1 მკითხველთა ლიგა

სერგეი დოვლატოვი

ჩემოდანი.
უცხოელი ქალი

რუსულიდან თარგმნა ირაკლი ჯაფარიძემ და ქეთი

ჩართოლანმა

2 მკითხველთა ლიგა
ჩემოდანი

3 მკითხველთა ლიგა
 შესავალი

საპასპორტოში ის ძუკნა მეუბნება:

– თითოეულ წამსვლელზე სამი ჩემოდანია. ასეთია დადგენი-
ლი ნორმა. არსებობს სამინისტროს საგანგებო განკარგულება.
შეკამათებას აზრი არ ჰქონდა. თუმცა, რა თქმა უნდა, შევეკა-
მათე:
– მხოლოდ სამი ჩემოდანი?! დანარჩენ ნივთებს რა ვუყო?
– მაგალითად?
– მაგალითად, სარბოლო მანქანების მოდელების კოლექცი-
ას?
– გაყიდეთ, – მიპასუხა დაუფიქრებლად.
მერე წარბები შეკრა და დაამატა:
– უკმაყოფილების შემთხვევაში დაწერეთ განცხადება.
– კმაყოფილი ვარ, – ვპასუხობ.
ციხის მერე ყველაფრით კმაყოფილი ვიყავი.
– ჰოდა, ცოტა მორიდება იქონიეთ...
ერთ კვირაში უკვე ნივთებს ვალაგებდი და აღმოჩნდა, რომ
მხოლოდ ერთი ჩემოდანი გავავსე.
საკუთარი თავის ცოდვით ვიწვოდი. მე ხომ ოცდათექვსმეტი
წლისა ვიყავი. აქედან, თვრამეტი წელი მუშაობაში გავატარე. რა-
ღაცას ვშოულობდი, ვყიდულობდი. მეგონა, საკუთრებაც გამაჩ-
ნდა. შედეგი კი ერთადერთი ჩემოდანი იყო. თანაც საკმაოდ მოკ-
რძალებული ზომისა. გამოდის, ღატაკი ვიყავი? რატომ მოხდა
ასე?!

4 მკითხველთა ლიგა
 წიგნები? თუმცა, ძირითადად, აკრძალული წიგნები მქონდა,
რომელთაც საბაჟოზე არც გამატანინებდნენ. ავდექი და, ეგრეთ
წოდებულ არქივთან ერთად, ახლობლებს დავურიგე.
ხელნაწერები? დიდი ხანია, საიდუმლო გზებით გავაგზავნე
დასავლეთში.
ავეჯი? საწერი მაგიდა საკომისიოში ჩავაბარე. სკამები მხატ-
ვარმა ჩეგინმა წაიღო, რომელიც მანამდე ყუთებზე იჯდა. დანარ-
ჩენი გადავყარე.
აი, ასე წავედი ერთი ჩემოდნით. ფანერის, ნაჭერგადაკრული
ჩემოდნით, რომელსაც კუთხეებში ნიკელის სამაგრები ჰქონდა.
საკეტი არ მუშაობდა. ავდექი და ტრუსის რეზინით შევკარი.
ოდესღაც პიონერთა ბანაკს ვესტუმრე ამ ჩემოდნით. სახურავ-
ზე მელნით ეწერა: „უმცროსი ჯგუფი. სერიოჟა დოვლატოვი“. იქვე
ვიღაცას ხუმრობით მიეჯღაბნა „მძღნერიჭამია“. ნაჭერი გახეული
იყო. ალაგ-ალაგ სახურავს შიგნიდან ფოტოები ჰქონდა აწებებუ-
ლი. როკი მარჩიანო, ლუი არმსტრონგი, იოსიფ ბროდსკი, ლო-
ლობრიჯიდა – გამჭვირვალე ტანსაცმელში. მებაჟე ფრჩხილებით
ცდილობდა ლოლობრიჯიდას ახევას. ბოლოს და ბოლოს, ცოტა-
თი დაკაწრა.
ბროდსკის არც შეხებია. მხოლოდ იკითხა – ეს ვინააო? შო-
რეული ნათესავია-მეთქი, ვუპასუხე.
თექვსმეტ მაისს იტალიაში ამოვყავი თავი. ვცხოვრობდი რო-
მის სასტუმრო „დინაში“. ჩემოდანი საწოლის ქვეშ მოვათავსე.
ცოტა ხანში მცირე ჰონორარი მივიღე რუსული ჟურნალები-
დან. შევიძინე ცისფერი სანდლები, ფლანელის ჯინსი და ოთხი
ტილოს პერანგი. ჩემოდანი არც გამხსენებია.
სამი თვის შემდეგ შეერთებულ შტატებში გადავბარგდი, ნიუ-
იორკში. თავიდან სასტუმრო „რიოში“ ვცხოვრობდი, მერე –
ფლაშინგში, მეგობრებთან. ბოლოს ნორმალურ რაიონში ვიქი-

5 მკითხველთა ლიგა
რავე ბინა. ჩემოდანი კედლის კარადის კუთხეში დავდე. ტრუსის
თოკი არც კი გამიხსნია.
ოთხი წელი გავიდა. აღდგა ჩემი ოჯახი. ჩვენი ქალიშვილი ამე-
რიკელ გოგონად იქცა. შეგვეძინა ბიჭუნა. წამოიზარდა და გა-
ცელქდა. ერთხელ მოთმინებიდან გამოსულმა ჩემმა ცოლმა უყ-
ვირა:
– ახლავე შედი კარადაში!
ბიჭუნამ სამი წუთი გაატარა იქ. მერე გამოვუშვი და ვეკითხები:
– შეგეშინდა? იტირე?
ის კი მეუბნება:
– არა. ჩემოდანზე ვიჯექი.
აი, მაშინ გამოვიღე ჩემოდანი და გავხსენი. ჩემოდანში კარ-
გად შენახული ორბორტიანი კოსტიუმი იდო, რომელიც ინტერ-
ვიუების, სიმპოზიუმების, ლექციების, სადღესასწაულო მიღებე-
ბისათვის მქონდა გათვალისწინებული. მგონი, ნობელის პრემი-
ის ცერემონიალისთვისაც გამომადგებოდა. იქვე პოპლინის პე-
რანგი და ქაღალდში გახვეული ფეხსაცმელი ეწყო. ქვემოთ – ხე-
ლოვნური ბეწვით გაწყობილი ველვეტის ქურთუკი, წავის ბეწვის
ზამთრის ქუდი, სამი წყვილი კრეპის ფინური წინდა, მძღოლის
ხელთათმანები და ბოლოს – ოფიცრის ტყავის ქამარი.
ჩემოდნის ძირზე ოთხმოცი წლის მაისის „პრავდის“ გვერდი
ეფინა. მსხვილი შრიფტით აწყობილი სათაური იუწყებოდა: „დი-
ად სწავლებას – სიცოცხლე!“ ცენტრში – კარლ მარქსის ფოტო.
სკოლაში მსოფლიო პროლეტარიატის ბელადთა პორტრეტე-
ბის ხატვა მიყვარდა, განსაკუთრებით – მარქსისა. მელნის გად-
ღაბნაც კი საკმარისი იყო, უკვე ჰგავდა...
დავათვალიერე ცარიელი ჩემოდანი. ძირზე – კარლ მარქსი,
სახურავზე – ბროდსკი. მათ შორის კი – დაკარგული, დაუფასებე-
ლი, უქმად გატარებული ცხოვრება.

6 მკითხველთა ლიგა
 დავხურე ჩემოდანი. შიგნით ხმაურით დაგორავდნენ ნაფტა-
ლინის ბურთულები. ნივთები გროვად ეყარა სამზარეულოს მაგი-
დაზე. აი, ყველაფერი, რაც ოცდათექვსმეტ წელიწადში დავაგრო-
ვე, სამშობლოში გატარებული სიცოცხლის მანძილზე. გავიფიქ-
რე – ნუთუ, ესაა ყველაფერი? და პასუხიც გავეცი – ჰო, ესაა.
და, აი, უცებ მოგონებები მომაწვა. ისინი აქამდე, ალბათ, ამ
უბადრუკი ძონძების ნაკეცებში იმალებოდნენ. ახლა კი, თავი წა-
მოყვეს მოგონებებმა, რომლებსაც ასე დავარქმევდი – „მარქსი-
დან ბროდსკიმდე“. ან, თუნდაც – „რა მოვიპოვე“. ანდა, ვთქვათ,
უბრალოდ – „ჩემოდანი...“
თუმცა, როგორც ყოველთვის, შესავალი გამიგრძელდა...

7 მკითხველთა ლიგა
 კრეპის ფინური წინდები

ეს ამბავი თვრამეტი წლის წინ მოხდა. მაშინ ლენინგრადის

უნივერსიტეტის სტუდენტი ვიყავი.
უნივერსიტეტის კორპუსები ქალაქის ძველ უბანში იდგა. აქ
წყლისა და ქვის ერთობლიობა განსაკუთრებულ, დიდებულ ატ-
მოსფეროს ქმნის. ასეთ ვითარებაში ძნელია, წაიზარმაცო, თუმ-
ცა, მე ამას ვახერხებდი.
თუკი ქვეყნად არსებობს ზუსტი მეცნიერებები, ესე იგი, არსე-
ბობს არაზუსტიც. არაზუსტებს შორის, ჩემი აზრით, პირველი ად-
გილი ფილოლოგიას უჭირავს. ასე გავხდი ფილფაკის სტუდენტი.
ერთ კვირაში იმპორტულ ფეხსაცმელში გამოწყობილ, მოხდე-
ნილ გოგოს შევუყვარდი. მას ასია ერქვა.
ასიამ მეგობრები გამაცნო. ყველანი ჩვენზე უფროსები იყვნენ
– ინჟინრები, ჟურნალისტები, კინოოპერატორები. მათ შორის
ერთი მაღაზიის გამგეც ერია.
ისინი კარგად იცვამდნენ. უყვარდათ რესტორნები, მოგზაუ-
რობა. ზოგიერთს საკუთარი მანქანაც ჰყავდა.
მაშინ ყოველი მათგანი იდუმალებით მოცული, ძლიერი და
მიმზიდველი მეჩვენებოდა. მინდოდა, ამ წრეში ჩემი ადგილი მე-
პოვა.
მოგვიანებით, მათი უმრავლესობა ემიგრაციაში წავიდა. ახ-
ლა ისინი ჩვეულებრივი, ხანში შესული ებრაელები არიან.
ჩვენი ცხოვრების წესი მნიშვნელოვან ხარჯებს მოითხოვდა.
უფრო ხშირად, ამ ხარჯებს ასიას მეგობრები იღებდნენ საკუთარ
თავზე, რაც ძლიერ მაწუხებდა.
მახსენდება, ერთხელ შეუმჩნევლად როგორ ჩამიდო ჯიბეში
დოქტორმა ლოგოვინსკიმ ოთხი მანეთი, სანამ ასია ტაქსის იძა-
ხებდა...

8 მკითხველთა ლიგა
 ადამიანების დაყოფა ორ კატეგორიად შეიძლება: ისინი, რომ-
ლებიც კითხვებს სვამენ, და ისინი, რომლებიც პასუხობენ. ერ-
თნი, რომლებიც გამუდმებით კითხვებს იძლევიან, და მეორენი,
რომლებიც პასუხად გაღიზიანებულები იჭმუხნებიან.
მეგობრები ასიას არაფერს ეკითხებოდნენ, მე კი მხოლოდ
იმას ვაკეთებდი, რომ სულ ვეკითხებოდი:
– სად იყავი? მეტროში ვის მიესალმე? საიდან – ფრანგული
სუნამო?..
ადამიანების უმრავლესობას გადაუჭრელად მიაჩნია ის პრობ-
ლემები, რომელთა გადაჭრაც ხელს არ აძლევს. ჰოდა, გაუთა-
ვებლად სვამენ კითხვებს, თუმცა მართებულ პასუხებს არც მოით-
ხოვენ...
მოკლედ, მომაბეზრებლად და ტუტუცურად ვიქცეოდი.
გამიჩნდა ვალები, რომლებიც გეომეტრიული პროგრესიით
იზრდებოდა.
ნოემბრისთვის ოთხმოც მანეთს მიაღწია. ეს იმ დროისთვის
თავზარდამცემი რიცხვი იყო.
საკუთარ თავზე გამოვცადე, რა არის ლომბარდი თავისი
ქვითრებით, რიგები, ნაღვლიანი და დუხჭირი ატმოსფერო.
სანამ ასია გვერდით მყავდა, შემეძლო, არ მეფიქრა ვალებზე.
როგორც კი გამოვეთხოვებოდით, ეს დიდი დარდი იმ წამიდანვე
ნისლივით შემომერტყმებოდა ხოლმე და შთანმთქავდა.
დილაობით უბედურების შეგრძნებით ვიღვიძებდი. საათობით
ვაიძულებდი თავს ადგომასა და ჩაცმას. სერიოზულად ვგეგმავ-
დი საიუველირო მაღაზიის გაძარცვას.
დავრწმუნდი, რომ ღატაკი შეყვარებულის ყოველი აზრი დანა-
შაულებრივია.
იმ დროისათვის ჩემი აკადემიური მოსწრებაც მნიშვნელოვ-
ნად დაეცა. ასია სწავლით არც მანამდე ბრწყინავდა. დეკანატში
ჩვენს მორალურ სახეზე დაიწყეს ლაპარაკი.
9 მკითხველთა ლიგა
 შევამჩნიე – როდესაც ადამიანი შეყვარებულია და ვალები
აქვს, მისი მორალი მთავარ განსასჯელ თემად იქცევა ხოლმე.
მოკლედ, ყველაფერი ძალიან ცუდად იყო.
ერთხელ ექვსი მანეთის საშოვნელად ქალაქში დავბორია-
ლობდი. ლომბარდიდან აუცილებლად უნდა გამომეტანა პალ-
ტო. დავინახე ფრედ კოლესნიკოვი.
ფრედი ელისეევის მაღაზიის მოაჯირს დაყრდნობოდა და სი-
გარეტს ეწეოდა. მე ვიცოდი, რომ გადამყიდველი იყო. ასიამ გა-
მაცნო. ოცდასამი წლის ბიჭი, სახეზე არაჯანსაღი ფერით, ლაპა-
რაკის დროს ნერვიულად ისვამდა ხოლმე თმაზე ხელს. დაუფიქ-
რებლად მივუახლოვდი:
– შეგიძლიათ, ხვალამდე ექვსი მანეთი მასესხოთ?
ფულს ყოველთვის აგდებული ტონით ვითხოვდი, რომ ადა-
მიანებისთვის უარის თქმა გამეადვილებინა.
– უპრობლემოდ, – თქვა ფრედმა და ჯიბიდან პატარა, კვად-
რატული საფულე ამოაძვრინა.
ვინანე, რომ მეტი არ ვთხოვე.
– მეტი აიღეთ, – შემომთავაზა ფრედმა.
მაგრამ სულელივით ვიუარე.
ფრედმა დაკვირვებით შემომხედა.
– მოდი, ვისადილოთ, – თქვა მან, – მინდა, დაგპატიჟოთ.
უბრალოდ და ბუნებრივად ეჭირა თავი. ყოველთვის მშურდა
მათი, ვინც ამას ახერხებს.
რესტორან „ჩაიკამდე“ სამი კვარტალი გავიარეთ. დარბაზი
ცარიელი იყო. ოფიციანტები კუთხის მაგიდასთან სიგარეტს ეწე-
ოდნენ.
ფანჯრები გაეღოთ და ფარდებს ქარი არხევდა გადავწყვიტეთ,
მოშორებული კუთხისაკენ წავსულიყავით, მაგრამ ფრედი ვერ-
ცხლისფერქურთუკიანმა ახალგაზრდამ შეაჩერა. ძალზე უცნაუ-
რი საუბარი გაიმართა:
10 მკითხველთა ლიგა
– გამარჯობა.
– მოგესალმებით, – უპასუხა ფრედმა.
– როგორაა საქმე?
– არანაირად.
ახალგაზრდამ გაწბილებით აზიდა წარბები.
– სულ არაფერი?
– აბსოლუტურად.
– ხომ გთხოვეთ.
– ვწუხვარ...
– შემიძლია, იმედი კიდევ მქონდეს?
– რა თქმა უნდა.
– იქნებ, ერთ კვირაში მოხერხდეს.
– ვეცდები.
– არის გარანტია?
– გარანტია არ არსებობს, მაგრამ მაინც ვეცდები.
– იმპორტული იქნება?
– ბუნებრივია.
– მაშინ, დამირეკეთ.
– აუცილებლად.
– გახსოვთ ჩემი ტელეფონის ნომერი?
– სამწუხაროდ, არა.
– ჩაიწერეთ, თუ შეიძლება.
– სიამოვნებით.
– თუმცა, ეს ტელეფონით სასაუბრო არაა.
– გეთანხმებით.
– იქნებ, პირდაპირ საქონლით შემოიაროთ.
– კარგი იქნება.
– გახსოვთ მისამართი?
– მგონი, არა...
და ასე შემდეგ...
11 მკითხველთა ლიგა
 მოშორებული კუთხე შევარჩიეთ. უთოს მკაფიო ხაზები და-
ეტოვებინა ხორკლიან სუფრაზე.
ფრედმა თქვა:
– დააკვირდით ამ ფრაერს. ერთი წლის წინათ ჯვრიანი დელ-
ბანების პარტია შემიკვეთა.
გავაწყვეტინე:
– რაარის ჯვრიანი დელბანები?
– საათი, – მიპასუხა ფრედმა, – მაგას რა მნიშვნელობა აქვს...
ათჯერ მაინც მივუტანე საქონელი. არ იღებს. ყოველ მისვლაზე
რაღაცას იმიზეზებს. მოკლედ, ვერაფრით გადაწყვიტა. სულ
ვფიქრობდი, რა ხდებოდა და, უცებ მივხვდი, რომ არ უნდა ჯვრი-
ანი დელბანების ყიდვა. უნდა, უბრალოდ, თავი წარმოიდგინოს
ბიზნესმენად, რომელსაც უცხოური საქონლის პარტია სჭირდება.
უნდა, გაუთავებლად მეკითხებოდეს: „როგორაა ის საქმე, მე რომ
გთხოვეთ?...“
მიმტანმა გოგომ შეკვეთა მიიღო. გავაბოლეთ და დავინტე-
რესდი:
– ხომ შეიძლება, დაგიჭირონ?
ფრედი დაფიქრდა და მშვიდად მიპასუხა:
– გამორიცხული არაა. ისევ ჩემიანები გამყიდიან, – დაამატა
აუღელვებლად.
– მერე, არ ჯობს, შეეშვათ?
ფრედი მოიღუშა:
– ოდესღაც ექსპედიტორად ვმუშაობდი. თვეში ოთხმოცდაათ
მანეთზე ვცხოვრობდი...
უცებ წამოიწია და წამოიძახა:
– ეს მახინჯი საცირკო ნომერია!
– არც ციხეა უკეთესი.
– აბა, რა ვქნა? ნიჭი არ გამაჩნია. არც ოთხმოცდაათ მანეთად
დავიმახინჯებ თავს... კარგი, ცხოვრებაში შევჭამ ორი ათას კატ-
12 მკითხველთა ლიგა
ლეტს. გავცვეთ ოცდახუთ ნაცრისფერ კოსტიუმს. ჟურნალ „ოგო-
ნიოკის“ შვიდას ნომერს გადავფურცლავ და, მორჩა?! ისე ჩავ-
ძაღლდები, ერთხელაც ვერ მოვიოხებ გულს?!
ამ დროს სადილი და სასმელი მოგვიტანეს.
ჩემი ახალი მეგობარი ფილოსოფოსობას განაგრძობდა:
– დაბადებამდე უფსკრულია. სიკვდილის მერეც უფსკრულია.
ჩვენი ცხოვრება ქვიშის მარცვალია უსასრულობის ოკეანეში. ასე
რომ, შევეცადოთ, ეს წამი მაინც არ დავამძიმოთ სევდითა და
მოწყენილობით! შევეცადოთ, გული მოვიოხოთ. ჭაპანი კი საშუა-
ლო ადამიანებმა გასწიონ. მით უმეტეს, რომ ისინი არასოდეს
სჩადიან გმირობას. უფრო მეტიც – არც დანაშაულს სჩადიან.
კინაღამ ვუყვირე: „მერე, ჩაიდინეთ გმირობა!“ მაგრამ თავი
შევიკავე. სხვა თუ არაფერი, მის ხარჯზე ვსვამდი.
დაახლოებით ერთი საათი დავყავით რესტორანში. მერე
ვთქვი:
– უნდა წავიდე. ლომბარდი დაიკეტება.
და, მაშინ ფრედ კოლესნიკოვმა შემომთავაზა:
– გინდათ, წილში შემოხვიდეთ? ფრთხილად ვმუშაობ, ვალუ-
ტასა და ოქროს არ ვეკარები. გამოისწორებთ ფინანსურ მდგომა-
რეობას და შეეშვებით. მოკლედ, გადაწყვიტეთ... ახლა დავლი-
ოთ, ხვალ მოვილაპარაკოთ...
მეორე დღეს მეგონა, რომ მომატყუა, მაგრამ ფრედმა მხო-
ლოდ დაიგვიანა. სასტუმრო „ასტორიის“ წინ, გაუქმებულ შადრე-
ვანთან შევხვდით ერთმანეთს. მერე ბუჩქებს მივეფარეთ. ფრედ-
მა მითხრა:
– ახლა ორი ფინელი ქალი მოვა და საქონელს მოიტანს. გა-
აჩერეთ ტაქსი და მათთან ერთად ამ მისამართზე გაეშურეთ. თუ
არ ვცდები, ჩვენ ისევ „თქვენობით“ მივმართავთ ერთმანეთს,
არა?
– შენობით. რა საჭიროა ზედმეტი ცერემონიები?
13 მკითხველთა ლიგა
 – მოკლედ, გააჩერე მანქანა და დააწექი ამ მისამართზე.
გაზეთის ნაგლეჯი ჩამიდო ჯიბეში და განაგრძო:
– რიმარი დაგხვდება. მისი ცნობა ადვილია. იდიოტური სიფა-
თი აქვს და ნარინჯისფერი ჯემპრი აცვია. ათ წუთში მეც მოვალ.
ყველაფერი ხოშიანად იქნება, ოქეი?!
– მე რომ ფინური არ ვიცი?!
– არა უშავს. მთავარია, გაიღიმო. მე წავიდოდი, მაგრამ აქ
ყველა მცნობს...
ფრედმა ხელი ჩამავლო მკლავში:
– აი, ისინიც! მიდი.
და ბუჩქებში მიიმალა.
ძალიან აღელვებული დავიძარი ქალებისაკენ. გლეხის ქა-
ლებს ჰგავდნენ – ფართო, გარუჯული სახეები ჰქონდათ. ღია ფე-
რის ლაბადები და ელეგანტური ფეხსაცმელები ეცვათ. ღია ფე-
რის თავსახვევები ეკეთათ. ორივეს დიდი, გაბერილი ჩანთა ეჭი-
რა. გეგონებოდა, შიგ ბურთები უწყვიათო.
როგორც იქნა, ხელების ქნევით მივანიშნე და ქალები ტაქსის
გაჩერებასთან მივიყვანე. რიგი არ იდგა. გაუთავებლად ვიმეო-
რებდი „მისტერ ფრედი, მისტერ ფრედი...“ და ერთ-ერთს სახე-
ლოზე ვექაჩებოდი.
– სადაა ეგ ტიპი, – უცებ გაბრაზდა ერთ-ერთი ქალი, – სად და-
იკარგა? რას აგვიბნია გზა-კვალი?!
– იცით რუსული?
– დედიკო რუსი მყავდა.
მე ვუთხარი:
– მისტერ ფრედს ცოტა აგვიანდება. მისტერ ფრედმა მთხოვა,
მასთან სახლში მიგიყვანოთ.
მოვიდა მანქანა. ვუთხარი მისამართი. მერე ფანჯარაში ყურე-
ბა დავიწყე. არასოდეს შემიმჩნევია, რომ გამვლელებს შორის ამ-
დენი მილიციონერი დადიოდა.
14 მკითხველთა ლიგა
 ქალები ერთმანეთში ფინურად ლაპარაკობდნენ. ცხადია, უკ-
მაყოფილოები იყვნენ. მერე გაიცინეს და მეც გულზე მომეშვა.
სახლთან ნარინჯისფერ ჯემპრში გამოწყობილი კაცი მელოდა.
თვალი ჩამიკრა და მითხრა:
– აუ, რა სიფათები აქვთ!
– შენს თავს შეხედე, – გაბრაზდა შედარებით ახალგაზრდა
ილონა.
– რუსული იციან, – ვთქვი მე.
– ძალიან კარგი, – არ დაბნეულა რიმარი, – მშვენიერია. ეს
დაგვაახლოებს. მოგწონთ ლენინგრადი?
– არა უშავს, – უპასუხა მარიამ.
– ერმიტაჟში იყავით?
– ჯერ არა. ეგ სადაა?
– იქ, სადაც სურათები, სუვენირები და რაღაც-რუღაცეებია.
ადრე მეფეები ცხოვრობდნენ.
– უნდა ვნახოთ, – თქვა ილონამ.
– ერმიტაჟში არ ყოფილან! – აღშფოთდა რიმარი.
ოდნავ შეანელა კიდეც ნაბიჯები. თითქოს ზიზღს ჰგვრიდა
ასეთ უბრალო ქალებთან საქმის დაჭერა.
ავედით მეორე სართულზე. რიმარმა შეაღო ოთახის კარი,
ყველგან ჭურჭელი ეყარა. კედლებზე ფოტოები ეკიდა. დივანზე
უცხოური ფირფიტები ეწყო. ლოგინი აულაგებელი იყო.
რიმარმა შუქი აანთო და უცებ მოაწესრიგა იქაურობა. მერე
იკითხა:
– რა საქონელია?
– სჯობს, ის გვითხრა, მყიდველი სადაა?
იმწამსვე შემოაბიჯა ფრედ კოლესნიკოვმა. ხელში გაზეთი ეჭი-
რა. მშვიდი და, შეიძლება ითქვას, გულგრილი სახე ჰქონდა.
– გამარჯობა, – მიესალმა ქალებს.
მერე რიმარს მიუბრუნდა:
15 მკითხველთა ლიგა
 – რასა ჰგვანან. შებმა ხო არ დაუწყე?
– მე?! – აღშფოთდა რიმარი, – ხელოვნებაზე ვსაუბრობდით.
ხო, მართლა, რუსული იციან.
– ძალიან კარგი, – თქვა ფრედმა, – საღამო მშვიდობისა,
ქალბატონო ლენარტ. როგორა ხართ, ილონა?
– არა გვიშავს, გმადლობ.
– რატომ არ თქვით, რუსული თუ იცოდით?
– ვინ გვკითხა, რო?
– ჯერ უნდა დავლიოთ, – გამოაცხადა რიმარმა და კარადიდან
კუბური რომი გამოაძვრინა.
ქალებმა სიამოვნებით შესვეს. რიმარმა ისევ დაასხა.
როდესაც სტუმრები ტუალეტში გავიდნენ, რიმარმა თქვა:
– ყველა ფინელი ერთმანეთს ჰგავს.
– მით უმეტეს, რომ ესენი დები არიან, – აგვიხსნა ფრედმა.
– ასეც ვფიქრობდი... ხო, მართლა, ქალბატონ ლენარტის სი-
ფათი მაეჭვებს.
ფრედმა დაუცაცხანა:
– შენ გამომძიებლის სიფათის გარდა, ყველა სიფათი გაეჭ-
ვებს!
ქალები მალე შემობრუნდნენ. ფრედმა სუფთა პირსახოცი მი-
აწოდა. ქალებმა ფუჟერები ასწიეს და იმ დღეს მეორედ გაიღიმეს.
ჩანთები მუხლებზე ეწყოთ.
– ვაშა, – თქვა რიმარმა, – გაუმარჯოს გერმანიაზე ჩვენს გა-
მარჯვებას!
ჩვენ დავლიეთ. დალიეს ქალებმაც. იატაკზე რადიოლა იდგა.
ფრედმა ჩართო.
– თქვენი საყვარელი მწერალი? – უკვე თავს აბეზრებდა რი-
მარი სტუმრებს.
ქალებმა მოილაპარაკეს. მერე ილონამ თქვა:
– ალბათ, კარიალაინენი.
16 მკითხველთა ლიგა
 რიმარმა მოწყალედ გაიღიმა იმის ნიშნად, რომ მოუწონა და-
სახელებული კანდიდატურა, თუმცა თვითონ უფრო მეტზე ჰქონ-
და პრეტენზია.
– გასაგებია, – თქვა მან, – აბა, რა საქონელი გაქვთ?
– წინდები, – უპასუხა მარიამ.
– მეტი არაფერი?
– კი მაგრამ, რა გინდოდათ?
– რამდენია? – დაინტერესდა ფრედი.
– ოთხას ოცდათორმეტი მანეთისა, – უპასუხა შედარებით
ახალგაზრდამ, ილონამ.
– მაინ გოტ! – წამოიძახა რიმარმა, – აი, ეს არის საზიზღარი
კაპიტალიზმი.
– მე მაინტერესებს, რამდენი წყვილია? – სიტყვა ჩაუჭრა
ფრედმა რიმარს.
– შვიდას ოცი.
– კრეპ-ნეილონია? – მოთხოვნასავით ჩაურთო რიმარმა.
– სინთეტიკა, – უპასუხა ილონამ, – წყვილი – სამოცი კაპიკი.
სულ – ოთხას ოცდათორმეტი მანეთისა.
აქ პატარა მათემატიკური გათვლაა საჭირო. მაშინ კრეპის
წინდები მოდაში იყო. საბჭოეთი არ აწარმოებდა. მხოლოდ შავ
ბაზარზე თუ იშოვიდით. ერთი წყვილი ფინური წინდა ექვსი მანე-
თი ღირდა. ფინელებისგან კი სამოც კაპიკად იყიდდი. ოთხმოც-
დაათი პროცენტი სუფთა მოგება რჩებოდა...
ფრედმა საფულე ამოაძვრინა და ფული გადათვალა.
– აი, – თქვა მან, – კიდევ ოცი მანეთი. ჩანთებით დაგვიტო-
ვეთ.
– უნდა დავლიოთ, – ჩაერთო რიმარი, – სუეცის კრიზისის
მშვიდობიანად მოგვარებისთვის! ელზასისა და ლოტარინგიის
გაერთიანებისათვის.

17 მკითხველთა ლიგა
 ილონამ ფული მარცხენა ხელში გადაიტანა და პირთამდე სავ-
სე ჭიქა ასწია.
– მოდი, ვიხმაროთ ეს ფინელები, – წაიჩურჩულა რიმარმა, –
საერთაშორისო ერთიანობის აღსანიშნავად.
ფრედი მე მომიბრუნდა.
– ხედავ, რა ხალხთან მაქვს საქმე?!
აღელვებული და შეშინებული ვიყავი. მინდოდა, დროზე გავ-
ტეულიყავი იქიდან.
– თქვენი საყვარელი მხატვარი? – ეკითხებოდა რიმარი ილო-
ნას, თან ზურგზე უსვამდა ხელს.
– ალბათ, მაანტერე, – პასუხობდა ილონა და თან განზე
იწეოდა.
უკმაყოფილო რიმარი წარბებს კრავდა. თითქოს მისი ესთეტი-
კური გრძნობა შეილახა.
ფრედმა თქვა:
– ქალები უნდა გავაცილოთ და მძღოლს შვიდი მანეთი გადა-
ვუხადოთ. რიმარს გავაგზავნიდი, მაგრამ ხურდას შეიტყაპუნებს.
– მე?! – აღშფოთდა რიმარი, – ჩემი კრისტალური პატიოსნე-
ბით?!
როდესაც დავბრუნდი, ირგვლივ სხვადასხვა ფერის ფუთები
ეყარა. რიმარი მთლად დალაგებულს არ ჰგავდა.
– პიასტრები, კრონები, დოლარები, – გაიძახოდა იგი, –
ფრანკები, იენები...
მერე უცებ დაწყნარდა და ბლოკნოტი და ფლომასტერი გააძ-
რო. რაღაც დაითვალა და თქვა:
– ზუსტად შვიდას ოცი წყვილია. ფინელები წესიერი ხალხია.
აი, რას ნიშნავს სუსტად განვითარებული სახელმწიფო...
– სამზე გაამრავლე, – უთხრა ფრედმა.
– რატომ, სამზე?
– სამ მანეთად წავა, ბითუმად თუ ჩავაბარებთ.
18 მკითხველთა ლიგა
 რიმარმა უცებ დააზუსტა:
– ათას შვიდას ოცდარვა მანეთი.
იგი ერთდროულად გონიერიც იყო და ბრიყვიც.
– ხუთას რაღაცა შეგვხვდება თითოს, – დაამატა ფრედმა.
– ხუთას სამოცდათექვსმეტი, – ისევ დააზუსტა რიმარმა...
მერე მე და ფრედმა სამწვადეში ამოვყავით თავი. მაგიდის გა-
დასაფარებელი გაწებილი იყო. ირგვლივ სქელი ბუღი იდგა. გარ-
შემო თევზებივით დაცურავდნენ ადამიანები.
ფრედი დაბნეული და ნაღვლიანი ჩანდა. გავიკვირვე:
– ხუთ წუთში ამდენი ფული?!
რაღაც ხომ უნდა მეთქვა.
– და მაინც, – მიპასუხა ფრედმა, – ორმოცი წუთი უნდა ელო-
დო,სანამ მარგარინზე გაკეთებულ ჩებურეკს მოგიტანენ.
ავდექი და ვკითხე:
– მე რაღაში გჭირდები?
– რიმარს არ ვენდობი. არა იმიტომ, რომ შეიძლება კლიენტი
გაძარცვოს. თუმცა, არც ესაა გამორიცხული. არც იმიტომ, რომ
შეიძლება კლიენტს, ფულის ნაცვლად, ძველი ობლიგაციები შე-
ტენოს. და არც იმიტომ, რომ შეიძლება ხელი უფათუროს კლი-
ენტს. არამედ იმიტომ, რომ ბრიყვია. რა ღუპავს ბრიყვს? მშვენიე-
რებისკენ ლტოლვა. რიმარი მშვენიერებას ელტვის. მიუხედავად
თავისი უეჭველი განწირულობისა, იაპონური ტრანზისტორის
ყიდვას აპირებს. მიდის ხოლმე „ბერიოზკაში“ და გამყიდველს
ორმოც დოლარს აწვდის. აი, იმ სიფათის პატრონი! ეგ რომ უბრა-
ლო გასტრონომში მანეთიანს ამოიღებს, მოლარე დარწმუნებუ-
ლია, ფული მოპარულია. აქ კი – ორმოცი დოლარი? სავალუტო
ოპერაციების წესის დარღვევა. მუხლი მზადაა... ადრე თუ გვიან,
ჩასვამენ.
– მე?
– შენ არა. შენ სხვა უსიამოვნებები გექნება.
19 მკითხველთა ლიგა
 აღარ დამიზუსტებია, რა სახის.
გამომშვიდობებისას ფრედმა მითხრა:
– შენს წილს ხუთშაბათს მიიღებ.
დაბნეული გავემართე შინისაკენ. ერთდროულად დამეუფლა
აზარტი და მოუსვენრობა. ალბათ, იოლად ნაშოვნ ფულს რაღაც-
ნაირი საზიზღარი ძალა აქვს.
ასიასთვის ამის შესახებ არაფერი მითქვამს. მინდოდა, გამეო-
ცებინა. მოულოდნელად გადავქცეულიყავი მდიდარ და ხელგაშ-
ლილ ადამიანად.
ამასობაში, ასიასთან სულ უფრო და უფრო ცუდად მიდიოდა
საქმე. გაუთავებლად ვუსვამდი კითხვებს. ის კი არა, როცა მის
ნაცნობებს ვლანძღავდი, მაშინაც კითხვით ფორმებს ვიყენებდი:
– არ გეჩვენება, რომ არიკ შულმანი, უბრალოდ, ბრიყვია?..
შულმანის დამდაბლება მინდოდა ასიას თვალში და, რა თქმა
უნდა, საწინააღმდეგო შედეგს ვაღწევდი.
ოდნავ გავუსწრებ მოვლენებს და ვიტყვი, შემოდგომაზე ერ-
თმანეთს დავშორდით. ადამიანმა, რომელიც გამუდმებით სვამს
კითხვებს, პასუხების გაცემაც უნდა ისწავლოს...
ხუთშაბათს ფრედმა დამირეკა:
– კატასტროფაა!
– რა მოხდა?
ვიფიქრე, რიმარი დაიჭირეს-მეთქი.
– უარესი, – მითხრა ფრედმა, – შეიარე უახლოეს საგალანტე-
რიო მაღაზიაში.
– რატომ?
– მაღაზიები გატენილია კრეპის წინდებით. თანაც, საბჭოთა
კრეპის წინდებით. წყვილი – ოთხმოცი კაპიკი. ხარისხიც ისეთი-
ვეა, როგორიც ფინურის. ისეთივე სინთეტიკური ნაგავია...
– რა ვქნათ?

20 მკითხველთა ლიგა
 – არაფერი. რაღა უნდა ვქნათ? ვინ ელოდა ასეთ უნამუსობას
სოციალისტური ეკონომიკისაგან?! ვიღას შევტენო ფინური წინ-
დები. მანეთადაც არ აიღებენ! ხომ ვიცნობ ჩვენს ბოზურ წარმო-
ებას! ოცი წელი ბუქსაობს და უცებ, ბრახ! ყველა მაღაზია ერთნაი-
რი ნაგვით აივსო. თუკი აიჩემეს, ახლა წამში მილიონ წყვილ
ასეთ წინდას გამოუშვებენ...
ბოლოს და ბოლოს, წინდები გავიყავით. ყოველ ჩვენგანს
ორას ორმოცდაათი წყვილი შეხვდა. ორას ორმოცდაათი წყვილი
ერთნაირი, საზიზღრად აჭრელებული კრეპის წინდა. ერთადერ-
თი დამამშვიდებელი ფაქტორი იყო ქარხნული წარწერა – „მეიდ
ინ ფინლანდ“.
მერე ბევრი რამ მოხდა. ლაბადა „ბოლონიასთან“ დაკავშირე-
ბული ოპერაცია. ექვსი გერმანული სტერეოაპარატის გადაყიდ-
ვა, ჩხუბი სასტუმრო „კოსმოსში“ ერთი ყუთი ამერიკული სიგარე-
ტის გამო, ტვირთით, იაპონური ფოტომოწყობილობებით გაქცე-
ვა მილიციონერთა ჯგუფისაგან, და მრავალი სხვა.
ვალები გავისტუმრე. ხეირიანი ტანსაცმელიც შევიძინე. სხვა
ფაკულტეტზე გადავედი. გავიცანი გოგონა, რომელზეც მერე დავ-
ქორწინდი კიდეც. როდესაც რიმარი და ფრედი დააპატიმრეს,
ერთი თვით ბალტიისპირეთში გავემგზავრე. მორიდებული ნაბი-
ჯები გადავდგი ლიტერატურაში. გავხდი მამა. მივაღწიე ხელი-
სუფლებასთან კონფლიქტს. დავკარგე სამუშაო. ერთი თვე კა-
ლიაევსკის ციხეშიც გავატარე.
მხოლოდ ერთი რამ არ შეცვლილა – ოცი წელი ვიარე ფინური
წინდებით. ვჩუქნიდი ყველა ნაცნობს. წინდებში ვინახავდი ნაძ-
ვის ხის სათამაშოებს. წინდებით ვწმენდდი მტვერს. და მაინც, ამ
ნაგვის რაოდენობა თითქმის არ შემცირებულა.
დაცარიელებულ ბინაში ფინური კრეპის წინდების დიდი ფუთა
დავტოვე და ისე წავედი ემიგრაციაში. მხოლოდ სამი წყვილი ჩა-
ვაგდე ჩემოდანში.
21 მკითხველთა ლიგა
 ისინი კრიმინალურ ახალგაზრდობას, პირველ სიყვარულს და
ძველ მეგობრებს მახსენებდნენ. ფრედმა ორი წელი მოიხადა,
მოტოციკლ „ჩეზეტზე“ დაიმტვრა და ასე დაასრულა სიცოცხლე.
რიმარი ერთი წელი „იჯდა“ და ამჟამად ხორცკომბინატში დის-
პეტჩერად მუშაობს. ასია ემიგრაციაში წავიდა და ლექსიკოლო-
გიას ასწავლის სტენფორდში, რაც ძალზე უცნაურად ახასიათებს
ამერიკულ მეცნიერებას.

22 მკითხველთა ლიგა
 ნომენკლატურული ბათინკები

პირდაპირ უნდა განვაცხადო, ეს ბათინკები მოვიპარე...

ორასი წლის წინ ისტორიკოსი კარამზინი საფრანგეთს ეწვია.
რუსმა ემიგრანტებმა ჰკითხეს:
– ორი სიტყვით გვითხარით, რა ხდება სამშობლოში?
კარამზინს ორიც არ დასჭირდა:
– იპარავენ, – უპასუხა მან.
მართლაც, იპარავენ. და ყოველწლიურად – უფრო დიდი მონ-
დომებით.
ხორცკომბინატიდან ხორცი გააქვთ, საფეიქრო ფაბრიკიდან –
ნართი, კინოაპარატურის ქარხნიდან – ლინზები.
ეზიდებიან ყველაფერს – კაფელს, თაბაშირს, პოლიეთილენს,
ელექტრომოტორებს, ჭანჭიკებს, ხრახნებს, რადიონათურებს,
ნემსებს, შუშებს.
ხშირად ეს ყველაფერი მეტაფიზიკურ ხასიათს იღებს. ვლაპა-
რაკობ აბსოლუტურად ამოუხსნელი ქურდობის შესახებ, რომელ-
საც არავითარი მიზანი არ გააჩნია. დარწმუნებული ვარ, ასეთი
რამ მხოლოდ რუსულ სახელმწიფოში ხდება.
ვიცნობდი ერთ დახვეწილ, კეთილშობილ, განათლებულ
კაცს, რომელმაც დაწესებულებიდან ვედროთი ცემენტის ხსნარი
წამოიღო. გზაში ხსნარი, რა თქმა უნდა, გაქვავდა. აიღო და ეს
ლოდი იქვე, თავის სახლთან გადააგდო.
მეორე ჩემმა ნაცნობმა აგიტპუნქტი გატეხა. გამოიტანა საარ-
ჩევნო ურნა, სახლში მიათრია და დაწყნარდა. მესამემ ცეც-
ხლჩამქრობი მოიპარა. მეოთხემ უფროსის კაბინეტიდან პოლ
რობსონის ბიუსტი დაითრია. მეხუთემ – აფიშის ტუმბა შკაპინის
ქუჩიდან. მეექვსემ – პიუპიტრი თვითშემოქმედების სახლიდან.

23 მკითხველთა ლიგა
 როგორც ხედავთ, მე უფრო პრაქტიკულად ვმოქმედებდი. ექ-
სპორტისთვის გამიზნული გამძლე საბჭოთა ბათინკები მოვიპა-
რე. თანაც, რა თქმა უნდა, მაღაზიიდან არ მომიპარავს. საბჭოთა
მაღაზიაში ასეთი ბათინკები არ იყიდება. ლენინგრადის ქალაქ-
კომის თავმჯდომარეს ავწაპნე. უფრო სწორად, ლენინგრადის
მერს.
თუმცა, მოვლენებს გავუსწარით.
დემობილიზაციის შემდეგ ქარხნის მრავალტირაჟიან გაზეთში
მოვეწყვე სამუშაოდ. სამ წელიწადს ვიმუშავე. ბოლოს დავრწმუნ-
დი, რომ იდეოლოგიური სამსახური ჩემი საქმე არ იყო.
რაღაც უფრო უშუალო მინდოდა. რაღაც ისეთი, შორს რომ იქ-
ნებოდა ზნეობრივი ეჭვებისგან.
გამახსენდა, რომ ოდესღაც სამხატვრო სკოლაში ვსწავლობ-
დი. სხვათა შორის, სწორედ იმ სკოლაში, რომელიც ცნობილმა
მხატვარმა, შემიაკინმა დაამთავრა. ზოგიერთი ჩვევა შემომრჩე-
ნოდა.
ახლობლებმა გამოყენებით-დეკორატიული ხელოვნების
კომბინატში მომაწყვეს. ქვისმჭრელის შეგირდი გავხდი. გადავ-
წყვიტე, მონუმენტური ხელოვნების ასპარეზზე გამომეჩინა თავი.
სამწუხაროდ, მონუმენტური ხელოვნება ძალზე კონსერვატიუ-
ლი ჟანრია. ამის მიზეზი თვით მისი მონუმენტურობაა.
შეიძლება, ჩუმად წერდე რომანებსა და სიმფონიებს. შეიძლე-
ბა, ჩუმად ატარებდე ექსპერიმენტებს ტილოზე. მაგრამ ოთხმეტ-
რიანი სკულპტურის მიჩუმათებას ვერ შეძლებ.
ამგვარი სამუშაოსათვის საჭიროა დიდი სახელოსნო, მნიშ-
ვნელოვანი დამხმარე საშუალებები, ასისტენტების, მტვირთავე-
ბის, მეყალიბეების შტატები. მოკლედ, საჭიროა ოფიციალური
აღიარება. ესე იგი – სრული საიმედოობა. და, არავითარი ექსპე-
რიმენტები...

24 მკითხველთა ლიგა
 ერთხელ ცნობილი სკულპტორის სახელოსნოში მოვხვდი.
კუთხეებში დაუმთავრებელი ნამუშევრები იდგა. ადვილად შევი-
ცანი იური გაგარინი, მაიაკოვსკი, ფიდელ კასტრო. დავაკვირდი
და გავიტრუნე – ყველა შიშველი იყო. უფრო სწორად, აბსოლუ-
ტურად შიშველი. კეთილსინდისიერად გამოძერწილი უკანალე-
ბით, სასქესო ორგანოებითა და რელიეფური კუნთებით. შიშის-
გან გამაცია.
– საკვირველი არაფერია, – ამიხსნა სკულპტორმა, – ჩვენ
ხომ რეალისტები ვართ. თავიდან ანატომიას ვძერწავთ, შემდეგ
– ტანსაცმელს...
სამაგიეროდ, ჩვენი სკულპტორები მდიდრები არიან. ყველაზე
მეტს ლენინის გამოქანდაკებაში იღებენ. მარქსის რთულად გა-
მოსაძერწი წვერიც კი არ ანაზღაურდება ასე გულუხვად.
ლენინის ძეგლი ყველა ქალაქში დგას. ნებისმიერ რაიონულ
ცენტრში. ასეთი შეკვეთები ამოუწურავია. გამოცდილ სკულ-
პტორს შეუძლია, თვალდახუჭულმა გამოძერწოს ლენინი, თუმ-
ცა, არც კურიოზებია გამორიცხული. მაგალითად, ჩელიაბინსკში
ასეთი რამ მოხდა:
ქალაქკომის შენობის წინ, ცენტრალურ სკვერში, ლენინის
ძეგლი უნდა დაედგათ. გამართეს საზეიმო მიტინგი. ათას ხუთასი
კაცი შეიკრიბა.
უკრავდა პათეტიკური მუსიკა. ორატორები სიტყვით გამოდი-
ოდნენ.
ძეგლს ნაცრისფერი ნაჭერი ეფარა და, აი, დადგა გადამწყვე-
ტი წამიც. დოლების გრუხუნში ადგილობრივმა ჩინოვნიკებმა ნა-
ჭერი ჩამოხსნეს ძეგლს.
ლენინი გზატკეცილზე ხელაწეული ტურისტის ნაცნობ პოზაში
იდგა. მარჯვენა ხელი მომავლის გზას უჩვენებდა, მარცხენა კი
ფართოდ გახსნილი პალტოს ჯიბეში ედო.

25 მკითხველთა ლიგა
 მუსიკა მიჩუმდა და ამ სიჩუმეში ვიღაცამ გაიცინა. ერთ წუთში
მთელი მოედანი ხარხარებდა.
ერთადერთი კაცი არ იცინოდა – ლენინგრადელი სკულპტო-
რი ვიქტორ დრიჟაკოვი. მის სახეზე შიში თანდათან ბედს შეგუე-
ბამ შეცვალა.
მაინც რა მოხდა?! საწყალმა სკულპტორმა ორი კეპი გამოძერ-
წა. ერთი თავზე ეხურა ბელადს, მეორე კი ხელში ეჭირა.
ჩინოვნიკებმა დაწუნებულ მონუმენტს სწრაფად გადააფარეს
ნაჭერი.
დილისთვის ძეგლი განაახლეს. ღამის განმავლობაში ზედმე-
ტი კეპი მოაშორეს...
ისევ სხვა თემაზე გადავხტით.
მონუმენტები ასე იბადებიან: სკულპტორი ძერწავს თიხის ფი-
გურას. მეყალიბე მას თაბაშირში ასხამს. მერე ქვისმჭრელების
საქმე იწყება.
თავიდან არის თაბაშირის ფიგურა და უფორმო მარმარილოს
ლოდი, რომელზეც, როგორც იტყვიან, საჭიროა ზედმეტის მოშო-
რება.
საამისოდ არსებობს სპეციალური მოწყობილობანი, რომ-
ლებსაც პუნქტირ-მანქანებს ეძახიან. ამ მანქანების საშუალებით
ქვაზე ათასობით ჭდე კეთდება, ანუ მოინიშნება მომავალი მონუ-
მენტის კონტურები.
შემდეგ ქვისმჭრელი პატარა პერფორატორით მუშაობს. მარ-
მარილოს უხეშ შრეებს ათლის. იარაღდება სკალპელითა და კი-
ანკით.1 დამამთავრებელი ეტაპიღა რჩება – ფილიგრანული, სა-
პასუხისმგებლო სამუშაო.
ქვისმჭრელი მარმარილოს ზედა ფენას ამუშავებს. ერთი
არასწორი მოძრაობა და, მორჩა. მარმარილოს შემადგენლობა-

1
ჩაქუჩსა და ღოჯს ჰგავს.
26 მკითხველთა ლიგა
ხომ მერქნის ფაქტურის მსგავსია. მარმარილოში არის მსხვრე-
ვადი ფენები, გამაგრებები, ბზარები. არის მყარი ფაქტურული შე-
ნადუღები,2 უამრავი სხვა ქანის შენარევი და ასე შემდეგ. მოკ-
ლედ, ძალზე საკირკიტო სამუშაოა.
ქვისმჭრელთა ბრიგადაში ჩამრიცხეს. სამნი ვიყავით. ბრიგა-
დირი ოსიპ ლიხაჩევი იყო, მისი თანაშემწე – მისივე მეგობარი
ვიქტორ ციპინი. ორივე თავისი საქმის დიდი ოსტატი და, რაღა
თქმა უნდა, გამოუსწორებელი ლოთი იყო.
ამასთან, ლიხაჩევი ყოველდღე სვამდა, ციპინი კი ქრონიკუ-
ლად, გაბმით. ეს ხელს არ უშლიდა ლიხაჩევს, ხანდახან გადაე-
ჭარბებინა სმისას, ხოლო ციპინს – ყოველ მარჯვე შემთხვევაში
ნაბახუსევიდან გამოსულიყო.
ლიხაჩევი მოღუშული, თავდაჭერილი, სიტყვაძუნწი კაცი იყო.
საათობით დუმდა და მერე მოულოდნელად ალაპარაკდებოდა.
მისი მოკლე მონოლოგები მძიმე შინაგანი ნაფიქრალის გაგრძე-
ლება გახლდათ. შემთხვევით შემხვედრ ადამიანს მიუბრუნდებო-
და და დაიწყებდა:
– აი, შენ ამბობ – კაპიტალიზმი, ამერიკა, ევროპა! კერძო სა-
კუთრება!.. უკანასკნელ ჩუჩმეკს ავტომობილი ჰყავს!.. დოლარის
კურსი კი, ბოდიში და, ეცემა!..
– ესე იგი, დაცემის საშუალება აქვს, – მხიარულად პასუხობდა
ციპინი, – ეს ცუდი არ არის. შენს ჩასვრილ მანეთიანს დაცემაც
აღარ ძალუძს...
მაგრამ ლიხაჩევს რეაქცია არ ჰქონდა, ისევ მდუმარებაში იძი-
რებოდა.
ციპინი, პირიქით, ენაწყლიანი და კეთილი გულის ადამიანი
იყო. უყვარდა კამათი.

2
ხის ნუჟრის მსგავსი.
27 მკითხველთა ლიგა
 – მანქანა არაფერ შუაშია, – ამბობდა იგი, – თავად ავტომოყ-
ვარული ვარ... კაპიტალიზმში მთავარია თავისუფლება. გინდა
და, სვამ დილიდან დაღამებამდე. გინდა და, იჩხირავ მთელი
დღე. არავითარი იდეური აღზრდა. არავითარი სოციალისტური
მორალი. გარშემო შიშველი ქალების სურათები და ეროტიკული
ჟურნალებია... ესეც პოლიტიკაა. ვთქვათ, არ მოგეწონა რომე-
ლიმე მინისტრი – ძალიანაც კარგი... მისწერ რედაქციას: მინის-
ტრი ქაქია! შეგიძლია, ნებისმიერ პრეზიდენტს სიფათში შეაფურ-
თხო. ვიცე-პრეზიდენტებზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია... მანქანა
არც აქაა დიდი იშვიათობა. სამოცი წლიდან „ზაპოროჟეცი“
მყავს. მერედა, რა?..
მართლაც, ციპინმა შეიძინა „ზაპოროჟეცი“, მაგრამ ვინაიდან
ქრონიკული ლოთი იყო, თვეობით ვერ ჯდებოდა საჭესთან. ნოემ-
ბერში მანქანა თოვლმა დაფარა. „ზაპოროჟეცი“ თოვლის პატა-
რა გორაკად იქცა. მის მახლობლად ეზოს ბავშვები იკრიბებოდ-
ნენ ხოლმე.
გაზაფხულზე, თოვლი რომ დადნა, „ზაპოროჟეცი“ სარბოლო
მანქანასავით გაბრტყელებული დახვდა. სახურავი ბავშვების ცი-
გებით იყო ჩაჭყლეტილი.
ციპინს ეს ამბავი თითქოს გაუხარდა კიდეც.
– საჭესთან აუცილებლად ფხიზელი უნდა დავმჯდარიყავი,
ტაქსით კი მთვრალიც ვიმგზავრებ.
აი, ასეთი მასწავლებლები შემხვდნენ. ცოტა ხანში შეკვეთა
მივიღეთ. თანაც ერთობ მომგებიანი და საშური. ჩვენს ბრიგადას
მეტროს ახალი სადგურისთვის ლომონოსოვის რელიეფური გა-
მოსახულება უნდა გამოეკვეთა. სკულპტორმა ჩუდნოვსკიმ მალე
გაამზადა მოდელი. მეყალიბეებმა იგი თაბაშირში ჩამოასხეს. წა-
ვედით და დავათვალიერეთ.
ლომონოსოვს რაღაც საეჭვო ხალათი ეცვა. მარჯვენა ხელში
ქაღალდის გრაგნილი ეჭირა, მარცხენაში – გლობუსი. როგორც
28 მკითხველთა ლიგა
მივხვდი, ქაღალდი შემოქმედების სიმბოლო იყო, გლობუსი –
მეცნიერებისა.
ქალივით ჩასუქებული ლომონოსოვი უსუფთაო ადამიანის
შთაბეჭდილებას ტოვებდა. ღორს ჰგავდა. სტალინის წლებში ასე
ხატავდნენ კაპიტალისტებს. ალბათ ჩუდნოვსკის სურდა, სულიე-
რებაზე მაღლა დაეყენებინა მატერია.
გლობუსი კი მომეწონა. თუმცა, რატომღაც მაყურებლისკენ
ამერიკის კონტინენტების ნახევარსფერო იყურებოდა.
სკულპტორმა კეთილსინდისიერად გამოძერწა მინიატურული
კორდილიერები, აპალაჩები, გვიანის მთიანეთი. არ დავიწყებია
ტბები და მდინარეები – ჰურონი, ატაბასკა, მანიტობა...
ეს ყველაფერი, ცოტა არ იყოს, უცნაურად მეჩვენა. ჩემი აზ-
რით, ლომონოსოვის ეპოქაში ამერიკის ასეთი ზუსტი რუკა არ
არსებობდა. ამის თაობაზე ვუთხარი კიდეც ჩუდნოვსკის. სკულ-
პტორი გამიბრაზდა:
– მეათეკლასელივით მსჯელობთ! ჩემი სკულპტურა ხომ სკო-
ლის სახელმძღვანელო არ არის! თქვენ წინაშეა მარმარილოში
გამოსახული ბახის მეექვსე ინვენცია. უფრო სწორად, თაბაშირში
გამოსახული... მეტაფიზიკური სინთეტიზმის უკანასკნელი ამოძა-
ხილი!..
– მოკლედ და ნათლად, – ჩაერთო ციპინი.
– ნუ ეკამათები, – წამჩურჩულა ლიხაჩევმა, – რა შენი საქმეა!
ჩუდნოვსკი მოულოდნელად მოლბა:
– შეიძლება, მართალიც ხართ. და მაინც – დავტოვოთ, რო-
გორც არის. ყოველ ნამუშევარში აუცილებელია აბსურდის მინი-
მალური დოზა...
საქმეს შევუდექით. თავიდან კომბინატში ვმუშაობდით. მერე
გამოირკვა, რომ უნდა ავჩქარებულიყავით. სადგურს ნოემბრის
დღესასწაულისათვის ხსნიდნენ.

29 მკითხველთა ლიგა
 სამუშაოს დამთავრება მიწისქვეშეთში მოგვიწია, ძეგლის სა-
ბოლოო დადგმის ადგილას.
სადგურ „ლომონოსოვსკაიაზე“ ცალკეული სამუშაოები მიმ-
დინარეობდა. მუშაობდნენ კალატოზები, ელექტრიკოსები, მე-
ბათქაშეები. ჯოჯოხეთურად ხმაურობდა უამრავი კომპრესორი.
გარშემო დამწვარი რეზინისა და სველი კირის სუნი იდგა. რკინის
კასრებში კოცონი ენთო.
ჩვენი მოდელი ფრთხილად ჩაუშვეს მიწისქვეშეთში. მუხის
უზარმაზარ მორებზე დადგეს. გვერდით რკინის ჯაჭვზე ეკიდა
მარმარილოს ვეებერთელა ლოდი. მასში მიახლოებითი მოხაზუ-
ლობით ლომონოსოვის ფიგურას ამოიცნობდით. ყველაზე საპა-
სუხისმგებლო სამუშაო წინ იყო.
ამ დროს მოულოდნელ სირთულეს წავაწყდით. საქმე ისაა,
რომ ესკალატორები არ მუშაობდა. არყის ჩამოსატანად ექვსასი
საფეხური უნდა აგვევლო. პირველ დღეს ლიხაჩევმა განაცხადა:
– მიდი. შენ ყველაზე ახალგაზრდა ხარ.
არ ვიცოდი, მეტრო ასე ღრმად თუ იყო. თანაც ლენინგრადში,
სადაც ნიადაგი ნესტიანი და მერყევია. გზაში ორჯერ შევისვენე.
ჩემი ჩატანილი „სტოლიჩნაია“ ერთ წუთში დაილია.
არაყი ისევ მოსატანი იყო. მე ჯერ კიდევ ყველაზე ახალგაზრდა
ვიყავი. მოკლედ, იმ დღეს ექვსჯერ ავძვერი ზემოთ. მუხლები ამ-
ტკივდა.
მეორე დღეს სხვაგვარად მოვიქეცით. თავიდანვე შევიძინეთ
ექვსი ბოთლი. არც ამან გვიშველა. ჩვენმა მარაგმა გარშემომ-
ყოფთა ყურადღება მიიპყრო. ჩვენკენ დაიძრნენ ელექტრიკოსე-
ბი, მედუღაბეები, მღებავები, მებათქაშეები. არაყი ათ წუთში გა-
თავდა და ისევ მე მომიწია ზემოთ ასვლა.
მესამე დღეს ჩემმა მასწავლებლებმა გადაწყვიტეს, თავი და-
ენებებინათ სმისთვის. დროებით, რაღა თქმა უნდა. მაგრამ გარ-

30 მკითხველთა ლიგა
შემომყოფნი ისევ სვამდნენ და ჩვენც გულუხვად გვიმასპინ-
ძლდებოდნენ. მეოთხე დღეს ლიხაჩევმა გამოაცხადა:
– ფრაერი არა ვარ! აღარ შემიძლია სხვის ხარჯზე სმა! ვინაა
ჩვენში ყველაზე ახალგაზრდა?..
და გავემართე ზემოთ. თანდათან გამიადვილდა აღმართზე სი-
არული.
ალბათ, ფეხები გავარჯიშდნენ.
ასე რომ, ძირითადად, ლიხაჩევი და ციპინი მუშაობდნენ. ლო-
მონოსოვის იერსახე თანდათან იკვეთებოდა და, უნდა ითქვას,
უფრო და უფრო აუტანელი ხდებოდა.
ხანდახან მოდიოდა სკულპტორი ჩუდნოვსკი. იძლეოდა მითი-
თებებს. რაღაც-რაღაცები გადააკეთა კიდეც.
მუშებიც დააინტერესა ლომონოსოვმა. კითხულობდნენ:
– ეს ქალია თუ კაცი?
– საშუალოა, – პასუხობდა ციპინი.
დღესასწაული ახლოვდებოდა. ცალკეული სამუშაოები და-
სასრულს უახლოვდებოდა. მეტროსადგური „ლომონოსოვსკაია“
მოკაზმულ, სადღესასწაულო იერს იძენდა.
იატაკი მოზაიკით გააწყვეს. დადგეს თუჯის ლამპიონები. ერთ-
ერთი კედელი ჩვენი ბარელიეფისთვის იყო გამიზნული. იქვე
დადგეს გიგანტური შედუღაბებული ჩარჩო. ოდნავ ზემოთ რკინის
ჯაჭვშემოხვეული ბლოკები ციმციმებდა.
მე ნაგავი გამქონდა. ჩემი მასწავლებლები საბოლოოდ აკ-
რიალებდნენ ლომონოსოვს. ციპინი ბათინკების თასმებს უმუშა-
ვებდა.
ლიხაჩევი პარიკის კულულებს უპრიალებდა.
ამხელა ლოდის მიწიდან ოთხ მეტრზე აწევა დიდ სირთულეს
წარმოადგენდა. რამდენიმე საათს ვფაციფუცობდით. ბლოკებიც
ხელს გვიშლიდა. მანჭვალები არ ხვდებოდა ნასვრეტებში. ჯაჭვე-
ბი ღრჭიალებდა, ქვა ირწეოდა. ლიხაჩევი ღრიალებდა:
31 მკითხველთა ლიგა
 – არ მომეკაროთ!..
ბოლოს და ბოლოს, მარმარილოს ლოდი ჰაერში გამოეკიდა.
ჯაჭვები მოვხსენით და დიდი მანძილით დავშორდით. შორიდან
შედარებით რიგიანად გამოიყურებოდა.
ციპინმა და ლიხაჩევმა შვებით ამოისუნთქეს და დალიეს. მე-
რე ეპოქსიდის ფისის მომზადებას შეუდგნენ.
გამთენიისას დავიშალეთ. პირველ საათზე საზეიმო გახსნა უნ-
და დაწყებულიყო.
ლიხაჩევი მუქი ლურჯი კოსტიუმით გამოცხადდა. ციპინი –
ზამშის ქურთუკითა და ჯინსებით. ვერც წარმოვიდგენდი, ასეთი
პეწიანი თუ იყო.
სხვათა შორის, ორივე ფხიზელი გახლდათ. ამის გამო სახის
ფერიც კი შეცვლოდათ.
ჩავედით მიწისქვეშეთში. მარმარილოს კოლონებს შორის გა-
მოპრანჭული, ფხიზელი მუშები დასეირნობდნენ. თუმცა, უმრავ-
ლესობას ჯიბეები გამობერილი ჰქონდა.
ოთხი ხურო ნაუცბათევად აკოწიწებდა პატარა ტრიბუნას. იგი
ჩვენი ბარელიეფის ქვეშ უნდა დაედგათ. ოსიპ ლიხაჩევმა ხმას
დაუწია და ჩამჩურჩულა:
– ვეჭვობ, ეპოქსიდის ფისი არ გამაგრებულა. ციპამ ზედმეტი
გამხსნელი ჩაუშვა. მოკლედ, ეს მარმარილოს ჩემისა მხოლოდ
პატიოსან სიტყვაზე დგას. ამიტომ, მიტინგი რომ დაიწყება, გვერ-
დზე დადექი. ცოლიც გააფრთხილე სამომავლოდ.
– კი, მაგრამ, იქ ლენინგრადის მთელი ნაღები საზოგადოება
იდგება! მთლიანად რომ ჩამოინგრეს ნაგებობა? – ვეუბნები მე.
– იქნებ, უკეთესიც იყოს, – უხალისოდ მითხრა ბრიგადირმა...
პირველ საათზე სახელოვანი სტუმრები უნდა გამოჩენილიყ-
ვნენ. ელოდნენ ქალაქის მერს, ამხანაგ სიზოვს. მას უნდა ხლე-
ბოდნენ ლენინგრადის ნაღები საზოგადოების წარმომადგენლე-
ბი, მეცნიერები, გენერლები, სპორტსმენები, მწერლები.
32 მკითხველთა ლიგა
 გახსნის პროგრამა ასეთი გახლდათ: თავიდან – პატარა ბან-
კეტი რჩეულთათვის. შემდეგ – ხანმოკლე მიტინგი. საპატიო სი-
გელებისა და ჯილდოების გადაცემა. მერე კი, როგორც სადგუ-
რის უფროსმა განაცხადა – „ინტერესების მიხედვით“. ზოგი –
რესტორანში, ზოგიც – მხატვრული შემოქმედების კონცერტზე.
სტუმრები ორის ოც წუთზე მობრძანდნენ. ვიცანი კომპოზიტო-
რი ანდრეი პეტროვი, შტანგისტი დუდკო და რეჟისორი ვლადიმი-
როვი. და, რა თქმა უნდა, თვით მერიც.
ეს გახლდათ მაღალი, სიბერეს მიტანებული კაცი. თითქმის
ინტელიგენტურად გამოიყურებოდა. მას ორი უჟმური, ჩასუქებუ-
ლი ახალგაზრდა იცავდა. ისინი მსუბუქი მელანქოლიით გამოირ-
ჩეოდნენ, რაც იმაზე მიუთითებდა, რომ ყოველ წუთს მზად იყვნენ
საჩხუბრად.
მერმა სადგური შემოიარა და ჩვენს ბარელიეფთან შეანელა
ნაბიჯი. ჩუმად იკითხა:
– ვის მაგონებს?
– ხრუშჩოვს, – თვალი ჩაგვიკრა ციპინმა.
მერს პასუხისთვის არ დაუცდია, გზა გააგრძელა. ქლესა ღიმი-
ლით პირდამშვენებული სადგურის უფროსი უკან მიჰყვებოდა.
ამ დროისათვის ტრიბუნაზე ვარდისფერი სატინი გადაჭიმეს.
რამდენიმე წუთში დათვალიერება დამთავრდა. სუფრასთან მიგ-
ვიპატიჟეს.
გაიღო რომელიღაც საიდუმლო კარი. შევაბიჯეთ დიდ ოთახ-
ში. არც ვიცოდი მისი არსებობა. ალბათ, აქ უნდა მოეწყოთ თავ-
შესაფარი ადმინისტრაციისათვის.
ბანკეტში სტუმრები და რამდენიმე დამსახურებული მუშა მო-
ნაწილეობდა. ჩვენ სამივე დაპატიჟებულები ვიყავით. როგორც
ჩანს, ადგილობრივ ინტელიგენციად მიგვიჩნიეს. მით უმეტეს,
რომ სკულპტორი საერთოდ არ იმყოფებოდა იქ.

33 მკითხველთა ლიგა
 სულ ოცდაათ კაცამდე იჯდა მაგიდასთან. ერთ მხარეს – სტუმ-
რები, მეორე მხარეს – ჩვენ.
პირველი სიტყვა სადგურის უფროსმა წარმოთქვა. ქალაქის
მერი წარმოგვიდგინა და „მედგარი ლენინელი“ უწოდა. ყველამ
ტაში დასცხო.
მერე მერი გამოვიდა. დაწერილ სიტყვას კითხულობდა. კმა-
ყოფილება გამოხატა.ყველა მშრომელს მიულოცა სამუშაოს ვა-
დაზე ადრე დამთავრება. ენის ბორძიკით დაასახელა სამი თუ ოთ-
ხი გვარი. და ბოლოს ლენინური ბრძნული ხელმძღვანელობის
სადღეგრძელო შემოგვთავაზა.
ყველა ახმაურდა და სასმისებისკენ გაიწია. მერე კიდევ რამ-
დენიმე სადღეგრძელო დაილია. სადგურის უფროსმა მერი ად-
ღეგრძელა, კომპოზიტორმა პეტროვმა – ნათელი მომავალი, რე-
ჟისორმა ვლადიმიროვმა – მშვიდობიანი თანაარსებობა, შტან-
გისტმა დუდკომ – ზღაპარი, რომელიც ჩვენ თვალწინ იქცა რე-
ალობად.
ციპინს ვარდისფერი ედო. კონიაკის ფუჟერი დაცალა და შამ-
პანურისკენ გაიწია.
– ნუ აურევ, – ურჩია ბრიგადირმა, – უკვე კარგად ხარ.
– რას ნიშნავს, ნუ ავურევ, – გაუკვირდა ციპინს, – რატომ? მე
ხომ ზუსტად ვურევ. ყველაფერს მეცნიერულად ვითვალისწინებ.
არყისა და ლუდის შერევა – ერთია, კონიაკი – შამპანურთან –
სხვა. ამ საქმის პროფესორი ვარ.
– ეგრეც ჩანს! – მოიღუშა ლიხაჩევი, – ეპოქსიდის ფისს თუ გა-
ვითვალისწინებთ...
ერთი წუთის შემდეგ ყველა აყაყანდა. ციპინი რეჟისორ ვლა-
დიმიროვს ეხვეოდა. სადგურის უფროსი თავს ევლებოდა მერს.
მებათქაშეები და ქვისმთლელები ერთმანეთს ასწრებდნენ და
ანაზღაურების შემცირებას უჩიოდნენ.

34 მკითხველთა ლიგა
 მხოლოდ ლიხაჩევი დუმდა. ეტყობა, რაღაცაზე ფიქრობდა. მე-
რე უცებ უკმეხად და სრულიად მოულოდნელად განუცხადა შტან-
გისტ დუდკოს:
– ერთ ებრაელ ქალს ვიცნობდი. დავუახლოვდი. მშვენიერი
დიასახლისი აღმოჩნდა...
მე კი მერს ვაკვირდებოდი. რაღაც აწუხებდა, ტანჯავდა. მოღუ-
შული და დაძაბული იყო. დროდადრო მწარე ღიმილი გადაურ-
ბენდა სახეზე. მერე უცებ მაგიდას მიეყრდნო. თავჩაუხრელად
დაიხარა. მარცხენა ხელი ბუტერბროდს შეეშვა და ქვემოთ ჩა-
უცურდა.
დაახლოებით ერთი წუთის განმავლობაში სახელოვანი სტუმ-
რის სახე უკიდურეს დაძაბულობას გამოხატავდა. მერე გამსკდა-
რი საბურავის მსგავსი ხმა გამოსცა და მხიარულად გადაწვა სა-
ვარძელზე. თან შვებადაბრუნებულმა ბუტერბროდი აიღო.
ფრთხილად ავწიე სუფრის კიდე. შევიხედე მაგიდის ქვეშ და
იმწამსვე გავსწორდი. იმან, რაც იქ დავინახე, გამაოცა და სუნ-
თქვა შემიკრა.
მერის დიდრონ ტერფებზე მჭიდროდ მოტმასნილი აბრეშუმის
წინდები დავინახე. ქალაქის მერი ფეხის თითებს ამოძრავებდა.
თითქოს როიალზე ვარჯიშობდა. იქვე ეწყო ბათინკები.
და, არც ვიცი, რა დამემართა. შეიძლება, მიძინებულმა დისი-
დენტმა გაიღვიძა ჩემში, შეიძლება – კრიმინალურმა სულმა. იქ-
ნებ, რაღაც იდუმალმა დამანგრეველმა ძალამ იმოქმედა.
ცხოვრებაში ერთხელ ყველას ემართება ასეთი რამ. ჩემი შემ-
დგომი საქციელი სიზმარივით მახსოვს. სკამის კიდისკენ ჩავიჩო-
ჩე. ფეხი გავშალე. ქალაქის მერის ბათინკები მოვსინჯე და
ფრთხილად მოვაცურე ჩემკენ.
მხოლოდ ყველაფერ ამის შემდეგ გავქვავდი შიშისგან. იმავე
წუთს წამოდგა სადგურის უფროსი:

35 მკითხველთა ლიგა
 – ყურადღება, მეგობრებო! ყველას ხანმოკლე, საზეიმო მი-
ტინგზე გიწვევთ. პატივცემულო სტუმრებო, ტრიბუნაზე აბრძან-
დით!
ყველა ამოძრავდა. რეჟისორმა ვლადიმიროვმა ჰალსტუხი შე-
ისწორა. შტანგისტმა დუდკომ სასწრაფოდ შეიკრა შარვლის ზედა
ღილი. ციპინმა და ლიხაჩევმა უხალისოდ დადგეს სასმისები.
მერს შევხედე. თვალებს აცეცებდა და ფეხებს აფათურებდა მა-
გიდის ქვემოთ. რა თქმა უნდა, ამას ვერ ვხედავდი, მაგრამ მისი
დაბნეული სახის მიხედვით ვხვდებოდი. აშკარა იყო, ძებნის რა-
დიუსი თანდათან იზრდებოდა.
რა უნდა მექნა?
ჩემი სავარძლის გვერდით ლიხაჩევის პორტფელი იდო. ეს
პორტფელი ყოველთვის ჩვენთან იყო. მასში თექვსმეტ ბოთლამ-
დე „სტოლიჩნაია“ ეტეოდა. მისი თრევა, ერთხელ და სამუდამოდ,
მე დამეკისრა. ცხვირსახოცი დავაგდე ძირს. დავიხარე და მერის
ბათინკები პორტფელში მოვათავსე. მათი სასიამოვნო და დამამ-
ძიმებელი სიმკვრივე შევიგრძენი. არა მგონია, ვინმეს შეემჩნია
ჩემი საქციელი.
დავხურე პორტფელი და წამოვდექი. სხვებიც ფეხზე იდგნენ,
ყველანი – ამხანაგ სიზოვის გარდა. მცველები გაკვირვებულები
უყურებდნენ ბოსს.
და, აი, ამ დროს ქალაქის მერმა სიბრძნე და მოხერხებულობა
გამოიჩინა. ხელისგული დაიდო მკერდზე და წაიჩურჩულა:
– ცუდად ვგრძნობ თავს. წუთით წამოვწვები...
უცებ გაიხადა პიჯაკი, ჰალსტუხი მოიღეღა და დივანზე წამო-
გორდა. მწვანე აბრეშუმის წინდებში გამოკვეტებული ტერფები
ძლივს გაშალა. ხელები მუცელზე დაიწყო. თვალები მილულა.
მცველები აფორიაქდნენ. ერთი ექიმს ურეკავდა. მეორე ბრძა-
ნებებს იძლეოდა:

36 მკითხველთა ლიგა
 – გაათავისუფლეთ შენობა! არ გესმით? გაათავისუფლეთ შე-
ნობა! დაუჩქარეთ! დაიწყეთ მიტინგი!.. ვიმეორებთ – დაიწყეთ მი-
ტინგი!..
– რით დაგეხმაროთ? – ჩაერთო სადგურის უფროსი.
– გაეთრიე, ბებერო პიდარასტო! – მიიღო პასუხად.
პირველმა მცველმა დაამატა:
– სუფრაზე ყველაფერი ხელუხლებლად დატოვეთ! არ არის
გამორიცხული პროვოკაცია! ვიმედოვნებ, დამსწრეთა გვარები
ცნობილია...
სადგურის უფროსმა მლიქვნელურად დაუქნია თავი:
– სიას მოგართმევთ...
შენობიდან გამოვედით. ხელის კანკალით მომქონდა პორ-
ტფელი. კოლონებს შორის მუშებს მოეყარათ თავი. ლომონოსო-
ვი, ღვთის შეწევნით, ძველებურად ეკიდა.
მიტინგი არ გადაუღიათ. უმეთაუროდ დარჩენილმა სახელო-
ვანმა სტუმრებმა ნაბიჯი შეანელეს ტრიბუნასთან. უბრძანეს და
ავიდნენ კიდეც ტრიბუნაზე. მარმარილოს ლოდის ქვეშ განთავ-
სდნენ.
– წავიდეთ აქედან, – მითხრა ლიხაჩევმა, – აქ ხომ ყველაფე-
რი ნანახი გვაქვს. ჩკალოვის ქუჩაზე ერთი ლუდხანა ვიცი.
– კარგი იქნება, – ვეუბნები მე, – დავრწმუნდეთ, რომ მონუ-
მენტი არ ჩამოვარდება.
– თუ ჩამოვარდება, ლუდხანაშიც გავიგებთ, – მითხრა ლიხა-
ჩევმა.
ციპინმა დაამატა:
– ხარხარი ატყდება...
ავძვერით ზემოთ. ყინავდა, მაგრამ მზიანი დღე იდგა. ქალაქი
დროშებით იყო მორთული.
ჩვენი ლომონოსოვი კი ორ თვეში ჩამოხსნეს... ლენინგრა-
დელმა მეცნიერებმა წერილი დაწერეს გაზეთში. ჩიოდნენ, რომ
37 მკითხველთა ლიგა
ჩვენი სკულპტურა დიდებულ სახეს ამდაბლებდა. პრეტენზიები,
რა თქმა უნდა, ჩუდნოვსკის ეხებოდა. ასე რომ, ჩვენ მთლიანი
თანხა მივიღეთ. ლიხაჩევმა თქვა:
– მთავარი ეგაა...

