I Ç I N 1) E K I L E R

SEDAT YILMAZSanatın Hakettiği Onurlu Yer, Sınıf Mücadelesi_1

2 ------ Ekim Devriminin Aydınlığında iNSANCIL
M ÜSLÜM KABADAYI Bilim ve Sanatta Yabancılaşmayı
Önleyecek Kurumlardan Biri: KARYA __ 3

4 Tarantula (Şiir) SiNAN KUTLU

iBRAHiM DEM iRCAN Karya ve Insancıl Okuru 5
7 Barış Aşktır (Şiir) BERRiN TAŞ
iNSANCIL Uğur Karabağlı ile Söyleşi 8
10 Yaniışı Yerleştirmek AFŞAR TiMUÇiN
MUSTAFA BAYRAM M ISIR Bay Lunn'a Karşı 12
14 Bir Düşünce Suçlusuna (Şiir) ERCAN DEGiRMENCi
ALi OSMAN ALAYOGLU Demokrasi ve Devlet 15
18 Hançeremde Hare Var (Şiir) ARiF MADANOGLU
KAAN ARSLANOGLU Eveleme-Geveleme 19
23 Fırtına (Şiir) RUKiYE CEYLAN
TEMEL DEM iRER Teorisist Hırçınlık DürOstiOk MOdür? __ 24

29 Ders Mi? AYHAN VAROL

ALi FiL Esrik (Şiir) 31
32 Yalnız Ölüler (Şi ir) SEVAL ESASLI
YUNUS BAKiHAN ÇAMURDAN Batıcı Aydın ve Emekçil Aydın __ 33
35 __ Nermi Uygur'un "Tadı Damağı mda" BÜLENT TOPBAŞ
TUGRUL YILMAZSOY Düğün (Şiir) 36
37 Sağduyu (ll) MUSTAFA TOPAL
GÜNGÖR GENÇAY Mikroplar Saldırdıkça 37
44 Böcek SEDAT YILMAZ
HÜSEYiN H. BULUNMAZ Çağdaş Soytarılık 46
47 Yürümek (lll) OZAN YILMAZ
YILMAZ ELMAS Aydın AYDEMiR lle Söyleşi 52
55 T ohma Çayı (Öykü)ALi BALKIZ
FATMA YUMULGAN Yaşadın Mı? (Şiir) 57
58 Yıldız Güneesi CENGiZ GÜNDOGDU

lnsancıl'a genderilen ürlinler geri verilmez. Yazıların A4 kağıdın tek yüzüne ç ift aralıkla yaz ılması reca olunur

Sahibi Kurum Yazmanı Görsel Yönetmen

BER RIN TAŞ ŞADIYEGÜLE BUKETÇETIN
Genel Yayın Yönetmeni Ofset Hazırlık Kapak Tasarımı
CENGiz GÜNDOGDU Insancıl Teknik BUKETÇETIN
Yazıişleri Sorumlu Yönetmeni Bölümü Baskı
NIHAT ATEŞ Ilıcak Matbaası Tel: 880 40 75
Bilgiişlem Sorumlusu Dağıtım
CELAL ERGÜN ISSN 1300-4158 Y ay-Sat

Adres: Mollafenari Sak. Nadir Han. No 40-42 Kat 5 Cağaloğlu 1 istanbul Tel: 511 79 94-513 93 99
Ankar a Temsileliiği Burak Gürcan Necatibey Cad. Lale Sak. 4/18 Sıhhiye Ankara. Tel: (0312) 232 00 80
Antakya Temsileliiği Müslüm Kabadayı Silahlı Kuwetler Cad. No 3 Antakya. Tel: (0326) 214 53 31
AdanaTemsilciliği Hasan Hüseyin Gündüzalp Muhittin Çoban. Piramit lşhanı. Kat 1. Atilla Altıkat Köprüsü yanı
Konya Temsileliiği Kazım OGUZ Sahaf Oğuz Rampalı Çarşı No 37 Konya Tel 0332 353 01 61

Abone olmak ıçın PTT'den 666 043 no'lu posta çeki veyaT. Iş Bankası 9. Kısım At aköy istanbul11 37- 38678 BerrınTAŞ adına
600.000 TL yatırmanız yeterlidir. Avrupa80 MarkT. iş Bankası 9. KısımAtakoy istanbulDöviz Hesabı11 37- 31449917
 Sanatın Hakettiği Onurlu Yer,
Sınıf Mücadelesi
Ekim Devrim inin aydınlığ ında yazıyorum . . .
Marksizmi diğer felsefelerden ayı ran özelliklerinden
biri, tarihsel bilinci öne çıkarmasıdır. Tarihsel bil inç sa­
yesinde, insan dünyanın sürekli değiştiğini ve değişece­
ğini görür. Sadece yaşad ı ğ ı dönemin verileriyle bakıp,
o dönemi mutlaklaştı rmaz. Tarihsel bilinçten yoksun bir
anlayışın dünyaya bakışı, yaşad ı ğ ı dönemle sınırlıd ır.
Kendi döneminin değerlerini değişmez, m utlak değerler
olarak görür. Bu değerlerin bir gün altüst olacağına i­
nanmaz. insanların rekabetçi yanlarının kamçıland ı ğ ı
kapitalizm dönemine bakarak, söm ürüsüz dünya m ü ­
cadelesini v e onun tezlerini insanın doğasına aykırı
bulur. Değişmeyen, sabit bir "insan doğası", ancak ta­
rihsel bil inçten yoksun anlayışların sarı ldığı bir sahte
gerçekliktir. Ta rihe oturduğu yerden bakanlar, ne geç­
mişi anlayabilirler, ne de geleceği doğru görebilirler.
Sanat, toplumsal bi linç biçim lerinden biridir. insanın
doğayla, insanın insanla ilişkisinin sonuçlarından biridir
sanat. Bilim de aynı ilişkilerin sonucudur. Ama bir
farkla. Bilim gerçekl iği kavramlarl a açı klarken, sanat
imgelerle açı klar. Toplumsal bir ürün olan sanat, kuş­
kusuz toplumla beraber o da değişecektir. Dolayısıyla
sanatın toplumdaki işlevi, algılanışı tarih boyunca aynı
kalmam ıştı r. Burjuva devri mine kadar, sanatın kendi
baş ına bir amacı olacağı düşüncesi 1hiçbir sanatçının
akl ından geçmemiştir. Çünkü burjuva devriminden ön­
ce sanatçı ların neye hizmet ettiği açıktı. Sanat ki­
liseye, senyöre ya da halkın kendi eğlencesine h izmet
ediyordu. Sanat için sanat a kı m ı ilk kez 1 9. yüzyılda,
Fransız I htilal i'nden sonra ortaya çıkm ışt ı r. Burjuva
devriminden önce, böyle bir düşünce çok garip karş r­
lan r rd r . O dönem sanatçı la rının gözünde -tabii bizim i­
çin de-, sanat için sanat düşüncesi, bilim için bilim dü­
şüncesi kadar sorumsuz ve ciddiye a l ınmayacak bir
düşüncedir. Bilimde olduğu gibi sanatta da, kendinde
·
başlayıp kendinde biten bir amaç söz konusu değildir.
iktidar savaşında burjuvazi, kendi siyasal propaganda­
sı için sanatı kul lanm ıştır. I ktidara geçtikten sonra, sa­
natın pol itikaya hizmet ettiğini, sanat için sanat akımı­
na göre Üretilen sanat eserlerinde bile aynı durumun
geçerli olduğunu gözlerden kaçr rmaya çal ı ş m ı ştır. Sa­
nat için sanat a k ı m ı ilk kez böyle bir tarihsel dönemde
ortaya çıkması rastlantı deği ldir. Sanat için sanat'a a­
kım demek asl ında yanlıştır. Çünkü bu düşünce, burju­
va sanatının temel özel liklerinden bi ridir.
Söyledikleri mizin hiçbirisi yeni değil. Daha önce
söylend i, daha sonra da söylenecek. Bu tavr ı m ız, kimi­
lerine göre dogmati klik. Burjuvazi değ işimin kaçını l maz
olduğunu görüyor. Bu yüzden insanlardaki değişim öz­
lemini gidermek için, modayı devreye sokuyor. Durma­
dan moda düşünceler, m oda değerler, moda söylemler
çıkıyor. Moda değişiklikler, asl ında hep aynı şeyi tekrar­
layıp duruyor. Bizim, bir g ün Tarkan dinleyip, ertesi g ün
Sezen Aksu dinler gibi düşünce değiştirmememiz,
burjuvazi,nin adamlarının gazünde dogmatiklik oluyor.
Koşullar değişmedikçe aynı şeyleri söylemeye devam
edeceğiz. Ta ki koşulları değiştirene kadar.
Tarihsel bili nci edinmiş olan, yenilgi dönemlerinin
getirdiği -yenildiği halde- teslimiyeti kabul etmez. 1 2
Eylül yenilgi döneminden sonra, insanların inançları kı­
rıldı. Birçokları döndü. Dönmeyenierin bir bölümü teo­
riyi suland r rmada ça re arad r . Sosyal ist gerçekçiliği tır­
nak içine alan, varolan teoriyi beğenmeyen ama kendi
alternatiflerini de açı kça ortaya koyamayan insan­
ları miZ ortaya ç ı ktı. Böyle bir dönemde slogancr sanat,
kaba sanat yapmaya l ı m diye, sanatı -fa rkında olsunlar
ya da olmasınlar- mücadeleden uzaklaştırdı lar.
insancıl yazarlarının hepsi aynı şeyleri savunmu­
yor. önem li ortak noktalar olduğu gibi, önemli fark l ı l ı k­
lar da var. insancıl'ın yayın yönetmeninin en demokra­
tik, ama aynı zamanda en despot yayın yönetmeni ol­
masının, insancıl dergisinin heterojen bir yapısı olma­
sında önem l i bir payı var. Bir süredi r insancıl yazar­
ları, insancıl dergisini nasıl gördü klerini yazarak, kendi
aram ızda bir tartışma başlattı lar. Işçi sınıfının m ü­
cadelesi, yükselme eğilimi gösteriyor. Gazi olayları, ye­
ni dönemin ilk işaretidir. Mücadelenin yükseldiği dö­
nemlerde, doğal olara k saflaşmalar daha da keskinle­
şecektir. l leriki süreçte insancıl, heterojen yapısını ko­
ruyamayacak, homojen bir yapı haline gelecektir. Bu
değişiklik, insancıl yazarlarının kendi aralarındaki tar­
trşmalar ile olmayacaktır. Toplumsal duru m, bunu bize
dayatacaktrr. Homojenleşme, farkl ı çizgide olanların
i nsancıl'dan ayrı lmas rridan çok, insancıl yazarlarının
koşulla rın dayatması sonucunda çizgi değiştirmesi biçi­
minde olacaktır. Gazi olaylarından sonra başlayan bu
tartışma, - ayrıca Gazi olaylarından sonra başlaması
dikkat çekicidir- homojenleşme gerçekleşerie kadar,
yü kselerek-alçalarak devam edecektir. Benim için, ho­
mojenleşme sürecinde insancıl'ı n bugünkü çizgisine
göre daha sağa kayması çok zordur. Hatta im kansız-
·
d ı r.
Iletişim a raçlarının yard ı m ıyla sanatın etki alanının
genişlediği bu dönemde, sanatın politik yanı önceki
dönemlere göre daha fazla önem kazanm ışt ı r. Sanat,
sadece politik yanından ibarettir, demiyoruz. Sanat nötr
bir olgudur. Özünde, kendiliğ inden ilericilik ya da gerici­
lik yoktur. Kimin, nas ı l kulland rğ rna göre sanat, ilerici
ya da gerici bir değer kazanır. Çağlar boyunca sanatın
güzel olanla ilgili olması, güzel olana özlemi .dile getir­
me çabası öne ç ı km ı şt ı r. Geçmişten getirdiği bu miras
sanata olumlu, onu rlu bir değer kazand ı rm ıştır. Bugün
ancak işçi sınıfının mücadelesine h izmet eden sanat,
onu toplumda hakettiği onurlu yere oturta bilir. Sanatın
tarihsel ve siyasal . ö neminin farkında olan i n sancıl E­
mekçileri, bu bil inçleriyle m ücadelenin dışında kalma­
yacaktır. i nsancıl Emekçileri, sanatın hakettiği yerin,
onurlu yerinin m ücadelesini verir. Vermek zorundadır.
Ekim Devrimi'nin aydınl ığ ında insanın, kimsenin
kimseyi sömürmediği bir dünyayı kuracağ ı inancryla . . .
SedefYilMAZ
Ekim Devriminin Aydınlığında
1917 Ekiminde insanm kurtuluşu...
insanm özgürleşmesi... insanm
mutluluğu için hiçbir Çikar gözetmeden
dünyayi sarsan o güzel insan/an. ..
proleteryanm IŞIItlll çocuğu Lenin'in
kişiliğinde sevgiyle... özlemle... umutla
amyoruz.
iNSANCIL EMEKÇiLERi
'Marx kapitalist düzende insanlığın kazandığı
bilgilerin sağlam temeline dayanıyordu; insan
toplumunun geli§im yasalarını inceledikten sonra,
kapitalizmin geli§iminin kaçınılmaz özelliğini, bu
geli§menin komünizme götürebileceğini anladı ve bunu
yalnızca -burası önemli- kapitalist toplumun en kesin,
en ayrıntılı, en derin bir incelemesini yaptıktan, eski
bilimin ürünü olan her §eyi bütünüyle özümledikten
sonra kanıtladı. İnsan toplumunun yarattığı her §eyi,
Marx ele§tirici bir gözle, hiç bir§eyi karanlıkta
bırakmaksızın tekrar dܧündü. İnsan dܧüncesinin
yarattığı her §eyi tekrar dܧündü, ele§tirinin süzgecinden
geçirdi ve i§çi hareketine uyguladı. Sonunda, burjuva
çevresinin dar sınırları içinde kapalı kalan ya da burjuva
önyargıları yüzünden eli kolu bağlanan insanların
çıkaramayacağı sonuçları gün ı§ığına kavU§turdu.
Örneğin proleterya kavramından söz ettiğimiz zaman,
bunu gözönünde bulundurmamız gereklidir. Eğer
proleterya kültürünü yaratanın, insanlığın geli§imi
sırasında oiU§turulan kültürün tam olarak bilinmesi ve
dönܧtürülmesi olduğunu iyice anlayamamışsak, bu
sorunu çözemeyiz. Proleterya kültürü rastgele bir _
yerden, birdenbire ortaya çıkmaz, bu konuda uzman
olduklarını söyleyen insanların icadı da değildir. Saçma
bunlar. Proleterya kültürü insanlığın, kapitalist
topl�mun, toprak sahipleri ve bürokratlar toplumunun
boyunduruğu altında biriktirmi§ olduğu bilgilerin
tümünün akla uygun geli§imi olmalıdır."
V.i. 'LENİN
(Proleterya Kültürü, Yar Yay. 1919)
2
 Bilim ve Sanatta Yabancılaşmayı
Önleyecek Kurumlardan Biri :
KARYA
Çocukluğumda oldukça içe dönüktüm. likokul dö­
nemimde sın ıfın en çal ışkan öğrencisi olmama rağ­
men, özellikle öğretmenlerim ve köydeki büyüklerimle
ilişki kurmaktan hep çekinirdim. Yaştaşiarım ve küçük­
lerimle ise, oyun kurmaktan bir iş yapmaya kadar bir­
çok konuda hem planlama hem de fikir üretme bakı­
m ı ndan gayet güzel ilişkiler kuruyordum.
Içe dönüklüğüm lise 2.sın ıfa kadar sürdü. Öğ ret­
men okulunda okuduğumdan o yıl okulları m ızda geli­
şen "boykot eylemi", Sosyalleşmemizi ve büyüklerle a­
ramızdaki "mesafe"nin daralmasını sağladı . Bu dönü­
şüm, köyümdeki büyüklerle olan ilişkilerimde de ge­
.lişmeye yol açtı. Mücadeleci bir kimlik sergileyen ve
çok okuyan Neriman abiarnızla dostluğumuz da o dö­
nemde başlamışt ı .
Şimdi Neriman abiarn ızla ilişkimiz kopmuş g i b i .
Köy pratiğinde kendini geliştirmiş bu insanla kurdu­
ğumuz toplumsal ve siyasal dostluk, birçok etken çer­
çevesinde giderek sönmeye başladı. özellikle 1 2
Eylül'le birlikte herkes kendi çizgisinde bir yaşam bi­
çimiyle dünyasına yön vermeye başladı. Bizler üni­
versitelerimizi bitirip kendi pratiğimizi geliştirirken,
onlar da ev bark sahibi olup aile düzenlerini kurma sü­
recine girdiler. Şimdi bir yabancılaşma var aramızd ı .
üstelik konuşulmamış, tartışılmamış, çözüm lenmemiş
bir yabancıl aşma, kendiliğinden süren bir kopuş . . .
Niye burdan girdim konuya, diyeceksiniz. San ıyo­
rum, ayrı olguyu birçok insan yaşadı. Yaşanmaya da
olanca h ızıyla devam ediliyor. Kendimden hareketle
edindiğim sonuçları açığa çı kartmay ı , daha uygun
gördüğümden böyle başladım yazıma.
Şimdi düşünüyorum; Karya, Neriman Abla ve
ben . . . O yılla rda böyle örgütlenmeler sağlam temelde
bizim dünyam ıza girmiş olsayd ı , san ıyorum böyle bir
yabancılaşmayı yaşamayacaktık. Çünkü, ortak çal ış­
ma ve paylaşma özü her i kimizde de vard ı . . . Politika ü­
retme, örgütleme ve yöntem geliştirme konusunda da,
bulunduğumuz çevre içinde iyi durumdayd ık. Ne yazık
3
Müslüm KABADAYI
ki, en önemli eksiğimiz köylü dar kafa l ı l ı ğ ı n ı aşama­
mak, çevrenin giderek a ğ ı rlaşan körleştirici eğilimlerini
parçalayacak koşulları yakalayamamak veya yarata­
mamakt ı . . .
Eğer kişi ler, örgütler veya toplumlar çapında beli r­
lenen hedeflere yönelik çalışmalarda zorluklar yoğun­
laşm ış da buna uygun bir mücadele hattı geliştirile­
memişse ya da bu mücadeleyi yürütecek niteli k sıç­
raması kişiliklerde meydana gelememişse, t ı kanma,
kopma ve yabancı laşma süreci kendiliğinden devreye
giriyor. Yaşantıların, alanların farkl ı laşması da ya­
bancı laşmanın bir başka nedeni olarak karş ı mıza çı kı­
yor.
Şimdi yabancılaşmanın aşılması konusunda
Karya'nın işlevine yönelebilirim. Ortaklaşmacılığın ge­
lişmediği her koşulda en yakın dostlar, yapı lanmalar
arasında bile bir yabancılaşma kaçı n ı l maz olarak
gündeme geldiğine göre, çözümü de ortaklaşmacılığı
geliştirecek ili � kilerde, yapılanmalarda aramak ge­
rekmiyor mu? Insancıl Ankara Temsilciliğindeki yo­
larkadaşlarımızın geliştirdikleri proje maya tuttu. Neydi
bu proje? Açı k adıxla Bilimsel ve Kültürel Araştır­
malar-Yayıncılık Uretim Kooperatifi , kısa adıyla
Karya... Ankara insancıl Emekçilerini 15 Tem­
muz'da Antakya'ya davet etmiştik. konuyla ilgili dost­
ları m ızın da katıld ı ğ ı Karya'yı tan ıtma-ta n ı ma ve ge­
liştirme toplantı mız oldukça verimli geçti. O günlerde
anasözleşmenin son düzeltmeleri yapı lm ıştı . Biz de
Antakya'dan 6 arkadaş ı m ızın kat ı l ı m ıyla kuruluşuna
destek verdik. Ticaret Bakan l ı ğ ı'ndan anasözleşmenin
onayla n d ığ ı n ı ve gazetede yayı nlanarak tüzel kişilik
kazand ı ğ ı n ı öğrenince daha da heyacanland ı k. Bu he­
yeca n ı , açmak istiyorum.
insanın düşgücü, hülyalı yanı ve yaratıcılığı özgür­
leşmesiyle yakından ilgilidir. Çünkü ilgi bilginin besle­
yicisidir. Ailenin, toplumun, devletin baskıcı bir n itelik
taşıdığı düzenlerde, eğer kişi kendini özgürce örgütle­
me sürecine giremiyorsa, çocukluğundan itibaren pasif
 bir kişilikle hep kendine sunulanlar çerçevesinde sü­
rüklenip oluşmaya bir tür mahkum oluyor. Bu gerçeği ' .

bir başka süreçle bütünleştirerek değerlendirmek isti­

'

yorum. insancıl'ın Ağustos sayısı nda Cemi l Güzey'in .t ·

"Bilim ve Çağdaş Kölelik" başl ı ğ ıyla yayı nlanan yazı­

sı nda bilim ve teknolojinin bir· avuç bilim adamı ve Tarantula
teknolog elinde çok geniş kitlelere yönelen bir silah
haline dönüştüğüne işaret edilmişti. Emperya list­
kapitalizm çağ ında devasa üniteleriyle bilim ve tekno­
loji kurumları, laboratuvar ve telekominakasyon tesis­ Geldi i�te... geceyi kutsuyor töresi
leri, bilginin de belli tekellerde toplanmasına yol aç­
Yine k�anmı� yürüyor
mıştır. Ekonom ik sömürü biçimiyle bu tekellerin em­
perya list ülkelerde tükettikleri teknolojileri bağ ı m l ı ülke­ kaçı§Sız bakı�larla
lere "kakalayıp" o ülkelerde teknoloji çöplüğü oluştur­
dukları biliniyor. Bu özellikle bilgisayar vb. teknoloji ü­ imkansız a�amların sağdıcı
rünlerinde çok net biçimde yaşanıyor. Diğer yandan da
bu alanda programcıdan tamirciye kadar uzanan ara Derisinde gizlice büyüttüğü
uzm a n l ı klar da, bu sömürü çarkı n ı n yeni "beyaz göm­
leklileri" olarak karşım ıza çıkıyor. Topluma yabancı la­ sonuncu tehlikeyi... yanında getiriyor
şan bu insanlarla birlikte onların yayd ı kları teknolojiyi Tuzaklar katarıyor durmadan
kullanabilen "azı n l ı k"da, geniş kitleler üzerinde bu araç­
ları bir farkl ı l ı k aracı , bir bilgi üstünlüğü mekanizması Yine...
olarak kullanmaktad ı r.
Bu gerçeği, Ağustos 95'te (istanbul Taksim'de de
a bartı larak rekla m ı ya p ı ldı) büyük bir reklam kampan­
yasıyla Dünya' n ı n gündemini işgal eden Windows'95 Trafik lambalarına, ate� böceklerine
örneğiyle somutlaya l ı m . Aslı nda Windows 3 . 0' ı n cila­
yıldızlara saldırıyar bir de, samanyoluna...
lan ı p pariatı larak "bilgi dü nyası"n ı n Microsoft firması­
n ı n uluslararası bir imparatorluk kurma projesine Yolu liman kentlerine d�tüğünde
mahkum edilmesinden başka bir şey değildi bu dev
reklam kampanya s ı n ı n amacı. Konuyla ilgili yapılan zehirli bir salgı bırakıyor
yayı nlardan, "kötü motor"a sahip Microsoft'un bilgi­
işlem piyasas ına daha çok meta "kakalaması", emper­ yakamozlara...
yalist-kapitalizmin birçok alandaki uygulamaları n ı n bir
örneği olarak açık biçimde anlaşılabiliyor. Bu duru mun
diğer bir boyutu da, Internet servisi yoluyla ve "bilgi
Ayın karanlık yüzünden adama sarkıyor
toplumu" yutturmacasıyla tüm bilgilerin uluslararası
tekellerin politikaları n ı sunulmas ıdır. Bu alandaki tekel­ kimi geceler... ince bir iplikle
leşme süreci, çok tehlikeli bir gidiştir. Dolayısıyla bu
tekelleşmeleri parçalayacak ve emek kültürünü işçi ve En korkulu anlarımı seziyor
emekçilerin bilincine çı karacak teorik üreti m, kültür­
sanat pratiğinin gerçekleştirileceği örgütlenmeleri ha­ tehdit ediyor sonra
yata geçirmek gerekiyor. Karya, böyle bir amaca
yönelik kooperatifleşme deneyimini başlatıyor. ı�ıklar sönsün diye
Şimdi dön üyorum "biz"lere . . . Microsoft vb. tröstleri n,
imparatorlukları n ı "bilgi toplumu" aldatmacısıyla köle­
leştirilen (sömürülen ve ezilen) emekçilerin beyinlerini Karanlığı çok seviyor çünkü
kı skaca alara k kurmak isted i kleri ortada. "Biz"ler. ya­
bancılaşmanın gerilimi altında kendimizi "dağıtmak" ile görmek istemiyor kendini
meşgul üz. . . işte Neriman Ablalarımızla yabancılaşma
sürecimizi tersine çevirmek zorundayız. Çubuğu bu ölmek... istemiyor
a nlamda tersine bükmekle meşgul olma n ı n bir çok a­
l a n ı ndan ve örgütlenmesinden biri olara k Karya'yı Tarantula gibi
kökleştirmeliyiz.

Sinan KUTLU
Karya'yı kökleştirirken merkezi yapılanmadaki di­
sipl inli ve üretken çal ışmanın, okuyucu-sanatçı ve e­
mekçiler aras ı ndaki güvene dayal ı demokratik i l işkiler­
le güçlendirilmesi önem taşıyor. Özellikle taşradaki
kültür-sanat çalışmalarıyla bilimsel araştırmaları n bü­
yük fedekarl ı k gerektirdiği ortada olduğuna göre.
Karya şu belerinin hem merkezde üretilecek politikala­
ra aktif katı l ı m ı n ı hızland ıracak hem de bilgi akışı n ı n
araç-gereç akış ıyla dayanışmaya dönüştürülmesini
sağlayacak bir yapılan maya özen göstermeliyiz.

4
Karya ve insancıl Okuru
"Şimdi Yürümenin Tam Zamanıdır"
Onlar, yani insanlaşmanın tam karş ı s ı nda olanlar,
olanca hızlarıyla koşarken; hayatı n hemen her alanın­
da örgütlenerek palazlanı rken ve sömürü imparatorlu­
ğunun kalelerini bir bir sağlamlaşt ı rı rken, bizlere en
azından yürümeye başlamak düşer.
Bu ülkede sosyalist muhalefetin en büyük açmaz­
larından biridir "yürümenin" anla mına vara mamak. Su,
nasıl ki, dereler halinde ırmakları; ı rmaklar nası l ki
denizleri oluşturuyorsa, yürümenin de o büyük yürüyü­
şe dönüşene kadar dereleri ve ı rmakları olmal ı d ı r.
Muhalif kitlede ise, yürümek denilince sadece miting­
lerde yürümek anlaşılıyor. Oysa, yürümek, her alanda
gerçekleştirilmesi gereken bir eylemdir. Bir mitinge
katı larak yürüme ihtiyacını doyuran m uhalif kişi ileriye
attığı bir adıma karş ı l ı k, mitingden sonra bir Sezen
Aksu kasetini hayranl ı kla dinleyerek veya bir Orhan
Pamuk rom a n ı n ı büyük bir heyecanla okuyup övgüler
dizerek, onlarca a d ı m geriye atma ktadır.
Yürümek bir alanla sınırlıysa, ne bunun adı yürü­
mek olur; ne de büyük ve "son" yürüyüş düşleri gerçe­
ğe dönüşebilir. Yürümek, hayatı n her alanında sömür­
gen ideolojinin egemenlik kurduğu her alanda yürümek
ise "YÜRÜMEK" olur. Aksi takdirde gerçekten yürü­
meyi becereniere ayak bağı olan mastürbatörlerden
farkımız kalmaz.
insancıl Okurları KARYA ile ikinci Adımı Attı.
I nsancıl, bundan beş yıl önce birçok zorluğa rağ­
men kurulurken muhalif-alternatif(yani Sosyalist) bir
kOltür hareketi için ilk adımı atm ıştı . Varl ık nede­
ni,diğer dergilerden oldukça farkl ıyd ı . ilk kez, bir dergi
d ürüstçe okur-yazar ilişkilerini sorguluyor;okurun silki­
nerek edilgenlikten kurtulmasını öneriyor ve böylece
"yazar olma" gibi bir iktidar alan ını reddediyordu. Bu
farkl ı l ı ğ ı n söylem düzeyinde kalmaması için, okurlara
da çok şey düşüyordu: Okur,sadece okumakla yetin­
memeli; okuduğunu sindirebilmeli, sorgulayıp eleşti­
rebilmeli ve benimsediği tezleri somutlayabil meli, yani
hayata geçirebilmeli ve yazarın da bunu hayata geçirip
geçirmediğini denetleyebilmeliydi. Tabii; yazı yazma
çekingenliğinden kurtulmalı, düşüncelerini yazıyla so­
mut ve net bir biçimde a ktarmayı öğrenmeliydi. . .
Aradan geçen ilk dört yı lda, bir çok yazar geçti
dergiden.
Özellikle ilk sayı larda, bir çok yazar, "okur-yazar"
bütünleşmesi O stüne çok şey yazd ı . . . Ama
somutlamaya gelince, çoğu ortadan kayboldu. Çoğu,
yazın yaşamına başlamasını ve popüler olmas ı n ı bile
l nsancıl'a borçluyken, I nsancıl'da yazıları n ı n çıkması­
nın rantı n ı yerken, silah ı n ı bizzat I nsancıl'ın üzerine
s
ibrahim DEMiRCAN
çevirdi. Çünkü onlar için sadece yazmak vard ı . Yaz­
mak, onlar için bir edebi tatmin alan ıydı ve eylemiilikle
i lgisi yoktu. Oysa yazılanlar yaşam ı devindirmek için
yazılmıyorsa, politik/edebi bir mastürbasyondan öteye
geçemezdi. Onlar, Insancı l'la bu yüzden çeliştiler; çün­
kü I nsancıl, varoluş nedeni gereği bir noktadan sonra
lafazan mastürbatörleri kabul edemezdi. Tek tek hepsi
silindi.
Onların derdi kültür alanında yürümek değildi; Star
Sistemi ise, bazı ların ı n kendisiyle bütünleşmesine izin
verdi: Özgürleşmişlerdi(!) Art ı k sol jargonlarla lafazan­
l ı k yapabilirler, ama bunu hayatı n akışıyla birleştirme­
yebilirlerdi. ilk adım atılm ıştı, ama ikinci adıma sıra
geldiğinde çoğu ayakbağı olmaktan öteye geçememiş,
kendi hedefleri I nsancıl'ın varlık nedeniyle çeliştiği için
insancıl'ı reddetmek zorunda kalmışlard ı .
I nsancıl'ın dördüncü y ı l ı nda Ankara'da birbirini ta­
nı mayan beş-on I nsancıl okuru çıktı ve i nsancıl'ın
misyonunu ciddiye alacakları n ı ve benimsediklerini
kan ıtladılar: Kendi olanaklarını zorlayarak, edebiyat
tarihinde (belki de) ilk kez taba� inisiyatifini gerçekleş­
tirerek temsilcilik açtı lar. Seminerler, tartışmalar,
gösteri ve dinietiler düzenlediler. üstelik, Insancı l'ın
varl ı k nedenine ve savunduklarına uygun olara k, ve­
sayet ve icazet sistemini reddettiler. i NSANCIL YE­
ŞERMIŞ, B I R YAPRAK VER M I ŞTI. Bunu Antakya ve
Adana izledi;
Şimdiyse başka şehirler. . . I nsancıl, yapraklanmaya
başlamıştı. Sıra çiçek açmaya gelmişti; yani ikinci a­
d ı m atı lacaktı. i kinci adım, dergi sürecinin bir çeşit de­
vam ı niteliğinde olsa da, dergileşmeden farklı olma­
l ıyd ı ; tıpkı çiçeğin dal ve yapraklardan farklı olması
gibi . .
I kinci a d ı m ı n adı KOOPERATiFLEŞME idi. Madem
ki I nsancıl, bunca yıl, kapitalizmin kültür endüstrisini
ve yaratılan Star Sistemini karşısına alm ıştı; öyleyse
kuru eleştirilerle ve egemen ideolojinin deşifrasyonu ile
yetinilmemeliydi. Kültür endüstrisini oluşturan tekelle­
rin karşısına bir alternatif ile dikilinmeliydi. Tekelleri
yıkamayacağ ı n ı n bilincinde olan, fakat buna rağmen
etkinliğini kırabilecek bir alternatif ile çıkmal ıydı bilinç­
lerinin özgürlüğüne sahip çıkanlar. "Edilgen değilim"
diyen okur, bira raya gelmeli; tekellerin ticarete en­
deksiz yayın politikalarından kurtulacak bir yayıncılık
alanı yaratılmalıydı. Yani, müslüman mahallesinde
(bile bile) salyangoz satılmalıydı.
Ve 8 Eylül 1 995. I nsancıl okurların ı n (ve yazarla­
rının) devindirmesiyle KARYA kuruldu. Burjuva hege­
monya s ı n ı n en çok hissedildiği alanın, Medya'nın kar-
 şısı nda alternatif bir "Karşı-Medya"alanı açı l d ı .
Onlar burjuva hegemonya s ı n ı n deva m ı için ne ya­
pıyorsa, KARYA da, onu kırmak için, ne yapması ge­
rekiyorsa yapacaktı. Ta bii, muhalifliği nden ve dürüst­
lüğünden ödün vermeyerek. Burj uvazinin "burjuvaya
yakışan" yöntemlerini red derek . . . Insan bi lincini ışıtan,
özgürleştiren ve etkinleştiren yöntemlerden şaşmaya­
rak . . .
insancıl Okuru Kaç Kişi?
Kooperatiileşmeyle muha lif kültür mücadelesi nde
atı lan ikinci a d ı m , aynı za manda Insancıl okurları için,
bir sınama evresini ifade ediyor, i nsancı l'ı beş y ı l d ı r
ortalama üç-dört bin kişi okuyor. Özellikle en kötümser
rakamları veriyoru m . Bu süreç içinde "kemikleşmiş" o­
kur sayısı, yine en kötümser tahminle bin küsür olma­
lı. Bu sayıdaki okur, bunca yıl neleri okudu? insani bi­
linci dumura uğratanların kim ler olduğunu ve bi linci
nasıl dumura uğrattı klarını , i nsanlaşmanı n ne anlama
geldiğini ve bunun için herşeyden önce edi lgenlikten
kurtulunması gereğini, muhalif kültür m ücadelesinin
sosyalist ideoloji ve diyalektik (ve tarihsel) materya­
l izmle anlamlı olaca ğ ı n ı , star sisteminin yarattığı put­
ların vs etkilerinin kırılması için bilinçli bir yayın örgüt­
lenmesinin gerekliliğini, sorgulayıcı ve yazarı n ı denet­
leyeceği konusunda kuşku barındı rmayan müdahaleci
okur olunmasının zorunluluğunu . . . vs. okudu. Pekiyi
kaç Insancıl okuru, bunca yıl yazılanları s ı rf okumuş
olmak ve "Brava ne de güzel yazm ışlar" demek için
değil de; olumladıklarını hayata geçirmek, olumlama­
d ı klarını eleşti rrnek ve müdahale etmek için oku­
du?işte bu anlamda, şu soru elzem oluyor. i N SANCIL
OKURU KAÇ KiŞi?
i nsancı l'd� yayınlanan ve özellikle pratiğe yönel ik
yazılar(kooperatif, okur-yazar bütünleşmesi, V . s.) ciddi
bir iti raz ve alternatifle karş ı laşmad ı . Bunun iki anla mı
var: Ya okur, yazılanlafı cidd iye almad ı ; ya da ciddiye
aldı ve olumladL. Ciddiye alma yazıla rı yukarda verilen
Insancıl müşterisini belirten sayı içinden ayıklamak
gerekiyor. Çünkü, bu kişi ler, Insancıl'ın varl ı k nedenini
ve m isyonunu anlamamış kişiler olarak, sadece
Insancıl'ın satına lıcısı ve okumuş olmak için okuyucu­
su sıfatı n ı hakkediyor. Bu kesimin h ızlı bir şekilde
i nsancıl'ın misyonunu idrak edebilmesi ve seçimini
yaparak ya tamam, ya devam demesi; yani gerçek
i nsancıl Okuru haline dönüşmesi gerekiyor. lnsanc ı l'ı
ve okurunu diğer dergilerden farklı kılaca k en önemli
özelliğin bu olması gerekiyor: KES i N L i KLE BiR GRAM
DAHi POPÜLiST OLMAMAK,
Yazıla nları ciddiye alan kesime geli nce; bu kişi lerin
acilen bu "ciddiye a l ışlarını" sorgulaması gerekiyor.
Çün kü bugüne kadar belki böyle bir şansları yoktu, a­
ma şimdi var: insancı l'ın varoluş nedenini ve misyo­
nunu ciddiye almanın en önemli ve somut göstergesi
bu kooperatifi (KARYA'yı) yaşatmak ve güçlendi rmek­
ten geçiyor.
Yapılacak şey, ilk aşamada çok basit ÜYE OL­
MAK. Çünki a rtık, bu aşamada gerçek i nsancıl okuru
sayısın ı , kooperatifin üye sayısı verecek. Dolayis ıyla ,
bu sayı en kötümser tahminle bini bulma l ı . Zaten koo­
peratif a lternatif bir güç olara k varlığın ı hissettirebile­
cek ve misyonunu yerine getirecekse, ancak belli bir
sayıya ulaşarak bunu, başarabilecektir. Zaten, örg üt­
lenme ve kooperatifleşmenin mantıki çatısını da bu
"biraraya gelerek g üçlenme" hesa bı ol uşturma ktad ır.
Daha. önce benzer hesaplar yapılmış olsa da tek-
6
rarl ıyoru m. Bin üye çarpı 300bin TL. a idat, sonuç bel­
li. Ya bu hesabı Insancıl'ın resmi satış ına göre, yani
üç-dört bine göre yapsak. . Ya bu hesa b ı , her dergiyi
enaz iki üç kişinin de okuduğu olas ı l ı ğ ı n a göre yap­
sak . . . Ayda en azından bir kitap (veya benzeri bir ürün)
çıka rmak, kooperatifin en sıradan işi hal ine gelebile­
cektir.
Evet, 8 Eyl ül 1 995'de dal tomurcuklandı, tarn urcuk
çatlad ı ; s ı ra çiçeğin serpilip gelişmesinde Bunu da
ancak dürüst yazar ve okurlar başarabilir
KARYA . i nsancıl' ın Tekkesi Mi ?
Kuşku suz HAYlR : Bunun iki nedeni var
Birinci olarak: muha lif kültür mücadelesinde tüm
sol çizg ileri muhatap gören ve hepsini devind irmeyi
a maçlayan M . B. Mısır'ın deyi miyle, birb1riyle kesişip­
kesişmeyen bir çok sol çizg iden biri olmaktan çok, bu
çizg ilerin b ı rakt ı kları boşlukları dolduran, yani bir
platform olmayı ama Ç layan bir misyon taşıyan
insancıl, böyle bir tutarsızl ı ğ ı n öznesi ola maz.
i kinci olarak; bu dergide, tekkeoi zih niyetin sonuçta
fanatizme, manipülatif süreçlere tekabül edeceğ i ; do­
layıs ıyla yıkılmaya ça l ı ş ı lan sömürgen zihniyetlerle
aynı noktaya düşüreceği çok kez vurg ulandı ve vurgu­
lanacak. Dürüstlüğü ve tutarl ı l ı ğ ı sürdürmek, bu an­
lamda çok önemli.
Pekiyi, KARYA niye insancıl'ın bağrından doğdu?
KARYA'nı n Insancıl'ın bağ rından doğması çok "doğal"
bir akışın sonucu. Çünkü insancıl' ın va roluş nedeni ve
üstlendiği misyon, böyle bir süreci zorunlu kıl ıyord u .
B u , KARYA ile tekke kuruluyor anlam ına gelmez.
Ama , kuşkusuz, diğer dergi okurları n ı n (hatta ya­
zarları n ı n da) kendi lerini sorgulama larının bir vesile­
sidir KARYA a d ı m ı . Bu bağlamda popülizmin, fana­
tizm in, tekkeciliğin, hedefe gerçekten yürüme konu­
sunda ciddiyetsizliğin, tutarsızl ı ğ ın ve dürüst olma­
m a n ın sınama yeri olacaktır KARYA. Bir bakıma,
SOL'daki "amip bölünmesinin" gerçek sorumluları tek
tek netleşecektir. En solday ı m , iddiasıyla ortaya çı kan
ama Sezen Aksu veya Ezginin Günlüğ ü'nü teşh i r et­
meye dahi gücü yetmeyen bir günlük gazetenin (para
babala rından değil, bizzat kendi kitlelerini kaybetmek­
ten korkuyorlar) ne kadar solda olduğu KARYA plat­
formunda ortaya çı kacaktır. l nsancı l'a yakın 'o lduğunu
ileri sü ren Evrensel Kültür Derg isi ve gazetesi va rs ın
çeşitli nedenlerle yayın hayatiarına ve politikalarına
devam etsin ler; ama KARYA platformundan da kaç­
masınlar. Bu davet, tabii ki muha lif çizg ide olduğunu
iddia eden tüm yayınlar için geçerl i .
T ü m ü , bu yazıyı görmezlikten gel mesin v e kendi
sayfalarında yayınlasın. Bu deneyi hep birlikte yapa­
l ı m : iktidarın sadece bir araç olduğunu, amacı aşama­
yacağını kanıtlaya l ı m . Bu güne dek inatla tekrarlanan,
ortak ama çlarla biraraya gelmiş kişi ya da grupla rın
yönetime gelemeyince amaçtan çark edip, mücadeleyi
b ı rakıp sekteye uğratması süreçlerini mahkum ederek
gerçekten tarihe gömel i m . Bunu bir küçük kooperatifte
beceremezsek, eskaza iktidar olsak nas ı l becereceğiz?
KARYA, va roluş nedeniyle kendini sınırl ıyor. Do­
layısıyla KARYA'ya katı lanların da niyetleri bu va roluş
nedeniyle s ı n ı rlanacak. insan1ar, ticari olmayan mu­
halif b i r yayı n politi kasının nasıl gerçekleşeceğini gö­
recek ve kitleye gösterecek. Sentetik yazar ve sanatçı­
lar, bu atmosferde yaşayamayacak, fakat, insanlaşma
sürecini kesinti ye uğratmamış her kişi her insan ı n , ti­
tiz düşünce ve ernekle donattığı her ü�etim sürecinin
 mutlaka meyva verebildiğini kanıtlayabilecektir. KAR­
YA star sisteminin insanlarda yarattı ğ ı (sahte)aşağ ı l ık
kompleksini ve özgüvensizliği kıracaktır. Bir ürünün
yayınlanması, uzun ta rtışma süreçlerinden sonra İçimde uyanan duyguyu
kollektif bir iradenin sonucu olarak ve hiçbir ticari ve
kim yalaniayabilir
popülist kaygı güdülmeden gerçekleşecektir ve ürün­
hangi yasa koyucu
lerin çok satmas ı ndan çok, çok okunup çok anlaşıl­
bir a§kı durdurabilir
ması önemsenecek ve bunun için ne yapılması gere­
kiyorsa, (mesela sübvansiyon) o yapılacaktır. Tabii bu, güveniyorsan kurallarına

sadece yazın alan ıyla s ı n ı rl ı olmayacak; i nsani üretim çık sokağa bak
hangi alanda olacaksa o alanda aynı çaba gösterile­ egsoz dumanları
cektir. a§kın yokluğudur
'Ben edebi ya da sanatsal/bilimsel birşey üretmiyo­
rum; üretmeye de niyetli değilim . . . Öyleyse üye ol­ Kanatlan çırpınan bir çocuk
m a m ı n da gereği yok." diyecek olan varsa; onlara vitrinieri seyrediyor
şöyle yanıt verilebilir: Spartaküs'ü arıyor
- KARYA, sadece edebi-sanatsal-bi l imsel ürünlerin Romalı askerler
üreticisinin değil, alıcısının da işine yarayacaktır. Çün­
kü, bilinci körleştirip karartan, manipülatif süreçlere so­ sen buyuruyorsun
kan ürünleri "almak ve izlemek" zorun da kalmayacak­
fildi§i sarayından
t ı r.
a§ka geçit yok
- Bu sürecin zorunlu sonucu olara k da, "al ıcı", hiç­
aııka geçit yok
bir şey üretmeyeceği iddiasını terkedecek, bunun
zerkedilmiş bir aşağ ı l ı k kompleksi, özgüvensizlik ve a§kın insanı barındırmıyorsa
yapay bir tembellik ifadesi olduğunu farkedecek ve ışı­ sözetme çocukların gözya§larından
yan bilinciyle, insanlaşmanın gerektirdiğini yapacak ve özenle kurduğun turnceler -
mutlaka üretken bir varl ığa dönüşecektir. haykırıyor konU§madan
Bu yukarda sayı lan olas ı l ı kların gerçekleşme­ a§ka yasak koy
si, günlerle değil belki yı l larla birlikte ölçülecektir. Ama, a§ka yasak koy
bir kere ok, yaydan çıkmış olacaktır. Ad ı m ı sağlam­
laştıracak olan, yine insa n d ı r; bu ve benzeri yazıları Kanatları çırpınan bir çocuk
ciddiye a l ı p ben imseyecek ol.a nlard ır. Çünkü bu saat­ atom bombasının külleri arasında
ten sonra nicelik önemlidir ve KARYA üyeleri onlarla, annesini anyor
yüzlerle değil binlerle sayılmaya başland ı ğ ı zaman
misyonu nu sağ l ı kl ı olarak gerçekleştirebilecektir. Sis­
sen korkular büyütüyorsun
teme karşı olduğ unu açı kca belli eden ikiyüz-üçyüzbin •
gizlendiğin kuytularda
kişi varken, Sol çizgide olduğu inancıyla bu yayın ları
a§k tehlikedir
okuyan elli-altm ış bin kişi varken, i nsanc ı l ' ı (ve d iğer
tehlikelidir a§k
dergileri) okuyan on-onbeş bin kişi varken, KARYA'nın
Liye sayısı yüzü aşamazsa, bu durum ancak (en azın­ ürkütüyorsa a§k seni
dan insancı l okuru için) uta n ı lacak bir durum olur. yüreğini yokla
Devrim; veya devrim için yapılacak her mücade­ direncini ölç
le,bir kördöğüşü değ i ld i r. Körleşmen in g irdabında bo­ söyle ...
ğulanlar veya bilinçlerini bilinç kasaplarının ellerine yoklukta açan gülü kim tutuklayabilir
teslim etmiş olanlar, istedikleri kadar çırpınsın lar; is­
ted ikleri kadar mücadele ettiklerini sansınlar, burj uva­ Kanatlan çırpınan bir çocuk
zinin kucağ ından kendi kaderlerini kendi leri yazamaz­ dağlar kurşunlanırken
lar. Nurhak'ta yürüyor
KARYA, burjuvazinin kucağ ı ndan inmek demektir.
Ağ ırlığınız ne olursa olsun, birisinin kucağ ı nda iseniz, sen suskular besliyorsun
onun a ğ ı r l ı ğ ı n ı arttırmaktan başka işe yaramazs ı n ız;
kararını§ §afaklara
ve eğer o düşecek olursa altında ezilmeye mahkum­
dinle
sunuz demektir. Ama aya ğ ı n ız yere basıyorsa, baş­
dünya kanıyor
langıçta istediğiniz kadar c ı l ız olun, a ğ ı rlığ ı n ız size a it­
tir ve yazg ı n ızı yine siz belirleyeceksinizdir. kanıyor a§k

Ey umursamayanlar: Siz olmasanız da; 'Çocuk" çırpınan soluğun yaralanmııı §arkıları

kucaktan indi; özgürce serpilip gelişecek; küçük ve cı­ konu§turamaz
l ız da olsa adı mlar atacak, "mili metrik mücadelesini" a§kı koru
'
sürdürecek. Size sadece Şunu hatırlatayım: Eğer ki bilmelisin
silkinip de UMURSAMAYA başlarsan ız, bu mücadele a§k kavgadır

Berrin TAŞ
santimetrik, metrik hatta kilometrik mücadeleye dönü­ kavgadır barı§
şür; dere, ırmağa, ı rmak denize dönüşür. As ı l
güç(çoğunluk) biziz ve sömürgen köleleri ni kand ı ra­
madığı sürece yaşayamaz; bunun farkında olun ı

