Yılmaz. Muratdede (Bozüyük-Bilecik) 'Deki Cu-Mo Ve Au Cevher Oluşumlarının Maden Jeolojisi. Ankara Üniversitesi-YL

AKARA ÜİVERSİTESİ
FE BİLİMLERİ ESTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSAS TEZİ
MURATDERE (BOZÜYÜK-BİLECİK)’DEKİ Cu-Mo ve Au CEVHER

OLUŞUMLARII MADE JEOLOJİSİ
Beyit YILMAZ
JEOLOJİ MÜHEDİSLİĞİ AABİLİM DALI
AKARA
2005
Her hakkı saklıdır

Doç. Dr. İ. Sönmez SAYILI danışmanlığında Beyit YILMAZ tarafından hazırlanan bu
çalışma 25/10/2005 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile Jeoloji Mühendisliği
Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Başkan : Prof. Dr. Taner ÜNLÜ, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Jeoloji Mühendisliği Bölümü
Üye : Doç. Dr. İ.Sönmez SAYILI Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Üye : Yrd. Doç. Dr.Yurdal GENÇ Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Yukarıdaki sonucu onaylarım
Prof. Dr. Ülkü MEHMETOĞLU

Enstitü Müdürü
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
MURATDERE (BOZÜYÜK-BİLECİK)’DEKİ Cu-Mo ve Au CEVHER

OLUŞUMLARININ MADEN JEOLOJİSİ
Beyit YILMAZ
Ankara Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı
Danışman : Doç. Dr. İ. Sönmez SAYILI
Bu tez kapsamında Bilecik-Bozüyük Muratdere porfiri Cu-Mo ve epitermal Au

cevherleşmelerinin jeolojisi, mineralojisi, petrografisi, jeokimyası, yan kayaç
alterasyonu, cevher ve yan kayaç ilişkileri ve cevherin mikro yapı-doku özellikleri
incelenmiştir.
Çalışma alanı içerisinde iki tip cevherleşme belirlenmiştir. Birinci tip cevherleşme,
petrografik ve jeokimyasal incelemeler sonucunda kuvars diyorit ve kuvars diyorit
porfir olarak adlandırılan magmatik kayaçlara bağlı olarak oluşmuş porfiri Cu-Mo
cevherleşmesidir. İkinci tip ise listvenitler içerisinde yer alan epitermal Au
cevherleşmesidir.
Birinci tip cevherleşmede genellikle fillik (kuvars-serisit-pirit) alterasyonu etkilidir ve

bu alterasyona da kırıklarda ikincil olarak gelişmiş jips damarları eşlik etmektedir. Ana
cevher mineralleri pirit, kalkopirit ve molibdenittir.
Listvenitler içinde izlenen cevherleşmede ise alterasyon çoğunlukla silisleşme,

karbonatlaşma şeklindedir. Silis ve karbonatlar kırık ve çatlaklarda da mevcut olup
cevher minerali olarak pirit, kromit, millerit, bravoid, kalkopirit ve pirotin gözlenmiştir.
İnceleme alanında cevherleşmenin bağlı bulunduğu magmatik kayaçlarda (kuvars

diyorit ve kuvars diyorit porfir) yapılan 11 adet örneğin ana ve eser element
jeokimyalarına dayanarak kökensel yorumlarda bulunulmuş ve jeotektonik olarak
çarpışma sonrası ortamını temsil eden granitoyidlere yakın özellikler sunduğu
belirlenmiştir.
2005, 108 sayfa
AAHTAR KELİMELER : Muratdere, porfiri bakır-molibden, epitermal altın,

listvenit, jeokimya
i
ABSTRACT
Master Thesis
MINING GEOLOGY OF Cu-Mo and Au ORE MINERALIZATIONS AT

MURATDERE (BOZÜYÜK-BİLECİK)
Beyit YILMAZ
Ankara University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Geological Engineering
Supervisor : Assoc. Prof. Dr. İ. Sönmez SAYILI
In the frame of this thesis; geology, mineralogy, petrograpy, geochemistry, wall-rock

alteration, interaction between ore and wall-rock and micro structural and textural
features of ore minerals at Muratdere (Bilecik-Bozüyük) porphyry copper-molybdenum
and epithermal gold mineralizations.
Two different kinds of mineralizations are determined in the studied area. First type is
characterized by porphyry copper mineralization related to quartz diorit-quartz diorit
porphyr intrusive rocks named due to petrographical and geochemical investigations.
Second type is represented by epithermal gold mineralizations in listwenites.
Porphyr mineralization occur in phyllic (quartz-sericite-pyrite) alteration which is

associated with gypsum vein and veinlets developed as secondary fracture fillings. Main
ore minerals are pyrite, chalcopyrite and molybdenite.
Silisification and carbonatization are usually most pervasive alteration observed at

mineralizations in listwenites. Both alteration types exist in the fracture zones as
fillings. Pyrite, chromite, millerite, bravoid, chalcopyrite and pyrotite are the main ore
mineral in listwenites.
The intrusive rock of the studied area are classified due to 11 rock samples which are
analysed for major and trace elements. According to geochemical results, interpretations
about the origin of the rocks which appear to representing the post-collision granitoids.
2005, 108 pages
KEY WORDS : Muratdere, porphyry copper-molybdenum, epithermal gold, listwenite,

geochemistry
ii
TEŞEKKÜR
2002-2005 yılları arasında Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji

Mühendisliği Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak yürütülen bu çalışma, Doç.
Dr. İ. Sönmez SAYILI danışmanlığında gerçekleştirilmiştir.
Çalışmamın her aşamasında destekleyen, mesleki bilgi ve birikimleri ile değerli görüş
ve eleştirilerinden yararlandığım danışmanım Doç. Dr. İ. Sönmez SAYILI’ya (AÜMF)
Her konuda bilgi, tecrübe, öneri ve yardımlarını esirgemeyen Dr. Özcan

DUMANLILAR (MTA), Yük. Müh. Halide DUMANLILAR (MTA) ve Selahattin
YILDIRIM’a (MTA)
Bilgi ve birikiminden her zaman yararlandığım, cevher mikrobisi sırasındaki

yardımlarından dolayı Dr. Ahmet ÇAĞATAY’a
Arazi çalışmalarıma imkan sağlayan MTA Genel Müdürlüğü Maden Etüt ve Arama
Dairesi Başkanlığı’na ve arazi çalışmalarımın yürütülmesi aşamasındaki yardımlarından
dolayı başta Veysel URKAN (MTA) olmak üzere, Hayrullah YILDIZ (MTA), Oktay
İŞBAŞARIR, Bülent BAYBURTOĞLU (MTA) ve V. Ali ÖZTÜRK’e (MTA)
Laboratuvar çalışmalarımı imkanları dahilinde gerçekleştirdiğim MTA Genel

Müdürlüğü Mineraloji-Petrografi Araştırmaları Koordinatörlüğü’ne ve laboratuvar
çalışmalarım sırasında yardımlarını esirgemeyen MTA Genel Müdürlüğü Mineraloji-
Petrografi Araştırmaları Koordinatörlüğü çalışanlarından Yük. Müh. İnciser GİRGİN,
Yük. Müh. Bilgin ÇİFTÇİ, Yük. Müh. Nurhan DEMİRSU, Yük. Müh. Banu
GÜLTEKİN, Özgül AFŞİN ve N. İnci ÇETİN’e
Ayrıca çalışmalarımın yürütülmesi sırasındaki sabır ve anlayışından dolayı eşim Tolga

YILMAZ ve ailemin diğer tüm bireylerine teşekkür ederim.
Beyit YILMAZ
Ankara, Ekim 2005
iii
İÇİDEKİLER
ÖZET................................................................................................................................. i
ABSTRACT ..................................................................................................................... ii
TEŞEKKÜR ................................................................................................................... iii
SİMGELER DİZİİ ...................................................................................................... vi
ŞEKİLLER DİZİİ ..................................................................................................... viii
ÇİZELGELER DİZİİ ............................................................................................... xiii
1. GİRİŞ .......................................................................................................................... 1
1.1 Çalışma Alanının Tanımı ........................................................................................ 1
1.2 Çalışmanın Amacı .................................................................................................... 2
1.3 Çalışma Materyalleri ve Yöntemleri ...................................................................... 4
1.4 Önceki Çalışmalar.................................................................................................... 5
2. GEEL JEOLOJİ.................................................................................................... 12
2.1 Bölgesel Jeoloji ....................................................................................................... 12
2.2 Çalışma Alanının Jeolojisi ..................................................................................... 17
2.2.1 Alınca metabazitleri ............................................................................................ 17
2.2.2 Taşarası mermerleri ........................................................................................... 20
2.2.3 Arifler melanjı ..................................................................................................... 20
2.2.3.1 Ketenlik çamurtaşı üyesi ................................................................................. 22
2.2.3.2 Tekketepe serpantinit üyesi............................................................................. 23
2.2.3.3 Blok kireçtaşı üyesi .......................................................................................... 23
2.2.4 Ultramafitler ........................................................................................................ 24
2.2.4.1 Dünit-harzburjit üyesi ..................................................................................... 24
2.2.4.2 Gabro-mikro gabro üyesi ................................................................................ 24
2.2.5 Muratdere kuvars diyoriti.................................................................................. 25
2.2.6 Çokköy formasyonu ............................................................................................ 27
2.2.7 Alüvyon ve yamaç molozu .................................................................................. 29
3. PETROGRAFİ ......................................................................................................... 30
3.1 Alınca Metabazitleri............................................................................................... 30
3.2 Arifler Melanjı ........................................................................................................ 31
3.3 Muratdere Kuvars Diyoriti ................................................................................... 36
3.3.1 Kuvars diyorit ..................................................................................................... 36
3.3.2 Kuvars diyorit porfir .......................................................................................... 37
3.4 Çokköy Formasyonu .............................................................................................. 38
3.4.1 Andezit ................................................................................................................. 39
3.4.2 Granodiyorit ........................................................................................................ 39
3.4.3 Diyorit .................................................................................................................. 40
3.4.4 Klorit albit fels ..................................................................................................... 40
3.4.5 Amfibolit .............................................................................................................. 41
3.4.6 Kireçtaşı ............................................................................................................... 41
3.4.7 Kalsirüdit ............................................................................................................. 43
3.4.8 Kumlu kiltaşı ....................................................................................................... 43
3.4.9 Kumlu biyomikrit................................................................................................ 43
3.4.10 Litik arenit ......................................................................................................... 44
3.4.11 Silisleşmiş ultramafik kayaç ............................................................................. 44
4. MADE JEOLOJİSİ ............................................................................................... 46
4.1 Porfiri Cu-Mo Cevherleşmesi ............................................................................... 46
iv
4.1.1 Porfiri Cu-Mo cevherleşmesinin mineralojik bileşimi, yapısı ve dokusu ...... 47
4.1.1.1 Pirit .................................................................................................................... 47
4.1.1.2 Kalkopirit .......................................................................................................... 47
4.1.1.3 Molibdenit ......................................................................................................... 49
4.1.1.4 Rutil ................................................................................................................... 49
4.1.1.5 Bornit, fahlerz ve enarjit ................................................................................. 49
4.1.1.6 Sfalerit ve galenit .............................................................................................. 51
4.1.1.7 Pirotin ................................................................................................................ 51
4.1.2 Porfiri Cu-Mo cevherleşmesindeki alterasyon ................................................. 52
4.2 Epitermal Au Cevherleşmesi ................................................................................. 60
4.2.1 Epitermal Au cevherleşmesinin mineralojik bileşimi, yapısı ve dokusu........ 61
4.2.1.1 Kromit ............................................................................................................... 61
4.2.1.2 Pirotin ................................................................................................................ 62
4.2.1.3 Pirit .................................................................................................................... 62
4.2.1.4 Manyetit ............................................................................................................ 62
4.2.1.5 Rutil ................................................................................................................... 62
4.2.1.6 Millerit............................................................................................................... 62
4.2.1.7 Bravoit ............................................................................................................... 63
4.2.1.8 Markazit ............................................................................................................ 63
4.2.1.9 Hematit .............................................................................................................. 63
4.2.1.10 Psilomelan ve/veya amorf mangan ............................................................... 64
4.2.2 Epitermal Au cevherleşmesindeki alterasyon .................................................. 64
5. JEOKİMYA .............................................................................................................. 69
5.1 Analiz Yöntemleri .................................................................................................. 69
5.2 Ana Element Jeokimyası ve Yorumlanması ........................................................ 78
5.3 Eser Element Jeokimyası ve Yorumlanması ....................................................... 81
5.4 adir Toprak Elementleri Jeokimyası ve Yorumlanması ................................. 83
5.5 Kökene Yönelik Jeokimyasal Özellikler .............................................................. 83
5.6 Petrojenetik ve Tektonojenetik İnceleme ............................................................ 89
5.7 İz ve adir Toprak Element (TE) Jeokimyası ................................................. 93
6. TARTIŞMA VE YORUM ....................................................................................... 98
7. SOUÇLAR ........................................................................................................... 103
KAYAKLAR ........................................................................................................... 104
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................ 110
v
SİMGELER DİZİİ
Ab Albit
Af Amorf mangan
ANTE Ağır Nadir Toprak Elementleri
AÜMF Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Bi Biyotit
Bo Bornit
Br Bravoit
cm Santimetre
Cr Kromit
Cr-spi Krom spinel
Çö Çört
Dij Dijenit
En Enarjit
Ep Epidot
Fh Fahlerz
Fu Fuksit
G Güney
Ga Galenit
gr Gram
Gl Glokofan
H Hamur
Hb Hornblend
He Hematit
HNTE Hafif Nadir Toprak Elementleri
ICP-ES Inductively Coupled Plasma Emission Spectrometry
ICP-MS Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry
İl İlmenit
Jp Jips
Ka Kalkosin
KAP Kuvars, alkali feldispat, plajiyoklas
Kar Karbonat
KB Kuzeybatı
Kçt Kireçtaşı
Kil Kil mineralleri
Kl Klorit
Km Kilometre
Km2 Kilometrekare
Ko Kovellin
Ku Kuvars
La Lavsonit
Li Limonit
Lin Linneit grubu mineral
m Metre
Ma Manyetit
vi
Mi Millerit
ml Mililitre
mm Milimetre
Mo Molibdenit
Mr Markazit
MTA Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü
N Kuzey
Ni Nikel
NTE Nadir Toprak Elementleri
Ol Olivin
Or Ortoklas
Pi Pirit
Pk Piroksen
Pl Plajiyoklas
ppb Part per billion
ppm Part per million
Pr Pirotin
Ps Psilomelan grubu mineral
Ru Rutil
Se Serisit
Sf Sfalerit
Sp Serpantin
T Tepe
Ta Talk
Ur Uralit
Vi Viollarit
XRD X Ray Diffaction
< Küçük
vii
ŞEKİLLER DİZİİ
Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası ................................................................ 1

Şekil 1.2 Kuzeybatı Anadolu’daki cevherleşmeler (Kuşçu 2005) .................................... 3
Şekil 2.1 Türkiye’nin tektonik birlikleri (Okay 2004) .................................................... 12
Şekil 2.2 Kuzeybatı Anadolu’nun Jeotektonik Haritası (Yıldırım vd. 2001; Bingöl
vd. 1982, Okay 1984, Üşümezsoy 1987 ve Okay vd. 1990’dan
yararlanarak hazırlamışlardır) .......................................................................... 14
Şekil 2.3 Çalışma alanının stratigrafik dikme kesiti (ölçeksiz) (Yıldırım vd.
2001’den revize edilerek alınmıştır) .............................................................. 18
Şekil 2.4 Arifler Melanjı içerisindeki mikro gabro parçası............................................. 21
Şekil 2.5 Kocakale Tepe’deki kireçtaşlarından Ballıcalık Sırtı’ndaki Arifler
Melanjı’na (KB’ya) bakış ................................................................................ 22
Şekil 2.6 Çalışma alanının güneyinde yüzeyleyen serpantinit ........................................ 23
Şekil 2.7 İnceleme alanının jeoloji haritası ..................................................................... 26
Şekil 2.8 MDS 2 sondajı yarmasında izlenen granitoyid ve içindeki malahit
damarları .......................................................................................................... 27
Şekil 2.9 Çokköy Formasyonuna ait konglomera, çamurtaşı ve kumtaşı (soldaki
resim) ardalanması ve konglomera içerisindeki farklı kökenli parçalar
(sağdaki resim) ................................................................................................ 28
Şekil 3.1 Lavsonit (La)-glokofan (Gl) şist (solda tek nikol, sağda çift nikol) ................ 31
Şekil 3.2 Mini faylanma gösteren rekristalize kireçtaşı (Çift nikol) ............................... 32
Şekil 3.3 Breşik özellikte bitumlu kireçtaşı (MDS 6 sondajı 158 m, çift nikol) ............. 32
Şekil 3.4 Porfirik dokulu andezit (MDS 6 sondajı 245,60 m, çift nikol)
(Pl:Plajiyoklas, Hb: Hornblend)....................................................................... 33
Şekil 3.5 Kataklastik kromit (Cr) içeren listvenit (Tek nikol) ........................................ 34
Şekil 3.6 Kalıntı olivin (Ol) içeren elek dokulu, serpantinleşmiş-talklaşmış(Ta)
dunit (Çift nikol) .............................................................................................. 34
Şekil 3.7 Elek dokulu, talklaşma (Ta) gösteren serpantinit (Sp) (Çift nikol) ................. 35
Şekil 3.8 Uralitleşmiş piroksen (Pk) ve plajiyoklas (Pl) içeren mikro gabro (Çift
nikol) ................................................................................................................ 35
viii
Şekil 3.9 Serisitleşme gösteren pljiyoklas (Pl) ve kuvars (Ku) içeren kuvars diyorit
(MDS 2 sondajı 70,50 m, çift nikol) .............................................................. 36
Şekil 3.10 Plajiyoklas (Pl), kuvars (Ku) ve mikrokristalin hamurdan (H) oluşan
kuvars diyorit porfir (Şekil 4.9’da BBY-8 no’lu örnek, çift nikol) ............... 37
Şekil 3.11 Hamuru mikrokristalin olan porfirik dokulu kuvars diyorit porfir
(Yarma, çift nikol) (Pl:Plajiyoklas, Ku:Kuvars) ........................................... 38
Şekil 3.12 Çokköy Formasyonu içerisindeki andezit çakılı (Çift nikol) (Ku:Kuvars,
Pl:Plajiyoklas, H:Hamur) .............................................................................. 39
Şekil 3.13 Çokköy Formasyonu içerisindeki granodiyorit çakılı (Çift nikol)
(Pl:Plajiyoklas, Ku:Kuvars, Or:Ortoklas, Hb:Hornblend) ............................ 40
Şekil 3.14 Çokköy Formasyonu içerisindeki klorit albit fels çakılı (Çift nikol)
(Kl:Klorit, Ab:Albit) ..................................................................................... 41
Şekil 3.15 Çokköy Formasyonu içerisindeki amfibolit çakılı (Çift nikol)
(Pl:Plajiyoklas, Hb:Hornblend) ..................................................................... 42
Şekil 3.16 Çokköy Formasyonu içerisindeki kireçtaşı çakılı (Çift nikol)...................... 42
Şekil 3.17 Çokköy Formasyonu içerisindeki kalsirüdit parçası (Çift nikol)
(Kçt:Kireçtaşı parçaları, Ku:Kuvars) ............................................................ 43
Şekil 3.18 Litik arenit (Çift nikol) (Çö:Çört parçası, Ku:Kuvars) ................................. 44
Şekil 3.19 Kataklastik kromit (Cr) içeren, silisleşmiş ultramafik kayaç (Listvenit)
(Çift nikol)..................................................................................................... 45
Şekil 4.1 Altere kuvars diyorit içinde silisleşmeler ve pirit damarcıkları (MDS 2
sondajı karot örnekleri) ................................................................................... 47
Şekil 4.2 Kalkopirit (Cp), bornit (Bo) ve fahlerz (Fh) tarafından ornatılmış pirit (Pi)
...................................................................................................................... 48
Şekil 4.3 Piriti (Pi) ağsal damarcıklarla kat eden kalkopirit (Cp) .................................. 48
Şekil 4.4 Bükülmüş, levha şekilli molibdenit (Mo) ....................................................... 49
Şekil 4.5 Piritin (Pi) boşluklarını doldurmuş ve kalkopiritle (Cp) kenetli bornit (Bo) .. 50
Şekil 4.6 Pirit (Pi) tanesi ve kovelline (Ko) dönüşüm gösteren bornit (Bo) ................. 50
Şekil 4.7 Kalkopirit (Cp), fahlerz (Fh), sfalerit (Sf), ve piritin (Pi) etrafını sarmış
galenit (Ga)..................................................................................................... 51
Şekil 4.8 Pirit (Pi) içinde pirotin (Pr) kapanımı ve pirotinle kenetli kalkopirit (Cp) .... 52
Şekil 4.9 İnceleme alanının jeoloji, alterasyon ve örnek yeri haritası ......................... 54
ix
Şekil 4.10 Altere kuvars diyorit (solda) ve kalıntı kuvars fenokristali içeren serisit
(Se)-kuvars (Ku)-pirit (Pi) alterasyonuna maruz kalmış kuvars diyorit
porfir (Sağda, çift nikol)................................................................................. 55
Şekil 4.11 Kuvars diyoriti kat eden ve az miktarda kuvars (Ku) içeren jips (Jp)
damarının solda karot örneği (MDS 2), sağda örneğin mikroskop
görüntüsü (Çift nikol)..................................................................................... 55
Şekil 4.12 Serisit-kuvars-pirit alterasyonuna maruz kalmış kayaçtaki ikincil biyotit
oluşumları (Potasik alterasyon) (MDS 2 sondajı 75,80m, çift nikol) ............ 56
Şekil 4.13 MDS 2 sondajı kuyu logu a)Litoloji b)Alterasyon c)Opak mineral ve
alterasyon mineral parajenezi......................................................................... 57
alterasyon mineral parajenezi ........................................................................ 58
Şekil 4.16 Sarımsı-turuncumsu renkli listvenit ............................................................... 60
Şekil 4.17 Kataklastik kromitlerin (Cr) etrafını sarmış genç piritler (Pi) ....................... 61
Şekil 4.18 Özşekilli ve zonlu bravoidlerin (Br) içinde millerit (Mi) .............................. 63
Şekil 4.19 Listvenit örneğindeki kuvars (Ku) ve karbonat (Kar) damarı (Çift nikol) .... 64
Şekil 4.20 Listvenit içerisindeki karbonat (Kar) damarı ve kriptokristalin kuvars
(Ku) (Çift nikol) ............................................................................................. 65
Şekil 4.21 Elek dokusu gösteren serpantinit içerisinde krom klorit (Kl) ve fuksit
(Fu) oluşumları (Tek nikol)............................................................................ 66
Şekil 5.1 Analizi yapılan örneklerin makroskobik ve mikroskobik görünümleri .......... 71
Şekil 5.2 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Cox et al. (1979)
diyagramındaki konumu ................................................................................. 84
Şekil 5.3 Rb-Ba-Sr değerlerine göre yapılan sınıflama diyagramı (El Bousley and
El Sokkary 1975) ............................................................................................ 85
x
Şekil 5.4 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin toplam alkali-silis
diyagramındaki konumları (Irvine and Baragar 1971)................................... 86
Şekil 5.5 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin ve bir adet gabronun
Shervais (1982)’e ait Zr-TiO2 diyagramındaki konumları ............................ 86
Şekil 5.6 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin AFM üçgen diyagramındaki
(Irvine and Baragar 1971) konumları ............................................................. 87
Şekil 5.7 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Shand indeks
diyagramındaki konumları (Maniar and Piccoli 1989) .................................. 88
Şekil 5.8 Muratdere Kuvars Diyoriti’nin magma karakteri açısından ilişkileri
(Chappel and White 1974, Maniar and Piccoli 1989) .................................... 89
Şekil 5.9 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Y-Nb diyagramındaki
(Pearce et al. 1984) konumu .......................................................................... 90
Şekil 5.10.a Rb-Y+Nb diyagramında bazı çarpışma sonrası granitlerin dağılımı
(Pearce et al. 1984)..................................................................................... 90
Şekil 5.10.b Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Rb-Y+Nb diyagramı
(Pearce et al. 1984) üzerindeki dağılımı ................................................... 91
Şekil 5.11 Muratdere kuvars diyoritine ait örneklerin Rb / 10- Hf -Ta * 3
diyagramındaki konumları ............................................................................ 92
Şekil 5.12 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Rb / 30- Hf - Ta * 3
diyagramındaki konumları ............................................................................ 92
Şekil 5.13 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Y/44-Rb/100-Nb/16 üçgen
diyagramındaki (Theblemont and Cabanis 1990) konumları......................... 93
Şekil 5.14 Okyanus sırtı granitlere göre normalleştirilmiş eser element
dağılım desenleri
a) okyanus sırtı granitleri b) volkanik yay granitleri c) levha içi
granitler d) inceltilmiş kıtasal kabuk granitleri e) çarpışma granitleri
f) çarpışma sonrası granitler (Pearce et al. 1984) .......................................... 94
Şekil 5.15 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin okyanus sırtı granitlere
(ORG) göre normalleştirilmiş eser element dağılım desenleri (Pearce et
al. 1984) ......................................................................................................... 95
Şekil 5.16 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin ilksel mantoya göre (Sun
and McDonough 1989) normalize edilmiş örümcek diyagramları ............... 96
xi
Şekil 5.17 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin kondrit değerleri (Sun and
McDonough 1989) ile normalize edilmiş örümcek diyagramları ................. 97
Şekil 6.1 Kuzeybatı Anadolu’daki granitoyidler (Bingöl vd. 1982’den değiştirilerek
alınmıştır) ...................................................................................................... 99
Şekil 6.2 Granitoyidlerin konumlarını ve yaşlarıyla ilgili kuşakları gösteren Batı-
Kuzeybatı Anadolu’nun genel haritası (Delaloye ve Bingöl 2000’den
değiştirilerek alınmıştır) .............................................................................. 100
xii
ÇİZELGELER DİZİİ
Çizelge 5.1 Jeokimyasal analizi yapılan örneklerin özellikleri (* Kayaç adları

