„Święte” rodziny na egzamin:

1) Caryophyllaeae – goździkowate
2) Polygonaceae – rdestowate
3) Fagaceae – bukowate
4) Betulaceae – brzozowate
5) Juglandaceae – orzechowate
6) Salicaceae – wierzbowate
7) Urticaceae – pokrzywowate
8) Cannabaceae – konopiowate
9) Rosaceae – różowate
10) Brassicaceae – kapustowate
11) Fabaceae (Papillionaceae) – bobowate (motylkowate)
12) Malvaceae - slazowate
13) Apiaceae (Umbelliferae) – selerowate (baldaszkowate)
14) Ericaceae – wrzosowate
15) Boraginaceae – ogórecznikowate
16) Lamiaceae – jasnotowate
17) Scrophulaniaceae – trędownikowate
18) Solanaceae – psiankowate
19) Gentianaceae – goryczkowate
20) Asteraceae – astrowate
21) Liliaceae – liliowate
22) Pinaceae - sosnowate
 1) CARYOPHYLLACEAE – GOŹDZIKOWATE
Morfologia:
- zwykle rośliny zielne, rzadziej krzewy i pnącza
-liście: pojedyncze, naprzeciwległe, wyrastające ze zgrubiałych węzłów
- kwiaty: promieniste, najczęściej 5-krotne, zróżnicowane na kielich i koronę; płatki korony są czasem
zwężone u nasady tworząc tzw. paznokieć
- owoce przeważnie torebki, rzadziej orzeszki/jagody

Anatomia:
- włoski proste, jednokomórkowe, niekiedy zakończone jednokomórkową główką
- szparki typu Caryophyllaceus diacytyczne
- duże druzy szczawianu wapnia

Chemizm:
• Saponiny triterpenowe (pochodne gipsogeniny – w Gipsophyta lub Saponaria officinalis i
gitageniny – zawarta w Agrostemma githago) – glikozydy; pienią się
• Polifenole
• Flawonoidy - barwniki flawonoidowe

Przykłady roślin z rodziny Caryophyllaceae:

• Lecznicze
o Herniaria glabra – Połonicznik nagi
▪ Herniariae herba – ziele połonicznika
❖ saponiny triterpenowe, tzw. glabrozydy; flawonoidy (hiperozyd, kwertecyna,
narcyzyna; pochodne hydroksykumaryny (herniaryna, umbeliferon,
skopoletyna)
❖ działanie spazmolityczne, dezynfekujące drogi moczowe

o Saponaria officinalis – mydlnica lekarska

▪ Saponariae radix – surowiec saponinowy, działanie wykrztuśne

• Ozdobne
o Dianthus – goździk
o Gypsophila – gipsówka
• Inne
o Agrostemma githago – kąkol polny
o Lychnis – firletka
o Melandrium album – bniec biały
o Viscaria

Herniaria glabra Połonicznik nagi

Cechy:
- roślina naga (lub prawie naga, lekko owłosiona) – od łac. glaber – łysy, bez
włosów
- żółtozielony kolor
- liście eliptyczne, naprzeciwległe z dwoma drobnymi, błoniastymi
przylistkami

Herniaria glabra
- kwiaty drobne, niepozorne, żółtozielone, zebrane w zbite 5-12 kępki w
pachwinach liści
- kielich nagi o tępo zakończonych działkach kielicha
Skład chemiczny:
- saponiny triterpenowe, tzw. glabrozydy
- flawonoidy (hiperozyd, kwertecyna, narcyzyna)
- pochodne hydroksykumaryny (herniaryna, umbeliferon, skopoletyna)
- kwasy organiczne
- sole mineralne
✓ Herniariae herba – surowiec saponinowy, ma działanie spazmolityczne i
dezynfekujące drogi moczowe. Ma działanie rozkurczowe mięśni gładkich pęcherza
moczowego, dobre działanie bakteriobójcze i słabe działanie moczopędne

Saponaria officinalis – Mydlnica lekarska

- posiada saponazyd D (aglikonem jest gipsogenina)
- pieni się w wodzie
✓ Saponariae radix – surowiec saponinowy o działaniu
wykrztuśnym oraz dezynfekującym drogi moczowe, a także
środek pianotwórczy w przemyśle

2) POLYGONACEAE – RDESTOWATE Saponaria officinalis

P
Orzeszek
LY
Gatka, garbniki
ON
Antrachinony
CEAE Gatka -
pochewka ze
zrośniętych
Morfologia: przylistków
- charakterystyczna gatka – pochewka powstała ze zrośnięcia
przylistków
- zielne, jednoroczne lub byliny
- liście: zazwyczaj skrętoległe z tutką
- kwiaty: drobne, promieniste; kwiatostany groniaste bądź wierzchołkowe
- owoc: orzeszek
- nasiona: o mączystym bielmie

Anatomia:
- często włoski gruczołowe
- zazwyczaj druzy szczawianu wapnia

Chemizm:
Metabolity charakterystyczne dla Polygonaceae to pochodne antrachinonu (antrazwiązki) i garbniki

antracen, antrachinon, aloeemodyna, chryzofand, fiscjon, reina

 Rheum officinale Polygonum aviculare

Rośliny lecznicze z rodziny Polygonaceae:

• Rheum palmatum – rzewień dłoniasty, rabarbar dłoniasty
• Rheum officinale – rzewień lekarski, rabarbar lekarski
✓ Rhei radix – korzeń rzewienia
▪ pochodne antrachinonu: reina, emodyna,
chryzofenol, fiscjon; garbniki

• Polygonum aviculare – rdest ptasi

✓ Polygoni avicularis herba – ziele rdestu ptasiego
▪ flawonoidy: kwercetyna, awikularyna,
hiperozyd. krzemionka rozpuszczalna, garbniki;
▪ fenolokwasy: kwas kawowy, kwas p-kumarynowy, kwas chlorogenowy, kwas
galusowy, cukry, sole mineralne oraz glikozyd lignanowy – awikulinę

•Polygonum multiflorum (Fallopia multiflora) – rdest wielokwiatowy

✓ Polygoni multiflori radix

•Polygonum orientale – rdest wschodni

✓ Polygoni orientalis fructus – owoc rdestu wschodniego

•Polygonum bistorta – rdest wężownik

✓ Bistortae rhizoma – kłącze wężownika
✓ duże ilości garbników, szczególnie katechinowych

•Fagopyrum esculentum – gryka zwyczajna

Polygonum bistorta ✓ Fagopyri herba – ziele gryki
✓ fagopyryna – ma charakter diantonu; powoduje uczulenie na światło,
tzw. fagopyryzm;
✓ rutyna - związek flawonoidowy stosowany jako lek przeciwwysiękowy,
uszczelniający naczynia krwionośne
Rośliny ozdobne:
• Rumex acetosa – szczaw zwyczajny
• Polygonum aubertii
Fagopyrum esculentum
• Polygonum balschuanicum

3) FAGACEAE – BUKOWATE

Morfologia:
- drzewa i krzewy jednopienne
- liście: skrętoległe, często skórzaste
- kwiaty: rozdzielnopłciowe
- owoc: orzech pojedynczy lub po kilka w miseczce
- nasiona: bezbielmowe

Anatomia:
- liście grzbietobrzuszne bądź izobilateralne
- włoski jednokomórkowe, gwiaździste, gruczołowe,
tarczowate
- skórka często śluzowata
- szparki typu ranunculaceus – ograniczone do powierzchni dolnej
- komórki kamienne
- przylistki – organ wykształcający się po obu stronach nasady ogonka liściowego lub liścia siedzącego.
Przylistki są zróżnicowane morfologicznie i pełnią różne funkcje.
Przylistki mogą być: wolne, przyrośnięte, trwałe i nietrwałe.
- występują krótkopędy – silnie skrócone fragmenty pędu.
U niektórych drzew iglastych (modrzew, sosna) i liściastych (buk, czereśnia, jabłoń, grusza,
śliwa) krótkopędy są głównym miejscem tworzenia się liści, a u drzew owocowych kwiaty
powstają wyłącznie na krótkopędach.

Chemizm:
- garbniki (głównie w dębach i kasztanach)
- flawonoidy (kwas elagowy, kwercetyna, kwas kawowy i kumarowy)

Przykłady roślin:
• Fagus silvatica – buk zwyczajny
✓ Kształt liścia – jajowaty do eliptycznego
✓ Kwiaty męskie zebrane w pęczki zwisające na długich osadkach
✓ Owocem są trójgraniaste, brązowe orzeszki nazywane bukwią z
miękko owłosioną, zdrewniałą torebką
✓ Kwiaty żeńskie zebrane po dwa, otoczone czteroklapową okrywą
Fagus silvatica
• Castanea sativa – kasztan jadalny

• Quercus robur – dąb szypułkowy

✓ Owoc potocznie zwany żołędziem Te dęby dostarczają surowiec:
✓ Blaszka liściowa nieregularna, odwrotnie ✓ Quercus cortex - kora dębu
jajowata Jest to surowiec garbnikowy, który zawiera
✓ Kwiaty żeńskie kłosowate garbniki katechinowe i znany jest jako
✓ Kwiaty męskie wielokwiatowe zwisające kotki środek ściągający.
✓ Druzy szczawianu wapnia Działanie:
✓ Płukanka
✓ Komórki kamienne
✓ Okłady przy stanach zapalnych skóry
✓ Okrysztalone włókna łykowe
i błon śluzowych
• Quercus sessilis (Q. petraea) – dąb bezszypułkowy
✓ Środek przeciwbiegunkowy
• Quercus pubescens – dąb omszony

Quercus robur

Quercus sessilis
 W Polsce występują trzy gatunki dębów: szypułkowy, bezszypułkowy i omszony.

Nazwa gatunkowa dębu szypułkowego i

dębu bezszypułkowego pochodzi od sposobu
osadzenia kwiatostanów żeńskich i
rozwijających się z nich owoców. Jeśli więc
spotkamy dęby na których żołędzie zwisają
na kilkucentymetrowych szypułkach to
szypułka jednoznacznie wiemy, że jest to dąb
szypułkowy. Jeśli natomiast żołędzie będą
osadzone bezpośrednio na pędach, wówczas
bez wątpienia mamy do czynienia z dębem
bezszypułkowym.
• Quercus lusitanica
✓ Galas, galasówka = dębianka – narośl na pędzie, liściach
dębu, spowodowana złożeniem jaj przez samice galasownika;
▪ dębianka służy do produkcji taniny stosowanej –
hamowanie krwawień, płukanie gardła, wyrób maści

• Quercus suber – dąb korkowy

✓ Surowiec do produkcji korka

galasówka
4) BETULACEAE – BRZOZOWATE

Rodzaje Betulaceae we florze polskiej:

lnus - olsza
etula - brzoza
arpinus (grab), Corylus (leszczyna)

Morfologia:
- jednopienne, wiatropylne drzewa i krzewy
- liście: skrętoległe
- kwiaty: drobne, w kwiatostanach kotkowatych, rozdzielnopłciowe; kwiaty męskie są nagie lub z
okwiatem czterodziałowym; kwiaty żeńskie mają słupek dolny dwukomorowy
- owoc: orzech
- nasiona – bezbielmowe, oleiste

Anatomia:
- liście zwykle grzbietobrzuszne, niekiedy izobilateralne – w mezofilu tylko miękisz palisadowy
- włoski wydzielnicze, jedno lub wielokomórkowe, gruczołowe
- śluzowata skórka
- druzy i pojedyncze kryształy szczawianu wapnia
- szparki typu ranunculaceus – tylko na powierzchni dolnej
- komórki kamienne

Chemizm:
- polifenole
- garbniki – w korze olch, brzóz, grabu i leszczyny
- cytrulina – w soku brzozowym
- merycytryna – w liściach leszczyny
- związki flawonoidowe
- żywice
- olejki eteryczne
- saponiny

Przykłady roślin:
• Betula pendula (Betula verrucosa) – brzoza brodawkowata
• Betula pubescens – brzoza omszona
✓ Betulae folium – liść brzozy (surowiec obu powyższych
brzóz) – ma szczególne działanie moczopędne,
nie podrażniając przy tym nerek: Betula verrucosa
o saponiny
o flawonoidy (hiperozyd, mirycetyna i luteolina)
• hiperozyd – ma działanie moczopędne, przeciwzapalne, obniża
krótkotrwale ciśnienie krwi
o kwasy organiczne
o żywice
o garbniki katechinowe
o sole mineralne
o olejek eteryczny
o związki trójterpenowe (folientriol, folientetraol)
• Betula oycoviensis
• Betula nana – brzoza karłowata
• Alnus glutinosa – olsza czarna
• Carpinus betulus – grab zwyczajny

❖ KSYLITOL – 5-węglowy alkohol polihydroksylowy; pozyskiwany z brzozy cukier

o ma właściwości bakteriobójcze
o wzmacnia układ immunologiczny
o charakter zasadowy – sacharoza w porównaniu do ksylitolu tworzy kwasy
o zalecany diabetykom i osobom walczącym z nadwagą

5) JUGLANDACEAE – ORZECHOWATE

Morfologia:
- drzewa, rzadziej krzewy
- liście: nieparzysto – pierzaste, skrętoległe
- kwiaty: kwiatostany (kotkowate kłoski) – męskie w pachwinach zeszłorocznych liści, żeńskie – na
końcach pędów
- owoc: orzech i pestkowiec
- nasiona: bezbielmowe

Anatomia:
- tarczowate włoski gruczołowe
- szparki typu ranunculaceus
- bardzo duże druzy szczawianu wapnia
- włoski jednokomórkowe

Chemizm:
- chinony
- garbniki
- flawonoidy
Juglans regia
Przykłady roślin:
• Juglans regia – orzech włoski - zmniejsza stężenie
✓ Juglandis folium – liść orzecha włoskiego jest surowcem lipidów w surowicy krwi
garbnikowym i zawiera: - działa łagodząco na
▪ Garbniki typu elago- i galotanin skutki napromieniowania
▪ Flawonoidy: hyperyna, kwercetyna w leczeniu nowotworów
▪ W niedojrzałych owocach orzecha włoskiego występuje - wł. przeciwutleniające
CHINON – JUNGLON: - wł. antyagresyjne
o Właściwości bakterio-, grzybo-, - wł. przeciwzapalne
wirusostatyczne - ochronne dla wątroby
o Barwi skórę na pomarańczowo

) SALICACEAE – WIERZBOWATE
Rodzaje rodziny:
✓ Populus – topola
✓ Salix - wierzba
Morfologia - drzewa, krzewy, niekiedy krzewinki
- liście: skrętoległe, niepodzielone
- kwiaty: rozdzielnopłciowe, w kwiatostanach (kotowate kłoski), bez okwiatu nagie
- owoc: torebka wielonasienna
- nasiona: okryte puchem, wyrosłym u podstawy nasienia

Anatomia:
• Poszczególne gatunki wierzb różnią się dł. włosków, kształtem i wielkością przekroju przez
ogonek liściowy oraz gruczołami
• Cecha diagnostyczna: kryształy szczawianu (pojedyncze i druzy)
• Znamienna jest sklerenchyma w wiązkach sitowo-naczyniowych

Chemizm:
• Glikozydy fenolowe: salicyna i salikortyna
• Populina
• Fragilina
• Garbniki
• Związki flawonowe

Przykłady roślin:
• Populus alba – topola białodrzew
• Populus nigra – topola czarna
 • Populus tremula – topola osika
• Salix:
o cinerea (szara/ łoza);
o caprea (iwa);
o rosmarinifolia (rokita);
o viminalis (wiciowa);
o purpurea (purpurowa)
o daphnoides
o fragilis
✓ Salicis cortex – kora wierzby (surowiec dostarczany
przez S. purpurea, S.daphnoides, S. fragilis)
✓ Salicis cortex extractum siccum – wyciąg suchy z kory
wierzby
• salicyna – glikozyd fenolowy (obecna w korze
i liściach); hydrolizuje do glukozy i saligeniny,
która utlenia się do kwasu salicylowego
• populina – działanie przeciwgorączkowe
• fragilina
• salirepozyd
• garbniki
• związki flawonowe – głównie izosalipurpozyd
• fenolokwasy
Salix purpurea

Populina wykryta w korze, liściach i pączkach niektórych topoli

jest pochodną salicyny.

FO –4P LISTKI !!!

