Hatt-I Humayun Sergi Katalogu

Açılışı Anısına
MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

HATT-I
HÜMAYUNLAR
HATT-I HÜMAYUNLAR
FULFILL AS REQUIRED
HANDWRITTINGS OF SULTANS
‫فليُعمل بموجبه‬
‫الخط الهمايوني‬
SERGİ KATALOĞU
EXHIBITION CATALOG
‫دليل المعرض‬
www.mk.gov.tr
M Û C E B İ N C E A M E L O L U NA
HATT-I HÜMAYUNLAR
FULFILL AS REQUIRED
‫فليعمل بموجبه خطوط اليد للسالطين‬
HATT-I HÜMAYUNLAR
FULFILL AS REQUIRED HANDWRITTINGS OF SULTANS
B
B
s
rof. Dr. ğur NA
Devlet Arşivleri Başkanı
a ı a ı
H. Hümeyra ŞAHİN
Cumhurbaşkanı Danışmanı
s
Doç. Dr. Muhammet Ahmet TOKD Mİ
Devlet Arşivleri Başkan Yardımcısı
a
Cevat KİCİ
4
Dış İlişkiler ve Tanıtım Dairesi Başkanı
B a ı a a as
Ali TOK
Belge Şifahanesi Müdür V.
Alim Baki AKKO
Tanıtım Hizmetleri Şube Müdür V.
Ahmet K N
Yayın Hizmetleri Şube Müdür V.
a
kşen CAN Y MA
asa ı
mre M M
a ı a a ı a a a
İlyas D Mİ Ayhan Y T
Abdullah Sİ İDA Yılmaz KA ACA
amazan T mut SOYSA
Kemal KAN Alirıza STAA İO
Cumhurbaşkanlığı Yayınları; 64 Mehmet Selim T M Hümeyra Seren Y K
Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi; 1 Ali N afer O HA
5
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı ahdettin ATİK
Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayın No; 6
a a
Baskı Durmuş KAND A
Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş.
Sertifika No: 42716
amazan T
Dursun K KBA TAC
1. Baskı: İstanbul, 2020 Osman İCİ
ISBN: 978-605-7751-29-4

Bu katalog, 20 Şubat 2020 tarihinde, Cumhurbaşkanlığı Millet Hasan
Kütüphanesi’nde açılan Mûcebince Amel Oluna, Hatt-ı Hümayunlar
sergisi için hazırlanmıştır. a
Copyright © Bütün hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir parçası Türkiye Cumhuriyeti Şefik KANY MA
Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığının yazılı izni olmadan elektronik, mekanik,
fotokopi, ve benzeri yollarlar çoğaltılamaz, aktarılamaz, yayınlanamaz. Katkılarından dolayı Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı’na teşekkür ederiz.
HATT-I HÜMAYUNLAR
M Û C E B İ N C E A M E L O L U NA
HATT-I HÜMAYUNLAR
FULFILL AS REQUIRED

HATT-I HÜMAYUNLAR
Bilginin insan zihninde başlayan yolculuğu, kâğıda Knowledge starts its journey in the mind and continues
ÖNSÖZ dökülmesiyle, yine insanlığın yararına olan hizmetine kitaplar the journey when it is put on paper to serve humanity
‫إن رحلة المعرفة التي بدأت في العقل البشري مستمرة من خالل توثيق‬
‫ كما أن‬.‫المعلومات على الورق وتحويلها إلى كتب وتقديمها لخدمة البشرية‬
INTRODUCTION aracılığıyla devam eder. Tarihi konulara dair bilgilerin through books. Original sources are key in collecting,
oluşmasında, derlenmesinde ve sunulmasında asıl kaynaklar compiling and presenting historical information. ‫المصادر الرئيسية في تكوين المعلومات حول المواضيع التاريخية وتصنيفها‬
‫مقدمة‬ çok değerlidir. Bu kaynaklar içinde arşiv belgelerinin kıymeti Archival documents are invaluable sources. ‫ أما الوثائق األرشيفية من بين تلك المصادر فال تقدر‬.‫وتقديمها تحمل قيمة كبيرة‬
paha biçilmezdir.
A fundamental aspect of our state traditions is .‫بثمن‬
Ecdadımızın, bizlere yeri geldiğinde yol gösterici de olan documents which our forefathers left to us as heritage
ve korunacak bir miras olarak bıraktığı belgeler, devlet for safekeeping, as well as guiding documents. Some of ً ‫والوثائق التي ورثناها من أجدادنا والتي نعتبرها‬
‫دليال يجب الحفاظ عليها‬
geleneğimizin asli unsurlarındandır. Bu belgeler arasında best examples of the integration of Ottoman sultans with ‫ ووثائق الخط‬.‫ألهميتها عند الحاجة هي من أهم المقومات ألعراف الدولة لدينا‬
bizatihi padişahlar tarafından kaleme alınan, devletin iş the state are Hatt-ı Humayuns (Handwritings of Sultans) ‫الهمايوني التي كانت تكتب عادة بيد السالطين شخصيًا وتساهم في إدارة وعمل‬
ve işleyişine doğrudan müdahil olan Hatt-ı Hümayunlar, which the sultans themselves penned and which pertain
Osmanlı sultanlarının devlet ile yekvücut olmasının en güzel ‫الدولة بشكل مباشر هي أفضل األمثلة على مدى تالحم السالطين العثمانيين مع‬
8 to the state’s affairs and workings.
örnekleridir. .‫دولتهم‬
Hatt-ı Humayuns are significant sources since they show
Hattı-ı Hümayunlar, dönemin en üst idarecilerinin meselelere
the perspectives, sensitivities, responses and orders ‫إن وثائق الخط الهمايوني تعد أيضًا مصدرًا مه ًما من حيث اإلشارة إلى وجهات‬
bakış açısını, hassasiyetlerini, sorulara verdikleri cevapları ve
of the top administrators of the time. It is not only a ‫نظر كبار المسؤولين في هذه الفترة وحساسيتهم وإجاباتهم على األسئلة والمهام‬
yapmış oldukları görevlendirmeleri işaret etmesi bakımından
responsibility but also a duty of loyalty to pass onto
da önemli birer kaynaktır. Çağlara damgasını vurmuş bir ‫ ومهمة إيصال هذه الوثائق من دولة تركت‬.‫التي كانوا يكلفون بها غيرهم‬
future generations the documents of a state which has
devletten günümüze bakiye kalan bu eserlerin gelecek kuşaklara ‫بصمتها في التاريخ على مر العصور إلى األجيال القادمة ليست فقط من‬
left its mark on various ages.
aktarılması, bizim için mesuliyet olmanın ötesinde bir vefa
.‫مسؤوليتنا بل هي أيضًا دين وفاء في أعناقنا‬
borcudur. We built the library at the Presidential Complex to leave
a heritage which we can be proud of and in order to ‫ونحن نهدف من خالل المكتبة التي أنشأناها في المجمع الرئاسي إلى ترك إرث‬
Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde inşa ettiğimiz kütüphane
further strengthen our civilization. I believe that this
vasıtasıyla, medeniyetimizin ihyası yolunda tarihe iftiharla yad ‫ وأنا على‬.‫ومعلم يتم االفتخار به عبر التاريخ في طريق إعادة إحياء حضارتنا‬
library, which is the most important research library
edilecek bir miras bırakmayı hedefledik. Hem basılı eserleri, ‫ثقة أن هذا اإلرث الذي يعتبر أهم مكتبة بحث ودراسات في بلدنا من خالل ما‬
in Turkey thanks to its printed books and digital
hem de dijital altyapısıyla ülkemizin en önemli araştırma
infrastructure, will set an example to similar projects in ً ‫تحتوي عليه من مؤلفات مطبوعة وبنية تحتية رقمية سيشكل‬
‫مثاال ها ًما لدراسات‬
kütüphanesi olan bu eserin, gelecekte yapılacak benzer
the future. .‫وأعمال مشابهة في المستقبل‬
çalışmalara da örnek teşkil edeceğine inanıyorum.
Kütüphanemizin açılışı vesilesiyle düzenlenen “Mucebince Amel A product of our efforts to further strengthen our
‫ومعرض فليعمل بموجبه خطوط اليد للسالطين الذي يتم تنظيمه على هامش‬
Oluna Hatt-ı Hümayunlar” sergi ve eseri de, medeniyetimizin civilization is the “Mucebince Amel Oluna Hatt-ı
Hümayunlar” exhibit. The exhibit organized by the ‫ ومن خالل هذا المعرض‬.‫افتتاح مكتبتنا هو ثمرة لجهود إعادة إحياء حضارتنا‬
ihyası gayretinin bir ürünüdür. Devlet Arşivleri Başkanlığımızın
hazırladığı bu sergi ile asırlara sâri devlet idare tecrübemizin Director of State Archives will give researchers, scientists, ‫الذي أعدته رئاسة أرشيف الدولة في تركيا نقدم ألول مرة وثائق الخط الهمايوني‬
en nadide halkalarından Hattı-ı Hümayunları ilk defa bu administrators and the nation unprecedented and ‫بهذا الشكل الواسع إلى الباحثين والعلماء والمسؤولين وكافة أمتنا لكونها واحدة‬ 9
denli geniş bir şekilde araştırmacıların, ilim adamlarımızın, extensive access to Hatt-ı Humayuns, precious elements
.‫من أندر حلقات خبرتنا في إدارة الدول المتالحقة لعدة قرون‬
idarecilerin ve tüm milletimizin istifadesine sunmuş oluyoruz. of our statesmanship which spans over centuries.
Serginin hazırlanmasında emeği geçenleri tebrik ediyor, yapılan I would like to congratulate everyone who contributed to ‫أهنئ كل من ساهم في إعداد هذا المعرض وأتمنى أن يكون العمل المنجز مفيدًا‬
çalışmanın hayırlara vesile olmasını diliyorum. this exhibit and wish the exhibit success. .‫ويعود بالخير على الجميع‬
a a ‫رجب طيب أردوغان‬

Cumhurbaşkanı President ‫رئيس الجمهورية‬
HATT-I HÜMAYUNLAR
Mûcebince Amel Oluna Fullfill as Required ‫فلينفذ العمل بموجب‬
HATT-I HANDWRITTINGS OF ‫خطوط اليد‬

HÜMAYUNLAR SULTANS ‫للسالطين‬
Şüphesiz ki maddeye mana veren, eşyaya Undoubtedly, it is the identity and ‫ال شك أن ما يمنح األشياء معنى‬
anlam katan, onu diğerlerinden ayrı kılan, personality of the person who gives
kullanan kişinin kimliği ve kişiliğidir. meaning to the substance, adds
‫ويميزها عن غيرها هو هوية‬
Nasıl ki Hz. Peygamber’in hırkası ayrı meaning to it, sets it apart from others .‫وشخصية الشخص الذي استخدمها‬
bir yerde tutulup hürmet görmekte ve and uses it. Just as Hz.Prophet’s
“Hırka-i Şerif” olarak bahsedilmekte ise ‫فكيفما وضعت بردة الرسول في‬
cardigan is being kept in a separate
devletlerin ve toplumların hayatında place, is being respected and ‫مكان منفصل وتحظى باالحترام‬
derin iz bırakmış kişilerin, hükümdarların
kullandıkları eşyalar, nesneler de bundan
mentioned as “Cardigan-i Sharif ”, the ،»‫وتذكر باسم «الخرقة الشريفة‬
objects and objects used by people and
hâlî değildir. Önemli kişilerin eşya ile
rulers who have engraved in the life ‫نرى أن الوضع ال يختلف بالنسبة‬
kurdukları münasebetlerden doğan
anlam, isimlerine hürmeten nesnelere ve
of states and societies are not far from ‫لألشياء التي استخدمها الحكام‬
that. The meaning arising from the
10 eşyalara da sirayet etmiştir.
relations of important people with the
‫واألشخاص الذين تركوا آثارا عميقة‬
Osmanlı Devleti’nden günümüze tevarüs goods has also been reflected on the ‫ حيث نرى أن‬.‫في حياة المجتمعات‬
eden Hazine-i Evrak koleksiyonlarının objects and goods by their names.
içinde padişahlarla ilgili pek çok kayıt
‫المعنى النابع من العالقة التي كانت‬
mevcuttur. Bunların bazıları bizatihi There are many records about ‫قائمة بين أولئك األشخاص المهمين‬
padişahların hatt-ı desti ile yani el yazıları the sultans in the Hazine-i Evrak ً
‫وتبجيال‬ ‫وأشيائهم تسري إليها احترا ًما‬
ile kaleme alınmışlardır. Padişahın collections that have been inherited
kaleminden çıkan bu yazılara “hatt-ı
from the Ottoman Empire. Some
.‫ألصحابها‬
hümayun” denilmiştir.
of them were written with the
Hatt-ı hümayunlar, yazıldıkları yer ve calligraphy of the sultans, that is, ‫هناك العديد من السجالت المتعلقة‬
zemine göre “unvanına, beyaz üzerine, with their handwritings. These
arz, telhîs veya takrîr üzerine” yazılanlar writings, which came from the pen
‫بالسالطين في مجموعات كنز‬
olmak üzere gruplandırılmaktadırlar. of the sultan, were called as “hatt-ı ‫الوثائق التي ورثت من اإلمبراطورية‬
Devletin önemli bir konuda çıkardığı hümayun”.
ferman yahut beratlarda işlemin
.‫العثمانية ووصلت إلى يومنا هذا‬
yapılmasını emreden “mucebince Hatt-ı hümayuns are grouped ‫وقد كتبت بعضها من قبل السالطين‬
amel oluna” ibaresi, unvanına yazılan
hatt-ı hümayunlarda en sık rastlanan
according to the place and ground ‫ أطلق على‬.‫ أي بخط يدهم‬،‫بالذات‬
they are written as “to the title, on
ve neredeyse mazmun olmuş ifade
the white, on supply, on telhîs or
‫هذه الكتابات التي جاءت بقلم‬
biçimidir. Güncel bürokratik dilde “emir
ve yahut olur” şeklinde en üst düzey takrîr”. The phrase “be deemed to be ‫ يتم‬.»‫السالطين «الخط الهمايونى‬
deemed by the state”, which ordered
onay ifadesine karşılık gelen bu kullanım;
the action to be taken in the edicts
‫تصنيف الخطوط الهمايونية وفقا‬
ilgili emre uyulmaması durumunda
karşılaşılabilecek yaptırımlara dair uyarı issued by the state on an important ‫لمكان وأرض كتابتها و كونها‬ 11
ve tehdit kabilinden “hilâfından hazer issue, is the most frequently used ‫الخط الهماوينى لمنصب حكومى‬
oluna, hilâfından mücânebet oluna” vb. form of expression in hatt-ı hümayun.
şeklinde bir ifade ile de zaman zaman This usage, which corresponds to ‫أو الخط الهماوينى على البيضاء‬
birlikte kullanılabilmektedir. the highest level of approval in the .‫أو الخط الهماوينى على المستند‬
current bureaucratic language as
Padişahın kendisine sadrazam aracılığıyla “emir ve yahut olur”; ‫عبارة «فليعمل بموجبه» التي تعتبر‬
sunulan bir arz ya da telhis olmaksızın
herhangi bir konuda doğrudan verdiği
‫أمرًا لتنفيذ المرسوم أو المواثيق‬

emirlere ise “beyaz üzerine hatt-ı The order written by the sultan ‫التي تصدرها الدولة في موضوع‬
hümayun” denilmektedir. Beyaz üzerine directly on any subject without any
hatt-ı hümayunlar hitap ettikleri kişilere offer or epitomizing is called as “hatt-ı ‫هام هي أكثر العبارات التي يمكننا‬
doğrudan yazıldıkları için muhataplarının hümayun on the white”. Since “Hat-i ‫رؤيتها بشكل منتظم في معظم‬
elkabıyla yani unvan ve görevlerine dair Hümayun on the White” is written
ifadelerle başlarlar. Sadrazama “benim directly to the people they address, ‫ هذه‬.‫الوثائق الرسمية للخط الهمايوني‬
vezîrim, vezîr-i me’âlî-i semîrim” şeklinde they begin with the nicknames of their ‫العبارة التي تمثل موافقة أعلى جهات‬
HATT-I HÜMAYUNLAR
interlocutors, that is, the statements ‫رسمية وتقابل عبارة «أمر أو مع‬ Hatt-ı hümayunlar kaligrafi ve hüsn-i ‫كتابات مثالية من حيث فن الخط‬
about their titles and duties. The hatt-ı
humayuns which is written as “benim
‫الموافقة» في اللغة البيروقراطية‬ hat sanatı yönünden kusursuz yazılar ‫ فما يجعلها مهمة هو‬.‫والخط العربي‬
değillerdir. Bu yazıları önemli kılan husus
vezirim, vezir-i me’ali-i semirim”, if ‫في عصرنا الحالي كانت تستخدم‬ ‫ هناك‬،‫ ومع ذلك‬.‫انتمائها للسالطين‬
the grand vizier attends the military padişahlara olan aidiyetleridir. Bununla
‫أيضًا في بعض األحيان بشكل‬ ‫سالطين قدموا أجمل نماذج هذا‬
expedition, titled “serdarı ekrem”, may birlikte Sultan II. Mahmut (1808-1839)
turn into statements as “benim serdar-ı ‫«فليُحذر المخالفة» أو «فلُيتجنب‬ gibi Kebecizade Mehmet Vasfi Efendi’den ‫ ومنهم السلطان محمود الثاني‬،‫الفن‬
sefer-i şiarim ve benim vezir-i azam ‫المخالفة» وتهدد بعقوبات يمكن أن‬ “sülüs ve nesih” yazıda icazetname ‫الذي تلقى إجازة من كبجي زاده‬
ve serdar-ı zafer rehberim, benim
yazılan hatt-ı hümayunlar eğer sadrazam, vezir-i azam ve vekil-i mutlaķım”. ‫يواجهها الشخص المكلف في حال‬ almış, Hattat Mustafa Râkım Efendi’nin ‫محمد وصفي أفندي في خط ثلث‬
serdar-ı ekrem unvanıyla sefere katılıyorsa
“benim serdâr-ı zafer-şi‘ârım, benim vezîr-i
Depending on duties and authority, .‫عدم االلتزام باألوامر‬ talebesi olmuş ve bu sanatın en güzel ‫ونسخ وكان تلمي ًذا للخطاط مصطفى‬
hatt-ı hümayuns which also have direct from Kebecizade Mehmet Vasfi
örneklerini vermiş padişahlar da yok
azâm ve serdâr-ı zafer-rehberim, benim addresses are inherited to modern-day Efendi in “sülüs and nesih” writing ‫ وتعد لوحة الخط‬.‫راقم أفندي‬
vezîr-i azâm ve vekîl-i mutlâkım” gibi ‫إن األوامر التي يصدرها السلطان‬ değildir. Kendisine ait 660 cm x 194 cm
ifadelere de dönüşebilmektedir. Yine görev
such as “sen ki kapudân paşasın, sen and he had become the student of ٤٩١ × ‫سم‬٠٦٦ ‫العربي بقياس‬
ki Bağdad Valisisin, sen ki kethüda ‫في أي مسألة مباشرة دون عرض‬ ölçülerindeki celî sülüs “Allâhu Veliyyü’t- calligraphist Mustafa Rakım Efendi.
ve yetkilere bağlı olarak “sen ki kapudân
kadınsın, sen ki bostancıbaşısın”. In ‫ والتي كتبت عليها بخط الثلث‬،‫سم‬
paşasın, sen ki Bağdad Valisisin, sen ki ‫أو تلخيص من قبل الصدر‬ Tevfîk [Başarı Allah’tandır]” yazılı hüsn-i Sultans who gave the best samples
ُ ‘‫الجلي ’هللا ولي التوفيق‬
kethüda kadınsın, sen ki bostancıbaşısın”
this regard, there are also greetings
hat levhası bunun ender bir örneğidir. of this art. The cell sülüs Islamic ‫مثاال نادرًا‬
12 such as “seni selâm-ı şâhânemle ‫ تسمى بـ «الخط‬،‫األعظم للسلطان‬
şeklinde doğrudan hitaplarının da
teşrif eylediğimden sonra, seni hatt-ı Yine Sultan II. Mahmut’un “Ketebehu calligraphy plague in the sizes 660cm ‫ كما يعتبر توقيع السلطان‬.‫لهذا الفن‬
olduğu hatt-ı hümayunlar günümüze ‫ وألن‬.«‘‫الهماوينى على البيضاء‬ x 134cm on which “Allahu vellyu’t
hümayunumla taltif eylediğimden Mahmud bin Abdülhamid Han” ‫محمود الثاني ’’ كتبه محمود بن‬
intikal etmiştir. Bu minvalde “seni selâm-ı
sonra”. ‫الخطوط الهمايونية على البيضاء‬ tevfik (the success is from Allah) is
şâhânemle teşrif eylediğimden sonra, seni
‫يتم كتابتها مباشرة إلى المخاطبين‬
şeklindeki imzası da hüsn-i hat sanatının
written as one rare example. Again, ‫عبد الحميد حان‘‘ أحد روائع الخط‬
hatt-ı hümayunumla taltif eylediğimden şâheserlerinden birisi olarak kabul edilir.
sonra” şeklinde selamlama ifadelerine de Another background on which Hatt-ı
‫فإنها تبدأ بألقابهم أي بالتعابير‬
the autograph of Sultan Mahmut II as .‫العربي‬
humayuns are written is the papers “ketebehu Mahmud bin Abdülhamit
rastlanmaktadır. “Mucebince Amel Oluna Hatt-ı
where bureaucratic developments .‫لمنصبهم أو وظائفهم‬ Han” is excepted as one of the
Hatt-ı hümayunların yazıldığı bir diğer regarding various events and situations Hümayunlar” isimli sergimizin masterpiece of the art of Islamic ‫يضم كتيب مجموعة معرضنا الذي‬
zemin ise çeşitli olay ve durumlara are summarized by the grand vizier
‫من بين األسباب األخرى التي‬ kataloğunda, Kanuni Sultan calligraphy. In our exhibition which ‫يحمل اسم ’»خطوط همايونية‬
dair bürokratik gelişmelerin sadrazam and presented to the sultan. These is called “Mucebince Amel Oluna
tarafından özetlenerek padişaha abstracts are called telhis in Ottoman ‫كتب عليها الخطوط الهمايونية‬
Süleyman’dan son padişah Vahdettin’e ٦ ‫ مراسيم‬٨ »‫فليعمل بموجبه‬
kadar 8 ferman, 9 berat, 6 defter ve 93 Hatt-ı Hümayunlar”, there are 8
sunulduğu evraklardır. Söz konusu diplomacy. Other expressions of ‫هي الوثائق التي يلخص فيها‬ fermans , 9 berats, 6 registry and 93 ،‫ خطوط همايونية‬٣٩ ‫دفاتير و‬
özetlere Osmanlı diplomatikasında telhis similar and equivalent usage are adet hatt-ı hümayun yer almaktadır.
denilmektedir. Bu özetleri okuyan padişah ‫الصدر األعظم التطورات‬ hatt-ı hümayun from Süleyman the ‫بداية من حقبة السلطان سليمان‬
as such “tedarük edesün, berhudâr Magnificent to last sultan Vahdettin.
konuyu bilip anladığına dair telhislerin olsunlar, tanzim ve icra oluna, ‫البيروقراطية المتعلقة باألحداث‬ Yukarıda sözü edilen Sultan II. Mahmut ‫القانوني حتى حقبة السلطان وحيد‬
üzerine “ma‘lûm-ı hümayunum oldu, mukayyed idesün, mukayyed olasun”. gibi hattat padişahlardan av merakı ‫ تم‬.‫الدين آخر السالطين العثمانيين‬
manzûr-ı hümayunum oldu” veyahut Similar statements were used in the
‫والمواقف المختلفة ويقدمها إلى‬ The first-hand interpretations of 18
dolayısıyla tarihte Avcı Mehmet olarak
telhiste kendisine bildirilen gelişmeyi offers and reports that reached the ‫ وتسمى هذه الملخصات‬.‫السلطان‬ different aforementioned Ottoman ‫إتاحة مجموعة مختارة من تعليقات‬
onayladığı/reddettiğine dair “virdüm, bilinen IV. Mehmet’e (1648-1687) kadar sultans who are calligraphists from
sultan via the bureaucratic sequence. ‫» في الدبلوماسية‬sihlet« ‫بـ‬ ‫ سلطانا عثمانيًا تتعلق‬٨١ ‫مكتوبة لـ‬
virülsün, izn-i hümayunum olmuştur, 18 farklı Osmanlı padişahının, kendi the Sultan Mahmud II. known as the
olmaz, virülmesin, yazılmasın” şeklinde Hattı-ı Hümayuns are first-hand data .‫العثمانية‬ dönemlerinde yaşanan siyasî, idarî, malî, Hunter Mehmet due to his curiosity ‫بالتطورات السياسية واإلدارية‬
kısa ifadelerle görüş ve düşüncelerini with regards to history of culture in iktisadî ve insanî gelişmelere dair ilk for hunting, to Mehmet IV (1648- ‫والمالية واالقتصادية واالنسانية في‬ 13
yazmaktadır. Bunlara mümasil ve muadil 1687) about political, administrative,
diğer ifadeler ise “tedarük edesün,
that they are handwritings belong ‫إن الخطوط الهمايونية تعد بمثابة‬ elden yorumlarının yazıya dönüşmüş ‫ بد ًءا من حقبة السلطان‬،‫فترة حكمهم‬
to sultans. Also, the document that financial, economic and human
berhudâr olsunlar, tanzim ve icra oluna,
they are written or their recording ‫بيانات مباشرة من حيث التاريخ‬ hallerinden, yani hatlarından oluşan bir developments in their own times, ‫محمود الثاني الذي تم ذكره سالفًا‬
mukayyed idesün, mukayyed olasun” gibi
kullanımlardır. Bürokratik silsile yoluyla
makes them exclusive than other ‫الثقافي وذلك لكونها مكتوبة بخط‬ seçki kamuoyunun takdir ve beğenisine namely an anthology of calligraphy ‫وحتى حقبه السلطان محمد الرابع‬
ornamenting it and this situation has
padişaha ulaşan arz ve takrirlerde de
come to be called “hatt-ı hümayun and
‫ باإلضافة إلى‬.‫يد السالطين أنفسهم‬ sunulmuştur. Hatlar incelendiğinde is submit to the public’s appreciation.
‫الذي عرف باسم الصياد لولعه‬
benzer ifadeler kullanılmıştır. dönemin önemli siyasî olaylarından When the scripts are analyzed, traces
müveşşar (decorated, beautified).” ‫ فإن الخطوط الهمايونية تجعل‬،‫ذلك‬ of the humanitarian reflexes shown ‫ عند القاء نظرة على هذه‬.‫بالصيد‬
güncel yaşam pratiklerine kadar büyüklü
Hatt-ı hümayunlar padişahlara ait el ‫المستند أو السجل الذي كتبت عليه‬ by the sultans against many events ‫الكتابات ستالحظ األحداث السياسية‬

yazıları olması yönüyle kültür tarihi Hatt-ı Hümayuns are not perfect küçüklü pek çok olay ve duruma
açısından ilk elden verilerdir. Ayrıca writings in terms of calliagraphy
،‫متمي ًزا عن المستندات األخرى‬ and situations, from the important
‫واليومية وردود أفعال السالطين‬
karşı padişahların gösterdikleri insanî political events of the period to the
üzerine yazıldıkları belge veyahut kaydı Islamic art of calligraphy. The pain ‫ويطلق عليه «مزين بالخط‬ reflekslere dair izler görülecektir. current life practices, will be seen. .‫اإلنسانية عليها‬
diğer vesikalardan ayrıcalıklı kılmakta that makes these writings important .»]‫ متجمل‬، ‫الهمايوني» [مزين‬
onu süslemektedirler ki bu durum “hatt-ı iş the fact that they belong to sultans. rof. Dr. ğur NA rof. ğur NA ‫أستاذ الدكتورأوغور أونال‬
hümayun ile müveşşah [süslenmiş, Besides sultans such as Mahmut II Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Director of State Archives ‫رئاسة الجمهورية التركية‬
güzelleşmiş]” olarak anılagelmiştir. (1808-1839) had received accreditation ‫إن الخطوط الهمايونية هي ليست‬ Devlet Arşivleri Başkanı Presidency of the Republic of Turkey ‫رئيس محفوظات الدولة‬
H AT T- I H Ü M AY U N L A R
15

HATT-I HÜMAYUNLAR
Kanuni Sultan Handwriting of Suleyman ‫خط يد للسلطان سليمان‬

Süleyman'ın, the Magnificent, allowing ‫القانوني بالسماح بدفن‬
Şeyhülislam merhum the younger son of the
late Shaykh al-İslam
‫االبن الصغير لشيخ اإلسالم‬
Çivizade'nin vefat
eden küçük oğlunun Çivizade to be buried in ‫المرحوم چوی زاده في‬
Zeyrek'te dedesi Molla the mosque built by his ‫باحة المسجد الذي أقامه‬
Bali'nin yaptırdığı grandfather Molla Bali in .‫جده المال بالي في زيرك‬
caminin haziresine Zeyrek.
defnedilmesine izin
verdiğine dair hattı.
16
01
Defin olsun.
İstanbul Kadısı dâ‘îlerinin arzıdır. mahdûmu fevt olup ceddi merhûm Molla
Bali'nin Zeyrek kurbünde binâ eylediği câmi‘
Merhûm Müftî Çivi-zâde Efendi'nin küçük yanında mekâbir içün ta‘yîn eylediği yerde defn
BOA, A. AMD, 1/1
oğlu vefât edüp İstanbul'da ceddi merhûm olunmak recâsına arz-ı iltimâs olunup ve vech-i
Molla Bali binâ eylediği câmi‘ kurbünde defn mezbûr üzere olmak min külli'l-vücûh ma‘kûl
olunmağıçün izn-i hümâyûn recâsına arz eder. ve münâsib olmağın izn-i âlî sudûru recâsına
Dergeh-i âlî-i e‘âlî-karâr dâme melâzen li-zevi'l vâki‘-i hâl der-i sa‘âdete arz olunur. Emr men
i‘tibâr savbına arz-ı dâ‘î-i senâkâr budur ki, lehü'l-emre müfevvazdır.
El-abdü'l-fakîr Mustafa, el-Kâdî

Merhûm ve mağfûrün-leh Şeyhülislâm-ı
Bi-Kostantıniyye
cennet-makâm Çivi-zâde Efendi'nin küçük
17

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şehremini Ali Bey Sultan Selim II’s ‫خط يد للسلطان سليم الثاني‬
Vakfiyesi'nin hukuken handwriting regarding ‫بصحة وقفية شهرأميني‬
geçerli olduğuna that the Şehremini Ali Bey
Foundation Charter is
‫علي بك من الناحية القانونية‬
ve kimsenin vakfa
müdahale etmemesine legally valid and nobody ‫ومنع تدخل أي شخص في‬
dair Sultan II. Selim'in interferes with the .‫أمور الوقف‬
hattı. foundation.
18
02
akfiyye mûcebince amel olunup kimesne
dahl eylemeye.
Bismillâhirrahmânirrahîm
BOA, EV. VKF,
12/12, s. 1-3 Hamd-i nâ-mahdûd ve senâ-i seniyy-i gayr-ı yı enbiyâ ve mürselîn muktedâ-yı evvelîn ve
ma‘dûd ol ma‘bûd-ı vâcibü'l-vücûd ve mûcidü'l- âhırîn efdal-i efrâd-ı beşer şefî‘-i rûz-ı mahşer
Ş. 976
[Şubat/Mart 1569] hayr ve'l-cûd hazretine mahsûrdur ki nukûş-ı a‘nî Muhammed Mustafa sallallâhu aleyhi ve
kâ’inâtı levha-i vücûda ve peyker-i muhdesâtı sellem hazretine olsun ki şevârık-ı envâr-ı şer‘-i
sahâyif-i zer-endûda kilk-i ibdâ‘ ve kalem-i
münîr ile zulümât-ı dalâli muzmahil edüp
ihtirâ‘ ile tasvîr edüp lisân-ı celâl-i ahadiyyetden
sâdır olan harfeyn-i kâf ü nûnu kâfî ve cümle kâffe-i enâmı tarîk-ı dârü's-selâma irşâd eyledi.
mübde‘âtın nizâm ü intizâmına emr-i vâfî kıldı.
Ve dahi ol âl-i ızâm ve ashâb-ı kirâmına olsun ki
Ve efdal-i salavât ve ekmel-i tahiyyât ol merkez-i her biri temhîd-i erkân-ı dîn ve teşyîd-i bünyân-ı
dâire-i risâlet ve matla‘-ı sitâre-i celâdet pîşvâ- şer‘-i mübîn bâbında sa‘y ü ictihâd eyledi [...]
19

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan IV. Murad'ın Sultan Murad IV’s ‫خط يد للسلطان مراد‬