mikroskobik gözlemlere göre modal analiz yapılmadan verilmiştir. ......... 70
Çizelge 5.2 Ana elemet analiz sonuçları ........................................................................ 74
Çizelge 5.3.a Eser element analiz sonuçları .................................................................... 75
Çizelge 5.3.b Eser element analiz sonuçları.................................................................... 76
Çizelge 5.4 Nadir toprak elementleri analiz sonuçları ................................................... 77
Çizelge 5.5 Muratdere kuvars diyoriti için hesaplanan A, C, N, K değerleri ile
A/CNK oranları; A mol (Al2O3)1, C mol (CaO)2, N mol (Na2O)3 ve
K mol (K2O)4. (1= Al2O3 (%oksit)/101.94, 2=CaO (%oksit)/56.08, 3=
Na2O (%oksit)/62.00, 4= K2O (%oksit)/94.19........................................... 87
xiii
1. GİRİŞ
1.1 Çalışma Alanının Tanımı
Çalışma, coğrafik olarak Marmara Bölgesi’nin güneydoğusunda yer alan Bilecik ilinin
Bozüyük ilçe sınırları içerisinde yapılmıştır. Bozüyük ilçesinin güneybatısında Söğüt
ilçesi, kuzeybatısında İnegöl ilçesi, güneydoğusunda Eskişehir ili ve güneyinde Kütahya
ili yer almaktadır (şekil 1.1).
Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası
1
Çalışma alanı Bozüyük ilçesi Muratdere Köyü’nün güneyinde yer almakta olup,
1/25000 ölçekli İ 23 b-2 paftasında 2,2 km2 bir alanı kapsar. Eskişehir-Bursa devlet
karayolu sahanın kuzey sınırını oluşturmaktadır. Muratdere Köyü bu yol üzerinde ve
Bozüyük-İnegöl arasında olup Bozüyük’ ten sonra 18. km’ de yer almaktadır.
Çalışma sahasına en yakın yerleşim birimleri Muratdere Köyü, Ormangüzle Köyü,

Delielmacık Köyü ve Kızılcaoluk Köyleridir. Sahaya en yakın demiryolu istasyonu 18
km doğudaki Bozüyük İstasyonu, en yakın havaalanı ise Eskişehir Havaalanı’dır.
Sahanın kuzeyinde Muratdere Köyü’ nün de olduğu 850 m kotlarındaki düzlük, güneye,
çalışma alanına doğru 1200 m’ ye kadar yükselir. Çalışma alanındaki önemli yükseltiler
Kocakale Tepe (1078 m) ve Ballıcalık Sırtı ve Sarmaşıkkaya Sırtı’dır. Bu sırtlar kuzey-
güney yönünde uzanırlar.
Bölgedeki önemli dereler ise bu sırtların arasındaki vadileri oluşturan Murat Dere,
Gürgenoluk Dere, Yarımca Dere’dir. Çalışma alanını kuzey-güney yönünde kat eden
Murat Dere, kuru dere özelliğindedir.
1.2 Çalışmanın Amacı
Batı Anadolu’da bilinen Cu ve Au oluşumlarına (şekil 1.2) ilaveten yeni zuhurlar

bulmak amacıyla MTA Genel Müdürlüğü tarafından 1999-2000 yılları arasında
Bozüyük ve çevresinde genel jeokimyasal prospeksiyon çalışması yapılmış ve birçok
anomali sahası belirlenmiştir. Bunlardan birisi olan Muratdere ve çevresinde Cu, Pb,
Zn, Sb, As anomalileri saptanmıştır. Bu anomaliler doğrultusunda sahada yapılmış ön
tahkik çalışmaları sonucunda anomalinin granitik kayaçlardan kaynaklandığı
belirlenmiştir. 2001-2004 yılları arasında ise MTA tarafından mineralizasyonların
varlığının araştırılması için detay çalışmalar yapılmıştır.
2
3
Şekil 1.2 Kuzeybatı Anadolu’daki cevherleşmeler (Kuşçu 2005)

Bozüyük kuzeybatısında yer alan Muratdere’deki, Cu-Mo ve Au mineralizasyonunu
jeolojik, mineralojik, jeokimyasal açıdan incelemek ve elde edilen verilerle petrolojik
özellikleri ve oluşum şeklinin aydınlatılmaya çalışılması bu tez çalışmasının temel
amacını oluşturmaktadır.
1.3 Çalışma Materyalleri ve Yöntemleri
Bu çalışma, MTA Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen “Eskişehir-Bilecik Polimetal

Aramaları” projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Araştırmacı projeye tezini
oluşturmak üzere 2003-2004 yılları arasında katılmıştır.
Çalışma alanında amaca yönelik olarak arazi ve laboratuar çalışmaları yapılmıştır. Arazi
çalışmaları ilk olarak 1999 yılında MTA Genel Müdürlüğü tarafından başlatılmıştır.
Genel jeokimyasal prospeksiyonla başlayan çalışmalar sonucunda elde edilen
anomalilerden birisi olan Muratdere sahasında 2000 yılından itibaren 1/5000 ölçekli
detay jeoloji haritası ve detay jeokimyasal etüdler yapılmıştır. 2001-2004 yılları
arasında MTA tarafından 6 ayrı lokasyonda toplam 1200,98 m karotlu sondaj
gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2004 yılında çalışma alanının 1/5000 ölçekli detay jeoloji
haritası revize edilerek 1/2000 ölçekli detay jeoloji haritası yapılmıştır.
Harita ve jeokimya çalışmaları MTA tarafından yapıldığından tez kapsamında yapılan

saha çalışmalarında amaca uygun olarak 46 adet yüzey 113 adet sondaj karot örneği
alınmıştır. Hazırlanan bu numunelerden 159 adet incekesit Zeiss marka polarizan
mikroskopta, 149 adet örnek ise Leitz marka maden mikroskobu ile incelenmiştir.
İncelemeler sonucunda birimler mineralojik-petrografik olarak tanımlanmış ve
alterasyon türleri, cevher mineralleri, cevher minerallerinin yapı-doku özellikleri
belirlenmiştir. Ayrıca gerekli görülen 13 adet örnekte XRD çalışması yapılarak
alterasyon mineralleri saptanmıştır.
4
Magmatik kayaçların petrojenezine ve oluşum şeklini anlamaya yönelik analiz
çalışmaları, Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait 5 adet taze kayaç örneğinde (3 adet sondaj
karotu, 2 adet yüzey kayacı) gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Muratdere Kuvars
Diyoriti’ndeki altere kayaçlara ait 3 adet örnek ile çalışma alanında geniş yayılımı
sunan listvenitler içerisinden de 2 adet (1 adet sondaj karotu, 1 adet yüzey örneği) ve 1
adet de gabro (Muratdere Kuvars Diyoriti ve Çokköy Formasyonu dokanağından)
örneğinin ana ve eser element içeriğini belirlemek amacıyla analizi gerçekleştirilmiştir.
Ana, eser ve nadir toprak element içerikleri, Acme Analytical Laboratories Ltd.’de
(Kanada) belirlenmiştir. ICP yöntemiyle tüm kayaç ana ve eser elementleri, ICP ve MS
yöntemiyle de nadir toprak elementlerinin analizleri gerçekleştirilmiştir.
Sondajlı aramalardan seçilen 527 adet (MDS 1 sondajı hariç) örneğin Cu, Pb, Zn, As,
Sb, Mo, Au, ve Ag analizleri MTA Genel Müdürlüğü laboratuarlarında AAS (Atomik
Absorbsiyon Spektrofotometresi) yöntemiyle yapılmıştır.
1.4 Önceki Çalışmalar
Kaaden (1955), İnegöl güneyinde bulunan Mesruriye Köyü yakınlarında, skarn tipi Cu-
Pb-Zn cevherleşmesi bulunduğunu belirtir.
Kaaden (1958, 1959), Uludağ Masifi, Domaniç ve Orhaneli çevresinde volframa

yönelik prospeksiyon çalışması yapmıştır.
Özkoçak (1969), Orhaneli çevresinde Paleozoyik yaşlı şistlerle birlikte bulunan

kireçtaşlarında Permiyen yaşı veren fosiller bulunduğunu belirtir.
Çöteli (1970, 1972), İnegöl güneyinde bulunan Hayriye, Saadetköy ve Çarkderesi Cu-
Pb-Zn cevherleşmelerinin etüdünü yapmış ve cevherleşmelerin pnömatolitik tipte
olduğunu belirtmiştir.
5
Ataman (1972, 1973 ), Gürgenyayla (Domaniç) Granodiyoriti’nde Rb-Sr yöntemi ile
yaptığı radyometrik yaş tayininde 45 milyon yıllık bir yaş bulmuştur. Yazar,
granodiyoritin, Paleozoyik sonu bir öjeosenklinal malzemesinin palinjenezi sonucu
oluştuğunu ve son gençleşme yaşının Eosen olduğunu belirtir. Ataman (1972, 1973),
aynı yöntemle Orhaneli Granodiyoriti için 50 milyon yıl olarak bulunan yaşın bir
intrüzyon olayını mı, yoksa Paleozoyik yaşlı bir kütlenin gençleşme yaşını mı ifade
ettiğinin saptanamadığını belirtir.
Öztunalı (1973), Uludağ Masifi ile Eğrigöz Masifi arasında karşılaştırmalı bir
jeokronolojik yaş tayini çalışması yapmıştır. Bu çalışma sonucunda yazar Uludağ
Granodiyoriti’nin 250 milyon yıllık bir yaş verdiğini, Hersinyen orojenezine denk gelen
bu yaşa karşın, biyotitlerden alınan 30 milyon yıllık yaşın ise Alpin orojenez fazda
ısınma ve yeniden kristallenmeye işaret ettiğini savunur.
Bingöl vd. (1973), Karakaya Formasyonu’nu ilk defa Biga Yarımadası’nda

tanımlamışlardır. Erken Triyas yaşı öngörülen bu formasyonun, Permo-Karbonifer
yaşlı kayaç blokları kapsayan spilitik bazalt, çamurtaşı, radyolarit, feldispatik kumtaşı,
kuvarsit, konglomera ve silttaşından oluştuğunu, düşük dereceli metamorfizma geçirmiş
olduklarını ve uyumsuzlukla Kazdağ Grubu gnaysları üzerinde yer aldığını belirten
yazar, Sakarya Zonu’nda geniş yayılımı olduğuna dikkat çektiği bu formasyonun Biga
Yarımadası’ndan Ankara’ya kadar uzandığını ifade eder.
Bürküt (1975), Kuzeybatı Anadolu ve Trakya bölgesinde bulunan 16 adet plütonda

yaptığı jeokimyasal analizler sonucunda, element dağılımlarının birbirlerine çok yakın
olduğunu ve muhtemelen aynı kökenden geldiklerini belirtir.
Erdem (1975), Ortaca-Dereçarşamba (Domaniç) yöresinde yaptığı çalışmalar

sonucunda, buradaki skarn tipi Cu-Pb-Zn ve Fe cevherleşmelerinin önemsiz olduğunu
ifade eder. Bölgedeki magmatik kayaçları, yer yer aplit ve pegmatit damarlarıyla
kesilmiş “Granit-Granodiyorit Kompleksi” olarak adlandırır. Bu kompleks içinde
bulunan ve ana plütonik kütleyi kesen monzonit porfir, kuvars albit porfir, kuvars
6
monzonit porfir, granogabro porfir dayklarının varlığından söz eden yazar, ayrıca yer
yer hornblend siyenit anklavlarının gözlendiğini de belirtir.
Middeleaar (1975), Middeleaar ve Visser (1975), Middeleaar ve Maura (1976)

birbirlerinin devamı olan çalışmalarında Domaniç Granodiyoriti’yle ilişkili skarn tipi
cevherleşmeleri incelemişlerdir (skarn zonunun 100-500 m genişlik ve 15 km uzunluk
boyunca gözlendiğini belirtirler. Paleozoyik yaşlı şistler, içerdikleri metamorfik
minerallere göre yeşil şist ve glokofanlı şist fasiyesindedirler). Farklı dönemlerde
yapılan bu çalışmalarda granodiyorit, monzodiyorit ve diyorit türü kayaçların
bulunduğu ayrıca diyorit porfir, aplit ve pegmatit dayklarının varlığı belirtilmektedir.
Yavuz (1975), Ortaca-Dereçarşamba (Domaniç) Cu-Pb-Zn cevherleşmesinde detay etüd

yapmış, skarn zonları ve aplit dayklarını ayırtlamıştır.
Bingöl (1976), Batı Anadolu’nun jeotektonik evrimi yorumladığı çalışmasında,

buradaki temel kayaçların büyük olasılıkla Antekambriyen’de meydana gelmiş fakat
farklı jeolojik evrim ve yaşlara sahip Menderes, Kazdağ ve Uludağ Masifleri’nden
oluştuğunu söyler. Yazar Permo-Karbonifer’e kadar karasal olan bu masiflerin sığ
deniz altında kaldığını ve Üst Permiyen sonu-Alt Triyas’ta masiflerin birbirinden
arılmaya (okyanuslaşmaya) başladıklarını ve oluşan tansiyon kuvvetleri ile Menderes ve
Kazdağ Masifleri arasında Kazdağ Formasyonunun oluştuğunu belirtir. Masifler yazara
göre Alt Triyas sonunda kısmen birbirlerine yaklaşmıştır ve masiflerin en genç
çarpışması ve büyük olasılıkla Menderes Masifi’nin Kazdağ ve Uludağ altına dalması
Üst Kretase’de meydana gelmiştir. Manisa-Balıkesir-Eskişehir hattı Üst Kretase’de bir
yokolma zonuna karşılık gelir. Batı Anadolu muhtemelen Pliyo-Kuvaterner’den beri
Ege Adaları’yla birlikte batıya doğru hareket etmektedir.
Pehlivan (1979), Uludağ, Domaniç (Topuk ve Boğazova) granodiyoritlerinin kenar

zonlarında yapılan prospeksiyon çalışmaları sonucunda; birçok yerde W-Mo-Pb-Zn-Cu
mineralizasyonlarının bulunduğunu, bunlardan bazılarının detay etüdlerle incelenmesi
gerektiğini belirtir. Yazar, Boğazova-Domaniç Granodiyoriti’nin kenar zonlarında
7
porfiri damar kayaçlarının bulunması, porfiri granitlerin cevher içermesi ve yaygın
olarak görülen hidrotermal alterasyonun bu bölgeyi ilginç kıldığını vurgular.
Okay (1981), Tavşanlı kuzeydoğusunda yaptığı çalışmada, İzmir-Ankara zonuna ait

ofiyolitli melanj birimlerinin yüksek basınç/düşük sıcaklık koşullarında mavişist
fasiyesinde metamorfizma geçirmiş olduklarını ifade eder.
Bingöl vd. (1982), yaptıkları jeokronolojik yaş tayinlerine göre, Kuzeybatı Anadolu’da
bulunan granitik intrüzyonların kuzeyden güneye doğru yaşça gençleştiklerini
savunurlar. Edremit-Bursa-Eskişehir hattının kuzeyinde kalan granitlerin Jura öncesi
yaşlı, bu hattın güneyinde kalanların ise Üst Kretase-Geç Miyosen yaş aralığında
olduğu ve genç intrüzyonların, volkanik yay ve çarpışma sonrası ortamlarda oluştukları
da yazarlar tarafından belirtilmiştir.
Kaya (1982), Batı Anadolu’yu güncel geometrilerini Miyosen öncesinde kazanmış

Kuzeydoğu-Güneybatı gidişli altı belirgin stratigrafik-yapısal topluluğa ayırır. Yazar
bölgedeki Doğu-Batı gidişli grabenlerin, yarım graben olduğunu savunur.
Ercan (1982), Batı Anadolu’da etkili olan Senozoyik volkanizmasının alkalin ve

kalkalkalin bileşimde olduğunu ileri sürer.
Savaşçın (1982), termik domlaşma ve manto diyapirizminin denetiminde, kıtasal,

bimodal bir graben volkanizmasının tüm Batı Anadolu’da Neojen süresince etkin
olduğunu savunur.
Kara ve Pehlivan (1983), KAVAP projesi kapsamında Gelemiç (Keles-Bursa) Mo-Cu-

Pb sahasında yaptıkları detay etüdler sonucunda; cevherleşmenin skarn zonları ve
porfiri granitlerle ilişkili olduğunu, cevherleşmeye eşlik eden yaygın hidrotermal
alterasyonun sahayı ilginç kıldığını belirtirler.
Taşkın (1983a, b), KAVAP projesi kapsamında Domaniç (Boğazova-Gürgenyayla-

Çatalçamtepe) Granodiyoriti çevresindeki cevherleşmeleri incelemiş; bu
8
cevherleşmelerin kontak metasomatik ve hidrotermal tipte cevherleşmeler olduğunu,
ekonomik olup olmadıklarının araştırılması gerektiğini belirtmiştir.
Okay (1984), Kuzeybatı Anadolu’da farklı zamanlarda gelişmiş dört metamorfik kuşak
ayırtlar. En kuzeyde olanı Pontid jeotektonik kuşağı içindeki Karakaya
Metamorfitleri’dir. Büyük bölümü bazik volkanik kayaçlardan oluşan ve metamorfizma
derecesi orta basınç Barroviyen tipi olan kuşaktır (Sakarya Zonu). Karakaya
Metamorfitleri’nin güneyinde Pontid-Torid kenedi boyunca yüksek basınç/düşük
sıcaklık kuşağı yer alır (Tavşanlı Zonu). Bu kuşağın da güneyinde yeşil şist fasiyesinde
metamorfizma geçirmiş kırıntılı ve karbonatlardan oluşan üçüncü bir kuşak yer alır
(Afyon Zonu). Gnays, amfibolit ve mermerlerden oluşan dördüncü kuşak ise Karakaya
Metamorfitleri’nin altında tektonik pencereler şeklinde yüzeyler (Uludağ ve Kazdağ
Masifi).
Ercan ve Türkecan (1984), Batı Anadolu’da yer alan çoğunlukla granitoyid türde olan
Plütonların, kuzeyden güneye doğru yaşça gençleştiklerini, bunların yer yer “I” tipi yer
yer de “S” tipi plütonlar olduklarını ve bölgedeki volkanik kayaçlarla gerek köken
gerekse yaş açısından sıkı ilişkili olduklarını belirtirler.
Yılmaz (1984), Batı Anadolu’da Triyas riftleşmesiyle spilit ve bazik volkanizmanın

geliştiğini (Karakaya Formasyonu), Üst Kretase’de Neotetis’in kuzey kolunun Sakarya
Kıtası altına dalması sonucunda bazik ve ortaç volkanizmanın oluştuğunu savunur.
Tersiyer’de kalınlaşan ve yükselen Batı Anadolu masiflerinin derin kesimlerinde
başlayan anateksitik kısmi ergimeler yaygın silisik volkanizma ve plütonizmaya neden
olmuştur.
Genç (1986) ve Genç vd. (1986), Bursa-Bilecik arasının temel jeolojisini çalışmışlardır.
Paleozoyik yaşlı Dereyörük Grubu (Sorgundere Metamorfitleri) metabazit,
metaultrabazit, glokofan şist, kireçtaşı, radyolarit ve asidik bileşimli şistlerden oluşur.
Permiyen yaşlı kırıntılılar Orhaniye Formasyonu, kireçtaşları ise Yörüktepe
Formasyonu adı altında incelenir. Triyas yaşlı Karakaya Grubu iki formasyon ile bir
üyeye ayrılır ve değişik boyutlarda Permiyen yaşlı blokları içerir. Jura yaşlı Bayırköy
9
Kumtaşı ile başlayıp Kuvaterner’e kadar devam eden çökeller ile volkanitler kuzey
kesimde geniş alanlar kaplar. Metamorfitlerle tektonik dokanaklı olan granodiyorit
Liyas yaşlı kumtaşlarıyla örtülür ve Permiyen (?) yaşlıdır. Karakaya Grubu ile
Sorgundere Metamorfitleri genelde tektonik dokanaklı olup, bu dokanaklar yer yer
listvenitleşmiştir.
Küçükayman (1987), Bozüyük-Tavşanlı arasında yapılan 1/25.000 ölçekli temel jeoloji

çalışmaları sonucunda, iki ayrı metamorfik kuşak ayırtlar. İnegöl-Oylat-Bozüyük Sütur
Zonu’nun kuzeyinde kalanlar düşük dereceli yeşil şist fasiyesinde metamorfizma
geçirmiş şist ve mermerlerdir. Güneyde ise, gömülme metamorfizması gösteren şist ve
mermerler bulunur. Güney kesimde yer alan ofiyolitli melanj metamorfitler üzerinde
tektonik konumludur. Tersiyer başındaki bölgesel yükselmeyle ilişkili granit
intrüzyonları, yaşlı litolojileri keserek skarn zonlarını oluşturmuşlardır.
Üşümezsoy (1987), Pontid bloğunun güneyinde yer alan Paleotetis’in kuzeye dalarak
kapanışı ile birlikte oluşan yay, yayardı ve yitim kompleksinin Pontidlere yığışmış
olduğunu ileri sürer. Yazara göre Kuzeybatı Anadolu yığışım orojen kuşağı Menderes
Masifi ile Erken Triyas’ta çarpışmıştır.
Yıldırım ve Çelebi (1991), Sarıçayıryayla-Topukdere (Domaniç) sahasının ön etüdünü

yaparak Kuzeybatı Anadolu’nun bu kesiminde bir porfiri Cu-Mo cevherleşmesinin
varlığını ilk kez ortaya koymuşlardır.
Taşkın (1992), Sarıçayıryayla-Topukdere (Domaniç) sahasında detay jeoloji, jeokimya