Morfologia:
- zazwyczaj rośliny zielne
- przylistki
- liście naprzeciwległe/skrętoległe; występują równowąskie przylistki
- kwiaty zazwyczaj rozdzielnopłciowe, w kwiatostanach (podobne do
baldachów, kłosów i główek)
- w kwiatach męskich znajdują się 4 pręciki
- w kwiatach żeńskich obecny jest jeden jednokomorowy słupek
utworzony z dwóch owocolistków z pędzelkowatym znamieniem

Anatomia:
- włoski parzące (pojedyncza komórka na wielokomórkowej
podstawce)
- cystolity w blaszce liściowej
- ściany włosków i komórek skórki czasem skrzemieniałe
- druzy, rafidy
- niezdrewniałe włókna perycykliczne

Chemizm: Urtica dioica

• We włoskach parzących kwas mrówkowy i histamina
 • Chlorofil, kwas askorbowy, witamina K

Przykłady:
• Urtica urens – pokrzywa żegawka
• Urtica dioica – pokrzywa zwyczajna
✓ Urticae folium – liść pokrzywy
▪ barwniki roślinne: chlorofile a i b, beta-karoten, ksantofil, witaminy (K i B),
flawonoidy, garbniki, kwas krzemowy, protoporfiryny
▪ we włoskach parzących – histamina, serotonina, acetylocholina, kwas
mrówkowy
• Parietaria officinalis – pomurnik lekarski

8) CANNABACEAE – KONOPIOWATE

Morfologia:
- rośliny zielne lub byliny o wijących się łodygach
- kwiaty: drobne, rozdzielnopłciowe; męski posiada 5 pręcików i pięciolistkowy okwiat; żeński ma jeden
słupek i zrośnięty okwiat

Anatomia:
- haczykowato wygięte włoski gruczołowe olejki eteryczne !!!
- cystolity we włoskach
- skrzemieniałe ściany komórek skórki i włosków
- gruczoły lupulinowe – na przysadce kwiatów żeńskich chmielu
- rury mleczne nieczłonowane (obecne też w rodzinie Euphorbiaceae)

Przykłady:
• Humulus lupulus – chmiel zwyczajny
✓ Lupuli flos – szyszka chmielu
▪ lupulina, czyli gruczoły wydzielnicze chmielu, jest
olejkowym surowcem goryczowym
• obniża ciśnienie
• ma właściwości uspokajające, spazmolityczne
• pobudza wydzielanie gruczołów trawiennych
Humulus lupulus
• Cannabis sativa – konopie siewne
▪ Kanabinoidy – grupa organicznych związków
chemicznych, które oddziałują na receptory
kanabinoidowe w mózgu
• Są nierozpuszczalne w wodzie, rozpuszczają się
w tłuszczach i alkoholach oraz innych
niepolarnych rozpuszczalnikach organicznych
• THC – tetrahydrokanabinol
• CBD – kanabidiol
▪ Kaniflawiny – pokrewna grupa związków
występujących w konopiach; przyczyniają się one do
korzystnego działania kanabinoidów, takiego jak
analgezja (zmniejszenie odczucia bólu) oraz działania
przeciwzapalnego
Cannabis sativa
 Marihuana
• Cannabis sativa indica – konopie indyjskie
▪ gatunek znajduje zastosowanie jako lek (zmniejsza bóle
podczas przewlekłych chorób)
▪ używka czy narkotyk (marihuana), z powodu
występowania zwiększonej ilości THC w porównaniu z
innymi gatunkami konopi

9) ROSACEAE – różowate

Cechy morfologiczne – drzewa, krzewy, byliny, niekiedy jednoroczne rośliny zielne

- liście: pojedyncze lub złożone, przeważnie z przylistkami i prawie zawsze skrętoległe
- kwiaty: cykliczne, promieniste, przeważnie obupłciowe
- dno kwiatowe płaskie lub miseczkowato wgłębione
- okwiat: pięciokrotny
- liczne pręciki dwukrotne, znacznie mniejsze od działek kielicha
- słupki liczne bądź jeden
- owoc: niełupka, orzeszek, pestkowiec, rzadziej torebka

Cztery podrodziny:
❖ Spiraeoideae – tawułowe
o Słupki: od 2 do 5, wolne
o Owoc: dwu- lub wielonasienne mieszki Spiraeoideae – słupkowie apokarpiczne
o Brak przylistków (TYLKO W TEJ PODRODZINIE ICH NIE – kwiat o kilku owocolistkach, każdy
MA!!!) tworzy oddzielny słupek; owoc – mieszki
o Słupkowie apokarpiczne
❖ Rosoideae – różowe, np. poziomka, malina
o Liczne słupki
o Wydatne przylistki
o Owoc: niełupka, owoc szupinkowy
Rosoideae – jak wyżej lub
o słupkowie synkarpiczne: wszystkie owocolistki w kwiecie zrastają
słupkowie synkarpiczne
się ze sobą i tworzą jeden słupek
(owocolistki zrastają się w 1
o kieliszek – okółek dodatkowych listków występujących na zewnątrz
słupek); przylistki;
kielicha
Owoce: orzeszek, niełupka
o hypancjum – kubeczkowate dno kwiatowe, na szczycie którego
osadzone są listki kieliszka, działki kielicha i pręciki, na dnie zaś
słupek
❖ Pomoideae – jabłkowe
o słupek dolny, zrosły z pięciu owocolistków
Pomoideae – owoc typu pomum – powstaje
o zalążnia zrasta się z dnem kwiatowym
w zalążni dolnej, 5-komorowej, która zrasta
o wyraźne przylistki
się z dnem kwiatowym; przylistki
o owoc typu pomum = powstaje w zalążni
dolnej
❖ Prunoideae – śliwowe
o Owocolistek jeden, niezrośnięty z dnem kwiatowym
o Owoc: pestkowiec
o Liście pojedyncze Prunoideae – owoc pestkowiec; obecne przylistki
o Przylistki wyraźne

Anatomia:
- włoski jednokomórkowe, czasem gruczołowe i krzaczkowate
- miodniki (nektaria) – organy gruczołowe roślin wytwarzających nektar – znajdują się w ogonku
liściowym
- szparki typu ranunculaceus
- druzy szczawianu wapnia
- przylistki

Chemizm (metabolity wtórne Rosaceae):

- flawonoidy
- garbniki
- glikozydy cyjanogenne – występują w wakuoli
✓ powstają z aminokwasów: waliny, izoleucyny, fenyloalaniny, tyrozyny, występują w
wakuoli komórki roślinnej.
W wyniku zniszczenia komórki związki te ulegają hydrolizie pod wpływem specyficznych β-glikozydaz,
uwalniają się α-hydroksynitryle, które pod wpływem liaz lub spontanicznie rozkładają się do aldehydu
lub ketonu i do cyjanowodoru, np. Amygdalina występuje w nasionach takich roślin jak:
o Morela (8% amygdaliny)
o Śliwa
o Migdał (2-3% amygdaliny)
o Brzoskwinia (2-3% amygdaliny)
o Wiśnia
o Pigwa, jarzębina
✓ Amygdalina dodaje gorycz, ta z kolei rozkłada się na glukozę,
aldehyd benzoesowy, cyjanowodór
✓ Cyjanowodór – silna trucizna blokuje enzymy oddechowe. Do
zatrucia może dojść przez zjedzenie dużej ilości gorzkich
migdałów.

Przykłady roślin leczniczych:

Agrimonia eupatoria – rzepik pospolity (niełupka)
✓ Agrimoniae herba
o Działanie ściągające i żółciopędne/żółtopędne

Alchemilla vulgaris – przywrotnik pospolity

✓ Alchemillae herba
o Hamuje krwawienie z przewodu pokarmowego w jego Crataegus monogyna
nieżytach

Crataegus monogyna – głóg jednoszyjkowy

✓ Crataegi folium cum florae
✓ Crataegi folium cum flore extractum fluidum quantificatum
✓ Crataegi folium cum flore extractum siccum
✓ Crataegi fructus
o Właściwości nasercowe, uspokajające; zwiększa skurcz
serca; używany przy astrosklerozie

Filipendula ulmaria – wiązówka błotna (niełupka)

✓ Filipendulae ulmariae herba
o Napary przeciwgorączkowe, napotne, przeciwreumatyczne
Potentilla erecta
Potentilla erecta – pięciornik kurze ziele
✓ Tormentillae rhizoma
✓ Tormentillae tinctura
o Garbniki katechinowe, zw. trójterpenowe
o Działanie ściągające, przeciwbiegunkowe i zewnętrznie
przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie

Prunus africana – śliwa afrykańsk

✓ Pruni africanae cortex
o alkohole alifatyczne, fitosterole, trójterpeny, glikozydy cyjanogenne,
kwas maslinowy

Prunus dulcis – migdałowiec pospolity

✓ Amygdalae oleum virginale – olejek migdałowy pierwszego tłoczenia
✓ Amygdalae oleum raffinatum - olejek migdałowy oczyszczony Prunus dulcis
o Alkohole alifatyczne
o Trójterpentyny – obniżają poziom cholesterolu;
wykazują działanie lecznicze w trądziku różowatym,
łuszczycy i chorobach reumatycznych

Rosa canina – róża dzika

✓ Rosae pseudo-fructus
o Flawonoidy
o Karotenoidy
o Witamina C, P, K
o Leczenie przeziębień, działanie przeciwzapalne

Rubus fruticosus – jeżyna pofałdowana

✓ Rubi fruticosi folium

Sanguisorba officinalis – krwiściąg lekarski

✓ Sanguisorbae radix
o zawiera garbniki i saponiny
o stosowany przy krwawieniach w nieżytach układu
pokarmowego
Rosa canina

10) BRASSICACEAE (CRUCIFERAE) – KAPUSTOWATE

Morfologia:
- zazwyczaj rośliny zielne
- kwiaty promieniste, obupłciowe, 4-dzielny kielich (płatki ułożone na krzyż)
- owoc – łuszczyna/łuszczynka – typ suchy, pękający
- 6 czterosilnych pręcików

Anatomia:
- komórki wydzielnicze zawierające mirozynę
- aparaty szparkowe typu Cruciferus – szparka otoczona przez trzy komórki

(dwie większe, jedną mniejszą)

- włoski: jednokomórkowe, proste, nierozgałęzione, w kształcie Y, dwuramienne, T-owate,
gwiazdkowate

Chemizm:
✓ glikozydy siarkowe (glukozynolaty) – aglikon połączony z glukozą atomem S
o Mirozynaza – powoduje ich rozpad i tym samym uwalniają izosiarkocyjaniany
o Występują w formie olejku gorczycowego oraz glikozydów siarkowych
▪ Przykłady glukozynolatów (oprócz Brassicaceae występują również w:
Tropaeolaceae (nasturcjowate), Resedaceae (rezdowate), Capparidaceae
(kaparowate)):
• Synigryna (występuje w nasionach gorczycy czarnej Synapis nigra)
• Synalbina (nasiona gorczycy białej Synapis alba)
• Glukobrasycyna (występuje w Brassica oleracea)
• Glukoiberyna (występuje w Iberis amara)
• Glukkotropeolina (składnik nasturcji Tropaeolum majus)
• Glukorapsyferyna (występuje w nasionach rzepaku Brassica napus)

Przykłady roślin:
• Brassica napus – kapusta rzepak
• Brassica oleracea – kapusta warzywna
• Brassica campestris – kapusta polna
✓ Rapae oleum raffinatum – olej rzepakowy oczyszczony

• Brassica rapa - kapusta właściwa

• Isatis tinctoria – urzet barwierski

✓ Isatidis radix – korzeń urzetu barwierskiego
✓ Isatidis folium
▪ barwnik INDYGO – niebieski barwnik pozyskiwany z
liści urzetu barwierskiego Brassica napus

• Iberis amara – ubiorek gorzki

▪ wyciąg ze świeżej rośliny wchodzi w skład
preparatu OTC posiadającego zarejestrowane
wskazanie w leczeniu objawów związanych z
zespołem jelita drażliwego
• Cardamine pratensis - rzeżucha łąkowa
• Lunaria annua - miesiącznica roczna
• Arabidopsis thaliana – rzodkiewnik pospolity
▪ gatunek modelowy w biologii
• Berteroa incana – pyleniec pospolity
• Raphanus sativus – rzodkiew zwyczajna
• Erysimum pieninicum – pszoniak pieniński
• Synapis alba – gorczyca biała
• Synapis nigra – gorczyca czarna

Isatis tinctoria
 FABACEAE (PAPILIONACEAE) – BOBOWATE (MOTYLKOWATE)

Morfologia:
- rośliny drzewiaste (w klimacie tropikalnym)
- rośliny zielne (w klimacie umiarkowanym)
- liście: osadzone na pędzie spiralnie
✓ nieparzystopierzaście pojedynczo
złożone (robinia akacjowa)
✓ parzystopierzaście złożone (karagana)
✓ dłoniaste (łubin)
✓ trójlistkowe (koniczyna) i pojedyncze
- owoc: strąk
- przylistki
- słupek jeden, górny
- pręcików jest 10 (zrośnięte nitkami tworzą
rynienkę)
- części asymilacyjne:
✓ osie pędów (żarnowiec, janowiec)
✓ wąsy czepne pochodzenia liściowego (groszek, groch, wyka)
✓ ciernie pochodzenia przylistkowego (robinia akacjowa)
✓ pochodzenia liściowego (traganek)
✓ pochodzenia pędowego (wilżyna)
- kwiaty - są motylkowe, grzbieciste, zebrane w grona;
✓ działek kielicha jest 5, zrośniętych ze sobą
✓ płatki różnią się od siebie: żagielek skrzydełka łódeczka
✓ 1 słupek górny, 10 pręcików

Anatomia:
Cechy diagnostyczne są nieliczne i zależą od różnorodnego pokroju
roślin
- włoski gruczołowe i niegruczołowe różnych typów
- pojedyncze kryształy szczawianu wapnia
- szparki typu ranunculaceus i rubiaceus

Rodzaje flory polskiej z Fabaceae:

- fasola (Phaseolus) - orzacha (Arachis)
- groch (Pisum) - soja (Glycine)
- kozieradka (Trigonella) - traganek (Astragalus)
- nostrzyk (Melilotus) - wilżyna (Ononis)

Chemizm:
Na podstawie przykładów roślin:

• Acacia senegal – akacja senegalska

✓ Acaciae gummi dispersione desiccatum
✓ Acaciae gummi
▪ główny składnik – polisacharyd arabina

• Astragalus gummifer – traganek gumodajny

✓ Tragacantha – tragakanta
▪ Składa się z polisacharydów tragakantowych:
• nierozp. w wodzie basoryna
 • rozpuszczalna w wodzie tragakantyna

• Astragalus mongholicus – traganek mongolski

• Astragalus membranaceus – traganek błoniasty
▪ Rośliny zawierają:
• triterpenowe saponiny – astragalozyty, agroastragalozydy,
astramembraniny, izoflawony
• polisacharydy (astragaloglukany)
o o właściwościach immunostymulujących
Traganek jest wykorzystywany profilaktycznie w grypie i chorobach wirusowych !!!
✓ Astragali mongholici radix – korzeń traganka mongolskiego
▪ Bogata frakcja flawonoidowa – pochodne kwercetyny, kemferolu

• Arachis hypogaea – orzacha podziemna

✓ Arachidis oleum raffinatum – olej arachidowy oczyszczony
✓ Arachidis oleum hydrogenatum – olej arachidowy uwodorniony

• Cassia senna – senes ostrolistny

✓ Sennae fructus acutifoliae
✓ Sennae folium
✓ Sennae folii extractum siccum normatum
✓ Sennae fructus angustifoliae
▪ Diantronowe glikozydy - sennozydy A, B, C, D i glikozydy antrachinonowe

• Cyamopsis tetragonolobus – guar

✓ Cyamopsidis seminis pulvis – (guma guar)
▪ organiczny związek chemiczny z grupy polisacharydów galaktomannanów
✓ Guar galactomannanum

• Glycyrrhiza glabra – lukrecja gładka

✓ Liquiritiae radix – korzeń lukrecji
✓ Liquiritiae extractum fluidum ethanolicum normatum – wyciąg płynny etanolowy
stand. z lukrecji
✓ Liquiritiae extractum siccum ad saporandum – wyciąg z korzenia lukrecji do
poprawy smaku
▪ Zawiera glicyryzynę – bardzo słodki smak
o środki wykrztuśne
o moczopędnę

• Glicine soja
✓ Soiae oleum hydrogenatum / raffinatum – olej sojowy uwodorniony/ oczyszczony

• Melilotus officinalis - nostrzyk lekarski

✓ Meliloti herba – ziele nostrzyka
▪ kumaryna, garbniki, flawonoidy
▪ działanie przeciwzapalne, rozkurczające naczynia krwionośne
Myroxylon balsamum – woniawiec balsamowy
✓ Balsamum peruvianum – balsam peruwiański
 ▪ patologiczna wydzielina powstająca pod wpływem kaleczenia i opalania kory
pni balsamowca

• Balsamum tolutanum – balsam tolutański

• Ononis spinosa - wilżyna ciernista • Pueraria thomsoni – opornik tomsoński

✓ Ononidis radix – korzeń wilżyny ✓ Puerariae thomsonie radix

• Phaseolus vulgaris – fasola zwykła • Styphnolobium japonicum - perełkowiec

✓ Phaseoli pericarpium – owocnia fasoli japoński
✓ Sophorae japonicae flos immaturus - pąki
• Pisum sativum – groch zwyczajny kwiatu
✓ Pisi amylum – skrobia grochowa
• Trigonella foenum-graecum – kozieradka
• Pueraria lobata – opornik łatkowaty lekarska
✓ Puerariae lobatae radix ✓ Trigonellae foenugraeci semen