7

Uğur Karabağlı: "Bu yürüyüşü
insancıl okurlarının desteğini
düşünerek başlattık"
Kültür Sanat alanı nda yeni faaliyete başlayan Bi­
l i msel ve Kültürel Araştırmalar Yay ı ncı l ı k ve Üretim
Kooperatifi kısa ad ıyla KARYA başkan ı Uğur
Karabağl ı ile yapılan söyleşiyi aşağıda yay ı n l ı yoruz.
iNSANCIL - Bu sürece neden gereksinim duydu­
ğunuzu a nlatır m ı s ı n ız?
Uğur Karabağlı (UK) - Kurmuş olduğum uz bu
yapılanma sonuçta kapitalizm koşulları içinde faaliyet
gösterecektir. Fakat bu sistemde a l ı p baş ı n ı giden ve
endüstrileşen Kültür-Sanat süreci yaşıyoruz. Bunu bize
dayatan ve her türlü üretken emeği, ürünü tekelleri a­
rac ı l ı ğ ıyla metalaştıran yani pazara sunan, pazarlayan
kar amaçlı kurumsallaşmalar gündemi belirlemektedir.
Bu tekeller "sanatçı" yaratmakta, sanatç ı n ı n nasıl ol­
ması gerektiğ ini belirlemekte, bu standartıara uygun
"sanatÇılara" ödüller, teşvikler transfer ücreti ödenmek­
te. Yani sanat ı , sanat insa n ı n ı "yetenekle'' köreltmek­
tedir. Emek veren insa n ı n üretken olabi leceği ni· hep
gözardı etti, ettirdi kapitalizm . Yan ı lsama yarattı,
varm ış gibi gösterdi . Kötüyü iyiye ikame ettirmeyi, va­
roluş nedenleri olan kar'a, sömürüye koşutlad ı . i nsan­
lara sanat adı altı nda hiçliği ve bayağ ı l ı ğ ı sundu. I şte
tam bu noktada, biz sosyalistlerin ürettikleri okuruna
ulaşamadı. .. toplat ı l d ı . .. ulaştırılamadı. .. Dağıtı m tekel­
leri kurdu, bu tekellerin i nisiyatifine bıraktı. Çoğu yerde
balyalar açılmadan iade edildi. Peki b izlerin sol m u­
halif insanları n kültür sanat a l a n ı nda ne yapması ge­
rekirdi. Buna muhalif olarak katı l ı m ı n demokratik işle­
diği genel kurulları nda her üyeye bir oy hakk ı n ı n (kaç
pay sened i a l ı rsa alsın) olması nedeni ile kooperetif
tasarlandı ve kuruldu.
iNSANCIL - Kimleri içine alacak bir örgütlen me
tarzı düşünüyorsunuz?
UK - Bir platform yarata bil meyi düşün üyoruz.
Platformdan anlaşı lacağı üzere, yukarıda değindiğimiz
gibi sol m u halif okur Ve yazarları içine alabilecek geniş
bir çeperle örgütlenmek istiyoruz. Yani geçm işte yaşa­
nan sadece yazarları içine alan bir kooperatif yerine o­
kur ve yaza rları birlikte içine alabilecek bir kurumsal­
laşmadan bahsediyoruz. Her muhalif okurun yazar da
olabi leceği anlayışından hareketle bu düşünceyi savu­
n uyoruz.
iNSANCI L -Geçmişte yaşanan AYÇA, YAZKO gibi
kooperatiflerden farklı en temel nokta bu olsa gerek.
UK - Pek tabii . . . bunları n yanı sıra sadece kitab
bası m ı ve dağıt ı m ı değil tiyatro, resim, müzik, fotoğ­
raf, bale felsefi ve bilimsel çalışma ve araştırmalar ya-
8
Söyleşi
iNSANCIL
pan toplulukların kurulların da olduğu ve okurların
kendi içlerinde oluşturd ukları temsilcilikler aracı l ı ğ ıyla
onlara da ulaşabilecek bir örgütlenme tarzı olara k ko­
operatif.
iNSANCIL - Yani okurun da içinde olduğu ve e­
meğini değerlendirebildiği yapılanma olara k görülüyor.
UK - Muhalif kültür sanat dediğimiz zaman bunu
önem l i sorumluluk ve edimleri var demektir. Muhalif
okur, dergisini gazetesini okuyarak kendi içine ka palı,
edilgen olmadan ve yazılandan direkt olara k
yönlenmemek zorundadır.
Sü rece müdahale de edebilecek in isiyatifle yetkin
olduğunu hissetmeli, savunmal ı d ı r. Her genel kurulda
kendi düşündüğü projeleri gerçekleştirme sorumlulu­
ğ u n u ve hakk ı n ı elde etmiş olaca ktır. Bulunduğu yer­
den direkt olara k ilintilenecek şube ve temsilcilikler a­
çabilecek ve ürünleri ni-üretimlerini ulaştırabilecek ka­
nalları açabi lecektir.
iNSANCIL Peki bu sürece katkıda bulunma k, üye
-
olmak isteyen okur ve yazarları n yapması gereken
nedir?
UK - ilk etapta üyel i k aidatı olara k ilk Genek Ku­
rul'a kadar her ay 300. 000 TL ve bir setere mahsus
sermaye taahhüdü olara k 1 . 000. 000. TL ile üye olu­
nabil ir. Bu koşulları ağır bulan arkadaşların kendi a ra­
larında beli rleyecekleri bir kişiyi üye yapma imka nları
olabilmekted ir. Ulaşmak isteyen arkadaşları m şu anda
insancıl Ankara Temsilciliği olara k kulland ı ğ ı m ız ad­
resimizden bilgi· edinebilirler. Uzu n bir zamandan bu
yana yapılması düşün ülen bu örgütlenmenin kurulu­
şunu bizler gerçekleştirdik. Bu yürüyüşü Insancıl okur­
ları n ı n da desteğini alarak başlattık. Bu yürüyüşe h ız
vermek maddi destekle katkıda bulunmak ve düşünce­
leriyle güzelleştirmek isteyen muhalif insanları m ızı gü­
zel gün lere merhaba demeye çağ ı rıyoruz.
Teşekkürler.
KAR-YA
SINIRLI SORU MLU BiLi MSEL VE KÜLTÜREL
ARAŞTIRMALAR YAYINCILIK VE ÜRETi M KOO­
PERATiFi
Parantez içindeki açıklamalar d ı şı nda tamamen
kooperatif a nasözleşmesinden yapılan a l ı ntı larla oluş­
turulan aşağıdaki metin , kooperatif sürecinin açı klan­
ması ve tan ıt ı l ması amacıyla haz ı rlan m ıştı r.
ÜNVAN:
MADDE-3 Kooperatifı n ünva n ı , S ı n ırlı Soruml u Bi­
limsel ve Kültürel Araştı rmalar Yayı n c ı l ı k ve Ü retim
 Kooperatifidir. Kısaltılmış adı KAR-YA'd ı r.
Merkez ve Şubeler:
MADDE 4- Kooperatifın merkezi Ankara'dadır.
Kooperatif, gerekli gördüğü takdirde yurt içi nde ve
dış ında şubeler açabilir
Amaç ve Faal iyet Konuları:
MADDE 6-Kooperatifin amacı, ortaklar ı n ı n bilim­
sel, kültürel ve sanatsal gelişimine katkıda bulunmak
suretiyle ekonomik yarar sağlamaktır. Bu a macı ger­
çekleştirmek için:
1) Ortakları n ı n bilgi ve kültürünü geliştirici ve araş­
tırmalarına yard ı mcı olacak yayınları (kita p, dergi, ga­
zete, broşür, ansiklopedi ve diğer bütün yayın araçla­
rı nı) orta klarına sağlamak; onların yaşamları n ı ve e­
serlerini içeren, onları tan ıtan, kitap, dergi, gazete,
broşür, af�; rozet, poster, resim, dia ve· benzeri yayı n­
lar yapmak; ortakların ihtiyacı olan her türlü bası l ı ev­
rak ve kırtasiyeleri ni sağlamak,
2) Yurtiçinde ve yurt dış ında, gelişen çağdaş eğitim
ilkelerine uygun her türlü bilimsel ve sanatsal yayı nları
üretip ortaklarına sağlamak; ortakları n ı n yazd ı kları,
çevirdikleri, hazırladı kları kitap, dergi, yard ı mcı kitap
ve broşürleri yayınlamak, bunun için matbaalar açmak
ve bunların tanıtı l ı p dağıtılması için yurt düzeyinde
temsilcilikler açmak,
3) Orta kları n ı n çal ı şma kon ulan ile ilgili olan her
türlü bilimsel, felsefi , kültürel ve sanatsal kon ularda
konferanslar, seminerler, paneller, sempozyumlar, a­
çı koturumlar, geceler; konuyla ilgili toplantılar, slayt
gösterileri fuarlar ve festival ler, anma geceleri düzen­
lemek, kurs eğitim ça l ışmaları ve yarışmalar yapmak,
bu konuda gerekli olan mekanları kiralamak, kiraya
vermek, binalar, arsalar satın a l ma k, inşaa etmek,
yaptırmak için gerekli araç ve gerecin, m akina ve mal­
zemelerin a l ı m ı n ı ve satı m ı n ı yapmak; bilimin, sana­
tın, felsefenin, kültürün gelişmesi, yayg ı nlaştı rılması
için kurumsaliaşmaya yönelik çal ı ş malarda bulunmak;
bu konularda çalışan kurumlarla birlikte konferanslar,
. paneller, seminerler açı koturumlar, geceler, fi lm ve
slayt gösteri leri düzenlemek,
4) Ortakların faaliyetlerini geliştirmek amacıyla:
a) Tiyatro oyunları, müzikaller, karagöz, kukla gibi
her türlü seyirlik oyunu halka sunacak topluluklar ku­
rar, oyunlar sahneler, senaryolar yazd ırır. Yazı l m ı ş
senaryoları a l ı r. Gerekli kostümlerin a l ı m ı , satı m ı , ima­
latı ve ithalatını yapar,
b) Sinema, televizyon, video filmleri üretir. Gerekli
çekimleri yapar, üyelerince yazılmış senaryolar ve si­
nema, video, televizyon, kamera, ı ş ı klandırma mal­
zemeleri n i a l ı r, satar, ithalat ve ihracatını yapar,
c) Her türlü dans, bale, jim nastik, halk oyunları
g rupları oluşturur. Gösteriler düzenler, seminerler,
konferanslar, paneller, açıkoturumlar, geceler yapar.
Bu konuda her türlü malzeme, kostüm ve makinan ı n
a l ı m ı , satı m ı , ithalat v e ihracat ı n ı yapar; fotoğraf, el
sanatları, resim, heykel kursları açar ve sergi ler düzen­
ler, fotoğraf sütüdyoları açar,
d) Her türlü video, televizyon, radyo, sinema gös­
terileri düzenler, filmler çeker, stüdyolar kurar, bunun
için gerekli makina, malzeme ve ses cihaziarı n ı n alı- ·
mı, satı m ı , ithalat ve ihracat ı n ı yapar,
e) Resim, heykel, seramik vb. gibi her türlü sanat
. ürünlerinin üretileceği ve antika değeri olan eşya n ı n
9
sergileneceği, satılaca ğ ı , atölyeler, galeriler, satış
yerleri açar, gerekli tesisler kiralar, kiraya verir, bu ko­
n uda gerekli makina ve malzemenin a l ı m ı , ithalat ve
ihracat ı n ı yapar.
5) Ürün lerinin yurt içi ve yurt dışı nda dağıtılması,
sergilenmesi, gösterilmesi, tanıtılması, satılması için
gerekli gördüğü her türlü işlemi yapar. Bu amaçla
dağıt ı m örgütleriyle yerleşik ya da gezici her türlü satış
merkezleri kurar,
6) Ortakları . için ses yayın ve kayıt stüdyoları açar
ve kiralar, buralarda, ortakları na ve diğer sanatçılara
kooperatif katkıda bulunmak üzere, plak, kaset vb.
doldurtu r, bu ürün leri çoğaltır ve yayar,
7) Orta kları n ı n ve yakı nları n ı n yararlanabileceği lo­
kal, lokanta, misafirhane, kitaplık/kütü phane ve sosyal
tesisler kurar, tanışma toplantıları tertipler, ortakların
çocukları na yararlı ve eğitici _çocuk yayı nları n ı n sağ­
lanması için araştırmalar yaparak dağıtı m ı n ı sağlar ve
yayı nlar.
Sermaye ve Paylar: Sermaye:
MADDE-7 Kooperatifin sermayesi, ortakları n taah­
hüt ettikleri payların toplam tutarından ibaret olup de­
ğişkendir. Ancak, sermayen in en az haddi 7. 000. 000
TL'dir. Kuruluşta bu sermayeni n tama m ı n ı n taa h h üt
edil mesi ve 1 /4'ünün peşin ödenmesi zorunludur. (Bu
sermaye 7 kurucu üye tarafı ndan taahhüt ed ilmiş ve
1 /4'ü olan 1 . 750. 000 TL de yine bu üyeler tarafı ndan
ödenmiştir. )
Paylar:
MADDE-B Bir ortakl ı k payı n ı n değeri 1 00. 000
TL'di r. Ortaklar en çok 1 000 pay taahhüt edebilirler.
Ancak her orta ğ ı n en az 1 O pay taahhüt etmesi zorun­
ludur.
Payların Ödenmesi:
MADDE-9 Ortakların taahhüt ettikleri pay bedelle­
rinin 1 /4'ü peşin, geri kala n ı ise yönetim kurulunca be­
lirlenecek eşit ayl ı k ta ksitler halinde ve en fazla 1 yıl i­
çinde öden i r. (Ortaklar, kooperatife üye oldukları ilk y ı l
için, 1 0 p a y karş ı l ı ğ ı olarak, e n a z 1 . 000. 000 T L taah­
·
hüt etmek zorundad ırlar. Ortaklar diğer yıllar için,
paylarla ilgili herhangi bir odeme yapmayacaklar, sa­
dece genel kurulca belirlenen m i ktardaki aidatiarı n ı ö­
deyeceklerdir.)
Ortaklık Payı Dışındaki Ödemeler:
MADDE-21 Ortaklar, taahhüt ve tediye ettikleri or­
takl ı k pay bedelleri dışı nda, kooperatifin amaçları n ı n
gerçekleşmesini sağla mak üzere genel kurulca karar­
laştı rılacak miktardaki katılım payı taksitlerini ödemek
zoru ndad ı rlar.(Bu miktar i l k genel kurula kadar
300. 000 TL olarak belirlenmiştir. Bu durumda ortakla­
rın kooperatife yapacakları ödeme şu şekilde olacaktır:
Ortaklar, üye oldukları i l k yıl için, sadece ilk yıla mah­
sus olmak üzere, 1 . 000. 000 TL taahhüt edip bunu en
geç bir yıl içinde ödeyeceklerdir. Ayrıca her ortak, üye
olduğu aydan başlayarak ayda 300. 000 TL aidat öde­
yecektir. )
Oy Hakkı ve Temsil:
MADDE 24 Toplantı tarihinden üç ay önce .ortak
olmayanlar d ı ş ı nda, her ortak genel kurula katılma
hakkına sahiptir. Her ortak yalnız bir oy hakkına sahip
olup . . . (Almış olduğu pay miktarından bağı msız olara k
her ortak genel kurulda sadece bir oya sahiptir. )
Yaniışı Yerleştirrnek
En arka s ı rada, benim tam arkamda otururdu. iki­
de bir solunda oturan Yalçı n'a döner, "akelör Ayd ı n?"
derdi. Derslerde çok sıkı lıyordu, besbelli kırk beş daki­
ka ona, kırk beş yıl gibi geliyordu. Kaç kere söyledik,
"akelör" değil "kelöretil" diyeceksin dedik. 'Akelör der­
sen saat kaçta demiş olursun, kelöretil de ki saat kaç
diyesin! Hem aylard ı r ya nyana oturduğun o adamın
adı Ayd ı n değil Yalçın'd ı r." Gevrek gevrek gülerdi. A­
dana'n ı n bahçeci ailelerinin dünyayı pek umursama­
yan çocuklarındandı. Besbelli okula gitmiyor, gönderi­
l iyordu. O zamanlar herkesin kolunda bir saat göre­
mezdiniz, saati olmak, hele iyi saati olmak bir ayrı calı­
l ı ktı. Her beş dakikada bir Yalçın'a döner, sı kıntılı bir
yüzle "akelör Ayd ı n?" derdi. Yaniışı o kadar inatla yer­
leştirdi ki Yal ç ı n'a Ayd ın d€lmeye başladı lar. Yalçın
sessiz iyi bir çocuı<tu, çok az bulunur bir delika n l ı a­
dayıydı. H ı rsları, hesapları, kinleri olmayan kendi ha­
linde biriydi. Bu yüzden hiç kızmazdı a rkadaşına. Gü­
lümserdi.
Ataç kitabevinde getir götür işleri yaptığ ı m öğren­
cilik yı llarımda yaniı şı yerleştirmenin inatçı bir örneği­
ne daha rasladım. Tarık adlı çok efendi bir çırağ ı m ız
vard ı . Tam anlamında terbiyeli bir Batı Anadolu çocu­
ğuydu. En çok sevdiği şeylerden biri saatiydi. Ona
saat sormak onu onurland ı rm a k demekti. Kendisine
saat soru(du mu oğlancık kolunu tam bir güvenle, ta m
bir-tantanayla öne doğru uzatır, büyük bir doğruyu a­
ç ı kl ı yormuş gibi saati söylerdi. Ancak ona saati
geçelerde sorduğunuz zaman tam sonuç a l ı rd ı n ız, .
kalalarda sorduğunuz zaman işi berbat ederdi. Ben kol
saatim olmad ığı için ona sık s ı k saat sorard ı m ve bile
bile hep kalalarda sorard ı m . "Tarık, saat kaç?" Kaşla­
r ı n ı kaldırır, ciddi bir yüzle "On ikiyi beş var" deyiverir­
di. Der ve toparlanırdı, bu arada kipkırmızı kesilirdi.
Karş ı l ı kl ı gülerdik. "Abi yahu, sen de hep kalalarda so­
ruyorsun, bir de geçelerde sorsana.!" derdi. Ben gene
kalalarda sorard ı m . "Bakıyorum abi. Saat üçü beş
var."
Bu kadar açık, bu kadar belirgin bir biçimde olma­
sa da yan i ı ş ı yerleştirmenin çeşitli biçimlerine yıllar
boyu çok rasla d ı m . Konuşan, tartışan insanlar gör­
düm, birbirlerinden yan l ı ş bilgi alışverişinde bulunuyor­
lar, bu bilgileri tartışma içinde tam bir özenle kafaları­
na yerleştiriyorlard ı . Kemancı görürsünüz, bir parçayı
en iyi çalmaya çal ı şmaktad ı r, ancak kafasında o en i­
yinin fikri olmad ı ğ ı için kafası ndaki bir imgeyi en iyi di­
ye belirler ve ona ulaşmaya çal ı ş ı r. Belirlediği o imge
gerçekte onu en iyi sona ulaştıracak imge değildir.
Romancı görürsünüz, romanın ne olduğunu bir gün
bile kendi kendine tartışmamıştır, rom a n ı n ne olması
gerektiği konusundaki bulanık fikirlerini her zaman
10
Afşar TiMUÇiN
sağlam ölçütler olara k kullanır. Yanlış bulaşan bir şey
ol masa, bulaşıcı bir hasta l ı k olmasa hiç önemli değil.
Bir yaniışı uğraşa didine yasa llaşt ı rabilirsiniz. Yasal­
laştırı rs ı n ız, o bir süre sonra toplumun vazgeçilmez bir
imgesi niteliğini kazan ıverir. Toplumsal yaşa m ı mız ve
ona bağlı olara k kişisel yaşa m ı m ız bu tür yerleştirilmiş
yanl ışlarla doludur.
Elbette her kişi ve her toplum bu yerleştirilmiş yan­
l ışları kendi bilinç özellikleri çerçevesinde üretir. Bilinç­
Ierin sağ l ı kl ı bir gelişim içinde olmad ığı toplumlarda ya
da ortamlarda yanlışlar fareler gibi, hamam böce, k leri
gibi üreyiverirler. Yanlış doğruya karı şır, giderek yan l ı ş
doğru işlemi görmeye başlar y a d a doğru gibi a l ı n ı r.
Yaşama katılmış bir yanl ışa, görenekselleşmiş bir
yanlışa artık yanlış demeniz bile zor olacaktır. O yan­
lışlar bazen insanların geleceğini zorluyormuş, bazen
gününü karartıyormuş, bazen onları ölüme sürüklü­
yormuş, olsun, ne öneml var. Yanlış bir yaşam biçimi
hatta bir yaşam kura l ı olduktan sonra tartı ş ı lmaz bir
yere yerleşmiş, toplumu koşullayacak etkiyi ve yasal­
l ı ğ ı kazanmış demektir. Artık onu tartışmazs ı n ız bile.
Tartışana kızarsı n ız. Onunla ilgili olumsuz bir söz
söylemeye kalka n ı uyumsuz, uygunsuz, toplum kaç­
k ı n ı , cahil fala' n gibilerden nitelendirmeye başlars ı n ız.
Bizde tüm öğretim kesitlerinde sı nav sistemleri
hemen tümüyle yanl ıştı r. Belleği altüst eden, bilinci
buland ı ran, kişiyi insan olmaktan ç ı karan, insan ol­
makla ilgili hiçbir şey kazandırmayan öğretme ve sı­
nama düzenleri bizde her gün biraz daha geçerli ol­
maktadır .Bu düzenlere kimse karş ı ç ı kmamakta, her­
kes onlara uyarlan maya ça l ışmaktad ı r. Anababalar
çocukları n ı daha bilgili yetiştirecek okulların kapıları n ı
aralayabilmek için _bir yandan keselerinin ağzı n ı açar­
ken bir yandan da çocukları n ı dönülmez bir cahilliğin,
geriliğin, kişiliksizliğin koşullarına itmektedirler. Kimse
bunu yan l ı ş diye belirlemezken bu yan l ı ş ı n büyük
çapta ticareti de yapılmaktad ı r. Eğitim adına yalan a­
l ı p yalan satmak artık gündelik işlerden biri olmuştur.
Yılların zava l l ı l ı kl arı arası nda geliştirilmiş olan bu or­
tak yan l ı ş ı n günden güne kı.lrumlaştığını ve bilinçleri
koşullayarak insan kumaş ı n ı zedelediğini, çürüttüğünü
görüyoruz.
Sinemamız yı llard ı r bir yan i ı ş ı yaşıyor, her yan lış­
tan kurtulma çabas ı nda yeni bir ya nl ışa düşüyor. So­
nunda şöyle bir fikir geliştirildi: devlet sinemaya yar­
d ı m etmelidir. Son derece yan l ı ş bir fikirdir bu. Devle­
tin düşüneeye ve sanata yard ı m ettiği yani burnunu
soktuğu yerde düşünce de sanat da gülünç olur kal ı r.
Devlet tiyatrolara yard ı m etti de ne oldu? Hiç. Yard ı m
etmeyi b ı rakın, devlet tiyatroyu omuzları nda taşıyor
yıllard ı r. Taş ıyor de ne oluyor? Hiç. önce tiyatronun
 tartışılması ya da bilinmesi gerekir. Bir başka deyişle,
önce gerçek a n lamda tiyatro yapabilecek insa n ı n orta­
ya çıkması gerekir. Gerçek tiyatrocu, gerçek romancı,
gerçek müzikçi gelmeden sanatı n bir yalan olmaktan ,
şişirilmiş değerlere karş ı n b i r yalan olmaktan i leriye
gidemeyeceği n i düşünebiliriz. Biliyoru m, kimileri be­
nim bu yazd ı kları m ı okurken dişleri n i g ı cırdatıyor.
Onlar gerçek düşüncen in ve gerçek sanatın üreticileri
ve tüketici leri olamazlar, onlar olsa olsa düşünce ve
sanat tüccarları olab;lırler
Şu sıralar bir toplumsal yan l ı ş daha yerleşmeye
başlamakta d ı r. Televizyon kanalları yanlış üretme ka­
nalları olara k va r güçleriyle çalış ıyorlar, ne iyi. Benim
sözünü ettiğim yan l ı ş , i nsa nların özel yaşamiarına ka­
rışarak onları mutsuz etme ya nlışıdır . Bir de bakıyor­
sun uz, bir programda a d a m ı n ya da kad ı n ı n biri tehdit
edici tavırlar içinde birilerini sorguya çekiyor. Kimdir o
adam ya da o kad ı n ? Ünlü ya da ü nsüz ama hiçbir
zaman insan ruhuna sayg ı l ı davranma alışka n l ı ğ ı n ı
edinememiş biri. Bakıyorsunuz, b i r kapı çalın ıyor, a ­
d a m kapıyı açıyor, kad ı n bağı rmaya başl ıyor: "Uian
i brahim, sen nası l karı n ı satarsı n ulan? it! Ka rını sat­
ma hakkı n ı sana kim verdi uyuz? Ben senin gözünü o­
yarım biliyor musun? Yazık değil mi ulan bu kad ı na?"
O adam karıs ı n ı satıyor mu satmıyor mu? Bilemiyo­
ruz. O adam ka r ı s ı n ı satıyorsa hangi bilinç ya da ya­
şam koşulları çerçevesinde satıyor? Onu da bilem iyo­
ruz. Üstelik onu konu etmeyi hiç düşünmüyoruz. Peki­
yi, biz bu a raştırmam ızda hangi ölçütü kullan ıyo ruz?
Ahlak ölçütü nü. Ada m ı n kapıs ı n ı çal ıyoruz, adamı
ahlak a d ı n a itin gözüne sokup çıkarıyoruz.
Çok dürüst temellere oturtulmuş gibi gösterilen
prog raml a rda birçok şey yaln ızca ve yaln ızca ilgi çe­
kebi l i rlik ölçütüne göre değerlend iriliyor. Bazen de işin
asl ı n ı , bütün boyutl a r ı n ı düşün meden yarg ı lama başlı­
yor. Şerefsiz d iye nitelend irilen insanların eylemleri n i
ortaya koyan bir prog ramda profesörl üğe yükseltil mey­
le ilgili bir takım hileler ortaya döküldü. Gerçekten çok
. çirkin; profesör olabilmek için hiçbir bili msel kuruma
dayan maya n, hiçbir bilimsel temeli olmayan bir dergi­
de makale yay ı m iayarak profesör olm ak. Anı msaya­
caks ı n ız, bazı doçentler profesör olabilmek için italya'­
daki bir uydurma dergide makale yayı mlamışlar ve
profesör olmuşlar. Prog ra mcı ve o n u n l a birlikte biz iz­
leyiciler adamları la netleyip çıktık. Gene söylüyoru m ,
böyle bir girişimle profesör unva n ı almaya kalkmak hiç
güzel değildir. Tamam. Ama progra m ı c ı n ı n da bizlerin
de aklım ıza şu soru geldi mi neden bir türk bilim a­
damı kend isini Avru pa'da kanıtlamak zoru nda olsun,
bir; iki ncisi, neden bir doçent tek bir makaleyle ya da
yabancı ülkelerden b i rinde yayı mianmış tek bir maka­
leyle profesör olma hakkı n ı a la bilsin?
Programcıya gidiyorlar, diyorlar ki falanca adam
bize tecavüz etti. Bu kaynak ziyan ed i l i r mi? Prog­
ramcı hemen davranıyor. Evla d ı m , bu adam sana
nasıl tecavüz etti? Ablacığ ı m , önce beni kan d ı rd ı seni
işe alaca ğ ı m diye. Sonra gene beni kan d ı rd ı , benim
yatağ ı mda yatarsan çok iyi olursun diye. Ben de ne
olaca ğ ı n ı bilemedim yaz ı k ki. Bir de baktım ki kızl ı ğ ı m
gitmiş. Vay namussuz, ş i m d i g i d i p biz b u n u a d a m ı n
karısına sora l ı m . N u riye h a n ı m , kocanızın bir tecavüz­
cü olduğ unu bi liyor musunuz? M i lyon ların karşısı nda
zava l l ı kad ı n ezilecek büzü lecek, ezi l i p büzülü rken te­
levizyon kan a l ı na bol bol para kazan d ı racak. Tecavü:ce
uğrama şans ı n ı yitirmiş bütün garip tipler bu pog ı arn ı n
1 1
baş a l ı cıları olacaklar. Tüh, diyecekler, boyun devrilsin
herif, gül gibi karı n ı bı raktın da şu iki zibidi kad ına mı
sald ı rd ı n ?
Bu tecavüz soru nu ka bak t a d ı verm iş bulunuyor.
Toplumsal yanlışları m ıi bu soruna hukuk planında
kökten çözüm bulma olanaklarımızı ortadan kal d ı rıyor.
Diyelim bir kad ı nla tanışıyorsun uz. Size her türlü ya­
k ı n l ı ğ ı gösteriyor. Eh, siz de sonunda ne yapıyorsu­
nuz, hanfendiyi yatağa çağı rıyorsunuz. Kendileri hiç
ses etmeden, hatta tam bir tilki kurnazl ı ğ ı içinde oh
çok şükür diyerek çağrın ıza uyuyorlar. O s ı rada elbet­
te bir y ı ğ ı n sevgi sözü ediliyor. Her zaman birliktelik
nika h ı izlemez, bazen de nikah bi rlekteliği izler. Kad ı n
o gece yatakta her istenileni yap ıyor ve böylece nikah­
lanmak ya da eşini tecavüzcü diye şikayet etmek
şans ı n ı kaza nıyor. Böyle bir şansı en iyi biçimde kul­
lanmak isteyen, konuyu elbette bir yolu n u bulup bir
televizyon kan a l ı n a yansıtmayı düşü necektir. Bak Ay­
şe ablacı ğ ı m , o alçak bana ne yaptı bil iyor musun? Ay
valiahi utan ıyorum anlatı rken, sen bana yard ı m et
Tanrı'm. O adam var ya, beni evine götürüp şey yaptı .
Ay, sahi m i söylüyorsun, şey yaptı mı yani? Evet şey
yaptı . Ben şimdi kimsenin yüzüne baka m ıyorum. An­
nemin yüzüne de bakarn ıyorum baba m ı n yüzüne de
bakam ıyorum. Şimdi bu du rumda ben ki rletilmiş bir
kız olarak . . .
Kimse ona çıkıp sen kirletilmedin kızı m, sen zaten
ki rl iydin dem iyor. Fotoğraflar a l ı n ıyor, tilimler çekiliyor,
kon u halkımızın yüksek sağduyusuna havale edilmek
üzere en uygun saatte ortaya dökülüyor. Kad ı n la r inti­
har ediyor, evler dağ ı l ıyor, çocuklar yıkıma uğruyor,
ne gam! önemli olan bu çark ı n dönmesidir. Naciye
a blacı ğ ı m , ne oldu biliyor musun, beni a d a m ı n biri
kan d ı rd ı ve tecavüz etti. .. Doğrusu, belki de yeteri ka­
dar erkek olmad ığ ı mdan, bir erkeğ in bir kad ına zorla
nasıl tecavüz edebileceğ i n i düşünüyorum düşünüyo­
rum bir türlü bulam ıyorum. Bunu benim cahilliğime
veri n. Ama insanların yaşa m ı n a a rtık biraz saygı gös­
termeyi öğren i n . Kimsenin özel yaşamı kimseyi ilgi­
lendirmemeli. Bunu siz basın insanları bir ilke olarak
yerleştirmeye çalışmalısın ız. Kim kiminle yatm ış, kim
kimi çok seviyormuş, hangi manken hangi modacıyla
kırıştı rıyormuş, insanlara vereceğ i n iz bu olmamalı. I n­
sanla ra bütün bunları merak etmenin ayıp olduğunu
öğ retmek size d üşer.
Gazeteci ve televizyoncu dostlar, i nsanları yüksek
değerlere u laştı rmak diye bir göreviniz var sizin. Bu
görevinizi yeri ne getirmiyorsunuz. Çarpıcı o l a n ı , çekici
o l a n ı , para getirici olanı öne çı karmak a d ı n a olmad ı k
uyarsız işler yap ıyorsunuz v e bu tutu m u nuzia bana
kal ı rsa insanları kendi nize bağlamak yerine onları
kendi n izden uzaklaşt ı rıyorsunuz. Bence b ı rakın i nsan­
lar kendi yaşamlarını bildikleri gibi sürdürsün ler, gere­
kirse yarg ı ç karşısı nda kozla rı n ı paylaşsı nlar. Siz de­
ğerlerin peşi nde koşun, insanları değerlerle tan ıştı rın.
i kide bir yaşasın sevgi gösterileri yapacak yerde sev­
g i n i n temellerini hazı rlay ı n . Toplu m u yerleşik yanlışla­
rından kurtarmakta büyük katkıları n ız olabilir. Ama siz
ne yapıyorsu nuz, siz yeni yanlışları yerleştirmeye, ya­
sallaştı rmaya çal ı ş ıyorsunuz. Bu geri kal m ı ş ülkede bu
oyun hoş bir oyun değil. Gün gelecek, insanlar sizi hiç
�evmeyecek. Bunu siz de benim kadar biliyorsunuz,
anca k gündeliği kovalamaktan başka bir şey düşün-
Bay Lunn' a Karşı
Batı marksizmi politik olarak iktidarsızd ır. Daha
"bilimsel" bir ifadeyle teori pratik bağı, yani şu meşhur
1 1 . tez, teorizasyonunu pratikte herhangi bir üretken i­
lişki haline getir(e)memesi dolayısıyla batı m arksizmi
tarafı ndan teorik ve pratik olara k yoksanm ıştır.
Bu durum, batı l ı marksist düşünürlerin marksizmi
salt bir düşünsel sürece indirgernelerini doğurmuş;
böylece Marx, iktisatta Smith ve Ricardo'dan sonra,
sosyolojide Comte'dan sonra Tocqeueville ile birlikte,
felsefede Alm a n idealizmi, Hegel ve çok istisnaen
Feurbach'dan sonra Nietzcshe ile birlikte anılan bir
dipnot düşünüro haline sokulmuştur. (Tüm diğer adlar,
karşı tarafı n, burjuvazinin "ayd ı n"larıdır. )
Marx, batı markisizminin kendisini indirgerneye ça­
l ıştı ğ ı kimliğin çok d ı ş ı nda, esas olara k bilimsel sos­
yalizmin, diyalektik ve tarihsel m ateryalizmin öncü
eylemci ve kuramcılarından biri, en önemlisidir. Yani,
tarihteki ilk Marksisttir, Marx.
Bu, belki de çok defa rastlanılan açıklamayı, batı
marksizmi kaynaklı bir metni okumaya çal ı ş ı rken ye­
niden ve yeniden her marksistin yapması gerektiğini
düşündü m.
Metin, "Marksizm ve Modernizm: Lukacs, Brecht,
Benjamin ve Adorno üzerine bir tarihsel inceleme• a­
d ı n ı taşıyor. Eugene Lunn yazmış, Yavuz Alogan di­
limize kazandırmış (Alan, 1 995) Benim için adı olduk­
ça çekici, çünkü, uzun süredir marksizmin ve marksist
estetiğin, modernliğin ve modernizmin eleştirisi oldu­
ğunu iddia ediyorum, marksizmi modernizme indirge­
rneye çalışan postmodernlere karşı.
Lunn aksini iddia ediyor. Bu yazıyı kaleme aldığım
s ı rada, Lunn'un metninin yaln ızca önsöz dahil "Karl
Marx'ın Düşüncesinde Sanat ve Toplum• adlı i l k kıs­
m ı n ı bitirmiş bulunuyorum ve bu kadarı bile, batı
marksizminin Marx'a karşı giriştiği tüyler ürperten
tahrifatı n eleştirisi için gerektiğinden fazla malzeme
sunuyor.
Lunn, öncelikle, batı marksizminin başvurduğu in­
dirgemelerden birine başvurmuş. Lunn'a göre, bunu
metnin "ruhundan" anlıyoruz, Marx Alman idea l izminin,
kendisine maddeci demesine bakmayın siz, önemli
bir ard ı l ı d ı r. Şu fazlası vard ı r ki, Marx, Alman idealizmi
ile Fransız Ayd ın lanması n ı sentezlemiştir. Marx, bu­
d ur. Başka hiçbirşey. . . Bundan sonra, Bay Lunn'un işi
çok kolayd ır.
Nasıl mı? Şöyle, Marx, "sınıf mücadelesi" gibi bir
tarihsel m ateryalist kategoriye sahip değildir. Marx'ı n
tarihi materyalizm şemasında "altyapı v e üstyapı"
yoktur. Bunları, birileri uydurup Marx'a maletmektedir
ama külyutmaz M arksist Bay Lunn, çok değil otuz
12
Mustafa Bayram MISIR
sayfada uyduraniara hadlerini bildirmektedir. (Kim bu
Stalinistler? Bu "nane"leri hep bunlar yiyormuş da, ha­
berimiz yokmuş.)
Bay Lunn, Lenin'den habersiz ve de külyutmaz bir
Marksist (yani Marksolog) olarak, Marx'ın "ütopyacı bir
devlet • tasarlad ı ğ ı n ı yazmaktadır. Lunn, s.26) Bay
M arksolog, maksizmin o kadar dışı ndad ır ki, tasarla­
nan ütopyan ı n devletsiz bir toplum, yani komunizm ol­
duğunun farkında bile değildir; ya da farkındaysa bile,
Alman idealizminin bir son olarak kurguladığı "devlet"e
öylesine bağl ı d ı r ki, devletsiz bir toplum düşüneme­
mektedir. Işte bu aynı bay, bize (yani Leninistlere)
Marx dersi vermeye kalkmaktad ır.
Neden? Çünkü, Alman idealizminin yiğit eviadı
Marx, "durumun diyalektik çelişkileri dediği şeyi geliş­
tirirken, tartıştığınız ("ifadeci" özgürlük ve şeyleşmiş bir
teknik "akıl"a karşı başlatılan sald ı rı üzerinde odak­
landı) Alman geleneklerini, Almanya'da 1 840'1ar ve
1 850'1erden kalan mirastn kötüye kullanılmasına karşı
geliştirilmiş olan materyalist "bilim"den esinlenen
Fransız düşüncesiyle bağdaştıracaktı. (Lunn, s. 44)
•
Aman kimse sevinmesin, "bağdaştıracaktı", çünkü,
"Hegel'in diyalektik mantığ ı , Marx ve diğerlerinin, özel­
likle sanayi işçilerinin ve giderek değişim geçiren
entellektüellerin modernleştirici kapitalizm karşısında
hissettikleri bu çelişkin u m ut ve düşkırıkl ığı, yükseliş
ve çöküş deneyiminin belirli bir tarzda eklemlenmesi ne
yardımcı oldu."(Lunn, s.44) Yani sorun Alman idea­
lizminin düşkırıkl ı ğ ı , yiğit evlat Marx'ın da bu
düşkırıkl ı ğ ına deva olma çabas ıdır.
Bay Lunn'a Alman idealizminin tanrısı akıl fikir
versin. Kendisi ile esas derdimiz marksist estetiğin
temel yaklaşımların üzerine beyan ettiği engin fikirle­
rinden kayna klanmaktadır. Ancak, takdir edersiniz ki,
Marksizmi böyle algılayan bir a kademisyen kafa n ı n ,
onun estetik hakkındaki görüşlerini ne hale getireceği
malumdur ve biraz daha bu dehanın otuz sayfada
marksizmi ne hale getirdiğini göstermek zaruridir.
Bay Lunn'a göre, Marx'ın sınıf mücadelesi ile ilgisi,
yukarıda gösterdiğimiz Alman idealizmini kurtaran
kahraman olara k sanayi işçileri ile ilgilenmesi yanısıra
şudur: Proleteryanın çektiği acılar."(Lunn, s.43) Bizim ,
s ı n ı fsız toplum öğretisinin i l k bilimsel kurarncısı olarak
görüp, fikirlerinin görünür kıldığı ayd ı n l ı k yolda yürü­
düğümüz, hatta yüzbinlerce yoldaş ı m ızı yitirdiğimiz
Marx, gözüyaşlı bir entellektüelmiş meğer. . . Sanayi
devriminin kötülüklerini görmüş de, proleteryaya acı­
m ı ş; bu yüzden de işte asıl tezlerinin yan ı s ı ra
proleterya için bazı şeyler yazmış. Bay Lunn, 1 9 1 7 E­
kim Devrimi'nden habersizdi r, hadi öyle varsayal ı m ,
 ama insaf, Alman ulusunun iyi eviadı Bay Lunn, Al­
man proleteryas ı ndan ve onun tarihinden de mi ha­
berdar değildir?
Marx'ı böylece düzeltir Lunn, Marksist kültürel teo­
rinin, "genellikle 'altyapı' kavramının kaba bir uzantısı
olarak basitleştirildiğini" yazmaktadır. (Lunn, s.34) De­
vam ı nda Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı'nın
önsözüne sald ı rmaktadır. Neden? Çünkü, bu önsöz,
tarihsel materyalizmin, Engels'in de ifadesiyle, en özlü
şemalarından biridir. Önemi ve "meşhur"luğu da bun­
dandı r. Bu yüzden, tarihsel materyalizme said ıracak
olanlar öncelikle bu önsözle hesaplaş ırlar. Lunn da
aynı işi yapıyor. Şöyle bir sonuca varıyor:"Bu meşhur
pasaj ı n geri kalan kısmında, sanki insan bilinci nin ve
kültürel faaliyetin ekonomik bir temeli yansıtan bir üst­
yapıdan ibaret olduğu ve bu ekonomik temelin insan i­
radesinden bağımsız nesnel bir veri olduğu ileri sürü­
lüyor gibidir." (Lunn. s. 34) Ilahi Lunn, elbette, tam da
öyledir. Bir farkla ki, buradaki "insan iradesi" benim
sözlüğümde "tekil insa n ı n iradesi"dir. I nsanların tarih­
sel eylemleriyle yaratm ış oldukları koşullar (üretim i­
lişkileri) son tahlilde, "bu tekil insanın iradesinden ba­
ğ ımsız olara k onu belirler. "Bay Lunn'un şu çok lafı n ı
ettiği diyalektik mantığa göre de, "insanlar-s ı n ıf müca­
delesi-tarihin motorudur ve insanlar "insanlar" olara k
s o n tahlilde Tarih-toplumsal koşulları inşa ederler.
"Kendisi bir Alman olan ya da öyle değilse bir Alman
hayra n ı olan ve Alman merkezli düşünen Lunn; öyle­
sine Alman ulusçusudur ki, bu hususta, yine batı
marksizmi içinde kalmakla birlikte Fransız ekolunün
bir iki metnine baksa ehven-i şer kabilinden yeteri nce
aydınlanacaktır ama nafile, onuruna dokunur.
Bay Lunn'un derdi, artık anlaşılacağı üzere, Alman
idealizmini, özellikle de Hegel'i kurtarmak ve kutsa­
mak. Yani şu: Marx için, gerçeklik, insana d ışsal, nes­
nel bir gerçeklik değildir, insan tarafı ndan bilinç aracı­
l ığıyla biçimlendirilir. Öte yandan, maddi temel, nes­
nel, ekonomik bir olgu değil, insan bilinci ve faaliyeti­
nin örgütlenmesidir."(Lunn, s. 34) Bay Lunn, bilmedi­
"ğinden değil, işine öyle geldiğinden bize idealizmi
M arksizm diye yutturmaya kalkmaktadır Bu güç bir iş
olduğundan, "Marx, her ne kadar, Engels'in Anti­
Dühring gibi mekanik materyalist eserlerine göz yum-
sa da . . . " diye durumu kurtarmaya kalkmaktad ı r ama
nafile ... Bu, yer yer eleştiririlecek aşırı l ı klar taşısa da ö-
zü itibariyle "doğru" (Marx'ı n şemasına uygunluk an­
lamında doğru) önermeler içeren Engels özetleri, diya­
lektik materyalizmin insan bilincinden bağı msız olara k
maddi (nesnel) gerçekliğin varl ı ğ ı n ı , hem de insan bi­
l incinden önce gelen varl ı ğ ı n ı açı kça belirlerler. Diya­
lektik olan, maddenin hareketi ve maddenin insan bi­
linciyle kurduğu ilişki sürecidir. Bay Lunn, bu otuz
sayfada 1 8 Brumoraire'den de söz etmektedir. Ama
nedense, orada geçen artık bir marksist özdeyiş halini
alan "yaşamı m ızı belirleyen düşüncelerimiz değil, dü­
şüncelerimizi belirleyen yaşam ı m ızd ır" önermesi sayın
bayı n a kl ı n ı n ucuna bile gelmemektedir.
Bay Lunn, böylece belirlediği artık marksist deme­
nin g ülünesi durumlara yolaçacağı, dolayısıyla Hegelci
demek gereken çerçevede sanat üzerine bir dizi laf
etmektedir. Duran bir saatin günde iki defa doğru vakti
göstermesi misali, "doğru" şeylerde söylemektedir
söylemesine ya, bazıları, örneğin şu cümlede olduğu
g ibi, "Sanatın kavramsal düşüneeye tabi olmas ı , işçi
sın ıfının duyusal yoksuniuğu ve mutsuzluğu maddi
13
gerçekliğinin idealist bir tarzda ihmal edilmesinin so­
nuçlarından biriydi.", pek kolay anlaşılmamaktad ı r. Bu
işte, çevirmen Yavuz Alogan'ın bir kusuru yoksa, iddia
ediyorum, bu cümlede herhangi bir anlam yok­
tur. Yalnızca, o da bir ihtimal, şöyle anlaş ı l ı r kılı nabilir:
bir özne ile. Dilbi lgisi öznesi değil, söylenenleri yapan
bir özne. Bay Lunn'un tarihi materyalizmi tanımadığını
göstermiştim. Bu durumda ne yapacağ ı n ı şaşıran Bay
Lunn, ne söyleyeceğini de şaşırmış olmal ı d ı r. Kendi­
sini bir kez daha, Alman idealizminin tanrısına havale
etmek gerekmektedir. Zira, otuz sayfa içinde bu türden
cümleler pek çoktur.
Bay Lunn, esas olarak, sanatın bir üstyapı kurumu
olmad ı ğ ı n ı iddia etmektedir. Ancak, bunun yerine geçi­
receği maddeci bir kavramsallaştırmaya da sahip ol­
madığı için yukarıda a kta rd ı ğ ı m ız Hegelci zırvalara
sapla n ı p kalmaktad ı r. Elbette sanat, emeğin üretken
faaliyetlerinden biridir; ama bu, tarihsel materyalizmin
şemasında üstyapısal bir kurum olmasını değiştirmez.
Çağım ızda bir kültür endüstrisinin oluşması da bu du­
rumu değişti remez. Yalnızca, "şeyleşme" dediğimiz ol­
guyu açıklar. Mücadele perspektiflerimiz, dolayıs ıyla
genişler. Yani, sanat ü rününün de pazarda a l ı n ı p satı­
lan bir meta haline dönüşmesini ve bunun sanat e­
meği üzerindeki çağcıl olumsuz etkilerini anlaş ı l ı r kılar.
Bay Lunn'un da buraya kadar pek itirazı yok gibidir. lti­
razı, bu noktadan sonra sanatın sınıfsal bir içerik
taş ıya macağ ına ilişkindir. Yukarıda gösterdiğim türden
anlaşılmaz tümeelerin birinde, sanatın da sınıfsal kim­
liği kuran bir altya pı unsuru olduğunu imler gibidir.
Ancak, yaln ızca gibidir, çünkü bu, yine de tartışılabilir
bir tezdir. Sonunda böyle olmadığı görülür. S ı n ıf kim­
liği sanatsal bir kimlik olarak da gerçekleşir. (Bu konu­
da lütfen bkz. Yeni insan Üst Eleştirici. insancıl,
Haziran 1 994) Bay Lunn, açı kça çok daha farkl ı
birşey, insanların sanatla (özcesi düşünceyle) dünyayı
değiştirdiklerini iddia etmektedir. Dünyayı değiştiren
emeğin aynı zamanda sanatsal bir iş yaptığı söyle­
nebilir. Bu konuda mimari açıklayıcı bir örnektir. An­
cak sözkonusu olan edebiyat olduğunda; sanatın
Lunn'un pek kaba bularak reddettiği emekçi kitlelerin
bilinçlendiril mesi ya da Lenin'in ifadesiyle içlerindeki
sanatç ı n ı n (yaratıcı-özgür üretici-bir emek etkinliği ola­
rak) açığa ç ı karılması dışında, hiçbir taşı yerinden oy­
natamayacağı materya listlerce su götürmez bir ger­
çektir. Bu sanatı n üstyap ı kurumu olması demektir.
Her üstyapı kurumu gibi sanat da sınıflar çatı şmas ı n ı n
gerçekleştiği b i r aland ır. Yine her üstyapı kurumu gibi
sanat da sınıflar çatışmas ı n ı n sona erdiğinde toplum­
sal işbölümü dolayısıyla farkl ı laşan emeğin bir yaratı­
cı-örgür üretici- etkinliği olar-a k varl ı ğ ı n ı sürdürmeye­
cek, tarihin derinli klerindeki yerini alacaktır.- Çünkü o
zaman yaşam sanatlaşacaktır. Yani, Bay Lunn, Marx
Alman ideoloj isinde hiç aceleci davranmamıştır;
"sanatsal yeteneğin özel bireylerde toplanması ve halk
kitleleri arasında yayg ı nlaşmas ı n ı n engellenmesi işbö­
lümünOn bir sonucudur . . . Komünist bir toplumda res­
samlar yoktur, olsa olsa diğer şeylerin yan ı s ı ra yanı
zamanda ressam da olan insanlar vardır."
Bay Lunn, "Daha sonra gelen pek çok "marksist" e­
debiyat eleştirmen inin aksine, bizzat Marx ve Engels,
sanat ve edebiyatı sadece bir s ı n ı f perspektifi ya da i­
deoloji meselesi olara k görmedi." (Lunn, s. 3 1 ) buyuru­
yor. Bay Lunn, cahil olmadığına göre kasıtlı olarak
böyle söylüyor. Bizzat kendisi Marx'ın Eugene Sue
 meselesi" ne demektir? Ben, Bay Lunn'un derdini an lı­
yorum ama böyle bir ifade bozuktur, hatta yan l ı ştır.
Ben de bu "daha sonra gelen" marksist eleştirmenleri n
muhtemelen Bay Lunn'a göre yeteneksizlerinden biri
olarak söylüyorum, beğenmediği Stalinistler dahil me­
seleye böyle · bakan birine rastlamadı m. Bay Lun n,
"sanatı s ı n ı f mücadelesinin gerçekleştiği bir alan ola­
rak görmekten" sözediyor olsa gerek. Bu ikisi a rasın­
da dağlar kadar fark var . Bay Lunn önce bu farkı öğ­
rensin ondan sonra buyursun ne buyuracaksa . . .
Bay Lunn'un marksist estetik hakkındaki temel
tezlerinden biri de, marksist estetiğin modernizmle
barış ı k olduğu yolunda d ı r. Marksist estetik moder­
n izmle mücadele içinde gelişmiş bir kurarn olarak,
Lunn'un söylediklerini tümüyle yanl ı şlar. Lukacs üzeri­
ne kitap yazan Lunn'un bunu bildiğini varsayarak, te­
zini, ancak "marksist estetik modernizmle barı ş ı k ol­ Bir Düi}Ünce Suçlosuna
malıdır" gibi değer bildirir bir tez olarak anlaş ı l ı r kı labi­
liriz. Modernizmin marjinalesi muhalefeti bir köşeye bı­
rak ı l ı rsa, kapitalizmi hatta faşizmi alkışlamak şeklinde kızıl gülü yüreklerin
açığa ç ı kan temel işlevinin yani sefaletinin burada u­
zun bir teşhirini tekrardan yapmayacağım. Bay Lunn'a duyuyorum ayak s�slerini
bu hususta benim fazladan söyleyebileceğim çok şey
bulunmuyor. Zahmet edip marksistlerin gerek Ekim gözlerine ve parmak uçlarına dokunuyanun
Devrimi'nin inşa y ıllarında işçi devletinin içinden ge­
rekse de d ı şından modernizm üzerine yazd ıkları eleş­ sevinçlerine acılarına
tirilerin tek bir sayfasını okuması yeterli olacaktır. Ör­
nek olsun diye çok sonradan yazılmış bir pasajı a kta­
rıyorum: "Sorun, öncülerin (modernizmi n) ya da onlar­ üzüncüm yok diyorsun
dan önceki sanat akımları n ı n Sovyet halkları tarafın­
dan aniaş ı l ı p anlaşılmaması, yani yaln ızca bir konu ve kınlsa da kalemim
içerik soru n u değildir. Bilimsel sosyalizm, geçm işi
yads ı madığı gibi gelenekiere de s ı kı sıkıya bağ l ı d ı r. bedelidir diyorsun uyarımadın
Bu bağl ı l ı ğ ı , insa n l ı ğ ı n geçmişindeki bütün iyi, güzel,
ileri değerlere sahip ç ı kmak olara k değerlendirmek ge­ yol uzundur diyorsun
rekir. Ancak geleceği daha sağlam yaratmak için,
yürünmelidir ...
geçmişe eleştirici bir gözle bakar. Politik alandaki sı­
nıfsallığın belirmesi ile sanat alanındaki s ı n ıfsal l ı ğ ı n tel örgüler kesiyor voltanı
belirmesi arasında y a k ı n b i r ilişki vard ır. Bu ilişki her
iki s ı n ıfsallığın değerlendirilişindeki farkl ı l ı ğ ı da bera­
berinde getirir./Sorun, emperyalist burjuva toplumların
da arayış içinde olan öncülerin (modernizmin) devri­ yağmuru getireceğim gör�üne
mini yeni yapmış bir ülkede özgür kalmaları ya da
kalmamaları biçiminde ele a l ı n ı nca, o zaman sormak ve sevgilisi iklimi
gerekir: 'Kendisi insanların kaderlerinden ha reketlen­
iyi haberlerim var sana
miyorsa, o sanat, insanları nasıl harekete geçirecek­
tir?' Bu soru cevapland ırılamazsa şunu kabul etmek zincire vuramadılar sesini
gerekir: 'Batıda yaln ızca çeşitli estetik kaçış biçimle­
rinden beslenmekle kalmayarak burjuva yaşamına yankılanır !jimdi dağlarda
karşı öznel bir tepkiyi de yansıtan akımlardan yararla­
nan seçkin bir zümreye dönük anlaşı, Sovyet sanatına Ercan DEGİRMENCİ .
her zaman yabancı olmuştur."(Şölçün, Tari h Bilinci,
s. 1 60)
Bay Lunn'a otuz sayfada gösterdiği hünerler için
söyleyeceklerim bu kadar.
Bay Lunn ve gibileri hep varolacaklar. Soru n, on­
ların sahte marksizmleri karşısında devrimci
marksizmi savu nabilmekte: 1 1 .tezle bağları n ı kopa rta­
rak ölümünü ilan eden batı marksizminin cenazesini
kaldırmak yükü devrimci marksizmi n omuzları ndad ı r.
Bu basireti gösterip gösterernernek ikilemi ve sorumlu­
luğu bu toprakların devrimcilerinin önünde duruyor.

M.B.Mısır ile yazışmak isteyenlerin Insancıl Ankara

Temsilciliği adresine yazmaları reca olunur.

14
 Demokrasi ve Devlet
(Bu yazı Insancıl' ı n mayıs s·a yısında yeralan Mus­
tafa Öz'ün "Demokrasi Masa l ı . .. " isimli yazısına bir e­
leştiri olarak ele alınmakla birlikte, ele alın ış ı s ı rasında
ilk amacı n ı aşıp genişlemiş ve daha genel bir yazıya
dönüşmüştür. )
Demokrasi:
Herkes ağzında ucuz bir sakız çiğniyor; Demokra­
si. Demokrasinin yerleşmesi, demokratikleşme vb.
m asallar hergün devlet yöneticilerinin ağızları nda şa­
p ı rdayıp balaniaşıyor ve patl ıyor. Sadece onlarla ka­
l ı nsa iyi, biraz sosyal demokrat, biraz liberal olduğunu
söyleyenler size çözüm olarak hemen demokrasiyi
gösteriyorlar. Gerçek demokrasi gerekliymiş bu ülke­
ye!
Diğer taraftaysa bu safsataları eleştiren, proleterya
ideolojisiyle hareket etmek isteyenler yeral ıyor. Musta­
fa Öz bunlardan birisi kuşkusuz. Ama o da, tüm bu
demokrasi masallarına alternatif olarak "gerçek de­
mokrasi"yi gösterm iş, sın ıfsız toplumla beraber ulaşı­
lacak olan gerçek demokrasiyi!
Marksistlerin en çok düştükleri hatalardan biri kav­
gayı, kavra mları idealize etmek olsa gerek. "Gerçek",
"en iyi", "asıl","halkçı" vb. idealleştiren kelimelerle dolu
birçok yazı mız vard ı r, bizi m. Oysa tarih hiç de ideal i­
lerlemiyor. Kelimelerin durağan l ı ğ ı n ı hayatın diyalekti­
ğine karışt ı rmamak gerekli. Say ı ların d u raçan l ı ğ ına
rağmen dinamiği açıklaya bildiği örnek a l ı nara k kelime­
lere yönelinmeli. Sözle, bilgiyle, sözü-bilg iyi yaşama
uygulayabilme becerisi birleşmedikçe fazla bir anlam­
l ı l ı k ortaya çı kmaz. Sistemin anlayışına karşı dururken
aynı platformda "biz daha iyi demokrasiyi kuracağ ız"
diyerek varolamayız.
Yapılanlar/yazılanlar samirn iyetle yapılmış/yazı l­
m ı ş olsa da (ki öyle olduğuna inanıyoru m . ) bu durum
kesinlikle hata n ı n üstünü örtüp, hafifletici bir neden o­
lara k varolamaz. Lenin'in de belirtti ği gibi en büyük za­
rarı bilmeyerek, farkı nda olmadan yapılan hata lar ge­
tirir. Samirniyet tehlikelidir.
Marks, Engels ve özellikle Lenin devlet konusunda
yaptıkları önemli incelemelerinde her zaman demok­
rasiye yer ayırm ı ş lard ı r. Onların demokrasiye bakı ş ı n ı
iyi incelemek, demokrasinin tan ı m ı n ı doğru yapa bil­
mek gerekir. öncelikli olarak marksist bir tan ı m ya­
pı lmadığında varılacak sonuç; "Gerçek demokrasi, ilk
toplumlarda görülmüştür. Bir de Paris Komünü'nde
elle tutulur gibi olmuştur, ancak uzun ömürlü olma­
m ı şt ı r. Bundan sonra da son, sın ıfsız toplumda görü­
lecektir" . (1 ) olur. Oysa gerçek demokrasiyi ara ma k,
gerçek devleti a ramak gibi birşeydir. Nasıl devlet de­
diğimiz egemen s ı n ıfın egemenlik aracıysa demokrasi
de öyle varolan bir gerçekliktir. Devletin sosyal izmle
birlikte devlet olmaktan çı kmaya başlayıp söndüğü
gibi d�okrasi de sosyalizmle birlikte demokrasi ol-
15
Ali Osman ALAVOGLU
maktan çıkmaya başlar ve söner. Mustafa Öz'se, ger­
çek devlet dendiğinde halkı tutan, eşitliği sağlayan,
baskıcı olmayan bir devlet ta nı mlaması yaparak idea­
list bir bakışla hareket eden sosyal demokrasinin
düştüğü hataya gerçek demokrasi tan ı m la malarıyla
düşüyor.
Biz işe demokrasinin tan ı m ı n ı yaparak başlaya l ı m .
Tan ı m ı yaparken v e çeşitli toplum biçimlerinde de­
mokrasiden bahsederken burjuvazinin cambazlar ı n ı n
söylediklerini değil, yapt ı kları n ı kendimize baz alarak
ilerlememiz, kuşkusuz daha doğru olacaktı r. Çünkü
burjuvazi tarihe gelen en a ldatıcı sı nıftır. Geli r gelmez
tarihi yeniden, kendine göre yazıvermiştir. Sömürüyü
gizlediği gibi devlet ve demokrasinin de gerçek yönünü
gizleyebilmekte, sahte tan ı m lamalar yaratabilmektedir.
Demokrasi; " 1 ) Halk yönetimi 2) Halk çoğ unluğu­
nun iradesini egemenliğin kaynağı olarak kabul eden,
yurttaşiara yasalar ka rşısında eşitlik tanıyan devlet 3)
Yurtta şları n hak ve özgürlüklerinin simgesi" (2)şeklinde
tan ı mlanmış. Üç tanımdan asıl önemli olanı bizce i­
kinci tan ı m d ı r. Demokrasi denilen şeyin "yasalar kar­
ş ı s ı nda eşitlik ta nıyan devlet" olara k tan ı m lanması,
devletle demokrasinin ne kadar içiçe geçmiş olduğunu
göstermesi açısından önemlidir. Diğer tan ı miarsa yine
ikinci ta n ı m ı n çerçevesiyle s ı n ı rlanmıştır. Demokrasi­
nin bir devlet biçimi şeklinde tan ı_mlanmasıysa devlet
söndüğü zaman varoluş koşulları n ı yitiren demokrasi­
nin de söneceği sonucunu ortaya koyar. Bu sonuçtan
yola çıkarak akla şu soru gelebilir: "Ne yani, azı n l ı ğ ı n
çoğunluğa uymadığı bir toplum kuracağ ız?" En iyi
yanıtıysa Lenin, Devlet ve ihtilal'de verir;". . . belki de
azı n l ı ğ ı n çoğunluğa boyun eğmesi ilkesine uyulmadığı
bir toplumsal düzenin kurulmas ı n ı istemediğimizden
korkanlar çı kacaktır; Çünkü, demokrasi bu ilkenin ka­
bulü demek değil midir?
"Hayır! Demokrasi ile azı n l ı ğ ı n çoğunluğa boyun
eğmesi özdeş şeyler değildir. Demokrasi, azı n l ı ğ ı n
çoğunluğa boyun eğmesini kabul eden, tan ıyan b i r
devlettir; başka b i r deyişle, demokrasi b i r s ı n ı f tara­
fından bir başka s ı n ıfa, nüfusun bir bölümü tarafından
nüfusun bir başka bölümüne karşı sistemli zor uygu­
laması nı sağlamaya yarayan bir örgüttür.
"Biz, devletin , yani örgütlenmiş ve sistemli zorun,
genel olarak insanlar üzerinde uygulanan her türlü zo­
run ortadan kalkmasını son erek olarak a l ı yoruz. Biz
azı n l ı ğ ı n çoğunluğa boyun eğmesi ilkesine uyulmaya­
cağ ı bir toplumsal düzenin çıkagelmesini beklemiyo­
ruz. Ama, biz, sosyalizmi yürekten dileyerek inan ıyo­
ruz ki, sosyalizm �vrimi içinde komü nizme varacak ve
sonuç olarak, insanlara karşı zora başvurma zorunlu­
luğu, bir insan ın bir başka insana, nüfusun bir bölü­
münün nüfusun öteki bölümüne boyun eğme zorunlu­
luğu büsbütün ortadan kalkacaktır; çünkü insanlar zor
 ve boyun eğme olmaksızın toplum halinde yaşaman ı n
yal ı n koşullarına uymaya alışacaklardı r."(3) (Aitları
Lenin tarafı ndan çizili)
Görüldüğü gibi devlet sorunuyla demokrasi soru­
nunu birbirinden soyutlamak, en azı ndan herhangi bi­
ri ni ta mamen görmezden gelmek olanaksızlaşmakta­
d ı r. Demokrasinin de s ı n ıf sava ş ı m ı yla ilgili bir varolu­
şu vard ı r. Sınıf savaşım ıyla beraber belirmiş ve ge­
l işmiş, egemen s ı n ıfın yararına olan bir örgüttür. ör­
neğin köleci toplumlarda demokrasiden sadece ser­
best s ı n ı flar (köle olmayanlar) yararlanabilmiştir. As­
l ı nda burjuva demokrasisinde de d u rum pek farkl ı
değildir. Burjuvazinin demokrasisi kuşkusuz kendinden
öncekilere göre daha ilericidir; çünkü o, diğer s ı n ı f ve
zümreleri yanına alabilmeyi özgürlük, eşitlik kardeşlik
sloganlarıyla başard ı ve yine halk yığınları n ı n baskı la­
rıyla da olsa anayasa hazırlayı p parlemantci ve diğer
kurumla rı meydana getirdi. Gerçi un utmamak gerekir
ki burjuv-a demokrasileri kendinden önceki demokrasi­
lerden daha i lerici olsa bile sonuçta, sayın Öz'ünde
dediği gibi egemenlerin bir yalan a racı d ı r ve elbette
yasalar karşısında eşitli kten bahseder. Basın özgürlü­
ğü, iş hakk ı , örgütlenme özg ürlüğü vb. yasaları koyar
ama belirtilen özgürlükleri n kısıtlanmasına yönelik
öyle kanunlar, öyle kurnaz söylemler vard ı r ki gerekti­
ğinde hepsini teker teker geri a l ı r. Burj uva demokrasi­
sinde gerçek anlam ıyla burjuvayla işçinin, toprak a­
ğasıyla köylünün eşit olacağ ı n ı düşünmek zaten düpe
düz çocukluk olurdu. "Adalet mü lkün temelidir." cüm­
lesi, mülkle adaleti birleştirmesi, yani burj uva demok­
rasisinin gerçek temel ini göstermesi açısı ndan anlam­
l ıd ı r. Burjuvazinin ideolojik kurumları tarafı ndan de­
mokrasinin temel dayana ğ ı n ı n özel mülkiyete saygı
olduğunun her an ısra rla belirtilmesi düşündürücü
değ i l midir?
Demokrasinin tarihsel bir olay oluşu, s ı n ıf sava­
ş ı m ı n ı n bir aracı olara k doğup gelişmesi ve a ncak öyle
varolabilmesi s ı n ıfların güç dengeleri ne göre deri de­
ğiştirdiğinin hatta kimi zaman faşizm ve diğer olağa­
nüstü devlet biçimlerine yerini b ı ra kabildiğinin göster­
gesidir. Farklı yönetim biçimleri ayrıca incelenmesi ge­
reken bir konu. (l lerde değineceğiz)
Anlaşıldığı ü:ı:ere, bu inceleme, bir kez daha söyle­
yelim, ister istemez devlet sorununu da önümüze ko­
yuyor. Çünkü Engels'in dediği gibi "Devlet, daha çok,
to.plumun, gelişmesinin belirli bir aşamas ındaki bir ü­
rünüdür: bu toplumun, ön lemekte yetersiz olduğu uz­
laşmaz karşıtl ı klar biçiminde bölündüğünden, kendi
kendisiyle çözülmez bir çelişki içine girdiğinin itira­
fı . . . :'(4) ise burj uva demokrasileri de m utlakiyetle yöne­
tememenin, başka türlü egemenliği sağlayamamanın,
halkın direncinin, gücünün kabul edildiğ inin itirafıd ı r.
Devlet:
Marks ve Engels'in en çok önemsedikleri soru n lar­
dandır devlet soru nu. Lenin'in de dönemindeki sapma­
lara karşı savaşı rken tekrar tekrar açıklayıp geliştirdiği
bu sorunun çözümü devletin söneceğini söylemekle
başlar ama öncelikli olara k sönecek, sönebilecek bir
devletin oluşması gereklidir; yani proleterya devletinin.
Proleterya devletiyse burjuvaziden devralınan bir dev­
let olamaz. Eski devletin tüm kurumlarıyla parçalan­
ması şartt ı r. Parça lanmadan en temel hatlarıyla bah­
setmek gerekirse; bürokrasi ve düzenli ordu baş l ı kları
ele a l ı nabilir. Düzenli ordunun olmaması gerektiğine i­
lişkin görüşler günümüzde Sovyet ve diğer sosyalist
16
devrimierin pratiğiyle olumsuzlanmış, emperyalist dö­
nemde düzenli ordunun zorunlu olduğu sonucu çı k­
m ı ştır. Ama bu, ordunun aynen korunacağı anlamına
gelmez. Bürokratik sorunlarsa genel hatlarıyla aynı
şekilde benimsenmeye devam edil iyor. Memur ücret­
lerinin işçi ücretlerine eşitlenmesi, memurların geri alı­
nabilmeleri, vb. önlemler ve yasarnayla yürütmenin
birleştirilmesi gibi uygulamalar bürokrasiyle boğulma­
yacak bir devlet için gerekiyor. Yasarnayla yürütmen in
birliğine i l iş kin Lenin'in "eğer bizim için burjuva toplu­
munun eleştirisi boş bir söz değilse, eğer bizim burju­
vaziyi alaşağı etme isteğimiz, . . . işçilerin oylarını avia­
m aya özgü "Seçimlik" bir söz deği lse de ciddi ve içten
bir istekse, demokrasiyi parlamenterizm olmaksızı n
düşünebiliriz ve düşün mek zorundayız" (5) demesi bir
a nlamda parlamenterizmin önünün kesil mesi ve
Proleterya demokrasisi ve devletinin şeklinin tan ı m­
lanmas ı d ı r.
Marks ve Engels devlet üstüne bir yandan anarşist­
lerle diğer yandan devleti aynen ele geçirmeye çal ı şan­
larla tartışm ış, hatta sosyalist ha reketler içindeki tehli­
keli devlet kavrayışları sonucu Engels, Bebel'e Gotha·
Program Taslağı'nı eleştirrnek için gönderdiği mektup­
ta; "Proleterya devrimden sonra da devlete gereksinim
duyacaksa bunu özgürlük adına değil, düşmanlarını
baskı altında tutmak için duyacaktır. Ve, özgürlükten
sözetmenin olanaklı olduğu gün devlet, devlet olara k
varolmaktan çı kar. Bundan dolayı devlet sözcüğünün
yerine, biz her yerde, · frans ızca "Kom ün" Sözcüğünü
çok iyi karşı layan o nefis eski Almanca sözcüğün
"ortakl ı k" (Gemai nwesen) sözcüğünün konmasını öne­
rirdik." (6) demiştir. Gerçekten de sosyalist devletin
hem devlet olup hem de sön üşe geçen bir olgu olarak
devletlikten ç ı kt ı ğ ı n ı , klasik devlet tan ı m ı n a uymama­
ya başlad ı ğ ı n ı gözden kaçı rmamak gereklidir. O güne
kadar azı n l ı ğ ı n egemenlik aracı olan devlet ilk kez ço­
ğunluğun egemenlik aracı olmuştur ve, o güne kadar
azı n l ı ğ ı n demokrasisi varken ilk kez sosyalizmle birlik­
te çoğun luğun demokrasisi başlayacaktır. Ama bu
demokrasi burj uva demokrasisinden ilerde olmakla
beraber, en yetki n demokrasiye doğru yönelişi kesinlik­
le simgelemeyecektir. "Sımsıkı tutarlı bir demokratizm
kapitalist rej imde gerçekleşmesi olanaksız birşeydir,
sosyalist rejimde ise tüm demokrasi sönerek son bu­
lacaktır."(?) Böyle bir sönüşün gerçekleşecek olması
haliyle s ı n ıfsız toplumla birlikte demokrasinin de dev­
letin yan ı n a , tarihin çöplüğüne atılaca ğ ı n ı ortaya ko­
yar. Engels "sosyal demokrat" adland ırmas ı n ı n ko­
münist bir parti için yetersizliğini tartıştığı yazısında bu
sönüşü oldukça açık belirtm iştir." . . . ve bu sözcük
("sosyal demokrat") gene de elverişsiz (unpassend)
kalmasına karş ı n , ekonomik progra m ı yaln ızca genel
olarak sosyalist değil, açı kça konünist olan bir parti i­
çin son siyasal ereği tüm devletin, dolayıs ıyla demok­
rasinin (altı n ı ben çizdim) ortadan kald ı rlması olan bir
parti için, gerekliğinde pekala kullan ı labilir. . . "(B)
Mustafa öz ise demokrasiyi yanlış bir şekilde so­
yutluyor; çünkü devletle bağ ı n ı unutuyor. Ama tarihte
bu hatayı yapan ilk kişi değil;" . . . yukarıda değin miş
bulunduğumuz yan ı l g ıya gerçekten sık sık düşül üyor;
devletin ortadan kalkma s ı n ı n, demokrasinin de orta­
dan kalkması olduğu; devletin sön mesi n i n demokra­
sinin de sönmesi demek olduğu s ı k. s ı k u n utul uyor." (9)
Demokrasin i n devletle bağ ı n ı göremeyen Öz dolayısıy­
la demokrasi tan ı m ı nda yaptığı hata n ı n sonucu olarak
 devleti de yanlış kavrıyor, hata yapıyor. M ustafa Öz'ün
i ki hatası n ı n birleştiği paragrafa bir göz ata l ı m .
"Şura s ı n ı bir kez daha vurgulamak gerekir k i bu
g ü n kü çağ ı m ızda "demokrasi" bir "sın ıfın devlet şek­
li"dir. Burjuva demokrasisi, gerçek"insa n l ı k" demokra­
sisi değ ildir. Burjuva demokrasilerinde "demokrasi" e­
gemenlerin bir "yalan" aracıdır. Gerçek demokrasi, ilk
toplumlarda görülm üştür. Bir de Paris Kom ü n ü'nde
eller tutulur g i bi olmuştur ancak uzun ömürlü olma­
m ı ştır. Bundan sonra da son, s ı n ıfsız toplumda görü­
lecektir, demokrasi . . . Bugünkü gibi s ı n ıfl ı topl um larda
ve onların "devleti"nin hüküm sürdüğü alanda
"demokrasi" aramak hayalden başka birşey deği ldir.
Sın ıfl ı toplumları n demokrasisinde "faşizm" vard ı r.
Böyle toplum larda egemenlerin ü rettiği ve demokrasi
diye yuttarmaya çal ıştı kları kavram faşizmdir. . . Çok
partili sisteme dayanan parlamenterizm yasama , yü­
rütme ve yarg ı erki gibi görüntüler biçimseldir. S ı n ı f
devleti nin kitleleri korkutma hatta yoketme araçları dır.
Çağ ı m ızda emperyalist aşamada devletle bütünleşen
tekelci kapita lizm, insanların temel hakları n ı , düşünce­
lerin i kısıtla m ı ş, faşizm aşamasına gelmiştir. Bu ne­
denle burjuvazinin demokrasi dediği ve y ı ğ ı nlara sun­
duğu aslı nda faşizmden başka birşey değ i ldir. . Yani
demokrasi denen kuram bir devlet biçimidir." ( 1 0) alt­
ları n ı ben çizdim)
Bu kadar doğruyla bu kadar yan l ı ş ı n bir paragrafa
nasıl sığdırı labildiği gerçekten düşündürücü. Ne, o
yan l ışlardan doğru lara ne de, o doğrulardan yaniışiara
ulaşmak olası gözükmüyor ama bu başarı lmış. Bir
yandan "gerçek demokrasi" havariliği yapalı rken diğer
yandan yönetim biçi mleri nin hepsine "faşizm" damgası
vurul uyor, hem de faşizm bir "aşama"olarak algı lana­
rak.
Gerçek demokrasi diye birşeyin olamayacağ ı n ı
yeterince belirtmiştik. Öz'ün burjuva demokrasisinin
gerçek insa n l ı k demokrasisi olmad ı ğ ı n ı söylemekle
başlayı p "gerçek demokrasi"nin yerlerini de gösteren
(ilkel topl umlar ve kısmen Paris Kom ünü) yazısı ol­
. dukça ilgi çekici. i lkel toplumlar zamanında varolma-
yan bir şeyin m ü kemmelliğinden bahsetmek anlaşı l ı r
gibi değil. Paris Kom ü n ü konusunda ise gerçekten
haklıd ı r Öz; Çünkü ilk kez demokrasi çoğunluğun zor
aracı olmaya doğru yönelmiştir ama Mustafa Öz bu
dağrusuna gerçek demokrasiye s ı n ıfsız toplumda u­
laşı lacağ ı n ı söylemekle geçersiz kılm ış, demokrasiyi
sönen değil gelişen bir olgu olarak ele almıştır.
Mustafa Öz'ün dediği gibi "çağ ı m ızda demokrasi
bir sı nıfı n devlet şeklidir" ve her zaman da öyle olm uş­
tur. Demokrasiyi demokrasi yapan budur zaten. De­
mokrasi zor uygulanması n ı sağlayan bir örgüttür. O
halde sın ıfsız toplumda hiçbir şekilde kendine yer bu­
lamayacaktır. Nasıl devlet süreç içinde yokalacaksa
benzer şekilde demokrasi de sürece yayı la rak
yokolacaktır
Ama Mustafa öz "yani demokrasi denen kuram, bir
devlet biçimidir." demesine rağmen hem demokrasiyi
hem de devleti ya nlış tan ı m layı nca, gerçek demokrasi
arayı c ı l ı ğ ına ç ı ktı. Doğal olarak burjuva demokrasisi­
nin "ya n ı ltıcı olduğu sonucunu a bart ı p tüm yönetim
şekilleri ni faşizme endeksledi. Demokrasi devlet bağ ı n ı
kuramama n ı n , demokrasiyi idealize etmenin bu üzücü
sonucunu bir de emperyalist aşamada devletin rolü­
nün artt ı ğ ı gerçeğiyle birleştirince, art ı k faşizmden hiç
kuşku duymaya gerek yoktu, hatta faşizm bir aşama
17
olarak bile algılanabilirdi.
Faşizm: Bir çeşit olağanüstü devlet biçimi.
(Am a c ı m ız faşizmin geniş bir tahlilini yapmak değil,
sadece M . Öz'ün değ i ndiği noktalara ilişkin görüşleri­
mizi açıklamak olacaktır. Bu nedenle kimi konuların ü­
zerinden kabaca geçilmek zorunda kal ı n m ı ştır)
Faşizmi tan ı m a k ve tan ı m la ma k, faşizmin doğduğu
orta m ı , emperyalizmi, ta n ı mak ve ta n ı mlamaktan ge­
çiyor. Çünkü faşizm kapita l izmin son aşamasında,
em peryalizmde ortaya ç ı km ı ş bir gerçekliktir. "Emper­
yalizm-ban ka sermayesi çağ ı , dev kapitalist, tekeller
çağ ı , tekeieı kapitalizmin büyüme yoluyla tekelci devlet
kapita lizmi durumuna dönüştüğü çağdır(1 1 )" Tan ı m­
dan da anlaşılacağ ı gibi, emperyalizmle birlikte, dev­
let, m üdahaleci bir kon uma gelm iş, değişime uğra­
m ı ştır. "Gerçekten, faşizmi anlaman ı n tek yolu bu ol­
guyu, devletin işlevinin geçirdiği bu değ işikliği belirle­
yen bir aşama içine yerleştirildiği ölçüde gün ı ş ı ğ ı na
çıkar. Yani emperyalist aşamada devletin bu işlevi fa­
şizm durumunda bir aşamadan öbürüne geçiş evre­
sinde devletin oynadığı özel rolle anlam kaza n ı r (1 2)"
Öyleyse faşizm bir çeşit olaganüstü devlet biçiminden
başka birşey değildir. Emperyalizm, bu ilietin doğum
koşulları n ı sağlayan "çevre" olma anla m ı n ı taş ı r. Fa­
şizm d ı ş ı nda bonapartizm, askeri diktatörlü k g i bi ola­
ğan üstü devlet biçimleri de vard ır ve hiç de birbirleriyle
temas etmez durumda değ il lerdir.
M . Öz'ün de dediği gibi geberen kapitalizmin ( 1 3)
bugün demokratikleşme gibi bir kayg ısı yoktur. De­
mokrasi, gerçekten, burjuva söylemde, yutturmacadan
başka birşey değildir. En demokratik tekelci devletin
bile zor aygıtları, her zaman göreve hazır bekler. Bu
duru m , kesinlikle vurgulanmak, gözler önüne serilmek,
burjuva demokrasisinin içyüzü gösterilmek zorunda d ı r.
Ama bu çirkin yüzü göstermek burjuva demokrasisi
tan ı m ı n ı olduğundan başka bir anlama taşıyarak
"faşizm" diye nitelerneyi ve böylece faşizmi de oldu­
ğundan başka bir anlama taşı mayı getirmemelidir.
Böyle bir hata büyük zararlar doğuru r.
Günümüzde faşizme ilişkin tartışmalar hala sür­
mekte ve birçok görüş ortaya çıkmakta. Ama hepsinin
ortak bir yan ı var ki, o da faşizmi n sinsi, zeki ve kar­
maşık (binbir çeşit yolla gelebilen ve binbir çeşitiilikle
yönetebilen) bir devlet biçimi olduğu gerçeği. Daha
önce de belirtti k; faşizm dışı nda bonapartizm, askeri
diktatörlük, demokrasi vb. birçok devlet biçimi vard ı r,
ve bu biçimler hiç de birbiriyle temas etmez değillerdir
Kelimelerin çerçeveleriyle s ı n ı rianmamak gerekir. Kimi
zamanlar askeri diktatörlü kler faşizme evrilebildiği,
hatta, faşizmle içiçe varolabildiği gibi demokrasi içinde
faşist kurumlar da varolabilir. Kimi devlet biçimleri ya­
lın zor temel ine otururken kimileriyse yoğun demogo­
jiyle tutu nabilir. örneklemek gerekirse; Burjuva parle­
mentosunun tamamen işlevsiz k ı l ı nması, böyleli kle
halkın her türlü demokratik hakkı geri a l ı n ı p , yükselen
devrimci hareketin önüne geçilmesi askeri diktatörlük
yoluyla sağlanabil ir. Bu, ya l ı n zordur. ("Demogoji hiç
yoktur, halk iknaya ça lışılm az" denmek istenmiyor.
Sadece biçimin oturduğu "temel" di kkate a l ı narak yal ı n
zor ta n ı mlaması yap ı l ı yor. ) Ama faşizm deği ldir. Çün­
kü faşizm, tek baş ı n a "zor" anlamına gelmez. Böyle bir
bakış, faşizmi n gel işteki kurnazlığı ve demogogluğunu
gözlerden uzak tutar. (Bu kurnazl ı k ve demogogluk
faşizm geldikten sonra da.sürer) Cunta sadece zor ile
tutu nurken, faşizm toplumun sosya-ekonom ik, politik,
 kültürel yaşam ı n ı n her kurumunda s ı kı bir varol ma,
destek alma savaşı verir. Devletin ideolojik ayg ıtları
(cami, kilise, okul, sendika, medya vb. ) faşistleşme sü­
recinin en önemli araçlarıdır. Bugün Türkiye'de yaşa­
nan gerçek de; geniş halk kitlelerinin gözüne perde
çekmek, beyinlerinde bulan ı k l ı klar yaratarak gelişime
tepki vermemelerini sağlamak, böylece devrimci alter­ Hançerimde Hare Var
natifleri devletin zor aygıtlarıyla yoketmek değ i l midir?
Faşizm , kendinden haberdar olan düşma n ı n ı
çekil göğümden, maviyi kU§Iara
yoketmek için halkın onayı n ı al maya çal ı ş ı r v e belli
zamanlar için bunu başarır da. sevgiyi yürekten duyll.§lara bırak
Görüldüğü gibi; birçok devlet biçim i nden bahsetme ihanetin dilinde zlıl olursa söz
gerekliliği doğmuştur. M. Öz'ün savunduğunun tersine, çeliğin öpi.i.§ünde biçimlenir §afak
emperyalizmde birçok devlet biçimi olduğu ortaya sevdası ilkyaz karasevdası güz
çıkm ıştır. Faşizm, tekelci burjuvazinin bunal ı m süreç­
yemeni ıslak, çepkeni kekik kokulu
leri nden ç ı kışta kullandığı devlet biçimlerinden sadece
birisidir. Yeni bir "aşama" olarak görülemez. Bunalım­ bakı§ları tir§e koçaklar gelir
larda faşizm gibi sosyal demokrasi de alternatif ola­ bozkırın rengine ayarlı yüzleri
bil mektedir. yalçın dağların görkemine ayarlı
Kısaca; faşizm, emperyalizmin bir aşaması değil evrensel kılar a§kı/kucaklar gelir
emperyalist aşamada gözüken bir devlet biçimidir.
Burjuva demokrasisi ise, liberal döneme göre birçok
değişikliğe uğramasına rağmen gene de bir çeşit de­ hançerimde hare var gel gitme
mokrasidi r, faşizme eşitlenemez. Demokratik ülkelerin etme eyleme hançererne nara var
de zor örgütlerinin olması, burjuva demokrasinin sı­ ürkütme ceylanları avcı sanırlar
nırl ı l ı ğ ı bizi kand ırmamalıdır. Hangi s ı n ıfın demokra­ öyle uzak bakma. . . ı§ık ı§ık
sisi sın ırlı değildir ki' Bize sosyalizmin burjuvaları n ör­ huylanırlar/asiye çıkar adın
gütlen mesini kıs ıtlamayacağ ı n ı kim söyleyebilir? De­
UÇU§Iarı kinli demir kU§Iar gelir
mokrasi, hangi sı nıfın demokrasisi olursa olsun, so­
nuçta bir zor örgütü, bir devlet biçimidir. yerle yeksan olursun üzülür tarih
Mustafa Öz'ün demokrasilerin s ı n ı rl ı l ı ğ ı n ı göre­ aklın savkiyle dille§ kallavi
memesiyle devlet biçimlerini tek bir biçime faşizme da­ uçmak diyorsam alabildiğine mavi
raltmayı, (burjuva demokrasisini faşizm sanma­
yı)dolayısıyla siyasal bakış alan ını kısıtlamayı getirir.
hançerim hareli durll.§u külhan
Zor, s ı n ı rl ı l ık, olan herşeyi faşizm d iye n itelernek de­
mokrasiyi yanlış tan ı mlama yanı nda faşizmi basit bir eğri büğrü akar kızılırmak
zor aracı olarak tan ı mlamayı da getirir. Bu daralma bir arına arına m usta fa suphi diyarına
yandan faşizmi n varolmadığı dönemlerde bize ey akmaların sebili ömrüm
a ntifaşist m ücadeleler verdirirken diğer yandan da fa­ sen akmak mısın
şizmin sinsice gelişini göremememize neden olabilir.
varmak mısın o büyük kurtulU§a
Faşizmin yaşadığı dönemlerdeyse, faşizme bu tarz bir
bakış, onun olağanüstü gücünü, örgütlülüğünü kavra­ yosun üreten o durgun su
yamamayı, dalayısıyla yenilgiyi getirebilir. Yani, tüm orman sesine saldıran baltalar
mücadeleler politik facialarla sonuçlanabilir. talan emrine ramak kalır doğrusu
Son Söz: sürer o çılgın kavalamaca
Mustafa Öz'e düzenin demokrasi yal a n ı n ı deşifre kısıksa sesimiz
etme gayretinden ve kimi uyuşmad ı ğ ı m ız noktalarda
eylerse güzel eyler tutkumuzu
cevap yaza bilme, böylece kimi konulara değ i nebilme
olanağı ya rattığından dolayı teşekkür ediyoruz. gi.ili.i.§lerine gül di.i.§ürdüğüm ya§am

ya§am ki nasıl anlatsam

önce insan, sonra insanla ilgilidir.
(1) insancıl Mayıs Sayısı - Demokrasi Masalı... (Mustafa Öz)
(2) Marksist - Leninist Politika ve Ekonomi - Politik Sözlüğü Arif MADANOGLU
1 .Cilt) (Yeni Dünya Yay.)
(3) Devlet ve Ihtilal (Lenin)
(4) Ailenin, Özel Milikiyetin ve Devletin Kökeni (F.Engels)
(5) Devlet ve ihtilal (Lenin)
(6) Gotha Programının Eleştirisi (F.Engels)
(7) Devlet ve ihtilal (Lenin)
(B) internaltonafes qus dem Volksstaat (Engels-öl!lmünden iki
yıl önce yazdığı denemeler) (Aktarma:Devlet ve Ihtilal)
(9) Insancıl Mayıs Sayısı - Demokrasi Masalı ... (M.Öz)
(10) " " " " " "

(1 1 )Devlet ve ihtilal (Lenin)

(1 2)Faşizm ve Diktatörl!lk (Nicos Povlantzas)
(1 3) Geberen Kapitalizm, Dr. Hikmet Kıvılcımlı Emperyalizmi
Anlatmak için Kullanmıştır.

