm văn học giai đoạn 1945-1975 còn thể hiện cái nhìn lý tưởng về cuộc
sống ra trận, tin rằng thắng lợi ắt về ta và sự thất bại của địch là tất yếu. Chính điều đó góp phần quan trọng làm
nên sức mạnh tinh thần to lớn để vượt qua mọi thiếu thốn gian khổ, mọi thử thách nặng nề của chiến tranh.
“Chiến thắng về ta rất dĩ nhiên
Như nhân tâm phải thắng bạo quyền
Như B52 rơi trên Hà Nội
Cho mặt hồ Gươm ngát bóng sen”
(Giọt lệ mừng – Đông Trình)
“Nghìn đêm thăm thăm sương dày…..mai lên….núi Hồng”
“Ngày mai, ngày mai ta hoàn toàn chiến thắng
Anh dắt tay em, trời chi chít sao giăng”
(Lửa đèn – Phạm Tiến Duật)
VD. “Mảnh trăng cuối rừng”
c. Tuyệt đối hóa giữa thiện và ác, giữa ta và địch
Một trong những thủ pháp nghệ thuật quen thuộc của cảm hứng lãng mạn là xây dựng sự đối lập, tương phản.  Văn
học VN giai đoạn 1945-1975 đã xây dựng sự đối lập một cách tuyệt đối giữa thiện và ác, ta và địch. Sự đối lập thiện
và ác vốn có trong văn học từ xưa đến nay, nhất là trong văn học dân gian. Tuy nhiên, sự đối lập môt cách tuyệt đối
hóa giữa thiện và ác, ta và địch trong văn học VN giai đoạn này mang đậm hơi thở thời đại, mang đậm chủ nghĩa anh
hùng cách mạng, thể hiện sự căm phẫn trước những hành động tội ác, phi nghĩa của giặc và niềm tin vào chiến thắng
tất yếu của chính nghĩa.
*Giặc Pháp, Mỹ xâm lược đất nước ta và gây ra biết bao tội ác «  trời không dung, đất không tha  ». Hành động
của chúng dã man như những tên ác thú.
VD : “Rừng xà nu”
Đoạn văn miêu tả cảnh bọn thằng Dục tra tấn mẹ con Mai đến chết và đốt mười đầu ngón tay Tnu.
VD : “Những đứa con trong gia đình”
Bọn giặc Mỹ giết hại những người thân trong gia đình Việt.
VD : Đất nước – Nguyễn Đình Thi
“Bát cơm chan đầy nước mắt
Bay còn giằng khỏi miệng ta
Thằng giặc Tây, thằng chúa đất
Đứa đè cổ, đứa lột da”
“Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều”
*Các tác giả có xu hướng tuyệt đối hóa tội ác của kẻ thù, thể hiện thái độ căm phẫn tột độ. Đó là động lực thôi
thúc ta chiến đấu:
“Từ những năm đau thương chiến đấu
Đã ngời lên nét mặt quê hương
Từ gốc lúa bờ tre hồn hậu
Đã bật lên những tiếng căm hờn” (N.Đ.T)
VD: “Rừng xà nu” : Sự căm giận sôi trào ở Tnu
“Ở chỗ hai con mắt anh bây giờ là hai cục lửa lớn.”
VD : “Những đứa con trong gia đình”
Chị Chiến quyết không đội trời chung với giặc: “Nếu giặc còn thì tao mất.”
*Nếu kẻ thù là đại diện cho cái ác, chúng sang xâm lược nước ta, gieo bao tội lỗi thì nhân dân Việt Nam là đại diện
cho chính nghĩa. Chúng ta chiến đấu không chỉ vì độc lập, tự do, hòa bình, thống nhất chính đáng của Tổ quốc mà
còn để bảo vệ chân lý và vẻ đẹp của nhân loại trên thế giới. Vì thế, những đoạn văn, đoạn thơ miêu tả cuộc chiến
đấu vì chính nghĩa của ta mang đậm cảm hứng lãng mạn, anh hùng ca.
VD: Cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man là cuộc đấu tranh vì chính nghĩa, tiêu diệt những kẻ xâm lược tàn ác và giành
lại sự bình yên, hạnh phúc cho bản làng.
Phương châm : Chúng nó đã cầm súng thì mình phải cầm giáo.
“Tnu thét lên một tiếng…..núi Ngọc Linh về.”
VD: “Những đứa con trong gia đình”
“Một loạt đạn súng lớn văng vẳng……Lựu đạn ta đang nổ rộ”
VD: Chúng muốn đốt ta thành tro bụi
Ta hóa vàng nhân phẩm lương tâm
Chúng muốn ta bán mình ô nhục
Ta làm sen thơm ngát giữa đầm
(Việt Nam, máu và hoa – Tố Hữu)
Khi thể hiện sự đối lập, tuyệt đối hóa giữa ta và địch, các tác giả đã vạch một ranh giới rõ ràng: Ta nhất định thắng,
địch nhất định sẽ chuốc lấy thất bại thảm hại.
“Ta sẽ đánh, đánh những đòn sét đánh
Lũ diều hâu phải rã cánh tan đầu.”
(Bài ca xuân 71 – Tố Hữu)

Tiểu kết:
VHVN giai đoạn 1945-1975 tràn đầy cảm hứng lãng mạn. Cảm hứng lãng mạn như một chất men say nồng đến kì lạ,
xông hương và lan tỏa khắp các tác phẩm văn học cách mạng. Cảm hứng lãng mạn mang đến cho văn chương một cái
nhìn thi vị cuộc sống hiện tại, lý tưởng cuộc sống tương lai, tiếp thêm niềm tin và sức mạnh, ý chí và nghị lực để con
người vượt qua mọi gian khổ, khó khăn, hi sinh, mất mát, chiến đấu và chiến thắng kẻ thù xâm lược.