Rośliny użytkowe:
- Coronilla – cieciorka
- Cicer – ciecierzyca
- Genista – janowiec
- Caragana arborescens – karagana syberyjska
- Lotus – komonica
- Robinia pseudoacacia – robinia akacjowa
- Sarothamnus scoparius - żarnowiec miotlasty
- Laburnum anagyroides - złotokap pospolity
- Gleditsia triacanthos – glediczja trójcierniowa

12) MALVACEAE – ŚLAZOWATE

Morfologia – rośliny zielne, krzewy, drzewa

- liście: często dłoniaste
- kwiaty: okazałe, przeważnie obupłciowe, zazwyczaj pojedyncze lub w
wierzchotkach, 5-krotne, kielich często otoczony kieliszkiem
- pręciki i słupki na wypukłym dnie kwiatowym, są wyżej niż nasada
okwiatu; pręciki zwykle liczne, ale zrośnięte nitkami w rurkę otaczającą
słupek
- owoc – torebka lub rozłupka
- szparki na obu powierzchniach liścia

Anatomia: Malwa różowa

• Althaeae folium – liść prawoślazu: • Althaeae radix – korzeń prawoślazu:
- włoski krzaczkowate - owalne komórki śluzowe
- druzy szczawianu wapnia - włókna grubościenne
- komórki śluzowe - druzy szczawianu wapnia

Chemizm:
- śluz – polisacharydy (np. ksylany, galaktany), pektyny, sacharoza, białka
 Przykłady roślin:
• Althaea officinalis – prawoślaz lekarski
✓ Roślina zielna, o łodydze wzniesionej
✓ Liście skrętoległe
✓ Włoski na liściach i łodygach
✓ Słupek dolny
✓ Nasiona o nerkowatym kształcie
✓ BIAŁY korzeń
✓ Wysuszone liście nie kruszą się, bo posiadają śluz
▪ Althaeae folium Althaea officinalis
▪ Althaeae radix
• Śluzy - preparaty przeciwkaszlowe – środki powlekające, łagodzące,
osłaniające; w stanach zapalnych przewodu pokarmowego

• Cola acuminata – kola zaostrzona

• Cola nitida – kola błyszcząca
• Cola vera (nitida)
▪ Colae semen – nasienie kola
• zawiera kofeinę i alkaloid purynowy
Produkowana jest z nich:
• Gossypium hirsutum – bawełna kosmata wata opatrunkowa, gaza,
✓ Owoc – torebka – wiele nasion pokrytych włoskami bandaże.
▪ Gossypii oleum hydrogenatum – olej bawełniany
uwodorniony Przemysł tekstylny używa
▪ Lanugo gossypii absorbens – wata bawełniana tych włosków jako surowca
higroskopijna do produkcji przędzy.
Gossypium hirsutum

• Hibiscus sabdariffa – ketmia szczawiowa

▪ Hibisci sabdariffae flos – kwiat hibiskusa
• Charakterystyczne purpurowe zabarwienie
kwiatów przy nasadzie
• W kielichach duże stężenie witaminy C
• Związki fenolowe
• Kwas protokatechinowy
• Antocyjany

• Malva sylvestris – ślaz dziki Hibiscus sabdariffa

• Malva neglecta – ślaz zaniedbany
▪ Malvae sylvestris flos – kwiat ślazu dzikiego
▪ Malvae folium – liść ślazu

• Theobroma cacao – kakaowiec właściwy

• Tilia cordata – lipa drobnolistna
• Adansonia grandidieri – baobab Grandidiera

Adansonia grandidieri
 13) APIACEAE (UMBELLIFERAE) – SELEROWATE (BALDASZKOWATE)

Morfologia – rośliny zielne, często byliny:

- liście: pierzasto złożone, z rozdętymi pochwami, skrętoległe
- łodyga: wyraźne węzły, puste międzywęźla (żebra)
- kwiaty: drobne, zebrane w baldach złożony z baldaszków;
wielolistne pokrywy u nasady baldachów i baldaszków,
promieniste obupłciowe
- słupek dwukrotny, dolny
- kielich zredukowany do małych ząbków
- rozłupki różnią się ilością przewodów olejkowych zwanych
smugami
- owoc: – rozłupnia rozpadająca się na 2 niełupki

Anatomia:
- SMUGI – przewody wypełnione olejkiem eterycznym –
znajdują się w łodygach, liściach, owocach
• owoc jednosmugowy – Foeniculi amari fructus
• owoc wielosmugowy – Anisi fructus
- bielmo oleiste; zarodek drobny
- łodyga często żeberkowana, a wewnątrz pusta z powodu
zaniku rdzenia
- wiązki sitowo-naczyniowe zebrane w pierścień
- szparki typu ranunculaceus
- w żeberkach łodygi przeważnie kolenchyma
- w międzyżebrzach – PRZEWODY OLEJKOWE

Chemizm:
- kumaryny
• umbelliferon – pochodna kumaryny w niektórych gatunkach
• furokumaryny
- olejki eteryczne
- flawonoidy

Przykłady roślin:
• Angelica archangelica – arcydzięgiel lekarski, dzięgiel litwor
✓ Rozeta liści na dole
✓ Liście w postaci rozdętej pochwy
▪ Angelicae radix – korzeń arcydzięgla
• olejek eteryczny (felandren, terpeny,
pinen)
• kwas walerianowy, kwas angelikowy
• seskwiterpeny, kumaryny, flawonoidy; Angelica archangelica
o dolegliwości układu
pokarmowego – pobudza czynności wydzielnicze
o działa uspokajająco
o działa rozgrzewająco
o dzięki kumarynom – reakcje fotokrynne

• Carum carvi – kminek zwyczajny

▪ Carvi fructus – owoc kminku
 • Pobudza OUN
• Przyprawa
• Działanie spazmolityczne
▪ Carvi aetheroleum – olejek eteryczny kminkowy
• Głównym składnikiem jest KARWON, a w mniejszych ilościach
LIMONEN

• Cicuta virosa – szalej jadowity

✓ !!! ROŚLINA TRUJĄCA !!! – podobna do kminku
✓ Zawiera wielonasycony alkohol – CYKUTOKSYNĘ – bardzo silnie toksyczny

Cicuta virosa Carum carvi

• Centella asiatica – wąkrotka azjatycka

▪ Centellae asiaticae herba – ziele wąkrotki azjatyckiej
• Pobudza układ nerwowy – działa psychotonicznie. Zawiera:
o saponiny trójterpenowe o gorycz walarynę (welaryna)
o związki kumarynowe o kwas glutaminowy, serynę,
o glikozydy fenolowe alaninę
o asjatykozydy o kumaryny: kumaryna – 1,2-
o kwasy fenolowe benzopirol
o fitosterole o furanokumaryna; powodująca
o witaminy uczulenia na światło
o alkaloidy (hydrokotylina) (poparzenia skórne)

• Angelica chinensis - dzięgiel chiński

✓ Angelicae chinensis radix – korzeń dzięgla chińskiego
• Angelica dahurica - dzięgiel dahurski
✓ Angelicae dahuricae radix – korzeń dzięgla dahurskiego
• Angelica pubescens - dzięgiel omszony
✓ Angelicae pubescentis radix – korzeń dzięgla omszonego

• Coriandrum sativum – kolendra siewna

✓ Coriandri aetheroleum – olejek eteryczny kolendrowy
✓ Coriandri fructus – owoc kolendry Cantellae asiatica
 • Levisticum officinale - lubczyk ogrodowy
✓ Levistici radix – korzeń lubczyku

• Foeniculum vulgare var. vulgare – koper włoski (odmiany gorzkiej

✓ Foeniculi amari fructus – owoc kopru włoskiego (odmiany gorzkiej)
✓ Foeniculi amari fructus aetheroleum – olejek eteryczny kopru włoskiego
(odmiany gorzkiej)
✓ Foeniculi amari herbae aetheroleum – olejek eteryczny z ziela kopru
włoskiego (odmiany gorzkiej)
• Foeniculum vulgare var. dulce – koper włoski (odmiany słodkiej)
✓ Foeniculi dulcis fructus – owoc kopru włoskiego (odmiany słodkiej)

• Pimpinella anisum – biedrzeniec anyż Foeniculum vulgare

✓ Anisi fructus – owoc anyżu
✓ Anisi aetheroleum – olejek eteryczny anyżowy
▪ Działanie antyseptyczne
▪ Poprawia zapach

Pimpinella anisum

14) ERICACEAE – WRZOSOWATE

Morfologia – krzewinki, krzewy lub drzewa:

- kwiaty: obupłciowe, promieniste, 4,5- krotne, zazwyczaj zrosłopłatkowe, 5- okółkowe
- owoc: torebka, pestkowiec, jagoda
- liście: skrętoległe, pojedyncze, drobne, często zimozielone (wiecznie zielone),
skórzaste

Anatomia:
- szparki typu rubiaceus (paracytyczne)
- druzy
- włoski gruczołowe

Chemizm:
- polifenole – ściągające, dezynfekcja i oczyszczanie dróg moczowych
- garbniki
- związki fenolowe – arbutyna, metyloarbutyna, rododendryna
- olejki eteryczne
- dwuterpeny

Przykłady roślin:
• Vaccinium myrtillus – borówka czernica
✓ Myrtilli fructus recens – świeży owoc borówki czernicy
✓ Myrtilli fructus siccus – suchy owoc borówki czernicy
✓ Myrtilli fructus recentis extractum siccum raffinatum et
normatum – wyciąg suchy oczyszczony i standaryzowany ze
świeżych owoców borówki czernicy
▪ garbniki, kwasy organiczne, pektyny, antocyjany,
witaminy B1 i C, karotenoidy
Vaccinium myrtillus
 • Arctostaphylos uva – ursi – mącznica lekarska
✓ Urae ursi folium – liść mącznicy lekarskiej
▪ surowiec arbutynowy
▪ arbutyna jest glikozydem fenolowym, produktem jej rozkładu
jest hydrochinon
▪ stosowana jest w chorobach dróg moczowych
Arctostaphylos uva-ursi
• Vaccinumm vitis idaea - borówka brusznica
• Oxycoccus quadripetalus - żurawina błotna
• Ledum palustre – bagno zwyczajne
• Calluna - wrzos

BORAGINACEAE – OGÓRECZNIKOWATE (SZORSTKOLISTNE

Morfologia – rośliny zielne i krzewy

- liście: skrętoległe, szorstko owłosione, pojedyncze
- rośliny pokryte sztywnymi włoskami
- występują osklepki – łuskowate twory na płatkach przy wejściu do
gardzieli korony
- kwiaty: przeważnie promieniste - zebrane w spiralne sierpiki lub skrętki
- dwukomorowa zalążnia, 5 pręcików, słupek górny, barwna korona
- owoc: czterodzielna rozłupnia – rozpadająca się na 4 oddzielne owocki

Anatomia:
- szorstkie owłosienie liści – zdrewniałe lub skrzemieniałe ściany
- włoski ze zwapniałymi lub skrzemieniałymi ścianami
- występują cystolity
- włoski wydzielnicze z jednokomórkową główką
- szparki typu ranunculaceus
Myosotis - niezapominajka
- druzy lub kryształy, pojedyncze
- występują komórki śluzowe

Chemizm:
- alkaloidy pirolizydynowe
• Alkaloidy pirolizydynowe są wytwarzane przez wiele gatunków roślin rosnących w środowisku
naturalnym na całym świecie. Są pochodnymi pirolizyny i necyny.
• Głównym ich źródłem są wszystkie rodzaje w rodzinie Boraginaceae, plemię Senecionae i
Eupatoriae w Asteracae (Compositae), rodzaj Crotalaria w Fabaceae (Leguminosae).
• Potencjalna liczba gatunków zawierających alkaloidy pirolizydynowe jest większa niż 6000 i
stanowi 3% wszystkich roślin kwiatowych. Rzadziej, alkaloidy pirolizydynowe są spotykane w
rodzinach: Convolvulaceae, Celastraceae, Ethretiaceae, Poaceae (Gramineae), Orchidaceae,
Ranunculaceae, Rhizophoraceae, Santalaceae, Sapotaceae, Scrophulariaceae
- czerwone barwniki pochodne naftochinonu
- substancja azotowa – allantoina
• Przyspiesza gojenie się ran, działanie hepostatyczne
- związki śluzowe
- w nasionach występują tłuszcze
 Przykłady roślin:
• Borago officinalis – ogórecznik lekarski
✓ Boragonis officinalis oleum raffinatum
▪ Potencjalne źródło kwasów
tłuszczowych – gamma linolenowego
(GLA) i alfa linolenowego (ALA)
▪ GLA – zapobiega rozwojowi zmian
miażdżycowych, stanów alergicznych,
chorób skóry, chorób
autoimmunizacyjnych, stwardnienia
rozsianego; bierze udział w syntezie
prostaglandyn Borago officinalis

• Anchusa officinalis – farbownik lekarski

• Echium vulgare - żmijowiec zwyczajny
• Symphytum officinale - żywokost lekarski
• Myosotis – niezapominajka

LAMIACEAE – JASNOTOWATE

Morfologia – głównie rośliny zielne

- kwiaty: grzbieciste lub prawie promieniste; 4 pręciki nierównej długości, dwusilne; słupek dwukrotny,
2-dzielne znamię
- kielich: zrosłodziałkowy, dwuwargowy lub promienisty, 5-ząbkowy
- korona: 2-wargowa – warga górna 2-dzielna, warga dolna 3-dzielna, niekiedy tylko 1 warga – dolna,
jest dobrze wykształcona
- słupek: zwykle 2-krotny, zalążnia złożona z 2 owocolistków, przedzielona fałszywą przegrodą na 4
guzki, w środku których osadzona jest szyjka słupka o 2-dzielnym znamieniu
- u podstawy zalążni znajduje się pierścieniowaty miodnik
- kwiatostany: w postaci wierzchotek lub skrętek, często zebrane w kłosy lub w główki
- owoc: czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na 4 pojedyncze rozłupki
- liście: ulistnienie naprzeciwległe lub okółkowe

Anatomia:
- 4-kanciasta łodyga, wyraźne węzły i międzywęźla; wzmocniona w
kantach kolenchymą kątową (zwarcicą)
- włoski wydzielnicze typu labiatae
- włoski bezwydzielnicze drzewiaste
- kolenchyma kątowa
- żeberkowane ziarna pyłku
Pola lawendowe, Prowansja, Francja

Chemizm:
- olejki eteryczne (np. mentol) - garbniki
- flawonoidy: diosmetyna, - kwasy fenolowe
luteolina - irydoidy
Przykłady:
• Lamium album – jasnota biała
• Ballota nigra – mierznica czarna
✓ Bellotae nigrae herba – ziele mierznicy czarnej
▪ fenylopropanoidy, flawanoidy
▪ oliterpeny, olejek eteryczny (pinen, humulen)
▪ saponiny, kwas p-kumerowy

• Lavandula angustifolia - lawenda wąskolistna

✓ Lavandulae flos
✓ Lavandulae aetheroleum
▪ Związki terpentynowe, lotne
▪ Działanie przeciwskurczowe, uspokajające
▪ Stosowane w aromaterapii Lavandula angustifolia
• Lavandula latifolia – lawenda szerokolistna
✓ Spicae aetheroleum – olejek eteryczny lawendy szorstkolistnej

• Leonurus cardiaca – serdecznik pospolity

✓ Leonuri cardiacae herba – ziele serdecznika
▪ alkaloidy pirymidynowe, flawonoidy, garbniki,
saponiny
▪ gorzkie glikozydy przypominające budową nasercowe
typu bufadienolidu

• Majorana hortensis – lebiodka majeranek

✓ Majoranae herba - ziele majeranku

• Marrubium vulgare – szanta zwyczajna

✓ Marrubii herba – ziele szanty
▪ związki goryczowe – marubina (oliterpen)
▪ śluzy, sterole, garbniki, cholina, triterpeny Melissa officinalis

• Melissa officinalis – melisa lekarska

✓ Melissae folium
✓ Melissae folii extractum siccum

• Mentha canadensis - mięta polna

✓ Menthae arvensis aetheroleum partim mentholum depletum - olejek
eteryczny mięty polnej z obniżoną zawartością mentolu

• Mentha piperita - mięta pieprzowa

✓ Menthae piperitae folium
✓ Menthae piperitae aetheroleum
✓ Menthae piperitae folii extractum siccum
Mentha piperita

• Origanum onites – lebiodka syryjska

✓ Origani herba – ziele lebiodki

• Ortosiphon stamineus – ortosyfon graniasty

✓ Ortosiphenis folium
 ▪ flawonoidy saponiny triterpenowe, polifenole, seskiterpeny

• Prunella vulgaris - głowienka pospolita

✓ Prunella spica – owocostan głowienki pospolitej

• Rosmarinus officinalis – rozmaryn lekarski

✓ Rosmarini folium
✓ Rosmarini aetheroleum

• Salvia fruticosa - szałwia grecka

✓ Salviae trilobae folium – liść szałwii greckiej
• Salvia lavandulifolia - szałwia lawendolistna
✓ Salviae lavandulifoliae aetheroleum
Salvia miltiorrhiza - szałwia czerwonokorzeniowa (chińska)
✓ Salviae miltiorrhizae radix et rhizoma Salvia officinalis
• Salvia officinalis - szałwia lekarska
✓ Salviae officinalis folium – liść szałwii
✓ Salviae officinalis tinctura – nalewka z szałwii
▪ Destyluje z niej olejek, w którym zawarte są:
• tujon • kamfora
• cyneol • bomeol

• Thymus serpyllum – macierzanka piaskowa

✓ Serpylli herba
• Thymus vulgaris – macierzanka tymianek
✓ Thymi herba
✓ Thymi aetheroleum
Thymus vulgaris

Wśród monoterpentów olejków eterycznych dominuje:

mentol, alfa-piren, menton, pulegol, tymol i karwakrol.

