iteit GentFaculteit Rechtsgeleerdheid (RE)

Doctrine

Wrongful birth
en wrongful life

Download date: 13/03/2021

Een stand van zaken

Op 8 september 2003 velde het hof van beroep te Antwerpen een arrest inzake een wrongful-birth-

vordering ingevolge de geboorte van een kind na een mislukte sterilisatie1. De vordering tot schade-

vergoeding van de ouders werd toelaatbaar geacht. Morele schade werd echter niet vergoed, aange-

zien deze schadepost volgens het hof voldoende gecompenseerd wordt door de vreugde van het

ouderschap. Wel werden enkele materiële schadeposten vergoed.

Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 geboorte van een kind) ongewenst zijn. Het kind

I. Definities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2-7
[ Evelien de Kezel ] II. Fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
kan gezond of gehandicapt (tengevolge van een aan-
Assistent vakgroep A. Vordering tegen een derde (de arts) geboren afwijking) geboren worden.
burgerlijk recht, 1. Wrongful birth. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
UGent 2. En wrongful life?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 3. Wrongful-birthvorderingen zijn vorderingen inge-
3. Prenatal injury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
B. Vordering tegen de verwekkers
steld door de ouders. Een zwangerschap kan hetzij
1. Wrongful birth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 initieel ongewenst zijn, hetzij na de conceptie onge-
2. En wrongful life?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 wenst worden bijvoorbeeld omwille van een ziekte
3. Prenatal injury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 die de moeder heeft opgelopen gedurende de zwan-
III. Causaal verband . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
A. Wrongful birth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16-17
gerschap (zoals rubella). Oorzaken van een onge-
B. En wrongful life? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 wenste conceptie en/of zwangerschap en/of geboorte
IV. Schade kunnen zeer divers zijn, zoals niet-toereikende anti-
A. Wrongful birth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19-25 conceptie, mislukte sterilisatie (vrouw) of vasectomie
B. En wrongful life? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26-28
Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29-30
(man), mislukte abortus en verkeerde prenatale diag-
nose. De schade waarvoor de ouders een vergoeding
vorderen, bestaat dan niet zozeer in het bestaan van
Inleiding het kind op zich, maar wel in de ‘abnormale’ lasten
die de ongewenste zwangerschap, geboorte en de
1. Het arrest van het hof van beroep te Antwerpen aanwezigheid van het kind met zich meebrengen.
van 8 september 2003 vormt een voldoende aanlei-
ding om een overzicht te bieden van de geldende 4. Wrongful-lifezaken zijn gevallen waarin het gaat
rechtspraktijk inzake wrongful-birth- en wrongful- om een zwangerschap waaruit een door een aange-
lifevorderingen. Vooraf worden de verschillende be- boren afwijking fysiek gehandicapt kind of een psy-
grippen op een rijtje gezet. Vervolgens worden de chisch of sociaal gehandicapt kind is geboren, en
aansprakelijkheidscriteria (fout, causaal verband en waarin de vordering door het kind voor de recht-
schade) in dit kader belicht. bank wordt ingeleid. Het kind wijt zijn moeilijkere
Tot op heden is de wrongful-lifevordering nog maar bestaan aan een tekortkoming, hetzij van (één van)
zelden aan de orde geweest in de Belgische recht- zijn ouders (bijvoorbeeld in geval van verkrachting),
spraak. Er wordt nagegaan of er argumenten be- hetzij van een derde (bijvoorbeeld een geneesheer
staan om dergelijke vorderingen toe te wijzen. die een medische fout beging). De schade waarvoor
het kind een vergoeding vordert zijn de extra psy-
chische of fysieke lasten waarmee het verder door
I. Definities2 het leven moet. Het kind vordert dus een vergoe-
ding van diegenen die zijn bestaan hebben veroor-
2. Wrongful-birth- en wrongful-lifezaken zijn gevallen zaakt of die het niet hebben voorkomen, omdat het
waarin de zwangerschap van de moeder (en/of de liever niet met zulk een leven ter wereld was geko-

1 Antwerpen 8 september 2003, NjW 2004, 558. raamwerk-proeve van probleemoplossing” in X ongewenst kind?, R.W. 1986-87, 2737-2778; W. VAN
2 S. DE MEUTER, Wrongful life-Wrongful birth- (ed.), Liber Amicorum E. Krings, Brussel, E. Story- GERVEN e.a., Tort Law, Oxford and Portland,
wrongful conception or pregnancy claim: Scientia, 1991, 61-74; R. KRUITHOF, Oregon, Hart Publishers, 2000, 91-98, 114-118 en
inventarisatie van de begrippen-theoretisch Schadevergoeding wegens de geboorte van een 133-136.

nummer 70 • 5 mei 2004

546

men. Zowel ethisch als juridisch-technisch leveren
deze vorderingen ernstige problemen op3.
5. Naast de wrongful-birth- en wrongful-lifezaken be-
staan er ook gevallen waarbij het kind ziek of ge-
handicapt ter wereld is gekomen tengevolge van let-
sel opgelopen tijdens de zwangerschap. Essentieel
verschillend met wrongful-birth- en wrongful-lifevor-
deringen is dat de handicap in dit geval niet aange-
boren is, maar veroorzaakt werd door de fout van
iteit GentFaculteit Rechtsgeleerdheid (RE)
Deze bijdrage biedt een globaal overzicht van de stand
van zaken in de rechtspraktijk inzake wrongful-birth- en
wrongful-lifezaken. De auteur duidt aan wat terminolo-
gisch kan begrepen worden onder ‘wrongful birth’ en
‘wrongful life’, tot welke aansprakelijkheidsvragen deze
vorderingen aanleiding kunnen geven en wat de ge-
bruikelijke schadeposten zijn die voor vergoeding in

‘abstract’
een derde. Het letsel kan rechtstreeks veroorzaakt
geweest zijn bijvoorbeeld wanneer de zwangere aanmerking komen in geval van toewijzing.

