ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ

1. Ιθάκη

Κ. Καβάφης (σ. 135)

1. Γενικές Πληροφορίες για το ποίημα

Χρόνος 1911 (γράφτηκε το 1910)

δημοσίευση
ς
Είδος Διδακτικό ποίημα: σε β΄ πρόσωπο για να γίνεται εντονότερη η αίσθηση της
ποιήματος παραίνεσης του ποιητή προς τον αναγνώστη.

Πηγή Επηρεάζεται από το μύθο του Οδυσσέα, ο οποίος περιπλανιέται για δέκα
έμπνευσης χρόνια πριν επιστρέψει στην πατρίδα του, την Ιθάκη.

Θέμα Ο ποιητής απευθύνεται σε ένα υποθετικό Οδυσσέα που πρόκειται να

ταξιδέψει (κάθε άνθρωπος που θέτει στόχους) και του δίνει συμβουλές για
το ταξίδι.
Ιθάκη = υποδηλώνει την πραγματοποίηση ενός στόχου που έχει θέσει ο
άνθρωπος. Η Ιθάκη είναι μόνο η αφορμή για ένα μεγάλο ταξίδι περιπέτειας,
εμπειριών και αυτογνωσίας

2. Ανάλυση
Ενότητα Α’: Το ταξίδι για την Ιθάκη ως πηγή περιπετειών και γνώσεων

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,

να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Ο ποιητής απευθύνεται σε κάποιο υποθετικό Οδυσσέα που ξεκινάει το ταξίδι του για την Ιθάκη
και του εύχεται η πορεία του να διαρκέσει πολύ και να είναι γεμάτη περιπέτειες (εμπειρίες) και
γνώσεις.
Ιθάκη (σύμβολο) = ο στόχος που θέτει κάποιος άνθρωπος
ΕνότηταΤαξίδι
Β’: Ενθάρρυνση γιαπορεία
(σύμβολο)=η τους κινδύνους του ταξιδιού
για την επίτευξη αυτού του στόχου
Υποθετικός Οδυσσέας (σύμβολο)= ο κάθε άνθρωπος που θέτει ένα στόχο.
1
 Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

 Λαιστρυγόνες, Κύκλωπες, θυμωμένος Ποσειδώνας (σύμβολα)= μυθικά πρόσωπα που

αποτέλεσαν εμπόδια για τον Οδυσσέα στο ταξίδι της επιστροφής. Στο ποίημα=τυχόν
δυσκολίες, εμπόδια που μπορεί να συναντήσει κάποιος στην πορεία επίτευξης του στόχου
του.
 Ο άνθρωπος που ξεκινά να κατακτήσει ένα στόχο δεν θα πρέπει να φοβάται για τυχόν
δυσκολίες ή εμπόδια γιατί δεν θα υπάρξουν εφόσον:
Ενότητα Γ’: Οι απολαύσεις του ταξιδιού
- Καλύπτει τις πνευματικές του ανάγκες με συγκινήσεις υψηλής ποιότητας
Ενότητα
- Αν Γ’: δεν
Οι απολαύσεις του ταξιδιού
κουβαλά ο ίδιος μέσα του τα εμπόδια και τις δυσκολίες με τη μορφή φόβων,
παθών, αδυναμιών.

Να εύχεσαι νά ’ναι μακρύς ο δρόμος.

Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι
που με τι ευχαρίστηση, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους·
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά·
σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.

Απολαύσεις ταξιδιού

Σωματικές, υλικές απολαύσεις Πνευματικές απολαύσεις

«εμπορεία Φοινικικά», «καλές πραγμάτειες», «σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας, να

«σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’
.
εβένους, και ηδονικά μυρωδικά»
μάθεις και να μάθεις απ’ τους Σπουδασμένους»
Η Αίγυπτος είναι γνωστή για τον ιδίατερα
σημαντικό αρχαίο πολιτισμό της.

2
Ενότητα Δ’: Προσήλωση στον προορισμό του ταξιδιού αλλά και προτροπή για
παράτασή του

Πάντα στον νου σου νά ’χεις την Ιθάκη.

Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.
Aλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου.
Καλύτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει·
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.

 Οι πιο πάνω απολαύσεις θα μπορούσαν να παρασύρουν τον ταξιδιώτη και να τον

βγάλουν από την πορεία του, για αυτό ο ποιητής τον συμβουλεύει να έχει πάντα το νου
του στο σκοπό του ταξιδιού.
 Ωστόσο δεν πρέπει να βιάζεται να φτάσει για να αποκτήσει όσο το δυνατό πιο πολλές
εμπειρίες, γνώσεις και να γευτεί απολαύσεις.
 Οταν θα φτάσει πια γέρος στο νησί, δηλαδή στον στόχο του, δεν πρέπει να περιμένει να
του προσφέρει κάτι άλλο.
 Δεν είναι το τέρμα (η Ιθάκη) που έχει αξία αλλά το ίδιο το ταξίδι, η πορεία μέχρι αυτό,
καθώς αυτή είναι που θα τον κάνει πλούσιο σε γνώσεις και πείρα ζωής.

Ενότητα Ε’: Η πραγματική αξία της Ιθάκης

Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.

.
Χωρίς αυτήν δεν θά ‘βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

 Η Ιθάκη, το τέρμα του ταξιδιού, δεν μπορεί να μας προσφέρει τίποτε άλλο.
 Είναι πολύτιμη όμως γιατί είναι το κίνητρο που μας ωθεί στο ταξίδι μέσα από το οποίο
γινόμαστε πιο πλούσιοι σε εμπειρίες και γνώσεις.

3
Ενότητα ΣΤ’: Η Ιθάκη ως σύμβολο

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.

Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.

 Ο ταξιδιώτης δεν πρέπει να απογοητευτεί ή να νομίσει ότι εξαπατήθηκε αν φτάνοντας στο

μικρό νησί της Ιθάκης το βρει φτωχικό.
 Η Ιθάκη ό,τι ήταν να προσφέρει το πρόσφερε: του έδωσε την αφορμή για το ταξίδι μέσα
από το οποίο απέκτησε πολλές γνώσεις και εμπειρίες  αυτό είναι που έχει αξία
 «Ιθάκες»= χρήση πληθυντικού: το σύμβολο γενικεύεται για να δηλωθεί κάθε στόχος που
θέτουν οι διάφοροι άνθρωποι, αλλά και οι διαφορετικοί στόχοι που θέτει ένας άνθρωπος.

3. Ποια τα στοιχεία που δείχνουν ότι δεν είναι παραδοσιακό ποίημα;

 Ελεύθερος στίχος (πεζολογία): Δεν υπάρχει μέτρο ή ομοιοκαταληξία

 Άνισες στροφές/ανισοσύλλαβοι στίχοι
 Εκφραστική λιτότητα - Περιορισμένη χρήση επιθέτου
 Υπαινικτικός τόνος
 Πολυσημία των λέξεων (Οι λέξεις αποκτούν καινούριο νόημα (λέξεις-σύμβολα)
 Ο τίτλος δεν είναι δηλωτικός του περιεχομένου
 Δραματικότητα

4. Σύμφωνα με τον ποιητή τι θα αποκτήσουμε μέσα από τη χαρά του

ταξιδιού;

Μόρφωση – Γνώση «θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους·»

«σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους»
Υλικά αγαθά «να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους»
Έρωτα «και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά·»

4
 5. α) Να σχολιάσετε την επιλογή του β΄ ενικού προσώπου. Ποιος είναι ο
αποδέκτης του ποιήματος;

Το ποίημα είναι γραμμένο σε β΄ πρόσωπο για να γίνεται εντονότερη η αίσθηση της

παραίνεσης του ποιητή προς τον αναγνώστη. Πρόκειται για ένα διδακτικό ποίημα
στο οποίο ο ποιητής συμβουλεύει τον κάθε άνθρωπο στο ξεκίνημα της ζωής του, ο
οποίος θέτει στόχους και προσπαθεί να τους πραγματοποιήσει. Με τη χρήση του
δεύτερου προσώπου το ποίημα κερδίζει σε αμεσότητα και ο κάθε δεύτερος αναγνώστης
αισθάνεται πως το ποίημα απευθύνεται στον ίδιο. Ωστόσο, ο ποιητής απευθύνεται και στον
ίδιο του τον εαυτό.