SCROPHULANIACEAE – TRĘDOWNIKOWATE

Morfologia – przeważnie rośliny zielne, krzewy, rzadko pnącza i drzewa

- liście: pojedyncze, ogonkowe, zazwyczaj skrętoległe, blaszki
ząbkowane, niepodzielone
- kwiaty: obupłciowe, pięciokrotne grzbieciste; korona często
dwuwargowa
- słupek górny z dwóch owocolistków
- pręcików zazwyczaj 4 lub 2, dwusilne
- owoce: wielonasienne torebki, rzadziej jagody, pestkowce

Anatomia:
- liczne włoski: proste, gałęziste, wielokomórkowe, również gruczołowe
- drobne kryształy szczawianu wapnia
- u niektórych gatunków w liściach zbiorniki gruczołowe z olejkami lub
żywicami

Verbascum thapsus
Chemizm:
- glikozydy kardenolidowe - saponiny steroidowe
- irydoidy (aukubozyd) - flawonoidy

Przykłady:
• Verbascum thapsus – dziewanna drobnokwiatowa
• Verbascum densiflorum - dziewanna wielkokwiatowa
• Verbascum phlomoides – dziewanna kutnerowata
✓ Verbasci flos - kwiat dziewanny
▪ zawiera olejek eteryczny, kumaryny, saponiny, flawonoidy
▪ irydoidy – w lekach wykrztuśnych
▪ napary z kwiatów działają moczopędnie, uspokajająco, przeciw wirusom
grypy

18) SOLANACEAE – PSIANKOWATE

Morfologia – rośliny zielne, drzewa, krzewy

- liście: proste lub złożone, ułożone skrętolegle
- kwiaty: barwne, okazałe, o symetrii promienistej, o koronie 5-krotnej, zrosłopłatkowej,
zazwyczaj w kwiatostanie (wierzchotka)
- słupek górny dwukrotny
- pręciki przyrośnięte do rurki
- owoc: jagoda lub torebka

Anatomia:
- wiązki bikolateralne
- włoski gruczołowe i nie gruczołowe o dużej zmienności np. T-owate,
gwiazdkowate
- szparki ranunculaceus cruciferus i caryophyllaceus
- idioblasty
- piasek krystaliczny

Chemizm: Capsicum annuum

- alkaloidy
• !!!szczególnie tropanowe: L-hioscyjanina, atropina, apoatropina, belladonina,
skopdamina
- flawonoidy (kwercetyna, kemferol)
- garbniki
- kwasy organiczne Stosowana zewnętrznie w plastrach i
maściach reumatycznych – oddziałuje na
Przykłady:
receptory termiczne i bólowe.
• Capsicum annuum - pieprzowiec roczny
✓ Capsici fructus – owoc pieprzowca Leczenie zapalenia korzonków
▪ zawiera kapsaicynę

▪ związki pokrewne kapsaicyny – kapsicinoidy

▪ olejek lotny, tłuszcz, karotenoidy i wit. C
 Atropa belladonna

• Atropa belladonna – pokrzyk wilcza jagoda

✓ Belladonnae folium – liść pokrzyku
✓ Belladonnae folii extractum siccum normatum – wyciąg suchy
standaryzowany z liścia pokrzyku
✓ Belladonnae folii tinctura normata – nalewka standaryzowana z
liścia pokrzyku
✓ Belladonnae pulvis normatus – proszek standaryzowany z liścia
pokrzyku
▪ Alkaloidy tropanowe: hiscjamina, atropina, skopdamina
• PORAŻAJĄ UKŁAD WSPÓŁCZULNY

• Hyoscyamus niger – lulek czarny

Datura stramonium - bieluń dziędzierzawa
✓ Stramonii folium – liść bielunia
✓ Stramonii pulvis normatus – proszek standaryzowany z liścia
bielunia
▪ Alkaloidy tropanowe: hiscjamina, belladonina, skopdamina
• Preparaty przeciwko dychawicy oskrzelowej
• Produkcja atropiny
• Właściwości uspokajające – skopdamina
o flawonoidy, kwercetyna, kwasy organiczne

• Nicotiana tabacum - tytoń szlachetny

• Nicotiana rustica - tytoń bakun Datura stramonium
• Solanum tuberosum – ziemniak
✓ Solani amylum – skrobia ziemniaczana
▪ Zawiera ALKALOIDY STERYDOWE – może służyć do produkcji hormonów
sterydowych
• Solanum lycopersicum – pomidor zwyczajny
• Solanum dulcamara – psianka słodkogórz
• Mandragora officinarum – mandragora lekarska
• Lycium barbarum - kolcowój pospolity
✓ Lycii frutus – owoc kolcowoju pospolitego = jagody Goji (słodkie owoce)
▪ zawierają betakaroten, wit. C, B1, B2, aminokwasy oraz duże cennych
Lycium barbarum minerałów i antyutleniaczy
UWAGA! Cała roślina jest trująca (przez alkaloidy tropanowe),
niedojrzałe owoce szczególnie trujące!!!

19) GENTIANACEAE – GORYCZKOWATE

Morfologia:
- zazwyczaj rośliny zielne, rzadziej drzewiaste
- liście: naprzeciwległe, niepodzielone (wyjątek - Swertia)
- kwiaty: zebrane w wierzchotki, z 4-5 płatków, o symetrii promienistej; korona okwiatu zrośnięta
w pączku, skręcona; znamiona 2-płatkowe
- owoc: przeważnie torebka pękająca z przegrodami, rzadziej jagoda

Anatomia:
- bikolateralne wiązki w łodydze
- włoski jednokomórkowe, rzadko gruczołowe
 - skórka często brodawkowata
- szparki typu ranunculaceus, ograniczone do powierzchni dolnej liścia
- komórki śluzowe
- rafidy/druzy – igiełkowate kryształy szczawianu wapnia w komórkach śluzowych

Chemizm:
- gorzkie glikozydy = irydoidy Stosowane w
zaburzeniach układu
Przykłady: pokarmowego
• Centaurium erythraea – centuria pospolita
✓ Centaurii herba – ziele centauri
▪ substancje gorzkie o charakterze laktonów sekoirydoidowych:
• gencjopikryna, centauropikryna, erytauryna, amarogentyna;
▪ alkaloid – gencjanina
▪ flawonoidy, olejki eteryczne

• Gentiana lutea – goryczka żółta

Centaurium erythraea ✓ Gentianae tinctura – nalewka z goryczki
✓ Gentianae radix – korzeń goryczki
▪ gencjanina; gencjopikryna; gencyjonaryna
▪ śluzy, cukry, olejki eteryczne, pektyny

Gentiana lutea

20) ASTERACEAE- ASTROWATE

Morfologia - zazwyczaj rośliny zielne, jednoroczne i byliny;

rzadko krzewy bądź drzewka
- duża zmienność w budowie liści
- kwiaty: pięciokrotne, grzbieciste, promieniste
(charakterystyczne kwiaty - języczkowaty i rurkowaty)
- kwiatostan – koszyczek (anthodium)
- zamiast działek kielicha – tzw. puch kielichowy, czyli: łuski,
szczeciny lub włoski
- pręciki przyrosłe do korony, pylniki w rurkę
- zalążnia dolna
- owoc: niełupka

Anatomia:
- przewody wydzielnicze (rury mleczne)
- schizogenetyczne zbiorniki olejkowe
- różnego typu włoski (np. gruczołowe compositae; T-owate)
i niegruczołowe
- rury mleczne członowane
- sferokryształy inuliny
Chemizm:
- olejki eteryczne
• zawierają terpeny: pinen, limonen, tujon, cyneol,
kamfora, linalol, geranid
- balsamy, sok mleczny (zw. Izoprenu)
- związki fenolowe
- kumaryny
- laktony seskiterpenowe (artemizynina – p. malarii)
- dwu- i trójterpeny
- saponiny
- alkaloidy pirolizydynowe (z grupy retronecyny w rodzaju
Senecio)

Przykłady:
• Achillea millefolium - krwawnik pospolity
✓ Millefolii herba – ziele krwawnika
▪ surowiec olejkowy azulenowy (azulen, chemazulen)
▪ flawonoidy – apigenina, luteolina

• Atractyulodes macrocephala – atraktydol wielkogłówkowy

✓ Artactylodis macrocephalie rhizoma – kłącze atraktydolu
▪ działanie psychostymulujące, zwiększa wytrzymałość
fizyczną
▪ Używany w Chinach i Japonii jako TONICA

• Artemisia absinthium – bylica piołun

✓ Absinthii herba
✓ Absinthii tinctura
▪ goryczkowy surowiec aromatyczny
▪ substancje goryczkowe – laktony seskwiterpenowe z
grupy gwajanolidów

• Arnica montana – arnika górska

✓ Arnicae flos Artemisia
✓ Arnicae tinctura absinthium
▪ flawonoidy (glikozydy kamferolu, kwercetyny)
▪ trójterpeny (arnikolidy)
▪ laktony seskwiterpenowe typu gwajany (arnikolidy)
▪ depsydy, olejek eteryczny

• Caledula officinalis – nagietek lekarski

✓ Calendulae flos – kwiat nagietka
▪ saponozydy trójterpenowe, alkohole trójterpentynowe
▪ laktony seskwiterpenowe, flawonoidy
▪ związki poliacetylenowe, sterole, śladowe ilości olejków eterycznych

Calendula
officinalis
Arnica
montana
• Carthamus tinctorius – krokosz barwierski
✓ Carthani oleum raffinatum – olej oczyszczony z krokosza
▪ bogaty w wit. E, F, kwas linolowy, fitosterole
✓ Carthani flos – kwiat krokosza
▪ barwniki dwuchalkanowe
• saflonina, kartamina, glikozydy kwercytyny:
luteoliny
• witamina E
• alkohole trójterpenowe Carthamus tinctorius

• Chamaemeleum nobile – rumian rzymski

✓ Chamomillae romanae flos – kwiat rumianu rzymskiego
▪ olejek eteryczny (chamazulen, farmazen), flawonoidy, fitosterole, kwas
kawowy, cholina, gorycze

• Cichorium intibus – cykoria podróżnik

✓ Cichorii radix – korzeń cykorii
▪ glikozyd (intybina), inulina, laktucyna, pektyny, cholina, taraksosterol

• Cynara scolymus – karczoch zwyczajny

✓ Cynarae folium – liść karczocha
▪ flawonoidy (lutenoliny, apigeniny), cynaryna i inulina
• poprawiają funkcjonowanie układu trawiennego, stymulują procesy
metaboliczne

• Echinaceae angustifolia - jeżówka wąskolistna

✓ Echinaceae angustifoliae radix
▪ depsyd echinakozydu, cynaryna, alkiloamidy, estry fenolokwasów;
• wzmacnia odporność w infekcjach, stanach zapalnych i
przeziębieniach

• Echinaceae purpurea - jeżówka purpurowa

✓ Echinaceae radix
▪ alkiloamidy, estry fenolów, polisacharydy,
alkaloidy (małe ilości), NIE ZAWIERA
ECHINAKOZYDU
✓ Echinaceae purpureae herba
▪ glikozydy, flawonoidy, olejek eteryczny,
polisacharydy, polacetyleny, alkaloidy
pirolizydowe, alkiloaminy i alkiloamidy

• Helichrysum arenarium– kocanki piaskowe

✓ Helichrysi flos
▪ flawonoidy, glikozydy (kemferolu i apigeniny),
związki ftalidowe

• Matricaria recutita – rumianek pospolity

✓ Matricariae flos
✓ Matricariae aetheroleum
✓ Matricariae extractum fluidum
▪ olejek eteryczny:
Matricaria recutita
 • związki seskiterpentwe – bisabold, chamoazulen
Silybum marianum • związki polacetylenowe
• flawonoidy, glikozydy: apigeniny, kwercetny
• kumaryny

• Silybum marianum – ostropest plamisty

✓ Silybi mariani fructus
▪ kompleks flawonlignanów - sylimaryna, sylibina, sylibinina
• działanie antyhepatotoksyczne (przeciwdziała
uszkodzeniom wątroby)

• Solidago virgaurea - nawłoć pospolita

✓ Solidaginis virgaureae herba
▪ flawonoidy(glik. kwercetyny, kemferolu)
▪ saponiny triterpenowe
▪ kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy)

• Taraxacum officinale – mniszek lekarski

✓ Taraxaci officinalis herba cum radice
▪ gorzkie laktony seskwiterpenowe
• głównie glukozyd kwasu teraksynowego
• kwasy fenolowe; sterole; trójterpen Taraxacum officinale
• inulina
o poprawia działanie układu pokarmowego

• Echinaceae pallida - jeżówka blada

✓ Echinaceae pallidae radix

• Eclipta prostrata – eklipta

✓ Ecliptae herba
▪ naturalne barwniki: lawson, eumelanina

• Helianthus annuus - słonecznik zwyczajny

✓ Helianthi annuui oleum raffinatum – olej słonecznikowy oczyszczony

• Saussurea costus – auklandia

✓ Aucklandiae radix
▪ laktony seskwiterpenowe
• działanie przeciwzapalne i przeciwwrzodowe

• Solidago gigantea (canadensis) - nawłoć kanadyjska

✓ Solidaginis herba
▪ olejek eter., saponiny, kwasy oliterpenowe, flawonoidy

• Tanacetum parthenium - złocień maruna

▪ PARTENOLID - lakton seskwiterpenowy
▪ Napary ze złocienia stosuje się w migrenach i bólach reumatycznych, gorączce
i dolegliwościach żołądkowo-jelitowych
▪ Wykazuje działanie przeciwnowotworowe
 21) LILIACEAE – LILIOWATE (MONOCOTYLEDONES)

Morfologia - przeważnie byliny o kłączach, bulwach, cebulach, rzadko podkrzewy, krzewy i

drzewa
- łodygi: ulistnione lub bezlistne
- liście: często odziomkowe, czasem unerwienie siatkowate
- kwiaty: zazwyczaj obupłciowe, promieniste, 3-krotne; pręciki w okółkach 3+3; zalążnia na ogół
dolna, 3-komorowa
- owoc: torebka lub jagoda, rzadko orzech

Anatomia:
- rafidy, kryształy pojedyncze
- idioblasty (w skórce liści i mezofilu)
- komórki śluzowe
- rury wypełnione śluzem
- komórki aloinowe (?)
- komórki wydalnicze z sokiem mlecznym (np. łuski Allium cepa)
- skrobia w kłączach, bulwach i cebulach
- hemiceluloza w zgrubiałych ścianach komórek bielma nasion

Chemizm:
- saponiny
- kwas chelidonowy
- substancje zapasowe, tj:
- skrobia
- rozpuszczone węglowodany: fruktany, glukomannany
- alkaloidy = rodzaj Veratrum
- alkaloidy nietypowe = Colchicum
- związki siarkowe = Allium
- glikozydy nasercowe z grupy kardenolidów = Convalaria maialis
- glikozydy nasercowe z grupy bufadienolidów = Urginea maritima Allium sativum
- alona = Aloe

• Allium sativum – czosnek pospolity

✓ Świeże ząbki czosnku zawierają:
▪ wodę, węglowodany (w tym inulinę) i białko
▪ witaminę C i B
▪ składniki mineralne
▪ DUŻĄ zawartość SIARKI WŁAŚCIWOŚCI ANTYBIOTYCZNE
✓ Olejek lotny (zwany też olejkiem czosnkowym):
▪ allina + enzym allinaza
▪ salicyna, fitosterole
▪ amoniak
▪ dwu-, trójsiarczki alkilowe i metylowe
✓ Allii sativi bulbi pulvis – sproszkowana cebula czosnku

• Aloe ferox – aloes uzbrojony

✓ Alona
▪ zagęszczony i odparowany sok mleczny składający się z
aloiny i żywicy aloesowej
Aloe barbadensis - aloes barbadoski lub zwyczajny Aloe ferox
 ✓ Alona barbadensis
• Ruscus aculeatus – ruszczyk kolczasty
✓ Rusci rhizoma
▪ saponiny steroidowe typu spirostanu

• Convallaria maialis – konwalia majowa

▪ 40 różnych glikozydów kardenolidowych – m.in. konwalotozyna, konwalozyd
▪ Glikozydy mają zastosowanie lecznice, gromadzone są w wakuolach.