çalışmaları ile sondajlı arama yaparak porfiri Cu-Mo cevherleşmesinin yayılımını
araştırmıştır.
Yıldırım ve Konya (1997) Sülüklüköy Au-Sb cevherleşmesinde detay jeoloji ve

jeokimya çalışması yapmışlardır. Sahada bilinen dokuz ocak ve çevresindeki alterasyon
ve jeokimyasal anomali dağılımını yorumlayan yazarlar cevherleşmenin “epitermal
listvenit tip” olduğunu, bazı Au anomalilerinin önemli olabileceğini vurgularlar.
10
Altunel ve Barka (1998), batıda Uludağ ile doğuda Kaymaz arasında uzanan Batı-
Kuzeybatı, Doğu-Kuzeydoğu doğrultulu Eskişehir Fay Zonu’nun Ege-Batı Anadolu
bloğunu Orta Anadolu bloğundan ayıran sağ yönlü doğrultu atımlı normal bileşenli bir
fay olduğunu belirtir ve en az Pleyistosen’den bu yana aktif olan bu fay zonunun genç
çökel havzalarının oluşumunda da önemli rol oynadığı ve transtansiyonel bir fay zonu
olduğunu savunurlar.
Delaloye and Bingöl (2000), Batı Anadolu’daki granitoyidleri “Yaşlı granitoyidler” ve

“Genç granitoyidler” olarak iki ana başlık altında inceler. Genç granitoyidler volkanik
yay ya da çarpışma sonrası ortamda oluşmuştur, yay güneye doğru olgunlaşmaktadır.
Genç granitoyidler kuzeyden güneye doğru yaşça gençleşmektedir ve Geç Kretase-Geç
Miyosen arasında 6 izokron kuşağı tanımlanmıştır. Yazarlara göre Orta Jura-Paleosen
granitoyidleri İzmir-Ankara Zonu’yla, Eosen-Miyosen granitoyidleri Ege Yitim
Zonu’yla ilişkili olabilir.Yazarlar granitlerin kimyasal bileşimlerinin volkanik ada yayı
granitlerine uymakta olup kuzeye doğru yitimle ilişkili olduklarını söylerler.
Cengiz vd. (2000), Balıkesir-Bursa-Kütahya arasında Eti Holding’e ait ruhsat

sahalarının değişik ölçekte jeoloji ve jeokimya etüdünü yapmış ve Bileylikyayla
(Domaniç) sahasından alınan jeokimya örneklerinde yüksek Au ve baz metal değerleri
elde etmişlerdir.
Bayburtoğlu vd. (2001), Bileylikyayla (Domaniç) sahasında detay jeoloji ve

jeokimyasal tahkik yapmışlardır. Sahadaki jeokimyasal element dağılımı ve alterasyon
değişiminin yüzeyde epitermal Au-Ag ve skarn tip Cu-Pb-Zn, derinde porfiri tip Cu-
Mo-Au cevherleşmesine işaret edebileceğini belirtirler.
11
2. GE!EL JEOLOJİ
2.1 Bölgesel Jeoloji
Okay (2004), Türkiye’yi oluşturan birincil tektonik birimleri güneyden kuzeye doğru;
Güneydoğu Anadolu, Anatolid-Torid Bloku, Sakarya Zonu, İstanbul Zonu ve Istıranca
Masifi şeklinde beş tektonik birliğe ayırmıştır (şekil 2.1).
Fanerozoyik süresince belli aralıklarla, birbirlerinden Tetis okyanusunun kolları ile

ayrılmış bu birliklerden Anatolid-Torid Bloku, Triyas öncesinde Mısır ve Libya’nın
kuzeyinde bugünkü Doğu Akdeniz’in konumundaydı. Şengör ve Yılmaz (1981)’a göre
Jura’da açılan ve Paleosen-Eosen aralığında kuzeye dalımlı bir dalma-batma zonu
boyunca kapananan Neotetis Okyanusu, Okay (2004)’a göre, Triyas başlarında
açılmaya başlamıştır.
Şekil 2.1 Türkiye’nin tektonik birlikleri (Okay 2004)
12
Pontidler’in güney kesimini oluşturan Sakarya Zonu ile Anatolid-Torid Bloku
Tersiyer’e gelene kadar hiçbir zaman bitişik tek bir kıta parçası oluşturmamıştır. İzmir-
Ankara-Erzincan Kenedi hem Paleozoyik hem de Mesozoyik’te var olmuş Tetis
Okyanusu’nun kenedini temsil eder ve kenet kuşağı boyunca iki farklı okyanusun
varlığı sözkonusudur.
Okay (1984)’a göre, Kuzeybatı Anadolu’da Pontid ve Anatolidlere ait üç tektonik zon
yer alır (şekil 2.2). Kuzeyde Pontidlere dahil olan, metamorfizma ve deformasyona
uğramış Permotriyas yaşlı kayaların üzerine transgressif olarak, genellikle Liyas ile
başlayan kalın bir sedimanter istifin geldiği bu zon Sakarya Zonu’na (Okay 1984a)
karşılık gelir. İlk defa Bingöl vd. (1973) tarafından formasyon mertebesinde tanımlanan
Sakarya zonu’nun temelini oluşturan metamorfitler Okay (1984), Okay vd. (1990) ve
Okay (2004) tarafından Karakaya Kompleksi olarak adlandırılmıştır. Neo-Tetis’in
kuzey kolu olarak isimlendirilebilecek okyanusun eklenir prizmaları, Üst Triyas’tan
Kretase’ye kadar yaş veren radyolaryalı çörtlerle temsil edilirken, bu eklenir prizmaların
kuzeyinde yer alan Karakaya Kompleksi ise Karbonifer ve Permiyen çörtleri ile Geç
Triyas mavişist ve eklojitlerini içermektedir (Okay 2004).
Karakaya kompleksinin altından tektonik pencereler halinde yüzeyleyen Kazdağ ve

Uludağ yükselimleri, yüksek dereceli metamorfik gnays ve amfibolitlerden oluşur
(Bingöl 1976, Ketin 1984, Okay 1984, Okay vd. 1990).
Sakarya Zonu’nu karmakarışık bir şekilde deforme olmuş ve genellikle metamorfizma

olmuş Jura öncesi temel ile çok az deformasyona uğramış ve hiç metamorfizma
göstermeyen bir Jura-Tersiyer örtü olarak ayıran Okay vd. (1990) Sakarya Zonu’nun
Jura öncesi temelini de üç birime ayırmıştır. Bunlar; Karakaya Kompleksi, Karakaya
öncesi birimler ve Kazdağ Grubu’dur (şekil 2.2). Karakaya Kompleksi, başlıca bazik
volkanit, grovak, kumtaşı ve mercekli kireçtaşlarından oluşan bir matriks ve bu matriks
içerisinde yüzen çoğunlukla Permo-Karbonifer yaşlı kireçtaşı bloklarından ibarettir
(Bingöl vd. 1973). Birimin yaşı Bingöl vd. (1973)’ne göre Alt Triyas, Okay (1984)’a
göre ise Triyas’tır. Karakaya Kompleksi kayaçları düşük-orta basınç/düşük sıcaklık
13
14
Şekil 2.2 Kuzeybatı Anadolu’nun Jeotektonik Haritası (Yıldırım vd 2001; Bingöl vd. 1982, Okay 1984, Üşümezsoy 1987 ve Okay vd.
1990’dan yararlanarak hazırlamıştır)
瞦瞦瞤
koşullarında ve düşük yeşilşist fasiyesinde metamorfizmaya uğramışlardır (Bingöl vd.
1973). Üşümezsoy (1987) ve Okay vd. (1990) Permiyen öncesi yaşlı granitleri (Çamlık
ve Orta Sakarya Granitleri) bu metamorfitlerle ilişkilendirirler.
Karakaya öncesi birimler, Biga Yarımadası’nda Triyas öncesi yaşlıdır ve düşük dereceli
metamorfizma gösteren metasedimanter kayalar (Kalabak Formasyonu) ile bir
granodiyoritten (Çamlık Metagranodiyoriti) ibarettir (Okay vd. 1990).
Kuzeybatı Anadolu’da, Pontidleri Anatolidlerden ayıran İzmir-Ankara-Erzincan kenet

çizgisinin güneyinde Tavşanlı Zonu olarak adlandırılan ve geniş bir yayılımı olan
volkanosedimanter istif, yüksek basınç/düşük sıcaklık metamorfizması geçirmiştir
(Okay 1984). İstifin üzerinde tektonik olarak ofiyolitler bulunur (Okay 1984,
Küçükayman 1987). Tavşanlı Zonu güneye doğru Afyon Zonu (Okay 1984a) olarak
adlandırılan, yeşil şist fasiyesinde metamorfizma geçirmiş kalın bir sedimanter istif
üzerine itilmiştir.
Tavşanlı Zonu’nu oluşturan kayalar ve Anatolid-Torid Platformu’nun en kuzey kesimini

oluşturan bu zon iki gruba ayırtlanmıştır. Bunlardan ilki yüksek basınç / düşük sıcaklık
metamorfizması geçirmiş volkanosedimanter seri olan Ovacık Birliği ikincisi ise,
mavişist fasiyesinde metamorfizma geçirmiş şist ve mermerlerden oluşan düzenli bir
stratigrafik istif olan Orhaneli Birliği’dir (Okay 1984). Tavşanlı Zonu kayaları Tavşanlı-
诲瞠
Orhaneli yöresinde Okay (1981), Simav-Gediz yöresinde de Akdeniz ve Konak (1979)
tarafından ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Okay (1984)’ın bildirdiğine göre Afyon Zonu, düşük yeşil şist fasiyesinde
metamorfizma geçirmiş Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı platform tipi çökelleri kapsar. Bu
zonun en alt seviyelerinde, Akdeniz ve Konak (1979) tarafından Sarıcasu Formasyonu
olarak adlandırılan kalın bir istif (metakumtaşı, metasilttaşı ve metakuvarsitlerle
başlayan istif yer yer metabazit ve mermer seviyeleri içerir) yer alır. Metakırıntılılar
üzerine Üst Kretase’ye kadar kireçtaşı çökelimi sürer ve bunu izleyen Maestrihtiyen-
Paleosen döneminde ise olistrostrom bulunur (Akdeniz ve Konak 1979). Afyon
Zonu’na ait kayaçlarda metamorfizmanın şiddeti alttan üste doğru azalır (Okay 1984).
15
Kuzeybatı Anadolu’da çok sayıda granit intrüzyonu ve geniş alanlar kaplayan
Senozoyik yaşlı volkanitler görülür. Bu plütonların bölgesel dağılımları, petrokimyasal
özellikleri ve yaş ilişkileri gözönüne alındığında, magmatik kayaçların genel olarak,
kuzeyden güneye doğru yaşça gençleştikleri ileri sürülmektedir (Bingöl vd. 1982, Ercan
ve Türkecan 1984, Delaloye and Bingöl 2000). Edremit-Bursa-Eskişehir çizgisinin
kuzeyinde kalan granitler Jura öncesi yaşlı, bu çizginin güneyinde kalanlar ise Üst
Kretase-Üst Miyosen yaş aralığındadır.
Genellikle kalkalkalen nitelikli ve granitten monzonite kadar değişen bileşimdeki

plütonlar yer yer porfir, aplit ve pegmatitler tarafından kesilmişlerdir. Bingöl (1976),
Kuzeybatı Anadolu’daki Alt Tersiyer yaşlı granitlerin, İzmir-Ankara Zonu boyunca
kuzeye ve derine dalan Menderes Masifi’nin mobilizasyonu ile oluştuğunu savunurken,
Bingöl vd. (1982) granitlerin güneye doğru gençleşmesi nedeniyle olası bir güneye
dalma-batmadan söz ederler.
Ercan vd. (1985) Kuzeybatı Anadolu’da Senozoyik volkanizmasının, başlangıçta

tamamen kıtasal kabuk kökenli asidik ve nötr, kalkalkalen nitelikte olduğunu, zamanla
ve belirli aşamalar sonucunda ilksel manto kökenli alkali bazaltik volkanizmaya
dönüştüğünü ileri sürerler.
Mihallıççık, Ilıca-Şamlı, Gürgenyayla, Orhaneli ve Kozak plütonlarında ayrıntılı

petrokimyasal incelemeler yapan Ataman (1972, 1973); düşük Sr izotop oranlarından
hareketle bu plütonların bir öjeosenklinalde çökelmiş grovak-arkoz türü kayaçların
palinjenezi ile oluşmuş anateksi ürünü granodiyoritler olduğunu ileri sürer. S tipi granit
oluşumunu savunan bu görüşe karşın Bingöl vd. (1982) bu granitlerin I tipi granitler
olduğunu ileri sürerler. Aynı plütonların alkali (Na2O+K2O) ve SiO2 içeriklerine göre
hazırlanan diyagramlarda genellikle kalkalkalen kesimde kaldıkları gözlenir (Ercan ve
Türkecan 1984).
Batı Anadolu’da Geç Kretase-Erken Miyosen arasındaki kuzey-güney yönlü sıkışma

Miyosen’den itibaren yerini kuzey-güney yönlü açılmaya bırakmıştır. Genişleme
rejiminin; doğu-batı yönlü grabenler, aktif faylar ve ilişkili depremler, sıcak su
16
kaynakları, Kuvaterner yaşlı bazaltik volkanizma şeklinde görülen etkileri halen
günümüzde de sürmektedir. Kuzeybatı Anadolu’da birbirinden bağımsız karasal-gölsel
havzalarda volkanitlerle yanal ve düşey geçişli, yer yer kömür, jips ve borat yatakları da
içeren Oligosen-Kuvaterner yaşlı tortullar çökelmiştir.
2.2 Çalışma Alanının Jeolojisi
Çalışma alanının stratigrafisi alttan üste doğru sırayla aşağıda verilmiştir (şekil 2.3).
Bazı birimler inceleme alanında izlenememesine karşın stratigrafik devamlılık açısından
bu birimlere de yer verilmiştir.
2.2.1 Alınca metabazitleri
Metapelit, mermer, metavolkanit ve metaultrabazitlerden oluşan birim, Küçükayman

(1987) tarafından “Söğüt Metamorfitleri” grubuna ait “Alınca Metabazitleri” adıyla
incelenmiştir. Bölgede çalışan diğer araştırmacılardan Ayaroğlu (1979) metamorfitleri
“Bozüyük Metamorfitleri” olarak, Genç vd. (1986) ise “Sorgundere Metamorfitleri”
olarak adlandırmışlardır.
Muratdere Köyü’nün ve Bozüyük-İnegöl asfaltının kuzeyindeki yamaçlarda izlenen

birimin çalışma sahasındaki diğer birimlerle olan dokanağı, genç çökellerle örtülü
olması nedeniyle görülmez .
Eskişehir Fayı’yla sınırlanan ve fayın güneyine geçmeyen metamorfik birim Pontidlerin

Sakarya Zonu’na aittir, Eskişehir Fayı’nın güneyindeki Anatolidler’e ait diğer
metamorfik birimlerden değişik yönlerden farklılık gösterir (Okay 1984, Küçükayman
1987).
Aynı tür metamorfizma ve tektonizmadan etkilenmiş pelitik ve magmatik kayaçlardan

oluşan grup; birbirleriyle yanal ve düşey geçişli veya tektonik ilişkili metavolkanit,
metaultrabazit, mermer ve metapelitik çökellerin karışık topluluğu şeklindedir.
17
Şekil 2.3 Çalışma alanının stratigrafik dikme kesiti (Ölçeksiz) (Yıldırım vd. 2001’den
revize edilerek alınmıştır)
18
Kuvars-albit-muskovit-klorit şistler ile muskovit-klorit şistler en yaygın görülen
birimlerdir. Granatlı şistler ender olarak görülürler. Bazik volkanik kayaçların
metamorfizmasıyla oluşmuş olan tremolit-aktinolit şist, amfibolit, amfibol şist ve
glokofanlı şistler blok, bant ve mercek şeklindedir. Metadiyabaz ve metaultrabazitler
çoğunlukla bloklar halindedir (Genç 1986, Genç vd. 1986, Küçükayman 1987).
Metaultrabazitler diğer birimlerle dokanakları boyunca birkaç santimetreden onlarca

metreye kadar silisleşmiş-karbonatlaşmış, çok sert-masif yapılı listvenitlere
dönüşmüşlerdir.
Alınca Metabazitleri mavi, yer yer grimsi mavi ve yeşil renkli, iyi derecede foliye, sıkça
yatık izoklinal kıvrımlıdır. Değişik kalınlıklarda kalkşist ve mermer mercek ve bantları
içerir ve desimetrik-metrik kuvars damarlarıyla kesilmiştir. Çalışma alanı ve çevresinde
tabanı görülemeyen metamorfitlerin çok kıvrımlı ve kırıklı yapısı nedeniyle gerçek
kalınlığı bilinmemektedir (Küçükayman 1987).
Alınca Metabazitleri’ne ait kayalar çalışma alanı içerisinde yüzeylememektedir.

Küçükayman (1987) incelenen petrografik numunelerde lavsonit ve glokofan gibi
yüksek basınç metamorfizması minerallerine rastlanmaması nedeniyle Oylat-
Kızılcapınar hattının kuzeyinde metamorfizmizmanın glokofanik yeşil şist fasiyesine
kadar çıkmadığını belirtir. Fakat sahada gerçekleştirilen MDS 3 ve MDS 4
sodajlarından alınan karot örneklerinde yapılan petrografik incelemeler sonucunda ilgili
bölümde ayrıntıları ile verileceği gibi, lavsonit glokofan şist, muskovit glokofan şist,
klorit şist, kalkşist ve epidot glokofan şist tanımlamaları yapılmıştır ve bunların, temel
kayalara ait olduğu belirlenmiştir (şekil 2.3). Şistler, tavanda yer yer listvenit ve
dolomitlerle, tabanda ise bitumlu kireçtaşı ve kumlu dolomitlerle sınırlanırlar.
Metamorfik topluluğun Paleotetis’in kapanımıyla oluşmuş, Paleozoyik yaşlı bir

ofiyolitli melanj olabileceği düşünülmektedir (Genç 1986, Genç vd. 1986). Alınca
Metabazitleri’nde yaş verebilecek hiç bir fosile rastlanmamıştır.
19
Yörede daha önce çalışmış araştırmacılardan Şentürk ve Karaköse (1979)
metamorfitlere Jura öncesi, Yalçınkaya ve Afşar (1980) Paleozoyik(?), Okay (1984)
Paleozoyik yaşlarını vermişlerdir. Ayrıca Genç (1986) Kuzeybatı Anadolu'da yalnız bir
lokasyonda (H23-b4), fosilli Permiyen birimlerinin (Orhaniye ve Yörüktepe
Formasyonları) bu metamorfitler üzerine uyumsuz olarak geldiğini ve bu nedenle
metamorfitlerin Permiyen öncesi yaşta olduklarını belirtmektedir.
2.2.2 Taşarası mermerleri
Taşarası Mermerleri en kalın olduğu yerlerde genellikle Alınca Metabazitleri üzerine

uyumlu olarak gelir. Çalışma alanı içerisinde yüzeylemeyen birim Muratdere Köyü’nün
ve Bozüyük-İnegöl asfaltının kuzeyindeki yamaçlarda, Alınca Metabazitleri üzerinde
izlenir.
Siyahımsı gri ve mavimsi beyaz renkli, iyi derecede tabakalanmalı, fosil içermeyen
mermerler aynı zamanda şeker dokuludur ve sıkça kalsit ve çört bantları içerir (Genç
1986, Genç vd. 1986, Küçükayman 1987).
Metabazitlerle olan geçişlerinde bazen kalkşist düzeyleri görülür. Taşarası Mermerleri,

metamorfizma öncesi spilit, diyabaz gibi bazik kökenli kayaçların üzerine neritik
bölgenin karbonatları olarak çökelmiştir. Gelişen metamorfizma koşulları altında yeşil
kayalar bazik şistlere, karbonatlar ise mermerlere dönüşmüştür. Bu metamorfizma orta
basınç mertebesinde ve Barroviyen tipindedir (Okay 1984).
2.2.3 Arifler melanjı
Çalışma alanı ve çevresinde geniş alanlarda yüzeyleyen, içerisinde diyabaz, gabro,

serpantinit, mermer, şist, çamurtaşı ve Mesozoyik yaşlı kireçtaşları blokları bulunan
birim, Arifler Melanjı olarak adlandırılmıştır (Küçükayman 1987). Tektonizmanın
şiddetli olması sonucu kaotik bir görünüm kazanan melanj sahada, kırmızı ve yeşil
rengiyle tanınmaktadır (şekil 2.4).
20
Arifler Melanjı bölgesel ölçekte Paleozoyik yaşlı Devlez Metabazitleri, Geyiktepe
Mermerleri ve Jura yaşlı Köyiçi Formasyonu üzerine tektonik olarak itilmiş, melanjın
üzerine de Ultramafitler tektonik olarak itilmiştir. Çalışma sahasında alt dokanağı
izlenemeyen Arifler Melanjı, kuzey kesimde Pliyosen yaşlı Çokköy Formasyonu
tarafından açılı uyumsuz olarak örtülür (Küçükayman, 1987).
Şekil 2.4 Arifler melanjı içerisindeki mikro gabro parçası
Arifler Melanjı çalışma sahasının güney kesiminde yüzeyler. Muratdere Kuvars Diyoriti
ile olan kuzey dokanağı faylıdır. Sahada melanj ile kuvars diyoritin dokanağında
kontak metamorfizma etkisi arazide yüzeylemiş olarak görülememesine rağmen MDS 5
nolu sondajın, 51,30 metresinde, eser oranda epidot, klorit ve kuvars da içeren ve
petrografik olarak granat karbonat fels olarak tanımlanan örnek kontakt
metamorfizmanın varlığına işaret etmektedir. Ayrıca yaygın olarak melanjın
içerisindeki ultramafik kayaçların, silisleşme-karbonatlaşma-limonitleşme şeklindeki
alterasyonlar nedeniyle genel olarak kırmızımsı kahverengi bir görünüm aldığı
izlenmektedir.
21
Melanjın içerisinde irili ufaklı bloklar şeklinde bulunan kireçtaşlarında (şekil 2.5) Triyas
ve Jura yaşını veren fosiller bulunmuştur. Arifler Melanjı’na, içerisinde bulunan
blokların yaşı ve diğer birimlerle olan dokanak ilişkilerine dayanarak Üst Kretase yaşı
verilmiştir (Küçükayman 1987). Çalışma alanı içerisinde yer alan Kocakale Tepe bu
melanjın içerisinde blok şeklindedir.
Şekil 2.5 Kocakale Tepe’deki kireçtaşlarından Ballıcalık Sırtı’ndaki Arifler Melanjına

(KB’ya) bakış
2.2.3.1 Ketenlik çamurtaşı üyesi
Ketenlik Çamurtaşı Üyesi, çalışma alanı içerisinde yüzeylemez. Küçükayman (1987)’ın,