38 მკითხველთა ლიგა
 ორბორტიანი კოსტიუმი

ახლაც არ მაცვია წესიერად. ადრე უარესად ვიცვამდი. საბჭო-

თა კავშირში იმდენად ცუდად მეცვა, რომ მკიცხავდნენ კიდეც
ამის გამო. მახსენდება, პუშკინის ნაკრძალის დირექტორმა მით-
ხრა:
– თქვენი შარვლით, ამხანაგო დოვლატოვ, აქაური ადგილე-
ბის საზეიმო განწყობას არღვევთ...
რედაქციებში, სადაც მიმსახურია, ხშირად მსაყვედურობდნენ.
მახსოვს, ერთ-ერთი გაზეთის რედაქტორმა შემომჩივლა:
– სახელს გვიტეხთ. ნდობა გამოგიცხადეთ. გენერალ ფილო-
ნენკოს დაკრძალვაზე წარგადგინეთ. თქვენ კი, როგორც გავიგე,
უპიჯაკოდ გამოცხადებულხართ.
– ქურთუკი მეცვა.
– რაღაც ძველ ანაფორაში იყო გამოწყობილიო.
– არა, რა ანაფორაში. უცხოური ქურთუკი მეცვა. სხვათა შო-
რის, ლეჟემ მაჩუქა.
(ქურთუკი მართლაც ფერნან ლეჟესგან მერგო. თუმცა, ეს სხვა
ამბავია).
– რა არის „ლეჟე?“ – შეიჭმუხნა რედაქტორი.
– ლეჟე გამოჩენილი ფრანგი მხატვარია. კომუნისტური პარ-
ტიის წევრი.
– არა მგონია, – მითხრა რედაქტორმა და უცებ გაბრაზდა, –
საკმარისია! მიზეზი არ დაგელევათ! ნორმალურ ადამიანს არ
ჰგავხართ. კეთილი ინებეთ და ისე ჩაიცვით, როგორც სოლიდუ-
რი გაზეთის მუშაკს შეშვენის!
ავდექი და მივახალე:
– მიყიდოს რედაქციამ პიჯაკი. უკეთესი იქნება – კოსტიუმი.
ჰალსტუხს კი, ჯანდაბას, თავად შევიძენ...

39 მკითხველთა ლიგა
 რედაქტორი ეშმაკობდა. მისთვის სულერთი იყო, როგორ ჩა-
ვიცვამდი. საქმე ეს არ გახლდათ. ყველაფერი ადვილი ასახსნე-
ლი იყო.
ტანით ყველაზე მოსული ვიყავი რედაქციაში, ყველაზე მაღა-
ლი. ანუ, როგორც ხელმძღვანელობა მარწმუნებდა – ყველაზე
წარმოსადეგი, ხოლო, როგორც პასუხისმგებელი მდივანი მინცი
ამბობდა – „ყველაზე რეპრეზენტატული“.
ცნობილი პიროვნება რომ გარდაიცვლებოდა, დაკრძალვაზე
რედაქციიდან მე მაგზავნიდნენ. ყველას ხომ არ შეუძლია კუბოს
თრევა. მეც დიდი ხალისით ვეკიდებოდი ამ საქმეს. არა იმიტომ,
რომ დაკრძალვის ცერემონიალი მიყვარდა, არამედ იმიტომ,
რომ ვერ ვიტანდი საგაზეთო საქმიანობას...
– თავხედობთ, – მითხრა რედაქტორმა.
– როგორ გეკადრებათ, – ვეუბნები, – კანონიერი მოთხოვნაა.
რკინიგზელებს, მაგალითად, სპეცტანსაცმელი ეძლევათ, დარა-
ჯებს – ქურქები, მყვინთავებს – სკაფანდრები. მიყიდოს რედაქ-
ციამ სპეცტანსაცმელი – კოსტიუმი დაკრძალვის ცერემონია-
ლისთვის...
ჩვენი რედაქტორი გულკეთილი ადამიანი იყო. როცა მაღალი
ხელფასი გაქვს, შეგიძლია, ისეთი ფუფუნების უფლება მისცე
თავს, როგორიც გულკეთილობაა. თანაც, შედარებით ლიბერა-
ლური დრო იყო.
მითხრა:
– მოდი, კომპრომისული გადაწყვეტილება მივიღოთ. ახალ
წლამდე სამ სოციალურად მწვავე მასალას მოამზადებთ. საზოგა-
დოებრივ-პოლიტიკური ჟღერადობის მასალას. და მაშინ რედაქ-
ცია სადა კოსტიუმს გადმოგცემთ პრემიის სახით.
– რას ნიშნავს „სადა“? იაფფასიანს?
– იაფფასიანს კი არა, შავს. სადღესასწაულო შემთხვევების-
თვის.
40 მკითხველთა ლიგა
 – ოქეი, – ვეუბნები, – დავიხსომოთ ეს საუბარი...
ერთი კვირის შემდეგ მივდივარ რედაქციაში. მიძახებს პროპა-
განდის განყოფილების გამგე ბეზუგლოვი. ჩავდივარ ერთი სარ-
თულით ქვემოთ. ბეზუგლოვი ერთდროულად ორ ტელეფონზე
ლაპარაკობს. ვდგავარ და მესმის:
– ბელორუსი არ გამოგვადგება. ბელორუსები ყელამდეა. უზ-
ბეკი მიშოვე, ანდა, ესტონელი მაინც... თუმცა, არა, მოიცა, მგო-
ნი, ესტონელი გვყავს... სამაგიეროდ, მოლდოველის ამბავი მე-
ეჭვება... რა თქვი?.. მუშა გამორიცხულია, პროლეტარები საკმა-
რისია... ინტელიგენტი მიშოვე ან ვინმე მომსახურების სფერო-
დან. ყველაზე კარგი კი სამხედრო იქნება. რომელიმე ზემდეგი...
მოკლედ, იმოქმედე!
ბეზუგლოვმა მეორე ყურმილი აიღო:
– ალო... სასწრაფოდ მჭირდება უზბეკი. თანაც, ნებისმიერი
ხარისხის, თუნდაც მუქთახორა... ეცადე, ჩემო კარგო. არ დავი-
ვიწყებ...
მივესალმე და ვეკითხები:
– რა ხდება. ეს რა ინტერნაციონალია?
ბეზუგლოვი ამბობს:
– კონსტიტუციის დღე ახლოვდება. ჰოდა, გადავწყვიტეთ,
თხუთმეტი ნარკვევი მივცეთ. საკავშირო რესპუბლიკების რა-
ოდენობის მიხედვით. მოვიცვათ სხვადასხვა ხალხის წარმომად-
გენლები.
სიგარეტი ამოაძვრინა და განაგრძო:
– რუსებთან, ჩავთვალოთ, პრობლემა არ გვაქვს. უკრაინელე-
ბიც ბევრნი არიან. ქართველი სამედიცინო აკადემიაში მოვიძი-
ეთ. აზერბაიჯანელი – ხორცკომბინატში. მოლდოველიც ამოვ-
ჩიჩქნეთ – კომკავშირის რაიკომის ინსტრუქტორი. აი, უზბეკებში,
ყირგიზებში და თურქმენებში ჩავარდნაა. სად ვიშოვო უზბეკი?!
– უზბეკეთში, – ვუკარნახე მე.
41 მკითხველთა ლიგა
 – რა ჭკვიანი ხარ! გასაგებია, რომ უზბეკეთში. მაგრამ დროში
ვიწვები. იმას აღარც ვამბობ, რომ სამივლინებო თანხები კარგა
ხნის ამოწურულია... მოკლედ, გინდა ორმოცდაათი მანეთი?
– მინდა.
– ასეც ვფიქრობდი... მიპოვე უზბეკი და გამოგიწერ ხუთ თუ-
მანს. დაგიმატებ რთული სამუშაოსთვის...
– ერთ თათარს ვიცნობ.
ბეზუგლოვი გაბრაზდა:
– რად მინდა თათარი?! მე თვითონ მყავს თათრები, ჩემს სარ-
თულზე ცხოვრობენ. მაგრამ, რად გინდა? ეს ხომ საკავშირო რეს-
პუბლიკა არაა... მოკლედ, მიშოვე უზბეკი. ყირგიზი და თურქმენი
უშტატოებს გადავუნაწილე. ტაჯიკი, მგონი, საშა შეველიოვს
ჰყავს. ყაზახს სამოილოვი ეძებს. და ასე შემდეგ. უზბეკი მჭირდე-
ბა. მოკიდებ ამ საქმეს ხელს?
– კარგი, – ვეუბნები მე, – მაგრამ, გაფრთხილებ, ნარკვევი
სოციალურად მწვავე იქნება, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური
ჟღერადობისა.
– ნასვამი ხარ? – მკითხა ბეზუგლოვმა.
– არა. მთავაზობ რამეს?
– გაგიჟდი? – ხელები გაასავსავა, – გამორიცხულია. მე მხო-
ლოდ საღამოს ვსვამ... დღის პირველ საათამდე – არასოდეს.
ბეზუგლოვი დიდი ხნის ნაცნობი გახლდათ. თავისებური ადა-
მიანი იყო, წარმოშობით სვერდლოვსკიდან.
მახსოვს, მივლინებით ურალში მივდიოდი. ბუნებრივია, სვერ-
დლოვსკშიც უნდა გამევლო. სამაისო დღესასწაულებს ვამთხვევ-
დი და სასტუმროში ადგილის შოვნა გამიჭირდებოდა.
მივმართე ბეზუგლოვს:
– შეიძლება, სვერდლოვსკში შენს მშობლებთან გავათენო
ღამე?

42 მკითხველთა ლიგა
 – რა თქმა უნდა, – იყვირა ბეზუგლოვმა, – რა თქმა უნდა! რამ-
დენ ხანსაც გინდა! გაუხარდებათ კიდეც. უზარმაზარი ბინა აქვთ.
მამაჩემი წევრ-კორია, დედაჩემი – ხელოვნების დამსახურებული
მოღვაწე. შინაური პელმენებით გაგიმასპინძლდებიან... ერთა-
დერთი პირობა დაიცავი: არ წამოგცდეს, ერთმანეთს რომ ვიც-
ნობთ. ყველაფერი ჩაიშლება. თოთხმეტი წლის ასაკიდან ოჯახის
შემარცხვენლად მიმიჩნევენ!..
– კარგი, – ვეუბნები, – გიპოვი უზბეკს.
შევუდექი საქმეს. გადავათვალიერე უბის წიგნაკი. ოცდაათამ-
დე ნაცნობს დავურეკე. ბოლოს ერთმა ახლობელმა მესაყვირემ
მაცნობა:
– არის ერთი ტრომბონისტი ბალიევი. ეროვნებით უზბეკი.
– ძალიან კარგი, – ვეუბნები, – მომეცი მისი ტელეფონის ნო-
მერი.
– ჩაიწერე.
და ჩავიწერე.
– მოგეწონება, – მითხრა ჩემმა მეგობარმა, – კულტურული,
განათლებული, იუმორით სავსე ტიპია. ახლახან გათავისუფ-
ლდა.
– რას ნიშნავს – „გათავისუფლდა“?
– დაუმთავრდა სასჯელის ვადა და გაათავისუფლეს.
– ქურდია? – ვეკითხები.
– რა შუაშია ქურდი? – ეწყინა მეგობარს, – კაცი გაუპატიურე-
ბაზე იჯდა...
ყურმილი დავკიდე.
იმავე წუთს დარეკა ბეზუგლოვმა:
– ბედმა გაგიღიმა, – მიყვირის, – იპოვეს უზბეკი. მიშჩუკმა
იპოვა... სად? კუზნეცკის ბაზრობაზე. იმას ჰყიდდა... რა ჰქვია... –
ხახლავას.
– ალბათ, ფახლავას.
43 მკითხველთა ლიგა
 – ხო, ფახლავას, რა განსხვავებაა... წვრილმანი მესაკუთრე
უკეთესიცაა. ახლა ამას ფარულად მხარსაც უჭერენ. საკარმიდა-
მო ნაკვეთი, კერძო ბოსტანი და ამგვარი რამეები...
შევეკითხე:
– დარწმუნებული ხარ, რომ ფახლავა ბოსტანში ხარობს?
– არ ვიცი, სად ხარობს ფახლავა. არც მინდა, ვიცოდე. მაგრამ
კარგად ვიცი, ქალაქკომის ბოლო ინსტრუქციები... მოკლედ, უზ-
ბეკის საკითხი მოგვარებულია.
– დასანანია, – ვეუბნები, – სწორედ ახლა გამომიჩნდა მშვე-
ნიერი კანდიდატურა. კულტურული, განათლებული უზბეკი. ორ-
კესტრის სოლისტი. ახალახან დაბრუნდა გასტროლებიდან.
– გვიანია. სამომავლოდ შემოინახე. მიშჩუკმა სტატია მოიტა-
ნა უკვე. შენთვის კი ახალი დავალება გვაქვს. რაციონალიზატო-
რის დღე ახლოვდება. უნდა მოძებნო თანამედროვე რუსი ოსტა-
ტი, ცნობილი ლევშას შთამომავალი – სწორედ იმისი, ინგლისუ-
რი რწყილი რომ დაჭედა – და ამ თემაზე მასალა მოამზადო.
– სოციალურად მწვავე?
– არც უმაგისობა იქნება.
– კარგი, – ვეუბნები, – შევეცდები...
ერთი ასეთი ოსტატის ამბავი ჩემი უფროსი ძმისგან ვიცოდი.
ჩემი ძმა კინოქრონიკაში მუშაობდა.
ეს ბერიკაცი ლენინგრადთან ახლოს, ელიზაროვსკში ცხოვ-
რობდა. კერძო სახლი ჰქონდა. მისი მოძებნა იმაზე ადვილი აღ-
მოჩნდა, ვიდრე მეგონა. პირველივე შემხვედრმა მიმასწავლა
გზა.
ევგენი ედუარდოვიჩი ძველ ავტომობილებს უკეთებდა რეს-
ტავრაციას. სანაგვეზე გადაგდებულ დაჟანგულ, უფორმო კორპუ-
სებს ეძებდა. სხვადასხვა საშუალებით მანქანის პირველსახის
აღდგენას ცდილობდა. შემდეგ ურთულეს სამუშაოს ატარებდა.
ჩარხავდა, აწებებდა, ანიკელებდა.
44 მკითხველთა ლიგა
 ათობით ძველი მოდელი აღადგინა. ამ ქმნილებებს შორის
იყო „ოლდსმობილები“ და „შევროლეები“, „პეჟოები“ და „ფორ-
დები“: სხვადასხვა ფერის ავტომობილები, ბრწყინვალე ტყავი,
სპილენძი და ქრომი წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენდა.
თანაც ყველა მოდელი მოქმედი გახლდათ. ისინი იძვროდნენ,
ირხეოდნენ, გუგუნებდნენ. რწევა-რწევით უსწრებდნენ ფეხით
მოსიარულეებს. ძალზე საინტერესო, თითქმის საცირკო სანა-
ხაობა იყო.
საჭესთან ევგენი ედუარდოვიჩი გამოიჭიმებოდა ხოლმე. მისი
ძველი ტყავის ქურთუკი ლაპლაპებდა. ცელულოიდის სათვალე
ეკეთა. ფართო კეპი გამორჩეულ იერს აძლევდა.
სხვათა შორის, ერთ-ერთი პირველი რუსი ავტომობილისტი
გახლდათ. ათას ცხრაას თორმეტ წელს მიუჯდა საჭეს. ერთხანს
როდზიანკოს პირადი მძღოლი იყო. მერე ატარებდა ტროცკის,
კაგანოვიჩს, ანდრეევს. პირველ რუსულ ავტოსკოლას ხელ-
მძღვანელობდა. ომის დამთავრებისას ჯავშან-სატანკო ნაწილის
მეთაური იყო. უამრავი სამთავრობო ჯილდო დაიმსახურა. რა
თქმა უნდა, „იჯდა“ კიდეც. სიბერეში ძველი მანქანების რესტავ-
რაცია დაიწყო.
ევგენი ედუარდოვიჩის ნახელავს საერთაშორისო გამოფე-
ნებზე უჩვენებდნენ. მის მოდელებს სამამულო და უცხოელი კინე-
მატოგრაფისტები იყენებდნენ გადაღებებზე. ოთხ ენაზე აწარმო-
ებდა მიმოწერას მრავალრიცხოვანი საავტომობილო ჟურნალე-
ბის რედაქტორებთან.
თუკი მანქანები კინოგადაღებებში მონაწილეობდა, პატრონი
მათ თან ახლდა. კინორეჟისორების ყურადღების ცენტრში ხვდე-
ბოდა ევგენი ედუარდოვიჩის დიდებული გარეგნობაც. თავიდან
მასობრივ სცენებში იღებდნენ. მერე ეპიზოდური როლებიც ათა-
მაშეს. ასახიერებდა მენშევიკებს, თავადებს, ძველი ყაიდის
მეცნიერებს. მოკლედ, კინომსახიობიც გახდა...
45 მკითხველთა ლიგა
 ორი დღე და ღამე გავატარე ელიზაროვსკში. ჩემი ჩანაწერები
უამრავ საინტერესო დეტალს შეიცავდა. ერთი სული მქონდა,
როდის შევუდგებოდი სამუშაოს.
ვბრუნდები რედაქციაში. ბეზუგლოვი თურმე მივლინებაშია.
არადა, მეუბნებოდა, სამივლინებო თანხები ამოწურულიაო.
არა უშავს... შევდივარ გაზეთის პასუხისმგებელ მდივანთან –
ბორია მინცთან. ვუამბობ ჩემს გეგმაზე. ვაცნობ შედარებით ეფექ-
ტურ წვრილმანებს მინცი მეუბნება:
– რა გვარია?
ევგენი ედუარდოვიჩის ბარათი ამოვაძვრინე.
– ჰოლიდეი, – ვპასუხობ, – ევგენი ედუარდოვიჩ ჰოლიდეი.
მინცს თვალები დაუმრგვალდა:
– ჰოლიდეი? რუსი ოსტატი – ჰოლიდეი? ლევშას შთამომავა-
ლი – ჰოლიდეი?! ხუმრობ?!.. ვიცით რამე მისი წარმომავლობის
შესახებ? საიდან – ასეთი გვარი?
– შენი აზრით, მინცი უკეთესია?.. წარმომავლობაზე რომ არა-
ფერი ვთქვათ...
– უარესია, – დამეთანხმა მინცი, – რა თქმა უნდა, უარესია.
მაგრამ მინცი, ამასთანავე, კერძო პირია. რაციონალიზატორის
დღისთვის მის შესახებ ნარკვევებს არ თხზავენ. მინცი გმირი არ
არის. მინცზე არ წერენ.
(აი, მაშინ გავიფიქრე – არც დაიფიცო!...)
მერე დაამატა:
– პირადად მე არაფერი მაქვს ინგლისელების საწინააღმდე-
გო.
– ოღონდაც, – ვეუბნები...
უცებ გული დამიმძიმდა. რა ხდება? არაფრის დაბეჭდვა არ შე-
იძლება. არ ვიცი, სად პოულობენ თემებს საბჭოთა ჟურნალისტე-
ბი!.. ყველა ჩემი წამოწყება განწირულია. ყველა ჩემი საუბარი
არასატელეფონოა. ყველა ნაცნობობა საეჭვოა...
46 მკითხველთა ლიგა
 პასუხისმგებელი მდივანი მეუბნება:
– დაწერე გმირ დედაზე. მოიძიე ჩვეულებრივი, წყნარი გმირი
დედა. თანაც, ნორმალური გვარისა და დაწერე ორას ორმოც-
დაათი სტრიქონი. ასეთი მასალა ყოველთვის გაძვრება – გმირი
დედა მომგებიანი ლატარიასავითაა...
რა უნდა მექნა? ასე თუ ისე, შტატიანი ჟურნალისტი ვიყავი.
ისევ ვურეკავ მეგობრებს. ერთი ნაცნობი მეუბნება:
– ჩვენს მეეზოვე ქალს ბავშვების მთელი ხროვა ჰყავს. უხ, ისე-
თი ხულიგნები არიან...
– მაგას არა უშავს.
– მაშინ, მოდი.
მივდივარ.
მეეზოვე ქალი ლიდია ვასილევნა ბრიკინა იყო, მისტერ ჰო-
ლიდეი არ გეგონოთ! საცხოვრებელმა ადგილმა მძიმე შთაბეჭ-
დილება დატოვა. მორყეული მაგიდა, დაგლეჯილი ლეიბები,
დამძიმებული, მხუთავი სუნი. გარშემო ბინძური, ჩამოკონკილი
ბავშვები დაძვრებოდნენ. ყველაზე პატარა ფანერის აკვანში ღნა-
ოდა. თორმეტიოდე წლის მოღუშული გოგონა თითით ხატავდა
ფანჯრის მინაზე.
ჩემი მისვლის მიზეზი განვუცხადე. ლიდია ვასილევნა გამო-
ცოცხლდა:
– დაწერე, გენაცვალე, ჩაიწერე... მეც მოგეხმარები. ყველა-
ფერს მოვუყვები ხალხს ჩემი ძაღლური ცხოვრების შესახებ.
ვკითხე:
– რა, სახელმწიფო არ გეხმარებათ?
– მეხმარება. ძალიანაც მეხმარება. თვეში ორმოცი მანეთი
გვეკუთვნის. და, ორდენები მედლებიანად. აი, რაფაზე სავსე ქი-
ლა დგას. ნეტავ, მანდარინში გამაცვლევინა, ერთი ოთხში.
– ქმარი? – ვეკითხები.

47 მკითხველთა ლიგა
 – რომელი? მთელი ასეული მყავს. უკანასკნელი „სოლნცე-
დარზე“ წავიდა და აღარ დაბრუნებულა. ერთი წლის წინათ...
რაღა უნდა მექნა? რა უნდა დამეწერა ამ ქალზე?
თავის მოსაჩვენებლად ვიჯექი. მერე წამოვდექი და დავპირ-
დი, რომ სხვა დროს შევუვლიდი.
ვიღასთვის დამერეკა. ყველაფერი შემძულდა. ვიფიქრე – სა-
ბოლოოდ ხომ არ შევეშვა-მეთქი სამსახურს? მტვირთავად ხომ
არ წავიდე-მეთქი? უცებ ცოლი მეუბნება:
– მოპირდაპირე სადარბაზოში ინტელიგენტი ქალბატონი
ცხოვრობს. დილაობით ბავშვებს ასეირნებს. ათამდე ბავშვია...
გაიგე... დამავიწყდა მისი გვარი – შა-ზე იწყება...
– შვარცი?
– არა, კაცო, შაპოვალოვა... ან შაპოშნიკოვა... გვარის და ტე-
ლეფონის გაგება სახლმმართველობაში შეიძლება.
მივედი სახლმმართველობაში. ველაპარაკე უფროსს – მიხე-
ევს. ალერსიანი და გულკეთილი ადამიანი აღმოჩნდა.
შემომჩივლა:
– თორმეტი ხელქვეითი მყავს და ღვინოზე ერთიც ვერ გამიგ-
ზავნია...
როგორც კი ის ქალბატონი ვახსენე, მიხეევი რატომღაც და-
იძაბა:
– არ ვიცი... პირადად მოელაპარაკეთ. მისი სახელი და გვა-
რია შოპორინა გალინა ვიქტოროვნა. ოცდამესამე ბინა. ბავშვებს
ასეირნებს ხოლმე, მაგრამ მე არაფერ შუაში ვარ. ეს მე არ მეხე-
ბა...
წავედი სკვერში. გალინა ვიქტოროვნა სათნო, წარმოსადეგი
ქალი აღმოჩნდა. საბჭოთა კინოში ამგვარად წარმოადგენდნენ
სახალხო მსაჯულებს.
მივესალმე და საქმის ვითარება ავუხსენი. ქალბატონი ერთბა-
შად დაიძაბა. ზუსტად ჩვენი სახლმმართველივით ალაპარაკდა:
48 მკითხველთა ლიგა
 – რა გნებავთ? რა ხდება? მაინცდამაინც ჩემთან რატომ მოხ-
ვედით?
ყველაფერი ყელში ამომივიდა. დავმალე ავტოკალამი და ვე-
უბნები:
– რა მოხდა? რამ შეგაშინათ? თუ არ გსურთ საუბარი – წავალ.
ხულიგანი კი არა ვარ...
– ხულიგნების სულაც არ მეშინია, – მიპასუხა ქალბატონმა.
მერე განაგრძო:
– მგონი, ინტელიგენტი ბრძანდებით. ვიცნობ დედათქვენს,
მამათქვენსაც ვიცნობდი. ვიმედოვნებ, შეიძლება, გენდოთ. მო-
გახსენებთ საქმის ვითარებას. ხულიგნების მართლა არ მეშინია.
მილიციას კი ვუფრთხი.
– მერე, ჩემი რატომ გეშინიათ? მე ხომ მილიციონერი არა
ვარ, – ვეუბნები მე.
– მაგრამ ჟურნალისტი ბრძანდებით. ჩემი მდგომარეობის
რეკლამირება კი სისულელეა. რა თქმა უნდა, გმირი დედა არა
ვარ. ეს ბავშვები ჩემები არ არიან. რაღაც პანსიონის მსგავსი მო-
ვაწყვე. პატარებს მუსიკასა და ფრანგულს ვასწავლი, ლექსებს
ვუკითხავ. სახელმწიფო ბაგა-ბაღებში ბავშვები ხშირად ავად-
მყოფობენ, ჩემთან კი – არასოდეს. გადასახადიც ზომიერი დავა-
წესე. მაგრამ ხომ ხვდებით, რაც მოხდება, თუკი ამის შესახებ მი-
ლიცია შეიტყობს? პანსიონი ხომ კერძოა!..
– ვხვდები.
– ჰოდა, დაივიწყეთ ჩემი არსებობის შესახებ.
– კარგი, – შევპირდი მე.
რედაქციაში არც დამირეკავს. ვიფიქრე, თუ გაჭირდა, ვიტყვი,
რომ შემოქმედებით კრიზისს განვიცდი-მეთქი. დეკემბრის ჰონო-
რარები მაინც სიმბოლური იქნება. ჰა-ჰა, თექვსმეტი მანეთი.
კოსტიუმზე ფიქრიც არ შეიძლება, ოღონდაც ნუ მომხსნიან...

49 მკითხველთა ლიგა
 მიუხედავად ამისა, რედაქციისგან კოსტიუმი მაინც მივიღე.
მკაცრი, ორბორტიანი კოსტიუმი. თუ არ ვცდები, აღმოსავლეთ
გერმანული წარმოებისა. ეს ასე მოხდა:
მბეჭდავ ქალებთან ვიჯექი. წითურთმიანი ლამაზმანი – მანუ-
ნია ხლოპინა – მეჩიჩინებოდა:
– დამპატიჟე-მეთქი რესტორანში! რესტორანში მინდა, შენ კი
არ მპატიჟებ!
რა მექნა, უხალისოდ ვიმართლებდი თავს:
– მე ხომ არც ვცხოვრობ შენთან.
– სულ ტყუილად არ ცხოვრობ. რადიოს მოვუსმენდით ხოლმე
ერთად. იცი, რომელი გადაცემა მიყვარს? „გულუხვი ჰექტარი“.
შენ?
– მე – „არის თუ არა სიცოცხლე სხვა პლანეტებზე?“
– არა მგონია, – ამოიოხრა ხლოპინამ, – აქაც ძაღლური სი-
ცოცხლეა და...
ამ დროს გამოგვეცხადა იდუმალი უცნობი. ჯერ კიდევ დილით
შევამჩნიე ეს კაცი.
ელეგანტური კოსტიუმი ეცვა და ჰალსტუხი ეკეთა. ულვაში
მოკლე ბაკენბარდებში გადასდიოდა.
მაჯაზე მინიატურული ტყავის ჩანთა ეკიდა.
გავასწრებ მოვლენებს და ვიტყვი, რომ უცნობი ჯაშუში აღმოჩ-
ნდა. უბრალოდ, თავიდანვე ვერ მივხვდით. გვეგონა, ბალტიისპი-
რელი იყო.
ჩვენთან რატომღაც ყველა ელეგანტურ მამაკაცს ლატვიელად
მიიჩნევდნენ.
უცნობი რუსულად ლაპარაკობდა, თუმცა, უმნიშვნელო აქცენ-
ტი ჰქონდა.
თავი უშუალოდ და ცოტა აგრესიულადაც ეჭირა. რედაქტორს
ორჯერ დაუტყაპუნა ხელი ზურგზე. პარტორგი ჭადრაკის თამაშზე

50 მკითხველთა ლიგა
დაითანხმა. პასუხისმგებელი მდივნის, მინცის კაბინეტში დიდ-
ხანს ფურცლა ტექნიკური სახელმძღვანელოები.
აქ თემას უნდა გადავუხვიო. დარწმუნებული ვარ, თითქმის
ყველა ჯაშუში არასწორად მოქმედებს. რატომღაც ინიღბებიან,
ეშმაკობენ, უბრალო საბჭოთა მოქალაქეებს ასახიერებენ. მათი
ქცევის იდუმალებაა საეჭვო. უბრალოდ უნდა დაიჭირონ თავი.
უპირველეს ყოვლისა, უფრო მდიდრულად უნდა ჩაიცვან. ამით
პატივისცემას დაიმსახურებენ. გარდა ამისა, არ უნდა დაფარონ
უცხოური აქცენტი, ეს სიმპათიას იწვევს. და, რაც მთავარია – მაქ-
სიმალურად მოურიდებლად უნდა მოიქცნენ.
ვთქვათ, ჯაშუშს ახალი ბალისტიკური რაკეტა აინტერესებს.
იგი თეატრში ცნობილ კონსტრუქტორს ეცნობა და რესტორანში
ეპატიჟება.
სისულელეა, ამ კონსტრუქტორს ფული შესთავაზო. მას ფული
არ აკლია. უხერხულია, კონსტრუქტორი იდეოლოგიურად და-
ამუშაო. ეს ყველაფერი შენს დაუხმარებლადაც იცის.
სულ სხვანაირად უნდა იმოქმედო. უნდა დალიო. მოეხვიო
კონსტრუქტორს. მუხლზე დაჰკრა ხელი და უთხრა:
– როგორა ხარ, ძმაო? ამბობენ, რაღაც ახალი გამოიგონაო?
მოდი, ხელსახოცზე ჩამომიწერე ორი-სამი ფორმულა. ისე, ინტე-
რესის გამო...
და, მორჩა. ჯაშუშს რაკეტა ჯიბეში უდევს...
უცნობმა მთელი დღე რედაქციაში გაატარა. მიეჩვივნენ კიდეც
მას, თუმცა ცოტა გაკვირვებულები ათვალიერებდნენ.
არტური ერქვა.
მოკლედ, შემოდის არტური მბეჭდავ ქალებთან და ამბობს:
– უკაცრავად, მეგონა, აქ იყო ტუალეტი.
ვუთხარი:
– წამოდით, ერთი გზა გვაქვს.

51 მკითხველთა ლიგა
 საპირფარეშოში ჯაშუშმა შიშით შეათვალიერა ჩვენი რედაქ-
ციის პირსახოცი, მერე ცხვირსახოცი ამოაძვრინა ჯიბიდან.
გამოველაპარაკეთ ერთმანეთს. გადავწყვიტეთ, ბუფეტში ჩავ-
სულიყავით. იქიდან ჩემს ცოლს დავურეკეთ და „კავკაზში“ წავე-
დით.
გამოირკვა, რომ ორივეს გვიყვარს ფოლკნერი, ბრიტენი და
ოცდაათიანი წლების ფერწერა. არტური მოაზროვნე და კომპე-
ტენტური ადამიანი აღმოჩნდა. კერძოდ, მან თქვა:
– პიკასოს ფერწერა მხოლოდ დრამაა, რენე მაგრიტის შემოქ-
მედება კი კატასტროფული ფერია...
დავინტერესდი:
– ყოფილხარ დასავლეთში?
– რა თქმა უნდა.
– დიდხანს იცხოვრე?
– დიდხანს. ორმოცდასამი წელი. უფრო ზუსტად კი, გასულ
სამშაბათამდე.
– მე ლატვიელი მეგონე.
– შვედი ვარ. შვედეთი აქვეა. მინდა, წიგნი დავწერო რუსეთ-
ზე...
სასტუმრო „ევროპეისკაიასთან“ დავშორდით ერთმანეთს
გვიან ღამით. მეორე დღისთვის დავთქვით შეხვედრა.
დილით რედაქტორთან მიმიწვიეს. კაბინეტში ორმოცდა-
ათიოდე წლის უცნობი მამაკაცი იჯდა – გალეული, ყურებთან
მოგვირგვინებული თმით, მელოტი. გავიფიქრე – ალბათ, ქუდის
მოუხდელად ივარცხნის-მეთქი.
მამაკაცი რედაქტორის სავარძელში იჯდა. მასპინძელი სტუმ-
რისთვის განკუთვნილ სკამზე მოკალათებულიყო. მე დივნის კი-
დეზე ჩამოვჯექი.
– გაიცანით, – მითხრა რედაქტორმა, – სახელმწიფო უშიშ-
როების კომიტეტის წარმომადგენელი, მაიორი ჩილიაევი.
52 მკითხველთა ლიგა
 მორიდებით წამოვიწიე. მაიორმა მკაცრად დამიქნია თავი. ეტ-
ყობა, გარე სამყაროს არასრულყოფილება აწუხებდა.
რედაქტორის ქცევაში ერთდროულად შევამჩნიე თანაგრძნო-
ბაც და ნიშნის მოგებაც. მისი გამომეტყველება თითქოს მეუბნე-
ბოდა: „შენ თვითონვე გამოძვერი. მე ხომ გაფრთხილებდი, სუ-
ლელო...“
მაიორი ალაპარაკდა. მჭახე ხმა მის დათრგუნულ შესახედაო-
ბას არ შეეფერებოდა.
– არტურ ტრონსტემს თუ იცნობთ?
– დიახ, – ვპასუხობ, – გუშინ გავიცანი.
– პროვოკაციული კითხვა ხომ არ დაუსვამს?
– მგონი, არა. საერთოდ არაფერი უკითხავს. არ მახსენდება.
– სრულიად არაფერი?
– არა.
– როგორ დაიწყო თქვენი ნაცნობობა? უფრო ზუსტად, სად და
როგორ გაიცანით ერთმანეთი?
– მბეჭდავებთან ვიჯექი. შემოვიდა და იკითხა...
– აა, იკითხა? ესე იგი, მაინც უკითხავს?! თუ საიდუმლო არ
არის, რა იკითხა?
– იკითხა, „სადაა საპირფარეშო?“
მაიორმა ჩაიწერა ეს ფრაზა და დაამატა:
– უფრო დაკვირვებული უნდა იყოთ.
შემდგომი საუბარი აბსოლუტურ უაზრობად მომეჩვენა. ჩი-
ლიაევს ყველაფერი აინტერესებდა. რა ვჭამეთ? რომელ მხატ-
ვრებზე ვისაუბრეთ? იმითაც კი დაინტერესდა, ხშირად ხომ არ გა-
დიოდა შვედი საპირფარეშოში...
მაიორი მაძალებდა, ყველა დეტალი გამეხსენებინა. ბევრს
ხომ არ სვამს შვედი? უყურებს თუ არა ქალებს? შეფარულ ჰომო-
სექსუალისტს ხომ არ ჰგავს?

53 მკითხველთა ლიგა
 დაწვრილებით და გულწრფელად ვპასუხობდი. დასამალი
არაფერი მქონდა.
მაიორმა შეისვენა. მერე ცოტა წამოიწიადა ოდნავ აუწია ხმას:
– თქვენი შეგნების იმედი გვაქვს, თუმცა, ერთობ ქარაფშუტა
ადამიანი ბრძანდებით. მონაცემები, რომლებიც თქვენ შესახებ
მოგვეპოვება, ძალზე ურთიერთსაწინააღმდეგოა. კონკრეტუ-
ლად – ყოფითი გაურკვევლობა, ლოთობა, საეჭვო ანეკდოტები...
მინდოდა, მეკითხა – რა არის აქ ურთიერთსაწინააღმდეგო-
მეთქი, მაგრამ თავი შევიკავე. მით უმეტეს, რომ მაიორმა შთამ-
ბეჭდავად ტევადი საქაღალდე ამოაძვრინა. გარეკანს სქელი
ასოებით გამოყვანილი ჩემი გვარი ამშვენებდა.
თვალი არ მომიშორებია საქაღალდისთვის. დაახლოებით,
ისეთი გრძნობა დამეუფლა, როგორიც ალბათ ღორს დაეუფლე-
ბოდა გასტრონომის ხორცის განყოფილებაში. მაიორი განაგ-
რძობდა:
– თქვენგან სრულ გულწრფელობას ველით. დახმარების იმე-
დიც გვაქვს. დარწმუნებული ვართ, მიხვდით, რაოდენ სერიოზუ-
ლი დავალებაა... მთავარია, გახსოვდეთ, ყველაფერი ვიცით.
ჩვენ ყველაფერი წინასწარ ვიცით. აბსოლუტურად ყველაფერი...
გამიჩნდა სურვილი, მეკითხა – მიშა ბარიშნიკოვზე რას იტ-
ყვით-მეთქი? ნუთუ წინასწარ იყო ცნობილი, რომ მიშა შტატებში
დარჩებოდა?!
ამასობაში თავად მკითხა:
– რაზე შეუთანხმდით შვედს? დღეს უნდა შეხვდეთ?
– მგონი, კი, – ვეუბნები, – ცოლთან ერთად კიროვის თეატრში
დამპატიჟა. ვაპირებდი, დამერეკა, ბოდიში მომეხადა და მეთქვა,
რომ ავად გავხდი.
– არავითარ შემთხვევაში, – წამოიწია მაიორი, – შეხვდით.
აუცილებლად შეხვდით. და ყველა წვრილმანი დაიმახსოვრეთ.
ხვალ დილით დაგირეკავთ.
54 მკითხველთა ლიგა
 „ესღა მაკლდა“, – გავიფიქრე მე.
– არ შემიძლია, – ვეუბნები, – არსებობს ობიექტური მიზეზე-
ბი.
– მაინც?
– კოსტიუმი არა მაქვს. თეატრში შესაფერისი ტანსაცმელი უნ-
და გეცვას. იქ, სხვათა შორის, უცხოელებიც არიან ხოლმე.
– რატომ არა გაქვთ კოსტიუმი? – მკითხა მაიორმა, – რა სისუ-
ლელეა? თქვენ ხომ სოლიდური გაზეთის თანამშრომელი ხართ.
– ცოტას მიხდიან, – ვუპასუხე მე.
აქ უკვე რედაქტორი ჩაერთო:
– ერთი პატარა საიდუმლო უნდა გაგანდოთ. როგორც იცით,
ახალი წლის დღესასწაული მოდის. არსებობს გადაწყვეტილება,
ამხანაგი დოვლატოვი ფასიანი საჩუქრით დავაჯილდოოთ. შეუძ-
ლია, ნახევარ საათში ბუღალტერიაში შეიაროს. მერე ფრუნზეს
უნივერმაღს ეწვიოს. აარჩიოს შესაფერისი კოსტიუმი ას ოცი მა-
ნეთის ფარგლებში.
– მე არასტანდარტული ზომისა მჭირდება, – ვეუბნები მე.
– არა უშავს, – თქვა რედაქტორმა, – დავურეკავ უნივერმაღის
დირექტორს...
ასე გავხდი იმპორტული, ორბორტიანი კოსტიუმის მფლობე-
ლი – თუ არ ვცდები, აღმოსავლეთ გერმანიის წარმოებისა. დაახ-
ლოებით ხუთჯერ მეცვა. ერთხელ – როცა შვედთან ერთად თეატ-
რში ვიყავი და ოთხჯერ – როცა დაკრძალვაზე მიმავლინეს...
ჩემი შვედი კი ერთ კვირაში მიაბრძანეს კავშირიდან. იგი კონ-
სერვატორი ჟურნალისტი აღმოჩნდა – მარჯვენა ფრთის მხარ-
დამჭერი.
ექვს წელიწადს სწავლობდა რუსულს. უნდოდა, წიგნი დაეწე-
რა და მიაბრძანეს.
ვიმედოვნებ, მე არაფერ შუაში ვარ. ის, რაც მის შესახებ მაი-
ორს ვუამბე, სრულიად უწყინრად მეჩვენება.
55 მკითხველთა ლიგა
 უფრო მეტიც, გავაფრთხილე კიდეც არტური, რომ თვალყურს
ადევნებდნენ. უფრო სწორად, ვაგრძნობინე, რომ კედლებსაც კი
ყურები აქვთ...
შვედმა ვერ გაიგო. მოკლედ, მე არაფერ შუაში ვარ.
გასაკვირი ისაა, რომ ნაცნობმა დისიდენტმა შამკოვიჩმა სუკ-
თან თანამშრომლობა დამწამა.

56 მკითხველთა ლიგა
 ოფიცრის ქამარი

რა უნდა იყოს ლოთისთვის საავადმყოფოში გაღვიძებაზე უა-

რესი? ჯერ კიდევ მძინარე ბუტბუტებ:
– მორჩა! დავამთავრე! წვეთს აღარ დავლევ!
და უცებ აღმოაჩენ – თავზე სქელი ბინტი გაქვს შემოხვეული.
გინდა, შეეხო ბინტს, მაგრამ, თურმე, შენი მარცხენა ხელი თაბა-
შირშია. და ასე შემდეგ...
ყველაფერი ეს სამოცდასამი წლის ზაფხულში კომის რესპუბ-
ლიკის სამხრეთში შემემთხვა.
ერთი წლით ადრე ჯარში წავედი. ბანაკის დაცვაში ჩავირიცხე.
სინდორმთან დავამთავრე ზედამხედველთა ოცდღიანი სკოლა...
მანამდე, ორ წელიწადს კრივში ვვარჯიშობდი. ვმონაწილეობ-
დი რესპუბლიკურ შეჯიბრებებში. თუმცა, არ მახსოვს,
მწვრთნელს ერთხელ მაინც ეთქვას ჩემთვის:
– საკმარისია! შენი ჯავრი აღარ მაქვს!
სამაგიეროდ, ეს სიტყვები ზედამხედველთა სკოლის ინსპექ-
ტორისგან – ტოროპცევისგან – მოვისმინე სამი კვირის მეცადი-
ნეობის შემდეგ. თანაც, საქმე მოკრივეებთან კი არა, რეციდივის-
ტებთან უნდა დამეჭირა...
ვცადე აქეთ-იქით მიმომეხედა. ლინოლეუმს მზის სხივები ეცე-
მოდა. ტუმბო წამლებით იყო სავსე. კართან კედლის გაზეთი ეკი-
და – „ლენინი და ჯანდაცვა“.
კვამლისა და, რაც უნდა უცნაური იყოს, წყალმცენარეების სუ-
ნი იდგა. სანიტარულ განყოფილებაში ვიყავი.
შეხვეული თავი მტკიოდა. წარბს ზემოთ ღრმა ჭრილობას
ვგრძნობდი. მარცხენა ხელს ვერ ვამოძრავებდი.
საწოლის საზურგეზე ჩემი გიმნასტურა ეკიდა. ჯიბეში სიგარე-
ტი უნდა ყოფილიყო. საფერფლის ნაცვლად მელნისმაგვარი

57 მკითხველთა ლიგა
ხსნარით სავსე ქილა გამოვიყენე. ასანთის კოლოფი კბილებით
მეჭირა.
უკვე გუშინდელი მოვლენების გახსენებაც შევძელი.
დილით ბადრაგის სიიდან ამომშალეს, რის გამოც ზემდეგთან
მივედი:
– რა ხდება? ნუთუ, დასვენების დღე მეკუთვნის?
– დაახლოებით, – მეუბნება ზემდეგი, – გაიხარე... მეთოთხმე-
ტე ბარაკში პატიმარი გაგიჟდა. ყეფს, ყივის... მზარეულს, დეიდა
შურას, უკბინა... მოკლედ, იოსერაში, ფსიქიატრიულ საავადმყო-
ფოში მიიყვან. მერე მთელ დღეს თავისუფალი ხარ.
– როდის უნდა წავიდე?
– თუ გინდა, ახლავე.
– მარტო?
– რატომ – მარტო? როგორც წესი, ორნი წახვალთ. წაიყვანე
ჩურილინი, ან – გაენკო...
ჩურილინს საიარაღო საამქროში მივაგენი. ხელში სარჩილა-
ვი ეჭირა. დაზგაზე რაღაცა ტკაცუნობდა და კანიფოლის სუნს აფ-
რქვევდა.
– ნახე, რას ვაკეთებ, – მითხრა ჩურილინმა, – საიუველირო
სამუშაოა.
დავინახე რელიეფურვარსკვლავიანი თითბრის ბალთა. შიდა
მხარე კალით იყო ამოვსებული. ამგვარი ქამარი საშიშ იარაღს
წარმოადგენდა.
მაშინ მოდაში იყო – ჩეკისტები ტყავის ქამრებს ატარებდნენ.
მერე ბალთას კალის ფენით ავსებდნენ და საცეკვაოდ მიდიოდ-
ნენ. თუკი ჩხუბი ატყდებოდა, თითბრის ბალთები ჰაერში გაიელ-
ვებდა ხოლმე...
ვეუბნები:
– გაემზადე.
– რა მოხდა?
58 მკითხველთა ლიგა
 – გიჟი მიგვყავს იოსერაში. მეთოთხმეტე ბარაკში ვიღაც პატი-
მარმა გააფრინა. სხვათა შორის, შურა დეიდას უკბინა.
ჩურილინი მეუბნება:
– სწორად მოქცეულა. ალბათ შიოდა. მაგ შურას სახელმწიფო
კარაქი სახლში მიაქვს. დავინახე.
– წავიდეთ, – ვეუბნები.
ჩურილინმა ბალთა წყალს შეუშვირა, გააგრილა და ქამარი
წელზე შემოირტყა:
– წავედით...
ჩავიბარეთ იარაღი, შევედით საგუშაგოში. ორ წუთში კონ-
ტროლიორმა გაუპარსავი, მსუქანი პატიმარი გამოიყვანა, რომე-
ლიც ყვიროდა:
– ლამაზი გოგო მინდა, სპორტსმენი! მომიყვანეთ სპორტსმე-
ნი გოგო! რამდენ ხანს უნდა ველოდო?!!
კონტროლიორმა მშვიდად უპასუხა:
– მინიმუმ, ექვსი წელი. თანაც, თუკი ადრე გაგათავისუფლეს.
შენ ხომ ჯგუფურზე ზიხარ.
პატიმარს ყურადღება არ მიუქცევია, ყვირილს განაგრძობდა:
– მომიყვანეთ, საზიზღრებო, სპორტსმენი-თანრიგოსანი!..
ჩურილინი დააკვირდა მას და იდაყვი გამკრა:
– მომისმინე, რა გიჟი ესაა?! ნორმალური ადამიანია. ჯერ ში-
ოდა, ახლა ქალი მოუნდა. თანაც, თანრიგოსანი... გემოვნებიანი
ვინმეა... არც მე ვიტყოდი უარს...
კონტროლიორმა საბუთები გადმომცა. გარეთ გამოვედით.
ჩურილინმა პატიმარს ჰკითხა:
– რა გქვია?
– დორემიფასოლი, – უპასუხა პატიმარმა.
ავდექი და ვუთხარი:
– თუკი მართლა არანორმალური ბრძანდებით, ღმერთმა შე-
გარგოთ. თუკი თავს იგიჟიანებთ, ამასაც არა უშავს. მე ექიმი არა
59 მკითხველთა ლიგა
ვარ. ჩემი საქმეა, იოსერაში მიგიყვანოთ. დანარჩენი არ მაღელ-
ვებს. თუ კბენას დაიწყებთ, დაგხვრეტთ. ყეფა და ყივილი იმდენი
შეგიძლიათ, რამდენიც გაგიხარდებათ...
ოთხი კილომეტრი უნდა გაგვევლო. იქით წამსვლელი სატ-
ვირთო მანქანები არ ჩანდა. ბანაკის უფროსის მანქანა კაპიტანმა
სოკოლოვსკიმ წაიყვანა. როგორც თქვეს, რაღაც გამოცდების
ჩასაბარებლად წავიდა ინტაში.
მოკლედ, ფეხით უნდა წავსულიყავით. გზად სოფელი უნდა
გაგვევლო და ტორფის ჭაობებთან მივსულიყავით. იქიდან ჭალა-
ზე გადიოდა გზა გადასასვლელამდე. გადასასვლელს იქით კი
იოსერის ბანაკის კოშკურები მოჩანდა.
სოფელში, მაღაზიასთან, ჩურილინმა ნაბიჯი შეანელა. ორი
მანეთი გავუწოდე. ამ საათებში პატრულის გამოჩენის საშიშროე-
ბა გამორიცხული იყო.
პატიმარმა აშკარად მოიწონა ჩვენი იდეა. გახარებულმა სახე-
ლიც კი გაგვიმხილა:
– ტოლიკი მქვია...
ჩურილინმა ერთი ბოთლი „მოსკოვსკაია“ მოიტანა. გალიფეს
ჯიბეში ჩავიდე. ჭალამდე უნდა მოგვეთმინა.
დროდადრო პატიმარს სიგიჟე წამოუვლიდა, ოთხზე დგებოდა
და იღრინებოდა.
ვურჩიე, ძალები არ დაეხარჯა და სამედიცინო გამოკვლევის-
თვის შემოენახა, ჩვენ კი არ დავასმენდით.
ჩურილინმა ბალახზე გაზეთი გაშალა. ჯიბიდან ცოტაოდენი
ორცხობილა ამოიღო.
რიგრიგობით ვსვამდით ბოთლიდან. თავიდან პატიმარი მერ-
ყეობდა:
– ექიმმარომ სუნი იგრძნოს, რაღაც არაბუნებრივი იქნება...
ჩურილინმა შეაწყვეტინა:

60 მკითხველთა ლიგა
 – რა, ყეფა და ყივილი ბუნებრივია?.. მჟაუნას მიაყოლებ და
მორჩა.
პატიმარმა თქვა:
– დამარწმუნეთ...
თბილი, მზიანი დღე იყო. ცაზე ცვალებადი ღრუბლები გაშლი-
ლიყო. გადასასვლელთან მოუთმენლად გუგუნებდნენ სატვირ-
თო მანქანები. ჩურილინის თავს ზემოთ მწერები გამოჩნდნენ.
არაყმა მოქმედება დაიწყო და გავიფიქრე: „კარგია თავისუფლე-
ბა! აი, დემობილიზაციის შემდეგ საათობით ვისეირნებ ქუჩებში.
მარატის ქუჩაზე კაფეში შევალ. „დუმის“ შენობასთან სკამზე ჩა-
მოვჯდები და გავაბოლებ... ვიცი, რომ თავისუფლება ფილოსო-
ფიური ცნებაა. მე ეს არ მაინტერესებს. მონებს ხომ ფილოსოფია
არ აინტერესებთ! წახვიდე ნებისმიერ ადგილას – აი, რა არის თა-
ვისუფლება!
ჩემი თანამეინახენი მეგობრულად საუბრობდნენ. პატიმარი
უხსნიდა:
– თავი არა მაქვს წესრიგში. ისევ გაზები... თუ სიმართლე გინ-
და, ყველა ჩემნაირი უნდა გაათავისუფლონ. ავადმყოფობის გა-
მო უნდა ჩამოწერონ. მოძველებულ ტექნიკას ხომ ჩამოწერენ
ხოლმე.
ჩურილინი აწყვეტინებდა:
– თავი არა გაქვს წესრიგში?! რომ იპარავდი, მაშინ ხომ გქონ-
და? საბუთების მიხედვით, ჯგუფურ ძარცვაში მონაწილეობდი. სა-
ინტერესოა, რა მოიპარე?
შეცბუნებული პატიმარი პასუხობდა:
– არაფერი განსაკუთრებული... ტრაქტორი...
– ტრაქტორი მთლიანად?
– ხო.
– და, როგორ მოახერხე?

61 მკითხველთა ლიგა
 – იოლად. რკინაბეტონის ნაკეთობათა კომბინატიდან გამო-
ვიყვანე. ფსიქოლოგიურად ვმოქმედებდი.
– როგორ?
– შევედი კომბინატში. დავჯექი ტრაქტორზე. უკან ტაოტიანი
კასრი გამოვაბი. დავაწექი საგუშაგოსკენ. კასრი გრუხუნებდა.
იჩითება დარაჯი: „სად მიგაქვს კასრი“? ვპასუხობ: „პირადი საჭი-
როებისთვის“. „საბუთები გაქვს“? „არა“. „მოხსენი, მაგის დამსმე-
ლი დედაც“. კასრი მოვხსენი და გზა განვაგრძე. მოკლედ, ფსიქო-
ლოგიამ გაიმარჯვა... მერე ტრაქტორი ნაწილებად დავშალეთ...
აღტაცებულმა ჩურილინმა ხელი დაჰკრა პატიმარს ზურგზე:
– არტისტი ხარ, ჯიგარო!
პატიმარმა მოკრძალებით დაუდასტურა:
– ხალხი პატივს მცემდა.
უცებ ჩურილინი ადგა:
– გაუმარჯოს შრომით რეზერვებს!
და ჯიბიდან მეორე ბოთლი დააძრო.
ამ დროისათვის ჩვენს ველს მზე მოადგა. ჩრდილში გადავე-
დით. წაქცეულ თხმელაზე ჩამოვსხედით.
ჩურილინმა გვიბრძანა:
– აბა, დავიწყოთ!
ცხელოდა. პატიმარი წელზემოთ გაშიშვლდა. მკერდზე სვი-
რინგი ჰქონდა:
„ფაინა! გახსოვს ოქროს დღეები?!“
გვერდით კი – თავის ქალა, ფინური დანა და პატარა ქილა
წარწერით – „შხამი“.
ჩურილინი მალე დათვრა. ვერც შევამჩნიე, როგორ მოხდა ეს.
უცებ მოიღუშა და ჩაჩუმდა.
ვიცოდი, რომ ყაზარმაში ბლომად იყვნენ ნევროზიანები. დაც-
ვაში მუშაობა აუცილებლად იწვევდა ამგვარ გართულებებს. მაგ-

62 მკითხველთა ლიგა
რამ სწორედ ჩურილინი მიმაჩნდა შედარებით ჯანმრთელ ადამი-
ანად.
მხოლოდ ერთი გიჟური გამოხდომა მახსოვდა მისგან. მაშინ
პატიმრები ტყის საკაფავად მიგვყავდა. ფიცრულში ღუმელთან
ვისხედით. ვთბებოდით.
ვსაუბრობდით. ბუნებრივია, დავლიეთ კიდეც.
ჩურილინი ხმის ამოუღებლად გავიდა. სადღაც მოძებნა ვედ-
რო, აავსო დიზელით, მერე სახურავზე აძვრა და საწვავი მილში
ჩაუშვა.
ფიცრულში ცეცხლი გაჩნდა. ძლივს მოვასწარით გამოძრომა.
სამმა კაცმა დამწვრობა მიიღო. მაგრამ ეს ადრე იყო. ახლა კი
ვთხოვე, დამშვიდებულიყო.
ჩურილინმა უხმოდ ამოიღო პისტოლეტი. მერე გავიგონეთ:
– წამოდექით! ორკაციანი ბრიგადა ბადრაგის განკარგულე-
ბაში გადმოდის! გამოუვალ მდგომარეობაში ბადრაგი იარაღს
იყენებს. პატიმარო ხოლოდენკო, გასწი! ეფრეიტორო დოვლა-
ტოვ, გაჰყევი!..
ისევ ვაწყნარებდი:
– გამოფხიზლდი. აზრზე მოდი და შეინახე ეგ პისტოლეტი.
პატიმარი გაოცდა:
– რა ხდება, რას ხიპიშობს?
ამასობაში ჩურილინმა ჩახმახი შეაყენა. მისკენ გავემართე და
გავუმეორე:
– ზედმეტი მოგივიდა.
ჩურილინმა უკან დაიხია. მივყვებოდი და ვცდილობდი,
ფრთხილად მივახლოებოდი. შიშისგან რაღაც სისულელეს ვეუბ-
ნებოდი. ისიც კი მახსოვს, ვიღიმოდი.
აი, პატიმარს კი არც შეშინებია. გამხიარულებულმა წამოიძა-
ხა:
– აუ, ეგეთი არაფერი მინახავს!..
63 მკითხველთა ლიგა
 ჩურილინის უკან წამოქცეული თხმელა დავინახე. დიდხანს
ვეღარ ივლიდა უკუსვლით. ჩავიკუზე. ვიცოდი, რომ წაქცევისას,
შესაძლოა, გაესროლა. ასეც მოხდა.
გაისმა გრუხუნი და ხმელი ტოტების ტკაცანი...
პისტოლეტი მიწაზე დავარდა. ფეხისწვერით გავასრიალე
გვერდით.
ჩურილინი წამოდგა. აღარ მეშინოდა მისი. ნებისმიერ პოზი-
ციაში შემეძლო, წამექცია. თანაც, პატიმარიც იქვე იყო.
დავინახე, როგორ იხსნიდა ჩურილინი ქამარს. ვერ მოვტვინე,
რას აპირებდა. მეგონა, შარვალს ისწორებს-მეთქი.
თეორიულად შემეძლო, მიმეხვრიტა ან დამეჭრა მაინც. ჩვენ
ხომ დავალებას ვასრულებდით. ასე ვთქვათ, საბრძოლო მდგო-
მარეობაში ვიყავით. გამამართლებდნენ კიდეც.
ნაცვლად ამისა, კვლავ მისკენ გავიწიე. ინტელიგენტობა მაში-
ნაც ბევრ რამეში მიშლიდა ხელს, როცა კრივით ვიყავი გატაცე-
ბული.
საბოლოოდ, ჩურილინმა ბალთა თავში ჩამცხო. რაც მთავა-
რია, ყველაფერი მახსოვს. გონება არ დამიკარგავს. დარტყმაც
არ მიგრძნია. დავინახე, რომ შარვალზე სისხლი დამეწვეთა. იმ-
დენი სისხლი მოდიოდა, რომ ხელისგულები შევუშვირე. ვიდექი
და სისხლი მომდიოდა.
მადლობა ღმერთს, პატიმარი არ დაბნეულა, ჩურილინს ქამა-
რი გამოჰგლიჯა. მერე პერანგის სახელო მოირღვია და შუბლი
შემიხვია.
ამ დროისათვის, მგონი, ჩურილინს აზროვნება დაუბრუნდა.
თავში შემოირტყა ხელები და ღრიალით გავარდა გზაზე.
მისი პისტოლეტი ბალახში ეგდო – ცარიელი ბოთლის გვერ-
დით. პატიმარს ვუთხარი:
– აიღე...

64 მკითხველთა ლიგა
 ახლა კი წარმოიდგინეთ ასეთი სურათი: წინ ღრიალით მიდის
ჩეკისტი. მას მიყვება არანორმალური პატიმარი პისტოლეტით,
ბოლოს კი დასისხლიანებული ეფრეიტორი მიდის. ამ დროს გზა-
ზე სამხედრო პატრული გამოჩნდა. „გაზ-61“ სამი ავტომატით
შეიარაღებული პირითა და უშველებელი ნაგაზით.
ახლაც მიკვირს, როგორ არ მიახვრიტეს ჩვენი პატიმარი.
თავისუფლად შეეძლოთ, ცეცხლი გაეხსნათ ან ძაღლი მიეშ-
ვათ.
მანქანა დავინახე თუ არა, გონება დავკარგე. ნებისყოფამ მი-
ღალატა. თანაც, სიცხემაც იმოქმედა. მხოლოდ იმის თქმა მოვას-
წარი, რომ პატიმარი უდანაშაულოა. აი, დამნაშავის გარკვევა კი
მათ მივანდე.
წაქცევისას ხელიც მოვიტეხე. უფრო სწორად, დავიშავე. წი-
ნამხარი გამებზარა. გაფიქრებაც მოვასწარი – ესღა მაკლდა-
მეთქი.
უკანასკნელი, რაც დამამახსოვრდა, ძაღლი იყო. ჩემ გვერ-
დით იჯდა, ლალისფერი ხახა დაეღო და ნერვიულად ამთქნარებ-
და...
ჩემს თავს ზემოთ რეპროდუქტორი ახმაურდა. გაისმა ზუზუნი
და უმნიშვნელო ტკაცუნი. საზეიმო ჰიმნის ჰანგებისთვის აღარ
დამიცდია, ისე გამოვაძვრე ჩამრთველიდან.
უცებ მივიწყებული ბავშვური შეგრძნება დამეუფლა. სკოლის
მოსწავლე ვარ, სიცხე მაქვს. გაკვეთილებს ვაცდენ.
ველოდები ექიმს. მოვა, ჩამოჯდება ჩემს საწოლზე. ჩამხედავს
ყელში და მეტყვის: „აბა, ყმაწვილო“... დედა ექიმისთვის სუფთა
პირსახოცს ეძებს.
ავად ყოფნა ბედნიერებაა – ყველას ვეცოდები. ცივ წყალს უნ-
და მოვერიდო...

65 მკითხველთა ლიგა
 ექიმს ველოდი და მის მაგივრად ჩურილინი გამომეცხადა.
ფანჯარაში შემოიხედა, რაფაზე ჩამოჯდა. მერე მომიახლოვდა.
საცოდავი და მოღუშული სახე ჰქონდა.
შევეცადე, წიხლი ამომერტყა ყვერებში. ჩურილინმა ოდნავ
უკან დაიხია, უაზროდ აიქნია ხელები და დაიწყო:
– სერიოგა, მაპატიე! შემეშალა... ვნანობ... გულწრფელად
ვნანობ... ეფექტის მდგომარეობაში ვმოქმედებდი...
– აფექტისა, – შევუსწორე.
– მით უმეტეს...
ჩურილინი ფრთხილად მომიახლოვდა:
– ვიხუმრე... ვიფიქრე, ბევრს ვიცინებთ-მეთქი... შენთან პრე-
ტენზია არა მაქვს...
– კიდევ კარგი, – ვეუბნები მე.
რა უნდა მეთქვა? რა უნდა უთხრა მცველს, რომელიც ლოსიონ
„ჰიგიენას“ მხოლოდ შინაგანი მოხმარებისთვის იყენებს?..
ვკითხე:
– რასა იქმს ჩვენი პატიმარი?
– წესრიგშია. ისევ აურია. დილიდან „შირაკა სტრანა მაია
რადნაიას“ მღერის. ხვალ გამოკვლევებს ჩაუტარებენ. ჯერჯერო-
ბით იზოლატორში ზის.
– შენ?
– მე, ბუნებრივია, ჰაუპტვახტში ვარ. უფრო სწორად, ფიზიკუ-
რად აქა ვარ, პრინციპში კი – ჰაუპტვახტში. იქ ჩემი თანამემამუ-
ლე მორიგეობს... შენთან საქმე მაქვს.
კიდევ ერთი ნაბიჯით მომიახლოვდა და სწრაფად ალაპარაკ-
და.
– სერიოგა, ვიღუპები, მიშველე! ხუთშაბათს ამხანაგური სასა-
მართლოა.
– ვისი?
– ჩემი. მეუბნებიან, სერიოგა დაასახიჩრეო.
66 მკითხველთა ლიგა
 – კარგი, ვიტყვი, რომ არავითარი პრეტენზია არა მაქვს და
გპატიობ.
– უკვე ვუთხარი, რომ მპატიობ. მიპასუხეს, რომ ეს არ არის
მთავარი, რომ მოთმინების ფიალა აევსოთ.
– მე რაღა გიყო?
– განათლებული ხარ, რამე მოიფიქრე, თორემ ეს ჩათლახები
ტრიბუნალს გადასცემენ ჩემს საბუთებს. ეს კი სამი წლით დის-
ციპლინის ბატალიონს ნიშნავს. დისბატი ბანაკზე უარესია. ასე
რომ, მიშველე...
დაიღრიჭა და ტირილი დააპირა:
– მე ხომ ერთადერთი შვილი ვარ ოჯახში... ძმა ციხეშია, დები
დათხოვდნენ...
ვეუბნები:
– არც ვიცი, რა უნდა ვქნა. თუმცა, არის ერთი ვარიანტი...
ჩურილინი გამოცოცხლდა.
– რა?
– სასამართლოზე გკითხავ: „სამოქალაქო პროფესია გაქვს“?
შენ მიპასუხებ: „არა“. მე ვიტყვი: „რა ქნას დემობილიზაციის შემ-
დეგ – იქურდოს? სად არის მძღოლისა და მებულდოზერის დაპი-
რებული კურსები? რითი ვართ რეგულარულ ჯარზე უარესი“? და
ასე შემდეგ. ატყდება ხმაური. იქნებ თავდებით გაგიშვან კიდეც.
ჩურილინი კიდევ უფრო გამოცოცხლდა. ჩემს საწოლზე ჩა-
მოჯდა და ჩაახველა:
– აი, თავი! აი, ეს თავია! თუკი ასეთი თავი გაქვს, პრინციპში,
შეგიძლია, არც იმუშაო.
– განსაკუთრებით, თუკი თითბრის ბალთით დაბეგვავ, – ვუთ-
ხარი მე.
– წასული საქმეა, – მითხრა ჩურილინმა, – ყველაფერი და-
ვიწყებულია... დამიწერე, რა უნდა ვთქვა.
– ახლა არ მოგიყევი?!
67 მკითხველთა ლიგა
 – ჰოდა, დამიწერე, თორემ ერთბაშად დავიბნევი.
ჩურილინმა ქიმიური ფანქრის ნარჩენი გამომიწოდა. მერე
კედლის გაზეთს კუთხე მოახია:
– დაწერე.
აკურატულად გამოვიყვანე: „არა“.
– რას ნიშნავს „არა”?! – მკითხა ჩურილინმა.
– ხომ მითხარი: „დაწერე, რა ვთქვა“. აი, დავწერე: „არა“. სა-
სამართლოზე გკითხავ: „სამოქალაქო პროფესია გაქვს“? შენ მი-
პასუხებ: „არა“. მერე მძღოლის კურსებზე ვილაპარაკებ. ატყდება
ხმაური.
– ესე იგი, მხოლოდ ერთ სიტყვას ვამბობ?
– ასე გამოდის.
– ცოტაა, – თქვა ჩურილინმა.
– გამორიცხული არ არის, სხვა კითხვებიც დაგისვან.
– მაინც?
– მე რა ვიცი.
– რა ვუპასუხო?
– იმისდა მიხედვით, რასაც გკითხავენ.
– მაინც, დაახლოებით რას მკითხავენ?
– აი, ვთქვათ: „აღიარებ, რომ დამნაშავე ხარ“?
– რა ვუპასუხო?
– უპასუხე: „დიახ”.
– და, მორჩა?
– შეგიძლია, უპასუხო: „დიახ, რა თქმა უნდა, ვაღიარებ და
ძალზე ვნანობ“.
– ეგ უკეთესია. ჩაწერე! ჯერ კითხვა დაწერე. მერე ჩემი პასუხი.
კითხვები ჩვეულებრივად დაწერე, პასუხები – კვადრატული
ასოებით. რომ არ ამერიოს...
თერთმეტ საათამდე ვისხედით. ფერშალს მისი გაგდება უნ-
დოდა, მაგრამ ჩურილინმა უთხრა:
68 მკითხველთა ლიგა
 – რა, თანამებრძოლის მონახულება არ შეიძლება?!.
ბოლოს და ბოლოს, მთელი დრამა დავწერეთ. გავითვალის-
წინეთ ათობით კითხვა და პასუხი. ამას ვინ ჩივის. ჩურილინის და-
ჟინებული მოთხოვნით, ფრჩხილებში აღვნიშნე: „ცივად“, „და-
ფიქრებულად“, „დაბნეულად“.
მერე სადილი მომიტანეს: ერთი თეფში სუპი, შემწვარი თევზი
და კისელი.
ჩურილინი გაოცდა:
– აქ უკეთესი საჭმელია, ვიდრე ჰაუპტვახტში.
ვეუბნები:
– შენ რა, გინდა, პირიქით იყოს?
სხვა გზა არ იყო – თევზი და კისელი მივაწოდე. მერე ერთმა-
ნეთს დავშორდით.
ჩურილინმა მითხრა:
– თორმეტზე ჩემი თანამემამულე ჰაუპტვახტიდან მიდის. მერე
ვიღაც გოიმი მორიგეობს. უნდა დავბრუნდე.
ჩურილინი ფანჯარასთან მივიდა. მერე მობრუნდა:
– დამავიწყდა. მოდი, ქამრები გავცვალოთ. თორემ ამ ბალ-
თის გამო სასჯელს დამიმატებენ.
აიღო ჩემი ქამარი, თავისი კი საწოლზე გადაკიდა.
– ბედმა გაგიღიმა, ჩემი ნატურალური ტყავისაა. ბალთაში კი
კალაა ჩასხმული. ერთი დარტყმა და, კაცი გასაღებულია, – მეუბ-
ნება.
– ეგ კი ვიცი...
ჩურილინი ისევ მივიდა ფანჯარასთან. მერე შემობრუნდა:
– მადლობა, – მეუბნება, – არ დავივიწყებ.
და ფანჯარაში გაძვრა. არადა, თავისუფლად შეეძლო, კარი-
დან გასულიყო.
კიდევ კარგი, ჩემი სიგარეტი არ გააყოლა ხელს...

69 მკითხველთა ლიგა
 სამი დღე გავიდა, ექიმმა მითხრა, რომ ადვილად გამოვძვერი,
რადგან მხოლოდ თავი მქონდა დაბეჟილი.
სამხედრო ნაწილის ტერიტორიაზე დავბორიალებდი. საათო-
ბით ვიჯექი ბიბლიოთეკაში. მზეს ვეფიცხებოდი შეშის შესანახი
ფარდულის სახურავზე.
ორჯერ ვცადე ჰაუპტვახტში შესვლა. პირველად ახალბედა
ლატვიელი მორიგეობდა. იმწამსვე ავტომატი მომიშვირა. სიგა-
რეტის გადაცემა მინდოდა, მაგრამ თავი გააქნია.
საღამოს ისევ მივედი. ნაცნობი ინსტრუქტორი მორიგეობდა.
– შედი, – მეუბნება, – შეგიძლია, ღამეც მანდ გაათიო.
და გასაღებები ააჩხარუნა, კარი გააღო.
ჩურილინი სამ ტუსაღთან ერთად ბურას თამაშობდა. მეხუთეს
ბუტერბროდი ეჭირა ხელში და თამაშს თვალს ადევნებდა. იატაკ-
ზე ფორთოხლის ქერქები ეყარა.
– გაგიმარჯოს, – მითხრა ჩურილინმა, – ხელი არ შემიშალო.
ახლა სეირს ვანახებ ამათ.
„ბელომორი“ მივაწოდე.
– დასალევი? – მკითხა ჩურილინმა.
შეგშურდებოდა მისი თავხედობა.
ერთი წუთი გავჩერდი და წამოვედი.
დილით ყველგან გაკრული იყო ელვა-განცხადება: „დივიზიო-
ნის ღია კომკავშირული კრება. ამხანაგური სასამართლო. ვადიმ
ტიხონოვიჩ ჩურილინის პერსონალური საქმე. დასწრება სავალ-
დებულოა“.
რომელიღაც ზევადიანმა ჯარისკაცმა ჩაიარა და განაცხადა:
– დროულია, სულ გაველურდნენ... რაც ყაზარმაში ხდება, სა-
შინელებაა... კარს ქვემოდან ღვინო მოედინება...
კლუბის შენობაში სამოცამდე კაცი შეიკრიბა. სცენაზე კომკავ-
შირის ბიურო განთავსდა. ჩურილინი გვერდით დასვეს, დროშას-
თან. მაიორ აფანასიევის გამოჩენას ელოდნენ.
70 მკითხველთა ლიგა
 ჩურილინი ძალზე ბედნიერად გამოიყურებოდა. ალბათ, პირ-
ველად აღმოჩნდა სცენაზე. ხელებს უქნევდა ნაცნობებს. სხვათა
შორის, მეც დამიქნია.
მაიორი აფანასიევი სცენაზე ავიდა:
– ამხანაგებო!
დარბაზში თანდათანობით სიჩუმემ დაისადგურა.
– ამხანაგო მებრძოლებო! დღეს რიგითი ჩურილინის პერსო-
ნალურ საქმეს განვიხილავთ. რიგითი ჩურილინი ეფრეიტორ
დოვლატოვთან ერთად საპასუხისმგებლო საქმეზე გაგზავნეს.
გზაში რიგითი ჩურილინი ღორივით გამოთვრა და უპასუხისმგებ-
ლოდ მოიქცა. ამის გამო დაშავდა ეფრეიტორი დოვლატოვი,
სხვათა შორის, უკაცრავად პასუხია და, ასეთივე ტუტუცი... პატიმ-
რისა მაინც მორიდებოდათ...
სანამ მაიორი ამას ლაპარაკობდა, ჩურილინი კმაყოფილე-
ბისგან ბრწყინავდა. ერთი-ორჯერ თმაც გადაივარცხნა. სკამზე
შეტრიალ-შემოტრიალდა, დროშას შეახო ხელი. აშკარა იყო, თა-
ვი გმირად მიაჩნდა.
მაიორი განაგრძობდა:
– ჩურილინმა მხოლოდ ამ კვარტალში ოცდაექვსი დღე-ღამე
გაატარა ჰაუპტვახტში. ლოთობაზე აღარაფერს ვამბობ – ჩური-
ლინისთვის ეს იგივეა, რაც თოვლი – ზამთარში. უფრო სერიო-
ზულ დანაშაულზე ვლაპარაკობ – ისეთზე, როგორიც ჩხუბია.
თითქოსდა, მისთვის კომუნიზმი უკვე აშენდა. არ მოეწონება ვინ-
მეს ფიზიონომია და, პირდაპირ ხიფათში ხეთქავს. ასე ყველა და-
იწყებს მუშტების ქნევას. თქვენ გგონიათ, მე არ მინდა, ვინმეს სი-
ფათი გავუერთიანო?!.. მოკლედ, მოთმინების ფიალა აივსო. უნ-
და გადავწყვიტოთ – ჩვენთან დავტოვოთ ჩურილინი თუ ტრიბუ-
ნალს გადავცეთ მისი საბუთები. სერიოზული საქმეა, ამხანაგებო!
დავიწყოთ!.. მოგვიყევით, ჩურილინ, როგორ მოხდა ყველაფერი.

71 მკითხველთა ლიგა
 ყველამ ჩურილინს შეხედა. ხელში დაჭმუჭნილი ქაღალდი
ეჭირა. აქეთ-იქით აქნევდა, ათვალიერებდა და რაღაცას ბუტბუ-
ტებდა.
– მოგვიყევით, – გაიმეორა მაიორმა აფანასიევმა.
დაბნეულმა ჩურილინმა მე შემომხედა. ეტყობა, რაღაც არ
გაგვითვალისწინებია. რაღაც გამოვტოვეთ სცენარში.
მაიორმა ხმას აუწია:
– რას გვალოდინებთ?
– სად მეჩქარება, რო? – თქვა ჩურილინმა.
სხვა გზა არ იყო, ხელი ავწიე:
– მოდი, მე მოვყვები.
– არა, – იყვირა მაიორმა, – შენც კარგი ვინმე ხარ!
– აჰა, – თქვა ჩურილინმა, – აი... მინდოდა... ისა... მებულდო-
ზერეთა კურსებზე მოხვედრა.
მაიორი მისკენ მიბრუნდა:
– რა შუაშია კურსები, თქვენი დედაც... დათვრა, მეგობარი და-
ასახიჩრა და ახლა კურსები მომინდომა!.. შემთხვევით, ინსტი-
ტუტში ჩაბარებას ხომ არ ისურვებდით? ან კონსერვატორიაში?..
ჩურილინმა ერთხელაც ჩაიჭყიტა ქაღალდში და მოღუშულმა
თქვა:
– რითა ვართ რეგულარულ ჯარზე უარესი?
მაიორი კინაღამ დაიხრჩო ცოფისგან:
– როდემდე გაგრძელდება ეს?! შენკენ ვართ, შენ კი შენსას მი-
ერეკები! გეუბნებიან – მოჰყევი, მოჰყევი!
– რა მოვყვე?! რომელი ფორსაიტების საგა ესაა, რა გამიხურე,
შე ჩათლახო, ა?! შემიძლია, შენც ზედ მიგაყოლო!..
მაიორი რევოლვერის ბუდეს წაეტანა. ღაწვებზე წითელმა ლა-
ქებმა დააყარა. მძიმედ სუნთქავდა. მერე როგორღაც თავს მო-
ერია:

72 მკითხველთა ლიგა
 – სასამართლოსთვის ყველაფერი ნათელია. კრებას დახურუ-
ლად ვაცხადებ!
ჩურილინს ბადრაგმა ჩაავლო ხელი. სიგარეტი ამოვაძვრინე
და გასასვლელისკენ დავიძარი...
ჩურილინს ერთი წლით დისბატი მიესაჯა. მის გათავისუფლე-
ბამდე ერთი თვით ადრე დემობილიზაცია მომიწია. აღარც ის გა-
დარეული პატიმარი მინახავს. მთელი ის სამყარო სადღაც გაქრა.
დამრჩა მხოლოდ ქამარი.

73 მკითხველთა ლიგა
 ფერნან ლეჟეს ქურთუკი

ახლა მოგიყვებით უფლისწულსა და მათხოვარზე.