• Colchicum autumnale – zimowit jesienny

▪ Kolchicyna – pseudoalkaloid, pochodna tropolonu
• działa silnie toksycznie
• stosowana w leczeniu dny moczanowej; z nasion
• działanie przeciwzapalne, antymitotyczne, zmniejsza wytwarzanie
kwasu moczowego

!!! NIE NALEŻY MYLIĆ ZIMOWITU Z KROKUSEM !!!

Colchicum autumnale
Crocus vernus (Iridaceae – kosaćcowate)

22) PINACEAE – SOSNOWATE

Morfologia - zazwyczaj drzewa

- ulistnienie skrętoległe (liście iglaste, szpilkowate)
- jednopienne

Gatunki występujące w PL:

• Pinus cembra – sosna limba
• Pinus nigra – sosna czarna
• Pinus sylvestris – sosna zwyczajna
o Pini sylvestris aetheroleum

• Pinus mugo – sosna kosa (kosodrzewina)

o Pini pumilionis aetheroleum
Pinus sylvestris

• Pinus pinaster – sosna nadmorska

o Terebinthinase aetheroleum a Pino pinastro – olejek eteryczny terpentynowy

• Abies alba - jodła pospolita

• Picea abies - świerk pospolity
• Larix sibirica – modrzew syberyjski
Ze wszystkich gatunków Pinus można pozyskać Colophonium – kalafonię
• Żywica
• Żółte lub bursztynowe bryłki
• Zawiera diterpenowe kwasy żywiczne: kwas abietynowy, beta-fumarowy, substancje gorzkie

WAŻNE INFORMACJE DO EGZAMINU

1. Przykładowe kory farmakopealne:

• Acanthopanacis gracistyli cortex (kora eleuterokoka smukłego) – eleuterokok smukły
(Elutherococcus nodiflorus)
• Cinchonae cortex (kora chinowa) – chinowiec omszony (Cinchona pubescens)
• Cinnamomi cortex (kora cynamonowca) – cynamonowiec cejloński (Cinnamomum
zeylanicum)
• Eucommiae cortex (kora eukomii) – Eukomia wiązowata (Eucommia ulmoides)
• Frangulae cortex (kora kruszyny) - kruszyna pospolita (Frangula alnus)
• Fraxini rhynchophyllae cortex (kora jesionu koreańskiego) - jesion koreański (Fraxinus
chinensis ssp. rhynchophylla)
• Magnoliae officinalis cortex (kora magnolii lekarskiej) – magnolia lekarska (Magnolia
officinalis)
• Pruni africanae cortex (kora śliwy afrykańskiej) – śliwa afrykańska (Prunus africana)
• Quercus cortex (kora dębu) - dąb szypułkowy (Quercus robur), dąb bezszypułkowy
(Quercus petraea/sessilis), dąb omszony (Quercus pubescens)
• Quillaje cortex (kora kwilai) - Mydłodrzew właściwy (Quillaja saponaria)
• Rhamni purshianae cortex (kora szakłaku amerykańskiego) – szakłak amrykański
(Rhamnus purshiana)
• Salicis cortex (kora wierzby) – wierzba purpurowa (Salix purpurea)

2. Przykładowe korzenie farmakopealne:

• Althaeae radix (korzeń prawoślazu) – prawoślaz lekarski (Althaea officinalis)
• Angelicae archangelicae radix (korzeń arcydzięgla) - dzięgiel litwor, arcydzięgiel
(Angelica archangelica)
• Angelicae chinensis radix (korzeń dzięgla chińskiego) – dzięgiel chiński (Angelica
chinensis)
• Angelicae dahuricae radix (korzeń dzięgla dahurskiego) – dzięgiel dahurski (Angelica
dahurica)
• Angelicae pubescentis radix (korzeń dzięgla omszonego) – dzięgiel omszony (Angelica
pubescens)
• Astragali mongholici radix (korzeń traganka mongolskiego) – traganek mongolski
(Astragalus mongholicus)
• Aucklandiae radix (korzeń auklandii) - auklandia (Saussurea costus)
• Cichorii radix (korzeń cykorii podróżnika) – cykoria podróżnik (Cichorium intibus)
• Codonopsidis radix (korzeń dzwonkowca kosmatego) – dzwonkowiec kosmaty
(Codonopsis pilosula)
• Echinaceae angustifoliae radix (korzeń jeżówki wąskolistnej) — jeżówka wąskolistna
(Echinacea angustifolia)
• Echinaceae pallidae radix (korzeń jeżówki bladej) — jeżówka blada (Echinacea pallida)
• Echinaceae purpureae radix (korzeń jeżówki purpurowej) — jeżówka purpurowa
(Echinacea purpurea)
• Eleutherococci radix (korzeń eleuterokoka) – eleuterokok (Eleutherococcus)
• Gentianae radix (korzeń goryczki) - goryczka żółta (Gentiana lutea)
• Ginseng radix (korzeń żeń-szenia) – żeń-szeń (Panax ginseng)
• Harpagophyti radix (korzeń hakorośli) – diabelski pazur (Harpagophytum procumbens)
• Ipecacuanhae radix (korzeń ipekakuany) – ipekakuana prawdziwa (Cephaelis
ipecacuanha)
• Isatidis radix (korzeń urzetu barwierskiego) — urzet barwierski (Isatis tinctoria)
• Levistici radix (korzeń lubczyka) — lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale)
• Liquiritiae radix (korzeń lukrecji) - lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)
• Notoginseng radix (korzeń żeń-szenia chińskiego) – żeń-szeń chiński (Panax
pseudoginseng)
• Ononidis radix (korzeń wilżyny) — wilżyna ciernista (Ononis spinosa)
• Paeoniae radix alba (biały korzeń piwonii chińskiej okorowany) – piwonia chińska
(Paeonia lactiflora)
• Paeoniae radix rubra (czerwony korzeń piwonii chińskiej nieokorowany) – piwonia
chińska (Paeonia lactiflora/ Paeonia veitchii)
• Pelargonii radix (korzeń pelargonii) – pelargonia (Pelargonium sidoides)
• Polygalae radix (korzeń krzyżownicy) - krzyżownica wirginijska (Polygala senega)
• Polygonii multiflori radix (korzeń rdestu wielokwiatowego) - rdest wielokwiatowy
(Polygonum multiflorum/ Fallopia multiflora)
• Primulae radix (korzeń pierwiosnka) – pierwiosnek lekarski (Primula veris),
pierwiosnek wyniosły (Primula elatior)
• Puerariae lobatae radix (korzeń opornika łatkowatego) – opornik łatkowaty (Pueraria
lobata)
• Puerariae Thomsonie radix (korzeń opornika tomsońskiego) – opornik tomsoński
(Pueraria thomsoni)
• Ratanhiae radix (korzeń ratanii) – pastwin trójpręcikowy/ratania (Krameria
lappacea, Krameria triandra)
• Rhei radix (korzeń rzewienia) – rzewień dłoniasty (Rheum palmatum), rzewień lekarski
(Rheum officinale)
• Salviae miltiorrhizae radix et rhizoma (korzeń i kłącze szałwii czerwonokorzeniowej) -
szałwia czerwonokorzeniowa (chińska) (Salvia miltiorrhiza)
• Sanguisorbae radix (korzeń krwiściągu) – krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis)
• Saponariae radix (korzeń mydlnicy) – mydlnica lekarska (Saponaria officinalis)
• Scutellariae baicalensis radix (korzeń tarczycy bajkalskiej) – tarczyca bajkalska
(Scutellaria baicalensis)
• Stephaniae tetrandrae radix (korzeń stefanii) – stefania (Stephania tetrandra)
• Taraxaci officinalis radix (korzeń mniszka lekarskiego) – mniszek lekarski (Taraxacum
officinale)
 • Urticae radix (korzeń pokrzywy) – pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), pokrzywa
żegawka (Urtica urens)
• Valerianae radix (korzeń kozłka) – kozłek lekarski (Valeriana officinalis)
• Valerianae radix minutata (korzeń kozłka rozdrobniony) – kozłek lekarski (Valeriana
officinalis)

3. Przykładowe kłącza farmakopealne:

• Anemarrhenae asphodeloides rhizoma (kłącze anemareny) – anemarena
(Anemarrhena asphodeloides)
• Atractylodis lanceae rhizoma (kłącze atraktylodesu chińskiego) – atraktylodes chiński
(Atractylodes lancea/chinensis)
• Atractylodis macrocephale rhizoma (kłącze atraktylodesu wielkogłówkowego) –
atraktylodes wielkogłówkowy (Atractylodes macrocephala)
• Belamcandae chinensis rhizoma (kłącze iksji chińskiej) – belamkanda chińska (Iris
domestica)
• Bistortae rhizoma (kłącze wężownika) – rdest wężownik (Polygonum bistorta)
• Cimcifugae rhizoma (kłącze pluskwicy groniastej) – pluskwica groniasta (Cimcifuga
racemosa)
• Coptidis rhizoma (kłącze gorzknika kanadyjskiego) – gorzknik kanadyjski (Hydrastis
canadensis)
• Curcumae longae rhizoma (kłącze ostryżu długiego) – ostryż długi (Curcuma longa)
• Curcumae zanthorrhizae rhizoma (kłącze ostryżu jawajskiego) – ostryż jawajski
(Curcuma zanthorrhiza)
• Dioscoreae nipponicae rhizoma (kłącze pochrzynu japońskiego) – pochrzyn japoński
(Dioscorea nipponica)
• Dioscoreae oppositifoliae rhizoma (kłącze pochrzynu chińskiego) – pochrzyn chiński
(Dioscorea oppositifolia)
• Drynariae rhizoma (kłącze drynarii) – drynaria roosii (Drynarya fortunei)
• Graminis rhizoma (kłącze perzu) - perz właściwy (Agropyron repens)
• Polygoni cuspidati rhizoma et radix (kłącze i korzeń rdestu japońskiego) – rdest
japoński (Polygonum cuspidatum/ Reynoutria japonica)
• Rusci rhizoma (kłącze ruszczyka) - Myszopłoch kolczasty, ruszczyk kolczasty (Ruscus
aculeatus)
• Tormentillae rhizoma (kłącze pięciornika) – pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta)
• Zingiberis rhizoma (kłącze imbiru) – imbir lekarski (Zingiber officinale)

4. Przykładowe łodygi farmakopealne:

• Akebiae caulis (łodyga akebii) - akebia pięciolistkowa (Akebia quinata)
• Clematidis armandii caulis (łodyga powojnika armanda) – powojnik armanda (Clematis
armandii)
• Sinomeni caulis (łodyga skromnia) – Sinomenium acutum
• Uncariae rhynchophyllae ramulus cum uncis (łodyga czepoty z kolcami) - gou teng,
czepota (Uncaria rhynchophylla)
5. Przykładowe zioła farmakopealne:
• Absinthii herba (ziele piołunu) — bylica piołun (Artemisia absinthium)
• Agrimoniae herba (ziele rzepika) — rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria)
• Alchemillae herba (ziele przywrotnika) — przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris)
• Andrographidis herba (ziele brodziuszki) – brodziuszka wiechowata (Andrographis
paniculata)
• Ballotae nigrae herba (ziele mierznicy czarnej) — mierznica czarna (Ballota nigra)
• Centaurii herba (ziele centurii) — centuria pospolita (Centaurium erythraea)
• Centellae asiaticae herba (ziele wąkrotki/wąkroty azjatyckiej) – wąkrotka/wąkrota
azjatycka (Centella asiatica)
• Chelidonii herba (ziele glistnika) — glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus)
• Echinaceae purpureae herba (ziele jeżówki purpurowej) - jeżówka purpurowa
(Echinacea purpurea)
• Ecliptae herba (ziele eklipty) – eklipta (Eclipta prostrata)
• Ephedrae herba (ziele przęśli) – przęśl chińska (Ephedra sinica)
• Equiseti herba (ziele skrzypu) — skrzyp polny (Equisetum arvense)
• Fagopyri herba (ziele gryki) – gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum)
• Filipendulae ulmariae herba (ziele wiązówki) — wiązówka błotna (Filipendula ulmaria)
• Fumariae herba (ziele dymnicy) — dymnica pospolita (Fumaria officinalis)
• Herniariae herba (ziele połonicznika) – połonicznik nagi (Herniaria glabra)
• Hyperici herba (ziele dziurawca) - dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
• Leonuri cardiacae herba (ziele serdecznika) - serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca)
• Lycopti herba (ziele karbieńca) — karbieniec pospolity (Lycopus lucidus)
• Lythri herba (ziele krwawnicy) — krwawnica pospolita (Lythrum salicaria)
• Majoranae herba (ziele majeranku) - lebiodka majeranek (Majorana hortensis)
• Marrubii herba (ziele szanty) — szanta zwyczajna (Marrubium vulgare)
• Meliloti herba (ziele nostrzyka) — nostrzyk żółty (Melilotus officinalis)
• Millefolii herba (ziele krwawnika) — krwawnik pospolity (Achillea millefolium)
• Origani herba (ziele lebiodki) — lebiodka pospolita (Origanum vulgare)
• Passiflorae herba (ziele męczennicy) – męczennica cielista (Passiflora incarnata)
• Polygoni avicularis herba (ziele rdestu ptasiego) – rdest ptasi (Polygonum aviculare)
• Serpylli herba (ziele macierzanki) - macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum)
• Solidaginis herba (ziele nawłoci) – nawłoć późna (Solidago gigantea/canadensis)
• Solidaginis virgaureae herba (ziele nawłoci pospolitej) – nawłoć pospolita (Solidago
gigantea virgaurea)
• Tanaceti parthenii herba (ziele maruny) - złocień maruna (Tanacetum parthenium)
• Taraxaci officinalis herba cum radice (ziele mniszka z korzeniem) – mniszek lekarski
(Taraxacum officinale)
• Thymii herba (ziele tymianku) - macierzanka tymianek (Thymus vulgaris, Thymus zygis)
• Verbenae herba (ziele przytułki) – werbena pospolita (Verbena officinalis)
• Violae herba cum flore (ziele fiołka trójbarwnego) – fiołek trójbarwny (Viola arvensis,
Viola tricolor)

6. Przykładowe kwiaty farmakopealne:

• Arnicae flos (kwiat arniki) – arnika górska (Arnica montana)
 • Aurantii amari flos (kwiat pomarańczy gorzkiej) – pomarańcza gorzka (Citrus
aurantium)
• Calendulae flos (kwiat nagietka) – nagietek lekarski (Calendula officinalis)
• Carthami flos (kwiat krokosza) – krokosz barwierski (Carthamus tinctorius)
• Caryophylli flos (kwiat goździkowca) – czapetka pachnąca (Syzygium aromaticum,
Eugenia caryophyllus)
• Chamomillae romanae flos (kwiat rumianu rzymskiego) – rumian rzymski
(Chamaemelum nobile)
• Crataegi folium cum flore (kwiatostan głogu) - głóg jednoszyjkowy (Crataegus
monogyna)
• Helichrysi flos (kwiat kocanek) - kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium)
• Hibisci sabdariffae flos (kwiat hibiskusa) - ketmia szczawiowa (Hibiscus sabdariffa)
• Lavandulae flos (kwiat lawendy) - lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia)
• Lupuli flos (szyszka chmielu) – chmiel zwyczajny (Humulus lupulus)
• Magnoliae officinalis flos (kwiat magnolii lekarskiej) – magnolia lekarska (Magnolia
officinalis)
• Malvae sylvestria flos (kwiat ślazu dzikiego) – ślaz dziki (Malva sylvestris)
• Matricariae flos (kwiat rumianku) – rumianek pospolity (Matricaria recutita)
• Papaveris rhoeados flos (kwiat maku polnego) – mak polny (Papaver rhoeas)
• Sambuci flos (kwiat bzu czarnego) – dziki bez czarny (Sambucus nigra)
• Sophorae japonicae flos (kwiat perełkowca japońskiego) – perełkowiec japoński
(Sophora japonica/ Styphnolobium japonicum)
• Sophorae japonicae flos immaturus (pąki kwiatowe perełkowca japońskiego) –
perełkowiec japoński (Sophora japonica/ Styphnolobium japonicum)
• Tiliae flos (kwiat lipy) – lipa drobnolistna (Tilia cordata)
• Verbasci flos (kwiat dziewanny) - dziewanna drobnokwiatowa (Verbascum thapsus),
dziewanna wielkokwiatowa (Verbascum densiflorum), dziewanna kutnerowata
(Verbascum phlomoides)