Arifler Melanjı’nın haritalanabilir büyüklükteki en yaygın ve kolay ayırtlanan üyesi
olduğunu belirttiği birim, koyu kahve, kırmızı, bordo ve yeşil renklidir. Yer yer
çamurtaşı ve pelajik kireçtaşı litolojisinde olan birim yer yer de aşırı silisifiye radyolarit
ve çörtlerle temsil edilir. Çamurtaşından alınan örneklerde yüksek basınç-düşük sıcaklık
koşullarına işaret eden glokofan ve lavsonit mineralleri görülmüştür.
22
2.2.3.2 Tekketepe serpantinit üyesi
Çalışma sahasının güneyinde küçük alanlarda yüzeyleyen serpantinitler melanjın

haritalanabilir büyüklükteki diğer üyesidir. Yeşilin değişik tonlarındaki rengi, yağımsı
görünümü ile ayırtlanan birimi Küçükayman (1987), tektonik zonlarda ekaylar şeklinde
sıralandığını belirtir.
Serpantinitler, yer yer mostradan alınan örneklerde yer yer de sondajlardan alınan karot
örneklerinde petrografik olarak tanımlanmıştır (şekil 2.6).
Şekil 2.6 Çalışma alanının güneyinde izlenen serpantinit
2.2.3.3 Blok kireçtaşları
Arifler Melanjı içerisinde değişik boyutlarda kireçtaşı blokları görülür. Bunlar

siyahımsı-gri renkli, bazıları dolomitik, kırıklı, eklemli ve melanjla olan dokanakları
oldukça hırpalanmış durumdadır.
Çalışma sahasında Kocakale Tepe zirvesi ve çevresinde ve Kocakale Tepe’nin batısında

(Ballıcalık Sırtı güneyi) birkaç yüz metre boyutlu, Ballıcalık Sırtı ile Kocakale Tepe
arasında daha küçük boyutlarda blok halinde izlenir.
23
2.2.4 Ultramafitler
Genellikle Arifler Melanjı’nı, yer yer de diğer daha yaşlı metamorfik birimleri tektonik
olarak örten birim Tersiyer yaşlı litolojiler tarafından diskordan olarak örtülür.
Bileşimleri bazikten ultrabaziğe kadar değişmekte olup, peridotit, kromitit, serpantinit,
piroksenit, ve bunları özellikle sırtlarda dayk konumunda kesen gabro ve mikro
gabrolardan ibarettir (Küçükayman 1987).
Çalışma sahasına yakın olan Ormangüzle Köyü civarında izlenir. Özellikle tektonik
zonlarda primer dokularını ve minerallerini yitirmiş, silisleşmiş ve karbonatlaşmışlardır
(listvenitleşmişlerdir).
2.2.4.1 Dünit-harzburjit üyesi
Çalışma alanında mostra vermeyen peridotitlere hakim iki kayaç tipi harzburjit ve
dunitlerdir. Harzburjitler genel olarak ksenoblastik granüler dokulu olup, olivin,
ortopiroksen ve krom-spinelden oluşur. Dunitler de benzer dokuda olmasına karşın
mineral bileşimi olivin, ortopiroksen, klinopiroksen ve krom-spinelden ibarettir
(Küçükayman 1987).
2.2.4.2 Gabro-mikro gabro üyesi
Gabroyik dayklar, genellikle sırtlar boyunca kalınlıkları bir metreden yüzlerce metreye
kadar değişen ve magmatik bantlaşması açık olmayan masif görünümdedirler.
Kendilerini çevreleyen harzburjit ve dünitlerle dokanakları tektoniktir (Küçükayman
1987).
Bölgesel ölçekli çalışmalarda tanımlanan bu birim çalışma alanında iyi

izlenemediğinden ayırtlanmamış, melanjın içerisinde değerlendirilmiştir.
24
2.2.5 Muratdere kuvars diyoriti
Çalışma sahasında varlığı daha önceden bilinmeyen, ancak Yıldırım vd. (2001)
tarafından yapılan çalışmalar sırasında belirlenen, oldukça altere magmatik kayaç
“Muratdere Granitoyidi” olarak adlandırılmıştır. Ancak bu çalışmada, petrografik ve
jeokimyasal verilere dayanarak “Granitoyid” yerine “Kuvars Diyorit” adlaması kabul
edilmiştir.
Yaklaşık 200-300 m genişlik ve 1.5 km uzunlukta olan birim çalışma sahasının orta
kesiminde doğu-batı doğrultulu olarak uzanır (şekil 2.7).
Yıldırım vd. (2001), bu intrüzifin, porfiri cevherleşmeler içeren Domaniç

Granodiyoriti’nin apofizi olabileceği gibi, ondan bağımsız başka bir tektonik rejimin ve
magmatizmanın ürünü de olabileceğini belirtirler. Domaniç Granodiyoriti’nin yaşı, yan
kayaçlarla olan dokanak ilişkilerine göre Paleosen (Küçükayman 1987), jeokronolojik
yaş tayinlerine göre Eosen’dir (Ataman 1973, Delaloye and Bingöl 2000).
Muratdere Kuvars Diyoriti çalışma sahasının kuzey kesiminde Pliyosen yaşlı Çokköy
Formasyonu tarafından uyumsuz olarak örtülür. Bu verilere göre Muratdere Kuvars
Diyoriti’nin ve onunla ilişkili porfiri Cu-Mo ile cevherleşmesinin yaşı Paleosen-
Pliyosen zaman aralığındadır.
Bu çalışmada, sahada yüzlek veren mostralar ile MDS 2 ve MDS 6 sondajlarından

alınan karot örnekleri petrografik olarak tanımlanmıştır (şekil 2.8).
25
Şekil 2.7 İnceleme alanının jeoloji haritası
26
Şekil 2.8 MDS 2 sondajı yarmasında izlenen granitoyid ve içindeki malahit damarları
2.2.6 Çokköy formasyonu
Genellikle iyi yuvarlanmış polijenik konglomeranın hakim olduğu birim, üste doğru
kumtaşı, tüf, kiltaşı, marn ve killi kireçtaşı litolojisindedir. İlk olarak, Baş (1983)
tarafından İ 23 a-4 paftasındaki Çokköy dolaylarında tipik olarak görülmüş ve
adlandırılmıştır.
Formasyon, çalışma alanı içrisinde Muratdere Köy ve çalışma alanı yakınlarındaki

Kızılcapınar civarında mostra vermektedir ve üste doğru Emet Formasyonu’nun
kireçtaşlarına uyumlu olarak geçiş gösterir. Altta yer yer uyumlu olarak Saruhanlar
Formasyonu, yer yer de uyumsuz olarak Geyik Tepe Mermerleri bulunur.
Birim, genellikle kalın bir konglomera seviyesi ile başlar ve kumtaşı, marn, kiltaşı ve ve
killi kireçtaşı ardalanması şeklinde devam eder. Genellikle orta kalınlıkta ve iyi
27
tabakalıdır. Çakıllar üzerine geldiği daha yaşlı birimlerden türemiştir ve bu nedenle
yersel farklılıklar gösterir (şekil 2.9).
Şekil 2.9 Çokköy Formasyonuna ait konglomera, çamurtaşı ve kumtaşı(soldaki resim)

ardalanması ve konglomera içerisindeki farklı kökenli parçalar (sağdaki
resim)
Tamamen karadan türeme malzemeden oluşmuş konglomera, kumtaşı, kiltaşı ve tüfler

akarsu ortamını; bunların yer yer ritmik tekrarlanması ise mevsimsel değişimi gösterir.
Üste doğru kil, marn ve killi kireçtaşının varlığı ise akarsudan göl ortamına geçişe işaret
eder (Küçükayman 1987). İnceleme alanında konglomera ve kumtaşı egemendir, diğer
kaya türleri gözlenmez.
Çokköy Formasyonu’nda çalışma alanı çevresinde yaş verebilecek fosil bulunamamış,

ancak daha güneyde bulunan fosillere dayanılarak Alt-Orta Pliyosen yaşı verilmiştir
(Küçükayman 1987).
Konglomeraların tabakalanması Bozüyük-İnegöl yolu çevresinde yataya yakınken

Muratdere vadisindeki yol şevinde 70-80˚ kadar kuzeye eğimlidir.
28
2.2.7 Alüvyon ve yamaç molozu
Vadilerde erozyon ve akarsu etkisiyle birikmiş olan alüvyonlar, çoğunlukla

haritalanabilecek ölçekte geniş yayılım göstermez. Blok, çakıl, kum ve silt boyutlu
tutturulmamış malzemeden oluşan alüvyon yer yer birkaç metre kalınlığa ulaşır.
Diğer güncel oluşumlar tepe ve sırtların eteklerinde döküntülerden oluşan yamaç

molozudur.
29
3. PETROGRAFİ
Çalışma sahası içerisinden derlenen mostra ve sondaj karotu örneklerinin mineralojik-

petrografik özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Özellikle, inceleme alanı içerisinde
Cu-Mo cevherleşmesi ile ilişkili Muratdere Kuvars Diyoriti olarak isimlendirilen
magmatik kayaçlar ile Arifler Melanjı’na ait ultramafik kayaçların büyük bir kısmının
oldukça altere oldukları gözlenmiştir. Arazinin kalın bir toprak örtüsü ve ormanla kaplı
olması nedeniyle mostradan örnek bulmak güç olmuştur.
3.1 Alınca Metabazitleri
Çalışma alanı içerisinde yüzlek vermeyen metabazitler, gerçekleştirilen MDS 3 ve

MDS 4 sondajlarından alınan karot örneklerinde belirlenmiştir. Petrografik incelemeler
sonucunda Alınca Metabazitleri’ne ait kayaçlar genellikle yönlenme gösteren, lavsonit-
glokofan şist, muskovit-glokofan şist, karbonat-kuvars-mika şist, epidot-glokofan şist,
klorit şist ve kalkşist olarak tanımlanmıştır.
Gömülme metamofizmasına işaret eden lavsonit-glokofan şistler nematoblastik ve

granoblastik dokudadır. Lavsonitler çoğunlukla özşekilli, glokofanlar ise yer yer öz
şekillidir. Lavsonitli şistlerin bazıları, özşekilsiz granat ve kuvars ile aksesuvar mineral
olarak da titanit içermektedir (şekil 3.1).
Glokofanlı şistlerin bazılarında lavsonit bulunmazken ve bunun yerine epidot veya

muskovit gözlenmektedir. Muskovit-glokofan şistler lepidoporfiroblastik doku
göstermekte ve piroksen porfiroblastları içermektedir. Glokofanların hemen hepsinde
kloritleşme tespit edilmiş olup kayaçtaki çatlak-boşlukların karbonat ile dolgulandığı
belirlenmiştir.
Karbonat-kuvars-mika şist ve kalkşist olarak tanımlanan kayaçların içerdiği karbonatlar

genellikle hafif uzamış ve yönlenmeye paralel olarak dizilmişlerdir.
30
Şekil 3.1 Lavsonit (La)-glokofan (Gl) şist (Solda tek nikol, sağda çift nikol)
3.2 Arifler Melanjı
Sahada melanj içerisindeki parçaların büyük çoğunluğu haritalanamayacak kadar küçük

boyutludur ve yalnızca blok kireçtaşı ve serpantinit üyesi haritalanabilmiştir. Çalışma
alanı içerisinde yapılan sondajlar ve araziden alınan örneklerin petrografik olarak
incelenmesi ile melanj içerisinde tanımlanan parçalar; kireçtaşı, dolomit, andezit ve
ofiyolite ait olan serpantinit, gabro ile alterasyona maruz kalmış ultramafik kayaçlardır.
Ayrıca silisleşmiş, karbonatlaşmış ultramafik kayaçlara yani listvenitlere rastlanmıştır.
Yaygın olarak izlenen kireçtaşları rekristalize olup yer yer basınç ikizli olarak izlenen,
özşekilsiz kalsit kristallerinden oluşmuştur (şekil 3.2). Genellikle bitumlu oldukları
izlenen kireçtaşları yer yer de breşik özellik göstermektedir (şekil 3.3).
Genellikle özşekilsiz dolomit kristallerinden oluşan dolomitlerin de yapısal kuvvetlerin

etkisi ile kırıldığı-parçalandığı ve bazılarının az miktarda epiklastik malzeme (kuvars ve
mika) içeren kumlu dolomit olduğu saptanmıştır.
31
Şekil 3.2 Mini faylanma gösteren rekristalize kireçtaşı (Çift nikol)
Şekil 3.3 Breşik özellikte bitumlu kireçtaşı (MDS 6 sondajı 158 m, çift nikol)
32
Andezitler MDS 5 sondajının 146. ve MDS 6 sondajının 245,60. metrelerinden alınan
karot örneklerinin incelenmesi ile belirlenmiştir. Hipokristalin porfirik doku gösteren
andezitler fenokristal olarak, bol miktarda plajiyoklas (bazıları zonludur), amfibol ve az
miktarda da kuvars ile aksesuvar mineral olarak sfen ve zirkon içerirler. Az miktarda
killeşme, karbonatlaşma ve epidotlaşma gösteren plajiyoklas fenokristalleri öz-yarı
özşekilli taneler halindedir ve yer yer glomeroporfirik doku gösterdikleri belirlenmiştir.
Genellikle özşekilli oldukları izlenen amfibol (hornblend) fenokristallerinde
kloritleşme, karbonatlaşma ve bazen de epidotlaşma gözlenmiştir. Kuvars orta taneli,
özşekilsiz ve korrodedir. Andezitlerin hamuru pilotaksitik dokudadır. Tamamen
mikrokristalin kuvarstan (bir kısmı ikincil kuvars olabilir) oluşan hamurun bazı
kısımlarında boşlukların, epidot ile dolgulandığı saptanmıştır (şekil 3.4).
Şekil 3.4 Porfirik dokulu andezit (MDS 6 sondajı 245,60 m, çift nikol)
(Pl:Plajiyoklas, Hb:Hornblend)
Ofiyolitik melanja ait olan ultramafik kayaçların hemen hepsinde primer kayaca ait
mineral olarak yalnızca kromit belirlenmiştir (şekil 3.5). Ayrıca dunit olarak tanımlanan
bir adet sondaj karot örneğinde elek dokusu gösteren olivinler izlemiştir (şekil 3.6).
33
Şekil 3.5 Kataklastik kromit (Cr) içeren listvenit (Tek nikol)
Şekil 3.6 Kalıntı olivin (Ol) içeren elek dokulu serpantinleşmiş-talklaşmış (Ta) dunit
(Çift nikol)
Ultramafik kayaçların, çoğunlukla silisleşme-karbonatlaşma ile tamamen altere olarak

listvenitleri, yer yer de olivinlerin tamamen serpantinleşmesi bazen de talklaşmasıyla
serpantinitleri (şekil 3.7) oluşturdukları tespit edilmiştir.
34
Şekil 3.7 Elek dokulu, talklaşma (Ta)gösteren serpantinit (Sp)(Çift nikol)
El örneklerinde listvenitler çoğunlukla limonitleşmenin de varlığı nedeniyle

turuncumsu-kırmızımsı renkli, elek dokusu gösteren serpantinitler ise yeşil, yeşilimsi
sarı renkli ve yağımsı görünümlü olarak izlenir. Serpantinit ve listvenitlerin bazılarında
klorit (krom klorit) ve mika (fuksit) oluşumları da belirlenmiştir
Az sayıda belirlenen, gabro ve mikro gabro olarak tanımlana örnekler, holokristalin,

yarı özşekilli tanesel dokuda olup plajiyoklas ve piroksen içerirler (şekil 3.8).
Piroksenlerin az miktarda kalıntılar halinde kalarak uralitleştiği gabrolarda
plajiyoklasların da az miktarda serisitleştiği gözlenir.
Şekil 3.8 Uralitleşmiş piroksen (Pk) ve plajiyoklas (Pl) içeren mikro gabro (Çift nikol)
35
3.3 Muratdere Kuvars Diyoriti
İnceleme alanı içerisinde Muratdere Granitoyidi olarak tanımlanan (Yıldırım vd. 2001)
birim, mineralojik-petrografik özelliklerine göre kuvars diyorit ve kuvars diyorit porfir
olarak tanımlanmıştır. Cevherleşmeyi ve cevherleşmenin yan kayacını oluşturan bu
magmatik kayacın mineralojik isimlendirilmesi KAP diyagramından (Streckeısen 1976)
yararlanılarak modal analiz yapılmadam gerçekleştirilmiştir.
3.3.1 Kuvars diyorit
El örneğinde yeşilimsi gri renkli izlenen kayaçta alterasyon sebebiyle mineraller

makroskobik olarak ayırt edilememektedir. Az altere olan örnekler mikroskobik olarak
holokristalin, yarı öz şekilli ve tanesel dokulu olup esas olarak plajiyoklas ve kuvars
içermektedir (şekil 3.9). Yarı özşekilli olarak izlenen plajiyoklasların genellikle zonlu
olup polisentetik ikizlenme ve az miktarda serisitleşme gösterdikleri belirlenmiştir.
Şekil 3.9 Serisitleşme gösteren plajiyoklas (Pl) ve kuvars (Ku) içeren kuvars diyorit
(MDS 2 sondajı 70,50 m, çift nikol)
36
Mafik mineraller, alterasyon sebebiyle tamamen bozuşmuş olup klorit, lökoksen
(ve/veya rutil), silisten ibaret (yer yer epidot da eşlik eder) bir topluluk şeklinde
izlenirler.
Aksesuvar mineral olarak yarı öz şekilli zirkon ve apatitin yanında bazı örneklerde
epidot ve turmalin de belirlenmiştir.
3.3.2 Kuvars diyorit porfir
Kuvars diyoritlerden farklı olarak porfirik doku gösterirler. Fenokristaller, yer yer zonlu
olarak izlenen yarı öz şekilli plajiyoklaslar ile daha az orandaki çoğunlukla kenarları
kemirilmiş (korrode), özşekilsiz kuvarslardır (şekil 3.10-3.11). Fenokristaller, 0,6-4 mm
arasındaki tane boyundadır. Hamur kısmı ise tüm kristallidir ve genellikle tamamen
kuvarstan, daha az oranda ise plajiyoklastan oluşmuştur. Kuvarsların bir kısmı
ikincildir.
Şekil 3.10 Plajiyoklas (Pl), kuvars (Ku) ve mikrokristalin hamurdan (H) oluşan
kuvars diyorit porfir (Şekil 4.9’da BBY-8 no’lu örnek, çift nikol)
37
Şekil 3.11 Hamuru mikrokristalin olan porfirik dokulu kuvars diyorit porfir (Yarma,
çift nikol) (Pl:Plajiyoklas, Ku:Kuvars)
Mafik mineraller incelenen örneklerde tamamen altere olmuştur ve klorit, lökoksen

(ve/veya rutil), kuvars ve karbonatdan oluşan mineral pseudomorfu ve topluluk şeklinde
izlenirler.
3.4 Çokköy Formasyonu
Çalışma alanı içerisinde yalnızca konglomera ve kumtaşı olarak izlenir. Konglomeranın

çakılları farklı kayaç çakıllarından oluşmuştur ve genellikle iyi yuvarlanmıştır. Çakıllar;
andezit, granodiyorit, diyorit, klorit-albit fels, amfibolit, kireçtaşı, kalsirüdit, kumlu
kiltaşı, kumlu biyomikrit, litik arenit ve silisleşmiş ultramafik kayaç olarak tanımlanmış
olup bu kısımda çakılların petrografisine yer verilecektir.
38
3.4.1 Andezit
Holokristalin porfirik dokuda izlenen andezitler bol miktarda plajiyoklas fenokristali ile
az miktarda mafik mineral ve kuvars içermektedir (şekil 3.12).
Plajiyoklaslar genellikle zonlu olup az miktarda killeşmiş ve serisitleşmişlerdir. Mafik

minerallerin pseudomorflar halinde kalarak tamamen kloritleştiği ve epidotlaştığı
gözlenmiştir. Kuvars fenokristalleri korrodedir. Kloritleşme ve killeşme gösteren hamur
kısmı tüm kristallidir ve kripto-mikro kristalin kuvars ve feldispat içermektedir.
Şekil 3.12 Çokköy formasyonu içerisindeki andezit çakılı (Çift nikol)

(Ku:Kuvars, Pl:Plajiyoklas, H:Hamur)
3.4.2 Granodiyorit
Holokristalin, hipidiyomorf tanesel doku gösteren kayaç bol miktarda pljiyoklas ile az
miktarda kuvars ve ortoklas içermektedir. Mafik mineral olarak hornblend ve aksesuvar
mineral olarak da sfen belirlenmiştir.
39
Ortoklaslar ve zonlu doku gösteren plajiyoklaslar killeşme göstermektedir. Kuvars
özşekilsiz taneler halinde olup plajiyoklas kapanımları içermektedir. Hornblend yer yer
özşekilli bazen de ikizlenmeli olarak izlenmektedir (şekil 3.13).
Şekil 3.13 Çokköy formasyonu içerisindeki granodiyorit çakılı (Çift nikol)

(Pl:plajiyoklas, Ku:Kuvars, Or:Ortoklas, Hb:Hornblend)
3.4.3 Diyorit
Holokristalin hipidiyomorf tanesel doku gösteren kayaç bol miktarda plajiyoklas ile
amfibol içermektedir. Plajiyoklaslar yarı özşekillidir ve genellikle yoğun olarak
serisitleşmişlerdir. Amfiboller yer yer yarı özşekili yer yer de özşekilsiz olarak
gözlenmektedir.
3.4.4 Klorit albit fels
Felsitik doku gösteren örnek ana bileşen olarak olarak albit ve klorit ile az miktarda da
epidot ve sfen içermektedir. Kloritler, albitlerin aralarında özşekilsiz ve levhamsı-lifsi
40
taneler şeklindedir. Epidot ve sfen yarı öz şekilli, ince taneli olup albitler içerisinde
kapanım halinde gözlenmişlerdir (şekil 3.14).
Şekil 3.14 Çokköy formasyonu içerisindeki klorit albit fels çakılı (Çift nikol)
(Kl:Klorit, Ab:Albit)
3.4.5 Amfibolit
Yönlenme gösteren örnek esas olarak amfibol (hornblend) ile plajiyoklas mineralleri
içermektedir. Hornblendler özşekilsiz, plajiyoklaslar ise yarı özşekillidir. Plajiyoklaslar
yoğun olarak serisitleşmiş ve killeşmiştir (şekil 3.15).
3.4.6 Kireçtaşı
Rekristalizasyon gösteren, kripto-mikro ve yer yer de meso kristalin kalsit

kristallerinden oluşan örnek eser miktarda da silt-ince kum tane boyunda, köşeli kuvars
taneleri içermektedir (şekil 3.16).
41
Şekil 3.15 Çokköy formasyonu içerisindeki amfibolit çakılı (Çift nikol)
(Pl:Plajiyoklas, Hb:Hornblend)
Şekil 3.16 Çokköy formasyonu içerisindeki kireçtaşı çakılı (Çift nikol)
42
3.4.7 Kalsirüdit
Örnek, sparitik karbonat bağlayıcı içerisindeki kaba kum-çakıl boyuna kadar değişen,
yarı köşeli-köşeli kireçtaşı parçalarından oluşur. Parçaların bazıları ince kum-silt
boyunda köşeli kuvars taneleri içermektedir (şekil 3.17).
Şekil 3.17 Çokköy formasyonu içerisindeki kalsirudit parçası (Çift nikol)