18
 Eveleme-Geveleme
Insan soyu sürekli olarak gerçeğe yaklaşır. Gerçeğe
yaklaştıkça bilmediği gerçeklik alanının önceden kestirebildi­
ğinden daha geniş olduğunu görür. Önceden kabuJieneme­
diği doğruları günün birinde benimser. Bu kez de başka doğ­
rulara karşı çıkar. insan ve bilgisi sürekli daha yetkine doğru
gelişir. Bu önlenemez, kaçınılamaz bir süreçtir. Ancak mü­
cadeleli bir süreçtir. Karşıtlar çatışma halindedir, bir çelişme
çözülünce daha üst aşamada başka bir çelişme doğar bilgi
sürecinde.
Daha sonra söz edeceklerimin bir özeti olan bu
"girizgahtan" sonra konuya girebilirim: Çileli bir mücadele so­
nucunda artık Insancıl kendi içinde ve dostlarıyla düzeyli tar­
tışmalara girebilecek duruma geldi. Üstelik yazılarımız bizi a­
dam yerine koymayan, tek bir eleştirimize bile yanıt verme­
yen "ustaların" pek çoğunun yazılarından daha çok okunu­
yor. Bu bir başarı ; ancak kavgayı kazandığımızı gösterir bir
başarı değil. "Ustaların" isimleri değişir, yüzleri değişir; ama
sermaye yeni ustalar çıkarır karşımıza. Kısa zamanda sonu
gelmeyecek bir savaşı md ır bizim ki.
lık söz etmem gereken tartışma adabıyla ilgili ilkelerdir.
Bizimle ilgili başka dergilerde çıkan yazılarda ve insancıl'da
kendi aramızda geçen tartışmalarda küfür, hakaret bulun­
maması sevindirici. Şu var ki, dergiye gelen yazılardan bana
okutulanlardan biliyorum; küfürün önünü tam olarak aldığımız
söylenemez. Ister hukuki dava açmayı ya da düelloya daveti
gerektiren bildiğimiz hakaret türünden olsun, ister kişisel a­
şağılama tarzında olsun, küfürün ne dostlarımızla ne düş­
maniarımızia girdiğimiz pelemiklerde yarar getirmediğini, za­
rarlarının ise çok olduğunu öğrenmeliyiz.
Tartışmayı kişiselleştirmek: Cemil Güzey'in Insancıl'ın
Eylül sayısındaki güzel yazısının konusu. O alanda ben de
bir şeyler söylemek istiyorum: Tartışmayı kişiselleştirmek,
polemikte karşımızdaki kişinin kişilik özelliklerini ya da yaşam
seyrini ortaya dökmek hem konuyu bulandıran hem de hak­
Iıyı haksızı birbirine karıştıran demagejik bir yöntemdir. Bu­
rada hemen Insancıl'ın ve benim çeşitli konuların gündeme
getirilmesinde belli kişi isimlerini sıkça kullandığımız akla ge­
lebilir ve söylenenlerde bir çelişme yok mu, denilebilir. Yanı­
tım şöyle: Pek yok. Kişilerin düşüncelerini, eserlerini, temsil
ettikleri eğilimleri isim vererek sergilemek başka şeydir, ko­
nuyu kişiselleştirmek farklı şey. Söz gelimi biz, yazarların
barlarda sabaha dek içtiğini, bir bar edebiyatı doğduğunu,
bar edebiyatının kötü bir edebiyat olduğunu söyleyebiliriz. Bar
19
Kaan ARSLANoGLU
edebiyatının temsilciliğini yapanları, bunu destekleyenleri, şii­
rinde, romanında durmadan barları anlatanları isim vererek
teşhir edebiliriz. Ama hiç kimseyi barlarda sabahladığı, dur­
madan içki içtiği için eleştiremeyiz. Bu durumu o kişinin eser­
lerini kötülamek için de kullanamayız. Çünkü kör kütük sar­
hoş biri (az bir ihtimal ama) çok güzel şiirler yazıyor olabilir.
Çok mıymıntı biri ölmeyecek tipler yaratan ülkenin en iyi ro­
mancısı pekala olabilir. Biz tartıştığımız ya da teşhir ettiğimiz
kişinin eğilimini, savını tartıştığımız alan içinde değerlendir­
mek zorundayız. Bir kişiyle mi tartışıyoruz; o kişinin konuyla
ilgili başka bir icraatını, eğilimini bilmiyorsak eğer, ona karşı
yalnızca ve yalnızca yazısını kullanmak durumundayız. Me­
tinleri temel almak zorundayız. Ama o kişi diyelim bir sorum­
luluğa, bir örgütlülükteki göreve talip olur, diyelim yazarlar
sendikası başkanlığına aday olur, yani ortaya kişiliğini koyar;
işte o zaman insaf ölçüleri içinde o şahsın kişiliğini de tartı­
şabiliriz. Benim "Kişilik ve Estetik" bağlamında gündeme ge­
tirdiğim şey bilgimizin sınırlarını genişletmeyi hedefleyen ku­
ramsal bir konudur. Kişilerin kişilik özelliklerini ulu orta sergi­
lerneyi hedefleyen bir anlayış degildir. Ama her zaman görül­
düğü gibi bu bilginin de iyiye ve kötüye kullanımı olabilir. Eğer
biz bugüne kadarki yazılarımızda sözünü ettiğim ilke sınırla­
rını zorlamışsak hata etmişiz demektir. Ayrıca tartışmalarda
zaman zaman başvurduğum ironide, doz aşımlarına düş­
müşsam bunu da aynı anlayışla ele alma m ve ondan da vaz­
geçmem gerektiğini düşünüyorum. Şunu unutmamalıyız ki;
hiç kimse kişiliğini başkalarına sergilemek, ispat etmek ya da
yapıp ettikleriyle ilgili başkalarından onay almak zorunda de­
ğildir.
Tartışmanın kişiliğe dökülmesiyle ilgili en sık karşılaştı­
ğım durum psikiyatrist kimliğimin önüme çıkarılmasıdır. Sol
çevrede insanların "uzman" kişilere tepki duydukları ve ya­
bancı oldukları, çekindikleri bir konuda o uzman kişinin söz­
lerini genellikle dinlemek istemedikleri bilinir. Bu basbayağı
geri ve gerici eğilimden yararlanmaya çalışmak da iyi bir şey
olmasa gerek. Bu konuda eğer bazı "uzman" kişilerin insan­
ları aldattıkları şeklinde bir sanı varsa ki (mümkündür); bu
kötülüğü aşmanın gelişmiş yolu o konuda "uzman" kişi kadar
bilgilenrnek ya da başka uzman kişileri tartışmaya katmaktır.
Başka ve daha önemli yakınmam tartışmaya giren kişi­
lerin metinleri ya da eserleri iyi okumamalarıdır. Bizim gele­
neksel polemik anlayışımız cımbızcılıktır. Bir metindeki işe
gelen yerler alınır ve karşıdakine oradan yüklenilir. Halbuki
metinde o konuyu başka türlü açımlayan gayet net başka i­
fadeler de bulunmaktadır. Ya da metin tamamen bırakılır, i­
kinci üçüncü el yorumlardan kişinin ne demek istediği çıka­
rılmaya çalışılır. Veya kişinin gündeme getirmek istediği,
hatta açık açı k sorarak altını çizdiği bazı konular "ihmal" edi­
lir. Bunun tartışmayı kazanmayı hedefleyen küçük kötü niyet­
lerden değil, yalnızca dikkatsiziikten kaynaklandığını kabul
etmek durumundayım. Çünkü sevgideğer Cengiz
Gündoğdu'nun bana cevabi yazısında bile aynı hataları gör­
mek mümkün. Bu böyle olmasaydı işler çok daha kolay ola­
caktı . Belki de hepimizin anlayışında biraz küntlük var. He­
pimizde biraz hinoğlu hinlik var. Belki değil kesin böyle. Yok­
sa lnsancıl'ı yalnızca dört beş sayı çıkararak Star Sistemini
devirebilirdik. Örneğin edebiyattaki temel tezlerimiz aslında
beş yıl öncekiyle aynı. Aynı şeyleri biraz daha geliştirerek, on
kere yirmi kere tekrarlayarak ancak milim milim ilerleyebiliyo­
ruz, öyle değil mi! Benim de daha önce yazdığım birçok şeyi
bu yazıyla yinelernem gerekecek.( 1 )
lnsancılın Işlevi
Bir alegori yapalım. Kentte bir toplum yaşıyor. Toplumun
suya gereksinimi var. Pis sular içiyor insanlar, hastalıktan
kırılıyorlar. Az ötede temiz bir kaynak olduğunu biliyoruz. Bir
grup insan suyun oradan kente taşınmasında hemfikir. A­
damın birinin küçük bir kovası var. Gidip gelip o küçük ko­
vayla su taşıyor topluma. Başka birileri diyor ki; su öyle ta­
şınmaz, büyük damacanatarla taşımak lazım, onu da sırta
almak lazım. Doğru,diyor adam; öyle taşımak gerektiğini bili­
yorum, ama benim gücüm bu kadar. Gücüm olursa öyle de
taşırım. Öbürleri burun kıvırıyor. Sonra adam bir bakıyor ki;
sırtlarında büyük kapları olanlar ancak bir kovalı k su boşaltı­
yorlar içine. Kimisi bırakmışlar sepetlerini yatıyorlar ağaç alt­
larında. Kimisi de yalnızca zengin evlerine su taşıyor. Adam
diyor ki; Hey! Siz benden de az su taşıyorsunuz! Birden öfke­
Ianiyar herkes ona. Haddini bil, diyorlar. Başka birileri daha
var: Kapları çatlak. Su daha yarı yolda boşalıyor yerlere, or­
talık çamur içinde kalıyor, yürümek mümkün değil. Kente bu
çatlak kaplarla ancak bir avuçluk su götürülebiliyor. Hey!
Damacanalarınız çatlak diyor kovalı adam. Delik kaplıların
kimi telaştan hiç duymuyor, kimi de şöyle bir bakıp geçiyor.
Sosyalist Politika'da Nevzat Levent Taşçı'nın insancıl
hakkında yazdıklarına gelmek istiyorum. "lnsancıl'ın kültür
sanat alanında sürekli deşifre ettiği, burjuva ideolojisinin kül­
tür sanat alanına nasıl sol eliyle sızdığını sergilernesi sahip
çıkılması gereken bir üretimdir," diyor Taşçı. Bu çok önemli
bir saptamadır. Insancıl'ın beş yıldır anlatmaya çalıştığı du­
rumdur. Bu noktaya kolay gelinmedi. Sabırlı, çileli bir müca­
deleyle gelindi. Çeşitli gruplardan delik kaplı bir çok devrimci
artık insancıl'ı ilgiyle okuyor, lnsancıl'a yazılar yazıyor. Bunu
ne yakınmak, ne de övünmek için söylüyorum. Niye yazdı­
ğımı az sonra söyleyeceğim. Ancak Taşçı'nın bazı yanılgıları
var. insancıl'ın ve benim, Taşçı'nın iddia ettiği gibi "aslında
bu işi sizden daha iyi yaparız ama bizim işimiz, başka," tü­
ründen bir yaklaşımı kesinlikle yok. Hele bıçkın tavrı hiç yok.
Aksine benim söz konusu yazım lnsancıl'ı abartmaya başla­
yıp, ya da başka nedenlerle ona değişik misyonlar yüklemek
isteyenlere bir yanıttır. Ayrıca çok açı k sözlü, pek çok kişinin
cesaret ederneyeceği kadar dürüst ve net aniatımlı bir yazı­
dır. Bunu da övünmek için söylemiyorum, yalnızca böyle bir
yazının bile nasıl farklı anlaşılabildiğine gösterdiğim şaşkınlığı
belirtiyorum. Ayrıca şu var ki: -bu sözüm hem Taşçı'ya hem
başkalarına- Ne lnsancıl'da, ne de benim tek bir yazımda ör­
gütsüzlük, seyircilik propagandası gösteremezsiniz. Aksine
mücadele (hatta başarı şansı olmasa bile) ve örgütlenmeye
övgü niteliğinde sayısız ifadeye rastlarsınız. Biz yalnızca de­
lik varillerden söz ediyoruz. O delik varillerle su taşınamaya­
cağını söylüyoruz. Üstelik bunu boğazımıza bastıklarında
mecburen söylüyoruz.(2) Birçok iyiniyetli, coşku dolu insanın
mücadele dışında kalmayı kolaylıkla akıllarına uydurabilme­
sini sağlayan nesnel koşullara (sosyalist yapılanmaların ideo­
lojik açmazları na) dikkat çekiyoruz.
20
Bana göre bir toplumda, bir partide veya devlette yaşamı
sürükleyen insanları kabaca beş grupta ele alabiliriz. Bu sos­
yalist topluluklar için de, hatta daha çok onlar için geçerlidir:
1 - Çok iş yapıp aynı zamanda özgür düşünebilen, gerekti­
ğinde muhalefet edebilenler (verici tip), 2- Çok iş yapıp ikti­
darı muhalefeti düşünmeyenler (verici tip), 3- Çok iş yapıp
daha çok iktidarı hedefleyenler(dengeli tip), 4- Az iş yapıp,
çok muhalefet edenler (alıcı tip), 5- Az iş yapıp iktidarı hedef­
leyenler (durmadan alıcı tip). Burada işten kastettiğim bas­
bayağı iş olabileceği gibi, mücadele, özveri vb. olabilir. I kti­
dardan kastettiğim ise sivrilme, rant yiyebilecek duruma gel­
me, yönetme durumudur. Bu beş grubu başarı şansiarına
göre dizdim. Birinci grup en şanssız gruptur. lik üç grubun
bireylerinin başarı şansı uzun vadede düşüktür. Zaten çoğu
kısa ömürlüdür. Dördüncü gruptakilerin çoğu bir yolunu bu­
lup kendilerini kurtarırlar. Beşinci gruptakiler ise er geç ikti­
darı ele geçirirler. Sosyalist ülkelerde devrim ateşi söndükten
bir süre sonra iktidarı ele geçirenler beşinci gruptakilerdir.
Geçmişte ve bugün uzun vadede birçok örgütlenmede ipleri
ellerinde bulunduranların çoğu da bu tip insanlardandır. So­
lun resmi tarihi beşinci grup solcuların tarihidir. Bu Marksist
olmayan bir tarihtir. Ya dogmatiktir, ya revizyonist ya
reformist. Çünkü bu tip insanların Marksist olmalarına istese­
ler de imkan yoktur. Bunlar ancak Marksisist ya da
Marksolog olabilirler. Biraz kaba bir anlatım oldu ama ziyanı
yok. insancıl'ı bilmem ama ben birinci grup insanlardan ya­
nayım. Yazının başında belirttiğim gibi çok uzun vadede in­
sanın gelişimi bu tip insanların sözlerini, yaşamlarını haklı çı­
karacaktır. Ama o uzun vade onlarca, belki yüzlerce kuşak
alabilir.
Görüldüğü gibi bunların "4. Enternasyonal gevelemele­
ri"yle hiçbir ilgisi yok. Ayrıca "masa başında" yazılmış şeyler
de değildir. Eskiden masa başında yazardım, doğru. Yazıla­
rımı sokakta veya kırda değil masa başında yazardım. Bir
dostum çok ucuz bir bilgisayar buldu bana; o tarihten beri
bilgisayar masada, klavyesi dizimin üstünde. Yani diz başın­
da yazıyorum.
Şimdi bir şeyi daha eklemek istiyorum: Birçok yerden
benzer tepkiler geliyormuş, demek ki kendimi gözden geçir­
meliymişim. Tepki gelsin diye yazıyorum zaten; belli klişeler
parçalansın diye. O klişeler parçalanmadan da biz kendi ha­
limizde milim milim ilerlemeye devam ederiz, ama niye öyle
olsun. Bizim solumuz onları eleştirmediğiniz sürece her türlü
burjuva sanatına açıktır. Yazı mı yazacaksınız, siz büyüksü­
nüz, bir tanesiniz diye başlayın da, altında ne saçmalarsanız
saçmalayın, kabulleridir. Alanlarına girer, hele ki onları eleşti­
rirseniz kaplan kesilirler, ama ilgi alanlarının dışına çıkarsanız
yine size kucak açarlar. BO'den sonra solumuz beyaz adamın
sözcülerini el üstünde tutmakta birbiriyle yarış içine girmiştir.
(80'den önce bunu birkaç akım yapıyordu) Bizim derdimiz
budur. Yazında, kültürde, sanatta hatta felsefede sol bizim
mücadele ettiğimiz güçlerle birleşmektedir. işte Evrensel Ga­
zetesi, işte BSP'nin Barış Etkinlikleri.(3) Biz politik alana gir­
meyeceğimizi, hiçbir sol akıma rakip olmayacağımızı ifade
ediyoruz. Sol da hiç değilse bizim alanımızda bize köstek ol­
masın.
Bölüm başında Insancıl olarak buralara çok zor geldiği­
mizi söylemiştim. Şimdi "organik aydın"lara ya da "Marksist
omurgalı aydınlar"a sözü getireyim. Bu Marksist omurgalı
aydınlar beş yıl boyunca mücadelemize tek cümlelik destek
sağlamadılar. Tek bir sözcükleri bize büyük güç verirdi, fakat
onlar kulaklarının üstüne yattılar. Hatta bununla kalmayıp
değişik platformlarda beyaz adamın sözcüleriyle işbirliği
yaptılar. Yine de bundan sonra bizi desteklerlerse seviniriz.
Ama söyleyin onlara; kollarında piyasa edebiyatçıları, yazar­
ları, felsefecileriyle bir daha otlaklarımıza girerlerse, onları da,
hem de tam omurgalarından okiarnaktan çekinmeyiz.
Ben Ml Biz Ml?
Taşçı'ya göre Insancıl Marksizmin bilimsel yönünü ön
plana fazla çıkarıyor, siyasi yanını zayıflatıyor. ·oysa şöyle
 düşünse birçok sorun kendiliğinden çözülecek: Marksizmin
siyasi yanının zayıflaması, onun bilimsel özünden, yani yön­
tem sağlamlığından uzaklaşılmasından kaynaklanıyor. Bunu
becerenler de 3. Enternasyonal partileridir. 2. Enternasyonali
tartışmıyorum bile. Ama o işin politikası; biz kendi maselemi­
ze dönelim.
Afşar Timuçin'e göre bilinç ve benliğin hem ortak yani
toplumsal, hem de ayrı yani bireysel bir yanı vardır. Gelişmiş
bilinç ve benlik de ayrılık ve ortaklık özelli kleri yüksek bilinç­
tir. Bu bence tam da Marksist bir bilinç kavrayışıdır. Ama
dogmatik Marksizm bu anlayışı yok etmek için uğraşmıştır,
hala da uğraşmaktadır. Sovyetler Birliği'nde rejim "ben" i yok
etmeye kalktı. Beni geliştirebilecek her türlü etkinlik sanat,
psikoloji kısırlaştırıld ı . Oysaki feodal ya da kapitalist anlamda
değil, gerçek anlamda "biz"i oluşturacak şey gelişmiş, yetkin­
leşmiş bireylerdi; bu, unutturulmaya çalışıldı. Sonunda tarih
hakkını aldı. Gerçekten de, hiçbir merkez komite kararı
"ben"i ortadan kaldıramaz. O "ben" her sı kıştığında kendini
dayatır. Bu sıkışma iyi bir yolda da olabilir kötü bir yolda da.
Bir şeyin paylaşilması, birkaç saatlik emek ya da az bir para
istenmesi, birlikte yaşama, birlikte çalışma, savaş, işkence,
ölüm tehdidi vb. . . Bu anlarda kişinin gelişmişlik düzeyi belli
olur. Bu anlarda "devrimin ve partinin yüksek çıkarları" kişinin
tavrının belirlenmesinde bir dış etkendir. Kişi belli bir geliş­
mişlik içindeyse, sorumluluk ve onur duygusu yüksekse, sö­
zü pek fazla edilen bu etmen onlar üzerinden ve daha kar­
maşık yakın insani imgeler üzerinden etkisini gösterir. Ge­
lişmemiş insanda ise hiçbir etki göstermez. Zaten işin aslına
bakarsanız "devrimin ve partinin yüce çıkarlarından" herkes
söz eder ama, en çok söz eden başlangıçta sözünü ettiğim
beşinci grup insanlardır. Bunların biz ve ben anlayışlarının
kapitalist ya da feodal ben ve biz anlayışlarından pek fazla
farkı yoktur. Daha çok "biz" lafı edilerek belirli benierin haz
merkezlerinin daha çok tatmin olması sağlanır.
Insancıl'da pek fazla geçen ve bu yüzden yadırganan
"ben" gelişmiş bireyler yaratma özleminin bir ifadesidir. Ayrı­
ca biz demenin daha doğru bulunduğu bir ortamda, biz diyen­
lerden bazılarının aynı zamanda "ben" de diyebilmeleri bir
cesareti gerektirir. Çünkü gözler böyle bir ortamda "ben" di­
yenin üstüne çevrilir. O kişinin eğer saklamak istediği şeyler
çoksa bunlar kolay açığa çıkar. Ancak saklayacağı kirli şey­
leri bulunmayan kişi rahat rahat "ben" diyebilir. Bu "ben" ve
"biz" tartışması toplumcu bireylerde zaten ilk aşamada öğ­
renilmiş ben-biz ikileminin aşılmış halidir, yani üst düzey bir
tartışmadır; bilmem vurgulamaya gerek var mı? Ama bazıla­
rınca anlaşılmadığına göre demek ki var.
Bir süredir bana psikolojizm yaptığım, biyolojizm yaptı­
ğım yönünde eleştiriler geliyor. Bu arkadaşları bir kez daha
insafa çağırırım. Bu ül kede değme okumuşlarımız daha psi­
kologla psikiyatrist arasındaki farkı bilmiyor. Değme solcula­
rımızın psikoloji deyince ödleri kopuyor. Birçok aydınımız
Darwin'in evrim teorisiyle, Lamare'ın evrim teorisi arasındaki
farkı bilmiyor. Bu ülkede nasıl pisikolojizm, biyolojizm yapılır.
Burada olsa olsa politisizim yapılabilir. Çünkü bu ülkede her­
kes politikadan anlar. Herkes politiktir.
Insanda bilgi fobisi vardır. Yeni bir şeyi öğrenmek iste­
mez, sıkılır. Bende de var bu fobi. Belli bilim alanlarında yeni
bir şeyler okumaktan kaçınırım. Temel bilgi olarak her aydı­
nın bilmesi gereken bazı şeyleri bilmem. Bizim solcularımız­
da da bireyi anlama fobisi vardır. Psikolojiden, biyolojiden o
yüzden nefret ederler. Toplumu anlama konusunda o denli
donanımlıyken onu anlayamamaktadırlar; birileri kalkmış ön­
lerine yeni bir şeyler getirmektedir. Olacak şey midir bu! Za­
ten Marks, Engels, Lenin'de birey konusunda fazla şey yok­
tur. Stalin'de de yoktur, çünkü vakit bulamamıştır. Düşünen
tüm kafalar yok edildiğinden, dilden, ulusal soruna, diyalektik­
ten, tarıma varıncaya dek her konuda kendi yazmak zorunda
kalmıştır. Bereket ki, genatiği Lisenko'ya bırakıp o işten kur­
tulmuştur. (4)
Üç ustanın birey konusunda yazmamalarının nedeni
21
sosyalist ülkeler deneyiminin yaşanmamış olmasıdır. Bir de
bazı bilim dallarının o tarihte henüz emekliyer oluşu rol oy­
namıştır bunda. Iyi ki de rol oynamıştır, çünkü sosyalist ülke
hapishanelerinde ölmekten kurtulmuşlardır. Bu işin şakası.
Yine de az sonra aşağıda göstereceğim alıntı Lenin'in
Leninistliğinden şüphe ettirecek cinstendir.
Sosyalistlerin psikolojiye gereksinimi vardır. Inatla diren­
seler de vardır. Yetmiş yıllık sosyalizm deneyini bir değil iki
değil birçok kanaldan incelemeleri gerekmektedir. Bu ülkede
yüzbinlerce eski solcunun nasıl olup da çocuklarını göndere­
cekleri kolejden, yazın gidecekleri tatil sitesinden alacakları
arabanın markasından başka bir şeyden söz etmeyen insan­
lar haline geldiğini izah edebilmeleri gerekmektedir. (Yanlış
anlaşılmasın; bu insanları sevmediğim ve küçümsediğim
sanılmasın. Içlerinde bir bölümü şimdikilerden de cesaretli ve
çok daha nitelikliydi, ayrıca şimdikilerden daha çok iş yapı yor­
lard ı . ) Belki de kimsenin derdi değil, insanın ne olduğu ne o­
lacağı . "Devrimin ve partinin yüksek çıkarları"ndan söz eden,
"parçanın bütüne feda edilmesini" doğal karşılayan insanlar
her zaman çıkacak. Bunların üç dört yı lda bir isimleri, yüzleri,
kılı kiarı değişecek, ama böyle insanlar bayrağı elden ele taşı­
yarak mücadeleyi sürdürecekler. Eskileri düşünen ben, hiç
değilse birkaç kuşak gördüm. Ama yazık değil mi Cengiz
Gündoğdu yaşındaki insanlara.
Sanat Eleştirisi
Grup Yorum'la lbrahim Demircan arasındaki tartışmayı
Insancıl'da izledim. Grup Yorum'a göre yaptıkları müzik dev­
rimci müzik. Peki Neden? Grup Yorum devrimci insanlardan
oluşuyor, yaptıkları müzik devrimci çevrenin duygusal ge­
reksinimlerine sesleniyor, müzikte devrimci temalar işleniyor;
müzikleri devrim cephesinin militan müziği oluyor dolayısıyla.
Bu söylenenlerden kuşkum yok. Ama Grup Yorum yine de
devrimci müzik yapmıyor. Devrimci olmakla, devrimci dü­
şünmek nasıl farklıysa, devrimci olmakla devrimci sanat
yapmak birbirinden o kadar farklı çünkü. Müzikten iyi ania­
yanlara sordum: Grup Yorum'un müziği ne içerik ne de biçim
açısından yeni bir gelişme göstermiyor. Yeteneklerini takdir
de etsem, parçaları hoşuma da gitse bana da öyle geliyordu
nitekim. (Hoşlanmakla güzel bulmak farklı şeylerdir, anımsa­
tıyorum. )
Siyasal Islamcı Ulvi Alacakaptan'a göre· asıl olan
müslümanlık. O yüzden ben önce müslümanım, sonra tiyat­
rocuyum; tiyatrom o kadar güzel olmasa da olur, yeter ki da­
vama hizmet etsin diyor. Alacakaptan bunları söyleyebilir.
Çünkü onun bilinçleri ışıtmak diye bir sorunu yok. Ama sol
çevrelerde de benzer anlayışlar hüküm sürüyor. Hatta
insancıl içinde bile bazı arkadaşlar önce sosyalist olduklarını,
sosyalist sanatın davalarına tabi olduğunu söylüyorlar.
(Aynen bunu söylemiyorlar tabii, buna benzer şeyler söylü­
yorlar.) Oysa burada yapay bir ayrım var. Üstelik bu yapay
ayrım sosyalist sanatı baltalıyor, sosyalist eleştiriyi baltalıyor.
Çünkü bir insan çalıştığı alandaki etkinliği ölçüsünde, o alan­
da ulaştığı nitelik düzeyinde devrimcidir ancak. Daha doğru­
su yaptığı işin devrimciliği o düzeydedir. Diyelim devrimci bir
tiyatrocu. Tiyatrosunu devrimciler izliyor ve beğeniyor. Salt
bu, o tiyatroyu devrimci yapar mı? Yani tiyatro alanında dev­
rimci yapar m ı ? Yapmaz. Tiyatrosunda yeni bir şeyler olma­
lıdır o sanatçının. Ya da yeni bazı düşünceleri, tartışmaları
gündeme getirmelidir. Bu anlamda nitelikli olmalıdır. Niteliği
düşük bir devrimci sanat olabilir mi? Olurı Tek bir koşulla: E­
ğer o güne dek diyelim tiyatroyla ilgilenmemiş, ya da müzik
yapmamış sıradan insanları, emekçileri sanat üretim etkinli­
ğinin içine aktif olarak katabilmişse sanat, bu da devrimci bir
sanat kabul edilmelidir. Ama bir tiyatro, diyelim fabrika fabri­
ka dolaşıyor, kötü (ya da görece iyi) bir biçimde, bilinen dü­
şünce kalıplarını oyunlarında yineleyip duruyor. Bu tiyatroya
devrimci tiyatro denilebilir mi? Bana göre denemez.
Sosyalist sanat eleştirisinin de bu anlamda değişen yeni
duruma özgü yeni düşünceler geliştirmesi gerekir. Oysa bazı
arkadaşlarımız yazını eleştirirken soğuk savaş yılların ı n es-
tetik kuramlarıyla yetiniyorlar. Üstelik o yıllardakinden de geri
anlayışları savunuyorlar. Bu arkadaşlara göre diyelim iyi bir
romanda mücadele eden, yılmayan işçiler olacak, çelik gibi
bir parti olacak, kararlı ileriyi gören devrimciler anlatılacak.
Peki nerden bulacağız hayatta bu tipleri n , partilerin, sınıfların
karş ı l ı kları n ı . Zorlayarak bulabiliriz, belki de zorlamak gerekir.
tamam bunu kabul edebilirim, fakat tüm eserler zorlamaya mı
dayanacak?
Sıradan insanları anlatamaz mıyız? Ya da seçkin insan­
ların insani zaaflarından söz edemez miyiz? Bunları yaptığı­
mız zaman hoş karşılanmıyor. Toplasan bir avucu geçmeyen
ideale yakın insanları mı işiemeliyiz durmadan? Bireyi altın­
dan pislik görünür diye inceden ineeye ele almaktan vaz mı
geçmeliyiz?
Sinan. Kutlu, Çağrısız Hayalim için "bireysel bir roman"
diyor. Romanı toplumcu gerçekçi sekter eleştirilerden koru­
maya çalışıyor, pek de güçlü çı kmayan bir sesle. Bireysel bir
roman da güzel olabilir pekala diyor çekine çekine. Çünkü
yakın saydı klarımız durmadan korkutuyer bizi. Oysaki arka­
daşlar roman bireyseldir zaten. Romanın özü bireyseldir.
işte Lenin konuşuyor: "Romanda tüm olayın özünü bireysel
konum. karakterin çözümlenmesi ve ilgili tipierin belirgin kı­
lınması oluşturur." (5) işte bu kadar!
Biz kırk elli yıl önceki anlayışların gerisine düşmüşüz
dedim. Gerçekten her yerde parti, her yerde mücadele eden
işçi sın ıfı arayan, başka türlü bir sanat eserini beğenmeyen
arkadaşlarımiZ Çehov'u, Dostoyevski'yi nasıl beğenecekler?
Onlardan vazgeçtik, Kuyucaklı Yusufu, Kürk Mantolu
Madonna'yı güzel bulduklarını nasıl açı klayacaklar? Yusuf
sevdiğini kollarında yitiriyormuş, bu umutsuz son Kemalizm­
'den umudu kesişi ifade ediyormuş. . . Her yazara karşı bu
denli hoşgörülü değiliz oysa ki, öyle olunmasını da önermem.
Burada sosyalist eleştirinin yeni kavramlar, ölçütler ge­
liştirmesi gereği doğmaktadır. Aristo'dan, Kant'a, günümüz
eleştirmenlerine estetikle ilgili tüm görüşler tarihi materyalist
yöntemle gözden geçirilmelidir. Eleştiride devrimcilik budur.
Sinan Kutlu'nun söz ettiği. C . G nin öteden beri vurguladığı
insani gerçekçilik toplumcu gerçekçiliği s ı kıştırmadan yeni
kavramımız olabilir. Ölçütlerin bir çoğunu bugüne dek kul­
landık, bunları daha da temellendirmek, yenilerini bulmak gö­
revi sanırım önümüzdeki ilk görevdir. Acaba öyle midir? Bu,
başka bir yazı ve tartışman ı n konusudur.
Kişilik-Genetik
Birçok arkadaşımızda şu yanılgı var: Bilimsel önermeler
mutlaka bizim kafamızdaki doğruya uymalı, bizim Mark­
sizm'imize uymalı, bize cesaret ve umut vermelidir. Oysa ki
bilimsel önermeler insanlara cesaret ve umut vermek için
yapılmaz. Gerçeğe yaklaşmak için yapılır. Kişi o gerçeği ya­
şam mücadelesinde, siyasi mücadelesinde bilir ve tavrı nı ona
göre alır. Bir bilgi bizim o güne kadarki bilgilerimiz ya da sanı­
larımızia çelişiyar olsa bile bilgidir ve bizim yararımızadır. O
bilgiyi alır kullanırsak biz karlı ç ı karız. Gerçek olan bir şeyi
umudumuzu krrıyor, önceki sanılarımızla çelişiyar diye kabul­
lenmezsek bu softaların, ya da başını kuma gömen devekuş­
larının tavrından farklı bir tavır olmaz ve bundan biz zararlı
çı karız.
Konuştuğum birçok arkadaşta aynı kaygıyı görüyorum.
Yazılarda da bu var. Bir önerme ya da s;;ıvın doğruluğunu
yanlışlığını tartışmak başka şeydir, pratik sonuçlarını tartış­
mak başka şey. Önce birincisi yapılmalıdır tabii ki. Yanlış bir
savın pratik sonuçlarını tartışmak zaten abesle meşgul ol­
maktır. Eğer sav doğruysa pratik sonuçlarının zorlukları na da
katlanmak gerekir.
insanların ideolojik, politi k, esteti k, pratik yeğlemelerinde
kişilikleri belirleyici rol oynar diyorum. Kişiliklerinin oluşumun­
da da genetik yapılarının. Bunun söylerken genetik temelin
ve kişiliğin döllenmeden itibaren çevre koşullarıyla diyalektik
bir etkileşim içine girdiğini her saniye, her dakika bu birlikte­
liğin öneakine göre değişik bir yapı oluşturduğunu, yaşamın
her aşamasında küçüklü büyüklü ama sürekli olan değişme-
22
l e r sonucu t e k insanın o günkü toplumsal varlığının ortaya
çıktığını söylüyorum. Burada hangi etmenler ne oranda etki­
leyici ne oranda belirleyicidir, diyalektik olarak kesin bir şey
söylemek olanaklı değil. Çünkü bu çok karmaşı k bir süreç.
Ama vurgulamak istediğim şey, belirleyici sözünü ister kulla­
nayım ister kullanmayayım genetiğin ve kişiliğin rolünün çok
önemli olduğudur. Insanın giderek kalınlaşan bilgi birikiminin
sonucu olan bu görüş çeşitli çevreler ne denli itiraz ederlerse
etsinler giderek egemenlik kazanacak. Genetik ister ayrı bir
bilim dalı kabul edilsin, ister biyolojinin bir kolu sayılsın bugün
de canlıları ve insanı anlama uğraşının en önemli disiplinle­
rinden biri halindedir.
ileri sürdüğüm savın toplumsal sonucu ne olabilir? So­
nuç açıktır; zaten bilinen bir gerçeğin, yine zaten bilinen farklı
bir disiplinden açıklamasıdır. Bu şudur: Sosyalistlerin ütop­
yası olan yeni insanı yaratma aşaması vanlmayacak bir a­
şama değildir, ama varılması zor bir aşaniadır. Bunun için üç
beş kuşak insanın çalışması yetmez, belki otuz. elli kuşak
insanın mücadelesi yetmez. mücadele daha uzun vadeli dü­
şünülmelidir. Belki de düşlediğimiz yeni insan bu tur insanın
değil, biyolojik temelde gelişecek yeni bir insan türünün ka­
zanımı olacaktır. (Bu da başka bir yazının konusudur. )
Bir şeye zor derseniz insanların tavırları da farklı olur el­
bette. Geçmişte birçok insan sosyalist mücadeleye gerçek­
ten yeni bir toplumu kendi gözleriyle görebilme umuduyla
katı ldı. Bizim ve torunları mızın böyle bir umudu olamayaca­
ğ ı n ı , olursa bu umudun ayakları yere basmayan bir umut o­
lacağ ı n ı açı kça söyleyebilirim. Bu durumda ne yapmalı. in­
sanın kendinde ve toplumda değiştirabiieceği az şey varsa ve
bu da çok zorsa ne yapmalı? Birçok insanın nimetlerinden
bizzat kendi yararlanamayacağı bir düş için mücadeleye gir­
meyeceğini biliyorum. Söylemek istediğim de tam da bununla
ilgili zaten. Yalnızca mücadele etmek için mücadeleyi kendi­
ne yaşam biçimi seçmeyenler, başarı şansı düşük, hatta bir­
kaç kuşak için kesinlikle olmayan bir uğraş için yaşamını
harcamak istemeyenler, zor değil kolay yolları yeğieyenler bu
işe baştan girmesinler. Bakın bu söylediğim de yeni bir şey
değil aslında. Politik mücadeleye, hatta herhangi bir mücade­
leye giren kararlı , önünü gören belki on binlerce kışinin bu­
güne dek yüz binlerce kez söylediği şey. Bir de şu var: Top­
lumda bir çan eğrisi mevcut. Kişilikler için bu çan eğrisi orta­
da en şişkin, en yaygın ortalama tipleri barındıran, kenarlarda
giderek sayısı azalan ve normalden sapan kişilikleri gösteren
bir eğridir. Bunun politik yorumu ise şudur: Toplumu değiş­
tirmek isteyenler her zaman azınlıkta kalacaktır. Bı..i azınlık
iktidarı ele geçirse ve yeni bir düzen kursa; ilerleme-yerinde
sayma çatışması yine devam edecektir, ilerlemeciler yine a­
zınlı kta kalacaktır. Uzun dönemde ileri azınlığın "başarı"
şansı hep sıfır olacaktır. Toplumu durmadan çekecek, ilerle­
tecek, ama çektikçe kendi daha da ilerlemiş olacaktır. Aslın­
da bu ileri azınlığın (bu tip kişiliklerin) motivasyonunu oluştu­
ran temel, normal insanın anladığı başarı değil. hiçbir zaman
hiçbir şeyle yetinmeyen mücadele tutkusudur. O bakımdan
ben ister insanı değiştirmek çok zordur diyeyim, istersem
tam tersini söyleyeyim bu tipler doğal biçimde çı kacaktır. Bi­
zim gibi birçok insanın sorunu da onlara yetişebilmek, ya da
hiç değilse arayı açmadan takip edebilmek sorunu olacaktır.
Bu söylediğimin politik eşdeğerleri ise basitçe şunlardır: Kuru
kalabalı klara değil. nitelikli insanlara güven. Kuru kalabalı kları
değil, nitelikli insanları örgütle. Ortalama zekalı, ilgisiz, du­
yarsız, korkak yığınların hiçbir zaman ulaşamayacağ ın des­
teğini değil, öncü güçlerin ilgisini kazan.
Yine söylüyorum, anlattığım şeyler az çok bilinen ger­
çeklerin farklı bir disiplinden açı klamas ı . Bir şeyi biliyorsak
farklı disipline ne gerek var diye sorarsanız şunu söylerim:
Çok büyük gerek var. Evinizi düşünün. Evinizi çok iyi tanıdı­
ğ ı n ız ı , bildiğinizi düşünürsünüz ama aslında fazla tanımaz­
sınız. Sizi yalnızca duvarlar, pencereler, kapılar, elektrik
düğmeleri, eşyalar ilgilendirir. ilginiz kadar bilgiyle bir süre
rahat yaşayabilirsiniz o evde. Günün birinde bir elektrik arı-
zası olur. duvar içlerindeki kablo sistemini bilmeden arızayı
tamir edemeyeceğinizi anlarsınız. Suyunuz akmaz olur, ka­
nalizasyon tıkanır; döşemenin altında, betonların içlerinde hiç
bilmediğiniz oluklara dalmak zorunda kalırsınız. Evinizin bir
mimar, bir elektrikçi, bir baca temizleyicisi, bir komşu için
planı görünümü hep farklıdır. Örneğin ben de o evin x ışınla­
rıyla bir fotoğrafını çekiyorum, evin sahibine veriyorum. A­
dam bağırıyor: Bu ne? Bunun benim evim olduğunu nereden
çı karıyorsun? Senin evin diyorum, bak şu duvarlarda da de­
rin çatla klar görünüyor, ilk depremde yıkılır, dikkatli olmalısın.
Fartma
Adam fotoğrafın kendi evinin fotoğrafı olduğuna inanmıyor,
aldırmıyor . . .
Kat etmemiz gereken daha çok yol var. Insan iyi şeyler
için mücadeleyi bıraktığı an küvetten yu karı çıkmak isteyen Bir fırtınadır kopan �imdi.
bir böcek gibi kayar, geriye düşer. insan kötü şeylere doğası
gereği daha yatk ı ndır. Iyi olmak için sürekli çabalaması ge­ fırtınanın rengi mi olur?
rekir. Kendini bıraktığında kendiliğinden kötü olur. Bu da
hayvani doğas ından kaynaklanır. Bunu bilmemiz yelkenleri Kırmızı, beyaz, mavi ...
suya indirmemize yol açmamalıdır, aksine daha inatçı müca­
deleye isteklendirmelidir bizi. Rengarek bir hengamedir fırtına
Ama kat etmemiz gereken yol çoktur. . .
alından moruna.
1 - Bu yazı Anıl Denlzoğlu, Savaş Yücel, Kadir Yerel,
Nevzat Levent Taşçı, Mustafa Bayram Mısır, Temel
Demirer, Cengiz Gündoğdu'nun düşüncelerlmle liglll o­
lan, olmayan yazılarına ve tartıştığımız öbür dostlara Bembeyazdır fırtına,
yanıttır.
Başlığın gayri-ciddi olmasını özelllkle Istedim. Çün­ kasıp kavurur ortalığı.
kü bazı arkadaşlar yalnızca sululuğun değil mlzah duy­
gusu eksikliğinin de çocuksu bir anlayışsızlığa yol açtı­
soğuk iliklere i�liyor, dondum donacağım
ğının farkında değiller. insancıl'ın yanlışları ukalaca e­
leştirmesinin doğruluğunu yazmıştım bir yazımda. Bu
yüzden bir arkadaş mektubunda benim "ukala" oldumu
Kırmızıdır fırtına �imdi.
anımsattı. Birine torpil yaptırdığımdan bahsetmiştim bir
yazımda. Burada mizah ruhunun yanında bence şöyle
Ate�iyle yakıp kavuruyor,
net bir niyet vardı: Birini uçurumdan atmayı kafama
koymuşsam kendimde birlikte g itmeyi göze alabilirlm. gövdemi, ille de yüreğimi.
Arkadaş ise açığımı yakalamışçasına şöyle sordu bana:
Torpil yaptırmak da suç değil ml? Söyle bakayım ha!
2- Nasıl mı boğazımıza basıyorlar; şöyle: Bir günlük
gazete çıkarılıyor. Kadronun yarısından çoğunun sanat Mavile�iyor fırtına
ya da felsefe adamı olduğunu, üstelik bunların çoğunun
bizim yıllardır mücadele ettiğimiz düşünce despotları her �ey derin bir durgunluk içinde
olduğunu görüyoruz. Gelin de suskun kalıni Bir barış
şenliği düzenleniyor; açılış konuşmasını yine o adam- a­ Gözler dikilmi� ileriye.
damlar yapıyor. Birileri bize pasifist diyor, bir bakıyor­
sunuz pasifist diyenin partisi bizden bin kat pasifist biri­
leriyle can ciğer kuzu sarması. Bari ülkenin şu en önemli
sorunu, kilit sorununda bir tavır alalım diyoruz, bir bakı­ Yemye�ildir kopan fırtına.
yoruz tüm bir sosyalist sol "kirli savaş" gibi uyduruk bir
sözcüğün büyüsüne kapılmış, Marksist geleneğini u­ Yürek delicesine çarpıyor,
nutmuş, milliyetçllerin kuyruğunda koşmaya çalışıyor. O
zaman susuyoruz. Bu kez de niye sustun, niye sustun Zap deli deli akıyor.
diyorlar. . .
3- B u konuda Söz'e hoşgörü sınırlarını zorlayacak bir Rukiye CEYLAN
yazı yazdım. Yayımlanacağ ını beklemiyordum, çünkü ö­
bürleri olsa basmazlardı. Söz bastı. Bu şunu gösteriyor:
Söz akli kendine güvende öbürlerinin birkaç adım önün­
dedir. Başka şeylere değil aklına güvenen ise doğruya
daha yakın olandır.
4- Sözde komünist bilim adamı, gerçekte kariyerist
şarlatan Lisenko ile, bilimsel gerçeklerden ödün verme­
yen, bu yüzden de öldürülen "hain" Vavilov arasındaki
mücadele için Bilim ve Ütopya'nın Mayıs 1 995 sayısını
lütfen okuyunuz.
5- Lenin, lnessa Armand'a mektup, Aktarım: G.
Lukacs, Estetik ll, Payel Vay. 1 981