β) Από πλευράς περιεχομένου ποιοι στίχοι αποδεικνύουν το παραινετικό

(διδακτικό) και φιλοσοφικό χαρακτήρα του ποιήματος;

 «Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος»
 «Πάντα στον νου σου νά ’χεις την Ιθάκη / Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός
σου. / Aλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου»

6. Το ταξίδι που περιγράφει ο Καβάφης το ποίημα είναι πραγματικό; Ποιες λέξεις

λειτουργούν ως σύμβολα;

Λέξεις Σύμβολα
Ιθάκη Στόχος / Σκοπός
Λαιστρυγόνας, Κύκλωπας, θυμωμένος Δυσκολίες της ζωής
Ποσειδώνας
Δρόμος - Ταξίδι Η πορεία για την επίτευξη του στόχου
Σκέψις υψηλή Πνευματικότητα
Καλοκαιρινά πρωιά Χρόνια
Λιμένας πρωτοϊδωμένους Νέες γνώσεις
Εμπορία φοινικικά Νέοι τόποι
Σεντέφια, κοράλλια, κεχριμπάρια Υλικά αποκτήματα
Ηδονικά μυρωδικά Έρωτας
Αιγυπτιακές πόλεις Πνευματικές απολαύσεις
Σπουδασμένοι Σοφοί άνθρωποι

5
 7. Τι συμβολίζει για σένα η Ιθάκη;

Η Ιθάκη μέσα στο ποίημα είναι ένα σύμβολο το οποίο συμβολίζει το στόχο, το
σκοπό, το ιδανικό που ο κάθε άνθρωπος θέτει στη ζωή του και προσπαθεί να τον
κατακτήσει. Ξεκινώντας λοιπόν ο άνθρωπος για την κατάκτηση του σκοπού του είναι
σαν να ταξιδεύει. Και στην πορεία αυτού του ταξιδιού αποκτά γνώσεις και πείρα,
γεμίζει τη ζωή του με περιπέτειες και καινούριες εμπειρίες, για να βγει τελικά ένας πιο
ώριμος και ολοκληρωμένος άνθρωπος. `Όταν όμως φτάσει στο τέρμα, στην Ιθάκη, ο
τελικός στόχος του φαίνεται μικρός και ασήμαντος, αφού στο δρόμο γνώρισε και
έμαθε τόσα πολλά πράγματα. Ωστόσο, ο σκοπός, η Ιθάκη δεν έχει ιδιαίτερο νόημα
και αξία. Η Ιθάκη ήταν η αφορμή, το κίνητρο, για να ξεκινήσει ο άνθρωπος το ταξίδι
του αλλά και η πηγή δύναμης και κουράγιου στις δύσκολες στιγμές. Κι αυτό που
πάνω απ' όλα έχει σημασία είναι το ταξίδι, η πορεία και όχι το φτάσιμο στον τελικό
προορισμό, στο τέρμα. Δεν πρέπει λοιπόν ο άνθρωπος να απογοητεύεται, όταν,
κατακτώντας επιτέλους το ιδανικό του, αυτό το ιδανικό τού φαίνεται κατώτερο από τις
αρχικές του προσδοκίες.

Ταξίδι- πορεία Εκπλήρωση στόχου

2. Εμβατήριο του Ωκεανού

Γιάννης Ρίτσος (σ. 138)

6
 1. Γενικές Πληροφορίες για το ποίημα

Χρόνος 1940
δημοσίευση
ς
Θέμα Η θάλασσα γίνεται ταυτόχρονα σύμβολο του παρελθόντος και του
μέλλοντος για δύο διαφορετικές γενιές:

 Οι γέροι ναυτικοί νοσταλγούν τα παλιά τους ταξίδια στη θέα της

 Οι έφηβοι σαγηνεύονται από αυτήν και οραματίζονται τα ταξίδια που

θα τους χειραφετήσουν.