Medine-i Münevvere handwriting regarding
Vakfı reayasının tanzim
‫الرابع بموافقته على دفتر‬
his approval of the tax
olunan rüsumat defterini register books issued for ‫الرسوم المنظم لرعايا‬
uygun gördüğüne dair the Foundation of Medine-i .‫وقف المدينة المنورة‬
hattı. Münevvere.
20
03
Makbûl-i hüm yûnum olmuşdur.
Medîne-i Münevvere şerrefa'llâhu Teâlâ etmesiyle erba‘a ve selâsîn ve elf Zi'l-hiccesi

reâyâsının malları müşevveş ve muhtel ve evâhiriyle muvarrah zikri sebk eden reâyâ
BOA, MAD.d., 5999, s. 6
aded ve [evsâfını] câmi‘ defter olmamağla yerlü yerinden tahrîr olunup mazbût-ı defter
29 Z. 1035 her sene lâzım gelen rüsûmdan cem‘ olunan olma[k] bâbında atebe-i aliyye-i hüsrevânîden
[21 Eylül 1626] meblağ vakfa teslîm olunmayıp her kimesne vârid olan hükm-i cihân-mutâım mûcebince
mâlik olduğu ecilden mazbût-ı defter olması zikr olunan reâyâ cümlesi tahrîr olunup bu
lâzım olduğun Haremeyn Nâzırı olup hâlâ uslûb üzere kayd olundu.
Dâru's-saâde ağası olan umdetü'l-havâs ve'l- Tahrîren fî gurre-i Zi'l-hicceti'ş-şerîfe sene erba‘a
mukarrebîn mu‘temedü'l-mülûk ve's-selâtîn ve selâsîn ve elf.
İdris Ağa hazretleri pâye-i serîr-i a‘lâya arz [...]
21

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan IV. Murad'ın Handwriting of Sultan ‫دفترمواجب محتوى على‬

hattını taşıyan Özi ve Murad IV on the salary ‫أسماء و رواتب جماعات‬
Tulca kalelerindeki register book of soldiers,
mounted troops, and guards
‫عزابان و مستحفظان و‬
azeban, müstahfız ve
farisan cemaatleri ile Özi in the Özi and Tulca castles ‫فرسان في قلعتي اوزي‬
defterdarının ve farisan as well as the treasurer and ‫وطولجه الذى يحمل خط يد‬
hademelerinin mevacib servants of Özi Castle. .‫للسلطان مراد الرابع فوقه‬
defteri.
22
04
Ocaklık bağlandığı üzere makbûl-i
hüm yûnumdur. Mûcebince amel olunup
kimesne bozmaya.
BOA, AE.SMRD. IV, Defter-i mevâcib-i müstahfızân ve fârisân ve

9/859 azebân-ı kal‘ahâ-i Özi ve Tulca ve hademe-i
defter-i tahrîr-i hazret-i Vezîr Kapudan Hasan
1 M. 1038
[31 Ağustos 1628] Paşa yessera'llâhu mâ yeşâ ve be-ma‘rifet-i
neferât-ı kılâ‘-ı mezbûreyn ta‘yîn şüde el-vâki‘ fî
gurre-i Muharrem sene 1038.
6.002.304 [akçe]
23

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan İbrahim'in Sultan İbrahim’s ‫خط يد للسلطان ابراهيم يفيد‬

yeni açılan kapının handwriting regarding the ‫بإغالق الباب الذي تم فتحه‬
kapatılıp bahçe newly opened door to be
closed and a new door to
.‫حديثا وفتحه بجانب الحديقة‬
tarafından açılmasına,
Arap baltacının be opened by the garden, ‫وعزل البلطجي العربي‬
azledilip saraydan dismissing and banishing ‫وابعاده من القصر واالحتفاظ‬
uzaklaştırılmasına ve the Arab halberdier from ‫بالمراة الكبيرة في غرفة الباشا‬
büyük aynanın kendisi the palace and keeping .‫حتى رجوعه‬
gelinceye kadar paşa the big mirror in the Pasha
odasında muhafaza Chamber until his arrival.
edilmesine dair hattı.
24
05
Açdığın kapıyı oradan istemem kapa,
bağçeden aç, tahta-pûşa çıkar, ondan yukarı
çıkar, bu kapıyı kapa istemem, sofacıkda
BOA, HAT, 1653/64 k hice bir ta m yerim, m nidir, ayakaltı
olur. Bağçeden yaptır, bu büyük aynayı paşa
odasına ko da ben varınca dursun, sakın
kırmasınlar, azli hem n, ben oraya varmadan
yolla şu mel ûnu, kel baltacı pek mel ûn
Arab dır.
25

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan İbrahim'in sofayı Sultan İbrahim's ‫خط يد للسلطان ابراهيم‬ Sultan İbrahim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان ابراهيم من‬
boyayan boyacıların handwriting stating that ‫يوضح ان عاملي الطالء‬ hazinedarlardan İbrahim containing his ‫التصريحات الغامضة حول‬
işlerini düzgün the painters who paint the birinin kızına nişan ve ambiguous statements
anteroom are not doing
‫الذين يقومون بطالء الطاولة‬ about engagement and ‫خطبة وزواج من ابنة احد‬
yapmadıklarına ve nikah yapılması ile ilgili
kontrol edilmeleri their job properly and ‫ال يقومون بعملهم بشكل‬ muğlak ifadelerinden marriage of the daughter of .‫امناء الخزينة‬
gerektiğine dair hattı. should be checked. .‫صحيح ويجب مراقبتهم‬ ibaret hattı. one of the treasurers.
26
06 07
Bu sofayı boyayan boyacıları bakar mısın, İki hal yık bir kadın bir şey değil. Amm
hiç boyamazlar, çocuklardır, oynarlar, sonrası var, ben istemedim, efendimin
tezçe tezçe etmezler, hiç s ylemezsin her derdi benim. Ancak bu kadar vüs’atim var
tarafa bakmak ister. demeğe başlar, kız da bize rahat vermez.
BOA, HAT, 1653/65 BOA, HAT, 1653/72
Amma ben yabancıya istemem bir uslu
kapı hizmetk rıdır, ma kûldür. Kız da bir
haz ned r kızıdır. ek mün sibdir. Sayme
Kadın ın oğluna s z olmuşdu. İki yüz
guruşdan gayrı bir şey vermem demişler. Kız
işitdi, istemedi, daraldı bakayım bu ne verir.
Cümle halkda det ne ise ylece vermelidir
s yle bak g relim inş all hu r-rahm n niş n
ile nik hı edelim. Bayram ertesi inş all h
verelim inş all h. Amm bakayım defter
edin ne verirse g reyim kız alırım c riye
değildir. Hükmüm geçmez. İnkis rından havf
ederim. Bir sev blı işdir edin, sen de yardım
eyle g relim, almasın, defter yüplü den
istemedim kendine sordum. Bana vermedi.
Ben netdim ahaş eylemiş, ben ona akçe 27
verdikçe borca vermez gayrı şey alır, vardır,
var akçesi.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan İbrahim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان ابراهيم فيما‬ Sultan İbrahim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان ابرتهيم‬
Ramazan'da mumbar İbrahim regarding that ‫يتعلق بالسؤال ليس هناك‬ "Karakulak kendisine İbrahim stating that “Did ‫يحتوي على عبارة " هل‬
haricindeki yemekleri there is no need to cook danışdı mı, geldiği Karakulak consult with him,
dishes more other than
‫حاجة لصنع اطباق اخرى غير‬ meet him when he came;
،‫تشاورت مع كاراكوالك‬
fazla yapmaya gerek zaman buluşdu mu,
olmadığına, halayıklara mumbar during Ramadan ،‫المومبار في شهر رمضان‬ pek ısmarla kendi eline make him deliver the order ‫ اعطه‬،‫هل قابلته عندما قدم‬
geçen seneki gibi kebap, and kebabs, stews, rice ‫وكما في العام الماضي سيكون‬ versin, sakın hareme to you, do not let him to ‫ ال ترسله الى‬،‫الكثير بيده‬
yahni, pilav ve peltenin and starch pudding will be ‫كافيا اطعام الناس من الكباب‬ göndermesin" ibareli send to the harem”. ."‫قسم النساء‬
yeterli olacağına ve enough for the servants ‫واليخني واألرز و حلوى بلته‬ hattı.
Ahmed'in gönderdiği as last year; and question
eski hüccetin yenisinin on whether or not there is ‫وما اذا كانت الحجة السابقة التي‬
olup olmadığı sorusuna a newer version of the old .‫ارسلها احمد قد تم تجديدها ام ال‬
dair hattı. document sent by Ahmed.
28
08 09
amazan dır deyu mumbardan Karakulak kendisine danışdı mı,
gayrı bir şey ziy de tutmayın gerek geldiği zaman buluşdu mu, pek
bana ve gerek gayrılara yalnız ısmarla kendi eline versin, sakın
mumbar ta m çok. Allah a hamd hareme g ndermesin.
BOA, HAT, 1653/71 BOA, HAT, 1446/35
olsun sahurda hal yıklara geçen
sene gibi keb b, yahni, pilav, p lûze
yeter. Ahmed in bu g nderdiğin Allah Sübhânehû ve Teâlâ
eski hüccetdir yenisi var mıdır, hazretleri devletlü inâyetlü ve bu
bilir misin. Sen bundan gayrı kullarına merhametlü kerem-kâlî
hüccet dahi var mıdır. efendim hazretlerinin vücûd-ı
hümâyûnların hatâsız eyleye âmîn.
Ma‘rûz-ı kullarıdır ki karakulak
kulları geldi emriniz nedir ol bâbda
emr u fermân devletlü efendim
hazretlerinindir.
29

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan İbrahim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان ابرتهيم حول‬

bir lalaya ihtiyaç Ibrahim regarding his ‫إحتياجه لمربية ورثائه لترك‬
duyduğuna ve yanına need for a lala (statesman
tutor) and his regrets
‫المدعو حسين والمدعو محمد‬
gelen Mehemmed ve
Hüseyin adlı şahısların of no one looked after .‫القادمين اليه دون رقابة‬
sahipsiz bırakılmalarına Muhammed and Hüseyin
hayıflanmasına dair hattı. who came to him.
30
10
aşa bir lala l zımdır deyu ferm n eyledik
çıplak lalayı neylerim dünden beri geldin
Mehemmed, Hüseyin nere yatar kim bilir bir
ferd kimse yer g sterdi mi, yok k pek gibi
BOA, HAT, 1446/34
gezerler, onlardan gayrı kimse açıkda kalmış
var mı, Allah için Terzi Süleyman dünkü
gün evine almış yatırmış ben b yle şeyleri
nice tahammül ideyim iki oğlan sofram için
daireye sığmadı bu s züme ki ne haltetsen
gerekdir Allah hakkınızdan gelsin.
31

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan IV. Mehmed'in Handwriting that Sultan ‫خط يد للسلطان محمد الرابع‬ Sultan IV. Mehmed'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمد‬
Soğukçeşme Mehmed IV bestowed ‫بتبرعه قصر السلطانة‬ salahoru Hasan Mehmed IV assigning his ‫الرابع بإعطاء اسطبل‬
yakınlarındaki Ayşe Ayşe Sultan Palace near Ağa'ya küçük chevalier Hasan Aga as
Sogukcesme to his
‫عائشة الواقع قرب صوق‬ a küçük mîrâhûr (deputy
‫صغير لحسن اغا‬
Sultan Sarayı'nı kızı mirahurluk verdiğine
Hatice Sultan'a ihsan daughter Hatice Sultan. ‫جشمة الى ابنته السلطانة‬ dair hattı. manager of palace barn). .‫الصالخور‬
eylediğine dair hattı. .‫خديجة‬
32
11 12
Merhûm olan vez rim Ahmed aşa nın m r ye Sen ki salahorum(*) Hasan Ağa sın. Sana
kabz olunan Sovukçeşme kurbünde olan Ayşe küçük m r- hûrluk(**) verdim ve hizmetine
Sultan ın sarayını kızım Hadice Sultan a ihs n mukayyed olasın.
eyledim. 11 . sene 10 7.
BOA, A.AMD, 1/12 BOA, HAT, 1653/96
11 L. 1087
[17 Aralık 1676]
33

Silahşör kelimesinden galattır.
(*)
Mirahur: Saraya ve özellikle

(**)
hükümdara ait hayvanlarla ilgilenen

teşkilâtın başı.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan IV. Mehmed'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمد الرابع‬

Saray-ı Atik ile Galata Mehmed IV regarding that ‫بخصوص عدم تجاوز المبلغ‬
ve İbrahim Paşa the amount of ration to be
given to Saray-ı Atik and
‫المذكور في الدفتر من مقدار‬
saraylarına verilecek
tayinat miktarının Galata and İbrahim Paşa ‫التعيينات التي ستعطى‬
defterde bildirilen palaces should not exceed ‫لقصر العتيق وقصر غلطة‬
miktarı geçmemesine the amount reported in the .‫وقصره في ابراهيم باشا‬
dair hattı. register book.
34
13
Saray-ı At k in ve alata ve İbrahim aşa arz edip ferm n-ı şer fim olmadıkça
saraylarının tay n t defterleri tahr r, bundan ziy de verilmeye, verilirse em nin
manzûrum olup mûcebince verile f m - muh sebesine kayd olunmaya.
bad vez r-i azamım rik b-ı hüm yûnuma
BOA, MAD.d., 2062,
s. 4-5
Be-cihet-i Saray-ı Atîk-i Ma‘mûre matbahı için Be-cihet-i kurban bayramında matbah için
verilen zehâyir ve eşyâ beyânındadır. verilen zehâyir ve eşyâ beyânındadır.
[...] [...]
Be-cihet-i Ramazan-ı şerifde matbah için Be-cihet-i Muharrem ayında âşûrâ harcı için
verilen zehâyir ve eşyâ beyânındadır. verilen zehâyir beyânındadır.
[...] [...]
Be-cihet-i büyük bayramda matbah için Be-cihet-i matbaha verilen sebzevât kısmı
verilen zehâyir ve eşyâ beyânındadır. mevsimiyle aylık verilir sene tamamına değin.
[...]
35

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan IV. Mehmed'in Handwriting of Sultan ٤٩٨ ‫دفتر يعرض اسماء‬

üzerinde hattı bulunan Mehmed IV on a register ‫شخص من الغلمان العاملين‬
Enderun Hazinesi, Kiler-i book showing the name
of 498 people who made
‫في خزينة اندرون وكيلري‬
Hassa, Hane-i Seferli,
Büyükhane ve Küçükhane progress among young ‫خاصة وخانة سفرلي الكبرى‬
gılmanlarından ve servants of Enderun (school ‫والصغرى والعاملون في‬
Galata, İbrahimpaşa for statesman), Kiler-i ‫قصر غلطة وابراهيم باشا‬
ve Edirne sarayları Hassa (Palace Cellar), ‫وادرنة والذين استحقوا‬
içoğlanlarından ve Hane-i Seferli (art division
hassa teberdarlarından of Enderun), Büyükhane ‫الترقية والذى يحمل خط يد‬
terakkiye nail olan 498 and Küçükhane; içoğlanları .‫للسلطان محمد الرابع‬
kişinin isimlerini gösterir (page boys) from Galata,
defter. İbrahimpaşa and Edirne
Palaces and halberdiers.
36
14
Otuz yedi hazineden, kilerin elli, seferliden
altmış, büyük odadan yüz, küçük odadan
yüz elli, alata nın elli, aşa sarayından kırk,
dirne de on bir teberd r n-ı h ssadan kanun
BOA, C.SM,
üzere yollarıyla verile.
144/7236
17 Z. 1080
[8 Mayıs 1670]
37

HATT-I HÜMAYUNLAR
Kudüs'te Rum Ortodoks A ferman regarding ‫فرمان سلطاني يقضي بتنفيذ‬

ruhbanlarının idaresinde restraining the Catholic ‫أمر منع الرهبان الكاثوليك‬
bulunan Kamame priests who seized by force
the Church of Kamame and
‫الذين استولوا بالقوة على‬
Kilisesi’ne ve Beytüllahm
bahçelerine zorla el the gardens of Bethlehem ‫حدائق بيت لحم وكنيسة‬
koyan Katolik rahiplerinin in Jerusalem, which are ‫القيامة بالقدس والتي تعود‬
menedilmesine dair administred by the Greek ‫إدارتها إلى الرهبان الروم‬
ferman. Orthodox clergy. .‫األرثوذكس‬
38
15
mr-i hüm yûnum mûcebince amel oluna.
Sultan . Süleyman
BOA, MFB, 844
10 C. 1099
[12 Nisan 1688]
39

HATT-I HÜMAYUNLAR
Geliri hassa aşcıbaşılarına A berat regarding the ‫برات معطى من السلطان‬

ait olan İznikmid'in granting of the power ‫احمد الثالث بتخصيص‬
Değirmendere köyü of collection of the rents
of lands at the village of
‫ايرادات االيجار ألراضي‬
ile Geyve ve Akhisar
nahiyeleri arazi kiraları Değirmendere and the ‫خاصة لرؤساء الطباخين في‬
hassının mâlikâne olarak sub-districts of Geyve ‫قرية دكيرمان ده ره و نواحي‬
Hacı Selim'e verildiğine and Akhisar in İznikmid, ‫اق حصار وكيوه في ازنيك‬
dair berat. the revenues of which are )‫ميد على وجه ملك (مالكانة‬
reserved for the aşçıbaşıs
(chef cooks), to Haji Selim .‫الى الحاج سليم‬
as a malikane (stately
home).
40
16
Mûcebince amel oluna.
Sultan . Ahmed
BOA, MFB, 34
9 L. 1116
[4 Şubat 1705]
41

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Ahmed'in Handwriting of Sultan ‫خط السلطان احمد الثالث يبرز‬ Kütüphane görevinin, Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان احمد الثالث‬
güzel yazı yazma Ahmed III indicating that he .‫فيه جمال خطه في الكتابة‬ bir cildini padişah için Ahmed III regarding the ‫بخصوص إعطاء مهمة‬
çalışmaları yaptığına worked on calligraphy. yirmi paraya yapacağını assignment of the library
duty to the bookbinder
‫المكتبة لمجلد متمسك بمهنته‬
dair hattı. söyleyen işine bağlı
mücellide verilmesine who is attached to his job ‫والذى وعد السلطان بأنه‬
dair Sultan III. Ahmed'in and says that he will make ‫يصنع تجليد كتاب واحد‬
hattı. one binding for twenty .‫بعشرين باره‬
coins for the sultan.
42
17 18
Benim ez rim, On akçe murakkam kit bh ne
vazifesin buna verelim Bursev
Bu g nderdiğim yazıyı kapudan Mehmed istiyor l kin olmaz, işine
paşaya veresiz yazı ve cedvel ve pervaz mukayyed değildir. On aded kit b
BOA, İE.HAT, 4/386 yapışdırmaları bi l-cümle benimdir ancak BOA, İE.HAT, 4/388
şehr g nderilür.
beyne s-suverde işlenen halk r benim
29 Z. 1135
değildir meşk edip yazmak üzere sip riş
[30 Eylül 1723] Benim şevketlü kerâmetlü mehâbetlü
edesiz. Bundan iyi yazarsa hat ederim
kudretlü velî-ni‘metim sebeb-i devletim
sayim dahi ziy de olur ve inş all h
efendim padişahım,
keskin yazarım, yazdırdıp g ndermeniz
me’mûldür. Bu mücellid sâirleri gibi ehl-i keyf
olmayup işine mukayyed bir adamdır.
Heman fermân-ı hümâyûn-ı mülûkâneleri
buyrulduğu vech üzere onar cild kitâb
gönderilür anları itmâm edüp getürdükçe
onar onar verilür mübârek hatt-ı
hümâyûnları geldikde mücellid hazînedâr
kulunuzun yanında imiş, bizim kitâbları
bahâlu pazar etmişsin, şevketlü kudretlü
padişahımın kitâbların yirmi beş paraya 43
yaparsın deyu arâm eyledim. "Ben Ali
Paşa merhuma kırkar paraya yapduğum
cümlenin malumudur. Ancak şevketlü
padişahımızın kitâbların teberrüken
yirmişer paraya yapayım sonra mahlûlden
bana birkaç akçe ihsânınız olsun." deyu
yapacak oldu. Heman on cild kitâb
göndersun verelim.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Salıpazarı'nda yeniden A berat regarding granting ‫برات بتمليك قصر أمين‬

yapılan Eminabad of the Eminabad Seaside ‫اباد الساحلي التى بنيت‬
Sahil Sarayı'nın Emlak-i Palace in Salıpazarı to
Fatma Sultan, the Sultan's
‫مجددة بصالى بازارى إلبنة‬
Hümayun'dan çıkarılarak
Padişah'ın kızı Fatma daughter, by expunging ‫السلطان فاطمة سلطان‬
Sultan'a temlik edildiğine it from the registers of the ‫باإلستخراج عن قيود أمالك‬
dair berat. Emlak-i Humayun (the .‫الهمايوني‬
Imperial Lands).
44
19
Ber t-ı l ş nım mûcebince amel oluna.
Sultan . Ahmed
BOA, MFB, 72
21 Ş. 1137
[5 Mayıs 1725]
45

HATT-I HÜMAYUNLAR
Kudüs’e ziyaret için Ferman regarding not ‫فرمان بعدم طلب الضرائب‬
gelen Yahudi taifesinden collecting any taxes other ‫من الطائفة اليهودية القادمة‬
eski usul haricinde vergi than the existing from the
Jews who come to visit
‫لزيارة القدس ما عدا القانون‬
alınmaması hakkında
ferman. Jerusalem. .‫القديم‬
46
20
Sultan . Ahmed
BOA, MFB, 872
21 Ş. 1137
[5 Mayıs 1725]
47

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Ahmed'in Handwriting by Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد‬

Osmanlı topraklarında Ahmed III to the Sadrazam ‫الثالث خطابا للصدر‬
bulunan İsveç Kralı (Grand Vizier) about the
return of Charles, the
‫األعظم بخصوص إعتناء‬
Şarl'ın Rusların
saldırısına uğramadan King of Sweden, who was ‫بحركة مشتركة مع ليهيين‬
memleketine emniyetli in the Ottoman lands, ‫بخصوص عودة ملك السويد‬
bir şekilde dönmesi to his country safely in ‫شارل بأمان الى بلده دون‬
hususunda Leh partnership with the Leh ‫التعرض للهجوم من قبل‬
Cumhuru ile ortak (Polish) nation in order
hareket edilmesine to prevent attacks by the .‫الروس‬
itina gösterilmesine Russians.
dair sadrazama hitaben
yazdığı hattı.
48
21
Telh sin ma lûmum oldu. Birkaç eh değin gaz dan nükûl etmem, ş yle ma lûmun
keferesinin s zü ile İsveç nice g nderilebilir. ola. H l bu keyfiyyetlere bir niz m
eh Cumhûru olan boyarlar ile haberleşip vermeyip avdet ediyorsun. Ağaya bir k ğıd
vil yetine varınca zarar gelmemek üzere g ndermişsin bu gûne askeri beyninde olan
TS.MA.e, 753/56
müteke iller olup ve taraf-ı Devlet-i Aliyye ye kel mları i l m etmeden mur dın nedir. ğer
bu husûs için memhûr temessükleri ve b yle bir fes d ve fitne zuhûr ederse iki vechi
müstakil demleri gelmeğe muht c olduğu vardır. İkisinde dahi seni mu kab ederim.
bu tarafda faz letü efendi d miz ile ve Birisi budur ki bu fes dı elbetde sen bilirsin.
paşalar ile müz kere olunmuşdur. Bu minv l Bilmemen ihtim lin yokdur ve niçin etdin
üzere oldukdan sonra İsveç i kendi demisi
deyu cez nı tert b ederim ve birisi dahi budur
ile g nderilir ve bu vech Devlet-i Aliyye ye
ki tarz u etv rından kullarımı dilg r etmemiş
haberlüdür ve bu keyfiyyeti birkaç kıt a
olaydın b yle fes d, fitne zuhûr etmezdi deyu
hutût-ı hüm yûnum ile sana yazdım. Bundan
yine senin cez nı tert b ederim. İki vecihde
sonra yine teşekkül olursa olsun hem n gitsin
dahi sana nec t ve sel met mutasavver
deyu ibr m ediyorsun bundan mur dın
değildir. İmdi bir hoş mül haza edip
İsveç i Nalkıran a yahud Moskov mel ûnuna
es r etmek midir. Bir işde emniyet z hir enc mından g yetü l-g ye hazer eyleyesin
olmadıkda ol işe nice şürû olunur. Moskov ve bas ret üzere olasın ki b yle bir iş zuhura
mel ûnuna verilen temessükde ancak İsveç gelmeye senin cev bına cev b olmak üzere
yazdım. Bu husûsa mutlak b yle bir iş zuhûra 49
Salmen vil yetine gitmek üzere yazılmış İsveç
gitmeyip eğlenir ise Azak ı ve kal aları tesl m gelmeğe zerre kadar bah neleri yokdur. B yle
etmeziz deyu bir harf tahr r olunmamışdır. bilesin. er -i perdede ne zuhûr edeceğin
Bu k fire ve s ir ne mül yemet ile cev b ancak B r Te l bilir. İsveç i g ndermek üzere
vermek ihtim lim yokdur. Her kangisi ile eh Cumhûru ile b l da tahr r olunduğu vech
olursa f seb li ll h cenk ederim ve lünceye üzere haberleşmeğe say eyleyesin.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Ahmed'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان احمد‬ Sultan III. Ahmed'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث بطلبه‬
yediği hekimbaşı Ahmed III regarding that ‫الثالث يفيد بجودة الخلطة‬ Beşiktaş’taki havuzunun Ahmed III to show proper ‫ابداء االهتمام الالزم لتصليح‬
macununun iyi the paste prepared by tamirinde gerekli özenin care in repairing his pool in
hekimbaşı (chief doctor) is
‫المحضرة من قبل رئيس‬ ‫الحوض (البركة) الخاص به في‬
geldiğine dair hattı. gösterilmesine dair hattı. Beşiktaş.
good for his health. .‫األطباء‬ .‫منطقة بشيك تاش‬
50
22 23
Benim ez rim, Beşiktaş’da tam r olan havuzumun küfeki taş
ayakları kav ve üzerine ferş olan mermerler
Hek mbaşı efendinin macununu yedim ayak taşları üzerine bir hoş oturup basıldıkda
bürü dahi yenir, nabız iyi lakin ağzımın ç kmemek için ihtim m olunmak.
BOA, AE.SAMD.III, ziy de açlığı var, sab hdan beri dahi şimdi BOA, HAT, 1654/73
228/21919 çorba yesem gerek. Neyse gidin hiç m ni
değil ben r hat edeyim sabah ile sovuk su
içmedim sovucak ağaç kavunu ekşisi içildi,
hek mbaşı havadan s yler burada bir illet
g sterdi, eğer hastalık tiz def olmazsa
sovuk su içmişler demeye sened olsun.
Sultan a sel m ederim, efendiye sel m
ederim.
51

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Ahmed'in Handwritten note of Sultan ‫خط يد للسلطان احمد الثالث‬ Kızamık geçiren Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان احمد الثالث‬
gülsuyu ve misk ile Ahmed III that he sent some ‫المتعلق بإرساله مقدارا من‬ kızının tedavisi Ahmed III, which includes ‫الذي يحتوي على التوصيات‬
pişirttiği aşuradan of his ashura cooked with ve bununla ilgili the treatment of his
rose water and musk and
‫حلوى العاشوراء المجهزة‬ daughter who had measles
‫الخاصة بعالج ابنته المصابة‬
bir miktar da vezirine tavsiyelerini havi
gönderdiğine ve let aghas to play javelin and ‫بالمسك وماء الورد للوزير‬ Sultan III. Ahmed'in and recommendations .‫بالحصبة‬
ağalarına cirit oynatıp had fun. ‫واستمتاعه بلعبة الجريت مع‬ hattı. for it.
eğlendiğine dair hattı. .)‫السادة (االغوات‬
52
24 25
Benim ez rim, lem kızamık çıkarır hek m il cı etmezler. etmiyor. Sovukdan muh faza ve sıcak
Sıcak dudup dolarlar ve bazı şerbet içerler, tutsunlar. Şimdi müs hib g nderdim. is nen
Bu şeb bir kazgan şûr tabh etdirdim ve def olur. Sult nın h line komayıp kadına dahi sip riş eyledim. Bolay (3) ki ya arpa
g yet keskin gül b ve misk vaz etdirdim s yleyesin. Mümkin mertebe har retin cüll bı ve y hûd çorba yedire idiniz. Hazret-i
BOA, AE.SAMD.III, ziy de mümessek oldu, bir maşraba BOA, HAT, 1447/41
eyülemesine bazı il c g resiz. lidesi mühim All hu az mü ş-ş n tûl mür ihs n etmiş ola.
215/20805 g nderdim. Biraz ekl eyleyesiz çok istim l etmez. Ahşam g rdüm zerre kadar takayyüd m n.
nev zil hareket etdirir. l-kal lü l yedurru
me ûmunca amel edesiz, hit blar geldi, Benim şevketlü kerâmetlü mehâbetlü
hat eyledim ben de bugün kızlar ağalara ve
kudretlü veliyy-i ni‘metim sebeb-i devletim
nderûn ağalarına cirid etdirip eğlenmek
bâis-i hayâtım efendim pâdişâhım.
üzereyim.
Sultân-ı âlîşân efendimizin hareketleri
hekîmlerden istifsâr olundukda harâret
bütün ayrılmadığından iktizâ eder deyü
cevâb eylerler. Emîr kadına dahi âdem
gönderilmişdir. Gelsin bakalım. O dahi
bildiği gibi bir ilâcı eylesin. Ne işleyelim.
Muâlece ekl etdirmeğe imkân yok. Nâçâr
bazı kuvvet verecek ilâcları takdîr etdirip su
yerine istedikce bayağı sudur deyü verilmeği 53
ihtiyâr ve takdîre mübâşeret olunmuşdur.
Hekimbaşıya ve Yasef ve Hayâtizâde'ye birer
birer sordum. Kızamığın iktizâsı budur.
Muâleceye müdâvemet buyursalar, avn-i Hak
ile tabîata imdâd edip tîz def‘ buyururlardı
der. Saâdetlü sultân efendimiz ise ilâca
kat‘â rağbet buyurmazlar. Dört beş gündür

bir nesne ekl buyurmadılar. Hâlâ mübârek
ayakların sıcak su ile yıkayıp bir mikdâr
sâkince yatarlar. Hazret-i Bârî şifâ-yı tamâm
ihsân eyleye. Âmîn. Hâlâ okuyucu Hüseyin
Efendi gelip okumağa mübâşeret eylemişdir.
“Belki, inşaallah, bari, keşke.” Bk. Yaşar Çağbayır,

(3)
Ötüken Türkçe Sözlük, C. I, İstanbul, 2007.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Denizden korkan Handwriting by Ahmed ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬ Sultan III. Ahmed'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬
şehzade için bir çekdiri III for the preparation of ‫بخصوص تحضير زورق‬ kızının hastalığının Ahmed III on finding ‫فيما يتعلق بإيجاد دواء لعالج‬
hazırlanması ve rahatça a çekdiri (sailboat) for the tedavisi için ilaç medication for the
şehzade (prince) who has
‫مع التدابير المريحة الالزمة‬ treatment of his daughter's
.‫مرض ابنته‬
binebilmesi için gerekli bulunmasına dair hattı.
tedbirlerin alınması için thalassophobia and taking ‫لركوب الشاه زادة الذي‬ disease.
III. Ahmed'in hattı. the necessary measures .‫يخشى البحر‬
for him to get on board
comfortably
54
26 27
Sen ki vez rim veliyyü n- Benim ez rim,
niam devletlü ve nec betlü
efendimizin kem l-i mertebe Kızımın bir yerden bir yere
dery dan hav arı olmağla bugün hareket eylemesi ne içindir
BOA, HAT, 1447/35
bir p kça donanmış çekdiri
BOA, AE.SAMD.III, bundan ağnanış budur ki
223/21492 kızamık bütün taşra d kmeyip
g nderesin. Bugün iskeleye
yanaşıp h zır olsun. İnş all hu içlerinde kalmış yahud
Te l yarın süv r olunup karşı içlerinde kızamık ıztır bı var
geçilir. İskeleden çekdiriye süv r hekimler bilmek gereklerdir
olmağa bir k prü l zımdır. b yle hastalıklarda hareket ne
ekdirinin merdiveninden içindir bilirler cümleniz bir
binilmek mümkin değildir. olup birkaç kaşık gıd her ne
Ma lûmun oldukda bugün h zır olursa olsun bir mün sibce şey
etdiresin ve sen dahi ale s-sab h istim l etdirmeğe say eyleyesiz.
çekdiriye giresin. mir kadın çok b yle hastalık
g rmüşdür belki bir il c
bilirler getirdip g steresin ayva
pişirip g ndermek üzereyim
hareketleri ıztır blarından
olduğuna iştib h yokdur 55
hek mlerden su l ve cev bı
gelmek.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şehzade İbrahim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬

Emetullah ismini Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬ dünyaya gelişi Ahmed III about the ‫فيما يتعلق بوالدة الشاه زادة‬
verdiği kızının Ahmed III about the birth ‫فيما يتعلق بوالدة ابنته‬ ile ilgili Sultan III. birth of Şehzade (Prince)
dünyaya gelişi ile ilgili of his daughter which he İbrahim.
.‫ابراهيم‬
.‫المدعوة أمة هللا‬ Ahmed'in hattı.
Sultan III. Ahmed'in named as Emetullah.
hattı.
56
28 29
Sen ki vez rim. Bu şeb bir kızım düny ya Benim ez rim,
geldi. İsmini metullah kodum. Ma lûmun
oldukda du -yı hayr-ı p diş h nemde Bugün sa t dokuzda bir şehz de-i
olasın. Mehterh ne ve top şenliği iktiz civ nbahtım düny ya kadem basdı. İsm-i
BOA, AE.SAMD.III,
etmez. Mukaddem dahi olduğu vardır.
BOA, AE.SAMD.III, hüm yûnun İbrahim tesmiye eyledim. Hak
223/21501 225/21732 celle ve al müb rek eyleyip cümlemize
Kızımın d delerin takb l ederim. Ne
lemdedir. Sıhhat üzre bildiresin. dünyev ve uhrev mur d-ı maksûdumuza n il
eyleye. m n. Bi-hürmeti Seyydi l-mürsel n
Mehterh ne çalınmak ve toplar atılmak üzere
bu sa t tenb h edesin.
57

HATT-I HÜMAYUNLAR
İstanbul yangınında Handwriting of Ahmed ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬

açıkta kalanların münasip III about placing the ones ‫فيما يتعلق بإيجاد أماكن‬ Sultan III. Ahmed'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬
yerlere yerleştirilmesi ve remained homeless after Hırka-i Şerif'in dışarı Ahmed III to send message ‫ألولئك الذين سيتم دعوتهم‬
the Istanbul fire to suitable
‫سكن بديلة لألشخاص الذين‬ to those who will be invited
inşaat malzemelerinde çıkarılması merasimine
places and not allowing ‫فقدوا منازلهم جراء حريق‬ to the ceremony of bringing
‫للمشاركة في مراسم اخراج‬
aşırı artışa izin davet olunacaklara
verilmemesi hakkında III. excessive increase in ‫اسطنبول وعدم سماحه‬ haber gönderilmesine out Hırka-i Şerif. .‫البردة الشريفة‬
Ahmed'in hattı. the price of construction ‫بفرض أي عالوات على‬ dair hattı.
materials. .‫اسعار مواد البناء‬
58
30 31
Benim ruhum. İstanbulluya har k zuhûru Yarın yleden sonra Hırka-i Şer f sall ll hu
ziy de keder olmuş. siy blar ve furunlar aleyhi ve sellem ihr c olunacakdır. Davet
muhterik olmağla n n-ı az ze kıllet gelmemek olunacaklara bugünden davet haberleri irsal
için ve bazı h ne ber-dûş fukar lar cev mi olunmak.
BOA, AE.SAMD.III, BOA, AE.SAMD.III,
ve mes cid havlularında kalmayıp mün sib
225/21744 224/21611
olan mahallere yerleşdirilmek için ve
bu bah ne ile kereste ve amelecilerin
ücretleri mu t ddan ziy de taleb ederlerse
verilmemek ve bazı eşy ları zuhûra geldikde
muktez -yı şer -i kav m üzere hükm olunup
ash bına redd ü tesl m olunmak husûsları
için rik b-ı hüm yûnum tarafından
sit ne k immak mına ve sekb nbaşı ve
bostancıbaşılara hit ben ancak bir kıt a emr-i
l ş n tahr r etdirdip ve unv nına hatt-ı
hüm yûn keş de kılınıp irs l olunmuşdur.
Bu husûs Dankoz Mehmed ile yazılıp sana
g nderilmiş idi. Haberi gelmediğinden ve
sit ne den alınan haberlere g re bu emr-i
l ş nın bir gün evvel gitmesi mühim olmağla 59
irs l olunmuşdur. K immak m ve Tevk
tarafınıza tafs l üzere yazarlar.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Ahmed’in Handwriting of Sultan ‫كتابة عبارة "فلينفذ بموجوب‬ Haremeyn Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود األول‬
tuğra formunda Ahmed III in tughra form ‫العمل" بخط يد للسلطان‬ idâresine Mahmud I about ‫فيما يتعلق بإعطاء ادارة‬
“Mucebince amel stating “fulfill as required” nizâm verilmesi regulating administration
‫أحمد الثالث على شكل‬ of the Haremeyn (Mecca
.‫النظام للحرمين‬
oluna.” ibareli hattı. hakkında Sultan
.‫طغراء‬ I. Mahmud'un and Medina).
hattı.
60
32 33
Sen ki D rü s-Sa deti ş-şerifim ağasısın.
Nez retinde olan evk fa niz m verilmesi

mur d-ı hüm yûnum olmuşdur. İmdi n zırı
Topkapı Sarayı Müzesi TS.MA.e, 501/58 olduğun evk f ve tevliyetlerin m ld r ve
Kütüphanesi, (TSMK), mütemevvil demlere verip mechûl ve
III. Ahmed 18, A 3653 16 C. 1143
n -ma lûm kimselere vermekden hazer
[27 Aralık 1730]
eyleyesin. e mu t d olan Haremeyn ve
bedel-i surre ve zev yid-i evk f akçelerin
vaktiyle tahs l etdirmekde bir ferde him ye
eylemeyesin. e ibtid dan cih t vermeyip
mahlûl düşen du gûy ulûfelerin beş akçede
bir akçe ihb riyesin verip m ad sın vakf-
m nde etdiresin. e fukar nın ulûfelerin
aybaşında p kça ve ayarı tam akçe verip
im retleri bir hoşça işletmek üzre tenb h
edip istim eylemeyenleri azl eyleyesin
ve muh sebeleri uzatmayıp sene başında
g rdüresin. kin deyn ile hes b g rüldüğüne
kat rız -yı hüm yûnum yokdur. Bu kadar 61
muk taalardan zarar dav sı edenlerin
dav ların istim eylemeyip bi-emrill hi
Te l kaz is bet edip zararı nüm y n
oldukda üç sene bir tahv l ile zarar eden
adama verile. İc r t tenz l olmaya. e vakf
arsa muk taaya tebd l olunmayıp şart-ı v kıfı
tağy r etdirmekden be-g yet ihtir z oluna. e
me’mûr oldukları işlerde sad kat ile hareket

etmeleriçin Haremeyn hudd mına muhkem
tenb h eyleyesin. Bu hatt-ı hüm yûn-ı şevket-
makrûn-ı p diş h nemi kalemlerine kayd ve
mûcebince amel edip hil fından hazer oluna.
Kayd şud. Be-defter-i muhâsebe-i
Haremeyni'ş-Şerîfeyn el-vâki‘ fî 16
C. sene 1143.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Zeyneb Hatun'un Sales of bakeries and ‫خط يد للسلطان محمود األول‬

tasarrufunda olan fırın shops that are under the ‫بخصوص بيع الدكاكين‬
ve dükkânların Verdinaz possession of Zeyneb
Hatun to Verdinaz Kadın.
‫والفرن الخاص بزينب خاتون‬
Kadın'a satışı.
.‫الى السيدة ورديناز‬
62
34
Hüccet-i şer iyye mûcebince amel olunup merdûd ve indall hi l-Meliki l Ma bûd zümre-i
her b r tenf z ve istihk mına say edenler h sir nden madûd olup fi d-d reyn hazel n-ı
mazhar-ı rahmet-i ahm n a n il olalar. ebedle n -k m ve mazhar-ı ukûbet-i Az zün
zü ntik m olalar.
BOA, EV.VKF, 23/18 e her kim hil fına ve tağy r ve ibt line
ikd m ederse mağfiret-i eyy z-ı mutlakdan Sultan . Mahmud
22 R.1146
[2 Ekim 1733]
El-emrü kemâ zükire fi'l-kitâb.
Nemakahu'l-fakîr ilâ sırri Rabbihi'l-Vehhâb
Mustafa el-müfettiş bi-evkâfi'l-Haremeyni'ş-şerîfeyn
gufire leh.
Mühür
(İlâhî varıcak dâr-ı bekâya Mustafa'ya şefî‘ ola Muhammed)
Mahmiye-i İstanbul'da Hocapaşa kurbünde vâki‘ kırk akçe mukâtaalı mülk etmekçi furunu ile yevm zikr olunan etmekçi furunu müvekkile-i
zikr-i âti furun ve dekâkînin mutasarrıfesi olan ittisâlinde vâki‘ ayda yirmi akçe icâreli bir bâb müşârun-ileyhâ Verdinaz Kadın hazretlerinin
umdetü'l-muvakkarât Hâcce Zeyneb Hatun bakkâl dükkânı ve ayda otuz beş akçe icâreli mülk-i müşterâları ve iki bâb dükkân dahi havza-i
ibnet-i Abdülmennân tarafından vekîl-i şer‘îsi bir bâb manav dükkânı mûmâ-ileyhâ Hâcce tasarrufu ve hakk-ı müfevvezi olup müvekkilem 63
olup Sultan Ahmed Han Câmi‘-i Şerîfi evkâfı Zeyneb Hatun'un yedinde olan mübâyaa hücceti mûmâ-ileyhâ Hâcce Zeyneb Hatun'un furun-ı
mütevellisi es-Seyyid İshak Ağa bin Mehmed mantûkunca havza-i temellük ve tasarruflarında mezkûr ile dükkânlarda kat‘â alâka ve medhali
işbu râfi‘atü'l-kitâb iklîletü'l-muhsenât zübdetü'l- olmağla müvekkilem mûmâ-ileyhâ Hâcce kalmamışdır dedikde gıbbe't-tasdîk'il-vicâhî mâ-
muhadderât tâcü'l-mestûrât saâdetlü iffetlü Zeyneb Hatun zikr olunan etmekçi furununu hüve'l-vâki‘ bi't-taleb ketb olundu. Fi'l-yevmi's-sânî
ismetlü Verdinaz Kadın ibnet-i Abdülmu‘în bi-cümleti't-tevâbi‘ ve'l-levâhık ve kâffeti'l-menâfî‘ ve'l-ışrîn fî şehri Rebîlâhir li-sene sitte ve erbaîn ve
hazretleri taraflarından husûs-ı âti'l-beyâna vekîl-i ve'l-merâfık tarafeynden îcâb ve kabûlü hâvî bey‘-i miete ba‘del-elf.
şer‘îleri olup hâlâ Dârü's-saâddeti'ş-şerîfe ağalığı bâtt-ı sahîh-i şer‘î ile müşârun-ileyhâ Verdinaz
Şuhûdü'l-hâl: Umdetü'l-erbâbi't-tahrîr ve'l-kalem
ile ser-efrâz olan iftihârü'l-havâs ve'l-mukarrebîn Kadın hazretlerine dokuz bin iki yüz guruşa bey‘

Ali Efendi, kâtib-i ağa-yı Dârü's-saâdeti'ş-şerîfe;
mu‘temedü'l-mülûk ve's-selâtîn muhtârü'l-izzi ve temlîk ve mârrü'l-beyân iki bâb dükkânı dahi
Fahrü'l-eşbâh el-Hâc Mehmed Ağa, kethüdâ-yı
ve't-temkîn devletlü saâdetlü el-Hâc Beşir Ağa bedel-i misli olan sekiz yüz guruşa bâ-ma‘rifet-i
teberdârân, hâlâ; el-Hâc Mehmed Ağa ibn-i ( ), Ser-
hazretlerinin huzûr-ı âlîlerinde akd olunan mütevelli ferâğ ve tefvîz edip anlar dahi iştirâ
kahve; el-Hâc Osman Ağa ibn-i ( ); el-Hâc Ömer,
meclis-i şer‘-i nebevîde bi'l-vekâle ikrâr ve takrîr-i ve temellük ve tefevvüz ve kabûl edip semen-i
ağa-yı teberdâr; el-Hâc Abdullah Halîfe ibn-i ( )
kelâm edip mahmiye-i mezbûrede Hocapaşa mezkûr ile bedel-i merkûm cem‘an on bin guruşu
teberdâr; Hasan Halîfe ibn-i ( ) teberdâr; Mustafa
sûkunda vâki‘ ma‘lûmü'l-hudûd ve'l-müştemilât vekîl-i müşârun-ileyh hazretleri yedlerinden
Halîfe ibn-i ( ) teberdâr ve gayruhum.
arsası Hoca Üveys vakfına senede dört yüz bi't-tamâm ve'l-kemâl ahz ü kabz eyledi. Ba‘de'l-
HATT-I HÜMAYUNLAR
Revan seferine çıkan Handwriting of Mahmud ‫خط يد للسلطان محمود األول‬

Abdullah Paşa ve I containing his prayers ‫الذي يحتوي على الدعاء‬
maiyetine hayır dua ve and success wishes for
Abdullah Pasha and his
‫بالنجاح والتوفيق لعبد هللا باشا‬
başarı dileklerini içeren
Sultan I. Mahmud'un attendants who started .‫ورفاقه في حملة روان‬
hattı. Revan campaign.
64
35
Sen ki serasker-i hamiyyet-perverim Abdullah ker mesi ve peygamberimiz hazretlerinin
aşa ve siz ki müş run-ileyhin maiyyetine buyurduğu el-Cennetü tahte zıl li l-süyûf
me’mûr askerimsiz. Cümleniz berhûrd r had s-i şer fi mûceblerince askerimi ash b-ı
ola. Siz z tınızda merkûz olan gayret-i kir mın ve ehl-i sünnetin düşmanı olan
BOA, HAT, 1448/3
diniyye muktez sınca kışa ve yağmura rev fizlerin üzerlerine tasl t ile mel ûn-ı
5 B. 1147 bakmayıp evan tara arına teziyye gayret mezbûrları kahr u tedm r edip d n uğurunda
[1 Aralık 1734] ve devlet-i aliyyem yolunda gayret ederek
edip vardığınız haberini işitdim. Cümleniz
rız ull h ve peygamberimizin rız sına
mazhar-ı du -yı hayr-ı p diş h nem
muv fık gaz ve cih da bezl-i kudret eyleyesiz.
olmuşsuzdur. reyim sizi gayret kuşağını
Du -yı hayrım sizinle biledir.
kuşanıp Kur n-ı azimü ş-ş nda buyurulan
harrizi l-mü’min ne ale l-kıt li 4 ayeti vvel yazılan. B. sene 1 147
65

Enfal 6/65
(4)
HATT-I HÜMAYUNLAR
Aydın ve Hüdavendigar Berat regarding granting ‫برات بتوجيه زعامة في‬

sancaklarında zeamete the zeamet (fief) in the ‫سنجاقي ايدين وهداوندكار الى‬
mutasarrıf Kıbleli Vezir districts of Aydın and
Mustafa Paşa oğlu Ali'nin Hüdâvendigâr to Subaşi
‫سوباشي حسين بعد وفاة عمر‬
oğlu Ömer'in vefatı Hüseyin after the death of ‫ابن علي ابن وزير مصطفى‬
üzerine zeametinin the former holder Ömer, .‫باشا القبله لي‬
Subaşı Hüseyin'e the son of Ali, the son of
tevcihine dair berat. Kıbleli Vizier Mustafa Pasha.
66
36
Sultan . Mahmud
BOA, MFB, 97
7 S. 1148
[29 Haziran 1735]
67

HATT-I HÜMAYUNLAR
Yeniçeri Ocağı’na yeni This ferman demands that ‫فرمان بخصوص عدم قبول‬
kayıt yapılmaması, no new recruits should not ‫تسجيل مرشحين لألوجاق‬
odabaşıların sebepsiz be admitted to the janissary
corps and that the barracks
‫اإلنكشاري و عزل رؤسائهم‬
yere azlolunmaması,
ferman alınmadan emekli officers should not be ‫الغرف (أوده باشيلر) بدون‬
edilmemeleri, çorbacılık, dismissed without cause ‫سبب و تقاعدهم بدون‬
çavuşluk ve serdarlık gibi and that they should not be ‫فرمان و توجيه وظائف‬
gediklerin layık olanlara retired without ferman and ‫(كديكلر) مثل جورباجيليك‬
verilmesine dair ferman. that positions like çorbacı
(as like colonel), usher ‫و جاويشليك و سر دارليك‬
and serdar (commander- .‫للذين ال يستحونها منهم‬
in-chief) should only be
awarded to well-equipped
people.
68
37
Cen b-ı abb-i İzzet in avn ü in yeti ile devlet-i tert bi olan mu ten ocak olmağla nen
aliyyemin nice nice feth ve fütûha mazhar fe- n anların niz m ve h llerine nez ret ve
olduğu ker met ve himmetle kurulmuş ihtim m olunmak d n ü devlet-i aliyyeme
ocaklarımın verilen niz m ve intiz mları üzre farz ve v cib mes besindedir. İmdi işbu emr-i
BOA, MFB, 106
hareket eylemelerinden zuhûr edegelmişdir. şer fimin mazmûn ve mün fi ile amel olunup
10 Şevval 1153 Husûsan derg h-ı muall m yeniçerileri hil fına ces retden hazer oluna. m -bad
[29 Aralık 1740] ocağı gibi d b ve mer sime ri yet ile ve bir muktez sını icr edenler berhûrd r ve
ocağa mülûk-ı İsl mdan biri m lik olmayıp hil fına tasadd edenler müstehakk-ı nik l
işbu h ned n-ı cel lü l-unv nımın ic d ve olmaları mukarrerdir.
Sultan . Mahmud
69

HATT-I HÜMAYUNLAR
Mora Yarımadası’nda Ferman regarding not ‫فرمان بعدم تحصيل أي‬

bulunan Anabolu collecting taxes from the ‫ضريبة من األشخاص الذين‬
kasabasına bağlı köylerin dwellers of the villages in
the district of Anabolu on
‫يعملون في مملحة ترميش‬
Termiş memlahasında
çalışan ahalisinden the Morea (Peloponnese) ‫الكائنة فى قرى التاببع لبلدة‬
vergi alınmamasına dair who work in the salt pit of ‫انابولى في شبه جزيرة‬
ferman. Termiş. .‫مورا‬
70
38
Sultan . Mahmud
BOA, MFB, 935
1154
[1741]
71

HATT-I HÜMAYUNLAR
Kandiye Kalesi Berat regarding the granting ‫برات السلطان بشأن توجيه‬
Gönüllüyan-ı Yesar of the zeamet (fief) of agha ‫الزعامة الغالق كولينيان‬
Ağalığı'na ait zeametin of the Gönüllüyan-ı Yesar
(left-side volunteers) in the
‫يسار بقلعة قندية الى حسين‬
Hüseyin bin Yusuf'a
tevcihine dair berat. Castle of Candia to Hüseyin, .‫بن يوسف‬
the son of Yusuf.
72
39
Sultan . Mahmud
BOA, MFB, 116
9 Ra. 1157
[22 Nisan 1744]
73

HATT-I HÜMAYUNLAR
Törenlerde kullanılan Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

mücevher süslü atların Mahmud I regarding not ‫األول المتعلق بأنال يعطى‬
ağalarından boşalan to assign people outside
the organization to the
‫الكديكات المنحلة من اغوات‬
gediklerin ocak dışından
birilerine verilmemesine positions become available ‫الخيول المركوبة بالحفالت‬
dair Sultan I. Mahmud'un after aghas responsible for ‫والمزينة بالجواهرالى من‬
hattı. the jewel-decorated horses .‫خارج االوجاق‬
used in ceremonies.
74
40
bitin arzı olmadıkca hay tında kasr
mur d edenlere müs ade olunmayıp mahlûl
vukû unda dahi hara verilmeyip tam men
yevmiyyesiyle gediği kem fi l-evvel H s
BOA, D.DRB.HAT, 1/1
Ahurda emeği sebkat edenlere verile ve
20 Ş. 1159 hil fından g yet hazer oluna.
[7 Eylül 1746]
75

HATT-I HÜMAYUNLAR
Göreve yeni getirilen Handwriting by Sultan ‫خط يد للسلطان محمود األول‬

sadrazama hitaben Mahmud I addressing the .‫خطابا لصدر اعظم الجديد‬
Sultan I. Mahmud'un newly appointed Sadrazam
hattı. (Grand Vizier).
76
41
Sen ki vez r-i azamım ve vek l-i mutlakımsın. sad kat ve istik met üzre kıl ne ve vakûr ne
Saltanat-ı seniyyemin ric l ve hademesinden hareket ederek ulem -yı a l m du cılarım ve
her birleri sad katları muktez sınca hareket ocaklarım ağaları kullarım ves ir hademe-i
ve me mûr oldukları umûrda sarf-ı kudret Devlet-i aliyye bendelerim ile müdebbir ne
BOA, HAT, 1448/22
üzre olmalarından n şi vek l-i mutlakım mu mele birle saltanat seniyyem umûrunu
olanlar her birinin h l ve ş nlarına g re emir rü’yet ve serhadd t ves ir mem lik-i
ve tenb hde vakûr ne mu mele eylemek mahrûsem niz mına temşiyet verip
mur d-ı hüm yûnum iken selefin bu b bda ve müstahdem olan kullarımdan ve bi l-cümle
bazı husûslarda rız -yı hüm yûnuma mug yir ib dull hdan z t-ı hüm yûnum için du -yı
hareket üzre olup ve sen teden berü d ire-i hayr aldırmağa dikkat eyleyesin. mûr-ı
hüm yûnumda perveriş bulmuş ve taşrada Devlet-i aliyyemi abbü l-izzete em net
ve içeride nice hidmetde bulunmuş cümlenin eylemişimdir. Sad kat ve istik met üzre
mür t-ı rütbesine rif olduğuna bin en avn-i olanlar berhûrd r olup o makûlelere n n ü
Hakk a tevekkül ile seni mühr-i hüm yûnuma nemek-i p diş h nem hel l olsun. İşbu hatt-ı
ve vek let-i mutlakam hidmetine ş yeste hüm yûnum cümle muv cehesinde kır at
g rüp umûr-ı saltanatım id resini sana ve mazmûn-ı mün fi her birine i l n ve iş at
tevf z eyledim. İmdi g reyim seni herh lde eyleyesin.
77

HATT-I HÜMAYUNLAR
Ereğli ile Ulukışla Berat regarding the ‫برات السلطان بشأن تعيين‬
arasında yer alan Çavuş appointment of Hacı ‫الحاج حسين بن ابراهيم‬
Derbendi Ağalığı Hüseyin to the agha
position of Çavuş Derbendi
‫الى خدمة اغالق جاوش‬
görevine İbrahim'in
vefatı sebebiyle oğlu located between Ereğli and ‫دربندي التي تقع بين اركلي‬
Hacı Hüseyin'in tayinine Ulukışla after the death of .‫والوكشله‬
dair berat. his father İbrahim.
78
42
Sultan . Mustafa
BOA, MFB, 885
27 B. 1178
[20 Ocak 1765]
79

HATT-I HÜMAYUNLAR
Divan-ı Hümayun Berat regarding the ‫برات السلطان عن اعطاء‬

kâtipleri şakirtlerinden granting of zeamet (fief) ‫الزعامة الكائنة بسناجق‬
Ali'nin vefatıyla boşalan in the districts of Ruha,
Karahisâr-ı Şarkî and
‫روها وقره حصر الشرقي‬
Ruha, Karahisar-ı Şarki ve
Ayıntab sancaklarındaki Ayıntab to Ahmed and ‫ المنحلة بسب موت‬،‫وعينتاب‬
zeametin oğulları Ömer after the death of ‫علي من كتاب دوان الهمايون‬
Ahmed ve Ömer'e their father Ali, from the .‫الي ابنی احمد وعمر‬
verilmesine dair berat. şakirds (apprentices) of the
Divan-ı Hümâyûn (Imperial
Council).
80
43
Sultan . Mustafa
BOA, MFB, 970
6 R. 1179
[22 Eylül 1765]
81

HATT-I HÜMAYUNLAR
Başmurahhas Handwiting of Sultan ‫خط يد للسلطان مصطفى‬

Osman Efendi'nin Mustafa III regarding the ‫الثالث خطابا لصدر اعظم‬
faaliyetlerine dair activities of Başmuharras
Osman Efendi to the
‫محسن زاده محمد باشا بشأن‬
Sadrazam Muhsinzâde
Mehmed Paşa'ya Sadrazam (Grand Vizier) ‫جهود باش مرخص عثمان‬
Sultan III. Mustafa'nın Muhsinzade Mehmed .‫افندي‬
hattı. Pasha.
82
44
TS.MA.e, 448/32 Murahhas-ı evvel Osman fendi tarafından k e-i umûru al vechi l-isitikl l sizlere tefv z
sizlere ve k immak mınız paşaya v rid olunmağla murahhas-ı mûm -ileyh Osman
olan tahr r t ve irs l eylediğiniz telh s ve fendi ne vechile hareket eylemek iktiz
tahr r t-ı s ire manzûr ve me ûmları eder ise me ûm-ı tahr r tına g re cev b
ma lûm-ı hüm yûnum olmuşdur. Osman tahr r ve irs l eyleyesiz. Nüm yiş-i düşmen
fendi nin tahr r tı muktez sınca usiyye fursat-cû ve işg l-i as kir zımnında bazı
murahhaslarının tavırlarından sin n-i ted b r-i haseneyi müştemil tert b ve tanz m
güzeştede mücerrebleri olan teferruk ve kılınan sûretin hul sası bundan akdem eis
per ş n -i vakte ta l k eylemek des seleri efendi tarafından vek line irs l olunmağla
fehm olunur. Hak Sübh nehu ve Te l kar n-i sit yiş ve tahs n ve du -yı hayr-ı
üm dlerinde ye s ü hırm n vermeyip ve p diş h neme mazhar olmuşsuzdur. Cen b-ı
niz m-ı askere seb t ihs n eyleyip re’yinizde Hüd -yı b -çûn y ver ve destg rin ola. m n.
muva akun bi l-hayr eyleye. m n. Bu sene-i Bundan b yle dahi düşmen-i h lek ra ser-
müb rekede gayret ve hüsn-i tedb rinizle rişte verilmeyerek temşiyet ve niz m-ı umûra
me’mûlden ziy de askerde hamiyyet ve niz m sın yi -i akliye ile tedb r-i hasene ibr zında
üzre hareketleri istim olunuyor. kin kusûr olunmayıp iktiz -yı vakt ve h le g re
83
hak kat-ı tavr ve tab atlarına bu tarafdan mûm -ileyh Osman fendi tarafına cev b
vukûf tahs li mümkin olmamağla ol tarafın tahr r ve sûretini tarafımıza irs l eyleyesiz.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Berat gecesinin Handwriting of Mustafa ‫خط يد للسلطان مصطفى‬ Hacca gitmekten Handwriting of Mustafa III ‫خط يد للسلطان مصطفى‬
ilanı için kandillerin III regarding the burning ‫الثالث بشأن إيقاد القناديل‬ kimsenin regarding that no one can ‫الثالث عن انه ال أحد يمنع‬
yakılması ile ilgili of candles for the engellenemeyeceği ve be prevented from going
announcement of the
.‫إلعالن ليلة البراءة‬ to the pilgrimage and the
‫من سفر الى الحج وان‬
Sultan III. Mustafa'nın Tophane Nazırlığına
hattı. Bara’at night. vekâleten veya appointment of someone ‫يعين شخص مناسب لنظارة‬
asaleten münasip appropriate acting as .)‫طوب خانه (دار المدافع‬
birinin tayini ile ilgili principal or agent to
Sultan III. Mustafa'nın Custodian of Tophane.
hattı.
84
45
Bi-hasebi r-ru’ye Şa b n-ı şer fin on beşinci Benim ez rim,
pencşenbe gecesi leyle-i Ber t olduğunu
46
i l n ve iş at için leyle-i mezbûrda kan d lin d -yi far za-i h cdan kimesne men
fürûz n olmasına kar n-i ruhsat-ı seniyye-i olunamaz. Husûsiyle mûm -ileyhin sinni
BOA, HAT, 1449/56
ş h nem olmuşdur. kem lde ve emekd r olmağla H cc-ı şer fe
BOA, HAT, 1449/13 gitmesine ruhsat-ı hüm yûnum olmuşdur.
Hak Te l sel met ihs n eyleye. Toph ne
Nez reti çin müstakil bir adam nasb olunmak
elzem ise mün sib olan birkaç kimselerin
isimlerini pusula edip takd m eyleyesin.
ek letle id resi mümkin ise tevc h ta kadar
vek let sûretiyle id re olunup yine mûm -
ileyh ile müz kere eylesek dahi olabilir.
85

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sadr-ı Âlî Mühürdarı Berat regarding the ‫رات السلطان عن توجيه‬

Müteferrika İbrahim'in granting of the timars (small ‫الزعامة الكائنة في قرية‬
vefatıyla boşalan military fiefs) in the districts
of Tırhala, Pasha and
‫مقريخورو بلدة فنر والوية‬
Tırhala, Paşa ve Çirmen
sancakları, Fener Çirmen and in the nahiye ‫جرمن و ترخاله وباشا‬
nahiyesi ve Makrihor (sub-district) of Fener and at ‫وساربعض النواحي والقرى‬
köyü ile diğer nahiye the village of Makrihor and ‫المنحلة بفوت ابراهيم متفرقة‬
ve köylerdeki timarın in the other the sub-districts .‫دامغ الوزارة العليى لسليمان‬
Süleyman'a tevcihine dair and villages to Süleyman
86 berat. after the death of the
former holder Müteferrika
İbrahim, the seal-keeper of
the Grand-Vizier.
47
Sultan . Abdülhamid
BOA, MFB, 900
23 C. 1188
[31 Ağustos1774]
87

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan I. Abdülhamid'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬

Aynalıkavak Sultan Abdulhamid I ‫األول بشأن أفكاره في معاهدة‬
Tenkihnamesi ile ilgiIi regarding his opinion
on the Aynalıkavak
.‫ايناليقاواق‬
düşüncelerine dair hattı.
Tenkihname.
88
48
Benim ez rim,
Aynalıkavak da v ki olan muk lemede rançe

elçisi dahi ittif k idi. lbette Kırım m ddesi
BOA, HAT, 1450/9 ve H n serbest si şurûtunu bilir. Yine ol tarafı
cezb ederek niz m mümkin olmaz mı eis
efendi bilmez değildir, bilir. Mer m nakz-ı
ahd sebeb ise gayri ç resine bakalım. Duracak
vakit kalmadı. H b ü r hat terk vaktidir.
89

HATT-I HÜMAYUNLAR
Kütahya'nın Altıntaş ve Berat regarding the ‫برات بتخصيص الخاص‬

Aslanapa köylerinde granting of the hass ‫الكائن بقريتي الطون طاش‬
Anadolu valilerine (sultanic crown land) in
the villages of Altıntaş
‫واسالن ابا في كوتاهيا‬
ait olup Âyan Seyyid
Abbas'ın zapt ettiği and Aslanapa in Kütahya- ‫بتصرف والة اناضول‬
hassın, müzayede ile belonging to the Anatolian ‫والمسيطرة من قبل سيد‬
Başçukadar Abdullah'a governors-which was ‫عباس اعيان الوالية لعبد هللا‬
verildiğine dair berat. captured by Ayan Seyyid .‫بالمزايدة‬
Abbas to Abdullah,
Başçuhadar (the head
footman of the Palace) by
auction.
90
49
Mûcebince amel oluna
BOA, MFB, 507
24 Za. 1196
[31 Ekim 1782]
91

HATT-I HÜMAYUNLAR
Hatice Sultan'ın Handwriting of ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬

evlenmesi için uhdesinde Abdulhamid I regarding ‫االول بترميم قصر زينب‬
olan Zeyneb Sultan the repair of the Zeyneb
Sultan Palace, which is hold
‫سلطان المخصص لخديجة‬
Sarayı’nın tamiri ile ilgili
Sultan I. Abdülhamid'in by Hatice Sultan for her .‫سلطان على ازدواجها‬
hattı. marriage.
92
50
Benim ez rim, mu temed adamını tay n eyleyip kendisi
dahi oldukça nez ret ederek Yorgi zimm
Cennet-mek n bir derim merhûmun harem-i
dahi maan keşf olunsa ne mikd ra b liğ
hüm yûnumda olan ker mesi Hadice Sult n
BOA, HAT, 1451/61 masraf olur. Sar y-ı merkûm-ı har b tam r
tam m izdiv c vakti mürûr etmekle doğrusu
oldukda hem n sene-i ced dede izdiv c
hic b ediyorum. M rinin h li dahi ma lûm.
Saraymeydanı nda merhûme eyneb Sult n olunsa pek mün sib olur. Alimall hu Te l
Sar yı Sult n-ı mûm -ileyh nın üzerindedir. hem n ker mem mak mında olmağla gayri
Har ba müşrif olmağla tam re muht c. vakti dahi imr r ediyor. Sar y tam rinden
Bugün vardım, bakdım. Hem n hedm olmak gayri masraf çok olmaz. Hem n All hu Te l
rütbesine gelmiş bir b d-ı hev dan oldukça hazretleri Devlet-i aliyyeye kuvvet ve kudret
tam ri defterd r efendiye ih le olunsa bir ihs n eyleye. m n.
93