ორმოცდაერთი წლის მარტში დაიბადა ანდრიუშა ჩერკასოვი.
იმავე წლის სექტემბერში დავიბადე მეც.
ანდრიუშა გამოჩენილი კაცის შვილი იყო. მამაჩემი მხოლოდ
თავისი სიგამხდრით გამოირჩეოდა.
ნიკოლაი კონსტანტინოვიჩ ჩერკასოვი შესანიშნავი მსახიობი
და უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი გახლდათ. მამაჩემი – რიგითი
თეატრალური მოღვაწე და ნაციონალისტი ბურჟუას ვაჟი.
ჩერკასოვის ნიჭი პიტერ ბრუკს, ფელინისა და დე სიკას ხიბ-
ლავდა. მამაჩემის ნიჭიერებისა კი მის მშობლებსაც ეეჭვებოდათ.
ჩერკასოვს, როგორც მსახიობს, დეპუტატს და მშვიდობისათ-
ვის მებრძოლს, მთელი ქვეყანა იცნობდა. მამაჩემს მხოლოდ მე-
ზობლები იცნობდნენ და თანაც – როგორც მსმელსა და ნერვი-
ულს.
ჩერკასოვს აგარაკი, მანქანა, ბინა და დიდება ჰქონდა. მამა-
ჩემს – მხოლოდ ასთმა.
მათი ცოლები მეგობრობდნენ. მგონი, თეატრალური ინსტი-
ტუტიც ერთად დაამთავრეს.
დედაჩემი რიგითი მსახიობი იყო, მერე – კორექტორი და ბო-
ლოს – პენსიონერი. ნინა ჩერკასოვაც რიგითი მსახიობი გახ-
ლდათ. მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ თეატრიდან დაითხო-
ვეს.
რაღა თქმა უნდა, ჩერკასოვის მეგობრები მაღალი სოციალუ-
რი წრის წარმომადგენლები იყვნენ: შოსტაკოვიჩი, მრავინსკი,
ეიზენშტეინი... ჩემი მშობლები ჩერკასოვების ყოფით გარემოც-
ვას წარმოადგენდნენ.

74 მკითხველთა ლიგა
 მთელი ცხოვრება არ მოგვკლებია ამ ოჯახის ზრუნვა და მფარ-
ველობა. ჩერკასოვი რეკომენდაციებს უწევდა მამაჩემს. მისი ცო-
ლი კაბებსა და ფეხსაცმელებს ჩუქნიდა დედაჩემს.
ჩემი მშობლები ხშირად ჩხუბობდნენ. მერე გაიყარნენ. თუმცა
განქორწინება ლამის ერთადერთი მშვიდობიანი აქტი იყო მათი
ერთობლივი ცხოვრების მანძილზე; ერთადერთი იმ მცირერიც-
ხოვანი შემთხვევებიდან, როცა ჩემი მშობლები შეთანხმებულად
მოქმედებდნენ.
ჩერკასოვი მნიშვნელოვნად გვეხმარებოდა მე და დედას. მა-
გალითად, მისი წყალობით შევინარჩუნეთ საცხოვრებელი ფარ-
თი.
ანდრიუშა ჩემი პირველი მეგობარი იყო. ერთმანეთი ევა-
კუაციის დროს გავიცანით. უფრო სწორად, არ გაგვიცნია, მაგრამ
ერთმანეთის გვერდით ვიწექით საბავშვო ეტლებში. ანდრიუშას
უცხოური ეტლი ჰქონდა, მე – სამამულო წარმოებისა.
ალბათ ერთნაირად ვიკვებებოდით. ომი იყო.
მერე ომი დამთავრდა. ჩვენი ოჯახები ლენინგრადში აღმოჩ-
ნდნენ. ჩერკასოვები სამთავრობო სახლში ცხოვრობდნენ, კრონ-
ვერკსკის ქუჩაზე, ჩვენ – კომუნალურ ბინაში, რუბენშტეინის ქუ-
ჩაზე.
ანდრიუშას ხშირად ვხვდებოდი. ერთად დავდიოდით დილის
საბავშვო წარმოდგენებზე. აღვნიშნავდით ყოველ დაბადების
დღეს.
კრონვერკსკზე ტრამვაით მივდიოდით მე და დედა. ანდრიუშა
მძღოლს მოჰყავდა ხოლმე ომიდან ნაალაფარი მანქანა „ბუგა-
ტით“.
მე და ანდრიუშა ერთი სიმაღლისანი ვიყავით. დაახლოებით
ერთი ასაკისანი. ჯანმრთელ და ენერგიულ ბავშვებად ვიზრდებო-
დით.

75 მკითხველთა ლიგა
 როგორც მახსოვს, ანდრიუშა უფრო გაბედული და ფიცხი გახ-
ლდათ. მე კი ფიზიკურად უფრო ძლიერი და, მგონი, ოდნავ ჭკვი-
ანიც ვიყავი.
ყოველ ზაფხულს აგარაკზე ვატარებდით. ჩერკასოვებს კარე-
ლიის ყელთან ცაცხვებით გარშემორტყმული აგარაკი ჰქონდათ.
ფანჯრებიდან მოჩანდა ფინეთის ყურე, სადაც თოლიები ლივლი-
ვებდნენ.
ანდრიუშას ყოველთვის შინამოსამსახურე ჰყავდა მიჩენილი.
ისინი ხშირად იცვლებოდნენ. მათ, როგორც წესი, ქურდობის გა-
მო ითხოვდნენ. სიმართლე რომ ვთქვა, მესმის მათი.
ნინა ჩერკასოვას უამრავი უცხოური ნივთი ჰქონდა. ყველა თა-
როზე სუნამოები და კოსმეტიკური საშუალებები ეწყო. ეს აცდუ-
ნებდა ახალგაზრდა შინამოსამსახურეებს. აღმოაჩენდა თუ არა
მორიგ დანაკარგს, ნინა ჩერკასოვა წარბებს შეკრავდა: ლუბაშა
ცელქობს!
მეორე დღესვე ლუბაშას ზინულია ცვლიდა...
ჩემს გადიას ლუიზა ჰენრიხოვნას ეძახდნენ. მას, როგორც
გერმანელს, დაპატიმრება ემუქრებოდა. ლუიზა ჰენრიხოვნა
ჩვენთან იმალებოდა. უფრო სწორად, უბრალოდ, ჩვენთან ცხოვ-
რობდა. და თანაც ჩემს აღზრდაზე ზრუნავდა. მგონი, არც არა-
ფერს ვუხდიდით.
ოდესღაც ჩერკასოვების აგარაკზე ლუიზა ჰენრიხოვნასთან
ერთად ვცხოვრობდით. მერე კი, აი, რა მოხდა: ლუიზა ჰენრიხოვ-
ნას თრომბოფლებიტი აწუხებდა და ერთმა ნაცნობმა მერძევე
ქალმა ურჩია, ფეხებზე განავალი წაესვა. მგონი, მართლაც არის
ამგვარი ხალხური საშუალება.
გარშემომყოფთა საუბედუროდ, ამ საშუალებამ იმოქმედა:
ლუიზა ჰენრიხოვნას დაპატიმრებამდე აუტანელი სუნი ასდიოდა.
ჩვენ, რა თქმა უნდა, ვითმენდით, მაგრამ ჩერკასოვები უფრო ფა-

76 მკითხველთა ლიგა
ქიზები აღმოჩნდნენ. დედაჩემს უთხრეს, რომ ლუიზა ჰენრიხოვ-
ნას ჩვენთან ყოფნა არასასურველი იყო.
ამის შემდეგ დედამ ოთახი იქირავა იმავე ქუჩაზე – ერთ-ერთი
გლეხის სახლში. გადიასთან ერთად იქ ვატარებდი ყოველ გაზაფ-
ხულს. ასე გრძელდებოდა მის დაპატიმრებამდე.
დილით ანდრიუშასთან მივდიოდი. დავრბოდით ნაკვეთში, მი-
ვირთმევდით მოცხარს, ვთამაშობდით მაგიდის ჩოგბურთს, ვი-
ჭერდით ხოჭოებს. თბილ დღეებში პლაჟზე გავდიოდით. წვიმაში
აივანზე ვისხედით და პლასტილინს ვძერწავდით.
ხანდახან ანდრიუშას მშობლები ჩამოდიოდნენ: დედა – თით-
ქმის ყოველ კვირადღეს. მამა – მთელი ზაფხულის განმავლობა-
ში – ოთხჯერ, გამოსაძინებლად.
თავად ჩერკასოვები კარგად მექცეოდნენ, შინამოსამსახურე-
ნი კი – არა. მე ხომ დამატებით ყურადღებას ვსაჭიროებდი. თა-
ნაც, დამატებითი გასამრჯელოს გარეშე.
ამიტომ ანდრიუშას ცელქობას არ უშლიდნენ, მე – მიშლიდ-
ნენ. უფრო სწორად, ანდრიუშას ცელქობა ბუნებრივად ითვლე-
ბოდა, ჩემი კი – არა. მეუბნებოდნენ: „შენ უფრო ჭკვიანი ხარ. მა-
გალითი უნდა მისცე ანდრიუშასო“.
ასე რომ, ზაფხულობით პატარა აღმზრდელი ვიყავი ხოლმე.
უთანასწორობას ვგრძნობდი. თუმცა, ანდრიუშას უფრო ხში-
რად უყვიროდნენ, უფრო მკაცრად სჯიდნენ და სამაგალითოდ მე
მასახელებდნენ.
და მაინც, ნაწყენი გახლდით. მთავარი ანდრიუშა იყო. მოსამ-
სახურეებს ისე ეშინოდათ მისი, როგორც მეპატრონისა. მე კი, ასე
ვთქვათ, უბრალო ბავშვი ვიყავი და, მიუხედავად იმისა, რომ ში-
ნამოსამსახურეც უბრალო ქალი იყო, მაინც არ ვუყვარდი.
თეორიულად, ყველაფერი სხვანაირად უნდა ყოფილიყო. ში-
ნამოსამსახურეებს უნდა ვყვარებოდი, როგორც სოციალურად
ახლობელი. სინამდვილეში კი მსახურებს იმაზე მეტად უყვართ
77 მკითხველთა ლიგა
აუტანელი ბატონები, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს. და, რაღა
თქმა უნდა, უფრო მეტადაც, ვიდრე საკუთარი თავი.
ნინა ჩერკასოვა ინტელიგენტი, ჭკვიანი, კარგად აღზრდილი
ქალბატონი იყო. ბუნებრივია, თავისი დაქალის ექვსი წლის ვა-
ჟიშვილს არავის დააჩაგვრინებდა. თუკი ანდრიუშა ვაშლს გეახ-
ლებოდათ, მეც იგივე მევალებოდა. თუკი ანდრიუშა კინოში მი-
დიოდა, ჩემთვისაც ყიდულობდნენ ბილეთს.
როგორც გვიან მივხვდი, ნინა ჩერკასოვას მდიდრებისთვის
დამახასიათებელი ყველა ღირსება და ნაკლი ჰქონდა. ვაჟკაცუ-
რი, შეუპოვარი, მიზანდასახული ქალი იყო. ამასთან ერთად – ცი-
ვი, ქედმაღალი და არისტოკრატულად გულუბრყვილო. მაგალი-
თად, ფული მძიმე ტვირთად მიაჩნდა. დედაჩემს ეუბნებოდა:
– რა ბედნიერი ხარ, ნორა! სერიოჟას ირისის კანფეტს მიაწ-
ვდი და კმაყოფილია. ჩემს უქნარას კი მხოლოდ შოკოლადი უყ-
ვარს...
რა თქმა უნდა, მეც მიყვარდა შოკოლადი, მაგრამ ისე მეჭირა
თავი, თითქოს ირისის კანფეტი მერჩივნა.
ახლა არც ვნანობ გამოვლილ სიღატაკეს. თუკი ჰემინგუეის
დავუჯერებთ, სიღატაკე შეუცვლელი სკოლაა მწერლისთვის. სი-
ღატაკე აფხიზლებს ადამიანს. და ასე შემდეგ.
საინტერესოა, რომ ჰემინგუეიმ ყოველივე ეს მას შემდეგ შეამ-
ჩნია, რაც გამდიდრდა...
შვიდი წლის ასაკში დედაჩემს ვარწმუნებდი, რომ ვერ ვიტან
ხილს. ცხრა წლისა მაღაზიაში ახალი ფეხსაცმლის გასინჯვაზე
ვაცხადებდი უარს. თერთმეტისას კითხვა შემიყვარდა. თექვსმე-
ტისამ ფულის შოვნა ვისწავლე.
თექვსმეტი წლის ასაკამდე ახლო ურთიერთობა მქონდა ან-
დრეი ჩერკასოვთან. ის ინგლისურ სკოლაში სწავლობდა, მე –
ჩვეულებრივში. მას მათემატიკა უყვარდა, მე – ნაკლებად ზუსტი

78 მკითხველთა ლიგა
მეცნიერებანი. სხვათა შორის, ორივე გამოუსწორებელი ზარმა-
ცები ვიყავით.
ხშირად ვხვდებოდით ერთმანეთს. ინგლისური სკოლა ჩვენი
სახლიდან ხუთი წუთის სავალზე იყო. ხანდახან, სკოლის შემდეგ,
ანდრიუშა ჩვენსას შემოივლიდა ხოლმე. ხანდახან კი მე მივდიო-
დი მასთან ფერადი ტელევიზორის საყურებლად. ანდრეი ინფან-
ტილური, დაბნეული, ძალზე მეგობრული ადამიანი იყო. მე უკვე
– ბოროტი და ადამიანურ სისუტეებზე ჩასაფრებული ბიჭი.
სკოლის პერიოდში ორივემ გავიჩინეთ მეგობრები, თანაც –
ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად. ჩემს მეგობრებში კრიმინა-
ლური ტიპის ახალგაზრდები სჭარბობდნენ. ანდრეი კარგი ოჯა-
ხიშვილებისკენ ილტვოდა.
ესე იგი, რაღაც არის მარქსიზმ-ლენინიზმის მოძღვრებაში.
ალბათ, ადამიანში მართლაც არსებობს სოციალური ინსტინქტე-
ბი. მთელი ჩემი შეგნებული ცხოვრების მანძილზე ველტვოდი და-
ზარალებულ ადამიანებს – ღატაკებს, ხულიგნებს, დამწყებ პოე-
ტებს. ათასჯერ მაინც მოვხვდი ნორმალურ კომპანიაში, მაგრამ
არ გამიმართლა. მხოლოდ ველურების, შიზოფრენიკებისა და
გარეწრების საზოგადოებაში ვგრძნობდი თავს კარგად. წესიერი
ნაცნობები მეუბნებოდნენ:
– არ გეწყინოს, მაგრამ შენ გარშემო საშინელი გარემოცვაა.
შენ გვერდით შეიძლება ყველანაირი კომპლექსით დაავადდე...
არ მწყინდა. თორმეტი წლის ასაკიდან დაუოკებლად მიმიწევ-
და გული გარეწრებისკენ. გასაკვირი არც არის, რომ ჩემი სკო-
ლის მეგობრებიდან შვიდმა საპატიმროში ამოყო თავი.
წითურა ბორის ივანოვი რკინის ფურცლების მოპარვისთვის
ჩასვეს. შტანგისტმა კონონენკომ საყვარელი მოკლა. სკოლის
დარაჯის შვილმა, მიშა ხამრაევმა, ვაგონ-რესტორანი გაძარცვა.
ყოფილმა ავიამოდელისტმა, ლეტიაგომ, ყრუ-მუნჯი გააუპატი-
ურა. ალიკ ბრიკინმა, მე რომ მოწევა მასწავლა, მძიმე სამხედრო
79 მკითხველთა ლიგა
დანაშაული ჩაიდინა – ოფიცერი გალახა. იურა გოლინჩიკმა,
მეტსახელად „ხრიაპამ“, მილიციელის ცხენი დაჭრა. კლასის ზე-
დამხედველმა ვილია რივკოვიჩმაც მოახერხა და ერთი წელი და-
ირტყა მედიკამენტებით ვაჭრობის გამო.
ჩემი მეგობრები აშინებდნენ და ანერვიულებდნენ ანდრიუშას.
ყოველ მათგანს მუდამ რაღაც ემუქრებოდა. ყველა თვითდამ-
კვიდრების ერთადერთ ფორმას ცნობდა – კონფრონტაციას.
მისი მეგობრები კი რწმენას მიკარგავდნენ და სევდას
მგვრიდნენ. ყოველი მათგანი წესიერი, გონიერი და გულითადი
გახლდათ, თითოეულს ორთაბრძოლას კომპრომისი ერჩივნა.
ორივენი ადრე დავქორწინდით. მე, რა თქმა უნდა, ღარიბ გო-
გონაზე. ანდრეი – დაშაზე, ქიმიკოს იპლატევის შვილიშვილზე,
რამაც კიდევ უფრო გაზარდა ოჯახის კეთილდღეობა. სადღაც წა-
ვიკითხე, ანტიპოდები ერთმანეთს ელტვიანო. მგონი, ამ თე-
ორიაში ბევრი რამ არის საეჭვო, ან – სადავო მაინც. მაგალითად,
დაშა და ანდრეი ერთმანეთს ჰგავდნენ. ორივე – ტანადი, ლამა-
ზი, გულითადი და პრაქტიკული. ორივე სიმშვიდესა და წესრიგს
აფასებდა ყველაფერზე მეტად. ორივე თავის გემოზე და უპრობ-
ლემოდ ცხოვრობდა.
მე და ლენაც ვგავდით ერთმანეთს. ორივე – ქრონიკულად
ხელმოცარული. ვერცერთი ვერ ვეგუებოდით სინამდვილეს. და-
სავლეთშიც კი არსებული კანონების საწინააღმდეგოდ ვახერ-
ხებთ ცხოვრებას.
ერთხელ ანდრიუშამ და დარიამ სტუმრად მიგვიწვიეს. წავე-
დით კრონვერკსკიზე. სადარბაზოში მილიციონერი იჯდა. ყურმი-
ლი აიღო:
– ანდრეი ნიკოლაევიჩ, თქვენთან არიან!
და მერე ოდნავ უფრო გაუმკაცრდა სახე:
– მიბრძანდით.
ლიფტით ავედით და ბინაში შევედით.
80 მკითხველთა ლიგა
 მისაღებში დაშამ წაგვჩურჩულა:
– უკაცრავად, ჩვენთან მედდაა.
თავიდან ვერაფერს მივხვდი. ვიფიქრე, რომელიმე მშობე-
ლია-მეთქი ცუდად. ისიც კი გავიფიქრე, ხომ არ გავბრუნდეთ-
მეთქი.
მერე აგვიხსნეს:
– გენალავრენტიევმა მედდა მოიყვანა. საშინელებაა. გოგო-
ნას საბჭოთა ციგეიკის ქურქი აცვია. უკვე მეოთხედ იკითხა, იქნე-
ბა თუ არა ცეკვებიო. ორი წუთის წინ კი მთელი ბოთლი ცივი ლუ-
დი დაცალა... ღვთის გულისათვის, ნუ გაგვიბრაზდებით...
– არა უშავს, შეჩვეულები ვართ... – ვანუგეშე მე.
მაშინ ქარხნის მრავალტირაჟიან გაზეთში ვმუშაობდი. ჩემი
ცოლი ქალთა პარიკმახერი იყო. რას უნდა გავეკვირვებინეთ?!
მედდა კი მერე შევათვალიერე. ლამაზი ხელები, წვრილი კან-
ჭები, მწვანე თვალები და კრიალა შუბლი ჰქონდა. მომეწონა კი-
დეც. ბევრს ჭამდა და თან მაგიდასთანაც კი ცდილობდა წაცეკვე-
ბას.
მისი თანამგზავრი, ლავრენტიევი, უარესად გამოიყურებოდა.
ფუმფულა თმა და სახის პატარა ნაკვთები საშინლად ერწყმოდა
ერთმანეთს. ამას გარდა, თავი მომაბეზრა. დიდხანს ჰყვებოდა
რუმინეთში მოგზაურობის ამბავს. მგონი, ვუთხარი კიდეც, რომ
მეზიზღება რუმინეთი...
წლები გადიოდა. ანდრეის თანდათანობით უფრო იშვიათად
ვხვდებოდი.
არ გვიჩხუბია, არც გული აგვცრუებია ერთმანეთზე. უბრა-
ლოდ, დავშორდით.
ამ დროისათვის უკვე რაღაც-რაღაცებს ვწერდი. ანდრეი სა-
კანდიდატო დისერტაციას ამთავრებდა.
მის გარშემო მხიარული, ჭკვიანი, კეთილი ფიზიკოსები ტრი-
ალებდნენ. ჩემს ირგვლივ – გიჟი, ბინძური, პრეტენზიული ლირი-
81 მკითხველთა ლიგა
კოსები. მისი ნაცნობები იშვიათად სვამდნენ კონიაკსა და შამპა-
ნურს. ჩემები სისტემატურად ხუხავდნენ ვარდის პორტვეინს. მისი
ნაცნობები იკრიბებოდნენ და ბროდსკის კითხულობდნენ. ჩემები
– მხოლოდ საკუთარ ნაწარმოებებს.
ცოტა ხანში ნიკოლაი კონსტანტინოვიჩ ჩერკასოვი გარდაიც-
ვალა. პუშკინის თეატრის მახლობლად მიტინგი გაიმართა. იმდე-
ნი ხალხი მოვიდა, ქუჩაში მოძრაობაც კი შეაჩერეს.
ჩერკასოვი სახალხო არტისტი იყო და არა მხოლოდ წოდე-
ბით. იგი უყვარდათ პროფესორებსა და გლეხებს, გენერლებსა
და შავი სამყაროს წარმომადგენლებს. ასეთივე დიდება მოიპო-
ვეს ესენინმა, ზოშჩენკომ და ვისოცკიმ.
ერთი წლის შემდეგ ნინა ჩერკასოვა თეატრიდან გაუშვეს. მე-
რე მეუღლის ჯილდოები ჩამოართვეს. აიძულეს, ჩერკასოვის მი-
ერ ევროპაში მიღებული საერთაშორისო ჯილდოები ჩაებარები-
ნა. მათ შორის ოქროს ძვირფასი ნივთებიც ერია. უფროსობამ აი-
ძულა ქვრივი, ყველაფერი ეს თეატრალური მუზეუმისთვის გადა-
ეცა.
ქვრივს, რა თქმა უნდა, არ უჭირდა. ჰქონდა აგარაკი, მანქანა,
ბინა. გარდა ამისა, დანაზოგიც. დაშა და ანდრეი მუშაობდნენ.
დედაჩემი იშვიათად სტუმრობდა ქვრივს. ტელეფონით ესაუბ-
რებოდა საათობით. ქვრივი თავის ვაჟს უჩიოდა. ამბობდა, რომ
უყურადღებო ეგოისტია. დედაჩემი ოხრავდა:
– შენი არ სვამს მაინც...
მოკლედ, დედაჩვენები ერთნაირ მოწყენილ და მგრძნობიარე
მოხუცებად იქცნენ. ჩვენ კი – ერთნაირ გულქვა და უყურადღებო
შვილებად, მიუხედავად იმისა, რომ ანდრიუშა იმედისმომცემი
ფიზიკოსი გახლდათ, მე კი – მოდისიდენტო ლირიკოსი.
ჩვენი დედები ერთმანეთს დაემსგავსნენ. თუმცა პატარა გან-
სხვავებაც იყო. დედაჩემი თითქმის არ გადიოდა სახლიდან. ნინა

82 მკითხველთა ლიგა
ჩერკასოვა პრემიერას არ აცდენდა. გარდა ამისა, პარიზში წასას-
ვლელად ემზადებოდა.
უცხოეთში ადრეც იყო ნამყოფი. და, აი, ახლა ძველი მეგობრე-
ბის მონახულება გადაწყვიტა.
უცნაური რამ მოხდა. სანამ ჩერკასოვი ცოცხალი იყო, მათ
სახლში სტუმარი არ ილეოდა. მიდიოდნენ ცნობილი, ნიჭიერი
ადამიანები – მრავინსკი, რაიკინი, შოსტაკოვიჩი. თითქოს ყველა
მათგანი ოჯახის მეგობარი იყო. ნიკოლაი კონსტანტინოვიჩის
სიკვდილის შემდეგ გაირკვა, რომ ისინი მისი პირადი მეგობრები
ყოფილან.
მოკლედ, სახელოვანი საბჭოელები სადღაც გაქრნენ. დარ-
ჩნენ უცხოელები – სარტრი, ივ მონტანი, მხატვარ ლეჟეს ქვრივი.
და ნინა ჩერკასოვამ გადაწყვიტა, ისევ სწვეოდა საფრანგეთს.
გამგზავრებამდე ერთი კვირით ადრე სრულიად შემთხვევით
შევხვდით ერთმანეთს. ჟურნალისტთა სახლის ბიბლიოთეკაში
ვიჯექი, ტუნდრაში მოგზაურის მემუარებს ვარედაქტირებდი.
თორმეტი თავიდან ცხრა ერთნაირად იწყებოდა: „თუკი ზედმეტი
თავმდაბლობის გარეშე ვილაპარაკებთ...“ გარდა ამისა, ლენი-
ნის ციტატები უნდა შემედარებინა.
და, უცებ ნინა ჩერკასოვა შემოდის. არც ვიცოდი, ერთი და იმა-
ვე ბიბლიოთეკით თუ ვსარგებლობდით.
დაბერებული მომეჩვენა. ამჯერადაც მდიდრულად ეცვა. ერ-
თმანეთს მივესალმეთ, მკითხა:
– შენზე ამბობენ, მწერალი გახდაო. მართალია?
დავიბენი. არ ველოდი ასეთ შეკითხვას. ჯობდა, ეკითხა: „გე-
ნიოსი ხარ“? მშვიდად და დადებითად ვუპასუხებდი. ჩემი ყველა
მეგობარი გენიოსის უღელქვეშ იტანჯებოდა. ყველა გენიოსს
უწოდებდა თავის თავს. საკუთარი თავის მწერლად მოხსენიება
კი უფრო ძნელი აღმოჩნდა:
ვუთხარი:
83 მკითხველთა ლიგა
 – გასართობად ვწერ რაღაცებს...
დარბაზში ორი მკითხველი იყო. ორივე ჩვენკენ იყურებოდა.
არა იმიტომ, რომ ჩერკასოვის ქვრივი იცნეს. ალბათ, ფრანგული
სუნამოს სუნი ეცათ.
ჩერკასოვამ მითხრა:
– იცი რა, დიდი ხანია, კოლიაზე მინდა დავწერო მოგონების
მსგავსი რამ.
– დაწერეთ.
– აღმომაჩნდება კი ნიჭი?! თუმცა, ახლობლებს მოსწონდათ
ჩემი წერილები.
– ჰოდა, დაწერეთ გრძელი წერილი.
– არ ვიცი, როგორ დავიწყო. მართლაც, საიდან დაიწყო ყვე-
ლაფერი ეს?! იქნებ, ჩვენი გაცნობის დღიდან? ან უფრო ადრეც?
– აი, ასე დაიწყეთ.
– როგორ?
– „არ ვიცი, როგორ დავიწყო. მართლაც, საიდან დაიწყო ყვე-
ლაფერი ეს...“
– კოლია იყო მთელი ჩემი ცხოვრება, ჩემი მეგობარი, ჩემი
მასწავლებელი... როგორ გგონია, ცოდვაა, ქმარი უფრო გიყვარ-
დეს, ვიდრე შვილი?
– არ ვიცი. ჩემი აზრით, სიყვარულს საზომი არ გააჩნია. ან გიყ-
ვარს, ან არ გიყვარს.
– აშკარად დაჭკვიანებულხარ, – მითხრა ჩერკასოვამ.
მერე ლიტერატურაზე ვისაუბრეთ. რომ არ მეკითხა, ისედაც
დავასახელებდი მის კერპებს – პრუსტს, გოლზუორთის, ფოიხ-
ტვანგერს... გაირკვა, რომ უყვარს პასტერნაკი და ცვეტაევაც.
ვუთხარი, რომ პასტერნაკს გემოვნება აკლდა. ცვეტაევა კი,
მიუხედავად გენიალობისა, კლინიკური იდიოტი იყო...
მერე ფერწერაზე გადავედით. დარწმუნებული ვიყავი, იმპრე-
სიონისტები იზიდავდნენ. არც შევმცდარვარ.
84 მკითხველთა ლიგა
 ვუთხარი, რომ იმპრესიონისტები, მარადიულთან შედარე-
ბით, წუთიერს ანიჭებდნენ უპირატესობას. რომ მხოლოდ მონეს-
თან ჭარბობს გვარობითი ტენდენციები სახეობითს...
შეწუხებულმა ჩერკასოვამ ამოიოხრა:
– მეგონა, დაჭკვიანდი...
საათზე მეტხანს ვისაუბრეთ. მერე დამემშვიდობა და გავიდა.
ტუნდრაში მოგზაურის მოგონებების რედაქტირების სურვილი
გამიქრა. სიღატაკესა და სიმდიდრეზე ვფიქრობდი, ადამიანის სა-
ცოდავ და ფაქიზ სულზე...
ოდესღაც დაცვაში ვმუშაობდი. პატიმრებს შორის გამოჩენი-
ლი ნომენკლატურული მუშაკებიც ერია. პირველ დღეებში ხელ-
მძღვანელებისთვის დამახასიათებელ თვისებებს ამჟღავნებ-
დნენ. მერე ორგანულად ერწყმოდნენ ბანაკის მასას.
ოდესღაც დოკუმენტური ფილმი ვნახე პარიზზე. მოვლენები
ოკუპირებულ საფრანგეთში ვითარდებოდა. ქუჩებში ლტოლ-
ვილთა ბრბო მოედინებოდა. დავრწმუნდი, რომ დაპყრობილი
ქვეყნები ერთმანეთს ჰგავს. განადგურებული ადამიანები ტყუპე-
ბივით გამოიყურებიან...
ერთ წამში ეცლება ადამიანს სიმდიდრისა და სიმშვიდის სა-
ბურველი და იმწამსვე შიშვლდება მისი დაჭრილი, ობოლი სუ-
ლი...
სამიოდე კვირა გავიდა. ჩერკასოვამ დამირეკა და მაუწყა,
რომ პარიზიდან დაბრუნდა. მითხრა, რომ ჩვენთან შემოივლიდა.
ნამცხვარი და ჰალვა შევიძინეთ. გაახალგაზრდავებული და ოდ-
ნავ იდუმალებით მოცული მომეჩვენა. სახელგანთქმული ფრან-
გები ჩვენებზე გულმოწყალენი აღმოჩნდნენ. კარგად მიიღეს
ჩერკასოვა.
დედაჩემმა ჰკითხა:
– როგორ აცვიათ პარიზში?
ნინა ჩერკასოვამ უპასუხა:
85 მკითხველთა ლიგა
 – ისე, როგორც საჭიროდ მიაჩნიათ.
მერე სარტრის წარმოუდგენელი გამოხდომების შესახებ გვი-
ამბო. თეატრ „სალეს“ რეპეტიციებზე ილაპარაკა. ივ მონტანის
ოჯახურ უსიამოვნებებზე ჩამოაგდო სიტყვა.
საჩუქრები დაგვირიგა. დედას – კოხტა თეატრალური ხელ-
ჩანთა. ლენას – კოსმეტიკური ნაკრები. მე ძველი ველვეტის ქურ-
თუკი შემხვდა.
გულწრფელად რომ ვთქვა, ცოტა დავიბენი კიდეც. ქურთუკი
აშკარად შელანძღული და გასაწმენდი იყო. მკლავები ჭუჭყისგან
ბზინავდა. ღილები აკლდა. საყელოსა და სამაჯურზე ზეთის საღე-
ბავის ლაქები შევნიშნე.
ისიც კი გავიფიქრე – ნეტავ კალამი ჩამოეტანა-მეთქი. მაგრამ
ასე ვუთხარი:
– გმადლობ, რატომ შეწუხდით?
აბა, ხომ არ ვუყვირებდი – „როგორ მოახერხეთ ამ ძველმანის
შეძენა?!“
ქურთუკი, მართლაც, ძველი იყო. ასეთი ქურთუკები, თუკი
საბჭოთა პლაკატებს დავუჯერებთ, უმუშევარ ამერიკელებს აცვი-
ათ.
ჩერკასოვამ უცნაურად შემომხედა და მითხრა:
– ეს ფერნან ლეჟეს ქურთუკია. ის ხომ დაახლოებით შენი აღ-
ნაგობისა იყო.
გაკვირვებულმა ვკითხე:
– ლეჟესი? იმ ლეჟესი?
– ოდესღაც ვმეგობრობდი მასთან. მერე მის ქვრივს დავუმე-
გობრდი. მოვუყევი შენ შესახებ. ნადია კარადაში შეძვრა, ეს ქურ-
თუკი გამოაძვრინა და გამომიწოდა. მითხრა, რომ ფერნანმა და-
უბარა, უერთგულოს ყველა ვიგინდარას...
ქურთუკი ჩავიცვი. ზუსტად მომერგო. თბილ სვიტერზეც შეიძ-
ლებოდა მისი ტარება. საშემოდგომო მოკლე პალტოს წააგავდა.
86 მკითხველთა ლიგა
 ნინა ჩერკასოვა თერთმეტ საათამდე ჩვენთან იჯდა. მერე ტაქ-
სი გამოიძახა.
დიდხანს ვათვალიერებდი ზეთის საღებავის ლაქებს. უკვე ვნა-
ნობდი, რომ მხოლოდ ორი იყო – სამაჯურსა და საყელოზე.
გავიხსენე ყველაფერი, რაც ფერნან ლეჟეს შესახებ ვიცოდი.
ეს გახლდათ მაღალი, ძლიერი კაცი – ნორმანდიელი გლეხი.
ათას ცხრაას თხუთმეტში ფრონტზე გაემგზავრა.
იქ სისხლში ამოსვრილი ხიშტით უხდებოდა პურის დაჭრა.
ომის პერიოდში შექმნილი მისი ტილოები საშინელების გრძნო-
ბითაა გამსჭვალული.
შემდგომში, მაიაკოვსკის მსგავსად, ხელოვნებას ებრძოდა.
თუმცა, მაიაკოვსკიმ თავი მოიკლა, ლეჟემ კი გაუძლო და გა-
იმარჯვა კიდეც.
ოცნებობდა, კედლებსა და ვაგონებზე ეხატა. ნახევარი საუკუ-
ნის შემდეგ მისი ოცნება ნიუ-იორკელმა ლაწირაკებმა აასრუ-
ლეს.
მიაჩნდა, რომ ხაზი ფერზე მთავარია; რომ ხელოვნება, შექ-
სპირიდან ედიტ პიაფამდე, კონტრასტებით ცხოვრობს. მისი საყ-
ვარელი სიტყვები იყო:
„რენუარი იმას ხატავდა, რასაც ხედავდა. მე იმას ვხატავ, რაც
გავიგე...“
ლეჟე სიკვდილამდე კომუნისტი იყო და გულწრფელად სჯე-
როდა ამ უდიდესი, უპრეცედენტო თაღლითობისა. გამორიცხუ-
ლი არ არის, რომ, როგორც ბევრი მხატვარი, ისიც სულელი გახ-
ლდათ.
რვა წელი ვატარე ის ქურთუკი. განსაკუთრებულ, საზეიმო ვი-
თარებაში ვიცვამდი ხოლმე. თუმცა, ველვეტი ისე გაცვდა ამ ხნის
განმავლობაში, რომ საღებავის ლაქები სრულიად გაქრა.

87 მკითხველთა ლიგა
 ქურთუკი რომ ფერნან ლეჟესი იყო, ცოტა ვინმემ თუ იცოდა.
მხოლოდ რამდენიმე კაცს ვუთხარი ამის შესახებ. გულში მსი-
ამოვნებდა კიდეც ამ საიდუმლოს შენახვა.
დრო გადიოდა. ამერიკაში ამოვყავით თავი. ნინა ჩერკასოვა
გარდაიცვალა და დედაჩემს ათას ხუთასი მანეთი უანდერძა –
საბჭოეთისათვის დიდი თანხა.
ამ ფულის აღება ნიუ-იორკში ძალზე გაჭირდა. ეს დიდ ძალის-
ხმევასა და გარჯას მოითხოვდა.
გადავწყვიტეთ, სხვაგვარად მოვქცეულიყავით. მინდობილო-
ბა გავაფორმეთ ჩემს უფროს ძმაზე. ესეც რთული საქმე აღმოჩ-
ნდა. ორი თვე ქაღალდებს გადავყევი. ერთ-ერთ მათგანს თვით
მისტერ შულცმა მოაწერა ხელი.
აგვისტოში ძმამ მაცნობა, რომ ფული აიღო. მადლობა არც გა-
დაუხდია. იქნებ, ფული არც ღირს ამდენი.
ძმადილაობით მირეკავს ხოლმე. ლენინგრადში ამ დროს გვი-
ანი ღამეა და საეჭვოდ ჩახლეჩილი ხმა აქვს. გარდა ამისა, ისმის
ქალის წამოძახილიც:
– კოსმეტიკაზე ჰკითხე!..
ანდა:
– აუხსენი მაგ სულელს, რომ ყველაზე კარგად წაულის სინთე-
ტიკური ქურქები იყიდება...
ნაცვლად ამისა, ძმა მეკითხება:
– რა ხდება ამერიკაში? ამბობენ, არყის ყიდვა დღის ნებისმი-
ერ დროს შეიძლებაო...
– არა მგონია. თუმცა, ბარები სულ ღიაა.
– ლუდი?
– ლუდი ღამის მაღაზიებში იყიდება.
მოსალოდნელი პაუზა ისადგურებს და მერე:
– ყოჩაღ კაპიტალისტებს! ესმით საქმე!..
ვეკითხები:
88 მკითხველთა ლიგა
 – შენ როგორ ხარ?
– ასო ყ-ზე, – მპასუხობს, – ანუ ყველაზე კარგად...
თუმცა, გადავუხვიეთ. ანდრეი ჩერკასოვიც კარგადაა. ზამ-
თარში ფიზიკის მეცნიერებათა დოქტორი გახდება ან ფიზიკა-მა-
თემატიკის. ნეტავ, რა განსხვავებაა?

89 მკითხველთა ლიგა
 პოპლინის პერანგი

ცოლი მეუბნება:
– სიგიჟეა, იცხოვრო კაცთან, რომელიც მხოლოდ იმიტომ არ
გეყრება, რომ წასვლა ეზარება...
ჩემი ცოლი ყოველთვის აჭარბებს. თუმცა მართლაც თავს ვა-
რიდებ ზედმეტ გარჯას. ვჭამ ნებისმიერ კერძს. თმას მხოლოდ მა-
შინ ვიკრეჭ, როდესაც ადამიანურ სახეს ვკარგავ. სამაგიეროდ –
თითქმის ვიხოტრავ, რომ კიდევ სამი თვე არ დამჭირდეს გაკრე-
ჭა.
გასაგებად რომ ვთქვა, არ მიყვარს სახლიდან გასვლა. მინდა,
ყველამ
თავი დამანებოს...
ბავშვობაში გადია მყავდა – ლუიზა ჰენრიხოვნა. ყველაფერს
დაუკვირვებლად აკეთებდა, რადგან დაპატიმრების ეშინოდა.
ერთხელ მოკლე შარვალს მაცმევდა და ორივე ფეხი ერთ ტოტში
გამაყოფინა. ასე მეცვა მთელი დღის განმავლობაში.
ოთხი წლისა ვიყავი და კარგად მახსოვს ეს შემთხვევა. ვიცო-
დი, რომ შეცდომით ჩამაცვეს, მაგრამ ხმას არ ვიღებდი. არ მიყ-
ვარდა გამოცვლა. არც ახლა მიყვარს.
უამრავი მსგავსი ამბავი მახსოვს. ბავშვობიდან მერჩივნა, ყვე-
ლაფერი მომეთმინა, ოღონდ ზედმეტი გარჯა ამეცილებინა თავი-
დან...
ოდესღაც ძალზე ბევრს ვსვამდი. და, შესაბამისად, ბევრსაც
დავყიალებდი. ამის გამო ბევრს მიაჩნდა, რომ გულახდილი ადა-
მიანი ვიყავი. არადა, გამოვფხიზლდებოდი და გულახდილობაც
ქრებოდა.
ამასთანავე, მარტო ცხოვრებაც არ შემიძლია. არ ვიცი, სად
დევს დენის გადასახადის ქვითრები. არ ვიცი გარეცხვა და გა-

90 მკითხველთა ლიგა
უთოება. და რაც მთავარია – ცოტა შემოსავალი მაქვს. მირჩევ-
ნია, მარტო ვიყო, ოღონდ გვერდით ვინმე ცხოვრობდეს...
ჩემი ცოლი ყოველთვის აჭარბებს:
– ვიცი, რატომ ცხოვრობ ისევ ჩემთან. გითხრა?
– რატომ?
– იმიტომ, რომ უბრალოდ გეზარება საწოლის ყიდვა!
შემიძლია ვუთხრა:
– შენ? შენ რატომ არ იყიდე საწოლი? რატომ არ მიმატოვე ყვე-
ლაზე მძიმე წლებში? შენ, რომელსაც შეგიძლია კერვაც, რეც-
ხვაც, თითქმის უცხო ადამიანების ატანაც და, რაც მთავარია –
ფულის შოვნაც!..
ოცი წლის წინ გავიცანით ერთმანეთი. ისიც კი მახსოვს – კვი-
რადღე იყო. თვრამეტი თებერვალი. არჩევნების დღე.
ბინებში აგიტატორები გვაკითხავდნენ. მცხოვრებლებს
სთხოვდნენ, რაც შეიძლება ადრე მიეცათ ხმა. მე არ ვჩქარობდი.
სამჯერ საერთოდ არ მიმიღია არჩევნებში მონაწილეობა. სხვათა
შორის, არა – დისიდენტური მოსაზრებების გამო. უბრალოდ,
ვერ ვიტანდი უაზრო ქმედებას.
და აი, ზარი რეკავს. ზღურბლთან ახალგაზრდა ქალი დგას. სა-
შემოდგომო ქურთუკი აცვია. გარეგნობით სკოლის მასწავლე-
ბელს წააგავს, ანუ – შინაბერას. მართალია, უსათვალოა, მაგრამ
დიდი რვეული უჭირავს ხელში.
რვეულში ჩაიხედა და ჩემი გვარი წარმოთქვა. მე ვუთხარი:
– მობრძანდით. გათბით. ჩაი დალიეთ...
ხალათის ბოლოდან გამოშვერილმა ფეხებმა უხერხულ
მდგომარეობაში ჩამაგდო. ჩვენს გვარში ლამაზი ფეხებით დი-
დად არავინ გამოირჩეოდა. თანაც, ხალათიც დალაქავებული
მეცვა.
– ელენა ბორისოვნა, – თავი გამაცნო გოგონამ, – თქვენი აგი-
ტატორი... ჯერ არ ყოფილხართ არჩევნებზე...
91 მკითხველთა ლიგა
 ეს შეკითხვა არ იყო, მოკრძალებულ საყვედურს უფრო წა-
აგავდა.
გავუმეორე:
– გინდათ ჩაი?
და, ზრდილობის გამო, დავამატე:
– დედაჩემიც აქაა...
დედას თავი სტკიოდა და იწვა. თუმცა ამას ხელი არ შეუშლია,
რომ წამოეძახა:
– ჩემს ჰალვას ხელი არ ახლოთ!
მე ვთქვი:
– ხმის მიცემას კიდევ მოვასწრებთ.
და უცებ ელენა ბორისოვნამ სრულიად მოულოდნელად წარ-
მოთქვა:
– ვიცი, რომ ეს არჩევნები სრული პროფანაციაა, მაგრამ რა
ვქნა? უნდა მიგიყვანოთ საარჩევნო უბანში, თორემ სახლში არ
გამიშვებენ.
– გასაგებია, – ვეუბნები, – ოღონდ ფრთხილად იყავით. ამ-
გვარი ლაპარაკის გამო თავზე ხელს არ გადაგისვამენ.
– თქვენი ნდობა შეიძლება, ამას უცებ მივხვდი. როგორც კი
სოლჟენიცინის პორტრეტი დავინახე.
– ეს დოსტოევსკია. თუმცა, სოლჟენიცინსაც პატივს ვცემ...
მერე წავისაუზმეთ. დედამ ცოტა ჰალვაც გაიმეტა ჩვენთვის.
საუბარი, რა თქმა უნდა, ლიტერატურაზე აეწყო. თუკი ლენა
გლადილინს ახსენებდა, ვეკითხებოდი:
– ტოლია გლადილინი?
თუკი სიტყვა შუკშინზე ჩამოვარდებოდა, ვაზუსტებდი:
– ვასია შუკშინი?
როცა ახმადულინაზე დავიწყეთ საუბარი, ჩუმად წარმოვთქვი:
– ბელოჩკა!..

92 მკითხველთა ლიგა
 მერე ქუჩაში გავედით. სახლები დროშებით მოერთოთ. თოვ-
ლზე კანფეტის ქაღალდები ეყარა. მეეზოვე გრიშა რატინის პალ-
ტოთი იწონებდა თავს.
არ მინდოდა ხმის მიცემა. არა იმიტომ, რომ მეზარებოდა, არა-
მედ იმიტომ, რომ ელენა ბორისოვნა მომწონდა. როგორც კი ყვე-
ლა მისცემდა ხმას, მას სახლში გაუშვებდნენ...
კინოთეატრში შევედით „ივანეს ბავშვობის“ სანახავად. ფილ-
მი მართლაც კარგი გამოდგა იმისათვის, რომ მომწონებოდა.
მაშინ მხოლოდ დეტექტივებს ვუყურებდი, რადგან ისინი დას-
ვენების საშუალებას მაძლევდნენ.
ტარკოვსკის ფილმებს კი მოწყალებით ვაქებდი. თანაც, იმა-
საც მივანიშნებდი, რომ უკვე ექვსი წელია, ტარკოვსკი ჩემს სცე-
ნარს ელოდება.
კინოთეატრიდან ლიტერატორთა სახლში წავედით. დარწმუ-
ნებული ვიყავი, რომელიმე სახელოვან ნაცნობს შევხვდებოდი.
შეიძლებოდა, გორიშინის მეგობრული სალმისთვის გამომეკრა
ხელი. ან, მთვრალი ვოლფი გადამეკოცნა. ანდა, ეფიმოვს ან კო-
ნეცკის გავსაუბრებოდი სხვათა შორის. მე ხომ ეგრეთ წოდებული
ახალგაზრდა მწერალი გახლდით. გრანინიც კი მცნობდა სახეზე.
ოდესღაც ლენინგრადში უამრავი სახელოვანი ადამიანი
ცხოვრობდა. მაგალითად, ჩუკოვსკი, ოლეინიკოვი,ზოშჩენკო,
ხარმსი და ასე შემდეგ. ომის შემდგომ მათი რიცხვი შემცირდა.
ერთნი დახვრიტეს, მეორენი მოსკოვში გადასახლდნენ...
რესტორანში ავედით. ღვინო, ბუტერბროდები და ღვეზელები
შევუკვეთეთ. ომლეტის შეკვეთა მინდოდა, მაგრამ გადავიფიქრე.
უფროსი ძმა სულ მეუბნებოდა: „შენ არ იცი მდიდრული კერძის
ჭამა“.
ფული ჯიბეშივე გადავითვალე ხელით. დარბაზი ცარიელი
იყო. მხოლოდ კართან იჯდა ორდენოსანი რეშეტოვი და წიგნს
კითხულობდა. იმის მიხედვით, როგორი გართულიც იყო კით-
93 მკითხველთა ლიგა
ხვით, აშკარად ჩანდა, საკუთარ რომანს კითხულობდა. შემეძ-
ლო, სანაძლეო დამედო, რომ რომანს ერქვა – „ადამიანებო,
თქვენკენ მოვდივარ!“
დავლიეთ. მოვუყევი სამი ეპიზოდი ევტუშენკოს ცხოვრები-
დან. სამივე ჩემ თვალწინ მოხდა.
ცნობილები კი არ ჩანდნენ. თუმცა, დარბაზი თანდათან ივსე-
ბოდა. პროთეზის ჭრიალით ფანჯრისკენ დაიძრა ბელეტრისტი
გორიანსკი. ბარის დახლთან გამოჩნდნენ პოეტები – ჩიკინი და
შტეინბერგი. ჩიკინი ეუბნებოდა:
– ბორია, ყველაზე კარგად ფილოსოფიური წიაღსვლები გა-
მოგდის.
– შენ კი, დიმა, შინაგანი მონოლოგები, – პასუხობდა შტეინ-
ბერგი.
ჩიკინი და შტეინბერგი ცნობილთა რიცხვს არ მიეკუთვნებოდ-
ნენ. გორიანსკიმ კი იმით გაითქვა სახელი, რომ გერმანელთა სა-
კონცენტრაციო ბანაკში დარაჯი დაახრჩო.
გვერდით ჩაგვიარა ცნობილმა კრიტიკოსმა ხალუპოვიჩმა.
დიდხანს მათვალიერა და მითხრა:
– უკაცრავად. ლიოვა მელინდერში ამერიეთ...
ორასი გრამი კონიაკი შევუკვეთეთ. ფული მითავდებოდა,
ცნობილები კი არ ჩანდნენ.
ალბათ, ელენა ბორისოვნა ვერასოდეს გაიგებდა, იმედისმომ-
ცემი ლიტერატორი რომ ვიყავი.
და, უცებ რესტორანში მწერალი დანჩკოვსკი შემოვიდა. ასე
თუ ისე, შეიძლებოდა, ცნობილ მწერალთა რიგებში ჩაგვერიცხა.
ოდესღაც შკლოვიდან ორი ძმა ჩამოვიდა ლენინგრადში – სა-
ველი და ლეონ დანჩიკოვსკები. ლიტერატურაში მოსინჯეს ბედი.
თხზავდნენ კუპლეტებს, სიმღერებს, ინტერმედიებს. თავიდან ერ-
თად წერდნენ. მერე – ცალ-ცალკე.
ერთი წლის შემდეგ მათი გზები რადიკალურად გაიყარა.
94 მკითხველთა ლიგა
 უმცროსმა გვარის დამოკლება გადაწყვიტა. ახლა ასე აწერდა
ხელს – დანჩი. თუმცა, მაინც ებრაელად რჩებოდა. უფროსი
სხვაგვარად მოიქცა. მანაც შეამოკლა გვარი, ოღონდ, ერთი ასო
ამოაგდო – „ი“. და ასე აწერდა ხელს – დანჩკოვსკი. სამაგი-
ეროდ, ებრაელი გარუსებულ პოლონელად მოგვევლინა.
თანდათანობით ძმებს შორის ეროვნული შუღლი გაღვივდა.
ხანდახან რასობრივ ნიადაგზედაც კი ჩხუბობდნენ.
– თვალთმაქცო, – ყვიროდა ლეონიდი, – მაწანწალავ,
მთვრალო გოიმო!
– მოკეტე, ყვერო! – პასუხობდა საველი.
ცოტა ხანში ბრძოლა გამოუცხადეს კოსმოპოლიტებს. ლეონი-
დი დააპატიმრეს. საველიმ ამ დროისათვის მარქსიზმ-ლენინიზ-
მის ინსტიტუტი დაამთავრა.
სქელტანიან ჟურნალებში იბეჭდებოდა. პირველი წიგნი გა-
მოსცა. კრიტიკოსებიც ალაპარაკდნენ.
თანდათან „ლენინელი“ გახდა. უფრო სწორად, დაუსრულებე-
ლი და დაუოკებელი ლენინიადის შემოქმედი.
თავიდან „ვალოდიას ბავშვობა“ დაწერა. მერე – „ციმბირელი
ბიჭი“. ამის შემდეგ ორტომეული გამოსცა – „მგზნებარე სიჭაბუ-
კე“. და ბოლოს, ტრილოგია – „აღსდექ, კრულვით დაღდასმუ-
ლო!“
ლენინის ბიოგრაფია რომ ამოწურა, დანჩკოვსკი მომიჯნავე
თემებს მიადგა. დაწერა წიგნი – „ლენინი და ბავშვები“. მერე –
„ლენინი და მუსიკა”, „ლენინი და ფერწერა“, აგრეთვე – „ლენინი
და სოფლის მეურნეობა“. ყველა წიგნი ითარგმნა სხვადასხვა
ენაზე.
დანჩკოვსკი გამდიდრდა. საპატიო ორდენით დააჯილდოვეს.
ამ დროს მის ძმას რეაბილიტაცია მიანიჭეს სიკვდილის შემდეგ.
დანჩკოვსკი კარგად მიცნობდა, რადგან მთელი წელი ხელ-
მძღვანელობდა ჩვენს ლიტერატურულ წრეს.
95 მკითხველთა ლიგა
 და აი, ის რესტორანში გამოჩნდა.
ელენა ბორისოვნას გადავუჩურჩულე:
– შეხედეთ, თვით დანჩკოვსკი... გიჟური წარმატება... ლენი-
ნურ პრემიაზეა წარდგენილი.
დანჩკოვსკი კუთხისკენ წავიდა, მუსიკალური ავტომატისგან
მოშორებით. ჩვენ გვერდით რომ ჩაიარა, ნაბიჯი შეანელა.
ფამილარულად წამოვწიე სასმისი. დანჩკოვსკიმ, არც მომ-
სალმებია, ისე მითხრა:
– წავიკითხე „ავრორაში“ შენი იუმორესკა. მგონი, ნაგავია.
თერთმეტ საათამდე რესტორანში ვისხედით. საარჩევნო უბ-
ნები კაი ხნის დახურული იყო. მერე რესტორანიც დაიხურა. დე-
დაჩემს თავი სტკიოდა და იწვა. ჩვენ კი ფონტანკის სანაპიროზე
ვსეირნობდით.
ელენა ბორისოვნა მაოცებდა თავისი მორჩილებით. უფრო
სწორად, არა იმდენად მორჩილებით, რამდენადაც ცხოვრები-
სეული ფაქტებისადმი გულგრილობით. თითქოს ყველაფერი ეკ-
რანზე ხდებოდა.
დაივიწყა საარჩევნო უბანი. ფეხებზე დაიკიდა თავისი მოვა-
ლეობა – როგორც გაირკვა, არც თვითონ მიუცია ხმა.
და, ყველაფერი ეს რისთვის? გაურკვეველი ურთიერთობის-
თვის ადამიანთან, რომელიც წარუმატებელ იუმორესკებს წერს.
რა თქმა უნდა, არც მე მიმიცია ხმა. მეც ფეხებზე დავიკიდე ჩემი
მოქალაქეობრივი ვალდებულება. მაგრამ მე, საერთოდ, განსა-
კუთრებული ადამიანი ვარ. და ნუთუ ჩვენ ერთმანეთს ვგავართ?
ოცი წლის ცოლ-ქმარი ვართ. ოცი წელია, ერთად განვუდექით
და გავუგულგრილდით ცხოვრებას.
ამასთან ერთად, მე მაქვს სტიმული, მიზანი, ილუზია, იმედი.
მას? მას მხოლოდ ქალიშვილი და გულგრილობა.

96 მკითხველთა ლიგა
 ვერ ვიხსენებ, თუნდაც ერთხელ ლენა გაბრაზებულიყოს და
ეკამათოს. არა მგონია, თუნდაც ერთხელ წარმოეთქვას თვითდა-
ჯერებული, წკრიალა „დიახ“, ანდა მძიმე, მკაცრი „არა“.
მისი ცხოვრება თითქოს ეკრანზე მიდიოდა. კადრები იცვლე-
ბოდა – სახეები, ხმები, სიკეთე და ბოროტება ერთმანეთს ერ-
წყმოდა. ჩემი საყვარელი ქალი კი ეკრანისკენ იყურებოდა და უფ-
რო მნიშვნელოვანი საქმეებით იყო დაკავებული...
გავიფიქრე, რომ დედაჩემი უკვე დაიძინებდა, და შინ წავედი.
არც კი მითქვამს ელენა ბორისოვნასთვის: „წავიდეთ ჩემთან“.
ხელზე ხელიც კი არ მომიკიდია.
უბრალოდ, შინ აღმოვჩნდით. ეს ოცი წლის წინ მოხდა.
ამ ხნის განმავლობაში ჩვენს მეგობრებსაც ეწვიათ სიყვარუ-
ლი, დაქორწინდნენ და განქორწინდნენ. ამ თემაზე დაწერეს
ლექსები და რომანები. ერთი რესპუბლიკიდან მეორეში გადა-
ვიდნენ საცხოვრებლად. შეიცვალეს საქმიანობის სფერო, მრწამ-
სი, ჩვეულებანი. დაიწყეს დისიდენტობა და ლოთობა. საფრთხე
შეუქმნეს როგორც სხვის, ასევე საკუთარ სიცოცხლეს.
გარშემო იქმნებოდა და გრუხუნით ინგრეოდა სხვადასხვა
მშვენიერი, იდუმალი სამყარო. ზედმეტად დაჭიმული სიმებივით
წყდებოდა ადამიანთა ურთიერთობა. ჩვენი მეგობრები თავიდან
იბადებოდნენ და კვდებოდნენ ბედნიერების ძიებაში.
ჩვენ? ჩვენ ცხოვრების ყველა ცდუნებასა და საშინელებას ჩვე-
ნი ერთადერთი უნარი – გულგრილობა – დავუპირისპირეთ. ის-
მის კითხვა, რა უნდა იყოს ქვიშაზე აშენებულ ციხე-სიმაგრეზე
გამძლე?.. რა არის ოჯახურ ცხოვრებაში ორმხრივ უნებისყოფო-
ბაზე მტკიცე?.. რომელი კეთილდღეობა შეიძლება შეადარო ორი
დაპირისპირებული სახელმწიფოს მდგომარეობას, როცა არც
ერთ მათგანს თავდაცვის თავი არა აქვს?..
მრავალტირაჟიან გაზეთში ვმუშაობდი. ხელფასი ას მანეთამ-
დე მქონდა. ამას ცოტაოდენიც ემატებოდა. მაგალითად, მახსენ-
97 მკითხველთა ლიგა
დება ყოველთვიური ოთხი მანეთი, რომელსაც მეურნეობის ყვე-
ლაზე სრულყოფილი მეთოდების შესწავლისთვის ვიღებდი.
ჟურნალისტთა უმრავლესობის მსგავსად, მეც ვოცნებობდი
რომანის დაწერაზე და, ჟურნალისტთა უმრავლესობისგან გან-
სხვავებით, მართლაც ვეწეოდი ლიტერატურულ საქმიანობას.
მაგრამ ხელნაწერები ყველაზე პროგრესულმა ჟურნალებმაც კი
უკან დამიბრუნეს.
ახლა მახარებს კიდეც ეს. ცენზურის დახმარებით ჩემი სწავ-
ლის პროცესი ჩვიდმეტ წელიწადს გაგრძელდა. მოთხრობები,
რომელთა დაბეჭდვაც მაშინ მეწადა, ახლა ძალზე უსუსურად მეჩ-
ვენება. ისიც საკმარისია, რომ ერთ-ერთ მათგანს „ფაინას ბედი“
ერქვა.
ლენა ჩემს მოთხრობებს არ კითხულობდა. არც მე ვაძალებ-
დი, არც თვითონ იჩენდა ინიციატივას.
ქალს სამი რამის გაკეთება შეუძლია რუსი მწერლისთვის: შე-
უძლია, გამოკვებოს იგი, შეუძლია, გულწრფელად დაიჯეროს მი-
სი გენიალურობისა და ბოლოს, შეუძლია მიატოვოს. სხვათა შო-
რის, მესამე სულაც არ გამორიცხავს მეორესა და პირველს.
ლენას არ აინტერესებდა ჩემი მოთხრობები. დარწმუნებული
არა ვარ, რომ ზუსტად იცოდა, სად ვმუშაობდი. ერთადერთი ის
იცოდა, რომ ვწერდი.
მეც დაახლოებით ამდენივე ვიცოდი მასზე.
ჩემი ცოლი თავიდან საპარიკმახეროში მუშაობდა. არჩევნე-
ბის შემთხვევის შემდეგ გაათავისუფლეს. კორექტორობა დაიწ-
ყო. მერე, ჩემთვის სრულიად მოულოდნელად, პოლიგრაფიული
ინსტიტუტი დაამთავრა. თუ არ ვცდები, რომელიღაც სპორტულ
გამოცემაში დაიწყო მუშაობა. ჩემზე ორჯერ მეტ ხელფასს იღებ-
და.

98 მკითხველთა ლიგა
 ძნელი სათქმელია, რა გვაკავშირებდა. მხოლოდ საქმიანი სა-
უბრები მახსოვს. სამეგობრო წრეც სხვადასხვა გვყავდა. წიგნებ-
საც კი განსხვავებულს ვკითხულობდით.
ჩემი ცოლი ყოველთვის იმ წიგნს შლიდა, რომელიც ახლოს
ედო და ნებისმიერი ადგილიდან იწყებდა კითხვას.
თავიდან ვბრაზობდი ამაზე. მერე დავრწმუნდი, რომ, ჩემგან
განსხვავებით, ყოველთვის კარგი წიგნი ხვდებოდა. მე თუ შემ-
თხვევით წიგნს გადავშლი, აუცილებლად „გატეხილი ყამირი“
შემრჩება ხელში...
მაინც, რა გვაერთიანებდა? და, საერთოდ, როგორ უახლოვ-
დებიან ადამიანები ერთმანეთს? ყველაფერი ეს ძალზე რთულია.
მე, მაგალითად, მყავს ბიძაშვილები. სამივე – ლოთი და ხუ-
ლიგანი. ერთი მათგანი მიყვარს, მეორის მიმართ გულგრილი
ვარ, მესამეს კი არ ვიცნობ...
ასე ვცხოვრობდით – ერთად და ცალ-ცალკე. საჩუქრებსაც იშ-
ვიათად ვჩუქნიდით ერთმანეთს.
ხანდახან ვეუბნებოდი ხოლმე:
– ყვავილები უნდა გაჩუქო, ისე, ხუმრობით.
ლენა მპასუხობდა
– მე ყველაფერი მაქვს...
არც თავად ველოდი საჩუქრებს. ხელსაც მაძლევდა ეს.
ერთ ოჯახს ვიცნობდი. ქმარი დილიდან დაღამებამდე მუშაობ-
და. ცოლი ტელევიზორის ყურებისა და მაღაზიებში სიარულის
მეტს არაფერს აკეთებდა და თან ამბობდა:
„დაბადების დღისთვის მარიკას ისეთი ტიულის ფარდები ვუ-
ყიდე, გაგიჟდები!“
ასე ვიცხოვრეთ ოთხი წელი. მერე შეგვეძინა გოგონა – კატია.
ეს მოულოდნელი სერიოზულობისა და საოცრების შეგრძნება
იყო. ორნი ვიყავით და უცებ გაჩნდა კიდევ ერთი ადამიანი – ჭირ-
ვეული, ხმაურიანი – რომელიც ზრუნვას საჭიროებდა. გოგონა
99 მკითხველთა ლიგა
თითქმის არ აღგვიზრდია, მხოლოდ გვიყვარდა. მით უმეტეს,
რომ ხუთი წლის ასაკიდან ხშირად ავადმყოფობდა.
მოკლედ, ქალიშვილის შეძენის დღიდან დავრწმუნდით, რომ
დაქორწინებულები ვიყავით. კატიამ ქორწინების მოწმობის მა-
გივრობა გაგვიწია.
მახსოვს, საბავშვო ეტლით შევიარე ჟურნალ „ავრორას“ რე-
დაქციაში. პატარა ჰონორარი უნდა ამეღო. ჩინოვნიკმა ქალმა
საბუთები გადაშალა:
– მოაწერეთ ხელი.
და დაამატა:
– თექვსმეტი მანეთი უშვილობის გამო დაგიქვითეთ.
– კი მაგრამ, – ვეუბნები, – მე ქალიშვილი მყავს.
– საბუთი უნდა წარმოადგინოთ.
– კი ბატონო.
ეტლიდან ვარდისფერი ფუთა ამოვიღე და ფრთხილად დავდე
მთავარი ბუღალტრის მაგიდაზე. ასე შევინარჩუნე თექვსმეტი მა-
ნეთი...
ჩემი და ჩემი ცოლის ურთიერთობა არ შეცვლილა. უფრო სწო-
რად, თითქმის არ შეცვლილა. ჩვენს პირად გულგრილობას სა-
ერთო საზრუნავი გადაეღობა. მაგალითად, ერთად ვაბანავებ-
დით გოგონას... ერთხელ ლენა სამსახურში წავიდა. მე შინ დავ-
რჩი. როგორც ყოველთვის, საჭირო ქაღალდებს ვეძებდი – თუ
არ ვცდები, გამომცემლობასთან დადებული ხელშეკრულების
ასლს.
კარადაში ვიქექებოდი. საწერი მაგიდის ყველა უჯრა გამოვ-
წიე. ღამის ტუმბაშიც კი შევიჭყიტე.
წიგნებს, ჟურნალებსა და ძველ წერილებს შორის ალბომი ვი-
პოვე. ეს იყო პატარა, ჯიბის ფოტოალბომი. თხუთმეტიოდე სქელ,
მუყაოს ფურცელს გარეკანზე მტრედის რელიეფური გამოსახუ-
ლება ამშვენებდა.
100 მკითხველთა ლიგა
 გადავშალე. პირველი ფოტოები გაყვითლებულიყო. ზოგი-
ერთს კიდეებიც მოხეოდა. ერთზე პირმრგვალი ბავშვი ძაღლს
ეფერებოდა. უფრო სწორად, ფრთხილად ეხებოდა მას. ბან-
ჯგვლიან ძაღლს ყურები დაეცქვიტა. მეორეზე ექვსიოდე წლის
გოგონა თვითნაკეთ თოჯინას ჩახუტებოდა. ორივეს ნაღვლიანი
და დაბნეული შესახედაობა ჰქონდა.
მერე საოჯახო ფოტოს მოვკარი თვალი – დედა, მამა და გო-
გონა. მამას ლაბადა ეცვა და ჩალის შლაპა ეხურა. სახელოები-
დან ძლივს მოუჩანდა თითები. მისი მეუღლე მაღალმხრიან
თბილ ბლუზაში გამოწყობილიყო, ფუმფულა ყელსახვევი ეკეთა
და კულულები ამშვენებდა. გოგონა მეორე მხარეს მიტრიალებუ-
ლიყო. იმდენადაც კი, რომ მოკლე საშემოდგომო პალტო გაჰ-
ფრიალებოდა. კადრს იქით რაღაცას მიეპყრო მისი ყურადღება.
იქნებ, რომელიმე მოხეტიალე ძაღლს. უკან, ხეებს იქით, „ცარ-
სკოე სელოს“ ფასადი მოჩანდა.
მერე და მერე დაძაბული ხელოვნური ღიმილით პირდამშვე-
ნებული ნათესავები გამოჩნდნენ. ხანში შესული ულვაშიანი რკი-
ნიგზელი, ვიღაც ქალბატონი ლენინის ბიუსტთან, ყმაწვილი მო-
ტოციკლით. მერე მეზღვაური აღმოვაჩინე. უფრო სწორად, კურ-
სანტი. ფოტოზეც კი ეტყობოდა, როგორ გულდასმით გაეპარსა
წვერი. კურსანტს შროშანებისთაიგულიანი ქალიშვილი შესცქე-
როდა სახეში.
მთელი გვერდი ეკავა გაპრიალებულ სასკოლო სურათს. შე-
შინებული, დაძაბული, განაბული სიფათების ოთხი რიგი. არც
ერთი მხიარული ბავშვური სახე.
ცენტრში – მასწავლებელთა ჯგუფი. ორი მათგანი – ორდენე-
ბით, ალბათ – ომგადახდილები. სხვებთან ერთად – კლასის დამ-
რიგებელიც. მისი ცნობა ძნელი არ იყო. მოხუც ქალს ორი ძალით
მოღიმარი გოგონასთვის მოეხვია ხელი.

101 მკითხველთა ლიგა

 მარცხნივ, მესამე რიგში – ჩემი ცოლი იყო. ერთადერთი, რო-
მელიც ობიექტივისკენ არ იყურებოდა.
ყველა ფოტოზე ვცნობდი მას. პატარა სურათზე, რომელზეც
მოთხილამურეთა ჯგუფი აღებეჭდათ; მიკროსკოპულ ფოტოზე,
რომელიც კოლმეურნეობის ბიბლიოთეკასთან გადაეღოთ; გაც-
რეცილ სურათზეც კი, ბრბოში, ახალგაზრდული გუნდის ძლივ-
სგასარჩევ მონაწილეთა შორის.
ვცნობდი მოღუშულ გოგონას, დაბრეცილი ფეხსაცმელი რომ
ეცვა. შემცბარ ქალიშვილს, რომელსაც იაფფასიანი საცურაო
კოსტიუმი ემოსა წარწერით „ევპატორია“. სტუდენტ გოგონას
კოლმეურნეობის ბიბლიოთეკასთან. ჩემი ცოლი ყველა ფოტოზე
ძალზე ნაღვლიანად გამოიყურებოდა.
კიდევ რამდენიმე ფურცელი გადავშალე. გამოჩნდა ახალგაზ-
რდა კაცი ექვსკუთხა კეპით, სახეზე ხელაფარებული მოხუცი ქა-
ლი, უცნობი ბალერინა.
აღმოჩნდა მსახიობ იაკოვლევის ფოტოც. უფრო სწორად, მი-
სალოცი ბარათი მისი გამოსახულებით. ქვემოთ ლამაზი კალიგ-
რაფიით ეწერა: „ლენა! ხელოვნება მსხვერპლს მოითხოვს ადა-
მიანისგან. რაფიკ აბდულაევი...“
ბოლო გვერდზე გადავშალე. და უცებ სუნთქვა შემეკრა. არც
კი ვიცი, რამ შემაცბუნა ასე. მაგრამ ვიგრძენი, როგორ წამომი-
წითლდა ლოყები.
გამოჩნდა საფოსტო მარკაზე ოდნავ დიდი კვადრატული ფო-
ტო: ვიწრო შუბლი, მოშვებული წვერი, გაბითურებული მატადო-
რის გარეგნობა.
ეს ჩემი ფოტო იყო. თუ არ ვცდები, შარშანდელი მოწმობისა.
თეთრ კიდეს ქარხნის ბეჭედი აჩნდა.
სამი წუთი გაუნძრევლად ვიჯექი. შემოსასვლელში საათი წიკ-
წიკებდა. გარეთ კომპრესორი გუგუნებდა. ისმოდა ლიფტის წკა-
რუნი. მე კი ისევ ვიჯექი.
102 მკითხველთა ლიგა
 თუმცა, ისეთი რა მოხდა? განსაკუთრებული – არც არაფერი.
ცოლმა ქმრის ფოტო მოათავსა ალბომში. ეს ხომ ჩვეულებრივი
ამბავია.
მაგრამ რატომღაც ავადმყოფურად ავღელდი. ვერც ამ აღელ-
ვების მიზეზი აღმოვაჩინე. ესე იგი, ყველაფერი, რაც ხდება, სე-
რიოზულია. თუკი ეს პირველად ვიგრძენი, რამდენი სიყვარული
დამიკარგავს ამდენი წლის მანძილზე?..
ძალა არ მეყო ყველაფრის გასააზრებლად. არ ვიცოდი, სიყვა-
რულს ასეთი სიმძაფრე თუ გააჩნდა.
გავიფიქრე: „თუკი ახლა ხელები მიკანკალებს, რა მოხდება
მერე?“
მოკლედ, სამსახურში წასასვლელად ვემზადებოდი და წავედი
კიდეც...
გავიდა ექვსი წელი. დაიწყო ემიგრაცია. ებრაელები ისტორი-
ულ სამშობლოზე ალაპარაკდნენ.
ადრე სრულფასოვან ადამიანს ქურქი და სამეცნიერო ხარის-
ხი ესაჭიროებოდა, ახლა ამას ისრაელის ვიზაც დაემატა.
ამაზე ოცნებობდა ყველა ინტელიგენტი – ისიც კი, ვინც ემიგ-
რირებას არ აპირებდა. ისე, ყოველი შემთხვევისთვის.
თავიდან სრულფასოვანი ებრაელები მიემგზავრებოდნენ.
მათ საეჭვო წარმოშობის მოქალაქენი მიჰყვნენ. ერთი წლის შემ-
დეგ რუსებიც გაუშვეს. მათ შორის ისრაელის საბუთებით წავიდა
ჩვენი ნაცნობი მამა მავრიკ რიკუნოვი.
და აი, ჩემმა ცოლმა გამგზავრება გადაწყვიტა. მე კი დარჩენა
გადავწყვიტე.
ძნელი სათქმელია, რატომ ვრჩებოდი, ალბათ, მზად არ ვიყა-
ვი საბედისწერო ნაბიჯის გადასადგმელად. ჯერ კიდევ მინდოდა,
რაღაც გაურკვეველი შანსები ბოლომდე გამომეყენებინა. ან იქ-
ნებ გაუთვითცნობიერებლად რეპრესიებსაც მიველტვოდი. ასეც

103 მკითხველთა ლიგა

ხდება. კაპიკია რუსი ინტელიგენტის ფასი, თუკი ციხეში არ მჯდა-
რა...
გამაოცა ლენას შეუპოვრობამ. ის ხომ დამოკიდებული და
მორჩილი მეგონა. და, უცებ – ასეთი სერიოზული, საბოლოო გა-
დაწყვეტილება!
წითელბეჭდიანი უცხოური ქაღალდები გაიჩინა. მოღუშული,
წვერებიანი ტიპები აკითხავდნენ, ისინი – ვისაც უარი უთხრეს
ემიგრაციაზე. პაპიროსის ქაღალდზე დაწერილ ინსტრუქციებს
უტოვებდნენ. ეჭვის თვალით იყურებოდნენ ჩემკენ.
მე კი ბოლო წუთამდე არ მჯეროდა. მეტად დაუჯერებელი იყო
ეს ყველაფერი. ისევე, როგორც მარსზე მოგზაურობა.
გეფიცებით, ბოლო წუთამდე არ მჯეროდა. ვიცოდი და არ მჯე-
როდა. უფრო ხშირად სწორედ ასე ხდება.
და ის დაწყევლილი წუთიც დადგა. საბუთები გაფორმდა, ვიზა
ჩამოვიდა.
კატიამ მეგობრებს ფოჩიანი კანფეტები და მარკები დაურიგა.
თვითმფრინავის ბილეთების ყიდვაღა რჩებოდა.
დედაჩემი ტიროდა. ლენა საკუთარ საზრუნავში ჩაიძირა. მე
უკანა პლანზე გადავინაცვლე.
არც აქამდე ვჩანდი ჩემი ცოლის თვალსაწიერში, ახლა კი სა-
ერთოდ არ ეცალა ჩემთვის.
და აი, ლენა ბილეთების საყიდლად წავიდა. დაბრუნდა და კო-
ლოფი მოიტანა. მოვიდა ჩემთან და მითხრა:
– ფული დამრჩა. ეს შენ გიყიდე.
კოლოფში იმპორტული პოპლინის პერანგი იდო. თუ არ ვცდე-
ბი, რუმინული წარმოებისა.
– რას იზამ, – ვეუბნები, – მადლობელი ვარ. მშვენიერი პერან-
გია, სადა და ხარისხიანი. გაუმარჯოს ამხანაგ ჩაუშესკუს!..
თუმცა, სად წავიდოდი ამ პერანგით? მართლაც – სად?!

104 მკითხველთა ლიგა

 ზამთრის ქუდი

ნოემბრის დღესასწაულისათვის ლენინგრადში ყინვები და-

იჭირა. რედაქციაში მივდიოდი და რომელიღაც სტუმრის მიერ
დატოვებული უშნო სათხილამურო ქუდი ჩამოვიფხატე. რა უჭი-
რს-მეთქი, გავიფიქრე, მით უმეტეს, უკვე თხუთმეტი წელია, სარ-
კეში არ ჩამიხედავს.
რედაქციაში, როგორც ყოველთვის, ორმოცი წუთით დავიგვი-
ანე. შესაბამისად, უტიფარი და შეუპოვარი სახე მივიღე.
ლიტმუშაკთა ოთახში დიდი მოწყენილობა დამიხვდა. ვორო-
ბიოვი დრამატულად ეწეოდა. სიდოროვსკი ერთ წერტილს მიშ-
ტერებოდა. დელიუკინი ჩურჩულით საუბრობდა ტელეფონზე. მი-
ლა დოროშენკო კი ნამტირალევი თვალებით იჯდა.
– სალუტ, – მივესალმე, – რას ჩამოგიყრიათ ყურები, რეჟიმის
ტრუბადურებო?!
ხმა არ გაუციათ. მხოლოდ სიდოროვსკიმ მიპასუხა დაღვრე-
მილმა.
– შენი ცინიზმი, დოვლატოვ, ყოველგვარ ზღვარს აჭარბებს.
ნამდვილად რაღაც მოხდა-მეთქი ვიფიქრე. ნუთუ პრემიები
მოგვიხსნეს?
– რა გლოვაა, – ვკითხულობ, – სადაა მიცვალებული?
– კუიბიშევის მორგში, – მპასუხობს სიდოროვსკი, – ხვალ
დაკრძალავენ.
ვერაფერი გავიგე. ბოლოს, დელიუკინი ტელეფონზე საუბარს
მორჩა და ჩურჩულითვე ამიხსნა:
– რაისამ თავი მოიწამლა. სამი კოლოფი ნემბუტალი შეჭამა.
– აჰა, გასაგებია. აიძულეთ ადამიანი!.. – გამოვაცხადე.