2. Ποια ανάγκη σπρώχνει τους νέους στην περιπέτεια των ταξιδιών

σύμφωνα με το ποίημα του Ρίτσου; Να αντιπαραβάλετε τη στάση τους
με εκείνη των γέρων ναυτικών στο ίδιο ποίημα.

Οι νέοι αισθάνονται έντονα την ανάγκη να χειραφετηθούν, να γνωρίσουν τη

ζωή, να αποκτήσουν εμπειρίες και βιώματα και αυτό τους κάνει ανυπόμονους
και ασυγκράτητους («ακούσαμε το τραγούδι της θάλασσας και δε μπορούμε
πια να κοιμηθούμε»).

Από την άλλη οι γέροι ναυτικοί έχοντας ζήσει τη ζωή τους, ζουν πια με τις
αναμνήσεις τους νοσταλγώντας τις στιγμές που χάθηκαν πια, μετανιώνοντας
για όσα έκαναν ή δεν εκαναν («οι γέροι ναυτικοί…κάθονται στο βράχο και
καπνίζουν στην πίπα τους ταξίδια σκιά και μετάνοια»).

3. Στο ποίημα αυτό, οι νέοι με τους οποίους ο ίδιος φαίνεται ότι ταυτίζεται
συναισθηματικά, απευθυνόμενοι στη μητέρα λένε «μητέρα, μη μου
κρατάς το χέρι». Εξηγήστε το νόημα της φράσης.

Ο ποιητής με τη φράση αυτή αναφέρεται στην επιθυμία των νέων να

ανεξαρτητοποιηθούν και να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Έτσι ο νέος
στο ποίημα ζητά από τη μητέρα του να μην του κρατά άλλο το χέρι και να τον
αφήσει ελεύθερο, ώστε να μπορέσει να ξεκινήσει το ταξίδι του.

4. Οι γέροι ναυτικοί, στο ποίημα του Ρίτσου, γνωρίζουν «τη στάχτη στη
γεύση του ταξιδιού». Τι σημαίνει αυτό; Σε ποιο ταξίδι αναφέρεται
συμβολικά ο ποιητής;

7
Οι γέροι ναυτικοί συνειδητοποιούν τη ματαιότητα αυτού του κόσμου, το πρόσκαιρο
της νεανικής ηλικίας που προσφέρει εφήμερες απολαύσεις και μετά φεύγει και
χάνεται. Το ταξίδι στο οποίο αναφέρεται συμβολικά ο Ρίτσος είναι το ταξίδι της ζωής,
το οποίο οι γέροι ναυτικοί ολοκλήρωσαν και τώρα ζουν με τις αναμνήσεις που τους
προσφέρει.

Συνεξέταση κειμένων

1. Η έννοια του ταξιδιού ταυτίζεται στα δύο ποιήματα ή όχι;

 Ταξίδι Καβάφη: Η πορεία μας μέχρι την επίτευξη κάποιου στόχου που
θέσαμε, προσφέρει εμπειρίες, απολαύσεις και γνώσεις.

 Ταξίδι Ρίτσου: Το ταξίδι είναι η ίδια η ζωή η οποία μας προσφέρει εμπειρίες,
γνώσεις, αναμνήσεις.

Ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό αφού και τα δύο ταξίδια αναφέρονται στα όσα κερδίζει ο
άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του (εμπειρίες, απολαύσεις, γνώσεις,
περιπέτειες)

2. Τα δύο ποιήματα ανήκουν στα νεωτερική ποίηση. Εξηγήστε.

 Ελεύθερος στίχος (πεζολογία) χωρίς μέτρο ή ομοιοκαταληξία

 Άνισες στροφές/ανισοσύλλαβοι στίχοι
 Υπαινικτικός τόνος
 Πολυσημία των λέξεων (Οι λέξεις αποκτούν καινούριο νόημα (λέξεις-σύμβολα)
 Ο τίτλος δεν είναι δηλωτικός του περιεχομένου