HATT-I HÜMAYUNLAR
Kıbrıs Muhassılı Sultan Abdulhamid’s ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬

Abdülbaki'nin ahaliye handwriting regarding that ‫االول بعدم رضائه عن ظلم‬
yaptığı zulme rızası he has no consent to the
olmadığına dair Sultan persecution committed by
‫عبد الباقي محصل قبروص‬
I. Abdülhamid'in Abdülbaki, tax collector of .‫على الناس‬
hattı. Cyprus, against the people.
94
51
Benim ez rim,
Bu arzuh l cez re-i Kıbrıs ah lisindir. Henüz zabt etmeden akdem mukaddem muhassıl
oldukda şik yetleri ma lûm-ı hüm yûnumdur. i l-v ki b yle ise tekrar nice muhassıl
BOA, C.DH, 134/6699 olabilür ki gayr-i v ki haberi matlûbumdur. ulme him ye bir dürlü rız -yı
hümûyûnum değildir.
24 Za. 1196
[31 Ekim 1782]
Hakk Sübhânehû ve Teâlâ Hazretleri ba‘d cezîre-i merkûmeye muhassıl olmamak bâkilerimiz dahi tazallüm-i hâl içün Dersaadet'e
üzre aklâma kayd olunup bu emânetu'llâh gelüp arzuhâle cesâret kılındı. Merâhim-i
Şevketlü, mehâbetlü, azametlü, kudretlü, fukarâ kulları dahi müste’menen ve mesrûren aliyyelerinden ve eltâf-ı şâhânelerinden
kerâmetlü Pâdişah-ı âlem-penâh ve şehinşâh-ı vilâyetimize varup iyâl [u] evlâdlarımız ile mercûdur ki, keyfiyet-i hâlimizi ma‘lûm-ı
zıllu'llâh efendimiz hazretlerinin mübârek şevketlü pâdişâh-ı âlem-penâh efendimizin pâdişâhâneleri buyuruldukda merkûm el-Hâc
vücûd-ı hümâyûnların kâffe-i ekdârdan emîn ed‘iye-i hayriyelerine muvâzabet ve müdâvemet Abdülbaki kulları henüz gitmeyüp Âsitâne-i
eyleyüp yevmen fe-yevmen serîr-i izzetü'l- ve emn ü emân ve âsûde-i hâl üzre iken Aliyye'de olmağla hasbeten lillâhi Teâlâ
masîrleri(?) saltanatlarında dâim ve memdûd muhassıl-ı mûmâ ileyh el-Hâc Abdülbaki kulları ve ser-i mübârek şevketleriçün ve devletlü
eyleye, âmin. Arzuhâl-i kulları Kıbrıs cezîresi mücerred ahz-ı intikâm ve icrâ-yı makâsıd şehzâdegân-ı civân-bahşâ efendilerimizin
mütemekkinûn-ı vedî‘û'l-berâyâ olan reâyâ ve ve ifâ-yı mezâlim içün tekrâr muhassıllıkla ser-i devletleriçün bizim hallerimize ve iyâl
berâyâ ve erâmil ve aceze ve fukarâlarıdır ki: tâlib ve ber-takrîb şeyhülislâm-ı sâbık molla [u] evlâdlarımızın hallerine merhameten
Bundan akdem sekiz sene ale't-tevâlî cezîre-i beyefendi dâ‘îlerini iğfâl ve kendüsine istishâb mûmâ ileyhi muhassıllıkdan men‘ u def‘ ve
merkûmede muhassıl olan el-Hâc Abdülbaki birle cezîre-i merkûmeye muhassıl olmak üzre mezâliminden tahlîs-i cân ve hayr duâda 95
kulları üzerimize musallat olup gasb-ı emvâl ve hil‘at ilbâs eylediği gibi mahzâ ahz-ı intikâmı mazhar ve cezîremizi müceddeden şen
hetk-i a‘râz ve mezâlim-i mütenevvi‘asına bir müş‘ir kelimât-ı nâ-sezâları tahrîr birle cezîre-i ve ma‘mûr olmasına müsâade-i cihândârî
dürlü tâb-âver olmayup perâkende ve perîşân merkûmeye mahsûs mükâtebeleri irsâl ve buyurulmak bâbında emr-i hümâyûn
ve ihtilâl ve izmihlâl ve külliyen harâb-yâb avenelerin üzerimize taslît eylediğinden nâşî şevketlü, mehâbetlü, ismetlü, kudretlü,
olmasına bâis olmakdan nâşî bundan akdem ibtidâ’-i emrde vilâyetimizin müfettişi olan kerâmetlü pâdişâh-ı âlem-penâh efendimiz
nice zahmet ve meşakkat ile Deraliyye'ye Abdullah Efendi terk-i vatan edüp iyâl [u] hazretlerinindir.
gelüp gelüp tazallüm-i hâl ve iştikâ ve istirhâm evlâdını alup Şam-ı Şerîf tarafına azîmet ve sâir
eylediğimizde hallerimize merhameten ulemâ ve ümerâ ve ağavât dahi havflarından Bendegân-ı reâyâ ve berâyâ

muhassıl-ı mûmâ ileyhi cezîre-i merkûmeden nâşî evlâd [u] iyâllerini alup diyâr-ı âhara hicret der-cezîre-i Kıbrıs hâlâ
azl ve hakk-ı fukarâlarını icrâsı bâbında li- eylediklerine binâen bu defa vedî‘-i ilâhî olan
ecli't-terâfu‘ Âsitâne-i Aliyye'ye ihzâr olunup reâyâ fukarâsı dahi karâr-dâde olmayup bizler
beş altı ay mütemâdî merkûm ile madde be- dahi havflarımızdan nâşî evlâd [u] iyâlimiz
madde murâfa‘a-i şer‘ olunup mûmâ ileyh min ile diyâr-ı âhara firâr ve terk-i evtân edüp ve
HATT-I HÜMAYUNLAR
Kocaeli'de Yoros Ferman regarding ‫فرمان السلطان بمنع التدخل‬

nahiyesine bağlı preventing the trustee of ‫الذي اجراه متولي وقف‬
Alibahadır köyünde the waqf (endowment)
of Sheikh İsmail from
‫الشيخ اسماعيل على اراض‬
Sipahi Burunsuz
Mustafa'nın mutasarrıf intervening with the ‫بقرية علي بهادر التابع‬
olduğu araziye Şeyh land owned by Sipahi ‫لناحية يوروس في قوجه ايلي‬
İsmail Vakfı mütevellisinin (cavalryman) Burunsuz ‫بتصرف سباهي برونسز‬
yaptığı müdahalenin Mustafa at the village of .‫مصطفى‬
önlenmesine dair ferman. Alibahadır of sub-district of
Yoros in Kocaeli.
96
52
BOA, MFB, 451
29 C. 1202
[6 Nisan1788]
97

HATT-I HÜMAYUNLAR
Tersane anbar emininin Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬ Fatih Sultan Mehmed Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬
yolsuzluğundan dolayı Abdulhamid I regarding ‫االول عن نصب محمد افندي‬ Han ve Eyyub el-Ensâri Abdulhamid I regarding ‫االول المتعلق بزيارته‬
mallarının müsadere appointment of Mehmed hazretlerinin kabirlerini his visit in disguise to the
Efendi, the Laleli Scribe,
‫كاتب الله لي بدال من امين‬ graves of Fatih Sultan
‫بمرقدي خضرات السلطان‬
edilerek yerine Laleli tebdilen ziyareti ile ilgili
Kâtibi Mehmed to replace the head of ‫االنبار في الترسانه بمصادرة‬ Sultan I. Abdülhamid'in Mehmed and Eyyub El- ‫محمد الفاتح وابا ايوب‬
Efendi'nin tayini ile ilgili shipyard warehouse by .‫امواله بسبب اختالسه‬ hattı. Ensari. .‫االنصاري بتديل القيافة‬
Sultan I. Abdülhamid'in confiscating his property
hattı. because of his corruption.
98
53 54
K immak m aşa, Ben dahi bugün tebd len ceddim
tih-i Kostantıniyye ve tih-i Mısr-ı
Ters nede anb r em neti s bıkı d rt Haremeyni ş-şer feyn olan z t-ı
yüz keseye b liğ olur mazarratı zuhûr şer erinin merkad-i şer erin ve
BOA, HAT, 13/498 etdi. Müs dere olunsun ve yedekde BOA, HAT, 1451/74
Hazret-i Alemd r-ı ahr-i k inat b
m l ıtl k olunur bir sef neden m ad yyub-i ns r radıyallahû-anh türbe-i
bir şey’i olmadığı arz olundu. Bir mutahharasını tebd len ziy ret ve
anb r em ninin bu kadar yiyecek avdet edeceğim. Ma lûmun olmak
mazarratı oldukdan sonra m r de için bildirdim. İnş all hu Te l s rı
akçe ve m l bulunur mu İşbu hatt-ı müş hede olunur.
hüm yûnum vusûlünde h l aleli
K tibi Mehemmed fendi getirdip
anb r em neti tevc h, me’mûr
olduğu hidmete sad kat ile hidmet
ve ihtim m eylemek bizz t taraf-ı
hüm yûnumdan müekked tenb h
olmak kat emr-i hüm yûnumdur
99

HATT-I HÜMAYUNLAR
İstanbul'un zahire Handwriting of ‫خط يد للسلطان عبد‬

ihtiyacı ile ilgili Abdulhamid I regarding ‫الحميد األول حول حاجة‬
Sultan I. Abdülhamid'in Istanbul’s need for grain.
hattı.
.‫اسطنبول للذخائر‬
100
55
K immak m aşa, zah re zuhûruna dek gerek sev hil-i Bahr-i
Sef d den ve gerek har yerden ted rikinin
Bu sit nemin zah resine mül haza gerekdir.
ç resinin bakılması kat emrimdir. Sonra
S ir mev dda kıy s değildir. Maazall hi
ş yle oldu, b yle oldu demeyesin. Bu dahi
BOA, HAT, 14/544 Te l bir gün etmek bulunmasa h l neye
bir ıztır b-ı derûnumdur. İnş all h etr fdan
müncer olur. Mül haza gerekdir. Sene-i ced de
gelir deyü durmayasın. Cen b-ı Hak tesh l
mahsûlüne birkaç ay var. Yevmiyye ne mikd r
eyleye. Daltabanoğlu nun müddehar zah resi
zah re gittiği ma lûm. tr fda zah re kal ldir
var deyü yazılmış idi. iden müb şir marifeti
derler. Olan yerden dahi gelmiyor. Sonra
ile Haleb muhassılı yediyle ol tarafın zah resi
h l müşkil olur. Ced d mahsûl zuhûruna
dahi celb olması gerekdir.
dek cümle ittif kıyla bir ç resine bakılıp
etr fdan sevk edesin. Ordu için dirne de olan Karadeniz e gidecek b zerg n gemilerinin
zah reyi şimdilik sit ne alıp ced d zah reden Donanma-yı hüm yûn gemileri ile maan üç
müb yaa olunup verile deyü mukaddem taks t ile verilmiş navulları dahi verilip hem n
tahr r olunmuş idi. Hele şu İstanbul a ced d terf kan ihr cları husûsu gerekdir.
101

HATT-I HÜMAYUNLAR
Saray-ı Atik Berat regarding the ‫برات بنقل ابراهيم من‬

teberdarlarından handing over of the post ‫موظف القصر العتيق‬
İbrahim'in "ulufe of accounting of ulufe
(salaries) by İbrahim from
‫منصبه لكاتب العلوفه الى‬
kitabeti" görevini
Seyyid Hacı Yunus'a the halberdiers of the .‫السيد الحاج يونس‬
devrettiğine dair berat. Saray-i Atik (the Old Palace)
to Seyyid Haji Yunus.
102
56
Sultan . Selim
BOA, MFB, 481
29 C. 1204
[16 Mart 1790]
103

HATT-I HÜMAYUNLAR
Ramazan'a hangi gün Handwriting of Sultan Selim III ‫خط يد للسلطان سليم الثالث‬
başlanılacağına dair containing his reply as “This is ‫بجوابه من سؤال ابتداء اول يوم‬
görüşü sorulan not my job, it is the duty of the
Şer-i Şerif (Glorious Sharia Law)"
‫من شهر رمضان بقوله هذا االمر‬
Sultan III. Selim'in "Bu
iş benim iş değil, şer-i after he was asked about his .‫ليس لي بل للشرع الشريف‬
şerifin işidir." diye cevap opinion about which day will be
verdiği hattı. the first day of Ramadan.
104
57
BOA, HAT, 183/8432 Benim ez rim,
Bu husûs şer -i şer fin bileceği ve hükm edeceği şeydir. Benim müd hale edeceğim şey değil.
Ne zam n İstanbul k dısı hükm ve i l n eder ise ol zam n ben dahi ş yledir derim. kin
isb t geldigini cih n duymuş. Ben telh s olunmadan işitdim. Muktez -yı şer -i şer f ne ise
icr oluna.
Şevketlü kerâmetlü mehâbetlü kudretlü veliyy-i mübeyyin bir kıt‘a hüccet-i şer‘iyye dahi ibrâz
ni‘metim efendim; ve ityân etmekle hüccet-i mezkûre İstanbul
kâdısı efendi dâîlerine tesyâr ve mazmûn-ı
Ramazân-ı şerîfin gurresini Kütahya'da
hücceti isbâta şâhidler dahi derdest idiği iş‘âr
Pazartesinden i‘tibâr ile sıyâma yevm-i
olundukda istimâa cesâret edemeyip semâhatlü
mezkûrdan bed’ etmiş oldukları istihbâr
Şeyhülislâm efendi dâîlerine irsâl ve anlar
olunmuş olup lâkin ihticâca sâlih i‘lâm ve
dahi "Ramazân-ı şerîfin Salı'dan sübûtunda
yâhûd âhar bir sened olmadığından isti‘lâm
hakîkat-i hâli müş‘ir evâmir-i şerîfe ısdâr ve bazı kîl ü kâl olmuşiken şimdi Pazartesinden
iktizâ eden mahallere tesyâr olunmuşidi. sübûtu nasıl olur. Rikâb-ı hümâyûn-ı hazret-i
105
Evvelki gün Yenişehir-i Fenar tarafından cihândârîye arz olunmalıdır" deyü hüccet-i
avdet eden Dergâh-ı âlî kapucubaşılarından mezkûreyi taraf-ı çâkerîye ib‘âs etmeleriyle
İsmail Ağa kulları Bâb-ı âlî'ye gelip Yenişehir-i manzûr-ı şâhâneleri buyurulmak için hüccet-i
Fenar kazâsında hilâl-i Ramazân isneyn mezkûre merfû‘-i pîşgâh-ı serîr-i hilâfet-
gecesi müşâhede olunduğundan gurre-i mâh-ı masîr-i mülûkâneleri kılındığı ma‘lûm-ı âlîleri
Ramazân Pazartesinden müsbet olmağla buyuruldukda fermân şevketlü kerâmetlü
ol havâlide sıyâma yevm-i mezkûrda bed’ mehâbetlü kudretlü veliyy-i ni‘metim efendim

olunmuş idiği beyân ve takrîr-i meşrûhunu pâdişâhım hazretlerinindir.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Selim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان سليم‬

sefere çıkışı ile ilgili Selim III regarding the .‫الثالث حول خروج الحملة‬
hattı. campaign he launches.
106
58
K immak m aşa, tutumunuzdan benim sefere gitmemi aks
ve sed çekmem ağnayorum. ir p diş h
Mukaddemki meşveretimizde Senin sefere az lev zımla kalkamaz. lbet şimdiden
hareketin farz mes besinde, elbet gidersin. h zırlanmalıdır. Sizde hiçbir hareket yokdur.
BOA, HAT, 192/9335 deyü bana cev b verdiniz Ben de giderim. H lbuki s z bir yakışır. erek cenk ve gerek
dedim. Ben o vakit ibtid giderim demedim sulh ben elbette bah rda dirne ye olsun
idi. Bu re’yi siz etdiniz ve kapıya hat yazdırıp hareket ederim. Kendimi rüsv -yı cih n
bütün düny nın diline düşürdünüz. İsveçli etmem. ğer bir m ni çıkarıp beni men
elçisinin dahi tahr rinden işitdik. Mesrûr ederseniz ve beni bu kadar lemde ve Avrupa
olduk deyü yazmış idi. Bu kadar renk beyninde rez l ederseniz o meşveretde
devletleri ve bu kadar ocaklar ve mm bulunanların cümlenizi vall hi rez l ederim.
beyninde ben kendimi yalancı ve k zib Sonra kendiniz bilirsiniz. Bugün kapıya yarın
dedirmem ve yalan s yleyen p diş hlar gelecek adamları çağırıp bir meşveret r bıta
hakkında ne olduğun bilirisiniz. Ben sizin verip yle gelesiniz.
107

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Selim’in, rüşvet Handwriting of Sultan Selim ‫خط يد للسلطان سليم الثالث‬
alan yeniçeri ağasını III about dismissing the ‫يحتوي على المواد التالية‬
azlettiğine, kethüda tayin corrupt head of Janisarries,
edilen İbrahim Efendi’nin warning İbrahim Efendi who
‫عزل اغاء االنكشاري‬
rüşvet almaması ve is appointed as chamberlain ‫المرتشي وتحذيز كتخدا‬
vazifesini hakkıyla yerine about not accepting bribes ‫ابراهيم افندي الن اليأخذ‬
getirmesi konusunda and conducting his duties ‫الرشوة وان يضغط‬
uyarılmasına, Avusturya duly, putting pressure on
Devleti’nin anlaşma
‫سفيرالدولة النمسا بخصوص‬
the ambassador of Austria in
uyarınca teslim etmesi İstanbul for Austria to hand ‫قلعة الخوطين واجالء علي‬
gereken Hotin Kalesi’ni over Khotyn Fortress in ‫فوزي خازن اغا االنكشلري‬
bir an önce teslim etmesi accordance with the treaty, .‫المعزول‬
için İstanbul’daki elçisine sending Ali Fevzi, treasurer
baskı yapılmasına of the dismissed Head of
108
ve azledilen yeniçeri Janissaries, to exile.
ağasının Ali Fevzi
ismindeki hazinedarının
sürgüne gönderilmesine
dair hattı.
59
Benim ez rim, ve ma zall h hil f-ı rız -yı hüm yûnum
hareketden be-g yet ictin b eylemesini
Ocakludan rüşvet almamak ve niz m ü kendine gereği gibi tenb h ü te’k d eyleyesin.
intiz mlarına dikkat eylemen şartıyla çıkan
BOA, HAT, 255/14520 yeniçeri ağasını ağa eylemiş idim. mr-i Kış geliyor, Hotin Kal ası el-yevm
hüm yûnumu tutmayup ocakludan rüşvet ve Nemçelüdedir. Bu nasıl olacakdır İki m h
ortalardan ve kulaklardan akçe almağile azl ü mukaddem s bık re’ sün Nemçe elçisi ile
ne eyledim. H l ağa olana bu tenb h tımı etdiği mük lemede otuz güne değin haberi
h v ek d ü şed d ferm n yazasın. erek geleceğini s ylemiş idi. İki ay oldu haber ve
ocakludan ve gerek ortalardan ve gerek kal ayı tesl m yok. Bu elçi ne demek ister
kulaklardan bir akçe ve bir habbe rüşvet lbetde Hotin Kal ası nı tesl m etmek es s-ı
almasun. Ortalığını hıfz u hır setini ve rüşvet mus lahadandır. Tesl m olunmadığı h lde
almamasını tenb h yazasın. mus laha nice sah h olabilür. e’ s efendi bu
husûsa niz m versün ve elçiyi ilz m eylesün.
Kethüd nasb olunan İbrahim fendi Bu husûs kendinden matlûb-ı hüm yûnum 109
her umûr u husûsun hakk niyyet üzre idüğini kendine if de edesin.
g rülmesine ve asl kusûr u reh vet
eylemeyüp tat l-i maslahat olunmamasına ıkan yeniçeri ağasının Ali evzi n mında bir
ve tama-ı h ma düşmeyüp akçe ve rüşvet haz ned rı var imiş. Anı dahi diy r-ı hara
almamasına ve her vechile i et eylemesini ne edesin.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Selim'in, Handwritings of Sultan ‫خط يد للسلطان سليم الثالث‬

Darbhane Nazırı’ndan Selim III requesting money ‫حول طلبه النقود من ناظر‬
para talebine dair hatları. from the head of the
Imperial Mint.
.‫دار سك العملة‬
60 1
Darbh ne N zırı fendi,
6
BOA, HAT, 1459/19 On beş bin guruş sil hd r ağa tarafına

Yirmi beş bin guruş şehrem ni hes b irs l edesin.
110
içün sil hd r ağa tarafına irs l edesin.
7
2 Darbh ne N zırı fendi,
On iki bin beş yüz guruş taraf-ı
Altı yüz seksen guruş irs l eyleyesin. hüm yûnuma irs l edesin. 2 3 4
3
On beş keselik nısfiye ile on beş bin guruş

irs l edesin.
4
Beş bin beş yüz guruşluk nısfiye irs l 111

edesin.
On bin guruş taraf-ı hüm yûnuma irs l

edesin.
1 6 7
HATT-I HÜMAYUNLAR
Mekke-i Mükerreme Ferman regarding the ‫فرمان السلطان حول تعيين‬

Kadılığına Nakibzade appointment of Nakîb- ‫نقيب زاده السييد احمد‬
Seyyid Ahmed'in zâde Seyyid Ahmed
as a kadi (judge) to the
‫قاضيا لمكة المكرمة و تأديية‬
tayini ve kendisine
tahsis edilen buğdayın Holy City of Mecca ‫الحنطة المخصصة له عينا‬
aynen veya nakit olarak and payment of wheat .‫او نقدا‬
ödenmesine dair allocated to him in kind or
ferman. in cash.
112
61
Sultan . Selim
BOA, MFB, 551
20 M. 1210
[6 Ağustos 1795]
113

HATT-I HÜMAYUNLAR
Hacı Mehmed oğlu Berat regarding the ‫برات السلطان باعطاء‬

Abidin'in vefatıyla appointment of Uzun ‫دزدارلق قلعة فوجه العتيق‬
boşalan Foça-i Atik Mehmed, a halberdier,
as a dizdar (fortress
‫المنحل بفوت عابدين ابن‬
Kalesi Dizdarlığı'nın,
Menemen nahiyesi ve commander) to the castle ‫الحاج محمد و التمارالمنحل‬
civar köylerdeki gedik of Foça-i Atîk together with ‫في ناحية منمن و القرى‬
timarla Uzun Mehmed gedik-i timar (small military ‫المجاورة الى تبردار اوزون‬
Teberdar'a verilmesine fief) consisting of the nahiye .‫محمد‬
dair berat. (sub-district) of Menemen
and its villages after the
death of the former holder
Abidin, the son of Haji
Mehmed.
114
62
Sultan . Selim
BOA, MFB, 843
13 Ca. 1214
[13 Ekim 1799]
115

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan III. Selim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان سليم الثالث‬

Ramazan ayında halkın Selim III on increasing ‫حول زيادة اإلنتاج للقضاء‬
ekmek sıkıntısının the bread production
in Ramadan in order to
‫على نقص الخبز من الناس‬
giderilmesi için üretimin
arttırılmasına dair hattı. overcome the related .‫في رمضان‬
problems.
116
63
Benim ez rim,
Bugün tebd len geçerken Divanyolu nda fırun nünde

kalabalık g rdüm. Herifin biri dahi; Yiyecek ekmek
BOA, HAT, 174/7558 bulamıyoruz deyü fery d eyledi. Alimall h mükedder
oldum. Şunun bir ç resine bakasın. r amaz n-ı
şer fde ib dull h zahmet çekmek l yık degildür.
ezz k-ı lem olan Allah in yet ihs n eylesün. resi ne
ise ziy de işletmek ile mi olur H sılı dikkat edesin.
117

HATT-I HÜMAYUNLAR
Üsküdar'da yeni Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان سليم الثالث‬

inşa ettirdiği cami Selim III on not to engage ‫بعدم االشتكاء المستمر المتعلق‬
için Çengelköy'deki him in such issues after the
constant complaints about
‫باالراضي التي وقفها في‬
vakfettiği arazilerle ilgili
olarak devamlı şikâyette his lands in Çengelköy ‫جنكل كوي للمسجد الذي بناه‬
bulunulması üzerine which he granted for the ‫في اوسكدارمن جديد و بعدم‬
Sultan III. Selim'in bu gibi mosque built in Üsküdar ‫انشاء المباني على اراضي‬
meselelerle kendisinin and not to construct .‫الوقف الفارغة‬
meşgul edilmemesine building in vacant lands.
ve vakfın boş arazilerine
bina yapılmamasına dair
hattı.
118
64
Benim ez rim, ebniye ihd s olunmayacak. Bu ar z leri
ben vakfımdan ihr c eyledim. Bin olunan
Bu edebsiz hınzırlar b yle arzuh ller ile
kaç def adır beni tac z eyliyorlar. ic l-i yalılardan m ad ar z -i vakfiyyemden hakk
BOA, HAT, 33/1598 devletden bir adama bak Mu melelerine ve olunsun istemem. Bu m ddeye bir dahi
ibr mlarına, çünki f m -bad ar z -i h liyeye arzuh l veren g rür h lini.
Hak Sübhânehû ve Te‘âlâ hazretleri şevketlü, munzamm olarak arsa-i mezkûreye bâ-
kerâmetlü, kudretlü, mehâbetlü pâdişâh-ı temessük-i vakf-ı şerîf ve bâ-fermân-ı celîlü'ş-
âlem-penâh efendimiz hazretlerinin mübârek şân mutasarrıf kulları olup arsa-i mezkûreme
vücûd-ı hümâyûn-ı meymenet-âlûdlarını sâye-i saltanat-ı seniyyelerinde âhardan dahl
küdûrât-ı dehrden me’mûn ü masûn ve serîr-i olunmak îcâb etmez iken hâcegân-ı Dîvân-ı
saltanat-ı cihân-dârîlerin tûl-i ömr ile ber-karâr Hümâyûn'dan Tersâne-i Âmire Emîn-i sâbık
u ber-devâm eyleyüp zıll-i merhamet ü şefkat-i Seyyid Ali Efendi kulları arsa-i mezkûremin
mülûkânelerin kâffe-i enâm üzerlerimizden ittisâlinde arsaya mutasarrıf olup efendi
dûr ü zâ’il eylemeye, âmîn bi-hurmeti rabbi'l- merkûm kemâl-i tama‘-ı hâma teba‘iyyet birle
âlemîn. Mübârek rikâb-ı hümâyûn-ı kamer-tâb-ı bu kullarının arsa-i mezkûra müceddeden
müstetâblarına arzuhâl-i ehl-i zimmet-i bî-kes duvar inşâsına mübâşeret birle bu, ehl-i
re‘âyâ kullarıdır ki, zimmet re‘âyâ kullarına vakf-ı şerîfe gadr
mûcib bir hâlât olduğundan bundan akdem 119
Medîne-i Üsküdâr'da müceddeden binâ ve dahi mübârek rikâb-ı hümâyûnlarına bir kıt‘a
ihyâ buyurdukları câmi‘-i şerîfin bâ-hatt-ı arzuhâl takdîm ve arzuhâl-i mezkûra dest-res
hümâyûn-ı şevket-makrûn evkâf-ı mevhibet- olmamağla merâhim-i mülûk-i şâhânelerinden
makrûn müsakkafâtından yine medîne-i mercûdur ki, yedimde mevcûd emr-i âlî
mezkûra muzâfe Çengel Karyesi nâm mahalde ve temessük mûcebince tasarrufuma kat‘-ı
vâki‘ arsa-i hâlî bundan akdem ehl-i zimmet mülûkâneleri erzânî buyrulmak bâbında
re‘âyâ kulları îcâr-ı mu‘accele ile bey‘ ve vakf-ı emr-i hümâyûn şevketlü, kerâmetlü, kudretlü,
hümâyûn mütevellî Kâimmakâmı tarafından mehâbetlü pâdişâh-ı âlem-penâh efendimiz

ma‘mûlün-bih temessük i‘tâsına emr ü hazretlerinindir.
irâde-i şâhâneleri buyrulmuş olduğundan
hudûduyla mahdûd ve ma‘lûmü'z-zirâ‘ arsa-i Bende
mezkûr Sadr-ı Rûm Kadıasker-i esbak fazîletlü Kemohi
Ahmed Şemseddin ve Anadolu Kadıasker-i
esbak Ataullah efendileri dâ‘îlerinin re’yleri Mutasarrıf-ı arsa
HATT-I HÜMAYUNLAR
Edirne'de Selimiye Handwriting of Sultan ‫خط السلطان مصطفى‬