23
 Teorisist Hırçınlık "Dürüstlük"
•• 7. 1
Muctur
..
Kaan Arslanoğlu'nun "zehir zem berek" yazı s ı n­
dan "nasibini" almayan kalmad ı . Durmadan 'ben"
diyen yazar, 'Evrensel' ve 'Yeni Politika' gazetesine,
M. Bayram Mısır'a ve bir çok arkadaşa 'tlersini verdi'!
Uma rı m KA, "Dürüstlük . . . Dürüstlük ... Dürüstlük . " . .
yazısıyla 'tuhunu kurtarm ıştır . . . Böylesi, operasyon­
ları tasvip etmem. Hatta "sükutun altın" olduğuna i­
n a n ı rı m . Ancak, tavr ı m ı n "ikrar" m ı ş gibi algılanması
'tehl i kesi" söz konusu; çaresiz KA'ı yan ıtlayıp, sev­
mediğim bir işi yapaca ğ ı m . Ama " meram " ı m ı anlatan
"kelam" ı m; "dehşetengiz" yazıya 't::evap'la s ı n ı r­
lanmayacak. Yani kör dövüşüne prim veren müflis
'ITıünewerler" gibi davra nmayacak. Öne ç ı ka n so­
ru(n)lara el atacak. M ızrağ ın sivri ucunu T.'C'hin dü­
şük yoğunluklu 'tlemokrasi'sine ve soru(n)lara çevire­
cek. Radikal sosyalistlerin asli eleştiri malzemesi,
'ben'tlen söz eden h ı rç ı n l ı k olamaz. Soru(n) kapita­
lizmledir, KA' ı n 'tuhunu kurta ran" h ı rçı nlığ ı n ı n psiko­
loj i k soru(n)larıyla değil. . .
Kendi hesabıma; "Mustafa Bayram Mısır'la ilgi­
li" alt baş l ı kl ı yazıla rı doğru bulmuyorum. 'Teorisist"
h ı rçı n l ı ğ ı n , kişil.eri 'tartışan"vakur edası bana yabancı.
Epik gülümseyişle "belirsizl iğin bilgeliğine" soyu­
nanlardan değilim. Politika tarzım, KA'dan farkl ı .
Farkl ı l ı ğ ı m ı , özenle koruma ya n l ı s ıyım. i ronik ve
allegorik "kıyısız bir gerçeklik leri n spekülasyonla­
" zor dur. Ama zorluğu talip-taraf olmayan biri (yani bir
rından uzak durmak gerek. Ancak " biz gördüğümüz
her püsürüklüğü (ne demekse ?-b.n) afişe etmeli,
her yan iışı ukalaca eleştirmeliyiz" diyen
" ukala"l ı ğ ıyla KA, kimlik sorununu aşamamış
"yeryüzü yargıçlığı"yla karşım ızdad ı r ! Oysa ukalal ı k
sosyaliste yakı şmaz. "Biz basketbol oynuyoruz, po­
litikler boks yapıyor" diyen KA' ı n "basketbolcu u­
kala" l ı ğ ı ; gülünç bir "inançsızlık epiği dir. Speküla­
" "boksör" edasıyla "ak kaşı k" ahka m ı kesiyor.
tiftir. Düş kırg ı n ı d ı r. Beklentilerin eylemsizl i k mihrabına
s ı ğ ı n m ı ş öznel h ı rçı n l ı ktır. Dünyayı değiştirme olanak-
24
Temel DEMiRER
!arı nı, sözel h ı rç ı n l ı klara eşitleyen ve itirazla 'Var olan"
ta rzıyla çok konuşan KA, neden "Kürt Sorunu"nda
susku ndur ? .. Bakın ne diyor: "Yeni Politika ve Kürt
sorunund a suskunum. Belki uzunca bir süre daha
suskun kalmaya devam edeceğim. ( ... ) Çünkü Kürt
meselesinde bir şeyler söylemek cesaret istiyor.
( ... ) Devlet politikasına aykırı düşünceler ileri sUr­
düğünüzde ise hapse atılma olasılığınız kuvvetle
belirir. (... ) Yeni Politika'daki arkadaşlar, ( ... ) sizi ne
eleştirebilirim , ne de destekleyebilirim." KA, her
konuda açıkca konuşuyor da neden "Kürt Soru­
nu" nda güçlüklerden söz ed ip susuyar ? Bu çifte
standartl ı l ı k değil mi ? Bunu yanttlamalı . . Çünkü dün­
.
yayı değiştirmekten yana olan organik ayd ı n , yürüye­
rek düşünmekle, diyetin i ödemekle, h ı rç ı n-ukala ve
çifte standartlı olmamakla mükelleftir. Sadece haykı­
ran h ı rç ı n l ı klarla devrim yapılamayacağ ı gibi; devrimin
organik ayd ı n ı da olunmaz . . . Bir nokta daha: Türkiye'­
nin sorunlarından; "ben ne kadar sorumlu ve gü­
nahkarsam, herkes de o kadar soru mlu ve günah­
kardı r" demek organik ayd ı n ı n görevidir. Yoksa KA
gibi etrafına yaylım ateşi açarak kendini "realize et­
mek" bana aptalca geliyor. Ayrıca da KA, itiraf etmek­
ten de geri durmuyor: "Politik mücadele, doğrudan
politik eylem bizim ki gibi bir ülkede çok çok
"
"basketçi"), sahte "boksör" edasıyla ekliyor: "Bir
arkadaşımız, sütten çıkmış ak kaşı k aramamız ge­
rektiğini söylüyor. Niye aramayacakmışız ?! ( . . . )
Yitirecek neyimiz kaldı : Ak kaşıklar arıyoruz artık!"
2
KA' ı n çifte sta ndard ı n ı anlamıyorum: " Basketçi"
gibi yaş ı yor. Burnunu sağlama a l ı yor; ama sahte
"Boksör" ler "ak kaşı k" aramaz . . . Türkiye ve dünya,
sosyalizm açısından zorlu ve sorunlu bir dönemden
 geçiyor. Sorun , sosyalistlerin krizinden ve örgütsüzlük-
ten kaynaklan ıyor. Ancak KA' r n tarzı, verili olumsuzlu-
ğu; kendi ed ilgenliğini a klama ma lzemesi olara k kul-
!an ıyor. Negatif psikolojik seçi mlerinin ed ilgen liğiyle,
tildişi kulesindeki izolasyonu seçiyor. Tehlikeli bir tu-
tumdur bu ! Sonu ve soru nu yoktur. Devri mci
Marksizm in güncelleştirilmesi ve politik güce dönüş-
türülmesinin önünde engeldir. .. KA'a krzm ryorum. O,
1 980 sonras ı n ı n 'Sol pasifist" ürünüdür. 80'1erden
90'1ara erozyon-törpülenme sü reci yaşand ı . Açmazlar:
yetmezliklerle büyüdü. Çözümün , m i lita n eylemlilik ve
teorik yenilenmeyle yaratı laca ğ ı ndan söz edilse de,
kayda değer adı mlar atr lamadr. Dört yanı işlevsiz kuru
eleştiri enflasyonu yaşan d ı . Kendiliğindenliği yücelten
v e teslim o l a n dezorganize kon um aşılamadr. Top-
taner ve kendiliğindenci yanı lsamaların 'beklentileri';
teorik öngörü diye sunuldu. Kend iliği nden hareketin
kendiliğinden örgütlen mesinin popül ist "tarz-ı siyaset''i,
'edilgenliğin" teorik 'gerekçe'!;i oldu. Devrimci çal ış-
m a n r n enstrü manı olan örgütl ülük biçim leri , '!;öz'e ve
tartrşmalar'a feda edildi . . . KA' ı n da (yeni bir şey söy-
lemeden) yaptığı budur ! . . .
KA saptamalarr m r , yine "mülteci duyg usallığı"
teriminin toptancr l r ğ r kapsa m ı nda algrl ıyabilir. i ndim-
de, bu tür toptaner nitelernelerin "kıymet-i harbiyesi"
yok. KA'a genelierne imkanı vermeyen farkl r l r klarryla
sürgün sadece, " bekletilerin eylemsizlik mihrabtna s1-
ğtnilmlş" bir mekan değildir. El kap1/anntn, uzatmali
"kiŞ uykusu"nda tüketilen y1llar; "onurlu tecrit''ini yaşa-
mak/e Slmrlanmam!Ştlr. Sürgün, bitmemiş hesaplaşma
için öfke ve kinin beslendiği bir coğrafyadir da. . S ür-
gün sadece 't:J uygusallı k'la açıklanmaz KA. . . Ben de
Paris'in Türkiyeli mülteci ler kolonisindeydim. Ancak
istediğim kadarıyla . . . "Nasıl" m r ? . . . Bir Paris tutku nu
olan Ernest Hemi ngway, "Paris sen ne kadar ister-
sen o kadar ·veren bir şehirdir" der. Haksız da de-
ğildir. .
Anca k KA'da; "Paris, baztlart için gerçekte ve
simgesel olarak fenerkent, her türlü tatmin kayna-
ğt; diğer baztlan için de felsefi bozulmamn ağma
düşmüş zihinlerin yozlaşmışlığwla kendini kumara,
şaraba, kadmlara adamış bir hayatm
bayağltklarmm birbirine karışttğı, şeytanm inidir.
Büyük kent kaybolmamn yeridir..3diyen J. Le
Goff'da gibi düşünebilir. Ama on/ann düşündükleri,
kendilerini bağlar ve genelierne malzemesi oluştura-
maz. Sürgün, "Blues" ya da "Rembetiko" m ı rr ldanan
bir mekan değildi. Sürgün "asla unutmayan" ve
"ahde vefa " ların içten liğine "veda" etmeyenlerinde
var olduğu bir coğrafyad ı r aynı zamanda. . .
Türk(iye) solunda "herşeyd-en söz eden' genel leme-
Iere yabancı değiliz. Ama yüzü eyleme dönük politik
sorumluluklarr n r göz ardı eden iddialı spekülasyonlar;
insana bir frkrayı a n r m satrveriyor. Hani adamın bi�i
söze başlamış; "Hazreti isa Fırat Nehri'nden yüze-
rek.. . " derken, öbürü sözOnO kesip, "isa değil, Musa;
Fı rat değil, Kızıldeniz; yüzerek değil; yürüyerek. . .
"Neresinl dUzelteyim ?" demiş ya . . . KA' nın dedikleri
de bana, "neresini dUzelteyim ?" dedirtiyor:
" Demirer'in yazısı solun kuramsal açmazının ne-
reden kaynaklandığına iyi bir örnek. ( . . . ) Demirer'in
yazısı nda ( ... ) çözüm öneren hiçbir şey yoktur. ( . . . )
Demi rer' in önermeleri sUrekli bibirini götürüyor ve
yazıdan geriye dost bir insanın d uyg usal sesleni-
şinden başka hiçbir şey kalm ıyor" deyip, ekliyor:
25
"sorun kurarn ve örp ütsel birlik sorunudur. Eylem
kolay şey değildir." Yazar, "Eylem kolay şey de-
ğ ildir" itirafıyla, eyleme ilişkin kocaman laflar ediyor.
Fa kat 'lddialr"tutumu, "Kürt Sorunu"nda suskunluğu
tercih ediyor ! "Tek Yol Devrim 1 " diyenlere 'ltidal"
önerip; "düşmanları dışında herkesi dostu ilan e-
den" yüzü sokaklara dönük ta rza şiddetle karş ı çı kıyor
! Hem de Türkiye ve dünya n ı n içinden geçtiği koordi-
natlarda, "solun kuramsal açmazı" sözle değil; dev-
rimci teori nin önünü açan eylemle aşr l r r.
'Le Monde' yazarı Jean François Petitbon,
'YDD" ile gezegen imizde "geliyorum" diyen felake-
tin güncesini" kaleme a l ı rken ; sanki, 1 930'1ar dün-
yasından söz ediyor. Dr. Herbert Hauptman' ı n ,
"insanlığın geleceğine ilişkin korku"ya ve gidişatın
" insan yaşamını tehdit edici boyutlara ulaşma-
sı"na5 di kkat çekmesi boşuna değ i ldir. Bu nedenle
Arnold Wesker, "üçüncü binyıla açılan kaı:ıının
cephesine 'masumları koruyun' yazı lmalıdır"6diye
haykı rıyor. . . Gerçekte de durum va himdir. 'Oxfam'a
göre, her gün 35 bin çocuk yoksulluktan kaynaklanan
hastalı klardan öl üyor. Dünya nüfusunun o/o 25'i temel
ihtiyaçla rı n ı karşılayamıyor. 1 . 3 m ilyar insan temiz
9
içme suyuna sahip değil. "Savaş sonrasında dünya
hiçbir zaman, insanlı ı �u derece tehdit eden bir
olayla karş ılaşmadı." Ote yandan, " kapitalizm in
1 960'1arın son unda başlayarak 1 974-75'te genelle-
şen "yapısal krizi" devam ediyor. Ve ultra-liberal
ideolojinin iddia ettiğinin aksine, krizden çıkacağ ı-
na dair ortalıkta h içbir emare görülmüyor."8
Çaplı "decadence/çöküş"ünü yaşayan dünyada
umudu yaratmak, sözel h ı rçı n l ı klar ötesinde cürete
muhtaç. Çünkü "adalet" ve "vicdan" kavramları; hayat"
ta karş ı l ı ğ ı n ı bulam ryor. Kapitalizmin "YDD" boyutlu
depo/itizasyon süreci; ahlaki ve vicdam Iskartaya ÇI-
karl1p, insanal değerleri tahrip ediyor. Burjuva ideolojisi,
dünyayi Kuzey/ileştiren ideolojik/kültüre/ sa/d�rganliğ'Y-
la; insan beynini parçalayarak dünyayi kod/ayip, dO-
şünceyi "imaj/ar"tn küçük mesaji haline getiriyor.
Toplumsali bölüp, etkisizleştirerek fokalize etmeye ça-
lişwor. Labirente dönüşen insan beyninde şizofrenik
yanlmalar oluşup, toplumsal depresyonu döllüyor.
"Adalet" ve "vicdan " kavramlanm askiya a/1p; in-
san(lik)1 şekilsizliğe mahkum eden kapitalizm; tüketimin
ve anlik zevk/erin tutsaği kiltnmlş, sorunlara tepkisiz,
bireyci, küstah, konformist, tembel, sorumsuz ve
başkald!r(a)mayan insam üretiyor. '!A.kr l" bunalrmdadır.
Eleştiri; anlamını yitirmiş ve "öykünmeye" dönüşm üş-
tür. I nsan, "başkalaşım"rn değersiz enstürümanıdır.
Belirsizliklerle bezen miş geçiş sürecinde; yakıcı Ay-
dınlanma ve yıkıcı sorgulama ihtiyacı büyüyor. In-
san(l r k), yok olacağı veya yen iden başkaldrracağr za-
m a n r n kryrsındadrr.
Zorunluluktan özgürlüğe uzanmak için Marksizme,
ahlak ve coşku dolu militan enerji katılması gerekiyor.
KA, bu soru(n)lar karşısında; 't:Jut yemiş bülbül" gibi
sessizdir ! Çünkü dünyayi değiştirmek amacwla yürü-
yen insan, saltçi sözellikle yetinmez. Ateşlemeyen sila-
ha dönüşmüş söz; yetinilebilir bir şey değildir. Söz'e
anlam/m veren eylemdir. Eylemsiz söz, anlamslZdir;
değiştirmenin-değişmenin önünü açamaz. Söz, ania-
mtnl eylemle yakalar ve insana-yaşama ait kllimr.
"Önce Söz", onu öneeleyen eyleme muhtaçtir. Güç-
lük/er, tehlikeler karş/stnda kenet/enmek ya da fitne fe-
satla, yenilgiler/e, sevgisizlik/e cehenneme çevrilmiş
 kesitlerde elele tutmak, omuz omuza olmak; eylemsiz
söylemle mümkün değildir. Saltçı söz; yitik zamanların
hayaliyle gevezelikten medet umanların demogojik
s ı ğ ı na ğ ı d ı r. Söz ile yeti rrmek; varolan ı n "hiç"lenmesi
ya da "hiç"likle yok olm aya razı olmaktır. Saltçı söz;
eylemle somutlanmad ı ğ ı sürece eksikli bir "iddia"d ı r.
Yeterli değildir. Anlam ı n ı yitirmiş bir oyu ndur. . . Bunlar
böyleyken KA, saltçı söze 'mucizevi" işlevler yükleyen
'teorisist'lerden biri olmayı tercih ediyor. Oysa dev­
rimci teorinin kazan ı l ması için organik eylem, tamam­
layıcı ve ta n ı m layı cıdır. Y ı ğ ınlar için okunabilir bir çığ­
l ı ktır; delifişek yaratıcı l ı ktır. Devrimci praksis, tarihsel
baktş açtstyla, gündelik hayatm devrimcileştirilerek,
devrimin güncelliği fikrini realize etmektir. Akı l ı n araçsal
kulla n ı m ı ile tarihsel-nesnel kullan ı m ı n ı birbirinden a­
y ı ran turnusol kağ ıtı d ı r.
Işaret ettiklerim, "yaklaşan felaketin eşiğindeki
Türkiye" içinde geçerlidir. . . KA' ı nda gördüğünü zan­
nediyoru m: Varaşlar Türkiye kentlerinin dağları oluyor.
i nsana, "ferman padişahınsa, dağlar bizi mdir" ger­
çeğini anımsatıyor. "Tü rkiye'de yang ın var 1" diyen
Melih Pekdemir hakl ı olarak, "Tü rkiye'de ya da ge­
cekondulardaki isyanın tercümesi"ni arayıp, ekli­
yor "Yang ı n ı n adı rejim krizidir; toplumun yeniden
yapılanması ile devletin yeniden yapılanması ara­
sındaki çelişki dir. 9
" rekli olanakları sunacaktır. Siyasi m ücadele güçle
Kısa bir iki örnek: 'Ul uslararası Af Örgütü' tara­
fı ndan yayınlanan "1 995 Raporu'hda, 1 994 y ı l ı nda
Türkiye'de 55 kişinin kaybolduğu ve işkence sonucun­
da en az 29 kişinin öldüğü ve de işkencenin sistematik
olduğu ifade ed il iyor. Yine Türkiye DGM'inde 1 995 yı­
l ı nda dava sayısı 1 994'e göre % 65, 1 988 y ı l ı na göre
ise % 542 oranında a rtt ı . 1 994 y ı l ı nda DGM' lerde 1 1
bin 895 kişi hakkı nda dava açıld ı . . . Türkiye'de topl u m­
sal depresyon yaşan ıyor. Depresyonun etken leri
"ekonomik dengesizlikler, hoşgörü ve ve sevgi
eksikliği, kimlik karmaşası , manevi değerlerin ye­
rini bi reysel çıkar ve düşüncelerin alması, d iyalog
eksikliği, ümitsizl ik ve güvensizlik"te
somutlanıyor. 1 0 'Araştırmacılar Derneği Başka n ı ' Dr.
Nezih H. Neyzi, "etik açıdan kirlenme, toplu m u n
her kesimine yayıldı"11 diyor . . . Konjonktürel olarak
insanlık, bireyin her şeyden çok kendini düşündüğü,
ortak sorumluluk ve daya nı şmayı iplemedikleri bir dö­
nemden geçiyor. Ama bu mutlak değil ! Sözü uzatacak
değilim: Kuzey'deki "sessiz çoğunluk", Güney'in
Türkiye'sindeki "masum çoğunluk'a denk düşüyor.
�
Sorun da, "sessiz" ya da "masum çoğunluk'un so­
kaklara dökülüp-dökülmemesinde dü ümleniyor. Bu
düğüm masa başında çözülemez 2. Eğer KA,
" çözülür" diyorsa, bu da onun "tercihi"dir !
Görü lmesi gerekiyor: Türkiye'de yaşanan toplum­
sal çürüme, yeni bir topl u msal kurucu i radenin gerekli­
liğine çağrı çıka rtıyor. "Türkiye çözülüyor. Toplum
bug ün çok katlı ve çok yönlü bir krizin içinden ge­
çiyor. Geleneksel siyasi eğilimlerin, köklü bir ye­
n iden yapı lanmayı gerçekleştirebilecek güçten
yoksun olduğu ortaya çıkıyor. Burjuva siyasetin
sol kanadı (sosyal demokrasi) tükeniyor. Toplum-
sal muhalefet odakların ı içerecek bir siyasal ön-
derl ik boşluğu, bu ortamda, yakıcı bir boyut kaza-
nıyor. Kriz, toplumda içe kapan ma, gericileşme ve
sağa savru lma olarak ortaya çıkıyor. Toplu mda bir
çözülme ve tükeniş yaşanıyor. Toplum, krizi ileriye
doğru gerçekleştirebi lecek bir atı lı mla aşamayın-
26 '
ca, içine büzül üyor. Öte yandan içe büzülme eği­
limi şiddetli bir direnişle karşılaşıyor. Bu iki eğilim
arasında yaşanan gerilim, değişim için muazzam
bir olanak sun uyor. Toplu msal muhalefet odakla­
rını içerecek bir toplu mda çok yön lü bir çözülme
ve tükeniş yaşanıyor. Önümüzdeki bir kaç yıl için­
de, Türkiye'de toplumsal ve siyasal bir altüst oluş
kaçınılmaz görülüyor. Yeni bir toplum kuruculuğu
tarih tarafı ndan dayatılıyor. Sorun; bu kuruculuğu
hangi güç ya da güçleri n gerçekleştireceğidir. Gü­
n ü m üzün kavgası budur. ( ... ) Önümüzdeki yıllarda,
Türkiye'de toplumsal ve siyasal bir altüst oluş ka­
çınılmaz gözüküyor. Bu altüst oluştan hangi güç­
lerin bir toplum kurucusu olarak çı kacağı ise be­
lirsizliğini koruyor. Topl umsal m u halefetin örgüt­
süz ve öndersiz olduğu bugünün Türkiye'sinde,
devrimci sosyalist g üçler sokağı hedefleyen yeni
bir politik çıkışla yukarıda işaret edilen boşluğu
doldurabilirler. Kriz döneminin doğru yönetim iyle
gerçekleştirilecek bu devrimci çıkış, sosyalistleri,
geçmişle kıyaslanamayacak büyük bir güç haline
getirebil i r. Sosyalist ve devrimci hareketteki dağı­
nı kiiğı giderecek, on u n g ü ndemini sadeleşti recek
ve sosyalist potansiyeli n bütünü üzerinde etkili o­
lacak bir yeniden yapılanma, yeni bir çıkış için ge­
yürütülüyor. Ne söylerseniz söyleyin, ne kadar
doğru bir programa sahip olursanız olun, eğer si­
yasi bir güç değilseniz, bütün bunların hiçbir
" kıymet-i harbiyesi" olmuyor."13
Bu nedenle, verili d u rumda esasın "sokağa, ey­
leme, genel g reve !" diye haykıran cürette olduğ un­
dan şüphe duym uyorum. M . Bayram Mısır arkadaşın,
'Yeniden Devrimci Politika' adlı yazısındaki "kitle
partisi" form ü lasyon una katı lmasam da 14, önerdiği
"yüzü eyleme dön ük tarzı" onayl ıyor ve
"(ki m i lerin i-b.n) devri mcilerle uğraştıkları vaktin
onda birini, d üzenle, yükselen şeriatçı ve faşist ha­
reketle uğraşmaya ayırmaya davet ediyorum"15 u­
yarı s ı n ı paylaşıyorum.
Elimde, devrimci Marksist yöntem d ı ş ı nda;
'hıutlak" ve 'Ilahi" çözüm reçetem yok ı Teorisist" la­
fazan l ı kları ciddiye atm ıyorum. A. Ei nstein'in, "iyi bir
eğitim için", " bağımsız eleştirici düşüncen in ge­
liştirilmesinin" gerekliliği saplamas ı n ı önemsiyorum .
Pozitif eğitim y a da tartışma, 'siyah beyaz" tonların
subjektiffiğ iyle emretmemeli ... deyip, ekliyorum: Siya­
sette ya da tartışma da yeni bir üslup veya tarz-ı siya­
sete gereksinimi miz var. KA gibi önyarg ı l ı h ı rç ı n l ı kla­
ra, artık kimsenin ihtiyacı ve tahammülü yok ! Ciddi,
ayrıntı l ı ve tutarlı olmak gerekiyor. Siyasal biriki m ; de­
neyime ve mütevaziliğe, muhtaç. Prof. Sidney
Altman' ı n ifade ettiği gibi: "Yeni görüşler ve savlar
üretilmedikçe, bunların geçerli olup olmadıkları
konusunda çözümlemeler yapı lmad ı kça ne bilim­
sel bir yaşamdan ne de toplu msal bir alış verişten
söz edilebilir."16
Soru(n)ların kördüğüm olmaktan kurtarı lması ya
da kolektif-tartışmacı (dönüşen ve dönüştüren) ü ret-
kenliğin yaratıp-geliştirmenin biricik yolu; açık ve sevi-
yeli bir üslupta yüksek sesle telaffuz edilmesinden
geçmektedir. Spekülasyon ve kuruntularda değil. Ra-
dikal sosyalist olmak, ciddi iştir. "Sırtında yumurta
küfesi olmayan" hoyratl ı ğ ı n , "konuşmayı şehvetle
seven" yanlışlı klar veya sağa sola saldırmayı maha­
ret bilen h ı rç ı n l ı ğ ı n ı n komed isi gibi a l g ı lanmama l ı d ı r.
Lafı gediğine koyan, eylemekten uzak duran
"münazaracı cevval"lik. çı kmaz sokaktır. Tartışmanın
ve diyaloğun, eylemek anlamı olmal ı d ı r. ötesi, fasit
dairede dönüp durmaktır. Havanda su dövmek; gölge
boksu yapmak; ölmüş atı kırbaçlamakt ı r. Çünkü
Marksizm'in özetı "1 1 . Tez dir ! Marx ve Engels,
" devri me h izmet eden çeşitl ilik içinde birliği kucaklayan ;
"bize göre kom ün izm , ne yapıl ması gereken bir
d urum, ne de gerçeğ in ona uydurulmak zorunda
olacağı bir ülküdür. Biz, bugünkü duruma son ve­
17
recek gerçek harekete komü nizm diyoruz" derken;
komünistliğin ta n ı m ı n ı form üle ederler. Dünyayı de­
ğ iştirmek, gerçeklığın sözel yansıtmalarıyla yetinme­
meyi ve gerçeklığe müdahaleyi 'ol mazsa olmaz' kılar.
Eylemsizlik düş unceyi kısırlaştırıp spekülasyonlara
dönüştürür. KA'da spekülasyonlara sarılmaktad ır. Ör­
neğin, "şunu sormak istiyorum herkese: Kazara
yarın devrim olsa. nası l bir iktidar kurulur ? Fik­
rimi söyleyeyim açık açık: Akı karadan ayırmayan
bu insanların eli ndeki bir iktidar sosyalizmin yeni
bir yıkım ı , yeni bir hayal kırıklığı olur" 1 8demektedi r.
Öncelikle o/mam1ş devrim üzerine, ancak KA gibi
teorisist/er spekülasyon yaparlar. Zaten "kazara yartn
devrim " falan da olmaz. Devrimi var eden koşullar,
kadrolar ve kitle hareketi ise KA 't "tekzip" edecek
şeyler yapar.
KA gibi yapmak"tan koparı l m ı ş düşü nce, spekülatif
gevezeliktir. Maddi gerçekli kten kopuk skolastizmdir.
Çünkü "devrimci teori sorunlara ne akademik bir
bakıştır, ne de sadece toplu msal ilişkilerin açık­
lanmasıdır. Devri mci teori herşeyden önce dev­
rimci eylem için bir kı lavuzdur. Sosyalist devrimin
güçleri, hedefleri , olanakları ve izleyeceği yollar
soru nlarına somut ve pratik çözümler getirmeli­
19
dir." Devrimci teori, teorisist lafazan l ıkla değil; yüzü
eyleme dönük politi kalar eksen inde oluşturulur. Ancak
Türkiye ve dünya zorlu döneminde tarihten ders a la­
mamış edilgenlik 'lmkansızlık teorileri" kotarıyor,
geçmişe 'lanetler yağd ırıyor': Işlevsiz kuru eleştirilerle
'Idare-i maslahatç ı l ı k'l ya pıyor. M arx ı n "üçüncü'
tez" ini unutuyor: "Ortam ı n değişti rilmesi ile insan
faaliyetinin ya da kendi kendini değiştirmenin ça­
kışması , yaln ızca devrimci pratik olarak kavrana­
20
bilir ve ussal biçimde anlaşılabilir."
"Teorisizm"le iştigal eden gevezel iklerle devrimci
yeni lenme imkansızd ır. Yenilenme süreci; pratikle a n­
lam kaza n ı r. Köşesine çekilmiş "teori" kotaran (1?) a­
sosyal insanlar, radi kal sosyalist olamaz. Ihtiyacı du­
yulan saflaşma-toparla nma, eylem zemininde gerçek­
leştirilebilir. Umutlu olabilmek, Komünizmi; geleceğin
yeni insanı, bugünden yaratan eylem programt olarak
ele a/mayt gerektiriyor. "Dünyayt değiştirme'ye in­
sandan ve kitlelere seslenmeye bireyden başlamayi
'olmazsa olmaz' ktltyor. KA' ı n h ı rçın seçmeciliğinin,
elitizminin radikal sosyalizme katacağ ı bir şey yoktur.
Devrimci siyaset, mevcut insan malzemesi ve varolan
koşullarla; düzeni n eşitli ksizci ve baskıcı statükosunu
aşmak için yapı lır. Günün sorusu, KA' ı n yarı mü nev­
ver" kayg ı ları nca belirlenmiyor. Soru(n), karmaşık
dünyayı değiştirecek enstrümanları ya ratmakta dü­
ğümleniyor. "Tarihi gerçeklik bakımından kendini
tanımanın organik yolu harekettir." (A. Gramsci)
Detay ile uğraşacak değilim: Kaan ile ararndaki
ayrı lık. O'nun teorisizm'e yakın durduğu noktada boy
27
veriyor ! Yenilenmeyi, devrimci Marksizm in 'I htilalci
yükleri'lıden kurtulmanın 'bperasyonelliği" olarak algı-
lamıyoru m. Yenilenme a n layışım; burjuvazinin dünya
çapında dayattığ ı "ücretli kölelik sistemi nin gayrı­
"
insani koşulları n ı devrimci biçimde aşmaktan yana d ı r.
Yani mürnin rahatl ı ğ ı ndan sı yrı l m ı ş , varolan herşeyi
devrimci Marksist sorumlulukla sorgulayan; sosyalist
sokak'ta, eylemde, somut işte b i r araya gelmenin ve
devrimci farkl ı l ıklarını ifade eden; dar siyasi çıkarların
değil, "düşmanları mız dışında herkes dostumuz­
dur" d iyen devri mci esnekliği a n l ıyorum . Çünkü dev-
rimci teori, basit bilgi y ı ğ ı n ı ya da yansıtma değildir.
Değiştirme; eylemi ve eylemle değişmeyi göze al mayı
'olmazsa olmaz' kılar. Devrimci teori; ilişkilendiği dev­
rimci m ücadele ile, değiştirip dönüştüren insanı ve
kolektivitesi ni yaratman ı n biricik yol udur. Devrimci
mücadeleni.n olmad ı ğ ı yerde, entellektüel gelişme ol­
maz. "Filozoflar dünyayı çeşitli biçimlerde yorum­
lamışlardır; oysa sorun onu değiştirmektir." (K.
Marx)
Kendini 'teorisizm'le s ı n ı rlamış ve yaşan a n ı ola­
ğanlaştıran 'entel" faaliyeti; devrimci teorik i lerlemenin
önü ndeki engeli ol uşturur. Tozun dumana·: 'at izinin it
izine karışt ı ğ ı " Tü rkiye'de 'söz yetmiyor': Söz, yeni
ahiakın güvencesini oluşturmuyor. KA'da kavramak
zorunda: Teorisist" açmazın 'entel" maruzatla rıyla
ancak, rehabilitasyoncu olunabilir. Oysa organik ayd ı n
reddedendir. Gösterileni değil; gösterilmek istenenin
arkasındakini görendir. Zaten " bundan böyle gele­
neksel ayd ın kategorisinden söz etmek pek müm­
kün olmayacak. Türkiye, kendi özel siyasal, ideo­
lojik ve kültürel tarihinin bu dönem ini kapatm ıştır.
Yeni kuşak aydın lar, iki temel sın ıftan birinin or­
ganik ayd ı_ nı olmaktan başka seçenek bulamaya­
21
caklardır." Türkiye'de emekçi insanl ı ğ ı n sürüleşti­
rilmesi , örgütsüzleştirilmesi ve eylemden kopartı l m ı ş
'ehli leştirilmesi')tle a t başı giderken; " Marksist bilim
ve teori ancak spekülatif ve pozitivist olmayan di­
22
yalektik materyalist konu mlarda savu nulabilir."
Teorisist" umutvarl ı ğ ıyla siyasi ölüler ve 'hıevta-.
lar" yatağ ına dönüşen Tü rk(iye) sosyalist hareketi;
kendine reva görülen aşağ ı lan maya başkaldıramayan
ataleti yaşa d ı ğ ı için ayıpl ı d ı r. Kavga etmeden; kavga­
ya taraf olmadan; sokak'a i n meden yani bu uğurda ör­
gütlenmeden; umuttan ya da gelecek güzel gün lerden
söz etmek, ; boş bir ajitasyon değilse, doğruyu söyle­
memektir. 'Sosyal izmin, tekrar uğruna savaş ı l ı r proje
katına çıkartmadan, yapılacak bir şey olmad ı ğ ı n ı
söyleyenler·: kaça k güreşin 'gerekçe'sini kotarıyorlar.
Eylemsiz teori; olsa olsa, tanrı'h ı n bir diğer adıdır.
Pratiğin olmadığı yerde; doğru ile yaniışı ayırmak ola­
n.a ksızd ı r. Devrim yo!uiıda hata lar, eksikler ve eksiklik­
ler her zaman vard ı r. Radi kal sosyalist hareketin çok
yanlışlar yaptığı ve hala da yapmakta olduğu sır de­
ğ ildir. Ancak yan l ı ş ve yan ı l g ı yaşam ı n ironisidir. I ronik
olmayan bir yaşam ya da mücadele var m ı ? .. Yan­
l ı şsız ve yan ı l g ısız bir yaşam ve mücadele, cehenne­
·min ta kendisi olurdu. Yaşamda ve mücadele, yanl ış­
s ız-ya n ı lgısız "bütünsel çözü mler" ya da "teorik öngörü­
ler'' arana maz. Her devrim ve devrimci hareket, yapı­
sı nda olan erken özellikleriyle yanlışlı ve eksiklidir. Si­
yasa l l ı ğ ı n ı , toplumsal l ı ğ ı na taş ı mak mükel lefiyetiyle,
devrimci yanl ışlar; "geri dönüşsüz" değildir.
23
"Türkiye'de sol kırk, belki de elli parçadır" d iyen
 Kaan, konjonktürel olumsuzluğu teorize ediyor. Kon­
jonktürün teorize edilmesi devri mci çı kışların zeminini
oluşturmaz. Anın ya da konjonktürün teorize edilmesi;
Nihilist reddiyenin (soruları n ı hala yan ıtlayamamış !)
"kolayc ı l ı ğ ı"d ı r. Gündelik örneklerden tan ı ğ ı olduğu­
muz gibi; tabu yıkıyorum derken, s ı k s ı k ipin ucu ka­
ç ı rı l ı r. "lfrat ve tefrit"in dozu artar. Tabu yıkmak sarhoş­
luğuna kap ı l ma k, sadece konuşan ve tartışan "sol
saflar'da s ı k raslanan negatiftir. Ancak " henüz geç­
miş aşılamamıştır. Bunun suçu da geçmişi yara­
tanlara ait değil. Ayrıca geçmiş öyle lafla, geçmişi
yaratanlara küfürle aşılamaz. Geçmişin eylemini
aşan eylemiilikle aşılır. "Sol tip" , " sol kültür" de­
jenere olmuş, güvensizlik eğilimleri galip gelmeye
başlamıştır. Bu son uçlara yol açan ortamı değiş­
tirmekten, nedenleri ortadan kaldırmaktan geçiyor.
Bunun yolu da, özgürlük ve eşitlik için devrimci
eylemi yü kseltmekten, eylem arkadaşiiğı ilişki le­
rini, " sol kültürü" özgürlük eylemi içinde geliştir­
mekten, yeniden üretmekten geçiyor. Duran top­
lum veya topl uluk duran suya benzer. Ne kadar
temiz tutmaya çal ışırsan çalış m utlaka kokar, suyu
arı tutan temizleyen onun akıntısıdır. Şimdi bizim
gürül gürül akmaya ihtiyacı m ız var ! .. Eğer özg ür
olmak istiyorsak, " barikatın arkasında" olmalıyız.
Eşitlik ülküsü için kavga vermek, eşitlik ve özgür­
lük idealinin önü ndeki engelleri kaldırmaya çalış­
mak zorundayız. Bunun içinde hem kendimizle,
hem de kapitalist sistemle hesaplaşmak zorunda­
yız. Bu hesaplaşma öyle kolay olmayacak. Eğer
iddaamızda ciddiysek, yine politika yapacağız, yine
mücadeleyi örgütlü sürdüreceğ iz. Karşı sistemin
gücünü, örgütlülüğünü, medyası n ı küçümsemeye­
ceğiz. Bu kavga, d işe diş bir kavga olacaktır. Onlar
kavgalarının odağ ına daha büyük bir sermayeyi
koyarken, bizler özg ür sermayeyi koymalıyız. Öz­
gürleşmenin de bilinmez bir gelecekte değil, bu­
günde başladığını bilerek."24
Sorun, Türk(iye) Sosyalist Hareketi nin, çok parçalı
kadro birikimini eylem içinde birleştirmektir. Bu müm­
kQndür. Çünkü değişen-değiştiren insan(l ı k) tarihin öz­
nesidir. Karanlığa küfretmek yerine (bir mum yakmak­
la da yetinmeden!) büyük yang ı n ı n kıvılcı m ı olmak ge­
rekiyor. islamcısı, faşisti taşradan beslenen yükselişle
siyasal "alternatif'e dönüşken gövdelenirken "yaklaşan
felaket"in karşısı nda; sosyalistlerin, "yenik ruh hali"ni
V f: edilgenliğini aşmak için köktenci reddiye ve kopuşa
ihtiyaç büyüyor. Yaşama soldan müdahale,
'devrimcilikte devrim' kararl ı l ı ğ ı ve devrimin güncelliği
zemininde realize edilmeyi gerektiriyor. Çünkü
"sosyalist hareket, siyasal olanın toplumsal olanla,
toplu msal olanın ise siyasal olanla daha doğrudan
ilişkilendirilmesi açısından elverişli bir döneme
g irmektedir. Bu ilişkilerin yeniden kurulması, sınıfı
temel alan politikalar üretmekle mümkün olabile­
cektir. " 25 özetle radikal sosyalistlik dik bir omurganın,
umudu yaratarak çözemeyeceği hiç bir soru(n) yoktur.
Yamtlanmas1 gereken soru(n) ise her zaman aymd1r:
Kazanmaya cüret edebilecek miyiz ?
KA anlatmak istediklerimi aniayabildi mi ? Bilmiyo­
rum ! Ama yazı l ı tartışmayı, burada nokta l ı yoru m . E­
ğer KA, yine de tartışmaktan yanaysa, bundan sonra­
s ı n ı açık tartışma toplantılarında devam ettirebiliriz.
28
•insancıl' dergisinin sayfalarında değil ! Umarım, tek­
l ifimi kabul eder. . .
1 .Yazıyı 1 4 Temmuz 1 995'te kaleme aldım. Bir
örnegını KA'ya, d iğerini de Ağustos-1 995
•insancıl'ında basılması istemiyle Cengiz
Gündoğdu'ya ilettim. Yazı, Ağustos ve Eylül sayı­
larında basılmadı. 6 Eylül 95'te yazının uzun oldu­
ğ u (10 sayfa) basılmadığını öğrendim. 5.5 sayfaya
indirilirse basılacağını öğrendim. Metnin özüne
yeni bir şey katmadan ve yapısını bozmadan, ya­
zıyı 5.5 sayfaya i ndirdim. Yeni bir şey katmadığı­
mm ve yapısı n ı bozmadığımın kanıtı; KA' nın ve C.
Gündoğd u'nun eli ndeki ilk metindir. (11 .09.95)
2. Kaan Arslanoğlu, insancıl, Tem muz-1995,
Yıl:5, No:57, s.15, 1 1 , 46-47
3.Le Goff, Ortaçağda Entellektüeller, s.38, Ay­
rıntı Yayınları-1 994
4.Kaan Arslanoğlu, insancıl, Temmuz-1 995,
Yıl:5, No:57, s.44
5.Herbert Hauptman, Cumhuriyet, 27.07.1995,
s.12
6.Arnold Wesker, Cumhuriyet, 31 .08.1995, s.10
7.Dünya, 22.06.1 995, s.13
B.Fikret Başkaya, Evrensel, 03.07.1 995, s.3
9.Melih Pekdem ir, Söz, 1 7.06.1995, No: 1 8 , s.4
10. Mecit Çalışkan, Evrensel, 0 1 . 07.1995, s.2
1 1 .Nezih H. Neyzi, Cumhu riyet, 30.06.1 995, s.9
12.Ancak yaşanan somutlu k ve tarih , sosyal bi-
limlerle veya siyasetle uğraşanlara son derece ya­
rarlı " laboratuvar kayıtları ve yorumları" sunmak­
tadır. Bu bağlamda " yaşanan somutluk"tan ve
"tarih"ten soyut düşünmek mümkün değildir. O
halde KA gibi statik önermeler " layihası" çrf(armak
yerine; durmadan " ne" , " niçin" ve " ne zaman"
sorularını soran, yüzü eyleme dönük yanıtlar ara­
mak gerekiyor. Çünkü tarihte her şey karmaşık
nedenseilikler zincirleri sonucunda ortaya çıkar.
Tarih , tek bir neden veya etkenle açıklan maya kal­
kışılmamalıdır. Tarih, nihayetinde insan ların ey­
leminden başka bir şey değildir. . .
13.Merdan Yanardağ, Söz, 01 .07.1995, No:20,
s.21
14.Ben sosyalist kimlikli partiden yanayım 1
1 5.Mustafa Bayram Mısır, Express, 24.06.1 995,
Yıl:2, No:74, s.1 1
16.Sidney Altman, Cumhuriyet, 1 1 .08.1995, s.10
17.K.Marx, F. Engels, Alman ideolojisi, Sol Ya­
yınları-1992, s.58
1 B.Kaan Arslanoğ lu, insancıl, Haziran-1 995,
Yıl:5, No:56, s.15
19.RAF Kolektifi, Batı Avrupa'da Silahlı M üca­
dele, s.13, Yar Yayınları-1977
20.Marx,F. Engels, Felsefe incelemeleri, Sol
Yayınları-1 978
21 . Metin Çulhaoğlu, Söz, 25.04.1995, No:6, s.5
22.Aithusser, Özeleşti ri Ögeleri, s.20, Belge
Yayınları-1991
23.Kaan Arslanoğlu, insancıl, Temmuz-1995,
Yıl:5, No:57, s.44
24.Yaşathak Aslan, Express, Yıl:2, No:67,
05.05.1995, s.14
25. Metin Çulhaoğlu, Söz, No: 12, 06.05.1995, s.7
 Ders mi?
Insancıl'ın Ağustos 1 995 sayısında Kaan Arslanoğlu ve
ona psikiyatri ile ilgili soru soran bazı okurlarına "ders" veren
Kadir Yerci'nin bir yazısı yayınlandı . K.A.'na psikiyatri ile ilgili
soru soranlardan birisi olarak bu konuda birşeyler söyleme
ihtiyacı duyuyorum. Konunun uzmanı olmadığım için-gerçi
K.Y. de uzmanı değil'- elbette psikiyatri üzerinde kalem oyna­
tacak değilim. Üzerinde durmak istediğim konu K.Y.'nin bilim
konusundaki devşirme ve sığ düşüncelerini fütursuzca sergi­
lemesi. Yazının hiç de hoş olmayan üslubu, kötü çağrışımlar
yapan demagojik imalara, olayları kurgulama tarzındaki
mantıksal açmazları es geçerek bilim konusundaki hafiflikle­
rini ele alacağım.
K.Y.nun bilime yaklaşımı bir zamanlar Batı dünyasında
bilim felsefesinde revaçta olan SSK(*) yaklaşımının yerli malı
kötü bir taklidi. Şöyle yazıyor K.Y. :
"Bilimi, bir mutlaklar alanı gören anlayış, naif bir görüştür.
Bilim çokça sanıldığının aksine kesinlikler alanı değildir. Niçin
değildir? Çünkü, bilim, modeller alanıdır." (Ders, Insancıl
dergisi, Ağustos 1 996)
Willard Quine bilimsel teorilerin hiçbir zaman veriler tara­
fından mantıksal olarak belirlenmadiğini ve dolayıs i yla ilke o-
. larak her zaman verilere uyabilecek alternatif teoriler bulun­
duğunu söyler. Thomas Kuhn'a göre ise her bilimsel teori
kendisinden önceki teorilerle karşılaştırılamaz bile. Tamamen
kendi içine kapalı, sosyal tercihierin sonucu olduğu için her
bilimsel teori savunucuları tarafından sonsuza dek savunu­
labilir. Şu ya da bu teoriyi tercih etmenin akılcı ve nesnel bir
yolu (gerekçesi) yoktur. Bilimsel teorileri sosyal-kültürel bir
tercih olarak ele alan bu sosyolojik bakış açısının öznel me­
tafizik mantığını Bary Barnes güzel bir ifadeyle şöyle özetler:
"Varolan bilimin, bizim gerçeklik hakkındaki kendi yoru­
mumuz olduğunu, biz, onu inşa etmedikçe varolmayacak bir
şey olduğunu . . . hep akılda tutmak her zaman kolay değildir."
(B il imsel B ilg inin Sos yolojlsl, sf: 59)
Bu türden yazarları okuduğu ve hemen ikna olduğu an­
laşılan K.Y. herkesin özgürce bilim alanında at oynatacağını,
şu ya da bu teoriyi kabul edip etmemenin, hatta şu ya da bu
disiplini bilim olarak ele alıp almamanın kişilerin tasarrufunda
olduğunu sanıyor. Tabii yanılıyor! 1 960'1ı yıllarda Avrupa'da
şöyle bir pariayıp sönen SSK akımının iler tutar bir yanı ol­
madığı üzerinde çokça yazıldı çizildi. Bunları ele almak bu
yazının sınırlarını aşar. Ama yine de relativistlerin açmazia­
rına birkaç örnek verelim.
(*)SSK, Socio/ogy of Scientific Knowledge ibaresinin
başharflerinden oluşuyor. TOrkçesi Bilimsel Bilginin Sosyo­
/ojisi. Bilim felsefesinde relativist (görececi) bilinemezci/iğin
modem savunucu/art olan Thomas Kuhn, Bary Bames gibi
isimlerle 0/l<emizde tanmm bu akım 1960'/ı ytllarda epey
29
Ayhan VAROL
yaygmdı.
Relativistlerin en çok hoşlandıkları örnek, tıpkı K.Y.nin
yaptığı gibi, doğumu sırasında astronomiye ilişkin olarak
Ptolemy teorisi ile Kopernik teorisi arasındaki kapışmadır. Iki
tarafın kendi görüşlerini inatla savunmaları bilimsel teorilerin
nesnelliğini ve kesinliğini reddetmeye dayanarak yapılmaya
çalışılmakta. iyi ama bu tartışmanın sonucu ne oldu? Bu gün
aklı başında hiçbir astronom Ptolemy teorisini savunabiliyor
mu? ilk başlarda gözlemsel veriler Ptolemy teorisinin kimi
savlarına uyuyordu. Öte yandan eksik ve yer yer yanlış olan
Kopernik teorisiyle açıklanmayan bir dolu olgu da vardı. Bu
durumda rakip teoriler varlığını sürdürdü. Ama astronomi ge­
liştikten nesnel-kesin olgular ortaya konduktan sonra ne ol­
du? Son sözü bilim söyledi: Ptolomy yanlış Kopernik özde
doğru idi! Farklı teoriler bitti. I kisinin sentezi olan tek bir bi­
limsel teori onların yerini aldı.
Bilirnde mutlaklık, eğer metafizik dinsel mutlaklık anla­
mında söylenirse, elbette saçmadır. Her bilimsel düşünce ve
teori gerçekliği göreli olarak kucaklar. Ama bu tür relativizmle
SSK'cıların relativizmi arasında hiçbir bağ yoktur. SSK'cılar
nesnel gerçekliğin bilinemeyeceğini, tüm bilgilerin sosyal ko­
şullarca belirlenen keyfe göre tanımlanan bir şey olduğunu
söylerler. Söylerler ama bilimlerin gelişmesi karşısında da dut
yemiş bülbül olurlar. Hiçbir SSK'cı-K.Y.de buna dahii­
Einstein'ın görecelik teorilerine rakip alternatif bir teoriden
sözedebilir mi? Francis Crikc ve arkadaşlarının DNA çözüm­
lemeleriyle ilgili teorilerine karşı önerilen bir tane ciddi DNA
teorisi bilen var mı? Kuantum fiziğinin temel önermalerine
karşı çıkan hangi fizik teorileri liar? Kuşkusuz birçok teori
ortaya atıldı ama hangisi tutunabildi? Bu alternatif teorilerin
hiçbiri ayakta kalamadı. Neden? Çünkü fizik bilimsel kesinlik­
lerin olduğu bir alandır. Fizikte hiç kimse öyle keyfine göre
teori üretip ortaya çıkamaz! Buna heveslenen insan, yüzyı­
lımızın dahisi Einstein bile olsa, sonuç hüsran olur. Nitekim
Kuantum fiziğinin indeterminizmine ısrarla karşı çıkan
Einstein 1 920 yılındaki ünlü Solvay Konferansı'nda Niels
Bohr'a ve Kopenhag fizikçilerine hep karşı çıktı . Bohr her id­
diasını çürüttüysa de Einstein ısrarla yeni kanıtlar aradı . Ama
tümüyle yanıldı o konuda. Sonunda tüm fizikçilerin sabrı taştı
ve Paul Ehranfect Einstein'ı şöyle azarladı:
"Yazık sana Einstein! Kendi görecelik teorilerinin eleşti­
ricileri gibi konuşmaya başlıyorsun. Fikirlerin tekrar tekrar çü­
rütüldü fakat, fiziğin, önceden belirlenmiş tasımlar değil, ölçü­
lebilir ilişkiler üzerinde gelişmesi gerektiği şeklindeki kendi
kuralını uygulamak yerine, aynı önyargılar temeli nde tezler i­
cat etmeye devam ediyorsun." (Aktaran Heinz R . Pagels,
K oz mik Kod, Sarmal Y. sf: 92)
Astronomide Ptolemy teorisi, Kopernik teorisi, çağdaş
 kuram . . . Fizikte Aristoteles fiziği, Newton fiziği, Einstein fiziği,
Kuantum fiziği . . . Dikkat edilirse bilimsel teoriler birbirini aşarak
ilerliyor. Bu teorilerin herbirinin hem doğru hem yanlış yanları
var. Ama yine de ortada bir nesnellik, bir kesinlik, insan bil­
gisinde belli bir mutlaklık hep sürüyor. Bugün ışığın dalga
veya parçaerk olduğuna ilişkin iki teori var. Daha çarpıcı bir
örnek: Dünyanın nasıl oluştuğuna ilişkin 30 (evet yazryla o­
tuz!) teori var. Peki buradan ne sonuç çıkar? Bugünkü bilgi­
lerle bu sorunları bilim çözüme ulaştrramamrş demektir. Ama
yarın birileri çıkıp tüm olguları açrklayabilen nesnel bir teori
oluşturursa bu farklı teorilerin hepsi ortadan kalkmaz zorun­
da kalacaktır.
Genel olarak bilime yaklaşımı bunca hatalı olan K.Y. nin
öğrenim dalı oian iktisattaki öznellikten fazlasıyla etkilendiği
anlaşılıyor. Evet, özellikle burjuva iktisatçılar bu konuda tam
da SSK'erların istediklerini söylerler. Örneğin gücü ve sayıları
artan işçi sınıfına karşı mücadelesinde burjuvaziya etkili bir
silah sağlamak için marjinalistlerin attı kları taklaları burada
hemen anrmsatabiliriz. Emek-değer teorisini yoketmek için
marjinalistler ve diğer birçok iktisatçının ürettikleri sayısız
alternatif teori sonuçta iktisatın nesnel yapısını yokedebildi
mi? Hayır, iktisatta olmayan şeyi K.Y. hangi hakla psikiyatri
için talep ediyor?
Ister Thomas S. SZASZ, ister Gündüz VASSAF, isterse
de çok ünlü bir başka psikiyatrist. . Başkalarının bu konuda
neler söyledikleri önemli değil. Önemli olan bu insanların doğ­
ru söyleyip söylemedikleri. K.Y'ye düşen şu olmalıydı: Maddi
ve inandırıcı kanıtlarla psikiyatrinin bir bilim olmadığını kanıt­
lamak! Yüzyrlımrzrn başında birçok dogmatik marksist aynı
K. Y. gibi psikiyatriyi burjuvazinin bir aldatma aracı olarak ni­
teliyor ve onun bilim olmadığını söylüyorlardı. Ama kimse
onları ciddiye almadı. Çünkü onlar-tıpkı K.Y. gibi-sadece id­
dia ediyor, hiçbir inandırıcı şey söyleyemiyorlardr. K.Y, nin bu
konuda dediği hiçbir şey yok. Psikiyatri bilim değildir. Hem
bunu sadece ben söylemiyorum. Ssasz ve G. Vassafda
söylüyor."Hepsi bu' Kendi iddiasını bir kanıt olarak yineleyin
kişinin güçlü bir ikna yeteneği olduğunu söylemek bir hayli
zor.
Daha da garibi K.Y.nin çevirdiği* Szasz'r aniayıp anla­
madığı da meçhul. Çünkü K.Y. eğer yanlışlıkla bir başka ya­
zardan alıntı yapmadrysa, Szasz, kitabının önsözünde "tuhaf'
şeyler söylüyor. Önsözden anlaşrldrğrna göre Szasz psiki­
yatrinin bilim olup olmadrğryla değil Kurumsal psikiyatri ile
sözleşmali psikiyatri arasındaki çekişmeyle daha çok ilgili.
Dahası psikiyatriyi reddetmek bir yana sözleşmali psikiyatri'yi
öne çı kartmaya çalışıyor. Szasz bir istismar aracı ve zorbaca
bir yaklaşım olarak kurumsal psikiyatri'yi "kişiler üzerine baş­
kalarının dayattığı müdahaleler" olarak özetliyor. Bu zorba
yaklaşımın müdahalelerinin "müşteri ya da 'hasta'nrn uzman­
la ilişkisinde denetimi tümüyle yitirmesine" yol açtığını öne
sürüyor. Bunca olumsuz Kurumsal psikiyatri yerine ise Söz­
leşmali psikiyatri'yi öne çıkartmaya çalışıyor. Kurumsal psiki­
yatri ve "kişilerin kendi acı ve zorluklarının yönlendirilmesiyle
kabul ettikleri psikiyatrik müdahaleler" olarak tanımladığı
Sözleşmali psikiyatri hakkında Szasz şunları yazıyor:
"Akıl hastalığr'problemini çözmede en iyi ve gerçekten tek
umut, Kurumsal psikiyatri'nin gücünün zayrflatrlmasrdrr. Yal­
nızca bu özgül kurum ortadan kaldırıldığında baskısız
psikoterapinin ahlak güçleri serbest bırakılmış olacaktır. An­
cak, o zaman, kurumsal bağlılıklar ve toplumsal tabularla kırı­
lan yaratıcı insan diyaloğu olarak, bireye, yalnızca güdülerin
zorlamalarını aşmada değil, söylencenin zorlamalarını aşma­
da da kendini yükseltme savaşımında yardımı yükümlenen
sözleşmali psikiyatrinin potansiyeli ortaya konmuş olacaktır."
(Aktaran Kadir Yerci)
Szasz'a ABD'de Kurumsal psikiyatrik yaklaşımın akıl
sağlığı ve akıl hastalığı kavramlarını iğdiş ederek ahlakdışı
ve çok sakrncalı bir sistem doğurduğunu öne sürüyor, ve ki­
tabını yazma nedenini şöyle açıklıyor:
"Bu çalışmada, bu kavrama dayanan ahlaki inanç ve
30
toplumsal düzenlemelerin, bu kavrama dayanan ahlaki inanç
ve toplumsal düzenlemelerin, ahlak dışı bir hoşgörüsüzlük i­
deolojisini nasıl ve niçin belirlediğini göstermeye çalışacağrm.
Daha özel olarak, büyücülük inancı ve cadrlara yapılan zulüm
ile akıl hastalığı inancı ve akıl hastalarına yapılan zuiOmle
karşrlaştrracağrm." (Age. )
Szasz'a göre mesihçi Kurumsal Psikiyatri-dikkat bütün
olarak psikiyatri değil!-birtakrm kötü niyetli girişimler için uy­
durma bir "akıl hastalığı" kavramı oluşturmuş ve milyonlarca
ABD'li bu kavramın ideolojik gücüyle baskı altına alınarak e­
ziyet görmüştür. Tıpkı geçmişte Mesihçi Hıristiyanlığın olma­
yan bOyOcOIOk umacasr ile insanları ezmesi gibL Kurumsal
Psikiyatri Szasz'a göre, tam bir soygun ve zorbalık aracı. Ki­
şisel saygınlık ve siyasal serbestliğin yrkrcrsr' gibi davranıyor.
Bu noktada Szasz'rn paralellik kurduğu büyücülük üzerine
birkaç şey söylemek gerekiyor.
Ortaçağ Avrupa'sında akıl hastalığı insanın içine şeyta­
nın girmesi olarak yorumlanryordu. Şeytandan kurtulmak için
ilk iş bOyüye başvurmaktr. Bertrand Russell'ın dediğine göre,
bir insanın içine şeytan girerse acı, bakla, kıvırcı k, hindiba,
ban otu ve sarmısak karıştrrılıp kusturucu bir içki yapılır,
sonra da biraz bira ve kutsanmış su katrlırdr. Bunlar işe ya­
ramazsa hastanın bedenine giren şeytan ın gururunu kırmak
için bedene eziyet ediliyordu. Pis kokular ve iğrenç maddeler
hastaya uygulanarak şeytan rahatsız ediliyordu. Akılalmaz
işkencelerle şeytan hasta bedenden çıkartılmaya çalışılıyor­
du. Bu uygulama zamanla doğal felaketiere yolaçan cadrlar
ve bOyücüler inancına dönüşerek her tür belayı savuşturma­
da cadr avcrlığrna başvurmayı doğurdu. Kötü hava koşulları­
na ve doğal afetiere neden olmakla suçlanan büyücülere-ki
genelde kötü yürekli kadınlardı bunlar-önce işkence ediliyor
sonra da yakrlıyorlardr:
"Büyücü olduklarından kuşkulanılan kadınlara sorulacak
sorular bir liste halinde düzenlenmişti; bu sorulara karşılık,
istenen yanıtlar alınıncaya kadar da, beden organları gerile­
rak işkence ediliyordu onlara. Yapılan tahminlere göre 1 460-
1 550 yılları karasında yalnlrzca Almanya'da büyük çoğunluğu
diri diri_ yakılan yüzbin bOyücü öldOrOimüştür. ( . . . ) 1 6. yazyıla
doğru Treves Üniversitesi rektörü ve başyargıç Flader sayı­
sız bOyOcOyO mahkum ettikten sonra içine bir kurt düşmüş
ve onların işkenceye dayanarnayıp suçu üzerlerine almış o­
labileceklerini düşünmeye başlamıştır. Bunun sonucunda
bOyücüleri mahkum ederken gönülsüz davranmaya koyulun­
ca, ruhunu şeytana satrriakla suçlanmış, büyücOiere uygu­
ladığı işkenceler bu kez ona uygulanmıştır. Sonunda Flade
de, bOyücüler gibi, suçu üzerine almış ve 1 589 yılında önce
boğulup sonra yakrlmrştrr." (Bertrand Russell, B ilim ve D in,
Cem y. sf: 65-66)
Szasz'rn üzerine basa basa ABD'deki Kurumsal Psiki­
yatri uygulamaları ve yaklaşımını büyücülükle karşılaştırma­
sının nedeni şimdi daha iyi anlaşılmış olmalı. Teorik yapısı
nedeniyle Kurumsal psikiyatri zamanrmrzrn Mesihçi Hıristiyan
ideolojisi, "akıl hastaları"da günümüzün cadrlarıdrr ona göre.
Bu noktada Szasz'rn bir bütün olarak psikiyatriyi değil onun
dejenere ve zararlı bir uygulayımını reddettiği düşünülebilir.
Ama diyelim K.Y. haklı. Szasz tümüyle psikiyatriyi reddedi­
yor. Psikiyatriye karşı olan birisi psikiyatrinin bir bilim olma­
dığını ortaya koymak için psikiyatrinin olumsuz uygulamala­
rından, yanlış-hatalı psikiyatrik teorilerden vb. yola çıkamaz.
O iddiasını nesnel olgularla kanıtlamak zorundadır. Alternatif
tıp adına bir sürü şarlatanlık türü var. Bunlardan yola çıkarak
trbbr reddetmek mümkün mü? Örneğin ABD'de şişmanlık ö­
nemli bir sömürü aracı. Belli sağlık kuruluşları zayıflama adı
altında cebi göbeği şişkin Amerikalıları soyuyorlar. Bu pazar
yıllık 30 milyar dolarlık bir vurguna çanak tutuyor. Ama bu
kötü niyetli yaklaşım trbbr ya da diyetisyen hekimliğini red­
detmenin gerekçesi olabilir mi? Böyle bir tavır atom bomba­
sına yolaçtı diye kuantum fiziğini reddetmek gibi bir tuhaflık­
tan başka bir anlama gelmez herhalde.
K.Y. Psikiyatrinin bilim olmadığını kanıtlamak için daha
 ciddi kanıtlar ortaya koymalı. Örneğin şizofreni diye bir has­
talığın olmadığını manik depressit diye nitelenen kişilerin
normal kişiler olduğunu, histerik ya da çift kişilikli insanların
psikiyatristlerin uydurması olduğunu, megalamanların yalnız­
ca romanlarda bulunduğunu vb." kanıtlamalıdır. Ya da bunla­
rın normal olmayan kişiler olduklarını kabul edip "Ama bunlar
nedenleri olan belli hastalıkların sonucu oluşan durumlar
değildir: Bunlar hastalık değiller ki tedavi edilsinler'' diyerek
bu sözlerini kanıtlamalıdır. Psikiyatri işte tam da bunlarla uğ­
raşır. Bu hastalı kların nedenlerini araştırarak, onları iyileştir­
meye çalışır. (Tabii Szasz'ın eleştirdiği Kurumsal
Psikiyatri'nin yaptığı gibi önüne geleni "akıl hastası" ilan ede­
rek dolaplar çevirmez.)
K.Y. bu konularda ne düşünür bilinmez ama I .Ö.5. yüz­
yılda bazı Yunanlılar akıl hastalarına hiç de iyi gözle bakmı­
yorlardı. Çoğu kahin olan bu Yunanlılar akıl hastalarını hasta
olarak görmüyor, işin içine tanrıları karıştırıyor, ve akıl hasta­
larını tedavi etmeye çalışanlarla dalga geçiyor, hatta onları
tehdit ediyorlardı. Bu tür şarlatanlara karşı Hippokrates (ya
da onun bir öğrencisi) şunları yazmıştı;
"Her hastalığın kendi doğası ve gücü (nedeni) vardır.
Kaldı ki hiçbir hastalıkta anlaşılmaz (açıklanamaz) veya te­
davi edilemez bir yan yoktur. . . (Dolayısıyla) daktorun arın­
dırma ve sihire veya bu tür şöntemlere başvurması gerek­
mez." (Aktaran H. Batuhan. Bilim ve Şarlatanlık, sf: 274)
2400 sene önce yazılan bu satıriara karşın K.Y. "akıl
hastalığı" diye birşey olmadığını, ruh, akıl ya da düşüncenin
anlaşılmaz bilinemez bir şey olduğunu, dolayısıyla bunların
nesnel-bilimsel yollarla incelenemeyecekleri için psikiyatri di­
ye bir bilimin olamayacağını vb. söylüyorsa bizim pek diye­
cek bir şeyimiz olamaz. Herkes istediğince düşünebilir. Ama
bir bilim adına ya da aleyhine konuşurken insanın biraz
"ders" çalışmasında yarar var. Aksi halde birilerine verildiği
sanılan "ders" bambaşka bir bağlamda algılanabilir. Örneğin
insan bilmediği konularda biraz alçak gönüllü olmalı gibi ! . .
*K.Y'nin Insancıl'ın aynı sayısında yer alan Szasz'tan
yaptığı "çeviri" başlı başına bir yazı konusu olabilir. Böy­
lesi bir "çeviri"nin altına imza atabildiği için K.Y.'nin cesa­
retini takdir etmek gerekiyor. Ama yine de birkaç noktaya
değinmekle yarar var.
Birinci olarak, K.Y. kendi anadilini çok kötü kullanıyor.
Aşağıdaki örneklere rahmet okutacak cümleleri kolaylıkla
kurabiliyor.
"Eşcinsel kimliğin itiraf edilememesinin nedeni bunu
ortaya koymanın getireceği cezalar nedeniyledir.'' (abç)
"Bütün bunu, toplumsal uygunsuzluğun hastalık olarak
görüldüğünün açık itirafıdır diye sunuyorum.''(abç)
"Sonuç olarak, kendi tıbbi muayenecisi ile vis-a vis
eşcinsel yabancının gerçek konumunu yanlış anlamışlar­
dır.'' (vis-a-vis "yüzyüze, karşı-karşıya" kelimesi aniaşılsa
bile cümleden kim ya da kimlerin kimi yanlış anladığını an­
lamak mümkün değil. -bn.)
"Hükümdar (günümüz ABD'sinde hükümdar(! ! !) b.n) ile
giriş yapan yabancılar arasında bir toplumsal sözleşme ol­
sun ya da olmasın, bu, sıradan insanların hangisinin özel
olduğuyla benzerdir, diye yazıyorlar; dürüstlük, refah ... vb.
gibi konular da dahil, değer önceliklerinin titiz bir incelen­
mesine dayanmalıdır.'' (Burada ne anlatıliyor acaba? -b.n.)
Ikinci olarak, K.Y.nin ingilizceyi çeviri düzeyinde, pek
bildiği söylenemez. Hiç çeviri için hoşgörülemeyecek o­
randa ingilizce kelimeyi olduğu gibi bırakmasını, görev­
li(memur) yerine "devlet ajanı", amir yerine patron deme­
sini, ve "lnsansever Öğrenciler Birliği" yerine ''Öğrenci
Hornotili Ligi" gibi garip ibareler kullanmasını bir yana
bırıkarak doğruden anlamı çarpıtan bozuk cümlelerine so­
mut bir örnek verelim:
"Federal hükümet ve eyaletlerin, üyelerinin ayağa kal­
kıp sayılmaya hazır oldukları örgütlü bir hareketle talep edi­
len medeni hak ve özgürlükleri gözardı etmeleri pek kolay
değildir; çoğu eşcinsel için ise, medeni hak ve özgürlükler
31
Esrik
sokakta gözlerim
bir dala takılmı� güvercin
sokaklar gökmavisi deniz
ayaklarımda gökyüzü kokusu
cam ortasında soluyer
ayyüzlü tanrı
elmacık kemiğinde gülümseme
gözlerimin kanı sızıyor
yakında bir yıldıza
�ehrin eteklerinde
deniz dalgalanıyer
yeryüzü �eytanları kapalı giııe
Ali FİL
gözleri ceplerinde nakııılı
iyice yerleşene değin ayağa kalkıp sayılmaları olasılığı yok­
tur.''
K.Y.nin bir yabancı dili yeni öğrenenlerin düştüğü mot­
a-mot (sözcükten sözcüğe) çeviri hatasına düştüğü anlaşı­
lıyor. Evet, Ingilizce'de "stand up" ayağa kalkmak ve "to
count" saymak-sayılmak onlarolarına gelir ama Szasz'ın
orijinal metinde bu kelimelere benzeyen farklı deyimler
kullanmış olması gerekiyor. Orijinal ingilizce metin elimizde
olmadığı için iki olasılıktan sözedebiliriz:
Birincisi, ''to stand up for" bir şeyi desteklemek, sa­
vunmak ve ''to count on" bir şeye güvenmek, bel bağlamak
idiarnları (deyimler) söz konusu olabilir. O zaman Szasz
eşcinsellerin ayağa kalkıp sayılmalarından değil örgütlü bir
harekete güvenerek haklarını savunmalarından sözediyor
olabilir.
Ikincisi, ama daha büyük bir olasılık, ''to stand up and
be counted" deyiminin kullanılmış olmasıdır. Bu deyimin
anlamı "durumunu açıkça belirtmek''tir. Dolayısı�a Szasz:
eşcinsellerin medeni hak ve özgürlükler iyice yerleşene·
değin durumlarını açıkça ortaya koyamayacaklarından söz
ediyor olsa gerek. Eşcinsellerin ayağa kalkıp sayılmalarının
Szasz'ın sorunu olamayacağı açıktır.
Iyi bir çeviri için Oç temel koşul vardır: Çevirmenin a­
nadilini iyi kullanması, yabancı dili o dilde düşünecek dü­
zeyde iyi bilmesi ve çeviri yaptığı konuyu iyi bilmesi. ilk iki
koşuraçısından K.Y.nin durumu ortada. Son koşul açısın­
dan ise durumun daha da berbat olduğu anlaşılıyor. Geç­
mişte yahudiler ve cadılar, zenciler ve komünistler gibi "iç
düşmanları" halletmek için rahiplerin ve dinin oynadığı ro­
lün bir benzerini bugünkü egemen psikiyatri eşcinseller O­
zerinde oynuyor. Işte Szasz'ın karşı çıktığı bu rol ve bu
psikiyatri, ama biz yine de Szasz'ın kendi yazısını okuma­
dığımız ve K.Y.nin "çevirisi" de bu konuda tatmin edici ol­
madığı için kesin bir yargıda bulunamıyoruz.
 Yalnız Ölüler

-Ölürsek suda ölmek isterdik ay aydınlığında

Ne sandmız. güzel ölmek hakkıdır barış biraz da!-

Ö lü bir �air kırlangıçlarını uçurdu üstüme

Biz eski bir sofradaydık, o bir göç treninde çocuktu
Sesi ve çılgınlığı bitimsiz ülkem, yolculuk nereye?
Bozkırla deniz vurllljurken inen bu kitaptı
Ergin olur olmaz ça�afa girmeliydi masallar
Orman yakmak kime yeter, kül daha çok kül farzdı
Çay üstüne çay, bekledik her seferinde

Üzüm sepetleri, incir sepetleri, tütün dizenler

Gözler içine içine oyulurken bakı�ız
Bilinmez ölülerden bilinir sınırlar çizdi doğuda güne§
Batıda yarım ekmek içi ay gı=.ıceye katık edildi fabrikalarda
Kuzeyde fındık kabuğu kumsallar çekildi ağiara güm�üz
Güney bol tuzlu derisiyle örtünce kıblesiz güllerini
Belleksiz minarelerle karalanmı� ufuklarda
Ucu yanık bir dua belirdi tanrısızlığa
Ortadoğulu ceylanlar suya inmedi
Ekmek kokusu, tebe�ir kokusu, kitap kokusu sordu: Nereye?

Zamanla ba�ımız hep dertte, hep dertte

Eklenemedik ucuna hiçbir katarın, adresi belli
Çalı çırpı ocaklar, deprem evleri, günsüz bebeler
Mendil açtık, gök savurduk, harman yerleri
Kana kan, göçe göç, haritamız çizilmedi, çizilmedi
Coğrafya dersine kravat bağlayınca kürt dağları
Tüm sınıf sordu:
Postallar, bombalar, kavaklar, yirmi ya�lar, nereye?