7. Przykładowe liście farmakopealne:

• Althaeae folium (liść prawoślazu) – prawoślaz lekarski (Althaea officinalis)
• Belladonnae folium (liść pokrzyku) – pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)
• Betulae folium (liść brzozy) – brzoza brodawkowata (Betula pendula/verrucosa),
brzoza omszona (Betula pubescens)
• Boldi folium (liść boldo) – boldoa aromatyczna (Peumus boldus)
• Cynarae folium (liść karczocha) - karczoch zwyczajny (Cynara scolymus/cardunculus)
• Digitalis purpureae folium (liść naparstnicy purpurowej) – naparstnica purpurowa
(Digitalis purpurea)
• Eucalyptii folium (liść eukaliptusa) – eukaliptus gałkowy (Eucalyptus globulus)
• Fraxini folium (liść jesionu) - jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)
• Ginkgonis folium (liść miłorzębu japońskiego) – miłorząb japoński (Ginkgo biloba)
• Hamamelidis folium (liść oczaru) – oczar wirginijski (Hamamelis virginiana)
• Hederae folium (liść bluszczu) – bluszcz pospolity (Hedera helix)
• Malvae folium (liść ślazu) – ślaz dziki (Malva sylvestris), ślaz zaniedbany (Malva
neglecta)
 • Melissae folium (liść melisy) – melisa lekarska (Melissa officinalis)
• Menthae piperitae folium (liść mięty pieprzowej) – mięta pieprzowa (Mentha piperita)
• Menyanthidis trifoliatae folium (liść bobrka) - bobrek trójlistkowy (Menyanthes
trifoliata)
• Oleae folium (liść oliwki) – oliwka europejska (Olea europaea)
• Orthosiphonis folium (liść ortosyfonu) - ortosyfon groniasty (Orthosiphon aristatus,
Ortosiphon stamineus)
• Plantaginis lanceolatae folium (liść babki lancetowatej) – babka lancetowata (Plantago
lanceolata)
• Ribis nigri folium (liść czarnej porzeczki) – czarna porzeczka (Ribes nigrum)
• Rosmarini folium (liść rozmarynu) - rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis)
• Rubi fruticosi folium (liść jeżyny fałdowanej) – jeżyna fałdowana (Rubus fruticosus)
• Salviae trilobae folium (liść szałwii greckiej) - szałwia grecka (Salvia fruticosa)
• Salviae officinalis folium (liść szałwii) - szałwia lekarska (Salvia officinalis)
• Sennae folium (liść senesu) - Senes (Cassia senna), Senes aleksandryjski (Senna
Alexandrina)
• Stramonii folium (liść bielunia) – bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)
• Urticae folium (liść pokrzywy) – pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), pokrzywa żegawka
(Urtica urens)
• Uvae ursi folium (liść mącznicy) - mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi)
• Verbenae citriodoratae folium (liść witułki cytrynowej) - werbena cytrynowa (Aloysia
citrodora)

8. Przykładowe nasiona farmakopealne:

• Coicis semen (nasienie łzawnicy ogrodowej – ziarniaki pozbawione łupin) – łzawnica
ogrodowa, łzawnica łzy Hioba (Coix lacryma-jobi)
• Colae semen (nasienie kola) – kola zaostrzona (Cola acuminata), kola błyszcząca (Cola
nitida/vera)
• Hippocastani semen (nasienie kasztanowca) - Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus
hippocastanum)
• Lini semen (nasienie lnu) – len zwyczajny (Linum usitatissinum)
• Plantaginis ovatae semen (nasienie babki jajowatej) – babka jajowata (Plantago ovata)
• Plantaginis ovatae seminis tegumentum (łupina nasiena babki jajowatej) – babka
jajowata (Plantago ovata)
• Psyllii semen (nasienie płesznika) – babka płesznik (Plantago afra), babka piaskowa
(Plantago indica)
• Trigonellae foenugraeci semen (nasienie kozieradki) – kozieradka pospolita (Trigonella
foenum-graecum)

9. Przykładowe owoce farmakopealne:

• Agni casti fructus (owoc niepokalanka zwyczajnego) – niepokalanek pospolity (Vitex
agnus-castus)
• Amomi fructus (owoc kardamonu) – Amomum villosum, Amomum longiligulare
 • Amomi fructus rotundus (owoc kardamonu zaokrąglony) – Amomum krervanh,
Amomum compactum
• Anisi fructus (owoc anyżu) – biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum)
• Anisi stellati fructus (owoc anyżu gwiaździstego) – badian właściwy (Illicium verum)
• Capsici fructus (owoc pieprzowca) – pieprzowiec roczny (Capsicum annuum)
• Carvi fructus (owoc kminku) – kminek zwyczajny (Carum carvi)
• Coriandri fructus (owoc kolendry) - kolendra siewna (Coriandrum sativum)
• Crataegi fructus (owoc głogu) – głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna)
• Evodiae fructus (owoc ewodii) - Tetradium ruticarpum
• Foeniculi amari fructus – owoc kopru włoskiego (odmiany gorzkiej) - koper włoski
(odmiany gorzkiej) (Foeniculum vulgare var. vulgare)
• Foeniculi dulcis fructus – owoc kopru włoskiego (odmiany słodkiej) - Foeniculum
vulgare var. dulce – koper włoski (odmiany słodkiej)
• Gardeniae fructus (owoc gardenii jaśminowatej) – gardenia jaśminowata (Gardenia
jasminoides)
• Lycii fructus (owoc kolcowoju pospolitego) – kolcowój pospolity (Lycium barbarum)
• Myrtilli fructus recens (świeży owoc borówki czernicy) - borówka czernica (Vaccinium
myrtillus)
• Myrtilli fructus siccus – suchy owoc borówki czernicy - borówka czernica (Vaccinium
myrtillus)
• Piperis fructus (owoc pieprzu) – pieprz czarny (Piper nigrum)
• Piperis longi fructus (owoc pieprzu długiego) – pieprz długi (Piper longum), balijska
długa papryka (Piper retrofractum)
• Polygoni orintalis fructus (owoc rdestu wschodniego) – rdest wschodni (Persicaria
orientalis/ Polygonum orientale)
• Prunellae spica (owocostan głowienki pospolitej) – głowienka pospolita (Prunella
vulgaris)
• Rosae pseudo-fructus (owoc róży) – róża dzika (Rosa canina)
• Sabalis serrulatae fructus (owoc palmy sabal) – bocznia piłkowana (Serenoa repens/
Sabal serrulata)
• Sennae fructus acutifoliae (owoc senesu ostrolistnego) - senes ostrolistny (Cassia
senna)
• Schisandrae chinensis fructus (owoc cytryńca chińskiego) – cytryniec chiński
(Schisandra chinensis)
• Sennae fructus angustifoliae (owoc senesu wąskolistnego) - senes wąskolistny (Cassia
angustifolia)
• Silybi mariani fructus (owoc ostropestu) - ostropest plamisty (Silybum marianum)

10. Przykładowe owocnie farmakopealne:

• Aurantii amari epicarpium et mesocarpium (owocnia pomarańczy gorzkiej) –
pomarańcza gorzka (Citrus aurantium)
• Citri reticulatae epicarpium et mesocarpium (owocnia mandarynki) – mandarynka
(Citrus reticulata)
• Phaseoli pericarpium (owocnia fasoli) - fasola zwykła (Phaseolus vulgaris)
• Zanthoxyli bungeani pericarpium (owocnia żółtokrzewu) – pieprz syczuański/chińska
papryka (Zanthoxylum bungeanum/ Zanthoxylum bungei/ Zanthoxylum simulans)
11. Przykładowe nalewki farmakopealne:
• Absinthii tinctura (nalewka z ziela piołunu) – bylica piołun (Artemisia absinthium)
• Arnicae tinctura (nalewka z kwiatu arniki) - arnika górska (Arnica montana)
• Aurantii amari epicarpii et mesocarpii tinctura (nalewka z owocni pomarańczy
gorzkiej) – pomarańcza gorzka (Citrus aurantum)
• Belladonnae folii tinctura normata (nalewka standaryzowana z liści pokrzyku) –
pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)
• Benzois sumatrani tinctura (nalewka z żywicy benzoesowej sumatrzańskiej) –
styrakowiec benzoesowy (Styrax benzoin)
• Benzois tonkinensis tinctura (nalewka z żywicy benzoesowej) – styrakowiec
benzoesowy (Styrax tonkinenzis)
• Capsici tinctura normata (nalewka standaryzowana z owoców pieprzowca) –
pieprzowiec roczny (Capsicum annuum)
• Cinnamomi corticis tinctura (nalewka z kory cynamonowca) – cynamonowiec cejloński
(Cinnamomum zeylanicum)
• Crataegi tinctura (nalewka z kwiatostanu głogu) - głóg jednoszyjkowy (Crataegus
monogyna)
• Gentianae tinctura (nalewka z korzenia goryczki) – goryczka żółta (Gentiana lutea)
• Ipecacuanhae tinctura normata (nalewka standaryzowana z ipekakuany) – ipekakuana
prawdziwa (Cephaelis ipecacuanha)
• Myrrhae tinctura (nalewka z mirry) - balsamowiec (Commiphora molmol)
• Olibanum indicum (gumożywica Boswellia serrata) – Boswellia serrata
• Opii tinctura normata (nalewka standaryzowana z opium) – mak lekarski (Papaver
somniferum)
• Ratanhiae tinctura (nalewka z ratanii) – pastwin trójpręcikowy/ratania (Krameria
lappacea, Krameria triandra)
• Salviae tinctura (nalewka z szałwii) – szałwia lekarska (Salvia officinalis)
• Tormentillae tinctura (nalewka z kłącza pięciornika) – pięciornik kurze ziele (Potentilla
erecta)
• Valerianae tinctura (nalewka z korzenia kozłka) – kozłek lekarski (Valeriana officinalis)

12. Przykładowe żywice, soki i woski farmakopealne:

• Aloe barbadensis (alona barbadoska) – aloes zwyczajny (Aloe barbadensis)
• Aloe capensis (alona przylądkowa) – aloes uzbrojony (Aloe ferox)
• Benzoe sumatranus (żywica benzoesowa) – Styrax tonkinenzis
• Capsici oleoresina raffinata et normata (oleożywica z owoców pieprzowca oczyszczona
i standaryzowana)- pieprzowiec roczny (Capsicum annuum)
• Cera carnauba (wosk Carnauba) – kopernicja (Copernicia cerifera)
• Colophonium (kalafonia) – sosna (Pinus sp.)
• Mastix (mastyks) – pistacja kleista (Pistacia lentiscus)
• Myrrha (mirra) – balsamowiec (Commiphora molmol)

13. Przykładowe farmakopealne gumy:

• Acaciae gummi (guma arabska) – akacja senegalska (Acacia senegal)
 • Acaciae gummi dispersione desiccatum (guma arabska suszona rozpyłowo) – akacja
senegalska (Acacia senegal)
• Tragacantha (tragakanta) – traganek gumodajny (Astragalus gummifer)

14. Przykładowe farmakopealne balsamy:

• Balsamum tolutanum (balsam tolutański) – woniawiec balsamowy (Myroxylon
balsamum)
• Balsamum peruvianum (balsam peruwiański) – woniawiec balsamowy (Myroxylon
balsamum)

15. Przykładowe olejki eteryczne farmakopealne:

• Anisi aetheroleum (olejek eteryczny anyżowy) – biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum)
• Anisi stellati aetheroleum (olejek eteryczny anyżu gwiaździstego) – badian właściwy
(Illicium verum)
• Aurantii dulcis aetheroleum (olejek eteryczny pomarańczy słodkiej) – pomarańcza
słodka/chińska (Citrus chinensis)
• Carvi aetheroleum (olejek eteryczny kminkowy) - kminek zwyczajny (Carum carvi)
• Caryophylli floris aetheroleum (olejek eteryczny goździkowy) czapetka pachnąca
(Syzygium aromaticum, Eugenia caryophyllus)
• Cinnamomi cassiae aetheroleum (olejek eteryczny cynamonowca chińskiego) –
cynamonowiec wonny (Cinnamomum cassia)
• Cinnamomi zeylanici corticis aetheroleum (olejek eteryczny z kory cynamonowca
cejlońskiego) – cynamonowiec cejloński (Cinnamomum zeylanicum/Cinnamomum
verum)
• Cinnamomi zeylanici folii aetheroleum (olejek eteryczny z liścia cynamonowca
cejlońskiego) – cynamonowiec cejloński (Cinnamomum zeylanicum/Cinnamomum
verum)
• Citri reticulatae aetheroleum (olejek eteryczny ze świeżej owocni mandarynki) –
mandarynka (Citrus reticulata)
• Citronellae aethroleum (olejek eteryczny cytronelowy) – palczatka cytronelowa
(Cymbopogon winterianus)
• Coriandri aetheroleum (olejek eteryczny kolendrowy) – kolendra siewna (Coriandrum
sativum)
• Eucalypti aetheroleum (olejek eteryczny eukaliptusowy) – eukaliptus gałkowy
(Eucalyptus globulus)
• Foeniculi amari fructus aetheroleum – olejek eteryczny kopru włoskiego (odmiany
gorzkiej) - koper włoski (odmiany gorzkiej) (Foeniculum vulgare var. vulgare)
• Foeniculi amari herbae aetheroleum – olejek eteryczny z ziela kopru włoskiego
(odmiany gorzkiej) - koper włoski (odmiany gorzkiej) (Foeniculum vulgare var. vulgare)
• Juniperi aetheroleum (olejek eteryczny jałowcowy) – jałowiec pospolity (Juniperus
communis)
• Lavandulae aetheroleum (olejek eteryczny lawendowy) - lawenda wąskolistna
(Lavandula angustifolia)
• Limonis aetheroleum (olejek eteryczny cytrynowy) – cytryna zwyczajna (Citrus limon)
• Matricariae aetheroleum (olejek eteryczny rumiankowy) - rumianek pospolity
(Matricaria recutita)
 • Melaleucae aetheroleum (olejek eteryczny drzewa herbacianego) – drzewo
herbaciane (Melaleuca alternifolia)
• Menthae arvensis aetheroleum partim mentholum depletum (olejek eteryczny mięty
polnej z obniżoną zawartością mentolu) - mięta polna (Mentha canadensis)
• Menthae piperitae aetheroleum (olejek eteryczny miętowy) - mięta pieprzowa
(Mentha piperita)
• Myristicae fragrantis aetheroleum (olejek eteryczny muszkatołowca) –
muszkatołowiec korzeny (Myristica fragrans)
• Neroli aetheroleum (olejek eteryczny z kwiatu pomarańczy gorzkiej) – pomarańcza
gorzka (Citrus aurantium)
• Niaouli typo cineolo aetheroleum (olejek eteryczny Niaouli, typ cyneolowy) - drzewo
herbaciane z kory papierowej/ niaouli (Melaleuca quinquenervia)
• Pini pumilionis aetheroleum (olejek eteryczny kosodrzewinowy) – kosodrzewina
(Pinus mugo)
• Pini sylvestris aetheroleum (olejek eteryczny sosny zwyczajnej) – sosna zwyczajna
(Pinus sylvestris)
• Rosmarini aetheroleum (olejek eteryczny rozmarynowy) – rozmaryn lekarski
(Rosmarinus officinalis)
• Salviae lavandulifoliae aetheroleum (olejek eteryczny szałwii
lawendolistnej/hiszpańskiej) – szałwia lawendolistna (Salvia lavandulifolia)
• Salviae baicalensis aetheroleum (olejek eteryczny szałwii muszkatołowej) – tarczyca
bajkalska (Scutellaria baicalensis)
• Spicae aetheroleum (olejek eteryczny lawendy szerokolistnej) - lawenda szerokolistna
(Lavandula latifolia)
• Terebinthinae aetheroleum a Pino pinastro (olejek eteryczny terpentynowy z sosny
nadmorskiej) – sosna nadmorska (Pinus pinaster)
• Thymi typo thymolo aetheroleum (olejek eteryczny tymiankowy, typ tymolowy) –
macierzanka tymianek (Thymus vulgaris, Thymus zygis)