Camii Kütüphanesi’nin Mustafa IV on repairment ‫الرابع ترميم مكتبة مسجد‬
tamir edilerek yeni of the library of Selimiye
Mosque in Edirne,
‫السليمية في ادرنه وتحضير‬
kitaplar temin edilmesi
ve dört kütüphaneci assigment of four librarians ‫كتب جديدة لها وتوظيف‬
ile bir mücellit and a bookbinder, ‫مجلد و اربعة كتاب‬
görevlendirilmesi bu enrollment of these .‫وتسجيلهم في دفتر الخدام‬
görevlilerin "hüddâm officers to the Hüddam
defteri"ne kaydına dair Defteri (Registry books of
Sultan IV. Mustafa'nın Servants).
hattı.
120
65
Takr rin mûcebince tanz m olunup
hüdd m defterine kayd oluna.
Şevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü hademeye tertîb olunan yevmî üç yüz otuz
BOA, HAT, 275/16161
veliyyü'n-ni‘am efendim padişâhım, akçe vazîfenin senevîsi ba‘de'l-hesâb masârıf-ı
mukarrereye tezâyüd gelmemek içün avâtıf-ı
Mahmiye-i Edirne'de cennet-mekân firdevs-
celîle-i bende-perverânelerinden geçende
âşiyân Sultân Selim Hân tâbe-serâhü
ihsân buyrulan Ada-i Edirne mukâta‘ası mâlına
hazretlerinin câmi‘-i şerîfi derûnunda
zamm ve ol mukâbelede Edirne Gümrüğü
kâin kütübhânede olan kitâbların ekseri
mâlından almak üzere merkûmlara ol mikdâr
telef olup hâfız-ı kütübü dahi on akçe ile
akçe vazîfe tevcîhini tanzîm eylemesi Ordu-yı
bir nefer olmağla abd-i çerâğ-efrûhteleri
Hümâyûn defterdârı efendi kullarına havâle
Ordu-yı Hümâyûnlarıyla Edirne'ye vürûd
olundukda vezâif-i merkûmenin senevîsi
eylediğimizde mahsûs kütübhâne inşâsıyla
kütüb-ı lâzımenin cem‘i niyetine teşebbüs olan dokuz yüz yetmiş üç buçuk guruş yirmi
etmiş isem dahi hazır kütübhâne mevcûd üç senesinden i‘tibâren mukâta‘a-i merkûme
olduğundan onun tecdîdi sûretiyle ta‘mîrine mâlına zammla tanzîmi ve vezâif-i mezkûrenin
ve kütüb-i mevcûdeden başka lüzûmu olan emsâli misillü huddâm defterine kayd
kütüb-i sâirenin dahi cem‘ u ilhâkıyla neşr-i olunarak tevcîhi hatt-ı hümâyûn-ı şevket-
ulûm-ı şerîfe içün ve ashâb-ı tedrîs hakkında makrûn keşîde buyrulmağa muhdâc idüğini 121
bir eser olmak üzere nesak-ı nizâmına efendi-i mûmâ-ileyh kulları işbu takrîriyle inhâ
ihtimâm etmekde olduğuma binâen ihsân-ı etmekle efendi-i mûmâ-ileyh kullarının takrîri
hümâyûnları buyrulan kütüb dahi vaz‘ olunup mûcebince tanzîmine müsâ‘ade-i seniyye-i
ulemâ-yı Edirne'nin re’y ü istihsânlarıyla dört cihândârîleri erzânîbuyrulur ise ol bâbda ve
hâfız-ı kütüb ve bir mücellid tertîb olunmağın her hâlde emr ü fermân şevketlü, kerâmetlü,
merkûmlara mikdâr-ı kifâye vazîfe ta‘yîni mehâbetlü, kudretlü veliyyü'n-ni‘am efendim
lâzımeden olmağla zikr olunan beş nefer padişâhım hazretlerinindir.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

tahta çıkışı münasebetiyle Mahmud II regarding
‫الثاني بأداء المسؤلين‬
yetkililerin görevlerini authorities to fulfill their
kanunlara uygun şekilde duties in accordance with ‫خدماتهم باحسن الوجه‬
yerine getirmeleri, the law because of his ‫وتأمين الحاجات من الذخائز‬
Yeniçeri Ocağı, accession to the throne, ‫والعدة و العتاد باوجاقات‬
Cebehane-i Amire ensuring the order of ‫االنكشاري وطوب خانه‬
ve Tophane-i Amire the guild of Janissary,
ocaklarının düzenine Cebehane-i Amire (State ‫العامرة وجبه خانه العامرة‬
dikkat edilerek Arms), Tophane-i Amire ‫ومراقبة اسعارالمواد‬
cephane ve erzak (State Armouries) and ‫االصلية وانهاء االختالفات‬
ihtiyaçlarının eksiksiz supplying their need for ‫في البالد واداء الصالواة‬
sağlanması, halkın temel ammunition and provisions
‫الخمس في المساجد‬
122 ihtiyaçlarının fiyatlarının in full, controlling the price
kontrol edilmesi, of basic needs of people, .‫بالجماعة‬
ülke içinde meydana ending the conflicts in
gelen çatışmaların the country, performing
sonlandırılması ve farz obligatory (fardh) prayers in
namazların cami ve congregation at mosques
mescitlerde cemaat and masjids.
hâlinde kılınmasına dair
hattı.
lhamdülill hi rabbi l- lem n ve s-sal tü ecd d-ı iz mımın k nûnunu icr da ehl-i e mem lik-i mevrûse-i ş h nemde
66
ve s-sel mü al Muhammedin seyyidi l- men sıbın hizmet-i mu ayyeneleri her ne ise birbirleriyle muh sama ve muh rebe edüp
evvel ne ve l- hır n ve al lih ve ash bihi t- herkes kendü umûruna rü’yet edüp m dde-i bu kadar ümmet-i Muhammed telef ve şehr ü
tayyib ne t-tahir n. mm bad; Sen ki hil f u nif ka sebeb-i d ger nun umûruna
kasab t har b olduğu mesmû -ı hüm yûnum
BOA, HAT, 525/25654 vez r-i a zamım ve vek l-i mutlakım Mustafa müd hale etmeyüp nif ka sebeb-i d olan
aşasın ma lûmun ola ki, sta zü bi’ll h: m ddelerden be-g yet ictin b eyleyüp olmuşdur. Bu misilü s yiş-i ib dull ha halel
İnn ce ln ke hal feten fi l-ardı fa hküm as kir-i İsl m ın ve guz t-ı muvahhıd nin veren h l tı bi-ecmaihim külliyen def u ref ine
beyne n-n si bi l-hakkı vel tettebi i l-hev ve Yeniçeri Ocağım ve Cebeh ne-i mirem mukayyed olup intib h üzre olasın ve sit ne-i
yet-i ker mesi mazmûn-ı şer fi üzre takd r-i ve Toph ne-i mirem ves ir ocaklarımın Aliyyemde s kin olan ib dull h evk t-ı
Sübh n ile cülûs-ı hüm yûnum vukû intiz m-ı h lleriyle ma mûriyyetine sa y ü hamse-i mefrûzayı cem atle müd vemete
bulup in yetu ll hd n ihs n buyrulan ihtim m ve muk bele-i ad da olan as kir-i
ve her gece yaz ve kış vakt-i mu ayyenede her
devlet-i Muhammed ve saltanat-ı Ahmed nusret-me’ sirimin ref h-ı h llerine sebeb 123
olduğundan evvel tenb h-i hüm yûnum olan zeh ’ir ve cebeh ne ves ir berren ve min rede es-sal t ve her cuma sal verilüp
budur ki, ved a-i rabbi l-müste n olan bahren m -lezime olan edev t-ı seferiyyenin terk olunmamasını ve sab nam zını herkes
cümle ümmet-i Muhammedin ves ir ed f-ı mud af tert b ü tekm line sarf-ı olduğu mahallenin c mi -i şer finde cem atle
re y ve ber y nın ve Devlet-i Aliyyemin makdûr ve kalyoncu as kirinin ve ed ve eth-i Şer f til vetiyle dev m-ı devletime
bi-ecma ihim umûr u husûs tlarını şer -i topcuların ta l m ile m de bulunmalarına du da olmalarını tehd d ves ir env r-ı
şer ften istift ve ihk k-ı hak edüp şer at-i cidd-i mevfûr ve s yiş-i ib dull h olan
İsl miyyeye b is ü b d olan h l tların icr sıyla
garr yı icr da şol kadar dikkat ü ihtim m narh-ı c r ye d im dikkat edüp her şeyi
sult nü l-enbiy ve hab b-i Hud ve şef -i

edesin ki Devlet-i Aliyyemin ve cem değer bah sıyla fürûht etdirüp ziy deye
ib dull hın üzerine şer atin nûr niyyeti ruhsat verilmeye. rûz-i cez aleyhi efdalü t-teh y hazretlerinin
z hir ü b hir olup mme-i muvahhıd n ve ash b-ı kir m rıdv nu ll hi te l aleyhim
müster hu l-h l olalar. e fukar ve gurab ve zu af ya merhamet
ecma n hazer tlarının ve selef-i s lih nin isrine
ile h llerini teft ş ü tefahhus eyleyüp
e vek l-i mutlakım ve ulem -yı iz mım ve ahv llerinden haberd r olup hil f-ı şer ve takl d ile mes -i meşkûre zuhûra getürüp
ric l-i devletim ve ocaklu kullarım ile ittif k hil f-ı k nûn tek l erini tenz l, def u ref -i düny ve hiret sa detine mazh r olasın.
u ittih d üzre umûr-ı devletime rü’yet edüp mez lime mukayyed olasın. Hud cümlemize tevf k ihs n eyleye, m n.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Üsküdar Doğancılar'da Renewal of the ferman ‫فرمان السلطان الصادر‬

Sultan Mustafa Evkafı'na granted to the esnaf (guilds) ‫السابق والمجدد بمناسبة‬
ve Yenikapı'da Saray-ı -from the villages of Boştine
and Laşova of the district of
‫جلوسه على العرش حول‬
Atik Helvahanesi
Vakfı'na ait dükkânlarda Përmet- who make sandals ‫شروط العمل للخرفيين من‬
çarıkçılık ve kayışçılık and straps in the workshops ‫اهالي قريتي الشوفا وبوشتينه‬
yapan Premedi kazasının belonging to the waqf ‫التابعتين لبرمدي والذين‬
Boştine ve Laşova köyleri (endowment) of Sultan ‫يشتغلون في صناعة الخفاف‬
ahalisinden esnafın Mustafa in Doğancılar,
çalışma şartları hakkında Üsküdar and to the waqf of ‫والحزام في الدكاكين الكائنة‬
daha önce çıkmış olup the Helvahane (the section .‫في يني قابي واوسكدار‬
cülus münasebetiyle of the imperial kitchen used
yenilenen ferman. for making sweets, jams
and even medicines) of the
Saray-ı Atik (the Old Palace)
124 in Yenikapı on the occasion
of enthronement of the new
Sultan which includes their
rights and responsibilities.
67
Sultan . Mahmud
BOA, MFB, 685
12 S. 1224
[29 Mart 1809]
125

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şam'daki Emeviye Camii Berat regarding the ‫برات بتعيين المدرس‬

mütevellisi Hibetullah'ın appointment of Suyutizade ‫سيوطي زاده مصطفى‬
görevden alınarak yerine Mustafa Efendi, a madrasa
instructor, as a trustee to
‫افندي لتولية مسجد االموية‬
Dersiam Suyutizade
Mustafa Efendi'nin tayin the Umayyad Mosque ‫في الشام بعد عزل هبة هللا‬
edilmesine berat. in Damascus after the .‫المتولي السابق‬
dismissal of former trustee
Hibetullah.
126
68
Sultan . Mahmud
BOA, MFB, 774
14 C. 1224
[27 Temmuz 1809]
127

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un The handwriting of Sultan ‫لوحة خط السلطان محمود‬

"Allâhü Veliyyü't-Tevfîk" Mahmud II with the phrase ‫الثاني بعبار ة ”هللا ولي‬
ibareli hüsn-i hattı. "Allâhü Veliyyü't-Tevfîk".
“‫التوفيق‬
128
69
All hü eliyyü t-Tevf k
BOA, TŞH.EŞ,1431
1225 [1810]
129

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şehzade Abdülhamid’in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

doğumu ve Mekke’nin Mahmud II regarding the ‫الثاني بخصوص احتفاالت‬
fethinin şenliklerle birth of Prince Abdulhamid
and the celebration of the
‫والدة شيخ زاده عبد الحميد‬
kutlanmasına dair Sultan
II. Mahmud’un hattı. conquest of Mecca by .‫و فتح مكة‬
festivities.
130
70
K immak m aşa, mr ile mu ammer eyleyüp nice nice
ems liyle z t-ı hüm yûnumu ve cümle
Avn ü in yet-i Sübh n ile bir erkek ümmet-i Muhammed i mesrûrü l-h l
evl dım düny ya teşr f etmekle eyleye, m n. Yedi gün yedi gece top
BOA, HAT, 1313/51132 ismini Sult n Abdülhamid tesmiye şenliği olunsun. Husûsuyla Mekke-i
eyledim ve seni talt f zımnında Mükerreme nin fethi haberi dahi bu
işbu hatt-ı hüm yûnumla d rü s- yolda gelmekde olmağla meserret
sa deti ş-şer fem ağası, tarafına ale l-meserret olduğundan her ne kadar
g nderilmişdir. l-hamdüli ll h H z şenlik olunsa l yıkdır. Hem n rabbim
min fazli rabb z t-ı hüm yûnumu cümleye ref h-ı h l ihs n eyleye. Sadr-ı
ve ciger-kûşem Abdülhamid imi tûl azama ser an haberini s l eyleyesin.
131

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un Handwriting of Sultan II ‫خط يد للسلطان محمود‬

kadınların açık renk Mahmud on the effective ‫الثاني بتنفيذ المنع بوجه‬
ferace giymemeleri ve implementation of the ban
on women not wearing
‫الشدة في عدم ارتداء النساء‬
erkeklerin de başlarına
şal sarmamaları light colored clothes and ‫الفراجة بلون فاتح وعدم لف‬
konusundaki men not wrapping a shawl .‫الرجال في رؤسهم الشال‬
yasağın etkili şekilde to their heads.
uygulanmasına dair
hattı.
132
71
T ’ife-i nis ferr ce giymeyüp
erkekler dahi başlarına ş l
sarmasunlar deyü men ve yasağ
olunmağı d-i şer fde müz kere
BOA, HAT, 1313/51154
etmiş idik. err ce yasağına d ir
c mi lerde ferm n okunduğu
mesmû -ı ş h nem olmuş ise de
yine kimesne mütenebbih olmayup
açık renk ferr celer g rmekdeyim.
rkeklerden dahi ekseri başına ş l
sarınmakdadır. Bunlar içün kapudan
paşa ve yeniçeri ağasına tenb h
olunacak idi. Tenb h olunup ferm n
yazdırıldı ise niçün b yle gezerler
H l tenb h olunmadı ise te’h re
sebeb nedir İf de eyleyesin.
133

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود الثاني‬

Ravza-i Mutahhara'ya Mahmud II regarding the ‫بنقل البسط التي اعملت‬
döşenmek için imal transportaion of kaliçes
(small carpets) which were
‫لتفريش الروضة المطهرة‬
edilen kaliçelerin
Haremeyn görevlileri made for Ravza-i Mutahhara ‫الي قصر طوب قابي وتادية‬
tarafından sandallarla (Grave of Prophet .‫اجرة نسجها‬
Topkapı Sarayı'na Muhammed) by rowboats
nakledilmesi ve dokuma to the Topkapı Palace and
ücretinin ödenmesine payment of weaving costs.
dair hattı.
134
72
Benim ez rim,
avza-i Mutahhare-i firdevs- s ya

ferş olunmak içün nesc ü i m l
BOA, HAT, olunan kaliçelere d ir takr rin
1312/51082 manzûrum olmuşdur. kı
bu m ddede taz m muktez -yı
diy netdendir. Takr rin mûcebince
Ters ne-i miremden sandallar
tay n olunup ve Haremeyn hademesi
varup Topkapu ya getürsünler.
Bu kaliçelerin mas rıfı a eb-i
emv limizden olan haz neden
tert b olunmuş idi. On bin guruş
mukaddem cizye m lından verildiği
şimdi h tırıma geldi. Kusûru dahi
ol vakt tert b olunup mevcûd durur
mu Yohsa hem n ale l-hes b
g nderilen on bin guruş mudur
Bir kerre kaydına mür caat olunsa 135
mevcûd ise andan verilüp değil ise
mukaddemki emrim üzre Darbh ne-i
miremden verilsün.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un bir süredir Handwriting of Sultan Mahmud II to ‫خط يد للسلطان محمود الثاني خطابا للصدر‬
fiyatların kontrol edilmediği, Sadrazam (Grand Vizier) stating that ‫األعظم بان االسعار التراقب منذ مدة وعدم‬
sabun, zeytinyağı, peynir ve sebze the prices have not been controlled
for a while; soap, olive oil, cheese and
‫وجود الصابون وزيت الزيتون والجبن‬
bulunmadığı, bulunsa bile aşırı
pahalı olduğu, ekmeğin gramajının vegetables are not available, even if ‫والسبزوات وولو كانت موجودة كانت غالية‬
bozulduğu, etin okkasının altmış available they are excessively expensive; ‫وتغشيش في وزن الخبز وارتفاع سعر اللحم‬
paraya kadar yükseldiği, esnafın the weight of the bread changes, the ‫الي ستين باره ولهذه االسباب يجب توفير‬
başıboş bırakıldığını bildirerek, price of the meat rises up to sixty coins; ‫مواد الغذائية بسبب تقرب رمضان وانتباه الي‬
yaklaşan Ramazan sebebiyle zorunlu tradesmen were left unattended; due to
tüketim maddelerinin teminine, the approaching Ramadan, the supply of ‫وزن الخبز و اللحم والتجول في المدينة بتبديل‬
ekmeğin tartısına ve et hususuna dikkat mandatory consumer goods, the weight of .‫القيافة‬
edilmesi ve şehirde kıyafet değiştirip the bread and the meat must be watched
gezmesine dair Sadrazama hitaben closely and his visits in the city in disguise.
yazdığı hattı.
136
73
Benim ez rim, zuhûruna mebn l zımsız şey içün esn fın
pek üzerine varma deyü d-i şerifde sana
Bir müddetden berü es r husûsuna hiç tenb h etmiş idim. kin bütün bütün
bakılmaz oldu. kser ib dull ha l zım bırağup ib dull h zarûret çeksün demedim.
BOA, HAT, 524/25600 olan sabun ve revgan-ı zeyt ve peynir ve Sen külliy fer gat eyledin. Bu hizmetde
ekser sebzev t bulunmayup, bulunsa olana r hat har mdır. yy m-ı müb reke
dahi gal sından fukar ya acz gelmek gün be gün takarrüb etmekde. İstanbul da
derecesine vardı. N n-ı az zin sikkesi bozuk, me’kûl tın vücûdu yok. Sonra bu k l ü k le
lahmın kıyyesi altmış paraya kadar satılur, kim tahammül edebilür. Bu amaz n dahi
kuzunun vücûdu yok. Bunları mül haza b yle mi imr r-ı vakt olunacak. zımlı
edüp celbin tar kını asl düşünmez olduk. eşy yı celbe ve n n-ı az zin sikkesine ve
Sikke-i İstanbul husûsuyla esn f ve ehl-i lahm husûsuna dikkat edüp İstanbul da
sûk ne s ylüyorlar, işitdiğin yok mudur tebd l gezmeği terk etmeyesin. r k l ü
eçen sene amaz n-ı Şer fde bazı er c f k lden b -huzûr olmağa başladım.
137

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un, Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود الثاني‬

kızı Adile Sultan'ın Mahmud II regarding not ‫المتعلق باحتفال والدة ابنته‬
doğumunun üç gün top to hold any ceremony
for the celebration of the
‫عادلة برمي المدافع طوال‬
atışlarıyla kutlanması
dışında başka tören birth of his daughter Adile .‫ثالثة ايام‬
yapılmamasına dair Sultan except three-day
hattı. cannon shots.
138
74
Benim vez r-i gayret-sem rim, müteyemmin eyleye. Bu beş retden bi l-cümle
ib dull h hisse-y b olmak içün üç gün üçer
Hazret-i Hall k-ı cih nın ihs n ü keremiyle nevbet top end htı icr sıyla s ir rüsûm-ı
işbu azartesi gecesi sulb-i ş h nemden bir mu t denin bu def alık icr sını afv eylediğimi
BOA, HAT, 524/25608 ker mem z ver- r -yı vücûd olmağla ismini iktiz edenlere tenb h ü if de eyleyesin. Hak
Adile Sult n tesmiye edüp ve seni tebş r içün Te l sül le-i t hiremizi il hiri z-zam n
işbu hatt-ı hüm yûn-ı in yet-makrûnumu b k edüp nice ş hz delerin şeref-i zuhûruyla
haz nedar ağa kulum ile tarafına tesy r z t-ı hil fet-me’ bımı ve k e-i ümmet-i
eyledim. Cen b-ı Hak kudûmünü z t-ı Muhammed i sürûr u ş d ye muk rin eyleye,
hüm yûnuma ve k e ümmet-i Muhammed e m n.
139

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un Handwritten note that ‫خط يد للسلطان محمود الثاني‬
yaklaşan Ramazan ayı Sultan Mahmud II sent ‫بارسال ثالث مائة كيس من‬
sebebiyle masraflarını three hundred pouches of
gold to the Grand Vizier
‫الذهب الى الصدر االعظم‬
karşılaması için
Sadrazam'a üç yüz kese to cover expenses due ‫بمقابل المصارف واهتمام‬
altın gönderdiğine ve to the upcoming month .‫بحاجات الناس‬
halkın temel ihtiyaç of Ramadan and to pay
maddelerinin teminine attention to the supply of
dikkat edilmesine dair the basic necessities of the
hattı. people.
140
75
Benim ez rim, harclıksız kalmazsın. yy m-ı müb rekede
ib dull h zahmet çekmemek içün hav yic-i
amaz n-ı şer f takarrüb eylediğinden
vzarûriyyeden olan erz kın vüs at üzre
bugünlerde mas rıfın ziy de olur. Tarafına
BOA, HAT, 525/25703 amaz n harclığı olarak üç yüz keselik altun bulunmasına say ü gayret edüp fukar dan
g nderdim. fiyetle harc edesin. Cen b-ı taraf-ı hüm yûnuma hayr du aldırmağa
Allah cümleyi nice ems liyle müşerref bakasın. Hak Te l umûrunda sühûlet ihs n
eyleye. S ye-i hüm yûnumda inş all h eyleye.
141

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un, Handwriting Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

oğlu Şehzade Mahmud II on the ‫الثاني المتعلق باحتفال‬
Mehmed'in doğumunun celebration of the birth of
his son, Şehzade (Prince)
‫والدة ابنه محمد برمي‬
yedi gün top atışlarıyla
kutlanmasına dair hattı. Mehmed, with seven-day .‫المدافع طوال سبعة ايام‬
cannon shots.
142
76
Benim vez r-i sad kat-sem rim, ve kudûmünü z t-ı hüm yûnuma ve bi l-
cümle ib d-ı Müslim ne müb rek ve mes ûd
Cen b-ı v hibü l-at y nın fazl u ihs nına
eyleye. Bu sürûrumdan k e-i ib dull h dahi
hamd ü sen olsun. İşbu Salı günü s at
BOA, HAT, 525/25707 mübeşşer olmak içün yedi gün üçer nevbet
yedide iken sulb-i ş h nemden bir ş hz de
kadem-nih de-i lem-i vücûd olmağla ismini top end ht olunmasını l zım gelenlere tenb h
Sult n Mehmed tesmiye edüp seni tebş r içün eyleyesin. Hazret-i K dir-i b -çûn sül le-i
işbu hatt-ı hüm yûn-ı beş ret-makrûnumu p kimizi ebed-makrûn edüp zam nımızda
uc leten tahr r ve D rüssa det-i Şerifem k e-i ümmet-i Muhammed e s yiş ü r het
ağası kulum ile tarafına irs l eyledim. ihs n eyleye, m n bi-hurmeti Seyyidi l-
Cen b-ı v cibü l-vücûd mrünü memdûd mürsel n.
143

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un, Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

oğlu Şehzade Mahmud II gifting a box ‫الثاني باهداء صندوق‬
Abdülhamid'in decorated with precious
stones to Sadrazam
‫مرصع باالحجار الكريمة‬
ilk traşı nedeniyle
sadrazama değerli (Grand Vizier) due to first ‫الي الصدر االعظم وجعل‬
taşlarla süslenmiş bir shaving of his son Şehzade ‫الموظفين في الباب العالي‬
kutu hediye ettiğine ve (Prince) Abdulhamid and .‫مساهمين من هذا السرور‬
Babıali memurlarının that the Babıali (Sublime
bu sevinçten hissedar Porte) officers should be
edilmelerine dair hattı. benefited of this joy.
144
77
Benim ez rim, ş h nemi hatev t-ı taz m ü icl l ile istikb l
ve alenen feth u kır ’et ile asdık -yı Devlet-i
ill hi l-hamd ve l-minne oğlum Sult n Aliyyem ve hayr-h h n-ı Saltanat-ı Seniyyem
Abdülhamid in traş vakti gelmekle işbu yevm-i olan hademe-i B b-ı l yi bu meserretden
BOA, HAT, 525/25685 müb rekde traş etdirdiğimi tebş r zımnında hisse-mend eyleyerek de av t-ı hayriyye-i
işbu hatt-ı hüm yûn-ı beş ret-makrûnumu mülûk nemi tekr r eyleyesin. Hak Te l dahi
berberbaşı ağa kulum ile tarafına s l ve su’ l-i nicelerini ihs n edüp z t-ı hüm yûnumu ve
h tırın içün bir aded murassa kutu dahi k e-i ümmet-i Muhammed i mesrûr eyleye,
irs l eyledim. usûlünde hatt-ı hüm yûn-ı m n.
145

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan II. Mahmud'un Handwriting that Sultan ‫خط يد للسلطان محمود الثاني‬
rahatsızlanan sadrazama Mahmud II presented a ‫يتمنی العافية للصدر االعظم‬
geçmiş olsun dilekleriyle fox fur with his wishes to
grand vizier who got sick
‫بسبب مرضه و اهدائه لباس من‬
birlikte bir adet tilki
kürkü hediye ettiğine .‫فرو الثعلب‬
dair hattı.
146
78
Benim vez r-i sad kat-sem rim,
Biraz miz csız olup dünki gün şûr ya

çıkamamışsın. Bugün mesmû -ı ş h nem
BOA, HAT, 525/25640 olup te’essüf eyledim. Hav ların birden
bire bürûdete tebd l olmasından miz cına
tagayyür gelmişdir. İnş all h zararlı şey
değildir. Mahsûs su’ l-i h tırın içün Baş
Tebd l Kadri Ağa ile tarafına bir tilkü kürk
g nderdüm. Sıhhat ü fiyetle giyesin. B yle
hav larda vücûdu muh faza l zımdır. Hak
Te l şif -yı cil ihs n eyleye.
147

HATT-I HÜMAYUNLAR
Nuruosmaniye The handwriting of Sultan ‫خط السلطان محمود الثاني‬

Kütüphanesi'ndeki Mahmud II regarding the ‫بتأدية مصارف ترميم الكتب‬
kitapların tamir ve payment of the repair and
re-registration of the books
‫في مكتبة نور العثمانية‬
yeniden deftere kayıt
masraflarının Haremeyn in the Nuruosmaniye Library ‫وقيدها في الدفتر مجددا‬
Hazinesinden ödenmesi, from Haremeyn's treasure, ‫وبعدم اخراجها من المكتبة‬
kitapların kütüphane the books not to be taken .‫وبعدم إعارة الكتب‬
dışına çıkarılmaması out of the library or to be
veya emanet olarak given to loan
verilmemesine dair
Sultan II. Mahmud'un
hattı.
148
79
Manzûrum olmuşdur.
Meblağ-ı mas rıf-ı mezkûre bin yedi yüz bu kadar kuruş Haz ne-i
Haremeyn den verilüp mahalline masraf kayd olunarak takr rde
BOA, İE.HAT, 6/586 bey n olunduğu vechile Haremeyn Muh sebesi kalemine kayd ve
taraf-ı vakf-ı müş run-ileyhe ilmühaberi i t sıyla tanz m oluna.
7 Ş.1237
[29 Nisan 1822]
Haremeyn-i Muhteremeyn'e tâbi‘ evkâfdan hümâyûn-ı cihân-bânîleri buyruldukda

Asitane-i emn-âşiyâne humiyet ani'l-âfâti meblağ-ı masârıf-ı mezbûr bin yedi yüz otuz
ve'l-beliyyede vâki‘ Nur-ı Osmaniye demekle dokuz buçuk kuruşun hazîne-i Haremeyn-i
şehîr cennet-mekân adn-âşiyân merhûm Muhteremeyn'den i‘tâ ve mahalline masraf
ve mağfiret-nişân Sultân Osman Han kayd olunması ve fîmâ-ba‘d kütübhâne-i
nevverallâhu merkadehû bi-envâri'l-gufrân müşârun-ileyhe ta‘yîn olunan müstahfızân
hazretlerinin inşâ ve ihyâsına muvaffak ale'd-devâm emr-i muhâfaza ve muhâreseye
oldukları kütübhâne-i dil-güşâlarında mahfûz ihtimâm ve şart-ı hazret-i vâkıfın mugâyiri
olan kütüb-i nefîse hîn-ı vaz‘ından berü tahrîr hâlât vukû‘undan ictinâb ü ihtirâz-ı tâmm
ü teftîş olunmamış ve ekserîsinin şîrâzeleri eylemek ve kütüb-i mezbûrenin bir sahîfesi
perîşân ve bazıları izâ‘at olunmuş olduğundan kütübhâneden taşra çıkarılmamak ve vedî‘a
müceddeden tahrîri iktizâ-yı hâlden nâmıyla bir kimesneye verilmemek ve 149
olmakdan nâşî kütübhâne-i müşârun-ileyhde eğer vermek ve bir kıt‘ası zâyi‘ olmak lâzım
mevcûd olan bi'l-cümle kütüb-i şerîfeler gelür ise müstahfız bulunanlara tazmîn
Haremeyn müfettişi efendi dâ‘îleri ma‘rifetiyle etdirilmek ve tebdîl ü tağyîr olunmamak
yegân yegân tahrîr ve evsâf ve esâmîleri üzre Haremeyn Muhâsebesi kalemine kayd
mücelled ve mücedded deftere tastîr ve bu ve taraf-ı vakf-ı müşârun-ileyhe ilmühaberi
âvânda hüsn-i hitâm-pezîr olarak masârıfâtı i‘tâsı husûsu muvâfık-ı rızâ-yı hümâyûn-ı
ber-mûceb-i defter-i müfredât cem‘an bin yedi tâcdârîleri buyrulur ise ol bâbda ve her
yüz otuz dokuz buçuk kuruşa resîde olduğu hâlde emr ü fermân veliyyü'l-emr efendimiz

takdîm-i atebe-i ulyâ-yı mülûkâneleri kılınan hazretlerinindir.
defter-i müfredâtından manzûr ve ma‘lûm-ı
HATT-I HÜMAYUNLAR
Rumeli Valisi'ne The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

dair gelen takririn Mahmud II to check ‫الثاني بتصحيح خط يده‬
üstüne yazdığı hatt-ı whether there is a spelling
error in the hatt-ı hümayun
‫في التقرير المرسل من‬
hümayunda imla hatası
olup olmadığının (Sultan’s script) that he ‫والي الروم ايلي من جهة‬
kontrol edilmesine dair wrote on the motion of the .‫االمالء‬
Sultan II. Mahmud'un Rumeli Governor.
hattı.
150
80
Benim ez rim,
umeli lisi ne dair dünki gün ahşama

kar b vürûd eden mufassal takr rin b l sına
BOA, HAT, 525/25667 uc leten hatt-ı hüm yûnum yazılup
g nderilmiş olduğundan sebk ü ib resinde
noksan ve z id harf yazılmış mıdır deyü
şübhe v ki olmağla, eğerçi ol vechile bir şey
yazılmış y hud yazılmamış ise yine taraf-ı
hüm yûnuma i de eyleyesin. Bade t-tash h
yine tarafına irs l ederim.
151

HATT-I HÜMAYUNLAR
Yeniçeri Ocağı'nın The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

ıslahı için nasihatta Mahmud II regarding ‫الثاني باالرشاد باصالح‬
bulunulması ve advice on the reform
‫اوجاق االنكشاري ومذاكرة‬
konunun gizlice of the Janissary and the
müzakare edilmesine secret negotiation of the .‫الموضوع بشكل سري‬
dair Sultan II. issue.
Mahmud'un hattı.
152
81
Bir de şu ocaklunun h li şimdiye kadar te’emmül ve teyakkun eyleyerek vüzer ve ol vaktde düşmanlarımıza havf u haşyet
defa tle tecrübe olundu ve erb b-ı ukûlün ulem ve ric l ve s ir hademe cümlesi yek- gelerek intiz m-ı h limiz elt f-ı İl hiyeden
tedb rinde ciz kaldıkları bir madde-i vücûd gibi olmak ve hak ki ittif k ile rız -yı me’mûldür. Yohsa bizde ihtil f ve teşettüt
müşkiledir. ğerçi şimdilik sükûna vardılar B r ye muv fık olmayan fısk u fücûr ve anlarlar ise ol zaman ahv limiz pek müşkil
BOA, HAT, 525/25636
gibi ise de bunların şimdiye değin meşhûd env -ı isr f ve sef hetden ke -i yed ve d n ü olur. Hele şu ittif k ve ittih d-ı kulûb
olan hallerine nazaran s zlerinde dev m ve Devlet-i Aliyye ye sıdk u istik met vechile can maddesi be-g yet ihtim m ve dikkat ile
seb t etmedikleri malûm olan bir keyfiyetdir. u g nülden hidmet ve terk-i ihtiy r-ı r hat g zedilüp kendü akl u hev sına t bi olan o
Ancak b yle vakt-i n zikde bu azgınlıkları iken bazıları an-riy ’in z hiren bu mesleği makûlelerin haklarında ve terbiyelerinde
dahi tahammül olunur dereceyi aşdı. g sterüp hif ’en yine tama ve irtik b ile k ide-i ocağ-ı mire her ne ise icr sı
Bunlar Devlet-i Aliyyemizin urûk u as bına dem ü dever nında ve eskiden deti üzre ehemm-i umûrdandır deyü sen Yeniçeri
sir yet etmiş ve içlerine her cins katışmış r hat ve sef het ve hazel tında oldukları Ağası na ve s ir iktiz edenlere tebd le
ve katmışlardır. İçlerinde iyi adamlar da tebeyyün edenlerdir. Devletden tard u def çıkdığında ve gayri vakt g rüşdükçe tenb h
hiç yok değil; l kin baldırı çıplak cühel sı ve terbiye olunmuşlardır. ünahın sonu ve te’k dden h l olmayasın. e efendi
anlara g libdir. Bu cihetler ile sal ha meylde pişmanlıkdır. Ancak, ocağ-ı mirede n -halef
d imiz dahi anlardan kimesneleri g rdükçe
beynlerinde ittif k ve seb t olamıyor. kimesneler ve b -husûs yeni yetişmeler
bu mez y nın bast u bey nıyla nasihat
S bıklarda bunları terbiye ve ısl h içlerinden de heman z bit n zümresine iltih k
ve iğr ’dan h l olmasalar me’mûldür ki
iyilerine istim let ve gayret vererek ed -yı eylediği gibi teferrüd ve ş hret d iyesiyle
Cen b-ı Hakk ın fazl u keremiyle kendülere
s ibe ile ekseri olagelmişdir. Bu ise tedr c kendüsinden büyük ve eskilerinin s zlerini
bir gayret ve muhabbet gelüp geçenlerde
ve dikkat ile olur, def aten olmaz, anlarım. dinlemeyüp ve nasihatlerini kabul etmeyüp
olduğu gibi kendüliklerinden bu defa dahi
kin b yle de kalmağa gelmez. Bunlardan kendü akl u hev sına tebaiyyet ile fi l-asl 153
içlerinden hab slerini te’d b ve terbiyeye
sal ha meyli olup yenilerin sû-i hareketlerini ocağın üss-i k nunu Devlet-i Aliyye nin
ikd m ederler ise badehû tahs ni h v
tasv b eyleyenler kimler ise gizlüce haber her bir emrine it at ve nehyinden tevakk
alınarak birer nev talt e kavle alınup el- ve müc nebet iken, bunun hil fı ve itibar hatt-ı hüm yûnumuz dahi g nderilerek
h letü h zih düşmanların halleri malûm ve şerefine nak sa getürecek d n ü devlete bir güzel şey olur zannederim. Hele sen
ehl-i İsl m aleyhine ne gûne ittif k ve ittih d muzırr sû-i hareketleri bir hurdalık al meti g yet haf olarak Kethüd ve re siyle
etmişler ve re y mızı ıdl l edüp it atden olmadığı b -husûs şu vakitdeki ad -yı d n iktiz eder ise avuşbaşı da mahrem
rû-gerd n eyleyerek ifs d eylemişlerdir ve ü devlet bizim davranışımızı nez reye ederek etr fıyla müz kere edesiz. Be-g yet
ketmine ihtim m edesiz. Maazall h cüz’

bir tarafdan müslim n beynlerine nif k u almakdadır. ğer cümle ehl-i İsl m bir
şik k bırakmağa ve akd olunan ittif ka halel vücûd gibi s zümüz ve zümüz bir olarak ser-rişte alurlar ise dürlü dürlü mazarratları
getürmeğe say ediyorlar. Bu keyfiyetleri ittif kımızda kem l-i met net g rürler ise çekileceği b -iştib hdır.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Yeni tertip olunan eşkinci Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

askerlerinin eğitimlerine Mahmud II regarding ‫الثاني حول تعليم جنود‬
dair Sultan II. Mahmud'un the training of the newly
organized Eşkinci soldiers.
.‫األشكنجي الحديث‬
hattı.
154
82
Benim ez rim, ana dair ne vechile müz kere olunduğu
malûm-ı hüm yûnum olmamış ise de asıl
Bugün selamlıkda Yeniçeri Ağası yla
bu maddede dikkat yeri bunların zihinlerini
müceddeden tert b ve yazılmakda olan
BOA, HAT, 525/25637 muktez -yı şer -i şer f üzre doldurarak şu
eşkinci nefer tının talim ve taallümleri
tal m ve taallümlerini bir yoluna koymakdır.
husûsuna d ir biraz sohbet etdim; ancak
ağa-yı mûm ileyhin takr r ve if desinden Bu husûsu efendi d mize ifade ve dersi m
anladığım, bu nefer tın tal mleri birdenbire efendilerden dahi mün sibleri celb ile
matlûb olunan muk bele-i bi l-misl üzre bir ç resine bakılmak elzemdir. Ana g re
olmayacak, tedr cle o da yoluna girer diyor ise muktez -yı gayret ve hamiyyetin üzre tanz m
de ibtid dan o usûl tutulmaz ise sonra o sûrete ve icr sına bezl-i makderet eyleyesin. Hak
koymak müşkil olur zannederim. Buna dair Te l her halde yüsr ü sühûlet ihs n eyleye.
bazı müt laamı tarafınıza yazmış idim. Henüz min.
155