Ö lüm bir §air öp�ü �imdi elimin üstünde

Avucumda her ölenin son bakı�ı saklı
Haklı sava§, haklı kin, haklı ölüm, haklı pusu var mıdır?
Kovanlar oğul vermi�e mevsim sorulmayacak mıdır?
Ah köküne kıran girmez kan ırmağı, neyi boğacaksın §imdi?
Ana dilinde görülm� altyazısız d�leri mi,
Türküleri mi yoksa, karanlıkta söylerkenki �iir, tadıyla?
Ayı�ığı gömülecek mi
Taze çakılmı� çivilerin çarmıhlardaki pırıltısına?
Kendini gerilla sanan tahta be�ikler, ana karnı, süt hakkı
Sordu bin bir dağdaki bin bir kuytu
Ninnilere, alfabeye, ya§lanmaya kuruimlllj pusu
Taze kesilmi§ ağaçlardaki taze uçmlllj can kokusu sordu:
Kim haklı?
Yalnız ölüler haklı.
\
'�

Seval ESASLI

32
 Batıcı Aydın ve Emekçi! Aydın
Toplumbilimleri üzerine konuşmaya karar verip de
nerden başiayacağını bilemeyen herkesin o güvenli
sığınağına, etimolojiye demir atarak yazıma başlıyo­
rum. Türkçede'ki "ayd ı n(münevver)" sözcüğünün çıkışı
ve orjinal kullan ı m ı , Batı dillerindeki "entellektüel" söz­
cüğünü birebir karşılamamaktadır. "Ayd ın" üstü kapalı
fakat doğ'ru bir biçimde Ayd ı n lanma kavra m ı n ı çağrış­
tı rmaktadır. Ayd ı n , genel ve kapsayıcı bir terim olara k,
profesyonel bir kültür-ideo a ktarıcısına gönderme ya­
par. Örneğ i n , alanı ndaki bilgi düzeyi, çevresindeki
sayg ı n l ı ğ ı ne ölçüde olursa olsun, Islam özelinde dini
ideolojinin taşıyıcısı olan medrese hocası, imam,
molla, v.s. için "münevver" sözcüğü hiçbir zaman kul­
l a n ı lmamaktad ı r. Bu da ayd ı n ı n nesne olarak yer al­
d ı ğ ı aydı nlanma işlemindeki ışık kayna ğ ı n ı n mekansal
konumlanışı hakkında açık bir bilgilenme sağlar: "Işık
Batı'dan Gelir!"
Osman l ı da Batı'dan gelen ışık"la haşır neşir ola­
gelmiş bireyler kuşkusuz yüzy ı llardan beri vard ı . Fa­
kat, Türkiye egemen s ı n ıfları n ı n bir projesini gerçek­
leştirmenin, Batı'ya karşı batı l ı laşma "paradigmas ı n ın"
a racı olara k bir teknoratlar kastı olara k ayd ı nları n or­
taya çıkışı görece yen idir. Bu "yara d ı l ış"ın kaynağı ola­
rak gösterilen Tercüme Daireleri bile egemenlerin en
basit pratik ihtiyaçlarından birini giderme aracı olara k,
ayd ı n ı n toplumda öngörülen işlevinin bir prototipini o­
luştururlar.
Batı karşısı nda geriledikçe Batı'ya daha çok ben­
?eme ça bası, salt siyasal-ekonomik a l a n ı n değil, zihin­
lerin de sömürgeleşmesine yol açan çift yönlü bir sü­
reci getirmiştir. Türk ayd ı n ı ikiyüzy ı la yakın süredir
saatini Batı'ya ayarlayarak, düşünsel a landa da Ba­
t ı ' n ı n sürekli sad ı k müşterisi olmuştur.
Marksist bilirnde altyapı-üstyapı konumlan ı ş ı n ı n
kendisini birebir mekanizm parelelinde gösterdiği pek
az örnekten biri bu durumdadır. Türk ayd ı n ı n Batı'ya
karşı tek taraflı alıcı kon u m u ve a ralarındaki ilişkinin
eşitlerarası bir etkileşimi yanSJtmaması aslı nda Türki­
ye'nin, Batı'ya düşünce karş ı l ı ğ ı 'hala kuruüzüm satan
bir ülke olmasından, yani Türkiye ve Batı'da kapita­
lizmin farklı ortaya ·çıkış ve gelişme nedenlerinden
kaynakla n ı r. Ancak Türk ayd ı n ı n ın düşünceyi alışı ile
düşüncenin ortaya çıkışı arasında bir zaman farkı her
zaman olmaktad ı r. Bu, kuşkusuz, düşüncelerin
kuruüzüme oranla zor özümsenmesindendir. Amaç
"tez zamanda" Batıl ı'ya benzemek olunca, düşüncele­
rin Batı'dan gelip, ayd ı n ı m ızın kafasına yerleşişi ara­
sı ndaki zaman farkı büyük önem kazanmakta, çoğu
kez bunun uzunluğu-kısalığı ayd ı n olman ı n ölçütü ol­
makta d ı r. Böylece Atilla i lhan'ın dediği gibi "kaçamak
okudukları Leni n , Nietzsche ya da Baku nin'e göre za­
m a n zaman komünist, varoluşçu ya da anarşist geçi­
nen yaratı klar ortaya çıkmaktad ı r. bu tuhaf yaratı klar,
kendi ü lkelerindeki işçilerin çalışma koşullarıyla pek
33
Yunus Bakihan ÇAMURDAN
ilgili olmasalar bile Silikon Vadisi'nde ne üretildiğini az
çok bilir. Yaşadığı kentte nüfusun önemli bir bölümünü
oluşturan gecekondu insnaları n ı n neyle beslendiğin­
den haberdar değilse de, Batı Kıyısı'ndaki sushi bar­
ların h ızlı yayılması konusunda sizi ilgilendirebilir.
Cumhuriyet'le başlayan "Yeni Rejim", Osmanlı'nın
Batıcıl ayd ı n ından bir kopuşu gerçekleştirmek bir ya­
na, Bat ı l ı akılcı-pozitivist düşünceyi devletin temel
zihniyeti haline getirerek, Batıcıl ayd ı n ı n işlevini Yeni
Rej i m'in egemen s ı n ıfları için yerine getirmesini sağ­
lamak için tüm kapı ları ard ı n a kadar açmış, onu ve
takipçisi kuşakları "Cumhuriyetin ve devri m ierin mü­
eyyidesi" haline sokmuştur.
Ayd ı n , Kemalist rej i m altında kaza n d ı ğ ı bu yeni
biçimin geleneksel deva m ı na günümüzde örnek olara k
(biraz çelişik g i b i görünseler de) neo-Kemalist v e libe­
ral, cephelrden birer ayd ı n ı verebiliriz: Bedri Baykam ve
Mehmet Altan. Bunlar aşağ ıda sayacağı m özellikleriy­
le tam Mustafa Kemal'in ayd ı n larıdırlar.
"Monden hayat"a, renkler ve ış ıklar dünyasına hay­
randırlar. "Gusto sahibi" insanlara derin sayg ı duyar­
lar. Egemen s ı n ıfla r yararına bir faydac ı l ı k, onlarda ö­
zensiz ve "geniş mezhepli" bir seçmecilikle buluşur. Bu
seçmecilik çoğu kez d ışarıdan bakıloığı nda komik gö­
rünen durumlara yol açabilir. örneğin Bedri Baykam
"Ata'n ı n partisine sahip çı kma" amacı yla CHP'de siya­
sal etkinlikte bulunurken, öte yandan postmodernizim
savu nucusu kesilebilir ya da Marksistler'i "tutucu luk"la
suçlarken, laikliğin teminatı olara k gördüğü paşalarla
ilişkilerini geliştirmekte de sakı nca görmez.
Bu garip yamalı bohça görünüm ünden Batıcıl ay­
d ı n asla yüksünmez. O, "düşüncelerim ve eylemim"
adı n ı verdiği bu tuhaf bulamacı her gün yer ve (daha
da kötüsü) yedirir.
ll
Ve Marksizm
Tüm diğer Bat ı l ı düşünce akı mları gibi yukardaki
süreci izleyerek Türkiye'ye giren Marksizm , bu konu­
muyla ü l kemizde başlangıçtan bu yana bir çelişki için­
de olmuştur. Egemen sınıf iktidarı n ı devirme düşün­
cesi olmakla, egemen s ı n ı f ç ı karları doğrultusunda o­
luşturulmuş bir katman tarafı ndan "ithal" ed il mesinden
kaynaklanan bu çelişki, Marksizm'in Türkiye'de emek­
sermaye cepehleşmesi içindeki emek temel li bir geli­
şim süreci izlemesine engel olmuştur.
Emek temeline oturmayı başaramayarak,
konumlan ı ş ı n ı doğru bir şekilde gerçekleştirememesi
onun kendi "karşıt" mecrası içinde, düzene zıt yönde
akmas ı n ı önleyerek, Marksizmi egemenlerin öngördü­
ğü mecralardan birinde yer edinmeye zorlamıştır. Dü­
şünsel zemini Kemalist perspektifçe ilerici-gerici biçi­
minde ikili görünümde algıladığı dönemde
Marksistler'e düşen, kendileri ni ("ayd ın" olmakl ı ğ ı n do­
ğal sonucu olara k) ilerici cephe içinde tan ı mlamak ol­
muştur. Böylece, Marksizm'in içeriği ve özü iyice bo-
 şalmış bir "biçimi", Ayd ı nlanma'nı n marjinal bir alt
başlı!)ı durumuna düşerek, Kemalizm'in gericilere
karşı açtı!)ı haçlı seferlerinde yedekçilik görevini üst­
lenmiştir.
TKP ve genel sekreteri Ş. Hüsnü'nün oldukça prim
vermediği bu rol, Orak Çekiç gazetesinin Mart 1 925
sayısı nda "Yobazların sarıkları, yobaz zümresine ke­
fen olmal ıdır!" sloganıyla yeralan, Şeyh Sait isya n ı na
karşı hükümeti tam destek kampanyas ı nda
somutlanmaktad ır. lsyanın şiddetle bastı rılması
kaşısında duyulan büyük coşku "kara n l ı k Şark vilayet­
leri"nin de artık Batı uygarl ı ğ ı n ı n ayd ı n l ı ğ ı ndan yarar­
lanacak olması düşüncesinden kaynaklanmaktadır.
lll
1 960'tan sonra kendini daha kitlesel bir düzlemde
ifade etmeyi hedefleyen sol, bu amac ı n ı gerçekleştir­
meye girişirken de "yolarkadaşı" olarak Batıcıl ayd ı n ı
seçmiştir. Bu dönemde solun yolarkadaşı olara k görü­
nen ll han-Turhan Selçuk, Çetin Altan, H. V.
Velidedeoğlu, Muammer Aksoy gibi ayd ı nlar,
Cumhuriyet'ten sonra Kemalist rengi hakim olarak ta­
şı maya başlayan, i lerici-Ayd ı n lanmacı gelenekten
gelmekteydi . Gerek solun kendisini asıl ait olduğu te­
mel üzerinde tan ı mlamayı başaramaması, ger�kse
yolarkadaşları n ı n halkın gözünde hala )taban• konu­
munda olması (ve yolarkadaşları n ı n yukarıda d a sözü
edilen seçmeci karakteri, kitlelerin gözünde sol ve sol­
culuk kavramları n ı n bulanı klaşmasına halkın solculu­
ğu geçm işten gelen birtakım düşüncelerle, siyasetlerle
(çeşitli nedenlerle kurduğu nedensellik bağları ile)
bağdaştırmaya, bu yolla bu karmaşık kavram ı kafa­
sında açıklığa kavuşturma çabasına aitti. Solculuk, it­
tihatç ı l ı k mıydı? Halk Particilik miydi? dinsizlik miydi?
farmasonluk muydu? yoksa Kızı lbaşl ı k mıyd ı ?
Tüm bu sorular, yabanlar ile birl i kte yap ı lmaya ça­
lışılan solculuğun, bir yabana nasıl döndüğünOn birer
kanıtı idiler. Bu yabaniaşma sonucu Türkiye'de sol bir
"gelenek" yaratamad ı . Yaptığ ı dönemsel çıkışları, sü­
reklilik ve tutarl ı l ı ktan yoksun bir biçimde, kısıtlı birer
soluk almanın ötesinde bir birikim sağlayamad ı . Bu
A
A A i NSANCI L EMEKÇiSi. ..
AA
iiiRer Özkaya İle Nihat A teş
Direngen Bir Duyguyla
Taşa Gül Ektil.er
Sevindik
İnsanal Ernek çileri
8 Eyliil 1 995
34
durum, bireyler düzeyinde ise, sol düşüncelerin
"gençlikte az çok kap ı l ı n ıp, çoluk-çocuğa karışı nca tatlı
birer anı olan 'uçukluklar'" olarak nitelenmesiyle ken­
dini g österir.
IV
Geleneksiz geçmişiyle sol, a d ı n ı ve toplumsal
bellekteki yerini "Bu memlekete komünizm gerekiyorsa
onu da biz getiririz!" mantığıyla kurulan "devlet solu"na
b ı raktı. Öyle ki, Tü rkiye'de azı msana mayacak miktar­
da bir kitlenin "sol" dendiğinde aklına gelen tek şey,
70'1erde "orta n ı n solu" politikaları n ı iyice kitleselleştire­
rek, Ecevit'in dediği gibi "aşırı solun yarattığı sele karşı
en sağlam duvar, en etkili set" olmayı hedefleyen
reformist burj uva CHP olagelmiştir. Devlet solunun bu
en etkili politik gücü, özell i kle Sosyalist Enternasyo­
nal'e kendini tescil eHirdikten sonra· "solcul uğunu ve
sosya ldemokrat l ı ğ ı n ı" daha pervazısca ilan ederek,
"siyasal yepaze"nin "solunda" kendini yegane müseccel
marka olarak pazarlamaya başlamışt ı r.
1 2 Eylü l'den sonra TOrkiye solu, eski yolarakadşı
ilerici-Ayd ı nlanmacı ayd ı n la yüzyüze gelmek zorunda
kal m ı ştır. Gerek 12 Eylül döneminde zorunlu hale
gelen, gerekse Kürt sorunu ve işçi-emekçi hareketleri
konusunda bu çevrelerin tavrınca h ızland ırı lan bu
yüzleşme yol ayrı mları n ı n daha belirgin hale gelmesi­
ne yol açtı.
Türkiye'de solun kendisini kitleler önünde yeniden
tan ı mlaması zorunluluğunun g ittikçe daha sıcak bir
şekilde kendini hissettirmeye başla d ı ğ ı bu dönemde
solun, yad ırgayamayacağ ı öz toprağ ına, emeğ� kök
salması için yapı lacak girişimlerin önemeli bir parçası
olan, eski yolara kadaşlarıyla yüzleşme, ayn ı zamanda
daha genel bir kavram olarak Batıcıl ayd ı n ı , teşhir
masasına yat ı rmak ve onun ikiyüz yıldır taş ıya geldiği
gelenekle hesaplaşmak şeklinde olmalıd ı r. Bu yüzleş­
me, Marx'ı Anadolu toprağ ı nda ayakları üstüne oturt­
mak çabası n ı n çok önemli bir unsuru olan, "emekçi!
ayd ı n"ı yaratmak için ivedilikle atı lması gerekli bir a­
d ı m d ı r.
 Nermi Uygur'un 'Tadı Damağımda'
I nsancıl'ın düzenlediği I nsanlaşma Seminerle­
ri'nde, insancıl'ın neyi a maçlad ığın ın, neyi savundu­
ğunun, daha doğrusu ne olduğunun ve buna bağlı ola­
rak da öneminin bil incine vardı m. Bu seminerler benim
için 'insancıl Okuru' olarak olgunlaşma araçları oldu­
lar. Baştan sona insancıl sayılarını yeniden gözden
geçirdim . . . E ksiklerimin ayı rd ı na vard ı m . Seminerierin
aracı olduğu diğer bir konu da benim Nermi Uygur
ismiyle tanışmamd ır. Cengiz Gündoğdu'nun doğru dü­
şünce yöntemi üzerine verdiği seminerierin sonunda,
düşünceyi s ı n ı rlandıran dumura uğratan, önünü kapa­
yan bir takım yanlış düşünce biçimlerinden sıyrı l m ış
düşünürlerden biri olarak dile geldi Nermi Uygur. Ben
Cengiz Gündoğdu'nun bu önerisini "tez oku­
na! . . . "biçimin9e algılad ı ğ ı m için çok kısa süre içinde
şimdiye dek belki çok kez gördüğüm anca k dikkat et­
memiş olduğum bu ismi aradım ve o dönemde Yapı
Kredi Yayı nları'ndan yeni çıkmış olan Tadı Damağ ım­
d a yı ald ı m . Kitabın kal ı n l ı ğ ı na bak ı l ı rsa Nermi Uygur
' kita pların çokluğu veya niteliği değildi; kitapla girdiği
düşüncelerinin bir kısm ı n ı burada açıklamış olmalıyd ı .
Kitaba şöyle b i r göz attığ ı mda ise yan ı ld ı ğ ı m ı anla­
d ı m . Kitap olduğu gibi 'kitap' üzerine denemelerden o­
luşmuştu. Çok ilginç bir düzenleme ile kitap baştan
sona yazarın kitapla olan serüveni idi.
Bu kitapla birlikte, şimdiye dek ki ayrı l ı ğ ı n da etki­
siyle, h ızlı ca Nermi Uygur'la yolculuğum başlad ı . Ya­
şama Felsefesin'den, 'Felsefenin Çağ rısı na ; burada
'
'
biraz uzun bir konaklamadan sonra Dilin Gücü insan
Açısından Edebiyat ve en son içiyle, Dışıyla Batın ı n
Kültür Dünyası'na kadar çok keyifli b i r yolculuk yap­
t ı k. Bu yolculukta çok şeyler öğrendim, yaşadım, g üzel
d uygular tattım.
Kitabı avucumun içine a l ı p okumaya başla d ı ğ ı m­
da, daha ilk sayfadan beni çarpan yazarın dili olmuştu.
Pis, çamur içinde, mikroplu suları içtikten sonra, kay­
nağından buz gibi suyu içmenin keyfini yaşad ı m . Söz­
cükler l ı kı l ıkır, kayar gibi gidiyordu gözlerimin önün­
den. Nermi Uygur'un diline verdiği önemi, titizliği ve dil
konusundaki bilinçliliğin ise daha sonra da iyi anlaya­
caktım.
Nermi Uygur ilk olara k bu eksikliğimi yüzüme vur­
du. Hem dili kullanım hem de dille olan tanış ı kl ı ğ ı m
çok zayıftı. Bu nedenle insancıl'da bu konuda şimdiye
dek çıkmış, benim de daha önceleri şöyle göz ucuyla
baktığım veya hiç bakmad ığım , dil üzerine yazı ları o­
kuduılı. Dilin önemini ve g üzelliğini Nermi Uygur'da
gördüm.
Bir insancıl okuru olarak, kitap tutkunu, kitaplarla
a l ı şverişi bol olan biri olara k görüyordum kendimi
(Kaan Arslanoğlu insancıl okurunun böyle olduğuna
katı lmasa da . . . ) M alatya'nın bir köyünden okumak için
kente gelmiş bir arkad ı ş ı m ız vard ı . Çocukcağız ne
35
Bülent TOPBAŞ
zaman köyünden bir tan ı d ı ğ ı gelse hibir şey satın al­
masa da onu büyük bir keyifle şu çok büyük
Migrasiara götürür, birlikte hayra n l ı kla gezerlerdi. Ben
de o arkadaşın yaptığı gibi ne zamand ı r görmediğim
bir arkadaşımla görüşsem onu bizim şehrimizin
kitapevlerine götürürüm. Veya ben başka bir şehre git­
tiğim zaman hemen ora n ı n en büyük kitapevlerini bu­
lur, gezerim . Bu yüzden yazarın duyguları çok yabancı
gelmedi ilkin. Fakat sayfalar ilerleyince yazarın kitap
okurluğunun, kitap tutkunluğunun boyutları n ı görünce
avucumdaki kitaba göre gittikçe küçülmeye başladı­
ğ ı m ı bir süre sonra ise sayfaları çevirmek için kitabın
ortasından sayfa.s ın ucuna kadar yürümek zorunda
kald ı ğ ı n ı , sayfaların arasında doland ı ğ ı m ı hissettim.
i lkokul çocukları gibi hissettim kendimi. Yolun çok
başında olduğumu, yaklaşt ı ğ ı m sand ı ğ ı m "aydın ü l­
kesi" yerine, sadece "Ayd ın Ülkesine Gider'' tabelasına
vard ı ğ ı m ı gördüm. Bunun gerekçesi yazarın okuduğu
bilinçli ilişkiydi; Onun kitapla oluşturduğu dü nyayd ı .
Yazarın kitap okuma konusunda benden ayrı olan de­
rin bilgi birikimi veya okuduğu kitapların çokluğundan
başka kitapla olan macerası, kitapla olan dostluğ u,
kitapla olan özel-öznel ilişkisi" yani kısaca
'Nermilemek' edim iydi ayrı olan. Diğer yönden Nermi
Uygur'un dünyası sadece kitap değildi. Onun deyisiyle
"Gerçek yalnızca kitaplardad ır, diyenin ne cansız dün­
yası var'' Bilinçlenmek için sarı l ı yorum kitaba. Ama
öyle doyumsuz ki bil inç, birinden sonra öbürüne sarı lı­
yorum.
insancıl böylece düşünceleri ne önem verd iğim,
yararland ı ğ ı m çok önemli bir insan daha kazandırm ı ş
o l d u bana.
Nermi Uygur'da Ayrı Olan ...
Nermi Uygur'da keşfedilip mükemmelliğe, kusur­
suzluğa ulaşan çerçevesini çizen kesin doğrula r, yön­
teml�r yerine bilimin sonsuzluğunu görüyoruz. Gerçe­
ğe ulaşma yolundaki uğraklarla devamlı gelişen dü­
şünce . . . ileriye giden, dünden beslenen, düzelti lip o­
narmalarla gelişen, birbirini bütünleyen gerçeğe ulaş­
ma yolu. Bugün dünden daha ileride ama yarına göre
eksiklerin in olacağ ı n ı n bilinciyle hareket ediyor Nermi
Uygur.
Bu yaklaş ı m ı n ı n belki en önemli bileşeni hatta
kalkış noktası onun felsefeyi düşü nce ve dil bağ lamın­
da ele a l ı ş ı d ı r. Onun felsefe araştırması kavramlardan
yola çı kar. Kavramlar düşünmede vard ı r ve dille iletilir­
ler. Kavramlar böylece dilce vardırlar. Dil ve düşünce
deva m l ı etkileşim halindedir. Diğer yönden düşünme­
de dil etkendir çünkü Nermi Uygur'a göre insanlar 'dille
düşünürler' Böylece yolun başında felsefenin (veya bi­
limin) kesin doğruları dışianmış oluyor. Çünkü düşün-
 cenin bir a ktarma sonundaki nesnelleşmiş halidir dil.
Bu yüzden bu düşünceyi aktarı lmışlığıyla ele almalı­
yız. Bu da filozofu felsefe sorularının, başka bir deyişle
' . . . anlamı nedir?'i cevaplarken felsefecinin 'geniş açılı'
olmas ı n ı gerekli kı lar. Verilen cevaplar 'anlam kalınlı­
ğ ı ndaki değişik katları açarak' verilmelidir. Bu da kes­
tirme kesin cevapların d ı şına çı kacaktır.
Felsefe - dil ilişkisini Felsefenin Çağrıs ı ndan Ner-
' •
Düğün
mi Uygur'un sözleriyle görelim: 'Felsefe sorusu ne ev­
ren olarak evreni ne de dil olarak dili sorar. Kısaca
söylemek gerekirse, felsefe sorusu' dünyaya - yönel­
Ülker ile Nihat'a nika!ı armağanı. . .
miş - olan - dilin - anla m ı nda derinleşmeyi başlatır de­
nebilir. Böylece felsefenin, tümüyle 'bu derinleşme ol­
duğu ortadadır'.
Bunun yan ı s ı ra Nermi Uygur'da ayrı olan onun bi­ günlerimiz yarım
lim adamı sorumluluğuyla yüzlerce yıllık düşünce e­
serlerinin oluşturduğu yükün altına g i rebilmesi ve yarım gül�lerimiz
bilimada m ı dürüstlüğüyle bunları yansız olarak ele
bir umudumuz tam
alma çabasıdır. Sorularında hazırlop cevaplar, kesin
formüller, tan ıtlamalar yerine temellendirmelere baş­ bir de d�lerimiz
vuruyor. Bu konuda ayrı tutum ve söylemleri dikkate
alabilmekle birl ikte en önemlisi temellendirirken geç­
mişteki açıklamalarla bağ ı n ı kuruyor. Onun görüşüne
göre oluşum içindeki gerçekliğin dile gelişinde dene­ ya§amı§lığımız ömrümüzün on katı
melerin hepsi birbirinden besleniyor, hepsi birbirine
yaslanıyor. Işte 'Geniş Açı l ı' bakabilmeyi böyle sağlı­ bir de eklersek
yor. Bunun üzerine 'titiz bir gözlemcilik' yan tutmayan
ardımızda bıraktığtmız kitapları
bir veri sayg ı s ı ; 'vermeye çalıştığı amaca uygun bir
dille çalışmak' 'bu çalışmanın ulaştırmad ı ğ ı bilgi s ı n ı r­ çok bekliyor az uman çocukları
ların ı n ötesine aşmamak' eklenince ortaya Türkiye'de
hiç alışılmadık bir görüntü, bir bilimadamı ortaya çıkı­
yor. Uygur'un bu ayrı l ı ğ ı elimizde· olmadan bize acaba
felsefe tarihi Nermi Uygur'ca nas ı l yazılırd ı diye sordu­ her an gidecekmi§ gibi
ruyor.
Nermi Uygur'un yöntemi üzerine onun sözleriyle, bavullarımiZ kapı önünde
içiyle, Dışıyla Batı'nın Kültür Dünyası adlı kitabın­
hiç gitmeyecekmi§ gibi
dan a ktara l ı m : Gittikçe derine işleyen bir yoğunlukla,
bilme, eyleme, isteme, özleme gibi m ilyonlarca insan susamı!jız sevgilere
yaşa m ı n ı ayakta tutan en temel kesimleri ilgilendiren
bir konular-evreninde, nice nice tuzaklar beklemekte
herkesi. Kafaları, kitaplıkları, örgütlenmeleri, basın­
yayın araçlarını kaplayıverir; beylik kal ı plar, köhne halbuki
anlatımlar, moda yaklaşı mlar, hoşlanılan gevezelikler,
gücünü yitirmiş resmi görüşler, gerçekliği çarpıtan in­ gidi§ler yarım
dirgemeler, renkliliği örten yalanlamalar, çıka rcı
yarım seviler
gözboyamalar, sürçtüren tekyan l ı l ı klar, tehlikeli ön­
yargılar .. .
'
nikahlımız yanımızda
Nermi Uygur'u okurken çok güzel duygular duy­
dum. Bazen kitapları b ı rakıp dolanırken veya haberleri yürekte bir tam umut
izlemek için televizyonu açtığımda çevrelendiğimiz
orta m ı n köhneliği, balçı ğ ı yüzüme daha şiddetli vurdu. bekler o günü
Kı rçiçeği tarlaları ndan bataklığa g i rm iş hissettim ken- ·

dimi. Daha çok işimiz var bu bataklığı kurutmak, öte

yandan tarlaları beslemek ve büyütmek için. Ama devrimden önce değildir
Nermi Uyg u r gibi insanlar yüreğimize su serpiyor. Son
sözümüzü yine Nermi Uygur'un kendi sözleriyle dile bir komünistin düğünü

Tuğrul YILMAZS.Y
getirelim: 'Toplum-yönetim yaşamında, düşürülmesi
gereken maskeler, düşürülmesi gereken maske­
kitapları, bile bile düşürmeyen kitaplar, hele bunların
sayı s ı n ı bile bile artıran kitaplar' Zararlı otları, ekin leri
biçecek pekçok tırpan kitabın yazılması gerek zaman
zaman'. Bundan sonra tırnak içindeki bütün yazılan­
lar. N. U'un kendi deyimleridir. Belirtıneden geçemeye­
ceğim diğer önemli bir insan da çok değerli hoca m ız
Afşar Timuçin.