105 მკითხველთა ლიგა

 რაისა ჩვენი მბეჭდავ-მემანქანე იყო – სხვათა შორის, კვალი-
ფიციური. სწრაფად და თვალდახუჭული მუშაობდა, რაც ხელს არ
უშლიდა, უამრავი შეცდომა შეემჩნია.
თუმცა, მხოლოდ ქაღალდზე ამჩნევდა მათ. ცხოვრებაში რა-
ისა თავად უშვებდა უამრავ შეცდომას.
საბოლოოდ, მაინც ვერ მიიღო დიპლომი. თანაც, ოცდახუთი
წლისა მარტოხელა დედად დარჩა. და ბოლოს ანტისემიტური
ტრადიციების მქონე საწარმოს გაზეთში ამოყო თავი.
თავად ებრაელი, ვერაფრით მიეჩვია ამ ფაქტს. რედაქტორს
ეთავხედებოდა, სვამდა, ბოროტად იყენებდა კოსმეტიკას. მოკ-
ლედ, თავისი ებრაული წარმომავლობით არ იფარგლებოდა. უფ-
რო შორსაც მიდიოდა.
რაისას, ალბათ, როგორც ყველა დანარჩენ სემიტს, აიტან-
დნენ, ოღონდ, უფრო გონივრულად უნდა მოქცეულიყო. ანუ,
ჭკვიანურად, მოკრძალებულად და ოდნავ დამნაშავესავით. ის კი
გაუთავებლად ამჟღავნებდა ქრისტიანულ ნაკლოვანებებს.
ოქტომბრიდან წამლავდნენ რაისას. რომ მოეხსნათ, ფორმა-
ლური მიზეზი უნდა ჰქონოდათ. საჭირო იყო სამი-ოთხი საყვედუ-
რი.
რედაქტორი ბოგომოლოვი შეუდგა საქმეს. ისე ექცეოდა რა-
ისას, რომ მას ეუხეშა. ქრონომეტრი ეჭირა ხელში და ისე ელოდა
დილით. ცდილობდა, არაკეთილსინდისიერებაში გამოეჭირა. ან-
და მთვრალი მაინც მოეხელთებინა რედაქციაში.
ყველაფერი ეს თანამშრომელთა ერთსულოვანი დუმილის
ფონზე ხდებოდა. თუმცა, თითქმის ყველა მამაკაცს მოსწონდა
რაისა. იგი ერთადერთი თავისუფალი ქალი იყო რედაქციაში.
და, აი, რაისამ თავი მოიწამლა. მთელი დღე ყველა მოღუშუ-
ლი და უცნაურად განწყობილი დადიოდა. ლაპარაკობდნენ დაბა-
ლი, შთაგონებული ხმით. მეცნიერების განყოფილების თანამ-
შრომელმა ვორობიოვმა მითხრა:
106 მკითხველთა ლიგა
 – ცუდად ვარ, ძმაო! გამიგე, რა! ჩვენ ისეთი რთული, გაურკვე-
ველი ურთიერთობა გვქონდა... როგორც იტყვიან, ათას ერთი
ღამე... ხომ იცი, მე ცოლიანი ვარ, რაისას კი მძიმე ხასიათი აქვს...
აქედან მოდის ყველა კომპლექსი... ხომ გესმის ჩემი?..
ბუფეტში დელიუკინი მომიჯდა გვერდით. ნიკაპი კვერცხის გუ-
ლით ჰქონდა დასვრილი. მომიჯდა და მითხრა:
– რაისა, ა?! აზრზე ხარ?! ახალგაზრდა, ჯანმრთელი გოგონა!
– ჰო, – ვეუბნები, – საშინელებაა.
– საშინელებაა... მე და რაისა ხომ მხოლოდ მეგობრები არ ვი-
ყავით. ვიმედოვნებ, ხვდები, რაზეა ლაპარაკი... უცნაური, აუტა-
ნელი ურთიერთობა გვქონდა. მე პოზიტიური, რომანტიკოსი, ცო-
ტა სიცოცხლისმოყვარულიც კი ვარ. რაისას კი უამრავი კომ-
პლექსი ჰქონდა. სხვადასხვა ენაზე ვლაპარაკობდით...
ჩვენმა ფელეტონისტმა სიდოროვსკიმაც კი გამაჩერა:
– გამიგე, ღმერთი არა მწამს, მაგრამ მაინც, თვითმკვლელო-
ბა ცოდვაა! იმისთანას რას წარმოვადგენთ, რომ საკუთარი სი-
ცოცხლის ხელყოფის უფლება გვქონდეს?!. რაისა ასე არ უნდა
მოქცეულიყო! დაფიქრდა კი, როგორ ჩრდილს მიაყენებდა რე-
დაქციას?!
– არა მგონია. და საერთოდ, რა შუაშია აქ რედაქცია?
– რაც უნდა სასაცილოდ ჟღერდეს, მე პროფესიული თავმოყ-
ვარეობა გამაჩნია.
– მეც. მაგრამ მე სხვა პროფესიისა ვარ.
– თავხედობა არ არის აუცილებელი. რაისაზე მინდოდა მესა-
უბრა.
– თქვენ რთული, გაურკვეველი ურთიერთობა გქონდათ.
– როგორ გამოიცანი?
– მივხვდი.
– ჩემთვის მისი საქციელი შეურაცხმყოფელია. შენ, რა თქმა
უნდა, იტყვი, რომ ზედმეტად ემოციური ვარ. დიახ, ემოციური
107 მკითხველთა ლიგა
ვარ. შეიძლება, ზედმეტად ემოციურიც. მაგრამ მე რკინისებურ
პრინციპებს ვიცავ. ვიმედოვნებ, ხვდები, რისი თქმაც მინდა...
– ისე, რა.
– მინდა გითხრა, რომ პრინციპული ვარ...
და უცებ კინაღამ გული ამერია. თანაც ისე, რომ თავი ამტკივ-
და. სამსახურიდან წასვლა გადავწყვიტე, უფრო სწორად – სადი-
ლის შემდეგ არც დავბრუნდები და ჩემს ქაღალდებსაც არ წამო-
ვიღებ-მეთქი. უბრალოდ, უსიტყვოდ წავალ. ზუსტად ასე – გავალ,
ჩავჯდები ავტობუსში და... მერე კი?
მერე რა მოხდებოდა, მნიშვნელობა არ ჰქონდა. ოღონდ რე-
დაქციიდან გამეღწია და დამეცვა რკინისებური პრინციპები,
ყალბი ენთუზიაზმი, აუხდენელი შემოქმედებითი ოცნებები...
უფროს ძმას დავურეკე. თავრიდის გასტრონომთან შევხვდით
ერთმანეთს. ვიყიდეთ ყველაფერი, რაც საჭირო იყო. ბორიამ
მითხრა:
– წავიდეთ სასტუმრო „სოვეტსკაიაში“. იქ ჩემი ლვოველი მე-
გობრები ცხოვრობენ.
მისი მეგობრები აღმოჩნდნენ სამი შედარებით ახალგაზრდა
ქალი. ქალებს სოფა, რიტა და გალინა პავლოვნა ერქვათ. დოკუ-
მენტურ ფილმს კი, რომელსაც ისინი იღებდნენ, „ძლიერი აკორ-
დი“ ეწოდებოდა. ფილმი ღორების კომბინირებული საკვების თე-
მას ეხებოდა.
სასტუმრო „სოვეტსკაია“ ექვსი წლის წინათ ააშენეს. თავიდან
მხოლოდ უცხოელები ცხოვრობდნენ. მერე, მოულოდნელად,
ისინი გაასახლეს. აღმოჩნდა, რომ ბოლო სართულებიდან გემ-
თმშენებელი ქარხანა „ადმირალტეეცის“ საამქროსათვის ფო-
ტოების გადაღება შეიძლებოდა.
ბოროტმა ენებმა სასტუმრო „სოვეტსკაიას“ „ანტისოვეტსკაია“
შეარქვეს...

108 მკითხველთა ლიგა

 კინოჯგუფის ქალები მომეწონა. უმალ და შეუპოვრად მოქმე-
დებდნენ. მოიტანეს სკამები, გამოიღეს თეფშები და ჭიქები, დაჭ-
რეს ძეხვი. ანუ დღისით დასვენებისა და გართობისთვის სრული-
ად მზად აღმოჩნდნენ. სოფამ კონსერვიც კი გახსნა პარფიუმერი-
ის მაკრატლით.
ძმამ მითხრა:
– აბა, წავიდა!
გადაჰკრა, წამოწითლდა, პიჯაკი გაიხადა. მეც მინდოდა პიჯა-
კის გახსნა, მაგრამ რიტამ გამაჩერა:
– ლიმონათზე ჩადით.
ჩავედი ბუფეტში.
სამ წუთში დავბრუნდი. ამასობაში ქალებს ჩემი ძმა უკვე შეჰ-
ყვარებოდათ – სამივეს ერთად. თანაც, ეს სიყვარული ჩემთვის
შეურაცხმყოფელი აღმოჩნდა. როგორც კი შპროტის გადაღებას
დავაპირებდი, სოფა მეუბნებოდა:
– კილკას რატომ არ ჭამთ? შპროტი ბორიას უყვარს.
თუკი არაყს ვისხამდი, რიტა შფოთავდა:
– „მოსკოვსკაია“ დალიეთ, ბორია ამბობს, რომ „სტოლიჩნაი-
ა“ სჯობს!
თავშეკავებული გალინა პავლოვნაც კი ჩაერია:
– „ავრორა“ მოწიეთ. ბორიას იმპორტული სიგარეტი მოს-
წონს.
– მეც, – ვეუბნები, – იმპორტული სიგარეტი მომწონს.
– ტიპური სნობიზმია, – აღშფოთდა გალინა პავლოვნა.
როგორც კი ჩემი ძმა რაიმე სისულელეს წამოროშავდა, ქალე-
ბი წივილ-კივილით იცინოდნენ. მაგალითად, ყაბაყის ხიზილალა
გაიქანა პირში და თქვა:
– მგონი, ეს ხიზილალა ერთხელ უკვე ნაჭამია.
ყველა ახარხარდა.

109 მკითხველთა ლიგა

 დავიწყე მოყოლა, რომ ჩვენმა მემანქანემ თავი მოიწამლა.
ყველამ დამიყვირა:
– შეწყვიტეთ.
ასე გავიდა ორი საათი. სულ მეგონა, რომ ქალები ჩემი ძმის
გამო იჩხუბებდნენ. ეს არ მოხდა. პირიქით, ბებერი მუსლიმის ცო-
ლებივით თანდათან უფრო დამეგობრდნენ.
ბორია კინომსახიობთა ცხოვრებაზე ჭორებს ჰყვებოდა. ქურ-
დულ სიმღერებს მღეროდა. დათვრა და გალინა პავლოვნას
ბლუზა შეუხსნა. მე კი იმდენად დავეცი, წინა დღის გაზეთი გადავ-
შალე. მერე რიტამ თქვა:
– აეროპორტში მივდივარ. ფილმის დირექტორს უნდა შევ-
ხვდე. სერგეი, გამაცილეთ.
გავიფიქრე: „რა კარგია. ბორია შპროტს მიირთმევს. ბორია
„ქემელს“ ეწევა. ბორია „სტოლიჩნაიას“ სვამს. ეს ბებრუხანა კი
მე უნდა გავაცილო?!“
ძმამ მითხრა:
– გაჰყევი. მაინც გაზეთს კითხულობ.
– კარგი, – ვთქვი, – წავიდეთ. ბარემ ბოლომდე დავეცემი.
სათხილამურო ქუდი ჩამოვიფხატე. რიტამ ქურქი მოიცვა.
ლიფტით ჩავედით და ტაქსის გაჩერებას მივუახლოვდით.
ღამდებოდა. თოვლს თითქოს ცისფერი დაჰკრავდა. ბინდბუნ-
დში ნეონის ნათება იღვენთებოდა.
გაჩერებაზე პირველები ვიყავით. რიტა მთელი ამ ხნის განმავ-
ლობაში ხმას არ იღებდა.
მხოლოდ ერთი ფრაზა წარმოთქვა:
– ლოთივით გაცვიათ!
ვუპასუხე:
– ნუ ნერვიულობთ. წარმოიდგინეთ, რომ მონტიორი ან სან-
ტექნიკოსი ვარ. არისტოკრატ ქალს ეჩქარება ელექტრომონტი-
ორთან ერთად. ყველაფერი კარგადაა.
110 მკითხველთა ლიგა
 გავაჩერე მანქანა. უკვე ვსხდებოდით. საიდანღაც ორი ახმახი
გამოჩნდა:
– გვეჩქარება, წვეროსანო!
ჩემს გვერდით გაწევას შეეცადნენ. ერთერთი უკვე შეძვრა მან-
ქანაში.
ეს უკვე მეტისმეტი იყო. მთელი დღე უარყოფითი ემოციები და-
მეხვია თავს. აქ კიდევ – პირდაპირ ქუჩური უხამსობა. მეც გავ-
შმაგდი.
გავიხსენე მძიმეწონიანი შარაფუტდინოვის გაკვეთილები და
ხელი მოვიქნიე. მოვიქნიე და გადავპირქვავდი.
ახლაც ვერ ვხვდები, რა მოხდა. ან ფეხი ამიცურდა, ანდა სიმ-
ძიმის ცენტრი ძალზე მაღლა მაქვს... მოკლედ, მოვჯექი.
დავინახე ცა – დიდრონი, მკრთალი, იდუმალი. ასე დაშორე-
ბული ყველა ჩემი გასაჭირისა და გულგატეხილობისგან, ასეთი
სუფთა.
მანამ ვტკბებოდი მისი ცქერით, სანამ თვალში ბათინკი არ
მომხვდა. და, ჩამობნელდა კიდეც...
მილიციონერის სასტვენის ხმამ გამომაფხიზლა. ვიჯექი და
ნაგვის ყუთს ვეყუდებოდი. ჩემგან მარჯვნივ ხალხი შეკრებილი-
ყო. მარცხენა მხარე წყვდიადს დაეფარა.
რიტა რაღაცას უხსნიდა ზემდეგს. შესაძლოა, პასუხისმგებელი
მუშაკის ცოლადაც კი აღექვათ. მე კი – მის პირად მძღოლად. ამი-
ტომაც მილიციონერი ყურადღებით უსმენდა.
მუშტებით მიწას დავეყრდენი. დავტრიალდი და ადგომა ვცა-
დე. შემაქანა. საბედნიეროდ, რიტამ მოირბინა.
ისევ ლიფტში აღმოვჩნდით. ტანსაცმელი გამჭუჭყიანებოდა.
სათხილამურო ქუდი დამკარგვოდა. ლოყიდან სისხლი მომდი-
ოდა.

111 მკითხველთა ლიგა

 რიტა წელზე მომხვეოდა. შევეცადე, გავწეულიყავი. ახლა,
მართლაც, მისი დამცირება მინდოდა. მაგრამ რიტა მომეკრა და
წამჩურჩულა:
– რა სიმპათიური ხარ, არამზადავ!
ლიფტმა წყნარად დაიწკარუნა და ბოლო სართულზე გაჩერ-
და. ისევ იმ სასტუმრო ნომერში შევედით. ჩემი ძმა გალინა პავ-
ლოვნას კოცნიდა. სოფა პერანგზე ექაჩებოდა და ერთსა და იმა-
ვეს იმეორებდა:
– სულელო, დედის ტოლა ქალია...
ჩემს დანახვაზე ძმამ საშინელი ყვირილი ატეხა. სადღაც გაქ-
ცევაც დააპირა, მაგრამ გადაიფიქრა. ქალები შემომეხვივნენ.
უცნაური რამ ხდებოდა. როცა ჩვეულებრივი ადამიანი ვიყავი,
მიფრთხოდნენ. ახლა, როცა თითქმის დავინვალიდდი, ყურად-
ღება მომაქციეს. ერთმანეთს ასწრებდნენ ჩემი თვალის მოვლას.
რიტა სველი ტილოთი მიწმენდდა სახეს, გალინა პავლოვნა-
თასმებს მიხსნიდა ბათინკებზე. სოფა ყველაზე შორს წავიდა –
შარვლის გახდას შეუდგა.
ჩემი ძმა რაღაცას ბუტბუტებდა, რჩევებს აძლევდა ქალებს,
მაგრამ ხმა ჩააკმენდინეს. როგორც კი რაიმეს იტყოდა, მაშინვე
აუყვირდებოდნენ:
– გაჩუმდი! ჩახეთქე შენი სულელური არაყი! ჭამე შენი საზიზ-
ღარი კონსერვები! უშენოდაც მოვუვლით!
ცოტა ხნის შემდეგ მაინც მოვყევი ჩვენი მემანქანის თვით-
მკვლელობის ამბავი. ამჯერად დიდი ინტერესით მომისმინეს. გა-
ლინა პავლოვნა კი ლამის ატირდა:
– მიაქციეთ ყურადღება! სერიოჟას ერთადერთი თვალი აქვს.
მაგრამ ამ ერთადერთი თვალით ბევრად უფრო მეტს ხედავს,
ვიდრე სხვები – ორით...
ამის შემდეგ რიტამ თქვა:

112 მკითხველთა ლიგა

 – არ წავალ აეროპორტში. ტრავმატოლოგიურში უნდა წავი-
დეთ. ფილმის დირექტორს ბორია შეხვდება.
– არ ვიცნობ, – თქვა ბორიამ.
– არა უშავს, რადიოში მისცემ განცხადებას.
– მე ხომ მთვრალი ვარ.
– შენ გგონია, ის ფხიზელი იქნება?..
რიტასთან ერთად გოგოლის ცხრა ნომერში წავედი, ტრავმა-
ტოლოგიურში. მისაღებში დასახიჩრებულები იცდიდნენ. ზოგი-
ერთები კვნესოდნენ.
რიტა ისე შევიდა ექიმთან, რიგისთვის არ დაუცდია. მისმა
მდიდრულმა ქურქმა აქაც მოახდინა შთაბეჭდილება. მესმოდა,
როგორ იკითხა ხმამაღლა:
– თუკი ჩემს ჯეელს სიფათი მიუნგრიეს, ვის მივმართო?
და იმავე წამს ხელი დამიქნია:
– შემოდი!
ოცი წუთი ვიჯექი ექიმთან. ექიმმა მითხრა, რომ ბეწვზე გადავ-
რჩი. ტვინის შერყევა არ მქონდა, არც გუგა დაზიანებულა. დალი-
ლავება კი ერთ კვირაში გაივლიდა.
მერე ექიმმა მკითხა:
– რა ჩაგარტყეს – აგური?
– ბათინკი, – ვუპასუხე მე.
ექიმმა დააზუსტა:
– ალბათ, მთამსვლელის ბათინკი.
და დაამატა:
– როდის გამოუშვებენ მოხდენილ საბჭოთა ფეხსაცმელს?!.
მოკლედ, არც ისე ცუდად იყო საქმე. ასე რომ, ერთადერთ და-
ნაკლისად სათხილამურო ქუდი ჩაითვალა.
შინ ღამის პირველი საათისთვის დავბრუნდი. ლენამ ცივად
ამოთქვა:
– გილოცავ.
113 მკითხველთა ლიგა
 მოვუყევი, რაც მოხდა. პასუხად გაისმა – მუდამ საოცარ ისტო-
რიებში ეხვევი...
დილაადრიან ძმამ დარეკა. ცუდ გუნებაზე ვიყავი. რედაქციაში
წასვლა არ მინდოდა. ფული არ მქონდა. მომავალი წყვდიადის-
კენ მეწეოდა.
თანაც, ჩემს სახეზე რაღაც ჰერალდიკური გაჩნდა. მარცხენა
მხარე ჩაშავდა. დალილავებული ადგილი ცისარტყელას ყველა
ფერს შეიცავდა. ქუჩაში გასვლაზე ფიქრიც არ შეიძლებოდა.
ძმა მეუბნება:
– აუცილებელი საქმე მაქვს შენთან. ერთი ფინანსური ხრიკი
უნდა ჩავატაროთ. განვადებით ვყიდულობ ფერად ტელევიზორს.
ნაღდ ფულზე მივყიდი ერთ ტიპს. ვკარგავ ორმოცდაათ მანეთს.
სამაგიეროდ, ნაწილ-ნაწილ სამასზე მეტს ვიღებ ერთი წლის მან-
ძილზე. გაიგე?
– ვერა.
– ყველაფერი მარტივადაა. ამ სამას მანეთს თითქოს ვალად
ვიღებ. ვისტუმრებ წვრილ-წვრილ კრედიტორებს. გამოვდივარ
ფინანსური ჩიხიდან. ტელევიზორის ვალს კი რეგულარულად
დავფარავ ერთი წლის მანძილზე. გასაგებია? ფილოსოფიურად
თუ განვსჯით, ერთი დიდი ვალი სჯობს ას წვრილ ვალს. ერთი
წლით სესხება უფრო სოლიდურია, ვიდრე ზეგამდე თხოვნა. და
ბოლოს, უფრო ლამაზია, სახელმწიფოს ვალი გქონდეს, ვიდრე –
ნაცნობებისა.
– გასაგებია, – ვეუბნები, – ოღონდ, მე რა შუაში ვარ?
– ჩემთან ერთად წამოხვალ.
– ეგღა მაკლია.
– მჭირდები. შენ უფრო პრაქტიკული ტვინი გაქვს. დამეხმარე-
ბი, ფული რომ არ გავფლანგო.
– მე ხომ ნაცემი ვარ.

114 მკითხველთა ლიგა

 – მერე რა! ეგ ვიღას აინტერესებს?! მზის სათვალეს წამოგი-
ღებ.
– თებერვალია.
– არა უშავს. ვითომ აბისინიიდან ჩამოფრინდი... ხო, მარ-
თლა, ვინ რა იცის, რატომ გცემეს. იქნებ ქალის ღირსებას იცავ-
დი?
– დაახლოებით, ასეც იყო.
– მით უმეტეს...
მოვემზადე წასასვლელად. ცოლს ვუთხარი, რომ პოლიკლი-
ნიკაში მივდიოდი. ლენამ მითხრა:
– აი, მანეთიანი, ერთი ბოთლი ზეთი იყიდე.
ძმას კონიუშენოის მოედანზე შევხვდი. წავის ბეწვის გაცრეცი-
ლი ქუდი ეხურა. ჯიბიდან მზის სათვალე ამოიღო. ვეუბნები:
– სათვალე ვერ მიშველის. ქუდი მომეცი.
– ქუდი გიშველის?
– ყურები მაინც არ გამეყინება.
– ეგ მართალია. რიგრიგობით ვიხმაროთ.
ტროლეიბუსის გაჩერებასთან მივედით. ძმამ მითხრა:
– ტაქსი გავაჩეროთ. ტროლეიბუსით რომ წავიდეთ, არაბუნებ-
რივი იქნება. ჩვენ, შეიძლება ითქვას, ჯიბეები ფულით გვაქვს სავ-
სე. მანეთიანი გაქვს?
– მაქვს. მაგრამ ზეთი უნდა ვიყიდო.
– ხომ გეუბნები, ფული იქნება. თუ გინდა, ერთ ვედრო ზეთს
გიყიდი.
– ვედრო ნამეტანია, მაგრამ მანეთიანი, თუ შეიძლება, დამიბ-
რუნე.
– ჩათვალე, რომ ეგ ქეციანი მანეთიანი ჯიბეში გიდევს...
ძმამ მანქანა გააჩერა. „გოსტინი დვორში“ მივედით. რადიო-
საქონლის განყოფილებაში შევედით. ბორია დახლს იქით ვიღა-
ცასთან ერთად გაქრა. წასვლისას ქუდი გამომიწოდა:
115 მკითხველთა ლიგა
 – შენი ჯერია. დაიხურე.
ოცი წუთი ველოდე. რადიოებსა და ტელევიზორებს ვათვა-
ლიერებდი. ქუდი ხელში მეჭირა. მეჩვენებოდა, რომ ყველას ჩემი
თვალი აინტერესებდა. თუკი ლამაზი ქალი გამოჩნდებოდა, მარ-
ცხნივ ვტრიალდებოდი.
ერთი წამით გამოჩნდა ძმა, აღტაცებული და გახარებული. მე-
უბნება:
– ყველაფერი ნორმალურად მიდის. საკრედიტო საბუთებს ხე-
ლი უკვე მოვაწერე. ახლახან მყიდველიც გამოჩნდა. ახლა ტელე-
ვიზორს მისცემენ. დამელოდე...
დაველოდე. რადიოსაქონლის განყოფილებიდან საბავშვო
სექციაში გადავედი. გამყიდველი ყოფილი თანაკლასელი ლი-
ოვა გირშოვიჩი აღმოჩნდა. ლიოვამ ჩემი თვალის თვალიერება
დაიწყო:
– რა მოგარტყეს? – მეკითხება.
გავიფიქრე – ყველას აინტერესებს, რა მომარტყეს. ერთი მა-
ინც დაინტერესდეს, რატომ მომარტყეს.
– ბათინკი, – ვეუბნები.
– შენ, რა, პანელზე ეგდე?
– რატომაც არა?..
ლიოვამ საშინელი ამბავი მიამბო. თურმე სათამაშოების ფაბ-
რიკაში მსხვილი სახელმწიფო დატაცების ფაქტი აღმოაჩინეს.
იკარგებოდა სათამაშო დათვები, ტანკები, დასაქოქი ექსკავატო-
რები. თანაც, ძალზე დიდი რაოდენობით. მილიცია ერთი წელი
იძიებდა ამ საქმეს, მაგრამ უშედეგოდ.
სულ ცოტა ხნის წინათ დანაშაული გაიხსნა.
ამ ფაბრიკის ორმა მუშამ გვირაბი გათხარა. გვირაბი საწარ-
მოდან კოტოვსკის ქუჩამდე აღწევდა. მუშები იღებდნენ სათამა-
შოებს, ქოქავდნენ, დგამდნენ მიწაზე. მერე კი დათვები, ტანკები,

116 მკითხველთა ლიგა

ექსკავატორები თავად მიდიოდნენ. გაუთავებელი ნაკადი მიედი-
ნებოდა ფაბრიკიდან...
ამ დროს შუშის იქით ძმას მოვკარი თვალი. მისკენ გავემარ-
თე.
ბორია აშკარად შეცვლილი მომეჩვენა. თავი არისტოკრატუ-
ლად ეჭირა. მაძღარი და ზანტი დიდკაცივით გამოიყურებოდა.
უხალისო, ჭირვეული ხმით წარმოთქვა:
– სად დაიკარგე?
გავიფიქრე – აი, როგორ გვცვლის ფული. იმ შემთხვევაშიც კი,
როცა სხვისია.
ქუჩაში გამოვედით. ძმამ ჯიბეზე დაირტყა ხელი:
– წამო, ვისადილოთ!
– შენ ხომ თქვი, ვალები უნდა გავისტუმროო.
– ხო, ვთქვი, რომ ვალები უნდა გავისტუმრო, მაგრამ ხომ არ
მითქვამს, რომ უნდა ვიშიმშილო. გვაქვს სამას ოცი მანეთი და
სამოცდაოთხი კაპიკი. თუ არ ვისადილეთ, არაბუნებრივი იქნება.
დალევა აუცილებელი არ არის. ნუ დავლევთ.
მერე დაამატა:
– გათბი? მომეცი ჩემი ქუდი.
გზაში ოცნება დაიწყო:
– რამე ხრაშუნა შევუკვეთოთ. შეგიმჩნევია, როგორ მიყვარს
ყველაფერი ხრაშუნა?
– კი, – ვეუბნები, – მაგალითად, არაყი „სტოლიჩნაია“.
ბორიამ ხმა ჩამაკმენდინა:
– ნუ ხარ ცინიკოსი. არაყი წმინდა რამ არის.
მერე სევდიანი ხმით მისაყვედურა:
– ასეთ რამეს მეტ-ნაკლებად სერიოზულად უნდა მიუდგე...
ქუჩა გადავჭერით და სამწვადეში ამოვყავით თავი. რძის კაფე-
ში მინდოდა შესვლა, მაგრამ ძმამ მითხრა:

117 მკითხველთა ლიგა

 – სამწვადე ერთადერთი ადგილია, სადაც ნაბეთქი სიფათი
ჩვეულებრივი ამბავია...
სამწვადეში ცოტა მუშტარი იყო. საკიდზე ზამთრის პალტოები
შევამჩნიე. დარბაზში მაქმანისწინსაფრიანი ლამაზი გოგონები
მიდი-მოდიოდნენ. მუსიკალური ავტომატი „გოლუბკას“ უკრავ-
და.
შესასვლელთან, დახლს ზემოთ, ბოთლები ციმციმებდნენ.
შიგნით, ოდნავ ამაღლებულზე, მაგიდები იდგა.
ძმა იმ წუთშივე სპირტიანი სასმელებით დაინტერესდა.
მინდოდა, შემეჩერებინა:
– გაიხსენე, რა თქვი.
– რა ვთქვი, რო? ვთქვი, არ დავლიოთ-მეთქი. ანუ ზედმეტს ნუ
ვიზამთ-მეთქი. რა აუცილებელია ჭიქებით სმა. ჩვენ ხომ ინტელი-
გენტები ვართ. თითო სირჩაც საკმარისია გუნების გამოსაკეთებ-
ლად. საერთოდ რომ არ დავლიოთ, არაბუნებრივი იქნება.
და ნახევარი ლიტრი სომხური კონიაკი შეუკვეთა. ვეუბნები:
– მომეცი მანეთი. ზეთს ვიყიდი.
გაცხარდა:
– როგორ დაწვრილმანდი! არა მაქვს მანეთიანი, მხოლოდ
თუმნიანები მაქვს. დავახურდავებ და მთელ ცისტერნა ზეთს გი-
ყიდი...
გახდისას ქუდი გამომიწოდა:
– დაიჭი, შენი ჯერია.
კუთხეში დავსხედით. დარბაზს მარჯვენა მხარე მივუშვირე.
მერე ყველაფერი სწრაფად მოხდა. სამწვადიდან „ასტორი-
აში“ წავედით. იქიდან – ნაცნობებთან, რომლებიც ყინულის ბა-
ლეტში მოღვაწეობდნენ. ნაცნობებისგან – ჟურნალისტთა კავში-
რის ბარში. ჩემი ძმა ყველგან ერთსა და იმავეს იმეორებდა:

118 მკითხველთა ლიგა

 – ახლა რომ შევჩერდეთ, არაბუნებრივი იქნება. ფული რომ
არ გვქონდა, მაშინ ვსვამდით. სასაცილოა, ახლა რომ არ დავლი-
ოთ, როცა ფული გვაქვს...
ყოველ მორიგ რესტორანში შესვლისას ბორია თავის ქუდს
მიწვდიდა. როცა ქუჩაში გამოვდიოდით, მადლიერებით ვუბრუ-
ნებდი.
მერე რილეევზე თეატრალურ მაღაზიაში შევიდა. ბურატინოს
უშნო ნიღაბი იყიდა. ამ ნიღბით ვიჯექი საათზე მეტხანს ბარ „იუ-
ნოსტის“ დახლთან. ამ დროისთვის ჩემი თვალი გაიისფრდა.
საღამოსათვის ძმამ ახალი იდეა აიკვიატა. ჩხუბი მოინდომა.
უფრო სწორად – ჩემი გუშინდელი გამლახავების ნახვა. ეჩვენე-
ბოდა, რომ ბრბოში იპოვიდა მათ.
შენ ხომ ისინი არც დაგინახავს-მეთქი, – ვეუბნები.
– აბა, შენი აზრით, რისთვის არსებობს ინტუიცია?..
უცნობებს გადაეკიდა. საბედნიეროდ, მისი ყველას შეეშინდა
მანამ, სანამ მაღაზია „გალანტერეასთან“ ვიღაც გოლიათს არ
დაეჯახა.
იმას არ შეშინებია. თქვა:
– პირველად ვხედავ ებრაელ ალკოჰოლიკს!
ძმა უმალ გამოცოცხლდა. თითქოს, მთელი ცხოვრება ოცნე-
ბობდა, მისი ეროვნული ღირსება შეელახათ. თანაც, სწორედ
რომ, ებრაელი არ გახლდათ. ეს მე ვიყავი, გარკვეულწილად ებ-
რაელი. ასე გამოვიდა. აბურდული ოჯახური ისტორიაა. მოყოლა
მეზარება...
სხვათა შორის, ბორიას ცოლი, ქალიშვილობაში ფაინციმერი,
ხშირად ამბობდა: „ბორიამ ჩემი იმდენი სისხლი დალია, რომ ახ-
ლა ნახევრად ებრაელია!“
ადრე ბორიასათვის კავკასიური პატრიოტიზმი არ შემიმჩნე-
ვია. ახლა ქართული აქცენტითაც კი ალაპარაკდა:

119 მკითხველთა ლიგა

 – მე ვარ ებრაელი? ესე იგი, შენი აზრით, ებრაელი ვარ?! მაწ-
ყენინე, ძვირფასო!..
მოკლედ, რომელიღაც ეზოსკენ დაიძრნენ.
ვუთხარი:
– მორჩი. დაანებე ამ კაცს თავი. წავიდეთ აქედან.
მაგრამ ძმა უკვე ეზოში შედიოდა და დამიძახა:
– არ წახვიდე. მილიცია თუ გამოჩნდა, დაუსტვინე...
არ ვიცი, რა მოხდა იმ ეზოში. ვხედავდი, განზე როგორ გარ-
ბოდნენ ახლომახლო გავლილი ადამიანები.
ძმა რამდენიმე წამში გამოჩნდა. ქვედა ტუჩი გახეთქოდა.
ხელში სრულიად ახალი წავის ბეწვის ქუდი ეჭირა. უცებ გავედით
ვლადიმერის მოედანზე. ბორიამ ამოისუნთქა და მითხრა:
– კარგად მოვადე. იმანაც მომადო. ქუდი დაუვარდა. მეც ქუდი
დამივარდა. ვხედავ – იმის ქუდი უფრო ახალია. ვიხრები და ვი-
ღებ. ის კი, შესაბამისად – ჩემსას. მე შევაგინე, იმანაც შემაგინა.
ასე დავშორდით ერთმანეთს. ამ ქუდს კი შენ გჩუქნი. გამომარ-
თვი.
ვუთხარი:
– ჯობს, ერთი ბოთლი ზეთი მიყიდო.
– რა თქმა უნდა, – მიპასუხა, – ოღონდ, ჯერ დავლიოთ. ახლა
კი აუცილებელია დეზინფექციისთვის.
და დამაჯერებლობისათვის გახეთქილი ტუჩი გამობურცა...
შინ გვიან ღამე დავბრუნდი. ლენა არც დაინტერესებულა, სად
ვიყავი. მკითხა:
– ზეთი სადაა?
რაღაც ჩავიბურტყუნე. პასუხად გაისმა:
– შენი მეგობრები სულ შენს ხარჯზე სვამენ...
– სამაგიეროდ, წავის ახალი ქუდი მაქვს.
მეტი რა უნდა მეთქვა?
აბაზანაში ლენას ხმა მესმოდა:
120 მკითხველთა ლიგა
– ღმერთო ჩემო, რით დამთავრდება ყველაფერი ეს, რით?..

121 მკითხველთა ლიგა

 მძღოლის ხელთათმანები

იურა შლიპენბახი კონფერენციაზე გავიცანი თავრიდის სასახ-

ლეში, უფრო სწორად, მრავალტირაჟიანი გაზეთების რედაქ-
ტორთა თათბირზე. მე გაზეთ „ტურბოსტროიტელს“ წარმოვად-
გენდი, შლიპენბახი – ლენფილმის მცირეტირაჟიან „კადრს“.
სიტყვით გამოდიოდა პარტიის საოლქო კომიტეტის მეორე
მდივანი ბოლოტნიკოვი. დასასრულს მან თქვა:
– გვაქვს სანიმუშო გაზეთები. მაგალითად, „პროგრესის
დროშა“. არის საშუალო დონის გაზეთებიც, „ადმირალტეეცის“
მსგავსი. არის ცუდებიც, როგორიც „ტურბოსტროიტელია“. და
ბოლოს, არის უნიკალური გაზეთი „კადრი“ – ფანტასტიკურად
უნიჭო და მოსაწყენი.
ოდნავ მოვიხარე. შლიპენბახი პირიქით, ამაყად გაიჭიმა. ალ-
ბათ, დევნილ დისიდენტად წარმოიდგინა თავი. მერე ხმამაღლა
დაიყვირა:
– ლენინი ამბობდა, რომ კრიტიკა საფუძვლიანი უნდა იყოს!
– შენი გაზეთი, იურა, ყოველგვარ კრიტიკაზე დაბლა დგას, –
უპასუხა მდივანმა...
შესვენებაზე შლიპენბახმა გამაჩერა და მკითხა:
– უკაცრავად, თქვენი სიმაღლე მაინტერესებს...
არ გამკვირვებია. მიჩვეული ვიყავი. მივხვდი, რომ ასეთი აბ-
სურდული საუბარი გაიმართებოდა:
„– რა სიმაღლისა ხარ? – ას ოთხმოცდათოთხმეტი. – კალათ-
ბურთს უნდა თამაშობდე. – ვთამაშობ კიდეც. – ასეც ვიფიქრე...“
– რა სიმაღლისა ხართ? – მკითხა შლიპენბახმა.
– მეტრი და ოთხმოცდათოთხმეტი. რა იყო?
– არაპროფესიონალურ ფილმს ვიღებ. მინდა, მთავარი რო-
ლი შემოგთავაზოთ.

122 მკითხველთა ლიგა

 – მსახიობური ნიჭი არა მაქვს.
– არა უშავს. სამაგიეროდ, შესაბამისი ფაქტურაა.
– რას ნიშნავს „ფაქტურა“?
– გარეგნულ სახეს.
მომდევნო დილისთვის დავთქვით შეხვედრა.
შლიპენბახის შესახებ ისედაც გამეგონა საგაზეთო სექტორი-
დან. უბრალოდ, პირადად არ ვიცნობდი. ეს გახლდათ გამხდარი,
ნერვიული კაცი გრძელი, ბინძური თმით. ამბობდა, რომ მისი შვე-
დი წინაპრები ისტორიულ საბუთებში არიან მოხსენიებულნი.
ამასთანავე, ჩანთით პუშკინის ერთტომეულს ატარებდა. „პოლ-
ტავა“ კანფეტის გასახვევით ჩაენიშნა.
– წაიკითხეთ, – ნერვიულად ამბობდა შლიპენბახი. და, პასუხს
აღარ ელოდა, იწყებდა:
ირევა, ილტვის და ითვლება,
ამოისუნთქეს ცოტა ჩვენებმაც.
როზენს სიბრაზის ცეცხლი ედება
და შლიპენბახიც უკვე გვნებდება...
საგაზეთო სექტორში ერიდებოდნენ. ძალზე თავხედურად იქ-
ცეოდა. იქნებ თავი იჩინა მგზნებარებამ, შვედი გენერლისგან
რომ ერგო მემკვიდრეობით. დათმობა და დანებება შლიპენბახს
არ უყვარდა.
მახსოვს, ხანდაზმული ჟურნალისტი მატუშინი გარდაიცვალა.
ვიღაცამ ფულის შეგროვება იკისრა. მიმართა შლიპენბახსაც. იგი
აღშფოთდა:
– ცოცხალი მატუშინისთვის მანეთსაც ვერ გავიმეტებდი.
მკვდრისთვის კი ათ შაურსაც ვერ მოგცემთ. დაე, სუკ-მა დამარ-
ხოს თავისი დამსმენი...
ამასთან, შლიპენბახი განუწყვეტლივ სესხულობდა ფულს თა-
ნამშრომლებისგან და უხალისოდ აბრუნებდა. კრედიტორთა სი-

123 მკითხველთა ლიგა

ამ მის უბის წიგნაკში ორი ფურცელი შეავსო. როცა ვალის შესა-
ხებ ახსენებდნენ, შლიპენბახი იმუქრებოდა:
– თავს თუ მომაბეზრებ, სიიდან ამოგშლი!..
საღამოს, თათბირის შემდეგ, ორჯერ დამირეკა. ისე, უმიზე-
ზოდ. მისი დუნე ტონი ჩვენს სიახლოვეზე მეტყველებდა. მეგო-
ბარს ხომ განსაკუთრებული საჭიროების გარეშეც შეგიძლია და-
ურეკო.
– მოწყენილობაა, – ჩიოდა შლიპენბახი, – დასალევიც არა
მაქვს. ვწევარ დივანზე მარტო, ცოლთან ერთად...
საუბრის ბოლოს შემახსენა:
– ხვალ ყველაფერს განვიხილავთ.
დილა საგაზეთო სექტორში გავატარეთ. მე კორექტურას
ვკითხულობდი. შლიპენბახი მორიგ ნომერს ამზადებდა. შიგადა-
შიგ ნერვიულად ყვიროდა:
– სადაა მაკრატელი?! ვინ აიღო ჩემი სახაზავი? როგორ იწე-
რება „სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა“ – ერთად თუ ცალცალკე?
მერე სასადილოდ წავედით.
სამოციან წლებში პრესის სახლის ბუფეტი დამწყები რგოლის
გამანაწილებლებს ეკუთვნოდა. აქ იყიდებოდა საქონლის სოსი-
სები, კონსერვები, ხიზილალა, მარმელადი, ენა, დეფიციტური
თევზი. თეორიულად, ბუფეტი პრესის სახლის თანამშრომლებს
ემსახურებოდა. მათ შორის – მრავალტირაჟიანი გაზეთების ჟურ-
ნალისტებს. პრაქტიკულად კი, კაცი ქუჩიდანაც კი შეიძლება შე-
სულიყო იქ... მაგალითად, შტატგარეშე ავტორები. ამრიგად, გა-
მანაწილებელი აღარ იყო დახურული, რის გამოც დეფიციტური
პროდუქტების რაოდენობაც კლებულობდა. საბოლოოდ, ყოფი-
ლი დიდებისგან მხოლოდ ჟიგულევის ლუდიღა დარჩა.
ბუფეტს მეექვსე სართულის მთელი ჩრდილოეთი ნაწილი ეკა-
ვა. ფანჯრები ფონტანკაზე გადიოდა. სამ დარბაზში ერთდროუ-
ლად ას კაცზე მეტი ეტეოდა.
124 მკითხველთა ლიგა
 შლიპენბახმა ნიშაში შემათრია. აქ ორკაციანი მაგიდა იდგა.
როგორც ჩანს, მეტად კონფიდენციალური საუბარი გველოდა.
ლუდი და ბუტერბროდები შევუკვეთეთ. შლიპენბახმა ოდნავ
დაუწია ხმას და დაიწყო:
– თქვენ იმიტომ მოგმართეთ, რომ ვაფასებ ინტელიგენტებს.
თავად ინტელიგენტი გახლავართ. ჩვენ ცოტანი ვართ. გულ-
წრფელად რომ გითხრათ, უფრო ცოტანიც უნდა ვიყოთ. არის-
ტოკრატები, პრეისტორიული ცხოველების მსგავსად, გადაშენე-
ბის გზას ადგანან. თუმცა, გადავუხვიე. გადავწყვიტე, არაპროფე-
სიონალური ფილმი გადავიღო. აღარ მსურს, საუკეთესო წლები
ქეციან ჟურნალისტიკას შევწირო. ნაღდი შემოქმედებითი სამუ-
შაო მომწყურდა. მოკლედ, ხვალ გადაღებებს ვიწყებ. ათწუთიანი
ფილმი იქნება. ჩაფიქრებულია, როგორც სატირული პამფლეტი.
სიუჟეტი ასეთია: ლენინგრადში იდუმალი უცნობი ჩამოდის. მას-
ში ადვილი ამოსაცნობია მეფე პეტრე. ზუსტად ის, ვინც ორას სა-
მოცი წლის წინათ პეტერბურგი დააარსა. ახლა უდიდეს ხელმწი-
ფეს საზიზღარი საბჭოთა სინამდვილე არტყია გარს. მილიციონე-
რი ჯარიმით ემუქრება. ორი ლოთი კომპანიონობას სთავაზობს.
ბარიგებს მისი ბათინკების შეძენა სურთ. კახპებს მდიდარი უც-
ხოელი ჰგონიათ, სუკ-ის თანამშრომლებს – ჯაშუში. და ასე შემ-
დეგ. მოკლედ, ყველგან ლოთობა და ბარდაგია. შეძრწუნებული
მეფე ყვირის – ეს რა ჩავიდინე?! რატომ დავაარსე ეს ბოზების ქა-
ლაქი?!
შლიპენბახმა ისე გადაიხარხარა, რომ ქაღალდის ხელსაწმენ-
დები მაგიდიდან გადაცვივდა. მერე დაამატა:
– ფილმი, ასე ვთქვათ, აპოლიტიკური იქნება. ბინებში კერ-
ძოდ უნდა მოხდეს მისი ჩვენება. ვიმედოვნებ, უცხოელი ჟურნა-
ლისტებიც დაინტერესდებიან, რაც საერთაშორისო წარმატების
საწინდარია. შედეგი, შეიძლება, ძალზე მოულოდნელიც აღმოჩ-
ნდეს. ასე რომ, იფიქრეთ და აწონ-დაწონეთ. თანახმა ხართ?
125 მკითხველთა ლიგა
 – თქვენ ხომ მითხარით, იფიქრეო.
– რამდენ ხანს უნდა იფიქროთ? დათანხმდით.
– სად იშოვით საჭირო მოწყობილობას?
– ამაზე ნუ ინერვიულებთ. მე ხომ ლენფილმში ვმუშაობ. იქ
ყველა ჩემი მეგობარია, გერბერტ რაპოპორტიდან – უკანასკნელ
გამნათებლამდე. ტექნიკა ჩემს განკარგულებაშია. კამერას ბავ-
შვობიდან დავეუფლე. მოკლედ, იფიქრეთ და გადაწყვიტეთ.
თქვენ ერგებით როლს. მე მხოლოდ თანამოაზრეს შემიძლია
ვენდო. ხვალ სტუდიაში მივალთ. შევარჩევთ შესაბამის რეკვი-
ზიტს. მოველაპარაკებით გრიმიორს და დავიწყებთ.
ვუთხარი:
– უნდა ვიფიქრო.
– დაგირეკავთ.
დანახარჯი გადავიხადეთ და საგაზეთო სექტორში დავბრუნ-
დით. მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი მშობლები თეატრალურ სამ-
ყაროს მიეკუთვნებოდნენ, სამსახიობო ნიჭი მართლა არ მქონდა.
მამა რეჟისორი იყო, დედა – მსახიობი. თუმცა, თეატრის ისტო-
რიაში მშობლებს ღრმა კვალი არ დაუტოვებიათ. იქნებ, ეს კარ-
გიცაა...
რაც შემეხება მე, ორჯერ გამოვედი სცენაზე. პირველად – ჯერ
კიდევ სკოლაში. მახსოვს „ჩუკს და ჰეკს“ ვდგამდით. მე, როგორც
ყველაზე მაღალს, პოლარული მამის როლი შემხვდა. ტუნდრი-
დან თხილამურებით უნდა გამოვსულიყავი და ფინალური მონო-
ლოგი წამეკითხა.
ტუნდრას ოროსანი პროკოპიჩი ასახიერებდა კულისებს მიღ-
მა. ცოფიანი დათვივით ღმუოდა და ღრიალებდა.
ბათინკების ფრატუნით და ხელების ქნევით გავედი სცენაზე.
ასე ვასახიერებდი მოთხილამურეს. ეს გახლდათ ჩემი რეჟისო-
რული მიგნება, ხარკი თეატრალური პირობითობისადმი.

126 მკითხველთა ლიგა

 სამწუხაროდ, მაყურებელმა ვერ დააფასა ჩემი ფორმალიზმი.
პროკოპოვიჩის ღმუილის ფონზე ჩემი მიხრა-მოხრა ხულიგნო-
ბად მიიჩნიეს. ომის მერე სკოლები სავსე იყო ხულიგნებით.
გოგონები აღშფოთდნენ. ბიჭებმა ტაში დასცხეს. სკოლის დი-
რექტორი სცენაზე ამოვარდა და კულისებში გამათრია. საბოლო-
ოდ, ფინალური მონოლოგი ლიტერატურის მასწავლებელმა წა-
იკითხა.
მეორეჯერ ოთხი წლის წინათ წავიმსახიობე. რესპუბლიკურ
პარტიულ გაზეთში ვმუშაობდი და თოვლის ბაბუად დამნიშნეს.
საამისოდ სამდღიან დასვენებას და თხუთმეტ მანეთს შემპირ-
დნენ.
რედაქცია საახალწლო ზეიმს ამზადებდა სამეურვეო ინტერნა-
ტისათვის. და ისევ მე აღმოვჩნდი ყველაზე მაღალი. მომაწებეს
წვერი, მომცეს ქუდი, ქურქი და საჩუქრების კალათა. მერე კი სცე-
ნაზე გამიშვეს.
ქურქი ვიწრო მქონდა. ქუდს თევზის სუნი ასდიოდა. წვერი კი-
ნაღამ დავწვი, როდესაც მოწევა დავაპირე.
სიჩუმე ჩამოვარდა და ვთქვი:
– გამარჯობა, ძვირფასო ბავშვებო! მიცანით?
– ლენინი! ლენინი! – წამოიყვირეს პირველი რიგებიდან.
გამეცინა და წვერიც ამძვრა...
და, აი, ახლა შლიპენბახმა მთავარი როლი შემომთავაზა.
რა თქმა უნდა, შემეძლო, უარი მეთქვა. მაგრამ რატომღაც
დავთანხმდი. ყოველთვის ვეთანხმები უცნაურ წინადადებებს.
ტყუილად არ მეუბნება მეუღლე:
– ყველაფერი გაინტერესებს ცოლქმრული მოვალეობების
გარდა.
ცოლი დარწმუნებულია, რომ ცოლქმრული მოვალეობა,
უპირველეს ყოვლისა, სიფხიზლეა.

127 მკითხველთა ლიგა

 მოკლედ, წავედით ლენფილმში. შლიპენბახმა ბუტაფორიების
საამქროში ვიღაც ჩიპას დაურეკა. საშვი გამოგვიწერეს.
შენობა, რომელშიც აღმოვჩნდით, კარადებითა და ყუთებით
იყო სავსე. ნესტისა და ნაფტალინის სუნი მეცა. თავს ზემოთ დღის
განათების ნათურები ციმციმებდნენ. კუთხეში დათვის ფიტული
იდგა. გრძელ მაგიდაზე კატა დასეირნობდა.
შირმის უკნიდან ჩიპა გამოგვეცხადა. ეს გახლდათ მეზღვაუ-
რის მაისურსა და ცილინდრში გამოწყობილი შუახნის მამაკაცი.
დიდხანს მიყურა და დაინტერესდა:
– დაცვაში მსახურობდი?
– მერე, რა?
– გახსოვს საჯარიმო იზოლატორი როპჩაში??
– მერე?
– გახსოვს, პატიმარმა რომ თავი ჩამოიხრჩო ქამარზე?
– მახსენდება რაღაც.
– ჰოდა, მე ვიყავი. ორი საათი მასულიერებდნენ ჩათლახები...
ჩიპა გაზავებული სპირტით გაგვიმასპინძლდა. და, საერთოდ,
თავაზიანად გვეპყრობოდა.
მან თქვა:
– ჩაიბარეთ, მოქალაქე უფროსო!
და მაგიდაზე ძველმანების მთელი გროვა დააწყო. აქ იყო მა-
ღალყელიანი შავი ჩექმები, კამზოლი, მოსასხამი, შლაპა. მერე
ჩიპამ საიდანღაც განიერი ხელთათმანები ამოაძვრინა. ზუსტად
ისეთები, როგორიც პირველ რუს ავტომოყვარულებს ჰქონდათ.
– შარვალი? – შეახსენა შლიპენბახმა.
ჩიპამ ყუთიდან ხავერდის შარვალი ამოიღო. წვალებით ამო-
ვიცვი. შეკვრა
ვერ მოვახერხე.
– წავა, – დამარწმუნა ჩიპამ, – შპაგატით გაჭიმავთ.
დამშვიდობებისას უცებ გვითხრა:
128 მკითხველთა ლიგა
 – სანამ ვიჯექი, თავისუფლება მენატრებოდა. ახლა ბანაკის-
კენ მიმიწევს გული. რა ხალხი იყო – სივა, მოტილა, პოროვოზა!..
ძველმანები ჩემოდანში ჩავალაგეთ და ლიფტით გრიმიორ-
თან ჩავედით, ლუდმილა ბორისოვნასთან.
სხვათა შორის, პირველად ვიყავი ლენფილმში. მეგონა, უამ-
რავ საინტერესო რამეს ვნახავდი – შემოქმედებით ალიაქოთს,
ცნობილ მსახიობებს. მაგალითად, ჩურსინა იმპორტულ საცუ-
რაო კოსტიუმს იზომებს, გვერდით კი შურით შეპყრობილი ტენია-
კოვა დგას.
სინამდვილეში, ლენფილმი გიგანტურ კანცელარიას მოგაგო-
ნებდათ. დერეფნებში ნაკლებად მიმზიდველი ქალები დარბოდ-
ნენ და ხელში ქაღალდები ეჭირათ. ყველგან საბეჭდი მანქანის
ხმა ისმოდა. კოლორიტულ პიროვნებებს მაინც ვერ შევ-
ხვდით.მგონი, ყველაზე კოლორიტული, თავისი მაისურითა და
ცილინდრით, ჩიპა იყო.
ლუდმილა ბორისოვნამ სარკის წინ დამსვა. ცოტა ხანს ჩემს
ზურგს უკან იდგა.
– როგორია? – დაინტერესდა შლიპენბახი.
– თავს თუ გულისხმობ – დიდი არაფერი. სამიანი პლუსით. აი,
ფაქტურა კი გასაოცარია.
ამასთან, ლუდმილა ბორისოვნა ტუჩზე მეხებოდა, ცხვირზე
მქაჩავდა, ყურს მიზელდა.
მერე შავი პარიკი ჩამომაცვა. ულვაში მომაწება. ფანქრის ერ-
თი მოსმით დამიმრგვალა ლოყები.
– დაუჯერებელია, – აღტაცებული იყო შლიპენბახი, – ტიპური
მეფეა!
მერე გამოვეწყვე და ტაქსი შევუკვეთეთ. სტუდიები ხელმწიფე-
იმპერატორის კოსტიუმით გამოვიარე. შემხვედრები მათვალიე-
რებდნენ, თუმცა – იშვიათად.

129 მკითხველთა ლიგა

 შლიპენბახმა კიდევ ერთ ნაცნობს შეუარა, რომელმაც ორი
ყუთი აპარატურა მოგვცა. ამჯერად ფული გადავიხადეთ.
– რამდენი მოგცეთ? – დაინტერესდა შლიპენბახი.
– ოთხი და თორმეტი, – მიიღო პასუხად.
– მე კი მითხრეს, მშრალ ღვინოზე გადავიდაო.
– და შენც დაიჯერე, არა?..
ტაქსიში შლიპენბახმა ამიხსნა:
– შეგიძლია, სცენარი არ წაიკითხო. ყველაფერს იმპროვიზა-
ციაზე ავაგებთ, როგორც ამას ანტონიონი აკეთებს. მეფე პეტრე
თანამედროვე ლენინგრადში მოხვდება. აქ ყველაფერი საზიზღა-
რი და უცხოა მისთვის. პროდუქტების მაღაზიაში შედის. ყვირის:
სადაა ზუთხი, თაფლი, ანისულის არაყი? ვინ გაატიალა სახელ-
მწიფო, ურჯულოებო?!. და ასე შემდეგ. ახლა ვასილის კუნძულზე
მივდივართ. ბოდიში, თქვენობით უნდა მოგმართოთ?
– შენობით, რა თქმა უნდა.
– მივდივართ ვასილის კუნძულზე. იქ ბუკინა გველოდება მან-
ქანით.
– ვინაა ბუკინა?
– ლენფილმის ექსპედიტორი. სახელმწიფო მიკროავტობუსი
აქვს. მითხრა, რომ სამსახურის შემდეგ მოვა. ინტელიგენტი ქა-
ლია. ერთად დავწერეთ სცენარი. ახლობლის ბინაში... მოკლედ,
მივდივართ ვასილის კუნძულზე. ვიღებთ პირველ კადრებს. მეფე
სტრელკიდან ნევის პროსპექტისკენ მიემართება. გაოცებულია.
ხან ნაბიჯს ანელებს, ხან აქეთ-იქით იყურება. გასაგებია?.. მო-
ერიდე მანქანებს. შეათვალიერე ფირნიშები. ფრთხილად შემოუ-
არე სატელეფონო ჯიხურებს. თუკი შემთხვევით ვინმემ მხარი
გაგკრა, დაშნა დააძრე. ყველაფერს შემოქმედებითად მიუდექი...
დაშნა მუხლებზე მედო. პირი მოქლიბული ჰქონდა. მხოლოდ
სამი სანტიმეტრით შეიძლებოდა მისი გაშიშვლება.

130 მკითხველთა ლიგა

 შლიპენბახი აღგზნებულად იქნევდა ხელებს. სამაგიეროდ,
მძღოლი სულაც არ შეწუხებულა. მხოლოდ ბოლოს დაინტერეს-
და მეგობრულად:
– ძმურად, რომელი ზოოპარკიდან გამოიქეცი?
– შესანიშნავია! – იყვირა შლიპენბახმა, – მზა კადრია!..
ყუთებიანად გადმოვძვერით ტაქსიდან. მოპირდაპირე ტრო-
ტუართან მიკროავტობუსი იდგა. იქვე ჯინსში გამოწყობილი ქალ-
ბატონი დასეირნობდა. ჩემი გარეგნობით არ დაინტერესებულა.
– გალინა, რა ლამაზი ხარ, – უთხრა შლიპენბახმა, – ათ წუთ-
ში დავიწყებთ.
– ჰო, ჩემო კარგო, – გამოსძახა ქალბატონმა.
მერე, დაახლოებით, ოცი წუთი, აპარატურას უჩიჩხინებდნენ.
მე ყოფილი კუნსტკამერის გასწვრივ დავსეირნობდი. გამვლელე-
ბი ცნობისმოყვარედ მათვალიერებდნენ.
ნევიდან გრილი ქარი უბერავდა. მზე შიგადაშიგ ანათებდა
ღრუბლებს შორის.
როგორც იქნა, შლიპენბახმა თქვა – მზადაა. გალინამ თერმო-
სიდან ყავა დაისხა. თერმოსის თავსახური საშინლად წიოდა.
– აი, იქით წადი, – მითხრა შლიპენბახმა, – შესახვევთან. რო-
ცა ხელს დაგიქნევ, კედელს გამოჰყევი.
ქუჩაზე გადავედი და შესახვევთან დავდექი. ამ დროისათვის
ჩექმები მთლიანად დამისველდა. შლიპენბახი არ ჩქარობდა. და-
ვინახე, გალინამ ჭიქა გაუწოდა. მე კი სველი ჩექმებით დავსეირ-
ნობდი.
როგორც იქნა, შლიპენბახმა ხელი დამიქნია. კამერა შუბივით
ეჭირა. მერე სახესთან მიიტანა.
სიარული არც ისე ადვილი აღმოჩნდა. ვცდილობდი, ფეხი არ
დამცდენოდა. როცა ქარი მძლავრობდა, ქუდს ხელით ვიჭერდი.
უცებ შლიპენბახმა რაღაც დაიყვირა. ქარის გამო ვერ გავიგო-
ნე მისი სიტყვები, შევჩერდი. ქუჩაზე გადავედი.
131 მკითხველთა ლიგა
 – რას შვრები? – მკითხა შლიპენბახმა.
– ვერ გავიგონე.
– რა ვერ გაიგონე?
– თქვენ რაღაცას ყვიროდით.
– თქვენ კი არა, შენ.
– რაღაცას მიყვიროდი?
– გიყვიროდი, გენიალურია-მეთქი! მეტს არაფერს. მიდი, თა-
ვიდან წამოდი.
– გინდათ ყავა? – როგორც იქნა, მკითხა გალინამ.
– ახლა არა, – შეაჩერა შლიპენბახმა, – მესამე დუბლის შემ-
დეგ.
ისევ გამოვედი მოსახვევიდან. ისევ წავედი ხიდისკენ და შლი-
პენბახმა ისევ დამიძახა რაღაც. ყურადღება აღარ მიმიქცევია.
ასე მივაღწიე მოაჯირამდე. ბოლოს მოვიხედე. შლიპენბახი და
მისი მეგობარი ქალი მანქანაში ისხდნენ. მათკენ გავეშურე.
– ერთადერთი შენიშვნა მაქვს, – მითხრა შლიპენბახმა, – მე-
ტი ექსპრესიაა საჭირო. ყველაფერი უნდა გაოცებდეს. გაშტერე-
ბული უნდა ათვალიერებდე პლაკატებსა და ფირნიშებს.
– პლაკატები რომ არ არის?
– მერე რა. შემდეგ ჩავამონტაჟებ. მთავარია, გაოცდე. ყოვე-
ლი სამი მეტრის გავლის შემდეგ ხელები გაიქნიე...
მოკლედ, შლიპენბახმა შვიდჯერ ჩამომატარა მოსახვევიდან.
საშინლად დავიღალე. შარვალი კამზოლს ქვემოთ მივარდებო-
და. ხელთათმანები სიგარეტის მოწევისას მიშლიდა.
და აი, ტანჯვა-ვაება დამთავრდა. გალინამ თერმოსი გამომი-
წოდა. მერე თავრიდზე წავედით.
– იქ ლუდის ფარდულია, – მითხრა შლიპენბახმა, – მგონი,
რამდენიმეც კი. გარშემო ლოთები დაძრწიან. შესანიშნავი იქნე-
ბა. მონარქი ნაძირლებს შორის...

132 მკითხველთა ლიგა

 ვიცოდი ის ადგილი: ორი ლუდის ფარდული, შუაში კი არყის
გადასაკრავი. თეატრალურ ინსტიტუტთან იყო ახლოს. მარ-
თლაც, იქაურობას მთვრალები არ აკლდა.
ავტობუსი მეზობელ ეზოში გავაჩერეთ. იქვე გავამზადეთ ყვე-
ლაფერი.
ამის მერე შლიპენბახმა წამჩურჩულა:
– მარტივი მიზანსცენაა. უახლოვდები ფარდულს. აღშფოთე-
ბული ათვალიერებ იქაურ საზოგადოებას. მერე სიტყვას წარ-
მოთქვამ.
– რა უნდა ვთქვა?
– რაც გინდა. სიტყვებს მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია მი-
მიკა, ჟესტები...
– იდიოტად ჩამთვლიან.
– ძალიანაც კარგი. თქვი, რაც გინდა. ფასები იკითხე.
– მით უმეტეს, იდიოტად ჩამთვლიან. ვინ არ იცის ლუდის ფა-
სი?
– მაშინ იკითხე, ვინ არის ბოლო? მთავარია, ტუჩები ამოძ-
რაო. მერე დავამონტაჟებ. ტექსტი მერე ჩაიწერება. მაგნიტოფო-
ნის ფირზე. მოკლედ, შეუდექი საქმეს.
– დალიეთ, გაგამხნევებთ, – მითხრა გალინამ, არყის ბოთლი
ამოაძვრინა და ყავის ჭიქაში დამისხა.
მხნეობა არ მომმატებია, მაგრამ მაინც გადმოვძვერი მანქანი-
დან. ხომ უნდა დაგვეწყო?!
მწვანედ შეღებილი ლუდის ფარდული ბელინსკისა და მოხო-
ვოის კუთხეში იდგა. რიგი ქუჩის გაყოლებაზე რაიკვებვაჭრობის
შენობამდე გაწელილიყო.
დახლთან ადამიანები ერთმანეთს ჩახუტებოდნენ. მერე თან-
დათანობით თხელდებოდა რიგი, ბოლოში კი მოღუშული, გულ-
ჩათხრობილი ტიპების ათეულებად იყოფოდა.

133 მკითხველთა ლიგა

 მამაკაცებს ნაცრისფერი პიჯაკები და ბუშლატები ეცვათ. მკაც-
რად და გულგრილად ეჭირათ თავი, თითქოს უცხო საფლავზე
მოხვედრილიყვნენ. ზოგიერთებს ბიდონები და ჩაიდნები წამო-
ეღოთ.
ქალები ცოტანი იყვნენ, ხუთნი თუ ექვსნი. ისინი უფრო ხმა-
ურობდნენ და თავშეუკავებლად იქცეოდნენ. ერთი უცნაურ რამეს
ყვიროდა:
– გამატარეთ, პატივი მეცით მოხუცებულ დედას!..
ისინი, ვინც მიზანს მიაღწიეს, განზე დგებოდნენ და ნეტარებას
ეძლეოდნენ. გაზონზე ნაცრისფერი ქაფი მოედინებოდა.
ყველას თავისი მცირე, პირადი ხანძარი ენთო სულში. ჩააქ-
რობდა მას და გამოცოცხლდებოდა, სიგარეტს მოუკიდებდა, სა-
უბრის წამოსაწყებ მიზეზს დაეძებდა.
ის, ვინც ჯერ კიდევ რიგში იდგა, ინტერესდებოდა:
– ნორმალური ლუდია?
პასუხად ისმოდა:
– მგონი, ნორმალურია...
„რამდენი ასეთი ფარდულია მთელ რუსეთში“, გავიფიქრე მე.
„რამდენი ადამიანი კვდება და ცოცხლდება ყოველდღიურად“.
ბრბოს რომ მივუახლოვდი, შემეშინდა. რატომ დავთანხმდი?
რა უნდა ვუთხრა ამ გატანჯულ, მოღუშულ, ნახევრად გაგიჟებულ
ადამიანებს? ვის რაში სჭირდება ეს სულელური მასკარადი?!
რიგის ბოლოს მივადექი. ორმა თუ სამმა ყოველგვარი ცნო-
ბისმოყვარეობის გარეშე შემათვალიერა, დანარჩენებმა ვერც
შემამჩნიეს.
ჩემ წინ კავკასიური შესახედაობის ტიპი იდგა, რკინიგზელის
გიმნასტურაში გამოწყობილიყო. მარცხნივ – ჩამოხეულ-ჩამო-
ძენძილს ზონარშეხსნილი ტილოს ფეხსაცმელი ეცვა. ორი ნაბი-
ჯის დაშორებით ასანთის ღერებს ამტვრევდა და სიგარეტს უკი-
დებდა ინტელიგენტი. ცარიელი პორტფელი ფეხებშუა გაეჩარა.
134 მკითხველთა ლიგა
 ყოველივე ეს თანდათან უაზრობას ემსგავსებოდა.
ყველა დუმდა, არაფერი უკვირდათ. არაფერს მეკითხებოდ-
ნენ. ანდა, რა უნდა ეკითხათ? ყველას ერთი პრობლემა აწუხებდა
– ნაბახუსევიდან გამოსულიყო.
მე რაღა უნდა მეთქვა? მეკითხა – ვინ არის ბოლო? მე თვითონ
ვიყავი ბოლო.
ჰო, მართლა, ფული არ მქონდა. ფული ჩვეულებრივი, ადამია-
ნური შარვლის ჯიბეში დამრჩა.
ვხედავ – ეზოდან შლიპენბახი მუშტებს მიქნევს, განკარგულე-
ბებს იძლევა. ეტყობა, უნდა, რომ ჩანაფიქრის მიხედვით ვიმოქ-
მედო. ანუ იმედოვნებს, რომ კათხას ჩამარტყამენ თავში.
ვდგავარ. ნელ-ნელა ვუახლოვდები დახლს. მესმის, რკინიგ-
ზელი ვიღაცას უხსნის:
– მე მელოტის შემდეგ ვდგავარ. ჩემ მერე მეფეა. შენ კი მეფის
შემდეგ იქნები...
ინტელიგენტი მომმართავს:
– უკაცრავად, თქვენ შერდაკოვს იცნობთ?
– შერდაკოვს?
– თქვენ დომლატოვი ხართ?
– დაახლოებით.
– ძალზე მიხარია. თქვენი ვალი მაქვს, მანეთი. გახსოვთ, შერ-
დაკოვისგან მოვდიოდით კოსმონავტის დღეს? ტაქსისთვის მანე-
თი გესესხეთ.
გამომართვით.
ჯიბეები არ მქონდა. დაჭმუჭნილი მანეთიანი ხელთათმანში
ჩავიდე. შერდაკოვს მართლაც ვიცნობდი. იგი მარქსისტულ-ლე-
ნინური ესთეტიკის სპეციალისტი გახლდათ, თეატრალური ინ-
სტიტუტის დოცენტი, აქაურობის ხშირი სტუმარი...
– მოკითხვა გადაეცით, – ვუთხარი ინტელიგენტს.

135 მკითხველთა ლიგა

 ამ დროს შლიპენბახი მოგვიახლოვდა. უკან გალინა მოჰყვე-
ბოდა.
თითქმის მივაღწიე მიზანს. ხალხის მასა შემჭიდროვდა. ჩამო-
ძენძილსა და რკინიგზელს შორის შემჭყლიტეს. ჩემი დაშნის წვე-
რი ინტელიგენტის ბარძაყს ეხებოდა. შლიპენბახმა იყვირა:
– ვერ ვხედავ მიზანსცენას! სადაა კონფლიქტი?! ხალხში ანტა-
გონიზმი უნდა გამოიწვიო!
რიგი დაიძაბა. კინოკამერიანი, ენერგიული ადამიანი ხალხს
გაღიზიანებისა და შფოთისკენ მოუწოდებდა.
– უკაცრავად, – მიმართა შლიპენბახს რკინიგზელმა, – თქვენ
აქ არ მდგარხართ.
– სამსახურებრივ მოვალეობას ვასრულებ, – უპასუხა შლი-
პენბახმა.
– ყველანი ვასრულებთ, – მოისმა რიგიდან.
უკმაყოფილება იზრდებოდა. ხმები თანდათან გააგრესიულ-
და:
– ყველა სატირიკოსი, ბოზი და იუმორისტი აქ უნდა მოეთ-
რეს...
– სურათს გადაგიღებენ და გამოგაკრავენ დაფაზე... წააწერენ
– „ისინი ცხოვრებას გვიმწარებენ“.
– ადამიანები, ასე ვთქვათ, კულტურულად გამოდიან ნაბახუ-
სევიდან. ეს კი ტვინს გვიხვრეტს...
– ამისთანა ბლუკუნა პარაშასთან უნდა იდგეს...
ბრბო საცაა უნდა აჯანყებულიყო. მაგრამ უცებ შლიპენბახი
გაბრაზდა:
– მთელი რუსეთი გაალოთეთ, ჩათლახებო! სულ დაკარგეთ
ნამუსი! დილიდან არყით იჭყიპებით!..
– იურკა, მორჩი! იურკა, ნუ სულელობ, წავიდეთ! – შეეხვეწა
შლიპენბახს გალინა.

136 მკითხველთა ლიგა

 მაგრამ შლიპენბახი გაჯიუტდა. ამ დროს ჩემი რიგიც მოვიდა.
ხელთათმანიდან დაჭმუჭნილი მანეთიანი ამოვაძვრინე.
– რამდენი ავიღო?
შლიპენბახი უცბად დაწყნარდა და მეუბნება:
– მე დიდს დავლევ, გალკა – პატარას.
გალინამ დაამატა:
– ლუდს არ ვეტანები, მაგრამ სიამოვნებით დავლევ...
მის სიტყვებს დამაჯერებლობა აკლდა.
ვიღაცამ ბუზღუნი დაიწყო. ჩამოძონძილმა უკმაყოფილოებს
აუხსნა:
– მეფე ნამდვილად იდგა. ეს პიდერი კი მისი მეგობარია. ასე
რომ, ყველაფერი კანონიერადაა.
ლოთებმა ერთი წუთი იბუზღუნეს და ჩაჩუმდნენ.
შლიპენბახმა კამერა მარცხენა ხელში გადაიტანა. კათხა ას-
წია:
– გაუმარჯოს ჩვენს მომავალ ფილმს! ჭეშმარიტი ნიჭი არას-
დროს დაიკარგება.
– ჩემო საფრთხობელავ, – უთხრა გალინამ...
როცა ეზოდან უკუსვლით გამოვდიოდით, შლიპენბახმა თქვა:
– აი, პუბლიკა! აი, ხალხი! ცოტა შემეშინდა კიდეც. რაღაც იმა-
სავით იყო...
– პოლტავის ბრძოლასავით, – დავამთავრე მე.
ავტობუსში გამოცვლა მოუხერხებელი აღმოჩნდა. შინ ხელ-
მწიფე იმპერატორის კოსტიუმით მიმიყვანეს.
მეორე დღეს ჰონორარის სალაროსთან შევხვდი შლიპენბახს.
მაცნობა, რომ სამართლებრივი მოღვაწეობის დაწყება სურს. ამ-
რიგად, სამოყვარულო ფილმის გადაღება შეწყდა.
თეატრალური კოსტიუმი ორი წელი ეგდო ჩემთან. დაშნა მე-
ზობლის ბიჭუნამ მიითვისა. შლაპით იატაკს ვწმენდდით. კამ-
ზოლს ექსტრავაგანტური ქალბატონი – რეგინა ბრიტერმანი ატა-
137 მკითხველთა ლიგა
რებდა დემისეზონის პალტოს ნაცვლად. ხავერდის შარვლისგან
ჩემმა ცოლმა ქვედაბოლო შეიკერა.
მძღოლის ხელთათმანები ემიგრაციაში წავიღე. დარწმუნებუ-
ლი ვიყავი, ჩავიდოდი თუ არა, მანქანას შევიძენდი. დღემდე არ
მიყიდია. აღარ მომინდა.
რაღაცით ხომ უნდა გამოვირჩეოდე საერთო ფონზე! დაე, მთე-
ლი ფორესტ-ჰილი იცნობდეს „სწორედ იმ დოვლატოვს, რომელ-
საც ავტომობილი არა ჰყავს!“

138 მკითხველთა ლიგა

უცხოელი ქალი

139 მკითხველთა ლიგა

 ას მერვე ქუჩა

ჩვენს უბანში ასეთი ამბავი მოხდა: მარუსია ტატაროვიჩმა

ცდუნებას ვერ გაუძლო და ლათინოამერიკელი რაფაელი შეიყვა-
რა. ორი წელი ფიქრობდა და ბოლოს, როგორც იქნა, გადაწყვი-
ტა. თუმცა, თუ დავუკვირდებით, მარუსიას დიდი არჩევანი არც
ჰქონია.
მთელი ჩვენი ქუჩა იმაზე დარდმა მოიცვა, როგორ განვითარ-
დებოდა მოვლენები. ჩვენთვის ეს სერიოზული ამბავი იყო.
„ჩვენ“ – სუპერმარკეტის გარშემო აშენებული ექვსი კორპუ-
სია, სადაც, ძირითადად, რუსები ცხოვრობენ. უფრო სწორად კი
– გუშინდელი საბჭოთა მოქალაქეები. ან, როგორც ამას გაზეთე-
ბი წერენ – მესამე ტალღის ემიგრანტები.
ჩვენი უბანი სარკინიგზო ხაზიდან იწყება და სინაგოგასთან
მთავრდება. ოდნავ ჩრდილოეთით ტბა მიდოუა, სამხრეთით კი –
კუინს ბულვარი. ჩვენ შუაში ვართ.
108-ე ქუჩა ჩვენი ცენტრალური მაგისტრალია.
ჩვენთან ნახავთ რუსულ მაღაზიებს, საბავშვო ბაღებს, ფოტოა-
ტელიეს და საპარიკმახეროს. ტურისტული ბიუროც გვაქვს. აქვე
არიან რუსი ადვოკატები, მწერლები, ექიმები და უძრავი ქონებით
მოვაჭრენი. გვყავს რუსი განგსტერები, გიჟები, მეძავები და რუსი
ბრმა მუსიკოსიც კი.
ადგილობრივებს ჩვენთან ლამის უცხოელებად თვლიან. თუ
ინგლისური ლაპარაკი გვესმის, მაშინვე ვიძაბებით. ასეთ დროს
დაჟინებით ვითხოვთ:
– ისაუბრეთ რუსულად!
ამის შედეგად ზოგმა ადგილობრივმა მცხოვრებმა ჩვენებუ-
რად დაიწყო ლაპარაკი. სასადილოში მომუშავე ჩინელი რუსუ-
ლად მესალმება:

140 მკითხველთა ლიგა

 – დილა მშვიდობისა, სოლჟენიცინ!
(სინამდვილეში „სოლოზენისა“ გამოსდის.)
ამერიკელებთან უცნაური დამოკიდებულება გვაქვს. არც კი
ვიცი, რა უფრო სჭარბობს – შემწყნარებლობა თუ მოწიწება. ჩვენ
ისინი გვეცოდებიან, როგორც უგუნური, უდარდელი ბაშვები.
თუმცა, ყოველ წამს ვიმეორებთ:
„ერთი ამერიკელისგან გავიგე, რომ...“
ამ ფრაზას ისე წარმოვთქვამთ, გეგონება, გადამწყვეტი, შე-
უვალი არგუმენტი იყოს. მაგალითად:
„ერთი ამერიკელისგან გავიგე, რომ ნიკოტინი ჯანმრთელო-
ბისთვის ცუდია!..“
ჩვენი უბნელი ამერიკელები, ძირითადად, გერმანელი ებრაე-
ლები არიან. მესამე ტალღის ემიგრაცია, იშვიათი გამონაკლისე-
ბის გარდა, მთლიანად ებრაულია. ასე რომ, საერთო ენის გამო-
ნახვა რთული არაა.
ადგილობრივი მცხოვრებლები გვეკითხებიან:
– რუსეთიდან ხართ? ანუ იდიში გესმით?
ებრაელების გარდა, ჩვენს უბანში კორეელები, ინდოელები
და არაბები ცხოვრობენ. შავკანიანები შედარებით ცოტანი
არიან, ლათინოამერიკელები ჭარბობენ.
ჩვენთვის ისინი ამოუცნობი, ტრანზისტორიანი ხალხია. ჩვენ
მათ არ ვიცნობთ. თუმცა, ყოველი შემთხვევისთვის, გვეზიზღები-
ან და გვეშინია მათი.
ელამი ფრიდა უკმაყოფილოა:
– გაბრუნდნენ, რა, თავინთ საძაგელ აფრიკაში!...
თვითონ ფრიდა ქალაქ შკლოვიდანაა. ცხოვრება ნიუ-იორკში
ურჩევნია...
თუ ჩვენი უბნის გაცნობა გინდათ, საკანცელარიო მაღაზიას-
თან დადგომას გირჩევთ, ას მერვისა და სამოცდამეოთხის გა-
დაკვეთაზე. ოღონდ, რაც შეიძლება, ადრე მოდით.
141 მკითხველთა ლიგა
 აი, ჩვენი ტაქსისტები აქეთ-იქით მოძრაობენ. ლევა ბარანოვი,
პერცოვიჩი და ესელევსკი. სამივე ჩაფსკვნილი, პირქუში და მი-
ზანდასახულია.
ლევა ბარანოვი სამოცზე მეტისაა. ყოფილი მხატვარი-მოლო-
ტოვისტია. კარიერის დასაწყისში ლევა მხოლოდ მოლოტოვს ხა-
ტავდა. მისი ნამუშევრები უამრავ სახლმმართველობაში, პო-
ლიკლინიკასა და ადგილობრივ კომიტეტში იყო გამოფენილი.
ყოფილი ეკლესიების კედლებზეც კი ეკიდა.
ბარანოვმა დეტალურად შეისწავლა ეს კვალიფიცირებულ მუ-
შისსახიანი მინისტრი. ნაძლევზე შეეძლო, ათ წამში დაეხატა მო-
ლოტოვის სახე. თან ამას თვალებახვეული აკეთებდა.
მერე მოლოტოვი მოხსნეს. ლევა შეეცადა, ხრუშჩოვი დაეხა-
ტა, მაგრამ უშედეგოდ. წარმატებული გლეხის ნაკვთები მისთვის
დაუძლეველი აღმოჩნდა.
იგივე ისტორია განმეორდა ბრეჟნევთანაც. საოპერო მომ-
ღერლის ფიზიონომია ბარანოვს არ გამოსდიოდა. ამის მერე
ხელჩაქნეული ლევა აბსტრაქციონისტად იქცა. ფერადი ლაქე-
ბის, ხაზებისა და გრეხილების ხატვა დაიწყო. ამასთანავე, გა-
ლოთდა და დებოშიორობდა.
მეზობლებმა უბნის მილიციონერთან დაიწყეს ჩივილი:
– სვამს, დებოშიორობს, რაღაც აბსტრაქტული ცინიზმით არის
დაკავებული...
შედეგად ლევა ემიგრაციაში წავიდა, ტაქსისტობა დაიწყო და
დაწყნარდა. თავისუფალ დროს ცხენზე ამხედრებულ რეიგანს ხა-
ტავს.
ესელევსკი მარქსიზმ-ლენინიზმს ასწავლიდა კიევში. დაიცვა
საკანდიდატო დისერტაცია. ემზადებოდა მეცნიერების დოქტო-
რის ხარისხის მისაღებად.