HATT-I HÜMAYUNLAR
İstanbul'un asayişine The letter written by Sultan ‫خط يد للسلطان محمود الثاني‬
dikkat etmeyen İhtisap Mahmud II about the ‫بتوجيه اغالق االحتساب الي‬
Ağası'nın adamlarıyla confiscation of the İhtisap
Ağası (person responsible
‫ناظر الطربوش مصطفى‬
birlikte hapsedilip
mallarına el konulması for Daily duties in İstanbul), ‫افندي وحبس اغا السابق الذي‬
ve İhtisap Ağalığının Fes who did not pay attention ‫اليهتم بامنية اسطنبول مع‬
Nazırı Mustafa Efendi'ye to the order of Istanbul, .‫خدامه وقبض اموالهم‬
tevcihine dair Sultan II. along with his men and
Mahmud’un hattı. properties and assigning
Custodian of Fes, Mustafa
Efendi, to İhtisap Ağlığı.
156
83
K immak m aşa, bütün ihtis b memurlarının adem-i dikkat
ve ihtim msızlığından olduğu z hir ve şik r
ak a-i Hayriyye den berü Dersaadetimizin
olmağla, h len İhtis b Ağası Mustafa yı ve
ahv l-i sev bıkına nazaran asayiş derk r
BOA, HAT, 500/24495 iken seferlerin imtid dı sebebiyle k şede ve yanında işe karışur adamlarını şimdi topdan
bucakda kalmış mülg -i menhûse bakıyyeleri muh fız-ı h ssa habsine g nderüp ve k e-i
ve bir de mürûr ve ubûr etmekde olan eşh sın emv l ve eşy sının c nib-i m r den zabt
yedlerine i t olunmakda olan tezkirelere ve temh r olunmasını defterd r vek line
merkez-i l yıkında dikkat ve ihtim m hav le edesin ve merkûmun uhdesinde
olunmadığından işte o makûle eşh sın bulunan İhtis b Ağalığı dahi h len es
derûn-ı sit ne-i Sa detimizde tecemmu N zırı Mustafa fendi ye nez ret-i mezkûre
ve tekessürüyle bir müddetden ber ü ne uhdesinde kalmak üzre tevc h ve icr olunsun.
gûn çirkin çirkin hav dislerin tekevvün
Ma za ll hü Te l bu husûsa vaktiyle
ve tahaddüsünden başka erb b-ı fes d dahi
davranılmamış olaydı ne derece ihtil l-i leme
bayağı etv rlarını değişdirerek üzerlerine
b is olacak fen lıkların zuhûru derk r idi.
l zım olmayan kel mları s ylemeğe
mütec sir oldular. Hele lill hi l-hamd o abbim Te l hazretleri her h lde ism-i p ki
makûle dimağında fes d olanlar z hire ve sevgili hab b-i ekremi hürmetine Devlet-i
çıkdığından bir tarafdan cez -yı sez larını Aliyyemizi kudret-i il hiyesiyle ekd r-ı
bulmakdadırlar. Ancak bu husus bütün kevniyyeden hıfz u em nında eyleye. min. 157

HATT-I HÜMAYUNLAR
İstanbul'a gelen kasaplık A ferman regarding ‫فرمان السلطان عن توزيع‬

hayvanların dağıtımı the re-regulation of the ‫حيوانات اللحم الواردة الي‬
ve kesimleri ile kasap previous rules conserning
butchers and slaughter
‫اسطنبول وذبحها و تنظيم‬
esnafının tabi olduğu
eski (kadim) usulün and distribution of animals ‫االصول القديمة في الجزارة‬
düzenlenmesine dair slaughtered for the need of .‫مجددا‬
ferman. İstanbul.
158
84
İşbu emr-i l ş nım mûcebince amel
ve hareket ve hil fından teh ş ve
müc nebet oluna.
BOA, MFB, 856 Sultan . Mahmud
28 Ra. 1251
[24 Temmuz 1835]
159

HATT-I HÜMAYUNLAR
Yeni kurulan Belçika Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمود‬

Devleti'nin Osmanlı Mahmud II about the ‫الثاني حول االعتراف بالدولة‬
Devleti tarafından recognition of the newly
tanınması hakkında founded Belgium State by
‫البلجيكية الحديثة من قبل‬
Sultan II. Mahmud'un the Ottoman Empire. .‫الدولة العثمانية‬
hattı
160
85
Benim ez rim, maddesi beşinci dereceye kalmış olduğundan
bi l-müz kere tasv b olunduğu üzere tasd ki
İşbu takr rin ve terceme kağıdı manzûr ve
me’ lleri ma lûm-ı hüm yûnum olmuşdur. h v bir kıt a resm takr r sûreti kaleme
BOA, HAT, 1215/47589 kı tasd k başka mu hede başka ve alınarak taraf-ı hüm yûnuma arz olundukdan
b -husûs bu Belçika Hükûmeti nin tasd k sonra elçi-i mûm ileyhe g nderilsin.
Şevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü, velî- Kralı'yla karâbeti münâsebetiyle henüz tasdîk Seniyyeleri'nden tasdîk buyurulmasını
ni metim efendim Pâdişâhım, etmemiş ise de anın adem-i tasdîkinden sâir düvel ve hükümdârânın tasdîkât-ı
dolayı taraf-ı Devlet-i Aliyyeleri'nden dahi vâkı alarının mütemmimi addetmek sûreti
Ma lûm-ı hümâyûn-ı mülûkâneleri
tasdîk olunmaması îcâb etmeyeceğinden idüğinden bundan ziyâde te’hîriyle hem
buyurulduğu üzere Belçika Hükûmeti'nin
devlet-i müşârun ileyhâ tarafından ne ittifâk İngiltere Devleti'nin tavassutunu ve hem
taraf-ı Devlet-i Aliyyeleri'nden tasdîki husûsu
cihetiyle ve ne sâir gûne i tirâz olunamayacağı hükûmet-i mezkûrenin iltimâsını adem-i kabûl
pek çok vakitden beri İngiltere ve Fransa
nümâyân ise de bi’l-farz ve’t-takdîr bir şey ma nâlarına haml etdirilmek yakışmayıp
devletleri taraflarından teklîf olunarak öyle
söylense bile hükûmet-i mezkûrenin şimdiye müşârun ileyh Fethi Paşa bendelerinin
sürünmekde iken bu defa İngiltere elçisi
kadar taraf-ı Devlet-i Aliyyeleri'nden tasdîk ifâdesinden müstebân olduğu üzre Mister
bu husûsu İngiltere Devleti'nin mültezimi
olunmayarak beşinci dereceye kalınması Nike dahi tasdîk tarafına mâil olduğu bedîdâr
olduğundan devlet-i müşârun ileyhâ
yine mücerred Rusya Devleti'nin hatırı için olduğuna nazaran hükûmet-i mezkûrenin
cânibinden taraf-ı Saltanat-ı Seniyyeleri'ne
arz-ı tavassuta kendisi me’mûr kılınmış olmuş olduğu ve İngiltere Devleti'nin resmen tasdîki münâsip ve müstahsen görünmüş 161
idiğinden bahisle uzadılmayarak bir an evvel ve alenen arz-ı tavussutu cevaplarıyla mücâb olmakla muvâfık-ı irâde-i isâbet-ifâde-i
hükûmet-i mezbûrenin tasdîki İngiltere olacağı derkâr ve nezd-i me âlî-vefd-i şehin- cenâb-ı cihanbânîleri buyurulur ise zikr
Devleti'nin memnûniyetini mûcib olacağına şâhîlerinde beyandan müstağnî olduğu olunan takrîr-i resmîye cevâben tasdîki
dâir Akif Paşa kullarına mükerreren haberler vechile tasdîk maddesi ahd-i mu âhede mutazammın bir kıt a resmî takrîr müsveddesi
göndermiş ve mu’ahharan bir kıt a takrîr-i demek olmayup bundan böyle hükûmet-i kaleme alınarak manzûr-ı âlî-i mülûkâneleri
resmî dahi takdîm etmiş olmakdan nâşî dünkü mezkûre tarafından me’mûr vürûduyla buyuruldukdan sonra elçi-i mûmâ ileyhe irsâl
gün Serasker Paşa ve Fethi Paşa ve müşârun izhâr-ı taleb olunur. Ve yâhûd yine İngiltere olunacağı ve takrîr-i mezkûrun tercümesi dahi
Devleti cânibinden tavassut vukû bulur ise meşmûl-i nazar-ı şevket-eser-i şehr-i yârîleri

ileyh Akif Paşa kullarıyla bir yere gelinerek
bu husûsun bir gûne mahzûru olup olmadığı ol vakit iktizâ-yı vakt ü hâle göre tanzîmine buyurulmak üzere atabe-i ulyâ-yı şehin-
müzâkere ve mütâla a olundukda hükûmet-i bakılmak lâzım geleceğinden şimdiki şâhîlerine arz ve takdîm kılındığı muhât-ı
mezkûreyi ibtidâ devleteyn-i müşârun hâlde hükûmet-i mezkûreyi taraf-ı Devlet-i ilm-i âlem-ârâ-yı mülûkâneleri buyuruldukda
ileyhimâ ve ba dehû Avusturya ve Prusya Aliyyeleri'nden tasdîkin bir gûne mahzûru emr ü fermân şevketlü kerâmetlü mehâbetlü
devletleri ve sâir hükümdârân ve dükalar hep olmadığı ve hükûmet-i mezkûrenin dahi bu kudretlü velî-ni metim efendim Pâdişâhım
tasdîk edip fakat Rusya İmparatoru Felemenk vechile iltimâs eddirmesi taraf-ı Saltanat-ı Hazretleri'nindir.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Gülhane Hatt-ı Tanzimat Edict, also called ‫خط شريف كلخانة المعروف‬ ırz ve nâmûsuna tasallut vukû‘ bulmamak ve
herkes emvâl ve emlâkine kemâl-i serbestiyyetle
Hümayunu da Gülhane Hatt-ı Hümayunu. ‫بـ فرمان الكلخانة أو فرمان‬
denilen Tanzimat mâlik ve mutasarrıf olarak ona bir tarafdan
.‫التنظيمات‬ müdâhale olunmamak ve farazâ birinin
Fermanı.
töhmet ve kabâhati vukûunda onun veresesi
Sultan Abdülmecid. ol töhmet ve kabâhatden beriyyü’z-zimme
olacaklarından onun mâlını müsâdere ile
86
Bismillâhirrahmanirrahîm yani emvâl ve emlâkinden emniyet-i kâmilesi veresesi hukûk-ı irsiyyelerinden mahrûm
olduğu hâlde dahı hemân kendi işiyle ve kılınmamak ve tebaa-i saltanat-ı seniyyemizden
Tebâreke’llezî bi-yedihi’l-mülkü ve hüve alâ-külli tevsî’-i dâire-i taayyüşüyle uğraşıp kendisinde olan ehl-i İslâm ve milel-i sâ’ire bu müsâadât-ı
şey’in kadîr. gün be-gün devlet ve millet gayreti ve vatan şâhânemize bilâ-istisnâ mazhar olmak üzre
BOA, MFB, 48 mahabbeti artıp ona göre hüsn-i harekete cân ve ırz ve nâmûs ve mâl mâddelerinde
Benim Vezîrim, çalışacağı şübheden âzâdedir ve ta‘yîn-i vergi hükm-i Şer‘î iktizâsınca kâffe-i Memâlik-i
25 Ş. 1255 Cümleye ma‘lûm olduğu üzre Devlet-i mâddesi dahı çünki bir devlet muhâfaza-i Mahrûsemiz ahâlîsine taraf-ı şâhânemizden
[3 Kasım 1839] Aliyyemizin bidâyet-i zuhûrundan beri ahkâm-ı memâliki içün elbette asker ve leşkere ve sâyir emniyet-i kâmile verilmiş ve dîger husûslara
celîle-i Kur’âniyye ve kavânîn-i şer‘iyyeye mesârif-i mukteziyeye muhtâc olarak bu ise dahı ittifâk-ı ârâ ile karâr verilmesi lâzım
kemâliyle riâyet olunduğundan saltanat-ı akçe ile idâre olunacağına ve akçe dahı tebaanın gelmiş olmağla Meclis-i Ahkâmü’l-Adliyye
seniyyemizin kuvvet ve meknet ve bilcümle vergisiyle hâsıl olacağına binâen bunun dahı a‘zâsı daha lüzûmu mertebe teksîr olunarak
tebaasının refâh ve ma‘mûriyyeti rütbe-i bir hüsn-i sûretine bakılmak ehemm olup ve vükelâ ve ricâl-i Devlet-i Aliyyemiz dahı
gâyete vâsıl olmuşken yüz elli sene vardır ki eğerçi mukaddemlerde vâridât zann olunmuş bazı ta‘yîn olunacak eyyâmda orada ictimâ‘
162
olan yed-i vâhid beliyyesinden lillâhi’l-hamd ederek ve cümlesi efkâr ve mütâlaâtını hiç
gavâil-i müteâkıbe ve esbâb-ı mütenevviaya
Memâlik-i Mahrûsemiz ahâlîsi bundan evvelce çekinmeyip serbestçe söyleyerek işbu emniyet-i
mebnî ne Şer‘i Şerîfe ve ne kavânîn-i münîfeye
kurtulmuş ise de âlât-ı tahrîbiyyeden olup cân ve mâl ve ta‘yîn-i vergi husûslarına dâir
inkıyâd ve imtisâl olunmamak hasebiyle
hiç bir vakitde semere-i nâfiası görülemeyen kavânîn-i mukteziye bir tarafdan karârlaşdırılıp
evvelki kuvvet ve ma‘mûriyyet bilakis za‘f ve
iltizâmât usûl-i muzırrası el-yevm cârî olarak ve tanzîmât-ı askeriyye mâddesi dahı Bâb-ı
fakra mübeddel olmuş ve hâlbuki kavânîn-i
bu ise bir memleketin mesâlih-ı siyâsiyye ve Seraskerî Dâr-ı Şûrâsında söyleşilüp her bir
şer‘iyye tahtında idâre olunmayan memâlikin
umûr-ı mâliyyesini bir adamın yed-i ihtiyârına kânûn karârgîr oldukça ilâ-mâşâallâhu Teâlâ
pâyidâr olamayacağı vâzıhâtdan bulunmuş ve belki pençe-i cebr ve kahrına teslîm demek
olup cülûs-ı hümâyûnumuz rûz-ı fîrûzundan düstûru’l-amel tutulmak üzre bâlâsı hatt-ı
olarak ol dahı eğer zâten bir eyüce adam değil hümâyûnumuz ile tasdîk ve tevşîh olunmak
berü efkâr-ı hayriyyet-âsâr-ı mülûkânemiz dahı ise hemân kendü çıkarına bakıp cemî‘ harekât
mücerred i‘mâr-ı memâlik ve enhâ ve terfîh-i içün taraf-ı hümâyûnumuza arz olunsun ve
ve sekenâtı gadr ve zulümden ibâret olmasıyla işbu kavânîn-i şer‘iyye mücerred dîn ü devlet
ahâlî ve fukarâ kazıyye-i nâfiasına münhasır ba‘de-ezîn ahâlî-i memâlikden her ferdin emlâk
ve memâlik-i Devlet-i Aliyyemizin mevki‘-i ve mülk ü milleti ihyâ içün vaz‘ olunacak
ve kudretine göre bir vergi-i münâsib ta‘yîn
coğrâfîsine ve arâzî-i münbitesine ve halkın olduğundan cânib-i hümâyûnumuzdan hilâfına
olunarak kimseden ziyâde şey alınamaması ve
kâbiliyyet ve isti‘dâdlarına nazaran esbâb-ı hareket vukû‘ bulmayacağına ahd ü mîsâk
Devlet-i Aliyyemizin berren ve bahren mesârif-i
lâzımesine teşebbüs olunduğu hâlde beş-on olunup Hırka-i Şerîfe Odası’nda cemî‘ ulemâ
askeriyye ve sâiresi dahı kavânîn-i îcâbiyye
sene zarfında bi-tevfîkıhî Teâlâ suver-i matlûbe ile tahdîd ve tebyîn olunup ona göre icrâ ve vükelâ hâzır oldukları hâlde kasem billâh
hâsıl olacağı zâhir olmağla avn ü inâyet-i olunması lâzımedendir ve asker mâddesi dahı dahı olunarak ulemâ ve vükelâ dahı tahlîf
hazret-i Bârî’ye i‘timâd ve imdâd-ı rûhâniyyet-i ber-minvâl-i muharrer mevâdd-ı mühimmeden olunacağından ona göre ulemâ ve vüzerâdan
cenâb-ı Peygamberîye tevessül ve istinâd birle olarak eğerçi muhâfaza-i vatan içün asker velhâsıl her kim olur ise olsun kavânîn-i
bundan böyle Devlet-i Aliyye ve Memâlik-i vermek ahâlînin farîza-i zimmeti ise de şimdiye şer‘iyyeye muhâlif hareket edenlerin kabâhat-i
Mahrûsemizin hüsn-i idâresi zımnında bazı kadar cârî olduğu vechile bir memleketin aded-i sâbitelerine göre te’dîbât-ı lâyıkalarının hiç
kavânîn-i cedîde vaz‘ ve te’sîsi lâzım ve mühim nüfûs-i mevcûdesine bakılmayarak kiminden rütbeye ve hâtır ve gönüle bakılmayarak icrâsı
görünerek işbu kavânin-i mukteziyenin rütbe-i tahammülden ziyâde ve kiminden zımnında mahsûsan cezâ kânûnnâmesi dahı
mevâdd-ı esâsiyyesi dahı emniyet-i cân ve noksân asker istenilmek hem nizâmsızlığı tanzîm etdirilsin ve cümle me’mûrînin elhaletü-
mahfûziyet-i ırz ve nâmûs ve mâl ve ta‘yîn-i hâzihî mikdâr-ı vâfî maâşları olarak şâyed 163
ve hem zirâat ve ticâret mevâdd-ı nâfiasının
vergi ve asâkir-i mukteziyenin sûret-i celb ihlâlini mûcib olduğu misillü askerliğe henüz olmayanları var ise onlar dahı tanzîm
ve müddet-i istihdâmları kazıyyelerinden gelenlerin ilâ-nihâyeti’l-ömr istihdâmları dahı olunacağından şer‘an menfûr olup harâbiyyet-i
ibâret olup şöyle ki dünyâda cândan ve ırz ve fütûru ve kat‘-ı tenâsülü müstelzim olmakda mülkün sebeb-i a‘zamı olan rüşvet mâdde-i
nâmûsdan e’az bir şey olmadığından bir adam olmasıyla her memleketden lüzûmu takdîrinde kerîhesinin fîmâ-ba’d adem-i vukûu mâddesinin
onları tehlikede gördükçe hilkat-i zâtiyye ve taleb olunacak neferât-ı askeriyye içün bazı dahı bir kânûn-ı kavî ile te’kîdine bakılsın ve
cibilliyyet-i fıtriyyesinde hiyânete meyl olmasa usûl-i hasene ve dört ve yâhûd beş sene müddet keyfiyyât-ı meşrûha usûl-i atîkayı bütün-bütün
bile muhâfaza-i cân ve nâmûsu içün elbette bazı istihdâm zımnında dahı bir tarîk-ı münâvebe tağyîr ve tecdîd demek olacağından işbu irâde-i
sûretlere teşebbüs edeceği ve bu dahı devlet ve vaz‘ ve te’sîs olunması îcâb-ı hâldendir. Velhâsıl şâhânemiz Dersaâdet ve bilcümle Memâlik-i
memlekete muzırr olageldiği müsellem olduğu

bu kavânîn-i nizâmiyye hâsıl olmadıkça tahsîl-i Mahrûsemiz ahâlîsine i‘lân ve işâa olunacağı
misillü bilakis cân ve nâmûsundan emîn olduğu kuvvet ve ma‘mûriyyet ve âsâyiş ve istirâhat misillü düvel-i mütehâbbe dahı bu usûlün
hâlde dahı sıdk ve istikâmetden ayrılmayacağı mümkin olmayup cümlesinin esâsı dahı inşâallâhu Teâlâ ilelebed bakâsına şâhid olmak
ve işi ve gücü hemân devlet ve milletine hüsn-i mevâdd-ı meşrûhadan ibâret olduğundan fîmâ- üzre Dersaâdetimizde mukîm bilcümle süferâya
hizmetden ibâret olacağı bedîhî ve zâhirdir ve ba‘d ashâb-ı cünhanın da‘vâları kavânîn-i şer‘iyye dahı resmen bildirilsin. Hemân Rabbimiz Teâlâ
emniyet-i mâl kazıyyesinin fıkdânı hâlinde ise iktizâsınca alenen ber-vech-i tedkîk görülüp hazretleri cümlemizi muvaffak buyursun ve bu
herkes ne devlet ve ne milletine ısınamayıp ve hükm olunmadıkça hiç kimse hakkında hafî kavânîn-i müessesenin hilâfına hareket edenler
ne i’mâr-ı mülke bakamayıp dâimâ endîşe ve ve celî i‘dâm ve tesmîm muâmelesi icrâsı câiz Allâhu Teâlâ hazretlerinin la‘netine mazhar
ıztırâbdan hâlî olamadığı misillü aksi takdîrinde olmamak ve hiç kimse tarafından dîgerinin olsunlar ve ilelebed felâh bulmasınlar. Âmîn.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Osmanlı Devleti ile dört Sultan Abdulmecid's ‫خط يد للسلطان عبد المجيد‬
büyük devlet arasında handwriting note that the ‫حول سروره من المعاهدة‬
Mısır meselesi hakkında agreement between the
Ottoman State and the four
‫التی عقد بخصوص قضية‬
yapılan anlaşmanın
memnuniyet verici major states on the Egypt ‫المصر بين الدولة العثمانية‬
olduğuna dair Sultan issue was satisfactory .‫واربع دول كبيرة‬
Abdülmecid'in hattı.
87
164 İşbu mazbata-i marûza manzûr-ı me’ l dahi b is-i mesrûriyetleri olduğu ma lûm-ı
ma lûm-ı hüm yûnumuz olmuşdur. ş h nemiz buyurulmuş olup, v kı düvel-i
müş run ileyhim tara arından her ne usûle
ill hi l-hamd ve l-minne bir müddetden
BOA, İ.MTZ (05), teşebbüs olunması tar f ve bey n olunur ise
berü tutulan seb tın semeresi olarak düvel-i
7/181
müş run ileyhim ile Devlet-i Aliyyemiz kem liyle icr sına gayret ve dikkat olunmak
beyninde mesele-i Mısrıyye üzerine münakid l zime-i h lden olmağla heman abbimiz
olan mu hede-i ittif kiye keyfiyeti doğrusu Te l hazretleri nice nice Devlet-i Aliyyemiz
mûceb-i memnûniyet-i mülûk nemiz olmuş hakkında n fi olacak me’ser-i cel leye z t-ı
ve bu husus bi l-cümle huzz r-ı meclisin ş h nemizi muva ak buyursun. min.
Mısır meselesi üzerine Devlet-i Aliyye ile kılındığı ve düvel-i müşârun ileyhimin bu
düvel-i fahîme-i erbaa beyninde mün‘akid vechile hâlisâne ve dostâne ittifâkları doğrusu
olan muâhede-i ittifâkiye keyfiyeti muktezâ-yı kemâliyle takdîr olunacak mevâddan olarak
emr ü fermân-ı mekârim-nişân-ı cenâb-ı tâc- ber-muktezâ-yı muâhede-i ittifâkiye düvel-i
dârîleri üzre Umûr-ı Hâriciye Nâzırı Reşid Paşa müşârun ileyhim taraflarından her kangı
bendeleri Meclis-i Ahkâm-ı Adliye’de mevcûd usûle teşebbüs olunması tarîf ve beyân olunur
bulunan bendegân-ı sıdk-nişân-ı şâhânelerine ise icrâsına kemâliyle gayret olunmak lâzım
ifâde ve tebşîr eyledikde hamden li-vâhibi’l- geleceği cümle huzzâr taraflarından îrâd ve
atâyâ işbu madde-i hayriye Devlet-i Aliyyelerine ityân kılınmış idüği muhât-ı ilm-i cihân-şümûl-i
pek büyük nimet ve bi’l-cümle ahali ve tebaa
zıllu’llâhîleri buyuruldukda emr ü fermân
ve ra‘iyyete azîm inâyet olarak bu bâbda isâle-i 165
hazret-i veliyyü’l-emr ve’l-ihsân efendimizindir.
sirişk-i şâdi ve meserret ile îfâ-yı vâcibe-i
teşekkür ve mahmedete ibtidâr ve farîza-i Rauf / Mustafa Asım / Ahmed Fethi / Mustafa /
zimmet-i ubûdiyetimiz olduğu üzre füzûnî-i Mehmed Said / Mustafa Reşid / Rıza / Mehmed
eyyâm-ı ömr ü şevket-i şâhâneleri ed‘iyye-i Hasib / Saib / Abdülkadir /
mefrûza[ya] ilâveten inşaallâhü Teâlâ bunun
gibi Devlet-i Aliyyelerine nâfi‘ nice nice me’ser-i Abdülkadir / Mehmed Esad / Mehmed Said /
celîleye muvaffakiyet-i mülûkâneleri da‘vât-ı Ziver Ahmed / Mehmed Tahir / Mehmed Necib
hayriyyesi dahi sebt-i sahîfe-i icâbet kılınmış / Hüseyin / Arif / Mehmed Şevki / İbrahim

olmağla mücerred böyle bir umûr-ı hayriyyenin Edhem / Ahmed Atıf / Sadullah Enveri / İsmail
lillâhi’l-hamd ve’l-minne cilveger-i mücellâ-yı / İbrahim / İslam / Mehmed Nafi / Mustafa
husûl olmasından dolayı hâsıl olan kemâl-i /Raif / Mehmed Recai / Mehmed Nasır /
ibtihâc ve mesrûriyet-i bendegânelerimizin Mehmed Said / Mümtaz /
hâk-pây-i uyûn-ârâ-yı cenâb-ı tâc-dârîlerine arz
ve ifâdesiyle bu bâbda levâzım-ı şükr-güzârî İsmail Zühdü / Ali Şahab / Şevket / Âli /
ve mahmedetin icrâsına bi’l-iftihâr ictisâr Mehmed Selami / Hüseyin Muhsin / Hüsnü
HATT-I HÜMAYUNLAR
Osmanlı Devleti ile Handwriting of Sultan ‫رخصة السلطان عبد المجيد‬

Avusturya Devleti Abdulmecid regarding the ‫بتعيين وزير الخارجية محمد‬
arasında yapılacak ruhsatname (license) issued
that the Minister of Foreign
‫امين عالي باشا و ناظر‬
ticaret anlaşması
için müzakerelerde Affairs Mehmed Emin Ali, ‫ضرب خانه عامرة محمد‬
bulunmak üzere Hariciye Minister of Darbhane-i ‫طاهر بك وامين جمروك‬
Nazırı Mehmed Emin Amire (Royal Mint) Mehmed ‫اسطنبول محمد توفيق بك‬
Âli, Darbhane-i Amire Tahir and Custodian of ‫مرخصين لمعاهدة تجارية‬
Nazırı Mehmed Tahir Istanbul Customs Mehmed
ve İstanbul Gümrüğü Tevfik Bey were appointed ‫ستوقع بين الدولة العثمانية‬
Emini Mehmed Tevfik as representatives to .‫والدولة النمسوية‬
Bey'in murahhas olarak negotiate a trade agreement
166
görevlendirildiğine between the Ottoman State
dair Sultan Abdülmecid and the Austrian State.
tarafından verilen
ruhsatname.
88
Mûcebince taraf-ı ş h nemizden
ruhsat verilmişdir.
BOA, MFB, 1325
30 Za. 1262
[19 Kasım 1846]
167

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şehzade Mehmed Sultan Abdulmecid’s ‫خط يد للسلطان عبدالمجيد‬