36
 Sağduyu (II)
Görgül düşüncen in bir diğer özelliği çok yönlü ve
derin düşünmemesi, yöntemli akıl yürütmelere da­
yanmadığı için olayları tek boyutlu olara k değerlen­
dirmesfdir.
I nsanları n çoğunluğu doğuştan akıllı ve mantı klı
oldukları kan ı s ı ndadırlar. Oysa bilimadamları da dahil
insanların çoğunluğu günlük yaşam ı n değişik anların­
da hiç de akıllı ve mantıklı davranmazlar. Yaşa m ı n
birçok a n ı nda insanlar yüzeysel v e üstünkörü düşünür­
ler. Örneğin şu türden bir problemi bile birçok insan
hemen çözemez: Bir odada bulunan arkeolog, biyolog
ve satranç oyuncularından arkeologların hiçbiri aynı
zamanda biyolog değilse, ve bütün biyologlar santranç
oyuncusu ise buradan kesin olan hangi sonuç çı kar?
Tek doğru çıkarsama olan "Bazı satranç oyuncuları
arkeolog değillerdir" sonucunu çıkarmak için gerekli
mantıksal akıl yürütme güncel düşünceyle işgören bir­
çok insanda yoktur. Tek boyutlu ve yüzeysel düşünme
a l ı şkan l ı ğ ı bilimada mları n ı bile etkisi altına alabil ir.
Kolera mikrobunu bulan Robert Koch daha sonra kole­
ra hastalığına bu mikrobun yol açtığ ı n ı öne sürmüştü.
Koch bu iddiasını bir konferansta yinelerken hastal ı k­
ların mikroplardan kaynaklanmad ığına inanan Petter­
koffer isimli bir daktur Koch'a sinirlenerek konferans
a n ı nda yüzlerce daktorun gözü önünde bir tüp dolusu
kolera mikrobunu içmiştir. Bir parça ateş yükselmesi
· d ı ş ı nda hasta olmayan Petterkoffer böylece Koch'u çü­
rüttüğü n ü sanıyordu. Oysa yan ı l ıyordu! Kolera mikro­
bu her insan bünyesinde hemen hasta l ı ğa yol açamı­
yordu. Sağlıklı bir bünyenin bağ ışıklık sistemi kolera
mikrobunu etkisiz kılabiliyordu. Dolayısıyla Petter­
koffer'in tek boyutlu şematik çürütmesi ve akı lyürütme
tarzı yanlıştır. Benzer şekilde günlük yaşamda sıradan
insanların olayları ele alışı ve sonuç çıka rma sürecin­
de de görgül düşüncenin bu özelliği oldukça etkili olur.
Futbolcuianna Avrupa ölçülerinde astronomik ücret ö­
deyen, onlara iyi tesisler sunan, başlarına tecrü beli
yabancı antrenör koyan futbol kulübü başkan ı alınan
başarısız sonuçların a rd ı ndan futbolcularını "ruhsuz
olmakla" suçlar. Bu tek boyutlu düşünceyi kabul eden
spor yazarı ve taraftar da aynı sözü yineler. Oysa fut­
bolda başarı yaln ızca para, tesis, antrenör gibi etmen­
lerle değil altyap ı , eğitim disiplin, futbol anlayışı g ibi
etmenlerle de ilgilidir.
Sağduyuya dayal ı görgül düşüncenin önemli bir
zaafı ise çok anlamlı ve her yana çekilebilir, yoruma
ve tercihe bağlı sonuçlar çı karmaya elverişli şeylerdir.
Herhangi bir konuda söylemiş olduğu şeylerin tam
37
Mustafa TOPAL
tersi kendisine gösterildiğinde p işkinlikle "o özel bir du­
rum" "istisnalar kura l ı bozmaz" diyen politikacı tipinin
mantığı aslında görgül düşüncede içkindir . Bu d üşün­
ce biçiminin çok anlamlı ve esnek yapısı doğal olara k
s ı k s ı k işin içine duygusal boyutlar da katar. Kendi ül­
kesi, kendi hemşehrisi kendi a krabası sözkonusu ol­
duğunda bu düşünceyi edinmiş insanlar nesnel dav­
ranmayı kolayca gözardı ederek daha önce savunduk­
ları n ı n tamtersini savunabilir. Taraftarı olduğu takı mda
aynarken öve öve bitiremediği futbolcu transfer mev­
siminde rakip takıma geçince • o zaten işe yaramazdı"
diyeilir. Uluslararası bir maç s ı rasında hakem rakip
takım lehime karar verd iğinde bu kararı hakemin
Türkdüşmanlığıyla açıklarken, aynı hakemin, aynı
maçta açıktan Türk takımı lehindeki bir kararını
"normal bir karar" olara k niteleyebilir. Bilimsel teoriler
arasında ya da bazı özgün öğretilerde bile bu tür eği­
limler vard ı r. Görgül düşüncenin çok anla m l ı ve belir­
siz yapısı niceliksel ve görüngüsel olgulara dayanma­
sıyla da kendisini açığa vurur. Olguların gerçek temel­
lerini, niteliksel, öze ilişkin yanlarını değil de ikincil
niceliksel yanları öne çıkartmak görgül düşünce için
tipiktir. Sağduyunun bu yan ı n ı en iyi bilen ve kullanan
kişiler ise burjuva politikacı lar, reklamcılar ve medya
hokkabazlarıdır. Görgü l düşünce sığ ve yüzeyselliğini
fazla çaba harcamadan kolayca "kavranan", a paçık
"gerçekler"le kapatmaya çal ı ş ı r. Örneğin mantıkta
argumentum ad haminem denen sorunun özünü ele
almaktansa biçimsel yaniara dikkatleri çekme çabasını
buna örnek vermek m ü m kün. Halk dilinde işi şahsiyete
dökmek denilen bu yaklaşım tarzı oldukça yayg ındır.
Zorlu bir tartışmaya girmektense karşıda ki insanı
"Ermeni" "üçkağ ıtçı", "faşist", "dinsiz", "komünist",
"vefasız• vb. türünden olumsuz anlamlar yüklenen sı­
fatlarla damgalamak tercih edilir. Karşıdaki insanın
söylediği ciddiye alınmamal ıdır, çünkü o zaten şöyle
birisidir vb. Bu türden demagojik dalaverelere geniş
kitlelerin kapılması ve birçok konuda sorunun özünden
çok biçimsel yanların günlerce tartışılması görgül dü­
şüncenin bu tipik yan ı n ı n geniş yığı nların zihinlerinde
ne derece derin izler bıraktığ ı n ı n kan ıtıd ır.
Görgül düşünceni n en olumsuz yanlarından birisi
tutucu ve dogmatik olmasıd ır. Zamanla toplumsal de­
ğişimin evrimine koşut olarak bu düşünce biçiminde
de değişmeler görülsede bu değişmeler çok yavaş o­
lur. En önemlisi değişme olsa da değişmeden kalan
önemli bir yan sürekli bulunur .Bu olgunun en açık
kanıtı yerleşmiş boş inançlar (hurafeler) ve önyargı-
 lard ı r. Lafta ne söylenirse söylensin , mantıklı konuş­
maya çalışılırken neler kabul edilirse edilsin günlük
yaşamdaki davranış ve tutumların ifade edilmesinde
sağduyunun dogmatik ve tutucu yanları etkisini sürdü­
rür. Dogmatik düşünce koşullara göre değişme ve dö­
nüşmeyi reddeder. Benzer şekilde sağduyu nun kabul
ettiği bazı inanç ve düşünceler her türden değişim ve
dönüşüme ayak diretir. Halkın kulland ı ğ ı bazı deyim
ve atasözleri bu yaklaş ı m ı n açık kanıtlarıyla doludur.
"Beş parmağın beşibir olmaz", "söz gümüşse süküt al­
tındır", "şeriatın kestiği parmak acı maz", "Bana do­
kunmayan yılan bin yaşası n" vb. Bu türden düşünceler
kitlelerin bilincine öylesine kök salmıştır ki zaman za­
man bunların yanlışlıkları kabul edilse de pratikte bir
çok konuda bu düşüncelere uygun davra n ı şlar sergi­
len ir. Değişik konularda sağduyunun doğru gördüğü
davra n ı şlar inatla sürdürülür. Örneğin ishal olan kişiye
bol su içirilmesi ve sulu yiyecekler verilmesi gerekirken
birçok insan ishali hala sodan hastayı uzak tutarak iyi­
leştirmeye çal ı şır. Yan ı kiarın havayla temas ı n ı kes­
rnek için ıslak bezle ya da merhem kullanılması gere­
kirken çoğu kişi kuru bezle ya n ı ğ ı sarar. Topraktaki
an ızları n yakı lması yararlı tüm can l ı ları öld ürdürerek
toprak verimini azalttığı halde a n ızlar yak ı l ınaya de­
vam edilir vb. Bu türden yan l ı ş inanç ve önyarg ı ların
neden doğru oldukları n ı kimse bilmez. Doğruluğunu
kan ıtıayacak düşü nceler öne sürülmez ama bunlara
yine de inan ı l ı r. Görgül düşüncenin bu dogm atiklik ve
tutuculuğu kitlelerin yönlendirilmesinde yüzyıllard ı r e­
gemen sın ıfların nasıl başarı l ı oldukları n ı n ipuçları n ı
içinde taşı r.
Görgül düşüncenin yayg ı n eğil i mlerinden birisi ko­
laycı, taptancı ve kestirme yarg ı lara olan düşkünlüğü­
dür. Özellikle işin içine bireysel ya da g rupsal çıkarla­
rın karıştığı sosyal olaylarda sağduyu kalıplaşmış tu­
tum ve davra n ışlar oluşturma eğilimindedir. Psikoloji­
de sözüedilen bireylerin başka insanları değerlendirir­
ken örtülü bir kişilik "kuramı oluşturmaları ve yeni ta­
n ı d ı kları insanları bu kurama göre değerlendirmeleri
olgusunun çıkış noktası sağduyu nun bu eğilimidir. Bi­
reylerin i nsanları n nasıl d avrand ı kları na ilişkin olara k
bazı izienim v e kan ı la r vard ı r. Bu yarg ı lara göre belirli
insan tiplerini kafa larında oluşturur ve bu tipiere a it ti­
pik özellikleri belirlerler. Yeni tanışılan bir insa n ı n bazı
tutum ve davra n ışları oluşturulan bu tiplerden her­
hangi birisine atfedilen tipik özelliklere uyarsa o insan
hakkında taptancı bir yarg ı hemen verilir. Bu durumda
örneğin kişi kaba konuşan birisi ise bu özelliğin bulun­
duğu tipin diğer olumsuz özellikleri de bu kişiye ya­
manır. Oysa kaba konuşan bir insan pekala başka açı­
lardan olumlu birisi, örneğin yardı msever ve yumuşak
kalpli olabilir. Sağduyunun bu eğiliminin klasik örneği
dola n d ı rı cı ların kurbanları n ı n düştükleri değerlendirme
hatasıdır. Doland ırılan insanların dolandırıcı için söy­
ledikleri "iyi giyimli, hoş sohbet, sayg ı l ı ve ki bardı-iyi
bir insana benziyordu" şeklindeki sözler dolandırılan
insanların biçimsel özelliklerdeki olumluluklara baka­
rak kafalarında oluşturdukları olumlu tipe dolandırıcıyı
soktuklarını gösteriyor. Böylece bir ya da iki özellikten
yola çıkıp dolandırıcı hakkında kolaycı ve toptan bir
yarg ı verilmiş olur. Bu aynı eğilim herhangi bir şehri,
yöreyi herhangi bir ulustan insanları ya da herhangi bir
araba marka s ı n ı değerlendirirken de kendisini gösterir.
Örneğin başından tatsız bir olay geçtiği için tatilde git­
tiği şehri sevimsiz bulan birisinin toptancı yarg ı s ı bu
38
türden bir eğilimin sonucud ur.
Sağduyunun karmaşık sorunları . basite indirecek
şematize etme eğilimi kaçı n ı l maz olarak hemen pe­
şinden keyfi ve uydurma gerekçelerle, yer yer tümüyle
öyküler hayal ederek gerçekliği açıklamayı, gerçeğe
masal katınayı getirir. Çeşitli tarihsel olayları n ardı nda
yatan karmaşık sorunları çözü mleme, değ işik etmen­
leri gözönünde tutma yerine bu olayları kahramanlarla
ya da bireysel hata la rla vb. açıklamak sağduyu açı­
sından oldukça norma ldir. Türk halkı n ı kurtaran Mus­
tafa Kemal gibi bir kahramanken, örneğin Baltacı
Mehmet Paşa kad ı n zaafı nedeniyle Ruslar'a yenilmiş­
tir. Bu aynı mant ı k Bat ı l ı tarihçilerin koskoca Fransız
Devrimi'ni 3-5 adamla ya da devrim sonra s ı n ı n Avrupa
tarihini Napolyon'la açıklamaları nda da görülebilir.
Thomas Cariyle "Benim düşüneerne göre d ü nya tarihi,
insa n ı n bu dünyada başardığı şeylerin tarih i , esas
bakı m ı ndan yeryüzünde ça l ı ş ı p çaba lamış büyük a­
damların tarihidir," derken insanları n sağduyuları na
sesleniyordu. Tarihi büyük insanları n yaptığı iddiası sı­
radan insanların kavrayışları açısından son derece
uygundur Çünkü tarihsel olaylarda ortada görünen ve
anlatılanlar hep büyük adamların, devlet başkanla rı n ı n
y a d a komutanların yaptıklarıdır. Bu durumda görüne­
ne takı lan sağduyun u n toplumsal güçlerin belli bir in­
sanda somutlaşma s ı n ı (kişiselleşmesini) yanlış algı la­
yarak sonucu neden olarak alması şematik yapıs ı n ı n
doğal sonucudur. Oysa büyük adam denilen i nsana
yüklenen güç gerçekte toplumsa l bir güçtür. Ne kadar
"büyük" olursa olsun hiçbir insa n , tek başına, toplum­
sal gelişmeyi belirleyemez. Bireylerin toplumsal olay­
lardaki rolleri, toplumun o anki yapısı ve toplumsal
g üçlerin ilişki leri tarafı ndan belirlenir. Birey ancak top­
lumsal ilişkiler izin verdiği zaman ve bu ili!ikiler izin
verdiği ölçüde etkili olabilir.
Görg ü l düşüncen in sığ ve yüzeysel yapısı n ı n
yolaçtığı ciddi zaaflardan birisi, d a h a önce sözü edilen
tekil olayları aşırı genelierne eğ ilimine koşut olara k az
rastlan ı r, s ı radışı olaylara aşırı önem vermesi, bu o­
layları abartarak karmaşı klaştırmasıdır. Sağduyunun
bu olumsuz eğ ilimini Fransız materya lizminin öncüle­
rinden D'Holbach şöyle ifade etmişti:
Böylece insanlar olağan üstü olanı basit ola na, an­
lamadıkları şeyleri anlayabildiklerine tercih ederler:
Yakından tan ıdıkları şeyleri önemsemezler, ancak ne
olduğunu a n lamadıkları şeylere değer verirler . Bu
şeyler hakkında sadece bula n ı k fikirleri olduğu halde
bunlar önemli, doğa üstü tanrısal birşey olduğ unu dü­
şünürler . Sözün kısası onların hayal g üçlerini uyan­
d ı rmak, zihinlerini meşgul etmek ve merakları n ı do­
yurmak için "g izeml i olan" şeylerin im kansız sı rlarla
meşgul olduğu za manki kadar uya n ı k değildir" (Bilim
ve Şarlata n l ı k, Aktaran H. Batu h a n , sf. 51 6).
Bu söylenenler tümüyle g ü n ü m üzde de geçerli .
Hemde yaln ızca geri b ı ra ktı rılmış halklar için değil
sözde gelişmiş-modern halklar içinde. . . Onyıllard ı r
şarlatanları n oyunu olarak arasıra gündeme gelen
"uzayl ılar dünyaya geldi", "ufolar gözüktü" iddiaları n ı n
her seferinde dünya bası n ı n ı n gözde tiraj a rt ı rm a ve
asparagas malzemesi olması boşuna değ i l . Örneği n
geçen yıllarda b i r çiftçi nin buğday tarlası ndaki ekinleri
bir tahta ile yatıra rak çizdiği daire hatları Avrupa ba­
s ı n ı ve bilim adam ları n ı meşgul etmişti 3-4 yıl önce
Niğde/Aksaray'da uçan daire görüldü haberi üzerine
binlerce i nsan Aksaray'a akın etmişti. 1 995 başında bir
 düzenbazın içersine pille ça lışan bir mekanizma koy­
duğu ve gözlerinden kan süzülen Meryem Ana heyke­
linin tüm ltalya'yı ayağa ka l d ı rması ya da Kıbrıs'ta bir
mağaradan gelen garip sesler üzerine binlerce insa n ı n
Kıbrıs'a a k ı n etmesi de yine aynı türden olaylard ı .
Meryem Ana heykelinin gözlerinden kan sızmas ı n ı kı­
yamet alameti olarak gören mi lyonlarca Bat ı l ı n ı n sağ­
duyuları ile Kıbrıs'takı mağaradan gelen garip sesleri
yine kıyamet alameti olarak gören müslümanların
sağduyuları n ı n birbiriyle özdeş old ukları açıktır. Oysa
Meryem Ana olayındaki sır bir doland ı rı c ı n ı n hazı rla­
d ı ğ ı sahtekarl ı k, Kıbrı s'taki mağaradan gelen garip ses
ise bir Baykuş'un bağ ı rtısıyd ı . Bunca basit olaylarla a­
yağa kalkan insanların sağduyuları n ı n ne derece çürük
bir temele daya n d ı ğ ı a ç ı ktır. Astrolojiye, reenkarnasyo­
na (yeniden doğma olayı) her türden falcılığa, ruh ça­
ğ ı rmaya, telepatiye vb inanarak bakışlarıyla demirleri
büken, a ğ ı r nesneler ka l d ı ran "gizligüç sahibi" şarta­
tanlara hayran olan insanların görgül düşünce tarzları
onların bu aptalca oy:.ı n lara kanmaları n ı n esas nede­
nidir. I nsanlardaki bu zaaf o derece güçlüdür ki tüm
dünyada incil'den son ra en çok satılan kitaplar arasına
girmeyi "başaran" Tan rı l arın Arabaları kita b ı n ı n tüm
"başarısı" buradan kaynaklan ı r. Bilimle hiçbir ilgisi ol­
mayan bir otel katibi olan Eric Von Danieken isi mli dü­
zenbazı n geçmiş uygarlı kları eğiten uzaylı yarat ı klar
olduğunu öne sürmesi ve bazı çarp ıcı iddialarla (2500
yıllık atom pili, 2000 y ı l l ı k havaalanları vb.) ortaya
ç ı kması bir çok insanı etkilemiş lise ve ün iversite biti­
renler de dahil milyonla rca insan bu şartatanın söyle­
diklerini ciddiye almışt ı .
Görgü l d üşüncenin olumsuz eğ ilim lerinden birisi de
yargılar ol uştururken ortalamalara olan düşkünlüğü ve
olu msuz özellik ve bilgilere olumlulardan daha fazla ö­
nem vermesidir. Olumsuz özelliklerin insanları daha
fazla etkilernesin i n esas nedeni ise a l ı şkan l ı ğ ı n gücü,
normal-alışı lageldik ola n ı n d ı ş ı ndaki şeylerin dikkat
çekmesid ir. Örneğin bir kulağı olmayan ya da burnu
kesik bir kişiyi insanlar kolay kolay unutmazlar. Aykı rı
olana özel dikkat gösteren sağduyu yarg ı lar ol uşturur­
ken genelde dengeli ve tutarlı olmak ister. Bu öznel
istek ise onun gerçekliği ta hrip etmesine neden olur.
Örneğin bir insan ı aynı anda hem olumlu hem olum­
suz olarak ele almak diya lektik düşünemeyen eğitim­
siz bir kafa için çok zordur. Böylesi bir tutum ona göre
saçma d ı r. Dolayısıyla bu kişiyle ilgili olarak elinde çe­
lişik bilgi ler olsa da görg ü l düşü nceyle akıl yü rüten bi­
risi sonunda o kişiyi ya olumlu ya da olumsuz bir tipe
sokar. Kendisine gelen bilgi leri çarpıtır ve yeniden d ü­
zenler. Böylece tuta rlı bir yargı oluşturur. örneğ i n a­
l ı m l ı ve güzel bir kad ı n ı beğendiğinde o kad ı n ı n bencil
yanları n ı görmezden gelirken rakip takı m ı savunduğu
için komşusunu bencill ikle suçlayabilir vb.
Görg ül düşünce tarz ı n ı n zaaflarını ve om! hata
yapmaya yöneiten eğilimler konusunda Lewis
Walpert'in değindiği bazı nokta ları da kı saca buraya
almakta yarar var. Bilimin Doğal Olmayan Doğası i­
simli kitabında Wal pert özetle şunları söylüyor.
"Gündelik düşün menin özellikle hata yapmaya eği­
limli olduğu belirlenen bir alanı olas ı l ı klar ve kesin ol­
mayan bilgilere dayand ı n lmak zorunda olunan yarg ı­
larla ilgilidir. Örneğin çocukları n şans kavrayışları sı­
n ı rl ı d ı r" şans oyunları n ı n sonuçları n ı deney zeka ve
gayretle etkileyebileceklerine i n a n ı rlar. Yetişki nlerin de
olas ı l ı klar ile şansın doğas ı na il işkin inanırlar. Yetiş-
39
kinterin d e olası l ı klar i l e şansın doğasına i lişkin sorun­
ları vard ır. Eğer rulette 5 kere üst üste k ı rmızı gelirse
bir sonraki kez siyah gelme olasılığı daha mı fazladır?
Bu sorunun yan ıtı hayırd ı r ve bunun tersi bir beklenti
"kumarbaz ı n yan ı lgısı" olarak bilinir. Gene yazı tura
atarken on turadan sonra yazı gelme olas ı l ı ğ ı % 50'dir,
ya n i eşittir. Para n ı n hafızası yoktur çünkü. Pekçok kişi
dengeli bir parayla atı lan yazı-turada Y.T. Y.T. Y. T. o­
las ı l ı ğ ı n ı n Y . Y Y . Y . Y.Y.'den çok daha fazla olduğunu
düşünür. Gerçekte ise her iki olas ı l ı k da eşit şansiara
sahiptir.
Doğru olası l ı k değerlendirmeleri genell ikle sezgile­
rimize ters düşer. Çarpıcı rasiantı Iar, sık s ı k doğa Ostü
güçlerin işe karıştı ğı düşü ncesini doğ u rur. Örneğin
New Jersey'de bir kad ı n ı n dört ay içinde tataryada iki
kez kazanması garip karşılanarak bunun 1 7. tirilyonda
(1 7x1 0-12) bir gerçekleşebileceği öne sürüldü. Ama
daha ileri analizler böyle bir olayın Amerika'n ı n her­
hangi bir yerinde herhangi bir insanın başına gelme
olas ı l ı ğ ı n ı n otuzda bir olduğunu gösterdi. Çünkü Ame­
rika'da pek çok insan lotarya bileti alıyordu, hem de
bazıları birden fazla miktarlarda bilet al ıyordu. Diğer
bir örnek ise % 50 olas ı l ı kla doğum günleri aynı olan
iki kişinin aynı yerde bulunabilmesi için 23 kişinin top­
lanmas ı n ı n yeterli olmasıdır. Oysa çoğu insan kendi­
siyle aynı g ünde doğan bir insanla karşılaşması n ı bü­
yük bir olay olarak görür.
ABD'de geçm iş yıllarda gazetelerin tümünde
"Zindanlar ve Ejderhalar" adlı bilgisayar oyunu ile 1 5-
1 6 yaşları ndaki gençlerin intiharları arasında bir i l işki
olduğunu iddia eden yazılar yayı mlandı. Iddialara göre
oyun bir tutku haline gelebiliyor ve gerçeklik duygusu­
nun yitirilmesine neden oluyordu. Bunun kan ıtı olarak
da oyunu sı kça oynayan 28 gencin intiharı gösterili­
yordu. Bu bağı ntı çoğu insana oldukça mantı klı gelmiş
ve bilgisayar oyununa yönelik olumsuz eleştiriler yo­
ğunlaşmıştı. Ne varki aynı oyundan milyonlarca kopya
satılm ıştı ve tahminen üç milyon genç aynı oyunu oy­
nuyordu. ABD'de yıllık genç intihar oranı 1 00, 000'de
12 civarı ndayd ı . Basit bir hesapla 3 milyonluk genç
kitlesinde beklenebilecek intihar sayısı 360 civarın­
dayd ı . Dolayısıyla 28 intihar bu konuda bilgisayar o­
yunuyla intiharlar arası ndaki doğrudan bir bağlantı
kurmak için anlamlı bir sayı değildi.
"Sağduyuya daya l ı görgül düşüncen in sıkça düştü­
ğü yen ilgilerden biri de "temsil niteliği" konusundadır.
Bir olayın diğer bir olayı ne ölçüde temsil ettiği bu o­
layla rın birbirleri ne he kadar benzediğine bakılara k be­
lirlenmeye çal ı ş ı l ı r. Bu hatalı yaklaş ı m ı n yolaçtığı so­
runlarla günlük yaşamda sık s ı k karşılaşılır. özellikle
görgül düşünceyle iş gören uzmanlara itibar göster­
meyen, deneme yanılma ile şehir içi trafik akışını dü­
zenleyen belediye yöneticilerinin yaptıkları buna bir
örnektir. Herhangi bir noktadaki kavşak düzenlemesi
ve yön tayininin başarılı sonuç vermesini o nokta n ı n
trafik a k ı ş ı n d a etkili o l a n sanayi v e sosyal koşulları
gözönünde tutmadan yal n ızca coğrafi özelli klerle de­
ğerlendirip aynı coğrafi özelli kteki bir başka noktaya
ayn ı düzenlemeyi yapmak, sonuçta, beklenen başarıyı
garanti etmez. Coğrafi benzerfiğe karşın trafik akışını
etkileyen diğer etmenlerin farkl ı l ı ğ ı durumunda sonuç
da farklı olacaktır. Bu konuda bir başka örnek denek­
lerden % 70'in i avukatların % 30'unu ise mühendislerin
oluşturduğu bir gruptan kişi tan ı mlamaları n ı n istendiği
bir deneydir. Tan ı m layacakları kişi nin mesleğini sap-
 tamaları istenen denekler grubun bileşimini bil melerine
ve bu nedenle avukat olma olas ı l ı ğ ı n ı n mühendisiere
oranla iki m isli olacağ ı n ı görmelerine karş ı n , inandırıcı
olup olmad ı ğ ı na bakmaksızın kafalarındaki basmaka­
l ı p mühendis imaj ıyla en ufak bir benzerlik buldukları
kişiyi mü hendis olarak saptamı şlard ı r. Bileşimini bil­
dikleri bir gruptan seçim yaparken olas ı l ı kları yan l ı ş
değerlendiren denekierin "temsil niteliği" konusundaki
yan ı lg ı ların altında yatan sağduyularından başka bir
şey değildir. Küçük sayı larla, küçük örneklemlerin g ü­
venilirliğinin saptanması konusunda bu eğilim çok da­
ha net olarak ortaya çıkmakta d ı r. Örneğin, denekler,
hergün doğan bebeklerin % 60'dan daha fazlası n ı n er­
kek olma olas ı l ı ğ ı nedir sorusuna küçük ve büyük do­
ğumevleri açısından, aynı yanıtları vermişlerdi r. Oysa
gerçekte küçük bir doğu mevin de, erkek çocuk doğum
yüzdesindeki değişiklikler çok büyüktü. Erkek çocu klar
% 10 ya da % 80 oranında doğabiliyordu. Çünkü her
doğum küçük doğumevinde ki azsayıda doğumun da­
ha büyük bir yüzdesini temsil ediyordu.
Görgül düşüncenin bir başka zaafı kendi tahmin
yeteneğine aşırı g üvenmesi, ta hm inde bulunduğu olay­
ları değerlendirirken başarıları na daha büyük bir önem
atfetmesidir. örneğin yan ı na asistan alan üniversite
hocaları ya da müla katla şi rketine eleman alan işve­
renler genelde en doğru seçimi yaptı kları na inanırlar.
Birkaç olumsuz örnektense memnun oldukları insan
sayısını guru rla söylerler. Oysa yaptıkları değerlen­
d irme nesnel değild ir. Çünkü onlar yaln ızca işin ba­
şında tercih ettikleri insanları değerlendirmekte- dirler.
Tercih etmed i kleri insanları değerlendirme şansları
yoktur. Dolayısıyla reddittikleri insanların çoğunun
tercih ettiklerinden daha iyi olup olmadıkları n ı söyle­
me şansları yoktur. Bu konuda diğer bir örnek insan­
ların ulaşabildikleri bilgiler ölçüsünde olayların periyo­
dunu tahmin etmeleridir. Bir olayın sıklığını insanlar
akılla rına gelen örneklerle dayanarak değerlendirirler.
Bu nedenle çoğu insan A harfiyle başlayan kelimelerin
üçünci harfi A olan kelimelerden daha fazla olduğuna
inanı rlar. Bunun nedeni �aşharfi A olan kelimeleri ko­
layca hatı rlarken üçüncü hargi A olan kel imeleri pek
hatırlayamamaları d ı r. Benzer şekilde 1 x2x3x4x5x6x7
x8 işleminin sonucunun 8x7x6x5x4x3x2x1 'den daha
düşük bir sayı tutacağına inan ı rlar ve her iki d urumda
da verdikleri sayı dÖğru cevaptan çok düşüktür. Doğru
cevap 40, 320 i ken, çoğu insa n ı n yan ıtı 500 civarın­
dadır.
Görgül d üşü ncen in sayı lar ve ölçeklerle de başı
dertted ir. Bir çok konuda sağduyu ölçekleri nesnel ola­
rak değerlendiremez. Bu değerlendirme yapılamayı nca
da olaylar hayali , kurgusal senaryolarla açıklanır. Bu
olgunun en çarpıcı örneği dünya n ı n yaş ı n ı n
bilimadamları nca yanlış öngörül mesin in sonucu olara k
ortaya çıkan sağd uyuya dayalı yanlış bilimsel teori­
lerdir. Dinsel dogmalara göre d ünyanın yaşı 7 bin y ı l
dolaylarındaydı . Newton b u n u 50 b i n y ı l a ç ı kartmasına
karş ı n yine de birçok boş inancı savunmayı sürdürdü.
Darwin'e karşı çıkan bilimadamları n ı n çoğu türlerin bu
kadar kısa sürede oluşa mayaca ğ ı n ı öne sürüyorlard ı .
En i leri tahmini ve hesaplamayı yapan Lord Kelvin
Dünya n ı n yaş ı n ı 30 m ilyon yıl olarak öngörmüştü. Bu
d urumda Darwin bile geri a d ı m atm ış, bazı itirazlar
karşısında susm uştu. bugün bile dine inanan insanlar
evri min 3 mi lyarl ı k uzun geçmişini hayal bile ederne­
dikleri için bazı hayvanların 2-3 milyarl ı k bir süreç so-
40
nunda geliştirdikleri bazı davranış ve özell iklere aval
aval bakarak, bu nlarda Tan rı'n ın parmağını görürler.
Insanların çoğ u küçük ve büyük sayıların gerçek an­
lamını kavramaktan uzaktı rlar. Ato mlar ve atomaltı
parçacıkların yanında dağ lar gibi büyük olan molekül­
lerin günlük yaşam ölçülerimiz karşısı ndaki küçüklük­
lerini sezg imizle kavra mak çok zord u r. Örneğ in bütün
molekülleri işaretlenmiş bir bardak suyu okyanusa bo­
şalttığ ı m ızı ve bu okyanusun herhangi bir yerinden bir
bardak su a l d ı ğ ı m ızda bu, işaretlenmiş moleküllerden
m utlaka bir miktarını bardağın içinde görürüz. Demek
ki bir bardak sudaki molekül sayısı okya nus kaç bar­
dak su içeriyorsa ondan daha fazlad ır. Bir başka çar­
pı·cı örnek bir parm a ğ ı m ızda dünyadaki insan sayıs ı n­
dan daha fazla sayıda hücrenin olması d ı r . Yine par­
makla ilgili ilginç bir örnekse her saniye başparmağı­
mızın içinden nötrina denen atomaltı parçacıkların
onbinlercesinin geçmesidir. Bu olgu nötrinaların ne
kadar küçük oldukla rını gösterir. Son olarak sağduyu­
nun ölçekler kon usundaki tipik bir ya n ı lg ı sını örnek ve­
relim. Dünyan ın dümd üz bir küre olduğunu d üşünelim.
Bu küren in ekvatorunu 40 bin kilometre uzu nluğunda
bir iple sara l ı m . Bu ipi 6 metre uzattığ ı m ızda ne kadar
bollaşır? Yanıt ya klaş ı k 1 metredir. Şimdi küremizin
ekvatorunu 400, 000,000 kilometre olduğunu ve yine
ipim izi 6 metre uzattığ ı m ızı düşünelim. Kürenin çev­
resindeki ip yine 1 metre bol laşacakt ı r! Oysa çoğu in­
san bu son uca inanmak istemez.
Sağduyuya dayalı _görgül düşü ncenin özellikleri o­
larak ele ald ı ğ ı m ız noktalar bu konuda söyleneceklerin
tümü değil kuşkusuz. Günlük yaşantı n ı n deneyimleri­
nin üzerinde yükselen dağ ı n ı k ve sistemsiz yapısı de­
rinliği olmayan yüzeysel yargılara dayanması, meka­
nik ve basit açıklamalara olan eği l i m i vb. özelliklerinin
d ı ş ı nda bu düşü nce tarz ı n ı n başka s ı n ı rl ı l ı klarından da
sözedilebilir. Örneğin işieve takı lma g üçlüğü tipik bir
örnektir. Sağduyu nesnelerle ilgili düşünceler oluştu­
rurken ve nesneleri kul l a n ı rken çok yön lü ve nesnel bir
yaklaşım sergi leyemez. Nesneleri en çok kulland ı ğ ı ,
a l ı ş ı lageldiği yönde d üşünür. Boş b i r odada tavandan
sarkan iki i p ve bir sanda lye verilen deneklerden iki ipi
birbirlerine bağlamaları istenir. Ancak ipieri n uzu nluğu
öylesine aya rlanm ıştır ki sandalyeye çıkı lsa bile i ki ipe
uza n ı p onları birbirine bağlamak olası değildir. Boş o­
dada nesne olarak sandalyenin d ı şında sadece bir
makas vard ı r. Denekierin çoğu birçok uzanma vb. gi­
rişiminden sonra ipleri bağlayamayaca ğ ı n ı söyler. Oy­
sa orada bulunan makası ipierden birine bağlay ı p ipi
saliayarak yakalamak ve diğer ipe bağlamak müm­
kündür. Denekierin bunu başaramamaları n ı n nedeni
makası yalnızca birşeyleri kesme işleviyle düşün mele­
ridir. Bu konuda bir başka örnek, bilimadamları dahil
insanların çoğunluğunun kendi lerine verilen bir hipo­
tezi çürütmek yönünde değil de doğrulamak yönünde
düşünmeleridir.
Görgül d üşüneeye ilişkin olara k betim leyici açıdan
söylenebilecekler konusunu daha fazla uzatmak, de­
ğişik konularda örnekler s ı ralamak m ü m kün olmakla
beraber kon unun bu yönüyle yeterince ortaya serildiği
açıktır. Konuyla ilgili olarak değinilen tipik özelliklerden
ve eğilimlerden çıkan sonuçlar ışığ ında sağduyu ve
sağduyuya dayalı görgül d üşünce konusuna biraz da­
ha yakından baka l ı m .
(Yazı devam edecek.)
 Mikroplar Saldırdıkça
i nsaniann yaşamlarında küçüklü büyüklü uğraş
d ünyaları oluşuyor. Ev dünyası, tica ret dü nyas ı , fizik
dünyası, kimya dü nyası sanat dü nyas ı, edebiyat d ün­
yası ve daha da çağaltabilecek benzerleri. Bu d ü nyalar
da kendi içlerinde yeni-yeni dünyalara bölünüyorlar.
Evde; tem izl ik, süsleme, yemek. Tica rette; deniz, iş­
porta. Fizikte; atom, kauntu m. San atta; görsel ve işit­
sel. Edebiyatta; şiir, roman, öykü örneğinde olduğu
gibi.
Bu dünyaların gerek birbirleriyle, gerekse toplumla
ilintileri nasıl kuru lur ve de bu çark bizde ve başka ül­
kelerde nasıl işler?
Bunu ayrı nt ı l ı olarak bilmesek de tan ı k olduğumuz,
ya da okuyup duydukları m ızdan çıkarımlayabiliyoruz . .
Halkı, açlığa mahküm edilmiş ülkelerde yaşayan
insanlar, ekmek-yemek katesinin içinde tutukludur.
Midelerinin · sesli ve de sessiz olarak yarattığı k ı s ı r
döngülü dü nyalarından çı kamazlar, O nedenle, başka
dünyaları görmek ya da içine girmek için, başları n ı o
yana döndürmeleri çok zordur.
Emperya list, ya da gelişmiş deni len ülkelerde ise,
sayd ı ğ ı mız ve saymad ı ğ ı m ız dü nyalar, bilgisayarlara
dökülmüş, disketiere a l ı n m ı ş, bilgi bankalarına konul­
muştur. Dileyen, bu dünyaları d ilediği zaman gözleri­
nin önünde dikeltebilir. isterse seyreder, isterse üze-
rinde çal ı şmalar yapar.
Ülkemizde toprakaltı nda çalı şan işçileri ilk kez öy­
küye sokan Ahmet Na im Çıladır, 1 904 y ı l ı nda istan­
bul'da doğmuş, Eyüp Sultan Reşadiye Mektebi'nin ilk
bölümünü bitirdikten sonra, geçim derdine düşmüştür.
Askerlik sonrası yaşam ı n ı n tam a m ı n ı Zonguldak'ta
geçiren ve çoğu öyküleri mahalli gazetelerde yayı n la­
nan yazarı daha iyi tan ı m a k içi n, ölüm tari h iyle
(Öl ü m ü : 24 N isan 1 967) çakışan 1 967 Zonguldak
Y ı l l ığı'nı ald ı m . ( 1 ) Y ı l l ı k, ileın sayfaları hariç 455 sayfa.
Ağ ı r l ı ğ ı ise, bir kilo 850 gram içinde, köy ve mahalle
muhtarları n ı n dahi isi mleri yaz ı l ı . Kültür bölümünü aç­
tım. Okul ve eğitim merkezlerinin adları ve faaliyetle­
riyle dolu. Bu faa liyetlerin ayrı ntıları bile veri lmiş.
O zamanki g ü nde, yaln ızca Zonguldak' ı n merke­
zinde: ( Ha ber, işçi Sendi kas ı , Işçinin Sesi, Kililici işçi
Postası, Küçük, Sabah, Sanatkar, Sancak, Şafak,
Sömürücüye Yum ruk, Yaprak, Ekipsen) adlarını taşı­
yan günl ük, hafta l ı k ve on beş günlük gazetelerin çık­
t ı ğ ı n ı öğrendim. Ama, ne yaşadığı dönemde çoğu
Zonguldak' l ı n ı n "Kanca Ahmet" adıyla tan ı d ı ğ ı Ah met
Naim Ç ı lad ı r, ne başka bir sanatç ı , ne de herhangi bir
sanatçının ürünü vard ı . O zaman, Mustafa Kemal'in
22 Mart 1 923 günü söylemiş olduğu: "Biz 'Cahil dedi­
ğim iz zaman mektepte okumamış olanları kastetmiyo­
ruz. Kastettiğimiz i l i m , hakikati bil mektir. Yoksa oku­
muş olanlardan en büyük cahil ler çıktığı gibi, hiç oku­
mak bil meyenlerden de hakikati gören haki ki alimler
Güngör GENÇAY
çıkabilir, ". sözleri akl ı ma geldi.
Fransızca'yı kendi kendine ogrenip geliştiren Ah­
met Naim, Ereğ li Kömür Havzası'nda 7 Temmuz 1 923
Cumartesi günü grev başlad ığ ında on dokuz yaşın­
daydı Belki o zaman birçok gerçeğ in ayırd ında değildi. ·
Ama daha sonra kendi yaşam ı n ı , toprakaltı emekçisi­
nin yaşamıyla birleştirdi.
Havza'da en verimli ocakları Fransız sermayesiyle
kurulan 'Ereğli Şirketi' çal ıştı rıyordu. Bu şirket tam bir
sömürge siyaseti ile çal ışarak taş kömürü çı karmak­
tayd ı . . . Gözettiği en önemli temel kural, mümkün ol­
duğu kadar az mal iyetle, çok kömür elde etmekti . . . "(2)
1 865 y ı l ı nda bir "Maden Nazı rl ı ğ ı" kurulmasına ve
başına getirilen Dilaver Paşa'nın işçi yararına d üzen­
lemeler yapan yüz maddelik " Ereğ li Maadin-i Hüma­
yun Tea n ü lnamesi" ne ka rşın ilk greve dek, hatta daha
da sonra işçinin yaşa m ı nda fazlaca bir şey değişmedi.
Ah met Naim, daha sonra yaptığı incelemede bu du­
rumu : "Iş saatleri gün doğumu, gün batışı diye hesap
edil iyordu. Amele kul ü belerinin ya n ı başındaki a h ı rlar,
sıhhi şeriata daha uygun tarzda yap ı l m ışt ı . Ameleye
mahsus hastane, hatta doktor bile yoktu; (hastalanan
amele, bir ata bindirilerek köyüne gönderilirdi:
Teanü lname, Madde: 30)" sözleriyle açıklıyordu. (3,4)
·
Zonguldak Tica ret Odas ı , Ereğli Kömür işletme­
si'nde çalışmış olan yazar, Istatistik Servis Şefi i­
ken, 1 957 yıl ında kendi arzusuyla emekliye ayrıl­
d ı . 1 934 y ı l ı nda "Bir Müstemleke Harbinin Tarihi" ve
"Zonguldak Kömür Havzası" adlı inceleme kita pları
ile 1 932'de "Define" ve 1 939'da "Uzun Mehmet" adlı o­
yun kitapları n ı yayı nlamıştır. 1 938 y ı l ı nda solculuktan
tutuklanan yaza rın, daha sonra eşinden ayrılması ve
büyük oğlu Farabi'nin kalpten ölümü ile ardından kü­
çük oğlu Sina'nın sağ ı rlaşıp ciğerlerinden hasta lanarak
sanateryuma yatmas ı , onu al kale daha da bağ ı m l ı du­
ruma getirdi.
Öykülerinin bir bölümü 1 937-1 946 yılları arasında
Zonguldak, Divriği ve Devrek'te memurluk yaptığı dö­
nemde Ç ıla d ır'la arkadaş olan Mehmet Seyda'nın ça­
l ı şması ve önsözü ile " Kuduz Düğünü" ad ı yla yayın­
land ı . (5)
Seyda, önsözünde: "iık hikayeleriyle yazıları A­
nadolu dergi ve gazetelerinde, istanbul'da 'Son
Posta' gazetesinde, 1 935-1938 arası 'Yeni
Adam'da, 1 940-1 946 yılları arasında da "7 Gün",
Yurt ve Dünya dergilerinde yayınlanan Ahmet
Naim'le dostl uğum, onun Ereğli Kömürleri işlet­
mesine geçişiyle daha çok ilerlemişti. "7 Gün " e
ben d e hi kayeler yollar olmuştum . . . Sedat Simavi
bir mektubunda: Orada çok kıymetli bir mu harrir
vardır, Adı Ahmet Naim'dir, hi kayecilik mevzuunda
size faydalı olabilir, diye yazıyordu .
...Ahmet Naim'ın hikayelerinde 'ölüm' temasının
41
 ağır bastığ ını görürüz. Bu son derece doğal du­
rum, yaşadığı çevrenin havasından, suyundan
gelmektedi r adeta. M aden ocaklarındaki su baskın­
ları, göçUkler, işçilerin 'ateş nefes' dedi kleri grizu
patlamaları yeraltında yaşayanların gündeli k ölüm
nedenlerindendir. Bizim Zong uldak'ta çalıştığı m ız
yıllarda, Etibank'a giden bir aylı k raporda şu türnce
yer alıyord u: ' Ağır endüstrinin bu tehlikeli çarkı,
alınan bUtUn tedbirlere rağmen, sanki insan kanı
içmeden dönememekted ir.' O ayın ölü sayısı 9'du.
Gene, Ahmet Naim'in hikayelerinde, yereysel
köylü tiplerinin, yereysel törelerin yer alışı bun­
dandır, bence. Ünlü yazar olduktan sonra, ocaklara
eski rahatlıkla inemezdi. O, uzak yakın köylerdeki
, d Uğünlere falan gittiği nde, daha serbest kalabili­
yordu.
1 946'da Zong uldak DP il Merkezine gidip onu
görüşüm, meğer son görüşüm müş. Askerdim. A­
yak üzeri birkaç sözcUk konuşabildik . . . " diyor.
Yayı nlanmış yüzlerce öyküsü bulunmasına karş ı n ,
ölümünden sonra ü n e kavuşan "Kuduz Düğünü nde " yerlerini kemirmeğe başlar. Ne ki, daha boşluktan d ü­
yedi öykü ile Doğan Şad ı l l ı oğlu'nun yazarla yaptı ğ ı ,
daha önce Yeditepe Dergisi'nin Haziran 1 967 tarih ve
330. sayı sında basılan bir konuşma yer al ıyor. Öykü­
ler: ( Kuduz Düğünü, Cinci Mustafa, Kolcu Şaba n ,
Bismillah, Yoklama, Ateş Nefes, lkramiye) adları n ı
taş ıyor.
Kuduz Düğünü:
Aynı köyden demirci Kas ı m Usta ile Kaş ı kçıoğlu
Rasim Ağa nın çocuklarını kuduz köpek ısırı r.
Kası m Usta kan dönüşümünü durdurmak için a­
yağ ı sı kıca bağlad ı ktan sonra ı s ı rılan yeri bıçakla ya­
rıp, yarayı demirle dağlar. Bununla da yetin meyip ka­
rısı n ı n boyn undaki altı n ı satarak, çocuğu doktora gön­
derir. Kaşı kçı oğlu Rasim Ağa ise, dededen gördüğü
biçimde çocuğuna kuduz düğünü yapt ı rı r. Çalgı eşli­
ğinde ve toplanan kalabal ı k içinde elinden tutularak
gezdirilen çocuk, üç gün üç gece uyutulmaz. Palgurtçu
l lyas Dayı hazırl ı kları n ı bitirir.
" .. Kuduz köpeğin leşi yerde yatmaktaydı. Bu
leşe paralel olarak bir ateş yakılmıştı. ilyas Dayı,
yakındaki ağaçlardan birinden kestiği ince bir çu­
buğun yapraklarını yontup temizledikten sonra,
çocuğu getirmelerini işaret etti.
Küçük Kaşıkçıoğlu, günlerden beri uykusuzlu­
ğun verdiği bitkin il kle yaklaştı. iıyas Dayı çocuğu n
omuzlarını sıvazladı, yapacağı iş üzerinde gereken
şeyleri söyledi. Ve köpek leşiyle ona parelel olarak
yakılan ateşin arasında yer ald ı , bacaklarını açıp
sopasını hazırlayıp bekledi.
Şimdi çifteler daha zorlu Ufleniyor, davu llar da­
ha zorlu tokmaklanıyord u. Meşalelerin dil dil uza­
yan kızıl ışı kları bu sahneyi çepeçevre aydı nlatı­
yordu. Küçük Kaşıkçıoğlu ellerinden tutan ların
yardım ıyla önce köpek leşinin üzeri nden , leşi tek­
meleyerek geçti. Geçerken de ilyas Dayı'nın elin­
deki çubuk kıçına indi. Ve yine ilyas Dayının 'afla!'
komutasıyla ateşin alevleri arasından sıçradı. Bu
hareket tam kırk defa tekrarlandı. Şu farkla ki, her
geçişte kıçına inen sopa sayısı geçiş sayısına göre
artıyor ve ateşten atlama komutası her on geçişte
bir tekrarlanıyordu. Sayı kırkı bulunca, kuduz kö­
pek leşinin kuyruğundan, belinin ortasından, ku­
laklarının arkasından birer tutarn tüy yolundu. Bu
tüyler ateşe atıldı ve çıkan dumanın üzerine küçük
42
Kaşıkçıoğlu baş aşağı tutularak tütsülendi. Bun­
dan sonra palı;J.urtçu iıyas Dayı, çocuğu anadan
doğma soydu. Uzerinden çıkan elbise ve çamaşır­
ları orada hazır açılmış olan bir çukura gömdü.
Sonra cebinden çıkardığı bir kibrit kutusu içindeki
üç tane kunduz böceğ ini canlı olarak çocuğa yut­
turduktan sonra omuzları nı sıvazladı:
- Haydi artık piripiakl dedi.
Çocuk kusarak uzaklaşıyordu. Palgurtçu ilyas
Dayı da çevresini alanlara çocuğun çamaşırların ı
gömdüğü çukuru göstererek:
- Kırk gün sonra bu çukuru açal ım, göreceğiz
ki, çamaşırlar kudurmuş ter ter tepi niyor, diye bilgi
veriyordu. "
Fakat aradan çok bir zaman geçmeden çocuk kötü­
leşir. Tek kurtuluş yol u, çocuğun ölümünü çabuklaş­
tırmakt ı r. Bunun için de geleneksel inan ışa göre çocu­
ğ u n üzerine su elemek gereklidir. Rasim Ağa elinde
kalburla bu işi yaparken, tahta boşluktan aşağ ıya d ü­
şer. Çocuk, babas ı n ı n üzerine atı l ı p , yüzün ü n çeşitli
şerken babas ı n ı n kalbi dum uştur.
Cinci Mustafa
Ata ları cinci olan Mustafa, yol ta mirat eki binde işçi
olarak ça l ışmaktad ır. işe giderken yolda sevd iği bir i­
nek yüzünden, s ı ğ ı rtmaçtan dayak yer. Bir süre sonra
da ineğin sahibi Ferhat Ağa Mustafa'n ı n çal ıştığı yere
gelerek, onu a l ı p köye götürür. Ağa, ineğin bu duruma
gelmesini Mustafa'n ı n akşa masından bilerek, iyileştir­
mesi ni ister. Çünkü, tüm köylünün inanışına göre
Mustafa da cinlidir. Ne var ki, cinci olmad ı ğ ı n ı söyle­
yen Mustafa, bir yıla n ı n zehiriediği ineğin yan ı nda, ağa
tarafı ndan dövülerek öldürülür.
Kolcu Şaban
Ayı ngacılarla anlaşarak kaçakç ı l ı k yapar. Hem a­
yıngacılardan para a l ı r, hem de "l nhisarı Dühan Dev­
leti Aliye-i Osman iye" den. Bir kezinde kolcu a rkadaşı
tarafı ndan suçüstü yakalanı nca; hem arkadaşı Kolcu
Ka mil'i öldürür, hem de ayı ngacı çolak Al i'yi. Ölüler
kağ n ı arabası tarafı ndan kasabaya getirilirken, Kolcu
Şaban da reji yetkili leri nce övg üyle karş ı l a n ı r.
Sismillah
Cezaevi nde Çerkeşli adıyla a n ı lan bir mahpus
va rd ı r. Sigara ve tayın edinmek uğruna, üstündeki
giysilerin tümünü satmış ve don-gömlek kal m ı şt ı r, Tek
örtüsü olan yorgan, etüv için a l ı n ı nca, tuvalete gidip
büzü lerek yorg a n ı n gelmesini bekler.
Bir gün arka arkaya iki bism illah sesi duyulur.
Birincisi, Çerkeş hapisanesinden naklen gelen
mapusun kapıdan girerkenki merhabas ı d ı r, diğeri
gası lhaneden tabutu ç ı kanlan çı plak çerkeşli için ho­
can ı n çektiği bismi llahtır.
Yoklama
Doktor, doğ u m için ka nsını m utlaka şehire gönde­
ril mesi gerektiğini söyler. Haber yeraltı işçisi olan Ala­
ca'dan Ali'ye ulaşt ı rı l ı r. Al i, ca n ı s ı kkın, çavuşun çev­
resindeki işçilerin arasına katı l ı r.
S ı ra çavuşu: " Uşşaklar, uşşaklarl Bu akşam,
gece ortası vard iyasında üçüncü klavuzda su is­
kand ili yapılacak. iş eccük zorlu emme ... Bu işi be­
cerende kumpenyenin elli has kaymesin i haketti n.
iş tamam, para trink! dedi. Ali de öne çı karak: " Biz
bu işe vanz;' ded i. " ... emn iyet lambasını yaktı. La­
ğım makinasını, burguları sırtladı, yeralt.rna açılan
domuz damı düzen i ağzından karanlığa girdi A-
 li ... Bacada ölü bir sessizl ik vardı .... Lağım makinası
sUrekli tıkırtı larla başladı işlemeye... beş metrelik
burgunun dörtte üçü duvara dalmıştı bile. Sular
şimdi bir fıskiye gibi fışkırmaktaydı... Lambayı
kapıp baca ağzına koşmaya hazırdı. Şelale büyü­
yordu. Tehlikeyi ocak arkadaşlarına duyurmalıydı.
Burgulardan birini kavradı ve bir, iki, üç. istim bo­
rularına vurdu. Burg u n un açtığı delikten su, birbi­
rini iterek, sıkıştırarak, hamurdanarak dışarıya at­
lıyord u . Birden , binlerce şimşek birden çakmışca­
sına sarsıldı ocak. Şimdi, kör bacada tavan, taban
hepsi dümdüzd ü. Su kudurmuş, su dev g ibi geli­
yordu. Koca bir den i z bir geçit bulmuş, bir uçu­
rumdan aşağı atı lırmış gibi, önüne geleni sile sü­
pUre boş bacalara doluyordu.
Ertesi gün, yapılan yoklamada Alacalrlardan
(Ali, Satılmış, Ercep, Simail, Şeremet) noksandı."
Ateş Nefes
Çok eski bir yeraltı adamı olan Tayyip Usta,
"Tenekeli Mühend is" dedikleri, yabancı bir mühendisin
ateş nefes olan bir yerde dinarnit attı rd ı ğ ı n ı öğreni r. O­
raya doğru koşar, fakat geç kalmışt ı r. On patar vuru­
lan on metrelik fiti ller ateşlenmiştir. Hemen saldı rır, fi­
til leri keserek uçlarını yere gömmeye ça l ı ş ı r. Diğer ar­
kadaşlarına da baca ağzına g itmeleri için talimat verir
Böylesi bir girişimin son u , kesin olarak ölümdür. Ama
Tayyip Çavuş, arkada şları n ı kurta rnak için bunu göze
a l ı r. Ne var ki arka arkaya meydana gelen iki patla­
madan sonra bacalar kapa n ı r. Tayyip Usta, göcük al­
tında kalmıştır.
ikram iye
Arkadaşları aras ı nda "Hukukçu" olarak a n ı lan
Haşim Efendi'nin evinde, alacağı 58 lira i kramiye ile
birl i kte eline geçecek olan 1 1 6 liranın paylaş ı m ı üstü­
ne aile bireyleri ta rafı ndan hesaplar yap ı l ı r. Ertesi gün
dairede, Haşim Efendi tam paraları cebine koyarken,
kızı gelip a nneannesinin hastaland ı ğ ı n ı ha ber verir.
Hükümet doktorunu alıp eve gittiklerinde, yaşl ı kad ı n ı n
ölmüş olduğunu anlarlar.
·
Haşim Bey in oğlu daha önce bir doktor getirdiyse
de, her i ki doktora da yapabilecek bir iş kalmam ışt ı r.
Haşim Bey, ilk gelen daktorun cebine beş, kendisiyle
gelenin cebine de üç lira koyarak onları uğ urlar. Karı­
s ı n ı n istediği gibi de bir cenaze töreni yapar. Cenaze
dönüşü, maaşından kalan para n ı n 63 kuruş olduğunu
görünce, kayınvalidesinin kendisine sık-sık söylediği:
"Adam, sana gözleri mi kapasam da rahat yüzü
göstermeyeceği m," sözlerini hatı rlar.
Evdeki hesa p, yiten parayla birlikte a ltüst olm uştur.
* * *
"Kuduz Düğünü"nde bulunan yedi öykü , yazarın
işlediği değişik konulardan ya p ı l mış bir seçki örnekle­
mesidir. Kitaptaki öyküleri birkaç ana çerçeve içinde
görüp, değerlendirmek gerekir.
Kuduz Düğünü ve Cinci Mustafa öykülerinin konu­
su toprağa bağlıdır. Feodal yapı içindeki ilişkileri i rde­
ler.
Kolcu Şaban öyküsünün ise, bir ya n ı feodaliteye,
bir yanı bürokrasiye yasl ı d ı r. Yazar, gerek kişilere
yaptırd ı ğ ı diyaloglarla, gerekse olayları örgülemesiyle,
bu yapı lardaki çürümeyi ortaya koyar.
Sismillah ve l kramiye öyküleri ise, yaza rın yaşa­
m ı ndan a l ı n a n birer kesittir. Bismillah'ın hapisaneyle
43
ilgili öznel bir yanı olmasına karşın; l kramiye, hemen
hemen her evli a ilenin benzerini yaşad ığı bir gerçeklik­
tir. Para n ı n altında ezilmemeye direnen sabit geliriiie­
rin acılı, alayl ı , ama onurlu serüvenidir.
Yoklama ve Ateş Nefes öyküleri ise, yeraltı emekçi­
lerinin yiğitl iğini, içtenliğini, kavgas ı n ı ; daha geniş açı­
dan bakı l ı rsa, en güzel biçim ve özle insanl ı ğ ı n ı dile
getiren birer dramdır. Bu d ra m ı , yazar da bizzat ya­
şam ı şt ı r. O neden le kendisiyle yapılan bir konuşmada:
"Yeraltı n ı sizden başka hikayelerine konu seçen hi­
kayecilerimiz üzerinde düşünceleriniz nelerdir?"
Sorusuna:
" Bu sorunuzia benim hikayecilik alanındaki bir ·
özelliğime değinmiş oluyorsunuz. Ben toprak ve
yeraltı insanlarını iyi tanırım, özellikle yeraltı in­
sanlarını. Çalışma koşullarını, yaşamlarını da ha­
yatım gibi bilirim. Onun için yıllar önce belli başlı
sanat dergilerine yazd ığım hikayelerde köy, tarla,
ağa saltanatı ve yeraltı kon uları işlenmiştir.
Diyebilirim ki Türk hikayeciliğine gerçek n iteliğiyle
maden hi kayelerini sokan ilk yazarım." yan ıt ı n ı verir.
l i k olmalarına ve zaman zaman özel terimler içer­
mesine rağmen, bu öykülerde kuru bir ifadeyle karşı­
laşmak mümkün değ i ldir. Yazar madencilikteki uz­
man l ı ğ ı n ı , sanatıyla da en güzel biçimde bütünleştir­
miştir Konularıyla ilgili bilg'! verebilmek açısından öy­
külerden özetiediğimiz bölümler, hiçbir zaman bütü­
nündeki tad ı vermez. Çünkü, Ahmet Naim'in özellikle
yeraltı insanları n ı konu alan öyküleri; en saygısız in­
san ı bile emeğin önü nde durdurup düşündürecek dü­
zeydedir.
Ahmet Naim'in yazd ı ğ ı öykülerin çoğunda, hakim
durumda olanların insan unsurunu hep geri planda
gördükleri ve bu düşünceyi yaşama geçirdikleri, ya da
geçirmeye çalıştıkları açıkça gözlenir. Ne var ki, öykü
kahramanları, ölümleriyle bile bir d irencin, bir inanışın
ve bir kavganın sembolü olurlar.
Ahmet Naim unutulur mu?
Onun yazd ı ğ ı yeraltı işçisinin gerçekleri, günümüze
dek uzanmakta ve daha da acı olarak yaşanmaktad ı r.
Hala ateş nefesten sayılamayacak kadar işçi ölmekte,
hala dün kü kadar, hatta dün den daha fazla ve yeni
donan ı m larla emeğin sömürüsü yapılmaktad ı r.
Yazarın adı-sanı bugün unutulmuş bir görünümde
olsa da, ülkemizde insanlar kömür kulla n d ı kça, ya da
kömüre ilişkin a n ı ları bulundukça Ah met Naim'in de u­
nutulması mümkün olmayacaktı r.
Dahası var. Gerçek kuduz köpeklerin zararları ve
yayd ı ğ ı mikrop, belki düne göre biraz daha azalmıştır.
Ama buna karş ı n , daha tehlikeli birçok mikrobu, insa n­
ları sömürerek yayanları, bugün hem yoğunluk, hem
de yayg ı n l ı k kazanmıştır. O nedenle mikropların sal­
d ı rı sı devam ettiği sürece, Ahmet Naim de hep yanı­
m ızda, ya da aklımızda olacaktır.
(1) Zonguldak Yıllığı/ Zonguldak Ili Tertip ve Inceleme
Kurulu tarafından hazırlanmıştır./ Ajans Türk Matbaası­
Ankara,1967
(2) Kömür Havzasında ilk Grevi Yazan: Turgut Etingül
Koza Yayınları, ist.1976
(3,4) Uzun Mehmet'ten Bugüne Kadar Zonguldak Hav­
zası/ Yazan: Ahmet Naim
Türkiyede Grev Hakkı ve Grevleri Yazan: Kemal Sülker/
Gözlem Yayın. lst-1976
(5) Kuduz Dü!)ünü: öyküleri Yazarı: Ahmet Nairnl
Yeditepe Yayınlan, lstanbul,1976
Sistemi Aklarnada Son Nokta"Böcek"
Böcek fi lmi, ele aldığı konudan ötürü bir ilk diye
sunuldu medyada. Böcek, Erhan Bener'in roman ı ndan
Ümit Elçi tarafı ndan sinemaya aktarılmış. Böcek filmi,
bir polisin -üsteli k işkenceci bir polisin- hayatını aniat­
makla "ilk" olmayı hakketmişti. Ancak konuda belki ilk
denebilir, ama bakış açısı olarak değil. Film, polisi e­
leştirmiyor, tersine, polisin ne kadar zor şartlarda vazi­
fe yapt ı ğ ı n ı gösterek, bizi, polislere karşı daha hoşgö­
rülü olmaya davet ediyor. Bir emniyet yetkilisinin, til­
min galası nda teşekkür etmesi bu yüzden anlamlıdır.
Karakterlerin göründüğü ilk sahne, özdeşleştirme tek­
niği açısı ndan çok önemlidir. Seyirci karakteri ilk kez
gördüğünde, filmde nas ı l bir rol oynayacağ ı n ı kesti­
rebilir. ilk sahnede kimin hangi rolde olduğu anlaşıl ır.
Filmin açılış sahnesinde, ambulansı n içinde ka lp krizi
geçiren Başkomiser Recai'yi(Halil Ergün) görürüz. Hiç­
kimse ilk kez gördüğü, can çekişmekte olan bir adam
için acımaktan başka bir şey yapamaz. ilk sahneden
anlaşı l ı r ti lmin polise bakı ş ı n ı n ne olduğu. Bundan
sonrası hep geriye dönüşlerle (flash back) anlatıl ır.
Recai Bey'in iyi bir çocukluğu olmamıştır. Kızkardeşi­
nin bir yang ında ölmesinin suçunu, annesi ondan
bulmuştur. Çocukluğundaki aile içindeki şiddetlin ve
baskı n ı n etkisi, hayatı boyunca sürmüştür. Dayı s ı , ço­
cuğun masrafı ndan kurtulmak için onu yat ı l ı polis ko­
l ejine gönderir.
Başkomiser Recai, görevine sad ı k, mesai arkadaş­
ları arası nda itibarı olan bir polistir. Solcuları n elinden
kurtardı ğ ı Binnur adlı genç kızı, gidecek yeri olmad ı ğ ı
için evine götürür. Akl ı ndan b i r art niyet geçirmez.
Böylece biz de polislerin o sert görünüşlerinin altında,
iyilik dolu kalpleri olduğunu görmüş oluruz! Binnur'un
misafirliği bir gece ile s ı n ı rl ı kalmaz. Başkomiser
Recai'nin kovması bile onun evden ayrılmasına yet­
mez. Etraftan laf gelmesin diye, başkomiser Reca i,
Binnur ile evlenir. Binnur, bütün gün evde televizyonun
karş ı s ı nda oturan, magazin dergileri ile gün dolduran,
sürekl i içki içen, yemek yapmayı sevmeyen, başkorni­
ser Recai'nin yapt ı ğ ı yemekleri de beğenmeyen biridir.
Filme, iğreti bir şekilde, mutsuzluk yaratmak için kon­
muş sanki. Hiçbir şeyden memnun değildir. Binnur ka­
rakteri filmde yeterince işlenmediği için, davran ışiarına
bir anlam vermek olanaksız. Başkomiser Recai'nin e­
vine girene kadar süt dökmüş kedi gibi ı:nasum ve acı­
nacak biri olan Binnur, evde birden bire huysuz, bağ ı­
rıp çağıran, sürekli şi kayet eden biri oluveriyor.
Recai'yi sevmediği halde, Binnur onunla evlenir.
Onunla yatakta birlikte olmaya pek yanaşmaz. Bütün
bu davranışların nedeni belli değildir. Bir gün Recai,
Binnur'u apartmandaki fahişeyle birlikte yataktayken
yakalar.
44
Sedef YILMAZ
Recai de Binnur'dan beklediği ilgiyi bulamamış,
son olaydan sonra ondan iyice soğumuştur. Ast ı m l ı
o l a n Binnur'un b i r kriz a n ı nda, i l a c ı n ı vermeyerek onun
ölümüne neden olur.
Başkomiser Recai'nin, içeri a l ı p dövdüğü adamlar­
dan birisinin "arkası sağlam" çıkması, onun geri hiz­
mete alı nmasına neden olur. Halbuki siyasi şubeden
bir başkomisere, değ i l kaba dayak attığı için, adam
öldürdüğü sabit olsa da dokunulamayacağ ı biliniyor.
Polisin de devletin diğer memurları gibi bir emir kulu
olduğu, arkası sağlam birisine çarptığı zaman sürgüne
ya da geri hizmete a l ı n d ı ğ ı görüntüsü ortaya çı kıyor
filmde. ömrünün sonuna kadar Recai Bey, bu geri
hizmette kalır.
Recai Bey'in, hayatının son anları nda ru h dengesi
bozulur. Etrafı ndaki herkesi böcek gibi görmeye baş- .
lar. Insanlardan iğrenir. .l:!ı!��C!J�Lg()rmeye başlar. 1
"Terörist"lerin kendini öldureceğini sanmaktad ı r. Her­
kesten şü phelenir. Kendisine yard ı m etmek isteyen
aynı apartmandaki genç kızın yard ı m ları n ı dahi sıcak
ka rşılamaz. Recai Bey'in bu duruma gelmesinin ne­
denlerini, yönetmen Ü mit Elçi geriye dönüşlerle, a n ı lar
aracı l ı ğ ıyla gösteriyor. Bu gösterilen a n ı l ardan, sevgi­
sizliğin Recai Bey'i bu duruma getirdiğini anl ıyoruz. A­
partmandaki genç kız(Meltem Cumbul), Recai Bey'in
yal n ız ve hastal ıklı hali karşısı nda ona yard ı m etmek
ister. Genç kız, Recai Bey'e karşı sevgi doludur. Recai
Bey bunca yıllık alı şka nl ı ğ ı n verdiği tepkiyle genç kızı
terslese de, onun bu ilgisinden etkilenir. Genç kızla
ilgili güzel hayaller kurar, ama bunları gerçekleştire­
mez. Öykünün gelişmesinde hiçbir etkisi olmayan bu
genç kız karakteri sırf, Recai Bey daha önce sevgiyi
bulsayd ı , böyle olmayacağ ı n ı göstermek için filme
konmuş.
Peki bu acı masızl ı ğ ı n ve sevg isizliğin kaynağ ı ola­
rak filmde ne gösterilmiş? Pol islik hayatında, Recai
Bey'in sevgisizlik diye bir sorunu yok. Çünkü başkorni­
ser Recai, başarılı, etrafı nda sevilen, sayg ı duyulan bir
polis. Filmde Recai Bey'in sevgisiz kalmas ı n ı n nedeni
olarak, acı dolu çocukluğu ve mutsuz evliliği· gösterili­
yor. Polislerin zor çalışma koşulları, her an öldürülme
tehlikeleri de Ümit Elçi için akli dengenin bozulma ne­
den leri arası nda. Recai Bey'in rüyalarına giren iki ta ne
çatışma gösteriliyar fi lmde. i lkinde polis otobüsü ta­
ran ıyor Buradaki çatı şmada başkomiser Recai'nin bir
arkadaşı öl üyor. i kincisi ise, bir hücre evi baskı n ı . Bu
çatışmada da başkomiser Reca i'n in bir arkadaşı ölür.
Bu iki çatışma sahnesi ile polislerin işlerinin ne kadar
zor olduğu, seyirciye gösteri lmek istenmekte. Ama bi­
zim için, her an öldürülme teh likesi akli dengeninin bo­
zulması için tek başına yeterli neden değildi r.
 Devlet yanlısı ya da doğrudan devleti karşıianna
alamayan sanatçı ların, işkence g ibi hassas konularda
cambazlı k yapmalarında üzerlerine yok. I lericiliği, de­
mokratl ı ğ ı elden b ı rakmamak için polisi eleştiriyar gibi
yapıp, aslında onu aklarlar. Bir insa n ı n işkenceci ol­
masının nedenlerini sistemde değil de, onun çocuklu­
ğunda bulurlar. Bunu yaparken Freudçu luğa sarı l ı rlar.
Başkomiser Recai, çocukluğunda çok dayak yediği,
ezildiği, ailesi tarafı ndan sürekli suçlandığı için, büyü­
düğünde böyle işkenceci olacak kadar hastal ı kl ı bir
kişi olmuştur. Devlet de gizleyemediği işkenceciler i­
çin, aynı şekilde münferit kişilik bozuklukları olarak
geçiştirir. Yavuz Özkan'ın Yengeç Sepeti filminde de
polisin, çocukken babas ı n ı n daya kları ndan dolayı
g addar bir işkenceci olduğu gösterilerek, sistem ak­
lanm ıştır.
lşkenceci polisin, kişilik bozuklu kları n ı n neden i,
yetişme koşullarından değil, yapt ı kları işten kaynak­
lan ı r. Her an öldürülme tehlikesini gerekçe gösterenler,
aynı tehlikeyle karşı karşıya olan devrimcilerin, değil
kişiliklerinin bozulma s ı n ı , tam tersine örnek insan tipi
oluşturmalarını nasıl açı klayacaklar? Buradaki farkın
nedeni ideolojiktir.
Hücre evi baskı nında yaralı bir devrimci, kurşunla­
nara k yerinde infaz ediliyor. lik bakışta polis eleştirili­
yarmu ş gibi görünür. Birazc ı k sinema dilinden haberi
olan, o sahnede tam tersi şeyin aniatılmak istendiğini
farkeder. Sahne şöyledir: Yerde yara l ı bir devrimci
yatmakta d ı r. Polis, yakın mesafeden ateş ederek dev­
rimeiyi öldürür. Bir sonraki planda başka bir devrimci­
nin silahı ile bir polis vurulur. Başkomiser Recai, öl­
mekte olan arkadaş ı n ı kucağına a l ı r ve vurulan a rka­
daşı n ı n a d ı n ı haykı rır. Bu iki vurulm a a n ı , bilerek
a rdarda getirilmiş ve seyircinin acıma duygusu polise
yönlendirilmiştir. Yerde vurulan devrimcinin kameraya
sırtı dönüktür. Kurşunlara hedef olduğunda seyircinin
acıma duygusunu canland ı racak hiçbir refleksi olmaz.
Zaten suratı görülmüyordur. Ölen sanki bir hayvandır,
acınmayı dahi hakketmez. Polisin vurulduğu sahnede
ise, bağ ı ran acı dolu surat ı n ı n yakın plan çekimi görü­
l ür. Seyircinin bu sahnede üzülmesini ister yönetmen.
Böcek filmi, tek kişilik bir oyu na benziyor. Recai
Bey için öneml i olan polislik hayatı filmde, bir dekor
görüntüsünden ileri gidem iyor. Filmde, Başkomiser
Recai'nin d ı şında sadece bir polisin konuşması vard ı r.
O da amirinin, artık geri hizmete alındığ ı n ı söylediği
kon uşmad ı r. Bunun d ı ş ı nda selamiaşmaiar sayılmaz­
sa, hiç konuşan polis olmadığı için, polislerin hepsi bi­
rer sessiz figüran durumundadır. Binnur karakteri dı­
şında ·diğer roller, figüra n l ı ktan öteye g itmiyor. Bu du­
rum, filmde tek kişilik bir oyun havasına neden oluyor.
Halil Ergün, Recai Bey'in son anları ndaki hastalıklı
halini iyi yorumlam ış. Ancak genç Başkomiser Recai
halindeki oyunculuğu, a bartmalı ve doğallıktan uzaktır.
Filmde, 12 Eylül sonrası Türkiye sinemasında a l ı ş ı­
lagelmiş hastal ı kları bulmak mümkün. izlerken seyir­
ciyi s ı kı ntıdan patlatan, en rahat sinema koltuğunda
dahi 90 dakika boyunca rahat ettirmeyen ağır tempo,
film boyunca sürüyor. Seksen sonra s ı n ı n buna l ı m
filmleri, bu filmle hala devam ediyor. Filmin anlaşıl­
r:nası n ı zorlaştırmaktan başka bir şeye yaramayan, rü­
yalar, hayaller ve flash back tekniği ile zaman ve me­
kan farkl ı l ı ğ ı n ı birbirinin içine karıştırma tutkusu. Ya­
vaş kurgu, uzun sahneler, yard ı mcı ve küçük ka rakter­
lerin yeterince işlenmeyip sadece başrol oyuncularda
45
yoğunlaşılması gibi eski hastal ı klar, Böcek filminde ö­
zenle m uhafaza edilmiş. Daha çok senaryolarıyla
Türkiye sineması n ı n çökmesinde emeği geçen ümit
Elçi'nin, fi lmin afişine "Böcekleri öldürebilirsiniz ama
Türk sinemas ı n ı asla." cümlesini koymasından, bu
çizg isinde kararlı olduğunu çı karıyoruz. Filmi izlediğim
seansta, salonda on seyircinin olması, Türkiye sine­
masını çökertmek için Ümit Elçi'nin gösterdiği çabanın
ürünüdür.
... Beyoğlu zihniyeti, Türkiye sinemasının bugünkü
acıklı durumunun failidir. Tipik solcu-demokrat-burjuva
entellektüellerin küçük dünyalarında kendini açığa çı­
kart ı r Beyoğlu zihniyeti. Türkiye sinemasında, Türkiye
gerçekliğini değil, Beyoğlu zihniyetini görebilirsiniz.
Beyoğlu zihn iyeti Hakkari'ye gider, orada film çeker
ama filmde Hakkari'nin gerçekl iğini bulamazs ı n ız. O­
·
nun yerine, Beyoğlu zihniyetine göre oturan, konuşan,
davranan insanları görürsünüz. Hakkari sadece dekor
olarak ka lmıştır. Beyoğlu zihniyetinin ele aldığı konu­
nun gerçekliğini çarpıtmadan yansıtmak gibi bir soru­
nu yoktur.
Böcek filminde nesnel gerçekliği tersyüz eden o
kadar çok sahne var ki, bunların üzeri nde ayrıca dur­
madan edemezdik. Yönetmenin ne polislerin, ne de
devrimcilerin gerçekliğinden haberi var. Ya da haberi
var da, gerçekl ik onun u mrunda değil. O, derin mevzu­
larla ilgileniyor, kaba gerçeklerle değil! Başkomiser
Recai siyasi şubeden görevli olduğu halde, asayişle
ilgili olaylar da gerçekliği hiçe sayarak onun masasına
geliyor. Bizim bildiği miz ya da gördüğümüz siyasi şu­
be polisleri ün iforma ile dolaşmazlar. Filmde ise bütün
siyasi şube polisleri üniforma l ı . Beyoğlu zihniyetinin
aklına, polis deyince sadece üniformalı polisler geliyor
olma l ı . Yengeç Sapeti'nde ve Böcek filminde polisin
işkencesi kaba dayaktan i barettir. Ası l sistemli işkence
ise gözardı ed iliyor.
Çatışma sahneleri, filmin en başarısız sah nelerdir.
Milli bayramlardaki Yunan'ın denize döküldüğü müsa­
mereleri hatı rlatıyor. Polis otobüsünün tarandığı sah­
nenin sonunda, devri mcilerden biri uzun namlulu sila­
h ı n ı yere b ı rakı p kaçıyor. Hiçbir neden yokken, silahın
neden yere b ı rakı l d ı ğ ı n ı anlayamad ı k. Üstelik kaçar­
ken yere atmıyor, eğilip yere b ı rakıyor. Herhalde kırıl­
masın diye! Ayrıca devrimcilerin bir meza rl ı ktan ateş
etmeleri bize, rastgele seçilmiş bir yer gibi gelmedi.
Hücre evi baskını ise daha bir şenlikli. Polisler, ope­
rasyonun yapıldığı binanın dibine çektikleri arabaları
siper alarak, ikinci kattaki daireye ateş ederler. Haber­
lerde, cephede gibi arabaların arkasına dizilip siper a­
l ı n d ı ğ ı bir operasyonu henüz göremedik. Tabii film i­
cabı içerdekilerin de, polisler si per alana kadar, bu run­
ları n ı n dibinde olup bitenleri fark etmemeleri lazım.
Biz, bu sahneleri daha çok Hollywood filmlerinde gö­
rüyoruz. Yine haberlerden gördüğümüz ve azıc ı k akıl
yürütmeyle şunu söyleyebiliyoruz. Hücre evleri, gizli
evler olduğu içi n, devrimcilerin kald ı ğ ı n ı gösteren açık­
ta en ufak hiçbir şeyin olmaması gerekir. Filmde ise
bunun tam tersi yap ı l m ış. Filmdeki hücre evinin bütün
duvarları devrimcilerin posterleri ile doldurulmuş.
Hatta, inanı lmaz ama, duvara koca bir pankart dahi
asılm ış. Hücre evi hücre evi değil, sanki gazete büro­
su. Filmde devrimci d iye gösterilenlerin, devrimci lere
benzer yanları yok. Ev baskı n ı ndaki, elindeki kalaşni­
kofla tezat oluşturan, giyimi kuşamıyla zevzek tipli
devrimcileri, biz hiçbir yerde görmedik.
Çağdaş Soytarılık
Malumunuz; kral ya da padişah, tanrının yeryüzündeki
eleştirilemez yansısıdır. Bu kutsanmış güç, doğada varolan
"kendine çeki-düzen vermek" yaşamsallığına gönderme
yapma gereksiniminden yola çı karak, soytan yada dalkavuk
tutma gerekliliği içersine girer. . .
Kutsal gücün yeryüzü yansısını eleştirebilmek, kimsenin
haddine düşmediğinden, özeleştiriye benzer bir kurum olarak
soytarılık gündeme gelmiştir. Sömürü erkinin süreğenleş­
mesi bağlamında irdelenmesi gereken bu durum, günümüz­
de de, biraz karmaşık olsa da vardır. Anamalcı dizgenin kut­
sanması anlamında ısrarla kullanılıyor . . .
Imdi ben, tiyatro uzmanı olduğumdan ve bu uzmanlık o­
luşumumu burjuva kurumlarından almadığırndan ötürü, ra­
hatlıkla, tiyatrosal çıkarmalar yapabilirim. Günümüz dünya­
sında, anamalcı dizge, sömürü çarkını yağlamak için sanatçı­
ları kullanır. En etkin sanat dallarından biri olan tiyatroyu da
sonuna dek yağdanlık olarak işlevseleştirir. . .
Burjuvazi, teknik tüm olanakları seferber ederek,
sanatlararası buluşmayı sağlayıp, devrimsel düşüncelerin o­
luşmaması yada oluşan devrimsel düşüncelerin dumura uğ­
ratılması bağlamında elinden geleni ardına koymaz. Tiyatroya
ilk adımını atan sözde ilerici tiyatro sanatçılarını hemen ye­
değine almayı başarmakta üstüne yoktur anamalcı dizgenin.
Örnekse, çıkış noktasında karşı-emperyalist izienim uyandı­
ran Ferhan Şensoy, zamanla (belki doğasına dönmüştür) a­
namalcılığın edilgenleştirici söylemiyle yapıtlar vermeye baş­
lamıştır. . .
Yine Ferhan Şensoy, (salt bireysel yeteneğinden kaynak­
lanan nedenlerle değil, toplumsal zamanlamanın dayattığı ol­
gusallı k nedeniyle) Bertolt Brecht'te görünenin tersine, gül­
mece ögesini halkırı uyanışı bağlamında değil, halkın uyu­
ması bağlamında ele almıştır. Örnekse, içinden Tramvay
Geçen Şarkı oyununda işçi sınıfının kurtuluşunun olanak­
sızlığının altını Fransız kalemiyle kalınca çizmiştir. yine Hay­
rola Karyola oyunuyla Aydınlar Dilekçesi'ni küçümseyen
alaysamalarda bulunmuştur. . .
Yapıtlarıyla işçi sınıfı kültürüne hiçbir katkıda bulunma­
yan ve pundunu bulduğu anda, bu kültüre saldıran Ferhan
Şensoy, insan kaynağı yetiştirme anlamında ne gibi yararlılık­
lar göstermiştir? Yaklaşık onbeş yıldır, ucuz olsun diye, hiç
bir deneyimi olmayan insanları kadrosuna dahil etme eylemli­
liği içersinde olan Şensoy, oyuncu adaylarına hiçbir güzeldu­
yusal ve ahlaksal katkıda bulunmamıştır. Kadrosunda tiyatro
yapan ve şu anda burjuvazinin çağdaş soytanlığını yürüten
insanlara şöyle. bir baktığımızda durum kendiliğinden ortaya
çıkmaktadır . .
24 Ocak Kararları'nın siyasal olarak yaşayımsallaşması
için nasıl ki 1 2 Eylül Faşizmi gerekli ve zorunlu olmuşsa, bu
faşizmin işbirlikçi anamalcılığın sürgit devam etmesi için de
özel televizyonların halkı sürekli ninnilemesi gerekmektedir.
Günümüzde bu televizyonlar, işlevlerini yeterince yerine geti­
riyorlar . .
Nasıl ki, salt kaportası olan ve motoru bulunmayan oto-
46
Hüseyin Hilmi BULUNMAZ
mobil bir işe yarainazsa, kapalı duran yada işlevini yerine ge­
tirmeyen televizyonlar da bir işe yaramaz. Üretmeyen ve üre­
tenleri sonuna dek sömüren burjuvazi, düşüncelerin
yoksanmasının ötesinde düşlerin de grileşmesi için
vargücüyle kafa yormakta. . .
Ferhan Şensoy ve benzerlerinden "kurtulan" ve
"özgürleşen" sanatçıları çağdaş soytarılık bağlamında yede­
ğine alan anamalcı dizge, zaten alt sınırlarda gezinen kentlilik
bilirici ve düzene karşı koyuş düşünselliğini dumura uğratı­
yor. Yaşamla hiçbir ilgisi olmayan yanılsamalar yaratıp, sö­
mürülmenin süreğenleşmesini sağlamlaştırmış oluyor . . .
Atv'de "iner misin, Çıkar mısın?" adlı programda düze­
ne su taşıyan Boran Kaya, Kanal D'de aynı işlevi bir başka
biçimde sürdüren Rasim Öztekin gibi "sanatçı"lar Ferhan
Şensoy'un tezgahında yıllarca düzen için revize edilmişlerdir.
Burada derdimiz salt Ferhan Şensoy'un ipliğini pazara çı­
karmak değildir. Ali Poyrazoğlu'ndan tutun, Haldun Dormen'e
dek tüm burjuva tiyatro sanatçıları aynı işlev için devinmek­
tedirler. . .
Yine Atv'nin yansıması olan Sabah Gazetesi'nde "Iner
misin, Çıkar mısın'ın tanıtım yazısından yapacağım bir alıntı,
sizlere ışık olacaktır kanısındayım: "Iyisi mi herşeyi bir kena­
ra bırakıp yaşamaya bakın" . . . Tam da birşey düşünmeyelim,
düşlerneyelim ve ertesi gün iliğimize dek sömürülmak için
çağdaş soytanları izleyelim . . .
Salt Atv ile sınırlı olmayan bu halk düşmanı düşünsel ve
düşsel oyun alanları, tüm olanaklarını kullanıp üzerimize sal­
dırıyor. Kanal D'de gündeme gelen ve Cem Özer'in sahici
olmayan programı Laf Lafı Açıyor, Atv'de Ayşe Özgün'ün
hiç de Özgün olmayan Ayşe Özgün Talk Show, yukarıda
değindiğim Rasim Öztekin'in sunduğu Yakaladık Şakaladık,
TRT 1 'de sunulan Erol Evgin Show ve Parihan Savaş'tan
Nurseli ldiz'e dek salt zaman öldürtmek için gündeme gelen
bir sürü çağdaş soytarılık . . .
Hal böyleyken, ne yapmalı? . . Bence, haberler dışında
televizyonu kapamalı. Belki arada bir belgesel nitelikte yada
çağdaş öğeler taşıyan filmler olursa izlemek, onun dışında
kalan özgür zamanlarımızda tiyatrolara gitmek, çoktandır u­
nuttuğumuz yada hiç bulaşmadığımız edebiyat yapıtıarına
yönelmek gerekir kanısındayım . . .
Maksim Gorki, Lev Toltsoy, Balzac, Nazım, Ahmet Arif,
Orhan Kemal, Aziz Nesin, Yaşar Kemal, Aydın Öztürk, Afşar
Timuçin gibi yazarların damıtılmış ve insan sevgisi kokan
yapıtiarına kafasını sokan insanın, çağdaş soytaniara prim
vermesi olası değildir. Herşeyi, ama herşeyi bozarak ele al­
mayı iş edinmiş burjuva sanatçıları, çağdaş soytarılıklarıyla,
yukarıda andığım ve binlereesi gelmiş geçmiş olan halk sa­
natçılarını da gölgelemiş oluyorlar yaptıklarıyla. Daha doğru­
su yapar gibi göründükleriyle . . .
Yani "sanat sezonu"nun açıldığı dönemde, tüm dergi o­
kurlarına ve yandaşlarına sağlıklı yapıtlar izleme dileğinde
bulunmayı kendime görev biliyorum. Oyuna gelmeyin, dün­
yanızı anlatan oyunlar izleyin
 Yürümek (III )
Ozan YILMAZ

lll. "KA TKI VE ELEŞTiRI" YERiNE

(BiR iNSANI/BIR BEYNI ANLAMAK)
(Şantiyede gezerken, kumlarm arasmda bir parça baklf tel buldum, Bir şeyi hiç unutmamak için sol
elimin yüzük parmağma yüzük gibi sard1m)
EL-EŞ-TiRi
biri
"beni eleştirebilirsin" dedi,
diğeri onu s6zlerle
yerden yere vurdu.
-aynasma bakmadan-
"hiç mi olumlu yamm yok?"dedi
yaşamma anlam arayan yenik bir sesle. . .
beriki dOşOndü, taşmdl, kaşmd1
"var" dedi. . . "olmaz olur mu?" "eleştiriye tahammül etmen(!)"
ve ekledi;
"arkadaş1msm diye s6ylüyorum
yanllŞ anlama. . . dobra dobra. . "
biri; "senin gibi arkadaşim yok art1k " dedi
çekti, gitti. . .
arkadaşl1ğm anlamm l aramaya. ..

"Katkı ve eleştiri" konusundaki düşüncelerimi yaz­ bunaltm ışlar çocuğu . . . bir arasak bari. . .
madan önce, "Sı fattan özneye yolculuk" yazısıyla ilgili M .K . : "Ya boşverin, takmayın kafan ıza. Sanat
çeşitli kişilerin olası yorumları n ı , eleştirilerini, düşünce­ yapmış işte. Öykü olarak iyi. .. •

lerini yan ılma payı bı rakarak ve kısa tutarak not düş­
mek istiyorum.
G.K.K: Yaşa d ı klarını hep kendi açısından yorum­
lamış. Sübjektif. Gitti kurtuldu. Biz burada bir sürü so­
runla uğraşmak zorunda kalı yoruz. Istediği oldu . . . Bir
de şikayet ediyor . . . "
T.K.: " Çevresindeki a rkadaşları anlayışlı değil­
d i . . . al ıcıyd ı . Onları anlatm ı ş daha çok . . . "
H.K.: ':A.mma abartm ış . . . Biz onun mutsuzluğunu
istedik mi? Bir sürü sorun unda yard ı m etmeye çal ı ş­
madık m ı ? "O" meseleyi de onun lehine çözecektik . . . "
R.D.: 'Haklı olduğu şeyler var ama, daha fazla
maaş olmasa g itmezd i. . . "
Ö.D.: 'Çok s ı kı ntılar yaşad ı . . . bir gece bana da
anlattı benzer şeyler. Onları yazm ış. Duygusa l l ı ğ ı da
var tabii. .. "
Z.K.: "Onu kı racak, üzecek bir şey yapmad ı m . . .
Zaten yapmadıklarımdan k ı rg ı n d ı . . . N e yapsak ki? "
N.S.: "Özel şeyleri yazıs ı nda niye kulla n ı yor ki? iyi
ki uzun sürmedi. .. her şeyi yazardı sonra . . . "
A.K.: "Bizim ki 'derviş' havaları nda . . . yakında uçar.
Şaka bir yana bazı önemli şeyler de var. Asl ında olum-
lu bir çaba . . . " ..
Ş.K.: "Bu Ozan'ın halini hiç beğenmiyorum . . . iyice
F.M.: 'Bize de sitemi var . . . Ama bazı önemli dü­
şü ncelerin ipuçları var"
S.X.: "Bakar m ı s ı n F. Ben yine anlamadım, burda
ne demek istedi Ozan? .. "
G.K.: "Beni unutmamış" (diye sevinir; tam bu sat ı r­
da . . . )
A.S.: " . . . " (Kendi derdini unutur, sevdiği bir yakı n ı
olan yazara üzülür. Ancak d i l e getiremez. Çünkü evli,
çocuklu olduğu halde (olduğu için . . . ) sözü ipotekli . . . )
H.S. ve saz arkadaşları: . . . (Okumaya zamanları
olmad ı ğ ı ndan . . . )
Bir dergi editörü : "Çok sıkıntı çekmiş . . . Yine de
umudunu, direncini yitirmemiş . . . Bir süreci açımlaması
bakı m ı ndan önemli bu ... Ama aceleci . . . Iki yılda sonuç
bekliyor. . . Yahu ben bu okur kitlesini. .. bu insanları 25
yılda harekete geçiremedim . . . istediğim yere getire-
medim . . . derdi mi anlatamad ı m . . . I ki y ı l nedir ki. . . De-
mek yurt d ı ş ı nda çalışıyor artık . . . bize biraz para gön-
derse bari . . . "
Bir dergi sah i bi: "Iyi olur. . . göndersin . . . . Borçlar
birikti yine . . . Biliyor musunuz, böyle bir konuyu ben
yazmak isterdi m aslında."
(Yazı dergide yayı nlanırsa, "özel" okurlardan sonra
s ı ra "genel" okurlara gelir. . . )

47
 Bir sansür görevlisi: "Bir iki yerde Kürt-Kürdistan
sözü geçiyor. Ama suç unsuru fiili övmüyor. Suna l ı p
yurt d ı şına giden birini anlatıyor . . . "
Bir sansüreUnUn amiri: "lyi i. . . Hepsi bunal ı p gitse
de rahat etsek.. Bozguncu enteller! Kimi orta l ı ğ ı karış­
tırıyor, kimi kafa ları . . . "
Bir "karşı" dergi editörü: "Bunlar bir frenkeştayn
daha yaratıyor: Hem de üç nokta l ı ! . . . ) "
Bir psikiatrist yazar: 'Yazı , bir tür oto-psiko-analiz
olarak ele a l ı nabilir. "Ega·: savunma 'mekanizmalarını
da kulla n m ı ş yer yer. . . Biçim olara k fazla yorum yap­
mak istemiyorum. Içerik, kişiliğiyle i l i şkilendirilebilir . . .
Keşke roman olsaydı . . . Bir güzel eleştirirdim o za­
man . . . "
Bir şair yazar: "Şiirleri daha az şiirsel yazıya göre.
imgesi, başl ıkta n, sözcüklerin ya da şiirin bütününden
oluşabil iyor. . . Duygudan ziyade düşünce akta rımı ile
bazı süreçleri dizelere dökmüş . . . yazıları ise yer yer
"şi ir gibi': . . yoğun imgelerle örülmüş. Yani imge­
lem, lirizm soyutlama, düşleme, duygu . . . daha çok ya­
zıda göze çarpıyor. "
"En yen il ikçi" okur: "Yine yeni bir şey söyleme­
miş . . . Ama, yeni bir şey yapmış . . . Aslında o da yeni
değ il, daha önce yap ı l m ıştı . . . "
"En kapitalist" okur: "Sen bedava hasta bak, im­
kanlardan faydalanma,"adam" gibi çalışma, sonra pa­
ra kazananlara, meslektaşlarına üç kağ ıtçı d iye çamur
at, beceriksizl iğinin suçunu sisteme yükle. . .
';!\dam" olmaz bunlar. . . Düzen ve demokrasi düş­
manı bunlar . . .
" tanışmak isteyecekJier) ben i m le. Böylesi bil inçli ve da­
"En marksist" okur: Duygusal , bireyci, küçük
burjuva duyarl ı l ığ ıyla yazılmış bir yazı. Küçük burjuva
buna l ı m ları . . . "
"En Kürtçü" okur:"Üikenin en öneml i sorunu;
Kürdistan'da süren savaş, bir iki satı rla geçiştirilmiş.
önemsiz, özel sorunlar a n latı lm ış."
"En Türkçü" okur: "S ı k ı ntıları bizi ilgilendirmez.
Yazs ı n _ Ama, Türklüğü kimlik saym ıyorsa,devleti be­
ğenmiyorsa çeksin gitsin ! Gittiyse gelmesin ; Bu vatan
bizim; 'Türklük bedenimiz, lslamiyet ruhum uz' Dil uzat­
tırmayız"
"En islamcı" okur: "Kemalist laik diktatörlüğün,
maneviyattan yoksun arkadaşları n ı n yaptıklarıyla yüce
dinimiz islamiyetin ne ilgisi var? Islam sana n aaptı da
suçluyorsun? Ama . . . · ya pacak: Az kaldı inşallah! .. ikti­
darı ele geçirince, böyle ölçüsüzce kalem aynatabile­
cek misiniz baka l ı m ? . . "
"En feminist" okur.: "Erkek bakış açısıyla yazıl­
m ı ş Ne demek "çocuğumun annesi"? Ayrılmış, hala
sahiplen iyor. Hem de "s ıfaUnesne"olarak görmek değil
mi bu? Onun kendisi kadar bağı msız bir "insa n" oldu­
ğunu kavramamış . . . Ah şu erkekler. . . "
"En Cumhuriyetçi" okur: 'Cumhuriyet gazetesi
okurunu karşı olduğu şeylerle niye ilişkilendiriyor ki? 2.
Cumhu riyetçi mi bu?
"En liberal" okur: "Işte bir dinazor daha . . . "
"En duygusal" oku r: "Çok acıklı . . . Iki yerde ağla­
d ı m. . .
" rak, "durum böyle ise a ran ıza neden döneyim" d iye
"En ayrıntıcı" okur: 'Hatasını kabullenmiyor.
"Onlar" üzerine yazd ı ğ ı m eleştiriyi çarpıtmış! Daha sert
eleştiri yazayı m da görsün g ü n ü n ü
"En popülist" okur: 'Halkı v e emekçileri küçüm­
semiş. Kendini övüyor .. ."
"En materyalist (1), "En idealist"(2) okur:
'Metafizi k/mistik tonlarla süren bu yolculuk, korkarım
48
( 1 ) umarım, inşallah(2)) "özdeki ışık";:;Tanrı kavramına
varacakm ış gibi geliyor ... •
"En bilinçsiz" okur: "Bazı yerleri hoşuma gitti.
Fakat bir şey a n lamad ı m .. ."
Bu sayd ı ğ ı m , (kimileri tesadüfi) okurların dışında
kalan, klasik, 'tiryaki" dergi okurla rına geli nce; . . . Göz­
lem lerime dayanarak söylüyorum: Yaklaşık yarısı hiç
okumayacak. Bir kısm ı , bir bölümünü okuyu p bı raka­
cak ya da şöyle bir göz atacak. Tamam ı n ı okuyanların
çoğ u, "özel sorunları n ı/yaşa d ı kları n ı anlatmış" diye
düşünecek. Birkaç yüz okur derinden etkilenecek, ö­
nemseyecek, kendi yaşam ı yla ilgiler kuracak.
(Çoğunda bu etkiler birkaç ay sonra geçecek, değişi­
me yol açmayacak . . . Bir kısmında değişim/dönüşüm
başlayaca k.) Içlerinden aniareası bu yazıyla ilgili
"katkı/eleştiri" yapmayı . . . yazmayı düşünecek (Genel­
likle de aniatılmak istenene göre değil, anladığı­
na/algılad ı ğ ı na göre yorumlar ol uşacak beyinlerde . . .
Yine çoğunluk eleştiri amacıyla olumsuzl uklar kendin­
ce yanlışlar arayacak . . . bulacak.) Yazmayı düşünen ie­
rin çoğu erteleye erteleye vazgeçecek. (Okuyanlardan
ya da yazanlardan ancak birkaç tanesi yazı n ı n ru hunu
ruhunda hissedecek . . . Tam anlayacaklar, anlad ı kça
gelişim evrim leşme isteği kor gibi ya ka cak içlerini . . .
Yaşamiarına yen i pencereler açı ldığ ı n ı duyumsaya­
caklar . . . O pencereden gelen ı ş ı kla, daha çok oku ma­
ya, bilmeye, bilinçlerini ışıtmaya . . . ı ş ı k olmaya yönele­
cekler. . . Bir-ikisi "bu benim, anlatılan benim de öykü m"
d iyecek kadar özdeşim kuracak yazıyla. . . Tan ı mak,
ha önemlisi derin duyarl ı l ı k taşıyan birkaç insan bile
olsa, onlar için yazd ı ğ ı m ı/yazacağı m ı . . onları çoğa lt­
maya ça l ı şaca ğ ı m ı bilecekler. Bunun önemini, anla­
m ı n ı kavrayacaklar . . . Bir gün, mutlaka karş ı laşacağ ı m
birisiyle . . . Tüm içtenliğimle, sözcüğün gerçek anlamıy­
la tek bir söz söyleyeceğim ona: ':t\RKADAŞIM': . . )
(Arkadaşl ı ğ ı n bir anlamını da burada öğrendim: Sada-
kat. . . Arkadaş Arapça 'SADl K" demek. . .
"Arkadaşların" dikkati ne.
Yanıla biliri m . Özellikle de "olası" yorum larda . . . Fa­
kat "öznelliğim" içinde durumu böyle görüyorum, in­
sanları n çoğunun, düşüncesin i/duygusunu açıkça ve
içten likle ortaya koymaya yanaşmad ı ğ ından ya da
yazmaya üşend iğinden, böyle bir yöntemle, bu zah­
metten/riskten bir oranda kurtarm ış oldum onları .
Yazı lanlar, düşünceleriyle örtüşse bile, "ben böyle dü­
şünm üyorum ki" deme serbestliğine de açık . . . Ya da
'tnünferit" uç örnekleri sıralad ı ğ ı m "en"ler'e, "biz" böyle
düşünmeyiz, çarpıtm ış denebilir. . . ("Biz" i n , olası bir
"fanatik" yandaş ından/üyesinden bahsettiğim göz ardı
edilerek tabi. Düşünürsek, böyle yandaşlar "yok" de­
ğildir. Umarım �·çok" da değildir . . . ) Yine de, insan ları n
birbirini anlama ma/anlamak istememe gibi bir eğ i l i m
içinde oldukları n ı düşünüyorum, Bir yandan güzellikie­
rin de va r olduğunu/olabi leceğini düşünerek,bir an ön­
ce ülkeme dönmek istiyorum . Diğer yandan,
"öznelliğim" içinde, ya ratt ı ğ ı m olası yanıtiara da baka­
düşünüyorum . Durum farklı ise; olumlul uklar ender
değ i l de çok ise, neden göremiyorum, h issedemiyo­
rum , yaşaya m ı yorum? . . Bu, salt benim algı layış biçi­
mimle ilgili olabilir mi? Her şeyi kendi başı ma/kendi i­
çimde farklı yaşıyor olabilir miyim? I l işkide olduğum
insanlarla, toplumla, sistemle ilgisi yok mu hissetti kle­
ri min? Olası bir aşk, olası bir dostluk, olası bir devrim
 var da "sensiz olmaz" deniyorsa içtenlikle. . . böyle bir
süreci yaşama m ... yaşatmarn söz konusu ise gelmeyi
düşünürüm . . . isterim. Yoksa, yürüyebildiğimce yürü­
rüm kendi dostluğuma/kendi devrimi me. . . zaman yara­
tabilmişken . . . ayaklarım serbestken . . . onlarca engel­
leyici etkenden uzakkeh . . . Devrim in önce insanın i­
çinde beyninde,bilincinde gerçekleştirilmesi ge­
rektiğini düşünüyoru m. Bu da, dış etkenle/zorlamayla
olmaz. . . Her bireyin, kendi disiplinli, istemli, özve­
rili çabasıyla olur. Akl ı n ı bilimle/gerçek bilgiyle
ışıtmayan, kendini çözüm leyemeyen
(yaşamı na/duygularına varana dek sorgulayamayan),
evriminde yol almayan (bunun çabası nda/sürecinde
yer a lmayan), kısacası kendi evrimini gerçekleşti­
remeyen, kendi devrimini de gerçekleştiremez diye
düşünüyorum. Insan ı n evriminde ilerleyişi; düşünce­
sini yaşam biçimine dön üştürmesi, bir içselleştirme
süreciyle birlikte/paralel gider . . . Devrimciliği yaşamı
devrirtı için harcamak olarak değil, yaşamı dev­
rimci ol(abil)mek için değerlend irmek olarak görü­
yorum. lçtenlik, düşüncenin yaşama biçim ine uygun­
luğu, duyarl ı l ı k çok önemli burada. Çünkü, insani bir
amaç için her şeyi (ya da çok şeyi. .. ) göze alamayan,
p ı s ı rık, d uyarsız insan devrimci de olamaz aşık da
olamaz. Aşkı, dostl uğu, insaniaşmayı potansiyel ola­
rak gerçekleştiremez. �Devrim yapmak" mı? Biz, ev­
den i Şe koştururken, durduğumuzda da yemek, içmek,
yatmak, "hoş" vakit geçirmek için fı rsat kollarken,
"burjuvazi" her gün (sahte) devrim yapıyor!
"Bası nda devri m": Üç kupona · ev veriyoruz. . .
"Otomotivde devrim": Süper h ızlı otomobil. . . "i letişimde
devrim": Görüntülü cep telefonu . . . "Muhafazakar parti­
de devrim": Kürt realitesini tan ı d ı k . . . "Dinde devri m":
Kur'an-ı Kerim günün şartları na göre yeniden yorum­
lanacak. . . "Habercilikte devrim": Filan cuntacı darbele­
rin "gerçek" iç yüzünü ilk defa bizim kanalda anlatıyor!
Kaçırmay ı n . . . O güzelim devrim kavramı/ütopyası
öldürüldü ... içi boşaltıldı ... içine gazete dolduruldu.
Dışı kamera oyunlarıyla makyaj landı. Sıradan bir
· reklam aracına (en çok da nostaljik solcu ları etkile­
rnek üzere. . . ), dönüştürüldü . . . Yabancılaştı rı ldı. . . Dev­
rim deyince, gerçek devrim anlaşılmalı. . . bunlar de­
ğil. . . Kendi içsel evrimini/devrimini gerçekleştire­
meyen (iyi niyetli) insanlar ülkede devrimi savunur­
ken, içsel olanı gerçekleştiremedi kleri için iç sür­
tüşmeler/ çatışmalar suni/kişisel bölün meler sü­
recinde çekim gücünü/özel liğini yitirirken, maale­
sef caniarına kast eden sistemin ve bekçilerinin
ekmeğine yağ sürdüklerini düşünebiliyorlar mı?
içten, özverili ve halktan yana olmanın yetmediğini gö­
rebiliyorlar m ı ? Ciddi bir biriikiortak platformda m üca­
dele için geçmişin kal ı ntılarını ayrı ntı ları bir yana bı­
rakmayı planl ıyorlar m ı ? Içsel gelişim için ne yapılı­
yor? (Üzgünüm gerçekten bu görüntüden. Fakat d ı şa­
rıdan bakı ldığında fotoğraf böyle görülüyor. Içeriden
birine sorsanız, hala kendi ve grubu çok hakl ıd ır. B.,_u i­
se "inanç ile açı klanır, "bilinç bilmek" ile değ i l . .. Bu da
"bilimsel"değil.) Diğer yandan, kendine bir kimiikia maç
arayan , ezilmiş/ şartlanmış/ enerjik gençliğin deli-kan' ı ,
gerektiğinde kan akıtmaktan kaçınmayacak olan ve
bunun için açıktan ve gizliden silahianan "gerici dev-
rim"in karanlık yatağına akıyor ... Bundan ürken yı-
ğ ı nlar ise ordudan medet bekliyor . . . Seçenek olmak i-
. çin; güçlerin birleşmesi, içsel olgunlaşma, umut veren,
düşüncelerde çiçek açtıran -gülümseyerr- öncelikle
49
tam demokrasiyi, insan hakları nı ve kitlelerin ekono­
mik durumunu "iyileştirmeyi" hedefleyen "sivi l" bir
program ve maalesef "karizmatik" /iyi konuşan bir
"lider" gerekiyor d iye · düşünüyorum. Sisteme de mu­
halif.. diye ekliyorum. Çünkü keskin "abileri miz� ar­
kadaşlarım ız bu çerçeveyi rahatl ıkla 'tlüzen pa rtisi ö­
nerisi" olarak anlayabilir. . . Fakat nas ı l yaşad ı ğ ı m ıza
bakarsak sistemin içindeki (zorunlu . . . ) !nsanlarla sis­
temin d ı ş ı nda olmasa da, s ı n ırında bir yapılanma bile
bu günkü şartlarda başarıdır. Tabi "nicelik" de aranı­
yor/gerekiyor ise. . . Bu gerçekleşmed iğinde
(gerçekleşse de) şöyle düşünenler olumlu gel iyor ba­
na: "Dünyayı değiştirecek gücüm(üz) yok, devleti de
sistemi de . . . Bazı insanları etkileyebilirim, fakat, onları
da değiştirecek gücüm yok. . . Değişimi her insan, ister­
se ancak kendisinde yapabilir. Bunun için (ve bunlar
için) gücümün yetebileceği tek değişime girişeyim;
kendimi değiştirmek, geliştirmek . . . Belki bu, diğer de­
ğişimlere milimetrik de olsa bir adım olur. . . Olmasa
bile kendi m için yapmalıyım bunu . . . Çünkü ben bir in-
. san ı m . . . l nsanlaşmalıyım . . . "
(20 gün geçti. . . Parmağ ı ma bakı r tel i niçin sardı­
ğımı kimse sormadı) Yazı n ı n en başından beri sürege­
len "eleştiri" zincirine son paragrafı da eklerseniz, sa­
nırım daire tamamlanmış olur. . . Şöyle bir izienim e­
dinmen iz mümkün; "dairen in ortasında, zaman zaman
kendini eleştirse de, kendini yüksekiayrı bir yere koya­
rak, çevresindeki herkesi ve her şeyi eleştiriyor. . . her­
kes yanlış, o mu doğru . . . herkes haksız, o mu haklı?"
Daha genel bir duyumumu akta rırsam; " herkesi eleş­
th·iyorsun(uz) ne yani tek doğru siz misin iz?" Buna
yanıtımız şöyle olur aşağı yukarı: her şeyi ve herkesi
eleştirmiyoruz. Sistemi ve sistemi istem li ya da fa rkına
varmadan üretenleri eleştiriyoruz. Sistem; eşitsizliğin,
adaletsizl iğin, sömürünün aracı ve insanlaşman ın,
sevginin, dostluğun bir engeli olan kapitalizm değ i l mi?
Biz insanları, kurumları sisteme karşı kon umlan'ışına
göre değerlendiriyoruz. Bu sistemi onayla m ı yormuş
gibi görünüp sistemden büyük rantlar/öd üller alma
peşinden koşan, (bunu sa naUyazı yoluyla yapan özel­
likle) binlerce insa n ı n bili ncini çarpıtan/ dondurani
sistemin hizmetine sokmaya çal ı şan kişi leri farkettiği­
mizde bunu anlatmayal ı m m ı ? Onları n medyan ı n/
sermayenin her türlü desteğiyle kendini ifade etmesi,
örtülü bir · şekilde bize/insana saldı rması doğal
da, bizim onları eleştirmemiz mi yanlış? Sisteme karşı
içten m ücadele verenlerin yönteminde yanlışlık, teori­
sinde eksik/hata görüyorsak, bunu dostça dile getir­
meyelim rtıi? Ya çağd ışı ı rkçı/dinci gidişi görmezden
mi gelelim? Biz 'hıutlak"doğruyuz da demiyoruz. Gör­
düğüm üz yan l ı ş l ı klar/eksiklikler şunlard ı r, bunun üze­
rine düşünün diyoruz. önerilerimizin ortak ekseni ise;
insan nasıl insanlaşır, nası l daha iyi bir toplum­
da/ülkede/dünyada ağız tadıyla yaşarız... niçin bu
gerçekleşmiyor'dan geçiyor. . . Insanı, sevgiyi. .. ya­
şamı g üzelleştirecek sanatın ve her şeyin insan için,
insandan yana olmas ı n ı n çabasını veriyoruz içtenlikle.
'Her şeyi eleştiriyorsun uz" eleştirisini aşarak, neyi,
niçin nasıl eleştirdiğimize... eleştirimizde haklı o-
lup olmadığımıza baksanız. . . katıldığ ı n ız eleştirileri
zenginleştirseniz . . . katılmad ı ğ ı mz eleştiriler için de ne­
denini açı klayarak düşüncelerinizi önerilerinizi eleştiri­
lerinizi yazsan ız nas ı l olur? . . Biz, eleştirmiş olmak için
eleştirmiyoruz. (Eieştirmek, ne bir meslek, ne de hobi
bizim içi n . ) Eleştirimiz insan içi ri , C . Gündoğdu'nun
 deyişiyle; 'eleştiri, insan için, insa n ı n önünde verilen
m ücadeledir." Insanlaşman ın engelleyenini eleştirrnek
insan olmanın gereğidir.
Bu savunmadan sonra, yaz ı n ı n yeni bir aşamasına
geçebi lirim; öznel lik Bir çok kavram ı duyar duymaz
olumlu (özg ü rlük/nesnellikltarafsızl ık vs. ) ya da olum­
suz (bencillik/sübjektiflik vs) olarak algı lama eğilimin­
deyizdir. Olumluluğun kavramın kendisinde değil
kavramın içeriği n i neyle nasıl doldurduğumuzda
olduğunu göstermek için, "öznel" tutumumu da sürdü­
rerek ve savunarak bazı kavramları ta rtışacağ ı m ko­
nuyla ilgili olarak. Öznellik; olaylara kendi açısından,
kendi grubu açısından, tarafl ı , 'sübjektif' bakmak,
Nesnellik; olaylara kendi ya da grubu açısından değil
de tarafsız, "objektif' bakmak olarak tan ı m l a n ı r kaba­
ca. Ben açıkça "öznel" bir yazı yazdım. Kendimle ve
ilişkide olduğum insan larla ilgili olarak bireysel bir öz­
neliği (abartarak) ortaya koyarken, ideoloji ve "biz"
bağlamında, "biz"den olana "nesnel" gelebi lecek "biz"
öznelliğini içeren bir yazı yazdım. Bireysel öznelliği
şöyle savu nuyorum : Ne kadar "nesnel" olduğunu iddia
etse de, her insanın öznel bir yanı vard ı r. Öznel bir
algılama, ifade etme, üretme, yaşama biçimi var­
dır. Bu, aynı zamanda onun özgürlüğüdür. öznel lik,
eşdeğer � bir sözcükle; 'sü bjektiflik'le
olumsuzlandığından, insanlar öznelliğini bastı rma �a.
gizlemeye, "nesnel" görünüp kabul görrnek adına
'kendi olmayan bir kendi" sergilerneye başlıyorlar. Bu
da bir çeşit yabancı laşma ve iç çatışma, h uzursuzl uk
meydana getiriyor. i nsanlar birbirini anlaya m ı yor, ta­
nıyamıyor . . . Çünkü "öz"; hissedilen, düşünülen değil,
"i maj"; kabul görü lebilecek olan dillendiriliyor. Ben,
bunu kendimde ve ilişkide olduğum insanlar da
farkettiğimde, birçok sorunun yanıtını/çözümünü po­
tansiyel olarak taşı d ı ğ ı n ı da gördüm. Bunu çok belir­
ginleştirmek için, bireysel öznel liğimi abartarak yaz­
d ı m . insanın kendisini çok açık, net, dürüst olarak
. öznel liğini örtmeden ortaya koyması, bir an lamda
gerçekçilik/nesnell i k olmaz mı Keşke herkes
"öznel" yanını açıkça ifade etseydi. Böylece kişileri
doğru ve nesnel değerlendirmemiz/anlamamız
yolunda büyük olanaklara eriş.irdik. Bir karmaşada
özneliği yanlış a l g ı l ıyoruz. Bir politikacı; "partinin/ ül­
kenin/ milletin/ demokrasinin çıkarı" deyince, 'bbjektif
değil; sübjektif' diyoruz,onun koltuk ve maddi çıkar
peşinde olduğunu söylüyoruz. (Demek ki bu
"sübjektifl ik", gerçek "sübjektifliği" gizleyem iyor. . . ) As­
l ı nda burda politikacı 'bznel" değil, yalancı . . . "Öznel"
olsa, "kendi çıkarım için" derdi . . . Bencillik de, özneilikle
ilişkili, olu msuzlad ı ğ ı m ız bir kavram . "Bencillik" dahi
tek başına olumsuz bir kavram değil, i nsanın do­
ğasından ileri gelen ve ben liğin, gereksinmelerini
karşılamak anlamında onu ol umlu ya da olumsuz
yapan bu gelişmeleri karşılamak için izlediği yol/
yöntem/ ideolojidir" desem , ne dersiniz? Örneğin
işsizler ve çalışanlar 'bencilce" kendi çıkarlarını yanlış
yollarda (sistem partilerinde) değil de gerçek çıkarları­
na götürecek bir yolda (örneğin sosyalist bir örgütlen­
mede) arasalard ı bu 'bencillik" (onların açısından) o­
lumsuz sayılabi lir miydi? Amacı m, kavra mlarla oyna­
mak değil . . . maalesef 'Çıkar" mantığı üzerine kurulu
bir sistem ve böyle şekillenmiş beyinierin egemen ol­
duğu bir toplumdu, çoğunluğa 'gerçek ç ı kar" yollar (o
mantı klara) 'mantıklı" diye gelmek zorunda diye düşü­
nüyorum şimdilik.
so
Tarafsızlığa gelince ... Yazı n ı n başından beri çe­
şitli insa nların ve farklı g rupları n hayali temsilcilerinin
olası yorumlarına "tarafsız" olara.k bakı nca, "herkes
kendi açlsından haklı" demek m ü m kün. Peki bu
gerçeği buldurur mu? Yazarı ya da başkaları n ı hakl ı
ya da haks ız bulmak "nesnel" gerçeği buldurur mu?
(Önce öznelli kleri doğru algı lamamız, özellikle de ya­
zarı n düşünce biçimini, ruh halini anlamamız gerek­
mez mi?) Tekrar asıl konuya geçiyorum. "Tarafsızlı k':
klasik söylemle söylersem; kurt kuzuyu parçalarken
karışmamak; kurttan yana olmaktır. Asl ı nda düşünen
her insa n ı n , her olgu karşısında bir yarg ısı oluşabilir.
Bu "taraf' olmaktır. Fakat bunu çeşitli nedenlerle gizli
tutmak, kesin bir tavır almanın gereksizl iğine
yönelik bir bahane de olabili r. Böylece olumlu/insani
de olsa, her türlü katılımdan-eylemden kaçınmanın
yolu da açılır. (Bu, iki karşıt arasında taraf tutmayı
şart koşmak değildir; iki yan savaşı rken barışı savun­
mak da bir taraf tutmaktır; barıştan . . . belki de zayıf o­
lan taraftan yana . . . ) I ki karşıt kişinin/tarafı n/görüşün
de haklı olabileceğine i nanarak ayrım gözetmemek;
temel konuyu algılamaktan alıkoyan sahte bir
"nesnelcilik" tuzağına düşürebi lir insa n ı . Bu bakış,
konuyu bulan ı k görebilir, bulandırabilir: Gerçeği bul­
mayı zorlaştırarak, "nesnellik"ten uzak ia ştı rabilir. Öy­
leyse "nesnel" olmakta n ne aniaşıimalı ki sahte olma­
sın?
O , bu y a d a herkes hakl ı/haksız iki lemlerinden ve
kararsızlıktan/bel irsizlikten bahanelerden sıyrıl ı p
etkin (kendine v e yaşama m üdahale edebi­
len/kaderciliği y ı kan) insan olabilmek için ölçüleri­
m iz/değerleri miz olmalı diye düşünüyoru m, gerçekçi­
insani nesnelliğe isterseniz buna ideolojik öznellik de­
yin . . . ) yaklaşmak için benimsediğim ölçüler/değerler
şunlar: Somut gerçekler bi lgi-bilim-bilimsellik, in­
sani amaç-i nsani değerler ü retme, bilinçli bir akıl...
Bir insa n ı , bir eseri, bir olayı/ o lguyu değerlendirirken
eleştirirken bu ölçü leri kullan maya çal ı ş ı yorum. (Bire
bir ilişkilerde bunu başard ı ğ ı m ı söyleyemem . . . ) Bu du­
rumda; öğrendiğim/ vard ı ğ ı m bir bilgi/ sonuç/ doğru/
gerçek vs. iŞif11( iz)e gelmese de görmezden gelmeme­
liyim. insanı, eseri, olayı, durumu insani amaçlara
yönelik olup olmad ı ğ ı na göre değerlendirmeliyim
öncelfkle, (işte Kaa n Arslanoğlu'nun kıymetli çal ış­
,
ması "Yanılmanın Gerçekliği" eserini bu açıdan de­
ğerlendiri p olum larken, katılmadığım "genetik teorisi"ni
de, nedenleriyle açı klayarak, üretken bir eleştiri ör­
neği vermeye çalışt ı m . Diğer yandan yeni pop şarkıcı­
ları n ı , şarkılarının sözleriyle insani değerleri, aşkı
yozlaşt ı rdığ ı/yı prattığı için olumsuzlayarak eleştirdim.)
B i l i me, bilimselliğe aykırı düşm'lt.meliyim ve hepsinden
önce konu ile ilgili yeterli bilgi ve birikimim olmalı . . .
Tümü, bil inçli, dona n ı m l ı , kendini d e tanıyan bir akıl i­
çinde (öznell i k taşısa da) doğruya en yakı n değerlen­
diril mesini bulur. Bu ölçüler olmad ı ğ ı nda, tarafı, üyesi
olduğum uz grubun/partinin vs. her kararına peşinen
katı lmak . . . hatta açık-seçik yanl ışlarını onaylamak gibi
a pta l l ı kların yaşanması kaçınılmaz olur diye düşünü­
yorum, (içtenliği de unutma malı tabi).
Her parti lideri, kimi tari h i önderler/ yazarlar/ sa­
natçılar/ düşünürler fanatik taraftarlarınca "yarı tanrı"
gibi, asla yan ı l maz, yanlış yapmaz kabul ediliyor.
(Peygamber demiyorum . Çünkü peygamberler bile
yanı labileceğini söylemiştir,) Inanca daya l ı düşünüş­
lerde (doğası gereği) bu durum çok daha belirgindir.
 (Bir lider, maaşıyla 1 48 kilo altın biriktirdiğini iddia e­
der, adamı yard ı m paraları n ı yüksek faizli bankada
batırır, taraftarları bir şehirde insanları yakar "AIIahu­
ekber" sesleriyle, bir başka şehirde partili diye itfaiye
müdürü yapılan zat yangında (dumandan) boğ u la n ları
beceriksizliğinden kurtaramaz vs. Bir başka lider, bir­
kaç yüz bin liradan -işbilirliğiyle- trilyonluk servete
"dürüstçe" ulaştı ğ ı n ı iddia eder, bu arada çalışana
% 1 50 enflasyon ve %20 zam bahşeder . . . Bir başkas ı ,
matya-devlet işbirliğiyle devlet bankalarından v e hazi­
nesinden trilyonlarca lirayı çalar. . . yurt d ı ş ı na kaçı rır,
partisi çok daha büyük soygunlara alet olur . . . Bir baş­
kası kendi koltuk hesabına partisini koltuk değneğine
dönüştürür. . . Bunlar ortaya konduğunda, fanati k taraf­
tarlar korosu "mazlum· bir edayla ve inançla yakı n ı r:
"Bizi, partimizi yı pratmak için bunları ortaya atıyorlar . . .
iftira . . . saptı rma . Dikkat ederseniz, kimsen in kimseyi
. .•
yıprattığ ı yok, ciddi bir muhalefetle yıpra n m ı yor hiçbiri.
Sistem çürümüş ve bu çürümüşlükten açgözlüce pay
alan/almaya çabalayan çürüyor. . . yıpra n ı yor. . Çürü­
yen/yı pranan kendi ya ptıklarıyla bunun müsebbibi olu­
yor, başkası değil. .. Bu durumdan,"çürümek" isteme­
yenierin çı karacağı dersler olmal ı . . . Kişide beyinsel
bir kullukiköieiik olunca, "efendi, tapılacak bir ön­
der" ekmek gibi ihtiyaç oluyor maalesef TV'de ...
her gün bir tiyatro izler gibi izi iyoruz. Başbayan oyuncu
a ra-sıra ağlayarak duygulara hitab ediyor. Mafya ba­
balarından ı rkçı/dinci parti liderlerinden başkalarına
kadar niceleri "Kur'an-bayrak" edebiyatı yaparak (bu
duyguları hem oluşturarak, hem kullanara k afyon mi­
sali. . . ) çalışanların aleyhine, kendi çıkarlarına faaliyet­
te bulunuyorlar. işin dramatik yanı çal ışanlar oylarıyla
(beyinsel kölelikleriyle) bunlara "araç" oluyor". Böylece
modern (ücretli/gönüllü) kölelikikuiiuk sürüyor. Peki,
kölelik yapıyor d iye köleci düzenden köleyi soru m­
l u tutabilir misin iz? Bir açıdan belki. .. Köle, en azın­
dan efendiyle açık farklı -bilince gereksinmeden-, ya­
şam pratiğinde gördüğünden, köleliğe istekli olmaması
gerekir. (Ruhu da köleleşip köleliği içselleştirmemişse
· ya da "kader" afyonunu yutmam ışsa . . . ) Köleliği iste-
meyenierin çoğunun isteği/düşü "efendi" gibi yaşamak.
Düş bu olunca, efendinin/kölenin, köleliğin (eşitsizliğin)
olmad ığı bir biçim kölenin bilincinde/hedefinde yer a­
lamaz. Böyle bir köle fırsatı n ı/olanağı n ı bulursa
'efendi" gibi yaşamaya başlar; köleci düzenden yana
olur. Aç kalmamak . . . yaşamak için köleliğe. . . sa h ipie­
rin silahlı gücü olmaya razı yığı nlara "beceriksiz" diye
bakabilir üstelik . . .
Köleci sistemi onaylamayan iki yarı köleden biri
"efendi" gibi yaşamak (ve burjuva laşmak) hedefi ne yü­
rüyor, yaşam ı yla sanatıyla vs. bunu gerçekleştiriyor,
diğeri "insan" gibi yaşamak ve insanlaşmak hedefine
yürüyor, yaşam ıyla sanatıyla vs. bunu üretiyorsa bu­
nun bir farkı, bir anlamı olmalı, Türkiye'de bunun ay­
rımı yap ı ı m ı yar maalesef. . . Yılları n ı , içtenlikle, özveriy­
le i nsani mücadeleye adamış insanlar, onore edilme­
diği gibi, silinmek, olumsuzlanmak için hatası kollanı­
yor. ('Şurda şu tavrı ya nlıştı vs':) Diğer yandan, sis­
temi üretenlerin olumlanması için adeta olanaklar ya­
ratılıyor. ('Demokratik tutum sergi leyerek şunu protes­
to etti, buna tavır aldı vs) Bu, bir iyiliğe karşılık yüz
kötülüğü örterken, bir kötülüğe karşılık yüz iyiliği
yok saymaya benziyor. i nsani yolda bir hata yapan
neredeyse (insani mücadeleyi sözde sürdürenlerce bi­
le) karşı yolda bir ]est" yapandan daha olumsuz görü-
sı
lüyor. Bu 'haksız" tutumla nereye varı labilir? . .
'Sorumluluk" nerede? (Nerede mi? Sırada . . . Şimdi o
konuya geçiyorum . )
Soru mluluk deyince, i nsanın amaçlarının, söz­
lerinin eylemleri nin vs. ne anlama geldiğini bil­
mesini ve sonuçlarını üstlenmeye hazır olmasını
a n l ı yorum, çoğ unlukla özgü rlük=sorumsuzluk olarak
anlaş ı l d ı ğ ı ndan özgürlükle serbestlik karıştıtıldığından,
özgürlük d iye, a macı n/sözün/eylemin vs. anlamsız­
laşmas ı na yozlaşmasına hizmet edilmekte. . . Bence
özgür . insan, bu değil . Bir ideolojiyelinanca/dine
peşin bir teslim olmaya yönelen ya da h iç birine
bağlan madan serbestçe her istediğini yapan da
değil. Özgür i nsan; kendi değerlerin i/amacını
kendisi oluştutp, sorumluluğunu yüklenerek bu
yolda yürüyen aktif insandır. Bu da beyinsel bir ol­
gunlaşmadan/ bilinçlenmeden/ bilgilenmeden geçer.
Bu aşamadan sonra d ı ş faktörlerin etkisinin de farkın­
da alcırak ve buna rağmen tüm sorumluluğu ve suçu
başkasına atma ktan (psikoloji diliyle söylersek; d ı şsal­
laşt ı rmaktan ve yansıtmaktan) vazgeçip, kendi payı­
m ıza düşeni görüp dönüşümü başlatabiliriz. "Bu dü­
zen böyle, bu toplu m şöyle" ise, bizim en azı ndan
yetmiş milyanda bir payımız yok mu? Beyinsel bir ü­
retim içindeysek, çok daha fazla değil m i bu pay?
Herşeyi neden-sonuç il işkisi içinde . . . hatta daha geniş
(diyelaktik) düşünüp, nedenler-sonuçlar i lişkisi içinde
düşünebilmemiz gerekir. Çünkü yaşam kolay bir ma­
temati k işlemi kadar (tek nedenli-tek sonuçlu) basit
değild ir, Sorumluluğunun bilincini edinmemiş insan
maa lesef koyun gibi çoban(sülo)lara gereksinim duyu­
yor yönünü tespit için . . . (Çobanlar da çoğunlukla ka­
saba teslim ediyor sonunda . . . Mezbaha yolları dar . . .
"Serbest" kaldığı nda/b ı rakı ldığında ise ayakları dolaşı­
yor, ya n l ı şlar yapıyor. . . çoğu kasaba (mera düşleriyle)
kendi gidiyor. Var olan az sorumluluk duyg usunu da
yitiriyor. Bir ay revirdeki sıhhıyeye hiçbir otorite uygu­
lamad ı m , hiç emir cüm lesi kullanmad ı m , isteklerine
hiç s ı n ı r koymadım. Ne oldu dersiniz? Birinci hafta,
ka rşı mda oturmak için bile izin istiyordu. I kinci hafta
(baktı ki bende iş yok . . . ) bunu b ı ra ktığı gibi gideceği
yer için bile izi n isterneyi bıra ktı, sadece 'Şurdayım"
demeye başladı. Üçüncü hafta, (kendi isterse gelme­
yebileceğinden) bana çay istetmeye başladı; " . . . iki çay
söyle de içelim . . . " Sabahları koltuğ umda oturmaya
başladı başlad ı . (Neyse ki gelince yer veriyordu. Kibar
ne de olsa) Gittiği yeri haber vermeden ortadan kaybo­
luyordu a rtık. Benim gittiğim yeri her defasında bildir­
mem özdeşimsel bir örnek olamadı . . . Dördüncü hafta,
çok yakın olan kasabaya ,en küçük alışverişler için bile
revirin aracını ve şöförünü kullanara k gitmeye başladı.
Araba varken benim yayan gitmem anlamsız geldi . . .
Nihayet doktorluğa heveslenip, ortaklanmaya başla­
d ı . .. 'M ideden hasta, bir mucain verelim . . . " (Gidiş, yol­
dan çıkıyordu . . . Neredeyse "roller" değişecek . . . ) O za­
man, sorumluluklardan, gittiği yeri bildirmesi gerekti­
ğinden vs. bahsettim. Gizli bir memnuniyetle(efendi
ilgilendi . . . ) ve açık bir mahcubiyetle (Efendiye karşı
görev ihmali. . . ) dinledi. Sadece süreci anlattım. Biraz
topa rla ndı . . . "Özdenetim" insanlarımızın en önemli so­
runlarından biri. . . 'Biz" bile bunu tam gerçekleştirmiş
say ı l mayız diye düşünüyorum. Ne dersiniz? . .
Her türlü otoriteye karşı çıkarken otoritesiz i ­
lişkilere ve özgürlüğe hazır mıyız acaba? . .
Aydın AYDEMİR: ı'Dostluğun ve
sevginin gücü, gücünı oldu"
'
Ayd ı n Aydemir'i Türkiye Öğretmenler Sendikası
TÖS'ün kuruluşunda ve sonraki etkinliklerinde izle­
meye başladım. Daha sonraları Ankara'ya gidiş dönüş­
leri mde görüşmelerimi sürdürdüm,
Kızı lay'da, Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli
Federasyonu'nun (TÖDMF) bahçeli, temiz bir lokali
vard ı . Çoğunluk orda buluşurduk. M usa Uysal, Harndi
Konur, Ali R ıza Kayaalp, Nazım Bayata, Y ı lmaz
Atilla. . . öğretmen örgütlerinde etkinliği olan sevip
sayd ı ğ ı m kişilerd i . Her araya gelişimizde ülkemizin so­
ru nları n ı , öğretmenierin özlük haklarını, sağlam ve
sağlıklı örgütlenmeyi, sanatı, sanatın işlevini, Nazım
H i kmet'in örnek yaşam ı n ı ve şiir gücünü konuşur; tar­
tışırd ı k. Ayd ın Aydemir'le arkadaşlığı mız giderek ge­
lişti ve dostluğa dönüştü. Aşınmadan da bu günlere
ulaştı. )
Yine bir Ankara'ya gelişimde, Nazım Hikmet'le ilgili
söyleşimizin biti minde, 'Hadi bakalım, Yılmaz" dedi
Aydemir, 'seni Nazım' ı n kızkardeşine götüreceğim. Bu
konuyu biraz da onunla konuşun."
· Ya n ı m ızda M usa Uysal' da vard ı .
'Heyecanlanmadım" desem yalan olur: Üçümüz gittik.
Tan ıştırı ldık. Ayd ı n ve M usa Uysal, Samiye Hanım'a
benim için güzel şeyler söylediler. Mahcubiyet karışımı
utandım. Nasıl oldu bilmiyorum , hemencecik ısın ıver­
dik birbirimize. Bir kere çok doğal bir kad ındı Samiye
H a n ı m . Her sözü nde ve davranışında içtenl i k vard ı . O
yaşta duyguları n ı n tazeliği ve heyecan ı etkilemişti beni
ve bu arada şunu da öğrendim: Kirada oturuyorlard ı ,
kocası n ı n tek emekli maaşıyla geçiniyorlard ı . Soyunda
müşir(meraşal) den, sivil vali paşadan, matbuat genel
müdürlüğü yapmış babasına, ülkemizin ilk kadı n res­
sam ı olan anasına kadar geniş bir soyağacı bulunan
böylesine ünlü bir ailenin devlet malına el sürmeyen
dürüstl üğü ve tok gözlülüğü gönendirdi beni. Demek ki
istanbul'u parselleyen, kendi adları semt adı olan eski
paşalardan değildi bunlar. . .
B u duygu larla Ankara'dan tirenle ayrıl ı rken, loko­
motifin soluğu, Nazım'ın "Memetçik Memet, Memetçik
52
Yilmaz ELMAS
M emeL Memetçik M emet" dizelerini yineledi durdu . . .
Ayd ı n Aydemir'in özellikle TÖS'ün kuruluşunda ve
genel sekreterliği yaptığı dönemde ne denli özverili
çalıştığı, derslerin dışında tüm zama n ı n ı örgütlenmeye
ayırd ı ğ ı n ı a rkadaşları m ız biliyordu. Doğrusu başına bir
iş geleceğinden endişe edenlerimiz de vard ı . Evi bir
otel gibiydi. Taşradan gelen öğretmenler, konuklar,
Türkiye Işçi Partililer onu bulurlard ı . Onların sorunla­
rı n ı çözebilmek iÇin gece demez, gündüz demez gücü­
nün yetttiğince koşturur dururdu Aydemir.
Öğrencilerince sevilen bir öğretmen, iyi bir eğitimci
olduğu onu tanıyan herkesçe bilinen Aydemir, belki de
çevresinde Nazım Hikmet'i sevenler adına çok zor, fa­
kat onurlu bir görevi üstlendi. Bundan 25 yıl önce,
Nazım Hikmet adını ağzına alanların başına ne
menem belaların geldiği polisiye bir dönemde belgeler­
le "Nazım"ı yayınladı. Hem de Nazı m'a yapı lan hak­
sızlıkların alçaklık olduğunu haykıran yorumlarla . . .
Pekala, bunların bedelini ödemedi mi Ayd ı n Ay­
demir? . . Ödedi.
Ülkemizde 1 960'dan sonra oluşan askeri darbelerin
ve s ı kı yönetimlerin hışmına uğradı Aydemir. Faşist
80 darbesinde çocukları n ı da kattı lar yan ı na. Sorgu­
lamalar, işkenceler, yarg ı lamalar.
Sevgili Aydemir'i bir de kendi anlatı m ı ndan tanı ya­
lım:
-Özgeçmişiniz?
- 1 932'de Beypazarı'n ı n Uruş Nahiyesi'nde doğ-
dum. Şu anda 63 yaşındayım ve 1 3 yıld ı r emekli öğ-
·
retmenim.
Çal ı-çırpı yakarken giysilerim tutuştu, yandım. Üç
yaşındayd ı m . Nasıl yand ı ğ ı m ı hatı rl ıyorum da, nasıl
iyileştiğimi anı msam ıyorum. Altı yaşıma kadar za­
mandan ve mekandan kopmuşum. Karn ı m ve kası­
ğ ı rndaki yanık yaraları benimle birlikte büyüdü. Sevdi k
birbirimizi. G ü n ü geldiğinde birlikte yokolacağız.
Milli Eğitim'in çeşitli kademelerinde, ü l kemin çeşitli
yörelerinde görev yaptım. Hiç ödüllendirilmedim. Ba­
kanl ık, vilayet emrine a l ı narak cezalandırı l d ı m. Dan ış-
 tay kararlarıyla mesleğe geri döndüm. Darbelerin, sı­
kıyönetimlerin hışmına uğradım. Bu darbeler, soldaki
örgütler ve solcular içindi. Her gerçek yurtsevere, her
barışsevere, her solcuya yapılanlar, bana da yapıldı.
Üç eksik, üç fazla ... Acıs ı , çağd ışılığı bir yana bundan
büyük ödül olur mu? . .
Mesleğimi, öğrencilerimi karş ı l ı k beklemeden sev­
dim. Öğrencilerim de beni. . . Her türlü çıkar ilişkisinden
uzak olan dostluğun ve sevginin gücü; gücüm oldu.
'Şu bu' derken seneler kuş gibi uçup gitti.
Yirmi iki yıl önce başlayıp yeni biten, Uğur
Dündar'a konu olabilecek bir kooperatif evimiz var
Didim'de, sofrası dostlara açık emekli öğretmen olan
eşimle yerleştik buraya. Torun-tosun büyütüyoruz.
Darısı torun ve ev sahibi olmayanların başına . . .
- Meslek örgütleriyle ilgili çalışmalarınız ve bu
örgütlerin yönlendirilmesine bakış açınız?
- 1 963'te Kars-Arpaçay Öğretmenler Derneğini
temsilen Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli
Federasyonu'nun (TÖDMF) Ankara'da düzenlediği
büyük eğitim mitingi'he katıldım. Federasyonun baş­
kanı Şükrü Koç'tu. Heyecanlı konuşmalar oldu. özel­
likle Mahmut Yağmur adında bir· köy öğretmeni çok
ateşli ve etkili bir konuşma yaptı. Bu konuşmayı teybe
aldım. Arpaçay merkez ve köy öğretmenlerine defalar­
ca dinlettirdim. Düşlediğim öğretmen örgütçülüğüne
bu toplantıyla adım atm ı ş oldum. Kuşkusuz Mahmut
Yağmur'la ileride pekişecek o lan bir dostluğa da . . .
1 964'te Şereflikoçhisar ortaokuluna atandım. He­
men bura öğretmenler derneğinin federasyon temsil­
cisi oldum. Burda fazla kalmad ım. Eş durumunda
Kalaba Ortaokulu'na atandım. Ankara Öğretmenler
Derneği'nin yönetim kuruluna seçildim.
8 Temmuz 1 965'te Türkiye Öğretmenler Sendika­
sı'n ı n (TÖS) kuruluşuna katı ldım. Kurucu dönem genel
sekreterliğini yaptım. Kısa sürede h ızla örgütlendik.
Fakir Baykurt Genel Başkandı. Genel Sekreterliğim sı­
rasında hukuk bürosunu ve sağl ı k kurulunu oluştur­
duk. Hukuk bürosunda şu saygıdeğer isimler vardı:
"Av. Cemal Reşit Eyüboğlu, Prof. Dr. Muammer Aksoy,
Diyarbakır milletvekili Adnan Aral. Daha sonraki aşa­
mada büroya; Av. Halit Çelenk, Av. Nevzat Helvacı
sözleşmeli olarak katıldı.
Sağlık kurulunda Doktor Niyazi Tunga, Dr. Yavuz
Erkoçak, Dr. Leon Namer, Dr. C.Atuf Kansu gönüllü gö­
rev aldılar. Örgütüm üze örgütlenme çalışmalarına güç
kattı lar. Yitirdiklerimizin anısı bol olsun. Yaşayanlara
uzun ömürler dileyerek vefa borcumla birlikte sayg ı la­
rım ı yineliyorum.
Bu arada Tüm Öğretmenler yard ı mlaşma ve Da­
yan ışma Derneği'ni (TÖYKO) kurduk. Kurucu dönem
başkanlığına getirildim.
Sıkı yönetim TÖS'ü kapatacaktı. Taş ı n ır, taşınmaz
malları n ı kurtarabilmek için, 3 Eylül 1 97 1 'de, Afyon'da
(Afyon , sıkıyönetim kapsamı d ı ş ı ndayd ı . ) "Tüm Öğ­
retmenler Birleşme ve Dayan ışma Derneği"ni (TÖB­
DER) kurduk. Başkanl ı ğ ına henüz afişe olmamış fakat
güvenirliği kabul edilen arkadaşımız Haydar Orhan'ı
getirdik. Ali Bozkurt'un başkan olduğu s ı rada Av.Asım
H ı ş ı l'la denetçiler kurulunu oluşturduk.
Değerlendirmeye gelelim. Örgütlenme niçin gerek­
li? . . Bilineni yinelemekte yarar var: Güç, örgütten do­
ğar. Örgüt büyüyüp yayg ı n laştı kça demokratikleşme
· açı l ı m kazan ır. Meslek örgütleri, ülke sorunları ndan ve
politikadan soyutlanamaz. Mutlu bir azı n l ı ğ ı n sultas ı ,
53
mutsuz çoğunluğun örgütsel gücüyle kırıl ır. H i ç üret­
meden tüketen asalaklardan kurtuluşun yolu budur.
Şanlı bir geçmişi olan Türkiye Işçi Partisinden
, çriP) ve Devrimci Işçi Sendikaları Konfederasyonun­
. i' dan (DISK) çok şeyler öğrendik . . .
- Nazım Hikmet'in kızkardeşi Samiye Yaltırım' la
tanışmanız nasıl oldu,"Nazım" ve"Nazım Nazım"
yapıtlarınızın serüvenini kısaca anlatır mısınız?
- 1 967 yılı ortalarıyd ı . .. Kişi l iğine ve mesleğindeki
başarısına saygı duyduğum Dr. Leon Namer'in
Sıhhiye'deki muayenehanesinde sevg ili Dr. Yavuz
Erkaçak'la sohbet ediyorduk. Samiye ve Seyda
Yaltırım söz konusu oldu. Leon, tıbbı bitirmiş, doktor
olmuş ama bir türlü mesleğiyle ilgili bir yere atanması
yapı lamamış. lşsizmiş. O ara Seyda Yaltırım, Etimes­
gut Çimento fabrikasının müdürüymüş. Yetkisini kul­
lanarak fabrikaya, Leon Namer' i sözleşmeli doktor ola­
rak atamış.Aralarında geçmişten gelen sağlam dostluk
ilişkiler sürüyormuş. Ayrıca aile doktorlarıymış da . . .
Leon ağabey (Hep ağabey derdim ona) bana:
Samiye Hanım, Nazım Hikmet'in Kızkardeşi. Seyda
Yaltı rım Samiye'nin eşi; yani Nazım' ın eniştesi. Serii
uygun bir gün onlara götürüp tan ıştı racağ ım. Sana a­
ğabeyiyle ilgili a n ı larını anlatır. . . Belgeler vard ır; var,
biliyorum, ineele bakalım, neler çıkacak ortalığa, dedi.
- Olur mu ? dedim.
- Olur, dedi, arada biz varız, Yavuz var, Niyazi var,
Aybar var. Sen endişelenme.
Kapı vuruldu. Içeriye şık g iysili, yüzünde gücükler­
le, otuz - otuzbeş yaşlarında bir bayan girdi. Sarı l ı p ö­
püştüler.
- Rastlantıya bak, dedi, Leon ağabey, bayana. Biz
de sizden sözediyorduk. Sizi önce tan ı ştırayım,dedi.
Ayşe, Nazım Hikmet'in yiğeni,Samiye Hanımla, Seyda
Beyin kızı ,Ayd ı n ; arkadaşım ız, öğretmen.
Aramızda geçen konuşmayı özetiedi Leon ağa­
bey. . . Çok iyi olur, dedi Ayşe, istersen birlikte gideriz
bize, evimiz elli metre ilerde. . .
- Ayd ı n'la birlikte geleceğimizi sen annene, babana
söyle dedi, Leon ağabey.
Birgün sonra, akşamüstü Samiye Hanı miara gittik
Leon ağabeyle. Bizi tan ı ştırd ı . Kendisi çok kalmadı.
Beni arda bıraktı. ..
Pek bir şey konuşamadık. Daldan dala, biraz poli­
tika, biraz kendimizden, yer yer de Nazım'dan
sözetti k. . .
Başka bir g ü n buluşmak üzere ayrı ldık. Ayrılı rken
Seyda Bey sordu:
- Içkiyle aran nasıl?
- lçerim, dedim.
- Anlaştık,dedi.
Bir sonraki buluşmam ızda 'çilingir sofrası' hazırdı .
Bir, iki tek attı ktan sonra rahatlad ım. Sohbet koyulaştı.
Saat gecenin yarısı olmuş, haberimiz yok. Seyda
Bey,Seyda Ağabey oldu;Samiye Hanım,Samiye Ab­
la;Ayşe,yine Ayşe'ydi .
Daha sonra Diyarbakır'da başhekim olan oğu lları
Dr. Hikmet'i eşini ve çocukların ı , Sare Teyzelerini,
Nazı m'la baba bir kardeş olan Fatma Melda'yı tanı­
d ı m . Yıllar sürecek bir yolculuğa çıktık, dostluk yolun­
da . . . (Ayrı ntılar, otobiyogratik yapıtta an latılacak.) Bu­
rada şu kadarc ı ğ ı n ı söyleyim: Gerek Samiye Abla, ge­
rek Seyda Ağabey ve Sare Teyze, Nazım'a sevginin
ötesinde bir aşkla bağl ıyd ı lar. 24 saat Nazım konuşul-
 sa ilgi ve algılarında bir kopma olmazdı san ıyoru m .
Nazım hep yanları ndaydı sanki elini uzattığında doku­
nabileceğin kadar yakın . . .
- 1 972'de ve 1 980'de,sıkıyönetimlerce niçin içeri
alındınız, "Nazım" için de sorg ulandınız mı? Özet­
ler misiniz? ..
- 1 972 Temmuz'unda sı kıyönetim, öğretmenlik
yaptığ ı m Kalaba' da (Ankara' nın Meteoroloji' ye bitişik
mahallesi) bir operasyon başlatmış. Eşim ve çocukla­
rımla, Samiye Abla, Seyda Ağabey Amasra'da tatil­
deydik. Bana haber ulaştığında operasyon tamam­
lanmış. Ben aran ıyormuşum. Örgütün beyni benmi­
şim, tüm kötülükler benim başı m ı n altından çıkıyor­
muş. Kimler yokmuş ki a l ı nanlar içinde? örneğin Ka­
laba muhtarı. Okulun koruma derneğindeymiş, torunu
öğrencim miş. Okulun m üdürü, iki muavini, Müzik öğ­
retmeni Nedim Bey,can ciğer arkadaş ı m M usa Uysal,
mezun öğrencilerimin bir kaçı, alışveriş ettiğim kasap,
bakkal, tıraş olduğum berber, kahvehanesinde d uvar
gazetesi çıkan külhanbey Cevat. . . Yirmiden fazla kişi.
1 5 gün Amasra'da kalacaktık, bir haftası dolmuştu.
Ankara'ya dönmek istedim. Seyda Ağabey bırakmadı .
"I nsan kendi eliyle eellada teslim mi olur?" dedi.
Tatil bitti, döndük. Evin içi hallaç pamuğu gibi a­
tılmış . . . neleri götürdükleri belli değil.
Yine geldiler, tekrar arad ı lar. . . Sa.k ıncalı sayd ı kları
bir bölük kitabı ve beni aldı lar, götürürlerken bir buçuk
yaşındaki oğlum anası n ı n kucağından boynuma atı ldı.
Emniyet Müdürlüğünün dip katında esrarkeşlerin
kald ı ğ ı sidik kokulu bir yere tıkıldı m . Üç gün sonra
gözlerim bağlı bir başka yeraltına götürüldüm. Bir
hafta süren, bir günü bir seneye bedel sayd ı ğ ı m işken­
celi sorgulama. Neler sorulmadı ki? Işin garibi suçla­
d ı kları soruların çoğunluğuyla da hiç i lişkim yoktu.
Dı şkapı'daki askeri gözetim evine getirildiğimde
bizimkilerin hepsinin arda olduğunu gördüm. Beni
bekliyorlarmış. . .
Alkışlarla üstüme geldiler. Omuzlarına aldılar, ko­
ğuşta dolaştırmaya başladılar. Nöbetçi erin "kesin ulan
şamatayı" sözlerin i duymadılar bile. Bunun üzerine
tekrar işkenceye götüreceklerinden korkmakla birlikte
kendimi bir kuş kadar hafiflemiş hissettim.
özellikle bana yakın bildiklerini epeyce zorlam ışlar.
Aydı n Aydemir için şunları şunları söyleyin,sizi tan ı k
yapalım, sal ıverelim, yoksa suçortağı; san ı k olacak­
s ı n ız. demişler. Onlar, san ı k l ı ğ ı tan ı klığa yeğlemişler.
• dedi.
Yı lların m uhtarı Ahmet Ağa'ya "Senin kalbin var, bili­
yoruz, rahatsızs ı n . l mzala şu tutanağı git evinde isti­
rahat et. " demişler. "Yapamam, demiş, kalbini
oğ.u şturarak muhtar, evde torunum bunun hesabını
benden sorar, o kadar seviyor ki öğretmenini. .. Yüzüne
nasıl bakarım onun." demiş. O da san ı klar arasına
katıl m ış.
Mahkeme hepimizi birden akladı .
Y ı l 1980.
Aylardan Eylül. Istanbul'un Maltepesinde oturuyo-
ruz.
Evimiz basıldı gece yarısı. . .
Kap ı da tomsonlu askerler. Bir Osteğmenin nezare­
tinde içeri daldı sivil polisler. Tarumar ettiler odaları.
Sevgili Asım Bezirci'nin hazırla d ı ğ ı Cem Yayınevi
baskılı sekiz cilt Nazım Hikmet'e el koydular. Hepsi de
imza lıyd ı . Diğer kitaplarla birlikte çuvallara doldurdu­
lar. Benim "Nazım" ı ayırdılar.
54
- I ncelenecek, dedi, şef olduğunu sand ı ğ ı m sivil
kişi.
- I kinci baskı , dedim, ilki 70'de bas ı l d ı , takibata uğ­
ramad ı , dedim.
- Çok kon uşma, ded i, sorguda söylersin bunları.
Götürüleeeği m i anlad ı m .
1 7- 1 8 yaşında i k i kız ı m ı , damat Atasel Özdoğan'ı
ve beni bir cipe attılar, gözlerimizi bağladı lar. Sonra­
dan Samand ı ra olduğunu öğrendiğimiz b i r askeri kış­
laya t ı ktılar bizi.
Onbeş gün sonra, bir gece gözlerimız bağ l ı bir
başka yere götürdüler. Gayrettepeymiş. Siyasi şubenin
daracık hücrelerinde bal ı k istifi, sorg ulanrnayı bekle­
rneye başladık . . .
Atasel'le hücrelerimiz bitişikti. Ü ç kez işkenceye
götürüp külçe halinde getirdi ler onu. Sonuncu işken­
cede ölmek üzereydi. Nefes alam ıyordu. Ortalığa ba­
ğ ırd ı m :
- Tan ı k o l u n , Atasel Özdoğan işkenceden öl üyor. . .
Bir Ermeni doktoru hücrelerin birine kapatm ışlard ı . O­
nu getirdiler. Adam Atasel'in nabzını sayd ı , kulağ ıyla
kalbini dinledi. '
- Tehlike s ı n ı rında, dedi, hastaneye kal d ı rı l mazsa
ölebilir.
Telaşland ı lar. . . Aşağ ıdan yuka rı, yukardan aşağ ı
gidip gelmeler başlad ı .
Hastaneye kal d ı rd ı lar Atasel'i. Kurtulmuş . .
Yaşamları süresince değ i l bir fiske vurmak, azar­
lamaya bile yeltenmediğim kızlarıma işkence yaptılar,
çığlık çığlığa, bana dinlettiler, gözlerim bağl ı .
Işkencenin onlara değil, bana yapılmasını istedim,
kabul etmediler. Vurmadan öld ürmenin başka bir yolu
olmal ıydı bu.
Burdan Selimiye Kışiası'na getird iler.
Duruşma yarg ı cı kibar bir kişiydi . Kimlik kontrolü
yaparken, kızla rımın i kisinin de liseyi bitirdiğini, üni­
versite sı navları n ı kazand ı ğ ı n ı , birinin siyasal bilimle­
re, diğerinin makine m ü hendisliğine kayıtla rının yapıl­
d ı ğ ı n ı öğrendi. Yüz hatları daha da yumuşad ı . Seve­
cen bir üslupla:
- Han ı m kızlar, dedi, beni iyi din leyin. Şansl ı s ı n ız,
önce üniversite sı navlarını kaza n m ı ş ı n ız, sonra daha
önemlisi benim karşıma adam öldürmüş olarak da çı­
karılabilirdiniz. Ben sizleri tutuklamak zorunda kal ı r­
d ı m , dedi. Serbestsiniz, derslerinizde de başarı lar. . .
Polis, kimbilir kaç kişiyi yarg ı c ı n karşısına Ni hat
Erim'i öldürmekten çıkarmıştı. Faili meçhul ölülere i­
sim aran ıyordu.
Yarg ıç tarafı ndan aklanm ıştık ama siyasi p�lisçe
aklanma m ı ştık . . Bu kez de küçük kız ı m ı a l ı p Tugay'a
götürdüler.
Sorgulamayı izleyen görevli bir üst rütbeli subay:
- Yeter artık, demiş. Bu kadarı da fazla.
B ı raktılar kız ı m ı .
- Y ı l 1995. Ş u anda üyesi olduğun kuruluşlar
var mı?
-Birleşik Sosyalist Partisi üyesiyim. (BSP) Türkiye
Yazarlar Sendikası (TYS), insan Hakları Derneği
(I HD), Dil Derneği üyesiyim.
- En içten m utluluk dilekleri sunuyorum, sev­
gili Aydemir size ve ailen ize . . .
- Biz d e sizlere . . .

Tohma Çayı
Okul hep tatil olsaydı.
Ve Tohma Çayı evleri. . .
Okulun bir a n önce tatile girmesini özellikle bunun için
isterlerdi.
Karnelerini daha almadan sınıflarını geçeceklerini zaten
bilirlerdi. Lise ikiden lise üçe. . . Kaldı bir sene daha. Sonrası
kimin umrunda . . . Yaz geldi ya . . . Tohmalı günler geldi ya . . .
Ötesi boş. . .
Babaları da isterdi, okulun bir a n önce bitmesini. Bu yaz
da üç beş kuruş kazanmalarını, hiç olmazsa kendi harçilkia­
rını çıkarmalarını. . .
Küçük sınıflardayken, sirnit satariardı sokaklarda, sine­
. ma önlerinde, kahvelerde . . . Çakmaktaşı benzin satarlardı.
Şimdi büyüdüler artık; pastanede, kahvede, lokantada gar­
sonluk, çıraklık yapıyorlar. Biraz daha büyüyünce ya halde
kasa taşıyacaklar, şanslı iseler, komisyon hesaplayacaklar
ya da inşaatlarda çalışacaklardı.
Her yaz biraz daha büyümüş olurlardı. Boyları biraz daha
atmış, adaleleri biraz daha belirginleşriıiş ve kazançları biraz
daha artmış . . .
Okulları bitmeden işleri hazırdı.
Becerikli babalar önceden hazırlariardı işleri.
Ama onlar babaları beceriksiz olsun isterlerdi. Beceriksiz
olsun ki, okulun ardından hemen iş başlamaya; arada zaman
olsun, günler, haftalar, hatta aylar olsun ki, Tohma'ya koşa­
bilsinler. Koşup yüzebilsinler . . .
Beş altı arkadaş önceden anlaşır, sabah saat. dokuz der
dermez çarşıda buluşurlardı. Tencere, çatal, bıçak, tuz, kibrit
tamam mı diye yoklar, sonra da · kimin kaç kuruşu varsa or­
taya dökerlerdi. Paralar Muharrem'in elinde toplanırdı. Ne de
olsa içlerinde en büyüğü o. Muharrem doğru kasaplar çarşı­
sına koşardı, ötekiler fırına. Paralar!nın yettiği kadar et. üç
beş de ekmek alırlardı. Tren istasyonun yolunu tutarlardı.
Meydandaki büyük . saate bakar hızlarını ona göre ayarlarlar-
dı.
Renkli sinemayı geçince, Tekel'e ulaşırlardı.
Tekel Fabrikasında kadınlar çalışırdı. Az sayıda da kız­
lar. . . Üç vardiya olurlardı. Fabrikanın düdük sayısından bilir­
Ierdi bunu. Malatya'nın her yerinden duyulurdu bu ses. Gün­
de üç kez düdük; kalından, inceye. . . damdan dama, kulaktan
.
Öykü
Ali BALKIZ
kulağa . . . sanki kadınlar çocuklarını emzirmek için bu sesi
beklerlerdi, hastalar ilaçlarını yutmak için, işçiler yeni bir var­
diya için yola düşerken . . . Düdükle birlikte yüzlerce kadın kız,
istasyon caddesine dökülürlerdi. Ürkütülmüş serçe sürüsü
gibi, her biri bir yana dağıldı. Ama ağır, ama yorgun . . .
Fabrikanın kadınları kızları hep aynı çarşafı giyerlerdi.
Siyah beyaz pötikare çarşaflar. . Boyları aynı, enieri aynı,
renkleri aynı, yüzleri ayrıı kadınlar kızlar. . . Fabrika önünde
paydos saatini bekleyen kopuklar, göz koyduklarını ötekiler­
den nasıl ayırt edeceklerini iyi bilirlerdi.
Tekelde çahşmakla bilmem nerede çalışmak arasında ne
fark var diye dedikodu ederlerdi, tekelde işe giremeyen­
ler . . . işe girebiimiş olanlar ise bunun ezikliğini duyar; "Aman
anam, ben namusumla çalıştıktan sohra . . . " diye savunmaya .
başlariard ı.
Tekel'in önüne geldiklerinde, paydos düdüğü çalıyorsa e­
ğer, saat 1 0'da kalkacak Sıvas postasına yetişebileceklerini
· anlariard ı.
Düdük geride kalırdı, Sümerbank önlerinde . . .
Niye ise Sümerbank'ta da erkekler çalışırdı.
Pala bıyıklı, orta boylu, esmer tenli, göbekli erkekler...
Kadınlar tekelde, sigara sarar, erkekler burada kumaş
dokurlardı. Kadınlar sigaranın kokusundan, erkekler aprenin
kokusundan solar sararır yaşlanırlardı. Oysa onlar ne kumaş
dokuyacaklar, ne sigara saracaklardı. Inşaatta tuğla taşıma­
mak için okuyacaklardı. Lisenin bitmesine az kalmıştı işte. . .
Ver elini Ankara, Istanbul . . . Üniversite. . . Babaları böyle derdi,
okuyun da kurtulun . . .
Istasyon uzaktan görününce, yolcu taşıyan taytonların da
sayısı artardı giderek. . . Faytonun arkasına asılma k· ne büyük
zevkti.
Onlar grup halinde, neredeyse koşa koşa, konuşa konu­
şa yürürken, Mamoş birden aralarından fırlar, taytona yeti­
şirdi.
Faytonun arkasındaki demira tutunur, ayaklarını yukarı
toplar, giderdi gidabildiği kadar. .. Faytoncu mantolu kadınları,
kravatlı adamları taşırdı şehirden lstasyona . . . Bir de hastala-
rı . . .
Sıvas'a mı gidecekler, Ankara'ya, lstanbul'a mı?
Kimbilir . . .
55
 Faytoncu; atları istasyona doğru koşar adım sürerken,
yeni nailattığı iki atın sekiz ayağının parketaş- üstünde oluş­
turduğu müziğin ahenginin bozulmasından anlardı sanki,
çocuğun birinin arkaya asıldığını, atlarının yükünün arttı ğı­
nı. .. Ve kamçısını arkaya doğru savururdu gelişi güzel . . .
Faytoncu i!lnlamamışsa eğer, bilirierdi ki kulağı başka
şeyde . . . Bu kez de yol kenarındaki çocuklar bağırır, uyarır­
Iardı faytoncuyu . . . "Asılan vaaar . . .
' yorlardı.
Yol kanarından faytoncuya bağıran, onu uyaran çocuklar
var ya bunlar; kimbilir başka çocukların kendilerini ihbar
etmeleri sonucu, kaç kez dayak yemişlerdir faytoncudan;
ilk kamçı boşa gitmişse eğer, ikinciyi mutlaka tutturur
faytoncu. Onun için kamçıyı yemeden hemen atlayıp yan­
larına gelirdi Mamoş. Gelir onlara katılır, güle oynaya ye­
tişirlerdi trene.
lstasyona varınca, yolcuların arasına karışır, ikiye ayrılır,
trencilere gözükmeden ortadaki iki vagona binerlerdi; para
ödemeden, bilet almadan . . . Bilirierdi iki kondüktörlerden
birinin ön vagondan,ötekinin arka vagondan, biletleri kontrol
ede ede ortada buluşacaklarını . . . . Genellikle böyle olurdu
· ama ya iki olur da; ikisi birden ortadan biner de uçlara doğru
giderler mi diye pencereden sarkar onları izlerlerdi.
Tren hareket edince bir heyecandır başlardı. Ya yaka­
lanırlarsa . . . Paraları yoktu yok olmasına, rezil de olurlardı ol­
masına ama ya ilk istasyonda, Dilek'te trenciler onları aşağı
atarlarsa ne yaparlardı? Şehre yeniden nasıl dönerlerdi? Bir
yolunu bulur, dönerierdi de, bunu öteki çocuklara nasıl
anlatırlardı? Bir daha Tohma'ya nasıl giderlerdi? . . .
Trende satıcılar görürlerdi.
Kimi lahmacun satardı, kimi ekmek arası ciğer. Buz gibi
limonatayı büyükler. Maraş dondurmasını çocuklar severdi.
Satıcılara acırlardı, daha ne çok satılacak malları var di­
ye. . . Bu kadar mal ne zaman bitecek de evlerine ne zaman
gidecekler ? . . . Bir de bunlar Tohma'yı biliyorlar mı,oraya hiç
gittiler mi diye merak ederlerdi. Içlerinden onlara; "Hadi siz de
bize katılın, Tohma'ya gidelim, gezelim, gülelim" diyecek
olurlardı. "Biz de siziiı gibi satıcıyız, okul yeni tatil oldu, üç
beş gün sonra biz de bir tezgahın başında olacağız, fırsat bu
fırsat . . " deseler, kesin onlar da gelirlerdi. . . Gelirierdi
gelmesine de, bu dar çok sayıda biletsiz .yolcuyu kon­
düktörler yakalamaz mıydı?
Düşüncelerinden hemen vazgeçer, sadece acırlardı
onlara. . .
Onlar Tohma'ya gidiyor.
Hem de kaçak.
Üç beş gün sonrası için Allah Kerim. . .
Tren, Dilek istasyonunda durur durmaz arka taraftan
hemen aşağı atlar, Marşandizlerin arasından geçer, bu kez
de en öndeki ve en arkadaki vagonlara koşarlardı . Nasıl olsa.
kondüktörler bu vagonlardaki yolcuların biletlerine bakmış,
biletiere pens ile tık tık diye birer küçük yıldız açmış ve bir
sonraki vagona geçmiş olurlardı. . .
B u hep böyleydi.
Korkmaya çekinmeye hacet yoktu. Kırmızı şapkalı is­
tasyon şefi üç adım geri çekilip düdüğünü acı acı öttürünı;;e ;
makinist de ona trenin düdüğü ile yanıt verirdi. Bu; "güle
güle" ve "allaha ısmarladık" demekti. Dilek'in çıkışında ise;
öndekilerle arkadakiler pencereden uzanır, tren kıvrılınca
birbirlerini görür, el ederlerdi. Bu da; "her şey yolunda"
deniittistasyon daha vardı.
Sonrası Tohma.
Tren, Tohma'ya daha ulaşmadan selviierin arasından
süzüle süzüle inerken aşağı doğru, yavaşlamaya başiardı bir­
den.
Önce Tohma'nın köprüsü görünürdü. Sonra sesi. . . . Koca
koca demirlerden örülmüş köprüye, tünelin içine girer gibi
girerdi tren. . . . Onu incitmeye kıyamadan . . . Trenin sesi ile
köprünün sesi birbirine karıştığında, anlariardı ki biraz sonra
tren dururdu, üstelik daha arka vagon, o uzun köprünün
üstünden kurtulmadan.
56
Daha arka vagon durmadan, ön vagon hareket ederdi.
Tren Tohma'da ancak bu kadar dururdu. Tohma istasyon
değil, duraktı.
Hemen atlariardı aşağıya,
Atlar ve el edelerdi tren'e, trendekilere.
Özeiiikle de trendlere. . . .
B u göğüsleri yıldızlı. Mavi şapkalı adamları ne çok sevi­
Tren Sivas'a doğru giderdi, Onlar Tohma'da kalırlardı.
Rayların üzerinde yürüme yarışması yapar, kaybedene
eşyaları taşıma cezası verirlerdi. Demirköprüden geçer, ko­
nacakları uygun bir yer ararlardı. Bu yer; çoğu kez o yıllan­
mış, yaşlanmış, göğsü mağaralaşmış karasöğüdün dibi olur­
du.
Her şey geçen yaz l:ııraktıkları gibi miydi? Trenyolu, köp­
rü, köprünün dört gözü, çayırın üst yanındaki köy, köyün e­
teğinde otlayan hayvanlar, leylekler, çay kuşları, kurbağalar,
köylü çocukları. . .
Ve Tohma . . .
Her zamanki gibi berrak, temiz . . . . Yayılmış koca düzlüğe,
Fırat'a doğru akıp gidiyor. Bölünüp parçalanıyor, kimi zaman
çalıların arasından, sazlıkların içinden süz01üyor, kimi zaman
derlenip toparlanıyor, derinleşiyor, çoğalıyor, çayırların, yılgın­
ların, bostanların dibini oyuyor, uçurumlar yaratıp, yarları de­
viriyor, kimi zaman da kaç selvi boyunda koca bir göl oluyor,
değirmen taşı gibi dönüyor ne bulursa üstünde, altına alıp di­
be vuruyor.
Demiryolu köprüsünün altı bqyle bir yerdi. Hiçbir zaman
öğrenemediler bu.ranın derinliğini. Ne çok bahse tutuştular da
kazananı belli olmadı bu bahsin . . . Çünkü o derinliği ölçecek
bir ölçü bulamadılar . . .
Köylü çocuklarına sordular da başka bir gerçeği öğrendi­
ler. Çayın, çaydaki gölün, köprünün altının derinliği bahardan
bahara, selden sele, yazdan yaza değişir . . . . Buradan alır çay;
taşı, toprağı, çakılı, şuraya buq:ıya vurur, burayı oyarken, şu­
rayı doldurur, yukarılardan alır getirirken, buralardan alır gö­
türür.
Çay oynaktır.
Çay tuzaktır.
Çay bulanıktır. Çay karanlıktır.
Çay bilindiğince dost, bilinmediğince düşmandır.
Çağlayan çay hep aynıdır da, kalleş olan durgun çaydır.
Ne tuzaklar, uÇurumlar, anaforlar taşır.
Her defasında yeniden keşfetmek gerekir, akşamdan
sabaha değişmezse eğer. . . Deniz öyle midir oysa ... ?
Denizi henüz tanımıyorlar ki . . .
Tahmin işte . . .
Çaylar her şeyi taşır d a denize, kalleşliği taşıyamaz.
Çaylar merettir,
denizler mert. '
Önce çalı çırpı toplarlar, sonra iri yarı üç taş. . . Ocak ku­
rup ateş yakarlar . . . Et kendi suyunda kavrulurken, onlar çay
boyundaki bostanlara dalarlar. . . . Domates, biber, patlıcan,
soğan . . .
Köylüler n e derler onlara; bostan sulayan, çapa yapan
köylüler:
"Hoş gelmişsiniz, hoş gelmişsiniz . . .•
"Az aldınız . . . Daha alın, daha alın . . .
"
O köylüleri hiç unuturlar mı? Hatıriarını yabana atarlar
•
mı?
Sebzeleri Tohma'nın suyunda yıkar, bıçakla doğrar, etin
üstüne boca ederler . . . . Taneerenin başında Abbas bekler. . . .
Ötekiler soyunur, çamaşırlarını dallara asar, atarlar
kendileri n suya . . . .
En yukarıdan başlarlar . . . . alır onları su, evire çevire, devi­
re devire, köprünün ayağına vurur. . . Öğrendiler ya köylü ço­
cuklarından, nereler tehlikeli . . . . Ona dikkat eder, akar gider­
ler. . . Ocak orda kalmasa, yemek orda kalmasa, giysileri orda
kalmasa akıp gidecekler Fırat'a . . . .
Kıyıya çıkar, yeniden başa dönerler. . . .
 Köprünün ayağına önce kim ulaşacak? . .
Adalesi en güçlü, olan mı?
Boyu en uzun olan mı?
Hasan keşfetmişti:
Çağiayıp akan çayı en iyi kullanan
Hep o birinci oluyor, bunu da ötekilere söylemiyordu.
Köylü çocukları durur mu.
Onlar köprüden, köprünün en üstünden, trenin boyundarı
da daha üst yerden, aşağıya atlama ustası. . .
Mandaları Tohma'da serinlerken, b u şehirli çocuklarına;
onların da söyleyecek sözleri olsa ger� k . . .
Çıkarlar köprünün en üstüne:
Cıv, cıv, cıv . . . . çivi gibi çakılırlar suya . . . . Manda gönü gibi
esmerleşmiş, sertleşmiş, beton çivisi gibi yontulmuş, Yaşadın Mi
sivrilmiş bedenleri suya bir girer, bir çıkar . . . Geride ak kö­
pükler kalır sadece. Onlar kulaç atıp kenara yüzerken, ak
köpükler, akar gider bir bir. . . .
Onlar cesaret edemezler en üstten atlamaya. . . Önce Güzel dediğin gelcek günlere
alttan ve alttan alttan . . . . Sonra bir basamak üstten ve üstten
üstten. . . . Önce Muharrem korka korka atlar, ötekileri de Bir çiçek taktın mı?
yönetir, yönlendirir. . . . Başlarına bir hal gelse; demezler mi
"Sen bunlardan büyüksün . . . Işte o abilik duygusu ile; "yemek
pişti mi" diye soran, "o tehlikeli yerden uzak durun", "göğ
domatesleri koparmayın", "çitleri devirmeyin", "Suda bir­ Karanlık dediğin gökyüzüne
birinizin üstüne çıkmayın" diyen hep odur. Öbürleri de bunu
bilir ve onu dinlerler. Bir mum yaktın mı?
Yemek pişince çökerler başına . . . .
Kaşıklar dalar çıkar. . . . .
Nice sonra, köylü çocuklarını buyur etmediklerini anlar,
utanır beklerler. . . .
·
Geli�in dediğin toplum için
Köylü çocukları gelmezler.
Hiç çocuk avuttun mu?
"Sağolun biz tokuz" derler. . . .
Yine d e etin kokusu sarmıştır her yanı. . .
Içlerinden e n büyüğü, bütün öteki çocukların d a adına ve
yerine, bir kere uzanır tencereye . . . . Bir et parçası alır çıkar. . . . Hürmetle andığın ya§lıya
Kaşığın ucundaki bu et parçasında en küçük köylü
çocuğunun gözü kalmıştır! . . . . Bunu hemen anlar büyük ço­ Uyurken battaniye attın mı?
cuk . . . Küçük utanır ama: bir kez ağzını da açmıştır . . . . Köylü
çocukları, ayıp olmasın, kibirlilik, büyüklülük olmasın diye, bu
şehirli çocukları ri. sofrasına bir kere de ols:;ı uzanmış
olmanın, bir davetin gereğini yerine getirmiş olmanın Büyümesini istediğin ye§il yaprağa
rahatlığıyla geri çekilirken; tencere içinde savaş yeniden
başllmn konuşursa aç kalır. Bir kez olsun baktın mı?
Tencarenin dibini sıyıranın nişanlısı güzel olur. Bulaşığı
karnı önce dayan yıkar. . .
Kimsenin karnı doymaz;
Bulaşı ğı kimin yıkayacağını da Muharrem belirler . . . Bitmesin dediğin sevgiye
Eve geri dönme zamanını onlar belirlemez. B u kez de,
Sıvas'tan Malatya yönüne gelecek akşam postası belirler. . . Bir damla ya§ akıttın mı?
O zamanı ise Muharrem kollar . . . .
"Haydin çocuklar tren saati yaklaştı" derdemez,
kapkacak toplanır, üstbaş giyilir, ateş söndürülür, bir şey
unutuldu mu diye sağa sola bakılır. Köylü çocuklarıyla · Sevgisiz ya§ayamam dediğin o sevgiyi
vedalaşılır, ama onlara asla söylenmez buraya biletsiz
geldikleri ve yeniden öyle dönecekleri. . . . Bir kez olsun tattın mı?