16. Przykładowe farmakopealne wyciągi suche

• Agni casti fructus extractum siccum (wyciąg suchy z owocu niepokalanka zwyczajnego)
- niepokalanek pospolity (Vitex agnus-castus)
• Aloes extractum siccum normatum (wyciąg suchy standaryzowany z alony) – aloes
zwyczajny (Aloes barbadensis), aloes uzbrojony (Aloes ferox)
• Belladonnae folii extractum siccum normatum (wyciąg suchy standaryzowany z liścia
pokrzyku) – pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)
• Boldi folium extractum siccum (wyciąg suchy z liścia boldo) – boldoa aromatyczna
(Peumus boldus)
• Crataegi folium cum flore extractum siccum (wyciąg suchy z liści i kwiatów głogu) –
głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna)
• Cynarae foii extractum siccum (wyciąg suchy z liści karczocha) - karczoch zwyczajny
(Cynara scolymus/cardunculus)
• Frangulae corticis extractum siccum normatum (wyciąg suchy standaryzowany z kory
kruszyny) – kruszyna pospolita (Rhamnus frangula)
• Ginkgonis extractum siccum raffinatum et quntificatum (wyciąg suchy oczyszczony i
kwantyfikowany z liści miłorzębu japońskiego) – miłorząb japoński (Ginkgo biloba)
 • Ginseng extractum siccum (suchy wyciąg z korzenia żeń-szenia) – żeń-szeń (Panax
ginseng)
• Harpagophyti extractum siccum (wyiąg suchy z korzenia hakorośli) - diabelski pazur
(Harpagophytum procumbens)
• Hippocastani seminis extractum siccum normatum (wyciąg suchy standaryzowany z
nasion kasztanowca) – kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum)
• Hyperici herbae extractum siccum quantificatum (wyciąg suchy kwantyfikowany z ziela
dziurawca) - dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
• Melissae folii extractum siccum (wyciąg suchy z liści melisy) – melisa lekarska (Melissa
officinalis)
• Menthae piperitae folii extractum siccum (wyciąg suchy z liści mięty pieprzowej) -
mięta pieprzowa (Mentha piperita)
• Myrtilli fructus recentis extractum siccum raffinatum et normatum (wyciąg suchy
oczyszczony i standaryzowany ze świeżych owoców borówki czernicy) - borówka
czernica (Vaccinium myrtillus)
• Oleae folii extractum siccum (wyciąg suchy z liści oliwki europejskiej) - oliwka
europejska (Olea europaea)
• Opii extractum siccum normatum (wyciąg suchy standaryzowany z opium) – mak
lekarski (Papaver somniferum)
• Rhamni purshianae extractum siccum normatum (wyciąg suchy standaryzowany z kory
szakłaku amerykańskiego) – szakłak amerykański (Rhamnus purshiana)
• Passiflorae herbae extractum siccum (wyciąg suchy z ziela męczennicy) - męczennica
cielista (Passiflora incarnata)
• Sabalis serrulatae extractum (wyciąg z owocu palmy sabal) – bocznia piłkowana
(Serenoa repens/ Sabal serrulata)
• Salicis corticis extractum siccum (wyciąg suchy z kory wierzby) – wierzba purpurowa
(Salix purpurea)
• Sennae folii extractum siccum normatum (wyciąg suchy standaryzowany z liścia
senesu) - Senes (Cassia senna), Senes aleksandryjski (Senna Alexandrina)
• Silybi mariani extractum siccum raffinatum et normatum (wyciąg suchy oczyszczony i
standaryzowany z owoców ostropestu) - ostropest plamisty (Silybum marianum)
• Valerianae extractum aquosum siccum (wyciąg wodny z korzenia kozłka suchy) –
kozłek lekarski (Valeriana officinalis)
• Valerianae extractum hydroalkoholicum siccum (wyciąg suchy wodnoalkoholowy z
korzenia kozłka) – kozłek lekarski (Valeriana officinalis)

17. Przykładowe farmakopealne wyciągi płynne:

• Aurantii amari epicarpi et mesocarpi extractum fluidum (wyciąg płynny z owocni
pomarańczy gorzkiej) – pomarańcza gorzka (Citrus aurantium)
• Capsici extractum spissum normatum (wyciąg gęsty standaryzowany z owoców
pieprzowca) – pieprzowiec roczny (Capsicum annuum)
• Cinchonae extractum fluidum normatum (wyciąg płynny kory chinowej
standaryzowany) – chinowiec (Cinchona pubescens)
• Crataegi folium cum flore extractum fluidum quantificatum (wyciąg płynny z liści i
kwiatów głogu kwantyfikowany) – głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna)
 • Ipecacuanhae extractum fluidum normatum (wyciąg płynny standaryzowany z
ipekakuany) - ipekakuana prawdziwa (Cephaelis ipecacuanha)
• Liquiritiae extractum fluidum ethanolicum normatum (wyciąg płynny etanolowy
standaryzowany z lukrecji – lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)
• Matricariae extractum fluidum (wyciąg płynny z rumianku) - rumianek pospolity
(Matricaria recutita)

18. Przykładowe farmakopealne wyciągi do poprawy smaku:

• Liquiritiae extractum siccum ad saporandum (wyciąg z korzenia lukrecji do poprawy
smaku) - lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)

19. Przykładowe farmakopealne oleje oczyszczone:

• Amygdalae oleum raffinatum (olej migdałowy oczyszczony) – migdałowiec pospolity
(Prunus dulcis)
• Arachidis oleum raffinatum (olej arachidowy oczyszczony) - orzacha podziemna
(Arachis hypogaea)
• Boragonis officinalis oleum raffinatum (olej z ogórecznika lekarskiego oczyszczony) –
ogórecznik lekarski (Borago officinalis)
• Carthami oleum raffinatum (olej krokoszowy oczyszczony) - krokosz barwierski
(Carthamus tinctorius)
• Cocois oleum raffinatum (olej kokosowy oczyszczony) – palma kokosowa (Cocos
nucifera)
• Helianthi annui oleum raffinatum (olej słonecznikowy oczyszczony) – słonecznik
zwyczajny (Helianthus annuus)
• Maydis oleum raffinatum (olej kukurydziany oczyszczony) – kukurydza (Zea mays)
• Oenotherae oleum raffinatum (olej z wiesiołka oczyszczony) – wiesiołek dwuletni
(Oenothera biennis/ Oeothera lamarkiana)
• Olivae oleum raffinatum (olej z oliwek oczyszczony) - oliwka europejska (Olea
europaea)
• Rapae oleum raffinatum (olej rzepakowy oczyszczony) – kapusta rzepak (Brassica
napus), kapusta polna (Brassica campestris)
• Ricini oleum raffinatum (olej rycynowy oczyszczony) – rącznik pospolity (Ricinus
communis)
• Sesami oleum raffinatum (olej sezamowy oczyszczony) – sezam indyjski (Sesamum
indicum)
• Soiae oleum raffinatum (olej sojowy oczyszczony) – soja (Glycine soja)
• Tritici aestivi oleum raffinatum (olej oczyszczony z kiełków pszenicy) – pszenica
zwyczajna (Triticum aestivum)

20. Przykładowe farmakopealne oleje z pierwszego tłoczenia:

• Amygdalae oleum virginal (olej migdałowy z pierwszego tłoczenia) – migdałowiec
pospolity (Prunus dulcis)
• Lini oleum virginale (olej lniany pierwszego tłoczenia) – len zwyczajny (Linum
usitatissimum)
 • Olivae oleum virginale (olej z oliwek z pierwszego tłoczenia) - oliwka europejska (Olea
europaea)
• Ricini oleum virginale (olej rycynowy z pierwszego tłoczenia) – rącznik pospolity
(Ricinus communis)
• Tritici aestivi oleum virginale (olej pierwszego tłoczenia z kiełków pszenicy) – pszenica
zwyczajna (Triticum aestivum)

21. Przykładowe farmakopealne oleje uwodornione:

• Arachidis oleum hydrogenatum (olej arachidowy uwodorniony) - orzacha podziemna
(Arachis hypogaea)
• Gossypii oleum hydrogenatum (olej bawełniany uwodorniony) – bawełna kosmata
(Gossypium hirsutum)
• Ricini oleum hydrogenatum (olej rycynowy uwodorniony) – rącznik pospolity (Ricinus
communis)
• Soiae oleum hydrogenatum (olej sojowy uwodorniony) – soja (Glycine soja)

22. Przykładowe farmakopealne związki chemiczne otrzymywane z roślin:

• Agar (agar) – różne gatunki z rodzaju Gelidium, Rhodophyta
• Cyamopsidis seminis pulvis (guma guar) – guar (Cyamopsis tetragonolobus)
• Guar galaktomannanum (galaktomannan guaru) - guar (Cyamopsis tetragonolobus)
• Maydis amylum (skrobia kukurydziana) – kukurydza (Zea mays)
• Opium crudum (opium) – mak lekarski (Papaver somniferum)
• Oryzae amylum (skrobia ryżowa) – ryż siewny (Oryza sativa)
• Pisi amylum (skrobia grochowa) – groch zwyczajny (Pisum sativum)
• Solani amylum (skrobia ziemniaczana) – ziemniak (Solanum tuberosum)
• Tritici amylum (skrobia pszeniczna) - pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)

23. Inne substancje farmakopealne:

• Allii sativi bulbi pulvis (sproszkowana cebula czosnku) – czosnek pospolity (Allium
sativum)
• Belladonnae pulvis normatus (proszek standaryzowany z liścia pokrzyku) – pokrzyk
wilcza jagoda (Atropa belladonna)
• Fucus vel Ascophyllum (suszona plecha morszczynu lub workoliścia członowatego) –
morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus)
• Ipecacuanhae pulvis normatus (proszek standaryzowany z ipekakuany) - ipekakuana
prawdziwa (Cephaelis ipecacuanha)
• Juniperi galbulus (szyszkojagoda jałowca) – jałowiec pospolity (Juniperus communis)
• Lanugo gossypii absorbens (wata bawełniana hiroskopijna) – bawełna kosmata
(Gossypium hirsutum)
• Lichen islandicus (porost islandzki) – płucnica islandzka (Cetraria islandica)
• Opii pulvis normatus (opium proszek standaryzowany) – mak lekarski (Papaver
somniferum)
• Poria (poria – wysuszona grzybnia przetrwalnikowa/screletorium/pozbawiona
warstwy zewnętrznej) - Wolfiporia extensa
 • Stramonii pulvis normatus (proszek standaryzowany z liścia bielunia) – bieluń
dziędzierzawa (Datura stramonium)

24. Glikozydy cyjanogenne:

• Linum usitatissimum – len zwyczajny
o W niedojrzałych nasionach występuje toksyczny aminokwas – linatyna, który
w przewodzie pokarmowym ulega rozkładowi m.in. na silnie trujący kwas
cyjanowodorowy. Gdy spożywa się całe nasiona powstają go bardzo
niewielkie, śladowe ilości. Jednak przy spożywaniu nasion rozdrobnionych
kwasu tego powstaje znacznie więcej, wówczas bowiem limaryna trawiona
jest znacznie łatwiej. Dlatego też zmielonego siemienia lnianego nie należy
jednorazowo spożywać więcej, niż dwie łyżki. U ludzi zatrucia siemieniem
lnianym zdarzają się rzadko, zdarzały się czasami dawniej, gdy dzieciom
dawano większe ilości cukierków „oszukanych”, w których zamiast
prawdziwego sezamu używano tańszego siemienia lnianego.)
• Prunus Africana i cała rodzina Rosaceae

25. Rodziny garbnikowe:

• Betulaceae (w korze olch, brzóz, grabu i leszczyny)
• Ericaceae
• Fabaceae
• Fagaceae
• Juglandaceae
• Lamiaceae
• Pinaceae
• Polygonaceae
• Rosaceae
• Salicaceae
• Solanaceae
• Urticaceae (u pokrzywy)

26. Surowce garbnikowe

Garbniki są powszechnie występującymi składnikami soku komórkowego. Występują w tkankach roślin
z klasy dwuliściennych oraz nagozalążkowych. Natomiast w przypadku roślin zarodnikowych i
jednoliściennych są rzadko spotykane. Garbniki z reguły nagromadzają się w większych ilościach w
korach (np. korze dębu), korzeniach i kłączach (rdestu wężownika). Zdarza się również, że występują w
liściach (liść poziomki).

Surowce garbnikowe:
• Quercus cortex – kora dębowa
• Tormentillae rhizoma – kłącze pięciornika
• Bistortae rhizoma – kłącze wężownika
• Galla – dębianka
• Myrtylli fructus – owoc borówki czernicy
• Agrimoniae herba – ziele rzepiku
• Folium Fragariae folium – liść poziomki
• Folium Juglandis folium – liść orzecha włoskiego
• Ratenhiae radix – korzeń retanii
Surowce częściowo garbnikowe:
• Uvae ursi folium – liść mącznicy
• Vitis idaeae folium – liść brusznicy
• Salviae officinalis folium – liść szałwii
• Rhei radix – korzeń rzewienia
• Salicis cortex – kora wierzby
• Marrubi herba – ziele szanty
• Theae folium – liść herbaty
• Rosmaryni folium – liść rozmarynu

27.Rodziny z cystolitami:
• Boraginaceae
• Cannabaceae
• Urticaceae
• Ficus elastica z rodziny Moraceae

28. Typy włosków i ich przedstawiciele:

• krzaczkowate – Althaea officinalis
• biczowate – Tussilago farfara
• teowate – Artemisia absinthium
• drzewiaste – Verbascum phlomoides, Lavandula officinalis
• tarczowate – Hippophae rhamnoides
• główkowe i bezgłówkowe – Digitalis purpurea
• wydzielnicze labiatae – Lavandula officinalis
• wydzielnicze compositae – Matricaria recutica
• wydzielnicze tarczowate – Betula verrucosa

29.Surowce irydoidowe:
• Surowce irydoidowe goryczowe
▪ Centaurii herba- ziele centaurii
▪ Gentianae radix- korzeń goryczki
▪ Menyanthidis folium- liść bobrka trójlistkowego
• Surowce irydoidowe niegoryczowe
▪ Euphrasiae herba - ziele świetlika
▪ Harpagophyti radix - korzeń harkotali
▪ Olea europea folium - liść oliwki europejskiej
▪ Plantaginis lanceolatae folium - liść babki lancetowatej
▪ Valerianae radix - korzeń kozłka lekarskiego
▪ Verbasci flos - kwiat dziewanny
▪ Verbenae herba - ziele werbeny

30. Związki irydoidowe:

• Amarogentyn - związek zawarty w korzeniach goryczek (Gentiana sp.) Najbardziej
gorzka substancja naturalna.
• Aukubina - glikozyd irydoidowy, bardzo rozpowszechniony w świecie roślinnym.
Występuje miedzy innymi w dziewannach i babkach. Ma właściwości
 bakteriostatyczne, przeciwzapalne, rozkurczowe oraz ochronne w stosunku do
miąższu wątroby.
• Harpagozyd - glikozyd o bardzo silnych właściwościach przeciwzapalnych
(porównywalnych z fenylbutazonem). Jest substancją czynną korzenia hakorośli
(Harpagophyti radix).
• Loganina- glikozyd o gorzkim smaku i właściwościach przeciwzapalnych. Występuje
w liściach bobrka (Menyanthidis trifoliatae folium) oraz w nasionach kulczyby
(Strychni semen).
• Nepetalakton- irydoid prosty występujący w olejku kocimiętki. Jego zapach
przywabia koty. Ma właściwości bakteriostatyczne. Występuje zwykle jako
mieszanina 2 izomerów, wabiąco działa jedynie izomer trans.
• Oleoeuropeina - glikozyd z owoców i liści oliwek. Ma właściwości hipotensyjne,
obniża stężenie cholesterolu.
• Walepotriany (waltrat, acetowaltrat) - mają charakter estrowy i są składnikami
czynnymi korzeni kozłka. Są nietrwałymi związkami rozpadającymi się do czynnych
farmakologicznie pochodnych. Mają działanie uspokajające.
• Werbenalina - glikozyd irydoidowy o właściwościach antybiotycznych i
przeciwzapalnych.

31. Surowce śluzowe:

Śluzy występują najczęściej w glonach oraz tkankach i nasionach roślin z
rodzajów: Malvaceae, Linaceae, Fabaceae i Rosaceae. Do typowych surowców śluzowych zalicza
się:
• Agar - Agar
• Althaeae radix - Korzeń prawoślazu
• Altheae folium - Liść prawoślazu
• Carragen - Karagen
• Farfarae folium - Liść podbiału
• Foenugraec semen i - Nasienie kozieradki
• Lichen islandicus - Porost islandzki
• Lini semen - Nasienie lnu
• Malve sylvestris flos - Kwiat ślazu leśnego
• Psylli semen - Nasienie babki płesznik
• Symphyti radix - Korzeń żywokostu
• Verbasci flos - Kwiat dziewanny

32. Surowce tłuszczowe:

Oto najważniejsze tłuszcze które znalazły zastosowanie w lecznictwie:
• Oleum Cacao - Olej kakaowy (Masło kakaowe)
▪ Jest tłuszczem uzyskiwanym poprzez wyciskanie na ciepło nasion
kakaowca - Theobroma Cacao. Olej kakaowy jest tłuszczem stałym o
charakterystycznym przyjemnym zapachu. Jego temperatura topnienia
wynosi 32-35o C., co sprawia że świetnie nadaje się on do przygotowywania
takich form leku, które mają upłynniać się w temperaturze ludzkiego ciała -
globulki, czopki i niektóre maści. Barwa masła kakaowego może być różna, od
białej do słonecznie żółtej. Głównymi jego składnikami są glicerydy kwasów
sterynowego, palitynowego, olejowego i arachidowego.
 • Oleum Ricini - Olej Rycynowy
▪ Jest to olej otrzymywany poprzez wyciskanie na zimno z nasion rącznika
(Ricinus comunis) i wygotowywanie z wodą. Ten ostatni etap pozwala między
innymi na rozkład trującej toksoalbuminy - rycyny, której obecność w
nasionach sprawia, że ich spożycie może wywołać śmiertelne zatrucie.
Olej rącznikowy jest bezbarwnym jasnożółtym płynem zawierającym w około
80% glicerydy kwasu rycynolowego. W jego składzie znajdują się również
mniejsze ilości glicerydów kwasów olejowego, linolowego i innych. Olej
rycynowy znalazł w lecznictwie zastosowanie jako lek przeczyszczający. Za
takie jego działanie odpowiedzialny jest zawarty w nim kwas rycynolowy,
który po uwolnieniu (pod wpływem enzymów trawiennych) z glicerydów
drażni błonę śluzową jelita cienkiego, co pobudza jego perystaltykę. Olej
rycynowy stosuje się w dawce 15-30 gramów. (1 - 2 łyżki stołowe).