Murad ve Şehzade handwriting that Şehzade ‫بان احتفال بدء قرائة القران‬
Abdülhamid’in Kuran-ı Mehmed Murad and
Şehzade Abdulmecid’s
‫وعرس الختان للشخ زاده‬
Kerim okumaya
başlama merasimi ve ceremony to start reading ‫محمد مراد والشخ زاده‬
sünnet düğünlerinin the Quran and circumcision ‫عبدالحميد سيجتمع في القصر‬
Haydarpaşa’daki sarayda feast will be held in the .‫الکائن بحيدار باشا‬
yapılacağına dair Sultan palace in Haydarpaşa.
Abdülmecid’in hattı ve
kesesi.
168
89
Benim vezir-i me l -sem rim,
Malûm-ı hamiyyet-melzûmun olduğu üzre

mücerred Cen b-ı Müyesserü’l-mur d tın
BOA, HAT, 1656/5 ihs n ve in yet-i İl hiyye-i b -nih yesi
7 L. 1263 ve esûl-i kremi fendimizin imd d-ı
[16 Kasım 1847] rûh niyyet-i seniyyesi s r-ı cel leleriyle
mahdûmlarımdan Mehmed Murad fendi
ve Abdülhamid fendi’nin bed’-i kır at-i
Kur’ n-ı Az mü’ş-ş n ile icr -yı emr-i mesnûn-ı
hit nlarının vakt ü mevsimi hulûl eylemiş
olduğundan bu husûs-ı hayriyyenin bu sene-i
müb rekede Haydarpaşa n m mevki de icr sı
nezdimizde tens b ve bi-mennih Te l işbu
şehr-i Şevv lü’l-mükerremin sekizinci günü
mevki -i mezkûrda k in sarayımıza nakl-i
hüm yûnumuzla dokuzuncu günü efendi-i
müş run ileyhim ya bed’-i kır at-i Kur’ n-ı
Azimü’ş-ş n etdirilmesi ve onuncu günü 169
dahi emr-i mesnûn-ı hit nları icr olunması
zımnında mahall-i mezkûrda on iki gün sûr
tert bi tasv b olunarak lev zım-ı sûr tehiyye
ve ihz r etdirilmiş olmağla il n-ı keyfiyyet
içün işbu hatt-ı hüm yûnumuz tast r ve
taraf-ı hamiyyet-sim tına tesy r kılındı.
Cen b-ı abbü’l- lem n devlet ve tebaamızın

tez yüd-i ref h ve sa detini mûcib olacak
esb ba muva akiyetime il veten bu misillü
nice keyfiyy t-ı hayriyye ile dahi be-tekr r
müşerref buyura. min bi-hürmeti seyyidi’l-
mürsel n. 7 sene 12 6
HATT-I HÜMAYUNLAR
Rumeli’de iltizamlara Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبدالمجيد عن‬

yeni zamlar yapılarak Abdulmecid on the not ‫منع الظلم على الناس بسبب‬
ahaliye zulmedilmemesi; to persecute the people
by making new increases
‫زيادة الرسوم في روم ايلي‬
bunun yerine tahsilatın
zamanında yapılması, to the farming contracts ‫بدال منه اجراء التحصيالت‬
hırsızlıktan korunması in Rumeli; instead, tax ‫في وقته ووقايتها من السارقين‬
ve masraflarda tasarruf collection must be done .‫و تجنب المصارف‬
edilmesine dair Sultan timely, theft must be
Abdülmecid’in hattı. prevented and cost must be
limited.
170
90
Benim vez r-i me l -sem rim, kılınarak bir ibret g sterilmemiş olduğundan
zam ’im-i mezkûrenin neticesi yine zulm
umeli’de altmış beş senesine mahsûben ü te add olacağı der-k rdır. Teks r-i emv l-i
mahall zam ’iminden başka Hazine’ce haz ne ise bununla h sıl olamayup v rid t-ı
BOA, İ.DH, 188/10552 dahi bi’l-müz yede bir takım zam ’im-i mukannenenin vakt ü zam nıyla tahs li
25 Ra. 1265 ced de ile t liblerine der-uhdesi ist z nını ve sirkatden vik ye ve mas rıf t-ı gayr-i
[15 Şubat 1849] h v marûz t tekr r tedk k olunmak üzre ehemmede tasarruf ile vücûda geleceği cihetle
i de kılındı. Her ne kadar şer ’it-i kaviyyeye bunun te’k diyle beraber sene-i mezkûre
merbût olduğu cihetle zulm ü te add yi iltiz m tı zam ’iminden zuhûr edecek zulm
mûcib olmayacağı me’mûl olunsa bile sin n-i ü te add nin nü her ne sûretle alınmak
s bıka der-uhdecilerinin te add leri mesmû mümkin ise bi’l-etr f mütalaa ve müz kere
olmuş ise de tahakkuk ederek me’hûz t-ı olunarak arz ve ist z n olunsun. 2 a sene
z ’ideleri bi’l-istird d kendüleri te’d b 12 6
171

HATT-I HÜMAYUNLAR
Serasker Rıza Paşa’nın The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبدالمجيد‬

yerine Kaptan-ı Derya Abdulmecid regarding the ‫بتعيين قابودان دريا‬
Mehmed Ali Paşa, onun appointment of the Chief
Admiral Mehmed Ali Pasha
‫محمد علي باشا بدال من‬
yerine de Ticaret Nazırı
Süleyman Paşa’nın tayin to the place of Serasker ‫سرعسكر رضا باشا و‬
edilmesine dair Sultan Rıza Pasha, and the ‫تعيين ناظر التجارة سليمان‬
Abdülmecid’in hattı. Minister of Trade Süleyman .‫باشا بدال منه‬
Pasha to his place.
172
91
Benim vez r-i me l -sem rim, hüsn-i id resi ve tens k t-ı müessese-i
bahriyyemizin vik yesiyle As kir-i Bahriyye-i
Serasker-i s bık ıza aşa’nın yerine Ş h nemizin dahi her h lde hüsn-i intiz m
Kapud n-ı Derya Mehmed Ali aşa’nın ve s yişleri matlûb u mültezemimiz
BOA, İ.DH, 190/10714 ehliyet ve liy kat-i müsellemesi cihetiyle olduğundan Tic ret N zırı Süleyman
as kir-i ş h nemiz haklarında olan hüsn-i aşa’nın ol b bda gayret etmesi me’mûlümüz
16 R. 1265
[11 Mart 1849] teveccüh tımızı rif ve tens k t-ı müessese-i olmasıyla hidmet-i aliyye-i mezkûreye dahi
askeriyemizin muh fazasıyla as kir-i müş run ileyh Süleyman aşa tay n kılınmış
ş h nemizin her h lde hüsn-i intiz m ve ve müş run ileyhim nın l zım gelen niş n-ı
s yişleri emrinde olan e r ve m limize l leri it ve ta l k olunarak B bı l mize
v kıf olduğundan Seraskerlik memûriyet-i g nderilmişlerdir. abbimiz Te l ve
cel lesi müş run ileyh Mehmed Ali tekaddes hazretleri cümleyi muva ak
aşa’nın uhde-i ist h line tevc h olunmuş buyura. min bi-hürmeti seyyidi’l-kevneyn.
ve kapudanlık-ı dery hidmet-i aliyyesinin 16 sene 12 6
173

HATT-I HÜMAYUNLAR
Bir erkek evladı dünyaya Sultan Abdulmecid’s ‫خط يد للسلطان عبد المجيد‬
geldiği ve isminin Sultan handwriting that his ‫بخصوص بوالدة ابنه و‬
Mehmed Burhaneddin son is born and named
after Sultan Mehmed
.‫تسميته ببرهان الدين‬
konulduğuna dair Sultan
Abdülmecid’in hattı. Burhaneddin.
174
92
Benim vez r-i me l -sem rim,
Hazret-i H liku’l- lem n işbu şehr-i ecebü’l-

ferdin gurresi olan encşenbe günü bir
BOA, İ.DH, 199/11333 erkek evl d ihs n buyurup Sultan Mehmed
1 B. 1265
Burhaneddin tesmiye kılınmış olmağla
[23 Mayıs 1849] li-ecli’l-il n işbu hatt-ı hüm yûnumuz tast r
olundu. Mer sim-i mu t denin icr sına
ibtid r olunsun. abbimiz Te l ve tekaddes
hazretleri sül lemizi d im buyura. min bi-
hürmeti seyyidi’l-kevneyn. 1 B sene 12 6
175

HATT-I HÜMAYUNLAR
Meclis-i Ahkâm-ı Adliye The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد المجيد‬
Reisi Rifat Paşa’nın Abdulmecid stating that ‫بعزل رئيس مجلس االحكام‬
azledilerek yerine Rifat Pasha, the Chief of
Meclis-i Ahkâm-ı Adliye
‫العدلية رفعت باشا وبتعيين‬
Reşid Paşa’nın tayin
edildiğine dair Sultan (the Assembly of the Court .‫رشيد باشا بدال منه‬
Abdülmecid’in hattı. of Justice), was dismissed
and Reşid Pasha was
appointed in his place.
176
93
Benim vez r-i me l -sem rim, liy kati cihetiyle bu husûsları müt laa ve
bey n eylemek üzre ifat aşa’nın azliyle
kser mes lih-i Devlet-i Aliyyemiz Meclis-i
Ahk m-ı Adliye’de tedk k ve müz kere meclis-i mezkûr riy setinin müş run ileyh
BOA, İ.DH, 249/15214 olunmakda olduğuna ve k e-i mes lih-i eşid aşa’ya tevc hi nezdimizde tens b
Saltanat-ı Seniyyemizin hüsn-i rü’yet ve olunmuş ve iktiz sı bi’l-icr müş run ileyh
6 R. 1268
[29 Ocak 1852]
tesviyesi pek mültezem bulunduğuna bin en B bı limize i z m kılınmış olmağla abbimiz
meclis-i mezkûrun te’k d-i usûl ve niz m tı
Te l ve tekaddes hazretleri cümleyi
iktiz -yı h l ve maslahatdan olarak sadr-ı
s bık eşid aşa’nın mes lih-i Devlet-i muva ak buyura. min bi-hürmeti seyyidi’l-
Aliyyemize olan vukûfu ve z ten ehliyet ve mürsel n. 6 sene 12 6
177

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sadrazam Rauf Paşa’nın The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد المجيد‬
yerine Meclis-i Ahkam-ı Abdulmecid about the ‫بتعيين رشيد باشا رئيسا‬
Adliye Riyaseti’nde appointment of Reşid
Pasha, who was in the
‫لمجلس االحكام العدلية بدال‬
bulunan Reşid Paşa’nın
tayin edilerek, onun Meclis-i Ahkam-ı Adliye ‫من الصدر االعظم رؤوف‬
yerine de eski Girit (the Assembly of the Court ‫باشا وبتعيين مصطفى باشا‬
Valisi Mustafa Paşa’nın of Justice), instead of .‫والي كريت السابق بدال منه‬
getirilmesine dair Sultan Sadrazam (Grand Vizier)
Abdülmecid’in hattı. Rauf Pasha and replacing
the former Crete Governor
Mustafa Pasha with him.
178
94
Benim vez r-i me l -sem rim yine uhde-i liyak tine tevc h kılınmış ve
eşid aşa, Meclis-i Ahk m-ı Adliye iy seti dahi ş y n-ı
i tin olarak meclis-i mezkûr azasından
Mesned-i Sad ret-i uzm bi’l-cümle mes lih-i irid alisi s bık Mustafa aşa bu işe ehl ve
BOA, İ.DH, Devlet-i Aliyyemizin merkez-i ictim ı olup
250/15309 erb b g ründüğünden riy set-i mezkûreye
senin şimdiye kadar dir yet ve istik metin dahi müş run ileyh Mustafa aşa tayin
15 Ca. 1268 iktiz sınca mes lih-i Devlet-i Aliyyemizde olunmuş olmağla abbimiz Te l ve tekaddes
[6 Nisan 1852] olan ikd m ve gayretin nezdimizde takd r hazretleri cümleyi muva ak buyura. min
olunmuş olduğundan selefin auf aşa’nın bi-hürmeti seyyidü’l-mürsel n. 1 Ca sene
yerine zikr olunan Sad ret-i uzm mesnedi 12 6
179

HATT-I HÜMAYUNLAR
Berat gecesi Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد المجيد‬

münasebetiyle bütün Abdulmecid on the ‫حول ايقاد القناديل في‬
cami ve mescitlerde ligthing of oil lamps in
all mosques and masjids
‫جميع المساجد بمناسبة ليلة‬
kandil yakılmasına dair
Sultan Abdülmecid’in on the occasion of Bar’at .‫البراءة‬
hattı. night.
180
95
Manzûrum olmuşdur.
K dı-ı mûm -ileyhin işbu i l mı ve sürhde

beyan olunduğu vechile leyle-i müb reke-i
BOA, İ.DH, mezkûrede bi’l-cümle cev mi u mes cid-i
301/19043 şer fe min relerinin k d-ı kan d l ile tezy ni
husûsunun iktiz sı icr olunsun. i 10 Ş. sene
9 Ş. 1270
[7 Mayıs 1854] 12 70 Mayıs 1 4
İstanbul kâdîsı bey dâ‘îlerinin i‘lamıdır. İşbu Şaban-ı şeref-leme‘âtın gurre-i

Fezleke-i meali işbu şehr-i Şaban-ı Şerif’in münevveresi tekmîl-i selâsîn hesâb-ı şerî‘at-
gurresi yevm-i Cuma’dan mu‘teber olarak nisâbı üzere Cuma gününden mu‘tebere
bu sûretle gelecek Cuma gecesi leyle-i berât-ı olduğundan on beşinci işbu gelecek Cuma
mağfiret-âyât olduğunu mübeyyin olmağla
gecesi leyle-i berât-ı mağfiret-âyât olmağla
manzûr-ı hümâyûn-ı şevket-makrûn-ı hazret-i
mülûkâneleri buyurulmak içün ma‘rûz-ı de’b-i dîrîn-i mehâsin-rehîn-i saltanat-ı seniyye
huzûr-ı lâmi‘u’n-nûr-ı cenâb-ı hilâfet-penâhîleri üzere leyle-i mübâreke-i merkûmede bi’l-cümle
kılındı. İnhâsı vechiyle leyle-i mübâreke-i cevâmi‘ u mesâcidin şeref-i şerîfe-i minârât-ı
merkûmede bi’l-cümle cevâmi‘ u mesâcid envâr-rehînleri îkâd-ı kanâdil-i encüm- 181
minâreleri îkâd-ı kanâdîl ile tezyîn olunması adîl ile tezyîn kılınmak bâbında fermân-ı
hususunda ve kâtıbe-i ahvâlde emr u ferman celîlü’ş-şân sudûru iktizâ eylediği İstanbul
hazret-i veliyyü’l-emr ve’l-ihsan efendimizindir.
Mahkemesi’nden atebe-i âsumân-mertebe-i
Fî 9 Ş. sene [12]70
ulyâya i‘lâm olundu. Bâki emr u fermân li-
Dergâh-ı âsumân-bünyân ve bârgâh-ı ma‘delet- hazreti men lehü’l-emr ve’l-ihsân. Fi’l-yevmi’t-
nişân hâk-i pâkine ma‘rûz-ı abd-i ihsân-şükrân tâsi‘ min Şabani’l-mu‘azzam li-sene seb‘în ve
oldur ki, mi’eteyn ve elf.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Memleketin imarına, Sultan Abdulmecid’s ‫خط يد للسلطان عبد المجيد‬

halkın refah ve handwriting on the ‫بتشكيل مجلس جديد الجل‬
saadetine hizmet eden creation of a new assembly
for the implementation of
‫تطبيق التنظيمات الخادمة‬
Tanzimat’ın uygulanması
için yeni bir meclis Tanzimat (reforms), which ‫لتسعيد وترفيه الناس‬
oluşturulmasına dair serves the development .‫واعمار البالد‬
Sultan Abdülmecid’in of the country, the welfare
hattı. and happiness of the
people.
182
96
Benim vez r-i me l -sem rim, kuvveti ve s yiş ve mamûriyet husûlü ve
k tıbe-i mes lihde ad let ve hakk niyet
Mem lik-i Devlet-i Aliyyemizin mamûriyeti
k idesinin iltiz mı ve umûr-ı m liyenin
ve k e-i tebe amızın ref h ve sa deti
BOA, İ.DH, kaz y sının nuhbe-i m limiz olduğu mazbûtiyeti ve k e-i sunûf-ı tebe amızın
306/19484
muht c-ı bey n değildir ve Tanz m t-ı ısl h-ı ahv li keyfiyy tı olacakdır. ünkü
Hayriye’nin te’s si dahi ancak bu niyyet-i bunlar başlıca şeyler olarak herbirisinin
14 Z. 1270
[7 Eylül 1854] h lisaya mübten dir. Cümlenin ma lûmu bi’l-etr f müz keresiyle merkez-i kar ra
olduğu üzre Tanz m t-ı Hayriye’nin mev dd-ı gelmesi mül haz t-ı dak ka ve tedk k t-ı
es siyesi her ne kadar kesb-i istikr r etmiş am kaya muht c olacağından bu misillü
ise de niz m t-ı müteferri a henüz bir husûs ta mahsûs olmak ve beş altı zev tdan
kararsızlık h linde bulunduğu cihetle ib ret olacak az sı vukûf ve ma lûm t ve
usûl-i id re-i mülkiyenin her şu besinde
sıdk u istik met ash bından bulunmak
bir nev noksan ve halel g rünmekde ve
üzere bir meclis-i ced d teşk l olunması iktiz
bu h l ise maksad-ı sah ha vusule m ni ve
edecekdir. İşte arzû-kerdemiz olan husûs t
h ’il olmakda olduğundan artık şu ahv l-i
müşevveşenin ısl hına kem liyle tekayyüd ve bunlar olarak bu misillü hey’et-i mecmu aya
ihtim m olunmak farz derecesine varmışdır. hayırlu şeyler içün c n u g nülden çalışmak
akat şurasının dahi bilinmesi l zımdır ki diy net ve hamiyyet ve muhabbet-i vataniyye
mecmû -ı mev dd-ı n fi anın kuvveden fi le iktizasından olmağla ve bad-ez- n vükel 183
gelememesine sebeb-i kav ancak kaziyye-i ve me’mûr nin menfaat-ı mahsûsalarıyla
irtik biye olduğundan bu h l-i mekrûh b k uğraşmayup ancak cümlenin tabi hissed r
oldukça her nasıl çalışılsa hiçbir niz mın olacağı men fi -i umûmiyeye sarf-ı mes
müstekarr olamayacağı umûr-ı mücerrebeden eylemeleri l zımeden bulunmağla ana
bulunduğundan bunun içün evvel-be-evvel ve
g re bu niz m t-ı mukteziyenin husûlüne
hiçbir gûne te’v l ve istisn kabûl etmeyecek
s dık ne dikkat ve gayret olunsun. Hak Te l
sûretde bir k nûn-ı ced d vaz ıyla şu fi l-i
hazretleri bu yolda gayûr ne ve müstak m ne

müte azzirin men-i küll si ç resine bakılmak
c b edecekdir. e sırasıyla kararlaştırılacak hareket edenleri iki cih nda k m-r n ve
mev dd-ı mühimme meh kim-i şer iyyede tar k-ı ma kûsa gidenleri dahi girift r-ı hüsr n
ahk m-ı mün fe-i şer at-ı garr nın tam mıyla buyursun m n bi-hürmeti seyyidi’l-mürsel n.
icr sı ve hükûmet ve z bıta-i memleketin 14 . sene 1270
HATT-I HÜMAYUNLAR
Allah’ın kendisine Naile The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد المجيد‬
Sultan’ın ismini verdiği Abdulmecid that Allah ‫بخصوص والدة ابنته‬
bir kız evladı ihsan bestowed him a girl named
Naile Sultan.
.‫وتسميتها نائلة سلطان‬
ettiğine dair Sultan
Abdülmecid’in hattı.
184
97
Benim vez r-i me l -sem rim,
eçen şehr-i Saferü’l-hayrın gurresi olan

Salı günü hazret-i H liku’l- lem n bir kız
BOA, İ. DH, 361/23849 evlad ihsan buyurup ismi Naile Sultan
tesmiye olunmuş ve bu misüllü vukuat-ı
20 Ra. 1273
müteyemmineden hissed r-ı meserret
[18 Kasım 1856]
olunacağı der-k r bulunmuş olmasıyla
işbu hatt-ı hüm yûnumuz tast r kılındı.
20 a sene 12 7
185

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan Abdülaziz’in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد العزيز‬

tahta çıkması Abdulaziz on state ‫عن ابقاء الصدر االعظم‬
münasebetiyle administration and not
changing the sadrazam
‫والوزراء والموظفين وادارة‬
sadrazam, bakan ve
memurları yerlerinde (grand vizier), ministers ‫الدولة بمناسبة جلوسه على‬
bıraktığına ve devlet and officers following his .‫العرش‬
idaresine dair hattı. throning.
186
98
ez r-i me’ l -sem rim Mehmed min aşa, dahi müc z tını g rmeleri mukakkakdır. ve mahalde muh faza-i niz m ve intiz m
Binaenaleyh umûr-ı mütenevvi a-i devlet-i ve istikm l-ı refahlarına dikkat edilmesi ve
Bu defa cen b-ı m likü’l-mülkün ir de-i aliyyemizde bilcümle d iy n ve bendeg n ve saltanat-ı seniyyemizin dost ve müttefiki olan
lem-yezeliyesiyle ecd d-ı iz mımız taht-ı me’mûr nin istikametle hidmet ve s dık ne
BOA, İ.DH, 474/31794 düvel-i ecnebiye ile c ri olan mün seb t-ı
saadet-bahtına cülûsumuz vuku bulup f -yı vez if-i me’mûriyet etmeleri cümle-i müv l t-k r nesinin nbe n te’k dine
senin mücerreb olan dirayet ve sadakatin ev mir-i mü’ekkede-i ş h nemizdendir.
23 Z. 1277 sarf-ı mechûd ve mu hed t-ı münakide
[2 Temmuz 1861] cihetiyle hatb-ı ces m-i sadaret uhde-i Mu azzam t-ı mes lih-i düveliyyesi hazret-i
reviyyetinde ibk ve sair vükel ve me’mur n ahk mına müstemirren riayet kılınması
muva iku’l-umûrun tevf ki ve erk n-ı
dahi yerlerinde takr r kılınmışdır. Devlet-i velhasıl idare-i devletin her cihet ve her
devletin ikd m ve ittifakı ile kar n-i hüsn-i
Aliyyemizin bi-mennih te l ikm l-i fer inde vez if-i nez if-i istikamet ve i et ü
net ce olageldiği müsellem tdandır. Devlet-i
sa det-i h l ve bil istisna bilcümle tebe a-i aliyyemizin umûr-ı mülkiye ve maliyesinin sadakat ü gayreti cümlenin kendüsüne es s-ı
saltanat-ı seniyyemizin istihs l-ı refah ve derece-i matlûbe-i intiz m ve mazbûtiyete hareket ve b is-i fel h ve sel met bilmesi
rahatları azam-ı m limiz olduğunu ve bu s li işte şu k ide-i müsellemeye kem l-ı ir de-i kat iyyemizdendir. Şurasını dahi
ümniye-i hayriyenin husûlü ve k e-i sekene-i tevessüle yani cümle tarafından h lis ne ve ilan ve ilave ederim ki tebe amın asayiş ve
mem lik-i mahrûsemizin te’m n-i can ve müstak m ne ihtim m ve gayrete menût refahı hakkında olan arzu-yı ş h nem istisna
ırz ve malları zımnında te’s s olunmuş olan olup tarafımızdan ol b bda her dürlü nez ret kabul etmeyeceğinden edy n ve akv m-ı
k e-i kav n n-i es siye-i adliye tarafımızdan ve himmet olunacağı ve bir müddetden muhtelifeden bulunanları dahi cümleten
tamamen te’k d ve te’y d kılındığını cümleye berü esb b-ı muhtelifeden n şi malca rız taraf-ı hüm yûnumdan adalet ve himmet
ilan ederim. Saltanat-ı seniyyemizin med r-ı olan müşkil tın bi-avnihi te l kar ben ve te’m n-i hüsn-i halleri emrinde dikkat-i
te’y d ve esas-ı şevketi olan şeriat-ı şerife -ki def i hakkında masrûf olacak himem-i 187
mütes viye g receklerdir. e cen b-ı hakkın
adalet-i mahzadır- anın ahk m-ı mün fesi mahsûsa-i ş h nemize her daire ve idare mülkümüze ihsan buyurmuş olduğu esb b-ı
cümlemize delil-i tarik-i sel met olduğu c nibinden hakkıyla ve tamamıyla ittib
az me-i servet ü s m nın tevessü -i tedr cisi
cihetle umûr-ı şer iyyeye ziyadesiyle dikkat olunarak ve zatımızca devletimizin iade ve
ki s ye-i makderet-v ye-i saltanatımızda
olunması matlûb-ı kat mizdir. e her devletin tezy d-i itibar-ı m l sinden ve tebe amızın
b is-i dev m ve tez yüd-i şevket ve asayişi cümlenin saadet-i halini mûcib olacak
refahından başka fikir ve emel olmadığı
kav n n-i mevzû aya herkes tarafından bilinerek emv l-ı devletin istihs l ve sarfında terakkiy t-ı sah hadır. Anların ve devlet-i
tamamıyla mut vaat olunmak ve kib r u sığ r tasarruf t-ı k mileyi ve beyhude telef ü aliyyemizin istiklali kaziye-i mühimmesinin

cümleten hak ve vazifesi dairesini tec vüz serefden vik yesini mûcib olacak ıslahatın indimizde e izz-i e r olduğunu dahi tekrar
etmemekle olacağından bu yolda hareket pey pey tarafımıza arz olunması ve devlet-i eylerim. Hazret-i eyy z-ı mutlak hab b-i
edenler tarafımızdan mazhar-ı mük fat aliyyemizin ahad-i esb b-ı şevketi olan ekremi hürmetine cümlemizi muva ak
olacakları misüllü hil fında bulunanların as kir-i berriye ve bahriyemizin dahi her h l buyura. m n. 2 . sene 1277
HATT-I HÜMAYUNLAR
Memleketin imar Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد‬

ve intizamı için Abdulaziz regarding the ‫العزيزعن اكمال‬
başlatılan askeri ve completion of military and
civilian reforms initiated
‫االصالحات الملكية‬
mülki ıslahatların
tamamlanması ve for the development and ‫والعسكرية العمار ونظام‬
Bağdat’a demiryolu inşa order of the country and the ‫البالد وانشاء السكة الحديدية‬
edilmesine dair Sultan construction of a railway to .‫الي بغداد‬
Abdülaziz’in hattı. Baghdad.
188
99
ez r-i me l -sem rim, zir atin teks r ve tevf ri ve demiryolların
inşa’ tına değin umûr-ı nakliyeyi tehv n ve
Del ’il-i fi liyyesiyle müsbet ve müberhen
tesh l içün şose yollar tanz mi gibi ameliy ta
olunduğu gibi hül sa-i m limiz ancak
BOA, A.AMD, 94/28, 1-4 ihtim m olunması ve yalnız bir cihet iltiz m
devletin terf -i şeref ve i tib rı ve bu yüzden
olunmayarak mem lik-i devlet-i aliyyemizin
umum tebe anın müstazıl ve s yemend
her tarafça i m r ve intiz mına bakılması
olmaları kaziyyesi olup bunun bi’l-fi l icr sı
kat iyyen matlûbumuzdur. gerçi bu def a
dahi bir yandan şevket ve kuvvetin istihz rı
diğer c nibden dahi her bir mevki ve umeli cihetine yapılmış olan tar kin gerek
mahallin k biliyet ve ist d dına g re esb b-ı es s ve gerek tad linde olan hat ve kusûra
servet ve tic retin terakkiy tı emrine menût mebn me’mûl olunduğu gibi istif de
ve v beste olup eğerçi cen b-ı Hüd ’nın edilememiş ise de maa-m f h muhassen tı
tevf k t-ı il hiyyesi s rı olarak kuvve-i münker olmayup ah l ve tebe amızın bu
askeriye ve bahriyemiz ve müteferri tının cihetden dahi müstef d olmaları maksadına
kesb-i kuvvet ve intiz m eylemekde olduğu bin en k e-i mas rıf tı tarafımızdan tesviye
an-be-an meşhûd olmakda ise de ısl h t-ı olunarak Anadolu kıt asının en mühim
mülkiyece olunan teşebbüs tın vech-i yani Bağdad cihetine bir demiryolu inş sı
mer m üzre h sıl olamaması bazı bazı nezdimize mukarrer bulunduğundan bunun
noks niyete mebn olduğundan bunun sûreti dahi hav ss-ı vükel mız ile müz kere
istikm l-i ves ’ili emrine ez-ser-nev i tin olunarak tarafımıza arz olunsun. Hemen 189
olunması ve şu muktez olan ısl h ta Cen b-ı Hak her h lde muva ak buyura
müte allik olan husûs tın icr sı yalnız m n. H sılı vakit fevt edilmeyere k men fi -i
merkez-i id reye münhasır kalmayarak ah l ce muktez olan k e-i husûs tın bir
bi’l-cümle vul t ve mutasarrıf n ve s ireye an akdem vücûda getirilmesi kat iyyen
tenb h t ve ves y -yı mü’essire icr sıyla emr matlûbumuzdur.

HATT-I HÜMAYUNLAR
Maarif Nazırı Cevdet Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد العزيز‬ Zabtiye Meclisi Azası Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد العزيز عن‬
Paşa’nın Şura-yı Devlet Abdulaziz regarding ‫بشأن تعيين وزير المعارف‬ Feyzi Bey’in emekliliğe Abdulaziz about retirement ‫احالة عضو المجلس الضبطية‬
Riyaseti muavinliğine the appointment of sevki hakkında Sultan of Feyzi Bey, member of the
Cevdet Pasha, Minister
‫جودت باشا نائبا لرئاسة‬ Zabtiye Meclisi (Council of
.‫فوزي بك إلى التقاعد‬
tayin edilmesine dair Abdülaziz’in hattı.
Sultan Abdülaziz’in hattı. of Education, to the .‫شوراى دولت‬ gendermas).
undersecretary of Şura-yı
Devlet (State Council).
190
100 101
Şûr -yı Devlet iy seti Bu kerre Meclis-i abtiye a‘z lığına
hizmetinde bulunan K mil tay n olunan eyzi Bey’in vücûdca
aşa’nın vücûdça rızasına olan rızasına mebn f -yı hizmete
mebn bir müddet daha ad mü’l-iktid r bulunduğundan
BOA, A.AMD, 94/28-5 BOA, A.AMD 94/28-6
me’mûriyetine dev m me’mûriyet-i s bıkasına mahsûs
edemeyeceğinden ve mes lihin olan d rt bin kuruş ma şdan iki
kesret ve ehemmiyeti cihetiyle bin beş yüz kuruşunun tahs siyle
vek let sûretinde id re k bil icr -yı tek üdü.
olamayarak bir mu vine
ihtiyaç lüzûmu taayyün itmiş
ve Ma rif N zırı Cevdet aşa bu
hizmete ehil ve erb b g rünmüş
olmağla me’mûriyet-i
mezkûreye nasb ve tay ni.
191

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan Abdülaziz’e The book of script copies ‫دفترالنسخ من خطوط‬

ait hat suretleri of Sultan Abdulaziz. .‫السلطان عبد العزيز‬
defteri.*
102
192 Bismill hirrahm nirrah m kav n n-i mevzû aya herkes tarafından
tamamıyla mut vaat olunmak ve kib r u sığ r
ez r-i me’ l -sem rim Mehmed min aşa, cümleten hak ve vazifesi dairesini tec vüz
Bu defa cen b-ı m likü’l-mülkün ir de-i etmemekle olacağından bu yolda hareket
BOA, Y.EE. d.,
1092, s. 2-4 lem-yezeliyesiyle ecd d-ı iz mımız taht-ı edenler tarafımızdan mazhar-ı mük fat
saadet-bahtına cülûsumuz vuku bulup olacakları misüllü hil fında bulunanların
23 Z. 1277 senin mücerreb olan dirayet ve sadakatin dahi müc z tını g rmeleri mukakkakdır.
[2 Temmuz 1861] Binaenaleyh umûr-ı mütenevvi a-i devlet-i
cihetiyle hatb-ı ces m-i sadaret uhde-i
* Sultan II. reviyyetinde ibk ve sair vükel ve me’mur n aliyyemizde bilcümle d iy n ve bendeg n ve
Abdülhamid dahi yerlerinde takr r kılınmışdır. Devlet-i me’mûr nin istikametle hidmet ve s dık ne
döneminde f -yı vez if-i me’mûriyet etmeleri cümle-i
hazırlanmıştır. Aliyyemizin bi-mennih te l ikm l-i
sa det-i h l ve bil istisna bilcümle tebe a-i ev mir-i mü’ekkede-i ş h nemizdendir.
Prepared during saltanat-ı seniyyemizin istihs l-ı refah ve Mu azzam t-ı mes lih-i düveliye hazret-i
the reign of Sultan rahatları azam-ı m limiz olduğunu ve bu muva iku’l-umûrun tevf ki ve erk n-ı
Abdulhamid II devletin ikd m ve ittifakı ile kar n-i hüsn-i
ümniye-i hayriyenin husûlü ve k e-i sekene-i
mem lik-i mahrûsemizin te’m n-i can ve net ce olageldiği müsellem tdandır. Devlet-i
‫تم إعداده في عهد‬
ırz ve malları zımnında te’s s olunmuş olan aliyyemizin umûr-ı mülkiye ve maliyesinin
‫السلطان عبد الحميد‬
k e-i kav n n-i es siye-i adliye tarafımızdan derece-i matlûbe-i intiz m ve mazbûtiyete
‫الثاني‬
tamamen te’k d ve te’y d kılındığını cümleye s li işte şu k ide-i müsellemeye kem l-ı
ilan ederim. Saltanat-ı seniyyemizin med r-ı tevessüle yani cümle tarafından h lis ne ve
te’y d ve esas-ı şevketi olan şeriat-ı şerife -ki müstak m ne ihtim m ve gayrete menût
adalet-i mahzadır- anın ahk m-ı mün fesi olup tarafımızdan ol b bda her dürlü nez ret 193
cümlemize delil-i tarik-i sel met olduğu ve himmet olunacağı ve bir müddetden
cihetle umûr-ı şer iyyeye ziyadesiyle dikkat berü esb b-ı muhtelifeden n şi malca rız
olunması matlûb-ı kat mizdir. e her devletin olan müşkil tın bi-avnihi te l kar ben
b is-i dev m ve tez yüd-i şevket ve asayişi def i hakkında masrûf olacak himem-i