(Kçt:Kireçtaşı parçaları, Ku:Kuvars)
3.4.8 Kumlu kiltaşı
Örnek kil matriks ve serisitden oluşan bağlayıcı içerisindeki, genellikle silt, yer yer de
kum boyu kuvars, çört, muskovit parçalarından oluşmaktadır. Taneler köşeli olup
bazıları da yuvarlaklaşmıştır.
3.4.9 Kumlu biyomikrit
Kripto kristalin karbonat kristallerinden oluşan örnekte mikro fosil kavkı izleri ile
ikincil karbonat damarları da izlenmektedir.
43
3.4.10 Litik arenit
Örnek, iyi pekişmemiş olup çimento desteklidir. Karbonat çimento içerisindeki kum
boyu, köşeli tanelerden oluşmuştur. Bu taneler; kuvars, plajiyoklas, klorit, muskovit,
zirkon, kromit, çört parçası, kloritleşmiş kayaç parçası, glokofandan oluşmaktadır (şekil
3.18).
Şekil 3.18 Litik arenit (Çift nikol) (Çö:Çört parçası, Ku:Kuvars)
3.4.11 Silisleşmiş ultramafik kayaç
Elek dokusu gösteren örnek (şekil 3.19) tamamen kripto-mikro kristalin kuvarstan
oluşmuştur. Az miktarda karbonatın da izlendiği örnekte, kuvars ile dolgulanmış
damarlar ve cevher minerali olarak da kromit ve demirhidroksit belirlenmiştir.
44
Şekil 3.19 Kataklastik kromit (Cr) içeren, silisleşmiş ultramafik kayaç (Listvenit)
(Çift nikol)
45
4. MADE! JEOLOJİSİ
Muratdere yöresinde, potansiyel maden yatağına ulaşılabilecek nitelikte, birbirine

yakın iki farklı tipte cevherleşme izlenir. Bunlardan ilki, çalışma alanının kuzeyindeki
Muratdere intrüzyonunun kuvars diyorit ve porfirlerine bağlı olarak gelişmiş porfiri
sistemde oluştuğu düşünülen Cu-Mo cevherleşmesidir. Diğeri ise, sahanın güneyinde,
Arifler Melanjı içerisindeki listvenitler içerisinde gözlenen epitermal Au
cevherleşmesidir.
Kuvars diyorit ve kuvars diyorit porfirlere bağlı olarak gelişen porfiri Cu-Mo
cevherleşmesi, genellikle saçınımlı yer yer de damarcıklar şeklinde izlenmektedir. Bu
cevherleşmenin varlığının ve yayılımının belirlenmesi amacıyla MTA tarafından MDS
2, MDS 5, MDS 6 sondajları yapılmıştır.
Listvenitler içerisindeki Au cevherleşmesi ilk olarak MDY-1 yarmasından alınan

örneklerden jeokimyasal olarak elde edilen 13 ppm Au değeri sonucunda tespit
edilmiştir. Bu cevherleşmenin de varlığı ve yayılımı araştırılmak üzere MTA tarafından
MDS 3 ve MDS 4 sondajları yapılmıştır. Listvenitler, ağsal, hidrotermal silis ve
karbonat damarları içermekte olup altın mineralizasyonları saha gözlemlerine göre
bunlara bağlı olarak oluşmuş gözükmektedir.
Bu bölümde iki ayrı tip olarak verilen cevherleşmelerin cevher mineralleri, onların yapı
ve dokularının yanı sıra alterasyon özellikleri de verilecektir.
4.1 Porfiri Cu-Mo Cevherleşmesi
Muratdere Kuvars Diyoriti’ndeki cevherleşme özellikleri porfiri Cu-Mo yatakları ile

benzerlik sunar. Cevherleşme, kuvars diyorit ve kuvars diyorit porfirlere bağlı olarak
gelişmiştir ve bu magmatik kayaçlar içerisinde saçınımlı ve damarcıklar şeklinde izlenir
(şekil 4.1). Cevherleşmeye yoğun bir alterasyon eşlik eder. Arazi gözlemleri ve
mikroskobik incelemelerde kuvars-serisit-pirit alterasyonunun başka bir deyimle
serisitik veya fillik alterasyonun varlığı tespit edilmiştir.
46
Şekil 4.1 Altere kuvars diyorit içinde silisleşmeler ve pirit damarcıkları (MDS 2 sondajı
karot örnekleri)
4.1.1 Porfiri Cu-Mo cevherleşmesinin mineralojik bileşimi, yapısı ve dokusu
Muratdere’deki kuvars diyorit ve kuvars diyorit porfir olarak tanımlanan kayaçlarda,

damarcıklarda ve kayaçta saçınımlı şekillerde gözlenen cevherleşmelerdeki cevher
mineral parajenezi bolluk sırasına göre; pirit, kalkopirit, molidenit, rutil, bornit, fahlerz,
sfalerit, galenit, pirotin ve enarjit’dir. Ayrıca ikincil cevher minerali olarak da kovellin
ve dijenit bulunmaktadır. Bu minerallerin özellikleri ise aşağıda bolluk sırasına göre
sunulmuştur.
4.1.1.1 Pirit
İnceleme alanı içerisinde en yaygın olarak izlenen cevher mineralidir. Kayaç içerisinde
yer yer saçınımlı yer yer de damarcıklar şeklindedir. Pirotinden sonra parajenezdeki en
yaşlı mineral olan pirit genellikle özşekilsiz, bazen de özşekilli taneler halinde
gözlenmiştir. Bazıları kataklastik özellikte olan piritlerin kalkopirit, molibdenit, bornit,
fahlerz, sfalerit, galenit ve enarjit tarafindan ornatıldığı saptanmıştır (şekil 4.2).
4.1.1.2 Kalkopirit
Genellikle piritlerin boşluk ve çatlaklarını doldurmuş, bazen ağsal damarcıklar şeklinde

izlenenen kalkopiritler (şekil 4.3), bornit, fahlerz, yer yer de sfalerit, molibdenit ve
47
galenit ile kenetli olarak bulunmaktadır. Ayrıca kalkopiritleri, sfaleritler içinde ince
taneli ayrılımlar şeklinde de görmek olasıdır. Kalkopiritler özşekilsiz olarak izlenmiş
olup bazılarının bornitten itibaren dönüştüğü düşünülmektedir.
Şekil 4.2 Kalkopirit (Cp), bornit (Bo) ve fahlerz (Fh) tarafından ornatılmış pirit (Pi)
Şekil 4.3 Piriti (Pi) ağsal damarcıklarla kat eden kalkopirit (Cp)
48
4.1.1.3 Molibdenit
Molibdenit çoğunlukla bükülmüş levhalar şeklinde (şekil 4.4) izlenmiş olup tane boyutu
20-350 mikron arasında değişmektedir. Yer yer piriti ornatmış olarak
gözlenmektedirler.
Şekil 4.4 Bükülmüş, levha şekilli molibdenit (Mo)
4.1.1.4 Rutil
Hemen hemen tüm örneklerde belirlenen rutiller genellikle özşekilsiz, yer yer pirit
içinde kapanım veya piritin boşluğunu doldurmuş olarak belirlenmiş olup bazı
kısımlarda da ince rutil tanelerinin topluluklar oluşturduğu saptanmıştır.
4.1.1.5 Bornit, fahlerz ve enarjit
Özşekilsiz taneler halinde ve piriti ornatmış olarak izlenen bornit ve fahlerzler

(tennantit) genellikle kalkopiritlerle de kenetlidir. Bornitlerin hemen hepsi kalkopiritle
kenetli (şekil 4.5) olarak piritin boşluklarını yer yer de çatlaklarını doldurmuştur.
Bazılarında kovelline dönüşüm saptanmıştır (şekil 4.6). Fahlerzler de (tennantit) piritin
çatlaklarında izlenmiş olup bazı kısımlarda bu çatlaklara kalkopirit de eşlik etmektedir.
49
Enarjit ise yalnızca bir örnekte belirlenmiş olup piritin boşluğunu doldurmuş olarak
tespit edilmiştir.
Şekil 4.5 Piritin (Pi) boşluklarını doldurmuş ve kalkopiritle (Cp) kenetli bornit (Bo)
Şekil 4.6 Pirit (Pi) tanesi ve kovelline (Ko) dönüşüm gösteren bornit (Bo)
50
4.1.1.6 Sfalerit ve galenit
Özşekilsiz sfaleritler genellikle kalkopirit ve yer yer de galenit ve fahlerz ile kenetli
olarak belirlenmiş olup bazı sfaleritlerin içinde de ince taneli kalkopirit ayrılımları tespit
edilmiştir.
Galenitler de özşekilsiz olup, cevher mikroskobisi incelemelerinde, beyazımsı krem

renkli ve izotrop olarak belirlenmiştir. Parajenezdeki en genç mineral olan galenitler yer
yer kendisinden daha yaşlı minerallerin etrafını sarmış (şekil 4.7), bazıları da piritin
boşluğunu doldurmuş olarak gözlenmiştir.
Şekil 4.7 Kalkopirit (Cp) , fahlerz (Fh), sfalerit (Sf) ve piritin (Pi) etrafını sarmış
galenit (Ga)
4.1.1.7 Pirotin
Cevher mikroskobisi incelemelerinde pembemsi krem, kremimsi sarı, kahverengimsi

sarı arasında değişen, kuvvetli refleksiyon pleokroizmasına sahip olan pirotinlerin
anizotropisi de belirgindir. Pirotin genellikle ince, özşekilsiz taneler halinde, pirit içinde
51
kapanım olarak (şekil 4.8) izlenirler. Pirotinler genellikle piritler tarafından
ornatılmışlardır.
Şekil 4.8 Pirit (Pi) içinde pirotin (Pr) kapanımı ve pirotinle kenetli kalkopirit (Cp)
4.1.2 Porfiri Cu-Mo cevherleşmesindeki alterasyon
Cu-Mo cevherleşmesi ile ilgili olarak serisit-kuvars-pirit (fillik) alterasyonu

belirlenmiştir. Alterasyon, kuvars diyorit ve kuvars diyorit porfirleri etkilemiş olup
inceleme alanı içerisinde bulunan bu kayaçların uzanımıyla paralellik sunmaktadır
(şekil 4.9).
Mikroskobik incelemeler sonucunda, alterasyondan kuvvetli şekilde etkilenen

kayaçların ilksel dokusu kısmen veya tamamen bozulmuş ve kuvars dışındaki ana
minerallerin tamamı serisite dönüşmüştür (şekil 4.10). Ayrıca ikincil kuvars oluşumları
da belirlenmiştir.
Serisit-kuvars-pirit alterasyonunun izlendiği bütün zonlarda kalınlığı 0,06 mm ile1.5 cm

arasında değişen jips damarları belirlenmiştir (şekil 4.11). Damarlar kayaçları muhtelif
52
yönlerde kat etmiştir. Alterasyona bazı kısımlarda ikincil biyotit (şekil 4.12), klorit ve
karbonat oluşumlarının da eşlik ettiği tespit edilmiştir. Bu mineral parajenezleri potasik
ve piropilitik alterasyonu da işaret etmektedir.
53
Şekil 4.9 İnceleme alanının jeoloji, alterasyon ve örnek yeri haritası
54
Şekil 4.10 Altere kuvars diyorit (solda) ve kalıntı kuvars fenokristali içeren serisit
(Se)- kuvars (Ku)-pirit (Pi) alterasyonuna maruz kalmış kuvars diyorit
porfir (sağda, çift nikol)
Şekil 4.11 Kuvars diyoriti kat eden ve az miktarda kuvars (Ku) içeren jips (Jp)
damarının solda karot örneği (MDS 2), sağda örneğin mikroskop görüntüsü
(Çift nikol)
55
Şekil 4.12 Serisit- kuvars- pirit alterasyonuna maruz kalmış kayaçtaki ikincil biyotit
oluşumları (Potasik alterasyon) (MDS 2 sondajı 75.80m, çift nikol)
Aşağıda MDS 2, MDS 5 ve MDS 6 sondajlarından alınan örneklerin mikroskobik

incelemeleri sonucunda belirlenen litoloji, alterasyon mineralleri ve cevher mineralleri
gösterilmiştir (şekil 4.13 - 4.15).
56
Şekil 4.13 MDS 2 sodajı kuyu logu a) Litoloji, b) Alterasyon, c) Opak mineral ve
alterasyon mineral parajenezi
57
58
59
4.2 Epitermal Au Cevherleşmesi
Sahanın güneyinde yüzeyleyen Arifler Melanjı içerisindeki ultramafik kayaçların,

yaklaşık doğu-batı uzanımlı silisleşme ve karbonatlaşma şeklindeki hidrotermal
alterasyonları (listvenitleşme) sonucu oluştuğu düşünülen epitermal sistemdeki Au
cevherleşmesidir. Silisleşme ve karbonatlaşma şeklindeki alterasyonlar yer yer ağsal
damarcıklar şeklindedir. Limonitleşmeler nedeniyle kayaçlar sarımsı-turuncumsu bir
renk kazanmışlardır (şekil 4.16).
Yüzey örneklerinde yapılan tanımlamalara ilaveten MDS 3 sondajında ilk 58,75

metrede listvenit tanımlanırken MDS 4 sondajında ilk 47,40 metrede yine listvenit
görülmüştür. Bu arada MDS 3 ve MDS 4 sondaj karotlarından alınan örneklerin MTA
laboratuarlarında yapılan jeokimya analizlerinde maksimum Au değeri 640 ppb (MDS 4
sondajı 24-26 metreler arası) As değeri ise 2500 ppm (MDS 4 sondajı 26-28 metreler
arası) rastlanması cevherleşmenin listvenitlere bağlı olduğunu düşündürmektedir.
Şekil 4.16 Sarımsı-turuncumsu renkli listvenit
60
4.2.1 Epitermal Au cevherleşmesinin mineralojik bileşimi, yapısı ve dokusu
İnceleme alanında listvenit olarak tanımlanan kayaçlarda, cevher mineral parajenezi;

kromit, pirit, manyetit, rutil, millerit, bravoit, psilomelan grubu mineral ve/veya amorf
mangan, markazit, hematit ve pirotin’dir. Ayrıca ikincil cevher minerali olarak da
limonit, hematit, markazit, linneit grubu mineral (viollarit) bulunmaktadır. Bu
minerallerin özellikleri aşağıda sunulmuştur.
4.2.1.1 Kromit
Ultramafik kayaçlara ait primer mineral olarak belirlenen kromitler öz-yarı öz şekilli
taneler halinde ve kataklastik özellikte (şekil 4.17) olup 5-400 mikron tane boyu
aralığında izlenmişlerdir. Bazıları az miktarda kalıntı halde kalarak manyetit ve krom
spinele dönüşüm göstermektedir.
Şekil 4.17 Kataklastik kromitlerin (Cr) etrafını sarmış genç piritler (Pi)
61
4.2.1.2 Pirotin
Yalnızca pirit içerisinde ince taneli kapanımlar şeklinde tespit edilmişlerdir.
4.2.1.3 Pirit
Genellikle öz şekilli taneler halinde ve 3-500 mikron tane boyu aralığında belirlenen
piritler yer yer kenarlarından itibaren limonite yer yer de markazite dönüşüm
göstermektedir. Kromitlerin etrafını sarmış şekilde izlenmeleri kromitlerden daha genç
olduklarını gösterir.
4.2.1.4 Manyetit
Kromitlerden itibaren dönüşen manyetitlerin yanı sıra serpantinleşme sonucu açığa

çıkan çatlaklarda da manyetit oluşumları belirlenmiştir. Çatlaklarda izlenen manyetitler
genellikle öz şekilli taneler halinde olup bazıları kısmen martitleşme göstermektedir.
4.2.1.5 Rutil
Listvenitlerin bazılarında, az miktarda izlenmiş olup çoğunlukla özşekilsiz-ince taneler

halinde ve yer yer lökoksene dönüşmüş olarak tespit edilmiştir. Bazı kısımlarda
topluluklar oluşturmuş olarak belirlenmiştir.
4.2.1.6 Millerit
Nikel içeren mineral olan millerit (şekil 4.18), genellikle viollarite dönüşüm gösteren
özşekilsiz, ince taneler halinde izlenmiştir.
62
Şekil 4.18 Özşekilli ve zonlu bravoitlerin (Br) içinde millerit (Mi)
4.2.1.7 Bravoit
Öz şekilli ve ince taneler halinde gözlenirler. Cevher mikroskobisi incelemelerinde

renkleri, kahvemsi kremden, grimsi beyaza kadar değişen bravoidlerin zonlu yapıda
(şekil 4.18) oldukları ve yer yer de milleritlerle kenetli oldukları belirlenmiştir.
4.2.1.8 Markazit
Cevher mikroskobisi incelemelerinde kuvvetli refleksiyon pleokroizma ve mavi-yeşil

renklerde anizotropi gösteren markazitlerin primer olanları öz şekillidir ve bazılarında
limonite dönüşüm saptanmıştır.
4.2.1.9 Hematit
Az sayıda örnekte belirlenen hematit, öz şekilli ve en büyüğü 25 mikron uzunlukta olan

ince, çubuk şekilli taneler halinde görülürler.
63
4.2.1.10 Psilomelan ve/veya amorf mangan
Çatlak ve boşluk dolgusu olarak izlenmişlerdir. Psilomelan grubu mineraller genellikle

boşluk dolgusu olarak özşekilsiz-lifsi taneler halinde belirlenmiştir. Mangan mineralinin
bir kısmının da amorf olabileceği düşünülmüştür.
4.2.2 Epitermal Au cevherleşmesindeki alterasyon
Au cevherleşmesi, içinde bulundukları listvenitlerin de oluşumunu sağlayan silisleşme

(şekil 4.19) ve karbonatlaşma (şekil 4.20) şeklindeki alterasyona bağlı olarak meydana
gelmiştir. Mikroskobik incelemeler sonucunda, alterasyondan kuvvetli şekilde
etkilendiği belirlenen ultramafik kayaçların ilksel dokusu tamamen bozulmuş ve primer
mineral olarak yalnızca kromit tespit edilmiştir.
Şekil 4.19 Listvenit örneğindeki kuvars (Ku) ve karbonat (Kar) damarı (Çift nikol)
64
Şekil 4.20 Listvenit içerisindeki karbonat (Kar) damarı ve kriptokristalin kuvars (Ku)
(Çift nikol)
Genellikle kuvars bazende kalsedondan ibaret olan silis, kayaçları yer yer ağsal
damarcıklar şeklinde kat eder ve tane boyu kripto-mikro kristalinden meso kristaline
kadar değişir.
Karbonat da yer yer damarcıklar halinde kayacı kat eder ve yer yer kalsit yer yer de
dolomit bileşimlidir.
Karbonatlaşma ve silisleşmenin yanında bazı listvenitlerde ve yer yer de

serpantinitlerde klorit (krom klorit) ve fuksit (krom mikası) oluşumları da saptanmıştır
(şekil 4.21).
Aşağıda, MDS 3 ve MDS 4 sondajlarından alınan örneklerin cevher ve alterasyon

mineralleri kuyu logları üzerinde ayrıntılı olarak gösterilmiştir (şekil 4.22 - 4.23).
65
Şekil 4.21 Elek dokusu gösteren serpantinit içerisinde krom klorit (Kl) ve fuksit (Fu)
oluşumları (Tek nikol)
66
67
68
5. JEOKİMYA
Yapılan arazi ve petrografik çalışmaların verdiği bilgiler ışığında Muratdere sahasından

11 adet örnek (karot ve mostra örneği) jeokimyasal analiz için seçilmiştir. Bunlardan 8
tanesi Muratdere Kuvars Diyoriti’ne aittir. Bu örneklerden az altere olmuş 6 tanesi
granitoyidin kökenine yönelik çalışmalar için analiz edilmiştir. Cevherli ve altere olmuş
granitoyide ait 3 örnek ile Arifler Melanjı’nın listvenitleri içerisinden 2 adet örnek
element değişimi ve baz-değerli metal içeriğini incelemek için analiz edilmiştir. Bütün
örneklerin ana ve eser element ve nadir toprak element değerleri aşağıda anlatılan analiz
yöntemleri kullanılarak Kanada Acme laboratuarlarında analiz edilmiştir.
5.1 Analiz Yöntemleri
El örnekleri çekiç ile birkaç parçaya ayrıldıktan sonra, AÜMF laboratuarlarında, çeneli
kırıcı ile 1 cm’lik parçalar haline getirilmiştir. Kırılan parçalar Fritsch marka öğütücüde
200 mesh’in altına öğütülmüştür. Naylon torbalara konularak 30 gr civarında paketlenen
örnekler Kanada Acme Laboratuvarları’na gönderilmiştir. Örneklerden 0,2’lık miktarı
alınıp LiBO2 ile eritiş yapılmış SiO2, Al2O3, Fe2O3, MgO, CaO, Na2O, K2O, TiO2,
P2O5, MnO ve Cr2O3 ana oksitleri ile Ni, Sc eser elementleri için Tüm Kayaç ICP-ES
yöntemiyle analiz edilmiştir. Toplam C ve Toplam S, Leco yöntemi ile analiz edilmiş ve
toplama ilave edilmemiştir. Ayrıca eser element analizleri için 0,5 gr örnek 95 oC’de 1
saat boyunca 3 ml 2-2-2 HCl, HNO3, H2O asitleri ile çözülmüştür. 10 ml’ye seyreltilen
bu çözeltiden Au, ppb cinsinden Ag, As, Ba, Bi, Cd, Co, Cs, Ga, Hf, Hg, Mo, Nb, Ni,
Pb, Rb, Sb, Sn, Sr, Ta, Th, Tl, U, V, W, Y, Zn, Zr, La, Ce, Pr, Nd, Sm, Eu, Gd, Tb, Dy,
Ho, Er, Tm, Yb, Lu ise ppm cinsinden olmak üzere ICP-MS yöntemi kullanılarak analiz
edilmiştir. Üst limitler Ag, Au, Hg, W için 100 ppm; Mo, Co, Cd, Sb, Bi, Th, U için
2,00 ppm; Cu, Pb, Zn, Ni, Mn, As, V, La, Cr için ise 10 ppm’dir.
Analizi yapılan örneklerin jeokimyasal verilerin değerlendirilmesi sırasında yararlı

olacak bazı özellikleri çizelge 5.1’de verilirken bu örneklerin tipik makroskobik ve
mikroskobik görünümleri ise şekil 5.1’de sunulmuştur.
69
Çizelge 5.1 Jeokimyasal analizi yapılan örneklerin özellikleri (* Kayaç adları
mikroskobik gözlemlere göre modal analizi yapılmadan verilmiştir)
Örnek Sembol Kayacın Önemli Özellikleri Kayaç Adı*

!o
Plajiyoklaslarda eser oranda
B 1K Kuvars diyorit porfir
serisitleşme
Serisitleşmiş, silisleşmiş, Fillik alterasyona uğramış
B 2K -
piritleşmiş kuvars diyorit porfir
Bol jips damarlı ve Fillik alterasyona uğramış
B 3K -
serisitleşmiş, silisleşmiş kuvars diyorit
Az oranda silisleşme, mafik
B 4K minerallerde kloritleşme ve Kuvars diyorit
ikincil biyotit oluşumları
Eser oranda serisitleşmiş
B 5K plajiyoklas, mafik mineraller Kuvars diyorit porfir
kloritleşmiş
Kuvarslar (hidrotermal) kırıklı- Silisleşmiş, serisitleşmiş (az)
B 6K - breşik ve dalgalı sönmeli, opak kuvars diyorit veya kuvars
mineraller kataklastik diyorit porfir
Yer yer breşik özellikte,
B 7K - dalgalı sönmeli hidrotermal Hidrotermal kuvars damarı
kuvars (listvenit zonu)
B 8K Mafik mineraller kloritleşmiş Kuvars diyorit
B 9K - Kuvars diyorit porfir

Yoğun olarak silisleşmiş, az
B 10K - Listvenit
oranda karbonatlaşmış
Ofitik doku gösteren,
piroksenlerde az oranda
B 11K uralitleşme mevcut gabro ve Gabro
gabro oluşumundan sonraki
evreye ait zinober minerali
70
Örnek
Makroskobik görünüm Mikroskobik görünüm
!o
B 1K
B 2K
B 3K
B 4K
Şekil 5.1 Analizi yapılan örneklerin makroskobik ve mikroskobik görünümleri
71
Örnek
!o
B 5K
B 6K
B 7K
B 8K
Şekil 5.1 Analizi yapılan örneklerin makroskobik ve mikroskobik görünümleri (devam)
72
Örnek
!o
B 9K
B 10K
B 11K
Şekil 5.1 Analizi yapılan örneklerin makroskobik ve mikroskobik görünümleri (devam)
Örneklerin ana element içerikleri çizelge 5.2, ve eser element değerleri çizelge 5.3.a-
5.3.b ve nadir toprak element değerleri çizelge 5.4 de verilmiştir.
73
Çizelge 5.2 Ana element analiz sonuçları
SiO2 Al2O3 Fe2O3(t) MgO CaO !a2O K2O TiO2 P2O5 MnO Cr2O3 Ateşte Toplam/C Toplam/S Toplam
% % % % % % % % % % % Kayıp % % %
Örnek no %
B1K 58.29 12.78 2.78 1.26 9.65 2.77 2.21 0.25 0.08 0.08 0.001 9.6 0.15 4.74 99.76
B2K 66.04 13.56 3.44 0.57 3.65 0.20 4.25 0.27 0.08 0.03 0.001 7.7 0.19 3.93 99.79
B3K 57.76 12.28 2.21 0.53 10.20 0.20 3.60 0.26 0.08 0.02 0.001 12.6 0.12 6.71 99.74
B4K 56.10 15.40 2.95 1.71 7.25 1.83 5.02 0.39 0.12 0.01 0.001 8.9 0.05 4.29 99.68
B5K 64.64 16.46 3.15 2.16 4.20 3.64 1.06 0.38 0.11 0.06 0.001 4.0 0.06 1.18 99.86
B6K 49.49 9.97 4.11 0.61 12.47 0.17 1.48 0.24 0.07 0.01 0.001 14.8 0.09 10.01 93.42
B7K 92.64 0.57 4.57 0.01 0.04 0.01 0.05 0.02 0.12 0.05 0.001 1.5 0.06 0.26 99.57
74
B8K 68.14 15.87 2.99 1.31 3.07 3.24 1.39 0.37 0.12 0.07 0.001 3.3 0.03 0.62 99.87
B9K 66.24 17.02 2.87 1.78 3.58 3.68 1.48 0.37 0.08 0.19 0.001 2.5 0.01 1.47 99.79
B10K 91.89 0.31 4.31 0.40 0.50 0.01 0.05 0.01 0.01 0.01 0.281 2.0 0.27 1.33 99.89
B11K 47.99 16.79 11.50 8.07 11.05 1.13 0.10 0.52 0.04 0.26 0.017 2.4 0.03 0.46 99.89
Standart
SO-
18/CSB 58.12 14.12 7.62 3.33 6.38 3.69 2.26 0.69 0.83 0.39 0.553 1.9 2.39 5.30 99.89
(t = Toplam Fe, Fe2O3 olarak verilmiştir.)
Çizelge 5.3.a Eser element analiz sonuçları
Ba Be Co Cs Ga Hf !b Rb Sn Sr Ta Th U V W
ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm
Örnek no
B1K 399.7 1 18.9 1.6 11.8 2.5 6.0 48.5 <1 388.3 0.6 9.4 3.5 45 107.6
B2K 436.7 1 31.3 1.1 14.1 3.5 6.9 106.5 7 194.8 0.7 10.7 2.3 63 167.0
B3K 238.4 <1 16.7 0.6 9.3 3.1 6.0 74.8 3 544.4 0.5 7.0 1.3 27 98.1
B4K 481.8 1 15.3 2.7 14.1 3.6 5.3 123.7 3 361.0 0.5 6.8 2.0 118 76.3
B5K 265.2 1 29.2 1.7 16.1 3.1 5.8 29.9 1 599.8 0.8 12.5 3.2 101 238.5
B6K 256.6 <1 14.5 2.7 7.8 1.8 3.3 43.6 3 750.1 0.3 7.1 1.4 51 62.6
B7K 2149.2 <1 58.2 1.4 2.6 <0.5 0.6 3.1 16 89.1 0.6 0.2 3.2 10 532.4
75
B8K 273.7 1 17.5 1.3 17.5 3.4 6.8 35.8 1 290.2 0.7 5.7 1.4 56 133.9
B9K 448.7 1 16.7 1.9 18.0 4.0 7.4 33.3 1 366.7 0.6 10.3 3.1 69 135.5
B10K 122.8 <1 128.3 0.8 1.3 <0.5 <0.5 2.6 <1 10.6 0.5 <0.1 <0.1 11 740.5
B11K 39.3 <1 39.0 0.3 14.0 0.5 <0.5 3.1 <1 71.5 <0.1 <0.1 0.2 244 84.5
Standart
SO-18 510.5 1 26.9 7.5 18.2 9.9 20.6 29.7 12 407.8 7.7 9.7 16.3 196 16.3
(< = küçük)
Çizelge 5.3. b Eser element analiz sonuçları
Zr Y Mo Cu Pb Zn !i As Cd Sb Bi Ag Au Hg Tl Se
ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppb ppm ppm ppm
Örnek no
B1K 81.8 13.1 39.1 457.0 4.5 36 0.9 <0.5 0.1 <0.1 0.2 0.1 4.4 0.04 0.1 1.4
B2K 118.2 19.1 37.1 422.6 6.6 4 1.3 <0.5 <0.1 <0.1 0.2 0.1 4.1 0.08 0.1 2.5
B3K 108.9 9.7 19.1 329.3 216.1 164 1.2 19.5 0.8 0.4 0.6 0.3 37.8 0.05 0.1 2.6
B4K 119.1 17.8 25.9 856.5 2.2 25 1.9 <0.5 0.1 <0.1 0.1 0.1 24.7 0.03 0.2 1.5
B5K 100.5 14.7 12.2 441.0 26.8 66 3.4 0.6 <0.1 <0.1 0.1 0.1 5.8 0.11 0.1 0.9
76
B6K 56.8 24.1 62.8 450.2 181.6 336 1.9 5.7 1.3 0.1 2.9 0.4 5.5 0.03 0.1 3.1
B7K 3.9 7.0 14.7 543.9 4730.1 619 18.6 147.8 0.4 106.0 5.6 58.9 354.9 3.14 0.2 10.3
B8K 119.0 16.4 29.4 749.6 10.1 28 0.7 <0.5 <0.1 0.1 0.1 0.4 6.4 0.05 0.1 2.1
B9K 126.8 21.9 0.8 1092.9 7.6 52 1.6 <0.5 0.1 <0.1 0.1 0.1 4.4 0.05 <0.1 0.9
B10K 0.8 0.1 0.2 10.3 2.4 4 808.9 79.1 <0.1 11.0 <0.1 0.2 3.5 0.08 0.2 <0.5
B11K 11.6 17.0 3.1 916.4 8.9 100 86.2 0.8 0.9 0.1 0.1 0.3 4.0 0.02 0.1 0.9
Standart
SO-18 282.4 34.3 11.4 126.9 30.3 146 25.4 20.3 6.2 3.0 4.8 0.3 43.4 0.22 1.8 4.2
( < = küçük)
Çizelge 5.4 Nadir toprak elementleri analiz sonuçları
La Ce Pr !d Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
Örnek no ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm
B1K 15.0 28.3 3.40 12.2 2.5 0.71 2.25 0.28 1.57 0.42 1.38 0.22 1.55 0.27
B2K 31.3 55.2 6.43 23.1 4.0 0.91 2.85 0.34 2.12 0.59 1.87 0.37 2.37 0.40
B3K 16.6 32.0 3.71 12.9 2.0 0.51 1.41 0.15 1.14 0.33 0.96 0.18 1.21 0.20
B4K 20.4 37.0 4.21 15.0 3.2 0.65 2.64 0.38 1.93 0.57 1.73 0.29 2.01 0.36
B5K 20.7 39.0 4.26 15.5 2.7 0.81 2.22 0.28 1.75 0.51 1.56 0.29 1.71 0.30
B6K 20.2 36.7 4.42 15.6 3.2 0.80 3.15 0.57 2.83 0.73 2.35 0.39 2.62 0.40
B7K 1.1 1.5 0.24 0.7 0.6 0.16 1.05 0.23 0.99 0.26 0.75 0.11 0.63 0.11
77
B8K 20.7 36.5 4.03 14.8 2.8 0.82 2.19 0.35 1.80 0.52 1.57 0.29 1.99 0.35
B9K 24.1 43.5 5.12 18.8 3.7 1.16 3.04 0.47 2.55 0.72 2.16 0.36 2.59 0.45
B10K <0.5 <0.5 0.03 <0.4 <0.1 <0.05 <0.05 <0.01 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.06 <0.01
B11K 1.7 3.8 0.75 4.4 1.4 0.59 2.17 0.49 2.68 0.62 2.01 0.32 2.06 0.35
Standart
SO-18 13.2 26.8 3.58 14.5 3.1 0.90 3.06 0.49 2.66 0.65 1.90 0.30 1.85 0.29
(< = küçük)
Örneklerin büyük bölümü (8 adedi) Muratdere Kuvars Diyoriti’ne aittir. Ancak örnek
seçiminde hem alterastondan etkilenmemiş taze holokristalin ve porfirik dokulu
kayaçlar seçildiği kadar bu kayaçların az, orta ve çok altere olan türleri özellikle de
breşleşme ve jips damarlı türevleri de seçilmiştir (bakınız çizelge 5.1 ve şekil 5.1). Bu
nedenle aşağıda ana, eser ve nadir element jeokimyası sonuçları bu bilgiler ışığında ayrı
ayrı değerlendirilecektir.
5.2 Ana Element Jeokimyası ve Yorumlanması
Birinci grup olarak seçilen holokristalin taze ve tazeye yakın kuvars diyorit örneği iki
tane olup birisi sondaj (B 4K) diğeri yüzey (B 8K) örneğidir. SiO2 değeri sondaj
örneğinde %56.1 ile ortaç bir kayacı temsil ediyorken yüzey örneğinde %68.14 ile
asidik bir kayaç sınırını geçmiştir. Al2O3 içerikleri sırasıyla %15.4 ve 15.87 ile birbirine
çok yakındır. Aynı biçimde toplam Fe2O3 ve MgO değerleri de çok benzerlik
sergilemektedir. Ancak CaO’de sondaj örneği %7.25 ve yüzey örneği %3.07 değerlerini
verir. Bunların, yüksek olmasının nedeni Muratdere Kuvars Diyoriti’nde sondajlarda
gözlenen jips damarları ile bağlantılı olmasıdır. Gerçekten de Ca zenginleşmesine neden
olacak mafik mineralleri incekesit incelemelerinde görmek olası değildir. Ayrıca bu
örneklerin ateşte kayıp oranları sırasıyla %8.9 ve %3.3’tür. Toplam/C değerleri %0.05
ve 0.03 olup çok düşüktür. Buna karşın Toplam/S değerleri %4.29 ve 0.62’dir. Bu
değerler de mikroskobik gözlemlerle uyum içinde olup sondaj örneklerinde jips
gözlenirken yüzey örneklerinde jips görülmemiştir.
Na2O değerleri sırasıyla %1.83 ve %3.24 iken K2O değerleri %5.02 ve %1.39’dur.
Sondaj örneğinde K2O değeri (%5.02) nin yüksekçe olması derinlerde yer yer etkin olan
serisitik (fillik) alterasyona yakınlık ile bağlantılı olabilir. Diğer ana element oksit
değerleri birbirine çok yakındır.
İkinci grup olarak üç adet kuvars diyorit porfir seçilmiştir (B 1K, B 5K, B 9K). Bu
porfirlerin SiO2 değerleri %58.29, %64.64 ve %66.24’tür. Bu da onları ortaç ile asidik
başlangıcı kayaçlar olarak göstermektedir. Al2O3 değerleri %12.78, %16.46 ve %17.02
ile SiO2 değerlerine paralel artış sergilemektedirler. Fe2O3 toplam değerleri %2.78,
78
%3.15 ve %2.87 ile hemen hemen aynıdır. MgO değerleri de %1.26-2.16 arasında
benzerlikler sunmaktadır. Ancak CaO ise B 1K örneğinde %9.65 gibi yüksek bir değer
gösterirken diğer iki örnekte %4.20 ve %3.58 gibi nispeten normal değerlerdedir. Na2O
analiz sonuçları %2.77, %3.64 ve %3.68’dir. Bu da ilk örnekte biraz sodyumoksit
değeri azlığına işaret etmektedir. K2O değerlerine gelince B 1K %2.21 ile diğer iki
örnekten (%1.06 ve 1.48) biraz yüksektir. Ateşte kayıp B 1K örneğinde %9.6 ile çok
yüksek, diğer örneklerde %4 ve %2.5 ile normaldir. Toplam/S oranı da B 1K örneğinde
%4.74 ile yüksekçedir. Tüm bu veriler B 1K örneğinin porfir olmasına karşın jips
içerebileceğine işaret etmektedir. Jips gelişi SiO2, Al2O3, ve Na2O da azalmaya, CaO’da
artışa neden olmuş olmalıdır. Na2O’daki azalış buna karşın K2O’daki artış kayaca
etkiyen fillik alterasyona bağlanabilir. Diğer iki örnek oldukça taze görünmektedir.
Muratdere Kuvars Diyoriti’nden alınan diğer 3 örnek (B 2K, B 3K, B 6K) çeşitli
biçimlerde yapısal ve dokusal etki ve değişikliklere uğramıştır. Örneğin B 2K’nın fillik
alterasyona uğradığı, B 3K’da derinlik kayaç dokusu kalıntıları içinde kuvars
fenokristalleri ve yer yer jips damarlarının olduğu, B 6K’nın ise kırıklandığı breşleştiği,
bol opak mineral ve iri jips kristalleri içerdiği görülmüştür.
Bu nedenle, B 3K ve B 6K jips içermeleri yüzünden bir ölçüde birlikte

değerlendirilebilirler. B 2K ise diğer iki örnekten farklıdır.
B 2K (fillik alterasyona uğramış kuvars diyorit)’nın SiO2 değeri %66.04 ve K2O değeri
%4.25 ile aynı zamanda ateşte kayıp %7.7 ve Toplam/S oranı %3.93 ile serisitleşme,
silisleşme ve piritleşmeye uygun değerler sunmaktadır. CaO değerinin %3.65 ile çok
yüksek olmaması burada jipsin hiç bulunmadığını göstermektedir ki bu mikroskobik
gözlemlerimiz ile son derece uyumludur.
B 3K ve B 6K’da ise en dikkate değer veriler başta düşük SiO2 (sırasıyla %57.76 ve
%49.49) ve kuvars diyorit ortalamalarının altındaki Al2O3 değerlerine (%12.28 ve
%9.97) karşın çok yüksek CaO sonuçlarıdır (%10.20 ve %12.47). Na2O değerleri
%0.2’nin altında, K2O’lar ise sırasıyla %3.6 ve %1.48’dir. Ateşte kayıp %12.6 ve
%14.8 ve Toplam/S oranları %6.71 ve %10.01 ile diğer tüm değerlerden yüksektir.
79
Bütün bu veriler mikroskobik gözlemlerle uyumlu olarak kayacın bir kırıklanma (fillik
alterasyon belirtisi olmadığı için ama kayacın nispeten taze kısımlarını etkileyen son
kırıklanma, breşleşme) evresini izleyen bir jips (olasılıkla hidrotermal olduğu
düşünülmektedir) getiriminin olduğunu varsaydırmaktadır.
Listvenit zonu içinden (şekil 4.9’da BBY-3 no’lu lokasyondan) alınan B 7K örneğinin
incekesitinde hidrotermal kuvarslar ve breşleşme ile alterasyon içermesi nedeniyle SiO2
değeri %92.64 ile çok yüksektir. Al2O3 değeri %0.57 ile yok denecek kadar azdır.
Benzer şekilde MgO, CaO, Na2O ve K2O değerleri %0.57’nin altındadır. Fe2O3 toplam
değeri %4.57 ile orta yüksekliktedir. Bütün bu ana element verileri bu örneğin demir
içeren kuvars damarı olduğunu göstermektedir.
MDS 3 sondajından alınan B 10K örneği (17,20 m) listvenit olup B 11K ise yüzey
örneği (şekil 4.9’da MDK 27 no’lu lokasyon) olup gabrodur. Listvenit örneğinin
%91.89 SiO2 değeri ile aşırı silisleşmiş olduğu görülmektedir. Yine Al2O3, MgO, CaO,
Na2O ve K2O değerleri %0.5’in altındadır. Toplam Fe2O3 değeri %4.31’dir. Sadece bu
değerlere bakılarak B 7K örneğine benzerlik olduğu söylenebilirse de yüksek % Cr2O3
değeri (%0.281) ve aşağıda tartışılacağı gibi Ni ve Co değerlerinin çok yüksek olması
nedeniyle farklı bir kayacı temsil ettiği kesindir. Gabro örneği ise tipik gabroyik doku
ve çizelge 5.2’de de görüleceği gibi gebrolara özgü ana element jeokimyasına sahiptir.
Örneğin SiO2 %47.99, Al2O3 %16.99, Fe2O3 toplam değeri %11.50’dir. MgO (%8.07)
ve CaO (%11.05) gabroların mafik elementlerine işaret ederken %1.13’lük Na2O ve
%0.1 K2O değerleri de çok düşüktür. TiO2 değeri %0.52 ile diğer örneklere göre yüksek
Cr2O3 değeri de %0.17 ile mafik kayalardaki değerlere yakındır. Mikroskopta
alterasyonun ve jips damarlarının izlenmemesi kayacın oldukça taze olduğuna işaret
etmektedir.
80
5.3 Eser Element Jeokimyası ve Yorumlanması
Tüm örneklerde 31 adet eser element analizi gerçekleştirilmiş olmasına rağmen W

analiz değerleri kullanılan öğütücünün volframkarbürden yapılmış olması ve gelen
değerlerde konteminasyon şüphelenilmesi nedeniyle değerlendirilmeye alınmamıştır.
Diğer elementlerden önemlileri aşağıda ayrı ayrı irdelenecektir.
Ba değerleri B 7K örneğinde 2149.2 ppm ile B 10K listvenit ve B 11K gabro örneği
dışında taze, altere ve jips damarlı kuvars diyoritlerin ortalama 230-480 ppm
değerlerinden çok yüksektir. Buna karşın bu örneğin Sr içeriği 89.1 ppm ile kuvars
diyorit ve onun altere eşleniklerine göre çok düşüktür (çizelge 5.3.a).
Listvenitte Ba 122.81 ppm ile diğer örneklere göre düşük, gabroda ise 39.3 ppm ile en
düşüktür. Sr değerleri bu örneklerde sırasıyla 10.6 ppm ve 71.5 ppm olup diğer tüm
örneklerden daha düşüktür (çizelge 5.3.a).
Bu arada, Be, Cs, Ta, Th, U, V ve Tl element değerleri ile ilgili olarak değerler ve
örnekler arasında önemli farklılıklar olmadığı için yorumlar yapılmayacaktır (çizelge
5.3.a ve 5.3.b).
Çok dikkat çeken B 7K örneğinin eser elementleridir. Çizelge 5.3.a ve 5.3.b’ye birlikte
bakıldığında bu örnekte Sn, Pb, Zn, As, Sb, Bi, Ag, Au, Hg ve Se değerlerinin listvenit
ve gabro dışındaki tüm örneklerdeki değerlerden fazla olduğu görülür. Bu da
hidrotermal kuvars damarı olarak nitelenen bu örneğin ana metal getirimine işaret
etmektedir. Buna karşın bu örnekte Ga, Hf, Nb, Rb, Zr, Y ve bir ölçüde Mo değerlerinin
yine listvenit ve gabro örnekleri dışındaki tüm örneklerden daha az olduğu yani bu
elementlerin silis gelişine eşlik etmediğini göstermektedir. Yine bu örnekte Cu değerleri
B 1K-B 8K örnekleri içinde 543.9 ppm ile orta sıralarda ve Mo değerinin ise 14.7 ppm
ile bu ilk sekiz örnek içinde en az olduğunu göstermektedir. Bu veriler Cu ve Mo
elementlerinin hidrotermal kuvars damarının geliştiği evrede az çok haraketli olup
kuvars damarları içinde yer alabildiğini varsaydırmaktadır.
81
B 9K kuvars diyorit porfir örneğinin Cu değerinin 1092.9 ppm’lere çıkması bu porfirin
kütlesinin yerleşimi sırasında bakırlı çözeltilerin ortamda yoğun olarak bulunduğunu
göstermektedir. Ancak Mo’in 0.8 ppm değeri ile ortamda hemen hemen hiç
bulunmadığı söylenebilir. B 7K’daki yüksek olan yukarıda sözü edilen Sn’dan Se’a
kadar olan elementler bu örnekte (B 9K) diğer örneklere göre belirgin bir farklılaşma
göstermektedirler. B 1K’dan B 9K’ya kadar olan örneklerin (Muratdere Kuvars
Diyoriti’ne ait olmayan B 7K örneği hariç tutulmuştur) Cu değerleri 330-1092 ppm
arasında oynarken Mo değerleri de 12.2 ppm ile 62.8 ppm arasında dalgalanmaktadır.
Bu örnek grubu içinde dikkati çeken, az ya da çok jips içeren örneklerin (B 3K ve B 6K)
Pb ve Zn değerlerinin 164-336 ppm arasındaki değerleri ile grubun diğer örneklerine
fark atmasıdır. Bu görünüm As, Cd, Bi ve Ag değerleri için de biraz benzerdir.
Listvenit örneğinde (B 10K) Ga, Hf, Nb, Rb, Zr, Y, Mo, Cu, Pb, Zn değerleri diğer
örneklere göre çok düşük seyrederken Co, Ni tüm örneklerden, As, Sb değerleri ise B
7K örneğinden sonra en yüksek değerlerdir. Ag 0.3 ppm ve Au ise 3.5 ppb ile oldukça
düşüktür. Altın içeren Arifler Melanjı’ndaki bazı örneklerde MTA tarafından gerek
yarma gerekse sondaj değerleri olduğundan ve kısıtlı maddi olanaklarımız nedeniyle
daha çok örnek yollanamamıştır. Bu nedenle de tek örnek ile yorumlama yapılmasından
kaçınılmıştır.
Gabro örneği (B 11K) de tek bir örnektir. Ancak o da bölgedeki magmatizmada eser
element içerikleri açısından fikir vermek üzere analiz edilmiştir. Her ne kadar MDS 2
sondajının son metrelerinde gabro kesilmiş ise de (şekil 4.13) daha çok sayıda analiz
yapılması ve ona göre verilerin değerlendirilmesi maddi olanakların kısıtlı olmasından
dolayı mümkün olmamıştır. Bu örnekte Ba, Hf, Nb, Rb, Zr, ile Mo, As, Cd, Sb, Bi, Ag,
Au ve Se değerleri de düşüktür. Buna karşın gabrolar için tipik olduğu üzere Co, Cu, Ni
değerleri yüksekçedir. Biraz Pb ve Zn değerleri de görülmektedir.
Tezin yorum ve tartışma bölümünde gabrolarla kuvars diyoritler ve cevherleşme

arasındaki ilişkiler ele alınacaktır.
82
5.4 !adir Toprak Elementleri Jeokimyası ve Yorumlanması
Çizelge 5.4’den de hemen dikkati çekeceği gibi B 7K örneğinde NTE’nin tümü diğer
kuvars diyorit ve onların altere ve jipsli örneklerinden daha düşük değerler
sergilemektedir. Jipsli örnekler ise diğerlerine göre önemli bir farklılık
göstermemektedir.
Listvenit örneğinde NTE değerleri en düşük düzeyde iken gabro örneğinde de La, Ce,
Pr, Nd ve Sm değerleri kuvars diyorit örneklerine göre daha düşük olup diğer NTE de
ise pek önemli farklılık gözlenmemektedir.
5.5 Kökene Yönelik Jeokimyasal Özellikler
Granitoyid kayalarının modal bileşime göre sınıflamalarının dışında altere olmamış taze
kayaçlarda ana ve eser element jeokimyası yardımıyla gerek kayaç türü sınıflamaları
gerekse tektonik ve kökensel sınıflamalar yapılabilmektedir.
Örneğin Cox et al. (1979), Na2O+ K2O’ya karşı SiO2 diyagramı yardımıyla magmatik
kayaçları sınıflamaya çalışmışlardır. Bu sınıflamada Na ve K’un alterasyon ile önemli
ölçüde mobilizasyonları sözkonusu olduğundan analiz edilen örneklerin taze olması
gerekmektedir. Bu nedenle, bu diyagrama iki kuvars diyorit (B 4K ve B 9K) ile üç
kuvars diyorit porfir (B 1K, B 5K ve B 9K) ve bir gabro (B 11K) örnekleri
işaretlenmiştir (şekil 5.2). Bu diyagramda iki porfir ve bir kuvars diyorit örneği kuvars
diyorit alanına, bir porfir örneği diyorit alanına ve bir kuvars diyorit örneği de (B 4K)
siyeno-diyorit alanına düşmektedir. Gabro örneği de gabro alanının çok yakınında yer
almaktadır. Bu sonuçlar mikroskobik çalışma ile ana elementlere dayalı kimyasal analiz
sınıflamalarının çok uyumlu olduğunu göstermektedir.
83
Şekil 5.2 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Cox et al. (1979)
diyagramındaki konumu
Eser elementlerin bazılarının hareketsizliğine dayanarak El Bouseily and El Sokkary

(1975) granitoyidleri Ba, Sr, ve Rb değerlerine göre sınıflamışlardır. Yukarıdaki gibi bir
gabro, iki kuvars diyorit ve üç kuvars diyorit porfir örneği bu diyagrama taşındığında
gabronun ve bir örneğin diyorit alanına, diğer tüm örneklerin ise kuvars diyorit-
granodiyorit alanında yer aldığı görülmektedir (şekil 5.3). Bu da örneklerin baziğe yakın
ortaç bileşimler sergileyip mikroskobik çalışmalarla uygunluğunu ortaya koymaktadır.
84
Şekil 5.3 Rb-Ba-Sr değerlerine göre yapılan sınıflama diyagramı (El Bouseily and
El Sokkary 1975)
Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerde magmanın karakterini belirlemek için

toplam alkali (% Na2O+ K2O)- %SiO2 diyagramı çizilmiştir (şekil 5.4). Irvine and
Baragar (1971)’ın bu toplam alkali-silis diyagramına göre, Muratdere Kuvars
Diyoriti’ne ait örnekler sub-alkalin karakter göstermekte olup Shervais (1982)’in Zr-
TiO2 diyagramında ise feslik kayaçlar alanında yer almaktadır (şekil 5.5).
Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örnekler sub-alkalin alan içerisinde yer aldığından,
magmanın alt tipinin belirlenmesinde AFM üçgen diyagramı kullanılabilmektedir (şekil
5.6). Bu diyagramda Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait bütün örnekler, F köşesinden A
köşesine doğru uzanan ve orta kesimlerde yer alan bir dağılım göstermektedir. Bu da
magmatik kompleksin, Fe’ce çok zengin olmadığına ve toplam alkaliler bakımından ise,
bağıl olarak zenginleştiğine işaret etmektedir.
85
Şekil 5.4 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin toplam alkali-silis
diyagramındaki (Irvine and Baragar 1971) konumları
Şekil 5.5 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örnekler ile bir adet gabronun Shervais
(1982)’e ait Zr- TiO2 diyagramındaki konumları
86
Şekil 5.6 Muratdere Kuvars Diyoritine ait örneklerin AFM üçgen diyagramındaki
(Irvine and Baragar 1971) konumları
Chappel and White (1974), magmanın köken malzemesinin I ve S tipleri olarak

ayırmaya gayret etmiştir. Bunun için A/CNK değerine karşı SiO2 değerlerinden
yararlanmıştır. Bunun için A, C, N ve K değerleri Muratdere Kuvars Diyoriti’nin 5 ve 1
adet gabro örneği için hesaplanmıştır (çizelge 5.5).
Çizelge 5.5 Muratdere Kuvars Diyoriti için hesaplanan A, C, N, K değerleri ile

A/CNK oranları; A mol (Al2O3)1, C mol (CaO)2, N mol (Na2O)3 ve K mol
(K2O)4 (1= Al2O3 (%oksit)/101.94, 2=CaO (%oksit)/56.08, 3= Na2O
(%oksit)/62.00, 4= K2O (%oksit)/94.19
Örnek (C!K)
SiO2 A C ! K A/C!K A/!K
!o C+!+K
B 1K 58.29 0.125 0.172 0.045 0.024 0.241 0.52 1.81
B 4K 56.10 0.151 0.129 0.030 0.053 0.212 0.71 1.82
B 5K 64.64 0.162 0.075 0.059 0.011 0.145 1.12 2.31
B 8K 68.14 0.156 0.055 0.052 0.015 0.122 1.28 2.33
B 9K 66.24 0.167 0.066 0.059 0.016 0.141 1.18 2.23
B 11K 47.99 0.165 0.197 0.018 0.001 0.216 0.76 9.17
87
Maniar and Piccoli (1989)’nin ana oksit verileri kullanılarak hesaplanan Shand
indeksine göre, Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerden üçü peralümino, ikisi ise
metalümino bölgede yer almaktadır (şekil 5.7).
Şekil 5.7 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Shand indeks

diyagramındaki konumları (Maniar and Piccoli 1989)
Şekil 5.8’de I ve S tipi ayrım diyagramında Muratdere Kuvars Diyoriti örneklerinden

ikisi (B 1K ve B 4K) ve gabro örneği (B 11K) metalümino bölgede ve I tipine girerken
diğer üç örnek (B 5K, B 8K ve B 9K) peralümino bölgede ve S tipine yakınlık
göstermektedir.
88
Şekil 5.8 Muratdere Kuvars Diyoriti’nin magma karakteri açısından ilişkileri (Chappel
and White 1974, Maniar and Piccoli 1989)
5.6 Petrojenetik ve Tektonojenetik İnceleme
Pearce et al. (1984), çeşitli tektonik ortamlarda yerleşmiş granitoyidlerin eser element
jeokimyalarını inceleyerek bir sınıflama modeli önermişlerdir. Bu modele göre
granitoyidler; Okyanus Sırtı Granitoyidleri (ORG), Volkanik Yay Granitoyidleri
(VAG), Levha İçi Granitoyidleri (WPG) ve Çarpışma Granitoyidleri (COLG) olmak
üzere 4 ana tektonik gruba ve her ana grup da kendi içinde alt gruplara ayrılmaktadır.
Pearce et al. (1984) tarfından önerilen Nb-Y diyagramında ise, Muratdere Kuvars
Diyoriti’ne ait kuvars diyorit ve porfirleri VAG+ syn-COLG bölgesinde yer almektadır
(şekil 5.9).
Şekil 5.10.a’da bazı tipik çarpışma sonrası (post COLG) granitoyidlerinin Rb-(Y+Nb)
diyagramlarındaki konumları görülmektedir. Bu diyagramlara göre, Muratdere
örneklerinin yer aldığı alan (şekil 5.10.b ), Querigut ve Adamello Plütonlarına benzer
bir yayılım gösterdiği ve tipik çarpışma sonrası granitoyid özelliğinde olduğu
89
söylenebilir. Bu da manto malzemesi ile kabuk malzemesinin karışmış olabileceği
varsayımını kuvvetlendirmektedir.
Şekil 5.9 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Y-Nb diyagramındaki (Pearce
et al. 1984) konumu
Şekil 5.10.a Rb-(Y+Nb) diyagramındaki bazı çarpışma sonrası granitlerin dağılımı

(Pearce et al. 1984)
90
Şekil 5.10.b Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Rb-(Y+Nb) diyagramı
(Pearce 1996) üzerindeki dağılımı
Granitoyidler için kullanılan diğer bazı eser element diyagramları Harris et al. (1986)
tarafından oluşturulmuştur. Muratdere Kuvars Diyoriti bu diyagramlara aktarıldığında
Rb/10-Hf-Ta*3 diyagramında örnekler çarpışma granitleri alanının altında volkanik yay
ve kısmen levha içi granitleri içine düşmektedir. Bu durum Muratdere Kuvars
Diyoritleri’nin (kuvars diyorit ve porfirleri) Hf içeriğinin olağandan yüksek olması (2.5-
4 ppm arasında) ile ortaya çıkmaktadır (şekil 5.11). Benzer bir durum Rb/30-Hf- Ta*3
diyagramında görülmektedir. Bu diyagramda da örnekler çarpışma alanları dışında
volkanik yaya doğru kaymaktadır (şekil 5.12).
Öte yandan Hf fazlalığını ortadan kaldırırsak Y, Nb ve Rb ele alınıp diyagram çizilirse

Muratdere Kuvars Diyoriti’nin, çarpışma sonrası (Post-COLG) kalkalkalin bir plüton
olabileceği varsayılabilir. Bu durum Theblemont and Cabanis (1990) tarafından
önerilen, Y/44-Rb/10-Nb/16 üçgen diyagramında açıkça izlenmektedir (şekil 5.13).
Muratdere Kuvars Diyoriti bu özellikleri nedeniyle, Harris et al. (1986) tarafından
tanımlanan post-COLG grup-III magmatizması ile deneştirilebilir.
91
Şekil 5.11 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Rb/10-Hf-Ta*3diyagramındaki
konumları (Harris et al. 1986)
Şekil 5.12 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Rb/30-Hf-Ta*3 diyagramındaki

konumları (Harris et al. 1986)
92
Şekil 5.13 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin Y/44-Rb/100-Nb/16 üçgen
diyagramındaki (Theblemont and Cabanis 1990) konumları
5.7 İz ve !adir Toprak Element (!TE) Jeokimyası
Pearce et al. (1984), çeşitli tektonik ortamlarda oluşan granitoyidlerdeki nadir toprak
elementlerin normalize edildikten sonra birbirleri arasındaki ilişkiyi inceleyerek bir
sınıflama modeli ortaya koymaya çalşmıştır. Bu modelde kullanılan ve okyanus sırtı
granitoyidlerine (ORG) göre normalleştirilmiş uyumsuz eser element dağılım
desenleri şekil 5.14’de görülmektedir. Pearce et al. (1984) tarafından tanımlanan
ORG’ye göre normalleştirilmiş Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait uyumsuz eser element
dağılım deseni diyagramında, homojen bir dağılımın yanı sıra, negatif Ba anomalisi
(şekil 5.15) ile belirginleşen ve çarpışma sonrası granitoyidleri, “post COLG” olarak
tanımlanan gidişe benzer bir özellik sergilenmektedir.
Zr ve Zr tipi olarak belirlenen Hf, Th, U ve Nb gibi elementler için Muratdere Kuvars
Diyoriti’ne ait kayaç örneklerinde Zr değerleri 81.8-126.8 ppm, Hf için 2.5-4 ppm, Th
için 5.7-12.5 ppm, U için ise 1.4-3.5 ppm arasında değişmektedir.
93
Şekil 5.14 Okyanus sırtı granitlere göre normalleştirilmiş eser element dağılım
desenleri (Pearce et al. 1984)
(a) Okyanus sırtı granitleri (b) Volkanik yay granitleri (c) Levha içi granitler
(d) İnceltilmiş kıtasal kabuk granitleri (e) Çarpışma granitleri (f) Çarpışma sonrası
granitler
94
Şekil 5.15 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin okyanus sırtı granitlere (ORG)
göre normalleştirilmiş eser element dağılım desenleri (Pearce et al. 1984)
Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait eser elementlerin ilksel mantoya (Sun and
McDonough 1989) göre normalize edilmiş örümcek diyagramları şekil 5.16’da
verilmiştir. Örümcek diyagramlarından da görüldüğü gibi magmatitlerin ortak
özellikleri genellikle Nb, Ti, Ta elementlerinde gözlenen negatif, Th, U, Pb, ve K
elementlerinde gözlenen pozitif anomalilerdir (şekil 5.16).
Negatif Nb, Ta ve Ti, pozitif Th, U ve Pb anomalileri dalma-batma sürecinden ve/veya

kabuksal kirlenmeden kaynaklanmaktadır. Kabuksal malzemeler ve sedimanlar Nb, Ta
ve Ti bakımından fakirken, Pb, Th ve U bakımından zengindir. Pb, Th ve U
zenginleşmesi, beraberinde Nb, Ta ve Ti elementlerindeki fakirleşmeler daha önce
çeşitli araştırıcılar tarafından ileri sürüldüğü gibi yay magmatizmasının karakteristik
jeokimyasal özellikleri arasında yer almaktadır (Gill 1981, Fitton et al. 1988, Saunders
et al. 1988). Ancak, Thompson et al. (1983) ve Wilson (1989) manto kökenli magmanın
kıtasal kabuk ile kontaminasyonu sonucu da Nb, Ta ve Ti negatif anomalisi
gözlenebildiğini ileri sürmüştür. Buna göre, düşük Nb ve Ti değerleri magmatizmanın
kökeninde dalma batma ve/veya kabuksal kirlenmenin etkilerine işaret etmektedir
(Thompson et al. 1983, Fitton et al. 1988, Wilson 1989).
95
Şekil 5.16 Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait örneklerin primitif mantoya ( Sun and
McDonough 1989) göre normalize edilmiş örümcek diyagramaları
Bununla birlikte, Gill (1981) ve Fitton et al. (1988), yüksek Ba/Ta(>450) ve

Ba/Nb(>28) oranlarının yay magmatizmalarının en tipik özellikleri arasında yer aldığını
ileri sürmektedirler. Bu nedenle Muratdere Kuvars Diyoriti’nin Ba/Ta ve Ba/Nb
oranlarına baktığımızda, Ba/Ta oranları 331.5 ile ile 936.6 ve Ba/Nb oranları ise 40.25
ile 90.91 arasında değişmektedir. Muratdere Kuvars Diyoritinde Ba/Ta ve Ba/Nb
oranlarının yüksek olması yay magmatizmasını işaret ederken bunun yanısıra gözlenen
negatif Nb ve Ti anomalilerinin kabuksal kirlenme süreciyle ilgili olduğu ve çarpışma
sonrası granitoyidleri işaret ettiği söylenilebilinir.
Muratdere Kuvars Diyoriti’ne ait NTE çözümlemeleri Sun and McDonough (1989)
tarafından belirlenmiş kondrit değerleri ile normalize edilerek örümcek diyagramları
çizilmiştir (şekil 5.17). Bütün örnekler kondrite göre zenginleşmiştir. Ayrıca, Muratdere
Kuvars Diyoriti’ne ait kuvars diyorit örneklerinin NTE örümcek diyagramı hem HNTE
hem de ANTE bakımından yaklaşık düz bir dizilim göstermekte olup granitoyidin tek
evrede oluştuğunu işaret etmektedir.
96
Şekil 5.17 Muratdere Kuvars Diyoriti ’ne ait örneklerin kondrit değerleri (Sun and
McDonough 1989) ile normalize edilmiş örümcek diyagramları
97
6. TARTIŞMA VE YORUM
Muratdere sahasında birbirine çok yakın olarak yer alan porfiri bakır ve epitermal altın
oluşumları mineralojik, petrografik ve jeokimyasal açıdan incelenmiştir.
Porfiri bakır içeren birimin, taze örneklerinden elde edilen verilere göre kuvars diyorit
ve onun porfirlerinden oluştuğu belirlenmiştir.Yapılan sondajlarla bu birimin 250 metre
derinlere kadar olan üçüncü boyutu gözlenebilmiştir. Yer yer taze kesimleri kalmış
olmakla birlikte kuvars diyoritlerin zayıf ve şiddetli fillik alterasyon gösterdikleri tespit
edilmiştir. Bu alterasyondan sonra kuvars damarlarının birimi kestiği saptanmış ve
onları da kesen jips damarları görülmüştür. Belirtilen her birimi ve özelliği temsil
etmesine özen gösterilerek kısıtlı sayıda alınan örneklerden yapılan ana ve eser element
analizlerinde (çizelge 5.2, 5.3.a, 5.3.b, 5.4) Cu değerlerinin 300-800 ppm’ler civarında
olduğu (bir örnek 1092 ppm), Mo değerlerinin de 10-30 ppm arasında oynadığı
gözlenmektedir. Fillik alterasyonun jips damarları ile birlikte gözlendiği örneklerde (B
3K ve B 6K) Cu’da biraz azalma, buna karşın Pb-Zn-As değerlerinin belirgin artışlar
gösterdiği ortaya çıkmaktadır.
Porfiri bakır±molibden yataklarının yüksek sıcaklık (>600˚C) ve yüksek tuzluluk (%60

civarı NaCl eşdeğeri) gösterdikleri bilinmektedir (Sawkins 1990). Bu yataklardan
bazılarında porfiri sistemler içinde anhidrit ve jips damarlarına rastlandığı da
görülmektedir (Proffett 2003). Bu oluşumların sıcaklığın düştüğü ikincil alterasyon
desenlerine eşlik ettiği de saptanmıştır (Large et al. 1995, Proffett 2003). Bu veriler
intrüzyonun soğumasına bağlı olarak gelişen çözeltilerde pirit ve bakır mineralleri
içindeki kükürtün çözülerek aşağı inmesi ile jips damarlarının oluştuğunu
varsaydırmaktadır (Large et al. 1995).
Muratdere kuvars diyorit intrüzyonunda da soğuma ve belki de diğer tektonik etkilerle

birkaç defa (en az iki evre tespit edilmiştir) kırıklanma geçirdiği söylenebilir.
İntrüzyondan sonra fillik alterasyon evresi onu izleyen kırıklanmadan sonra kuvars
damarlarının oluşumu ve daha sonra da bir kez daha kırıklanma sonucu oluşan kırık ve
çatlaklarda jips damarlarının oluşumu gelişmiş gözükmektedir.
98
Öte yandan dikkati çeken bir diğer nokta da sondajın sonlarına doğru gabroların yer
almasıdır. Bu görünüm kuvars diyoritlerin gabrolardan diferansiyasyon geçirerek
oluştuğunu da düşündürmektedir. Ancak bu konu daha fazla analize dayanan verilerle
ayrıntılı olarak ele alınmalıdır.
Bir diğer konu da Batı Anadolu plütonizması içinde Muratdere intrüzyonunun yeridir.
Bingöl vd. 1982 ve Delaloye and Bingöl 2000 tarafından yapılan yayınlarda
Muratdere’nin Domaniç batolitine yakın olabileceği görülmektedir (şekil 6.1- 6.2).
Şekil 6.1 Kuzeybatı Anadolu’daki granitoyidler (Bingöl vd. 1982’den değiştirilerek

alınmıştır)
99
Şekil 6.2 Granitoyidlerin konumlarını ve yaşlarıyla ilgili kuşakları gösteren Batı-
Kuzeybatı Anadolu’nun genel haritası (Delaloye ve Bingöl 2000’den
değiştirilerek alınmıştır)
Batı Anadolu’nun jeodinamik evrimi içinde granitoyidlerin yerleşimi ve yaşlarını

irdeleyen bu yayınlarda Muratdere, Yaşlı Granitoyidler (Kambriyen)-Geç Kretase-
Paleojen üçgeninin kesim yerine düşmekte ve bu nedenle de çeşitli sorunları gündeme
getirmektedir. Ayrıca şekil 1.2’de Eskişehir’den Bursa’ya uzanan Eskişehir Fayı’nın
güneyinde ve Muratdere’nin KB’ya doğru olan devamında Gelemiç Cu-Mo, Topukdere
Cu-Au, Ayıdere Cu ve Tüfekçikonağı Cu-Mo cevherleşmelerinin belli bir hat üzerinde
bulunması, daha KB’da da Uludağ ve Soğukpınar W-Mo ve Sn’lı oluşumların yer
100
alması bu metalojenik kuşağın çok önemli olabileceğini göstermektedir. Bu zon maden
jeolojik açıdan ayrıntılı olarak incelenmelidir.
Muratdere’de intrüzyonun dışında Arifler Melanjı’nın içinde ultramafik kesimlerin

silisleşmesi ve karbonatlaşması ile listvenitleşmeler oluşmuştur. MTA Genel
Müdürlüğü tarafından çok sayıda yarma açılmış ve birkaç sondaj yapılmıştır.
Limonitleşmelerin ve hematitleşmelerin üç boyutta da yaygın olduğu görülmektedir.
Tek bir yüzey örneği olmasına karşın (B 7K) yine de kuvars damarlarının geliştiği
evrede Pb, Zn, Ni, As, Hg, Sb, Bi, Ag, Se, Ba ve Au değerlerinin tüm örneklere göre
çok çok yükseldiği hemen göze çarpmaktadır. Anılan bütün elementlerde özellikle de
Pb, Zn, As, Sb, Hg, Bi, Ag ve Au element birlikteliği bu evrenin çok önemli olduğunu
göstermektedir. Ancak sondajlarda kuvars damarlarının bir yatak oluşturacak sıklıkta
olmadığı izlenir. Ayrıca MDS 3 sondajından alınan B 10K örneğinin (17,20 m)
analizinde nispeten düşük Cu-Pb-Zn değerlerine karşın yüksekçe As (79 ppm), Sb (11
ppm) değerleri gözlenmiş ancak Au ve Ag değerlerinin ise yüksek olmadığı
görülmüştür. Yarma verilerinde 13 ppm’e kadar çıkan Au değerleri bulunduğu
bilinmekle birlikte bunun süreklilik göstermediği görülmektedir.
Tek bir noktada (B 7K örneği) yüksek metalik element değerleri bulunması ve sondaj
örneğinde (B 10K) As ve Sb değerlerinin yüksek olması listvenitleşmeler için belirgin
bir özellik olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Muratdere intrüzyonunun jips damarlı
örneklerinde (B 3K ve B 6K) Pb, Zn, As, Bi ve bir parça da Sb, Ag ve Se
elementlerinde artış olması son (?) kırıklanma evresinde bu elementlerin zenginleştiğini
göstermektedir. Böylece kesin olmamakla birlikte intrüzyon, yerleşiminden daha sonra
belki de hidrotermal evrede altını da içeren metal zenginleşmelerinin Arifler Melanjı’nı
etkilemiş olabilmesi varsayılabilir.
Eskişehir-Bursa arasında halen aktif bir jeotermal sistem, bir uçta Eskişehir Kaplıcaları,
diğer uçta Oylat ve Bursa Kaplıcaları ile kendini belli etmektedir. Bu aktif zonun
geçmişte sönümlenmiş ve pasifleşmiş parçalarının metalik oluşumlara nasıl bir etkisi
olduğu da araştırılmalıdır.
101
Yüksek lisans tezi kapsamında kısıtlı maddi olanaklar nedeniyle maalesef porfiri Cu ve
epitermal Au yataklarının tek bir sistemin parçaları mı olduğu yoksa ayrı iki sistemin
varlığının sözkonusu mu olduğu açıklık kazanamamıştır. Bu konuda MTA Genel
Müdürlüğü’nde daha fazla veri olmasına karşın verilerin gizliliği ilkesinden hareketle
çok sayıda veri alınamadığından daha sağlıklı yorumlarda da bulunulamamıştır.
102
7. SO!UÇLAR
Tez kapsamında yapılan incelemeler ve analizlerden hareketle aşağıdaki somut sonuçlar

verilebilir.
1- Muratdere intrüzyonunun üst kesimleri kuvars diyorit ve kuvars diyorit

porfirden oluşurken altlara doğru gabrolar izlenmektedir.
2- Kuvars diyorit ve porfirlerinin önce fillik alterasyona uğradığı daha sonra
kırıklarının kuvars damarları ve sonra da jips damarları ile doldurulduğu
gözlenmiştir.
3- Fillik alterasyon evresinde Cu ve Mo’ce zenginleşmelerin olduğu kuvars
damarlarının geliştiği evrede Pb, Zn, As’ce zengin cevher minerallerinin
(galenit, sfalerit ve fahlerz) oluştuğu görülmektedir. Jips damarları evresinde Pb,
Zn ve As’ce yeniden zenginleşmeler görülmektedir.
4- Yapılan petrografik incelemeler, Muratdere intrüzyonunun peralümino-
metalümino karakterde olduğunu ve çarpışma sonrası granitoyidlere yakın
özellikler sergilediğini göstermiştir.
5- Muratdere’de Arifler Melanjı içinde listvenitleşmelere bağlı epitermal Au
oluşumları bulunmaktadır. Listvenitleşmeler içinde metalik elementlerce zengin
ve altını da içeren kuvars damarları ayrıca yer yer gözlenmektedir.
103
KAY!AKLAR
Akdeniz, N. ve Konak, N. 1979. Simav, Emet, Tavşanlı, Dursunbey, Demirci, Kütahya

dolaylarının jeolojisi. MTA Rap.Der.No:6547.
Altunel, E. ve Barka, A. 1998. Eskişehir fay zonunun İnönü-Sultandere arasındaki
neotektonik aktivitesi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 41/2.
Ataman, G. 1972. Orhaneli granodiyoritik kütlesinin radyometrik yaşı. TJK Bülteni,
16/2.
Ataman, G. 1973. Gürgenyayla (Domaniç) granodiyorit kütlesinin radyometrik yaşı.
TJK Bülteni, 16/1.
Ayaroğlu, H. 1979. Bozüyük metamorfitlerinin petrokimyasal özellikleri. Türkiye Jeol.
Kur. Bült., 22; 101-107.
Baş, H. 1983. Domaniç-Tavşanlı-Gediz-Kütahya yörelerinin Tersiyer jeolojisi ve
volkaniklerin petrolojisi. MTA Rap. Der. No: 7293.
Bayburtoğlu, B., Cengiz, İ., Çakır, C., Yıldız, H. ve Yıldırım, S. 2001. Bileylikyayla
(Domaniç-Kütahya) altın cevherleşmesi jeoloji ve jeokimya raporu. MTA
Rap. Der. No: 10491.
Bingöl, E., Akyürek, B. ve Korkmazer, B. 1973. Biga Yarımadasının jeolojisi ve
Karakaya Formasyonunun bazı özellikleri. Cumhuriyetin 50. yılı yerbilimleri
kongresi MTA yayını, s.70-76.
Bingöl, E.1976. Batı Anadolu’nun jeotektonik evrimi. MTA Dergisi, 86; 14-30.
Bingöl, E., Delaloye, M. and Ataman, G. 1982. Granitic Intrusions in Western Anatolia,
a contribution to the geodynamic study of this area. Eclogea Geol. Helv.,75
(2); 437-446.
Bürküt, Y. 1975. Kuzeybatı Anadolu granitik plütonları içindeki Ti, P, Zr, Mn, V tayini
ve dağılımı. MTA Dergisi, 84; 13-19.
Cengiz, İ., Odabaşı, İ., Yücel, E., Andiç, T., Yıldırım, S., Çetin, A. ve Narin, R. 2000.
Balıkesir-Bursa-Kütahya arasında ETİ Holding’e ait 20 ruhsat sahasının
ücretli prospeksiyon etüdü raporu. MTA Rap. Der. No: 10395.
Chappell, B. W. and White, A.J.R. 1974. Two contrasting granite types. Pasific
Geology, 8; 173-174.
Cox, K.G., Bell, J.D. and Pankhurst, R.J. 1979. The interpretation of igneous rocks.
George, Allen and Unwin, London.
Çöteli, Ö.R. 1970. Hayriye ve Saadet köyleri civarındaki Cu-Pb-Zn zuhurları 1/10.000
ölçekli detay etüd raporu. MTA Der. Rap. No: 4548.
Çöteli, Ö.R. 1972. Bursa vilayeti İnegöl kazası Çarkderesi civarındaki Cu-Zn
zuhurunun 1/10.000 ölçekli detay etüd raporu. MTA Der. Rap. No: 5102.
Delaloye, M. and Bingöl, E. 2000. Granitoids from Western and Northwestern Anatolia;
geochemistry and modeling of geodynamic evolution. International Geology
Review, vol. 42; 241-268.
El Bouseily, A.M. and El Sokkary, A.A. 1975. The relation between Rb, Ba and Sr in
granitic rocks. Chem. Geol. 16; 207-219.
Ercan, T. 1982. Batı Anadolu’nun genç tektoniği ve volkanizması. Batı Anadolu’nun
genç tektoniği ve volkanizması panel kitabı Türkiye Jeol. Kur. Bült.; 5-15
Ercan, T. ve Türkecan, A. 1984. Batı Anadolu-Ege Adaları-Yunanistan ve
Bulgaristan’daki plütonların gözden geçirilişi. Ketin Simpozyumu; 189-208
104
Ercan, T., Satır, M., Kreuzer, H., Türkecan, A., Günay, E., Çevikbaş, A., Ateş, M. ve
Can, B. 1985. Batı Anadolu Senozoyik volkanitlerine ait yeni kimyasal,
izotopik ve radyometrik verilerin yorumu. TJK Bült., 28(2); 121-136.
Erdem, E.1975. Ortaca-Dereçarşamba (Kütahya-Domaniç) dolayının maden jeolojisi ve
İ 22 b-2, b-3, İ 23 a-4, J 23 a-2, b-1 paftalarının prospeksiyon raporu. MTA
Rap. Der. No: 5442.
Fitton, J.G., James, D., Kempton, P.D., Ormerod, D.S. and Leeman, W.P. 1988. The
role of lithospheric mantle in the generation of late Cenozoic basic magmas in
the Western United States. J. Petrol., Special Lithosphere Issue, 331-349.
Genç, Ş. 1986. Uludağ-İznik Gölü arasının jeolojisi. MTA Der. Rap. No: 7853.
Genç, Ş., Selçuk, H., Cevher, F., Gözler, Z., Karaman, T., Bilgi, C. ve Akçaören, F.
1986. İnegöl (Bursa)-Pazaryeri (Bilecik) arasının jeolojisi. MTA Der. Rap.
No: 7912.
Gill, J.B. 1981. Orogenic andesites and plate tectonics. Springer-Verlag. New York.
Harris, N.B.W., Pearce, J.A. and Tindle, A.G. 1986. Geochemical characteristics of
collision-zone magmatism. In Coward, M.P. and Ries, A.C. eds.,Collision
tectonics, London Spec. Publ. 19, 67-81.
Irvine, T.N. and Baragar, W.R.A. 1971. A guide to the chemical classification of the
common volcanic rocks. Can. Jour. Earth Sci., 5; 524-548.
Kaaden, G.V. 1955. Mesruriye (İnegöl) köyü güneyindeki kontakt yataklar hakkında
not. MTA Der. Rap. No: 2494.
Kaaden, G.V. 1958. Saadet-Mesruriye-Sefa-Domaniç-Tiraz köyleri arasındaki sahada
W-Zn-Cu ve Ukudağ silsilesi, Orhaneli ve M.Kemalpaşa güneyinde W
(Tungsten) prospeksiyonu ile bölgenin jeolojik durumu ve evolüsyonu. MTA
Der. Rap. No: 2645.
Kaaden, G.V. 1959. Anadolu’nun kuzeybatısında yer alan metamorfik olaylarla
magmatik faaliyetler arasındaki yaş münasebetleri. MTA Dergisi, 52; 15-34.
Kara, A. ve Pehlivan, A.N. 1983. Bursa-Keles-Gelemiç Mo-Cu-Pb cevherleşmesi
jeoloji raporu (KAVAP IV). MTA Rap. Der: No: 7651.
Kaya, O. 1982. Tersiyer sırt yitmesi: Doğu Ege bölgelerinin yapısı ve magmatikliği için
olasılı bir mekanizma. Batı Anadolu’nun genç tektoniği ve volkanizması panel
kitabı; 39-58.
Ketin, İ. 1984. Türkiye’nin bindirmeli-naplı yapısında yeni gelişmeler ve bir örnek:
Uludağ Masifi. Keti Simpozyumu; 19-36.
Kuşçu, E. 2005. Doktora yeterlilik, tez izleme sunumu (sözlü görüşme).
Küçükayman, A. 1987. Bozüyük-Tavşanlı-Kütahya arasının jeolojisi. MTA Rap. Der.
No: 8356.
Large, D.J., MacQuaker, J., Vaughan, D.J., Sawlowicz, Z. and Gize, A.P. 1995.
Evidence for low-temperature alteration of sulfides in the Kurferschiefer
copper deposits of southwestern Poland. Economic Geology, v., 90 (8); 2143-
2155
Maniar, P.D. and Piccoli, P.M. 1989. Tectonic Discrimination of Granitoids. Geol. Soc.
of America Bulletin, v.101; 635-643.
Middeleaar, W.V. 1975. Domaniç (Kütahya-Türkiye) civarındaki sokulumun güney
sınırında bulunan maden yatakları ve kontakt metasomatik oluşumların
araştırılması hakkında ön rapor. MTA Maden Etüd Dai. Arş. No: 1522.
Middeleaar. W.V. ve Viseer, W. 1975. Kütahya-Domaniç bölgesindeki mineralizasyon
hakkında rapor. MTA Maden Etüd Dai. Arş. No: 1521.
105
Middeleaar. W.V. ve Maura, M. 1976. Domaniç-Kütahya bölgesinin kuzeybatısındaki
granodiyoritik intrüzyonlar ve çevresinin jeolojisi ve jeoşimisi hakkında rapor.
MTA Maden Etüd Dai. Arş. No: 1408.
Okay, A.I. 1981. Kuzeybatı Anadolu’daki ofiyolitlerin jeolojisi ve mavişist
metamorfizması. Türkiye Jeol. Kur. Bült., 24 (1); 85-95.
Okay, A.I. 1984. Kuzeybatı Anadolu’da yer alan metamorfik kuşaklar. Ketin
Simpozyumu; 83-92.
Okay, A.I. 1984a. Distribution and characteristics of the northwest Turkish blueschists;
Robertson, A.H.F. ve Dixon, J.E., ed., The Geological Evolution of the
Eastern Mediterranean’da. Geol.Soc.London; 297-308.
Okay, A.I., Siyakao, M. ve Bürkan, K.A. 1990. Biga Yarımadası’nın jeolojisi ve
tektonik evrimi. TPJD Bülteni, 2 (1); 63-121.
Okay, A.I. 2004. Türkiye jeolojisinde paleotetis problemi. 57. Türjiye Jeoloji Kurultayı
bildiri özleri kitabı; 8-10.
Özkoçak, O. 1969. Bursa-Orhaneli çevresinin jeolojisi. Doktora tezi
Öztunalı, Ö. 1973. Uludağ ve Eğrigöz masiflerinin petrolojileri ve jeokronolojileri.
İÜFF Monografileri, No: 23.
Pearce, J.A., Harris, N.B.W. and Tindle, A.G. 1984. Trace element discrimination
diagrams for the tectonic interpretation of granitic rocks. J.Petrology, v. 25;
956-983.
Pearce, J.A. 1996. Sources and settings of granitic rocks. Episodes19; 120-125.
Pehlivan, A.N. 1979. Uludağ (Bursa)-Orhaneli-Keles-İnegöl yörelerinde granit kenar
zonlarındaki W, Mo, Pb, Zn, Cu mineralizasyonları ön raporu. MTA Maden
Etüd Dai. Arş. No: 1621.
Proffett, J.M. 2003. Geology of the Bajo de la Alumbrera Porphyry Copper-Gold
Deposit, Argentina. Economic Geology, v., 98 (8); 1535-1574.
Saunders, A.D., Norry, M.J. and Tarney, J. 1988. Origin of MORB and chemically-
depleted mantle reservoirs: Trace element constrainst. J. Petrol., Special
Lithosphere Issue, 415-445.
Savaşçın, Y. 1982. Batı Anadolu Neojen magmatizmasının yapısal ve petrografik
öğeleri. Batı Anadolu’nun genç tektoniği ve volkanizması panel kitabı; 22-38.
Sawkins, F.J. 1990. Metal Deposits in relation to plate tectonics. Springer-Verlag,
Heidelberg, 461 pp.
Shervais, J.W. 1982. Ti-V plots and the petrogenesis of modern and ophiolitic lavas.
Earth Planet. Sci. Lett., 59; 101-118.
Streckeısen, A. 1976. To each plutonic rock, its proper name. Earth Sci. Rev.,12; 1-13.
Sun, S.S., and McDonough, W.F. 1989. Chemical and isotopic systematics of oceanic
basalts: implications for mantle composition and processes. In: Saunders, A.D.
and Norry, M.J. (eds), Magmatism in ocean basins. Geol. Soc. London. Spec.
Pub.,42; 313-345.
Şengör, A.M.C., ve Yılmaz, Y. 1981. Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic
approach. Tectonophysics, 75; 181-241.
Şentürk, K. ve Karaköse, C. 1979. Orta Sakarya dolayının temel jeolojisi. MTA Rap.
Der. No: 6642.
Taşkın, İ. 1983a. Bursa-İnegöl yöresi Çatalçamtepe Cu-Pb cevherleşmesi ve
Aşağıgürgenyayla Cu cevherleşmesine ait jeokimya-jeoloji raporu (KAVAP
V). MTA Rap. Der. No: 7666.
106
Taşkın, İ. 1983b. Bursa-İnegöl yöresi Boğazova ve Domaniç granodiyorit masifleriyle
ilgili W, Mo, Pb, Zn, Cu cevherleşmelerine ait jeoloji raporu (KAVAP III).
MTA Rap. Der. No: 7675.
Taşkın, İ. 1992. Kütahya-Domaniç-Topukdere-Sarıçayıryayla yöresi Cu-Mo
cevherleşmesi jeoloji raporu. MTA Rap. Der. No: 9373.
Theblemont, D. and Cabanis, B. 1990. Utilisationd’un diagramme (Rb/100)-Tb-Ta pour
la discrimination géochimique et l’étude pétrogénétique des roches
magmatiques acide: Bull. Soc. Géol.France, 8/VI; 23-35.
Thompson, R.N., Morrison, M.A., Dickin, A.P. and Hendry, G.L. 1983. Continental
flood basalts. Arachnids rule OK? Hawkesworth C.J. and Norry M.J. (ed).
Continental basalts and mantle xenoliths Shiva, Nantwich, 158-185.
Urkan, V. 2004. Muratdere (Bozüyük-Bilecik) sahasının 1/2000 ölçekli detay jeoloji
haritası (yayınlanmamış).
Üşümezsoy, Ş. 1987. Kuzeybatı Anadolu yığışım orojeni; Paleotetis’in batı kenet
kuşağı. TJK Bült., 30 (2).
Wilson, M. 1989. Igneous Petrogenesis: Unwin Hyman Ltd., London, UK, 465p.
Yalçınkaya, Y. ve Afşar, O.P. 1980. Mustafakemalpaşa (Bursa) ve dolayının jeolojisi.
Yavuz, H. 1975. Kütahya ili Domaniç ilçesi Dereçarşamba yöresi Pb-Zn cevherleşmesi
etüdü. MTA Rap. Der. No: 6566.
Yıldırım, S. ve Çelebi, A. 1991. Domaniç (Kütahya)-İnegöl (Bursa) AR-44858 No’lu
ruhsat sahası, Topukdere-Sarıçayıryayla çevresi porfiri bakır yatağı ön etüd
raporu. MTA Rap. Der. No: 9327.
Yıldırım, S. ve Konya, S. 1997. Sülüklüköy (İnegöl-Bursa) Au-Sb sahasının jeoloji ve
jeokimya raporu. MTA Rap. Der. No: 10081.
Yıldırım, S., Ersoy, H., Adıgüzel, O., Katipoğlu, B. ve Yıldız, H. 2001. Muratdere
(Bozüyük-Bilecik) Porfiri Cu-Mo-(Au) sahasının jeoloji ve jeokimya raporu.
Yılmaz, Y. 1984. Türkiye’nin jeolojik tarihinde magmatik etkinlik ve tektonik evrimle
ilişkisi. Ketin Simpozyumu; 63-82.
107
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Beyit YILMAZ

Doğum Yeri : Ankara
Doğum Tarihi : 19/05/1977
Medeni Hali : Evli
Yabancı Dili : İngilizce
Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)

Lise : Kocatepe Mimar Kemal Lisesi (1991-1994)
Lisans : A.Ü. Fen Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü (1995-2000)
Yüksek Lisans : A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim
Dalı (2002-2005)
Çalıştığı Kurumlar ve Yıl

Ankara Üniversitesi Rektörlüğü (1998-2001)
MTA Genel Müdürlüğü (2001- ?)
108

Yılmaz. Muratdede (Bozüyük-Bilecik) 'Deki Cu-Mo Ve Au Cevher Oluşumlarının Maden Jeolojisi. Ankara Üniversitesi-YL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yılmaz. Muratdede (Bozüyük-Bilecik) 'Deki Cu-Mo Ve Au Cevher Oluşumlarının Maden Jeolojisi. Ankara Üniversitesi-YL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKARA ÜİVERSİTESİ

FE BİLİMLERİ ESTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSAS TEZİ

MURATDERE (BOZÜYÜK-BİLECİK)’DEKİ Cu-Mo ve Au CEVHER

JEOLOJİ MÜHEDİSLİĞİ AABİLİM DALI

Her hakkı saklıdır

Başkan : Prof. Dr. Taner ÜNLÜ, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Üye : Doç. Dr. İ.Sönmez SAYILI Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Üye : Yrd. Doç. Dr.Yurdal GENÇ Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Yukarıdaki sonucu onaylarım

Prof. Dr. Ülkü MEHMETOĞLU

Yüksek Lisans Tezi

MURATDERE (BOZÜYÜK-BİLECİK)’DEKİ Cu-Mo ve Au CEVHER

Danışman : Doç. Dr. İ. Sönmez SAYILI

Bu tez kapsamında Bilecik-Bozüyük Muratdere porfiri Cu-Mo ve epitermal Au

Birinci tip cevherleşmede genellikle fillik (kuvars-serisit-pirit) alterasyonu etkilidir ve

Listvenitler içinde izlenen cevherleşmede ise alterasyon çoğunlukla silisleşme,

İnceleme alanında cevherleşmenin bağlı bulunduğu magmatik kayaçlarda (kuvars

2005, 108 sayfa

AAHTAR KELİMELER : Muratdere, porfiri bakır-molibden, epitermal altın,

MINING GEOLOGY OF Cu-Mo and Au ORE MINERALIZATIONS AT

Supervisor : Assoc. Prof. Dr. İ. Sönmez SAYILI

In the frame of this thesis; geology, mineralogy, petrograpy, geochemistry, wall-rock

Porphyr mineralization occur in phyllic (quartz-sericite-pyrite) alteration which is

Silisification and carbonatization are usually most pervasive alteration observed at

2005, 108 pages

KEY WORDS : Muratdere, porphyry copper-molybdenum, epithermal gold, listwenite,

2002-2005 yılları arasında Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji

Her konuda bilgi, tecrübe, öneri ve yardımlarını esirgemeyen Dr. Özcan

Bilgi ve birikiminden her zaman yararlandığım, cevher mikrobisi sırasındaki

Laboratuvar çalışmalarımı imkanları dahilinde gerçekleştirdiğim MTA Genel

Ayrıca çalışmalarımın yürütülmesi sırasındaki sabır ve anlayışından dolayı eşim Tolga

Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası ................................................................ 1

Çizelge 5.1 Jeokimyasal analizi yapılan örneklerin özellikleri (* Kayaç adları

1.1 Çalışma Alanının Tanımı

Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası

Çalışma sahasına en yakın yerleşim birimleri Muratdere Köyü, Ormangüzle Köyü,

1.2 Çalışmanın Amacı

Batı Anadolu’da bilinen Cu ve Au oluşumlarına (şekil 1.2) ilaveten yeni zuhurlar

Şekil 1.2 Kuzeybatı Anadolu’daki cevherleşmeler (Kuşçu 2005)

1.3 Çalışma Materyalleri ve Yöntemleri

Bu çalışma, MTA Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen “Eskişehir-Bilecik Polimetal

Harita ve jeokimya çalışmaları MTA tarafından yapıldığından tez kapsamında yapılan

1.4 Önceki Çalışmalar

Kaaden (1958, 1959), Uludağ Masifi, Domaniç ve Orhaneli çevresinde volframa

Özkoçak (1969), Orhaneli çevresinde Paleozoyik yaşlı şistlerle birlikte bulunan

Bingöl vd. (1973), Karakaya Formasyonu’nu ilk defa Biga Yarımadası’nda

Bürküt (1975), Kuzeybatı Anadolu ve Trakya bölgesinde bulunan 16 adet plütonda

Erdem (1975), Ortaca-Dereçarşamba (Domaniç) yöresinde yaptığı çalışmalar

Middeleaar (1975), Middeleaar ve Visser (1975), Middeleaar ve Maura (1976)

Yavuz (1975), Ortaca-Dereçarşamba (Domaniç) Cu-Pb-Zn cevherleşmesinde detay etüd

Bingöl (1976), Batı Anadolu’nun jeotektonik evrimi yorumladığı çalışmasında,

Pehlivan (1979), Uludağ, Domaniç (Topuk ve Boğazova) granodiyoritlerinin kenar

Okay (1981), Tavşanlı kuzeydoğusunda yaptığı çalışmada, İzmir-Ankara zonuna ait

Kaya (1982), Batı Anadolu’yu güncel geometrilerini Miyosen öncesinde kazanmış

Ercan (1982), Batı Anadolu’da etkili olan Senozoyik volkanizmasının alkalin ve

Savaşçın (1982), termik domlaşma ve manto diyapirizminin denetiminde, kıtasal,

Kara ve Pehlivan (1983), KAVAP projesi kapsamında Gelemiç (Keles-Bursa) Mo-Cu-

Taşkın (1983a, b), KAVAP projesi kapsamında Domaniç (Boğazova-Gürgenyayla-

Yılmaz (1984), Batı Anadolu’da Triyas riftleşmesiyle spilit ve bazik volkanizmanın

Küçükayman (1987), Bozüyük-Tavşanlı arasında yapılan 1/25.000 ölçekli temel jeoloji

Yıldırım ve Çelebi (1991), Sarıçayıryayla-Topukdere (Domaniç) sahasının ön etüdünü

Taşkın (1992), Sarıçayıryayla-Topukdere (Domaniç) sahasında detay jeoloji, jeokimya

AAHTAR KELİMELER : Muratdere, porfiri bakır-molibden, epitermal altın,