Fatma YUMULGAN
Durağa gelince başlarlar treni gözlemeye . .
Uzun Yazıhan ovasının bir yerlerinden dumanı yükselen
yorgun posta yanlarına gelinceye dek; işe başlamadan önce
iişe başladılarsa ilk hafta sonu buraya nasıl geleceklerini
konuşurlar. Konuşur, kararlaştırır, o sevinçle atlarlar trene. . . .
Kondüktör görmeden,
Köylü çocukları anlamada n . . .
Okuyup büyüdüklerinde, yıllar sonra bir gün yolları
Tohma'ya düştüğünde gördüler ki;
Tohma; Tohma köprüsü, o kara söğüt, selviler, yılgıiılar,
köylüler, bostanlar, kuşlar, kurbağalar, sazlar, çakıllar,
gözeler ve gözler, anılar ve an'lar, her şey, ama her şey,
Karakaya Baraj Gölünün altında kalmış . . . . .
N e kötı:ı.

57
Yıldız Güneesi
2 Ağustos Çarşamba
Şimdi d üşündü kçe gülümserim. Eskiden. . . çok
eskiden yazarlığa yen i başlad ıkta şöyle d üşünürd ü m.
Edebi sorunları ciddiyelle ele alacağ ı m . . . yazıları m la
insanı etkileyeceğim. . . sorunlar çözümlenecek. Yazı­
larım çıkt ı kta bir iki derken, baktım ses soluk yok . . .
kimse aldırmıyor. Dur mur. . . bugün yarın derken bir­
kaç yıl sonra anlad ı m durumu. Kültür d ünyası kara de­
likten beter. . . ne yazarsan. . . nası l yazarsan yaz, bü­
tün yazılanları . . . bütün söylenenleri sessizce. . . mi­
lim etkilenmeden emiyor. Yı llar sonra bugün şunu söy­
lemeliyim. Yazd ı klarımdan söylediklerimden ötürü şu
bu etkilenecek diye bir beklentim yok. Yazd ı klarım­
dan. . . söylediklerimden ötürü herhangi bir sorun da
çözü mlenmedi. . . çözümlenmeyecek. Türkiye'de kimi
durumlar olmasayd ı , bunu, bütün bütün beceriksizliği­
me verir, yazarl ı ğ ı b ı ra k ı rd ı m . Sözgelimi bu yıl Orhan
Kemal Roman. Ödülü, Seçici Kurul toplanmadan . . . bu
konuda oylama yapılmadan Necati Cumali'nin Viran
Dağlar adlı romanına verildi . . . Bütün bunları nerden
mi biliyorum Orhan Kemal Roman Ödülü Seçici Kurul
üyelerinden Semih Gümüş yazdı da ordan biliyorum.
8ütün bun lardan sonra şöyle olması gerekird i . . . Kül­
tür insanları bu olayı tek tek kınamalı. Kültür örgütleri
aya klanmal ı . . . Necati Cumali, ödülü geri çevirmeli.
Tabii bunların hiçbiri olmad ı . Bu d urumda tabii yazar­
l ığı bırakmıyorum,
Şunu da düşünüyorum. Avrupa bizi pek çabuk etki­
liyor. Söz gelimi, Fransız ya da Ingiliz yazarı olsay­
d ı m , Orhan Pamuk'u eleştirdim diye bütün gazetele�
benden söz ederd i . . . mutlaka. Geçen g ü n b i r ingiliz
Orhan Pa m u k'u eleştirdi . . . Islamcı gazeteler bile bun­
dan söz etti .
Yaza rlı ğ ı bırakmamamın bir nedeni de şu. Hadi
ben im yazı larım kimseyi etkilemeyecek derecede
kıytı rı k. Peki Afşar Timu 9in'e ne demeli. Afşar
Timuçin, fransız olsayd ı . . . Insancıl Fransa'da yayı ıi­
lansayd ı , inanın Timuçin'in her yazısı Türkiye'de sorun
olurdu.
Etkilenme dendikte kimileri bunu bir zayıfl ık sa­
yar. . . "ben kimseden etkilenmem" der. Selim i leri bir
tarihte eleştiriler için "vız gelir, tırıs g .i der" dem işti. Ay­
nen böyle. Vız gelir, tırıs gider. Şaş ırmışt ı m . . Bana
geldikte, ben, herhalde çok zayıf biriyi m . . . çünkü he­
men etkilenirim. I nsanlar. . . rom anlar. . . öyküler. . . şi­
irler. . . şarkılar. . . olagelenler hep etkiler beni. Hiçbir
durumdan etkilenmeyeı:ılerden reca etsem, nasıl etki­
lenmediğinizi yazın desem , etkilenip yazmazlar.
Bütün bunları, şunun için yazd ı m . Hani şu Orhan
Cengiz GÜND0GDU
Kemal Roman ödülü var ya. . . Semih Gümüş'ün se­
çici kurul üyeliğinden çekildiği. . . Bu konuda Gerçek
Sanat'a Geçersizdir diye yazı yazm ıştı m. Bir beklen­
tim. .. şu bu etkilenecek d iye bir beklenti m yoktu. Ya­
n ı l m ı ş ı m . Bir insan . . . bir kişi etkilenmiş Ruşen Hakkı.
Kocaeli gazetesinde Gü nce'sinde benim Geçersizdir
adlı yazı mdan söz etmiş. Ben im için "Doğru bildiği
şeyleri, y ı l lardan beri "birileri kırılır m ı acaba? endişe­
sine kapılmadan söyleyen ve yazan Cengiz Gündoğ­
-d u" demiş. Yazım için "Keşke bu yazı nın tümünü oku­
yabilseydiniz. . . " demiş. Sevindim. Sağo l Ruşen Hak­
kı. Um utsuz g ünlerirnde seni d üşüneceğim. Ben i de o­
kuyan var. . . benden de etki lenen bir insan var diye­
· ceğim. Canım s ı kı ld ı kta . . . umarsızl ı kta çıkarıp çı ka­
rıp yazı n ı okuyacağım.
3 Ağustos Perşembe
Coşkun Buktel oyun yazarı . . . oyunlarını okuma­
d ı m , estetik değerini bilmiyorum. Coşkun Buktel'in ti­
yatro üstüne yazı larını okud u m . Her yazısında mutla­
ka hakaret var. Birkaç yıl önce arkadaşlar Coşkun
Buktel'in insancıl'da da yazmasını istediler. "Aman,
dikkat edin. Buktel'in hakaretsiz yazısı yok" dedim.
Bizde tartışmada ilk başvurulan yöntem aşağı la­
ma. . . hakaret. Sözgelimi Fettullah Gülen'in hiçbir gö­
rüşüne katılm ıyorum. Gülen'in bütün görüşleri . . . dü­
şünceleri hata l ı . Ama ben bu kişiye "Fetuş, diyemem.
Kendilerine radikal isla mcı d iyenleri Fettullah Gü len'e
"Fetuş"diyor.
Coşkun Buktel'e geldikte. . Yeni Yüzy ı l'da yine
hakaretli yazı ları yayınlad ı . Hakarete uğrayanlardan
Y. Kenan Işık, bugün Yeni Yüzyı l'da Coşkun Buktel'e
"siz çöpl üğünüze dönün" diyor. Bu hakaretli sa ldırı larla
işin hakikatı örtülüyor Şimdi o hakikatı göstermek isti­
yoru m.
Tü rkiye, sistemden kaynaklanan despotik kültürün
kuşatmasında. Bu ü l kede yüzqe bin beşyüz haklı oldu- ·
ğunuz bir sorunda bile haksız duruma düşersiniz.
Çünkü sizin haksız düşmeniz sistemin gereğ idir. Bu
d urumda büyük çoğunluk edilgin leşir . . işi Allaha ha­
va le eder. ki m i katil olur. . . kimi dağlara çı kar. Bu ay­
nen sanat ortam ında da böyledir Bir örnek. Telif ya­
sası konusunda Yazarlar Sendikası'nda n�. . Yayı ncılar
Birliği'nden ayd ı nlatıcı hiçbir bilgi alamadım. Günlerce
a ra d ı m . . . tıs yok. Napmak gerekir, bi lemiyorum. Altı
üstü bilgi verecekler. Yok. Şöyle yapmak gerekiyor. Bu
örgütleri basaca ksın. Yöneticilere bir güzel sopa çeke­
ceksin. Mahkemeye verseler bile yarg ı ç, inanın şöyle
der. "Gündoğdu, siz bunları az dövmüşünüz."
58
 i nanıyorum . kesinlikle inan ıyorum Coşkun
Büktel, tiyatroda çok haksızlığa uğra d ı . Sorununu an­
latmak için uğraştı. . . didindi . . . kanter içinde kal d ı .
Belki s i n i r sistemi b i ! e bozuldu. Sonunda zıvanadan
çıktı. Şimdi iki kelimede bir hakaret ediyor.
Tiyatroyu bu yüzden bıraktım. Yoksa şedit bir cani
olabilirdim.
8 Ağ ustos Salı
Gün ler geçip gid iyor. . . i nsancıl'ın kapa ğ ı nda
yaptığ ı m ız değişiklik beğen ildi. önceki kapağ ı n biçimi
bir sıkışıklık duygusu veriyordu. Buket'in yaptığı yeni
ka pağ ı m ız i n sancı l'a rahatl ık getirdi. . . Amac ı m ız,
in sancı l' ı güzelleşti rmek . . .
Dizgi hatalarına geldikte. . . Eskiden 64 sayfada
ortalama 40 dizgi hatası olurdu. dizgi hataları n ı ağus­
tos yayı sı nda 1 0'a indirdik. Bunun üstünde ciddiyeile
duruyoru m. Ağustos sayısında içinden çıkama d ı ğ ı m
b i r dizg i hatası Z i h n i Anadal'un yazısında. "Koğuşu­
muz hapishanen i n en üst katı nda", 'Koğuşumuz hapis­
hanenin ün üst katı nda" olmuş. Bunu a raştırd ı m . Diz­
ginin ilk aşaması ndan son noktaya kadar durumu ince­
ledim. En hep ün diye gitmiş. Bütün aşamalarda gö­
remediğimiz bu ün, derg i basıld ıktan sonra, sayfayı
çevirir çevirmez, tatsız bir sırıtışla "Ben burdayım" d i­
yor. Sanki i nsancıl'da bir mikrop var. Bu mikrop, her
türlü aşı ya. . . her türlü ila ca direniyor. . . günü, saati
geldikte, zeh irini i n sancıl sayfalarına b ı rakıyor.
Bu mikrobu öldürmeliyiz. . . mutlaka. . . bu mikro­
bu yoketmeliyiz. . kesinl ikle. Ş u n u söylemeliyim. Her
türlü hatayı. . . her türlü yaniışı gülümseyerek dinleye­
bil iyorum. . . hoşgörülü davra nabiliyorum. iş, insan­
cıl'a geldikte durum değişiyor. insancıl' ı geciktirici . . .
bozucu e n küçük bir hata bile beni m üthiş sinirlendiri­
yor. . . hiçbir gerekçeyi kabul etmiyorum . . . hatayı ya­
pana düşman d iye bakıyorum. Neden böyle. Bunu dü­
şündüm dün, içimi kolaçan ettim. insancıl , çok ciddi
düşmanca tavırlarla karşılaştı beş yılda. Engeller . . .
köstekler. . . dedikodular. . . haksızi ı kiar. işte bütün
bunlar beni etkilemiş. . . her biri tatsız bir a n ı olarak
belieğime kazınmış. Bir hatada. . . bir lagarl ı kta, bel­
Ieğime kazınan tatsız a n ı lar, zincirleme bir tepkiyle .
nükleer bomba gibi bilincirnde i nfila k ediyor. . .
Hem bugünün insa n ı na. . . hem geleceğe karşı so-
rumluyuz. Bundan ötürü , ciddi. . . disiplinli çalışmak
zorundayız.
Günler geçip gid iyor. . Günler geçip giderken
Halit Ziya Uşakl ıgil'in Saray ve Ötesi adlı eserini oku­
dum. Halit Ziya'yı okurken, acaba dedim, tarihten niye
ders almıyoruz. Bu sabah, Hegel'in Tarihte Akı l adlı
eserine başla d ı m . (Türkçesi Önay Sözer. Kabalcı Ya­
y ı nevi. istanbul 1 995) Hegel şöyle diyor
"Hükümdarlardan, devlet adamlarından, halklardan,
tarih deneyinden ders almaları istenir. Ama deney ve
tarihin öğrettiği de, halkları n ve .hükümetleri n h içbir
zaman tari hten bir şey öğrenmedikleri, bunlardan a l ı­
nabi lecek derslere göre davranmad ıklarıd ır."
Hegel, bunu bir eksiklik diye söylemiyor. Bir an­
lamda tarihten ders alınamaz, "Her bir dönem, her bir
halk, öylesine kendine özgü koşullar·; içindeki tarihten
ders almak söz konusu değil.
Doğru. Mill iyetçilik, daha elli yıl önce dünyayı kasıp
kavurd u . . insan l ı ğ ı kan revan içinde b ı raktı . Tarihten
ders al ı nabi lseydi bugün Tü rkiye'de birçok insan m i lli­
yetçi liğiyle övünmezd i.
59
1 4 Ağustos Pazartesi
Türkiye'yi sarsak kişilere benzetiyorum. Sarsak ki­
şi, konuşurken beş dakikada on hata yapar. . . on ha­
tayı d üzeltirken on hata daha yapar. Sarsak kişi sofra­
da bardağa su koyarken bardağı kırar. . . kırıkları
toplarken elini keser. . . kanı durdururken yemek ta­
bağ ı n ı kucağına düşürür.
Ben, kendimi . . . dünyayı bildim bileli, Türkiye'yi
yöneten kapitalist sın ıf, tek bir sorunu çözemedi. Sar­
sakl ı ğ ı n son örneği Telif Hakları Yasası. önce şu. Biz­
de yasaların dili son derece bozuktur. Çünkü bizde
dil. . . anlatım bilinci sıfırd ı r. Dış dünyanın gerçekliği
dille nasıl anlatı l ı r. . . bir durum nasıl d isipline edilir . . .
böyle bir sorun yoktur bizde. Bundan ötürü söylenen
her söz. . . yazılı her madde türlü anlamlara gelir. Ama
bu anlamların maddeyle ilişkisi yoktur.
Yeni çıkan Telif Yasası önce bu açıdan sa kat. Ay­
rıca bu yasa , kitabı metalaştı rman ı n soyut bir belgesi.
Yasa hep "eser sahibi'ni koruyor. Yasada 'eser sah ibi"
tıpkı "gayrimenkul sahibi" Gayrı menkullerde, mülkiyet
ancak tapu kaydıyla değişebilir. Burda tapunun yerini
noter alm ış. Buna bütün yazarların. . . bütün şairleri n
şiddetle karşı çıkması gerekir. Çünkü hiçbir yazar,
hiçbir şair meta üreticisi olmayı kabul etmemeli. Ama
bunun çok saf bir dilek olduğunu biliyoru m . . . çünkü
bu yasa sanatta star sistemini yasallaştı rıyor. . . genç
insan ı n . . . sistem d ı ş ı insa n ı n önünü kesiyor.
Sarsak sosyal demokrat, korsan yayı ncılığı önle­
yeceğim derken, yayı ncılıkta tekele yol açıyor. Türki­
ye'de sosyal demokrat, dünya kültüründen . . . Türkiye
kültürden yoksun. Cahil. üstelik utanmaz. Sivas'ta 37
insan bunların döneminde katledildi. Uğur Mumcu . . .
Onat Kutlar. . . Musa Anter bunların döneminde katle­
dildL Köyler boşaltı ldı . . . insanlara d ışkıları yedirildi . . .
kimliği belirsiz kişilerle yüzlerce insan öldürüldü. Bun­
ların kılı bile k ı p ı rdamadı. Dört yıl boyunca, insan için
tek bir iş yapmadılar. Et işinde. . . buğday işinde bü­
yük vurgunlara meydan verdiler. Hangi işe el atsalar
bozdular. . . işin cılkı n ı çıkardılar. Bütün bunlar yet­
mezmişcesine şimdi kültür dünyas ı n ı n cılkını çıka ra­
caklar.
Bunlar doğru dürüst sosyal demokrat bile olamadı­
lar. Sarsakl ı ğ ı aşamadılar. Sarsak Türkiye'nin sarsak
·
sözde demokratları oldular.
Peki ama neden böyle. Kapitalist s ı n ıf, samirniyetle
tarih in bittiği ne inanıyor. Bütün ü rünler. . . bütün hiz-
metler metalaşacak. . . bu metalaşma böyle sürecek . . .
hep. Kapitalistler, insani hiçbir sorunu çözemiyor . . .
bastırıyor. Sosyal demokratla r da tarihin bitliğine sa­
niimiyetle inanıyor. . . ama sorunları n ı çözmeye çalı­
şıyor. Telif Yasası bunun bir örneği. . . Korsan yayı n­
cılığı önlemeye çalışıyor. Insanın sömürüldüğü bir
sistemde mümkün değil korsancılık önlenemez. Kor­
sancılık, törpülenmesi gereken bir çıkıntı değil . . . in­
sanın sömürüldüğü bir sistemin olağan işi. Sarsakl ı k
burda başl ıyor. Korsan yayı ncılık için "üç aydan bir
yıla kadar hapis ve 300 milyon liradan 600 milyon lira­
ya kadar ağır para cezasına hükmolunur" dedikte, in­
sanların suç işleyeceğini baştan kabul ediyorsun. Peki
ama bu insanlar neden suç işliyor.
Sen, değeri paraya orantı layacaks ı n. . . kimin çok
parası varsa o değerli sayı lacak. . . böyle bir sistem
kuracaksın. . . sonra insanlar neden para için "suç" iş­
liyor diyeceksin.
 Sarsaklık burda başl ıyor.
18 Ağustos Cumartesi
Dün hapishaneye gittik. . . Bayram paşa'ya. Berr,
Sedat Y ı lmaz, Sedat'ı n kız kardeşi Dilek, Berrin. Daha
önce gitmeliydim. Ama üzülürüm. . . sinirlanirim diye
kayg ı l ı yd ı m hep. Sinirin dürtüklediği söylenen tansiyon
vurgunu va r bende. Sinirlenince. . . üzülünce tansiyon
çı kıyor. . . kulaklarım zonkluyor. . . daha ötesi kan bo­
şanıyor burnumdan. Kan boşanması iyi . . . rahatl ıyo­
rum o zaman. Işte böyle bir hayat. . .
Sed at, öğle üzeri geldi. . . düştük yola. Sed at. . . ne
güzel delikan l ı . . . Ben yorulmayayı m diye hapishane­
ye girişte bütün işlemleri yaptı. Takrl d r m Sedat'a "Sen
bu işi iyi bel lemişin" dedim.
Birçok yerde ellendi k. . . yoklandık. . . ev adresle­
rımız. . . a d ı m rz. . . soyadımrz. . . imza m ız alın d ı. So­
nunda görüş yerine vard ı k . . . Songül'e haber sald r k.
Bu ara bir bakt ı m görüşe gelenlerin birçoğu tan ı d ı k,
"Hoca m" diye geldiler. Cigaralarımrzr yaktı k. . . konu­
şuyoruz. Hep tan ı d ı k. Songül geldi dediler. Songül. . .
gülümser yüzlü güzel insan. . . Cuma Ş at'la d a tan ış­
tr m. Hapise girmeden önceydi. Songüllerde yemek yi­
yecektik. Berrin Taş, bunu hatırlattı. "Yemek çağrınr u­
nutmadık" dedi. Güldük.
Onca tatsrzl r ğ ı n içinde gülebilmemize sevindim.
Sistemin adamları naparsa yapsın gülme duygumuzu
köreltemiyor. Onca eziyetin içinde gülüyoruz. Bu, sis­
temin adamları n ı krzd ı rıyor.
Cuma Ş at. . . yiğit bir insan . . . gözlerinden . . . ba­
kış ı nda n hissettim bunu.
Sonra Sedat'r n kardeşini bekledik. Sonunda geldi.
Görüş hücresine girdikte bir baktı m. . . teli n öte yanı
dolu. Ziya Ulusoy'la tanıştı k. . . Bir yiğit de U lusoy . . .
"Bir isteğiniz var m ı • dedim . "Var" dedi Ulusoy.
"Konuşalım" Konuştuk. •insancıl'ın önem l i bir iş yapı­
yor" dedi. "Kimi konularda farklı düşünsek de a macı­
mız bir" dedi. Ulusoy'un bu sözüne pek sevindim.
Şuna gördüm, insancıl dikkatle okunuyor. . . dik­
katle değerlendiriliyor. Benim için de güzel sözler söy­
ledi Ulusoy. "Sen dönmedin Cengiz a bi" dedi.
Işte benim ödülüm bu. . . insan için m ücadeleden
dönmedim . "Bütün zihni kuwetinle insan için mücade­
le edeceksin. . . insana ekmek borcunu ödemeye çal ı ­
şacaksı n" diyen annemin, Ziya Ulusoy'un söylediklerini
duymas r n r isterim. Herhalde bizlere "Berhudar olun o­
ğulcuklarrm" derdi.
Benle görüşmek isteyenler varm ış. Tabii hapisha­
nede benle görüşmek isteyenler olabileceğini düşün­
memiştim. Dergi'de birine sözüm vard ı . Bunun için bi­
raz erken ayrı l d r k.
Görüş yerinde bir çocuk ka na kana ağl ıyordu. Ab­
las ı n ı n yanına gitmesine. . . abiası nı kucaklamasına . . .
ablas r n r öpmesine izin vermemişler.
Çocuk ağiatan sistem iflah olmaz.
21 Ağustos Pazartesi
Cumartesi günü Beksav'da bir panel vard ı . Sos­
yalizm Ve Aşk. Konuşmacılar Deniz Turkali, ben ,
Sezai Sarroğlu. Baştan şunu söyleyeyim. Çok konuş­
maer i r panellere katılmak istemiyorum. Panel olursa
tam kaşrt görüşlü biriyle olmal ı . . . üstelik o karşıt gö­
rüşlünün yerinde. . . karşıt görüşlünün yandaşları n ı n
çoğunlukta olduğu b i r yerde. Sözgelimi aşkı redde­
den . . . Sanatta Star Sistemini kabul etmeyen. . . so s-
60
yalizmin bittiğini söyleyenlerle tartışmak isteri m . Sa­
natta Star Sistemi yürütücüleriyle kendi yerlerinde. . .
kendi okurları önünde. . . kitapları nda insani aşkı
yerlebir eden Demir Özlü'yle. . . Selim l leri'yle. . . ro­
manda Yakup Kadri'ni n. . . Hal it Ziya'nın çok gerisinde
kalan Orhan Pamuk'la . . Bunun d ı şındaki panellerde
yaln ızca görüşümü belirtiyorum. Beksav'da da böyle
oldu.
Panelierin önemli bir sakı ncası şu. Dinleyen, tabii
belli bir düşünceyle geliyor. . . Ne kadar konuşursan
konuş pek etkili olmuyor. Çünkü dinleyen kapa n ı yor.
Oysa ben, konferanslarımda saatlerce konuşmuyo­
rum. . . tam tersi, dinleyeni konuşturuyorum. dinleye­
nin kapanmasına fı rsat vermiyorum.
Peki Beksav'da panel başarı sız mıyd ı . Hayır. Ba­
şarr lryd ı . iki açıdan. Birincisi, marksistlerin aşkı ko­
nuşması. Panelden sonra ismet Kemal Karadayı söy­
ledi. "Bu mücadeleyi Gündoğdu başlattı." 1 7 yıl süren
milimetrik. . . kararl ı bir mücadeleden sonra
marksistlerin aşk paneli yapması son derece önemli.
Panelde de söyledim. Marksistler her sorunla ilgilen­
mek zorunda. Sözgeli m i , i ntihar. . . yaşlı l ı k. . . eşcin­
sellik. . . çocuk. . eğ lence. . . ölüm. . . trafik. . . spor. . .
moda. . . Daha birçok sorun için durmaksızın panel­
ler. . . konferanslar düzenlenmeli . . . insani her sorun,
liberallerin burjuvaların elinden alınmalı. Bu açıdan
bakt r kta Beksav'ı kutluyorum . Birinci açı bu. ikinci a­
çıya geldikte. Çoğunluk aşkı doğal bir duygu sanryor.
Aşkı, doğal değil, kültüreldir. Insanın dört temel baş­
kald ırısı vard ı r. 1- Pratik Başkald ırı. 2- Estetik Baş­
kald ırı. 3- Felsefi Başkald ı rı . 4- Bilimsel Başkaldırı.
Aşk, estetik başkald ı rı işinde estetik yaratrm. Bu
başkaldırının insani. . . güzel olabilmesi için öbür baş­
kald ı rıların ciddiyetle kavranmasr gerekiyor. Çünkü in­
sanlaşma süreci ancak böyle başlar. . . Spartaküs'e. . .
Paris Komü nü'ne. . . Newton'a. . . Platon'a . . . Vival­
di'ye 1 9 1 7 Sovyet Devrimi'ne. . . ltri'ye. . . Münir Nu­
rettin'e. . . bana ne diyemeyiz. Dersek insanlaşma sü­
reci m iz durur. . . püsürük aşkların içinde heder oluruz.
Aşk, bilinçle. . . akılla doğru orantr l ı d ı r.
Panel'in bence en eğlenceli yanı şu oldu. Bir hanım
"Bencileyin birini sevgili olara k düşünemeyeceğini" ya­
ka silkerek söyledi. Buna sevindim. Bunu söyledim.
Ben , milimetrik aşkı savundu m hep. . . Paris Komü­
nü'ne anlam verebilen . . . Varlin'in ölümüne üzülen . . .
insanl ı ğ ı n daha güzel bir dünya ütopyası için temel
dört kanalda mücadeleyi hisseden . . işte ancak böyle
biri ciddi aşklar yaratabili r. . sevgilisine kelepçe takr­
l r rken, içi yerlebir olurken gözünü kı rpmayan . . . r l r k bi­
ra içmeyen . . . DGM'de sevgilisinin duruşma saatini
beklerken, "Uyan art ı k uykudan uyan, uyan esirler
dünyası" diye içten içe bir türkü tuttura n . . .
Beksav'a geldikte. . . tam adı şöyle, Eğitim-
Estetik-Kültür-Sanat Araştırmaları Vakfı. 12 Şubat
1 995'de etkinliklere başla m ı ş. Fotoğraf, satranç, tiyat­
ro, şan, resim, ha lkoyunları nda kurslar veriliyor. Re­
sim galerisi'de var. Film de gösteriliyor. Güzel . . . te­
miz bir kateteryası da var. Beksav'r n başkanı emekli
eğitimci lsmail Sarıoğlu. . . Halkla ilişkiler Müdiresi
şair arkadaş ı m ız Suna Aras.
lsmail Sarıoğlu, tane tane konuşan. . . n e söyleye­
ceğini bilen kararlı bir insan.
Bu tür kuruluşlarda telefonla birini arad ı kta bula­
mazsrn, bı raktığ ı n not bir işe yaramaz. Kimse seni a­
ramaz. Beksav'da bu sorun çözümlenmiş. Bu,
 Beksav'ın ciddiyetini gösteriyor.
Ele aldığı işi ciddiyetle kavrayan başarı l ı olur.
Beksav başarılı olacak.
23 Ağustos Çarşamba
i nsancıl Antakya Temsilciliği'nin Can Yücel Şiir
Gecesi'ne Emniyet M üd ürlüğü izin vermiyor. Bana
gönderilen kağ ı d ı n başında şöyle yazıyor. "T. C. HA­
TAY VALi LIGi . il Kültür Müdürlüğü Kültür M erkezi M ü­
dürlüğü" işte bu kağıtla Kültür M üd ürü Hasan Elaçık.
"ll Emniyet M üd ürlüğünün 8 Ağustos 1 995 gün ve
92/539 sayı l ı yazılarında yapılacak etkinliğin Emniyet
Müdürlüğünce uygun görülmemiş olduğundan, onayın
iptali hususunda olurları n ızı arz ederim" diye Vilayet'e
dilekçeyle başvuruyor.
Güldüm. Türkiye'nin Hatay ili Kültür Müdürü kültü­
rel etkinliğin iptali için dilekçe yazıyor. Hatay ili Kültür
Müdürüne tarihten bir örnek veriyorum. Abdülhamit'in
Kültür Müdürü, Halid Ziya Uşaklıgil'in Kırık Hayatlar
adlı roman ı n ı g üvenlik nedeniyle sansürlüyor. Roman­
da sansürlenen kimi kelimeleri buraya alıyorum. Gizli
gizli yaşayan-damadı n ı-inkılap-erkek-baba-feragat-bu
mahrem yalnızl ı ğ ı n a rasında.
Bu sansür Abd ülhamiti kurtarmad ı . Kırık Hayatlar,
daha sonra sansürsüz yayı nlandı. Bütün bunla rı biliyor
mu acaba Hatay Ili Kültür M üd ürü .
30 Ağustos Çarşamba
Yağmurlu bir gün. . . Sabah dergiye gelirken çok
ısland ım. önce bir saçak altında yağmurun dinmesini
bekledim. Baktım dinmiyor. . . yürüdü m . . . hadi ı slat
dedim. Dergiye gelene kadar ısianma d ı k yerim kalma­
dı.
Geçen hafta Antalya'ya gittik. . . ben, Berrin Taş . . .
Pelin. Ansan'dan çağ ı rd ı lar. . . Antalya Sanatçılar
Derneği. Ansan'ın g üzel bir yeri var. . . bahçeli. . .
salonlu. Turgay Değirmenci, Yunus Yaşar, Ahmet Tu­
ran derneğin yöneticileri. Düzenli etkinliklerle kültürel
bir mücadele veriyorlar. Ben 25 Ağustos cuma günü
· Sanatta Star Sistemi'ni anlattım.
Önce şunu söyleyeyim. Antalya'yı sevmedim. Sı­
caktan soluk alamıyor insan . . . sereserpe dolaşamı­
yor. . . doğru d ü rüst uyuyam ıyor. Tatsız bir durum. Bu
tatsızl ığa karş ı n g üzel insanlar var Antalya'da.
Ansan'ın yöneticileri, Metin Demirtaş, Neşe Karel, Nuri
bey , Abdullah Şanal, Zehra Güvenç. . . tabii bizi
hiçbir zaman yalnız bıra kmayan yolarkadaşlarım ız.
Konferansa geldikte. . . Bilinen. . . klasik. . . saldı­
ran . . . Sanatta Star Sistemini yerden yere vuran bir
konferans değildi. Yine de tartışmal ı oldu. Ama bilinir,
her konferansımda yer yerinden oynar, öyle değildi. . .
belki s ı ca k etkilemişti beni. Yine d e kafalar karıştı. Bir
dinleyen söyledi. "Kafa m ız karıştı" dedi, sevindim.
Nuri Beyle, sanatta star sistemi sanatç ı ların gele­
ceğini tartıştık. Nuri Bey, onların geleceğe kalmaya­
cağ ı n ı söyledi. Benim için bu önemli değil. . . onlar
geleceğe kalabilirler. Selim ileri . . . Adalet Ağaoğlu . . .
Enis Batur. . . Orhan Pamuk. . . Hulki Aktunç, ben,
bunlar okunmasın da demiyorum. Söylediğim şu.
Bunlar, kapitalist sınıfın estetikçileri. Buna h iç itirazım
yok. . . olabilirler. Benim itiraz ı n şuna. Bunlar, "Varsa
yoksa biziz. . . ancak bizim şi irim iz. . . bizim öykü­
müz. . . bizim romanımız g üzeldir" diyor. Ben de hayır
diyorum. Bu ülkede kapitalist sın ıfa karşı sanat ya­
panlar var.
61
Sanatta Star Sistemi sanat eserinin kullanım de­
ğerini, kapitalist sın ıfın isterlerine göre d üzenliyor. . .
sanat eserini metalaştı rıyor. Ama b u ülkede sanat e­
serinin kullanım değerini insana göre düzenleyen . .
sanat eserinin metalaşmasına karşı çıkanlar var.
Bütün i leti kanalları n ı ele geçiren Sanatta Star
Sistemi, eserin kulla n ı m değerini insan için düzenle­
yen . . . metalaşmaya karşı çıkan sanat emekçilerinin
önünü kesiyor. "Bizim d ı ş ı m ızda hiç kimse sanat ya­
pamaz. . . yaparsa biz ona haddini bildiririz " diyor. In­
sanın yaratıcı l ı ğ ı n ı dumura uğratıyor. Bütün insanlar
bunların basit bir tüketicisi olacak. . . Enis Batur'a . . .
Adalet Ağaoğlu'na. . . Selim i leri'ye. . . Orhan Pamuk'a
övgüler düzecek.
Bir insan bunu asla kabul etmez, etmemeli.
Antalya'da bunları anlatı rken biri. "ama ben Adalet
Ağaoğlu'nu okuya okuya geliştim" demez mi. "Şimdi
ben haklı çıkmak için gelişmediğinizi mi söyleyeyim"
dedim. Sonra şunu sordum o kişiye "Memet Fuat' ı n ,
Enis Satur'un sansürcülüğü için n'aptın ız" dedi m.
Sustu. "işte sizin gelişmişliğiniz bu kadar" dedim.
Şimdi burda Sanatta Star Sistemi oluşturucuları n ı n
bir taktiğini söylemek gerekiyor. Memet Fuat,
Cumhuriyet'te bugünkü yazısında şöyle diyor. "Şairler
(. . . ) d üzyazıyla anlatılamayan düşünceleri, duyg uları
anlatmanın yolları nı araştırınca , ölçü, uyak, sesler gibi
dış biçim ögeleri arkaya itilip imge, eğretileme, simge
gibi iç biçim öğeleri öne çıkmıştır. Bunların şiir getir­
diği anlamsızl ı k aranışı değil tam tersine açı k açık
anlatılamayan şeyleri sezgi yoluyla anlatma, anlamı
çoğaltma aranışıdır': Memet Fuat, bu durumun şiire
tersten girenlere "kapalı ya da açı k, söyleyecek h içbir
sözü olmayan kimselere, (. . . )ta dına d oyul maz bir o­
yun olanağı yaratm ıştır. Anlatı mla ilgili hiçbir görev
yüklenmeyen imgeler, eğretilemeler, simgelerle oyna­
-n an bir oyu n.
Kapa l ı l ı k içteki boşluğu ne kadar örtebilir?" diyor.
Şu bilinmeli. Memet Fuat, burda söylediklerinin
tam tersini yaptı yıllarca. Kapalı ya da açı k, söyleye­
cek h içbir sözü olmayan, boş şiirler yazan şa irleri
destekledi. . . bunların eserlerini yayınlad ı . . . Türkiye
şiirini çı kmaza soktu.
Memet Fuat'ı, tarihe hava le ediyorum. Tarihe not
düşüyorum. Memet Fuat burda söylediklerinin tam
tersini yapt ı . . . iyice bilinsin bu.
Sanatta Star Sistemi oluşturcuları hep bunu ya pı­
yor. Neden böyle yapıyorlar. Hayat bunları reddediyar
da ondan. Hayatın reddi karşısında direnmeye çal ışı­
yor bunlar. Eser sansürcüleri, özgürlük üstüne yazıyor.
Bunları da anlattım Antalya'da.
Yağmur dindi. Güneş göründü. Sanat d ünyasında
da emeğin güneşi görünecek ergeç.
2 Eylül Cumartesi
Edip Akbayram'ı dinliyorum. "Öyle a ğ ı rım ki ken­
dime/Sen benden gittin gideli/Terim küs olmuş teni­
me/Sen benden gitlin gideli" diyor. Edip Akbayram'ı
seviyorum. . . sesini. . . müzik bilgisini satmadı Akbay­
ram . . . metalaşmadı . Edip Akbayram, bizim . . . insa­
n ı n emekçi si. Edip Akbayram'ı dinlerken . . . eylü lde . . .
eylül geldi . . . Nevzat Levent Taşçı'n ın yazısını okuyo­
rum. (insancıl'ın Üzerini Çizmeli mi? Sosyalist Politi­
ka. Ağustos 1 995. Sayı 6) Önce şu. Nevzat Levent
Taşcı'n ı n anlatı m ı n ı sevdim. Net. . . açık. . . ya l ı n . Gü­
zel yazacağım'· diye eciş büşüş cümleler kurmuyor
 Taşcı . Bundan ötürü a nlat ı m ı güzel . Yine de anlatı­
m ı nda beni rahatsız eden şu noktayı bil mesin i isterim.
Taşcı, "sahiplik" kavra m ı n ı yanlış kullan ıyor. "Önsel
olarak sahiptir. . . iticiliğe sahiptir. . . m isyona sahip­
tir". diyor. Sahiplik ancak metalarda olur. . araba sa­
hibi . . . ev sahibi. Kavramlarda sahiplik olmaz. Bizler,
dille gerçeklik arasındaki ilişkiyi doğru kurmak zoru n­
dayız. Burjuva ideologları bu işe son derece önem ve­
rir. Sözgelimi işveren d iye bir kavram uydurur. . . böy­
lece olguyu hakikat diye belletir. Burjuva ideologları,
böyle kavram larla bilincin ışımasını ön ler. Bu sorunu
uzatmak istemiyorum şimdi. Şu bilinmeli ama. Bizler,
dilin kapitalist kullan ı ını kırmal ıyız. Dilin, emeğe dönük
insanileştirilmesi diyorum buna. Marksist kanatta yazı
yazanlar dilin bu yan ı na önem vermiyor. Çoğunun dili
çok kötü. Söz'ün 28. sayı s ı nda Erkan Kay ı l ı ' n ı n
"Eylül'ü Beklerken"adlı yazıs ı n ı okudum. Bir soru n,
bundan daha kötü a nlatı lamaz. Okurken tansiyonum
yükseldi. Nevzat Levent Taşcı' ı n dili böyle değil. . .
kimi kılçı klar dışı nda g üzel. Pek sevindim buna. Dil iyo­
rum. . . u muyorum Taşcı , marksist edebiyatımızın bi­
leği bükülmez bir yazarı olur.
Nevzat Levent Taşcı'n ı n g üzel bir yanı daha var.
onu da söylemeliyim. Bir başkası olsayd ı tartışmaya
sövgüyle başiard ı . . . sövgüyle devam ederd i . . sövgüy­
le bitirirdi. Bakın ne diyor Taşcı insancıl için "ilk etap­
ta insancıl'a nasıl bakt ı ğ ı m ı özetleyip, eksiklikleri nin
nerelerde olduğuyla başlamak istiyorum. Marksizmin
topyekun bir saldı rıyla karşı karşı olduğu ve li kidasyo­
n u n solu n kendi içinden beslendiği bir dönemde,
topyekun bir karşı taaruzda bulunmak gerekiyor. Bu
çerçevede insancıl sol için kültür sanat alanı nda bir
mevzidir. insancıl'ın kültür sanat alan ı nda sürekli
deşifre ettiği, burjuva ideolojisinin kültür sanat a l a n ı na
nas ı l sol eliyle sızdı � ı sergi lernesi sahip çıkılması ge­
reken bir üretimdir. Insancıl , bütünsel bakışııı gereği
olarak, kültür sanat alanını politikadan koparmaya ça­
l ı şanları n karş ı s ı nda, politika ile sanat arasında fazla
açılan arayı kapatmaya çalışmasıyla i lgiliyi hak etmek­
tedir. •
Yiğidi öldür hakkı n ı ver derler ya . . Taş cı böyle
yapıyor. . . üstelik yiğidi öldürm üyor. Şunu söylemeli-
yim . Eskiden satranç oynard ı m . Tasarı m . . . taktik . .
i rade son derece önemlidir satrançta Bunun için zevk­
lidir satranç Taşcı'n ı n yazısını okurken bu zevki tat­
tım.
Nevzat Levent Taşcı'nın insancı l'la ilgili ilk hamlesi
şöyle. "Bugün, politika n ı n doğrudan araçları n ı n ön a­
çıcı l ı ktan yoksun olduklarını söyleyip, dolayı m l ı araç­
lara öncelik ta n ı mak, ikameci bir anlayış çerçeves inde
küçük kurtarı l m ı ş adacıklar mant ı ğ ı n ı besleyecektir.
Kısacası apotilizmin bir yeni üretimi olacaktır.
insancıl'da Marksizmin ötesinde Leninzmi sahiplenen
birçok yazı çıkmasına karş ı n , bu sahiplenme ve anti­
kapitalist vurgu, birçok yerde siyasi soru m lu lu ktan u­
zak tekil ayd ı n başkaid ı rı ş ı n a kurban edilmekted ir.
Marksizminin bilimselliğinin çok fazla öne çıkarılması,
doğal olarak, Marksizmi siyasetsizliğe mahkum ediyor.
Marksizmin bütünselliğini zedeleyen bu siyasetsiz bir
Marksizm yorumu, aynı zamanda kimi kısırl ı klara ça­
nak tutmaktad ı r. . . insancıl yazarları da bu eleşti riden
m uaf değildir."
Doğru. . . yerinde bir hamle. . . Bu hamleye karş ı
şunu söylemeliyim. En azı ndan benim marksizmi si­
yasetsizliğe kelepçelemek. . . marksizmin bütünseli i-
62
ğini parçalamak gibi bir amacım yok. Tam tersi, böy­
lesi bir görüşle şiddetle mücadele ederi m . . . ettim.
Hele ikameci an layış. . Marksist mücadelede ikameci­
likten daha ya n l ı ş bir şey d üşü nemiyorum. Benim a­
macım d ı ş ında insancıl'da oluşan bu d urumun iki ne­
deni var. Birincisi, insancıl, türdeş bir dergi değil. . .
insancıl'da yal n ız marksistler yazmıyor. Materyalistler
de yazıyor. . . i kinci nedene geldikte. Bugün marksist
siyaset Taşçı' n ı n diliyle söylersem önaçıcı değil Türki­
ye'de. Üstelik bu kanalda son derece şiddetli . . . suç­
layıcı bir kavga var. Bu tavır, marksizme cidd iyelle i­
nanmış kim insanlarda umutsuzluk yaratıyor . . .
Ma rksist kanalla politika yapan kimi kişilerin davranış­
ları . . . tıpkı burjuva politikacıları gibi davra nmaları,
birçok marksisli "Bunlarla ol maz" düşü ncesine götürü­
yor. Bu, insancıl'da yazan kimi yazarları da etkil iyor.
Söylemek istediğim şu. Türkiye'de bu durumu,
insancıl yaratmıyor. Marksist politika üreten �eri n ya­
rattığı bu durum lnsancıl'a da yansıyor. Ama Insancıl
bu durumu m utlaklaştırmıyor. . . Marksizmden soğu­
yanları, ikamecileri bir anlamda yeniden politikaya ı­
s ı n d ı rmak için önemli bir işlevi yerine getiriyor.
Şunu söylemel iyim. Geçen kış Anadolu'du birçok
yerde konfera ns verdim. Gençleri en çok yıldıra n . . .
umutsuzluğa düşüren n e bilir misiniz. B i r marksistin,
kendicileyin düşün meyen .bir marksiste "hain"
"düşman" demesi. Örnek veriyorum. Tayfun Görgün'ün
Söz'de Yıldırım Koç'a işbirlikçi demesinin anlamı ne­
dir. . . bu işten marksist mücadelen in kazancı nedir.
Sizlere belki söylenm iyor ama, ben biliyorum, "hainli. . .
d üşman l ı . . . işbirlikçili" bir tartışma yüzünden birçok
insan d üşüncesini söylem iyor.
Önerim şu. Marksitler, "Bu kon uda yanlış düşünü­
yorsun" diyerek ta rtışamazlar m ı . Son derece basit bir
öneri bu. Ama inanılsın birçok sorun çözüm yolu n a gi­
recektir böyle ya p ı l ı rsa. Ya p ı lmazsa nolacak. . .
Marksist ha reket durup durup sövenlerden kurtulaca k­
tır ergeç. Sövüp sayarı m . . . sağı solu yıldırırım he­
sabı yapmasın hiçkimse. Bu hesap yan l ı ştır.
Nevzat Levent Taşcı'n ı n eleştirisine devam ediyo­
rum.
Taşc ı , yazısı nda beni . . . Kaan Arslanoğlu'nu . . .
Mustafa Topal'ı eleştiriyor. Şimdi benle ilgili eleştirisine
yan ıt vereceğim. Descartes'i. . . Condillac' ı . . . Ka nt' ı . . .
Feurbach'ı . . . Betül Çotuksöken'i . . . Nermi Uygur'u . . .
Afşar Tim uçin'i kavra madan marksizmi n bilgisini edi­
nebileceğ ini sanan biri varsa, o ekstra ekstra birinci
s ı n ıf a l ı ktır diyorum ya, ba k ı n ne diyor Taşcı "Cengiz
Gü ndoğdu burada da bir çuval inei ri berbat ediyor.
"Ai ı klı kla" ilgili olanları okuyunca, gözümde C. Gün­
doğdu'nun bundan üç yıl önce STP Hazı rl ık Konferan­
sı'nda yaptığı bir konuşmada "aşureye nar konu r mu?"
ve "köstebeği n gözü" ile ilgili benzetmelerin i hatı rla­
d ı m . C. Gündoğdu'nun o kon uşmasından ben şunu so­
nucu çıkarm ıştı m . Yola çıkmak için gerekli minimum
dona n ı m va rd ı r. kimi soru nlar da yolda çözülür. (. . . )
Gündoğdu'nun an latmak istediği sanırım kolayc ı l ı ğ ı n
önüne bir set çekmekti. Doğru, kolayc ı l ı klara v e ilkel­
Iikiere prim vermemek gerekir. Ama ma rksist olmak
da kaf dağ ı n ı n arkasına ertelenmemel idir."
Taşçı'n ı n bu hamlesini şöyle karşıl ıyorum. Üç yıl
önce o konferansta derdimi iyi a nlata bilmişim . Bugün
d,e öyle düşün üyorum . Yola çıkmak için gerekli dona­
nım var. kimi soru nlar yolda çözülür. Ben, duru p otu­
ral ı m demiyorum. . . yolda yapılması gerekenleri söy-
 lüyorum. Bir a l ı ntı yapmam gerekecek burda.
Lenin'den . "Ancak, belleğini, insa n l ı ğ ı n yarattı ğ ı bütün
hazinelerle zenginleştirdikten sonra insan komün ist o­
labilir. Durmak bilmeden ezberlemeye hiç gerek yok.
Fakat her öğrencinin belleğini temel gerçeklerin bilgi­
siyle geliştirmeli ve mükemleştirmeliyiz. Çünkü kazan ı ­
lan bilgiler, bilince işlenmem işse, kom ünizm kof bir laf,
yaln ızca bir eti ket olarak kal ı r, komünistse zava l l ı bir·
lafazan olmaktan öteye geçemez ( . . . ) Gerçeklerin yü­
zeyinde kalmak çok zararl ıdır. Eğer az bildiğimin far­
kı ndaysam, daha çok bilmek için eli mden geleni ya­
parı m, fakat bir kimse kom ün ist olduğunu ve esaslı bir·
şeyler bilmeye hiç ihtiyacı olmad ı ğ ı n ı söylüyorsa, on­
dan gerçek bir kom ünistten elde edeceğ i m iz hiçbir şeyi
bekleyemeyiz" (Len in. Proletarya Kültürü. Tü rkçesi
Nadiye R Çobanoğlu Yar Yayınları Ista nbul.- 1 979)
i şçi s ı n ıfı n ı örgütlemek. . . işçi sın ıfı için edebiyat. . .
b u amaçla yola çıkan "belleğ i n i , insa n l ı ğ ı n bütün hazi- ·
neleriyle zenginleştirmek" zorunda. Bunun ötesi. . .
berisi yok. Çünkü ancak böyle olabilirsek, daha sağ­
lıklı, daha doğru çözümleyebiliriz olan biteni. Benim
söyled iğim . . . Lenin'den a l ı ntıyla destekled iğim . . .
marksist olabilmeyi kaf dağ ı n ı n arkasına eritelemek
değil. Eskiler buna eşya n ı n tabiatı derler. . . olmazsa
olmaz koşul bu.
Taşcı, şöyle diyor. "Descartes'e, N. Uygur'a, yaz­
d ı klarından çok fazlasıyla yararland ı ğ ı m A. Timuçin'e
ve kuantum fiziğine tekrar bakmayı birçok yoldaş ı m
g i b i ben de çok istiyoru m, a m a yapam ıyorum. Ya pa­
m ıyoru m çünkü, bir tutku, bir yaşam biçimi olan sos­
yalist mücadele yakamızı b ı rakmıyor''
Bunu anl ıyorum . üstelik kapitalist sistem bize za­
man bırakmıyor. Taşcı , inansın şu insancıl'da verilen
m ücadelenin n iteliği de böyle. Işte ben, bu koşullarda
bile insa n l ı ğ ı n hazinesini elde etmek zorundayız diyo­
rum. Sözgelimi, ben bu yüzden günde 2 saat uyuyo­
rum.
Konferanslarımda Marx, Engels, Len in diye başla­
yıp ipe sapa gelmez laflar edenlere kızıyorum ya,
Taşcı bu konuda şöyle diyor. "Gündoğdu, tepkiselliğini
d i l lendirirken bence kanta rın topuzu nu kaçırıyor. Genç
insanların kafaları nda Marx, E ngels, Len i n g i bi bir
problem varsa ve amaç doğrudan politika n ı n kendisiy­
le problemi yan l ı ş koyup, yan l ı ş mekanlarda ceva pla­
r ı n ı arıyorlarsa, Gündoğdu m ızmızlanmak yerine doğ­
rusunu göstermelidir. Ayrıca, Marx Engels ve Len i n'in
adları n ı n unutturulmaya çal ı ş ı l d ı ğı bir dönemde, ilgi
yan l ı ş bir noktada bile olsa, bu ilgiye sahip çıkmak zo­
runluluğu vard ır."
Bu hamleyi şöyle karş ı l ı yorum. Türkiye'de insan
burjuva ideolojisinin sultasında yaşıyor. Evde başl ıyor
bu. . . eğiti m i n . . . öğren irnin en üst noktasına kadar. . .
milimetrik boşluk b ı rakmadan devam ediyor. Bundan
ötürü, Türkiye'de daha çocuk, okula başlamadan bi­
linci dumura uğruyor. Bu ancak felsefi semi nerlerle . .
insa n l ı ğ ı n bilgi . . . kültür hazinesi ni genç i nsana özüm­
setmekle mü m kün olabilir. Bilinci açılmadan Lenin'i o­
kuyan yan l ı ş bile anlam ıyor Lenin'i.
Bcıkın ne diyeceği m burda. Ta rihi maddeci yön­
tem, kendi pay ı m a söyl üyorum, çok zevkli bir anah­
tard ı r. O anahtarı elde ettikte. . . doğru ku llandıkta, ka­
ran l ı k. . . sisi i görünen dünya . . . olup bitenler birdenbi­
re ayd ı n l a n ı r. Sevinir insan. Yepyeni bir dünya açı l ı r
insa n ı n göz eriminde. Şimdi bu anahtarı bilmeden
Marx'ı, Engels'i, Lenin'i okuyan, hiçbir olguyu çözüm-
63
leyemez. Köstebeğin gözü nü tartışır.
Burda ikili bir durum var. Bir ülkede herkes böyle
mi olacak. Hayır. Ola maz. Özellikle işçi s ı n ıfı n ı n kısa
sürede bu konuma gel mesi mümkün değil. Ben, işçi
s ı n ıfı için edebiyat yapanları n . . . işçi s ı n ıfı için politika
yapanları n bu konumda olmaları gerekir diyorum. Ha­
yatın tek bir noktası bile burjuvaziye b ı rakı lmamalı.
Türkiye'de sosyalist mücadele veren örgütler, sanat ı . . .
felsefeyi hiç önemsemedi. Bilinç buland ıra n birçok a­
kım burdan gird i. Beş para etmez laflar, şiir diye oku­
nuyar devrimci gecelerde. Hele müzik. Bakı n ne diyor
Onur Akı n "Yı llard ı r insanlara sanatsal a nlamda fazla
bir şey veremedik. (. . . ) Günde 1 50 - 200 kel i meyle
konuşan bir toplumun kelime haznesine katkıda bu­
lunmayı arzul uyoru m. Sah nede duruş biçim inden
söyled iği miz sözlere kadar geriyiz" (Cumhu riyet
2/1 0/1 995) Son derece doğru burda söylenen ler. Hiç
kimsenin işçi s ı n ıfı a d ı na kötü şiir yazmaya . . . kötü
· m üzik yapmaya hakkı yoktur. Her· m ücadelenin arka­
sı nda sanat vard ı r. . . felsefe vard ı r.
Şu bili nmeli. insancıl'ın oluşturduğu. . . kültür . . .
sanat a l a n ı nda ol uşturduğu mevziyi, burjuvazinin a­
dam yeri ne koymad ı ğ ı insanlar temellendirdi. Ama
onlara öğretildL ürün leri kötüydü ilk geldiklerinde. Ça­
l ı ş ı ld ı . . . eleştirildL . . gösterild i . . . okutu ldu. Şimdi
onlar insancıl'da insan için yazıyor.
Felsefeyi . . . sanatı i nsancıl' ı n üstüne yıktın ız. Gün
oldu soluk ala maz duruma geldik. Önceki yıl yaptı kla­
rım ızı söylemiyoru m. istanbul'da 26 hafta sürecek bir
Felsefe Sem i neri başlatıyoruz. . . Ankara. . . Adana . . .
Antakya . . . Konya temsilciklerinde de yine etki nlikler
l;ıaşlayacak. insancıl Emekçi leri'nin öncü lüğünde bir
kooperatif kuruldu. Bütün bunları dona n ı m l ı insan ye­
tiştirmek için yapıyor insancıl. Burjuva kültürüyle tır­
nak kırmacas ı n a m ücadele veriliyor insancıl'da.
Söylemek isted iğim şu. Kötüyü . . . yalapşapçıyı. . .
püsürüğ ü . . . eli belinde Marx, Engels, Len in diye ceha­
letini örtmek isteyeni gözetmeyi n. Eleştiri n . . . sert e­
leştiri n böyle kişileri. Kant. . . Einstei n . . . Brecht. . .
Lucas. . . Beethoven boşuna yaşamadı. Bir anlamı var
bunları n. Bir marksist, bu anlamları kavra mak zorun�
da. Politik mücadelede yeniden üretim ancak böyle
zenginleşir.
Taşcı, benle ilgili eleştiriyi Dünyayı Sarsan On
Gün den bir bölümle bitiriyor. Şöyle. "Bu bölümü, Dün­
'
yayı Sarsan On Gü n'den bir sah neyi Gündoğdu'ya ha­
tı rlatarak bitiriyorum Aya klan m a gün lerinde bir prole­
ter, bir başkıı proleteri soka ğ ı n bir köşesinde bilinç­
lendirirken söze başlar. "Bir burjuvazi var bir de
proleterya" Sonra kald ı ğ ı yerden devam eder. Devam ı
yine ayn ı cüm ledir. B i r sonraki ayn ı . Çünkü başka bir
şey bilmemektedir. Bu sah nede, ironik bir a n latı m ol­
masın ötesinde bir de gerçekl ik vard ı r. Bunlara hazır­
l ı kl ı olmak gerekir."
Yanlış bir hamle bu. önce şu. Dü nyayı Sarsan On
Gün Okuma Tiyatrosu yapmayı düşündüğüm bir eser.
Hamlenin yan l ı ş l ı ğ ı şurda. O sahnede bir proleter, bir
proleteri bil inçlendi rmez. Bir okumuş, Vasili Georgiviç
Panyin. . . bir askeri kand ırmaya çal ı ş ı r. Buna karşı
asker durmadan " i ki sınıf var, görm üyor musun?
Proleterya ile burjuvazi" der. Sahnen i n önemli noktası
şurda. Proleteri kandırmak isteyen Panyin "Ben Mark­
sist bir öğrenciyim. Ve sana şunu söyleyeyim, uğrunda
savaşt ı ğ ı n şey sosyalizm değ il. Yalnız Almanlara ya­
rayan bir anarşi."
 Bunun bana hat ı riatı iması yanlış. Çünkü ben
Panyin leri eleştiriyorum. Kimi marksistleri okurken . . .
dinlerken . . . konferanslarda bana soru sora rken . . .
işte Panyin diyoru m . . . ah ş urda bir proleter olsa diyo­
rum. Bazen oluyor. . . olmazsa. . . ben yanıt veriyo­
rum . Çana kkale'de beni her şeyi s ı n ıfa göre değerlen­
dirdiğim için beni e leşÜren bir Panyin'e. . . "Çorba iç­
men iz bile ideoloj i kti r. . . sınıfsald ı r'' demişti m.
Panyinlere di kkat edin ... şu eli belinde ezberden
konuşani ara . . . Çünkü onlar. . . Panyinler şafak söker-
ken " Hayır, güneş batıyor" diyecekler. . . derler.
Nevzat Levent Taşcı, yazısının son bölüm ünde
insancıl eleştirisine devam ediyor. "Sizin tan ı m ı n ızla,
inanmış, adanmış ama çok püsürük işler yapanları
dona n ı m l ı hale getirmenin ilk kalkış noktası eleştiridir.
Doğrud ur ama eksiklidir. Eğer yen i bir yol önerm iyor­
sanız "püsürük"de olsa o direngenleri ya sahiplenmek
ya da susmak zorundasınız. Kültür sanat alanında,
Insancıl sol gösterip sağvuranları bir kenara itmeden
kendine alan açamayacağını düşünüp "bunların neresi
sol" demekte sonuna kadar hakl ı d ı r. Ancak iç politika­
ya gelince daha dikkatli olmak gerekir''
Bu kon uda şunları söylemem gerekiyor. Sosyalist
mücadeleye nokta kadar katkısı olanları gözümüz gibi
korumak bizim için sorumluluk gereğidir. Zorunlu­
dur.Taşcı'n ı n söylediği doğru. Politikaya gelince daha
dikkatli olmak gerekir.
Devam ediyor Taşcı. "Devrimden ve sosyalizmden
umudu; kesip bugün başka sularda kulaç atanlarla,
sosya lizmin kurulmasının ilk a d ı m ı n ı n siyasal i ktidarı n
ele geçirilmesiyle olacağ ı n ı bilen, adımlarını bu ratada
atmaya çalışanlar a ras ında bir ayrım çizmek zorun­
dasınız. i l klerine bakarak ikincileri eleştirirseniz doğal,
olarak sizin deyiminizle "püsürük solcu lar'' da sizin ü­
zerinizi çizeceklerd ir."
Bu konuda şunu söylüyorum. insancıl'ı n üstünü
çizeni hayat, ergeç reddeder. Ciddiyetle söylüyorum . . .
sinirlenmeden söylüyorum. insancıl'a çizik atan kişi
ya da örgüt tari hte bunun hesab ı n ı veremez. . . ağır
vebal altında kal ı r. Nevzat Levent Taşcı zaten söylü­
yor. . . "bunun kısırlaştı rıcı bir sonuç dışında getirisi ol­
mayacaktır" diyor. i nsancıl'ın üstünün çizilmesini . . .
"kısırlaştırıcı bir sonuç dışı nda getirisi olmayan" bir işi,
ancak" püsürük bir solcu" yapar.
Buraya kadar güzel güzel hamlelerle g iden Taşcı
birden . . . sanki satrancı bıra kıyor. . . santranç masasın­
da tavla oynamaya kalkıyor. "Sosyalistlerin politik ola­
rak bugün ön açmakta zorlandığı doğrudur. Ancak bu-
Ka rya ( Kültürel Araştı rmalar Yayıncılık Ü retim Kooperatifi) Başkanlığı na Seçilen
Arkadaşımız Uğu r KARABAG LI 'yı Kutluyoruz.
64
radan kal karak, siyasi mücadeleyi, politikanın asli a­
raçlarıyla yapanlar toptan "püsürük" benzeri sıfatlarla
aşağılamaya kalkman ı n siyasi ahiakla bağdaşır hiçbir
yanı da yoktur" diyor.
Birden ahlak girdi işin içine. . . bu ahiakın siyasi. . .
Taşcı , bilmem inanıyor mu, ahiakın böyle siyasi. . . ti­
cari. . . edebi olduğuna . . . Ben inanm ıyorum. Taşcı , i­
na nsa bile. . . tabii bu, yanl ı ş bir gerçekliğin dille ya­
ratılmasıd ı r. . kimin doğru . . . kimin yan lış düşündü­
ğünü n tartışmasına ahlakı getirmek, tavla oynamaya
benzer. Ben zarlı oyunlar hiç sevmem. Derhal kaldı rı­
rım masadan.
Şu bilinsin. Ben s ı rça köşkte oturmuyorum.
Bir sözüm daha var. Onu da söyleyip bitiriyorum.
"Cengiz Gü ndoğdu'ya sormak istiyorum. Bende Mark­
sist o la bilecek bir potansiyel var m ı ? Yoksa ben de
kavrama eksikliği neden iyle a l ı klar tarafı nda mı yer a­
l ı yorum" diyor Taşcı . Deseartes'ten, Nermi Uygur'dan,
kuantım fiziğinden bana ne deseydiniz, siz de böyle
diyen a l ı klardan biri olurdunuz. Sizcileyin düşünen . . .
Afşar Timuçin'den çok yararland ı ğ ı n ı söyleyen birinin
ben de a l ı k m ıyı m d iye sormas ı n ı bir çimdik kabul edi­
yorum.
Taşc ı , belli, şansl ı . . . Püsürük. . . a l ı k bir solcuya
rastlamarn ış. Sa hi, hiç rastlamadı m ı . . . Daha geçen­
lerde bir kız telefon etti. Solcu arkadaşları , ben im E­
leştiri adlı eserimi "Okuma" demişler. Eserin girişinde
aşkı savunuyormuşum da. . . solcular aşkı savun­
mazmış. . . aşk, küçükburjuvanın işiymiş. Böyle düşü­
nene a l ı k. . . püsürük denmez de ne denir acaba.
Şunu da söyleyeyim Taşcı, anlat ı m ı na dikkat e­
der. . . dilini kılçıklardan temizlerse. . . sözgelimi,
"kısırlaşt ı rıcı bir sonuç d ı ş ı nda getirisi olmayacaktı r''
kötü bir an latı m . . . Türkiye marksist hareketi, umarım
Taşcı'yla, ciddi. . . mücadeleci bir yazar kaza n ı r.
Eylülde. . . Edip Akbayram'ı dinliyorum. Bir zaman�
lar Zülfü Livaneli'yi koşa koşa dinlerneğe giden
marksist arkadaşlar. . . Livaneli'yi eleştiriyorum diye
kızanlar. . . bu kişi, sizi n duyarl ı l ı ğ ı n ızı paraya dönüş­
türüyor. . . asl ı nda kötü müzik yapıyor dediğimde . . .
b u kişi başka yerlere gidecek dediğimde hop oturu p
h o p kalkanlar, şimdi ne düşünüyorlar acaba . . . Edip
Akbayram'ı dinliyoru m. "Boşuna çekilmedi bunca acı­
lar'' diyor, "Bekle zafer şarkıla rıyla geçişimizi lstan­
bui/Harami lerin saltanatı n ı yı kacağ ız" diyor.
Inanıyorum . . yı kılacak bir gün harami lerin salta­
natı. ·
i nsancıl Emekçileri
 EKiM AYI ETKi NLiKLERi

AN KARA iNSANCIL Söyl�l

Uygarlık Tarihinde Devrimierin RoiO
Tanıima 7 Ekim Cum.mesi S.ı.ıt 17.00
Kooperatlfte Yapılanma SOreel
1 Ekim P.ıur S.ı.ıt . /2. 00 Müzik Eğitimi
Sezgln SUNA
Günt!$1eme Mustafa ÇAKAl
Cengiz G ÜNDOGDU 1 4 Ekim Cumilttesi S.ı.ıt 15.00
Kapltallstl�me SOreelnde Esenköy'de Ne Oldu
7 Ekim Cum.ıttesl S.ı.ıt 15.00 Söylt!$1
KOitOrel ve Tarihsel Yönlertyle Hatay
Söylt!$1 MOsiLim KABADAYI
Erol ANAR 28 Ekim Cumilttesi Sililt 15.00
Resmi IdeoloJI ve Sanat
14 Ekim Cumilttesl Sililt 15.00 KONYA iNSANCIL
Söylt!$1 Imza Söylt!$1
-

SOreyyya EVREN Zlhnl T. ANADül

Postmodern Sol Bedrettin AYK IN
2 1 Ekim Cumilrtesi Sililt IS. 00 GOngör G ENÇAY
leyla ŞAHIN
Günt!$1eme Yılmaz ElMAS
Afiar TIMUÇIN Zeki OGUZ
Sanatta Doğalcılık-Gerçekçiilk 21 Ekim Cumilrtesi Sililt 1 J. 00 - 1 9. 00
25 Ekim Çilqilmhil Sililt 17.00
I mza Söylt!$1
-

G ünt!$1eme Berrln TAŞ

Mustafa Bayram MISIR Ayhan ERG ÜN
Modernizm-Postmodernizm ve Sol Kaan ARSlANOG lU
28 Ekim Cumilttesl Sililt 15.00 Cengiz GÜNDOGDU
Zeki OGUZ
ANTAKYA iNSANCIL 28 Ekim Cum.ıttesl Sililt 1J. OO - 17.00

Saydam Gösterisi Sergi

Doğa ve Insan Manzaraları Zeki OGUZ Fotoğraf Sergisi
1 Ekim Pilz.ır Sililt 19.00 21-28 Ekim

Not: Istanbul Insancıl Etkinlikleri Arka Sayfada