142 მკითხველთა ლიგა

 ერთხელაც ბულგარელი მეცნიერი გაიცნო. მეცნიერმა სო-
ფიაში კონფერენციაზე დაპატიჟა. ესელევსკის ვიზა არ მისცეს.
როგორც ჩანს, ებრაელის საზღვარგარეთ გაშვება არ უნდოდათ.
ესელევსკის, ცხოვრებაში პირველად, ხასიათი გაუფუჭდა. მან
თქვა:
– აი, ასე, არა?! მაშინ, საერთოდაც, ამერიკაში წავალ!
და წავიდა.
დასავლეთში ესელევსკის საბოლოოდ აუცრუვდა გული მარ-
ქსიზმზე. ემიგრანტულ გაზეთებში მგზნებარე პუბლიკაციების გა-
მოქვეყნება დაიწყო. მაგრამ მერე ემიგრანტულ გაზეთებზეც აუც-
რუვდა გული. მეტი რა დარჩენოდა, მანაც ტაქსისტობა დაიწყო...
პერცოვიჩს რაც შეეხება, ის მოსკოვშიც მძღოლი იყო. ასე
რომ, მის ცხოვრებაში ცოტა რამ თუ შეიცვალა. თუმცა, შემოსავა-
ლი ნამდვილად გაეზარდა. თან აქ ტაქსი მის საკუთრებაში იყო...
აი, ფოტოატელიეს პატრონი, ევსეი რუბინჩიკიც მოუყვება
გზას. ატელიე ცხრა წლის წინ იყიდა. მას მერე ვალებს ისტუმ-
რებს. დარჩენილი ფული თანამედროვე ტექნიკის ყიდვას ხმარ-
დება.
მეათე წელია, ევსეი მარტო მაკარონით იკვებება. მეათე წე-
ლია, რეზინისძირიანი სამხედრო ბათინკებით დადის. მეათე წე-
ლია, მისი ცოლი კინოში წასვლაზე ოცნებობს. მეათე წელია, ევ-
სეი ცოლს იმით ამშვიდებს, რომ ბიზნესი შვილს დარჩება. იმ
დროისთვის ვალები გასტუმრებული იქნებაო. სამაგიეროდ, ვახ-
სენებ მას – უფრო თანამედროვე ტექნიკა გახდება საყიდელი...
აი, დამწყები გამომცემელი, ფიმა დრუკერი დილის გაზეთის-
კენ მიეშურება. ლენინგრადში სახელგანთქმულ ბიბლიოფილად
ითვლებოდა. მთელ დღეებს წიგნის ბაზრობებზე ატარებდა. შეაგ-
როვა ექვსი ათასი იშვიათი წიგნი, შეიძლება ითქვას, უნიკალუ-
რიც კი.

143 მკითხველთა ლიგა

 ამერიკაში ფიმამ გადაწყვიტა, გამომცემელი გამხდარიყო.
ერთი სული ჰქონდა, როდის დაუბრუნებდა რუსულ ლიტერატუ-
რას დავიწყებულ შედევრებს – ოლეინიკოვისა და ხარმსის ლექ-
სებს, დობიჩინის, აგეევასა და კომაროვსკის პროზას.
დრუკერმა სავაჭრო ცენტრში დამლაგებლად დაიწყო მუშა-
ობა. ცოლი ექთანი გახდა. ერთ წელიწადში ოთხი ათასი დოლა-
რის შეგროვება შეძლეს.
ამ ფულით ფიმამ მყუდრო ოფისი იქირავა. შეიძინა ცისფერი
საფირმო ბლანკები, ავტოკალმები და სავიზიტო ბარათები. და-
იქირავა პირადი მდივანი, სხვათა შორის – ერენბურგის შვილიშ-
ვილი.
კომპანიას „რუსული წიგნი“ დაარქვა.
დრუკერმა გაიცნო ცნობილი ამერიკელი ფილოლოგები –
რომან იაკობსონი, მალმსტედი, ედუარდ ბრაუნი. თუ რომან ია-
კობსონი ცვეტაევას რომელიმე ნაკლებად ცნობილ ლექსს ახსე-
ნებდა, ფიმა სასწრაფოდ ამატებდა:
– ალმანახი „ხიდები“, ოცდამეათე წელი, ორას სამოცდამე-
ოთხე გვერდი.
ფილოლოგებს ის ერუდიციისა და უანგარობის გამო უყვარ-
დათ.
ფიმა სიმპოზიუმებსა და კონფერენციებს ესწრებოდა. კულუა-
რებში საუბრობდა ჯორჯ ნივასთან, ოტენბერგთან და რაინტთან.
მიმოწერა ჰქონდა ვერა ნაბოკოვთან. საგულდაგულად ინახავდა
მისგან მიღებულ ტელეგრამებს:
„ერთმნიშვნელოვნად უარს ვამბობ“. „კატეგორიულად არ ვე-
თანხმები“. „პირობები მიუღებლად მიმაჩნია“. და ასე შემდეგ.
ფიმამ თავისთვის საკანცელარიო ბეჭედი შეუკვეთა: „ეფიმ გ.
დრუკერი, გამომცემელი“. ემბლემა – ფოლიანტში ჩადებული ბა-
ტის ფრთა – და მისამართი. ამაზე ფული გაუთავდა.

144 მკითხველთა ლიგა

 დრუკერმა მიხაილ ბარიშნიკოვს მიმართა. ბარიშნიკოვმა
ათას ხუთასი დოლარი მისცა და ურჩია, მასაჟისტობა ესწავლა.
დრუკერმა რჩევა არ გაითვალისწინა და ამჰერსტში წავიდა კონ-
ფერენციაზე. იქ ვეიდლე და კარლინსკი გაიცნო და თავისი ცოდ-
ნით გააოცა. ორ მოხუც მეცნიერს უამრავი მათი დაწერილი და
უკვე დავიწყებული პუბლიკაცია გაახსენა.
უკანა გზაზე დრუკერმა იური ივასკს შეუარა. ერთი კვირა მო-
ხუც პოეტთან ცხოვრობდა და ვაგინოვზე და დობიჩინზე საუბრობ-
და. კერძოდ, იმაზე, რომელი მათგანი იყო ჰომოსექსუალი.
და კვლავ ფული გათავდა.
მაშინ ფიმამ თავისი უნიკალური ბიბლიოთეკის ნაწილი გაყი-
და. მიღებული ფულით ფოიხტვანგერის მოთხრობა „ებრაელი
ზუსი“ გამოსცა. გამომცემლობისთვის, რომელსაც „რუსული წიგ-
ნი“ ერქვა, ეს ერთობ უცნაური გადაწყვეტილება იყო. ფიმა ვა-
რაუდობდა, რომ ებრაული თემატიკა ჩვენს ემიგრანტებს დააინ-
ტერესებდა.
წიგნი მხოლოდ ერთჯერადი ტირაჟით გამოიცა. გარეკანზე
მსხვილად ეწერა „ფოიხტვანგერი“.
ბევრს არავის უყიდია. სახლში არ იყო თავისუფლება, სამა-
გიეროდ იყვნენ მკითხველები. აქ თავისუფლება საკმარისზე მეტი
იყო, მაგრამ მკითხველები არ არსებობდნენ.
ამასობაში დრუკერის ცოლმა განქორწინება გადაწყვიტა. ფი-
მა ოფისში გადავიდა საცხოვრებლად.
მთელი ოთახი „ებრაელი ზუსით“ სავსე ყუთებით იყო გავსებუ-
ლი. ფიმას ამ ყუთებზე ეძინა. „ებრაელ ზუსს“ ჩუქნიდა ურიცხვ მე-
გობრებს. ერენბურგის შვილიშვილს წიგნებით უხდიდა ხელ-
ფასს. ცდილობდა, რუსულ მაღაზიაში ძეხვზე გადაეცვალა.
ყველაზე საკვირველი ის იყო, რომ ყველას, ცოლის გარდა,
უყვარდა ფიმა...

145 მკითხველთა ლიგა

 აი, მაღაზია „დნეპრის“ მფლობელი, ზიამა პივოვაროვი თავი-
სი საქონლის დახლებზე გამოტანას იწყებს.
საბჭოთა კავშირში ზიამა იურისტი იყო. ამერიკაში პირველივე
დღეებიდან ბაზაში მტვირთავად დაიწყო მუშაობა. შემდეგ ბოს-
ტნეულის მაღაზიაში მოეწყო მუშახელად. ერთ წელიწადში, აი, ეს
მაღაზიაც შეიძინა.
იმ დროდან მოყოლებული, მას ცნობილი კომპანია „დემშა და
რაზინი“ ამარაგებდა საქონლით. აქ იყიდებოდა ვოლოგდის კა-
რაქი, რიგის შპროტი, ქართული ჩაი, უკრაინული ძეხვი. აქვე შე-
გეძლო, გეყიდა ქარვის ყელსაბამი, ელექტროჩაიდანი, ხის მატ-
რიოშკა და შალიაპინის გრამოფონის ფირფიტა.
ზიამას სამუშაო დღე ლამის არასოდეს მთავრდებოდა. მისი
ცხოვრება იმ იშვიათი შემთხვევის ნიმუში იყო, როცა ოცნება და
რეალობა ერთმანეთს ერწყმის. ეს იყო სურვილებისა და შესაძ-
ლებლობათა გასაოცარი დამთხვევა; ძალისხმევისა და შედეგის
მოკვდავთათვის მიუღწეველი ერთიანობა...
ზიამა აბსოლუტურად ბედნიერ ადამიანად მიმაჩნია. საკვებით
ვაჭრობა მისი სტიქიაა, მისი ბიოლოგიური მოცემულობა.
ზიამა ისე შეეფერება დელიკატესების დახლს, როგორც ნაპო-
ლეონი – აუსტერლიცს. დელიკატესებს შორის ზიამა ისევე ორ-
განულად გამოიყურება, როგორც მოცარტი – „ჯადოსნური ფლე-
იტის“ პრემიერაზე.
ძალიან ბევრი ჩვენი უბნელი მისი მოვალეა.
თევზის მაღაზიასთან პუბლიცისტი ზარეცკი ქუჩის ძაღლთან
ერთად სეირნობს. ზოლიანი სპორტულები აცვია, სიმელოტეს ცე-
ლოფნის პარკით ნიღბავს.
საბჭოთა კავშირში ზარეცკიმ კულტურის წარმომადგენლებზე
მონოგრაფიების წერით გაითქვა სახელი. პარალელურად „სა-
მიზდატში“ მისი ანონიმური კვლევები ცირკულირებდა. კერძოდ
– სქელტანიანი, დაუმთავრებელი წიგნი „სექსი ტოტალიტარიზ-
146 მკითხველთა ლიგა
მის წიაღში“. წიგნში ეწერა, რომ საბჭოთა ქალების ოთხმოცდაა-
თი პროცენტი ფრიგიდულია.
მალე სადამსჯელო ორგანოებმა ზარეცკი ამოიცნეს. იგი იძუ-
ლებული გახდა, წასულიყო. საბაჟოზე ისტორიული განცხადება
გააკეთა:
– მე კი არ ვტოვებ რუსეთს! რუსეთი მტოვებს მე!...
ყველა გამცილებელს ერთ რამეს ეკითხებოდა:
– აკადემიკოსი სახაროვი აქაა?..
ჩასხდომის დაწყებამდე ერთი წუთით ადრე მტკიცე ნაბიჯით
გაემართა გაზონისაკენ. უნდოდა, ერთი მუჭა რუსული მიწა წა-
ეღო უცხომხარეში.
მილიციელმა გაზონიდან გააგდო. მაშინ ზარეცკის აღმოხდა:
– რუსეთი ფეხსაცმლის ძირებით მიმაქვს!..
ამერიკაში ზარეცკი მასწავლებელი გახდა. ასწავლიდა ყვე-
ლას. ებრაელებს – მართლმადიდებლობას. სლავებს –
იუდაიზმს. ამერიკელ კონტრმზვერავებს – სიფხიზლეს.
დემოკრატიისთვის მთელი ძალებით იბრძოდა. ამბობდა:
– დემოკრატია ყველა შესაძლო საშუალებებით უნდა ჩაინერ-
გოს ხალხში. თუ საჭირო გახდა, ატომური ბომბითაც!
ცნობილია, – თუ გინდა ამერიკაში მოგისმინონ, ხმადაბლა
უნდა ილაპარაკო. ზარეცკიმ ეს არ იცოდა. ის ყველას უყვიროდა.
ზარეცკი უყვიროდა სოციალური უზრუნველყოფის მუშაკებს. ყო-
ველდღიური ემიგრანტული გაზეთის რედაქტორს. საავადმყო-
ფოს ექთნებს. ზარეცკი ტარაკნებსაც კი უყვიროდა.
შედეგად მას აღარ უსმენდნენ. ამის მიუხედავად, ის მაინც ეს-
წრებოდა ყველა ემიგრანტულ შეხვედრას და ყვიროდა. ყვირო-
და, რომ დასავლური დემოკრატია საფრთხის ქვეშაა. რომ ჯე-
რალდინ ფერარო საბჭოთა ჯაშუშია. რომ ამერიკული ლიტერა-
ტურა არ არსებობს. რომ სუპერმარკეტებში ხელოვნური ხორცი

147 მკითხველთა ლიგა

იყიდება. რომ ჰარლემი დასაბომბია, ველფერი კი – გასაფარ-
თოებელი.
ზარეცკის მოწოდება იყო განადგურება. განადგურების ინ-
სტინქტი მასში ხელოვნებამდე აყვანილი ვნების მასშტაბებს აღ-
წევდა.
მის ხელში მომენტალურად ფუჭდებოდა საათები, მაგნიტო-
ფონები, ფოტოაპარატები. მწყობრიდან გამოდიოდა კალკულა-
ტორები, ელექტროსაპარსები, სანთებელები.
ზარეცკიმ მეტროში რკინის ტურნიკეტი გატეხა. მისმა ტანმა
დიდი ხნით გაჭედა სითი-ჰოლის მბრუნავი კარი.
ნაცნობთან შეხვედრისას ამბობდა:
– რა ხდება, უძვირფასესო? თქვენი ცოლი ფიზიკურად გამოი-
ფიტა. შვილი, ამბობენ, ცუდ წრეში ტრიალებსო. და თქვენც არა-
ჯანსაღი ფერი გადევთ. დროა, ჩემო კარგო, ექიმს მიმართოთ!..
რაც უნდა უცნაური იყოს, ზარეცკის პატივს სცემდნენ და მისი
ეშინოდათ კიდეც...
აი, ყოფილი დისიდენტი კარავაევიც გამოჩნდა. ხელში ყავის-
ფერი პაკეტი უჭირავს. ქაღალდს ლუდის ქილების ფორმა აქვს
მიღებული. კარავაევის სახეზე შეშფოთება და ენთუზიაზმი ერ-
თმანეთს ერწყმის.
საბჭოთა კავშირში ცნობილი უფლებადამცველი იყო. რეჟიმის
წინააღმდეგ ბრძოლაში განსაკუთრებული სიმამაცე გამოიჩინა.
სამჯერ იჯდა საპატიმროში. შვიდჯერ გამოაცხადა შიმშილობა.
როგორც კი ათავისუფლებდნენ, ძველ საქმიანობას უბრუნდებო-
და.
ახალგაზრდობაში კარავაევმა ასეთი იგავი დაწერა: მოქმედე-
ბა ზოოპარკში ვითარდება. პანტერის გალიასთან ხალხია შეკრე-
ბილი. ქვემოთ დაფაზე ცხოველის ლათინური სახელწოდება და
ზოგადი მონაცემები წერია – სად სახლობს, რითი იკვებება. იქვე

148 მკითხველთა ლიგა

მითითებულია – „ტყვეობაში ცუდად მრავლდება“. აქ იგავის ავ-
ტორი პაუზას იღებს და მერე სვამს კითხვას:
„და ჩვენ?!..“
მესამე საპატიმრო ვადის მოხდის მერე კარავაევი დასავლეთ-
ში გაუშვეს. თავიდან ინტერვიუებს იძლეოდა, ლექციებს კითხუ-
ლობდა, რაღაც ფონდებს აარსებდა. შემდეგ მის მიმართ ინტერე-
სი ჩაცხრა. საჭირო გახდა საჭმელ-სასმლისთვის ზრუნვა.
ინგლისური კარავაევმა არ იცოდა. დიპლომი არ ჰქონდა. პა-
ტიმრობისას მტვირთავად და პურის დამჭრელად მუშაობდა. ეს
გამოცდილება ამერიკაში გამოუსადეგარი იყო.
კარავაევი თანამშრომლობდა რუსულ გაზეთებთან. წერდა
მხოლოდ ერთ თემაზე – რუსეთის მომავალი. ამასთან, მომა-
ვალს ის უკეთესად ხედავდა, ვიდრე აწმყოს. ნათელმხილველე-
ბისთვის ეს დამახასიათებელია.
ამერიკამ კარავაევს იმედები გაუცრუა. მას აქ საბჭოთა ძალა-
უფლება, მარქსიზმი და სადამსჯელო ორგანოები აკლდა. კარა-
ვაევს გამოეცალა ის, რის წინააღმდეგაც გაილაშქრებდა.
პატიმრობისას აკიდებული დაავადებების დახმარებით ინვა-
ლიდობის სტატუსის მიღება შეძლო. კარავაევი ბევრს სვამდა და,
რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ხშირად გამოდიოდა ნაბახუსევი-
დან. დაილოცოს ჩვენი უბანი, ლუდის ყიდვა დღე-ღამის ნებისმი-
ერ მონაკვეთშია შესაძლებელი.
ტაქსისტები და ბიზნესმენები კარავაევს ზემოდან უყურებ-
დნენ...
აი, შევროლეს საჭეს მიუჯდა იდუმალებით მოცული საზოგადო
მოღვაწე ლემკუსი. საბჭოთა კავშირში პროფესიონალი ორგანი-
ზატორი. მართავდა მასობრივ სეირნობებს. საპირველმაისო დე-
მონსტრაციების მსვლელობისას ახმოვანებდა საზეიმო მიმარ-
თვებს. წერდა საიუბილეო გამოსვლებს, კანტატებს, გარითმულ
ინსტრუქციებს ავტომოყვარულთათვის. დამატებითი შემოსავ-
149 მკითხველთა ლიგა
ლისთვის თამადობდა ახალგაზრდულ ქორწილებს. ქმნიდა სა-
ცირკო რეპრიზებს:
– ვასია, რა მოხდა? რატომ ხარ მოწყენილი?
– ჩემ თვალწინ კაცი გუბეში ჩავარდა.
– და ამის გამო განაწყენდი?
– აბა, რა! ის კაცი ხომ მე ვიყავი!..
ლემკუსმა ქვეყანა პოლიტიკური დევნის გამო დატოვა. დევნა
კი საშინელი აბსურდის გამო დაუწყეს.
აი, რა მოხდა: ლემკუსმა შეიარაღებული ძალების სამოცი
წლისთავისთვის კანტატა დაწერა. კანტატა ოფიცრების სახლში
სრულდებოდა. წამყვანის ტექსტს თავად ლემკუსი კითხულობდა.
მის ზურგს უკან სასულიერო ორკესტრი იყო განლაგებული.
დარბაზში არმიისა და ფლოტის ექვსასზე მეტი წარმომადგენელი
შეკრებილიყო. დინამიკები კანტატას მთელ ქალაქში ტრანსლი-
რებდნენ.
ყველაფერი კარგად მიდიოდა. კანტატის დეკლამირებისას
ლემკუსი მონაცვლეობით ხან სამხედრო ქუდს იხურავდა, ხან
საზღვაოს.
კანტატა ასეთი სიტყვებით სრულდებოდა:
ჩვენი მშვიდი ძილისათვის
თქვენ სალ კლდეზე მყარად დგახართ.
ამისათვის დაგაფასათ
პარტიამ და ჩვენმა ხალხმა.
უკანასკნელი ფრაზა ლემკუსმა განსაკუთრებული შემართე-
ბით წამოიძახა – „პარტიამ და ჩვენმა ხალხმა!“. ზუსტად ამ დროს
მას თავზე სასცენო გამწონასწორებელი მოწყობილობა დაეცა.
ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, თორმეტკილოგრამიანი ბრეზენტის
ტომარა.
ლემკუსმა გონება დაკარგა. სცენიდან მისი ფეხსაცმელების
გაცვეთილი ძირებიღა მოჩანდა.
150 მკითხველთა ლიგა
 სამი წამის მერე გასასვლელები მილიციელებით გაივსო. მომ-
დევნო სამი წამის შემდეგ კი მთელი დარბაზი ალყაში მოიქციეს.
ლემკუსი გონზე მოიყვანეს იმისათვის, რომ მაშინვე დაეპატიმრე-
ბინათ.
სუკ-ის მაიორმა წინასწარგანზრახულ დივერსიაში დასდო
ბრალი. მაიორი დარწმუნებული იყო, რომ ლემკუსმა ყველაფერი
წინასწარ გათვალა. ანუ განზრახ ჩამოაგდო ტომარა წამყვანის
თავზე, რომ კომუნისტური პარტიისთვის დივერსია მოეწყო.
– კი მაგრამ, წამყვანი ხომ მე თვითონ ვიყავი, – თავს იმარ-
თლებდა ლემკუსი.
– ჰოდა, მით უმეტეს, – პასუხობდა მაიორი.
მოკლედ, ლემკუსს დევნა დაუწყეს. აუკრძალეს იდეოლოგიუ-
რი საქმიანობა. სხვა რამის კეთება კი ლემკუსს აზრადაც არასო-
დეს მოსვლია.
საბოლოოდ, ლემკუსი იძულებული გახდა, ემიგრაციაში წასუ-
ლიყო. ოთხი თვის მანძილზე სპეციალობით მუშაობდა. ორგანი-
ზებას უწევდა ემიგრანტების მასობრივ მსვლელობებს ნიაგარის
ჩანჩქერთან. თამადობდა ბარ-მიცვებს. წერდა ლექსებს, გარით-
მულ განცხადებებს, მილოცვებს, კანტატებს. მე პირადად მისი ეს
სტრიქონები დამამახსოვრდა:
სუკ-ისაგან დევნილები,
წარსულს ჩვენსას არა ვმალავთ!
რადგან ჩვენი ამერიკა
მტრებისაგან დაგვიფარავს!
მაგრამ ლემკუსს ცოტას უხდიდნენ. ამასობაში მეორე შვილიც
შეეძინა. და სწორედ ამ დროს მის ცხოვრებაში ბაპტისტები გა-
მოჩნდნენ.
ბაპტისტები მესამე ტალღის ემიგრაციით იყვნენ დაინტერესე-
ბულები. ემიგრანტულ წრეებში თავიანთი კაცი სჭირდებოდათ.
სურდათ, რუსი დევნილების ყურადღება მიეპყროთ.
151 მკითხველთა ლიგა
 ბაპტისტებმა სათანადოდ შეაფასეს ლემკუსის შესაძლებლო-
ბები. კარგი მეოჯახე იყო, არ ეწეოდა და ცოტას სვამდა.
ასე გახდა ლემკუსი სასულიერო მოღვაწე. სათავეში ჩაუდგა
იდუმალებით მოცულ საერთაშორისო რადიოს. მიჰყავდა გადა-
ცემა „როგორ შევიცნოთ ღმერთი?“
ლემკუსი ღვთისმოშიშ და დაღვრემილ კაცად იქცა. გამუდმე-
ბით ძირს იყურებოდა და რაღაცას ჩურჩულებდა.
– თუ უფალი ინებებს, ფირა სადილისთვის ხბოს ხორცს მოამ-
ზადებს...
ჩვენს უბანში ყველას სჯერა, რომ ლემკუსი თაღლითია.
აი, ქუჩის კუთხიდან უძრავი ქონებით მოვაჭრე, არკაშა ლერ-
ნერიც გამოჩნდა. როგორც ჩანს, საუზმისთვის ინგრედიენტი
დასჭირდა. რაიმე ეგზოტიკური სუნელი.
ლერნერმა კარიერა ბელორუსიულ ტელევიზიაში დაიწყო.
რეჟისორი იყო. ცოლი ტელესტუდიაში დიქტორად მუშაობდა.
ლერნერების ოჯახი მეგობრულად და ბედნიერად ცხოვრობ-
და. ჰქონდათ კარგი ბინა, ორი კაცის ხელფასი; ჰყავდათ შვილი
– მიშკა და ავტომობილი.
არკადი ლერნერი პროფესიონალად მიაჩნდათ. ლერნერს გა-
წელილი კადრების გადაღება უყვარდა. მაგრამ ესეც კი ვერ აფუ-
ჭებდა მის ტელე-ნარკვევებს. ამ სიუჟეტებში გრაციოზულად მიჰ-
ქროდნენ კოლმეურნეობის ცხენები, ნელა იშლებოდნენ ყვავი-
ლები, ცას სერავდნენ თოლიები. ლერნერს იტაცებდა ჰარმონია,
როგორც ასეთი. მისი მოკლემეტრაჟიანი ფილმები იმპრესიო-
ნიზმის მაგალითებად მიიჩნეოდა.
გარშემო კი სოციალისტური რეალიზმით გაჯერებული ცხოვ-
რება დუღდა. კედელს მიღმა სანტექნიკოსი ბერენდეევი ცოლს
სცემდა. ფანჯრების ქვეშ ლოთები ხმაურობდნენ. ტელესტუდიის
დირექტორი მკვეთრად გამოხატული ანტისემიტი იყო.

152 მკითხველთა ლიგა

 ჰოდა, ლერნერებმაც ემიგრაციაში წასვლა გადაწყვიტეს. თან
იმ დროს ბევრი მიდიოდა. მათ შორის – ახლო მეგობრებიც.
ამერიკაში ლერნერმა დაახლოებით ერთი წელი დივანზე
კოტრიალში გაატარა. ცოლი „ალექსანდერსში“ გამყიდველად
მუშაობდა. შვილი ებრაულ სკოლაში დადიოდა.
ლერნერი ტელევიზიაში სამუშაოს მიღებაზე ოცნებობდა.
ამასთან, ის სრულიად არატიპური ემიგრანტი იყო. არ ასაღებდა
თავს სახელმწიფო პრემიების ყოფილ ლაურეატად. არ ფანტა-
ზიორობდა თავის დისიდენტურ მიღწევებზე. არ ამტკიცებდა, რომ
დასავლური კულტურა კრიზისშია.
მეგობრებმა პროდიუსერს შეახვედრეს. პროდიუსერს რუსუ-
ლი კლასიკის ეკრანიზაცია სურდა, ამიტომ სლავური წარმომავ-
ლობის რეჟისორს ეძებდა.
შეხვედრა რესტორან „ბლოუ-აფის“ ტერასაზე გაიმართა.
– რეჟისორი ხართ? – ჰკითხა ამერიკელმა.
– არა მგონია, – უპასუხა ლერნერმა.
– ანუ?
– გასული წლის მანძილზე სრული დეგრადაცია განვიცადე.
– კარგი, მაგრამ ამბობენ, რომ რეჟისორი იყავით.
– ვიყავი. უფრო სწორად, ვითვლებოდი. სამოცდაექვსში მო-
მანიჭეს კვალიფიკაცია. იქამდე ასისტენტად ვმუშაობდი.
– რეჟისორის ასისტენტად?
– ჰო. არაყზე დამარბენინებდნენ.
– ამბობენ, ნიჭიერი რეჟისორი იყოო.
– ნიჭიერი? პირველად მესმის. რასაც ვაკეთებდი, არ მაკმაყო-
ფილებდა...
– ოქეი! კლასიკის ეკრანიზაცია მინდა.
– მე თუ მკითხავთ, ნებისმიერი ეკრანიზაცია ნაგავია!
– ეს კომპლიმენტია?

153 მკითხველთა ლიგა

 – იმას ვგულისხმობ, რომ ორიგინალურ თემაზე მუშაობას
ვარჩევ.
– მაგალითად?
– რა ვიცი, ბუნებაზე...
აქ მოსაუბრეთა შორის უფსკრული გაჩნდა. და ყოველი მომ-
დევნო წუთი ამ უფსკრულს უფრო აღრმავებდა. ამერიკელი ამ-
ბობდა:
– ბუნებას შემოსავალი არ მოაქვს!
ლერნერი ეწინააღმდეგებოდა:
– ხელოვნება არ იყიდება!..
ასე დაიშალნენ. ლერნერმა მომდევო სამი თვეც დივანზე გა-
უნძრევლად წოლაში გაატარა. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ
მისი ფინანსური საქმეები ცუდად არ მიდიოდა.
როგორც ჩანს, ლერნერი მატერიალური კეთილდღეობის რა-
ღაც სპეციფიკური ნიჭით იყო დაჯილდოებული. საერთოდაც,
დარწმუნებული ვარ, რომ სიღარიბე და სიმდიდრე თანდაყოლი-
ლი თვისებებია. ისევე, როგორც თმის ფერი, ან, მაგალითად, მუ-
სიკალური სმენა. ერთი იბადება ღარიბად, მეორე – მდიდრად.
და ფულს ამ ყველაფერთან არაფერი ესაქმება.
შეიძლება, იყო ფულიანი ღარიბი და, შესაბამისად – ჯიბეგა-
მოფხეკილი პრინცი.
მე შემხვედრია განსაკუთრებული რეჟიმის ქვეშ მყოფი უმდიდ-
რესი პატიმრები. ასევე მინახავს ღატაკები ბანაკის ადმინისტრა-
ციის უმაღლეს ეშელონებში...
ღარიბები ნებისმიერ გარემოებაში დანაკარგში არიან. ღარი-
ბებს გამუდმებით აჯარიმებენ თუნდაც იმიტომ, რომმათმა ძაღ-
ლმა ქუჩაში მოისაქმა. თუ ღარიბს შემთხვევით ხურდა ფული
უვარდება, ეს ფული აუცილებლად კანალიზაციის ორმოში ხტება.
მდიდრებთან ყველაფერი პირიქითაა. ისინი პოულობენ
ფულს ძველი პიჯაკების ჯიბეებში. იგებენ ლატარიებს. შორეული
154 მკითხველთა ლიგა
ნათესავებისგან ანდერძით რჩებათ აგარაკები. მათ ძაღლებს გა-
მოფენებზე ფულადი პრემიებით აჯილდოებენ.
როგორც ჩანს, ლერნერი თავიდანვე შეძლებულ ადამიანად
დაიბადა. ასე რომ, ფული მალევე იშოვა.
დაიწყო იმით, რომ ადგილობრივი დანტისტის ნიუფაუნდლენ-
დმა უკბინა. ლერნერს მოზრდილი თანხა მისცეს საკომპენსაცი-
ოდ. შემდეგ ლერნერი იპოვა მოხუცმა, რომელსაც იმპერიალის-
ტური ომის დაწყების წინ ბაბუამისისგან სამი ოქროს მონეტა
ესესხებინა. სამოცდაათი წლის მერე ოქროს მონეტები რამდენი-
მე ათას დოლარად ქცეულიყო. ამის მერე ლერნერთან ნაცნობი
მივიდა:
– რაღაც ფული მაქვს და შემინახე. ოღონდ, თუ შეიძლება,
ზედმეტი კითხვები არ დამისვა.
ლერნერმა ფული აიღო. კითხვების დასმა დაეზარა.
რამდენიმე კვირის მერე ნაცნობი ატლანტიკ-სიტიში მოკლეს.
შედეგად ლერნერმა ბინა იყიდა. წლის განმავლობაში ბინის
ფასი სამჯერ გაიზარდა. ლერნერმა ბინა გაყიდა და სამი სხვა იყი-
და. მოკლედ, უძრავი ქონებით ვაჭრობა დაიწყო.
დივნიდან უფრო და უფრო იშვიათად დგება. ფული სულ უფრო
მეტი აქვს და ხელგაშლილად ხარჯვას არ ერიდება. ძირითადად,
კვებაზე ზრუნავს.
ამერიკაში თორმეტწლიანი ცხოვრების განმავლობაში მხო-
ლოდ ერთი წიგნი შეიძინა. წიგნის სათაური მრავლისმთქმელი
იყო: „როგორ დავხარჯოთ სამასი დოლარი საუზმისთვის“...
საუზმის მერე ლერნერი ტელეფონს თიშავს და თვლემს. მო-
წევაც კი ეზარება...
ვგრძნობ, რომ პროლოგი გამიგრძელდა. დროა, მარუსია ტა-
ტაროვიჩს დავუბრუნდეთ.

155 მკითხველთა ლიგა

 კარგი ოჯახიშვილი გოგო

მარუსიას მამა, ფიოდორ მაკაროვიჩი, სამეწარმო-ტექნიკური

კომბინატის გენერალური დირექტორი იყო. დედა, გალინა ტიმო-
ფეევნა, ქალაქში უმსხვილეს სამკერვალო ატელიეს ხელმძღვა-
ნელობდა.
მარუსიას მშობლები კარიერისტები არ იყვნენ. პირიქით – მო-
რიდებული, თავმდაბალი და უმწეო ადამიანების შთაბეჭდილება-
საც კი ტოვებდნენ.
ფიოდორ მაკაროვიჩს, მაგალითად, ტრამვაიში ასვლის ერი-
დებოდა და მიმტანების ეშინოდა. ამიტომაც პირადი შავი მანქა-
ნით დადიოდა და საკვებს ხალხისგან მოშორებით ჭამდა.
თავის მხრივ, გალინა ტიმოფეევნას ყვირილის ეშინოდა და
ცუდი თანამშრომლის გაგდება არ შეეძლო. ამიტომაც ხალხის
დათხოვნით ადგილობრივი კომიტეტი იყო დაკავებული, გალინა
ტიმოფეევნა კი ბეჯით მუშაკებს აჯილდოებდა.
მარუსიას მშობლები წარმატებული კარიერისთვის არ იყვნენ
შექმნილები. ამ გზაზე მათ სამოქალაქო მდგომარეობამ უბიძგა.
არსებობს მონაცემები, რომელთა ერთობლიობაც ნებისმიერ
ადამიანს ნომენკლატურული წინსვლის გარანტიას აძლევს. ამი-
სათვის ოთხ პრიმიტიულ თვისებას უნდა აკმაყოფილებდე: უნდა
იყო რუსი, პარტიელი, გონიერი და ფხიზელი. ამასთან, აუცილე-
ბელია ამ ოთხივე თვისების ერთად ქონა. რომელიმე მათგანის
არარსებობა მთელ კომბინაციას აზრს უკარგავს.
რუსი, პარტიელი, გონიერი, ლოთი – არ გამოდგება. რუსი,
პარტიელი, ფხიზელი, სულელი – უმაქნისი ფიგურაა. უპარტიო,
რომელიც დანარჩენ სამ არაჩვეულებრივ თვისებას ფლობს – ეჭ-
ვებს ბადებს. და ბოლოს, ფხიზელი, გონიერი, ებრაელი კომუნის-
ტი – ასეთი ტიპი მეც კი მაღიზიანებს.

156 მკითხველთა ლიგა

 მარუსიას მშობლები ოთხივე თვისებას ფლობდნენ. იყვნენ
რუსები, არ სვამდნენ, ირიცხებოდნენ პარტიაში და თუ ძალიან
გონიერები არა, მინიმუმ, დისციპლინირებულები მაინც იყვნენ.
ჯერ კიდევ ომამდე დაქორწინდნენ. ოცდასამ წელს ფიოდორ
მაკაროვიჩი ინჟინერი გახდა. გალინა ტიმოფეევნა მკერავ-მემან-
ქანედ მუშაობდა.
მერე ოცდათვრამეტი წელი მოვიდა.
რა თქმა უნდა, საშინელი დრო იყო. თუმცა ყველასთვის არა.
უმრავლესობა დუნაევსკის ხალისიანი მუსიკის ქვეშ ცეკვავდა.
თან ფასები დღითი დღე იკლებდა. ერთი კილო ხიზილალა ცხრა-
მეტი რუბლი ღირდა და ყოველი ქუჩის კუთხეში იყიდებოდა.
რა თქმა უნდა, ხვრეტდნენ უდანაშაულო ხალხს. მაგრამ ერ-
თის დახვრეტა სხვა მრავალის კეთილდღეობას ნიშნავდა. რომე-
ლიმე მარშლის დახვრეტა გარანტირებულად იწვევდა რამდენი-
მე ათეული თანამშრომლის დაწინაურებას. გათავისუფლებულ
თანამდებობაზე აწინაურებდნენ ვინმე გენერალს. ამ გენერლის
პოსტს ყოფილი პოლკოვნიკი იკავებდა. პოლკოვნიკს მაიორი
ცვლიდა. შესაბამისად, ჩინი ეზრდებოდათ კაპიტნებსა და ლეიტე-
ნანტებსაც.
ერთი მინისტრის დახვრეტა ათამდე კარიერულ გადანაცვლე-
ბას უდრიდა. ამასთან, ყველა გადანაცვლება ქვევიდან ზევით მი-
ემართებოდა. დაბალ საფეხურზე მდგომი ბიუროკრატების მასე-
ბი სულ ზევით და ზევით მიიწევდნენ.
საწარმოში, სადაც ფიოდორ მაკაროვიჩი მუშაობდა, რვა კაცი
დაიჭირეს. მათ შორის – უფროსიც. ფიოდორ მაკაროვიჩმა მისი
თანამდებობა დაიკავა.
ქარხანაში, სადაც მისი ცოლი მუშაობდა, ბრიგადირი დაიჭი-
რეს. გალინა ტიმოფეევნა ამ ადგილზე დააწინაურეს.

157 მკითხველთა ლიგა

 დაჭერები ორი წელი არ შეწყვეტილა. ამ დროის მანძილზე ფი-
ოდორ მაკაროვიჩი პატარა საწარმოს მთავარი ტექნოლოგი გახ-
და. გალინა ტიმოფეევნა კი – სავაჭრო განყოფილების უფროსი.
მერე ომი დაიწყო. მეტალურგიული საწარმო და სამკერვალო
ქარხანა დროულად გაიყვანეს ევაკუაციაში. ნოვოსიბირსკში ფი-
ოდორ მაკაროვიჩსა და გალინა ტიმოფეევნას გოგო შეეძინათ.
მარუსია დაარქვეს.
მარუსიას მშობლების საომარი მოქმედებების უკიდურესად
უკანა ხაზებში გაგზავნა გახდა აუცილებელი. ბუნკერების მონა-
ხულებამდე საქმე არ მისულა. იმ დროს არაერთი ადმინისტრა-
ციული მუშაკი აღმოჩნდა ბრძოლის ველზე. მათი საუკეთესო ნა-
წილი უკან არ დაბრუნებულა. ფიოდორ მაკაროვიჩი და გალინა
ტიმოფეევნა დაბრუნდნენ და სამსასახურშიც დაწინაურდნენ.
რომელი ჭკუათმყოფელი დასდებს მათ ამის გამო ბრალს?..
სამოციანებისთვის მარუსიას მშობლებს ნომენკლატურის სა-
შუალო ფენაში მყარად მოეკიდებინათ ფეხი; საწარმოებს ხელ-
მძღვანელობდნენ, ადგილობრივ საბჭოებში დეპუტატობდნენ და
შესაბამისი პრივილეგიებითაც სარგებლობდნენ – ჰქონდათ
უზარმაზარი ბინა, აგარაკი, ფინური თხილის ავეჯი. მათ ფანჯრებ-
ქვეშ მუდამ მორიგეობდა სამსახურებრივი მანქანა.
დაწესებულება, რომელსაც ფიოდორ მაკაროვიჩი ხელმძღვა-
ნელობდა, სანიმუშოდ მიიჩნეოდა. სამოცდაათი წლისთვის იქაუ-
რობას ლეონიდ ილიჩ ბრეჟნევი ეწვია. და ფიოდორ მაკაროვიჩ-
მაც თავი გამოიჩინა.
საწარმოს ქარხნის შენობის წინ გაზონი იყო გაშენებული. გა-
ზონთან მიახლოებისას წარწერა გხვდებოდა – „ბალახზე სიარუ-
ლი აკრძალულია!“.
გენერალური მდივანი ოქტომბერში ესტუმრათ. ბალახს უკვე
მოესწრო გაყვითლება. ფიოდორ მაკაროვიჩმა ბალახის შეღებ-
ვის ბრძანება გასცა. მართლაც შეღებეს, თანაც პულვერიზატო-
158 მკითხველთა ლიგა
რით. გაზონს სუბტროპიკულ-ზურმუხტისფერი ელფერი გადაევ-
ლო.
ბრეჟნევი მოვიდა. დაცვასთან ერთად საწარმოს შენობას მიუ-
ახლოვდა, გაზონს თვალი მოავლო და იხუმრა:
– გამოდის, სიარული აკრძალულია? მაგასაც ვნახავთ!
და ბრეჟნევმა თავდაჯერებულად შეაბიჯა გაზონზე. ყველამ სი-
ცილი დაიწყო, ისმოდა ტაშის ხმაც. ფიოდორ მაკაროვიჩს ხარხა-
რისგან ხელიდან მისასალმებელი ძღვენიც კი გაუვარდა. ბრეჟ-
ნევი ფიოდორ მაკაროვიჩს გადაეხვია და უთხრა:
– აბა, არწივო, მანახე შენი სამფლობელო!
იმ დღიდან მოყოლებული ბრეჟნევი ტატაროვიჩს მფარვე-
ლობდა...
მარუსია კეთილმოწყობილ, მეგობრულ ოჯახში იზრდებოდა.
ეზოში მორჩილი და კოხტად გამოწყობილი ბავშვები ეხვია გარს.
კორპუსი, რომელშიც ცხოვრობდნენ, პარტიის საქალაქო კომი-
ტეტის საკუთრებაში ირიცხებოდა. შესასვლელში, სპეციალურ
კაბინაში მცხოვრებლების მიმართ შიშის მგავსი გრძნობით გამ-
სჭვალული მილიციონერი მსახურობდა.
მარუსიაუკომპლექსო, ბედნიერ გოგოდ იზრდებოდა. სკოლა-
ში კარგად სწავლობდა, სამეჯლისო ცეკვების წრეზე დადიოდა.
ჰქონდა როიალი და ფერადი ტელევიზორი, ჰყავდა ძაღლი.
მისი ცხოვრება კეთილსინდისიერი სწავლისა და ჯანმრთე-
ლობისთვის უვნებელი გართობისგან შედგებოდა. დადიოდა კი-
ნოში, თეტრსა და მუზეუმებში.
ფიზიკური ვარჯიშის გაკვეთილები სქესობრივ მომწიფებას-
თან დაკავშირებულ ტანჯვა-წამებას უმსუბუქებდა.
სკოლის დამთვარების შემდეგ მარუსიამ მარტივად ჩააბარა
კულტურის ინსტიტუტში, რომლის კურსდამთავრებულებიც, რო-
გორც წესი, სამხატვრო თვითშემოქმედების ხელმძღვანელები
ხდებოდნენ. თუმცა მარუსია დარწმუნებული იყო, რომ უკეთეს
159 მკითხველთა ლიგა
სამსახურს იშოვიდა. მაგალითად, სადმე რადიოში ან მუსიკა-
ლურ ჟურნალში. ამაში მშობლები დაეხმარებოდნენ.
ცამეტი წლიდან მოყოლებული მარუსიას განვითარებული,
ინტელიგენტური და კარგად აღზრდილი ახალგაზრდა ყმაწვილე-
ბი ეხვივნენ გარს. მარუსია ისე შეეჩვია მათთან მეგობრობას,
რომ სიყვარულზე იშვიათად თუ დაფიქრდებოდა. მის გარშემო
მყოფ ახალგაზრდათაგან თითოეული მზად იყო, მისი ერთგული
თაყვანისმცემელი გამხდარიყო. ტატაროვიჩის სასიამოვნო გა-
რეგნობის, მოხდენილ და მხიარულ ქალიშვილთან ქორწინებაზე
არცერთი არ იტყოდა უარს.
მაგრამ ყველაფერი სულ სხვაგვარად წარიმართა. საქმე ისაა,
რომ მარუსიას ებრაელი შეუყვარდა...
ყველამ, ვისაც ბედნიერი ბავშვობა ჰქონდა, აუცილებლად უნ-
და იფიქროს ვალის გადახდაზე. ხშირად დაუსვას საკუთარ თავს
შეკითხვა – რა იქნება ამ ბედნიერების საფასური?
კარგი ხასიათი, ჯანმრთელობა, სილამაზე – რომელ მათგანზე
მომიწევს უარის თქმა? რად დამიჯდება მოსიყვარულე, მდიდარი
მშობლების სრული კომპლექტი?
და, აი, ცხრამეტი წლის ასაკში მარუსიას შეუყვარდა ებრაელი,
თანაც უიმედო გვარით – ცეხნოვიცერი.
არსებითად, ებრაელობა – ესაა გვარი, პროფესია და იერსა-
ხე. ბუნებაში მოიპოვებიან ნეიტრალური გვარის, ორდინარული
პროფესიისა და კოსმოპოლიტური გარეგნობის ებრაელები. მა-
რუსიას რჩეული მათ რიცხვში არ ეწერა.
მისი სრული სახელი ლაზარე რუვიმოვიჩ ცეხნოვიცერი გახ-
ლდათ. იყო გამხდარი, გრძელცხვირა, ხუჭუჭა და, ყველა სიკე-
თესთან ერთად, ვიოლინოზე დაკვრასაც სწავლობდა. თითქოს ეს
საკმარისი არ არისო, ცეხნოვიცერი, როგორც ებრაელს შეშვე-
ნის, ანტისაბჭოთა განწყობითაც გამოირჩეოდა. მარუსიას ის ნი-

160 მკითხველთა ლიგა

ჭის, სიგამხდრის, ერუდიციისა და სარკასტული იუმორის გამო
შეუყვარდა.
მარუსიას მშობლები, მართალია, ანტისემიტები არასოდეს
ყოფილან, მაგრამ მაინც აღელდნენ.
აქამდე გალინა ტიმოფეევნას არაოფიციალურ გარემოში ხში-
რად უყვარდა ხოლმე თქმა:
– საერთოდაც, მირჩევნია, სამსახურში ებრაელი ავიყვანო.
სხვა თუ არაფერი, არ გალოთდება მაინც.
– თანაც, – ურთავდა ფიოდორ მაკაროვიჩი, – ებრაელი ჭკვი-
ანურად მაინც იპარავს. ებრაელს საწარმოდან ყოველთვის რა-
იმე გამოსადეგი მიაქვს. რუსს რაც ხელში მოხვდება, ყველაფერს
ჯიბეში იდებს.
მაგრამ მაინც, მარუსიას მშობლები აღელდნენ. მით უმეტეს,
რომ ცეხნოვიცერი საეჭვო პიროვნებად მიაჩნდათ. ის ყოველ სა-
ღამოს დასავლურ რადიოს უსმენდა, ძირგახვრეტილი ფეხსაცმე-
ლებით დადიოდა და გამუდმებით ხუმრობდა. და, რაც მთავარია,
მარუსიას ბაბელის, პლატონოვისა და ზოშჩენკოს იდეურად მო-
უმწიფებელი წიგნებით ამარაგებდა.
„ებრაელი სიძე – ტრაგედიაა“, – ფიქრობდა ფიოდორ მაკა-
როვიჩი, – „მაგრამ ებრაელი შვილიშვილები – ეს უკვე კატას-
ტროფაა! ამის წარმოდგენაც შეუძლებელია!“
ფიოდორ მაკაროვიჩმა ცეხნოვიცერთან დალაპარაკება გა-
დაწყვიტა. ცხელ გულზე ისიც კი იფიქრა, მოვქრთამავო. საბედ-
ნიეროდ, გალინა ტიმოფეევნა გაცილებით გონიერი აღმოჩნდა.
ქრთამის სანაცვლოდ, ცეხნოვიცერს დაჟინებით ეპატიჟებოდა
სტუმრად. ზრუნვასა და ყურადღებას არ აკლებდა.

161 მკითხველთა ლიგა

 ცეხნოვიცერთან ერთად დაპატიჟებულები იყვნენ გოვორო-
ვის, ჩიჩიბაბინის, ლიპეცკის, შუმეიკოს შვილები.3
ამ ხალხში ცეხნოვიცერი თავს გარიყულად გრძნობდა. დედა-
მისი ტრამვაის გამცილებლად მუშაობდა, მამამისი ომში დაღუ-
პულიყო.
ტატაროვიჩებთან შეკრებილი ახალგაზრდობა სამხრეთსა და
ბალტიისპირეთში ისვენებდა. კარგად იცვამდა. რესტორნები და
თეატრალური პრემიერები უყვარდა. გადამყიდველებთან ჯაზის
ჩანაწერებს ყიდულობდა.
ცეხნოვიცერს ფული არ ჰქონდა. მის წილს ყოველთვის მარუ-
სია იხდიდა.
შედეგად, ცეხნოვიცერმა მარუსიას მეგობრები შეიძულა. გა-
მუდმებით ცდილობდა სისულელეში, უზრდელობაში, ცინიზმში
მათ გამოჭერას და, რა თქმა უნდა, საპირისპირო შედეგს აღწევ-
და.
თუ ცეხნოვიცერს ეუბნებოდნენ: – გასინჯეთ მანგო! – ის გა-
მომწვევად იბზუებდა ცხვირს:
– ხორბლის ბურახს ვამჯობინებ!
თუ ცეხნოვიცერთან მეგობრული საუბრის გაბმას ცდილობ-
დნენ, ის წარბებს ჭმუხნიდა:
– სიჩუმის მოსმენას ვამჯობინებ!
მარუსიასაც ცეხნოვიცერი მობეზრდა და დიმა ფიოდოროვი
შეიყვარა.
გენერალ ფიოდოროვის ვაჟი ქირურგიულზე სწავლობდა. ის
იმ ყმაწვილთა ჯგუფს განეკუთვნებოდა, ვისი პრობლემებიც წარ-
მოქმნამდე სასწაულებრივად გვარდება. იყო მხიარული და ლა-

3
გოვოროვი მარშალი იყო, ჩიჩიბაბინი – აკადემიკოსი მხატვრობის დარგში,
ლიპეცკი – კომპანია „სოვფრახტის“ დირექტორი, შუმეიკო კი – ცენტრალუ-
რი კომიტეტის ინსტუქტორი.
162 მკითხველთა ლიგა
მაზი. ყველაფერი წესრიგში ჰქონდა. ამასთან, ისიც კი არ იცოდა,
რომ სხვანაირი ცხოვრება შესაძლებელი იყო.
მას ჰყავდა საამაყო მამა. შორსის ქუჩაზე ჰქონდა ბინა, სადაც
ბებიასთან ერთად ცხოვრობდა. გარდა ამისა, ჰქონდა აგარაკი,
მოტოციკლი, საყვარელი პროფესია, ძაღლი და სანადირო იარა-
ღი. ისღა დარჩენოდა, ლამაზი და კარგი ოჯახიშვილი გოგო მო-
ეძებნა.
მეხუთე კურსზე დიმა ფიოდოროვმა ქორწინებაზე ფიქრი და-
იწყო. და ზუსტად ამ დროს მარუსიაც გაიცნო. ექვსი კვირის შემ-
დეგ ისინი ქორწინების სახლის მარმარილოს კიბეზე ეშვებოდ-
ნენ. კიდევ ერთი დღის შემდეგ კი ახალდაქორწინებულები ყი-
რიმში გაემგზავრნენ.
შემოდგომაზე მშობლებმა ოროთახიანი ბინა აჩუქეს. ასე და-
იწყო მარუსიას ცოლქმრული ცხოვრება.
დიმა მთელ დროს აკადემიაში ატარებდა. მარუსია ემზადებო-
და დიპლომის დასაცავად, თემაზე – „სამეჯლისო ცეკვების ესთე-
ტიკა“.
საღამოობით ტელევიზორს უყურებდნენ და საუბრობდნენ. შა-
ბათობით კინოში დადიოდნენ. მასპინძლობდნენ სტუმრებს და
სტუმრობდნენ ნაცნობებს.
მარუსია დარწმუნებული იყო, რომ დიმა უყვარდა. სხვა თუ
არაფერი, ის ხომ თავად აირჩია.
დიმა მზრუნველი, ჭკვიანი და კორექტული იყო. ვერ იტანდა
არეულობას. ყოველ დილით დღიურში ჩანაწერებს აკეთებდა, სა-
დაც ავსებდა ისეთ რუბრიკებს, როგორებიცაა – გავაანალიზო,
გავაკეთო, დავრეკო. შეეძლო, ჩაეწერა: „არ მივესალმო ვიტალი
ლუცენკოს“, ან: „ალეშკოვიჩის უზრდელობას ამაყი დუმილით
ვუპასუხო“.
შაბათობით დღიურში იწერებოდა „მაშა“. ეს ნიშნავდა კინოს,
თეატრს, სადილს რესტორანში და სიყვარულს.
163 მკითხველთა ლიგა
 დიმა ამბობდა:
– პედანტი სულაც არ ვარ. უბრალოდ, ქაოსისგან თავის დაც-
ვას ვცდილობ...
დიმა კარგი ადამიანი იყო. მისი ნაკლი ნაკლოვანებების არ-
ქონა იყო. ნაკლოვანებები კი, როგორც ცნობილია, სრულყოფი-
ლებაზე მეტად მიმზიდველი თუ არა, უფრო ძლიერი გრძნობების
გამომწვევი მაინც არის.
ერთი წლის თავზე მარუსიამ დიმა შეიძულა. თუმცა ამ სიძულ-
ვილის გამოვლენაში ქმრის უმწიკვლო საქციელი უშლიდა ხელს.
ასე რომ, კარგად ცხოვრობდნენ.
მაგრამ ცოტამ თუ იცის, რომ ცხოვრების კარგად დაწყება უბე-
დურების მომასწავებელია.
ასეც მოხდა.
ჯერ დიმას გენერალი მამა მოკვდა. მერე მისი ლოთი დედა
მოხვდა საგიჟეთში. მემკვიდრეები: სამი ძმა და ერთი და, ერთმა-
ნეთს გადაეკიდნენ და იმის გარჩევა დაიწყეს, ვის რა დარჩებოდა.
გენერლის სახლიდან პროკურატურამ წაიღო ყველაზე ძვირ-
ფასი ნივთები, კერძოდ, სტალინის ნაჩუქარი ხანჯალი და ლალის
თვლებით მოკაზმული იუგოსლავიური მედალი.
მოკლედ რომ ითქვას, ერთ თვეში დიმა ჩვეულებრივ მოკვდა-
ვად, საშუალო შესაძლებლობების მქონე, მიზანმიმართულ და
შრომისმოყვარე კურსდამთავრებულად იქცა.
ხანდახან მარუსია ეხვეწებოდა:
– რა მოხდება, ერთხელ მაინც რომ დათვრე!
დიმა მარუსიას პასუხობდა:
– სიმთვრალე – ეს ნებაყოფლობითი სიგიჟეა.
მარუსია არ ნებდებოდა:
– რა მოხდება, ერთხელ მაინც რომ იეჭვიანო!
დიმა ხაზგასმით უხსნიდა:

164 მკითხველთა ლიგა

 – ეჭვიანობა – ეს სხვისი შეცდომების გამო საკუთარი თავის
დასჯაა...
შეძლებული ადამიანისთვის ყველაზე რთული გამოცდა ფუ-
ლის მოულოდნელი დაკარგვაა. დიმა უფრო და უფრო დაბნეული
და ნაღვლიანი ხდებოდა. რესტორანში კატლეტებისა და კომპო-
ტის შეკვეთა დაიწყო. საზღვარგარეთულ კოსტიუმს მხოლოდ
განსაკუთრებულ შემთხვევებშიღა იცვამდა. მარუსიას მშობლე-
ბის ფინანსური დახმარება ეთაკილებოდა.
და მარუსიამაც ღალატი დაიწყო, განურჩევლად და გაუჩერებ-
ლად. ღალატობდა მეგობრებთან, ნაცნობებთან, ტაქსის მძღო-
ლებთან. კულტურის ინსტიტუტის პედაგოგებთან. ტრამვაის თა-
ნამგზავრებთან. მოულოდნელად გამოჩენილ ცეხნოვიცერთანაც
კი.
თავიდან მარუსია თავს იმართლებდა და იტყუებოდა. იგონებ-
და არარსებულ ლექციებსა და სემინარებს. ჰყვებოდა თვით-
მკვლელობაზე მოფიქრალ მეგობართან თეთრად გატარებულ
ღამეებზე, დიორგაჩოვის მშობლებთან მოულოდნელ მგზავრო-
ბებზე მერე ტყუილი და თავის მართლება მობეზრდა. ფანტასტი-
კური ისტორიების გამოგონების ძალა დაკარგა.
გამთენიისას სახლში დაბრუნებისას მარუსია თავს აჯერებდა
– არა უშავს, გამოვძვრები. ტაქსიში რომ ჩავჯდები, რამეს მოვი-
ფიქრებ. ლიფტში რომ ვიდგები, რამეს მოვიფიქრებ. ადგილზე
იმპროვიზაციას მივმართავ.
დიმა გაოცებული ეკითხებოდა:
– სად იყავი?
– მე?! – აღმოხდებოდა მარუსიას.
– აბა, ვინ?
– რას ჰქვია, სად?! მე მეკითხება, სად იყავიო! დავუშვათ, ნაც-
ნობებთან. მაქვს უფლება, ნაცნობები მოვინახულო?..

165 მკითხველთა ლიგა

 თუ დიმა გამოკითხვას აგრძელებდა, მარუსია მალევე კარგავ-
და მოთმინებას:
– ჩათვალე, ღვინოს ვსვამდი! ჩათვალე, რომ აღვირახსნილი
ქალი ვარ! ჩათვალე, გაშორებულები ვართ!
როგორც ცნობილია, ქორწინებაში თანასწორობა არ არსე-
ბობს. უპირატესობა ყოველთვის მას აქვს, ვისაც ნაკლებად უყ-
ვარს. თუ ამას უპირატესობა შეიძლება ეწოდოს.
ოცდაათ წელს რომ მიუახლოვდა, მარუსია მიხვდა, რომ
ცხოვრება სიამოვნებებისგან შედგება. სხვა ყველაფერი გადასა-
ლახი დაბრკოლებაა.
სიამოვნებაში შედიოდა ყვავილები, რესტორნები, სიყვარუ-
ლი, იმპორტული ნივთები და მუსიკა. დაბრკოლებები იყო: უფუ-
ლობა, ბრალდებები, ავადმყოფობა და დანაშაულის გრძნობა.
მარუსია სიამოვნებას ეძებდა და გონივრულად გაურბოდა
დაბრკოლებებს.
მარუსიას დიმა ეცოდებოდა. სინდისის ქენჯნა არ ასვენებდა.
ამიტომ ეუბნებოდა ხოლმე:
– არ გინდა, ვინმე გოგო გაგაცნო?
დიმა გაოგნებული პასუხობდა:
– რისთვის?
სულ მალე დიმა და მარუსია განქორწინდნენ. მარუსია მშობ-
ლებთან გადავიდა. თავიდან მშობლები აღელდნენ, მაგრამ მა-
ლევე დაწყნარდნენ. დიმა ფიოდოროვი ქმრის ამპლუაში დიდ ინ-
ტერესს აღარ იწვევდა. მარუსია კი დაუბრუნდა თავის ძველ სტა-
ტუსს – გასათხოვარი გოგო კარგი ოჯახიდან.
გარკვეული პერიოდის შემდეგ მარუსიამ ცნობილი დირიჟო-
რი, კაჟდანი შეიყვარა. შემდეგ – ცნობილი მხატვარი შარაფუძი-
ნოვი, რომელსაც თავად ჰეიდარ ალიევი მფარველობდა. შემდეგ
– სახელგანთქმული ილუზიონისტი მაბისი, რომელიც ქალებს

166 მკითხველთა ლიგა

ხერხით ორ ნაწილად ჭრიდა. თითოეული მათგანი მარუსიაზე გა-
ცილებით უფროსი იყო, იმდენად, რომ მამადაც ეკუთვნოდნენ.
კაჟდანთან ერთად მარუსიამ ბალტიისპირეთში და ურალში
იმოგზაურა. შარაფუძინოვთან ალუპკაში იცხოვრა ერთი წელი.
ილუზიონისტ მაბისთან ერთად მთელი არქტიკა შემოიფრინა.
საბოლოოდ, კაჟდანი სალამურათი მოიწამლა და მოკვდა. შა-
რაფუძინოვი რეგიონული კომიტეტის ზეწოლის შედეგად დაუბ-
რუნდა ავადმყოფ და შეუხედავ ცოლს. მაბისმა კი ფრანკფურტში
გასტროლების დროს მოახერხა პოლიტიკური თავშესაფრის მი-
ღება.
მოკლედ, მარუსია ყველამ მიატოვა. თანაც, მათგან მხოლოდ
კაჟდანი წავიდა დელიკატურად. სხვების ქმედება რაღაცით ძა-
ლიან წააგავდა გაქცევას.
და, აი, მარუსია განგაშის გრძნობამ შეიპყრო. მისი ყველა მე-
გობარი გათხოვილი იყო. სტაბილურად ცხოვრობდნენ ოჯახურ
სიმყუდროვეში.
რა თქმა უნდა, ყველა მათგანი არ ცხოვრობდა კარგად. ზოგი
ღალატობდა ან სხვა გზით ჩაგრავდა ქმარს. ბევრი თავად ითმენ-
და ღალატს. მაგრამ, ყველაფრის მიუხედავად, ისინი გათხოვი-
ლები იყვნენ. ქმრის არსებობის მხოლოდ ფაქტიც საკმარისი
იყო, სხვების თვალში საზოგადოების სრულუფლებიან წევრებად
ჩათვლილიყვნენ.
ქმრის, თუნდაც მხოლოდ როგორც შურის გამომწვევი ობიექ-
ტის, ყოლა სრულიად აუცილებელი იყო.
ამასობაში მარუსია ოცდაათ წელს უახლოვდებოდა. შვილის
გაჩენის დრო დიდი ხანია მოსულიყო. მარუსიამ იცოდა, რომ კი-
დევ ერთ-ორი წელი და დაგვიანებული იქნებოდა.
მარუსია ანერვიულდა. როგორც ადრე, ახლაც თავისუფალი
კაცები მის მიმართ ყურადღებას იჩენდნენ. როგორც ადრე, ახ-
ლაც ბევრ ქალს შურდა მისი. რესტორნები, თეატრები, ჩეკების
167 მკითხველთა ლიგა
მაღაზიები – ეს ყველაფერი კვლავაც მის განკარგულებაში იყო.
განგაშის გრძნობა კი არ ქრებოდა. უფრო მეტიც, ყოველ თვე
ძლიერდებოდა.
და ამ დროს მარუსიას ჰორიზონტზე ესტრადის გამოჩენილი
მომღერალი, ბრონისლავ რაზუდალოვი გამოჩნდა. დღეს მისი
სახელი დავიწყებასაა მიცემული, მაგრამ სამოციანებში ედუარდ
ხილზე, კობზონზე და დოლინსკიზე პოპულარულიც კი იყო.
რაზუდალოვი მარუსიას ყველა მოთხოვნას აკმაყოფილებდა.
ლამაზი, ნიჭიერი და პოპულარული იყო. ფულსაც კარგად შო-
ულობდა. და, რაც მთავარია, მხიარულად და უდარდელად ცხოვ-
რობდა.
რაზუდალოვსაც მოეწონა მოქნილი, მხიარული და ფუქსავატი
მარუსია.
სამოქალაქო ქორწინების მსგავსი რამ გამოუვიდათ.
რაზუდალოვი ხშირად დადიოდა გასტროლებზე. მარუსია დი-
დი სიამოვნებით დაჰყვებოდა.
თავიდან უბრალოდ თან ახლდა. საღამოობით მის კონცერ-
ტებს ესწრებოდა. დღისით საკომისიო მაღაზიებს სტუმრობდა.
მოგვიანებით გარკვეული მოვალეობები გაუჩნდა. მარუსია
აფიშებს უკვეთავდა. ადგილობრივ გაზეთებში დადებით სტატი-
ებს აქვეყნებინებდა. საბუღალტრო საქმესაც კი მიჰყო ხელი. დი-
დი პროფესიონალიზმი ამას არ სჭირდებოდა – უმატებდა და ამ-
რავლებდა.
პუბლიკასთან ურთიერთობის ნიუანსებს თავად რაზუდალოვი
აგვარებდა. ძალიან უყვარდა მსმენელებთან საუბარი, განსაკუთ-
რებით – პროვინციებში. მაგალითად, კონცერტის დაწყების წინ
ამბობდა ხოლმე:
– ზოგ მომღერალს ლამაზი ხმა აქვს. ზოგი კი, როგორც იტყვი-
ან, გულით მღერის. ჰოდა, აი, მე ხმა არ მაქვს...
ამას მცირეხნიან პაუზას აყოლებდა.
168 მკითხველთა ლიგა
 – და არც გული...
სიცილისა და ტაშის ხმის ფონზე რაზუდალოვი სიტყვით გა-
მოსვლას ასრულებდა:
– რითი ვმღერი, მეც არ ვიცი!..
ნელ-ნელა მარუსიას წამყვანის მოვალეობებიც ანდეს. მარუ-
სიამ სამი საკონცერტო კაბა შეუკვეთა. სცენაზე გრაციოზულად
მოძრაობა ისწავლა. მის ხმაში წმინდა პიონერული ნოტები აჟ-
ღერდა.
მარუსია კულისებიდან ნაჩქარევი ნაბიჯით გამოდიოდა. პრო-
ჟექტორების შუქით დაბრმავებული ერთ ადგილას შეშდებოდა.
პირველ რიგებს გაბრწყინებულ მზერას შეავლებდა. და ბოლოს
მთელ ხმაზე შესძახებდა:
– თქვენ წინაშე წარსდგება ესტრადის არტისტების საბჭოთა
კონკურსის ლაურეატი – ბრონისლავ რაზუდალოვი!
ბოლოს კი, ამ მომენტის სიდიადით შეძრული, თავს დაბლა
ჰკიდებდა...
რაზუდალოვის კონცერტები ყოველთვის წარმატებით სრულ-
დებოდა. რეპერტუარი თანამედროვე, კამერული ჰქონდა. სიმღე-
რებში თავშეკავებული ინტიმურობის ნოტები დომინირებდა. ეს
ყველაფერი დაახლოებით ასე ჟღერდა:
შენ თქვი – კი,
მე გავიგე – არა...
წყალსატევის პირას კვალი დაიკარგა.
შენ თქვი – არა,
მე გავიგე – კი...
და ასე შემდეგ.
რაზუდალოვი მხიარული ადამიანი იყო. იგი იმ ემოციების
ხარჯზე ცხოვრობდა, რომელთა მეშვეობითაც სხვა ადამიანები
უსაზღვრო სიხარულსა და სრულ თავდავიწყებას გამოხატავენ.

169 მკითხველთა ლიგა

მღეროდა, ცეკვავდა და ათას სისულელეს გაჰკიოდა. ამის სანაც-
ვლოდ მას ხეირიანად უხდიდნენ.
თუმცა მალე მარუსიამ შეამჩნია, რომ რაზუდალოვის ცხოვრე-
ბით ტკბობა არასასურველ მასშტაბებს აღწევდა. მარუსია მის ერ-
თგულებაში დაეჭვდა. და არც თუ ისე უსაფუძვლოდ.
ქმრის ჯიბეებში საპუდრეებსა და თმის სარჭებს პოულობდა.
პერანგებზე პომადის კვალს ამჩნევდა. სამგზავრო ჩანთებიდან
სინთეტიკურ წინდებს აძვრენდა. და ბოლოს, ქმრის საგრიმიო-
როში სრულიად შიშველ მუცლით მეზღაპრე კისინასაც შეუსწრო.
იმ დღეს მარუსიამ ქმარი პიუპიტრით სცემა. ერთ საათში რა-
ზუდალოვი სცენაზე შავი სათვალით გავიდა. მარცხენა ხელი უსი-
ცოცხლოდ ეკიდა.
მარუსიას საყვედურებს რაღაცნაირი იდიოტური სიცილით პა-
სუხობდა. ბოლომდე არ ესმოდა, რა ხდებოდა. ეუბნებოდა:
– მარია, არასერიოზულად იქცევი! მეგონა, ცრურწმენებისგან
გათავისუფლებული, კულტურული, მოაზროვნე ქალი იყავი...
რაზუდალოვი სიცოცხლის სიყვარულს ერთგულობდა, სამა-
გიეროდ, ტყუილი ისწავლა. ტყუილების გამუდმებული მოგონე-
ბისგან ენაბლუობა დასჩემდა. თუმცა სცენაზე საუბრისას ყველა-
ფერი წესრიგში დგებოდა.
ტყუილებს უკვე მიზეზგარეშე იგონებდა. აბსურდულ სიტუაცი-
ებშიც ცრუობდა. კითხვაზე „რომელი საათია?“ პასუხს ორჭოფუ-
ლად არიდებდათავს.
მეგობრები ხუმრობდნენ:
– რაზუდალოვს, რაც მოძრაობს, ყველაფერი აღაგზნებს...
ახლა უკვე მარუსია იტანჯებოდა ეჭვიანობით. ღამეებს ათევდა
ქმრის ლოდინში. გაყრით ემუქრებოდა. და, რაც მთავარია, ვე-
რაფრით გაეგო, რატომ ექცეოდნენ ასე. მას ხომ ქმარი ასე ძლი-
ერ და უანგაროდ უყვარდა!..

170 მკითხველთა ლიგა

 რაზუდალოვი დილით ღვინისა და კოსმეტიკის სუნთან ერთად
ბრუნდებოდა:
– გვიანობამდე შემოვრჩით, ხომ გესმის, ვსვამდით და ხე-
ლოვნებაზე ვყბედობდით...
– სად იყავი?
– აი, იმასთან, რა ჰქვია... გოლოშეკინთან... დიდი მოკითხვა
გადმოგცა.
მარუსია ტელეფონების წიგნაკში უცნობი გოლოშეკინის ნო-
მერს პოულობდა. ქალის ხმა უხეშად პასუხობდა:
– ილია ზახაროვიჩი საავადმყოფოშია...
გაბრაზებული მარუსია რაზუდალოვს კუთხეში იმწყვევდა:
– გოლოშეკინთან იყავი, არა? ხელოვნებაზე ყბედობდით,
არა?
– უცნაურია, – პასუხობდა გაოცებული რაზუდალოვი, – მე პი-
რადად მასთან ვიყავი...
და, აი, ამ დროს მარუსია პირველად დაფიქრდა ცხოვრებაზე.
სიამოვნება ყოველთვის დანაშაულის გრძნობას ბადებდა. უანგა-
რო საქციელი შეურაცხყოფით ჯილდოვდებოდა. ჩაკეტილი წრე
გამოდიოდა...
რა არის სიამოვნების წყარო? როგორ უნდა აიცილო იმედგაც-
რუება? შესაძლებელია სიამოვნება სინანულის გარეშე? ეს კით-
ხვები მოსვენებას არ აძლევდა.
ერთი წლის თავზე ბიჭი გაუჩნდა.
ყველაფერი ძველებურად მიდიოდა. რაზუდალოვი გასტრო-
ლებზე დადიოდა. ჩამოვიდოდა და მალევე ქრებოდა. როცა მა-
რუსია ახალ ღალატში გამოიჭერდა, თავს იმართლებდა:
– უნდა გამიგო. მე, როგორც ხელოვანს, მოტივაცია მჭირდე-
ბა...