Download date: 13/03/2021

moeder betrokken raakte in een auto-ongeluk, of
onrechtstreeks bijvoorbeeld wanneer de moeder be-
smet raakte met een virus vóór de conceptie (ze was
bijvoorbeeld draagster van het HIV-virus na een
transfusie met besmet bloed). Deze gevallen wor-
den aangeduid met de term prenatale letselschade-
zaken (prenatal injury cases)4.
Kan het kind in deze gevallen schadevergoeding
vorderen op grond van artikel 1382 B.W.? Het ant-
woord is positief wanneer het kind levensvatbaar is
geboren, en het letsel waarvoor vergoeding wordt
gevorderd nog bestaat op het ogenblik van de ge-
boorte. Het feit dat het kind nog niet was verwekt op
het ogenblik van de onrechtmatige daad doet hier-
aan geen afbreuk5. Uiteraard zal er ook moeten wor-
den aangetoond dat er een causaal verband bestaat
tussen een gekwalificeerde fout en de schade. Ook
ouders (en eventueel andere verwanten) kunnen in
dit geval een schadevergoeding vorderen, zowel als
rechtstreeks benadeelden (bijvoorbeeld voor de
ziektekosten, derving van inkomsten, gederfde le-
vensvreugde), als voor de schade die zij lijden bij
weerkaatsing (genegenheidsschade).
6. De hierboven omschreven inhoud van de termen
wrongful birth en wrongful life vindt men bij alle au-
teurs terug. Meestal wordt de term wrongful life in de
rechtsliteratuur gehanteerd om alle gevallen aan te
duiden waarin een gehandicapt kind een arts of een
andere derde aansprakelijk stelt voor zijn geboorte
als gehandicapt kind6. Nochtans bestaat er een be-
langrijk verschil tussen de situatie waarbij het kind
geboren wordt met een aangeboren afwijking, en de
gevallen waarbij een kind geboren wordt met een
letsel ten gevolge van een prenatale fout van een
derde. In het eerste geval ontbreekt het vereiste
causaal verband tussen de fout (van bijvoorbeeld de
arts) en de handicap van het kind. Het tweede geval
geeft op het vlak van het aansprakelijkheidsrecht
daarentegen geen aanleiding tot bijzondere moei-
lijkheden, en wordt daarom in deze bijdrage slechts
in de marge besproken.
7. Soms wordt terminologisch ook nog een onder-
scheid gemaakt tussen wrongful-birthvorderingen en
wrongful-conceptionvorderingen. Beide vorderingen
worden ingesteld door de ouders. In het eerste geval
gaat het om een gewenste zwangerschap waaruit
een gehandicapt kind is geboren (en is de ouderlij-
ke vordering het equivalent van de wrongful-lifevor-
dering). Wrongful-conceptionvorderingen zijn vorde-
ringen waarbij de zwangerschap niet gewenst was,
Cette contribution donne un aperçu global de la prati-
que judiciaire en matière de wrongful birth et wrongful
life. L’auteur indique ce que signifie sur le plan termino-
logique ‘wrongful birth’ et ‘wrongful life’, à quelles
questions de responsabilité ces actions peuvent don-
ner lieu et quels sont les dommages qui usuellement
entrent en ligne de compte pour indemnisation.
Evelien DE KEZEL, “Wrongful birth en wrongful life. Een stand van zaken”,
NjW 2004, 546-551.
en er een gezond kind wordt geboren7. Dit onder-
scheid lijkt minder nuttig. Wanneer de handicap
van het kind aangeboren is, en het niet voorkomen
van de geboorte te wijten is aan een fout van de arts
(bijvoorbeeld foutieve interpretatie van een prenata-
le diagnose) was misschien niet de zwangerschap,
maar dan toch de geboorte van het (gehandicapte)
kind niet gewenst. Hier gaat het eigenlijk om de-
zelfde situatie als deze waarbij een niet gewenst,
maar gezond kind geboren wordt. Het is weinig re-
levant op welk ogenblik de geboorte van het kind
niet (meer) gewenst was. Beide vorderingen worden
in deze bijdrage aangeduid met de algemene term
wrongful-birthvorderingen. Het verschil tussen beide
gevallen ligt voornamelijk in de omvang van de te
vergoeden schade: de schadelast van de ouders zal
wellicht groter zijn in geval een gehandicapt kind
geboren wordt omwille van de extra inspanningen
die de handicap met zich meebrengt.
II. Fout
8. Prenatale fouten of fouten die begaan zijn vóór de
geboorte van een kind, kunnen onderverdeeld wor-
den in drie categorieën naargelang van het tijdstip
waarop zij werden begaan8: [1] preconceptionele
fouten, dit zijn fouten begaan vóór de verwekking
van het kind, zoals een mislukte sterilisatie of va-
sectomie; [2] conceptionele fouten, dit zijn fouten
begaan op het ogenblik van de verwekking, zoals
een verkrachting en [3] post-conceptionele fouten,
dit zijn fouten begaan na de verwekking, zoals een
mislukte abortus9, een niet tijdig opgemerkte of be-
kendgemaakte ziekte of een genetische afwijking bij
de moeder.