• Lini oleum - Olej lniany

▪ Jest to olej otrzymany poprzez wytłaczanie na zimno rozdrobnionych nasion lnu
zwyczajnego (Linum usitatissimum). W przemyśle farmaceutycznym używa się
oleju rafinowanego. Olej lniany zawiera duże ilości nienasyconych kwasów
tłuszczowych (NNKT) - głównie kwasu linolenowego (do 65%) i kwasu
linolowego. Olej lniany podawany wewnętrznie działa osłaniająco na śluzówkę
przewodu pokarmowego. Dzięki wysokiej zawartości NNKT obniża poziom
cholesterolu, a stosowany zewnętrznie działa regenerująco na skórę.
Olej lniany jest składnikiem Linimentum Calcis - preparatu stosowanego kiedyś
w leczeniu oparzeń i odmrożeń. W chwili obecnej jest on stosowany w postaci
maści i płynów na skórę (preparaty Linomag). Jest też stosowany wewnętrznie
w postaci kapsułek oraz oleju do picia.

Do innych tłuszczy stosowanych w lecznictwie należą:

• Oleum Rape - Olej rzepakowy
• Oleum Helianthi
• Oleum Arechidid - Olej arachidowy
• Oleum Amygdalarum
• Oleum Olivarum - Oliwa
• Oleum Papaveris - Olej makowy
• Oleum Sezami - Olej sezamowy
• Oleum Sojae - Olej sojowy
• Oleum Carthami

33. Surowce flawonoidowe

Flawonoidy są bardzo rozpowszechnionymi substancjami, występującymi powszechnie w surowcach
roślinnych. Z tego też powodu do grupy surowców flawonoidowych zalicza się jedynie te, w których za
działanie biologiczne odpowiedzialne są przede wszystkim falawonoidy (jako główne substancje
czynne). Należy jednak pamiętać, że istnieje wiele surowców roślinnych zawierających flawonoidy, a
zaliczanych do innych grup surowców. Związki te pełnią w nich role drugorzędową, nie należy jednak
o niej zapominać. Surowcami flawonoidowymi są najczęściej ziela (herba), liście (folium) i kwiaty (flos).
Na uwagę zasługuje również fakt, że flawonoidy występują zwykle w surowcach w postaci zespołów
złożonych z kilku – kilkudziesięciu związków. Różnorodność jak i zawartość flawonoidów w danym
surowcu jest zmienna i zależy w dużym stopniu od czynników środowiskowych.

Do surowców flawonoidowych zaliczamy:

 • Chamomillae anthodium - Koszyczek rumianku
• Betulae folium - Liść brzozy
• Ginkgonis folium - Liść miłorzębu japońskiego
• Sambuci flos - Kwiat bzu czarnego
• Sylibi mariani fructus – Owoc ostropestu plamistego
• Equiseti herba - Ziele skrzypu
• Hyperici herba - Ziele dziurawca
• Violae tricoloris herba - Ziele fiołka trójbarwnego
• Crataegi inflorescentia - Kwiatostan głogu
• Crataegi fructus - Owoc głogu
• Helichrysi inflorescentia - Kwiat kocanek
• Tiliae inflorescentia - Kwiatostan lipy

Surowce o małym znaczeniu:

• Pruni spinose flos – Kwiat tarniny
• Lamii albi flos – Kwiat jasnoty białej
• Polygoni hydropiperis herba – Ziele rdestu ostrogorzkiego
• Solidaginis virgaureae herba – Ziele nawłoci

34. Surowce antocyjanowe:

Antocyjany są bardzo rozpowszechnionymi w świecie roślinnym substancjami chemicznymi.
Występują one przede wszystkim w takich surowcach jak kwiaty (flos) i owoce (fructus). Pomimo
dużego rozpowszechnienia istnieje tylko kilka surowców, w których antocyjany odgrywają jakąś
większą rolę. Do takich surowców zaliczamy:
• Fructus Sambuci– Owoc bzu czarnego
• Fructus Myrtylli – Owoc borówki czernicy
• Flos Cyani – Kwiat bławatka
• Flos Malvae erboreae – Kwiat czarnej malwy

35. Surowce kumarynowe:

Kumaryny są bardzo rozpowszechnionymi w świecie roślinnym związkami czynnymi. Występują one
najczęściej w roślinach z rodziny Apiaceae i Rutaceae. Rozpowszechnione są również w innych
rodzinach. Najczęściej występują w takich organach roślin naczyniowych jak: nasiona, owoce i
korzenie. Rzadziej występują również w organizmach roślin niższych. Pomimo dużego
rozpowszechnienia w świecie roślinnym, kumaryny pełnią najczęściej rolę związków o drugorzędnym
znaczeniu dla działania farmakologicznego surowców, w których się znajdują. Wspomnieć należy
również, że typowo kumarynowe surowce (np. Herba Meliloti) są obecnie bardzo rzadko stosowane
jako pojedyncze leki, a trochę częściej wchodzą w skład mieszanek czy innych preparatów złożonych.

Surowce kumarynowe:
• Cinnamomum cassia – cynamonowiec chiński
• Herba Meliloti – Ziele nostrzyka
• Fructus Ammi Visnaga – Owoc keli
• Fructus Ammi majoris – Owoc aminka większego
• Herba Asperulae – Ziele marzanki
• Cortex Fraxini – Kora jesionu
Surowce częściowo kumarynowe :
 • Flos Hippocastani – Kwiat kasztanowca
• Herba Rutae – Ziele ruty

36. Surowce antrazwiązkowe:

Antrazwiązki występują zarówno w grzybach (np: Penicilinum), niektórych zwierzętach jak i w roślinach
wyższych. Wśród tych ostatnich najczęściej w roślinach z rodzin takich,
jak: Polygonaceae, Rhamnaceae, Leguminoseae Rubiaceae i Liliacaea. W lecznictwie zastosowanie
znalazło jednak tylko kilka surowców pochodzących z roślin, które zawierają dostatecznie dużo
antrazwiązków, aby wykazywać właściwości przeczyszczające.
Zalicza się do nich:
• Aloe – Alona
• Frangulae cortex – Kora kruszyny
• Rhei radix– Korzeń rzewienia
• Sennae folim– Liść senesu
• Rhami catharticae fructus– Owoc szakłaka
• Rhamni cortex– Kora szakłaka amerykańskiego
Istnieją również surowce zawierające duże ilości antrazwiązków o działaniu innym niż przeczyszczające:
• Herba Hyperici – Ziele dziurawca
• Radix Rubiace tinctorum – Korzeń marzanny

37. Surowce olejkowe:

Do surowców olejkowych zaliczamy:
• Anthemidis anthodium – Koszyczek rumianku rzymskiego
• Arnicae anthodium – Koszyczek arniki
• Chamomillae anthodium – Koszyczek rumianku
• Lavendulae flos– Kwiat lawendy
• Tanaceti flos – Kwiat wrotyczu
• Melissae folium – Liść melisy
• Menthae piperitae folium – Liść mięty pieprzowej
• Folium rosmarini – Liść rozmarynu
• Salviae officinalis folium – Liść szałwii lekarskiej
• Anisi fructus – Owoc anyżku
• Carvi fructus – Owoc kminku
• Coriandri fructus – Owoc kolendry
• Foeniculi fructus – Owoc kopru włoskiego
• Juniperi fructus – Owoc jałowca
• Petroselini fructus – Owoc pietruszki
• Pini gemmae – Pączki sosny
• Absinthii herba – Ziele piołunu
• Majoranae herba – Ziele majeranku
• Millefolii herba – Ziele krwawnika
• Serpylli herba – Ziele macierzanki
• Thymi herba – Ziele tymianku pospolitego
• Aurntii amari pericarpium – Owoc pomarańczy
• Angelicae radix – Korzeń arcydzięgla
• Artenisiae radix – Korzeń bylicy
• Inulae radix – Korzeń omanu
 • Levistici radix– Korzeń lubczyka
• Ononidis radix – Korzeń wilżyny
• Radix petroselini – Korzeń pietruszki
• Radix pimpinellae – Korzeń biedrzyńca
• Valerianae radix – Korzeń kozłka
• Calami rhizoma – Kłącze tataraku
• Sinapis albe semen – Nasienie gorczycy białej
• Sinapis nigrae semen – Nasienie gorczycy czarnej
• Lupuli flos – Szyszka chmielu

38. Surowce fenolowe:

W świecie roślinnym związki fenolowe są bardzo rozpowszechnione. W postaci wolnej występują jako
składniki olejków eterycznych wielu roślin. Często występują również w postaci glikozydów, szczególnie
w niektórych rodzinach np: Ericaceae. Inną, bardzo powszechną w świecie roślinnym grupą związków
fenolowych są fenolokwasy - szczególnie kwas kawowy i chlorogenowy.

Glikozydy fenolowe zawierają:

• Uvae ursi folium - Liść mącznicy
• Vitis ideae folium - Liść brusznicy
• Ammi majoris fructus- Owoc aminka większego
• Salicis cortex - Kora wierzby
• Ulmariae flos - Kwiat wiązówki

Związki fenolowe w olejkach eterycznych występują w:

• Caryophylli flos - Goździk
• Arnicae antchodium - Koszyczek arniki
• Anisi fructus - Owoc anyżku
• Foeniculi fructus - Owoc kopru włoskiego
• Thymi herba - Ziele tymianku
• Calami rhizoma - Kłącze tataraku
• Petroselini fructus - Owoc pietruszki
• Serpyli herba - Ziele macierzanki

39. Surowce saponinowe:

Saponiny są powszechne w świecie roślinnym. Występują najczęściej w korzeniach, ale spotyka się je
również w innych organach roślin. Saponiny triterpenowe występują częściej u roślin Dwuliściennych.
Szczególnie często obserwuje się występowanie saponin w rodzinach: Caryophylaceae,
Hippocastanaceae, Polygalaceae, Primulaceae, Araliaceae. U Jednoliściennych częściej obserwuje się
saponiny steroidowe.

Do typowych surowców saponinowych zalicza się:

• Ginsening radix - korzeń żeń-szenia
• Liquiritiae radix - korzeń lukrecji
• Hederae folim - bluszczu liść
• Herniariae herba - ziele połonicznika
• Hipocastani semen - kasztanowca nasiona
• Primulae radix - korzeń pierwiosnka
 • Rusci aculeati rhizoma - kłącze ruszczyka kolczastego
• Saponariae radix - korzeń mydlnicy
• Senegae radix - krzyżownicy korzeń
• Verbasci flos - kwiat dziewanny (surowiec częściowo saponinowy)

40. Surowce kardonelidowe:

Glikozydy nasercowe występują w niewielkiej grupie rodzin botanicznych (Apocynaceae, Brassicaceae,
Liliaceae, Fabaceae i Ranunculaceae) i to tylko w niektórych gatunkach z tych rodzin. Ze względu na
skomplikowaną budowę chemiczną nie udało się ich do tej pory uzyskać przemysłowo na drodze
syntezy, dlatego to rośliny stanowią główne źródło tych substancji.

Do surowców kardenolidowych zaliczamy:

• Digitalis purpureae folium - Liść naparstnicy purpurowej
• Digitalis lanatae folium - Liść naparstnicy wełnistej
• Adonidis vernalis herba - Ziele miłka wiosennego
• Convallariae herba - Ziele konwalii
• Strophanthi semen - Nasienie strofantusa
• Sccillae bulbus - Cebula morska

41. Rodziny z przylistkami:

• Caryophyllaceae
• Euphorbiaceae
• Fabaceae
• Fagaceae
• Malvaceae
• Rosaceae (wszystkie podrodziny oprócz: Spiraeoideae)
• Urticaceae

42. Rodziny olejkowe:

• Apiaceae (smugi i przewody olejkowe)
• Asteraceae (zbiorniki olejkowe)
• Betulaceae
• Cannabaceae
• Ericaceae
• Lamiaceae
• Lauraceae
• Myristicaceae
• Myrtaceae
• Pinaceae
• Scrophulaniaceae (niektóre rośliny z tej rodziny)

43. Rośliny z glikozydami nasercowymi:

• Digitalis purpurea
• Adonis vernalis
• Urginea maritima
 • Convallaria maialis
• Strophantus gratus
• Camelia sinensis (komelina – glikozyd nasercowy)
• Nerium oleander (oleandryna – glikozyd nasercowy)

44. Aflatoksyny:
- mutagenne
- teratogenne
- hepatotoksyczne

45. Rury mleczne (gromadzą eliminowane substancje, np. kauczuk):

a. Nieczłonowane
- Cannabaceae
- Euphorbiaceae
b. Członowane
- Asteraceae
- Papaveraceae

46. Struktury olejkowe:

a. komórki olejkowe
- Laurus nobilis – wawrzyn szlachetny (folium)
b. zbiorniki olejkowe
- Hypericum perforatum (herba)
c. przewody olejkowe
- Levisticum officinale – lubczyk ogrodowy

47. Wiązki:
a. kolateralna zamknięta (brak miazgi) – Zea mays – kukurydza zwyczajna, Poaceae
b. bikolateralna (otwarta) – np. Cucurbita pepo, ale też w rodzinach Solanaceae,
Gentianaceae, Cucurbitaceae
c. leptocentryczna (floem w środku) – Convallaria maialis, Liliaceae
d. hadrocentryczna – Pteridium aquilinum – orlica pospolita, Polypodiaceae

48. Naczynia
• Pierścieniowate, spiralne, siatkowate, jamkowate – Cucurbita pepo
• Drabinkowate – Pteridium aquilinum – orlica pospolita

49. Szczawian wapnia

• Kryształy – Allium cepa, Liliaceae
• Rafidy – Zebrina pendula – trzykrotka pasiasta, Commelinaceae
• Druzy – Rosa canina, Rosaceae; Saponaria officinalis, Caryophyllaceae
• Piasek krystaliczny – Atropa belladonna, Solanaceae

50. Inulina
• Asteraceae
 • Companulaceae – dzwonkowate
• Inula helenium – oman wielki (radix)
• Taraxacum officinale – mniszek lekarski (radix, herba cum radice)

51. Skrobia
• Solanaceae
• Poaceae

52. Owoce suche niepękające:

• Niełupka (Asteraceae)
• Ziarniak (Poaceae)
• Orzech (Fagaceae)
• Skrzydlak (jesion – Fraximus)
• Rozłupnia (Apiaceae, Lamiaceae, Malvaceae)

53. Owoce suche pękające:

• Mieszek (Aconitum)
• Strąk (Fabaceae)
• Łuszczyna, łuszczynka (Brassicaceae)
• Torebka (Solanaceae, Ericaceae, Papaveraceae, Lilaceae)

54. Owoce mięsiste:

• Pestkowiec (Juglandaceae, Rosaceae, Ericaceae)
• Jagoda (Ericaceae, Solanaceae, Liliaeae)
• Pomarańczak
• Typu pomum (Rosaceae podrodzina: Pomoideae)

55. Owoc jednosmugowy: Foeniculum vulgare

56. Owoc wielosmugowy: Pimpinella anisum
57. Łodyga żeberkowana: Equisetum arvense

58. Surowce proszkowe:

• Solani amylum – skrobia ziemniaczana
• Tritici amylum – skrobia pszeniczna
• Mayolis amylum – skrobia kukurydziana
• Oryzae amylum – skrobia ryżowa

59. Śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivolis) – galantamine (leczenie Alzheimera)

60. Wybarwianie floroglucyną i kwasem siarkowym VI – naczynia i wiązki przewodzące
61. Alkaloidy pirolizydynowe
• Boraginaceae
• Asteraceae
• Fabaceae
62. Antrachinony (przeczyszczająco, przeciwzapalnie,
przeciwnowotowrowo)
• Polygonaceae
• Rhamnaceae
• Rubiaceae
• Scorphulariaceae

63. Barwniki betalainowe (betanina, wulgaksantyna)

• Korzeń Beta vulgaris, Chenopodiaceae
• Owoc i kwiat w rodz. Cactaceae
• Gatunki z Amaranthaceae

64. Saponiny:
• Moczopędne
• Wykrztuśne
• Pobudzają wydzielanie śluzu
• Wchłanianie z jelit do krwi
• Przeciwzapalnie
• Duże dawki – wymioty

65. Alkaloidy pochodne izochinoliny

• Magnoliaceae
• Monimiaceae
• Rannuculaceae
• Papaveraceae + Fumariaceae

66. Działanie fototoksyczne:

• Archangelica officinalis (radix)
• Pimpinella anisum (radix)
• Levisticum officinale (radix)
• Carum carvi (fructus)
• Hypericum perforatum

67. Surowce triterpenowe

• Araliaceae
• Caryophyllaceae
• Hippocastanaceae
• Primulaceae
• Polygonaceae