171 მკითხველთა ლიგა

 მარუსია კიდევ ერთხელ გადავიდა მშობლებთან. ამ დრო-
ისათვის გალინა ტიმოფეევნა უკვე პენსიონერი იყო. ფიოდორ მა-
კაროვიჩი მუშაობას აგრძელებდა.
რაზუდალოვი შიგადაშიგ მოულოდნელად ჩნდებოდა ყვავი-
ლებითა და შამპანურით ხელში. თავის შემოქმედებით წარმატე-
ბაზე ჰყვებოდა. ჩიოდა ცენზურაზე, რომლის მსხვერპლიც მისი
საუკეთესო სიმღერა, – „მე მსურს ტუჩების შენის ნექტარის შეს-
მა...“, – გახდა.
გალინა ტიმოფეევნას გამომწვევად „დედიკოთი“ მიმართავ-
და. ხუმრობებიც ერთობ საეჭვო წარმომავლობის ჰქონდა. მაგა-
ლითად, შეეძლო, მარუსიას მამისთვის ეთქვა:
– ბიძია ფედია, ჩემთან ხუმრობას არ გირჩევ! თუ კარგად და-
ფიქრდები – შენ არარაობა ხარ. აი, მე კი, სხვათა შორის, თავად
ტატაროვიჩის სიძე ვარ!..
კონიაკისა და შამპანურის დალევის მერე რაზუდალოვი ფუ-
ლის დაკუჭულ შეკვრას ტოვებდა და გარბოდა. მამობის ტვირთი
დიდად არ ამძიმებდა. შვილს რომ აკოცებდა, თან ჩაილაპარა-
კებდა:
– იმედია, მაღალი სულის ადამიანი დადგები...
პერიოდულად მარუსია სრულ სასოწარკვეთას ეძლეოდა. რა-
ზუდალოვს თვითმკვლელობით ემუქრებოდა. სწორედ ამ დროს
მის რეპერტუარში გაჩნდა შლაგერი:
თუკი გადაწყვეტ,
თავი დაიხრჩო,
ჯერ ჩემთან მოდი,
გულში ჩაგიკრავ!
მერე წაგიყვან მდინარის პირას,
გიპოვი ადგილს ღრმას და უხვწყლიანს...
და, როგორც ზღაპარშია ხოლმე, მარუსიას ცხოვრებაში
კვლავ ცეხნოვიცერი გამოჩნდა. წასაკითხად „არქიპელაგი გუ-
172 მკითხველთა ლიგა
ლაგი“ მისცა და დაჟინებით ურჩია ემიგრაციაში წასვლა. ასე ეუბ-
ნებოდა:
– ფიქციურად დავქორწინდებით და ებრაელების სტატუსით
წავალთ.
– სად? – ეკითხებოდა მარუსია.
– მე, მაგალითად, ისრაელში. შენ – ამერიკაში. ან საფრან-
გეთში...
მარუსია ამოიოხრებდა:
– რად მინდა საფრანგეთი, მამა აქ არ მყავს?!.
და მაინც, მუსია ემიგრაციაზე დაფიქრდა. პირველ რიგში, ეს
მოდაში იყო. თითქმის ყველა მოაზროვნე ადამიანს ყოველი შემ-
თხვევისთვის გადანახული ჰქონდა ისრაელის მოწვევა.
დღე არ გავიდოდა, რომელიმე ნაცნობ კულტურის მოღვაწეს
არ დაეტოვებინა საბჭოთა კავშირი. გრანდიოზული პროექტის,
„სიცოცხლის ხის“, შესაქმნელად ამერიკაში გაემგზავრა მოქან-
დაკე ნეიზვესტნი. მას მიჰყვა მოულოდნელად გაღვივებული რე-
ლიგიური გრძნობებით შეპყრობილი სავკა კრამაროვი4 იატაკ-
ქვეშა კონცერტების გამო ციხეში ჩაჯდომას გაექცა გენიალური
ბორია სიჩკინი.5 დისიდენტი პოეტი კუპერშტოკიც წავიდა და
დარჩენილებს ეს ამაყი სიტყვები დაუტოვა:
შთამომავალი პუშკინის, ბლოკის,
ვარ ებრაელი, ძე კუპერშტოკის!..
მიდიოდნენ მწერლები, მხატვრები, მსახიობები, მუსიკოსები.
თანაც არა მარტო ებრაელები. მიდიოდნენ რუსები, ქართველე-
ბი, მოლდოველები, ლატვიელები. ყველა, ვინც დაამტკიცებდა,
რომ ებრაული სისხლი ერია. მოკლედ რომ ითქვას, ემიგრაციის

4
სავკა კრამაროვი – საველი კრამაროვი, თეატრის და კინოს მსახიობი.
5
ბორია სიჩკინი – ბორის სიჩკინი, კინომსახიობი, კომპოზიტორი, მოცეკვავე
და ქორეოგრაფი.
173 მკითხველთა ლიგა
პრობლემა შემოქმედებით წრეებში ფართოდ განიხილებოდა. და
მარუსიაც სულ უფრო ხშირად უფიქრდებოდა ამ საკითხს.
ემიგრაციაში იყო რაღაც არარეალური. რაღაც სიკვდილის მე-
რე სიცოცხლის გაგრძელების მსგავსი. უფრო ზუსტად კი, ყვე-
ლაფრის თავიდან დაწყების შანსს იძლეოდა. წარსულის ტვირ-
თისგან გათავისუფლებას შესაძლებელს ხდიდა.
შემოქმედებითი ცხოვრება მარუსიას არ აეწყო. გათხოვები-
თაც, შეიძლება ითქვას, ვერ გათხოვდა. მრავალრიცხოვანი მე-
გობრები მასში მარტო შურსა და ზიზღს იწვევდნენ.
მშობლებთან თავს ისე გრძნობდა, როგორც მოხუცთა თავშე-
საფარში. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უპერსპექტივოდ ცხოვ-
რობდა. ძილი, ტელევიზორი, დეფიციტური პროდუქტები. და სა-
სიძოები – ფიოდორ მაკაროვიჩის ხელქვეითები, რომელთა მთა-
ვარი მიზანი უფროსისთვის თავის მოწონება იყო.
მარუსია გრძნობდა: კიდევ სამი წელიც და ყველაფერი სამუ-
დამოდ დაკარგული იქნებოდა.
ცეხნოვიცერი ისეთი დაჟინებით უსვამდა ხაზს ქორწინების
ფიქციურ მხარეს , რომ მარუსიამ ვეღარ მოითმინა და უთხრა:
– ადრე როგორც ქალი, ისე გიყვარდი.
ცეხნოვიცერმა უპასუხა:
– ახლა კი როგორც ადამიანს, ისე აღგიქვამ.
მარუსია ვერ ხვდებოდა, ეს უნდა გახარებოდა თუ სწყენოდა.
ბოლოს მაინც გადაწყვიტა, სწყენოდა.
როგორც ჩანს, ქალები ასეთები არიან – არ უყვართ თაყვა-
ნისმცემლების დაკარგვა. ისეთებისაც კი, როგორიც ცეხნოვიცე-
რია...
თეორიულად ემიგრაცია რეალურს ჰგავდა. მაგრამ საქმე საქ-
მეზე რომ მიდგა, უამრავმა პრობლემამ წამოყო თავი.
„მშობლებს რა ვუყო? ხალხი რას იფიქრებს? და რაც მთავარია
– დასავლეთში რა უნდა ვაკეთო?..“
174 მკითხველთა ლიგა
 მმაჩის ბიუროში6 ცეხნოვიცერთან ერთად წასვლაც პრობლე-
მა იყო. სასიძოს, სავარაუდოდ, შესაფერისი კოსტიუმიც კი არ
ებადა. რეგისტრატორთან ხომ ვერ მიხვალ და ვერ ეტყვი,
არაუშავს, მაინც ფიქციური ქორწინებააო...
ამას მოჰყვა გაურკვეველი შეხვედრები სინაგოგასთან. გაურ-
კვეველი სამოგზაურო ბროშურები. გაურკვეველი საუბრები უც-
ხოელ ჟურნალისტებთან.
მარუსიამ იატაკქვეშა გამოფენებზე დაიწყო სიარული. თავის
„ოლიმპიაზე“ შალამოვის და დომბროვსკის აკრძალული მოთ-
ხრობების გადაბეჭდვას მიჰყო ხელი. ჰემინგუეის ორიგინალში
წაკითხვას ცდილობდა.
მშობლები ბოლომდე ვერ ხვდებოდნენ, რა ხდებოდა, მაგრამ
ხმას არ იღებდნენ. მარუსიას თავად მოუწია მათთვის ყველაფ-
რის ახსნა.
ამ საუბრის დეტალების მოყოლა არ ღირს. მით უმეტეს, რომ
მსგავსი დრამები იმ დროს ბევრ ნომენკლატურულ ოჯახში თა-
მაშდებოდა.
მშობლები შვილებს ღალატში სდებდნენ ბრალს. შვილები
მშობლებს ბრმა მორჩილებისა და კონფორმიზმის გამო იძულებ-
დნენ.
ურთიერთბრალდებები ქვითინით იცვლებოდა. შეურაცხყო-
ფას ხვევნა-კოცნა მოსდევდა.
ფიოდორ მაკაროვიჩმა იცოდა, რომ ამის გამო პენსიაზე გას-
ვლა მოუწევდა. გალინა ტიმოფეევნამ იცოდა, რომ ქალიშვილს
ვეღარასოდეს იხილავდა.
ოქტომბერში მარუსიამ ცეხნოვიცერთან ხელი მოაწერა. ახა-
ლი წლისთვის ნებართვა მიიღეს. ცხრა იანვარს ავსტრიაში იყ-
ვნენ.

6
მმაჩის ბიურო – მოქალაქეობრივი მდგომარეობის აქტების ჩაწერის ბი-
ურო.
175 მკითხველთა ლიგა
 დასავლეთში მოხვედრისთანავე ცეხნოვიცერი რადიკალუ-
რად შეიცვალა. მომენტალურად გარდაისახა პატრიოტ ებრა-
ელად. ამაყი, ბრძენი და ცოტა ამპარტავანიც გახდა. ხვდებოდა
ჰიასის7 წევრებს, ატარებდა ექვსქიმიან დაანოდებულ ვარ-
სკვლავს და ოცნებობდა ებრაელ ცოლზე.
ფიქციური ქორწინების პირობები ცეხნოვიცერმა კეთილსინ-
დისიერად შეასრულა. ცოლი დასავლეთში წაიყვანა. სამაგი-
ეროდ, მარუსიამ მგზავრობის ხარჯი სრულად აანაზღაურა და
ქმარს ჩემოდანიც კი უყიდა.
სულ მალე დაშორების დროც მოვიდოდა. ცეხნოვიცერი ისრა-
ელში მიფრინავდა. მარუსია ამერიკულ ვიზას ელოდებოდა.
მარუსია ეუბნებოდა:
– ისრაელში როგორ უნდა იცხოვრო? იქ ხომ მარტო ებრაე-
ლები არიან!
– არაუშავს, – პასუხობდა ცეხნოვიცერი, – შევეჩვევი...
მარუსიას ცეხნოვიცერთან განშორება სევდას გვრიდა. ის ხომ
მის წარსულ ცხოვრებასთან დამაკავშირებელი ბოლო ძაფი იყო.
მარუსია ამ ამაყი, ამპარტავანი, აგრესიული და უიღბლო ადა-
მიანისადმი სიყვარულის მსგავს გრძნობას განიცდიდა. მათ შო-
რის ხომ რაღაც მოხდა. და თუ მართლა მოხდა – კარგი იყო ეს
რაღაც თუ ცუდი? და რადგან მოხდა, სად გაქრებოდა?..
აეროპორტში მარუსია არ წასულა. პატარა ლევუშკას სამი
დღე იყო, ყელი სტკიოდა.
მარუსია ფანჯრიდან უყურებდა, როგორ ჩაჯდა ცეხნოვიცერი
ავტობუსში. დიადი იდეებით დამძიმებული, ერთობ მოუქნელად
მოძრაობდა. მიზანდასახულად და სიფრთხილით მიაბიჯებდა,
ცხოვრებით განებივრებული ბრმასავით.

7
ჰიასი – ებრაელი იმიგრანტების დახმარების ასოციაცია.
176 მკითხველთა ლიგა
 ერთი კვირის თავზე ლევუშკას წარმატებით ამოაჭრეს გლან-
დები. საავადმყოფოში ტოლსტოის ფონდის წევრმა, მისის კუკმა
წაიყვანა. ამ დროისთვის მარუსიას ვიზა უკვე მიეღო.
თექვსმეტი დღის შემდეგ მარუსია კენედის სახელობის აერო-
პორტში დაეშვა. ხელში სიმინდის ჩიფსებით სავსე შეკვრა ჩაებ-
ღუჯა. მის გვერდით გამოუძინებელი ლევა მოლასლასებდა. ორი
შავკანიანის დანახვაზე ლევა ხმამაღლა ატირდა. მარუსია ამშვი-
დებდა:
– ლევკა, მოკეტე!
და ამატებდა:
– ხმითაც მამაშენს როგორ დაემსგავსე...

177 მკითხველთა ლიგა

 გემის დაღუპვის შემდეგ

აეროპორტში მარუსიას ლორა და ფიმა ელოდნენ. ლორა დე-

იდაშვილი იყო. დედამისი – დეიდა ნადია – უბრალო კორექტო-
რად მუშაობდა; მისი ქმარი – ბიძია საველი – ფიზიკური აღზრდის
მასწავლებელი გახლდათ.
ლორა მამამისის გვარს, მელინდერს ატარებდა.
ტატაროვიჩებს მელინდერები არ სძულდათ. ზოგჯერ ლორა
აგარაკზე მიჰყავდათ. იშვიათად თავადაც სტუმრობდნენ დერგა-
ჩოვს. მარუსია დეიდაშვილს კაბებსა და მაისურებს ჩუქნიდა. თან
ეუბნებოდა:
– ლურჯი ზედა შეგიძლია აიღო, მწვანე ცოტა ხანს კიდევ მეც-
მევა...
მარუსიას აზრადაც არ მოსდიოდა, რომ ლორას ეს სწყინდა.
მოკლედ, დეიდაშვილებს ახლო ურთიერთობა არ ჰქონიათ.
მარუსია ლამაზი და თავქარიანი იყო. ლორა – ნაკითხი და ჩუმი.
სევდიანი სახე წმინდანის იერს აძლევდა.
მარუსიას ცხოვრება ხმაურით და ხალისიანად მიედინებოდა.
ლორას არსებობას გაწონასწორებულობა და ერთფეროვნება
გასდევდა.
მარუსია წუწუნებდა:
– ყველა კაცი აუტანელი როგორაა!
ლორა წარბებს ცივად სწევდა:
– რა ვიცი, ჩემი ნაცნობებიდან ყველა კორექტულად იქცევა.
და პასუხად ისმენდა:
– ნახა ამანაც საამაყო!..
ტატაროვიჩები მელინდერებს არ უცხოობდნენ. უბრალოდ, არ
ავიწყდებოდათ, რომ მელინდერები სხვა სოციალური წრიდან იყ-

178 მკითხველთა ლიგა

ვნენ. ძველად მათნაირებს ღარიბ ნათესავებს უწოდებდნენ. ასე
რომ, დეიდაშვილები ერთმანეთს იშვიათად ხედავდნენ.
ლორას გათხოვების შესახებ მუსიამ შემთხვევით გაიგო. მის
ქმარზე მარტო ის იცოდა, რომ ასპირანტი იყო, სახელად ფიმა.
საბოლოოდ, ისე გამოვიდა, რომ ფიმას პირველად მხოლოდ ამე-
რიკაში შეხვდა...
ლორასა და ფიმასათვის ემიგრაცია საქორწინო მოგზაურო-
ბის გაგრძელება აღმოჩნდა. გადაწყვიტეს, ნიუ-იორკში დასახ-
ლებულიყვნენ. ერთი წლის თავზე არც თუ ისე ურიგოდ დაიწყეს
ინგლისურად საუბარი. ფიმა ბუღალტერიის კურსებზე ჩაეწერა,
ლორა მემანიკიურის ხელობაში გაიწაფა.
საქმეები მშვენივრად მისდიოდათ. რამდენიმე თვის მერე
ორივემ სამსახური იშოვა. ფიმა ტექსტილის მდიდარ კორპორა-
ციაში მოეწყო. ლორა სილამაზის სალონში ამერიკელ კლიენ-
ტებს ემსახურებოდა და თან ამბობდა:
– რუსებს ფაქტობრივად არ ვემსახურებით. მათთვის ჩვენი სა-
ლონი ზედმეტად ძვირია.
ლორა წელიწადში თხუთმეტი ათასს იღებდა, ფიმა – ორჯერ
მეტს.
მალე საკუთარი სახლის ყიდვა შეძლეს. პატარა, აგურით ნა-
შენი სახლი იპოვეს ფორესტ-ჰილში. იმ დროისთვის საცხოვრე-
ბელი ფართი ამ უბანში შედარებით იაფი იყო და, ძირითადად,
კორეელები, ინდოელები და არაბები ცხოვრობდნენ. ფიმა ამ-
ბობდა:
– რუსებთან ურთიერთობა, ფაქტობრივად, არ გვიწევს...
ფიმას და ლორას თავიანთი სახლი შეუყვარდათ. ფიმამ საკუ-
თარი ხელებით შეაკეთა წყალგაყვანილობა და სახურავი. მერე
ავტოფარეხში ელექტროენერგია გაიყვანა. ამასობაში ლორა
ფარდებსა და კერამიკის ნივთებს ყიდულობდა.

179 მკითხველთა ლიგა

 სახლი მყუდრო და ლამაზი გამოუვიდათ, თანაც ამ შედეგს
მაქსიმალური ხელმომჭირნეობით მიაღწიეს. ჟურნალისტი ზა-
რეცკი, რომელიც ლორამ ჰიასში გაიცნო, მათ სახლს „მავზოლე-
უმად“ მოიხსენიებდა. მოხუცს აშკარად შურდა სხვისი კეთილ-
დღეობისა.
ლორა და ფიმა ახალგაზრდა, ბედნიერი წყვილი იყო. ბედნიე-
რება მათი ცხოვრების ისეთივე ბუნებრივი და ორგანული ნაწილი
იყო, როგორც ჯანმრთელობა. მიაჩნდათ, რომ ყოველგვარი
უსიამოვნება მხოლოდ ავადმყოფი ადამიანების ხვედრია.
ლორამდე და ფიმამდე აღწევდა ამბები ისეთ ემიგრანტებზე,
რომლებიც ცუდად ცხოვრობდნენ. ისინი, უთუოდ, საშინელი ხა-
სიათის, სნეული ადამიანები იყვნენ. აი, როგორიც ჟურნალისტი
ზარეცკი გახლდათ.
ლორა და ფიმა მეგობრულად და იმდენად კარგად ცხოვრობ-
დნენ, რომ ზოგჯერ ლორას აღმოხდებოდა ხოლმე:
– ვაიმე, ფიმკა, რა ბედნიერი ვარ!
ამის გამო ძალით იგონებდნენ ხოლმე უმნიშვნელო უსიამოვ-
ნებებს. საღამოობით კოპებშეყრილი ფიმა ამბობდა:
– იცი, დილით კინაღამ ველოსიპედისტი გავიტანე.
ლორა სახეზე შიშს გამოისახავდა:
– ფრთხილად იყავი. ძალიან გთხოვ – ფრთხილად იყავი.
– არ იდარდო, ჩემო ლორა, შესაშური რეაქცია მაქვს!
– შენ კი და ველოსიპედისტს? – ეკითხებოდა ლორა...
ზოგჯერ ფიმა სახლში დარცხვენილი ბრუნდებოდა.
– ცუდ ხასიათზე ხარ, – აღნიშნავდა ლორა, – რა მოხდა?
– შემპირდი, რომ არ გაბრაზდები.
– მითხარი, თორემ ვიტირებ.
– დაიფიცე, რომ არ გაბრაზდები.
– თქვი.

180 მკითხველთა ლიგა

 – კარგი. ოღონდ, იცოდე, არ გაბრაზდე... იტალიური ფეხსაც-
მელები გიყიდე.
– გაგიჟდი? ხომ შევთანხმდით, რომ ფული უნდა დაგვეზოგა.
მანახე, აბა...
– საშინლად მომინდა. ფერიც ისეთი ორიგინალურია... რა-
ღაცნაირი ყავისფერი...
შაბათს დილით ფიმამ და ლორამ ნოყიერად ისაუზმეს. შემდეგ
მაღაზიებში გაიარეს. შემდეგ ტელევიზორს უყურეს. შემდეგ ვე-
რანდაზე ჩაეძინათ. შემდეგ ზარის ხმა გაისმა. ტელეგრამა იყო
ვენიდან. მარუსია დილის რეისით, ნომერი 264, მოფრინავდა.
რვის ნახევრისთვის აეროპორტში უნდა წასულიყვნენ.
სტუმარს გულღიად დახვდნენ. პირველივე ღამეს სამ საათამ-
დე შეუყვნენ ლაპარაკს. ბავშვს ეძინა. ტელევიზორი გამორთული
იყო. ფიმა კოქტეილებს ამზადებდა. მარუსია და ლორა ჯერ ხალი-
ჩაზე მოკალათდნენ. ლორამ თქვა: „ასეა მიღებულიო“.
მერე მაინც სავარძელზე გადაინაცვლეს.
ლორა მეათედ ეკითხებოდა:
– რატომ წამოხვედი? თანაც, მცირეწლოვანი ბავშვით?
– არ ვიცი... ასე გამოვიდა.
– არა, მესმის, როცა დისიდენტები, ან ებრაელები, ან თუნდაც
კრიმინალები მიდიან...
– ცუდ ხასიათზევიყავი...
– ანუ?
– მეგონა, რომ ყველაფერი უკვე მოხდა, – მარუსიას ძალიან
უნდოდა, მისთვის გაეგოთ.
თუმცა თვითონაც ბევრი რამ არ ესმოდა.
– არადა, ყველაფერი გქონდა, ყველაფერი! გართობა, თაყვა-
ნისმცემლები, ლამაზი ტანსაცმელი... შენ კიდევ უცებ ადექი და
წამოხვედი.
– რაღაც დამესიზმრა.
181 მკითხველთა ლიგა
 – რა?
– თითქოს ფრთები ამომივიდა. მერე ქალაქის თავზე ავფრინ-
დი და ნათურების ჩაქრობა დავიწყე.
– ნათურების? – დაინტერესდა ფიმა, – ყველაფერი გასაგე-
ბია. ფროიდის მიხედვით, ეს სექსუალურ დაუკმაყოფილებლობას
ნიშნავს. ნათურები პენისის ალეგორიაა.
– და ფრთები?
– ფრთებიც პენისის ალეგორიაა, – მიუგო ფიმამ.
მარუსია დაფიქრდა:
– როგორც ჩანს, ეგ თქვენი ფროიდი რაზუდალოვისგან დი-
დად არ განსხვავდება. ყველგან სექსი ელანდება...
– არა, მაინც, – არ ეშვებოდა ლორა, – რატომ წამოხვედი? პო-
ლიტიკა შენ არ განაღვლებდა და მატერიალურადაც მშვენივრად
იყავი. ანტისემიტიზმი არ შეგაწუხებდა...
– აი, ეგღა მაკლდა!
– ჰოდა, აბა, რა მოხდა?
– არც არაფერი. წამოვედი, რა. შენი ნახვა მომინდა... აგერ,
ფიმასიც...
რადიო უკრავდა. ჭიქებში ყინული სასიამოვნოდ წკარუნობდა.
ოთახში ტოსტერით გახუხული პურის სუნი ტრიალებდა. ფან-
ჯრებს მიღმა უკუნეთი იყო.
ღამით ყველას მოშივდა. ლორამ თქვა:
– ფიმკა, სიყვარულო, მაცივრიდან ქეიქი მოგვიტანე...
ლორას სიამოვნებდა, რომ მისი სახლი მყუდროდ და გემოვ-
ნებით იყო მოწყობილი. რომ კედელზე შემიაკინის ლითოგრაფია
ეკიდა, მაცივარში – ტორტი ინახებოდა. რომ გარაჟში იაპონური
მანქანა იდგა, კარადები კი ხარისხიანი ტანსაცმლით იყო გამო-
ტენილი.
ლორამ ჯერ კიდევ დღისით უთხრა ქმარს:

182 მკითხველთა ლიგა

 – იცხოვროს, ჩვენი რა მიდის. რამდენ ხანსაც უნდა, იმდენ
ხანს გაჩერდეს. არ მინდა სამაგიეროს გადახდა. რაც ახალგაზ-
რდობაში მაწყენინა, წარსულს ჩაბარდა. სულაც არ ვაპირებ ჩემი
წარმატების მის ცხვირწინ ფრიალს. ჩვენ ამაზე მაღლა ვდგა-
ვართ. ბოროტებას სიკეთით ვუპასუხებთ... რას იტყვი?
– იმას, რომ გამიმართლა, შენ რომ მყავხარ!
– მე კიდევ შენ!...
ლორამ მარუსიას სვიტერი და ჩუსტები აჩუქა. მარუსიას სა-
ჩუქრები არც კი მოუსინჯავს.
ლორამ მარუსიას შვილთან ერთად ცალკე ოთახი გამოუყო.
მარუსიამ ლორას მადლობაც კი არ გადაუხადა.
ლორამ შესთავაზა: „მაცივრიდან რაც გაგიხარდება, ის აიღე
ხოლმეო“. მაგრამ მარუსია, ძირითადად, კარტოფილის ჩიფსე-
ბით კმაყოფილდებოდა.
თეატრი მარუსიას არ აინტერესებდა. მაღაზიებში მარტო სა-
ბავშვო სათამაშოებს ათვალიერებდა. ღამის ბროდვეი ხმაურია-
ნი და ბინძური ეჩვენა.
ასე გავიდა ერთი კვირა.
შაბათს სტუმარი ეწვიათ – მოურიდებელი, ხმაურიანი და მსუ-
ქანი ჯი ქეი ეფელბაუმი. ფიმა სადაც მუშაობდა, იმ კორპორაციის
მენეჯერი იყო. სახლის უკან სოსისები შეწვეს და „ბუდვაიზერი“
დააყოლეს.
ჯი ქეი მარტო მოსულიყო. ლორამ მარუსიას უთხრა, აქამდე
საცოლე, კარენ როუჩი მოჰყავდა ხოლმეო.
კითხვაზე: „კარენი სადაა?“ – მენეჯერმა უპასუხა:
– მიმატოვა. თავიდან საშინლად განვიცადე. მერე ახალი მან-
ქანა ვიყიდე და საცხოვრებელი შევიცვალე. ახლა ბედნიერი
ვარ...
ეფელბაუმს მარუსია მოეწონა. რუსული ენის სწავლის სურვი-
ლი გამოთქვა. მარუსიამ რამდენიმე ჩასტუშკა შეუსრულა. მათ
183 მკითხველთა ლიგა
შორის: „Строят мощную ракету, посылают на Луну. Я хочу в ракету
эту посадить мою жену...“8 ფიმა თარგმნიდა.
როცა ეფელბაუმი გამოემშვიდობათ და წავიდა, მარუსიამ
თქვა:
– ნამდვილი დეგენერატია!
ლორა აღშფოთდა:
– უბრალოდ, ჯი ქეი ტიპური ამერიკელია ჯანმრთელი ნერვუ-
ლი სისტემით. რუსები რომ დღენიადაგ იტანჯებიან და ბედს უჩი-
ვიან, ამერიკელები სხვანაირად არიან მოწყობილები. მათი უმ-
რავლესობა პრინციპულად ოპტიმისტია...
ლორა უხსნიდა მუსიას:
– ამერიკა ძლიერებს, ლამაზებსა და თავდაჯერებულებს სწყა-
ლობს. ესაა საქმიანი, მიზანდასახული ადამიანების ქვეყანა. უიღ-
ბლოებს ამერიკელები ერთხმად ვერ იტანენ. აქ მარტო შენი თა-
ვის იმედი უნდა გქონდეს...
– ამერიკაში, – აგრძელებდა დამოძღვრას ფიმა, – ყოველ-
დღე განსხვავებული ტანსაცმელი უნდა გეცვას. ერთხელ გამოც-
ვლა დამავიწყდა და ეფელბაუმმა მკითხა: „მეგობარო, ღამე სად
გაატარეო?!.“
დღის განმავლობაში მარუსია ლევუშკას უვლიდა. ეს განსა-
კუთრებულ სიძნელეს არ წარმოადგენდა. მით უმეტეს, რომ ნაჭ-
რის საფენების ნაცვლად უკვე მოსახერხებელ და იაფ დაიპერებს
იყენებდა.
ზუსტად ეს დაიპერები იყო პირველი, რაც დასავლეთში მარუ-
სიამ დააფასა. ამის გარდა, მოსწონდა ჩიპსები, ფსტა და ფერადი
ერთჯერადი ჭურჭელი. შეჭამ, – გადააგდებ...
მუსია მოუსვენრად იყო. სასწრაფოდ სამსახურის ძებნა უნდა
დაეწყო. მით უმეტეს, ლევუშკა უკვე საბავშვო ბაღში ჩაერიცხათ.

8
„აშენებენ დიდ რაკეტას, აგზავნიან მთვარეზე. როგორ მინდა, ჩემი ცოლი
იჯდეს ამ რაკეტაზე...“
184 მკითხველთა ლიგა
 თავიდან ლევუშკა ტიროდა. ერთ კვირაში ინგლისურად ალა-
პარაკდა.
მარუსია კვლავ იმაზე ფიქრობდა, რითი დაკავებულიყო. საბ-
ჭოეთში ის ფართო პროფილის მქონე ინტელიგენტად მიიჩნე-
ოდა. სადაც მოუნდებოდა, იქ შეეძლო მუშაობის დაწყება. კულ-
ტურის სამინისტროდან დაწყებული რაიონული გაზეთით დამ-
თავრებული.
აქ რა ექნა? კინოში, ტელევიზიაში, რადიოში, პრესაში –
ყველგან, მინიმუმ, ინგლისურის ცოდნას ითხოვდნენ.
პროგრამისტად მუშაობა არ უნდოდა. მით უმეტეს, მომვლე-
ლად ან ძიძად. ციფრები, უცხო ხალხის დაავადებები და შვილები
ერთნაირად აღიზიანებდა.
მარუსიას ყურადღება საიუველირო კურსების რეკლამამ მიიპ-
ყრო. არსებითად, ეს ძვირფასეულობის ცოდნას გულისხმობდა.
ძვირფასეულობაში კი ნამდვილად ერკვეოდა.
საიუველირო კურსებს მეთოთხმეტე ქუჩაზე მდგარი უღიმღა-
მო კორპუსის მთელი მესამე სართული ეკავა. კურსებს ხელ-
მძღვანელობდა მისტერ ჰიგბი, რომელიც გარეგნობით ზომიე-
რად მსმელ ოფიცერს წააგავდა. მთარგმნელის დახმარებით მის-
ტერ ჰიგბიმ მარუსიას უთხრა:
– ათი წლის მანძილზე ფერწერას ვსწავლობდი და საბოლო-
ოდ საცოდავი იუველირი გამოვედი. ესაა ცხოვრება?!.
მის თარჯიმნად მუშაობდა ბორისპოლელი ემიგრანტი, ლე-
ნია, რომელიც მომავალში საიუველირო მაღაზიის გახსნას გეგ-
მავდა. ამბობდა:
– ეს ისეთი საქმეა, პურის ფულს ყოველთვის მაშოვნინებს...
კურსის გავლის მსურველები ჯგუფებად დაჰყვეს. თითოეულ
ჯგუფს ინსტრუმენტების ნაკრები მისცეს. თითოეულის მაგიდაზე
სარჩილავი ნათურა, გირაგი და შტატივი იდო.

185 მკითხველთა ლიგა

 კუთხეში გამუდმებით გუგუნებდა ნიკელის მადუღარა. კედლე-
ბი თაროებით იყო დაფარული. მათზე სპეციალურ ყუთებში მო-
თავსებული ყოფილი სტუდენტების ნამუშევრები გამოეფინათ.
მარუსიას ეს ნაკეთობები უგემოვნოდ ეჩვენა. ვიღაც ბარი ლუისს
ვერცხლისგან საშვილოსნო გამოეჭედა...
თითოეულ ჯგუფს ცალკე მასწავლებელი ხელმძღვანელობდა.
მარუსიას ერგო კრაკოველი ლტოლვილი, პანი ვენჩისლავ
გლინსკი, რომელიც გამუდმებით ეწეოდა და შარვალი სიგარე-
ტის ფერფლით ჰქონდა დაპენტილი.
დავალებები, ფაქტობრივად, არ ჰქონდათ. ყველა იმას აკე-
თებდა, რაც მოესურვებოდა. ზოგი რჩილავდა, ზოგი ბურღავდა,
ზოგიც კალის ფირფიტებიდან ფიგურებს ჭრიდა.
სტუდენტებს შორის რამდენიმე შავკანიანი ერია. საათობით
უსმენდნენ მუსიკას და სხეულს რიტმს აყოლებდნენ. თითოეულ
მათგანს ფეხებთან ტრანზისტორი ედგა. შიგადაშიგ მარუსიას
ცხვირამდე უცნაური სუნი აღწევდა. თარჯიმანმა ლენიამ აუხსნა,
რომ ეს მარიხუანა იყო.
მარუსიას გვერდით მშვიდი და მეგობრული ჩინელი იჯდა. სპი-
ლენძის მავთულისგან წვრილ ნაწნავს გრეხდა. მარუსიამ იმავეს
კეთება დაიწყო.
შემდეგ თუნუქის ფირფიტიდან ასო „მ“ გამოჭრა. ჭოპოსანით
ნაპირები დაამუშავა. თავთან ჯაჭვის გამოსაბმელად ხვრელი გა-
უკეთა. გულსაკიდის მსგავსი გამოუვიდა. ჩინელმა შეხედა და მო-
წონების ნიშნად ხელი დაუქნია.
მარუსიას ზურგს უკან პანი ვენჩისლავი შეჩერდა. რამდენიმე-
წამიანი დუმილის შემდეგ დამარცვლით წარმოთქვა:
– ბრავო!
და მარუსიას სახელოზე ფერფლის გროვა დაუგდო...
ხუთშაბათს მარუსიამ 73 დოლარი აიღო სტიპენდიის სახით.
ამ ფულით ლევუშკას დასაქოქი სათამაშო მოტოციკლი, დეიდაშ-
186 მკითხველთა ლიგა
ვილს – ყვავილები, ფიმას კი – ნახევარი გალონი ვისკი უყიდა.
დარჩენილი ორმოცი დოლარი საოჯახო ხარჯებისთვის გადადო.
ლორას ფულის გამორთმევა არ უნდოდა. მარუსია არ ეშვებო-
და:
– უამისოდაც იმხელა თანხით ვარ დავალებული.
– გამოიმუშავებ, – ეუბნებოდა ფიმა, – და პროცენტებით დაგ-
ვიბრუნებ...
დილით ადრე მარუსია მეტროს გაჩერებისკენ გარბოდა. მომ-
დევნო ერთ საათს გამაყრუებელ, საშიშ მიწისქვეშა ნიუ-იორკში
ატარებდა. იქ შიშის დღიურ ულუფას იღებდა.
ნიუ-იორკი მარუსიასთვის მოვლენა, კონცერტი, სანახაობა
იყო. ქალაქად ის მხოლოდ ერთი ან ორი თვის შემდეგ იქცა. თან-
დათან ქაოსიდან ფიგურები, ფერები, ხმები გამოიკვეთა. ხმა-
ურიანი სავაჭრო გზატკეცილი უცებ ბოსტნეულის დახლად, კა-
ფედ, სადაზღვევო სააგენტოდ და დელიკატესების მაღაზიად და-
ნაწევრდა. ბულვარზე განთავსებული მანქანების რიგი ტაქსების
გაჩერებად გადაიქცა. ცხელი პურის სუნი ფერადი აბრის, „ბეიქე-
რის“ განუყოფელი ნაწილი გახდა. დამყარდა კავშირი ბავშვების
ჯგროსა და აგურის ორსართულიან სკოლას შორის.
ნიუ-იორკი მარუსიაში გაღიზიანებასა და შიშს იწვევდა. ისე-
თივე უდარდელი, საკუთარ თავში დარწმუნებული და მოხერხე-
ბული უნდოდა ყოფილიყო, როგორებიც ფლანელის დახეულ პე-
რანგებში გამოწყობილი შავკანიანი ახალგაზრდები ან ქოლგა-
სამოფარებული მოხუცები იყვნენ. უნდოდა, ტრანზისტორების
ხმაურისა და მეტროს ამიაკური სიმყრალისადმი გულგრილობა
გამოემუშავებინა. უნდოდა, ისე მარტივად და თავდაჯერებულად
შეზიზღებოდა ეს ქალაქი, როგორც მარტო საკუთარი
თავის შეზიზღებაა შესაძლებელი...
მარუსიას შურდა ბავშვების, მათხოვრების, პოლიციელების –
ყველასი, ვინც ამ ქალაქის ნაწილად გრძნობდა თავს. შურდა პა-
187 მკითხველთა ლიგა
ნი გლინსკისაც, რომელსაც შეეძლო, მეტროში უდარდელად და-
ეძინა და შავკანიანი ხულიგნების დარდი არ ჰქონოდა. ასე ამ-
ბობდა, კომუნისტები ათჯერ საშიშები არიანო...
მეტროდან საიუველირო კურსებამდე სამას ოთხმოცდახუთი
ნაბიჯი იყო. ხანდახან, როცა მარუსია თითქმის მირბოდა – სამას
ოთხმოცი. სამას ოთხმოცი ნაბიჯი ჭრელი, ხმამაღალი ბრბოს
გავლით. მანქანების გამონაბოლქვში, თამბაქოს კვამლსა და ქუ-
ჩის საკვების სუნში. დანაგვიანებულ ტროტუარებზე. გაჩახჩახე-
ბული, უგემოვნო ვიტრინების გასწვრივ. ლოტოს მოთამაშეების
შეძახილების, ავტომობილების სირენების გუგუნის და ბარაბნე-
ბის უწყვეტი გრგვინვის ფონზე...
ყოველდღიური შიშისა და თავდაუჯერებლობის ულუფა...
ოთხშაბათს საიუველირო კურსის გაკვეთილები წარსულს ჩა-
ბარდა.
თავიდან ყველაფერი ნორმალურად მიდიოდა. მუსიამ სპი-
ლენძის ფირფიტა პინცეტით დაიჭირა და ცეცხლზე გაახურა. მე-
ორე ხელით კალიფონის აღება დააპირა. გახურებული ფირფიტა
პინცეტიდან გამოსხლტა, ჰაერში წრე მოხაზა და უკვალოდ გაქ-
რა. სულ მალე მარუსიას ლაკის ფეხსაცმლიდან კვამლი ამოვარ-
და.
ერთი წამიც და მარუსიას კივილმა ტრანზისტორის გულისგამ-
გმირავი ყმუილი ჩაახშო. ელვა-შესაკრავი, რაღა თქმა უნდა, გა-
იჭედა. გარშემომყოფები ვერაფრით მიმხვდარიყვნენ, რა ხდებო-
და.
შუსტერი რომ არა, ეს ყველაფერი ძალიან ცუდად შეიძლებო-
და დამთავრებულიყო.
შუსტერი კურსებზე დამლაგებლად მუშაობდა. ემიგრაციამდე
რიგის ბოქსის ახალგაზრდულნაკრებს წვრთნიდა. ორმოცდაათი
წლის ასაკშიც ინარჩუნებდა დინამიკურობას, რელიეფურ მუსკუ-

188 მკითხველთა ლიგა

ლატურასა და შენიღბულ აგრესიულობას. განსაკუთრებით შავ-
კანიანები აღიზიანებდა.
შუსტერი მთელ დღეებს დალაგებაში ატარებდა. გვიდა
იატაკს, ავსებდა მადუღარას, აწესრიგებდა სკამებს. ცოცხით
ხელში რომ გამოჩნდებოდა, სტუდენტები უთქმელად დგებოდ-
ნენ, გამოგვის პროცესში ხელი რომ არ შეეშალათ. ყველა დგე-
ბოდა, შავკანიანების გარდა.
ეს უკანასკნელები მოწევას და მუსიკის რიტმებზე რხევას აგ-
რძელებდნენ. თავის შეწუხების იმპულსი მათთვის ორგანულად
უცხო იყო.
შუსტერი ერთი წუთი ჩუმად იდგა. მერე ახლოს მიდიოდა,
ცოცხს ხელს უშვებდა და უცნაურ ენაზე განრისხებული იწყებდა
ბოლო ხმაზე ყვირილს:
– აფ ახლა აქედან!..
სახე ნაზი და საშიში სიწითლით ეფაკლებოდა:
– ვის ვეუბნები?! აფ-მეთქი, თქვენი!..
და კიდევ ერთი წამის მერე:
– ბოლოჯერ ვკითხულობ – აფ? თუ არა-აფ?!
შავკანიანი ბიჭები ბუზღუნით და უხალისოდ დგებოდნენ:
– ოქეი! ოქეი...
– როცა საჭიროა, კი ესმით, – უხაროდა შუსტერს, – მერე რა,
რომ სამხრეთიდან არიან...
ჰოდა, მარუსიამ რომ იკივლა, შუსტერიც გამოჩნდა. მომენტა-
ლურად გაერკვა სიტუაციაში. უკანა ჯიბიდან ბრენდის ბოთლი
ამოაძვრინა და ზედმეტი ყოყმანის გარეშე მარუსიას ლაკის ფეხ-
საცმელში ჩაცალა. ოთახში შიშინის ხმა გაისმა.
გაჭედილი ელვაც შუსტერმა ჩახია.
მარუსია ჩუმად ტიროდა.
– ფეხი ექიმს აჩვენეთ, – უთხრა შუსტერმა, – აქვე, ქუჩის კუთ-
ხეშია ქალაქის საავადმყოფო.
189 მკითხველთა ლიგა
 – აბა, მანახეთ, – საიდანღაც თავი წამოყო გლინსკიმ.
მაგრამ შუსტერმა მხრით გზა გადაუღობა.
ექიმმა მარუსიას ფეხი გაუსინჯა და გაკვეთილიდან წასვლის
უფლება მისცა. მარუსია კოჭლობით მივიდა სახლამდე და გადაწ-
ყვიტა, რომ უკან მისი ფეხი აღარ იქნებოდა...
ფიმა და ლორა ამ გადაწყვეტილებას მშვიდად და ღირსეულა-
დაც კი შეხვდნენ.
ლორამ თქვა:
– უსახლკარო შენ არ ხარ. არც მშიერი დარჩები. ასე რომ,
ამის გამო არ ინერვიულო და ინგლისურის სწავლას მიხედე. რა-
მე გამოჩნდება.
ფიმამ დაურთო:
– აბა, რომელი იუველირი შენა ხარ, ეს ოქროსავით გოგო!
– ერთი ეგაა, სინჯი არ მაწერია, – გაეცინა მარუსიას...
ასე გახდა მარუსია დიასახლისი.
დილაობით ფიმა და ლორა სამსახურებში გარბოდნენ. ფიმა
თავისი მანქანით მიდიოდა, ლორა – ავტობუსით.
თავიდან მარუსიამ საუზმის მომზადება ითავა. თუმცა მალევე
გაირკვა, რომ ამით ვერავის წაადგებოდა. ფიმა ერთი ჭიქა ხსნა-
დი ყავით კმაყოფილდებოდა, ლორა გზადაგზა ჭამდა ვაშლს.
მარუსია ათი საათისთვის იღვიძებდა. ამ დროისთვის ლევუშ-
კა უკვე ტელევიზორთან იჯდა. მისი საუზმე რძეში ჩაყრილი სიმინ-
დის ბურბუშელისგან შედგებოდა.
მერე საბავშვო ბაღში მიდიოდნენ. სახლში დაბრუნებული მა-
რუსია დიდხანს ფურცლავდა რუსულ გაზეთს. ყურადღებით კით-
ხულობდა განცხადებებს.
მანჰეტენზე ქალის პარიკმახერის კურსები იხსნებოდა. სადაზ-
ღვევო კომპანია ამბიციურ ახალგაზრდებს ეძებდა. რუსულ ღამის
კლუბს ესაჭიროებოდა მიმტანები, უპირატესად – კაცები. პირდა-
პირ ასე ეწერა – „მიმტანები, უპირატესად კაცები“.
190 მკითხველთა ლიგა
 ეს ყველაფერი რეალურად, მაგრამ ძალიან არამიმზიდველად
გამოიყურებოდა. ვიღაცის თმა ჭრა? ვიღაცა აზღვიო? ვიღაცას
საჭმელი უზიდო?..
ასეთი განცხადებებიც ხვდებოდა:
„შეძლებული ჯენტლმენი ოცნებობს, გაიცნოს ინტელიგენტი
ქალი. ასაკს მნიშვნელობა არ აქვს. ფოტო სასურველია“.
ცოტა ქვემოთ წვრილი შრიფტით დანართი: „ხარბინელები არ
გამომეხმაუროთ“.
რას ნიშნავს, ხარბინელები არ გამომეხმაუროთ, უკვირდა მა-
რუსიას. რა დაუშავა ამ უბედურმა ხარბინმა? ან, იქნებ, თვითონ-
ვეა ხარბინიდან? იქნებ, მთელი ხარბინი უკანასკნელ გაიძვერად
და აფერისტად იცნობს?..
შეძლებული ჯენტლმენი ეძებს ნებისმიერი ასაკის ქალს... ფო-
ტო სასურველია...
რად უნდა ფოტო, ფიქრობდა მარუსია, წინასწარ იმედის გაც-
რუება რა საჭიროა?!.
დღის მანძილზე მაღაზიებში დადიოდა, რეცხავდა და ცდი-
ლობდა, ინგლისური ემეცადინა. სამი საათისთვის ლევუშკა გა-
მოჰყავდა ბაღიდან. ექვსისთვის ფიმა და ლორა ბრუნდებოდნენ.
საღამოები ტელევიზორის წინ, კოქტეილით ხელში გადიოდა.
შაბათობით ქალაქში გადიოდნენ. მუზეუმებს ათვალიერებ-
დნენ. იაპონურ რესტორნებში სადილობდნენ. უყურეს მუსიკა-
ლურ კომედიას იულ ბრინერის მონაწილეობით.
ასე გავიდა სექტემბერი. დადგა შემოდგომა. თუმცა გაზონებზე
ბალახი ისევ მწვანე იყო და დღისით ისე ცხელოდა, გეგონებოდა,
მაისიაო...
მარუსია სულ უფრო ხშირად ფიქრობდა მომავალზე.
„სადამდე შეიძლება, ლორაზე დამოკიდებული ვიყო? სადამ-
დე შეიძლება, სხვის პურს ვჭამდე? სადამდე შეიძლება, სხვის

191 მკითხველთა ლიგა

ჭერქვეშ ვცხოვრობდე? მოკლედ, სადამდე შეიძლება, ეს ყველა-
ფერი გაგრძელდეს?“
მარუსია თავს ისე გრძნობდა, თითქოს ნათესავებს სტუმრობ-
და აგარაკზე. ადრე თუ გვიან სახლში დაბრუნების დრო უნდა მო-
სულიყო.
მაგრამ სად იყო სახლი?
აქამდე მარუსია დანაყრებული და ჯანმრთელი იყო. ტანსაცმე-
ლი საკმარისად ჰქონდა. საოჯახო ხარჯებისთვის გადადებული
ფული ტორტის ყუთში ინახებოდა. ცხოვრება კი არა, პარტიელე-
ბისთვის განკუთვნილი სანატორიუმი იყო. ღირდა ამისთვის ასე
შორს წასვლა?..
მოკლედ, დღითიდღე იზრდებოდა მოუსვენრობის გრძნობა...
ერთ დღეს მარუსიამ მშობლებს ასეთი წერილი მისწერა:
„ძვირფასო დედა და მამა!
წარმომიდგენია, როგორ მლანძღავთ და სულ ტყუილად. საქ-
მე ისაა, რომ მოსაწერი არაფერი მაქვს. აი, აბსოლუტურად არა-
ფერი.
ლაზკა გაფრინდა თავის ისტორიულ სამშობლოში, სადაც
მარტო, ბოდიშით და, ებრაელები არიან. მაგრამ ასე ამბობს –
არაუშავს, გადავიტანო.
კიდევ რა გითხრათ?
ვენა მდინარის პირას გაშენებული მშვიდი ქალაქია. ყველა
გაიძახოდა – დონაუ, დონაუო. თურმე, მდინარე დუნაის გულის-
ხმობდნენ და მეტი არაფერი.
საოპერო თეატრიც უნდა ჰქონდეთ წესით. თუმცა მე რაღაც არ
შემიმჩნევია.
ხალხს იმაზე ცუდად აცვია, ვიდრე კინოს სახლში. მაგრამ იმა-
ზე უკეთესად, ვიდრე მეცნიერებისა და ტექნიკის სახლში.
ავსტრიაში სამი კვირა ვიცხოვრეთ. სასტუმროდან ფაქტობრი-
ვად ცხვირიც არ გაგვიყვია. კარებთან ისინი მორიგეობდნენ, რო-
192 მკითხველთა ლიგა
გორ გითხრათ, აი, ფულს რომ იღებენ იმ ამბავში. ერთი ვნახე,
სულ მოშიშვლებული ჰქონდა უკანალი. მამიკოს რომ ენახა, გა-
გიჟდებოდა. ამ მხრივ საკმარისზე მეტი თავისუფლება იყო.
ლევასთვის შალის წინდები და ჯემპრი ვიყიდე. ჩემთვის – არა-
ფერი.
ამერიკაში სადღაც შვიდი საათი მივფრინავდით. თვითმფრი-
ნავში ფილმი ჩაგვირთეს. აბა, თუ მიხვდებით, რომელი? ცხოვრე-
ბაში ვერ გამოიცნობთ. „შესანიშნავი შვიდეული“. ამისთვის წავე-
დი ამსიშორეზე?
აქ ლორასა და ფიმასთან ვცხოვრობ. ლევკა საბავშვო ბაღში
დადის. მე კიდევ სულ იმის ფიქრში ვარ, რითი დავკავდე.
თავისუფლება აქ იმაზე მეტია, ვიდრე ავსტრიაში იყო. სპეცია-
ლურ მაღაზიებში რეზინისგან დამზადებულ ორგანოებს ჰყიდიან.
ხომ ხვდებით? დედიკოს, ალბათ, ადგილზევე გული წაუვიდოდა.
შავკანიანებს ამერიკაში უკვე კარგა ხანია, ქვებით აღარ ქო-
ლავენ. ეხლა ყველაფერი პირიქითაა. მოკლედ, ჯერ კიდევ მორ-
გების პროცესში ვარ. მალე მოგწერთ. თქვენც მომწერეთ.
გეხვევით. თქვენი თავმოუბმელი ქალიშვილი მარია“.

193 მკითხველთა ლიგა

 ნიჭი და თაყვანისმცემლები

ერთხელაც ლორასა და ფიმას კართან ზარეცკი გამოჩნდა.

რომ გაიგო, სახლის პატრონები გასულები იყვნენ, შეშფოთდა:
– მომიტევეთ, რომ გაუფრთხილებლად შემოგეჭერით.
– არაუშავს, – უპასუხა მარუსიამ, – ოღონდ ხალათში ვარ...
წუთიც არ გასულა, რომ ზარეცკი უკვე ყავას მიირთმევდა და
თეთრ-ვარდისფერ ზეფირს აყოლებდა. შაქრის ფხვნილი გულ-
მოდგინედ გაუთოებულ სინთეტიკური ტყავის შარვალზე ჩამოჰ-
ყროდა...
ზარეცკის კულტურა და ქალები უყვარდა. კულტურა მისთვის
შემოსავლის წყარო იყო, ქალები – შთაგონების. ანუ კულტურით
პრაგმატული მიზეზების გამო ინტერესდებოდა, ქალებით – უან-
გაროდ. უანგარობა მუდმივი სექსუალური მარცხით იყო გამოწ-
ვეული.
საქმე ისაა, რომ ზარეცკის ურთიერთგამომრიცხავი ვნებები
არ აძლევდა მოსვენებას. ის, ერთი მხრივ, ქალების გულის მოგე-
ბას ცდილობდა და, ამავდროულად, გამუდმებით ამცირებდა
მათ. მისი დახვეწილი კომპლიმენტები შეურაცხყოფაში გადადი-
ოდა. მსუბუქი ფლირტი მოულოდნელად ზნეობრივ შეგონებებს
უთმობდა ადგილს. ზარეცკი მხურვალედ მოუწოდებდა მოსაუბ-
რეს მაღალი მორალისკენ და მაშინვე მისი დარღვევის უპირატე-
სობებს უთვლიდა. ამასთან, უკვე ახალგაზრდაც აღარ ეთქმოდა.
თვითმფრინავს აეროპლანს ეძახდა, როგორც ომამდე...
ახლაც ზეფირს მიირთმევდა, ყავას აყოლებდა და მარუსიას
ფეხებით ტკბებოდა. ხალათის ბოლოები ამაღელვებლად ფრი-
ალებდა. ღამის პერანგის ზედა ორი ღილი შეხსნილი იყო.
ზარეცკი დაინტერესდა:
– მომიტევეთ და, საკვების ფულს რითი გამოიმუშავებთ?

194 მკითხველთა ლიგა

 – ჯერ მუშაობა არ დამიწყია.
– და, თუ საიდუმლო არ გახლავთ, მომავალში რითი აპირებთ
დაკავებას?
– არ ვიცი. ისე, მუსიკის დარგში ვმოღვაწეობდი.
– თქვენი მონაცემების პატრონი ჰოლივუდზე დაფიქრდებო-
და.
– იქ თავისიანებიც ჰყოფნით. თან გაცილებით გამხდრები
მოსწონთ.
– დაველაპარაკები მეგობრებს, – შეჰპირდა ზარეცკი.
შემდეგ დაურთო:
– თქვენთან ერთი საქმე მაქვს. ამ მომენტისათვის მუშაობას
ვასრულებ წიგნზე „სექსი ტოტალიტარიზმის წიაღში“. ამასთან
დაკავშირებით ჩემ მიერ გამოკითხულია ოთხასზე მეტი ქალი. მა-
თი ასაკი თექვსმეტიდან ორმოცდაჩვიდმეტ წლამდე მერყეობს.
მონაცემები დამუშავებული და სისტემატიზებულია. მოკლედ – მე
დაგისვამთ კითხვებს. უპასუხეთ მარტივად და ყალბი სიმორ-
ცხვის გარეშე. ვგონებ, გესმით, რომ ეს წმინდა სამეცნიერო
კვლევაა. მეშჩანური ცრურწმენები აქ უადგილოა. დაბრძანდით.
ზარეცკიმ პორტფელი ამოაძვრინა. იქიდან მაგნიტოფონი,
წიგნაკი და ავტოკალამი ამოიღო. მაგნიტოფონის ბუდე საიზო-
ლაციო ლენტით იყო გადახვეული.
– ყურადღებით, – თქვა ზარეცკიმ, – ვიწყებთ.
მიკროფონში სწრაფად ჩაილაპარაკა:
– ოთხას ოცდამეცხრამეტე ობიექტი. ოთხმოცდახუთი წლის
თექვსმეტი აპრილი. ფორესტ-ჰილი, ნიუ-იორკი, ამერიკის შეერ-
თებული შტატები. ინტერვიუს წარმართავს ნათან ზარეცკი.
აქ მარუსიას შემოუტრიალდა:
– რამდენი წლის ხართ?
– ოცდათოთხმეტის.
– გათხოვილი ხართ?
195 მკითხველთა ლიგა
 – გაშორებული.
– ქორწინებამდე სქესობრივი კავშირი თუ გქონიათ?
– ქორწინებამდე?
– სხვაგვარად რომ ვთქვათ – დეფლორაციას როდის დაექ-
ვემდებარეთ?
– რას დავექვემდებარე?
– როდის დაკარგეთ ქალიშვილობა?
– აა... დეკლარაცია მომესმა...
მარუსია ოდნავ გაწითლდა. ზარეცკი მასში შიშსა და პატივის-
ცემას იწვევდა. ღელავდა, ვაი და, მეშჩანად ჩამთვალოსო.
– არ მახსოვს, – თქვა მარუსიამ.
– რა არ გახსოვთ?
– -მდე თუ მერე. ალბათ უფრო -მდე.
– რაზე ამბობთ?
– თქვენ მკითხეთ, ქორწინებამდე თუ მის მერეო.
– ჰოდა, -მდე თუ მერე?
– მგონია, რომ -მდე.
– უნგრეთის მოვლენებამდე თუ მის მერე?
– რას ნიშნავს – უნგრეთის მოვლენები?
– პიროვნების კულტის დამხობამდე თუ მის მერე?
– ალბათ უფრო მერე.
– რომ დააზუსტოთ?
– მერე.
– კარგი. მასტურბაციას ეწევით?
– თვეში ერთხელ, როგორც წესია.
– როგორც ვისი წესია?
– აი... ქალური წესი როა...
– მასტურბაციაზე გეკითხებით.
– ვაიმე, ღმერთო! – აღმოხდა მარუსიას.

196 მკითხველთა ლიგა

 რაღაც ამოუცნობი ძალა არ აძლევდა ნებას, გაეჩუმებინა ან
სულაც სახლიდან გაეძევებინა ზარეცკი. იმავე ძალის კარნახით
დარცხვენილმა წაიჩურჩულა:
– არ ვიცი... შეიძლება... ალბათ კი.
ზარეცკის ენთუზიაზმი ემატებოდა:
– მოიშორეთ ყალბი სიმორცხვე! დაივიწყეთ ფარისევლური
მორალი! ადამიანის სხეული წმინდაა! საბჭოთა ხელისუფლება
ადამიანს ბუნებრივ სიამოვნებათაგან ძარცვავს! ტოტალიტარიზ-
მის წიაღში კლიმაქსი გაცილებით ადრე იწყება, ვიდრე დემოკრა-
ტიულ ქვეყნებში!..
მარუსია თავს აქნევდა:
– თან როგორ...
მოულოდნელად ზარეცკი გარდაიქმნა. იისფერი ბაფთით დამ-
შვენებული მხრები უცნაურად აამოძრავა. გამოკვეთილ ჩურ-
ჩულზე გადავიდა. სულის
ღაფვით ამბობდა:
– ოჰ, მაშა! შენ ხარ თავად რუსეთი! მონღოლების მიერ გარ-
ყვნილმა, ბოლშევიკების მიერ გაუპატიურებულმა, სასწაულებ-
რივად შეინარჩუნე ქალწულობა!.. ოჰ, შემომიშვი შენს აყვავე-
ბულ მინდორ-ველებზე!
ზარეცკიმ წინ წაიწია. მისი სინთეტიკური ტყავის შარვალი ნა-
პერწკლებს ჰყრიდა. თვალები ქირურგიული ინსტრუმენტებივით
უბზინავდა. მაგნიტოფონმა ოდნავ გასაგონად დაიტკაცუნა და ჩა-
ჩუმდა.
– აჰ, მომენდე, – ჩურჩულებდა ზარეცკი, – და საქვეყნოდ ცნო-
ბილს გაგხდი!
მარუსია ერთი წამით შეყოყმანდა. ამ ყბედი მოხუცისგან დიდი
ვერაფერი ხეირი იქნებოდა. სიხარული – კიდევ ნაკლები. თანაც,
ბავშვის გამოყვანის დრო მოდიოდა.

197 მკითხველთა ლიგა

 ზარეცკიმ წელზე ხელი შემოხვია. გეგონებოდა, ძველმოდური
სამეჯლისო ცეკვისთვის იწვევსო.
მარუსიამუკან დაიხია. ნაკითხი კაცია და ასე იქცევა. რაც მთა-
ვარია, ლევას უნდა მიაკითხოს...
ზარეცკი გამოცდილი მექალთანე იყო. წინასწარ შემუშავებუ-
ლი ტაქტიკით მოქმედებდა: პირველი – გვიანობამდე შემორჩე
სტუმრად. აღმოაჩინო, რომ ავტობუსები აღარ დადის. ტაქსი ძვი-
რია... მეორე – „ნებას დამრთავთ, ამ სავარძელში დავრჩე?“ ან –
„შეიძლება, გვერდით მოგიწვეთ? წმინდა მეგობრულად!..“ მერე
კანკალს და უკონტროლო ყვირილს იწყებდა. ასეთ მომენტებში
ქალებს ერიდებოდათ, მისთვის ხელი ეკრათ. დაუკმაყოფილებე-
ლი ჟინი შეიძლებოდა, ფსიქიკურ აშლილობაში გადაზრდილიყო
და, საერთოდაც, გულის გახეთქვით დასრულებულიყო.
ზარეცკი ტიროდა და სცენებს აწყობდა. იმუქრებოდა და მოით-
ხოვდა. ქალებს სიყვარულს ეფიცებოდა. ამასთან, ერთობლივი
სამეცნიერო საქმიანობით დაკავებას სთავაზობდა. იყო შემთხვე-
ვები, რომ ყველაზე შეუვალებიც დანებებულან.
ასე მხოლოდ ღამით ხდებოდა. დღის შუქზე მსგავსი ხრიკები,
როგორც წესი, უშედეგოდ სრულდებოდა.
მარუსიამ თქვა:
– ეხლავე მოვალ.
ერთ წუთში მკაცრ, ჩალისფერ კოსტიუმში გამოწყობილი დაბ-
რუნდა.
დაღვრემილმა ზარეცკიმ მაგნიტოფონი პორტფელში დააბრუ-
ნა. შემდეგ იდუმალი ხმით განაცხადა:
– მარია, ნამდვილი სფინქსი ხარ!
– ფიცხი რატომ ვარ?! – განაწყენდა მუსია, – საიდან მოიტა-
ნეთ! იქნებ, საერთოდაც, სხვა მიყვარს?
ზარეცკიმ სარკასტულად გადაიხარხარა, მეტროს ჟეტონი აი-
ღო და წავიდა.
198 მკითხველთა ლიგა
 ამ დღის შემდეგ მარუსიას მოსვენება აღარ ჰქონდა. ყველა
მხრიდან სასიძოები და თაყვანისმცემლები დაეხვივნენ.
როგორც ჩანს, თავისუფალი ქალი რაღაც განსაკუთრებულ
ფლუიდებს ავრცელებს. თან თუ ლამაზიცაა, – მით უმეტეს.
სადაც უნდა გამოჩენილიყო, ყველგან მასთან გასაუბრების
სურვილს გამოთქვამდნენ. მაღაზიებში, ავტობუსის გაჩერებებზე,
სახლის წინ, საგაზეთო დახლთან. ზოგჯერ ამერიკელებიც გამოჩ-
ნდებოდნენ, მაგრამ უმეტესად თანამემამულეები აწუხებდნენ.
ზოგი ტელეფონზე ურეკავდა. ზოგი სახლში აკითხავდა გაურ-
კვეველი წინადადებებით. გალექსილ ღია ბარათებსაც კი უგზავ-
ნიდნენ. მაგალითად, დისიდენტმა კარავაევმა ასეთი ლექსი მი-
უძღვნა:
„ჩემი მუსია ნამდვილი რუსია!“
კარავაევი მარუსიამ აფთიაქში გაიცნო და მისგან მაშინვე სა-
ხაროვის დასაცავად გამართულ დემონსტრაციაზე დაპატიჟება
მიიღო. მარუსიამ თქვა:
– ბავშვი ვისთან დავტოვო?
კარავაევი აღშფოთდა:
– თუ ყველამ მარტო საკუთარ შვილებზე იზრუნა, რუსეთი და-
იღუპება.
მარუსია შეეწინააღმდეგა:
– პირიქით. თუ ყველა მიხედავს თავის შვილს, ყველაფერი
კარგად იქნება.
კარავაევმა მიუგო:
– თქვენ ტიპური ემიგრანტი ხართ, დასავლეთით გარყვნილი.
მარტო საკუთარ თავზე ფიქრობთ.
მარუსია ჩაფიქრდა. ერთი მეუბნება – თავად რუსეთი ხარ,
ბოლშევიკების მიერ გაუპატიურებულიო. მეორე – ემიგრანტი
ხარ, დასავლეთით გარყვნილიო. სინამდვილეში, ნეტა, ვინ ვა-
რო...
199 მკითხველთა ლიგა
 კარავაევმა შესთავაზა, ერთად ებრძოლათ ახალი რუსეთის-
თვის. მარუსიამ უარი განაცხადა.
გამომცემელი დრუკერიც ბრძოლისკენ მოუწოდებდა, ოღონდ
– ემიგრანტების ერთიანობისთვის.
ეუბნებოდა:
– ჩვენ ცოტანი ვართ. დაქსაქსულები და ეულნი. რუსული
კულტურის ნიადაგზე უნდა გავერთიანდეთ და ერთ მუშტად შე-
ვიკრათ.
დრუკერმა მარუსია თავის არეულ-დარეულ საცხოვრებელში
მიიპატიჟა. ათობით უიშვიათესი წიგნი აჩვენა, ზოგს გიორგი ივა-
ნოვის ავტოგრაფი ამშვენებდა, ზოგს – ნაბოკოვის ან ხოდასევი-
ჩის. ბედშავი „ფოიხტვანგერიც“ მიართვა. და კვლავ ერთიანობა-
ზე საუბარს მოჰყვა:
– ჩვენ ბევრი რამ გვაერთიანებს. ენა, კულტურა, აზროვნების
ფორმა, ისტორიული წარსული...
მარუსიას ამისთვის არ სცხელოდა. დრუკერთან გაერთიანება
მის პირად პრობლემებს ვერაფრით მოაგვარებდა. მას წარსული
კი არა, უპირველესად, მომავალი ადარდებდა. ამიტომ შესთავა-
ზა:
– მოდით, ვიმეგობროთ.
დრუკერი ნაძალადევი ღიმილით დასთანხმდა.
აი, ტაქსისტები კი მეტი გამბედაობით მოქმედებდნენ. პერცო-
ვიჩი ეუბნებოდა:
– წამო, ფლორიდაში გავფრინდეთ, ოქეი? მგზავრობის, სას-
ტუმროს და გართობის ფული ჩემზეა, ოქეი? მოდური ფეხსაცმე-
ლებიც ჩემზეა, ოქეი?
– და ბავშვს რა ვუყო?
– ეს ჩემი სადარდებელი არაა, ოქეი?
– მოვიფიქრებ...

200 მკითხველთა ლიგა

 ესელევსკი უფრო მოკრძალებული იყო. ნაკლები გაქანებით
მოქმედებდა. ლონგ-აილენდზე იაფ მოტელში წასვლა შესთავა-
ზა. ფეხსაცმელების მაგივრად კი ასაწონ შოკოლადს დაჰპირდა
დელიკატესების მაღაზიიდან.
უარი რომ მიიღო, არ სწყენია. მგონი, შვებითაც კი ამოისუნ-
თქა...
ყველაზე კეთილშობილურად ბარანოვი მოიქცა. მარუსიას
უთხრა:
– კვირაში შვიდას დოლარს გამოვიმუშავებ. აქედან ორასი
ყოველთვის სასმელში მიდის. თუ გინდათ, ამ ორასიდან ასს
თქვენ მოგცემთ ხოლმე. ისე, უბრალოდ. ეს ჩემთვისაც კარგია.
ნაკლებს დავლევ.
– ძალიან უხერხულია, – მიუგო მარუსიამ.
– რა არის ამაში უხერხული, – გაუკვირდა ბარანოვს, – ფული
არ მიჭირს... ცუდი არაფერი იფიქროთ. ქალები, კარგა ხანია,
აღარ მაინტერესებს. ოცდახუთი წლის წინ ჯერ კიდევ ვყოყმანობ-
დი, ქალები ამერჩია თუ ალკოჰოლი. ის დრო წარსულს ჩაბარდა.
შეუპოვარ ბრძოლაში ალკოჰოლმა გაიმარჯვა.
– მოვიფიქრებ, – თქვა მარუსიამ.
ევსეი რუბინჩიკმაც თანამშრომლობის წინადადებით მიმარ-
თა. მანაც, სრულიად უანგაროდ, დროებითი სამსახური შესთავა-
ზა. ჰკითხა:
– ხატვა იცით?
– გააჩნია, რისი, – უპასუხა მარუსიამ.
რუბინჩიკმა განუმარტა:
– ფერადი ფოტოების რეტუშირებაა საჭირო.
– ეგ როგორ?
– ტუჩების, თვალების შეფერადება... მოკლედ, კლიენტები
რომ კმაყოფილები დარჩნენ.
მარუსია დაფიქრდა – ეს საქმე იცოდა.
201 მკითხველთა ლიგა
 – და რამდენს გადამიხდიან?
– საათში სამ დოლარს.
რუბინჩიკი შეჰპირდა, დაგირეკავო.
რელიგიური მოღვაწე ლემკუსიც დაინტერესდა მარუსიათი.
თავიდან ინგლისურ ენაზე ნათარგმნი ბიბლია აჩუქა. მერე შეატ-
ყობინა, რომ ღმერთი უპოვრებსა და მარტოსულებს უფრო სწყა-
ლობს. ბოლოს, კარგი საცხოვრებელი პირობებიც აღუთქვა,
ოღონდ – საიქიოში.
– ეგ როდის იქნება! – წუხდა მარუსია.
– როცა უფალი ინებებს, – თვალებს დაბლა ხრიდა ლემკუსი.
ასევე, იმის ხაზგასმა უყვარდა, რომ ფული ბოროტებაა.
– განსაკუთრებით მაშინ, – ეთანხმებოდა მარუსია, – როცა არ
გაქვს...
მაღაზია „დნეპრის“ მფლობელი ზიამა პივოვაროვიც შიგადა-
შიგ უჩურჩულებდა ხოლმე:
– ცხელ-ცხელი ფუნთუშები მივიღეთ. ვუყურებ, და თქვენ
გგავთ...
უძრავი ქონებით მოვაჭრე ლერნერიც ეპატიჟებოდა:
– წავიდეთ ერთხელაც ატლანტიკ-სიტიში. ოცი ათასამდე მო-
იგებ.
ამ იდეის სისრულეში მოყვანა ლერნერს ჯერჯერობით არ გა-
მოსდიოდა. მარუსიას ტელეფონის ნომრის ჩაწერაც კი ეზარებო-
და.
ასე გაფრინდა რვა თვე. დღეები სუპერმარკეტის ცელოფნები-
ვით ჰგავდა ერთმანეთს...

202 მკითხველთა ლიგა

 იგივენი და გონსალესი

უკვე წელიწადნახევარი იყო, ნატურალიზებული ამერიკელი

ვიყავი. ძირითადად, ლიტერატურული საქმიანობით ვშოულობ-
დი ფულს. ჩემს წიგნებს ხარისხიანად თარგმნიდნენ. ტყუილად კი
არ უყვარდა ერთ ნაცნობს გამეორება:
– დოვლატოვი ორიგინალში მოიკოჭლებს...
რეცენზენტები ჩემით აღფრთოვანებულები იყვნენ, საბჭოთა
კერუაკს მეძახდნენ და შიგადაშიგ დოსტოევსკის, ჩეხოვის და გო-
გოლის სახელებსაც ახსენებდნენ.
ერთ-ერთ რეცენზიაში ეწერა:
„სოლჟენიცინთან შედარებით, დოვლატოვის პერსონაჟები
ბევრად თვალისმომჭრელად იწვიან გაცილებით გრილ ჯოჯო-
ხეთში“.
ეს რეცენზიები დიდად არ მაინტერესებდა. ჩემზე რას წერ-
დნენ, არ მანაღვლებდა. მხოლოდ მაშინ განვიცდი, თუ არაფერს
წერენ...
და მაინც, ჩემი რომანები ცუდად იყიდებოდა. კომერციული
მოგება არ მოჰქონდა. ცნობილია, რომ ამერიკელები უპირატე-
სობას თავიანთ ლიტერატურას ანიჭებენ. ნათარგმნი წიგნები აქ
ძალიან იშვიათად ხდებიან ბესტსელერები. ბიბლია გამონაკლი-
სია.
ლიტერატურული აგენტი მეუბნებოდა:
– ამერიკაზე დაწერე. ამერიკული ცხოვრებიდან აიღე რაიმე
სიუჟეტი. აქ ხომ უკვე მრავალი წელია, ცხოვრობ.
ვერ ხვდებოდა, რომ ამერიკაში კი არა, რუსულ კოლონიაში
ვცხოვრობდი. ამერიკული სიუჟეტები საიდან მომეტანა?!

203 მკითხველთა ლიგა

 აი, ავიღოთ, მაგალითად, ასეთი ისტორია: სამრეცხაოსა და
ბანკს შორის ქართველი დარითაშვილი მწვადს ჰყიდის. ვიღაც
ქალი უკმაყოფილებას გამოთქვამს:
– რატომ მიეცით ბატონ ლერნერს მწვადის დიდი ნაჭერი, მე
კიდევ – ერთი ციცქნა?
– ეეე, – ხელს იქნევს ქართველი.
– არა, მიპასუხეთ, რატომ?
– ეეე, – იმეორებს ქართველი.
– თუ არ მეტყვით, გიჩივლებთ! ამას ასე არ დავტოვებ! რატომ?
ქართველი ტრაგიკულ სახეს იღებს და ხელებს ცისკენ აღაპ-
ყრობს:
– რატომ? იმიტომ, რომ მევასება!...
მე თუ მკითხავთ, სრულყოფილი სიუჟეტია. მაგრამ რა სცხია
ამას ამერიკული?..
და, აი, ერთხელაც ტელეფონი რეკავს. მესმის მუსია ტატარო-
ვიჩის ხმა:
– სიგარეტი მომიტანე. შეგიძლია?
– რამე მოხდა?
– არაფერი ისეთი. თვალი მაქვს ჩალურჯებული. ასე ქუჩაში
გასვლა არ მინდა. ფულს დაგიბრუნებ.
– საიდან?
– რა შენი საქმეა? ქურქი გავყიდე.
– ფულზე არ გეკითხები. სილურჯე საიდან?
– რაფკას ვეჩხუბე.
– ახლავე მოვალ...
მარუსიას წელიწადი იყო, ვიცნობდი. რუსული ტელევიზიის
საყოველთაოდ ცნობილი ავანტიურის პერიოდში შევხვდი.
ორმა ბიზნესმენმა, ლიოლიკმა და მარატიკმა, ქალაქის ცენ-
ტრში ოფისი იქირავა. მერე რუსულ გაზეთებში განცხადება გაავ-
რცელეს, ყველა სახლში სპეციალურ დინამიკებს დავაყენებთო.
204 მკითხველთა ლიგა
მოკლედ, ამერიკული ტელევიზიის რუსულად დუბლირებას კის-
რულობდნენ.
წარმატებასაც მიაღწიეს, განსაკუთრებით – პენსიონერებში.
მოხუცები ენთუზიაზმით უგზავნიდნენ ფულს. ლიოლიკმა და მა-
რატიკმა ექვსი თანამშრომელი აიყვანეს. ორი მდივანი, ბუღალ-
ტერი, დაცვა, სარეკლამო აგენტი და მე – როგორც შემოქმედე-
ბითი ერთეული.
სამსახურში, ძირითადად, ჩემი წიგნის, „ჩემოდანის“ დასრუ-
ლებით ვიყავი დაკავებული. მდივნები მთელი დღეები ჭორაობ-
დნენ. აგენტი რეკლამის დამკვეთებს არარსებული ტელევიზიის
სახელზე ფულს სძალავდა. ბუღალტერი ლექსებს წერდა. დაცვა,
მოლდოვეთის ყოფილი ჩემპიონი სამბოში, სასმელზე დადიოდა.
დაცვა ლიოლიკის და მარატიკისთვის იყო განკუთვნილი. იმ
შემთხვევისთვის, მოტყუებული კლიენტები თუ გამოჩნდებოდ-
ნენ.
ერთ-ერთი მდივანი მარუსია ტატაროვიჩი იყო.
თავიდანვე მომეწონა – მაღალი იყო, რიგიანად გამოწყობი-
ლი და რაღაცნაირი უმწეო. მაშინვე თვალში გხვდებოდა არაკომ-
პეტენტურობისა და თავდაჯერებულობის უცნაური ნაზავი. რო-
გორც წესი, ეს ორი თვისება განუყოფელია ხოლმე.
მალევე მივხვდი, რომ მარუსია კოლექტივში ცხოვრებისთვის
არ იყო შექმნილი. აი, მაგალითად, სახასიათო შემთხვევა:
მეორე მდივანს ქმარი ჰყავდა. დაბადების დღეზე ცოლს სამა-
ჯური აჩუქა. იმანაც სამსახურში წამოიღო თავის მოსაწონებლად.
მარუსიამ სამაჯური ხელში შეათამაშა და თქვა:
– რა სილამაზეა! მეც მქონდა ზუსტად ასეთი საბჭოთა კავშირ-
ში. ოღონდ პლატინის იყო...
ამის მერე მეორე მდივანმა მარუსია შეიძულა...
ის ზედმეტად ხშირად ახსენებდა თავის დაკარგულ ნომენკლა-
ტურულ პრივილეგიებს. მეტისმეტი აღტაცებით ჰყვებოდა თავის
205 მკითხველთა ლიგა
სახელგანთქმულ ქმარზე. ზედმეტად გამომწვევად ისროდა სა-
ვარძელზე თავის ონდატრის ქურქს.
კოლექტივს ურჩევნია, მისი წევრები მოკრძალებულად იქცე-
ოდნენ.
რამდენჯერმე, ფინჯან ყავასთან, დიდხანს ვისაუბრეთ მე და
მარუსიამ. დაწვრილებით მომიყვა თავის აბსურდულ ისტორიას.
დავმეგობრდითსავით. მიყვარს ასეთები – გამოუსწორებლები,
მომაკვდავები, უმწეოები და გამტანები. ყოველთვის ვამბობდი:
გაჭირვება ცოდვებს ისყიდის...
– ცუდია, – მეუბნებოდა მარუსია, – ცოლიანი რომ ხართ. ერ-
თმანეთს გავუგებდით... თან, რაც მთავარია, თქვენი ცოლი საოც-
რად საინტერესო ქალბატონია. ერთ თვეში იპოვიდა ვინმე უკე-
თესს...
სამსახურში მოწყობისთანავე მარუსიამ ცალკე გადასვლა გა-
დაწყვიტა. ფული ლორასგან ისესხა. იმ დროისთვის ჯერ კიდევ
შესაძლებელი იყო ჩვენს უბანში ოთხას დოლარად ბინის პოვნა.
მოულოდნელად ლიოლიკმა და მარატიკმა გამოგვიცხადეს:
– პირველ თვეს ყველა უფასოდ მუშაობს. ტრადიციაა. ახალი
ფირმის დაარსება ხუმრობა არაა.
ოთხი კვირა გავიდა. უფროსები ჩუმად იყვნენ. თუ ფულზე ჩა-
მოუგდებდი სიტყვას, ინგლისურზე გადადიოდნენ.
მივხვდი, რომ მოგვატყუეს. (მოხუცებს კიდევ ერთი თვე დას-
ჭირდათ ამისთვის). უფროსებთან შევედი. რასაც ვფიქრობდი,
ყველაფერი ვუთხარი. ისე, რომ ჰოლშიც ისმოდა ჩემი ხმა.
მარუსია გაოცდა:
– ვერც კი წარმოვიდგენდი, რომ ასეთი სიტყვები იცოდით.
მოკლედ, ტელევიზია ისე დაიხურა, რომ გახსნაც ვერ მოას-
წრო. ლიოლიკს და მარატიკს დღემდე ეძებენ მოტყუებული კლი-
ენტები.

206 მკითხველთა ლიგა

 ორი ბიზნესმენის გაუჩინარება ფელეტონების სახით ფართოდ
შუქდებოდა რუსულ პრესაში. ჟურნალისტები თავდაჯერებით ირ-
წმუნებოდნენ, რომ ლიოლიკი და მარატიკი სახელმწიფო უშიშ-
როების შემოგზავნილები იყვნენ. მიზანი – კაპიტალისტური სის-
ტემისთვის ძირის გამოთხრა.
ერთ-ერთ ფელეტონს ერქვა:
„დაკარგული სამშობლაჭ...“
ბუღალტერმა ფალკოვიჩმა განაცხადა:
– სახლმმართველობაში ვცდი ბედს.
და მართლაც ასტორიაში სუპერად მოეწყო.
გათხოვილი მდივანი ტორონტოში გაფრინდა ქალიშვილთან.
სარეკლამო აგენტმა მაგნიტოფონის ჩანაწერების გაყიდვა დაიწ-
ყო. მე დამოუკიდებელი ხელოვანის გაჭირვებულ, მაგრამ ჩემი
გულისთვის მეტად ახლობელ მდგომარეობას დავუბრუნდი. დაც-
ვამ იაკოვ სმირნოვთან დაიწყო მუშაობა. როგორც ამბობენ,
სმირნოვს მისი ახალი პირადი მცველის ცოტა ეშინია.
მარუსია დარჩა უფულოდ ცარიელ ბინაში. ერთი-ორჯერ მან-
ქანით გავიყვანე გაურკვეველ დაწესებულებებში. რაღაც ავეჯიც
ვუშოვე. ჩვენი ძველი ტელევიზორი ვაჩუქე. სხვა რა მექნა? მარუ-
სიას გაჭირვების გამო ცოლს ხომ არ გავშორდებოდი!
ზოგჯერ ქუჩაში გადავეყრებოდით ხოლმე ერთმანეთს. რითი
ცხოვრობ-მეთქი, ვერ ვკითხავდი. სავარაუდოდ, რაიმე სახის
დახმარებას იღებდა.
მარუსია ამბობდა, ლევუშკა ავადმყოფობსო. მუსიკის სწავლე-
ბის დაწყებას ვცდილობო. მომცრო საბავშვო ბაღის გახსნაზე
ვფიქრობო.
ცალი ყურით ვუსმენდი. ტყუილად უნდა მომშლოდა ნერვები.
როგორც იტყვიან, მკვდარი მკვდარს აეკიდაო...

207 მკითხველთა ლიგა

 ზუსტად ამ დროს გამოჩნდა კიდეც ის ლათინოამერიკელი. უფ-
რო სწორად, კი არ გამოჩნდა, გაჩნდა. უცნობი, უცხო და უცნაური
ცხოვრების ქაოსმა შვა.
რამ გამოიწვია მისი დაბადება? ტრანზისტორებიდან გამომა-
ვალმა ერთფეროვანმა, ვიბრაციულმა მუსიკამ? პიცერიის, კოს-
მეტიკისა და მანქანის გამონაბოლქვის შერეულმა სუნმა? ცხელ
ასფალტში მოლივლივე ფერადმა ალებმა? ჩაქროლილი მანქა-
ნების ფანჯრებში არეკლილმა ვიტრინებმა?..
რაფაელმა გაურკვეველი არამდგრადობის გრძნობისგან შე-
ისხა ხორცი. ზეიმის, უბედურების, წარმატების, უიღბლობის, კა-
ტასტროფული ფეერიულობის განცდამ წარმოშვა.
მარუსიას არ ახსოვდა მისი გაცნობის დღე. ვერაფრით მოეგო-
ნებინა, როგორ შეხვდნენ პირველად ერთმანეთს. რაფაელის გა-
ჩენა მესამე სამყაროსავით იდუმალებით მოცული და შეუქცევა-
დი მოვლენა იყო.
მარუსიას მეხსიერებას მისი თავდაპირველი არსებობის მხო-
ლოდ ბუნდოვანი დეტალები შემორჩენოდა. გაურკვეველი გაღი-
მებები კიბეებზე. (სრულიად შესაძლებელია, რომ იმ დროს რა-
ფაელი სახლმმართველობის წარმომადგენელი ეგონა.) მოძვე-
ლებული მანქანიდან მისი მისამართით ნასროლი ვარდები. ლე-
ვუშკასთვის მიცემული ოთხცენტიანი კანფეტები. ლიფტში დატო-
ვებული ძვირად ღირებული ოდეკოლონის სუნი. კარში გასვლი-
სას შემთხვევითი უხერხული შეხება. თავის დაქნევა მისალმების
ნიშნად. ხავერდის პიჯაკი, სიგარა, კრემისფერი შარვალი. ყალბი
ბრილიანტის ბეჭედი. იმედგაცრუებისფერი ჰალსტუხი.
თავდაპირველად რაფაელი მარუსიასთვის ქუჩა იყო, პეიზაჟის
თავისებურება. „რეინბოუს“ ფირმის ვიტრინის მსგავსი რამ. ბერ-
ძნული ჩაშუშული საკვების სუნი, ანდა ადრიანო ჩელენტანოს
ჩახლეჩილი ხმა.

208 მკითხველთა ლიგა

 თავდაპირველად რაფაელი სივრცული და დროითი გარემოე-
ბა იყო.
მერე აღმოჩნდა, რომ მარუსია მის დამტვრეულ მანქანაში ზის.
რომ ერთად ბრუნდებიან „დელ მონიკოს“ რესტორნიდან. რომ
ლევუშკას მანქანაში ჩასძინებია. და რომ ყალბბეჭდიანი ხელი
მარუსიას მაჯას ეფერება.
– ნოუ, – თქვა მარუსიამ.
და ხელი მანქანის გახურებულ სავარძელზე გადადო.
– ვაი ნოთ? – იკითხა ლათინოამერიკელმა და მარუსიას მომ-
რგვალებულ მუხლს ნაზად მოეფერა.
– ნოუ, – თქვა მარუსიამ.
და მის ხელს თავისი დაადო.
– ვაი ნოთ? – იკითხა ლათინოამერიკელმა. და მარუსიას დე-
კოლტისკენ წაიღო ხელი.
– ნოუ.
მარუსიამ მისი ხელი მუხლზე დააბრუნა.
– ვაი ნოთ?
ლათინოამერიკელმა ხელი ზემოთ ააცურა.
– ნოუ.
მარუსიამ მისი ხელი კიდევ მეტად ასწია ზევით.
– ვაი ნოთ?
ლათინოამერიკელი ცალი ხელით მარუსიას პერანგის ღილე-
ბის გახსნას შეუდგა. მეორეთი მიზანმიმართული შეუპოვრობით
ცდილობდა მარუსიას მუხლების გაშლას.
მარუსიამ ამის გაფიქრებაღა მოასწრო: „მანქანას როგორ
ატარებს? უფრო სწორად, რითი?..“
მანქანა კიდევ, ყველაფრის მიუხედავად, გაწონასწორებუ-
ლად სიარულს განაგრძობდა. მხოლოდ ერთხელ გაჰკრეს გვერ-
დი სხვის „მერსედესს“.

209 მკითხველთა ლიგა

 ლათინოამერიკელს არც იმ მომენტში მოუშორებია ხელები
მარუსიას სხეულისგან. მხოლოდ მუხლები გაამოძრავა.
– არ ხარ ნორმალური, – მარუსია ცდილობდა, გასაგებად
ელაპარაკა, – ქრეიზი!
რაფაელმა მანქანის გაუჩერებლად ამოიღო ჯიბიდან ლურჯი
ფლომასტერი. თავის გამობურცულ მკერდთან მიიტანა და ნე-
ილონის ჯემპრზე ხელის სწრაფი მოძრაობით უზარმაზარი გული
გამოსახა. მერე დაუყოვნებლად საკოცნელად გაიწია.
ახლა უკვე მთელი ტანით მარუსიასკენ იყო შებრუნებული. სა-
ჭეს (როგორც მარუსია მოგვიანებით ამტკიცებდა), თავისი არც
ისე გამხდარი უკანალით მართავდა...
მისი სახლში მიპატიჟება მარუსიას არ უნდოდა. ცარიელი ბი-
ნის ჩვენების ერიდებოდა.
ლევუშკას ტყავის ჩაზნექილ სავარძელზე ეძინა. თვითონ –
დაღრეცილ გასაშლელ საწოლზე. ერთიც და მეორეც ოდესღაც
ქუჩიდან შემოვზიდეთ მე და მარუსიამ.
მაცივარში ქათმის გალურჯებული ბარკლები ეწყო. მეტი არა-
ფერი. რომელ სტუმარზე იყო საუბარი!...
მერე ეს მოხდა: რაფაელმა საბარგული გააღო. იქიდან პო-
ლიეთილენის შალითაში გახვეული მატრასი, რომის ბოთლი,
პეპსი-კოლა, ოთხი ფორთოხალი და ნამცხვარი ამოიღო.
მატრასი სულ ახალი იყო, შეფუთული.
ამ დროისათვის მარუსიას უკვე აღარაფერი აკვირვებდა. უბ-
რალოდ ჰკითხა:
– რა გქვია? ვოთ იზ იორ ნეიმ?
პასუხად მიიღო:
– რაფაელ ხოსე ბელინდა ჩიკორილიო გონსალესი.
– მარტივად და მოკლედ, – თქვა მარუსიამ, – რაფას დაგიძა-
ხებ.
– რაფა, – დაუდასტურა ლათინოამერიკელმა.
210 მკითხველთა ლიგა
 მერე დაამატა:
– მუსია!
საჭმელ-სასმელი რამდენიმე წამში გადაანაწილა ჯიბეებში.
ლევუშკა მხარზე მოიგდო. მატრასი (და მე მჯერა ამისი) თავისით
მიგორავდა.
ამასთან, თავისუფალი ხელით ლათინოამერიკელი მარუსიას
ეფერებოდა. პარალელურად ეწეოდა და ელეგანტურად უღებდა
კარს.
უცებ მარუსიას უცნაური ტკაცუნი შემოესმა. სმენა დაძაბა. რო-
გორც აღმოჩნდა, ლათინოამერიკელის შარვალს დაუოკებელი
ჟინის მოზღვავებისგან გაუდიოდა ტკაცატკუცი.
კიდევ ერთი დეტალის აღნიშვნაა საჭირო. ლიფტიდან რომ გა-
მოდიოდნენ, ლევუშკას უცებ გამოეღვიძა. რაფაელს ახალდაბა-
დებული ლეკვის თვალებით მიაშტერდა და ჰკითხა:
– მამაჩემი ხარ?
და როგორ ფიქრობთ, რა უპასუხა ლათინოამერიკელმა?
ლათინოამერიკელმა უპასუხა:
– ვაი ნოთ?

211 მკითხველთა ლიგა

 საუბრები

მანქანაში ჩავჯექი. სამი კვარტალი გავიარე. გამახსენდა, რომ

მარუსიამ სიგარეტის ყიდვა მთხოვა და მოვტრიალდი.
ბოლოს, როგორც იქნა, მის სადარბაზომდე მივაღწიე. ვიფიქ-
რე, იქნებ, სჯობს, ქანჩი წავიყოლო-მეთქი. ყოველი შემთხვევის-
თვის. უფრო სწორად – თავდაცვისთვის. რაფაელს საჩხუბრად
რომ გამოეწია...
მშიშარა არ ვარ. მაგრამ უცხო ქვეყანაში ვართ. ენა ფაქტობ-
რივად არ ვიცით. კანონებში ცუდად ვერკვევით. იარაღის ტარე-
ბას შეჩვეულნი არ ვართ. აქ კიდევ ყოველ მეორეს პისტოლეტი
აქვს. არ გამიკვირდება, ჯიბეები ყუმბარებით რომ ჰქონდეთ გა-
მოტენილი.
ამასთან, გამიგია, რომ ლათინოამერიკელები შავკანიანებზე
საშიშები არიან. შავკანიანები ორასი წლის განმავლობაში მონე-
ბი იყვნენ, რაც აისახა კიდეც მათ მენტალიტეტზე. ესენი კიდევ,
გამონაკლისების გარეშე, ჯანმრთელები, სქელშუბლიანები და
აგრესიულები არიან...
ლენინგრადში ჩხუბი, რა თქმა უნდა, იშვიათობა არ იყო. მაგ-
რამ ყოველთვის ფატალური შედეგების გარეშე სრულდებოდა.
მახსოვს, ვსხედვართ ერთხელ მეგობრები. პროზაიკოსი სტუ-
კალინი დათვრა და ეუბნება ლიტერატურათმცოდნე ზაიცევს:
– შენთვის სახის განგრევას ვაპირებ.
ის პასუხობს:
– არ გამოვა ეგ ამბავი – ტოლსტოისტი ვარ. ყოველგვარ ძა-
ლადობას ვგმობ. თუ დამარტყამ, მეორე ლოყას მოგიშვერ.
სტუკალინი დაფიქრდა და ამბობს:
– ჯანდაბას შენი თავი!...

212 მკითხველთა ლიგა

 ყველანი დავწყნარდით. გადავწყვიტეთ, რომ ჩხუბი არ შედგე-
ბოდა. აივანზე გავედით.
უცებ ბრახუნის ხმა გვესმის. ოთახში შევვარდით. ვხედავთ,
სტუკალინი იატაკზეა გაშოტილი, ტოლსტოისტი ზაიცევი კიდევ
თავის უზარმაზარ მუშტებს ურახუნებს სახეში...
მაგრამ სახლში ეს ყველაფერი რაღაცნაირად უმტკივნეულოდ
ხდებოდა. აქ კიდევ...
კარგი. გადავწყვიტე, ავსულიყავი. ზარი დავრეკე.
კარი მუსია ტატაროვიჩმა გამიღო. მართლაც, თვალი ჩალურ-
ჯებული ჰქონდა. ამასთან, ქვედა ტუჩიც გასკდომოდა და შუბლზე
ნაკაწრი ეტყობოდა.
– რას მიყურებ?! – მითხრა.
– არ გიყურებ. სადაა?
– რაფკა? სადღაც გაიქცა გულს შემოწოლილი დარდის გასა-
ქარვებლად.
– საავადმყოფოში ხომ არ წაგიყვანო? – ვკითხე.
– არ ღირს. კოსმეტიკით ყველაფერს დავმალავ.
– მაშინ პოლიციაში დარეკე.
– რისთვის? ესეც დიდი მოვლენა არ იყოს – ესპანელმა ვიღა-
ცას თვალი ჩაულურჯა. აი, დანით რომ დავეჭერი ან ტყვია ესრო-
ლა, სხვა საქმე იქნებოდა.
– მაგ შემთხვევაში დარეკვას აზრი აღარ ექნებოდა.
– ჰო, უაზრობა იქნებოდა, – დამეთანხმა მუსია.
– და, იქნებ, ჩასვან თორმეტი დღით. პროფილაქტიკის მიზ-
ნით.
– რისთვის? ჩხუბისთვის? ამ საგიჟეთში?! ამ ქალაქში, მგონი,
ციხეში მოხვედრა უფრო ძნელია, ვიდრე – მარსზე ან იუპიტერზე!
ამისთვის, მინიმუმ, ასი კაცი უნდა დაბრიდო. თან, უკეთესი იქნე-
ბა, თუ მაღალი სოციალური ფენიდან იქნებიან. ციხეში მოსახ-
ვედრად ალბათ ორმოცწლიანი რიგებია. შენ კიდევ – ჩასვამე-
213 მკითხველთა ლიგა
ნო... მაგრამ შენ არ იდარდო. ორ წამში გავაქრობ ყველა
კვალს...
მიმოვიხედე. მარუსიას საცხოვრებელი უკვე აღარ ჰგავდა ცა-
რიელსა და მიგდებულს. კუთხეში სტერეო მოწყობილობასაც კი
მოვკარი თვალი. ხავერდის ორი სავარძლის შუაში იდგა. მოპირ-
დაპირე მხარეს – დივანი. კედელთან – სამბორბლიანი ველოსი-
პედი. ფანჯრებზე – ფარდები...
– კარი კარგად ჩაკეტე, – ვუთხარი მარუსიას.
– აზრი არ აქვს. გასაღები აქვს. თან, ისედაც არ იქნებოდა
კარგი იდეა...
– მატერიალურად მაინც თუ გეხმარება?
– ასე თუ ისე. ზოგადად, კეთილია. ათას სისულელეს ყიდუ-
ლობს. განსაკუთრებით, ლევკასთვის. ესპანელებს, როგორც
ჩანს, ბავშვები უყვართ.
– კიდევ – ქერები.
– აი, ეგ ნაღდად! ამ ამბავში რაფა ნამდვილი პიონერია.
– ეგ რას ნიშნავს?
– პავლიკა მოროზოვივითაა. ყოველთვის მზადაა! მაგის მეტი
არაფერი აინტერესებს. ზოგჯერ ვფიქრობ, კარგი იქნებოდა,
ტურბინზე იყოს შეერთებული. ამდენი ენერგია ტყუილად არ და-
იკარგებოდა... ფულის მხრივ კიდევ ძუნწი არაა. კინო, თეატრი,
რესტორნები – სულო და გულო! თუმცა ყოველდღიური ხარჯე-
ბისთვის რომ ასი დოლარი მომცეს – ენანება. ან უფრო – ვერ
ხვდება. მე კიდევ ბინის ფული მაქვს ყოველთვიურად სახდელი...
მარუსია სამზარეულოს კარს ამოეფარა და ტანსაცმელი გა-
მოიცვალა.
– ყავა გინდა?
– არა, მადლობა... და რას აკეთებს ცხოვრებაში? – ვეკითხე-
ბი.
– აზრზე არ ვარ.
214 მკითხველთა ლიგა
 – მაინც?
– ჰყიდის რაღაცებს. ან ყიდულობს. მგონი, სადღაც სწავლობ-
და კიდეც ერთი-ორი თვე... მოკლედ, სპინოზამდე ბევრი უკლია.
აი, მაგალითად, ერთხელ მეკითხება: „საიდან ჩამოხვედიო?“ –
„ლენინგრადიდან-მეთქი“. – „ა, ვიცი ეგ. ანუ პოლონეთიდანო...“
ერთხელ დავინახე, გაზეთს კითხულობდა. მართლა გამიკვირდა
– წერა-კითხვა სცოდნია, რაღა მომკლავს-მეთქი...
მარუსიამ ყავა დაისხა და გააგრძელა:
– მთელი ბანდით არიან ჩამოსულები – დედამისი, ძმები და
დები. და ყველა, ასე თუ ისე, სოლიდურად ცხოვრობს. ნუ, ყველა
– რაფკას გამოკლებით. დედამისს ოთხი სახლი აქვს ბრუკლინ-
ში. ერთ ძმას – მანქანის სერვისი. მეორეს – სამრეცხაო. რაფკას
მუშაობა დიდად არ აინტერესებს. და არც უფულობა აწუხებს. მას-
ზე რომ იყოს, შარვალსაც არ ამოიცვამდა დილაობით...
– ეს ყველაფერი,კარგი, – ვეუბნები, – და მაინც რას აპირებთ?
– რაზე?
– მომავლის პერსპექტივა რა არის? უნდა, რომ ცოლად მო-
გიყვანოს?
– ხომ გითხარი, რაც უნდა. მეტი არაფერი. სხვა ყველაფერი
მისთვის გაუთვალისწინებელი ხარჯებია.
– ანუ, გარანტიები არ არსებობს.
– რა გარანტიებზე მელაპარაკები? ან, საერთოდ, რას აიჩემე
ეს მომავალი? მარტო საბჭოთა კავშირში უყვართ მომავალზე
ლაპარაკი. და წარსულზეც. აქ კიდევ დღევანდელი დღით ცხოვ-
რობ და ხარ...
– ლევუშკაზე ხომ უნდა იფიქრო.
– უნდა. ჩემზეც უნდა ვიფიქრო. მაგრამ გათხოვება აუცილებე-
ლი სულაც არაა. ორჯერ რომ გავთხოვდი, რა ხეირი?.. აი, რას
გეტყვი: იყო დრო, ტურებზე სიარული მიწევდა. მივლინებაში
მყოფ ხალხთან ერთად ვჩერდებოდი სასტუმროებში. დღეში ორს
215 მკითხველთა ლიგა
და ორმოცს უხდიდნენ. ამ საცოდავ კაპიკებზე უნდა ეარსებათ.
ანუ, დღეში სამჯერ უნდა ეჭამათ. პლუს სიგარეტი, ტრანსპორტი
და გაუთვალისწინებელი ხარჯები. პლუს, რა თქმა უნდა, სასმე-
ლი. ზემოდან ცოლების საჩუქრებისთვისაც უნდა გადაედოთ ცო-
ტა ფული. და კიდევ, შეძლებისდაგვარად, ქალებშიც უნდა გაევ-
ლოთ. და ეს ყველაფერი, ბოდიში და, ორ მანეთად და ორმოც კა-
პიკად...
– რატომ მიყვები ამას?
– იმ დროიდან მოყოლებული, ჯიუტად მძულს ყველა ეგეთი
მივლინებაში მყოფი ტიპი. უფრო სწორად, საშინლად მეზიზღება.
მარუსიამ ამრეზით მიმოიხედა:
– აი, დააკვირდი ამათ. ჩვენს ემიგრანტებზე ვამბობ. ყველა
მივლინებაშია. ყველას ხელში ორი და ორმოცი უჭირავს. მაგათ
ისევ რაფაელი მირჩევნია თავისი, როგორც იტყვიან, სიყვარუ-
ლით...
– მეც ორი და ორმოცი მიჭირავს ხელში?
– არა, შენ – ოთხი და ოთხმოცი... ამ გახსენებაზე, სიგარეტის
ფული უნდა მოგცე... ხოდა, უმრავლესობას ორი და ორმოცი
აქვს... ერთი ჩერნოვცელია აქ, ავტოფარეხი აქვს. ცოლი მედიცი-
ნაშია. ერთად წელიწადში სამოცი ათასამდე უგროვდებათ. ჰო-
და, იცი, საღამოობით როგორ ერთობა? შავ „ოლდსმობილში“
ჯდება და ტომკა მიანსაროვას(ტომკა მიანსაროვა – თამარა მიან-
საროვა, საბჭოთა ესტრადის მომღერალი და მსახიობი.) კასე-
ტებს უსმენს. და ასე ყოველ საღამოს. გეფიცები. ცოლი კიდევ ზის
კმაყოფილი სახით და „პანორამას“ კითხულობს ყდიდან ყდამდე.
ფელიქსი ამ დროს კასეტებს უსმენს. ესაა ცხოვრება? გიჟი რაფა
მირჩევნია ეროვნული წარმოების ნაგავს...
– ავტოფარეხის მფლობელი, ეჭვი მაქვს, თავის ცოლს არ
სცემს.
– რა თქმა უნდა. ზედმეტად ხომ არ შეეხება.
216 მკითხველთა ლიგა
 ტანსაცმელგამოცვლილ და სახეშეღებილ მარუსიას საგ-
რძნობლად მომატებოდა სითამამე. თუმცა სილურჯე გრიმის ფე-
ნის ქვეშ მაინც შესამჩნევი იყო. წარბს ზემოთ ნაკაწრიც დიდად
არ შველოდა სიტუაციას. აი, გახეთქილი ტუჩი კი ნამდვილად
კარგად შენიღბა მუქი წითელი ტუჩსაცხით.
ამ დროს ქვემოდან დარეკეს. მარუსიამ ვარდისფერ ღილაკს
თითი დააჭირა და თქვა:
– ფანტომასის დაბრუნება...
მერე მშვიდად დაურთო:
– ჩხუბი რომ დაგიწყოს? თუ რამეა, ერთი კარგად მოსდე.
– ოჰო, – ვეუბნები, – რას მელაპარაკები! მე საერთოდ რა შუ-
აში ვარ? ჯანზეა?
– გორილასავით. ამ ნათურას ხომ ხედავ?
დაგრეხილ მავთულზე ჩამოკიდებულ ნათურას გავხედე.
– ჰო, მერე?
– ყოველ გავლაზე ედება ხოლმე, – თქვა მუსიამ.
– დიდი რამე, მეც ვწვდები.
– შენ თავით და ის მხრით ედება.
ამ დროს კიდევ დარეკეს. ამჯერად ბინის კარიდან. პარალე-
ლურად საკეტში გასაღების გადატრიალების ხმაც გაისმა.
რამდენიმე წამიც და კარის ადგილას გაჩენილი სივრცე უზარ-
მაზარმა და უცნაურმა ფიგურამ ამოავსო.
ორმოცდაათამდე წლის, ყავისფერ მაისურსა და ვიწრო სპორ-
ტულ შარვალში გამოწყობილი კაცი იყო. მაისურზე „ჰელოუ!“
ეწერა. თავი თეთრი ბინტით ჰქონდა შეხვეული. მარჯვენა ხელი –
თაბაშირში. ცალ ფეხს გაფუჭებული იარაღივით მოათრევდა.
ცოტა არ იყოს და, შვებით ამოვისუნთქე. ახალმოსული, აშკა-
რად, მსხვერპლს უფრო ჰგავდა, ვიდრე – მტაცებელს. სახეზე ში-
ში შეჰყინვოდა. სევდიან თვალებში სირცხვილის გრძნობაც
იკითხებოდა. ოთახში იოდის სუნი დადგა.
217 მკითხველთა ლიგა
 – ერთი ამ საფრთხობელას შეხედე, – თქვა მუსიამ.
ჩემ დანახვაზე რაფას სიმხნევე მოემატა და ალაპარაკდა:
– სერ, მე მან მცემა! რისთვის?.. თავიდან ტანსაცმლის საკიდი
მირტყა. ის რომ გატყდა, ქოლგაზე გადავიდა. მაგრამ ქოლგაც
გატყდა და მერე ჩოგბურთის ჩოგანი აიღო. გარკვეული ხნის მე-
რე ჩოგანიც დაილეწა. ამის მერე კბენა დამიწყო. თანაც ჩემი სა-
კუთარი კბილებით. იმ კბილებით, ჩემი ფულით რომ ჩაისვა. სა-
დაა სამართალი?..
რაფკა ნაღვლიანად განაგრძობდა თხრობას:
– საავადმყოფოში წავედი, ქირურგთან ჩავეწერე. ქირურგს
ეგონა, რომ ტერორისტების მსხვერპლი ვიყავი. მე ვუპასუხე:
„ექიმო! ტერორისტები არ იკბინებიან! მე რუსი ქალის მსხვერ-
პლი ვარ...“
– გაუტია ეხლა, – თქვა მუსიამ.
რაფა აგრძელებდა:
– მე ის მიყვარს. ყვავილებს ვჩუქნი. კომპლიმენტებს ვეუბნე-
ბი. რესტორნებში დამყავს. და პასუხად რას ვიღებ? ასე მითხრა,
საზიზღარი, ბებერი ზანგი ხარო. თან სულ ფულს მთხოვს. დღეს
კიდევ... ძალიან მიჭირს ამის თქმა, მაგრამ ვიტყვი. დღეს კიდევ
ჩემს ვეფხვის ბოკვერს დააფურთხა...
აქ უკვე გაოცებისგან წარბები ავწიე.
– ჩემს ყოჩაღ ბიჭუნას დააფურთხა...
მაინც ვერ მივხვდი.
– მოკლედ, ჩემს ამდგარ პენისს დააფურთხა, რა. არ ვიცი, იქ-
ნებ ეს რუსეთში მიღებულია. მაგრამ მე მეწყინა...
მუსიას მივუბრუნდი:
– წესიერად ამიხსენი, რა მოხდა?
– უიმე, არაფერი ისეთი. ფული დამჭირდა ბინის ქირის დასა-
ფარად. ეს კიდევ მეუბნება, არ მაქვსო. შენ სულ ფული გინდაო.
მე კიდევ ვეუბნები, უვარგისი ხარ-მეთქი. ათი წელი დიდებული
218 მკითხველთა ლიგა
არტისტის, რუსი სინატრას ცოლი ვიყავი და შენ მისი ფეხის
მტვრადაც არ ღირხარ-მეთქი. საზიზღარი, სიფილისიანი მურთხი
ხარ-მეთქი. ეს კიდევ მპასუხობს, მიყვარხარო. აი, ნახე, როგორ
მიყვარხარო და შარვალი ჩაიხადა. მე ვეუბნები – სულ ფეხებზე
მკიდია ეგ შენი ღირსება-მეთქი. და ამ დროს დავაფურთხე. ამან
კიდევ, ბოზი ხარო. ხოდა, ავიღე პლასტმასის საკიდი... და მერე
ვიჩხუბეთ...
– გაითვალისწინეთ, – ჩააკვეხა რაფაელმა, – რომ მე არ
შევწინააღმდეგებივარ. მარტო სახეს ვიცავდი ხელებით. კუთ-
ხეში მომიმწყვდია და იძულებული გავხდი, მომეგერიებინა...
რაფაელი მორიდებული და უბოროტო ადამიანის შთაბეჭდი-
ლებას ტოვებდა. შეცოდებას თუ არა, თანაგრძნობას ნამდვილად
იწვევდა. დივნის კიდეზე მორცხვად ჩამოჯდა.
– მგონი, უნდა შერიგდეთ, – ვუთხარი მარუსიას, – ყავა შეს-
თავაზე.
– ერთ ჭიქა რომს ვამჯობინებდი.
– კიდევ რამეს ხომ არ მიბრძანებდით?! – თქვა მუსიამ.
მაგრამ მაცივრიდან მაინც გამოიღო ბრტყელი ბოთლი.
ერთობ უცნაური სიტუაცია შეიქმნა. ჩალურჯებულთვალიანი
ქალი. მის მიერ დასახიჩრებული ლათინოამერიკელი. და ამ გა-
უგებრობაში შემთხვევით მოხვედრილი მე. ჩვენ შუა კიდევ – რო-
მის ნახევრადჩაცლილი ბოთლი.
მარუსია რაფაელს ეუბნებოდა:
– აი, უყურე სერჯიოს. საქვეყნოდ ცნობილი მწერალია. ბუნებ-
რივია, რომ სულ ფულის პრობლემა აქვს... შენ კიდევ... შენ ამ
დროს სრული ზერო ხარ, ნოლი! ჰოდა, ფული მაინც გქონდეს
ბევრი!...
პასუხად რაფაელი უბოროტოდ იმეორებდა:
– აჰ, ფაქინ რაშა! ქრეიზი რაშენ ვუმენ!..
მე კიდევ მარუსიას ვუჩიჩინებდი:
219 მკითხველთა ლიგა
 – კარგი კაცია. მომწონს. გაანებე თავი, რას ერჩი?! თანაც რა-
ღაც ხეირი მისგანაც არის. ვერ ხედავ, ინგლისურად როგორ
ალაპარაკდი?
მარუსია მპასუხობდა:
– ზუსტად იმისთვის ვისწავლე ინგლისური, მისი უკანასკნელი
სიტყვებით გალანძღვა რომ შემძლებოდა...
ცოტა დავლიეთ. მარუსიამ წყალი აადუღა. რაფაელს სიამოვ-
ნებისგან თვალები უბრწყინავდა. მაშინაც კი, როცა მის გაშლილ,
დაშავებულ ფეხს შემთხვევით ჩემს ფეხს ვურტყამდი.
კეთილგანწყობის მოპოვების სურვილით გულანთებულ ლა-
თინოამერიკელს სულ დავიწყებოდა თავისი ტრავმები. მუსიას
ერთგული, ბედნიერი თვალებით მიშტერებოდა. სულ იმას ცდი-
ლობდა, კაბაზე მაინც შეხებოდა.
ჩემმა გაოცებამ მწვერვალს მაშინ მიაღწია, როცა გავიგე, რომ
რაფაელი მარქსისტი იყო. აქამდე დარწმუნებული ვიყავი, რომ
ვნება და პოლიტიკა შეუთავსებელი ცნებებია.
მაგრამ რაფაელი საწინააღმდეგოში მარწმუნებდა:
– რუსებს პატივს ვცემ. არაჩვეულებრივი ხალხია. პოლონე-
ლებივით არიან, ოღონდ ესენი იდიშზე ლაპარაკობენ. იმიტომ
ვცემ მაგათ პატივს, რომ სამართლიანობას მიაღწიეს. მილიონე-
რებს ფული ჩამოართვეს და ღარიბებს დაურიგეს. ახლა მილიო-
ნერები მთელი დღეები მუშაობენ, ღარიბები კიდევ ბრძანებებს
გასცემენ და სვამენ. აი, ესაა სამართლიანობა. ოქტომბრის რე-
ვოლუციას გამოჩენილი პარტიზანი, ტოლსტოი მეთაურობდა. შე-
დეგად „არქიპელაგი გულაგი“ დაწერა...
– ღმერთო, რა დავაშავე, – აღმოხდა მუსიას.
ლათინოამერიკელი აგრძელებდა:
– ამერიკაში სამართლიანობა არაა. მილიონერები კინოვარ-
სკვლავებთან დადიან, ღარიბები კიდევ – ქარხნის მუშებთან. და

220 მკითხველთა ლიგა

სადაა აქ სამართალი? ყველაფერი საერთო უნდა იყოს. მანქანე-
ბი, ფული, ქალები...
– მომინდომა ეხლა ამანაც, – ჩააკვეხა მარუსიამ.
– კარგია ახლა ეს, რომ ერთს მილიონები აქვს, მეორე კიდევ
საცოდავ კაპიკებს ითვლის? ყველაფერი სამართლიანად უნდა
გადანაწილდეს.
აქ სიტყვა გავაწყვეტინე:
– მგონია, რომ უაზრობაა ეს ყველაფერი: ზოგი მილიონერად
იბადება, ზოგი – ღარიბად. დავუშვათ, ყველაფერი თანაბრად გა-
დავანაწილეთ. და რა შეიცვლება ამით? სადღაც ხუთი წლის მერე
მილიონერებს ფული დაუბრუნდებათ. ღარიბებს კიდევ, შესაბა-
მისად – სადარდებელი და გასაჭირი.
– შეიძლება, მართალი ხარ. მით უმეტეს, რომ ამერიკაში რე-
ვოლუცია კიდევ კაი ხანი ვერ მოხდება. ზედმეტად ბევრი მდიდა-
რი და პოლიციელი გვყავს. მაგრამ მომავალში, ასე მგონია, რე-
ვოლუციას ვერ ავცდებით. ექიმებს და ადვოკატებს შრომას ვა-
იძულებთ. ჩვეულებრივი ხალხი კიდევ ჯაზს მოუსმენს, მარიხუა-
ნას მოწევს და ქალებს შეაბამს.
– ეხლა ხვდები, ვისთან მაქვს საქმე? – თქვა მუსიამ, – ასეთ
რამეს ხომ უნდა მოფიქრება!
– შეეშვი, რა, – ვუთხარი, – ბოროტი არ არის. და ანალიზის
უნარითაც, პრინციპში, ჩერნიშევსკის თუ არა, პლეხანოვს ნამ-
დვილად არ ჩამოუვარდება...
ისევ დავლიეთ. შევამჩნიე, რომ რაფასთვის ჩემი იქ ყოფნა
ზედმეტი ხდებოდა. თუმცა, ამასთან, მუსიას ხელზე ეხებოდა და
ეუბნებოდა:
– დარჩეს კიდევ სერჯიო, რა. სად ეჩქარება? მოდი, კიდევ სამი
წუთი ვისხდეთასე. ზუსტად სამი წუთი.

221 მკითხველთა ლიგა

 მაგრამ აშკარად ჩემი წასვლის დრო იყო. ერთმანეთს გამო-
ვემშვიდობეთ. რაფა ნეტარებას ასხივებდა. თაბაშირში ჩასმული
მძიმე ხელი მეგობრულად ჩამარტყა მუცელში.
მარუსია გასაცილებლად გამომყვა.
– აჰა, სიგარეტის ფული.
– არაა საჭირო, – ვუთხარი.
– კიდევ რა გინდა! ჩემთან რომ ცხოვრობდე, მაშინ გავიგებ-
დი.
და უცებ მარუსიას ვაკოცე. ზუსტად ამ დროს ლიფტის რკინის
კარი გაიღო.
– ჩაო! – გავიგე ზურგს უკან...
სახლში მივდიოდი და რატომღაც თავს ძალიან უბედურად
ვგრძნობდი. ბოლომდე დათრობის სურვილმა ამიტანა.
როგორც კი ჩემი შვილი დავინახე, ყველაფერმა გამიარა.

222 მკითხველთა ლიგა

 ქუჩაში და სახლში

ჩვენთან ჭორები სწრაფად ვრცელდება. ახალი ამბების გაგება

თუ გინდათ, რუსული მაღაზიის სიახლოვეს უნდა დადგეთ. ამ
მხრივ საუკეთესო არჩევანი მაღაზია „დნეპრია“.
„დნეპრი“ ჩვენი კლუბია. ჩვენი ფორუმი. ჩვენი საინფორმაციო
სააგენტო.
აქ შეგიძლია, მოიძიო ინფორმაცია ნებისმიერ საკითხზე. გა-
ნიხილო უახლესი საგაზეთო სტატია. დაიქირავო დაცვა, მძღოლი
ან, თუნდაც, პროფესიონალი მკვლელი. შეიძინო მანქანა ას დო-
ლარად. იყიდო სამამულო წარმოების ვალოკორდინი. გაიცნო
მხიარული და უპრეტენზიო ქალბატონი.
ამბობენ, რომ აქვე იყიდება მარიხუანა და იარაღი. იცვლება
უცხოური ვალუტა. იდება საეჭვო გარიგებები.
აქ ჩვენი უბნის ხალხზე ყველაფერია ცნობილი.
ცნობილია, რომ ზიამა პივოვაროვს შვილიშვილი, ბენჯი შე-
ეძინა. რომ უფლებადამცველმა კარავაევმა ბრეჟნევის ქალიშვი-
ლის, გალინას დასაცავი სტატია დაწერა, სადაც ის ტოტალიტა-
რიზმის მსხვერპლად მონათლა. რომ „რუსული წიგნის“ მფლო-
ბელი ფიმა დრუკერი ალბომის, „იაპონური ეროტიკის“ ახალი ტი-
რაჟით გამოცემას გეგმავს. რომ ბარანოვმა, ესელევსკიმ და პერ-
ცოვიჩმა საერთო ფულით „ლანჩონეტი“9 იყიდეს.
ყველამ იცის, რომ ფოტოატელიეს მფლობელ ევსეი რუბინ-
ჩიკს ჯერ კიდევ არ უყიდია ცოლისთვის კარაკულის ქურქი; რომ
გრიგორი ლემკუსმა თავისი ძაღლი, აფროდიტე გაათხოვა; რომ
იღბლიან ვარსკვლავზე დაბადებული ლერნერი სამხატვრო გა-
ლერეა „როდოსის“ მემილიონე სტუმარი აღმოჩნდა და სამასი

9
„ლანჩონეტი“ – სწრაფი კვების ობიექტი.
223 მკითხველთა ლიგა
დოლარი გადაეცა. ისიც ცნობილია, რომ ლერნერი აქამდე სამ-
ხატვრო გალერეაში არასოდეს ყოფილა.
სხვათა შორის, ისიც ცნობილია, რომ ზარეცკი ჩუმად სოლჟე-
ნიცინს ეწვია. წილად ხვდა მასთან ორწუთიანი გასაუბრების პა-
ტივი. დაინტერესდა, რას ფიქრობს ისაევიჩი სექსის შესახებ. პა-
სუხად მიიღო, რომ „მსგავსი ყოველი სისაძაგლეი არს ცდუნებაი
საზღვარგარეთისაი და ხაფანგი იგი ანტიქრისტესი...“
მოკლედ, აქ ყველაფერია ცნობილი. თანაც – ყველაზე. ჰოდა,
მარუსიასა და რაფაელზეც ალაპარაკდნენ. დაახლოებით, ასეთ
სტილში:
– აი, იმასთან, კუთხის სახლში რომ ცხოვრობს, ერთი ესპანე-
ლი დადის. თანაც დღისით-მზისით. არ მესმის, როგორ შეიძლე-
ბა, ასე არ სცემდე საკუთარ თავს პატივს.
კაცები ამ თემის განხილვისას ორაზროვნად იცინოდნენ. ქა-
ლები შეშფოთებას ვერ მალავდნენ.
კაცები ამბობდნენ:
– არ დაიკარგება ეგ გოგო, არა!
ქალები უფრო მკაცრები იყვნენ:
– ცოტა სინდისი მაინც შერჩენოდა!
ქალები, როგორც წესი, მარუსიას კიცხავდნენ.
კაცები, მეტწილად, თანაუგრძნობდნენ.
კაცებს რაფა ნამდვილ განგსტერად და ტერორისტადაც კი
წარმოედგინათ. ქალები რიგით ლოთად თვლიდნენ.
ელამი ფრიდა პირდაპირ ამბობდა კიდეც:
– ტიპური ლოთი გოია ჟმერინკიდან!..
ჩვენი ქალების ფილოსოფია ასეთია:
„თუკი მარტოხელა, ღარიბი დედა ხარ – ამაში საამაყო არა-
ფერია. ცოტა მოკრძალებულად მოიქეცი“.
ქალები თვლიდნენ, რომ ისეთ მძიმე მდგომარეობაში, რო-
გორშიც მარუსია იყო, აუცილებელია, დაღლილი, საცოდავი და
224 მკითხველთა ლიგა
სხვებზე დამოკიდებული ქალის შთაბეჭდილებას ტოვებდე. სულ
მთლად უკეთესია, თუ ავადმყოფი და ნევროზულიც იქნები. ასე
რომ ყოფილიყო, ჩვენი ქალები მარუსიას თანაუგრძნობდნენ და,
დარწმუნებული ვარ, დაეხმარებოდნენ კიდეც.
ასე კიდევ, რა გამოდიოდა? თუ ასეთი ამაყი ხარ, მაშინ თავად
მიხედე საკუთარ თავს... მოკლედ:
„გინდა, შეგიცოდო? მაშინ ჯერ შენი დამცირებით დატკბობის
საშუალება მომეცი!“
მარუსია მიგდებული და დამცირებული ქალის შთაბეჭდილე-
ბას არ ტოვებდა. სწრაფად ისწავლა მანქანის მართვა. (რაფამ
ძველისძველი „ბიუიკი“ მაღალი ჯიპით შეუცვალა.) ხშირად ჩნდე-
ბოდა რუსულ მაღაზიებში. ყიდულობდა ძვირად ღირებულ თევზს,
ბუჟენინას, შავ ხიზილალას. თუმცა მე ჯერ კიდევ ვერ გამერკვია,
საიდან შოულობდა რაფა ფულს. მუსიაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმე-
ტია...
მერამდენედ ვრწმუნდებოდი, რომ სიღარიბე თანდაყოლილი
თვისებაა. სიმდიდრეც. ყველა იმას ირჩევს, რომელიც უფრო
მოსწონს. და, რაც უნდა უცნაური იყოს, ბევრს სიღარიბე ურჩევ-
ნია. რაფაელი და მუსია სიმდიდრეს ანიჭებდნენ უპირატესობას.
რაფა არისტოტელე ონასისის განებივრებული შვილივით იქ-
ცეოდა. ისეთი ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებდა, უფულოდ
რომაა, მაგრამ მამის მილიარდები უმაგრებს ზურგს. სადაც შეეძ-
ლო, ყველგან ფულს სესხულობდა. კრედიტებს აფორმებდა. ფი-
ნანსურ ვალდებულებებს იღებდა.
მოკლედ, ფულს ფლანგავდა და შედეგები არ ანაღვლებდა.
თავიდან მუსია ნერვიულობდა, მერე შეეჩვია. ამერიკა მდიდა-
რი ქვეყანაა. ვინმე ხომ უნდა ცხოვრობდეს ამ ქვეყანაში უშფოთ-
ველად და უდარდელად?!..
ცხოვრობდნენ კიდეც.

225 მკითხველთა ლიგა

 საზოგადოებას ყველაფრის პატიება შეეძლო – სხვის ხარჯზე
ცხოვრების, უსაქმურობის, ნარკოტიკების. მოკლედ – ყველაფ-
რის, გარდა უდარდელობისა.
ელამი ფრიდა აღშფოთებას ვერ მალავდა:
– ეგრე მეც ხომ შემიძლია ვიღაც ჩიპოლინოს მოძებნა!..
ჩვენი ინტელექტუალები ცოტა სხვაგვარად აყალიბებდნენ
აზრს. ზარეცკი ამბობდა:
– შეხედეთ ამ ლათინოამერიკელს. დააკვირდით მის სახსრებ-
სა და ყურის ნიჟარებს. ჩვენ წინაშეა ლატენტურ-დისკურსული
მონოსექსოპათის ტიპური განსახიერება. ახლა მარია ფიოდო-
როვნას დააკვირდით მუცელზე და მენჯის ძვლებზე. ეს ხომ რე-
ლევანტურ-მითოლოგიზებული პოლისექსუალის სამაგალითო
შემთხვევაა... მოკლედ, წყვილად არ ვარგანან...
ლემკუსი თვალებს დაბლა ხრიდა:
– ღმერთი სიყვარულია!..
უფლებადამცველი კარავაევი ხელების ქნევით გაჰყვიროდა:
– მაშინ, როცა მთელი ჰელსინკის ჯგუფი გისოსებს მიღმაა,
ადიულტერი სამარცხვინო და ამორალურია!
გამომცემელი დრუკერი სევდიანად უბამდა მხარს:
– ისეთ ადამიანს როგორ უნდა დანებდე, ტოლსტოისა და
დოსტოევსკის ერთმანეთისგან რომ ვერ არჩევს!.. მომკალით და
არ მესმის...
არკაშა ლერნერიც დამწუხრებით იმეორებდა:
– ლამაზი ქალები სულ ამ ოხერ ქართველებს ჰყავთ დატაცე-
ბულები... რა? ესპანელია?.. პრინციპულ განსხვავებას ვერ ვხე-
დავ...
მაღაზიის მფლობელი ზიამა პივოვაროვი ნამდვილი ბიზნესმე-
ნივით სჯიდა:
– დეფიციტური პროდუქტი არ უნდა ფუჭდებოდეს...
მოწოდებით მხატვარი, ევსეი რუბინჩიკი აღნიშნავდა:
226 მკითხველთა ლიგა
 – ერთად ცუდად არ გამოიყურებიან. დიდი სიამოვნებით აღ-
ვბეჭდავდი მათ რვა თორმეტზე ფორმატში...
ბარანოვი, ესელევსკი და პერცოვიჩი მხოლოდ უკბილო ხუმ-
რობებით კმაყოფილდებოდნენ. პერცოვიჩმა, მაგალითად, მა-
რუსიას უთხრა:
– შენ, ჩემო მუსენკა, მეგობრები არ დაივიწყო. გათხოვებას
თუ გადაწყვეტ, მიშვილე. თორემ სადღა შემიძლია სამოცდაოთხი
წლის ასაკში საჭის აქეთ-იქით ტრიალი...
რაფაელთან დავმეგობრდი-მეთქი, ვერ ვიტყვი. საამისოდ ძა-
ლიან განსხავებულები ვიყავით. თუმცა ხშირად გვიწევდა ერთმა-
ნეთის ნახვა. უბანია ასეთი.
ვთქვათ, ვიღაცის მოძებნა გინდათ. მისი მისამართის გაგება
საჭირო სულაც არ არის. ცენტრალურ ქუჩაზე გაისეირნეთ. ერთი
ბოთლი ლუდი შეიძინეთ. ნაყინი მიირთვით. სიგარეტი მოწიეთ.
და ამასობაში აუცილებლად გადაეყრებით იმას, ვისაც ეძებდით.
ასევე, მოიპოვებთ ყველა სახის ინფორმაციას მის შესახებ. მეტ-
წილად – სკანდალურს...
მარუსიამ რამდენიმე საღამოს უმასპინძლა. მე და ჩემი ცოლი
დაგვპატიჟა. სახლის პელმენები გააკეთა. თან რაფას აღზრდით
იყო დაკავებული:
– ნუ ეწევი! ნაკლები ჭამე! და რაც მთავარია, ნაკლები ილაპა-
რაკე! გაითვალისწინე, რომ ყველაზე სულელი აქ შენ ხარ.
რაფაელს არ სწყინდა. მართლაც, საათობით ლაპარაკობდა.
მეტწილად იმაზე, როგორ უნდა გახდე მილიონერი. სწრაფად
გამდიდრების გეგმებს აწყობდა.
საკვები საბავშვო წიგნების გამოცემას აპირებდა. შემდეგ წიგ-
ნები საკვები ჭადრაკით შეცვალა. ბოლოს ქალების საკვები საც-
ვლების ამაღელვებელ იდეამდე მივიდა.
გეგმის რეალიზაციაში ხელს მხოლოდ საწყისი კაპიტალის
არარსებობა უშლიდა:
227 მკითხველთა ლიგა
 – შემიძლია, ძმებს ვთხოვო, – ამბობდა რაფა, – თვალდახუ-
ჭულები მენდობიან. ერთი ზარი და მოგვარებული ამბავია...
– შენი ძმები ფულს არ მოგცემენ, – ეპასუხებოდა მუსია, – უჩე-
მოდაც მშვენივრად იცი. იდიოტები არ არიან.
– ნამდვილად არ მომცემენ, – ენთუზიაზმით ეთანხმებოდა რა-
ფა, – მაგრამ თხოვნით ახლავე შემიძლია, ვთხოვო. არ გჯერა?..
როგორც ამერიკელი, რაფაელი მთელი გულით ოცნებობდა
გამდიდრებაზე. მაგრამ, როგორც ჭეშმარიტ რევოლუციონერს
შეშვენის, არც სამართლიანობა ავიწყდებოდა.
მარუსია ეუბნებოდა:
– უაზრო ლაპარაკს გირჩევნია, სამუშაო იშოვო ნორმალური
ადამიანივით.
რაფა აპროტესტებდა:
– მე რატომ უნდა ვიშოვო? თუ კარგია, დანტისტებმა, მდიდ-
რებმა და ადვოკატებმა იმუშაონ.
მის სიტყვებში ლოგიკის პოვნა რთული საქმე იყო.
ერთხელ მუსიასთან ვიჯექი. რაფა აღელვებული და გაფითრე-
ბული მოვარდა. კარის ზღურბლიდან დაიყვირა:
– გენიალური იდეა! სამ მილიონ დოლარს გვაშოვნინებს!
წარმატება ასი პროცენტითაა გარანტირებული. არავითარი რის-
კი. სამ კვირაში ხელოვნური ძუძუსთავების გამომშვებ ქარხანას
ვხსნით!
– რისიო? – იკითხა მუსიამ.
– ხელოვნური ძუძუსთავების!
– ვერ გავიგე, – ვთქვი მე, – როგორი ძუძუსთავების?
– ჩვეულებრივების, ქალების.
და რაფამ ხელი მკერდზე დაიტყაპუნა.
– ძალიან მარტივია. შეხედე ქალებს. განსაკუთრებით, ახალ-
გაზრდებს.

228 მკითხველთა ლიგა

 ყველა ულიფოდ დასეირნობს – ისე, რომ ტანსაცმლიდან ყვე-
ლაფერი უჩანთ. არ შეგიმჩნევია?
– დავუშვათ, კი, – ვუთხარი რაფას.
– მეც დიდხანს ვაკვირდებოდი და უცებ...
– ნაკლებად დააკვირდი ხოლმე, – მოასწრო სიტყვის ჩაგდება
მუსიამ.
– დიდხანს ვაკვირდებოდი და დღეს უცებ გონება გამინათდა.
ასე სიარული მარტო ახალგაზრდებს შეუძლიათ. და სხვებმა რა
დააშავეს? მათაც ხომ უნდათ, რომ ყველაფერი უჩანდეთ? და თან
ლამაზად! ჰოდა, მოვიფიქრე, – აქ რაფას ხმაში ტრიუმფული ნო-
ტები გაისმა, – როგორ შეიძლება ამის მიღწევა.
– როგორ?
– აი, მისმინეთ: ბებრუხანა იცვამს ლიფს. ლიფზე აწებებს რე-
ზინის ძუძუსთავებს და ზემოდან მაისურს იცვამს.
– და შედეგი?
– შედეგი ისაა, რომ ყველაფერი, რაც საჭიროა, კარგად და
ლამაზად ჩანს.
– და გინდა, რომ ეს საზიზღრობა გაყიდო? – ჰკითხა მუსიამ.
– შეუზღუდავი რაოდენობით. ეს ხომ ილუზიაა! თითო ილუზი-
ას ორმოც ცენტად გავყიდი. და მილიონებს ვიშოვი. იმიტომ, რომ
ამერიკაში ყველაზე კარგად ილუზია იყიდება... ახლა მთავარია,
საწყისი კაპიტალი ვიშოვო. დაახლოებით, ოცი ათასამდე...
– გიჟია, – ამბობდა მუსია, – ქრეიზი! წყალი არ გაუვა. მაგრამ
ლევკას ძალიან დაუახლოვდა. სათამაშოებს ყიდულობს. აუზზე
დაჰყავს. ამას წინათ სათევზაოდ წავიდნენ. ინტელექტის ამბავში
ერთ დონეზე არიან. ან, შეიძლება, ლევკა ოდნავ ჭკვიანიცაა...
ერთხელ მუსია მე და ჩემს ცოლს გვესტუმრა და გვითხრა:
– ყავას დამალევინებთ? ცოტა ხანს ჩამოგიჯდებით. ხუთის-
თვის რაფა მომაკითხავს. ლევუშკა ქინდერგარდენიდან უნდა გა-
მოიყვანოს.
229 მკითხველთა ლიგა
 ჩემმა ცოლმა მაცივარი გააღო. მუსიამ შეჰკივლა:
– ღმერთო, ნუ მაცდუნებ! დიეტაზე ვარ...
ყავას ვსვამდით. პოლიტიკაზე ვლაპარაკობდით. კერძოდ,
გორბაჩოვის პიროვნებასა და მის რეფორმებს განვიხილავდით.
მარუსიას დამოკიდებულება ასეთი იყო:
– თუ ცვლილებები დაიწყება, ამას პირველი მე გავიგებ. იმი-
ტომ, რომ მაშინვე მამაჩემს დაითხოვენ სამსახურიდან. თვითონ-
ვე აქვს ნათქვამი: „დაიმახსოვრე: სანამ ასეთი საპასუხისმგებლო
თანამდებობა მიჭირავს, შენ და დედაშენს კომუნიზმი არ გემუქ-
რებათო...“
ამ დროს ქვემოდან დარეკეს.
– რაფა იქნება.
ერთ წუთში რაფაელიც გამოჩნდა, როგორც ყოველთვის – თა-
ვაზიანი, გარუჯული და კოსმეტიკის სუნით გაჟღენთილი. რომის
და პეპსი-კოლას დალევის სურვილი გამოთქვა. გვამცნო, გარეთ
ისე ცხელა, ჯოჯოხეთი გეგონებაო.
მარუსიას გაეცინა:
– კი დაეჯერება, მანდაც ნამყოფია...
მერე ჰკითხა:
– ბავშვი სადაა? ეზოში?
– ახლავე აგიხსნი ყველაფერს.
მარუსიამ ფეხზე წამოდგომა დაიწყო:
– სადაა ლევუშკა?
– არ ინერვიულო. ყველაფერი კარგადაა.
რაფამ დალია. ჭიქა მაგიდაზე დადო. ზურგს უკან ამომეფარა
და დაწვრილებული ხმით ამოთქვა:
– მგონი, დავკარგე.
– რა?!
– შეიძლება, მანქანიდან გადმოვარდა. მაგრამ არ ინერვი-
ულო...
230 მკითხველთა ლიგა
 ჩვენ უკვე თავპირისმტვრევით ვეშვებოდით კიბეზე. მარუსია
პირველი გაიქცა. მის უკან მე გავრბოდი. მერე – ჩემი ცოლი. ჩა-
მორჩენილი რაფაელი მოყოლას აგრძელებდა:
– გრანდ სენთრალის გავლით მოვდიოდით. ხიდთან მოვუხვი-
ეთ. ლეო უკანა სავარძელზე გადაძვრა ახალი სათამაშოების სა-
ნახავად. მერე უცებ მესმის – ბენგ! თავიდან ვიფიქრე, სათამაშო
ბომბა აფეთქდა-მეთქი.
– მოგკლავ! – ღრიალებდა მუსია უკანმოუხედავად.
გადასასვლელამდე ვირბინეთ. რაფა თან სიგარეტს ეწეოდა.
ჩემს ცოლს ჩუსტები ეცვა და უკან ჩამორჩა. ვცდილობდი, მარუ-
სიასთვის ამეხსნა, რომ გააზრებულად უნდა გვემოქმედა. ქუჩაში
ადამიანები გზას გვითმობდნენ.
მზიანი და ჩახუთული დღე იყო. ასფალტის თავზე ბენზინის გა-
მონაბოლქვი ბუღად იდგა. აეროპორტიდან რეაქტიული ძრავე-
ბის გრუხუნი ისმოდა. ას მერვე ქუჩა გადანათებულ ფოტოს წა-
აგავდა.
ხიდის მარცხნივ ხალხი შევნიშნეთ. პოლიციელის გარშემო
შეჯგუფულიყვნენ. მარუსიამ დაიკივლა და იქით გაიქცა. ერთი წა-
მიც და მის თვალწინ გახურებულ ასფალტზე დავარდნილი სხე-
ულის კადრი გადაიშლებოდა.
ხალხი შუაზე გაიყო და ლევუშკა დავინახეთ. მუჭში სათამაშო
ყუმბარა ჩაებღუჯა და ტიროდა. მუხლები გადატყავებული ჰქონ-
და. სხვა ნაიარევები არ შემიმჩნევია.
– თქვენია? – მკაცრად გვკითხა პოლიციელმა.
მარუსიამ ლევა ხელში აიტაცა. ხალხიდან ხმა მოისმა:
– გაუმართლათ.
მეორემ დაუმატა:
– ასეთ მშობლებს უნდა ასამართლებდნენ.
ამ დროს ახალი უსაქმურებიც შემოემატნენ:
– რა მოხდა?
231 მკითხველთა ლიგა
 – მანქანიდან გადმოვარდა...
– კიდევ კარგი – თვითმფრინავიდან არა...
სახლისკენ ვბრუნდებოდით. რაფაელი მოშორებით მოგვყვე-
ბოდა. მერე უცებ თქვა:
– მგონია, ეს ამბავი უნდა აღვნიშნოთ!.. – და რესტორან „ლო-
ტოსკენ“ გადახვევა დააპირა.
აი, მაშინ კი დააჯილდოვა მარუსიამ რაფა გამაყრუებელი სი-
ლით. დაახლოებით ისეთი ხმა ჰქონდა, თითქოს ადრიანო ჩე-
ლენტანოს ათასმა თაყვანისმცემელმა ერთდროულად შემოკრა
ტაშიო.
რაფას თვალიც არ დაუხამხამებია. მხოლოდ ხელები ასწია და
თქვა:
– დავიმსახურე...
ივლისში მუსიას დაბადების დღე იყო. მის სახლში ოცამდე
სტუმარი შეიკრიბა:
ფიმა და ლორა – როგორც იუბილარის ნათესავები; ზარეცკი
– როგორც საპატიო სტუმარი; ლერნერი – თამადა; რუბინჩიკი –
როგორც ჩვენი საქმიანი წრეების ოფიციალური წარმომადგენე-
ლი; გამომცემელი დრუკერი, როგორც განკაცებული კულტურა.
პივოვაროვი, რომლის გარეშეც მსგავსი საღამოები, უბრალოდ,
არ ეწყობოდა. ბარანოვი, ესელევსკი და პერცოვიჩი, როგორც
უბრალო ხალხის წარმომადგენლები. კარავაევი, როგორც უბნის
არაკონფორმისტული მხარის განსხეულება. და ბოლოს, გრიგო-
რი ლემკუსი, რომელიც დაუპატიჟებლად მოვიდა და შვილებიც
წამოიყოლა.
ზარეცკიმ მარუსიას ჭკნობაშეპარული ვარდი აჩუქა. ლერნერ-
მა – შამპანურის ბოთლებით სავსე ყუთი. „რუსული წიგნის“
მფლობელმა დრუკერმა – არაბული უხამსი ზღაპრების ტომი. კა-
რავაევმა – ბელოცერკოვსკის ფოტო ავტოგრაფით: „მოთმინება
– ჩვენი საზარელი იარაღია!“ რუბინჩიკმა მარუსიას იდუმალე-
232 მკითხველთა ლიგა
ბით მოცული თანხის, ოცდათვრამეტი დოლარისა და სამოცდა-
ოთხი ცენტის ოდენობის ჩეკი უსახსოვრა. ნათესავებმა, ფიმამ და
ლორამ – ვენტილატორი. პივოვაროვმა – თავისი მაღაზიის სა-
უკეთესო პროდუქტებით დახუნძლული ოთხთვალა. ბარანოვმა,
ესელევსკიმ და პერცოვიჩმა გაერთიანებული სახსრებით მარუ-
სიას ტელევიზორი უყიდეს. ლემკუსმა იუბილარი დალოცა. მე და
ჩემი ცოლი ბანალური ყავის მოსადუღებლით გამოვძვერით.
მარტო რაფა გვაკლდა. რომ დაიგვიანა, მარუსია მოგვიყვა:
– რამდენჯერმე დამირეკა. ჯერ მანჰეტენიდან. მერე ლონგ-აი-
ლენდიდან. ნახევარი საათის წინ კიდევ – ჯექსონ-ჰაიტსიდან.
ყვიროდა, მალე მოვალო. ვითომ, ნათესავებთან წავიდა ფულის
სასესხებლად? ალბათ, რაიმე განსაკუთრებულ საჩუქრს ეძებს.
აი, რა საჭიროა ეხლა ამდენი წვალება? მთავარი ხომ ყურადღე-
ბაა...
გადავწყვიტეთ, კიდევ დავლოდებოდით. თუმცა არკაშა ლერ-
ნერს სულ ლაბასხმულისკენ გაურბოდა თვალი. სხვებიც მოუს-
ვენრად იყვნენ. კერძოდ, რუბინჩიკმა აღნიშნა:
– რაც უნდა თქვა, ზამთარში უფრო გემრიელად ჭამს კაცი.
არა, ისე, ზაფხულშიც მშვენივრად ჭამს...
ამის საპასუხოდ დაბღვერილმა არკაშა ლერნერმა განაცხა-
და:
– ვგონებ, ზამთრამდე ლოდინი არ იქნება გონივრული საქცი-
ელი!
და თეფშიდან ზეთისხილი მორიდებით აიღო.
– მართლა, რაღას ველოდებით, – მიგვიპატიჟა სუფრასთან
მუსიამ.
სტუმრებმა ხმაურიანად დაიკავეს ადგილები.
– მე თქვენ სიახლოვეს დავჯდები, მარიაფიოდოროვნა, –
თქვა ზარეცკიმ.
– მე კიდევ – ორაგულის, – გამოეპასუხა ლერნერი.
233 მკითხველთა ლიგა
 ზარმა დარეკა. მარუსია ლიფტთან გაიქცა. სულ მალე რაფაე-
ლიც გამოჩნდა. ამაყი სახით დემონსტრაციულად შემოაბიჯა.
ხელში დიდი ყავისფერი შეკვრა ეჭირა. შეკვრაში რაღაც ხმა-
ურობდა, სტვენდა და იკაწრებოდა. ჩვენამდე ხვნეშის ხმებმაც
მოაღწია.
რაფაელი დუმილის ჩამოვარდნას დაელოდა და მხოლოდ
ამის მერე გადმოაპირქვავა სავარძელზე შეკვრა. შეკვრიდან დი-
დი, მწვანე თუთიყუში ჩამოვარდა და ფრთები ტყლაშუნით გაშა-
ლა.
– ვაიმე, ღმერთო, – თქვა მარუსიამ, – ეს რა უბედურებაა?!
რაფამ საზეიმოდ შემოავლო თვალი დამსწრე საზოგადოებას:
– ლოლო ჰქვია! სამასი დოლარი დამიჯდა!.. არ გაგიხარდა?
– რა კოშმარია! – თქვა მუსიამ.
– უფრო სწორად – ორას სამოცი. სამასი ღირდა, მაგრამ ორას
სამოცად ვიყიდე. პლუს დამატებითი გადასახადი...
ლოლო ქათმისხელა იყო. ტანი მწვანე ჰქონდა, ქოჩორი – წი-
თელი, პეისები10 – სტაფილოსფერი და მოკაუჭებული ნისკარტი
– შავი. მისი სემიტური პროფილი სრულ აღშფოთებას გამოხა-
ტავდა. თავს ოდნავ გვერდით ხრიდა, ბაჯბაჯით დადიოდა და
ფრთებს ხშირ-ხშირად შლიდა.
სავარძლიდან წიგნების თაროზე გადაინაცვლა. თაროდან –
ტორშერზე. იქიდან ჭაღზე გადაფრინდა მძიმედ. ჭაღიდან – კარ-
ნიზზე. შემდეგ ფარდაზე დაეშვა, თავით ქვემოთ. ტელევიზორის
თავზე გადავიდა. გაჩერდა. ამ დროს ტელევიზორის გალაქულ
ზედაპირზე მოზრდილი გროვა წარმოიქმნა.
ასე საზეიმოდ რომ დაგვასაჩუქრა, ლოლომ ამაყად შეჰყვირა
და უკმაყოფილო სახით მოჰყვა ჩხავილს:
– შით, შით, შით, შით, შით, ფაქ, ფაქ, ფაქ, ფაქ...

10
პეისები – საფეთქლებზე ჩამოზრდილი თმა, ორთოდოქსი ებრაელების
ტრადიციული ვარცხნილობის ნაწილი.
234 მკითხველთა ლიგა
 – კარგად გაუზრდიათ, – თქვა მუსიამ.
– ნეტა, მე ვიცოდე ასე კარგად ინგლისური, – გაოცდა დრუკე-
რი.
ამასობაში თუთიყუში მაგიდაზე აძვრა. საჭმელს გადაუარა.
ფეხები მაიონეზში ამოითხვარა. სარდინს მოხერხებულად გა-
მოსდო ნისკარტი და ისევ ჭაღზე აფრინდა.
მუსიამ რაფაელს მიმართა:
– გალია სადაა?
– ფული არ მეყო, – დარცხვენით აღიარა რაფაელმა.
– ასე ხომ ყველგან მოისაქმებს!
– არაა გამორიცხული. ძალიანაც შესაძლებელია, – დაეთან-
ხმა ზარეცკი.
– ღმერთო, რა დავაშავე!..
რაფა მარუსიას არ ეშვებოდა:
– არ გაგიხარდა?
– გამიხარდა?.. გამიხარდა კი არა, მეშინია, ბედნიერებისგან
გული არ გამისკდეს!..
საერთო ძალებით შევძელით თუთიყუშის კარადაში მომ-
წყვდევა.
ლოლო უკმაყოფილო იყო. არასაკმარისად მთვრალი საბჭო-
თა ხელოსანივით იგინებოდა. თხელ ფანერს ფხაჭნიდა და თავის
ძლიერ ნისკარტს ურახუნებდა.
მერე ჩაჩუმდა. ალბათ, ჩაეძინა.
კარადა იაფფასიანი იყო. ნაპრალებში ჰაერი თავისუფლად
მოძრაობდა...
– ხვალ რამეს მოვიფიქრებთ, – თქვა მუსიამ.
და დაამატა:
– ახლა სუფრას მივუსხდეთ!

235 მკითხველთა ლიგა

 ერთი წუთიც და ოთახში ჭიქების წკარუნი გაისმა. სვამდნენ
ყველაფრიდან, რაშიც სასმელი ესხმებოდა. ლერნერმა ხმამაღ-
ლა შესძახა:
– გილოცავთ დაბადების დღეს!
დაბნეულმა მარუსიამ უპასუხა:
– თქვენც ასევე...
ღამის პირველი საათისთვის დავიშალეთ. მივდიოდით და მუ-
სიას პრობლემებს განვიხილავდით. ზარეცკი ამბობდა:
– მაპატიეთ და ჯან-ღონით სავსე ქალია და მუშაობის ნაც-
ვლად ვიღაც ველურთან ცხოვრობს... მთელი დღე უსაქმურადაა.
ბეწვეულობასა და ზამშს არ იკლებს. ბევრს სვამს. და არაფერი
ადარდებს... ავღანეთში, სხვათა შორის, სისხლი იღვრება, აქ კი-
დევ შამპანურის მდინარეები მოედინება!.. ნეპალში ბავშვები
შიმშილით იხოცებიან, აქ საზიზღარი თუთიყუში სარდინებს გეახ-
ლებათ!.. სადაა სამართალი?
ვეღარ მოვითმინე და უტაქტოდ გამეცინა.
– ცინიკოსი! – იყვირა ზარეცკიმ.
– სამართლიანობაზე ღირებული რამეებიც არსებობს! – გან-
ვმარტე ჩემი საქციელი.
– ოჰო! – თქვა ზარეცკიმ, – ეს რაღაც ახალია! განმანათლეთ,
სიამოვნებით მოგისმენთ. ყურადღებით, მეგობრებო! აბა, რა
არის სამართლიანობაზე ღირებული?
– რაც გაგიხარდებათ, – ვუპასუხე.
– და ცოტა უფრო კონრეტულად?
– უფრო კონკრეტულად? – შემწყნარებლობა...

236 მკითხველთა ლიგა

 სახლში მინდა

შემოდგომა მოვიდა. ჩვენი უბანი ძლივძლივობით გამოერკვა

გრძელი, ჩახუთული ზაფხულისგან. კონდიციონერებმა ზუილი
შეწყვიტეს. ღიპიანმა კაცებმა საზიზღარი შორტები ადამიანური,
სინთეტიკური ნაჭრის შარვლებით ჩაანაცვლეს. ქალებმა სხე-
ული ოდნავ შეიბურეს და მონატრებული იდუმალებით შეიმოს-
ნენ. კვამლის და ბენზინის მძიმე სუნი გაყვითლებული ფოთლე-
ბის არომატმა გადაფარა.
მარუსიას ხშირად ვხედავდი. ზოგჯერ ბარშიც შევდიოდით. მა-
რუსია წუწუნებდა:
– ვერ წარმოიდგენ, რა დღეში ვარ! რაფა და ლოლო ტყუპები-
ვით არიან. პასუხისმგებლობა არცერთს არ გააჩნია. სიტყვის მა-
რაგითაც დიდად არ განსხვავდებიან.
– ისევ არ მუშაობს?
– ლოლო?
– რა ლოლო, რაფა!
მუსიას გაეცინა:
– მგონი, ვიღაც სხვაში გეშლება. ლოლოს მუშაობის ამბავს
უფრო დავიჯერებ. თუმცა, უნდა ვაღიარო, ეგეც ნაკლებადაა შე-
საძლებელი...
მარუსიას ჯინისა და ლიმონათის კოქტეილი მოუტანეს. მე –
არყის ორმაგი პორცია.
ცალკე მაგიდასთან გადავსხედით.
– აბა, რითი არსებობთ? – ვკითხე.
– აზრზე არ ვარ... რაღაც ოფისში ვიმუშავე ერთი თვის მან-
ძილზე. ზარებს ვპასუხობდი. მერე, როგორც ხდება ხოლმე, უფ-
როსმა შებმა დამიწყო. ვეუბნები: „წავიდეთ მოტელში. ყველანაი-
რი სიამოვნება ასი დოლარი დაგიჯდება“. ის მპასუხობს: „მეგონა,

237 მკითხველთა ლიგა

პატიოსანი ქალი იყავი“. მე კიდევ: „შენნაირს პატიოსანი მილიონ
დოლარადაც არ მისცემს-მეთქი“.
აქ შევაწყვეტინე:
– მარუსკა, სულ გადაირიე?! მეძავი როდიდან გახდი? საერ-
თოდ, რა ლაპარაკია ეს?!
– და, აბა, რას მირჩევ, რა გავაკეთო? იაფფასიან რესტორანში
თეფშები ვრეცხო? პროგრამისტობა ვისწავლო? ას მერვეზე თხი-
ლი გავყიდო?.. მაგას მირჩევნია, უკან დაბრუნება ვითხოვო!
– სად უკან? მოსკოვში?
– თუნდაც მოსკოვში! მერე რა?! ციხეში ხომ არ ჩამსვამენ. პო-
ლიტიკასთან არასოდეს მქონია შეხება...
– მერე, თავისუფლება?
– სად გავიკეთო ეგ თავისუფლება?! სიმშვიდე მინდა... და სა-
ერთოდაც, რა თავში სახლელად მინდა თავისუფლება, როცა მა-
მა მყავს?!
– აბა, შენა ხარ!
– ნორმალური ადამიანი მოსკოვშიც თავისუფალია.
– და რამდენი ეგეთი ნორმალური გინახავს მოსკოვში?
– ეგეთები ყველგან ცოტანი არიან.
– უბრალოდ, დაგავიწყდა იქაურობა. დამცირება, სიცრუე...
– მოსკოვში თუ გამცირებენ, რუსულად მაინც აკეთებენ ამას.
– ჰოდა, ზუსტად ეგაა საშინელება!...
– მოკლედ, აქ არაფერი დამრჩენია. რაფას იმედად ყოფნა სი-
სულელეა. ეგ ერთ დღეს მუხლებზე ხოხავს, მეორე დღეს სადღაც
ქრება. ერთი-ორი კვირა ისე გაივლის, ვერ გაიგებ, სად დაეთრე-
ვა. მერე ისევ რეკავს. ერთხელ მოვიდა, შარვალი გაიხადა და
საცვალზე ტუჩსაცხი ესვა. გეფიცები! ეჭვიანობას აზრი არც აქვს.
ვერ გაიგებს, რა მინდა. მორალურ ამბავში ლოლო მასთან შედა-
რებით აკადემიკოსი სახაროვია. ეგ ქალებში მაინც არ დადის...
– და ლევა?
238 მკითხველთა ლიგა
 – ლევკა ჯერ პატარაა, რა დროს მაგის ქალებში სიარულია.
– იმას გეკითხები, ლევუშკა როგორაა-მეთქი, ამ ყველაფრის
შემყურე.
– აა... გადასარევად. აი, ლევკას ნამდვილად ყველაფერი შე-
სანიშნავად აქვს. რაფასაც უპრობლემოდ ეწყობა და, თუ თუთი-
ყუში კარგ ხასიათზეა, – იმასაც... როგორც იტყვიან, სულიერი
ძმებივით არიან...
ამ დროს ნაცნობ მხატვარს ხელი დავუქნიე. მისი ცოლი მუსი-
ას მიაშტერდა. ისე გვიყურებდა, გეგონებოდა, რაღაცას ვაშავებ-
დით. ჭორები არ აგვცდებოდა. თუმცა, უკვე დიდი ხანი იყო, რაც
ჩვენზე ლაპარაკობდნენ.
ხასიათი მაინც გამიფუჭდა. გადავიხადე და წავედით...
ერთი კვირა გავიდა. სადღაც გავიგონე, რომ მუსია საბჭოთა
კავშირის საელჩოში წასულა. თითქოს და, სახლში დაბრუნების
თხოვნით.
თავიდან, რა თქმა უნდა, არ დავიჯერე. მაგრამ ამ ამბავს ნელ-
ნელა ახალი დეტალები დაემატა. კერძოდ, რუბინჩიკმა თქვა:
– მის საქმეს ბალიევი განიხილავს. საელჩოს მესამე მდივა-
ნია.
მარუსიას დავურეკე და ვკითხე:
– რა ამბებია?
უცნაური ტონით მიპასუხა:
– თუ გინდა, შევხვდეთ.
– სად?
– სადაც გინდა, ოღონდ „დნეპრთან“ არა.
ოსტინ-სტრიტზე შევხვდით, ერთი ფუნტის ბალი ვიყიდეთ.
პრესვიტერიანულ ეკლესიასთან, ბალახზე დავსხედით.
– ჩემთან თუ დაგინახავენ, უსიამოვნებები არ აგცდება.
– ჩემი ცოლისგან?
– არა, ემიგრანტებისგან, პარდონ, საზოგადოებისგან.
239 მკითხველთა ლიგა
 – ფეხებზე მკიდია... მართლა იყავი საელჩოში?
– დიახაც.
– მერე?
– არც არაფერი. მითხრეს: „პატიება, მარია ფიოდოროვნა, უნ-
და დაიმსახუროთო“.
– მერე?
– არც არაფერი.
– და რა მოხდება?
– არ ვიცი. მარტო ის ვიცი, რომ სახლში მინდა. მინდა, რომ
ჩემზე ზრუნავდნენ. იქ მინდა, სადაც დედა და მამა არიან... აქ რა
დამრჩენია? ესპანელი, თუთიყუში და გაუგებარი, დებილური თა-
ვისუფლება... იქნებ, ქუჩის ძაღლი მინდა და არა – თუთიყუში...
– ქუჩის ძაღლი ისედაც გყავს.
მარუსია გაჩუმდა და ზურგი მაქცია. უხერხული დუმილი ჩამო-
ვარდა.
– გეწყინა? – ვკითხე ბოლოს.
– რა უნდა მწყენოდა? რა მოხდებოდა, თხუთმეტი წლის წინ
შეგხვედროდი...
– არც მასეთი ბებერი ვარ.
– ცოლი გყავს და შვილი... მოკლედ, შენც გესმის. და ასე უბ-
რალოდ კიდევ, არ მინდა.
– ასე უბრალოდზე არც მე ვარ თანახმა, სხვათა შორის.
– ხოდა, მით უმეტეს. და გვეყო ამაზე ლაპარაკი.
– გვეყო.
ბალი შევჭამეთ. კურკები ბალახზე დავყარეთ.
სიჩუმე რომ დამერღვია, ვკითხე:
– არ გინდა, მომიყვე, რა გჭირს?
და, აი, რა გავიგე:
აგვისტოში მუსიას დეპრესია დაეწყო. როგორც ასეთ დროს
ხდება ხოლმე, მიზეზები უმნიშვნელო იყო. ცნობილია, რომ ადა-
240 მკითხველთა ლიგა
მიანები ყველაზე ძლიერად გამაღიზიანებელი წვრილმანების გა-
მო იტანჯებიან.
ყველაფერი ერთმანეთს გადაება. ლევუშკას შოკოლადზე
ალერგია გაუჩნდა. რაფაელი ოთხშაბათიდან მოყოლებული არ
ჩანდა. ლოლომ მორიგი გალია გატეხა, ამჯერად მყარი, სპილენ-
ძისმავთულებიანი. ტელეფონის ქვითარი გადაუხდელი იყო.
ზუსტად ამ დროს გაზეთებში განცხადება გამოჩნდა: „ყველა
მსურველს შეუძლია, უყუროს სამამულო წარმოების ფილმს
„დაურია“. ფილმის ჩვენება მოეწყობა გაეროში ჩვენი მისიის ეგი-
დით. შესვლა თავისუფალია. როგორც ამბობენ, შესაძლოა, იყოს
შამპანური და ბუტერბროდები“.
მუსიამ რატომღაც წასვლა გადაწყვიტა. ლევუშკა ნათესავებს
დაუტოვა.
პატარა და გრილი დარბაზი იყო. ფილმს განსაკუთრებული
შთაბეჭდილება არ მოუხდენია. ამერიკელ მაყურებელს სროლე-
ბითა და სწრაფი მანქანებით ვერ გააკვირვებ.
სამაგიეროდ, ფილმის მერე არყით და ბუტერბროდებით გა-
უმასპინძლდნენ. ჭორები შამპანურზე არ გამართლდა.
მუსიას ერთი სიმპათიური ტიპი მიუახლოვდა. ორმოც წლამდე
იქნებოდა. ოლეგ ვადიმოვიჩ ლოგინოვად გაეცნო.
ჯერ კინოზე ისაუბრეს. მერე – ზოგადად ცხოვრებაზე. ოლეგ
ვადიმოვიჩმა სიძვირეზე დაიჩივლა. ასე თქვა, რომ ამერიკაში ხა-
რისხი საშინლად ძვირად იშოვებაო. ამას წინათო, უთხრა მარუ-
სიას, ჩემს უფროსს ულტიმატუმი წავუყენე. მეტი გადამიხადეთ,
თორემ სამსახურიდან წავალ-მეთქი.
– მერე, რითი დამთავრდა ეს ამბავი? – ჰკითხა მუსიამ.
– კომპრომისით. ხელფასი მაინც არ მომიმატა. სამაგიეროდ,
მეც გადავიფიქრე სამსახურიდან წასვლა.
მუსიას ამაზე გაეცინა. ოლეგ ვადიმოვიჩი მხიარული ადამიანი
ჩანდა. ამიტომ ჰკითხა:
241 მკითხველთა ლიგა
 – რატომ არის, რომ ადამიანთა უმრავლესობა სევდიანია და
არა – მხიარული?
ლოგინოვმა უპასუხა:
– სევდიანებს თავის მოკატუნება უადვილდებათ.
მერე უცებ ჰკითხა:
– ნებას მომცემთ, ასე ვთქვათ, პირადი ხასიათის კითხვა და-
გისვათ?
– პირადში რას გულისხმობთ?
– მარტივად რომ ვთქვათ – მოურიდებელს... როგორ აღმოჩ-
ნდით, პატივცემულო მარია ფიოდოროვნა, დასავლეთში?
– სულელურად, – უპასუხა მარუსიამ.
– მამათქვენი სოლიდური ფიგურაა. დედა – კეთილსინდისიე-
რი მუშაკი. თავად თქვენც არც თუ ურიგოდ გიხდიდნენ. ალიმენ-
ტები, მაპატიეთ და, თვეში ას მანეთამდე გამოგდიოდათ...
– ფულში ხომ არაა ბედნიერება.
– სრულიად გეთანხმებით. აბა, რაშია? პოლიტიკასთან ახ-
ლოს არ ყოფილხართ. მატერიალურად უზრუნველყოფილი იყა-
ვით. კარგად ცხოვრობდით... ნათესავების მონახულება მოგინ-
დათ? ასეთი ხარჯებით, რომ გდომებოდათ, ნათესავებს საზღვარ-
გარეთიდან ჩვენთან გამოიწერდით...
– არ ვიცი... დებილი ვიყავი...
– ამჯერადაც, სრულიად გეთანხმებით. მაგრამ მაინც, რა გეგ-
მები გაქვთ?
– რასთან დაკავშირებით?
– ცხოვრების გაგრძელებას როგორ აპირებთ?
– რაღაცნაირად მოვახერხებ.
აქ მუსია გონს მოეგო:
– ამერიკას არაფერს ვერჩი. მშვენივრად ვგრძნობ აქ თავს.
– რა გასაკვირია, – აუბა მხარი ამხანაგმა ლოგინოვმა, – დი-
დებული
242 მკითხველთა ლიგა
 ქვეყანაა. მაგრამ ჩვენ აქ, შეხედულებებისდა მიუხედავად, მა-
ინც უცხოები ვართ.
მარუსიამ ზრდილობიანად დაუქნია თავი. სიტყვა „ჩვენ“ მო-
ეწონა. ამით ლოგინოვმა ჩვეულებრივი ემიგრანტი და დიპლომა-
ტი ერთმანეთს გაუტოლა.
– არაა გამორიცხული, რომ უკან დაბრუნება ვითხოვო. ასე
ვეტყვი, მაპატიეთ მე სულელსა და წინდაუხედავს-მეთქი...
ლოგინოვი ჩაფიქრდა, ჩაიცინა და თქვა:
– პატიება, მარია ფიოდოროვნა, უნდა დაიმსახუროთ...
მარუსია ბალახიდან წამოდგა და კაბა დაიფერთხა. ქვინს-
ბულვარიდან მანქანების ხმა ისმოდა. სახურავების ზემოთ ჩამა-
ვალი მზე თეთრად ანათებდა. პრესვიტერიანული ეკლესიის გუმ-
ბათის ჩრდილი ქინქლებს იზიდავდა.
მეც ავდექი:
– საბოლოოდ, რა მოხდა?
– დამირეკეს.
– ვინ?
– ორი ტიპი იყო საბჭოთა კავშირის საელჩოდან.
– წამო, გზად მომიყვები. იქნებ, ყავა დაგველია სადმე?
მარუსია გაბრაზდა:
– და კისელი არ გინდა შემომთავაზო?..
საბოლოოდ ბარში აღმოვჩნით სამოცდამეათე ქუჩაზე. მუსიკა
ბოლო ხმაზე გაჰყვიროდა და მექსიკელებთან გადავედით.
– ჰოდა, მოყევი, რა მოხდა, – დავუბრუნდი თემას.
მუსია ჰოლში გამომშვიდობებია ლოგინოვს. ეგონა, მის გაცი-
ლებას მოინდომებდა. არც თუ ისე ენერგიული შეწინააღმდეგე-
ბისთვისაც კი მოემზადა. მაგრამ ოლეგ ვადიმოვიჩმა მარტო ეს
უთხრა:
– თუ გინდათ, მერე დაგირეკავთ...

243 მკითხველთა ლიგა

 „შეიძლება“ – ფიქრობდა მარუსია, „უფროსობის ეშინია. ან არ
უნდა, ჩემზე ცუდი შთაბეჭდილება დატოვოს“.
სახლამდე მეტროთი მივიდა. ზედმეტი და არაფრის მომცემი
გულახდილობის გამოვლენისთვის მთელი საათი თავს ჰკიცხავ-
და. სამშობლოში დაბრუნების იდეაც უკვე აბსურდად ეჩვენებო-
და. რომ დამიჭირონ? ცოდვების გამოსყიდვა რომ მომთხოვონ?
ამერიკის ლანძღვა რომ დამავალონ მაშინ, როცა მას არაფერი
დაუშავებია?..
სამი დღე გავიდა. მუსიას ეს სულელური საუბარი ლამის გა-
დაავიწყდა. თან რაფაც გამოჩნდა. როგორც ყოველთვის, ახლაც
კმაყოფილი და ბედნიერი დაბრუნდა. უთხრა, რომ კანადაში იყო
მკაცრად სამუშაო ვიზიტით. რომ ახლახან დააარსა და, რასაკ-
ვირველია, სათავეში ჩაუდგა სიჩუმის შემგროვებელ კორპორა-
ციას.
– რის შემგროვებელს?! – ჰკითხა მუსიამ.
– სიჩუმის!
– ოჰო, – თქვა მუსიამ, – რაღაც ახალი მოგიფიქრებია!
რაფაელი ყვირილზე გადავიდა:
– მილიონებს ვიშოვი! აი, ნახავ! მილიონებს!
– ძალიან დროული იქნება. კომუნალურებია გადასახდელი.
– დაიცა, აგიხსნა იდეის არსი. ჩვენს ცხოვრებაში ზედმეტად
ბევრი ხმაურია. ეს ჯანმრთელობისთვის ცუდია. ფსიქიკაზე მოქ-
მედებს. ამის გამოა, რომ ყველა განერვიულებული და გაბორო-
ტებული დადის. ხალხს, უბრალოდ, სიჩუმე არ ჰყოფნის. ჰოდა,
ჩვენც შევაგროვებთ ამ სიჩუმეს, შევინახავთ და მერე გავყიდით.
– წონით? – ჰკითხა მუსიამ.
– რატომ წონით? კასეტებით. თანაც დანომრილებით. ვიტ-
ყვით, სიჩუმე ნომერი ერთი: „განთიადი მთებში“. სიჩუმე,
ვთქვათ, ნომერი ხუთი: „სასიყვარულო მიბნედილობა“. ნომერი
ცხრა: „გაფუჭებული ექსკავატორის სიჩუმე“. ნომერი ორმოცი:
244 მკითხველთა ლიგა
„ავიაკატასტროფიდან ერთი წუთის შემდეგ დასადგურებული სი-
ჩუმე“. და ასე შემდეგ.
– ტელეფონის დავალიანებაა გადასახდელი, – თქვა მუსიამ.
რაფამ აქ სიტყვით გამოსვლა სასწრაფოდ დაასრულა და ლუ-
დის საყიდლად წავიდა.
ამ დროს ტელეფონმა დარეკა. ყურმილში ბოხი ხმა გაისმა:
– საბჭოთა კავშირის საელჩოდან გირეკავთ...
პაუზა.
– ალო! გსურთ, შევხვდეთ?
– და სად?
– სადაც გინდათ. ყველაზე ხალხმრავალ ადგილას. თუ თანახ-
მა იქნებით, თუნდაც ლექსინგტონის და ორმოცდამეათეს კვეთა-
ზე, რესტორან „შანხაიში“. ოთხშაბათს. ზუსტად სამზე.
– და როგორ გიცნოთ?
– მაგაზე არ იდარდოთ. ჩვენ თვითონ გიცნობთ. ოლეგ ვადი-
მოვიჩმა გვითხრა თქვენზე. სანერვიულო არაფერია. გთხოვთ,
არ დაიგვიანოთ. გაითვალისწინეთ, რომ სპეციალურად ამ შეხ-
ვედრისთვის მოვფრინავთ ვაშინგტონიდან.
– მანდ ვიქნები, – თქვა მუსიამ.
და გაიფიქრა: „აქ თაყვანისმცემლები მეტროსთვის ერთი დო-
ლარის დახარჯვას ერიდებიან. ესენი კიდევ ვაშინგტონიდან მოფ-
რინავენ. თითქოს, ხომ არაფერი, მაგრამ სასიამოვნოა...“
ზუსტად სამზე ლექსინგტონზე იყო. რესტორნის წინ ორი კაცი
იდგა. ერთს, შედარებით ახალგაზრდას, უბრალო მაისური ეცვა.
მეორე ჰალსტუხით იყო და პირველზე ათი წლით უფროსი იქნე-
ბოდა. ეს უკანასკნელი ბალიევის სახელით გაეცნო მარუსიას.
ახალგაზრდამ ხელი გაუწოდა და თქვა: – ჟორა.
მიუხედავად იმისა, რომ ლანჩის დრო გასულიყო, რესტორან-
ში მაინც ტევა არ იყო. გუგუნებდნენ კონდიციონერები. ახალგაზ-
რდა ჩინელმა გოგომ სამივე ფანჯრისპირა მაგიდამდე მიაცილა.
245 მკითხველთა ლიგა
მერე თითოეულს იასამნისფერ ყდაზე დრაკონგამოსახული მე-
ნიუ მიაწოდა. ჟორა მენიუს შესწავლას შეუდგა. ბალიევმა გულ-
გრილად წარმოთქვა:
– მე – როგორც ყოველთვის.
მარუსიამ სასწრაფოდ განაცხადა:
– მე ჭამას არ ვაპირებ.
– როგორც გნებავთ, – უპასუხა ბალიევმა.
ჟორა აღშფოთდა:
– არ გრცხვენია, დაიკო?! კონფრონტაციაზე მიდიხარ! რაც
ნიშნავს, რომ საერთაშორისო დაძაბულობის კერას ქმნი!.. რა-
ტომ?.. მოდი, წყნარად ვილაპარაკოთ! საქმიან და კონსტრუქცი-
ულ გარემოში ვითანამშრომლოთ!..
აქ ბალიევს ნერვებმა უმტყუნა და დაიყვირა:
– გეყოთ!
მარუსიას მომენტალურად ისეთი შთაბეჭდილება შეექმნა,
თითქოს თეატრში იყო და სასცენო წყვილის დადგმულ სცენას
უყურებდა. ჟორა მხიარული, მეგობრული და გულახდილი იყო.
ბალიევი კი პირიქით – მოღუშული, მკაცრი და სიტყვაძუნწი.
მიუხედავად ამისა, მათი მოქმედებები წინასწარ შეთანხმე-
ბულს ჰგავდა, როგორც ცირკში.
ჟორა ამბობდა:
– შენ გული არ გაიტეხო, დაიკო! ყველაფერი გადასარევად
იქნება! მუშათა კლასი შენ გვერდითაა. დასავლეთი განწირუ-
ლია!..
ბალიევი უკმაყოფილოდ იბღვირებოდა:
– არც კი ვიცი, რა მოხდება, მარია ფიოდოროვნა. ასეთ საქმე-
ებში საბოლოო გადაწყვეტილებას, რა თქმა უნდა, მოსკოვი იღე-
ბს. თუმცა, ბუნებრივია, ბევრი რამ ჩვენს, ასე ვთქვათ, რეკომენ-
დაციებზეცაა დამოკიდებული...

246 მკითხველთა ლიგა

 ჩინელმა გოგომ ჩაი მოიტანა. სტუმრებს თავი დაუკრა და უხ-
მოდ გაეცალა იქაურობას. ჟორამ მიაძახა:
– ცოტა სწრაფად, გენაცვალე! ჩქარი ნაბიჯით, მახვილი თვა-
ლით!..
ბალიევი საქმეზე გადავიდა:
– მოყევით.
– რას მოვყვე?
– ყველაფერს.
– ბევრი არც არაფერია მოსაყოლი. კარგად ვცხოვრობდი, მა-
ტერიალურადაც და ისედაც. დაუფიქრებლად წამოვედი. ახლა
მინდა გამოვისყიდო ჩემი სულელური გადაწყვეტილება. თუნდაც
თავისუფლების ხარჯზე...
ჟორა ისევ აღშფოთდა:
– არ გინდა ახლა ეს ლაპარაკი, დაიკო! ციხეში ვიღას სვამენ?!
ისეთი დრო მოვიდა, ჩასაჯდომად განსაკუთრებულ მოთხოვნებს
უნდა აკმაყოფილებდე. მაგალითად, ჯაშუში უნდა იყო...
აქ ბალიევმა მკაცრად დააზუსტა:
– გამონაკლისებიც არსებობს.
– მარია ფიოდოროვნას ეს არ ეხება – მისი დანაშაული წინ-
დაუხედაობაა.
– პრინციპში, ასეა, კი, – ენთუზიაზმის გარეშე დაეთანხმა ბა-
ლიევი, – და მაინც, პატიება უნდა დაიმსახუროთ. თუ როგორ –
ამის თაობაზე საელჩოში ვისაუბრებთ.
– მოსვლა მომიწევს?
– რაც მალე, მით უკეთესი. ნებისმიერ ორშაბათს გელოდე-
ბით. პირველიდან ექვსამდე. მისამართი ჩაიწერეთ.
– ახლა კი, – თქვა ჟორამ, – ნებას მომცემთ, ფოტო გადაგი-
ღოთ? როგორც იტყვიან, პროტოკოლის გარეთ.

247 მკითხველთა ლიგა

 ჯიბიდან ფოტოაპარატი ამოიღო. ბალიევმა მარუსიასკენ ოდ-
ნავ ჩაიწია. ორიოდე ნაბიჯის მოშორებით მიმტანი ოხშივარასუ-
ლი ლანგრით ხელში ადგილს მიეყინა.
ფოტო რა ჯანდაბად სჭირდებათ, ფიქრობდა მარუსია, მტკიცე-
ბულებად გამოიყენებენ? წარმატებით განხორციელებული ოპე-
რაციის დასადასტურებლად?რისთვის? და საერთოდ, ღირს იმ
დაწყევლილ საელჩოში მისვლა?.. მისვლა, პრინციპში, ურიგო
არ იქნებოდა. ისე, უბრალოდ, ინტერესისთვის...
დილის ექვს საათზე მუსია უკვე სარკინიგზო მატარებელში იჯ-
და. ფანჯრებს მიღმა გაელვებული მდინარეები, მთები და ტყეები
ნახატებს წააგავდა: ჩარჩოში ჩასმული დილის პეიზაჟები. ბუნება
კი არა, ცივილიზაციაა, – ფიქრობდა მარუსია.
მერე ერთი საათი ვაშინგტონში ისეირნა. არაფერი განსაკუთ-
რებული. მხოლოდ საშენი ხე-ტყის დიდი რაოდენობა მოხვდა
თვალში.
მოზრდილი სახლი, რომელშიც საელჩო მდებარეობდა, გარ-
შემორტყმულ სიმწვანეში ძნელად გასარჩევი იყო. გეგონებოდა,
ღობე მხოლოდ იმისთვის შემოევლოთ, რომ სქელი და ეკლიანი
ტოტები დაეჭირა.
მუსია დაკეტილი კარის წინ შეჩერდა და ღილაკს თითი დააჭი-
რა.
ფართო შესასვლელი, მოპირდაპირე კედელზე – გერბი და ვი-
დეომოწყობილობა...
– დაიცადეთ!
სავარძელი, მაგიდა, ჟურნალი „ოგონიოკი“, ნაცნობი პორ-
ტრეტები, ხავერდის ფარდები, მაცივარი...
ლოდინი დიდხანს არ მოუხდა. ოთახში სამნი შემოვიდნენ: ჟო-
რა, თავად ბალიევი და კიდევ ვიღაც უსიამოვნო, სათვალიანი ტი-
პი. (სახე თეთრეულის ღილს უგავდაო, იხსენებდა მუსია.)
მომდევნო სამი წუთი უაზრო ფორმალობებს მოხმარდა:
248 მკითხველთა ლიგა
 – დაიღალეთ? როგორ იმგზავრეთ? პეპსი-კოლა ხომ არ გინ-
დათ?
ამის მერე ბალიევმა უთხრა:
– გაიცანით – გორდეი ბორისოვიჩ კოკორიოვი.
– ჩვენ პირდაპირ კაგებეს ვეძახით, – დაუმატა ჟორამ.
კოკორიოვმა მკაცრი ჟესტით სიტყვა გააწყვეტინა:
– დავიწყოთ. ფაქტები შევაჯამოთ. მავანი მარია ტატაროვიჩი
სამშობლოს ტოვებს. ერთ დღესაც მარია ტატაროვიჩი იღვიძებს
და უკან დაბრუნება უნდება. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ვიღაც-
ვიღაცებისთვის სამშობლოს მნიშვნელობა ცვალებადია. მომინ-
დება – წავალ, გადავიფიქრებ – დავბრუნდები. თითქოს, მაღა-
ზიაში ან ბაზარში იყო. ამ დროს ეს გახლავთ სრულიად, მაპატიეთ
და, საძაგელი ღალატი. შედეგად, დანაშაულის გამოსყიდვაა სა-
ჭირო. და მხოლოდ ამის შემდეგ, მოქალაქე ტატაროვიჩო, გადაწ-
ყდება, შემოგიშვებთ უკან, თუ არ შემოგიშვებთ. და თუ შემოგიშ-
ვებთ, იცოდეთ, რომ მხოლოდ უსაზღვრო ლმობიერების ხარჯზე.
თუმცა სოციალისტურ ჰუმანურობასაც აქვს თავისი საზღვრები.
– ნამდვილად აქვს, – უყოყმანოდ დაეთანხმა ჟორა.
რამდენიმე წამი ყველა ჩუმად იყო. კონდიციონერები გუგუ-
ნებდნენ. მაცივარი დროგამოშვებით ვიბრირებდა.
მარუსიამ მორიდებით იკითხა:
– მაინც რა უნდა ვქნა?
კოკორიოვმა პაუზა დაიჭირა და მერე თქვა:
– რა და, უნდა დაწეროთ, მარია ფიოდოროვნა.
– რა დავწერო?
– სტატია, წერილი, რამე მსგავსი.
– მე? რაზე?
– რაზე და ყველაფერზე. რაც მოხდა, ყველაფერი დეტალუ-
რად გადმოეცით. როგორ ცხოვრობდით უდარდელად და ბედნი-
ერად. როგორ იმოქმედა თქვენზე ცეხნოვიცერის შეგონებებმა.
249 მკითხველთა ლიგა
და შემდეგ როგორ გადადგით დაუფიქრებელი ნაბიჯი. და ახლა
როგორ ნანობთ ამას... გასაგებია?.. გაგვიზიარეთ თქვენი აზრე-
ბი...
– საიდან მოვიტანო?
– რა საიდან მოიტანოთ?
– გასაზიარებელი აზრები.
– აზრებს მე მოგაწვდით, – ჩაურთო ჟორამ.
– აზრები პრობლემა არაა, – დაეთანხმა კოკორიოვი.
ბალიევმა მოულოდნელად აღნიშნა:
– ზოგი აზრებითაა მდიდარი. სხვები – თანამოაზრეებით...
– კარგი, ვთქვათ, ამ ყველაფერს დავწერ, – თქვა მუსიამ, –
მერე რა ხდება?
– მერე ჩვენ ამ ნაწერს დავბეჭდავთ. თქვენი შემთხვევა ვინ-
მესთვის გაკვეთილი იქნება.
– მაგას ვინ დაბეჭდავს? – იკითხა მუსიამ.
– ვინც გნებავთ. არ დაგავიწყდეთ, რომ ჩვენ გავუწევთ რეკო-
მენდაციას!.. რომ მოვინდომოთ, „ლიტერატურული გაზეთიც“ არ
იტყვის უარს.
– ან „ნიუ-იორკ ტაიმსი“, – დაურთო ჟორამ.
– წერა არ მეხერხება.
– როგორც შეგიძლიათ, ისე დაწერეთ. ლექსები ხომ არაა. აქ
მთავარი ფაქტებია. თუ საჭირო გახდა, დავარედაქტირებთ.
– მომისმინე, დაიკო, – გაიღრიჯა ჟორა, – ნუღა აჯანჯლებ, და-
თანხმდი.
– დოვლატოვს ვთხოვ, – თქვა მუსიამ.
კოკორიოვი ჩაეკითხა:
– ვის?
– თქვენ რა, დოვლატოვი არ იცით, ვინაა? ისე წერს, ტურგე-
ნევს არ ჩამოუვარდება.

250 მკითხველთა ლიგა

 – თუ ტურგენევს არ ჩამოუვარდება, სრულიად საკმარისი იქ-
ნება, – თქვა ბალიევმა.
– იმოქმედეთ, – წააქეზა კოკორიოვმა მარუსია.
– შევეცდები...
ბარში ჩვენ, ერთი მთვრალი თავისი ფოქსტერიერით და ჩა-
ფიქრებული ან ნარკოტიკებისგან ტვინდაბინდული შავკანიანი
გოგო შემოვრჩით.
მარუსიამ გოგოსკენ მიმახედა:
– შამპანურით გაუმასპინძლდი.
მეც უყოყმანოდ მივმართე:
– შამპანურს ინებებთ?
გოგომ გაკვირვებით შემომხედა. დარწმუნდა, რომ მარტო არ
ვიყავი და დემონსტრაციულად და უხეშად ზურგი მოგვაქცია.
როგორც ჩანს, ჩემი უცნაური ჟესტი არ მოეწონა. ისიც კი გა-
დაამოწმა, მისი ყავისფერი ჩანთა ადგილზე თუ იყო.
– რა მოელანდა? – მკითხა მუსიამ.
– ლენინგრადში არ ხარ, – ვუპასუხე.
გარეთ გავედით. წვიმდა. ჩვენ წინ მანქანები წყალქვეშა ნავე-
ბივით მიჰქროდნენ.
აცივდა. ტაქსის დაჭერა მარტო სინაგოგასთან მოვახერხე.
ძველისძველ „ჩეკერში“ ნესტიანი ტანსაცმლის სუნი იდგა.
– დაიცა, ანუ მართლა გადაწყვიტე წასვლა? – ვკითხე მუსიას.
– ჩემზე რომ იყოს, არც დავფიქრდებოდი, ისე ავდგებოდი და
წავიდოდი. ოღონდ ეგრევე. ამ დებილური საუბრების გარეშე.
– სტატიაზე რას იზამ?
– რა თქმა უნდა, არაფერს. დედაჩემი რომ დედაჩემია, იმასაც
წელიწადში ერთხელ ვწერ და ისიც – შეცდომებით. აი, შენ რომ
დამხმარებოდი...
– ეგ დაივიწყე. დამატებითი პასუხისმგებლობა არ მჭირდება.
რომ დაგიჭირონ, მერე რა ვქნა?
251 მკითხველთა ლიგა
 – დამიჭირონ, დიდი რამე, – თქვა მუსიამ და ჩემკენ მოიწია.
– და ხელები გაწიე, თუ შეიძლება, – ვუთხარი.
– რატომ, ვითომ!
– ტაქსიში სასიყვარულო სცენების დადგმა, მაპატიე და, ჩემ-
თვის არაა.
– მით უმეტეს, – ჩაერია საუბარში მძღოლი, – რომ რუსული
ვიცი.
– ღმერთო! ყველას ეხლა როგორ მოუნდა წმინდანობა! – შეჰ-
ყვირა მუსიამ და თავის ადგილს დაუბრუნდა.
ამ დროს მძღოლის მუხლებზე რუსულ გაზეთს ვამჩნევ. სათაუ-
რებს მექანიკურად ვკითხულობ: „ლიბიის ტანკერს ცეცხლი მო-
ეკიდა“... „შულცის შეხვედრა ანტისანდინისტებთან“... „ფეხბურ-
თის მსოფლიო ჩემპიონატზე“... „ბრონისლავ რაზუდალოვის მო-
მავალი გასტროლები“...
შეუძლებელია! კიდევ ერთხელ ვკითხულობ – „ბრონისლავ
რაზუდალოვის გასტროლები. ნიუ-იორკი, ჩიკაგო, ფილადელ-
ფია, დეტროიტი. ანსამბლის თანხლებით...“
– ერთი წამით, გაზეთი მანახეთ, – ვეუბნები მძღოლს.
– რა წერია? – მეკითხება მარუსია, – რეიგანის მოკვლა სცა-
დეს? ბოლშევიკებთან ომი დაიწყო?
– ჰა, წაიკითხე, – ვეუბნები.
– ვაიმე, ღმერთო! – მესმის მუსიას ხმა, – ესღა მაკლდა!..

252 მკითხველთა ლიგა

 ოპერცია „სიმღერა“

რაზუდალოვის გასტროლები სამ კვირას გრძელდებოდა.

პირველი კონცერტი თექვსმეტ რიცხვში ბრუკლინში იყო დაგეგ-
მილი. შემდეგი – კუინსში. მერე – ჩიკაგო, ფილადელფია, დეტ-
როიტი და, მგონი, ტორონტო.
აფიშებზე ეწერა:
„სიმღერა რჩება ადამიანთან“.
წარწერის ქვემოთ მწვანე ხავერდის პიჯაკში გამოწყობილი კა-
ცის ფოტო დაეტანათ. კაცი ცხოვრებით გაწვალებულ მოზარდს
მოგაგონებდათ. ამ სახემ – გამომწვევმა, უდარდელმა და გაბე-
დულმა – ომის შემდეგ კურსზე ჩარჩენილი სტუდენტები გამახსე-
ნა. ფოტოს ფონზე მობიბინე ხორბალი ან ჭვავი მოჩანდა. ან, შე-
იძლება – შვრია.
ჩვენს უბანში აფიშები ყოველ ფეხის ნაბიჯზე გააკრეს. მხო-
ლოდ ზიამა პივოვაროვის მაღაზიაში დაითვლიდი სამ ცალს. სა-
ლაროსთან, კარზე და საათის ქვეშ.
მთელი უბანი დაინტრიგებული იყო. ყველამ კარგად იცოდა,
რომ მუსიას შვილი რაზუდალოვისგან ჰყავდა; რომ მუსია აფიშა-
ზე გამოსახული ვარსკვლავის ყოფილი ცოლი იყო; რომ რაზუდა-
ლოვის და მუსიას შეხვედრა დრამატიზმით სავსე იქნებოდა.
რაზუდალოვი მომღერალი, ლაურეატი, საბჭოთა კავშირის
კულტურული სცენის ღირსეული წარმომადგენელი და „ცეკას“
წევრი იყო. მარუსია – სხვის ხარჯზე მცხოვრები, ნამუსგარეცხი-
ლი ქალი.
ისურვებს კი პარტიელი რაზუდალოვი მარუსიასთან შეხვედ-
რას? მოვა ჩვენს უბანში? რა რეაქცია ექნება ამაზე რაფაელს?
მოკლედ, ყველანი მოვლენების დრამატულ განვითარებას ვე-
ლოდით. და ამ მოვლენებმაც არ დაახანა.

253 მკითხველთა ლიგა

 გაზეთში გამოქვეყნდა სტატია სათაურით – „დივერსანტი მიკ-
როფონთან“, სადაც რაზუდალოვი „კრემლის ტოროლად“ მოიხ-
სენიებოდა. მისი გასტროლები კი „პოლიტიკურ დესანტად“ იყო
მონათლული. სტატიის ავტორი ასევე აღნიშნავდა:
„რაზე მღერის ჩვენთან კონცერტებით ჩამობრძანებული ამხა-
ნაგი რაზუდალოვი? ებრაელი ხალხის ტრაგედიაზე ხომ არა? ან,
იქნებ, პატიმრობაში დარდს მიცემულ ირინა რატუშინსკაიაზე?
თუ ბოლშევიკების მიერ დასამარებულ ეკონომიკაზე? ან, საერ-
თოდაც – სადამსჯელო ფსიქიატრიაზე?
არა!
ის სულ სხვა ნოტებზე მღერის. იგი ჰიმნებს უძღვნის სამშობ-
ლოს სასიკეთოდ შრომას. სანაქებო მეგობრობას. ეგრეთ წოდე-
ბულ სიყვარულს...
და ამ ყველაფერს სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტი დირი-
ჟორობს!
რაში გვჭირდება გასტროლიორი ლუბიანკადან? ვინ დგას ამ
ყველაფრის უკან? რა მიზნებს მოხმარდება შეგროვებული თან-
ხა?!..“
და ასე შემდეგ.
სტატიამ დიდი ხმაური გამოიწვია. ყოველდღე ახალ – ახალი
მასალა იბეჭდებოდა. გაჩაღდა დისკუსიები, რომლებშიც ემიგრა-
ციის ყველაზე მნიშვნელოვანი პირები მონაწილეობდნენ.
ერთი მხარე მკაცრად მოითხოვდა კონცერტების ბოიკოტირე-
ბას. მეორე მხარეს ისმოდა კითხვა – რატომ? ვისაც უნდა, წავი-
დეს. საბჭოთა ხიზილალას ხომ ვჭამთ?! რასპუტინს და ბელოვს
ხომ ვკითხულობთ?!
ყველაზე შეუპოვარი პუბლიცისტი ნათან ზარეცკი აღმოჩნდა.
რაზუდალოვის გატაცების იდეითაც კი გამოვიდა, რომ შემდეგ
სახაროვში ან რატუშინსკაიაში გადაეცვალათ.

254 მკითხველთა ლიგა

 ზარეცკის მხარდამჭერები უმრავლესობაში აღმოჩნდნენ. და-
დიოდა ხმები, რომ საკონცერტო დარბაზში ყუმბარის შეგდება
იგეგმებოდა; თითქოს, შესასვლელში პატრული აპირებდა მორი-
გეობას; თითქოს, გამორჩეულად აქტიურ მაყურებელს მერვე
პროგრამისა და სასურსათო ტალონების გარეშე დატოვებდნენ;
თითქოს, გასტროლების ორგანიზატორს დეპორტაცია ემუქრე-
ბოდა, და სხვა.
მარუსიას დავურეკე:
– მიდიხარ?
– სად?
– რაზუდალოვის საღამოზე.
– კი, ვაპირებ. დემოკრატიის სახელზე მებრძოლი იდიოტების
ჯიბრზე წავალ. შენ?
– მე საბჭოთა კავშირშიც არ გამოვირჩეოდი ესტრადისადმი
სიყვარულით.
– ოჰ, უკაცრავად! შენ ხომ ფილარმონიიდან ცხვირს არ ყოფ-
დი...
შემდეგ მარუსია მიყვებოდა:
„კონცერტმა ნორმალურად ჩაიარა. სულ სამი თუ ოთხი ხული-
განი იყო. ზარეცკის ხელში ეჭირა იდუმალებით მოცული პლაკა-
ტი – „გაათავისუფლეთ ციმერმანი!“. კითხვაზე: „ეს ციმერმანი ვი-
ღაა?“ – ზარეცკი პასუხობდა:
– გაუპატიურების მუხლით ზის.
– მოსკოვში?
– არა, ჰართფორდის საქალაქო ციხეში.
დარბაზიდან რაზუდალოვს უყვიროდნენ:
– რატომ არ მიდიხარ ისრაელში ემიგრანტად?
რაზუდალოვი პასუხობდა:
– მე, ძმებო, არ ვარ ებრაელი. რის გამოც მთელი გულწრფე-
ლობით ბოდიშს ვიხდი...
255 მკითხველთა ლიგა
 თვითონ დაბერებულაო, ჰყვებოდა მუსია. თუმცა, ხმა ჯერ კი-
დევ მჟღერი შერჩენია. სიმღერები არ შეცვლილა. გოგოს უყვარს
ბიჭი. ბიჭს უყვარს გოგო. და ორივე რუსეთის ბუნებაზე გიჟდება...
მერე კითხვებს უსვამდნენ. არამარტო პოლიტიკაზე. ერთი, მა-
გალითად, ეკითხება:
– არის მარსზე სიცოცხლე?
ბრონკა პასუხობს:
– უფ, რამდენიც გინდათ.
– ანუ იქაც ჩვენნაირი ხალხი ცხოვრობს?
– რა თქმა უნდა.
– და მაშინ გონებას რატომ გვირევენ? უცებ დაეშვება თეფში,
ატყდება აურზაური და ქრება მერე ისევ უკვალოდ... რატომ გა-
ურბიან ჩვენთან კონტაქტს?
– იმიტომ, რომ გონება უჭრით, – ეუბნება ბრონკა.
სულ ბოლოს ლექსიც წაიკითხაო, ჰყვებოდა მუსია. თუ დავუ-
ჯერებთ, საკუთარი ავტორობით:
ოჰ, აქვს მაშას იმის შანსი,
რომ იშოვოს კარგი საშვი.
ოჰ, აქვს საშას იმის შანსი,
რომ დაიშვას მაშას სახლში.
მოკლედო, მეუბნებოდა მუსია, ყველაფერი ნორმალურად მი-
დიოდაო. ტაშს უკრავდნენ, კითხვებს სვამდნენ... ბევრი დარჩა
რუსეთში კომუნიზმის აშენებამდე?
ბრონკა პასუხობდა:
– ძალიანაც ნუ ვიჩქარებთ. მოდი, თავდაპირველად იმაში გა-
ვერკვეთ, რაც, ბოდიშით და, ახლა გვაქვს...
და ამგვარად“.
მარუსია გაჩუმდა.
– და შენ ნახე? პირადად შეხვდი? – ვკითხე მე.
– კი, ვნახე.
256 მკითხველთა ლიგა
 –მერე?
– რა მერე. არც არაფერი. ან, შენ რას ელოდი?
მართლაც, რას ველოდი?!...
კონცერტი თორმეტზე დასრულდა. მუსია ლევასთან ერთად
სცენას მიუახლოვდა. რაფაელმა მოულოდნელი ტაქტი გამოამ-
ჟღავნა – სასმელის მოსატანად წავიდა.
ხალხი არ იშლებოდა. რაზუდალოვი სცენაზე ბრუნდებოდა,
თავს უკრავდა და ზურგშეუქცევლად გადიოდა კულისებში.
ბოლოს დაიღალა. სახე ქრიზანთემებისა და გლადიოლუსე-
ბის თეთრ ზღვაში ჩაეძირა.
მაყურებელი ტაშს არ წყვეტდა. უფრო მეტიც, მის ბისზე გამოს-
ვლასაც ითხოვდა.
აღელვებულ მომღერალს სიფხიზლე მოუდუნდა. „მე მსურს
ტუჩების შენის ნექტარის შესმა“ შეასრულა, მაშინ, როდესაც ეს
სიმღერა ანტი-საბჭოთა სულისკვეთების გამო ცენზურას აკრძა-
ლული ჰქონდა. აკრძალვის მიზეზი „უხამსობა“ იყო.
მუსია სიმღერის დასრულებას აღარ დაელოდა და წინა რიგებ-
ში გადაინაცვლა. აწეულ ხელში ოთხად დაკეცილი ფურცელი
ეჭირა, რომელზეც ეწერა: „თუ გინდა, მნახო – დარეკე. მარია“.
ქვემოთ – ტელეფონი და მისამართი.
მუსიამ დაინახა, როგორ აიტაცა ხელში რაზუდალოვმა მისი
ფურცელი. დაახლოებით ისე, მიმტანი რომ ხელის სწრაფი მოძ-
რაობით ხურდას მალავს ჯიბეში. დასანანი ის იყო, რომ მარუსიას
სახე არ დაუნახავს.
ამით კონცერტი დასრულდა. მუსია ლევუშკასთან ერთად გა-
რეთ გავიდა. წვიმდა და რაფაელი მანქანაში იჯდა. გვერდით მი-
უჯდა.
რაფამ უთხრა:
– გელოდებოდი და ლამის ვტიროდი.
– რა მოგიგონია?!
257 მკითხველთა ლიგა
 – მეგონა, იმ რუსთან ერთად წახვიდოდი.
– თუთიყუშს ხომ არ მივატოვებდი?!
– თანაც, ისე გადასარევად მღერის.
– ლოლო?
– არა, რა ლოლო, ეგ შენი რუსი. შეეძლო, აქ ლენონის ადგი-
ლი დაეკავებინა. ან თუნდაც – პრესლის.
– კი, რა თქმა უნდა, შეეძლო. თუ მათ მაგივრად მოკვდებო-
და...
ამ დროს რაზუდალოვიც გამოჩნდა. ორკესტრის მუსიკოსებ-
თან ერთად გამოვიდა. ორი მანქანა ელოდებოდათ – ლურჯი ლი-
მუზინი და ცისფერი მიკროავტობუსი.
რაზუდალოვი დაბნეული და შეშფოთებული ჩანდა. მარუსიას
მოეჩვენა, რომ ვიღაცას თვალებით ეძებდა. თაყვანისმცემლებს
დაბნეულად პასუხობდა. ან, იქნებ, საელჩოს ხალხი იყო? უცებ
ისიც გაიფიქრა – ჟორა ხომ არ ზის მიკროავტობუსის მძღოლის
ადგილასო. რამდენად გონივრული იქნებოდა, ყველას დასანა-
ხად მივარდნოდა საბჭოთა არტისტს? თანაც, ბავშვთან ერთად.
არაა საჭირო მისი კომპრომეტირება. თუ მოუნდება, თვითონ და-
რეკავს.
მარუსია შვილს მიუბრუნდა:
– შეხედე იმ ჩაფიქრებულ ბიძიას, ხელში ყვავილები რომ უჭი-
რავს. იცი, ვინაა?
პასუხი არ მიუღია.
ლევუშკა რაფაელ ჩიკორილიო გონსალესს წელზე აკვროდა
და ღრმად ეძინა.
– წავედით სახლში, – თქვა მარუსიამ.
რაზუდალოვმა ღამის პირველზე დარეკა სასტუმროდან. თავი-
დან ერთი ოცჯერ გაიმეორა: „მაშა, მაშა, მაშა...“ მხოლოდ ამის
მერე მოახერხა დაბალი, მთრთოლვარე ხმით საუბრის დაწყება.
გასტროლების ამბებს ჰყვებოდა:
258 მკითხველთა ლიგა
 – გაგვაფრთხილეს... შეთანხმებულია, რომ ყველა „ნევაზვრა-
შენეცს“11 სახლში გააგზავნიან...
მარუსიას გაუკვირდა:
– შენ რა, „ნევაზვრაშენეცი“ ხარ?
– ღმერთმა დამიფაროს! – აღელდა რაზუდალოვი, – მე ხომ
„ცეკას“ წევრი ვარ... და შენ როგორ ხარ?
– როგორ? რავი, ნორმალურად. ლევუშკა ჯანმრთელადაა...
აქ მცირეხნიანი პაუზა ჩამოვარდა. წამიც და რაზუდალოვი
ისევ ალაპარაკდა:
– აჰ, ლევა!... მახსოვს, კი... ბავშვი, შვილი... რა თქმა უნდა,
მახსოვს... წითელთმიანი... აბა, როგორაა?
– ყველაფერი კარგად აქვს.
– სკოლაში დადის?
– კი, რა თქმა უნდა, დადის... საბავშვო ბაღში.
– მშვენიერია. და შენ?
– რა მე?
– როგორ ხარ?
– ხან როგორ, ხან როგორ.
– არ გათხოვილხარ?
– არა.
– მშობლები ჯანმრთელად არიან?
– ეგ შენ უფრო უნდა იცოდე.
– აჰ, ხო, რა თქმა უნდა... წესით, ჯანმრთელად უნდა იყვნენ...
რატომაც არა?.. განსაკუთრებით – მამაშენი... წელიწადნახევარი
იქნება, რაც არ მინახავს...
– მეც დაახლოებით ეგრე... შენ როგორ ხარ?

11
ნევაზვრაშენეცი – საბჭოთა კავშირის მოქალაქე, რომელმაც საზღვარგა-
რეთ მივლინებით ან სხვა კანონიერი მიზეზით წასვლის მერე უკან დაბრუნე-
ბაზე უარი განაცხადა.
259 მკითხველთა ლიგა
 – მე? რავი. ვმღერი... ყველაფრის ლაურეატი ვარ დედამიწის
ზურგზე... წყლული გავიჩინე...
– რა ჯანდაბად დაგჭირდა?
– რას გულისხმობ?
– არაფერს, ვხუმრობ... ცოლი არ მოგიყვანია?
– გმადლობთ, არა. ქორწინების ბორკილები, ცუდად ნუ გამი-
გებ და, ჩემთვის არაა. მით უმეტეს, რომ ყველას ჩემი დანაზოგები
აინტერესებს... ამ გახსენებაზე, ალიმენტებზე რა ხდება?
– კარგი ეხლა... გაახსენდა ამასაც... სჯობს, ის მითხრა, შეხ-
ვედრა გინდა, თუ არა.
აქ კვლავ სიჩუმემ დაისადგურა.
ამასობაში რაფას გაეღვიძა. დელიკატურად გაემართა ტუ-
ალეტისკენ.
რაზუდალოვი კიდევ დუმდა. შემდეგ სევდიანად წარმოთქვა:
– მე, პრინციპში, წინააღმდეგი არ ვარ... იცი, რა? აქ ერთი კა-
ფეა სატუმრო „რომაში“. „მარიასი“ ჰქვია...
– ეგ ნიშნავს – „მარიასთან“, „მარუსიასთან“.
– საოცარი დამთხვევაა. ჰოდა, ხვალ თერთმეტზე მანდ მოდი.
ფანჯარასთან ვიჯდები. თქვენ კიდევ გვერდით ჩაივლით...
„ღმერთო“, – გაიფიქრა მარუსიამ, – „ლაურეატი, დამსახურე-
ბული არტისტი, ყველაფრის წევრი. ამ დროს კიდევ საკუთარი
შვილის ნახვის ეშინია. ხომ უნდა ამას მოხერხება!“
– კარგი, – დაეთანხმა მუსია, – მოვალ.
– ოცდამეთხუთმეტეს და მეშვიდეს კვეთაზე. თერთმეტზე.
– შევთანხმდით. მისმინე...
– რა იყო?
– ლურჯ ბაფთას შევიბნევ, რომ მიცნო.
– შევთანხმდით... რა? მშვენივრად მახსოვხარ...
– ვიხუმრე, რა მოგივიდა...
– ისე, გაითვალისწინე, რომ მეც შევიცვალე.
260 მკითხველთა ლიგა
 – რას გულისხმობ?
– კბილები ჩავისვი...
შუადღე ქალაქის ცენტრში. ხმაურიანი, ჭრელი ხალხი. აურ-
ზაური კაფეებისა და მაღაზიების შესასვლელებთან. გამკივანი
სიგნალები. გამყიდველებისა და გადამყიდველების გულის გა-
მაწვრილებელი შეძახილები. ქუჩის საკვებისგან ავარდნილი ოხ-
შივარი. კარამელის სუნი...
ოცდამეთხუთმეტეს და მეშვიდეს კვეთა. ტილოს ფარდები. პა-
ტარა სასტუმროს პირველ სართულზე განლაგებული კაფეტერი-
ის გაღებული ფანჯრები. ნიავზე მოთამაშე ქაღალდის ხელსახო-
ცები.
მაგიდასთან – ორმოცდაათ წლამდე ასაკის მამაკაცი. გულ-
მოდგინედ გაუთოებული შარვალი. კრემლისგამოსახულებიანი
პორტსიგარი. დელანსის ქუჩაზე ნაყიდი მძივებით ნაქარგი პე-
რანგი. მოკლე, ჭაღარაშერეული ბაკენბარდები.
კაცი ყავას უკვეთავს. მენიუს ყოყმანით გვერდზე სწევს. ფუ-
ლის ფლანგვა არ უღირს.
საბჭოურ სიგარეტს უკიდებს.
კაცს სამუშაო ფორმაში გამოწყობილი გოგო უახლოვდება:
– უკაცრავად, აქ ამის მოწევა არ შეიძლება. ყველგან პოლი-
ციაა.
– ვერ გავიგე?
– აქ ამის მოწევა არ შეიძლება. ხომ გესმით – „ბალახის“.
კაცი ინგლისურს კარგად არ ფლობს. ამის მიუხედავად, ხვდე-
ბა, რომ მოწევა აკრძალულია. თანაც მაშინ, როცა სხვები მის
გარშემო ეწევიან.
და კაცი დაუფიქრებლად აქრობს სიგარეტს.
განგსტერის ან სტეპის მოცეკვავის მოხდენილ ტანსაცმელში
გამოწყობილი შავკანიანი მეგობრულად უკრავს თვალს. ამ გზით
ამხნევებს: არ იდარდო! მარიხუანა პროგრესის ნაწილიაო!..
261 მკითხველთა ლიგა
 რაზუდალოვი უღიმის და ჭიქას მაღლა სწევს. ესეც თქვენი
მსოფლიო პროლეტარიატის ერთობა...
ისარი თერთმეტს უახლოვდება. „გიმბელსის“ უნივერმაღის
შუშის კედელთან გამოსასვლელ თეთრ კაბაში გამოწყობილი ქა-
ლი დგას. გვერდით პატარა ბიჭი ატუზულა გამობერილი ლოყით.
როგორც ჩანს, კამფეტს წუწნის. ბავშვი დაჟინებით იმეორებს:
– აუ, დედა... წავედით, რა... მწყურია... აუ, დედა... წავედით,
რა...
მარუსია რაზუდალოვს ხედავს და უბოროტოდ ფიქრობს:
„რა უბედურებაა! რა საჭიროა ეხლა ეს?! რელიკვია ხარ. თან
უვარგისი...“
მარუსია და ლევუშკა მტკიცე ნაბიჯით გადიან კაფეს ფანჯრის
მიღმა. მათი მომავალი იქაა – მოსახვევში, ნიუ-იორკის ქუჩის
გულგრილ აურზაურში. წარსული უკნიდან შეჰყურებს მათ და თან
მიმტანს ფულს უხდის.
წარსული დაბნეულად ეყინება ერთ ადგილს. უნდა, მათ და-
ეწიოს. კარისკენ დგამს ნაბიჯს. მერე ისევ ჩერდება.
ამ დრამაში მესამე მხარეცაა. გამოუძინებელი რაფაელი მა-
რუსიას შეფარვით, მაგრამ მიზანმიმართულად მიჰყვება უკან.
ღამის ზარმა შეაშფოთა და ააღელვა. ეშინია, რომ დაწყევლი-
ლი რუსი სიყვარულს მოჰპარავს.
მარუსიას დილით აედევნა. „ტაიმსს“ ამოფარებულმა, მასთან
ერთად იმგზავრა მეტროთი. მერე სატვირთო მანქანის უკან იმა-
ლებოდა. ახლა შურისმაძიებელი ოჯახის უფროსის, ეჭვიანი კა-
ცის მყარი ნაბიჯით მიჰყვება.
მისი შავი სათვალე მანჰეტენური შუადღის სიცხეს ირეკლავს.
მისი ფედორა მზით გავარვარებულ სახურავზე მტკიცეა, თიხის-
ფერი ღაწვები კი – მანქანის ზედაპირივით უძრავი.
აი, რაფაელი კაფეს ფანჯრებს მიღმა გადის. რაზუდალოვს
თვალს უსწორებს და თან ფიქრობს:
262 მკითხველთა ლიგა
 „რევოლუცია ერთხელ და სამუდამოდ ბოლოს მოუღებს ექი-
მებს, ადვოკატებსა და გამოჩენილ ადამიანებს...“
რაზუდალოვი, თავის მხრივ, უხმოდ წარმოთქვამს:
„რა სიფათი აქვს!“
და თავისთვის ურთავს:
„კაპიტალიზმის ნაშიერი!..“
მუსიამ და ლევუშკამ ბოსტნეულის დახლებს ჩაუარეს. მაღაზია
„სთეიშენერთან“ ნაბიჯს შეუნელეს და მეტროს სადგურისკენ გა-
უხვიეს.
მუსიას მაჯლაჯუნასავით ადევნებია გაგიჟებული რაფაელი.
სათვალე და ფედორა ბოროტმოქმედის იერს აძლევს. ხმაურიან
ბრბოს იდაყვებით ტლანქად იგერიებს. მასში ხანჯლის ცივსის-
ხლიანობა და პისტოლეტის გულფიცხობა ერთმანეთს შერწყმია.
ლევუშკა ამასობაში ნაყინის კიოსკთან შედგა.
– არა, – თქვა მუსიამ, – გეყოს.
– დედა!
– არა-მეთქი! დილით ხომ უკვე ჭამე ნაყინი.
– ეგ კარგა ხნის წინ გადნა, – უპასუხა ლევუშკამ.
მარუსიამ შვილს ხელზე მოქაჩა. ლევა უკმაყოფილო სახით
გაჯიუტდა.
უცებ მათ თავზე მტკიცედ და მკაცრად გაისმა:
– მორჩა! მარია, დაწყნარდი! ლეო, თვალები შეიმშრალე! მე
ვიხდი!..
და რაფაელმა (ხმა, რა თქმა უნდა, მას ეკუთვნოდა) უდარდე-
ლი სახით ჯიბიდან ასდოლარიანი ამოიღო.
ორი წუთის მერე ის უკვე გაჰყვიროდა:
– ტაქსი! ტაქსი!..

263 მკითხველთა ლიგა

 დაიჭირეთ თუთიყუში!

დაახლოებით ერთი წელი გავიდა. პოლონეთში „სოლიდარო-

ბა“ გაანადგურეს. სამხრეთ აფრიკაში შვედი დიპლომატი იენ
ტორნჰოლმი შეჭამეს. ფილიპინებში ოპოზიციური პარტიის ლი-
დერი ცეცხლსასროლი იარაღით მოკლეს. მელიტოპოლის თავზე
ტუ-129 ჩამოვარდა. ჯერალდინ ფერაროს ქმარი თაღლითობაში
დაადანაშაულეს.
ჩვენს უბანში კი ცხოვრება წყნარად მიედინებოდა.
ფიმამ და ლორამ ბრაზილიაში იმოგზაურეს. ასე თქვეს, არ
მოგვეწონაო. ფოტოატელიეს მფლობელმა ევსეი რუბინჩიკმა
ახალი ტექნიკის ნაცვლად ერდელტერიერი იყიდა. ლემკუსმა
ბაპტისტების შეკრებაზე ხმის მიცემისას მხარი იღრძო. ნათან ზა-
რეცკიმ სტატიებში მრისხანედ დაგმო ადგილობრივი კლიმატი,
დანკა როსას ტელეგადაცემები და მეტროს ადმინისტრაცია. ზი-
ამა პივოვაროვმა მაღაზია „დნეპრში“ ყავის დანადგარი დაამონ-
ტაჟა. არკადი ლერნერმა ძველმანების ბაზრობაზე სამ დოლა-
რად შეიძინა რკინის ვენტილატორი, რომელიც მოდერნისტი კი-
რიკოს დაკარგული შედევრი აღმოჩნდა. ეფიმ გ. დრუკერმა თა-
ვის გამომცემლობას სახელი შეუცვალა და „უხილავი წიგნი“ და-
არქვა. კარავაევმა მართვის მოწმობაჩამორთმეული ტერორის-
ტისა და ყაჩაღის, ბუენდიას დასაცავი სტატია დაწერა. ბარანოვ-
მა, ესელევსკიმ და პერცოვიჩმა ლანჩონეტი სათევზაო კატერზე
გადაცვალეს.
მუსიას ოქტომბრის მერე არ დაურეკავს. დადიოდა ჭორები,
რომელიღაც საეჭვო რეპუტაციის დაწესებულებაში დაიწყო მუშა-
ობაო, პორნოგრაფიულ ფილმებში მონაწილეობამდე ბევრი
არაფერი უკლიაო.

264 მკითხველთა ლიგა

 რამდენჯერმე ვცადე დარეკვა, მაგრამ წარუმატებლად. ტელე-
ფონი გადაუხდელობის გამო გათიშული ჰქონდა. „უცნაურია“, –
ვფიქრობდი, – „როგორ შეიძლება პორნოგრაფიისა და სიღარი-
ბის შეთავსება?!“
ამბობდნენ, რომ მუსიას, რაფაელის გარდა, ხუთი საყვარელი
ჰყავს. ერთ-ერთი – სუკ-ის პოლკოვნიკი. ეს ხმებიც ჩემში ეჭვებს
ბადებდა. მიმაჩნდა, რომ უტელეფონოდ მსგავსი ცხოვრების წესი
შეუძლებელია, გქონდეს.
ამბობდნენ, რომ მარუსია სამშობლოში ბრუნდება. და უფრო
მეტიც – უკვე დიდი ხანია, მოსკოვშია. რომ უკვე ლუბიანკაზეა გა-
დაყვანილი დასაკითხად.
სახასიათოა, რომ ჩვენი ქალები ამ ჭორზეც კი ღიზიანდებოდ-
ნენ. ისე ამბობდნენ, ვის რაში სჭირდება მარუსიაო, გეგონება,
ლუბიანკაზე მოხვედრა პატივი ყოფილიყოს.
რაფაელზეც ლაპარაკობდნენ. მაგალითად, იმას, რომ ჰეროი-
ნითა და მარიხუანათი ვაჭრობს. რომ, უკვე წლებია, პოლიცია
დასდევს. რომ რაფაელი ერთდროულად უმნიშვნელო ხულიგა-
ნიცაა და ძლევამოსილი განგსტერიც. და რომ მისი ბოლო ციხეა.
ანუ, ისევ და ისევ ლუბიანკა, ოღონდ ამჯერად მისი ადგილობრი-
ვი ვერსია. ვთქვათ, ალკატრასი. თუ რასაც ეძახიან...
ჩემი საქმეები იმ პერიოდში ცუდად არ მიდიოდა. ინგლისუ-
რად გამოიცა „ზონა“. რადიო „თავისუფლებაზე“ ჩემი ყოველკვი-
რეული გადაცემების რიცხვი გაიზარდა. დამტვრეული „კრაის-
ლერი“ შედარებით ახალი „იმპალათი“ შევცვალე. აგარაკის ყიდ-
ვაზე დავიწყე ფიქრი. და ასე შემდეგ.
სხვისი გასაჭირი, რა თქმა უნდა, მადარდებდა. თუმცა ნაკლე-
ბად, ვიდრე ადრე. ადამიანებს ეს ახასიათებთ.
იმ პერიოდში უფრო და უფრო ხშირად ვიმეორებდი:
„ჩემს ასაკში ღირსეული ადამიანი საზოგადოებას კი არა,
ღმერთს და ოჯახს ეკუთვნის...“
265 მკითხველთა ლიგა
 და ამ დროს მარუსიამ დარეკა. (როგორც ჩანს, ტელეფონის
დავალიანება დაფარა.)
– დავიღუპე!
– რა მოგივიდა?
– ყველაფერი დასრულდა! ამას ვეღარ გადავიტან!
– რა ხდება? რაფა? ლევუშკა? მითხარი, რა მოხდა?!
მუსიამ ტირილი დაიწყო და ძალიან შევშინდი.
– მუსკა, – ვეუბნები, – დაწყნარდი! რა დაგემართა? გამოუს-
წორებელი არაფერია...
ის კიდევ აქვითინდა და ლაპარაკის გაგრძელება ვეღარ შეძ-
ლო. არადა, მარუსიასნაირები საუკუნეში ერთხელ თუ ტირიან.
და მაშინაც მოჩვენებითად...
ბოლოს, როგორც იქნა, ტირილთან ერთად უსაზღვრო სასო-
წარკვეთის ამოძახილი გაისმა:
– ლოლო!
– ო, ღმერთო. რა დაემართა?
მუსიამ მომხდარის შემზარავობა წამით გადალახა და გარკვე-
ვით და დანაწევრებით წარმოთქვა:
– გა-ფრინ-და!..
როგორც გაირკვა, საზიზღარმა თუთიყუშმა მორიგი გალია გა-
ტეხა. გლადიოლუსებიანი ვაზა გადააყირავა. საძინებელში მარუ-
სიას კოსმეტიკა მიმოყარა. სამზარეულოში ვანილის ორცხობი-
ლა მიირთვა.
ბოლოს ტუალეტში შეიარა და ღია ფანჯარა დაინახა. აი, ასე.
რა ძალამ აიძულა ამის გაკეთება? დანაშაულის გრძნობამ?
თავისუფლების სიყვარულმა? თავგადასავლების წყურვილმა?
მარუსიას დამშვიდებას შევეცადე:
– მისმინე, დაბრუნდება. მოშივდება და მოვა. უფრო სწორად
– მოფრინდება.
მარუსია ისევ ატირდა:
266 მკითხველთა ლიგა
 – ეგ გამორიცხულია! ლოლო საშინლად ამაყია. ამასწინათ
გაზეთი ჩავუკაკუნე...
და მერე დაურთო:
– ის ერთადერთი მამაკაცი იყო ფორესტ-ჰილში... მასზე ახ-
ლობელი არავინ მყავს...
ტიროდა და მოთქვამდა.
როგორც ჩანს, ასე უნდა მომხდარიყო. მუსიას მოთმინების
ფიალა აივსო. ლოლოს ამბავი ბოლო წვეთი აღმოჩნდა.
არაფერი განსაკუთრებული. ასეთი ამბები საკუთარ თავზეც
გამომიცდია. ხდება ხოლმე, რომ ცხოვრება არ ეწყობა: ვალები,
მრავალდღიანი ნაბახუსევი, შიში და ტერორი. შემოქმედებითი
კრიზისი. მერამდენე წელია, მორიგი ხელნაწერი გამომცემლო-
ბაში დევს. ჟურნალებში დებილური რეცენზიები იბეჭდება. კბი-
ლებს აშკარად მიხედვა სჭირდება. შვილი ავად გყავს. ცოლი გა-
შორებით გემუქრება. საუკეთესო მეგობარი ციხეშია. მოკლედ,
ყველაფერი ცუდადაა.
და უცებ, მაგალითად, შარვლის ელვა გაგეჭედება. ან,
ვთქვათ, გაპარსვის მერე სახეზე კანი გაგიღიზიანდება. და სრუ-
ლიად დარწმუნებული ხარ, რომ ეს დაწყევლილი ელვა ან ეს სა-
ზიზღარი ლაქებია შენი უბედურების ერთადერთი მიზეზი.
მუსია ყვირილზე გადავიდა:
– ჯანდაბაშიც წასულა რუსეთი, ემიგრაცია, ამერიკა!..
– საიდან რეკავ?
– სახლიდან.
– შემომიარე.
– ლევუშკას უნდა ვაჭამო. რაფასაც ველოდები... როგორ
ავუხსნი მომხდარს?! ვაიმე, ღმერთო, რა ვუთხრა?!..
და მუსია კვლავ აქვითინდა.
შემდეგ მოვლენები ასე განვითარდა: ექვსისთვის რაფა მოვი-
და და იკითხა:
267 მკითხველთა ლიგა
 – რა მოხდა?
მუსიამ ძლივს გასაგონად ამოთქვა:
– ლოლო!
რაფა დაუყოვნებლივ გავიდა სახლიდან და მხოლოდ ერთი
სიტყვა დატოვა:
– დამელოდე!
შვიდის ნახევარზე ჯამაიკაში იყო. იქ, სადაც მისი ძმა, რაული
მანქანების სერვისს, „იღბლის ზიგზაგს“ ფლობდა. ახალგაზრდა
დისპეჩერისგან გაიგო,
რომ ძმა დანტისტთან წასულიყო და დილამდე არ დაბრუნდე-
ბოდა.
რაფაელმა თქვა:
– დასანანია.
მერე დაურთო:
– აბა, ადექი.
ახალგაზრდა დისპეჩერმა გაოცებისგან წარბები ასწია.
– ადექი-მეთქი, – ხმას აუმაღლა რაფაელმა.
მერე დისპეჩერი ხელის კვრით გვერდზე გასწია და საკონ-
ტროლო პანელზე მოციმციმე ნათურებისკენ გადაიხარა.
მიკროფონი მის ხელში ფიალას მოგაგონებდათ. თანაც, რა-
ღაც ეშმაკისეული, სამკურნალო სითხით გავსებულს.
რაფამ ნელა, ნათლად და მკაფიოდ წარმოთქვა:
– ყურადღება! ყურადღება! ყურადღება!
შემდეგ პაუზა დაიჭირა და განაგრძო:
– ძმებო!..
და ერთი წამის მერე:
– კარგად მისმინეთ! მიკროფონთანაა რაფაელ ხოსე ბელინ-
და ჩიკორილიო გონსალესი!..
მის ხმაში პლანეტათაშორისი, კოსმოსური ნოტები გაჟღერდა:

268 მკითხველთა ლიგა

 – ყველას, ვინც ტრასაზე ხართ! ყველას, ვინც ტრასაზე ხართ!
ყველას, ვინც ტრასაზე ხართ, მგზავრებით თუ უმგზავრებოდ,
კარგი ნადავლით თუ ცარიელი ჯიბით, სევდიანი გულით თუ სახე-
ზე მხიარული ღიმილით... თქვენ მოგმართავთ, ჩემო მეგობრე-
ბო!..
მისი ხმა სულ უფრო მეტი გაქანებით ედებოდა გარშემო გო-
რებს. მისი სიტყვები ტყვიებივით ჭრიდნენ ეთერს:
– დაიკარგა მწვანე თუთიყუში! დაიჭირეთ თუთიყუში! ეხმიანე-
ბა შემდეგ მეტსახელებს: სტარი დჟოპა, პოს, მიუდილო და ზასრა-
ნეს...
რაფაელი ჯიუტად და დაჟინებით იმეორებდა:
– დაიკარგა მწვანე თუთიყუში! დაიჭირეთ თუთიყუში!..
ჩვენს არაჩვეულებრივ უბანში რაღაც უცნაური ხდებოდა. ოც-
დაათამდე მანქანა ანთებული მოციმციმე შუქებით ქუჩებში დაჰ-
ქროდა. სიგნალები გაუჩერებლად გაჰკიოდა.
საკონტროლო პანელთან მდგარი რაფაელი ინფორმაციას
კრებდა:
– ალო! ხაზზეა ოცდათვრამეტი, ორი, თერთმეტი. ვუხვევ
„კონტინენტალთან“. სამი მეოთხედის კუთხესთან მწვანე ამოუც-
ნობ ობიექტს ვხედავ... მაპატიეთ, უფროსო, შუქნიშანი ყოფილა!..
– ჰაი! ხაზზეა ლუ რამირესი. სამოცდამეოთხეს გავლით
„ალექსანდერსის“ მიმართულებით ვმოძრაობ. „ნოლ ერთის“
კვადრატში მწვანე სწრაფადგადაადგილებადი ჩიტი შეიმჩნევა.
გავდივარ დევნაზე... ვეწევი... ო, კარამბა! „ბოინგ ალ იტალია“
ყოფილა...
– ჰეი, უფროსო! ფრედი ალამო ვარ, თორმეტი, ორმოცდაექ-
ვსი. იელოუსტოუნზე მივდივარ ჯუელ-ავენიუს მიმართულებით.
ორ მომხიბვლელ ფილიპინელ გოგოს ავედევნე. გელოდებით,
უფროსო!.. რა?.. თუთიყუში? მაშინ გეზს დასავლეთით ვიღებ...

269 მკითხველთა ლიგა

 ერთი საათის თავზე ფორესტ-ჰილის ყველა მაგისტრალი სა-
პატრულოდ გამოსული მანქანებით გავსებულიყო. რაფაელს უწ-
ყვეტად გადაეცემოდა ახალ-ახალი ინფორმაცია:
– უფროსო! მწვანეა და ყეფს. მგონი, შეღებილი ტაქსაა!..
– უფროსო! დავიჭირე და საბარგულში ჩავსვი. მოზრდილი,
მოლაპარაკე თუთიყუშია. კერძოდ, ამბობს, რომ მორგული-
სია...12
– უფროსო! ფარშავანგზე რა აზრის ხართ?.. რა? საიდან ვრე-
კავ? მედოუ-პარკის ზოო-სექციიდან.
ხმები ჩვენთან სწრაფად ვრცელდება. ცხრა საათისთვის ტრა-
საზე ბარანოვი, ესელევსკი და პერცოვიჩი გავიდნენ. მათ მიჰყვა
ევსეი რუბინჩიკი თავისი „ოლდსმობილით“. პივოვაროვი – ავ-
ტორეფრეჟერატორით. არკაშა ლერნერი – მწვანე „ვოლვოთი“.
ლემკუსი – დამტვრეული „ჰარლი დევიდსონის“ მოტოციკლით,
რომელიც ბაპტისტური საზოგადოებისგან გადაეცა.
კარავაევი და ზარეცკი ფეხით პატრულირებას შეუდგნენ. პუბ-
ლიცისტ ზარეცკის ხელში უზარმაზარი პლაკატი ეჭირა:
„დაიჭირეთ თუთიყუში და ეფიმ დრუკერი!“
კითხვაზე – რა შუაშია აქ დრუკერიო, განმარტავდა:
– ჩემი ნაშრომი „სექსი ტოტალიტარიზმის წიაღში“ უნდა გა-
მოეცა. უკვე სამი წელია, მის გამოჭერას ვცდილობ...
საგულისხმოა, რომ ეფიმ გ. დრუკერიც პატრულირებდა ერთ-
ერთ მაგისტრალზე. მაგრამ კარავაევის და ზარეცკისგან მოშო-
რებით...
ფორესტ-ჰილი ერთ შეძახილს მოეცვა:
– დაიჭირეთ თუთიყუში! დაიჭირეთ თუთიყუში! დაიჭირეთ თუ-
თიყუში!..

12
მორგულისი – მიხაილ მორგულისი, მწერალი, პოლიტოლოგი და თე-
ოლოგი.
270 მკითხველთა ლიგა
 ამასობაში მარუსიამ ლევუშკას აჭამა. ტელევიზორი ჩართო.
ახალგაზრდა, პრანჭია გოგოსავით ლამაზი მაიკლ ჯექსონი წვრი-
ლი ხმით მღეროდა:
ღრუბლებს მივაპობ,
უკან ვიტოვებ წლებს...
რატომ ვიდარდო
ავდარი თუა დღეს?!..
ქუჩიდან ლათინოამერიკელი ბავშვების ყვირილი მოისმოდა.
ლევუშკას დედამისის მზის სათვალე დაეკოფსებინა და სარკის
წინ იდგა. სამზარეულოში ტოსტერში ჩადებული პური ტკაცუნობ-
და. ტუალეტიდან წყალმცენარეების სუნი გამოდიოდა.
მუსიამ მაცივრიდან რომის ბოთლი გამოიღო და გაიფიქრა:
„დავთვრები და დილამდე ვიტირებ. მერე წინდებგაუხდელად
დავიძინებ...“
– დავთვრები, – ხმამაღლა თქვა მარუსიამ, – ცხოვრება აღარ
მინდა...
უცებ ვიღაცის მბრძანებლური და მკაცრი ხმა გაისმა:
– იცხოვრე!
მარუსიამ მიმოიხედა – ვერავინ შენიშნა.
იმავე ხმამ კიდევ უფრო მკაცრად და მბრძანებლურად დაურ-
თო:
– ფაქტია!
მარუსია ფეხზე წამოდგა.
და ისევ:
– იცხოვრე!
ორი წამის მერე კიდევ:
– ფაქტია!
და ბოლოს სწრაფად დაურთო:
– შით, შით, შით, ფაქ, ფაქ, ფაქ, ფაქ, შით, შით, შით, შით, ფაქ,
ფაქ, ფაქ...
271 მკითხველთა ლიგა
 – ლოლო! – აღმოხდა მარუსიას და ფანჯარას ეცა.
ფარდები გადასწია.
ფანჯრის რაფაზე იდგა. მწვანე, წითელი ქოჩრით, სტაფილოს-
ფერი ბაკენბარდებითა და შავი, მოკაუჭებული ნისკარტით. მებ-
რძოლი სემიტური პროფილი სინანულსა და სინაზეს გამოხატავ-
და. კუდი ნახევრად მოპუტული ჰქონდა.
ზარი გაისმა. მარუსიამ ტელეფონთან მიირბინა. რაფამ დაეჭ-
ვებით იკითხა:
– მარტო არ ხარ?
– მარტო არ ვარ, – შესძახა მარუსიამ, – მოდი. ოღონდ, რაც
შეიძლება, მალე მოდი!..

272 მკითხველთა ლიგა

 ჰეფი ენდი

მუსიას სახლთან მსუბუქი მანქანების ტევა არ იყო. ფართო სა-

ბარგულების საკეტები გაღებისას სასიამოვნოდ წკაპუნობდნენ.
იქიდან გადმოჰქონდათ შეკვრები, ყუთები და ფერად ქაღალდში
გახვეული, ბაფთამობმული კალათები.
ბარანოვი, ესელევსკი და პერცოვიჩი, ჰალსტუხებმოუხსენ-
ლად, შეთანხმებულად მუშაობდნენ ჩაქუჩებით. ტროტუარზე ნა-
წილ-ნაწილ მოტანილ თეთრ, ორადგილიან საწოლს აწყობდნენ.
ევსეი რუბინჩიკი ბარბაცით მოათრევდა შედუღებული რკი-
ნისგან დამზადებულ გალიას. ეს უკანასკნელი ლოლოსთვის იყო
განკუთვნილი, თუმცა მასში რაფაელიც თავისუფლად მოთავ-
სდებოდა.
არკაშა ლერნერი მსუბუქად მოაბიჯებდა. მარუსიასთვის ერთ
დოლარად ნაყიდი ნიუ-იორკის ლატარიის ბილეთი მიჰქონდა. ამ
დღეს ოთხ მილიონზე მეტი თამაშდებოდა.
მაღაზია „დნეპრის“ მფლობელი ფანტაზიით არ გამოირჩე-
ოდა. ახლაც დელიკატესებით დახუნძლულ ოთხთვალას მოაგო-
რებდა. ოღონდ თავად ოთხთვალა ამჯერად მელქიორისგან იყო
დამზადებული.
დრუკერი „თავგადასავლებისა და ფანტასტიკის მსოფლიო
ბიბლიოთეკის“ ას თვრამეტი ტომით შემოიფარგლა.
გრიგორი ლემკუსმა საბარგულიდან კვადრატული, გაპრია-
ლებული კოლოფი ამოიღო. მასში კვიპაროსისგან დამზადებული
ბარბითი იდო ინსტრუქციითურთ. მუსიკალური ინსტრუმენტის
მარუსიასთვის გადაცემისას ლემკუსმა განმარტა:
– სულს აკეთილშობილებს!
ქვითარი თავად შეინახა და იდუმალი ხმით გვამცნო:

273 მკითხველთა ლიგა

 – თაქსდედაქთიბლ...13
უფლებადამცველმა კარავაევმა ყველა გააოცა. შემთვრალი
და პირქუში გამოცხადდა. მარუსია ტატაროვიჩის საპატივსაცე-
მოდ მცირემასშტაბიანი თავის დაწვის ცერემონიალის დადგმა
მოინდომა. თანაც ზუსტად მარუსიას ლიფტის წინ.
კარავაევის დროულად ჩაქრობა ფრანგული ბრენდის, „ლიუ-
ამელის“ წყალობით მოასწრეს. მისი მწვანე, სინთეტიკური პიჯაკი
ცეცხლგაუმტარი აღმოჩნდა.
კარავავევი ნელ-ნელა დაწყნარდა და ზრდილობიანად იკით-
ხა:
– და არ შეიძლება, რომ შიგნიდანაც ჩამაქროთ?
საპასუხოდ, იმავე „ლიუამელით“ გავსებული ჭიქა გადაეცა...
ნათან ზარეცკიმ ყველას გული აუჩუყა. მარუსიას ძვირად ღი-
რებული, უნიკალური სუვენირი აჩუქა. კერძოდ – დისიდენტ შა-
ფარევიჩის მიერ საკუთარი ხელით შესრულებული კონსპირა-
ციული ნაწერი, რომელიც იუწყებოდა:
„მეეჭვება“.
და მოქნილი ხელმოწერა ამშვენებდა:
„შაფარევიჩი. სამოცდაშვიდი წლის ოცდაერთი აპრილი...“
დაახლოებით შვიდისთვის მარუსიას სახლთან მდიდრული შა-
ვი ლიმუზინი გაჩერდა. იქიდან გონსალესის გვარის თოთხმეტი
ესპანელი ხმაურით გადმოვიდა. ესენი იყვნენ: თეოფილიო გონ-
სალესი, ჯესიკა გონსალესი, კრის გონსალესი, ფი ეიჩ არ გონსა-
ლესი, ლოსარილიო გონსალესი, მარიო გონსალესი, ფილუმე-
ნიო გონსალესი, ნიკ გონსალესი და რაულ გონსალესი. და ასე
შემდეგ. მათ რიცხვში აარონ გონსალესიც ერია. ამის თავიდან
აცილება შეუძლებელია.

13
თაქსდედაქთიბლ (tax deductible) – გადასახადის გამოქვითვის შესაძლებ-
ლობის მქონე.
274 მკითხველთა ლიგა
 როგორც გაირკვა, ლიმუზინი სიძისთვის მიძღვნილი საჩუქა-
რი იყო. პატარძალს სერენადა ერგო...
სუფრა გაშლილი იყო. ბოთლები შეტევისთვის ემზადებოდ-
ნენ. ორქიდეებს, გლადიოლუსებს და ტიტებს ქაშანურის ლარ-
ნაკზე განთავსებულ დაუჭრელ ინდაურზე მომაჯადოებლად სცვი-
ოდათ ფურცლები.
რაფაელი სმოკინგში იყო გამოწყობილი. პატარძალი – მაქმა-
ნებიან თეთრ კაბაში.
და ყველა სტუმარი იღიმოდა. და ლოლო არ იგინებოდა. და
ლევუშკას ლოყაში, ჩვეულებისამებრ, კამფეტი ჰქონდა მოგდე-
ბული.
და მუსიკა სასიამოვნოდ უკრავდა. და ყველა ვიღაცის მოლო-
დინში იყო. და მე, სიმართლე გითხრათ, ვხვდებოდი – ვისაც
ელოდნენ. ცოცხალ ავტორს.
და ამ დროს მოვედით ჩვენც – მე, ჩემი ცოლი და ჩემი პატარა
გოგო. და უცებ მარუსია ატირდა. და მერე მაქმანებით თვალებს
დიდხანს იმშრალებდა...
აქ ვჩუმდები. იმიტომ, რომ კარგზე ლაპარაკი არ შემიძლია.
იმიტომ, რომ ჩვენ ოღონდ რამე სასაცილო, დამამცირებელი, სუ-
ლელური და საცოდავი აღმოგვაჩენინა. ოღონდ გვაჩხუბა და ცუ-
დი სიტყვები გვათქმევინა. ცოდვაა ეს.
მოკლედ – ვჩუმდები.

275 მკითხველთა ლიგა

 ცოცხალი ავტორის წერილი მარია
ტატაროვიჩს.
ეპილოგის ნაცვლად

მუსია!
შენ ძალიან ხშირად მეკითხებოდი – იმპოტენტი ხომ არ ხა-
რო? ვაი, რომ ჯერ კიდევ არა.
და თუ კი, მაშინ ეს ფაქტი განმარტებას იმსახურებს.
ნება მიბოძე გითხრა, რომ ჩემს იმპოტენციას ელენა, ნიკა, დე-
და ჰქვია. მოკლედ, გასაგებია.
დიახ, მე ხელ-ფეხი შეკრული მაქვს. მაგრამ ამაზე მნიშვნელო-
ვანი ისაა, რომ მე მიყვარს ჩემი ჯაჭვები, თოკები, ბორკილები, სა-
მაგრები, კავები. მთელი სულითა და გულით...
შენ პერსონაჟი ხარ, მე კიდევ – ავტორი. შენ ჩემი ახირება
ხარ. ყველაფერი, რაც გესმის, ჩემი წარმოთქმულია. ყველაფე-
რი, რაც მოხდა, ჩემ მიერაა განცდილი.
მე შურისმგებელი, სულმდაბალი, უნიჭო, ბოროტი, და კიდევ
როგორი აღარ, ავტორი ვარ.
ყველა, ვისაც ვიცნობდი, ჩემში ცხოვრობს. ისინი არიან ჩემი
ნევრასთენია, სიბრაზე, თავდაჯერებულობა, უდარდელობა. და
ა.შ.
და ყველაზე სისხლისმღვრელი ომი მოჩვენებების შერკინე-
ბაა.
მე ავტორი ვარ, თქვენ – ჩემი გმირები. და ნამდვილები რომ
ყოფილიყავით, ასე ძლიერ ვერ მეყვარებოდით.
გჯერა, რომ ზოგჯერ ლამის ვყვირი:
„ო, ღმერთო! რამხელა პატივია! როგორი დაუმსახურებელი
წყალობაა, რომ რუსული ანბანი ვიცი!“

276 მკითხველთა ლიგა

 მოკლედ, ანგარიში გასწორებული გვაქვს. ღმერთმა წყალობა
მოგცეთ! და ასე შემდეგ.
და თუ ღმერთი არ არსებობს, მოგიხდება, მუსია, თავად იმოქ-
მედო.
აქ წერტილს ვსვამთ. წერტილი.

277 მკითხველთა ლიგა