3 Zie hierover n.a.v. het ‘Perruche-arrest’ van het
Franse Hof van Cassatie de bijdragen van T.
BALTHAZAR, Frans Hof van Cassatie aanvaardt
vordering van kind bij prenatale fout, noot onder
Cass. (Fr.) 17 november 2000, Juristenkrant 2001, nr.
22, 12; R.O. DALCQ, en J. DALCQ, Commentaar bij
het arrest van het Franse Hof van Cassatie van 17
november 2000, Journ. proc. 2000, afl. 404, 11-16; E.
DIRIX, De schade van het gehandicapt geboren
kind, noot onder Cass. (Fr.) 13 juli 2001, T.B.B.R.
2002, 79-98; J.-L. FAGNART, To be or not to be?,
Journ. proc. 2000, afl. 2000, 19-24; F. RIGAUX, noot
onder Cass. (Fr.) 17 november 2000, Rev. Trim. D. H.
2001, 1221; J. TER HEERDT,‘Wrongful life’ en
‘wrongful birth’, een ‘never ending story’: twee
arresten die de controverse rond vorderingen tot
schadevergoeding voor de geboorte van een
ongewenst of gehandicapt kind weer volop in de
schijnwerper plaatsen., T. Gez. 2001-02, 250-255.4
W. VAN GERVEN e.a., a.w., 80-83.
5 R. KRUITHOF, a.w., 2746 e.v.
6 S. DE MEUTER, a.w., 64.
7 Het geval waarbij de ouders een niet gepland én
gehandicapt kind ter wereld brachten, is in de
Belgische rechtspraak nog niet bekend, maar zou
ook in deze categorie kunnen ondergebracht
worden.
8 R. KRUITHOF, a.w., 2742.
9 Abortus is sinds de wet van 3 april 1990 in België
niet meer strafrechtelijk gestraft, wanneer de
zwangerschap beëindigd wordt vóór deze een
duur van 12 weken heeft bereikt (art. 350 Sv.).

nummer 70 • 5 mei 2004

547

A. Vordering tegen een derde (de arts)10
1. Wrongful birth
9. Doorgaans worden vorderingen tot vergoeding
voor financiële en andere gevolgen verbonden aan
een niet gewenste zwangerschap en/of geboorte
door de ouders ingesteld tegen medische zorgver-
strekkers, omwille van het niet voorkomen van de
zwangerschap, omwille van het mislukte afbreken
ervan, of omwille van een verkeerde prenatale dia-
gnose. Dan rijst steeds de vraag naar de beroeps-
iteit GentFaculteit Rechtsgeleerdheid (RE)
zijn geplaatst om zijn eigen bestaansrecht te ont-
kennen17. Blijkbaar was het rechtscollege van oor-
deel dat er principiële gronden bestonden om de
vordering toch toe te wijzen, en heeft het zich niet
gestoord aan de correcte juridische dogmatiek.
3. Prenatal injury
11. Wanneer het kind door de fout van de arts letsel
heeft opgelopen dat zich (ook nog) manifesteert na
de geboorte (ook al is de onrechtmatige daad begaan
op een eerder tijdstip) beschikt zowel het kind als

Download date: 13/03/2021

aansprakelijkheid van de arts: heeft de arts gehan-
deld als een goed hulpverlener?; heeft hij datgene
gedaan wat van een redelijk bekwaam arts kan wor-
den verwacht, in acht genomen de stand van de me-
dische kennis en techniek? Hoewel het uitvoeren
van medische ingrepen geen resultaatsverbintenis
met zich meebrengt11, wordt in geval van een mis-
lukte sterilisatie, vasectomie of abortus maar zelden
aanvaard dat de arts geen fout heeft begaan.
In geval van een mislukte sterilisatie of vasectomie
bestaat de fout vaak in een tekortkoming aan de
plicht tot informatie over de mogelijke (rest-)risico’s
verbonden aan de ingreep. De bewijslast van de te-
kortkoming rust op de patiënt12, hoewel de rechts-
praktijk soms ook een omkering van de bewijslast
aanvaardt13.
Het geval van een foutieve medische diagnose waar-
door een gehandicapt kind is geboren, heeft zich in
de Belgische rechtspraktijk ook al eens voorgedaan.
Ook in dit geval beschikken de ouders over een vor-
deringsrecht tegen de arts14.
2. En wrongful life?
10. Wanneer het kind zonder noemenswaardige
handicap ter wereld is gekomen, beschikt het niet
zelf over een vordering tegen de arts (die zijn be-
staan niet heeft voorkomen), omwille van het feit
dat er dan geen sprake kan zijn van juridisch ver-
goedbare schade. In het andere geval (geval waarbij
het kind wel gehandicapt ter wereld komt ten gevol-
ge van een afwijking die niet toe te schrijven is aan
een fout van de arts), is het ook maar de vraag of de
arts aansprakelijk zou kunnen worden gehouden
voor de gevolgen van de handicap waarmee het kind
door het leven moet. Hier ontbreekt in beginsel het
vereiste causale verband tussen de fout en de scha-
de waarvoor vergoeding wordt gevorderd.
Evenwel heeft de rechtbank van eerste aanleg te
Brussel15 in navolging van het Franse Hof van Cas-
satie16 dergelijke vordering reeds toelaatbaar en ge-
grond verklaard. Opmerkelijk is dat het rechtscolle-
ge hier niet de vergelijking maakte met de toestand
die had bestaan, was de onrechtmatige daad niet
gepleegd. In dat laatste geval zou de vordering wel-
licht afgewezen zijn, omdat - in de denklijn van R.
Kruithof - het kind dan in de absurde positie zou
zijn ouders over een recht op herstel voor de schade-
lijke gevolgen ten laste van de arts18. Deze vordering
levert zoals eerder opgemerkt geen specifieke juri-
dische problemen op.
B. Vordering tegen de verwekkers
1. Wrongful birth
12. Kan een vordering worden ingesteld door een
ouder tegen de andere verwekker omwille van de
niet-gewenste zwangerschap? Behoudens in het
geval van verkrachting, wordt dat niet door de recht-
spraak aanvaard.
Zo oordeelde de rechtbank van eerste aanleg te Gent
dat de geboorte van een kind na gewenste seksuele
betrekkingen (zonder het oogmerk tot voortplan-
ting) tengevolge van de fout van één van de ouders
(onzorgvuldigheid bij het gebruik van anticoncepti-
va) geen aanleiding kan geven tot een vorderings-
mogelijkheid op grond van artikel 1382 B.W. tegen
de andere ouder19. In geval van een verkrachting ligt
dat evenwel anders, omdat de moeder hier geen en-
kele verantwoordelijkheid had bij de totstandko-
ming van de zwangerschap, en zij die onder geen
enkele omstandigheid had kunnen voorzien of had
moeten dragen20.
2. En wrongful life?
13. De vraag of de verwekker jegens zijn kinderen
uit onrechtmatige daad aansprakelijk kan zijn, is in
de Belgische rechtspraktijk ook nog maar nauwe-
lijks aan de orde geweest. Nochtans kan dit onder
bijzondere omstandigheden wellicht wel het geval
zijn. Naar Belgisch recht wordt niet aanvaard dat het
bestaan van familiebanden een factor uitmaakt die
een invloed kan hebben op het bestaan van de scha-
de21 (wel op de omvang ervan).
Een oude uitspraak van de rechtbank van eerste aan-
leg te Doornik verdient in dit verband vermelding.
Twee minderjarigen hadden seksuele betrekkingen,
waaruit een kind geboren werd. Deze handelingen
werden aangemerkt als een aanranding van de eer-
baarheid van de jonge ongehuwde moeder, en als
een burgerrechtelijke fout ten opzichte van het
kind. Het kind had een aanspraak op vergoeding

10 I. CORBISIER, La responsabilité civile du médecin
ayant pratiqué un avortement non pénalement
sanctionnable: où l’on voit le juge civil s’empétrer
dans un conflit éthique dont le législateur avait
entendu préserver le juge pénal (noot onder Riom
(Fr.), 6 juli 1989), R.G.A.R. 1991, nr. 11.681; F. KEFER,
La naissance d’un enfant après l’échec d’un
avortement est-elle constitutive d’un préjudice
(noot onder Riom (Fr.), 6 juli 1989), J.T. 1990, 644-
646; H. NYS, Het kind en de rekening. Fout, schade
en schadevergoeding naar aanleiding van een
mislukte sterilisatie (noot bij Rb. Kortrijk 3 januari
1989), R.W. 1988-89, 1156-1162; J. TER HEERDT, Een
heropflakkering van de ‘Wrongful Pregnancy
Claim’: enkele bedenkingen (noot onder
Antwerpen 15 juni 1994), T. Gez. 1996-97, (359)
362-364.
11 Zie bijv. Antwerpen 15 juni 1994, T. Gez. 1996-97,
358; Antwerpen 17 januari 1996, R.W. 1996-97, 325;
Rb. Kortrijk 3 januari 1989, R.W. 1988-89, 1171; Rb.
Antwerpen 26 februari 1992, T.B.B.R. 1993, 401.
Evenwel nemen sommige rechtscolleges aan dat
dit wel het geval is, zie bijv. Rb. Antwerpen 17
januari 1980, De Verz. 1981, 183 en Rb. Kortrijk, 1
februari 1994, R.W. 1995-96, 57, al wordt dan wel
aanvaard dat er geen 100 % zeker resultaat kan
bereikt worden, zie bijv. Rb. Mechelen 9 juni 1992,
T. Gez. 1996-97, 374.
12 Zie in deze zin bijv. Antwerpen 15 juni 1994, T. Gez.
1996-97, noot J. TER HEERDT; Antwerpen 8
september 2003 NjW 2004, 558.
13 Zie bijv. Rb. Kortrijk 3 januari 1989, R.W. 1988-89,
1172; Rb. Antwerpen 26 februari 1992, T.B.B.R. 1993,
401.
14 Rb. Brussel 7 juni 2002, T.B.B.R. 2002, 483.
15 Rb. Brussel 7 juni 2002, T.B.B.R. 2002, 483.
16 Zie de verwijzingen in voetnoot nr. 2.
17 R. KRUITHOF, a.w., 2753.
18 Zie randnr. 5.
19 Vred. Gent 7 oktober 1994, T.G.R. 1996, 12.
20 Zie in deze zin Brussel 8 mei 1985, J.T. 1986, 252,
met noot A.-C. VAN GYSEL.
21 Zie bijv. Cass. 10 oktober 1972 R.W. 1972, 718.

nummer 70 • 5 mei 2004

548

lastens de vader omwille van de stigmatiserende
omstandigheden waarin het was verwekt geweest en
verder moest leven22. Ook in dit geval werd het be-
staan van juridisch vergoedbare schade zonder ver-
dere motivering aanvaard.
Naar analogie kan nog verwezen worden naar een
uitspraak van het Franse Hof van Cassatie. Aan een
kind, geboren uit incestueuze betrekkingen, werd
een morele schadevergoeding toegekend omwille
van de morele schade (psychologische letsels) die
het had opgelopen na kennisname van het misdrijf
door haar vader ten aanzien van haar moeder ge-
iteit GentFaculteit Rechtsgeleerdheid (RE)
derhoud van hun kinderen te dragen.
De meerderheid van de rechtscolleges is echter van
oordeel dat er geen doorbreking van het causaal ver-
band door een wettelijke oorzaak kan worden wor-
den inzake wrongful-birthvorderingen. De wettelijke
verplichting van de ouders om hun kind te verzor-
gen en op te voeden staat de aansprakelijkheidsvor-
dering van de ouders derhalve niet in de weg, daar
zonder de fout van de arts de doorkruising van de
gezinsplanning zich niet had voorgedaan30.
17. In het licht van de nieuwe causaliteitsrecht-

Download date: 13/03/2021

pleegd, dat de aanleiding was geweest tot haar be-
staan23.
3. Prenatal injury
14. Kan een kind zijn ouders en kunnen de ouders
onderling elkaar ook aansprakelijk stellen omwille
van foutieve handelingen zoals roken of drankge-
bruik tijdens de zwangerschap? Theoretisch kan dit
niet op juridische bezwaren stuiten. Er kan bijvoor-
beeld verwezen worden naar een uitspraak van een
Australische rechtbank van 1 augustus 1999 die een
moeder veroordeelde tot het betalen van een scha-
devergoeding aan haar gehandicapt kind wegens
het niet dragen van een veiligheidsgordel in de
auto24. Dit soort situaties zal zich in de praktijk maar
zelden voordoen. Behalve in de gevallen waar een
verzekeraar tussenkomt, zouden dergelijke vorde-
ringen immers doorgaans neerkomen op een ‘vest-
zak-broekzak-operatie’.
III. Causaal verband25
15. Het is niet voldoende dat er een toerekenbare
fout van de arts wordt vastgesteld, er moet ook een
oorzakelijk verband bestaan tussen de fout en de
schade. Conform de in het Belgische recht geldende
equivalentietheorie, is het voldoende dat vaststaat
dat de schade zoals ze zich in concreto heeft voorge-
daan, zich niet zou hebben voorgedaan, was de on-
rechtmatige daad niet gepleegd26. De ratio van het
conditio-sine-qua-nonvereiste is duidelijk: voorko-
men dat iemand wordt veroordeeld tot vergoeding
van schade die hij niet heeft veroorzaakt27. Evenwel
wordt aan dit principe niet steeds onverkort vastge-
houden: in een aantal gevallen van ‘causaliteitson-
zekerheid’ wordt ook aanvaard dat er een schade-
vergoedingsplicht kan rusten op een aansprakelijke
wiens gedraging niet (noodzakelijk) de schade heeft
veroorzaakt28.
A. Wrongful birth
16. Naar Belgisch recht zou in ieder geval ook kun-
nen voorgehouden worden dat in deze materie de
oorzaak van de schade niet ligt in een fout, maar in
de wettelijke onderhoudsplicht van de ouders (door-
breking van het causaal verband door een wettelijke
oorzaak)29. Artikel 203 B.W. bepaalt immers dat ou-
ders verplicht zijn de kosten van opvoeding en on-
spraak van het Hof van Cassatie is deze stelling in
ieder geval achterhaald. Of er juridisch vergoedbare
schade is of niet, moet volgens de ‘nieuwe leer’ af-
geleid worden uit de strekking van de juridische ver-
plichting (in casu art. 203 B.W.): indien de schade
niet definitief ten laste moet blijven van diegene op
wie de wettelijke verplichting rust, kan ze verhaald
worden op de aansprakelijke31. Inzake de onder-
houdsplicht van de ouders is dat zeker het geval; het
is niet de bedoeling dat de familierechtelijke ver-
plichting voorrang krijgt op de aansprakelijkheids-
regels32.
B. En wrongful life?
18. De Belgische rechtspraak is tot op heden nog
maar zelden geconfronteerd geworden met een
wrongful-lifevordering op grond van medische fou-
ten. Zoals eerder aangegeven rijzen hier ernstige
moeilijkheden wanneer men vasthoudt aan de con-
ditio-sine-qua-nonvereiste. Wanneer een handicap
reeds aanwezig is tijdens de zwangerschap bijvoor-
beeld omwille van een genetische afwijking bij één
van de ouders, maar een arts laat na tijdig passende
maatregelen te nemen (zoals het informeren van
ouders en het voorstellen zwangerschapsonderbre-
king), zal de vaststelling van het conditio-sine-qua-
nonverband op problemen stuiten voor wat betreft
de vordering van het kind. Wellicht was er zonder
de fout van de arts dan geen kind geweest, maar de
fout van de arts ligt hier in ieder geval niet aan de
oorzaak van de handicap van het kind. De vraag of
het kind in dergelijk geval een schadevergoeding
kan vorderen van diegene die zijn bestaan niet heeft
voorkomen, kan dus niet beantwoord worden aan
de hand van het traditionele causaliteitscriterium.
Zo schoof de rechtbank van eerste aanleg te Brus-
sel33 die een wrongful-lifevordering honoreerde, dit
criterium terzijde, en volstond met de vaststelling
dat de schade in causaal verband kon worden ge-
bracht met de fout van de geneesheer (die ertoe leid-
de dat de moeder haar keuzerecht om een zwanger-
schapsonderbreking te laten uitvoeren niet nuttig
had kunnen uitoefenen). Een vergelijking met de
toestand die zou hebben bestaan, was de fout niet
gepleegd, kan geen nuttige resultaten opleveren,
omdat men dan een vergelijking zou moeten maken
tussen leven en niet leven. Het is duidelijk dat het
hier zowel een probleem van causaal verband als
een probleem van schade betreft.

22 Rb. Doornik 13 december 1928, Pas. 1929, III, 152.
23 Cass. (Fr.) 4 februari 1998, Recueil Dalloz 1999, 445.
24 Aangehaald door J. HAUSER in RTDciv. 1991, 706.
25 H. BOCKEN en I. BOONE, Causaliteit in het Belgische
recht, T.P.R. 2002, 1625-1693.
26 Cass. 20 november 1996, Arr. Cass. 1996, 552; Cass.
23 november 1999, Arr. Cass. 1999, 623. (Dit geldt
zowel voor de contractuele als voor de
buitencontractuele aansprakelijkheid).
27 J.H. NIEUWENHUIS, Onrechtmatige daden, Kluwer,
Deventer, 2003, 55 e.v.
28 Zie J.H. NIEUWENHUIS, a.w. Zie over de figuur van
het verlies van een kans voor wat betreft het
Belgische recht recentelijk H. BOCKEN en I. BOONE,
a.w.
29 R. KRUITHOF, a.w., 2766-2769; H. NYS, a.w., 1161.
30 Zie evenwel enkele uitspraken contra
(verwijzingen in voetnoot nr. 27).
31 Cass. 19 februari 2001, R.W. 2001-02, 238. Zie
hierover I. BOONE, De verbreking van het
oorzakelijk verband verbroken in Gandaius Actueel
VII, Mechelen, Kluwer Rechtswetenschappen, 2002,
105-137. Zie echter nog Luik 10 mei 2001, T. Gez.
2001-02, 247; Luik 11 februari 2002, R.G.A.R. 2003,
nr. 13.691.
32 R. KRUITHOF, a.w., 2770.
33 Rb. Brussel 7 juni 2002, T.B.B.R. 2002, 483.

nummer 70 • 5 mei 2004

549

34 Zie bijv. Rb. Leuven 17
december 1987, T.B.B.R.
1989, 85.
35 J. RONSE, L. DE WILDE, A.
CLAEYS en I. MALLEMS,
Schade en
schadeloosstelling, Deel 1
in de APR-reeks, Gent,
Story-Scientia, 1988, 230
e.v.
36 J. RONSE e.a., a.w., 276 e.v.
37 Zie bijv. Rb. Kortrijk 1
februari 1994, R.W. 1995-
96, 57. Zie evenwel
uitzonderlijk contra: Luik
10 mei 2001, T. Gez. 2001-
02, 247.
38 R. KRUITHOF, a.w., 2770-
2776.
39 Zie bijv. Rb. Kortrijk 3
januari 1989, R.W. 1988-89,
1171; Luik 10 mei 2001, T.
Gez. 2001-02, 247;
Antwerpen 8 september
2003 NjW 2004, 558.
40 Zie bijv. Rb. Antwerpen 17
januari 1980, De Verz. 1981,
183.
41 Dit zijn gebeurtenissen die
de toestand van de
benadeelde verbeteren, en
die niet vreemd zijn aan de
onrechtmatige daad of de
schade zelf. Bij de raming
van de schade moet de
rechter deze in rekening
brengen. (Cass. 19 februari
1973, Arr. Cass. 1973, 608).
42 Zie bijv. Brussel 8 mei
1985, J.T. 1986, 252.
43 Zie bijv. Rb. Antwerpen 17
januari 1980, De Verz. 1981,
183.
44 Zie bijv. Antwerpen 8
september 2003, NjW
2004, 558.
45 Zie bijv. Rb. Brussel 7 juni
2002, T.B.B.R. 2002, 483.
46 Zie het illustratief
rechtspraakoverzicht
onderaan deze tekst.
47 Zie bijv. S.D. LINDENBERGH,
Blij met de geboorte van...
een schadeclaim, AA 2003,
374; H.C.F. SCHOORDIJK,
Wrongful life, mede vanuit
rechtsvergelijkend
perspectief, NTBR 2001,
212-218.
48 Rb. Brussel 7 juni 2002,
T.B.B.R. 2002, 483.
49 E. DIRIX, a.w., die evenwel
niet precies aanduidt
waarvan abstractie wordt
gemaakt.
550
IV. Schade
A. Wrongful birth
19. Inzake wrongful-birthvorderingen kan worden
vastgesteld dat een vergoeding voor morele en ma-
teriële schade wegens de ongewenste zwangerschap
momenteel als geoorloofd wordt beschouwd. Hoe-
wel dergelijke vorderingen in het verleden op hevi-
ge kritiek stuitten, kunnen rechtspraak en literatuur
zich nu vinden in een benadering die niet het kind
zelf als schade aanmerkt. Het feitelijke belang waar-
van de schending wordt aanvaard bestaat in de fi-
nanciële en morele lasten die de zwangerschap, de
geboorte en de aanwezigheid van het niet geplande
kind met zich meebrengen, en die de ouders zonder
de onrechtmatige daad niet hadden moeten dra-
gen34.
20. Schadeloosstelling impliceert dat de benadeelde
zoveel mogelijk wordt teruggeplaatst in de positie
waarin hij zich zou hebben bevonden had de on-
rechtmatige daad niet plaatsgevonden35. Voorkeur
wordt gegeven aan herstel in specifieke vorm36.
De mogelijkheid van adoptie als een herstelmaatre-
gel in natura wordt in deze gevallen door de recht-
spraak echter niet aanvaard37 (net zo min als het niet
plegen van abortus provocatus gezien wordt als een
tekortkoming aan de schadebeperkingsplicht in
hoofde van de ouders)38.
21. Aan de ouders wordt dus een vergoeding bij
equivalent, een soort ‘ontredderingspremie’ toege-
kend. Doorgaans wordt zowel een vergoeding voor
morele als voor materiële schade toegekend.
Uitzonderlijk wordt een vergoeding voor morele39 of
materiële40 schade geweigerd.
22. Bij de berekening van de schadevergoeding
wordt rekening gehouden met de voordelen die het
kind zijn ouders biedt (voordeelstoerekening)41. Dit
zijn in de eerste plaats de immateriële voordelen
(vreugde van het ouderschap). Ook de materiële
voordelen worden in rekening gebracht zoals kin-
derbijslag en andere premies, en belastingvermin-
dering.
23. Afhankelijk van geval tot geval worden volgende
schadeposten (al dan niet) gedekt:
Inzake morele schade:
- Morele lasten, pijn en smart die verband houden
met de zwangerschap, de geboorte en opvoeding
van het kind;
- Frustratie van de gezinsplanning.
Inzake materiële schade:
- Medische kosten van zwangerschap en geboorte;
- Kosten van geboortegeschenken en geboorteaan-
kondigingen;
- Kosten van verbouwing van de woning;
- Kosten van opvoeding en onderhoud.
Deze kosten zijn steeds vergoedbaar wanneer het
leven van de moeder niet was ingesteld op de aan-
wezigheid van kinderen (bijvoorbeeld in geval van
verkrachting42).
In de andere gevallen neemt de rechtbank nu eens
aan dat deze kosten gezien moeten worden als nor-
male gevolgen van het ouderschap die dus niet in
aanmerking komen als vergoedbare schade43, dan
weer worden de meeruitgaven voor opvoeding en
opleiding wel aangemerkt als vergoedbare schade44.
- Inkomstenderving (geleden door de moeder of
vader die loopbaanonderbreking neemt of arbeids-
iteit GentFaculteit Rechtsgeleerdheid (RE)
prestaties vermindert).
De concrete gezins- en arbeidsomstandigheden zul-
len bepalend zijn voor het recht op en de omvang
van de vergoeding.
24. Voor de aanspraak op vergoeding van de ouders
is het irrelevant of het kind gezond of gehandicapt
geboren wordt. Wanneer uit de ongewenste zwan-
gerschap een gehandicapt kind geboren wordt, kun-
nen de ouders ook vergoeding vorderen voor de
extra kosten die de handicap met zich meebren-
gen45.
Download date: 13/03/2021
25. Uit een rechtspraakoverzicht46 blijkt dat de rech-
ter voor de bepaling van de juridisch vergoedbare
schade vooral nagaat welke lasten redelijkerwijze als
gevolg van de fout van de arts kunnen afgewenteld
worden op deze laatste. Niet alle feitelijke schadelij-
ke gevolgen komen dus in aanmerking voor vergoe-
ding; bepalend is vooral wat de rechtbank redelijk
acht.
B. En wrongful life?
26. Inzake de wrongful-lifevordering is er reeds op
gewezen dat er voor de bepaling van de vergoedbare
schade niet mag aangeknoopt worden bij een verge-
lijking tussen de huidige toestand van de benadeel-
de en de toestand waarin de benadeelde zich zou
hebben bevonden, had de onrechtmatige daad niet
plaatsgevonden, aangezien deze denkoefening het
aannemen van een door het kind geleden schade
onvermijdelijk zou uitsluiten.
27. Sommige auteurs wijzen erop dat het niet billijk
voorkomt in de gevallen waar de ouders probleem-
loos een vordering kunnen instellen, het kind zelf
een vorderingsrecht te onthouden. Zij pleiten er-
voor beide categorieën van benadeelden op gelijke
wijze te behandelen, te meer omdat het van belang
kan zijn een gedeelte van de vergoeding toe te wij-
zen aan het kind zelf veeleer dan aan de ouders bij-
voorbeeld om problemen bij faillissement en over-
lijden te voorkomen47.
Ook andere dan louter praktische overwegingen
pleiten echter voor de toekenning van een vorde-
ringsrecht aan het kind zelf. Deze problematiek be-
treft immers ook de vraag wie in feite de schade
lijdt. Tot aan de meerderjarigheid van het kind zijn
de ouders onderhoudsplichtig, dus kan aanvaard
worden dat zij een vergoeding kunnen vorderen
voor de bijdrage die zij aan het onderhoud en de op-
voeding van hun kind zullen leveren. Na de meer-
derjarigheid valt deze opvoedings- en onderhouds-
plicht van de ouders echter weg. De vraag rijst dan
hoe het kind verder in zijn onderhoud zal voorzien.
In welke mate is hij zelf gerechtigd op een vergoe-
ding voor zijn toekomstige vermogensschade ten
laste van de aansprakelijke arts?
28. Men zou kunnen overwegen om de rechtsver-
houding tussen het kind en de aansprakelijke op
dezelfde wijze te construeren als deze tussen zijn
ouders en de aansprakelijke. Zo liet de rechtbank
van eerste aanleg te Brussel in de reeds geciteerde
uitspraak van 7 juni 200248 - teneinde het causali-
teitsprobleem te ondervangen - de ontvankelijkheid
van de vordering van het kind afhangen van deze
van de ouders. Aansluitend bij de uitspraak van het
Franse Hof van Cassatie (het zogenaamde Per-
ruche-arrest), zou men daarnaast - teneinde het
schadeprobleem te ondervangen - kunnen aankno-
pen bij een vergelijking tussen fysiek of sociaal ‘ge-
handicapt’ leven en ‘normaal’ leven. In de literatuur
werd reeds gesuggereerd hiertoe een meer abstract
schadebegrip te hanteren49.
nummer 70 • 5 mei 2004

Aangezien het uitgangspunt van het aansprakelijk-
heidsrecht nog altijd is dat ieder zijn eigen schade
draagt, tenzij er goede gronden zijn om de schad-
elast te verschuiven naar een derde, moet men zich
echter eerst afvragen of er voldoende grondslag is
om een aansprakelijke te veroordelen tot vergoeding
van schade die hij niet zelf heeft veroorzaakt50. In de
gevallen waar de ouders zelf over een wrongful-birth-
vordering beschikken voor het verhaal van de lasten
van de geboorte van een gehandicapt kind, lijkt het
redelijk om de mogelijkheid van een wrongful-
lifevordering ook toe te kennen aan het kind zelf
iteit GentFaculteit Rechtsgeleerdheid (RE)
gaans worden dergelijke vorderingen ingesteld in
medische aansprakelijkheidszaken. Wanneer een
medische fout voorligt die de oorzaak was van een
niet geplande zwangerschap en/of geboorte kunnen
de ouders een vergoeding vorderen voor hun mate-
riële en morele schade, ongeacht of het kind al dan
niet gehandicapt ter wereld is gekomen. De rechter
beoordeelt de omvang van de vergoeding naar rede-
lijkheid.
30. De wrongful-lifevordering, de vordering ingesteld
door een gehandicapt kind tegen een arts die zijn

Download date: 13/03/2021

voor het verhaal van zijn eigen schade.
Besluit
29. De wrongful-birthvordering wordt vandaag in de
Belgische rechtspraktijk algemeen aanvaard. Door-
geboorte niet heeft voorkomen, is in de rechtsprak-
tijk nog maar zelden aan de orde geweest. Hoewel
deze vorderingen vragen oproepen, zowel op het
vlak van de causaliteit als op het vlak van de schade,
bestaan er toch argumenten om dergelijke vorde-
ringen toe te wijzen. 50 Zie ook J.H. NIEUWENHUIS,
■ a.w.

Illustratief rechtspraakoverzicht

Kind geboren na mislukte sterilisatie
Rb. Kortrijk 3 januari 1989, R.W. 1988-89, 1171.
Morele schade: geen vergoeding
Materiële schade: 15.417,- euro (alle schadeposten zijn ver-
goedbaar, met aftrek wegens voordeelstoerekening)
Rb. Mechelen 9 juni 1992, T. Gez. 1996-97, 374.
‘Gemengde’ schadevergoeding: 12.500,- euro (geen ver-
goeding voor opvoedings- en onderhoudskosten)
Luik 11 februari 2002
Morele schade: 2.624,- euro (vergoeding voor verslechte-
ring gezondheidstoestand en tijdelijke arbeidsongeschikt-
heid)
Materiële schade: 5.742,85 euro (vergoeding voor zieken-
huiskosten, zwangerschapskledij, geboortegeschenken,
meerinspanningen huishoudelijke arbeid, verlies van de
kans om een nieuwe deeltijdse baan te vinden. Geen ver-
goeding voor opvoedings- en onderhoudskosten, en voor
nieuwe gezinswagen)
Antwerpen 8 september 2003
Morele schade: geen vergoeding
Materiële schade: 36.856,27 euro (vergoeding voor medi-
sche kosten, babybenodigdheden, opvoedingskosten, der-
ving gezinsinkomen, met aftrek wegens voordeelstoereke-
ning)
Kind geboren na mislukte vasectomie
Rb. Antwerpen 17 januari 1980, De Verz. 1981, 183.
Morele schade: 1.250,- euro, met aftrek wegens voordeels-
toerekening
Materiële schade: geen vergoeding
Rb. Antwerpen 26 februari 1992, T.B.B.R. 1993, 401.
‘Gemengde’ schadevergoeding: 7.500,- euro
Vergoedbaar: morele schade, medische kosten in verband
met zwangerschap en geboorte, opvoedings- en onder-
houdskosten, met aftrek wegens voordeelstoerekening.
Niet vergoedbaar: medische kosten van mislukte vasecto-
mie, zwangerschapskledij, geboortekaartjes en aanver-
wante kosten, kosten voor aanschaf wagen en verbouwing
huis.
Kind geboren na mislukte abortus
Rb. Luik 1 februari 1994, R.W. 1995-96, 57.
Morele schade: 0,025 euro (zoals gevorderd)
Materiële schade: 15.500,- euro (alle schadeposten komen
in aanmerking voor vergoeding, mits aftrek wegens voor-
deelstoerekening
Luik 10 mei 2001, T. Gez. 2001-02, 247.
Morele schade: geen vergoeding
Materiële schade: 223,- euro (enkel vergoeding voor medi-
sche kosten van mislukte abortus)
Kind geboren na verkrachting van moeder
Brussel 8 mei 1985, J.T. 1986, 252.
Morele schade: 13.750,- euro
Materiële schade: 8.125,- euro + geïndexeerde maandelijk-
se rente van 200,- euro/maand

nummer 70 • 5 mei 2004

551