HATT-I HÜMAYUNLAR
mahsûsa-i ş h nemize her daire ve idare hareket ve b is-i fel h ve sel met bilmesi
c nibinden hakkıyla ve tamamıyla ittib ir de-i kat iyyemizdendir. Şurasını dahi
olunarak ve zatımızca devletimizin iade ve ilan ve ilave ederim ki tebe amın asayiş ve
tezy d-i itibar-ı m l sinden ve tebe amızın refahı hakkında olan arzu-yı ş h nem istisna
refahından başka fikir ve emel olmadığı
kabul etmeyeceğinden edy n ve akv m-ı
bilinerek emv l-ı devletin istihs l ve sarfında
muhtelifeden bulunanları dahi cümleten
tasarruf t-ı k mileyi ve beyhude telef ü
serefden vik yesini mûcib olacak ıslahatın taraf-ı hüm yûnumdan adalet ve himmet
pey pey tarafımıza arz olunması ve devlet-i ve te’m n-i hüsn-i halleri emrinde dikkat-i
aliyyemizin ahad-i esb b-ı şevketi olan mütes viye g receklerdir. e cen b-ı hakkın
as kir-i berriye ve bahriyemizin dahi her h l mülkümüze ihsan buyurmuş olduğu esb b-ı
ve mahalde muh faza-i niz m ve intiz m az me-i servet ü s m nın tevessü -i tedr cisi
ve istikm l-ı refahlarına dikkat edilmesi ve ki s ye-i makderet-v ye-i saltanatımızda
saltanat-ı seniyyemizin dost müttefiki olan cümlenin saadet-i halini mûcib olacak
düvel-i ecnebiye ile c ri olan mün seb t-ı
terakkiy t-ı sah hadır. Anların ve devlet-i
194 müv l t-k r nesinin nbe n te’k dine
aliyyemizin istiklali kaziye-i mühimmesinin
sarf-ı mechûd ve mu hed t-ı münakide
ahk mına müstemirren riayet kılınması indimizde e izz-i e r olduğunu dahi tekrar
velhasıl idare-i devletin her cihet ve her eylerim. Hazret-i eyy z-ı mutlak hab b-i
fer inde vez if-i nez if-i istikamet ve i et ü ekremi hürmetine cümlemizi muva ak
sadakat ü gayreti cümlenin kendüsüne es s-ı buyura. m n. 2 . sene 1277
195

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sadaret’e Keçecizade Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد العزيز‬ Yusuf İzzeddin ismini Sultan Abdulaziz’s ‫خط يد للسلطان عبد العزيز‬
Fuad Paşa’yı tayin Abdulaziz that he brought ‫حول تعيين كچه جي زاده‬ verdiği bir oğlu dünyaya handwriting that his son ‫بشأن والدة ابنه يدعى يوسف‬
ettiğine dair Sultan Keçecizade Fuad Pasha to geldiğine dair Sultan named Yusuf Izzeddin was
Sadaret (grand viziership).
.‫فؤاد باشا صدرأعظم‬ born.
.‫عزالدين‬
Abdülaziz’in hattı. Abdülaziz’in hattı.
196
103 104
ez r-i me l -sem rim uad aşa, ez r-i me l -sem rim,
Mukaddemce me’mûriyetiniz Hazret-i abbü’l- lem nin ihs n-ı

ilan olunmuş ve k e-i mes lih-i il h si olarak yetmiş d rt senesi
BOA, İ.DH, Devlet-i Aliyyemizin merkez-i BOA, İ.DH, 474/31801 şehr-i Saferu’l-hayrı’nın yirmi
482/32470 matlûbunda cereyanı mültezemim birinci Cumartesi gecesi bir
3 M. 1278
ve bunun net ce-i sah haya vusûlü mahdûmum düny ya gelüp ismi
18 C. 1278 [11 Temmuz 1861]
dahi derk r olan fet net ve Yusuf İzzeddin tesmiye kılınmış
[21 Aralık 1861]
reviyyetinden me’mûl ve muntazar olduğundan müş rün-ileyhin usulü
bulunmuş olduğundan cümle vechile i l n-ı vil detine ibtid r
ile bi’l-ittif k umûr-ı me’mûrene olunsun. Cen b-ı Hak cümleyi
sarf-ı ihtim m ve dikkat eyleyesin te’y d t-ı rabb niyesine mahzar
abbimiz Te l Hazretleri buyura m n bi-hürmeti seyyidi’l-
tevf k t-ı il hiyesine mahzar mürsel n. Muharrem sene 127
buyura min.
197

HATT-I HÜMAYUNLAR
Yurt içinde bazı Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد العزيز‬

bölgelere yaptığı Abdulaziz stating that he ‫حول ارتياحيه من رحلته إلى‬
seyahatten memnun was satisfied with his trip
kaldığına dair Sultan to some regions in the
.‫بعض المناطق في البالد‬
Abdülaziz’in hattı. country.
198
105
ez r-i me l sem rim, te l ikm l-i hüsn-i hallerinde g recekleri
misillü onların muhabbet ve memnuniyet-i
Bu kere Mem lik-i Mahrûsemizin bazı kalbiyelerinin kem lini g rmek dahi mes -i
mahallerine vukû bulan sey hat ve masrûfemize mük f t addolunmaktadır.
BOA, HAT, 1648/42 makkarımıza avdetimizde her sınıf ah l Maa-m f h vükel ve me’mûr n-i Devlet-i
tara arından tarafımıza ibr z olunan Aliyyemizin dahi vaz fe-i sad kat ve
15 Ra. 1279
[4 Mayıs 1863] del il-i cedide-i sad kat ve taalluk-ı kalb istik metleri olduğu vechile makdûrların bu
benim kendilerine olan hüsn-i nazar yola sarf eylemelerini yani bi’l-cümle sekene-i
ve teveccühümün derecesine muk bil mem likimizin hoşnûd ve istir hatleri
geldiğinden ziy de memnun oldum. Tekrara hakkında olan arzumuzun hayyiz-i fi le
h cet olmadığı üzere nuhbe-i m l ve e rım gelmesine ikd m ve ihtim m etmelerini
cümle tebe amızın her h lde terakk -i sa det ez-ser-nev emr ve tavsiye eylerim. Devlet-i
ve ref hı olduğundan ol b bda masrûf olan Aliyyemizin dostu olan devletler tebe ası
ikd m t-ı mahsûsamızın peyderpey semer t-ı tara arından dahi bu sırada meşhûdumuz
hasenesi iktit f olunacağı derk rdır. H sılı olan ri yetk rlık başkaca memnuniyetimizi
k e-i tebe a-i Devlet-i Aliyyemiz tarafımıza mûcib olduğundan bunun dahi i l nı
olan müs dakatlarının mük f tını bi-mennih matlûbumdur. 1 a 127
199

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan V. Murad’a ait hat The book of script copies of ‫دفتر النسخ من خطوط‬
suretleri defteri.* Sultan Murad V.* .*‫السلطان مراد الخامس‬
106
Bi-mennihî Te âlâ cihetle bu dahi başkaca bir teşekküre muhtâc
olarak bu bâbda acz ü iftikârdan başka bir
Şevketlü, kudretlü, mehâbetlü Sultân Murâd sermâyem olmayup ibâd-ı kibriyâ ki hüsn-i
Hân-ı Hâmis Efendimiz Hazretleri’nin taht-ı hidmet ve kalplerini bu kuluna muhabbet-i
BOA, Y.EE. d., âlî-baht-ı Osmânî’ye cülûs-ı meymenet-
200 1093, s. 2-3 tâmmeye muvaffâkiyet ve a dâ-yı Kelâm-ı
me’nûs-ı hümâyûnlarının yevm-i mes ûdu Mecîd’in kalplerine ilkâ-yı ru b u haşyet
9 Ca. 1293 olan bin iki yüz doksan üç sene-i Hicriyesi buyurarak ihsân buyurduğun bu hizmet
[2 Haziran 1876] Cumâde’l-ûlâ’sının yedinci ve doksan iki sene-i dâreynde mûcib-i sa âdetim olmasını ve
Rûmiyesi Mayısı’nın on sekizinci gününden hazîne-i gaybiyye-i ilâhiyyende olan envâ -ı
* Sultan II. i tibâren şeref-tastîr buyurulan hutût-ı fevz ü nusret ile bu abdine ikrâm buyurmanı
Abdülhamid hümâyûn-ı mevhibet-makrûn-ı şâhânelerinin du â ve istirhâm ma razında işbu arzuhâlim
döneminde sûver-i münîfesidir.
hazırlanmıştır. terkîm ve atebe-i aliyye-i beyt-i mükerremene
Kabe-i Mu azzama’ya arz ve takdîm olunan takdîm kılındı.
Prepared during
tazarru nâme-i hümâyûn sûret-i münîfesidir. Ravza-i Mutahhara’ya Takdîm Olunan
the reign of Sultan
Abdulhamid II
Bismike yâ-erhamerrâhimîn nuhbetü’l-âmâl-i Tazarru nâme-i Sûret-i Münîfesidir.
kerrûbiyân ve kıbletü’l-ikbâl-i ins ü cân olan Essalâtü ve’s-selâmü aleyke yâ Resûlallâh
‫تم إعداده في عهد‬ Beyt-i Mu azzama’nın hidmet-i celîlesine ve
‫السلطان عبد الحميد‬ Resûl-i Ekrem’in hilâfet-i aliyyesine nâiliyyet-i Ve mâ-erselnâke illâ rahmeten li’l-âlemîn
‫الثاني‬ âcizânemin teşekkürünü lisânımla etsem hitâb-ı celîline mazhar olan zât-ı risâlet-
bu lisan dahi zât-ı ulûhiyyetin ihsânı olduğu penâhîlerinin bu âciz bendesi hakkında olan
201
envâ -ı eltâf-ı celîlesinden olarak bu def a âlemînin rızâ-yı âlîsini celb ve ümmet-i
hilâfet-i aliyye-i nübüvvet-penâhîlerine lâyık Muhammediyelerinin kulûbuna muhabbet ve
ve sezâ görmüş olduklarının teşekkürünü a dâ-yı dîn-i mübînleri kalplerine ilkâ-yı ru b u
îfâdan tâkat-i kalem âciz olduğu gibi şâm ü haşyet buyurulmasını ve bu hizmet dâreynde

seher secde-i teşekküre vaz -ı cebhe-i ibtihâl mûcib-i sa âdetim olması şefâ atini ve envâ -ı
olunarak envâ -ı tasliye ile lisânen dahi arz-ı tevfîkât-ı seniyyeye nâ’iliyyetimi atebe-i
şükrâniyet etmekde olduğum rûhâniyet-i risâlet-penâhîlerinden niyâz ve istirhâm
peygamberîlerine ma lûmdur. Hulefâ-i ma razında işbu arzuhâl-i darâ at-me’âlim
Râşidîn’e olan i âne-i Resûl-i Ekremîleri Ravza-i Mutahhara ve hücre-i mu attara-i
gibi i âne buyurularak cenâb-ı Rabbü’l- cenâb-ı şefâ at-penâhîlerine takdîm kılındı.
HATT-I HÜMAYUNLAR
Sadaret’e Kamil Paşa’nın The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬
getirdiğine ve diğer Abdulhamid II that brought ‫الثاني بشان تعيين كامل باشا‬
bakanlıklara atama Kamil Pasha to Sadaret
(Grand Vizership) and made
‫صدر اعظم وتعيين بعض‬
yaptığına dair Sultan II.
Abdülhamid’in hattı. appointments to other .‫الوزراء‬
ministries.
202
107
ez r-i me‘ l -sem rim Kamil aşa, Sef ri Said aşa ve Adliye Nez reti’ne Server
aşa ve Ma‘ rif-i mûmiye Nez reti’ne
Said aşa’nın inhir f-ı mizacından dolayı Münif aşa ve Maliye Nez reti’ne Haz ne-i
infis li lüzûmuna mebn mesned-i sad ret H ssamız N zırı Agob aşa ve Tic ret ve
BOA, Y.EE, 75/38 uhdenize tevc h kılınmış olup Seraskerin ir ‘at Nez reti’ne Aydın lisi Hakkı aşa ve
15 Z. 1302
ve D hiliye ve H riciye ve Adliye ve Ma rif N fi‘a Nez reti’ne M liye N zırı esbak ühdü
[15 Eylül 1885] ve Maliye ve Ticaret ve Nafia ve vkaf fendi ve vk f-ı Hüm yûnumuz Nez reti’ne
n zırlarıyla Şûr -yı Devlet reisinin dahi ihni fendi nasb u ta‘y n kılınmışdır. hass-ı
hasbe’l- c b tebdilleri l zım gelmiş olmağla a‘m l ve e rımız devletimizin husûl-i
mesnet-i Meşihata ry n -z de Ahmed sad sa‘ det ve sel meti ve i‘til -yı ş n ve kudreti
fendi ve mak m-ı Serasker ’ye Toph ne-i kaziyyesi olduğundan tevf k t-ı il hiyyeye
miremiz Müş ri Ali S ib aşa ve Şûr -yı istin den cümle hey’et-i vükel mız tarafından
Devlet iy seti’ne Arifi aşa ve D hiliye bu yolda sarf-ı mes ‘ ve gayret olunması
Nez reti’ne Maliye N zırı s bık Münir aşa matlûb ve mültezimimizdir. Hemen Cen b-ı
ta‘y n olunmuş ve Bahriye N zırı Hasan aşa Hak tevf k t-ı sübh niyesine mazhar buyura.
ibk olunarak H riciye Nez reti’ne Berlin m n. 1 ilhicce sene 1 02
203

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sultan Vahdeddin’in Sultan Vahdeddin’s ‫خط يد للسلطان وحيد الدين‬

şehzadeliği döneminde handwriting to Sultan II ‫الى السلطان عبد الحميد‬
maaşının ödenmesi Abdulhamid, demanding
his salary to be paid during
‫الثاني بشأن طلب تأدية‬
talebiyle Sultan II.
Abdülhamid’e yazdığı his princedom. .‫راتبه وهو ولي العهد‬
hattı.
204
108
Atebe-i felek-mertebe-i cen b-ı hil fet- olamadığımdan suretleri frührt edecek isem
pen h lerine marûz-ı ç ker-i kem neleridir ki, de yüz kuruş, kırk üç kuruş kadar edeceği
ve şayed vil y t-ı ş h nelerinden birine
Cen b-ı abb-i Menn n kutb-ı d ire-i yani Bursa veya Aydın vil yet-i cel lelerine
BOA, Y.EE, 85/59-2 cih n vel -ni met-i b -minnetimiz p diş h-ı hav len mesi ihs n buyrulur ise yetmiş
mek rim-niş n ve şehin-ş h-ı am mü’l-lütf kuruş kadar i tib r olarak satılmış olacağı
9 Haziran 1306
[21 Haziran 1890] ve’l-ihs n efendimiz hazretlerine mr ü ikb l-i anlaşıldığından lütfen ve merhameten
fir v n bahş ve ihs n buyursun m n. İhs n-ı s lifü’l-arz hav len menin i t sı husûsuna
b -p y n-ı münim nelerinden üç yüz d rt ve d ir ir de-i mer him- de-i hazret-i vel -
beş senelerine mahsûben güzeşte ma ş t-ı ni met leri erz n ve ş y n buyurulması
ciz nemin c b-ı tesviye ve i t sı hakkında b bında h k-i p -yı ş h nelerine yüzüm
f 11 K nûn-ı S n sene 1 0 tarihli şeref- ve g züm sürüp ric ve istirh m ederim.
sünûh ve sudûr buyurulan ferm n-ı cel lü’l- Ol b bda ve k tıbe-i ahv lde emr ü ferm n
unv n-ı hazret-i p diş h leri muktez -yı şevketlü meh betlü kem l-i merhametlü
l si üzere Haz ne-i Cel le-i M liye c nib-i vel -ni metimiz şehin-ş h-ı cih n efendimiz
l sinden çend def a mut lebe kılınmış ise hazretlerinindir. Haziran sene 1 06
v zıh olan muz yaka-i h liyeden n ş mezkûr
ma ş tın bedellerini almaklığa muva ak Bende ahidüddin kulları
205

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şehzadeliği döneminde Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان وحيد الدين‬

Sultan Vahdeddin’in Vahdeddin regarding ‫وهوكان ولي العهد عن طلبه‬
annesinden miras the request for help from
Sultan Abdulhamid II in
‫المساعدة من السلطان عبد‬
kalan murassa nişan
karşılığında Sultan II. exchange for Murassa ‫الحميد الثاني بمقابل الوسام‬
Abdülhamid’den yardım Nişan (jewelled medal) .‫المرصع المورث من امه‬
talebine dair hattı. inherited from his mother.
206
109
Cen b-ı abbü İzzet Te l ş nuhû Hab b-i liralık z -kıymet bir şeyin çarşıda sülüs bah ile
kremi hürmetine mü’essis-i büny n-ı devlet elden çıkarılmak ş n-ı şevket ve devlete ş y n
ve b is-i nizam-bahş -yı erk n-ı saltanat olan olmadığına bin en niş n-ı mezkûr atebe-i
şevkeltü meh betlü vel -ni met b -minnetimiz uly -yı cen b-ı mülûk nelerinize bi’t-takd m
BOA, Y.EE, 85/59-3
p diş h-ı lem efendimiz hazretlerini muhadder t haklarında z net-bahş-ı iftih r
11 Za. 1296 y dig r-ı cih n olacak s r-ı cel le ve kav n n-i olacak y dig r-ı cel le-i şehr-i y r lerimizden
[27 Ekim 1879] cem lenin icr sına muva kiyetle Millet-i madûd olmak ve bendenizi dahi lütfen
İsl ma ref hiyet-bahş buyursun. eder-i münasip miktar ihs n-ı ş h neleriyle mesrûr
e izzimiz cennet-mek n hazretlerinin av tıf-ı ve minnetd r buyrulmak b bında min-gayr-ı
haddin h k-i p -yı uly -yı cen b-ı hil fet-
s r-ı mahsûsalarından merhûme validemin
pen h lerinize arz ve istirh ma ces ret
tezyin-kerden-i iftih rları olarak vefatından
olunmuş olmağla ol b bda ve her h lde emr
sonra mevrûsen bendenize kalmış olan bir
ü ferm n şevketlü meh betlü vel -ni metimiz
kıt a murassa niş n-ı z -ş nın şu esn da
p diş h-ı cih n efendimiz hazretlerinindir.
vukû t-ı asr ye ve müz yak t-ı h liyeden
11 ilkade 12 6
dolayı fürûht edilmesinden başka bir ç re
ve iktid rım kalmadığına ve b yle sekiz yüz Bende ahidüddin
207

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şehzadeliği döneminde The thanking letter of ‫رسالة الشكرمن السلطان‬

Sultan Vahdeddin’in Sultan Vahdeddin, when ‫وحيد الدين وهوكان ولي‬
gönderdiği yardımdan he was a şehzade (prince), ‫العهد الی عبد الحميد الثاني‬
dolayı Sultan II. to Sultan Abdulhamid II for
Abdülhamid’e teşekkür the help he sent.
.‫بسبب المساعدة التي أرسلها‬
içeren hattı.
208
110
Atebe-i felek-mertebe-i cen b-ı hil fet- kalup hemen kem l-i inbis t ve mahmidet
pen h lerine marûz-ı ç ker-i kem neleridir, ile h k-i p -yı uly -yı cen b-ı hil fet-
pen h lerine yüzüm ve g züm sürüp dilim
Cen b-ı abbü Menn n kutb-ı d ire-i cih n d ndüğü mertebe ed iye-i v cibü’t-te’diye-i
BOA, Y.EE, 85/59-4 vel -ni met b -minnetimiz p diş h-ı mek rim- hazret-i şehr-i y r leri be-tekr r n tıka-p r -
niş n efendimiz hazretlerine b -nih ye mr ü yı tizk r eyleyerek min-gayr-ı haddin ar za-i
3 Temmuz 1306
[15 Temmuz 1890] ikb l-i fir v n bahş ve ihs n buyursun min. teşekkür-fariza-i kemter nemi takd m ile
Bi-hürmeti’n-nebiyyi’l-em n. Muktez -yı beraber tenv r-i uyûn-ı mef rık-ı bendeg n
ferm n-ı mer him-unv n-ı hazret-i veliyyü’n- olan pertev-i teveccüh t-ı uly larının fırk-ı
ni am leri üzere lütfen ve in yeten Müdür kemter nemde pertev-nis r buyrulması niy z
Ahmed Bey bendelerine tesl men ihsan-ı b - ve istirh m-ı ciz nem b bında ve her halde
imtin n-ı münim neleri res de-i dest-i iftih r-ı emr ü ferm n şevketlü meh betlü kem l-i
bendeg nem olduğu anda zuhûra gelen merhametlü vel -ni met-i b -minnetimiz ve
telattuf t-ı cel le ve iltif t-ı cem le-i cen b-ı vel -ni met-i lem p diş hımız efendimiz
p diş h leri dil ü c nımı mesrûr ve h ne-i hazretlerinindir. Temmuz sene 1 06
derûnumu ibtih c-ı l -yuhs ile pür-sürûr
eylediğinin f -yı zerre-i teşekkür tından ciz Bende ahidüddin Kulları
209

HATT-I HÜMAYUNLAR
Şehzadeliği döneminde The congratulatory letter of ‫رسالة تهنئة عيد األضحى‬

Sultan Vahdeddin’in Sultan Vahdeddin, when ‫من السلطان وحيد الدين‬
Sultan II. Abdülhamid’in he was a şehzade (prince),
to Sultan Abdulhamid II.
‫وهوكان ولي العهد الی‬
Kurban Bayramını tebrik
eden hattı. .‫السلطان عبد الحميد الثانيا‬
210
111
Cen b-ı abbü Ahadiyyet Te l Ş nühû, vef resiyle z t-ı ker mü’s-sıf t-ı hazret-i vel -
ni met lerine mr ü ikb l-i b -p y n kerem
Teşr fiyle müşerref buyrulduğumuz eyy m-ı
ve ihs n buyurmak daav t-ı mahsûsasını
meserret-ittis m-ı müb rekelerde seyel n
BOA, Y.EE, 85/59-5 vird-i zeb nım olan ed iyye-i hayriye-i
eden dim ’-i edhıyeler hürmetine vel -ni met
b -minnetimiz ve vel -ni met-i lemiy n mün im nelerine il veten be-tekrar n tıka-
10 Z. 1307 pir -yı tizk r ve bi’l-hassa atebe-i uly -yı
[28 Temmuz 1890] efendimiz hazretlerinin müb rek ve mes’ûd
vücûd-ı mer him- lûd-ı hüm yûnlarını mülûk nelerine rûy-m l-i arz-ı ubudiyetle
b -kem l-i şevket ve fiyet bu mülk ü takd m-i ar za-i ciz nemle istirh m-ı bek -
millete bahş ve in yet buyurusun m n. yı teveccüh t-ı uly larına ictis r olunmuş
Bi-lütfih te l mes adet-bahş -yı hulûl olan olmağla ol b bda ve k tıbe-i ahv lde emr
d-i sa d-i edh nın hakk-ı ehakk-ı cen b-ı ü ferm n şevketlü meh betlü vel -ni met
hil fet-pen h lerinde f -yı mer sim-i b -minnetimiz ve vel -ni met-i lemiy n
tebrik ve tehniyeti ç ker-i kem nelerinin efendimiz hazretlerinindir. 10 ilhicce
mûcib-i kem l-i şeref ve me areti sene 1 07
olduğundan hemen Cen b-ı abbü Menn n
d-i şer f-i mezkûrun müş hede-i ems l-i Bende ahidüddin Kulları
211

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sadaret’e Said Paşa’yı Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬

getirdiğine dair Sultan II. Abdulhamid II that he ‫الثاني بتعيين سعيد باشا‬
Abdülhamid’in hattı. brought Said Pasha to
Sadaret (grand viziership).
.‫صدر اعظم‬
212
112
ez r-i me l -sem rim Said aşa,
ifat aşa’nın inhir f-ı mizacına ve

sizin hukûk ve men fi -i Saltanat-ı
BOA, Y.EE, 75/42 Seniyyemizi muh fazaya k fi iktid rınız
nezd-i hüm yûn-ı ş h nemizde
müsellemiyetine mebn mesned-i sad ret
bu defa dahi uhde-i reviyyetinize tevd
kılındı. Hemen Cen b-ı Hak cümleyi
muva ak-bi’l-hayr buyursun m n.
213

HATT-I HÜMAYUNLAR
Tahttan indirilen Sultan Sultan Murad V’s ‫خط يد للسلطان مراد‬

Abdülaziz’in ikamet handwriting that Sultan ‫الخامس حول وعد اقامة‬
ve sağlığı için üzerine Abdulaziz, who was
dethroned, would do his
‫وصحة السلطان المخلوع‬
düşeni yapacağına dair
Sultan V. Murad’ın hattı. part for his residence and .‫عبد العزيز‬
health.
214
113
Tezkire-i aliyyenizi kem l-i dikkat ve
rikkatle müt laa eyledim. Hakkımda
ş y n buyurulan elt f-ı cel lelerine
teşekkürden başka diyeceğim yokdur.
BOA, Y.EE, 21/36-1
Mücerred mukadder t-ı İl hiyyeden olan
şu h l üzerine hakk-ı l lerinde müterettib
zimmet-i fütüvvet ve mürüvvet ne ise
icr sını dir ğ etmeyeceğime kalb-i l leri
şeh det eder. r m buyurulan mahallin
h l-i har b sine gelince, buna vukûf-ı sah h
olmayarak mücerred h zır bu mahal idüği
haber verilmesine mebn ihtiy r olunmuş
ise de şimdi ona bir ç re aranılmakda
olduğu gibi s ir sûretle esb b-ı huzûr ve
r mişlerine dahi bezl-i mes olacağını
te’m ne ibtid r ederim.
215

HATT-I HÜMAYUNLAR
Tahttan indirilen The handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان مراد‬

Sultan Abdülaziz’e Murad V stating that the ‫الخامس حول احضار الشقة‬
Ortaköy’deki dairenin apartment in Ortaköy
was prepared for Sultan
‫في اورطه كوي للسلطان‬
hazırlatıldığına dair
Sultan V. Murad’ın Abdulaziz, who was .‫المخلوع عبد العزيز‬
hattı. brought down from the
throne.
216
114
Bu defa dahi irs l buyrulan tezkire-i mül haz t ile e r-ı liyenizi it b ve tahd ş
seniyyelerini müt laa ile hakikaten buyurmamanızı ric ederim. ira ma zall hu
müte’essir oldum. Dünkü iş’ rım veçhiyle te l zatınızın değil haned nınızdan
nezd-i h lis nemde en ziy de mültezem birisi hakkında zerrece bir zarar vukû unu
BOA, Y.EE, 21/36-2
ve mukaddem olan istir hat-ı vücûdiyeleri tasavvur bile Allah hakkiyçün kimsenin
kaziyyesidir. Saray-ı At k’de istihz r olunan hatırına gelmemişdir. Kendinizi evl d ve
mahallin adem-i k biliyeti muahharan h ned nınızla Cen b-ı Hakk’ın ve esûl-i
taayyün etmesiyle Ortak y’deki d irenin krem sallall hu te la aleyhi ve sellem
hemen tanz mine teşebbüs edildi. Te’essüf efendimiz hazretlerinin savn ve him yet-i
ederim ki bugün yetişdirilemediğinden aliyyesinde cem hatardan masun bilmenizi
inş all h cem -i lev zımı yarın ikm l kem l-i ehemmiyetle bey n ederim.
olunarak oraya nakl-i l leri mukarrerdir.
B yle ahv l üzerine münasip olmayan Murad
217

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sadaret’e Midhat Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬

Paşa’yı getirdiğine Abdulhamid II that he ‫الثاني بتعيين مدحت باشا‬
dair Sultan brought Midhat Pasha
to Sadaret (grand
.‫صدر اعظم‬
II. Abdülhamid’in
hattı. viziership).
218
115
ez r-i me l -sem rim Midhat aşa,
üşdi aşa’nın illet-i vücûdiyesinden ve sinni

mertebe-i şeyhûhata v sıl olduğundan bahisle
BOA, Y.EE, 75/66 hizmet-i sad retden isti f eylemesine ve
ehemmiyeti muht c-ı tar f olmayan mes lih-i
h zıra-i devletin yoluyla g rülmesi ve Devlet-i
Aliyyemizin hukûk ve men fi-i meşrû asının
enz r-ı umûmiyede isb tıyla mes ’il-i
mevcûdeye bir hüsn-i net ce verilmesi ve
umûr-ı m liyece dev m eden müşkil tın
tad line çalışılması bir yed-i iktidara tevd -i
id reye lüzûm g sterip sizin evs f-ı matlûbe
ve müstak meyi c mi olmanıza bin en
mesned-i sad ret uhde-i hamiyetinize tevc h
kılınmakla ibr z-ı s r-ı reviyyete ikd m
eylemeniz matlûbumuzdur. Hak Te l
mazhar-ı tevf k buyura.
219

HATT-I HÜMAYUNLAR
Sadaret’e Hüseyin Hilmi Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان عبد الحميد‬

Paşa’yı getirdiğine dair Abdulhamid II that he ‫الثاني بتعيين حسين حلمي‬
Sultan II. Abdülhamid’in brought Hüseyin Hilmi
Pasha to Sadaret (grand
.‫باشا صدر اعظم‬
hattı.
viziership).
220
116
ez r-i me l -sem rim Hüseyin Hilmi aşa,
K mil aşa’nın hasbe’l-lüzûm vukû -ı

infis line mebn mesned-i sad ret sad kat
22 M. 1327 ve ehliyetinize bin en uhdenize ve mesnet-i
[13 Şubat 1909] meşihat dahi umeli Kazaskeri iyaeddin
BOA, Y.EE, 75/67 fendi uhdesine ih le ve tevc h kılınmakla
d ğer vükel nın bi’l-intih b me’mûriyetleri
icr olunmak üzere arzı ve K nûn-ı s s ’nin
muh fazası ve memleketin id me-i s yiş
ve emniyeti ve Devlet-i Aliyye ve Mem lik-i
Ş h nemizin umr n ve terakkisi ve k e-i
tebe amızın sa det-i h l ve ref hı esb bının
istikm li nez di mizde be-g yet mültezem
olduğundan ona g re sarf-ı mes ve gayret
olunması matlûb-ı kat -i ş h nemizdir.
Cen b-ı Hak tevf k t-ı il hiyyesine mazhar
buyursun. 22 Muharrem sene 1 27
Abdülhamid
221

Açılışı Anısına

HATT-I
HÜMAYUNLAR
HATT-I HÜMAYUNLAR
FULFILL AS REQUIRED
‫فليُعمل بموجبه‬
‫الخط الهمايوني‬
SERGİ KATALOĞU
EXHIBITION CATALOG
‫دليل المعرض‬
www.mk.gov.tr

Hatt-I Humayun Sergi Katalogu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hatt-I Humayun Sergi Katalogu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Açılışı Anısına

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

a a ‫رجب طيب أردوغان‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Mûcebince Amel Oluna Fullfill as Required ‫فلينفذ العمل بموجب‬

HATT-I HANDWRITTINGS OF ‫خطوط اليد‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Kanuni Sultan Handwriting of Suleyman ‫خط يد للسلطان سليمان‬

El-abdü'l-fakîr Mustafa, el-Kâdî

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Sultan IV. Murad'ın Sultan Murad IV’s ‫خط يد للسلطان مراد‬

Medîne-i Münevvere şerrefa'llâhu Teâlâ etmesiyle erba‘a ve selâsîn ve elf Zi'l-hiccesi

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Sultan IV. Murad'ın Handwriting of Sultan ‫دفترمواجب محتوى على‬

BOA, AE.SMRD. IV, Defter-i mevâcib-i müstahfızân ve fârisân ve

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Sultan İbrahim'in Sultan İbrahim’s ‫خط يد للسلطان ابراهيم يفيد‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Sultan İbrahim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان ابرتهيم حول‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Mirahur: Saraya ve özellikle

hükümdara ait hayvanlarla ilgilenen

Sultan IV. Mehmed'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان محمد الرابع‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Sultan IV. Mehmed'in Handwriting of Sultan ٤٩٨ ‫دفتر يعرض اسماء‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Kudüs'te Rum Ortodoks A ferman regarding ‫فرمان سلطاني يقضي بتنفيذ‬

BOA, MFB, 844

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Geliri hassa aşcıbaşılarına A berat regarding the ‫برات معطى من السلطان‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Salıpazarı'nda yeniden A berat regarding granting ‫برات بتمليك قصر أمين‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

BOA, MFB, 872

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Sultan III. Ahmed'in Handwriting by Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

“Belki, inşaallah, bari, keşke.” Bk. Yaşar Çağbayır,

Ötüken Türkçe Sözlük, C. I, İstanbul, 2007.

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Şehzade İbrahim'in Handwriting of Sultan ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

İstanbul yangınında Handwriting of Ahmed ‫خط يد للسلطان أحمد الثالث‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Nez retinde olan evk fa niz m verilmesi

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Zeyneb Hatun'un Sales of bakeries and ‫خط يد للسلطان محمود األول‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Revan seferine çıkan Handwriting of Mahmud ‫خط يد للسلطان محمود األول‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

Aydın ve Hüdavendigar Berat regarding granting ‫برات بتوجيه زعامة في‬

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA