inquiry - pdf (ადამ სმიტი)

შეძენილია ელ. წიგნების ონლაინ მაღაზიაში iBooks.
ge 1
სარჩევი
წინასიტყვაობანი თავი III

თხზულების შესავალი და გეგმა თავი IV
წიგნი პირველი
თავი I
თავი II
თავი III
თავი IV
თავი V
თავი VI
თავი VII
თავი VIII
თავი IX
თავი X
თავი XI
წიგნი მეორე
შესავალი
თავი I
თავი II
თავი III
თავი IV
თავი V
წიგნი მესამე
თავი I
თავი II
საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

შეძენილია ელ. წიგნების ონლაინ მაღაზიაში iBooks.ge 2
კარგადაა ევროპაში ცნობილი, მისგან მომდინარე ცნობები ისე

წინასიტყვაობა მესამე გამოცემისათვის საპატიოა ყველასთვის, ვინც ისინი მიიღო, და ჩემი თავმოყვარეობა
ისე დაინტერესებულია ამის აღიარებაში, რომ მე არ შემიძლია
წინამდენარე თხზულების პირველი გამოცემა დაიბეჭდა მოვიკლო სიამოვნება ამ წინასიტყვაობის წამძღვარებისა ჩემი
1775 წლის ბოლოს და 1776 წლის დასაწყისში. ამიტომ, როდესაც ამ წიგნის ამ ახალი გამოცემისათვის.
წიგნის უდიდეს ნაწილში გარემოებათა აწინდელ მდგომარეობაზეა
ლაპარაკი, მხედველობაში უნდა იქნეს მირებული ის მდგომარეობა, თხზულების შესავალი და გეგმა
რომელსაც ადგილი ჰქონდა იმ დროს ან იმ დროის ცოტათი წინა
პერიოდში, როდესაც მე ამ წიგნს ვწერდი. მესამე გამოცემაში მე ყოველი ხალხის წლიური შრომა არის ის თავდაპირველი
შევიტანე რამდენიმე დამატება, განსაკუთრებით თავში ფონდი, რომელიც აძლევს მას არსებობისთვის და კომფორტისთვის
უკუდასაბრუნებელი ბაჟების შესახებ და თავში პრემიების შესახებ. ყველა საჭირო საგანს, რასაც იგი მოიხმარებს წლის განმავლობაში და
შემდეგ, მე დავუმატე ახალი თავი ამ სათაურით: „დასკვნა რაც ყოველთვის შესდგება ან ამ შრომის უშუალო პროდუქტისგან,
მერკანტილური სისტემის შესახებ“. ყველა ამ დამატებაში, როდესაც ანდა იმისგან, რაც იმ ხალხის მიერ მიიღება ამ პროდუქტზე
აწინდელ ვითარებაზე ვლაპარაკობ, ყოველთვის მხედველობაში გაცვლით სხვა ხალხებისგან.
მაქვს ის ვითარება, რომელსაც ადგილი ჰქონდა 1783 წელს და 1784 ამიტომ, იმის მიხედვით, უფრო დიდი თუ უფრო პატარა
წელის დასაწყისში. რაოდენობისაა ეს პროდუქტი ან ის, რაც მასზე გაცვლით მიიღება,
იმათ რიცხვთან შედარებით, ვინაც იგი უნდა მოიხმარონ, ხალხი
წინასიტყვაობა მეოთხე გამოცემისათის უკეთ ან უფრო ცუდად არის მომარაგებული ყველა იმ საგნებით,
რომლებიც აუცილებელია არსებობისა და კომფორტისთვის და
ამ მეოთხე გამოცემაში მე არავითარი ცვლილებები არ რომლებიც მას ესაჭიროება.
მომიხდენია. მაგრამ საჭიროდ მიმაჩნია უდიდესი მადლობა მაგრამ ეს შეფარდება ყოველ ხალხში დამოკიდებულია ორ
გამოვუცხადო ბ–ნ ჰენრი ჰოპს ამსტერდამში. ამ პირის წყალობით სხვადასხვა გარემოებაზე: ჯერ ერთი, დახელოვნებასა,
მივიღე მე ფრიად ზუსტი და დაწვრილებითი ცნობები მეტად ხელმარჯვობასა და საზრიანობაზე, რომლითაც საერთოდ
საინტერესო და მნიშვნელოვანი საგნის – ამსტერდამის ბანკის – სწარმოებს ხალხის შრომა, და, მეორე, შეფარდებაზე იმათ რიცხვსა,
შესახებ, რაზედაც დამაკმაყოფილებელი და ნათელი ცნობები ვერ რომელნიც სასარგებლო შრომას ეწევიან, და იმათ რიცხვს შორის,
ვპოვე ვერც ერთ დაბეჭდილ ანგარიშში. ამ კაცის სახელი ისე რომელნიც ასეთ შრომაში არ არიან ჩაბმულნი. როგორიც უნდა იყოს

ამა თუ იმ ხალხის მიწა, ჰავა ან ტერიტორიის სივრცე, ყოველთვის საგანთა უფრო დიდი რაოდენობა მოიხმაროს, ვიდრე ამის მოპოვება
მისი წლიური მომარაგების სიუხვე ან ნაკლებობა, ამ ძალუძს რომელსამე ველურს.
განსაკუთრებულ პირობებში, იმ ორ გარემოებაზე იქნება მიზეზები ამ პროგრესისა შრომის პროდუქტიულ ძალთა
დამოკიდებული. სფეროში და ის წესი, რომლის მიხედვითაც ამ შრომის პროდუქტი
ამ მომარაგების სიუხვე ან ნაკლებობა, როგორც სჩანს, ბუნებრივად განაწილდება ადამიანთა სხვადასხვა კლასებსა და
დამოკიდებულია უფრო პირველ გარემოებაზე, ვიდრე მეორეზე. ჯგუფებს შორის საზოგადოებაში, ამ გამოკვლევის პირველი წიგნის
ველურ მონადირე და მეთევზე ხალხებში ყოველი ადამიანი, საგანს შეადგენს.
რომელსაც მუშაობა შეუძლია, მეტნაკლებ ეწევა სასარგებლო შრომას რა მდგომარეობაშიც უნდა იყოს დახელოვნება,
და ცდილობს შეძლებისამებრ მოიპოვოს არსებობისა და ხელმარჯვობა და საზრიანობა, რომლითაც ესა თუ ის ხალხი ეწევა
კომფორტისათვის ყველა საჭირო საგანი თვით თავისთვის ან შრომას, მისი წლიური მომარაგების სიუხვე თუ ნაკლებობა ამ
თავისი ოჯახის და ტომის იმ წევრთათვის, რომლებსაც სიბერის, მდგომარეობის უცვლელობისას, დამოკიდებული უნდა იყოს
სინორჩისა თუ უძლურების გამო არ შეუძლიათ ნადირობა და შეფარდებაზე იმ ადამიანთა რიცხვსა, რომელნიც წლის
თევზაობა. მაგრამ ასეთი ხალხები ისე საშინლად ღარიბნი არიან, განმავლობაში სასარგებლო შრომას ეწევიან, და იმათ რიცხვს შორის,
რომ გაჭირვება მათ ხშირად აიძულებს ან ყოველ შემთხვევაში ისინი რომელნიც ასეთ შრომაში არ არიან ჩაბმულნი. სასარგებლო და
ფიქრობენ, რომ გაჭირვება აიძულებს პირდაპირ დაჰხოცონ პროდუქტიული მუშების რიცხვი, როგორც ეს ნაჩვენები იქნება
თავიანთი ბავშვები, მოხუცები და ქრონიკული სენით შემდგომ, ყველგან შეფარდებულია იმ კაპიტალის სიდიდესთან,
დაავადებულნი, ანდა მიატოვონ ისინი უპატრონოდ შიმშილისგან რომელიც იხარჯება მათთვის სამუშაოს მისაცემად, და იმ
სასიკვდილოდ ან ველური მხეცების მიერ შესაჭმელად. პირიქით, განსაკუთრებულ წესთან, რომლითაც ეს კაპიტალი გამოიყენება.
კულტურულ და აყვავებულ ხალხებში, თუმცა მათში ადამიანთა ამიტომ მეორე წიგნი განიხილავს კაპიტალის ბუნებას, მისი
დიდი ნაწილი სრულიად არ მუშაობს, და ამასთან ბევრი მათგანი თანდათანი დაგროვების წესს და შრომის სხვადასხვა რაოდენობას,
ათჯერ, ხშირად ასჯერაც მეტ პროდუქტს მოიხმარებს, ვიდრე რომელიც კაპიტალს, მისი გამოყენების სხვადასხვა წესის
მშრომელთა უდიდესი ნაწილი, საზოგადოების მთელი შრომის მიხედვით, მოძრაობაში მოჰყავს.
პროდუქტი ისე დიდია, რომ ხშირად ყველანი უხვად არიან ხალხები, რომელთაც შრომაში დახელოვნებისა,
პროდუქტით მომარაგებულნი, ასე რომ მშრომელს, უდაბლესი და ხელმარჯვობისა და საზრიანობის მხრივ საკმაოდ წინ წაიწიეს,
უღარიბესი კლასის მშრომელსაც კი, თუ იგი მომჭირნე და შრომის ფრიად სხვადასხვა გეგმებით ხელმძღვანელობდნენ ამ შრომის
მოყვარე არის, შეუძლია არსებობისა და კომფორტისათვის საჭირო საერთო წარმართვისა თუ მიმართვის საქმეში, და ეს გეგმები ყველა

როდი იყო შრომის პროდუქტის გადიდებისათვის თანაბრად ამგვარად, ამ პირველი ოთხი წიგნის საგანია იმის
ხელსაყრელი. ზოგ ხალხთა პოლიტიკა განსაკუთრებით ამხნევებდა გამორკვევა, თუ რაში მდგომარეობდა ხალხის მთავარი მასის
სასოფლო მეურნეობას, სხვა ხალხთა კი საქალაქო მრეწველობას. შემოსავალი, ან როგორი იყო იმ ფონდების ბუნება, რომლებიც
ძნელად რომ რომელსამე ხალხს ერთნაირი და მიუკერძავი სხვადასხვა ეპოქებსა და სხვადასხვა ხალხებში აკმაყოფილებდა მათ
განწყობილება ჰქონებოდეს ყველა სახის მრეწველობის მიმართ. წლიურ მოხმარებას. მეხუთე და უკანასკნელი წიგნი განიხილავს
რომის იმპერიის დაცემის დროიდან დაწყებული ევროპის ხელმწიფის ანუ სახელმწიფოს შემოსავალს. ამ წიგნში მე შევეცადე
პოლიტიკა უფრო ხელსაყრელი იყო ხელობისთვის, მანუფაქტურისა დამენახვებია, ჯერ ერთი, ის, თუ რა და რა აუცილებელი ხარჯები
და ვაჭრობისთვის, ერთი სიტყვით, საქალაქო მრეწველობისთვის, აქვს ხელმწიფეს ანუ სახელმწიფოს, ამ ხარჯებიდან რომელი უნდა
ვიდრე მიწათმოქმედებისთვის, სასოფლო შრომისთვის. ის დაიფაროს მთელი საზოგადოების საერთო გამოსაღების გზით და
გარემოებანი, რომელთაც, როგორც ეტყობა, გამოიწვიეს და რომელი საზოგადოების მხოლოდ განსაზღვრული ნაწილის ანუ
განამტკიცეს ეს პოლიტიკა, მესამე წიგნშია განმარტებული. მისი ცალკე წევრების მიერ; მეორე, რა და რა სხვადასხვა მეთოდების
თუმცა ეს სხვადასხვა გეგმები, იქნებ, პირველად მიხედვით შეიძლება მთელ საზოგადოებას დაეკისროს იმ ხარჯების
მოსახლეობის ცალკეულ ჯგუფთა კერძო ინტერესებით და დაფარვა, რომლებიც აწევს მთელ საზოგადოებას, და რაში
ცრურწმენით იყო გამოწვეული, იმ შედეგების სრულიად მდგომარეობს თითოეული ამ მეთოდის მთავარი უპირატესობა და
მხედველობაში მიუღებლად და წინასწარ გაუთვალისწინებლად, არახელსაყრელობა; და, მესამე, დაბოლოს, რა და რა მიზეზები და
რომლებიც აქედან უნდა წარმდგარიყო საზოგადოების საერთო მოსაზრებები აიძულებდა თითქმის ყველა თანამედროვე
კეთილმდგომარეობისათვის, მაგრამ ისინი საბაბი გახდნენ მთავრობას დაეგირავებია თავისი შემოსავლის ნაწილი ანუ ვალები
პოლიტიკური ეკონომიის ფრიად სხვადასხვა თეორიებისათვის, აეღო, და რა გავლენა ჰქონდა ამ ვალებს საზოგადოების ნამდვილ
რომელთაგან ზოგნი პირველ რიგში აყენებენ ქალაქის მრეწველობის სიმდიდრეზე, მისი მიწისა და შრომის წლიურ პროდუქტზე.
მნიშვნელობას, სხვანი კიდევ სოფლისას. ამ თეორიებს
მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდათ არა მხოლოდ სწავლულ
ადამიანთა შეხედულებაზე, არამედ ხელმწიფეთა და
სახელმწიფოთა საჯარო მართვა-გამგეობაზეც. მეოთხე წიგნში მე
შევეცადე შეძლებისამებრ სრულად და ზედმიწევნით განმემარტა ეს
სხვადასხვა თეორიები და ის მთავარი შედეგები, რომლებიც მათ
წარმოშვეს სხვადასხვა ეპოქებსა და ხალხებში.

წიგნი I თავმოყრილნი ხშირად ერთ სახელოსნოში და ერთბაშად დასანახნი

მაცქერალისთვის. პირიქით, იმ დიდ მანუფაქტურებში, რომელთა
მიზეზები შრომის პროდუქტივობის გადიდებისა და წესი, რომლის დანიშნულებას ხალხის დიდი მასის ფართო მოთხოვნილების
მიხედვით შრომის პროდუქტი ბუნებრივად განაწილდება ხალხის დაკმაყოფილება შეადგენს, სამუშაოს თითოეულ ცალკე დარგში
სხვადასხვა კლასებს შორის მუშათა ისე დიდი რიცხვი მოსაქმეობს, რომ შეუძლებელია ყველა
მათი თავმოყრა ერთ სახელოსნოში. აქ ჩვენ იშვიათად ვხედავთ
თავიI ერთად იმ მუშებზე მეტს, რომელნიც ერთ ცალკეულ დარგში არიან
მოსაქმენი. ამიტომ, თუმცა ასეთ მანუფაქტურებში სამუშაო,
შრომის დანაწილება შესაძლებელია, სინამდვილეში უფრო ბევრ ნაწილად იყოს
დაყოფილი, ვიდრე ნაკლები მნიშვნელობის მანუფაქტურებში, –
უდიდესი პროგრესი შრომის პროდუქტიული ძალის მაინც იქ ეს დანაწილება ისე შესამჩნევი არაა და ამის გამო
განვითარებაში და მეტი წილი დახელოვნების, ხელმარჯვობის და გაცილებით ნაკლებ იყო ყურადღებამიქცეული.
საზრიანობისა, რომლითაც შრომა წარიმართება ან სრულდება, მაგალითისთვის ავიღოთ, ამიტომ, მრეწველობის ფრიად
როგორც ეტყობა, შრომის დანაწილების შედეგი იყო. შრომის მცირემნიშვნელოვანი დარგი, მაგრამ ისეთი, რომელშიაც შრომის
დანაწილების შედეგები საზოგადოების სამეურნეო დანაწილება ძალიან ხშირად აღუნიშნავთ, სახელდობრ –
ცხოვრებისათვის საერთო უფრო ადვილად შეიძლება გავიგოთ, ქინძისთავების წარმოება. ერთი მუშა, რომელიც განსწავლული არაა
უკეთუ გავეცნობით იმას, თუ როგორ მოქმედებს ეს დანაწილება ამ წარმოებისთვის (რაც განსაკუთრებულ ხელობად აქცია შრომის
რომელსამე ცალკეულ მანუფაქტურაში, რომელთაც დანაწილებამ) და გაცნობილი არ არის მასში გამოყენებული
მეორეხარისხოვანი მნიშვნელობა აქვთ. სინამდვილეში, მანქანების ხმარებას (რომელთა გამოგონებას, ალბათ, იმავე შრომის
შესაძლებელია, იგი იქ არც კია ისე ძალიან გატარებული, როგორც დანაწილებამ მისცა იმპულსი), ძნელად თუ შესძლებს, იქნებ,
სხვა უფრო დიდი მნიშვნელობის მანუფაქტურებში; მაგრამ იმ უაღრესი მეცადინეობით, დღეში ერთი ქინძისთავის გაკეთებას და,
მცირემნიშვნელოვან მანუფაქტურებში, რომელთა დანიშნულებაა ყოველ შემთხვევაში, ვერ გააკეთებს ოცს. მაგრამ იმ ორგანიზაციის
ადამიანთა მცირე რიცხვის მცირე მოთხოვნილების არსებობისას, რომელიც ახლა აქვს ამ წარომებას, ეს უკანასკნელი არა
დაკმაყოფილება, აუცილებლობის გზით მცირე უნდა იყოს მუშების თუ მთლიანად შეადგენს განსაკუთრებულ ხელობას, არამედ
საერთო რიცხვი; და ამიტომ, მუშები, რომლებიც სამუშაოს ნაწილდება მთელ რიგ დარგებად, რომელთაგან მეტი წილი
თითოეულ ცალკე დარგში მოსაქმეობენ, შესაძლებელია იყვნენ წარმოადგენს აგრეთვე სხვადასხვა განსაკუთრებულ ხელობას. ერთი

მომუშავე სწევს მავთულს, მეორე ასწორებს მას, მესამე ჭრის, მეოთხე ქინძისთავსაც კი დღეში. ერთი სიტყვით, ისინი, უეჭველია, ვერ
ამწვეტიანებს ბოლოს, მეხუთე ჰქლიბავს მეორე ბოლოს, რომელსაც დაამზადებდნენ 1/240-ს, და, შესაძლებელია, 1/4800-საც კი იმისა,
თავი უნდა დაეკრას; თავის მომზადება მოითხოვს ორ თუ სამ რაც მათ ახლა, მათი სხვადასხვა ოპერაციების დანაწილებისა და
სხვადასხვა ოპერაციას; თავის დაკვრა წარმოადგენს ერთ კომბინაციის შედეგად, ძალუძთ დაამზადონ.
განსაკუთრებულ ოპერაციას, ქინძისთავის გაპრიალება – მეორეს; ყოველ სხვა ხელობასა და მანუფაქტურაში შრომის
ქინძისთავების ქაღალდში ჩაწყობაც კი ცალკე ოპერაციას შეადგენს. დანაწილების შედეგები მსგავსია იმისა, რასაც წარმოგვიდგენს ეს
ამრიგად, რთული შრომა ქინძისთავების წარმოებისა ფრიად მცირემნიშვნელოვანი წარმოება, თუმცა ბევრ მათგანში არც
დანაწილებულია დაახლოებით თვრამეტ დამოუკიდებელ შრომის ესოდენ მარტივ ოპერაციებზე. მაგრამ შრომის დანაწილება,
ოპერაციად, რომლებსაც ზოგიერთ მანუფაქტურებში ყველას რა ზომითაც უნდა იყოს იგი შემოღებული, იწვევს ყოველ ხელობაში
სხვადასხვა მუშები ასრულებენ, მაშინ როდესაც სხვებში ერთი და შრომის პროდუქტიული ძალის შეფარდებითს გადიდებას.
იგივე მუშა ხანდახან ორ თუ სამ ოპერაციას ასრულებს. მე ვინახულე სხვადასხვა პროფესიების და მოსაქმეობის განცალკევება ერთი
ამგვარი პატარა მანუფაქტურა, სადაც მხოლოდ ათი მუშა მეორისგან, როგორც ეტყობა, ამ უპირატესობის შედეგადაა
მოსაქმეობდა და სადაც, მაშასადამე, ზოგი მათგანი ორ და სამ წარმომდგარი. ამასთან ერთად ეს განცალკევება ჩვეულებრივ უფრო
სხვადასხვა ოპერაციას ასრულებდა. თუმცა ეს მუშები ძალიან ძალიან გატარებულია იმ ქვეყნებში, რომელნიც მრეწველობისა და
ღარიბნი იყვნენ და არასაკმაოდ მოეპოვებოდათ აუცილებელი კულტურის უმაღლეს საფეხურზე იმყოფებიან; ის, რაც
მანქანები, მაგრამ მათ მაინც შეეძლოთ, ყველას ერთად, თუ საზოგადოების ველურ მდგომარეობაში ერთი ადამიანის სამუშაოს
მუყაითად იმუშავებდნენ, დაახლოებით თორმეტი გირვანქა შეადგენს, განვითარებულ საზოგადოებაში სრულდება რამდენიმე
ქინძისთავის დამზადება დღეში. ერთი გირვანქა შეიცავს 4000-ზე ადამიანის მიერ. ყოველ განვითარებულ საზოგადოებაში ფერმერი
მეტ საშუალო ზომის ქინძისთავს. მაშასადამე, ამ ათ ადამიანს მხოლოდ ფერმერია, მემანუფაქტურე მხოლოდ მემანუფაქტურეა.
შეეძლო დღეში 48 000- ზე მეტი ქინძისთავის დამზადება. ამრიგად, შრომაც, რომელიც საჭიროა რაიმე დასრულებული ფაბრიკატის
თუ კაცზე 48 000 ქინძისთავის ერთ მეათედს ვიანგარიშებთ, საწარმოებლად, თითქმის ყოველთვის განაწილებულია
შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ ერთი მუშა 4 800 ქინძისთავს მრავალრიცხოვან მშრომელთა შორის. აბა რაოდენ მრავალ
ამზადებდა დღეში. ხოლო მათ რომ განცალკევებულად და მოსაქმეობას აქვს ადგილი ტილოს ან მაუდის წარმოების თითოეულ
დამოუკიდებლად ემუშავნათ და რომ არავის მათგანს შესწავლილი დარგში, დაწყებული სელის ან მატყლის მწარმოებლებითა და
არ ჰქონებოდა ეს განსაკუთრებული ხელობა, – უეჭველია, ვერც გათავებული ტილოს მთეთრებლებით და მაელვარებლებით ან
ერთი მათგანი ვერ დაამზადებდა ოცს და, შესაძლებელია, ერთ მაუდის მღებავებით და გამომყვანლებით! ესეც კია, რომ

მიწათმოქმედება ნებას არ იძლევა არც შრომის ესოდენ მრავლად პროდუქტიული, ვიდრე ღარიბი ხალხისა, ან, ყოველ შემთხვევაში,
დანაწილებისათვის და არც ერთი სამუშაოს მეორისგან ესოდენ იგი არასოდეს არაა იმდენად უფრო პროდუქტიული, რამდენადაც
სრული განცალკევებისათვის, როგორც ეს შესაძლებელია ამას ჩვეულებრივ ადგილი აქვს მრეწველობაში. ამიტომ მდიდარი
მანუფაქტურაში. შეუძლებელია ისე სავსებით განცალკევებულ ქვეყნის პური, თანატოლი ღირსების შემცველობისას, ყოველთვის
იქნეს ცხოველის მომშენებლის მოსაქმეობა მხვნელ-მთესველის არ გამოდის ღარიბი ქვეყნის პურზე უფრო იაფად ბაზარზე.
მოსაქმეობისაგან, როგორც დურგლისა და მჭედლის მოსაქმეობა პოლონეთის პური ისევე იაფია, როგორც საფრანგეთის პური,
ჩვეულებრივ განცალკევებულია ერთი მეორისაგან. მრთველი მიუხედავად ამ უკანასკნელი ქვეყნის უფრო დიდი სიმდიდრის და
თითქმის ყოველთვის ფეიქრისგან განსხვავებული პიროვნებაა, კულტურისა. პური საფრანგეთში, პურის მწარმოებელ
მაშინ როდესაც მხვნელი, მფარცხველი, მთესველი და მომკელი პროვინციებში, სრულებით ისევე კარგია და მეტწილ წლებში
ხშირად ერთი და იგივე პიროვნება არის. რადგან ეს სხვადასხვა თითქმის ისევე ფასობს, როგორც ინგლისის პური, თუმცა
სახის მუშაობა წლის სხვადასხვა დროს არის შესასრულებელი, საფრანგეთს სიმდიდრისა და პროგრესის მხრივ, შესაძლებელია,
ამიტომ შეუძლებელია, რომ ერთი ადამიანი ერთ-ერთ სამუშაოს უფრო დაბალი დონე ჰქონდეს, ვიდრე ინგლისს. და ინგლისის
ადგეს გამუდმებით. ეს შეუძლებლობა, რომ ესოდენ სრულად და საპურე მიწები საფრანგეთისაზე უკეთაა დამუშავებული, და
სავსებით განცალკევებული იყოს შრომის ყველა ის დარგი, საფრანგეთისა კიდევ, როგორც ამტკიცებენ, უკეთ დამუშავებული
რომელსაც ადგილი აქვს მიწათმოქმედებაში, წარმოადგენს, იქნებ, არის, ვიდრე პოლონეთისა. მაგრამ, თუმცა ღარიბ ქვეყანას, მიწის
იმის მიზეზს, რომ შრომის პროდუქტიული ძალის პროგრესი ამ უფრო ცუდად დამუშავების მიუხედავად, ძალუძს განსაზღვრული
დარგში ყოველთვის არ მიჰყვება კვალდაკვალ მის პროგრესს ზომით მეტოქეობა გაუწიოს მდიდარ ქვეყანას თავისი პურის
მრეწველობაში. უმდიდრესი ხალხები, რასაკვირველია, სიიაფისა და ღირსების მხრივ, – მას არ შეუძლია მოინდომოს ასეთი
ჩვეულებრივ სჯობნიან ყველა მათ მეზობელთ როგორც კონკურენციის გაწევა თავისი მანუფაქტურებით, ყოველ
მიწათმოქმედებაში, ისე მრეწველობაშიც, მაგრამ მათი უპირატესობა შემთხვევაში, თუ ეს უკანასკნელნი შეესაბამებიან მდიდარი ქვეყნის
უფრო ცხადდება პირველში, ვიდრე უკანასკნელში. მათი მიწა ნიადაგს, ჰავას და მდებარეობას. საფრანგეთის აბრეშუმეული
საერთოდ უკეთ არის დამუშავებული და, რადგან მასზე მეტი შრომა ინგლისისაზე უკეთესია და უფრო იაფი, რადგან აბრეშუმის
და ხარჯებია გაწეული, მეტს მოიცემა მის სივრცესა და ნიადაგის მრეწველობა ნაკლებ შეესაბამება ინგლისის ჰავას, ვიდრე
ბუნებრივ ნაყოფიერობასთან შედარებით. მაგრამ ეს მეტი იშვიათად საფრანგეთისას, ყოველ შემთხვევაში ამჟამად ნედლი აბრეშუმის
აღემატება დამატებით გაწეულ შრომასა და ხარჯებს. მდიდარი იმპორტზე დაწესებული მაღალი ბაჟების არსებობის დროს. მაგრამ
ხალხის შრომა მიწათმოქმედებაში ყოველთვის არაა ბევრად უფრო ინგლისის რკინეულობა და მსხვილი მაუდი შეუდარებლად

უკეთესია საფრაგეთისაზე და ამასთან, თანატოლი ღირსებისას, შესძლოს – ამაში მე დარწმუნებული ვარ – 200 ან 300 გაკეთება
ბევრად უფრო იაფიც. პოლონეთში, როგოც ამბობენ, თითქმის დღეში, და ისიც – ძალიან ცუდის. მჭედელი, რომელიც დაჩვეულია
სრულიად არ არსებობს რაიმე მანუფაქტურები, თუ მხედველობაში ლურსმნების კეთებას, მაგრამ ლურსმნების დამზადება არასოდეს
არ მივიღებთ იმ მცირერიცხოვან საოჯახო მოთხოვნილებისათვის ყოფილა მისი ერთადერთი ან უპირატესი საქმიანობა, იშვიათად
საჭირო მანუფაქტურებს, ურომლისოდაც არც ერთ ქვეყანას არ შესძლებს უკიდურესი მუყაითობით 800 ან 1000 ლურსმანზე მეტის
შეუძლია არსებობა. გაკეთებას დღეში. მე მინახავს 20 წელზე ნაკლები ხნის
ასეთი ძლიერი გადიდება წარმოების რაოდენობისა, ახალგაზრდები, რომელნიც არასოდეს სხვა საქმეზე არ მდგარან,
რომელიც, შრომის დანაწილების შედეგად, მუშების ერთსა და იმავე გარდა ლურსმნის კეთებისა, და რომელთაც შეეძლოთ დაძაბული
რიცხვს შეუძლია შეასრულოს, დამოკიდებულია სამ სხვადასხვა მუშაობით თითოეულს 2300-ზე მეტი ლურსმნის დამზადება დღეში.
გარემოებაზე: პირველი, თითოეული ცალკე მუშის ხელმარჯვობის და ლუსრმნის დამზადება სრულიადაც არ წარმოადგენს ერთ–ერთ
გადიდებაზე, მეორე, – იმ დროის დაზოგვაზე, რომელიც უმარტივეს ოპერაციას. ერთი და იგივე ადამიანი ბერავს საბერველს,
ჩვეულებრივ იკარგება ერთ სახის სამუშაოდან მეორე სახის აღვივებს ან ანელებს ცეცხლს საჭიროების მიხედვით, ავარვარებს
სამუშაოზე გადასვლისას; და, დასასრულ, იმ მრავალრიცხოვანი რკინას და სჭედავს ლურსმნის ცალკე ნაწილებს; ლურსმნის თავის
მანქანების გამოგონებაზე, რომელნიც აადვილებენ და ამოკლებენ გამოსაჭედად მას იარაღების გამოცვლაც კი სჭირდება. სხვადასხვა
შრომას და აძლევენ ადამიანს იმის შესაძლებლობას, რომ ერთმა ოპერაციები, რომლებადაც იყოფა ქინძისთავის ან ლითონური
მრავალთა სამუშაო შეასრულოს. ღილის დამზადება, ბევრად უფრო მარტივია, და ხელმარჯვობა
პ ი რ ვ ე ლ ი. მუშის ხელმარჯვობის განვითარება მუშისა, რომელიც მთელი თავისი სიცოცხლე მარტო ამ საქმიანობას
აუცილებლად ადიდებს ნაწარმოების რაოდენობას, რომელიც მას ადგა, ჩვეულებრივ ბევრად უფრო დიდია. ის სისწრაფე, რომლითაც
შეუძლია შეასრულოს, და შრომის დანაწილება, რადგან მას სრულდება ზოგი ოპერაციები ამ მანუფაქტურებში, აღემატება
თითოეული მუშის საქმიანობა ამა თუ იმ მარტივ ოპერაციაზე დასაჯერებელს, და ვისაც ეს თავის თვალით არ უნახავს, ვერ
დაჰყავს და ამ ოპერაციას მთელი მისი სიცოცხლის ერთადერთ დაიჯერებს, რომ ადამიანის ხელს შეუძლია მიაღწიოს ასეთ
მოსაქმეობად ხდის, აუცილებლად ადიდებს ძალიან მის სიმარჯვეს.
ხელმარჯვეობას. ჩვეულებრივმა მჭედელმა, რომელიც უროს მ ე ო რ ე. სარგებლობა, რომელიც მიიღება იმ დროის
ხმარებას დაჩვეულია, მაგრამ არასოდეს არ გავარჯიშებულა დაზოგვით, რაც ჩვეულებრივ იკარგება ერთი სახის სამუშაოდან
ლურსმნების კეთებაში, თუ მას რომელსამე განსაკუთრებულ მეორეზე გადასვლისას, ბევრად უფრო დიდია, ვიდრე შეიძლება
შემთხვევაში დასჭირდა ამ სამუშაოს შესრულება, ძნელად რომ წარმოვიდგინოთ ერთი შეხედვით, შეუძლებელია ძალიან სწრაფად

გადასვლა ერთი სახის სამუშაოდან მეორეზე, თუ იგი სრულდება უნდა აღვნიშნო მხოლოდ, რომ ყველა იმ მანქანების გამოგონება,
სხვადასხვა ადგილას და სრულიად სხვა იარაღებით. სოფლელმა რომელნიც ესოდენ ძალიან აადვილებენ და ამოკლებენ შრომას,
ფეიქარმა, რომელიც პატარა ფერმის დამუშავებას ეწევა, ძალიან თავდაპირველად, როგორც ეტყობა, შრომის დანაწილებას უნდა
ბევრი დრო უნდა დაჰკარგოს თავის საფეიქრო დაზგიდან მიეწეროს. ადამიანები უფრო ადვილ და სწრაფ მეთოდებს რაიმე
მინდვრად გასასვლელად და იქიდან დაზგასთან დასაბრუნებლად. შედეგის მისაღწევად უფრო მაშინ აღმოაჩენენ, როდესაც მთელი
როდესაც ორი სხვადასხვა სამუშაო ერთსა და იმავე სახელოსნოში მათი გონებრივი ყურადღება ერთადერთ ობიექტზეა მიქცეული,
შეიძლება შესრულებული იქნეს, დანაკარგი დრო, უეჭველია, ვიდრე მაშინ, როდესაც იგი მრავალ სხვადასხვა საგანზე არის
გაცილებით ნაკლები არის. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც იგი ფრიად დაქსაქსული. ხოლო შრომის დანაწილების გამო თითოეული
მნიშვნელოვანია. ადამიანი ჩვეულებრივ შეიგვიანებს ხოლმე, მომუშავის მთელი ყურადღება, რასაკვირველია, რომელსამე ერთ
როდესაც ერთი სახის სამუშაოს შემდეგ მეორეს ჰკიდებს ხელს. ფრიად მარტივ საგანზეა მიპყრობილი. ამიტომ, ბუნებრივია,
როდესაც იგი ახალ სამუშაოს ადგება, იგი იშვიათად იჩენს მოველოდეთ, რომ ვინმე იმათგან, რომელნიც თითოეულ შრომის
ერთბაშად ნამდვილ მუყაითობას და გულმოდგინებას, და უფრო განსაკუთრებულ დარგში მოსაქმეობენ, მალე აღმოაჩენს უფრო
მიათრევს დროს, ვიდრე მუშაობს წესიერად. ფეხის თრევისა და ადვილ და სწრაფ მეთოდებს თავის სპეციალურ სამუშაოს
უხეიროდ მუშაობის ზნე, რასაც ბუნებრივად ანუ, უფრო სწორად, შესასრულებლად, რამდენადაც ამ უკანასკნელის ხასიათი ამის ნებას
აუცილებლობის გზით ეჩვევა სოფლად ყოველი მომუშავე, იძლევა. მანქანების მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომლებიც ამ
რომელიც იძულებულია ყოველ ნახევარ საათში გამოიცვალოს მანუფაქტურებში იხმარება, სადაც შრომის დანაწილება უმეტესადაა
სამუშაო და იარაღები და მთელი თავისი სიცოცხლის განმავლობაში გატარებული, თავდაპირველად გამოგონებული იყო უბრალო
ყოველდღე ოც სხვადასხვაგვარ საქმეს მოჰკიდოს ხოლმე ხელი, – ეს მუშების მიერ, რომელთაც, რადგან თითოეული მათგანი რომელსამე
ზნე ხდის მას ზარმაცად და დაძაბული მუყაითობისათვის – ფრიად მარტივ ოპერაციაზე მოსაქმეობდა, – ბუნებრივია – მთელი
ყოვლად საშურ შემთხვევაშიც კი – უნარმოკლებულად. ამიტომ მისი გულისყური მიპყრობილი ჰქონდათ იმაზე, რომ ეპოვნათ უფრო
ხელმარჯვობის ნაკლებობისგან დამოუკიდებლადაც, მარტო ამ ადვილი და სწრაფი მეთოდები მის შესასრულებლად. ვისაც ხშირად
მიზეზმა უნდა მნიშვნელოვნად დაბლა დასწიოს იმ სამუშაოს დაუთვალიერებია ასეთი მანუფაქტურები, იმას ხშირად უნდა
რაოდენობა, რომლის შესრულება მას შეუძლია. ენახოს ძალიან კარგი მანქანები, ასეთი მუშების მიერ
მ ე ს ა მ ე. დასასრულ, ყველასათვის გასაგები უნდა იყოს, გამოგონებული, მათგან შესასრულებელ სპეციალურ სამუშაოს
როგორ ძალიან აადვილებს და ამოკლებს შრომას სათანადო გასაადვილებლად და დასაჩქარებლად. პირველ ორთქლის
მანქანების გამოყენება. საჭირო არაა მაგალითის მიცემა. ამიტომ მანქანებს ყოველთვის მიყენებული ჰყავდა მოზარდი, რომელსაც

რიგ-რიგობით უნდა გაეღო და დაეხურა შეერთება ქვაბსა და ფილოსოფოსთა განსაკუთრებული ჯგუფის ანუ კლასის
ცილინდრს შორის დგუშის აწევ-დაწევის მიხედვით. ერთმა ასეთმა მოსაქმეობას შეადგენს; და საქმიანობის ასეთი დანაწილება
ბავშვმა, რომელსაც თავის ამხანაგებთან თამაშობა უყვარდა, ფილოსოფიაში, ისე როგორც ყოველ სხვა საქმეში, ადიდებს
შეამჩნია, რომ თუ სარქველის სახელურს, რომელიც ამ შეერთებას ოსტატობას და ხელს უწყობს დროის დაზოგვას. ამის წყალობით
აღებდა, და მანქანის მეორე ნაწილს ზონარი ექნებოდა მიბმული, – თითოეული ინდივიდუმი უფრო გამოცდილი ხდება თავის
მის დაუხმარებლად აიხდებოდა და დაიხურებოდა, და მას განსაკუთრებულ დარგში, საერთოდ მეტი სამუშაო სრულდება და
თავისუფლებას მისცემდა თავის ამხანაგებთან გართობილიყო. მნიშვნელოვნად იზრდება მეცნიერების მოცულობა.
ამრიგად, ერთ-ერთი უდიდესი გაუმჯობესება, რომელიც ნაწარმოებთა ასეთი დიდად გამრავლება ყველა სხვადასხვა
განხორციელდა ორთქლის მანქანაზე, გამოგონებული იქნა ხელობაში, შრომის დანაწილების შედეგად წარმომდგარი, იწვევს
მოზარდის მიერ, რომელსაც თავისი საკუთარი შრომის დაზოგვა კარგი მართვა-გამგეობის მქონე საზოგადოებაში იმ საყოველთაო
სწადდა. ბარაქას, რომელიც ხალხის უდაბლეს ფენებზეც ვრცელდება.
მაგრამ მანქანების ყველა გაუმჯობესება სრულიადაც არ თითოეულ მშრომელს აქვს თავის განკარგულებაში თავისი
ყოფილა იმათი გამოგონება, რომელთაც მანქანების ხმარება საკუთარი ნაწარმოების დიდი რაოდენობა იმაზე მეტად, რაც მას
უხდებოდათ. მრავალი გაუმჯობესება განხორციელდა თვითონ ესაჭიროება; და რადგან ყველა მშრომელნი სწორედ
მანქანათმშენებლების გამომგონებლობის წყალობით, როდესაც ასეთსავე მდგომარეობაში იმყოფებიან, მას შესაძლებლობა აქვს
მანქანების მშენებლობა მრეწველობის სპეციალურ დარგად იქცა; თავის ნაწარმოებთა დიდი რაოდენობა გასცვალოს სხვების
სხვა გაუმჯობესებანი განხორციელებულ იქნა იმათ მიერ, ვისაც ნაწარმოებთა დიდ რაოდენობაზე ანუ, რაც იგივე არის, ამ
ფილოსოფოსებს ანუ თეორეტიკოსებს უწოდებენ, რომელთა ნაწარმოებთა ფასზე. იგი უხვად აწვდის სხვებს იმას, რაც მათ
მოსაქმეობას შეადგენს არა რისამე კეთება, არამედ ყველაფერზე ესაჭიროებათ, და ისინი მას იმავე ზომით აწვდიან, რაც მას
დაკვირვების წარმოება; ამიტომ მათ შეუძლიათ ერთმანეთისგან სჭირდება, და ამგვარად საყოველთაო კეთილმდგომარეობა
ფრიად დაშორებულ და არამსგავს საგანთა ძალების კომბინაციის ვრცელდება საზოგადოების სხვადასხვა ფენებში.
მოხდენა. საზოგადოების პროგრესთან ერთად ფილოსოფია, ანუ დააკვირდით სულ უკანასკნელი ხელოსნის ან დღიური
თეორია, როგორც ყოველი სხვა მოსაქმეობა, მოქალაქეთა მუშის საოჯახო ქონებას კულტურულ და აყვავებულ ქვეყანაში, და
განსაკუთრებული კლასის მთავარ ან ერთადერთ პროფესიად, თქვენ შეამჩნევთ, რომ შეუძლებელია იმ ადამიანთა რიცხვის
საქმედ იქცევა. ყოველი სხვა მოსაქმეობის მსგავსად ესეც მრავალ ჩამოთვლაც კი, რომელთა შრომა, თუგინდ მცირე ზომისაც, საჭირო
სხვადასხვა დარგად ნაწილდება, რომელთაგან თითოეული იყო, რათა პირველთ მისცემოდათ ეს ქონება. შალის ხალათი,

მაგალითად, რომელსაც დღიური მუშა იცვამს, რაგინდ უხეში და აღნიშნული უბრალო ხელოსნის ან დღიური მუშის ავეჯისა და
უბრალო იყოს იგი, პროდუქტია მრავალთმრავალი მუშის ტანისამოსის სხვადასხვა ნაწილებს: ტლანქ ტილოს პერანგს,
შეერთებული შრომისა. მეცხვარემ, მატყლის გადამრჩევმა, მატყლის რომელშიაც მას ტანი აქვს გახვეული, ფეხსაცმელს, რომელიც მას
მჩეჩავმა, მღებავმა, დამნამავმა, მრთველმა, ფეიქარმა, შალის ფეხს უმოსავს, ლოგინს, რომელზედაც იგი წვება, და ყველა იმ
გამომყვანმა და მრავალმა სხვამ, – ყველამ უნდა შეაერთოს თავისი სხვადასხვა ნაწილებს, რომლებისგანაც ეს ლოგინი შესდგება,
სხვადასხვა სპეციალობა ასეთი უბრალო პროდუქტის სამზარეულოს ქურას, რომელზედაც იგი საჭმელს იკეთებს, ნახშირს,
დასამზადებლადაც კი. და გარდა ამისა, რამდენ ვაჭარს და ამ მიზნისათვის ხმარებულს, რომელიც მიწის სიღრმიდანაა
გადამზიდავს უნდა ესაქმა იმისათვის, რომ მასალა მიეტანა ერთი ამოღებული და, იქნებ, ზღვით და შემდეგ ხმელეთით შორეული
დარგის მუშათაგან სხვებამდე, რომელნიც ხშირად ქვეყნის ფრიად მანძილიდან არის მასთან მოტანილი, მისი სამზარეულოს ყველა
შორეულ ნაწილებში ცხოვრობენ. რამდენი სავაჭრო და სანაოსნო სხვა ჭურჭლეულს, სუფრის ყველა ავეჯეულს, დანებს და ჩანგლებს,
საქმიანობა, რამდენი, კერძოდ, გემთმშენებელი, მეზღვაური, თიხის თუ კალის ჯამებს, რომლებზედაც იგი თავის კერძს სდებს და
მეაფრე, მეთოკე უნდა ყოფილიყო საჭირო იმ სხვადასხვა მასალის სჭრის, იმ სხვადასხვა მუშებს, რომელნიც მისთვის პურისა და
მოსატანად, რომელსაც მღებავი ხმარობს და რომელიც ხშირად ლუდის დასამზადებლად მუშაობენ, ფანჯრის მინებს, რომელნიც
დედამიწის უშორესი კუთხეებიდან მოიზიდება! და, შემდეგ, მის ბინაში სითბოს და სინათლეს უშვებენ, ქარს და წვიმას იკავებენ;
რაოდენ მრავალგვარი შრომაა საჭირო ამ მუშათაგან სულ უმცირესი თუ ყურადღებას მივაქცევთ ყველა იმ ცოდნასა და ხელობას,
მუშის სამუშაო იარაღების დასამზადებლად! ნურას ვიტყვით რომელიც საჭირო იყო ამ ჩინებული და მადლიანი საგნის
რთულ მანქანებზე, როგორიცაა მეზღვაურის გემი, სათელავი დასამზადებლად, ურომლისოდ დედამიწის ეს ჩრდილოეთის
წისქვილი ან საფეიქრო დაზგა, – განვიხილოთ მხოლოდ, რაოდენ ნაწილები ძნელად რომ გამოსადეგი ყოფილიყო ხეირიანად
მრავალფეროვანი შრომაა საჭირო იმ ფრიად მარტივი მანქანის - ბინადრობისათვის, გავითვალისწინებთ ყველა იმ სხვადასხვა,
მაკრატლის - დასამზადებლად, რომლითაც მეცხვარე მატყლს მშრომელების იარაღებს, რომლებიც კომფორტის სხვადასხვა
ჰკრეჭავს. მემაღაროემ, ლითონის სადნობი ღუმელის მშენებელმა, საგნების წარმოებაში მოსაქმეობენ, – თუ ყველა ამას ჩვენ – ვამბობ მე
ხის მჭრელმა, ნახშირის მწველმა, რომელიც ნახშირს ამზადებს – განვიხილავთ და ავწონდავწონავთ, რაოდენ მრავალგვარი შრომა
სადნობი ქარხნისათვის, აგურის მკეთებელმა, კალატოზმა, სადნობ არის დახარჯული თითოეულ მათგანზე, მივხვდებით, რომ მრავალ
ღუმელთან დაყენებულმა მუშამ, ქარხნის მშენებელმა, მჭედელმა, ათას ადამიანთა დაუხმარებლად და თანამშრომლობის გარეშე
მედანემ, – ყველამ თავისი სხვადასხვა ხელობა უნდა შეასრულოს კულტურული ქვეყნის ყოვლად ღარიბი ადამიანი ვერ იქნებოდა
მაკრატლის დასამზადებლად. თუ ჩვენ ამგვარადვე განვიხილავთ მოთხოვნილება- დაკმაყოფილებული იმდაგვარადაც კი, როგორც

იგი ჩვეულებრივ არის და რაც ჩვენ შეცდომით გვგონია, რომ იგი ელემენტს, რომელსაც აღარ შეეძლება მივცეთ მეტი განმარტება, თუ,
ადვილია და მარტივი. რასაკვირველია, მდიდრის უზომო რაც უფრო დასაჯერებელია, წარმოადგენს იგი აზროვნებისა და
ფუფუნებასთან შედარებით ღარიბის ქონება უაღრეს მარტივად და მეტყველების უნარის შედეგს. ეს მისწრაფება საერთოა ყველა
მსუბუქად უნდა გვეჩვენოს; მაგრამ, მიუხედავად ამისა, იქნებ ადამიანთა, და მას ადგილი არა აქვს არც ერთი სახის ცხოველებში,
მართალი იყოს, რომ ევროპელი ხელმწიფის საცხოვრებელი არა რომელნიც, როგორც ეტყობა, არ იცნობენ არც ამგვარ და არც
ყოველთვის აღემატება მუყაითი და ხელმოჭერილი გლეხისას ისე სხვაგვარ ხელშეკრულობას. როდესაც ორი მწევარი ერთ კურდღელს
დიდად, როგორც ამ უკანასკნელის საცხოვრებელი აღემატება მისდევს, ისე გვეჩვენება ზოგჯერ, თითქოს ისინი რაღაც
აფრიკის ზოგი მეფისას, რომელიც ათიათასი შიშველი ველურის შეთანხმებულად მოქმედებენ, თითოეულ კურდღელს დევნის
სიცოცხლისა და თავისუფლების აბსოლუტური მეუფე არის. მოერისაკენ ანდა ცდილობს დაიჭიროს იგი, როდესაც მისი ამხანაგი
მას მისკენ გამოაგდებს. მაგრამ ეს როდია რაიმე შეთანხმების
თ ა ვ ი II შედეგი, არამედ შემთხვევითი თანამთხვევაა მათი მისწრაფებისა,
რომელიც ამ მომენტში ერთისა და იმავე საგნისკენაა მიმართული.
მიზეზი, რომელიც იწვევს შრომის დანაწილებას არავის არასოდეს არ უნახავს, რომ ძაღლს აშკარად და
მოსაზრებულად გაეცვალოს ძვალი ძვალში მეორე ძაღლისათვის.
შრომის ეს დანაწილება, რომლიდანაც ესოდენ მრავალი არავის არასოდეს არ უნახავს, რომ რომელსამე ცხოველს მიხვრა-
სარგებლობა წარმოსდგება, სრულიადაც არ ყოფილა მოხვრით ან ბუნებრივი ძახილით ეცნობებინოს მეორისათვის: „ეს
თავდაპირველად შედეგი რომელიმე ადამიანის სიბრძნისა, ჩემია, ის შენიაო; მე თანახმა ვარ მოგცე ეს იმის სანაცვლოდო“.
რომელსაც ვითომ წინასწარ განეჭვრიტოს და განეზრახოს ის როდესაც ცხოველს უნდა მიიღოს რამე ადამიანისგან ან სხვა
საყოველთაო კეთილმდგომარეობა, რასაც იგი წარმოშობს. იგია ცხოველისგან, მას სხვა საშუალება არა აქვს რა მათ დასაჯერებლად,
აუცილებელი – თუმცა ძალიან ნელა და თანდათან წარმომდგარი – გარდა იმათი გულის მოგებისა, ვისგანაც წყალობას მოელის. ლეკვი
შედეგი ადამიანის ბუნების განსაზღვრული მისწრაფებისა, ელაქუცება თავის დედას, და მეძებარი ძაღლი ათასგვარად
რომელსაც ასეთი დიდი სარგებლობა როდი აქვს მიზნად ცდილობს მიიქციოს ყურადღება თავისი პატრონისა, რომელიც
დასახული: სახელდობრ მისწრაფებისა გაცვლა-გამოცვლისადმი, სადილობს, როდესაც უნდა, რომ მისგან საჭმელი მიიღოს.
ვაჭრობისადმი, ერთი საგნის მეორეზე გაცვლისადმი. ადამიანიც ხანდახან ასეთსავე ხერხებს მიმართვას თავის
ამ ჩვენი გამოკვლევის საგანს არ შეადგენს იმის გრაკვევა, თანამოძმეთა მიმართ, და თუ მას სხვა საშუალება არა აქვს
წარმოადგენს ეს მისწრაფება ადამიანის ბუნების ერთ-ერთ ძირითად გააკეთებინოს ის, რაც მას სურს, იგი ცდილობს მოიგოს მათი გული

მონური ამებით და ყოველგვარი მლიქვნელობით. მაგრამ მას დრო თანამოქალაქეთა შეწყალებაზე. და მათხოვარიც კი მთლად მასზე
არ ჰყოფნის ასე მოიქცეს ყველა შემთხვევაში – ცივილიზებულ არაა დამოკიდებული. მოწყალეობა გულკეთილ ადამიანთა,
საზოგადოებაში მას მუდამჟამს ესაჭიროება მრავალ ადამიანთა მართალია, მას აწვდის მთელ ფონდს მისი არსებობისათვის. მაგრამ,
დახმარება და თანამშრომლობა, მაშინ როდესაც მთელი თავისი თუმცა ეს წყარო საბოლოო ანგარიშით მას ყველაფერს აძლევს, რაც
სიცოცხლის განმავლობაში იგი ძნელად ასწრებს რამდენიმე საჭიროა მისი არსებობისათვის, იგი მაინც არ აძლევს და ვერც
ადამიანის მეგობრობის მოპოვებას. თითქმის ყველა სხვა სახის მისცემს უშუალოდ იმას, რაც მათხოვარს ესაჭიროება თითოეულ
ცხოველებში თითოეული ინდივიდუმი, როდესაც გაიზრდება, მომენტში. მისი მოთხოვნილების უდიდეს ნაწილს დაკმაყოფილება
სრულიად დამოუკიდებელი არის და მას თავის ბუნებრივ ეძლევა იმავე გზით, როგორც სხვა ადამიანთა მოთხოვნილებას,
მდგომარეობაში არც ერთი სხვა ცოცხალი არსების დახმარება არ სახელდობრ ხელშეკრულობის, გაცვლა-გამოცვლის, ყიდვის გზით.
ესაჭიროება; ადამიანი კი განუწყვეტლივ საჭიროებს თავის იმ ფულით, რომელსაც მას აძლევენ, იგი ყიდულობს საჭმელს; ძველ
თანამოძმეთა დახმარებას, და იგი ამაოდ იქნებოდა ამის ტანსაცმელს, რომელსაც აჩუქებენ, იგი სცვლის სხვა ძველ
მომლოდინე მარტო მათი კეთილგანწყობილებისაგან. იგი უფრო ტანსაცმელზე, რომელიც მისთვის უფრო გამოსადეგი არის ან
მალე მიაღწევს თავის მიზანს, თუ მოახერხებს მათი ეგოიზმი ბინაზე, ან საჭმელზე, ან ფულზე, რითაც მას შეუძლია
დააინტერესოს თავის სასარგებლოდ და დაანახვოს მათ, რომ საჭიროებისამებრ იყიდოს საჭმელი, ტანსაცმელი ან იქირაოს ბინა.
მათთვისვე სასარგებლოა გააკეთონ მისთვის ის, რასაც იგი მათაგნ როგორც ჩვენ ხელშეკრულობის, გაცვლისა და ყიდვის გზით
მოითხოვს. როდესაც ვინმე სხვას რაიმე სააღებმიცემო გარიგებას მოვიპოვებთ ერთმანეთისაგან იმ კარგი სამსახურის უდიდეს
შესთავაზებს, იგი სწორედ ამის გაკეთებას სთავაზობს. მომეცი, რაც ნაწილს, რომელიც გვესაჭიროება, ისევე თვით ეს გაცვლისადმი
მესაჭიროება, და შენ მიიღებ იმას, რაც გესაჭიროება, – ასეთია მისწრაფება იწვევს თავდაპირველად შრომის დანაწილებას. ამა თუ
ყოველი ამგვარი შეთავაზების აზრი. და ამ გზით ჩვენ მოვიპოვებთ იმ მონადირე ან მეჯოგე ტომში ერთი ადამიანი უფრო დიდი
იმ კარგი სამსახურის მეტად დიდ ნაწილს, რასაც ვსაჭიროებთ. არა სისწრაფით და ოსტატობით აკეთებს, მაგალითად, მშვილდებს და
ყასბის, ლუდის მხდელის ან მეპურის კეთილგანწყობილებისაგან ისრებს, ვიდრე სხვა ვინმე. იგი ხშირად უცვლის თანამოძმეებს ამ
მოველით ჩვენ ჩვენს სადილს, არამედ მათ მიერ მათი საკუთარი საგნებს შინაურ ცხოველზე ან ნანადირევზე; ბოლოს და ბოლოს იგი
ინტერესების დაცვისაგან. ჩვენ მივმართავთ არა მათ ჰუმანობას, ამჩნევს, რომ მას შეუძლია ამ გზით მეტი ცხოველი და ნადირი
არამედ მათ ეგოიზმს, და მათ არასოდეს არ ველაპარაკებით ჩვენს მიიღოს, ვიდრე რომ თვითონ წავიდეს სანადიროდ. ამიტომ,
საჭიროებაზე, არამედ მათს სარგებლობაზე. არავის, გარდა საკუთარი ინტერესის გათვალისწინების საფუძველზე, მშვილდების
მათხოვრისა, არ სურს დამოკიდებული იყოს უმთავრესად მის და ისრების კეთება იქცევა მის მთავარ მოსაქმეობად და თვითონ

ხდება საჭურველთმკეთებელი. მეორე თავს იჩენს პაწია ქოხების ანუ ქვეყნად, და მათი არსებობის პირველი ექვსი თუ რვა წლის
მოძრავი სახლების შენებასა და დახურვაში. იგი ჩვეულებრივ განმავლობაში ისინი, შეიძლება, ძალიან ჰგვანდნენ ერთმანეთს და
შველის ამ საქმეში თავის მეზობლებს, რომლებიც მას ამისათვის ვერც მათი მშობლები და ვერც მათი ტოლები ვერ ამჩნევდნენ რაიმე
ცხოველით და ნანადირევით ასაჩუქრებენ, ვიდრე, დაბოლოს, იგი მნიშვნელოვან განსხვავებას მათ შორის. აი, ამ ასაკში ან ცოტა უფრო
თავისათვის სასარგებლოდ არ სცნობს მთლად ამ მოსაქმეობას გვიან მათ აყენებენ ძალიან სხვადასხვა მოსაქმობაზე. და მაშინ ხდება
დაადგეს და ერთგვარ ხუროდ გადაიქცეს. ამავე წესით მესამე ხდება მათი ნიჭის განსხვავება შესამჩნევი, რომელიც თანდათან უფრო და
მჭედელი ან მექვაბე, მეოთხე – დაბაღი ანუ დამამზადებელი ტყავისა უფრო იზრდება, სანამ, დაბოლოს, ფილოსოფოსის მედიდურობა
და ბეწვეულის, რომელიც ველურების ტანსაცმლის მთავარ ნაწილს უარს არ იტყოდეს სცნას მათ შორის რაიმე მსგავსება. მაგრამ რომ
შეადგენს და ამგვარად, ეს დაიმედებულობა, რომ თავისი შრომის ადგილი არ ჰქონებოდა მისწრაფებას გაცვლისადმი, ვაჭრობისადმი,
პროდუქტის მთელი ის გარდამეტი, რომელიც მის საკუთარ გაცვლა-გამოცვლისადმი, – თითოეულ ადამიანს თვითონ
მოხმარებას აღემატება, შესაძლებელია გაცვლილ იქნეს სხვა მოუხდებოდა არსებობისა და კომფორტისთვის ყველა საჭირო
ადამინათა შრომის იმ ნაწილზე, რომელიც მას შეიძლება საგნის მოპოვება. ყველას ერთი და იგივე მოვალეობანი ექნებოდა
სჭირდებოდეს, თითოეულ ადამიანს აძლევს იმპულსს დაადგეს შესასრულებელი და ერთი და იგივე საქმე გასაკეთებელი, და მაშინ
განსაზღვრულ სპეციალურ მოსაქმეობას და სრულყოფამდე ვეღარ იქნებოდა მოსაქმეობის ასეთი სხვადასხვაობაც, რომელსაც
განავითაროს თავისი ბუნებრივი ნიჭი ანუ უნარი, რომელიც მას აქვს მარტოოდენ შეეძლო წარმოეშვა ნიჭთა მნიშვნელოვანი განსხვავება.
იმ განსაკუთრებული სახის საქმისათვის. როგორც ეს გაცვლისადმი მისწრაფება წარმოშობს ნიჭის
ბუნებრივი ნიჭის სხვადასხვაობა სხვადასხვა ადამიანებს ესოდენ დიდ განსხვავებას სხვადასხვა პროფესიის ადამიანებში,
შორის სინამდვილეში ბევრად ნაკლებია, ვიდრე ჩვენ გვგონია, და ისევე იგი სასარგებლოდ აქცევს ამ განსხვავებას. მრავალი ჯიშის
ნიჭის ის დიდი განსხვავებულობა, რომლითაც, როგორც სჩანს, ცხვოველებს, რომელნიც ერთი და იმავე სახისადმი კუთვნილად
პროფესიის ადამიანები განირჩევიან, როდესაც მოწიფულობაში არიან აღიარებულნი, ბუნებით ნიჭის ბევრად უფრო შესამჩნევი
შედიან, ბევრ შემთხვევაში წარმოადგენს არა იმდენად მიზეზს, სხვადასხვაობა ახასიათებს, ვიდრე არის ის, რომელიც თავს იჩენს
რამდენადაც შედეგს შრომის დანაწილებისას. სხვადასხვაობას ადამიანებში, სანამ ისინი დაჩვევისა და აღზრდის ზეგავლენას
ძალიან არამსგავსი ხასიათის ადამიანებს შორის, მაგალითად, განიცდიდნენ. ფილოსოფოსი ბუნებით სანახევროდაც ისე
ფილოსოფოსსა და უბრალო ტვირთმზიდველს შორის, წარმოშობს, განსხვავებული არაა ნიჭით და მიდრეკილებით
როგორც ეტყობა, არა იმდენად ბუნება, რამდენადაც დაჩვევა, ტვირთმზიდველისაგან, როგორც ნაგაზი მწევარისაგან ან მწევარი
ვარჯიში და აღზრდა. იმ მომენტში, როდესაც ადამიანები ჩნდებიან მეძებარი ძაღლისაგან ან ეს უკანასკნელი მეცხვარის ძაღლისაგან.

მაგრამ ეს სხვადასხვა ჯიშის ცხოველები, თუმცა ყველანი ერთსა და დანაწილებას, ამიტომ ამ დანაწილების ზომა ზღვარდებული უნდა
იმავე სახეს მიეკუთვნებიან, თითქმის უსარგებლონი არიან ერთი იყოს ყოველთვის ამ შესაძლებლობის მოცულობით ანუ, სხვა
მეორისათვის. ნაგაზის ღონეს სრულიად არავითარი დამატება არ სიტყვებით, ბაზრის მოცულობით. თუ ბაზარი ძალიან მცირეა,
ეძლევა მწევარის სისწრაფით, მეძებრის ყნოსვით ან მეცხვარის არავის არ ექნება სტიმული დაადგეს მთლად ერთ რომელიმე
ძაღლის მორჩილებით. ამ სხვადასხვა ნიჭისა და უნარის შედეგები, მოსაქმეობას, რადგან არ არსებობს იმის შესაძლებლობა, რომ მან
რადგან არ არსებობს უნარი ანუ მისწრაფება ვაჭრობისა და გაცვლა- თავისი შრომის პროდუქტის მთელი გარდამეტი, რომელიც მის
გამოცვლისადმი, არ შეიძლება თავმოყრილი იქნეს ერთ საერთო საკუთარ მოხმარებას აღემატება, გასცვალოს სხვების შრომის ისეთ
მასაში, და ისინი სრულიადაც ხელს არ უწყობენ, მთელი სახის პროდუქტებზე, რომლებიც მას ესაჭიროება.
ცხოველთა უკეთ შეგუებულ და მოგვარებულ არსებობას. არსებობს პროფესიები, უდაბლესი ხარისხისაც კი, რომელთა
თითოეული ცხოველი იძულებულია თავის თავზე იზრუნოს და შესრულება შესაძლებელია მხოლოდ დიდ ქალაქში.
თავი დაიცვას განცალკავებულად და სხვებისგან დამოუკიდებლად, ტვირთმზიდველს, მაგალითად, არც ერთ სხვა ადგილას არ შეუძლია
და მას არავითარი სარგებლობა არა აქვს იმ სხვადასხვაგვარი იშოვოს საქმე და სარჩო; სოფელი მეტად ვიწრო სფეროა მისთვის, და
ნიჭისგან, რომელიც მის მსგავს ცხოველებს მიანიჭა ბუნებამ. საშუალო ზომის ქალაქიც კი საეჭვოა იყოს საკმაოდ დიდი
ადამიანებში კი, პირიქით. სხვადასხვა ფრიად არამსგავსი ნიჭი იმისათვის, რომ უზრუნველუყოს მას მუდმივი სამუშაო.
სასარგებლოა ერთი მეორისათვის; მათ სათანადო ნიჭთა სხვადასხვა განმარტოებულ სახლებში და პაწია სოფლებში, რომლებიც
პროდუქტები, მათი საერთო მიდრეკილების გამო გაცვლისადმი, გაფანტული არის ისეთ უდაბურ ქვეყანაში, როგორიც ზემო
ვაჭრობისადმი, გაცვლა-გამოცვლისადმი, გროვდება, ასე ვთქვათ, შოტლანდიაა, თითოეული ფერმერი უნდა იყოს ყასაბიც, მეპურეც
ერთ საერთო მასაში, საიდანაც თითოეულ ადამიანს შეუძლია და ლუდის მხდელიც თავის ოჯახისათვის. ასეთ პირობებში
იყიდოს სხვა ადამიანთა ნიჭის პროდუქტის ის ნაწილი, რომელიც ძნელად მოსალოდნელია შევხვდეთ თუგინდ მჭედელს, ხუროს ან
მას ესაჭიროება. კალატოზს 20 მილზე ნაკლებ დაშორებით მისი თანამოხელისაგან.
შორიშორ გაბნეული ოჯახები, რომლებიც ერთმანეთისაგან 8 ან 10
თ ა ვ ი III მილის მანძილზე ცხოვრობენ, იძულებული არიან ისწავლონ –
თვითონ შეასრულონ მრავალი წვრილმანი სამუშაო, რომლის
შრომის დანაწილება ზღვარდებულია ბაზრის მოცულობით შესასრულებლად ისინი უფრო დასახლებულ ადგილებში ამ
ხელოსნების დახმარებას მიმართავდნენ. სოფლელი ხელოსნები
რადგან გაცვლის შესაძლებლობა იწვევს შრომის თითქმის ყოველგან იძულებული არიან ხელი მოჰკიდონ ფრიად

სხვადასხვა პროფესიას, რომლებსაც ერთი მეორესთან მხოლოდ ის ტვირთს იქით და აქეთ. ამგვარად, 6 თუ 8 კაცს წყალზე
კავშირი აქვს, რომ მათში ერთნაირი მასალა იხმარება. სოფლელი ტრანსპორტის საშუალებით შეუძლია საქონლის იმდენი
ხურო ასრულებს ყოველგვარ ხის სამუშაოს, სოფლელი მჭედელი რაოდენობა გადაზიდოს ლონდონსა და ლეიტს შორის იქით-აქეთ,
ამზადებს რკინისაგან ყოველგვარ ნაწარმოებს. პირველი არის არა რამდენიც 50 დიდ ფურგონს 400 ცხენით და 100 კაცის თანხლებით.
მარტო ხურო, არამედ დურგალიც, ავეჯის მკეთებელიც და ხის მაშასადამე, 200 ტონა საქონელზე, რომელიც ლონდონიდან
მჭრელიც კი, აგრეთვე აკეთებს თვლებს, გუთნებს, ურმებს და ედინბურგში გადაიზიდება უიაფესი სახმელეთო ტრანსპორტის
ეტლებს. მჭედლის მოსაქმეობა კიდევ უფრო მრავალფეროვანია. საშუალებით, საანგარიშებელია 100 ადამიანის შენახვა სამი კვირის
ზემო-შოტლანდიის შორეულ და შიგნითა მიდამოებში განმავლობაში, აგრეთვე შენახვა 400 ცხენის და, რაც შენახვის
შეუძლებელი არის მელურსმის არსებობა დამოუკიდებლად. ასეთი ხარჯებს უდრის, მათი გაცვეთა ისე როგორც გაცვეთა 50 ფურგონისა,
მუშა, დღეში 1000 ლურსმნისა და წელიწადში 300 სამუშაო დღის წყალზე წარმოებული ტრანსპორტის საშუალებით გადაზიდოს
კვალობაზე, წელიწადში დაამზადებს 300000 ლურსმანს. მაგრამ საქონლის იმავე რაოდენობაზე კი საანგარიშებელია მხოლოდ 6 თუ
ასეთ ადგილას ათასი ლურსმანიც კი, ე.ი. ერთი დღის ნაშრომიც კი, 8 ადამიანის შენახვა და 200-ტონიანი გემის გაცვეთის ღირებულება
ვერ გასაღდებოდა წელიწადში. პლიუს სათანადო თანხა უფრო დიდი რისკის ანუ განსხვავებისა
რადგან წყალზე ტრანსპორტის მეოხებით ყოველგვარ საზღვაო და სახმელეთო დაზღვევას შორის. ამიტომ, ამ ორ პუნქტს
მრეწველობას უფრო ფართო ბაზარი ეხსნება, ვიდრე მარტო შორის რომ სხვაგვარი ტრანსპორტი არ არსებულიყო, გარდა
სახმელეთო ტრანსპორტს შეუძლია გაუჩინოს მას, ამიტომ ყველა სახმელეთოსი, ისინი – რადგან ერთიდან მეორეში მარტოოდენ ისეთ
სახის მრეწველობის დანაწილება და გაუმჯობესება იწყება, საქონელთა გადაზიდვა იქნებოდა შესაძლებელი, რომელთა ფასი
რასაკვირველია, ზღვის სანაპირო ადგილებში და სანაოსნო ძალიან მაღალია მათ წინასთან შედარებით – იმ აღებ-მიცემობის
მდინარეების ნაპირებზე, და ხშირად გაუმჯობესება მარტოოდენ მხოლოდ მეორე ნაწილის წარმოებას მოახერხებდნენ, რომელსაც
დიდი ხნის შემდეგ ვრცელდება ქვეყნის შინაგან ადგილებში. ერთი ახლა ადგილი აქვს მათ შორის, და, მაშასადამე, ერთმანეთის
დიდი ფურგონია, რომელშიაც 8 ცხენია შებმული, 2 კაცის მრეწველობისათვის გაცილებით ნაკლები გამხნევების მიცემას
თანხლებით, მიიტანს ასე ექვსი კვირის განმავლობაში შესძლებდნენ, ვიდრე ამას ასრულებენ ამჟამად. ასეთ პირობებში
ლონდონიდან ედინბურგში და უკან დაახლოებით ოთხ ტონა მცირე იქნებოდა ან სრულიად არ იქნებოდა ვაჭრობა დედამიწის
საქონელს. დაახლოებით იმავე დროის განმავლობაში იალქნიანი სხვადასხვა ნაწილებს შორის. აბა რომელი საქონელი აიტანდა
გემი, ლონდონის და ლეიტის ნავსადგურებს შორის მიდი-მოდის, 6 ლონდონსა და კალკუტას შორის ხმელეთით ტრანსპორტის
თუ 8 კაცისაგან შემდგარი ეკიპაჟით, ეზიდება ხშირად 200 ტონა ხარჯებს? და რომ კიდეც აღმოჩენილიყო რამდენიმე ისე ძვირფასი

საქონელი, რომ შესძლებდა ამ ხარჯების ატანას, – განა მისი წყაროების თანახმად, ცივილიზაციის პირველი მატარებელნი
გადაზიდვა ესოდენ მრავალ ბარბაროს ხალხთა ტერიტორიაზე იყვნენ, ხმელთაშუა ზღვის ნაპირების გასწვრივ ბინადრობდნენ. ეს
შეიძლებოდა ყოფილიყო უშიშარი? დღეს კი ეს ორი ქალაქი ეწევა ზღვა, უდიდესი შინაგანი ზღვა ყველა იმათგან, რომლებიც
ფრიად მნიშვნელოვან ვაჭრობას ერთმანეთს შორის, და რადგან ცნობილია დედამიწაზე, ზღვა, რომელმაც არ იცის არც მიქცევა და
ისინი ბაზარს შეადგენენ ერთი მეორისათვის, მნიშვნელოვან მოქცევა და არც, ამიტომ, სხვა ღელვა გარდა ქარით გამოწვეულისა,
გამხნევებას აძლევენ ურთიერთის მრეწველობას. მისი ზედაპირის სიმშვიდის გამო და აგრეთვე მისი კუნძულების
რადგან ესოდენ დიდი არის წყალზე წარმოებული სიმრავლისა და ნაპირების სიახლოვის გამო, მეტისმეტად ხელს
ტრანსპორტის უპირატესობა, – ბუნებრივია, რომ პირველი უწყობდა ახლად ფეხადგმულ ნაოსნობას იმ შორეულ დროში,
პროგრესი ხელობასა და მრეწველობაში უნდა როდესაც ადამიანები, რომელნიც ჯერ კიდევ არ იცნობდნენ კომპასს,
განხორციელებულიყო იქ, სადაც ასეთი ხელსაყრელი ტრანსპორტი შიშობდნენ მხედველობიდან დაეკარგათ ნაპირები და,
მთელი ქვეყნიერების კარებს აღებდა ყოველი სახის შრომის გემთმშენებლობის ხელოვნების სუსტი განვითარების გამო, ვერ
პროდუქტივობისათვის, და რომ ეს პროგრესი ბევრად უფრო გვაინ ბედავდნენ თავი მიეცათ აბობოქრებული ოკეანის ტალღებისათვის.
უნდა განხორციელებულიყო ქვეყნის შინაგან ნაწილებში. ჰერკულესის სვეტებს იქით, ე.ი. გიბრალტარის სრუტეს იქით,
უკანასკნელთ დიდი ხნის განმავლობაში არ შეუძლიათ ჰქონდეთ ოკეანეში ნავით გასვლა ანტიკურ ქვეყანაში დიდხანს ფრიად
თავიანთ საქონელთა უდიდესი ნაწილისათვის სხვა ბაზარი, გარდა საკვირველ და უაღრესად სახიფათო გმირობად ითვლებოდა. ბევრმა
მათი მომიჯნავე ადგილებისა, რომელნიც მათ ანცალკევებენ ზღვის დრომ განვლო, ვიდრე ფინიკიელები და კართაგენელები, იმ
ნაპირისგან და დიდი სანაოსნო მდინარეებისგან. ამის გამო მათი შორეული დროის ეს უაღრესად დახელოვნებული მეზღვაურები და
ბაზრის მოცულობა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში უნდა გემთმშენებლები, შეეცადნენ იქ გასვლას და დიდხანს მარტო ეს
შეფარდებული იყოს იმ ადგილების სიმდიდრესა და ხალხები ბედავდნენ ამას.
დასახლებულობასთან, და ამიტომ მათი პროგრესი ყოველთვის ხმელთაშუა ზღვის ნაპირების გასწვრივ მდებარე ყველა
უკან ჩამორჩება აღნიშნული ადგილების პროგრესს. ჩვენ ჩრდილო- ქვეყნიდან, როგორც სჩანს, ეგვიპტე უნდა ყოფილიყო პირველი,
ამერიკის კოლონიებში პლანტაციები ყოველთვის გაშენებული იყო სადაც მიწათმოქმედება და მანუფაქტურა რაოდენადმე
ზღვის პირას ან სანაოსნო მდინარეების გასწვრივ და ძნელად რომ მნიშვნელოვანი ზომით აღორძინდა და განვითარდა. ზემო-ეგვიპტე
სადმე ეს პლანტაციები გაშლილი ყოფილიყოს მნიშვნელოვნად არც ერთ ადგილას არაა რამდენსამე მილზე მეტად ნილოსს
მათგან დაშორებით. დაშორებული, ხოლო ქვემო-ეგვიპტეში ეს დიდი მდინარე იშლება
ხალხები, რომელნიც, ყოვლად სარწმუნო ისტორიული მრავალ ტოტებად, რომელნიც არართულ ხელოვნურ ნაგებობათა

დახმარებით, როგორც ეტყობა, უზრუნველჰყოფდნენ წყლით ჩრდილოეთისაკენ მდებარეობს, ძველი სკითეთი, დღევანდელი
მიმოსვლას არა მხოლოდ ყველა დიდ ქალაქებს შორის, არამედ სათათრეთი და ციმბირი, ეტყობა, ყოველთვის ისეთსავე
აგრეთვე ყველა მნიშვნელოვან სოფლებს შორის და მრავალ ბარბაროსულ და უკულტურო მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ,
ცალკეულ ფერმებს შორისაც კი, – დაახლოებით ისე, როგორც ამას როგორშიაც ჩვენ დღეს ვპოულობთ მათ. სათათრეთის ზღვაა
ამჟამად ადგილი აქვს რეინზე და მაასზე ჰოლანდიაში. ამ შინაგანი ყინულოვანი ოკეანე, რომელიც შეუძლებელს ხდის ნაოსნობას,
ნაოსნობის სივრცელე და სიმარტივე იყო, ალბათ, ერთ-ერთი თუმცა დედამიწის რამდენიმე უდიდესი მდინარე გადის ამ
მთავარი მიზეზი ეგვიპტის ადრეული ცივილიზაციისა. ქვეყანაში, მაგრამ ისინი მეტისმეტად დაშორებული არიან
მიწათმოქმედებისა და მრეწველობის განვითარებას, ერთმანეთისგან, რათა მათი საშუალებით შეიძლებოდეს
როგორც ეტყობა, ადგილი ჰქონდა აგრეთვე ფრიად შორეულ დროში მიმოსვლისა და ვაჭრობის წარმოება იმ ქვეყნის უდიდეს ნაწილში.
ბენგალიის პროვინციებში – ოსტ-ინდოეთში – და ჩინეთის ზოგ აფრიკაში სრულებით არ არსებობს ისეთი შინაგანი ზღვები,
აღმოსავლეთ პროვინციებში, თუმცა იმ დროის შორეულობა არ როგორიცაა ბალტიის და ადრიატიკის ზღვები ევროპაში,
შეიძლება დადასტურებულ იქნეს რაიმე ისტორიული წყაროებით, ხმელთაშუა და შავი ზღვა ევროპასა და აზიაში და ყურეები აზიაში:
რომლებიც ჩვენ მიერ მისაჩნევი იყოს სარწმუნოდ დედამიწის ამ არაბეთის, სპარსეთის, ინდოეთის, ბენგალიისა და სიამის, და
ნაწილებისათვის. ბენგალიაში განგი და მთელი რიგი სხვა ამიტომ ამ დიდი კონტინენტის შინაგანი ნაწილები მიუწვდომელია
მდინარეები იშლებიან მრავალ ტოტებად, სწორედ ისე, როგორც საზღვაო ვაჭრობისათვის, ხოლო აფრიკის დიდი მდინარეები
ნილოსი ეგვიპტეში. ჩინეთის აღმოსავლეთ პროვინციებში ძალიან შორიშორს არიან ერთმანეთისაგან, რათა შესაძლებელს
რამდენიმე დიდი მდინარე და მათი სხვადასხვა შესართავები ხდიდნენ რაოდენადმე მნიშვნელოვან შინაგან ნაოსნობას. გარდა
ჰქმნიან მრავალ არხს და, მათი ურთიერთშორის შეერთებით, ამისა, ვაჭრობა, რაც ერთ ხალხს შეუძლია აწარმოოს მდინარის
შესაძლებელს ხდიან ბევრად უფრო ფართო შინაგან ნაოსნობას, საშუალებით, რომელსაც ძალიან ბევრი შესართავი და ტოტი არა
ვიდრე ნილოსი ან განგი, ან, იქნებ, ეს ორივე მდინარეც, ერთად აქვს და რომელიც, ვიდრე ზღვას შეუერთდებოდეს, უცხო
აღებული. შესანიშნავია, რომ არც ძველი ეგვიპტელები, არც ტერიტორიაზე მიედინება, არასოდეს არ შეიძლება მნიშვნელოვანი
ინდოელები, არც ჩინელები ხელს არ უწყობდნენ საგარეო ვაჭრობას იყოს, იმიტომ რომ ყოველთვის ამ ტერიტორიების მფლობელი
და, როგორც ეტყობა, თავიანთ დიდ სიმდიდრეს ამ შინაგანი ხალხების ხელთ არის დააბრკოლონ მიმოსვლა მდინარის ზემო
ნაოსნობიდან იღებდნენ. ნაწილსა და ზღვას შორის. დუნაიზე ნაოსნობა ძალიან მცირე
აფრიკის მთელი შინაგანი ნაწილი და აზიის მთელი ის სარგებლობას აძლევს ბავარიას, ავსტრიასა და უნგრეთს იმასთან
ნაწილი, რომელიც შავი ზღვიდან და კასპიის ზღვიდან შორს შედარებით, რაც იქნებოდა ეს სარგებლობა, ერთ-ერთ ამ

სახელმწიფოს მფლობელობაში რომ იყოს მდინარე მთელ მანძილზე გამოცვლა ვერ შესრულდებოდა. ყასაბს მეტი ხორცი აქვს თავის
მის შავ ზღვასთან შერთვამდე. დუქანში, ვიდრე თვითონ მას შეუძლია მოიხმაროს და ლუდის
მხდელი და მეპურე ხალისით შეიძენდნენ მის ნაწილს; მაგრამ მათ
თ ა ვ ი IV არა აქვთ რა გაცვლისათვის შესათავაზებლად, გარდა მათი
მრეწველობის სხვადასხვა პროდუქტებისა, ყასაბს კი უკვე
ფულის წარმოშობა და ხმარება მომარაგებული აქვს პურისა და ლუდის ის რაოდენობა, რომელიც
მას ახლობელი დროისათვის ესაჭიროება. ამ შემთხვევასი მათ
როგორც კი საყოველთაოდ მყარდება შრომის დანაწილება, შორის გაცვლა-გამოცვლა ვერ შესრულდება. ყასაბი არ შეძლება იყოს
ადამიანის მოთხოვნილებათა მხოლოდ მცირე ნაწილი შეიძლება მათთვის ვაჭარი, ისინი არ შეიძლება იყვნენ მისთვის მუშები, და
დაკმაყოფილებულ იქნეს მისი საკუთარი შრომის პროდუქტით. ამგვარად ყველა ისინი ვერ გაუწევენ ერთი მეორეს სამსახურს.
მოთხოვნილებათა გაცილებით უდიდეს ნაწილს იგი იკმაყოფილებს ასეთი უხერხული მდგომარეობის თავიდან აცილების მიზნით
იმ გზით, რომ თავისი შრომის პროდუქტის იმ ნაწილს, რომელიც თითოეული გონიერი ადამიანი საზოგადოების განვითარების
მის საკუთარ მოხმარებას აღემატება, სცვლის სხვების შრომის ყოველ საფეხურზე, მას შემდეგ რაც გაჩნდა შრომის დანაწილება,
პროდუქტების ასეთსავე ნაწილზე, რომლებიც მას ესაჭიროება. უნდა ცდილიყო თავისი საქმეები ისე მოეწყო, რომ, თავისი
ამგვარად, თითოეული ადამიანი ცხოვრობს გაცვლა-გამოცვლით საკუთარი შრომის განსაკუთრებულ პროდუქტებს გარდა,
ანუ ხდება რაოდენადმე ვაჭარი, ხოლო თვით საზოგადოება იქცევა, ყოველთვის მზად ჰქონებოდა განსაზღვრული რაოდენობა ამა თუ
ასე ვთქვათ, მოვაჭრე საზოგადოებად. იმ საქონლისა, რომლის მიმართ, მისი აზრით, არავინ უარს არ
მაგრამ როდესაც შრომის დანაწილებამ იწყო პირველად იტყოდა აეღო თავისი მრეწველობის პროდუქტის სანაცვლოდ.
ფესვების გადგმა, ამ გაცვლა-გამოცვლას ხშირად უნდა განეცადა უნდა ვიფიქროთ, რომ ბევრი სხვადასხვა საქონელი ყოფილა
თავის ოპერაციებში დაბრკოლება და შეფერხება. წარმოვიდგინოთ, ამ მიზნისათვის თანამიმდევრობით არჩეული და გამოყენებული.
რომ ერთ ადამიანს ჰქონდა განსაზღვრული პროდუქტის მეტი საზოგადოების ბარბაროსული მდგომარეობის ეპოქებში ხვასტაგი
რაოდენობა, ვიდრე თვით მას ესაჭიროებოდა, მაშინ როდესაც მეორე უნდა ყოფილიყო ვაჭრობის საყოველთაო საშუალება; და თუმცა იგი
- ამ პროდუქტის ნაკლებობას განიცდიდა. ამიტომ პირველი ძალიან უხერხული იყო ამ მიზნისათვის, მაინც ძველ დროში
სიამოვნებით გასცემდა ამ გარდამეტს და მეორე სიამოვნებით საგნებს ხშირად აფასებდნენ ხვასტაგის იმ რაოდენობის მიხედვით,
შეიძენდა მას, მაგრამ თუ ამ შემთხვევაში უკანასკნელს სწორედ ის რომელსაც გაცვლისას იძლეოდნენ მათში. დიომედის საჭურველი,
არ ჰქონდა ხელთ, რაც პირველს ესაჭიროებოდა, მათ შორის გაცვლა- ამბობს, რომ ჰომეროსი, მხოლოდ 9 ხარად ღირებული იყო, ხოლო

გლავკუსისა – 100 ხარად ღირებული. როგორც ამბობენ, აბესინიაში ღირებულების მარილი ეყიდნა. იშვიათად მოახერხებდა იგი
ვაჭრობისა და გაცვლა-გამოცვლის ჩვეულებრივ საშუალებას ნაკლების ყიდვას, იმიტომ რომ ის, რისი მიცემაც მას შეეძლო ამაში,
წარმოადგენს მარილი, ინდოეთის ნაპირების ზოგიერთ ნაწილებში იშვიათად შეიძლებოდა უდანაკარგოდ დანაწილებულიყო; და თუ
– განსაკუთრებული სახის ლოკოკინები, ნიუფაუნდლენდში – მას მეტის ყიდვა უნდოდა, იმავე მიზეზის გამო იძულებული იყო
გამხმარი ვირთევზა, ვირგინიაში – თამბაქო, ზოგიერთ ჩვენს ეყიდნა ორმაგი ან სამმაგი რაოდენობა, ე.ი. ორი ან სამი ხარის ანდა
დასავლეთ–ინდოეთის კოლონიებში – შაქარი, ზოგ სხვა ქავეყანაში – ორი ან სამი ცხვრის ღირებულება. პირიქით, თუ მას ცხვრის ან
ნედლი ან დამუშავებული ტყავი, და, როგორც მე მიამბეს, დღესაც ხარის ნაცვლად ლითონი ჰქონდა მასში სამაგიეროს მისაცემად, იმ
არსებობს შოტლანდიაში სოფელი, სადაც არაჩვეულებრივი შემთხვევაში მას ადვილად შეეძლო ლითონის რაოდენობის
მოვლენა არაა ეს, რომ მუშას ფულის ნაცვლად ლურსმნები მიაქვს ზედმიწევნით შეფარდება იმ საქონლის რაოდენობასთან, რომელიც
მეპურის დუქანში ან ლუდხანაში. განსაზღვრულ მომენტში ესაჭიროებოდა. სხვადასხვა ხალხები
მაგრამ, როგორც სჩანს, ყველა ქვეყანაში ადამიანები ბოლოს სხვადასხვა ლითონს ხმარობდნენ აღნიშნული მიზნისათვის. რკინა
და ბოლოს უცილობელი საბუთების გამო იმ გადაწყვეტილებას ვაჭრობის ჩვეულებრივი საშუალება იყო ძველ სპარტანელებში,
დაადგნენ, რომ ამ მიზნისათვის ლითონებს მიაკუთვნეს სპილენძი – ძველ რომაელებში და ოქრო-ვერცხლი – ყველა მდიდარ
უპირატესობა ყველა საქონელთან შედარებით. ლითონები არა თუ და მოვაჭრე ხალხში.
შეიძლება შენახული იქნეს ნაკლები დანაკარგით, ვიდრე რომელიმე ეს ლითონები, როგორც ეტყობა, თავდაპირველად ამ
სხვა საქონელი, ვინაიდან ძნელად რომ რომელსამე სხვა საგანს მიზნისათვის ზოდის სახით იხმარებოდა, ბეჭედდაუკვრელი ან
ჰქონდეს მათზე მეტი გამძლეობა, არამედ შეიძლება აგრეთვე მონეტად მოუჭრელი. ასე, პლინიუსი მოგვითხრობს, იმოწმებს რა
უდანაკარგოდ მათი დაყოფა სურვილისამებრ მრავალ ნაწილად, ტიმეუსს, ძველ ისტორიკოსს, რომ რომაელებს სერვიუს ტულიუსის
ვინაიდან ადვილად შეიძლება მათი კვლავ შეერთება გადადნობის ხანამდე არ ჰქონებიათ მონეტად მოჭრილი ფული და რომ ისინი
გზით; ეს ისეთი თვისებაა, რომელიც არც ერთ სხვა იმდენად გამძლე სპილენძის ზოდებს ხმარობდნენ თავიანთთვის საჭირო საგნების
საქონელს არ მოეპოვება, და სწორედ ეს თვისება – უფრო მეტად, საყიდლად. ამგვარად, ეს უხეში ზოდები მაშინ ფულის ფუნქციას
ვიდრე რომელიმე სხვა თვისება – ხდის ლითონებს გამოსადეგად, ასრულებდა.
რომ იქცნენ ვაჭრობისა და მიმოქცევის იარაღად. ადამიანი, ლითონების ასეთი ზოდების სახით ხმარებას თან ახლდა
რომელსაც, მაგალითად, მარილის ყიდვა სჭირდებოდა და ამის ორი ფრიად მნიშვნელოვანი უხერხულობა: ჯერ ერთი, მათი აწონის
სანაცვლოდ მისაცემად მხოლოდ ხვასტაგი მოეპოვებოდა, სიძნელე და, მეორე, მათი სინჯის განსაზღვრის სიძნელე. ძვირფასი
იძულებული იყო ერთბაშად მთელი ხარის ან მთელი ცხვრის ლითონების მიმართ სადაც მცირე განსხვავება რაოდენობაში დიდ

განსხვავებას შეადგენს ღირებულებაში, თვით ზუსტად აწონის საქმე ეწოდება. ეს დაწესებულებები სავსებით ისეთივე ხასიათისაა,
მოითხოვს ყოველ შემთხვევაში ძალიან კარგა სასწორს და საწონს. როგორც ის დაწესებულებები, რომლებიც შეიქმნა შალის ან ტილოს
განსაკუთრებით ოქროს აწონა წარმოადგენს ძალიან სათუთ საქმეს. ქსოვილების სწორი ზომის სამეთვალყურეოდ და მათზე დამღის
რასაკვირველია, უფრო ტლანქი ლითონების მიმართ, სადაც მცირე დასადებად. ყველა ამ დაწესებულებათ ერთი და იგივე
შეცდომას დიდი მნიშვნელობა არა აქვს, ნაკლები ზედმიწევნილობაა დანიშნულება აქვთ, – საჯარო დამღის დადებით დაადასტურონ იმ
საჭირო. მაგრამ ჩვენ მაინც ძალიან უხერხულად ჩავთვლიდით, თუ საქონელთა რაოდენობა და დაწესებული ღირსება, როდესაც ისინი
ღარიბი ადამიანი, რამდენჯერაც მას კაპიკად ღირებული ბაზარზე შემოიტანებიან.
პროდუქტის ყიდვა ან გაყიდვა მოუხდებოდა, იძულებული პირველ ამგვარ საჯარო დამღას, რომელსაც მიმოქცევაში
იქნებოდა კაპიკი აეწონა. სინჯის დადების ოპერაცია კიდევ უფრო მყოფ ლითონებს ადებდნენ, როგორც ეტყობა, ბევრ შემთხვევაში
ძნელი და საწვალებელია, და თუ ლითონის ნაწილი არ იქნა მიზნად ჰქონდა დაედასტურებია ის, რის დადასტურებას ყველაზე
ქოთანში სათანადოდ გამდნარი და სათანადო მშლელი უფრო ძნელი და მნიშვნელოვანი იყო: სახელდობრ ლითონის
საშუალებებით დამუშავებული, სინჯის ყოველი განსაზღვრა იქნება ვარგისობა ანუ სიწმინდე; ის დამღა ჰგვანდა სინჯს, რომელსაც
ფრიად არასაიმედო. და მოჭრილი ფულის შემოღებამდე ადამიანებს ამჟამად ადებენ ვერცხლის ჭურჭელს და ზოდებს, ანდა ჰგვანდა
ყოველთვის უნდა განეცადათ ყოვლად უგვანო მოტყუება და ესპანურ სინჯს, რომელსაც ხანდახან ადებენ ოქროს ზოდებს და
გაბრიყვება, უკეთუ არ შეასრულებდნენ ამ ძნელ და საწვალებელ რომელიც, რადგან იგი დადებულია ზოდის ერთ მხარეზე, არ
ოპერაციას. გირვანქა წმინდა ვერცხლის ან წმინდა სპილენძის ჰფარავს მთელ მის ფართობს, ადასტურებს ლითონის სიწმინდეს,
ნაცვლად შეიძლება მათ მიეღოთ თავიანთი საქონლის სამაგიეროდ მაგრამ არა მის წონას. აბრამმა მიუწონა ეფრონს 400 სიკლი ვერცხლი,
ყოვლად უხეში და იაფი მასალების შენადნობი, რომლებიც რომლის გადახდას მახპელის მინდვრისათვის იყო იგი მასთან
გარეგნობით ჰგვანდნენ ამ ლითონებს. ასეთ ბოროტებათა თავიდან შეპირებული. ამასთან იქ ნათქვამია, რომ სიკლი ვაჭრობაში
ასაცილებლად, გაცვლა-გამოცვლის გასაადვილებლად და, ამრიგად, მსვლელობის მქონე მონეტას წარმოადგენდა, და მაინც მას იღებდნენ
ყველა სახის მრეწველობისა და ვაჭრობის ხელის შესაწყობად, ყველა არა თვლით, არამედ წონით, სწორედ ისე, როგორც ამჟამად ოქროს
მეტნაკლებად განვითარებულ ქვეყანაში საჭიროდ იქნა ცნობილი და ვერცხლის ზოდებს. როგორც გადმოგვცემენ, ძველ საქსონელ
საჯარო ბეჭედი დაესვათ განსაზღვრული რაოდენობისთვის იმ მეფეებს ინგლისში შემოსავალი ფულად კი არ შესდიოდათ, არამედ
ლითონთან, რომელნიც იქ საქონელთა საყიდლად იხმარებოდა ნატურით, ე.ი. ყოველგვარი საარსებო საშუალებებით და
ჩვეულებრივ. ასე წარმოსდგა მოჭრილი ფული და ის სურსათით. ვილჰელმ დამპყრობელმა შემოიღო შემოსავლის
საზოგადოებრივი დაწესებულებანი, რომლებსაც ზარაფხანები ფულით გადახდის ჩვეულება. მაგრამ ამ ფულს დიდხანს ხაზინაში

წონით იღებდნენ და არა თვლით. პირველის დროიდან დაწყებული რობერტ ბრიუსამდე ერთ
იმ უხერხულობამ და სიძნელემ, რომელიც ამ ლითონების გირვანქა ვერცხლს, იმავე წონისა და სიწმინდის შემცველს, როგორც
აწონასთან იყო დაკავშირებული, გამოიწვია მონეტის მოჭრის ინგლისური გირვანქა სტერლინგი. ინგლისური, ფრანგული და
დაწესება; აქ დამღას, რომელიც მთლად ჰფარავს მონეტის ორსავე შოტლანდიური პენიც შეიცავდა თავდაპირველად ნამდვილ პენი-
მხარეს და ხან მის კიდეებსაც, უნდა დაედასტურებია არა თუ წონა ვერცხლს, ე.ი. ერთი უნცის მეოცედ ნაწილს ანუ გირვანქის
ლითონის სიწმინდე, არამედ წონაც. ამიტომ ასეთ მონეტებს იღებენ 1/240 ნაწილს. შილინგიც, როგორც ეტყობა, თავდაპირველად წონის
თვლით, აწონისთვის ჯაფის გაუწევლად, როგორც ეს ხდება ჩვენს სახელწოდება უნდა ყოფილიყო. „როდესაც ხორბალი 12 შილინგად
დროში. ღირს კვარტერი,– ამბობს ჰენრი III- ის ერთი ძველი სტატუტი, –
ამ მონეტების სახელწოდება თავდაპირველად, როგორც ერთი ფარტინგის ღირებულების გამომცხვარი პური უნდა
ეტყობა, გამოსახავდა მათში მოქცეული ლითონის წონას ანუ იწონიდეს 11 შილინგს და 4 პენს“ . მაგრამ, ეტყობა, შეფარდება,
რაოდენობას. სერვიუს ტულიუსის დროს, რომელმაც პირველმა ერთის მხრივ, შილინგსა და პენსა და, მეორე მხრივ, გირვანქას
იწყო ფულის მოჭრა რომში, რომაული ასსი ანუ პონდო შეცავდა ერთ შორის ისე მუდმივი და ერთნაირი არ ყოფილა, როგორც შეფარდება
რომაულ გირვანქა კარგ სპილენძს. ჩვენი დროის გირვანქის პენსა და გირვანქას შორის. საფრანგეთის მეფეთა პირველი
მსგავსად, იგი ნაწილდებოდა 12 უნცად, რომელთაგან თითოეული დინასტიის ხანაში ფრანგული სუ ანუ შილინგი უნდა ყოფილიყო
შეიცავდა ერთ ნამდვილ უნც კარგ სპილენძს. ინგლისური გირვანქა სხვადასხვა შემთხვევაში ხან ხუთი, ხან თორმეტი, ხან ოცი და ხან
სტერლინგი ედუარდ I-ის დროს შეიცავდა, ტაუერის წონით, ერთ ორმოცი პენის შემცველი. ძველ საქსონელებში შილინგი ერთხანს
გირვანქა ვერცხლს, განსაზღვრული სიწმინდის მქონეს. ტაუერის მხოლოდ ხუთ პენს შეიცავდა, და დასაჯერებლად მისაჩნევია, რომ
გირვანქა, ეტყობა, ცოტათი მეტი იყო რომაულ გირვანქაზე და იგი მათში ისევე ცვალებადი იყო, როგორც მათ მეზობელ ძველ
ცოტათი ნაკლები – ტროის გირვანქაზე. ეს უკანასკნელი პირველად ფრანკებში. კარლოს დიდის დროიდან დაწყებული ფრანგებში და
ჰენრი VIII-ის მე-18 წელს იქნა შემოღებული ინგლისის ვილჰელმ დამპყრობელის დროიდან დაწყებული ინგლისელებში,
ზარაფხანაში. ფრანგული ლივრი კარლოს დიდის დროს შეიცავდა, როგორც ეტყობა, შეფარდება გირვანქასა, შილინგსა და პენს შორის
ტროის წონით, ერთ გირვანქა ვერცხლს, დაწესებული სიწმინდის დღემდე ერთი და იგივეა დარჩენილი, თუმცა მათი ღირებულება
მქონეს. ტროის ბაზრობაზე – შამპანში – იმ დროს ევროპის ყველა ძალიან სხვადასხვა იყო. ვინაიდან: ქვეყნიერების ყველა მხარეში
ხალხი დადიოდა, და ამიტომ ესოდენ განთქმული ბაზრის წონა და ქვეშევრდომთა ნდობის ბოროტად გამომყენებელ სახელწიფოთა და
ზომა საყოველთაოდ ცნობილი და პატივდებული იყო. მთავრობათა სიძუნწემ და უსამართლობამ თანდათან შეამცირა
შოტლანდიის გირვანქიანი მონეტა შეიცავდა ალექსანდრე ნამდვილი ლითონური შინაარსი, რომელსაც თავდაპირველად

შეიცავდა მონეტები. რომაული ასსი რესპუბლიკის უკანასკნელ ახლა მე შევუდგები იმ წესების გამოკვლევას, რომელთა
ხანებში შემცირებულ იქნა მისი თავდაპირველი ღირებულების 1/24 თანახმად ადამიანები სცვლიან საქონელთ ერთმანეთზე ან ფულზე.
ნაწილამდე და იწონიდა გირვანქის ნაცვლად მხოლოდ ნახევარ ეს წესები განსაზღვრავს იმას, რასაც საქონლის შეფარდებითი ანუ
უნცს. ინგლისური გირვანქა და პენი შეიცავს ამჟამად დაახლოებით საცვლელი ღირებულება შეიძლება ეწოდოს.
თავისი თავდაპირველი ღირებულების ერთ მესამედს, სიტყვა ღ ი რ ე ბ უ ლ ე ბ ა ს – და ეს უანდა აღინიშნოს – აქვს
შოტლანდიური გირვანქა და პენი – დაახლოებით 1/36-ს, ხოლო ორი სხვადასხვა მნიშვნელობა: ზოგჯერ იგი გამოსახავს რაიმე
ფრანგული გირვანქა და პენი – 1/66 ნაწილს. ასეთი ოპერაციების საგნის სარგებლიანობას, ზოგჯერაც – სხვა საგანთა მოპოვების იმ
გზით ხელმწიფეები და მთავრობები, რომელნიც ამას სჩადიოდნენ, შესაძლებლობას, რომელსაც იძლევა ამ საგნის ფლობა. პირველს
შესაძლებლობას პოულობდნენ გარეგნულად გადაეხადათ შეიძლება ვუწოდოთ სახმარი ღირებულება, მეორეს – საცვლელი
თავიანთი ვალები და შეესრულებინათ თავიანთი ვალდებულება ღირებულება. საგნებს, რომლებსაც ფრიად დიდი სახმარი
ვერცხლის უფრო ნაკლები რაოდენობით, ვიდრე სხვებრ იქნებოდა ღირებულება აქვს, ხშირად აქვს მცირე ან სრულად არა აქვს
საჭირო. რასაკვირველია, ეს იყო მხოლოდ გარეგნულად, ვინაიდან საცვლელი ღირებულება; პირიქით, საგნებს, რომლებსაც ფრიად
მათი კრედიტორები ფაქტიურად მოტყუებულნი რჩებოდნენ და დიდი საცვლელი ღირებულება აქვს, ხშირად აქვს მცირე ან
ჰკარგავდნენ ნაწილს იმისას, რაც მათ ერგებოდათ. ყველა სხვა სრულიად არა აქვს სახმარი ღირებულება. არაფერია წყალზე უფრო
მოვალეები სახელწიფოში იმავე პრივილეგიას ღებულობდნენ და გამოსადეგი, მაგრამ თითქმის არაფრის ყიდვა არ შეიძლება იმით,
მათ შეეძლოთ ძველი მონეტით აღებული ვალი გადაეხადათ ახალი, თითქმის არაფრის მიღება არ შეიძლება გაცვლის გზით მის
ღირებულებადაკარგული მონეტის იმავე ნომინალური თანხით. ნაცვლად. პირიქით, ალმასს თითქმის არა აქვს რაიმე სახმარი
ამიტომ ასეთი ოპერაციები ყოველთვის ხელსაყრელი იყო ღირებულება, მაგრამ ხშირად მასზე გაცვლით შეიძლება სხვა
მოვალესთვის და გამანადგურებელი – კრედიტორისთვის, და საქონელთა ფრიად დიდი რაოდენობის მიღება.
ხშირად იწვევდა უფრო დიდ და საყოველთაო რევოლუციას კერძო იმ პრინციპების გამოსარკვევად, რომელნიც საქონელთა
პირთა ქონებრივ მდგომარეობაში, ვიდრე შეეძლო გამოეწვია საცვლელ ღირებულებას აწესრიგებენ, მე შევეცდები მკითხველს
ჭეშმარიტად უდიდეს საზოგადოებრივ უბედურებას. დავანახვო:
ამრიგად, ყველა ცივილიზებულ ხალხში ფული იქცა პირველი: რა არის ამ საცვლელი ღირებულების ნამდვილი ფასი.
ვაჭრობის საყოველთაო იარაღად, რომლის საშუალებითაც მეორე: რა და რაა ის სხვადასხვა ნაწილები, რომლებისგანაც
ყიდულობენ და ჰყიდიან ყოველგვარ საქონელს ანუ სცვლიან ერთს შესდგება ეს ნამდვილი ფასი ანუ რომელნიც განსაზღვრავენ მას.
მეორეზე. და დასასრულ: რა და რაა ის სხვადასხვა გარემოება,

რომელიც ამ ფასის ზოგ ან ყველა ნაწილს ხან მათ ბუნებრივ ანუ თავიV
ჩვეულებრივ დონეზე მაღლა ასწევს, ხან ამ დონეზე დაბლა დასწევს;
ანუ რა და რაა ის მიზეზები, რომელნიც საბაზრო ფასს, ე. ი. საქონლის ნამდვილი და ნომინალური ფასი, ანუ მისი შრომითი
საქონელთა ფაქტიურ ფასს, აბრკოლებენ ზედმიწევნით ფასი და მისი ფულადი ფასი
თანაემთხვეს იმას, რასაც მათი ბუნებრივი ფასი შეიძლება
ვუწოდოთ. ადამიანი იმ ზომით არის მდიდარი ან ღარიბი, რა ზომითაც
მე შევეცდები ეს სამი საგანი შეძლებისამებრ სრულად და მას შეუძლია მოიპოვოს არსებობის, კომფორტისა და
ნათლად გავარკვიო შემდგომ სამ თავში, და ამასთან გულმოდგინედ სიამოვნებისთვის საჭირო საგნები. მაგრამ მას შემდეგ, რაც შრომის
უნდა ვთხოვო მკითხველს მოთმინება და ყურადღება: მოთმინება – დანაწილებაა სავსებით დამყარებული, საკუთარის შრომით
დეტალების განხილვისათვის, რომლებიც ზოგან შეიძლება ეჩვენოს ადამიანს ამ საგანთა მხოლოდ ძალიან მცირე ნაწილი შეუძლია
მეტისმეტად მომქანცველად, ხოლო ყურადღება – იმის მოიპოვოს. მათი ბევრად უფრო დიდი ნაწილი მან უნდა მიიღოს
შესათვისებლად, რაც, შესაძლებელია, რაოდენადმე ბუნდოვანი სხვა ადამიანთა შრომისაგან, და იგი მდიდარი ან ღარიბი იქნება იმ
ეჩვენოს ამ ძალიან დაწვრილებითი განმარტების შემდეგაც კი, რისი შრომის რაოდენობის მიხედვით, რომელიც მას შეუძლია თავის
მოცემაც მე ძალმიძს. მე ყოველთვის ვრჩევობ დავიმსახურო განკარგულებაში ჰქონდეს ანუ შეუძლია იყიდოს. ამიტომ ყოველი
საყვედური რაოდენადმე გაჭიანურებისათვის, ოღონდ საქონლის ღირებულება იმ პირისთვის, ვინც მას ფლობს და აპირობს
დარწმუნებული ვიყო, რომ ჩემი გადმოცემა გასაგები არის; მაგრამ არა თვითონ გამოიყენოს ანუ მოიხმაროს იგი, არამედ გასცვალოს
მას შემდეგაც, რაც მე ძალიან ვეცადე გასაგები ყოფილიყო ჩემი სხვა საქონელზე, უდრის იმ შრომის რაოდენობას, რომელიც მას
ნათქვამი, მაინც შეიძლება დარჩეს რაიმე ბუნდოვანობა ისეთი შეუძლია მით იყიდოს ანუ მიიღოს თავის განკარგულებაში.
საგნის შესახებ, რომელიც თავისი ბუნებით უაღრესად განყენებული ამგვარად შრომა შეადგენს ყველა საქონელთა ნამდვილ საზომს.
არის. ყოველი საგნის ნამდვილი ფასი, ე. ი. ის, რადაც ყოველი
საგანი ნამდვილად უღირს იმას, ვისაც მისი შეძენა სწადია, არის ის
ჯაფა და გარჯა, რომელიც საჭიროა ამ საგნის მოსაპოვებლად. რადაც
ყოველი საგანი ნამდვილად ღირებულია იმ ადამიანისთვის,
რომელმაც იგი შეიძინა და რომელსაც უნდა თავის განკარგულებაში
ჰქონდეს იგი ან გასცვალოს სხვა რაიმეზე, ეს არის ის ჯაფა და გარჯა,
რომელიც იმ საგანს შეუძლია თავიდან ააცილოს ამ ადამიანს და

სხვებისთვის დააკისრებინოს. ის, რაც ფულით ან სხვა მოცულობასთან, ე. ი. სხვა ადამიანთა შრომის რაოდენობასთან ანუ,
პროდუქტებითაა ნაყიდი, ისევე შრომით არის მოპოვებული, რაც იგივეა, სხვა ადამიანთა შრომის პროდუქტის რაოდენობასთან,
როგორც ის, რასაც ჩვენ მოვიპოვებთ ჩვენი საკუთარი სხეულის რომელიც მას თავისი სიმდიდრის მეოხებით შეუძლია იყიდოს ანუ
გარჯით. მართლაც, ეს ფული ან ეს პროდუქტები გვანთავისუფლებს მიიღოს თავის განკარგულებაში. ყოველი საგნის საცვლელი
ჩვენ ამ გარჯისგან. ისინი შეიცავენ ღირებულებას შრომის ღირებულება ყოველთვის უნდა ეთანასწორებოდეს ზუსტად იმ
განსაზღვრული რაოდენობისას, რომელსაც ჩვენ გავცვლით ხოლმე ძალის მოცულობას, რომელსაც ეს საგანი აძლევს თავის მფლობელს.
იმაზე, რაც იმ მომენტში, ჩვენის აზრით, შეიცავს შრომის ასეთივე მაგრამ, თუმცა შრომა ყველა საქონლის საცვლელი
რაოდენობის ღირებულებას. შრომა იყო პირველი ფასი, ღირებულების ნამდვილი საზომი არის, იგი მაინც არ წარმოადგენს
თავდაპირველი სანასყიდო ფული, რომელსაც ყველა საგანში იმ საზომს, რომლის მიხედვით ჩვეულებრივ შეფასდება საქონელთა
იხდიდნენ. არა ოქროთი ან ვერცხლით, არამედ შრომით იქნა ღირებულება. ხშირად ძნელი არის ზედმიწევნით გარკვეულ იქნეს
თავდაპირველად ქვეყნიერობის ყველა სიმდიდრე მოპოვებული, და შეფარდება შრომის ორ სხვადასხვა რაოდენობას შორის. ორ
ამ სიმდიდრის ღირებულება მისი მფლობელისთვის, რომელსაც სხვადასხვა სახის სამუშაოზე დახარჯული დრო მარტო არ
სურს მისი გაცვლა რაიმე ახალ პროდუქტებზე, უდრის განსაზღვრავს ყოველთვის ამ შეფარდებას. ანგარიშში მისაღებია
ზედმიწევნით იმ შრომის რაოდენობას, რომელიც მას შეუძლია მით აგრეთვე გაწეული ჯაფის სიძნელისა და ხმარებული ოსტატობის
იყიდოს ანუ მიიღოს თავის განკარგულებაში. სხვადასხვა ხარისხიც. რაიმე მძიმე მუშაობის ერთი საათი შეიძლება
როგორც ჰობსი ამბობს, სიმდიდრე ძალაა. მაგრამ ადამიანი, მეტ შრომას შეიცავდეს, ვიდრე ადვილი საქმიანობის ორი საათი; და
რომელიც იძენს ან მემკვიდრეობით იღებს დიდ ქონებას, არ იძენს ან ასევე ისეთი ხელობის ერთი საათი, რომლის შესასწავლად ათი
არ იღებს მემკვიდრეობით მასთან ერთად აუცილებლად წელიწადი იყო საჭირო, შეიძლება მეტ შრომას შეიცავდეს, ვიდრე
პოლიტიკურ ძალას, სამოქალაქოს ან სამხედროს. მისი ქონება, ერთ თვეს მოსაქმეობა რომელსამე ჩვეულებრივსა და ყველასათვის
იქნებ, საშუალებას აძლევდეს მას შეიძინოს ორივე ეს, მაგრამ ამ ხელმისაწვდომ ხელობაში. მაგრამ ადვილი არაა ზუსტი საზომის
ქონების მარტოოდენ ფლობა არ აძლევს მას აუცილებლად ამ ძალას. პოვნა სიძნელის ან ოსტატობის ხარისხის განსაზღვრისათვის.
ამ ქონების ფლობა მას აძლევს დაუყოვნებლად და უშუალოდ მართალია, სხვადასხვა სახის შრომის სხვადასხვა პროდუქტების
მხოლოდ იმის შესაძლებლობას, რომ იყიდოს, მიიღოს თავის ერთმანეთზე გაცვლისას მხედველობაში მიიღება რაოდენადმე
განკარგულებაში მთელი ის შრომა ანუ შრომის მთელი ის სიძნელე და ოსტატობა. მაგრამ ეს ხდება არა რაიმე ზუსტი საზომის
პროდუქტი, რომელიც ბაზარზე მოიპოვება. მისი ქონება უფრო მიხედვით, არამედ საბაზრო მოთხოვნა-მიწოდების კვალობაზე,
დიდია ან ნაკლები სრულიად შეფარდებით იმ შესაძლებლობის ტლანქი გათანასწორების სახით, რომელიც თუმცა მთლად ზუსტი

არაა, მაგრამ მაინც ცხოვრების ჩვეულებრივი საქმეებისათვის რაოდენობის მიხედვით, ე. ი. იმ საქონელთა რაოდენობის,
საკმარისი არის. რომლებზედაც მას შეუძლია იგი გასცვალოს მხოლოდ სხვა
გარდა ამისა, თითოეული საქონელი უფრო ხშირად საქონლის მოსაშუალეობით; უფრო მარტივია მისთვის იმის თქმა,
გაიცვლება სხვა საქონელზე და, მაშასადამე, შეედარება სხვა რომ ხორცი, რომელიც მას აქვს, გირვანქა ღირს სამი ან ოთხი პენსი,
საქონელს, ვიდრე გაიცვლება შრომაზე და შეედარება მას. ამიტომ ვიდრე ამის თქმა: რომ იგი ღირს სამი ან ოთხი გირვანქა პური, ანდა
უფრო ბუნებრივია საქონლის ღირებულების შეფასება რაიმე სხვა სამი ან ოთხი კვარტი ლუდი. ამიტომაა, რომ ყოველი საქონლის
საქონლის რაოდენობით, ვიდრე შრომის რაოდენობით, რომლის საცვლელი ღირებულება უფრო ხშირად შეფასდება ფულის
ყიდვა იმით შესაძლებელი არის. ამასთან, ადამიანთა უმრავლესობას რაოდენობის მიხედვით, ვიდრე შრომის რაოდენობის მიხედვით ან
უკეთ გაეგება, რას ნიშნავს რაიმე საქონლის განსაზღვრული რაიმე სხვა საქონლისა, რომლის მიღება შეიძლება მასზე გაცვლით.
რაოდენობა, ვიდრე შრომის განსაზღვრული რაოდენობა. პირველი მაგრამ ოქრო და ვერცხლი, ყველა სხვა საქონელსავით,
წარმოადგენს ხელშესახებ საგანს, მეორე კი – განყენებულ ცნებას, იცვლება თავ–თავის ღირებულებაში, ხან უფრო იაფია, ხან უფრო
რომელიც თუმცა კი შეიძლება საკმაოდ ახსნილი იქნეს, მაგრამ მაინც ძვირი, მათი ყიდვა ხან უფრო ადვილია, ხან უფრო ძნელი. შრომის
არაა პირველსავით მარტივი და გასაგები. რაოდენობა, რომელიც ადამიანს შეუძლია იყიდოს ან მიიღოს თავის
მას შემდეგ, რაც გაცვლითი ვაჭრობა შესწყდა და ფული იქცა განკარგულებაში ამ ლითონთა განსაზღვრული რაოდენობით, ანდა
ვაჭრობის ჩვეულებრივ საშუალებად, თითოეული ცალკე საქონელი სხვა საქონელთა რაოდენობა, რომლის მიღება შეიძლება ამ
უფრო ხშირად იცვლება ფულზე, ვიდრე რომელსამე სხვა ლითონებზე გაცვლით, მუდამ დამოკიდებული არის იმ
საქონელზე. ყასაბს იშვიათად მიაქვს თავისი ხარის და ცხვრის სამადნეების ნაყოფიერებაზე თუ გამოუსავლიანობაზე, რომელთა
ხორცი მეპურესთან ან ლუდის მხდელთან, რათა იგი გასცვალოს დამუშავება სწარმოებს ამ გაცვლა-გამოცვლის აქტების მოხდენის
პურზე ან ლუდზე, არამედ მიაქვს ბაზარზე, სადაც იგი სცვლის მას ხანაში. მე-XVI საუკუნეში მდიდარი სამადნეების აღმოჩენამ
ფულზე და შემდეგ ამ ფულს სცვლის პურსა და ლუდზე. ფულის ამერიკაში ოქრო–ვერცხლის ღირებულება დაიყვანა ევროპაში
რაოდენობა, რომელსაც იგი მასში აიღებს, თავის მხრივ, თითქმის ერთ მესამედზე იმისა, რადაც იგი ღირდა წინათ. რადგან
განსაზღვრავს პურისა და ლუდის რაოდენობას, რომელიც მას ამ ლითონების ამოღება სამადნეებიდან და მათი ბაზარზე მოტანა
შეუძლია იმით იყიდოს. ამიტომ მისთვის უფრო ბუნებრივი და ახლა ნაკლებ შრომად ღირდა, ამიტომ ნაკლები შრომის ყიდვა ანუ
ადვილია ხორცის ღირებულება შეაფასოს ფულის რაოდენობის ადამიანის განკარგულებაში ნაკლები შრომის გადაცემა შეეძლო
მიხედვით, – იმ საქონლის რაოდენობის მიხედვით, რომელზედაც ბაზარზე გამოტანილ ოქრო-ვერცხლს. და ეს, იქნებ, უუდიდესი
იგი მას უშუალოდ სცვლის, – ვიდრე პურისა და ლუდის რევოლუცია ოქრო-ვერცხლის ღირებულებაში სრულიადაც არაა

ერთადერთი რევოლუცია, რომელზედაც ცნობას გვაძლევს იქნეს ყველა საქონელთა ღირებულება. შრომა მათი ნამდვილი
ისტორია. როგორც რაოდენობის საზომ-საწყაო, მაგალითად, ფასია; ფული არის მათი მარტოოდენ ნომინალური ფასი.
ბუნებრივი ტერფი, წყრთა ან მუჭი, რომელიც მუდამ ცვალებადია თუმცა შრომის ერთნაირ რაოდენობას მშრომელისთვის
თავის ზომაში, არასოდეს არ შეიძლება იყოს სხვა საგანთა ყოველთვის ერთნაირი ღირებულება აქვს, მაგრამ მშრომელის
რაოდენობის ზუსტი საზომი, ისევე საქონელიც, რომელიც მუდამ დამქირავებელს ისე ეჩვენება, რომ იგი ხან მეტი და ხან ნაკლები
ცვალებადია თავის საკუთარ ღირებულებაში, არასოდეს არ ღირებულების არის. დამქირავებელი შრომის იმ რაოდენობას
შეიძლება იყოს ზუსტი საზომი სხვა საგანთა ღირებულებისა. საქონელთა ხან მეტი და ხან ნაკლები რაოდენობით ყიდულობს, და
შრომის თანატოლ რაოდენობათა შესახებ შეიძლება ითქვას, რომ იმას ისე ეჩვენება, რომ შრომის ფასი იცვლება იმგვარადვე, როგორც
ისინი ყველა დროში და ყველა ადგილას მუშისთვის ერთნაირ ყველა სხვა საგანთა ფასი. ერთ შემთხვევაში მას იგი ეჩვენება
ღირებულებას წარმოადგენენ. თავისი ჯანმრთელობის, ძალ-ღონისა ძვირად, მეორეში იაფად. ნამდვილად კი საქონელია ერთ
და უნარის ჩვეულებრივ მდგომარეობაში, თავისი დახელოვნებისა შემთხვევაში იაფი და მეორეში – ძვირი.
და ხელმარჯვობის ჩვეულებრივი ხარისხის არსებობისას, მუშამ ამგვარად, ამ მდაბიური აზრით შეიძლება ითქვას, რომ
ყოველთვის უნდა გაიღოს მსხვერპლად ერთი და იგივე ნაწილი შრომას, საქონელთა მსგავსად, აქვს ნამდვილი და ნომინალური
თავისი მოსვენების, თავისუფლების და ბედნიერებისა. ფასი, ფასი. მისი ნამდვილი ფასი, შეიძლება ითქვას, მდგომარეობს
რომელსაც იგი იხდის, ყოველთვის უცვლელი რჩება, როგორიც კი არსებობისა და კომფორტისთვის საჭირო საგანთა იმ რაოდენობაში,
უნდა იყოს საქონელთა რაოდენობა, რომელსაც იგი იღებს თავისი რომელსაც მასში იძლევიან, ხოლო მისი ნომინალური ფასი
შრომის სამაგიეროდ. რასაკვირველია, მას შეუძლია ხან ამ მდგომარეობს ფულის რაოდენობაში. მუშა მდიდარია ან ღარიბი,
საქონელთა მეტი რაოდენობა იყიდოს, ხან ნაკლები, მაგრამ ამ კარგ–ხელფასიანი ან ცუდ-ხელფასიანი არის თავისი შრომის
შემთხვევაში ცვალებადია საქონელთა ღირებულება და არა ნამდვილი და არა ნომინალური ფასის მიხედვით.
ღირებულება შრომისა, რომელიც მათ შეისყიდის. ყოველთვის და საქონელთა და შრომის ნამდვილსა და ნომინალურ ფასს
ყველგან ძვირი არის ის, რაც ძნელად მოსაპოვებელია, ანუ რის შორის განსხვავებას აქვს არა მარტო თეორიული მნიშვნელობა, – მას
მოპოვება ბევრ შრომას მოითხოვს, და იაფი არის ის, რაც ადვილად ზოგჯერ თვალსაჩინო მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს
ანუ ძალიან მცირე შრომით მოიპოვება. ამგვარად, მხოლოდ შრომა, პრაქტიკაშიც. ერთი და იგი ნამდვილი ფასი ყოველთვის ერთი და
რომელიც არასოდეს არ განიცდის თავის საკუთარ ღირებულებაში იმავე ღირებულების მქონეა, მაშინ როდესაც ოქრო–ვერცხლის
ცვლილებას, შეადგენს საბოლოო და ნამდვილ საზომს, რომლითაც ღირებულებაში ცვლილების გამო ერთსა და იმავე ნომინალურ ფასს
ყოველთვის და ყველგან შესაძლებელია შეფასებულ და შედარებულ ხშირად ფრიად სხვადასხვა ღირებულება აქვს. ამიტომ, თუ

რომელიმე მამულის გაყიდვა ხდება იმ პირობით, რომ გამყიდველს მსვლელობას და კიდევ დიდხანს გაგრძელდება. თუ ეს მართალია,
მუდმივი რენტა ჰქონდეს უზრუნველყოფილი და თუ მაშინ ასეთი ცვლილებები ოქრო-ვერცხლის ღირებულებაში
განზრახულია, რომ ამ რენტას ერთი და იგივე ღირებულება უნდა ფულადი რენტის ღირებულებას ამცირებს უფრო, ვიდრე ადიდებს
ჰქონდეს, მაშინ იმ ოჯახისთვის, რომლის სასარგებლოდაც ეს რენტა მას, – იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც პირობისამებრ ეს რენტა
წესდება, ფრიად მნიშვნელოვანია, რომ რენტა არ იყოს გამოსახული გადასახდელია არა ამა თუ იმ სახელწოდების განსაზღვრული
ფულის რაიმე განსაზღვრული თანხით. ამ შემთხვევაში ის რენტა რაოდენობის მონეტით (მაგალითად, ამდენი და ამდენი გირვანქა
ორგვარ გადახრილობას იქნებოდა დაქვემდებარებული: ჯერ ერთი, სტერლინგით), არამედ განსაზღვრული სინჯის წმინდა ოქრო–
იმას, რაც წარმოსდგება ოქრო–ვერცხლის სხვადასხვა რაოდენობის ვერცხლის განსაზღვრული რაოდენობით.
გამო, რომელსაც ერთი და იგივე სახელწოდების მონეტა შეიცავს პირობისამებრ ხორბლეულით საანგარიშებელმა რენტამ
სხვადასხვა ეპოქებში, და, მეორე, იმას, რომელიც წარმოსდგება გაცილებით უკეთ შეინარჩუნა თავისი ღირებულება, ვიდრე
ერთნაირი რაოდენობის ოქრო-ვერცხლის სხვადასხვა ფულით გადასახდელმა, მაშინაც კი, როდესაც მონეტის
ღირებულების გამო სხვადასხვა დროს. სახელწოდებაში არავითარი ცვლილება არ მომხდარა. ელისაბედის
ხელმწიფეებს და მთავრობებს ხშირად ის აზრი ჰქონდათ თავში მეფობის მე-18 წელს გამოცემულ იქნა განკარგულება, რომ
გამოსახული, რომ მოცემულ მომენტში მათთვის ხელსაყრელი იყო უნივერსიტეტების მამულებში გადასახდელი რენტა
შემცირება წმინდა ლითონის რაოდენობისა, რომელსაც შეიცავდა ხელშეკრულებაში უნდა აღნიშნულიყო ხორბლეულით, და იგი
მათი მონეტა, მაგრამ მათ იშვიათად მოსდიოდათ აზრად: მისი შემდეგ უნდა გადაეხადათ ან ნატურით, ანდა უახლოეს ბაზარზე
რაოდენობის გადიდება ჩვენთვის ხელსაყრელი არისო. მე ვფიქრობ, არსებული მიმდინარე ფასის შესაბამისად. ფული, რომელიც
ამის გამო, რომ მონეტებში მოქცეული ძვირფასი ლითონის მიიღება რენტის ამ ნატურალური ნაწილის რეალიზაციიდან და
რაოდენობა ყველა ხალხში თითქმის შეუწყვეტლივ მცირდებოდა და რომელიც თავდაპირველად მთელი რენტის მხოლოდ ერთ მესამედს
ძნელად რომ ოდესმე გადიდებულიყოს. ამიტომ ასეთი შეადგენდა, ამჟამად, დ-რ ბლექსთონის სიტყვით, შეადგენს ორჯერ
ცვლილებები თითქმის ყოველთვის იწვევს ფულადი რენტის მეტს იმ თანხაზე, რაც მიიღება დანარჩენი ორი მესამედიდან.
ღირებულების შემცირებას. უნივერსიტეტების ძველებური ფულადი რენტა, ამ ცნობის
ამერიკაში სამადნეების აღმოჩენამ შეამცირა ოქროსა და თანახმად, შემცირდა წინანდელი ღირებულების მეოთხედამდე ან
ვერცხლის ღირებულება ევროპაში. ეს შემცირება, როგორც მისი ღირებულება ცოტათი მეტია იმ ხორბლეულის მეოთხედ
ჩვეულებრივ ფიქრობენ, – თუმცა, მგონია მე, დამარწმუნებელი ნაწილზე, რომელსაც იგი წინათ უდრიდა ღირებულებით. მაგრამ
საბუთების უქონლად, – ჯერაც განაგრძობს თანდათანობით ფილიპეს და მარიამის მეფობის შემდეგ ინგლისის მონეტის

ღირებულებამ მცირე ცვლილება განიცადა ან სრულიად არავითარი რაოდენობაც არ ინარჩუნებს სავსებით ერთსა და იმავე
ცვლილება არ განუცდია, და გირვანქების, შილინგებისა და პენსების ღირებულებას. მშრომელის საარსებო საშუალებები ანუ შრომის
ერთი და იგივე რაოდენობა წმინდა ვერცხლის თითქმის მთლად ნამდვილი ფასი, როგორც მე შევეცდები შემდგომ დავანახვო
იმავე რაოდენობას შეიცავდა. ამრიგად, უნივერსიტეტების ფულადი მკითხველს, ფრიად სხვადასხვაა გარემოებაში: უფრო უხვად არის
რენტის ეს შემცირება წარმოსდგა მხოლოდ და მხოლოდ ვერცხლის იმ საზოგადოებაში, რომელიც წინ მიდის სიმდიდრის გზაზე, ვიდრე
ღირებულების შემცირებიდან. ისეთში, რომელიც უძრავადაა გაჩერებული, და ამ უკანასკნელში
როდესაც ვერცხლის ღირებულების შემცირებას თან ერთვის აგრეთვე უფრო უხვად არის, ვიდრე იმ საზოგადოებაში, რომელიც
შემცირება მისი რაოდენობისაც, რომელიც ერთ და იმავე უკან მიდის. მაგრამ ყველა საქონელი შრომის ხან მეტი და ხან
სახელწოდების მონეტაშია მოქცეული, მაშინ დანაკარგი ხშირად ნაკლები რაოდენობის ყიდვას შესძლებს, სახელდობრ საარსებო
უფრო დიდი არის. შოტლანდიაში, სადაც მონეტამ ბევრად უფრო საშუალებათა იმ რაოდენობის მიხედვით, რომლის შესყიდვა მას
დიდი გაფუჭება განიცადა, ვიდრე ოდესმე ინგლისში, და შეუძლია იმ მომენტში. ამიტომ რენტა, რომელიც პირობისამებრ
საფრანგეთში, სადაც ეს გაფუჭება კიდევ უფრო დიდი იყო, ვიდრე ხორბლეულითაა საანგარიშებელი, იცვლება მხოლოდ შრომის იმ
ოდესმე შოტლანდიაში, ზოგი ძველებური რენტა, რომელსაც რაოდენობის ცვლილების მიხედვით, რომლის ყიდვა შეუძლია
თავდაპირველად მნიშვნელოვანი ღირებულება ჰქონდა, ამგვარად ხორბლის განსაზღვრულ რაოდენობას. პირიქით, პირობისამებრ
თითქმის ნულზე იქნა დაყვანილი. რომელიმე სხვა საქონლით საანგარიშებელი რენტა ცვლილებას
ერთი მეორისგან დაშორებულ ეპოქებში შრომის ერთნაირი განიცდის არა მარტო შრომის იმ რაოდენობის ცვლილებაზე
რაოდენობის მოპოვება შეიძლება უფრი პურის – ე. ი. მუშის დამოკიდებულებით, რომლის ყიდვა შეიძლება ხორბლის
საარსებო საშუალების – ერთნაირი რაოდენობით, ვიდრე ოქრო- თითეოული განსაზღვრული რაოდენობით, არამედ აგრეთვე
ვერცხლის ან, იქნებ, რაიმე სხვა საქონლის ერთნაირი რაოდენობით. ხორბლის იმ რაოდენობის ცვლილებაზე დამოკიდებულებითაც,
ამრიგად, ხორბლის ერთნაირი რაოდენობა გაცილებით უფრო რომლის ყიდვა შესაძლებელი არის ამ საქონლის განსაზღვრული
ინარჩუნებს ერთი მეორისგან დაშორებულ ეპოქებში ერთსა და იმავე რაოდენობით.
ნამდვილ ღირებულებას ანუ შესაძლებლობას აძლევს მის თუმცა ხორბლით გამოსახული რენტის ნამდვილი
მფლობელს იყიდოს ანუ მიიღოს თავის განკარგულებაში ღირებულება – და ამას ყურადღება უნდა მიექცეს - ბევრად ნაკლებ
დაახლოებით ერთი და იგივე რაოდენობა სხვა ადამიანთა შრომისა. იცვლება საუკუნიდან საუკუნემდე, ვიდრე ფულადი რენტის
მე ვამბობ, პური „უფრო“ ინარჩუნებს მეთქი თავის ღირებულებას, ნამდვილი ღირებულება, მაგრამ სამაგიეროდ იგი გაცილებით
ვიდრე თითქმის ყველა სხვა საქონელი, ვინაიდან პურის ერთნაირი უფრო იცვლება წლიდან წლამდე. შრომის ფულადი ფასი, როგორც

მე შემდგომ ვეცდები დავანახვო მკითხველს, არ იცვლება წლიდან უფრო დიდია, ვიდრე წინა ფასი, ე. ი. გაიცვლება შრომის ან მეტწილ
წლამდე ხორბლის ფულადი ფასის მიხედვით, არამედ, როგორც სხვა საქონელთა ორმაგ რაოდენობაზე; შრომის ფულადი ფასი კი და
ეტყობა, შეესაბამება ამ საარსებო საშუალების საშუალო ანუ მასთან ერთად მეტწილ სხვა საგანთა ფულადი ფასი უცვლელი
ჩვეულებრივ ფასს და არა მის დროებითს ანუ შემთხვევითს ფასს. დარჩება ამ რყევათა განმავლობაში.
ხორბლის საშუალო ანუ ჩვეულებრივი ფასი კი, თავის მხრივ, ამრიგად, ცხადია, რომ შრომა წარმოადგენს ღირებულების
როგორც მე ვეცდები აგრეთვე გავარკვიო შემდგომ, განისაზღვრება როგორც ერთადერთ საყოველთაო, ისე ერთადერთ ზუსტ მასშტაბს
ვერცხლის ღირებულებით, სამადნეების სიმდიდრით ან ანუ ერთადერთ საზომს, რომლის საშუალებითაც ჩვენ შეგვიძლია
სიღარიბით, რომელნიც ბაზარს აწვდიან ამ ლითონს, ანუ იმ შრომის ერთმანეთს შევადაროთ სხვადასხვა საქონელთა ღირებულებანი
რაოდენობით, რომელიც უნდა დაიხარჯოს, მაშასადამე, ხორბლის ყველა დროს და ყველა ადგილას. როგორც უკვე აღნიშნული იყო,
იმ რაოდენობით, რომელიც მოხმარებული ინდა იქნეს, რათა ჩვენ არ შეგვიძლია სხვადასხვა საქონელთა ნამდვილი ღირებულება
ვერცხლის განსაზღვრული რაოდენობა სამადნეებიდან ბაზარზე საუკუნიდან საუკუნემდე განვსაზღვროთ ვერცხლის რაოდენობით,
იქნეს მიზიდული. მაგრამ ვერცხლის ღირებულება, თუმცა იგი რომელსაც მასში აძლევენ. ჩვენ არ შეგვიძლია წლიდან წლამდე
ზოგჯერ მნიშვნელოვნად იცვლება საუკუნიდან საუკუნემდე, განვსაზღვროთ იგი პურის რაოდენობით. მაგრამ შრომის
იშვიათად იცვლება ძალიან წლიდან წლამდე; ხშირად იგი რაოდენობით ჩვენ შეგვიძლია უდიდესი ზედმიწევნილობით
უცვლელი ან თითქმის უცვლელი რჩება ნახევარი ან მთელი განვსაზღვროთ იგი როგორც საუკუნიდან საუკუნემდე, ისე წლიდან
საუკუნის განმავლობაში. ამიტომ ხორბლის ჩვეულებრივი ანუ წლამდე. ხანგრძლივი პერიოდებისათვის – საუკუნიდან
საშუალო ფასიც ასეთი პერიოდის განმავლობაში უცვლელი ან საუკუნემდე – პური წარმოადგენს ვერცხლზე უკეთეს საზომს,
თითქმის უცვლელი რჩება და მასთან ერთად უცვლელი რჩება იმიტომ რომ საუკუნიდან საუკუნემდე შრომის იმავე რაოდენობის
აგრეთვე შრომის ფულადი ფასი, უკეთუ, რასაკვირველია, მოპოვება უფრო შესაძლებელია პურის იმავე რაოდენობით, ვიდრე
საზოგადოება სხვა მხრივ უცვლელ ან დაახლოებით უცვლელ ვერცხლის ერთი და იმავე რაოდენობით. პირიქით, წლიდან წლამდე
პირობებშია დარჩენილი. ამავე დროს ხორბლის დროებითი ანუ ვერცხლი უკეთეს საზომს წარმოადგენს, ვიდრე პური, იმიტომ რომ
შემთხვევითი ფასი შეიძლება ხშირად ერთ წელიწადში ორჯერ მისი იმავე რაოდენობით უფრო შესაძლებელია შრომის იმავე
უფრო მაღალი იყოს, ვიდრე წინა წელიწადში, ანუ ირყევოდეს, რაოდენობის მოპოვება.
მაგალითად, 25–დან 50 შილინგამდე კვარტერზე. მაგრამ როდესაც თუმცა სამარადისო რენტის დაწესებისას ან ძალიან
ხორბალს ეს უკანასკნელი ფასი აქვს, მაშინ ხორბლით გამოსახული გრძელვადიანი საიჯარო ხელშეკრულობის დადებისას შეიძლება
რენტის არა მარტო ნომინალური, არამედ ნამდვილი ფასიც ორჯერ სასარგებლო იყოს გარჩევა რეალურსა და ნომინალურ ფასს შორის,

მაგრამ ასეთ გარჩევას მნიშვნელობა არა აქვს ყიდვა- გაყიდვაში, მნიშვნელოვანი, ვიდრე არის მისი მფლობელისათვის ლონდონში
ადამიანთა ამ ჩვეულებრივ და ყოველდღიურ საარსებო ის საქონელი, რომელიც ერთ უნცად გაიყიდება აქ, ლონდონში.
საქმიანობაში. მაგრამ, თუ ლონდონელ ვაჭარს შეუძლია ნახევარ უნც ვერცხლად
მოცემულ დროსა და მოცემულ ადგილას ყველა საქონლის იყიდოს კანტონში საქონელი, რომელიც მას ძალუძს ერთ უნცად
ნამდვილი და ნომინალური ფასი ზედმიწევნით შეესაბამება ერთი გაჰყიდოს ლონდონში, იგი 100%-ს იგებს ამ ვაჭრობით, – სწორედ
მეორეს. რაც უფრო მეტ ან ნაკლებ ფულს მივიღებთ, მაგალითად, იმდენს, რამდენსაც იმ შემთხვევაში, უნც ვერცხლს რომ ლონდონში
ლონდონის ბაზარზე, მით უფრო მეტი ან ნაკლები შრომა შეგვიძლია იგივე ღირებულება ჰქონებოდა, რაც აქვს კანტონში. მისთვის
ამ ფულით ვიყიდოთ ანუ მივიღოთ ჩვენს განკარგულებაში მნიშვნელობა არა აქვს იმ ფაქტს, რომ ნახევარი უნცი ვერცხლი
მოცემულ დროსა და მოცემულ ადგილას. ამიტომ განსაზღვრულ კანტონში მას მეტ შრომას და არსებობისა და კომფორტისთვის
დროსა და განსაზღვრულ ადგილას ფული წარმოადგენს ზუსტ საჭირო საგნების მეტ რაოდენობას მოაპოვებინებდა, ვიდრე ერთი
საზომს ყველა საქონლის საცვლელი ღირებულებისათვის; მაგრამ უნცი ლონდონში. ერთი უნცი ვერცხლი ლონდონში მას აძლევს
წარმოადგენს ამას მხოლოდ განსაზღვრულ დროსა და ყოველთვის შესაძლებლობას მოიპოვოს ორმაგი რაოდენობა ყველა
განსაზღვრულ ადგილას. იმისა, რის მოპოვებაც აქ შესაძლებელია ნახევარი უნცით, და ეს არის
თუმცა სხვადასხვა, ერთი მეორისაგან დაშორებულ ადგილას სწორედ ის, რისი მიღწევაც მას სწადია.
არ არსებობს რეგულარული შეფარდება საქონელთა ნამდვილსა და რადგან, ამრიგად, საქონელთა ნომინალური ანუ ფულადი
ფულად ფასს შორის, მაგრამ მაინც ვაჭარმა, რომელსაც ერთი ფასი განსაზღვრავს ბოლოს და ბოლოს ყველა ყიდვა-გაყიდვის
ადგილიდან მეორე ადგილას მიაქვს საქონელი, მხედველობაში გონივრულობას თუ არაგონივრულობას და, ამგვარად, აწესრიგებს
უნდა მიიღოს მხოლოდ საქონლის ფულადი ფასი და განსხვავება ყოველდღიური ცხოვრების ყველა საქმეს, რომელიც კი ფასთან არის
ვერცხლის იმ რაოდენობასა, რადაც იგი ყიდულობს, და იმ დაკავშირებული, ამიტომ გასაკვირი არაა, რომ ადამიანები
რაოდენობას შორის, რადაც მას შეუძლია გაჰყიდოს საქონელი. გაცილებით მეტ ყურადღებას აქცევდნენ ფულად ფასს, ვიდრე
ნახევარი უნცი ვერცხლით კანტონში – ჩინეთში – შესაძლებელია ნამდვილ ფასს.
ადამიანმა მიიღოს თავის განკარგულებაში შრომის, აგრეთვე მაგრამ ისეთ თხზულებაში, როგორიც წინამდებარე
არსებობისა და კომფორტისთვის საჭირო საგანთა მეტი რაოდენობა, ნაწარმოები არის, ზოგჯერ უსარგებლო არაა შევადაროთ ერთი
ვიდრე მთელი უნცით ლონდონში. ამიტომ საქონელი, რომელიც მეორეს განსაზღვრული საქონლის სხვადასხვა ნამდვილი
ნახევარ უნც ვერცხლად გაიყიდება კანტონში, შეიძლება ამ ადგილას ღირებულება სხვადასხვა დროში და ადგილას ანუ ის სხვადასხვა
ნამდვილად უფრო ძვირი იყოს და მისი მფლობელისათვის უფრო ხარისხი მეუფებისა სხვა ადამიანთა შრომაზე, რომელსაც ეს

საქონელი სხვადასხვა პირობებში აძლევს მის მფლობელ ადამიანს. ისინი იძულებული იყვნენ იმ დროში, როდესაც მათ სხვა ფული არ
ჩვენ ამ შემთხვევაში ერთმანეთს უნდა შევადაროთ არა იმდენად ჰქონდათ, – ისინი განაგრძობდნენ ჩვეულებრივ მით სარგებლობას
ვერცხლის სხვადასხვა რაოდენობა, რომელზედაც ჩვეულებრივ ამ შემდეგშიაც, თუმცა საამისო აუცილებლობა აღარ არსებობდა.
საქონლის გაყიდვა ხდებოდა, რამდენადაც შრომის სხვადასხვა რომაელებს, როგორც ამბობენ, თითქმის პირველ პუნიკურ
რაოდენობა, რომლის ყიდვა შეიძლებოდა ვერცხლის იმ სხვადასხვა ომამდე მხოლოდ სპილენძის ფული ჰქონდათ, და მარტოოდენ
რაოდენობით. მაგრამ სხვადასხვა, ერთი მეორისაგან დაშორებულ ხუთი წლით ადრე ამ ომამდე იწყეს მათ პირველად ვერცხლის
დროს და ადგილას არსებული ფასები შრომისა ძნელად რომ ფულის მოჭრა. ამიტომ, როგორც ეტყობა, სპილენძი იყო ყოველთვის
შეიძლებოდეს გავიგოთ რაოდენადმე ზუსტად. პურის ფასები კი, ღირებულების საზომი ამ რესპუბლიკაში. რომში, – სჩანს, – ყველა
თუმცა ისინი რეგულარულად მარტოოდენ ზოგ ადგილას ანგარიში იწარმოებოდა და ყველა მამულის ღირებულება
აღინიშნებოდნენ, ჩვეულებრივ უკეთაა ცნობილი და უფრო შეფასდებოდა ა ს ს ე ბ შ ი ანუ ს ე ს ტ ე რ ც ი ე ბ შ ი. ასსი ყოველთვის
ხშირადაც აღუნიშნავთ ისტორიკოსებს და აგრეთვე სხვა მწერლებს. სახელწოდება იყო სპილენძის მონეტისა. სიტყვა ს ე ს ტ ე რ ც ი
ამიტომ ჩვენ მეტწილად პურის ფასებით უნდა დავკმაყოფილდეთ, ნიშნავს ორნახევარ ასსს. თუმცა, ამგვარად, ს ე ს ტ ე რ ც ი
და ეს არა იმიტომ, რომ ისინი ყოველთვის ზუსტ შეფარდებაში არიან თავდაპირველად ვერცხლის მონეტა იყო, მისი ღირებულება მაინც
შრომის საბაზრო ფასთან, არამედ იმიტომ, რომ ყველაზე უფრო სპილენძით შეფასდებოდა. რომში იმ ადამიანზე, რომელსაც ბევრი
უახლოვდებიან ასეთ შეფარდებას. შემდეგში მე მექნება შემთხვევა ფული ჰქონდა ვალად აღებული, ამბობდნენ, ბევრი სხვისი
რამდენიმე ამგვარი შედარების გასაკეთებლად. სპილენძი აქვსო.
რაც უფრო ვითარდებოდა მრეწველობა, მოვაჭრე ხალხები ჩრდილოეთის ხალხებს, რომელნიც რომის იმპერიის
მიზანშეწონილად ჰპოვებდნენ სხვადასხვა ლითონი მოეჭრათ ნანგრევებზე დამკვიდრდნენ, როგორც ეტყობა, თავისი
ფულად: ოქრო – უფრო დიდი გადასახდელისათვის, ვერცხლი – დაბინადრების დასაწყისიდანვე ვერცხლის ფული ჰქონდათ და მას
საშუალო ზომის ნასყიდობისათვის და სპილენძი ან სხვა უბრალო შემდეგ რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ისინი არც ოქროს და
ლითონი – კიდევ უფრო მცირე ზომის ნასყიდობისათვის. მაგრამ ამ არც სპილენძის მონეტას არ იცნობდნენ. ინგლისში საქსთა ხანაში
ხალხებს იმ სხვადასხვა ლითონიდან ყოველთვის უპირატესად იყო ვერცხლის ფული, და იქ ედუარდ III-ის დრომდე ძალიან ცოტა
ერთი მიაჩნდათ ღირებულების საზომად, და ეს უპირატესობა, ოქროს ფული იჭრებოდა, ხოლო დიდი ბრიტანეთის მეფის იაკობ I-
როგორც ეტყობა, ჩვეულებრივ იმ ლითონს ჰქონდა მიკუთვნებული, ის დრომდე სპილენძისა – სრულებით არა. ინგლისში ამიტომ – და
რომელსაც ისინი პირველად ხმარობდნენ ვაჭრობის იარაღად. რაკი იმავე მიზეზით, როგორც მე ვფიქრობ, ევროპის ყველა სხვა
ერთხელ დაიწყეს მით სარგებლობა როგორც საზომით, – და ამას თანამედროვე ხალხებში – ანგარიშები იწარმოება და ყველა

საქონლის და ყველა მამულის ღირებულება ჩვეულებრივ გზით უკეთ გაეცნო მათი ღირებულების შეფარდებას, მეტწილ
იანგარიშება ვერცხლით; და როდესაც ჩვენ გვინდა ვისიმი ქონების ქვეყნებში, როგორც მე მგონია, მიზანშეწონილად სცნეს
ზომა გამოვსახოთ, იშვიათად აღვნიშნავთ გინეების რიცხვს, არამედ დაემყარებიათ ეს შეფარდება და გამოეცხადებიათ კანონით, რომ,
ვიტყვით გირვანქა სტერლინგების რიცხვს, რომელსაც, ჩვენის მაგალითად, ერთი გინეა, ასეთი და ასეთი წონისა და სიწმინდის
აზრით, მისცემენ მასში. შემცველი, უნდა გადაიცვლებოდეს 21 შილინგზე ანუ უნდა
თავდაპირველად, როგორც მე მეგონა, ყველა ქვეყანაში შეადგენდეს კანონიერ საგადასახადო საშუალებას ამ ზომის ვალის
მხოლოდ იმ ლითონის მონეტა შეიძლებოდა გამხდარიყო გადახდის გასასტუმრებლად. საქმის ასეთ ვითარებაში განსხვავება იმ
კანონიერი საშულება, რომელიც სპეციალურად აღიარებული იყო ლითონსა, რომელიც ღირებულების საზომი არის, და იმ ლითონს
ღირებულების მასშტაბად ანუ საზომად. ინგლისში ოქრო დიდხანს შორის, რომელიც არაა ასეთი საზომი, მარტოოდენ ნომინალურ
მას შემდეგაც, რაც იწყეს მისი ფულად მოჭრა, არ იყო გადახდის განსხვავებას წარმოადგენს.
კანონიერ საშუალებად აღიარებული. შეფარდება ოქროს და მაგრამ თუ რაიმე ცვლილება წარმოსდგა ამ დაწესებულ
ვერცხლის ფულის ღირებულებას შორის არ იყო გამყარებული შეფარდებაში, მაშინ აღნიშნული განსხვავება გადაიქცევა – ან,
რაიმე საკანონმდებლო აქტით ან ბრძანებით; ამის განსაზღვრა ყოველ შემთხვევაში, ჩვენ გვეჩვენება, რომ გადაიქცევა – მეტ რამედ,
ბაზარზე იყო მინდობილი. თუ გადასახდელს მოვალე ოქროთი ვიდრე არის მარტოოდენ ნომინალური განსხვავება. თუ,
შესთავაზებდა მევალეს, ამ უკანასკნელს შეეძლო ან უარი ეთქვა მაგალითად, გინეის ღირებულება შემცირებულ იქნა 20 შილინგამდე
ასეთის მიღებაზე, ანდა იგი მიეღო ოქროს ისეთი შეფასების ან აწეულ იქნა 22-მდე, მაშინ, – რადგან ყველა ანგარიში ვერცხლის
მიხედვით, რომლის შესახებ ის და მოვალე ერთმანეთთან ფულზე სდგება და თითქმია ყველა სავალო ვალდებულება
მორიგდებოდნენ. სპილენძი ამჟამად არაა კანონიერი საგადასახადო ვერცხლით არის გამოსახული, – თუმცა გადასახდელთა უდიდესი
საშულება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც წვრილი ვერცხლის ნაწილი ვერცხლის იმავე რაოდენობით შეიძლება გადახდილ იქნეს,
მონეტის დახურდავებას აქვს ადგილი. საქმის ასეთ ვითარებაში როგორც უწინ, მაგრამ ოქროს მონეტით ამისათვის ფრიად
განსხვავება იმ ლითონსა, რომელიც ღირებულების საზომი იყო, და განსხვავებული თანხა იქნება საჭირო: უფრო დიდი – პირველ
იმ ლითონს შორის, რომელიც არ იყო ასეთი საზომი, ზოგჯერ მეტ შემთხვევაში და უფრო ნაკლები – მეორეში. მაშინ ვერცხლი
რამეს წარმოადგენდა, ვიდრე მარტოოდენ ნომინალური გვეჩვენება უფრო უცვლელად თავის ღირებულებაში, ვიდრე ოქრო;
განსხვავება. ისე გვეჩვენება, რომ ვერცხლი საზომია ოქროს ღირებულების, ოქრო
დროის მსვლელობაში, როდესაც ხალხი თანდათან შეეჩვია კი არაა საზომი ვერცხლის ღირებულებისა. ოქროს ღირებულება,
სხვადასხვა ლითონებისგან მოჭრილი მონეტების ხმარებას და ამ გარეგნულად, დამოკიდებული იქნება ვერცხლის რაოდენობაზე,

რომელზედაც ოქრო შეიძლება გაცვლილ იქნეს, მაგრამ არა შილინგზე უნდა გაიცვალოს, ამიტომ ეს პენსები ბაზარზე ისეა
პირიქით: ვერცხლის ღირებულება არ იქნება დამოკიდებული მიჩნეული, როგორც რომ მათ შილინგის ღირებულება ჰქონდეთ, და
ოქროს რაოდენობაზე, რომელზედაც ვერცხლის გაცვლაა ყოველჟამს შეიძლება მათში ერთი შილინგის მიღება. ბრიტანეთის
შესაძლებელი. მაგრამ ამ განსხვავების მიზეზი იქნება მხოლოდ და ოქროს მონეტის უკანასკნელი რეფორმის წინ ოქროს მონეტა, ყოველ
მხოლოდ ის ჩვეულება, რომ უპირატესად ვერცხლის და არა ოქროს შემთხვევაში მისი ის ნაწილი, რომელიც ლონდონსა და მის
მონეტებში ადგენენ ანგარიშებს და გამოსახავენ ყველა დიდი და მიდამოებში მიმოიქცეოდა, საერთოდ ნაკლებ იყო თავის კანონიერ
პატარა თანხის ჯამს. ბ-ნი დრუმონდის 25-გინეიანი ან 50-გინეიანი წონაზე დაბლა დაწეული, ვიდრე ვერცხლის მონეტის მეტი წილი.
ბანკნოტა ასეთი ცვლილების შემდეგაც წინანდებურად 25 ან 50 მიუხედავად ამისა, 21 გახეხილი და გადალესილი შილინგი
გინეით იქნება გასანაღდებელი. აღნიშნული ცვლილების შემდეგ მიჩნეული იყო ღირებულებით გინეის თანასწორად, რომელიც,
იგი განაღდებული იქნება ოქროს იმავე რაოდენობით, როგორც მართალია, აგრეთვე გახეხილი და გადალესილი იყო, მაგრამ –
წინათ, მაგრამ ვერცხლის სრულიად სხვა რაოდენობით. ასეთი იშვიათად ისე ძალიან. უკანასკნელ დროს გამოცემულმა წესებმა
ბანკნოტის განაღდებისას ოქრო გამოგვიჩნდება უფრო უცვლელად ოქროს მონეტა ისე ძალიან დაუხლოვა დაწესებულ მის წონას,
მის ღირებულებაში, ვიდრე ვერცხლი. ოქრო გვეჩვენება ვერცხლის როგორც კი ეს შესაძლებელი არის მიმოქცევაში მყოფი
ღირებულების საზომად, ვერცხლი კი არა ოქროს ღირებულების მონეტისათვის რომელსამე ხალხში; და განკარგულება, რომ
საზომად. თუ ანგარიშების შედგენის, აგრეთვე ფულადი სახელმწიფო დაწესებულებებში ოქრო უნდა მიიღებოდეს მხოლოდ
ხელწერილების და სხვაგვარი ობლიგაციების ოქროთი გამოსახვის წონით, ალბათ დაიცავს მონეტის სრულწონიანობას, სანამ ეს
ჩვეულებამ ოდესმე საყოველთაო გავრცელება მიიღო, მაშინ ოქრო განკარგულება ძალაში იქნება. ვერცხლის მონეტა დარჩენილია
და არა ვერცხლი იქნება მიჩნეული იმ ლითონად, რომელიც ისევე გახეხილი და გაფუჭებული, როგორც იყო ოქროს მონეტის
ღირებულების მასშტაბს ანუ საზომს წარმოადგენს. რეფორმამდე. მიუხედავად ამისა, ასეთი გაფუჭებული ვერცხლის
სინამდვილეში, ვიდრე დაცული არის დაწესებული მონეტის 21 შილინგი ბაზარზე მაინც კიდევ სრულწონიანი ოქროს
შეფარდება მონეტად მოჭრილი სხვადასხვა ლითონის გინეის თანასწორადაა მიჩნეული.
ღირებულებათა შორის, უძვირფასესი ლითონის ღირებულება ოქროს მონეტის ხელახლა მოჭრამ, ცხადია, მაღლა ასწია
განსაზღვრავს ყველა მონეტის ღირებულებას. 12 სპილენძის პენსი ღირებულება ვერცხლის მონეტისა, რომელიც შეიძლება მასზე
შეიცავს სავაჭრო წონით ნახევარ გირვანქა არა საუკეთესო ღირსების გაიცვალოს.
სპილენძს, რომელიც მონეტად მოჭრამდე ღირს 7 პენსად ინგლისის ზარაფხანაში ერთი გირვანქა ოქროდან მოიჭრება
ვერცხლით. რადგან დაწესებული არის, რომ 12 ასეთი პენსი 44½ გინეა, რომლებიც, თითოში 21 შილინგის ანგარიშით, შეადგენს

46 გირვანქა სტერლინგს 14 შილინგს და 6 პენსს. მაშასადამე, ასეთი მაღლა ასწია არა მარტო ოქროს მონეტის ღირებულება, არამედ
ოქროს მონეტის 1 უნცი ღირს ვერცხლით 3 გირვ. სტერლ. 17 შილ. აგრეთვე ვერცხლის მონეტის ღირებულებაც ოქროს ზოდთან
და 10½ პენსი. ინგლისში არავითარი სამონეტო საფასური ანუ შედარებით და, ალბათ, აგრეთვე ყველა სხვა საქონელთან
სასყიდელი არაა მონეტის მოჭრისათვის გადასახდელი, და ვინც შედარებით; მაგრამ რადგან მეტწილ სხვა საქონელთა ფასზე მრავალ
ზარაფხანაში მიიტანს დაწესებული სიწმინდის შემცველ ერთ სხვა მიზეზებს აქვს გავლენა, ამიტომ ოქროს და ვერცხლის მონეტის
გირვანქა ან ერთ უნც ოქროს, ზოდის სახით, მიიღებს, რისამე ღირებულების მაღლა აწევა სხვა საქონელთან შედარებით არაა ისე
გამოუკლებლივ, სამაგიეროდ ნამდვილ გირვანქა ან ნამდვილ უნც ცხადი და საგრძნობი.
ოქროს, მოჭრილი მონეტის სახით. და ამიტომ ინგლისში ამბობენ, დაწესებული სიწმინდის შემცველი გირვანქა ვერცხლიდან
რომ 3 გირვანქა 17 შილინგი და 10½ პენსი მონეტური ფასია ერთი ინგლისის ზარაფხანაში სჭრიან 62 შილინგს, რომლებიც შეიცავს
უნცი ოქროსი, ე. ი. მონეტად მოჭრილი ოქროს ის რაოდენობაა, სწორედ ასევე დაწესებული სიწმინდის მქონე ერთ გირვანქა
რომელსაც ზარაფხანა იძლევა დაწესებული სიწმინდის შემცველი ვერცხლს. ამიტომ ინგლისში ამბობენ, რომ 5 შილინგი და 2 პენსი
ოქროს ზოდის სამაგიეროდ. მონეტური ფასია ერთი უნცი ვერცხლისა, ე. ი. ვერცხლის მონეტის
დაწესებული სიწმინდის შემცველი ერთი უნცი ოქროს ის რაოდენობაა, რომელსაც ინგლისის ზარაფხანა იძლევა
ზოდის ფასი ოქროს მონეტის რეფორმამდე იყო ბაზარზე მრავალი დაწესებული სიწმინდის შემცველი ვერცხლის ზოდის სამაგიეროდ.
წლების განმავლობაში 3 გირვანქასა და 18 შილინგზე მეტი, ზოგჯერ ვიდრე ოქროს მონეტის რეფორმა მოხდებოდა, დაწესებული
3 გირვ. 19 შილინგი და ძალიან ხშირად 4 გირვანქა, – ალბათ, სიწმინდის შემცველი ერთი უნცი ვერცხლის ზოდის საბაზრო ფასი
იმიტომ, რომ ეს თანხა გახეხილი და გაფუჭებული ოქროს მონეტის იყო სხვადასხვა შემთხვევაში 5 შილინგი და 4 პენსი, 5 შილინგი და 5
სახით იშვიათად შეიცავდა დაწესებული სიწმინდის შემცველ ერთ პენსი, 5 შილინგი და 6 პენსი, 5 შილინგი და 7 პენსი და ძალიან
უნც ოქროზე მეტს. ასეთი სიწმინდის შემცველი ერთი უნცი ოქროს ხშირად 5 შილინგი და 8 პენსი. მაგრამ უფრო ჩვეულებრივი ფასი
ზოდის საბაზრო ფასი ოქროს მონეტის რეფორმის შემდეგ იშვიათად იყო, როგორც ეტყობა, 5 შილინგი და 7 პენსი. ოქროს მონეტის
აღემატებოდა 3 გირვ. სტერლინგს 17 შილინგს 7 პენსს. ოქროს რეფორმის შემდეგ კი, დაწესებული სიწმინდის შემცველი გირვანქა
მონეტის რეფორმამდე საბაზრო ფასი ყოველთვის მონეტურ ფასზე ვერცხლის ზოდის საბაზრო ფასი დაცემული იყო დროდადრო 5
მაღლა იდგა რაოდენადმე; ამ რეფორმის შემდეგ კი საბაზრო ფასი შილ. და 3 პენსამდე, 5 შილ. და 4 პენსამდე, 5 შილ. და 5 პენსამდე, და
მონეტურ ფასზე დაბლა იყო ყოველთვის. მაგრამ ეს საბაზრო ფასი ამ უკანასკნელ ფასზე მაღლა იგი არასოდეს არ აწეულა. თუმცა
მუდამ ერთი და იგივეა, გადაიხდება იგი ოქროს თუ ვერცხლის ოქროს ზოდის საბაზრო ფასი შესამჩნევად დაეცა ოქროს მონეტის
მონეტით. ამრიგად, ოქროს მონეტის უკანასკნელმა რეფორმამ რეფორმის შემდეგ, მაგრამ იგი მაინც აღემატებოდა მონეტურ ფასს.

თუ სხვადასხვა ლითონებს შორის პროპორციის დაწესებისას რომელთაც საექსპორტოდ ან რაიმე სხვა მიზნისათვის ესაჭიროებათ
ინგლისის მონეტაში სპილენძი თავის ნამდვილ ღირებულებაზე ვერცხლის ზოდი. ამჟამად არსებობს ასეთივე ნებართვა ოქროს
გაცილებით მეტადაა შეფასებული, სამაგიეროდ ვერცხლი თავის ზოდის ექსპორტისათვის და აკრძალვა ოქროს მონეტის ექსპორტისა,
ნამდვილ ღირებულებაზე რაოდენადმე ნაკლებად არის და, მიუხედავად ამისა, ოქროს ზოდის ფასი მონეტურ ფასზე
შეფასებული. ევროპის ბაზრებზე უნცი წმინდა ოქრო, ფრანგული ან დაბლაა დაცემული. მაგრამ ვერცხლი ინგლისურ მონეტაში მაშინ,
ჰოლანდიური მონეტის სახით, იცვლება დაახლოებით 14 უნც ისე როგორც ამჟამად, მის ოქროსადმი ნამდვილ შეფარდებაზე
წმინდა ვერცხლზე; ინგლისური მონეტის სახით კი იგი იცვლება 15 ნაკლებად იყო შეფასებული, და ოქროს მონეტა (რომლის შესახებ იმ
უნცზე, ე. ი. მეტ ვერცხლზე, ვიდრე იგი ღირს საყოველთაოდ დროს არ ფიქრობდნენ, რომ იგი რაიმე რეფორმას საჭიროებდა)
ევროპაში მიღებული შეფასების თანახმად. მაგრამ როგორც განსაზღვრავდა მაშინ, ისე როგორც ამჟამად, ყველა მონეტის
ინგლისური სპილენძის მონეტის მაღალ ფასს ინგლისშიაც არ ნამდვილ ღირებულებას. როგორც მაშინ ვერცხლის მონეტის
აუწევია სპილენძის ზოდის ფასი, ისევე ინგლისური ვერცხლის ხელახალ მოჭრას ვერცხლის ზოდის ფასი არ დაუწევია მონეტური
ფასი დაბალ ფასს არ დაუწევია ვერცხლის ზოდის ფასი. ვერცხლის ფასის დონემდე, ისევე, ალბათ, დღესაც იმგვარადვე ხელახალი
ზოდს ჯერაც შენარჩუნებული აქვს სათანადო თავისი პროპორცია მოჭრა არ გამოიწვევს ამას.
ოქროს მიმართ: იმავე მიზეზით, რა მიზეზითაც სპილნძის ზოდს ვერცხლის მონეტა რომ ისე დაახლოებული იყოს თავის
შენარჩუნებული აქვს სათანადო თავისი პროპორცია ვერცხლის ნორმალურ წონასთან, როგორც ოქრო არის, მაშინ, ალბათ, გინეა,
მიმართ. არსებული პროპორციის მიხედვით, მონეტად მოჭრილ მეტ
ვერცხლის მონეტის რეფორმის შემდეგ, რომელიც ვერცხლზე გაიცვლებოდა, ვიდრე მით ვერცხლის ზოდის ყიდვაა
შესრულებულ იქნა ვილიამ III-ის მეფობის დროს, ვერცხლის შესაძლებელი. ვერცხლის მონეტა რომ თავის სრულ კანონიერ წონას
ზოდის ფასი განაგრძობდა მონეტურ ფასზე რაოდენადმე მაღლა შეიცავდეს, ხელსაყრელი იქნებოდა მისი ზოდად გადადნობა, რათა
ყოფნას. ლოკი ამ მაღალ ფასს ვერცხლის ზოდის ექსპორტის ეს ზოდი გაყიდულიყო ოქროს მონეტაზე, და შემდეგ ამ ოქროს
ნებართვას და ვერცხლის მონეტის ექსპორტის აკრძალვას მიაწერდა. მონეტის გადაცვლა ვერცხლის მონეტაზე იმ მიზნით, რომ ეს
ექსპორტის ეს ნებართვა, ამბობდა იგი, ადიდებს ვერცხლის ზოდის უკანასკნელი ისევ ზოდად გადაედნოთ. ამჟამად არსებულ
მოთხოვნას ვერცხლის მონეტის მოთხოვნასთან შედარებით. მაგრამ პროპორციაში ერთგვარი ცვლილების მოხდენა, როგორც ეტყობა,
იმ ადამიანთა რიცხვი, რომელთაც ვერცხლის მონეტა ესაჭიროებათ ერთადერთი საშულებაა ამ უხერხულობის თავიდან ასაცილებლად.
თავის სამშობლოში ყოველდღიურ სახმარებლად ყიდვა–გაყიდვის ეს უხერხულობა, შეიძლება, ნაკლები იქნებოდა, მონეტაში
დროს, უეჭველად გაცილებით მეტია, ვიდრე იმათი რიცხვი, რომ ვერცხლი მის ოქროსადმი სათანადო შეფარდებაზე იმდენით

მეტად იყოს შეფასებული, რამდენითაც იგი დღეს ნაკლებად ყიდვა. მაგრამ ოქრო მონეტის სახით უფრო მოხერხებულია
შეფასდება; მხოლოდ ამასთან იგულისხმება, რომ იმავე დროს ადამიანისათვის, ვიდრე ოქრო ზოდის სახით; და, თუმცა ინგლისში
გამოცემული იქნებოდა კანონი, რომ ვერცხლი შეიძლება გადახდის ფულის მოჭრისათვის არავითარი საფასური არაა გადასახდელი,
კანონიერი საშულება იყოს ერთ გინეაზე არა უმეტესი თანხისათვის, მაინც ზარაფხანაში მიტანილი ოქროს ზოდი ჩვეულებრივ შეიძლება
მსგავსად იმისა, როგორც ამჟამად სპილენძის მონეტა გადახდის პატრონს დაუბრუნდეს მონეტის სახით მხოლოდ რამდენიმე კვირის
კანონიერ საშუალებას შეადგენს ერთ შილინგზე არა უმეტესი შემდეგ. ხოლო ზარაფხანის ახლანდელი დატვირთულობის გამო
თანხისათვის. ამ შემთხვევაში არც ერთი კრედიტორი არ იქნებოდა პატრონს შეუძლია თავისი ოქრო, ფულად მოჭრილი, მიიღოს
ზარალში ვერცხლის მაღალი შეფასების გამო მონეტაში, ისე მხოლოდ რამდენიმე თვის შემდეგ. ეს დახანება სადარი არის მცირე
როგორც ამჟამად არც ერთი კრედიტორი არ განიცდის ზარალს გადასახადისა და ფულად მოჭრილ ოქროს აქცევს ცოტათი უფრო
სპილენძის მაღალი შეფასების გამო. მხოლოდ ბანკირებისათვის ძვირფასად, ვიდრე თანატოლი რაოდენობის ოქროს ზოდი არის.
იქნებოდა ეს წესი საზარალო. როდესაც მათ გადახდის ინგლისური ვერცხლის მონეტა რომ მისი ოქროს მიმართ სათანადო
გაძლიერებული მოთხოვნით მიმართავენ, ისინი ზოგჯერ შეფარდების შესაბამისად იყოს შეფასებული, ოქროს ზოდის ფასი,
ცდილობენ დრო მოიგონ მით, რომ ექვსპენსიანი მონეტებით ალბათ, მონეტურ ფასზე დაბლა დაიწევდა, – მაშინაც კი, რომ
იძლევიან ფულს, ხოლო ზემოაღნიშნული წესი მათ ხელს ვერცხლის მონეტის არავითარ რეფორმასაც არ ჰქონებოდა ადგილი:
შეუშლიდა გამოეყენებიათ ეს უარსაყოფელი საშუალება ვინაიდან ახლანდელი გახეხილი და გადალესილი ვერცხლის
დაუყოვნებლივი გადახდის თავიდან ასაცილებლად. ამიტომ ისინი მონეტის ღირებულებით, რომელზედაც იგი შეიძლება გადაცვლილ
იძულებული იქნებოდნენ მუდამ ექონიათ თავიანთ სალაროებში იქნეს.
ნაღდი ფულის უფრო დიდი რაოდენობა, ვიდრე ამას ადგილი აქვს ოქრო–ვერცხლის ფულად მოჭრისათვის დაწესებული მცირე
ამჟამად. და თუმცა ეს, უეჭველია, დიდი უხერხულობა იქნებოდა საფასური ანუ გადასახადი, ალბათ, კიდევ უფრო მეტ უპირატესობას
მათთვის, მაგრამ იმავე დროს ეს მნიშვნელოვანი უზრუნველყოფა მიანიჭებდა იმ ლითონების მონეტებს ზოდთან შედარებით. ამ
იქნებოდა მათი კრედიტორებისათვის. შემთხვევაში მოჭრა მონეტის ღირებულებას მაღლა ასწევდა ამ
3 გირვანქა 17 შილინგი და 10½ პენსი (ოქროს მონეტური მცირე საფასურის შესაბამისად, მსგავსად იმისა, როგორც ნახატი
ფასი), რასაკვირველია, არ შეიცავს, ჩვენს დღევანდელ ჩინებულ ადიდებს სუფრის ავეჯეულის ღირებულებას ამ ნახატის ფასის
ოქროს მონეტაშიც კი, დაწესებული სიწმინდის შემცველ ერთ უნც შესაბამისად. მონეტის ეს უპირატესობა ზოდთან შედარებით
ოქროზე მეტს, და ამიტომ – უნდა ეფიქრა ადამიანს – მით არ უნდა შესწყვეტდა მონეტის გადადნობას და შეაჩერებდა მის ექსპორტს.
იყოს შესაძლებელი იმავე სიწმინდის შემცველი მეტი ოქროს ზოდის თუ რაიმე საზოგადოებრივი მოთხოვნილება საჭიროდ გახდიდა

მონეტის საზღვარგარეთ გაზიდვას, მისი უდიდესი ნაწილი მალე რომელიც მის ხელახლა გაზიდვასთანაა დაკავშირებული, ხშირად
ისევ უკან დაბრუნდებოდა თავისთავად. საზღვარგარეთ რჩევობენ ჩვეულებრივ ანუ საშუალო ფასზე ცოტათი უფრო იაფად
შესაძლებელი იქნებოდა გაყიდვა მისი, როგორც ზოდის, წონის გაჰყიდონ ამ ზოდის ნაწილი. ხოლო, მეორე მხრივ, როდესაც
მიხედვით, შინ კი მას მეტი ღირებულება ექნებოდა, ვიდრე საჭიროზე ნაკლები დაურჩებათ შემოზიდული, მაშინ ისინი
შეესაბამება მის წონას. ამიტომ ხელსაყრელი იქნებოდა მისი ისევ ცოტათი იმაზე მეტს იღებენ, რასაც ეს ფასი შეადგენს. მაგრამ თუ,
უკუშემოზიდვა. საფრანგეთში მონეტის მოჭრისათვის ყველა ასეთ შემთხვევით რყევაში ოქროს ან ვერცხლის ზოდის
დაწესებულია საფასური დაახლოებით 8%–ის ოდენობით, და საბაზრო ფასი რამდენიმე წლის განმავლობაში მტკიცედ და
საფრანგეთის მონეტა, თუ იგი გაზიდულ იქნა საზღვარგარეთ, უცვლელად არის გაჩერებული რაოდენადმე მაღალ დონეზე ან
თავისთავად ბრუნდება სამშობლოში. რაოდენადმე დაბალ დონეზე მის მონეტურ ფასთან შედარებით,
ოქრო–ვერცხლის ზოდის საბაზრო ფასის შემთხვევითი მაშინ ჩვენ შეგვიძლია დარწმუნებული ვიყოთ, რომ ფასის ასეთი
რყევა იმავე მიზეზებიდან წარმოსდგება, როგორც ყველა სხვა მტკიცე და უცვლელი გადახრილობა ზევითკენ ან ქვევითკენ
საქონლის ფასის ასეთივე რყევა. ამ ლითონების ხშირი დაკარგვა შედეგი არის მონეტის მდგომარეობაში ისეთი ცვლილების,
სხვადასხვა უბედური შემთხვევების გამო ზღვაში და ხმელეთზე, რომელიც იმ დროს მონეტის განსაზღვრულ რაოდენობას აძლევს
მათი მუდმივი მოხმარება მოსავარაყებლად და ავეჯის იმაზე მეტ ან ნაკლებ ღირებულებას, რასაც ლითონის იმ
დასამზადებლად, სირმებისა და ოქრომკედისათვის, მათი ხარჯვა რაოდენობის ღირებულება შეადგენს, რომელსაც ეს მონეტა უნდა
მონეტის და ავეჯის გაცვეთის გზით მოითხოვს ყველა ქვეყანაში, შეიცავდეს. შედეგის სიმტკიცე და უცვლელობა გულისხმობს
რომელსაც საკუთარი სამადნეები არ მოეპოვება, შეუწყვეტელ შესაბამისს სიმტკიცეს და უცვლელობას მიზეზის მხარეზე.
იმპორტს ამ დანაკარგისა და დანახარჯის ასანაზღაურებლად. თითოეულ განსაზღვრულ მომენტში და თითოეულ
ვაჭრები, რომლებიც ამ ლითონების იმპორტს აწარმოებენ, განსაზღვრულ ადგილას ამა თუ იმ ქვეყნის ფული წარმოადგენს
ცდილობენ შეძლებისამებრ, – შეგვიძლია ვიფიქროთ, – როგორც ღირებულების მეტნაკლებ ზუსტ საზომს, – იმის მიხედვით, თუ
ყველა სხვა ვაჭარი, თავისი იმპორტი შეუთანხმონ უშუალო რამდენად მეტნაკლებ ზედმიწევნით შეესაბამება მიმოქცევაში
მოთხოვნას, რომელიც, მათი აზრით, არსებობს თითოეულ მყოფი მონეტა მისთვის დაწესებულ მასშტაბს ანუ შეიცავს
მომენტში. მაგრამ, მთელი მათი ყურადღების მიუხედავად, ისინი მეტნაკლებ ზუსტად წმინდა ოქროს თუ ვერცხლის იმ რაოდენობას,
მაინც ზოგჯერ გადაჭარბებით აწარმოებენ იმპორტს, ზოგჯერაც – რომელსაც უნდა შეიცავდეს. ინგლისში, მაგალითად, 44½ გინეა რომ
არასაკმარისად. თუ იმაზე მეტი ზოდი დაურჩათ შემოზიდული, დაწესებული სიწმინდის მქონე ერთ გირვანქა ოქროს შეიცავდეს
ვიდრე მოითხოვება, ისინი, რათა თავიდან აიცილონ რისკი და ჯაფა, ზუსტად, ე. ი. 11 უნც წმინდა ოქროს და ერთ უნც ლიგატურას, იმ

შემთხვევაში ინგლისური ოქროს მონეტა იქნებოდა ყოველ ჟამსა და წმინდა ვერცხლის ამავე რაოდენობას შეიცავდა.
ადგილას საქონელთა ფაქტიური ღირებულების ისეთი ზუსტი
საზომი, როგორიც კი საერთოდ შესაძლებელი არის თვით საგნის თ ა ვ ი VI
ბუნებისამებრ. მაგრამ უკეთუ 44½ გინეა ჩვეულებრივ, გახეხვისა და
გაცვეთის გამო, დაწესებული სიწმინდის მქონე 1 გირვანქა ოქროზე საქონლის ფასის შემადგენელი ნაწილები
ნაკლებს შეიცავს, და ამასთან წონის დაკლება ზოგ მონეტაში მეტია,
ზოგში ნაკლები, – მაშინ, ცხადია, ეს ღირებულების საზომი ისეთივე საზოგადოების ადრეულ და განუვითარებელ
დაუდგრომლობის ბედს ექვემდებარება, როგორც ყველა სხვა საწონ– მდგომარეობაში, რომელიც წინ უძღოდა კაპიტალის დაგროვებას და
საზომი საერთოდ. რადგან ეს უკანასკნელი იშვიათად შეესაბამება მიწის მითვისებას კერძო საკუთრებად, შეფარდება სხვადასხვა
ზედმიწევნით იმ ნიმუშს, რომელიც მისთვის დაწესებული არის, საგნების მოსაპოვებლად საჭირო შრომის რაოდენობათა შორის
ამიტომ ვაჭარი თავის საქონელთა ფასს განსაზღვრავს წარმოადგენს, როგორც ეტყობა, ერთადრეთ გარეომებას, რომელიც
შეძლებისამებრ არა იმის მიხედვით, რაც ეს საზომ–საწონი უნდა შეიძლება შეადგენდეს რაიმე სახელმძღვანელო წესს საგნების ერთი
ყოფილიყო, არამედ იმის მიხედვით, რასაც იგი, ვაჭრის მეორეზე გაცვლისათვის. თუ, მაგალითად, მონადირე ხალხში წავის
გამოცდილებით, სინამდვილეში წარმოადგენს საშუალოდ. მოკვლას ჩვეულებრივ ორჯერ მეტი შრომა სჭირდება, ვიდრე ირმის
მონეტაში ასეთ გადახრილობათა გამო საქონელთა ფასიც მოკვლას, იმ შემთხვევაში – ბუნებრივია – ერთი წავი ორ ირემზე
ამგვარადვე განისაზღვრება არა წმინდა ოქრო–ვერცხლის იმ გაიცვლება ანუ ორი ირმის ღირებულებისა იქნება. სრულიად
რაოდენობის მიხედვით, რომლის შემცველი უნდა ყოფილიყო ბუნებრივია, რომ პროდუქტი, რომლის დამზადებას ჩვეულებრივ
მონეტა, არამედ იმ რაოდენობის მიხედვით, რომელსაც საშუალოდ ორი დღის ან ორი საათის შრომა სჭირდება, ორჯერ მეტი
შეიცავს იგი ფაქტიურად, როგორც ამას გამოცდილება გვიჩვენებს. ღირებულების იქნება, ვიდრე ის პროდუქტი, რომელიც ერთი დღის
უნდა აღვნიშნო, რომ საქონელთა ფულად ფასად მე ან ერთი საათის შრომით დამზადდება.
ყოველთვის ვგულისხმობ წმინდა ოქროს ან ვერცხლის რაოდენობას, თუ ერთი სახის შრომა უფრო ძნელი არის, ვიდრე მეორე
რომელზედაც ისინი გაიყიდებიან, მონეტის სახელწოდების სახისა, – ბუნებრივია, რომ გასამრჯელო იანგარიშება ამ მეტი
სრულიად ყურადღებაში მიუღებლად. მაგალითად, ედუარდ I-ის სიძნელისათვის, და ამიტომ ერთსაათიანი უფრო ძნელი შრომის
დროინდელი 6 შილინგი და 8 პენსი მე მიმაჩნია იმავე ფულად პროდუქტი შეიძლება ხშირად გაიცვალოს ორსაათიანი უფრო
ფასად, როგორც ერთი გირვანქა სტერლინგი ჩვენს დროში, იმიტომ ადვილი შრომის პროდუქტზე.
რომ ის 6 შილ. და 8 პენსი, რამდენადაც ამის განსჯა შეგვიძლია, ანდა, თუ ერთი სახის შრომა არაჩვეულებრივი ხარისხის

დახელოვნებასა და ოსტატობას მოითხოვს, – ის პატივისცემა, საჭიროა მასალის ფასისა და შრომის ხელფასის გადასახდელად,
რომლითაც ადამიანები ეპყრობიან ასეთ უნარს, ამ უკანასკნელის კიდევ რაოდენიმე თანხა უნდა მიეცეს მოგებად მესარეწეს,
პროდუქტს მიაკუთვნებს იმაზე მეტ ღირებულებას, რაც მასზე რომელმაც თავისი კაპიტალის რისკი გასწია ამ სახიფათო საქმეში.
დახარჯულ დროს შეესაბამება. ასეთი უნარი იშვიათად შეიძლება ამიტომ ის ღირებულება, რომელსაც მუშები ჰმატებენ მასალების
შეძენილ იქნეს ხანგრძლივი სწავლის გარეშე, და მისი პროდუქტის ღირებულებას, თვით იყოფა ამ შემთხვევაში ორ ნაწილად,
უფრო დიდი ღირებულება ხშირად წარმოადგენს მხოლოდ რომელთაგან ერთი იხდის მუშების ხელფასს, ხოლო მეორე
გონივრულ ანაზღაურებას იმ დროისა და შრომისათვის, რომელიც შეადგენს მესარეწის მოგებას მთელ კაპიტალზე, რომელიც მან
უნდა დახარჯულიყო ამ უნარის შესაძენად. განვითარებულ ავანსად გაიღო მასალისა და ხელფასის სახით. მას არავიათარი
საზოგადოებაში ასეთი ანაზღაურება უფრო დიდი სიძნელისა და ინტერესი არ ექნებოდა დაექირავებია ეს მუშები, უკეთუ იმის
ოსტატობისათვის ჩვეულებრივ ჩაითვლება შრომის ხელფასში; მოლოდინი არ ექნებოდა, რომ მათი ნაწარმის გაყიდვით იგი
ალბათ, რაიმე ამის მსგავსს ადგილი ჰქონდა საზოგადოების აიღებდა რაიმეს იმაზე მეტად, რაც საკმარისია მარტოოდენ მისი
განვითარების უფრო ადრეულ პერიოდშიც. კაპიტალის ასანაზღაურებლად; და მას აგრეთვე არ ექნებოდა
ასეთ ვითარებაში შრომის მთელი პროდუქტი ეკუთვნის ინტერესი დაეხარჯა დიდი კაპიტალი, და არა პატარა, უკეთუ მისი
მშრომელს, და ამა თუ იმ საქონლის მოსაპოვებლად ან მოგება შეფარდებული არ იქნებოდა მისი კაპიტალის სიდიდესთან.
დასამზადებლად ჩვეულებრივ დახარჯული შრომის რაოდენობა შესაძლებელია იფიქრონ, რომ კაპიტალის მოგება
არის ერთადერთი გარემოება, რაც განსაზღვრავს იმ შრომის მარტოოდენ სხვა სახელწოდებაა ხელფასისა განსაკუთრებული
რაოდენობას, რომელიც შეიძლება იმ საქონლით იყიდოს ადამიანმა. სახის შრომისათვის, – საქმის სამეთვალყურეო და საგამგებლო
მიიღოს თავის განკარგულებაში ანუ მოიპოვოს მასზე გაცვლის შრომისათვის. მაგრამ ეს მოგება სრულიად არ ჰგავს შრომის
გზით. ხელფასს, წესრიგდება სულ სხვა პრინციპებით და არავითარ
როგორც კი კაპიტალი მოგროვდება კერძო პირთა ხელში, შეფარდებაში არ იმყოფება იმ ნაგულისხმევი სამეთვალყურეო და იმ
ზოგნი მათგანი, რასაკვირველია, ამ კაპიტალს გამოიყენებენ საგამგებლო შრომის რაოდენობასა, სიძნელესა და სირთულესთან.
იმისათვის, რომ სამუშაოზე დააყენონ ბეჯითი ადამიანები, მოგება ყოველთის განისაზღვრება გამოყენებული კაპიტალის
რომლებსაც ისინი მიაწოდებენ მასალას და საარსებო საშუალებებს, ღირებულების მიხედვით, და იგი უფრო დიდია ან უფრო პატარა
რათა მოგება ნახონ მათი შრომის პროდუქტის გაყიდვით ანუ იმით, არის ამ კაპიტალის სიდიდის შესაბამისად. ვიგულისხმოთ,
რასაც მათი შრომა ჰმატებს მასალის ღირებულებას. მზა პროდუქტის მაგალითად, რომ რომელსამე ადგილას, სადაც სამრეწველო
ფულზე, შრომაზე ან სხვა პროდუქტზე გაცვლისას, გარდა იმისა, რაც კაპიტალის მოგება 10%-ს შეადგენს, ორი სხვადასხვა მანუფაქტურა

არსებობს, რომელთაგან თითოეულში მუშაობს 20 მუშა 15 გირვ. შეფარდებაში მისი კაპიტალის მიმართ. ამიტომ საქონელთა ფასში
სტერლ. ხელფასით, ე. ი. თითოეულ მანუფაქტურაში იხარჯება კაპიტალის მოგება წარმოადგენს შრომის ხელფასისაგან სრულიად
ხელფასად 300 გირვ. სტერლინგი წელიწადში. ვიგულისხმოთ, განსხვავებულ შემადგენელ ნაწილს, რომელიც სულ სხვა პრინციპის
შემდეგ, რომ ნედლი ტლანქი მასალა, რომელიც ერთ მიხედვით წესრიგდება.
მანუფაქტურაში დამუშავდება წლიურად, ღირს მხოლოდ 700 გირვ. საქმის ასეთ ვითარებაში მშრომელს ყოველთვის არ
სტერლ., მაშინ როდესაც უფრო ძვირფასი ნედლეული მეორე ეკუთვნის მისი შრომის მთელი პროდუქტი. უმრავლეს შემთხვევაში
მანუფაქტურისათვის ღირს 7000 გირვ. სტერლინგი. ამ შემთხვევაში მან ეს უნდა გაუნაწილოს კაპიტალის მესაკუთრეს, რომელიც მას
კაპიტალი, რომელიც იხარჯება ყოველწლიურად პირველ ქირაობს. ამ შემთხვევაში შრომის რაოდენობა, რომელიც
მანუფაქტურაში, იქნება მხოლოდ 1000 გირვანქა, ხოლო მეორე ჩვეულებრივ იხარჯება ამა თუ იმ საქონლის მოსაპოვებლად ან
მანუფაქტურაში დახარჯული – 7300 გირვანქა. მაშასადამე, 10% საწარმოებლად, არ წარმოადგენს ერთადერთ გარემოებას, რაც
ნორმის მიხედვით პირველი მანუფაქტურის მესარეწეს მოლოდინი განსაზღვრავს იმ შრომის რაოდენობას, რომელიც მით შეიძლება
ექნება დაახლოებით 100 გირვანქა წლიური მოგების, მაშინ როდესაც იყიდოს ადამიანმა, მიიღოს თავის განკარგულებაში ან მოიპოვის
მეორე მანუფაქტურის მესარეწეს – 730 გირვანქისა. მაგრამ, თუმცა გაცვლის გზით. ცხადია, რომ დამატებითი რაოდენობა უნდა ხვდეს
მათი მოგება ესოდენ განსხვავებულია ერთი მეორისაგან, მათი წილად მოგების სახით კაპიტალს, რომელიც ავანსად გაღებული იყო
სამეთვალყურეო და საგამგებლო შრომა შეიძლება ერთნაირი ან შრომის ხელფასად და იმ შრომისთვის მასალის მისაწოდებლად.
თითქმის ერთნაირი იყოს. ბევრ დიდ მანუფაქტურაში თითქმის მას შემდეგ, რაც მთელი მიწა ამა თუ იმ ქვეყანაში კერძო
მთელი ამგვარი შრომა რომელსამე მთავარ მოსამსახურეს აქვს საკუთრებად იქცა, მემამულეებს, ყველა სხვა ადამიანთა მსგავსად,
დაკისრებული. მისი ხელფასი ნამდვილად ამ სამეთვალყურეო და უყვართ მომკონ იქ, სადაც არ უთესნიათ, და ისინი მიწის ბუნებრივი
საგამგებლო შრომის ღირებულებას გამოსახავს. თუმცა ამ ხელფასის პროდუქტისთვისაც კი რენტას მოითხოვენ. ახლა მყარდება
დაწესებისას ჩვეულებრივ მხედველობაში მიიღება არა მარტო მისი განსაზღვრული დამატებითი ფასი ხისთვის ტყეში, ბალახისთვის
შრომა და დახელოვნება, არამედ მისდამი აღმოჩენილი ნდობაც. მინდორში და მიწის ყველა ბუნებრივი ნაყოფისთვის, რომელიც
მაგრამ მაინც ეს ხელფასი არასოდეს არ იმყოფება შესაბამისს წინათ, როდესაც მიწა საერთო საკუთრებას შეადგენდა, მშრომელს
შეფარდებაში იმ კაპიტალთან, რომლის წარმართვასაც იგი არა უღირდა რა, გარდა იმ შრომისა, რომელიც მის მოგროვებას
მეთვალყურეობს. ამ კაპიტალის მფლობელი კი, თუმცა იგი, სჭირდებოდა. მშრომელმა ახლა სასყიდელი უნდა იხადოს იმ
ამრიგად, თითქმის სრულიად განთავისუფლებულია ყოველგვარი ბუნებრივ ნაყოფთა მოგროვების ნებართვაში და მემამულეს უნდა
შრომისაგან, მაინც მოელის, რომ მისი მოგება იქნება შესაბამისს აძლიოს ნაწილი იმისა, რასაც მისი შრომა მოაგროვებს ან აწარმოებს.

ეს ნაწილი ანუ, რაც იგივეა, ამ ნაწილის ფასი შეადგენს მიწის რენტას, რომელზედაც ეს ცხენი იკვებებოდა, შრომისაგან, რომელიც მის
და ეს რენტა შეადგენს მეტწილ საქონელთა ფასის მესამე გამოზრდასა და შენახვაზეა დახარჯული, და მოგებისაგან
შემადგენელ ნაწილს. ფერმერისა, რომელმაც ავანსად გაიღო მიწის რენტა და შრომის
ფასის ყველა სხვადასხვა შემადგენელ ნაწილთა ნამდვილი ხელფასი. ამიტომ, თუმცა პურის ფასი ჰფარავს ცხენის ფასს და
ღირებულება – და ეს ყურადღებამისაქცევია – განისაღვრება იმ შესანახს, მთელი ფასი მაინც იშლება – უშუალოდ ან საბოლოო
შრომის რაოდენობით, რომელიც ადამიანს შეუძლია თითოეული ანგარიშით – იმ სამ შემადგენელ ნაწილად: რენტად, შრომის
მათგანით იყიდოს ან მიიღოს თავის განკარგულებაში. შრომა ხელფასად და მოგებად.
განსაზღვრავს არა მარტო ფასის იმ ნაწილის ღირებულებას, ფქვილის ფასში ჩვენ ხორბლის ფასს უნდა მივუმატოთ
რომელიც შრომის ხელფასზე მოდის, არამედ იმ ნაწილების მეწისქვილის მოგება და მისი მუშების ხელფასი; გამომცხვარი
ღირებულებასაც, რომლებიც რენტასა და მოგებაზე მოდის. პურის ფასში – მეპურის მოგება და მისი მუშების ხელფასი, ხოლო
ყოველ საზოგადოებაში ყველა საქონლის ფასი ბოლოს და ორსავე შემთხვევაში – ის შრომა, რომელიც გაწეული იყო ხორბლის
ბოლოს იშლება ერთ ან მეორე ნაწილად იმ სამში ან ყველა ამ სამ ტრანსპორტისთვის ფერმერის სახლიდან მეწისქვილის სახლამდე
ნაწილად, და ყოველ განვითარებულ საზოგადოებაში ყველა ეს სამი და მეწისქვილის სახლიდან მეპურის სახლამდე, აგრეთვე იმათი
შემადგენელი ნაწილი მეტნაკლებ შედის საქონელთა დიდი მოგება, რომელთაც ავანსად გაიღეს ამ შრომის ხელფასი.
უმრავლესობის ფასში. სელის ფასი იშლება იმავე სამ ნაწილად, როგორც პურის
მაგალითად, პურის ფასში მისი ერთი ნაწილი იხდის ფასი. ტილოს ფასში ჩვენ სელის ფასს უნდა მივუმატოთ სელის
მემამულის რენტას, მეორე ნაწილი – შრომის ხელფასს ანუ მუშებისა მომმზადებლის, მრთველის, ფეიქრისა და სხვათა ხელფასი,
და მუშა საქონლის შესანახს, რომელნიც წარმოებაში გამოიყენებიან, აგრეთვე მათი დამქირავებლის მოგება.
და მესამე ნაწილი – ფერმერის მოგებას. ეს სამი ნაწილი შეადგენს, რაც უფრო მეტ გადამუშავებას განიცდის რომელიმე
როგორც სჩანს, უშუალოდ ან საბოლოო ანგარიშით პურის მთელ საქონელი, მით უფრო დიდი ხდება ფასის ის ნაწილი, რომელიც
ფასს. შეიძლებოდა ეფიქრა ადამიანს, რომ საჭიროა კიდევ მეოთხე ხელფასსა და მოგებაზე მოდის, იმ ნაწილთან შედარებით, რომელიც
ნაწილი ფერმერის კაპიტალის ასანაზღაურებლად, ე. ი. მისი მუშა რენტაზე მოდის. გადამუშავების პროცესის განვითარებაში არა
საქონლის და სხვა სამეურნეო იარაღების გაცვეთის მხოლოდ იზრდება მოგებათა რიცხვი, არამედ ყოველი შემდგომი
ასანაზღაურებლად. მაგრამ მხედველობაში უნდა მივიღოთ, რომ მოგება წინა სტადიაზე მიღებულ მოგებაზე უფრო დიდი არის,
ყოველი სამეურნეო იარაღის, მაგალითად, მუშა ცხენის, ფასი, თავის ვინაიდან კაპიტალი, რომლიდანაც იგი მომდინარეობს, ყოველთვის
მხრივ, შესდგება ასეთივე სამი ნაწილისაგან: რენტისაგან მიწისთვის, უფრო და უფრო დიდი უნდა იყოს. კაპიტალი, რომელიც,

მაგალითად, ფეიქრებს ამუშავებს, იმ კაპიტალზე უფრო დიდი უნდა შედის არც რენტა, არც მოგება.
იყოს, რომელიც მრთველებს ამუშავებს, იმიტომ რომ იგი არა მაგრამ ყოველი საქონლის ფასი, საბოლოო ანგარიშით, უნდა
მხოლოდ ანაზღაურებს უკანასკნელ კაპიტალს მისი მოგებითურთ, დაიშალოს ერთ ან მეორე ან ყველა ამ სამ ნაწილად, ვინაიდან ფასის
არამედ, გარდა ამისა, იხდის ფეიქრების ხელფასს, ხოლო მოგება ყოველი ნაწილი, რომელიც რჩება მიწის რენტის გადახდის შემდეგ
ყოველთვის განსაზღვრულ შეფარდებაში უნდა იყოს კაპიტალის და მთელი იმ შრომის ფასის გადახდის შემდეგ, რომელიც
მიმართ. დახარჯული იყო მასალის მოპოვებაზე, დამუშავებაზე და ბაზარში
მაგრამ უაღრესად განვითარებულ საზოგადოებაშიც კი მიტანაზე, აუცილებლობის გზით უნდა შეადგენდეს ვინმეს
ყოველთვის მოიპოვება მცირე რაოდენობა ისეთ საქონელთა, მოგებას.
რომელთა ფასი მხოლოდ ორ ნაწილად – სახელდობრ შრომის რადგან ყოველი ცალკე საქონლის, განცალკევებულად
ხელფასად და კაპიტალის მოგებად – იშლება; და მოიპოვება კიდევ აღებულის, ფასი ანუ საცვლელი ღირებულება ერთ-ერთ ან ყველა ამ
უფრო მცირე რაოდენობა საქონელთა, რომლების ფასი მხოლოდ სამ ნაწილად იშლება, მაშ ასეთ სამ ნაწილადვე უნდა იშლებოდეს
შრომის ხელფასისგან შესდგება. მაგალითად, ზღვის თევზის ფასში ფასი ანუ საცვლელი ღირებულება ყველა საქონელთა, ერთად
ერთი ნაწილი ისტუმრებს მეთევზის შრომას, ხოლო მეორე ნაწილი აღებულის, რომელნიც ყოველი ქვეყნის შრომის მთელ წლიურ
იმ კაპიტალის მოგებას, რომელიც თევზის ჭერაზეა დახარჯული. პროდუქტს შეადგენენ, და უნდა ნაწილდებოდეს მოცემული ქვეყნის
რენტა ძალიან იშვიათად შედის შემადგენელ ნაწილად ამ ფასში, სხვადასხვა მცხოვრებთ შორის ან მათი შრომის ხელფასის სახით, ან
თუმცა ამას ზოგჯერ აქვს ადგილი, როგორც მე მკითხველს მათი კაპიტალის მოგების სახით, ანდა მათი მიწის რენტის სახით. ამ
დავანახვებ შემდეგში. სხვაგვარადაა საქმე, ყოველ შემთხვევაში წესით განაწილდება თავდაპირველად საზოგადოების სხვადასხვა
ევროპის უდიდესი ნაწილისათვის, სამდინარო მეთევზეობაში. წევრთა შორის ყველაფერი, რაც ყოველწლიურად ამ საზოგადოების
კალმახის დაჭერისთვის იხდიან რენტას, და იგი, თუმცა მას არ შრომით მოიპოვება ან იწარმოება, ანუ, რაც იგივე არის, შრომის
შეიძლება ეწოდოს მიწის რენტა, ისევე შეადგენს კალმახის ფასის წლიური პროდუქტის მთელი ფასი. ხელფასი, მოგება და რენტა
ნაწილს, როგორც ხელფასი და მოგება. შოტლანდიის ზოგ არის თავდაპირველი წყარო ყოველი შემოსავლის, ისე როგორც
ადგილებში ზოგიერთი ღარიბები იმ მოსაქმეობას ეწევიან, რომ ყოველი საცვლელი ღირებულებისა. ყოველი სხვა შემოსავალი ერთ-
ზღვის ნაპირის გასწვრივ აგროვებენ წვრილ ჭრელ ქვებს, რომლებიც ერთ ამ წყაროდან გამომდინარეობს.
შოტლანდიის კენჭების სახელწოდებითაა საყოველთაოდ ცნობილი. ყოველმა ადამიანმა, რომელიც მისდამი კუთვნილი
ფასი, რომელსაც მათ აძლევს ამ კენჭებში ქვის მთლელი, ფონდიდან იღებს თავის შემოსავალს, უნდა მიიღოს იგი ან თავისი
წარმოადგენს მარტოოდენ ხელფასს მათი შრომისათვის; ამ ფასში არ შრომიდან, ან თავისი კაპიტალიდან, ანდა თავისი მიწიდან.

შრომიდან მომდინარე შემოსავალს ხელფასი ეწოდება; შემოსავალს, სამი თავდაპირველი წყაროდანაა გამომდინარე და გადაიხდება,
რასაც იღებს კაპიტალიდან ის პირი, რომელიც ამ კაპიტალს განაგებს პირდაპირ ან არაპირდაპირ, შრომის ხელფასიდან, კაპიტალის
ან საქმეში გამოიყენებს, მოგება ეწოდება; შემოსავალს, რაც მოგებიდან ან მიწის რენტიდან.
კაპიტალიდან მიიღება იმ პირის მიერ, რომელიც თვითონ არ როდესაც შემოსავლის ეს სხვადასხვა სახეები სხვადასხვა
გამოიყენებს მას საქმეში, არამედ სხვას მიასესხებს, ინტერესი ანუ პირთ ეკუთვნის, მათ ადვილად გაარჩევენ ერთი მეორისაგან, მაგრამ
სარგებელი ეწოდება. იგი წარმოადგენს სასყიდელს, რასაც როდესაც ერთსა და იმავე პირს ეკუთვნის, მათ, ყოველ შემთხვევაში
მსესხებელი უხდის გამსესხებელს იმ მოგებისათვის, რომლის ჩვეულებრივ ლაპარაკში, არა იშვიათად ერთმანეთში ურევენ.
მიღების შემთხვევა მას ეძლევა ამ ფულის გამოყენების გზით. ამ მემამულე, რომელიც თვითონ ეწევა თავისი მამულის
მოგების ნაწილი, რასაკვირველია, ეკუთვნის სესხის ამღებს, ნაწილის დამუშავებას, მიწის დამუშავების ხარჯების დაფარვის
რომელიც ეწევა რისკს და კისრულობს ზრუნვას კაპიტალის შემდეგ იღებს მემამულის რენტასაც და ფერმერის მოგებასაც. მაგრამ
გამოსაყენებლად, ხოლო მეორე ნაწილი ეკუთვნის გამსესხებელს, მას მიდრეკილება აქვს მთელ თავის ანაღებს მოგება უწოდოს და
რომელიც სესხის ამღებს აძლევს მოგების მიღების შესაძლებლობას. ამგვარად, ყოველ შემთხვევაში ჩვეულებრივ ლაპარაკში, რენტას
ფულის სარგებელი ყოველთვის წარმოადგენს გამომდინარე მოგებაში ურევს. ჩვენი ჩრდილო-ამერიკის და ვესტ-ინდოეთის
შემოსავალს, რომელიც უკეთუ ვერ გადაიხდება ამ ფულის პლანტატორების უმრავლესობა ამ მდგომარეობაში იმყოფება. ისინი
გამოყენებით მიღებული მოგებიდან, გადახდილი უნდა იქნეს მეტწილად თვითონ ეწევიან მეურნეობას თავის მამულებში, და
შემოსავლის რაიმე სხვა წყაროდან, რამდენადაც, რასაკვირველია, ამიტომ ჩვენ იშვიათად გვესმის პლანტაციის რენტის შესახებ, ხოლო
სესხის ამღები არაა ამღები, რომელიც ახალ ვალს იღებს პირველი ხშირად გვესმის პლანტაციიდან მიღებული მოგების შესახებ.
ვალის სარგებლის გადასახდელად. შემოსავალს, რომელიც მთლად ჩვეულებრივ ფერმერებს იშვიათად ჰყავთ დაჭერილი
მიწიდან მიიღება, ეწოდება რენტა და იგი მემამულეს ეკუთვნის. განსაკუთრებული მოურავი ფერმის მთავარი ოპერაციების
ფერმერის შემოსავალი მიიღება ნაწილობრივ მისი შრომიდან, საგამგებლოდ. ისინი ჩვეულებრივ თვითონ ასრულებენ თავიანთი
ნაწილობრივ მისი კაპიტალიდან. ფერმერისთვის მიწა მარტოოდენ ხელით დიდწილ სამუშაოს, თვითონ ხნავენ და ფარცხავენ და სხვა.
საშუალებაა, რომელიც მას შესაძლებლობას აძლევს თავისი ამიტომ მოსავლის გარდამეტმა, რომელიც რჩება რენტის გადახდის
შრომისთვის ხელფასი მოიმკოს და თავისი კაპიტალიდან მოგება შემდეგ, უნდა აუნაზღაუროს მათ არა მხოლოდ მიწის დამუშავებაზე
მიიღოს. ყველა ხარკი და მასზე დამყარებული ყოველი შემოსავალი, დახარჯული კაპიტალი მისი ჩვეულებრივი მოგებითურთ, არამედ
– ყველა ჯამაგირი, ყველა პენსია, ყოველგვარი წლიური სარენტო უნდა გადაუხადოს აგრეთვე შრომის ხელფასი, რომელიც ერგება
შემოსავალი, – საბოოლოო ანგარიშით შემოსავლის ერთ-ერთი ამ მათ როგორც მუშებს და როგორც მოურავებს. მაგრამ ისინი მაინც იმ

გარდამეტს, რაც რჩება რენტის გადახდისა და კაპიტალის საკმარისია იმისათვის, რომ შესყიდულ იქნეს ან განკარგულებაში
ანაზღაურების შემდეგ, მოგებას უწოდებენ. ნამდვილად კი ამ მიღებულ იქნეს შრომის ბევრად უფრო დიდი რაოდენობა, ვიდრე
გარდამეტის ნაწილს, ცხადია, შრომის ხელფასი შეადგენს. მისი ის რაოდენობაა, რომელიც დახარჯული იყო ამ პროდუქტის
ფერმერმა, რომელმაც დაზოგა ეს ხელფასი, თვითონ უნდა მიიღოს მოსაპოვებლად, დასამუშავებლად და ბაზარზე მისატანად.
იგი აუცილებლად. მაშასადამე, ამ შემთხვევაში შრომის ხელფასი საზოგადოება რომ ყოველწლიურად მთელ იმ შრომას ხმარობდეს
შერეულია მოგებაში. საქმეში, რომლის ყიდვა მას შეუძლია ყოველწლიურად, იმ
დამოუკიდებელი ვინმე ხელოსანი, რომელსაც საკმაო შემთხვევაში იმის გამო, რომ ამ შრომის რაოდენობა ყოველ
კაპიტალი აქვს იმისათვის, რომ მასალა იყიდოს და თავი შეინახოს, წელიწადს მნიშვნელოვნად გაიზრდებოდა, ყოველი შემდგომი
ვიდრე ნაწარმოებს ბაზარზე გაიტანდეს, იღებს როგორც იმ დღიური წლის პროდუქტს გაცილებით მეტი ღირებულება ექნებოდა, ვიდრე
მუშის ხელფასს, რომელიც მესარეწის ხელქვეშ მუშაობს, ისე წინა წლის პროდუქტს. მაგრამ ისეთი ქვეყანა არ არსებობს, სადაც
მოგებასაც, რომელსაც მესარეწე ნახულობს დღიური მუშის ნაწარმის მთელი წლიური პროდუქტი მხოლოდ იმ პირთა შესანახად
გაყიდვით. მაგრამ მაინც მთელ მის მონაგარს მოგებას უწოდებენ მოიხმარებოდეს, რომელნიც შრომას ეწევიან. ყველგან ამ
ჩვეულებრივ, და ამრიგად ამ შემთხვევაშიც შრომის ხელფასს პროდუქტის დიდი ნაწილი მოიხმარება უქმი ადამიანების მიერ, და
მოგებაში ურევენ. იმის მიხედვით, თუ რა პროპორციით განაწილდება ეს პროდუქტი
მებოსტნეში, რომელიც თავისი საკუთარი ბოსტნის ადამიანთა ამ ორ კლასს შორის, მისმა ჩვეულებრივმა ანუ საშუალო
დამუშავებას ეწევა თავისი ხელით, სამი სხვადასხვა პიროვნებაა ღირებულებამ ყოველწლიურად უნდა იმატოს ან იკლოს ანდა
შეერთებული: მემამულე, ფერმერი და მუშა. ამიტომ მისმა უცვლელი დარჩეს წლიდან წლამდე.
პროდუქტმა მას უნდა გადაუხადოს პირველის რენტა, მეორის
მოგება და მესამის ხელფასი. მიუხედავად ამისა, მთელი მისი თ ა ვ ი VII
მონაგარი ჩვეულებრივ მისი შრომის შემოსავლად ითვლება. ამ
შემთხვავაში რენტას და მოგებასაც შრომის ხელფასში ურევენ. საქონლის ბუნებრივი და საბაზრო ფასი
რადგან ცივილიზებულ ქვეყანაში მოიპოვება მარტოოდენ
მცირე რიცხვი საქონელთა, რომელთა საცვლელი ღირებულება თითოეულ საზოგადოებაში ანუ თითოეულ მხარეში
მხოლოდ შრომით იქმნება, და საქონელთა უმრავლესობის არსებობს ხელფასისა და მოგების ჩვეულებრივი ნორმა შრომისა და
საცვლელი ღირებულება დიდწილად რენტას და მოგებას შეიცავს, კაპიტალის ყოველი სხვადასხვა გამოყენებისას. ეს ნორმა, როგორც
ამიტომ ამ ქვეყნის შრომის წლიური პროდუქტი ყოველთვის მე შემდგომ დავანახვებ მკითხველს, ბუნებრივად წესრიგდება

ნაწილობრივ საზოგადოების საერთო პირობებზე ფასად ჰყიდის, რაც მას არ აძლევს მოგების იმ ნორმას, რომელიც
დამოკიდებულებით, მის სიმდიდრესა და სიღარიბეზე, მის ჩვეულებრივია მის მხარეში,- ეს პირი მაშინ, ცხადია, ზარალს
წინმსვლელობასა თუ უძრაობაზე დამოკიდებულებით, განიცდის ასეთი სავაჭრო ოპერაციით: მას ხომ შეეძლო თავისი
ნაწილობრივაც შრომისა და კაპიტალის თითოეული გამოყენების კაპიტალის სხვაგვარად გამოყენების გზით მიეღო ეს მოგება. მისი
განსაკუთრებულ ხასიათზე დამოკიდებულებით. მოგება, გარდა ამისა, შეადგენს მის შემოსავალს, ნამდვილ ფონდს,
ასევე თითოეულ საზოგადოებაში ანუ თითიოეულ მხარეში საიდანაც იგი იღებს საშუალებას თავისი არსებობისთვის. როგორც
არსებობს რენტის ჩვეულებრივი ანუ საშუალო ნორმა, რომელიც, იგი იმ დროის განმავლობაში, როდესაც თავის საქონელს ამზადებს
როგორც მე შემდგომ დავანახვებ მკიხველს, აგრეთვე წესრიგდება და ბაზარზე გააქვს, ავანსად აძლევს თავის მუშებს მათ ხელფასს ანუ
ნაწილობრივ იმ საზოგადოების ანუ მხარის საერთო პირობებით, საარსებო საშუალებებს, სწორედ ისევე იგი ავანსად აძლევს თავის
სადაც მიწა მდებარეობს, ნაწილობრივაც ნიადაგის ბუნებრივი ან თავს საარსებო საშუალებებს, რომლებიც ჩვეულებრივ
ხელოვნური ნაყოფიერობით. შეფარდებულია იმ მოგებასთან, რომლის მიღებას იგი მოელის -
ამ ჩვეულებრივ ანუ საშუალო ნორმებს შეიძლება ეწოდოს გონივრული ანგარიშით - თავისი საქონლის გაყიდვიდან. და
ხელფასის, რენტისა და მოგების ბუნებრივი ნორმები იმ დროისა და ამიტომ, თუ საქონელი მას არ აძლევს ამ მოგებას, - შეიძლება ითქვას,
ადგილისათვის, როდესაც და სადაც მათ ადგილი აქვთ იგი არ უნაზღაურებს მას იმას, რადაც ეს საქონელი მას უღირდა
უპირატესად. ნამდვილად.
თუ რომელიმე საქონლის ფასი იმაზე არც მეტია და არც თუმცა, ამრიგად, ის ფასი, რომელიც მას ამ მოგებას აძლევს,
ნაკლები, რაც საკმარისია მიწის რენტის, შრომის ხელფასისა და იმ არაა ყოველთვის უდაბლესი ფასი, რადაც ზოგჯერ ვაჭარმა
კაპიტალის მოგების გადასახდელად, მათი ბუნებრივი ნორმების შესაძლებელია გაჰყიდოს თავისი საქონელი, მაგრამ იგი მაინც არის
მიხედვით, რომელიც ამ საქონლის მოპოვებაზე, დამზადებაზე და ის უდაბლესი ფასი, რადაც ვაჭარი მზად არის ჰყიდოს ეს საქონელი
ბაზრამდე მიტანაზეა დახარჯული, მაშინ აღნიშნული საქონელი იმ რაოდენადმე ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ყოველ
ფასში იყიდება, რასაც მისი ბუნებრივი ფასი შეიძლება ეწოდოს. შემთხვევაში იქ, სადაც არსებობს სრული თავისუფლება ან სადაც მას
საქონელი ამ შემთხვევაში სწორედ იმად გაიყიდება, რა შეუძლია სურვილისამებრ თავისი მოსაქმეობის გამოცვლა.
ღირებულებაც მას აქვს, ე.ი. რადაც იგი უღირს ნამდვილად იმ პირს, ფაქტიურ ფასს, რადაც ჩვეულებრივ გაიყიდება საქონელი,
რომელსაც ის ბაზარზე მიაქვს; ვინაიდან, თუმცა ჩვეულებრივ ენაზე ეწოდება მისი საბაზრო ფასი. იგი შეიძლება ან აღემატებოდეს მის
საქონლის ნასყიდობის ფასი არ შეიცავს მისი ხელახლა ბუნებრივ ფასს, ან იყოს მასზე დაბალი, ან სავსებით უდრიდეს მას.
გამყიდველის მოგებას, მაინც ეს პირი, თუ იგი საქონელს ისეთ თითოეული ცალკე საქონლის საბაზრო ფასი განისაზღვრება

შეფარდებით ფაქტიურად ბაზარზე მოტანილ მის რაოდენობასა და ბედოვლათობისადმი ერთნაირი მიდრეკილების მქონენი არიან,
მის მიმართ იმ მხრივ მოთხოვნას შორის, რომელნიც მზად არიან საქონლის განსაზღვრული ნაკლებობა იწვევს მეტნაკლებ
გადაიხადონ მისი ბუნებრივი ფასი ანუ სრული ღირებულება გამწვავებულ კონკურენციას იმის მიხედვით, თუ რაოდენ მეტად ან
რენტის, შრომისა და მოგებისა, რაც გაღებული უნდა ყოფილიყო ნაკლებ მნიშვნელოვანია მათთვის იმ საქონლის შეძენა. აქედან
იმისათვის, რომ საქონელი მოტანილიყო ბაზარზე. ასეთ პირთ აიხსნება საარსებო საშუალებათა უზომოდ მაღალი ფასი ქალაქის
შეიძლება ეწოდოს ნამდვილი მომთხოვნელნი და მათ მოთხოვნას – გარემოცულობის დროს ან შიმშილობის დროს.
ნამდვილი მოთხოვნა, ვინაიდან ეს მოთხოვნა საკმარისია თუ ბაზარზე მოტანილი საქონლის რაოდენობა აღემატება
იმისათვის, რომ გამოიწვიოს საქონლის მოტანა ბაზარზე. იგი ნამდვილ მოთხოვნას, მაშინ შეუძლებელია მთლად მისი გაყიდვა
განირჩევა აბსოლუტური მოთხოვნისაგან. სრულიად ღარიბი იმათზე, რომელნიც მზად არიან გადაიხადონ რენტის, ხელფასისა
ადამიანის შესახებ შეიძლება განსაზღვრული აზრით ითქვას, რომ და მოგების მთელი ღირებულება, რაც გაღებული უნდა ყოფილიყო
მას ექვსცხენიანი ეტლის მოთხოვნა აქვს; მას შეიძლება სურდეს იმისათვის, რომ საქონელი მოტანილიყო ბაზარზე. საქონლის
ჰქონდეს იგი; მაგრამ მისი მოთხოვნა წარმოადგენს ნამდვილ განსაზღვრული ნაწილი იმათზე უნდა იქნეს გაყიდული, რომელნიც
მოთხოვნას, ვინაიდან არასოდეს არ შეიძლება საქონელი მოტანილ ნაკლებს იძლევიან, და მათ მიერ მასში მიცემულმა ამ დაბალმა ფასმა
იქნეს ბაზარზე მის დასაკმაყოფილებლად. დაბლა უნდა დასწიოს მთელი საქონლის ფასი. საბაზრო ფასი
უკეთუ ბაზარზე მოტანილი საქონლის რაოდენობა მცირე მეტნაკლებ ბუნებრივ ფასზე დაბლა ეცემა, სახელდობრ იმის
გამოდგა ნამდვილი მოთხოვნისათვის, მაშინ ის პირნი, რომელნიც მიხედვით, თუ რამდენად მეტნაკლებ გაამწვავებს საქონლის
მზად არიან გადაიხადონ რენტის, ხელფასისა და მოგების მთელი მიწოდების სიჭარბე კონკურენციას გამყიდველებს შორის, ანუ
ღირებულება, რაც გაღებული უნდა ყოფილიყო იმისათვის, რომ რამდენად მეტნაკლებ მნიშვნელოვანია მათთვის დაუყოვნებლივ
საქონელი მოტანილიყო ბაზარზე, – ის პირნი ყველანი ვერ მიიღებენ გაჰყიდონ თავიანთი საქონელი. ადვილგასაფუჭებელ საქონელთა
საქონლის იმ რაოდენობას, რომელიც მათ ესაჭიროებათ. რათა სულ იმპორტის სიჭარბე გაცილებით უფრო დიდ კონკურენციას იწვევს,
უსაქონლოდ არ დარჩნენ, ზოგნი მათგანი არჩევენ საქონელში მეტი ვიდრე გამძლე საქონელთა იმპორტისა, – მაგალითად,
გადაიხადონ. მათ შორის მაშინვე დაიწყება კონკურენცია, და ფორთოხლების იმპორტი უფრო დიდს, ვიდრე ძველი რკინეულის
საბაზრო ფასი ბუნებრივ ფასთან შედარებით მეტნაკლებ მაღლა იმპორტი.
აიწევს იმის მიხედვით, თუ რამდენად გაამწვავებს კონკურენციას თუ ბაზარზე მოტანილი საქონლის რაოდენობა სწორედ
საქონლის მიწოდების ნაკლებობა ან მეტოქეთა სიმდიდრე და საკმარისია ნამდვილი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, და მეტი
ბედოვლათობა. თუ მეტოქენი ერთნაირად მდიდარნი და არაა, მაშინ საბაზრო ფასი, რასაკვირველია, ან სრულიად ან

დაახლოებით თანაემთხვევა ბუნებრივ ფასს. საქონლის მთელი თუ, პირიქით, ბაზარზე მოტანილი საქონლის რაოდენობა
არსებული რაოდენობა შესაძლებელია მაშინ გაყიდულ იქნეს ამ რომელსამე მომენტში ნამდვილ მოთხოვნაზე ნაკლები არის, მაშინ
ფასად, მაგრამ არა უფრო მაღალ ფასად. კონკურენცია სხვადასხვა მისი ფასის ამა თუ იმ შემადგენელმა ნაწილმა თავის ბუნებრივ
ვაჭრებს შორის აიძულებს მათ მიიღონ ეს ფასი, მაგრამ არ აიძულებს ნორმაზე მაღლა უნდა აიწიოს. თუ ეს არის რენტა, მაშინ,
მიიღონ ნაკლები ფასი. რასაკვირველია, ინტერესი აიძულებს ყველა სხვა მემამულეებს მეტი
თითოეული საქონლის რაოდენობა, რომელიც ბაზარზე მიწა მოამზადონ ამ საქონლის საწარმოებლად; თუ ეს არის შრომის
გამოიტანება, თავისთავად უფარდდება, რასაკვირველია, ნამდვილ ხელფასი ან მოგება, – ყველა დანარჩენ მუშებს და კაპიტალისტებს
მოთხოვნას. ყველა ის ადამიანები, რომელნიც თავიანთ მიწას, მათი ინტერესი მალე აიძულებს მეტი შრომა და კაპიტალი
შრომას ან კაპიტალს გამოიყენებენ იმისათვის, რომ ბაზარზე დახარჯონ ამ საქონლის დასამზადებლად და ბაზარზე მისატანად.
გაიტანონ რაიმე საქონელი, დაინტერესებული არიან იმაში, რომ და ბაზარზე გატანილი საქონლის რაოდენობა მალე საკმარისი
მისი რაოდენობა არ აღემატებოდეს ნამდვილ მოთხოვნას, ხოლო გახდება ნამდვილი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. საქონლის
ყველა სხვა ადამიანთა ინტერესი იმაში მდგომარეობს, რომ ეს ყველა სხვადასხვა ნაწილი მალე დაიწევს თავის ბუნებრივ
რაოდენობა არასოდეს არ იყოს ამ მოთხოვნაზე ნაკლები. ნორმამდე და მთელი ფასი – საქონლის ბუნებრივი ფასის დონემდე.
თუ რომელსამე მომენტში საქონლის რაოდენობა ბაზარზე ამგვარად, ბუნებრივი ფასი წარმოადგენს, ასე ვთქვათ,
აღემატება ნამდვილ მოთხოვნას, მაშინ მისი ესა თუ ის შემადგენელი ცენტრალურ ფასს, რომლისადმი ყველა საქონელთა ფასებს მუდამ
ნაწილი მის ბუნებრივ ნორმაზე ნაკლებ უნდა იქნეს ფასგადახდილი. მიზიდულობა აქვს. სხვადასხვა შემთხვევით გარემოებებს შეუძლია
თუ ეს არის რენტა, – მემამულეებს მათი ინტერესი მაშინვე ზოგჯერ მასზე ბევრად უფრო მაღალ დონეზე შეაჩეროს ისინი და
აიძულებს დამუშავებას გამოაცალონ თავიანთი მიწის ნაწილი; ზოგჯერაც რაოდენადმე მასზე დაბლა დასწიოს. მაგრამ, როგორიც
ხოლო თუ ეს არის შრომის ხელფასი ან მოგება, – მუშებს ერთ უნდა იყოს დაბრკოლებები, რომელნიც ფასებს ამ მყარი და მტკიცე
შემთხვევაში და მათ დამქირავებლებს მეორე შემთხვევაში მათი ცენტრისგან გადაჰხრიან, მათ მაინც მისადმი აქვთ მუდამ
ინტერესი აიძულებს თავიანთი შრომის ან კაპიტალის ნაწილი მიდრეკილება.
გაიტანონ იმ განსაზღვრული წარმოებიდან. და ბაზარზე მოტანილი იმ შრომის მთელი რაოდენობა, რომელიც ყოველწლიურად
საქონელი მალე სწორედ საკმარისი აღმოჩნდება ნამდვილი იხარჯება იმისათვის, რომ რაიმე საქონელი ბაზარზე იქნეს
მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. საქონლის ყველა სხვადასხვა გატანილი, რასაკვირველია, თავისთავად უფარდდება ამრიგად
ნაწილი აიწევს თავის ბუნებრივ ნორმამდე და მთელი ფასი – ნამდვილ მოთხოვნას; ამ შრომას ბუნებრივად ის მისწრაფება აქვს,
ბუნებრივი ფასის დონემდე. რომ ბაზარზე გაიტანოს საქონლის სწორედ ისეთი რაოდენობა,

რომელიც საკმარისი არის – და არა საკმარისზე მეტი – ამ მოთხოვნის რომ ტილოსა და მაუდის ფასი ისე ხშირ და ისე დიდ ცვლილებას
დასაკმაყოფილებლად. ექვემდებარება, როგორც პურის ფასი, ამას საკუთარი გამოცდილება
მაგრამ წარმოების ზოგ დარგში შრომის ერთი და იგივე ეუბნება ყველა ადამიანს. ერთი სახის საქონელთა ფასი იცვლება
რაოდენობა სხვადასხვა წლებში საქონელთა ფრიად სხვადასხვა მხოლოდ მოთხოვნის ცვლილებასთან ერთად. მეორე სახის
რაოდენობას აწარმოებს, მაშინ როდესაც სხვა დარგებში ეს საქონელთა ფასი კი იცვლება არა მარტო მოთხოვნის
რაოდენობა უცვლელია ან თითქმის უცვლელი არის. მუშების ერთი ცვლილებასთან ერთად, არამედ აგრეთვე იმ საქონლის რაოდენობის
და იგივე რიცხვი სასოფლო მეურნეობაში აწარმოებს სხვადასხვა უფრო დიდ და უფრო ხშირ ცვლილებასთან ერთად, რომელიც
წლებში ხორბლის, ღვინის, ზეთის, სვიისა და სხვ. ფრიად ბაზარზე გამოიტანება ამ მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად.
სხვადასხვა რაოდენობას, მაშინ როდესაც მრთველებისა და ყველა საქონლის საბაზრო ფასის შემთხვევითი და
ფეიქრების ერთი და იგივე რიცხვი ყოველ წელს აწარმოებს ტილოსა დროებითი რყევა უმთავრესად მისი ფასის იმ ნაწილებს შეეხება,
და მაუდის ერთსა და იმავე ან თითქმის ერთსა და იმავე რომლებიც ხელფასად და მოგებად იშლება. ეს რყევა ნაკლებ შეეხება
რაოდენობას. მრეწველობის რომელიმე დარგის მხოლოდ საშუალო მის იმ ნაწილს, რომელიც რენტად იშლება. ფულის სახით
პროდუქტი შეიძლება რაოდენადმე შეუფარდდეს ნამდვილ დაწესებული რენტა მით არავითარ გავლენას არ განიცდის არც
მოთხოვნას; და რადგან ფაქტიური პროდუქტი ხშირად საშუალო თავის სიდიდეში, არც თავის ღირებულებაში. რენტა, რომელიც
პროდუქტზე ბევრად უფრო დიდია და ხშირად ბევრად უფრო პროდუქტის განსაზღვრული წილის ან განსაზღვრული
მცირეც არის, ამიტომ ბაზარზე გატანილ საქონელთა რაოდენობა რაოდენობის სახით არის დაწესებული, განიცდის, უეჭველია, თავის
ზოგჯერ ბევრად აღემატება ნამდვილ მოთხოვნას და ზოგჯერაც წლიურ ღირებულებაში იმ პროდუქტის საბაზრო ფასის ყველა
მასზე ბევრად უფრო მცირე არის. ამიტომ, მოთხოვნა რომ კიდეც შემთხვევით და დროებითი რყევის გავლენას, მაგრამ იშვიათად
უცვლელი დარჩეს, საქონელთა საბაზრო ფასი მაინც დიდ რყევას განიცდის მით ცვლილებას თავის წლიურ ნორმაში. საიჯარო
განიცდის, – ხან ბუნებრივ ფასზე ბევრად დაბლა არის და ხან მასზე პირობების დაწესებისას მემამულე და ფერმერი ცდილობენ
ბევრად მაღლა იწევს. მრეწველობის სხვა დარგებში, სადაც შრომის შეძლებისამებრ შეუფარდოს რენტის ნორმა არა პროდუქტის
ერთნაირ რაოდენობათა პროდუქტი ერთი და იგივე ან თითქმის დროებით და შემთხვევით ფასს, არამედ საშუალო და ჩვეულებრივ
ერთი და იგივე არის, ეს პროდუქტი შეიძლება უფრო ზედმიწევნით ფასს.
შეუფარდდეს ნამდვილ მოთხოვნას. და ამიტომ, სანამ ეს მოთხოვნა ასეთი რყევა გავლენას ახდენს შრომის ხელფასის ან მოგების
უცვლელი რჩება, საქონელთა საბაზრო ფასიც არ იცვლება და ღირებულებასა და ნორმაზე იმის მიხედვით, თუ რაოდენ ზომაზე
სრულიად თანაემთხვევა ან თითქმის თანაემთხვევა ბუნებრივ ფასს. მეტად ან ზომაზე ნაკლებ არის გავსებული ბაზარი საქონლით ან

შრომით, – უკვე გაწეული შრომით ან ჯერ კიდევ გასაწევი შრომით. რაიმე საქონლის საბაზრო ფასი ბუნებრივ ფასზე თვალსაჩინოდ
საზოგადოებრივი გლოვა მაღლა სწევს შავი ქსოვილების ფასს მაღლა აიწევს, მაშინ ის პირნი, რომელნიც თავიანთ კაპიტალს
(რომლებიც ასეთ შემთხვევებში თითქმის ყოველთვის არა ხმარობენ ბაზრისათვის ამ საქონლის მისაწოდებლად, ჩვეულებრივ
საკმარისად არის ბაზარი მომარაგებული) და ადიდებს იმ ვაჭრების ცდილობენ დამალონ ეს ცვლილება. თუ ეს უკანასკნელი
მოგებას, რომლებსაც ამ ქსოვილების რაოდენადმე თვალსაჩინო საყოველთაოდ ცნობილი გახდება, მათი დიდი მოგება იმდენ ახალ
რაოდენობა მოეპოვებათ. აღნიშნულ გლოვას არავითარი გავლენა მეტოქეებს შეაგულიანებდა ამგვარადვე გამოეყენებინათ თავიანთი
არა აქვს ფეიქრების ხელფასზე. ბაზარი ნაკლებ მომარაგებულია კაპიტალი, რომ ნამდვილი მოთხოვნა მალე სავსებით
საქონლით, არა შრომით, – უკვე გაწეული შრომით, არა გასაწევი დამაკმაყოფილებელი აღმოჩნდებოდა და საბაზრო ფასი ბუნებრივი
შრომით. იგივე გლოვა ადიდებს მუშა-თერძების ხელფასს. ამ ფასის დონემდე და, შესაძლებელია, რამდენიმე ხნით ბუნებრივ
დარგში ბაზარი განიცდის შრომის ნაკლებობას. აქ არსებობს ფასზე დაბლაც დაიწევდა. თუ ბაზარი დაშორებულია იმათ
ნამდვილი მოთხოვნა მეტი შრომისა, მეტი გასაკეთებელი ნაწარმისა, საცხოვრებელ ადგილს, ვინც ამ ბაზარს საქონელს აწვდის, მათ
ვიდრე ხელთ მოიპოვება. იმ გლოვის გამო დაბლა იწევს ფერადი ზოგჯერ შეუძლიათ რამდენიმე წლის განმავლობაში საიდუმლოდ
აბრეშუმეულისა და შალეულის ფასი და ამგვარად მცირდება იმ შეინახონ აღნიშნული ცვლილება და ამ დროს, ახალ მეტოქეებს
ვაჭრების მოგება, რომლებსაც ამ ქსოვილების რაოდენადმე მოკლებულებმა, არაჩვეულებრივი მოგებით ისარგებლონ. მაგრამ
მნიშვნელოვანი მარაგი აქვთ. ასევე დაბლა იწევს იმ მუშების უნდა ვიცოდეთ, რომ ამგვარი საიდუმლოების დაცვა იშვიათად
ხელფასი, რომლებიც ასეთ საქონელთა დამზადებაზე მოსაქმეობენ, შეიძლება დიდხანს, და არაჩვეულებრივი მოგების გაგრძელება
ვინაიდან ყოველი მოთხოვნა ამ საქონელთა მიმართ სწყდება ექვსი შესაძლებელია საიდუმლოების დაცვაზე მხოლოდ ცოტათი
თვით და, შესაძლებელია, ერთი წლითაც. ამ შემთხვევაში ბაზარი მეტხანს.
მეტად არის საქონლით და შრომით მომარაგებული. სამანუფაქტურო საიდუმლოება შესაძლებელია დაცულ
თუმცა, ამგვარად, ყოველი ცალკე საქონლის საბაზრო ფასს იქნეს უფრო დიდხანს, ვიდრე სავაჭრო საიდუმლოება. მღებავს,
მუდამ, თუ ასე შეიძლება ითქვას, ბუნებრივი ფასისაკენ აქვს რომელმაც აღმოაჩინა განსაზღვრულ ფერად შეღებვის წესი ისეთი
მიზიდულობა, მაგრამ ზოგჯერ შემთხვევით გარემოებებს, ზოგჯერ მასალებიდან, რომლებიც ჩვეულებრივად ხმარებულზე ორჯერ
ბუნებრივ მიზეზებს და ზოგჯერ მთავრობის განსაკუთრებულ იაფი არის, შეუძლია, სათანადო სიფრთხილის დაცვით, მთელ
განკარგულებებს შეუძლია ხანგრძლივად გააჩეროს ბუნებრივ ფასზე თავის სიცოცხლეში ისარგებლოს თავისი აღმოჩენით და თავის
მაღლა მრავალ საქონელთა ფასი. შთამომავლობასაც კი გადასცეს მემკვიდრეობად. მისი
როდესაც ნამდვილი მოთხოვნის გადიდების შედეგად არაჩვეულებრივი შემოსავალი წარმოსდგება იმ მაღალი ფასიდან,

რომელსაც მას მის სპეციალურ შრომაში აძლევენ. იგი არსებითად საფრანგეთის ზოგიერთი ვენახების რენტისა, რომლებიც
წარმოადგენს მაღალ ხელფასს მისი შრომისათვის. მაგრამ, რადგან ეს განსაკუთრებით ხელსაყრელი თვისებისა და მდებარეობის მქონე
შემოსავალი მისი კაპიტალის თითოეული ერთეულიდან მიიღება მიწებზეა გაშენებული, არ იმყოფება შესაბამისს შეფარდებაში იმ
და რადგან მთელი მისი ჯამი, ამის შესაბამისად, რეგულარულად მიდამოს სხვა ისევე ნაყოფიერი და ისევე კარგად დამუშავებული
შეფარდებულია მის კაპიტალთან, ამიტომ ამ შემოსავალს მიწების რენტის მიმართ. პირიქით, ხელფასი და მოგება შრომისა
კაპიტალის არაჩვეულებრივ მოგებად სთვლიან. და კაპიტალისათვის, რომლებიც ასეთ საქონელთა ბაზარზე
საბაზრო ფასის ასეთი გადიდება, ცხადია, შედეგი არის გასატანად იყო დახარჯული, იშვიათად აღემატება ნორმალურ
განსაკუთრებულ გარემოებათა, რომელთა მოქმედება, მართალია, შეფარდებას, რომელიც შრომისა და კაპიტალის გამოყენების სხვა
შეიძლება ზოგჯერ მრავალ წელს გაგრძელდეს. დარგებში არსებობს იმ მიდამოში.
ზოგი ბუნებრივი პროდუქტი ნიადაგის ისეთ საბაზრო ფასის ასეთი გადიდება, ცხადია, შედეგი არის
განსაკუთრებულ თვისებას და მდებარეობას მოითხოვს, რომ ბუნებრივი მიზეზებისა, რომლებიც აბრკოლებს ნამდვილი
რომელსამე დიდ ქვეყანაშიც კი მთელი მიწა, რომელიც ვარგისია მის მოთხოვნის სავსებით დაკმაყოფილებას და ამიტომ შესაძლებელია
წარმოსაშობად, შეიძლება არასაკმარისი აღმოჩნდეს ნამდვილი მუდამ მოქმედებდეს.
მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. ამიტომ ასეთი პროდუქტის კერძო პირისადმი ან სავაჭრო კომპანიისადმი მინიჭებულ
მთელი რაოდენობა, რომელიც ბაზარზეა მოტანილი, შეიძლება მონოპოლიას ისეთივე მოქმედება აქვს, როგორც საიდუმლოებას
გაყიდულ იქნეს იმ პირებზე, რომელნიც მზად არიან მასში მეტი ვაჭრობასა ან მანუფაქტურაში. მონოპოლისტები, რომელთაც
მისცენ, ვიდრე საჭიროა იმისათვის, რომ გადახდილ იქნეს მათი პროდუქტების ნაკლებობაში უჭირავთ მუდამ ბაზარი და არასოდეს
ბუნებრივი ნორმის მიხედვით რენტა მიწისათვის, რომელზედაც არ აკმაყოფილებენ სავსებით ნამდვილ მოთხოვნას, თავიანთ
აღმოცენებულია ეს პროდუქტი, აგრეთვე ხელფასი და მოგება საქონელს ბუნებრივ ფასზე ბევრად უფრო ძვირად ჰყიდიან და
შრომისა და კაპიტალისათვის, რომლებიც დახარჯული იყო ამ თავიანთ შემოსავალს – შესდგება იგი შრომის ხელფასისაგან თუ
პროდუქტის საწარმოებლად და ბაზარზე მისატანად. ასეთი მოგებისაგან – მის ბუნებრივ ნორმაზე ბევრად მაღლა სწევენ.
საქონელი, შესაძლებელია, მთელი საუკუნეების განმავლობაში მონოპოლიური ფასი ყოველ შემთხვევაში წარმოადგენს
იყიდებოდეს ასეთ მაღალ ფასში, და ამ შემთხვევაში სახელდობრ უმაღლეს ფასს, რომელიც კი შეიძლება მიღებულ იქნეს. ბუნებრივი
ფასის ის ნაწილი, რომელიც მიწის რენტას უწევს, გადაიხდება ფასი ანუ თავისუფალ კონკურენციაში დამყარებული ფასი კი,
ხოლმე თავის ბუნებრივ ნორმაზე მეტად. იმ მიწის რენტა, რომელიც პირიქით, წარმოადგენს იმ უდაბლეს ფასს, რომლის აღებას
ასეთ განსაკუთრებულ და ძვირფასს პროდუქტს იძლევა, მსგავსად შეიძლება დათანხმდეს გამყიდველი, – რასაკვირველია, არა ცალკე

შემთხვევაში, არამედ რაოდენადმე ხანგრძლივი პერიოდის საქონლის წარმოებას იმდენ მიწას, შრომას ან კაპიტალს, რომ
განმავლობაში. პირველი ფასი ყოველ შემთხვევაში ის უმაღლესი ბაზარზე გატანილი მისი რაოდენობა მალე აღმოჩნდება მარტოოდენ
ფასია, რომელიც კი გამყიდველს შეუძლია გამოაღებინოს საკმარისი იმისათვის, რომ დააკმაყოფილოს ნამდვილი მოთხოვნა.
მყიდველებს და რომლის შესახებ მას შეუძლია ფიქრობდეს, რომ ამიტომ საქონლის საბაზრო ფასი მალე აიწევს მისი ბუნებრივი ფასის
ისინი ამ ფასს გაიღებენ; მეორე ფასი კი წარმოადგენს უდაბლეს ფასს, დონემდე. ყოველ შემთხვევაში ასე იქნება ყველგან იქ, სადაც სრული
რომლის აღებას შეიძლება დათანხმდეს გამყიდველი და იმავე დროს თავისუფლება არსებობს.
ისე, რომ შეეძლოს თავისი სააღებმიცემო საქმე განაგრძოს. იგივე დებულებები შეგირდობის შესახებ და სხვა საამქრო
ასეთივე ტენდენცია აქვს, თუმცა ნაკლები ზომით, კანონები, რომელნიც მრეწველობის მოცემული დარგის აყვავების
განსაკუთრებულ ამქრულ პრივილეგიებს, დებულებებს შემთხვევაში შესაძლებლობას აძლევენ მშრომელს ბუნებრივ
შეგირდობის შესახებ და ყველა იმ კანონებს, რომელნიც ზღუდავენ ნორმაზე მნიშვნელოვნად მაღლა ასწიოს თავისი ხელფასი,
კონკურენციის რაოდენობას იმასთან შედარებით, რაც იგი იქნებოდა აიძულებენ ზოგჯერ მას, როდესაც ის მრეწველობა შეფერხებას
სხვა პირობებში. ისინი წარმოადგენენ ერთგვარ გაფართოებულ განიცდის, ამ ნორმაზე მნიშვნელოვნად დაბლა დასწიოს ეს
მონოპოლიებს, და მათ ხშირად შეუძლიათ მთელი საუკუნეების ხელფასი. როგორც პირველ შემთხვევაში ეს დებულებები და
განმავლობაში გააჩერონ მთელ დარგში ცალკეულ საქონელთა კანონები სხვა პირთ შესაძლებლობას არ აძლევენ კონკურენცია
საბაზრო ფასი ბუნებრივ ფასზე მაღლა, გააჩერონ აგრეთვე ხელფასი გაუწიონ ამ მშრომელს მის წარმოებაში, ისევე მეორე შემთხვევაში
და მოგება შრომის და კაპიტალისა, რომლებიც იმ დარგში ისინი ამ მშრომელს არ აძლევენ შესაძლებლობას სხვა მოსაქმეობას
გამოიყენება, მათ ბუნებრივ ნორმაზე ცოტათი მაღლა. მოჰკიდოს ხელი. მაგრამ მაინც ასეთ შემზღუდველ დადგენილებათა
საბაზრო ფასის ასეთი გადიდება შეიძლება იმდენ ხანს გავლენა მშრომელის ხელფასის ბუნებრივ ნორმაზე დაბლა დაწევის
გაგრძელდეს, რამდენ ხანსაც ძალაში იქნებიან მთავრობის მიმართულებით სრულიადაც არაა ისე ხანგრძლივი, როგორც მათი
დადგენილებანი, რომელთაც იგი გამოიწვიეს. გავლენა ამ ხელფასის ბუნებრივ ნორმაზე მაღლა აწევის
ამა თუ იმ საქონლის საბაზრო ფასი, თუმცა მას შეუძლია მიმართულებით. მათი ზეგავლენა უკანასკნელი მიმართულებით
დიდხანს იყოს გაჩერებული ბუნებრივ ფასზე მაღლა, იშვიათად შეიძლება გაგრძელდეს მთელი საუკუნეების განმავლობაში, მაშინ
შეიძლება დიდხანს ბუნებრივ ფასზე დაბლა იდგეს. მისი რომელიმე როდესაც ზეგავლენას პირველი მიმართულებით მხოლოდ მანამდე
ნაწილიც კი უნდა გადაიხდებოდეს თავის ბუნებრივ ნორმაზე შეიძლება ჰქონდეს ადგილი, ვიდრე ცოცხალნი არიან ის
ნაკლებად, ის პირნი, რომელთა ინტერესები ამით შეილახება, მშრომელნი, რომელთაც ეს ხელობა შეისწავლეს მისი აყვავების
მაშინვე იგრძნობენ დანაკარგს და დაუყოვნებლივ გამოაცლიან ამ პერიოდში. როდესაც ისინი დაიხოცებიან, იმ პირთა რიცხვი,

რომელნიც შემდეგში უნდა მოემზადონ ამ ხელობისათვის, განსაზღვრავენ ბუნებრივად მოგების ნორმას და რაგვარი
თავისთავად შეუფარდდება ნამდვილ მოთხოვნას. საჭირო იყო ზემოქმედება აქვს აგრეთვე ამ გარემოებებზე აღნიშნულ
ისეთი ძალადობითი პოლიტიკა, როგორიც იყო ინდოსტანში ან ცვლილებებს საზოგადოების მდგომარეობაში.
ძველ ეგვიპტეში (სადაც ყოველი ადამიანი სარწმუნოებით იყო 3. თუმცა ფულადი ხელფასი და მოგება ძალიან სხვადასხვაა
იძულებული თავისი მამის ხელობა განეგრძო და სადაც საშინელ შრომისა და კაპიტალის გამოყენების სხვადასხვა სფეროში, მაგრამ
მკრეხელობად ითვლებოდა თავისი ხელობის გაცვლა სხვა მაინც, როგორც ეტყობა, ჩვეულებრივ, განსაზღვრული შეფარდება
ხელობაზე), რათა ამა თუ იმ მოსაქმეობაში შრომის ხელფასი ან არსებობს როგორც ფულად ხელფასებს შორის შრომის გამოყენების
კაპიტალის მოგება მათ ბუნებრივ ნორმაზე დაბლა ყოფილიყო ყველა სხვადასხვა სფეროებში, ისე ფულად მოგებებს შორის
მრავალ მოდგმათა განმავლობაში შენარჩუნებული. კაპიტალის გამოყენების ყველა სხვადასხვა სფეროებში. ეს
ესაა ყველაფერი ის, რაც მე ამჟამად საჭიროდ მიმაჩნია შეფარდება, როგორც შემდეგში გამოირკვევა, დამოკიდებულია
აღვნიშნო შესახებ საქონელთა საბაზრო ფასის დროებითი ან ნაწილობრივ სხვადასხვა მოსაქმეობის ბუნებაზე, ნაწილობრივაც
შემთხვევითი გადახრილობისა ბუნებრივი ფასისაგან. სხვადასხვა კანონებსა და პოლიტიკაზე, რომლებსაც ადგილი აქვს
თვით ბუნებრივი ფასი იცვლება თითოეული მისი განსაზღვრულ საზოგადოებაში. მაგრამ ეს შეფარდება, თუმცა იგი
შემადგენელი ნაწილის – ხელფასის, კაპიტალის მოგებისა და ბევრის მხრივ კანონებსა და პოლიტიკაზეა დამოკიდებული, მაინც,
რენტის – ბუნებრივ ნორმასთან ერთად; და თითოეულ როგორც ეტყობა, ნაკლებად არის ამ საზოგადოების სიმდიდრესა
საზოგადოებაში ეს ნორმა, თავის მხრივ, იცვლება ამ საზოგადოების თუ სიღარიბეზე, მის პროგრესსა, უძრაობასა თუ რეგრესზე
საერთო პირობების, მისი სიმდიდრისა ან სიღარიბის, მისი დამოკიდებული; იგი უცვლელი ან თითქმის უცვლელი რჩება
პროგრესის, უმოძრაობისა ან რეგრესის მიხედვით. შემდეგ ოთხ საზოგადოების ყველა მდგომარეობაში. მე ვეცდები განვმარტო
თავში მე ვეცდები ისეთი სისრულით და სიცხადით, როგორიც კი ყველა ის სხვადასხვა გარემოებანი, რომელნიც განსაზღვრავენ ამ
ჩემთვის შესაძლებელი არის, გავარკვიო ამ სხვადასხვა ცვლილებათა შეფარდებას.
მიზეზები. 4. დასასრულ, მე ვეცდები დავანახვო მკითხველს ის
1. მე ვეცდები განვმარტო, რა გარემოებები განსაზღვრავენ გარემოებანი, რომელნიც აწესრიგებენ მიწის რენტას და მაღლა ან
ბუნებრივად ხელფასის სიმაღლეს და რაგვარად მოქმედებს ამ დაბლა სწევენ ყველა იმ მასალების ნამდვილ ფასს, რასაც მიწა
გარემოებებზე საზოგადოების სიმდიდრე ან სიღარიბე, პროგრესი, წარმოშობს.
უძრაობა ან რეგრესი.
2. მე ვეცდები მკითხველს დავანახვო, რა გარემოებები

თ ა ვ ი VIII წარმოება შეიძლება, ვიდრე წინათ, მაგრამ წარმოების

განსაკუთრებულ დარგში შრომის პროდუქტიული ძალა გადიდდა
შრომის ხელფასი მხოლოდ ორჯერ, ანუ ერთი დღის განმავლობაში ახლა მხოლოდ
ორჯერ მეტის წარმოება შეიძლება, ვიდრე წინათ. მეტწილ
შრომის პროდუქტი წარმოადგენს ბუნებრივ გასამრჯელოს წარმოების დარგების ერთი დღის შრომის პროდუქტის გაცვლისას
ანუ მის ხელფასს. საზოგადოების პირველყოფილ მდგომარეობაში, წარმოების ამ განსაკუთრებული დარგის ერთი დღის შრომის
რომელიც წინ უძღვის როგორც მიწის კერძო საკუთრებად პროდუქტზე იმ დარგების, წინანდელთან შედარებით, პროდუქტთა
მითვისებას, ისე კაპიტალის დაგროვებას, შრომის მთელი ათკეცი რაოდენობით შესაძლებელ იქნებოდა ამ დარგის
პროდუქტი მშრომელს ეკუთვნის. მას ეს პროდუქტი არა აქვს პროდუქტთა მხოლოდ ორკეცი რაოდენობის ყიდვა. ამიტომ
გასანაწილებელი არც მემამულესთან და არც მესარეწესთან. მოცემული დარგის პროდუქტის განსაზღვრული რაოდენობა,
დღესაც რომ იგივე მდგომარეობა განაგრძობდეს არსებობას, მაგალითად, ერთი გირვანქა, აქ ისე გვეჩვენება, თითქოს ხუთჯერ
შრომის ხელფასი გაიზრდებოდა შრომის პროდუქტიული ძალის უფრო ძვირი იყოს წინანდელთან შედარებით; სინამდვილეში კი იგი
გადიდებასთან ერთად, რასაც წარმოშობს შრომის დანაწილება. ორჯერ უფრო იაფი არის. თუმცა მის საყიდლად საჭიროა გაცემულ
ყველა საგანი თანდათან უფრო და უფრო იაფი გახდებოდა. ეს იქნეს სხვა პროდუქტთა ხუთკეცი რაოდენობა, მაგრამ მის
საგნები შრომის ნაკლები რაოდენობით იქნებოდა წარმოშობილი, მოსაპოვებლად ანუ საწარმოებლად ახლა შრომის ორჯერ ნაკლები
და რადგან შრომის თანატოლი რაოდენობა იქნებოდა, წარმოებული რაოდენობის დახარჯვაა საჭირო, ვიდრე უწინ. მაშასადამე, მისი
საქონელნი ასეთ მდგომარეობაში, რასაკვირველია, ერთმანეთზე მოპოვება ახლა ორჯერ უფრო ადვილია წინანდელთან შედარებით.
გაიცვლებოდნენ, ამიტომ ყველა საგნის ყიდვა ნაკლები რაოდენობის მაგრამ საზოგადოების ასეთი პირველყოფილი
შრომის პროდუქტით იქნებოდა შესაძლებელი. მდგომარეობა, როდესაც მშრომელი თავისი შრომის მთელ
თუმცა ყველა საგანი სინამდვილეში უფრო იაფი პროდუქტს იღებს, მიწის კერძო საკუთრებად მითვისებისა და
გახდებოდა, მაგრამ გარეგნულად შეიძლებოდა გვჩვენებოდა, რომ კაპიტალის დაგროვების მომენტამდე შეიძლებოდა მხოლოდ
ზოგი საგანი უფრო ძვირი გახდა, ვიდრე წინათ იყო, ვინაიდან ეს გაგრძელებულიყო. მაშასადამე, იმ მდგომარეობას დასასრული
საგნები სხვა პროდუქტების უფრო დიდ რაოდენობაზე ჰქონდა უკვე მიცემული დიდი ხნით ადრე, ვიდრე შეიქმნებოდა
გაიცვლებოდა. ვიგულისხმოთ, მაგალითად, რომ მეტწილ მნიშვნელოვანი პროგრესი შრომის პროდუქტიული ძალის
წარმოების დარგებში შრომის პროდუქტიული ძალა ათჯერ სფეროში, და ამიტომ უსარგებლო იქნებოდა გავყოლოდით იმის
გადიდდა, ანუ რომ ერთი დღის განმავლობაში ახლა ათჯერ მეტის გამოკვლევას, თუ რა გავლენა შეეძლო ჰქონებოდა იმ მდგომარეობას

შრომის გასამრჯელოზე ანუ ხელფასზე. მომუშავეს საკმაო კაპიტალი აქვს იმისათვის, რომ მასალები იყიდოს
როგორც კი მიწა კერძო საკუთრებად იქცევა, მემამულე თავის თავის სამუშაოსთვის და მის დასრულებამდე თავი შეინახოს.
მოითხოვს წილს თითქმის ყველა პროდუქტში, რომელიც მშრომელს იგი არის ერთსა და იმავე დროს მესარეწეც და მუშაც და იღებს
შეუძლია ამ მიწაზე აღმოაცენოს ან მოაგროვოს. მისი რენტა სრულიად თავისი შრომის პროდუქტს ანუ მთელ იმ ღირებულებას,
შეადგენს პირველ გამოკლებას მიწაზე დახარჯული შრომის რასაც ჰმატებს მასალას მისი შრომა, რომელიც ამ უკანასკნელის
პროდუქტიდან. დამუშავებაზე იხარჯება. ამ შემთხვევაში აღნიშნული ღირებულება
იშვიათად მოხდება, რომ მიწის დამმუშავებელს ჰქონდეს შეიცავს ორ სხვადასხვა შემოსავალს, რომელიც ჩვეულებრივ ორ
სახსარი თავის შესანახად მოსავლის მიღებამდე. მისი შესანახი სხვადასხვა პირს ეკუთვნის, სახელდობრ: კაპიტალის მოგებას და
ჩვეულებრივ მას ეძლევა ავანსად მისი დამქირავებლის, ფერმერის შრომის ხელფასს.
კაპიტალიდან, რომელი ფერმერიც მას სამუშაოზე აყენებს და მაგრამ ასეთი შემთხვევები ძალიან ხშირი არაა, და ევროპაში
რომელსაც არავითარი ინტერესი არ ექნებოდა იგი სამუშაოზე ყველგან ერთ დამოუკიდებელ მომუშავეზე მოდის ოცი მუშა,
დაეყენებია, უკეთუ იგი არ მიიღებდა წილს მისი შრომის რომელიც მესარეწის დაქირავებით მუშაობს; და შრომის ხელფასად
პროდუქტში, ანუ უკეთუ მას არ აუნაზღაურდებოდა მისი კაპიტალი იგულისხმება ყველგან ის, რასაც იგი შეადგენს ჩვეულებრივ,
განსაზღვრული მოგებითურთ. ეს მოგება შეადგენს მეორე როდესაც მუშა და კაპიტალის მფლობელი, რომელიც პირველს
გამოკლებას მიწის დამუშავებაზე დახარჯული შრომის ამუშავებს, ორ სხვადასხვა პირს წარმოადგენენ.
პროდუქტიდან. ჩვეულებრივ ხელფასის ზომა დამოკიდებულია ყველგან
ასეთსავე გამოკლებას მოგებისათვის ექვემდებარება ხელშეკრულებაზე ამ ორ მხარეს შორის, რომელთა ინტერესები
თითქმის ყოველი სხვა შრომის პროდუქტი. ყველა ხელობასა და სრულიადაც იგივი არაა. მუშებს სურთ რაც შეიძლება მეტი მიიღონ,
წარმოებაში მომუშავეთა უმრავლესობა საჭიროებს მესარეწეს, მესარეწეებს - რაც შეიძლება ნაკლები მისცენ. პირველნი ცდილობენ
რომელმაც მათ უნდა მისცეს ავანსად მასალა მათი სამუშაოსთვის, შეკავშირდნენ ხელფასის ასაწევად, მეორენი კი მის დასაწევად.
აგრეთვე ხელფასი და საარსებო საშუალებები სამუშაოს მაგრამ ძნელი არაა წინასწარ დანახვა იმისა, თუ ამ ორ
დამთავრებამდე. ეს მესარეწე იღებს წილს მათი შრომის პროდუქტში მხარედან რომელმა უნდა დაინარჩუნოს, ჩვეულებრივ პირობებში,
ანუ წილს იმ ღირებულებაში, რასაც მათი შრომა ჰმატებს მასალას, უპირატესობა ამ დავაში და აიძულოს მეორე მხარე დაემორჩილოს
რომლის დამუშავებაზედაც იგი იხარჯება; და ეს წილი შეადგენს მის პირობებს. მესარეწეებს, ვინაიდან ისინი რიცხვით ნაკლებნი
მესარეწის მოგებას. არიან, უფრო ადვილად შეუძლიათ შეკავშირება, და ამასთან კანონი
ზოგჯერ მოხდება, რასაკვირველია, რომ დამოუკიდებელ ნებას რთავს მათ შეკავშირდნენ ან ყოველ შემთხვევაში არ

უკრძალავს მათ ამას, მაშინ როდესაც მუშებს უკრძალავს. ჩვენში არ გვესმის ასეთი შეთანხმების შესახებ, მაგრამ მხოლოდ იმიტომ, რომ
არსებობს პარლამენტის აქტი იმ შეკავშირების წინააღმდეგ, იგი წარმოადგენს ჩვეულებრივს და, შეიძლება ვთქვათ, ბუნებრივ
რომელსაც შრომის ფასის დაწევა აქვს მიზნად, მაგრამ არსებობს მდგომარეობას, რომელზედაც არავინ არ ლაპარაკობს. ზოგჯერ
ბევრი ასეთი აქტი მის ასაწევად გამართული შეკავშირების მესარეწენი განსაკუთრებულ შეთანხმებას ადგენენ იმ მიზნით, რომ
წინააღმდეგ. ყველა ამგვარი დავის დროს მესარეწეებს უფრო შრომის ხელფასი დასწიონ ამ ნორმაზე დაბლაც კი. ასეთი
დიდხანს შეუძლიათ გაძლება. მემამულეს, ფერმერს, მანუფაქტურის შეთანხმება ტარდება ყოველთვის უკიდურესი სიჩუმით და
მფლობელს ან ვაჭარს შეუძლიათ არც ერთი მუშაც რომ არ ჰყავდეთ საიდუმლოებით, ვიდრე მისი შესრულების მომენტი დადგებოდეს,
დაქირავებული, იცხოვრონ ჩვეულებრივ ერთ წელიწადს ან ორ და თუ მუშები, როგორც ეს ზოგჯერ ხდება, დათმობაზე წავიდნენ,
წელიწადს იმ კაპიტალით, რომელიც მათ აქვთ უკვე შეძენილი. ბევრ წინააღმდეგობის გაუწევლად, გარეშე ადამიანი ვერასოდეს ვერ
მუშას არ შეუძლია თავის გატანა ერთ კვირასაც კი, მცირეოდენთ გაიგებს რამეს მესარეწეთა შეთანხმების შესახებ, თუმცა მას ძალიან
შეუძლიათ გაძლება ერთ თვეს, და საეჭვოა მათში ერთმაც რომ მწვავედ განიცდიან მუშები. მაგრამ ასეთ შეთანხმებას ხშირად
შესძლოს ერთ წელიწადს არსებობა, თუ მათ სამუშაო არა აქვთ. უპირისპირდება თავდაცვითი საწინააღმდეგო შეთანხმება მუშების
ბოლოს და ბოლოს, რასაკვირველია, მუშა შეიძლება ისევ მხრივ; ხანდახან კი თვით მუშები, მესარეწეების მხრივ
აუცილებელი შეიქნეს მისი დამქირავებლისათვის, როგორც გამოუწვევლადაც, ადგენენ თავისი ინიციატივით შეთანხმებას მათი
დამქირავებელი მუშისათვის, მაგრამ პირველ შემთხვევაში ეს შრომის ფასის აწევის მიზნით. ისინი ამის საბაბად იხსენიებენ ხან
აუცილებლობა არაა ისე უშუალო. სურსათ-სანოვაგის სიძვირეს, ხან დიდ მოგებას, რომელსაც მათი
ამბობენ, რომ ჩვენ იშვიათად გვესმის მესარეწეების შრომით იღებენ მესარეწეები. მაგრამ შეტევითი ხასიათი აქვს
შეკავშირების შესახებ. მაგრამ ვისაც ამ საფუძვლით ის აზრი აქვს მუშების შეთანხმებას თუ თავდაცვითი, იგი ყოველთვის იწვევს
თავში გამოსახული, რომ მესარეწეები იშვიათად უკავშირდებიან საკმაო მითქმა-მოთქმას. რათა საქმე სწრაფად გადამჭრელ
ერთმანეთს, ის სრულიად არ იცნობს არც ცხოვრებას და არც ამ დასრულებამდე მიიყვანონ, მუშები ყოველთვის დიდ ჩოჩქოლს
საგანს. მესარეწეებს ყოველთვის და ყველგან ერთგვარი ჩუმი, მაგრამ მართავენ და ხშირად ყოვლად თავხედურ შეურაცხყოფას და
მუდმივი და ერთფეროვანი შეთანხმება აქვთ ერთმანეთთან იმ ძალმომრეობასაც კი მიმართავენ. ისინი სასოწარკვეთილნი არიან და
მიზნით, რომ შრომის ხელფასი არ ასწიონ მის არსებულ ნორმაზე მოქმედებენ სიბრიყვით და სიშმაგით იმედდაკარგულ ადამიანთა,
მაღლა. ამ შეთანხმების დარღვევა მეტად საძრახის საქციელად რომელნიც იძულებული არიან ან შიმშილით დაიხოცნენ, ანდა
ითვლება ყველგან და მის ჩამდენ მესარეწეს საყვედურის ღირსად ისეთი შიში აგრძნობინონ თავიანთ დამქირავებელს, რომ ამათ ქედი
ხდის მის მეზობლებსა და ამხანაგებში. ჩვენ, მართალია, იშვიათად მოიხარონ მათი მოთხოვნის წინაშე. მეორე მხრივ, დამქირავებლები

ასეთ შემთხვევაში იწყებენ იმგვარადვე ხმაურობას და არის მის სარჩენად. მაგრამ, როგორც გამოანგარიშებულია, ახლად
განუწყვეტლივ მოითხოვენ სამოქალაქო ხელისუფლების დაბადებულ ბავშვთა ნახევარი იხოცება, ვიდრე მოწიფულობას
დახმარებას და იმ მკაცრი კანონების სასტიკად შესრულებას, მიაღწევდეს. მაშასადამე, ამ ანგარიშის თანახმად, თითოეული
რომლებიც მსახურთა, მუშათა და ქარგალთა შეთანხმების უღარიბესი მუშა ცოლ-ქმარი უნდა ეცადოს გამოზარდოს ოთხი
წინააღმდეგ იყო გამოცემული. ამის გამო მუშები იშვიათად აღწევენ ბავშვი მაინც, რათა მათში ორმა მიაღწიოს აღნიშნულ ასაკს. მაგრამ
რაიმე მოგებას თავიანთი შმაგი შეთანხმების ძალმომრეობით; ასეთი ოთხი ბავშვის შენახვის ხარჯი, როგორც ანგარიშობენ, დაახლოებით
შეთანხმება, პირიქით, ნაწილობრივ სამოქალაქო ხელისუფლების ეთანასწორება ერთი მოზრდილი მუშის შენახვის ხარჯს. ღონიერი
ჩარევის გამო, ნაწილობრივ მესარეწეების უპირატესობის მონის შრომა, დასძენს იგივე ავტორი, მისი შენახვის ხარჯზე ორჯერ
სიმტკიცისა და ნაწილობრივ იმის გამო, რომ მუშების უმრავლესობა მეტი ღირებულების მქონედ ითვლება, ხოლო სულ უბრალო მუშის
იძულებულია ლუკმა პურისათვის დამორჩილდეს, ჩვეულებრივ შრომის ღირებულება არ შეიძლება ნაკლები იყოს, ვიდრე ღონიერი
მეთაურების დასჯით ან განადგურებით თავდება. მონისა. ყოველ შემთხვევაში ეს, ეტყობა, უცილობელია, რომ ცოლ-
თუმცა მესარეწეებს მუშებთან შეჯახების დროს ქმრის შრომა, უდაბლესი სახისაც კი, უნდა იძლეოდეს ცოტათი
უპირატესობა აქვთ, მაგრამ მაინც არსებობს განსაზღვრული ნორმა, იმაზე მეტს, რაც აბსოლუტურად საჭიროა მათი საკუთარი
რომლის ქვემოთ, როგორც ეტყობა, შეუძლებელია უდაბლესი სახის დარჩენისათვის; მაგრამ მე ვერ ვიკისრებ იმის გადაჭრას, თუ
შრომის ხელფასიც კი დაწეულ იქნეს რაოდენადმე დიდხანს. რამდენად მეტი უნდა იყოს: აღნიშნული პროპორციის თუ სხვა
ადამიანს ყოველთვის უნდა შეეძლოს თავისი შრომით პროპორციის მიხედვით.
არსებობა, და მისი ხელფასი ყოველ შემთხვევაში საკმარისი უნდა მაგრამ არსებობს განსაზღვრული გარემოებები, რომელნიც
იყოს მის სარჩენად. ეს კი არა, უმრავლეს შემთხვევაში იგი ხელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებენ მუშებს და მათ
საკმარისზე მეტიც უნდა იყოს რაოდენადმე; წინააღმდეგ შესაძლებლობას აძლევენ ასწიონ თავიანთი ხელფასი გაცილებით
შემთხვევაში მისთვის შეუძლებელი იქნებოდა ოჯახის შენახვა, და მაღლა ამ ნორმაზე, რაც, ცხადია, ისეთი უაღრესად დაბალი ნორმაა,
ამ მუშების შთამომავლობა ამოწყდებოდა პირველი მოდგმის როგორიც კი შესაძლებელია შეითავსოს უბრალო ჰუმანობამ.
შემდეგ. კანტილიონი, ეტყობა, ამ საფუძვლით ფიქრობს, რომ როდესაც ამა თუ იმ ქვეყანაში განუწყვეტლივ მატულობს
უდაბლესი კატეგორიის მუშა ყოველთვის უნდა შოულობდეს იმაზე მოთხოვნა იმათ მიმართ, რომელნიც ხელფასით ცხოვრობენ,
ორჯერ მეტს მაინც, რაც აუცილებელია მის შესანახად, რათა მას სახელდობრ მოთხოვნა მუშების, ქარგლების, ყოველგვარი
შეეძლოს ორი ბავშვის გამოზრდა; ამასთან იგულისხმება, რომ მსახურების მიმართ, როდესაც თითოეული წელიწადი მუშების მეტ
რადგან დედამ ბავშვებს უნდა მოუაროს, მისი შრომა საკმარისი არ რიცხვს აძლევს სამუშაოს, ვიდრე წინა წელიწადი, მაშინ მუშებს არ

სჭირდებათ შეთანხმების მოწყობა მათი ხელფასის გადიდების რიცხვს გაადიდებს.

მიზნით. მუშახელის ნაკლებობა იწვევს კონკურენციას ამრიგად, მოთხოვნა იმათ მიმართ, რომელნიც ხელფასით
დამქირავებლებს შორის, რომელნიც, რათა მუშები მოიპოვონ, ერთი ცხოვრობენ, აუცილებლობის გზით იზრდება თითოეულ ქვეყანაში
მეორეზე მეტ გასამრჯელოს სთავაზობენ მუშებს და ამგვარად შემოსავლისა და კაპიტალის ზრდასთან ერთად და არას გზით არ
თვითონვე არღვევენ მესარეწეების ბუნებრივ შეთანხმებას შეიძლება გაიზარდოს, თუ ამ უკანასკნელ ზრდას ადგილი არა აქვს.
ხელფასის გაუდიდებლობის შესახებ. შემოსავლისა და კაპიტალის ზრდა ნიშნავს ეროვნული სიმდიდრის
მოთხოვნა იმათ მიმართ, რომელნიც ხელფასით ცხოვრობენ, ზრდას. მაშასადამე, მოთხოვნა იმ პირთა მიმართ, რომელნიც
ცხადია, მხოლოდ იმ ფონდების გადიდების პროპორციულად ხელფასით ცხოვრობენ, იზრდება, რასაკვირველია, ეროვნული
შეიძლება გაიზარდოს, რომლებიც ხელფასის გადასახდელად არის სიმდიდრის ზრდასთან ერთად და არ შეიძლება გაიზარდოს, თუ ამ
დანიშნული. ეს ფონდები ორგვარია: ჯერ ერთი, იმ ოდენობაზე უკანასკნელს ადგილი არა აქვს.
გარდამეტი შემოსავლისა, რომელიც მესარეწეთა შესანახადაა არა ეროვნული სიმდიდრის სიდიდე ამა თუ იმ მომენტში,
საჭირო, და, მეორე, იმ ოდენობაზე გარდამეტი კაპიტალისა, არამედ მისი შეუწყვეტელი ზრდა იწვევს შრომის ხელფასის
რომელიც საჭიროა თვითონ მესარეწეთა მოსაქმეობისათვის. გადიდებას. ამიტომ შრომის ხელფასი უმაღლეს დონეზეა არა
როდესაც მემამულეს, რენტის მიმღებს, ან კაპიტალისტს უმდიდრეს ქვეყნებში, არამედ იმ ქვეყნებში, რომელნიც აყვავების
იმაზე მეტი შემოსავალი აქვს, რაც, მისი აზრით, საჭიროა მისი პროცესში არიან ანუ სწრაფად მდიდრდებიან. ინგლისი, ამჟამად
ოჯახის შესანახად, მაშინ იგი მთელ ამ გარდამეტს ან მის ნაწილს უეჭველია, ბევრად უფრო მდიდარი ქვეყანაა, ვიდრე ჩრდილო-
ხარჯავს ერთი ან რამდენიმე მსახურის შენახვაზე. და თუ ეს ამერიკის რომელიმე ნაწილი. მიუხედავად ამისა, შრომის ხელფასი
გარდამეტი იზრდება, იგი, რასაკვირველია, ადიდებს ამ მსახურთა ჩრდილო-ამერიკაში ბევრად უფრო მაღალ დონეზეა, ვიდრე
რიცხვს. ინგლისის რომელსამე ნაწილში. პროვინცია ნიუ-იორკში შავი
როდესაც ვინმე დამოუკიდებელი ხელოსანი, მაგალითად, მუშები შოულობენ დღეში 3 შილინგს და 6 პენსს იქაური ფულით,
ფეიქარი ან მეჩექმე, იმაზე მეტ კაპიტალს დააგროვებს, ვიდრე მას რაც უდრის 2 შილინგს ინგლისის ფულით. გემებზე მომუშავე
ესაჭიროება მასალების საყიდლად მისი საკუთარი მუშაობისათვის დურგლები იღებენ 10 შილინგს და 6 პენსს იქაური ფულით და ერთ
და ოჯახის შენახვისათვის, სანამ პროდუქტს გაჰყიდდეს, მაშინ იგი, პინტ რომს, რაც უდრის ღირებულებით ნახევარ ინგლისურ
რასაკვირველია, გარდამეტ თანხას გამოიყენებს ერთი ან რამდენიმე შილინგს, სულ მაშ იღებენ 4 შილინგს და 6 პენსს ინგლისის ფულით;
მუშის დასაქირავებლად, რათა მათი შრომით მოგება ნახოს. და თუ თერძი მუშები იღებენ 5 შილინგს იქაური ფულით, ანუ ინგლისურ
ეს გარდამეტი გაიზარდა, იგი, რასაკვირველია, თავისი მუშების ფულზე დაახლოებით 2 შილინგს და 10 პენსს. ეს ფასები საერთოდ

უმაღლესია ლონდონისაზე, და, როგორც ამბობენ, სხვა სიმდიდრის და კეთილდღეობისა. თითოეული ბავშვის შრომა იმ
კოლონიებშიც შრომის ხელფასი ისევე მაღალია, როგორც ნიუ- დრომდე, სანამ იგი მშობლის სახლს დასტოვებდეს, მშობლებს
იორკში. სურსათ-სანოვაგის ფასი კი ჩრდილო-ამერიკაში ყველგან აძლევს, როგორც ანგარიშობენ, 100 გირვანქა წმინდა მოგებას. ოთხი
ბევრად უფრო დაბალი ინგლისისაზე. სიძვირის გაჩენა იქ უცნობი ან ხუთი პატარა შვილის პატრონ ახალგაზრდა ქვრივ დედაკაცს,
არის. უცუდეს სეზონებშიც კი იქ ყოველთვის საკმაოდ ჰქონდათ რომელსაც ევროპის მოსახლეობის დაბალ წრეებში მცირე შანსი
სურსათი თავისთვის, თუმცა ნაკლები ექსპორტისთვის. თუ, ექნებოდა მეორე ქმრის მოპოვებისათვის, იქ ხშირად ეტრფიან
ამიტომ, შრომის ფულადი ფასი იქ უფრო მაღალია, ვიდრე სხვაგან როგორც დიდ დოვლათს. ის გარემოება, რომ ბავშვები ასეთ
სადმე მეტროპოლიაში, კიდევ უფრო დიდი პროპორციით უნდა ღირებულებას წარმოადგენენ, მეტისმეტად წამხალისებელია
იყოს მაღალი იქ შრომის ნამდვილი ფასი, ე. ი. რაოდენობა ქორწინებისათვის. ამიტომ ჩვენ არ უნდა გვიკვირდეს, რომ
არსებობისა და კომფორტისათვის საჭირო საგანთა, რომელსაც მუშა ჩრდილო-ამერიკის მცხოვრებლები ჩვეულებრივ ძალიან
ნამდვილად იღებს თავის განკარგულებაში. ახალგაზრდები ქორწინდებიან. და მაინც, მიუხედავად
მაგრამ თუმცა ჩრდილო-ამერიკა ჯერ კიდევ არაა მოსახლეობის დიდი მატებისა, რომელსაც იწვევს ეწოდენ ადრეული
ინგლისსავით მდიდარი, იგი მაინც უფრო სწრაფად ვითარდება და დაქორწინება, ჩრდილო-ამერიკაში მუდამ გაისმის ჩივილი მუშა-
უფრო სწრაფად მიდის წინ შემდგომი სიმდიდრის შეძენის გზაზე. ხელის ნაკლებობის შესახებ. მოთხოვნა მუშების მიმართ, მათ
ყოველი ქვეყნის აყვავების ყველაზე უცილობელი ნიშანი არის მისი შესანახად დანიშნული ფონდები, როგორც ეტყობა, უფრო სწრაფად
მოსახლეობის რიცხვის ზრდა. დიდ ბრიტანეთში და მეტწილ სხვა იზრდება, ვიდრე რიცხვი მუშებისა, რომელთა შოვნა შესაძლებელი
ევროპულ ქვეყნებში ეს რიცხვი, როგორც ანგარიშობენ, ორკეცდება არის სამუშაოზე დასაყენებლად.
დაახლოებით 500 წელიწადში. ბრიტანეთის ჩრდილო-ამერიკის ისეთ ქვეყანაში, რომელიც დიდი სიმდიდრის პატრონი არის,
კოლონიებში კი, როგორც დამტკიცებულია, ეს გაორკეცება მაგრამ სადაც ეს სიმდიდრე არ იზრდება ხანგრძლივი დროის
ხორციელდება 20 ან 25 წელიწადში. ამჟამად ეს მატება გამოწვეულია განმავლობაში, ჩვენ არ უნდა მოველოდეთ ძალიან მაღალი
უმთავრესად არა ახალ მცხოვრებთა მუდმივი იმიგრაციით, არამედ ხელფასის ხილვას. ამ ქვეყნის ფონდი, შრომის ხელფასად
მოდგმის სწრაფი გამრავლებით. როგორც გადმოგვცემენ, იქ დანიშნული, მისი მცხოვრებლების შემოსავალი და კაპიტალი
ადამიანები, რომელნიც სიბერეს აღწევენ, ხშირად ხედავენ 50-დან შეიძლება ძალიან დიდიც იყოს, მაგრამ თუ ყველა ეს რამდენიმე
100-მდე თავის შთამომავალს და ზოგჯერ მეტსაც. ისე კარგი საუკუნის განმავლობაში უცვლელი ან თითქმის უცვლელი
გასამრჯელო ეძლევა შრომას, რომ ბავშვების დიდი რიცხვი არ თუ რჩებოდა, იმ შემთხვევაში ყოველწლიურად მუშაობაში ჩაბმულ
ტვირთი არაა მშობლებისათვის, არამედ, პირიქით, წყაროა მათი მუშათა რიცხვი შეიძლება საკმარისი იყოს, ან საკმარისზე მეტიც, იმ

რიცხვის დასაფარავად, რომელიც შემდეგ წელში არის საჭირო. ასეთ სიძნელის შესახებ, რომელსაც განიცდის მუშა ჩინეთში ოჯახის
ქვეყანაში იშვიათად შეიძლება ადგილი ექნეს მუშა-ხელის შენახვისათვის. იგი კმაყოფილია, თუ მან მთელი დღის
ნაკლებობას, და მესარეწეები იძულებული არ არიან ერთმანეთს განმავლობაში მიწის თხრით იმდენი აიღო, რომ შეუძლია საღამოს
გამოსტაცონ მუშა-ხელი. მუშა-ხელის რაოდენობა ამ შემთხვევაში, იყიდოს ბრინჯის პატარა კერძი. ხელოსნის არსებობის პირობები,
პირიქით, უფრო დიდი იქნება, ვიდრე მისი გამოყენების თუ კი ეს შესაძლებელიღაა, კიდევ უარესი არის. ნაცვლად იმისა,
შესაძლებლობა. ადგილი ექნება სამუშაოს განუწყვეტელ რომ დამშვიდებით ელოდნენ თავიანთ სახელოსნოებში დაკვეთას
ნაკლებობას, და მუშები იძულებული იქნებიან ერთმანეთს მუშტრებისაგან, როგორც ეს მიღებულია ევროპაში, ისინი მუდამ
შეეჯიბრონ სამუშაოს მისაღებად. თუ ასეთ ქვეყანაში შრომის დაძრწიან ქუჩებში თავიანთი სამუშაო იარაღებითურთ და ყველას
ხელფასმა გადააჭარბა იმ ზომას, რომელიც საკმარისია მუშისა და სთავაზობენ თავის სამსახურს, თითქოს მოწყალებას თხოულობენ
მისი ოჯახის შესანახად, მუშების კონკურენცია და მესარეწეების სამუშაოს სახით. ჩინეთში ხალხის დაბალი ფენების სიღარიბე
ინტერესი მალე დასწევს მას ისეთ უდაბლეს დონეზე, როგორიც კი დიდად აღემატება ევროპის უღატაკესი ერების სიღარიბეს.
შესაძლებელია შეუთავსდეს უბრალო კაცთმოყვარეობას. ჩინეთი კანტონის მიდამოებში მრავალ ასეულ ოჯახებს და, როგორც
დიდხნას წარმოადგენდა ერთ-ერთ უმდიდრეს ქვეყანას, ე. ი. ერთ- ჩვეულებრივ ამტკიცებენ, მრავალ ათასეულ ოჯახებსაც კი
ერთ უნაყოფიერეს, საუკეთესოდ დამუშავებულ, ყველაზე უფრო სრულიად არავითარი ბინა არა აქვთ ხმელეთზე და მუდამ
შრომისმოყვარე და ყველაზე უფრო სქელმოსახლეობიან ქვეყანას ცხოვრობენ პატარა სათევზაო ნავებში მდინარეებსა და არხებზე.
მსოფლიოში, მაგრამ, როგორც ეტყობა, იგი დიდხანს უძრავ სარჩო, რომელსაც ისინი აქ შოულობენ, იმდენად არასაკმარისია,
მდგომარეობასი იყო გაჩერებული. მარკო პოლო, რომელმაც რომ ისინი ხარბად იჭერენ ყოვლად უვარგის ნაყარს, რომელსაც
დაახლოებით 500 წლის წინათ ინახულა ჩინეთი, მის სასოფლო ევროპის გემების ერდოდან გადაისვრიან ხოლმე წყალში. ყოველი
მეურნეობას, მრეწველობასა და მოსახლეობიანობას თითქმის ლეში, მაგალითად, ძაღლის ან კატის მძოვრი, თუნდაც ნახევრად
ისეთივე სიტყვებით აგვიწერს, როგორც აგვიწერენ ახლანდელი გახრწნილი და აყროლებული, ისევე სანუკვარი საჭმელია მათთვის,
მოგზაურები. შესაძლებელია, უკვე დიდი ხნით ადრე მარკო როგორც ყოვლად საღი საჭმელი სხვა ქვეყნების ხალხისათვის.
პოლომდე ჩინეთს მოპოვებული ჰქონდა ყველა ის სიმდიდრე, ქორწინებისათვის წამხალისებელია ჩინეთში არა ბავშვებისაგან
რომლის მოპოვებაც კი მას შეეძლო მისი კანონებისა და მისაღები სარგებლობა, არამედ ნებართვა ბავშვების დახოცვისა.
დაწესებულებების პირობებში. ყველა მოგზაურთა ცნობები, ყველა დიდ ქალაქში ყოველ ღამ მრავალ ბავშვს სტოვებენ ღამით
რომლებიც ბევრ სხვა მხრივ ერთი მეორის წინააღმდეგია, ქუჩაში ანდა აღრჩობენ წყალში ლეკვებსავით. იმასაც კი ამტკიცებენ,
შეთანხმებულად მოგვითხრობს დაბალი ხელფასის შესახებ და იმ რომ ამ საშინელი საქმის შესრულება აღიარებულ პროფესიას

შეადგენს, რომლითაც მრავალნი თავიანთ სარჩოს შოულობენ. იქნებიან მათხოვრობით ან უდიდეს ბოროტმოქმედებათა ჩადენის
თუმცა ჩინეთი, იქნებ, კი იმყოფება უძრავ მდგომარეობაში, გზით ეძიონ თავიანთი სარჩო. გაჭირვება, შიმშილი და მოკვდაობა
მაგრამ იგი მაინც, როგორც ეტყობა, არ მიდის უკან. მისი ქალაქები გახდება დაუყოვნებლივ ამ კლასის ხვედრი და აქედან ეს
არსად არაა მათი მცხოვრებლებისაგან თავმინებებული. მიწა, გავრცელდება ყველა უმაღლეს კლასზე, სანამ ქვეყნის მოსახლეობის
რომელიც ერთხელ დამუშავებულია, არასოდეს არ რჩება რიცხვი არ შემცირდება იმ რაოდენობამდე, რომელმაც ადვილად
დაუმუშავებელი. ამიტომ ყოველწლიურად შესრულებული უნდა შეიძლება იარსებოს იმ შემოსავლით და კაპიტალით, რაც დარჩება
იქნეს შრომის ერთი და იგივე ან თითქმის ერთი და იგივე ქვეყანაში და გადაურჩება მტარვალობასა და უბედურებას,
რაოდენობა, და, მაშასადამე, ფონდი, რომელიც მის შესანახადაა რომელმაც გაანადგურა დანარჩენი. ასეთია დაახლოებით, შეიძლება
დანიშნული, არ მცირდება შესამჩნევად. მაშასადამე, მუშების ვთქვათ, ახლანდელი მდგომარეობა ბენგალიის და ინგლისელთა
უდაბლესი ფენა, თავისი გაჭირვებული არსებობის მიუხედავად, ასე რამდენიმე სხვა დასახლებული ადგილისა ოსტ-ინდოეთში. თუ
თუ ისე ახერხებს თავისი მოდგმის განგრძობას იმდენად, რომ მისი ნაყოფიერ ქვეყანაში, რომლის მოსახლეობა წინათ მნიშვნელოვნად
რიცხვი არ შემცირდეს. შემცირდა და სადაც ამიტომ ძალიან ძნელი არ უნდა უყოს საარსებო
სხვაგვარად იქნება საქმე ისეთ ქვეყანაში, სადაც ფონდი, საშუალებების მოპოვება და სადაც, მიუხედავად ამისა, მაინც
რომელიც შრომის შესანახადაა დანიშნული, თვალსაჩინოდ ხუთასი ათასი ადამიანი იხოცება შიმშილით ერთ წელიწადში, ასეთ
მცირდება. ყოველ წელს მოთხოვნა მსახურებისა და მუშების მიმართ ქვეყანაში, ეჭვი არაა, მშრომელ ღარიბთა შესანახად დანიშნული
შრომის ყოველ დარგში უფრო და უფრო შემცირდება წინა წელთან ფონდი ძალიან შემცირებულია. განსხვავება ბრიტანეთის
შედარებით. მრავალი მუშა, რომელიც შრომის უმაღლეს დარგებს კონსტიტუციის ხასიათსა, რომლის მფარველობისა და
ეკუთვნის, რადგან შესაძლებლობა არ ექნება სამუშაო იშოვოს თავის მმართველობის ქვეშ იმყოფება ჩრდილო-ამერიკა, და იმ სავაჭრო
სპეციალობაში, მოხარული იქნება, თუ მას იშოვის შრომის უდაბლეს კომპანიის ხასიათს შორის, რომელიც ოსტ-ინდოეთს ფლობს და
დარგში. მაგრამ ამ უდაბლეს დარგებში, რომლებიც გავსებული სჩაგრავს, არაფრით არ შეიძლება ისე ცხადყოფილი იქნეს, როგორც
იქნება არა მარტო მათი საკუთარი მუშებით, არამედ ყველა სხვა ამ ქვეყნების მდგომარეობის სხვადასხვაობით.
ჯგუფებიდან გადმოსულებითაც, კონკურენცია სამუშაოს შრომის უხვი სასყიდელი წარმოადგენს, ამიტომ, როგორც
მოსაპოვებლად ისე დიდი გახდება, რომ შრომის ხელფასს დაიყვანს აუცილებელ შედეგს, ისე აგრეთვე ბუნებრივ ნიშანს ეროვნული
იმ დონემდე, როდესაც მუშას ყოვლად უბადრუკი და უმწეო სიმდიდრის ზრდისას. და, მეორე მხრივ, მშრომელ ღარიბთა
არსებობა ექნება. ბევრნი ასეთ მძიმე პირობებშიც ვერ იშოვნიან გაჭირვებული არსებობა ბუნებრივი ნიშანია იმისა, რომ ქვეყანა
სამუშაოს, ისინი ან შიმშილით დაიხოცებიან, ანდა იძულებული სტაციონარულ მდგომარეობაში იმყოფება, ხოლო მათი დამშევა

იმის მაჩვენებელია, რომ ეს ქვეყანა სწრაფი ნაბიჯით მიდის უკან. ყოველდღიური ულუფა მის ყოველდღიურ მოთხოვნილებასთან
დიდ ბრიტანეთში შრომის ხელფასი ამჟამად, როგორც იქნებოდა შეფარდებული.
ცხადად სჩანს, იმ დონეზე მაღლა დგას, რომელიც აუცილებელია 2. შრომის ხელფასი დიდ ბრიტანეთში არ მერყეობს
იმისათვის, რომ მუშამ შესძლოს ოჯახის გამოკვება. რათა ამაში სურსათ-სანოვაგის ფასის მიხედვით. ეს უკანასკნელი იცვლება
დავრწმუდეთ, საჭირო არაა ვიწყოთ იმ მინიმალური თანხის ყველგან წლიდან წლამდე, ხშირად თვიდან თვემდე, მაშინ როდესაც
მოსაწყენი და საეჭვო გამოთვლა, რომელიც უზრუნველჰყოფს ამის შრომის ფულადი ფასი ხანდახან უცვლელი რჩება ბევრ ადგილას
შესაძლებლობას. არსებობს მრავალი ცხადი სიმპტომი იმისა, რომ ზოგჯერ ნახევარი საუკუნის განმავლობაში. თუ, ამრიგად,
შრომის ხელფასი არსად ამ ქვეყანაში არ განისაზღვრება იმ მშრომელი ღარიბი იმ ადგილებში ახერხებს სიძვირის დროს თავისი
უდაბლესი ნორმის მიხედვით, რომელიც შეიძლება შეითავსოს ოჯახის შენახვას, ზომიერი ფასების პერიოდებში გაუჭირვებლად
ჩვეულებრივმა ჰუმანობამ. უნდა იმყოფებოდეს. სურსათ-სანოვაგის მაღალ ფასს უკანასკნელი
1. თითქმის ყველგან დიდ ბრიტანეთში, უდაბლესი დარგის ათი წლის განმავლობაში არ ახლდა სამეფოს ბევრ ადგილას შრომის
შრომისათვისაც კი, არსებობს განსხვავება საზაფხულო და ფულადი ფასის შესამჩნევი აწევა. მართალია, უკანასკნელს ჰქონდა
საზამთრო ხელფასს შორის. საზაფხულო ხელფასი ყოველთვის ზოგან ადგილი, მაგრამ ეს, ალბათ, გამოწვეული იყო უფრო შრომის
უფრო მაღალია. ოჯახის შენახვა კი, სათბობი მასალისათვის მოთხოვნის გაზრდით, ვიდრე სურსათ-სანოვაგის ფასის
არაჩვეულებრივი ხარჯების გამო, სწორედ ზამთარში ჯდება უფრო გადიდებით.
ძვირად. ამიტომ, რამდენადაც შრომის ხელფასი ყველაზე უფრო 3. მაშინ როდესაც სურსათ-სანოვაგის ფასი ირყევა წლიდან
მაღალია იმ დროს, როდესაც ოჯახის შესანახი ხარჯები ყველაზე წლამდე უფრო, ვიდრე შრომის ხელფასი, შრომის ხელფასი, თავის
უფრო მცირე არის, ცხადია, ხელფასი განისაზღვრება არა ამ მხრივ, ირყევა ადგილიდან ადგილამე უფრო, ვიდრე სურსათ-
უკანასკნელი ხარჯებით, არამედ შრომის რაოდენობისა და მისი სანოვაგის ფასი. პურისა და ხორცის ფასები შეერთებული სამეფოს
ნაგულისხმევი ღირებულების მიხედვით. მართალია, შეიძლება უდიდეს ნაწილში ჩვეულებრივ ერთნაირია ან თითქმის ერთნაირია.
ვინმემ სთქვას, რომ მუშა დაზოგავს თავისი საზაფხულო ხელფასის ეს და მეტი წილი სხვა საგნები, რომლებიც წვრილ-წვრილად
ნაწილს, რათა დაჰფაროს თავისი საზამთრო ხარჯები, და რომ იყიდება, სწორედ იმ წესით, როგორც მშრომელი ღარიბი
მთელი წლის შრომის ხელფასი არ აღემატება იმას, რაც ყიდულობს ყველა საგანს, ისევე იაფია ანდა უფრო იაფიც არის დიდ
აუცილებელია მისი ოჯახის შესანახად მთელი წლის განმავლობაში. ქალაქებში, ვიდრე ქვეყნის შორეულ ნაწილებში, იმ მიზეზების გამო,
მაგრამ ჩვენ ასე არ მოვეპყრობოდით მონას ან ისეთ ადამიანს, რომლებიც მე შემთხვევა მექნება გავარკვიო შემდეგში. შრომის
რომელიც ჩვენზე იქნებოდა აბსოლუტურად დამოკიდებული. მისი ხელფასი კი დიდ ქალაქში და მის მიდამოში ხშირად ერთი

მეოთხედით ან ერთი მეხუთედით, ოცი ან ოცდახუთი პროცენტით, ხორბლეული, უბრალო ხალხის საზრდო, შოტლანდიაში
უფრო მაღალია, ვიდრე მისგან რამდენიმე მილის მანძილზე უფრო ძვირია, ვიდრე ინგლისში, საიდანაც შოტლანდია თითქმის
დაშორებით. 18 პენსი დღიურად შეიძლება ჩავთვალოთ შრომის ყოველწლიურად იღებს მეტად მნიშვნელოვან რაოდენობას. მაგრამ
ჩვეულებრივ ფასად ლონდონში და მის მიდამოებში. რამდენიმე ინგლისის ხორბლეული უფრო ძვირ ფასად უნდა გაიყიდოს
მილის მანძილზე მისგან იგი ჩამოდის 14 და 15 პენსზე. 10 პენსი შოტლანდიაში, იქ, სადაც იგი შეიზიდება, ვიდრე ინგლისში, იქ,
შეიძლება ჩავთვალოთ შრომის ფასად ედინბურგში და მის საიდანაც იგი მიიღება; და ხარისხის ერთნაირობისას ეს
მიდამოებში. რამდენიმე მილის მანძილზე მისგან იგი ჩამოდის 8 ხორბლეული არ შეიძლება გაიყიდოს შოტლანდიაში უფრო ძვირად,
პენსზე, რაც შეადგენს ჩვეულებრივ ფასს უბრალო შრომისათვის ვიდრე შიტლანდიის ხორბლეული, რომელიც იმავე ბაზარზე
მეტწილად ქვემო-შოტლანდიაში, სადაც იგი ბევრად უფრო ნაკლებ შემოდის და მას კონკურენციას უწევს. ხორბლეულის ხარისხი
ირყევა, ვიდრე ინგლისში. ფასის ასეთი განსხვავება, რომელიც, განისაზღვრება უმთავრესად იმ ფქვილის ღირსებით, რომელსაც იგი
როგორც სჩანს, საკმარისი არაა იმისათვის, რომ ადამიანი აიძულოს იძლევა დაფქვისას, და ამ მხრივ ინგლისის ხორბლეული იმდენად
გადასახლდეს ერთი სამრევლოდან მეორეში, აუცილებლად სჯობნის შოტლანდიისას, რომ, თუმცა ხშირად გარეგნობით ან მის
გამოიწვევდა უაღრესად მძიმე საქონელთა ისე გაძლიერებულ რაოდენობასთან შედარებით ძვირი არის, სინამდვილეში
გადაზიდვას არა თუ ერთი სამრევლოდან მეორეში, არამედ სამეფოს ჩვეულებრივ უფრო იაფია შეფარდებით მის ხარისხთან ან მის
ერთი კიდიდან და, იქნებ, მსოფლიოს ერთი კიდიდანაც მეორეში, წონასთანაც კი. შრომის ფასი კი, პირიქით, უფრო ძვირია ინგლისში,
რომ ფასები ერთნაირ დონეზე დადგებოდა. ყველა იმის ვიდრე შოტლანდიაში. ამიტომ, თუ მშრომელ ღარიბებს სამეფოს
მიუხედავად, რაც უთქვამთ ადამიანის სიმჩატისა და ერთ ნაწილში, სახელდობრ შოტლანდიაში შეუძლიათ თავიანთი
დაუდგრომლობის შესახებ, გამოცდილება ცხადად გვიმტკიცებს, ოჯახის შენახვა, მაშ მის მეორე ნაწილში, სახელდობრ ინგლისში,
რომ ადამიანის დაძვრა ადგილიდან ბევრად უფრო ძნელია, ვიდრე ისინი გაუჭირვებლად უნდა ცხოვრობდნენ. მართალია, შვრიის
რაიმე სხვაგვარი ტვირთისა. ამიტომ, თუ მშრომელ ღარიბებს ფქვილი შოტლანდიაში შეადგენს დაბიო ხალხის უმთავრეს და
სამეფოს იმ ნაწილებში, სადაც შრომის ფასი უდაბლეს დონეზე დგას, საუკეთესო საზრდოს, რაც საერთოდ დიდად ჩამოუვარდება იმავე
შეუძლიათ თავიანთი ოჯახის შენახვა, მაშ იქ, სადაც ეს ფასი კლასის მის მეზობელთა საზრდოს ინგლისში. მაგრამ ეს განსხვავება
უმაღლეს დონეზე არის, ისინი გაუჭირვებლად უნდა ცხოვრობდნენ. მუშების კვების პირობებში არის არა მიზეზი, არამედ შედეგი
4. შრომის ფასის რყევა არა თუ შეესაბამება სურსათ- განსხვავებისა მათ შრომის ხელფასში, თუმცა მე მსმენია, რომ,
სანოვაგის ფასის რყევას სივრცესა და დროში, არამედ ხშირად იგი ამ უცნაური გაუგებლობის გამო, მას მიზეზად სთვლიან, არა იმიტომ,
რყევის მიმართ დაპირისპირებული არის. რომ ერთ ადამიანს ეტლი აქვს, ხოლო მისი მეზობელი ფეხით

დადის, პირველი მათგანი მდიდარია და მეორე ღარიბი, არამედ, სახელდობრ 3 შილინგი კვირაში, არსებობს დღესაც ზემო-
პირიქით, იმიტომ, რომ პირველი მდიდარია, მას აქვს ეტლი, და შოტლანდიის ზოგ ნაწილებში და დასავლეთ კუნძულებზე. ქვემო-
იმიტომ, რომ მეორე ღარიბია, იგი დადის ფეხით. შოტლანდიის უდიდეს ნაწილში შავი მუშის ჩვეულებრივი ხელფასი
შეერთებული სამეფოს ორსავე ნაწილში ხორბლეული, ამჟამად აღწევს 8 პენსს დღეში; 10 პენსს აღწევს, ზოგჯერ 1
საშუალოდ, წარსული საუკუნის განმავლობაში უფრო ძვირი იყო, შილინგსაც, ედინბურგის მიდამოებში, ინგლისის მოსაზღვრე
ვიდრე მიმდინარე საუკუნეში. ეს არის ფაქტი, რომლის საგრაფოებში, ალბათ, ამ ახლო მეზობლობის გამო, და რამდენსამე
უცილობლობას საეჭვოდ არ ხდის არავითარი გონივრული საბუთი სხვა ადგილას, სადაც უკანასკნელ დროს ადგილი ჰქონდა შრომის
და რომელიც კიდევ უფრო, თუ შეიძლება, უცილობლად მოთხოვნის მნიშვნელოვან ზრდას, გლაზგოში, კარონში, აირშირში
დამტკიცებულია შოტლანდიისთვის, ვიდრე ინგლისისთვის. და სხვაგან. ინგლისში მიწათმოქმედების, მრეწველობისა და
შოტლანდიისთვის იგი მტკიცდება ოფიციალური “ფიარებით”, ე. ი. ვაჭრობის განვითარება დაიწყო ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე
ფიცს ქვეშ მოცემული ცნობების საფუძველზე შედგენილი სიებით შოტლანდიაში. შრომის მოთხოვნა და, მაშასადამე, მისი ფასი
ყოველგვარი ხორბლეულის საბაზრო ფასის შესახებ შოტლანდიის აუცილებლად უნდა გაზრდილიყო ამ განვითარების კვალობაზე.
თითოეულ საგრაფოში. თუ ასეთი პირდაპირი დამტკიცება კიდევ ამიტომ, როგორც წარსულ, ისე მიმდინარე საუკუნეში შრომის
რაიმე დამატებით დადასტურებას საჭიროებს, მე შემიძლია ხელფასი ინგლისში უფრო მაღალი იყო, ვიდრე შოტლანდიაში. იგი
აღვნიშნო, რომ ამავე ფაქტს ადგილი ჰქონდა აგრეთვე საფრანგეთში მნიშვნელოვნად გაიზარდა იმ დროის შემდეგ, თუმცა დიდი
და, ალბათ, დანარჩენი ევროპის უმრავლეს ნაწილებშიც. რაც შეეხება სხვადასხვაობის გამო შრომის ხელფასში, რომელსაც აქ სხვადასხვა
საფრანგეთს, მოიპოვება ამის უცილობელი დამამტკიცებელი ადგილას აძლევენ ძნელია იმის განსაზღვრა, თუ სახელდობრ
საბუთი. მაგრამ თუ უცილობელია, რომ შეერთებული სამეფოს რამდენად გაიზარდა. 1614 წელს ქვეითი ჯარისკაცის ჯამაგირი
ორსავე ნაწილში ხორბლეული წარსულ საუკუნეში რაოდენადმე ისეთივე იყო, როგორც დღეს, სახელდობრ 8 პენსი დღეში. როდესაც
უფრო ძვირი იყო, ვიდრე მიმდინარე საუკუნეში, ისევე ეს ჯამაგირი დაწესებულ იქნა, იგი, რასაკვირველია, შეფარდებული
უცილობელია ისიც, რომ შრომა ბევრად უფრო იაფი იყო. და თუ იყო შავი მუშების ხელფასთან, რომელთა წრიდანაც ჩვეულებრივ
მშრომელი ღარიბები ახერხებდნენ მაშინ თავიანთი ოჯახის გროვდებოდნენ ქვეითი ჯარისკაცები. ლორდი მთავარი მსაჯული
შენახვას, მაშ ახლა მით უფრო გაჭირვებულად უნდა ცხოვრობდნენ. ჰელსი, რომელიც კარლოს II-ის ხანაში სწერდა, აუცილებელ
წარსულ საუკუნეში უხშირესი დღიური ხელფასი შავი მუშისთვის ხარჯებს მუშის ოჯახისთვის, რომელიც 6 სულისგან მამისა,
შოტლანდიის უდიდეს ნაწილში შეადგენდა 6 პენსს ზაფხულში და დედისა, ორი შრომიუნარიანი ბავშვისა და ორი შრომისუუნარო
5 პენსს ზამთარში. დაახლოებით ასეთივე შრომის ხელფასი, ბავშვისაგან შესდგება, ანგარიშობს 10 შილინგად კვირაში ანუ 26

გირვანქად წელიწადში. თუ ოჯახს არ შეუძლია ამ თანხის შოვნა თითქოს გვიმტკიცებს, რომ კანონს არასოდეს არ შეუძლია ხელფასის
თავისი შრომით, მან უნდა მოიპოვოს იგი, როგორც ის ფიქრობს, ნამდვილად განსაზღვრა, თუმცა მას ხშირად მოუნდომნია ამის
მათხოვრობით ან ქურდობით. როგორც ეტყობა, მან საფუძვლიანად შესრულება.
გამოიკვლია ეს საგანი. 1688 წელს გრეგორი კინგმა, რომლის შრომის ნამდვილი სასყიდელი, ე. ი. არსებობისა და
დახელოვნებას პოლიტიკურ არითმეტიკაში ესოდენ აქებს დ-რი კომფორტისათვის საჭირო საგანთა რაოდენობა, რომელიც იმ
დევენანტი, მუშებისა და გარედან მოსიარულე მსახურების წლიური სასყიდელმა შეიძლება მოუპოვოს მუშას, მიმდინარე საუკუნის
შემოსავალი განსაზღვრა 15 გირვანქით ოჯახზე, რომელიც, როგორც განმავლობაში გაიზარდა, იქნებ, უფრო მეტად, ვიდრე შრომის
იგი გულისხმობს, საშუალოდ 3½ სულისგან შესდგება. მისი ფულადი ფასი. არა მარტო პური გაიაფდა რაოდენადმე, არამედ
ანგარიში, თუმცა იგი ერთი შეხედვით განსხვავდება მსაჯული მნიშვნელოვნად გაიაფდა მრავალი სხვა საგანიც, რომელსაც
ჰელსის ანგარიშისაგან, არსებითად ძალიან უახლოვდება მას. სასიამოვნო და საღი სხვადასხვაობა შეაქვს მშრომელ ღარიბთა
ორნივე გულისხმობენ მუშის ოჯახის კვირეულ ხარჯად საზრდოში. ასე, მაგალითად, კარტოფილი ამჟამად სამეფოს
დაახლოებით 20 პენსს სულზე. ასეთი ოჯახების ფულადი უდიდეს ნაწილში ღირს ნახევარი იმისა, რაც ღირდა 30 ან 40 წლის
შემოსავალი და ხარჯი იმ დროის შემდეგ შესამჩნევად გაიზარდა წინათ. იგივე შეიძლება ითქვას თალგამზე, სტაფილოზე,
სამეფოს დიდ ნაწილში, ზოგ ადგილას მეტად, ზოგ ადგილას კომბოსტოზე, იმ საგნებზე, რომლებიც წინათ მხოლოდ დაბარვის
ნაკლებად, თუმცა, იქნებ, არსად ისე დიდი ზომით, როგორიც გზით მოჰყავდათ, ახლა კი ჩვეულებრივ მოხვნის გზით მოჰყავთ.
ნაჩვენები იყო ახლახან გამოქვეყნებულ ცნობებში დღევანდელი აგრეთვე ყველა სხვაგვარი ხილი და ბოსტნეული უფრო იაფი გახდა.
შრომის ხელფასის შესახებ. უნდა აღინიშნოს, რომ შრომის ფასის უდიდესი ნაწილი ვაშლისა და ხახვისაც კი, რომლებიც დიდ
განსაზღვრა სრული ზედმიწევნილობით თითოეული ბრიტანეთში მოიხმარება, წარსულ საუკუნეში ფლანდრიიდან
ადგილისათვის შეუძლებელი არის, ვინაიდან ერთსა და იმავე შემოჰქონდათ. დიდი გაუმჯობესება იაფი სელის და მატყლის
ადგილას და ერთი და იმავე მუშაობისათვის ხშირად არაერთნაირი ქსოვილების წარმოებაში მუშებს აძლევს უფრო იაფ და უკეთეს
ფასის გადახდას აქვს ადგილი, არა მარტო მუშების უნარის ტანსაცმელს, ხოლო გაუმჯობესება ტლანქი ლითონების
სხვადასხვაობის გამო, არამედ დამქირავებელთა მეტნაკლები დამუშავებაში აძლევს მათ უფრო იაფ და უკეთეს შრომის იარაღებს,
ხელგაშლილობის თუ კრიჟანგობის მიზეზითაც. იმ შემთხვევებში, აგრეთვე მრავალ სასიამოვნო და გამოსადეგ საოჯახო ავეჯს. საპონი,
როდესაც შრომის ხელფასი კანონით არაა დაწესებული, ჩვენ მარილი, სანთელი, ტყავი და ალკოჰოლიანი სასმელები, მართალია,
შეგვიძლია შევეცადოთ მხოლოდ იმ ხელფასის განსაზღვრას, გაძვირდა უმთავრესად მათზე დაწესებული ხარკების გამო, მაგრამ
რომელიც ყველაზე უფრო ჩვეულებრივი არის; და გამოცდილება რაოდენობა ამ საგანთა, რომელიც მუშებმა აუცილებლად უნდა

მოიხმარონ, ისე მცირეა, რომ მათი ფასის გადიდება არ როდესაც კარგად ნაკვებ ნარნარა ქალბატონს ერთის შობვაც კი არ
აწონასწორებს ესოდენ მრავალ სხვა საგანთა ფასის შემცირებას. ძალუძს და ჩვეულებრივ იგი 2 თუ 3 ბავშვის შემდეგ გამოფიტული
ჩვეულებრივ ჩივილს იმაზე, რომ ფუფუნება ხალხის უდაბლეს არის. უნაყოფობა, რომელიც ესოდენ ხშირია წარჩინებულ
ფენებზეც ვრცელდება და რომ მშრომელი ღარიბები ახლა აღარ ბანოვანთა შორის, ძალიან იშვიათაი მოვლენა არის დაბალი ფენის
კმაყოფილდებიან იმ კვებით, ტანსაცმელით და ბინით, რომლითაც დედაკაცებში. ფუფუნება, იქნებ, აღვივებს მშვენიერი სქესის
უწინდელ დროში კმაყოფილდებოდნენ, შეუძლია დაგვარწმუნოს, წარმომადგენლებში მისწრაფებას სიამოვნებისადმი, მაგრამ,
რომ გაიზარდა არა მარტო შრომის ფულადი ფასი, არამედ მისი როგორც ეტყობა, ყოველთვის ასუსტებს და ხშირად სრულიადაც
ნამდვილი სასყიდელიც. სპობს მოდგმის წარმოშობის უნარს.
სასარგებლოდ თუ არა ხელსაყრელად მისაჩნევია მაგრამ სიღარიბე, თუმცა იგი არ აბრკოლებს მოდგმის
საზოგადოებისთვის ხალხის დაბალი ფენების მდგომარეობის გამრავლებას, ძალიან ხელშემშლელია ბავშვების გამოზრდისათვის.
ასეთი გაუმჯობესება? პასუხი, ერთი შეხედვით, სრულიად სათუთი მცენარე აღმოცენდება, მაგრამ ასეთ ცივ ნიადაგსა და მკაცრ
ნათელია. მსახურნი, მუშები და ყოველგვარი დღიურ მომუშავენი ჰავაში მალე ჭკნება და კვდება. როგორც მე ხშირად გამიგონია, ზემო-
ყველა მსხვილი პოლიტიკური საზოგადოების უდიდეს ნაწილს შოტლანდიაში უჩვეულოს არას წარმოადგენს, რომ დედას,
შეადგენენ. ხოლო რაც აუმჯობესებს უდიდესი ნაწილის არსებობის რომელსაც 20 ბავშვი უშობნია, მხოლოდ 2 შერჩენია ცოცხალი. ზოგი
პირობებს, ის არასოდეს არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს მავნებლად ფრიად გამოცდილი ოფიცრები მარწმუნებდნენ, რომ ჯარისკაცების
მთელისათვის. საზოგადოება, უეჭველია, ვერ აყვავდება და შვილების რიცხვი საკმარისი არ იყო არა თუ მათი გუნდის
ბედნიერი ვერ იქნება, თუ მის წევრთა დიდძალი უმრავლესობა შესავსებად, არამედ მარტოოდენ მედოლეთა და მესალამურეთა
ღატაკი და უბედურია. გარდა ამისა, უბრალო სამართლიანობა შესანაცვლებლადაც კი. ისე კი იშვიათად ნახავს ადამიანი სადმე
მოითხოვს, რომ ის ადამიანები, რომელნიც ჰკვებავენ, აცმევენ და ესოდენ მრავალ ლამაზ ბავშვებს, როგორც ჯარისკაცების
ბინას უგებენ ხალხის მთელ სხეულს, ისეთ წილს იღებდნენ ყაზარმების ახლოს. მაგრამ იმათგან მხოლოდ ცოტანი აღწევენ,
თავიანთი საკუთარი შრომის პროდუქტში, რომ თვითონ შეეძლოთ როგორც ეტყობა, ცამეტი ან თოთხმეტი წლის ასაკს. ზოგ ადგილებში
ასატანად კვება, ჩაცმა-დახურვა და ბინადრობა. ბავშვთა ნახევარი იხოცება მეოთხე წლამდე, სხვა ადგილებში
სიღარიბე ყოველთვის შეუძლებელს არ ხდის ქორწინებას, მეშვიდე წლამდე და თითქმის ყველგან მეცხრე ან მეათე წლამდე.
თუმცა, უეჭველია, აბრკოლებს მას. იგი, როგორც ეტყობა, მაგრამ ასეთ მოკვდაობას ადგილი აქვს ყველგან უმთავრესად დაბიო
ხელშემწყობიც კი არის გამრავლებისა. ნახევრად დამშეული ზემო- ხალხის ბავშვებში, რომლებსაც ისეთი მოვლა არა აქვთ, როგორც
შოტლანდიელი დედაკაცი ხშირად 20 ბავშვზე მეტს შობავს, მაშინ უფრო შეძლებული მშობლების შვილებს. თუმცა ქორწინება დაბიო

ხალხში უფრო ნაყოფიერია, ვიდრე საზოგადოების უმაღლეს მიზნისათვის, მუშა-ხელის ნაკლებობა მალე ასწევს მას მაღლა;
წრეებში, მაგრამ ბავშვთა ნაკლები ნაწილი აღწევს იქ მოწიფულობის ხოლო თუ მან იმ დონეზე მაღლა აიწია, ზომას გადაჭარბებული
ასაკს. ნაპოვნ ბავშვთა აღმზრდელ სახლებში კი და იმ ბავშვებს გამრავლება მალე დასწევს მას აუცილებელ მის დონემდე. ბაზარი
შორის, რომელნიც სამრევლოების ქველმოქმედების ხარჯზე ერთ შემთხვევაში იმდენად არასაკმარისად იქნება შრომით
იზრდებიან, მოკვდაობა კიდევ უფრო დიდია, ვიდრე დაბიო ხალხის მომარაგებული და მეორე შემთხვევაში იმდენად გარდამეტად
ბავშვებს შორის. იქნება მით მომარაგებული, რომ ეს გარემოება მალე მიიყვანს
ცხოველთა ყოველი სახე მრავლდება, რასაკვირველია, მისი შრომის ფასს ჯეროვან ნორმამდე, რომელსაც მოითხოვს
საკვების არსებული რაოდენობის შესაბამისად, და არც ერთ საზოგადოების არსებული პირობები. ამრიგად, ადამიანთა
ცხოველთა სახეს არ შეუძლია ამ ფარგალზე მეტად გამრავლება. მოთხოვნა, ისე როგორც ყოველი სხვა საქონლის მოთხოვნა,
მაგრამ ცივილიზებულ საზოგადოებაში საარსებო საშუალებების აუცილებლად აწესრიგებს ადამიანთა წარმოშობას, აჩქარებს მას,
ნაკლებობამ მხოლოდ ხალხის დაბალ კლასებში შეიძლება დაუდოს როდესაც იგი ნამეტნავად ნელა მიმდინარეობს, და აფერხებს,
ფარგალი ადამიანთა მოდგმის გამრავლებას, და ეს შეიძლება როდესაც მისი მსვლელობა ნამეტნავად სწრაფი არის. სწორედ ეს
მოხდეს მხოლოდ იმ გზით, რომ აღნიშნული ნაკლებობის გამო მოთხოვნაა, რომ აწესრიგებს და განსაზღვრავს ადამიანთა მოდგმის
გაწყდება დიდი ნაწილი ბავშვთა, რომელთაც წარმოშობს გამრავლებას ყველგან სხვადასხვა ქვეყანაში დედამიწაზე,
ნაყოფიერი ქორწინება ხალხის დაბალ კლასებში. ჩრდილო-ამერიკაში, ევროპაში და ჩინეთში; იგი იწვევს ადამიანთა
შრომის უხვი სასყიდელი, რომელიც მუშებს საშუალებას სწრაფ გამრავლებას პირველში, ნელ და თანდათანობით
აძლევს უკეთ მოუარონ თავიანთ ბავშვებს და, მაშასადამე, მათი გამრავლებას მეორეში და მოსახლეობის სრულიად უძრავ დონეზე
უფრო დიდი რაოდენობა გამოზარდონ, იწვევს, რასაკვირველია, იმ გაჩერებას უკანასკნელში.
ფარგლის გაწევას და გაფართოებას. ამასთან აღნიშვნის ღირსია ჩვეულებრივ ამბობენ, მონის გაცვეთა მისი ბატონის ხარჯზე
ისიც, რომ ეს გაფართოება ხდება შეძლებისამებრ იმ ზომის ხდებაო, ხოლო თავისუფალი მსახურის გაცვეთა მის საკუთარ
შესაბამისად, რომელიც შრომის მოთხოვნიდან წარმოსდგება. თუ ეს ხარჯზეო. მაგრამ უკანასკნელის გაცვეთაც ისევე დაეკისრება მის
მოთხოვნა განუწყვეტლივ იზრდება, შრომის სასყიდელმა იმ ზომით დამქირავებელს, როგორც პირველის გაცვეთა. ხელფასი, რომელიც
უნდა წაახალისოს მუშები დაქორწინებისა და გამრავლებისათვის, ეძლევა დღიურ მუშებს და ყოველგვარ მსახურებს, საშუალოდ
რომ მათ შეეძლოთ ეს მუდამ მზარდი მოთხოვნა დააკმაყოფილონ ისეთი უნდა იყოს, რომ მათ შესაძლებლობას აძლევდეს განაგრძონ
მუდამ მზარდი მოსახლეობით. თუ შრომის ხელფასმა რომელსამე დღიურ მუშათა და მსახურთა მოდგმის იმ ზომით წარმოშობა,
მომენტში იმ დონეზე დაბლა დაიწია, რომელიც საჭიროა ამ როგორსაც საჭიროებს საზოგადოების მზარდი, კლებადი თუ

სტაციონარული მოთხოვნა. მაგრამ, თუმცა თავისუფალი მსახურის აუცილებლ შედეგსა და მიზეზზე.

გაცვეთაც მისი დამქირავებლის ხარჯზე ხდება, იგი მაინც იქნებ საჭირო იყოს აღვნიშნოთ, რომ მშრომელ ღარიბთა,
გაცილებით ნაკლებ უღირს დამქირავებელს, ვიდრე მონის გაცვეთა. ხალხის ამ უდიდესი ნაწილის, მდგომარეობა, როგორც ეტყობა,
ფონდი, რომელიც დანიშნულია მონის გაცვეთის უაღრესად ბედნიერი და წარმატებულია უფრო მაშინ, როდესაც
ასანაზღაურებლად ანუ, თუ შეიძლება ასე ითქვას, შესაკეთებლად, საზოგადოება პროგრესის პროცესშია, როდესაც იგი წინ მიდის
ჩვეულებრივ იმყოფება დაუდევარი ბატონის ან უზრუნველი სიმდიდრის შეძენის გზაზე, ვიდრე მაშინ, როდესაც საზოგადოებამ
მოურავის გამგებლობაში. ის ფონდი კი, რომელიც თავისუფალი უკვე მოიპოვა ყველა შესაძლებელი სიმდიდრე. მშრომელთა
ადამიანის მიმართ არის დანიშნული იმავე მიზნისათვის, თვით ამ მდგომარეობა მძიმეა საზოგადოების სტაციონარობის დროს და
ადამიანის გამგებლობაში იმყოფება. ბუნებრივია, რომ ის სავალალოა მისი დაცემის ხანაში. საზოგადოების პროგრესული
უწესრიგობა, რომელიც ჩვეულებრივს სჭარბობს მდიდარი კაცის მდგომარეობა მოასწავებს სინამდვილეში ყველა მისი კლასისთვის
მეურნეობაში, სჭარბობს იმ ფონდის გამგებლობაშიც, რომელიც სიხარულსა და სავსებას. საზოგადოების უძრავი მდგომარეობა
მონების შესანახადაა დანიშნული; და ასევე ბუნებრივია, რომ სიხარულს მოკლებული არის, ხოლო მისი რეგრესული
ღარიბის მხრივ მკაცრი ზომიერება და მომჭირნეობა ტარდება მის მდგომარეობა გავსებულია ნაღველით.
საარსებო საშუალებათა ხარჯვის საქმეში. ასეთი სხვადასხვაგვარი შრომის უხვი გასამრჯელო როგორც ხელს უწყობს დაბიო
გამგებლობის არსებობისას ერთი და იმავე მიზნის შესასრულებლად ხალხის გამრავლებას, ისევე ხელს უწყობს მისი შრომისმოყვარეობის
სულ სხვადასხვა ხარჯები იქნება საჭირო. ამის შესაბამისად, გაძლიერებას. შრომის ხელფასი წამახალისებელია
როგორც მე მგონია, ყველა დროისა და ყველა ხალხის გამოცდილება შრომისმოყვარეობისა, რომელიც, როგორც ადამიანის ყოველი სხვა
იმას გვეუბნება, რომ თავისუფალ ადამიანთა შრომა ბოლოს და თვისება, მატულობს იმ ზომით, რა ზომითაც იგი წახალისებას
ბოლოს უფრო იაფი ჯდება, ვიდრე მონების შრომა. ეს განიცდის. უხვი საზრდო ადიდებს მშრომელის ფიზიკურ ძალას,
დამტკიცებულია კიდეც ბოსტონში, ნიუ-იორკში და ხოლო ის სასიხარულო იმედი, რომ მან შეიძლება გაიუმჯობესოს
ფილადელფიაში, სადაც ხელფასი უბრალო შრომისათვის ესოდენ თავისი მდგომარეობა და ქონიერობასა და სავსებაში დაასრულოს
მაღალ დონეზე არის. თავისი დღენი, სტიმულს აძლევს მას უაღრესად დასჭიმოს თავისი
ამრიგად, თუ შრომის უხვი სასყიდელი, ერთის მხრივ, ძალ-ღონე. ამიტომ იქ, სადაც მაღალი ხელფასია, ჩვენ ყოველთვის
შედეგია სიმდიდრის ზრდისა, იმავე დროს, მეორე მხრივ, იგი ვპოვებთ მუშას უფრო მომქმედს, მუყაითს და საზრიანს, ვიდრე იქ,
მოსახლეობის ზრდის მიზეზი არის. მასზე ჩივილი ნიშნავს იმას, სადაც ეს ხელფასი დაბალია. ინგლისში, მაგალითად, ჩვენ უფრო
რომ ვგოდებდეთ უდიადესი საზოგადოებრივი კეთილდღეობის ვპოვებთ ასეთ მუშებს, ვიდრე შოტლანდიაში, დიდი ქალაქის

მიდამოებში უფრო, ვიდრე შორეულ სოფლის ადგილებში. მოგების სურვილი ჯარისკაცებს აიძულებდა ზომაზე მეტად
რასაკვირველია, არიან ისეთი მუშები, რომელნიც, თუ მათ ოთხ ემუშავათ და თავისი ჯანმრთელობისათვის ზიანი მიეყენებიათ.
დღეში იმდენის შოვნა შეუძლიათ, რომ მით მთელ კვირას კვირაში ოთხ დღეს დაძაბული უზომო მუშაობა ხშირად ნამდვილი
იცხოვრებენ, დანარჩენ 3 დღეს უქმად დადიან; მაგრამ ისინი მიზეზია უსაქმობისა დანარჩენი სამი დღის განმავლობაში,
სრულიადაც არ წარმოადგენენ უმრავლესობას. პირიქით, როდესაც რაზედაც ესოდენ ძალიან და ხმამაღლა სჩივიან. დაძაბული შრომის
მუშებს უხვი საცალო გასამრჯელო ეძლევა, ისინი მზად არიან შემდეგ, გონებრივის და ფიზიკურისა, რომელიც გრძელდება ოთხ
წელში გასწყდნენ მუშაობით და რამდენსამე წელიწადში დღეს ერთი მეორის მიყოლებით, ადამიანთა უმრავლესობას
გაანადგურონ თავიანთი ჯანმრთელობა და ძალ-ღონე. ლონდონში ბუნებრივად აღეძვრის დასვენების მოთხოვნილება, და ეს
და ზოგ სხვა ადგილას ხუროს, როგორც ანგარიშობენ, დაახლოებით მოთხოვნილება თითქმის უძლეველია, უკეთუ ხელს არ შეუშლის
8 წელზე მეტხანს არ შეუძლია შეინარჩუნოს თავისი სრული ძალ- ძალდატანება ან დიდი გაჭირვება. ეს ძახილია ბუნებისა, რომელიც
ღონე. მსგავს მოვლენას აქვს ადგილი ბევრ სხვა მრეწველობაშიც, მოითხოვს დახმარებას ჯანის დაზოგვით, ზოგჯერ მხოლოდ
სადაც მუშა საცალო გასამრჯელოს იღებს. ასე ხდება ჩვეულებრივად დასვენების გზით, ზოგჯერაც გართობისა და შექცევის გზით. ამ
მანუფაქტურებში და სოფლის მეურნეობაშიც კი, ყველგან, სადაც მოთხოვნილების აუსრულებლობის შედეგი ხშირად სახიფათოა,
შრომის ხელფასი ჩვეულებრივ დონეზე მაღალი არის. ხელოსანთა ზოგჯერ საბედისწეროც, და თითქმის ყოველთვის, ადრე თუ გვიან,
თითქმის ყველა კატეგორია ექვემდებარება რაიმე სპეციალურ იწვევს სპეციალურ საპროფესიო ავადმყოფობას. მუშების
დაავადებას, რომელსაც წარმოშობს მათი უზომო საქმიანობა შრომის დამქირავებლები რომ ყოველთვის გონებისა და კაცთმოყვარეობის
განსაკუთრებულ დარგში. რამაძინიმ, გამოჩენილმა იტალიელმა კარნახს უსმენდნენ, მათ ხშირად საფუძველი ექნებოდათ
ექიმმა, სპეციალური წიგნი დასწერა ამ დაავადების შესახებ. ჩვენ არ შეეკავებიათ უფრო, ვიდრე გაეღვივებიათ, ბევრი მათი მუშის
ვთვლით ჩვენს ჯარისკაცებს ჩვენი ხალხის უაღრეს შრომისმოყვარე გულმოდგინეობა. როგორც მე მგონია, ყოველი დარგის
ნაწილად. და მაინც, როდესაც მათ რაიმე განსაკუთრებულ მრეწველობაში ჩვენ ვნახავთ, რომ ადამიანი, რომელიც
სამუშაოზე აყენებდნენ, რისთვისაც კარგ საცალო გასამრჯელოს აუჩქარებლად მუშაობს და რომელსაც, ამიტომ, მუდამ შეუძლია
აძლევდნენ, მათ ოფიცრებს ხშირად სჭირდებოდათ მესარეწესთან მუშაობა, არა თუ უფრო დიდხანს ინარჩუნებს თავის
შეთანხმების დადება იმის შესახებ, რომ მათთვის არ მიეცათ ჯანმრთელობას, არამედ შრომის მეტ რაოდენობასაც ასრულებს
შესაძლებლობა განსაზღვრულ თანხაზე მეტი აეღოთ დღეში წლის განმავლობაში.
დაწესებული საცალო სასყიდლის ნორმის საფუძველზე. ვიდრე ამბობენ, რომ მუშები საერთოდ იაფობის წლებში უფრო
ასეთი შეთანხმება დაიდებოდა, ერთმანეთთან შეჯიბრება და მეტი ზარმაცნი არიან და სიძვირის წლებში უფრო მუყაითნი, ვიდრე

ჩვეულებრივ. აქედან ის დასკვნა გამოჰყავთ, რომ უხვი საზრდო იწევს.

ასუსტებს მუშების შრომისმოყვარეობას, ხოლო მისი ნაკლებობა, ნაკლებობის წლებში არსებობის სიძნელე და
პირიქით, აღვივებს ამ უკანასკნელს. რომ რაოდენადმე არაუზრუნველყოფილობა აიძულებს ყველა ასეთ ხალხს
ჩვეულებრივზე მეტმა ქონიერობამ შესაძლებელია ზოგი მუშები დაუბრუნდეს დაქირავებით მუშაობას. მაგრამ სურსათ-სანოვაგის
გააზარმაცოს, ამის უარყოფა არ შეიძლება; მაგრამ მაინც და მაინც მაღალი ფასი, რადგან იგი ამცირებს მსახურთა შესანახად
დასაჯერებელი არ არის, რომ იგი ასეთ გავლენას ახდენდეს მუშების დანიშნულ ფონდს, აიძულებს მეპატრონეებს შეამცირონ თავიანთი
უმრავლესობაზე ან რომ ადამიანები არასაკმაო კვების დროს, მუშების რიცხვი უფრო, ვიდრე გაადიდონ იგი. გარდა ამისა,
გუნებადაცემულობისა და ხშირი ავადმყოფობის დროს სიძვირის წლებში ღარიბი დამოუკიდებელი მშრომელები ხშირად
ჩვეულებრივ უკეთ მუშაობდნენ, ვიდრე მაშინ, როდესაც კარგად სარჩოდ ხარჯავენ მთელ თავის კაპიტალს, რომლითაც ისინი
იკვებებიან, კარგ გუნებაზე ან საერთოდ ჯანმრთელად არიან. უნდა ჩვეულებრივ მასალას მოიპოვებდნენ თავის სამუშაოსათვის, და,
აღინიშნოს, რომ სიძვირის წლები საერთოდ დაბიო ხალხისათვის რათა იარსებონ, იძულებულნი არიან დაქირავებულ მუშებად
შეადგენს გაძლიერებული დაავადებებისა და მოკვდაობის წლებს, იქცნენ. სამუშაოს ეძებს იმ რაოდენობაზე მეტი რიცხვი ადამიანთა,
რასაც არ შეიძლება შედეგად არ ჰქონდეს მისი შრომის პროდუქტის რომელმაც შესაძლებელია მიიღოს სამუშაო; ბევრნი მზად არიან
შემცირება. ჩვეულებრივზე უფრო დაბალი სასყიდლით აიღონ ეს სამუშაო და
სიუხვის წლებში მსახურნი ხშირად სტოვებენ თავიანთ ამიტომ სიძვირის წლებში მსახურებისა და დღიური მუშების
დამქირავებლებს და ცდილობენ დამოუკიდებელი მოსაქმეობით ხელფასი ხშირად დაბლა იწევს.
მოიპოვონ სარჩო. მაგრამ სურსათ-სანოვაგის იგივე სიიაფე, ადიდებს ამიტომ ყოველგვარი მეპატრონენი მუშების შრომით ხშირად
რა მუშების შესანახად დანიშნულ ფონდს, სტიმულს აძლევს მეტ სარგებლობას იღებენ სიძვირის წლებში, ვიდრე იაფობის
მეპატრონეებს, განსაკუთრებით ფერმერებს, მსახურთა მეტი წლებში, და ისინი პირველ შემთხვევაში მუშებს უფრო მორჩილებს
რიცხვი დაიქირავონ. ასეთ შემთხვევებში ფერმერები იმედოვნებენ, და თავდაბლებს პოულობენ, ვიდრე მეორე შემთხვევაში. და ამიტომ
რომ მეტ მოგებას ნახავენ, უკეთუ თავიანთ პურს ცოტათი მეტ ბუნებრივია, რომ ისინი სიძვირის წლებს უფრო ხელსაყრელად
მსახურთა შესანახად გამოიყენებენ, ვიდრე მაშინ, უკეთუ მას დაბალ სთვლიან მრეწველობისათვის, ვიდრე იაფობის წლებს. გარდა ამისა,
ფასში გაჰყიდიან ბაზარზე. მოთხოვნა მსახურთა მიმართ იზრდება, ლენდლორდებს და ფერმერებს, მეპატრონეთა ამ ორ
მაშინ როდესაც იმათი რიცხვი, რომელნიც ამ მოთხოვნის მრავალრიცხოვან კლასს, გარდა ამისა სხვა მიზეზიც აქვთ
დასაკმაყოფილებლად თავიანთი თავის მიმწოდებელნი არიან, კმაყოფილნი იყვნენ სიძვირის წლებით. რენტა პირველთა და მოგება
კლებულობს. ამიტომ შრომის ფასი იაფობის წლებში ხშირად მაღლა მეორეთა დამოკიდებულია ძალიან სურსათ-სანოვაგის ფასზე.

მაგრამ უფრო აბსურდული არა არის რა, ვიდრე იმ აზრის გამოსახვა რეგისტრებიდანაა აღებული, სჩანს, რომ იმ სამ წარმოებაში
თავში, რომ ადამიანები საერთოდ ნაკლებს იმუშავებენ, როდესაც დამზადებულ საქონელთა რაოდენობა და ღირებულება
თავისთვის მუშაობენ, ვიდრე მაშინ, როდესაც სხვისთვის მუშაობენ. ჩვეულებრივ უფრო დიდი იყო იაფობის წლებში, ვიდრე სიძვირის
ღარიბი დამოუკიდებელი მშრომელი ჩვეულებრივ უფრო მუყაითია, წლებში, და რომ ეს რაოდენობა და ღირებულება უდიდესი იყო
ვიდრე დღიური მუშაც კი, რომელიც ცალობით მუშაობს. პირველი უაღრესი სიიაფის წლებში და უმცირესი იყო უდიდესი სიძვირის
იღებს სრულად თავისი შრომის პროდუქტს, მეორე კი იმას თავის წლებში. სამივე ეს წარმოება, როგორც ეტყობა, სტაციონარული
დამქირავებელს უყოფს. პირველი, რომელიც ცალკე და წარმოება, ე. ი. ისეთი წარმოება, რომლის პროდუქცია, თუმცა იგი
დამოუკიდებლად მუშაობს, ნაკლებ ექვემდებარება ცდუნებას ცუდი შესაძლებელია რაოდენადმე იცვლებოდეს წლიდან წლამდე, არც
საზოგადოების მხრივ, რაც მსხვილ მანუფაქტურებში ესოდენ უკან მიდის და არც წინ.
ხშირად ანადგურებს სხვების ზნეობას. კიდევ უფრო დიდია, ტილოს წარმოება შოტლანდიაში და მსხვილი შალეულის
რასაკვირველია, დამოუკიდებელი მშრომელის უპირატესობა იმ წარმოება იორკშირის დასავლეთ ოლქში წარმოადგენს ზრდის
მსახურებთან შედარებით, რომელთაც თვის ან წლის ვადით პროცესში მყოფ წარმოებას, რომლის პროდუქცია საერთოდ
ქირაობენ და რომელნიც ერთნაირ ხელფასს და შესანახს იღებენ იზრდება თუმცა რაოდენადმე ირყევა რაოდენობით და
დამოუკიდებლად იმისგან, ბევრს მუშაობენ თუ ცოტას. იაფობის ღირებულებით. მაგრამ მათი წლიური პროდუქციის შესახებ
წლებს ტენდენცია აქვს დამოუკიდებელ მშრომელთა რიცხვის გამოქვეყნებული ანგარიშების გასინჯვისას მე ვერ აღმოვაჩინე, რომ
გადიდებისა და დღიური მუშების და მსახურების რიცხვთან ამ პროდუქციის რყევა რაიმე საგრძნობ კავშირში იმყოფებოდეს
შედარებით, ხოლო სიძვირის წლებს იმ რიცხვის შემცირებისა. სიძვირის ან იაფობის პერიოდებთან. 1740 წელს, როდესაც დიდ
ბ-ნი მესანსი, ფრანგი მწერალი, დიდი ცოდნისა და ნიჭის მოუსავლობას ჰქონდა ადგილი, ორივე ეს წარმოება, როგორც
პატრონი, ხარკის ამკრეფი სენტ-ეტიენის საარჩევნო ოლქში, ეტყობა, შესამჩნევად უკან წავიდა. მაგრამ 1756 წელს, როდესაც
ცდილობს დაამტკიცოს, რომ ღარიბები მეტს მუშაობენ იაფობის აგრეთვე დიდი მოუსავლობა იყო, შოტლანდიის მრეწველობა
წლებში, ვიდრე სიძვირის წლებში, და ამასთან იგი პირველ და ჩვეულებრივზე უფრო მეტად განვითარდა. იორკშირის მრეწველობა
მეორე შემთხვევაში წარმოებულ საქონელთა რაოდენობას და მართლაც დაეცა, და მისი პროდუქცია წინანდელ დონეს არ აღწევდა
ღირებულებას ადარებს სამ სხვადასხვა წარმოებაში: მსხვილი 1755 წლიდან დაწყებული 1766 წლამდე, როდესაც გაუქმებულ იქნა
შალეულის წარმოებაში ელბეფისა, ტილოს წარმოებაში და კანონი ამერიკის საღერბო გამოსაღების შესახებ. ამ და შემდეგ წელში
აბრეშუმის წარმოებაში საერთოდ მთელი რუანის ტერიტორიაზე. მან წინანდელ დონეზე გაცილებით მაღლა აიწია და მას შემდეგ
მისი ანგარიშებიდან, რომლებიც ოფიციალური დაწესებულებების განაგრძობს განუწყვეტლივ ზრდას.

ყველა იმ დიდი მანუფაქტურების პროდუქცია, რომელნიც უნდა გამოვისახოთ თავში, რომ სურსათ-სანოვაგის ფასს არავითარი
შორეულ ბაზარზე ჰყიდიან თავის ნაწარმს, აუცილებლობის გზით გავლენა არა აქვს შრომის ფასზე. შრომის ფულადი ფასი
დამოკიდებულია არა იმდენად იაფობის ან სიძვირის პერიოდებზე აუცილებლად განისაზღვრება ორგვარი გარემოებით: მოთხოვნით
იმ ქვეყანაში, სადაც წარმოებას აქვს ადგილი, რამდენადაც შრომის მიმართ და არსებობისა და კომფორტისათვის საჭირო
პროდუქციის მომხმარებელი ქვეყნის იმ პირობებზე, რომლებსაც საგანთა ფასით. შრომის მოთხოვნა, იმის მიხედვით, იზრდება იგი,
გავლენა აქვს მოთხოვნაზე, მშვიდობიანობასა თუ ომზე, სხვა სტაციონარულია თუ კლებადი, ე. ი. იმის მიხედვით, მოითხოვს იგი
მეტოქე მანუფაქტურების აყვავებასა თუ დაცემაზე და მთავარი მზარდ, სტაციონარულ თუ კლებად მოსახლეობას, განსაზღვრავს
მუშტრების კარგ თუ ცუდ მდგომარეობაზე. გარდა ამისა, იმ არსებობისა და კომფორტისათვის საჭირო საგანთა რაოდენობას,
არაჩვეულებრივი შრომის დიდი ნაწილი, რომელიც, ალბათ, რომელიც უნდა მიეცეს მუშას; და შრომის ფულადი ფასი
სრულდება იაფობის წლებში, არასოდეს არ შედის ოფიციალურ განისაზღვრება იმ თანხით, რომელიც საჭიროა ამ რაოდენობის
რეგისტრებში მრეწველობის შესახებ. მამრობითი სქესის მსახურნი, საყიდლად. თუმცა, ამრიგად, შრომის ფულადი ფასი ზოგჯერ
რომელნიც სტოვებენ თავიანთ დამქირავებლებს, დამოუკიდებელი მაღალი არის, მაშინ როდესაც სურსათ-სანოვაგის ფასი დაბალია,
მშრომელები ხდებიან. ქალები ბრუნდებიან თავიანთ მშობლებთან მაგრამ მაინც იგი, იმავე მოთხოვნის არსებობისას, კიდევ უფრო
და ჩვეულებრივ რთავენ, რათა ტანსაცმელი დაამზადონ თავისთვის მაღალი იქნებოდა, სურსათ-სანოვაგის ფასი რომ მაღალი
და თავისი ოჯახისათვის. დამოუკიდებელი მშრომელებიც კი ყოფილიყო.
ყოველთვის არ მუშაობენ ღია ბაზრისათვის, არამედ მოსაქმეობენ სწორედ იმიტომ, რომ შრომის მოთხოვნა იზრდება უეცარი
ზოგ თავიანთ მეზობელთათვის საოჯახო საგნების და ჩვეულებრივი მოსავლიანობის წლებში და კლებულობს უეცარი
დასამზადებლად. ამის გამო მათი პროდუქცია ხშირად არაა და არაჩვეულებრივი მოუსავლიანობის წლებში, სწორედ ამიტომ
შეტანილი იმ ოფიციალურ რეგისტრებში, რომელთა ცნობებს ხდება ეს ზოგჯერ, რომ შრომის ფულადი ფასი მაღლა იწევს პირველ
ზოგჯერ ესოდენ დიდი ზეიმით გამოაქვეყნებენ და რომლებზედაც შემთხვევაში და დაბლა იწევს მეორეში.
ჩვენი ვაჭრები და მრეწველები ხშირად ამაოდ შეეცდებოდნენ აეგოთ უეცარი და არაჩვეულებრივი მოსავლიანობის წელიწადში
თავიანთი მსჯავრი უდიდეს სახელწიფოთა აყვავებისა თუ დაცემის მრავალ მრეწველ მესარეწეს აქვს საკმარისი ფონდი იმისათვის, რომ
შესახებ. შეინახოს და ამუშავოს მოსაქმე მშრომელთა მეტი რიცხვი, ვიდრე
თუმცა შრომის ფასის რყევა არა თუ ყოველთვის არ წინა წელს; მაგრამ ყოველთვის შესაძლებელი არაა მშრომელთა ამ
შეესაბამება სურსათ-სანოვაგის ფასის რყევას, არამედ ხშირად მისი არაჩვეულებრივი რიცხვის შოვნა. ამიტომ ის მესარეწენი,
სრულიად საწინააღმდეგოც არის, ჩვენ მაინც ამის საფუძვლით არ რომელთაც მუშების მეტი რაოდენობა ესაჭიროებათ, ეჯიბრებიან

ერთმანეთს მუშებისთვის სასყიდლის შეძლევაში, რათა მუშები საქონელთა ფასს, ვინაიდან ადიდებს ამ ფასის იმ ნაწილს, რომელიც
მოიპოვონ, რის გამო მაღლა იწევს შრომის როგორც ნამდვილი, ისე შრომის ხელფასზე მოდის, და ამდენად მას აქვს ტენდენცია ამ
ფულადი ფასი. საქონელთა მოხმარების შემცირებისა როგორც სახელმწიფოს
ამის წინააღმდეგს აქვს ადგილი უეცარი და შიგნით, ისე საზღვარგარეთ. მაგრამ იმავე მიზეზს, რომელიც
არაჩვეულებრივი მოუსავლობის წელიწადში. საწარმოო შრომის ხელფასს მაღლა სწევს, სახელდობრ კაპიტალის ზრდას, აქვს
მიზნებისთვის დანიშნული ფონდები მცირდება წინა წელთან ტენდენცია შრომის პროდუქტიული ძალის გადიდებისა, რომლის
შედარებით. სამუშაოს ჰკარგავს ადამიანთა დიდი რაოდენობა; მეოხებით, შრომის ნაკლები რაოდენობის დახარჯვისას, ნაწარმთა
ისინი ერთმანეთს ეჯიბრებიან სამუშაოს მისაღებად, და ეს კი არა უფრო დიდი რაოდენობა მზადდება. კაპიტალის მფლობელი,
იშვიათად დაბლა სწევს შრომის როგორც ნამდვილ, ისე ფულად რომელიც მუშების დიდ რიცხვს ქირაობს, აუცილებლად ცდილობს,
ფასს. 1740 წელს, როდესაც არაჩვეულებრივი მოუსავლობა იყო, თავისი სარგებლობის გულისთვის, სამუშაოთა ისეთი სათანადო
ბევრი ადამიანი თანხმდებოდა მუშაობას მარტოოდენ კვებისათვის. დანაწილება და განაწილება მოახდინოს, რომ პროდუქტთა რაც
შემდგომ მოსავლიან წლებში უფრო ძნელი იყო მუშებისა და შეიძლება მეტი რაოდენობის წარმოება შეეძლოთ მუშებს. იმავე
მსახურების შოვნა. მიზნით იგი ცდილობს მათ ხელთ მისცეს ისეთი საუკეთესო
სიძვირის წელიწადში საარსებო საშუალებათა ნაკლებობას, მანქანები, როგორიც კი მან ან მისმა მუშებმა შეიძლება მოისაზრონ.
რაც ამცირებს მითხოვნას შრომის მიმართ, ტენდენცია აქვს შრომის და რასაც ადგილი აქვს განსაზღვრული სახელოსნოს მუშებს შორის,
ფასის დაწევისა, ისე როგორც სურსათ-სანოვაგის მაღალ ფასს იმასვე ადგილი აქვს, იმავე მიზეზით, დიდი საზოგადოების მუშებს
ტენდენცია აქვს შრომის ფასის აწევისა. პირიქით, იაფობის შორის. რაც უფრო დიდია მათი რიცხვი, მით უფრო,
წელიწადში სიუხვეს, რადგან იგი ადიდებს მოთხოვნას, ტენდენცია რასაკვირველია, დანაწილებული არიან ისინი სხვადასხვა
აქვს შრომის ფასის აწევისა, მაშინ როდესაც სურსათ-სანოვაგის სამოსაქმეო კლასებად და ჯგუფებად. ადამიანთა მეტი რაოდენობა
სიიაფეს ტენდენცია აქვს მისი დაწევისა. სურსათ-სანოვაგის ფასის ადგია იმ საქმეს, რომ გამოიგონონ უაღრესად შესაბამისი მანქანები
ჩვეულებრივი რყევისას, სჩანს, ეს ორი ერთმანეთის მოპირისპირე თითოეული კლასისა და ჯგუფის სამუშაოს შესასრულებლად, და
მიზეზი აწონასწორებს ერთი მეორეს; ეს, ალბათ, გვიხსნის ამიტომ მით უფრო მოსალოდნელია, რომ ასეთი მანქანები
ნაწილობრივ იმას, თუ რატომ არის ყველგან შრომის ხელფასი გამოგონებული იქნება. ამგვარად, ამ გაუმჯობესებათა გამო
გაცილებით უფრო მტკიცე და უცვლელი, ვიდრე სურსათ-სანოვაგის მრავალი საქონლის წარმოებისას იმდენად ნაკლები შრომა იხარჯება
ფასი. წინანდელთან შედარებით, რომ შრომის ფასის გაზრდა უხვად
შრომის ხელფასის ზრდა ადიდებს აუცილებლად მრავალ წონასწორდება შრომის რაოდენობის შემცირებით.

თ ა ვ ი IX საქონელთა ფასის თითოეული ცვლილება, რომლებითაც იგი

ვაჭრობს, არამედ აგრეთვე ბედი და უბედობა მისი მეტოქეების და
კაპიტალის მოგება მუშტრებისა, აგრეთვე ათასი სხვა შემთხვევითობა, რომელსაც
ექვემდებარება მისი საქონელი ზღვაზე თუ ხმელეთზე გადაზიდვის
კაპიტალის მოგების აწევა ან დაცემა იმავე მიზეზებზეა დროს ანდა თვით საწყობშიც. ამიტომ მოგება ირყევა არა თუ
დამოკიდებული, რომლებიც იწვევს შრომის ხელფასის აწევას და წლიდან წლამდე, არამედ დღითი დღეც და თითქმის საათიდან
დაცემას, სახელდობრ საზოგადოების სიმდიდრის ზრდასა ან საათამდეც. ბევრად უფრო ძნელი უნდა იყოს იმის განსაზღვრა თუ
შემცირებაზე; მაგრამ ამ მიზეზებს ძალიან სხვადასხვა მოქმედება რა წარმოადგენს საშუალო მოგებას ვაჭრობის ყველა იმ სხვადასხვა
აქვს მოგებასა და შრომის ხელფასზე. დარგებში, რომელნიც რომელსამე დიდ სამეფოში არსებობენ და
კაპიტალის ზრდას, რომელიც ადიდებს შრომის ხელფასს, სრულიად შეუძლებელი უნდა იყოს რაოდენადმე ზედმიწევნით
ტენდენცია აქვს დაბლა დასწიოს მოგება. როდესაც მრავალ მდიდარ იმაზე აზრის შედგენა, თუ რაოდენად დიდი შეიძლება ყოფილიყო
ვაჭართა კაპიტალები ვაჭრობის ერთსა და იმავე დარგშია ეს მოგება წინათ ან ჩვენგან დაშორებულ პერიოდებში.
მოთავსებული, იმ ვაჭართა საურთიერთო კონკურენცია იწვევს, თუმცა შეუძლებელია განვსაზღვროთ რაოდენიმე
რასაკვირველია, მათი მოგების დაწევას; და როდესაც კაპიტალის ზედმიწევნილად, როგორია კაპიტალის მოგება ამჟამად და როგორი
ასეთსავე გადიდებას აქვს ადგილი იმავე საზოგადოების ვაჭრობის იყო ძველ დროში, მაგრამ მასზე ერთგვარი წარმოდგენის შედგენა
ყველა დარგში, იმავე კონკურენციამ იგივე შედეგი უნდა წარმოშვას ჩვენ შეგვიძლია ფულის სარგებლის საფუძვლით. შეგვიძლია ეს
ყველა მათში. წესად მივიჩნიოთ, რომ სადაც ფულით ბევრის გაკეთება შეიძლება
როგორც უკვე აღნიშნული იყო, ადვილი საქმე არ არის იმის იქ ბევრსაც მისცემენ მით სარგებლობისათვის, და რომ სადაც
განსაზღვრა, თუ როგორია საშუალო ხელფასი თუნდ განსაზღვრულ ფულით მცირე რამის გაკეთებაა შესაძლებელი, იქ ნაკლებსაც
ადგილას და განსაზღვრულ დროში. ამ შემთხვევაშიც ჩვენ გაიღებენ მისთვის. მაშასადამე, ჩვენ შეგვიძლია დარწმუნებული
შეგვიძლია განვსაზღვროთ მხოლოდ ის, რაც ყველაზე უფრო ვიყოთ, რომ იმის შესაბამისად, თუ როგორ იცვლება განსაზღვრულ
ჩვეულებრივ ხელფასს შეადგენს. მაგრამ კაპიტალის მოგების ქვეყანაში ფულის სარგებლის ჩვეულებრივი საბაზრო ნორმა, უნდა
შესახებ ამის შესრულებაც კი იშვიათად არის შესაძლებელი. მოგება იცვლებოდეს კაპიტალის ჩვეულებრივი მოგებაც, დაბლა იწევდეს,
ისე მერყევი არის, რომ თვით იმასაც კი, ვინც ამა თუ იმ საქმიანობას როდესაც პირველი დაბლა იწევს, და მაღლა იწევდეს, როდესაც
ეწევა, არ შეუძლია სთქვას ყოველთვის, როგორია საშუალოდ მისი მაღლა იწევს, სარგებლის განვითარება, ამრიგად, საფუძველს
წლიური მოგება. ამ უკანასკნელზე მოქმედებს არა მარტო იმ გვაძლევს იმისათვის, რომ შევადგინოთ განსაზღვრული დასკვნა

მოგების განვითარების შესახებ. ჰენრი VIII-ის დროიდან დაწყებული ქვეყნის სიმდიდრე და

ჰენრი VIII-ის მეფობის 37-ე წელს გამოცემული კანონით შემოსავალი განუწყვეტლივ იზრდებოდა, და ამ ზრდის ტემპი
ყოველი სარგებელი, რომელიც 10 პროცენტს აღემატებოდა, თანდათან აჩქარებული იყო უფრო, ვიდრე შენელებული.
უკანონოდ იყო გამოცხადებული. როგორც ეტყობა, მანამდე არა სიმდიდრე და შემოსავალი, როგორც ეტყობა, არა თუ იზრდებოდა,
იშვიათად მეტ სარგებელს იხდიდნენ. ედუარდ VI-ის მეფობის მარტოოდენ, არამედ იზრდებოდა უფრო და უფრო სწრაფად. იმავე
დროს სარწმუნოებრივმა გულმოდგინეობამ ყოველგვარი პერიოდის განმავლობაში შრომის ხელფასი განუწყვეტლივ
სარგებელი აკრძალა. მაგრამ, როგორც ამტკიცებენ, ამ აკრძალვას, მატულობდა, ხოლო კაპიტალის მოგება ვაჭრობისა და
ყველა სხვა ამგვარი აკრძალვის მსგავსად, არავითარი შედეგი არ მრეწველობის სხვადასხვა დარგთა მეტ ნაწილში კლებულობდა.
მიუღია, და მან, ალბათ, გაადიდა უფრო, ვიდრე შეამცირა, ჩვეულებრივ რაიმე ვაჭრობის წარსამართავად დიდ ქალაქში
მევახშეობის ბოროტება. ჰენრი VIII-ის კანონი განახლებულ იქნა უფრო დიდი კაპიტალია საჭირო, ვიდრე სოფელში. დიდი
ელისაბედის მეფობის მე-13 წელს გამოცემული აქტის მე-8 თავით კაპიტალები, რომლებიც გამოიყენება ვაჭრობის თითოეულ დარგში,
და 10 პროცენტი დარჩა სარგებლის კანონიერ ნორმად იაკობ I-ის და დიდი რიცხვი მდიდარ მეტოქეთა ჩვეულებრივ იმ დონეზე
მეფობის 21-ე წლამდე, როდესაც იგი 8 პროცენტზე იქნა დაბლა სწევენ ქალაქში მოგების ნორმას, რომელიც არსებობს
ჩამოყვანილი. მალე რესტავრაციის შემდეგ იგი დაყვანილ იქნა 6 სოფლად. მაგრამ შრომის ხელფასი დიდ ქალაქში ჩვეულებრივ
პროცენტზე, ხოლო დედოფალი ანნას მეფობის მე-12 წელს უფრო მაღალია, ვიდრე სოფელში. ქალაქში, რომელიც
გამოცემული კანონით – 5 პროცენტზე. ყველა ეს სხვადასხვა განვითარების პროცესში იმყოფება, დიდი კაპიტალების მქონე პირთ
კანონმდებლობითი რეგლამენტაციები წესდებოდა, როგორც ჩანს, ხშირად არ შეუძლიათ იშოვნონ მათთვის საჭირო მუშების
დიდი საზრიანობით, – ისინი, როგორც ეტყობა, მიჰყვებოდნენ და რაოდენობა, და ამიტომ ერთმანეთს ეჯიბრებიან მუშების
წინ კი არ უსწრებდნენ სარგებლის საბაზრო ნორმას, ე. ი. იმ ნორმას, დაქირავებაში, რათა მოიპოვონ შეძლებისამებრ მეტი მათი
რომლის კვალობაზეც ჩვეულებრივ სესხულობდნენ ფულს რაოდენობა; ეს კი მაღლა სწევს შრომის ხელფასს და ამცირებს
კრედიტუნარიანი ადამიანები. დედოფალ ანნას მეფობის შემდეგ 5 კაპიტალის მოგებას. ქვეყნის შორეულ ნაწილებში ხშირად არ
პროცენტი, როგორც ჩანს, საბაზრო ნორმაზე მაღალი იყო უფრო, მოიპოვება საკმარისი კაპიტალი ყველა მუშის დასაყენებლად
ვიდრე დაბალი. უკანასკნელი ომის წინ მთავრობამ ისესხა ფული 3 სამუშაოზე. ამიტომ მუშები ერთმენთს ეჯიბრებიან სამუშაოს
პროცენტად, ხოლო კრედიტუნარიანი ადამიანები დედაქალაქში და შოვნის საქმეში, და ეს კი დაბლა სწევს შრომის ხელფასს და ადიდებს
სამეფოს ბევრ სხვა ადგილას სესხულობდნენ 3½, 4 და 4½ კაპიტალის მოგებას.
პროცენტად. თუმცა შოტლანდიაში სარგებლის კანონიერი ნორმა იგივეა,

რაც ინგლისში, მაგრამ მისი საბაზრო ნორმა ცოტათი უფრო თუმცა სარგებლის კანონიერი ნორმა საფრანგეთში ხშირად უფრო
მაღალია. უაღრესად კრედიტუნარიანი ადამიანები იშვიათად დაბალი იყო, ვიდრე ინგლისში, საბაზრო ნორმა ჩვეულებრივ იყო
სესხულობენ იქ 5 პროცენტზე ნაკლებად. ედინბურგში თვით კერძო უფრო მაღალი, ვინაიდან იქ, ისე როგორც სხვა ქვეყნებში, არსებობს
ბანკირებიც კი 4 პროცენტს იხდიან თავიანთ თამასუქებში. არა ერთი და ორი საიმედო და ადვილი საშუალება კანონისთვის
ლონდონში კერძო ბანკირები არავითარ სარგებელს არ იძლევიან იმ გვერდის ასავლელად. სავაჭრო მოგება, როგორც მარწმუნებდნენ
ფულში, რომელიც ანაბარადაა მათთან შეტანილი. ვაჭრობის ბრიტანელი ვაჭრები, რომლებიც ორივე ქვეყანაში ეწეოდნენ
მეტწილ დარგებში შოტლანდიაში საქმის წარმოება შეიძლება ვაჭრობას, საფრანგეთში უფრო მაღალია, ვიდრე ინგლისში; და
ნაკლები კაპიტალით ვიდრე ინგლისში. მოგების ჩვეულებრივი უეჭველია, რომ სწორედ ამ მიზეზით ბრიტანეთის ბევრი
ნორმა, ამიტომ ცოტათი უფრო მაღალი უნდა იყოს. შრომის ქვეშევრდომი არჩევს თავისი კაპიტალი პირველ ქვეყანაში
ხელფასი, როგრც უკვე აღნიშნული იყო, შოტლანდიაში უფრო გამოიყენოს, სადაც ვაჭრობა პატივში არაა, ვიდრე თავის ქვეყანაში,
დაბალია, ვიდრე ინგლისში. ქვეყანაც არა თუ ბევრად უფრო სადაც იგი დიდ პატივშია. შრომის ხელფასი საფრანგეთში უფრო
ღარიბია, არამედ, როგორც ეტყობა, განვითარების ტემპიც, ვინაიდან დაბალია, ვიდრე ინგლისში. როდესაც თქვენ შოტლანდიიდან
ეს ქვეყანა, უეჭველია, უკეთესი მდგომარეობისაკენ მიისწრაფვის – მოდიხართ ინგლისში, ის განსხვავება, რომელსაც თქვენ ამჩნევთ
ბევრად უფრო ნელი და ხანდაზმული არის. ორივე ქვეყნის მდაბიო ხალხის ჩაცმულობასა და გარეგნობაში,
საფრანგეთში სარგებლის კანონიერი ნორმა მიმდინარე საკმაოდ გეუბნებათ მათი მდგომარეობის განსხვავების შესახებ.
საუკუნის განმავლობაში ყოველთვის არ განისაზღვრებოდა კონტრასტი კიდევ უფრო დიდია, როდესაც თქვენ საფრანგეთიდან
საბაზრო ნორმის მიხედვით. 1720 წელს სარგებელი პენის 1/20-დან ბრუნდებით. საფრანგეთს, თუმცა იგი, უეჭველია, შოტლანდიაზე
დაწეულ იქნა 1/50-ზე, ე. ი. 5-დან 2 პროცენტზე; 1724 წელს აწეულ უფრო მდიდარი ქვეყანაა, როგორც ეტყობა, ისე სწრაფი
იქნა პენის 1/30-მდე, ე.ი. 3 1/3 0/0-მდე; 1725 წელს ისევ აწეულ იქნა წინმსვლელობა არა აქვს. შოტალანდიაში საყოველთაოდ
პენის 1/20-მდე ანუ 5 0/0-მდე, ხოლო 1726 წელს, ბ–ნი ლავერდის გავრცელებული შეხედულებაა ეს და პოპულარულიც, რომ ეს მხარე
მმართველობის დროს, ჩამოყვანილ იქნა პენის 1/25-მდე ანუ 4%-ზე. უკან მიდის; ეს არის შეხედულება, რომელიც, როგორც მე ვფიქრობ,
აბატმა ტერეიმ შემდეგ იგი წინანდელ 5 0/0-ის ნორმაზე აიყვანა. საფრანგეთის შესახებაც კი უსაბუთო არის, ხოლო შოტლანდიის
სარგებლის ესოდენ მრავალგზის ძალადობით შემცირებას ხშირად შესახებ შეუძლებელია იგი გაიზიაროს ვინმემ, ვინც ამჟამად
სახელმწიფო ვალების სარგებლის შემცირებისათვის გზის გაკვალვა უცქერის ამ ქვეყანას და ვისაც იგი 20 ან 25 წლის წინათ უნახავს.
ჰქონდა მიზნად და ამას იგი ზოგჯერ აღწევდა კიდეც. საფრანგეთი ჰოლანდია, პირიქით, თავისი ტერიტორიის მოცულობისა
ამჟამად, იქნებ, ისე მდიდარი ქვეყანა აღარაა, როგორც ინგლისი, და და მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით უფრო მდიდარ ქვეყანას

წარმოადგენს, ვიდრე ინგლისი. მთავრობა იქ ფულს სესხულობს 2 სარეწაოებში; მაგრამ ეს არ ამტკიცებს იმას, რომ აღებ-მიცემობა
პროცენტად, ხოლო კარგი კრედიტუნარიანი კერძო პირები – 3 დაცემულია. როგორც კერძო პირის კაპიტალი, თუნდაც რომ
პროცენტად. შრომის ხელფასი, როგორც ამბობენ, ჰოლანდიაში ვაჭრობის ერთ განსაზღვრულ დარგში შეძენილი, შესაძლებელია
უფრო მაღალია, ვიდრე ინგლისში, და ჰოლანდიელები, როგორც იმაზე მეტად გაიზარდოს, ვიდრე ძალუძს იმ პირს მისი გამოყენება
კარგად ცნობილია, ვაჭრობას აწარმოებენ ნაკლები მოგებით, ვიდრე იმ დარგში, მიუხედავად იმისა, რომ ეს დარგი განაგრძობს ზრდას, –
რომელიმე სხვა ხალხი ევროპაში. ზოგნი ამტკიცებენ, ჰოლანდიის ასევე შეიძლება მოხდეს დიდი ერის კაპიტალის შესახებაც.
ვაჭრობა დაცემის პროცესში იმყოფებაო, და შეიძლება ეს მართალიც ჩვენს ჩრდილო-ამერიკის და ვესტ-ინდოეთის კოლონიებში
იყოს ზოგი მისი განსაკუთრებული დარგის შესახებ. მაგრამ არათუ შრომის ხელფასი, არამედ ფულის სარგებელიც და,
აღნიშნული სიმპტომები, ვფიქრობთ, საკმაოდ მაჩვენებელია იმისა, მაშასადამე, კაპიტალის მოგებაც უფრო მაღალია, ვიდრე ინგლისში.
რომ საერთოდ ჰოლანდიის ვაჭრობა დაცემას არ განიცდის. როდესაც სხვადასხვა კოლონიებში სარგებლის როგორც კანონიერი ნორმა, ისე
მოგება მცირდება, ვაჭრებს მიდრეკილება აქვთ ძალიან იწყონ საბაზრო ნორმაც ირყევა 6-დან 8%-მდე. მაგრამ მაღალ ხელფასს და
ჩივილი ვაჭრობის დაცემაზე, თუმცა მოგების შემცირება კაპიტალის მაღალ მოგებას იმავდროულად თითქმის არასოდეს არ
წარმოადგენს ვაჭრობის აყვავების ბუნებრივ შედეგს, ანუ იმის აქვს ადგილი, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ახალ კოლონიებს
შედეგს, რომ ვაჭრობაზე წინანდელზე უფრო დიდი კაპიტალი მათი განსაკუთრებული პირობებითურთ. ახალი კოლონია
გამოიყენება. უკანასკნელი ომის დროს ჰოლანდიელებმა ხელთ რამდენიმე ხნის განმავლობაში ყოველთვის უნდა განიცდიდეს
იგდეს საფრანგეთის მთელი სატრანსპორტო ვაჭრობა, რომლის კაპიტალის მეტად ნაკლებობას მისი ტერიტორიის მოცულობასთან
ძალიან დიდი ნაწილი დღესაც ხელში უჭირავთ. დიდი თანხები, შედარებით და მოსახლეობის მეტად ნაკლებობას მისი კაპიტალის
რომლებიც მათ აქვთ მოთავსებული საფრანგეთისა და ინგლისის მოცულობასთან შედარებით, ვიდრე ამას ადგილი აქვს მეტწილ სხვა
სახელმწიფო ქაღალდებში, – დაახლოებით ორმოცი მილიონი ქვეყნებში. მას მეტი მიწა აქვს დასამუშავებლად, ვიდრე კაპიტალი.
მხოლოდ უკანასკნელებში (მე მგონია, რომ ეს ციფრი ძალიან ამიტომ ის, რაც მას აქვს, გამოიყენება მხოლოდ უნაყოფიერესი და
გადაჭარბებულია), შემდეგ ის დიდი თანხები, რომლებსაც ისინი უაღრეს ხელსაყრელ მდებარე მიწების, სახელდობრ ზღვის
სესხად აძლევენ კერძო პირებს იმ ქვეყნებში, სადაც სარგებლის ნაპირების ახლოს და გემთსავლელი მდინარეების ნაპირების
ნორმა უფრო მაღალია, ვიდრე მათ საკუთარ ქვეყანაში, – ყველა ეს გასწვრივ მდებარე მიწების დასამუშავებლად. ამასთან ასეთი მიწა
უეჭველია, მოწმობს მათი კაპიტალის სიუხვეს, ე. ი. იმას, რომ მათი იყიდება ხშირად ისეთ ფასში, რომელიც მისი ბუნებრივი
კაპიტალი გაზრდილია იმაზე მეტად, ვიდრე მათ შეუძლიათ მისი პროდუქტის ღირებულებაზე ნაკლებია. ასეთი მიწის ყიდვასა და
მოთავსება დამაკმაყოფილებელი მოგებით თავისი ქვეყნის საკუთარ დამუშავებაზე დახარჯულ კაპიტალს ძალიან მოზრდილი მოგება

უნდა მოჰქონდეს და, მაშასადამე, ძალიან მაღალი სარგებლის იზრდება, ვიდრე პატარა კაპიტალი, რომელსაც დიდი მოგება
გადახდის შესაძლებლობას იძლეოდეს. კაპიტალის სწრაფი მოაქვს. ფული ფულს აკეთებსო – ამბობს ანდაზა. თუ თქვენ უკვე
დაგროვება ესოდენ მოგებიანი გამოყენების არსებობისას მოიპოვეთ ცოტა ფული, შემდეგ ხშირად ადვილია მეტის მოპოვება.
საშუალებას აძლევს პლანტატორს თავისი მუშების რიცხვი უფრო დიდ სიძნელეს სწორედ ამ ცოტა ფულის მოპოვება წარმოადგენს.
სწრაფად გაადიდოს, ვიდრე მას ძალუძს იშოვოს ისინი ახალ კავშირი კაპიტალის ზრდასა და მრეწველობის ზრდას ანუ
დასახლებულ ადგილას. ამიტომ იმათ ვისაც შოულობს, იგი ძალიან სასარგებლო შრომის და მოთხოვნის ზრდას შორის ნაწილობრივ
უხვად აძლევს გასამრჯელოს. კოლონიის გაზრდის მიხედვით უკვე იყო გარკვეული, მაგრამ უფრო დაწვრილებით იქნება
კაპიტალის მოგება თანდათან მცირდება, მას შემდეგ რაც განმარტებული შემდეგ, როდესაც კაპიტალის დაგროვებაზე
უნაყოფიერესი და საუკეთესო მდებარეობის მქონე მიწები ყველა გვექნება ლაპარაკი.
დაჭერილია, ნიადაგისა და მდებარების მხრივ ნაკლებ ხელსაყრელი ახალი ტერიტორიის მოპოვებას ან ვაჭრობა-მრეწველობის
მიწების დამუშავების მხრივ მხოლოდ ნაკლები მოგების მიღებაა ახალი დარგების განვითარებას ზოგჯერ შეუძლია მაღლა ასწიოს
შესაძლებელი და ნაკლები სარგებელი შეიძლება გადახდილ იქნეს კაპიტალის მოგება და მასთან ერთად ფულის სარგებელიც, იმ
კაპიტალში, რომელიც ამ მიწებს ხმარდება. ამის გამო მეტწილ ჩვენს ქვეყენაშიც კი, რომელიც სწრაფად მიდის წინ სიმდიდრის შეძენის
კოლონიებში სარგებლის კანონიერმა და საბაზრო ნორმამ საქმეში. რადგან ქვეყნის კაპიტალი მაშინ საკმარისი არაა მთელი იმ
მნიშვნელოვნად დაიწია მიმდინარე საუკუნის განმავლობაში. მაშინ საქმიანობის ხელმოსაკიდებლად, რის შესაძლებლობასაც
როდესაც სიმდიდრე, მიწის კულტურა და მოსახლეობა გაიზარდა, აღნიშნული ცვლილებები აძლევს სხვადასხვა ადამიანთ, რომელთა
სარგებელი შემცირდა. შრომის ხელფასი არ იწევს დაბლა კაპიტალის შორის ის საქმიანობა დანაწილებული არის, ამიტომ კაპიტალს
მოგების დაწევასთან ერთად. შრომის მოთხოვნა იზრდება მხოლოდ იმ დარგებში ეძლევა დაბანდება, რომლებიც უდიდეს
კაპიტალის ზრდასთან ერთად, როგორიც უნდა იყოს ამ მოგებას იძლევიან. იმ კაპიტალების ნაწილი, რომლებიც წინათ
უკანასკნელის მოგება; და მას შემდეგ რაც მოგება იწყებს კლებას, ვაჭრობა-მრეწველობის სხვა დარგებში იყო მოთავსებული,
კაპიტალი შეიძლება არათუ განაგრძობდეს ზრდას, არამედ აუცილებლად გამოიტანება იქიდან და რომელსამე ახალ უფრო
იზრდებოდეს კიდეც გაცილებით უფრო სწრაფად, ვიდრე წინათ. მოგებიან დარგებში შეიტანება. ამის გამო ვაჭრობის ყველა იმ ძველ
შრომისმოყვარე ერების შესახებ, რომელნიც წინ მიდიან სიმდიდრის დარგებში კონკურენცია ნაკლები ხდება წინანდელთან შედარებით,
დაგროვების საქმეში, იგივე მეორდება, რასაც ადგილი აქვს – ბაზარს ნაკლები სიუხვით ეძლევა ბევრგვარი საქონელი. ასეთ
შრომისმოყვარე ინდივიდუუმების შესახებ. დიდი კაპიტალი, საქონელთა ფასი მეტნაკლებ მატულობს აუცილებლად და უფრო
თუმცა ნაკლები მოგების მიმღები, ჩვეულებრივ უფრო სწრაფად დიდ მოგებას აძლევს იმ პირთ, რომელნიც მით ვაჭრობენ და

რომელთაც, ამიტომ, შეუძლიათ ახლა ფულის სესხად აღება უფრო უფრო ძვირად გაყიდვა. მათი პროდუქტები მათ ნაკლებ უღირთ,
მაღალი სარგებლით. რამდენიმე ხნის განმავლობაში უკანასკნელი იღებენ მეტს მათში, მათი მოგება, ამრიგად, მატულობს ორ მხარეზე
ომის დამთავრების შემდეგ არათუ საუკეთესო კრედიტის მქონე და ამიტომ მათ შესაძლებლობა აქვთ უფრო მაღალი სარგებელი
კერძო პირები, არამედ ზოგიერთი უდიდესი კომპანიებიც გადაიხადონ. დიდი ქონების ესოდენ სწრაფი და ადვილი შეძენა
ლონდონში ფულს სესხულობდნენ ჩვეულებრივ 5 პროცენტად, ბენგალიაში და ბრიტანეთის ოსტ-ინდოეთის სხვა დასახლებულ
მაშინ როდესაც წინათ 4 თუ 4½ პროცენტზე მეტის გადახდას არ ადგილებში გვიდასტურებს იმას, რომ ამ განადგურებულ ქვეყნებში
იყვნენ ჩვეულნი. ტერიტორიის და ვაჭრობის გადიდება, რომელიც ძალიან დაბალი ხელფასის არსებობისას კაპიტალის მოგება ძალიან
წარმოსდგება შედეგად ჩვენს შენაძენთა ჩრდილო-ამერიკასა და მაღალი არის, ფულის სარგებელიც ამის შესაბამისად ძალიან
ვესტ-ინდოეთში, საკმაოდ გვიხსნის ამ ფაქტს, ასე რომ საჭირო არაა მაღალია. ბენგალიაში ფერმერებს ხშირად 40, 50 და 60 პროცენტად
ვიგულისხმოთ კაპიტალის მარაგის შემცირება საზოგადოებაში. აძლევენ სესხად და მომავალი წლის მოსავალი დაგირავებულია
ძველი კაპიტალით წარსამართავი ახალი სააღებმიცემო საქმეების ვალის გადახდის უზრუნველსაყოფად. როგორც მოგებამ, რომელმაც
ესოდენ დიდ მატებას აუცილებლად უნდა შეემცირებინა იმ უნდა გაისტუმროს ესოდენ დიდი სარგებელი, თითქმის მთლად
კაპიტალის რაოდენობა, რომელიც მოთავსებული იყო ვაჭრობის უნდა შთანთქას მემამულის რენტა, ისევე ესოდენ უზომო
მრავალ ცალკეულ დარგში, სადაც, კონკურენციის შემცირების გამო მევახშეობამ, თავის მხრივ, უნდა შთანთქას იმ მოგების უდიდესი
მოგება უფრო დიდი უნდა გამხდარიყო. შემდეგ მე მექნება ნაწილი. რომის რესპუბლიკის დაცემის წინ ამდენი მევახშეობა,
შემთხვევა აღვნიშნო ის მოსაზრებანი, რომელიც მაფიქრებინებენ, როგორც ეტყობა, ჩვეულებრივი მოვლენა იყო პროვინციებში იმ
რომ დიდი ბრიტანეთის კაპიტალი უკანასკნელი ომის ვეება გამანადგურებელი მართვა-გამგეობის არსებობისას, რომელსაც
ხარჯების გამოც კი არ შემცირებულა. საზოგადოების კაპიტალის მათი პროკონსულები აწარმოებდნენ. ციცერონის წერილებიდან
მარაგის ანუ იმ ფონდის შემცირება, რომელიც მრეწველობის ვიგებთ, რომ სათნობიანი ბრუტოსი 48 პროცენტად ასესხებდა
წარსამართავადაა დანიშნული, ამცირებს რა შრომის ხელფასს, ფულს კიპროსში.
მაღლა სწევს კაპიტალის მოგებას, და მაშასადამე, ფულის იმ ქვეყანაში, რომელმაც შეიძინა სრულად იმდენი
სარგებელს. საზოგადოებაში დარჩენილი კაპიტალის მფლობელებს სიმდიდრე, რამდენის შეძენის შესაძლებლობას მას აძლევდა მისი
შრომის ხელფასის შემცირების გამო, წინანდელთან შედარებით ნიადაგის ხასიათი და ჰავა და მისი მდებარეობა სხვა ქვეყნების
ნაკლები ხარჯებით შეუძლიათ თავიანთ საქონელთა გატანა მიმართ, რომელსაც, მაშასადამე, არ შეუძლია მეტად განვითარება და
ბაზარზე. და რადგან იმავე დროს ბაზრის მომსახურეობას ნაკლები მასთან ერთად არც უკუსვლა აქვს, – ასეთ ქვეყანაში შრომის
კაპიტალი ხმარდება, ვიდრე უწინ, – მათ შეუძლიათ ამ საქონელთა ხელფასი და კაპიტალის მოგება, ალბათ, ძალიან დაბალი იქნება. იმ

ქვეყანაში, რომელიც მჭიდროდ დასახლებულია იმასთან არსებობისას. გარდა ამისა, ამ ქვეყანაში, სადაც მდიდარი ადამიანები
შედარებით, რისი გამოკვებაც მის ნიადაგს შეუძლია ან ან დიდი კაპიტალის პატრონები თითქმის სრული
რომლისათვის მის კაპიტალს სამუშაოს მიცემა შეუძლია, ხელშეუხებლობით სარგებლობენ, ხოლო ღარიბები ან პატარა
კონკურენცია სამუშაოს მოპოვებისათვის აუცილებლად ისე ძლიერი კაპიტალის პატრონები არავითარი ხელშეუხებლობით არ
იქნება, რომ შრომის ხელფასს შეამცირებს იმ დონემდე, რომელიც სარგებლობენ და მუდამჟამს განიცდიან, სამართლის გაჩენის
საკმარისია მარტოოდენ მუშათა არსებული რიცხვის შესანახად, და საბაბით, დაბალი მანდარინების მხრივ ძარცვასა და განიავებას,
რადგან ქვეყანა მჭიდროდ არის დასახლებული, ეს რიცხვი ვეღარ ასეთ ქვეყანაში კაპიტალის რაოდენობამ, რომელიც მისი
გადიდდება. იმ ქვეყანაში, რომელიც, მისი ვაჭრობა-მრეწველობის სააღებმიცემო საქმიანობის ყველა სხვადასხვა დარგშია
პროპორციულად, სავსეა კაპიტალით, თითოეულ ცალკე დარგში მოთავსებული, არასოდეს არ შეიძლება მიაღწიოს იმ ზომას,
იმდენი კაპიტალი დაბანდდება, რამდენის ნებასაც იმ დარგის რომელსაც შესაძლებელს ხდის იმ დარგთა ხასიათი და მოცულობა.
ხასიათი და მოცულობა იძლევა. კონკურენცია, ამიტომ, ყველა თითოეულ დარგში ღარიბის ჩაგვრამ უნდა შეჰქმნას მონოპოლია
დარგში ძალიან დიდი იქნება, და მაშასადამე ჩვეულებრივი მოგება მდიდრისათვის, რომელსაც, რადგან იგი ხელთ იგდებს მთელ
ძალიან დაბალი. ვაჭრობას, შეუძლია მიიღოს ძალიან დიდი მოგება. ამიტომ, როგორც
მაგრამ შესაძლებელია, არც ერთ ქვეყანას არ ჰქონდეს ამბობენ, 12 პროცენტი ფულის ჩვეულებრივ სარგებელს
დღემდე სიმდიდრის ასეთი დონე მიღწეული. ჩინეთი, როგორც წარმოადგენს ჩინეთში, და კაპიტალის ჩვეულებრივი მოგება
ეტყობა, დიდხანს იყო უძრავ მდგომარეობაში გაჩერებული და მან, საკმარისად დიდი უნდა იყოს ასეთი დიდი სარგებლის
ალბათ, დიდი ხანია შეიძინა სიმდიდრის ის მაქსიმუმი, რომელიც გასასტუმრებლად.
შეთავსებადია მის კანონებსა და დაწესებულებებთან. მაგრამ ეს ეფექტს, რომელიც კანონს ახლავს, შეუძლია ზოგჯერ
მაქსიმუმი, შესაძლებელია, ბევრად ნაკლები არის იმაზე, რაც, სხვა სარგებლის ნორმა იმ დონეზე თვალსაჩინოდ მაღლა ასწიოს,
კანონებისა და დაწესებულებების არსებობისას, შეიძლებოდა რომელსაც, სიმდიდრისა და სიღარიბის მხრივ, ქვეყნის
შეძენილიყო ქვეყნის არსებული ნიადაგის ხასიათის, ჰავისა და მდგომარეობა მოითხოვს. როდესაც კანონი არ უზრუნველყოფს
მდებარეობის საფუძველზე. იმ ქვეყანას, რომელიც ხელშეკრულობის შესრულებას იძულების გზით, იგი ყველა
უგულებელჰყოფს საგარეო ვაჭრობას ან რომელსაც სძაგს იგი და მოვალეს თითქმის ისეთსავე მდგომარეობაში აყენებს, როგორშიაც
უცხოეთის გემებს მხოლოდ თავის ერთ ან ორ ნავსადგურში უშვებს, კეთილმოწყობის ქვეყნებში კოტრები და საეჭვო საკრედიტო უნარის
არ შეუძლია თავისი ვაჭრობის განვითარება იმ ზომით, რა ზომითაც მქონე პირები იმყოფებიან. დაურწმუნებლობა იმაში, რომ თავის
ეს შესაძლებელი იქნებოდა სხვა კანონებისა და დაწესებულებების ფულს უკან მიიღებს, აიძულებს ფულის გამსესხებელს ისეთი

სავახშო სარგებელი მოითხოვოს, რომელსაც ჩვეულებრივ რომლის გადახდაზე სესხის ამღებს შეუძლია დათანხმდეს,
კოტრებისაგან ითხოვენ. ბარბაროს ხალხებში, რომლებსაც, რომის მხოლოდ იმ წმინდა მოგების ზომით განისაზღვრება.
იმპერიის დასავლეთის პროვინციები წაულეკავს, ხელშეკრულობის სარგებლის მინიმალური ჩვეულებრივი ნორმაც სწორედ
შესრულება მრავალ საუკუნეთა განმავლობაში მხოლოდ და ასევე რაოდენადმე იმაზე მეტი უნდა იყოს, რაც საკმარისია
მხოლოდ ხელშეკრულობის დამდები მხარეების პატიოსნებაზე იყო შემთხვევითი დანაკარგის ასანაზღაურებლად, რომელსაც
მინდობილი. მათი სამეფო სასამართლოები იშვიათად ერეოდნენ ამ შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს ფულის გასესხების შემთხვევაში
საქმეში. სარგებლის დიდი ნორმა, რომელსაც ადგილი ჰქონდა იმ მაშინაც კი, როდესაც სათანადო სიფრთხილე იყო დაცული.
ძველ დროში, შესაძლებელია ნაწილობრივ ამ მიზეზით სარგებლის ნორმა რომ ამაზე მეტი არ იყოს, მარტოოდენ
აიხსნებოდეს. ქველმოქმედება ან მეგობრობა იქნებოდა მოტივი სესხის
როდესაც კანონი საზოგადოდ აკრძალვას აწესებს გაცემისათვის. ქვეყანაში, რომელმაც სიმდიდრის უმაღლეს
სარგებლისათვის, იგი სრულიადაც არ სპობს მას. ბევრნი საზღვარს მიაღწია, სადაც ვაჭრობა-მრეწვლობის ყოველ დარგში
იძულებულნი არიან ისესხონ ფული, და არავინ არ თანხმდება ისეთი მაქსიმალური კაპიტალია მოთავსებული, როგორიც კი
ასესხოს მათ ისეთი სასყიდლის აუღებლად, რომელიც არა მარტო იმ შესაძლებელი არის იქნეს მასში მოთავსებული, ასეთ ქვეყანაში
შემოსავალს შეესაბამება, რაც შესაძლებელია მოიღოს იმ ფულმა, წმინდა მოგების ჩვეულებრივი ნორმა ძალიან დაბალი იქნება და
არამედ იმ სიძნელეს და ხიფათსაც, რომელიც კანონისთვის გვერდის აგრეთვე სარგებლის საბაზრო ნორმაც, რომელიც მოგებიდან
ავლას ახლავს. სარგებლის მაღალ ნორმას ყველა მუსულმან ხალხში შეიძლება გადახდილ იქნეს, ისე დაბალი იქნება, რომ ძალიან
მონტესკიე ხსნის არა მათი სიღარიბით, არამედ ნაწილობრივ ამით მდიდარ ადამიანებს გარდა ვერავინ ვერ შესძლებს თავისი ფულის
და ნაწილობრივაც ფულის უკან მიღების სიძნელით. სარგებლით ცხოვრებას.
მოგების მინიმალური ჩვეულებრივი ნორმა ყოველთვის ყველა პატარა და საშუალო ქონების პატრონი ადამიანი
რაოდენადმე მეტი უნდა იყოს, რაც საკმარისი არის შემთხვევითი იძულებული იქნება თვითონ აწარმოოს თავისი კაპიტალის
დანაკარგის დასაფარავად, რომელსაც შესაძლებელია კაპიტალის პროდუქტიული გამოყენება; აუცილებელი იქნება, რომ თითქმის
ყოველგვარ დაბანდებაში ჰქონდეს ადგილი. მხოლოდ ეს ყოველი ადამიანი დაადგეს რაიმე სააღებმიცემო თუ სამრეწველო
გარდამეტები წარმოადგენს წმინდა ანუ ნეტო-მოგებას. ის, რასაც საქმეს. ასეთ მდგომარეობას უახლოვდება, როგორც ეტყობა,
ბრუტო-მოგებას უწოდებენ, შეიცავს არა მარტო გარდამეტს, არამედ ჰოლანდია, სადაც სათაკილოდ ითვლება, თუ ვინმე არავითარ
იმ თანხასაც, რომელსაც ხელში იჭერენ აღნიშნული სააღებმიცემო საქმეს არ ეწევა. აუცილებლობა ჩვეულებად ხდის იქ
არაჩვეულებრივი დანაკარგის ასანაზღაურებლად. სარგებელი, ყოველი ადამიანის მონაწილეობას სააღებმიცემო საქმეში, ხოლო

ჩვეულება ყველგან განსაზღვრავს იმას, თუ რა არის სათაკილოდ ჩვეულებრივი საშუალო მოგება. ქვეყანაში, სადაც წმინდა მოგების
მიჩნეული. როგორც სასაცილოა ის, ვინც სხვებსავით არ არის ჩვეულებრივი ნორმა 8 ან 10 პროცენტს აღწევს, შეიძლება
ჩაცმული, ისევე რაოდენადმე სასაცილო ხდება ის, ვინც ისე არ სამართლიანად ჩავთვალოთ, თუ მისი ნახევარი სარგებლის
მოსაქმეობს, როგორც სხვები. როგორც სამოქალაქო პროფესიის გადახდაზე მიდის, როდესაც სარეწაო ნასესხები ფულითაა
მქონე ადამიანი უხერხულად გრძნობს თავს სამხედრო ბანაკში ან წარმართული. კაპიტალის რისკი სესხის ამღებს აქვს ნაკისრი, და
გარნიზონში და დაცინვის გამოწვევის ერთგვარ ხიფათსაც კი იგი, ასე ვთქვათ, დასაზღვევად იღებს ამ კაპიტალს
განიცდის, ისევე მოსდის უქმ ადამიანსაც მოსაქმე ადამიანთა წრეში. გამსესხებლისგან; და 4 ან 5 პროცენტი მრეწველობის მეტწილ
რაც შეეხება მოგების უმაღლეს ჩვეულებრივ ნორმას, მან დარგებში შეიძლება ჩათვლილ იქნეს საკმაო მოგებად ასეთი
შეიძლება მიაღწიოს ისეთ ზომას, როდესაც იგი მთლად ნთქავს დაზღვევის რისკისათვის, და აგრეთვე ეს საკმაოა გასამრჯელოდ
მეტწილ საქონელთა ფასის იმ ნაწილს, რომელიც მიწის რენტას უნდა კაპიტალის გამოსაყენებლად გაწეული გარჯისათვის. მაგრამ
რგებოდა და სტოვებს მხოლოდ იმას, რაც საჭიროა საქონლის შეფარდება სარგებელსა და წმინდა მოგებას შორის შეიძლება იგივე
წარმოებაზე და საქონლის ბაზრად გატანისათვის დახარჯული არ იყოს იმ ქვეყნებში, სადაც მოგების ჩვეულებრივი ნორმა
შრომის სასყიდლის გადასახდელად და ამასთან იმ უმდაბლესი, მნიშვნელოვნად უფრო დაბალი ან მნიშვნელოვნად უფრო მაღალი
სადმე შესაძლებელი სასყიდლის ნორმის შესაბამისად, რომელიც არის. როდესაც იგი მნიშვნელოვნად უფრო დაბალი არის,
მარტოოდენ არსებობისათვის აუცილებელ საშუალებას აძლევს შესაძლებელია მისი ნახევარი არც იქნეს სარგებლისათვის
მშრომელს. მუშა ყოველთვის, ავად თუ კარგად, უნდა იკვებებოდეს, გაღებული, ხოლო როდესაც იგი მნიშვნელოვნად უფრო მაღალი
როდესაც იგი მუშაობს, მაშინ როდესაც მემამულემ, შესაძლებელია, არის, შესაძლებელია მოგების ნახევარზე მეტიც წავიდეს სარგებლის
არც მიიღოს ყოველთვის რენტა. იმ ვაჭრობის მოგება, რომელსაც გადასახდელად. ქვეყანაში, რომელიც სწრაფად მიდის წინ
ბენგალიაში აწარმოებენ ოსტ-ინდოეთის კომპანიის გამდიდრების გზაზე, შრომის მაღალი ხელფასი შესაძლებელია
მოსამსახურეები, იქნებ არც იყოს ამ ნორმას ძალიან დაშორებული. წონასწორდებოდეს მოგების დაბალი ნორმით; და ეს
შეფარდება, რომელშიაც უნდა იმყოფებოდეს სარგებლის შესაძლებლობას აძლევს ამ ქვეყანას ისევე იაფად გაჰყიდოს თავისი
ჩვეულებრივი საბაზრო ნორმა წმინდა მოგების ჩვეულებრივი საქონელი, როგორც ყიდიან მისი ნაკლებ წარმატებული
ნორმის მიმართ, მერყეობს აუცილებლად მოგების აწევისა თუ მეზობელი ქვეყნები, სადაც შრომის ხელფასი შეიძლება უფრო
დაწევის მიხედვით. დიდ ბრიტანეთში ვაჭრები კარგ, ზომიერ, დაბალი იყოს.
სამართლიან მოგებას უწოდებენ იმ მოგებას, რომელიც უდრის სინამდვილეში მაღალი მოგება გაცილებით უფრო უწყობს
ორკეც სარგებელს. მე მგონია, ამ გამოთქმით აღინიშნება მხოლოდ ხელს პროდუქტის ფასის გადიდებას, ვიდრე მაღალი ხელფასი. თუ,

მაგალითად, ტილოს წარმოებაში სხვადასხვა კატეგორიის მუშებს, სწევს ფასს და ამიტომ აბრკოლებს მათი პროდუქტების გასაღებას
სელის მძენძავებს, მრთველებს, ფეიქრებს და სხვებს 2 პენსით როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საზღვარგარეთ. მაგრამ ისინი არას
გაუდიდეს ხელფასი დღეში, იმ შემთხვევაში საჭირო გახდება თითო ამბობენ მაღალი მოგების ცუდი გავლენის შესახებ. ისინი ჩუმად
თოფი ტილოს ფასის იმდენჯერ 2 პენსით გადიდება, რამდენსაც არიან, როდესაც საქმე შეეხება მათი საკუთარი მოგების მავნებელ
შეადგენს მის დამზადებაზე მოსაქმე მუშების რიცხვი, იმ დღეების შედეგებს; სჩივიან მხოლოდ სხვების მოსაგების გამო.
რიცხვზე გამრავლებული, რომელთა განმავლობაში ისინი
მუშაობდნენ. საქონლის ის ნაწილი, რომელიც შრომის ხელფასზე თავიX
მოდის, იზრდება წარმოების ყველა სხვადასხვა საფეხურზე
მარტოოდენ არითმეტიკული პროპორციით შრომის ხელფასის ამ ხელფასი და მოგება შრომისა და კაპიტალის სხვადასხვა
გადიდების მიმართ. მაგრამ მოგების გადიდებისას 5 პროცენტით გამოყენებისას
ყველა იმ სხვადასხვა მესარეწეებისათვის, რომელნიც სამუშაოს
აძლევენ ამ მუშებს, საქონლის ფასის ის ნაწილი, რომელიც მოგებაზე ერთსა და იმავე ადგილას შრომისა და კაპიტალის
მოდის, გაიზრდება წარმოების ყველა საფეხურზე გეომეტრიული სხვადასხვა გამოყენების ხელსაყრელობა თუ არახელსაყრელობა
პროპორციით მოგების ამ გადიდების მიმართ. ის, ვინც სელის საერთოდ უნდა იყოს სრულიად ერთნაირი ანდა მას უნდა ჰქონდეს
მძენძავებს ამუშავებს, სელის გაყიდვისას მოითხოვს 5 პროცენტს განუწყვეტლივ მისწრაფება თანასწორობისადმი. თუ რომელიმე
მასალის და იმ ხელფასის მთელი ღირებულებისათვის, რომელიც ადგილას ისეთი გამოყენება ექნებოდა შრომას და კაპიტალს,
მან ავანსად მისცა თავის მუშებს. ის, ვინც მრთველებს ამუშავებს, რომელიც სრულიად ცხადად უფრო ხელსაყრელი ან ნაკლებ
მოითხოვს კიდევ 5 პროცენტს მის მიერ ავანსად აღებული სელის ხელსაყრელი იქნებოდა, ვიდრე დანარჩენი გამოყენება, მაშინ მას,
ფასისათვის და მრთველების ხელფასისათვის, და ისიც, ვინც პირველ შემთხვევაში, მიაწყდებოდა და მეორე შემთხვევაში
ფეიქრებს ამუშავებს, მოითხოვს აგრეთვე იმავე 5 პროცენტს, ტილოს გამოეცლებოდა იმდენი ადამიანი და კაპიტალი, რომ მისი
ნართის ფასისათვის და ფეიქრების ხელფასისათვის, რომელიც მან ხელსაყრელობა მალე სხვების დონეზე დადგებოდა. ასე მოხდებოდა
ავანსად გაიღო. ხელფასის გადიდება ისევე მოქმედებს საქონელთა ყოველ შემთხვევაში, ისეთ საზოგადოებაში, სადაც საქმეები მათ
ფასის გადიდებაზე, როგორც მარტივი სარგებელი ვალის ბუნებრივ მსვლელობაზე იქნებოდა მინებებული, სადაც ადგილი
გაზრდაზე. მოგების გადიდება კი ისე მოქმედებს, როგორც რთული ექნებოდა სრულს თავისუფლებას და სადაც ყოველ ადამიანს
სარგებელი. ჩვენი ვაჭრები და მანუფაქტურის მფლობელები ძალიან სრულიად თავისუფლად შეეძლებოდა იმ ხელობის არჩევა,
სჩივიან მაღალი ხელფასის ცუდი გავლენის გამო, რომელიც მაღლა რომელსაც თავისთვის შესაფერად ჩასთვლიდა, და მისი გამოცვლა,

როდესაც ამას საჭიროდ მიიჩნევდა. საკუთარი ინტერესი თითოეულ მოსაქმეობის მუდმივობა ან არამუდმივობა, 4) მეტი ან ნაკლები
ადამიანს ხელსაყრელ მოსაქმეობას მოაძებნინებდა და ნდობა, რომელსაც აღმოუჩენენ მხოლოდ იმას, ვინც იმ მოსაქმეობას
არახელსაყრელისთვის გვერდს აახვევინებდა. ადგას, და 5) მოსაქმეობაში წარმატების მოსალოდნელობა ან
ნამდვილად ფულადი ხელფასი და ფულადი მოგება არმოსალოდნელობა.
ყველგან ევროპაში მეტისმეტად სხვადასხვაა შრომისა და I. შრომის ხელფასი იცვლება იმის მიხედვით, თუ რაოდენ
კაპიტალის სხვადასხვა სახის გამოყენების მიხედვით. მაგრამ ეს ადვილი ან ძნელია, სუფთა ან უსუფთაოა, საპატიო ან
სხვადასხვაობა დამოკიდებულია ნაწილობრივ განსაზღვრულ დამამცირებელია მოსაქმეობა. ასე, მეტწილ ადგილებში მუშა-თერძი
გარემოებებზე, რომელთაც ადგილი აქვთ თვით იმ გამოყენებების საშუალოდ წელიწადში შოულობს მუშა-ფეიქარზე ნაკლებს. ის
დარგში და რომელნიც სინამდვილეში ამ ადამიანთა მარტოოდენ შრომა ბევრად უფრო ადვილი არის, მუშა-ფეიქარი შოულობს
წარმოდგენაში ანაზღაურებენ მცირე ფულად სარგებლობას ერთ მჭედელზე ნაკლებს, მისი შრომა თუმცა არაა ყოველთვის უფრო
დარგებში და აწონასწორებენ დიდ სარგებლობას სხვა დარგებში; ადვილი, მაგრამ ბევრად უფრო სუფთა არის. მუშა-მჭედელი, თუმცა
ნაწილობრივაც დამოკიდებულია ევროპაში არსებულ პოლიტიკაზე, იგი ხელოსანია, იშვიათად შოულობს 12 საათის მუშაობით იმდენს,
რომელიც არსად არ უტოვებს საგნებს სრულს თავისუფლებას. რამდენსაც იღებს 8 საათში მაღაროს მუშა, რომელიც უბრალო მუშა
ამ გარემოებათა და ამ პოლიტიკის სპეციალური განხილვა ამ არის, საქმე იმაშია, რომ მისი სამუშაო ისე ჭუჭყიანი არაა, ნაკლებ
თავს ჰყოფს ორ განყოფილებად. სახიფათოა და სრულდება მიწის ზედაპირზე და დღის სინათლეში.
პატივი შეადგენს გასამრჯელოს მნიშვნელოვან ნაწილს ყველა
განყოფილება I განსაკუთრებით საპატიო პროფესიაში; რაც შეეხება ფულად
მოსაგებს, ამ პროფესიებში, თუ მხედველობაში მივიღებთ ყველა
უთანასწორობანი, რომელთაც იწვევს თვით მოსაქმეობის ხასიათი გარემოებას, მომუშავეებს ჩვეულებრივ არასაკმარისი გასამრჯელო
ეძლევათ, როგორც მე შევეცდები კიდევ დავანახო მკითხველს.
ზიზღს, რომელსაც ადგილი აქვს ზოგი პროფესიის მიმართ,
შემდეგი ხუთი მთავარი გარემოება, რამდენადაც მე შევძელი საწინააღმდეგო შედეგი ახლავს. ყასაბის მოსაქმეობა უხეში და
დაკვირვება მომეხდინა, ანაზღაურებს მცირე ფულად მოსაგებს ზოგ შესაზიზღი პროფესია არის, მაგრამ თითქმის ყველგან უფრო
მოსაქმეობაში და აწონასწორებს დიდ მოსაგებს სხვა მოსაქმეობაში: მომგებიანია, ვიდრე მეტი წილი ხელობათა. ყველაზე უფრო
1) თვით მოსაქმეობის საამურობა თუ არასაამურობა, 2) მისი საზიზღარი ხელობაა ჯალათის ხელობა, რომელსაც, თუ
შესწავლის სიადვილე და სიიაფე ან სიძნელე და სიძვირე, 3) შესრულებულ სამუშაოს რაოდენობას მივიღებთ მხედველობაში,

უკეთესი სასყიდელი ეძლევა, ვიდრე რომელსამე სხვა ჩვეულებრივ სასიამოვნო და ძალიან საპატიო საქმიანობას. მაგრამ ძნელად რომ
ხელობას. მოიპოვებოდეს სხვა თუნდ ერთი ჩვეულებრივი პროფესია ისეთი,
ნადირობა და მეთევზეობა, ადამიანთა ეს ორი სადაც ესოდენ პატარა კაპიტალს ასეთი დიდი მოგება მოჰქონდეს.
უმნიშვნელოვანესი მოსაქმეობა საზოგადოების პირველყოფილ 2. შრომის ხელფასი იცვლება იმის მიხედვით, თუ რაოდენ
მდგომარეობაში, შემდგომ განვითარებაში იქცევა გასართობად ადვილი და იაფია ან ძნელია და ძვირია პროფესიის შესწავლა.
ადამიანთა, რომელნიც ახლა სიამოვნებით აკეთებენ იმას, რასაც როდესაც რაიმე ძვირ მანქანას აგებენ, ჩვეულებრივ მოელიან,
წინათ მათ გაჭირვება ასრულებინებდა. ამიტომ ცივილიზებულ რომ სამუშაოს დიდი რაოდენობა, რომელსაც იგი შეასრულებს,
საზოგადოებაში სრულიად ღარიბებს აქვთ აღებული ხელობად ის, ვიდრე გაცვდებოდეს, აანაზღაურებს მასზე დახარჯულ კაპიტალს,
რასაც სხვები დროის გასატარებლად ასრულებენ. ასეთნი იყვნენ ყოველ შემთხვევაში ჩვეულებრივი მოგებითურთ. ადამიანი,
მეთევზეები ყოველთვის თეოკრიტეს დროს დაწყებული. რომელმაც ბევრი შრომისა და დროის დახარჯვით ერთ-ერთი ისეთი
ბრაკონიერები დიდ ბრიტანეთში ჩვეულებრივ ყოვლად ღარიბი ხელობა შეისწავლა, რომელიც არაჩვეულებრივ ხელმარჯვობას და
ადამიანები არიან. იმ ქვეყნებში, სადაც კანონის სისასტიკე სავსებით დახელოვნებას მოითხოვს, ასეთ ძვირ მანქანას შეიძლება
აღმკვეთელია ნებადაურთველად ნადირობისა, ნებართვის მქონე შევადაროთ. იმ შრომისაგან, რომლის შესრულებასაც იგი სწავლობს,
მონადირე ბევრად უკეთეს მდგომარეობაში იმყოფება. ბუნებრივი მოსალოდნელი უნდა იყოს, რომ იგი, გარდა ხელფასისა
მიდრეკილება ასეთი მოსაქმეობისადმი იწვევს იმას, რომ ამ საქმეს ჩვეულებრივი შრომისათვის, აუნაზღაურებს მას შესწავლისათვის
ხელს ჰკიდებს იმ რაოდენობაზე მეტი რიცხვი ადამიანთა, გაწეულ მთელ ხარჯებს მათი თანატოლი კაპიტალის ყოველ
რომელმაც შესაძლებელია იცხოვროს მით გაუჭირვებლად, და მათი შემთხვევაში – ჩვეულებრივი მოგებითურთ. და ეს უნდა
შრომის პროდუქტი ბაზარზე ყოველთვის ნამეტანი იაფად იყიდება განხორციელდეს არა ნამეტნავად ხანგრძლივი დროის
დახარჯული შრომის რაოდენობასთან შედარებით და ამიტომ განმავლობაში, და ამასთან ანგარიშში მისაღებია ადამიანის
ძნელად რომ გაჭირვებით არსებობის საშუალებასაც კი აძლევდეს ამ სიცოცხლის ფრიად საეჭვო ხანგრძლივობა, ისე როგორც მანქანის
მოსაქმეობაზე მდგომ ადამიანებს. გამძლეობის ბევრად უფრო უეჭველი ხანგრძლივობა.
მოსაქმეობის უსაამურობა და მის მიმართ საზოგადოების მასზეა დამყარებული განსხვავება კვალიფიციური შრომის
ზიზღი ისევე მოქმედებს კაპიტალის მოგებაზე, როგორც შრომის ხელფასსა და ჩვეულებრივი შრომის ხელფასს შორის.
ხელფასზე. შაგბოლისის ან სამიკიტნოს პატრონი, რომელიც ევროპის სამეურნეო პოლიტიკა ყველა მექანიკოსის,
არასოდეს არაა თავისი საკუთარი სახლის ბატონი და მუდამჟამს ხელოსნის და სამანუფაქტურო მუშის შრომას კვალიფიციურ
ყოველი ლოთის თავხედობას განიცდის, არ ეწევა ძალიან შრომად სცნობს, ხოლო სოფლის მუშების შრომას ჩვეულებრივ

შრომად. როგორც სჩანს, იგულისხმება, რომ პირველთა შრომა უფრო ჯგუფის მუშების უფრო მაღალი გასამრჯელო იწვევს იმას, რომ
ნაზი და სათუთი ხასიათისაა, ვიდრე უკანასკნელთა შრომა. ზოგ ისინი მეტწილ ადგილებში ხალხის უფრო უპირატეს კლასად არიან
შემთხვევაში შესაძლებელია ეს ასეც იყოს; მაგრამ უმრავლეს მიჩნეული. მაგრამ ეს მათი უპირატესობა საერთოდ ძალიან მცირეა;
შემთხვევაში საქმე სულ სხვაგვარადაა, როგორც მე შევეცდები ჩვეულებრივ მანუფაქტურებში, მაგალითად, მსხვილი ტილოს და
დავანახვო ეს მკითხველს. ევროპის კანონები და ჩვეულება აწესებს მაუდის დამამზადებელ მანუფაქტურებში, დღიური მუშის
შეგირდობის გავლის აუცილებლობას, რათა ადამიანს ჰქონდეს დღიური ან კვირეული მონაგარი საშუალოდ უმრავლეს
უფლება გასწიოს პირველი სახის შრომით მოსაქმეობა, თუმცა ეს შემთხვევაში ცოტათი აღემატება ჩვეულებრივი მუშების ხელფასს.
აუცილებლობა სხვადასხვა ადგილას მეტნაკლები სისასტიკითაა მართალია, მათი მოსაქმეობა უფრო მტკიცე და უფრო მუდმივია, და
დაწესებული. მეორე სახის შრომა თავისუფალი და ღიაა მათი მონაგარი საშუალოდ მთელს წელიწადში, შესაძლებელია,
ყველასთვის. შეგირდობის დროის განმავლობაში შეგირდის მთელი ცოტათი მეტი იყოს. მაგრამ, როგორც სჩანს, იგი მარტოოდენ
შრომა მის ოსტატს ეკუთვნის. ამ ხნის განმავლობაში შეგირდი, ბევრ იმდენად არის მეტი, რომ აანაზღაუროს ხელობის შესწავლის უფრო
შემთხვევაში, მისმა მშობლებმა ან ნათესავებმა უნდა შეინახონ და, დიდი ხარჯები.
თითქმის ყველა შემთხვევაში, მას უნდა ჩააცვან. ოსტატს სხვადასხვა ხელოვნებასა და ლიბერალურ პროფესიაში
ჩვეულებრივ რამდენსამე ფულსაც აძლევენ ხელობის მომზადება კიდევ უფრო ხანგრძლივია და ძვირი. ამიტომ
სწავლებისათვის. ვისაც ფულის მიცემა არ შეუძლია, აძლევს დროს, მხატვრებისა და მოქანდაკეების, იურისტებისა და ექიმების
ე. ი. პირობას დებს, რომ შეგირდად მეტი წლების განმავლობაში გასამრჯელო კიდევ უფრო უხვი უნდა იყოს; და ამას ადგილი აქვს
დარჩება, ვიდრე მიღებული არის. ეს პირობა, თუმცა იგი კიდეც სინამდვილეში.
ყოველთვის ხელსაყრელი არაა ოსტატისათვის შეგირდების კაპიტალის მოგება, როგორც ეტყობა, ძალიან ნაკლებ არის
ჩვეულებრივი სიზარმაცის გამო, მუდამ არახელსაყრელია დამოკიდებული, ვაჭრობა-მრეწველობის იმ დარგის შესწავლის
შეგირდისათვის. სოფლად მუშაობისას, პირიქით, მშრომელი ჯერ სიადვილესა თუ სიძნელეზე, სადაც კაპიტალია დაბანდებული.
ასრულებს თავისი სამუშაოს უფრო ადვილ ნაწილებს და იმავე კაპიტალის ყველა ის სხვადასხვა სახის დაბანდება, რომელსაც
დროს სწავლობს მის უფრო ძნელ ნაწილებს, ასე რომ იგი საკუთარი ადგილი აქვს დიდ ქალაქებში, გვევლინება როგორც ერთნაირად
შრომით ინახავს თავს თავისი საქმიანობის ყველა სხვადასხვა ადვილი ან ერთნაირად ძნელი შესასწავლად. საგარეო ან შინაური
საფეხურზე. ამიტომ სამართლიანია, რომ ევროპაში მექანიკოსების, ვაჭრობის ესა თუ ის დარგი არ შეიძლება ბევრად უფრო რთული
ხელოსნებისა და სამანუფაქტურო მუშების ხელფასი ცოტათი უფრო იყოს, ვიდრე სხვა რომელიმე.
მაღალი იყოს უბრალო მუშებზე. იგი ასეთია ნამდვილადაც, და ამ 3. შრომის ხელფასი იცვლება იმის მიხედვით თუ რამდენად

მუდმივია თუ არამუდმივია მოსაქმეობა. მატარებლებს ამუშავებენ კალატოზებად. ამრიგად, ამ ჯგუფის

მრეწველობის ზოგ დარგებში მოსაქმეობას ბევრად უფრო მუშების მაღალი ხელფასი არ წარმოადგენს იმდენად სასყიდელს
მეტი მუდმივობა აქვს, ვიდრე სხვებში. მეტწილ მანუფაქტურებში მათი განსაკუთრებული დახელოვნებისათვის, რამდენადაც
დღიურ მუშას შეუძლია თითქმის დარწმუნებული იყოს, რომ, თუ ანაზღაურებაა მათი მოსაქმეობის არამუდმივობისათვის.
თვითონ არ მოცდება, სამუშაო ექნება ყოველდღე წლის ხუროს ხელობა თითქოს უფრო ფაქიზი ხელობაა და მეტი
განმავლობაში. პირიქით, კალატოზს არ შეუძლია მუშაობა არც დახელოვნების მომთხოვნელი, ვიდრე კალატოზის ხელობა. მაგრამ,
ძლიერ ყინვაში, არც ცუდ დარში, და, გარდა ამისა, მისი მუშაობა თუ ყველგან არა, უმრავლეს შემთხვევაში მაინც, ხუროს დღიური
ყველა სხვა დროსაც მისი მუშტრების შემთხვევითს დაკვეთებზეა ხელფასი რაოდენადმე ნაკლები არის. მისი მოსაქმეობა
დამოკიდებული. ეს კი ნიშნავს ხშირად უმუშევრად დარჩენას. ამის დამოკიდებულია ძალიან მუშტრების შემთხვევითს დაკვეთაზე,
გამო ასეთი მუშის გასამრჯელო იმ დღეებში, როდესაც იგი მუშაობს, თუმცა დამოკიდებულია არა სავსებით, და არ განიცდის შეწყვეტას
არათუ საკმარისი უნდა იყოს უმუშევრობის დღეებშიც ავდრის მიზეზით.
არსებობისათვის, არამედ მას რაოდენადმე კომპენსაციასაც უნდა თუ განსაზღვრული ხელობა, რომელსაც ჩვეულებრივ აქვს
აძლევდეს იმ დარდისა და მწუხარების მომენტებისათვის, მუდმივი სამუშაო, განსაზღვრულ ადგილას მოკლებულია ასეთი
რომელსაც გამოიწვევს ხოლმე ფიქრი ესოდენ მუდმივობის ხასიათს, იმ შემთხვევაში ამ ხელობის მუშების
არაუზრუნველყოფილი მდგომარეობის შესახებ. ამიტომ იმ ხელფასი ყოველთვის თვალსაჩინოდ აღემატება მის ჩვეულებრივ
შემთხვევაში, როდესაც სამანუფაქტურო მუშების საშუალო შეფარდებას უბრალო მუშების ხელფასის მიმართ. ლონდონში
გასამრჯელო თითქმის ერთ დონეზეა ჩვეულებრივი მუშების თითქმის ყველა მუშა-ხელოსანს მესარეწე ქირაობს და ითხოვს იმ
დღიურ ხელფასთან, კალატოზის გასამრჯელო ჩვეულებრივ წესით, როგორც დღიურ მუშებს ქირაობენ და ითხოვენ სხვა
აღემატება მას 1½-ჯერ და 2-ჯერ, თუ უბრალო მუშები შოულობენ 4 ადგილებში: დღიურად ან კვირიდან კვირამდე. და ამიტომ იქ
და 5 შილინგს, კალატოზი ხშირად შოულობს 7 და 8 შილინგს; თუ უდაბლესი კატეგორიის მუშა-ხელოსნები, დღიური მუშა თერძები,
პირველთ აქვთ 6 შილინგი, უკანასკნელი იღებს 9-ს და 10-ს, ხოლო ნახევარ კრონას იღებენ დღეში, თუმცა 18 პენსი შეიძლება მიჩნეულ
თუ პირველნი იღებენ 9 და 10 შილინგს, როგორც ეს ხდება იქნეს უბრალო შრომის ხელფასად. პატარა ქალაქებში და სოფლად
ლონდონში, უკანასკნელი ჩვეულებრივ შოულობს 15 და 18 დღიური მუშა-თერძების ხელფასი ძლივს თუ უდრის უბრალო
შილინგს. და არც ერთი სახის კვალიფიციური შრომა თითქოს ისე შრომის ხელფასს; მაგრამ ლონდონში ისინი ხშირად რამდენსამე
ადვილშესასწავლი არაა, როგორც კალატოზის შრომა. ლონდონში კვირას, განსაკუთრებით ზაფხულში უმუშევრად არიან.
ზაფხულობით, როგორც გადმოგვცემენ, ზოგჯერ ტახტრევანდის როდესაც მოსაქმეობის არამუდმივობას თან ახლავს კიდევ

განსაკუთრებული სიძნელე, უსაამურობა და უსუფთაობა, მაშინ ეს არასასიამოვნო გარემოების საკომპენსაციოდ, რაც აქ მუშების
გარემოება ზოგჯერ უაღრესად დახელოვნებული ხელოსნის საქმიანობასთანაა დაკავშირებული, ამ პროფესიაში, რომელიც
ხელფასზე მაღლა სწევს სრულიად დაბალი შრომის ხელფასს. განსაკუთრებული პრივილეგიით არაა აღჭურვილი, მალე ისე ბევრი
ქვანახშირის მაღაროს მუშა, რომელიც სანარდო მუშაობას ეწევა, კონკურენტი გაჩნდებოდა, რომ სწრაფად ჩამოიყვანდა შრომის
იღებს, როგორც ანგარიშობენ, ორჯერ მეტს ნიუკასტლში და სამჯერ ხელფასს უფრო დაბალ ნორმაზე.
მეტს შოტლანდიის ზოგ ადგილას, ვიდრე უბრალო მუშა. მისი მოსაქმეობის მუდმივობას ან არამუდმივობას არ შეუძლია
ასეთი მაღალი ხელფასი აიხსნება მისი სამუშაოს სიძნელით, გავლენა იქონიოს კაპიტალის ჩვეულებრივ მოგებაზე მრეწველობის
უსაამურობით და უსუფთაობით. ასეთ მუშას მეტწილად ამა თუ იმ დარგში. კაპიტალის მუდმივად თუ არამუდმივად
ყოველთვის აქვს სამუშაო, თუ თვითონ არ გაცდება, ნახშირის გამოყენება დამოკიდებულია არა მრეწველობაზე, არამედ
გადამტვირთავები ლონდონში ისეთ მუშაობას ეწევიან, რომელიც მრეწველზე.
სიძნელის, უსუფთაობისა და უსაამურობის მხრივ არ ჩამოუვარდება 4. შრომის ხელფასი იცვლება მეტი ან ნაკლები ნდობის
მაღაროს მუშებისას, და ნახშირით დატვირთული გემების მიხედვით, რომლითაც უნდა სარგებლობდეს მუშა.
არარეგულარულად მოსვლის გამო ამ მუშების უმრავლესობას ოქრომჭედელისა და იუველირის შრომის ხელფასი ყველგან
აუცილებლობის გზით ფრიად არამუდმივი სამუშაო აქვს. და უფრო მაღალია, ვიდრე ხელფასი ბევრ სხვა მუშათა, რომლების
ამიტომ, თუ მაღაროს მუშები უბრალო მუშაზე ორჯერ და სამჯერ შრომა გულისხმობს არათუ თანატოლ, არამედ მეტ
მეტს შოულობენ, უცნაურად არ უნდა გვეჩვენოს, უკეთუ ნახშირის დახელოვნებასაც; ეს აიხსნება მით, რომ მათ ძვირფას ლითონებს
გადამტვირთავები ზოგჯერ ოთხჯერ და ხუთჯერ მეტს იღებენ. ანდობენ.
მათი მდგომარეობის გამოკვლევისას ამ რამდენიმე წლის წინათ ექიმს ჩვენ ვანდობთ ჩვენს ჯანმრთელობას, იურისტს და
აღმოჩნდა, რომ იმ ნორმის მიხედვით, რომლის კვალობაზე მათ ვექილს – ჩვენს ქონებას და ზოგჯერ ჩვენს სიცოცხლეს. ასეთი ნდობა
მაშინ აძლევდნენ გასამრჯელოს, მათ შეეძლოთ აეღოთ დღეში 6-დან არ შეიძლება დაიმედებულად აღმოუჩინოთ ისეთ ადამიანებს,
10 შილინგამდე. 6 შილინგი შეადგენს ლონდონში უბრალო მუშის რომლებიც კარგ და დამოუკიდებელ მდგომარეობაში არ
ხელფასზე ოთხჯერ მეტს, და თითოეულ პროფესიაში უმცირესი იმყოფებიან. ამიტომ მათი გასამრჯელო ისეთი უნდა იყოს, რომ მათ
ჩვეულებრივი გასამრჯელო უნდა ვსცნათ ყოველთვის იმ უზრუნველუყოფდეს იმ საზოგადოებრივ მდგომარეობას,
პროფესიის მუშების დიდი უმრავლესობის გასამრჯელოდ. რაგინდ რომელსაც მოითხოვს ესოდენ მნიშვნელოვანი ნდობა. ხანგრძლივი
ზომაზე გადაჭარბებულად გვეჩვენებოდეს ეს გასამრჯელო, იგი რომ დრო და დიდი ხარჯები, რომლებიც მათ სწავლას მოუნდა,
აღემატებოდეს იმ ზომას, რომელიც საკმარისია ყველა იმ აღნიშნულ გარემოებასთან ერთად ანგარიშში მიღებული,

აუცილებლად კიდევ უფრო ადიდებს მათი შრომის ფასს. დამარცხებული მოდის ერთ წარმატებულზე, ამ ერთმა უნდა
როდესაც ვინმე მხოლოდ თავის კაპიტალს ათავსებს მოიგოს ყველა ის, რაც ოცი მარცხის განმცდელს უნდა მოეგო.
სარეწაოში, სრულიად არ დგას ნდობის საკითხი; რაც შეეხება ვექილმა, რომელიც, იქნებ, ორმოცი წლისა იწყებს რისამე შოვნას
კრედიტს, რომელიც მან შეიძლება მიიღოს სხვა პირებისაგან, ეს თავისი პროფესიით, უნდა მიიღოს ანაზღაურება არა თუ თავისი
კრედიტი დამოკიდებულია არა მისი სარეწაოს ხასიათზე, არამედ იმ ესოდენ ხანგრძლივი და ძვირი სწავლა-განათლებისათვის, არამედ
პირთა აზრზე მისი ქონების, პატიოსნებისა და კეთილგონიერების იმ ოცზე მეტი პირის სწავლა-განათლებისთვისაც, რომელნიც,
შესახებ. ამიტომ მოგების სხვადასხვა ნორმები ვაჭრობა- ალბათ, ვერასოდეს ვერ მიიღებენ რამეს ამ პროფესიიდან. რაგინდ
მრეწველობის სხვადასხვა დარგებში არ შეიძლება დამოკიდებული უზომოდ დიდად სჩანდეს ვექილების ჰონორარი, მათი ნამდვილი
იყოს სხვადასხვა ზომის ნდობაზე მესარეწის მიმართ. გასამრჯელო მაინც არასოდეს არ აღწევს აღნიშნულ ზომას.
5. შრომის ხელფასი სხვადასხვა მოსაქმეობაში იცვლება მასში იანგარიშეთ რომელიმე ადგილისათვის ამა თუ იმ ჩვეულებრივი
წარმატების მოსალოდნელობისა თუ არმოსალოდნელობის პროფესიის მუშების, მაგალითად, მეჩექმეების ან ფეიქრების
მიხედვით. წლიური მონაგარი და წლიური ხარჯები, და თქვენ ნახავთ, რომ
იმის განხორციელების მოსალოდნელობა, რომ მონაგარის ჯამი, საერთო წესით, აღემატება ხარჯების ჯამს. მაგრამ
განსაზღვრული პირი ოდესმე გამოსადეგი იქნება იმ აბა შეადგინეთ ასეთივე ანგარიში ყველა ვექილის შესახებ და ყველა
მოსაქმეობისათვის, რომლისთვისაც იგი ემზადება, მეტად სტუდენტის შესახებ სხვადასხვა იურიდიულ სასწავლებლებში, და
არაერთნაირია სხვადასხვა პროფესიებისათვის. მეტწილად თქვენ ნახავთ, რომ მათი წლიური შემოსავალი შეადგენს მათი
ხელოსნურ პროფესიებში მოსაქმის წარმატება თითქმის უეჭველია, წლიური ხარჯების მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილს, თუნდაც რომ
მაგრამ იგი ფრიად საეჭვოა ლიბერალურ პროფესიებში. მიეცით გაზვიადებულად აიღოთ პირველი და შემცირებულად ივარაუდოთ
თქვენი შვილი მეჩექმეს შეგირდად, და თქვენ შეგიძლიათ თითქმის ხარჯი. ამრიგად, სამართლის პროფესიის ლატარია სრულიად არ
არ გქონდეთ ეჭვი, რომ იგი ისწავლის ჩექმის შეკერვას; მაგრამ ჰგავს სამართლიანად მოწყობილ ლატარიას; ეს პროფესია, ისე
გაგზავნეთ იგი სამართლის შესასწავლად, და შეიძლება სანაძლეო როგორც ბევრი სხვა ლიბერალური და საპატიო პროფესია, ფულადი
დავდოთ ოცი ერთის წინააღმდეგ: იგი ისეთ წარმატებას ვერ მოსაგების თვალსაზრისით, ნაკლებად არის დაჯილდოებული.
მიაღწევს, რომ თავისი პროფესიით ცხოვრება შესძლოს. სავსებით და მაინც აღნიშნული პროფესიები მიმზიდველობის მხრივ
პატიოსნურად მოწყობილ ლატარეაში მომგებიანი ნომრების არ ჩამოუვარდება სხვა პროფესიებს: ამ გულგამტეხი გარემოების
ამომღებლებმა უნდა მოიგონ ყველა ის, რასაც კარგავენ ფუჭი მიუხედავად, უაღრეს კეთილშობილი და თავისუფალმოაზროვნე
ბილეთების ამომღებლები. პროფესიებში, რომელშიაც ოცი ადამიანები ხარბობენ ამ პროფესიებში მოხვედრას. ამას ხელს

უწყობს ორი სხვადასხვა გარემოება. ჯერ ერთი, იმ საპატიო სახელის სილამაზით და იმ ცუდი სახელით, რაც აღნიშნული წესით მის
მოპოვების სურვილი, რომელიც მოელის იმას, ვინც თავს გამოიჩენს გამოყენებასთან არის დაკავშირებული. ერთის შეხედვით თითქოს
მათში, და, მეორე, ის რწმენა, რომელიც მეტნაკლებ ყველა ადამიანს უაზრობაა ეს, რომ ჩვენ ამ ადამიანთა პიროვნება გვძაგს, და ამასთან
აქვს არათუ თავისი ნიჭის, არამედ აგრეთვე თავისი ბედის მიმართ. ერთად მათ უნარს ბედოვლათური ხელგაშლილობით ვაძლევთ
თავის გამოჩენა იმ პროფესიაში, სადაც მხოლოდ გასამრჯელოს. მაგრამ ერთი მეორესთანაა განუყრელად
მცირეოდენი აღწევს მდარე წარმატებას, უეჭველი მაჩვენებელია შეკავშირებული. თუ საზოგადოებრივი შეხედულება ან ცრუ აზრი
იმის, რასაც გენიოსობას ან მაღალ ნიჭს უწოდებენ. ოდესმე შეიცვალა ამ პროფესიების მიმართ, მათი ფულადი
საზოგადოებრივი პატივისცემა, რომელსაც მიუზღავენ ხოლმე გასამრჯელო სწრაფად შემცირდება. მაშინ ბევრი ხალხი მოჰკიდებს
მაღალი ნიჭის ადამიანებს, ყოველთვის შეადგენს მათი ხელს ამ პროფესიებს და კონკურენცია მალე დასწევს დაბლა მათი
გასამრჯელოს ნაწილს, რომელიც მეტნაკლებ დიდია იმ შრომის ფასს. ყოველი ასეთი უნარი, თუმცა იგი სრულიადაც არ
პატივისცემის ზომის შესაბამისად. იგი მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს ჩვეულებრივ მოვლენას, მაინც არც ისე იშვიათი არის,
შეადგენს ექიმის გასამრჯელოში და, იქნებ, კიდევ უფრო დიდს როგორც ჰგონიათ. ბევრ ადამიანს აქვს სრულყოფით ასეთი უნარი,
იურისტის გასამრჯელოში; მგოსნისა და ფილოსოფოსისთვის ეს მაგრამ არ კადრულობს ასეთი წესით მათ გამოყენებას, და კიდევ
პატივისცემა შეადგენს თითქმის მთელ გასამრჯელოს. უფრო ბევრს შეუძლია მისი შეძენა, თუ შესაძლებელი იქნება მისი
არსებობს ზოგი ფრიად საამო და მშვენიერი უნარი, გამოყენება პატივდაუკარგავად.
რომელიც იწვევს სხვებში მისდამი აღტაცებას, მაგრამ მოსაგების გაზვიადებული წარმოდგენა, რომელიც მეტწილ ადამიანთ
მიღების წყაროდ მისი გამოყენება – სამართლიანად თუ ცრუ აზრის აქვთ თავის ნიჭზე, ძველისძველ სიავეს წარმოადგენს, რომელიც
გამო საჯარო ბოზობად ითვლება. ამიტომ იმ პირთა ფულადი აღნიშნული აქვთ ყველა დროის ფილოსოფოსებსა და
გასამრჯელო, რომელნიც ასეთ ნიჭს ამ მიზნით ხმარობენ, საკმაო მორალისტებს. მაგრამ იმ უგუნური რწმენისათვის, რომელიც
უნდა იყოს არამარტო იმისათვის, რომ გადაუხადოს მათ ის დრო, ადამიანებს აქვთ თავისი ბედის მიმართ, ნაკლები ყურადღება
შრომა და ხარჯები, რაც ამ უნარის შეძენაზე იყო დახარჯული, მიუქცევიათ და ეს რწმენა თუკი შესაძლებელია კიდევ უფრო
არამედ აგრეთვე იმისათვის, რომ მათ ნაცვალგება მისცეს იმ ცუდი გავრცელებული არის. არ მოიპოვება არც ერთი ადამიანი, რომელიც,
სახელისათვის, რომელიც ახლავს ამ უნარის გამოყენებას საარსებო ხორცით და სულით რაოდენადმე საღი, არ იზიარებდეს მას. ყოველი
საშუალებათა მოპოვების მიზნით. ის ვეება სასყიდელი, რომელსაც ადამიანი მეტნაკლებ გაზვიადებით ანგარიშობდა მოგების შანსებს,
იღებენ მსახიობები, ოპერის მომღერლები, ოპერის მოცეკვავეები და ხოლო წაგების შანსებს უმრავლესობა ანგარიშობს დაკლებული
სხვ., აიხსნება ამ ორი მიზეზით: სათანადო უნარის იშვიათობითა და ზომით, და ძნელად რომ მოიპოვებოდეს ისეთი ადამიანი, რომელიც,

ხორცით და სულით რაოდენადნმე საღი, ჯეროვანზე მეტ შეფასებას მდგომარეობს, რომ რაც უფრო მეტ ბილეთს იღებს ადამიანი, მით
აკუთვნებდეს წაგების შანსებს. უფრო მოსალოდნელია მისთვის წაგება. გასწიეთ რისკი საერთოდ
რომ მოგების შანსები ადამიანის მიერ ბუნებრივად ყველა ბილეთზე, და თქვენ უეჭველად წააგებთ და რაც უფრო
გაზვიადებით წარმოიდგინება, ამის შეცნობის საშუალებას ჩვენ დიდია თქვენი ბილეთების რიცხვი, მით უფრო უეჭველია თქვენი
გვაძლევს ის საყოველთაო წარმატება, რომელიც ლატარიებს აქვს. წაგება.
არასოდეს ქვეყნად არ ყოფილა და არც ოდესმე იქნება სავსებით რომ წაგების შანსს ხშირად ჯეროვანზე ნაკლებ შეაფასებენ
პატიოსნურად მოწყობილი ლატარია, ე.ი. ისეთი, რომელშიაც და თითქმის არასოდეს ჯეროვანზე მეტად, ამის დამტკიცების
მთელი მოგება მთელ წაგებას უდრიდეს, ვინაიდან ამ შემთხვევაში მოცემა შეუძლია დამზღვევი დაწესებულებების ძალიან ზომიერ
მის გამმართველს არავითარი მოგება არ ექნებოდა. სახელმწიფო მოგებას. რათა ცეცხლისა და საზღვაო ხიფათისგან დაზღვევის
ლატარიებში ბილეთები ნამდვილად იმ ფასადაც არ არის საფუძველზე საერთოდ წესიერი სარეწაო იყოს აგებული, საჭიროა
ღირებული, რომელსაც პირველი ხელმომწერნი იხდიან მათში, და ჩვეულებრივი პრემია კმაროდეს ჩვეულებრივი ზარალის
მაინც ეს ბილეთები ბაზარზე ჩვეულებრივ 20, 30 და 40 პროცენტის დასაფარავად, სამართვაგამგებლო ხარჯების გასასტუმრებლად და
წარმატებით იყიდება. ფუჭი იმედი, ერთ-ერთი დიდი მოგება სტოვებდეს ისეთ მოგებას, როგორიც თანატოლი კაპიტალით
მერგებაო, წარმოადგენს ამ მოთხოვნის ერთადერთ მიზეზს. შესაძლებელი იქნებოდა მიღებული ყოფილიყო ვაჭრობა-
სრულიად გონიერი ადამიანებიც კი არ სთვლიან სისულელედ მრეწველობის ამა თუ იმ ჩვეულებრივ დარგში. ვინც მხოლოდ
პატარა თანხა გადაიხადონ 10,000 ან 20,000 გირვანქის მოგების ამდენს იხდის, ის, ცხადია, იხდის მხოლოდ ხიფათის ღირებულებას
შანსისათვის, თუმცა იციან, რომ ეს პატარა თანხაც, იქნებ, 20 ან 30 ანუ იმ უმაღლეს ფასს, რადაც მისთვის შესაძლებელი არის,
პროცენტით აღემატება ამ შანსის ღირებულებას. იმ ლატარიაში, გონივრული წესის საფუძველზე, იმ ხიფათისგან თავის დაზღვევა.
რომელშიაც არც ერთი მოგება არ იქნებოდა 20 გირვანქაზე მეტი, იმათგან, ვინც დაზღვევას ეწეოდა, თუმცა მცირე მოგება ბევრმა
ბილეთების მოთხოვნა ნაკლები იქნებოდა, თუნდაც რომ ეს ჰპოვა, მაგრამ მცირეოდენმა შეიძინა მით დიდი ქონება; და მარტო ამ
ლატარია სხვა მხრივ გაცილებით უფრო ყოფილიყო დაახლოებული ფაქტიდან საკმაოდ ცხადად სჩანს, რომ მოგებისა და ზარალის
პატიოსნურ ლატარიას, ვიდრე ჩვეულებრივი სახელმწიფო ჩვეულებრივი ბალანსი ამ საქმეში უფრო ხელსაყრელი არაა, ვიდრე
ლატარიებია. ზოგნი, რათა ერთ-ერთი დიდი მოგების მეტი შანსი ვაჭრობა-მრეწველობის სხვა ჩვეულბრივ დარგებში, სადაც ესოდენ
ჰქონდეთ, ყიდულობენ რამდენსამე ბილეთს ანდა კიდევ უფრო მრავალმა ადამიანმა შეიძინა ქონება. ჰო და, ესოდენ ზომიერია
მრავალი ბილეთის პატარ-პატარა ნაწილებს. და მათემატიკაში კი დაზღვევის პრემია საერთოდ, მაგრამ მაინც ბევრი ადამიანი
ერთ-ერთი ყველაზე უფრო უცილობელი დებულება იმაში ნამეტნავად უგულვებელჰყოფს ხიფათს, რათა იზრუნოს ამ პრემიის

გადასახდელად. თუ ჩვენ მთელ სამეფოს ავიღებთ საშუალო სახით, შესასვლელად.

19 სახლი 20-დან ანუ, კიდევ მეტი, 99 სახლი 100-დან დაზღვეული საკმაოდ ცხადია, თუ რისი დაკარგვა შეუძლია ჯარისკაცს,
არაა ცეცხლისგან. საზღვაო ხიფათი მეტ შიშს აგრძნობინებს და მაინც, ხიფათის მიუხედავად, ახალგაზრდა მოხალისენი ჯარში
ადამიანთა უმრავლესობას და ამიტომ დაზღვეული გემების ისე ხალისით არასოდეს არ ეწერებიან, როგორც ახალი ომის
რიცხვის შეფარდება დაუზღვეველი გემების რიცხვის მიმართ დასაწყისში; და მათ, თუმცა მოკლებულნი არიან თითქმის
გაცილებით უფრო დიდია. მაგრამ მაინც ბევრნი ზღვაზე ყოველგვარ შანსს სამსახურში წინწასაწევად, თავის ახალგაზრდულ
მგზავრობას შეუდგებიან ხოლმე წლის ყოველ დროს და ომის ოცნებაში მაინც სახელისა და დაჯილდოების ათასი შემთხვევა აქვთ
დროსაც კი, ყოველგვარი დაზღვევის გარეშე. შესაძლებელია, გამოსახული, რომელიც არასოდეს არ განხორციელდება. ეს
ზოგჯერ ეს არ ხდებოდეს გაუფრთხილებლობით. იმ შემთხვევაში, რომანტიკული იმედები შეადგენს მთელ ფასს მათ მიერ დაღვრილი
როდესაც რომელსამე დიდ კომპანიას ან აგრეთვე მდიდარ ვაჭარს სისხლისათვის. მათი სასყიდელი ნაკლებია უბრალო მუშის
ზღვაში 20 ან 30 გემი ჰყავს, მათ შეუძლიათ ეს გემები, ასე ვთქვათ, ხელფასზე და მათი შრომა ნამდვილი სამსახურის დროს
ერთი მეორეთი დააზღვიონ. ყველა ამ გემთა პრემიის ეკონომიას გაცილებით უფრო ძნელი არის.
შეუძლია უხვად დაჰფაროს ზარალი, რომელსაც ისინი საზღვაო სამსახურის ლატარია მთლად ისე არახელსაყრელი
ექვემდებარებიან გარემოებათა ჩვეულებრივ მსვლელობისას. მაგრამ არაა, როგორც სახმელეთო ჯარში სამსახურის ლატარია.
უმრავლეს შემთხვევაში გემების, ისე როგორც სახლების, პატივცემული მუშის ან ხელოსნის შვილს შეუძლია ხშირად
დაუზღვევლობა როდია ასეთი ზედმიწევნითი ანგარიშის შედეგი, საზღვაო სამსახურში შესვლა თავისი მამის ნებართვით, მაგრამ
არამედ წარმოსდგება უგუნური წინდაუხედაობით და ხიფათის ჯარისკაცად წასვლა მას ყოველთვის უხდება ასეთი თანხმობის
უზომო აბუჩად აგდებით. მიუღებლად. სხვა ადამიანებიც სცნობენ, რომ ის რამეს მიაღწევს, თუ
ხიფათის უგულვებელყოფა და წარმატების გაზვიადებული საზღვაო სამსახურში შევა, მაგრამ არავინ, თვით მის გარდა, არ
იმედი სიცოცხლის არც ერთ პერიოდში არაა ისე ძლიერი, როგორც მოელოდება რაიმე ხეირს ჯარისკაცის ხელობისგან. დიდი
იმ ასაკში, როდესაც ახალგაზრდები თავისთვის პროფესიას ირჩევენ. ადმირალი ნაკლებ საზოგადოებრივ პატივისცემას დაიმსახურებს
თუ რაოდენ მცირედ ძალუძს მაშინ მარცხის შიშს გააწონასწოროს ხოლმე, ვიდრე დიდი გენერალი, და უდიდესი წარმატება საზღვაო
კარგი ბედის იმედი, ამას კიდევ უფრო ცხადად გვიჩვენებს დაბიო სამსახურში ნაკლებ ბრწყინვალე მდგომარეობას და პატივს უქადის
ხალხის ხალისიანობა ჯარისკაცებად ჩასაწერად ან ზღვაში ადამიანს, ვიდრე ასეთივე წარმატება ხმელეთზე. ასეთსავე
გასამგზავრებლად, ვიდრე უფრო შეძლებული კლასების ადამიანთა განსხვავებას ვხედავთ ერთი და მეორე სამსახურის ყველა
მისწრაფება ეგრეთწოდებულ ლიბერალურ პროფესიებში საფეხურზე. სახარისხო დებულების მიხედვით, კაპიტანი ფლოტში

უდრის პოლკოვნიკს ჯარში, მაგრამ საზოგადოებრივი შეფასებით არ ლეიტიდან გადინ, და ხშირად განსხვავება ამდენიც არ არის.
უდრის მას. თუ ლატარიაში მცირეა დიდ მოგებათა რიცხვი, მით მშვიდობიანობის დროს და სავაჭრო ფლოტში ლონდონის
უფრო დიდი უნდა იყოს მასში პატარა მოგებათა რიცხვი. ამიტომ ხელფასი ირყევა ერთ გინეასა და ოცდაშვიდ შილინგს შორის
ჩვეულებრივი მატროსები უფრო ხშირად აღწევენ მცირეოდენი კალენდარულ თვეში. ლონდონში უბრალო შავ მუშას, კვირაში 9 ან
ქონების შეძენას და წარჩინებას, ვიდრე ჩვეულებრივი ჯარისკაცები, 10 შილინგის ნორმის საფუძველზე, შეუძლია აიღოს 40-დან 45
და უმთავრესად ასეთი მოგებიანი ნომრების ამოღების იმედი ხდის შილინგამდე კალენდარულ თვეში. მართალია, მატროსს,
მატროსის პროფესიას მიმზიდველად. თუმცა მატროსების ყოველთვის არ აღემატება სხვაობას მის ფულად სასყიდელსა და
დახელოვნება და ხელმარჯვეობა გაცილებით უფრო დიდია, ვიდრე უბრალო შავი მუშის სასყიდელს შორის, და თუ ზოგჯერ იგი კიდეც
თითქმის ყველა ხელოსნისა, და თუმცა მთელი მათი სიცოცხლე აღემატება, ეს გარდამეტი მაინც არ შეადგენს წმინდა მოსაგებს
მუდმივი გაჭირვებისა და ხიფათის შემცველია, ყველა ამისათვის მატროსისათვის, ვინაიდან მას არ შეუძლია უწილადოს იგი თავის
ისინი, სანამ ჩვეულებრივი მატროსები არიან, სხვა სასყიდელს ცოლსა და ოჯახს, რომელიც მან უნდა შეინახოს შინ თავისი
თითქმის არას იღებენ გარდა ამისა: რომ ანვითარებენ თავის ხელფასით.
დახელოვნებასა და ხელმარჯვეობას და სძლევენ გაჭირვებასა და ასეთი ცხოვრება, სხვადასხვა თავგადასავალით და ხიფათით
ხიფათს. მათი ხელფასი არ აღემატება შავი მუშების ხელფასს იმ აღსავსე, როდესაც ადამიანის სიცოცხლე ყოველთვის ბეწვზეა
ნავსადგურში, რომელიც მეზღვაურთა ხელფასის ნორმას დაკიდებული, არა თუ არ აშინებს ახალგაზრდებს, არამედ ხშირად,
განსაზღვრავს. რადგან ისინი მუდამ ერთი ნავსადგურიდან მეორეში როგორც ეტყობა, იზიდავს მეზღვაურის პროფესიისაკენ. ნაზ დედას
გადადიან, ამიტომ მათი ხელფასი გაცილებით უფრო უახლოვდება ხალხის ქვედა ფენიდან სანავთსადგურო ქალაქში ხშირად ეძნელება
ერთი მეორისას, ვიდრე სხვა მუშების ხელფასი იმ სხვადასხვა სკოლაში გაგზავნოს თავისი შვილი, რადგან ეშინია, გემების
ადგილებში, და იმ ნავთსადგურის ხელფასის ნორმა, რომლიდანაც დანახვამ და მატროსების თავგადასავალმა არ გაიტყუოს საზღვაო
გადის და რომელშიაც მოემგზავრება მეზღვაურთა უმრავლესობა, ე. სამსახურში. შორეული პერსპექტივა ხიფათისა, რომელსაც ჩვენ
ი. ლონდონის ნავსადგურის ნორმა, განსაზღვრავს ხელფასის ნორმას შეგვიძლია თავი დავაღწიოთ ჩვენი ყოჩაღობით და ოსტატობით,
ყველა დანარჩენ ნავთსადგურში. ლონდონში მეტწილ მუშათა არაა ჩვენთვის უსიამოვნო და არც ერთ პროფესიაში არ ადიდებს
ხელფასი თითქმის ორჯერ აღემატება სათანადო ჯგუფების შრომის ხელფასს. სხვაგვარადაა საქმე იმ პროფესიებში,
ხელფასს ედინბურგში. მაგრამ მატროსები, რომელნიც ლონდონის რომლებშიაც ყოჩაღობა და ოსტატობა ადამიანს არას შველის.
ნავთსადგურიდან გადიან, იშვიათად იღებენ 3 თუ 4 შილინგზე მეტს პროფესიებში, რომლებიც ცნობილია თავისი არაჩვეუებრივი
თვეში ზედმეტად იმათთან შედარებით, რომელნიც ნავსადგურ მავნებლობით ჯანმრთელობისათვის, შრომის ხელფასი ყოველთვის

მნიშვნელოვნად მაღალი არის. სამუშაოს მავნებლობა შემთხვევითს ზარალს, არამედ გაბედულებს აგრეთვე
ჯანმრთელობისათვის განსაკუთრებული სახის უსიამოვნებას უზრუნველყოფდეს ისეთ დამატებითს მოგებას, რომელიც
წარმოადგენს და მისი გავლენა შრომის ხელფასზე სათანადო დამზღვევ საზოგადოებათა მოგებას შეესაბამება. მაგრამ
ზოგადი თვალსაზრისის ფარგალშია მოსაქცევი. ჩვეულებრივი შემოსავალი რომ საკმარისი ყოფილიყო ყველა
კაპიტალის ყველა სხვადასხვა დაბანდების შემთხვევაში ამისათვის, მაშინ გაკოტრების შემთხვევები ამ დარგებში უფრო
მოგების ჩვეულებრივი ნორმა ირყევა მეტნაკლებ შემოსავლის ხშირი არ იქნებოდა, ვიდრე სხვებში.
საიმედობის თუ არასაიმედობის მიხედვით. ეს შემოსავალი ამრიგად, იმ ხუთი გარემოებიდან, რომელნიც შრომის
საერთოდ ნაკლებ საეჭვოა საშინაო ვაჭრობაში, ვიდრე საგარეოში, ხელფასს სცვლიან, მხოლოდ ორი ეხება კაპიტალის მოგებას:
ხოლო ამ უკანასკნელის ზოგ დარგში ნაკლებ საეჭვოა, ვიდრე სახელდობრ, მოსაქმეობის საამურობა თუ უსაამურობა და რისკი თუ
სხვებში: ჩრდილო-ამერიკასთან წარმოებულ ვაჭრობაში, საიმედობა რაც მასთანაა დაკავშირებული. რაც შეეხება საამურობას
მაგალითად, ნაკლებ, ვიდრე იამაიკასთან წარმოებულ ვაჭრობაში. თუ არასაამურობას, ამ მხრივ მეტი წილი კაპიტალდაბანდებათა
მოგების ჩვეულებრივი ნორმა ყოველთვის მეტნაკლებ მაღლა იწევს სრულიად არაფრით ან თითქმის არაფრით არ განსხვავდება ერთი
რისკთან ერთად. მაგრამ ეს აწევა, როგორც ეტყობა, არაა რისკის მეორისაგან; შრომის გამოყენების სხვადასხვა დარგებში, პირიქით,
მატების პროპორციული ანუ არაა მისი სავსებით ეს განსხვავება ძალიან დიდი არის. რაც შეეხება რისკს, კაპიტალის
გამწონასწორებელი. გაკოტრებას უფრო ხშირად აქვს ადგილი ჩვეულებრივი მოგება მატულობს მასთან ერთად, მაგრამ, როგორც
ვაჭრობა-მრეწველობის ყველაზე უფრო რისკიან დარგებში. ყველა სჩანს, არა ყოველთვის მის პროპორციულად. ყველა ამიდან
პროფესიაზე უფრო რისკიანი პროფესია, კონტრაბანდისტის გამომდინარეობს, რომ ერთსა და იმავე საზოგადოებაში ან ერთსა და
პროფესია, თუმცა იგი, როდესაც კონტრაბანდა მოხერხდება, იმავე ადგილას მოგების საშუალო ანუ ჩვეულებრივი ნორმები
ალბათ, უაღრესად მოგებიანი არის, უეჭველი გზაა გაკოტრების კაპიტალის გამოყენების სხვადასხვა სფეროებში უფრო უნდა
მისაღწევად. აქ, ეტყობა, ისე როგორც ყველა სხვა შემთხვევაში, უახლოვდებოდეს ერთმანეთს, ვიდრე ფულადი ხელფასები
მოქმედებს გაბედული რწმენა წარმატებისა, რაც ისე მრავალ სხვადასხვა სახის შრომისათვის. და ასეც ხდება სინამდვილეში.
ავანტიურისტს ითრევს ამ სახიფათო საქმეებში, რომ მათი განსხვავება ჩვეულებრივი შავი მუშის მონაგარსა და კარგი
საურთიერთო კონკურენცია მათ მოგებას იმ დონეზე დაბლა სწევს, პრაქტიკის მქონე იურისტისა ან ექიმის მონაგარს შორის, ცხადია,
რომელიც აუცილებელია რისკის საკომპენსაციოდ. რისკის გაცილებით უფრო დიდია, ვიდრე განსხვავება ჩვეულებრივ მოგებას
საკომპენსაციოდ საჭიროა, რომ საერთო შემოსავალი ჰფარავდეს, შორის ვაჭრობა-მრეწველობის რომელსამე ორ დარგში. ამასთან
კაპიტალის ჩვეულებრივი მოგების გარდა, არა მარტო ყვლა სხვადსხვა დარგებში გარეგნულად არსებული მოგებათა

განსხვავება საერთოდ მოჩვენებული განსხვავება არის და აიხსნება პროცენტი მოიგოს, მაშინ როდესაც ბითუმად მოვაჭრე მსხვილი
მით, რომ ჩვენ იმას, რაც ხელფასად არის ჩასათვლელი, ვურევთ ვაჭარი იმავე ადგილას ძლივს 8 თუ 10 პროცენტს იგებს 10 000 გირვ.
იმაში, რაც მოგებად ჩასათვლელი არის. კაპიტალზე. წვრილი ვაჭრობა აუცილებელია მცხოვრებთა
მეაფთიაქეების მოგება ანდაზადაა გადაქცეული, იგი საჭიროების დასაკმაყოფილებლად, ხოლო ბაზრის შეზღუდულობა,
აღიარებულია როგორც უზომოდ მაღალი. მაგრამ ეს გარეგნულად შესაძლებელია, ნებას არ იძლევოდეს საქმეში უფრო დიდი
დიდი მოგება ხშირად წარმოადგენს მხოლოდ სამართლიან კაპიტალის მოსათავსებლად. მაგრამ მეწვრილმანემ არა თუ უნდა
ხელფასს შრომისათვის. მეაფთიაქის დახელოვნება უფრო სათუთი იცხოვროს თავისი ვაჭრობით, არამედ უნდა იცხოვროს იმ ღირსების
და ფაქიზი თვისებაა, ვიდრე რომელიმე ხელოსნის დახელოვნება, შესაბამისად, რომელსაც ეს ვაჭრობა მოითხოვს. გარდა იმისა, რომ
ხოლო იმ ნდობას, რომლითაც მას მიმართავენ, კიდევ უფრო დიდი მას პატარა კაპიტალი უნდა ჰქონდეს, მან უნდა იცოდეს წერა,
მნიშვნელობა აქვს. მეაფთიაქე ღარიბების ექიმია ყველა შემთხვევაში კითხვა და ანგარიში, უნდა იცნობდეს, იქნებ, ორმოცდაათ ან სამოც
და მდიდრის ექიმიც იმ შემთხვევაში, როდესაც დაავადება ან სხვადასხვა საქონელს, მათ ფასებს, ხარისხსა და ბაზარს, სადაც მათი
ხიფათი ძალიან დიდი არ არის. ამიტომ მისი გასამრჯელო უნდა ყიდვა ყველაზე უფრო იაფად შეიძლება. მოკლედ, მას უნდა
შეესაბამებოდეს მის დახელოვნებას და იმ პასუხისმგებლობას, ჰქონდეს ყველა ის ცოდნა, რაც საჭიროა მსხვილი ვაჭრისათვის,
რომელიც მას აწევს, და ჩვეულებრივ ეს გასამრჯელო მოქცეული ასეთ ვაჭრად გახდომას მას უშლის მხოლოდ საკმაო კაპიტალის
არის იმ ფასში, რა ფასადაც იგი ჰყიდის თავის წამლებს. მაგრამ უქონლობა. 30 ან 40 გირვანქა წელიწადში არ შეიძლება დიდ
წამლების მთელი ის რაოდენობა, რომელსაც დიდ ქალაქში კარგი გასამრჯელოდ ჩავთვალოთ ესოდენ მომზადებული ადამიანის
ვაჭრობის მქონე მეაფთიაქე ჰყიდის წელიწადში, მას უღირს, იქნებ, შრომისათვის. თუ ამას გამოვრიცხავთ მისი კაპიტალის
არა უმეტეს ოცდაათი ან ორმოცი გირვანქისა. და თუმცა იგი ამ გარეგნულად დიდი მოგებიდან, დარჩება, იქნებ, ძალიან ცოტა
წამლებს სამას ან ოთხას გირვანქად ჰყიდის, ე. ი. ათასი პროცენტის იმაზე მეტი, რაც კაპიტალის ჩვეულებრივ მოგებას შეადგენს. ამ
მოგებით, მაგრამ ეს ხშირად მხოლოდ მისი შრომის სამართლიან შემთხვევაშიც მოჩვენებული მოგების უდიდესი ნაწილი
ხელფასს უდრის, რომელიც მას, რადგან იგი სხვა არაფერზე ნამდვილად ხელფასს წარმოადგენს.
შეუძლია გადაიტანოს, თავისი წამლების ფასზე გადააქვს. განსხვავება წვრილი ვაჭრობის მოჩვენებულ მოგებასა და
მოჩვენებული მოგების უდიდესი ნაწილი რეალურად წარმოადგენს მსხვილი ვაჭრობის ასეთსავე მოგებას შორის დედაქალაქში
ხელფასს, რომელსაც მოგების გარეგანი სახე აქვს. გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე პატარა ქალაქებში ან საბაზრო
პატარა სანავთსადგურო ქალაქში მეწვრილმანეს შეუძლია დაბებში. იმ შემთხვევაში, როდესაც წვრილ ვაჭრობაში
თავისს კაპიტალზე, რომელიც მხოლოდ ას გირვანქას უდრის, 50 შესაძლებელია 10,000 გირვანქა იყოს მოთავსებული, ხელფასი

წვრილი ვაჭრის შრომისათვის მეტად უმნიშვნელო დამატებას შემთხვევაში, როგორც ეტყობა, თითქმის აწონასწორებს
შეადგენს ესოდენ დიდი კაპიტალის ნამდვილი მოგებისას. ამიტომ ერთიმეორეს, და ეს, ალბათ, გვიხსნის იმ ფაქტს, რომ პურის და
ასეთი ცალობით მოვაჭრე მსხვილი ვაჭრის გარეგნული მოგება ხორცის ფასები სამეფოს მეტ ნაწილში ჩვეულებრივ ერთ დონეზე
ძალიან უახლოვდება ბითუმად მოვაჭრის მოგებას. ამ მიზეზის გამო დგას, თუმცა ხორბლის და ხვასტაგის ფასები სხვადასხვა ადგილას
საქონელი, რომელიც ცალობით იყიდება, დედა-ქალაქში ჩვეულებრივ ძალიან სხვადასხვა არის.
ჩვეულებრივ ისევე იაფია და ხშირად უფრო იაფიც, ვიდრე პატარა თუმცა კაპიტალის მოგება როგორც მსხვილ, ისე წვრილ
ქალაქებში და საბაზრო დაბებში. საბაკალეო საქონელი, მაგალითად, ვაჭრობაში საერთოდ დედა-ქალაქში ნაკლებია, ვიდრე პატარა
ჩვეულებრივ ბევრად უფრო იაფი არის; ხშირად ისევე იაფია პური ქალაქებსა და საბაზრო დაბებში, მაგრამ პირველში ხშირად პატარა
და ხორცი. საბაკალეო საქონლის მიზიდვა დიდ ქალაქში არ ჯდება კაპიტალით დიდი ქონება შეიძინება, მეორეებში კი თითქმის
უფრო ძვირად, ვიდრე საბაზრო დაბაში მიზიდვა; მაგრამ არასოდეს. პატარა ქალაქებსა და საბაზრო დაბებში, ბაზრის
გაცილებით უფრო ძვირად ჯდება პურის და ცხოველის მიზიდვა, შეზღუდულობის გამო, ყოველთვის არ არის შესაძლებელი
რადგან მათი უდიდესი ნაწილი ბავრად უფრო დაშორებული ვაჭრობის გაფართოება კაპიტალის გადიდების შესაბამისად.
პუნქტებიდანაა გადასაზიდი. რადგან, ამრიგად, საბაკალეო ამიტომ, თუმცა ასეთ ადგილებში ცალკეული პირის მოგების ნორმა
საქონლის ნასყიდობის ფასი ერთნაირია ორსავე ადგილას, ამიტომ შეიძლება ძალიან მაღალიც იყოს, ამ მოგების ჯამი ანუ თანხა
იგი უფრო იაფად იყიდება იქ, სადაც მას ნაკლები მოგება ედება. არასოდეს არ შეიძლება იყოს ძალიან დიდი და, მაშასადამე, არ
პურის და ხორცის ნასყიდობის ფასი დიდ ქალაქში უფრო მაღალია, შეიძლება იყოს დიდი მისი ყოველწლიური დაგროვებაც. დიდ
ვიდრე საბაზრო დაბაში. და თუმცა მოგება პირველში ნაკლები არის, ქალაქებში, პირიქით, ვაჭრობა შეიძლება გაფართოებულ იქნეს
პური და ხორცი იქ ამის გამო არაა ყოველთვის უფრო იაფი, არამედ კაპიტალის ზრდის მოხედვით, ხოლო დამზოგველი და
ხშირად ისევე იაფია, როგორც საბაზრო დაბებში. ასეთი წარმატებაში მყოფი ადამიანის კრედიტი იზრდება ბევრად უფრო
პროდუქტების ვაჭრობაში, როგორიცაა პური და ხორცი, იგივე სწრაფად, ვიდრე მისი კაპიტალი. მისი ვაჭრობა ფართოვდება
მიზეზი, რომელიც ამცირებს გარეგნულ მოგებას, მაღლა სწევს ერთისა და მეორის შესაბამისად, მისი მოგების ჯამი ანუ თანხა მისი
ნასყიდობის ფასს. ბაზრის სიდიდე, რადგან იგი დიდ კაპიტალს ვაჭრობის მოცულობის პროპორციულია, ისე როგორც მისი წლიური
უქმნის დაბანდებას, ამცირებს გარეგნულ მოგებას; მაგრამ, რადგან დაგროვება პროპორციული მისი თანხისა. მაგრამ დიდ ქალაქებშიც
იგი იმავე დროს საჭიროდ ხდის პროდუქტების მოზიდვას უფრო იშვიათად გვხვდება, რომ ვაჭრობა-მრეწველობის რომელსამე,
შორეული მანძილიდან, ადიდებს ნასყიდობის ფასს. ეს მოგების დიდი ხნიდან დამყარებულ და კარგად ცნობილ, დარგში დიდი
შემცირება და ნასყიდობის ფასის მაღლა აწევა უმრავლეს ქონება შეიძინებოდეს სხვაგვარად, თუ არ დიდი ხნის მუყაითი,

მომჭირნე და საზრიანი სიცოცხლის შედეგად. რასაკვირველია, ასეთ სხვადასხვა სახის გამოყანებასთანაა დაკავშირებული. თავისი
ადგილებში ზოგჯერ სწრაფად შეიძინება ქონება ეგრეთწოდებული არსებით ის გარემოებანი ისეთი ხასიათის არიან რომ იმ გამოყენების
სპეკულაციის გზით. სპეკულიანტი-ვაჭარი ხელმოკიდებული არაა ზოგ დარგებში ანაზღაურებენ მცირე ფულად მოსაგებს და სხვებში
ერთ რომელსამე რეგულარულ, მტკიცედ დამყარებულ და კარგად აწონასწორებენ დიდ მოსაგებს.
ცნობილ სავაჭრო დარგს. ერთ წელს იგი ვაჭრობს ხორბლეულით, მაგრამ, რათა ამ თანასწორობას ადგილი ჰქონდეს იმ
მეორე წელს ღვინით, შემდეგში – შაქრით, თამბაქოთი ან ჩაით. ის დარგების ხელსაყრელობისა ან არახელსაყრელობის საერთო ჯამში,
ხელს ჰკიდებს ყოველგვარ ვაჭრობას, რომელიც მას ჩვეულებრივზე საჭიროა – იქაც კი, სადაც კი შეძლებისამებრ სრული თავისუფლებაა
მეტ მოგებას უქადის, და თავს ანებებს მას, როგორც კი შეამჩნევს, დამყარებული, შემდეგი სამი პირობა. პირველი: მოცემული
რომ აქედან მისაღები მოგება დაბლა იწევს სხვა სავაჭრო დარგების სავაჭრო-სამრეწველო დარგი უნდა იყოს ყველასათვის კარგად
დონემდე. მისი მოგება და ზარალი, ამიტომ არ შეიძლება ცნობილი და დიდი ხნიდან დამყარებული განსაზღვრულ ადგილას;
იმყოფებოდეს რააიმე რეგულარულ შეფარდებაში რომელიმე მეორე: იგი უნდა იმყოფებოდეს თავის ნორმალურ ანუ, ასე ვთქვათ,
დამყარებული და საყოველთაოდ ცნობილი სავაჭრო დარგის ბუნებრივ მდგომარეობაში; მესამე: იგი უნდა შეადგენდეს
მოგების და ზარალის მიმართ. გაბედულ ავანტიურისტს შეუძლია ერთადერთ ან მთავარ მოსაქმეობას იმისთვის, ვინც მასში
ზოგჯერ თვალსაჩინო ქონება შეიძინოს ორი ან სამი წარმატებულად მოსაქმეობს.
დამთავრებული სპეკულაციით, მაგრამ სწორედ ასევე 1. ამ თანასწორობას ადგილი აქვს მხოლოდ იმ მოსაქმეობაში,
მოსალოდნელია ისიც, რომ ორი ან სამი წარუმატებელი რომელიც კარგად ცნობილია და დიდი ხნიდან დამყარებული
სპეკულაციის შედეგად მთელი ქონება დაეკარგოს. ასეთი განსაზღვრულ ადგილას.
სპეკულაციური ვაჭრობის წარმოება მხოლოდ დიდ ქალაქებშია ყველა სხვა პირობების თანასწორობისას შრომის ხელფასი
შესაძლებელი. მხოლოდ იქ, სადაც ფართოდ გავრცელებულია ჩვეულებრივ უფრო მაღალია ვაჭრობა-მრეწველობის ახალ
სავაჭრო საქმეები და მათთვის საჭირო კორესპონდენცია, აქვს დარგებში, ვიდრე ძველებში. როდესაც რომელიმე მესარეწე ხელს
სპეკულაციას ნიადაგი. ჰკიდებს ახალი მანუფაქტურის გამართვას, მან პირველად მისთვის
თუმცა ზემოაღნიშნლი ხუთი გარემოება იწვევს საჭირო მუშები მრეწველობის სხვა დარგებიდან უნდა გადაიბიროს
მნიშვნელოვან უთანასწორობას შრომის ხელფასში და კაპიტალის უფრო მაღალი ხელფასის დახარბებით, ვიდრე ის ხელფასი არის,
მოგებაში, მაგრამ არ იწვევს არავითარ უთანასწორობას მთლიანად რომლის მიღება მათ შეუძლიათ თავის ძველ ადგილას ან რომელიც
იმ ნამდვილი თუ წარმოდგენაში არსებული ხელსაყრელობისა ან სხვა პირობებში ამ ახალი სარეწაოს ხასიათის შესაფერი იქნებოდა;
არახელსაყრელობის ჯამში, რომელიც კაპიტალისა და შრომის და უნდა განვლოს საკმაოდ ხანგრძლივმა დრომ, სანამ იგი შესძლებს

გაბედოს ხელფასის დაწევა ჩვეულებრივ დონემდე. დამყარდება და საყოვოველთაოდ ცნობილი გახდება, კონკურენცია
მანუფაქტურები, რომელთათვისაც მოთხოვნა სავსებით მოდასა და მოგებას სხვა დარგების მოგების ჩვეულებრივ დონემდე დასწევს.
მომხმარებლების კაპრიზზეა დამოკიდებული, მუდამ იცვლებიან 2. ამ თანასწორობას შრომისა და კაპიტალის სხვადასხვა
და იშვიათად არსებობენ ისე ხანგრძლივად, რომ შეიძლებოდეს გამოყენების ხელსაყრელობისა ან არახელსაყრელობის საერთო
მათი მიჩნევა დიდი ხნიდან დამყარებულ მანუფაქტურებად. ჯამში შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მხოლოდ მაშინ, თუ აღებული
პირიქით, ის მანუფაქტურები, რომელთა პროდუქტები უმთავრესად დარგი ჩვეულებრივს ანუ, ასე ვთქვათ, ბუნებრივ მდგომარეობაში
აუცილებელ ანუ ჩვეულ მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებს, ნაკლებ იმყოფება.
ექვემდებარებიან ცვლილებას და ერთი და იგივე ფორმა ან მოთხოვნა თითქმის ყველა სახის შრომის მიმართ ხან უფრო
ფაბრიკაციის წესი შეიძლება მთელი საუკუნეების განმავლობაში დიდია ჩვეულებრივზე, ხან უფრო მცირე. შრომის გამოყენების
აკმაყოფილებდეს მოთხოვნას. ამიტომ შრომის ხელფასი ხელსაყრელობა ერთ შემთხვევაში მატულობს, მეორე შემთხვევაში
პირველგვარ მანუფაქტურებში უფრო მაღალი უნდა იყოს, ვიდრე კლებულობს ჩვეულებრივ დონესთან შედარებით. სასოფლო-
მეორგვარ მანუფაქტურებში. ბირმინგემში უფრო გავრცელებულია სამეურნეო შრომის მოთხოვნა უფრო დიდია თიბვის და მოსავლის
პირველგვარი მანუფაქტურები, შეფილდში – მეორგვარი, და აკრეფვის დროს, ვიდრე წლის დანარჩენი დროის განმავლობაში და
შრომის ხელფასი იმ ორ პუნქტში, როგორც ამბობენ, შეესაბამება ამ ხელფასი იზრდება მოთხოვნასთან ერთად. ომის დროს, როდესაც
განსხვავებას მათი მანუფაქტურების ხასიათში. 40,000 ან 50,000 მატროსი სავაჭრო ფლოტიდან იძულებით
ყოველი ახალი მანუფაქტურის ყოველი ახალი სავაჭრო გადაიყვანება სამხედრო ფლოტში, მატროსების მოთხოვნა სავაჭრო
დარგის დაწესება ან მიწათმოქმედებაში ყოველი ახალი მეთოდის გემებისათვის აუცილებლობის გზით მატულობს მათი რიცხვის
შემოღება წარმოადგენს ყოველთვის ერთგვარ სპეკულაციას, შემცირების შესაბამისად, და მათი ხელფასი ასეთ შემთხვევაში
რომლისგანაც მესარეწე არაჩვეულებრივი მოგების მიღებას მოელის. ჩვეულებრივ მატულობს, 1 გინეიდან და 27 შილინგიდან ადის 40
ეს მოგება ზოგჯერ ძალიან დიდია, ზოგჯერ კი, იქნებ უფრო შილინგზე და 3 გირვანქაზე თვეში. პირიქით, მანუფაქტურაში,
ხშირადაც, ამის წინააღმდეგს აქვს ადგილი; მაგრამ საერთოდ ეს რომელიც დაცემისკენაა გადახრილი, ბევრი მუშა, რადგან არ სურს
მოგება არავითარ რეგულარულ შეფარდებაში არ იმყოფება ჩვეულ სამუშაოს თავი დაანებოს, კმაყოფილდება იმაზე ნაკლები
მოცემული ადგილის სხვა სავაჭრო-სამრეწველო დარგების მოგების ხელფასით, რაც სხვა გარემოებაში მათი სამუშაოს ხასიათის
მიმართ. პროექტი თუ განხორციელდა, დასაწყისში მოგება შესაბამისი იქნებოდა.
ჩვეულებრივ ძალიან მაღალია, მაგრამ როდესაც მოცემული კაპიტალის მოგება ირყევა საქონელთა ფასის რყევასთან
სავაჭრო-სამრეწველო დარგი ან ახალი მეთოდი საბოლოოდ ერთად, რომელთა დამზადებაზედაც ეს კაპიტალი იხმარება. თუ

რომელიმე საქონლის ფასი ამ უკანასკნელის ჩვეულებრივ ანუ რაოდენობას. ამიტომ ასეთ საქონელთა ფასი ირყევა არა მარტო
საშუალო ნორმაზე მაღლა იწევს, მოგებაც, ყოველ შემთხვევაში, მოთხოვნის რყევის გამო, არამედ აგრეთვე მათი რაოდენობის კიდევ
კაპიტალის იმ ნაწილის მოგება, რომელიც ამ საქონლის ბაზარზე უფრო დიდი და ხშირი რყევის გამო და, მაშასადამე, იგი უაღრესად
მოტანას ემსახურება, მაღლა იწევს მოგების ჩვეულებრივ მერყევი არის. მაგრამ საქონელთა ფასის რყევასთან ერთად
დონესთან შედარებით, ხოლო ამ ფასის დაცემისას ეცემა ამ დონეზე აუცილებლად ირყევა ზოგ ვაჭართა მოგებაც. განსაკუთრებით ამ
დაბლა. ყველა საქონელთა ფასი მეტნაკლებ ექვემდებარება რყევას, კატეგორიის საქონელი შეადგენს სპეკულანტი ვაჭრის ოპერაციების
მაგრამ ეს რყევა ზოგი საქონლისათვის უფრო დიდია, ვიდრე საგანს. იგი ცდილობს ასეთი საქონელი შეისყიდოს, როდესაც
სხვებისათვის. ყველა საქონელთა წარმოებაში, რომელთაც მოელის მისი ფასის აწევას, და გაჰყიდოს, როდესაც მოელის მის
ადამიანის შრომა ჰქმნის, წლიურად დახარჯული შრომის დაცემას.
რაოდენობას აუცილებლობის გზით აწესრიგებს წლიური 3. თანასწორობას შრომისა და კაპიტალის სხვადასხვაგვარი
პროდუქცია, რაც შეძლებისამებრ შეესაბამება საშუალო წლიურ გამოყენების ხელსაყრელობისა და არახელსაყრელობის საერთო
მოხმარებას. როგორც უკვე აღნიშნული იყო, ზოგ დარგში შრომის ჯამში შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მხოლოდ ისეთ დარგებში,
ერთი და იგივე რაოდენობა ჰქმნის ყოველთვის საქონელთა ერთსა რომელნიც შეადგენენ ერთადერთ ან უმთავრეს პროფესიას მათში
და იმავე რაოდენობას ან თითქმის ერთსა და იმავე რაოდენობას. მოსაქმე პირთათვის.
ტილოს ან შალეულის წარმოებაში, მაგალითად, მუშა-ხელის ერთი იმ შემთხვევაში, როდესაც ვინმე თავის საარსებო
და იგივე რაოდენობა წლიურად დაახლოებით ტილოს და შალის საშუალებებს ღებულობს ერთი რაიმე მოსაქმეობის გზით, რაც მას
ქსოვილების ერთსა და იმავე რაოდენობას აწარმოებს. ამიტომ ასეთ მისი დროის უდიდეს ნაწილს არ ართმევს, იგი მოცლილობის
საქონელთა საბაზრო ფასის რყევა შეიძლება წარმოსდგეს მხოლოდ საათებში მზად არის იმუშაოს მოსაქმეობის სხვა დარგში უფრო
მოთხოვნის რაიმე შემთხვევითი რყევის შედეგად. საზოგადოებრივი ნაკლები ხელფასით, ვიდრე საზოგადოდ შეეფერება ამ მოსაქმეობის
გლოვა მაღლა სწევს შავი შალის ფასს, მაგრამ რადგან მოთხოვნა ხასიათს.
მეტწილ ღია ფერის ტილოს და შალის მიმართ თითქმის უცვლელი შოტლანდიის ბევრ ნაწილში დღემდე არსებობს კატეგორია
რჩება, ამიტომ შავი შალის ფასიც მყარი არის. მაგრამ არსებობს სხვა ადამიანთა, რომელთაც “კოტერებს” ანუ “კოტეჯერებს” უწოდებენ,
დარგები, სადაც შრომის ერთი და იგივე რაოდენობა ყოველთვის არ თუმცა რამდენიმე წლის წინათ იმათ უფრო ხშირად შეხვდებოდა
აწარმოებს საქონელთა იმავე რაოდენობას. ასე, მაგალითად, შრომის ადამიანი, ვიდრე ამჟამად. ესენი არიან მემამულეებისა და
ერთი და იგივე რაოდენობა იძლევა სხვადასხვა წლებში ხორბლის, ფერმერების ერთგვარი მოჯამაგირეები, რომელნიც
ღვინის, სვიის, შაქრის, თამბაქოსა და სხვ. ფრიად სხვადასხვა დამქირავებელთა კარმიდამოში არ ცხოვრობენ. ისინი ჩვეულებრივ

იღებენ დამქირავებელთაგან სასყიდლად ქოხს, პატარა ბოსტანს, ასეთი შრომის პროდუქტი ხშირად უფრო იაფად გამოდის
თივას, სწორედ საკმარისს ერთი ძროხის გამოსაკვებად, და ზოგჯერ ბაზარზე, ვიდრე ეს სხვებრ შეესაბამება ასეთი პროდუქტის ხასიათს.
ერთ ან ორ აკრ ცუდ სახნავ მიწას. როდესაც ბატონს მათი შრომა შოტლანდიის ბევრ ნაწილში წინდებს გაცილებით უფრო იაფად
სჭირდება, იგი მათ აძლევს, გარდა ამისა, კვირაში ორ ჩანახ შვრიის ქსოვენ, ვიდრე სხვა ადგილებში, სადაც მათ საქსოვი დაზგების
ფქვილს 16 პენსის ღირებულების. მეტწილად წლის განმავლობაში საშუალებით ამზადებენ. ეს წინდები ნაწარმოებია შინამსახურების
მას მცირედ სჭირდება ან სრულებით არ სჭირდება მათი შრომა, და სხვა მშრომელთა მიერ, რომელნიც თავიანთი საარსებო
ხოლო მათთვის გადაცემული პატარა ნაკვეთის დამუშავება არ საშუალებების უმთავრეს ნაწილს სხვა მოსაქმეობიდან იღებენ. ათას
ართმევს მათ მთელ იმ დროს, რომელიც მათ განკარგულებაშია. წყვილ წინდაზე მეტი მოაქვთ ყოველწლიურად შეტლანდის
როცა ასეთი მოჯამაგირეები უფრო მრავალრიცხოვანი იყვნენ, კუნძულებიდან ლეიტში, ფასი 5-7 პენსია წყვილისათვის.
ვიდრე ამჟამად არიან, ისინი, როგორც გადმოგვცემენ, ყველა ლირევიკში, შოტლანდიის კუნძულების პაწია დედა-ქალაქში,
ხალისით აძლევდნენ თავიანთ თავისუფალ დროს ფრიად მცირე როგორც მე მარწმუნებენ, 10 პენსი დღეში შეადგენს ჩვეულებრივ
სასყიდლებისთვის და ნაკლები ხელფასით მუშაობდნენ, ვიდრე ფასს უბრალო შრომისათვის. იმავე კუნძულებზე ქსოვენ შალის
სხვა მუშები. ძველ დროში ისინი, როგორც ეტყობა, მრავლად იყვნენ წინდებს, წყვილს ერთი გინეის და მეტის ღირებულებისას.
ყველგან ევროპაში. იმ ქვეყნებში, სადაც მიწები ცუდად იყო შოტლანდიაში სელის რთვა თითქმის ისე წარმოებს,
დამუშავებული და მოსახლეობა მეჩხრად დასახლებული, მეტწილ როგორც წინდების ქსოვა, ე.ი. შინამსახური ქალების მიერ,
მემემულეებს და ფერმერებს არ შეეძლოთ სხვა გზით მოეპოვათ რომელთაც უმთავრესად სხვა მიზნისათვის ქირაობენ. ისინი,
მუშების ის არაჩვეულებრივი რაოდენობა, რომელიც სასოფლო რომელნიც ცდილობენ მარტო ერთი ან მეორე საქმიანობით
მეურნეობისთვის საჭირო არის განსაზღვრულ პერიოდებში. ის მოიპოვონ მთელი თავშესანახი, საშინლად მცირეს შოულობენ.
დღიური ან კვირეული ხელფასი, რომელსაც ასეთი მუშები შოტლანდიის მეტწილ ადგილებში კარგ მრთველ ქალად ითვლება
იღებდნენ დროგამოშვებით თავიანთ დამქირავებლებისაგან, ის, ვისაც შეუძლია 20 პენსი გასამრჯელო აიღოს კვირაში.
ცხადია, არ შეადგენდა მათი შრომის მთელ ფასს. მათი პატარა მიწის მდიდარ ქვეყნებში ბაზარი ჩვეულებრივ ისე ფართოა, რომ
ნაკვეთი მის მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენდა. მაგრამ ბევრმა მარტო ერთი მოსაქმეობა საკმარისია იმისათვის, რომ შეიწოვოს იმ
მწერალმა, რომელიც ცნობებს აგროვებდა შრომისა და სურსათ- პირთა მთელი შრომა და კაპიტალი, რომელიც მას ეწევა. ისეთ
სანოვაგის ფასების შესახებ წინანდელ დროში ეტყობა, ეს დღიური ადამიანთა მაგალითებს, რომელიც ერთი მოსაქმეობით ცხოვრობენ
ან კვირეული სასყიდელი შრომის მთელ სასყიდლად ჩასთვალა და და იმავე დროს სხვა მოსაქმეობით იღებენ რაიმე პატარა
ამიტომ შეეძლო სიამოვნებით აღენიშნა მისი საკვირველი სიმცირე. სარგებლობას, ადგილი აქვს უმთავრესად ღარიბ ქვეყნებში. მაგრამ

შემდეგ სრულიად მსგავს მოვლენას ადგილი აქვს ძალიან მდიდარი სძინავს სულ უმაღლეს სართულში სახურავთან; და იგი ცდილობს
ქვეყნის დედა-ქალაქშიაც. მე მგონია ევროპაში არ მოიპოვება ისეთი სახლის ქირის ნაწილი დაჰფაროს მით, რომ ორ შუა სართულს
ქალაქი, სადაც სახლის ქირა ლონდონზე უფრო ძვირი იყოს, და, თვითონ აქირავებს. თავისი ოჯახის შესანახად იგი იმედს ამყარებს
მიუხედავად ამისა, არ ვიცი ისეთი დედა-ქალაქი, სადაც ავეჯით თავის მოსაქმეობაზე და არა მდგმურებზე, მაშინ როდესაც პარიზსა
მოწყობილი ბინები უფრო იაფად ქირავდებოდეს. ბინები და ედინბურგში იმ პირთ, რომელნიც ბინებს აქირავებენ,
ლონდონში არა თუ ბევრად უფრო იაფია, ვიდრე პარიზში, არამედ, ჩვეულებრივ არა აქვთ არსებობის სხვა წყარო, და ბინის ქირამ იქ არა
თანატოლი ვარგისობისას, ბევრად უფრო იაფია, ვიდრე მარტო მთელი სახლის ქირა უნდა დაჰფაროს, არამედ აგრეთვე
ედინბურგშიც კი. და, რაც საოცრად უნდა გვეჩვენოს, სახლების ოჯახის ყველა ხარჯი.
დიდი ქირა შეადგენს ბინების სიიაფის მიზეზს. სახლის ქირის
სიძვირეს ლონდონში იწვევენ არა მარტო ის მიზეზები, რომელნიც განყოფილება II
ამ ქირას აძვირებენ ყველა დიდ დედა- ქალაქში: შრომის სიძვირე,
მასალების სიძვირე, რომლებიც ჩვეულებრივ შორიდანაა მოსაზიდი, უთანასწორობანი, რომელთაც იწვევს ევროპის სამეურნეო
და ამას გარდა მიწის რენტის სიძვირე, ვინაიდან თითოეული პოლიტიკა
მემამულე წარმოგვიდგება მონოპოლისტის სახით, რომელიც
ხშირად ერთ აკრ ცუდ მიწაში ქალაქად უფრო მაღალ რენტას ასეთია ის უთანასწორობანი შრომისა და კაპიტალის
იხდევინება, ვიდრე შესაძლებელი არის აღებულ იქნეს ას აკრ სხვადასხვა გამოყენების ხელსაყრელობისა ან არახელსაყრელობის
საუკეთესო მიწაში სოფლად, მას იწვევს არა მარტო ის მიზეზები, საერთო ჯამში, რომელნიც გამოიწვევიან ზემოაღნიშნული სამი
არამედ აგრეთვე ხალხის განსაკუთრებული ადათი და ჩვეულება, პირობიდან ერთ-ერთის არარსებობით მაშინაც კი, როდესაც
რომელიც ყოველი ოჯახის უფროსს აიძულებს მთელი სახლი უსრულესი თავისუფლებაა დამყარებული. მაგრამ ევროპის
იქირაოს სარდაფიდან დაწყებული სახურავამდე. ინგლისში ბინა სამეურნეო პოლიტიკა, რაც საგნებს არ აძლევს სრულიად
ეწოდება ყველაფერს, რაც ერთი და იმავე სახურავის ქვეშაა თავისუფალ მსვლელობას, იწვევს სხვაგვარ უთანასწორობასაც,
მოქცეული; საფრანგეთში, შოტლანდიასა და ევროპის ბევრ სხვა რომელსაც კიდევ უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს.
ნაწილში ბინა ნიშნავს ხშირად მარტოოდენ ერთ სართულს. ვაჭარ- ეს პოლიტიკა ამას წარმოშობს სამგვარი გზით. ჯერ ერთი,
მრეწველი ლონდონში იძულებულია მთელი სახლი იქირაოს მით, რომ ზოგ მოსაქმეობაში კონკურენციას ზღუდავს ადამიანთა
ქალაქის იმ ნაწილში, სადაც მისი მუშტრები ცხოვრობენ. მისი ნაკლები რიცხვით, ვიდრე უამისოდ იქნებოდა რიცხვი ამ
მაღაზია მოთავსებულია ქვედა სართულში, ხოლო მას და მის ოჯახს ადამიანთა, რომელნიც აღნიშნულ მოსაქმეობაში შესვლას

დაეწაფებოდნენ; მეორე, მით, რომ სხვა დარგებში კონკურენციას ვიდრე ასეთი შეზღუდვის არარსებობისას იქნებოდა რიცხვი იმ
ადიდებს იმასთან შედარებით, რაც იგი იქნებოდა ბუნებრივ ადამიანთა, რომელნიც იმ პროფესიაში შესვლას მოინდომებენ.
პირობებში; და, მესამე, მით, რომ აბრკოლებს შრომის კაპიტალის შეგირდების რიცხვის შეზღუდვა პირდაპირ ზღუდავს
თავისუფალ გადასვლას ერთი მოსაქმეობიდან მეორე მოსაქმეობაში კონკურენციას. შეგირდობის დროის ხანგრძლივობა მას ზღუდავს
და ერთი ადგილიდან მეორე ადგილას. არა პირდაპირ, მაგრამ ისევე ნამდვილად, ვინაიდან ადიდებს
1. ევროპის სამეურნეო პოლიტიკა წარმოშობს ძალიან ხელობის შეწავლისთვის გასაწევ ხარჯებს.
მნიშვნელოვან უთანასწორობას შრომისა და კაპიტალის შეფილდში, საამქრო დებულების თანახმად, არც ერთ დანის
სხვადასხვაგვარი გამოყენების ხელსაყრელობის ან მკეთებელ ოსტატს არ შეუძლია იყოლიოს იმავდროულად ერთ
არახელსაყრელობის საერთო ჯამში მით, რომ ზოგ მოსაქმეობაში შეგირდზე მეტი. ნორფოლკში და ნორვიჩში არც ერთ ფეიქარ-
კონკურენციას ზღუდავს ადამიანთა ნაკლები რიცხვით, ვიდრე ოსტატს არ შეუძლია ჰყავდეს ორზე მეტი შეგირდი, წინააღმდეგ
უამისოდ იქნებოდა რიცხვი იმ ადამიანთა, რომელნიც აღნიშნულ შემთხვევაში მას ჯარიმად თვეში 5 გირვანქა გადახდება მეფის
მოსაქმეობაში შესვლას დაეწაფებოდნენ. მთავარ საშუალებას, სასარგებლოდ. ყველგან ინგლისში, აგრეთვე ინგლისის
რომელსაც ეს პოლიტიკა ხმარობს ამ მიზნის მისაღწევად, კოლონიებში, არც ერთ მექუდე ოსტატს არ შეუძლია იყოლიოს ორ
წარმოადგენს საამქრო კორპორაციების მონოპოლიური შეგირდზე მეტი, წინააღმდეგ შემთხვევაში მას გადაახდევინებენ
პრივილეგიები. თვეში ჯარიმად 5 გირვანქას, რომლის ერთი ნახევარი მეფის
ამქრულად მოწყობილი ხელობის მონოპოლიური სასარგებლოდ მიდის, და მეორე ნახევარი იმის სასარგებლოდ, ვინც
პრივილეგია აუცილებლად ზღუდავს კონკურენციას იმ ქალაქში, ამის შესახებ საჩივარი განაცხადა სასამარათლოში. ორივე ეს
სადაც არსებობს იმ პირებით, რომელნიც ამქარში ირიცხებიან. უკანასკნელი დადგენილება, თუმცა ისინი დამტკიცებულია
ამქარში შესასვლელად ჩვეულებრივ აუცილებელია, რომ სათანადო სამეფოს საყოველთაო კანონით, ცხადია, იმავე ამქრული სულით
პირს ქალაქში შეგირდობა ჰქონდეს გავლილი ჯეროვნად არის ნაკარნახევი, რომელმაც შეფილდის სტატუტი შეჰქმნა. ერთ
კვალიფიციურ ოსტატთან, რომელიც ამქარში ირიცხება. საამქრო წელიწადს არც კი გაუვლია მას შემდეგ, რაც ლონდონში
დებულებები განსაზღვრავს ზოგჯერ შეგირდების რიცხვს, აბრეშუმეულის ფეიქრებმა ამქრული წყობილება დაიწესეს, რომ მათ
რომელიც ოსტატს შეუძლია ჰყავდეს, და თითქმის ყოველთვის იმ გამოსცეს დადგენილება, რომლითაც ოსტატებს აეკრძალათ ორ
წლების რიცხვს, რომლებიც შეგირდმა უნდა გაატაროს შეგირდზე მეტის ყოლა იმავდროულად. საჭირო შეიქნა
შეგირდობაში. ორივე ამ დადგენილების მიზანი ის არის, რომ პარლამენტის სპეციალური აქტი ამ დადგენილების გასაუქმებლად.
კონკურენცია შეზღუდული იქნეს ადამიანთა ნაკლები რიცხვით როგორც ეტყობა, მთელს ევროპაში ძველადგან 7 წელიწადი

იყო მეტწილ ამქრულად მოწყობილ ხელობებში შეგირდობის მოსაქმე, უკეთუ იგი მასში წინასწარ 7 წელიწადს შეგირდად არ იყო
ხანგრძლივობის ვადად დაწესებული. ყველა ასეთ ამქრულ ნამყოფი. ამრიგად, მრავალ ცალკეულ კორპორაციათა კერძო
კორპორაციებს ძველს დროში უნივერსიტეტები ეწოდებოდა, რაც დადგენილებები ამიერიდან იქცა ინგლისში საყოველთაოდ
სინამდვილეში ლათინური სახელწოდებაა საკუთრივ ყოველგვარი სავალდებულო კანონად ყველა ხელობისათვბის ინგლისის
კორპორაციისათვის. მჭედლების უნივერსიტეტი, თერძების ქალაქებში. ვამბობთ: ქალაქებშიო, ვინაიდან თუმცა ამ კანონის
უნივერსიტეტი და სხვ., – ასეთ გამოთქმებს ჩვეულებრივ ვხვდებით გამოთქმა მეტად ზოგადი იყო, და ცხადია, მთელი სამეფო
ჩვენ ძველი ქალაქების ძველებურ საბუთებსა და სიგელებში. იგულისხმებოდა, მაგრამ მისი განმარტების გზით, მისი მოქმედება
როდესაც პირველად დაარსდა ის განსაკუთრებული კორპორაციები, შემოფარგლულ იქნა ქალაქებით, იმიტომ რომ აღიარებულ იქნა, რომ
რომლებსაც ამჟამად საკუთრივ უნივერსიტეტებს უწოდებენ, სოფლებში ერთ პირს შეუძლია რამდენსამე ხელობაში მოსაქმეობა,
ხელოვნებათა მაგისტრის ხარისხის მისაღებად საჭირო სწავლის თუნდაც რომ თითოეულ მათგანში 7 წლის შეგირდობა არ
ხანგრძლივობა, როგორც ეტყობა, შეფარდებულ იქნა ჩვეულებრივ გაეტარებიოს, რადგან ეს პროფესიები საჭიროა
ხელობათა შეგირდობის ვადასთან, რომელთა ამქრული მცხოვრებლებისათვის და მცხოვრებთა რიცხვი ხშირად საკმარისი
კორპორაციები გაცილებით უფრო ადრე წარმოსდგა. როგორც არ არის, რომ თითოეულ ხელობას მისი სპეციალური მოხელეები
საჭირო იყო 7 წელს ჯეროვანად კვალიფიციურ ოსტატთა მუშაობა, ეწეოდნენ.
რათა ვინმეს უფლება ჰქონებოდა რომელსამე ხელობაში ოსტატი გარდა ამისა, გამოთქმა მკაცრი განმარტების გზით კანონის
გამხდარიყო და თვითონ შეგირდების ყოლა შესძლებოდა, ამის მოქმედება იმ ხელობებით იქნა შემოფარგლული, რომელნიც
მსგავსადვე საჭირო იყო ჯეროვანად კვალიფიციურ მაგისტრთან 7 არსებობდნენ ინგლისში ელისაბედის მეფობის მე-5 წლამდე. მაგრამ
წელს სწავლა, რათა სათანადო პირს შესძლებოდა გამხდარიყო თვლების მკეთებელს, თუნდაც შეგირდობა არასოდეს არ გაევლოს
ლიბერალურ პროფესიებში მაგისტრი, მასწავლებელი ან დოქტორი ეტლის მკეთებელთან, შეუძლია თვითონ ეტლი აკეთოს ან
(ძველ დროში ეს სიტყვები სინონიმები იყო) და თვით ჰყოლოდა ქარგლებს აკეთებინოს, იმიტომ რომ კანონის მოქმედება არ
მოწაფეები და შეგირდები (ეს სიტყვებიც თავდაპირველად ვრცელდება მეეტლის ხელობაზე, რადგან იგი ინგლისში არ
სინონიმები იყო). არსებობდა კანონის გამოცემამდე. ამის გამო მანჩესტერის,
ელისაბედის მეფობის მე-5 წელს გამოცემული კანონით, ბირმინგემისა და უოლვერჰამპტონის მრავალი მანუფაქტურა არ
რომელსაც ჩვეულებრივ შეგირდობის კანონს უწოდებდნენ, ექვემდებარება ამ კანონის მოქმედებას, რამდენადაც ეს
დაწესებულ იქნა, რომ ამიერიდან არავინ არ უნდა ყოფილიყო მანუფაქტურები ინგლისში არ არსებობდნენ ელისაბედის მეფობის
ინგლისში არსებულ რაიმე პროფესიაში, ხელობაში ან ხელოვნებაში მე-5 წლამდე.

საფრანგეთში შეგირდობის ხანგრძლივობა სხვადასხვაა ყველაზე წმინდა და შეუხებელ საკუთრების უფლებას

სხვადასხვა ქალაქებსა და სხვადასხვა ხელობებში. პარიზში მრავალ წარმოადგენს საკუთარი შრომის საკუთრების უფლება, ვინაიდან
ხელობაში მოითხოვება ხუთწლიანი ვადა; ვიდრე უფლებას შრომა თავდაპირველი წყაროა საერთოდ ყოველი საკუთრებისა.
მიიღებდეს ხელობას დაადგეს დამოუკიდებელი ოსტატის სახით, ღარიბი ადამიანის მთელი ავლადიდება მდგომარეობს მისი
იმან, ვინც შეგირდობის ვადა შეასრულა, ბევრ ხელობაში კიდევ ხელების ძალასა და სიმარჯვეში, და მისთვის დაბრკოლების გაჩენა,
ხუთი წელიწადი უნდა იმუშაოს როგორც ქარგალმა. ამ ვადის რომ მან ეს ძალა და დახელოვნება ისე გამოიყენოს, როგორც
განმავლობაში მას ეწოდება ოსტატის კომპანიონი, ამხანაგი, და თავისთვის შესაფერად მიაჩნია, თავისი მოყვასისთვის ზიანის
თვით ვადას ეწოდება ამხანაგობა, კომპანიონაჟი. მიუყენებლად, ნიშნავს ტლანქი ძალადობის ჩადენას ამ უწმინდესი
შოტლანდიაში არ არსებობს საყოველთაო კანონი, რომელიც საკუთრების წინააღმდეგ. ეს ნიშნავს კანონიერი თავისუფლების
აწესებდეს საზოგადოდ შეგირდობის ვადას. ეს ვადა სხვადასხვაა დარღვევას როგორც მუშის, ისე იმ პირებისა, რომელთაც უნდათ
სხვადასხვა ამქარში. იქ, სადაც იგი ხანგრძლივია, შეიძლება მისი დაქირავება. ეს როგორც ხელს უშლის მუშას ისე იმუშაოს,
შემცირებულ იქნეს მცირე შესატანის გადახდით. აგრეთვე მეტწილ როგორც მას ხელსაყრელად მიაჩნია, ისევე ხელს უშლის სხვებს
ქალაქებში ძალიან პატარა შესატანის გადახდა საკმარისია დაიქირავონ ის, ვინც მათ სურთ. მსჯავრი იმის შესახებ, ვარგა მუშა
განურჩევლად ამა თუ იმ ამქარში შესვლის უფლების სამუშაოდ თუ არ ვარგა, თამამად შეგვიძლია მივანდოთ თვით
მოსაპოვებლად. ქსელის და კანაფის ქსოვილების ფეიქრებს – ეს დამქირავებელთა ჭკუა-გონებას, რომელთაც ეს ყველაზე უფრო
წარმოება უმთავრეს წარმოებას შეადგენს ამ ქვეყანაში – და ყველა შეეხება. კანონმდებლის გადაჭარბებული ზრუნვა იმაზე, რომ მათ
სხვა მათ დამხმარე ხელოსნებს, როგორიც არიან თვლების შეუფერებელი ადამიანი არ დაიქირავონ, ისევე უადგილოა, როგორც
მკეთებლები, მასრების მკეთებლები და სხვ., შეუძლიათ თავის შემავიწროვებელი.
ხელობაში მოსაქმეობა ამქრული წყობილების მქონე ყველა ქალაქში ხანგრძლივი შეგირდობის ინსტიტუტს იმის არავითარი
რაიმე გამოსაღების გადაუხდელად. ყველა ამქრიან ქალაქში ყოველ გარანტიის მოცემა არ შეუძლია, რომ ხშირად გასაყიდად არ იქნება
ადამიანს შეუძლია ყოველ იმ დღეს კვირაში, რომელიც კანონით გამოტანილი ცუდად დამზადებული ნაწარმი. უკანასკნელი
არის დაწესებული, თავისუფლად გაჰყიდოს ხორცი. შეგირდობის ჩვეულებრივ წარმოსდგება მოტყუების შედეგად და არა
ჩვეულებრივი ვადა შოტლანდიაში, ზოგიერთ ძალიან რთულ დაუხელოვნების გამო, და მოტყუებისაგან უზრუნველყოფა
ხელობაშიც კი, არის სამი წელიწადი, და საზოგადოდ მე არ ვიცი უხანგრძლივეს შეგირდობასაც კი არ შეუძლია. სულ სხვაგვარი
ევროპაში მეორე ქვეყანა, სადაც ამქრული კანონები ესოდენ ნაკლებ ღონისძიებებია საჭირო ამ ბოროტქმედობის თავიდან
შემავიწროვებელი იყოს. ასაცილებლად. სინჯი ვერცხლის ავეჯეულობაზე და დამღა

ტილოსა და შალის ქსოვილებზე მყიდველს გაცილებით მეტ ერთი ბერძნული ან ლათინური სიტყვა (მგონია, თამამად შემიძლია
გარანტიას აძლევს, ვიდრე შეგირდობის შესახებ რომელიმე ვთქვა, რომ ასეთი სიტყვები ამ ენებში არ არსებობს), რომელიც
დებულება. მყიდველი ჩვეულებრივ უცქერის სინჯს ან დამღას, გამოსახავდეს იმ ცნებას, რასაც ჩვენ ამჟამად ვუკავშირებთ სიტყვა
მაგრამ არასოდეს არ სთვლის საჭიროდ იმის გამოკვლევას, გაიარა შეგირდობას, ე. ი. გამოსახავდეს იმ შინამსახურის ცნებას, რომელიც
თუ არა მუშამ შვიდწლიანი შეგირდობა. ამა თუ იმ ხელობაში მუშაობს ოსტატის სასარგებლოდ
ხანგრძლივი შეგირდობის ინსტიტუტს სრულიადაც არა აქვს განსაზღვრული წლების განმავლობაში, იმ პირობით, რომ ოსტატი
ის ტენდენცია, რომ შრომისმოყვარეობას შეაჩვიოს ახალგაზრდობა. მას ამ ხელობას ასწავლის.
ქარგალი, რომელიც ცალობით მუშაობს, ალბათ ძალიან მუყაითი ხანგრძლივი შეგირდობა სრულიად საჭირო არაა. ის
იქნება, იმიტომ რომ სარგებლობას იღებს თავისი მუყაითობისაგან. სხვადასხვა ხელოვნება, რომელიც გაცილებით მაღლა დგას
შეგირდი, ალბათ, ზარმაცი იქნება, და ეს თითქმის ყოველთვის ესეც ჩვეულებრივ ხელობაზე, როგორც, მაგალითად, ჯიბის და კედლის
არის, იმიტომ რომ მას უშუალო ინტერესი არა აქვს იმისა, რომ არ საათების კეთება, ისეთ საიდუმლოებას არას შეიცავს, რომ
იყოს ზარმაცი. უფრო ტლანქ პროფესიებში შრომის საამურობა მოითხოვდეს ხანგრძლივ შესწავლას. რასაკვირველია, ამ მშვენიერი
მდგომარეობს მხოლოდ და მხოლოდ შრომის გასამრჯელოში. რაც მექანიზმების გამოგონება და ზოგი იმ ხელსაწყოსიც, რომელიც მათ
უფრო მალე შეუძლია ამა თუ იმ პირს იგემოს შრომის ეს საამურობა, დასამზადებლად იხმარება, ღრმა აზროვნებისა და ხანგრძლივი
მით უფრო მალე, ალბათ, შეითვისებს იგი შრომის გემოს და დროის შედეგი იყო, და იგი სამართლიანად შეიძლება ადამიანთა
მუყაითობის ჩვეულებას. ახალგაზრდა კაცი, რასაკვირველია, გამოგონების ერთ-ერთ უბედნიერეს შედეგად მივიჩნიოთ. მაგრამ
ზიზღს იგრძნობს შრომის მიმართ, თუ დიდი ხნის განმავლობაში მას შემდეგ, რაც ისინი იქნენ სავსებით გამოგონებული და კარგად
არავითარ სარგებლობას არ იღებს მისგან. პატარა ბიჭები, შეთვისებული, ახალგაზრდა კაცისთვის სრულიად დაწვრილებით
რომლებსაც შეგირდებად გასცემენ ხოლმე საქველმოქმედო იმის ახსნა-განმარტება, თუ როგორ უნდა იქნეს ხელსაწყო
დაწესებულებები, საერთოდ ჩვეულებრივზე უფრო ხანგრძლივი გამოყენებული და როგორ უნდა დამზადდეს ეს მექანიზმები, არ
ვადით არიან გაცემული, და ჩვეულებრივი მოვლენა ესაა, რომ შეიძლება მოითხოვდეს რამდენიმე კვირის სწავლებაზე მეტს, და
იმათგან ძალიან ზარმაცი და უვარგისი მომუშავენი გამოდიან. იქნებ ამისთვის რამდენიმე დღეც იყოს საკმარისი. უბრალო
შეგირდობა საერთოდ უცნობი იყო ძველებისათვის. მექანიკურ ხელობაში უეჭველად საკმარისია რამდენიმე დღე.
ოსტატის და შეგირდების საურთიერთო ვალდებულებებს მართალია, სრულიად უბრალო ხელობაშიც კი ხელმარჯვეობა ვერ
მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ყველა თანამედროვე კოდექსში. შეიძინება ბევრი ვარჯიშობისა და გამოცდილების გარეშე. მაგრამ
რომის სამართალი სრულიად სდუმს ამის შესახებ. მე არ ვიცი არც ახალგაზრდა მომუშავე ბევრად მეტი ბეჯითობით და ყურადღებით

გასწევს პრაქტიკას, უკეთუ იმთავითვე იმუშავებს ქარგლის სახით, ხელოსანთა და ვაჭართა ყველა ჯგუფის ინტერესი იმას მოითხოვდა,
ასე რომ სასყიდელს მიიღებს იმ მცირე შრომის პროპორციულად, რომ, როგორც ისინი ამბობდნენ ჩვეულებრივ, ბაზრისთვის
რომლის შესრულებასაც მოახერხებს, და, თავის მხრივ, სასყიდელს აეცილებიათ მათ მიერ დამზადებული პროდუქტებით ზომაზე
გადაიხდის იმ მასალისათვის, რომლებსაც გააფუჭებს, ხოლმე მეტად გავსება, რაც ნამდვილად იმას ნიშნავს, რომ ბაზარი
თავისი გაუვარჯიშებლობისა და გამოუცდელობის გამო. ამ ყოველთვის ზომაზე ნაკლებად უნდა ყოფილიყი პროდუქტებით
შემთხვევაში მისი სწავლება, როგორც საერთო წესი, უფრო გავსებული. ხელოსნებისა და ვაჭრების თითოეული ჯგუფი ხარბად
წარმატებული იქნებოდა და ყოველთვის ნაკლებ ხანგრძლივი და ესწრაფებოდა ამ მიზნით შეზღუდვის დამყარებას და, რამდენადაც
ნაკლებ ძვირი. რასაკვირველია, ასეთი წესის არსებობისას ოსტატი ეს ხერხდებოდა, მზად იყო დათანხმებულიყო, რომ ყოველ სხვა
ზარალში იქნებოდა. იგი დაჰკარგავდა შეგირდის მთელ იმ ხელფასს, ჯგუფსაც იგივე გაეკეთებია. ასეთ შეზღუდვათა შედეგად
რომელიც მას ახლა დაზოგილი აქვს მთელ 7 წელს შეგირდობის თითოეული ჯგუფი, მართალია, იძულებული იყო მისთვის საჭირო
განმავლობაში. ბოლოს და ბოლოს, იქნებ, შეგირდიც დამკარგველი პროდუქტები უფრო ძვირად ეყიდნა მეორე ჯგუფისაგან იმავე
იქნებოდა. იმ ხელობაში, რომელიც ასე ადვილად შეისწავლებოდა, ქალაქში, ვიდრე იმ შეზღუდვის გარეშე იქნებოდა ამას იძულებული.
მას მეტი კონკურენტები ეყოლებოდა, და მისი ხელფასი, როდესაც მაგრამ ამას ანაზღაურება ეძლევოდა მით, რომ თითოეულ ჯგუფს
იგი გამოზრდილი ხელოსანი გახდებოდა, უფრო დაბალი იქნებოდა, შეეძლო თავისი პროდუქტების იმდენადვე ძვირად გაყიდვა, ასე
ვიდრე ამჟამად არის. კონკურენციის იგივე გაძლიერება რომ საქმე, როგორც იტყვიან, ისევე განიერი იყო, როგორც გრძელი,
შეამცირებდა ოსტატის მოგებას, ისე როგორც მუშების ხელფასს. და, ამრიგად, ქალაქის მცხოვრებთა სხვადასხვა ჯგუფების
დაჰკარგავდა ყველა ხელობა, ყველა ხელოვნება, ყველა პროფესია, საურთიერთო აღებ-მიცემაში არც ერთი ჯგუფი არ ჰკარგავდა რამეს
მაგრამ მოიგებდა მოსახლეობა, ვინაიდან ყველა ხელოსანთა აღნიშნული შეზღუდვის გამო. პირიქით, სოფელთან აღებ-მიცემა
პროდუქტი უფრო იაფი იქნებოდა ბაზარზე. შეადგენს მთელ იმ ვაჭრობას, რომელიც ყოველ ქალაქს ინახავს და
ყველა ამქარი იმ ქალაქის მმართველობას ეკუთვნოდა, ამდიდრებს.
სადაც ამქარი იმყოფებოდა და რამდენადაც ადგილი ჰქონდა ასეთი ყოველი ქალაქი ყველა თავის საარსებო საშუალებას და
ამქრების მიერ დისციპლინარულ სასჯელს, იგი მომდინარეობდა მთელ ნედლეულს მრეწველობისათვის სოფლიდან იღებს. ქალაქი
არა მეფისაგან, არამედ უფრო ფართო კორპორაციისაგან, რომლის უხდის ამისთვის ორი გზით. ჯერ ერთი, მით, რომ იგი ამ
ნაწილს ან წევრებს თვით ის ამქრები წარმოადგენდნენ. ნედლეულის ნაწილს, გადამუშავებულს და გარდაქმნილს, უკანვე
ქალაქების მართვა-გამგეობა, სადაც ამქრები არსებობდნენ, უგზავნის სოფელს; ამ შემთხვევაში ნედლეულის ფასი დიდდება
სულ მთლად ხელოსნებისა და ვაჭრების ხელში იყო, და ცხადია, ამ მუშების ხელფასით და ოსტატთა მოგებით ან მუშების უშუალო

დამქირავებელთა მოგებით; მეორე, მით, რომ იგი სოფელს უგზავნის შეზღუდვათა არსებობისას, ხოლო უფრო მცირე ნაწილი ხვდება
იმ ნედლეულისა და მზა პროდუქტების ნაწილს, რომლებიც სოფლის მცხოვრებთ.
ქალაქში იქნა შეზიდული სხვა ქვეყნებიდან ან იმავე ქვეყნის ფასი, რომელსაც ნამდვილად იხდის ქალაქი
შორეული ადგილებიდან; ამ შემთხვევაშიც ამ პროდუქტების ყოველწლიურად მასში შეზიდული სურსათ-სანოვაგისა და
თავდაპირველი ფასი დიდდება გადამზიდველების ანუ ნედლეულისათვის, გამოიხატება მზა პროდუქტებისა და სხვა
მეზღვაურების ხელფასით და მათთვის სამუშაოს მიმცემი ვაჭრების საქონელთა იმ რაოდენობაში, რომელიც ყოველწლიურად
მოგებით. მოსაგები, რომელიც ვაჭრობის პირველი დარგიდან გაიზიდება იქიდან. რაც უფრო ძვირად გაიყიდება ეს
მიიღება, შეადგენს იმ სარგებლობას, რომელიც ქალაქს აქვს თავისი უკანასკნელები, მით უფრო იაფად შეისყიდება პირველები. ქალაქის
მრეწველობიდან; და მოსაგები, რომელიც მეორე სახის ვაჭრობიდან მრეწველობა ხდება უფრო ხელსაყრელი, ხოლო სოფლის შრომა –
მიიღება, შეადგენს იმ სარგებლობას, რომელსაც ქალაქის საშინაო და ნაკლებ ხელსაყრელი.
საგარეო ვაჭრობა იძლევა. მუშების ხელფასი და მათი სხვადასხვა რომ ქალაქის მრეწველობა ყველგან ევროპაში უფრო
დამქირავებლების მოგება შეადგენს მთლად იმას, რაც ამ ორ ხელსაყრელია, ვიდრე სასოფლო-სამეურნეო შრომა, ამაში ჩვენ
შემთხვევაში მოიგება. მაშასადამე, ყველა იმ სხვადასხვა შეგვიძლია, ძალიან რთული გამოანგარიშების უწარმოებლად,
შეზღუდვას, რომელიც იქითკენაა მიმართული, რომ ხელფასი და დავრწმუნდეთ შემდეგი ფრიად მარტივი და ცხადი ფაქტით.
მოგება მათ ნორმალურ დონეზე მაღლა ასწიოს, მიზნად ისა აქვს ევროპის ყოველ ქვეყანაში ჩვენ ვნახავთ, ყოველ შემთხვევაში ას
დასახული, რომ ქალაქს შესაძლებლობა მისცეს თავისი შრომის ადამიანს, რომელსაც დიდი ქონება შეუძენიათ, თუმცა პატარა საქმე
ნაკლები რაოდენობით სოფლის შრომის პროდუქტის მეტი დაუწყიათ, ვაჭრობასა და მანუფაქტურაში, ე. ი. უმთავრესად
რაოდენობა იყიდოს. აღნიშნული შეზღუდვანი ქალაქის საქალაქო დარგებში; და მათზე მოდის მხოლოდ ერთი ადამიანი,
ხელოსნებსა და ვაჭრებს უპირატეს მდგომარეობაში აყენებენ რომელსაც ქონება შეუძენია სასოფლო შრომის დარგში, სახელდობრ
სოფლის მემამულეებთან, ფერმერებთან და მუშებთან შედარებით მით, რომ გაუდიდებია ნედლეულის რაოდენობა ნიადაგის
და არღვევენ ბუნებრივ თანასწორობას, რომელსაც სხვებრ ადგილი გაუმჯობესებისა და დამუშავების გზით. სამრეწველო შრომა,
ექნებოდა ვაჭრობაში ქალაქსა და სოფელს შორის. საზოგადოების ამრიგად, უკეთ უნდა ჯილდოვდებოდეს და შრომის ხელფასი და
შრომის მთელი წლიური პროდუქტი ყოველწლიურად ნაწილდება კაპიტალის მოგება უფრო დიდი უნდა იყოს ქალაქად, ვიდრე ამას
მოსახლეობის ამ ორ სხვადასხვა ჯგუფს შორის. აღნიშნულ ადგილი აქვს სოფლად. მაგრამ კაპიტალი და შრომა, რა თქმა უნდა,
შეზღუდვათა შედეგად ქალაქის მცხოვრებთ ხვდება ამ პროდუქტის ეძებს ყველაზე უფრო ხელსაყრელ მოსაქმეობას. ამიტომ ერთიც და
უფრო დიდი ნაწილი, ვიდრე ამას ადგილი ექნებოდა იმ მეორეც შეძლებისამებრ მიისწრაფის ქალაქისაკენ და სტოვებს

სოფელს. ამქრებად გაერთიანებული, არამედ მათ შორის ამქრული სულიც არ

ქალაქის მცხოვრებთ, როგორც ერთ ადგილას არიან ყოფილა უპირატესად ფეხმოკიდებული. არასოდეს არ მიუჩნევიათ
შეგროვილნი, ადვილად შეუძლიათ ერთმანეთთან მოლაპარაკება საჭიროდ შეგირდობის დაწესება სასოფლო მეურნეობის – სოფლად
და შეთანხმების დადება. ამის გამო სრულიად უმნიშვნელო მთავარი ხელობის – შესასწავლად. მაგრამ, თუ ეგრეთწოდებულ
საქალაქო ხელობებიც კი თითქმის ყველგან გაერთიანდნენ მხატვრულ ხელოვნებათა და თავისუფალ პროფესიებს არ
ამქრებად; და იქაც კი, სადაც ისინი ამქრებად არ იყვნენ ჩავთვლით, იქნებ არ არსებობდეს ხელობა, რომელიც მოითხოვს
გაერთიანებული, მათ შორის უპირატესად ფეხმოკიდებული იყო ესოდენ მრავალგვარ ცოდნასა და გამოცდილებას. წიგნების
ამქრული სული, სიძულვილი უცხოელების მიმართ, უნდობლობა აურაცხელ ტომებს, რომლებიც დაწერელია მის შესახებ ყველა ენაზე,
შეგირდების აყვანის ან თავიანთი ხელობის საიდუმლოების შეუძლიათ დაგვიდასტურონ, რომ ყველაზე უფრო ბრძენ და
გამხელისა, და ეს მათ უკარნახებდა ნებაყოფლობითი სწავლულ ერებში სასოფლო მეურნეობას არასოდეს არ
ორგანიზაციისა და შეთანხმების გზით აეცილებიათ თავიდან ის უცქეროდნენ, როგორც ძალიან ადვილად შესათვისებელ
თავისუფალი კონკურენცია, რომლის აკრძალვაც მათ არ შეეძლოთ მოსაქმეობას. და ჩვენ ამაოდ შევეცდებოდით ყველა ამ ტომებიდან
სათანადო ამქრული დადგენილების გამოცემის გზით. ხელობები, მოგვეპოვებია ამ მეურნეობის მრავალფეროვანი და რთული
რომლებშიაც მუშა-ხელის მცირე რიცხვი მოსაქმეობს, ყველაზე მხარეების შესახებ ის ცოდნა, რომელიც უბრალო ფერმერსაც კი აქვს
უფრო ადვილად ახერხებენ ასეთ შეთანხმებას. იქნებ ნახევარ ყველგან, რაგინდ ცხვირაწევით ლაპარაკობდნენ მასზე ხანდახან
დუჟინზე მეტი მატყლის მჩეჩავი არ იყოს საჭირო იმისათვის, რომ ზოგიერთი იმ ტომების ქედმაღალი ავტორები. პირიქით, ძნელად
1000 მრთველს და ფეიქარს მასალა მიაწოდოს. თუ ისინი თუ არსებობს ისეთი ჩვეულებრივი მექანიკური ხელობა, რომლის
შეთანხმდნენ იმაში, რომ შეგირდები არ აიყვანონ, მათ შეუძლიათ ყველა ოპერაციის გადმოცემა, დაწვრილებით და სრულიად
არა თუ უზრუნველჰყონ თავისთვის უხვი სამუშაო, არამედ აგრეთვე ნათლად, არ შეიძლებოდეს რამდენიმე გვერდის შემცველ წიგნაკში,
მრეწველობის მთელი ეს დარგები ჩააყენონ ერთგვარ მონურ რამდენადაც ამის შესრულება შეიძლება სიტყვებით, რომლებსაც
დამოკიდებულებაში თავისგან და თავიანთი შრომის ფასი დართული აქვს ნახაზები. ხელოვნებათა და ხელობათა ისტორიაში,
გაცილებით იმაზე მაღლა ასწიონ, რაც ამ შრომის ხასიათს რომელიც ამჟამად გამოიცემა საფრანგეთის აკადემიის მიერ, ბევრი
შეესაბამება. მათგანი სწორედ ასე არის ახსნილ-განმარტებული. გარდა ამისა, იმ
სოფლის მცხოვრებთ, რადგან სხვადასხვა ადგილას ოპერაციების ხელმძღვანელობა, რომლებიც უნდა იცვლებოდეს
ცხოვრობენ დაქსაქსულად, არ შეუძლიათ ადვილად ერთმანეთთან დარგის ყოველ ცვლილებასთან ერთად, აგრეთვე სხვა შემთხვევით
შეთანხმების დადგენა. ისინი არათუ არასოდეს არ ყოფილან გარემოებათა მიხედვით, გაცილებით უფრო მეტ საზრიანობასა და

სიფრთხილეს მოითხოვს, ვიდრე ისეთი ოპერაციების შესრულებაზეა გაჩერებული. თუ რაოდენ ძალიან აღემატებიან
ხელმძღვანელობა, რომლებიც მუდამ ერთი და იგივეა ან თითქმის ნამდვილად გონებრივის მხრივ ხალხის დაბალი ფენები სოფლად
ერთი და იგივეა. ქალაქის დაბიო მოსახლეობას, ეს კარგად იცის ყველამ, ვისაც
არა თუ ფერმერის ხელობა, სასოფლო მეურნეობის საერთო საქმეებისა თუ ცნობისმოყვარეობის გამო დასჭირებია ხშირად
ხელმძღვანელობა, არამედ სასოფლო შრომის ბევრი დაბალი საუბარი ერთთან და მეორეებთანაც. ამის გამო ჩინეთსა და
დარგიც გაცილებით მეტ დახელოვნებასა და გამოცდილებას ინდოსტანში, როგორც ამბობენ, სოფლების მუშების მდგომარეობა
მოითხოვს, ვიდრე მექანიკურ ხელობათა უმრავლესობა. ადამიანი, და მათი ხელფასი უფრო მაღალია, ვიდრე მეტი წილი ხელოსნებისა
რომელიც სპილენძის ან რკინის დამუშავებას ეწევა, ისეთი და მანუფაქტურის მუშების მდგომარეობა და მათი ხელფასი. ასე
იარაღებით და ისეთ მასალაზე მუშაობს, რომლის თვისება მუდამ იქნებოდა, ალბათ, ყველგან, ამას ხელს რომ არ უშლიდეს ამქრული
უცვლელი ან თითქმის უცვლელია. ის მშრომელი კი, რომელიც კანონები და ამქრული სული.
მიწას ხნავს შებმული ცხენებით ან ხარებით, მუშაობს ისეთი უპირატესობა, რომელიც ქალაქურ მრეწველობას აქვს,
იარაღებით, რომელთა ჯანმრთელობა, ძალღონე და ტემპერამენტი მთელს ევროპაში სოფლის მეურნეობასთან შედარებით, აიხსნება
სხვადასხვა შემთხვევაში ფრიად სხვადასხვა არის. იმ მასალის არა მხოლოდ ამქრებით და ამქრული კანონებით. მას ამაგრებს
თვისებაც, რომელზედაც იგი მუშაობს, არანაკლებ ცვალებადია, მრავალი სხვა რეგლამენტაცია. იგივე მიზანი აქვს მაღალ ბაჟებს,
ვიდრე იარაღებისა, რომლებითაც იგი მუშაობს, და ერთიც და რომლებიც დაწესებულია უცხოურ მანუფაქტურულ საქონელზე და
მეორეც საზრიან და ფრთხილ მოპყრობას მოითხოვს, და უბრალო უცხოელი ვაჭრების მიერ შემოხიდულ ყველა პროდუქტზე
მხვნელ-მთესველს, თუმცა მას ჩვეულებრივ სიტუტუცისა და საერთოდ. ამქრული კანონები საშუალებას აძლევს ქალაქის
უვიცობის ნიმუშად სთვლიან, მეტწილ შემთხვევაში აქვს ასეთი მცხოვრებთ თავიანთი ფასები მაღლა ასწიონ ისე, რომ მათი
საზრიანობა და სიფრთხილე. მართალია, იგი ნაკლებ არის ხალხში საკუთარი თანამემამულეების მხრივ თავისუფალი კონკურენციის
გამოსვლას შეჩვეული, ვიდრე ქალაქად მცხოვრები მექანიკური შიში არ ჰქონდეთ. აღნიშნული ბაჟები უზრუნველჰყოფს მათ
მუშები. მისი ხმა და ენა უფრო უხეში და უფრო ძნელად გასაგები აგრეთვე უცხოელთა კონკურენციისგან. ფასების აწევა, ამ ორო
არის იმისთვის, ვინც მას შეჩვეული არაა. მაგრამ მისი მიზეზით გამოწვეული, ბოლოს და ბოლოს უნდა გადაიხადონ
გულისხმიერება, რადგან იგი შეჩვეულია მრავალ მემამულეებმა, ფერმერებმა და სოფლის მუშებმა, რომელნიც
სხვადასხვაფეროვან საგანზე დაკვირვებას, ჩვეულებრივ, იშვიათად უწევდნენ წინააღმდეგობას ასეთი მონოპოლიის
გაცილებით აღემატება იმ ადამიანებისას, რომელთა ყურადღება დაწესებას. მათ არა აქვთ მიდრეკილება, არც მოხერხება კავშირის
დილიდან საღამომდე ერთი ან ორი ფრიად მარტივი ოპერაციის შესადგენად და ვაჭრებისა და მემანუფაქტურეების ყვირილს და

სოფისტურ საბუთებს. ისინი ადვილად დაარწმუნებდნენ ხოლმე დავანახვო მკითხველს, რომ ყველგან ევროპაში ყველა უდიდესი
თავს, რომ საზოგადოების ნაწილის – და ამასთან უმნიშვნელო გაუმჯობესება სოფლის მეურნეობაში და მისი წარმატება
ნაწილის – ინტერესი მთელის საერთო ინტერესს წარმოადგენს. გამოწვეული იყო კაპიტალის ნიაღვრისებური მოდებით, რომელი
დიდ ბრიტანეთში ქალაქური მრეწველობის უპირატესობა კაპიტალიც თავდაპირველად ქალაქებში იქნა დაგროვილი.
სასოფლო მეურნეობასთან შედარებით წინათ უფრო დიდი უნდა იმავდროულად მე ვეცდები დავანახვო, რომ თუმცა ზოგმა ქვეყანამ
ყოფილიყო, ვიდრე დღეს არის. შრომის ხელფასი სოფლად ახლა ამ გზით მნიშვნელოვანი ზომის სიმდიდრეს მიაღწია. ასეთი
უფრო უახლოვდება სამრეწველო შრომის ხელფასს და კაპიტალის განვითარება მაინც თავისთავად აუცილებლად ნელია,
მოგება სასოფლო მეურნეობაში უფრო უახლოვდება სავაჭრო და არასაიმედოა, ექვემდებარება მის შემფერხებელ და შემწყვეტ
სამრეწველო კაპიტალის მოგებას, ვიდრე ამას ადგილი ჰქონდა, ურიცხვ შემთხვევითობას და ყოველი მხრით ეწინააღმდეგება
როგორც გადმოგვცემენ, წარსულ საუკუნეში ან მიმდინარე ბუნებრივ და გონივრულ წესს. ამ გამოკვლევის მესამე და მეოთხე
საუკუნის დასაწყისში. ეს ცვლილება უნდა ჩაითვალოს წიგნში მე ვეცდები შეძლებისამებრ სრულად და ნათლად გავარკვიო
აუცილებელ, თუმცა ძალიან დაგვიანებულ შედეგად იმ ის ინტერესები, ცრუაზრები, კანონები და ჩვეულებანი, რომელთაც
არაჩვეულებრივი მფარველობისა, რომელსაც უწევდნენ ქალაქურ გამოიწვიეს ასეთი გარემოება.
მრეწველობას. ქალაქებში დაგროვილი კაპიტალი ბოლოს და ბოლოს ერთი და იმავე სავაჭრო-სამრეწველო დარგის ადამიანები
ისე დიდი ხდება, რომ უკვე აღარ შეიძლება წინანდელი მოგებით იშვიათად შეიკრიბებიან ერთად, გასართობად და დროს
მისი გამოყენება მრეწველობის იმ დარგებში, რომელნიც საკუთრივ გასატარებლადაც კი, უიმისოდ, რომ მათი ბაასი არ დამთავრდეს
მის ასპარეზს წარმოადგენენ. ასეთ დარგებს თავისი საზღვრები აქვს შეთქმულებით საზოგადოების წინააღმდეგ ანუ რაიმე გეგმით
ისე, როგორც სხვებს. და კაპიტალის ზრდა, ადიდებს რა ფასების ასაწევად. მართალია, შეუძლებელია ასეთი კრებების
კონკურენციას, ამცირებს აუცილებლობის გზით მოგებას. ქალაქში აკრძალვა რაიმე კანონის საშუალებით, რომლის არც ცხოვრებაში
მოგების დაწევა აიძულებს მოგებას სოფელში გადავიდეს, სადაც იგი გატარება და არც თავისუფლებასა და სამართლიანობასთან
ახალ მოთხოვნას ქმნის სოფლის შრომისათვის და მით შეთავსება შესაძლებელი არ იქნებოდა. მაგრამ თუ კანონს არ
აუცილებლად მაღლა სწევს ამ შრომის ხელფასს. და შემდეგ შეუძლია ერთი და იმავე სავაჭრო-სამრეწველო დარგის ადამიანებს
კაპიტალი, თუ შეიძლება, ნაკადად მოედება საერთოდ სოფელ დაუშალოს დროგამოშვებით ერთად შეიკრიბონ, იგი ყოველ
ადგილებს და მიწათმოქმედებაში დაბანდების გზით ნაწილობრივ შემთხვევაში არაფერს არ უნდა აკეთებდეს ასეთი კრებების
მკვიდრდება სოფელში, რომლის ხარჯზეაც იგი თავდაპირველად გასაადვილებლად, და კიდევ უფრო ნაკლებს აკეთებდეს იმისათვის,
ქალაქში იქნა მასობრივად დაგროვილი. შემდგომ მე ვეცდები რომ ასეთი კრებები აუცილებელი გახადოს.

დადგენილება, რომელიც ვალდებულად ხდის ყველა იმ არა ამქარი, არამედ მისი მუშტარი. მუშტრის დაკარგვის შიშია ის,
პირთ, რომელნიც ეკუთვნიან ერთსა და იმავე სავაჭრო-სამრეწველო რაც მოსაქმეს აკავებს, რომ მოტყუება და დაუდევრობა გასწიოს.
დარგს ქალაქში, თავიანთი სახელებისა და ბინების მისამართით მონოპოლიით აღჭურვილი ამქარი აუცილებლად ასუსტებს ამ
საჯარო რეგისტრში შეიტანონ, აადვილებს კრებებს. იგი აახლოებს წესრიგიანობას. ამქრული წყობილების არსებობისას მშრომელთა
ერთმანეთთან ადამიანებს, რომელთაც უამისოდ, იქნებ, ვერასოდეს განსაზღვრული მასა უნდა მოსაქმეობდეს, იმისაგან
ვერ გაეცნოთ ერთმანეთი, და თითოეულ მათგანს მიუთითებს, თუ დამოუკიდებლად, კარგად მუშაობენ თუ ცუდად. სწორედ ამ
სად შეუძლია მას ჰპოვოს თავისი თანამოხელენი. მიზეზითაა, რომ ბევრ დიდ ქალაქში, სადაც ამქრული წყობილება
დადგენილება, რომელიც ერთსა და იმავე სავაჭრო- არის, რაოდენადმე ვარგის მომუშავეს ადამიანი ვერ იპოვის
სამრეწველო დარგში მოსაქმე პირებს უფლებას აძლევს თავი უაღრესად საჭირო ხელობაშიც კი. თუ თქვენ გინდათ, რომ თქვენი
დაიბეგრონ მათი ღარიბი და ავადმყოფი წევრების, ქვრივებისა და დაკვეთა ხეირიანად იქნეს შესრულებული, იგი უნდა გააკეთებინოთ
ობლების უზრუნველსაყოფად, აუცილებელს ხდის ასეთ კრებებს, ქალაქის გარეუბანში, სადაც ხელობებში მოსაქმენი, რადგან მათ
რამდენადაც ქმნის საერთო საქმეს მათი მონაწილეობისათვის. განსაკუთრებული პრივილეგია არა აქვთ, თავიანთ სახელზე არიან
ამქრული კორპორაცია არა თუ აუცილებელს ხდის ასეთ დამოკიდებული, და შემდეგ ეს თქვენი დანაკვეთი რაიმე გზით
კრებებს, არამედ უმრავლესობის გადაწყვეტილებასაც კონტრაბანდად უნდა შეიტანოთ ქალაქში.
სავალდებულოდ ხდის მთელი კორპორაციისათვის. თავისუფალ ამრიგად, ევროპის სამეურნეო პოლიტიკა, ვინაიდან იგი ზოგ
ვაჭრობაში და თავისუფალ ხელობაში ნამდვილი შეთანხმება პროფესიებში კონკურენციას ზღუდავს ადამიანთა ნაკლები
შეიძლება მოხდეს მხოლოდ ყველა წევრთა ერთმხრივი თანხმობით რიცხვით, ვიდრე უამისოდ იქნებოდა მათში შესვლის მსურველთა
და იგი გაგრძელდება მხოლოდ მანამდე, სანამ ყველა წევრი რიცხვი, ჰქმნის ფრიად მნიშვნელოვან უთანასწორობას შრომის და
მიღებულ აზრს ადგას. ამქრული კორპორაციის უმრავლესობას კი კაპიტალის სხვადასხვა გამოყენების ხელსაყრელობისა და
შეუძლია სავალდებულო დადგენილება გამოსცეს სათანადო არახელსაყრელობის საერთო ჯამში.
სასჯელით მისი დარღვევისათვის, და ამასთან ეს დადგენილება 2. ევროპის სამეურნეო პოლიტიკა მით, რომ ზოგ
კონკურენციას ზღუდავს უფრო ეფექტურად და ხანგრძლივად, პროფესიებში კონკურენციას აძლირებს იმ ზომასთან შედარებით,
ვიდრე რომელიმე ნებაყოფლობითი შეთანხმება. რომელიც მას ექნებოდა ბუნებრივი პირობების არსებობისას, ჰქმნის
ის აზრი, რომ ამქრული კორპორაცია ვაჭრობა-მრეწველობის მეორე საწინააღმდეგო თვისების - უთანასწორობას შრომის და
უკეთ გამგებლობისათვის აუცილებელი არისო, სრულიად კაპიტალის სხვადასხვა გამოყენების ხელსაყრელობისა და
მოკლებულია საფუძველს. წესრიგიანობას აიძულებს მშრომელს, არახელსაყრელობის საერთო ჯამში.

მაგალითად, ძალიან მნიშვნელოვნად მიაჩნდათ, რომ შეიცავდა, რამდენსაც 1 გირვანქა ახლანდელი ჩვენი ფული,
განსაზღვრული პროფესიებისათვის მომზადებულიყო შეადგენდა ინგლისში სამრევლო მღვდლის ან მისი მოადგილის
ახალგაზრდათა საკმაო რიცხვი, და ამ მიზნისათვის სახელმწიფო და ჩვეულებრივ ჯამაგირს, როგორც ჩვენ ამას ვხედავთ სხვადასხვა
ზოგჯერ კერძო ქველმოქმედნიც აარსებდნენ სპეციალურ პენსიებს, ეროვნული კონვენტების დადგენილებებში, იმ ხანაში 4 პენსი,
სასწავლო შესაწევარს, სტიპენდიებს და სხვ., რაც იმ პროფესიებისკენ რომელიც იმდენ ვერცხლს შეიცავდა, რამდენსაც ახლანდელი ჩვენი
იზიდავდა გაცილებით მეტ რიცხვს ადამიანთა, ვიდრე ამას ადგილი ფულის ერთი შილინგი, დაწესებული იყო ოსტატი-კალატოზის
ექნებოდა ასეთ ღონისძიებათა მიუღებლად. ყველა ქრისტიან დღიურ ხელფასად, და 3 პენსი, ე. ი. 9 პენსი ახლანდელი ჩვენი
ქვეყანაში, მე მგონია, მეტწილ საეკლესიო პირთა სწავლების ფულით, - კალატოზის ქარგლის დღიურ ხელფასად. ამრიგად, ამ
ხარჯები სწორედ ამ წესით გადაიხდება. მათგან ძალიან ხელოსნების ხელფასი, თუ ვიგულისხმებთ, რომ მათ სამუშაო
მცირეოდენი იზრდება თავის საკუთარ ხარჯზე. ამის გამო იმათ, ყოველთვის ჰქონდათ, გაცილებით უფრო დიდი იყო, ვიდრე
რომელნიც საკუთარ ხარჯზე იზრდებიან, ხანგრძლივი, ძნელი და ახლანდელი ჩვენი სამრევლო მღვდლის ჯამაგირი. იმ შემთხვევაში,
ძვირად ღირებული მომზადება ყოველთვის არ უზრუნველყოფს თუ ოსტატ-კალატოზს სამუშაო არ ჰქონდა წლის ერთი მესამედის
ჯეროვან გასამრჯელოს, ვინაიდან ეკლესია ზომაზე მეტად განმავლობაში, მისი ხელფასი უდრიდა მღვდლის ჯამაგირს.
გავსებულია ადამიანებით, რომელნიც, რათა რაიმე ადგილი დედოფალი ანნას მეფობის მე-12 წელს გამოცემული კანონით (თავი
მიიღონ, მზად არიან გაცილებით იმაზე ნაკლებ გასამრჯელოს 12) გამოცხადებული იქნა, რომ “ვინაიდან მღვდლების არასაკმაო
დათანხმდნენ, რისი მიღების უფლებასაც მათ მისცემდა სხვა შესანახისა და გასამრჯელოს გამო, სამრევლოები ბევრ ადგილას
პირობებში მათი ამგვარი მომზადება; ამრიგად, ღარიბების უმღვდელოდ არიან დარჩენილი, ეპისკოპოსს უფლება ეძლევა,
კონკურენცია გასამრჯელოს ართმევს მდიდრებს. უეჭველია, თავისი ხელმოწერით და ბეჭდის დასმით, დააწესოს საკმარისი
არასაკადრისი იქნებოდა სამრევლო მღვდლის ან კაპელანის სტიპენდია ანუ ჯამაგირი არა უმეტეს 50-ის და არა ნაკლებ 20
შედარება რომელიმე ხელობის ქარგალთან. მაგრამ სამრევლო გირვანქისა წელიწადში”. 40 გირვანქა წელიწადში ამჟამად ითვლება
მღვდლის და კაპელანის ჯამაგირი ჩვენ სრულის უფლებით კარგ ჯამაგირად სამრევლო მღვდლისათვის და აღნიშნული
შეგვიძლია იმავე ხასიათის სასყიდლად ჩავთვალოთ, როგორიც საპარლამენტო აქტის მიუხედავად, არსებობს კიდევ ბევრი
არის ქარგლის ხელფასი. ისინი ყველანი სასყიდელს იღებენ მათი სამრევლო, სადაც ეს ჯამაგირი 20 გირვანქაზე ნაკლებია წელიწადში.
შრომისათვის ხელშეკრულობის თანახმად, რომელიც მათ თავიანთ ლონდონში მოიპოვებიან ქარგალი-მეჩექმეები, რომელნიც
სათანადო უფროსებთან დასდეს. მე-XIV საუკუნის შუამდე 5 წლიურად 40 გირვანქას შოულობენ და ამ დედაქალაქში ძნელად
ვერცხლის მარკა, რომელიც დაახლოებით იმდენ ვერცხლს რომ მოიპოვებოდეს რომელსამე პროფესიაში მუყაითი მომუშავე

ისეთი, რომელიც 20 გირვანქაზე მეტს არ შოულობდეს წელიწადში. ფულადი გასამრჯელოსათვის. ინგლისში და ყველა კათოლიკურ
ეს უკანასკნელი თანხა ნამდვილად არ აღემატება იმას, რასაც ქვეყანაში სამსახურის ხელსაყრელობა სინამდვილეში გაცილებით
ხშირად უბრალო შავი მუშა შოულობს ბევრ სოფლის სამრევლოში. უფრო დიდია, ვიდრე საჭირო არის. შოტლანდიის, ჟენევისა და
ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც კანონი ცდილობდა მუშების ზოგიერთი სხვა პროტესტანტული ეკლესიის მაგალითი
ხელფასის მოწესრიგებას, ეს ხდებოდა მისი შემცირების მიზნით გვიმტკიცებს, რომ ასეთი პატივისცემით აღჭურვილი პროფესია,
უფრო, ვიდრე გადიდების მიზნით. სამრევლო მღვდლების შესახებ რომლისადმი მომზადება ესოდენ ადვილი შესაძენი არის,
კი კანონს არაერთხელ უცდია მათი ჯამაგირის გადიდება და გაცილებით ნაკლები საეკლესიო საადგილმამულო შემოსავლის
ეკლესიის ღირსების გულისთვის, დაუვალებია სამრევლო პერსპექტივის შემთხვევაშიც კი მიიზიდავდა ამ წმინდა წრეში
რექტორებისათვის, რომ მათ მღვდლებისთვის რაოდენადმე იმ განათლებულ, ზრდილ და პატივცემულ ადამიანთა საკმაო რიცხვს.
გლახაკურ შესანახზე მეტი მიეცათ, რაზედაც ეს უკანასკნელი იმ პროფესიებისათვისაც, რომელთაც არა აქვთ სპეციალური
თვითონ, იქნებ, თანხმდებოდნენ. მაგრამ, როგორც ეტყობა, კანონმა საადგილმამულო შემოსავალი, როგორიცაა, მაგალითად,
ორსავე შემთხვევაში მიზანს ვერ მიაღწია, - მან ვერ შესძლო ვერც იურისპრუდენცია და მკურნალობა, ადამიანთა ამდენსავე
სამრევლო მღვდლების ჯამაგირის აწევა განზრახულ დონემდე, რაოდენობას რომ ამზადებდნენ საზოგადოების ხარჯზე,
ვერც მუშების ხელფასის დაწევა ასევე განზრახულ დონემდე; ეს კონკურენცია მალე ისე დიდი გახდებოდა, რომ შრომის ფულადი
მოხდა იმიტომ, რომ კანონს არ შეეძლო პირველებისათვის ხელი გასამრჯელო მნიშვნელოვნად დაიწევდა. ამ შემთხვევაში არავის
შეეშალა დაწესებულზე ნაკლებ გასამრჯელოს დასჯერებოდნენ, ხელს არ მისცემდა თავისი შვილი ამ პროფესიებისათვის თავის
მათი გაჭირვებული მდგომარეობისა და მათ შორის დიდი ხარჯზე აღეზარდა. ეს პროფესიები მთლად იმათ დარჩებოდათ,
კონკურენციის არსებობის გამო და ასევე არ შეეძლო რომელნიც საზოგადოებრივი საქველმოქმედო დაწესებულების
მეორეებისათვის ხელი შეეშალა დაწესებულზე მეტი აეღოთ, ხარჯზე აღიზრდებოდნენ და რომელთაც მათი სიმრავლე და
როდესაც საწინააღმდეგო კონკურენციას ჰქონდა ადგილი იმ პირთ სიღარიბე აიძულებდა ფრიად მცირე გასამრჯელოს
შორის, რომელნიც მოელოდნენ, რომ მათი დაქირავების გზით დასჯერებოდნენ, ხოლო ეს გამოიწვევდა იურისტებისა და ექიმების
მოგებას ან სიამოვნებას მოიპოვებდნენ. დიდი საეკლესიო ესოდენ პატივცემული პროფესიების სრულს დაცემას.
საადგილმამულო შემოსავალი და სხვაგვარი წარჩინება იცავს ის უბედური მოდგმა ადამიანთა, რომელთაც ჩვეულებრივ
ეკლესიის ღირსებას, მიუხედავად ზოგ მის დაბალ წევრთა უმწეო სწავლულებს და მწერლებს უწოდებენ, დაახლოებით იმავე
მდგომარეობისა. აგრეთვე ის პატივისცემა, რომლითაც სარგებლობს მდგომარეობაში იმყოფება, რომელშიაც, ალბათ, იქნებოდნენ
ეს პროფესია, წარმოადგენს ერთგვარ კომპენსაციას მათი მცირე იურისტები და ექიმები, ზემოაღნიშნულ პირობას რომ ადგილი

ჰქონებოდა, ყველგან ევროპაში მათი უმრავლესობა საეკლესიო მცირედ გვეჩენებოდეს საჯარო და კერძო მასწავლებელთა
სამსახურისათვის ემზადებოდა, მაგრამ სხვადასხვა გარემოებამ გასამრჯელო, იგი, უეჭველად, კიდევ ნაკლები იქნებოდა, ბაზარს
ხელი შეუშალა სასულიერო პირთა წრეში შესულიყო. მათ, რომ მოცილებული არ ჰქონდეს კონკურენცია იმ კიდევ უფრო
მაშასადამე, საერთოდ საზოგადოების ხარჯზე აქვთ სწავლა ხელმოკლე-განათლებულ ადამიანთა, რომელნიც ლუკმა
მიღებული, და ყველგან მათი რიცხვი ისე დიდია, რომ მათი შრომის პურისთვის სწერენ. წიგნის ბეჭდვის გამოგონებამდე სიტყვები:
ფასი უაღრეს ღატაკურ გასამრჯელოს დონეზეა დასული. სტუდენტი და მათხოვარი, როგორც სჩანს, თითქმის სინონიმები
წიგნის ბეჭვდვის ხელოვნების გამოგონებამდე სწავლულს იყო. იმ ხანაში უნივერსიტეტების სხვადასხვა რექტორები, როგორც
და მწერალს მხოლოდ ერთ მოსაქმეობაში შეეძლო თავისი ცოდნის ეტყობა, ხშირად აძლევდნენ თავიანთ სტუდენტებს ნებართვის
გამოყენება, - საჯარო ან კერძო მასწავლებლის მოსაქმეობაში, ე. ი. მოწმობებს სამათხოვროდ.
იმაში, რომ სხვა ადამიანებს გადასცემდა ხოლმე იმ საინტერესო და ძველს დროში, როდესაც ამგვარი საქველმოქმედო ფონდები
სასარგებლო ცნობებს, რომლებიც მას ჰქონდა შეძენილი; და ეს, ჯერ კიდევ არ იყო დაწესებული ხელმოკლე ადამიანთა
უეჭველად, უფრო საპატიო, უფრო სასარგებლო მოსაქმეობაა და, აღსაზრდელად სამეცნიერო პროფესიებისათვის, გამოჩენილ
საერთო წესით, უფრო ხელსაყრელიც, ვიდრე წიგნების მასწავლებელთა გასამრჯელო, ეტყობა, გაცილებით უფრო დიდი
გამომცემლობისათვის წერა, რაც ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა იყო. იზოკრატე თავის ეგრეთწოდებულ დიალოგში სოფისტების
წიგნის ბეჭვდის გაჩენის შემდეგ, დრო, სწავლა, უნარი, ცოდნა და წინააღმდეგ თავისი დროის მასწავლებლებს უსაყვედურებს შემდეგ
მუყაითობა, რომელიც საჭიროა, რათა ადამიანი ჩინებული წინააღმდეგობას. ”ისინი, - ამბობს იგი. - უაღრეს ბრწყინვალე
სამეცნიერო მასწავლებელი გახდეს, ყოველ შემთხვევაში იმაზე დაპირებებს აძლევენ თავიანთ მოწაფეებს და კისრულობენ
ნაკლები არ არის, რაც საჭიროა იმისათვის, რომ ადამიანი გახდეს ასწავლონ მათ გახდნენ ბრძენნი, ბედნიერნი და სამართლიანნი, და
უდიდესი პრაქტიკოსი იურისპრუდენციასა და სამკურნალო ესოდენ მნიშვნელოვანი სამსახურისათვის კი მოითხოვენ ღატაკურ
მეცნიერებაში. მაგრამ გამოჩენილი მასწავლებლის ჩვეულებრივი გასამრჯელოს ოთხი თუ ხუთი მინის რაოდენობით. ვინც -
გასამრჯელო სრულიად არ შეესაბამება იურისტის ან ექიმის განაგრძობს იგი. - სხვას სიბრძნეს ასწავლის, ის, უეჭველად, თვითონ
გასამრჯელოს; აიხსნება ეს მით, რომ პირველის პროფესია უნდა იყოს ბრძენი, ხოლო ვინმემ სხვამ რომ ასეთ ფასში გაჰყიდოს
გავსებულია ხელმოკლე ადამიანებით, რომელთაც საზოგადოების ასეთი სამსახური, ამას უცილებელ სიტუტუცედ ჩასთვლიდნენ.”
ხარჯზე აქვთ სწავლა განათლება მიღებული, მაშინ როდესაც იზოკრატეს აქ, რასაკვირველია, არა აქვს განზრახვა გააზვიადოს
უკანასკნელთა პროფესიაში ცოტად მოიპოვებიან ისეთი პირნი, ჩვეულებრივი გასამრჯელო, და ჩვენ შეგვიძლია დარწმუნებული
რომელნიც საკუთარ ხარჯზე არ იყვნენ აღზრდილნი. ხოლო რაგინდ ვიყოთ, რომ ეს გასამრჯელო იმაზე ნაკლები არ იყო, რასაც იგი

აღნიშნავს. ოთხი მინი ეთანასწორებოდა 13 გირვ. სტერლ. 6 შილ. და მედიდურობამდეც კი აღწევდა. თვითონ პლატონიც, როგორც
5 პენსს, ხოლო ხუთი მინი - 16 გირვ. სტერლ. 13 შილ. და 4 პენსს. გადმოგვცემენ, საკმაო ფუფუნებაში ცხოვრობდა. არისტოტელმა,
მაშასადამე, გამოჩენილ მასწავლებლებს ათინაში მაშინ სასყიდლად როდესაც ალექსანდრეს სწავლება დაამთავრა და, როგორც
აძლევდნენ თანხას, რომელიც ნაკლები არ იყო აქ აღნიშნულ საყოველთაოდ აღიარებულია, ფრიად უხვი გასამრჯელო მიიღო
უდიდეს თანხაზე. თვითონ იზოკრატე მოითხოვდა თითოეული ალექსანდრესგან და მისი მამის ფილიპესგან, მაინც გარჯის ღირსად
მოწაფისგან ათ მინს, ანუ 38 გირვ. სტერლ. 6 შილ. და 8 პენსს. ჩასთვალა ათინაში დაბრუნებულიყო და სწავლება განეახლებია
როდესაც იგი ათინაში მასწავლებლობდა, მას, როგორც თავის სკოლაში. მეცნიერების მასწავლებლები იმ დროს, ალბათ, ისე
გადმოგცემენ, 100 მოწაფე ჰყავდა. მე მგონია, ასეთი იყო რიცხვი მრავალრიცხოვანნი არ იყვნენ, როგორც ასი ან ორასი წლის შემდეგ,
მოწაფეთა, რომელთაც იგი იმავდროულად ასწავლიდა, ანუ როდესაც კონკურენციამ, როგორც ეტყობა, რაოდენადმე დაბლა
რომელნიც ისმენდნენ იმას, რასაც ჩვენ ამჟამად ლექციების კურსს დასწია მათი შრომის ფასი და შეამცირა თაყვანისცემა მათი
ვუწოდებდით; ეს რიცხვი არ გვეჩვენება უჩვეულოდ დიდად, თუ პიროვნების მიმართ, მაგრამ, როგორც სჩანს, მათ შორის უფრო
მხედველობაში მივიღებთ დიდ ქალაქს და ესოდენ გამოჩენილ სახელოვანნი ყოველთვის ბევრად უფრო მეტი პატივისცემით
მასწავლებელს, რომელიც ამასთან ისეთ მეცნიერებას ასწავლიდა, სარგებლობდნენ, ვიდრე მსგავსი პროფესიის რომელიმე
რაც მაშინ ყველაზე უფრო მოდაში იყო, სახელდობრ რიტორიკას. წარმომადგენელი ამჟამად. აკადემიკოსი კარვანდე და სტოიკოსი
ამრიგად, ლექციების თითოეულ კურსში მას უნდა აეღო ათასი მინი დიოგენი ათინელებმა საზეიმო ელჩებად გაგზავნეს რომში; თუმცა
ანუ 3333 გირვ. სტერლ. 6 შილ. და 8 პენსი. ასევე ამის თანახმად მათ ქალაქს მაშინ უკვე აღარ ჰქონდა წინანდელი დიდება, მაგრამ
პლუტარხს მეორე ადგილას აღნიშნული აქვს, რომ იზოკრატეს იგი მაინც ჯერ კიდევ დამოუკიდებელი და მნიშვნელოვანი
დიდაქტორნი ანუ სასყიდელი სწავლების კურსისათვის შეადგენდა რესპუბლიკა იყო. ამასთან კარვანდე დაბადებით ბაბილონელი იყო,
ათას მინს, ბევრ სხვა გამოჩენილ მასწავლებელს იმ ხანებში დიდი და რადგან არც ერთ ხალხს არ ჰქონებია ისე მცირე მიდრეკილება,
ქონება უნდა ჰქონოდეს შეძენილი. გორგიასმა დელფის ტაძარს როგორც ათენელებს, მიეკუთვნებია უცხოელისათვის
ძღვნად მიართვა თავისი საკუთარი ქანდაკება, წმინდა ოქროსგან საზოგადოებრივი თანამდებობა, - სჩანს, მათი პატივისცემა
ჩამოსხმული. ჩვენ არ უნდა ვიგულისხმოთ, მე მგონია, რომ ეს კარვანდეს მიმართ ფრიად დიდი ყოფილა.
ქანდაკება ნატურალური სიდიდისა იყო. მისი ცხოვრების წესს, ისე ასეთი უთანასწორობა საბოლოო ანგარიშით იქნებ უფრო
როგორც ჰიპიასის და პროთაგორასის, იმდროინდელი ორი სხვა სასარგებლო იყოს საზოგადოებისათვის, ვიდრე საზიანო, იგი,
გამოჩენილი მასწავლებლის, ცხოვრების წესს პლატონი შესაძლებელია, რაოდენადმე დაბლა სწევს საჯარო მასწავლებლის
წარმოგვიდგენს როგორც ბრწყინვალეს, რომელიც პროფესიას, მაგრამ მეცნიერული განათლების სიიაფე, უეჭველია,

ისეთ უპირატესობას წარმოადგენს, რომელიც უხვად ასწორებს იმ ეს კანონი, ისე ამქრული კარჩაკეტილობა. ხოლო მრავალ სხვადასხვა
პატარა უარყოფით გარემოებას. და ამასთან მოსახლეობას აქედან წარმოებაში იმდენად მსგავსი ოპერაციებია, რომ მუშები ადვილად
მეტი სარგებლობა ექნებოდა, ის სკოლები და კოლეჯები, შესძლებდნენ ერთი მოსაქმეობიდან მეორეზე გადასვლას, ამას რომ
რომლებშიაც სწავლება სწარმოებს, უფრო გონივრულად რომ იყოს ის უაზრო კანონი არ აბრკოლებდეს. მაგალითად, სადა ტილოს
მოწყობილი, ვიდრე ამჟამად არის მეტწილად ევროპაში. მქსოველის და სადა აბრეშუმის მქსოველის ხელობა თითქმის
3. ევროპის სამეურნეო პოლიტიკა, აბრკოლებს რა შრომისა სრულებით არ განსხვავდება ერთი მეორისაგან; სადა შალეულის
და კაპიტალის თავისუფალ გადასვლას გამოყენების ერთი ქსოვა რაოდენადმე სხვაგვარია; მაგრამ განსხვავება ისე
დარგიდან მეორე დარგში და ერთი ადგილიდან მეორეში, უმნიშვნელოა, რომ ტილოს ან აბრეშუმის მქსოველს სულ
წარმოშობს ზოგ შემთხვევაში ფრიად მავნებელ უთანასწობას რამდენსამე დღეში შეუძლია გახდეს გვარიანი მომუშავე ამ
შრომასა და კაპიტალის სხვადასხვა გამოყენების ხელსაყრელობისა წარმოებაშიც. თუ, ამრიგად, ამ სამი მთავარი ხელობიდან ერთ-ერთი
თუ არახელსაყრელობის საერთო ჯამში. დაცემის პროცესში იქნებოდა, მუშები ადვილად ჰპოვებდნენ
შეგირდობის შესახები კანონი აბრკოლებს შრომის საარსებო წყაროს ერთ-ერთში იმ დანარჩენი ორიდან, რომლებსაც
თავისუფალ გადასვლას ერთი მოსაქმეობიდან მეორეში ერთსა და უფრო ხელსაყრელი მდგომარეობა აქვთ, და მათი ხელფასი
იმავე ადგილასაც კი. განსაკუთრებული საამქრო პრივილეგიები ნამეტნავად მაღლა არ აიწევა და წარმატების გზაზე მყოფ
აბრკოლებს ამ გადასვლას ერთი ადგილიდან მეორე ადგილას ერთსა წარმოებაში და არც ნამეტნავად დაბლა დაეცემოდა იმ წარმოებაში,
და იმავე პროფესიაშიც კი. რომელიც დაცემის პროცესში იმყოფება. მართალია, ტილოს
ხშირად მოხდება, რომ როდესაც ერთ წარმოებაში მუშებს წარმოება ინგლისში, განსაკუთრებული სტატუსის საფუძვლით,
მაღალი ხელფასი ეძლევათ, მეორე წარმოების მუშები იძულებული ღიაა ყველასთვის, მაგრამ რადგან იგი ნაკლებ გავრცელებულია
არიან მარტოოდენ თავის სარჩენად საკმარისის აღებას დასჯერდნენ. ქვეყნის უდიდეს ნაწილში, მას არ შეუძლია საარსებო წყაროდ
პირველი წარმოება ვითარდება და ამიტომ იქ ყოველთვის არსებობს გახდეს სხვა, დაცემის პროცესში მყოფ წარმოებათა მუშებისათვის;
დამატებითი მუშა-ხელის მოთხოვნა; მეორე იმყოფება დაცემის ამიტომ ყველგან, სადაც ადგილი აქვს შეგირდობის შესახებ კანონს,
პროცესში. და ამიტომ ზედმეტი მუშა-ხელის რიცხვი იქ ამ მუშებს სხვა არჩევანი არა აქვთ გარდა იმისა, რომ ან სამრევლოს
განუწყვეტლივ იზრდება. ეს ორი წარმოება შეიძლება ზოგჯერ იყოს დააწვნენ შესანახად, ანდა უბრალო შავი მუშების სამუშაოს
ერთსა და იმავე ოლქში, მაგრამ მათ სულ მცირედი დახმარებაც კი დაადგნენ, რისთვისაც ისინი, მათ მიერ შეთვისებული ჩვეულების
არ შეუძლიათ ერთმანეთისათვის. ერთ შემთხვევაში ამას ხელს მიზეზით, ნაკლებ გამოსადეგნი არიან, ვიდრე ამა თუ იმ
უშლის შეგირდობის შესახები კანონი, მეორე შემთხვევაში, როგორც ხელობისათვის, რომელიც რაოდენადმე ემსგავსება საკუთარ

ხელობას. ამის გამო ისინი ჩვეულებრივ რჩევობენ სამრევლოს უნდა იქნეს მოკლე მიმოხილვა ამ ბოროტების წარმოშობის,
მიმართონ დახმარებისათვის. გაძლიერებისა და თანამედროვე მდგომარეობის შესახებ,
მაგრამ ის, რაც აბრკოლებს შრომის თავისუფალ გადსვლას ბოროტების, რაც, იქნებ, უდიდესია ყველა იმათგან, რომლებიც
ერთი მოსაქმეობიდან მეორეში, აბრკოლებს აგრეთვე კაპიტალის შეუქმნია ინგლისში სახელმწიფოს პოლიტიკას.
ასეთ გადასვლასაც, ვინაიდან იმ კაპიტალის სიდიდე, რომელიც როდესაც, მონასტრების გაუქმების გამო, ღარიბებს მოესპოთ
შესაძლებელია დაბანდებული იქნეს მრეწველობის ამა თუ იმ საქველმოქმედო დახმარება ამ რელიგიურ დაწესებულებათა მხრივ,
დარგში, ძალიან დამოკიდებულია შრომის რაოდენობაზე, რომელიც მათ დასახმარებლად გაწეული მთელი რიგი უნაყოფო ცდების
შეიძლება გამოყენებულ იქნეს იმ დარგში, მაგრამ ამქრული შემდეგ, ელისაბედის მეფობის მე-43 გამოცემული კანონით (თავი 2)
კანონები ნაკლებ უშლის ხელს კაპიტალის გადანაცვლებას ერთი დადგენილ იქნა, რომ თითოეულ სამრევლოს ეზრუნა თავისი
ადგილიდან მეორე ადგილას, ვიდრე შრომის გადანაცვლებას; ღარიბებისათვის და რომ ყოველწლიურად დანიშნული
ყველგან მდიდარ ვაჭარს გაცილებით უფრო ადვილად შეუძლია ყოფილიყვნენ ღარიბების მზრუნველები, რომელთაც საეკლესიო
მოიპოვოს ვაჭრის უფლება ამქრული წყობილების მქონე ქალაქში, ზედამხედველებთან ერთად უნდა მოეკრიფათ სამრევლოს
ვიდრე ღარიბ ხელოსანს ძალუძს მიიღოს იქ მუშაობის უფლება. დაბეგვრის გზით ამ მიზნისათვის საჭირო თანხები.
ამქრული კანონების გზით შექმნილ დაბრკოლებას შრომის ამ კანონით თითოეულ სამრევლოს აუცილებელ
თავისუფალი გადასვლა-გადმოსვლისათვის, მე მგონია, ადგილი მოვალეობად ჰქონდა დაკისრებული თავისი ღარიბებისათვის
აქვს ევროპის ყველა ნაწილში. მაგრამ ის დაბრკოლება, რომელსაც ამ ზრუნვა. ამიტომ საკმაოდ მნიშვნელოვანი საკითხი შეიქმნა ის, თუ
მიმართულებით ჰქმნის ღარიბთა შესახები კანონები, რამდენადაც ვინ უნდა ყოფილიყო განსაზღვრული სამრევლოს ღარიბად
მე ვუწყი, მხოლოდ ინგლისის თავისებურებას შეადგენს. ეს ჩათვლილი. ეს საკითხი, სხვადასხვა განმარტების შემდეგ,
დაბრკოლება მდგომარეობს იმაში, რომ ღარიბ ადამიანს დაბოლოს გადასწყვიტა კარლოს II-ის მეფობის მე-13 და მე-14 წელს
გაძნელებული აქვს ბინადრობის უფლების მოპოვება ან თუნდ გამოცემულმა კანონმა, რომელმაც დაადგინა, რომ 40 დღის
მარტოოდენ თავის ხელობაზე მუშაობის ნებართვის მიღებაც სადმე განმავლობაში დაუბრკოლებლად ცხოვრება ამა თუ იმ სამრევლოში
სამრევლოში, თუ არ იმაში, რომელსაც იგი ეკუთვნის. ამქრული აძლევდა სათანადო პირს უფლებას იქ ბინადრობისას; მაგრამ ამ
კანონები მხოლოდ ხელოსნებისა და სამანუფაქტურო მუშების ვადის განმავლობაში კი ორ მომრიგებელ მოსამართლეს უფლება
შრომის თავისუფალ გადასვლა-გადმოსვლას აბრკოლებს, მაშინ ჰქონდათ, საეკლესიო ზედამხედველობის ან ღარიბთა
როდესაც ბინადრობის მოპოვების გაძნელება აბრკოლებს უბრალო მზრუნველობის საჩივრის საფუძვლით, ყოველი ახალი მცხოვრები
შრომის გადასვლა-გადმოსვლასაც კი. ვფიქრობთ, ზედმეტი არ გადაესახლებიათ იმ სამრევლოში, სადაც იგი უკანასკნელად იყო

კანონიერად დასახლებული, უკეთუ მას მამული არ ჰქონდა იჯარით დაიტერესებული იყო იმაში, რომ შეძლებისამებრ თავიდან
აღებული წლიურად 10 გირვ. სტერლ. საჯარო ფასით არ აეცილებია ასეთი შემოხიზნულობით წარმომდგარი ტვირთი, -
წარადგენდა, მოსამართლეების აზრით, იმის საკმაო გარანტიას, რომ ვილიამ III-ის მეფობის მე-3 წელს გამოცემული კანონით დადგენილ
ტვირთად არ დააწვებოდა იმ სამრევლოს, რომელშიაც ახლა იქნა, რომ ბინადრობის ორმოცდღიანი ვადა უნდა ეანგარიშნათ
ბინადრობდა. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც აღნიშნული წერილობითი განცხადება
როგორც ამტკიცებენ, ამ კანონს შედეგად ჰქონდა კვირა დღეს ეკლესიაში იქნებოდა წირვის გათავებისთანავე
მრავალგვარი სიყალბის ჩადენა. სამრევლოს თანამდებობის პირნი საჯაროდ წაკითხული.
არა იშვიათად მოსყიდვის გზით აიძულებდნენ სხვა სამრევლოში და ბოლოს და ბოლოს, ამბობს დ-რი ბერნი - ამ სახის
დამალული ყოფილიყვნენ 40 დღის განმავლობაში, რათა ბინადრობას, სახელდობრ 40 დღეს იმ ადგილას ცხოვრების გზით,
მოეპოვებიათ იქ ბინადრობა და ამრიგად ის სამრევლო, რომელსაც მთხოვნელს, წერილობითი განცხადების საჯაროდ წაკითხვის
ეს ღარიბები ნამდვილად ეკუთვოდნენ, გაენთავისუფლებიათ. შემდეგ, ძალიან იშვიათად მიიღებს, და კანონმდებლობის მიზანია
ამიტომ იაკობ II-ის მეფობის 1-ლ წელს გამოცემული კანონით არა იმდენად ბინადრობის მოპოვების გაადვილება, რანდენადაც
დადგენილ იქნა, რომ 40 დღის განმავლობაში დაუბრკოლებლად მისი გაძნელება იმ პირთათვის, რომელნიც მალულად ბინავდებიან
ცხოვრება, რაც საჭირო იყო ვინმეს მიერ ბინადრობის სამრევლოში, ვინაიდან ასეთი განცხადების მიცემა მხოლოდ
მოსაპოვებლად, უნდა ეანგარიშნათ იმ დღიდან, როდესაც ის პირი აიძულებს სამრევლოს განდევნოს ასეთი მობინადრე. მაგრამ თუ
წერილობით ცნობას მისცემდა თავისი ბინისა და თავისი ოჯახის მობინადრის მდგომარეობა ისეთია, რომ საეჭვო რჩება,
წევრთა რიცხვის შესახებ იმ სამრევლოს ერთ-ერთ საეკლესიო განსადევნელია იგი თუ არა, იმ შემთხვევაში ეს მობინადრე
ზედამხედველს ან ღარიბთა მზრუნველს, სადაც იგი დაბინავებას განცხადების მიცემით სამრევლოს აიძულებს, ან დასტოვოს იგი 40
აპირებდა. დღეს საცხოვრებლად და მით მისცეს მას დაუბრკოლებელი
მაგრამ სამრევლოს თანამდებობის პირნი, როგორც სჩანს, ბინადრობა, ანდა მისი განდევნა გადასწყვიტოს და ამ შემთხვევაში
ყოველთვის არ იქცეოდნენ თავიანთი საკუთარი სამრევლოს მიმართ საქმე მოსამართლეებს გადასცეს”.
მეტი კეთილსინდისიერებით, ვიდრე უცხო სამრევლოს მიმართ, და ამრიგად, ამ კანონმა თითქმის შეუძლებელი გახადა
არაიშვიათად ყურს არ იბერტყავდნენ ასეთი შემოხიზნულების ღარიბებისათვის ახალი ბინადრობის მოპოვება წინანდელი წესით,
გამო, ვინაიდან თუმცა ცნობას კი იღებდნენ მათ შესახებ, მაგრამ ე. ი. განსაზღვრულ ადგილას 40 დღის განმავლობაში ცხოვრების
არავითარ ზომებს არ ხმარობდნენ მათ წინააღმდეგ. ამიტომ, რადგან გზით, მაგრამ რათა ისე არ გამოჩენილიყო, რომ დაბიო ხალხს
იგულისხმებოდა, რომ სამრევლოს ყოველი მცხოვრები საერთოდ აკრძალული აქვს ერთი სამრევლოდან მეორეში

გადასახლება, კანონმა დააწესა კიდევ ბინადრობის მოპოვების ოთხი დადებული. დამქირავებლებს ყოველთვის არ სურთ მიანიჭონ
სხვა წესი, გარდა სათანადო განცხადების წარდგენისა ან თავიანთ მსახურთ ბინადრობა, როდესაც ამ წესით ქირაობენ, და
გამოქვეყნებისა. პირველი წესი იყო სასამრევლო გადასახადებით მსახურებსაც ყოველთვის არ სურთ დაექირავონ ამ პირობებში,
დაბეგვრა და მათი გადახდა; მეორე - სასამრევლოს რაიმე იმიტომ რომ, რამდენადაც უკანასკნელი ბინადრობა აუქმებს ყველა
თანამდებობაზე არჩევა და ამ თანამდებობის ასრულება ერთი წლის წინანდელს, მათ შეუძლიათ დაჰკარგონ თავიანთი თავდაპირველი
განმავლობაში; მესამე - შეგირდობის გავლა სამრევლოში; მეოთხე - ბინადრობა იმ ადგილას, სადაც დაბადებულან და სადაც მათი
სამსახური დაქირავებით განუწყვეტლივ ერთი წლის განმავლობაში მშობლები და ნათესავები ცხოვრობენ.
სამრევლოს ტერიტორიაზე. ცხადია, არც ერთ დამოუკიდებელ მშრომელს, მუშას ან
ბინადრობის მოპოვება ერთ-ერთი წესით პირველი ორიდან ხელოსანს, არ შეუძლია ბინადრობის მოპოვება შეგირდობის
არავის არ შეეძლო სხვაფრივ, თუ არ მთელი სამრევლოს საჯარო მოპოვების ან დაქირავებით მუშაობის საფუძველზე. ამიტომ იმ
დადგენილებით: სამრევლოს კარგად ესმოდა, თუ რა შედეგი შემთხვევაში, როდესაც ასეთი მშრომელი სამუშაოდ სახლდებოდა
ექნებოდა სასამრევლო გადასახადებით დაბეგვრის გზით ან რაიმე ახალ სამრევლოში, მას, ყოველი საეკლესიო ზედამხედველის ან
სასამრევლო თანამდებობაზე არჩევის გზით სამრევლოში ისეთი ღარიბთა მზრუნველის ახირებისამებრ, იქიდან გასახლება
ახალი მობინადრის მიღებას, რომელსაც არსებობისათვის მოელოდა, რაგინდ ჯანმრთელი და შრომისმოყვარე ყოფილიყო,
მარტოოდენ საკუთარი შრომა გააჩნდა. უკეთუ მამული არ ჰქონდა საჯაროდ აღებული წელიწადში 10 გირვ.
ბინადრობის მოპოვება ერთ-ერთი წესით ორი სტერლ. საიჯარო ფასით, რაც ყოვლად შეუძლებელი იყო მხოლოდ
უკანასკნელიდან არ შეეძლო არც ერთ ოჯახის პატრონ ადამიანს. და მხოლოდ თავისი შრომით მცხოვრები ადამიანისათვის; ანდა არ
შეგირდი ხომ თითქმის ყოველთვის უცოლშვილოა; და კანონში წარადგენდა უზრუველყოფას, რომელსაც ორი მომრიგებელი
სპეციალურად არის აღნიშნული, რომ არც ერთ ცოლიან მუშას არ მოსამართლე საკმარისად ჩასთვლიდა, რომ სამრევლოს არ
შეუძლია ბინადრობის მოპოვება მით, რომ იგი ერთი წლის დააწვებოდა ტვირთად. ამ უზრუნველყოფის ზომა სავსებით
განმავლობაში სამუშაოდ არის დაქირავებული. სამსახურის მომრიგებელ მოსამართლეთა შეხედულებაზეა დამოკიდებული,
საფუძველზე ბინადრობის მოპოვების დაწესებას ის მთავარი მაგრამ მათ უეჭველად არ შეუძლიათ მოითხოვონ 30 გირვანქაზე
შედეგი ჰქონდა, რომ მეტწილად გაჰქრა პრაქტიკიდან ძველი ნაკლები უზრუნველყოფა, ვინაიდან კანონი აწესებს, რომ ისეთი
ჩვეულება წლიურად დაქირავებისა, რაც წინათ ისე გავრცელებული მამულის ყიდვაც კი, რომლის ღირებულება 30 გირვანქაზე ნაკლები
იყო ინგლისში, რომ ახლაც კი კანონი დაქირავების ვადად წლიურ არის, მყიდველს არ აძლევს ბინადრობას, რამდენადაც იგი
ვადას გულისხმობს, უკეთუ განსაკუთრებული ვადა არაა საკმარისი უზრუნველყოფა არაა იმისათვის, რომ სამრევლოს არ

დასჭირდება ხარჯების გაწევა დახმარების გასაწევად. მაგრამ ეს განცხადების წარდგენის, დაქირავებით სამსახურის, შეგირდობის ან
ისეთი უზრუნველყოფაა, რომლის წარდგენა ძნელად რომ შეეძლოს სამრევლო გადასახადთა გადახდის საშუალებით. შემდეგ,
ისეთ ადამიანს, რომელიც თავისი შრომით ცხოვრობს: ხშირად კი დედოფალი ანნას მეფობის მე-12 წელს გამოცემულმა კანონმა
ამაზე უფრო დიდ უზრუნველყოფასაც თხოულობენ. (სტატუტი 1, თავი 18) დააწესა, რომ ასეთი მოწმობებით აღჭურვილ
იმ მიზნით, რომ რაოდენადმე აღდგენილიყო შრომის პირთა არც შეგირდებს და არც მსახურებს არ შეუძლიათ
თავისუფალი გადასვლა-გადმოსვლა, რომელიც თითქმის ბინადრობის მიღება იმ სამრევლოში, სადაც ის პირნი მოწმობის
სრულიად მოსპო ამ სხვადსხვა კანონებმა, გამოიგონეს მოწმობები. საფუძვლით ცხოვრობენ.
ვილიამ III-ს მეფობის მე-8 და მე-9 წელს გამოცემული კანონით თუ რამდენად აღადგინა ამ გამოგონებამ შრომის
დაწესებულია, რომ ის პირნი, რომელთაც აქვთ მოწმობა თავისუფალი გადასვლა-გადმოსვლა, რომელიც თითქმის
უკანასკნელი სამრევლოდან, სადაც ისინი კანონიერად სრულიად მოსპობილი იყო წინათ გამოცემული კანონებით, ამის
ცხოვრობდნენ, - მოწმობა საეკლესიო ზედამხედველებისა და შესახებ ჩვენ შეგვიძლია შევადგინოთ აზრი დ-რ ბერნის ფრიად
ღარიბთა მზრუნველების მიერ ხელმოწერილი და ორი გონივრული შენიშვნის საფუძვლით. “ცხადია, - ამბობს ის, - რომ
მომრიგებელი მოსამართლის მიერ დადასტურებული, ყველა სხვა არსებობს სხვადსხვა საფუძვლიანი მიზეზი მოწმობების
სამრევლომ უნდა მიიღოს საბინადროდ; რომ მათი გადასახლება არ მოსათხოვად იმ პირთაგან, რომელნიც ამა თუ იმ ადგილას
შეიძლება მარტო იმ საფუძვლით, რომ შესაძლებელია სამრევლოს დაბინავებას აპირობენ; სახელდობრ ის, რომ ამ პირთ არ შეუძლიათ
ტვირთად დააწვნენო, არამედ გადასახლება შეიძლება მხოლოდ იმ ბინადრობის მოპოვება არც შეგირდობის გზით, არც დაქირავებით
შემთხვევაში, როდესაც ისინი ფაქტიურად დააწვებიან ტვირთად სამსახურის საფუძვლით, არც განცხადების წარდგენით, არც
სამრევლოს, და რომ ის სამრევლო, რომელმაც მოწმობა გასცა, სამრევლო გადასახადთა გადახდის გზით; რომ მათ არ შეუძლიათ
ვალდებულია გადაიხადოს მათ შესანახად და გადასასახლებლად ბინადრობა მიანიჭონ თავიანთ შეგირდებს და მუშებს; რომ იმ
გაწეული ხარჯები. მაგრამ იმ სამრევლოსთვის სრული შემთხვევაში, თუ ისინი სამრევლოს ტვირთად დააწვნენ, ამ
უზრუნველყოფის შესაქმნელად, სადაც ასეთი მოწმობით სამრევლომ უკვე იცის ზედმიწევნით, სად უნდა გადაასახლოს
აღჭურვილი პირი სახლდებოდა, იმავე კანონმა შემდეგ დააწესა, რომ ისინი, და ამასთან მას აუნაზღაურდება მათ გადასახლებაზე და
აღნიშნულ პირს იქ ბინადრობის მოპოვება შეუძლია მხოლოდ და გადასახლებამდე მათ შენახვაზე გაწეული ხარჯები; რომ თუ ისინი
მხოლოდ ამ გზით: ან მით, რომ უსასყიდლოდ იმსახურებს ერთი დაავადნენ და ამიტომ მათი გადასახლება არ შეიძლება, ისინი იმ
წლის განმავლობაში რაიმე სასამრევლო თანამდებობაზე; სამრევლომ უნდა შეინახოს, რომელმაც მოწმობა გასცა; და ყველა
მაშასადამე, მოსპობილ იქნა ბინადრობის მოპოვების შესაძლებლობა ამისათვის მოწმობის არსებობაა საჭირო, მეორე მხრივ, ყველა ეს

მიზეზი იმის მიზეზიც არის, რომ სამრევლოები ჩვეულებროვ უარს წინადადება უარყო, როგორც ყოვლად უცნაური პრეტენზია.
ამბობენ მოწმობების გაცემაზე, ვინაიდან ფრიად მოსალოდნელია, შრომის ის მეტად უთანასწორო ფასი, რომელსაც ჩვენ
რომ ის პირნი, ვისაც ისინი მოწმობებს მისცემენ, უკან ხშირად ვხედავთ ინგლისში ერთმანეთთან ახლოს მდებარე
დაუბრუნდებიან მათ და მასთან უარეს მდგომარეობაში მყოფნი”. ამ ადგილებში, აიხსნება, ალბათ, იმ სიძნელით, რასაც ბინადრობის
შენიშვნის აზრი ის უნდა იყოს, რომ მოწმობას ყოველთვის შესახები კანონი უქმნის ღარიბს, რომელსაც, მოწმობის უქონელად,
მოითხოვს სამრევლო, რომელშიაც დასახლება სურს ღარიბს, და სწადია ერთი სამრევლოდან მეორეში გადაიტანოს თავისი შრომა.
რომ ამ მოწმობას ძალიან იშვიათად იძლევა ის სამრევლო, რომლის მართლაც, მარტოხელა ადამიანს, ჯანმთელს და მუყაითს, შეუძლია
დატოვებაც სწადია ღარიბს. “ამ მოწმობების სავალდებულობა ზოგჯერ სხვა სამრევლოში დაბინავდეს, მის იქ ყოფნას მოითმენენ;
მოკლებული არაა ულმობლობას, - ამბობს იგივე დაკვირვებული მაგრამ თუ ცოლშვილიანმა ადამიანმა მოინდომა ეს, მეტწილ
მწერალი თავის “ღარიბთა კანონების ისტორიაში”, - ვინაიდან იგი სამრევლოებში იგი უეჭველად განიცდის გადასახლებას; და თუ
სამრევლოს თანამდებობის პირს უფლებას აძლევს დაატყვევოს უცოლო ადამიანი შემდეგში დაქორწინდა, ისიც განდევნილი იქნება
ადამიანი ერთ ადგილას მთელი მისი სიცოცხლის განმავლობაში, ჩვეულებრივ. ამიტომ მუშა-ხელის ნაკლებობა ერთ სამრევლოში არ
რაგინდ მოუხერხებელი იყოს ამ უკანასკნელისათვის იმ ადგილას შეიძლება ყოველთვის შევსებულ იქნეს იმ მოჭარბებულობით,
დარჩენა, სადაც მან, მისდა საუბედუროდ, ეგრეთწოდებული რომელიც მეორე სამრევლოში არის, როგორც ეს ხდება მუდამ
ბინადრობა მოიპოვა, ან რაგინდ მისთვის ხელსაყრელი იყოს სხვა შოტლანდიაში და, მგონია, ყველა სხვა ქვეყანაში, სადაც
ადგილას გადასახლება”. ბინადრობის დაბრკოლება არ არსებობს. ასეთ ქვეყნებში ხელფასმა,
თუმცა მოწმობა არ წარმოადგენს კარგი ყოფაქცევის მართალია, შეიძლება ზოგჯერ ცოტათი მაღლა აიწიოს დიდი
დადასტურებას და მხოლოდ იმის მოწმობა არის, რომ ქალაქის ახლობელ მიდამოებში ან იქ, სადაც შრომის
განსაზღვრული პირი ეკუთვნის ნამდვილად განსაზღვრულ არაჩვეულებრივი მოთხოვნა წარმოსდგება, და თანდათან დაიწიოს
სამრევლოს, მაგრამ მაინც სამრევლოს თანამდებობის პირთა ნებაზეა ასეთ ადგილებიდან დაშორების მიხედვით, ვიდრე არ
ეს სავსებით დამოკიდებული, გასცემენ ასეთ მოწმობას, თუ უარს გაუთანასწორდება ქვეყანაში არსებულ ჩვეულებრივ დონეს; მაგრამ
იტყვიან მის გაცემაში. როგორც დ-რი ბერნი გადმოგვცემს, ერთხელ ჩვენ არასოდეს არ შევხვდებით შრომის ხელფასის ისეთ უეცარ და
წინადადება იყო წარდგენილი უმაღლეს სასამართლოში იმის უცნაურ განსხვავებებს მეზობელ ადგილებში, როგორც ამას ზოგჯერ
შესახებ, რომ სასამართლოს თავისი განაჩენით იძულებულეყო ვხვდებით ინგლისში, სადაც ღარიბებისათვის უფრო ძნელია
საეკლესიო ზედამხედველები და ღარიბთა მზრუნველები ხელი სამრევლოს ხელოვნური საზღვრის გადალახვა, ვიდრე ზღვის
მოეწერათ ასეთ მოწმობაზე, მაგრამ უმაღლესმა სასამართლომ ეს ყურეზე გადასვლა ან მაღალი მთის მწვერვალის გადალახვა, ე. ი. იმ

ბუნებრივ საზღვრებზე გადასვლა, რომელნიც სხვა ქვეყნებში მომრიგებელი მოსამართლეების სპეციალური დადგენილებით
ხშირად ძალიან მკვეთრად ანცალკევებენ ერთმანეთისაგან თითოეული საგრაფოსათვის, მაგრამ არც ერთი ეს მეთოდი ამჟამად
ხელფასის სხვადასხვა ნორმებს. არაა ხმარებაში.
მის მიერ არჩეული სამრევლოდან გადასახლება ადამიანისა, “ოთხას წელზე მეტი ხნის გამოცდილების შემდეგ, - ამბობს
რომელსაც დანაშაული არა ჩაუდენია რა, წარმოადგენს ბუნებრივი დ-რი ბერნი, - თითქოს დრო არის ხელი ავიღოთ ყოველგვარ ცდაზე
თავისუფლებისა და სამართლიანობის ცხად შელახვას. ინგლისის იმის შესახებ, რომ მკაცრ რეგლამენტაციას დაუქვემდებაროთ ის,
დაბიო ხალხი, რომელიც ესოდენ თავგამოდებულია თავისი რაც თავისი ბუნებით არ ექვემდებარება არავითარ ზედმიწევნით
თავისუფლებისათვის, მაგრამ რომელსაც, მეტწილ სხვა ქვეყნების განსაზღვრას; ვინაიდან ყველა მუშას, რომელიც შრომის ერთსა და
დაბიო ხალხსავით, არ ესმის, თუ რაში მდგომარეობს ეს იმავე დარგში მუშაობს, ერთნაირი ხელფასი დაურჩა, ადგილი აღარ
თავისუფლება, ერთ საუკუნეზე მეტია, რაც ითმენს ამ დარჩება შრომისმოყვარეობის ამ ნიჭისათვის”.
წამალდაუდებელ შევიწროებას. თუმცა მოაზროვნე ადამიანები მიუხედავად ამისა, განსაკუთრებული საპარლამენტო
ზოგჯერ სჩივოდნენ ბინადრობის შესახებ კანონზე, როგორც აქტები ზოგჯერ კიდევ ცდილობენ ხელფასის განსაზღვრას
საზოგადოებრივ ბოროტებაზე, მაგრამ ამ ჩივილს არასოდეს არ მრეწველობის ცალკე დარგებისათვის და ცალკე ადგილებისათვის.
გამოუწვევია მასობრივი სახალხო პროტესტები, იმ პროტესტების მაგალითად, გეორგ III-ის მეფობის მე-8 წელს გამოცემული კანონი,
მსგავსი, რომლებიც მიმართული იყო საერთო დაპატიმრების სასჯელის დამუქრებით, უკრძალავს ლონდონში და ხუთი მილის
შესახები ბრძანებების წინააღმდეგ, რაც, უეჭველია, წარმოადგენდა მანძილზე მის მიდამოებში ყველა თერძ-ოსტატს დღეში ხელფასად
ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას, მაგრამ მაინც არ იწვევდა 2 შილინგსა და 7½ პენსზე მეტის გაცემას და ყველა ქარგალს - ამაზე
ესოდენ მასობრივ ჩაგვრას. გავბედავ ვთქვა, რომ საეჭვოა მეტის აღებას, გარდა იმ შეთხვევებისა, როდესაც საზოგადოებრივ
მოიპოვებოდეს ინგლისში თუნდ ერთი ისეთი ღარიბი ადამიანი გლოვას აქვს ადგილი. ყოველთვის, როდესაც კანონმდებლობა
ორმოცი წლისა, რომელსაც თავისი ცხოვრების ამა თუ იმ მომენტში ცდილობს მოაგვაროს უთანხმოება მესარეწეებსა და მუშებს შორის,
არ განეცადოს ულმობელი ჩაგვრა ამ უაზრო კანონის მხრივ, მისი მრჩევლები მუდამ მესარეწეები არიან. ამიტომ თუ კანონის
რომელიც ბინადრობას შეეხება. მიერ დანაწესები სასრგებლოა მუშებისათვის, იგი ყოველთვის
მე დავამთავრებ ამ გრძელ თავს იმის აღნიშვნით, რომ თუმცა სწორი და სამართლიანი არის, მაგრამ ასეთი არაა იგი ყოველთვის,
წინანდელ დროში ჩვეულებრივ ადგილი ჰქონდა ხელფასის როდესაც სასარგებლო არის მესარეწეებისათვის. ასე, მაგალითად, ის
დანორმვას თავდაპირველად საყოველთაო კანონების გზით, კანონი, რომელიც მრეწველობის ზოგ დარგებში მესარეწეებს
რომელნიც მთელი სამეფოსათვის გამოიცემოდნენ, და შემდეგში ავალებს თავიანთ მუშებს ფულით გაუსწორდნენ და არა საქონლით,

სრულიად სწორი და სამართლიანი არის. იგი დამქირავებლებს არ ამქრული კორპორაცია არსებობს. იქ, იქნებ, საჭიროც იყოს პირველი
აკისრებს რაიმე რეალურ ტვირთს. იგი მათ ავალებს მხოლოდ, რომ საჭიროების საგანთა ფასის მოწესრიგება, მაგრამ სადაც ასეთი
ფულით გადაიხადონ ის ღირებულება, რომელსაც ისინი - მათი კორპორაცია არ არსებობს, იქ ამ ფასს ყოველგვარ ნიხრზე
განცხადების თანახმად - იხდიდნენ საქონლით, მაგრამ ნამდვილად გაცილებით უკეთ მოაწესრიგებს კონკურენცია. პურის ნიხრის
არ იხდიდნენ ყოველთვის. ეს კანონი მუშების სასარგებლოდაა განსაზღვრის ის წესი, რომელიც გეორგ II-ის მეფობის მე-31 წელს
გამოცემული; მაგრამ გეორგ III-ის მეფობის მე-8 წელს გამოცემული გამოცემულმა კანონმა დაამყარა შოტლანდიაში, ვერ იქნა
კანონი მესარეწეების სასარგებლოდაა შედგენილი. როდესაც ცხოვრებაში გატარებული თვით კანონის ნაკლის გამო: მისი
დამქირავებლები ერთმანეთს შორის შეთანხმდებიან მათი მუშების განხორციელება დაკავშირებული იყო საბაზრო ბოქაულის
ხელფასის შემცირების მიზნით, ისინი ჩვეულებრივ ადგენენ კერძო თანამდებობისათვის, რომელიც შოტლანდიაში არსებობს. ეს ნაკლი
კავშირს ანუ შეთანხმებას, რომ, განსაზღვრული ჯარიმის გასწორებულ იქნა მხოლოდ გეორგ III-ის მეფობის მე-3 წელს. და
დამუქრებით, მუშებს არ მისცენ განსაზღვრულ ხელფასზე მეტი. ნიხრის არარსებობა არავითარ შესამჩნევ უხერხულობას არ იწვევდა,
მაგრამ თუ მუშებმა მოაწყვეს ერთმანეთს შორის შეთანხმება, რომ, ხოლო მის შემოღებას იმ მცირეოდენ ადგილას, სადაც ახლა უკვე
განსაზღვრული ჯარიმის დამუქრებით, არ დასთანხმდნენ დაწესებულია, არ მოაქვს არავითარი შესამჩნევი სარგებლობა.
განსაზღვრულ ხელფასს, კანონი მათ ძალიან სასტიკად სჯის; და, მაგრამ შოტლანდიის მეტწილ ქალაქებში არსებობს მეპურეების
მიუკერძებლობა რომ იყოს დაცული, იგი ასევე უნდა იქცეოდეს ამქრული კორპორაცია, რომელსაც ხელთ უპყრია მონოპოლიური
დამქირავებლების წინააღმდეგ. გეორგ III-ის მეფობის მე-8 წელს პრივილეგია, თუმცა იგი ყოველთვის არაა მკაცრად დაცული.
გამოცემული კანონი კი კანონმდებლობის გზით აწესებს ხელფასის შრომისა და კაპიტალის გამოყენების სხვადასხვა დარგებში
იმ შეზღუდვას, რომლის განხორციელებასაც დამქირავებლები ხელფასისა და მოგების ნორმებს შორის შეფარდებაზე, ეტყობა,
ზოგჯერ ცდილობენ აღნიშნული შეთანხმების გზით, და სრულიად დიდი გავლენა არა აქვს, როგორც ეს უკვე აღნიშნული იყო, ქვეყნის
საფუძვლიანად უნდა გვეჩვენოს, თუ მუშები სჩივიან, რომ კანონი სიმდიდრეს ან სიღარიბეს, მის პროგრესულ, სტაციონარულ ან
უაღრესად დახელოვნებულ და მუყაით მუშას ერთ დონეზე აყენებს რეგრესულ მდგომარეობას. ასეთი რევოლუციები საზოგადოებრივ
ჩვეულებრივ მუშასთან. კეთილდღეობაში თუმცა კი შეეხებიან ხელფასის და მოგების
წინანდელ დროში ჩვეულებრივ ცდილობდნენ აგრეთვე ნორმას საერთოდ, მაგრამ, ბოლოს და ბოლოს, მათ თანაბარი
მოეწესრიგებინათ ვაჭრების და სხვა საქონელთა ფასების ზემოქმედება უნდა ჰქონდეთ ამ ნორმაზე ყველგან მრეწველობის
დანორმვის გზით. პურის ნიხრი, რამდენადაც მე ვიცი, წარმოადგენს სხვადასხვა დარგებში. ამიტომ შეფარდება მათ შორის წინანდებური
ამ ძველი ჩვეულების ერთადერთ ნაშთს, სადაც მონოპოლიური უნდა რჩებოდეს, და არ შეიძლება, ყოველ შემთხვევაში რაოდენადმე

ხანგრძლივი დროის მანძილზე, შეიცვალოს ამგვარი ამ ნაწილზე ცოტათი ნაკლებს დასჯერდეს; ზოგჯერ აგრეთვე,
რევოლუციების გზით. თუმცა უფრო იშვიათად, უვიცობა აიძულებს მოიჯარადრეს
ცოტათი მეტი გადაიხადოს ანუ რაოდენადმე ნაკლები მოგებით
თ ა ვ ი XI დაკმაყოფილდეს, ვიდრე საფერმერო კაპიტალის ჩვეულებრევი
მიწის რენტა მოგება არის იმ არემარეში. მაგრამ მაინც ეს ნაწილი შეიძლება
ჩავთვალოთ მიწის ბუნებრივ რენტად, ე. ი. იმ რენტად, რადაც მეტი
რენტა, განხილული როგორც მიწით სარგებლობისათვის წილი მიწები გაიცემა იჯარით.
გადახდილი ფასი, წარმოადგენს, რასაკვირველია, იმ უდიდეს შესაძლებელია ვინმემ იფიქროს, რომ მიწის რენტა ხშირად
თანხას, რომლის გადახდაც ძალუძს მოიჯარადრეს მიწის წარმოადგენს მხოლოდ იმ კაპიტალის ზომიერ მოგებას ანუ
მოცემული ხარისხის არსებობისას. საჯარო ხელშეკრულობის სარგებელს, რომელიც მემამულეს დაუხარჯავს მიწის
პირობების განსაზღვრის დროს მემამულე ცდილობს მოიჯარადრეს გაუმჯობესებაზე. ეს უეჭველია, ზოგ შემთხვევაში შესაძლებელია
დაუტოვოს პროდუქტის მხოლოდ ისეთი ნაწილი, რომელიც ნაწილობრივ ასეც იყოს, მაგრამ-მხოლოდ ნაწილობრივ. მემამულე
საკმარისია იმისათვის, რომ ანაზღაურებული იქნეს კაპიტალი, გაუმჯობესებული მიწისთვისაც მოითხოვს რენტას, და ის
რომელსაც მოიჯარადრე ხარჯავს თესლის შესაძენად, შრომის ნაგულისხმევი სარგებელი ანუ მოგება გაუმჯობესებაზე გაწეული
ხელფასად, ხვასტაგისა და აგრეთვე სხვა სასოფლო-სამეურნეო ხარჯებისათვის ჩვეულებრივ შეადგენს დანამატს, რომელიც
ინვენტარის საყიდლად და შესანახად და, გარდა ამისა, მიღებულ წაემატება ხოლმე იმ თავდაპირველ რენტას. გარდა ამისა, მიწის
იქნეს ჩვეულებრივი იმ არემარეში მოგება საფერმერო კაპიტალზე. გაუმჯობესება ყოველთვის არ ხდება მემამულის კაპიტალით,
ეს, ცხადია, ის უმცირესი წილია, რომლითაც შეუძლია არამედ ზოგჯერ სრულდება აგრეთვე მოიჯარადრის კაპიტალით.
მოიჯარადრეს დაკმაყოფილდეს, ზარალის განუცდელად, ხოლო ხოლო როდესაც საიჯარო ხელშეკრულობის განახლების ვადა
მემამულეს იშვიათად აქვს აზრად მისთვის ამაზე მეტის დატოვება. დგება, მემამულე ჩვეულებრივ თხოულობს მაინც რენტის ასეთსავე
მემამულე ცდილობს, რასაკვირველია, პროდუქტის ფასის მთელი ის გადიდებას, თითქოს ყველა ეს გაუმჯობესება მას თავისი საკუთარი
ნაწილი, რომელიც ამ წილის შემდეგ რჩება, თავისთვის სახსრით შეესრულებინოს.
დაინარჩუნოს მიწის რენტის სახით, რაც, ცხადია, წარმოადგენს ზოგჯერ იგი მოითხოვს რენტას იმისთვისაც, რაც კი
უდიდეს თანხას, რომელიც კი მოიჯარადრეს შეუძლია გადაიხადოს საერთოდ არ ექვემდებარება გაუმჯობესებას ადამიანის მხრივ.
მიწის მოცემული ხარისხის არსებობისას. მართალია, ზოგჯერ ხურხუმი ერთგვარი ზღვის ბალახია, რომელიც დაწვის შემდეგ
ხელგაშლილობა და უფრო ხშირად უვიცობა მემამულეს აიძულებს იძლევა ტუტოვან მარილს, რომელიც შუშისა და საპნის

დასამზადებლად და ზოგი სხვა მიზნისათვის იხმარება. იგი როგორც ჩვეულებრივი წესი, მიწის მხოლოდ ასეთი
იზრდება ზოგ ადგილას ინგლისში, განსაკუთრებით შოტლანდიაში, პროდუქტები შეიძლება ბაზარზე იქნეს გატანილი, რომელთა
მხოლოდ ისეთ კლდეებზე, რომლებიც ზღვის მოქცევის ფარგალშია ჩვეულებრივი ფასი საკმარისია იმისათვის, რომ ანაზღაურებულ
მომწყვდეული და დღეში ორჯერ წყლით იფარება და რომელთა იქნეს მათ იქ გასატანად დახარჯული კაპიტალი ჩვეულებრივი
პროდუქტი, ამრიგად, არასოდეს არ გაუზრდია ადამიანის შრომას. მოგებითურთ. თუ ჩვეულებრივი ფასი ამ ნორმას აღემატება, მისი
მიუხედავად ამისა, მემამულე, რომლის მამულსაც ხურხუმის გარდამეტი, რასაკვირველია, რჩება მიწის რენტად; ხოლო თუ იგი არ
შემცველი ნაპირი აკრავს, ისევე მოითხოვს ამისათვის რენტას, აღემატება ამ ნორმას, მაშინ თუმცა საქონელი კი შეიძლება ბაზარზე
როგორც მოითხოვს მას თავისი საპურე მიწებისათვის. იქნეს გატანილი, მაგრამ მას არავითარი რენტა არ მოაქვს
შეტლანდის კუნძულების ირგვლივ ზღვა არაჩვეულებრივ მემამულისათვის, მოთხოვნაზეა დამოკიდებული, აღემატება ამ
მდიდარია თევზით, რომელიც მთავარ სარჩოს შეადგენს იმ დონეს ფასი თუ არა.
კუნძულების მცხოვრებისათვის. მაგრამ, რათა წყლის ამ მიწის პროდუქტის განსაზღვრული ნაწილის მიმართ
პროდუქტით სარგებლობა შეეძლოთ, მათ ბინა უნდა ჰქონდეთ მოთხოვნა ყოველთვის უნდა იყოს ისეთი, რომ იწვევდეს უფრო
სანაპირო ხმელეთზე. და რენტა, რომელსაც ამ შემთხვევაში დიდ ფასს, ვიდრე ეს საჭირო არის პროდუქტის ბაზარზე გასატანად;
მემამულე იღებს, შეესაბამება არა იმას, რაც ფერმერს შეუძლია პროდუქტის დანარჩენი ნაწილის მიმართ მოთხოვნა შეიძლება იყოს
მიიღოს მიწიდან, არამედ იმას, რისი მიღებაც შეუძლია და შეიძლება არც იყოს ისე დიდი, რომ იწვევდეს ამ უფრო დიდ
იმავდროულად მიწიდან და ზღვიდან. რენტას ნაწილობრივ იხდიან ფასს. პირველ შემთხვევაში მემამულე ყოველთვის მიიღებს რენტას,
თევზით; სახელდობრ აქ ჩვენ ვხვდებით ერთ იშვიათ მაგალითს მეორე შემთხვევაში კი მან შეიძლება იგი მიიღოს ან შეიძლება არც
იმისას, როდესაც რენტა შედის როგორც შემადგენელი ნაწილი მიიღოს - სხვადასხვა გარემოების მიხედვით.
თევზის ფასში. ამრიგად, რენტა, და ამას უნდა მიექცეს ყურადღება,
ამრიგად, მიწის რენტა, განხილული როგორც მიწით სხვაგვარად შედის საქონლის ფასის აგებულებაში, ვიდრე ხელფასი
სარგებლობისათვის გადახდილი ფასი, წარმოადგენს, და მოგება. მაღალი ან დაბალი ხელფასი და მოგება მიზეზია მაღალი
რასაკვირველია, მონოპოლიურ ფასს. იგი სრულიად არავითარ ან დაბალი ფასისა; მაღალი ან დაბალი რენტა კი მისი შედეგი არის.
შეფარდებაში არაა იმასთან, რაც მემამულეს დაუხარჯავს მიწის განსაზღვრული საქონლის ფასი მაღალია ან დაბალი იმიტომ, რომ,
გასაუმჯობესებლად ან რითიც იგი შეიძლებოდა მაღალი ან დაბალი ხელფასის და მოგების გადახდაა საჭირო, რათა
დაკმაყოფილებულიყო; იგი განისაზღვრება მით, რისი გადახდაც ეს საქონელი ბაზარზე იქნეს გატანილი. მაგრამ საქონელი იძლევა
ძალუძს ფერმერს. მაღალ ან დაბალ რენტას ან სრულიად არ იძლევა რენტას იმის

მიხედვით, მაღალია თუ დაბალია მისი ფასი, აღემატება იგი დიდად შრომისათვის მაღალი ხელფასია გადასახდელი, შრომის ის
ან მცირედ თუ სრულებით არ აღემატება იმას, რაც საჭიროა იმ რაოდენობა, რომლის მოპოვება შეიძლება საზრდოს განსაზღვრული
ხელფასის და მოგების გასასტუმრებლად. რაოდენობით, ყოველთვის ისე დიდი არაა, როგორიც შეიძლებოდა
ეს თავი იყოფა სამ განყოფილებად იმის მიხედვით, რომ ამ სარჩოთი ყოფილიყო შენახული, თუ ეს უკანასკნელი უფრო
განიხილება, ჯერ ერთი, მიწის პროდუქტის ის ნაწილი, რომელიც ეკონომიურად იქნებოდა დახარჯული; მაგრამ ამ სარჩოთი მაიც
ყოველთვის იძლევა განსაზღვრულ რენტას, მეორე, მისი ის ნაწილი, ყოველთვის შეიძლება შრომის ისეთი რაოდენობის მოპოვება,
რომელიც ზოგ შემთხვევაში იძლევა და ზოგ შემთხვევაში არ იძლევა რომლის მით შენახვა შესაძლებელი არის ჩვეულებრივი საარსებო
რენტას, და მესამე, ის ცვლილებები, რომელთაც, მიწის დონის შესაბამისად, რაც ამ სახის შრომას აქვს განსაზღვრულ
გაუმჯობესების სხვადასხვა პერიოდებში, ბუნებრივად აქვთ ადგილას.
ადგილი ამ ორი სხვადასხვა სახის ნედლეულის შეფარდებითს მაგრამ მიწა, თითქმის ყოველ მდგომარეობაში, საზრდოს
ღირებულებაში, როდესაც ჩვენ მას ვადარებთ სამრეწველო იმაზე მეტ რაოდენობას წარმოშობს, რაც აუცილებელი არის მთელი
საქონელთ. იმ შრომის შესანახად, რომელიც საჭიროა იმ სარჩოს ბაზარზე
გატანისათვის, თუნდაც რომ უაღრეს უხვად ეძლევოდეს ამ შრომას
განყოფილება I შესანახი. ამასთან ის გარდამეტი, რომელიც აქ რჩება, ყოველთვის
იმაზე მეტი არის, რაც საკმარისია ამ შრომის გამოყენებისათვის
მიწის პროდუქტი, რომელიც ყოველთვის იძლევა რენტას დახარჯული კაპიტალის ასანაზღაურებლად და აგრეთვე ამ
კაპიტალზე მოგების მისაღებად. ამიტომ მუდამ რჩება
განსაზღვრული გარდამეტი მემამულის რენტის წილად.
რადგან ადამიანები ყველა სხვა ცოცხალ არსებასავით, ნორვეგიის და შოტლანდიის ყოვლად უდაბნო ადგილებიც
ბუნებრივად მრავლდებიან მათი არსებული საარსებო კი იძლევიან ერთგვარ საკვებს ხვასტაგისათვის, რომლისაგან
საშუალებების შესაბამისად, ამიტომ მუდამ არსებობს მეტნაკლები იმდენი რძე და ნაშენი მიიღება, რომ საკმარისია არა მარტო ამ
მოთხოვნა საზრდოსათვის. ამ უკანასკნელის საშუალებით ხვასტაგის მოვლისათვის საჭირო შრომის შესანახად და
ყოველთვის შესაძლებელია შრომის მეტ-ნაკლები რაოდენობის ფერმერისათვის ან ჯოგის თუ ფარის პატრონისათვის ჩვეულებრივი
მოპოვება ანუ მისი მიღება თავის განკარგულებაში, და ყოველთვის მოგების მისაცემად, არამედ მემამულისათვის პატარა რენტის
იქნება ვინმე რაიმე სამუშაოს შესრულების მსურველი ამ საზრდოს მისაცემადაც. ეს რენტა მატულობს საძოვრის ვარგისობის
მიღების გულისათვის. მართალია, იმის გამო, რომ ზოგჯერ მიხედვით. ამ შემთხვევაში მიწის ერთი და იგივე სივრცე არა თუ

ჰკვებავს ხვასტაგის მეტ რაოდენობას, არამედ აგრეთვე მოითხოვს წარმოადგენენ უდიდეს გაუმჯობესებას ყველა გაუმჯობესებათაგან.
ნაკლებ შრომას მის მოსავლელად და მისი პროდუქტების ისინი ხელს უწყობენ შორეული ნაწილების დამუშავებას,
მოსაგროვებლად, ვინაიდან ხვასტაგი ნაკლებ ფართობზეა რომელნიც ყოველთვის ქვეყნის უდიდეს ფართობს შეიცავენ,
მოთავსებული. მემამულე იგებს ორგვარად: პროდუქტის სარგებლობას აძლევენ ქალაქს, ვინაიდან სპობენ მისი ახლო
გადიდების გამო და ამ შრომის შემცირების გამო, რომელიც ამ მიდამოების მონოპოლიას, და სარგებლობას აძლევენ ამ
პროდუქტის ხარჯზეა შესანახი. მიდამოებსაც: მართალია, ეს გზები ხელს უწყობენ ზოგი მეტოქე
მიწის რენტა ცვალებადია არა მარტო მიწის ნაყოფიერების საქონლის შემოსვლას ძველ ბაზარზე, მაგრამ ამასთან ერთად ხსნიან
მიხედვით, როგორიც უნდა იყოს მისი პროდუქტი, არამედ აგრეთვე, ბევრ ახალ ბაზარს ამ მიდამოების ნაწარმებისათვის. გარდა ამისა,
მისი პროდუქტი, არამედ აგრეთვე, მისი ნაყოფიერებისაგან მონოპოლია დიდი მტერია კარგი მდგომარეობისა; ამ უკანასკნელმა
დამოუკიდებლად, მისი მდებარეობის მიხედვით. ქალაქის ახლოს შეიძლება გავრცელება მიიღოს მხოლოდ შედეგად თავისუფალი და
მდებარე მიწა უფრო დიდ რენტას იძლევა, ვიდრე ისევ ნაყოფიერი საყოველთაო კონკურენციის, რომელიც ყოველ ადამიანს აიძულებს
მიწა ქვეყნის დაშორებულ ადგილას. თუნდაც რომ ერთი და მეორე საკუთარი თავდაცვის გულისათვის ხელი მოჰკიდოს კარგ
მიწის დამუშავება თანატოლ შრომის რაოდენობას მოითხოვდეს, მეურნეობას. დაახლოებით 50 წელზე მეტი არც კია გასული მას
დაშორებული მიწის ნაკვეთიდან ბაზარზე პროდუქტის მიტანა შემდეგ, რაც ლონდონის ზოგი ახლობელი საგრაფოები პარლამენტს
მაინც ყოველთვის უფრო ძვირად უნდა დაჯდეს და, მაშასადამე, პეტიციით მიმართავდნენ დაშორებულ საგრაფოებში შარა-გზების
რომლის უფრო დიდი რაოდენობაა შესანახი; ამის გამო უნდა გაყვანის წინააღმდეგ. ეს დაშორებული საგრაფოები, ამტკიცებდნენ
შემცირდეს ის გარდამეტი, საიდანაც მიიღება როგორც ფერმერის ისინი, რადგან იქ შრომა იაფი არის, შესძლებენ ლონდონის ბაზარზე
მოგება, ისე მემამულის რენტა. მაგრამ ქვეყნის დაშორებულ თავიანთი თივის და პურის უფრო იაფად გაყიდვას, ვიდრე
ნაწილებში, როგორც უკვე გარკვეული იყო, მოგების ნორმა ახლობელი საგრაფოებიო, და ამიტომ გამოიწვევენ აქ რენტის
ჩვეულებრივ უფრო მაღალი არის, ვიდრე დიდი ქალაქის ახლობელ დაწევას და სასოფლო მეურნეობის განადგურებასო. მიუხედავად
მიდამოში. ამიტომ მემამულის წილად ნაკლები რჩება ამ ამისა, იმ დროის შემდეგ მათი რენტა გაიზარდა, ხოლო სასოფლო
შემცირებული გარდამეტიდან. მეურნეობა გაუმჯობესდა.
კარგი გზები, არხები და სანაოსნო მდინარეები, რადგან საყანე მიწა, ზომიერი ნაყოფიერების შემცველი, გაცილებით
ამცირებენ გადაზიდვის ხარჯებს, დაახლოებით ერთნაირ მეტ სარზდოს რაოდენობას იძლევა ადამიანისათვის, ვიდრე იმავე
მდგომარეობაში აყენებენ ქვეყნის დაშორებულ ნაწილებს და ზომის საუკეთესო საძოვარი. თუმცა მისი დამუშავება ბევრად უფრო
ქალაქის ახლობელ ადგილებს. ამ თვალსაზრისით ისინი მეტ შრომას მოითხოვს, მაგრამ სამაგიეროდ გარდამეტიც, რომელიც

თესლის ანაზღაურებისა და მთელი ამ შრომის გასტუმრების შემდეგ დროს შეადგენდა მთავარ გზას ევროპიდან პოტოზის ვერცხლის
რჩება, ბევრად უფრო დიდი არის. ამიტომ, თუ ვიგულისხმებდით, სამადნეებისაკენ, შრომის ფულადი ფასი არ შეიძლება ყოფილიყო
რომ გირვანქა ხორცის ღირებულება არასოდეს მეტი არაა გირვანქა ძალიან იაფი. ხოლო სხვაგვარადაა საქმე, როდესაც მიწათმოქმედება
პურის ღირებულებაზე, ეს უფრო დიდი გარდამეტი ყოველთვის ქვეყნის უდიდეს ნაწილზე ვრცელდება. მაშინ მეტი პური არის,
უფრო დიდი ღირებულების შემცველი იქნებოდა და შეადგენდა ხორცი კი – ნაკლები. მოთხოვნა იცვლის თავის მიმართულებას, და
უფრო დიდ ფონდს ფერმერის მოგებისათვის და მემამულის ხორცის ფასი პურის ფასზე მეტი ხდება.
რენტისათვის. ასეც იყო, როგორც სჩანს, ყველგან მიწათმოქმედების გარდა ამისა, როდესაც მიწათმოქმედება ვრცელდება,
დასაწყის სტადიაში. დაუმუშავებელი მიწები უკვე აღარაა საკმარისი იმისათვის, რომ
მაგრამ ამ ორი სხვადასხვა სახის საზრდოს - პურის და დააკმაყოფილოს ხორცის მოთხოვნა. საჭირო ხდება, რომ
ხორცის - შეფარდებითი ღირებულება ფრიად სხვადასხვაა დამუშავებული მიწის დიდი ნაწილი დატოვებულ იქნეს ხვასტაგის
სასოფლო მეურნეობის განვითარების სხვადსხვა პერიოდში. მის გამოსაკვებად და გასასუქებლად, რომლის ფასი, ამიტომ, საკმარისი
სრულიად პრიმიტიულ, დასაწყის სტადიში, ყველა დამუშავებული უნდა იყოს არა მარტო მისი მოვლისათვის საჭირო შრომის
ვერანა ადგილი, რომელსაც ქვეყნის გაცილებით უფრო დიდი სასყიდლის დასაფარავად, არამედ აგრეთვე იმ რენტისა და მოგების
ფართობი ეჭირა მაშინ, სულ მთლად ხვასტაგის საძოვრად იყო გასასტუმრებლად, რომლების მიღება შეეძლო მემამულეს და
დარჩენილი, ამიტომ აქ მეტი ხორცი მოიპოვება, ვიდრე პური და, ფერმერს ეს მიწა რომ სახნავად ყოფილიყო გამოყენებული. ყოვლად
მაშასადამე, პური იმ სახის საზრდოს წარმოადგენს, რომლისათვის უდაბურ მიწებზე გამოზრდილი ცხოველიც მოცემულ ბაზარზე,
უდიდესი მოთხოვნა არსებობს და რომელსაც ამის გამო უდიდესი თანატოლი წონისა და ღირსებისამებრ, ამავე ფასში იყიდება,
ფასი აქვს. როგორც ულოა გადმოგვცემს, ბუენოს-აირესში ორმოცი როგორც ის ცხოველი, რომელიც საუკეთესო კულტურულ მიწებზეა
თუ ორმოცდაათი წლის წინათ ჩვეულებრივი ფასი ხარისა, გამოზრდილი. ასეთი უდაბური ადგილების პატრონები
რომელსაც აირჩევდით ორას-სამასი სულის შემცველ ჯოგში, სარგებლობენ ამით და თავიანთი მიწის რენტას ადიდებენ ამ
შეადგენდა სულ ოთხ რეალს ანუ 21½ პენსს. იგი არას ამბობს პურის ცხოველის ფასის შესაბამისად. ერთი საუკუნე არც კია მას შემდეგ
ფასის შესახებ, ალბათ, იმიტომ, რომ ამ მხრივ საყურადღებო არა გასული, რომ ზემო-შოტლანდიის ბევრ ადგილას ხორცი ისევე იაფი
შეუნიშნავს რა. ხარი იქ, როგორც იგი ამბობს, ცოტათი იმაზე მეტად იყო, როგორც შვრიის პური, ან უფრო იაფიც. ინგლისთან შეერთების
ღირს, რასაც წარმოადგენს შრომა მისი დაჭერისათვის. მაგრამ პურის გამო ზემო-შოტლანდიის ხვასტაგს გაეხსნა ინგლისის ბაზარი. მისი
მოყვანა არსად არ შეიძლება ბევრი შრომის დაუხარჯავად, და ჩვეულებრივი ფასი ამჟამად სამჯერ აღემატება იმ ფასს, რომელიც ამ
მდინარე ლა-პლატის გასწვრივ მდებარე ქვეყანაში, რომელიც იმ საუკუნის დამდეგს არსებობდა და ზემო-შოტლანდიის ბევრი

მამულის რენტა ამ ხნის განმავლობაში გასამკეცდა და გაოთხკეცდა. გაცილებით აღემატება საყანე ადგილებისას.
ამჟამად თითქმის ყველგან დიდ ბრიტანეთში ერთი გირვანქა ორ ასე, დიდი ქალაქის ახლო მიდამოებში რძის და ცხენების
გირვანქა საუკეთესო პურზე მეტად ღირს, ხოლო მოსავლიან წლებში საკვებად თივის მოთხოვნა, ისე როგორც ხორცის მაღალი ფასი,
იმდენივე ღირს, რამდენიც სამი ან ოთხი გირვანქა პური. იწვევს თივის ფასის მეტად გადიდებას, რასაც შეიძლება ვუწოდოთ
ამრიგად განვითარების მსვლელობაში იმ საძოვრებისგან მისი ბუნებრივი შეფარდება პურთან. ცხადია, ეს ადგილობრივი
მიღებული რენტა და მოგება, რომლებსაც არ განუცდია ხელსაყრელობა შეუძლებელია ვრცელდებოდეს შორს მდებარე
გაუმჯობესება, რაოდენადმე განისაზღვრება გაუმჯობესებული მიწებზე.
საძოვრების რენტით და მათგან მიღებული მოგებით, ხოლო ამ განსაკუთრებულმა გარემოებებმა გამოიწვია ზოგ ქვეყნებში
უკანასკნელთა რენტა და მოგება განისაზღვრება პურის წარმოებისას მოსახლეობის ისეთი გაზრდა, რომ მთელი მათი ტერიტორია, დიდი
მიღებული რენტით და მოგებით. პური წარმოადგენს მცენარეს, ქალაქის ახლოს მდებარე მიწების მსგავსად, საკმარისი აღარ დარჩა
რომელიც ყოველ წელიწადს მოდის; ხორცი ისეთი პროდუქტია, იმისათვის, რომ მათი მცხოვრებლებისთვის საჭირო თივა და პური
რომლის მოსამწიფებლად ოთხი ან ხუთი წელიწადია საჭირო. წარმოეშვა. ამიტომ მათი მიწები უმთავრესად ბალახეულის
ამიტომ, რადგან აკრ მიწაზე ერთი სახის საზრდოს გაცილებით საწარმოებლად იქნა გამოყენებული, რაც დიდი მოცულობის
ნაკლები რაოდენობა მიიღება, ვიდრე მეორე სახისა, რაოდენობის ამ საქონელს წარმოადგენს და შორი მანძილიდან მოტანას ვერ იტანს,
ნაკლებობის კომპენსაცია უნდა მიეცეს უფრო მაღალი ფასით. თუ ამ ხოლო პური, ხალხის დიდი მასის მთავარი საზრდო, უცხო
კომპენსაციამ გაწონასწორების ზომას გადააჭარბა, მეტი საყანე ქვეყნებიდან შემოჰქონდათ. ასეთ მდგომარეობაში იმყოფება ამჟამად
მიწები იქნება საძოვრად გადაქცეული, ხოლო თუ მან ამ ზომას არ ჰოლანდია, ხოლო რომის აყვავების ეპოქაში ასეთი იყო, როგორც
მიაღწია, საძოვრების ნაწილი საყანე მიწებად გადაიქცევა. ეტყობა, ძველი იტალიის მდგომარეობა. კატონი უფროსი ამბობს,
მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რენტის და მოგების თანასწორობას, ციცეროს გადმოცემით, რომ მამული უდიდეს მოგებას იძლევა
რომლებიც მიიღება საძოვრებიდან და საყანე ადგილებიდან, ე. ი. ხვასტაგის კარგად გამოკვებისას, ნაკლებს იძლევა მდარედ
ისეთი მიწებიდან, რომელთა უშუალო პროდუქტი ცხოველების გამოკვებისას და კიდევ უფრო ნაკლებს ცუდად გამოკვებისას.
საკვებს შეადგენს, და იმ მიწებიდან, რომელთა უშუალო პროდუქტი ყველაზე ნაკლებ მოგებას და სარგებლობას იძლევა, მისი სიტყვით,
ადამინთა საზრდოს წარმოადგენს, ამ თანასწორობას ადგილი აქვს ხვნა-თესვა. მართლაც, ძველი იტალიის იმ ნაწილში, რომელიც
მხოლოდ დიდი ქვეყნის მეტი წილი კულტურული მიწების მიმართ, რომის ახლოს მდებარეობდა, ხვნა-თესვას ძალიან ხელს უშლიდა
განსაკუთრებული ადგილობრივი პირობების არსებობისას კი საქმე ხალხისთვის პურის ხშირი სრულიად უსასყიდლოდ ან ფრიად
სულ სხვაგვარად არის, და რენტა და მოგება საძოვრებზე დაბალ ფასში დარიგება. ეს პური მოჰქონდათ დაპყრობილი

პროვინციებიდან, რომელთაგან ზოგნი ვალდებულნი იყვნენ, არსებობს, იქ, რასაკვირველია, იმ რენტამ და მოგებამ, რომლებიც
ხარკების ნაცვლად, მათი მოსავლის მეათედი ჩაებარებიათ პურისგან ან ხალხის სხვა ჩვეულებრივი მცენარეული საზრდოსაგან
რესპუბლიკისათვის განსაზღვრულ ფასში, დაახლოებით 6 პენსად მიიღება, უნდა განსაზღვროს საძოვრების რენტა და მოგება, თუ ეს
ჩანახი. დაბალ ფასს, რადაც ამ პურს ურიგებდნენ ხალხს, საძოვრები გამოსადეგია პურის აღმოსაცენებლად.
აუცილებლობის გზით უნდა გამოეწვია იმ პურის ფასის დაწევა, მოსალოდნელი იყო, რომ ხელოვნური საკვები ბალახეულის
რომელიც რომის ბაზარზე გამოდიოდა ლაციუმიდან ანუ რომის ხმარებას, თალგამის, სტაფილოს, კომბოსტოსა და სხვებისას,
ძველი ტერიტორიიდან, და ხელი უნდა შეეშალა პურის რომლებსაც ხელი მიჰყვეს, რათა თანატოლი სიდიდის მიწის
თესვისათვის იმ ოლქში. ნაკვეთზე შინაური საქონლის უფრო დიდი რაოდენობა
გაშლილ მიდამოში აგრეთვე, რომლის მთავარ პროდუქტს გამოეკვებათ, ვიდრე ბუნებრივი ბალახეულით შეიძლებოდა,
პური წარმოადგენს, კარგად შეღობილი საძოვარი ხშირად უფრო რაოდენადმე დაბლა უნდა დაეწია ის მაღალი ფასი, რომელიც
მაღალ რენტას იძლევა, ვიდრე რომელიმე მის ახლო მდებარე საყანე კულტურულ ქვეყანაში ხორცს აქვს პურთან შედარებით. ეს,
მიწა. საძოვარი საჭიროა შინაური საქონლის შესანახად, რომელიც როგორც ჩანს, ასეც მოხდა; და არსებობს საფუძველი ვიფიქროთ,
საყანე მიწების დასამუშავებლად იხმარება, და მისი მაღალი რენტა რომ ყოველ შემთხვევაში ლონდონის ბაზარზე ხორცის ფასი პურის
ამ შემთხვევაში გადაიხდება არა იმდენად მისი საკუთარი ფასთან შეფარდებით მნიშვნელოვნად უფრო დაბალია ამჟამად,
პროდუქტიდან, რამდენადაც საყანე მიწების პროდუქტიდან, ვიდრე იყო წარსული საუკუნის დასაწყისში.
რომელთა დამუშავება იმ შინაური საქონლის დახმარებით დამატებაში, რომელიც ბატონიშვილი ჰენრის ცხოვრების
სწარმოებს. ეს რენტა, ალბათ, დაეცემა, თუ გარშემო მდებარე მიწები აღწერილობას აქვს დართული, დ-რი ბერჩი გვაძლევს ცნობებს
შეღობილ იქნა. ის მაღალი რენტა, რომელსაც ამჟამად იძლევა ხორცის ფასების შესახებ, რომლებსაც ჩვეულებრივ იხდიდა
შეღობილი მიწა შოტლანდიაში, როგორც ეტყობა იქიდან ბატონიშვილი. იქ ნათქვამია, რომ ხარის ოთხი მეოთხედი, წონით
წარმოსდგება, რომ ასეთი შეღობილი მიწები იშვიათია, და იგი, 600 გირვანქისა, მას უჯდებოდა 9 გირვანქა და 10 შილინგი ან
ალბათ, მანამდე გასტანს, სანამ ადგილი ექნება ამ იშვიათობას. დაახლოებით ამდენი, ე. ი. 31 შილინგი და 8 პენსი 100 გირვანქა.
საძოვრის ხელსაყრელობა უფრო დიდია, ვიდრე საყანე მიწების ბატონიშვილი ჰენრი გარდაიცვალა 1612 წლის 6 რიცხვით ნოემბერს,
შეღობვისა. ამის მეოხებით დაიზოგება შინაური საქონლის ცხრამეტი წლის ასაკში მყოფი.
სამწყესავად საჭირო შრომა, და ეს საქონელი ამასთან უკეთ იკვებება, 1764 წლის მარტში მოხდენილ იქნა სურსათ-სანოვაგის
როდესაც მას მწყემსი ან მისი ძაღლი არ აწუხებს. იმდროინდელი მაღალი ფასის მიზეზების საპარლამენტო
მაგრამ, სადაც ასეთი ადგილობრივი უპირატესობა არ გამოკვლევა. ამასთან დაკავშირებით, სხვა მოწმეებს შორის, ერთმა

ვირგინელმა ვაჭარმა ასეთი ჩვენება მისცა: რომ 1763 წლის მარტში ბაზარზე შეადგენდა 1 გირვანქა 18 შილინგს და 3 1/6 პენსს 9
მან თავისი გემებისათვის იყიდა ხარის ხორცი 24-25 შილინგად 100 ვინჩესტერული ბუშელის შემცველი კვარტერისათვის. ხოლო 12
გირვანქა, და ამ ფასს იგი ჩვეულებრივ ფასად სთვლიდა, ხოლო ამ წლის განმავლობაში 1764 წლამდე (ამ წლის ჩათვლით) საუკეთესო
გაძვირების წელს იმავე რაოდენობისა და ხარისხის ხორცში ხორბლის ასეთივე რაოდენობის საშუალო ფასი იმავე ბაზარზე იყო
გადაიხადა 27 შილინგი. მაგრამ 1764 წლის ეს მაღალი ფასი 4 2 გირვ. 1 შილ და 9½ პენსი.
შილინგით და 8 პენსით უფრო იაფია იმ ფასზე, რასაც ჩვეულებრივ ამრიგად, გამოდის, რომ წარსული საუკუნის პირველი
იხდიდა ბატონიშვილი ჰენრი; და ამასთან მხედველობაში თორმეტი წლის განმავლობაში ხორბალი მნიშვნელოვნად უფრო
მისაღებია, რომ აქ იგულისხმება საუკეთესო ხარის ხორცი, იაფი იყო და ხორცი მნიშვნელოვნად უფრო ძვირი, ვიდრე იმ
რომელიც ვარგა დასამარილებლად შორეული მგზავრობისათვის. თორმეტი წლის განმავლობაში, რომელიც წინ უძღოდა 1764 წელს
ფასი, რომელსაც ბატონიშვილი ჰენრი იხდიდა, შეადგენს (ამ წლის ჩათვლით).
34/5 პენსს გირვანქაზე, ცუდი და საუკეთესო ნაწილების ყველა დიდ სახელმწიფოში დამუშავებული მიწების
განურჩევლად; და ამ ნორმის მიხედვით უკეთესი ხარისხის ხორცის უდიდესი ნაწილი გამოყენებულია საზრდოს საწარმოებლად
ნაჭრები წვრილ ვაჭრობაში არ შეიძლება ღირებულიყო გირვანქა 4½ ადამიანისათვის ან ცხოველებისათვის. რენტა და მოგება,
ან 5 პენსზე უფრო იაფად. რომლებიც ამ მიწებიდან მიიღება, განსაზღვრავს იმ მიწების რენტას
1764 წლის საპარლამენტო გამოკვლევის დროს მოწმეები და მოგებას, რომლებიც სხვა კულტურებისთვისაა გამოყენებული.
აცხადებდნენ, რომ პირველი ხარისხის ხარის ხორცის საუკეთესო თუ რომელიმე ცალკეული პროდუქტი ნაკლები რენტისა და
ნაწილების ფასი მომხმარებლისთვის შეადგენდა 4 და 4½ პენსს მოგების მომცემი იქნებოდა, იმ შემთხვევაში ის მიწა,
გირვანქაზე, ხოლო უფრო ცუდი ხარისხისა - შვიდი ფარტინგიდან რომელზედაც იგი მოიყვანება, საყანედ ან საძოვრად იქნებოდა
2½ და 2¼ პენსს; ამასთან ისინი ამბობდნენ, ეს ფასი საერთოდ გამოყენებული, ხოლო თუ მეტი რენტისა და მოგების მომცემი
ნახევარი პენსით უფრო ძვირია იმ ფასზე, რა ფასადაც იმავე იქნებოდა, საყანე საძოვარი მიწების ნაწილი მალე ამ პროდუქტის
ხარისხის ნაჭრები იყიდებოდა მარტის თვეშიო. მაგრამ ეს მაღალი საწარმოებლად იქნებოდა გამოყენებული.
ფასიც კი მნიშვნელოვნად უფრო იაფია იმ ფასზე, რომელიც, მართალია, ის პროდუქტები, რომელნიც მოითხოვენ უფრო
როგორც ჩვენ შეგვიძლია ვიფიქროთ, ჩვეულებრივ არსებობდა დიდ თავდაპირველ ხარჯებს მიწის გასაუმჯობესებლად ან უფრო
წვრილ ვაჭრობაში ბატონიშვილი ჰენრის დროს. დიდ ყოველწლიურ ხარჯებს მის დასამუშავებლად, თითქოს
წარსული საუკუნის პირველი თორმეტი წლის იძლევიან, ჩვეულებრივ , პირველნი უფრო მაღალ რენტას და
განმავლობაში საუკეთესო ხორბლის საშუალო ფასი ვინდზორის მეორენი უფრო მაღალ მოგებას, ვიდრე საყანე ან საძოვარი

ადგილები. მაგრამ რენტის ან მოგების ეს გარდამეტი მხოლოდ სარწყავი ბოსტანი, როგორც ეტყობა, ვენახთან ერთად, ითვლებოდა
იშვიათ შემთხვევაში აღემატება ზომიერ სარგებელს ან უდიდესად ღირებული პროდუქტის მომცემ ნაწილად მამულისა.
ანაზღაურებას აღნიშნული დამატებითი ხარჯებისათვის. მაგრამ დემოკრიტე, რომელიც დაახლოებით ორი ათასი წლის წინათ
ასე, სვიის პლანტაცია, ხეხილის ბაღი, ბოსტანი, წერდა სასოფლო მეურნეობის შესახებ და ძველების მიერ ამ
ჩვეულებრივ, აძლევს მემამულეს უფრო მაღალ რენტას და ფერმერს ხელოვნების ერთ-ერთ მამამთავრად ითვლებოდა, ფიქრობდა, -
უფრო მაღალ მოგებას, ვიდრე საყანე ადგილი ან საძოვარი. მაგრამ ჭკვიანურად არ იქცევა ის, ვინც ბოსტანს ღობავსო. მოგებაო, სწერდა
ამისთვის მიწის სათანადო მომზადება მოითხოვს მეტ ხარჯებს; იგი, არ აანაზღაურებს ქვის გალავნის ხარჯებს, აგური კი (მას,
აქედანაა ის უფრო მაღალი რენტა, რომელიც უნდა ერგოს როგორც მე ვფიქრობ, მხედველობაში ჰქონდა მზეზე გამხმარი
მემამულეს. მეორე მხრივ, ისინი მოითხოვენ მეტი გულისყურით და აგური) დაიშლება წვიმის ზეგავლენით და ზამთრის ქარების გამო
დახელოვნებით მოვლას, რითაც განისაზღვრება ფერმერის უფრო და მუდამ შეკეთება დასჭირდებაო. კალუმელა, რომელიც
მაღალი მოგება. და მოსავალიც, ყოველ შემთხვევაში სვიის და დემოკრიტეს ამ აზრს გადმოგვცემს, არ ეწინააღმდეგება მას, არამედ
ხეხილისა, უფრო საეჭვო არის, და ამიტომ პროდუქტის ფასი ამ იძლევა შეღობვის ფრიად ეკონომიურ მეთოდს ქაცვის და ასკილის
შემთხვევაში, ყველა შემთხვევითი ზარალის ანაზღაურების გარდა, ღობის საშუალებით, რომლის შესახებ ამბობს იგი, გამოცდილებით
უნდა შეიცავდეს აგრეთვე ერთგვარ სადაზღვევო მოგებას. დავრწმუნდით, რომ იგი გამძლე და გაუვალ ღობეს წარმოადგენსო,
მებაღეების ცხოვრების დონე, ჩვეულებრივად საშუალო და მაგრამ რომელიც, როგორც ეტყობა, დემოკრიტეს დროს არ ყოფილა
ყოველთვის ზომიერი, გვიმტკიცებს, რომ როგორც საერთო წესი, საყოველთაოდ ცნობილი. პალადიუსი ემხრობა კალუმელას აზრს,
მათი დიდი დახელოვნება არ ჯილდოვდება ზომაზე მეტად. ამ სამ რომელიც წინათ კიდევ ვარროს მიერ იყო მოწონებული. ამრიგად, ამ
ხელოვნებას მრავალი მდიდარი ადამიანი ეწევა გასართობად, რის ძველ სოფლის მეურნეთა აზრით, ბოსტნის პროდუქტი, როგორც
გამო ის პირნი, რომელნიც მოგების გულისათვის ადგანან ამ საქმეს, სჩანს, მხოლოდ მცირეოდენით აღემატება იმას, რაც საჭიროა
მცირე სარგებლობას პოულობენ მით: ის ადამიანები, რომელნიც არაჩვეულებრივი დამუშავებისა და მორწყვის ხარჯების
მათი საუკეთესო მუშტრები უნდა ყოფილიყვნენ, თვითონ ასანაზღაურებლად; ამ სამხრეთის ქვეყნებში იმ ხანად, ისე როგორც
იმარაგებენ თავს მათი უძვირფასესი პროდუქტებით. ამჟამად, მიზანშეწონილად ითვლებოდა ადამიანს ჰქონოდა თავის
ის სარგებლობა, რომელსაც იღებს მემამულე მიწის ასეთი განკარგულებაში წყლის ნაკადი, რომელიც შეიძლებოდა
გაუმჯობესებისაგან, როგორც ეტყობა, არასოდეს არ აღემატება ამ მიშვებული ყოფილიყო ბოსტნის ყოველ კვალზე. დღესაც მეტწილ
გაუმჯობესებისათვის საჭირო თავდაპირველი ხარჯების ევროპაში იმ აზრის არიან, რომ ბოსტანს კალუმელას მიერ
ანაზღაურებას. ძველი დროის სასოფლო მეურნეობაში კარგი აღნიშნულზე უკეთესი ღობე არ შეჰფერის. დიდ ბრიტანეთში და

ზოგ სხვა ჩრდილოეთის ქვეყანაში უფრო სათუთი ხილეული არ საკითხის გამო. ხოლო ეს საკითხი დღესაც ხშირად კამათის საგანს
შეიძლება საუკეთესოდ მოყვანილ იქნეს, თუ არ კედლის შეადგენს ღვინის მწარმოებელ ქვეყნებში. ამ ქვეყნებში მწერლები,
შემოვლების საშუალებით. ამიტომ მისი ფასი ამ ქვეყნებში, სადაც რომელნიც სასოფლო-სამეურნეო საკითხების შესახებ სწერენ,
ასეთი კედლები აუცილებელი არის, საკმარისი უნდა იყოს იმ უმაღლესი კულტურების მოყვარულნი და მომხრენი, საერთოდ,
ხარჯების დასაფარავად, რომლებიც საჭიროა ამ კედლების აგებისა როგორც ეტყობა, კოლუმელას მხარეზე იხრებიან და აზრს ვენახის
და წესიერ მდგომარეობაში შენახვისათვის. ხილის ბაღის კედელს სასარგებლოდ გამოსთქვამენ. საფრანგეთში ძველი ვენახების
შიგნით ხშირად მოქცეულია აგრეთვე ბოსტანი, და ეს ბოსტანი, მესაკუთრეების მისწრაფება: რომ ხელი შეუშალონ ახალი ვენახების
ამრიგად, სარგებლობს ღობით, რომლის ხარჯების გადახდა გაშენებას, თითქოს ამტკიცებს მათ აზრს და მაჩვენებელია იმისა,
იშვიათად შეუძლია მის საკუთარ პროდუქტს. რომ ადამიანები, რომელთაც ეს უნდა იცოდნენ საკუთარი
რომ ჯეროვნად გაშენებული და საუკეთესოდ მოვლილი გამოცდილებით, სცნობენ, რომ კულტურის ეს სახე ამჟამად იმ
ვენახი მამულის უძვირფასეს ნაწილს შეადგენს, ეს, როგორც ეტყობა, ქვეყანაში უფრო ხელსაყრელია, ვიდრე რომელიმე სხვა სახის
უცილობელ პრინციპად იყო მიჩნეული ძველს სასოფლო კულტურა. მაგრამ ამასთან ერთად ეს, თითქოს მაჩვენებელია მეორე
მეურნეობაში, ისე როგორც იგი ასეთად არის მიჩნეული ამჟამადაც აზრისაც: რომ ასეთი უფრო მაღალი მოგება შესაძლებელია
ყველა ღვინის მწარმოებელ ქვეყანაში. მაგრამ, როგორც ჩვენ არსებობდეს მხოლოდ მანამდე, სანამ არსებობს კანონები,
კალუმელასაგან ვტყობილობთ, ძველი იტალიის სოფლის რომელნიც ამჟამად ზღუდავენ თავისუფალ მევენახეობას. 1731
მეურნეობისათვის სადაო საკითხს შეადგენდა, ხელსაყრელია თუ წელს ვენახების მესაკუთრეებმა მოახერხეს სახელმწიფო
არა ახალი ვენახის გაშენება. თვითონ იგი, როგორც მოყვარული საბჭოსათვის გამოეცემინებით ბრძანება, რომლითაც აკრძალულ
ყოველი კულტურისა, რომელიც გულმოდგინებით მოვლას იქნა, როგორც ახალი ვენახების გაშენება, ისე იმ ძველი ვენახების
მოითხოვს, თავის აზრს გამოსთქვამს ვენახის სასარგებლოდ და განახლება, რომლების დამუშავება შეწყვეტილი იყო ორი წლის
ცდილობს, მოგებისა და ხარჯების შედარებით, დაამტკიცოს, რომ განმავლობაში; ახლის გაშენება და ძველის განახლება შეიძლებოდა
ვენახი ყველაზე უფრო ხელსაყრელ კულტურას წარმოადგენს. მხოლოდ მეფის სპეციალური ნებართვით, რაც გაიცემოდა
მაგრამ ასეთი შედარებები მოგების და ხარჯებისა ახალი პროვინციის ინტენდანტის მოხსენების საფუძველზე, რომელიც
პროექტების შემთხვევაში ჩვეულებრივ ძალიან მცდარია, დაადასტურებდა, რომ მან გამოიკვლია განსაზღვრული მიწის
განსაკუთრებით სასოფლო მეურნეობაში. სინამდვილეში ასეთ ნაკვეთი და ჰპოვა, რომ ეს უკანასკნელი არ ვარგა რაიმე სხვა
ნარგაობათაგან მიღებული მოსაგები რომ ისე დიდი იყოს, როგორც კულტურისათვის. ამ ბრძანების მოტივად აღნიშნავდნენ პურის და
ეს მას ჰქონდა წარმოდგენილი, მაშინ ხომ დავაც აღარ იქნებოდა ამ საკვები ბალახეულის ნაკლებობას და ღვინის მოჭარბებულობას.

მაგრამ ამ მოჭარბებულობას რომ მართლა ჰქონებოდა ადგილი, იგი, რომლებიც ამ უფრო გავრცელებული მცენარეებისგან მიიღება.
სახელმწიფო საბჭოს ყოველი ბრძანების გარეშე, თვით გამოიწვევდა მაგრამ მოხდება ხოლმე, რომ მიწის ის რაოდენობა, რომელიც
ახალი ვენახების გაშენების შეწყვეტას მით, რომ კულტურის ამ შეიძლება რაიმე განსაკუთრებული კულტურისათვის იქნეს
დარგის მოგებას მის ბუნებრივ დონეზე დაბლა დასწევდა საყანე გამოყენებული, ძალიან მცირეა ნამდვილი მოთხოვნის
მიწებისა და საძოვრებისაგან მისაღებ მოგებასთან შედარებით. რაც დასაკმაყოფილებლად. მთელი პროდუქტი შეიძლება გაყიდულ
შეეხება ვენახების გამრავლებით გამოწვეულ პურის ნაკლებობას, იქნეს იმ პირებზე, რომელნიც მზად არიან გაიღონ მასში
საფრანგეთში არსად ისე გულდასმით არ ეწევიან პურის მოყვანას, რაოდენადმე იმაზე მეტი, რაც საკმარისი არის მთელი რენტის,
როგორც მეღვინეობის პროვინციებში, რამდენადაც მიწა ხელფასისა და მოგების გასასტუმრებლად, რომლებიც საჭიროა
გამოსადეგია იმ კულტურისათვის, ასე, მაგალითად, ბურგუნდიაში, პროდუქტის საწარმოებლად და ბაზარზე მის გასატანად, ხელფასის,
გიენაში და ზემო-ლანგედოკში. მუშების სიმრავლე, რომელნიც მოგებისა და რენტის ბუნებრივი ნორმების შესაბამისად, რომლებიც
კულტურის ერთ დარგში მოსაქმეობენ, აუცილებლობის გზით ხელს არსებობს მეტი წილი სხვა დამუშავებული მიწებისათვის. ფასის
უწყობს მეორე დარგის განვითარებას, რადგან ჰქმნის მზა ბაზარს გარდამეტი, რომელიც რჩება მიწის გაუმჯობესებისა და
უკანასკნელის პროდუქტისათვის. იმ პირთა რიცხვის შემცირება, დამუშავების ყველა ხარჯის დაფარვის შემდეგ, ამ შემთხვევაში და
რომელთაც ძალუძთ პურის ფასის გადახდა, უეჭველად მხოლოდ ამ შემთხვევაში შესაძლებელია ჩვეულებრივ არ
წარმოადგენს ფრიად უვარგის საშუალებას პურის მოყვანისთვის იმყოფებოდეს არავითარ რეგულარ შეფარდებაში ასეთსავე
ხელის შესაწყობად. ეს იმ პოლიტიკის მსგავსია, რომელიც სასოფლო გარდამეტთან, რომელიც მიიღება საყანე და საძოვარი
მეურნეობისთვის ხელისშეწყობას მოინდომებდა მით, რომ ადგილებისგან, არამედ შესაძლებელია აღემატებოდეს მას თითქმის
დაბრკოლებას შეუქმნიდა მანუფაქტურების განვითარებას. ყოველგვარი ზომით; და ამ გარდამეტის უდიდესი ნაწილი,
ყველა ზემონათქვამის გამო, რენტა და მოგება იმ რასაკვირველია, მიდის მემამულის რენტის წილად.
კულტურებისგან, რომელნიც მოითხოვენ ან უფრო დიდ მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ, რომ ჩვეულებრივ და
თავდაპირველ ხარჯებს მათთვის მიწის მოსამზადებლად ან უფრო ბუნებრივ შეფარდებას, მაგალითად, მეღვინეობის რენტისა და
დიდ ყოველწლიურ ხარჯებს დასამუშავებლად, თუმცა ხშირად მოგებისა და იმ რენტის და მოგებას შორის, რომლებიც საყანე და
ძალიან აღემატება იმ რენტას და მოგებას, რომლებიც პურის საძოვარი მიწებისგან მიიღება, ადგილი აქვს მხოლოდ იმ ვენახების
მოყვანით ანდა საძოვრებისგან მიიღება, მაგრამ მაინც ისინი, თუ მიმართ, რომელნიც თითქმის ყველგან კარგ ჩვეულებრივ ღვინოს
მარტოოდენ ანაზღაურებენ აღნიშნულ არაჩვეულებრივ ხარჯებს, იძლევიან, როგორიც შეიძლება მიღებულ იქნეს თითქმის ყველგან
სინამდვილეში იმ რენტით და მოგებით განისაზღვრებიან, ყოველ მსუბუქ, ხრეშიან ან ქვიშნარ ნიადაგზე და რომლის საქებრად

მხოლოდ იმის თქმა შეიძლება, რომ იგი მაგარია და მომხმარებელთა კონკურენციას. ასეა თუ ისე, ამ სხვაობის მეტი
ჯანმრთელობისათვის მარგებელი. მხოლოდ ასეთი ვენახების წილი მემამულეს ხვდება რენტად. ვინაიდან: თუმცა ასეთი ვენახები
მიმართ შეუძლია ჩვეულებრივ ნიადაგს კონკურენციის გაწევა; უფრო გულმოდგინედ დამუშავებას მოითხოვენ, ვიდრე
ვინაიდან, ცხადია, სპეციალურ ნიადაგზე გაშენებული ვენახების დანარჩენთა უმრავლესობა, მაგრამ მაინც ღვინის მაღალი ფასი,
მიმართ მას ის არ შეუძლია. როგორც სჩანს, იმდენად შედეგი არაა, რამდენაც მიზეზია ასეთი
ნიადაგის სხვადასხვაობას უფრო მეტი ზეგავლენა აქვს გულმოდგინე დამუშავებისა. ასეთი ძვირფასი პროდუქტის
ღვინის ხარისხზე, ვიდრე რომელიმე სხვა ნაყოფის ხარისხზე. ზოგი შემთხვევაში ზარალი, რომელიც მოუვლელობით წარმოსდგება,
ნიადაგი ღვინოს აძლევს ისეთ სურნელებას, რომლის მიღება სხვა იმდენად დიდი არის, რომ მეტად დაუდევარ ადამიანებსაც
ნიადაგზე არ შეიძლება არავითარი დამუშავებით, არც მოვლით. აიძულებს ყურადღებით მოექცნენ საქმეს. ამიტომ ამ მაღალი ფასის
ასეთი სურნელება, ნამდვილი თუ წარმოდგენაში არსებული, პატარა ნაწილი საკმარისია იმ დამატებითი შრომის
ზოგჯერ აქვს მცირერიცხოვანი ვენახების პროდუქტს, ზოგჯერ გასასტუმრებლად, რომელიც ასეთ კულტურაზე დაიხარჯა, და იმ
პატარა რაიონის მეტი წილი ვენახების ღვინოს, ზოგჯერაც ამ დამატებითი კაპიტალის მოგების გასასტუმრებლად, რომელმაც ეს
თვისებით განირჩევიან დიდი პროვინციის მნიშვნელოვანი შრომა მოძრაობაში მოიყვანა.
ნაწილის ვენახები. ასეთი ღვინოების მთელი რაოდენობა, რომელიც ევროპის სახელმწიფოებისადმი კუთვნილი კოლონიები
ბაზარზე გამოდის, არ ფარავს ნადვილ მოთხოვნას ანუ იმ პირთა ვესტ-ინდოეთში, რომელნიც შაქარს აწარმოებენ, ამ ძვირფას
მოთხოვნას, რომელნიც მზად არიან გადაიხადონ მთელი რენტა, ვენახებს შეიძლება შევადაროთ. ამ კოლონიების მთელი პროდუქტი
მოგება და ხელფასი, რომელიც აუცილებელია ამ ღვინოების საკმარისი არაა ევროპის ნამდვილი მოთხოვნის
დასამზადებლად და ბაზარზე გამოსატანად, გადაიხადონ დასაკმაყოფილებლად, და მთლად იგი შეიძლება გაყიდულ იქნეს იმ
ხელფასის, მოგებისა და რენტის ბუნებრივი ნორმების შესაბამისად, პირებზე, რომლებიც მზად არიან გადაიხადონ იმაზე მეტი, რაც
ე. ი. იმ ნორმების შესაბამისად, რომლებიც არსებობს ჩვეულებრივი საკმარისია იმ პროდუქტის წარმოებისა და მისი ბაზარზე
ვენახებისათვის. ამიტომ მთელი ეს რაოდენობა შეიძლება გაყიდულ მოტანისათვის აუცილებელი რენტის, მოგებისა და ხელფასის
იქნეს იმათზე, ვინც მზად არიან აღნიშნულზე მეტი გადაიხადონ ამ გასასტუმრებლად იმ ნორმის მიხედვით, რომელსაც ადგილი აქვს
ღვინოებში, ხოლო ეს აუცილებლად იწვევს ამ უკანასკნელთა ფასის ყოველი სხვა პროდუქტის წარმოებისას. კოხინხინაში საუკეთესო
აწევას, ჩვეულებრივი ღვინის ფასთან შედარებით. ფასის სხვაობა შაქარი იყიდება ჩვეულებრივ პიასტრად კვინტალი ანუ
მეტია ან ნაკლებია იმის მიხედვით, თუ რამდენად მოცემული დაახლოებით 13 შილინგად და 6 პენსად ჩვენს ფულზე, როგორც
ღვინის პოპულარობა და მისი ნაკლებობა მეტ-ნაკლებ ამწვავებს ამას გადმოგვცემს ბ-ნი პუავრი, იმ ქვეყნის სასოფლო მეურნეობის

ფრიად დაკვირვებული მეთვალყურე. იქაური კვინტალი იწონის არასაიმედობისა დეფექტური სამართლის გამო, რასაც ადგილი აქვს
150,200 პარიზულ გირვანქას ანუ, საშუალოდ, 175 პარიზულ იმ ქვეყნებში. არავინ არ მოინდომებს გააუმჯობესოს და დაამუშაოს
გირვანქას, რაც დაახლოებით შეადგენს 8 შილინგს 100 ინგლისური ამგვარად უნაყოფიერესი მიწები შოტლანდიაში, ირლანდიაში ან
გირვანქისათვის; ეს ფასი იმის მეოთხედსაც არ შეადგენს, რასაც ჩრდილო-ამერიკის პურის მწარმოებელ პროვინციებში, თუმცა ამ
ჩვეულებრივ იხდიან ჩვენი კოლონიებიდან შემოზიდულ მუქ ქვეყნებში, უფრო მკაცრი მართმსაჯულების არსებობის გამო,
შაქარში ანუ “მუსკავადში”, არ შეადგენს იმის მეექვსედსაც, რასაც შემოსავლის უფრო რეგულარულად მიღების იმედი შეუძლია
იხდიან საუკეთესო თეთრ შაქარში. დამუშავებული მიწის უდიდესი ჰქონდეს ადამიანს.
ნაწილი კოხინხინაში გამოყენებულია პურისა და ბრინჯის ვირგინიასა და მერილენდში თამბაქოს მოყვანას
საწარმოებლად, რომელიც შეადგენს ხალხის მთავარი მასის უპირატესობას აკუთვნებენ პურთან შედარებით, იმიტომ რომ იგი
საზრდოს. პურის, ბრინჯისა და შაქრის სათანადო ფასებს იქ, ალბათ, უფრო ხელსაყრელი არის. თამბაქო სარგებლობით შეიძლება
შენარჩუნებული აქვთ თავიანთი ბუნებრივი შეფარდება, რომელიც მოყვანილი იქნეს ევროპის უდიდეს ნაწილში, მაგრამ თითქმის
ბუნებრივად მყარდება მეტი წილი დამუშავებული მიწების ყველგან ევროპაში იგი დაბეგვრის მთავარ საგნად გადაიქცა, და
სხვადასხვა მცენარეებს შორის და რომელიც მემამულეს და ფერმერს გავრცელებული იყო. ის აზრი, რომ ხარკის აკრეფა თითოეული
უნაზღაურებს დაახლოებით ჩვეულებრივ ხარჯებს, გაწეულს ცალკე ფერმისგან, სადაც ეს მცენარე მოიყვანება, უფრო ძნელი
თავდაპირველი გაუმჯობესებისათვის და ყოველწლიურად იქნებოდა, ვიდრე ხარკის აღება საბაჟოში თამბაქოს შემოტანისას.
გაწეულს დამუშავებისათვის, მაგრამ ჩვენს შაქრის მწარმოებელ ამის გამო თამბაქოს მოყვანა აკრძალულ იქნა ყოვლად უგუნურად
კოლონიებში, პირიქით, შაქრის ფასი არავითარ ასეთ შეფარდებაში ევროპის უდიდეს ნაწილში, რაც აუცილებლად ერთგვარ
არ იმყოფება ბრინჯის ან პურის მინდვრების პროდუქტის მიმართ მონოპოლიას უქმნის იმ ქვეყნებს, სადას თამბაქოს მოყვანა
ევროპასა და ამერიკაში. ჩვეულებრივ ამბობენ, შაქრის პლანტატორს ნებადართული არის; და რადგან ვირგინია და მერილენდი
იმის იმედი აქვს, რომ რომი და ბადაგი დაჰფარავს მისი პლანტაციის თამბაქოს უდიდეს რაოდენობას აწარმოებენ, ისინი ფართოდ
ხარჯებს, ხოლო შაქარი მას წმინდა მოგებად დარჩება. ჩვენ ხშირად სარგებლობენ ამ მონოპოლიის ხელსაყრელობით, თუმცა
ვხედავთ, რომ ლონდონსა და სხვა სავაჭრო ქალაქებში ვაჭართა იძულებულნი არიან ეს სარგებლობა გაუყონ ზოგიერთ
კომპანიები ყიდულობენ ჩვენს შაქრის მწარმოებელ კოლონიებში კონკურენტებსაც, მაგრამ მაინც თამბაქოს მოყვანა, როგორც ეტყობა,
უდაბურ ადგილებს, რომელთა გაუმჯობესებას და მოგებით ისე ხელსაყრელი არაა, როგორც შაქრის წარმოება. მე არასოდეს არ
დამუშავებას ფიქრობენ მოურავების და აგენტების საშუალებით გამიგონია არც ერთ თამბაქოს პლანტაციაზე, რომელიც დიდ
მიუხედავათ იმ მიწების დიდი სიშორისა და შემოსავლის მიღების ბრიტანეთში მცხოვრები ვაჭრების კაპიტალით იყოს გამართული და

დამუშავებული, და ჩვენი თამბაქოს მწარმოებელი კოლონიები არ ამას ამბობენ ჰოლანდიელები სჩადიოდნენ სანელებლების მიმართ.
გვიგზავნიან მეტროპოლიაში ისეთ მდიდარ პლანტატორებს, თუ ესოდენ ძალადობითი მეთოდებია საჭირო იმისათვის, რომ
რომლებსაც ჩვენ ხშირად ვხედავთ მოსულებს ჩვენი შაქრის შენარჩუნებული იქნეს თამბაქოს ახლანდელი ფასი, მაშ, ალბათ,
მწარმოებელი კუნძულებიდან. თუმცა ის უპირატესობა, რომელსაც დიდხანს ვერ გაგრძელდება თამბაქოს მოყვანის უპირატესობა
ამ კოლონიებში თამბაქოს მოყვანას აკუთვნებენ პურის მოყვანასთან პურის წარმოებასთან შედარებით, თუ საერთოდ ასეთ
შედარებით, თითქოს იმას მოწმობს, რომ ევროპის ნამდვილი უპირატესობას აქვს ადგილი.
მოთხოვნა თამბაქოს მიმართ სავსებით არ იფარება, მაგრამ მაინც ეს ამრიგად, იმ დამუშავებული მიწების რენტა, რომლების
მოთხოვნა, ალბათ, უფრო ახლოსაა სავსებით დაკმაყოფილებასთან, პროდუქტი ადამიანთა საზრდოს შეადგენს, განსაზღვრავს მეტი
ვიდრე შაქრის მოთხოვნა. და თუმცა თამბაქოს ახლანდელი ფასი, წილი დამუშავებული მიწების რენტას. არც ერთ განსაკუთრებულ
ალბათ, საკმარისზე მეტიცაა მისი წარმოებისა და ბაზარზე პროდუქტს არ შეუძლია ხანგრძლივად ნაკლები რენტის მოცემა,
გატანისათვის საჭირო რენტის, ხელფასისა და მოგების ვინაიდან ამ შემთხვევაში მიწა დაუყოვნებლივ სხვა
გასასტუმრებლად იმ ნორმის მიხედვით, რომელიც მათთვის კულტურისათვის იქნება გამოყენებული; და თუ რომელიმე
არსებობს პურის მწარმოებელ ქვეყანაში, მაგრამ მაინც იგი იმდენად სპეციალური პროდუქტი ჩვეულებრივ მეტ რენტას იძლევა, ეს
არ აღემატება ამ დონეს, როგორც შაქრის ახლანდელი ფასი. ამიტომ ხდება იმიტომ, რომ მიწის რაოდენობა, რომელიც შეიძლება მისთვის
ბევრმა მეთამბაქოეებმა ისეთივე შიში გამოიჩინეს თამბაქოს იქნეს გამოყენებული, ნამეტნავად პატარა არის ნამდვილი
სიჭარბის გამო, როგორც ძველი ვენახების პატრონებმა საფრანგეთში მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად.
ღვინის სიჭარბის გამო. წარმომადგენელთა პალატის მიერ ევროპაში პური წარმოადგენს მიწის მთავარ პროდუქტს,
გამოცემული აქტის გზით მათ თამბაქოს პლანტაცია შეჰკვეცეს ექვს რომელიც ადამიანის უშუალო საზრდოს შეადგენს. ამიტომ
ათას ძირამდე იმ ვარაუდით, რომ თითოეულ ზანგზე 16-დან 60 ევროპაში თუ განსაკუთრებულ პირობებს მხედველობაში არ
წლამდე ასაკისა მიღებულ იქნას ათასი გირვანქა თამბაქო. ასეთ მივიღებთ, საყანე მიწების რენტა განსაზღვრავს ყველა სხვა
ზანგს, მათი ანგარიშით, თამბაქოს ამ რაოდენობის გარდა, შეუძლია დამუშავებული მიწის რენტას. ბრიტანეთს არ უნდა შეშურდეს არც
კიდევ ოთხი აკრი სიმინდის დამუშავება. გარდა ამისა, ბაზრის საფრანგეთის ვენახები და არც იტალიის ზეთისხილის
დასაცავად ზომაზე მეტად პროდუქტით გავსებისაგან ისინი, დ-რ პლანტაციები. ამ უკანასკნელთა ღირებულება განსაკუთრებული
დუგლასის სიტყვით (მე მგონია, რომ მას არა აქვს სწორი პირობების გამოკლებით, განისაზღვრება საყანე მიწების
ინფორმაცია), ზოგჯერ მოსავლიან წლებში სწვავდნენ თამბაქოს ღირებულებით; ხოლო ამ მიწების ნაყოფიერება ინგლისში ბევრით
განსაზღვრულ რაოდენობას თითოეული ზანგის წილად, როგორც არ ჩამოუვარდება ასეთივე მიწების ნაყოფიერებას საფრანგეთსა

გინდ იტალიაში. საუპირატესო მცენარეულ საზრდოს შეადგენს ხალხისათვის და

თუ რომელსამე ქვეყანაში ყველაზე უფრო გავრცელებულ და სადაც მიწათმომქმედნი უმთავრესად ბრინჯით იკვებებიან,
ხალხის მიერ ხმარებულ საზრდოს იძლევა მცენარე, რომელიც მემამულეები ამ გარდამეტის უფრო დიდ ნაწილს იღებენ, ვიდრე
ჩვეულებრივ ნიადაგზე აღმოცენდება ბევრად უფრო დიდი პურის მწარმოებელ ქვექყნებში. კაროლინაში, სადაც, ისე, როგორც
რაოდენობით, ვიდრე პური უნაყოფიერეს ადგილზე, ერთნაირი ან ბრიტანეთის სხვა კოლონიებშიც, პლანტატორები ჩვეულებრივ
თითქმის ერთნაირი დამუშავების გაწევისას, იმ შემთხვევაში ფერმერები და იმავე დროს მემამულეებიც არიან და სადაც, ამიტომ,
მემამულის რენტა ანუ საზრდოს ის გარდამეტი, რომელიც მას რენტა მოგებაში შეირევა ხოლმე, ბრინჯის მოყვანას უფრო
დარჩება შრომის სასყიდლის გადახდისა და ფერმერის კაპიტალის ხელსაყრელად სთვლიან, ვიდრე პურის მოყვანას, თუმცა საბრინჯე
ჩვეულებრივი მოგებითურთ ანაზღაურების შემდეგ, აუცილებლად მინდვრები ერთ მოსავალს იძლევიან წელიწადში და თუმცა,
გაცილებით უფრო დიდი იქნება. როგორიც უნდა იყოს ნორმა, გაბატონებული ჩვეულების გამო, ბრინჯი აქ არ წარმოადგენს
რომლის მიხედვით ამ ქვეყანაში შრომას შესანახი ეძლევა, ეს ხალხის საყოველთაო და საუპირატესო საზრდოს.
გარდამეტი ყოველთვის შრომის მეტ რაოდენობას შეინახავს და, კარგი საბრინჯე მინდორი მთელი წლის განმავლობაში
მაშასადამე, მემამულეს მისცემს შესაძლებლობას იყიდოს ანუ თავის წარმოადგენს ჭაობს, ხოლო წლის ერთი სეზონის განმავლობაში
განკარგულებაში მიიღოს შრომის უფრო დიდი რაოდენობა. წყლით დაფარულ ჭაობს. იგი გამოსადეგი არაა არც პურისათვის,
აუცილებლად გაცილებით უფრო დიდი იქნება რენტის რეალური არც საძოვრისათვის, არც ვენახისათვის ან რაიმე სხვა მცენარეული
ღირებულება, მემამულის რეალური სიმდიდრე და ავტორიტეტი, პროდუქტისათვის, რომელიც შესაძლებელია ძალიან სასარგებლო
მის მიერ ფლობა არსებობის და კომფორტისათვის საჭირო იყოს ადამიანისთვის; და მიწები, რომლებიც გამოსადეგია ამ
საგნებისა, რომელთა მისთვის მიცემა შეუძლია სხვა ადამიანთა მიზნებისათვის, გამოსადეგი არაა ბრინჯისათვის. ამიტომ, ბრინჯის
შრომას. მწარმოებელ ქვეყნებშიც კი, საბრინჯე მინდვრების რენტა არ
საბრინჯე მინდორი საზრდოს უფრო დიდ რაოდენობას შეიძლება განსაზღვრავდეს დანარჩენი დამუშავებული მიწების
იძლევა, ვიდრე უნაყოფიერესი საპურე მიწა. როგორც ამბობენ, რენტას, რომელნიც ვერასოდეს ვერ გამოიყენებიან ბრინჯის
აკრზე ჩვეულებრივ ორ მოსავალს იღებენ წელიწადში, თითოს 30- საწარმოებლად.
დან 60 ბუშელამდე. თუმცა ბრინჯის მოყვანა მეტ შრომას საზრდოს რაოდენობა, რომელსაც კარტოფილის მინდორი
მოითხოვს, მაინც, ამ შრომის შენახვის ხარჯების დაფარვის იძლევა, არ ჩამოუვარდება იმ რაოდენობას, რომელსაც იძლევა
შემდეგ, გაცილებით უფრო დიდი გარდამეტი რჩება. იმ ქვეყნებში, ბრინჯის მინდორი, და მნიშვნელოვნად აღემატება იმას, რასაც
სადაც ბრინჯი მოჰყავთ და ეს ბრინჯი საყოველთაო და პურის მინდორი იძლევა. 12,000 გირვანქა კარტოფილი ერთ აკრ

მიწაზე არ წარმოადგენს უფრო დიდ მოსავალს, ვიდრე 2,000 მემამულეს ხვდებოდა წილად. მოსახლეობა გაიზრდებოდა, და
გირვანქა ხორბალი. ნამდვილ მასაზრდოებელ ნივთიერებათა რენტა იმ დონეზე გაცილებით მაღლა აიწევდა, რომელზედაც ახლა
რაოდენობა, რომელიც შესაძლებელია გამოღებულ იქნეს ამ ორი დგას.
მცენარიდან, სრულიადაც პროპორციული არაა მათი წონისა, კარტოფილისათვის გამოსადეგი მიწა გამოსადეგია თითქმის
ვინაიდან კარტოფილი ბევრი წყლის შემცველი არის. მაგრამ თუ ყველა სხვა სასარგებლო მცენარეულისათვის. თუ კარტოფილმა
ჩვენ წყალს ამ ძირნაყოფში მისი წონის ნახევრად ჩავთვლით, და ეს დამუშავებული მიწის ისეთსავე ნაწილი დაიჭირა, როგორიც დღეს
ნიშნავს, რომ ჩვენ ბევრს ვანგარიშობთ, მაინც გამოვა, რომ ერთი პურს უჭირავს, იგი ამგვარადვე განსაზღვრული იქნება მეტწილ სხვა
აკრი ასეთი კარტოფილის მინდორი იძლევა 6,000 გირვანქა დამუშავებული მიწების რენტისა.
ნამდვილ საზრდოს, ე. ი. სამჯერ იმაზე მეტს, რასაც იძლევა ერთი როგორც გადმომცეს, ლანკაშირის ზოგ ადგილებში
აკრი პურის მინდორი. აკრი კარტოფილის მინდვრის დამუშავება ამტკიცებენ, რომ შვრიის ფქვილის პური უფრო საღ საზრდოს
ნაკლებ ხარჯებს მოითხოვს, ვიდრე აკრი პურის მინდვრისა, წარმოადგენს მუშებისათვის, ვიდრე ხორბლის ფქვილი; მე ხშირად
ვინაიდან მიწის დასვენება, რაც ჩვეულებრივ წინ უძღვის პურის გამიგონია ასეთი აზრი შოტლანდიაშიც, მაგრამ მე ცოტათი ვეჭვობ
თესვას, სიჭარბით აწონანასწორებს კარტოფილისათვის საჭირო ამ აზრის სისწორეში. ადამიანები დაბიო ხალხის წრიდან
დაბარვას მიწისას და ყველა სხვა განსაკუთრებულ მუშაობას, შოტლანდიაში, რომელნიც შვრიის პურით იკვებებიან, ჩვეულებრივ
რომელიც კარტოფილის კულტურას სჭირდება. თუ ეს ძირნაყოფი ისე ღონიერნი და ლამაზნი არ არიან, როგორც იმავე კლასის
ოდესმე ევროპის რომელსამე ნაწილში ხალხის საყოველთაო და ადამიანები ინგლისში, რომელნიც ხორბლის პურით იკვებებიან.
საუპირატესო მცენარეულ სარჩოდ იქცა, ბრინჯის მსგავსად ზოგ ისინი ვერ მუშაობენ ისე კარგად, არც ისეთი კარგი გამომეტყველება
ქვეყნებში, ასე რომ მან დამუშავებული მიწის იგივე ნაწილი აქვთ. და რადგან ასეთ განსხვავებას ადგილი აქვს ამ ორი ქვეყნის
დაიჭირა, რაც ამჟამად ხორბალს და სხვა პურეულს უჭირავს, შეძლებულ ადამიანებს შორის, ამიტომ გამოცდილება, თითქოს,
რომელიც ადამიანთა საზრდოს შეადგენს, მაშინ დამუშავებული იმას გვიჩვენებს, რომ დაბიო ხალხის საზრდო შოტლანდიაში ისე
მიწის იგივე ფართობი ადამიანთა გაცილებით მეტ რაოდენობას მარგებელი არ არის ადამიანის აგებულებისათვის, როგორც საზრდო
მისცემს სარჩოს. და რადგან მუშების საზრდო მეტწილად იმავე კლასის ადამიანთა ინგლისში; მაგრამ ასე არ არის, როგორც
კარტოფილი იქნებოდა, ამიტომ უფრო დიდი გარდამეტი ეტყობა, საქმე კარტოფილის შესახებ. ტვირთის მზიდავები, შავი
დარჩებოდა ხოლმე მთელი კაპიტალის ანაზღაურებისა და მუშები და ნახშირის გადამტვირთავები ლონდონში, აგრეთვე ის
კარტოფილის დამუშავებაზე მოსაქმე მუშების მთელი შესანახის უბედური ქალები, რომელნიც პროსტიტუციით ცხოვრობენ, ეს,
დაფარვის შემდეგ. ამასთან ამ გარდამეტის უდიდესი ნაწილი იქნებ, უღონიერესი მამაკაცები და, შეიძლება ითქვას, ულამაზესი

ქალები ბრიტანეთის ტერიტორიაზე, მეტწილად როგორც ამბობენ, მოთხოვნილებას ადამიანთა.

წარმოსდგებიან ირლანდიის მოსახლეობის დაბალი ფენებიდან, თავის პირველყოფილ მდგომარეობაში მიწას შეუძლია
რომელნიც უმთავრესად ამ ძირნაყოფით იკვებებიან. არც ერთ სხვა მასალა ტანისამოსისა და ბინისათვის მისცეს იმაზე ბევრად უფრო
საჭმელს არ შეუძლია მოგვცეს ამაზე უფრო გადამჭრელი დიდ რაოდენობას ადამიანთა, რაც მას ზოგჯერ ძალუძს
დამტკიცებები თავისი მასაზრდოებელი თვისებების ან თავისი გამოჰკვებოს. თავის კულტურულ მდგომარეობაში მას ძალუძს
მარგებლობისა ადამიანის ჯანმთელობისათვის. გამოჰკვებოს უფრო დიდი რაოდენობა ადამიანთა, ვიდრე
ძნელია კარტოფილის შენახვა ერთი წლის განვალობაში და რამდენსაც მას შეუძლია მისცეს აღნიშნული მასალა, ყოველ
შეუძლებელია მისი შენახვა პურსავით ორ ან სამ წელიწადს. შიში შემთხვევაში იმ სახით, რა სახითაც ადამიანთ სურთ ამ მასალის
იმისა, რომ მისი გაყიდვა ვერ მოხერხდება, სანამ მისი გაფუჭება მიღება და მზად არიან მისი საფასე გადაიხადონ. პირველ
დაიწყებოდეს, ხელს უშლის კარტოფილის კულტურას და შემთხვევაში, ამიტომ, ყოველთვის ჭარბად მოიპოვება ეს მასალა,
წარმოადგენს, შესაძლებელია, იმის მთავარ დაბრკოლებას, რომ იგი რომელსაც ამის გამო ხშირად მცირე ღირებულება აქვს ან სრულიად
ოდესმე გახდეს, პურის მსგავსად, რომელსამე დიდ ქვეყანაში არა აქვს ღირებულება. მეორე შემთხვევაში ხშირად მისი
მთავარი მცენარეული სარჩო ხალხის ყველა სხვადასხვა ნაკლებობაა, რის გამო აუცილებლად მატულობს მისი ღირებულება.
კლასისათვის. პირველ შემთხვევაში ამ მასალის დიდ ნაწილს, როგორც
უსარგებლოს, გადააგდებენ ხოლმე, ხოლო იმის ფასი, რასაც
განყოფილება II გამოიყენებენ, მხოლოდ იმ შრომისა და ხარჯების თანასწორად
მიაჩნიათ, რომლებიც იხარჯება მოხმარებისათვის მისთვის ვარგისი
მიწის პროდუქტი, რომელიც ზოგჯერ იძლევა რენტას და ზოგჯერ მდგომარეობის მისაცემად და ამიტომ რენტას ვერ მისცემს
არა. მემამულეს. მეორე შემთხვევაში მთელი მასალა გამოიყენება და
ამასთან ხშირად მოთხოვნა აღემატება მასალის არსებულ
ადამიანის საზრდო წარმოადგენს, როგორც სჩანს, მიწის რაოდენობას. ყოველთვის მოიპოვებიან ისეთი ადამიანები,
ერთ-ერთ პროდუქტს, რომელიც ყოველთვის და აუცილებლად რომელნიც მზად არიან გადაიხადონ აღნიშნული მასალის ამა თუ იმ
იძლევა რაიმე რენტას მემამულისათვის. სხვა სახის პროდუქტები, ნაწილში იმაზე მეტი, რაც საჭიროა იმ ხარჯების დასაფარავად,
გარემოებათა მიხედვით, შეიძლება ზოგჯერ იძლეოდეს რენტას და რომლებიც გაწეული იყო ამ მასალის ბაზარზე გასატანად. ამიტომ
ზოგჯერაც არ იძლეოდეს. მასალის ფასს ყოველთვის შეუძლია მისცეს მემამულეს
საზრდოს შემდეგ ტანისამოსი და ბინა შეადგენს ორ მთავარ განსაზღვრული რენტა.

თავდაპირველად მასალას ტანისამოსისათვის შეადგენდა უმთავრეს სავაჭრო საგანს, და ის, რაზედაც იგი იცვლებოდა,
უფრო მსხვილი ცხოველების ტყავი. ამიტომ მონადირე და მეჯოგე იძლეოდა იმ მთიანი ზოლის მამულთა რენტის განსაზღვრულ
ხალხებში, რომელთა საზრდო უმთავრესად ასეთი ცხოველების დამატებას. ინგლისის მატყლი, რომელიც ძველ დროში შინ ვერც
ხორცისგან შესდგება, თითოეული ადამიანი, როდესაც საზრდოს მოიხმარებოდა და ვერც გადამუშავდებოდა, ბაზარს პოულობდა
მოიპოვებს, მასთან ერთად მოიპოვებს მასალასაც უფრო მდიდარ და უფრო მრეწველ ფლანდრიაში, და მისი ფასი
ტანისამოსისათვის და ამასთან მოიპოვებს მას იმაზე მეტი იძლეოდა იმ მიწის რენტის განსაზღვრულ დამატებას,
რაოდენობის ტანისამოსისათვის, რაც მას შეუძლია ატაროს. საგარეო რომელზედაც ის მატყლი იყო წარმოებული. იმ ქვეყნებში,
ვაჭრობა რომ არ ყოფილიყო, ტყავის უდიდეს ნაწილს რომელნიც სამეურნეო კულტურის მხრივ იმავე საფეხურზე დგანან,
გადააგდებდნენ, როგორც ღირებულის სრულიად არმქონე საგანს. რომელზედაც იდგნენ, მაშინ ინგლისი ან არის ახლა ზემო-
ასეთი იყო, ალბათ, ჩრდილო-ამერიკის მონადირე ხალხების შოტლანდია, და რომელნიც საგარეო ვაჭრობას არ ეწევიან,
მდგომარეობა მათი ქვეყნის აღმოჩენამდე ევროპელების მიერ, სატანსაცმლო მასალა, ცხადია, ისე უხვად უნდა მოიპოვებოდეს,
რომლებსაც ისინი ახლა უცვლიან თავიანთ გარდამეტ ტყავებს რომ მისი დიდი ნაწილი, როგორც უსარგებლო რამ, უნდა
საბნებზე, სასროლ იარაღებზე და არაყზე, რაც განსაზღვრულ გადაიგდებოდეს, და არც ერთი მისი ნაწილი რენტას ვერ მისცემს
ღირებულებას ანიჭებს იმ ტყავებს. საგარეო ვაჭრობის ახლანდელი მემამულეს.
მდგომარეობის არსებობისას ქვეყნიერობის იმ ნაწილში, რომელსაც საშენობო მასალა ვერ გადაიზიდება ყოველთვის ისე შორს,
ჩვენ ვიცნობთ, როგორც მე ვფიქრობ, ყველაზე უფრო ბარბაროსი როგორც სატანსაცმლო მასალა, და ისე ადვილად ვერ გახდება
ხალხები, რომლებშიაც მიწის საკუთრება არსებობს, ამგვარ საგარეო საგარეო ვაჭრობის საგანი, როდესაც იგი უხვად მოიპოვება მის
ვაჭრობას ეწევიან და თავიანთ უფრო შეძლებულ მეზობლებში მწარმოებელ ქვეყანაში, ხშირად, მსოფლიო ვაჭრობის თანამედროვე
პოულობენ ისეთ დიდ მოთხოვნას ყველა სატანსაცმლო მდგომარეობაშიც კი, იგი არავითარ ღირებულებას არ წარმოადგენს
მასალისათვის, რომელსაც მათი ქვეყანა აწარმოებს და რომელიც მათ მემამულისათვის. ქვის კარგი სამტეხლო ლონდონის ახლოს
არ ძალუძთ შინ გადაამუშაონ ან მოიხმარონ, რომ ამ მასალის ფასი მნიშვნელოვანი რენტის მომცემი იქნება. შოტლანდიისა და უელსის
აღემატება იმ ხარჯების დონეს, რომლებიც ჭირდება მის მიტანას ახლოს იგი არავითარ რენტას არ იძლევა. ხმელ საშენ ხე-ტყეს დიდი
მათ უფრო შეძლებულ მეზობლებთან. ამიტომ ეს პროდუქტი ღირებულება აქვს დასახლებულ და კარგი სამეურნეო კულტურის
მემამულეს აძლევს განსაზღვრულ რენტას. როდესაც ზემო მქონე ქვეყანაში, და მიწა, რომელიც მას წარმოშობს, მნიშვნელოვან
შოტლანდიის შინაური საქონლის უდიდესი ნაწილი ადგილობრივ რენტას იძლევა. მაგრამ ჩრდილო-ამერიკის ბევრ ადგილას
მოიხმარებოდა მთებშივე, ტყავის ექსპორტი შეადგენდა ამ ქვეყნის მემამულე ძალიან მადლიერი იქნებოდა ყველასი, ვინც მას

მოაცლიდა მისი უზარმაზარი ხეების დიდ ნაწილს. ზემო ბრიტანეთის სამფლობელოთა ზოგ ადგილებშიც კი ის, რასაც სახლს
შოტლანდიის ზოგ ადგილებში ხმელეთისა და წყლის გზების უწოდებენ, შეიძლება აგებულ იქნეს ერთი ადამიანის შრომის
უქონლობის გამო, ხის ქერქი წარმოადგენს ტყის ერთადერთ დახარჯვით ერთი დღის განმავლობაში. უმარტივესი ტანსაცმელი,
პროდუქტს, რომელიც შეიძლება გაგზავნილი იქნეს ბაზარზე. საშენ ცხოველების ტყავი, მოითხოვს რაოდენადმე მეტ შრომას
ხეს მიწაზე სტოვებენ დასალპობად. როდესაც საშენი მასალა ესოდენ გასატყავებლად და გასაწმენდად და მოხმარებისთვის
უხვად მოიპოვება, მის იმ ნაწილს, რომელიც საქმეში გამოიყენება, მოსამზადებლად. მაგრამ ამისთვის მაინც საჭირო არაა დიდი შრომა.
მხოლოდ ის ღირებულება აქვს, რასაც მას აძლევს შრომა და ხარჯები, ველურ და ბარბაროს ხალხებში მთელი წლის შრომის მესამედი ან
რომლებიც სჭირდება მისთვის იმ გამოსაყენებელი მდგომარეობის ცოტათი მეტი ნაწილი საკმარისია იმდენი ტანსაცმლისა და ბინის
მიცემას. მას რენტა არ მოაქვს მემამულისათვის, რომელიც მოსაპოვებლად, რამდენიც საჭირო არის ხალხის უდიდესი ნაწილის
ჩვეულებრივ ყველას აძლევს მით სარგებლობის ნებართვას, ვინც კი დასაკმაყოფილებლად. შრომის დანარჩენი ოთხმოცდაცხრამეტი
ამის შესახებ სთხოვს. მაგრამ უფრო მდიდარი ხალხების მოთხოვნა მეასედი ხშირად ძლივს არის საკმარისი იმისათვის, რომ
მემამულეს უქმნის ზოგჯერ შესაძლებლობას რენტა მიიღოს უზრუნველჰყოს ისინი საზრდოთი.
ამისთვის. ლონდონის ქუჩებში ქვაფენილის დაგებამ შესაძლებლობა მაგრამ როდესაც, მიწის გაუმჯობესებისა და დამუშავების
შეუქმნა შოტლანდიის სანაპიროებზე მდებარე ზოგი გახრეკილი გამო, ერთი ოჯახის შრომას ორი ოჯახისთვის შეუძლია საზრდოს
კლდეების მეპატრონეებს რენტა მიეღოთ ისეთი მიწებისგან, მიცემა, მთელი საზოგადოების ნახევრის შრომა საკმარისი არის
რომელნიც წესით არასოდეს რენტას არ იძლეოდენ. ნორვეგიისა და ყველა მცხოვრებთა უზრუნველსაყოფად საზრდოთი. ამიტომ
ბალტიის ზღვის სანაპიროების ტყეები პოულობენ ბრიტანეთის საზოგადოების მეორე ნახევარი ან ყოველ შემთხვევაში, მისი
ბევრ ადგილას ბაზარს, რომელიც მათ არა აქვთ ადგილობრივ, და მნიშვნელოვანი ნაწილი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სხვა საგანთა
ამიტომ განსაზღვრულ რენტას აძლევენ თავიანთ მეპატრონეებს. მოსაპოვებლად ანუ კაცობრიობის სხვა მოთხოვნილებათა თუ
ესა თუ ის ქვეყანა დასახლებულია არა ადამიანთა იმ სურვილთა დასაკმაყოფილებლად. ტანსაცმელი და ბინა,
რიცხვის პროპორციულად, რომელიც შესაძლებელია მისმა ავეჯეულობა და ეგრეთწოდებული მორთულობა შეადგენს ამ
პროდუქტმა უზრუნველჰყოს ტანისამოსით და ბინით, არამედ იმ მოთხოვნილებათა და სურვილთა უდიდეს ნაწილს. მდიდარი მეტ
რაოდენობის პროპორციულად, რომლის გამოკვება მას შეუძლია. საჭმელს არ სჭამს, ვიდრე მისი ღარიბი მეზობელი. ხარისხის მხრივ
როდესაც საზრდო უზრუნველყოფილია, საჭირო ტანისამოსისა და ეს საჭმელი შეიძლება ძალიან განსხვავებული იყოს და მისი
ბინის შოვნა ადვილი არის. მაგრამ ხშირად შესაძლებელია, თუმცა გამოძებნა და მომზადება შეიძლება მეტ შრომას და დახელოვნებას
ტანისამოსი და ბინა მოიპოვება, ძნელი იყოს საზრდოს შოვნა. მოითხოვდეს, მაგრამ რაოდენობის მხრივ განსხვავება თითქმის არ

არის. მაგრამ აბა შეადარეთ ერთის ფართო სასახლე და დიდი მშრომელთა. აქედან წარმოსდგება მოთხოვნა ყოველგვარი
გარდერობი მეორის ქოხსა და მცირეოდენ ჩვრებს, და თქვენ ნახავთ, მასალისა, რომლის გამოყენებაც კი შეუძლია ადამიანის
რომ განსხვავება მათი ტანსაცმელის, ბინის და ავეჯეულობისა გამომგონებლობას, სასარგებლო მიზნით თუ მორთულობისათვის,
თითქმის ისევე დიდია რაოდენობის მხრივ, როგორც ხარისხის ტანსაცმლისათვის სახლის მოწყობილობისათვის თუ
მხრივ. საჭმლის მოთხოვნილება თითოეული ადამიანისათვის ავეჯეულობისათვის; მოთხოვნა მიწის წიაღის მადნეულის და
ზღვარდადებულია ადამიანის სტომაქის ვიწრო ტევადობით, ხოლო მინერალებისა, ძვირფასი ლითონების და ძვირფასი ქვებისა.
კომფორტის, ბინის მორთულობის, ტანისამოსის, ავეჯეულობისა და ამრიგად, საზრდო წარმოადგენს არა თუ რენტის
საოჯახო ნივთების მოთხოვნილებას, როგორც ეტყობა, არ უდევს თავდაპირველ წყაროს, არამედ მიწის ყოველი სხვა პროდუქტიც,
არავითარი საზღვარი ანუ მტკიცე ზღუდე. ამიტომ ისინი, ვისაც რომელიც რენტას იძლევა შემდგომ, თავისი ღირებულობის ამ
საზრდოს იმაზე მეტი რაოდენობა აქვს, რაც თვითონ შეიძლება ნაწილს მიიღებს შრომის პროდუქტიული ძალის გადიდების
მოიხმარონ, ყოველთვის მზად არიან მისი გარდამეტი ანუ, რაც შედეგად საზრდოს წარმოებისას მიწის დამუშავების
იგივეა, მისი ფასი გასცვალონ სამაგიეროზე ამ სხვა საგანთა სახით. გაუმჯობესებული მეთოდების გზით.
ის, რაც აღნიშნული ზღვარდებული მოთხოვნილების მაგრამ მიწის ეს სხვა პროდუქტები, რომლებიც შემდგომ
დაკმაყოფილების შემდეგ რჩება, იხარჯება იმ მოთხოვნილებათა რენტას იძლევა, ყოველთვის არ იძლევა მას. ცივილიზებულ და
დასაკმაყოფილებლად, რომელთა სავსებით დაკმაყოფილება კულტურულ ქვეყნებშიც კი მოთხოვნა ამ პროდუქტების მიმართ
შეუძლებელი არის და რომელთაც საერთოდ, როგორც სჩანს, არ ყოველთვის არ არის იმდენად დიდი, რომ მათი ფასი აღემატებოდეს
უდევთ საზღვარი. ღარიბნი, რათა საზრდო მოიპოვონ, წელებზე იმ ფასს, რომელიც საკმარისია შრომის სასყიდლის
ფეხს იდგამენ მდიდრების იმ სურვილთა დასაკმაყოფილებლად, და გასასტრუმლებლად და იმ კაპიტალის მისი ჩვეულებრივი
რათა ეს საზრდო ნამდვილად მოიპოვონ, ისინი ერთმანეთს მოგებითურთ ასანაზღაურებლად, რომელიც დახარჯული იყო
მეტოქეობას უწევენ თავიანთი შრომის სიიაფისა და სრულყოფის მათი ბაზარზე მიტანისათვის. იქნება ეს მოთხოვნა საკმაოდ დიდი
მხრივ. მშრომელთა რიცხვი მატულობს საზრდოს რაოდენობის თუ არ იქნება, ეს დამოკიდებულია სხვადასხვა გარემოებაზე.
ზრდასთან ერთად ანუ მიწის გაუმჯობესებისა და დამუშავების ასე, მაგალითად, ნახშირის მაღაროდან რენტის მიღება
განვითარებასთან ერთად; და რადგან მათი მოსაქმეობის თვით ნაწილობრივ დამოკიდებულია მის ხვავრიელობაზე, ნაწილობრივ
ბუნება შესაძლებელს ხდის შრომის უაღრესად დანაწილებას, იმ მის მდებარეობაზე.
მასალის რაოდენობა, რომლის დამუშავება მათ შეუძლიათ, სამადნეს ან მაღაროს, როგორიც უნდა იყოს იგი, შეიძლება
იზრდება უფრო დიდი პროპორციით, ვიდრე რიცხვი თვით ეწოდოს მდიდარი ან მწირი იმის მიხედვით, თუ მინერალების ის

რაოდენობა, რომელიც შეიძლება იქიდან ამოღებულ იქნეს შრომის დასაფარავად; მაგრამ ეს რაოდენობა წყლის ნაპირებისგან
განსაზღვრული რაოდენობით, მეტია თუ ნაკლებია მინერალების იმ დაშორებულ ადგილებში, რომლებიც მეჩხრად დასახლებულია და
რაოდენობაზე, რომელიც თანატოლი შრომის დახარჯვით შეიძლება რომლებსაც კარგი სამიმოსვლო გზები ხმელეთსა და წყალზე არ
მიღებულ იქნეს იმავე სახის მეტი წილი სამადნებიდან. გააჩნია, არ შეიძლება გაყიდულ იქნეს.
ზოგი ნახშირის მაღარო, ხელსაყრელი მდებარეობის მქონე ნახშირი ნაკლებ სასიამოვნო საწვავი მასალაა, ვიდრე შეშა:
არ შეიძლება დამუშავებულ იქნეს მისი სიმწირის გამო, მისი ამბობენ აგრეთვე, რომ იგი უფრო მავნებელი არის
პროდუქტი არ ჰფარავს ხარჯებს. ასეთ მაღაროს არ მოაქვს არც ჯანმრთელობისათვის. ამიტომ ნახშირით გათბობის ღირებულება
მოგება და არც რენტა. მისი მოხმარების ადგილებში რაოდენადმე ნაკლები უნდა იყოს
არსებობს ისეთი მაღაროებიც, რომელთა პროდუქტს შეშით გათბობის ღირებულებაზე.
შეუძლია მხოლოდ გაისტუმროს შრომა და აანაზღაუროს მათ მაგრამ ტყის ფასი, თავის მხრივ იცვლება სასოფლო
დამუშავებაზე დახარჯული კაპიტალი ჩვეულებრივი მეურნეობის მდგომარეობის მიხედვით, და იცვლება დაახლოებით
მოგებითურთ. ეს მაღაროები მესარეწეს აძლევენ ერთგვარ მოგებას, იმგვარადვე და სწორედ იმავე მიზეზით, როგორც შინაური
მაგრამ მემამულეს არ ძლევენ არავითარ რენტას. ისინი შეიძლება საქონლის ფასი. სასოფლო მეურნეობის წარმოშობისას, როდესაც
სარგებლობით დამუშავებული იქნენ მხოლოდ მემამულის მიერ, იგი განვითარებულია, ყოველი ქვეყნის უდიდესი ნაწილი ტყეებით
რომელიც, რადგან იგი თვითონ არის მესარეწე, იღებს ამ საქმეზე არის დაფარული და ისინი მაშინ ყოველ ღირებულებას მოკლებულ
დახარჯული კაპიტალის ჩვეულებრივ მოგებას. ბევრი ნახშირის ტვირთს შეადგენენ მემამულისათვის, რომელიც მზად არის ყველას
მაღაროს დამუშავება შოტლანდიაში სწარმოებს სწორედ ამ წესით, მისცეს მათი გაჩეხის ნებართვა. სასოფლო მეურნეობის
და არავითარი სხვა წესით არ შეიძლება მათი დამუშვება. მემამულე განვითარებასთან ერთად ტყეების გაჩეხა ხდება ნაწილობრივ ხვნა-
არავის არ დაანებეს მათ დამუშავებას რენტის გადაუხდელად, თესვის გაფართოების გამო, ნაწილობრივაც ტყეები ნადგურდება
ხოლო რენტის გადახდა არავის არ შეუძლია. შინაური საქონლის რიცხვის გადიდების გამო. შინაური საქონელი
სხვა ნახშირის მაღაროები იმავე ქვეყნებში, რომლებიც არ მრავლდება იმავე პროპორციით, როგორც პური, რომელიც
საკმაოდ მდიდარია ნახშირით, არ შეიძლება დამუშავებულ იქნენ მხოლოდ და მხოლოდ ადამიანის შრომით მოიპოვება, მაგრამ იგი
მათი მდებარეობის გამო. ამ მაღაროებიდან შეიძლება შრომის მაინც მრავლდება ადამიანთა მფარველობით და მოვლით,
ჩვეულებრივი რაოდენობის დახარჯვით, და ჩვეულებრივზე რომელნიც სიუხვის სეზონში იმარაგებენ საკვებს მის გამოსაკვებად
ნაკლების დახარჯვითაც კი, ამოღებულ იქნეს მინერალის ისეთი ნაკლებობის სეზონში; რომელნიც წლის განმავლობაში შინაურ
რაოდენობა, რომელიც საკმარისია წარმოების ხარჯების საქონელს აძლევენ მეტ საკვებს, ვიდრე მას მისცემდა კულტურის

ხელუხლები ბუნება, და რომელნიც მით, რომ სპობენ და როგორც უნდა იყოს შეშის ფასი, თუ ნახშირის ფასი ისეთია,
ანადგურებენ მის მტრებს, უზრუნველყოფენ მას თავისუფლად რომ ნახშირით გათბობის ხარჯი თითქმის იგივეა, რაც შეშით
სარგებლობით ყველა იმით, რასაც ბუნება იძლევა. თუ შინაური გათბობისა, ჩვემ შეგვიძლია დარწმუნებული ვიყოთ, რომ ამ
საქონლის უამრავ ჯოგებს ტყეებში უშვებენ საძოვრად, ისინი, ადგილას და ამ პირობებში ნახშირის ფასს ის სიმაღლე აქვს
მართალია, ძველ ხეებს არ ანადგურებენ, მაგრამ სპობენ ნორჩ რქებს, მიღწეული, რაც მას შესაძლებელია ჰქონდეს. ამას, როგორც ეტყობა,
ასე რომ ერთი ან ორი საუკუნის განმავლობაში მთელი ტყე ისპობა. ადგილი აქვს ინგლისის ზოგ შიდა ადგილებში, განსაკუთრებით
და მაშინ ტყის ნაკლებობის გამო მაღლა იწევს მისი ფასი. ტყე იწყებს ოქსფორდის საგრაფოში, სადაც დაბიო ხალხსაც კი, ჩვეულებად აქვს
კარგი რენტის მოცემას, და მემამულე ზოგჯერ უფრო ხელსაყრელად ცეცხლის დანთებისას სანახევროდ ნახშირი და შეშა აურიოს ხოლმე
ჰპოვებს საშენი ტყე გააშენოს თავის საუკეთესო მიწებზე; დიდი ერთმანეთში და სადაც ამიტომ ერთი და მეორე რიგის სათბობის
მოგება, რომელიც აქ მიიღება, ხშირად ანაზღაურებს კაპიტალის ხარჯის განსხვავება არ შეიძლება იყოს ძალიან დიდი.
დაგვიანებით დაბრუნებას. ასეთია დაახლოებით, როგორც ეტყობა, ნახშირის მწარმოებელ ადგილებში ნახშირის ფასი ყველგან
მდგომარეობა ამჟამად დიდი ბრიტანეთის ზოგ ადგილებში, სადაც ამ მაქსიმალურ დონეზე დაბლა დგას. წინააღმდეგ შემთხვევაში
ტყის გაშენებით მიღებული მოგება არ ჩამოუვარდება იმ მოგებას, ნახშირი ვერ აიტანდა ხმელეთსა და წყალზე შორეული გადაზიდვის
რომელსაც პურის ან საკვები ბალახეულის მოყვანა იძლევა. ის ხარჯებს. ასეთ პირობებში ნახშირის მხოლოდ მცირე რაოდენობა
სარგებლობა, რომელსაც მემამულე იღებს ტყის გაშენებით, გასაღდებოდა; ხოლო ნახშირის მრეწველები და ნახშირის
ვერასოდეს ან ყოველ შემთხვევაში რაოდენადმე დიდი ხნით ვერ მაღაროების მეპატრონენი სთვლიან, რომ მათთვის უფრო
გადააჭარბებს იმ რენტას, რომლის მოცემა შეუძლია ამ მიწაზე პურის ხელსაყრელია მინიმალურ ფასზე ცოტათი უფრო მეტ ფასში
ან საკვები ბალახეულის მოყვანას; და ზღვისგან დაშორებულ, გაჰყიდონ ნახშირის დიდი რაოდენობა, ვიდრე მაქსიმალურ ფასში
მაღალი კულტურის მქონე ქვეყანაში ხშირად იგი არ იქნება ამ გაჰყიდონ მცირე რაოდენობა. აგრეთვე ნახშირით უმდიდრესი
რენტაზე ბევრით ნაკლები. რასაკვირველია, ასეთ ქვეყანაში ზღვის მაღარო განსაზღვრავს ყველა სხვა მაღაროთა ნახშირის ფასს იმ
ნაპირას, თუ ნახშირი საწვავად ადვილი საშოვნელია, შესაძლებელია მიდამოში. როგორც მაღაროს მესაკუთრე, ისე მისი დამმუშავებელი
უფრო იაფი ჯდებოდეს ხმელი საშენი ხე-ტყის მოტანა უფრო მესარეწე ჰპოვებენ, რომ, თუ თავიანთ მეზობლებზე ცოტათი უფრო
ჩამორჩენილი ქვეყნებიდან, ვიდრე მისი გაშენება საკუთარ იაფად გაჰყიდიან, მათ შეუძლიათ მიიღონ: პირველმა უფრო დიდი
ქვეყანაში. ახალ ქალაქ ედინბურგში, რომელიც უკანასკნელი რენტა, მეორემ უფრო დიდი მოგება. მათი მეზობლები მალე
წლების განმავლობაში აშენდა, იქნებ ერთი ნაჭერიც კი არ იძულებული ხდებიან ნახშირი იმავე ფასში გაჰყიდონ ხოლმე,
მოიპოვებოდეს შოტლანდიის საშენი ტყისა. თუმცა ეს მათ არ შეუძლიათ უზარალოდ და თუმცა ეს ყოველთვის

ამცირებს და ხშირად სულ არარად აქცევს მათ რენტას და მოგებას. ნახშირის მაღაროს ღირებულება მისი მეპატრონისათვის
ზოგ მაღაროებს სულ მიატოვებენ; სხვები რენტას ვეღარ იძლევიან ხშირად დამოკიდებულია იმდენადვე მის მდებარეობაზე,
და მხოლოდ მესაკუთრეების მიერ შეიძლება დამუშავებულ იქნენ. რამდენადაც მის სიმდიდრეზე. ლითონის შემცველი სამადნის
უდაბლესი ფასი, რა ფასშიაც შეიძლება ნახშირის გაყიდვას ღირებულება მეტწილად დამოკიდებულია მის სიმდიდრეზე და
ჰქონდეს ადგილი რაოდენადმე ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ნაკლებად მის მდებარეობაზე. უბრალო ლითონი და კიდევ უფრო
არის, სხვა საქონელთა ფასის მსგავსად, ის ფასი, რომელიც სწორედ მეტად ძვირფასი ლითონები, როდესაც მადნიდან არის
საკმარისია იმისათვის, რომ ანაზღაურებულ იქნეს კაპიტალი, მისი გამოცალკევებული, ისე დიდად ღირებული არის, რომ ჩვეულებრივ
ჩვეულებრივი მოგებითურთ, რომელიც დახარჯული იყო ბაზრად შეუძლია აიტანოს ძალიან შორ მანძილზე ხმელეთის გზით და
მისი გატანისათვის. იმ მაღაროდან მიღებული ნახშირის ფასი, უშორეს მანძილზე წყლის გზით გადატანის ხარჯები. მათი ბაზარი
რომლისაგანაც რენტას ვერ იღებს მისი მესაკუთრე და რომელიც ამ არაა სამადნის ახლობელი ადგილებით შემოფარგლული, არამედ
უკანასკნელმა ან თვით უნდა დაამუშაოს, ანდა სულ მთლად ვრცელდება მთელ მსოფლიოზე. იაპონიის სპილენძი შეადგენს
მიატოვოს, უნდა უახლოვდებოდეს საერთოდ ამ ფასს. ვაჭრობის საგანს ევროპაში; ესპანეთის რკინა ჩილესა და პერუს
მაშინაც კი, როდესაც ნახშირი იძლევა რენტას, ეს ბაზრებზე იყიდება. პერუს ვერცხლი შედის არა თუ ევროპაში,
უკანასკნელი ჩვეულებრივ შეადგენს უფრო მცირე ნაწილს ნახშირის არამედ ევროპიდან ჩინეთშიც.
ფასში, ვიდრე მიწის სხვა ნედლი პროდუქტების ფასში. იმ მამულის ნახშირის ფასს უესტმორლენდში ან შროპშირში მცირე
რენტა, რომელშიაც სასოფლო მეურნეობა სწარმოებს, ჩვეულებრივ გავლენა შეუძლია ჰქონდეს მის ფასზე ნიუკესტლში, და მის ფასს
აღწევს, როგორც ანგარიშობენ, მთლიანი პროდუქტის მესამედს და ლიონის რაიონში სრულიადაც არ შეუძლია გავლენა ჰქონდეს.
ეს რენტა ჩვეულებრივ მყარი რენტაა და დამოუკიდებელია ერთმანეთისაგან ასე დაშორებული ნახშირის მაღაროების
მოსავლის შემთხვევითი რყევისაგან. ნახშირის მაღაროებისათვის კი პროდუქტებს არასოდეს არ შეუძლია კონკურენციის გაწევა ერთი
რენტა მთლიანი პროდუქტის ერთი მეხუთედის ოდენობით ძალიან მეორისათვის. ერთმანეთისაგან ფრიად დაშორებულ ლითონის
დიდ რენტად ითვლება; ერთი მეათედი შეადგენს ჩვეულებრივ სამადნეთა პროდუქტებს კი, პირიქით, ხშირად შეუძლია ერთი
რენტას, და ეს რენტა იშვიათად არის მყარი, იგი ამოღების მეორისათვის კონკურენციის გაწევა და სინამდვილეში ამას
შემთხვევითს რყევაზეა დამოკიდებული. ეს რყევა ისე დიდია, რომ ჩვეულებრივ აქვს ადგილი. ამიტომ მთელს მსოფლიოში
იმ ქვეყანაში, სადაც ოცდაათწლიური პროდუქტი ზომიერ ფასად უმდიდრესი სამადნეების უბრალო ლითონთა ფასი და კიდევ უფრო
ითვლება სასოფლო-სამეურნეო მამულისათვის, ათწლიური მეტად ძვირფას ლითონთა ფასი აუცილებლად გავლენას უნდა
პროდუქტი კარგ ფასადაა მიჩნეული ნახშირის მაღაროსათვის. ახდენდეს მეტნაკლებ ყველა სხვა სამადნეების პროდუქტის ფასზე.

სპილენძის ფასი იაპონიაში განსაზღვრულ გავლენას უნდა დირექტორის თანაშემწე, გვაცნობებს, კორნუელსის კალის
ახდენდეს იმ სპილენძის ფასზე, რომელიც ევროპის სამადნეებიდან სამადნეების რენტა, ამ უმდიდრესი სამადნეებისა, როგორიც კი
მიიღება. სპილენძის ფასს პერუში ანუ შრომის თუ სხვა დოვლათის ქვეყნად ცნობილი არის, შეადგენს, საშუალოდ, მთლიანი
რაოდენობას, რომელიც იქ შეიძლება გაცვლით მიღებულ იქნეს მის პროდუქტის მეექვსედ ნაწილს. ზოგი, ამბობს იგი, იძლევა მეტს,
სამაგიეროდ, უნდა ჰქონდეს ერთგვარი გავლენა იმ ვერცხლის ზოგიც არა ასე ბევრს. აგრეთვე შოტლანდიის ზოგი ფრიად
ფასზე, რომელიც მიიღება არა თუ ევროპის ვერცხლის მდიდარი ტყვიის სამადნეების რენტა მთლიანი პროდუქტის
სამადნეებიდან, არამედ ჩინეთის სამადნეებიდანაც. პერუს მეექვსედ ნაწილს შეადგენს.
სამადნეების აღმოჩენის შემდეგ ევროპის ვერცხლის სამადნეები როგორც ფრეიზერი და ულოა გვაცნობებენ, პერუს
მეტწილად მიტოვებულ იქნა. ვერცხლის ღირებულებამ ისე ძალიან ვერცხლის სამადნეების მესაკუთრე ხშირად მხოლოდ ამ პირობას
დაიწია, რომ ამ სამადნეების პროდუქტს არ შეუძლია მათი ადებინებს დამმუშავებელ მესარეწეს; რომ ეს უკანასკნელი მადანს
დამუშავების ხარჯების დაფარვა ანუ ამ საქმიანობის დროს მის წისქვილზე დაფქვავს და ამისათვის მას ჩვეულებრივ
მომხმარებული საზრდოს, ტანსაცმელის, ბინისა და სხვა სასყიდელს მისცემს. სინამდვილეში, 1736 წლამდე, ბაჟი ესპანეთის
აუცილებელ საგანთა ანაზღაურება მოგებითურთ. ასევე მოუვიდა მეფის სასარგებლოდ შეადგენდა წმინდა ვერცხლის ერთ მეხუთედს,
კუბისა და სან-დომინგოს სამადნეებს, პერუს ძველ სამადნეებსაც კი, რაც იმ დროისთვის შეიძლება მივიჩნიოთ მეტწილ პერუს ვერცხლის
მას შემდეგ რაც პოტოხის სამადნეები იქნა აღმოჩენილი. სამადნეების ნამდვილ რენტად, ან ყველაზე უმდიდრესი
რადგან, ამრიგად, ყოველი ლითონის ფასი თითოეულ სამადნეებისა, როგორიც კი ცნობილია ქვეყნად. ბაჟი რომ სრულიად
სამადნეში რაოდენადმე განისაზღვრება მისი ფასით ქვეყნად არ ყოფილიყო, ეს მეხუთედი ნაწილი, რასაკვირველია, მემამულის
არსებულ უმდიდრეს სამდნეში, რომელიც კი დამუშავებაში კუთვნილი იქნებოდა, და ზოგი სამადნე დამუშავდებოდა,
იმყოფება, ამიტომ ამ ფასს მეტწილ სამადნეებში მხოლოდ ცოტათი რომელიც მაშინ დაუმუშავებელი რჩებოდა, ვინაიდან არ შეეძლო
იმაზე მეტის მოცემა შეუძლია, რაც საჭიროა დამუშავების ხარჯების ასეთი ბაჟის გადახდა. ბაჟი, რომელსაც კორნუელის ჰერცოგი
დასაფარავად, იშვიათად შეუძლია მისცეს მემამულეს ძალიან ახდევინებს კალაზე, აღემატება, როგორც ანგარიშობენ, მისი
მაღალი რენტა. ამის მიხედვით რენტა, როგორც სჩანს, მეტწილ ღირებულების 5 პროცენტს ანუ მეოცედ ნაწილს; და რა ზომისაც
სამადნეებში შეადგენს მხოლოდ მცირე ნაწილს უბრალო ლითონის უნდა იყოს ეს ბაჟი, იგი სულ მთლად სამადნის მესაკუთრის
ფასისას და კიდევ უფრო ნაკლებ ნაწილს ძვირფას ლითონთა სასარგებლოდ დარჩებოდა, კალა რომ თავისუფალი ყოფილიყო
ფასისას. შრომა და მოგება შეადგენს ორივეს უდიდეს ნაწილს. დაბეგვრისაგან. თუ ერთ მეექვსედს მივუმატებთ ერთ მეოცედს,
როგორც პატივცემული ბ-ნი ბორლესი, კალის სამადნეების ვნახავთ, რომ კორნუელის კალის სამადნეების მთელი საშუალო

რენტა ისე შეესაბამებოდა პერუს ვერცხლის სამადნეების მთელ სამადნის დამუშავებას იქ, ეტყობა, ისე უცქერიან, როგორც უცქერიან
საშუალო რენტას, როგორც ცამეტი თორმეტს. მაგრამ პერუს ჩვენში, მას სთვლიან ლატარიად, რომელშიაც მომგები ბილეთები
ვერცხლის სამადნეებს ამჟამად ასეთი დაბალი რენტის მოცემაც არ არ აწონასწორებს ფუჭ ბილეთებს, თუმცა მოგების სიდიდე ზოგ
შეუძლია, და 1736 წელს ვერცხლის ბაჟი ერთი მეხუთედიდან ავანტიურისტს აცდუნებს თავისი ქონება დახარჯოს ესოდენ
დაწეულ იქნა ერთ მეათედამდე. ვერცხლის ეს ბაჟიც მაინც კიდევ უიმედო საქმეზე.
უფრო მცდუნებელია საკონტრაბანდოდ, ვიდრე ბაჟი ერთი მაგრამ რადგან ხელმწიფე თავისი შემოსავლის
მეოცედის ოდენობით კალაზე; ხოლო კონტრაბანდა ძვირფასი მნიშვნელოვან ნაწილს ვერცხლის სამადნეების პროდუქტიდან
ლითონის მიმართ გაცილებით უფრო ადვილია, ვიდრე იღებს, პერუს კანონი ყოველგვარ წახალისებას იძლევა ახალი
დიდმოცულობიანი პროდუქტის მიმართ. ამიტომ, როგორც სამადნეების აღმოჩენისა და დამუშავებისათვის. თითოეულ
ამბობენ, ესპანეთის მეფის სასარგებლოდ დაწესებულ ბაჟს იხდიან ადამიანს, რომელიც ახალ სამადნეს აღმოაჩენს, უფლება აქვს
ძალიან ცუდად, ხოლო კორნუელის ჰერცოგისას ძალიან კარგად. მიიზომოს თავისთვის მიწის ნაკვეთი სიგრძით ორას ორმოცდაექვსი
ამის გამო სარწმუნო არის, რომ რენტა ქვეყნად არსებული ფუტი, იმ მიმართულებით, რომელიც, მისი აზრით, აქვს მადნის
უმდიდრესი სამადნეების კალის ფასის უფრო დიდ ნაწილს ქანს, და სიგანით ამის ნახევარი. იგი მესაკუთრე ხდება სამადნის ამ
შეადგენს, ვიდრე ქვეყნად არსებული უმდიდრესი სამადნეების ნაწილისა და შეუძლია დაამუშაოს იგი მემამულისთვის რაიმე
ვერცხლის ფასისას. ნაშთი, რომელიც მეპატრონეს რჩება ამ სასყიდლის გადაუხდელად. კორნუელის ჰერცოგის ინტერესმა
სხვადასხვა სამადნეების დამუშავებაზე დახარჯული კაპიტალის გამოიწვია თითქმის ასეთივე წესის შემოღება ამ ძველ საჰერცოგოში.
ანაზღაურების შემდეგ, მისი ჩვეულებრივი მოგებითურთ, როგორც ყოველ ადამიანს, რომელიც კალის სამადნეს აღმოაჩენს უდაბურ და
ეტყობა, უფრო დიდია უბრალო ლითონის ამოღების შემთხვევაში, შეუღობავ მიწაში, უფლება აქვს აღნიშნოს მისი საზღვრები
ვიდრე ძვირფასი ლითონის ამოღების შემთხვევაში. გარკვეული ფართობისათვის, რასაც სამადნის შემოფარგვლა
ამასთან ერთად პერუში ვერცხლის სამადნეების ეწოდება. ასეთი პირი ხდება სამადნის ნამდვილი მესაკუთრე და მას
დამმუშავებელ მესარეწეთა მოგება ჩვეულებრივ არაა ძალიან დიდი. შეუძლია ან თვით დაამუშაოს იგი ანდა იჯარით გადასცეს სხვა პირს
იგივე ფრიად პატივცემული და სარწმუნო ინფორმაციის მქონე მისი დამუშავება, ნებართვის გამოუთხოვნელად მემამულისაგან,
ავტორები გადმოგვცემენ, რომ ყოველ ადამიანს, რომელიც ხელს რომელსაც მხოლოდ მცირე სასყიდელი უნდა მიეცეს ამ
ჰკიდებს ახალი სამადნის დამუშავებას პერუში, ჩვეულებრივ დამუშავების გამო. ამ წესებით ორსავე შემთხვევაში წმინდა უფლება
უცქერიან როგორც გასაკოტრებლად და ქონების გასანიავებლად კერძო საკუთრებისა მსხვერპლად შეეწირება სახელმწიფო
განწირულ პირს, და ამიტომ ყველანი მას ერიდებიან და გაურბიან. შემოსავლის ნაგულისხმევ ინტერესებს.

ამგვარადვე უქმნიან პერუში წახალისებას აგრეთვე ოქროს მცირე და თითქმის შეუმჩნეველი ნაწილების სახით არეულია
სამადნეების აღმოჩენას და დამუშავებას, და ოქროზე დაწესებული ქვიშასთან, მიწასთან და სხვა სხეულთან, ადვილად შეიძლება მისი
სამეფო ბაჟი წმინდა ლითონის მეოცედ ნაწილს შეადგენს მხოლოდ. გამოცალკევება იმათგან ფრიად სწრაფი და უბრალო ოპერაციის
წინათ იგი უდრიდა მეხუთედ ნაწილს, შემდეგ მეათედს, ისე, გზით, რომლის შესრულება შესაძლებელია კერძო სახლში ყველას
როგორც ვერცხლისათვის, მაგრამ გამოირკვა, რომ სამადნეების მიერ, ვისაც მოეპოვება ცოტაოდენი ვერცხლის წყალი. და თუ
დამუშავებას ეს უმცირესი განაკვეთიც არ ძალუძს ზიდოს. მაინც, ვერცხლზე დაწესებული სამეფო ბაჟის გადახდა ცუდად სწარმოებს,
როგორც ამბობენ იგივე ავტორები: ფრეზიერი და ულოა, იშვიათად მით უფრო ცუდად უნდა სწარმოებდეს ოქროზე დაწესებულის
შეხვდებით ადამიანს, რომელსაც ვერცხლის სამადნეების გადახდა, ხოლო რენტა გაცილებით უფრო მცირე ნაწილს უნდა
დამუშავებით ქონება შეეძინოს, კიდევ უფრი იშვიათია ასეთი შეადგენდეს ოქროს ფასში, ვიდრე ვერცხლის ფასშიც კი.
ადამიანის შეხვედრა ოქროს სამადნეების დამმუშავებელთა შორის. უდაბლესი ფასი, რადაც ძვირფასი ლითონების გაყიდვას
ბაჟი ერთი მეოცედის ოდენობით უდრის, როგორც ეტყობა, მთელ შეიძლება ადგილი ჰქონდეს, ანუ სხვა დოვლათის უმცირესი
რენტას, რომელსაც იძლევიან მეტი წილი ოქროს სამადნეები ჩილეში რაოდენობა, რომელზედაც ამ ლითონების გაცვლა შეიძლება
და პერუში. ამასთან ოქრო უფრო ადვილად ექვემდებარება ხდებოდეს რაოდენადმე ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, იმავე
კონტრაბანდას, ვიდრე ვერცხლიც კი არა მხოლოდ მისი უფრო პრინციპებით განისაზღვრება, რომლების მიხედვითაც მყარდება
დიდი ღირებულების გამო, მის მოცულობასთან შედარებით, უდაბლესი ჩვეულებრივი ფასი ყველა სხვა დოვლათთან. ამ ფასს
არამედ იმ განსაზღვრული სახის გამოც, რომლითაც მას ბუნება განსაზღვრავს კაპიტალი, რომელიც ჩვეულებრივ უნდა იქნეს
წარმოშობს. ვერცხლი იშვიათად გვხვდება წმინდა სახით ბუნებაში, დახარჯული, საზრდო, ტანსაცმელი და ბინა, რომლებიც
არამედ, სხვა ლითონთა უმრავლესობასავით, ჩვეულებრივ ჩვეულებრივ უნდა იქნეს მოხმარებული მაღაროებიდან ლითონების
შეერთებულია რაიმე სხვა სხეულთან, რომლისგანც მისი გამოსაღებად და მათ მისატანად ბაზარზე, იგი ყოველ შემთხვევაში
გამოცალკევება იმ რაოდენობით, რომ ხარჯები დაჰფაროს, საკმარისი უნდა იყოს კაპიტალის ასანაზღაურებლად
შესაძლებელი არის, მხოლოდ ფრიად ხანგრძლივი და ძნელი ჩვეულებრივი მოგებითურთ.
ოპერაციის გზით, რის შესრულება შეიძლება მხოლოდ ამ მაგრამ ამ ლითონების უმაღლესი ფასი განისაზღვრება,
მიზნისთვის მოწყობილ სახელოსნოში და ამის გამო იგი მეფის როგორც ეტყობა, მხოლოდ მათი ნაკლებობით ან
მოხელეების ზედამხედველობას ექვემდებარება. ოქრო, პირიქით, მოჭარბებულობით. იგი აუცილებლად არ განისაზღვრება
თითქმის ყოველთვის მოიპოვება წმინდა სახით. ზოგჯერ მას რომელიმე სხვა საქონლის ფასით, როგორც ამას ადგილი აქვს,
პოულობენ მოდიდო ნატეხების სახით: და მაშინაც, როდესაც იგი მაგალითად, ქვანახშირის შესახებ, რომლის ფასმა მისი ნაკლებობის

შემთხვევაშიც კი არ შეიძლება აიწიოს შეშის ფასზე მაღლა. იშვიათობით ანუ იმ დიდი შრომის გამო, რომლის დახარჯვა
გაადიდეთ ოქროს ნაკლებობა განსაზღვრულ ზომამდე, და მისი საჭიროა აღნიშნული საგნის მნიშვნელოვანი რაოდენობის
ფრიად მცირე ნაჭერი ბრილიანტზე უფრო ძვირი გახდება და სხვა მოსაპოვებლად, შრომის, რომლისათვის სასყიდელის გაღება არავის
დოვლათთა მეტ რაოდენობაზე გაიცვლება ხოლმე. არ ძალუძს მათ გარდა. ისინი ყოველთვის მზად არიან უფრო მაღალ
ამ ლითონთა მოთხოვნას იწვევს ნაწილობრივ მათი ფასად იყიდონ ასეთი საგნები, ვიდრე ისეთები, რომლებიც ბევრად
სარგებლიანობა და ნაწილობრივ მათი სილამაზე. ისინი უფრო უფრო ლამაზი და სასარგებლოა, მაგრამ უფრო ჩვეულებრივი არის.
სასარგებლონი არიან, ვიდრე, იქნებ, ყველა სხვა ლითონი, რკინის ეს თვისებები: სარგებლიანობა, სილამაზე და იშვიათობა ძირითადი
გამოკლებით. რადგან მათ ჟანგი და ჭუჭყი ნაკლებ ეკიდება, უფრო საფუძველია ამ ლითონთა მაღალი ფასის ანუ იმისა, რომ ისინი
ადვილია მათი სუფთად შენახვა, და მათგან გაკეთებული და ყოველთვის შეიძლება გაცვლილ იქნენ სხვა დოვლათთა დიდ
სუფრის და სამზარეულოს ავეჯ-ჭურჭლეული უკვე ამიტომ უფრო რაოდენობაზე. ეს მათი მაღალი ღირებულება წინ უძღოდა მათ
სასიამოვნო არის. ვერცხლის ქვაბი უფრო სუფთაა, ვიდრე გამოყენებას მონეტის სახით და დამოუკიდებელი იყო ამისაგან; იგი
ტყვიისაგან, სპილენძისაგან ან კალისაგან გაკეთებული ქვაბი, და შეადგენდა სწორედ იმ თვისებას, რომელმაც ეს ლითონები გახადა
იმავე თვისების გამო ოქროს ქვაბი კიდევ უფრო უკეთესი არის გამოსადეგად ასეთი გამოყენებისათვის. მაგრამ ამ გამოყენებამ,
ვერცხლისაზე. მაგრამ ძვირფას ლითონთა მთავარი ღირსებაა მათი რომელმაც შეჰქმნა დამატებითი მოთხოვნა მათთვის და, მაშასადამე,
სილამაზე, რაც მათ განსაკუთრებით გამოსაყენებელს ხდის შეამცირა მათი ის რაოდენობა, რომელიც შეიძლებოდა სხვა
ტანსაცმელისა და ავეჯეულობის მოსართავად. ვერავითარი მიზნებისათვის ყოფილიყო გამოყენებული, შესაძლებელია ხელი
საღებავი ან სანდალოზი ვერ მოსცემს ისეთ ბრწყინვალე ფერს, შეუწყო შემდეგში მათი ღირებულების შენარჩუნებას ანდა
როგორც ოქროთი მოვარაყება. ძვირფას ლითონთა ღირსება, გადიდებასაც.
რომელსაც მათი სილამაზე წარმოადგენს, მნიშვნელოვნად ძვირფასი ქვების მოთხოვნას იწვევს მხოლოდ და მხოლოდ
დიდდება მათი იშვიათობით. მეტწილ მდიდარ ადამიანთათვის მათი სილამაზე. ისინი იხმარებიან მხოლოდ მორთულობისათვის,
მთავარი სიამოვნება სიმდიდრით იმაში მდგომარეობს, რომ ეს და მათი ღირსება, რომელსაც სილამაზე წარმოადგენს,
სიმდიდრე გამოაჩინონ, და მათ თვალში ეს სიამოვნება მხოლოდ მნიშვნელოვნად დიდდება მათი იშვიათობით ანუ იმ იშვიათობისა
მაშინ არის სრული, როდესაც ისინი სიმდიდრის იმ გარეგნულ და სიძნელის გამო, რომელიც დაკავშირებულია მაღაროებიდან მათ
განმასხვავებელ ნიშნებს ფლობენ, რომლებიც არავის არ შეუძლია ამოღებასთან. მათი მაღალი ფასი ამიტომ უმრავლეს შემთხვევაში
ჰქონდეს მათ გარდა. მათ თვალში ამა თუ იმ ზომით სასარგებლო ან თითქმის სულ მთლად ხელფასისა და მოგებისაგან შესდგება. რენტა
ლამაზი საგნის ღირსება მნიშვნელოვნად დიდდება მისი მასში შედის ძალიან მცირე ნაწილის სახით ან სულ არ შედის, და

მხოლოდ ძალიან მდიდარი მაღაროები იძლევიან რაოდენადმე განკარგულებაში მიეღო შრომის ან სხვა საქონელთა ასევე დიდი
მნიშვნელოვან რენტას. როდესაც იუველირმა ტავერნიემ ინახულა რაოდენობა. როგორც პროდუქტის, ისე რენტის ღირებულება,
ალმასის მაღაროები გოლკონდში და ვიზიაპურში, მას აცნობეს, რომ ნამდვილი შემოსავალი, რომელსაც ის სამადნეები აძლევდნენ
იმ ქვეყნის ხელმწიფემ, ვის სასარგებლოდაც მაღაროების საზოგადოებას და მესაკუთრეს, შესაძლებელია იგივე ყოფილიყო.
ექსპლოატაცია სწარმოებდა, ბრძანება გამოსცა ყველა მაღარო ძვირფასი ლითონების ან ძვირფასი ქვების უმდიდრეს
დაეკეტათ, გარდა ისეთებისა, რომელნიც უმსხვილეს და ულამაზეს მაღაროებს ცოტა რამ შეუძლიათ მიუმატონ ქვეყნის სიმდიდრეს.
ქვებს იძლეოდნენ. დანარჩენი მაღაროები, როგორც ეტყობა, პროდუქტი, რომლის ღირებულებას მისი იშვიათობა იწვევს,
მეპატრონეს არ უფარავდნენ დამუშავების ხარჯებს. აუცილებლად ჰკარგავს ღირებულებას, როდესაც იგი უხვად
რადგან ძვირფასი ლითონების და ძვირფასი ქვების ფასი მოიპოვება. სუფრის ვერცხლეული და ტანსაცმელის თუ ავეჯეულის
განისაზღვრება მათი ფასით უმდიდრეს სამადნეებში, ამიტომ სხვაგვარი ფუჭი მორთულობა შეიძლება შეძენილ იქნეს შრომის
რენტა, რომელიც ამა თუ იმ სამადნეს შეუძლია მისცეს თავის ნაკლები რაოდენობით ან საქონელთა ნაკლები რაოდენობით, და
მესაკუთრეს, შეეფარდება არა ამ სამადნის აბსოლუტურს, არამედ მხოლოდ ეს იქნება ის სარგებლობა, რომელსაც ქვეყანა მიიღებს
მის, ასე ვთქვათ, შედარებითს სიმდიდრეს ანუ გამოსავლიანობის ძვირფასი ლითონების და ქვების სიუხვის გამო.
მხრივ მის უპირატესობას სხვა ამგვარსავე სამადნეებთან სხვაგვარადაა საქმე შესახებ მამულებისა მიწის ზედაპირზე.
შედარებით. სხვა სამადნეები რომ იქნეს აღმოჩენილი, რომელნიც მათი როგორც პროდუქტის, ისე რენტის ოდენობა პროპორციულია
იმდენადვე უფრო მდიდარნი არიან პოტოზისაზე, რამდენადაც ეს მათი აბსოლუტური ნაყოფიერებისა და არა შეფარდებითისა. მიწას,
უკანასკნელნი აღემატებიან სიმდიდრით ევროპის სამადნეებს, იმ რომელიც საზრდოს, ტანსაცმელისა და ბინის განსაზღვრულ
შეთხვევაში ვერცხლის ღირებულება ისე ძალიან დაიწევდა, რომ რაოდენობას წარმოშობს, შეუძლია ყოველთვის ადამიანთა
პოტოზის სამადნეებიც კი არ ეღირებოდა დასამუშავებლად. განსაზღვრული რაოდენობა გამოკვებოს, შემოსოს და ბინით
ესპანეთის ვესტ-ინდოეთის აღმოჩენამდე ევროპის უმდიდრესი უზრუნველჰყოს; და როგორიც უნდა იყოს მემამულის წილი, ეს
სამადნეები, შესაძლებელია, ასეთსავე დიდ რენტას აძლევდნენ უკანასკნელი მაინც ყოველთვის აძლევს მას სათანადო
მეპატრონეს, როგორც ამჟამად პერუს უმდიდრესი სამადნეები შესაძლებლობას თავის განკარგულებაში მიიღოს შრომა ამ
იძლევიან. თუმცა მოპოვებული ვერცხლის რაოდენობა ნაკლები ადამიანთა ან საქონელნი, რომლებიც იმ შრომას ძალუძს მოუპოვოს
იყო, მაგრამ მისი გაცვლა შეიძლებოდა სხვა დოვლათთა დიდ მას. ყოვლად მწირი მიწის ღირებულებას არ ამცირებს მის ახლოს
რაოდენობაზე, და ის წილი, რომელსაც მესაკუთრე იღებდა, უნაყოფიერესი მიწის მდებარეობა. პირიქით, ეს ღირებულება
შესაძლებლობას აძლევდა ამ უკანასკნელს ეყიდა ანუ თავის ჩვეულებრივ იზრდება ამის გამო. დიდი სიმრავლე ადამიანთა,

რომელთაც ნაყოფიერი მიწა არჩენს, ჰქმნის მწირი მიწის აძლევდნენ პირველ თხოვნისთანავე თავიანთ ახალ სტუმრებს, და
პროდუქტთა დიდი ნაწილისათვის ბაზარს, რაც მათ არასოდეს არ სრულებით არ ეგონათ, ეტყობა, რომ ძალიან ძვირფას საჩუქარს
ექნებოდათ იმ მოსახლეობაში, რომლის შენახვასაც შესძლებდა აძლევდნენ. ისინი გაოცებული იყვნენ იმ სიხარბით, რომლითაც
მარტო ამ მიწის პროდუქტი. ესპანელები ესწრაფებოდნენ ოქროს შეძენას, და აზრად არ
ყველაფერი, რაც მიწის ნაყოფიერებას ადიდებს საზრდოს მოსდიოდათ, რომ შეიძლება სადმე იყოს ისეთი ქვეყანა, სადაც
წარმოშობის მხრივ, ადიდებს არა მარტო იმ მიწების ღირებულებას, მრავალ ადამიანთ ისე უხვად მოეპოვებათ საზრდო, რომელიც
რომელთაც გაუმჯობესება შეეხო, არამედ სხვა მიწების ესოდენ ნაკლებად აქვთ ყოველთვის კუბის და სან-დომინგოს
ღირებულებასაც, ვინაიდან ახალ მოთხოვნას ჰქმნის მათი მცხოვრებლებს, რომ მზად არიან ამ ბრჭყვიალა უბრალო საგნის
პროდუქტისათვის. საზრდოს ის გარდამეტი, რომელიც, მიწის მცირე რაოდენობისათვის მისცენ იმდენი საზრდო, რამდენიც მთელ
გაუმჯობესების წყალობით, მრავალ ადამიანთ აქვთ თავის ოჯახს დაარჩენს რამდენიმე წლის განმავლობაში. შესაძლებელი
განკარგულებაში იმას გარდა, რაც თვითონ მათ შეუძლიათ რომ ყოფილიყო მათთვის ამის გაგებინება, ესპანელების მისწრაფება
მოიხმარონ, წარმოადგენს ძირითად მიზეზს მოთხოვნისას ოქროსადმი მათ აღარ გააკვირვებდა.
ძვირფასი ლითონების და ძვირფსი ქვების მიმართ, აგრეთვე ყველა
სხვა ნივთების მიმართ, რომელნიც შეადგენენ კომფორტისა და განყოფილება III
სამკაულის საგნებს ტანსაცმელში, ბინაში, საოჯახო ავეჯეულობასა
და მორთულობაში. საზრდო არა თუ შეადგენს ქვეყნიერობის ცვლილებები შეფარდებაში იმ სახის პროდუქტების
სიმდიდრის მთავარ ნაწილს, არამედ მისი უხვად არსებობა მრავალი ღირებულებასა, რომელნიც ყოველთვის იძლევიან რენტას და იმ
სხვა სახის სიმდიდრეს აძლევს მის მთავარ ღირებულებას. კუბისა სახის პროდუქტების ღირებულებას შორის, რომელნიც ზოგჯერ
და სან-დომინგოს ღარიბ მცხოვრებლებს, რომელნიც პირველად იძლევიან რენტას
აღმოაჩინეს ესპანელებმა, ჩვეულებად ჰქონდათ ოქროს პატარა
ნახატების ტარება, მორთულობის სახით თმაში და ტანსაცმელის საზრდოს უხვად არსებობა, რაც მიწების გაუმჯობესების
სხვადასხვა ნაწილებზე. ისინი, როგორც ეტყობა, ისევე აფასებდნენ ზრდისა და დამუშავების გაფართოების შედეგი არის, აუცილებლად
ამ ნატეხებს, როგორც ჩვენ დავაფასებდით რაიმე კენჭს, რომელსაც უნდა გამოიწვიოს მოთხოვნის გადიდება მიწის ყველა ისეთი
ცოტათი ჩვეულებრივზე მეტი სილამაზე აქვს, და მათ სთვლიდნენ პროდუქტის მიმართ, რომელიც საზრდოს არ შეადგენს, მაგრამ
მიწიდან აღების ღირსად, მაგრამ არა ესოდენ ძვირფასად, რომ არ შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს კომფორტისა ან
ებოძებიათ იმისათვის, ვინც სთხოვდა. ისინი ამ ოქროს ნატეხებს მორთულობისათვის. ამიტომ, შეიძლებოდა მოლოდინი

გვქონებოდა, რომ განვითარების საერთო პროცესის რომელშიაც ეს სამადნე მდებარეობს. ბაზარი ფილაქანსამტეხლოს
მიმდინარეობაში შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს მხოლოდ ერთ პროდუქტისათვის იშვიათად შეიძლება ვრცელდებოდეს
ცვლილებას ამ ორი სხვადასხვა სახის პროდუქტთა შეფარდებითს რამდენიმე მილზე უფრო შორს ირგვლივ, და მოთხოვნა საერთოდ
ღირებულებაში. იმ სახის პროდუქტთა ღირებულება, რომელნიც უნდა შეესაბამებოდეს ამ პატარა რაიონის სიმდიდრესა და
ზოგჯერ იძლევიან რენტას და ზოგჯერ არ იძლევიან, უნდა მოსახლეობას. პირიქით, ბაზარი ვერცხლის სამადნის
იზრდებოდეს მუდამ იმ პროდუქტების ღირებულებასთან პროდუქტისათვის შეიძლება ვრცელდებოდეს დედამიწის ყველა
შედარებით, რომელნიც ყოველთვის იძლევიან რენტას. ნაწილზე, რომელიც კი ცნობილი არის. ამიტომ, თუ არ იზრდება
ხელოვნებათა და მრეწველობის განვითარების მიხედვით მასალა საერთოდ მთელი მსოფლიოს სიმდიდრე და მოსახლეობა,
ტანსაცმელისა და ბინისათვის, მიწიდან ამოღებული სასარგებლო ვერცხლის მოთხოვნა შეიძლება სრულებით არ გაიზარდოს, იმ
მადნეული და მინერალები, ძვირფასი ლითონები და ქვები შემთხვევაშიც კი, როდესაც იზრდება სამადნეების ირგვლივ
თანდათან უფრო და უფრო დიდი მოთხოვნის საგანი უნდა მდებარე ფართო მიდამოების სიმდიდრე. მაშინაც კი, თუ იზრდება
ხდებოდეს, თანდათან უფრო და უფრო საზრდოს დიდ საერთოდ მთელი მსოფლიოს სიმდიდრე, მაგრამ სიმდიდრის ამ
რაოდენობაზე უნდა იცვლებოდეს ანუ, სხვა სიტყვებით, თანდათან ზრდის პარალელურად აღმოჩენილ იქნა ახალი სამადნეები, ბევრად
უფრო და უფრო ძვირი უნდა ხდებოდეს. მართლაც ასე ხდებოდა უფრო ნაყოფიერი, ვიდრე რომელიმე წინათ ცნობილი, მაშინაც კი,
მეტწილ ამ საგანთა შესახებ უმრავლეს შემთხვევაში და ასე თუმცა ვერცხლის მოთხოვნა მატულობს, მისი მიწოდება მაინც
მოხდებოდა ყველა მათ შესახებ ყველა შემთხვევაში, შეიძლება გაიზარდოს უფრო მეტი ზომით, ასე რომ ამ ლითონის
განსაკუთრებული გარემოებანი რომ უფრო მეტი ზომით არ ნამდვილი ფასი თანდათან დაიწევს, ე. ი. მისი განსაზღვრული
ადიდებდნენ ზოგ შემთხვევაში ზოგი მათგანის მიწოდებას, ვიდრე რაოდენობა, მაგალითად, ერთი გირვანქა თანდათან შრომის უფრო
მოთხოვნას. და უფრო ნაკლები რაოდენობის ყიდვას შესძლებს ანუ პურის
ასე მაგალითად, ფილაქანსამტეხლოს ღირებულება მშრომელის ამ მთავარი საარსებო საშუალების უფრო და უფრო
აუცილებლად იზრდება ახლომახლო მიდამოების სიმდიდრისა და ნაკლებ რაოდენობაზე გაიცვლება.
მოსახლეობის ზრდასთან ერთად და განსაკუთრებით იმ ვერცხლის დიდ ბაზარს შეადგენს ვაჭრობის მწარმოებელი
შემთხვევაში, თუ იგი ერთადერთ ქვის სამტეხლოს შეადგენს იქ. და ცივილიზაციის ნაწილის მქონე მსოფლიო.
პირიქით, ვერცხლის სამადნის ღირებულება, თუნდ რომ ათასი თუ საერთო განვითარების პროცესის მიმდინარეობაში ამ
მილის მანძილზე არ არსებობდეს მეორე სამადნე, არ იზრდება ბაზრის მხრივ მოთხოვნა გაიზარდა, მაშინ როდესაც იმავე დროს
აუცილებლად იმ ქვეყნის სიმდიდრის გადიდებასთან ერთად, მიწოდება იმავე პროპორციით არ გადიდებულა, ვერცხლის

ღირებულება თანდათან გაიზრდება პურის ღირებულებასთან მიმოხილვა ვერცხლის ღირებულების ცვლილებებისა უკანასკნელი
შედარებით. ადგილი ექნება ვერცხლის მოცემული რაოდენობის ოთხი საუკუნის განმავლობაში
გაცვლას პურის უფრო და უფრო დიდ რაოდენობაზე ანუ, სხვა
სიტყვებით, პურის ფულადი ფასი თანდათან უფრო და უფრო იაფი პირველი პერიოდი
გახდება.
თუ, პირიქით, მიწოდება, რაიმე შემთხვევითი გარემოების
გამო, რამდენიმე წლის განმავლობაში უფრო დიდი ზომით 1350 წელს და რამდენიმე ხნით მანამდე კვარტერი ხორბლის
გაიზარდა, ვიდრე მოთხოვნა, იმ შემთხვევაში ეს ლითონი ფასი ინგლისში, როგორც ეტყობა, არ იყო ოთხ უნც ვერცხლზე
თანდათან უფრო და უფრო იაფი გახდება ანუ, სხვა სიტყვებით, ნაკლები, ტაუერის წონით, რაც უდრის დაახლოებით 20 შილინგს
პურის საშუალო ფულადი ფასი, ყოველგვარ გაუმჯობესებათა ჩვენს ახლანდელ ფულზე. ამ დონედან ხორბლის ფასმა, როგორც
მიუხედავად, თანდათან უფრო და უფრო ძვირი გახდება. სჩანს, თანდათან დაიწია 2 უნც ვერცხლამდე, რაც უდრის
მაგრამ თუ, მეორე მხრივ, ლითონის მიწოდება დაახლოებით დაახლოებით 10 შილიგნს ჩვენს ახლანდელ ფულზე, და ამ ფასად
იმავე ზომით გაიზარდა, როგორც მოთხოვნა, იმ შემთხვევაში ეს ფასობდა იგი მე-XVI საუკუნის დამდეგს და, როგორც ეტყობა,
ლითონი წინანდებურად იყიდის პურის თითქმის იმავე შემდეგაც დაახლოებით 1570 წლამდე.
რაოდენობას ანუ გაიცვლება მის თითქმის იმავე რაოდენობაზე და 1350 წელს, ედუარდ III-ის მეფობის მე-25 წელს, გამოცემულ
პურის საშუალო ფულადი ფასი, ყოველგვარ გაუმჯობესებათა იქნა ეგრეთწოდებული მუშათა სტატუტი. ამის შესავალი ნაწილი
მიუხედავად, თითქმის უცვლელი დარჩება. შეიცავს ჩივილს მსახურების კადნიერების გამო, რომელნიც
ეს სამი შემთხვევა თითქმის ამოსწურავს ყველა შესაძლებელ ცდილობენ გაიდიდონ თავიანთი ბატონებისაგან მისაღები
კომბინაციას, რომელსაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს პროგრესის ხელფასი. სტატუტი, ამიტომ, აწესებს, რომ ყველა მსახურნი და
მიმდინარეობაში; და უკანასკნელი ოთხი საუკუნის განმავლობაში, მუშები ამიერიდან უნდა დაკმაყოფილდნენ იმ ხელფასით და
რომელიც წინ უძღოდა მიმდინარე საუკუნეს, რამდენადაც ჩვენ შესანახით (შესანახი იმ დროში ნიშნავდა არა მარტო ტანსაცმელს,
შეგვიძლია განვსაჯოთ იმის მიხედვით, რაც მოხდა საფრანგეთსა და არამედ სურსათსაც), რომელსაც ისინი ჩვეულებრივ იღებენ
დიდ ბრიტანეთში, თითოეულ კომბინაციას ამ სამიდან ადგილი ედუარდ III-ის მეფობის მე-20 წელში და მის წინა ოთხ წელიწადში;
ჰქონდა, როგორც სჩანს, ევროპის ბაზარზე, და ამასთან იმ რომ, ამასთან დაკავშირებით მათი შესანახი ხორბალი არსად არ
თანმიმდევრობით, როგორც მე ეს აღვნიშნე აქ. უნდა შეფასდეს 10 პენსზე მეტად ბუშელი და რომ ბატონების ნებაზე
უნდა იყოს, მისცემენ ისინი ხორბალს თუ ფულს. ამრიგად, ედუარდ

III-ის მეფობის მე-25 წელს 10 პენსი ერთი ბუშელისათვის წინამძღვარმა კენტებერიში, იმ დღეს, როდესაც თანამდებობა
ითვლებოდა ხორბლის ძალიან ზომიერ ფასად, ვინაიდან ჩაიბარა, ნადიმი გამართა, რომლის შესახებ ვილიამ ტორნმა
სპეციალური კანონის გამოცემა იყო საჭირო იმისათვის, რომ შეგვინარჩუნა არა თუ საჭმელების სია, არამედ ბევრი საგნის
მსახურებისათვის მიეღებინებიათ ეს ფასი ნაცვლად ჩვეულებრივი ფასებიც. ამ ნადიმზე დაიხარჯა: 1) 53 კვარტერი ხორბალი, ფასით 19
შესანახისა ნატურით; ეს ფასი ითვლებოდა სამართლიან ფასად გირვანქისა ანუ კვარტერი 7 შილინგის და 2 პენსისა, რაც ჩვენს
აგრეთვე 10 წლის წინა დროისათვის, სახელდობრ იმავე ედუარდ III- ფულზე შეადგენს დაახლოებით 21 შილინგს და 6 პენსს; 2) 58
ის მეფობის მე-16 წლისათვის, რომელიც წარმოადგენდა ვადას, კვარტერი ალაო, 17 გირვაქის და 10 შილინგისა, ანუ კვარტერი 6
სადამდეც ვრცელდებოდა კანონის ძალა. ედუარდ III-ის მეფობის შილინგისა, რაც ჩვენს ფულზე შეადგენს დაახლოებით 18 შილინგს;
მე-16 წელს კი 10 პენსი შეიცავდა დაახლოებით ნახევარ უნც 3) 20 კვარტერი შვრია, 4 გირვაქის ანუ კვარტერი 4 შილინგისა, რაც
ვერცხლს, ტაუერის წონით, და უდრიდა თითქმის ნახევარ კრონას ჩვენს ფულზე უდრის დაახლოებით 12 შილინგს. ალაოს და შვრიის
ჩვენს ახლანდელ ფულზე. მაშასადამე, 4 უნცი ვერცხლი ტაუერის ფასები აქ თითქოს უფრო მაღალია, ვიდრე შეესაბამება მათ
წონით, რაც უდრიდა იმ დროის 6 შილინგს და 8 პენსს ანუ თითქმის ჩვეულებრივ შეფარდებას ხორბლის ფასის მიმართ.
20 შილინგს ახლანდელ ფულზე, უნდა ყოფილიყო მიჩნეული ეს ფასები აღნიშნულია არა ჩვეულებრივი სიძვირის ან
ზომიერ ფასად 8 ბუშელის შემცველი კვარტერისათვის. სიიაფის გამო, არამედ მოხსენებულია შემთხვევით, როგორც
ეს კანონი უცილობლად უფრო სწორ წარმოდგენას გვაძლევს ფაქტიურად გადახდილი ფასები პურის დიდი რაოდენობისათვის,
იმაზე, თუ რა ითვლებოდა იმ დროში პურის ზომიერ ფასად, ვიდრე რომელიც დაიხარჯა თავისი სიდიადით განთქმულ ნადიმზე.
ისტორიკოსებისა და სხვა მწერლების მიერ ჩვეულებრივ 1262 წელს, ჰენრი III-ის მეფობის მე-51 წელს, აღდგენილ იქნა
აღნიშნული ფასები ცალკე წლებისათვის, რომელნიც ძველი კანონი, ეგრეთწოდებული პურის და ლუდის ნიხრი, რაც,
არაჩვეულებრივი გაძვირების ან გაიაფების წლებს წარმოადგენენ და როგორც მეფე ამბობს კანონის შესავალში, დაწესებული იყო მისი
რომელთა მიხედვით, ამიტომ, ძნელია წარმოდგენის შედგენა წინაპრების - ინგლისის მეფეების დროს. სარწმუნოა, ამიტომ, რომ
ჩვეულებრივი ფასის შესახებ. გარდა ამისა, გვაქვს სხვა საბუთებიც ეს კანონი ყოველ შემთხვევაში იმდენად დიდი ხნისაა, რომ აღწევს
ვიფიქროთ, რომ მე-XIV საუკუნის დამდეგს და რამდენიმე ხნით მის მისი პაპის ჰენრი II-ის ხანას და შესაძლებელია ინგლისის
წინათაც კვარტერი ხორბლის ჩვეულებრივი ფასი არ იყო 4 უნც დაპყრობის ხანასაც. კანონი პურის ფასს აწესებს ხორბლის
ვერცხლზე ნაკლები და რომ სხვა მარცვლეულის ფასი ამ ფასთან იყო არსებული ფასების მიხედვით, კვარტერისათვის 1-დან 20
შეფარდებული. შილინგამდე მაშინდელ ფულზე. მაგრამ ამგვარი კანონების შესახებ
1309 წელს რაულ დე ბორნმა, წმ. ავგუსტინის მონასტრის ჩვეულბრივ გულისხმობენ, რომ ისინი ერთგვარადვე იღებენ

მხედველობაში ყველა გადახრას საშუალო ფასიდან როგორც სხვადასხვა შეფასება. ერთის მიხედვით კვარტერი იანგარიშება 6
ქვევითკენ, ისე ზევითკენ. ამ გულისხმობის მიხედვით, 10 შილინგი, შილინგად და 8 პენსად, მეორის მიხედვით მხოლოდ 5 შილინგად
რომელიც შეიცავდა 6 უნც ვერცხლს ტაუერის წონით და უდრიდა და 8 პენსად. 1512 წელს 6 შილინგი და 8 პენსი შეიცავდა მხოლოდ 2
დაახლოებით 30 შილიგნს ჩვენს ახლანდელ ფულზე, უნდა უნც ვერცხლს ტაუერის წონით და უდრიდა დაახლოებით 10
ჩაითვალოს კვარტერი ხორბლის საშუალო ფასად იმ დროში, შილინგს ჩვენს ახლანდელ ფულზე.
როდესაც ეს კანონი პირველად იყო გამოცემული, და მიჩნეული ედუარდ III-ის მეფობის მე-25 წლიდან მოკიდებული
უნდა იქნეს ასეთ ფასად ჰენრი III-ის მეფობის მე-51 წლამდე. ამიტომ ელისაბედის მეფობის დასაწყისამდე, ე. ი. ორას წელზე მეტი ხნის
ჩვენ არ მოგვივა დიდ შეცდომა, თუ მივიღებთ, რომ საშუალო ფასი განმავლობაში, 6 შილინგი და 8 პენსი შეადგენდა ისევ და ისევ,
არ იყო იმ უმაღლესი ფასის ერთ მესამედზე ნაკლები, რომელიც როგორც ეს ჩანს სხვადასხვა სტატუტებიდან, ხორბლის
კანონმა დააწესა, ე. ი. არ იყო ნაკლები 4 შილინგსა და 8 პენსზე, ეგრეთწოდებულ ზომიერ ანუ სამართლიან ფასს ე. ი. ჩვეულებრივ
მაშინდელი ფულით ანუ 4 უნც ვერცხლზე ტაუერის წონით. ანუ საშუალო ფასს. მაგრამ ვერცხლის რაოდენობა, რომელსაც ეს
ჩვენ თითქოს გვაქვს რაოდენადმე საფუძველი ამ სხვადსხვა ნომინალური თანხა შეიცავდა, ამ პერიოდის განმავლობაში მუდამ
ფაქტებიდან დავასკვნათ, რომ მე-XVI საუკუნის შუაში და მანამდეც კლებულობდა იმ მრავალგზის ცვლილებების გამო, რომელნიც
მნიშვნელოვანი დროის განმავლობაში კვარტერი ხორბლის მონეტამ განიცადა. მხოლოდ ვერცხლის ღირებულების გადიდება,
საშუალო ანუ ჩვეულებრივ ფასად ითვლებოდა არანაკლებ 4 უნცი როგორც სჩანს იმდენად აწონასწორებდა ამ ნომინალურ თანხაში
ვერცხლისა ტაუერის წონით. მოქცეული ვერცხლის რაოდენობის შემცირებას, რომ
დაახლოებით მე-XIV საუკუნის ნახევრიდან მე-XVI კანონმდებლობა საჭიროდ არ სთვლიდა ყურადღება მიექცია ამ
საუკუნის დასაწყისამდე ხორბლის იმ ფასმა, რომელსაც გარემოებისათვის.
სამართლიან და ზომიერ ფასად, ე. ი. ჩვეულებრივ ანუ საშუალო ასე, 1436 წელს გამოცემულ იქნა კანონი, რომ შეიძლებოდა
ფასად სთვლიდნენ, თანდათან დაიწია, როგორც ეტყობა, ხორბლის გატანა განსაკუთრებული ნებართვის აუღებლად, უკეთუ
აღნიშნული ფასის ნახევრამდე, ასე რომ, დაბოლოს იგი დაეცა 2 უნც მისი ფასი არ აღემატებოდა 6 შილინგს და 8 პენსს, ხოლო 1463 წელს
ვერცხლამდე ტაუერის წონით, რაც უდრის თითქმის 10 შილინგს გამოცემულ იქნა კანონი, რომელიც კრძალავდა ხორბლის
ჩვენს ახლანდელ ფულზე. ასეთი შეფასება ჰქონდა ხორბალს შემოტანას, როდესაც მისი ფასი კვარტერისათვის არ აღემატებოდა 6
დაახლოებით 1570 წლამდე. შილინგსა და 8 პენსს. კანონმდებელი ფიქრობდა, ასეთი დაბალი
ჰენრის ნორტუმბერლენდის მეხუთე გრაფის საოჯახო ფასის არსებობისას ექსპორტი არ შეიძლება ჰქმნიდეს რაიმე
დავთარში, რომელიც 1512 წელს შეეხება, მოიპოვება ხორბლის უხერხულობასო, მაგრამ იმ შემთხვევაში, როდესაც ფასი ამ

დონეზე მაღლა იწევს, გონივრული იქნება იმპორტი დასაწყისში, ვიდრე ამის წინა ორ საუკუნეში, ეს აღნიშნული აქვს
ნებადართული იყოსო. ამრიგად, ამ ხანაში ხორბლის როგორც ბ-ნ დიუპრე დე სენ-მორს, ისე ბრწყინვალე ავტორს „ცდისა
ეგრეთწოდებულ ზომიერ და სამართლიან ფასად ითვლებოდა 6 სამარცვლეულო პოლიტიკის შესახებ.” ხორბლეულის ფასმა იმავე
შილინგი და 8 პენსი, რომელიც დაახლოებით იმდენსავე ვერცხლს პერიოდის განმავლობაში, ალბათ, დაიწია ასევე მეტწილ ევროპაში.
შეიცავდა, რამდენსაც შეიცავს ჩვენი ახლანდელი ფულის 13 ვერცხლის ღირებულების ეს აწევა ხორბლის ღირებულებასთან
შილინგი და 4 პენსი (ერთი მესამედით ნაკლებს, ვიდრე შეიცავდა შედარებით გამოწვეული იყო მთლად ან ამ ლითონის მიმართ
ასეთივე ნომინალური თანხა ედუარდ III-ის ხანაში). მოთხოვნის გადიდებით, რაც შედეგი იყო მრეჭველობის და
1554 წელს, ფილიპეს და მარიამის მეფობის 1-ლ და მე-2 მიწათმოქმედების განვითარებისა, მაშინ როდესაც მისი მიწოდება
წელს, და 1558 წელს, ელისაბედის მეფობის 1-ლ წელს, ხორბლის იმავე პერიოდში იგივე იყო, რაც წინათ, ან მოთხოვნა თუ
ექსპორტი აკრძალულ იქნა აგრეთვე იმ შემთხვევაში, როდესაც წინანდებური დარჩა, აღნიშნული აწევა შესაძლებელია მთლად
კვარტერის ფასი აღემატებოდა 6 შილინგსა და 8 პენსს, თანხას, გამოწვეული ყოფილიყო მიწოდების თანდათანი შემცირებით,
რომელიც მაშინ შეიცავდა მხოლოდ ორი პენსით მეტ ვერცხლს, ვინაიდან მეტი წილი სამადნეები, რომლებიც მაშინ ცნობილი იყო
ვიდრე ასეთივე ნომინალური თანხა ამჟამად. მაგრამ მალე ქვეყნად, ძალიან გამოფიტული იყო და ამიტომ მათი დამუშავების
აღმოჩნდა, რომ ხორბლის ექსპორტის შეკავება მანამდე, სანამ მისი ხარჯებიც დიდად გაზრდილი; ანდა იგი შეიძლება გამოწვეული
ფასი არ დაიწევდა ესოდენ დაბალ დონემდე, სინამდვილეში ყოფილიყო ნაწილობრივ ერთი და ნაწილობრივ მეორე ზემო
ნიშნავდა მის სრულებით აკრძალვას. ამიტომ 1562 წელს, აღნიშნული გარემოებით. მე-XV საუკუნის დასარულს და მე-XVI
ელისაბედის მეფობის მე-5 წელს, ნებადართული იქნა ხორბლის საუკუნის დასაწყისში ევროპის უდიდესი ნაწილი უახლოვდებოდა
ექსპორტი და ზოგიერთი ნავსადგურებიდან იმ შემთხვევაში, მთავრობის უფრო მტკიცე ფორმის დამყარებას, ვიდრე ის ფორმა
როდესაც კვარტერის ფასი არ აღემატებოდა 10 შილინგს, რაც იყო, რომელიც მას ჰქონდა მანამდე რამდენიმე საუკუნის
შეიცავდა დაახლოებით ვერცხლის იმავე რაოდენობას, რასაც განმავლობაში. უშიშროების გადიდებას უნდა გამოეწვია,
შეიცავს ამჟამად ასეთივე ნომინალური თანხა. ამრიგად, ეს ფასი რასაკვირველია, მრეწველობისა და კულტურის ზრდა, და
ითვლებოდა ამ დროს ხორბლის ეგრეთწოდებულ ზომიერ და მოთხოვნა ძვირფასი ლითონების მიმართ, აგრეთვე ფუფუნებისა და
სამართლიან ფასად. ეს თითქმის შეესაბამება 1512 წლის მორთულობის ყველა სხვა საგანთა მიმართ, რა თქმა უნდა
ნორტუმბერლენდის დავთრის შეფასებას. გადიდებულიყო სიმდიდრის ზრდასთან ერთად. უფრო დიდი
რომ საფრანგეთში ხორბლის საშუალო ფასი ასევე ბევრად წლიური პროდუქტის სამიმოქცევოდ საჭირო იყო მონეტის უფრო
უფრო დაბალი იყო მე-XV საუკუნის ბოლოს და მე-XVI საუკუნის დიდი რაოდენობა, და მდიდარ ადამიანთა უფრო დიდ რაოდენობას

უნდა მოეთხოვნა ვერცხლის ყოველგვარი ავეჯეულის და გადასახდელის გადახდა ან ნატურით, ანდა, მის ნაცვლად, ფულის
სამკაულის უფრო დიდი რაოდენობა. ბუნებრივია აგრეთვე იმის განსაზღვრული თანხა. იმ ფასს, რომლის თანახმად ნატურით
გულისხმობა, რომ მეტი წილი სამადნეები, რომელნიც მაშინ გადახდა, ამგვარად, ფულის განსაზღვრული თანხით იყო
ევროპის ბაზარს ვერცხლს აწვდიდნენ, ძალიან გამოფიტული იყო შეცვლილი, შოტლანდიაში ეწოდება საკონვერსიო ფასი. რადგან
და მეტ ხარჯებს მოითხოვდა დასამუშავებლად. ბევრი მათგანის ყოველთვის მემამულეს აქვს არჩევანი, ან პროდუქტი აიღოს ან მისი
დამუშავება რომაელების დროიდან სწარმოებდა. ფასი, მიწის ამღების უზრუნველყოფისათვის საჭიროა, რომ
და მაინც უმრავლესობა იმათი, რომელთაც უწერიათ საკონვერსიო ფასი საბაზრო ფასზე დაბალი იყოს უფრო ვიდრე
საქონელთა ფასების შესახებ წინანდელ დროში, იმ აზრს ადგა, რომ მაღალი. ამიტომ ბევრ ადგილას ეს ფასი არ აღემატება საბაზრო
ინგლისის დაპყრობის დროიდან დაწყებული და, შეიძლება, ფასის ნახევარს. შოტლანდიის უდიდეს ნაწილში ეს ადათი დღესაც
იულიუს კეისარის შესევის დროიდანაც დაწყებული ამერიკის არსებობს შინაური ფრინველისთვის და ზოგ ადგილას შინაური
აღმოჩენამდე, ვერცხლის ღირებულება განუწყვეტლივ საქონლისათვისაც. იგი, ალბათ, შენარჩუნებული იქნებოდა
კლებულობდა. ამ აზრზე ისინი მიჰყავდა ნაწილობრივ იმ ხორბლეულისთვისაც, მისთვის რომ დასასრული არ მიეცა საჯარო
დაკვირვებას, რომელიც მათ უწარმოებიათ როგორც ხორბლის, ისე ნიხრის დაწესებას. განსაკუთრებული კომისიები აწესებდნენ
რამდენიმე სხვა სასოფლო-სამეურნეო ნედლი პროდუქტის სხვადასხვა ხარისხისა და სხვადასხვა ღირსების ხორბლეულის
ფასებზე, ნაწილობრივ ამ პოპულარულ შეხედულებას რომ ყოველ საშუალო ფასის განსაზღვრას ფაქტიური საბაზრო ფასის
ქვეყანაში სიმდიდრის ზრდასთან ერთად ბუნებრივად იზრდება შესაბამისად სხვადასხვა საგრაფოში. ეს დანიხვრა საკმაოდ
ვერცხლის რაოდენობაც, და ამიტომ მისი ღირებულება კლებულობს უზრუნველყოფდა მიწის ამღებს და მემამულისთვის ბევრად უფრო
ამ რაოდენობის ზრდის მიხედვით. მოხერხებულს ხდიდა, რომ მათ ხორბლეულის რენტა, როგორც
მათ შენიშვნებში ხორბლის ფასების შესახებ ეს მწერლები, ისინი ამას უწოდებენ, გადაეტანათ ფულზე უპირატესად,
როგორც ეტყობა, ხშირად შეცდომაში შეჰყავს სამ სხვადსხვა ყოველწლიური სანიხრო ფასის მიხედვით, ვიდრე რაიმე მტკიცე
გარემოებას. ფასის მიხედვით. მაგრამ მწერლები, რომლებიც ჰკრებდნენ ცნობებს
1. ძველად თითქმის ყველა რენტა გადაიხდებოდა ნატურით, ხორბლის ფასების შესახებ წინანდელ დროში, ხშირად, როგორც
პურის, ცხოველის, ფრინველისა და სხვ. განსაზღვრული ეტყობა, შეცდომით იღებდნენ ფაქტიურ საბაზრო ფასად იმას, რასაც
რაოდენობით, მაგრამ ზოგჯერ ამასაც ჰქონდა ადგილი, რომ შოტლანდიაში საკონვერსიო ფასს უწოდებენ. ფლიტვუდი ერთ
მემამულეს პირობაში შეჰქონდა ასეთი მუხლი, რომ მას შეეძლო, შემთხვევაში აღიარებს, რომ მას ასეთი შეცდომა მოუვიდა. მაგრამ
თავის შეხედულებისამებრ, მიწის ამღებისაგან მოეთხოვა წლიური რადგან იგი თავის წიგნს სპეციალური მიზნით სწერდა, ამიტომ მან

საჭიროდ მიიჩნია ამის აღიარება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც რომელიც გამოცემულ იქნა ჰენრი III-ის მეფობის მე-51 წელს, პურის
თხუთმეტჯერ გადმოსწერა უკვე ეს საკონვერსიო ფასი. ეს ფასი ფასი დაწესებული იყო ხორბლის სხვადასხვა ფასების მიხედვით,
შეადგენს 8 შილინგს კვარტერი ხორბლისათვის. ეს თანხა 1423 კვარტერისათვის 1-დან 20 შილინგამდე მაშინდელი ფულით.
წელში, რომლისათვისაც იგი აღნიშნავს ამ ფასს პირველად, მაგრამ ხელნაწერებში, რომლებიდანაც იბეჭდებოდა სტატუტების
შეიცავდა ვერცხლის იმავე რაოდენობას, რასაც შეიცავს 16 შილინგი სხვადასხვა გამოცემები ბ-ნი რუფჰედის გამოცემამდე,
ჩვენს ახლანდელ ფულზე, ხოლო 1562 წელში, რომლისათვისაც იგი გადამწერლებს არასოდეს არ ჰქონდათ ეს დადგენილება
აღნიშნავს ამ ფასს უკანასკნელად, იგი შეიცავდა, არა იმაზე მეტს, გადაწერილი 12 შილინგს იქით. ზოგმა მწერლებმა, რომელნიც
რასაც შეიცავს, ამჟამად ასეთივე ნორმალური თანხა. ასეთმა ნაკლულოვანმა კოპიომ შეცდომაში შეიყვანა, სრულიად
2. ეს მწერლები შეცდომაში შედიოდნენ იმ დაუდევრობის ბუნებრივად ის დასკვნა გამოიყვანეს, რომ საშუალო ფასი, ანუ 6
გამო, რომელსაც იჩენდნენ ხშირად დაღლილი გადამწერლები ზოგი შილინგი კვარტერზე, რაც დაახლოებით 18 შილინგს უდრის ჩვენს
ძველი სანიხრო სტატუტების გადაწერაში და, შესაძლებელია, ახლანდელ ფულზე, ხორბლის ჩვეულებრივ ანუ საშუალო ფასს
ზოგჯერ კანონმდებელნიც მათ შედგენაში. შეადგენდა იმ დროში.
ძველი სანაპირო სტატუტები, როგორც ეტყობა, იწყებდნენ სამარცხვინო სკამისა და სამარცხვინო ბოძის შესახები
ყოველთვის ამის განსაზღვრით: როგორი უნდა ყოფილიყო პურის სტატუტით, რომელიც დაახლოებით იმავე დროს არის
და ლუდის ფასი, როდესაც უდაბლეს დონეზე იდგა ხორბლის და გამოცემული, ლუდის ფასი, თანახმად ქერის ფასის თითოეული
ქერის ფასი, და, როგორც სჩანს, შემდეგ გადადიოდნენ თანდათან აწევისა 6 პენსით, დაწესებულია 2 შილინგიდან 4 შილინგამდე
იმის განსაზღვრაზე, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო ეს ფასი, კვარტერისათვის. მაგრამ ეს 4 შილინგი არ ითვლებოდა უმაღლეს
როდესაც ამ ორი სახის ხორბლეულის ფასი თანდათან უდაბლეს ფასად, სადამდეც ქერი შეიძლებოდა იმ დროში ხშირად ასულიყო,
დონეზე მაღლა იწევდა. მაგრამ ამ სტატუტების გადამწერლები და ეს ფასები აღნიშნული იყო მხოლოდ როგორც იმ პროპორციის
ხშირად, როგორც ეტყობა, საკმარისად სთვლიდნენ დადგენილების მაგალითი, რომელიც დაცული უნდა ყოფილიყო ყველა სხვა უფრო
მხოლოდ ის ნაწილი გადაეწერათ, სადაც პირველი სამი თუ ოთხი მაღალი თუ უფრო დაბალი ფასის შემთხვევაში. ეს ჩვენ შეგვიძლია
უდაბლესი ფასი იყო აღნიშნული, ვინაიდან ისინი ამგვარად შრომას დავასკვნათ სტატუტის უკანასკნელი სიტყვებიდან: „et sic deinceps
იმოკლებდნენ და, როგორც მე მგონია, ფიქრობდნენ, რომ ეს crescetur vel diminnetur per sex denarios”. ეს გამოთქმა მოკლებულია
საკმარისი იყო იმ პროპორციის საჩვენებლად, რომელიც დაცული ზედმიწევნილობას, მაგრამ აზრი საკმაოდ ნათელი არის: „ლუდის
უნდა ყოფილიყო ყველა უფრო მაღალი ფასის შემთხვევაში. ფასმა უნდა აიწიოს ან დაიწიოს იმის მიხედვით, როგორც ქერის
ასე, იმ სტატუტით პურისა და ლუდის ნიხრის შესახებ, ფასი თითოეულჯერ აიწევს ან დაიწევს 6 პენსით”. ამ სტატუტის

შედგენაში თვით კანონმდებელი, სჩანს, ისევე დაუდევრათ იქცევა, უფრო დაბალი უნდა ყოფილიყოო. მაგრამ მათ შეეძლოთ დაენახათ,
როგორც გადამწერლები სხვა სტატუტების გადაწერაში. რომ ხორბლის უმაღლესი ფასი იმ ძველ დროში იმდენადვე მაღალი
„Regam Majestatem”-ის ძველი შოტლანდიური კანონთა იყო, რამდენადაც მისი უდაბლესი ფასი დაბალი იყო იმ ფასზე,
კრებულის ერთ ძველ ხელნაწერში მოიპოვება სანიხრო სტატუტი, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ოდესმე შედეგ ხანებში. ასე, 1270
რომელშიაც პურის ფასი, ხორბლის სხვადასხვა ფასების მიხედვით, წლისთვის ფლიტვუდი გვაუწყებს ორ ფასს კვარტერი
განსაზღვრულია 10 პენსიდან 3 შილინგამდე შოტლანდიური ხორბლისათვის. ერთი უდრის 4 გირვანქას და 16 შილინგს
„ბოლლისთვის”, რაც დაახლოებით უდრის ნახევარ ინგლისურ იმდროინდელ ფულზე, რაც ახლანდელ ფულზე ეთანასწორება 14
კვარტერს. 3 შოტლანდიური შილინგი იმ დროს, როდესაც, როგორც გირვანქას და 8 შილინგს. მეორე უდრის 6 გირვანქას და 8 შილინგს,
ფიქრობენ, გამოცემული იყო ეს სტატუტი, უდრიდა დაახლოებით 9 რაც ჩვენს ახლანდელ ფულზე ეთანასწორება 19 გირვანქას და 4
შილინგს ვერცხლით ჩვენს ახლანდელ ფულზე. ბ-ნი რუდიმანი შილინგს. მე-XV საუკუნის ბოლოს ან მე-XVI საუკუნის დასაწყისში
აქედან, როგორც სჩანს, იმ დასკვნას აკეთებს, რომ 3 შილინგი არ შეიძლება ვიპოვოთ ისეთი ფასი, რომელიც უახლოვდებოდეს ამ
შეადგენდა უმაღლეს ფასს, სადამდე ოდესმე იმ დროში ასულა უზომოდ მაღალ ფასებს. თუმცა ხორბლის ფასი ცვლილებას
ხორბალი, და რომ 10 პენსი, შილინგი ან, დიდი-დიდი, 2 შილინგი ექვემდებარება ყოველთვის, მაგრამ იგი ცვლილებას განიცდის
ჩვეულებრივი ფასი იყო. მაგრამ ხელნაწერის გაცნობისას ცხადი მეტწილად იმ აფორიაქებულ და მოუწესრიგებელ საზოგადოებაში,
ხდება, რომ ყველა ეს ფასები იმ პროპორციის მაგალითის სახითაა სადაც ყოველი ვაჭრობის და კავშირგაბმულობის შეწყვეტა ხელს
აღნიშნული, რომელიც დაცული უნდა იყოს ხორბლისა და პურის უშლის იმას, რომ ქვეყნის ერთ ნაწილში არსებული სიუხვე
ფასს შორის. სტატუტის უკანასკნელი სიტყვები ასეთია: „reliqua ამსუბუქებდეს ნაკლებობას მეორეში. იმ შფოთიან ხანაში, როდესაც
judicabis secundum praescripta habendo respectum ad pretium bladi”, რაც პლანტაგენეტები განაგებდნენ ინგლისს, მე-XII საუკუნის
ნიშნავს შემდეგს: „დანარჩენი შემთხვევები უნდა განვსაჯოთ იმის ნახევრიდან მე-XV საუკუნის ბოლომდე, ერთი ოლქი შეიძლებოდა
თანახმად, რაც ზემოთ არის დაწერილი, ხორბლის ფასის სიუხვეში ყოფილიყო, მაშინ როდესაც მისგან არა დიდად
მხედველობაში მიღებით”. დაშორებულ მეორე ოლქს შიმშილის ყველა საშინელება განეცადა,
3. აღნიშნული მწერლები, როგორც ეტყობა, შეცდომაში თუ მისი მოსავალი განადგურებული იყო ავდრით ან რომელიმე
შეიყვანა იმ მეტად დაბალმა ფასმა, რადაც ზოგჯერ ხორბალი მეზობელი ბარონის იქ შეჭრით. თუ მათ შორის რომელიმე მტერი
იყიდებოდა ძალიან ძველ დროში, და მათ ის აზრი გამოისახეს მებატონის მიწები მდებარეობდა სულ მცირე დახმარების გაწევა არ
თავში, რომ რახან ხორბლის ფასი მაშინ გაცილებით უფრო დაბალი შეეძლო ერთს მეორისათვის. ტიუდორების ძლიერი მთავრობის
იყო, ვიდრე შემდეგ ხანებში, მისი ჩვეულებრივი ფასიც გაცილებით დროს, რომელიც მე-XV საუკუნის უკანასკნელი ნაწილის და მთელი

მე-XVI საუკუნის განმავლობაში განაგებდნენ ინგლისს, არც ერთი იმ აზრის იყო, რომ მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში ვერცხლის
ბარონი არ იყო იმდენად ძლიერი, რომ გაებედნა საზოგადოებრივი ღირებულება, მისი მუდამ მზარდი რაოდენობის გამო,
მყუდროების დარღვევა. განუწყვეტლივ კლებულობდა. მაგრამ ხორბლის ფასები, რომლებიც
ამ თავის ბოლოში მკითხველი იპოვის ფლიტვუდის მიერ მან შეჰკრიბა, უეჭველად არ ადასტურებს ამ აზრს. ისინი
შეგროვილ ყველა ფასს 1202-დან 1597 წლამდე (ორივე ამ წლის ადასტურებენ სავსებით ბ-ნი დიუპრე დე სენ-მორის აზრს და იმ
ჩართვით), ჩვენს ახლანდელ ფულზე გადატანილს და აზრს, რომელიც მე ვეცადე გადმომეცა. ეპისკოპოზი ფლიტვუდი და
ქრონოლოგიის მიხედვით 7 განყოფილებად დალაგებულს, დიუპრე დე სენ-მორი ის ორი ავტორია, რომელთაც, როგორც სჩანს,
რომელთაგან თითოეულში 12 წელია მოქცეული. თითოეული დიდის გულდასმით და ზედმიწევნით შეჰკრიბეს საგანთა ფასები
განყოფილების ბოლოში იგი იპოვის აგრეთვე საშუალო ფასს 12 ძველს დროში. ცოტათი საკვირველია, რომ, თუმცა მათი აზრი ასე
წლისთვის, რომლებისგანაც განყოფილება შესდგება. ამ ძალიან განსხვავდება, მათი ცნობები, ყოველ შემთხვევაში
ხანგრძლივი პერიოდისთვის ფლიტვუდმა შესძლო ფასების შეკრება რამდენადაც ისინი ხორბლის ფასს შეეხებიან, ასე ზედმიწევნით
მოლოდ ოთხმოცი წლისთვის, ასე რომ ოთხი წელიწადი აკლია თანაემთხვევა ერთი მეორეს.
უკანასკნელი 12 წლის შესავსებად. ამიტომ მე დავუმატე 1598, 1599, მაგრამ ყველაზე უფრო ჩაკვირვებული მწერლები ვერცხლის
1600 და 1601 წლების ფასები, რომლებიც ამოვიღე იტონის კოლეჯის დიდ ღირებულებას იმ ძველი დროისათვის დაასკვნიდნენ არა
ანგარიშებიდან. ეს ერთადერთი დამატებაა, რომელიც მე იმდენად ხორბლის დაბალი ფასიდან, რამდენადაც მიწის სხვა
მოვახდინე. მკითხველი დაინახავს მე-XIII საუკუნის დასაწყისიდან ნედლი მასალების დაბალი ფასიდან. ხორბალი, როგორც ისინი
მე-XVI საუკუნის შუამდე საშუალო ფასი თითოეული 12 წლისათვის ამტკიცებდნენ, წარმოადგენდა რა ერთგვარ დამუშავებულ
თანდათან უფრო და უფრო დაბალი ხდება და რომ მე-XVI საუკუნის პროდუქტს, იმ პრიმიტიულ ხანაში გაცილებით უფრო ძვირი იყო
ბოლოს იგი იწყებს ხელახლა მაღლა აწევას. მაგრამ, როგორც ეტყობა, მეტწილ სხვა საქონელთან შედარებით; აქ იგულისხმება, როგორც მე
ის ფასები, რომლების შესახებ ცნობების შეგროვება ფლიტვუდმა ვფიქრობ, მეტი წილი დაუმუშავებელი პროდუქტები, როგორიცაა
შესძლო, უპირატესად ისეთი ფასებია, რომლებიც შესანიშნავი იყო შინაური საქონელი, ფრინველეული, ყოველგვარი ნადირი და სხვ.
არაჩვეულებრივი სიძვირის ან სიიაფის გამო; ამიტომ არ შემიძლია აუცილებლად სწორია, რომ იმ ბარბაროსობისა და სიღარიბის ხანაში
ვამტკიცო, რომ იმათგან შეიძლებოდეს რაიმე საიმედო დასკვნის ეს პროდუქტები შედარებით ბევრად უფრო იაფი იყო, ვიდრე
გამოტანა, რამდენადაც ისინი საერთოდ რამეს ამტკიცებენ, ხორბალი. მაგრამ ეს სიიაფე შედეგი იყო არა ვერცხლის მაღალი
ადასტურებენ იმ აზრს, რომლის დასაბუთებას მე ვცდილობდი. ღირებულების, არამედ ამ პროდუქტთა მცირე ღირებულებისა.
თვით ფლიტვუდი კი, სხვა მწერლების უმრავლესობასთან ერთად, მიზეზს შეადგენდა არა ის, რომ ვერცხლი იმ ხანაში მეტ შრომას

ყიდულობდა ან წარმოადგენდა, არამედ ის, რომ ასეთი მეტწილად უდაბურ ან მარტოოდენ მეჩხერად დასახლებულ
პროდუქტები შრომის ბევრად ნაკლებ რაოდენობას ყიდულობდა ან ქვეყნებში ცხოველს, ფრინველს, ყოველგვარ ნადირსა და სხვ.,
წარმოადგენდა, ვიდრე უფრო დიდი სიმდიდრისა და კულტურის რამდენადაც ესენი უშუალო პროდუქტებია ბუნებისა, ეს
ხანაში. ვერცხლი, რასაკვირველია, უფრო იაფი უნდა იყოს უკანასკნელი ხშირად წარმოშობს ბევრად მეტი რაოდენობით,
ესპანეთის ამერიკაში, ვიდრე ევროპაში, ე. ი. უფრო იაფი უნდა იყოს ვიდრე ამას მოითხოვს მცხოვრებთა მოხმარება. ასეთ გარემოებაში
იმ ქვეყანაში, სადაც იგი მოიპოვება, ვიდრე იმაში, სადაც იგი მიწოდება ჩვეულებრივ აღემატება მოთხოვნას. ამიტომ
შორიდან შეიზიდება ხარჯების გაწევით ხმელეთისა და წყლის საზოგადოების სხვადასხვა მდგომარეობაში, განვითარების
ტრანსპორტზე, ფრახტსა და დაზღვევაზე. როგორც ულოა სხვადასხვა საფეხურზე, ასეთი პროდუქტები წარმომადგენილი ანუ
გადმოგვცემს, სულ რამდენიმე წლის წინათ ბუენოს-აირესში 300 ეკვივალენტია შრომის ფრიად სხვადასხვა რაოდენობისა.
400-თავიანი ჯოგიდან ამორჩეული ხარის ფასი 21½ პენსს საზოგადოების ყოველ მდგომარეობაში, კულტურის ყოველ
შეადგენდა. კარგი ცხენის ფასი ჩილეს დედა-ქალაქში, როგორც საფეხურზე ხორბალი ადამიანის შრომის პროდუქტს შეადგენს.
ბაირონი გამდოგვცემს, უდრიდა 16 შილინგს ვერცხლით. ქვეყანაში, მაგრამ შრომის ყოველი დარგის საშუალო პროდუქტი მეტნაკლებ
რომელიც ბუნებით ნაყოფიერი არის, მაგრამ რომლის უდიდესი ზედმიწევნით შეესაბამება საშუალო მოთხოვნას. გარდა ამისა,
ნაწილი დაუმუშავებელი რჩება, შინაურ საქონელს, ფრინველს, კულტურის ყოველ სხვადასხვა საფეხურზე ხორბლის ერთნაირი
ყოველგვარ ნადირსა და სხვ., ვინაიდან მათი შეძენა შრომის ფრიად რაოდენობის წარმოებისათვის, იმავე ნიადაგისა და ჰავის
მცირე რაოდენობითაა შესაძლებელი, ასევე შრომის ფრიად მცირე არსებობისას, საჭიროა საშუალოდ თითქმის ერთნაირი რაოდენობა
რაოდენობა შეუძლია იყიდოს ანუ მიაღებინოს ადამიანს თავის შრომისა ანუ, რაც იგივეა, თითქმის ერთნაირი ხარჯების გაწევა
განკარგულებაში. დაბალი ფულადი ფასი, რადაც ისინი შეიძლება შრომისათვის, ვინაიდან შრომის მუდამ მზარდი პროდუქტიული
გაყიდულ იქნენ, სრულიადაც არ წარმოადგენს იმის დამტკიცებას, ძალა კულტურის გადიდებისას მეტნაკლებ წონასწორდება შინაური
რომ ვერცხლის ნამდვილი ღირებულება იქ ძალიან მაღალი არის, ეს საქონლის მიწათმოქმედების ამ მთავარი იარაღის ფასის
მხოლოდ იმას ამტკიცებს, რომ ამ პროდუქტების ნამდვილი შეუწყვეტელი ზრდით. ყველა ამის გამო ჩვენ შეგვიძლია
ღირებულება ძალიან დაბალია. დარწმუნებული ვიყოთ, რომ საზოგადოების ყოველ
ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ შრომა, და არა რაიმე მდგომარეობაში და ყოველ საფეხურებზე, ხორბლის ერთნაირი
განსაკუთრებული საქონელი ან ჯგუფი საქონელთა, წარმოადგენს რაოდენობა უფრო მეტად, ვიდრე ერთნაირი რაოდენობა მიწის
როგორც ვერცხლს, ისე ყველა სხვა საქონლის ღირებულების რომელიმე სხვა ნედლი პროდუქტის ნაწილისა, შრომის ერთნაირი
ნამდვილ საზომს. რაოდენობის წარმომადგენელი ანუ ეკვივალენტი იქნება. ამისდა

მიხედვით ხორბალი, როგორც უკვე აღნიშნული იყო, სიმდიდრისა სასოფლო-სამეურნეო ნედლი პროდუქტის ასეთ ფასზე. ამრიგად,
და კულტურის განვითარების ყველა სხვადასხვა საფეხურზე უფრო ოქროს და ვერცხლის ნამდვილი ღირებულება, შრომის ნამდვილი
ზედმიწევნილი საზომია ღირებულებისა, ვიდრე რომელიმე სხვა რაოდენობა, რომელიც ამ ოქრო ვერცხლს შეუძლია იყიდოს ანუ
საქონელი ან საქონელთა ჯგუფი. ამიტომ განვითარების ყველა ამ მიიღოს თავის განკარგულებაში, დამოკიდებულია გაცილებით
სხვადასხვა საფეხურზე ვერცხლის ნადვილი ღირებულება ჩვენ უფრო მეტად ხორბლის რაოდენობაზე, რომლის ყიდვა ანუ თავის
უკეთ შეგვიძლია განვსაჯოთ მისი შედარებით ხორბალთან, ვიდრე განკარგულებაში მიღება მათ შეუძლიათ, ვიდრე ხორცისა ან
მისი შედარებით რომელსამე სხვა საქონელთან ან საქონელთა სხვა სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტის რაოდენობაზე.
ჯგუფთან. ასეთი ზერელე დაკვირვება ხორბლის ან სხვა საქონელთა
გარდა ამისა, ხორბალი, ან ყოველი სხვა ჩვეულებრივი და ფასებზე არ გამოეპარებოდა, ალბათ, ესოდენ მრავალ განათლებულ
საუპირატესოდ მიჩნეული მცენაურეული საზრდო ხალხისა, ყოველ ავტორთა ყურადღებას, ისინი რომ იმავე დროს იმ პოპულალური
კულტურულ ქვეყანაში, შეადგენს მშრომელის საარსებო შეხედულების ზეგავლენის ქვეშ არ ყოფილიყვნენ, რომელიც
საშუალებათა მთავარ ნაწილს. მიწათმოქმედების გაფართოების ამტკიცებს, რომ, ვინაიდან ვერცხლის რაოდენობა ბუნებრივად
გამო ყოველი ქვეყნის მიწა წარმოშობს მცენარეული საზრდოს იზრდება ყოველ ქვეყანაში სიმდიდრის ზრდასთან ერთად, მისი
ბევრად უფრო დიდ რაოდენობას, ვიდრე ცხოველურ საზრდოსას, ღირებულება კლებულობს იმ ზომით, რა ზომითაც იზრდება მისი
და მშრომელი ყველგან იკვებება უმთავრესად იმ საღი საზრდოთი, რაოდენობა მაგრამ ასეთი აზრი სრულიად უსაბუთო უნდა იყოს.
რომელიც უიაფესია და უხვად მოიპოვება. ხორცი, თუ ანგარიშში არ ძვირფას ლითონთა რაოდენობა ამა თუ იმ ქვეყანაში
მივიღებთ უაღრესად მდიდარ ქვეყნებს ან ისეთებს, სადაც შრომას შეიძლება გაიზარდოს ორი მიზეზის გამო. ან, ჯერ ერთი, იმ
ძალიან მაღალი სასყიდელი ეძლევა, შეადგენს მშრომელის სამადნეების ხვავრიელობის გამო, რომლებიც ამ ლითონებს
საზრდოს უმნიშვნელო ნაწილს მხოლოდ; ფრინველი კიდევ უფრო იძლევიან, ანდა, მეორე, ხალხის სიმდიდრის ზრდის გამო, მისი
ნაკლებ ნაწილს შეადგენს, ხოლო ნადირის ხორცი სულაც არ შედის წლიური შრომის პროდუქტის გადიდების გამო, ამ მიზეზებიდან
მასში. საფრანგეთში და შოტლანდიაშიც კი, სადაც შრომის ცოტათი პირველი მიზეზი, უეჭველია, აუცილებლად დაკავშირებულია
უკეთესი გასამრჯელო ეძლევა, ვიდრე საფრანგეთში, მშრომელი ძვირფას ლითონთა ღირებულების შემცირებასთან, მეორე კი არა.
ღარიბი იშვიათად სჭამს ხორცს, გარდა დღესასწაულების და სხვა როდესაც უფრო მდიდარი სამადნეების აღმოჩენას აქვს
არაჩვეულებრივი შემთხვევებისა. ამიტომ შრომის ფულადი ფასი ადგილი, ბაზარზე გამოდის ძვირფას ლითონთა უფრო დიდი
დამოკიდებულია უფრო ხორბლის მშრომელის ამ სასაზრდოო რაოდენობა, და რადგან არსებობისა და კომფორტისთვის საჭირო
საგნის საშუალო ფულად ფასზე, ვიდრე ხორცის ან რაიმე სხვა საგანთა რაოდენობა, რომელზედაც ეს ლითონები უნდა გაიცვალოს,

უცვლელი რჩება, ძვირფას ლითონთა იგივე რაოდენობა საქონელთა ერთად, ამიტომ ბუნებრივია, რომ, როგორიც უნდა იყოს სამადნეთა
ნაკლებ რაოდენობაზე უნდა იქნეს გაცვლილი. რამდენადაც, მდგომარეობა, ოქრო-ვერცხლის ფასი ყოველთვის უფრო მაღლაა, რა
მაშასადამე, ძვირფას ლითონთა რაოდენობის გადიდება რომელსამე თქმა უნდა, მდიდარ ქვეყანაში, ვიდრე ღარიბში. ოქრო და ვერცხლი
ქვეყანაში სამადნეების გამოსავლიანობის გადიდებითაა ეძებს, რასაკვირველია, როგორც ყველა სხვა საქონელი, იმ ბაზარს,
გამოწვეული, იგი აუცილებლად მათი ღირებულების რაოდენადმე სადაც უკეთეს ფასს იძლევიან მათში, ხოლო უკეთეს ფასს
შემცირებასთან არის დაკავშირებული. ჩვეულებრივ იმ ქვეყანაში აძლევენ ყოველ ნივთში, რომელსაც
როდესაც, პირიქით, რომელიმე ქვეყნის სიმდიდრე უფრო ადვილად შეუძლია ასეთი ფასის გაღება. ბოლოს და ბოლოს
იზრდება, როდესაც მისი წლიური შრომის პროდუქტი თანდათან შრომა, და ეს უნდა გვახსოვდეს, წარმოადგეს იმ ფასს, რომელის
სულ უფრო და უფრო დიდდება, საჭირო ხდება მონეტად მოჭრილი გაიცემა ყოველ ნივთში, და იმ ქვეყნებში, სადაც ერთნაირად კარგი
ფულის უფრო დიდი რაოდენობა საქონელთა უფრო დიდი გასამრჯელო ეძლევა შრომას, შრომის ფულადი ფასი
რაოდენობის სამიმოქცეოდ, და ადამიანები, რასაკვირველია, პროპორციულია მუშის საარსებო საშუალებათა ფულადი ფასისა.
იწყებენ ოქრო ვერცხლის ნაწარმთა უფრო დიდი რაოდენობის მაგრამ ოქრო და ვერცხლი საარსებო საშუალებათა უფრო დიდ
ყიდვას, რადგან ეს მათ შეუძლიათ, რადგან მათ მეტი საქონელი აქვთ რაოდენობაზე იცვლება, რასაკვირველია, მდიდარ ქვეყანაში, ვიდრე
ამ ნაწარმებზე გასაცვლელად. მონეტის რაოდენობა მათ ხელში ღარიბში, უფრო დიდ რაოდენობაზე იმ ქვეყანაში, რომელსაც უხვად
გაიზრდება საჭიროების გამო, ხოლო ოქროს და ვერცხლის ნაწარმთა მოეპოვება საარსებო საშუალება, ვიდრე იმაში, რომელიც
რაოდენობა თავმომწონეობისა და ფუფუნების გამო, ე. ი. იმავე არასაკმაოდ არის მით მომარაგებული. თუ ორი ასეთი ქვეყანა
მიზეზით, რა მიზეზითაც მათ ხელში, ალბათ, იმატებს ლამაზ ძალიან დაშორებულია ერთი მეორისაგან, სხვაობა შეიძლება ძალიან
ქანდაკებათა, სურათებისა და ყოველგვარ ძვირფას და იშვიათ დიდი იყოს, იმიტომ რომ, თუმცა ლითონები ცუდი ბაზრიდან
საგანთა რაოდენობა. როგორც ძნელი საფიქრებელია, რომ უკეთესისაკენ გარბიან, მაინც შესაძლებელია საძნელო დარჩეს მათი
მოქანდაკება და მხატვრებს უარესი გასამრჯელო ეძლევოდეს გადაზიდვა იმ რაოდენობით, რომ მათი ფასი დაახლოებით
მზარდი სიმდიდრისა და წარმატების ხანაში, ვიდრე სიღარიბისა და გაწონასწორდეს ორსავე ადგილას. თუ ეს ქვეყნები ერთი მეორის
შეფერხების დროს, ისევე ნაკლებ საფიქრელია, რომ ასეთ ხანაში ახლოსაა, სხვაობა უფრო მცირე იქნება და ზოგჯერ შესაძლებელია,
ნაკლებს აძლევდნენ ოქროსა და ვერცხლში. თითქმის შეუმჩნეველიც, იმიტომ, რომ ამ შემთხვევაში ტრანსპორტი
რადგან ოქროს და ვერცხლის ფასი, თუ უფრო მდიდარი ადვილი არის. ჩინეთი გაცილებით უფრო მდიდარი ქვეყანაა, ვიდრე
სამადნეების შემთხვევითი აღმოჩენა დაბლა არ სწევს მას, ევროპის რომელიმე ნაწილი, და სხვაობა საარსებო საშუალებათა
ბუნებრივად მატულობს ყოველ ქვეყანაში სიმდიდრის ზრდასთან ფასისა ჩინეთსა და ევროპაში ძალიან დიდია. ბრინჯი ჩინეთში

გაცილებით უფრო იაფია, ვიდრე ხორბალი სადმე ევროპაში, ზრდა ბევრად უფრო ნელია, ვიდრე ინგლისში. შოტლანდიიდან
ინგლისი ბევრად უფრო მდიდარი ქვეყანაა, ვიდრე შოტლანდია, გასახლების სიხშირე და ინგლისიდან გადასახლების იშვიათობა
მაგრამ სხვაობა ხორბლის ფულადი ფასისა ამ ორ ქვეყანაში საკმაოდ გვიმტკიცებს, რომ შრომის მოთხოვნა მეტად სხვადასხვაა
გაცილებით ნაკლებია და ძლივს შესამჩნევიც. თუ რაოდენობის, ანუ ამ ორ ქვეყანაში. შეფარდება შრომის ნამდვილი გასამრჯელოსი
საწყაოს მიხედვით ავიღებთ, შიტლანდიის ხორბალი საერთოდ, სხვადასხვა ქვეყანაში, ბუნებრივია, განისაზღვრება და ეს არ უნდა
თითქოს, გაცილებით უფრო იაფია ინგლისისაზე; მაგრამ თუ მის დაგვავიწყდეს, არა მათი სიმდიდრით ან სიღარიბით, არამედ ამით:
ხარისხს მივიღებთ მხედველობაში, იგი უეჭველად რაოდენადმე წინმსვლელობის გზაზე იმყოფებიან ეს ქვეყნები, სტაციონარულ
უფრო ძვირი არის. შოტლანდია თითქმის ყოველ წელიწადს მდგომარეობაში არიან, თუ დაცემას განიცდიან.
ხორბლის დიდ რაოდენობას იღებს ინგლისიდან, და ყოველი როგორც ბუნებრივია, რომ ოქროსა და ვერცხლს უდიდესი
საქონელი რაოდენადმე უფრო ძვირი უნდა იყოს ჩვეულებრივ იმ ღირებულება მდიდარ ხალხებში აქვს, ისევე ბუნებრივია, რომ მათ
ქვეყანაში, სადაც იგი შეიზიდება, ვიდრე იქ საიდანაც იგი მიიღება. უმცირესი ღირებულება აქვთ უღარიბეს ხალხებში. ველურებში,
ინგლისის ხორბალი, ამიტომ, უფრო ძვირი უნდა იყოს რომელნიც უღარიბესნი არიან, ყველა ხალხთაგან, ამ ლითონებს
შოტლანდიაში, ვიდრე ინგლისში, ხოლო მისი ხარისხის თითქმის არავითარი ღირებულება არა აქვს.
კვალობაზე, ე. ი. იმ ფქვილის რაოდენობისა და ვარგისობის დიდ ქალაქებში ხორბალი ყოველთვის უფრო ძვირია,
კვალობაზე, რომელიც შესაძლებელია მიღებულ იქნეს მისგან, იგი ვიდრე ქვეყნის შორეულ ნაწილებში. მაგრამ ეს შედეგია არა
არ შეიძლება უფრო მაღალ ფასში გაიყიდოს, ვიდრე შოტლანდიის ვერცხლის ნამდვილი სიიაფის, არამედ ხორბლის ნამდვილი
ხორბალი, რომელიც მას კონკურენციას უწევს იმ ბაზარზე. სიძვირისა. სრულიადაც ნაკლებ შრომად არ ღირს ვერცხლის
სხვაობა შრომის ფულადი ფასისა ჩინეთსა და ევროპაში მიზიდვა დიდ ქალაქში ქვეყნის შორეულ ნაწილებში მიზიდვასთან
კიდევ უფრო დიდი არის, ვიდრე საარსებო საშუალებათა ფულადი შედარებით; მაგრამ ხორბლის იქ მიზიდვა გაცილებით მეტად ღირს.
ფასის სხვაობა, იმიტომ რომ შრომის ნამდვილი გასამრჯელო უფრო ზოგ ძალიან მდიდარ და მოვაჭრე ქვეყნებში, როგორიცაა,
მაღალია ევროპაში, ვიდრე ჩინეთში, ვინაიდან ევროპის უდიდესი მაგალითად, ჰოლანდია და გენუის ოლქი, ხორბალი ძვირია იმავე
ნაწილი განვითარების პროცესში იმყოფება, მაშინ როდესაც ჩინეთი, მიზეზით, რა მიზეზითაც იგი ძვირი არის დიდ ქალაქებში. ისინი
როგორც ეტყობა, სტაციონარულ მდგომარეობაშია. შოტლანდიაში ვერ აწარმოებენ საკმაოდ ხორბალს მათი მცხოვრებლების
შრომის ფულადი ფასი უფრო დაბალია, ვიდრე ინგლისში, ვინაიდან გამოსაკვებად. ისინი მდიდარნი არიან სამრეწველო საქმიანობით და
შრომის ნამდვილი გასამრჯელო გაცილებით უფრო დაბალი არის; თავიანთ ხელოსანთა და მანუფაქტურულ მუშაკთა დახელოვნებით,
თუმცა შოტლანდიაშიც აქვს ადგილი სიმდიდრის ზრდას, მაგრამ ეს მდიდარნი არიან ყოველგვარი მანქანებით, რომელნიც შრომის

გაადვილებისა და შემცირების შესაძლებლობას იძლევიან, კეთილდღეობისა და აყვავების პერიოდებში, რომელნიც იმავე

მდიდარნი არიან გემებით და ტრანსპორტისა და ვაჭრობის ყველა დროს დიდი სიუხვის პერიოდებს წარმოადგენენ; უამისოდ ეს
სხვა იარაღებით და საშუალებებით; მაგრამ ისინი ღარიბნი არიან პერიოდები ვერ იქნებოდა კეთილდღეობისა და აყვავების
ხორბლით, რომელიც იქ შორეული ქვეყნებიდან მიიზიდება და პერიოდები. პური წარმოადგენს აუცილებელი მოთხოვნილების
რომლის ფასი, ამიტომ, გადახდილი უნდა იქნეს წანამატითურთ იმ საგანს, ვერცხლი კი ფუფუნების საგანს, რომელიც აუცილებლად
შორეული ქვეყნებიდან მოზიდვის ხარჯების დასაფარავად. ნაკლებ საჭირო არ არის.
შრომად არ ღირს ვერცხლის მიზიდვა ამსტერდამში, ვიდრე როგორიც უნდა ყოფილიყო, ამიტომ ძვირფას ლითონთა
დანციგში, მაგრამ გაცილებით მეტად ღირს ხორბლის იქ მიზიდვა. რაოდენობის გადიდება სიმდიდრისა და კულტურის ზრდით
ვერცხლის ნამდვილი ღირებულება თითქმის ერთნაირი უნდა იყოს გამოწვეული, ამ პერიოდის განმავლობაში: მე-XIV საუკუნის
იმ ორ ადგილას, მაგრამ ხორბლის ღირებულება ძალიან სხვადასხვა ნახევრიდან მე-XVI საუკუნის ნახევრამდე, მას მაინც არ შეიძლება
უნდა იყოს. აბა შემცირდეს ჰოლანდიის ან გენულის ოლქის ჰქონოდა ტენდენცია ამ ლითონთა ღირებულების შემცირებისა დიდ
რეალური სიმდიდრე, ხოლო მცხოვრებთა რიცხვი უცვლელი ბრიტანეთში ან ევროპის რომელსამე სხვა ნაწილში. თუ, მაშასადამე,
დარჩეს; შემცირდეს მათი უნარი შორეულ ქვეყნებიდან სურსათით იმათ, რომელთაც ცნობები შეჰკრიბეს საქონელთა ფასების შესახებ
თავის მომარაგებისა: ამ შემთხვევაში ხორბლის ფასი, ნაცვლად ძველს დროში, არავითარი საფუძველი არა აქვთ, რომ იმ
იმისა, რომ შემცირდეს მათი ვერცხლის რაოდენობის დაკვირვებიდან, რომელიც მათ უწარმოებიათ ხორბლის თუ სხვა
შემცირებასთან ერთად, რომელიც აუცილებლად თან უნდა საქონელთა ფასებზე, დასკვნა გააკეთონ ვერცხლის ღირებულების
ჰყვებოდეს ასეთ დაცემას მისი მიზეზისა ან შედეგის სახით, მაღლა შემცირების შესახებ აღნიშნულ პერიოდში, მით უფრო ნაკლები
აიწევს შიმშილიანობის ფასის დონემდე. როდესაც ჩვენ საფუძველი აქვთ მათ დაასკვნან ეს სიმდიდრისა და კულტურის
აუცილებლად საჭირო საგნების ნაკლებობას განვიცდით, ხელი ნაგულისხმევი მატებიდან.
უნდა ავიღოთ ყველაფერ ზედმეტზე, და ყველა ამ ზედმეტი
საგნების ღირებულება, რომელიც მაღლა იწევს კეთილდღეობისა და მეორე პერიოდი
აყვავების ხანაში, დაბლა იწევს სიღარიბისა და გაჭირვების
პერიოდებში. სხვაგვარადაა საქმე აუცილებლად საჭირო საგნების რაგინდ სხვადასხვა აზრისა იყვნენ სწავლულნი ვერცხლის
შესახებ. მათი ნამდვილი ფასი, ე. ი. შრომის რაოდენობა, რომლის ღირებულების მოძრაობის შესახებ პირველი პერიოდის
ყიდვა ანუ თავის განკარგულებაში მიღება შეიძლება იმ საგნებით, განმავლობაში, ისინი ერთსულოვანნი არიან მის შესახებ მეორე
მაღლა იწევს სიღარიბისა და გაჭირვების ხანაში და ეცემა პერიოდის განმავლობაში.

დაახლოებით 1570-დან 1640 წლამდე, დაახლოებით 70 კვარტერისათვის ვინდზორის ბაზარზე, ეტყობა, შეადგენდა 2
წლის შემცველი პერიოდის განმავლობაში, ცვლილებას ვერცხლის გირვანქას 1 შილინგს და 6 9/13 პენსს, როგორც ეს სჩანს იტონის
ღირებულების შეფარდებაში ხორბლის ღირებულების მიმართ კოლეჯის ანგარიშებიდან. თუ ამ თანხიდან წილადს არ მივიღებთ
სრულიად წინააღმდეგი მიმართულება ჰქონდა. ვერცხლმა დაიწია ანგარიშში და გამოვაკლებთ ერთ მეცხრედს, ე. ი. 4 შილინგს და 7 1/3
თავის ნამდვილ ღირებულებაში ანუ იცვლებოდა შრომის ნაკლებ პენსს, გამოვა, რომ 8 ბუშელის შემცველი კვარტერის ფასი
რაოდენობაზე, ვიდრე წინათ, ხოლო ხორბალმა აიწია თავის შეადგენდა 1 გირვანქას 16 შილინგს და 10 2/3 პენსს. თუ ამ
ნომინალურ ფასში და, ნაცვლად 2 უნცი ვერცხლისა ანუ თანხიდანაც წილადს არ მივიღებთ ანგარიშში და გამოვაკლებთ ერთ
დაახლოებით 10 შილინგისა ჩვენს ახლანდელ ფულზე, კვარტერი მეცხრედს, ე. ი. 4 შილინგს და 1 1/9 პენსს, როგორც სხვაობას
იყიდებოდა 6 და 8 უნც ვერცხლად ანუ 30 და 40 შილინგად ჩვენს საუკეთესო ხორბლის ფასსა და საშუალო ხარისხის ხორბლის ფასს
ახლანდელ ფულზე. შორის, გამოვა, რომ საშუალო ხარისხის ხორბლის ფასი შეადგენდა
მდიდარი სამადნეების აღმოჩენა ამერიკაში წარმოადგენდა, 1 გირვანქას 12 შილინგს და 8 8/9 პენსს ანუ 6 1/3 უნც ვერცხლს.
როგორც ეტყობა, ერთადერთ მიზეზს ვერცხლის ღირებულების 1621-დან 1636 წლამდე (ორივე ამ წლის ჩათვლით) იმავე
შემცირებისას ხორბლის ღირებულებასთან შედარებით. ყველანი ასე რაოდენობის საუკეთესო ხორბლის ფასი იმავე ბაზარზე შეადგენდა,
ხსნიან ამ მოვლენას, და არასოდეს არ ჰქონია ადგილი დავას თვით როგორც ეს სჩანს იმავე ანგარიშებიდან, 2 გირვანქას და 10 შილინგს;
ფაქტის ან მისი მიზეზის შესახებ. მეტწილ ევროპაში ამ პერიოდის თუ აქედან ისევე გამოვაკლებთ, როგორც წინა შემთხვევაში, გამოვა,
განმავლობაში მრეწველობა და კულტურა ვითარდებოდა, და რომ საშუალო ხარისხის ხორბლის საშუალო ფასი 8 ბუშელიანი
ვერცხლის მოთხოვნა ამიტომ, უნდა გადიდებულიყო. მაგრამ კვარტერისათვის შეადგენდა 1 გირვანქას 11 შილინგს და 6 პენსს ანუ
მიწოდების გადიდება, როგორც სჩანს, ისე ძალიან სჭარბობდა დაახლოებით 7 2/3 უნც ვერცხლს.
მოთხოვნის ზრდას, რომ ამ ლითონის ღირებულება შესამჩნევად
დაეცა. უნდა აღინიშნოს, რომ მადნების აღმოჩენას ამერიკაში მესამე პერიოდი
არავითარი, როგორც ეტყობა, რაოდენადმე შესამჩნევი გავლენა არ
ჰქონებია პროდუქტების ფასებზე ინგლისში 1570 წლამდე, თუმცა 1630 და 1640 წლებს შორის, ანუ 1636 წლის ირგვლივ,
პატოზის მადნებიც კი უკვე აღმოჩენილი იყო 20 წელზე მეტი ხნის ამერიკაში სამადნეების აღმოჩენის გავლენამ ვერცხლის
წინათ მანამდე. ღირებულების შემცირებაზე, როგორც სჩანს, უმაღლეს ხარისხს
1595-დან 1620 წლამდე (ორივე ამ წლის ჩათვლით) მიაღწია, და ამ ლითონის ღირებულება არასოდეს ისე დაბლა არ
საუკუთესო ხორბლის საშუალო ფასი 9 ბუშელიანი დაწეულა ხორბლის ღირებულებასთან შედარებით, როგორც

დაახლოებით იმ დროში. აღნიშნულმა ღირებულებამ თითქოს აიწია ფასის გარდამეტი 2 გირვანქასა და 10 შილინგთან (1637 წლის წინა
რაოდენადმე მიმდინარე საუკუნის განმავლობაში და, ალბათ, ეს 16 წლის საშუალო ფასთან) შედარებით შეადგენს 3 გირვანქას და 5
აწევა დაიწყო რამდენიმე ხნით ადრე წარსული საუკუნის შილინგს, რაც, წარსული საუკუნის 64 წელზე განაწილებული,
დასასრულამდე. საკმარისად გვიხსნის ფასის იმ მცირე აწევას, რომელსაც, როგორც
1637-იდან 1700 წლამდე (ორივე ამ წლის ჩათვლით), ე. ი. ეტყობა, ადგილი ჰქონდა ამ წლებში. მაგრამ ეს ფასები, თუმცა ისინი
წარსული საუკუნის 64 წლის განმავლობაში, საუკეთესო ხორბლის მაქსიმალური ფასებია, სრულიადაც არ წარმოადგენს ერთადერთ
საშუალო ფასი 9 ბუშელიანი კვარტერისათვის ვინდზორის ბაზარზე მაქსიმალურ ფასებს, რომლებიც სამოქალაქო ომს უნდა გამოეწვიოს.
უნდა ყოფილიყო, როგორც ეს სჩანს იმავე ანგარიშებიდან, 2 მეორე ფაქტს შეადგენდა ხორბლის საექსპორტო პრემია, 1688
გირვანქა 11 შილინგი და 1/3 პენსი, რაც მხოლოდ 1 შილინგით და 1/3 წელს დაწესებული. ამ პრემიამ, შესაძლებელია, როგორც ბევრნი
პენსით უფრო ძვირი ფასია, ვიდრე იყო წინა 16 წლის განმავლობაში. ფიქრობდნენ, მით, რომ ხვნა-თესვის გაძლიერებას ხელს უწყობდა,
მაგრამ ამ 64 წლის მიმდინარეობაში ადგილი ჰქონდა ორ მოვლენას, გამოიწვია მთელი რიგი წლების განმავლობაში ხორბლის უფრო
რომლებსაც უნდა წარმოეშვა გაცილებით უფრო დიდი ნაკლებობა დიდი სიუხვე და, მაშასადამე, უფრო დიდი სიიაფე შინაურ
ხორბლისა, ვიდრე სხვებრ ამის გამოწვევა შეეძლო ამინდის ბაზარზე, ვიდრე ამას სხვებრ შეიძლება ადგილი ჰქონებოდა.
მსვლელობას, და რომელიც, ამიტომ, სრულიად საკმაოდ გვიხსნის შემდეგში მე გავარკვევ, თუ რამდენად შეეძლო პრემიას რომელსამე
ფასის ამ პატარა აწევას უიმისოდ, რომ საჭირო იყოს ვიგულისხმოთ მომენტში ასეთი შედეგი ჰქონებოდა; ამჟამად აღვნიშნავ მხოლოდ,
ვერცხლის ღირებულების შემდგომი შემცირება. რომ 1688-დან 1700 წლამდე საკმაო დრო არ იყო იმისათვის, რომ მას
ამ მოვლენებიდან პირველი იყო სამოქალაქო ომი, რომელმაც ასეთი შედეგი გამოეწვია. ამ მოკლე პერიოდში პრემიის ერთადერთი
დააბრკოლა ხვნა-თესვა და შესწყვიტა ვაჭრობა და რომელმაც, შედეგი უნდა ყოფილიყო ფასის გადიდება შინაურ ბაზარზე,
ამიტომ, ხორბლის ფასი ბევრად უფრო მაღლა ასწია, ვიდრე ამის ვინაიდან ეს პრემია ხელს უწყობდა ყოველი წლის გარდამეტი
გამოწვევა შეეძლო ამინდის მსვლელობას. მას ეს შედეგი უნდა პროდუქტის ექსპორტის გაძლიერებას და აბრკოლებდა, რომ ერთი
ჰქონებოდა მეტნაკლებ ყველა ბაზარზე სამეფოში, განსაკუთრებით წლის გარდამეტს გაეწონასწორებია ნაკლებობა მეორე წელში.
კი ბაზრებზე ლონდონის ახლოს, რომელიც საჭიროებს მომარაგებას თუმცა ხორბლის ნაკლებობა, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ინგლისში
ფრიად შორეული ადგილებიდან. თანახმად ამისა, 1648 წელს 1693-დან 1699 წლამდე (ორივე ამ წლის ჩათვლით), უეჭველად
საუკეთესო ხორბლის ფასი ვინდზორის ბაზარზე, იმავე ანგარიშების ცუდი ამინდით იყო უმთავრესად გამოწვეული და ამიტომ ევროპის
მიხედვით, იყო 4 გირვანქა და 5 შილინგი, ხოლო 1649 წელს - 4 მნიშვნელოვან ნაწილს მოიცავდა, იგი მაინც რაოდენადმე უნდა
გირვანქა 9 ბუშელის შემცველი კვარტერისათვის. ამ ორი წლის გაძლიერებულიყო პრემიის მეოხებით. ამის გამო 1699 წელს

ხორბლის შემდგომი გაზიდვა აკრძალულ იქნა ცხრა თვით. ოქროს მონეტაც გვარიანად გაფუჭებული იყო, იგი მაინც ნაკლებ იყო
ამ პერიოდის მსვლელობაში ადგილი ჰქონდა კიდევ მესამე გაფუჭებული, ვიდრე ვერცხლის მონეტა. 1695 წელს კი, პირიქით,
ფაქტს, რომელსაც თუმცა არ შეეძლო გამოეწვია არც ხორბლის რაიმე ვერცხლის მონეტის ღირებულებას არ აჩერებდა განსაზღვრულ
ნაკლებობა და, იქნებ, არც მასში ჩვეულებრივ გადასახდელი დონეზე ოქროს მონეტა; გინეა მაშინ ჩვეულებრივ იცვლებოდა 30
ვერცხლის ნამდვილი რაოდენობის გადიდება, მაგრამ შილინგ გადახეხილ და ჩამოჭრილ ვერცხლის მონეტაზე. ოქროს
აუცილებლად უნდა გამოეწვია ნომინალური თანხის რაოდენადმე ფულის უკანასკნელ ხელახალ მოჭრამდე ვერცხლის ზოდის ფასი
გადიდება. ამ ფაქტს წარმოადგენდა ვერცხლის მონეტის ძალიან იშვიათად აღემატებოდა 5 შილინგს და 7 პენსს უნცისათვის, რაც
გაფუჭება ჩამოჭრისა და გადახეხვის გამო. ეს ბოროტება წარმოსდგა მხოლოდ 5 პენსით არის მონეტურ ფასზე მეტი. მაგრამ 1695 წელს
კარლოს II-ის მეფობაში და განუწყვეტლივ იზრდებოდა 1695 ვერცხლის ზოდის ჩვეულებრივი ფასი აღწევდა 6 შილინგს და 5
წლამდე, როდესაც, როგორც ჩვენ ამას ბ-ნი ლოუნდსისაგან პენსს უნცისთვის, ე. ი. 15 პენსით აღემატებოდა მონეტურ ფასს.
ვტყობილობთ, მიმოქცევაში მყოფი ვერცხლის მონეტა საშუალოდ 25 ამრიგად, ოქროს ფულის უკანასკნელ ხელახალ მოჭრამდეც კი
პრეცენტით დაბლა იდგა თავის კანონიერ ღირებულებაზე. მაგრამ ოქროსა და ვერცხლის მონეტას, ვერცხლის ზოდთან შედარებით,
ნომინალური თანხა, რომელიც ყოველი საქონლის საბაზრო ფასს მის კანონიერ ღირებულებაზე ნაკლები შეფასება ეძლეოდა არა
შეადგენს, განისაზღვრება არა იმდენად ვერცხლის იმ რაოდენობით, უმეტეს 8 პროცენტისა. პირიქით, 1695 წელს მონეტას მის კანონიერ
რომელსაც მონეტა უნდა შეიცავდეს დაწესებული ნორმის ღირებულებაზე თითქმის 25 პროცენტით ნაკლები ღირებულების
მიხედვით, რამდენადაც იმ რაოდენობით, რომელსაც იგი მქონედ სთვლიდნენ. მაგრამ მიმდინარე საუკუნის დასაწყისში, ე. ი.
ფაქტიურად, როგორც გამოცდილებითაა დამტკიცებული, შეიცავს. ფულის ხელახალი მოჭრის შემდეგ უშუალოდ, რასაც ადგილი
მაშასადამე, ეს ნომინალური თანხა აუცილებლობის გზით უფრო ჰქონდა მეფე ვილიამის ხანაში, მეტი წილი მიმოქცევაში მყოფი
მაღალია მაშინ, როდესაც მონეტა ძალიან გაფუჭებულია, ვიდრე ვერცხლის მონეტა უფრო ახლო უნდა ყოფილიყო მისთვის
როდესაც იგი თავის კანონიერ ღირებულებას უახლოვდება. დაწესებულ წონასთან, ვიდრე ახლა არის. აგრეთვე მიმდინარე
მიმდინარე საუკუნის განმავლობაში ვერცხლის მონეტა საუკუნის განმავლობაში ადგილი არ ჰქონებია არავითარ დიდ
არასოდეს არ ყოფილა თავის კანონიერ წონაზე ესოდენ ნაკლები საზოგადოებრივ უბედურებას, როგორიცაა სამოქალაქო ომი,
წონის, როგორც ამჟამად არის. მაგრამ, თუმცა იგი ძალიან რომელსაც შეეძლო დაებრკოლებია ხვნა-თესვა ან შეეწყვიტა ქვეყნის
გაფუჭებული იყო, მის ღირებულებას განსაზღვრულ სიმაღლეზე შინაური ვაჭრობა. და თუმცა პრემიას, რომელიც ამ საუკუნის დიდი
აჩერებდა ოქროს მონეტის ღირებულება, რომელზედაც იგი ნაწილის განმავლობაში არსებობდა, ყოველთვის რაოდენადმე
იცვლებოდა. ვინაიდან, თუმცა უკანასკნელ ხელახალ მოჭრამდე მაღლა უნდა აეწია ხორბლის ფასი იმასთან შედარებით, რაც იგი

სხვებრ იქნებოდა მიწათმოქმედების თანამედროვე მდგომარეობაში, დაახლოებით 32 შილინგს 8 ბუშელის შემცველი კვარტერისათვის.
მაგრამ, მეორე მხრივ, რადგან ამ პრემიას ამ საუკუნის განმავლობაში ამრიგად, ვერცხლის ღირებულება მიმდინარე საუკუნეში,
საკმაო დრო ჰქონდა წარმოეშვა ყველა ის კარგი შედეგები, როგორც ეტყობა, რაოდენადმე აიწია ხორბლის ღირებულებასთან
რომლებსაც მას ჩვეულებრივ მიაწერენ, სახელდობრ ხელი შეეწყო შედარებით და, ალბათ, აწევა იწყო რამდენიმე ხნით ადრე წარსული
მიწათმოქმედების განვითარებისთვის და ამგვარად გაედიდებია საუკუნის გასვლამდე.
შინაურ ბაზარზე ხორბლის რაოდენობა, შეიძლება, ამ სისტემის 1687 წელს საუკეთესო ხორბლის ფასი 9 ბუშელიანი
პრინციპების თანახმად, რომლებსაც მე განვმარტავ და განვიხილავ კვარტერისათვის ვინდზორის ბაზარზე შეადგენდა 1 გირვანქას 5
შემდეგში, ვიგულისხმოთ, რომ პრემია რაოდენადმე ხელს უწყობდა შილინგს და 2 პენსს, რაც წარმოადგენს უდაბლეს ფასს, რომელიც კი
ამ საქონლის ფასის როგორც დაწევას, ერთის მხრივ, ისე მის აწევას, ოდესმე ყოფილა 1595 წლის შემდეგ.
მეორე მხრივ. ბევრნი ფიქრობენ, რომ იგი უფრო ხელშემწყობი იყო 1688 წელს გრეგორი კინგი, ფრიად სახელგანთქმული
პირველი მიმართულებით. მიმდინარე საუკუნის განმავლობაში ადამიანი თავისი ცოდნის გამო ამგვარ საკითხებში, ანგარიშობდა
საუკეთესო ხორბლის საშუალო ფასი ვინდზორის ბაზარზე 9 ზომიერი მოსავლიანობის წლებში ხორბლის ფასად
ბუშელის შემცველი კვარტერისათვის, როგორც სჩანს, იტონის მწარმოებლისათვის 3 შილინგს და 6 პენსს ბუშელზე ანუ 28 შილინგს
კოლეჯის ანგარიშების თანახმად, შეადგენდა 2 გირვანქას და 6 19/32 კვარტერზე. მწარმოებლის ფასი მე ისე მესმის, რომ იგი იგივე ფასია,
პენსს, რაც 10 შილინგით და 6 პენსით ანუ 25 პროცენტზე მეტით რასაც ზოგჯერ სახელშეკრულებო ფასს უწოდებენ, ანუ ის ფასია,
უფრო იაფია, ვიდრე ის ფასი, რომელიც არსებობდა წარსული რადაც ფერმერი კისრულობს ვაჭარს ჩააბაროს ხორბლის
საუკუნის უკანასკნელი 64 წლის განმავლობაში, და თითქმის 9 განსაზღვრული რაოდენობა განსაზღვრული წლების განმავლობაში.
შილინგითა და 6 პენსით უფრო იაფია, ვიდრე ის ფასი, რომელიც რადგან ამგვარი ხელშეკრულება ფერმერს თავიდან აცილებს
არსებობდა 1636 წლის წინა 16 წელიწადში, როდესაც, ჩვენ პროდუქტის ბაზარზე გასატანად საჭირო ხარჯებსა და გარჯას,
შეგვიძლია ვიგულისხმოთ, ამერიკის მდიდარი სამადნეების ამიტომ სახელშეკრულებო ფასი ჩვეულებრივ უფრო დაბალია,
აღმოჩენის გავლენა სავსებით უნდა ყოფილიყო გამოაშკარავებული, ვიდრე ეგრეთწოდებული საბაზრო ფასი. კინგი ფიქრობდა, რომ 28
და 1 შილინგით უფრო იაფია, ვიდრე იყო ეს ფასი 1620 წლის წინ 26 შილინგი კვარტერზე იმ დროს შეადგენს სახელშეკრულებო ფასს
წლის განმავლობაში, როდესაც იმ სამადნეების აღმოჩენის სრული ზომიერი მოსავლიანობის წლებში. ვიდრე უკანასკნელი
გავლენის გამოაშკარავება არაა საგულისხმებელი. ამ ცნობების არაჩვეულებრივად მოუსავლიანი წლებით გამოწვეული პურის
მიხედვით, საშუალო ხარისხის ხორბლის საშუალო ფასი მიმდინარე ნაკლებობა არ ჩამოვარდებოდა, იგი შეადგენდა, როგორც მე
საუკუნის ამ პირველი 64 წლის განმავლობაში შეადგენდა მარწმუნებენ, ჩვეულებრივ სახელშეკრულებო ფასს საშუალო

მოსავლიანობის წლებში. უნდა დაებრკოლებია ეს აწევა და გაეხადა ნაკლებ შესამჩნევი, ვიდრე

1688 წელს პარლამენტის მიერ დაწესებულ იქნა პრემია სხვებრ იქნებოდა იგი მიწათმოქმედების არსებულ მდგომარეობაში.
ხორბლის ექსპორტზე. აზნაური მემამულენი, რომელნიც მაშინ მოსავლიან წლებში პრემია, იწვევს რა ექსპორტის
საკონონმდებლო კრების უფრო დიდ ნაწილს შეადგენდნენ, ვიდრე გაძლიერებას, აუცილებლად მაღლა სწევს ხორბლის ფასს იმასთან
ამჟამად, ხედავდნენ, რომ ხორბლის ფულადი ფასი ეცემოდა. პრემია შედარებით, რასაც სხვებრ ადგილი ექნებოდა ასეთ წლებში. პრემიის
წარმოადგენდა საშუალებას მის ხელოვნურად აწევისთვის იმ დაწესების პირდაპირ მიზანს შეადგენდა მიწათმოქმედებისათვის
მაღალი ფასის დონემდე, რა ფასად ხორბალი ხშირად იყიდებოდა ხელის შეწყობა ხორბლის ფასების გადიდებით დიდად მოსავლიან
კარლოს I-ის და კარლოს II-ის დროს. ამიტომ პრემია უნდა წლებშიც კი.
გაცემულიყო მანამდე, სანამ ხორბლის ფასი არ ავიდოდა 48 მართალია, იმ წლებში, როდესაც ხორბლის დიდი
შილინგზე კვარტერისათვის, ე. ი. არ გახდებოდა 20 შილინგით ანუ ნაკლებობა იყო, პრემიას აუქმებდნენ. მაგრამ მაინც ზოგ ასეთ
5/7-ით უფრო ძვირი ამ სახელშეკრულებო ფასზე, რომელიც კინგმა წლებშიც პრემიას ერთგვარი გავლენა უნდა ჰქონებოდა ფასებზე.
იმავე წელში იანგარიშა ზომიერი მოსავლიანობის წლებისთვის. მით, რომ მოსავლიან წლებში არაჩვეულებრივ ექსპორტს იწვევდა,
მისი ანგარიში ნაწილობრივაც თუ ღირსი არის იმ ნდობის, პრემიას ხშირად ხელი უნდა შეეშალა იმისათვის, რომ ერთი წლის
რომელიც მან საყოველთაოდ დაიმსახურა, 48 შილინგი სიუხვეს გაეწონასწორებია ნაკლებობა მეორე წელში.
კვარტერისათვის ისეთ ფასს წარმოადგენდა, რომელიც იმგვარი ამრიგად, როგორც მოსავლიან, ისე მოუსავლიან წლებში
საშუალების გარეშე, როგორსაც პრემია შეადგენდა, მოსალოდნელი პრემია იმ დონეზე მაღლა სწევს ხორბლის ფასს, რომელზედაც იგი
არ იყო იმ დროში, თუ არაჩვეულებრივი მოუსავლიანობის წლებს არ ბუნებრივად იქნებოდა მიწათმოქმედების თანამედროვე
ჩავთვლით. მაგრამ მაშინ მეფე ვილიამის მთავრობა ჯერ კიდევ არ მდგომარეობაში. ამიტომ, თუ მიმდინარე საუკუნის პირველი 64
იყო მტკიცედ დამკვიდრებული, მას არ შეეძლო უარი ეთქვა რამეში წლის განმავლობაში ეს ფასი უფრო დაბალი იყო, ვიდრე წარსული
აზნაური მემამულეებისთვის, რომლებსაც იგი სწორედ იმ დროს საუკუნის უკანასკნელი 64 წლის განმავლობაში, იგი,
სთხოვდა პირველად წლიური საადგილმამულო ხარკის დაწესებას. მიწათმოქმედების იმავე მდგომარეობაში კიდევ უფრო დაბალი
ამრიგად, ვერცხლის ღირებულებამ ხორბლის უნდა ყოფილიყო, პრემიის აღნიშნულ გავლენას რომ არ ჰქონებოდა
ღირებულებასთან შედარებით, ალბათ, აიწია რაოდენადმე ადგილი.
წარსული საუკუნის დასასრულის წინ და, როგორც ეტყობა, მაგრამ, შეიძლება გვითხრან, პრემია რომ არ ყოფილიყო,
განაგრძობდა მაღლა აწევას მიმდინარე საუკუნის უდიდესი მიწათმოქმედების მდგომარეობა იგივე არ იქნებოდაო. ქვემოთ,
ნაწილის განმავლობაში, თუმცა პრემიის აუცილებელ მოქმედებას სპეციალურად პრემიების საკითხის განხილვის დროს, მე

შევეცდები გავარკვიო, რა გავლენა შეიძლება ჰქონებოდა პრემიას დაცემას. ამიტომ, თუ მიმდინარე საუკუნის პირველი 64 წლის
ქვეყნის მიწათმოქმედებაზე. ამჟამად მე მხოლოდ აღვნიშნავ, რომ განმავლობაში ხორბლის საშუალო ფულადმა ფასმა რაოდენადმე
ვერცხლის ღირებულების ეს აწევა ხორბლის ღირებულებასთან უფრო დაბლა დაიწია, ვიდრე იყო იგი წარსული საუკუნის
შედარებით მარტო ინგლისისთვის არ იყო დამახასიათებელი. რომ უდიდესი ნაწილის განმავლობაში, ეს ცვლილება ჩვენ იმგვარადვე
მას ადგილი ჰქონდა საფრანგეთში იმავე პერიოდის განმავლობაში უნდა მივაწეროთ არა ხორბლის ნამდვილი ღირებულების დაცემას,
და თითქმის იმავე ზომით, ეს შემჩნეული აქვს ხორბლის ფასების არამედ ვერცხლის ნამდვილი ღირებულების რაოდენადმე აწევას
სამს ფრიად ზედმიწევნილ, მცდელ და მუყაით შემკრებს, ევროპის ბაზარზე.
სახელდობრ ბ-ნ დიუპრე დე სენ მორჟს, ბ-ნ მესანს და ავტორს მართალია, ხორბლის მაღალმა ფასმა უკანასკნელი ათი თუ
„ცდისა სახორბლო პოლიტიკის შესახებ”. მაგრამ საფრანგეთში 1764 თორმეტი წლის განმავლობაში წარმოშვა ეჭვი, რომ ვერცხლის
წლამდე კანონით აკრძალული იყო ხორბლის ექსპორტი, და ძნელად ნამდვილი ღირებულება დაცემას განაგრძობს კიდევ ევროპის
საფიქრებელია, რომ ფასის თითქმის ასეთივე დაწევა, რომელსაც ბაზარზე. მაგრამ, როგორც ეტყობა, ხორბლის ეს მაღალი ფასი
ადგილი ჰქონდა ერთ ქვეყანაში ექსპორტის ამ აკრძალვის შედეგი იყო ცხადად არაჩვეულებრივი ცუდი ამინდისა, და ამიტომ
მიუხედავად, მეორე ქვეყანაში გამოწვეული ყოფილიყოს იგი უნდა ჩაითვალოს არა მუდმივ მოვლენად, არამედ დროებითად
ექსპორტისთვის შექმნილი არაჩვეულებრივი დახმარებით. და შემთხვევითად. ამინდი უკანასკნელ 10-12 წელიწადში
იქნებ უფრო სწორი იყო, ხორბლის საშუალო ფულადი ფასის არახელსაყრელი იყო მეტწილ ევროპაში, და პოლონეთში
ეს ცვლილება ჩავთვალოთ უფრო შედეგად ვერცხლის ნამდვილი წარმომდგარმა არეულობამ ძალიან გააძლიერა პურის ნაკლებობა
ღირებულების განსაზღვრული თანდათანი აწევისა ევროპის ყველა იმ ქვეყნებში, რომელნიც სიძვირის წლებში ჩვეულებრივ ამ
ბაზარზე, ვიდრე ხორბლის ნამდვილი საშულაო ღირებულების ბაზრიდან მარაგდებოდნენ. ასე ხანგრძლივი ცუდი ამინდი თუმცა
დაცემის შედეგად. როგორც უკვე აღნიშნული იყო, ხორბალი ჩვეულებრივი მოვლენა არაა, მაგრამ მაინც არ წარმოადგენს
ერთმანეთისგან დაშორებული პერიოდებისთვის წარმოადგენს სრულიად განსაკუთრებულ რამეს, და ვისაც უკვლევია ფასების
ღირებულების უფრო სწორ საზომს, ვიდრე ვერცხლი ან, იქნებ, ისტორია წინანდელ დროში, იმას შეუძლია მოიგონოს არა ერთი და
რომელიმე სხვა საქონელი. როდესაც, ამერიკის მდიდარი ორი ამგვარი მაგალითი. გარდა ამისა, არაჩვეულებრივი
სამადნეების აღმოჩენის შემდეგ, ხორბალი სამჯერ და ოთხჯერ ნაკლებობის 10 წელიწადი უფრო საკვირველი არაა, ვიდრე
უფრო გაძვირდა მის წინანდელ ფულად ფასთან შედარებით, არაჩვეულებრივი მოსავლიანობის 10 წელიწადი. ხორბლის დაბალი
ყველანი ასეთ ცვლილებას მიაწერდნენ არა ხორბლის ნამდვილი ფასი 1741-იდან 1750 წლამდე (ორივე ამ წლის ჩათვლით) სრულის
ღირებულების აწევას, არამედ ვერცხლის ნამდვილი ღირებულების უფლებით შეიძლება დავუპირისპიროთ მის მაღალ ფასს

უკანასკნელი 8 თუ 10 წლის განმავლობაში. 1741-იდან 1750 წლამდე ფასების იმ ცხრილის ბოლოში, რომელიც დართული აქვს ამ
საუკეთესო ხორბლის საშუალო ფასი ვინდზორის ბაზარზე, 9 თავს, მკითხველი ნახავს სპეციალურ ცხრილს ამ ათი წლისათვის.
ბუშელიანი კვარტერისათვის, როგორც ეს სჩანს იტონის კოლეჯის იგი ნახავს აგრეთვე განსაკუთრებულ ცხრილს ათი წლისათვის,
ანგარიშებიდან, შეადგენდა მხოლოდ 1 გირვანქას 13 შილინგს და 9 რომლისათვის საშუალო ფასი აგრეთვე საუკუნის პირველი 64 წლის
4/5 პენსს, რაც თითქმის 6 შილინგით და 3 პენსით უფრო დაბალია, საშუალოზე უფრო დაბალი არის, თუმცა არა დიდად უფრო
ვიდრე მიმდინარე საუკუნის პირველი 64 წლის საშუალო ფასი. ამ დაბალი. მაგრამ 1740 წელი არაჩვეულებრივად მოუსავლიან
ცნობების თანახმად, საშუალო ხარისხის ხორბლის საშუალო ფასი 8 წელიწადს წარმოადგენდა. 20 წელიწადი, რომელიც წინ უძღოდა
ბუშელიანი კვარტერისათვის იმ 10 წელიწადში უდრიდა მხოლოდ 1 1750 წელს, თამამად შეიძლება დავუპირისპიროთ 1770 წლის წინა 20
გირვანქას 6 შილინგს და 8 პენსს. წელიწადს. როგორც პირველ ოცწლედში, მიუხედავად იმისა, რომ
მაგრამ 1741 და 1750 წლებს შორის პრემიას დაბრკოლება მასში ორი თუ სამი სიძვირის წელიწადი ერია, ფასები საუკუნის
უნდა შეექმნა ხორბლის ფასისათვის იმ ზომით დაცემულიყო საერთო საშუალოზე ბევრად დაბალი იყო, ისევე მეორე ოცწლედში,
შინაურ ბაზარზე, რა ზომითაც ამას ადგილი უნდა ჰქონებოდა მიუხედავად იმისა, რომ მასში ორი თუ სამი იაფობის წელიწადი
ბუნებრივი მსვლელობისას. როგორც საბაჟო წიგნებიდან სჩანს, ამ მაგალითად, 1759 წელი ერია, ფასი იმ საშუალოზე ბევრად მაღალი
ათი წლის განმავლობაში გადატანილი ყველა სახის ხორბლეულის იყო. და თუ პირველ შემთხვევაში ფასი იმდენით ნაკლები არ იყო
რაოდენობა შეადგენდა არა ნაკლებ 8,029,156.00 კვარტერის და 1 საშუალოზე, რამდენითაც საშუალოზე მეტი იყო მეორე
ბუშელისა. ამისთვის გაცემული პრემია შეადგენდა 1,514,962 შემთხვევაში, ეს, ალბათ, უნდა მიეწეროს პრემიის არსებობას. ფასის
გირვანქას 17 შილინგს და 4½ პენსს. და 1749წელს პელჰემმა, ცვლილება, ცხადია, მეტად უეცარი იყო, რათა შეიძლებოდეს
მაშინდელმა პრემიერ-მინისტრმა, აღნიშნა თემთა პალატაში, რომ მივაწეროთ იგი ვერცხლის ღირებულების ცვლილებას, რომელიც
უკანასკნელ სამ წელიწადში არაჩვეულებრივად დიდი თანხა იყო ყოველთვის ხდება ნელა და თანდათანობით. შედეგის უეცრობა
გაცემული ხორბლის ექსპორტისათვის პრემიის სახით. მას ჰქონდა შეიძლება ახსნილ იქნეს მხოლოდ ისეთი მიზეზით, რომელიც
ყველა საფუძველი ეს განეცხადებია, და კიდევ მეტი საფუძველი უეცრად მოქმედებს, სახელდობრ ამინდის შემთხვევითი
ექნებოდა ამისათვის შემდეგ წელში. მარტო ამ ერთ წელში ცვლილებით.
გაცემული პრემია შეადგენდა არა ნაკლებ 324,176 გირვანქის 10 მართალია, შრომის ფულადმა ფასმა დიდ ბრიტანეთში აიწია
შილინგის და 6 პენსისა. საჭირო არაა იმის აღნიშვნა, თუ როგორ მიმდინარე საუკუნის განმავლობაში, მაგრამ ეს, როგორც ეტყობა,
ძალიან უნდა აეწია ამ ნაძალადევ ექსპორტს ხორბლის ფასი იმასთან შედეგი იყო არა იმდენად ვერცხლის ღირებულების შემცირებისა
შედარებით, რაც სხვა პირობებში იქნებოდა იგი შინაურ ბაზარზე. ევროპის ბაზარზე, რამდენადაც შრომის მოთხოვნის გადიდებისა

დიდ ბრიტანეთში, რაც წარმოშვა ამ ქვეყნის ძლიერმა და თითქმის და უფრო ნაკლებ რაოდენობაზე. მისმა ფასმა თანდათან სულ უფრო
საყოველთაო აყვავებამ. საფრანგეთში, რომელიც სრულიადაც არ და უფრო დაბლა დაიწია, სანამ არ მიაღწია თავის ბუნებრივ დონეს,
წარმოადგენს ესოდენ წარმატებაში მყოფ ქვეყანას, უკანასკნელი ე. ი. იმ თანხას, რაც საკმარისი იყო მათი ბუნებრივი ნორმების
საუკუნის ნახევრიდან შემჩნეულია შრომის საშუალო ფულადი მიხედვით შრომის ხელფასის, კაპიტალის მოგების და მიწის რენტის
ფასის თანდათანი დაწევა პურის საშუალო ფულადი ფასის გასასტუმრებლად, რომლებიც უნდა გადახდილიყო, რათა ეს
დაწევასთან ერთად. როგორც წარსულ, ისე მიმდინარე საუკუნეში, ლითონი სამადნეებიდან ბაზარზე გამოტანილიყო. მეტწილ პერუს
შავი მუშის დღიური ხელფასი, როგორც ამტკიცებენ, თითქმის ვერცხლის სამადნეებში, როგორც უკვე აღნიშნული იყო, ესპანეთის
უცვლელად უდრიდა სეტიე ხორბლის საშუალო ფასის ერთ მეფის სასარგებლოდ დაწესებული ბაჟი, რომელიც მთლიანი
მეოცედს; ეს არის საწყაო, რომელიც შეიცავს ოთხ ვინჩესტერულ პროდუქტის მეათედ ნაწილს შეადგენს, ნთქავს მთელ მიწის რენტას.
ბუშელზე ცოტათი მეტს. დიდ ბრიტანეთში, როგორც უკვე ეს ბაჟი თავდაპირველად უდრიდა მთლიანი პროდუქციის
აღნიშნული იყო, შრომის ნამდვილი გასამრჯელო, არსებობისა და ნახევარს, შემდეგ ჩამოვიდა ერთ მესამედზე, კიდევ ერთ
კომფორტისათვის საჭირო საგანთა რაოდენობა, რომელიც მუშას მეხუთედზე და ბოლოს ერთ მეათედზე, და ეს ნორმა არსებობს
ეძლევა, მნიშვნელოვნად გაიზარდა მიმდინარე საუკუნის დღესაც. მეტწილ პერუს ვერცხლის სამადნეებში, როგორც სჩანს, ესაა
განმავლობაში. შრომის ფულადი ფასის გადიდება, სჩანს, შედეგია სულ ის, რაც რჩება მესარეწის კაპიტალის ანაზღაურებისა და მისი
არა ვერცხლის ღირებულების შემცირებისა ევროპის ბაზარზე, ჩვეულებრივი მოგების გასტუმრების შემდეგ; და, როგორც ეტყობა,
არამედ შრომის ნამდვილი ფასის გადიდებისა სპეციალურად ყველას მიერ აღიარებულია, რომ ეს მოგება, რომელიც წინათ ძალიან
ინგლისის ბაზარზე, რაც ამ ქვეყნის განსაკუთრებით ხელსაყრელი მაღალი იყო, ამჟამად არ აღემატება იმ მინიმუმს, რომლის
პირობებითაა გამოწვეული. არსებობისას შესაძლებელია კიდევ სამადნეთა დამუშავების
რამდენიმე ხნის განმავლობაში ამერიკის აღმოჩენის შემდეგ განგრძობა.
ვერცხლი ისევ წინანდელ ფასში ანუ ცოტათი დაკლებულ ფასში ესპანეთის მეფის სასარგებლოდ დაწესებული ბაჟი დაწეულ
იყიდებოდა. სამადნეებიდან მიღებული მოგება რამდენსამე ხანს იქნა რეგისტრირებული ვერცხლის ერთ მეხუთედამდე 1504 წელს,
ძალიან დიდი იყო და მნიშვნელოვნად აღემატებოდა მოგების ე. ი. ორმოცდაერთი წლით ადრე 1545 წლამდე, როდესაც აღმოაჩინეს
ბუნებრივ ნორმას. მაგრამ ის პირნი, რომელთაც ვერცხლი პოტოზის სამადნეები. 90 წლის განმავლობაში, ე. ი. 1636 წლამდე, ამ
შემოჰქონდათ ევროპაში, მალე უნდა დარწმუნებულიყვნენ, რომ სამადნეებს, რომლებიც უმდიდრესი სამადნეებია მთელს ამერიკაში,
მთელი წლიური იმპორტი არ შეიძლებოდა ამ მაღალ ფასში საკმაო დრო ჰქონდათ იმისათვის, რომ სავსებით გამოეჩინათ
გაყიდულიყო. დაიწყო ვერცხლის გაცვლა საქონელთა სულ უფრო თავისი მოქმედება ანუ გამოეწვიათ ევროპის ბაზარზე ვერცხლის

ღირებულების ისეთი დაწევა, როგორიც კი ესპანეთის მეფის გერმანიას, თვით შვეციასაც, დანიასაც და რუსეთსაც
სასარგებლოდ ბაჟის გადახდისას შეიძლებოდა მომხდარიყო. 90 მნიშვნელოვანი პროგრესი ჰქონდათ მიწათმოქმედებასა და
წელიწადი საკმაო დროა იმისათვის, რომ ყოველი საქონელი, მრეწველობაში. იტალიაც, როგორც ეტყობა, არ იდგა რეგრესის
რომლისათვის მონოპოლია არ არსებობს, დაყვანილი იქნეს მის გზაზე. მისი დაცემა წინ უძღოდა პერუს დაპყრობას. მას შემდეგ მან,
ბუნებრივ ფასზე, ე. ი. იმ უდაბლეს ფასზე, რა ფასშიაც იგი, იხდის რა როგორც სჩანს, ცოტათი ღონე მოიცვა. მართალია, ფიქრობენ, რომ
სპეციალურ ბაჟს, შესაძლებელია იყიდებოდეს რაოდენადმე ესპანეთი და პორტუგალია უკან მიდიოდნენ. მაგრამ პორტუგალია
ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ევროპის მცირე ნაწილს შეადგენს მხოლოდ, ხოლო ესპანეთის
შესაძლებელია ვერცხლის ფასი, იქნებ, უფრო დაბლაც დაცემა, იქნებ, არც ისე დიდია, როგორც ამას ჩვეულებრივ
დაცემულიყო ევროპის ბაზარზე, და ამის გამო აუცილებელი ფიქრობენ. მე-XVI საუკუნის დასაწყისში ესპანეთი ძალიან ღარიბ
გამხდარიყო ან მასზე დაწესებული ბაჟის დაწევა არათუ ერთ ქვეყანას წარმოადგენდა საფრანგეთთან შედარებითაც კი, რომელიც
მეათედამდე, როგორც 1736 წელში, არამედ ერთ მეოცედამდეც, მას შემდეგ ძალიან წინ წავიდა. ყველამ კარგად უწყის შენიშვნა
როგორც ეს მოხდენილ იქნა ოქროსთვის, ანდა დამუშავების იმპერატორ კარლოს V-ის, რომელიც ორსავე ქვეყანაში ხშირად
შეწყვეტა მეტწილ ამერიკის სამადნეებში, რომელთა დამუშავება მოგზაურობდა: საფრანგეთში ყველაფერი უხვადაა, ესპანეთში კი
ამჟამად სწარმოებს. ვერცხლის მოთხოვნის თანდათანი ზრდა ანუ ყველაფრის ნაკლებობააო. ევროპის მიწათმოქმედებისა და
ამერიკის ვერცხლის სამადნეების პროდუქტისთვის ბაზრის მრეწველობის მზარდ პროდუქტს აუცილებლად უნდა მოეთხოვა
თანდათანი გადიდება წარმოადგენს, ალბათ, იმ მიზეზს, რომელმაც მის სამიმოქცევოდ საჭირო ვერცხლის მონეტის რაოდენობის
ხელი შეუშალა იმას, რომ ეს მომხდარიყო, და არა თუ შეაკავა თანდათანი გადიდება; და მდიდარ ადამიანთა რიცხვის ზრდას
წინანდელ დონეზე ვერცხლის ღირებულება ევროპის ბაზარზე, აუცილებლად უნდა მოჰყოლოდა მათი ვერცხლის ავეჯეულისა და
არამედ, იქნებ, რაოდენადმე მაღლაც ასწია იგი იმ ღირებულებასთან სამკაულის რაოდენობის ზრდა.
შედარებით, რომელიც მას ჰქონდა წარსული საუკუნის ნახევარში. 2. თვითონ ამერიკა ახალ ბაზარს წარმოადგენს მისი
ამერიკის თავდაპირველი აღმოჩენის მომენტიდან ბაზარი საკუთარი ვერცხლის სამადნეების პროდუქტისთვის, და რადგან
მისი ვერცხლის სამადნეების პროდუქტისთვის თანდათან სულ მისი მიწათმოქმედება, მრეწველობა და მოსახლეობა გაცილებით
უფრო და უფრო ფართოვდება. უფრო სწრაფად ვითარდება, ვიდრე ეს ხდება ევროპის უაღრეს
1. ევროპის ბაზარი სულ უფრო და უფრო ფართოვდებოდა. აყვავებულ ქვეყნებში, ამიტომ მისი მოთხოვნაც გაცილებით უფრო
ამერიკის აღმოჩენის შემდეგ ევროპის მეტ ნაწილში მნიშვნელოვნად სწრაფად უნდა იზრდებოდეს. ინგლისის კოლონიები საზოგადოდ
გაიზარდა კულტურა. ინგლისს, ჰოლანდიას, საფრანგეთსა და წარმოადგენენ ახალ ბაზარს, რომელიც ნაწილობრივ სამონეტოდ,

ნაწილობრივ საავეჯოდ მოითხოვს ვერცხლის განუწყვეტლივ ავეჯეულობა, თავიანთი ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი და სასოფლო-
მზარდ მიწოდებას დიდი ტერიტორიისათვის, სადაც წინათ სამეურნეო იარაღები. იმ მცირეოდენ ხელოსნებს, რომელნიც მათში
არასოდეს არ არსებობდა ამის მოთხოვნა. ესპანეთისა და იყვნენ, ინახავდნენ, როგორც ამბობენ, მთავარი, აზნაურები და
პორტუგალიის კოლონიებიც მეტწილად სულ ახალ ბაზარს ქურუმები; ისინი, ალბათ, ამათ მსახურებს ან მონებს
წარმოადგენენ. ახალი გრენადა, იუკატანი, პარაგვაი და ბრაზილია, წარმოადგენდნენ. მექსიკის და პერუს მთელ ძველ მრეწველობას არც
სანამ მათ ევროპელები აღმოაჩენდნენ, დასახლებული იყო ველური ერთი თავისი ნაწარმი არ მიუწოდებია ოდესმე ევროპისათვის.
ხალხებით, რომელთაც არ იცოდნენ არც ხელოსნობა, არც ესპანეთის ჯარები, რომლებშიაც ძნელად რომ ოდესმე 500 კაცზე
მიწათმოქმედება. ახლა კი ამ ქვეყნებში ერთიც და მეორეც მეტი ყოფილიყოს, ხოლო ხშირად ამის ნახევარიც კი არ იყო,
მნიშვნელოვანი ზომითაა შეტანილი. მექსიკაც და პერუც კი, თითქმის ყველგან დიდ სიძნელეს ხვდებოდნენ საარსებო
რომლებიც, მართალია, არ შეიძლება სრულიად ბაზრებად საშუალების შოვნაში. შიმშილი, რომელსაც, როგორც ამბობენ, ეს
ჩაითვალოს, ახლა, უეჭველია, გაცილებით უფრო დიდ ბაზრებს ჯარები იწვევდნენ თითქმის ყველგან, სადაც გამოჩნდებოდნენ, იმ
წარმოადგენენ, ვიდრე ოდესმე წინათ. ვინც ყველა იმ საკვირველი ადგილებშიც კი, რომელთაც იმავე დროს როგორც ძალიან
მოთხრობების შემდეგ, რომლებიც კი დაბეჭდილია შესახებ ამ დასახლებულ და მდიდარ ადგილებს გვიხატავენ, საკმაოდ
ქვეყნების ბრწყინვალე მდგომარეობისა ძველ დროში, წაიკითხავს ამტკიცებს, რომ ისტორია ამ დასახლებულობისა და დიდი
მათი პირველი აღმოჩენისა და დაპყრობის ისტორიას და ამასთან სიმდიდრის შესახებ მეტწილად ზღაპარი არის. ესპანეთის
ინარჩუნებს რაოდენადმე ფხიზელ მსჯელობას, ცხადად დაინახავს, კოლონიები ისეთი მთავრობის ხელში იმყოფებიან, რომელიც
რომ მათი მცხოვრებლები ხელოსნობასა, მიწათმოქმედებასა და ნაკლებ ხელშემწყობია მიწათმოქმედების, კულტურისა და
ვაჭრობაში გაცილებით უფრო უვიცნი იყვნენ, ვიდრე დღეს მოსახლეობისათვის, ვიდრე ინგლისის კოლონიების მთავრობა.
თათრები არიან უკრაინაში. პერუელებსაც კი, რომელნიც იმ ორ მაგრამ ისინი მაინც, როგორც ეტყობა, გაცილებით უფრო სწრაფად
ხალხში უფრო ცივილიზებულ ხალხს წარმოადგენენ, თუმცა ისინი ვითარდებიან, ვიდრე რომელიმე ქვეყანა ევროპაში. როგორც სჩანს,
ოქროსა და ვერცხლს კი ხმარობდნენ მორთულობისათვის, არ ნაყოფიერი ნიადაგისა და კარგი ჰავის არსებობისას მიწის უხვად
ჰქონდათ არავითარი მოჭრილი ფული მონეტის სახით. მთელი მათი არსებობა და მისი სიიაფე გარემოება, რომელიც საერთოა ყველა
ვაჭრობა გაცვლითი ვაჭრობა იყო, და ამიტომ მათში თითქმის არ ახალი კოლონიისათვის, ისეთ უპირატესობას წარმოადგენს, რომ ეს
არსებობდა შრომის დანაწილება. ადამიანები, რომელნიც მიწის აწონასწორებს სამოქალაქო მმართველობის ბევრ ნაკლს. ფრეზიერი,
დამუშავებს ეწეოდნენ, იძულებული იყვნენ თვითონ აეშენებიათ რომელმაც პერუ ინახულა 1713 წელს, ამბობს, ლიმაში 25-დან 28
თავიანთი სახლი, თვითონ დაემზადებიათ თავიანთი საოჯახო ათასამდე მცხოვრები ითვლებაო. ულოა, რომელიც იმავე ქვეყანაში

ცხოვრობდა 1740- დან 1746 წლამდე, ამბობს, ლიმაში 50 ათასზე ხალხს ჰქონდა ერთმანეთს შორის განაწილებული, ამასთან
მეტი მცხოვრები არისო. სხვაობა მათ ცნობებში ჩილისა და პერუს ჰოლანდიელების ვაჭრობა უფრო დიდი პროპორციით იზრდებოდა,
ზოგი სხვა მთავარი ქალაქების მოსახლეობის შესახებ თითქმის ვიდრე ეცემოდა პორტუგალიელების ვაჭრობა. ინგლისელები და
ასეთივეა; და რადგან, თითქოს, არ არის საფუძველი ერთის ან ფრანგები წარსულ საუკუნეში ეწეოდნენ რაოდენადმე ინდოეთთან
მეორის ინფორმაციის სისწორეში დავეჭვდეთ, ეს ცნობები მოწმობს ვაჭრობას, მაგრამ ვაჭრობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა მხოლოდ
მოსახლეობის ისეთ ზრდას, რომელიც საეჭვოა ჩამოუვარდებოდეს მიმდინარე საუკუნის განმავლობაში. შვეციელების და დანიელების
მოსახლეობის ზრდას ინგლისის კოლონიებში. ამრიგად, ამერიკა ვაჭრობა ოსტ-ინდოეთთან წარმოსდგა მიმდინარე საუკუნის
წარმოადგენს ახალ ბაზარს მისი საკუთარი ვერცხლის სამადნეების განმავლობაში. თვით მოსკოველებიც კი ეწევიან ამჟამად ვაჭრობას
პროდუქტისთვის, რომლის მიმართ მოთხოვნა გაცილებით უფრო ჩინეთთან ერთგვარი ქარავანების საშუალებით, რომელნიც მიდიან
სწრაფად უნდა მატულობდეს, ვიდრე მეტწილ ევროპის უაღრესად ხმელეთით ციმბირზე და სათათრეთზე პეკინს. ყველა ამ ხალხთა
აყვავებულ ქვეყნებში. ვაჭრობა ოსტ-ინდოეთთან, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ
3. ოსტ-ინდოეთიც ბაზარს წარმოადგენს ამერიკის ვერცხლის ფრანგების ვაჭრობას, რომელიც უკანასკნელმა ომმა ლამის სულ
სამადნეების პროდუქტისთვის, და ამასთან ისეთ ბაზარს, რომელსაც მოსპო, თითქმის განუწყვეტლივ იზრდებოდა. ოსტ-ინდოეთის
ამ სამადნეების აღმოჩენის შემდეგ მუდამ ვერცხლის სულ უფრო და ნაწარმთა მზარდი მოხმარება ევროპაში, როგორც ეტყობა, ისე
უფრო დიდი რაოდენობა მიჰქონდა. იმ დროიდან მოკიდებული დიდია, რომ ყველა ეს ხალხები ადიდებენ თავიანთ ვაჭრობას ამ
ამერიკასა და ოსტ-ინდოეთს შორის პირდაპირი ვაჭრობა, რომელიც მხარესთან. ჩაი, მაგალითად, ისეთი პროდუქტი იყო, რომელსაც
აკაპულკოს გემებით სწარმოებს, განუწყვეტლივ იზრდებოდა, და წარსული საუკუნის შუამდე ევროპაში ძალიან ცოტას ხმარობდნენ.
კიდევ უფრო დიდი პროპორციით იზრდებოდა არაპირდაპირი ამჟამად კი იმ ჩაის ღირებულება, რომელიც ყოველ წელს შემოაქვს
აღებმიცემობა ევროპის გზით. მე-XVI საუკუნის განმავლობაში ინგლის-ინდოეთის კომპანიას ინგლისელთა მოსახმარებლად,
პორტუგალიელები წარმოადგენდნენ ერთადერთ ევროპულ ხალხს, აღემატება მილიონ ნახევარ გირვანქა სტერლინგს; და ესეც არ
რომელიც რეგულერულ ვაჭრობას ეწეოდა ოსტ-ინდოეთთან. ამ კმარობს, ვინაიდან გაცილებით მეტი შემოდის მუდამ
საუკუნის უკანასკნელ წლებში ჰოლანდიელებმა იწყეს ამ კონტრაბანდად ჰოლანდიის ნავთსადგურებიდან, შვეციის
მონოპოლიის განგრევა, და სულ რამდენიმე წლის განმავლობაში გეტებორგიდან, შემოდიოდა აგრეთვე საფრანგეთის
განდევნეს პორტუგალიელები მთავარი ადგილებიდან, რომელნიც სანაპიროებიდან, სანამ აღორძინებაში იყო საფრანგეთის ოსტ-
მათ ეჭირათ ინდოეთში. მეტი წილი უკანასკნელი საუკუნის ინდოეთის კომპანია. თითქმის ასეთივე პროპორციით გაიზარდა
განმავლობაში ოსტ-ინდოეთის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი ამ ორ ჩინეთის ფაიფურის, მალუკის კუნძულებიდან მიღებული

სანელებელის, ბენგალიის ქსოვილებისა და უამრავ სხვა საგანთა პროდუქტებისთვის, რომლებსაც ბუნება იძლევა მხოლოდ ძალიან
მოხმარება. ამის შესაბამისად საერთო ტონაჟი ყველა ევროპულ მცირე რაოდენობით, როგორიცაა, მაგალითად, ძვირფასი
გემთა, რომელნიც ოსტ-ინდოეთის ვაჭრობას ემსახურებოდნენ, ლითონები და ქვები, ეს მთავარი საგანი მდიდარ ადამიანთა
წარსული საუკუნის არც ერთ მომენტში არ ყოფილა, შეიძლება კონკურენციისა. ამიტომ, ინდოეთის ბაზრისთვის პროდუქტის
ითქვას, ბევრით მეტი იმ ტონაჟზე, რომელიც ინგლისის ოსტ- მიმცემი სამადნეები რომ იმდენადვე ბარაქიანი ყოფილიყო, როგორც
ინდოეთის კომპანიას ჰქონდა მისი გემების უკანასკნელ ის სამადნეები, რომლებიც ევროპის ბაზარს აძლევდნენ პროდუქტს,
შემცირებამდე. ძვირფასი ლითონები ბუნებრივია საზრდოს უფრო დიდ
მაგრამ ძვირფასი ლითონების ღირებულება ოსტ-ინდოეთში, რაოდენობაზე გაიცვლებოდა ინდოეთში, ვიდრე ევროპაში. მაგრამ
განსაკუთრებით ჩინეთსა და ინდოსტანში, როდესაც ევროპელებმა სამადნეები, რომლებიც ძვირფას ლითონებს აძლევდნენ ინდოეთის
პირველად იწყეს ვაჭრობა ამ ქვეყნებთან, გაცილებით უფრო მაღალი ბაზარს, როგორც სჩანს, გაცილებით ნაკლებ მდიდარი იყო, და
იყო, ვიდრე ევროპაში. იმ ქვეყნებში, სადაც ადგილი აქვს ბრინჯის სამადნეები, რომლებიც ძვირფას ქვებს აძლევდნენ, გაცილებით
კულტურას, რომელიც ჩვეულებრივ იძლევა ორ მოსავალს და უფრო მდიდარი, ვიდრე ის სამადნეები, რომელნიც ევროპის ბაზარს
ზოგჯერ სამსაც წელიწადში, და ამასთან თითოეული ეს მოსავალი ამარაგებდნენ. ამის გამო ძვირფასი ლითონები, რასაკვირველია,
უფრო უხვია, ვიდრე ხორბლის ჩვეულებრივი მოსავალი, საზრდო ძვირფასი ქვების რაოდენადმე უფრო დიდ რაოდენობაზე და
გაცილებით უფრო უხვად უნდა მოიპოვებოდეს, ვიდრე რომელსამე საზრდოს ბევრად უფრო დიდ რაოდენობაზე უნდა გაცვლილიყო
თანატოლი სიდიდის ქვეყანაში, რომელიც ხორბალს აწარმოებს. ინდოეთში, ვიდრე ევროპაში. ბრილიანტის, ამ ყველაზე უფრო
ასეთი ქვეყნები ამის გამო უფრო სქლად არიან დასახლებული. ამ ზედმეტი საგნის, ფულადი ფასი რაოდენადმე ნაკლები უნდა
ქვეყნებში მდიდარ ადამიანებს, რადგან მათ განკარგულებაშია ყოფილიყო, ხოლო საზრდოს აუცილებელი საგნის ფულადი ფასი
საზრდოს დიდი გარდამეტი იმას გარდა, რაც თვითონ მათ მნიშვნელოვნად ნაკლები უნდა ყოფილიყო ინდოეთში, ვიდრე
შეუძლიათ მოიხმარონ, საშუალება აქვთ იყიდონ სხვა ადამიანთა ევროპაში. მაგრამ, როგორც უკვე აღნიშნული იყო, შრომის
შრომის ბევრად დიდი რაოდენობა. ამიტომ დიდკაცის ამალა ნამდვილი ფასი, საარსებო საშუალებათა ნამდვილი რაოდენობა,
ჩინეთსა და ინდოსტანში, ყველა ცნობის თანახმად, გაცილებით რომელიც მშრომელს ეძლევა, ნაკლებია ჩინეთსა და ინდოსტანში,
უფრო მრავალრიცხოვანი და ბრწყინვალეა, ვიდრე უმდიდრეს ინდოეთის ამ ორ დიდ ბაზარში, ვიდრე მეტწილ ევროპაში.
ადამიანთა ამალა ევროპაში. საზრდოს იგივე გარდამეტი, რომელიც მშრომელის ხელფასს იქ საზრდოს ნაკლები რაოდენობა შეუძლია
მათ განკარგულებაშია, მათ აძლევს შესაძლებლობას მისი დიდი იყიდოს, და რადგან საზრდოს ფულადი ფასი ინდოეთში
რაოდენობა გაიღონ ყველა იმ განსაკუთრებული და იშვიათი გაცილებით უფრო დაბალია, ვიდრე ევროპაში, ამიტომ შრომის

ფულადი ფასი იქ უფრო დაბალია ორი მიზეზის გამო: საზრდოს მეტი რაოდენობის ყიდვა ანუ მიღება თავის განკარგულებაში.
ნაკლები რაოდენობის გამო, რომელიც შეიძლება იქ მით იქნეს ამასთან უფრო ხელსაყრელია იქ ვერცხლის გაზიდვა, ვიდრე
მოპოვებული, და ამ საზრდოს დაბალი ფასის გამო: მაგრამ ოქროსი, ვინაიდან ჩინეთში და მეტწილ სხვა ბაზრებზე ინდოეთისა
ერთნაირი ხელოვნებისა და მრეწველობის მქონე ქვეყნებში მეტწილ შეფარდება წმინდა ვერცხლსა და წმინდა ოქროს შორის არის
სამრეწველო ნაწარმთა ფულადი ფასი პროპორციულია შრომის მხოლოდ როგორც 10 ან დიდი-დიდი 12:1, მაშინ როდესაც
ფულადი ფასისა, და ჩინეთი და ინდოსტანი თუმცა ხელოვნებისა და ევროპაში იგი არის როგორც 14 ან 15:1. ჩინეთსა და ინდოეთის
მრეწველობის მხრივ ჩამორჩენილნი არიან, ბევრით მაინც არ მეტწილ სხვა ბაზრებზე 10 ან დიდი-დიდი 12 უნცი ვერცხლი 1 უნც
ჩამოუვარდებიან, როგორც სჩანს, ევროპის რომელსამე ნაწილს. ოქროს ყიდულობს, მაშინ როდესაც ევროპაში ამისთვის 14-15 უნცია
ამიტომ მეტწილ სამრეწველო ნაწარმთა ფულადი ფასი, ბუნებრივია, საჭირო. ამიტომ მეტწილ ინდოეთში მიმავალ ევროპის გემთა
ბევრად უფრო დაბალი იქნება ამ დიდ სახელმწიფოებში, ვიდრე ტვირთში ვერცხლს ეჭირა ღირებულების მხრივ ჩვეულებრივ ერთ-
არის იგი ევროპის რომელსამე ქვეყანაში. გარდა ამისა, ხმელეთზე ერთი მთავარი ადგილი. ვერცხლი შეადგენს უძვირფასეს ნაწილს იმ
გადაზიდვის ხარჯები მნიშვნელოვნად ადიდებს მეტწილ გემების ტვირთში, რომელნიც აკაპულკოდან მანილაში მიდიან.
სამრეწველო ნაწარმთა როგორც ნამდვილს, ისე ნომინალურ ფასს. ამრიგად, ახალი კონტინენტის ვერცხლი წარმოადგენს ერთ-ერთ
მეტი შრომა და, მაშასადამე, მეტი ფული უნდა დაიხარჯოს ჯერ უმნიშვნელოვანეს საქონელს, რომლითაც სწარმოებს ვაჭრობა
მასალის და შემდეგ დამზადებული პროდუქტის მისატანად ძველი ქვეყნის ორ უკიდურეს პუნქტს შორის და რომელიც
ბაზარზე. ჩინეთსა და ინდოსტანში ფართო და მრავალმხრივი მეტწილად ხელს უწყობს იმას, რომ ქვეყნიერების ეს დაშორებული
შინაგანი ნაოსნობა ზოგავს ამ შრომის და, მაშასადამე, ამ ფულის ნაწილები ერთმანეთთან იყვნენ დაკავშირებული.
უდიდეს ნაწილს და, ამრიგად, კიდევ უფრო დაბლა სწევს მეტწილ ესოდენ ფართო ბაზრის მოსამარაგებლად საჭიროა, რომ
მათ სამრეწველო პროდუქტთა როგორც ნამდვილს, ისე ნომინალურ ყოველწლიურად სამადნეებიდან მოტანილი ვერცხლი საკმარისი
ფასს. ყველა ამ მიზეზების გამო ძვირფასი ლითონები წარმოადგენს იყოს არა მარტო იმისათვის, რომ დააკამყოფილოს მუდამ მზარდი
ისეთ საქონელს, რომლის გაზიდვა ევროპიდან ინდოეთში სამონეტო და საავეჯო მოთხოვნა, რომელსაც იწვევს ყველა ქვეყანაში
ყოველთვის ფრიად ხელსაყრელი იყო და დღესაც ფრიად სიმდიდრის ზრდა, არამედ იმისთვისაც, რომ აანაზღაუროს
ხელსაყრელი არის. ძნელად რომ მოიპოვებოდეს რომელიმე სხვა ვერცხლის მუდმივი გაცვეთა და მოხმარება, რომელსაც ადგილი
საქონელი, რომელიც იქ უკეთეს ფასში იყიდებოდეს ან რომლითაც, აქვს ყველა ქვეყანაში, სადაც ეს ლითონი იხმარება.
იმ შრომისა და საქონელთა რაოდენობასთან შედარებით, რადაც იგი მონეტად მოჭრილ ძვირფას ლითონთა დანაკარგი, რომელიც
ევროპაში ღირს, ინდოეთში შეიძლებოდეს შრომის და საქონელთა წარმოსდგება ხმარებით, და ავეჯად გაკეთებულის დანაკარგი,

რომელიც წარმოსდგება ხმარებით და წმენდით, ფრიად საგრძნობი საუკეთესო გამოანგარიშების მიხედვით, დაახლოებით 6 მილიონ
არის; და იმ საქონელთათვის, რომელთა ხმარება ესოდენ გირვანქა სტერლინგს ყოველწლიურად.
გავრცელებულია, მარტო ეს გარემოება გახდიდა საჭიროდ ბ-ნი მეჯენსის თანახმად, ძვირფას ლითონთა წლიური
ყოველწლივ ფრიად მნიშვნელოვან შევსებას. ამ ლითონთა იმპორტი ესპანეთში საშუალოდ 6 წელიწადში, სახელდობრ 1748-
მოხმარება ზოგიერთ სპეციალურ წარმოებაში, თუმცა იგი საერთოდ, დან 1753 წლამდე (ორივე ამ წლის ჩათვლით), და პორტუგალიაში
იქნებ, იმ თანდათან დანაკარგზე დიდი არაა, მაინც გაცილებით საშუალოდ 7 წელიწადში, სახელდობრ 1747-დან 1753 წლამდე
უფრო საგრძნობია, ვინაიდან ბევრად უფრო სწრაფად ხდება. მარტო (ორივე ამ წლის ჩათვლით), აღწევდა ვერცხლისთვის წონით
ბირმინგამის მანუფაქტურებში იმ ოქროსა და ვერცხლის 1,101,107 გირვანქას და ოქროსთვის წონით 49,940 გირვანქას.
რაოდენობა, რომელიც მოსაოქრავად და ზესადებად იხმარება ვერცხლი შეადგენს, თუ ტროის გირვანქას 62 შილინგად ჩავთვლით,
ყოველწლივ და რომელსაც ამიტომ აღარ შეუძლია კვლავ ამ 3,413,431 გირვანქა სტერლინგს და 10 შილინგს. ოქრო შეადგენს, თუ
ლითონების სახე მიიღოს, 50,000 გირვანქა სტერლინგს აღემატება. ტროის გირვანქას 44 ½ გინეად ვიანგარიშებთ, 2,333,446 გირვანქა
აქედან ჩვენ შეგვიძლია წარმოდგენა შევადგინოთ იმაზე, თუ სტერლინგს და 14 შილინგს. საერთო ჯამი შეადგენს 5,746,878
რაოდენ დიდი უნდა იყოს ოქრო-ვერცხლის ყოველწლიური გირვანქა სტერლინგს და 4 შილინგს. მეჯენსი გვარწმუნებს, რომ
მოხმარება მსოფლიოს ყველა ნაწილში როგორც ბირმინგამში რეგისტრის მიხედვით მოხდენილი ანგარიში სრულიად სწორი
დამზადებულის მსგავსი პროდუქტებისათვის, ისე ბუზმენტების, არის. იგი გვაძლევს დაწვრილებით ცნობებს იმ პუნქტების შესახებ,
ყაითნების, ოქრო-ვერცხლის ქსოვილების დასამზადებლად, საიდანაც შეჰქონდათ ოქრო და ვერცხლი, და თითოეული ამ
წიგნების მოსავარაყებლად და სხვა. ასევე დიდი რაოდენობა უნდა ლითონის რაოდენობის შესახებ, რომელიც, რეგისტრის თანახმად,
იკარგებოდეს ყოველწლიურად ამ ლითონების გადაზიდვისას ერთი შედიოდა თითოეული პუნქტიდან. და მას გამოანგარიშებული
ადგილიდან მეორე ადგილას ხმელეთით და ზღვით. გარდა ამისა, აქვს აგრეთვე თითოეული ლითონის ის რაოდენობაც, რომელიც,
კიდევ უფრო დიდი რაოდენობის დაკარგვას უნდა იწვევდეს მისი აზრით, კონტრაბანდად იყო შეზიდული. დიდი გამოცდილება,
მეტწილ აზიის სახელმწიფოებში თითქმის საყოველთაოდ რომელიც ამ გონიერ ვაჭარს აქვს, მნიშვნელოვან წონას აძლევს მის
გავრცელებული ჩვეულება მიწაში განძის ჩამარხვისა, რომლის აზრს.
ადგილი ჩამმარხველის სიკვდილის შემდეგ აღარავინ იცის. იმ ცნობების თანახმად, რომლებსაც იძლევა „ორსავე
ოქრო-ვერცხლის რაოდენობა, რომელიც კადიქსში და ინდოეთში ევროპელების დასახლების ფილოსოფიური
ლისაბონში შემოაქვთ (არა მარტო ის, რაც რეგისტრში აღინიშნება, პოლიტიკური ისტორიის” მჭევრმეტყველი და ზოგჯერ სწორი
არამედ ისიც, რაც კონტრაბანდადაა საგულვებელი), აღწევს, ინფორმაციის მქონე ავტორი, რეგისტრაციით აღნუსხული ოქროსა

და ვერცხლის წლიური იმპორტი ესპანეთში საშუალოდ 11 მარწმუნებენ, მთელი წლიური იმპორტის თანხას საშუალოდ
წელიწადში, სახელდობრ 1754-დან 1764 წლამდე (ორივე ამ წლის დაახლოებით 6 მილიონი გირვანქით, ზოგჯერ რაოდენადმე მეტით,
ჩათვლით), აღწევდა 13,984,185 3/5 პიასტრს (თითოს 10 რეალის ზოგჯერ რაოდენადმე ნაკლებით.
შემცველს). უმატებს რა იმას, რაც შესაძლებელია კონტრაბანდად ძვირფას ლითონთა წლიური იმპორტი კადიქსში და
შეზიდულიყო, იგი ფიქრობს, რომ მთელ წლიურ იმპორტს ლისაბონში, მართალია, ამერიკის სამადნეების მთელ წლიურ
შეიძლება შეედგინა 17 მილიონი პიასტრი, რაც, თუ პიასტრს 4 პროდუქციას არ წარმოადგენს. ნაწილი მისი ყოველწლივ იგზავნება
შილინგად და 6 პენსად ვიანგარიშებთ, შეადგენს 3,825,000 გირვანქა აკაპულკოს გემებით მანილაში; ნაწილი შეადგენს საგანს
სტერლინგს. იგი იძლევა აგრეთვე ცნობებს ცალკე პუნქტების კონტრაბანდული ვაჭრობისათვის, რომელსაც ესპანეთის
შესახებ, საიდანაც ოქრო და ვერცხლი შეჰქონდათ, და თითოეული კოლონიები ეწევიან სხვა ევროპულ ხალხთა კოლონიებთან; ნაწილი
ამ ლითონის რაოდენობის შესახებ, რომელიც რეგისტრის თანახმად, კიდევ, უეჭველია, რჩება თვით იმავე ქვეყანაში. გარდა ამისა,
თითოეული ცალკე პუნქტიდან შედიოდა. იგი გვაცნობებს აგრეთვე, ამერიკის სამადნეები არაა ერთადერთი ოქრო-ვერცხლის
რომ, თუ ბრაზილიიდან ლისაბონში ყოველწლიურად შეზიდული სამადნეები მსოფლიოში, თუმცა ისინი ყველაზე უფრო მდიდარი
ოქროს რაოდენობას იმ ბაჟის თანხის მიხედვით განვსჯით, სამადნეები არის. საყოველთაოდ მიღებული აზრის მიხედვით,
რომელიც პორტუგალიის მეფის სასარგებლოდ გადაიხდება და პროდუქცია ყველა სხვა სამადნეთა, რომელნიც კი ჩვენ ვიცით,
რომელიც, როგორც ეტყობა, წმინდა ლითონის ერთ მეხუთედს უმნიშვნელოა ამერიკის სამადნეების პროდუქციასთან შედარებით,
შეადგენს, ჩვენ შეგვიძლია ეს იმპორტი ვიანგარიშოთ 18 მილიონ და მათი პროდუქციის უდიდესი ნაწილი, როგორც ესეც
კრუზადოდ ანუ 42 მილიონ ფრანგულ ლივრად, რაც შეადგენს საყოველთაოდ არის აღიარებული, ყოველწლიურად შეიზიდება
დაახლოებით 2 მილიონ გირვანქა სტერლინგს. თუ მხედველობაში კადიქსში და ლისაბონში. მაგრამ მარტო ერთი ბირმინგამის
მივიღებთ კონტრაბანდულ იმპორტს, ჩვენ თამამად შეგვიძლია ამ მოხმარება, რომელიც 50 ათას გირვანქა სტერლინგს შეადგენს
ჯამს ერთი მერვედი ანუ 250,000 გირვანქა სტერლინგი მივუმატოთ, წელიწადში, უდრის უკვე ერთ ასმეოცედ ნაწილს ამ წლიური
ასე რომ მთელი იმპორტის ჯამი იქნება 2,250,000 გირვანქა იმპორტისას, რომელიც 6 მილიონს შეადგენს. ამის მიხედვით
სტერლინგი. ამრიგად, ამ ცნობების მიხედვით, ძვირფას ლითონთა ოქროსა და ვერცხლის მთელი წლიური მოხმარება მსოფლიოს
წლიური იმპორტი ესპანეთში და პორტუგალიაში ერთად შეადგენს ყველა სხვადასხვა ქვეყანაში, სადაც ამ ლითონებს ხმარობენ,
დაახლოებით 6,075,000 გირვანქა სტერლინგს. შესაძლებელია დაახლოებით უდრიდეს მთელ წლიურ
ზოგი სხვა ფრიად სარწმუნო ანგარიშებიც, თუმცა პროდუქციას. ნაშთი, შესაძლებელია, იმაზე მეტი არ იყოს, რაც
ხელთნაწერი, შეთანხმებულად განსაზღვრავს, როგორც საკმარისია იმ ქვეყნების მზარდი მოთხოვნის

დასაკმაყოფილებლად, რომლებშიაც იზრდება კეთილდღეობა. ხმარებაში იყოს, ასევე, იქნებ, ოქროს ზოგი ნაწილიც, რომელიც ორი
შესაძლებელია იგი იმდენად ნაკლებიც არის ამ მოთხოვნაზე, რომ ან სამი ათასი წლის წინათ იყო იქიდან ამოღებული. პურის
იწვევს ამ ლითონების ფასის რაოდენადმე აწევას ევროპის ბაზარზე. სხვადასხვა რაოდენობა, რომელმაც უნდა დააკმაყოფილოს
სპილენძისა და რკინის რაოდენობა, რომელიც მსოფლიოს მოხმარება სხვადასხვა წლებში, ყოველთვის თითქმის
ყოველწლიურად გამოიტანება ბაზარზე, შეუდარებლად უფრო პროპორციულია იმ სხვადასხვა წლების სათანადო პროდუქციისა.
დიდია, ვიდრე ოქროსა და ვერცხლის რაოდენობა. მაგრამ ჩვენ მაინც მაგრამ შეფარდება რკინის სხვადასხვა რაოდენობას შორის,
ამ მიზეზით არ ვფიქრობთ, რომ ეს ტლანქი ლითონები მრავლდება რომელიც ხმარებაშია ორ სხვადასხვა წელში, ძალიან მცირედ
მოთხოვნაზე მეტად ან თანდათან უფრო და უფრო იაფი ხდება. და იცვლება შემთხვევითი სხვაობის გამო სამადნეების ამ ორი წლის
რატომ უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს ხდება ძვირფასი ლითონების პროდუქციაში. და შეფარდება ოქროს სხვადასხვა რაოდენობას
შესახებ? მართალია, ტლანქ ლითონებს, თუმცა ისინი უფრო შორის კიდევ უფრო ნაკლებ ცვლილებას განიცდის სხვაობის გამო
მაგარია, მოხმარებაც უფრო ტლანქი ეძლევა, და რადგან მათ ოქროს სამადნეების პროდუქციაში. ამიტომ, თუმცა ლითონის
ნაკლები ღირებულება აქვთ, ამიტომ მათი შენახვისათვის ნაკლებ სამადნეების უმრავლესობის პროდუქცია, იქნებ, წლიდან წლამდე
ზრუნავენ. მაგრამ ძვირფასი ლითონები სრულიადაც არაა ბევრად უფრო იცვლება, ვიდრე მეტი წილი საპურე მინდორთა
აუცილებლად მათზე უფრო უკვდავი, არამედ აგრეთვე პროდუქცია, ეს ცვლილება მაინც პირველი სახის საქონელთა ფასზე
ექვემდებარება მრავალგვარი გზით დაკარგვას, გაცვეთას და ისეთ გავლენას არ ახდენს, როგორც მეორე სახის საქონელთა ფასზე.
მოხმარებას.
ყველა ლითონის ფასი, თუმცა ნელ და თანდათან ცვლილებები შეფარდებაში ოქროსა და ვერცხლის ღირებულებას
ცვლილებას ექვემდებარება, ნაკლებ იცვლება წლიდან წლამდე, შორის
ვიდრე მიწის ყველა სხვა ნედლი პროდუქტის ფასი, ხოლო ძვირფას
ლითონთა ფასი კიდევ უფრო ნაკლებ ექვემდებარება უეცარ ამერიკის სამადნეების აღმოჩენამდე წმინდა ოქროს
ცვლილებებს, ვიდრე ტლანქ ლითონთა ფასი. ლითონთა ფასის ამ ღირებულების შეფარდება წმინდა ვერცხლის ღირებულებისადმი
არაჩვეულებრივ სიმტკიცის საფუძველს შეადგენს მათი გამძლეობა. ევროპის სხვადასხვა ზარაფხანაში განისაზღვრებოდა როგორც 1:10
წარსულ წელს ბაზარზე გამოტანილი პური ბევრად ადრე ამ წლის ან როგორც 1:12 ე. ი. მიღებული იყო, რომ ერთი უნცი წმინდა ოქრო
გასვლამდე იქნება მთლად ან თითქმის მთლად მოხმარებული. უდრის ღირებულებით 10-12 უნც წმინდა ვერცხლს. წარსული
მაგრამ რკინის განსაზღვრული ნაწილი, რომელიც ორი ან სამი საუკუნის შუაში დაახლოებით ეს შეფარდება განისაზღვრებოდა
საუკუნის წინათ იყო სამადნიდან ამოღებული, შეიძლება კიდევ როგორც 1:14 და 1:15, ე. ი. მიღებული იყო, ერთი უნცი წმინდა ოქრო

უდრის ღირებულებით 14-15 უნც წმინდა ვერცხლს. ოქრომ აიწია ოსტ-ინდოეთში, ამცირებს ამ ლითონთა ევროპაში დარჩენილ
თავის ნომინალურ ღირებულებაში, ანუ მასში იძლეოდნენ რაოდენობას და ჩამოჰყავს ასეთ შეფარდებაზე: 1:14 ან 15, რაც მათი
ვერცხლის მეტ რაოდენობას. ორივე ლითონმა დაიწია თავის ღირებულების შეფარდებას შეესაბამება. შეფარდება მათ
ნამდვილ ღირებულებაში, ე. ი. მათ შეეძლოთ შრომის ნაკლები ღირებულებას შორის, მისი აზრით, აუცილებლად უნდა უდრიდეს
რაოდენობის ყიდვა; მაგრამ ვერცხლმა ოქროზე მეტად დაიწია. შეფარდებას მათ რაოდენობას შორის; იგი იქნებოდა, ამიტომ,
თუმცა როგორც ოქროს, ისე ვერცხლის სამადნეები ამერიკაში როგორც 1:22, ვერცხლის იმ დიდ გაზიდვას რომ არ ჰქონდეს
თავიანთი ნაყოფიერობით აღემატებოდნენ ყველა სხვა სამადნეებს, ადგილი. მაგრამ შეფარდება ორი საქონლის სათანადო
რომლებიც კი მანამდე ცნობილი იყო, ვერცხლის სამადნეების ღირებულებას შორის სრულიადაც არ უდრის აუცილებლად
ნაყოფიერობა მაინც, როგორც ეტყობა, შედარებით უფრო დიდი იყო, შეფარდებას მათ რაოდენობას შორის, რომელიც ჩვეულებრივად
ვიდრე ოქროს მადნებისა. ბაზარზე მოიპოვება. ხარის ფასი, თუ მას 10 გინეად ვიანგარიშებთ
ვერცხლის იმ დიდმა რაოდენობამ, რომელიც ყოველწლივ დაახლოებით სამოცჯერ დიდია ხბოს ფასზე, თუ მას 3 შილინგად და
ევროპიდან მიჰქონდათ ინდოეთში, თანდათან დაბლა დასწია იქ 6 პენსად ჩავთვლით. მაგრამ უაზრობა იქნებოდა აქედან დაგვესკვნა,
ინგლისელებით დასახლებულ ზოგ ადგილებში ამ ლითონის რომ ერთ ხარზე ჩვეულებრივ 60 ხბო მოიპოვება ბაზარზე; და ასევე
ღირებულება ოქროს ღირებულებასთან შედარებით. კალკუტის უაზრობა იქნებოდა დაგვესკვნა, რომ რადგან ერთი უნცი ოქრო
ზარაფხანაში მიღებული იყო, რომ ერთი უნცი წმინდა ოქრო ჩვეულებრივ 14 ან 15 უნც ვერცხლს ყიდულობს, ამიტომ 1 უნც
ღირებულებით უდრის 15 უნც წმინდა ვერცხლს, სწორედ ისე, ოქროზე ჩვეულებრივ მხოლოდ 14 ან 15 უნცი ვერცხლი მოიპოვება
როგორც ეს იყო ევროპაში. მაგრამ ზარაფხანაში ოქროს, იქნებ, ბაზარზე.
ნამეტნავად მაღალი შეფარდება ეძლეოდეს იმ ღირებულებასთან ბაზარზე ჩვეულებრივ არსებული ვერცხლის რაოდენობა,
შედარებით, რომელიც მას აქვს ბენგალიის ბაზარზე. ჩინეთში ალბათ, გაცილებით უფრო დიდია ოქროს რაოდენობასთან
ოქროსა და ვერცხლის შეფარდება არის როგორც 1:10 ან 1:12. შედარებით, ვიდრე ოქროს განსაზღვრული რაოდენობის
იაპონიაში, როგორც ამბობენ, ეს შეფარდებაა როგორც 1:8. ღირებულება უფრო დიდია ვერცხლის ასეთივე რაოდენობის
შეფარდება ოქროსა და ვერცხლის რაოდენობას შორის, ღირებულებაზე. ბაზარზე გამოტანილი იაფი საქონლის მთელი
რომელიც ყოველწლიურად შემოაქვთ ევროპაში, მეჯენსის ცნობების რაოდენობა ჩვეულებრივ არა თუ უფრო დიდია, არამედ უფრო
თანახმად, არის თითქმის როგორც 1:22, ი. ე. 1 უნც ოქროზე აქ დიდი ღირებულების არის, ვიდრე ხორცის მთელი რაოდენობა,
შემოდის 22 უნცზე მეტი ვერცხლი. როგორც მეჯენსი ფიქრობს, ხოლო ბაზარზე გამოტანილი ხორცის მთელი რაოდენობა არა თუ
ვერცხლის ის დიდი რაოდენობა, რომელიც ყოველწლივ იგზავნება უფრო დიდია, არამედ უფრო დიდი ღირებულებისაც არის, ვიდრე

შინაური ფრინველის მთელი რაოდენობა, და უკანასკნელის მთელი ღირებულებით დიდად აღემატება ვერცხლს, მაგრამ ეს ასე არაა
რაოდენობა კიდევ არა თუ უფრო დიდია, არამედ უფრო დიდი ყველა ქვეყანაში. ზოგი ქვეყნების მონეტებში ორივე ლითონის
ღირებულებისაც არის, ვიდრე გარეული ფრინველის მთელი ღირებულება თითქმის ერთნაირი არის. შოტლანდიის მონეტებში,
რაოდენობა. იაფი საქონლის მყიდველების რიცხვი იმდენად ინგლისთან შეერთებამდე, მართალია, ოქრო სჭარბობდა ვერცხლს,
აღემატება ძვირი საქონლის მყიდველების რიცხვს, რომ როგორც ეს სჩანს ზარაფხანის ანგარიშებიდან, მაგრამ სჭარბობდა
ჩვეულებრივ შესაძლებელია გაყიდულ იქნეს იაფი საქონლის არა მხოლოდ მცირედით. ბევრი ქვეყნის მონეტებში ვერცხლი სჭარბობს.
თუ უფრო დიდი რაოდენობა, არამედ რეალიზაცია მიეცეს მის საფრანგეთში უდიდესი თანხები ჩვეულებრივ ამ ლითონით
უფრო დიდ ღირებულებასაც. ამიტომ იაფი საქონლის მთელი გადაიხდება, და იქ ძნელია იმაზე მეტი ოქროს მიღება, რისი ტარებაც
რაოდენობა უფრო დიდი უნდა იყოს ძვირი საქონლის მთელ ჯიბით შეიძლება. მაგრამ ვერცხლის ავეჯეულობის უფრო დიდი
რაოდენობასთან შედარებით, ვიდრე ძვირი საქონლის ღირებულება ოქროს ავეჯეულობის ღირებულებასთან შედარებით,
განსაზღვრული რაოდენობა უფრო ძვირი არის იაფი საქონლის რასაც ადგილი აქვს ყველა ქვეყანაში, ჭარბად აწონასწორებს ოქროს
ასეთივე რაოდენობის ღირებულებასთან შედარებით. თუ ჩვენ მონეტების სიმეტეს ვერცხლის მონეტებთან შედარებით, რასაც
ძვირფას ლითონებს შევადარებთ ერთმანეთს, ვერცხლი იაფი მხოლოდ ზოგიერთ ქვეყანაში აქვს ადგილი.
საქონელია და ოქრო ძვირი. ჩვენ ამიტომ უნდა მოველოდეთ, თუმცა, ამ სიტყვის ერთი აზრით, ვერცხლი ყოველთვის იყო
რასაკვირველია, რომ ბაზარზე ყოველთვის არა თუ უფრო დიდი და, ალბათ, ყოველთვის იქნება ოქროზე იაფი, მაგრამ, მეორე აზრით,
რაოდენობის, არამედ აგრეთვე უფრო დიდი ღირებულების შეიძლება ითქვას, რომ ოქრო ესპანეთის ბაზარზე ამ უკანასკნელის
ვერცხლი იქნება, ვიდრე ოქრო. აბა ვინმემ, რომელსაც ცოტათი ახლანდელ მდგომარეობაში ცოტათი უფრო იაფია ვერცხლზე.
ერთიც მოეპოვება და მეორეც, თავისი ვერცხლის ნივთები შეადაროს საქონელი შეიძლება ჩავთვალოთ ძირად ან იაფად არა მხოლოდ
თავის ოქროს ნივთებს, და, ალბათ, ნახავს, რომ არა თუ მისი ჩვეულებრივი ფასის აბსოლუტური სიმაღლის ან სიდაბლის
რაოდენობით, არამედ ღირებულებითაც პირველნი მნიშვნელოვნად მიხედვით, არამედ აგრეთვე იმის მიხედვით, ეს საქონელი მეტად
აღემატებიან უკანასკნელთ. გარდა ამისა, ბევრ ადამიანს აქვს თუ ნაკლებად მაღალია იმ უდაბლეს ფასზე, რა ფასშიაც
ვერცხლეულის კარგა დიდი რაოდენობა, მაგრამ სრულებით არა შესაძლებელია იგი ბაზარზე გამოიტანებოდეს რაოდენადმე
აქვს ოქროს ნივთები; ესენიც, როდესაც ისინი ვინმეს აქვს, ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ეს უდაბლესი ფასი
წარმოადგენენ ჩვეულებრივ მხოლოდ საათს, სათუთუნეს ან მსგავს წარმოადგენს იმ ფასს, რომელიც ანაზღაურებს მხოლოდ, ზომიერი
წვრილმან ნივთებს, რომელთა ღირებულება საერთოდ იშვიათად მოგებითურთ, კაპიტალს, რომელიც დაიხარჯა საქონლის ბაზარზე
შეადგენს დიდ თანხას. მართალია, ბრიტანეთის მონეტებში ოქრო გამოსატანად. ეს ფასი მემამულისთვის არაფერს იძლევა, რენტა არ

შედის მასში რაიმე შემადგენელ ნაწილად, ვინაიდან ეს ფასი მთლად შედარებით უფრო უახლოვდება იმ უდაბლეს ფასს, რა ფასშიაც
იშლება შრომის ხელფასად და მოგებად. მაგრამ ესპანეთის ბაზრის შესაძლებელი არის მისი ამ ბაზარზე გამოტანა.
თანამედროვე მდგომარეობაში ოქრო, უეჭველია, რაოდენადმე ბრილიანტებისა და სხვა ძვირფასი ქვების ფასი, იქნებ, უფრო
უფრო ახლოა ამ უდაბლეს ფასთან, ვიდრე ვერცხლი. ესპანეთის უახლოვდებოდეს, ვიდრე თვით ოქროს ფასი, იმ უდაბლეს ფასს, რა
მეფის ბაჟი ოქროზე შეადგენს წმინდა ლითონის მხოლოდ ერთ ფასშიაც შეასაძლებელი არის მათი ბაზარზე გამოტანა.
მეოცედს ანუ 5 პროცენტს, მაშინ როდესაც მისი ბაჟი ვერცხლზე ამ თუმცა ძალიან მოსალოდნელი არ არის, რომ ისეთი ბაჟის
ლითონის მეათედ ნაწილს ანუ 10 პროცენტს შეადგენს. ეს ბაჟები, რაიმე ნაწილზე, როგორიც არის ვერცხლზე დაწესებული ბაჟი,
როგორც უკვე აღნიშნული იყო, შეიცავს ესპანეთის ამერიკაში რომლითაც დაბეგრილია დასაბეგრად უაღრეს შესაფერისი ობიექტი
მდებარე მეტწილ ოქროსა და ვერცხლის სამადნეების მთელ რენტას; წმინდა ფუფუნებისა და სრულიად ზედმეტი საგანი და რომელიც
და ოქროს ბაჟის გადახდა უფრო ცუდადა სწარმოებს, ვიდრე ამასთან ესოდენ დიდ შემოსავალს იძლევა, რომ ასეთი ბაჟის
ვერცხლისა. ოქროს სამადნეების მესარეწეთა მოგებაც, რომელნიც ნაწილზე ოდესმე ხელი აიღონ, სანამ მისი გადახდა შესაძლებელი
უფრო იშვიათად იძენენ ქონებას, საზოგადოდ უფრო ზომიერო არის, მაგრამ მისი გადახდის შესაძლებლობას, რომელიც 1736 წელს
უნდა იყოს, ვიდრე ვერცხლის სამადნეების მესარეწეთა მოგება. აუცილებელი გახადა ბაჟის შემცირება და ერთი მეხუთედიდან მისი
ამიტომ ესპანეთის ოქროს ფასი, რადგან იგი ნაკლებ რენტას და დაწევა ერთ მეათედამდე, შეუძლია აუცილებელი გახადოს მისი
ნაკლებ მოგებას იძლევა, რაოდენადმე უფრო ახლოს უნდა იყოს, შემდგომი შემცირებაც, სწორედ ისე, როგორც მან აუცილებელი
ვიდრე ესპანეთის ვერცხლი, იმ უდაბლეს ფასთან ესპანეთის გახადა ოქროს ბაჟის შემცირება ერთ მეოცედამდე. ყველა, ვისაც
ბაზარზე, რა ფასშიაც შესაძლებელი არის მისი აქ გამოტანა. თუ შეუსწავლია ვერცხლის სამადნეების მდგომარეობა ესპანეთის
ყველა ხარჯს მივიღებთ მხედველობაში, აღმოჩნდება, რომ პირველი ამერიკაში, აღიარებს, რომ ეს სამადნეები, ყველა სხვა სამადნეების
ლითონის მთელი რაოდენობა, თითქოს, არ შეიძლება გაყიდულ მსგავსად, სულ უფრო და უფრო დიდ ხარჯებს მოითხოვენ
იქნეს ესპანეთის ბაზარზე ისეთივე სარგებლობით, როგორც მეორე დამუშავებისათვის იმ დიდი სიღრმის გამო, რომელზედაც საჭირო
ლითონის მთელი რაოდენობა. პორტუგალიის მეფის ბაჟი ხდება დამუშავების წარმოება, და იმ უფრო დიდი ხარჯის გამო,
ბრაზილიის ოქროზე სინამდვილეში უდრის ესპანეთის მეფის რომელიც სჭირდება ესოდენ დიდი სიღრმიდან წყლის ამოტუმბვას
წინანდელ ბაჟს მექსიკისა და პერუს ვერცხლზე, ე. ი. წმინდა და სუფთა ჰაერით მაღაროს უზრუნველყოფას.
ლითონის ერთ მეხუთედს. ამიტომ ძნელია გადაჭრით თქმა: ამ მიზეზებმა, რომლებიც ვერცხლის იშვიათობის ზრდას
შემოდის თუ არა ამერიკული ოქროს მთელი მასა საერთო ევროპულ მოასწავებს (ვინაიდან შეიძლება ითქვას, რომ, თუ საქონლის
ბაზარზე ისეთ ფასად, რომელიც, ამერიკული ვერცხლის ფასთან განსაზღვრული რაოდენობის მოპოვება უფრო ძნელი და უფრო

დიდი ხარჯების მომთხოვნი შეიქნა, ეს საქონელი უფრო იშვიათი ის ფაქტები და არგუმენტები, რომელნიც მე ზემოთ
ხდება), დროის განმავლობაში უნდა გამოიწვიოს ერთ-ერთი შედეგი აღვნიშნე, მარწმუნებს ანუ, უფრო სწორად, გუმანს მაძლევს
შემდეგ სამში. ხარჯების გადიდება ან, ერთი, სავსებით უნდა ვიფიქრო, ვინაიდან ის აზრი, რომელიც მე შევძელ
გაწონასწორდეს ლითონის ფასის პროპორციული გადიდებით, ან, კეთილსინდისიერად შემედგინა ამ საგნის შესახებ, საეჭვოა ღირსი
მეორე, სავსებით გაწონასწორდეს პროპორციული შემცირებით იყოს რწმენის სახელწოდებისა, გუმანს მაძლევს ვიფიქრო, რომ,
ვერცხლის ბაჟისა, ანდა, მესამე, გაწონასწორდეს ნაწილობრივ ერთი ბაჟის ამ შემცირების მიუხედავად, ვერცხლის ღირებულებამ
და ნაწილობრივ მეორე ამ საშუალებით. ეს უკანასკნელი მიმდინარე საუკუნის განმავლობაში იწყო რაოდენადმე მაღლა აწევა
გამოსავალი უფრო შესაძლებელია. როგორც ოქრომ აიწია ფასში ევროპის ბაზარზე. მართლაც, ეს აწევა, თუ მივიღებთ, რომ მას
ვერცხლთან შედარებით, ოქროს ბაჟის დიდი შემცირების ჰქონდა ადგილი საზოგადოდ დღემდე, ისე მცირე იყო, რომ ყველა
მიუხედავად, ისევე ვერცხლს შეუძლია აიწიოს ფასში შრომასა და ზემონათქვამის შემდეგ, ბევრს, შეიძლება, საეჭვოდ ეჩვენოს, რომ
საქონელთან შედარებით, ვერცხლის ბაჟის ასეთივე შემცირების ამას ნამდვილად ჰქონებოდეს ადგილი და რომ, პირიქით, ამის
მიუხედავად. წინააღმდეგი არ წარმომდგარიყოს, ე. ი. რომ ვერცხლის
მაგრამ ბაჟის ასე თანამიმდევრობით დაწევა, თუმცა მას არ ღირებულება არ განაგრძობდეს დღემდე ევროპის ბაზარზე დაცემას.
შეუძლია სავსებით გზა შეუკარს ვერცხლის ღირებულების აწევას მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ, როგორიც უნდა
ევოპის ბაზარზე, ყოველ შემთხვევაში მაინც უნდა დაახანოს იგი. ვიგულისხმოთ ოქროსა და ვერცხლის წლიური იმპორტი, უნდა
ბაჟის ასეთი დაწევის მეოხებით შესაძლებელია დამუშავებაში დადგეს ისეთი პერიოდი, როდესაც ამ ლითონების წლიური
შევიდეს ბევრი ისეთი სამადნე, და ყოველწლიურად ბაზარზე მოხმარება უდრის ამ წლიურ იმპორტს. მათმა მოხმარებამ უნდა
გამოტანილი ვერცხლის მასა ყოველთვის რაოდენადმე უფრო დიდი იმატოს მათი საერთო მასის ზრდის მიხედვით ანუ, უფრო სწორად,
უნდა იყოს და, ამიტომ, მოცემული რაოდენობის ღირებულება კიდევ მეტი პროპორციით. იმ ზომით, რა ზომითაც მათი მასა
რაოდენადმე ნაკლები უნდა იყოს, ვიდრე იქნებოდა სხვა იზრდება, კლებულობს მათი ღირებულება. ამ ლითონებს მეტს
შემთხვევაში. 1736 წელს ბაჟის შემცირების გამო ვერცხლის ხმარობენ და ნაკლებს უფრთხილდებიან, და, ამის გამო, მათი
ღირებულება ევროპის ბაზარზე, თუმცა იგი დღესაც, მოხმარება მეტი ზომით იზრდება, ვიდრე მათი მასა. ამიტომ
შესაძლებელია, იმაზე დაბალი არ იყოს, რაც ბაჟის დაწევამდე იყო, განსაზღვრული პერიოდის გასვლის შემდეგ ამ ლითონების
ალბათ მაინც, სულ ცოტა, 10 პროცენტით ნაკლებია იმაზე, რაც წლიური მოხმარება, ამრიგად, უნდა გაუთანასწორდეს მათ წლიურ
იქნებოდა, ესპანეთის მთავრობას რომ განეგრძო წინანდელი ბაჟის იმპორტს, მაგრამ იმ პირობით, რომ იმპორტი მუდმივ ზრდაში არ
გადახდევინება. იმყოფება; და ეს ზრდა კი ჩვენი დროისთვის არ იგულისხმება.

თუ, წლიური მოხმარების გათანასწორებისას წლიურ ქვეყანაში მიედინება იმავე მიზეზით, რა მიზეზითაც იქ მიედინება
იმპორტთან, წლიური იმპორტი თანდათან შემცირდა, წლიურმა ყოველგვარი საგნები ფუფუნების და სიაზიზისა, არა იმიტომ, რომ
მოხმარებამ, შესაძლებელია, რამდენიმე ხნის განმავლობაში ისინი იქ უფრო იაფია, ვიდრე ღარიბ ქვეყნებში, არამედ იმიტომ, რომ
გადააჭარბოს წლიურ იმპორტს. ამ ლითონების მასა შესაძლებელია უფრო ძვირია, ანუ იმიტომ, რომ მათში უკეთეს ფასს იძლევიან. მათ
თანდათან და შეუმჩნევლად შემცირდეს, და მათმა ღირებულებამ იზიდავს უფრო მაღალი ფასი, და როგორც კი ეს ფასი მაღალი
თანდათან და შეუმჩნევლად მაღლა აიწიოს, სანამ წლიური ჰქრება, სწყდება აგრეთვე მათი იქითკენ მიდენილობა.
იმპორტი კვლავ სტაციონარული არ გახდება, და წლიური მე უკვე შევეცადე მეჩვენებია, რომ, პურისა და სხვა ისეთი
მოხმარება თანდათან და შეუმჩნევლად შეუთანხმებდა იმ ნორმას, მცენარეების გამოკლებით, რომელნიც ადამიანის შრომით
რომელიც ასეთ წლიურ იმპორტს შეესაბამება. წარმოიშვებიან, ყველა სხვა სახის ნედლი პროდუქტები, როგორიცაა
ხვასტაგი, ფრინველი, ყოველგვარი ნადირი, მიწის მადნეული და
საფუძველნი, რომელნიც ნებას გვაძლევენ ვიგულისხმოთ, მინერალები და სხვ., ბუნებრივად უფრო ძვირი ხდება, რამდენადაც
რომ ვერცხლის საზოგადოება წინ მიდის სიმდიდრისა და კულტურის გზაზე.
ღირებულება განაგრძობს შემცირებას თუმცა, ამრიგად, ასეთი პროდუქტები ვერცხლის უფრო დიდ
რაოდენობაზე იცვლება, ვიდრე წინათ, მაგრამ აქედან მაინც ის არ
სიმდიდრის ზრდამ ევროპაში და იმ პოპულარულმა გამომდინარეობს, რომ ვერცხლი ნამდვილად უფრო იაფი გახდა ან
შეხედულებამ, რომ ძვირფას ლითონთა რაოდენობა ბუნებრივად რომ იგი ახლა შრომის ნაკლებ რაოდენობას ყიდულობს, ვიდრე
იზრდება სიმდიდრის ზრდასთან ერთად, ხოლო მათი ღირებულება უწინ; აქედან მხოლოდ ის გამომდინარეობს, რომ ასეთი
კლებულობს, როდესაც მათი რაოდენობა იზრდება, შეიძლება ზოგს პროდუქტები ნამდვილად უფრო ძვირი გახდა ან რომ მით შრომის
აფიქრებინოს, რომ მათი ღირებულება დღესაც განაგრძობს დაცემას ნაკლები რაოდენობის ყიდვა შეიძლება, ვიდრე უწინ. კულტურის
ევროპის ბაზარზე; და მიწის ბევრი ნედლი პროდუქტის ფასის განვითარებასთან ერთად მატულობს არა მარტო მათი ნომინალური
თანდათან ზრდას, რაც დღესაც გრძელდება, შეუძლია განამტკიცოს ფასი, არამედ ნამდვილი ფასიც. მათი ნომინალური ფასის აწევა
ეს შეხედულება. შედეგია არა ვერცხლის ღირებულების რაიმე დაწევის, არამედ მათი
მე უკვე შევეცადე მეჩვენებია, რომ ძვირფას ლითონთა ნამდვილი ფასის აწევისა.
რაოდენობის ასეთ გადიდებას, რომელსაც წარმოშობს ყოველ
ქვეყანაში სიმდიდრის გადიდება, არა აქვს ტენდენცია შეამციროს
მათი ღირებულება. ოქრო და ვერცხლი, ბუნებრივია, მდიდარ

კულტურის განვითარების სხვადასხვა შედეგები სამგვარი სახის კულტურის წინსვლასთან ერთად, იმ პროდუქტებისაგან შესდგება,
ნედლი პროდუქტებისათვის რომელთა გამრავლება ადამიანის შრომით თითქმის შეუძლებელი
არის. იგი ისეთი საგნებისაგან შესდგება, რომელთაც ბუნება
სხვადასხვა სახის პროდუქტები შეიძლება დავყოთ სამ მხოლოდ განსაზღვრული რაოდენობით წარმოშობს და
ჯგუფად. პირველი შეიცავს იმ პროდუქტებს, რომელთა გამრავლება რომელთაგან, რადგან ისინი ფრიად წარმავალი ბუნებისა არიან,
ადამიანის შრომით თითქმის შეუძლებელი არის. მეორე შეიცავს შეუძლებელია რამდენიმე წლის პროდუქტის ერთად დაგროვება.
ისეთებს, რომელთა რაოდენობა ადამიანის შრომას შეუძლია ასეთია მეტი წილი იშვიათი და განსაკუთრებული ფრინველები და
გაადიდოს მოთხოვნის შესაბამისად. მესამე შეიცავს ისეთებს, თევზები, ბევრი სხვადასხვა სახის ნადირი, თითქმის ყველა სახის
რომელთა მიმართ ადამიანის შრომის ეფექტივობა შეზღუდულია ან გარეული ფრინველები, მეტადრე გადამფრენი ფრინველები,
არ არის უცილობელი. სიმდიდრისა და კულტურის განვითარებისას აგრეთვე მრავალი სხვა საგანი. როდესაც მატულობს სიმდიდრე და
პირველი ჯგუფის პროდუქტების ნამდვილი ფასი შეიძლება უზომო მისი თანმყოლი ფუფუნება, ამ საგნების მიმართ მოთხოვნაც
სიმაღლემდე გაიზარდოს და, როგორც ეტყობა, არაფერი გარკვეული მატულობს, და ადამიანის შრომის არავითარ მცდელობას არ
მიჯნით არაა შეზღუდული. მეორე ჯგუფის პროდუქტების ძალუძს ამ საგანთა მიწოდების გადიდება იმასთან შედარებით, რაც
ნამდვილ ფასს, თუმცა მან შეიძლება ძალიან აიწიოს, აქვს იყო იგი მოთხოვნის ამ გადიდებამდე. ამგვარად, რადგან ასეთ
განსაზღვრული მიჯნა, რომელსაც იგი დიდი ხნით ვერ საქონელთა რაოდენობა იგივე ან თითქმის იგივე რჩება, მაშინ
გადასცილდება. მესამეთა ნამდვილ ფასს თუმცა აქვს ბუნებრივი როდესაც კონკურენცია მათ საყიდლად მუდამ იზრდება, ამიტომ
ტენდენცია აიწიოს კულტურის ზრდასთან ერთად, მაინც მათი ფასი შეიძლება უზომო სიმაღლეზე ავიდეს და, როგორც
შესაძლებელია კულტურის იმავე საფეხურზე მან ზოგჯერ დაიწიოს ეტყობა, არავითარი განსაზღვრული მიჯნით არაა ზღუდებული.
კიდეც, ზოგჯერ უცვლელი დარჩეს, ზოგჯერაც აიწიოს იმის ღალღაზე რომ ისეთი დიდი მოდა გაჩნდეს, რომ ცალი ღალღა ოც
მიხედვით, თუ რაოდენ მეტნაკლებ ნაყოფიერს ხდიან სხვადასხვა გინეად იყიდებოდეს, ადამიანის შრომის ვერავითარი მცდელობა
გარემოებანი ადამიანის შრომის მცდელობას ამ პროდუქტების ვერ შესძლებს მაინც მისი რაოდენობა, რომელიც ბაზარში შემოდის,
გასადიდებლად. გაადიდოს ბევრით იმაზე მეტად, რაც ახლა არის. ამით ადვილად
აიხსნება ის მაღალი ფასები, რომლებსაც რომაელები მათი უდიდესი
პირველი ჯგუფი ძლიერების პერიოდში იხდიდნენ იშვიათ ფრინველებსა და
თევზებში. ეს ფასები შედეგი იყო არა ვერცხლის დაბალი
პროდუქტების პირველი ჯგუფი, რომელთა ფასი იზრდება ღირებულებისა იმ ხანაში, არამედ ამ იშვიათი საგნების მაღალი

ღირებულებისა, რომელთა გამრავლება სურვილისამებრ არ შეეძლო აგრიპინასთვის საჩუქრად თეთრი ბულბული იყიდა 6,000
ადამიანის შრომას. ვერცხლის ნამდვილი ღირებულება რომში სესტერცად, ანუ დაახლოებით 50 გირვანქად ჩვენს ახლანდელ
რამდენსამე ხანს რესპუბლიკის დაცემამდე და დაცემის შემდეგ ფულზე, და რომ აზინიუს ცელერმა იყიდა წითელწვერა თევზი 8,000
უფრო მაღალი იყო, ვიდრე არის ამჟამად მეტწილ ევროპაში. 3 სესტერცად, ანუ დაახლოებით 66 გირვანქად 13 შილინგად და 4
სესტერცი ანუ დაახლოებით 6 პენსი, იყოს ის ფასი, რომელსაც პენსად ჩვენს ახლანდელ ფულზე, რაგინდ გვაოცებდეს ამ ფასების
რესპუბლიკა იხდიდა ერთ მოდიუს ანუ ჩანახ ხორბალში, რომელიც უზომო სიდიდე, ისინი მაინც ერთი მესამედით იმაზე ნაკლები
სიცილიიდან მოდიოდა როგორც საათისთავო ხორბალი. მაგრამ ეს უნდა გვეჩვენოს, რაც იყო ნამდვილად. ამ საგნების ნამდვილი ფასი,
ფასი, ალბათ, რაოდენადმე ნაკლები იყო საშუალო საბაზრო ფასზე, შრომისა და საარსებო საშუალებათა რაოდენობა, რომელსაც
ვინაიდან ვალდებულება ამ ფასში ხორბლის ჩაბარებისა ხარკად აძლევდნენ მათში, ერთი მესამედით მეტი იყო იმაზე, რასაც მათი
ითვლებოდა, რომელიც სიცილიის ფერმერებს ჰქონდათ ნომინალური ფასი გამოსახავს ჩვენთვის ამჟამად. სეიუსმა მისცა
დაკისრებული. ამიტომ, როდესაც რომაელებს მოუხდებოდათ ბულბულში შრომისა და საარსებო საშუალებათა რაოდენობა,
საათისთავოზე მეტი ხორბლის მოთხოვნა, მათ სჭირდებოდათ რომლის მოპოვება ახლანდელ დროში შეიძლება 66 გირვანქად 13
გარდამეტისათვის, გარიგების საფუძველზე, 4 სესტერცის ანუ 8 შილინგად და 4 პენსად, ხოლო ცელერმა მისცა წითელწვერა თევზში
პენსის მიცემა ჩანახში, და ეს ფასი, ალბათ, იმ დროში ითვლებოდა შრომისა და საარსებო საშუალებათა ისეთი რაოდენობა, რომლის
ზომიერ და სამართლიან ფასად, ე. ი. ჩვეულებრივ ანუ საშუალო მოპოვება ამჟამად შეიძლება 88 გირვანქად 17 შილინგად და 9 1/3
სახელშეკრულებო ფასად; იგი უდრის დაახლოებით 21 შილინგს პენსად. ესოდენ უზომოდ მაღალი ფასების გამომწვევი იყო არა
კვარტერისათვის. 28 შილინგი კვარტერზე უკანასკნელ მოუსავლიან იმდენად ვერცხლის მოჭარბებულობა, რამდენადაც
წლებამდე შეადგენდა ჩვეულებრივ სახელშეკრულებო ფასს მოჭარბებულობა შრომისა და საარსებო საშუალებათა, რომლებიც იმ
ინგლისის ხორბლისთვის, რომელიც ხარისხით დაბალია რომაელებს ხელთ ჰქონდათ იმაზე მეტად, რაც საჭირო იყო მათი
სიცილიისაზე და ევროპის ბაზარზე ჩვეულებრივ უფრო დაბალ საკუთარი მოხმარებისათვის. ვერცხლის რაოდენობა, რომელიც მათ
ფასში იყიდება. მაშასადამე, ვერცხლის ღირებულებას იმ ძველ განკარგულებაში იყო, გაცილებით ნაკლები იყო იმაზე, რასაც დღეს
დროში უნდა ჰქონებოდა შეფარდება მისი ახლანდელი მათ მოუპოვებდა შრომისა და საარსებო საშუალებათა იგივე
ღირებულების მიმართ როგორც 3:4, ე. ი. 3 უნცი ვერცხლით მაშინ რაოდენობა.
შრომისა და სხვა საქონლის იმავე რაოდენობის ყიდვა შეიძლებოდა,
რამდენისაც 4 უნცით ახლანდელ დროში. ამიტომ, როდესაც ჩვენ
ვკითხულობთ პლინიუსის ნაწერში, რომ სეიუსმა იმპერატრიცა

მეორე ჯგუფი საქონლისთვის საკვების მისაღებად, როგორც მისი დამუშავება

ადამიანისთვის საზრდოს მისაღებად, ამ ფასს უკვე აღარ შეუძლია
პროდუქტების მეორე ჯგუფი, რომელთა ფასი მატულობს კიდევ უფრო მაღლა აწევა. თუ ეს მოხდა, მალე საპურე მიწა
კულტურის განვითარებასთან ერთად, ისეთი პროდუქტებისაგან საძოვრად იქნება გადაქცეული. ხვნა-თესვის გაფართოება,
შესდგება, რომელთა გამრავლება შეუძლია ადამიანის შრომას რამდენადაც იგი ამცირებს ბუნებრივ საძოვრებს, ამცირებს ხორცის
მოთხოვნის შესაბამისად. იგი შესდგება ისეთი სასარგებლო რაოდენობასაც, რომელსაც ქვეყანა აწარმოებს უშრომოდ და მიწის
მცენარეებისა და ცხოველებისაგან, რომელთაც უკულტურო დაუმუშავებლად, და ადიდებს ხორცის მოთხოვნას, რამდენადაც
ქვეყნებში ბუნება წარმოშობს ისე უხვად, რომ მათ მცირე ადიდებს იმათ რიცხვს, რომელთაც ხელთ აქვთ პური ან, რაც იმასვე
ღირებულება აქვთ ან სრულიად არა აქვთ, და მათ, ამიტომ, როდესაც ნიშნავს, პურის ფასი ხორცზე გასაცვლელად. ამიტომ ხორცისა და,
კულტურა განვითარდება, სხვა უფრო ხელსაყრელ პროდუქტებს მაშასადამე, შინაური საქონლის ფასმა თანდათან უნდა იმატოს,
უნდა დაუთმონ ადგილი. კულტურის განვითარების ხანგრძლივი სანამ ისე მაღალი არ გახდება, რომ უფრო ხელსაყრელი შეიქნეს
პერიოდის განმავლობაში მათი რაოდენობა განუწყვეტლივ უნაყოფიერესი და საუკეთესოდ დამუშავებული მიწების გამოყენება
კლებულობს, მაშინ როდესაც იმავე დროს მოთხოვნა მათ მიმართ პირუტყვის საკვების მისაღებად, ვიდრე მათი გამოყენება პურის
განუწყვეტლივ იზრდება. ამიტომ მათი ნამდვილი ღირებულება, საწარმოებლად. მაგრამ კულტურის განვითარება უკვე საკმაოდ
შრომის ნამდვილი რაოდენობა, რომელიც შეიძლება მით შორს უნდა იყოს წასული, სანამ ხვნა-თესვა იმდენად
მოპოვებულ იქნეს, თანდათან მატულობს, სანამ, დაბოლოს, ისე გაფართოვდებოდეს, რომ შინაური საქონლის ფასმა ამ სიმაღლეს
მაღალი არ გახდება, რომ აქცევს მათ ისევე ხელსაყრელ მიაღწიოს; და სანამ ეს ფასი ამ სიმაღლეს არ მიაღწევს, იგი
პროდუქტად, როგორიც არის ყოველი სხვა პროდუქტი, რომელიც განუწყვეტლივ უნდა მატულობდეს, უკეთუ ქვეყანა საერთოდ
ადამიანის შრომას შეუძლია აწარმოოს უნაყოფიერეს და განვითარებაში იმყოფება. ევროპაში, იქნებ, მოიპოვებოდეს ისეთი
საუკეთესოდ დამუშავებულ მიწაზე. როდესაც ამ პროდუქტების ადგილები, სადაც შინაური საქონლის ფასს ჯერ კიდევ არ
ღირებულება ესოდენ მაღალ დონეს მიაღწევს, მერე მას აღარ მიუღწევია ამ სიმაღლისათვის. შოტლანდიის არც ერთ ნაწილში
შეუძლია ამაზე მაღლა აწევა. წინააღმდეგი რომ მომხდარიყო, მაშინ ინგლისთან შეერთებამდე ამ ფასს არ ჰქონდა ეს სიმაღლე
მიწისა და შრომის მეტი რაოდენობა იქნებოდა მალე გამოყენებული მიღწეული. შოტლანდიის პირუტყვს რომ სხვა ბაზარი ჰქონებოდა,
იმ პროდუქტების რაოდენობის გასადიდებლად. გარდა შოტლანდიისა, მაშინ ამ ქვეყანაში, სადაც მარტოოდენ
როდესაც, მაგალითად, პირუტყვის ფასი ისე მაღლა ადის, საძოვრად გამოსაყენებელი მიწის ფართობი ესოდენ დიდია იმ
რომ ისევე ხელსაყრელი ხდება მიწის დამუშავება შინაური მიწებთან შდარებით, რომლებიც სხვა მიზნებისათვის არის

გამოსადეგი, საეჭვოა ოდესმე შესაძლებელი გამხდარიყო, აძოვოს ეს პირუტყვი ამ მიწაზე, და მით ნაკლებ შეუძლია ჰკვებოს
პირუტყვის ფასი ისე მაღლა ასულიყო, რომ მიწის დამუშავება იგი ბოსელში. მხოლოდ კულტურული და კარგად დამუშავებული
პირუტყვის საკვების მისაღებად ხელსაყრელი გაეხადა. ინგლისში, მიწის პროდუქტით შეიძლება პირუტყვის კვება ბოსელში, ვინაიდან
ეტყობა, როგორც უკვე აღნიშნული იყო, პირუტყვის ფასმა უკულტურო და დაუმუშავებელ მიწაზე მწირი და გაფანტული
ლონდონის ახლო მიდამოებში ამ სიმაღლეს მიაღწია წარსული პროდუქტის მოგროვებას ძალიან დიდი შრომა დასჭირდებოდა და
საუკუნის დასაწყისში დაახლოებით; მაგრამ ქვეყნის მეტწილ ძალიან ძვირი დაჯდებოდა. ამიტომ, თუ შინაური საქონლის ფასი
დაშორებულ რაიონებში მან ამ დონეს მიაღწია, ალბათ, უფრო გვიან, საკმარისი არაა იმ პროდუქტის ფასის დასაფარავად, რომელიც
ხოლო იმათგან ზოგიერთებში, იქნებ, დღესაც კი არ იყო იმ კულტურულ დამუშავებულ მიწაზე მიიღება და რომელიც
სიმაღლეზე ასული. მაგრამ მაინც ყველა იმ საგანში, რომელიც პირუტყვის საკვებადაა დანიშნული, მით უფრო ნაკლებ საკმარისი
ნედლი პროდუქტების მეორე ჯგუფში შედის, შინაური საქონელი, იქნება იგი იმ პროდუქტის ფასის დასაფარავად, რომელიც
იქნებ, იმ პროდუქტს წარმოადგენს, რომლის ფასი კულტურის გაცილებით უფრო დიდი დამატებითი შრომის დახარჯვით უნდა
განვითარებაში პირველი ადის ამ სიმაღლეზე. იქნეს მოგროვილი და ბოსელში მიტანილი. ამისათვის, ასეთ
სანამ შინაური საქონლის ფასს ამ სიმაღლისთვის არ პირობებში, მხოლოდ იმდენი პირუტყვის კვება შეიძლება ბოსელში
მიუღწევია, საეჭვოა შესაძლებელი იყოს დამუშავებაში შევიდეს მოგებით, რამდენიც ხვნა-თესვისათვის არის საჭირო. მაგრამ
სრულად თუნდ იმ მიწების უდიდესი ნაწილი, რომლებიც ფრიად პირუტყვის ეს რაოდენობა ვერასოდეს ვერ მოსცემს საკმარის ნაკელს
ინტენსიური დამუშავებისთვისაა გამოსადეგი. ყველა ფერმაში, ყველა იმ მიწების კარგ მდგომარეობაში შესანახად, რომლების
რომელიც მეტად დაშორებულია ქალაქს, რათა შეიძლებოდეს დამუშავება შესაძლებელია იმ პირუტყვის საშუალებით.
სასუქის მიტანა იქიდან, ე. ი. ყოველი დიდი ქვეყნის მეტწილ ბუნებრივია, რომ, რადგან ამ პირუტყვის მიერ მოცემული ნაკელი
ფერმებში, კარგად დამუშავებული მიწის რაოდენობა საკმარისი არაა მთელი ფერმისათვის, იგი ისეთი მიწებისათვის
პროპორციული უნდა იყოს თვით ფერმაში წარმოებული ნაკელისა, შემოინახება, რომლებზედაც უფრო ხელსაყრელად და უფრო
ხოლო ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, პროპორციული უნდა იყოს იმ შესაბამისად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, ე. ი. უნაყოფიერეს
შინაური საქონლის რაოდენობისა, რომელიც ფერმას ჰყავს. მიწას მიწებზე ან, იქნებ, იმ მიწაზე, რომელიც კარ-მიდამოსთან ახლოს
სასუქი ეძლევა ან მასზე პირუტყვის ძოვებით, ანდა იმ გზით, რომ ამ არის. აი, ეს მიწები ყოველთვის იქნება კარგ მდგომარეობაში და
პირუტყვს ბოსლებში ჰკვებავენ და მისი ნაკელი მინდვრებზე მოსახნავად გამოსადეგი. დანარჩენი მიწა, მისი უდიდესი ნაწილი
გააქვთ. მაგრამ თუ პირუტყვის ფასი საკმარისი არაა დამუშავებული დატოვებული იქნება ეწერად, მწირ საძოვრად, რომელიც
მიწის რენტისა და მოგების გასასტუმრებლად, ფერმერს არ შეუძლია საკმარისია მარტოოდენ იმისათის, რომ მასზე კანტი- კუნტად

მობალახე დამშეულმა პირუტყვმა თავი გაიტანოს გაჭირვებით; არახელსაყრელად გვეჩვენებოდეს ასეთი სისტემა, მაინც პირუტყვის
ამასთან ფერმას, თუმცა მას გაცილებით ნაკლები შინაური საქონელი დაბალი ფასი ინგლისთან შეერთებამდე მას, როგორც სჩანს,
ჰყავს იმასთან შედარებით, რაც საჭირო იქნებოდა მისი თითქმის აუცილებელს ხდიდა. და თუ, ამ პირუტყვის ფასის
დამუშავებისათვის, მაინც ძალიან ხშირად პირუტყვის მნიშვნელოვნად ზრდის მიუხედავად, ამ სისტემას დღესაც
მოჭარბებული რაოდენობა ეყოლება მის მიერ ფაქტიურად უპირატესი ადგილი უჭირავს ქვეყნის უდიდეს ნაწილში, ეს ბევრ
წარმოებულ პროდუქტთან შედარებით. ნაწილი ამ ეწერად ადგილას უნდა მიეწეროს უვიცობას და ძველ ადათებზე
დატოვებული მიწისა მას შემდეგ, რაც იგი ექვს ან შვიდ წელიწადს ხელაუღებლობას, ხოლო მეტწილ ქვეყნებში იმ აუცილებელ
ასე უხეირო წესით საძოვრად იყო გამოყენებული, შეიძლება კვლავ დაბრკოლებებს, რომლებსაც საგანთა ბუნებრივი მსვლელობა
მოიხნას. და ამ შემთხვევაში შესაძლებელია მიღებულ იქნეს ცუდი უქმნის უკეთესი სისტემის დაუყოვნებლივ და სწრაფ შემოღებას:
შვრიის ან რაიმე სხვა დაბალი ჯიშის მარცვლეულის ერთი ან ორი ჯერ ერთი, გლეხების სიღარიბეს, ე. ი. იმ გარემოებას, რომ მათ ჯერ
მოსავალი, ხოლო ამის შემდეგ იგი, სრულიად გამოფიტული, კიდევ ვერ შეუძენიათ შინაური საქონლის საკმაო რაოდენობა მათი
მიტოვებულ უნდა იქნეს და წინანდებურად დარჩეს საძოვრად, მიწების უფრო სისრულით დასამუშავებლად, შინაური საქონლის
მეორე ნაწილი კი მოიხნას, რათა ესეც, თავის მხრივ, ამავე წესით ფასის იგივე ზრდა, რაც მათთვის ხელსაყრელად ხდის პირუტყვის
გამოფიტული, შემდეგ დასტოვონ დასასვენებლად. ასეთი იყო უფრო დიდი რაოდენობის ყოლას, იმავე დროს აძნელებს მის
მეურნეობის სისტემა შოტლანდიის მთელს დაბლობში ინგლისთან შეძენას; და მეორე, იმ გარემოებას, რომ, კიდეც რომ შესძლებოდათ
შეერთებამდე. მიწის ის ნაკვეთები, რომლებიც ყოველთვის კარგად მისი შეძენა, მათ ჯერ კიდევ არ ჰქონდათ დრო თავიანთი მიწები
სასუქდაყრილი და კარგ მდგომარეობაში შენახული იყო, იშვიათად ისეთ მდგომარეობაში მოეყვანათ, რომ შესაძლებელი გამხდარიყო
აღემატებოდა ფერმის მთელი ფართობის მესამედ ან მეოთხედ შინაური საქონლის წესიერად შენახვა. შინაური საქონლის რიცხვის
ნაწილს, ხოლო ზოგჯერ მის მეხუთედ ან მეექვსედ ნაწილსაც კი არ რაოდენადმე გადიდება და მიწის გაუმჯობესება წარმოადგენს ორ
შეადგენდა. დანარჩენი ფართობი ყოველთვის უსასუქოდ იყო მომენტს, რომლებიც ხელიხელჩაკიდებული უნდა
დარჩენილი, მაგრამ მისი ნაწილი, თავის მხრივ, მაინც, მიუხედავად მიმდინარეობდეს და რომელთაგან არც ერთს არ შეუძლია ოდესმე
ამისა, რეგულარულად დამუშავებაში შედიოდა და გამოფიტვას წინ გაუსწროს მეორეს ძალიან. შინაური საქონლის რიცხვის
განიცდიდა. ცხადია, რომ მეურნეობის ასეთ სისტემაში რაოდენადმე გაუდიდებლად თითქმის შეუძლებელია მიწის
შოტლანდიის მიწების ის ნაწილიც კი, რომელიც კარგი გაუმჯობესება რაოდენადმე მნიშვნელოვნად, მაგრამ შინაური
დამუშავებისათვის არის გამოსადეგი, ძალიან მცირედ წარმოშობდა საქონლის რიცხვის რაოდენადმე მნიშვნელოვან გადიდებასაც ვერ
იმასთან შედარებით, რისი მოცემაც მას შეეძლო. რაგინდ ექნება ადგილი, თუ წინასწარ მიწის მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება

არაა განხორციელებული, ვინაიდან, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიწა ხელსაყრელი გახდეს შინაური საქონლის კვება დამუშავებული
ამ პირუტყვს ვერ გამოჰკვებავდა. უკეთესი სისტემის შემოღების ეს მიწის პროდუქტით. იმავე მიზეზებმა, სახელდობრ სასუქის
ბუნებრივი დაბრკოლებები შეიძლება მოსპობილ იქნეს მხოლოდ ნაკლებობამ და დისპროპორციამ მიწის დამუშავებისათვის
ხანგრძლივი შრომისა და დაზოგვის გზით, და უნდა განვლოს მოსახმარებელი კაპიტალის რაოდენობასა და ამ კაპიტალით
ნახევარ საუკუნეზე არა ნაკლებმა დრომ ან, იქნებ, მთელმა დასამუშავებელი მიწის რაოდენობას შორის გამოიწვია იქ
საუკუნემაც, სანამ შესაძლებელი გახდებოდეს ქვეყნის ყველა მეურნეობის სისტემა, მსგავსი იმ სისტემისა, რომელიც დღესაც
ნაწილში სავსებით ხელის აღება ძველ სისტემაზე, რომელიც განაგრძობს შოტლანდიის ესოდენ ბევრ ადგილას არსებობას.
თანდათანობით ჰქრება. მაგრამ ყველა იმ კომერციული შვედელი მოგზაური კალმი, რომელიც აგვიწერს ინგლისის
სარგებლობიდან, რომელიც შოტლანდიამ ინგლისთან შეერთებით კოლონიების სამეურნეო სისტემას ჩრდილო-ამერიკაში 1749 წელს,
მიიღო, უდიდეს სარგებლობას, იქნებ, შინაური საქონლის ეს ფასის აღნიშნავს, ამიტომ, რომ მას უძნელდება აქ აღმოაჩინოს ხასიათი
გადიდება წარმოადგენს. ამ გადიდებამ გამოიწვია არა თუ ყველა ინგლისელი ხალხისა, რომელიც ესოდენ დახელოვნებულია
მამულის ღირებულების გადიდება ზემო-შოტლანდიაში, არამედ სასოფლო მეურნეობის სხვადასხვა დარგებში. აქ, ამბობს იგი,
იგი არის, ალბათ, აგრეთვე მთავარი მიზეზი კულტურის კოლონისტები თითქმის არავითარ სასუქს არ აყრიან თავიანთ
გაუმჯობესების და განვითარებისა დაბლობ შოტლანდიაში. საყანე მინდვრებს; როდესაც მიწის ნაკვეთი გამოიფიტება
ყველა ახალ კოლონიაში დაუმუშავებელი მიწების დიდ განუწყვეტელი ხვნა-თესვის შემდეგ, ისინი გასწმენდენ და
რაოდენობას, რომლებიც მრავალი წლების განმავლობაში მხოლოდ დაამუშავებენ ახალ ყამირ მიწას, ხოლო როდესაც ესეც
და მხოლოდ პირუტყვის საძოვრად შეიძლება იქნეს გამოყენებული, გამოიფიტება, ხელს მოჰკიდებენ მესამეს. თავიანთ შინაურ
შედეგად მოჰყვება შინაური საქონლის უაღრესად დიდი სიუხვე, საქონელს ისინი უშვებენ ტყეებში და სხვა დაუმუშავებელ მიწებზე
ხოლო ყველგან დიდი სიუხვის აუცილებელ შედეგს შეადგენს სავლელად, სადაც ეს საქონელი ნახევრად მშიერი არის, ვინაიდან
სიიაფე. თუმცა ყველა შინაური საქონელი ევროპული კოლონიებისა კოლონისტებმა უკვე დიდი ხანია თითქმის მოსპეს ის ბალახი,
ამერიკაში თავდაპირველად ევროპიდან იყო შეზიდული, ეს რომელიც ყოველ წელს აღმოცენდება, მოსპეს მით, რომ მას
პირუტყვი მალე ისე ძალიან გამრავლდა და ისე მცირე ადრიანად სთიბავდნენ გაზაფხულზე, სანამ ბალახი
ღირებულებისა გახდა, რომ ცხენებსაც კი ტყეებში უშვებდნენ დაყვავილდებოდა და მისი თესლი მიწაში ჩაიბნევოდა. ასეთი
ველურად სარბენად, და მათი მესაკუთრენი გარჯის ღირსად არ ყოველწლიურად მზარდი ბალახი, როგორც ეტყობა, საუკეთესო
სთვლიდნენ მათ მოკითხვას. ასეთი კოლონიების დაარსებიდან ბუნებრივ ბალახს შეადგენდა ამერიკის იმ ნაწილში, და როდესაც
მხოლოდ ხანგრძლივი დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება ევროპელები პირველად დასახლდნენ იქ, ეს ბალახი ძალიან სქლად

იზრდებოდა და სამ თუ ოთხ ფუტ სიმაღლეს აღწევდა. მიწის სრულიადაც საკმარისი არაა სანადირო პარკის ხარჯების
ნაკვეთი, რომელიც იმ დროს, როდესაც კალმი სწერდა, ერთ ასანაზღაურებლად, როგორც ეს კარგად იცის ყველამ, ვინც
ძროხასაც კი ვერ ჰკვებავდა, წინათ, როგორც მას არწმუნებდნენ, გამოცდილია ნადირის მოშენების საქმეში. ეს რომ სხვაგვარად იყოს,
საკვებს აძლევდა ოთხ ძროხას, რომელთაგან თითოეული ოთხჯერ ნადირის მოშენება მალე სასოფლო მეურნეობის ისეთ
მეტ რძეს იძლეოდა, ვიდრე ახლა. საძოვრების სიმწირემ, მისი გავრცელებულ დარგად გადაიქცეოდა, როგორც ამას ადგილი
აზრით, გამოიწვია გადაგვარება შინაური საქონლისა, რომელიც ჰქონდა ძველ რომაელებში იმ პაწია ფრინველების მოშენების
ყოველ მოდგმაში შესამჩნევად უარესი ხდებოდა. ეს პირუტყვი, შესახებ, რომლებსაც ისინი “turdi“-ს უწოდებდნენ. ვარო და
ალბათ, ბევრით არაფრით განსხვავდებოდა იმ უძლური ჯიშისგან, კოლუმელა გვარწმუნებენ, რომ ეს ფრიად მომგებიან საქმეს
რომელიც 30 თუ 40 წლის წინათ გავრცელებული იყო მთელ შეადგენდა. როგორც გადმოგვცემენ, ასეთსავე ხელსაყრელ საქმეს
შოტლანდიაში და რომელიც ამჟამად ესოდენ ძალიან უნდა შეადგენდეს საფრანგეთის ზოგ ადგილებში გამოკვება
გაუმჯობესებულია მეტწილ დაბლობ შოტლანდიაში, და ამასთან ორტოლანების, გადამფრენი ფრინველებისა, რომელნიც გამხდარნი
გაუმჯობესებულია არა იმდენად ჯიშის გამოცვლით, თუმცა ზოგ მოფრინდებიან ხოლმე ამ ქვეყანაში. თუ მოდა ნადირის მიმართ
ადგილას ეს საშუალებაც სცადეს, რამდენადაც საკვების ასევე დარჩა და სიმდიდრემ და ფუფუნებამ დიდ ბრიტანეთში ისე
გაუმჯობესებითა და გადიდებით. იმატა, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა უკანასკნელი დროის
ამრიგად, თუმცა დიდი ხანი გაივლის, სანამ შინაურმა განმავლობაში, ნადირის ფასმა, ალბათ, კიდევ უფრო მაღლა უნდა
საქონელმა შეიძლება ისეთი ფასი მოიპოვოს, რომ ხელსაყრელი აიწიოს, ვიდრე ახლა არის.
გახდეს მიწის დამუშავება მის გამოსაკვებად, მაგრამ მეორე ჯგუფის განვითარების იმ პერიოდსა, როდესაც ასეთ მაღალ დონეს
ნედლი პროდუქტებიდან შინაური საქონელი მაინც, შესაძლებელია, აღწევს ესოდენ აუცილებელი პროდუქტის ფასი, როგორიც შინაური
პირველი აღწევდეს ასეთ ფასს. მართლაც, სანამ იგი ასეთ ფასს საქონელი არის, და იმ პერიოდს შორის, როდესაც ასეთ ფასს აღწევს
მიაღწევდა, თითქოს შეუძლებელი უნდა ყოფილიყო სასოფლო- ესოდენ ზედმეტი პროდუქტი, როგორიც ნადირი არის, ძალიან
სამეურნეო ტექნიკა განვითარების იმ საფეხურზეც კი ასულიყო, ხანგრძლივი დრო გაივლის, რომლის განმავლობაშიც მრავალი სხვა
რომელზედაც იგი ავიდა ევროპის ზოგ ნაწილში. სახის ნედლი მასალა თანდათან აღწევს თავის უმაღლეს ფასს, ზოგი
თუ შინაურმა საქონელმა პირველმა მიაღწია ასეთ ფასს, უფრე ადრე, ზოგიც უფრო გვიან, სხვადასხვა გარემოების თანახმად.
ნადირი, იქნებ, ამ ჯგუფის ნედლი პროდუქტების იმ ნაწილს ასე, ბეღლებისა და ბოსლების ნარჩომებით ყოველ ფერმაში
ეკუთვნოდეს, რომელმაც უკანასკნელმა მიაღწია ამ ფასს. ნადირის შინაური ფრინველის განსაზღვრულ რაოდენობას ინახავენ. და
ფასი დიდ ბრიტანეთში, რაგინდ მაღალი გვეჩვენებოდეს იგი, რადგან ეს ფრინველი იმით იკვებება, რაც სხვებრ უსარგებლოდ

იქნებოდა დაკარგული, იგი წმინდა დანაზოგს წარმოადგენს; და ნაკვეთები. საფრანგეთის ზოგ პროვინციებში შინაური ფრინველის
რადგან იგი თითქმის არად უღირს ფერმერს, ამიტომ ამ მოშენება სასოფლო მეურნეობის ფრიად მნიშვნელოვან დარგად და
უკანასკნელს შეუძლია ძალიან იაფად გაჰყიდოს იგი. თითქმის საკმაოდ მომგებიან საქმედ ითვლება, რათა ფერმერმა ამ
მთელი ის თანხა, რასაც იგი მასში იღებს, წმინდა მოგებას შეადგენს, მიზნისათვის სიმინდისა და უგრეხელის მნიშვნელოვანი
და ფრინველის ფასი ძნელად შესაძლებელია ისე დაბალი გახდეს, რაოდენობის მოყვანას მოჰკიდოს ხელი. საშუალო ფერმერს იქ
რომ ფერმერს ხელი ააღებინოს მის იმ რაოდენობის გამოკვებაზე. ზოგჯერ ოთხასამდე ფრინველი ჰყავს თავის ეზოში. ინგლისში
მაგრამ იმ ქვეყნებში, სადაც კულტურის დონე დაბალია და ამიტომ შინაური ფრინველების მოშენება, როგორც ეტყობა, ჯერ კიდევ არაა
მოსახლეობა მეჩხერია, ასე ხარჯების გაუწევლად გამოკვებული ყველგან ესოდენ მნიშვნელოვან საქმედ მიჩნეული. ისე კი ინგლისში
შინაური ფრინველი ხშირად სავსებით საკმარისია მთელი შინაური ფრინველი, უეჭველია, უფრო ძვირი არის, ვიდრე
მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. ასეთ პირობებში ეს ფრინველი საფრანგეთში, ვინაიდან ინგლისი მის დიდ რაოდენობას იღებს
ამიტომ ისევე იაფია, როგორც ხორცი ან რაიმე სხვა სახის საფრანგეთიდან. სამეურნეო განვითარების მსვლელობაში,
ცხოველური საზრდო. მაგრამ შინაური ფრინველის მთელი ის პერიოდი, რომელშიაც ყოველი სახის ცხოველური საზრდო
რაოდენობა, რომელსაც ფერმა აწარმოებს ამ გზით ხარჯების უმაღლეს ფასს აღწევს, ბუნებრივად იმ პერიოდს უნდა შეადგენდეს,
გაუწევლად, ყოველთვის ბევრად ნაკლები უნდა იყოს პირუტყვის რომელიც უშუალოდ წინ უძღვის ამ სახის საზრდოს წარმოების
ხორცის რაოდენობაზე, რომელიც მიიღება იმ ფერმაში; ხოლო მიზნით მიწის დამუშავების საყოველთაო პრაქტიკას. რამდენიმე
სიმდიდრისა და ფუფუნების ხანაში იმას, რაც იშვიათია, ხნის განმავლობაში მანამდე, სანამ ასეთი პრაქტიკა საყოველთაო
ყოველთვის, თუ იგი თანატოლი ღირსებისაა, უპირატესობას გავრცელებას მიიღებდეს, ამ სახის საზრდოს ნაკლებობამ
აკუთვნებენ იმასთან შედარებით, რაც ჩვეულებრივი და აუცილებლად უნდა გამოიწვიოს მისი ფასის აწევა. როდესაც მისი
გავრცელებულია. ამიტომ, სიმდიდრისა და ფუფუნების ზრდასთან წარმოება საყოველთაოდ ვრცელდება, პრაქტიკაში შემოდის
ერთად, რაც შედეგია სამეურნეო განვითარებისა, შინაური ჩვეულებრივად კვების ახალი მეთოდები, რომელნიც ფერმერს
ფრინველის ფასი თანდათან მატულობს და სჭარბობს ხორცის ფასს, შესაძლებლობას აძლევენ მიწის იმავე ფართობზე იმ
სანამ დაბოლოს ისეთ მაღალ დონეს არ მიაღწევს, რომ ხელსაყრელი განსაკუთრებული სახის ცხოველური საზრდოს გაცილებით მეტი
ხდება მიწის დამუშავება ფრინველის მოშენებისა და გამოკვების რაოდენობა აწარმოოს. და არა მარტო ეს დიდი რაოდენობა
მიზნით. და როდესაც ფასი ამ მაღალ დონეს მიაღწევს, შემდეგ მას აიძულებს მას უფრო იაფად გაჰყიდოს, არამედ ეს გაუმჯობესებანიც
აღარ შეუძლია უფრო მაღლა აწევა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ამ აძლევენ მას უფრო იაფად გაყიდვის შესაძლებლობას, ვინაიდან, თუ
საქმისთვის მალე გამოყენებული იქნებოდა მიწის დამატებითი ამ გაუმჯობესებათ იგი ვერ შემოიღებდა, ამ დიდ რაოდენობას ვერ

ექნებოდა დიდი ხანგრძლივობა. ალბათ, ამგვარად იყო, რომ ღორებისა და შინაური ფრინველის ფასის ძალიან აწევას
იონჯის, თალგამის, სტაფილოს, კომბოსტოს და სხვ. ხმარებაში დიდ ბრიტანეთში ხშირად ხსნიდნენ “კოტეჯერების” და სხვა
შემოღებამ ხელი შეუწყო ლონდონის ბაზარზე ხორცის წვრილ მიწათმპყრობელთა რიცხვის შემცირებით, მოვლენით,
ჩვეულებრივი ფასის რაოდენადმე იმ დონეზე დაბლა დაწევას, რომელიც ევროპის ყველა ნაწილში უშუალოდ წინ უძღოდა
რომელზედაც იგი იყო წარსული საუკუნის დასაწყისში. სასოფლო მეურნეობის ტექნიკის გაუმჯობესებას, მაგრამ რომელსაც
ღორი, რომელიც სიბინძურეში პოულობს თავის საზრდოს იმავე დროს შეეძლო ხელი შეეწყო ამ პროდუქტების ფასის ცოტათი
და ბევრ ისეთ რამეს, რასაც ყოველი სხვა სასარგებლო ცხოველი არ უფრო ადრეული და უფრო სწრაფი ზრდისათვის, ვიდრე ამას
მიეკარება, ხარბად ნთქავს, თავდაპირველად, შინაურ ადგილი ექნებოდა უიმისოდ. როგორც უღარიბეს ოჯახს ხშირად
ფრინველსავით, მეურნეობის ნარჩომებით იკვებება და წმინდა შეუძლია სრულიად ხარჯის გაუწევლად შეინახოს კატა ან ძაღლი,
დანაზოგს წარმოადგენს. სანამ ასეთ ცხოველთა რაოდენობა, ისევე უღარიბეს მიწათმპყრობელს შეუძლია ჩვეულებრივ ძალიან
რომელიც შეიძლება ამგვარად გამოკვებულ იქნეს მცირე ხარჯების მცირე ხარჯის გაწევით შეინახოს რამდენიმე ფრთა ფრინველი ან
გაწევით ან სრულიად ხარჯების გაუწევლად, სავსებით საკმარისია ერთი ღორი და რამდენიმე გოჭი. ასეთი ოჯახის ნასუფრალი, შრატი,
მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, ამ სახის ხორცი ბაზარზე ნაღებმოხდილი რძე და სხვა აძლევს იმ ცხოველებს მათი საკვების
გამოდის გაცილებით უფრო დაბალ ფასში, ვიდრე რომელიმე სხვა ნაწილს, ხოლო დანარჩენს ისინი პოულობენ ახლობელ მინდვრებში
სახის ხორცი. მაგრამ როდესაც მოთხოვნა გადააჭარბებს ამ ვისმესთვის რაიმე შესამჩნევი ზიანის მიუყენებლად. ამიტომ ასეთ
რაოდენობას, როდესაც საჭირო ხდება საკვების წარმოება ღორების წვრილ მიწათმპყრობელთა რიცხვის შემცირებასთან ერთად
გამოსაკვებად და გასასუქებლად, როგორც ეს საჭიროა ყველა სხვა აუცილებლად უნდა შემცირდეს მნიშვნელოვნად ამ სახის სანოვაგის
შინაური საქონლის გამოსაკვებად და გასასუქებლად, მაშინ ფასი რაოდენობაც, რომელიც იწარმოება ფრიად მცირე ხარჯებით ან
აუცილებლად მაღლა იწევს და ხდება პროპორციულად უფრო სრულიად ხარჯების გაუწევლად, და მისმა ფასმა ამის გამო უნდა
მაღალი ან უფრო დაბალი სხვა სახის ხორცის ფასზე, იმის იმატოს უფრო ადრეულად და უფრო სწრაფად, ვიდრე ამას ადგილი
მიხედვით, ქვეყნის ბუნება და სასოფლო მეურნეობის მდგომარეობა ექნებოდა უიმისოდ. მაგრამ ადრე თუ გვიან, სამეურნეო
უფრო ძვირს თუ უფრო იაფს ხდის ღორების გამოკვებას, ვიდრე სხვა განვითარებასთან ერთად, ამ ფასმა ყოველ შემთხვევაში უნდა
პირუტყვისას. საფრანგეთში, ბუფონის მოწმობის თანახმად, ღორის აიწიოს იმ მაქსიმალურ სიმაღლემდე, სადამდეც კი მას შეუძლია
ხორცის ფასი თითქმის უდრის ძროხის ხორცის ფასს. დიდი აწევა, ე. ი. იმ ფასამდე, რომელიც შრომის სასყიდელს და იმ მიწის
ბრიტანეთის მეტწილ ადგილებში იგი ამჟამად რაოდენადმე უფრო დამუშავების ხარჯებს, რომელიც იმ ცხოველების საკვებს იძლევა,
მაღალი არის. ჰფარავს იმ ზომით, რა ზომითაც იფარება შრომის სასყიდელი და

ხარჯები მეტწილ სხვა დამუშავებულ მიწებზე. სიბინძურეში, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა შოტლანდიის ყველა
სარძეო მეურნეობას, ისე როგორც ღორებისა და შინაური სარძეო მეურნეობიან ფერმაში 30-40 წლის წინათ და როგორც ამას
ფრინველების მოშენებას, თავდაპირველად ეწევიან როგორც ადგილი აქვს დღესაც ბევრ მათგანში. იგივე მიზეზები, რომლებიც
დაზოგვის საშუალებას. შინაური საქონელი, რომელიც იწვევს ხორცის ფასის თანდათან აწევას, სახელდობრ მოთხოვნის
აუცილებლობის გამო ფერმაში ჰყავთ, მეტ რძეს იძლევა, ვიდრე ამას გადიდებას და როგორც შედეგს ქვეყნის განვითარებისა, შინაური
მოითხოვს ხბოების გამოკვება ან ფერმერის ოჯახის მოხმარება; საქონლის იმ რაოდენობის შემცირებას, რომელიც შეიძლება
ამასთან ეს პირუტყვი განსაკუთრებით ბევრ რძეს იძლევა გამოკვებულ იქნეს მცირე ხარჯით ან სრულიად ხარჯის
განსაზღვრულ სეზონში. და ყველა სასოფლო-სამეურნეო გაუწევლად, იწვევს აგრეთვე რძის პროდუქტების ფასის აწევას,
პროდუქტთა შორის რძე, იქნებ, იმ პროდუქტს წარმოადგენს, რომელთა ფასი ბუნებრივია დაკავშირებული არის ხორცის ფასთან
რომელიც ყველაზე უფრო ადვილად ფუჭდება. სიცხიან სეზონში, ანუ შინაური საქონლის გამოკვების ხარჯებთან. ფასის გადიდება
როდესაც ყველაზე უფრო მეტი რძე მიიღება, იგი გაჭირვებით შესაძლებლობას იძლევა ჯილდო მიეცეს მეტ შრომას,
სძლებს ოცდაოთხ საათს; ფერმერს, თუ იგი იქიდან კარაქებს გულმოდგინებას და სისუფთავის დაცვას. სარძეო მეურნეობა მით
აკეთებს, შეუძლია მისი პატარა ნაწილი ერთ კვირას შეინახოს, თუ უფრო დიდი ყურადღების ღირსი ხდება ფერმერისათვის და მისი
მარილიან კარაქს აკეთებს, შეუძლია ერთ წელიწადს შეინახოს, პროდუქტის ხარისხი მუდამ უმჯობესდება. ბოლოს და ბოლოს ფასი
ხოლო თუ იქიდან ყველს აკეთებს, შეუძლია მისი ბევრად უფრო ისეთ სიმაღლეს აღწევს, რომ ხელსაყრელი ხდება მიწის ზოგი
დიდი ნაწილი რამდენსამე წელიწადს შეინახოს. მთელი ამ უნაყოფიერესი და საუკეთესოდ დამუშავებული ნაკვეთები
პროდუქტის ნაწილი შემოინახება ფერმერის საკუთარი ოჯახის გამოყენებული იქნეს მხოლოდ და მხოლოდ სარძეო
მოსახმარებლად, ხოლო დანარჩენი გამოდის ბაზარზე ისეთ მაღალ მეურნეობისათვის დანიშნული პირუტყვის გამოსაკვებად. და
ფასში გასაყიდად, როგორიც კი შეიძლება მიღებულ იქნეს და როდესაც ფასმა ასეთ სიმაღლეს მიაღწია, მერე მას აღარ შეუძლია
რომელიც არ შეიძლება ისე დაბალი იყოს, რომ ფერმერს ხალისი უფრო მაღლა აწევა. წინააღმდეგ შემთხვევაში მალე მეტი მიწა
წაართვას ბაზარზე გაიტანოს ის გარდამეტი, რომელიც მას რჩება იქნებოდა იმავე მიზნისათვის გამოყენებული. როგორც ეტყობა, ამ
მისი ოჯახის მოხმარების შემდეგ. მართლაც, თუ ფასი ძალიან ფასმა მიაღწია ასეთ სიმაღლეს ინგლისის მეტწილ ადგილებში,
დაბალი დარჩა, ფერმერი, ალბათ, ძალიან უხეიროდ და ჭუჭყიანად სადაც ბევრი კარგი მიწა ჩვეულებრივ ამ წესით გამოიყენება.
წარმართავს თავის სარძეო მეურნეობას და, ალბათ, გადასწყვეტს შოტლანდიაში ამ ფასს, როგორც ეტყობა, ჯერ კიდევ არსად, თუ
სულაც არ იქონიოს ამისათვის ცალკე სადგომი ანუ შენობა და საქმის რამდენიმე მნიშვნელოვანი ქალაქის ახლო მიდამოებს არ მივიღებთ
კეთებას იჭყებს თავისი სამზარეულოს კვამლსა, ჭუჭყსა და მხედველობაში, არ მიუღწევია ასეთი სიმაღლისათვის, ვინაიდან იქ

ჩვეულებრივი ფერმერები იშვიათად ანდომებენ ბევრ კარგ მიწას პროდუქტის ფასი საკმარისი იყოს იმისათვის, რომ, ჯერ ერთი,
საკვების წარმოებას იმ პირუტყვისათვის, რომელიც მხოლოდ და გაისტუმროს კარგი საყანე მიწის რენტა, ვინაიდან ეს მიწა
მხოლოდ სარძეო მეურნეობისთვისაა დანიშნული. თუმცა სარძეო განსაზღვრავს მეტი წილი სხვა დამუშავებული მიწების რენტას, და,
მეურნეობის პროდუქტების ფასმა ძალიან აიწია ამ რამდენიმე მეორე, გაისტუმროს ფერმერის შრომა და ხარჯები იმ ზომით, რა
უკანასკნელი წლის განმავლობაში, მაგრამ იგი მაინც, ალბათ, ჯერ ზომითაც ჩვეულებრივ ამის ანაზღაურება ხდება კარგ საყანე მიწაზე,
კიდევ ძალიან დაბალი არის, რათა შესაძლებელი გახადოს ეს. ამ სხვა სიტყვებით, აანაზღაუროს ჩვეულებრივი მოგებითურთ
პროდუქტების დაბალი ხარისხი ინგლისის რძის პროდუქტებთან ფერმერის მიერ მიწის დამუშავებაზე დახარჯული კაპიტალი.
შედარებით სავსებით შეესაბამება მათი ფასის დაბალ დონეს. მაგრამ თითოეული განსაკუთრებული პროდუქტის ფასის ასეთი
ეს დაბალი ხარისხი წარმოადგენს დაბალი ფასის უფრო შედეგს, გადიდება, ცხადია, წინ უნდა უძღოდეს მის საწარმოებლად
ვიდრე მის მიზეზს. ხარისხი რომ ბევრად უკეთესიც იყოს, იმ დანიშნული მიწის გაუმჯობესებასა და დამუშავებას. მოგება
პირობებში, რომლებიც ქვეყანაში არსებობს, მეტი წილი იმისა, რაც შეადგენს მიზანს ყოველი გაუმჯობესებისა, და ეს უკანასკნელი არაა
ამჟამად ბაზარზე გამოდის, ვერ გაიყიდებოდა უკეთეს ფასში; ხოლო გაუმჯობესების სახელწოდების ღირსი, თუ მას აუცილებელ
ამჟამად არსებული ფასი, ალბათ, ვერ დაჰფარავს გაცილებით შედეგად ზარალი ახლავს, ზარალი კი აუცილებელ შედეგად უნდა
უკეთესი ღირსების პროდუქტის საწარმოებლად საჭირო ხარჯებს ახლდეს მიწის დამუშავებას ისეთი პროდუქტის საწარმოებლად,
მიწისა და შრომისათვის. ინგლისის მეტ ნაწილში, ფასების მაღალი რომლის ფასი ვერასოდეს უკან ვერ დააბრუნებს გაწეულ ხარჯებს.
დონის მიუხედავად, სარძეო მეურნეობა არ ითვლება მიწის თუ ქვეყნის ყველა მიწის სრული გაუმჯობესება და დამუშავება
გამოყენების უფრო ხელსაყრელ წესად, ვიდრე ხორბლეულის უდიდეს საზოგადოებრივ სიკეთეს წარმოადგენს, რაც ყოვლად
წარმოება ან პირუტყვის მოშენება, ეს ორი მთავარი დარგი სასოფლო უეჭველი არის, ყველა ამ სხვადასხვა სახის ნედლი პროდუქტების
მეურნეობისა. ამიტომ შოტლანდიის უდიდეს ნაწილში იგი ესოდენ ფასის აწევა მისაჩნევია არა საზოგადოებრივ უბედურებად, არამედ
ხელსაყრელიც არ შეიძლება იყოს. ამ უდიდესი საზოგადოებრივი სიკეთის წინამორბედად და
ცხადია, რომ არც ერთ ქვეყანაში მიწა არ შეიძლება სავსებით თანამგზავრად.
დამუშავებული და გაუმჯობესებული იქნეს, სანამ ყველა ამ აგრეთვე ყველა ამ სხვადასხვა სახის ნედლი პროდუქტების
პროდუქტის ფასი, რომელიც ადამიანის შრომამ უნდა აწარმოოს ნომინალური ანუ ფულადი ფასის აწევა შედეგი იყო არა ვერცხლის
მასზე, ისეთ სიმაღლეს არ მიაღწევს, რომ დაჰფაროს ასეთი სრული ღირებულების დაწევის, არამედ მათი ნამდვილი ფასის აწევისა. ეს
დამუშავების და გაუმჯობესების ხარჯები. ასეთი შედეგის პროდუქტები ღირს არა თუ ვერცხლის მეტ რაოდენობად, არამედ
მისაღებად საჭიროა, რომ თითოეული განსაკუთრებული სახის შრომისა და საარსებო საშუალებათა მეტ რაოდენობად, ვიდრე

წინათ, რადგან შრომისა და საარსებო საშუალებათა მეტი რომლის წარმოებაც შეუძლია განსაზღვრულ ქვეყანას,
რაოდენობაა საჭირო ბაზარზე მათ გასატანად, ამიტომ ისინი, აუცილებლად შეზღუდულია მსხვილფეხი და წვრილფეხი
როდესაც ბაზარზეა გამოტანილი, მეტ რაოდენობას წარმოადგენენ საქონლის რაოდენობით, რომელიც ქვეყანაში მოიპოვება. ეს
ანუ მეტი რაოდენობის ეკვივალენტნი არიან. რაოდენობა კი, თავის მხრივ, აუცილებლად განისაზღვრება
აღნიშნული ქვეყნის საერთო მდგომარეობით და მისი სასოფლო
მესამე ჯგუფი მეურნეობის ხასიათით.
იგივე მიზეზები, რომლებიც კულტურის განვითარების
მესამე და უკანასკნელი ჯგუფი ნედლი პროდუქტებისა, მსვლელობაში ხორცის ფასის თანდათან აწევას იწვევს, ასეთსავე
რომელთა ფასი ბუნებრივად იზრდება კულტურის ზრდასთან გავლენას უნდა ახდენდეს, თითქოს მატყლისა და ნედლი ტყავების
ერთად, იმ პროდუქტებისგან შესდგება, რომელთა მიმართ ფასზეც და თითქმის იმავე ზომით მაღლა სწევდეს მას. ეს, ალბათ,
ადამიანის შრომის ეფექტივობა მათი რაოდენობის გადიდების ასეც იქნებოდა, კულტურის განვითარების პირველ სტადიებზე
საქმეში შეზღუდულია ან გაურკვეველი არის. თუმცა ამგვარი ბაზარი უკანასკნელი პროდუქტებისთვის რომ ისე ვიწრო ფარგლით
ნედლი პროდუქტის ნამდვილ ფასს აქვს, ამიტომ, კულტურის იყოს შეზღუდული, როგორც ხორცისთვის. მაგრამ ბაზრის
განვითარების მსვლელობაში, ბუნებრივი ტენდენცია მოცულობა ამ ორ შემთხვევაში ჩვეულებრივ ფრიად სხვადასხვა
გადიდებისადმი, მაგრამ მაინც, იმ სხვადასხვა შემთხვევითობის არის.
მიხედვით, რომელიც მეტად ან ნაკლებად წარმატებულს ხდის ბაზარი ხორცისთვის თითქმის ყველგან შემოფარგლულია
ადამიანის შრომის მცდელობას პროდუქტის რაოდენობის იმ ქვეყნით, რომელიც მას აწარმოებს. მართალია, ირლანდია და
გადიდების საქმეში, ეს ფასი შეიძლება ზოგჯერ დაეცეს, ზოგჯერ ბრიტანეთის ამერიკა ეწევიან მნიშვნელოვან ვაჭრობას
უცვლელი დარჩეს კულტურის განვითარების სხვადასხვა დამარილებული ხორცით, მაგრამ ისინი, მე მგონია, ერთადერთი
პერიოდებში, ზოგჯერაც მან მეტ-ნაკლებ აიწიოს ერთი და იმავე ქვეყნებია ვაჭრობის მაწარმოებელ მსოფლიოში, რომელნიც ამას
პერიოდის განმავლობაში. სჩადიან, ე. ი. რომელთაც სხვა ქვეყნებში გააქვთ თავისი ხორცის
არსებობს ნედლი პროდუქტის ისეთი სახეები, რომელნიც მნიშვნელოვანი ნაწილი.
ბუნებამ აქცია ერთგვარ დანართად სხვა სახეებისა, ასე რომ ერთი ბაზარი მატყლისა და ნედლი ტყავებისთვის, პირიქით,
პროდუქტის რაოდენობა, რომლის წარმოება ქვეყანას შეუძლია, კულტურის განვითარების დასაწყისს საფეხურებზე იშვიათად არის
აუცილებლად შეზღუდული არის მეორე პროდუქტის იმ ქვეყნით შემოფარგლული, რომელიც მათ აწარმოებს. ადვილად
რაოდენობით. მაგალითად, მატყლის ან ნედლი ტყავის რაოდენობა, შეიძლება მათი გადატანა შორეულ ქვეყნებში: მატყლის გადატანა

შეიძლება სრულიად წინასწარ დაუმუშავებლად, ხოლო ნედლი პლანტაციებში (რომლებიც ამჟამად გავრცელებულია კუნძულის
ტყავისა ძალიან მცირე დამუშავების შემდეგ; და რადგან ისინი თითქმის მთელი დასავლეთ ნაწილის ნაპირის გასწვრივ)
ნედლ მასალას შეადგენენ წარმოების ბევრი დარგისათვის, ამიტომ რაოდენადმე ღირებულება მისცა ესპანელების შინაურ საქონელს,
სხვა ქვეყნების მრეწველობამ შეიძლება მოთხოვნა წარმოადგინოს რომელნიც დღემდე ფლობენ არა თუ ნაპირის აღმოსავლეთ ნაწილს,
მათ მიმართ, თუნდ რომ იმ ქვეყანაში, რომელიც მათ აწარმოებს, არამედ ქვეყნის მთელ შიდა და მთიან ნაწილსაც.
სრულიადაც არ იყოს მათი მოთხოვნა. თუმცა კულტურის განვითარებასა და მოსახლეობის
იმ ქვეყნებში, სადაც მიწები ცუდად დამუშავებულია და ზრდასთან ერთად მთელი ცხოველის ფასი აუცილებლად
ამიტომ მოსახლეობა მეჩხერია, მატყლისა და ნედლი ტყავის ფასი მატულობს, მაგრამ ხორცის ფასი გაცილებით უფრო მატულობს,
მთელი ცხოველის ფასის გაცილებით უფრო დიდ ნაწილს შეადგენს, ვიდრე მატყლისა და ტყავის ფასი. კულტურის განვითარებისა და
ვიდრე იმ ქვეყნებში, სადაც, კულტურის უფრო მაღალი დონისა და მოსახლეობის ზრდის პარალელურად აუცილებლად უნდა
უფრო მრავალრიცხოვანი მოსახლეობის გამო, უფრო დიდი გაფართოვდეს ხორცის ბაზარი, რომელიც საზოგადოების
მოთხოვნა არსებობს ხორცის მიმართ. იუმი აღნიშნავს, რომ განვითარების უდაბლეს საფეხურზე ყოველთვის იმ ქვეყნითაა
საქონელთა ხანაში ცხვრის საწმისი იანგარიშებოდა მთელი ცხვრის შემოფარგლული, რომელიც მას აწარმოებს. მაგრამ მატყლისა და
ღირებულების ორ მეხუთედად, და რომ ეს შეფარდება ტყავის ბაზარი, ბარბაროსული ქვეყნისაც კი, რადგან იგი ხშირად
მნიშვნელოვნად აღემატება თანამედროვე შეფასებას. ესპანეთის მთელ ვაჭრობის მაწარმოებელ მსოფლიოზე ვრცელდება, იშვიათად
ზოგ პროვინციებში, როგორც მე მარწუნებდნენ, ცხვრებს ხშირად შეიძლება იმავე პროპორციით გაფართოვდეს. ხოლო მთელ
მარტო მათი მატყლისა და ქონის გულისთვის კლავენ. ხორცს ვაჭრობის მაწარმოებელ მსოფლიოზე იშვიათად შეიძლება გავლენა
ხშირად მიწაზე სტოვებენ დასალპობად ან მხეცებისა და ჰქონდეს ერთი რომელიმე ქვეყნის პროგრესსა და ბაზარი ასეთი
ფრინველების მიერ შესაჭმელად. თუ ამას ზოგჯერ აქვს ადგილი პროდუქტებისათვის შეიძლება აღნიშნული პროგრესის შემდეგაც
ესპანეთში, ეს თითქმის ყოველთვის ასე ხდება ჩილიში, ბუენოს- წინანდებურად უცვლელი ან თითქმის უცვლელი დარჩეს, ისე კი,
აირესში და ბევრ სხვა ნაწილში ესპანეთის ამერიკისა, სადაც რქოსან საგანთა ბუნებრივი მსვლელობისას, ეს ბაზარი ამის გამო საერთოდ
საქონელს თითქმის ყოველთვის კლავენ მხოლოდ ტყავისა და ქონის რაოდენადმე გაფართოვდეს. თუ, სახელდობრ, მრეწველობის
გულისთვის. აგრეთვე ეს ასე ხდებოდა თითქმის ყოველთვის სან- დარგები, რომლებისთვისაც ეს პროდუქტები ნედლ მასალას
დომინგოს ესპანურ ნაწილში, როდესაც იგი გავსებული იყო შეადგენს, აყვავებას განიცდიან მოცემულ ქვეყანაში, ბაზარი თუმცა
მეკობრეებით, და იმ დრომდე, როდესაც დასახლების წარმოშობამ, არ გაფართოვდება მნიშვნელოვნად, მაგრამ მაინც, ყოველ
კულტურის განვითარებამ და მოსახლეობის ზრდამ საფრანგეთის შემთხვევაში, ბევრად უფრო დაახლოებული იქნება წარმოების

ადგილს, ვიდრე უწინ იყო, და ამ მასალების ფასმა შეიძლება აიწიოს როგორც 2:1. იმ ძველ დროში ერთი შეკვრა მატყლი ორჯერ მეტ
მთელი იმ თანხის ოდენობით, რომელიც ჩვეულებრივ იხარჯებოდა საარსებო საშუალებებს იყიდდა, ვიდრე ამჟამად, და, მაშასადამე,
მათ გადაზიდვაზე შორეულ ქვეყნებში. ამიტომ, თუ მატყლისა და შრომის ორჯერ მეტ რაოდენობას, შრომის ნამდვილი გასამრჯელო
ტყავის ფასი იმ პროპორციით არ აიწევს, როგორც ხორცის ფასი, მან რომ ერთნაირი ყოფილიყო ორივე ამ პერიოდისათვის.
მაინც ბუნებრივად უნდა აიწიოს რაოდენადმე და, ყოველ მატყლის როგორც ნამდვილი, ისე ნომინალური ფასის ასეთი
შემთხვევაში, არ უნდა დაიწიოს. დაცემა ვერას გზით ვერ წარმოსდგებოდა საგანთა ბუნებრივი
მაგრამ ინგლისში, მისი მატყლის მრეწველობის აყვავებული მსვლელობის შედეგად. სინამდვილეში იგი შედეგი იყო
მდგომარეობის მიუხედავად, ინგლისური მატყლის ფასი ედუარდ ძალადობითი და ხელოვნური ღონისძიებებისა: ჯერ ერთი,
III-ის ეპოქის შემდეგ ძალიან მნიშვნელოვნად დაეცა. მოიპოვება ინგლისიდან მატყლის ექსპორტის სრული აკრძალვისა; მეორე,
ბევრი სარწმუნო ცნობა, საიდანაც სჩანს, რომ ამ თავადის მეფობის ესპანეთის მისი იმპორტის ნებართვისა ბაჟის გადაუხდელად;
დროს (მე-XIV საუკუნის შუაში ანუ 1339 წლის ირგვლივ) 28 მესამე, ირლანდიიდან მისი სხვა ქვეყნებში ექსპორტის აკრძალვისა,
გირვანქა ინგლისური მატყლის შემცველი შეკვრის ზომიერ და ინგლისს გარდა. ამ შემზღუდველი ღონისძიებების შედეგად
სამართლიან ფასად ითვლებოდა არა ნაკლებ 10 შილინგისა ინგლისური მატყლის ბაზარი ნაცვლად იმისა, რომ რაოდენადმე
იმდროინდელი ფულით, რაც, უნცში 20 პენსის ანგარიშით, გაფართოებულიყო ინგლისის კულტურის განვითარების გამო,
შეადგენდა 6 უნც ვერცხლს ტაუერის წონით ანუ დაახლოებით 20 შემოფარგლულ იქნა შინაური ბაზრით, სადაც გზა გაეხსნა
შილინგს ჩვენს ახლანდელ ფულზე. ამჟამად კარგი ინგლისური ინგლისურ მატყლთან კონკურენციისათვის რამდენიმე სხვა ქვეყნის
მატყლის კარგ ფასად შეიძლება ჩაითვალოს 21 შილინგი 28 მატყლს და სადაც ირლანდიის მატყლი იძულებით კონკურენციას
გირვანქის შემცველი შეკვრისათვის. ამრიგად, მატყლის ფულადი უწევს მას. და რადგან, ამასთან, შალეულის მანუფაქტურები
ფასი ედუარდ III-ის დროს მის ახლანდელ ფულად ფასს ირლანდიაში ისეთ დიდ შევიწროებას განიცდიან, როგორიც კი
შეეფარდება როგორც 10:7. მისი ნამდვილი ფასის სიმეტე კიდევ შესაძლებელია სამართლიანობასა და პატიოსნებასთან იყოს
უფრო დიდი იყო. კვარტერისათვის 6 შილინგის და 8 პენსის ნორმის რაოდენადმე შეთავსებული. ამიტომ ირლანდიელებს თავისი
საფუძველზე, 10 შილინგი შეადგენდა იმ ძველ დროში 12 ბუშელი მატყლის მხოლოდ ნაწილის გადამუშავება შეეძლოთ და ამის გამო
ხორბლის ფასს. კვარტერისათვის 28 შილინგის ნორმის ისინი იძულებული არიან მისი უდიდესი ნაწილი გზავნონ
საფუძველზე, ჩვენს დროში 21 შილინგი შეადგენს მხოლოდ 6 ინგლისში, იმ ერთადერთ ბაზარზე, რომელიც მათ აქვთ მიჩენილი.
ბუშელის ფასს. ამრიგად, შეფარდება იმ ძველი დროისა და მე ვერ შევძელი მეპოვნა ასეთივე სარწმუნო ცნობები ნედლი
ახლანდელი დროის ნამდვილ ფასებს შორის არის როგორც 12:6. ანუ ტყავის ფასის შესახებ იმ ძველ დროში. მატყლს ჩვეულებრივ

უხდიდნენ მეფეს ხარკის სახით, და ის, რადაც იგი შეფასდებოდა ამ განსაკუთრებით დიდი ტანის ყოფილიყოს. ხარის ტყავი წონით 4
ხარკის გადახდისას, გვაძლევს, ყოველ შემთხვევაში რაოდენადმე, სტონისა, რომელიც სავაჭრო წონით 16 გირვანქას შეიცავს თითო,
ცნობას იმის შესახებ, თუ რა იყო მისი ჩვეულებრივი ფასი. ნედლი ამჟამად არ ითვლება ცუდ ტყავად, ხოლო იმ დროში, ალბათ, ძალიან
ტყავის შესახებ კი ასეთი წესი, როგორც ეტყობა, არ არსებობდა. კარგ ტყავად ითვლებოდა. მაგრამ თუ სტონს ნახევარ კრონად
მაგრამ ფლიტვუდი გვამცნობს ასეთი ტყავის ფასს, თანახმად ვიანგარიშებთ, რაც მე ამჟამად (1773 წლის თებერვალი) ჩვეულებრივ
ბურჩესტერის (ოქსფორდის) წინამძღვარის და ერთ-ერთი მისი ფასად მიმაჩნია, ასეთი ტყავი ახლა მხოლოდ 10 შილინგი
კანონიკის ანგარიშებისა, როგორც ეს ფასი განსაზღვრული იყო ამ ეღირებოდა. ამრიგად, თუმცა მისი ნორმალური ფასი დღეს უფრო
ცალკეულ შემთხვევაში მაინც; ჩვენ იქ გვაქვს ასეთი ციფრები: 5 მაღალია, ვიდრე იმ ძველ დროში იყო, მისი ნამდვილი ფასი,
ხარის ტყავი 12 შილინგად, 5 ძროხის ტყავი 7 შილინგად და 3 საარსებო საშუალებათა ნამდვილი რაოდენობა, რომლის მით ყიდვა
პენსად, 36 ორწლიანი ცხვრის ტყავი 9 შილინგად, 16 ხბოს ტყავი 2 ან თავის განკარგულებაში მიღება შეიძლება, უფრო შემცირებული
შილინგად. 1425 წელს 12 შილინგი შეიცავდა დაახლოებით არის. ძროხის ტყავის ფასი, როგორც ეს უკანასკნელი ნაჩვენებია
ვერცხლის იმდენსავე რაოდენობას, რამდენსაც შეიცავს ჩვენი აღნიშნულ ანგარიშებში, ჩვეულებრივს შეფარდებაშია ხარის ტყავის
ახლანდელი ფულის 24 შილინგი. მაშასადამე, ხარის ტყავი ფასის მიმართ. ცხვრის ტყავის ფასი მნიშვნელოვნად უფრო
შეფასებული იყო აღნიშნულ ანგარიშში ვერცხლის იმ რაოდენობად, მაღალია. ცხვრის ტყავი, ალბათ, მატყლიანად იყიდებოდა. ხბოს
რომელსაც შეიცავს ჩვენი ახლანდელი ფულის 4 4/5 შილინგი. მისი ტყავი, პირიქით, ბევრად უფრო დაბალია. იმ ქვეყნებში, სადაც
ნორმალური ფასი მაშინ გაცილებით უფრო დაბალი იყო, ვიდრე შინაური საქონლის ფასი ძალიან დაბალია, ხბოებს, რომელთა
ახლა არის; მაგრამ, კვარტერისათვის 6 შილინგის და 8 პენსის გაზრდა არ სწადიათ ჯოგის გასამრავლებლად, ჩვეულებრივ ძალიან
ნორმის საფუძველზე, მაშინ 12 შილინგით შეიძლებოდა 14 4/5 ახალგაზრდებს კლავენ, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა
ბუშელი ხორბლის ყიდვა, რაც, ბუშელისათვის 3 შილინგის და 6 შოტლანდიაში 20 თუ 30 წლის წინათ. ამით დაიზოგება რძე,
პენსის საფუძველზე, ამჟამად ეღირებოდა 51 შილინგი და 4 პენსი. რომლის ხარჯვას მათი ფასი ვერ აანაზღაურებდა. ამიტომ ხბოს
მაშასადამე, ხარის ტყავით იმ დროში იმდენი პურის ყიდვა ტყავი ჩვეულებრივ ნაკლებ მოსახმარი არის.
შეიძლებოდა, რამდენის ყიდვაც ჩვენს დროში შეიძლება 10 ნედლი ტყავის ფასი მნიშვნელოვნად უფრო დაბალი არის
შილინგად და 3 პენსად. აღნიშნული ტყავის ნამდვილი ფასი ამჟამად, ვიდრე იყო რამდენიმე წლის წინათ, რაც, ალბათ, იმით
უდრიდა 10 შილინგს და 3 პენსს ჩვენს ახლანდელ ფულზე. ჩვენ არ აიხსნება, რომ სელაპის ტყავზე დაწესებული ბაჟი გაუქმებულ იქნა
შეგვიძლია ვიგულისხმოთ, რომ იმ ძველ დროში შინაური და ნედლი ტყავის შემოზიდვა ირლანდიიდან და კოლონიებიდან
საქონელი, რომელიც მეტწილ ზანთარში დამშეული იყო, ნებადართულ იქნა განსაზღვრული ვადით; ეს მოხდა 1769 წელს. თუ

ავიღებთ საშუალო ფასს მიმდინარე საუკუნისათვის, ნედლი ტყავის თვითონ არ აწარმოებდა. ჩვეულებრივი პირუტყვის ტყავი მხოლოდ
ნამდვილი ფასი რაოდენადმე უფრო მაღალი გამოვა, ვიდრე იყო იმ უკანასკნელ წლებში იქნა იმ საქონელთა სიაში შეტანილი,
ძველ დროში. ამ საქონლის ბუნება მატყლზე ნაკლებ გამოსადეგად რომელნიც მხოლოდ მეტროპოლიაში შეუძლიათ კოლონიებს
ხდის მას შორეულ ბაზრებზე ტრანსპორტისათვის. მას უფრო გზავნონ; და ისევე ირლანდიის ვაჭრობაც დღემდე არ განიცდიდა ამ
უფუჭდება ხარისხი შენახვისას. დამარილებული ტყავი უფრო მხრივ არავითარ შევიწროებას დიდი ბრიტანეთის
დაბალი ხარისხის მქონედაა მიჩნეული, ვიდრე ახალი ტყავი, და მანუფაქტურებისთვის დახმარების გაწევის მიზნით.
უფრო დაბალ ფასში იყიდება. ამ გარემოებას აუცილებლად უნდა ყოველგვარ ღონისძიებას, რომელსაც ის მისწრაფება აქვს,
ჰქონდეს ერთგვარი ტენდენცია დასწიოს ნედლი ტყავის ფასი იმ რომ მატყლის ან ნედლი ტყავის ფასი დასწიოს იმ დონეზე დაბლა,
ქვეყანაში, რომელიც თვითონ არ ეწევა მის გადამუშავებას და რომელზედაც იგი ბუნებრივად იქნებოდა, კულტურულ და
იძულებულია გაზიდოს იგი, და შედარებით ასწიოს იგი იმ მის განვითარებულ ქვეყანაში უნდა ჰქონდეს რაოდენადმე ტენდენცია
მწარმოებელ ქვეყანაში, სადაც ამ ტყავის გადამუშავებას აქვს ხორცის ფასის აწევისა. ფასი როგორც მსხვილფეხი, ისე წვრილფეხი
ადგილი. ამ გარემოებამ უნდა გამოიწვიოს ტყავის ფასის საქონლისა, რომლის მოშენება და გამოკვება გაუმჯობესებულ და
რაოდენადმე დაწევა ბარბაროსულ ქვეყანაში და მისი აწევა დამუშავებულ მიწაზე სწარმოებს, საკმარისი უნდა იყოს რენტისა
კულტურულ და მრეწველ ქვეყანაში. მაშასადამე, მას უნდა და მოგების გასასტუმრებლად, რომელთა მიღებას ასეთი მიწისგან
გამოეწვია რაოდენადმე მისი დაწევა ძველ დროში და მისი აწევა საფუძვლიანად მოელიან მემამულე და ფერმერი. თუ იგი საკმარისი
ახლანდელ დროში. გარდა ამისა, ჩვენმა მეტყავეებმა ვერ შესძლეს, არაა ამისთვის, ისინი მალე თავს დაანებებენ პირუტყვის მოშენებას.
როგორც ეს მოახერხეს მაუდის მრეწველებმა, დაერწმუნებიათ ამიტომ ამ ფასის ის ნაწილი, რომელსაც მატყლი და ტყავი ვერ
ნაციის გონება, რომ სახელმწიფოს კეთილდღეობა სწორედ მათი იხდის, უნდა გადახდილ იქნეს ხორცის ფასით. რაც უფრო ნაკლები
დარგის მრეწველობის აყვავებაზეა დამოკიდებული; ამიტომ მათ გადაიხდება პირველი ორისათვის, მით უფრო მეტი უნდა იქნეს
გაცილებით ნაკლებ მფარველობას უწევდნენ. ნედლი ტყავის გადახდილი უკანასკნელისათვის. მემამულისა და ფერმერისათვის
ექსპორტი, მართალია, იქნა აკრძალული და მავნებლად ოღონდ კი სრულად მიიღონ მათ ეს ფასი და სულერთია, როგორ
გამოცხადებული, მაგრამ მის იმპორტზე ბაჟი დააწესეს; და თუმცა ეს განაწილდება იგი ცხოველის სხვადასხვა ნაწილებს შორის. ამიტომ
ბაჟი ირლანდიიდან და კოლონიებიდან შემოზიდული ტყავისათვის კულტურიან და განვითარებულ ქვეყანაში მემამულის და ფერმერის
გაუქმებულ იქნა (მხოლოდ ხუთი წლის ვადით), მაგრამ მაინც ინტერესს არ შეიძლება მაინც და მაინც ძალიან შეეხოს ამგვარი
ირლანდია არ იყო ინგლისის ბაზრით შეზღუდული თავისი ღონისძიებები, თუმცა მათ ინტერესს, როგორც მომხმარებლებისას,
ზედმეტი ტყავის ანუ იმ ტყავის გასაყიდად, რომლის გადამუშავებას შეეხება სურსათ-სანოვაგის ფასის აწევა. სრულიად სხვაგვარი იქნება

მდგომარეობა ნაკლებ განვითარებულ და უკულტურო ქვეყანაში, შოტლანდიის მატყლი ძალიან მნიშვნელოვნად დაეცა ფასში
სადაც მიწების უდიდესი ნაწილი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ინგლისთან შეერთების გამო, ვინაიდან ამის მეოხებით იგი
რაიმე სხვა მიზნისათვის, თუ არ პირუტყვის მოშენებისა და გამორიცხულ იქნა ევროპის დიდი ბაზრიდან და შემოიფარგლა
გამოკვებისათვის, და სადაც მატყლი და ტყავი ამ პირუტყვის დიდი ბრიტანეთის ვიწრო ბაზრით. მეტი წილი მიწების
ღირებულების მთავარ ნაწილს შეადგენს. ამ შემთხვევაში მათ ღირებულებას შოტლანდიის სამხრეთ საგრაფოებში, სადაც
ინტერესს, როგორც მემამულის და ფერმერისას, ძალიან შეეხება უმთავრესად მეცხვარეობაა გავრცელებული, ძალიან უნდა
ასეთი ღონისძიებები, ხოლო მათ ინტერესს, როგორც განეცადა ამ მოვლენის გავლენა, ხორცის ფასის აწევას რომ არ
მომხმარებლისას, ძალიან მცირედ შეეხება. მატყლისა და ტყავის გაეწონასწორებია სავსებით მატყლის ფასის დაცემა.
ფასის დაწევა ამ შემთხვევაში არ გამოიწვევს ხორცის ფასის აწევას, ადამიანის შრომის ეფექტივობა მატყლისა ან ნედლი ტყავის
ვინაიდან მოშენებული პირუტყვის რაოდენობა არ იცვლება, რაოდენობის გადიდების დარგში შეზღუდული არის, რამდენადაც
რამდენადაც მიწების უდიდესი ნაწილი ქვეყანაში სხვა იგი მოცემული ქვეყნის წარმოებაზეა დამოკიდებული, და
არაფრისთვისაა გამოსადეგი, გარდა პირუტყვის მოშენებისა: გაურკვეველი არის, რამდენადაც იგი დამოკიდებულია სხვა
ბაზარზე ხორცის იგივე რაოდენობა შემოვა, რაც წინათ, ხოლო ქვეყნების წარმოებაზე. იგი დამოკიდებულია არა იმდენად იმ
მოთხოვნა მის მიმართ წინანდელი იქნება; მაშასადამე, მისი ფასი რაოდენობაზე, რომელსაც ეს უკანასკნელნი აწარმოებენ,
წინანდებური დარჩება. ცხოველის მთელი ფასი შემცირდება და რამდენადაც იმ რაოდენობაზე, რომლის გადამუშავებას ისინი არ
ამასთან დაიწევს რენტა და მოგება ყველა იმ მიწიდან, რომლის ეწევიან, და აგრეთვე დამოკიდებულია იმ სხვადასხვა შეზღუდვაზე,
მთავარ პროდუქტს პირუტყვი შეადგენდა, ე. ი. მეტი წილი რომლის დაწესება მათ, შესაძლებელია, საჭიროდ მიიჩნიონ ამ სახის
მიწებიდან ქვეყანაში. მატყლის ექსპორტის სამუდამოდ აკრძალვა, ნედლეულის ექსპორტისათვის. რადგან ყველა ეს გარემოება
რასაც ჩვეულებრივ, თუმცა უმართებულოდ, ედუარდ III-ეს სრულიად დამოკიდებულია მოცემული ქვეყნის მრეწველობისგან,
მიაწერენ, ქვეყნის მაშინდელ მდგომარეობაში სრულიად ამიტომ იგი აუცილებლად მეტნაკლებ გაურკვეველს ხდის იმ
გამანადგურებელი ღონისძიება იქნებოდა, როგორიც კი ქვეყნის მცდელობის ეფექტივობას. ამრიგად, ადამიანის შრომის
შესაძლებელია შემოღებული ყოფილიყო. იგი არა თუ გამოიწვევდა ეფექტივობა ამ სახის ნედლი პროდუქტების გამრავლების საქმეში
მეტი წილი მიწების ღირებულების დაცემას სამეფოში, არამედ, არა მარტო შეზღუდულია, არამედ გაურკვეველიც არის.
ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი სახის წვრილფეხი საქონლის ფასის ადამიანის შრომის ეფექტივობა აგრეთვე შეზღუდული და
დაცემის გამო, ძალიან დაახანებდა იმ მიწების შემდგომ გაურკვეველია მეორე ფრიად მნიშვნელოვანი სახის ნედლი
გაუმჯობესებას. პროდუქტის რაოდენობის გადიდების საქმეში, სახელდობრ თევზის

რაოდენობისა, რომელიც ბაზარზე გამოიტანება. ეს რაოდენობა შესაძლებელია, ფრიად გაურკვეველი იყოს, მაგრამ, ქვეყნის
შეზღუდულია ქვეყნის ადგილმდებარეობით, მისი სხვადასხვა მოცემულ ტოპოგრაფიულ პირობებში, შრომის საერთო ეფექტივობა,
პროვინციების სიახლოვით თუ დაშორებით სხვისგან, მისი ტბებისა შეიძლება ვიფიქროთ, თუ მთელ წელიწადს ან ერთად რამდენსამე
და მდინერეების რაოდენობით და ამ ზღვების, ტბებისა და წელიწადს ავიღებთ, ბაზარზე თევზის განსაზღვრული რაოდენობის
მდინარეების ეგრეთწოდებული ნაყოფიერებით თუ სიღარიბით გამოტანის მხრივ, საკმაოდ გარკვეული არის, და იგი, უეჭველია,
თევზის მხრივ. რამდენადაც მოსახლეობა იზრდება, რამდენადაც ასეცაა სინამდვილეში. რადგან ეს ეფექტივობა დამოკიდებულია
ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტი სულ უფრო და უფრო ქვეყნის ადგილმდებარეობაზე, ვიდრე მისი სიმდიდრის
უფრო დიდი ხდება, იზრდება თევზის მყიდველთა რიცხვი, და ამ დონესა და მრეწველობის მდგომარეობაზე, რადგან იგი, ამის გამო,
მყიდველებს ხელთ აქვთ სხვა პროდუქტების უფრო დიდი სხვადასხვა ქვეყნებში შეიძლება ერთნაირი იყოს განვითარების
რაოდენობა თუ მრავალფეროვანობა ანუ, რაც იგივეა, სხვადასხვა პერიოდებში და ფრიად სხვადასხვა იყოს ერთსა და
მრავალფეროვანი სხვა პროდუქტების უფრო დიდი რაოდენობის იმავე პერიოდში, ამიტომ მისი კავშირი კულტურის
ფასი, რომლითაც შეუძლიათ შესყიდვა. მაგრამ ჩვეულებრივ მდგომარეობასთან გაურკვეველი არის, და სწორედ ამგვარ
შეუძლებელია დიდი და ფართო ბაზრის მომარაგება შრომის უფრო გაურკვევლობაზე მაქვს მე აქ ლაპარაკი.
დიდი რაოდენობის დაუხარჯავად და ამასთან მეტი პროპორციით ადამიანის შრომის ეფექტივობა სხვადასხვა მინერალებისა
დაუხარჯავად, ვიდრე ეს აუცილებელია ვიწრო და შეზღუდული და ლითონების რაოდენობის გადიდების საქმეში, რომელნიც მიწის
ბაზრის მოსამარაგებლად. ასე, ის ბაზარი, რომელიც წინათ მხოლოდ წიაღიდან ამოიღებიან, განსაკუთრებით იმ მინერალების და
1000 ტონა თევზს მოითხოვდა წლიურად და ახლა 10,000 ტონას ლითონებისა, რომელნიც უფრო ძვირფასნი არიან, არაა, როგორც
მოითხოვს, იშვიათად შეიძლება მომარაგებულ იქნეს ათკეცზე მეტი ეტყობა, შეზღუდული, მაგრამ სრულიად გაურკვეველი კი არის.
შრომის დაუხარჯავად იმასთან შედარებით, რაც წინათ იყო ძვირფას ლითონთა რაოდენობა, რომელიც ამა თუ იმ ქვეყანაში
საკმარისი. ამისათვის საჭირო ხდება თევზის ძებნა უფრო შორ მოიპოვება, შეზღუდული არაა ამ ქვეყნის ნიადაგისა და მიწის
მანძილზე, უფრო დიდი გემების გამოყენება და ყოველგვარი უფრო ზედაპირის რაიმე თვისებებით, მაგალითად, მისი საკუთარი
ძვირი იარაღებით სარგებლობა. ამიტომ ამ პროდუქტის ნამდვილი სამადნეების ნაყოფიერობით ან სიმწირით. ეს ლითონები ხშირად
ფასი, რასაკვირველია, მატულობს კულტურის განვითარებასთან უხვად მოიპოვება ისეთ ქვეყნებში, რომელთაც სამადნეები არა აქვთ.
ერთად. და მე მგონია, რომ ეს ფასი მეტნაკლებ მატულობდა ამ ლითონების რაოდენობა თითოეულ განსაზღვრულ ქვეყანაში
ნამდვილად ყველა ქვეყანაში. დამოკიდებულია, როგორც ეტყობა, ორ სხვადასხვა გარემოებაზე:
თუმცა წარმატება თევზის ჭერისა ერთ განსაზღვრულ დღეს, ჯერ ერთი, იმ ქვეყნის მსყიდველობით ძალაზე, მისი მრეწველობის

მდგომარეობაზე, მისი მიწისა და შრომის წლიურ პროდუქტზე, რის გარემოებიდან უკანასკნელზე არის დამოკიდებული (ე. ი.
შესაბამისად მას ძალუძს შრომის და საარსებო საშუალებათა მეტი ან ნაყოფიერობასა ან სიღარიბეზე სამადნეებისა, რომელნიც ვაჭრობის
ნაკლები რაოდენობა ხარჯოს იმისათვის, რომ ფუფუნების ისეთი მაწარმოებელ მსოფლიოს აწვდიან ამ ლითონებს), იმდენადვე მათი
საგნები, როგორიც ოქრო და ვერცხლია, ამოიღოს თავისი საკუთარი ნამდვილი ფასი, შრომის და საარსებო საშუალებათა ნამდვილი
სამადნეებიდან ან იყიდოს სხვა ქვეყნების სამადნეებიდან; მეორე, რაოდენობა, რომლის ყიდვა შეიძლება მათი საშუალებით ან
სამადნეების ნაყოფიერობასა ან სიმწირეზე, რომელნიც მოცემულ რომელიც შეიძლება მიღებულ იქნეს მათზე გაცვლის გზით,
პერიოდში ვაჭრობის მაწარმოებელ მსოფლიოს აწოდებენ ამ უეჭველია, ყოველთვის მეტნაკლებ დაიწევს იმ სამადნეების
ლითონებს. ამ ლითონების რაოდენობა იმ ქვეყნებში, რომელნიც ნაყოფიერობის შესაბამისად და აიწევს მათი სიღარიბის
ყველაზე უფრო დაშორებულნი არიან სამადნეებს, მეტნაკლებ შესაბამისად.
განისაზღვერა ამ უკანასკნელთა ნაყოფიერობით თუ სიმწირით, მაგრამ სიმდიდრე თუ სიღარიბე სამადნეებისა, რომელნიც
იმიტომ რომ ამ ლითონების გადაზიდვა, მათი მცირე მოცულობისა განსაზღვრულ პერიოდში ამ ლითონების მიმწოდებელნი არიან
და დიდი ღირებულების გამო, ადვილი და იაფი არის. მათ ვაჭრობის მაწარმოებელ მსოფლიოსათვის, ისეთ გარემოებას
რაოდენობაზე ჩინეთსა და ინდოსტანში მეტნაკლებ უნდა ახდენდეს წარმოადგენს, რომელიც, ცხადია, არავითარ კავშირში არ იმყოფება
გავლენას ამერიკის სამადნეების სიმდიდრე. ცალკეული ქვეყნის მრეწველობის მდგომარეობასთან. მას, თითქოს,
რამდენადაც ძვირფასი ლითონების რაოდენობა რომელსამე საერთოდ მსოფლიოს მრეწველობის მდგომარეობასთანაც კი არ აქვს
ქვეყანაში ამ ორიდან პირველ გარემოებაზე (მსყიდველობით კავშირი. მართალია, როდესაც მრეწველობა და ვაჭრობა თანდათან
ძალაზე) არის დამოკიდებული, იმდენად მათმა ნამდვილმა ფასმა, გავრცელდა დედამიწის უფრო და უფრო დიდ ნაწილში, ახალი
ფუფუნების ყველა სხვა საგანთა ფასის მსგავსად, უნდა აიწიოს სამადნეების ძებნას, რაც ახლა უფრო დიდ ფართობზე სწარმოებს,
ქვეყნის სიმდიდრისა და განვითარების ზრდასთან ერთად, და უნდა შესაძლებელია წარმატების მეტი შანსი ჰქონდეს, ვიდრე ჰქონდა იმ
დაეცეს მის სიღარიბესა და დაცემასთან ერთად. ქვეყნები, ეპოქაში, როდესაც იგი უფრო ვიწრო ფარგალში იყო მოქცეული.
რომელთაც დაგროვილი აქვთ შრომისა და საარსებო საშუალებათა მაგრამ ახალი სამადნეების აღმოჩენა, რამდენადაც ადგილი აქვს
დიდი რაოდენობა, შეუძლიათ ამ ლითონების განსაზღვრული ძველების თანდათან გამოფიტვას, ფრიად არასაიმედო საქმეს
რაოდენობა იყიდონ შრომისა და საარსებო საშუალებათა უფრო წარმოადგენს, და მის წარმატებას ვერ უზრუნველჰყოფს ადამიანის
დიდი რაოდენობის დახარჯვის გზით, ვიდრე იმ ქვეყნებს, დახელოვნება ან შრომა. ყველა ნიშანი, როგორც ვიცით, საეჭვოა, და
რომელთაც ნაკლებ აქვთ დაგროვილი. ახალი სამადნის მხოლოდ ფაქტიურ აღმოჩენას და წარმატებით
რამდენადაც ძვირფასი ლითონების რაოდენობა იმ ორი დამუშავებას შეუძლია მისი ნამდვილი ღირებულების ანდა მასში

ლითონის არსებობის დადასტურება. ამ ძებნაში, როგორც ეტყობა, პატრონი სწორედ ისევე მდიდარი იქნებოდა, როგორც ის, ვისაც
არ არსებობს არავითარი გარკვეული ფარგალი არც ადამიანის ახლა ერთი შილინგი აქვს. ოქროსა და ვერცხლის ავეჯის სიიაფე
შრომის შესაძლებელი წარმატებისათვის და არც მისი იქნებოდა ის ერთადერთი სარგებლობა, რომელიც მსოფლიოს
უნაყოფობისათვის. შესაძლებელია ერთი ან ორი საუკუნის ექნებოდა პირველი შემთხვევიდან, და ამ უმნიშვნელო და ზედმეტი
განმავლობაში აღმოჩენილი იქნეს უფრო მდიდარი ახალი საგნების სიძვირე და ნაკლებობა ის ერთადერთი უხერხულობა,
სამადნეები, ვიდრე იყო რომელიმე მანამდე ცნობილი; და ასევე რომელიც მსოფლიოს უნდა განეცადა მეორე შემთხვევის გამო.
შესაძლებელია, რომ უმდიდრესი სამადნეები, რომლებიც კი
ცნობილი ყოფილა მანამდე, უფრო ღარიბი გახდეს, ვიდრე სხვა ვერცხლის ღირებულების ცვლილებათა მიმოხილვის დასკვნა
რომელიმე, რომლის დამუშავება სწარმოებდა ამერიკის სამადნეების
აღმოჩენამდე. ადგილი ექნება ერთ შემთხვევას თუ მეორეს, ამას მეტი წილი მწერლები, რომელნიც ცნობებს აგროვებდნენ
ძალიან ცოტა მნიშვნელობა აქვს მსოფლიოს ნამდვილი საგანთა ფულადი ფასების შესახებ ძველს დროში, როგორც ეტყობა,
სიმდიდრისა და კეთილდღეობისათვის, მიწისა და კაცობრიობის ხორბლის და საერთო პროდუქტების დაბალ ფულად ფასს ანუ, სხვა
შრომის წლიური პროდუქტის ნამდვილი ღირებულებისათვის. ამ სიტყვებით, ოქროსა და ვერცხლის მაღალ ფასს სთვლიდნენ არა თუ
პროდუქტის ნომინალური ღირებულება, ოქროსა და ვერცხლის ამ ლითონების ნაკლებობის დამამტკიცებელ საბუთად, არამედ
რაოდენობა, რომლითაც ეს წლიური პროდუქტი შეიძლება ქვეყნის სიღარიბისა და ბარბაროსობის დამამტკიცებლადაც იმ
გამოიხატოს ან წარმოდგენილ იქნეს, უეჭველია, ფრიად სხვადასხვა დროში, როდესაც ასეთ ფასს ადგილი ჰქონდა. ასეთი წარმოდგენა
იქნებოდა, მაგრამ მისი ნამდვილი ღირებულება, შრომის ნამდვილი დაკავშირებულია პოლიტიკური ეკონომიკის სისტემასთან,
რაოდენობა, რომელიც შეიძლება მით იყიდოს ადამიანმა ან მიიღოს რომელსაც წარმოდგენილი აქვს, რომ ნაციონალური სიმდიდრე
თავის განკარგულებაში ზედმიწევნით ერთი და იგივე იქნებოდა. მდგომარეობს ოქროსა და ვერცხლის უხვად არსებობაში, ხოლო
პირველ შემთხვევაში ერთი შილინგი იმაზე მეტი შრომის ნაციონალური სიღარიბე მათ ნაკლებობაში. ამ გამოკვლევის
წარმომადგენელი ვერ იქნებოდა, რასაც ახლა წარმოადგენს ერთი მეოთხე წიგნში მე ვეცდები ეს სისტემა დაწვრილებით გადმოვცე და
პენი, და უკანასკნელ შემთხვევაში ერთი პენი იმდენი შრომის განვიხილო. ჯერჯერობით კი აღვნიშნავ მხოლოდ, რომ ძვირფასი
წარმომადგენელი იქნებოდა, რამდენის წარმომადგენელიც ამჟამად ლითონების მაღალი ფასი იმ დროში, როდესაც მას ადგილი აქვს, არ
შილინგი არის. მაგრამ პირველ შემთხვევაში, ვისაც ჯიბეში ერთი შეიძლება იყოს დამამტკიცებელი საბუთი განსაზღვრული ქვეყნის
შილინგი აქვს, იმაზე უფრო მდიდარი არ იქნებოდა, ვისაც ახლა სიღარიბის თუ ბარბაროსობისა. იგი დამამტკიცებელია მხოლოდ იმ
ერთი პენი აქვს, ხოლო უკანასკნელ შემთხვევაში ერთი პენის სამადნეების სიღარიბისა, რომელნიც იმ პერიოდში ვაჭრობის

მაწარმოებელ მსოფლიოს აწვდიან ლითონებს. ღარიბ ქვეყანას, თავისი საკუთარი შრომის ნაყოფით. პოლონეთი, სადაც
რომელსაც არ შეუძლია მდიდარ ქვეყანაზე მეტი ოქრო-ვერცხლი ფეოდალური სისტემა განაგრძობს არსებობას, წარმოადგენს ამჟამად
იყიდოს, არ შეუძლია აგრეთვე მათში ამ უკანასკნელზე მეტი ისევე ღატაკ ქვეყანას, როგორიც იგი იყო ამერიკის აღმოჩენამდე.
გადაიხადოს; ამიტომ ამ ლითონების ღირებულება პირველში ვერ მაგრამ მაინც ხორბლის ფულადმა ფასმა იქ აიწია; ძვირფას
იქნება უფრო მაღალი, ვიდრე მეორეში. ჩინეთში, რომელიც ლითონთა ნამდვილი ღირებულება პოლონეთში ისევე დაეცა,
გაცილებით უფრო მდიდარი ქვეყანაა, ვიდრე ევროპის რომელიმე როგორც ევროპის სხვა ნაწილებში. მათი რაოდენობა, ამიტომ, უნდა
ნაწილი, ძვირფას ლითონთა ფასი გაცილებით უფრო მაღალია, გადიდებულიყო იქ, ისე როგორც სხვა ქვეყნებში, და ამასთან
ვიდრე ევროპის რომელსამე ნაწილში. მართალია, თუ ევროპის დაახლოებით იმავე პროპორციით მიწისა და შრომის წლიური
სიმდიდრემ დიდად იმატა ამერიკის სამადნეთა აღმოჩენის შემდეგ, პროდუქტისადმი. მაგრამ ძვირფას ლითონთა რაოდენობის ამ
ოქროსა და ვერცხლის ღირებულებამ თანდათან დაიწია. მაგრამ გადიდებას, როგორც ეტყობა, არ გამოუწვევია ქვეყნის წლიური
მათი ღირებულების ეს დაწევა გამოწვეული იყო არა ევროპის პროდუქტის გადიდება, არ გაუუმჯობესებია მისი მანუფაქტურები
რეალური სიმდიდრის, მისი მიწისა და შრომის წლიური და მიწათმოქმედება, არც ცხოვრების პირობები მისი
პროდუქტის გადიდებით, არამედ უფრო მდიდარი სამადნეების მცხოვრებლებისა. ესპანეთი და პორტუგალია, სამადნეთა
შემთხვევითი აღმოჩენით, ვიდრე იყო რომელიმე მანამდე ცნობილი მფლობელი ქვეყნები, წარმოადგენენ პოლონეთის შემდეგ, შეიძლება
სამადნე. ოქროსა და ვერცხლის რაოდენობის გადიდება ევროპაში ითქვას, უღატაკეს ქვეყნებს ევროპაში. მაგრამ ძვირფას ლითონთა
და ევროპის მანუფაქტურისა და მიწათმოქმედების განვითარება ღირებულება ესპანეთსა და პორტუგალიაში უფრო დაბალი უნდა
წარმოადგენს ორ მოვლენას, რომელიც თუმცა თითქმის ერთსა და იყოს, ვიდრე ევროპის რომელსამე სხვა ნაწილში, ვინაიდან ეს
იმავე დროს წარმოსდგა, მაგრამ წარმოსდგა სრულიად სხვადასხვა ლითონები ამ ქვეყნებიდან ევროპის სხვა ნაწილებში შედის
მიზეზების გამო და თითქმის არავითარ ბუნებრივ კავშირში არ დამძიმებული არა მარტო ტრანსპორტისა და დაზღვევის ხარჯებით,
იმყოფება ერთი მეორესთან. პირველი წარმოსდგა წმინდა არამედ კონტრაბანდით შეტანის ხარჯებითაც იმის გამო, რომ მათი
შემთხვევითობით, რომელშიაც არავითარი როლი არ ჰქონდა და არც ექსპორტი ან აკრძალულია, ანდა ბაჟს ექვემდებარება. ამიტომ მიწისა
შეიძლება ჰქონებოდა წინდახედულებას ან პოლიტიკას; მეორე და შრომის წლიურ პროდუქტთან შედარებით მათი რაოდენობა ამ
გამოიწვია ფეოდალური სისტემის დაცემამ და ისეთი მთავრობის ქვეყნებში უფრო დიდი უნდა იყოს, ვიდრე ევროპის რომელსამე სხვა
დამყარებამ, რომელმაც მრეწველობას აღმოუჩინა ის ერთადერთი ნაწილში. და ის ქვეყნები მაინც ევროპის მეტწილ ქვეყნებზე უფრო
მფარველობა, რასაც იგი საჭიროებდა, სახელდობრ მისცა ღარიბნი არიან. თუმცა ფეოდალური სისტემა მოსპობილ იქნა
რაოდენადმე უზრუნველყოფა იმისა, რომ მას შეუძლია ისარგებლოს ესპანეთსა და პორტუგალიაში, მაგრამ უკეთესს არას დაუჭერია იქ

იმ სისტემის ადგილი. მსოფლიოს აწვდიან ოქროსა და ვერცხლს, მდიდარია ან ღარიბი

როგორც ოქროსა და ვერცხლის დაბალი ფასი არის, მაგრამ არ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მოცემული ქვეყანა
დამამტკიცებელი არაა იმ ქვეყნის სიმდიდრის და აყვავებისა, სადაც მდიდარია ან ღარიბი არის. ხოლო ზოგი სახის საქონელთა მაღალი
მას ადგილი აქვს, ისევე მათი მაღალი ფასი ანუ საერთოდ თუ დაბალი ფულადი ფასიდან სხვა საქონელთა ფასთან შედარებით
საქონელთა ან კერძოდ ხორბლის დაბალი ფულადი ფასი ჩვენ შეგვიძლია განსაზღვრული ხარისხის ალბათობით, რომელიც
დამამტკიცებელი არაა მისი სიღარიბის და ბარბაროსობისა. თითქმის უახლოვდება უეჭველობას, დავასკვნათ, რომ ქვეყანა
მაგრამ თუ საერთოდ საქონელთა ან კერძოდ ხორბლის მდიდარი ან ღარიბი არის, რომ მისი მიწების უდიდესი ნაწილი
დაბალი ფულადი ფასი დამამტკიცებელი არაა სათანადო ეპოქის განიცდის ან არ განიცდის გაუმჯობესებას, რომ აღნიშნული ქვეყანა
სიღარიბის თუ ბარბაროსობისა, ამის უცილობლად მაჩვენებელი მეტნაკლებ ბარბაროსულ ან მეტნაკლებ ცივილიზებულ
არის ზოგიერთი განსაზღვრული სახის საქონელთა, მაგალითად, მდგომარეობაში იმყოფება.
პირუტყვის, შინაური ფრინველის, ყოველგვარი ნადირისა და სხვა. საქონელთა ფულადი ფასის აწევა, რომელიც სავსებით
დაბალი ფულადი ფასი პურის ფასთან შედარებით. იგი ნათლად ვერცხლის ღირებულების დაწევიდან წარმოსდგება, თანაბრად
გვიჩვენებს, ჯერ ერთი, მათ უხვად არსებობას პურთან შედარებით, უნდა შეეხოს ყველა სახის საქონელთ და გამოიწვიოს მათი ფასის
მაშასადამე, გვიჩვენებს, რომ მათ მოშენებას მიწის დიდი ფართობი საყოველთაო აწევა ერთი მესამედით, მეოთხედით ან მეხუთედით,
უჭირავს პურის მოყვანასთან შედარებით და, მეორე, გვიჩვენებს იმ შესაბამისად ვერცხლის მიერ თავისი წინანდელი ღირებულების
მიწის დაბალ ღირებულებას საპურე მიწის ღირებულებასთან მესამედის, მეოთხედის თუ მეხუთედის დაკარგვისა. მაგრამ
შედარებით, მაშასადამე, გვიჩვენებს ქვეყნის მეტი წილი მიწების სურსათ-სანოვაგის ფასის აწევა, რის შესახებაც ასე ბევრს
ცუდ მდგომარეობას და დაუმუშავებლობას. იგი ცხადად მრჯელობდნენ და კამათობდნენ, არ ვრცელდება თანაბრად ყველა
გვიჩვენებს, რომ ქვეყნის კაპიტალი და მოსახლეობა ისეთ სახის სურსათ-სანოვაგეზე. თუ ავიღებთ საშუალო ციფრებს
შეფარდებაში არაა ტერიტორიის ფართობის მიმართ, როგორიც მიმდინარე საუკუნისათვის, ვნახავთ, რომ პურის ფასმა და ამას
ჩვეულებრივ არსებობს ცივილიზებულ ქვეყნებში, და რომ აღიარებენ ისინიც კი, რომელნიც ამ აწევას ვერცხლის ღირებულების
საზოგადოება მოცემულ დროსა და მოცემულ ქვეყანაში ჯერ კიდევ შემცირებით ხსნიან, გაცილებით ნაკლებ აიწია, ვიდრე ზოგი სხვა
ბავშვობის მდგომარეობაში იმყოფება. საერთოდ საქონელთა ან სახის სურსათ-სანოვაგის ფასმა. ამიტომ ამ სხვა სახის სურსათ-
კერძოდ პურის მაღალი თუ დაბალი ფულადი ფასის საფუძველზე სანოვაგის ფასის აწევა არ შეიძლება ვერცხლის ღირებულების
ჩვენ მხოლოდ ის შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სამადნეები, დაწევით ყოფილიყო გამოწვეული. რაიმე სხვა მიზეზები უნდა
რომელნიც მოცემულ პერიოდში ვაჭრობის მაწარმოებელ იქნეს მხედველობაში მიღებული, და ზემოთ აღნიშნული მიზეზები,

შესაძლებელია, ვერცხლის ღირებულების ნაგულისხმევ სურსათ-სანოვაგის ბევრად ნაკლები რაოდენობის ყიდვა შეიძლება,
შემცირებისადმი მიუმართავად, საკმარისად გვიხსნიდეს იმ ვიდრე წარსული საუკუნის ამა თუ იმ პერიოდში, და რომ იმის
განსაკუთრებული სახის სურსათ-სანოვაგის ფასის აწევას, რომლის გამორკვევა: გამოწვეულია ეს ცვლილება იმ საქონელთა
ფასმა მართლა აიწია პურის ფასთან შედარებით. ღირებულების აწევით, თუ ვერცხლის ღირებულების დაცემით,
რაც შეეხება თვით პურის ფასს, იგი მიმდინარე საუკუნის წარმოადგენს სრულიად ფუჭი და უსარგებლო განსხვავების
პირველი 64 წლის განმავლობაში უკანასკნელ უჩვეულო ცუდ დამყარებას, ვინაიდან ამას არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს იმ
წლებამდე რაოდენადმე უფრო დაბალი იყო, ვიდრე წარსული ადამიანისათვის, რომელიც ბაზარზე მიდის ვერცხლის
საუკუნის უკანასკნელი 64 წლის განმავლობაში. ეს ფაქტი განსაზღვრული რაოდენობით ანუ რომელსაც აქვს მტკიცე ფულადი
დადასტურებულია არა მარტო ვინდზორის ბაზრის ანგარიშებით, შემოსავალი. მე, რასაკვირველია, არ ვამტკიცებ, რომ ამ განსხვავების
არამედ ოფიციალური ჩანაწერებითაც შოტლანდიის სხვადასხვა ცოდნა მას შესაძლებლობას მისცემს უფრო იაფად იყიდოს
საგრაფოებში, აგრეთვე საფრანგეთის სხვადასხვა ბაზრების პროდუქტი, მაგრამ იგი მაინც არაა სულ მთლად უსარგებლო.
ცნობებით, რომლებიც დიდის გულმოდგინებით და ამ ცოდნას მით შეუძლია საზოგადოებას ერთგვარი
ზედმიწევნილობით შეჰკრიბეს მესანსმა და დიუპრე დე-სენ-მორმა. სარგებლობა მოუტანოს, რომ იგი მას უდასტურებს ქვეყნის
ეს დამამტკიცებელი საბუთები იმაზე უფრო სრულია, რისი წარმატებულ მდგომარეობას. თუ ზოგი სახის სურსათ-სანოვაგის
მოლოდინიც შეიძლება გვქონებოდა ისეთ საკითხში, რომლის ფასის აწევა მხოლოდ ვერცხლის ღირებულების დაცემითაა
ზედმიწევნით გამოკვლევა ბუნებრივია ესოდენ ძნელი არის. წარმომდგარი, მაშინ იგი ისეთი ფაქტით არის გამოწვეული,
რაც შეეხება პურის მაღალ ფასს უკანასკნელი ათი თუ რომლის საფუძველზე ჩვენ ამერიკის სამადნეების ნაყოფიერობა
თორმეტი წლის განმავლობაში, იგი შეიძლება სავსებით ახსნილ უნდა დავასკვნათ. ქვეყნის ნამდვილმა სიმდიდრემ, მისი მიწისა და
იქნეს ცუდი მოსავლით უიმისოდ, რომ საჭირო იყოს ვიგულისხმოთ შრომის წლიურმა პროდუქტმა შეიძლება, ამ გარემოების
ვერცხლის ღირებულების შემცირება. მიუხედავად, ან თანდათან იკლოს, როგორც პორტუგალიასა და
ამრიგად, ის აზრი, რომ ვერცხლი განუწყვეტლივ დაბლა პოლონეთში, ან თანდათან იმატოს, როგორც ევროპის მეტწილს სხვა
იწევდა თავის ღირებულებაში, არ ემყარება, როგორც ეტყობა, რაიმე ნაწილებში. მაგრამ თუ ზოგი სახის სურსათ-სანოვაგის ფასის ეს
საფუძვლიან დაკვირვებას პურის ფასის ან სხვა სურსათ-სანოვაგის აწევა გამოწვეულია იმ მიწის ნამდვილი ღირებულების აწევით,
ფასის შესახებ. რომელიც მას წარმოშობს, გამოწვეულია მიწის გადიდებული
შეიძლება გვითხრან, რომ ზემოთ აღნიშნული ცნობების ნაყოფიერებით, ანდა იმით, რომ ეს მიწა, შედეგად ფართო
მიხედვითაც ვერცხლის იმავე რაოდენობით ამჟამად ზოგი სახის მელიორაციის და კარგი დამუშავებისა, პურის თესვისათვის

გამოსადეგად არის გადაქცეული, იმ შემთხვევაში ფასის აღნიშნული სწევს, მეტნაკლებ, ყველა სახის ცხოველური საზრდოს ფასს პურის
აწევა ისეთ გარემოებას უნდა მიეწეროს, რომელიც სრულიად ფასთან შედარებით, მეორე მხრივ, აუცილებლად დაბლა სწევს,
ნათლად მაჩვენებელია ქვეყნის აყვავების და განვითარებისა. მიწა როგორც მე ვფიქრობ, ყველა სახის მცენარეული საზრდოს ფასს. იგი
შეადგენს ყოველი დიდი ქვეყნის სიმდიდრის უდიდეს, მაღლა სწევს ცხოველური საზრდოს ფასს, იმიტომ რომ დიდმა
უმნიშვნელოვანეს და უმტკიცეს ნაწილს. საზოგადოებისათვის ნაწილმა მიწისა, რომელიც ამ საზრდოს წარმოშობს, როდესაც იგი
უეჭველად რაოდენადმე სასარგებლო შეიძლება იყოს ან, ყოველ პურის საწარმოებლად გამოსადეგი ხდება, მემამულეს და ფერმერს
შემთხვევაში, მან შეიძლება რაოდენადმე კმაყოფილება იგრძნოს, უნდა მისცეს რენტა და მოგება, რომელიც ჩვეულებრივია საპურე
როდესაც ხელთ აქვს ესოდენ უეჭველი საბუთი, რომელიც მისი მიწისათვის. იგი დაბლა სწევს მცენარეული საზრდოს ფასს, იმიტომ
სიმდიდრის უდიდესი, უმნიშვნელოვანესი და უმტკიცესი ნაწილის რომ, ადიდებს რა მიწის ნაყოფიერობას, ადიდებს ამ საზრდოს
ღირებულების ზრდას ადასტურებს. რაოდენობას. გარდა ამისა, მიწათმოქმედების გაუმჯობესებას
ეს შეიძლება რაოდენადმე სასარგებლო იყოს შემოაქვს ბევრი ისეთი სახის მცენარეული საზრდო, რომელიც
საზოგადოებისათვის აგრეთვე ზოგიერთ დაბალ მოსამსახურეთა მოითხოვს ნაკლებ მიწას და არა მეტ შრომას, ვიდრე პური, და
გასამრჯელოს მოწესრიგების საქმეში. თუ ზოგი სახის სასურსათო ამიტომ გაცილებით უფრო იაფ ფასში შემოდის ბაზარზე. ასეთია
პროდუქტების ფასის ეს აწევა ვერცხლის ღირებულების დაწევითაა კარტოფილი და სიმინდი ანუ ეგრეთწოდებული ინდოეთის პური,
გამოწვეული, მოსამსახურეთა ფულადი გასამრჯელო იმ ორი უმნიშვნელოვანესი გაუმჯობესება, რომელიც ევროპის
შემთხვევაში, თუ იგი მანამდე იყო არა ძალიან დიდი, აუცილებლად სასოფლო მეურნეობამ და თვით ევროპამაც მიიღო მისი ვაჭრობისა
უნდა გადიდებულ იქნეს ამ დაწევის სიდიდის პროპორციულად. და ნაოსნობის გაფართოებით. შემდეგ, ბევრი სახის მცენარეული
თუ იგი არ იქნა გადიდებული, მათი ნამდვილი გასამრჯელო, საზრდო, რომელიც მიწათმოქმედების განვითარების დაბალ
ცხადია, იმდენამდე შემცირებული დარჩება. ხოლო თუ ფასის საფეხურზე მხოლოდ ბოსტნებში მოჰყავთ და ამასთან ბარვის
აღნიშნული აწვა უნდა მიეწეროს ღირებულების აწევას, რომელიც ამ გზით, განვითარების უმაღლეს საფეხურზე მინდვრებში ითესება,
პროდუქტების მწარმოებელი მიწის გადიდებული ნაყოფიერობის რომლებსაც გუთნით ხნავენ, ასე, მაგალითად, თალგამი, სტაფილო,
შედეგად წარმოსდგება, იმ შემთხვევაში უფრო ძნელ საქმეს კომბოსტო და სხვა. თუ, ამრიგად, კულტურის განვითარებასთან
წაროადგენს იმის გარკვევა, თუ რა პროპორციით უნდა იქნეს ერთად ერთი სახის სურსათ-სანოვაგის ნამდვილი ფასი
ფულადი გასამრჯელო გადიდებული, ან უნდა იქნეს თუ არა იგი აუცილებლად მაღლა იწევს ისევე აუცილებლად ეცემა სხვა სახის
საერთოდ გადიდებული. თუ სასოფლო-სამეურნეო სურსათ-სანოვაგის ნამდვილი ფასი, და აქ ზედმიწევნით
გაუმჯობესებათა გაფართოება, ერთის მხრივ, აუცილებლად მაღლა გამოანგარიშების საკითხს შეადგენს, რამდენად ერთი სახის

საზრდოს ფასის აწევა შესაძლებელია მეორე სახის საზრდოს ფასის სამრეწველო ნაწარმთა ნამდვილი ფასის შემცირება. მათ
დაწევით იქნეს გაწონასწორებული. როდესაც ხორცის ნამდვილმა დამზადებაზე დახარჯული შრომის ფასი მცირდება,
ფასმა უკვე მიაღწია თავის მაქსიმუმს (და ეს, როგორც ეტყობა, უკვე შესაძლებელია, ყველა იმათთვის გამოუკლებლივ. უკეთესი
ასი წლის წინათ არის მიღწეული ინგლისის მეტ ნაწილში ყველა მანქანების, უფრო დიდ დახელოვნების და შრომის უფრო
სახის ხორცისათვის, იქნებ, ღორის ხორცის გამოკლებით), სხვა მიზანშეწონილი დანაწილებისა და განაწილების გამო, რაც
სახის ცხოველური საზრდოს ფასის ყოველ აწევას, რომელსაც კულტურის ბუნებრივ შედეგს წარმოადგენს, თითოეული ცალკე
შესაძლებელია ადგილი ექნეს ამის შემდეგ, არ შეუძლია დიდი საგნის დასამზადებლად შრომის ბევრად ნაკლები რაოდენობაა
გავლენა იქონიოს დაბიო ხალხის მდგომარეობაზე. ღარიბი ხალხის საჭირო; და თუმცა, საზოგადოების აყვავების გამო, შრომის
მდგომარეობა ინგლისის მეტ ნაწილში, უეჭველია, შინაური ნამდვილმა ფასმა ძალიან უნდა აიწიოს, მაგრამ მაინც დახარჯული
ფრინველის, თევზის ან ნადირის ფასის აწევის გამო ვერ შრომის რაოდენობის შემცირება ჭარბად აწონასწორებს მისი ფასის
გაუარესდება იმ ზომით, რა ზომითაც იგი უნდა გაუმჯობესდეს მაქსიმალურ აწევას, რომელსაც კი შეიძლება ადგილი ჰქონდეს.
კარტოფილის ფასის დაცემის გამო. მართალია, არსებობს მრეწველობის დარგები, რომლებშიაც
ახლანდელ სიძვირის დროში ხორბლის მაღალი ფასი, ნედლი მასალის ნამდვილი ფასის აწევა ჭარბად აწონასწორებს
უეჭველია, დიდ გაჭირვებაში აგდებს ღარიბებს. მაგრამ ზომიერი ყველა იმ სარგებლობას, რომელსაც იძლევა ტექნიკის გაუმჯობესება
სიუხვის პერიოდებში, როდესაც ხორბალს თავისი ჩვეულებრივი სამუშაოს შესრულებაში. ხუროს და დურგლის სამუშაოში, აგრეთვე
ანუ საშუალო ფასი აქვს, ყოველი სხვა სახის ნედლი პროდუქტის უფრო დაბალი სახის ხელოვნურ სადურგლო სამუშაოში ხმელი ხე-
ფასის ბუნებრივი აწევა არ შეიძლება ძალიან შეეხოს მათ. ისინი, ტყის ნამდვილი ფასის აუცილებელი აწევა, რაც მიწის
შესაძლებელია, უფრო იტანჯებიან ფასის ხელოვნური აწევის გამო, გაუმჯობესების შედეგი არის, ჭარბად აწონასწორებს ყველა იმ
რომელსაც იწვევს გადასახადები ზოგ სამრეწველო საქონელთა სარგებლობას, რომელიც შეიძლება მიღებულ იქნეს უკეთესი
მიმართ, როგორიცაა, მაგალითად, მარილი, საპონი, ტყავი, მანქანების გამოყენებით, უდიდესი დახელოვნებით და შრომის
სანთელი, ალაო, ლუდი, ელი და სხვა. სრულიად მიზანშეწონილი დანაწილებით და განაწილებით.
მაგრამ ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც ნედლი მასალის
კულტურის განვითარების გავლენა სამრეწველო ნაწარმთა ნამდვილი ფასი სრულიად არ მატულობს ან ბევრს არ მატულობს,
ნამდვილ ფასზე სამრეწველო ნაწარმთა ნამდვილი ფასი ძალიან მნიშვნელოვნად
კლებულობს.
კულტურის ბუნებრივ შედეგს წარმოადგენს თითქმის ყველა ფასის ეს შემცირება ძალიან შესამჩნევი იყო მიმდინარე

საუკუნისა და წარსული საუკუნის განმავლობაში იმ მნიშვნელოვნად აწევით, რომელი მასალაც უმთავრესად ესპანეთის
მანუფაქტურულ საწარმოებში, რომელთათვის მასალას უფრო მატყლისგან შესდგება. ხოლო იორკშირის მაუდის ფასმა, რაც
ტლანქი ლითონები შეადგენს. დღეს შეიძლება, იქნებ, 20 შილინგად მხოლოდ და მხოლოდ ინგლისური მატყლისგან მზადდება,
იმაზე უკეთესი საათის ყიდვა, რომლის ყიდვაც წარსულ შუა როგორც ამბობენ, ცოტაოდნად დაიწია მიმდინარე საუკუნის
საუკუნეში შეიძლებოდა 20 გირვანქად. დანების დარგში, კლიტე- განმავლობაში, თუ მხედველობაში მივიღებთ მის ხარისხს. მაგრამ
ბოქლომების დარგში, სათამაშოების დარგში, რომლებსაც უბრალო ხარისხი ისე გაურკვეველი რამ არის, რომ მე ყველა ამგვარი
ლითონისაგან აკეთებენ, და ყველა იმ პროდუქტების დარგში, ინფორმაცია რაოდენადმე არა საიმედო ცნობად მიმაჩნია.
რომელიც ბირმინგამის და შეფილდის პროდუქტების შალეულის მრეწველობაში შრომის დანაწილება თითქმის ისეთივეა,
სახელწოდებით არიან ცნობილნი, იმავე პერიოდის განმავლობაში როგორიც იყო ასი წლის წინათ, ხოლო მასში გამოყენებული
ფასის ძალიან დიდი შემცირება წარმოსდგა, თუმცა მთლად ისე მანქანები ძალიან არ შეცვლილა. მაგრამ, შესაძლებელია, მცირე
დიდი არა, როგორც საათებისათვის. მაგრამ ფასის ეს შემცირება გაუმჯობესებას ადგილი ჰქონებოდეს ერთსა და მეორეშიც, და ამას,
მაინც საკმარისი იყო იმისათვის, რომ გამოეწვია ევროპის ყველა სხვა შეიძლება, გამოეწვიოს ფასის რაოდენადმე შემცირება.
ნაწილის მრეწველთა გაოცება, რომელნიც ბევრ შემთხვევაში მაგრამ ეს შემცირება გაცილებით უფრო შესამჩნევი და
აღიარებენ, რომ ასეთი ხარისხის პროდუქტების დამზადება მათ აუცილებელი გვეჩვენება, თუ ჩვენ ამ საქონლის ფასს ახლანდელ
ორმაგ და სამმაგ ფასადაც კი არ შეუძლიათ. იქნებ არც კი დროში შევადარებთ მის ფასს ჩვენგან ბევრად უფრო დაშორებულ
არსებობდეს სხვა მანუფაქტურული წარმოება, სადაც შესაძლებელი პერიოდში, მე-XV საუკუნის ბოლოში, როდესაც, ალბათ, შრომა
იყოს შრომის დანაწილების უფრო მეტად გატარება ან სადაც გაცილებით ნაკლებ იყო დანაწილებული და გამოყენებული
შესაძლებელი იყოს გამოყენებული მანქანების უფრო მანქანებიც გაცილებით ნაკლებ სრულყოფილი იყო, ვიდრე ამჟამად
მრავალფეროვანი გაუმჯობესება, ვიდრე ამას ადგილი აქვს იმ არის.
საწარმოებში, რომელთათვის მასალას უბრალო ლითონები 1487 წელს, ე. ი. ჰენრი VII-ის მეფობის მეოთხე წელს,
შეადგენს. გამოცემულ იქნა ბრძანება, რომ “ყველა, ვინც წითელ ფერად
შალეულის წარმოებაში იმავე პერიოდის განმავლობაში არ შეღებილ ან სხვა ფერად შეღებილ ფრიად წმინდა მაუდს ცალობით
წამომდგარა ფასის ესოდენ შესამჩნევი შემცირება. უაღრესად წმინდა ვაჭრობაში 16 შილინგზე უფრო ძვირად გაჰყიდის იარდს, 40 შილინგ
მაუდის ფასმა, პირიქით, როგორც მარწმუნებდნენ, უკანასკნელი 25- ჯარიმას გადაიხდის თითოეულ გაყიდულ იარდშიო”. ამრიგად, 16
30 წლის განმავლობაში აიწია რაოდენადმე მისი ხარისხის აწევის შილინგი, რომელიც დაახლოებით ვერცხლის იმდენსავე
შესაბამისად, რაც, როგორც გადმომცეს, აიხსნება მასალის ფასის რაოდენობას შეიცავდა, რამდენსაც ჩვენი დღევანდელი ფულის 24

შილინგი, იმ დროში ერთი იარდი ფრიად წმინდა მაუდის დაბის გარეთ მცხოვრები ხელოსნის არც ერთ მოჯამაგირეს არ უნდა
სამართლიან ფასად იყო მიჩნეული; და რადგან ამ კანონს ეხმარა ან გამოეყენებია თავისი ტანსაცმელისთვის ისეთი ქსოვილი,
ფუფუნების საწინააღმდეგო კანონის ხასიათი აქვს, უნდა რომლის ერთი იარდი 2 შილინგზე მეტად ღირდა”. ედუარდ IV-ის
ვიფიქროთ, რომ ასეთი მაუდი ჩვეულებრივ რაოდენადმე უფრო მეფობის მესამე წელში 2 შილინგი შეიცავდა თითქმის ვერცხლის იმ
ძვირ ფასში იყიდებოდა. ახლანდელ დროში მაქსიმალურ ფასად რაოდენობას, რასაც ჩვენი ახლანდელი ფულის 4 შილინგი შეიცავს.
შეიძლება ჩავთვალოთ ერთი გინეა. თუნდაც რომ ვიგულისხმოთ, მაგრამ იორკშირის მაუდი, რომელიც ახლა 4 შილინგად იყიდება
რომ მაუდის ხარისხი მაშინ და ახლა ერთნაირი იყო, თუმცა იარდი, ალბათ, გაცილებით უკეთესია იმ მაუდზე, რომელიც მაშინ
სინამდვილეში თანამედროვე მაუდი, ალბათ, გაცილებით უკეთესი მზადდებოდა მუშების უღარიბესი ფენებისათვის. ამიტომ მათი
არის, აღმოჩნდება, რომ უაღრესად წმინდა მაუდის ფულადი ფასი ტანსაცმელის ფულადი ფასიც კი ამჟამად რაოდენადმე უფრო იაფი
მნიშვნელოვნად შემცირდა მე-XV საუკუნის დასასრულს შემდეგ. და არის, თუ მხედველობაში მივიღებთ მის ხარისხს, ვიდრე იყო იმ
გაცილებით უფრო მეტად შემცირდა მისი ნამდვილი ფასი. 6 ძველ დროში. ხოლო ნამდვილი ფასი, უეჭველია, გაცილებით უფრო
შილინგი და 8 პენსი ითვლებოდა მაშინ და დიდხანს მას შემდეგ იაფი არის. ბუშელი ხორბლისათვის 10 პენსი მაშინ ზომიერ და
კვარტერი ხორბლის საშუალო ფასად. 16 შილინგი შეადგენდა, სამართლიან ფასად ითვლებოდა. მაშასადამე, 2 შილინგი შეადგენდა
ამრიგად, 2 კვარტერი და 3 ბუშელზე მეტი ხორბლის ფასს. თუ ფასს 2 ბუშელი და თითქმის 2 ჩანახი ხორბლისათვის, რაც ამჟამად,
ამჟამად კვარტერი ხორბლის ფასად 28 შილინგს მივიღებთ, გამოვა, თუ ბუშელს 3 შილინგად და 6 პენსად ვიანგარიშებთ, 8 შილინგი და
რომ ერთი იარდი წმინდა მაუდის ფასი იმ ხანში უნდა 9 პენსი ეღირებოდა. ერთი იარდი ასეთი მაუდის მოსაპოვებლად
თანასწორებოდა სულ ცოტა 3 გირვანქას 6 შილინგს და 6 პენსს ჩვენს ღარიბ მოჯამაგირეს მაშინ უნდა გაეცა საარსებო საშუალებათა
ახლანდელ ფულზე. ამ მაუდის მყიდველ ადამიანს ხელი უნდა აეღო ისეთი რაოდენობა, რომლის ყიდვა ახლანდელ დროში შეიძლება 8
შესაძლებლობაზე თავის განკარგულებაში ჰქონებოდა შრომისა და შილინგად და 9 პენსად. ამასთან აღნიშნული კანონი არის აგრეთვე
საარსებო საშუალებათა ისეთი რაოდენობა, რომლის ყიდვა სამომხმარებლო კანონი, რომელიც მიმართულია ფუფუნების
შესაძლებელია იმ თანხით ამჟამად. წინააღმდეგ, ვინაიდან მას მიზნად ჰქონდა შეეზღუდა ღარიბების
უფრო უბრალო და ტლანქი ქსოვილების ნამდვილი ფასის მფლანგველობა; მათი ტანსაცმელი, ამიტომ, ჩვეულებრივ
დაწევა თუმცა მნიშვნელოვანი იყო, მაგრამ არა ისე დიდი, როგორც გაცილებით უფრო ძვირად ღირდა.
მაღალი ხარისხის ქსოვილებისა. 1463 წელს, ე. ი. ედუარდ IV-ის იმავე კანონით ღარიბ კლასს აკრძალული ჰქონდა ისეთი
მეფობის მესამე წელს, გამოცემულ იქნა კანონი, რომლის თანახმად წინდის ტარება, რომლის ფასი, წყვილისათვის, 14 პენსს
“არც ერთ მოჯამაგირეს სოფლად, არც ერთ შავ მუშას, ქალაქის ან აღემატებოდა, რაც ჩვენს ახლანდელ ფულზე დაახლოებით 28 პენსს

უდრის. მაგრამ 14 პენსი იმ დროში შეადგენდა ფასს ერთი ბუშელი მომქანცველ სამუშაოს წარმოადგენდა; მესამე, სათელავი წისქვილის
და დაახლოებით 2 ჩანახი ხორბლისას, რაც, თუ ბუშელს 3 ხმარება მაუდის გასასქელებლად, ნაცვლად მისი წყალში რეცხისა.
შილინგად და 6 პენსად ვიანგარიშებთ, ამჟამად ღირს 5 შილინგი და არც ქარის, არც წყლის წისქვილები ჯერ კიდევ მე-XVI საუკუნეში
3 პენსი. ჩვენ დღეს ამ ფასს ძალიან მაღალ ფასად ჩავთვლიდით ცნობილი არ იყო ინგლისში, აგრეთვე, რამდენადაც ვიცი, ევროპის
უღარიბესი და უდაბლესი ფენის მოჯამაგირის ერთი წყვილი სხვა ნაწილებშიც ალპებს იქით ჩრდილოეთისაკენ. ეს წისქვილები
წინდისათვის. მიუხედავად ამისა, ასეთი ადამიანი იმ დროში შემოვიდა იტალიაში რამდენიმე ხნით ადრე მანამდე.
ფაქტიურად ამ თანხის ეკვივალენტს იხდიდა მასში. ეს გარემოებები შესაძლებელია რაოდენადმე გვიხსნიდეს,
ედუარდ IV-ის ხანაში წინდების ქსოვა, ალბათ, ჯერ კიდევ თუ რატომ იყო იმ ხანაში როგორც მსხვილი, ისე წმინდა
არსად არ იცოდნენ ევროპაში. წინდებს ამზადებდნენ ქსოვილისგან, ქსოვილების ნამდვილი ფასი ესოდენ უფრო მაღალი მათ ახლანდელ
და, შესაძლებელია, ეს იყო ერთ- ერთი მიზეზი მათი სიძვირისა. ფასზე. შრომის უფრო დიდი რაოდენობა იყო საჭირო ამ საგნების
პირველი ადამიანი, რომელმაც ინგლისში ჩაიცვა მოქსოვილი წინდა, ბაზარზე გამოსატანად, და ამიტომ, როდესაც ისინი იქ
როგორც ამბობენ, იყო დედოფალი ელისაბედი; მან იგი ესპანეთის გამოიტანებოდა, შრომის უფრო დიდი რაოდენობის ფასში უნდა
ელჩისგან მიიღო საჩუქრად. გაყიდულიყო ანუ გაცვლილიყო.
როგორც მსხვილი, ისე წმინდა შალეულის წარმოებაში მაშინ მსხვილი ქსოვილები ინგლისში იმ ძველ დროს, ალბათ,
გამოყენებული იარაღები გაცილებით ნაკლებ სრულყოფილი იყო, იმავე წესით მზადდებოდა, როგორც ეს ყოველთვის ხდებოდა ისეთ
ვიდრე დღეს არის. მას შემდეგ აღნიშნულ წარმოებაში შეტანილ იქნა ქვეყნებში, სადაც ხელოსნობა და მრეწველობა ჩანასახის
სამი ფრიად მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება, გარდა მრავალ წვრილ მდგომარეობაში იმყოფებოდა. ეს წარმოადგენდა, ალბათ, საოჯახო
გაუმჯობესებათა, რომელთა რაოდენობა და მნიშვნელობა ძნელად მრეწველობას, რომლის თითოეულ ნაწილს სხვათა შორის
განსასაზღვრავია. ეს სამი მთავარი გაუმჯობესება შემდეგია: ასრულებდნენ თითქმის ყოველი ოჯახის ყველა წევრნი; და ამასთან
პირველი, თითისტარის შენაცვლება ჯარათი, რომელიც იმავე ისინი ამ საქმეს ასრულებდნენ მაშინ, როდესაც მათ სხვა საქმე არ
შრომის დახარჯვისას ორკეცზე მეტ სამუშაოს ასრულებს; მეორე, ჰქონდათ, და იგი არ წარმოადგენდა მათ მთავარ მოსაქმეობას,
სხვადასხვა ფრიად მიზანშეწონილი მანქანების გამოყენება, რომლისაგანაც თითოეული მათგანი იღებდა უდიდეს ნაწილს
რომელნიც კიდევ უფრო აადვილებენ და აჩქარებენ მატყლის საარსებო საშუალებათა. ამგვარად შესრულებული ნამუშევარი,
ნართის დახვევას ანუ სათანადო მომზადებას საქსელის და როგორც უკვე აღნიშნული იყო, ყოველთვის გაცილებით უფრო
მისაქსელისას, სანამ ესენი საქსოვ დაზგაზე გაიტანებოდეს; ეს იაფად გამოდის ბაზარზე, ვიდრე ის, რომელიც მშრომელის
ოპერაცია იმ მანქანების გამოგონებამდე ფრიად გრძელ და არსებობის მთავარ ან ერთადერთ წყაროს შეადგენს. მეორე მხრივ,

საუკეთესო ხარისხის ქსოვილები იმ დროს მზადდებოდა არა სიმდიდრე, მისი უნარი სხვა ადამიანთა შრომის თუ შრომის
ინგლისში, არამედ მდიდარ და მოვაჭრე ფლანდრიაში; და, ალბათ, პროდუქტის ყიდვისა.
ამ წარმოებას იქ მაშინ დღევანდელსავით ისეთი ადამიანები მიწის გაუმჯობესება და მისი დამუშავების გაფართოება
ეწეოდნენ, რომელნიც ყველა საარსებო საშუალებას ან ამის იწვევს უშუალოდ რენტის აწევას. მემამულის წილი პროდუქტში
უმთავრეს ნაწილს ამ მოსაქმეობიდან იღებდნენ. გარდა ამისა, ეს იყო აუცილებლად იზრდება პროდუქტის ზრდასთან ერთად.
უცხო საქონელი, რომელზედაც უნდა გადახდილიყო მიწის ნედლი პროდუქტების ნამდვილი ფასის აწევა,
განსაზღვრული გადასახადი, ყოველ შემთხვევაში ტონაჟისა და რომელიც თავდაპირველად შედეგია მიწის გაუმჯობესებისა და
წონის ძველი ბაჟი მეფის სასარგებლოდ. მაგრამ ეს ბაჟი, ალბათ, არ დამუშავების გაფართოებისა, ხოლო შემდეგში მიზეზია ამის
იყო ძალიან დიდი. ევროპის პოლიტიკას იმ ხანაში მიზნად ჰქონდა შემდგომი გავრცელებისა, მაგალითად, შინაური საქონლის ფასის
არა უცხო ნაწარმთა იმპორტის შეზღუდვა დიდი ბაჟებით, არამედ, აწევა, იწვევს აგრეთვე უშუალოდ და კიდევ უფრო დიდი
პირიქით, ამ იმპორტის გამხნევება, რათა ვაჭრებს შესაძლებლობა პროპორციით მიწის რენტის გადიდებას. იმ წილის ნამდვილი
ჰქონებოდათ მდიდარი კაცებისთვის რაც შეიძლება უფრო იაფად ღირებულება, რომელსაც მემამულე იღებს, ე. ი. ამ უკანასკნელის
მიეწოდებიათ ფუფუნებისა და კომფორტის საგნები, რომლებსაც შესაძლებლობა მიიღოს თავის განკარგულებაში სხვა ადამიანთა
ისინი საჭიროებდნენ და რომელთა მიწოდება მათი საკუთარი შრომა, არა თუ მატულობს მისი პროდუქტის ნამდვილი
ქვეყნის მრეწველობას არ შეეძლო. ღირებულების ზრდასთან ერთად, არამედ აგრეთვე მასთან ერთად
ამ გარემოებათა მხედველობაში მიღებას რაოდენადმე მატულობს მისი წილის შეფარდებაც მთელი პროდუქტის მიმართ.
შეუძლია აგვიხსნას, თუ რატომ იყო იმ ძველ დროში მსხვილი ამ პროდუქტის მოსაპოვებლად, მისი ნამდვილი ფასის აწევის
ქსოვილების ნამდვილი ფასი წმინდა ქსოვილების ფასთან შემდეგ, საჭირო არაა შრომის უფრო დიდი რაოდენობა, ვიდრე
შედარებით ესოდენ უფრო დაბალი, ვიდრე ამჟამად არის. წინათ. და ამიტომ პროდუქტის ნაკლები ნაწილი საკმარისია
იმისათვის, რომ ანაზღაურებულ იქნეს ჩვეულებრივი მოგებითურთ
ამ თავის დასკვნა ამ შრომის გამომყენებელი კაპიტალი. ამის გამო მისი უფრო დიდი
ნაწილი უნდა დარჩეს მემამულეს.
ამ ფრიად გრძელ თავს მე დავასრულებ იმ შენიშვნით, რომ ყველა ის გაუმჯობესებანი შრომის პროდუქტიულ ძალაში,
ყოველ გაუმჯობესებას საზოგადოების ცხოვრების პირობებში რომელნიც უშუალოდ იწვევენ სამრეწველო ნაწარმთა ნამდვილი
ტენდენცია აქვს პირდაპირ ან არაპირდაპირ ასწიოს მაღლა ფასის დაწევას, არაპირდაპირ იწვევენ ნამდვილი მიწის რენტის
ნამდვილი მიწის რენტა, გაადიდოს მემამულის ნამდვილი აწევას. მემამულე სცვლის სამრეწველო ნაწარმზე თავისი ნედლი

პროდუქტის იმ ნაწილს, რომელიც რჩება მისი საკუთარი ყოველი ქვეყნის მიწისა და შრომის მთელი წლიური
მოხმარებისათვის. ანუ, რაც იგივეა, სცვლის პროდუქტის ამ პროდუქტი ანუ, რაც იგივეა, ამ წლიური პროდუქტის მთელი ფასი
ნაწილის ფასს. ყველაფერი, რაც დაბლა სწევს პირველთა ნამდვილ ბუნებრივად იშლება, როგორც უკვე აღნიშნული იყო, სამ ნაწილად:
ფასს, მაღლა სწევს ნედლი პროდუქტის ნამდვილ ფასს. ამის გამო მიწის რენტად, შრომის ხელფასად და კაპიტალის მოგებად, და
სას.-სამ. პროდუქტის ერთი და იგივე რაოდენობა ეკვივალენტი შემადგენელია ხალხის სამი სხვადასხვა კლასის შემოსავლისა:
ხდება სამრეწველო ნაწარმთა უფრო დიდი რაოდენობისა, და იმათი, რომელნიც რენტით ცხოვრობენ, იმათი, რომელნიც
მემამულეს შესაძლებლობა ეძლევა იყიდოს უფრო დიდი ხელფასით ცხოვრობენ, და იმათი, რომელნიც მოგებით ცხოვრობენ.
რაოდენობა კომფორტის, მორთულობისა და ფუფუნების საგანთა, ესენია სამი დიდი, ძირითადი კლასი, რომლებისგანაც ყოველი
რომლებიც მას ესაჭიროება. ცივილიზებული საზოგადოება შესდგება, და მათი შემოსავლიდან
საზოგადოების ნამდვილი სიმდიდრის ყოველი მატება, გამომდინარეობს ბოლოს და ბოლოს ყოველი სხვა კლასის
საზოგადოებაში გამოყენებული სასარგებლო შრომის ყოველი შემოსავალი.
გადიდება არაპირდაპირ იწვევს ნამდვილი მიწის რენტის ამ სამი დიდი კლასიდან პირველი კლასის ინტერესი,
გადიდებას. ამ შრომის განსაზღვრული ნაწილი, რასაკვირველია, როგორც ზემოთ ნათქვამიდან სჩანს, მჭიდროდ და განუყრელად
მიწას ხმარდება. ადამიანთა და შინაური საქონლის უფრო დიდი დაკავშირებულია საზოგადოების საერთო ინტერესებთან. ყველა,
რაოდენობა გამოიყენება მის დასამუშავებლად, პროდუქტი რაც ხელს უწყობს ან ვნებს პირველს, აუცილებლად ხელს უწყობს ან
იზრდება მის საწარმოებლად გამოყენებული კაპიტალის ზრდასთან ვნებს საზოგადოებას. როდესაც საზოგადოებას ბჭობა აქვს ვაჭრობის
ერთად, და რენტა იზრდება პროდუქტთან ერთად. ან ეკონომიური პოლიტიკის მოწესრიგების შესახებ, მიწის
საწინააღმდეგო მოვლენანი, მიწის ცუდი დამუშავება და მესაკუთრეებს არასოდეს არ შეუძლიათ საზოგადოება შეცდომაში
მისი გაუმჯობესების უგულვებელყოფა, მიწის ნედლი პროდუქტის შეიყვანონ მხოლოდ თავისი საკუთარი კლასისათვის სარგებლობის
რომელიმე ნაწილის ნამდვილი ფასის დაცემა, სამრეწველო შექმნის მიზნით; ყოველ შემთხვევაში, არ შეუძლიათ, თუ მათ
ნაწარმთა ნამდვილი ფასის აწევა, ხელოსნობისა და მრეწველობის ცოტათი მაინც ესმით თავისი ინტერესი. ესეც კია, რომ მათ ხშირად
დაცემის გამო, საზოგადოების ნამდვილი სიმდიდრის შემცირება, აკლიათ ეს მიხვედრილობა. ისინი წარმოადგენენ იმ სამ კლასში
ყველა ეს მოვლენანი, მეორე მხრივ, არაპირდაპირ იწვევენ ერთადერთ კლასს, რომლის შემოსავალი მათ არ უღირთ შრომად და
ნამდვილი მიწის რენტის დაწევას, მემამულის ნამდვილი გარჯად, არამედ მიუდის მათ, ასე ვთქვათ, თავისთავად და
სიმდიდრის შემცირებას, ამცირებენ მის მიერ სხვა ადამიანთა დამოუკიდებლად ყოველგვარი გეგმებისა და პროექტებისაგან მათი
შრომის ან პროდუქტის ყიდვის შესაძლებლობას. მხრივ. ეს უსაქმური ცხოვრება, რომელიც მათი უზრუნველყოფილი

და მტკიცე მდგომარეობის ბუნებრივი შედეგი არის, ხდის მათ რომ მას ხელთ სრული ინფორმაცია მოეპოვებოდეს. ამიტომ,
ხშირად არა თუ უვიცებად, არამედ უუნაროებადაც იმ გონებრივი როდესაც საჯარო ბჭობაა საკითხების შესახებ, მისი ხმა სუსტად
სიფხიზლისათვის, რომელიც აუცილებელია ყოველი ისმის და მას ნაკლებ ყურადღებას აქცევენ, გარდა ზოგი
საზოგადოებრივი ღონისძიების შედეგთა წინასწარ განსაჭვრეტად განსაკუთრებული შემთხვევებისა, როდესაც მისი დამქირავებელნი
და შესაგნებად. არა მისი, არამედ თავიანთი საკუთარი ინტერესის გულისთვის მას
მეორე კლასის ინტერესი, იმ კლასის, რომელიც ხელფასით ხმამაღლა აალაპარაკებენ, შეახურებენ და დახმარებას უწევენ.
ცხოვრობს, ისევე მჭიდროდ დაკავშირებულია საზოგადოების მუშის დამქირავებელნი მესამე კლასს შეადგენენ, იმ
ინტერესთან, როგორც პირველის ინტერესი. როგორც უკვე იყო ადამიანთა კლასს, რომელნიც მოგებით ცხოვრობენ. მოგების
გარკვეული, მუშის ხელფასი ისე მაღალი არასოდეს არაა, როგორც მისაღებად ბრუნვაში შეიტანება კაპიტალი, რომელსაც მოძრაობაში
მაშინ, როდესაც მოთხოვნა შრომის მიმართ მუდმივ ზრდაში არის მოჰყავს სასარგებლო შრომის უდიდესი ნაწილი ყოველ
ანუ როდესაც გამოყენებული შრომის რაოდენობა ყოველ წელს საზოგადოებაში. კაპიტალის დამბადებელთა გეგმა და პროექტი
მნიშვნელოვნად მატულობს. როდესაც საზოგადოების სიმდიდრე აწესრიგებს და მიმართულებას აძლევს შრომის ყველა უმთავრეს
სტაციონარული რჩება, მუშის ხელფასი მალე იმ ზომამდე დაიწევს, გამოყენებას, და ყველა ამ გეგმის და პროექტის საბოლოო მიზანს
რომელიც სწორედ საკმარისია იმისათვის, რომ მუშამ შესძლოს მოგება შეადგენს. მაგრამ მოგების ნორმა მაღლა არ იწევს, როგორც
თავისი ოჯახის შენახვა ანუ მუშათა მოდგმის არსებობის განგრძობა. რენტა და შრომის ხელფასი, საზოგადოების აყვავებასთან ერთად და
საზოგადოების დაცემისას ამ ხელფასმა უფრო დაბლაც კი უნდა დაბლა არ იწევს მის დაცემასთან ერთად. პირიქით, იგი ჩვეულებრივ
დაიწიოს. მესაკუთრეთა კლასმა, შესაძლებელია, საზოგადოების დაბალია მდიდარ ქვეყნებში და მაღალია ღარიბებში, და უაღრეს
აყვავებიდან მეტი სარგებლობაც ჰპოვოს, ვიდრე მუშათა კლასმა; მაღალ დონეზე დგას ყოველთვის იმ ქვეყნებში, რომელნიც ყველაზე
მაგრამ არც ერთი სხვა კლასი არ იტანჯება საზოგადოების დაცემის უფრო სწრაფად მიექანებიან განადგურებისა და დაღუპვისაკენ. ამის
გამო ისე სასტიკად, როგორც მუშათა კლასი. თუმცა მუშის ინტერესი გამო ამ კლასის ინტერესს ისეთივე კავშირი არა აქვს საზოგადოების
მჭიდროდ დაკავშირებულია საზოგადოების ინტერესთან, მაგრამ საერთო ინტერესთან, როგორც სხვა ორი კლასის ინტერესს. ვაჭრები
მუშა მაინც მოკლებულია უნარს შეიგნოს ეს ინტერესი ან ამისი და მრეწველები ამ კლასში შეადგენენ ხალხის იმ ორ ჯგუფს,
კავშირი თავის საკუთარ ინტერესთან. მისი ცხოვრების პირობები რომელნიც ჩვეულებრივ დიდ კაპიტალებს აბანდებენ საქმეში და
მას არ უნარჩუნებს იმდენ დროს, რომ მოიპოვოს საჭირო ცნობები, რომელთაც, თავისი სიმდიდრის წყალობით, დიდი პატივი და
ხოლო მისი განათლება და ჩვეულება მეტწილად ისეთია, რომ გავლენა აქვთ საზოგადოებაში. რადგან ისინი მთელ თავის
სრულიად უუნაროდ ხდის მას სწორი აზროვნებისათვის, თუნდ სიცოცხლეში გეგმებსა და პროექტებში არიან გართულნი, მათ

ხშირად მეტი გონებრივი გამჭრიახობა აქვთ, ვიდრე მემამულეთა თავიანთ დანარჩენ მოქალაქეებს მძიმე გადასახადი ახდევინონ
უმრავლესობას. მაგრამ ვინაიდან მათი აზრი ჩვეულებრივ მათი თავის სასარგებლოდ. ამ კლასიდან გამომდინარე ყოველ ახალ
საკუთარი სპეციალური დარგის ინტერესითაა უფრო შეპყრობილი, წინადადებას ან ვაჭრობის შესახებ ახალ ღონისძიებას ყოველთვის
ვიდრე საზოგადოების ინტერესით, ამიტომ მათი მსჯავრი, მაშინაც უდიდესი სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ ხოლმე, და იგი
კი, როდესაც გულწრფელობითაა გამოთქმული (რასაც ადგილი არ მიღებულ უნდა იქნეს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ხანგრძლივ და
ჰქონია ყველა შემთხვევაში), გაცილებით უფრო ეთანხმება მათი ყოველმხრივ იქნება განხილული უაღრესი გულდასმით, მაგრამ
დარგის ინტერესებს, ვიდრე საზოგადოების ინტერესს. მათი ამასთან უაღრესად იჭვიანი ყურადღებით. ეს იმიტომ, რომ იგი
უპირატესობა მემამულესთან შედარებით მდგომარეობს არა გამომდინარეობს იმ კლასიდან, რომლის ინტერესი არასოდეს არაა
იმდენად მათ მიერ საზოგადოებრივი ინტერესის უკეთ შეგნებაში, სავსებით საზოგადოების ინტერესის თანამთხვევი, რომელიც
რამდენადაც იმაში, რომ ისინი უკეთ იცნობენ თავის საკუთარ ჩვეულებრივ დაინტერესებულია იმაში, რომ საზოგადოება
ინტერესებს, ვიდრე მემამულე იცნობს თავისას. თავისი საკუთარი შეცდომაში შეიყვანოს, დასჩაგროს კიდეც, და რომელსაც ბევრ
ინტერესის უკეთ ცოდნის მეოხებით ისინი ხშირად ახერხებდნენ შემთხვევაში ნამდვილადაც შეუყვანია იგი შეცდომაში და
გავლენა მოეხდინათ მემამულის სულგრძელობაზე და დაუჩაგრავს.
დაეჯერებიათ იგი, რომ მას ხელი აეღო როგორც თავის, ისე
საზოგადოების ინტერესზე იმ მარტივი, მაგრამ კეთილშობილი
რწმენით, რომ მათი ინტერესი და არა მემამულის ინტერესი
შეადგენს საზოგადოების ინტერესს. ნამდვილად, კი ვაჭრობის ან
მრეწველობის ამა თუ იმ დარგის წარმომადგენელთა ინტერესი
ზოგი მხრივ ყოველთვის განსხვავებულია საზოგადოების
ინტერესისაგან და მისი წინააღმდეგიც კი არის. ბაზრის გაფართოება
და კონკურენციის შეზღუდვა ყოველთვის ეთანხმება ვაჭრობის
ინტერესს. ბაზრის გაფართოება ხშირად შეიძლება საზოგადოების
ინტერესსაც ეთანხმებოდეს, მაგრამ კონკურენციის შეზღუდვა
ყოველთვის წინააღმდეგი უნდა იყოს საზოგადოების ინტერესისა,
და ის მხოლოდ იმას შეიძლება ემსახურებოდეს, რომ ვაჭრებმა, მათი
მოგების გადიდებით იმაზე მეტად, რაც იგი ბუნებრივად იქნებოდა,

წიგნი მეორე ეს ყიდვა შეიძლება შესრულებულ იქნეს მხოლოდ მას შემდეგ,

როდესაც მისი საკუთარი შრომის პროდუქტი არა თუ
კაპიტალის რაობა, დაგროვება და გამოყენება დასრულდება, არამედ გაიყიდება კიდეც. ამიტომ საჭიროა, რომ
წინასწარ შედგენილი იყოს სხვადასხვაგვარი პროდუქტების
შესავალი მარაგი, რომელიც საკმარისია იმისათვის, რომ მისცეს მას თავის
შენახვის საშუალება და მისი მუშაობისთვის საჭირო მასალები
საზოგადოების იმ უკულტურო მდგომარეობაში, როდესაც და იარაღები, ყოველ შემთხვევაში იმ მომენტამდე, როდესაც ის
შრომის დანაწილება არ არსებობს, როდესაც გაცვლა-გამოცვლას ორი ოპერაცია განხორციელებას მიიღებს. ფეიქარს არ შეუძლია
იშვიათად აქვს ადგილი და თითოეული ადამიანი თვითონ მთლად თავის სპეციალურ საქმეს ადგეს, თუ წინასწარ სადმე, ან
აწარმოებს თავისთვის ყოველ საგანს, საჭირო არაა მარაგის მის საკუთარ მფლობელობაში, ან რომელიმე სხვა პირის
დაგროვება ანუ წინასწარ მოკრება იმისათვის, რომ წარმართულ მფლობელობაში, დაგროვილი არაა მარაგი, რომელიც საკმარისია
იქნეს საზოგადოების სამეურნეო საქმიანობა. ყოველი ადამიანი მის შესანახად და იმისათვის, რომ მას მისცეს მისი
ცდილობს თავისი საკუთარი გამრჯელობით დაიკმაყოფილოს მუშაობისთვის საჭირო მასალები და იარაღები, ვიდრე იგი არა
თავისი მოთხოვნილებები, როდესაც ისინი თავს იჩენენ. თუ დაამზადებს ქსოვილს, არამედ გაჰყიდის კიდეც. მარაგის ეს
როდესაც მას შიან, მიდის ტყეში სანადიროდ; როდესაც დაგროვება, ცხადია, უნდა მოხდეს წინასწარ, ვიდრე ფეიქარი
ტანსაცმელი გაუცვდება, ჩაიცვამს მის მიერ მოკლული შეიძლებდეს ესოდენ დიდი ხნით თავისი შრომა მოანდომოს ასეთ
რომელიმე მოზრდილი ცხოველის ტყავს, ხოლო როდესაც მისი სპეციალურ მოსაქმეობას.
ქოხი იწყებს ნგრევას, იგი მას შეაკეთებს, როგორც შეუძლია, რადგან მარაგის დაგროვება, საგანთა ბუნებისამებრ, წინ
ხეებით და ბელტებით, რაც მის ახლომახლო მოიპოვება. უნდა უძღოდეს შრომის დანაწილებას, ამიტომ შრომა მხოლოდ
მაგრამ როდესაც შრომის დანაწილება საყოველთაოდ იქნა იმ ზომით შეიძლება იქნეს უფრო და უფრო დანაწილებული, რა
უკვე შემოღებული, ადამიანის საკუთარი შრომის პროდუქტს მის ზომითაც უფრო და უფრო მეტად იყო წინასწარ მარაგი
მოთხოვნილებათა მხოლოდ ძალიან მცირე ნაწილის დაგროვილი. მასალის რაოდენობა, რომელიც მუშების ერთსა და
დაკმაყოფილება შეუძლია. მის მოთხოვნილებათა უდიდეს იმავე რიცხვს შეუძლია გადაამუშაოს, იზრდება დიდი
ნაწილს დაკმაყოფილება ეძლევა სხვა ადამიანთა შრომის პროპორციით, როდესაც შრომას ეძლევა უფრო და უფრო
პროდუქტით, რომელსაც იგი ყიდულობს თავისი საკუთარი დანაწილება; და რადგან თითოეული მშრომელის მოსაქმეობა
პროდუქტით ანუ, რაც იგივე არის, ამ პროდუქტის ფასით. მაგრამ სულ უფრო და უფრო მარტივ ოპერაციებზე დაიყვანება, ამიტომ

გამოიგონება სხვადასხვა ახალი მანქანები ამ ოპერაციების შრომის იგივე რაოდენობა, ამ მატების გამო, სამუშაოს ბევრად
გასაადვილებლად და შესამოკლებლად. ამრიგად, როდესაც წინ უფრო დიდ რაოდენობას აწარმოებს.
მიდის შრომის დანაწილება, საჭიროა, რომ მუშების ერთსა და ასეთია საერთოდ მარაგის გადიდების მოქმედება შრომასა
იმვე რიცხვს მუდმივ ჰქონდეს მოსაქმეობა, წინასწარ და მის პროდუქტიულ ძალაზე.
დაგროვილი იყოს იგივე მარაგი სურსათისა და უფრო დიდი ამ წიგნში მე შევეცადე განმემარტნა მარაგის ბუნება, ის
მარაგი მასალების და სამუშაო იარაღებისა, ვიდრე ეს საჭირო მოქმედება,რომელიც აქვს მარაგის დაგროვებას სხვადასხვა სახის
იქნებოდა ნაკლები განვითარების პირობებში. მაგრამ მუშების კაპიტალებად, და ის შედეგები, რომლებიც აქვს ამ კაპიტალების
რიცხვი მოსაქმეობის თითოეულ დარგში საერთოდ იზრდება ამ სხვადასხვა გამოყენებას. ეს წიგნი დაყოფილია ხუთ თავად.
დარგში შრომის დანაწილების ზრდასთან ერთად ანუ, უფრო პირველ თავში მე შევეცადე დამენახვებია ის სხვადასხვა
სწორად, სახელდობრ მათი რიცხვის გადიდება აძლევს მათ ნაწილები ანუ დარგები, რომლებადაც ბუნებრივად ნაწილდება
შესაძლებლობას ამგვარად იყვნენ დანაწილებული და ცალკეული პირის ან დიდი საზოგადოების მარაგი. მეორე თავში
დაჯგუფებული. მე შევეცადე გამერკვია ბუნება და მოქმედება ფულის, როგორც
მარაგის წინასწარი დაგროვება აუცილებელია შრომის საზოგადოების საერთო მარაგის განსაკუთრებული დარგისა.
პროდუქტიული ძალის მისაღწევად, და ამ დაგროვებას მარაგი, რომელიც დაგროვილია კაპიტალის სახით, შეიძლება ან
ბუნებრივად მივყევართ პროდუქტივობის ასეთ გადიდებამდე. თვით იმ პირის მიერ იქნეს გამოყენებული, რომელსაც იგი
იმ პირს, რომელიც თავის მარაგს შრომის შესანახად ხმარობს, ეკუთვნის, ანდა სესხად მიეცეს ვინმე სხვა პირს. მესამე და მეოთხე
აუცილებლად სურს იგი იმგვარად გამოიყენოს, რომ რაც თავებში მე შევეცადე გამომეკვლია, თუ როგორ მოქმედებს
შეიძლება უფრო დიდი რაოდენობის სამუშაო შეასრულოს. იგი კაპიტალი ორსავე ამ შემთხვევაში. მეხუთე - უკანასკნელ - თავში
ცდილობს, ამიტომ, შემოიღოს თავის მუშებში უაღრესად განხილულია ის სხვადასხვა ზემოქმედება, რომელსაც
მიზანშეწონილი განაწილება მოსაქმეობისა და შეაიარაღოს ისინი კაპიტალის სხვადასხვა გამოყენება ახდენს უშუალოდ როგორც
საუკეთესო მანქანებით, როგორიც კი მას შეუძლია გამოიგონოს ეროვნული შრომის რაოდენობაზე, ისე მიწისა და შრომის
ან იყიდოს. მისი შემძლებლობა ორივე ამ მხრივ ჩვეულებრივ წლიური პროდუქტის სიდიდეზე.
შეესაბამება მისი მარაგის სიდიდეს ანუ მუშების რიცხვს,
რომლებიც მას ძალუძს ამუშაოს. ამიტომ სასარგებლო შრომის
რაოდენობა ქვეყანაში არა თუ მატულობს იმ მარაგის ზრდასთან
ერთად, რომელიც ამ შრომას გამოიყენებს, არამედ, გარდა ამისა,

თავიI გადადებული იყო ამ მიზნისათვის; ან, მეორე, მისი

შემოსავლისაგან, - რა წყაროდანაც უნდა მომდინარეობდეს იგი, -
მარაგის დანაწილება როგორც იგი მას თანდათანობით შემოუდის; ან, მესამე, იმ
საგნებისაგან, რომლებიც ნაყიდი იყო მარაგის ამა თუ იმ
როდესაც მარაგი, რომელიც ადამიანს აქვს თავის ნაწილით წინა წლებში და რომლებიც ჯერ კიდევ არაა მთლად
მფლობელობაში, იმაზე მეტი არაა, რაც საკმარისია მის შესანახად მოხმარებული: ასეთია მარაგი ტანსაცმელის, ავეჯეულობის და
რამდენიმე დღის ან კვირის განმავლობაში, იგი იშვიათად მსგავსი საგნებისა. ერთი, ან მეორე, ან ყველა სამივე სახის
ფიქრობს მისგან რაიმე შემოსავლის მიღებაზე. იგი მას საგნებისაგან შესდგება ის მარაგი, რომელსაც ადამიანები
მოიხმარებს შეძლებისამებრ მომჭირნეობით, და ცდილობს ჩვეულებრივ შემოინახავენ ხოლმე თავიანთი საკუთარი უშუალო
თავისი შრომით მოიპოვოს რაიმე, რამაც შეიძლება მარაგის მოხმარებისათვის.
ადგილი დაიკავოს, ვიდრე ეს მარაგი სულ მთლად არსებობს ორი წესი, რომლითაც კაპიტალი შეიძლება
მოიხმარებოდეს. მისი შემოსავალი ამ შემთხვევაში გამოყენებულ იქნეს, რათა მან შემოსავალი ანუ მოგება მისცემ მის
გამომდინარეობს მხოლოდ და მხოლოდ მისი შრომიდან. ასეთია გამომყენებელს.
მეტწილ ღარიბ მშრომელთა მდგომარეობა ყველა ქვეყანაში. ჯერ ერთი, იგი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს
მაგრამ თუ იმ ადამიანს ისეთი მარაგი აქვს თავის პროდუქტების აღმოსაცენებლად, გადასამუშავებლად ან
მფლობელობაში, რომელიც საკმარისია მის შესანახად რამდენიმე საყიდლად მოგებით ისევ გაყიდვის მიზნით. ამგვარად
თვის ან წლის განმავლობაში, იმ შემთხვევაში იგი ცდილობს, გამოყენებული კაპიტალი არ აძლევს მის გამომყენებელს
რასაკვირველია, შემოსავალი მიიღოს ამ მარაგის უდიდესი არავითარ შემოსავალს ანუ მოგებას, სანამ იგი მის
ნაწილიდან, იტოვებს რა თავისი უშუალო მოხმარებისათვის მფლობელობაშია დარჩენილი ან შენარჩუნებული აქვს თავისი
მხოლოდ იმდენს, რამდენიც მას დასჭირდება თავის შესანახად წინანდელი ფორმა. პროდუქტები, რომლებიც ვაჭარს ხელთ აქვს,
მანამდე, როდესაც ეს შემოსავალი იწყებს მასთან მოსვლას. არ აძლევს მას შემოსავალს ანუ მოგებას, სანამ იგი მათ არ
ამრიგად, მთელი მისი მარაგი იყოფა ორ ნაწილად. იმ ნაწილს, გაჰყიდის ფულზე, ფულიც მას ასევე ნაკლებ სარგებლობას
რომლისგანაც იგი მოელის შემოსავლის მიღებას, ეწოდება მისი აძლევს, სანამ იგი მას კვლავ არ გასცვლის პროდუქტებზე. მისი
კაპიტალი. მეორე კი ის ნაწილია, რომელიც მის უშუალო კაპიტალი მუდამ მიდის მისგან ერთი სახით და უბრუნდება მას
მოხმარებას აკმაყოფილებს; იგი შესდგება ან, ჯერ ერთი, მისი მეორე სახით, და მხოლოდ ასეთი მიმოქცევის გზით ანუ
მთელი მარაგის იმ ნაწილისაგან, რომელიც იმთავითვე თანამიმდევნო გაცვლა-გამოცვლათა გზით შეუძლია კაპიტალს

მისცეს მას რაიმე მოგება. ამიტომ ასეთ კაპიტალებს შეიძლება ხმარებული მასალების ფასის სახით და აუნაზღაურდება მათ,
სრულიად შესაბამისად ეწოდოს საბრუნავი კაპიტალები. მოგებითურთ, მათი ნაწარმის ფასში.
მეორე, კაპიტალი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მიწის მოსაქმეობის სხვა დარგებში მოითხოვება ბევრად უფრო
გასაუმჯობესებლად, სასარგებლო მანქანებისა და სამუშაო დიდი ძირითადი კაპიტალი. რკინის ქარხანაში, მაგალითად,
იარაღების ან მსგავსი საგნების საყიდლად, რომელნიც ღუმელი მადნის გასადნობად, ქურა, წისქვილი მადნის
შემოსავალს ანუ მოგებას იძლევიან მფლობელის დასაფხვნელად ისეთ სამუშაო იარაღებს წარმოადგენს, რომელთა
გამოუცვლელად ან შემდგომ მიმოქცევაში შეუსვლელად. ამიტომ გამართვა ძალიან დიდ ხარჯებს მოითხოვს. ქვანახშირის
ასეთ კაპიტალებს სრულიად შესაბამისად ეწოდოს ძირითადი მაღაროებში და ყოველგვარ სამადნეებში წყლის ამოსატუმბავად
კაპიტალები. და სხვა მიზნებისათვის საჭირო მანქანები ხშირად კიდევ უფრო
სხვადასხვა მოსაქმეობა მოითხოვს ფრიად სხვადასხვა ძვირად ღირს.
შეფარდებას მასში გამოყენებულ ძირითადსა და საბრუნავ ფერმერის კაპიტალის ის ნაწილი, რომელიც
კაპიტალს შორის. სამიწათმოქმედო იარაღებშია მოთავსებული, შეადგენს
ვაჭრის კაპიტალი, მაგალითად, მთლად საბრუნავი ძირითად კაპიტალს, ხოლო ის ნაწილი, რომელიც გამოიყენება
კაპიტალი არის. ვაჭარს არ სჭირდება არავითარი მანქანები ან ხელფასად და მისი მუშა-მოჯამაგირეების შესანახად,
სამუშაო იარაღები, თუ ასეთებად არ ჩევთვლით მის დუქანს ან წარმოადგენს საბრუნავ კაპიტალს. ფერმერი მოგებას იღებს
სასაქონლო საწყობს. პირველისაგან, ინარჩუნებს რა მას თავის მფლობელობაში, და
ყოველი ხელოსნის ან მემანუფაქტურის კაპიტალის მეორისაგან იღებს მოგებას მით, რომ გასცემს მას. მისი მუშა-
განსაზღვრული ნაწილი უნდა ჩამაგრებული იქნეს მისი პირუტყვის ფასი ანუ ღირებულება ძირითადი კაპიტალია
მოსაქმეობის ხელსაწყოებში. მხოლოდ ეს ნაწილი ზოგ იმგვარადვე, როგორც ფასი მისი სამეურნეო იარაღებისა;
მოსაქმეობაში ძალიან მცირეა, სხვებში - ძალიან დიდი. ხელოსან პირუტყვის საკვები შეადგენს საბრუნავ კაპიტალს იმგვარადვე,
თერძს არ ესაჭიროება არავითარი სხვა ხელსაწყო, გარდა როგორც მუშა-მოჯამაგირეების შესანახი. ფერმერი მოგებას
რამდენიმე ნემსისა. მეჩექმის ხელსაწყო რაოდენადმე უფრო იღებს იმ გზით, რომ მუშა-პირუტყვს ინარჩუნებს თავის
ძვირია, მაგრამ ძალიან ცოტათი. ფეიქრისა კი მნიშვნელოვნად მფლობელობაში და მის საკვებს ხარჯავს. პირიქით, იმ
აღემატება მეჩექმისას. მაგრამ სამაგიეროდ ყველა ასეთ ოსტატ ცხოველების როგორც ფასი, ისე შესანახი, რომლებსაც ფერმერი
ხელოსანთა კაპიტალის გაცილებით უდიდესი ნაწილი არა სამუშაოდ, არამედ გასაყიდად ყიდულობს და ასუქებს,
მიმოიქცევა მათი მუშების ხელფასის სახით ან მათ მიერ საბრუნავ კაპიტალს შეადგენს. ფერმერი თავის მოგებას იღებს იმ

გზით, რომ ჰყიდის ამ ცხოველებს. ცხვრის ფარა ან რქოსანი კიდევ არაა მთლად მოხმარებული. აგრეთვე მთელი მარაგი
საქონლის ჯოგი, რომელსაც, მის მოსაშენებლად გამოსადეგ მარტოოდენ საცხოვრებელი სახლებისა, რომლებიც ყოველ
ქვეყანაში, ყიდულობენ არა სამუშაოდ და არა გასაყიდად, არამედ მოცემულ მომენტში მოიპოვება ქვეყანაში, შედის საზოგადოების
იმ მიზნით, რომ მისი მატყლისგან, რძისგან ან ნაშენისგან მოგება მარაგის ამ პირველ ნაწილში. მარაგი, რომელიც სახლისთვისაა
მიიღონ, ძირითად კაპიტალს შეადგენს. მოგება მიიღება იმ გზით, დახარჯული, თუ ეს სახლი მისი მესაკუთრის საცხოვრებლად
რომ პირუტყვი შენარჩუნებული რჩება. მისი საკვები არის დანიშნული, იმავე მომენტიდან აღარ ასრულებს
წარმოადგენს საბრუნავ კაპიტალს. მოგება მიიღება იმ გზით, რომ კაპიტალის ფუნქციას, ე. ი. აღარ აძლევს მის პატრონს რაიმე
ამ საკვებს ხარჯავენ, და იგი უკუბრუნდება მატყლის, რძისა და შემოსავალს. საცხოვრებელი სახლი, როგორც ასეთი, არას მატებს
ნაშენის ფასში არათუ თავისი საკუთარი მოგებითურთ, არამედ მასში მცხოვრების შემოსავალს; და თუმცა იგი, უეჭველად,
აგრეთვე მოგებითურთ ცხოველის ერთობლივ ფასზე. ასევე ფრიად სასარგებლოა მისთვის, მაგრამ სასარგებლოა ისევე,
თესლის ერთობლივი ღირებულება, ნამდვილად, ძირითად როგორც მისი ტანსაცმელი და ავეჯეულობა, რომლებიც, მაინც,
კაპიტალს წარმოადგენს. თუმცა თესლი მიდი-მოდის წინ და შეადგენს მისი ხარჯების, და არა შემოსავლის, ნაწილს. თუ სახლი
უკან მინდორსა და ბეღელს შორის, მაგრამ არასოდეს არ იცვლის მოქირავეზე გაიცემა რენტისთვის, იმ შემთხვევაში, რადგან
პატრონს და, მაშასადამე, თუ ნამდვილად ვიტყვით, არ თვით სახლს არა შეუძლია რა წარმოშვას, მოქირავემ რენტა უნდა
მიმოიქცევა. ფერმერი მოგებას იღებს არა მისი გაყიდვის გზით, იხადოს ყოველთვის რაიმე სხვა შემოსავლიდან, რომელსაც იგი
არამედ მისი გამრავლებით. იღებს ან შრომიდან, ან კაპიტალიდან, ანდა მიწიდან. ამიტომ,
ყოველი ქვეყნის ან საზოგადოების საერთო მარაგი იგივეა, თუმცა სახლს შეუძლია მის პატრონს შემოსავალი მისცეს და
რაც არის მარაგი ყველა მის მცხოვრებთა ანუ წევრთა, და ამიტომ ამგვარად მისთვის კაპიტალის ფუნქცია შეასრულოს, მას არ
ბუნებრივად იყოფა იმავე სამ ნაწილად, რომელთაგან შეუძლია რაიმე შემოსავლის მიცემა საზოგადოებისთვის ანუ
თითოეულს თავისი განსაკუთრებული ფუნქცია ანუ მისთვის კაპიტალის ფუნქციის შესრულება, და მთელი ხალხის
დანიშნულება აქვს. შემოსავალი ოდნავადაც ვერ გადიდდება ოდესმე ამ გზით.
პირველი ის ნაწილია, რომელიც გადადებული არის ტანსაცმელი და ავაჯეულობა ზოგჯერ ასევე აძლევს ცალკეულ
უშუალო მოხმარებისათვის და რომელიც მით ხასიათდება, რომ პირთ შემოსავალს და ამგვარად ასრულებს მათთვის კაპიტალის
შემოსავალს ანუ მოგებას არ იძლევა. იგი შესდგება საზრდოს, ფუნქციას. იმ ქვეყნებში, სადაც ჩვეულებად აქვთ მასკარადების
ტანსაცმელის, ავეჯეულობისა და სხვ. მარაგისაგან, რომლებიც გამართვა, პროფესიად არის გამხდარი სამასკარადო
ნაყიდია მათი მომხმარებლების მიერ, მაგრამ რომლებიც ჯერ ტანსაცმელების ერთი ღამით გაცემა ქირით. მეავეჯენი სახლის

მოწყობილობას ხშირად იძლევიან ქირით თვიურად ან წლიურად. პირველი: ყოველგვარი სასარგებლო მანქანებისა და
დამარხვის პროცესის მოწყობილობის მესარეწენი ქირით სამუშაო იარაღებისაგან, რომელნიც აადვილებენ და ამოკლებენ
იძლევიან მოწყობილობას დღიურად და კვირეულად. ბევრი შრომას.
ადამიანი ქირით იძლევა მორთულ სახლებს და იღებს რენტას მეორე: ყველა იმ მოსაგებიანი შენობებისაგან, რომელნიც
არა მარტო სახლით სარგებლობისათვის, არამედ მორთულობით წარმოადგენენ საშუალებას შემოსავლის მისაღებად არა მარტო
სარგებლობისთვისაც. მაგრამ შემოსავალი, რომელიც ყველა ამ მათი მესაკუთრისათვის, რომელიც მათ გააქირავებს
შემთხვევაში მიიღება, ყოველთვის აღებული უნდა იქნეს, ბოლოს რენტისათვის, არამედ იმ პირისთვისაც, რომელიც მათ ქირაობს
და ბოლოს, შემოსავლის რაიმე სხვა წყაროებიდან. მარაგის და მათში რენტას იხდის; ასეთებია - დუქნები, საწყობები,
ნაწილებიდან, რომელიც ცალკეულ პირს ან საზოგადოებას სახელოსნოები, სახლები ფერმაში ყველა საჭირო შენობითურთ:
ეკუთვნის და უშუალო მოხმარებისთვისაა გადადებული, ბოსლებით, ბეღლებით და სხვ. ეს შენობები ძალიან განირჩევა
ყველაზე უფრო ნელა მოიხმარება ის ნაწილი, რომელიც მარტოოდენ საცხოვრებელი სახლებისაგან. ისინი წარმოადგენენ
სახლებშია მოთავსებული. მარაგს ტანსაცმელის სახით შეუძლია ერთგვარ სამუშაო იარაღებს და შეიძლება განხილულ იქნენ
გასძლოს რამდენსამე წელიწადს. ავეჯეულობის მარაგს - ნახევარ როგორც ასეთები.
საუკუნეს ან მთელ საუკუნეს, მარაგს სახლების სახით კი, მესამე: მიწის გაუმჯობესებისაგან, - ყველა იმისაგან, რაც
რომლებიც კარგადაა აშენებული და სათანადოდ მოვლილი, ხელსაყრელად იყო დახარჯული მიწის გასაწმენდად,
შეუძლია რამდენსამე საუკუნეს გასძლოს. მაგრამ, თუმცა მათი ამოსაშრობად, შესაღებად, საპატივებლად და მის მოსაყვანად
სრული მოხმარების პერიოდი უფრო ხანგრძლივი არის, ისინი დამუშავებისა და კულტურისათვის უაღრესად ვარგის
მაინც, სინამდვილეში, უშუალო მოხმარებისათვის გადადებულ მდგომარეობაში. გაუმჯობესებაშეტანილი ფერმა შეიძლება,
მარაგს წარმოადგენენ ისევე, როგორც ტანსაცმელი ან სრული უფლებით, იმავე თვალსაზრისით განვიხილოთ, როგორც
ავეჯეულობა. სასარგებლო მანქანები, რომელნიც აადვილებენ და ამოკლებენ
მეორე ნაწილს იმ სამი ნაწილიდან, რომლებადაც შრომას და რომელთა დახმარებით ერთსა და იმავე საბრუნავ
საზოგადოების საერთო მარაგი იყოფა, შეადგენს ძირითადი კაპიტალს გაცილებით უფრო დიდი შემოსავალი შეუძლია
კაპიტალი, რომელიც ხასიათდება მით, რომ შემოსავალი ანუ მისცეს მის გამომყენებელს. გაუმჯობესებაშეტანილი ფერმა ისევე
მოგება მოაქვს, მიმოქცევაში შეუსვლელად ანუ პატრონის ხელსაყრელია და უფრო გამძლე არის, ვიდრე რომელიმე იმ
გამოუცვლელად. იგი შესდგება, უმთავრესად შემდეგი ოთხი მანქანათაგანი, ვინაიდან იგი ხშირად არ მოითხოვს არავითარ
სახის საგნებისაგან. შემდგომ შეკეთებას, საჭიროებს მხოლოდ უაღრეს მოგებიანად

გამოყენებას ფერმერის კაპიტალისას, რომელიც მის პირუტყვის მომშენებლის, ფერმერის, პურით მოვაჭრის, ლუდის
დამუშავებაზე იხარჯება. მხდელისა და სხვათა მფლობელობაში მოიპოვება და რომლის
მეოთხე: საზოგადოების ყველა მცხოვრებთა და წევრთა გაყიდვიდან ისინი მოგების მიღებას მოელიან;
შეძენილი და სასარგებლო უნარისაგან. ასეთი უნარის მოპოვება, მესამე: მასალებისაგან სრულიად ნედლის ან მეტნაკლებ
რადგან ამისათვის მისი შემძენელის შენახვა ამ უკანასკნელის დამუშავებულისაგან, რომლებიც დანიშნულია ტანსაცმელის,
აღზრდის, სწავლისა ანუ შეგირდობის განმავლობაში, მოითხოვს ავეჯეულობის დასამზადებლად და შენობების ასაგებად და
ყოველთვის ნამდვილ ხარჯებს, რომლებიც წარომადგენს რომლებიც ჯერ კიდევ არაა ამ სამი საქმისათვის გამოყენებული,
ძირითად კაპიტალს, განხორციელებულს, ასე ვთქვათ, ასეთი არამედ სოფლის მეურნეების, მემანუფაქტურეების, აბრეშუმით
ადამიანის პიროვნებაში. რადგან ეს უნარი შეადგენს პიროვნების და მაუდით მოვაჭრეების, ხე-ტყით მოვაჭრეების, ხუროებისა და
ქონების ნაწილს, ამიტომ იგი შეადგენს აგრეთვე იმ დურგლების, მეაგურეებისა და სხვათა ხელშია დარჩენილი;
საზოგადოების ქონების ნაწილს, რომელსაც პიროვნება მეოთხე და დასასრულ: ნაწარმისაგან, რომელიც უკვე
ეკუთვნის. მუშის განვითარებული დახელოვნება შეიძლება დამზადებულია და დასრულებული, მაგრამ ჯერ კიდევ ვაჭრის
განვიხილოთ იმავე თვალსაზრისით, როგორც მანქანა და ან მემანუფაქტურის ხელში იმყოფება და არაა ჯერ გასაღებული
სამუშაო იარაღი, რომლებიც აადვილებს ან ამცირებს შრომას და ანუ სათანადო მომხმარებლებს შორის განაწილებული; ასეთებია
რომლებიც თუმცა მოითხოვს განსაზღვრულ ხარჯებს, მაგრამ ამ მზა პროდუქტები, რომლებსაც ჩვენ ხშირად ვხედავთ,
ხარჯებს ანაზღაურებს მოგებითურთ. გასასყიდად გამოფენილს, დუქნებში: მჭედლის, დურგლის,
მესამე და უკანასკნელ ნაწილს იმ სამი ნაწილიდან, ოქრომჭედლის, იუველირის, ფაიფურით მოვაჭრის და სხვებისა.
რომლებადაც ბუნებრივად იყოფა საზოგადოების საერთო ამრიგად, საბრუნავი კაპიტალი შესდგება სურსათისაგან,
მარაგი, შეადგენს საბრუნავი კაპიტალი, რომელიც ხასიათდება მასალებისაგან და ყოველგვარი მზა პროდუქტებისაგან,
მით, რომ იგი შემოსავალს იძლევა მიმოქცევაში გავლის გზით რომლებიც სათანადო ვაჭრების ხელში იმყოფება, და
ანუ პატრონის გამოცვლის გზით. იგიც ასევე ოთხი ნაწილისაგან ფულისაგან, რომელიც საჭიროა მათ სამიმოქცეოდ და იმათ
შესდგება: შორის გასანაწილებლად, რომელთაც ისინი საბოლოოდ უნდა
პირველი: ფულისაგა, რომლის მოსაშუალეობით გამოიყენონ ან მოიხმარონ.
სწარმოებს დანარჩენი სამი ნაწილის მიმოქცევა და მათი ამ ოთხი ნაწილიდან სამი ნაწილი, სახელდობრ სურსათი,
განაწილება მათ ნამდვილ მომხმარებლებს შორის; მასალები და მზა პროდუქტები - ან ყოველწლიურად, ან უფრო
მეორე: სურსათის მარაგისაგან, რომელიც ყასაბის, მოკლე ან უფრო გრძელ პერიოდებში - რეგულარულად ამოიღება

საბრუნავი კაპიტალიდან და ჩაირთვის ან ძირითად კაპიტალში, სახის კაპიტალი მასალას იმ მარაგისათვის, რომელიც უშუალო
ანდა მარაგში, როდესაც უშუალო მოხმარებისთვისაა მოხმარებისთვისაა დანიშნული.
დანიშნული. რადგან საბრუნავ კაპიტალს მუდამ გამოეცლება ხოლმე
ყოველი ძირითადი კაპიტალი თავდაპირველად საზოგადოების საერთო მარაგის ესოდენ დიდი ნაწილი ორ სხვა
წარმოსდგება საბრუნავი კაპიტალიდან და საჭიროებს დარგში შესატანად, ამიტომ იგი, თავის მხრივ, მუდამ უნდა იქნეს
განუწყვეტლივ შევსებას ამავე წყაროდან. ყველა სასარგებლო შევსებული, - უამისოდ მისი არსებობა მალე სრულიად
მანქანა და სამუშაო იარაღები თავდაპირველად საბრუნავი მოისპობოდა. ეს შევსება მას ეძლევა, უმთავრესად, სამი
კაპიტალიდან არის წარმომდგარი, რომელიც იძლევა მასალებს, წყაროდან: მიწიდან, სამადნეებიდან და თევზაობიდან. ისინი
რისგანაც ისინი არიან დამზადებული, და მუშების შესანახს, იძლევიან მუდამ სურსათისა და მასალების ახალ-ახალ
რომელნიც მათ ამზადებენ. აგრეთვე ამავე სახის კაპიტალია რაოდენობას, რომლის ნაწილი შემდეგ გადამუშავდება მზა
საჭირო მათი განუწყვეტელი შეკეთებისათვის. პროდუქტებად და რომელიც შეავსებს იმ სურსათს, მასალებსა და
არავითარ ძირითად კაპიტალს არ შეუძლია რაიმე მზა პროდუქტებს, რაც განუწყვეტლივ ამოიღება საბრუნავი
შემოსავლის მოცემა სხვაფრივ, თუ არ საბრუნავი კაპიტალის კაპიტალიდან. სამადნეებიდან მიიღება აგრეთვე ის, რაც საჭირო
დახმარებით. ყოვლად სასარგებლო მანქანები და სამუშაო არის მარაგის იმ ნაწილის დასაცავად და გასადიდებლად,
იარაღები ვერას აწარმოებენ უსაბრუნავ კაპიტალოდ, რომელიც რომელიც ფულისგან შესდგება. თუმცა, საქმეების ჩვეულებრივ
იძლევა მასალებს, რომელნიც მათ გამოიყენებენ. მიწა, რაგინდ მსვლელობისას, ეს ნაწილი არ ამოიღება საბრუნავი კაპიტალიდან
გაუმჯობესებული იყოს, არავითარ შემოსავალს არ მოსცემს აუცილებლად, როგორც ამას ადგილი აქვს სამი სხვა ნაწილის
უსაბრუნავ კაპიტალოდ, რომელიც იძლევა იმ მუშების შესანახს, შესახებ, რათა შეტანილ იქნეს საზოგადოების საერთო მარაგის
მიწის დამუშავებას რომ ეწევიან და მის პროდუქტს რომ ორ სხვა დარგში, მაგრამ მაინც, ყველა სხვა საგნის მსგავსად, იგი
აგროვებენ. ბოლოს და ბოლოს ცვდება და ილევა, ანდა ზოგჯერ იკარგება ან
როგორც ძირითადის, ისე საბრუნავი კაპიტალის საზღვარგარეთ იგზავნება, და ამიტომ მუდმივ შევსებას
ერთადერთ მიზანს და დანიშნულებას შეადგენს შენარჩუნება და მოითხოვს, თუმცა, უეჭველია, ბევრად ნაკლები ზომით.
გადიდება მარაგისა, რომელიც უშუალო მოხმარებისთვისაა მიწა, სამადნეები და თევზაობა მოითხოვს - ყველა -
დანიშნული. ამ მარაგითაა, რომ ადამიანები იკვებებიან, როგორც ძირითადს, ისე საბრუნავ კაპიტალს, მათი
იმოსებიან და ბინას პოულობენ. მათი სიმდიდრე ან სიღარიბე წარმოებისათვის, და მათი პროდუქტი ანაზღაურებს
იმაზეა დამოკიდებული, უხვად თუ ძუნწად აძლევს მათ ორი მოგებითურთ არა მარტო ამ კაპიტალებს, არამედ ყველა სხვა

კაპიტალსაც საზოგადოებაში. ასე, ფერმერი ყოველწლიურად ეს რაოდენობა პროპორციულია მათი ბუნებრივი

უნაზღაურებს მემანუფაქტურეს იმ სურსათს, რომელიც ამ პროდუქტივობისა.
უკანასკნელმა მოიხმარა, და იმ მასალებს, რომლებიც მან ყველა ქვეყანაში, სადაც საკმაოდ მტკიცე წყობილება
გადაამუშავა წინა წელში; მემანუფაქტურე, თავის მხრივ, არსებობს, ყოველი ადამიანი, რომელსაც კი საღი გონიერება
უნაზღაურებს ფერმერს იმ მზა პროდუქტებს, რომლებიც ამ შესწევს, ცდილობს მის განკარგულებაში არსებული მარაგი
უკანასკნელმა მოიხმარა და გასცვითა იმავე დროის გამოიყენოს იმისათვის, რომ მოიპოვოს თავის მოთხოვნილებათა
განმავლობაში. ასეთია ის რეალური გაცვლა-გამოცვლა, დაკმაყოფილება აწმყოში ან მოგება მერმისში. თუ მარაგი
რომელიც ყოველწლიურად სრულდება ხალხის ამ ორ კლასს გამოიყენება რაიმე მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად
შორის, თუმცა იშვიათია, რომ ერთის ნედლი მასალები და აწმყოში, იგი წარმოადგენს იმ მარაგს, რომელიც უშუალო
მეორის მზა პროდუქტები უშუალოდ გაიცვალოს ერთმანეთზე, მოხმარებისთვისაა დანიშნული. თუ იგი გამოიყენება მოგების
ვინაიდან მართლა იშვიათად მოხდება, რომ ფერმერმა თავისი მისაღებად მერმისში, ამ მარაგმა ეს მოგება უნდა მოიღოს ან მის
პური ან პირუტყვი, თავისი სელი და მატყლი სწორედ იმ პირს მფლობელთან დარჩენის გზით, ანდა მისი ხელიდან გასვლის
მიჰყიდოს, რომლისგანაც მას სურს იყიდოს თავისთვის საჭირო გზით. პირველ შემთხვევაში იგი იქნება ძირითადი კაპიტალი,
ტანსაცმელი, ავეჯი და სამუშაო იარაღები. ამიტომ თავის ნედლ მეორეში - საბრუნავი კაპიტალი. ადამიანი სრულიად ტუტუცი
პროდუქტს იგი ჰყიდის ფულზე, რომლითაც მას შეუძლია უნდა იყოს, თუ ქვეყანაში საკმაოდ მტკიცედ წყობილებაა და იგი
იყიდოს თავისთვის საჭირო მზა პროდუქტი ყველგან, სადაც არ ხმარობს მის განკარგულებაში არსებულ მარაგს, თავის
იშოვება. მიწა ანაზღაურებს კიდეც, ნაწილობრივ მაინც, იმ საკუთარს ან სხვებისგან ნასესხებს, ერთ-ერთი წესით ამ სამში.
კაპიტალებს, რომლებითაც თევზის ჭერა და სამადნეები რასაკვირველია, იმ ბედკრულ ქვეყნებში, სადაც
იწარმოება. მიწის პროდუქტითაა, რომ თევზი ამოაქვთ წყლიდან, ადამიანები მუდამ შიშში არიან, რომ მსხვერპლი გახდებიან
და მიწის ზედაპირის პროდუქტითაა, რომ მინერალებს იღებენ ძალმომრეობისა მათი უფროსების მხრივ, ისინი ხშირად მიწაში
მიწის წიაღიდან. მარხავენ და მალავენ თავიანთი მარაგის უდიდეს ნაწილს, რათა
მიწიდან, სამადნეებიდან და თევზაობიდან მიღებული იგი მუდამ ხელთ ჰქონდეთ იმისათვის, რომ შეეძლოთ თან
პროდუქტის რაოდენობა, თუ მათ ბუნებრივ პროდუქტივობას წაიღონ უშიშარ ადგილას, როდესაც მათ ემუქრება ერთ-ერთი ის
თანატოლს ვიგულისხმებთ, მათზე დახარჯული კაპიტალების ხიფათი, რომელსაც ისინი - მათ აქვთ საფუძველი ასე
სიდიდესა და სათანადო გამოყენებაზეა დამოკიდებული. თუ ფიქრობდნენ - მუდამჟამ ექვემდებარებიან. ეს, როგორც ამბობენ,
კაპიტალები ერთნაირია და თანაბარ კარგად არის გამოყენებული, ჩვეულებრივ მოვლენას წარმოადგენს თურქეთში, ინდოსტანში

და, მე მგონია, აზიის მეტწილ ქვეყნებში. ასეთივე ჩვეულება იყო, თ ა ვ ი II

როგორც ეტყობა, გავრცელებული ჩვენს წინაპრებშიაც,
ფეოდალური მმართველობის ძალმომრეობის ხანაში. ნაპოვნი ფული, როგორც საზოგადოების საერთო
განძები იმ ხანაში შეადგენდა არა მცირემნიშვნელოვან ნაწილს მარაგის განსაკუთრებული ნაწილი,
ევროპის უდიდესი ხელმწიფეების შემოსავლისა. ეს იყო ანუ ეროვნული კაპიტალის შენარჩუნების ხარჯები
აღმოჩენილი განძები, რომლებიც მიწაში იყო ჩაფლული და
რომელთა მიმართ არავის არ შეეძლო თავისი უფლების პირველ წიგნში ნაჩვენები იყო, რომ მეტწილ საქონელთა
დამტკიცება. იმ დროში ასეთი განძები შემოსავლის ისე ფასი იშლება სამ ნაწილად, რომელთაგან ერთი იხდის შრომის
მნიშვნელოვან დარგად იყო მიჩნეული, რომ მათ ყოველთვის ხელფასს, მეორე - კაპიტალის მოგებას და მესამე - მიწის რენტას,
ხელმწიფის კუთვნილად სთვლიდნენ და არა მპოვნელის, არც რომლებიც საჭირო იყო მათ საწარმოებლად და ბაზარზე
მიწის მესაკუთრისა, უკეთუ ამ უკანასკნელისადმი ბოძებულ მისატანად; რომ არსებობს, მართალია, ზოგი ისეთი
სიგელში პირდაპირ არ იყო აღნიშნული საამისო მისი უფლება. ეს პროდუქტები, რომელთა ფასი შესდგება მხოლოდ ორი
განძები გათანაბრებული იყო ოქროსა და ვერცხლის ნაწილისაგან, სახელდობრ შრომის ხელფასისაგან და კაპიტალის
სამადნეებთან, რომლებიც, თუ განსაკუთრებით აღნიშნული არ მოგებისაგან, და ძალიან ცოტა - ისეთი პროდუქტები, რომელთა
იყო სიგელში, არასოდეს არ ითვლებოდა ჩარიცხულად მიწების ფასი საზოგადოდ მხოლოდ ერთი ნაწილისაგან, შრომის
საერთო ბოძებაში, თუმცა ტყვიის, სპილენძისა და კალის ხელფასისაგან, შესდგება, მაგრამ რომ ყოველი საქონლის ფასი
სამადნეები და ნახშირის მაღაროები, როგორც ნაკლები აუცილებლად იშლება ან ერთ, ან მეორე ან მესამე ნაწილად
მნიშვნელობის მქონე, კი იყო ჩარიცხული. აღნიშნულ სამში, ამასთან ყოველი მისი ნაწილი, რომელიც არ
მიდის არც რენტაზე და არც ხელფასზე, აუცილებლად ვინმეს
მოგებას შეადგენს.
და, როგორც აღნიშნული იყო, თუ ეს ასეა, თითოეული
ერთეული საქონლის, ცალკე აღებული, შესახებ, მაშ ასევე უნდა
იყოს ყველა საქონელთა, ერთად აღებულთა, შესახებაც,
რომელნიც ყოველი ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიურ
პროდუქტს შეადგენენ. ამ წლიური პროდუქტის მთელი ფასი ანუ
საცვლელი ღირებულება უნდა იშლებოდეს იმავე სამ ნაწილად

და განაწილდებოდეს ქვეყნის სხვადასხვა მცხოვრებთ შორის ან შეუმცირებლად, შეიტანონ უშუალო მოხმარებისათვის

მათი შრომის ხელფასის სახით, ან მათი კაპიტალის მოგების დანიშნულ მარაგში, ანუ დახარჯონ თავიანთ საზრდოზე,
სახით ანდა მათი მიწის რენტის სახით. სიამოვნებასა და გართობაზე. მათი ნამდვილი სიმდიდრეც
თუმცა ყოველი ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური პროპორციულია არა მათი მთლიანი შემოსავლის, არამედ მათი
პროდუქტის მთელი ღირებულება განაწილდება, ამგვარად, წმინდა შემოსავლისა. ძირითადი კაპიტალის შესანარჩუნებლად
ქვეყნის სხვადასხვა მცხოვრებთ შორის და შეადგენს მათ საჭირო ყველა ხარჯი, ცხადია, გამორიცხული უნდა იქნეს
შემოსავალს, მაგრამ მსგავსად იმისა, როგორც კერძო მამულის საზოგადოების წმინდა შემოსავლიდან. არც საზოგადოების
რენტაში ჩვენ გავარჩევთ მთლიან რენტას და წმინდა რენტას, სასარგებლო მანქანების და სამუშაო იარაღების, მისი
დიდი ქვეყნის ყველა მცხოვრებთა შემოსავალშიც შეგვიძლია მოსაგებიანი შენობების და სხვ. რემონტისათვის საჭირო
გავატაროთ ასეთი განსხვავება. მასალები, არც იმ შრომის პროდუქტი, რომელიც საჭიროა ამ
კერძო მამულის მთლიანი რენტა შეიცავს ყველაფერს, მასალებისთვის ჯეროვანი ფორმის მისაცემად, არ შეიძლება
რასაც ფერმერი იხდის; წმინდა რენტას წარმოადგენს ის, რაც შეადგენდეს ამ შემოსავლის რაიმე ნაწილს. ამ შრომის ფასი კი
მემამულეს რჩება საგამგებლო, სარემონტო და ყველა სხვა საჭირო შეიძლება შეადგენდეს წმინდა შემოსავლის ნაწილს, რადგან
ხარჯების გამოკლების შემდეგ, ანუ, სხვა სიტყვებით, ის, რაც მას, მუშებს, რომელნიც ამ შრომას ეწევიან, შეუძლიათ თავიანთი
თავისი მამულის მდგომარეობის გაუარესებლად, შეუძლია ხელფასის მთელი ღირებულება შეიტანონ თავიანთ უშუალო
შეიტანოს თავის უშუალო მოხმარებისათვის დანიშნულ მარაგში, მოხმარებისთვის დანიშნულ მარაგში. მაგრამ სხვა სახის შრომის
ანუ დახარჯოს თავის ჭამა-სმაზე, ეტლზე, თავისი სახლის შემთხვევაში ფასიც და პროდუქტიც ამ მარაგში შეიტანება: ფასი
მორთულობასა და ავეჯეულობაზე, თავის პირად სიამოვნებასა მარაგში მუშებისა და პროდუქტი მარაგში სხვა პირთა,
და გართობაზე. მისი ნამდვილი სიმდიდრე პროპორციულია არა რომლების საარსებო საშუალებები, კომფორტისა და სიამოვნების
მისი მთლიანი რენტის, არამედ მისი წმინდა რენტისა. საგნები დიდდება ამ მუშების შრომის მეოხებით.
დიდი ქვეყნის ყველა მცხოვრებთა მთლიანი შემოსავალი ძირითადი კაპიტალის დანიშნულებას შეადგენს შრომის
შეიცავს მათი მიწისა და შრომის მთელ წლიურ პროდუქტს, პროდუქტიული ძალის გადიდება ანუ ის, რომ მუშების იმავე
წმინდა შემოსავალი კი - იმას, რაც თავისუფალი რჩება, ჯერ რაოდენობას შესაძლებლობა მისცეს უფრო დიდი რაოდენობის
ერთი, მათი ძირითადი კაპიტალის და, მეორე, მათი საბრუნავი სამუშაოს შესრულებისა. იმ ფერმაში, სადაც ყველა საჭირო
კაპიტალის შენარჩუნების ხარჯების გამოკლების შემდეგ, ანუ, შენობები, ღობეები, არხები, გზები და სხვ. სრულს წესრიგში
სხვა სიტყვებით, ის, რაც მათ შეუძლიათ, თავიანთი კაპიტალის იმყოფება, მუშების და მუშა-პირუტყვების ერთი და იგივე

რიცხვი პროდუქტების ბევრად უფრო დიდ რაოდენობას მუშათა განსაზღვრული რიცხვის შრომა, რომლებიც წინათ
აწარმოებს, ვიდრე ისეთ ფერმაში, რომელიც თუმცა ასეთივე უფრო რთული და ძვირი მანქანების შენარჩუნებისათვის
ზომისაა და ასეთივე კარგი ხარისხის მიწას შეიცავს, მაგრამ ასე იხარჯებოდა, ამის შემდეგ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს
კარგად არაა მოწყობილი. მანუფაქტურებში მუშა-ხელის ერთი მუშაობის გასადიდებლად, რაიც ამ მანქანის ან რომელიმე სხვა
და იგივე რაოდენობა, საუკეთესო მანქანების დახმარებით, მანქანის დახმარებით სრულდება. თუ რომელიმე მესარეწე,
პროდუქტების ბევრად უფრო დიდ მასას დაამზადებს, ვიდრე დიდი მანუფაქტურის პატრონი, რომელიც წლიურად 1000 გირვ.
ნაკლებ სრულყოფილი სამუშაო იარაღების დახმარებით. ხარჯი, სტერლინგს ხარჯავს თავისი მანქანების დასაცავად წესრიგში,
რომელიც რაიმე სახის ძირითადი კაპიტალისთვისაა შესძლებს 500 გირვანქამდე შეამციროს ეს ხარჯი, იგი,
მიზანშეწონლად გაწეული, ყოველთვის ანაზღაურდება, დიდი რასაკვირველია, დარჩენილ ხუთას გირვანქას მოიხმარს
მოგებითურთ, და ადიდებს წლიურ პროდუქტს ბევრად უფრო იმისათვის, რომ იყიდოს მასალის დამატებითი რაოდენობა და
დიდი ღირებულებით, ვიდრე რასაც წარმოადგენს იმ იგი გადაამუშავებინოს მუშათა დამატებით რიცხვს. ამრიგად,
დანახარჯის ღირებულება, რომელიც საჭიროა ასეთი გადიდდება იმ სამუშაოს რაოდენობა, რომლის შესრულებას მისი
გაუმჯობესების შესანარჩუნებლად. მაგრამ მაინც მის მანქანები ეხმარებოდა, და ამასთან ერთად გადიდდება ყველა ის
შესანარჩუნებლად საჭიროა იმ პროდუქტის განსაზღვრული სარგებლობა და კომფორტი, რომელიც საზოგადოებას შეუძლია
ნაწილი; განსაზღვრული რაოდენობა მასალებისა და შრომა მიიღოს ამ მუშაობიდან.
მუშათა განსაზღვრული რიცხვისა, რომელიც შეიძლებოდა ის ხარჯები, რომლებიც ძირითადი კაპიტალის
საზოგადოების საზრდოს, ტანსაცმელის, ბინების, არსებობისა და შესანარჩუნებლადაა საჭირო რომელსამე დიდ ქვეყანაში,
კომფორტის საგანთა რაოდენობის გასადიდებლად ყოფილიყო სრულიად შესაბამისად შეიძლება შევადაროთ კერძო მამულში
უშუალოდ გამოყენებული, გამოიყენება ამგვარად სხვა საქმეზე, - გასაწევ რემონტის ხარჯებს. სარემონტო ხარჯები ხშირად
მართალია, ფრიად ხელსაყრელზე, მაგრამ მაინც მისგან შეიძლება საჭირო იყოს, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს
განსხვავებულზე. ამის გამო ყველა ისეთი ტექნიკური მამულიდან პროდუქტის მიღება და, მაშასადამე, მიღება
გაუმჯობესება, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს მუშათა იმავე მემამულის როგორც მთლიანი რენტის, ისე წმინდა რენტისა.
რიცხვს შეასრულოს სამუშაოს იგივე რაოდენობა უფრო იაფი და მაგრამ მაშინ როდესაც, უფრო მიზანშეწონილი გამგებლობის
მარტივი მანქანების დახმარებით, ვიდრე წინათ იყო ხმარებაში, მეოხებით, ეს ხარჯები შეიძლება შემცირდეს, პროდუქტის
ყოველთვის აღიარებულია, როგორც ხელსაყრელი ყოველი შემცირების გამოუწვევლად, - მთლიანი რენტა, ყოველ
საზოგადოებისათვის. მასალების განსაზღვრული რაოდენობა და შემთხვევაში, უცვლელი რჩება, ხოლო წმინდა რენტა

აუცილებლად დიდდება. რომელსაც ის პირი ეკუთვნის, - ეს მაინც არ გამორიცხავს მთლად

თუმცა, ამგვარად, მთელი ის ხარჯი, რომელიც ძირითადი იმის შესაძლებლობას, რომ ეს კაპიტალი შეადგენდეს აგრეთვე
კაპიტალის შესანარჩუნებლადაა საჭირო, აუცილებლად საზოგადოების წმინდა შემოსავლის ნაწილს. თუმცა ყველა ის
გამოირიცხება საზოგადოების წმინდა შემოსავლიდან, მაგრამ საქონელი, რომელიც ვაჭრის დუქანში მოიპოვება, არას გზით არ
ასე არაა საბრუნავი კაპიტალის შესანარჩუნებლად გასაწევი შეიძლება ჩარიცხულ იქნეს მის საკუთარ მარაგში, რომელიც
ხარჯების შესახებაც. იმ ოთხი ნაწილიდან, რომლებისგანაც ეს უშუალო მოხმარებისთვისაა დანიშნული, მაგრამ ეს საქონელი
კაპიტალი შესდგება, სახელდობრ: ფულიდან, საარსებო შეიძლება შეტანილ იქნეს ასეთ მარაგში სხვა ადამიანთა,
საშუალებებიდან, მასალებიდან და მზა პროდუქტებიდან, სამი რომელნიც, სხვა წყაროებიდან გამომდინარე შემოსავლით,
უკანასკნელი, როგორც უკევ აღნიშნული იყო, რეგულარულად ვაჭარს აუნაზღაურებენ რეგულარულად ამ საქონლის
ამოიღება იქიდან და შეიტანება საზოგადოების ან ძირითად ღირებულებას მისი მოგებითურთ, და ამასთან - ისე, რომ ამით არ
კაპიტალში, ანდა მარაგში, რომელიც უშუალო გამოიწვევენ არც მისი და არც თავიანთი საკუთარი კაპიტალის
მოხმარებისთვისაა დანიშნული. მოხმარების ამ საგანთა ყოველი არავითარ შემცირებას.
ნაწილი, რომელიც პირველის შენარჩუნებას არ ხმარდება, შედის ამიტომ ფული წარმოადგენს საზოგადოების საბრუნავი
მთლად უკანასკნელში და შეადგენს საზოგადოების წმინდა კაპიტალის იმ ერთადერთ ნაწილს, რომლის შენარჩუნებამ
შემოსავლის ნაწილს. საბრუნავი კაპიტალის ამ სამი ნაწილის შეიძლება გამოიწვიოს საზოგადოების წმინდა შემოსავლის
შენარჩუნებას, ამიტომ, არ მიაქვს საზოგადოების წმინდა განსაზღვრული შემცირება.
შემოსავლიდან არავითარი ნაწილი წლიური პროდუქტისა, იმის ძირითადი კაპიტალი და საბრუნავი კაპიტალის ის
გამოკლებით, რაც საჭიროა ძირითადი კაპიტალის ნაწილი, რომელიც ფულისგან შესდგება, ძალიან ჰგავს ერთი
შესანარჩუნებლად. მეორეს, რამდენადაც ისინი გავლენას ახდენენ საზოგადოების
საზოგადოების საბრუნავი კაპიტალი, ამ მხრივ, შემოსავალზე.
განსხვავდება ცალკეული პირის საბრუნავი კაპიტალისაგან. 1. როგორც მანქანები და სამუშაო იარაღები და სხვ.
ცალკეული პირის საბრუნავი კაპიტალი არ შეიძლება განსაზღვრულ ხარჯებს მოითხოვენ ჯერ მათ დასამზადებლად
შეადგენდეს რაიმე ნაწილს მისი წმინდა შემოსავლისას; ეს და შემდეგ მათ შესანარჩუნებლად, - ხარჯებს, რომლებიც, თუმცა
უკანასკნელი მთლად უნდა შესდგებოდეს მისი მოგებისაგან. საზოგადოების მთლიანი შემოსავლის ნაწილს შეადგენს, მაინც
მაგრამ, თუმცა ყოველი ცალკეული პირის საბრუნავი კაპიტალი მისი წმინდა შემოსავლიდან გამოკლებას წარმოადგენს, ისევე იმ
შეადგენს იმ საზოგადოების საბრუნავი კაპიტალის ნაწილს, ფულის მარაგიც, რომელიც ქვეყანაში მიმოიქცევა, მოითხოვს

განსაზღვრულ ხარჯებს ჯერ მის დასაგროვებლად და შემდეგ მის ან წმინდა შემოსავალს, ყოველთვის უნდა გამოვაკლოთ
შესანარჩუნებლად, - ხარჯებს, რომლებიც, თუმცა საზოგადოების საზოგადოებაში მიმოქცეული პროდუქტებიდან და ფულიდან
მთლიანი შემოსავლის ნაწილს შეადგენს, მაინც, იმგვარადვე, მთელი ღირებულება ფულისა, რომლის არც ერთი ფარტინგი არ
მისი წმინდა შემოსავლიდან გამოკლებას წარმოადგენს. მეტად შედის არც ერთსა და არც მეორეში.
ძვირფასი მასალების, სახელდობრ ოქროსა და ვერცხლის, და მხოლოდ ენის ორაზროვნების გამოა, რომ ეს დებულება
ძალიან დახელოვნებული შრომის განსაზღვრული რაოდენობა, შეიძლება საეჭვოდ ან პარადოქსად გვეჩვენოს. თუ ჩვენ
იმის ნაცვლად, რომ უშუალო მოხმარებისათვის დანიშნულ სათანადოდ ავხსნით მას და გავიგებთ, იგი ცხადზე უცხადესი
მარაგს, ცალკეულ პირთა არსებობის, კომფორტისა და შეიქნება.
სიამოვნების საგნებს ამრავლებდეს, გამოიყენება ამ როდესაც ჩვენ ფულის განსაზღვრულ თანხაზე
მნიშვნელოვანი, მაგრამ ძვირად ღირებული სააღებმიცემო ვლაპარაკობთ, აქ ჩვენ ზოგჯერ მხედველობაში გვაქვს მხოლოდ
იარაღის მოსაპოვებლად, რომლის საშუალებითაც ის ლითონური მონეტები, რომლებისგანაც იგი შესდგება; მაგრამ
საზოგადოების ყოველი ცალკეული წევრი იღებს ზოგჯერ ჩვენ მასში ჩავურთავთ ბუნდოვანად მითითებას
რეგულარულად არსებობის, კომფორტისა და სიამოვნების პროდუქტებზე, რომლებიც შეიძლება მიღებულ იქნეს ამ ფულის
საგნებს მისი შესაბამისი პროპორციით. სამაგიეროდ, ანუ მსყიდველობით ძალაზე, რომელსაც იძლევა ამ
2. როგორც მანქანები და სამუშაო იარაღები და სხვ., ფულის ფლობა. ასე, როდესაც ჩვენ ვამბობთ, ინგლისში
რომელნიც ცალკეული პირის და საზოგადოების ძირითად მიმოქცეულ ფულს 18 მილიონად ანგარიშობენო, ჩვენა ამით
კაპიტალს შეადგენენ, არ შეადგენენ არავითარ ნაწილს მათი არც აზრად გვაქვს მხოლოდ გამოვსახოთ ლითონური მონეტების
მთლიანი და არც წმინდა შემოსავლისას, ისევე ფული, რომლის რაოდენობა, რომელიც, ზოგიერთი მწერლების გამოანგარიშებით
საშუალებით რეგულარულად განაწილდება ხოლმე ანუ, უკეთ, ვარაუდით, მოიპოვება ამ ქვეყნის მიმოქცევაში.
საზოგადოების მთელი შემოსავალი მის სხვადასხვა წევრებს მაგრამ როდესაც ჩვენ ვამბობთ, ამა და ამ ადამიანს 50 ან 100
შორის, თვითონ არ შეადგენს ამ შემოსავლის ნაწილს. დიდი გირვანქა წლიური შემოსავალი აქვსო, ჩვენ გვინდა გამოვსახოთ
ბორბალი მიმოქცევისა სავსებით განსხვავებულია იმ არა მარტო ლითონური მონეტების რაოდენობა, რომელსაც მას
პროდუქტებისაგან, რომელნიც მისი მოსაშუალეობით აძლევენ ყოველწლიურად, არამედ პროდუქტების
მიმოიქცევიან. საზოგადოების შემოსავალი შესდგება მთლად ამ ღირებულებაც, რომლებიც მას შეუძლია იყიდოს ანუ მოიხმაროს
პროდუქტებისაგან და არა იმ ბორბლისაგან, რომელიც მათ ყოველ წელიწადს. ჩვენ გვინდა ჩვეულებრივ განვსაზღვროთ,
მიმოაქცევს. როდესაც ჩვენ ვანგარიშობთ საზოგადოების მთლიან როგორ ცხოვრობს ან როგორ უნდა ცხოვრობდეს იგი, ე. ი.

განვსაზღვროთ რაოდენობა და ხარისხი არსებობის და ოქროთი, არამედ ერთი გინეის ყოველკვირეული თამასუქით, იმ
კომფორტის საგანთა, რომლების მოხმარების ნება მას შეუძლია შემთხვევაში, უეჭველია, მისი შემოსავალი შესდგება არა
მისცეს თავის თავს. საკუთრივ ქაღალდის ამ ნაგლეჯისგან, არამედ იმისგან, რაც მას
როდესაც ჩვენ აღვნიშნავთ რა ფულის განსაზღვრულ შეუძლია მიიღოს მასში. გინეა შეიძლება განვიხილოთ როგორც
თანხას, მხედველობაში გვაქვს არა მარტო გამოვსახოთ არსებობისა და კომფორტის საგნების განსაზღვრული
ლითონური მონეტების რაოდენობა, რომლისგანაც იგი რაოდენობის თამასუქი, გაცემული იმ მიდამოს ყველა ვაჭარზე. იმ
შესდგება, არამედ ჩავურთოთ მასში რაოდენადმე ბუნდოვანი პირის შემოსავალი, რომელსაც ეს გინეა ეძლევა, შესდგება არა
მითითებაც პროდუქტებზე, რომლებიც შეიძლება მიღებულ იმდენად ოქროს მონეტისგან, რამდენადაც იმისგან, რაც მას
იქნეს მის სამაგიეროდ, იმ შემთხვევაში სიმდიდრე ანუ შეუძლია მით მიიღოს ანუ რაზედაც შეუძლია იგი გასცვალოს.
შემოსავალი, რომელსაც ის თანხა გამოსახავს, უდრის მხოლოდ თუ მასში არაფრის მიღება არ შეიძლება გაცვლის გზით, მას,
ერთს იმ ორი ღირებულებიდან, რომლებსაც, რაოდენადმე კოტრზე გაცემული თამასუქის მსგავსად, მეტი ღირებულება არ
ორაზროვანად, აღნიშნავს, ამგვარად, ერთი და იგივე სიტყვა, და ექნება, ვიდრე აქვს სრულიად უსარგებლო ქაღალდს.
ამასთან უდრის - უფრო - უკანასკნელს, ვიდრე პირველს, ე. ი. თუმცა ამა თუ იმ ქვეყნის ყველა მცხოვრებათ კვირეული
უფრო ფულის ღირებულებას, ვიდრე თვით ფულს. ან წლიური შემოსავალი შეიძლება მათ ასეთი წესით ეძლევოდეს
ასე, თუ გინეა შეადგენს ვინმეს კვირეულ პენსიას, იმ პირს და სინამდვილეში ხშირად ეძლევა კიდეც ფულად, მაგრამ მაინც
მით შეუძლია კვირის განმავლობაში იყიდოს არსებობის, ყველა იმათი, ერთად აღებულის, კვირეული ან წლიური
კომფორტისა და სიამოვნების საგანთა განსაზღვრული შემოსავალი დიდი ან მცირე იქნება ყოველთვის მოხმარების
რაოდენობა. იმის მიხედვით, თუ რაოდენ დიდია ან მცირეა ეს საგანთა იმ რაოდენობის შესაბამისად, რომელიც მათ შეუძლიათ
რაოდენობა, დიდი ან მცირე იქნება მისი ნამდვილი სიმდიდრე, იყიდონ ამ ფულით. ყველა მათი, ერთად აღებულის,
მისი რეალური კვირეული შემოსავალი. მისი კვირეული შემოსავალი, ცხადია, ერთსა და იმავე დროს არ უდრის ფულსაც
შემოსავალი, უცილობელია, ერთსა და იმავე დროს არ უდრის და მოხმარების საგნებსაც, არამედ უდრის ერთ-ერთს ამ ორ
გინეასაც და იმასაც, რისი ყიდვაც შეიძლება ამ გინეით, არამედ ღირებულებაში, და, თუ სწორად ვიტყვით, - უფრო - უკანასკნელს,
უდრის ერთს ან მეორეს ამ ორი ღირებულებიდან; და - უფრო - ვიდრე პირველს.
მეორეს, და არა პირველს, უფრო - გინეის ღირებულებას, ვიდრე ამიტომ, თუ რომელიმე პირის შემოსავალს, რომელსაც მას
თვით გინეას. აძლევენ წლიურად, ჩვენ ხშირად ლითონური მონეტების
თუ ასეთი პენსია აღნიშნულ ადამიანს ეძლევა არა რაოდენობით გამოვსახავთ ხოლმე, ეს ხდება იმიტომ, რომ იმ

მონეტების რაოდენობა განსაზღვრავს მისი მყიდველობითი შემოსავალს ცალკეულ პირთა, რომლებიც ამ პენსიებს იღებენ. ამ
ძალის სიდიდეს ანუ იმ საგანთა ღირებულებას, რომლებიც მას შემოსავალს, ამიტომ, არ შეიძლება ის ლითონური მონეტები
შეუძლია მოიხმაროს წლის განმავლობაში. ჩვენ მისი შემოსავალი შეადგენდეს, რომელთა რაოდენობა ესოდენ ძალიან ნაკლებია
ყოველთვის ისე გვაქვს წარმოდგენილი, რომ მას შეადგენს ეს მის ღირებულებაზე, არამედ მას შეადგენს მსყიდველობითი
ძალა ყიდვის ანუ მოხმარებისა, და არა მონეტები, რომლებიც ამ ძალა, ის საგნები, რომელთა ყიდვა შეიძლება თანდათან იმ
ძალის მომცემია. მონეტებით, რამდენადაც ესენი გადადიან ხელიდან ხელში.
მაგრამ თუ ეს უკვე საკმაოდ ცხადია ცალკეული პირის ამრიგად, ფული, მიმოქცევის ეს დიდი ბორბალი,
მიმართ, მით უფრო ცხადია იგი საზოგადოების შესახებ. აღებმიცემობის ეს დიდი იარაღი, ვაჭრობის სხვა იარაღებსავით,
ლითონური მონეტების რაოდენობა, რომელსაც წლიურად თუმცა შეადგენს კაპიტალის ნაწილს, და მასთან ძალიან ძვირფას
აძლევენ ცალკეულ პირს, ხშირად ზედმიწევნით უდრის მის ნაწილს, - არ შედის არავითარ შემადგენელ ნაწილად იმ
შემოსავალს და ამის გამო წარმოადგენს მისი შემოსავლის საზოგადოების შემოსავალში, რომელსაც იგი ეკუთვნის; და
უმარტივეს და საუკეთესო გამოსახვას. მაგრამ თანხა ლითონური თუმცა ლითონური მონეტები, რომლებისგანაც ფული შესდგება,
ფულისა, რომელიც მიმოიქცევა საზოგადოებაში, არასოდეს არ თავისი წლიური მიმოქცევის განმავლობაში თითოეულ
შეიძლება ეთანასწორებოდეს ყველა მის წევრთა შემოსავალს. ადამიანს მიაკუთვნებს იმ შემოსავალს, რომელიც მას
რადგან ერთი და იგივე გინეის მონეტა, რომელიც დღეს კვირეულ ნამდვილად ერგება, თვით ეს მონეტები მაინც არ შედის ამ
პენსიად ეძლევა ადამიანს, ხვალ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს შემოსავალში.
პენსიის მისაცემად მეორისათვის და ზეგ - მესამისათვის, ამიტომ 3. დასასრულ, მანქანები, სამუშაო იარაღები და სხვ.,
იმ ლითონური ფულის ჯამს, რომელიც ამა თუ იმ ქვეყანაში რომლებიც ძირითად კაპიტალს შეადგენს, კიდევ იმ მხრივ ჰგავს
მიმოიქცევა წლის განმავლობაში, ყოველთვის გაცილებით საბრუნავი კაპიტალის იმ ნაწილს, რომელიც ფულისგან
ნაკლები ღირებულება უნდა ჰქონდეს, ვიდრე არის ჯამი ყველა შესდგება, რომ, როგორც ყოველი დაზოგვა ამ მანქანების აგებისა
ფულად პენსიათა, რომელთა გადახდა სწარმოებს ამ ფულით. და შენარჩუნების ხარჯებში, როდესაც იგი არ ამცირებს შრომის
მაგრამ მსყიდველობით ძალას ანუ იმ პროდუქტებს, რომელთა პროდუქტიულ ძალას, მოასწავებს საზოგადოების წმინდა
ყიდვა შეიძლება თანდათან ერთობლივ იმ ფულადი პენსიებით შემოსავლის გადიდებას, ისევე სრულიად ამგვარსავე გადიდებას
მათი თანდათანი გაცემის მიხედვით, ყოველთვის ზედმიწევნით მოასწავებს ყოველი დაზოგვა საბრუნავი კაპიტალის იმ ნაწილის
იგივე ღირებულება უნდა ჰქონდეს, რაც იმ პენსიებს აქვს, მოგროვებისა და შენარჩუნების ხარჯებში, რომელიც ფულისაგან
სწორედ ისე, როგორც იგივე ღირებულება უნდა ჰქონდეს შესდგება.

საკმაოდ ცხადია, - და ნაწილობრივ კიდეც იყო რომლებიც მიმოიქცევა, წარმოადგენს მის ყველაზე უფრო
განმარტებული, - რა ნაირად წარმოადგენს ძირითადი ცნობილ სახეს, რომელიც, როგორც ეტყობა, განსაკუთრებით
კაპიტალის შენარჩუნების ხარჯებში დაზოგვა საზოგადოების გამოსადეგია ამ მიზნისათვის.
წმინდა შემოსავლის გადიდებას. ყოველი სამუშაოს მესარეწის როდესაც ამა თუ იმ ქვეყნის მოსახლეობას ისეთი ნდობა
კაპიტალი აუცილებლად იყოფა ძირითად კაპიტალად და აქვს რომელიმე ბანკირის შეძლებისა, პატიოსნებისა და
საბრუნავ კაპიტალად. თუ მთელი მისი კაპიტალი უცვლელი სიფრთხილისადმი, რომ სწამს, - ბანკირი ყოველ მომენტში მზად
რჩება, - მით უფრო დიდი უნდა იყოს მისი ერთი ნაწილი, რაც არის გაანაღდოს თავისი ბანკნოტები იმდენი, რამდენსაც მას
უფრო მცირეა მეორე ნაწილი. საბრუნავი კაპიტალი იძლევა წარუდგენენო, იმ შემთხვევაში ეს ბანკნოტები ისეთსავე
მასალებს და შრომის ხელფასს და მოძრაობაში მოჰყავს მთელი მსვლელობას მოიპოვებს, როგორც ოქროსა და ვერცხლის ფული,
სარეწაო. ამიტომ ძირითადი კაპიტალის შენარჩუნების ხარჯების იმ რწმენის გამო, რომ ყოველ ჟამს შეიძლება მათ სამაგიეროდ
ყოველმა დაზოგვამ, რომელიც არ ამცირებს შრომის ასეთი ფულის მიღება.
პროდუქტიულ ძალას, უნდა გაადიდოს ის ფონდი, რომელსაც ვთქვათ, რომელიმე ბანკირი თავის კლიენტებს აძლევს
მოძრაობაში მოჰყავს სარეწაო, და, მაშასადამე, უნდა გაადიდოს სესხად თავის საკრედიტო ბანკნოტებს, 100,000 გირვ.
აგრეთვე მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტი, ყოველი სტერლინგის რაოდენობით. რადგან ეს ბანკნოტები ფულის
საზოგადოების ნამდვილი შემოსავალი. ფუნქციას ასრულებს, ამიტომ ბანკირს მისი მოვალეები ისეთსავე
ოქროს და ვერცხლის ფულის შენაცვლება ქაღალდით სარგებელს უხდიან, როგორც რომ მას მათთვის ამდენივე ფული
ძალიან ძვირად ღირებული სააღებმიცემო იარაღის მაგიერობას ესესხებია. ეს სარგებელი წყაროა მისი მოგებისა. თუმცა ამ
აწევინებს უფრო იაფს და ხშირად ისევე მოხერხებულ ბანკნოტების ნაწილი მუდამ უბრუნდება მას გასანაღდებლად,
საშუალებას. ამ შემთხვევაში მიმოქცევას ანხორციელებს ახალი მაგრამ ნაწილი მაინც განაგრძობს მიმოქცევას მთელი თვეების და
ბორბალი, რომლის შექმნა და შენარჩუნება წინანდელზე უფრო წლების განმავლობაში. და ამიტომ, თუმცა ბანკირს საერთოდ
იაფი ჯდება. მაგრამ ასევე ცხადი არაა ის, თუ როგორ ხდება ეს 100,000 გირვ. სტერლინგის ბანკნოტები აქვს მიმოქცევაში
შენაცვლება და რანაირად იწვევს იგი საზოგადოების მთლიანი ან გაშვებული, ხშირად 20,000 გირვ. სტერლინგის მარაგი ოქროთი
წმინდა შემოსავლის გადიდებას, და ამიტომ აქ საჭიროა და ვერცხლით საკმარისია წარდგენილი მოთხოვნის
რამდენიმე დამატებითი ახსნა-განმარტება. დასაკმაყოფილებლად. ამრიგად, ამ ოპერაციის გზით, 20,000
არსებობს რამდენიმე სხვადასხვა სახის ქაღალდის ფული; გირვ. სტერლინგი ოქროთი და ვერცხლით ასრულებს ყველა იმ
მაგრამ ბანკების და ბანკირების ბილეთები (ბანკნოტები), ფუნქციებს, რაც სხვებრ 100,000-ს შეეძლო შეესრულებია.

გაცვლა-გამოცვლის იგივე რაოდენობა შეიძლება შესრულებულ შრომის გასანაწილებლად საჭირო იყო წინათ მხოლოდ ერთი
იქნეს, მოხმარების საგნების იგივე რაოდენობა შეიძლება მილიონი და ეს წლიური პროდუქტი არ შეიძლება ერთბაშად
მიმოქცეულ იქნეს და მათ ნამდვილ მომხმარებლებს დაურიგდეს გადიდებულ იქნეს ასეთი საბანკო ოპერაციებით. ამიტომ ერთი
100,000 გირვ. სტერლინგის ბანკნოტების საშუალებით, ისე, მილიონი წინანდებურად საკმარისი იქნება მისი
როგორც იმავე ღირებულების ოქროს და ვერცხლის ფულის მიმოქცევისათვის. რადგან საყიდელ და გასაყიდ საგანთა
საშუალებით. მაშასადამე, ამ გზით შეიძლება განხორციელებულ რაოდენობა ზედმიწევნით იგივე რჩება, რაც წინათ იყო, ამიტომ
იქნეს ოქროს და ვერცხლის 80,000 გირვ. სტერლინგის დაზოგვა ფულის წინანდელი რაოდენობა საკმარისი იქნება მათ
ქვეყნის მიმოქცევაში; და თუ ამგვარივე ოპერაციები იწარმოება საყიდლად და გასაყიდად. მიმოქცევის არხი, თუ შეიძლება
იმავდროულად ბევრი სხვა ბანკისა და ბანკირების მიერ, მთელი ასეთი გამოთქმა ვიხმარო, სწორედ ისეთივე დარჩება, როგორიც
მიმოქცევა შეიძლება შესრულებულ იქნეს ერთი მეხუთედი წინათ იყო. ჩვენი ნაგულისხმევის თანახმად, ერთი მილიონი
ნაწილით ოქროსი და ვერცხლისა, რომელიც საჭირო იქნებოდა საკმარისია ამ არხის გასავსებად; და ამიტომ, რაც ამ
სხვა შემთხვევაში. რაოდენობაზე მეტი ჩაისხმის მასში, არხში ვერ იდენს, და იქიდან
ვიგულისხმოთ, რომ, მაგალითად, მთელი ის ფული, უნდა გადმოდინდეს. მიმოქცევის არხში ჩასხმულია 1,800,000
რომელიც მიმოქცევაშია რომელსამე ქვეყანაში, განსაზღვრულ გირვანქა. მაშასადამე, 800,000 გირვანქა უნდა გადმოდინდეს
მომენტში შეადგენს ერთ მილიონ გირვ. სტერლინგს, და ამასთან იქიდან, ვინაიდან ეს რაოდენობა შეადგენს იმის გარდამეტს, რაც
ეს რაოდენობა საკმარისია იმ ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ქვეყნის მიმოქცევაში. მაგრამ,
პროდუქტის მიმოქცევისათვის. ვიგულისხმოთ აგრეთვე, რომ თუმცა ეს რაოდენობა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ქვეყნის
რამდენიმე ხნის შემდეგ სხვადასხვა ბანკებმა და ბანკირებმა შიგნით, იგი მაინც წარმოადგენს მეტად დიდ ღირებულებას,
გამოუშვეს წარდგენისთანავე გასანაღდებელი ბანკნოტები ერთი რათა შეიძლებოდეს მისი უქმად მდებარედ დატოვება. იგი,
მილიონის რაოდენობით, და ამასთან, შესაძლებელი მოთხოვნის ამიტომ, გაიგზავნება საზღვარგარეთ მოსაგებიანი გამოყენებისბ
დასაკმაყოფილებლად, თავიანთ სალაროებში დაიტოვეს 200,000 საძიებლად, რასაც იგი ვერ პოულობს ქვეყნის შიგნით. მაგრამ
გირვ. სტერლინგი. ამის შემდეგ მიმოქცევაში იქნება 800,000 ქაღალდის ფული ვერ გაიგზავნება საზღვარგარეთ, იმიტომ რომ
გირვანქა ოქროთი და ვერცხლით და ერთი მილიონი გირვანქა იქ მას არ მიიღებენ ჩვეულებრივ გადასახდელში მისი გამომშვები
ბანკნოტებით ანუ სულ 1,800,000 გირვანქა ქაღალდის და ბანკებისა და იმ ქვეყნების სიშორის გამო, სადაც მისი
ლითონის ფულით. მაგრამ ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური სავალდებულო განაღდება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს კანონის
პროდუქტის სამიმოქცევოდ და მის ნამდვილ მომხმარებლებს თანახმად. ამიტომ საზღვარგარეთ 800,000 გირვანქის ოქრო და

ვერცხლი გაიგზავნება, და საშინაო მიმოქცევის არხი გავსებული აბრეშუმეული და სხვ., ანდა, მეორე, მათ შეუძლიათ შეიძინონ
დარჩება ერთი მილიონის ქაღალდის ფულით, ნაცვლად ერთი დამატებითი მარაგი მასალების, სამუშაო იარაღების და
მილიონის ლითონური ფულისა, რომელიც მას წინათ ავსებდა. სურსათისა, რათა შესანახი და საქმე გაუჩინონ მრეწველურად
თუმცა ოქროსა და ვერცხლის ესოდენ დიდი რაოდენობა მომქმედ ადამიანთა დამატებით რიცხვს, რომელნიც აღადგენენ,
გაიგზავნება ამგვარად საზღვარგარეთ, მაგრამ ჩვენ არ უნდა განსაზღვრული მოგებითურთ, თავიანთ წლიურ მოხმარებას.
ვიფიქროთ, რომ იგი გაიგზავნება იქ უსასყიდლოდ ან რომ მისი რამდენადაც ოქრო-ვერცხლი პირველი წესის მიხედვით
მფლობელები მას საჩუქრად მიართმევენ უცხო ხალხებს. ისინი გამოიყენება, იგი ხელს უწყობს მფლანგველობას, აძლიერებს
მას სცვლიან ამა თუ იმ სახის უცხო პროდუქტებზე, რათა ხარჯვას და მოხმარებას, წარმოების გაუდიდებლად ანდა რაიმე
მიაწოდონ ესენი რომელიმე სხვა უცხო ქვეყნის ან თავისი მუდმივი ფონდის შეუქმნელად ამ დანახარჯის დასაფარავად, და
საკუთარი ქვეყნის მოხმარებას. ყოველ მხრივ საზიანოა საზოგადოებისათვის.
თუ ისინი გაზიდულ ოქრო-ვერცხლს გამოიყენებენ რამდენადაც ოქრო-ვერცხლი მეორე წესის მიხედვით
იმისათვის, რომ რომელსამე უცხო ქვეყანაში პროდუქტები გამოიყენება, იგი ხელს უწყობს მრეწველობის განვითარებას; და
იყიდონ, რათა ეს უკანასკნელნი მეორე ქვეყნის მოხმარებას თუმცა ასეთი გამოყენება ადიდებს საზოგადოების მოხმარებას,
მიაწოდონ, ე. ი. მას გამოიყენებენ ეგრეთწოდებულ სატრანზიტო მაგრამ იგი ჰქმნის მუდმივ ფონდს ამ მოხმარების დასაფარავად,
ვაჭრობაში, მაშინ მთელი ის მოგება, რომელსაც ისინი მიიღებენ, ვინაიდან მომხმარებლები კვლავ აღადგენენ, მოგებითურთ,
წარმოადგენს დამატებას მათი საკუთარი ქვეყნის წმინდა თავიანთი წლიური მოხმარების ღირებულებას. საზოგადოების
შემოსავლისას. ოქრო და ვერცხლი აქ შეადგენს თითქოს ახალ მთლიანი შემოსავალი, მისი მიწისა და შრომის წლიური
ფონდს, რომელიც შექმნილია ახალი ვაჭრობის საწარმოებლად; პროდუქტი იზრდება მთელი იმ ღირებულებით, რასაც იმ
საშინაო აღებმიცემობა წარმართული იქნება ქაღალდის ფულით, მშრომელთა მუშაობა ჰმატებს მასალებს, რომლებზედაც ისინი
ხოლო ოქრო და ვერცხლი იქცევა ფონდად იმ ახალი ვაჭრობის მუშაობენ, და მისი წმინდა შემოსავალი დიდდება იმდენით,
საწარმოებლად. რამდენიც ამ ღირებულებიდან რჩება იმის გამოკლების შემდეგ,
თუ ისინი იმ ოქრო-ვერცხლს იმისთვის გამოიყენებენ, რაც საჭიროა მათი მოსაქმეობის იარაღებისა და ხელსაწყოების
რომ იყიდონ პროდუქტები საშინაო მოხმარებისათვის, იმ შესანარჩუნებლად.
შემთხვევაში მათ შეუძლიათ, ჯერ ერთი, იყიდონ ისეთი საგნები, რომ იმ ოქრო-ვერცხლის დიდი ნაწილი, რომელიც ამ
რომელთაც მოიხმარებენ უქმი ადამიანები, არაფრის საბანკო ოპერაციების გზით საზღვარგარეთ განიდევნება და
მწარმოებელნი, როგორიცაა, მაგალითად, უცხო ღვინოები, უცხო უცხო საქონელთა საყიდლად გამოიყენება საშინაო

მოხმარებისათვის, და ამასთან გამოიყენება და უნდა როდესაც ვანგარიშობთ პროდუქტიული შრომის

გამოიყენებოდეს მეორეგვარ საქონელთა შესაძენად, - ეს რაოდენობას, რომელიც საზოგადოების საბრუნავ კაპიტალს
გარემოება არა თუ სარწმუნოა, არამედ თითქმის აუცილებელიც. შეუძლია ჩაბმული ჰყავდეს მოსაქმეობაში, ყოველთვის
მართალია, ზოგ ცალკეულმა ადამიანებმა შეიძლება ზოგჯერ მხედველობაში უნდა მივიღოთ მხოლოდ მისი ის ნაწილები,
ძალიან მნიშვნელოვნად გაადიდონ თავიანთი ხარჯვა, თუმცა რომლებიც შესდგება სურსათისაგან, მასალებისა და მზა
მათ შემოსავალი სრულიადაც არ გადიდებიათ, მაგრამ პროდუქტებისაგან; დანარჩენი ნაწილი, რომელიც ფულისაგან
შეგვიძლია დარწმუნებული ვიყოთ, რომ საერთოდ არც ერთი შესდგება და პირველი სამი ნაწილის მიმოქცევას ემსახურება
კლასი ან ჯგუფი ადამიანთა ასე არ იმოქმედებს, იმიტომ რომ, თუ მხოლოდ, ყოველთვის უნდა გამოვაკლოთ იქიდან. იმისათვის,
ჩვეულებრივი გონიერების წესები არ ხელმძღვანელობს რომ სამრეწველო საქმიანობა მოძრაობაში იქნეს მოყვანილი, სამი
ყოველთვის ცალკეული ადამიანის საქციელს, მაინც ეს წესები საგანი არის საჭირო: მასალები გადასამუშავებლად, იარაღები
გავლენას ახდენს მუდამ თითოეული კლასის ანუ ჯგუფის სამუშაოდ და ხელფასი ანუ გასამრჯელო, რის გულისთვისაც
ადამიანთა უმრავლესობის მოქმედებაზე. ხოლო უქმ ადამიანთა ადამიანები სამუშაოს ასრულებენ. ფული არც მასალაა
- კლასის ან ჯგუფის სახით აღებულის - შემოსავალი არ შეიძლება მუშაობისათვის და არც იარაღი, რომლითაც მუშაობენ; და თუმცა
ოდნავაც კი გაიზარდოს ამ საბანკო ოპერაციების მეოხებით. მუშის ხელფასი ჩვეულებრივ ფულად გაიცემა, მაგრამ მუშის
ამიტომ მათი ხარჯვა საერთოდ ვერ გადიდდება ნამდვილ შემოსავალს, როგორც ყველა სხვა ადამიანთა
მნიშვნელოვნად, თუმცა მათში ზოგიერთების ხარჯვამ შეიძლება შემოსავალს, შეადგენს არა ფული, არამედ - ამ ფულის
იმატოს და ზოგჯერ მართლაც მატულობს. რადგან, ამრიგად, უქმ ღირებულება, არა ლითონური მონეტები, არამედ ის, რისი
ადამიანთა მოთხოვნა უცხო საქონელთა მიმართ უცვლელი ან მიღებაც შეიძლება იმით.
თითქმის უცვლელი რჩება, ამიტომ საბანკო ოპერაციების გზით პროდუქტიული შრომის რაოდენობა, რაც რომელსამე
საზღვარგარეთ განდევნილი და, საშინაო მოხმარებისათვის, კაპიტალს შეუძლია მოსაქმეობაში ჰყავდეს ჩაბმული, ცხადია,
უცხო საქონელთა საყიდლად გამოყენებული ფულის მხოლოდ უნდა უდრიდეს მუშების იმ რიცხვს, რომელსაც მას ძალუძს
პატარა ნაწილი შეიძლება დახარჯულ იქნეს ისეთ საქონელთა ხელთ მისცეს მასალები, სამუშაო იარაღები და შრომის ხასიათის
ყიდვაზე, რომლებიც უქმ ადამიანთა მიერ მოსახმარებლადაა შესაბამისი საარსებო საშუალებები. ფული შეიძლება საჭირო
დანიშნული. ფულის უდიდესი ნაწილი - ბუნებრივია - იყოს მასალებისა და სამუშაო იარაღების საყიდლად, აგრეთვე
სამრეწველო მოხმარებისათვის იქნება გამოყენებული და არა უქმ მუშების საარსებო საშუალებების შესაძენად, მაგრამ
ადამიანთა შესანახად. პროდუქტიული შრომის რაოდენობა, რომელიც შეიძლება

მთელს კაპიტალს ჰყავდეს საქმეში, ცხადია, არ შეიძლება მეხუთედით, ერთი მეათედით, ერთი მეოცედით და ერთი
უდრიდეს ერთსა და იმავე დროს ფულსაც, რომლითაც ყიდვა მეოცდაათედით. მაგრამ რაგინდ პატარა იყოს მიმოქცევაში
სწარმოებს, და აგრეთვე მასალებს, სამუშაო იარაღებსა და მყოფი ფულის შეფარდება წლიური პროდუქტის მთელი
საარსებო საშუალებებს, რომლებიც იმ ფულით შეიძინება, ღირებულების მიმართ მაინც, - ვინაიდან ამ პროდუქტის
არამედ იგი შეიძლება უდრიდეს ერთ-ერთს ამ ორ მხოლოდ ნაწილი, და ისიც ხშირად მხოლოდ მცირე ნაწილი,
ღირებულებაში, და უდრიდეს უფრო - უკანასკნელთა არის სამრეწველო მოსაქმეობის დასახმარებლად დანიშნული, -
ღირებულებას, ვიდრე პირველს. მაინც მიმოქცეული ფულის რაოდენობა ძალიან მნიშვნელოვანი
როდესაც ქაღალდის ფული იჭერს ოქროს და ვერცხლის პროპორციისა უნდა იყოს ამ ნაწილის მიმართ. თუ, ამიტომ,
ადგილს, მასალების, სამუშაო იარაღების და საარსებო შედეგად ოქრო-ვერცხლის შენაცვლებისა ქაღალდის ფულით,
საშუალებების რაოდენობა, რომლის მოპოვებინება ძალუძს მიმოქცევისათვის საჭირო ოქროს და ვერცხლის რაოდენობა
მთელ საბრუნავ კაპიტალს, შეიძლება გადიდებულ იქნეს ოქრო- შეიკვეცა, ვთქვათ, წინანდელის ერთ მეხუთედამდე, თუ, შემდეგ
ვერცხლის მთელი იმ ღირებულებით, რაც წინათ მათ საყიდლად დანარჩენი ოთხი მეხუთედის თუნდაც მარტოოდენ უფრო დიდი
იხმარებოდა. მიმოქცევისა და განაწილების დიადი ბორბლის ნაწილი მიემატა მრეწველობის წარსამართავად დანიშნულ
მთელი ღირებულება ემატება პროდუქტებს, რომელნიც მისი ფონდს, იმ შემთხვევაში ეს იქნება ფრიად მნიშვნელოვანი
საშუალებით მიმოიქცევიან და განაწილდებიან. ეს ოპერაცია გადიდება წარმოების ოდენობისა და, მაშასადამე, მიწისა და
რაოდენადმე ჰგავს ოპერაციას მსხვილი სარეწაოს შრომის წლიური პროდუქტის ღირებულებისაც.
მფლობელისას, რომელიც რაიმე ტექნიკური გაუმჯობესების ამგვარი ოპერაცია განხორციელებულ იქნა ამ ოცდახუთი-
გამო ხელს იღებს თავის ძველ მანქანებზე და სხვაობას მათ ფასსა ოცდაათი წლის წინათ შოტლანდიაში ახალი საბანკო
და ახალი მანქანების ფასს შორის უმატებს თავის საბრუნავ კომპანიების დაწესების გზით თითქმის ყოველ მოზრდილ
კაპიტალს, - იმ ფონდს, საიდანაც იგი იღებს სახსარს თავისი ქალაქში და ზოგ სოფლებშიაც კი. შედეგები სწორედ ისეთი იყო,
მუშებისათვის მასალებისა და ხელფასის მისაცემად. როგორც ზემოთაა აღნიშნული. ქვეყნის სააღებმიცემო
იქნებ შეუძლებელიც იყოს განვსაზღვროთ ამა თუ იმ მოსაქმეობა სრულდება თითქმის სულმთლად ამ საბანკო
ქვეყნის მიმოქცევაში არსებული ფულის შეფარდება წლიური კომპანიების ქაღალდის ფულის საშუალებით, რომლითაც
პროდუქტის მთელი ღირებულების მიმართ, რომელიც მისი ჩვეულებრივ სწარმოებს ყოველგვარი ყიდვა და გაყიდვა.
საშუალებით მიმოიქცევა. სხვადასხვა ავტორები აღნიშნულ ვერცხლი იშვიათად სჩანს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც
შეფარდებას ვარაუდობდნენ ამ ღირებულების ერთი ოცშილინგიან ბანკნოტას ახურდავებენ, ხოლო ოქრო - კიდევ

უფრო იშვიათად. თუმცა ყველა ამ სხვადასხვა კომპანიების მოგვეპოვება, მაგრამ შოტლანდიის ზარაფხანის წინანდელი
საქმიანობა უზადო არ იყო და ამის გამოისობით მან ანგარიშებიდან სჩანს, რომ ყოველწლიურად მონეტის სახით
საპარლამენტო აქტის გამოცემაც კი გამოიწვია მის მოჭრილი ოქროს ღირებულება რაოდენადმე აღემატებოდა
მოსაწესრიგებლად, მაგრამ ქვეყანამ მაინც, უეჭველია, დიდი ვერცხლისას. ამასთან მაშინ საკმაოდ ბლომად მოიპოვებოდნენ
სარგებლობა მიიღო ამ საქმიდან. მე მრავალჯერ გამიგონია ადამიანები, რომელთაც არ სჯეროდათ, რომ მიტანილ ფულს
მტკიცება: ქალაქ გლაზგოს ვაჭრობა გაორკეცდა დაახლოებით უკან დაუბრუნებდნენ, და ამიტომ თავიანთი ვერცხლი არ
თხუთმეტ წელიწადში იქ პირველი ბანკების დაარსების მიჰქონდათ შოტლანდიის ბანკში; და გარდა ამისა, მიმოქცევაში
შემდეგო, ხოლო შოტლანდიის ვაჭრობა გაიზარდა ოთხკეცზე მოიპოვებოდა ცოტაოდენი რაოდენობით ინგლისური ფული,
მეტადო ედინბურგში ორი საზოგადოებრივი ბანკის გახსნის რომელსაც არ შეეხებოდა ბანკში შეტანის მოთხოვნა. ამიტომ
შემდეგ, რომელთაგან ერთი, შოტლანდიის ბანკად წოდებული, ღირებულება ოქროს და ვერცხლისა, რომელიც შოტლანდიის
დაფუძნებულ იქნა საპარლამენტო აქტით 1699 წელს, ხოლო მიმოქცევაში იყო ინგლისთან შეერთებამდე, უნდა ვივარაუდოთ
მეორე, სამეფო ბანკად წოდებული, დაარსდა მეფის ქარტიის არა ნაკლებ მილიონი გირვ. სტერლინგისა. ეს თანხა შეადგენდა,
საფუძვლით 1727 წელს. რომ მართლა ასე დიდი ზომით როგორც ეტყობა, თითქმის მთელ მიმოქცევას, ვინაიდან, თუმცა
გაიზარდა საერთოდ შოტლანდიის ან კერძოდ ქალაქ გლაზგოს მიმოქცევა შოტლანდიის ბანკის, რომელსაც მაშინ მეტოქეები არ
ვაჭრობა ესოდენ მოკლე დროში, მე ამის მტკიცებას ვერ ვიკისრებ. ჰყავდა, მნიშვნელოვანი იყო, მაინც იგი შეადგენდა მხოლოდ
და თუ ერთმა ან მეორე ვაჭრობამ იმატა ამ ზომით, ეს შედეგი ისე ძალიან მცირე ნაწილს მთელი მიმოქცევისას. ამჟამად
დიდი გამოდის, რომ იგი ვერ უნდა მიეწერებოდეს შოტლანდიის მიმოქცევა არ შეიძლება ვივარაუდოთ ორ
მარტოდმარტო ამ მიზეზის მოქმედებას. მაგრამ რომ მილიონზე ნაკლებად, და ამასთან ის ნაწილი, რომელიც ოქროს
შოტლანდიის ვაჭრობა და მრეწველობა ძალიან მნიშვნელოვნად და ვერცხლისგან შესდგება, ალბათ, არც კი აღწევს ნახევარ
გაიზარდა ამ პერიოდის განმავლობაში და რომ ბანკებმა ძალიან მილიონს. მაგრამ, თუმცა შოტლანდიაში მიმოქცეული ოქროსა
ხელი შეუწყვეს ამ ზრდას, - ეს კი უცილობელი არის. და ვერცხლის რაოდენობამ ესოდენ დიდი შემცირება განიცადა
ღირებულება ვერცხლის ფულის, რომელიც ინგლისთან ამ პერიოდში, მისი ნამდვილი სიმდიდრე და კეთილდღეობა,
1707 წელს შეერთებამდე მიმოიქცევოდა შოტლანდიაში და როგორც სჩანს, სრულიად არ შემცირებულა. პირიქით, მისი
უშუალოდ მის შემდგომ მიტანილ იქნა შოტლანდიის ბანკში მიწათმოქმედება, მანუფაქტურები და ვაჭრობა, მისი მიწისა და
ხელახალ მოსაჭრელად, შეადგენდა 411 ,117 გირვ. სტერლ. 10 შრომის წლიური პროდუქტი ცხადად გადიდდა.
შილ. და 9 პენსს. ოქროს მონეტის შესახებ ცნობები არ მეტი წილი ბანკები და ბანკირები თავიანთ საკრედიტო

ბილეთებს უშვებენ, უმთავრესად, თამასუქების დისკონტის იმისა, რომ მთელი ის ფული, რომელიც იმ პირს მიეცემოდა
გზით, ე. ი. იმ გზით, რომ ფულს იძლევიან ავანსად თამასუქებში გახსნილი კრედიტის ფარგალში, მოთხოვნისამებრ გადახდილი
მათი ვადის გასვლამდე. ისინი ყოველთვის გამოაკლებენ ხოლმე იქნებოდა კანონიერი სარგებლითურთ. ამგვარ კრედიტებს,
იმ თანხას, რომელსაც ავანსად იძლევიან, კანონიერ სარგებელს მგონია, ჩვეულებრივ იძლევიან ბანკები და ბანკირები მსოფლიოს
თამასუქის ვადამდე. როდესაც ვადა დადგება, თამასუქის ყველა ნაწილში. მაგრამ ის შეღავათიანი პირობები, რომლებიც
გადახდით ბანკს აუნაზღაურდება ავანსად გაღებული თანხის შოტლანდიის საბანკო კომპანიებს აქვთ შემოღებული
ღირებულება წმინდა მოგებითურთ სარგებლის სახით. ბანკირი, კრედიტების გადასახდელად, წარმოადგენს, რამდენადაც ვიცი,
რომელიც ვაჭარს, ვის თამასუქსაც იგი დისკონტს უკეთებს, მათ თავისებურობას, და ეს იყო, ალბათ, მთავარი მიზეზი
აძლევს არა ოქროსა და ვერცხლს, არამედ - თავის საკუთარ როგორც ამ კომპანიების ფართო საქმიანობის, ისე იმ
საკრედიტო ბილეთებს, იმ სარგებლობას პოულობს, რომ სარგებლობისა, რომელიც ქვეყანამ მიიღო აქედან.
შეუძლია მეტი თანხის დისკონტი გააკეთოს, სახელდობრ მისი ყოველ ადამიანს, რომელსაც აქვს კრედიტი ერთ-ერთ ამ
საკრედიტო ბილეთების მთელი თანხისა, რომლებიც, როგორც კომპანიასთან და სესხულობს მისგან, მაგალითად, ათას
მან გამოცდილებით იცის, ჩვეულებრივ იმყოფება მიმოქცევაში. გირვანქას, შეუძლია ეს თანხა გადაიხადოს ნაწილ-ნაწილ, ოცი ან
ეს მას შესაძლებლობას აძლევს ამდენადვე უფრო დიდ თანხაზე ოცდაათი გირვანქა ყოველჯერ, და ამასთან კომპანია მთელი
მიიღოს წმინდა მოგება სარგებლის სახით. თანხის სარგებელს მოაკლებს ხოლმე სათანადო ნაწილს იმ
შოტლანდიის ვაჭრობა, რომელიც ამჟამადაც არაა ძალიან დღიდან დაწყებული, როდესაც ეს პატარა თანხა იყო შეტანილი,
დიდი, კიდევ უფრო ნაკლებ მნიშვნელოვანი იყო მაშინ, როდესაც და ასე ბოლომდე, ვიდრე მთელი ვალი არ იქნება ამგვარად
ორი საბანკო კომპანია დაარსდა; და ამ კომპანიებს ძალიან მცირე გადახდილი. ამიტომ ყველა ვაჭარს და თითქმის ყველა საქმის
აღებმიცემობა ექნებოდათ, თავიანთი მოსაქმეობა რომ მარტო კაცს თავისთვის მოხერხებულად მიაჩნიათ ასეთი მიმდინარე
თამასუქების დისკონტით შემოეფარგლათ. ამიტომ მათ ანგარიშები ჰქონდეთ ბანკებში და, მაშასადამე,
გამოიგონეს სხვა წესი თავიანთი საკრედიტო ბილეთების დაინტერესებული არიან ხელი შეუწყონ ამ კომპანიების
გამოსაშვებად, სახელდობრ ეგრეთწოდებული მიმდინარე საქმიანობის ზრდას, და ამისთვის ხალისით იღებენ
ანგარიშების გახსნა, ე. ი. განსაზღვრული თანხის (მაგალითად, გადასახდელში იმათ საკრედიტო ბილეთებს და ამასვე ურჩევენ
ორი ან სამი ათასი გირვ. სტერლინგის) კრედიტის მიცემა სხვებსაც, ვისზედაც მათ აქვთ გავლენა. ბანკები, როდესაც მათი
ყოველი პირისათვის, რომელსაც შეეძლო წარედგინა უეჭველი კლიენტები მიმართავენ ფულისათვის, ჩვეულებრივ ამ ფულს
კრედიტისა და კარგი მამულის მქონე ორი ადამიანი თავდებად აძლევენ თავიანთი საკუთარი საკრედიტო ბილეთებით. ვაჭრები

ამ ბილეთებს აძლევენ მემანუფაქტურეებს საქონელში, საწყობში უწყვია, ყოველთვის უნდა იყოს 500 გირვ.
მემანუფაქტურეები - ფერმერებს მასალასა და სურსათში, სტერლინგით ნაკლები იმასთან შედარებით, რაც იქნებოდა, იგი
ფერმერები - მემამულეებს სარენტო გადასხდელში, რომ იძულებული არ ყოფილიყო თავისთან ჰქონებოდა ეს თანხა
მემამულეები, თავის მხრივ, აძლევენ ვაჭრებს კომფორტისა და უქმად გაჩერებული. ვიგულისხმოთ აგრეთვე, რომ მთელი მისი
ფუფუნების საგნებში, რომლებსაც ეს უკანასკნელნი მათ კაპიტალი ანუ საქონელი, რომელიც ღირებულებით მის
მიაწოდებენ, და ვაჭრები კი მათ ისევ ბანკებს უბრუნებენ კაპიტალს უდრის, ერთხელ გადაბრუნდება წელიწადში. იმის
თავიანთი მიმდინარე ანგარიშების გასასწორებლად ანუ მათგან გამო, რომ იგი იძულებულია უქმად ჰქონდეს გაჩერებული
სესხად აღებულის დასაფარავად. ამრიგად, ქვეყნის თითქმის ესოდენ დიდი თანხა, მან 500 გირვ. სტერლინგით ნაკლები
მთელი ფულადი მიმოქცევა ამ საკრედიტო ბილეთების საქონელი უნდა გაჰყიდოს წელიწადში, ვიდრე შესაძლებელი
საშუალებით სრულდება. ამაზეა დამყარებული იმ კომპანიების იქნებოდა სხვაფრივ. მისი წლიური მოგება ნაკლები უნდა იყოს
დიდი ოპერაციები. მთელი იმ მოგებით, რასაც იგი მიიღებდა 500 გირვ. სტერლინგის
ამ მიმდინარე ანგარიშების მეოხებით ყოველ ვაჭარს მეტი საქონლის გაყიდვისას; ხოლო მუშების რიცხვი, რომელნიც
შეუძლია, გონიერების დაცვით, უფრო დიდი საქმე აწარმოოს, ამ საქონლის დამზადებაზე მუშაობენ, ნაკლები უნდა იყოს
ვიდრე შესძლებდა უიმისოდ. თუ ავიღებთ ორ ვაჭარს, ერთს სწორედ იმდენი ადამიანით, რამდენსაც შეეძლო სამუშაო
ლონდონში და მეორეს ედინბურგში, რომელთაც თანატოლი ჰქონებოდა 500 გირვ. სტერლ. დამატებითი კაპიტალის
კაპიტალები აქვთ ერთსა და იმავე დარგში მოთავსებული, დახარჯვისას. ედინბურგელ ვაჭარს, პირიქით, თავისთან არა
ედინბურგელ ვაჭარს შეუძლია, წინდაუხედაობის ჩაუდენლად, აქვს ფული უქმად გაჩერებული მისაღებ მოთხოვნათა
უფრო დიდი საქმე წარმართოს და მეტი ხალხი ჰყავდეს საქმეში დასაკმაყოფილებლად. როდესაც ასეთ მოთხოვნას წარუდგენენ,
ჩაბმული, ვიდრე ლონდონელ კომერსანტს. უკანასკნელს იგი მას იხდის თავისი მიმდინარე ანგარიშიდან ბანკში, ხოლო
ყოველთვის მზად უნდა ჰქონდეს ფულის მნიშვნელოვანი თანხა ბანკისგან ნასესხებ თანხას თანდათან იხდის იმ ფულით ან
ან თავის საკუთარ საფულე კარადაში, ანდა ასეთშივე ბანკირისა, საკრედიტო ბილეთებით, რაც მას შემოუვა საქონლის გაყიდვით.
- რომელიც მას ამისთვის სარგებელს არ აძლევს, - რათა შეეძლოს მას შეუძლია, მაშასადამე, გაუფრთხილებლობის ჩაუდენლად,
პასუხი გასცეს მის მიერ ნისიად ნაყიდი საქონლისთვის ფულის თანატოლი კაპიტალის გამოყენებისას მუდამ ჰქონდეს თავის
გადახდის მოთხოვნას, რომლითაც მუდამ მიმართავენ მას. საწყობში საქონლის მეტი რაოდენობა, ვიდრე ლონდონელ
ვიგულისხმოთ, რომ ამისათვის ჩვეულებრივ საჭიროა 500 გირვ. ვაჭარს; ამიტომაც მას შეუძლია უფრო მნიშვნელოვანი მოგების
სტერლინგის თანხა. იმ საქონლის ღირებულება, რომელიც მას მიღება და მუდმივი სამუშაოს მიცემა შრომისმოყვარე ადამიანთა

უფრო დიდი რიცხვისათვის, რომელნიც ამ საქონელს ამზადებენ გადააჭარბა ამ თანხას, მისი გარდამეტი, რამდენადაც იგი არ
ბაზრისთვის. აქედან - ის დიდი სარგებლობა, რომელსაც ქვეყანა შეიძლება გაგზავნილ იქნეს საზღვარგარეთ, არც გამოყენებულ
იღებს მისი ვაჭრობიდან. იქნეს მიმოქცევაში ქვეყნის შიგნით, აუცილებლად უკან
შეიძლებოდა, მართალია, ადამიანს ეფიქრა, რომ დაუბრუნდება დაუყოვნებლივ ბანკებს ოქროსა და ვერცხლზე
თამასუქების დისკონტის სიადვილე ინგლისელ ვაჭრებს გადასაცვლელად. ბევრი ადამიანი მაშინვე შეამჩნევს, რომ მათ
ისეთსავე სარგებლობას აძლევს, როგორც მიმდინარე ანგარიშები ხელში მეტი ქაღალდის ფული აქვთ, ვიდრე საჭიროა მათი
- შოტლანდიის ვაჭრებს. მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ საქმეების წარსამართავად ქვეყნის შიგნით, ხოლო რადგან მათ არ
შოტლანდიელ ვაჭრებს ისევე ადვილად შეუძლიათ თავიანთი შეუძლიათ მისი გაგზავნა საზღვარგარეთ, ისინი დაუყოვნებლივ
თამასუქების დისკონტის წარმოება, როგორც ინგლისელებს, და მოითხოვენ მის განაღდებას ბანკების მიერ. მას შემდეგ, რაც
გარდა ამისა, კიდევ დამატებითი სარგებლობა აქვთ თავიანთი ზედმეტი ქაღალდის ფული განაღდებულია ოქრო- ვერცხლზე,
მიმდინარე ანგარიშებისგან. იმ ადამიანებს ადვილად შეუძლიათ გამოყენება ჰპოვონ
ყოველგვარი ქაღალდის ფულის საერთო რაოდენობა, ამისათვის, ვინაიდან გაგზავნიან საზღვარგარეთ; მაგრამ ისინი
რომელიც შეიძლება ადვილად მიმოიქცევოდეს ამა თუ იმ გამოყენებას ვერ იპოვიდნენ, თუ ეს დარჩენილი იქნებოდა
ქვეყანაში, არასოდეს არ შეიძლება აღემატებოდეს იმ ოქროსა და ქაღალდის ფულის სახით. ამიტომ მიტანილი იქნება იერიში
ვერცხლის ღირებულებას, რომლის მაგიერობასაც იგი ეწევა ან ბანკზე ამ ზედმეტი ქაღალდის ფულის მთელი თანხის
რომელიც (აღებმიცემობის იმავე მოცულობისას) მიმოქცევაში გასანაღდებლად, და მეტი თანხის გასანაღდებლადაც, თუ
იქნებოდა, ქაღალდის ფულს რომ ადგილი არ ჰქონებოდა. თუ, ბანკებს გადახდაში რაიმე დაბრკოლება ან ზოზინი დაეტყოთ,
მაგალითად, ოცშილინგიანი ბანკნოტა შეადგენს იმ უმცირეს ვინაიდან ამ გარემოებით წარმომდგარი აურზაური კიდევ უფრო
ქაღალდის ფულს, რომელიც შოტლანდიაში მიმოიქცევა, იმ გააძლიერებს იერიშს ბანკების მიმართ.
შემთხვევაში ამ სამიმოქცევო საშუალების მთელი რაოდენობა, იმ ხარჯებს გარდა, რომლებიც ჩვეულებრივია
რომელიც შეიძლება აქ ადვილად მიმოიქცევოდეს, არ შეიძლება საკომერციო საქმიანობის ყოველ დარგში, როგორიცაა,
აღემატებოდეს იმ ოქროს და ვერცხლის რაოდენობას, რომელიც მაგალითად, ხარჯები სახლების იჯარისათვის, მუშების,
საჭირო იქნებოდა ყველა - 20 შილ. და მეტი ღირებულების - კანტორის მომსახურეების, მოანგარიშეებისა და სხვათა
საგაცვლა-გამოცვლო აქტის შესასრულებლად, რაც ჩვეულებრივ ხელფასისათვის, ბანკის განსაკუთრებული ხარჯები შესდგება
წლის განმავლობაში სრულდება ამ ქვეყანაში. თუ მიმოქცევაში უმთავრესად ორი რამისაგან: ჯერ ერთი, იმ ხარჯებისაგან, რასაც
მყოფი ქაღალდის ფულის რაოდენობამ რომელსამე მომენტში ის გარემოება იწვევს, რომ ბანკს მუდამ უნდა ჰქონდეს თავის

საფულე კარადებში, მისი საკრედიტო ბილეთების მიმოქცევაში. იგი იჭერს ქაღალდის ფულის ადგილს, და
ხელთმქონებელთა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, ფულის ქაღალდის ფული კი აღემატება მიმოქცევის მოთხოვნილებას, და
მნიშვნელოვანი თანხა, რომლის სარგებელი მას ეკარგება, და ამიტომ ეს მონეტაც იმაზე მეტი არის, რისი მიღებაც შეუძლია
მეორე, იმ ხარჯებისაგან, რაც, მოთხოვნათა დაკმაყოფილების მიმოქცევას. მაგრამ რადგან არავის სურს ეს ფული უქმად
გამო, შეცარიელებული კარადების შევსებას სჭირდება. ჰქონდეს გაჩერებული, ამიტომ იგი ამა თუ იმ სახით უნდა
საბანკო კომპანიამ, რომელიც ქაღალდის ფულს იმაზე გაგზავნილ იქნეს საზღვარგარეთ, რათა ჰპოვოს ის ხელსაყრელი
მეტს გამოუშვებს, რაც შეიძლება გამოიყენოს ქვეყნის მიმოქცევამ გამოყენება, რასაც ვერ პოულობს ქვეყნის შიგნით. და ოქროს და
და რის გარდამეტი ყოველთვის უბრუნდება მას ვერცხლის ასეთმა მუდმივმა გაზიდვამ, უქმნის რა ბანკს
გასანაღდებლად, უნდა გაადიდოს ხოლმე თავის სალაროებში გადიდებულ სიძნელეებს, უნდა გაადიდოს აგრეთვე მისი
ოქროსა და ვერცხლის რაოდენობა არა თუ ამ, მიმოქცევის ხარჯები ოქროს და ვერცხლის შესასყიდად, რაც მას სჭირდება
საჭიროებასთან შედარებით, გარდამეტის პროპორციულად, თავისი სალაროს შესავსებად, რომელიც ესოდენ სწრაფად
არამედ ბევრად უფრო დიდი პროპორციითაც, ვინაიდან მისი იცლება. მაშასადამე, ასეთმა კომპანიამ თავისი მოსაქმეობის ამ
საკრედიტო ბილეთები უბრუნდება მას გაცილებით უფრო დიდი ნაძალადევი გადიდების პროპორციულად პირველგვარ
რაოდენობით, ვიდრე ეს შეესაბამება მათი რაოდენობის ხარჯებზე მეტად უნდა გაადიდოს თავისი მეორეგვარი ხარჯები.
სიჭარბეს. ამიტომ ასეთმა კომპანიამ უნდა გაადიდოს ხოლმე ვიგულისხმოთ, რომ რომელიმე ბანკის მთელი ქაღალდის
თავისი პირველგვარი ხარჯები არათუ მისი ოპერაციების ამ ფული, რომელიც ადვილად შეუძლია შითვისოს და გამოიყენოს
ნაძალადევი გადიდების პროპორციულად, არამედ ბევრად ქვეყნის მიმოქცევამ, შეადგენს სწორედ 40,000 გირვ. სტერლინგს
უფრო დიდი პროპორციითაც. და რომ წარდგენილ მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად ბანკს
ასევე ამგვარი კომპანიის სალაროები, თუმცა მათ უფრო სჭირდება მუდამ ჰქონდეს სალაროში 10,000 გირვ. სტერლინგი
მეტად სჭირდება შევსება, გაცილებით უფრო სწრაფად იცლება, ოქროთი და ვერცხლით. თუ ამ ბანკმა სცადა 44,000 გირვ.
ვიდრე იმ შემთხვევაში, როდესაც კომპანიის მოსაქმეობა უფრო სტერლინგის გაშვება მიმოქცევაში, 4,000 გირვ. სტერლინგი,
გონივრულ ფარგალშია მომწყვდეული; ამ სალაროებს სჭირდება რომელიც იმაზე მეტია, რაც მიმოქცევას შეუძლია ადვილად
არა თუ უფრო ღონივრად შევსება, არამედ უფრო მუდმივი და შეითვისოს და მოიხმაროს, დაუბრუნდება ბანკს თითქმის
შეუწყვეტელი ხარჯებიც. გარდა ამისა, მონეტა, რომელიც მუდამ დაუყოვნებლივ მისი გამოშვების შემდეგ. და ამიტომ მისდამი
გამოიტანება ამგვარად ესოდენ დიდი რაოდენობით მისი წარდგენილ მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად ეს ბანკი ახლა
სალაროებიდან, არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ქვეყნის იძულებული იქნება მუდამ იქონიოს თავის სალაროში არა

მხოლოდ 11,000 გირვანქა, არამედ - 14,000. ამრიგად, იგი ღირებულებით უნცს და, ამგვარად, ესოდენ დიდი თანხის
არავითარ სარგებელს არ მიიღებს მიმოქცევაში გაშვებულ მონეტის მოჭრაზე ჰკარგავდა დაახლოებით 2½ თუ 3%-ს. თუმცა
ზედმეტ 4,000 გირვანქაზე, და ამასთან ერთად განიცდის ზარალს ბანკი საფასურს არ იხდიდა მონეტის მოჭრაში, თუმცა მოჭრის
მთელი იმ ხარჯის სახით, რაც სჭირდება ყოველთვის 4,000 ხარჯს ნამდვილად მთავრობა ეწევოდა, მაგრამ მთავრობის ეს
გირვანქის მოპოვებას ოქროთი და ვერცხლით, რომელიც შესვლის გულუხვობა ბანკს მაინც არ იფარავდა მთლად ხარჯებისაგან.
უმალვე ისევ წავა მუდამ მისი სალაროებიდან. ამგვარივე გადაჭარბების გამო შოტლანდიის ბანკები,
თითოეულ ცალკე საბანკო კომპანიას რომ ყოველთვის ყველანი გამოუკლებლივ, იძულებული იყვნენ ლონდონში
გაეგებოდეს თავისი საკუთარი ინტერესი და მისდევდეს მას, ჰყოლოდათ მუდამ აგენტები მონეტის შესასყიდად, და საამისო
მიმოქცევა არასოდეს არ იქნებოდა ზომაზე მეტად გავსებული ხარჯები იშვიათად შეადგენდა 1½ თუ 2%-ზე ნაკლებს. ამგვარად
ქაღალდის ფულით. მაგრამ ცალკეულ ბანკებს ყოველთვის როდი მოგროვილი ფული იგზავნებოდა ფურგონებით, და მის
ესმოდათ თავისი ინტერესი ან როდი მიჰყვებოდნენ მას, და დაზღვევას გადამზიდველების მიერ სჭირდებოდა კიდევ
ამიტომ მიმოქცევა ხშირად ზომაზე მეტად იყო ქაღალდის დამატებითი ხარჯი 3/4% ანუ 15 შილინგი 100 გირვ.
ფულით გავსებული. სტერლინგზე. ეს აგენტები ყოველთვის ვერც კი ახერხებდნენ
იმის გამო, რომ ქაღალდის ფულის ნამეტნავად დიდი ისევე სწრაფად აევსოთ თავიანთ მრწმუნებელთა სალაროები,
რაოდენობა იყო გამოშვებული, რომლის გარდამეტი მუდამ უკან როგორც ისინი ცარიელდებოდნენ. ასეთ შემთხვევაში ბანკები ამ
ბრუნდებოდა ოქროზე და ვერცხლზე გადასაცვლელად, საშუალებას მიმართავდნენ: მათთვის საჭირო თანხის
ინგლისის ბანკი, მთელი რიგი წლების განმავლობაში, თამასუქებს გასცემდნენ მათ კორესპონდენტებზე ლონდონში.
იძულებული იყო ოქროს ფული მოეჭრა ყოველწლიურად და როდესაც ეს კორესპონდენტები შემდეგში თამასუქებს
800,000-1,000,000 გირვ. სტერლინგის რაოდენობით, ანუ გასცემდნენ მათზე ამ თანხის გადასახდელად, სარგებლისა და
საშუალოდ 850,000 გირვ. სტერლინგის რაოდენობით. რათა საკომისიო გასამრჯელოს ჩართვით, იმ ბანკებიდან ზოგნი, იმ
მიეღო ოქრო, რომელიც საჭირო იყო მონეტის ესოდენ დიდი გაჭირვების გამო, რომელშიაც ისინი იმყოფებოდნენ მიმოქცევაში
რაოდენობის მოსაჭრელად, ინგლისის ბანკი (იმ გაფუჭებისა და მათი ბანკნოტების ზომას გადაჭარბებით გაშვების გამო, ზოგჯერ
ცუდი მდგომარეობის გამო, რომელშიაც ოქროს მონეტა ჩავარდა სხვა საშუალებას პოულობდნენ ამ თამასუქების გადასახდელად,
რამდენიმე წლით ადრე) ხშირად იძულებული იყო მაღალ ფასში თუ არ იმას, რომ ახალ თამასუქებს გასცემდნენ იმავე
- 4 გირვ. სტერლინგად უნცი - ეყიდა ოქროს ზოდი, რომელსაც კორესპონდენტებზე ან სხვებზე ლონდონში. ამგვარად, ერთი და
იგი შემდეგ მონეტად სჭრიდა 3 გირვ. სტერლ. 17 შილ. ½ პენსის იგივე თანხა ანუ, უფრო სწორად, ერთი და იმავე თანხის

თამასუქი არა იშვათად ორჯერ, სამჯერ და მეტჯერაც ეწევოდა ყოველ წელს მის მიერ ახალი და კარგი მონეტის დიდი
მგზავრობას, და ამ დროს მოვალე ბანკი თითოეულჯერ იხდიდა რაოდენობის გამოშვებისა, მონეტების ხარისხი უფრო და უფრო
სარგებელს და საკომისიო გასამრჯელოს მთელ დაგროვილ უკეთესი კი არ ხდებოდა, არამედ ყოველ წელს სულ უფრო და
თანხაზე. შოტლანდიის ისეთი ბანკებიც კი, რომელნიც არასოდეს უფრო უარესდებოდა. ყოველწლიურად მონეტის თითქმის იმავე
არ გამორჩეულან განსაკუთრებული წინდაუხედავობით, რაოდენობის მოჭრა იყო საჭირო, რაც წინა წელში, და ოქროს
ზოგჯერ იძულებული ხდებოდნენ მიემართათ ამ საზარალო ზოდების ფასის შეუწყვეტელი ზრდის გამო, მონეტის
მეთოდისათვის. შეუწყვეტელი გაცვეთისა და ჩამოჭრის შედეგად, ასე
ოქროს მონეტა, რომელსაც ინგლისის ბანკი ან ყოველწლიურად ახალმოჭრილი მონეტის გამოშვების ხარჯი
შოტლანდიის ბანკები იძლეოდნენ მათი ბანკნოტების იმ წლიდან-წლამდე სულ უფრო და უფრო დიდი ხდებოდა. უნდა
ნაწილის სამაგიეროდ, რაც მეტი იყო იმაზე, რისი მოხმარებაც აღინიშნოს, რომ ინგლისის ბანკი, ავსებს რა თავის სალაროებს
ქვეყნის მიმოქცევას შეეძლო, და რომელიც აგრეთვე ლითონის მონეტით, არაპირდაპირ იძულებული ხდება ეს
აღემატებოდა მიმოქცევის საჭიროებას, ზოგჯერ იგზავნებოდა მონეტა მიაწოდოს ყველგან მთელს სამეფოში, საითაც მონეტა
საზღვარგარეთ მონეტის სახით, ზოგჯერაც გადაადნობდნენ და მრავალგვარი გზით მიედინება მისი სალაროებიდან. ამიტომ
ზოდებად გაგზავნიდნენ საზღვარგარეთ, ზოგჯერ კიდევ ინგლისის ბანკი იძულებული იყო გაეცა ხოლმე მთელი ის
გადაადნობდნენ და მიჰყიდდნენ ინგლისის ბანკს მაღალ ფასში, - ლითონის მონეტა, რომელიც საჭირო იყო შოტლანდიის და
4 გირვანქად უნცს. მონეტების მთელი მასიდან გულდასმით ინგლისის ქაღალდის ფულის ზომასგადაჭარბებული
აარჩევდნენ მხოლოდ ყველაზე უფრო ახალ, სრულწონიან და მიმოქცევის დასაცავად და იმ დანაკლისის შესავსებად
კარგად შენახულ მონეტებს და მათ გაგზავნიდნენ სამეფოსთვის საჭირო ლითონური ფულის რაოდენობაში,
საზღვარგარეთ ან გადაადნობდნენ ზოდებად. ქვეყნის შიგნით და რომელიც აღნიშნული ზომასგადაჭარბებული მიმოქცევით იყო
სანამ მათ მონეტის სახე ჰქონდათ, სრულწონიანი მონეტები გამოწვეული. შოტლანდიის ბანკებმა, უეჭველია, ძვირად
მსუბუქებზე უფრო ძვირად არ ღირდა, მაგრამ საზღვარგარეთ, გადაიხადეს თავისი უგუნურობისა და დაუფიქრებლობისათვის;
ანდა ქვეყნის შიგნით, მხოლოდ ზოდად გადაქცეული, უფრო მაგრამ ინგლისის ბანკს ძალიან ძვირად გადახდა დასჭირდა არა
დიდ ღირებულებას წარმოადგენდა. ინგლისის ბანკი ხედავდა მარტო თავისი საკუთარი უგუნორობისათვის, არამედ
გაოცებული, რომ, თუმცა იგი ახალი მონეტის დიდ რაოდენობას შოტლანდიის თითქმის ყველა ბანკის კიდევ უფრო დიდი
სჭრიდა ყოველწლიურად, მაინც ყოველ წელს იგივე ნაკლებობა უგუნურობისთვისაც.
იყო მონეტისა, როგორც წარსულ წელში, და რომ, მიუხედავად ქაღალდის ფულის ამ ზომასგადაჭარბებული მიმოქცევის

თავდაპირველი მიზეზი იყო ზოგ გაბედულ რამდენადაც ბანკის ოპერაციები ამგვარი კლიენტებითაა
პროექტმკეთებელთა სპეკულაციური საქმიანობა შეერთებული შემოფარგლული, შეიძლება შევადაროთ აუზს, საიდანაც მუდამ
სამეფოს ორსავე ნაწილში. გამოდის ერთი ნაკადი, მაგრამ რომელსაც მუდამვე ჩაუდის
თანხა, რომელიც ბანკს შეუძლია, თუ სიფრთხილეს იცავს, მეორე, რომელიც სავსებით თანატოლია პირველის, ასე რომ,
ასესხოს რომელსამე ვაჭარს ან მესარეწეს, უდრის არა იმ განსაკუთრებული ზრუნვისა და მცდელობის გარეშე, წყალი
კაპიტალის მთელ თანხას, რომლითაც ეს უკანასკნელი თავის აუზში ერთსა და იმავე ან თითქმის ერთსა და იმავე დონეზე
საქმეს აწარმოებს, არც ამ კაპიტალის მნიშვნელოვან ნაწილს, რჩება მუდამ. ასეთი ბანკის სალაროს შევსებას ძალიან ცოტა
არამედ მხოლოდ მის იმ ნაწილს, რომელიც ამ ვაჭარს ან ხარჯი სჭირდება ან სრულიად არ სჭირდება.
მესარეწეს სხვებრ უქმად უნდა ჰქონებოდა ნაღდი ფულის სახით მაგრამ ვაჭარს, თუნდაც რომ იგი მეტისმეტად არ
დადებული იმისათვის, რომ გაესტუმრებია მიმდინარე აფართოებდეს თავის საქმეს, შეიძლება ხშირად ესაჭიროებოდეს
გადასახდელები. ვიდრე რაოდენობა ქაღალდის ფულისა, ნაღდი ფული, მაშინაც კი, როდესაც ხელთ არა აქვს თამასუქი
რომელსაც სესხად იძლევა ბანკი, ამ ღირებულებას არ აღემატება, სადისკონტოდ. თუ ბანკი, წარმოდგენილი თამასუქების
მან არასოდეს არ შეიძლება გადააჭარბოს იმ ოქროს და ვერცხლის დისკონტს გარდა, სესხად აძლევს მას ასეთ შემთხვევაში საჭირო
ღირებულებას, რომელიც ქვეყნის მიმოქცევაში იქნებოდა თანხას მიმდინარე ანგარიშის გახსნის გზით და შოტლანდიის
აუცილებლად ქაღალდის ფულის არარსებობისას, ე. ი. არასოდეს საბანკო კომპანიებისებური შეღავათიანი პირობებით, რომ მან ეს
არ შეიძლება გადააჭარბოს იმ რაოდენობას, რომლის ადვილად სესხი გადაიხადოს ნაწილ-ნაწილ, რამდენადაც მას ფული
შეწოვა და გამოყენება ძალუძს ქვეყნის მიმოქცევას. შემოუვა მისი საქონლის გაყიდვის გზით, - ამით ბანკი სრულიად
როდესაც ბანკი დისკონტს უკეთებს ვაჭრის თამასუქს, ანთავისუფლებს ვაჭარს იმ აუცილებლობისაგან, რომ თავისი
რომელიც ნამდვილი მევალის მიერ არის გაცემული ნამდვილ კაპიტალის რაიმე ნაწილი უქმად და ფულის სახით ჰქონდეს
მოვალეზე და რომელსაც, როდესაც ვადა დადგება, ნამდვილად გაჩერებული მიმდინარე გადასახდელთა გასასტუმრებლად.
გადაიხდის ეს უკანასკნელი, იგი სესხად აძლევს ღირებულების როდესაც მას წარუდგენენ ხოლმე გადასახდელის ასეთ
იმ ნაწილს, რომელიც ვაჭარს სხვებრ უქმად და ფულის სახით მოთხოვნას, მას შეუძლია იგი გაისტუმროს თავისი მიმდინარე
უნდა ჰქონებოდა თავისთან დადებული მიმდინარე ანგარიშიდან. მხოლოდ ბანკმა, რომელიც ოპერაციებს აწარმოებს
გადასახდელთა დასაფარავად. თამასუქის განაღდება, როდესაც ასეთ კლიენტებთან, ძალიან უნდა ადევნოს თვალყური, - მთლად
მისი ვადა დადგება, აუნაზღაურებს ბანკს, სარგებლითურთ, იმ უდრის თუ არა განსაზღვრული მოკლე პერიოდის (მაგალითად,
ღირებულებას, რომელიც მან სესხად გასცა. ბანკის სალარო, 4, 5, 6 ან 8 თვის) განმავლობაში ის გადახდილი თანხა, რომელიც

მას ჩვეულებრივ შემოსდის მათგან, იმ თანხას, რომელსაც იგი ოპერაციებს არ ეწეოდა მათთან. ასეთი წინდახედული
მათ სესხად აძლევს ხოლმე. თუ ასეთი მოკლე პერიოდების საქმიანობის მეოხებით, გარდა იმისა, რომ მათ ეზოგებოდათ
განმავლობაში ცალკეულ კლიენტთა მიერ გადახდილი თანხა თითქმის მთლად არაჩვეულებრივი ხარჯები მათი სალაროების
მეტწილად უდრის სავსებით მის მიერ გაცემულ კრედიტებს, ბანკს შესავსებად, ისინი იღებდნენ კიდევ ორ სხვა მნიშვნელოვან
თამამად შეუძლია განაგრძოს ამ კლიენტებთან ოპერაციები. სარგებლობას.
თუმცა ის ნაკადი, რომელიც ამ შემთხვევაში განუწყვეტლივ უწინარეს ყოვლისა, ასეთი წინდახედულობის წყალობით
გამოდის ბანკის სალაროდან, შეიძლება ფრიად ძლიერი იყო, მათ შესაძლებლობა ეძლეოდათ მეტნაკლებ სწორი აზრი
მაგრამ მეორე ნაკადი, რომელიც მასში შედის, არა ნაკლებ შეედგინათ თავიანთი კლიენტების კარგი თუ ცუდი
ძლიერი არის, ასე რომ ბანკის სალარო, განსაკუთრებული მდგომარეობის შესახებ ისე, რომ არ სჭირდებოდათ სხვა ცნობების
ზრუნვისა და მცდელობის გარეშე, ყოველთვის სავსე ან თითქმის ძებნა გარდა იმ ცნობებისა, რომლებსაც მათ მათი საკუთარი
სავსე რჩება და არავითარი უჩვეულო ხარჯები არაა საჭირო მის დავთრები აძლევდა: ადამიანთა წესრიგიანობა თუ
გასავსებად. თუ, პირიქით, სხვა კლიენტების მიერ გადახდილი უწესრიგიანობა ვალდებულებათა გადახდის საქმეში ხომ
თანხა მნიშვნელოვნად ნაკლებია ბანკის მიერ მათთვის მიცემულ მეტწილად მათი საქმეების კარგ თუ ცუდ მდგომარეობაზეა
კრედიტებზე, ბანკს არ შეუძლია ურისკოდ განაგრძოს მათთან დამოკიდებული. კერძო პირს, რომელიც ფულს სესხად აძლევს
საქმე, ყოველ შემთხვევაში არ შეუძლია, თუ მათ არ შეიცვალეს ხუთ ან ათ მოვალეს, თვითონ პირადად ან თავისი აგენტების
თავიანთი წესი საქმიანობისა. ნაკადი, რომელიც ამ შემთხვევაში დახმარებით შეუძლია მუდამ და გულდასმით თვალყური
გამოდის ბანკის სალაროდან, გაცილებით ძლიერი იქნება ადევნოს მათ და გაიგოს თითოეული მოქმედება და
აუცილებლად იმაზე, რომელიც მასში შედის, ასე რომ იგი მალე მდგომარეობა. მაგრამ საბანკო კომპანიას, რომელიც იქნებ ხუთას
სრულიად უნდა დაიცალოს, თუ მნიშვნელოვანი და მუდმივი სხვადასხვა ადამიანს აძლევს სესხად ფულს, - და ამასთან მისი
ხარჯები არ იქნა მის გასავსებად გაწეული. გულისყური ფრიად სხვადასხვა საქმეებზეა მუდამ მიპყრობილი,
ამიტომ შოტლანდიის საბანკო კომპანიები დიდი ხნის - არ შეუძლია მეტწილ თავის მოვალეთა მოქმედებისა და
განმავლობაში საჭიროდ სთვლიდნენ ყველა თავის კლიენტთაგან გარემოების შესახებ სხვა ცნობები ჰქონდეს, გარდა იმისა, რასაც
მოეთხოვათ ხშირი და რეგულარული გადახდა მისი საკუთარი დავთრები აძლევს. ეს უპირატესობა ჰქონდათ,
ვალდებულებისა, და უარს ამბობდნენ საქმეზე ისეთ ალბათ, შოტლანდიის საბანკო კომპანიებს მხედველობაში,
ადამიანთან, რაგინდ დიდი ყოფილიყო მისი ქონება ან კრედიტი, როდესაც ისინი ხშირ და რეგულარულ გადახდას მოითხოვდნენ
რომელიც, როგორც ისინი ამბობდნენ, ხშირ და რეგულარულ თავიანთი კლიენტებისგან.

მეორე, - ასეთი წინდახედულობის მეოხებით ისინი იმავე სახით მიდის მისგან განუწყვეტლივ. ბანკის მიერ მიცემულ
უზრუნველჰყოფდნენ თავიანთ თავს იმ შესაძლებლობისაგან, სესხს რომ გადაეჭარბებია ჩვეულებრივ კაპიტალის ამ
რომ მათ მეტი ქაღალდის ფული ჰქონებოდათ გამოშვებული, ნაწილისათვის, ვაჭრის მიერ გადახდილი თანხის ჯამი ვერ
ვიდრე რამდენის შეთვისება და გამოყენება შეეძლო ქვეყნის დაჰფარავდა მოკლე პერიოდის მანძილზე მის მიერ მიღებული
მიმოქცევას. როდესაც ისინი ამჩნევდნენ, რომ რომელიმე სესხის ჯამს. ფულის ნაკადი, რომელიც მასთან ოპერაციების
კლიენტის მიერ გადახდილი თანხა მოკლე პერიოდების წარმოების შედეგად მოედინება ბანკის სალაროებში, ვერ
მანძილზე სავსებით უდრიდა მათ მიერ მისთვის მიცემულ იქნებოდა იმ ნაკადის თანატოლი, რომელიც განუწყვეტლივ
კრედიტებს, მათ შეეძლოთ დარწმუნებული ყოფილიყვნენ, რომ მიედინებოდა იქიდან ამ ოპერაციებთან დაკავშირებით.
ქაღალდის ფული, რომელიც მათ სესხად მისცეს მას, არასოდეს ქაღალდის ფულით გაცემული კრედიტები, გადააჭარბებდა რა
არ აღემატებოდა ოქროს და ვერცხლის იმ რაოდენობას, რომელიც ოქროს და ვერცხლის იმ რაოდენობას, რომელიც ვაჭარს, ამ
მოვალეს სხვებრ ნაღდად უნდა ჰქონებოდა მიმდინარე კრედიტების არარსებობისას, უნდა ჰქონებოდა თავისთან
გადასახდელთა გასასტუმრებლად, და რომ, მაშასადამე, მიმდინარე გადასახდელთა დასაკმაყოფილებლად, მალე
ქაღალდის ფული, რომელიც მათ მისი მოსაშუალეობით გაუშვეს გადააჭარბებდა ოქროს და ვერცხლის მთელ იმ რაოდენობას,
მიმოქცევაში, არასოდეს არ აღემატებოდა ოქროსა და ვერცხლის რომელიც (აღებმიცემობის მოცულობის უცვლელობისას)
იმ რაოდენობას, რომელიც იქნებოდა ქვეყნის მიმოქცევაში, იქნებოდა ქვეყნის მიმოქცევაში ქაღალდის ფულის
ქაღალდის ფული რომ სრულიად არ არსებულიყო. ხშირად არარსებობისას და, მაშასადამე, გადააჭარბებდა იმ
შემოსვლა ამ კლიენტისგან მის გადასახდელთა, მათი რაოდენობასაც, რომელიც ქვეყნის მიმოქცევას შეეძლო ადვილად
რეგულარობა და სიდიდე საკმაოდ მაჩვენებელი იყო იმის, რომ შეეთვისებია და მოეხმარა; ქაღალდის ფულის გარდამეტი ასეთ
მისთვის გახსნილი კრედიტების ჯამი არასოდეს არ აღმატებია პირობებში დაუყოვნებლივ უნდა დაბრუნებოდა ბანკს ოქროსა
მისი კაპიტალის იმ ნაწილს, რომელიც მას ასეთი კრედიტის და ვერცხლზე გადასაცვლელად. ეს მეორე სარგებლობა, თუმცა
უქონლობისას უქმად და ფულის სახით უნდა ჰქონებოდა იგი იმდენადვე რეალური არის, იქნებ ისე კარგად არ
გაჩერებული მიმდინარე გადასახდელთა დასაკმაყოფილებლად, გაეგებოდათ შოტლანდიის სხვადასხვა საბანკო კომპანიებს,
ე. ი. იმისათვის, რომ მისი კაპიტალის დანარჩენი ნაწილი როგორც პირველი.
ყოფილიყო მუდამ პროდუქტიულად მომქმედი. კაპიტალის თუ რომელიმე ქვეყნის კრედიტუნარიან ვაჭრებს
მხოლოდ ეს ნაწილი უბრუნდება მუდამ ყოველ ვაჭარს მოკლე- ნაწილობრივ იმ მოხერხებულობის გამო, რასაც მათ უქმნის
მოკლე პერიოდებში ქაღალდის ფულის ან მონეტის სახით და თამასუქების დისკონტი, და ნაწილობრივაც იმის მეოხებით, რომ

შესაძლებლობა ეძლევათ ისარგებლონ მიმდინარე ანგარიშების გზების გაყვანაზე, ანდა იმ კაპიტალის, რასაც ხარჯავს ის პირი,
გახსნით, თავიდან აშორებული აქვთ ის აუცილებლობა, რომ რომელიც შეუდგება მიწის გაუმჯობესებას და ხმარობს მას
თავისი კაპიტალის ნაწილი უქმად და ფულის სახით ჰქონდეთ ცარიელი და დაუმუშავებელი მიწების გაწმენდაზე, გაშრობაზე,
თავისთან დადებული მიმდინარე გადასახდელთა შეღობვაზე, პატივებასა და მოხვნაზე, სამეურნეო შენობებზე მათი
დასაკმაყოფილებლად, - მათ აღარ შეუძლიათ, თუ გონიერნი ნაწილებითურთ, - ბოსლებითურთ, ბეღლებითურთ და სხვ.
არიან, ჰქონდეთ იმედი კიდევ მეტი დახმარებისა ბანკების და ძირითადი კაპიტალის უკუდაბრუნება თითქმის ყველა
ბანკირების მხრივ, ვინაიდან ამათ, თავიანთი საკუთარი შემთხვევაში გაცილებით უფრო ნელა სწარმოებს, ვიდრე
ინტერესისა და უზრუნველყოფის გამოისობით, არ ძალუძთ ამ საბრუნავი კაპიტალისა, და ამგვარი დანახარჯი, თუნდაც რომ
ფარგლის გადაცილება. ბანკს, რომელიც თავის ინტერესს იცავს, უდიდესი წინდახედულობით და ანგარიშიანობით იყოს იგი
არ შეუძლია სესხად მისცეს ვაჭარს მთელი საბრუნავი კაპიტალი ან მოხდენილი, ძალიან იშვიათად დაუბრუნდება მესარეწეს
თუნდ მისი დიდი ნაწილი, რითაც იგი მუშაობს. მართალია, ეს რამდენსამე წელზე ადრე, და ეს კი მეტად ხანგრძლივი პერიოდია
კაპიტალი განუწყვეტლივ უბრუნდება ვაჭარს ფულის სახით და საბანკო პრაქტიკისათვის. ვაჭრებს და სხვა მესარეწეებს,
იმავე სახით მიდის მისგან, მაგრამ მაინც მთელი მისი კაპიტალის უეჭველია, თამამად შეუძლიათ თავიანთი პროექტების ფრიად
უკუდაბრუნება დროით მნიშვნელოვნად დაშორებულია მისი მნიშვნელოვანი ნაწილის შესრულება ნასესხები ფულით. მაგრამ
დახარჯვის მომენტს, და ვაჭრის მიერ ბანკისათვის გადახდილი მათი კრედიტორების ინტერესებისათვის საჭიროა მათი
თანხის ჯამი ვერ გაუთანასწორდება მის მიერ ბანკისაგან საკუთარი კაპიტალი ამ შემთხვევაში იყოს საკმარისი, რათა, თუ
მიღებული კრედიტების ჯამს ისე მოკლე პერიოდების შეიძლება ასე ვთქვათ, უზრუნველჰყოფდეს ამ კრედიტორების
განმავლობაში, როგორც ეს შეეფერება ბანკის ინტერესს. კიდევ კაპიტალს ანუ შეუძლებელს ხდიდეს იმას, რომ ამ
უფრო ნაკლებ შეუძლია ბანკს სესხად მისცეს მას რაოდენადმე კრედიტორებმა ზარალი ნახონ, მაშინაც კი, თუ პროექტის
მნიშვნელოვანი ნაწილი მისი ძირითადი კაპიტალისა, ნამდვილი წარმატება ძალიან უკან ჩამორჩა მის ავტორთა
მაგალითად, იმ კაპიტალის, რომელსაც რკინის მექარხნე ხარჯავს მოლოდინს. მხოლოდ, ასეთი სიფრთხილის დაცვის
თავისი სადნობი ღუმელების აგებაზე, სამსხმელოზე, შემთხვევაშიც კი, ფული, რომლის უკან დაბრუნება მხოლოდ
სახელოსნოებსა და საწყობებზე, თავისი მუშების საცხოვრებელ რამდენიმე წლის შემდეგაა მოსალოდნელი, მათ არ უნდა
სახლებზე და სხვ., ან იმ კაპიტალის, რომელსაც ხარჯავს ისესხონ ბანკებისაგან; ის უნდა ისესხონ ობლიგაციებით ანუ
სამთომადნო მოსარეწე გვირაბების გამართვაზე, მანქანების გირავნობის ქვეშ ისეთ კერძო პირთაგან, რომელთაც აზრად აქვს
გამართვაზე წყლის ამოსატუმბავად, ბილიკების და საურმე იცხოვრონ თავიანთი კაპიტალის სარგებლით, არ სურთ თვითონ

გაისარჯონ ამ კაპიტალის გამოსაყენებლად საქმეში და დახმარებას იღებდნენ ბანკებისა და ბანკირებისაგან, კიდევ

რომელნიც ამიტომ მზად არიან ასესხონ იგი კრედიტუნარიან მეტის მიღება სურდათ. ბანკებს, - ასე, როგორც ეტყობა,
ადამიანებს, რომელთაც სურთ მით სარგებლობა რამდენიმე ფიქრობდნენ ისინი, - შეუძლიათ ყოველ სასურველ თანხამდე
წლის განმავლობაში. რასაკვირველია, ბანკი, რომელიც ფულს გაადიდონ თავიანთი კრედიტი, ამისათვის ისინი არას ხარჯავენ,
სესხად იძლევა ხარჯების გაუწევლად საღერბო ქაღალდზე ან გარდა რამდენიმე ზომა ქაღალდისაო. ისინი სჩიოდნენ ამ
ნოტარიუსის გასამრჯელოზე სასესხო ობლიგაციების ანუ ბანკების დირექტორების შეზღუდულ შეხედულებასა და
საგირავნო ვალდებულებათა შედგენისას და რომელიც სიმხდალეზე, რომელნიც, მათი სიტყვით, არ აფართოებდნენ
შოტლანდიის ბანკებისებური შეღავათიანი პირობებით იღებს თავიანთ კრედიტებს ქვეყნის ვაჭრობისა და მრეწველობის
სესხის გადახდას, რა თქმა უნდა, ძალიან შესაფერი კრედიტორი გაფართოების შესაბამისად; ამასთან, უეჭველია, ვაჭრობის ასეთ
იქნებოდა ამგვარი ვაჭრებისა და მესარეწეებისათვის. მაგრამ ესაა, გაფართოებად ისინი გულისხმობდნენ თავიანთი საკუთარი
რომ ასეთი ვაჭრები და მესარეწეები, უეჭველად, ფრიად პროექტების გაფართოებას იმ ზომაზე მეტად, რისი შესრულებაც
შეუფერებელი მოვალეები იქნებოდნენ ასეთი ბანკისათვის. შეეძლოთ თვითონ თავისი საკუთარი კაპიტალით ან იმ
ოცდახუთ წელიწადზე მეტმა ხანმა განვლო უკვე მას კაპიტალით, რომლის სესხად აღებას შესძლებდნენ კერძო
შემდეგ, რაც შოტლანდიის სხვადასხვა საბანკო კომპანიების მიერ პირებისაგან სესხების გზით, ე. ი. ობლიგაციებისა ანუ
გამოშვებულმა ქაღალდის ფულმა სავსებით მიაღწია ანდა, იქნებ, გირავნობის წესით. ბანკებს, - ასე, ეტყობა, ფიქრობდნენ ისინი, -
რაოდენადმე გადააჭარბა კიდეც იმ რაოდენობას, რომლის მათივე სახელი აიძულებდა შეევსოთ დანაკლისი თანხები და
ადვილად შეთვისება და გამოყენება შეეძლო ქვეყნის მიმოქცევას. მიეცათ მათთვის მთელი ის კაპიტალი, რომლის მიღება მათ
ეს კომპანიები, ამრიგად, უკვე დიდხანს უწევდნენ შოტლანდიის სურდათ თავიანთი ოპერაციებისათვის. მაგრამ ბანკები სხვა
ვაჭრებსა და სხვა მესარეწეებს მთელ იმ დახმარებას, რისი აზრისა იყვნენ, და რადგან ისინი უარს ამბობდნენ კრედიტების
გაწევაც ბანკებსა და ბანკირებს შეუძლიათ, თავიანთი ინტერესის ასე გაფართოებაზე, ზოგიერთებმა იმ ვაჭარ-მრეწველთაგან
შეულახავად. ისინი რაოდენადმე ამაზე მეტსაც აკეთებდნენ. მიმართეს იმ საშუალებას, რომელიც ერთხანად ემსახურებოდა
ისინი ცოტათი გადასცდნენ თავიანთი ოპერაციების ნორმალურ მათ მიზანს, თუმცა ბევრად უფრო დიდი ხარჯებით, მაგრამ მაინც
ზომას და განიცადეს ის ზარალი ან, ყოველ შემთხვევაში, ის არა ნაკლებ ეფექტურად, ვიდრე ამის შესრულებას შესძლებდა
შემცირება მოგებისა, რაც ამ სპეციალურ დარგში ყოველთვის თან საბანკო კრედიტების უდიდესი გაფართოება. ეს საშუალება სხვა
სდევს ნორმალური საქმიანობის სულ მცირეოდენ გადაჭარბებას. არა იყო რა, თუ არ კარგად ცნობილი გაცემა და გადაწერა
ვაჭრებსა და სხვა მესარეწეებს კი, რომელნიც ესოდენ დიდ თამასუქებისა, - გაჭირვების საშუალება, რომელსაც ზოგჯერ

მიმართავენ უბედო ვაჭრები, როდესაც გაკოტრების პირას არიან განმავლობაშია გადასახდელი, როგორიცაა ორი ან სამი თვე
მისულნი. ფულის მოპოვების ეს პრაქტიკა დიდი ხნიდან იყო დღიდან მისი გაცემისა. თუ ვადის დღეს მეაქცეპტემ თამასუქი არ
ინგლისში ცნობილი, და უკანასკნელი ომის დროს, როდესაც გადაიხადა წარდგენისთანავე, იგი იმ მომენტიდან კოტრი ხდება.
დიდი მოგება მეტად მაცთუნებელი იყო საქმიანობის უზომო თამასუქი პროტესტში მიდის და წარედგინება გამცემს,
გაფართოებისათვის, ეს საშუალება, როგორც ამბობენ, დიდის რომელიც, თუ დაუყოვნებლივ არ გადაიხადა, იმგვარადვე
ზომით იყო გამოყენებული. ინგლისიდან ეს პრაქტიკა კოტრი ხდება. თუ მანამდე, ვიდრე თამასუქი იმ პირის ხელში
გადატანილ იქნა შოტლანდიაში, სადაც მან, ქვეყნის ძალიან მივიდოდეს, რომელმაც მეაქცეპტეს წარუდგინა გადასახდელად,
შეზღუდულ აღებმიცემობასა და ფრიად ზომიერ კაპიტალთან თამასუქმა რამდენიმე სხვა ადამიანის ხელში გაიარა, რომელთაც
შედარებით, გაცილებით უფრო დიდი გავრცელება მიიღო, რიგ-რიგობით ასესხეს ერთი მეორეს თამასუქის თანხა ფულით
ვიდრე ჰქონდა ოდესმე ინგლისში. ან საქონლით, და იმის აღსანიშნავად, რომ თითოეულმა მათგანმა
პრაქტიკა თამასუქების გაცემის და მათი გადაწერისა ისე თავის მხრივ მიიღო ეს თანხა, რიგ-რიგობით ინდოსამენტი
კარგად უწყის ყველა საქმისკაცმა, რომ, იქნებ, ზედმეტიც კი იყოს გაუკეთეს თამასუქს, ე. ი. თავიანთი სახელი და გვარი წააწერეს
მისი განმარტება. მაგრამ რადგან ეს წიგნი ზოგ ისეთ ადამიანს თამასუქის ზურგზე, იმ შემთხვევაში თითოეული წამწერელი
შეიძლება ჩაუვარდეს ხელში, რომელიც საქმისკაცთა წრეს არ (ინდოსანტი) პასუხისმგებელია თამასუქის მფლობელის წინაშე
ეკუთვნის, და რადგან ამ პრაქტიკის გავლენა საბანკო საქმეზე, მისი თანხისათვის და, თუ არ გადაიხადა, ასევე კოტრი გახდება ამ
იქნებ, თვით საქმისკაცებსაც არ ესმოდეთ ყოველთვის, ამიტომ მე მომენტიდან. და თუნდა რომ თამასუქის გამცემი (ტრასანტი),
შევეცდები განვმარტო ეს ისე გარკვევით, როგორც კი შემიძლია. მეაქცეპტე და ინდოსანტი - ყველანი გამოუკლებლივ - საეჭვო
ვაჭრების ადათმა, რომელიც იმ დროს დამყარდა, კრედიტუნარიანობის მქონენიც იყვნენ, მაინც ვადის სიმოკლე
როდესაც ევროპის ბარბაროსული კანონები ჯერ კიდევ განსაზღვრულ უზრუნველყოფას უქმნის თამასუქის მფლობელს.
აიძულებდნენ ვაჭრებს თავიანთ ხელშეკრულებათა თუმცა ძალიან შესაძლებელია ყველა იმათი გაკოტრება, მაგრამ
შესრულებას, და რომელიც უკანასკნელი ორი საუკუნის სწორედ შემთხვევითობა იქნება, თუ ყველა ისინი ესოდენ მოკლე
განმავლობაში ევროპის ყველა ხალხთა კანონებში იქნა დროში გაკოტრდნენ. სახლი ძველია, - ამბობს თავის გულში
მიღებული, ისეთი არაჩვეულებრივი პრივილეგიები მიანიჭა დაღლილი მგზავრი, - დიდხანს ვერ გასძლებს; მაგრამ
თამასუქებს, რომ თამასუქით უფრო ადვილად იძლევიან ფულს შემთხვევითობა იქნება, თუ იგი სწორედ ამაღამ დაიქცა, და მე
სესხად, ვიდრე ვალდებულების რაიმე სხვა ხელწერილზე, გავბედავ ამიტომ ეს ღამე შიგ გავათიოო.
განსაკუთრებით თუ თამასუქი ისე მოკლე პერიოდის ვთქვათ, ედინბურგელმა ვაჭარმა A-მა თამასუქი გასცა

ორი თვის ვადისა ლონდონელ B-ზე. სინამდვილეში B-ს არა თამასუქებისათვის. ამ პრაქტიკას ეწოდებოდა: ფულის შოვნა
მართებს რა ედინბურგელი A-ისა, მაგრამ თანხმდება აქცეპტი მიმოქცევის გზით.
გაუკეთოს A-ის თამასუქს იმ პირობით, რომ გადახდის ვადის იმ ქვეყანაში, სადაც კაპიტალს ჩვეულებრივი მოგება
დადგომამდე იგი გასცემს ედინბურგელ A-ზე სხვა თამასუქს მეტწილ საკომერციო სარეწაოებში ექვსიდან ათ პროცენტამდე
იმავე თანხისას, სარგებლითა და საკომისიო ითვლება, მხოლოდ განსაკუთრებით იღბლიან სპეკულაციას
გადასახდელითურთ, ასევე ორი თვის ვადით დღიდან დაწერისა. შეუძლია მოიტანოს ისეთი შედეგი, რაც არა თუ დაფარავს იმ დიდ
ამ პირობის თანახმად, B, პირველი ორი თვის გასვლამდე, ხარჯებს, რომლებიც მისთვის აღებულ სესხთან არის
გასცემს ასეთ თამასუქს ედინბურგელ A-ზე, რომელიც, თავის დაკავშირებული, არამედ კარგ გარდამეტ მოგებასაც მისცემს
მხრივ, შემდეგი ორი თვის გასვლამდე, გასცემს ახალ თამასუქს B- სპეკულანტს. და მაინც მრავალი დიდი და ფართო პროექტი-
ზე ლონდონში, აგრეთვე ორი თვის ვადით, ხოლო, შემდეგი ორი სპეკულაცია იყო დაწყებული და წარმოებული რამდენიმე წლის
თვის გასვლამდე, ლონდონელი B გასცემს A-ზე ედინბურგში განმავლობაში ისე, რომ მათ არავითარი სხვა ფონდი არ ჰქონდათ
კიდევ ერთ თამასუქს ასევე ორი თვის ვადით. ასეთი პროცედურა საფუძვლად, გარდა იმ თანხებისა, რომლებიც ესოდენ
ზოგჯერ გრძელდებოდა არა თუ რამდენსამე თვეს, არამედ არაჩვეულებრივად დიდი ხარჯებით იყო მოპოვებული.
რამდენსამე წელსაც, და ამასთან თამასუქი ყოველთვის მეპროექტენი, უეჭველია, თავიანთ ოქროს ზმანებაში ნათლად
უბრუნდებოდა A-ს ედინბურგში დაგროვილი სარგებლითა და ხედავდნენ ამ დიდ მოგებას. მაგრამ გამოფხიზლებისას,
საკომისიო გადასახდელითურთ ყველა წინანდელი თავიანთი ოპერაციების დასასრულს, ან როდესაც აღარ შეეძლოთ
თამასუქისათვის. სარგებელი შეადგენდა ხუთ პროცენტს ამ ოპერაციების განგრძობა, მე მგონია, მათ იშვიათად
წელიწადში, ხოლო საკომისიო სასყიდელი იყო ყოველთვის არა უხდებოდათ ამ იმედების განხორციელების ხილვა.
ნაკლებ ნახევარი პროცენტისა თითოეული თამასუქისათვის. იმ თამასუქებს, რომლებსაც ედინბურგელი A გასცემდა
რადგან ეს საკომისიო სასყიდელი ექვსზე მეტჯერ მეორდებოდა ხოლმე ლონდონელ B- ზე, ის რეგულარულად დისკონტს
წელიწადში, - ფული, რომელიც A-ს შეეძლო მიეღო ამ გზით, უკეთებდა ორი თვით ადრე ვადამდე ედინბურგის რომელსამე
უნდა დასჯდომოდა მას აუცილებლად 8 პროცენტზე ცოტათი ბანკში ან ბანკირთან, ხოლო იმ თამასუქებს, რომლებსაც
უფრო ძვირად წელიწადში, და ზოგჯერ გაცილებით უფრო ლონდონელი B გასცემდა ხოლმე ამ ედინბურგელ A-ზე, B
ძვირადაც, - სახელდობრ, როდესაც საკომისიო გადასახდელის დისკონტს უკეთებდა ასევე რეგულარულად ან ინგლისის ბანკში,
ზომა აიწევდა ან როდესაც მას უხდებოდა სარგებელზე ან სხვა ლონდონელ ბანკირებთან. ყველა ის თანხები, რომლებიც
სარგებლის და საკომისიოს გადახდა წინანდელი თამასუქების საფუძველზე გაიცემოდა, გაიცემოდა ედინბურგში

შოტლანდიის ბანკების ქაღალდის ფულით, ხოლო ლონდონში, ვერცხლისას, რომელიც იქნებოდა ქვეყნის მიმოქცევაში,
როდესაც თამასუქებს დისკონტი უკეთდებოდა ინგლისის ქაღალდის ფულს რომ ადგილი არ ჰქონებოდა სრულიად. იგი,
ბანკში, - ამ ბანკის ქაღალდის ფულით. თუმცა თამასუქები, მაშასადამე, უფრო დიდი რაოდენობით მოიპოვებოდა, ვიდრე
რომელთა საფუძველზე ეს ქაღალდის ფული გაიცემოდა, რამდენის შეთვისება და გამოყენება შეეძლო ქვეყნის მიმოქცევას;
ყოველთვის გადაიხდებოდა რიგ-რიგობით, როდესაც მათი ვადა ამიტომ იგი დაუყოვნებლივ უკუმოედინებოდა ბანკებში ოქროსა
დადგებოდა, მაგრამ ის ღირებულება, რომელიც პირველ და ვერცხლზე გადასაცვლელად, რომლებიც ბანკებს, როგორც და
თამასუქში იყო გაცემული, სინამდვილეში არ უბრუნდებოდა მის საცა უნდა ყოფილიყო, უნდა ეშოვნათ. აი ეს კაპიტალი
გამცემ ბანკს, ვინაიდან თითოეული თამასუქის ვადის მიჰქონდათ ფრიად ეშმაკურად იმ მეპროექტე ხალხს ბანკებიდან
დადგომამდე ყოველთვის სდგებოდა ახალი თამასუქი არა თუ ამ უკანასკნელთა ცოდნისა და მოსაზრებული თანხმობის
რაოდენადმე უფრო დიდი თანხისა, ვიდრე ის თამასუქი იყო, გარეშე, არამედ რამდენიმე ხნის განმავლობაში, იქნებ, ისეც, რომ
რომელიც მალე უნდა ყოფილიყო გადახდილი, და ამასთან ამ ამ ბანკებს გუმანიც კი არ ჰქონდათ იმისა, რომ ისინი იყვნენ
ახალი თამასუქის დისკონტი აუცილებლად საჭირო იყო ფაქტიურად ამ კაპიტალის სესხად გამცემნი.
ვადამოახლოებული თამასუქის გადასახდელად. ამიტომ ამისი თუ ორი ადამიანი, რომელნიც მუდამ ერთი მეორეზე
გადახდა სრულიად ფიქციური იყო. ფულის ნაკადი, რომელიც ამ გასცემენ და უკუგასცემენ ხოლმე თამასუქებს, თავიანთ
მიმოქცეული თამასუქების მეოხებით გადიოდა ბანკის თამასუქებს ყოველთვის ერთსა და იმავე ბანკირთან უკეთებს
სალაროებიდან, არასოდეს არ ნაზღაურდებოდა მეორე ნაკადით, დისკონტს, - ამ უკანასკნელმა მაშინვე უნდა აღმოაჩინოს, რაშიაც
რომელიც იქ ნამდვილად შედიოდა. არის საქმე, და დაინახოს, რომ ეს პირნი თავიანთ ოპერაციებს
ამ მიმოქცეული თამასუქების საფუძველზე გამოშვებული აწარმოებენ არა თავისი კაპიტალით, არამედ იმ კაპიტალით,
ქაღალდის ფული ბევრ შემთხვევაში შეადგენდა მთელ ფონდს, რომელსაც მათ ბანკირი აძლევს სესხად. მაგრამ ამის
რომელიც დანიშნული იყო რაიმე ფართო და ძვირად ღირებული გამოაშკარავება ასე ადვილი არაა, როდესაც ისინი თავიანთ
სასოფლო-სამეურნეო, სავაჭრო ან სამრეწველო სარეწაოს თამასუქებს დისკონტს ხან ერთ ბანკირთან უკეთებენ და ხან
წარსამართავად, და არა მხოლოდ მის იმ ნაწილს, რომელიც მეორესთან, და როდესაც ეს პირნი ყოველთვის ერთმანეთზე
მესარეწეს, ქაღალდის ფული რომ არ არსებულიყო, უნდა როდი გასცემენ თამასუქებს, არამედ ზოგჯერ ამ საქმეში
ჰქონებოდა თავისთან უქმად და ნაღდ ფულად მიმდინარე შემოჰყავთ ფართო წრე სპეკულანტებისა, რომელთა ინტერესი
გადასახდელთა დასაკმაყოფილებლად. ამის გამო ამ ქაღალდის მოითხოვს დაეხმარონ ერთმანეთს ამ საშუალების გამოყენებაში
ფულის უდიდესი ნაწილი აღემატებოდა ღირებულებას ოქრო- ფულის საშოვნელად და ამ მიზნით გააძნელონ, რაც კი შეიძლება

გარჩევა ნამდვილსა და ფიქციურ თამასუქებს შორის, ნამდვილი წარმოსდგა, მათ გამოაცხადეს ქვეყნის გაჭირვებად; ისინი
კრედიტორის მიერ ნამდვილ მოვალეზე გაცემულ თამასუქსა და ამტკიცებდნენ, რომ ქვეყნის ეს გაჭირვება გამოწვეულია
იმ თამასუქს შორის, რომლის უკან, საკუთრივ, ნამდვილი უვიცობით, სიმხდალით და ცუდი მმართველობით ბანკებისა,
კრედიტორი არავინ დგას სხვა, გარდა ბანკისა, რომელმაც რომელთაც საკმაოდ უხვი დახმარება არ გაუწიეს იმათ გაბედულ
თამასუქს დისკონტი გაუკეთა, და არავინ ნამდვილი მოვალე სარეწაოებს, ვინც დამაშვრალი იყვნენ იმისათვის, რომ ქვეყანა
სხვა, გარდა სპეკულანტისა, რომელმაც ფულით ისარგებლა. და გაემშვენებიათ, წინ წაეწიათ და გაემდიდრებიათ. ისინი, ეტყობა,
თუ ბანკირმა ეს აღმოაჩინა კიდეც, ეს აღმოჩენა ხდება ძალიან ფიქრობდნენ, რომ ბანკების მოვალეობაა სესხის გაცემა ისე
დაგვიანებით, და იგი რწმუნდება, რომ მან სპეკულანტების ისე გრძელი ვადით და იმ ზომით, რა ვადით და რამდენის აღებასაც
დიდი თანხის თამასუქებს გაუკეთა დისკონტი, რომ შემდგომ ისინი ისურვებდნენ. მაგრამ ბანკებმა, რომელთაც უარი სთქვეს
დისკონტზე თავისი უარისთქმით იგი ყველა იმ სპეკულანტებს იმათთვის კრედიტის მიცემაზე, ვისაც უკვე მისცეს სესხად ბევრი
გააკოტრებს და, დაღუპავს რა მათ, იქნებ, თავისთავიც დაღუპოს. ფული, აირჩიეს ის ერთადერთი გზა, რომლითაც ახლა
ამიტომ თავისი საკუთარი ინტერესისა და საკუთარი შესაძლებელი იყო მათი საკუთარი კრედიტის ან ქვეყნის საჯარო
უზრუნველყოფის გულისთვის მან შეიძლება აუცილებლად კრედიტის ხსნა.
მიიჩნიოს ასეთ სახიფათო მდგომარეობაში კიდევ გააგრძელოს ამ გოდებისა და გაჭირვების დროს შოტლანდიაში
რამდენსამე ხანს მათი თამასუქების დისკონტი და ამასთანავე დაარსებულ იქნა ახალი ბანკი იმ სპეციალური მიზნით, რომ
ეცადოს თანდათან თავი დააღწიოს ამ საქმეს და ამ მიზნით შეემსუბუქებიათ ქვეყნის ეს შეჭირვებული მდგომარეობა.
ყოველდღე უფრო და უფრო გააძნელოს დისკონტი, რათა ეს განზრახვა კეთილშობილური იყო, მაგრამ მისი შესრულება არ
სპეკულანტები თანდათან აიძულოს ან სხვა ბანკირებს მიმართონ იყო გონივრული, და იმ შეჭირვებული მდგომარეობის ხასიათი
ან სხვა წესს ფულის შოვნისა, და თვითონ კი რაც შეიძლება მალე და მიზეზები, რომლის შემსუბუქება სურდათ, არ იყო სისწორით
გამოვიდეს ამ წრიდან. ამიტომ თამასუქების დისკონტის გაგებული. ეს ბანკი განირჩევოდა უფრო ხელგაშლილობით,
გაძნელებამ, რაც დაიწყეს ინგლისის ბანკმა, ლონდონის მთავარმა ვიდრე სხვა რომელიმე ბანკი ოდესმე, როგორც მიმდინარე
ბანკირებმა და უფრო ფრთხილმა შოტლანდიის ბანკებმაც კი, ანგარიშების გახსნის მხრივ, ისე თამასუქების დისკონტის
რამდენიმე ხნის შემდეგ, როდესაც მათ უკვე შორს შესტოპეს, არა მხრივაც. რაც შეეხება უკანასკნელთ, იგი თითქოს არავითარ
თუ შეაფუცხუნა ეს სპეკულანტები, არამედ გააშმაგა კიდეც. განსხვავებას არ სცნობდა ნამდვილსა და ფიქციურ თამასუქებს
თავიანთი საკუთარი გაჭირვება, რომელიც, უეჭველია, ბანკების შორის, - და ორთავეს თანაბრად უკეთებდა დისკონტს. ამ ბანკმა
ამ გონივრული და საჭირო თავდაჭერილობის შედეგად ცხად წესად მიიღო რაოდენადმე გონივრული უზრუნველყოფის

საფუძველზე სესხად გაცემა მთელი კაპიტალისა ისეთი სალაროში უბრუნდებოდა ის თანხა, რომელიც ეს არის
სარეწაოებისთვის, სადაც მისი დაბრუნება ხდება ნელა და მეორიდან იყო გატანილი. მაგრამ რაგინდ სავსე ყოფილიყო
ხანგრძლივი დროის გასვლის შემდეგ, მაგალითად, სასოფლო- ფულით ბანკის სალაროები, მის მეტად ფართო ოპერაციებს უნდა
სამეურნეო სარეწაოებისთვის. აცხადებდნენ კიდეც, რომ ამგვარ დაეცარიელებია ისინი უფრო სწრაფად, ვიდრე მათი გავსება
სარეწაოთა დახმარება შეადგენს მთავარ მიზანს იმ შეიძლებოდა რაიმე სხვა გზით, თუ არ გამნადგურებელი წესით
საზოგადოებრივ-სასარგებლო მიზნებში, რომელთა გულისთვის თამასუქების გაცემისა ლონდონზე და მათი გადახდისა, როცა
ბანკი არის დაარსებულიო. თავისი ხელგაშლილობის გამო ვადა დადგებოდა, სარგებლით და საკომისიო სასყიდლითურთ,
მიმდინარე ანგარიშების გახსნისა და თამასუქების დისკონტის ლონდონზე ახალი თამასუქების გაცემის საშუალებით. და
საქმეში ბანკი, უეჭველია, მიმოქცევაში უშვებდა თავისი რადგან ბანკის სალაროები იმთავითვე ძალიან ნაკლული იყო,
ბანკნოტების დიდ რაოდენობას. მაგრამ ეს ბანკნოტები, ბანკი იძულებული შეიქნა, როგორც ამბობენ, თავისი
რამდენადაც მათი უდიდესი ნაწილის ადვილად შეთვისება და ოპერაციების დაწყებიდან უკვე რამდენიმე თვის შემდეგ
გამოყენება არ შეეძლო ქვეყნის მიმოქცევას, თითქმის გამოშვების მიემართა იმ საშუალებისათვის. ამ ბანკის პატრონების მამულები
უმალვე უკან უბრუნდებოდა ბანკს ოქროსა და ვერცხლზე რამდენიმე მილიონი ღირდა და, რამდენადაც მათ ბანკის
გადასაცვლელად. ბანკის სალაროები არასოდეს არ იყო საკმაოდ დაფუძნების აქტზე ხელი ჰქონდათ მოწერილი, ისინი
გავსებული. ბანკის კაპიტალი, რომელიც აქციების ორი ფაქტიურად პასუხს აგებდნენ ამ მამულებით ბანკის ყველა
გამოცემით შესდგა, აღწევდა 160,000 გირვ. სტერლინგს, ვალდებულებისათვის. იმ დიდი კრედიტის გამო, რომელიც
რომლიდანაც მხოლოდ 80% იყო გადახდილი. მთელი თანხა ბანკს ჰქონდა ესოდენ დიდი უზრუნველყოფის მეოხებით, მას
გადახდილი უნდა ყოფილიყო რამდენსამე ვადაში. შეეძლო, მეტისმეტად ხელგაშლით მოქმედების მიუხედავად,
აქციონერების დიდმა ნაწილმა, შეიტანა რა პირველი შენატანი, განეგრძო თავისი ოპერაციები რამდენიმე წლის განმავლობაში.
გაიხსნა ბანკში მიმდინარე ანგარიში, ხოლო ბანკის როდესაც ბანკი იძულებული გახდა ეს ოპერაციები შეეწყვიტა,
დირექტორები, რომელნიც თავიანთ თავს ვალდებულად მას მიმოქცევაში ჰქონდა დაახლოებით 200,000 გირვ.
სთვლიდნენ ისევე ხელგაშლილი ყოფილიყვნენ თავიანთ სტერლინგის ბანკნოტები. ამ ბანკნოტების მიმოქცევის
საკუთარ აქციონერთა მიმართ, როგორც ყველა სხვა კლიენტის უზრუნველსაყოფად, რომელნიც მას განუწყვეტლივ
მიმართ, ნებას აძლევენ ბევრ მათგანს ამ მიმდინარე ანგარიშით უბრუნდებოდნენ გამოშვებისთანავე, მას მუდამ უნდა
ესესხნათ ის თანხები, რომლებიც შემდეგ მათ შეჰქონდათ ეწარმოებია თამასუქების გაცემა ლონდონზე, რომელთა
შემდგომი სააქციო შენატანის სახით. ამ შენატანით ბანკს ერთ რაოდენობა და ღირებულება განუწყვეტლივ იზრდებოდა, ასე

რომ ბანკის ოპერაციების შეწყვეტის მომენტისთვის მათი თანხა შესაძლებლობა მისცა მათ თავიანთი პროექტები ეცადნათ
აღემატებოდა 600,000 გირვ. სტერლინგს. ამგვარად, ცოტათი ორ დაახლოებით ორი წლის განმავლობაში. მაგრამ ამით მან
წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ამ ბანკმა სესხად გასცა მხოლოდ იმის შესაძლებლობა მისცა მათ, რომ უფრო ღრმად
სხვადასხვა პირებზე 800,000 გირვანქაზე მეტი თანხა 5%-ში. რაც ჩაფლულიყვნენ ვალებში, ასე რომ, როდესაც კრახი წარმოსდგა,
სეეხება იმ 200,000 გირვანქას, რომელიც ბანკნოტების სახით ამას მით უფრო სამძიმო შედეგები დაურჩა როგორც მათთვის,
მიმოიქცევოდა, ეს ხუთი პროცენტი შეიძლება, ვთქვათ, ისე კრედიტორებისათვის. ამგვარად, ბანკის ოპერაციებმა,
ჩაითვალოს წმინდა მოგებად. საიდანაც გამოსაკლებია მხოლოდ შემსუბუქების ნაცვლად, სინამდვილეში მხოლოდ გააძლიერა
საგამგებლო ხარჯები. მაგრამ 600,000 გირვანქისთვის, რომლის ბოლოს და ბოლოს ის შეჭირვება, რომელიც იმ სპეკულანტებმა
მისაღებად ბანკს ყოველთვის თამასუქები უნდა გაეცა შეუქმნეს თავიანთ თავს და თავიანთ ქვეყანას. უკეთესი იქნებოდა
ლონდონზე, ბანკი იხდიდა სარგებლისა და საკომოსიო თვით მათთვის, მათი კრედიტორებისთვის და ქვეყნისთვისაც,
სასყიდლის სახით 8 პროცენტზე მეტს და, მაშასადამე, 2 მათი უმრავლესობა რომ იძულებული ყოფილიყო ორი წლით
პროცენტზე მეტს კარგავდა იმ თანხაზე, რომელიც აღემატებოდა ადრე შეეწყვიტა თავისი საქმეები. და მაინც იმ დროებითმა
მისი ოპერაციების სამ მეოთხედს. დახმარებამ, რომელიც ბანკმა გაუწია იმ სპეკულანტებს,
ამ ბანკის ოპერაციებს, როგორც ეტყობა, პირდაპირ ნამდვილი და ხანგრძლივი შველა მისცა შოტლანდიის სხვა
წინააღმდეგი შედეგი მოჰყვა იმასთან შედარებით, რაც იმის ბანკებს. ყველა ისინი, ვინც, თამასუქების მიმოქცევის
ინიციატორებსა და ხელმძღვანელებს ჰქონდათ მხედველობაში. ოპერაციებს ეწეოდნენ და რომელთაც ეს ბანკები ასეთი
ამათ, ეტყობა, აზრად ჰქონდათ, რომ დახმარება გაეწიათ თამასუქების დისკონტს უძნელებდნენ, გადაბარგდნენ ამ ახალ
ფართოდ განზრახული სარეწაოებისათვის, და ასეთებად ისინი ბანკთან, სადაც მათ სიხარულით ხვდებოდნენ. ამის გამო
სთვლიდნენ იმ სარეწაოებს, რომლებიც იმ ხანად ფუძნდებოდა დანარჩენ ბანკებს ადვილად შეეძლოთ ამ საბედისწერო წრიდან
ქვეყნის სხვადასხვა ნაწილებში, და ამავე დროს მიზნად თავის დაღწევა, საიდანაც გამოსვლად ისინი სხვა პირობებში ვერ
ჰქონდათ, თავიანთ ხელში მთელი საბანკო საქმის მოქცევის შესძლებდნენ მნიშვნელოვანი ზარალის უნახავად და თავიანთი
გზით, შოტლანდიის ყველა სხვა ბანკთა ადგილი დაეჭირათ, კრედიტის რაოდენადმე შეურყევლად.
განსაკუთრებით ედინბურგის ბანკებისა, რომელთა მაშასადამე, ამ ბანკის ოპერაციებმა ბოლოს და ბოლოს
ჩამორჩენილობა თამასუქების დისკონტის საქმეში ერთგვარ გააძლიერა ქვეყნის გაჭირვება, რომლის შემსუბუქება მას
უკმაყოფილებას იწვევდა. ახალმა ბანკმა, უეჭველია, ერთგვარი სწადდა, და ნამდვილად იხსნა ფრიად დიდი გაჭირვებისაგან ის
დროებითი დახმარება გაუწია იმ სპეკულანტებს და მეტოქენი, რომელთა წაქცევას იგი ლამობდა.

ამ ბანკის გახსნისას ზოგნი ფიქრობდნენ, რომ ბანკს აგენტების შენახვასთან, რომელთაც ფულის გასესხების
ადვილად შეეძლება თავისი სალაროების გავსება ყოველთვის, მსურველები უნდა გამოენახათ, მათთან მოლაპარაკების
როდესაც ისინი დაიცლებიან, იმ პირთა უზრუნველყოფის გამართვასთან, ობლიგაციების ანუ საგირავნო ვალდებულებათა
რეალიზაციის გზით, რომელთაც მან თავისი ბანკნოტები მისცა შედგენასთან, უნდა დაჰკისრებოდა ბანკს და შეადგენდა წმინდა
სესხადო. გამოცდილებამ, მგონია, მალე დაარწმუნა ისინი, რომ ზარალს მისი ანგარიშების ბალანსში. ბანკის სალაროების
ასეთი მეთოდი ფულის მოპოვებისა მეტისმეტად ნელი იყო ამ ამგვარად გავსების პროექტი შეიძლება შევადაროთ იმ ადამიანის
მიზნის სასამსახუროდ და რომ სალაროების გავსება ფულით, პროექტს, რომელსაც აქვს აუზი, საიდანაც განუწყვეტლივ
სადაც იმთავითვე ისე ცოტა იყო ფული და საიდანაც ფული ისე გამოდის წყალი, მაგრამ სადაც წყალი არსაიდან შედის, და
სწრაფად მიდიოდა, სხვაგვარად არ შეიძლებოდა, თუ არა იმ რომელიც ფიქრობს მასში წყლის უცვლელი დონე მით
გამანადგურებელი წესით, რომ თამასუქები გაცემულიყო შეინარჩუნოს, რომ მრავალ ადამიანს ქირაობს, და ამათ
ლონდონზე და მათი ვადის დადგომისას - გადახდილიყო, განუწყვეტლივ უნდა ირბინონ ვედროებით რამდენიმე მილის
დაგროვილი სარგებლითა და საკომისიო სასყიდლითურთ, მანძილზე დაშორებულ ჭასთან, რათა იქიდან წყალი მიზიდონ იმ
ახალი თამასუქების გაცემის გზით იმავე ლონდონზე. თუნდაც აუზის გასავსებად.
რომ იმ მეთოდით ბანკს შესძლებოდა ფულის მოპოვება ისე მაგრამ ეს ოპერაცია რომ კიდეც გამომდგარიყო არა თუ
სწრაფად, როგორც დასჭირდებოდა, მას მაინც, მოგების შესასრულებლად შესაძლებელი, არამედ ხელსაყრელიც
ნაცვლად, ზარალი უნდა განეცადა ყოველ ასეთ ოპერაციაზე, ასე ბანკისათვის, როგორც კომერციული კომპანიისათვის, მაინც
რომ იგი, როგორც კომერციული სარეწაო, ბოლოს და ბოლოს ქვეყანა აქედან ვერ მიიღებდა ვერავითარ სარგებლობას, არამედ,
უნდა განადგურებულიყო, თუმცა, იქნებ, არა ისე სწრაფად, პირიქით, დიდ ზარალს განიცდიდა. ეს ოპერაცია ოდნავადაც
როგორც თამასუქების გაცემისა და გადაწერის უფრო ხარჯიანი ვერ გაადიდებდა გასესხებული ფულის რაოდენობას. მას შეეძლო
სისტემის შემთხვევაში. ბანკი ვერას მოიგებდა სარგებლის სახით მხოლოდ ეს ბანკი ექცია ერთგვარ ცენტრალურ გამსესხებელ
ქაღალდის ფულისათვის, რადგან ეს უკანასკნელი იმაზე მეტი დაწესებულებად მთელი ქვეყნისათვის. ვისაც ფულის სესხად
იყო, რისი შეთვისება და გამოყენება შეეძლო ქვეყნის მიმოქცევას, აღება დასჭირდებოდა, ამ ბანკისთვის უნდა მიემართა, ნაცვლად
და გამოშვების უმალვე ისევ ბანკს უბრუნდებოდა ოქროსა და კერძო პირებისა, რომელთაც ბანკს ასესხეს თავიანთი ფული.
ვერცხლზე გადასაცვლელად და მის გასანაღდებლად მაგრამ ბანკს, რომელიც ფულს სესხად აძლევს, იქნებ, ხუთას
ყოველთვის ფული უნდა აეღო სესხად. პირიქით, მთელი ის სხვადასხვა ადამიანს, რომელთა უმრავლესობის შესახებ მის
ხარჯი, რომელიც დაკავშირებული იყო ასეთ სესხთან, იმ დირექტორებს ძალიან ცოტა რამ შეუძლიათ იცოდნენ, არ ძალუძს

უფრო სწრაფად შეარჩიოს თავისი მოვალეები, ვიდრე კერძო პირს, მრეწველობა არ ვითარდებოდა ფულის ნაკლებობის გამო. იგი
რომელიც თავის ფულს ასესხებს მცირეოდენ ადამიანთ, ვისაც ფიქრობდა ეს ფულის ნაკლებობა მოესპო განსაკუთრებული
იგი პირადად იცნობს და ჰგონია საკმაო საფუძველი აქვს ენდოს სახის ბანკის დაარსებით, რომელსაც - ასე, ეტყობა, ჰქონდა მას
მათ სიფრთხილესა და დამზოგველობას. ასეთი ბანკის წარმოდგენილი, - უნდა გამოეშვა ქაღალდის ფული, ქვეყნის
მოვალეები, რომლის საქმიანობის შესახებ მე აქ მოგახსენეთ, ყველა მამულთა საერთო ღირებულების თანატოლი.
მეტწილად იყვნენ მეოცნებე სპეკულანტები, სამიმოქცევო შოტლანდიის პარლამენტმა, როდესაც მან პირველად წარადგინა
თამასუქების გამცემნი და გადამწერნი, მიღებულ ფულს რომ თავისი პროექტი, შესაძლებლად ვერ სცნო მისი მიღება. იგი
ხარჯავდნენ უცნაურ სარეწაოებზე, რომლებსაც მთელი იმ მიღებულ იქნა შემდეგში, ზოგი ცვლილებებით, ჰერცოგ
დახმარებით, რაც მათთვის შეიძლება გაეწიათ, ისინი მაინც, ორლეანელის მიერ, რომელიც მაშინ საფრანგეთის რეგენტი იყო.
ალბათ, ვერ განახორციელებდნენ და რომლებიც, თუნდაც რომ ეს იდეა, რომ ქაღალდის ფულის გამრავლება შეიძლება თითქმის
განხორციელებულიყო, ვერასოდეს ვერ დაჰფარავდა ნამდვილ შეუზღუდველად, ნამდვილ საფუძვლად ედვა ეგრეთწოდებულ
მათზე გაწეულ ხარჯებს და ვერასოდეს ვერ მისცემდა ფონდს მისისიპის კომპანიას, ამ ყველაზე უფრო უგუნურ საბანკო და
შრომის იმავე რაოდენობის შესანახად, რაც მათზე იყო საბირჟო სარეწაოს, რომელიც კი ოდესმე უხილავს ქვეყნიერობას.
დახარჯული. პირიქით, კერძო პირთა ფრთხილი და ამ სარეწაო სხვადასხვა ოპერაციები ისე სრულად, ისე ნათლად,
დამზოგველი მოვალეები, ალბათ, უფრო დახარჯავდნენ ისე სისტემატურად და სწრაფად აქვს გარკვეული დიუვერნეს
ნასესხებ ფულს საიმედო, მათი კაპიტალის შესაბამის თავის ანალიზში დიუტოს “პოლიტიკური ფიქრებისა ვაჭრობის
სარეწაოებზე, - იქნებ, ნაკლებ დიადსა და წარმტაცზე, მაგრამ და ფინანსების შესახებ”, რომ მე მათზე აღარ შევჩერდები. ის
სამაგიეროდ უფრო მკვიდრზე და მოგებიანზე, რომელნიც მათ პრინციპები, რომლებზედაც იგი დაფუძნებული იყო, თვითონ
დანახარჯს აანაზღაურებდნენ დიდი მოგებითურთ და ამგვარად ლოუს აქვს გადმოცემული თავის ნაწერში “ფულისა და ვაჭრობის
შექმნიდნენ ფონდს, რითაც შრომის უფრო დიდი რაოდენობის შესახებ”, რომელიც მან გამოაქვეყნა შოტლანდიაში, როდესაც
შენახვა იქნებოდა შესაძლებელი, ვიდრე მათზე იყო პირველად წარადგინა თავისი პროექტი. ბრწყინვალე, მაგრამ
დახარჯული. ამრიგად, აწერილი ოპერაციის წარმატება, რაც ფანტასტიკური იდეები, რომლებიც განვითარებულია ამ
ოდნავ არ გაადიდებდა ქვეყნის კაპიტალს, მარტოოდენ ნაწარმოებში და ზოგ სხვა ნაწერებშიც იმავე პრინციპების შესახებ,
გადაიტანდა მის დიდ ნაწილს გონივრული და მოგებიანი კიდევ ახდენს შთაბეჭდილებას ბევრ ადამიანზე და,
სარეწაოებიდან უგუნურსა და არახელსაყრელში. შესაძლებელია, რაოდენადმე ხელშემწყობი იყო საბანკო
განთქმული ლოუ იმ აზრისა იყო, რომ შოტლანდიის ოპერაციების იმ უზომო გაფართოებისათვის, რომლის გამო

უკანასკნელ დროს ჩივილი ისმოდა როგორც შოტლანდიაში, ისე ხაზინას 400,000 გირვ. სტერლ., ასე რომ ის თანხა, რომელიც მან
სხვა ადგილებშიც. თავდაპირველად გასცა სესხად წლიური 96,000 გირვ.
ინგლისის ბანკი მიმოქცევის უდიდესი ბანკია ევროპაში. სარგებლით და 4,000 გირვ. გადასახდელით საგამგებლო
იგი დაფუძნებული იქნა კორპორაციის სახით საპარლამენტო ხარჯებისათვის, ახლა შეადგენდა სულ 1,600,000 გირვ.
აქტის საფუძველზე დიდბეჭდიანი ქარტიით, 1694 წლის 27 სტერლინგს. მაშასადამე, 1708 წელს მთავრობის კრედიტი
ივლისით დათარიღებულით. იმ დროს მან ასესხა მთავრობას უარესი არ იყო კერძო პირებისაზე, ვინაიდან მას შეეძლო სესხად
1,200,000 გირვანქა იმ პირობით, რომ უკანასკნელისაგან მიეღო აეღო ფული 6% სარგებლით, ე. ი. იმ დროს ჩვეულებრივი,
ყოველწლიურად 100,000 გირვანქა ანუ 96,000 გირვანქა როგორც კანონიერი და საბაზრო ნორმით. აღნიშნული კანონის თანახმად,
სარგებელი, რვა პროცენტის ანგარიშით, და 4,000 გირვანქა - ბანკმა გააუქმა ექვსპროცენტიანი სახაზინო ბილეთები 1,775,027
საგამგებლო ხარჯებისათვის. რევოლუციის მიერ დამყარებული გირვ. სტერლ. 17 შილ. და 10½ პენსის თანხისა და
მთავრობის კრედიტი, შეიძლება ვიფიქროთ, ძალიან მცირე იმავდროულად ნებართვა მიიღო ხელის მოწერა გაემართა
ყოფილა, თუ ეს მთავრობა იძულებული იყო ასე მაღალი თავისი კაპიტალის გასაორკეცებლად. ამრიგად, 1708 წელს
სარგებლით აეღო სესხად ფული. ბანკის კაპიტალი შეადგენდა 4,402,343 გირვ. სტერლინგს,
1697 წელს ბანკს ნება დართეს თავისი ძირითადი რომლიდანაც მას მთავრობისათვის ჰქონდა სესხად მიცემული
კაპიტალი გაედიდებია 1,001,171 გირვ. და 10 შილინგით, ასე რომ 3,375,027 გირვ. სტერლ. 17 შილ. და 10½ პენსი.
მთელი მისი ძირითადი კაპიტალი ამ დროისთვის შეადგენდა შედეგად განცხადებისა აქციებზე დამატებითი
2,201,171 გირვ. და 10 შილინგს. კაპიტალის ეს გადიდება, თხუთმეტპროცენტიანი შესატანის შესახებ 1709 წელს
როგორც ამტკიცებენ, მოხვდა სახელმწიფო კრედიტის გადახდილ იქნა და კაპიტალად იქცა 656,204 გირვ. სტერლ. 1
გასამაგრებლად. 1696 წელს ბანკის ობლიგაციები დაეცა 40, 50 და შილ. და 9 პენსი, ხოლო შედეგად მეორე განცხადებისა
60 პროცენტით, ხოლო მისი ბანკნოტები - 20 პროცენტით. დამატებითი ათპროცენტიანი შესატანის შესახებ 1710 წელს -
ვერცხლის ფულის ხელახლა მოჭრის დროს, რაც იმ პერიოდში 501,648 გირვ. სტერლ. 12 შილ. და 11 პენსი. მაშასადამე, ამ ორი
სწარმოებდა, ბანკმა საჭიროდ ჩასთვალა თავისი ბანკნოტების შესატანის შემდეგ ბანკის კაპიტალი ავიდა 5,559,995 გირვ.
განაღდება შეეწყვიტა, რამაც აუცილებლობის გზით გამოიწვია სტერლ. 14 შილ. და 8 პენსზე.
მათი სახელის გატეხა. გეორგ I-ის მეფობის მე-3 წელს გამოცემული კანონის მე-8
დედოფალი ანას მეფობის მე-7 წელს გამოცემული მუხლის თანახმად, ბანკმა გააუქმა სახაზინო ბილეთები
კანონის მე-7 მუხლის თანახმად, ბანკმა ასესხა და გადაუხადა 2,000,000-ის თანხისა. ამრიგად, ამ დროს მას ჰქონდა

მთავრობისთვის მისესხებული უკვე 5,375,027 გირვ. სტერლ. 17 განგრძობისათვის 110,000 გირვ. სტერლინგი დაუბრუნებლად
შილ. და 10½ პენსი. გეორგ I-ის მეფობის მე-8 წელს გამოცემული და სარგებლის გადაუხდელად. ამგვარად, ამ თანხას არ
კანონის მე-21 მუხლის თანახმად, ბანკმა იყიდა სამხრეთ ოკეანის გაუდიდებია არც ერთი იმ აღნიშნულ ორ თანხაში.
კომპანიის აქციები 4,000,000 გირვ. სტერლ. თანხისა, და 1722 ბანკის დივიდენდი იცვლებოდა იმ სარგებლის ნორმის
წელს, როდესაც მან ახალი აქციები გამოუშვა ამ ყიდვისთვის შესაბამისად, რომელსაც ბანკი სხვადასხვა პერიოდებში იღებდა
სახსრების მოსაპოვებლად, მისი კაპიტალი გადიდდა 3,400,000 სახელმწიფოსათვის მისესხებულ ფულში, აგრეთვე სხვა
გირვ. სტერლინგით. ამრიგად, ამ დროისათვის ბანკს გარემოებათა შესაბამისად. სარგებლის ამ ნორმამ თანდათან
სახელმწიფოსათვის ჰქონდა სესხად მიცემული 9,375,027 გირვ. დაიწია რვა პროცენტიდან სამამდე. უკანასკნელი რამდენიმე
სტერლ. 17 შილ. და 10½ პენსი, ხოლო მისი კაპიტალი წლის განმავლობაში ბანკის დივიდენდი უდრიდა 5½ პროცენტს.
შეადგენდა მხოლოდ 8,959,995 გირვ. სტერლ. 14 შილ. და 8 პენსს. ინგლისის ბანკის სიმტკიცე უდრის ბრიტანეთის
ამ დროს ის თანხა, რომელიც მას სახელმწიფოზე ჰქონდა მთავრობის სიმტკიცეს. ყველაფერი, რაც მას სახელმწიფოსთვის
გასესხებული და რომელზედაც იგი სარგებელს იღებდა, მიუცია სესხად, უნდა დაიკარგოს ჯერ, ვიდრე მისი
პირველად აღემატებოდა მის ძირითად კაპიტალს, ე. ი. იმ თანხას, კრედიტორები რაიმეს დაჰკარგავდნენ. სხვა საბანკო კომპანია არ
რომელზედაც იგი დივიდენდს უხდიდა საბანკო კაპიტალის შეიძლება დაარსებულ იქნეს ინგლისში პარლამენტის აქტით ან
მესაკუთრეებს; ანუ სხვა სიტყვებით, ამ დროიდან იგი მქონებელი შესდგებოდეს ექვსზე მეტი წევრისაგან. იგი აწარმოებს
გახდა, განაწილებული (სააქციო) კაპიტალის გარდა, კიდევ ოპერაციებს არა თუ როგორც ჩვეულებრივი ბანკი, არამედ
გაუნაწილებელი კაპიტალისა. მას შემდეგ ბანკს ყოველთვის აგრეთვე როგორც დიდი სახელმწიფოებრივი მექანიზმი. იგი
ჰქონდა ამგვარი გაუნაწილებელი კაპიტალი შენარჩუნებული. იღებს და იხდის უდიდეს ნაწილს წლიურ გადასახდელთა,
ბანკის მიერ სხვადასხვა დროს სახელმწიფოსათვის მიცემული რომლებიც სახელმწიფოს კრედიტორებს ერგებათ, უშვებს
სესხი შეადგენდა 1746 წელს 11,686,800 გირვ. სტერლინგს, ხოლო მიმოქცევაში ხაზინის ბილეთებს და ავანსად აძლევს მთავრობას
მისი განაწილებული (სააქციო) კაპიტალი, შედეგად ახალი წლიურ თანხას საადგილმამულო და ალაოს ხარკისას, რომელიც
აქციების გამოშვებისა და დამატებით შესატანთა დაწესებისა, ხშირად მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ გადაიხდება. ამ
ავიდა 10,780,000 გირვ. სტერლინგამდე. შეფარდება ამ ორ თანხას სხვადასხვა ოპერაციების შესრულებისას ბანკი ზოგჯერ,
შორის მას შემდეგ უცვლელად არის დარჩენილი. გეორგ III-ის სახელმწიფოს მიმართ ვალდებულების გამო, იქნებ
მეფობის მე-4 წელს გამოცემული კანონის მე-25 მუხლისამებრ, იძულებულიც იყოს, არა მისი დირექტორების ბრალით, ჭარბად
ბანკი დათანხმდა მთავრობისათვის მიეცა მისი პრივილეგიის მიაწოდოს მიმოქცევას ქაღალდის ფული. ბანკი აგრეთვე

დისკონტს უკეთებს კომერციულ თამასუქებს, და მთელ რიგ მისთვის, ისე მისი ქვეყნისთვისაც. ოქროსა და ვერცხლის ფული,
შემთხვევებში მას დაუცავს მთავარი სავაჭრო სახლების კრედიტი რომელიც ამა თუ იმ ქვეყნის მიმოქცევაში იმყოფება და რომლის
არა თუ ინგლისში, არამედ აგრეთვე ჰამბურგში და ჰოლანდიაში. საშუალებით სწარმოებს ყოველწლიურად იმ ქვეყნის მიწისა და
ერთ შემთხვევაში, სახელდობრ 1763 წელს, მან, ამბობენ, გასცა ამ შრომის პროდუქტის მიმოქცევა და სათანადო მომხმარებლებს
მიზნით ერთ კვირაში 1,600,000 გირვ. სტერლ., უმთავრესად შორის განაწილება, წარმოადგენს, ისე როგორც კომერსანტის
ზოდების სახით. მხოლოდ მე თავდებობას ვერ გავწევ ვერც ნაღდი ფული, მკვდარ კაპიტალს. ეს არის ქვეყნის კაპიტალის
თანხის აღნიშნული სიდიდისათვის და ვერც ვადის ფრიად ფასეული ნაწილი, რომელიც ქვეყნისთვის არას
სიმოკლისათვის. სხვა შემთხვევებში ეს დიდი კომპანია აწარმოებს. გონივრული საბანკო ოპერაციები, როდესაც
იძულებული გამხდარა ექვსპენსიანი მონეტით ეწარმოებია ქაღალდის ფულით შეანაცვლებს ამ ოქროსა და ვერცხლის დიდ
გადახდა. გონივრულ საბანკო ოპერაციებს შეუძლია ხელი ნაწილს, შესაძლებლობას აძლევს ქვეყანას ამ მკვდარი კაპიტალის
შეუწყოს ქვეყნის პროდუქტიული საქმიანობის განვითარებას არა უდიდესი ნაწილი აქციოს აქტიურ და პროდუქტიულ
მისი კაპიტალის გადიდებით, არამედ არსებული კაპიტალის კაპიტალად; ე. ი. ისეთ კაპიტალად, რომელიც რაიმეს აწარმოებს
დიდი ნაწილის აქტიურ და პროდუქტიულ კაპიტალად ქვეყნისთვის. ოქროსა და ვერცხლის ფული, რომელიც
გადაქცევით, რასაც ადგილი არ ექნებოდა, ბანკი რომ არ მიმოქცევაში იმყოფება, შეიძლება სრულიად შეუფერებლად
არსებულიყო. კაპიტალის ის ნაწილი, რომელიც კომერსანტს შევადაროთ შარაგზას, რომელიც, უწყობს რა ხელს ქვეყნის
უქმად და ნაღდი ფულის სახით უნდა ედოს თავისთან მთელი თივისა და პურის მიმოქცევას და მიზიდვას ბაზარზე,
მიმდინარე გადასახდელთა დასაკმაყოფილებლად, თვითონ არც ერთ ბულულს ან ძნას არ აწარმოებს. გონივრული
წარმოადგენს მკვდარ კაპიტალს, რომელიც არას აწარმოებს არც საბანკო ოპერაციები, ჰქმნის რა, თუ შეიძლება ასეთი თამამი
თვით მისთვის, არც ქვეყნისათვის, სანამ ამ მდგომარეობაშია მეტაფორა ვიხმარო, საჰაერო გზას, შესაძლებლობას აძლევს
დარჩენილი. გონივრული საბანკო ოპერაციები შესაძლებლობას ქვეყანას, ასე ვთქვათ, თავისი გზების უდიდესი ნაწილი აქციოს
აძლევს კომერსანტს ეს მკვდარი კაპიტალი აქტიურ და კარგ საძოვრებად და ყანებად და, ამრიგად, ძალიან
პროდუქტიულ კაპიტალად აქციოს: გარდაჰქმნას იგი მნიშვნელოვნად გაადიდოს თავისი მიწისა და შრომის წლიური
მასალებად, რომლებიც გადამუშავდება, იარაღებად, პროდუქტი. მხოლოდ უნდა აღვიაროთ კი, რომ ქვეყნის ვაჭრობა-
რომლებითაც მუშაობა იწარმოება, სურსათად, საარსებო მრეწველობას, თუმცა კი შეუძლია რაოდენადმე გაფართოება,
საშუალებებად, რომელთა გულისთვის ადამიანები იმუშავებენ, მაინც არ შეიძლება ისეთი სიმყარე ჰქონდეს, როდესაც იგი, ასე
ე. ი. კაპიტალად, რომელიც რაიმეს აწარმოებს როგორც თვით ვთქვათ, ქაღალდის ფულის დედალისებურ ფრთებს ეყრდნობა,

როგორიც მაშინ აქვს, როდესაც ოქროს და ვერცხლის მტკიცე არათუ ქაღალდის ფულის მეტისმეტად გამრავლებას, რაც თვით
ნიადაგზე ვითარდება. გარდა იმ შემთხვევითობისა, რომელსაც იმ ბანკებს გაანადგურებს, რომელნიც მას გამოუშვებენ, არამედ
იგი ექვემდებარება ქაღალდის ფულის საქმის ხელმძღვანელთა მისი რაოდენობის ისეთ გადიდებასაც, რომელიც შესაძლებელს
დაუხელოვნებლობის მიზეზით, ექვემდებარება აგრეთვე ხდის, რომ ქაღალდის ფულით გაივსოს ქვეყნის მიმოქცევის
ხიფათს ბევრი სხვა შემთხვევითობისას, რომლისგანაც მას ვერ უდიდესი ნაწილი.
დაიცავს იმ ხელმძღვანელთა სიფრთხილე ან დახელოვნება. ყოველი ქვეყნის მიმოქცევა შეიძლება განვიხილოთ
წაგებული ომი, მაგალითად, რომლის დროს მტერი როგორც განაწილებული ორ დარგად: მიმოქცევად ვაჭრებს
დედაქალაქს დაიჭერდა და, მაშასადამე, ხელთ იგდებდა იმ შორის და მომხმარებლებს შორის. თუმცა ფულის ერთი და იგივე
განძეულობას, რომელზედაც ქაღალდის ფულის კრედიტი ნიშნები, ქაღალდის ფულისა თუ ლითონურის, შეიძლება
დამყარებული არის, გაცილებით უფრო დიდ არევდარევას მიმოქცევის ხან ერთ დარგში იხმარებოდეს და ხან მეორეში,
გამოიწვევდა ისეთ ქვეყანაში, სადაც მთელი მიმოქცევა ქაღალდის მაგრამ მაინც, რამდენადაც ორივე ეს პროცესი ერთსა და იმავე
ფულის საშუალებით სწარმოებს, ვიდრე იმ ქვეყანაში, სადაც დროს სწარმოებს, თითოეული მათგანი მოითხოვს თავის
მიმოქცევა მეტწილად ოქროსა და ვერცხლზეა დამყარებული. შესასრულებლად ამა თუ იმ სახის ფულის განსაზღვრულ
რადგან გაცვლა-გამოცვლის ჩვეულებრივი იარაღი დაჰკარგავდა რაოდენობას. ღირებულება საქონელთა, რომელნიც
თავის ღირებულებას, ვერავითარი სააღებმიცემო გარიგება ვერ მიმოიქცევიან სხვადასხვა ვაჭრებს შორის, არასოდეს არ
იწარმოებდა სხვაგვარად, თუ არ ნატურალური გაცვლა- შეიძლება აღემატებოდეს იმ საქონელთა ღირებულებას,
გამოცვლის ან კრედიტის საშუალებით. რამდენადაც ხარკები რომელნიც მიმოიქცევიან ვაჭრებსა და მომხმარებლებს შორის,
გადაიხდებოდა ჩვეულებრივ ქაღალდის ფულით, მეფე ვინაიდან ყველაფერი, რასაც ვაჭრები ყიდულობენ, ბოლოს და
მოკლებული იქნებოდა შესაძლებლობას მიეცა სასყიდელი ბოლოს მომხმარებლებზე გასაყიდადაა დანიშნული. მიმოქცევა
თავისი ლაშქრისათვის ან გაევსო თავისი სამხედრო საწყობები; ვაჭრებს შორის, რომელიც საბითუმო ხასიათისაა, ჩვეულებრივ
ქვეყანა უფრო გაჭირვებულ მდგომარეობაში ჩავარდებოდა, მოითხოვს მნიშვნელოვან თანხას თითოეული ცალკე
ვიდრე რომ მისი მიმოქცევის უდიდესი ნაწილი ოქროსა და გარიგებისათვის. მიმოქცევა ვაჭრებს და მომხმარებლებს შორის
ვერცხლისგან ყოფილიყო შემდგარი. ხელმწიფე, რომელსაც სურს კი, პირიქით, რადგან მას განსაკუთრებით წვრილ-წვრილად
თავისი სამფლობელო ისეთ მდგომარეობაში ჰქონდეს აღებმიცემის ხასიათი აქვს, ხშირად მოითხოვს ძალიან მცირე
შენარჩუნებული, რომ მისი დაცვა, რაც კი შეიძლება, უფრო თანხებს, - არაიშვიათად საკმარისია ხოლმე შილინგი ან ნახევარი
ადვილად იყოს შესაძლებელი, უნდა ერიდებოდეს, ამიტომ, პენიც კი. მაგრამ წვრილი თანხები მსხვილებზე ბევრად უფრო

სწრაფად მიმოიქცევა. შილინგი გაცილებით უფრო ხშირად მაგალითად, ამას ადგილი აქვს შოტლანდიაში, - ქაღალდის
იცვლის მფლობელებს, ვიდრე გინეა, ხოლო ნახევარი პენი უფრო ფული თავისთავად ვრცელდება დიდ ნაწილზე მიმოქცევისა
ხშირად, ვიდრე შილინგი. ამიტომ, თუმცა ყველა ვაჭართა და მომხმარებელთა შორის. ვიდრე საპარლამენტო აქტი
მომხმარებელთა წლიური ნასყიდობა, სულ ცოტა, ყველა გამოიცემოდა, რომელმაც შესწყვიტა 10 და 5-შილინგიანი
ვაჭართა წლიურ ნასყიდობას უდრის, იგი მაინც, როგორც ბანკნოტების მიმოქცევა, ასეთი ბანკნოტებით იყო სავსე
საერთო წესი, ფულის ბევრად ნაკლები რაოდენობით შეიძლება მიმოქცევის უდიდესი ნაწილი. ჩრდილო-ამერიკაში ისე წვრილი
იქნეს წარმოებული, ვინაიდან ერთი და იგივე მონეტები, უფრო თანხის ქაღალდის ფულს უშვებდნენ, როგორიცაა ერთი
სწრაფი მიმოქცევის გამო, ყიდვის აქტების ბევრად უფრო დიდი შილინგი, და იმით გავსებული იყო თითქმის მთელი მიმოქცევა.
რაოდენობის შესრულების იარაღად გამოიყენება პირველ იორკშირში იგი ისეთი პატარა თანხისაც კი იყო გამოშვებული,
შემთხვევაში, ვიდრე მეორე შემთხვევაში. როგორიცაა ექვსი პენსი.
ქაღალდის ფულის გამოშვება შეიძლება იმგვარად იყოს იქ, სადაც ასეთი პატარა თანხის ბანკნოტების გამოშვება
მოწყობილი, რომ მისი მიმოქცევა შემოფარგლული იყოს ნებადართული არის და ჩვეულებრივ სწარმოებს, - ბევრ მცირე
უმთავრესად გარიგებებით ვაჭართა შორის, ანდა ისე, რომ იგი ქონების პატრონ ადამიანთ შესაძლებლობა ეძლევათ და
ვრცელდებოდეს აგრეთვე დიდ ნაწილზე გარიგებათა ვაჭრებსა სტიმულიც გახდნენ ბანკირები. ადამიანი, რომლის 5 გირვაქის
და მომხმარებლებს შორის. იქ, სადაც მიმოქცევაში არ მოიპოვება თანხის ობლიგაციას, და 20 შილინგისასაც კი, არავინ აიღებდა,
ათ გირვანქაზე ნაკლები ღირებულების ბანკნოტები, როგორც მოახერხებს ამ ობლიგაციის აღებინებას, თუ იგი ისე მცირე
ამას ადგილი აქვს ლონდონში, - ქაღალდის ფულის მიმოქცევა თანხისაა, როგორც ექვსი პენსი. მაგრამ ხშირმა გაკოტრებამ,
თავისთავად შემოფარგლულია უმთავრესად გარიგებებით რასაც ექვემდებარებიან ასეთი ღატაკი ბანკირები, შეიძლება
ვაჭრებს შორის. როდესაც ათგირვანქიანი ბანკნოტა ჩავარდება გამოიწვიოს ფრიად მნიშვნელოვანი ზარალი, და ზოგჯერ ძალიან
მომხმარებლის ხელში, ეს უკანასკნელი ჩვეულებრივ დიდი უბედურებაც, იმ მრავალ ღარიბ ადამიანთათვის,
იძულებულია იგი პირველსავე დუქანში დაახურდავოს, რომლებმაც იმათი ბანკნოტები მიიღეს გადასახდელში.
როდესაც მას 5 შილინგის საქონლის ყიდვა სჭირდება, ასე რომ ეს შესაძლებელია, უკეთესი იქნებოდა, რომ სამეფოს არც
ბანკნოტა ხშირად ისევ ვაჭრის ხელში ბრუნდება ჯერ კიდევ ერთ ნაწილში არ იყოს ხუთგირვანქიანზე ნაკლები თანხის
მანამდე, ვიდრე მომხმარებელი ფულის მეორმოცედ ნაწილს ბანკნოტები გამოშვებული. მაშინ ქაღალდის ფული ყველგან,
დახარჯავდეს. იქ, სადაც ისე პატარა თანხის ბანკნოტებია მთელ სამეფოში, ალბათ, შემოფარგლული იქნებოდა
გამოშვებული, როგორიც არის 20 შილინგი, როგორც, მიმოქცევით ვაჭრებს შორის, როგორც ამას ადგილი აქვს ამჟამად

ლონდონში, სადაც ათგირვანქიანზე ნაკლები თანხის უმთავრესად მიმოქცევით ვაჭრებს შორის, მაინც ბანკებსა და
ბანკნოტები გამოშვებული არ არის, ვინაიდან სამეფოს მეტწილ ბანკირებს შეეძლებოდათ თითქმის ისეთივე დახმარება გაეწიათ
ადგილებში ხუთი გირვანქა ისეთ თანხას წარმოადგენს, ქვეყნის მრეწველობისა და ვაჭრობისათვის, როგორც მაშინ,
რომლითაც თუმცა, იქნებ, კი შეიძლება ნახევარზე ცოტათი მეტი როდესაც ქაღალდის ფული ავსებს თითქმის მთელ მიმოქცევას.
საქონელთ რაოდენობის ყიდვა, მაგრამ რომელსაც ისე ნაღდი ფული, რომელიც ვაჭარს თავისთან უნდა ჰქონდეს
მნიშვნელოვნად სთვლიან და ისე იშვიათად დახარჯავენ მიმდინარე გადასახდელთა დასაკმაყოფილებლად, დანიშნული
ერთბაშად, როგორც 10 გირვანქას - მფლანგველ ლონდონში. საერთოდ მიმოქცევისათვის მასა და სხვა ვაჭრებს შორის,
სადაც ქაღალდის ფული - და ამას ყურადღება უნდა რომლებისგანაც იგი საქონელს ყიდულობს. მას არ სჭირდება
მივაქციოთ - შემოფარგლულია, უმთავრესად, მიმოქცევით თავისთან ფულის დაჭერა მიმოქცევისათვის მასა და
ვაჭრებს შორის, როგორც ლონდონში, იქ ჩვენ ყოველთვის მომხმარებლებს შორის, რომელნიც მისი მუშტრები არიან და
ვამჩნევთ, რომ უხვად მოიპოვება ოქრო და ვერცხლი. ხოლო რომელთაც ნაღდი ფული მოაქვთ მასთან და არა მიაქვთ მისგან.
სადაც ქაღალდის ფულს უჭირავს უდიდესი ნაწილი მიმოქცევისა ამიტომ, ქაღალდის ფული რომ კიდეც მხოლოდ იმ თანხისა
ვაჭართა და მომხმარებელთა შორის, როგორც ამას ადგილი აქვს გამოიშვებოდეს, რომელიც შემოფარგლულია მიმოქცევით
შოტლანდიაში და კიდევ უფრო ჩრდილო-ამერიკაში, იქ იგი ვაჭრებს შორის, მაინც ბანკები და ბანკირები შესძლებდნენ,
თითქმის მთლად განდევნის ქვეყნიდან ოქროსა და ვერცხლს; იმ ნაწილობრივ რეალური თამასუქების დისკონტის გზით,
ქვეყნის თითქმის ყველა ჩვეულებრივი შინაგანი სააღებმიცემო ნაწილობრივაც საკონტოკორენტო კრედიტის გახსნით,
გარიგება სრულდება ქაღალდის ფულის საშუალებით. აეშორებიათ ამ ვაჭრებისათვის აუცილებლობა თავიანთი
ათშილინგიანი და ხუთშილინგიანი ბანკნოტების მოსპობამ კაპიტალის რაოდენადმე მნიშვნელოვანი ნაწილის უქმად
რაოდენადმე შეამცირა ოქროსა და ვერცხლის ნაკლებობა გაჩერებისა ნაღდი ფულის სახით მომდინარე გადასახდელთა
შოტლანდიაში, და ოცშილინგიანი ბანკნოტების მოსპობა, გასასტუმრებლად. მათ შესაძლებლობა ექნებოდათ გაეწიათ
ალბათ, კიდევ უფრო შეამცირებდა მას. ეს ლითონები ამერიკაში, უდიდესი დახმარება, როგორიც კი, გონიერობის ფარგალში,
როგორც ამბობენ, უფრო უხვად მოიპოვება, მას შემდეგ რაც ზოგი ბანკებსა და ბანკირებს ძალუძთ საერთოდ აღმოუჩინონ
იქაური სამიმოქცევო ქაღალდის ფული გაუქმებულ იქნა. ასევე, ყოველგვარ ვაჭრებს.
როგორც ამბობენ, ეს ლითონები უფრო უხვად უნდა ყოფილიყოს შეიძლება თქვან, რომ კერძო პირთათვის დაბრკოლების
იმ სამიმოქცევო ქაღალდის ფულის შემოღებამდე. შექმნა, რათა მათ მიიღონ გადასახდელში ამა თუ იმ ბანკირის
ქაღალდის ფული თუგინდ შემოფარგლული იყოს საკრედიტო ბილეთები, დიდი თუ პატარა თანხისა, უკეთუ

თვითონ ისინი თანახმანი არიან აიღონ ის ბილეთები, ანდა ნათქვამია, ქაღალდის ფულის რაოდენობის გადიდება,
ბანკირის შეზღუდვა ასეთი ბილეთების გამოშვებაში, უკეთუ ადიდებს რა საერთოდ მიმოქცეული ფულის რაოდენობას და,
ყველა მისი მეზობელი თანახმაა მიიღოს ისინი, - რომ ასეთი მაშასადამე, ამცირებს რა მის ღირებულებას, აუცილებლად
ღონისძიება მოასწავებს იმ ბუნებრივი თავისუფლების შელახვას, ადიდებს საქონელთა ფასსო. მაგრამ, რადგან ოქრო-ვერცხლის
რომელსაც კანონი უნდა იცავდეს და როდი არღვევდესო. რაოდენობა, რაც მიმოქცევიდან ამოიღება, ყოველთვის უდრის
უეჭველია, ასეთი ღონისძიება შეიძლება მიჩნეულ იქნეს მისდამი მიმატებულ ქაღალდის ფულის რაოდენობას, ამიტომ
რაოდენადმე ბუნებრივი თავისუფლების შელახვად. მაგრამ ქაღალდის ფული არ ადიდებს აუცილებლად მიმოქცეული
ბუნებრივი თავისუფლების გამოყენებას მცირეოდენ ცალკეულ ფულის საერთო რაოდენობას. წარსული საუკუნის
პირთა მხრივ, რომელთაც შეუძლიათ ხიფათი მიაყენონ მთელ დასაწყისიდან დღევანდლამდე სურსათი არასოდეს არ ყოფილა
საზოგადოებას, ზღუდავს, და უნდა ზღუდავდეს კიდეც, ყველა შოტლანდიაში უფრო იაფი, ვიდრე იყო 1759 წელს, თუმცა მაშინ,
მთავრობის კანონები; ეს შეეხება როგორც უაღრესად ათშილინგიანი და ხუთშილინგიანი ბანკნოტების მიმოქცევის
თავისუფალ, ისე უაღრესად დესპოტურ მთავრობებს. გამო, ქვეყანაში ქაღალდის ფული მეტი იყო, ვიდრე ამჟამად არის.
ვალდებულება ცეცხლამრიდი კედლის აგებისა სახლებს შუა შეფარდება სურსათის ფასისა ინგლისსა და შოტლანდიაში
ბუნებრივი თავისუფლების ისეთსავე შელახვას წარმოადგენს, ამჟამადაც იგივე იყო, რაც იყო საბანკო კომპანიების დიდად
როგორსაც საბანკო ოპერაციების ის მოწესრიგება, რომლის გამრავლებამდე შოტლანდიაში. პური ინგლისში მეტწილად
წინადადება აქ არის მოცემული. ისევე იაფია, როგორც საფრანგეთში, თუმცა ინგლისში
ქაღალდის ფული, რომელიც უმწიკვლო კრედიტის მქონე ქაღალდის ფული ბლომადაა, ხოლო საფრანგეთში თითქმის არ
პირების მიერ გამოშვებული ბანკნოტებისგან შესდგება და მოიპოვება. 1751 და 1752 წლებში, როდესაც იუმმა თავისი
გასანაღდებელია პირველი მოთხოვნისთანავე ყოველი პირობის „პოლიტიკური ქადაგებანი” გამოაქვეყნა, და მალე შოტლანდიაში
გარეშე და ფაქტიურადაც განაღდება წარდგენისთანავე ქაღალდის ფულის დიდად გამრავლების შემდეგ, ადგილი
დაუყოვნებლივ, ყოველ მხრივ ოქროსა და ვერცხლის თანასწორია ჰქონდა სურსათის ფასის ძალიან საგრძნობ გადიდებას, რისი
მიღება ღირებულებით, ვინაიდან მარადჟამს შეიძლება ოქროს და მიზეზი იყო, ალბათ, მოუსავლობა, და არა ქაღალდის ფულის
ვერცხლის მიღება მის სამაგიეროდ. ყველაფერი, რაც ასეთ გამრავლება.
ქაღალდის ფულზე იყიდება ან გაიყიდება, აუცილებლად ისევე რასაკვირველია, სხვაგვარად იქნებოდა საქმე ისეთ
იაფად უნდა იყიდებოდეს და გაიყიდებოდეს, როგორც რომ ვალდებულებათაგან შემდგარი ქაღალდის ფულის შესახებ,
ოქრო-ვერცხლზე სწარმოებდეს ყიდვა-გაყიდვა. რომელთა დაუყოვნებლივი განაღდება დამოკიდებული

იქნებოდა, ყოველ მხრივ, მათ გამომშვებთა სურვილზე, ან ისეთ არასაიმედობის გამო მათმა ღირებულებამ აუცილებლობის
პირობაზე, რომლის ასრულება ამ ვალდებულებათა გზით დაიწია ოქროსა და ვერცხლის ფულის ღირებულებაზე
ხელთმქონებელს ყოველთვის არ შეეძლებოდა, ანდა თუ ამ დაბლა. ვიდრე ასეთი ავწესობა არსებობდა (რასაც, უმთავრესად,
ვალდებულებათა განაღდების მოთხოვნა შესაძლებელი 1762, 1763 და 1764 წლებში ჰქონდა ადგილი), მაშინ როდესაც
იქნებოდა მხოლოდ განსაზღვრული რაოდენობის წელთა სათამასუქო კურსი ლონდონსა და კარლაილს შორის პარიტეტის
გასვლის შემდეგ, ხოლო მანამდე მათში არავითარი სარგებელი დონეზე იდგა, კურსი ლონდონსა და დეფრის შორის ზოგჯერ
არ იქნებოდა გადახდილი. ასეთი ქაღალდის ფული, უეჭველია, ოთხი პროცენტით იყო დეფრის წინააღმდეგ, თუმცა ეს ქალაქი
დაიწევდა მეტნაკლებ ოქროსა და ვერცხლის ღირებულებაზე 30 მილზე მეტით არაა კარლაილს დაშორებული. მაგრამ
დაბლა, - იმის მიხედვით, თუ რაოდენ დიდი ან მცირე იქნებოდა კარლაილში თამასუქებს იხდიდნენ ოქროთი და ვერცხლით,
მისი განაღდების სიძნელე ან საიმედობა, ანდა რამდენ გრძელი მაშინ როდესაც დეფრიში მათ ანაღდებდნენ შოტლანდიის
ან მოკლე იქნებოდა ვადა მისი განაღდების მოსათხოვნად. ბანკნოტებით, და დაურწმუნებლობა, რომ შესაძლებელი
რამდენიმე წლის წინათ შოტლანდიის ზოგ საბანკო იქნებოდა ამ ბანკნოტების გადაცვლა ოქროსა და ვერცხლის
კომპანიებს ეს ჩვეულება ჰქონდათ: თავიანთ ბანკნოტებზე მონეტაზე, 4 პროცენტით დაბლა სწევდა მათ ღირებულებას ამ
ბეჭდავდნენ - როგორც ისინი უწოდებდნენ - არჩევნის პირობას, მონეტასთან შედარებით. იმავე საპარლამენტო აქტმა, რომელმაც
რომლის თანახმად ისინი ჰპირდებოდნენ ბანკნოტის მქონებელს აკრძალა 10-შილინგიანი და 5-შილინგიანი ბანკნოტების
მის განაღდებას ან დაუყოვნებლივ წარდგენისთანავე, ანდა, გამოშვება, აკრძალა ეს არჩევნების პირობაც და მით სათამასუქო
დირექტორების შეხედულებისამებრ, ექვსი თვის შემდეგ დღიდან კურსი ინგლისსა და შოტლანდიას შორის დაუბრუნა მის
წარდგენისა, კანონიერი სარგებლის გადახდით ამ ექვსი ბუნებრივ ნორმას, ე. ი. იმ ნორმას, რომელიც მყარდება ვაჭრობის
თვისათვის. ზოგ ამ ბანკთა დირექტორები სარგებლობდნენ ამ მსვლელობასა და სათამასუქო მიმოქცევასთან დაკავშირებით.
არჩევნის პირობით და ემუქრებოდნენ იმათ, ვინც მათი იორკშირში განაღდება ესოდენ მცირედი თანხისა,
ბანკნოტების მნიშვნელოვანი რაოდენობის სამაგიეროდ როგორიცაა 8 პენსი, არაიშვიათად დამოკიდებული იყო ასეთ
მოითხოვდა ოქროსა და ვერცხლს, რომ ისინი ისარგებლებდნენ პირობაზე: რომ საკრედიტო ბილეთის წარმდგენელს ხურდა
აღნიშნული პირობით, უკეთუ ეს პირნი არ დასჯერდებოდნენ უნდა მიეცა გინეიდან იმისათვის, ვის მიერაც ეს ბილეთი იყო
იმის ნაწილს, რასაც მოითხოვდნენ. ამ საბანკო კომპანიების გამოშვებული; ეს პირობა ხშირად ძალიან ძნელად
საკრედიტო ბილეთებს იმ ხანად ეჭირა მიმოქცევის უდიდესი შესასრულებელი იყო ასეთი საკრედიტო ბილეთების
ნაწილი შოტლანდიაში, და მათი განაღდების ასეთი მქონებელთა მიერ, და ამას დაბლა უნდა დაეწია ამ ფულის კურსი

ოქროსა და ვერცხლის ფულთან შედარებით. ამიტომ პენსილვანიის მთავრობამ, გამოუშვა რა პირველად 1722 წელს
საპარლამენტო აქტით ყველა ასეთი პირობა უკანონოდ იქნა ქაღალდის ფული, მოინდომა მისთვის ოქროსა და ვერცხლის
აღიარებული, და სწორედ ისე, როგორც შოტლანდიაში, თანაბარი ღირებულება მიეცა მით, რომ დააწესა ჯარიმა ყველა
აიკრძალა, 20 შილინგზე ნაკლები ღირებულების, ყოველგვარი იმათთვის, ვინც თავისი საქონლისთვის სხვადასხვა ფასს
უსახელო საკრედიტო ბილეთების გამოშვება. დანიშნავდა იმის მიხედვით, კოლონიის ქაღალდის ფულით
ჩრდილო-ამერიკის ქაღალდის ფული შესდგებოდა არა - იქნებოდა გადახდილი თუ ოქროთი და ვერცხლით, - ღონისძიება,
წარდგენისთანავე გასანაღდებელი - ბანკნოტებისაგან, არამედ რომელიც იმდენადვე მტარვალური იყო, მაგრამ კიდევ უფრო
სახელმწიფოს ბილეთებისაგან, რომელთა განაღდების მოთხოვნა ნაკლებ ეფექტიური, ვიდრე ის, რის უზრუნველსაყოფადაც იგი
შეიძლებოდა მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ დღიდან მათი იყო დანიშნული. პოზიტიურ კანონს შეუძლია შილინგი
გამოშვებისა; და თუმცა კოლონიის მთავრობები სარგებელს არას გამოაცხადოს გადახდის კანონიერ საშუალებად გინეისათვის,
უხდიდნენ ამ ბილეთების მქონებელთ, მათ მაინც გამოაცხადეს ვინაიდან შეუძლია სასამართლოს გამოაცხადებინოს
და ფაქტიურად აქციეს ისინი გადახდის კანონიერ საშუალებად ვალდებულებისაგან განთავისუფლებულად ყოველი მოვალე,
მთელი იმ თანხისათვის, რაც მათზე იყო აღნიშნული. მაგრამ რომ რომელმაც ეს ეკვივალენტი გადაიხადა. მაგრამ არავითარ
კიდეც სრულიად მყარად ჩავთვალოთ კოლონიის მდგომარეობა, პოზიტიურ კანონს არ ძალუძს აიძულოს ადამიანი, რომელიც
მაინც იმ ქვეყანაში, სადაც ნორმალური სარგებელი ექვს საქონელს ჰყიდის და რომელსაც შეუძლია თავისი
პროცენტს აღწევს, 15 წლის შემდეგ გადასახდელი 100 გირვანქა სურვილისამებრ გაჰყიდოს თუ არ გაჰყიდოს ეს საქონელი, მის
ამჟამად 40 გირვანქაზე ცოტათი მეტად ეღირება ნაღდ ფულზე. ფასში შილინგი მიიღოს გინეის სამაგიეროდ. ყველა ამგვარ
ამიტომ იძულება კრედიტორისა, რომ მას მიეღო ასეთი ქაღალდი დადგენილებათა მიუხედავად, დიდ ბრიტანეთთან აღებმიცემაში
100 გირვანქა ვალში, რომელიც მან ფაქტიურად ნაღდი ფულით გამოირკვა, რომ 100 გირვ. სტერლინგი ზოგ კოლონიაში 130
გასცა, წარმოადგენდა ისეთი დიდი უსამართლობის აქტს, გირვანქას უდრიდა ქაღალდის ფულით, სხვა კოლონიებში
როგორიც, იქნებ, არ ჩაუდენია მთავრობას არც ერთი სხვა კიდევ - ისე დიდ თანხას, როგორიცაა 1,100 გირვანქა;
ქვეყნისას, რომელიც კი თავისუფალ ქვეყნად სთვლის თავის ღირებულების ეს განსხვავება დამოკიდებული იყო ქაღალდის
თავს. ამ ღონისძიებას ცხადად ემჩნევა კვალი მისი წარმოშობისა: ფულის სხვადასხვა რაოდენობაზე, რომელიც გამოშვებული იყო
იგი, როგორც პატიოსანი და გულწრფელი დოქტორი დუგლასი სხვადასხვა კოლონიებში, და მისი საბოლოო განაღდებისა და
გვარწმუნებს, გამოგონილი იყო არაკეთილსინდისიერი გადახდის მეტნაკლებ ხანგრძლივ ვადასა და საიმედობაზე.
მოვალეების მიერ თავიანთი კრედიტორების მოსატყუებლად. ამიტომაც არც ერთი კანონი არ შეიძლება იყოს უფრო

სამართლიანი იმაზე, როგორიც იყო ის, რომელიც გამოსცა საქონლის ფასმა აიწია კოლონიის მონეტის ნომინალური
პარლამენტმა, რაზედაც ესოდენ უსაფუძვლოდ სჩიოდნენ ღირებულების აწევის პროპორციულად, ასე რომ ოქრო და
კოლონიებში, და რომელმაც დააწესა, რომ არავითარი ქაღალდის ვერცხლი ისევე სწრაფად იზიდებოდა იქიდან, როგორც წინათ.
ფული, რაც შემდეგში იქნება იქ გამოშვებული, არ შეიძლება რამდენადაც თითოეული კოლონიის ქაღალდის ფული
გამოცხადებულ იქნეს გადახდის კანონიერ საშუალებად. პროვინციული ხარკების გადასახდელად მიიღებოდა სრული იმ
პენსილვანია ყოველთვის უფრო იცავდა ზომიერებას ღირებულებით, რომლითაც გამოცემული იყო, იმდენადვე ეს
ქაღალდის ფულის გამოშვებაში, ვიდრე სხვა რომელიმე ჩვენი აუცილებლად აძლევდა მას რაოდენადმე დამატებით
კოლონია. ამიტომ მისი ქაღალდის ფული არასოდეს არ უნდა ღირებულებას იმასთან შედარებით, რაც მას ექნებოდა მისი
დაცემულიყო იმ ოქროსა და ვერცხლის ღირებულებაზე დაბლა, საბოლოო განაღდებისა და გადახდის ვადის ნამდვილი თუ
რომელიც ამ კოლონიის მიმოქცევაში მოიპოვებოდა იქ პირველად სავარაუდო სიშორის საფუძველზე. ეს დამატებითი ღირებულება
ქაღალდის ფულის გამოშვებამდე. ჯერ კიდევ იმ ემისიამდე ამ მეტი ან ნაკლები იყო იმის მიხედვით, თუ რამდენად მეტნაკლებ
კოლონიამ მაღლა ასწია თავისი მონეტის ნომინალური აღემატებოდა გამოშვებული ქაღალდის ფულის რაოდენობა იმ
ღირებულება და თავისი სახალხო წარმომადგენლობის აქტით თანხას, რომელიც შეიძლება გამოყენებული ყოფილიყო ამ
დაადგინა, რომ 5-შილინგიანი მონეტები უნდა მიღებულიყო 6 ფულის გამომშვები კოლონიის ხარკების გადასახდელად. ყველა
შილინგად და 3 პენსად, ხოლო შემდეგში - 6 შილინგად და 8 კოლონიაში ეს რაოდენობა მნიშვნელოვნად აღემატებოდა ამგვარ
პენსად. ამიტომ ერთი გირვანქა, კოლონიის ფულით, მაშინაც კი, გამოსაყენებელ თანხას.
როცა მისი მიმოქცევა ოქროსი და ვერცხლისა იყო, 30 პროცენტზე ხელმწიფე, რომელიც ბრძანებას გასცემდა, რომ ხარკების
მეტით იყო ერთი გირვ. სტერლინგის ღირებულებაზე დაბლა, და ესა თუ ის ნაწილი განსაზღვრული სახის ქაღალდის ფულით
როცა კოლონია ქაღალდის ფულის მიმოქცევაზე გადავიდა, ეს ყოფილიყო გადახდილი, შესძლებდა ამ გზით განსაზღვრული
ფული არასოდეს არ დაწეულა 30 პროცენტზე ბევრით მეტად ამ ღირებულება მიეცა ამ ქაღალდის ფულისათვის, თუნდაც რომ
ღირებულებასთან შედარებით. მონეტის ნომინალური ამისი განაღდებისა და გადახდის ვადა მის სურვილზე
ღირებულების აწევა იმ საბაბით მოახდინეს, რომ თავიდან ყოფილიყო დამოკიდებული. თუ ბანკი, რომელმაც ეს ქაღალდის
აეცილებიათ ოქროსა და ვერცხლის გაზიდვა, ვინაიდან იმის ფული გამოუშვა, ეცდებოდა მუდამ თვალყური დაეჭირა, რათა
შედეგად ერთნაირი რაოდენობა ამ ლითონებისა კოლონიაში მეტ მისი რაოდენობა ყოველთვის რაოდენადმე ნაკლები ყოფილიყო
თანხას შეადგენდა, ვიდრე მეტროპოლიაში. მაგრამ იმაზე, რაც შეიძლება გამოყენებული ყოფილიყო ამ მიზნით, - იმ
გამოაშკარავდა, რომ მეტროპოლიიდან მიღებული ყველა შემთხვევაში ამ ფულის მოთხოვნა შესაძლებელია იმდენად

გაძლიერებულიყო, რომ მასში განსაზღვრული პრემია იქნებოდა ფულის ხასიათსა ან რაოდენობაზე, რომელიც მიმოიქცევა
გაცემული ანუ ბაზარზე იგი რაოდენადმე უფრო მაღალ ფასში განსაზღვრულ ქვეყანაში, არამედ სიუხვესა ან სიღარიბეზე იმ
გაიყიდებოდა, ვიდრე ოქრო-ვერცხლის ის რაოდენობა, რომლის სამადნეთა, რომელნიც ვაჭრობის მაწარმოებელი მსოფლიოს
სამაგიეროდ იგი იყო გამოშვებული. ზოგიერთები სწორედ დიდ ბაზარს ამარაგებენ ამ ლითონებით განსაზღვრულ
ამგვარად ხსნიან ამსტერდამის ბანკის ეგრეთწოდებულ აჟიოს, ე. მომენტში. ეს დამოკიდებულია შეფარდებაზე ბაზრად ოქროსა
ი. იმ უპირატესობას, რომელიც ამ საბანკო ფულს აქვს ლითონურ და ვერცხლის განსაზღვრული რაოდენობის გასატანად საჭირო
ფულთან შედარებით, თუმცა ეს საბანკო ფული, როგორც ისინი შრომის რაოდენობასა და შრომის იმ რაოდენობას შორის,
აცხადებენ, არ შეიძლება გატანილ იქნეს ბანკიდან მისი რომელიც საჭიროა ამა თუ იმ სახის საქონლის განსაზღვრული
მფლობელების სურვილისამებრ. უცხო თამასუქების მეტი წილი რაოდენობის გასატანად იქვე.
უნდა გადახდილ იქნეს ამ საბანკო ფულით, ე. ი. გადაწერით თუ ბანკირებს აკრძალული აქვთ გამოუშვან სამიმოქცევო
ბანკის დავთრებში, და ბანკის დირექტორები, როგორც ბანკნოტები ანუ წარმდგენელისთვის გასანაღდებელი
ამტკიცებენ, ცდილობენ საბანკო ფულის საერთო რაოდენობა საკრედიტო ბილეთები განსაზღვრულ თანხაზე ნაკლები
ყოველთვის შეაჩერონ ცოტათი უფრო დაბალ დონეზე, ვიდრე ეს ოდენობისა და თუ ისინი ვალდებულნი არიან დაუყოვნებლივ
შეეფერება მოთხოვნას. სწორედ ამიტომაა, ზოგიერთ პირთა და ყოველგვარი პირობის გარეშე გაანაღდონ მათდამი
აზრით, რომ პრემიით სწარმოებს ამ საბანკო ფულის გაყიდვა ანუ გადასახდელად წარდგენილი ბანკნოტები, იმ შემთხვევაში მათ
მას 4 თუ 5 პროცენტის აჟიო აქვს ქვეყნის ოქროსა და ვერცხლის ოპერაციებს შეიძლება ყველა სხვა მხრივ, საზოგადოებისათვის
ფულის ასეთსავე ნომინალურ თანხასთან შედარებით. როგორც სავსებით უხიფათოდ, სრული თავისუფლება ჰქონდეს
ქვემოთ იქნება ნაჩვენები, ეს ცნობა ამსტერდამის ბანკის შესახებ დატოვებული. საბანკო კომპანიების რიცხვის მნიშვნელოვანი
მეტწილად ქიმერული არის. გადიდება, რასაც ადგილი ჰქონდა უკანასკნელ დროს
ქაღალდის ფულის კურსის დაცემა ოქროსა და ვერცხლის შეერთებული სამეფოს ორსავე ნაწილში და რამაც ძალიან
მონეტის ღირებულებაზე დაბლა სრულიადაც არ იწვევს ამ შეაშფოთა ბევრი ადამიანი, როდი ამცირებს, არამედ, პირიქით,
ლითონთა ღირებულების დაცემას, ე. ი. იმას, რომ მათი თანაბარი აძლიერებს საზოგადოების ინტერესების უზრუნველყოფას. იგი
რაოდენობა ყოველგვარი სხვა საქონლის ნაკლებ რაოდენობაზე აიძულებს ყველა საბანკო კომპანიას უფრო წინდახედულად
იცვლებოდეს. შეფარდება ოქრო-ვერცხლის ღირებულებასა და ეწევოდეს თავის ოპერაციებს, დაიცვას ჯეროვანი პროპორცია მის
ყოველგვარი სხვა საქონლის ღირებულებას შორის მიერ გამოშვებულ ქაღალდის ფულსა და თავის ნაღდ ფულს
დამოკიდებულია ყველა შემთხვევაში არა ამა თუ იმ ქაღალდის შორის და მით თავიდან აიცილოს იმ ბოროტული პანიკის

შედეგები, რომლის გაწევას მის წინააღმდეგ ყოველთვის ლამობს სამანუფაქტურო მუშის შრომა ადიდებს ჩვეულებრივ იმ
ესოდენ მრავალ კონკურენტთა მეტოქეობა. იგი ზღუდავს მასალების ღირებულებას, რომლებზედაც იგი მუშაობს,
თითოეული კომპანიის ბილეთების მიმოქცევას უფრო ვიწრო სახელდობრ ადიდებს თავისი შენახვის ხარჯისა და მისი
ფარგლით და ამცირებს მათ რაოდენობას. როდესაც ასე მრავალ დამქირავებლის მოგების ოდენობით. შინამსახურის შრომა,
ნაწილადაა მთელი მიმოქცევა დაყოფილი, ერთი რომელიმე პირიქით, არას ჰმატებს ღირებულებას. თუმცა დამქირავებელი
კომპანიის გაკოტრებას, - მოვლენას, რომელსაც საგანთა სამანუფაქტურო მუშას აძლევს ავანსად მის ხელფასს, მაგრამ მუშა
ბუნებრივი მსვლელობისას ზოგჯერ უნდა ექნეს ადგილი, - ნამდვილად არ უხდის მას არავითარ ხარჯს, რადგან ამ ხელფასის
ნაკლებ სამძიმო შედეგები ექნებოდა საზოგადოებისათვის. ღირებულება ჩვეულებრივ უბრუნდება მას მოგებითურთ იმ
აგრეთვე ეს თავისუფალი კონკურენცია აიძულებს ყველა საგნის გადიდებულ ღირებულებაში, რომელზედაც მუშის შრომა
ბანკირს უფრო ხელგაშლით მოეპყრას თავის კლიენტებს, რათა იყო გამოყენებული. პირიქით, შინამსახურის შენახვის ხარჯი
ისინი მეტოქეებმა არ გადაიბირონ თავისკენ. საერთოდ, თუ არასოდეს არ ნაზღაურდება. ადამიანი მდიდრდება, როდესაც
ვაჭრობა-მრეწველობის ან შრომის დანაწილების რაიმე დარგი სამანუფაქტურო მუშათა დიდ რიცხვს ამუშავებს; იგი
ხელსაყრელია საზოგადოებისათვის - რაც უფრო თავისუფალი ღარიბდება, როდესაც შინამსახურთა დიდი რიცხვი ჰყავს
და ფართოა კონკურენცია, მით უფრო ხელსაყრელი იქნება იგი სამუშაოდ აყვანილი. მიუხედავად ამისა, უკანასკნელთა შრომას
მისთვის. აქვს თავისი ღირებულება და მას ისევე ეკუთვნის ხელფასი,
როგორც პირველთა შრომას. მაგრამ სამანუფაქტურო მუშის
თ ა ვ ი III შრომა ფიქსაციას და რეალიზაციას ღებულობს რაიმე ცალკეულ
საგანში ანუ გასაყიდ საქონელში, რომელიც არსებობს, ყოველ
კაპიტალის დაგროვება, ანუ პროდუქტიული და შემთხვევაში, რამდენსამე ხანს მას შემდეგ, რაც შრომა
არაპროდუქტიული შრომა დასრულებული არის. ეს არის თითქოს, განსაზღვრული
რაოდენობა დაგროვილი და შემონახული შრომისა, რომელიც
ერთი სახის შრომა ადიდებს იმ საგნის ღირებულებას, შეიძლება, თუ საჭირო იქნა, გამოყენებულ იქნეს რაიმე სხვა
რომელზედაც გამოიყენება, და მეორე სახის შრომას არა აქვს შემთხვევაში. ამ საგანს ანუ, რაც იგივეა, ამ საგნის ფასს შეუძლია
ასეთი მოქმედება. პირველს, რადგან იგი განსაზღვრულ შემდეგში, თუ საჭირო იქნა, მოძრაობაში მოიყვანოს შრომის
ღირებულებას აწარმოებს, შეიძლება ეწოდოს პროდუქტიული რაოდენობა, თანატოლი იმისა, რომელმაც იგი თავდაპირველად
შრომა, ხოლო მეორეს - არაპროდუქტიული შრომა. ასე, წარმოშვა. შინამსახურის შრომას, პირიქით, ფიქსაცია და

რეალიზაცია არ ეძლევა რაიმე ცალკეულ საგანში ან გასაყიდ მომღერლები, მოცეკვავენი და სხვ. ამათში სულ უმცირესი
საქონელში. მისი სამსახური ჩვეულებრივ ჰქრება იმავე მომენტში, ადამიანის შრომასაც აქვს განსაზღვრული ღირებულება,
როდესაც იგი შესრულდება, და იშვიათად სტოვებს თავის შემდეგ რომელიც იმ პრინციპებით წესრიგდება, რომელნიც
რაიმე კვალს ან რაიმე ღირებულებას, რომლითაც შეიძლებოდეს განსაზღვრავენ ყოველი სხვა სახის შრომის ღირებულებას;
შემდეგში თანატოლი ზომის სამსახურის მიღება. მაგრამ ამათში უაღრეს კეთილშობილი და სასარგებლო
საზოგადოების ზოგ ფრიად პატივცემულ წოდებათა პროფესიის შრომაც კი არ აწარმოებს არაფერ ისეთს, რითაც
შრომა, შინამსახურთა შრომასავით, არ აწარმოებს არავითარ შემდეგში შეიძლებოდეს თანატოლი შრომის რაოდენობის ყიდვა
ღირებულებას და არ ღებულობს ფიქსაციას და რეალიზაციას ან მოპოვება. მსგავსად მსახიობის დეკლამაციისა, ორატორის
რაიმე ხანგრძლივად არსებულ საგანში ან გასაყიდ საქონელში, სიტყვისა ან მუსიკის მელოდიისა, ყველა იმათი შრომა ჰქრება
რომელიც განაგრძობდეს შრომის შესრულების შემდეგ მისი შესრულების მომენტშივე.
არსებობას და რომელშიაც შეიძლებოდეს შემდგომში მიღებულ როგორც პროდუქტიული, ისე არაპროდუქტიული
იქნეს თანატოლი შრომის რაოდენობა. ხელმწიფე, მაგალითად, მშრომელები და ისინი, რომელნიც სრულიად არ შრომობენ, -
ყველა მისი მოსამართლე მოხელეებით და სამხედრო თანაბრად ყველანი იღებენ თავიანთ შესანახს ქვეყნის მიწისა და
ოფიცრებითურთ, მთელი არმია და ფლოტი არაპროდუქტიულ შრომის წლიური პროდუქტიდან. ეს პროდუქტი, რაგინდ დიდი
მშრომელს წარმოადგენენ. ისინი მსახურნი არიან იყოს იგი, არასოდეს არ შეიძლება იყოს უსაზღვრო, მას
საზოგადოებისა და შეინახებიან სხვა ადამიანთა შრომის ყოველთვის უნდა ჰქონდეს განსაზღვრული ფარგალი. ამიტომ,
წლიური პროდუქტის ნაწილით. მათი სამსახური, რაგინდ იმის მიხედვით, მისი ნაკლები თუ უფრო დიდი ნაწილი
საპატიო, სასარგებლო ან აუცილებლად საჭირო იყოს იგი, არ დაიხარჯება წლის განმავლობაში არაპროდუქტიულ ადამიანთა
აწარმოებს არაფერს ისეთს, რითაც შეიძლებოდეს თანატოლი შესანახად, პროდუქტიული ადამიანებისათვის დარჩება ერთ
ზომის სამსახურის მიღება შემდეგში. სახელმწიფოს დაცვა, შემთხვევაში მეტი და მეორე შემთხვევაში ნაკლები, და ამის
უშიშროება და დაფარვა, რაც შედეგი არის შრომისა ამ წელში, ვერ შესაბამისად შემდეგი წლის პროდუქტი იქნება უფრო დიდი ან
იყიდის მის დაცვას, უშიშროებას და დაფარვას მომავალ წელში. უფრო მცირე, ვინაიდან მთელი წლიური პროდუქტი, თუ მიწის
ერთსა და იმავე კლასს უნდა მიეკუთვნოს როგორც ზოგი ფრიად ბუნებრივ პროდუქტებს არ მივიღებთ მხედველობაში,
სერიოზული და მნიშვნელოვანი პროფესია, ისე ზოგი ფრიად პროდუქტიული შრომის შედეგს წარმოადგენს.
ფუქსავატიც: მღვდლები, იურისტები, ექიმები, ყოველგვარი თუმცა ყოველი ქვეყნის მიწისა და შრომის მთელი
მწერლები, მსახიობები, ჯამბაზები, მუსიკოსები, ოპერის წლიური პროდუქტი, უეჭველად, ბოლოს და ბოლოს მის

მცხოვრებთა მოხმარების დასაკმაყოფილებლად და მათთვის არაპროდუქტიული მუშა-ხელის შესანახად.

შემოსავლის მისაცემადაა დანიშნული, მაგრამ, მას შემდეგ რაც თავისი მარაგის რა ნაწილსაც უნდა ხარჯავდეს ადამიანი
იგი მიწისგან მიიღება ან პროდუქტიულ მშრომელთა ხელიდან კაპიტალის სახით, იგი ყოველთვის მოელის, რომ ის მას
გამოვა, ბუნებრივად იყოფა ორ ნაწილად. ამათში ერთი ნაწილი - აუნაზღაურდება მოგებითურთ. ამიტომ იგი მას გამოიყენებს
და ხშირად უდიდესი - დანიშნულია, უწინარეს ყოვლისა, მხოლოდ პროდუქტიული მუშა-ხელის შესანახად; და
იმისათვის, რომ აანაზღაუროს კაპიტალი ანუ აღადგინოს შეუსრულებს რა კაპიტალის ფუნქციას, ის მას შეუდგენს
სურსათი, მასალები და მზა პროდუქტები, რომლებიც შემოსავალს. როგორც კი მარაგის რომელიმე ნაწილი გამოიყენება
კაპიტალიდან იყო აღებული; მეორე ნაწილი დანიშნულია რაიმეგვარი არაპროდუქტიული მუშა-ხელის შესანახად, იმ
იმისათვის, რომ შემოსავლად მიეცეს კაპიტალის პატრონს მისი მომენტიდან ის გამოირიცხება კაპიტალიდან და გადადის
კაპიტალის მოგების სახით ან რომელსამე სხვა პირს მისი მიწის უშუალო მოხმარებისათვის დანიშნულ მარაგში.
რენტის სახით. ასე, მიწის პროდუქტის ერთი ნაწილი არაპროდუქტიული მშრომელები და ისინი, რომელნიც
ანაზღაურებს ფერმერის კაპიტალს, მეორე ნაწილი იხდის მის სრულიად არ მუშაობენ, ყველანი შეინახებიან შემოსავლით: ან,
მოგებას და მემამულის რენტას და შეადგენს, ამგვარად, ამ ჯერ ერთი, წლიური პროდუქტის იმ ნაწილით, რომელიც
კაპიტალის მეპატრონის შემოსავალს მისი კაპიტალის მოგების თავდაპირველად დანიშნულია იმისათვის, რომ განსაზღვრულ
სახით და რომელიმე სხვა პირის შემოსავალს მისი მიწის რენტის პირთა შემოსავალს შეადგენდეს, მიწის რენტის სახით თუ
სახით. ამგვარადვე დიდი მანუფაქტურის პროდუქტიდან ერთი კაპიტალის მოგების სახით, ანდა, მეორე, იმ ნაწილით, რომელიც
ნაწილი - და ამასთან უდიდესი - ანაზღაურებს მესარეწის თუმცა თავდაპირველად იმისთვისაა დანიშნული, რომ
კაპიტალს, ხოლო მეორე ნაწილი იხდის მის მოგებას და, კაპიტალი აანაზღაუროს და მხოლოდ პროდუქტიულ
ამრიგად, შეადგენს ამ კაპიტალის მესაკუთრის შემოსავალს. მშრომელთა შესანახს შეადგენდეს, მაგრამ, როცა მათ ხელში
ყოველი ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტის გადავა, შეიძლება, რამდენადაც მათი არსებობისათვის
ის ნაწილი, რომელიც კაპიტალს ანაზღაურებს, ყოველთვის აუცილებლად საჭიროს აღემატება, დახარჯულ იქნეს როგორც
უშუალოდ გამოიყენება მხოლოდ პროდუქტიული მუშა-ხელის პროდუქტიული, ისე ყოველგვარი არაპროდუქტიული მუშა-
შესანახად. იგი იხდის მხოლოდ პროდუქტიული შრომის ხელის შესანახად. ასე, არა თუ მსხვილ მემამულეს ან მდიდარ
ხელფასს. ის ნაწილი კი, რომელიც უშუალოდ დანიშნულია ვაჭარს, არამედ უბრალო მუშასაც, თუ მისი ხელფასი საკმარისი
შემოსავლის შესადგენად მოგების ან რენტის სახით, შეიძლება არის, შეუძლია იყოლიოს შინამსახური ან წავიდეს ზოგჯერ
გამოყენებულ იქნეს როგორც პროდუქტიული, ისე თეატრში ან ცირკში და ამრიგად თავისი წვლილი შეიტანოს

არაპროდუქტიულ მშრომელთა განსაზღვრული ჯგუფის მაგრამ, როგორც ეტყობა, ისინი ერთგვარ უპირატესობას აძლევენ
შესანახად; ასევე მას შეუძლია გადაიხადოს ზოგი ხარკიც და უკანასკნელთ. მსხვილი მემამულის ხარჯი ჰკვებავს ჩვეულებრივ
ამგვარად თავისი წვლილით ხელი შეუწყოს სხვა ჯგუფის უფრო უსაქმურებს, ვიდრე შრომისმოყვარე ხალხს. მდიდარი
შენახვას, - უფრო საპატიოსი და სასარგებლოსი, მართალი, ვაჭარი, თუმცა იგი მხოლოდ პროდუქტიულ ელემენტებს
მაგრამ მაინც ისევე არაპროდუქტიულისა. მხოლოდ წლიური ინახავს თავისი კაპიტალით, მაინც თავისი ხარჯებით, ე. ი.
პროდუქტის არც ერთი ნაწილი, რომელიც თავდაპირველად თავისი შემოსავლის მოხმარებისას, ისეთსავე ხალხს ჰკვებავს,
კაპიტალის ასანაზღაურებლად არის დანიშნული, არასოდეს არ როგორც მსხვილი მემამულე.
შეიძლება გამოყენებულ იქნეს არაპროდუქტიული მუშახელის ამიტომ შეფარდება პროდუქტიულ და არაპროდუქტიულ
შესანახად მანამდე, ვიდრე იგი მოძრაობაში არ მოიყვანს თავის მშრომელთა რაოდენობას შორის თითოეულ ქვეყანაში
მთელ ნორმას პროდუქტიული შრომისა ანუ მთელ იმ დამოკიდებულია ძალიან იმ შეფარდებაზე, რომელიც არსებობს
რაოდენობას, რომელიც მას შეუძლია მოძრაობაში მოიყვანოს იმ წლიური პროდუქტის იმ ნაწილსა, რომელიც, რაკი ერთხელ
გზით, რა გზითაც იგი გამოიყენება. მუშამ ჯერ უნდა მოიმკოს მიწისგან ან პროდუქტიული მუშების ხელიდან მიიღება,
თავისი ხელფასი თავისი სამუშაოს შესრულების გზით, ვიდრე დანიშნულია კაპიტალის ასანაზღაურებლად, და მის იმ ნაწილს
იგი შესძლებდეს აღნიშნული წესით დახარჯოს მისი ნაწილი. შორის, რომელიც დანიშნულია შემოსავლის შესადგენად რენტის
მასთან ეს ნაწილი ჩვეულებრივ ძალიან მცირე არის. იგი ან მოგების სახით. ეს შეფარდება ფრიად სხვადასხვაა მდიდარსა
წარმოადგენს მარტოოდენ დანაზოგს მისი შემოსავლიდან, და და ღარიბ ქვეყნებში.
ასეთი დანაზოგი პროდუქტიულ მუშებს იშვიათად აქვთ ბევრი. ასე, ამჟამად ევროპის მდიდარ ქვეყნებში მიწის
მაგრამ მაინც რაოდენიმე დანაზოგი ჩვეულებრივ მათ აქვთ; და პროდუქტის ძალიან მნიშვნელოვანი ნაწილი, - ხშირად
ხარკების გადახდისას ასეთ მუშათა სიმრავლეს შეუძლია უდიდესი ნაწილი, - დანიშნულია მდიდარი და
რაოდენადმე გააწონასწოროს სიმცირე თითოეული მათგანის დამოუკიდებელი ფერმერის კაპიტალის ასანაზღაურებლად;
შენატანისა. ამიტომ მიწის რენტა და კაპიტალის მოგება შეადგენს დანარჩენი ნაწილი ხმარდება მისი მოგებისა და მემამულის
ყველგან მთავარ წყაროს, საიდანაც არაპროდუქტიული რენტის გადახდას. მაგრამ წინანდელ დროში, ფეოდალურ
ელემენტები იღებენ თავიანთ შესანახს. ეს არის ის ორი სახის წყობილებაში, პროდუქტის ძალიან მცირე ნაწილი იყო საკმარისი
შემოსავალი, რომლის მფლობელთ ჩვეულებრივ ძალუძთ მიწის დამუშავებაზე დახარჯული კაპიტალის
ყველაზე უფრო დაზოგვა. მათ შეუძლიათ როგორც ასანაზღაურებლად. ეს კაპიტალი შესდგებოდა ჩვეულებრივ
პროდუქტიული, ისე არაპროდუქტიული მუშების შენახვა. რამდენიმე სული გაძვალტყავებული პირუტყვისაგან, რომელიც

დაუმუშავებელი მიწის ბუნებრივი პროდუქტით იკვებებოდა, იმაზე, რასაც მთელი პროდუქტი უდრიდა უწინ.
ასე რომ ამ ბუნებრივი პროდუქტის ნაწილად შეიძლებოდა მისი გაუმჯობესებული კულტურის განვითარებასთან ერთად რენტა
ჩათვლა. ამასთან ეს პირუტყვი ჩვეულებრივ ეკუთვნოდა თუმცა იზრდება აბსოლუტურად, მაგრამ მცირდება მთელ
მემამულეს, რომელიც მას გადასცემდა ხოლმე სასარგებლოდ პროდუქტთან შედარებით.
მიწათმოქმედს. მას ეკუთვნოდა აგრეთვე მთელი დანარჩენი ევროპის მდიდარ ქვეყნებში დიდი კაპიტალებია ამჟამად
პროდუქტიც მისი მიწის რენტის სახით ან იმ მცირე კაპიტალის ვაჭრობასა და მრეწველობაში დაბანდებული. წინანდელ დროში
მოგების სახით. მიწათმოქმედნი, რომელნიც მისი მიწის კი ის მცირედი ვაჭრობა, რომელიც არსებობდა და მცირეოდენი
დამუშავებას ეწეოდნენ, ჩვეულებრივ იყვნენ ყმები, რომელთა მარტივი და უხეში მანუფაქტურები, რომელნიც მოქმედებდნენ,
პიროვნება და ქონებაც მის საკუთრებას შეადგენდა. ხოლო ვინც ძალიან პატარა კაპიტალებს საჭიროებდნენ. მაგრამ ეს
ყმები არ იყვნენ, იმათ მიწა ეჭირათ მისი ნებართვით, და თუმცა კაპიტალები დიდი მოგების მომცემი კი უნდა ყოფილიყოს;
რენტა, რომელსაც ისინი იხდიდნენ, ნომინალურად მარტოოდენ სარგებლის ნორმა არსად არ ჩამოდიოდა ათ პროცენტზე დაბლა,
მცირედით აღემატებოდა საღალო გადასახადს, მაგრამ მაინც და კაპიტალის მოგება საკმაოდ დიდი უნდა ყოფილიყო, რათა
ფაქტიურად იგი მიწის მთელ პროდუქტს შეადგენდა. მათი მოეცეს ეს დიდი სარგებელი. ამჟამად ევროპის განვითარებულ
ბატონის განკარგულებაში იყო მარადჟამს მათი შრომა ნაწილებში სარგებელი არსად არ აღემატება ექვს პროცენტს, და
მშვიდობიანობის დროს და მათი სამსახური ომის დროს. თუმცა ზოგ უაღრეს განვითარებულ ქვეყნებში იგი ჩამოდის ოთხამდე,
ისინი მებატონის სასახლიდან რაოდენადმე დაშორებით სამამდე და ორ პროცენტამდეც კი. თუმცა მოსახლეობის
ცხოვრობდნენ, მაინც ისევე დამოკიდებულნი იყვნენ მასზე, შემოსავლის ის ნაწილი, რომელიც კაპიტალის მოგებიდან
როგორც მისი შინაყმები. და მიწის მთელი პროდუქტი ხომ, მომდინარეობს, ყოველთვის გაცილებით უფრო დიდია მდიდარ
უეჭველია, იმას ეკუთვნის, ვის განკარგულებაშიაც არის ყველა ქვეყნებში, ვიდრე ღარიბში, მაგრამ ეს გარემოება აიხსნება მით,
იმათი შრომა, რომელნიც ამ პროდუქტით ცხოვრობენ. რომ კაპიტალი იქ ბევრად უფრო დიდია; კაპიტალთან
თანამედროვე ევროპაში მემამულის წილი იშვიათად აღემატება შედარებით კი მოგება ჩვეულებრივ გაცილებით ნაკლებია.
მიწის მთელი პროდუქტის მესამედს, და ზოგჯერ არ აღემატება მაშასადამე, წლიური პროდუქტის ის ნაწილი, რომელიც,
მეოთხედსაც. მიწის რენტა კი ქვეყნის იმ ნაწილებში, სადაც მიწა მიწისგან მიღებისა ან პროდუქტიულ მშრომელთა ხელიდან
გაუმჯობესებულ იქნა, იმ ძველი დროის შემდეგ გაიზარდა გამოსვლის შემდეგ, დანიშნული არის კაპიტალის
სამჯერ და ოთხჯერ; და წლიური პროდუქტის ეს მესამედი ან ასანაზღაურებლად, არა თუ მნიშვნელოვნად უფრო დიდია
მეოთხედი, როგორც ეტყობა, სამჯერ და ოთხჯერ უფრო დიდია მდიდარ ქვეყნებში, ვიდრე ღარიბში, არამედ გაცილებით უფრო

დიდ ნაწილსაც წარმოადგენს იმ ნაწილთან შედარებით, დროებითი ყოფნა შეადგენს და სადაც ხალხის დაბალი ფენები
რომელიც უშუალოდ დანიშნულია შემოსავლის შესადგენად შემოსავლის ხარჯვის შედეგად პოულობენ თავის შენანახს,
რენტის ან მოგების სახით. ფონდები, რომლებიც პროდუქტიული ისინი ჩვეულებრივ ზარმაცნი, გათახსირებულნი და ღარიბნი
შრომის შესანახადა დანიშნული, არა თუ მნიშვნელოვნად უფრო არიან, როგორც ამას ადგილი აქვს რომში, ვერსალში, კომპიენში
დიდია მდიდარ ქვეყნებში, ვიდრე ღარიბში, არამედ უფრო დიდი და ფონტენებლოში. თუ რუანსა და ბორდოს არ ჩავთვლით,
პროპორციისაც არის იმ ფონდებთან შედარებით, რომლებიც საფრანგეთის არც ერთ საპარლამენტო ქალაქში არ არსებობს
თუმცა როგორც პროდუქტიულის, ისე არაპროდუქტიული მნიშვნელოვანი ვაჭრობა და მრეწველობა, და ამ ქალაქების
შრომის შენახვას შეიძლება ემსახურებოდეს, მაგრამ ჩვეულებრივ მოსახლეობის დაბალი ფენები, რომელნიც უმთავრესად იმ
მაინც უპირატესად ამ უკანასკნელის შენახვას ემსახურება. ხარჯის შედეგად მოიპოვებენ თავის შესანახს, რასაც
შეფარდება ამ სხვადასხვა ფონდებს შორის თითოეულ სასამართლოს წევრები და ის პირნი ეწევიან, რომელნიც იქ
ქვეყანაში აუცილებლობის გზით განსაზღვრავს მისი სამართლისათვის მიდიან, განირჩევიან უსაქმურობითა და
მოსახლეობის ხასიათს შრომისმოყვარეობისა და უსაქმურობის სიზარმაცით. რუანის და ბორდოს დიდი ვაჭრობა, როგორც
მხრივ. ჩვენ უფრო შრომისმოყვარენი ვართ, ვიდრე ჩვენი ეტყობა, მხოლოდ და მხოლოდ მათი ადგილმდებარეობის
წინაპრები იყვნენ, იმიტომ რომ ჩვენს დროში პროდუქტიული შედეგი არის. რუანი წარმოადგენს ბუნებრივ საწყობს თითქმის
საქმიანობის შესანახად დანიშნული ფონდები შეფარდებით ყველა იმ საქონლისათვის, რომელიც მოაქვთ დიდ ქალაქ
ბევრად უფრო დიდია, ვიდრე ორასი ან სამასი წლის წინათ იყო, პარიზში მოსახმარებლად ან საზღვარგარეთიდან, ანდა
იმ ფონდებთან შედარებით, რომლებიც გამოიყენება უსაქმურთა საფრანგეთის ზღვის სანაპირო პროვინციებიდან. ასევე ბორდოც
შესანახად. ჩვენი წინაპრები უსაქმურნი იყვნენ იმის გამო, რომ არ საწყობი ადგილია ღვინისათვის, რომელიც გარონისა და მასში
ჰქონდათ საკმაო სტიმული პროდუქტიული შრომისათვის. შემავალი მდინარეების ნაპირებზე მოჰყავთ; ეს მიდამო
მუქთად მუშაობას მუქთად თამაში სჯობიაო, ამბობს ანდაზა. მეურნეობის ერთ-ერთი უმდიდრესი ადგილია მთელს
სავაჭრო და სამრეწველო ქალაქებში, სადაც ხალხის დაბალი მსოფლიოში, და იქაური ღვინო უაღრესად გამოსადეგია
ფენები კაპიტალის გამოყენებას შოულობენ თავის შესანახს, საექსპორტოდ და ყველაზე მეტად აკმაყოფილებს უცხო ერების
ისინი ჩვეულებრივ არიან შრომისმოყვარენი, ფხიზელნი და გემოვნებას. ამ ქალაქების ასეთი ხელსაყრელი
დამზოგველნი, როგორც ამას ვხედავთ ბევრ ინგლისისა და ადგილმდებარეობა აუცილებლად იზიდავს მათკენ დიდ
მეტწილ შოტლანდიის ქალაქებში. ისეთ ქალაქებში კი, რომელთა კაპიტალებს, ვინაიდან უზრუნველჰყოფს მათთვის ფართო
არსებობის წყაროს უმთავრესად იქ მეფის კარის მუდმივი ან გამოყენებას; და კაპიტალის ეს გამოყენებაა მიზეზი ამ ქალაქების

ვაჭრობა-მრეწველობისა. საფრანგეთის სხვა საპარლამენტო პროდუქტიულად გამოყენების შედეგად. სარწმუნოდ არის

ქალაქებში, როგორც ეტყობა, საქმეებში დაბანდებულია არა მისაჩნევი, რომ უსაქმურობა მეტწილ იმ ადამიანთა, რომელნიც
ბევრით იმაზე მეტი კაპიტალი, რაც საჭიროა მათი საკუთარი შემოსავლის ხარჯვის წყალობით ცხოვრობენ, ასუსტებს იმათ
მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად, ე. ი. ცოტათი მეტი იმ შრომისმოყვარეობას, რომელთაც კაპიტალის გამოყენების
მინიმალურ კაპიტალზე, რომელსაც შეიძლება ჰქონდეს იქ შედეგად უნდა მიიღონ თავისი შესანახი, და კაპიტალის
გამოყენება. იგივე შეიძლება ითქვას პარიზსა, მადრიდსა და დაბანდებას ასეთ ადგილებში ნაკლებ ხელსაყრელად ხდის,
ვენაზე. ამ სამი ქალაქიდან პარიზი ყველაზე უფრო სამრეწველო ვიდრე სხვა ადგილებში. ედინბურგში, ინგლისთან
ქალაქია; მაგრამ პარიზი თვითონ წარმოადგენს მთავარ ბაზარს შეერთებამდე, ვაჭრობა და მრეწველობა სუსტად იყო
ყველა იქ არსებული მანუფაქტურისათვის, და მისი საკუთარი განვითარებული. როდესაც აქ მოისპო შოტლანდიის
მოხმარების საჭიროება შეადგენს მათავარ საფუძველს მთელი იმ პარლამენტის სესიები, როდესაც ქალაქი აღარ იყო რეზიდენცია
ვაჭრობისას, რომელსაც იგი ეწევა. ლონდონი, ლისაბონი და შოტლანდიის დიდებულთა და მემამულეთა, იგი იქცა
კოპენჰაგენი წარმოადგენენ, იქნებ, მარტოოდენ იმ სამ ევროპულ მცირეოდენი ვაჭრობისა და მრეწველობის მქონე ქალაქად.
ქალაქს, რომელნიც სამეფო კარის მუდმივი რეზიდენციები არიან მაგრამ იგი მაინც ადგილია შოტლანდიის უმაღლეს სასამართლო
და იმავე დროს შეიძლება მიჩნეულ იქნენ სავაჭრო ქალაქებად, ე. დაწესებულებათა, საბაჟო და სააქციზო მმართველობათა და სხვ.
ი. ისეთ ქალაქებად, რომელნიც ვაჭრობას ეწევიან არა მარტო ამიტომ აქ წინანდებურად აქვს ადგილი მნიშვნელოვან
საკუთარი საჭიროების დასაკმაყოფილებლად, არამედ სხვა შემოსავალთა ხარჯვას. ვაჭრობისა და მრეწველობის მხრივ
ქალაქებისა და ქვეყნების საჭიროებისთვისაც. სამივე ამ ქალაქის ბევრით უკან ჩამორჩება გლაზგოს, რომლის მცხოვრებნი
ადგილმდებარეობა უაღრესად ხელსაყრელი არის, და ეს მათ უმთავრესად კაპიტალის გამოყენების შედეგად მოიპოვებენ
ბუნებრივად ხდის საწყობ ადგილად მეტწილ საქონელთათვის, თავის შესანახს. რომელიმე დიდი სოფლის მოსახლეობა,
რომლებიც შორეული ქვეყნების მოხმარებისთვისაა დანიშნული. რომელსაც მნიშვნელოვანი წარმატება ჰქონებია მრეწველობაში,
იმ ქალაქში, სადაც ბევრი დიდი შემოსავალი იხარჯება, როგორც ეს ზოგჯერ ყოფილა შემჩნეული, უსაქმური და ღარიბი
ხელსაყრელად კაპიტალის მოთავსება სხვა საქმეში, გარდა ამ გამხდარა იმის გამო, რომ რომელიმე მდიდარი მემამულე
ქალაქის საკუთარი მოთხოვნილების დამკმაყოფილებელისა, დასახლებულა მის ახლოს.
ალბათ, უფრო ძნელია, ვიდრე ისეთ ქალაქში, სადაც ხალხის ამრიგად, შეფარდება კაპიტალსა და შემოსავალს შორის,
დაბალ ფენებს სხვა საშუალება არა აქვთ არსებობისათვის გარდა როგორც ეტყობა, განსაზღვრავს ყველგან შეფარდებას
იმისა, რომელსაც ისინი იღებენ ასეთი კაპიტალის შრომისმოყვარეობასა და უსაქმურობას შორის. იქ, სადაც

კაპიტალი სჭარბობს, ადგილი აქვს უპირატესად ვერასოდეს ვერ გაიზრდებოდა, თუ მომჭირნეობა არ დაზოგავდა
შრომისმოყვარეობას, ხოლო სადაც სჭარბობს შემოსავალი, იქ და არ დააგროვებდა.
უპირატესი ადგილი უსაქმურობას უჭირავს. ამიტომ კაპიტალის დამზოგველობა, ადიდებს რა პროდუქტიულ მშრომელთა
ყოველ გადიდებას ან შემცირებას მისწრაფება აქვს - ბუნებრივად - შესანახად დანიშნულ ფონდს, იწვევს იმ მუშების რაოდენობის
გაადიდოს ან შეამციროს სამრეწველო საქმიანობა, გადიდებას, რომელთა შრომა ადიდებს მათ მიერ დამუშავებული
პროდუქტიული მუშების რაოდენობა და, მაშასადამე, ქვეყნის საგნების ღირებულებას. ამიტომ იგი იწვევს მოცემული ქვეყნის
მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტის საცვლელი მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტის საცვლელი
ღირებულება, ქვეყნის ყველა მცხოვრებთა რეალური სიმდიდრე ღირებულების გადიდებას. მას მოძრაობაში მოჰყავს შრომის
და შემოსავალი. დამატებითი რაოდენობა, რომელიც დამატებით ღირებულებას
კაპიტალი იზრდება დამზოგველობით და მცირდება აძლევს წლიურ პროდუქტს.
მფლანგველობით და უგუნური ქცევით. ის, რაც წლის განმავლობაში დაიზოგება, ისევე
ყველაფერს, რასაც რომელიმე პირი დაზოგავს თავისი რეგულარულად მოიხმარება, როგორც ის, რაც ყოველწლიურად
შემოსავლიდან, იგი უმატებს თავის კაპიტალს; იგი ან თვითონ იხარჯება, და ამასთან - თითქმის იმავე დროის განმავლობაში;
გამოიყენებს ამ დანაზოგს პროდუქტიული მუშების დამატებითი მაგრამ მოიხმარება იგი სულ სხვაგვარ ადამიანთა მიერ.
რაოდენობის შესანახად, ანდა სხვა ვინმეს აძლევს ამის გაკეთების მდიდარი კაცის შემოსავლის ნაწილი, რომელსაც იგი წლის
შესაძლებლობას მით, რომ ამ დანაზოგს ასესხებს მას სარგებლით, განმავლობაში ხარჯავს, მეტწილ შემთხვევაში მოიხმარება უქმი
ე. ი. მოგების წილისათვის. როგორც ცალკეული პირის კაპიტალი სტუმრებისა და შინამსახურების მიერ, რომელნიც არას
შეიძლება გადიდებულ იქნეს მხოლოდ იმ თანხით, რომელსაც ეს იძლევიან თავიანთი მოხმარების სამაგიეროდ; მისი შემოსავლის
პირი დაზოგავს თავისი წლიური შემოსავლიდან ან მოგებიდან, ის ნაწილი, რომელსაც იგი დაზოგავს ყოველწლიურად,
ისევე მთელი საზოგადოების კაპიტალიც, რომელიც ამ რამდენადაც ეს მოგების მიღების მიზნით დაუყოვნებლივ
საზოგადოების ყველა ცალკეულ პირთა კაპიტალს უდრის, გამოიყენება საქმეში კაპიტალის სახით, მოიხმარება იმგვარადვე
შეიძლება გადიდებულ იქნას მხოლოდ ასეთივე გზით. და თითქმის იმავე დროს, მაგრამ მოიხმარება სხვაგვარ ადამიანთა
დამზოგველობა და არა შრომისმოყვარეობა არის უშუალო მიერ, - სასოფლო-სამეურნეო მუშების, სამრეწველო მუშებისა და
მიზეზი კაპიტალის ზრდისა. მართალია, შრომისმოყვარეობა ხელოსნების მიერ, რომელნიც თავიანთი წლიური მოხმარების
ჰქმნის იმას, რასაც დამზოგველობა დააგროვებს; მაგრამ რაგინდ ღირებულების რეპროდუქციას ახდენენ მოგებითურთ. ვთქვათ,
ბევრი მოინაგროს შრომისმოყვარეობამ, კაპიტალი მაინც რომ მას ფულად ეძლევა მისი შემოსავალი. თუ იგი მთელ

შემოსავალს დახარჯავდა, იმ შემთხვევაში საზრდო, ტანსაცმელი მხოლოდ მფლანგველი ააქცევინებს მას ასე გზას; მით,
და ბინა, რაც მთელი ამ თანხით შეიძლება შეძენილი ყოფილიყო, რომ მას თავისი ხარჯი შემოფარგლული არა აქვს თავისი
განაწილდებოდა პირველი ჯგუფის ადამიანთა შორის. თუ იგი, შემოსავლით, იგი ხარჯავს თავის კაპიტალს. მსგავსად იმ
პირიქით, ამ შემოსავლის ნაწილს დაზოგავდა, იმ შემთხვევაში, ადამიანისა, რომელიც რაიმე საქველმოქმედო დაწესებულების
რადგან ეს ნაწილი მაშინვე თვით მის მიერ ან სხვა ვინმეს მიერ შემოსავალს ამაო მიზნებზე ხარჯავს, იგი სასყიდელს აძლევს
კაპიტალის სახით იქნებოდა გამოყენებული, საზრდო, უსაქმურობას იმ ფონდიდან, რომელსაც, ასე ვთქვათ, მისი
ტანსაცმელი და ბინა, რაც მით შეიძლება შეძენილი ყოფილიყო, წინაპრების დამზოგველობამ ანდერძით დაუდო
აუცილებლად ხვდებოდა მეორე ჯგუფის ადამიანთ. მოხმარება დანიშნულებად შრომისმოყვარეობის შენახვა. პროდუქტიული
იგივე არის, მაგრამ მომხმარებლები არიან სხვანი. შრომის გამოსაყენებლად დანიშნული ფონდის შემცირებით
დამზოგველი ადამიანი თავისი წლიური დანაზოგით არა ასეთი ადამიანი აუცილებლად ამცირებს, რამდენადაც ეს მასზეა
თუ შესანახს აძლევს პროდუქტიული მუშების დამატებით დამოკიდებული, შრომის რაოდენობას, რომელიც ადიდებს იმ
რაოდენობას მიმდინარე ან შემდეგი წლისათვის, არამედ, საგნის ღირებულებას, რაზედაც იგი იხარჯება, და მაშასადამე,
საზოგადოებრივ სახელოსმოს დამაარსებლის მსგავსად, აწესებს, ამცირებს მთელი ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიურ პროდუქტს,
ასე ვთქვათ, სამუდამო ფონდს ასეთივე რაოდენობის შესანახად მის მცხოვრებთა ნამდვილ სიმდიდრესა და შემოსავალს. ზოგთა
ყველა შემდგომ დროში. ამ ფონდის სამუდამო გამოყენება მფლანგველობა რომ არ წონასწორდებოდეს სხვების
აღნიშნული მიზნისათვის, რასაკვირველია, ყოველთვის არაა დამზოგველობით, - საქციელი ყოველი მფლანგველისა,
უზრუნველყოფილი რაიმე პოზიტიური კანონით, საანდერძო რომელიც მუქთახორას აჭმევს მუყაითი მშრომელის პურს,
უფლებით და სხვ. მაგრამ ასეთი გამოყენება გამოიწვევდა არა მარტო მის საკუთარ გაღატაკებას, არამედ მისი
უზრუნველყოფილია ყოველთვის ფრიად ძალოვანი პრინციპით, ქვეყნის გაღარიბებასაც.
ცხადი და ნათელი ინტერესით თითოეული ცალკე ადამიანისა, ბედოვლათი ადამიანები რომ კიდეც მხოლოდ და
რომელსაც ოდესმე უნდა ეკუთვნოდეს ამ ფონდის რაიმე ნაწილი. მხოლოდ ქვეყნის შიგნით ნაწარმოები საქონლისათვის ეწეოდნენ
ამ ფონდის არც ერთი ნაწილი არ შეიძლება არასოდეს შემდეგში ხარჯვას და არა უცხო საქონლისათვის, ამ ხარჯვის გავლენა
დახარჯულ იქნეს სხვა რამეზე, თუ არ პროდუქტიული მუშების საზოგადოების პროდუქტიულ ფონდზე მაინც იგივე იქნებოდა.
შენახვაზე, უიმისოდ, რომ ცხადი ზარალი არ განიცადოს იმ ყოველწლიურად საზრდოს და ტანსაცმელის განსაზღვრული
პირმა, რომელიც ამგვარად გზას ააქცევინებს მას მისი რაოდენობა, რომელიც პროდუქტიული მუშების შესანახად უნდა
დანიშნულებისათვის. ყოფილიყო გამოყენებული, მაინც არაპროდუქტიული

ელემენტების შესანახად იქნებოდა დახარჯული. და ამიტომ წლის განმავლობაში. ეს უკანასკნელნი უნდა შესდგებოდნენ ან
ყოველწლიურად ადგილი ექნებოდა ქვეყნის მიწისა და შრომის თვით იმ ქვეყნის მიწისა და შრომის უშუალო პროდუქტისაგან,
წლიური პროდუქტის ღირებულების რაოდენადმე შემცირებას ანდა იმ საგნებისაგან, რომლებიც იმ პროდუქტის
იმასთან შედარებით, რაც სხვა შემთხვევაში იქნებოდა. განსაზღვრული ნაწილით არის ნაყიდი. ამიტომ მათი
რასაკვირველია, შეიძლება ითქვას, რომ, რამდენადაც ეს ღირებულება უნდა შემცირდეს, როდესაც იმ პროდუქტის
ხარჯვა გაიწევა არა უცხო პროდუქტებისათვის და ოქროსა და ღირებულება მცირდება, და მასთან ერთად უნდა შემცირდეს
ვერცხლის გაზიდვას არ იწვევს, ფულის წინანდელი რაოდენობა ფულის რაოდენობაც, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნეს
დარჩება ქვეყნის შიგნით. მაგრამ საზრდოს და ტანსაცმელის ის მათი მიმოქცევისათვის. მაგრამ ფული, რომელიც განიდევნება
რაოდენობა, რომელიც, ამგვარად, არაპროდუქტიული ამგვარად შინაგანი მიმოქცევიდან ყოველწლიურად პროდუქტის
ელემენტების მიერ იქნა მოხმარებული, პროდუქტიულ შემცირების გამო, არ შეიძლება დატოვებულ იქნეს
მშრომელებს შორის რომ ყოფილიყო განაწილებული, გამოუყენებლად. მისი მფლობელის ინტერესი მოითხოვს, რომ
უკანასკნელნი მოგებითურთ აღადგენდნენ მათ მიერ იგი საქმეში იყოს შეტანილი. და რამდენადაც გამოყენებას
მოხმარებულის მთელ ღირებულებას. ამრიგად, ამ შემთხვევაშიც მისთვის ადგილი არ ექნება ქვეყნის შიგნით, ფული, ყველა
ფულის რაოდენობა იგივე დარჩებოდა ქვეყანაში, მაგრამ ამასთან კანონისა და აკრძალვის მიუხედავად, გაიგზავნება
ერთად მოხდებოდა რეპროდუქცია იმავე ღირებულების სახმარი საზღვარგარეთ და იქ დაიხარჯება სახმარ დოვლათთა
პროდუქტებისა; წინ გვექნებოდა, ერთის ნაცვლად, ორი საყიდლად, რომლებიც შესაძლებელია განსაზღვრული
ღირებულება. სარგებლობით გამოყენებული იქნეს ქვეყნის შიგნით. ამგვარად,
გარდა ამისა, იმ ქვეყანაში, რომლის წლიური პროდუქტის ფულის ასეთი ყოველწლიური გაზიდვა ერთხანს გაადიდებს
ღირებულება მცირდება, ვერ დარჩება დიდხანს ფულის ერთი და ქვეყნის წლიურ მოხმარებას მისი საკუთარი წლიური
იგივე რაოდენობა. ფულის ერთადერთი დანიშნულება ისაა, რომ პროდუქტის ღირებულებაზე მეტად. ის თანხები, რომლებიც,
მიმოაქციოს მოხმარების საგნები. ფულის საშუალებით ყიდვა- ქვეყნის წარმატების დროს, დაიზოგებოდა მისი წლიური
გაყიდვა და სათანადო მომხმარებლებს შორის განაწილება პროდუქტიდან და ოქროსა და ვერცხლის საყიდლად
სურსათის, მასალების და მზა პროდუქტებისა. ამიტომ ფულის გამოიყენებოდა, ახლა, გაჭირვების დროს, მცირე ხნით ხელს
რაოდენობა, რომელიც ყოველწლიურად შეიძლება ხმარებაში შეუწყობს მისი მოხმარების შემაგრებას წინანდელ დონეზე.
იყოს რომელსამე ქვეყანაში, უნდა განისაზღვრებოდეს იმ სახმარ ოქროსა და ვერცხლის გაზიდვა ამ შემთხვევაში წარმოადგენს არა
დოვლათთა ღირებულებით, რომელნიც მასში მიმოიქცევიან მიზეზს, არამედ შედეგს ქვეყნის დაცემისას, და მას შეუძლია

კიდეც ცოტა ხნით ამ დაცემის სავალალო შედეგების შერბილება. - ორივე თვალსაზრისის მიხედვით ყოველი მფლანგველი
პირიქით, ფულის რაოდენობამ ყოველ ქვეყანაში, ადამიანი გვევლინება, როგორც საზოგადოებრივი სიკეთის
რასაკვირველია, უნდა იმატოს, თუ მისი წლიური პროდუქტის მტერი, და ყოველი დამზოგველი ადამიანი, - როგორც
ღირებულება მატულობს. თუ საზოგადოებაში ყოველწლიურად საზოგადოების კეთილისმყოფელი.
მიმოქცეულ სახმარ დოვლათთა ღირებულება იზრდება, ფულის უგუნური მოქმედების შედეგები ხშირად ისეთივეა,
მეტი რაოდენობა იქნება აგრეთვე საჭირო მათი მიმოქცევისათვის. როგორიც მფლანგველობისა. ყოველი უსწორო და მარცხით
ამიტომ ამ გადიდებული პროდუქტის ნაწილი - ბუნებრივია - დამთავრებული პროექტი სასოფლო მეურნეობაში, სამთომადნო
დახარჯული იქნება ოქროსა და ვერცხლის დამატებითი საქმეში, მეთევზეობაში, ვაჭრობასა ან მრეწველობაში იწვევს
რაოდენობის საყიდლად, რომელიც პროდუქტის დანარჩენი სწორედ იმგვარადვე იმ ფონდის შემცირებას, რომელიც
ნაწილის სამიმოქცეოდ არის საჭირო. ამ შემთხვევაში ამ პროდუქტიული შრომის შესანახადაა დანიშნული. ყოველი
ლითონების რაოდენობის გადიდება შედეგი იქნება, და არა ასეთი პროექტის შემთხვევაში, თუმცა კაპიტალი
მიზეზი, საზოგადოების კეთილდღეობისა. ოქროსა და ვერცხლს პროდუქტიული ელემენტების მიერ მოიხმარება, ადგილი აქვს
ყიდულობენ ყველგან ერთი და იმავე წესით. საზრდო, მაინც საზოგადოების პროდუქტიული ფონდის შემცირებას
ტანსაცმელი და ბინა, შემოსავალი და შესანახი ყველა იმ პირთა, რაოდენადმე, ვინაიდან ეს პროდუქტიული ელემენტები, იმის
რომელთა შრომა ან კაპიტალი გამოიყენება ოქროსა და ვერცხლის გამო, რომ გონივრულად არ იყვნენ გამოყენებულნი, არ ახდენენ
გამოსატანად სამადნეებიდან ბაზარზე, წარმოადგენს იმ ფასს, მათ მიერ მოხმარებულის სრული ღირებულების რეპროდუქციას.
რომელსაც იხდიან ამ ლითონებისათვის პერუსა ან ინგლისში. სინამდვილეში იშვიათად მოხდება, რომ დიდი ერის
ქვეყანა, რომელსაც ძალუძს ამ ფასის გადახდა, არასოდეს არ მდგომარეობაზე რაიმე მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს
დარჩება დიდხანს ამ ლითონთა იმ რაოდენობის უქონლად, რაც ცალკეულ პირთა მფლანგველობამ და წინდაუხედაობამ;
მას ესაჭიროება, და არც ერთი ქვეყანა არ დაინარჩუნებს დიდხანს ბედოვლათობა და წინდაუხედაობა ერთთა მუდამ
მათ იმ რაოდენობას, რომელიც მის საჭიროებას აღემატება. გაწონასწორდება ჭარბად სხვების მომჭირნეობით და
ამიტომ, რაც უნდა მიგვაჩნდეს ჩვენ თითოეული ქვეყნის გონივრული საქმიანობით.
რეალურ სიმდიდრედ და შემოსავლად: მისი მიწისა და შრომის რაც შეეხება მფლანგველობას, მხარჯველობის სტიმულს
წლიური პროდუქტის ღირებულება, როგორც ამას, თითქოს, შეადგენს აწინდელი სიამოვნებისადმი მისწრაფება, რომელიც,
გვიკარნახებს საღი გონება, თუ მასში მიმოქცეულ ძვირფას რაგინდ ძლიერი და უძლეველი იყოს ზოგჯერ, მაინც
ლითონთა რაოდენობა, როგორც ეს დაბიურ ცრურწმენას ჰგონია, ჩვეულებრივ მოკლე ხანგრძლივობისაა და შემთხვევითი არის.

პირიქით, დამზოგველობას ჩვენ გვაიძულებს სურვილი ჩვენი მცირე ნაწილს შეადგენს იმ ადამიანთა საერთო რიცხვისას,
მდგომარეობის გაუმჯობესებისა, - სურვილი, რომელიც რომელნიც ვაჭრობას და ყოველგვარ საქმეებს ეწევიან; მათი
ჩვეულებრივ მოკლებულია ვნებიანობას და წყნარი არის, მაგრამ რიცხვი ალბათ, მეტი არ იქნება, ვიდრე ერთი ათასზე. გაკოტრება,
მოგვყვება აკვნიდან და თავს არ გვანებებს საფლავში ჩასვლამდე. იქნებ, უდიდესი და ყველაზე უფრო დამამცირებელი
მთელი ჩვენი სიცოცხლის მანძილზე იქნებ ერთი მომენტიც კი არ უბედურება იყოს, რომელიც კი შეიძლება ალალმართალ
იყოს ისეთი, როდესაც ადამიანი ისე კმაყოფილი იყოს თავისი ადამიანს შეემთხვეს. ამიტომ ადამიანთა უმრავლესობა საკმაო
მდგომარეობით, რომ მას არ ჰქონდეს მისი ასე თუ ისე შეცვლის სიფრთხილეს ეწევა, რათა თავიდან აიცილოს იგი.
ან გაუმჯობესების სურვილი. საშუალებას, რომლითაც რასაკვირველია, ზოგნი მას ვერ აიცდენენ, მაგრამ ზოგნი ხომ
ადამიანთა უმრავლესობა ცდილობს და ფიქრობს გაიუმჯობესოს სახრჩობელასაც ვერ აიცდენენ.
თავისი მდგომარეობა შეადგენს თავისი ქონების გადიდება. ეს დიდი ერები არასოდეს არ ღარიბდებიან კერძო პირთა
არის უჩვეულებრივესი და უმარტივესი საშუალება; ხოლო ბედოვლათობისა და წინდაუხედაობის მიზეზით, მაგრამ
ყველაზე უფრო საიმედო წესი თავისი ქონების გადიდებისა არის არაიშვიათად ღარიბდებიან სახელმწიფო მფლანგველობისა და
იმის რამოდენიმე ნაწილის დაზოგვა და დაგროვება, რასაც წინდაუხედავი საქმიანობის გამო. მთელი ან თითქმის მთელი
ადამიანი შეიძენს ხოლმე რეგულარულად ან ყოველწლიურად სახელმწიფო შემოსავალი მეტწილ ქვეყნებში იხარჯება
ანდა რაიმე განსაკუთრებულ შემთხვევაში. ამიტომ, თუმცა არაპროდუქტიული ელემენტების შესანახად. უკანასკნელთ
მიდრეკილება ხარჯვისადმი ყველა ადამიანში დასძლევს უნდა მივაკუთვნოთ ყველა ისინი, ვინც შეადგენენ სამეფო კარის
ზოგჯერ და ზოგ ადამიანში დასძლევს თითქმის ყოველთვის, მრავალრიცხოვან და ბრწყინვალე ამალას, ფართო საეკლესიო
მაგრამ მაინც ადამიანთა უმრავლესობაში, თუ მხედველობაში ორგანიზაციას, დიდ ფლოტსა და არმიას, რომელნიც არას
მივიღებთ მთელ მათ ცხოვრებას, დაზოგვისადმი მიდრეკილება, აწარმოებენ მშვიდობიანობის დროს, ხოლო ომის დროს არას
როგორც ეტყობა, არა თუ სჭარბობს მხოლოდ, არამედ სჭარბობს იძენენ ისეთს, რითაც შეიძლებოდეს დაფარულ იქნეს მათი
მნიშვნელოვნადაც. შენახვის ხარჯები თუნდაც ომის განმავლობაში. ვინაიდან ასეთი
რაც შეეხება წინდაუხედაობას, რიცხვი გონივრულ და ელემენტები თვითონ არას ჰქმნიან, ისინი შეინახებიან სხვა
წარმატებულ სარეწაოთა ყველგან გაცილებით მეტია ადამიანთა შრომის პროდუქტით. და, ამიტომ, როდესაც მათი
არაგონივრულ და წარუმატებელ სარეწაოთა რიცხვზე. რიცხვი საჭიროზე მეტად იზრდება, მათ შეიძლება ამ
მიუხედავად ჩვენი ჩივილისა გაკოტრების სიხშირის გამო, მაინც პროდუქტის ისე დიდი ნაწილი მოიხმარონ წლის განმავლობაში,
რიცხვი იმ უბედოთა, რომელთაც ასეთი მარცხი მოუდით, სულ რომ იქიდან აღარ დარჩება საკმარისი შესანახი პროდუქტიული

მშრომელებისათვის, რომელთაც უნდა მოახდინონ მისი ბუნებრივი განვითარება გაუმჯობესების მიმართულებით,

რეპროდუქცია შემდეგ წელში. ამის გამო შემდეგი წლის მიუხედავად მთავრობის უზომო ხარჯებისა და
პროდუქტი შემცირდება წინა წლის პროდუქტთან შედარებით; ადმინისტრაციის უდიდესი შეცდომებისა. ჩვენთვის უცნობ
და თუ ეს არანორმალური წესი შემდგომაც განგრძობილ იქნა, სასიცოცხლო ძალასავით ორგანიზმისა, იგი ხშირად კვლავ
მესამე წლის პროდუქტი კიდევ უფრო ნაკლები იქნება, ვიდრე აღადგენს აგებულების ჯანმთელობას და ძალას, მიუხედავად არა
იყო მეორე წლისა. ამ არაპროდუქტიულმა ელემენტებმა, თუ დაავადებისა, არამედ ექიმის ბრიყვული რჩევებისაც.
რომელთა შენახვას უნდა მოხმარებოდა მხოლოდ დაზოგვილი რომელიმე ერის მიწისა და შრომის პროდუქტი მისი
შემოსავლის ნაწილი, შეიძლება მოიხმარონ მთელი სახალხო ღირებულების მხრივ შეიძლება გადიდებულ იქნეს მხოლოდ ან
შემოსავლის ისე დიდი ნაწილი და მით ისე ბევრი ადამიანი მისი პროდუქტიული მშრომელების რიცხვის გადიდების გზით
აიძულონ ხელი ახლონ დასახარჯად თავიანთ კაპიტალებს, ანდა წინათ მოსაქმე მუშების პროდუქტიული ძალის გადიდების
ფონდებს, რომლებიც პროდუქტიული შრომის შესანახად იყო გზით. მისი პროდუქტიული მშრომელების რიცხვი, თავისთავად
დანიშნული, რომ ცალკეულ პირთა მთელმა მომჭირნეობამ და ცხადია, შეიძლება მნიშვნელოვნად გადიდებულ იქნეს მხოლოდ
გონივრულმა საქმიანობამ, იქნებ, ვერც კი გააწონასწოროს კაპიტალის ანუ იმ ფონდების გადიდების შედეგად, რომლებიც
პროდუქტების ის განიავება და წარმოების დაცემა, რასაც მათ შესანახადაა დანიშნული. ერთი და იმავე რაოდენობის
გამოიწვევს კაპიტალების ეს ძლიერი და იძულებითი მუშათა პროდუქტიული ძალა შეიძლება გადიდდეს მხოლოდ
ხელისხლება. შედაგად მანქანების და იარაღების გამრავლების ან
მაგრამ, როგორც გამოცდილება გვიჩვენებს, ეს გაუმჯობესებისა, რომელნიც შრომას აადვილებენ ან ამოკლებენ,
მომჭირნეობა და კეთილგონივრობა მეტწილს შემთხვევაში ანდა შედეგად შრომის უფრო მიზანშეწონილი დანაწილების და
საკმარისია იმისათვის, რომ გააწონასწოროს არა თუ კერძო განაწილებისა. ერთსა და მეორე შემთხვევაშიც თითქმის
მფლანგველობა და ცალკეულ პირთა წინდაუხედაობა, არამედ ყოველთვის საჭიროა დამატებითი კაპიტალი. მხოლოდ
მთავრობის წრესგადასული მხარჯველობაც. თანაბარი, მუდმივი დამატებითი კაპიტალის საშუალებით შეუძლია მესარეწეს ხელთ
და განუწყვეტელი მისწრაფება ყოველი ადამიანისა, რომ მისცეს თავის მუშებს უკეთესი მანქანები ან გაატაროს მათში
გაიუმჯობესოს თავისი მდგომარეობა, ის პრინციპი, საიდანაც უფრო მიზანშეწონილი განაწილება სამუშაოსი. როდესაც
თავდაპირველად გამომდინარეობს როგორც საზოგადოებრივი შესასრულებელი სამუშაო რამდენიმე ოპერაციისაგან შესდგება,
და ნაციონალური, ისე კერძო სიმდიდრე, ხშირად საკმარისად გაცილებით უფრო დიდი კაპიტალია საჭირო იმისათვის, რომ
ძლიერია იმისათვის, რომ უზრუნველჰყოს მდგომარეობის თითოეული მუშა მხოლოდ ერთ-ერთი ამ ოპარაციის

შესრულებაზე იყოს დაყენებული, ვიდრე მაშინ, როდესაც ინგლისის მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტი,
ყოველი მუშა ერთი ოპერაციიდან მეორეზე გადადის. ამიტომ, მაგალითად, უეჭველად გაცილებით დიდია იმაზე, რაც იყო ამ
როდესაც ჩვენ ვადარებთ რომელიმე ხალხის მდგომარეობას ორ ასი წლის წინათ, კარლოს II-ის რესტავრაციის დროს. თუმცა
სხვადასხვა პერიოდში და ვპოვებთ, რომ მისი მიწისა და შრომის ამჟამად, მგონია მცირეოდენნი იქნებიან ამაში დაეჭვებული,
წლიური პროდუქტი შესამჩნევად უფრო დიდია მეორე მაგრამ იმ პერიოდის განმავლობაში იშვიათად გაივლიდა ხუთი
პერიოდში, ვიდრე პირველში, რომ მისი მიწები უკეთ არის წელიწადი ისე, რომ არ გამოსულიყო რაიმე წიგნი ან პამფლეტი,
დამუშავებული, მისი მანუფაქტურები უფრო რომელიც, რახან ნიჭიერად იყო დაწერილი, განსაზღვრულ
მრავალრიცხოვანია და უფრო წარმატებული და მისი ვაჭრობა ავტორიტეტს იპყრობდა საზოგადოებაში და რომელიც იმის
უფრო გაფართოებული, - ჩვენ შეგვიძლია დარწმუნებული დამტკიცებას ცდილობდა, რომ ერის სიმდიდრე სწრაფად
ვიყოთ, რომ მისი კაპიტალი გაზრდილა ამ ორ პერიოდს შორის მცირდება, რომ ქვეყნის მოსახლეობა კლებულობს,
და რომ მას მეტი უნდა შეჰმატებოდა ერთთა გონივრული მიწათმოქმედება თავმინებებულია, მრეწველობა ეცემა და
საქმიანობის გამო, ვიდრე მოჰკლებოდა სხვათა უწესრიგო ვაჭრობა სულს ჰღაფავს. ამასთან ეს ნაწერები ყველა არ
მოქმედებით ანდა მთავრობის ბედოვლათობის მიზეზით. მაგრამ წარმოადგენდა პარტიულ პამფლეტებს, სიყალბისა და
ჩვენ ვპოვებთ, რომ ამასვე ჰქონდა ადგილი თითქმის ყველა მოსყიდულობის პროდუქტს, - ბევრი მათში ფრიად გულწრფელი
ხალხში რაოდენადმე წყნარ და მშვიდობიან ეპოქებში, - იმათშიც და ჩახედული ადამიანების მიერ იყო დაწერილი, რომელნიც
კი, რომელთაც არ ჰყავდათ ფრიად გონიერი და დამზოგველი სწარდნენ მხოლოდ იმას, რაშიაც იყვნენ დარწმუნებული, და
მთავრობები. მხოლოდ, რათა სწორი მსჯავრი შევადგინოთ მხოლოდ იმიტომ, რომ ამაში დარწმუნებული იყვნენ.
რომელიმე ხალხის განვითარების შესახებ, უნდა შევადაროთ ინგლისის მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტი
მისი მდგომარეობა იმ პერიოდებში, რომლებიც რაოდენადმე რესტავრაციის დროს, კვლავ, უეჭველად გაცილებით უფრო
დაშორებულია ერთი მეორეს. პროგრესი ხშირად სწარმოებს ისე დიდი იყო, ვიდრე, როგორც ეს შეიძლება ვიფიქროთ, იყო ასი
ნელა და თანდათანობით, რომ ერთი მეორის ახლობელ წლის წინათ მანამდე, ელისაბედის ტახტზე ასვლის დროს. და იმ
პერიოდებში არა თუ არ სჩანს რაიმე გაუმჯობესება, არამედ უკანასკნელ პერიოდში, როგორც ჩვენ ყველა საფუძველი გვაქვს
ხშირად ეჭვიც კი დაიბადება, ქვეყნის სიმდიდრე და მისი ვიფიქროთ, ქვეყანა ასევე გაცილებით უფრო წინწაწეული იყო
მრეწველობა ეცემაო, თუ ვამჩნევთ მრეწველობის ზოგი დარგების განვითარებაში, ვიდრე ასი წლის წინათ მანამდე, - იმ დროს,
ან ზოგი რაიონების დაცემას, რასაც ზოგჯერ აქვს ადგილი, თუმცა როდესაც თავდებოდა ბრძოლა იორკისა და ლანკასტერის გვარს
ქვეყანა, საერთოდ, მეტად აყვავებული არის. შორის. და იმ ხანაშიც ქვეყანა, ალბათ, უკეთეს მდგომარეობაში

იყო, ვიდრე ნორმანული დაპყრობის დროს, ხოლო ნორმანული ირლანდიაში, ოთხი გამანადგურებელი ომი საფრანგეთთან 1688,
დაპყრობის დროს - უკეთეს მდგომარეობაში, ვიდრე არეულობის 1701, 1742 და 1756 წლებში ორი აჯანყებითურთ 1715 და 1745
დროს საქსონური შვიდბატონობის პერიოდში. და ამ შორეულ წლებში. საფრანგეთთან ოთხი ომის განმავლობაში ნაციამ ვალი
დროშიც კი ქვეყანა, უეჭველად, უფრო მდიდარი იყო, ვიდრე დაიდვა 145 მილიონ გირვანქაზე მეტი, სხვა არაჩვეულებრივი
იულიუს კეისარის შესევის დროს, როდესაც მისი მცხოვრებლები წლიური ხარჯების ჩაუთვლელად, რომლებიც იმ ომებით იყო
თითქმის ისეთსავე მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ, რომელშიაც გამოწვეული, ასე რომ მთელი თანხა 200 მილიონზე ნაკლებ არ
იმყოფებიან დღეს ჩრდილო-ამერიკის ველურები. უნდა ვიანგარიშოთ. ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური
მაგრამ ყველა ამ ეპოქაში ადგილი ჰქონდა არა თუ კერძო პროდუქტის ასე დიდი ნაწილი იყო სხვადასხვა შემთხვევებში
პირთა და სახელმწიფოს დიდ მფლანგველობას, მრავალ ხარჯიან რევოლუციის შემდეგ არაპროდუქტიული ელემენტების
და არასაჭირო ომს, ავწესობას წლიური პროდუქტის არაჩვეულებრივად დიდი რაოდენობის შესანახად დანიშნული.
გამოყენებაში, რომლის დიდი ნაწილი, პროდუქტიული იმ ომებს ასეთი განსაკუთრებული დანიშნულება რომ არ მიეცა
მშრომელების შენახვის ნაცვლად, არაპროდუქტიული ესოდენ დიდი კაპიტალისათვის, ამ კაპიტალის უდიდესი
ელემენტების შენახვას ხმარდებოდა, არამედ ზოგჯერ ნაწილი, რასაკვირველია, პროდუქტიული მშრომელების
სამოქალაქო ბრძოლით გამოწვეული არევდარევის დროს შესანახად იქნებოდა გამოყენებული, რომელთა შრომა მათი
ადგილი ჰქონდა აგრეთვე კაპიტალის ისე აბსოლუტურ მოხმარების მთელ ღირებულებას უკანვე დააბრუნებდა
განიავებას და გაჩანაგებას, რომ, - შეიძლებოდა ადამიანს ეფიქრა, მოგებითურთ. ამის გამო ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური
- ეს არა თუ აფერხებდა სიმდიდრის ბუნებრივ დაგროვებას, - პროდუქტის ღირებულება მნიშვნელოვნად გაიზრდებოდა
რაც, უეჭველია, ხდებოდა კიდეც, - არამედ ქვეყანასაც უფრო ყოველ წელს, ხოლო მისი ყოველ წელს გადიდება გამოიწვევდა
ღარიბს ხდიდა მოცემული პერიოდის დასასრულს, ვიდრე იყო კიდევ უფრო მეტ გადიდებას შემდეგ წელში. აშენდებოდა მეტი
იგი მის დასაწყისში. აბა რა ერთ არეულობას და უბედურობას არ სახლები, გაუმჯობესდებოდა მეტი მიწა, ხოლო ის მიწები,
ჰქონდა ადგილი უბედნიერეს ხანაშიც კი ყველა ამ ეპოქათაგან, - რომლებიც წინათ იყო გაუმჯობესებული, უკეთ
რესტავრაციის შემდგომ ხანაში, - უბედურობას, რომლისგანაც დამუშავდებოდა, დაარსდებოდა მეტი მანუფაქტურები, ხოლო
ადამიანები, მისი წინასწარ დანახვა რომ შესძლებოდათ, ძველი მანუფაქტურები გაფართოვდებოდა, ასე რომ ძნელიც კია
მომლოდინე იქნებოდნენ არა თუ ქვეყნის გაღარიბების, არამედ იმის წარმოდგენა, თუ რა სიმაღლეზე უნდა ასულიყო ამ დროში
მისი სრული განადგურებისაც? ხანძარი და ჟამი ლონდონში, ორი ქვეყნის რეალური სიმდიდრე და შემოსავალი.
ომი ჰოლანდიასთან, რევოლუციური არეულობა, ომი თუმცა მთავრობის მფლანგველობას, უეჭველია, უნდა

დაეყოვნებია ინგლისის სიმდიდრისა და კულტურის ბუნებრივი ყოველთვის და გამოუკლებლივ უდიდესი მფლანგველები

ზრდა, მაგრამ მას მაინც არ შეეძლო მისი სრულიად შეჩერება. საზოგადოებაში. დეე მათ თავიანთ ხარჯებს ადევნონ თვალყური
მისი მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტი ამჟამად, უეჭველია, და კერძო პირთ დაანებონ თვითონ იზრუნონ თავის თავზე, თუ
გაცილებით უფრო დიდი არის, ვიდრე იყო რესტავრაციის ან მათი საკუთარი ბედოვლათობა არ ანადგურებს სახელმწიფოს,
რევოლუციის დროს. ამიტომ ამ მიწის დასამუშავებლად და ამ მათი ქვეშევრდომების დაუზოგველობა, ყოველ შემთხვევაში, არ
შრომის შესანახად ყოველ წელს გამოყენებული კაპიტალი უნდა გამოიწვევს ამას.
იყოს აგრეთვე გაცილებით უფრო დიდი. მიუხედავად მთავრობის თუ ერთი მხრივ, მომჭირნეობა ადიდებს და
მხრივ წარმოებული წამგლეჯელობისა, ეს კაპიტალი ნელნელა ბედოვლათობა ამცირებს საზოგადოების კაპიტალს, მეორე
და თანდათან გროვდებოდა კერძო დამზოგველობისა და მხრივ, ამ კაპიტალს არც ადიდებს და არც ამცირებს ცხოვრების
ცალკეულ პირთა წინდახედულობის წყალობით, მათი საერთო, წესი იმ ადამიანთა, რომელთა ხარჯი სწორედ უდრის მათ
მუდმივი და განუწყვეტელი მცდელობით საკუთარი შემოსავალს, ასე რომ ისინი არც უმატებენ და არც აკლებენ
მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. სწორედ ეს მცდელობა, თავიანთ კაპიტალს. მხოლოდ ზოგი ხარჯის ხარჯვა, როგორც
რომელსაც მფარველობდა კანონი და რომელიც შესაძლებელი ეტყობა, უფრო უწყობს ხელს საზოგადოებრივი სიმდიდრის
გახადა თავისუფლებამ იმ წესით საქმიანობისა, რაიც უფრო ზრდას, ვიდრე სხვა სახისა.
ხელსაყრელად მიაჩნია თავისთვის ადამიანს, ცალკეული პირის შემოსავალი შეიძლება ისეთ საგნებზე
უზრუნველჰყოფდა ინგლისში სიმდიდრისა და კულტურის იქნეს დახარჯული, რომლებიც დაუყოვნებლივ მოიხმარება და
განვითარებას თითქმის ყოველთვის წინანდელ დროში და, უნდა რომლებზედაც დღეს გაწეული ხარჯი ვერც შეამსუბუქებს და
ვიმედოვნოთ, უზრუნველჰყოფს შემდეგშიაც. მხოლოდ, რადგან ვერც დახმარებას გაუწევს ხვალინდელ ხარჯს; ანდა ეს
ინგლისს არასოდეს არ ჰქონებია ბედნიერება ჰყოლოდა ძალიან შემოსავალი შეიძლება უფრო გამძლე საგნებზე დაიხარჯოს,
დამზოგველი მთავრობა, დამზოგველობა არც შეადგენს მის რომლებიც, ამიტომ, შეიძლება დაგროვილ იქნეს და
მცხოვრებთა დამახასიათებელ სათნოებას. ამიტომ უაღრესი რომლებზედაც დღეს გაწეულ ხარჯს, მფლობელის
უტიფრობა და კადნიერებაა მეფეებისა და მინისტრების მხრივ ეს, სურვილისამებრ, შეუძლია შეამსუბუქოს ხვალინდელი ხარჯი,
რომ ისინი ლამობენ კერძო პირთა დამზოგველობის დახმარება გაუწიოს მას და გააძლიეროს მისი მოქმედება.
მეთვალყურეობას და მათი ხარჯების შეზღუდვას ფუფუნების მდიდარ კაცს, მაგალითად, შეუძლია თავისი შემოსავალი
საწინააღმდეგო კანონების გზით ან უცხოეთიდან ფუფუნების ხარჯოს უხვ და მდიდარ სუფრაზე, ბევრი შინამსახურისა და
საგნების იმპორტის აკრძალვით. თვითონ ისინი იყვნენ მრავალთმრავალი ძაღლებისა და ცხენების შენახვაზე, ანდა,

პირიქით, დაკმაყოფილდება რა ზომიერი ჭამა-სმით და იქნება სავსებით, როგორც რომ არც კი არსებულიყოს ოდესმე.
მცირეოდენი შინამსახურით, მას შეუძლია თავისი შემოსავლის როგორც კერძო ადამიანის სიმდიდრისათვის უფრო
უდიდესი ნაწილი ხარჯოს თავისი სახლის ან კარ-მიდამოს ხელშემწყობია ერთი სახის ხარჯვა, ვიდრე მეორე სახისა, ისევე
გამშვენიერებაზე, სასარგებლო და მშვენიერ შენობებზე, არის ეს ერის სიმდიდრისთვისაც. მდიდრების სახლებით,
სასარგებლო ან ლამაზ ავეჯეულობაზე, წიგნების შეკრებაზე, ავეჯეულობით და ტანსაცმელით მოკლე ხნის შემდეგ
ქანდაკებებზე, სურათებზე, ანდა უფრო ფუჭ ნივთებზე: ძვირფას ისარგებლებენ ხალხის დაბალი და საშუალო ფენები. ამათ
თვლებზე, სათამაშოებსა და სხვადასხვა სახის ცუდმადზე, ან შეუძლიათ იყიდონ ისინი, როცა უმაღლეს კლასებს ეს საგნები
კიდევ - რაც სულ ამაო საქმეს წარმოადგენს - მდიდრული მობეზრდებათ; და ამგვარად თანდათან იზრდება მთელი ხალხის
ტანსაცმლებისაგან შემდგარ გარდერობზე მსგავსად ერთი დიდი კომფორტი, როდესაც ასეთი წესით ხარჯვა საყოველთაოდ
მეფის ფავორიტ-მინისტრისა, რომელიც რამდენიმე წლის წინათ ვრცელდება მდიდარ ადამიანებში. იმ ქვეყნებში, რომელნიც
გარდაიცვალა. თუ ვიგულისხმებთ, რომ ორ ადამიანში, დიდხანს მდიდარი ქვეყნები იყვნენ, ხშირად ვამჩნევთ, რომ
რომელნიც თანატოლი ქონების პატრონები არიან, ერთი თავის ხალხის დაბალი ფენები მფლობელნი არიან სრულიად კარგი და
შემოსავალს ხარჯავს პირველი წესით, ხოლო მეორე - მეორე ვარგისი სახლების და ავეჯეულობისა, რომლებიც,
წესით, მორჭმულობა იმისი, რომელიც უმთავრესად გამძლე რასაკვირველია, ვერ იქნებოდა აგებული ან დამზადებული მათ
საგნებისათვის ეწევა ხარჯვას, განუწყვეტლივ ზრდაში იქნება: მიერ მოსახმარებლად. შენობა, რომელიც წინათ სეიმურის გვარის
ყოველდღიური ხარჯი რაოდენადმე გამაუმჯობესებელი და რეზიდენცია იყო, ახლა სასტუმროა ბასისკენ მიმავალ გზაზე.
გამაძლიერებელი იქნება შემდგომი დღის ხარჯის მოქმედებისა. ინგლისის მეფის იაკობ I-ის საქორწილო ლოგინი, რომელიც
მეორის მორჭმულობა, პირიქით, უფრო დიდი არ იქნება ამ დანიიდან თან მოიტანა დედოფალმა, როგორც ღირსეული
პერიოდის ბოლოს, ვიდრე იყო მის დასაწყისში. პერიოდის სამეფო საჩუქარი, რამდენიმე წლის წინათ შეადგენდა ერთი
დასასრულს პირველი იქნება უფრო მდიდარიც, მის ლუდხანის მორთულობას დემფერლაინში. იმ ქალაქებში,
მფლობელობაში იქნება მარაგი ამა თუ იმ სახის საგნებისა, რომელთა განვითარება დიდხანს შეფერხებული იყო ან
რომლებიც შეიძლება არც ღირდეს იმად, რაც მათთვის იყო რომელთაც ერთგვარი დაცემა განიცადეს, ზოგჯერ ადამიანმა
დახარჯული, მაგრამ მათ მაინც ექნებათ ყოველთვის ჰპოვოს ერთი სახლიც კი, რომელიც მისი ახლანდელი
განსაზღვრული ღირებულება, მეორის დანახარჯისგან კი მცხოვრებლებისათვის იყოს აგებული. როდესაც ასეთ სახლებში
არავითარი კვალი არ დარჩება, და ნაყოფი მხარჯველობისა, შედიხართ, თქვენ ხედავთ მრავალ ჩინებულ, თუმცა
რომელიც ათ ან ოც წელიწადს გრძელდებოდა, ისე გამქრალი დაძველებულ, მაგრამ მოსახმარად მაინც სავსებით ვარგის

ავეჯეულობას, რომელიც ასევე ახლანდელი გაკოტრება. მაგრამ თუ რომელიმე ადამიანი ოდესმე ბევრს
მფლობელებისათვის ვერ იქნებოდა დამზადებული. საუცხოო ხარჯავდა შენობებზე, ავეჯეულობაზე, წიგნებსა ან სურათებზე,
სასახლეები, მდიდრული ვილები, დიდი კოლექციები წიგნების, მისი საქციელის შეცვლა არ გამოიწვევს ლაპარაკს მისი
ქანდაკებების, სურათების და სხვა იშვიათი საგნებისა შეადგენენ წინდაუხედაობის შესახებ. ყველა ეს ხომ ისეთი საგნებია,
ხშირად სამკაულს და სიამაყეს არა მარტო ახლობელი არემარის, რომლებისთვისაც შემდეგში ხარჯის გაწევა ხშირად ზედმეტი
არამედ მთელი იმ ქვეყნისაც, რომელსაც ისინი ეკუთვნიან. არის წინათ გაწეული ხარჯების გამო; და როდესაც ასეთი
ვერსალი შეადგენს სამკაულს და სიამაყეს საფრანგეთისა, სტოვი ადამიანი ხელს აიღებს ასეთ ხარჯებზე, ყველას ისე ეჩვენება, რომ
და უილტონი - ინგლისისა, იტალია დღესაც იწვევს თავისადმი იგი ამას სჩადის არა იმიტომ, რომ თავისი ქონების ფარგალს
ერთგვარ პატივისცემას ისეთი ძეგლების სიმრავლის გამო, გადასცილდა, არამედ იმიტომ, რომ თავისი მისწრაფება
რომელთაც იგი ფლობს, თუმცა სიმდიდრე, რომელმაც ისინი დაიკმაყოფილა.
შეჰქმნა, გაჰქრა და გენიალობა, რომელმაც ისინი წარმოშვა, გარდა ამისა, გამძლე საგნებისათვის გაწეული ხარჯვა
თითქოს მოკვდა, - იქნებ იმიტომ, რომ ვერ ჰპოვებდა წინანდებურ ჩვეულებრივად ადამიანთა უფრო დიდ რაოდენობას აძლევს
გამოყენებას. შესანახს, ვიდრე ბედოვლათური სტუმართმოყვარეობისათვის
ამასთან გამძლე საგნებისათვის წარმოებული ხარჯვა გაწეული ხარჯვა. იმ ორასი თუ სამასი გირვანქა სურსათ-
ხელს უწყობს არა მარტო დაგროვებას, არამედ სანოვაგიდან, რომელიც ზოგჯერ იხარჯება დიდი ნადიმობის
დამზოგველობასაც. თუ ვინმეს ოდესმე ნამეტანი მოუვიდა ასეთ დროს გასამასპინძლებლად, ნახევარი - შეიძლება ითქვას -
ხარჯვაში, მას შეუძლია შეზღუდოს იგი, და ამისათვის ძაგებას არ სანაგვეში გადაიყრება და, ყოველ შემთხვევაში, მისი დიდი
გამოიწვევს საზოგადოების მხრივ, მაგრამ მის შინამსახურთა ნაწილი ნადგურდება ან ფუჭდება. მაგრამ ამ ნადიმობის ხარჯი
რიცხვის დიდად შემცირება, უხვი სუფრიდან ფრიად ზომიერზე რომ მოხმარებული ყოფილიყო სამუშაოს მისაცემად
გადასვლა, ხელის აღება ეტლზე, რომელიც მას უკვე ჰქონდა, - კალატოზებისათვის, დურგლებისათვის, ხუროებისთვის,
ყველა ეს ისეთი ცვლილებაა, რომ მისი მეზობლების თვალს ვერ ზეინკლებისათვისა და სხვათათვის, სურსათ-სანოვაგის
გამოეპარება, და მაჩვენებელია, თითქოს, იმისა, რომ მანვე რაოდენობა იმავე ღირებულებისა განაწილდებოდა ადამიანთა
დასაძრახად ჩასთვალა თავისი წარსული საქციელი. ამიტომაა, კიდევ უფრო დიდ რიცხვს შორის, რომელნიც ამ სანოვაგეს
რომ იმათგან, რომელთაც ჰქონდათ უბედურება ნამეტნავად წვრილ-წვრილად იყიდდნენ და მის ერთ უნცსაც კი არ
შეეტოპათ ასეთ ხარჯვაში, მცირეოდენთ აქვთ გამბედაობა, რომ დაჰკარგავდნენ ან გადააგდებდნენ. გარდა ამისა, ერთ
გასწორდნენ, ვიდრე მათ ამას არ აიძულებს გაღარიბება ან შემთხვევაში ასეთი ხარჯვა შესანახს აძლევს პროდუქტიულ

ელემენტებს, მეორეში კი - არაპროდუქტიულს; ერთ თ ა ვ ი IV

შემთხვევაში, მაშასადამე, იგი ადიდებს და მეორე შემთხვევაში
არ ადიდებს ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტის სარგებლით გასესხებული მარაგი
საცვლელ ღირებულებას.
მხოლოდ ნათქვამი ისე არ უნდა იქნეს გაგებული, ვითომ იმ მარაგს, რომელიც სარგებლით გაიცემა სესხად,
ერთი სახის ხარჯვა ყოველთვის მოწმობდეს უფრო ადამიანის გამსესხებელი ყოველთვის უცქერის როგორც კაპიტალს. იგი
გულუხვობას და გულკეთილობას, ვიდრე მეორე სახის ხარჯვა. მოელოდება, რომ დანიშნულ ვადაზე ის მას დაუბრუნდება და
როდესაც მდიდარი კაცი თავის შემოსავალს ხარჯავს რომ სესხის ამღები მას მთელი ამ ხნის განმავლობაში გადუხდის
უმთავრესად სტუმრიანობაზე, იგი მის დიდ ნაწილს უყოფს განსაზღვრულ წლიურ რენტას. მსესხებელს შეუძლია ის
თავის მეგობრებსა და ნაცნობებს; მაგრამ როდესაც იგი ხარჯავს გამოიყენოს ან როგორც კაპიტალი ან როგორც უშუალო
მას აღნიშნული გამძლე საგნების საყიდლად, იგი ხშირად მოხმარებისათვის დანიშნული მარაგი. თუ მან ის კაპიტალის
მხოლოდ თავის თავზე ხარჯავს მთელ თავის შემოსავალს და სახით გამოიყენა, იგი მას მოიხმარს პროდუქტიული მუშების
არავის არას აძლევს სათანადო ეკვივალენტის მიუღებლად. შესანახად, რომელნიც მის ღირებულებას აღადგენენ
ამიტომ უკანასკნელი სახის ხარჯვა, განსაკუთრებით, თუ იგი განსაზღვრული მოგებითურთ. ამ შემთხვევაში მას შეუძლია
იწარმოება ამაო და უსარგებლო საგნებისათვის, როგორიცაა კაპიტალის დაბრუნება და სარგებლის გადახდა, შემოსავლის
სხვადასხვა მორთულობა ტანისამოსის და ავეჯეულობისა, სხვა წყაროს გაუსხვისებლად ან მისთვის ხელის უხლებლად. თუ
ძვირფასი თვლები, სათამაშოები და სხვა ფუჭი ნივთები, ხშირად მან ის უშუალო მოხმარებისათვის გამოიყენა, მაშინ იგი იქცევა
მაჩვენებელია არა მარტო ქარაფშუტული, არამედ აგრეთვე როგორც მფლანგველი და უსაქმურთა შენახვაზე ხარჯავს იმას,
დაბალი და ეგოისტური მიდრეკილებისა. ყველაფერი, რისი რაც მშრომელთა შესანახად იყო დანიშნული. ამ შემთხვევაში მას
თქმაც მე მინდა, არის ის, რომ ერთი სახის ხარჯვა უფრო ხელს უკვე აღარ ძალუძს არც კაპიტალის დაბრუნება და არც
უწყობს, ვიდრე მეორე სახისა, საზოგადოებრივი სიმდიდრის სარგებლის გადახდა, შემოსავლის რაიმე სხვა წყაროს,
ზრდას, ვინაიდან ხელს უწყობს ფასეულ საგანთა დაგროვებას, მაგალითად, მამულის ან მიწის რენტის გაუსხვისებლად ანუ
ხელს უწყობს კერძო დამზოგველობას და, მაშასადამე, ხელის უხლებლად.
საზოგადოებრივი კაპიტალის ზრდას და აძლევს შესანახს უფრო სარგებლით სესხად გაცემული მარაგი, უეჭველია,
პროდუქტიულ ელემენტებს, ვიდრე არაპროდუქტიულს. გამოიყენება ორივე აღნიშნული წესის მიხედვით, მაგრამ
პირველი წესით გაცილებით უფრო ხშირად, ვიდრე მეორე

წესით. ადამიანი, რომელიც იმისათვის სესხულობს, რომ ბევრი სხვადასხვა საქონელი აქვთ დახარჯული,
დახარჯოს, მალე განადგურდება, ხოლო მას, ვინც ასესხა, მედუქნეებისაგან და ვაჭრებისაგან ნისიად აღებული, რომ
შემთხვევა მიეცემა მალე ინანოს თავისი სიბრიყვე. ასეთი მიზნით იძულებული არიან სარგებლით აიღონ სესხი ამ ვალის
სესხის აღება ან გაცემა ყველა შემთხვევაში, თუ წმინდა გადასახდელად. სესხად აღებული კაპიტალი ანაზღაურებს იმ
მევახშეობას არა აქვს ადგილი, ორივე მხარის ინტერესს მედუქნეებისა და ვაჭრების კაპიტალს, რომელიც მემამულეებმა
ეწინააღმდეგება; და თუმცა უეჭველია, რომ ადამიანები ზოგჯერ ვერ აანაზღაურეს მათი მამულების რენტიდან. ეს სესხი
სჩადიან ამას, მაგრამ მაინც რამდენადაც ყველა ადამიანი არსებითად აიღება არა დასახარჯავად, არამედ უკვე დახარჯული
ცდილობს თავისი ინტერესის დაცვას, ჩვენ შეგვიძლია კაპიტალის ასანაზღაურებლად.
დარწმუნებული ვიყოთ, რომ ეს არც ისე ხშირად ხდება, როგორც თითქმის ყველა სარგებლიანი სესხი აიღება ფულით,
ამას ჩვენ შეიძლება ზოგჯერ ვფიქრობდეთ. ჰკითხეთ ამა თუ იმ ქაღალდის ან ოქრო- ვერცხლის ფულით. მაგრამ რაც სესხის
მდიდარ ადამიანს, ჩვეულებრივი გონიერობის მქონეს, ვის ასესხა ამღებს ესაჭიროება ნამდვილად და რასაც სინამდვილეში სესხის
მან თავისი კაპიტალის უდიდესი ნაწილი, - იმათ, რომელნიც, გამცემი აძლევს მას, არის არა ფული, არამედ ღირებულება
მისი აზრით, მას მოგებიანად გამოიყენებენ, თუ იმათ, რომელნიც ფულის ანუ იმ პროდუქტებისა, რომელთა ყიდვა შეიძლება იმ
მას ცუდად დახარჯავენ, - და ის გაიცინებს ასეთ შეკითხვაზე. იმ ფულით. თუ მას ფული უშუალო მოხმარებისთვის დანიშნული
ადამიანებშიც კი, რომელნიც სესხს იღებენ, - და ამ ჯურის ხალხი ფონდისთვის ესაჭიროება, მას მხოლოდ ამ პროდუქტებით
მაინცა და მაინც არ განირჩევა დამზოგველობით, შეუძლია იმ ფონდის შედგენა. თუ მას იგი მრეწველობაში
- მომჭირნეთა და შრომისმოყვარეთა რიცხვი გაცილებით გამოსაყენებელ კაპიტალად ესაჭიროება, მას მხოლოდ ამ
აღემატება მფლანგველთა და მცონართა რიცხვს. პროდუქტებიდან შეუძლია მისცეს მუშებს სამუშაო იარაღები,
ერთადერთ კატეგორიას ადამიანთა, რომელთაც ფულს მასალები და საარსებო საშუალებები, რომლებიც საჭიროა
ასესხებენ და თან არ მოელოდებიან, რომ ისინი მას მოგებიანად სამუშაოს შესასრულებლად. სესხის საშუალებით გამსესხებელი,
გამოიყენებენ, შეადგენენ მემამულენი, რომელნიც თავიანთი ასე ვთქვათ, გადასცემს მსესხებელს თავის უფლებას ქვეყნის
მამულების დაგირავების გზით იღებენ სესხს. მაგრამ ისინიც - მიწისა და შრომის პროდუქტის განსაზღვრულ ნაწილზე,
საეჭვოა - ოდესმე იმისთვის სესხულობდნენ მხოლოდ და რომელიც მსესხებელს შეუძლია მოიხმაროს თავისი
მხოლოდ, რომ დახარჯონ. შეიძლება ითქვას, რომ თანხა, სურვილისამებრ.
რომელსაც ისინი სესხულობენ, ჩვეულებრივ დახარჯული იყო ამიტომ მარაგის რაოდენობა ანუ, როგორც ჩვეულებრივ
მათ მიერ ჯერ კიდევ სესხის აღებამდე. იმათ, საერთო წესით, ისე ამბობენ, ფულის რაოდენობა, რომელიც შეიძლება ამა თუ იმ

ქვეყანაში გაცემულ იქნეს სესხად სარგებლით, განისაზღვრება B, რადგან ფული არ ესაჭიროება, იმავე მონეტებს სესხად აძლევს
არა ფულის ღირებულებით, - ქაღალდის ან ლითონული ფულისა, X-ს, ხოლო X მაშინვე ყიდულობს მით C-ისგან 1000 გირვანქის
რომელიც საშუალებას შეადგენს იმ ქვეყანაში სხვადასხვა სესხის ღირებულების სხვა პროდუქტებს. C-იც იმ მონეტებს იმავე
გასაცემად, არამედ წლიური პროდუქტის იმ ნაწილის მიზეზით სესხად აძლევს Y-ს, რომელიც, თავის მხრივ,
ღირებულებით, რომელიც, როგორც კი იგი მიიღება მიწისგან ან პროდუქტებს ყიდულობს D- ისგან. ამგვარად, ერთი და იგივე
პროდუქტიულ მშრომელთა ხელიდან, დანიშნული არის არა ფულადი ნიშნები, ქაღალდისა ან ლითონური, შეიძლება
საერთოდ კაპიტალის ასანაზღაურებლად, არამედ ისეთი რამდენიმე დღის განმავლობაში სამი სხვადასხვა სესხის და სამი
კაპიტალის ასანაზღაურებლად, რომლის მესაკუთრეს არ სურს სხვადასხვა ყიდვის ოპერაციის საშუალებას შეადგენდეს, და
თვითონ გაიხარჯოს საქმეში მის გამოსაყენებლად. რადგან ასეთი ამასთან თითოეულ ცალკე შემთხვევაში ოპერაცია
კაპიტალები ჩვეულებრივ ფულის სახით გაიცემა სესხად და ღირებულებით ამ ფულადი ნიშნების მთელ თანხას უდრის. ის,
ფულითვე გადაიხდება, ამიტომ ისინი შეადგენენ იმას, რასაც რასაც სამი ფულიანი კაცი - A, B და C - გადასცემს სამ მსესხებელს
ფულად კაპიტალს (the monied interest) უწოდებენ. ეს კაპიტალი - W-ს, X-ს და Y-ს, - მოასწავებს იმის შესაძლებლობის გადაცემას,
განსხვავდება არა თუ საადგილმამულო კაპიტალისაგან, არამედ რომ ამათ ეს ყიდვის ოპერაციები შეასრულონ. ამ
სავაჭრო და სამრეწველო კაპიტალებისგანაც, რამდენადაც შესაძლებლობაში მდგომარეობს მნიშვნელობა და სარგებლობაც
უკანასკნელთა მეპატრონენი თვითონ გამოიყენებენ საქმეში სესხისა. სამი ფულიანი კაცის მიერ გასესხებული მარაგი უდრის
თავიანთ კაპიტალებს, მაგრამ მაინც ფულად კაპიტალშიც კი იმ პროდუქტების ღირებულებას, რომლების ყიდვა შეიძლება
ფული წარმოადგენს, ასე ვთქვათ, ასიგნობას, რაიც ერთი მით, და სამჯერ მეტია იმ ფულის ღირებულებაზე, რომლითაც
ხელიდან სხვა ხელში გადასცემს იმ კაპიტალებს, რომელთა ყიდვა იყო შესრულებული. მიუხედავად ამისა, ყველა ეს სესხი
პატრონებს არ სურთ თვითონ გამოიყენონ ისინი საქმეში. ეს შეიძლება სრულიად უზრუნველყოფილი იყოს, უკეთუ
კაპიტალები უსასრულოდ შეიძლება აღემატებოდეს ფულის იმ მოვალეების მიერ ნაყიდი პროდუქტები ისე გამოიყენება, რომ
თანხას, რომელიც იარაღობას ეწევა მის გადასაცემად ხელიდან სათანადო ვადაზე მათ ისეთივე ღირებულება მისცენ
ხელში, ვინაიდან ერთი და იგივე ფულადი ნიშნები განსაზღვრული მოგებითურთ ლითონური ან ქაღალდის ფულის
თანმიმდევრობით ემსახურება მრავალ სხვადასხვა სესხის და სახით. და როგორც ერთი და იგივე ფულადი ნიშნები შეიძლება
მრავალ სხვადასხვა ყიდვის ოპერაციას. ასე, მაგალითად, A იყოს იარაღი სხვადასხვა სესხის შესასრულებლად, რომლის
სესხად აძლევს W-ს 1000 გირვანქას, რომლითაც W მაშინვე თანხა სამჯერ და, იმავე საფუძვლით, იქნებ ოცდაათჯერაც
ყიდულობს B-ისგან 1000 გირვანქის ღირებულების პროდუქტებს. აღემატება მათ ღირებულებას, ისევე ისინი შეიძლება

იმდენჯერვე ერთი მეორის შემდეგ შეადგენდეს ვალის გადახდის რაოდენობაც, რომელიც სარგებლით სესხად გაიცემა, თანდათან
იარაღს. უფრო და უფრო დიდი ხდება.
ამგვარად, სარგებლით გასესხებული კაპიტალი შეიძლება რამდენადაც სარგებლით გასასხებელი მარაგის
განვიხილოთ როგორც გამსესხებლის მიერ მსესხებლისათვის რაოდენობა იზრდება, აუცილებლად კლებულობს სარგებელი
მიცემული ასიგნობა წლიური პროდუქტის განსაზღვრულ ანუ ის ფასი, რომელიც ამ მარაგით სარგებლობისათვის უნდა
მნიშვნელოვან ნაწილზე იმ პირობით, რომ მსესხებელმა, თავის იქნეს გადახდილი, ეს შემცირება წარმოსდგება არა მარტო იმ
მხრივ, მთელი იმ ხნის განმავლობაში, როდესაც ის სესხით საერთო მიზეზების გამო, რომელნიც ჩვეულებრივ ამცირებენ
სარგებლობს, აძლიოს გამსესხებელს ყოველწლიურად პატარა საგანთა საბაზრო ფასს, როდესაც მათი რაოდენობა მატულობს,
ნაწილი, სარგებლად წოდებული, ხოლო სესხის ვადის არამედ სხვა მიზეზების გამოც, რომელნიც მხოლოდ ამ
გასვლისას დაუბრუნოს მას იმოდენა ნაწილი, რამოდენაც იყო განსაკუთრებულ შემთხვევაში მოქმედებენ. ქვეყანაში
მის მიერ თავდაპირველად მიღებული ასიგნობა, და რასაც ვალის კაპიტალების გადინების შესაბამისად კლებულობს
გადახდა ეწოდება. თუმცა ფული, - ქაღალდის თუ ლითონური აუცილებლად მოგება, რომელიც შეიძლება მიღებულ იქნეს მათი
ფული, - ჩვეულებრივ წარმოადგენს ასიგნობას როგორც პატარა, საქმეში გამოყენებით. თანდათან უფრო და უფრო ძნელი ხდება
ისე უფრო მნიშვნელოვან ნაწილზეც, მაგრამ თვითონ ის ახალი კაპიტალის გამოსაყენებლად მოგებიანი წესის გამონახვა
თავისთავად სრულიად განსხვავდება იმისაგან, რომ ასიგნობასაც ქვეყნის ფარგალში. შედეგად ამისა წარმოსდგება კონკურენცია
შეადგენს. სხვადასხვა კაპიტალებს შორის, და აქ ერთის მესაკუთრე
იმის შესაბამისად, როგორც იზრდება ამა თუ იმ ქვეყნის ცდილობს დაეუფლოს იმ დარგს, რომელიც დაჭერილია მეორის
წლიური პროდუქტის ის ნაწილი, რომელიც, როგორც კი მიიღება მიერ. მაგრამ მეტწილ შემთხვევაში მას შეუძლია იმ დარგიდან ამ
მიწისაგან ან პროდუქტიული მუშების ხელიდან, დანიშნული მეორე კაპიტალის გამოდევნის იმედი ჰქონდეს მხოლოდ მაშინ,
არის კაპიტალის ასანაზღაურებლად, ბუნებრივად იზრდება თუ იგი უფრო ხელსაყრელი პირობების წარმომდგენი არის. მან
მასთან ერთად ისიც, რასაც ფულადი კაპიტალი (the monied არა თუ რაოდენადმე უფრო იაფად უნდა გაჰყიდოს ის, რითაც
interest) ეწოდება. იმ განსაკუთრებული კაპიტალების ზრდა, ვაჭრობს, არამედ იგი, რათა გასაყიდად მიიღოს, ზოგჯერ უფრო
რომელთა პატრონებს სურთ მით შემოსავალი მიიღონ, საქმეში ძვირადაც უნდა შეისყიდოს. პროდუქტიული შრომის მოთხოვნა,
მათი გამოყენებისათვის პირადად ჯაფის გაუწევლად, მის შესანახად დანიშნული ფონდების გადიდების გამო, დღითი-
ბუნებრივად თან ახლავს კაპიტალების საერთო გადიდებას. ანუ, დღე იზრდება. მუშები ადვილად პოულობენ სამუშაოს, ხოლო
სხვა სიტყვებით, თუ ქვეყნის მარაგი იზრდება, იმ მარაგის კაპიტალების მესაკუთრეებს უძნელდებათ მუშების შოვნა

სამუშაოზე დასაყენებლად. მათი კონკურენცია მაღლა სწევს პროპორციითაც დაიწია მათში სარგებლის ნორმამ, და რომ იმ
შრომის ხელფასს და დაბლა სწევს კაპიტალის მოგებას. ხოლო ქვეყნებში, მაგალითად, სადაც სარგებელმა დაიწია ათი
თუ კაპიტალის გამოყენებით მისაღები მოგება მცირდება პროცენტიდან ხუთამდე, ვერცხლის იმავე რაოდენობით ახლა
ამგვარად, ასე ვთქვათ, ორივე ბოლოდან, მაშ ფასიც, რომელიც ორჯერ ნაკლები საქონლის ყიდვა შეიძლება, ვიდრე წინათ
შეიძლება გადახდილი იქნეს მით სარგებლობისათვის, ე. ი. შეიძლებოდა. ასეთი ნაგულისხმევი, მე მგონია, არსად არ
სარგებლის ნორმა, აუცილებლად უნდა შემცირდეს. აღმოჩნდება სინამდვილის შესაბამისი, მაგრამ იგი უაღრესად
ლოკი, ლოუ და მონტესკიე, ისე როგორც ბევრი სხვა ხელსაყრელია იმ შეხედულებისათვის, რომლის განხილვა ჩვენ
მწერალი, ფიქრობდნენ, როგორც ეტყობა, რომ ოქრო-ვერცხლის გვწადია; და ამ ნაგულისხმევის საფუძველზედაც შეუძლებელია,
რაოდენობის გადიდება, ესპანური ვესტ-ინდოეთის აღმოჩენის რომ ვერცხლის ღირებულების დაწევას გამოეწვია ოდნავი
შედეგად წარმომდგარი, იყო ნამდვილი მიზეზი სარგებლის დაწევაც კი სარგებლის ნორმისა. თუ 100 გირვანქას იმ ქვეყნებში
ნორმის დაწევისა ევროპის უდიდეს ნაწილში, რადგან ეს ახლა მეტი ღირებულება არა აქვს, ვიდრე მაშინ 50 გირვანქას
ლითონები - ამბობდნენ ისინი - ნაკლები ღირებულებისა გახდა. ჰქონდა, მაშ 10 გირვანქასაც ახლა იმაზე მეტი ღირებულება არ
ამიტომ მათი ამა თუ იმ ნაწილით სარგებლობაც აუცილებლად უნდა ჰქონდეს, რაც მაშინ ჰქონდა 5 გირვანქას. როგორიც უნდა
ნაკლები ღირებულებისა შეიქნა და, მაშასადამე, უნდა ყოფილიყოს ის მიზეზები, რომლებმაც დასწია კაპიტალის
შემცირებულიყო ფასიც, რომელიც შეიძლებოდა გადახდილიყო ღირებულება, იმავე მიზეზებს უნდა დაეწია აუცილებლად
მასში. ეს აზრი, რომელიც ერთი შეხედვით ესოდენ სარგებლის ღირებულებაც, და ამასთან - სწორედ იმავე
დამარწმუნებლად მოსჩანს, ისე სრულად არის იუმის მიერ პროპორციით. შეფარდება კაპიტალის ღირებულებასა და
განხილული, რომ საჭირო არც კია კიდევ ითქვას რაიმე მის სარგებლის ღირებულებას შორის იგივე უნდა დარჩენილიყო, თუ
შესახებ. მაგრამ შემდეგ მოკლე და მარტივ არგუმენტს შეუძლია სარგებლის ნორმა არ შეცვლილა. პირიქით, თუ სარგებლის ნორმა
ხელი შეუწყოს იმ შეცდომის უფრო ნათლად გარკვევას, შეიცვალა, შეფარდება ამ ორ ღირებულებას შორის აუცილებლად
რომელმაც, როგორ ეტყობა, გზა აურია იმ მწერლებს. შეიცვლება. თუ ახლანდელი 100 გირვანქა მაშინდელ 50
ესპანური ვესტ-ინდოეთის აღმოჩენამდე სარგებლის გირვანქაზე მეტი ღირებულების არაა, მაშ ახლანდელი 5
ჩვეულებრივი ნორმა მეტწილ ევროპაში შეადგენდა, როგორც გირვანქაც არ შეიძლება მაშინდელ 2 გირვანქასა და 10 შილინგზე
სჩანს, 10 პროცენტს. მას შემდეგ მან დაიწია სხვადასხვა ქვეყნებში მეტი ღირებულებისა იყოს. მაშასადამე, თუ სარგებლის ნორმა 10
6, 5, 4 და 3 პროცენტამდე. ვიგულისხმოთ, რომ ყველა ქვეყანაში პროცენტიდან 5-მდეა დაწეული, ჩვენ იმ კაპიტალით
ვერცხლის ღირებულება შემცირდა იმავე პროპორციით, რა სარგებლობისათვის, რომელიც, ჩვენი ნაგულისხმევის თანახმად,

მისი წინანდელი ღირებულების მხოლოდ ნახევარს უდრის, წინანდელი რაოდენობის ყიდვა იქნებოდა შესაძლებელი.
ვაძლევთ სარგებელს, რაც წინანდელი სარგებლის ღირებულების კაპიტალის მოგება, ნომინალური და რეალური, უცვლელი
მეოთხედს ეთანასწორება მხოლოდ. დარჩებოდა. შრომის ხელფასს ჩვეულებრივ ანგარიშობენ
ვერცხლის რაოდენობის გადიდებას, მით მიმოქცეულ ვერცხლის რაოდენობით, რომელიც ეძლევა მუშას. ამიტომ,
საქონელთა რაოდენობის უცვლელობისას, სხვა შედეგი ვერა როდესაც ეს რაოდენობა მატულობს, ისე გვეჩვენება, რომ
ექნებოდა რა, გარდა ამ ლითონის ღირებულების შემცირებისა. ხელფასმა აიწია, თუმცა შეიძლება ზოგჯერ წინანდელზე დიდი
ყოველგვარ საგანთა ნომინალური ღირებულება გადიდდებოდა, არც იყოს იგი. მაგრამ კაპიტალის მოგება იანგარიშება არა
მაგრამ მათი ნამდვილი ღირებულება სავსებით წინანდელი ვერცხლის მონეტების რაოდენობით, რომლითაც იგი
დარჩებოდა. ისინი ახლა ვერცხლის მონეტების მეტ გადაიხდება, არამედ შეფარდებით ამ მონეტების თანხასა და
რაოდენობაზე გაიცვლებოდნენ, მაგრამ შრომის რაოდენობა, მთელ დახარჯულ კაპიტალს შორის. ამრიგად, ამბობენ: ამა და ამ
რომელიც შეიძლება მით მოპოვებულ იქნეს, რიცხვი ადამიანთა, ქვეყანაში 5 შილინგი ჩვეულებრივი ხელფასია შრომისა და 10
რომელთაც მით შეიძლება შესანახი და სამუშაო მიეცეს, სავსებით პროცენტი ჩვეულებრივი მოგებაა კაპიტალისო. მაგრამ თუ
იგივე იქნებოდა. ქვეყნის კაპიტალი იგივე დარჩებოდა, თუმცა ქვეყნის მთელი კაპიტალი უცვლელი რჩება, არ გაძლიერდება
ახლა მონეტების უფრო დიდი რაოდენობა იქნებოდა საჭირო კონკურენცია კერძო პირთა სხვადასხვა კაპიტალებს შორის,
რაიმე მისი ნაწილის გადასასვლელად ერთი ხელიდან სხვა რომლებისგანაც შესდგება მთელი კაპიტალი. ყველა ისინი
ხელში. ასეთი გადასვლის ასიგნობა, სიტყვამრავალი წინანდებურად წარმატებით თუ წარუმატებლად იქნებიან
ნოტარიუსის მსგავსად, უფრო მძიმე იქნებოდა, მაგრამ მით მოსაქმენი. ამიტომ არ შეიცვლება ჩვეულებრივ შეფარდება
ხელიდან ხელში გადასული საგანი არ შეიცვლებოდა კაპიტალსა და მოგებას შორის და, მაშასადამე, არ შეიცვლება
წინანდელთან შედარებით და იგი მხოლოდ წინანდებურ შედეგს ჩვეულებრივი ფულადი სარგებელიც, ვინაიდან იმას, რასაც
წარმოშობდა. რამდენადაც უცვლელი დარჩებოდა ის ფონდი, იძლევიან ფულით სარგებლობისათვის, აუცილებლად
რომელიც პროდუქტიული შრომის შესანახადაა დანიშნული, არ განსაზღვრავს ის, რისი მოგებაც შეიძლება ფულის გამოყენებით.
შეიცვლებოდა მოთხოვნაც ამ უკანასკნელის მიმართ. ამიტომ ამ პირიქით, ყოველწლიურად ქვეყნის შიგნით მიმოქცეულ
შრომის ფასიც ანუ ხელფასი უცვლელი დარჩებოდა ფაქტიურად, საქონელთა რაოდენობის გადიდება, მათი მიმომქცეველი ფულის
თუმცა უფრო დიდი გახდებოდა ნომინალურად. ეს ხელფასი რაოდენობის უცვლელობისას, გამოიწვევდა, ფულის
ვერცხლის მონეტების უფრო დიდი რაოდენობით იქნებოდა ღირებულების აწევის გარდა, ბევრ სხვა მნიშვნელოვან შედეგსაც.
გადახდილი, მაგრამ ამ მონეტებით პროდუქტების მხოლოდ ქვეყნის კაპიტალი, თუმცა იგი ნომინალურად შეიძლება

უცვლელი დარჩენილიყო, რეალურად გადიდდებოდა. იგი იქნებ რისამე მოგებინება შეუძლია, ამიტომ მით სარგებლობისათვის
ფულის ისევ წინანდელი რაოდენობით ყოფილიყო გამოსახული, ყველგან რაიმე უნდა ყოფილიყო გადახდილი. ამ აკრძალვამ,
მაგრამ მას შეეძლებოდა შრომის უფრო დიდი რაოდენობის მიღება როგორც გამოცდილებამ გამოააშკარავა, მევახშეობის
თავის განკარგულებაში. გადიდდებოდა პროდუქტიული ბოროტების მოსპობის ნაცვლად, უფრო გააძლიერა მევახშეობა.
შრომის რაოდენობა, რომელიც მას შეუძლია შეინახოს და ვინაიდან მოვალემ უნდა გადაიხადოს სასყიდელი არა მარტო
საქმიანობაში ჩააბას, და, მაშასადამე, გადიდდებოდა მოთხოვნაც ფულით სარგებლობისათვის, არამედ იმ რისკისთვისაც,
ამ შრომის მიმართ. ხელფასი, რასაკვირველია, აიწევდა რომელსაც მისი კრედიტორი განიცდის, როდესაც ამ
მოთხოვნასთან ერთად, და მაინც შეიძლება ისე გვჩვენებოდა, სარგებლობისათვის სასყიდელს იღებს. იგი იძულებულია, თუ
რომ მან დაიწია; იგი შეიძლებოდა ფულის უფრო პატარა შეიძლება ასე ითქვას, დააზღვიოს თავისი კრედიტორი
რაოდენობით ყოფილიყო გადახდილი, მაგრამ ამ ნაკლებ მევახშეობისთვის დასჯის შემთხვევისათვის.
რაოდენობას შეეძლებოდა მეტი პროდუქტების ყიდვა, ვიდრე იმ ქვეყნებში, სადაც სარგებლის აღება ნებადართულია,
წინათ ფულის უფრო დიდ რაოდენობას. კაპიტალის მოგება კანონი, რათა ადგილი არ ექნეს მევახშის მხრივ გაყვლეფას,
შემცირდებოდა როგორც რეალურად, ისე შესახედადაც. ქვეყნის აწესებს სარგებლის მაქსიმალურ ნორმას, რომლის აღება
მთელი კაპიტალის გადიდებასთან ერთად, ბუნებრივია, შეიძლება დაუსჯელად. ეს ნორმა ყოველთვის ცოტათი უნდა
გაძლიერდებოდა კონკურენციაც სხვადასხვა კაპიტალებს შორის, აღემატებოდეს უდაბლეს საბაზრო ფასს ანუ იმ ფასს, რომელსაც
რომლებისგანაც იგი შესდგება. ამ კაპიტალების მესაკუთრენი ჩვეულებრივ იხდიან ფულით სარგებლობისათვის ის პირნი,
იძულებული იქნებოდნენ ნაკლებ წილს დასჯერებოდნენ იმ რომელთაც შეუძლიათ უაღრესი უზრუნველყოფის წარდგენა.
შრომის პროდუქტში, რომელიც სათანადო მათ კაპიტალებს თუ ეს კანონით დაწესებული ნორმა უდაბლეს საბაზრო ნორმაზე
ეყოლებოდათ მოსაქმეობაში ჩაბმული. და ამგვარად, ფულადი დაბალი არის, ამის შედეგები თითქმის ისეთივე იქნება,
სარგებელი, რომელიც ფეხდაფეხ მიჰყვება ყოველთვის როგორიცაა სარგებლის სრული აკრძალვის შემთხვევაში.
კაპიტალის მოგებას, შეიძლება დიდად შემცირებულიყო, თუმცა კრედიტორი თავის ფულს არ გაასესხებს იმ ღირებულებაზე
ფულის ღირებულება, ანუ პროდუქტების რაოდენობა, რომლის ნაკლებ, რაც მით სარგებლობას აქვს, და მოვალე იძულებული
ყიდვა შეიძლებოდა ფულის განსაზღვრული თანხით, იქნება სასყიდელი მისცეს მას იმ რისკისათვის, რომელსაც ის
მნიშვნელოვნად გადიდებულიყო. ექვემდებარება, როდესაც ასეთი სარგებლობის სრულ
ზოგ ქვეყნებში კანონით აკრძალული იყო ფულადი ღირებულებას იღებს ამისგან. თუ ეს კანონით დაწესებული
სარგებელი, მაგრამ რადგან ფულით სარგებლობას ყველგან ნორმა სწორედ უდაბლესი საბაზრო ფასის ზომისა არის, მაშინ ეს

გამოიწვევს იმას, რომ პატიოსანი ადამიანები, რომელნიც თავისი სარგებლისა ცოტათი არის უდაბლეს საბაზრო ნორმაზე მაღალი,
ქვეყნის კანონს პატივს სცემენ, კრედიტს მოუსპობენ ყველა იმათ, იქ ჩვეულებრივ უმჯობესად რაცხენ მოვალეებად ჰყავდეთ
რომელთაც არ ძალუძთ საუკეთესო უზრუნველყოფის წარდგენა, გონიერი და წინდახედული ადამიანები, ვიდრე მფლანგველები
და ამ უკანასკნელთ აიძულებს უმოწყალო მევახშეებს მიმართონ. და სპეკულანტები. გამსესხებელი პირი თითქმის იმდენსავე
ისეთ ქვეყანაში, როგორიც დიდი ბრიტანეთია, სადაც ფულს სარგებელს იღებს პირველთაგან, რამდენიც მას ნებადართული
სესხად აძლევენ მთავრობას 3 პროცენტად, ხოლო კერძო პირთ, აქვს აიღოს უკანასკნელთაგან, მაშინ როდესაც მისი ფული
კარგი უზრუნველყოფის მქონეთ, 4 და 4½ პროცენტად, ის ნორმა გაცილებით უფრო უზრუნველყოფილია პირველთა ხელში,
სარგებლისა, რომელიც ამჟამად დაწესებულია კანონით, 5 ვიდრე უკანასკნელთა ხელში. ქვეყნის კაპიტალის უდიდესი
პროცენტი, - იქნებ ყველაზე უფრო შესაფერისი არის. ნაწილი, ამრიგად, გადადის ისეთ ხელში, სადაც იგი - ყველაზე
მაგრამ აღსანიშნავია აგრეთვე, რომ სარგებლის კანონიერი უფრო მოსალოდნელია - ხელსაყრელად იქნება გამოყენებული.
ნორმა თუმცა კი უნდა აღემატებოდეს რაოდენადმე უდაბლეს არავითარ კანონს არ შეუძლია სარგებლის ჩვეულებრივი
საბაზრო ნორმას, მაგრამ მაინც არ უნდა აღემატებოდეს ძალიან. ნორმა დასწიოს იმ უდაბლეს საბაზრო ნორმაზე დაბლა,
თუ სარგებლის კანონიერი ნორმა, მაგალითად, ინგლისში რომელიც არსებობს კანონის გამოცემის მომენტში. მიუხედავად
დაწესებული იქნებოდა ისეთ მაღალ დონეზე, როგორიცაა 8 ან 10 1766 წლის ედიქტისა, რომლითაც საფრანგეთის მეფე ცდილობდა
პროცენტი, იმ შემთხვევაში გასესხებული ფულის უდიდესი სარგებლის ნორმა დაეწია 5 პროცენტიდან 4-ამდე, ფულს
ნაწილი სესხად მიეცემოდა მხოლოდ მფლანგველებსა და საფრანგეთში კვლავაც 5 პროცენტად აძლევდნენ სესხად, კანონს
სპეკულანტებს, ვინაიდან მხოლოდ ესენი იქნებოდნენ თანახმა კი გვერდს უვლიდნენ სხვადასხვა გზით.
გადაეხადათ ასეთი მაღალი სარგებელი. გონიერი ადამიანები, მიწის ჩვეულებრივი საბაზრო ფასი - და ამას ყურადღება
რომელთაც სურთ ფულით სარგებლობისათვის გაიღონ უნდა მივაქციოთ - ყველგან სარგებლის ჩვეულებრივ საბაზრო
მხოლოდ ნაწილი იმისა, რისი მიღებაც მათ შეუძლიათ იმ ნორმაზეა დამოკიდებული. კაპიტალის მქონებელ პირს,
სარგებლობის შედეგად, ვერ გაბედავდნენ მათთვის მეტოქეობის რომელსაც სურს შემოსავლის მიღება ამ კაპიტალიდან ისე, რომ
გაწევას. ამრიგად, ქვეყნის კაპიტალის მნიშვნელოვანი ნაწილი თვითონ არ გაისარჯოს საქმეში მის გამოსაყენებლად, ასეთი
გადავიდოდა არა იმ ადამიანთა ხელში, რომელნიც მას მოგებიან არჩევანი აქვს: იყიდოს მით მიწა ანდა იგი სესხად გასცეს
და ხელსაყრელ გამოყენებას მისცემდნენ, არამედ იმათ ხელში, სარგებლით. მეტი უზრუნველყოფა მამულში კაპიტალის
რომელნიც, - უაღრესად მოსალოდნელია, - გაფლანგავდნენ და მოთავსებისა, აგრეთვე ზოგი სხვა უპირატესობაც, რომელიც
გაანიავებდნენ მას. პირიქით, სადაც კანონით დაწესებული ნორმა თითქმის ყველგან დაკავშირებულია ამ სახის საკუთრებასთან,

უმრავლეს შემთხვევაში აიძულებს კაპიტალის მეპატრონეს

ნაკლებ შემოსავალს დასჯერდეს მამულიდან, ვიდრე ის კაპიტალების სხვადასხვა გამოყენება
შემოსავალი არის, რომელიც მას შეეძლო მიეღო თავისი ფულის
სარგებლით სესხად გაცემის გზით. ეს უპირატესობანი თუმცა ყველა კაპიტალი მხოლოდ პროდუქტიული
საკმარისია შემოსავლის განსაზღვრული სხვაობის შრომის შესანახადაა დანიშნული, მაგრამ შრომის რაოდენობა,
ასანაზღაურებლად; მხოლოდ ისინი აანაზღაურებენ მარტოოდან რომელიც თანატოლ კაპიტალებს შეუძლიათ მოძრაობაში
განსაზღვრულ სხვაობას, და თუ მიწის რენტამ დაიწია ფულის მოიყვანონ, ფრიად ცვალებადი არის მათი გამოყენების
ჩვეულებრივ სარგებელზე გაცილებით დაბლა, - მიწას აღარავინ სხვადასხვაობის მიხედვით, ისე როგორც სხვადასხვა არის ის
იყიდის, და ეს გარემოება მალე დასწევს დაბლა მიწის ღირებულება, რომელსაც მათი გამოყენება ჰმატებს ქვეყნის
ჩვეულებრივ ფასს. პირიქით, თუ ის უპირატესობანი ჭარბად მიწისა და შრომის წლიურ პროდუქტს.
აწონასწორებენ ამ სხვაობას, იმ შემთხვევაში მიწას იყიდის ყველა, კაპიტალი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ოთხ სხვადასხვა
და ეს გარემოება, თავის მხრივ, მალე ასწევს მაღლა მიწის გვარად: იგი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ან, ჯერ ერთი, ნედლი
ჩვეულებრივ ფასს. როდესაც სარგებელი 10 პროცენტი იყო, მიწა პროდუქტების მოსაპოვებლად, რომელთაც ყოველწლიურად
იყიდებოდა 10-კეცი და 12-კეცი წლიური გამოსავლიანობის მოითხოვს საზოგადოების მოხმარება და საჭიროება; ან, მეორე,
ანგარიშით. როდესაც სარგებლის ნორმამ დაიწია 6, 5 და 4 გამოყენებულ იქნეს ამ ნედლი პროდუქტების
პროცენტამდე, მიწის ფასმა აიწია 20, 25 და 30-კეცი წლიური გადასამუშავებლად და მოსამზადებლად უშუალო გამოყენებისა
გამოსავლიანობის ანგარიშის დონემდე. სარგებლის საბაზრო და მოხმარებისათვის; ან, მესამე, გამოყენებულ იქნეს ნედლი თუ
ნორმა საფრანგეთში უფრო მაღალია, ვიდრე ინგლისში, ხოლო მზა პროდუქტების გადასაზიდად იმ ადგილებიდან, სადაც ისინი
მიწის ჩვეულებრივი ფასი უფრო დაბალი არის. ინგლისში მიწას ჭარბად მოიპოვებიან, იმ ადგილებში, სადაც მათი ნაკლებობაა;
ყიდიან 30-კეცი წლიური გამოსავლიანობის ანგარიშით, ხოლო ანდა, დაბოლოს, მეოთხე, გამოყენებულ იქნეს იმ პროდუქტების
საფრანგეთში - 20-კეცი წლიური გამოსავლიანობის ანგარიშით. დასაყოფად ისე პატარ-პატარა ნაწილებად, როგორიც შეესაბამება
მათ მომხმარებელთა საჭიროებას. პირველი წესით გამოიყენება
ყველა იმათი კაპიტალები, რომელიც ეწევიან მიწის
გაუმჯობესებას ან დამუშავებას, სამადნეების დამუშავებას და
მეთევზეობას; მეორე წესით გამოიყენება კაპიტალები ყველა
თავიV მემანუფაქტურე მესარეწეთა, მესამე წესით - ყველა ბითუმად

მოვაჭრეთა და მეოთხე წესით - ყველა წვრილ ვაჭართა. ძნელად პროდუქტზე და მით სტიმულს აძლევს ორივე ადგილის
წარმოსადგენია კაპიტალის გამოყენება რაიმე ისეთი წესით, მრეწველობას და ადიდებს მათი მოხმარების ფარგალს.
რომელიც არ შეიძლებოდეს მივაკუთვნოთ ერთ-ერთს კაპიტალი რომ არ გამოიყენებოდეს ნედლი ან
ზემოაღნიშნულ ოთხში. მანუფაქტურული პროდუქტების ისე პატარ-პატარა ნაწილებად
თითოეული ამ ოთხი სახის გამოყენება კაპიტალისა დაყოფისათვის, როგორიც მათ მომხმარებელთა ჩვეულებრივ
არსებითად საჭიროა როგორც დანარჩენი სამის არსებობისა და მოთხოვნას შეესაბამება, - ყველა ადამიანი იძულებული
გაფართოებისათვის, ისე მთელი საზოგადოების იქნებოდა მისთვის საჭირო პროდუქტები უფრო დიდი
კეთილდღეობისათვის. რაოდენობით ეყიდა, ვიდრე მისთვის საჭირო არის თითოეულ
კაპიტალი რომ არ გამოიყენებოდეს ნედლეულის კერძო შემთხვევაში. რომ არ არსებობდეს, მაგალითად, ყასაბის
მოსაპოვებლად რაოდენადმე საკმარისი რაოდენობით, ვერ მოსაქმეობა, ყოველი ადამიანი იძულებული იქნებოდა
იარსებებდა ვერავითარი მანუფაქტურა, ვერც ვაჭრობა. ერთბაშად მთელი ხარი ან ცხვარი ეყიდა. ეს საერთოდ
კაპიტალი რომ არ გამოიყენებოდეს ნედლი მოუხერხებელი საქმე იქნებოდა მდიდრისათვის და კიდევ
პროდუქტების იმ ნაწილის მანუფაქტურულ დასამუშავებლად, ბევრად უფრო მოუხერხებელი - ღარიბისათვის. ღარიბ ხელოსანს
რომელიც ბევრს გადამუშავებას საჭიროებს, ვიდრე გამოსადეგი რომ სჭირდებოდეს სურსათის ერთბაშად ყიდვა ერთი თვისთვის
გახდებოდეს სახმარად და მოსახმარებლად, აღნიშნული ნაწილი ან ექვსი თვისთვის, იგი იძულებული იქნებოდა თავისი მარაგის
ან სრულიად არ იქნებოდა წარმოებული, ვინაიდან მისთვის არ დიდი ნაწილი, რომელსაც იგი კაპიტალის სახით ხმარობს
იქნებოდა მოთხოვნა, ანდა, თუ მაინც წარმოებული იქნებოდა, სამუშაო იარაღების შესაძენად ან სახელოსნოს მოსაწყობად და
მას არ ექნებოდა არავითარი საცვლელი ღირებულება და რომელიც მას შემოსავალს აძლევს, გადაერიცხა მარაგის იმ
საზოგადოების სიმდიდრეს არას შეჰმატებდა. ნაწილში, რომელიც უშუალო მოხმარებისთვისაა დანიშნული და
კაპიტალი რომ არ გამოიყენებოდეს ნედლი ან მზა მას არავითარ შემოსავალს არ აძლევს. ასეთი ადამიანისთვის
პროდუქტების გადასაზიდად იმ ადგილებიდან, სადაც ისინი ყველაზე უფრო ხელსაყრელი ის არის, რომ მას შეეძლოს
ჭარბად მოიპოვებიან, იმ ადგილებში, სადაც მათი საჭიროება თავისთვის სასარგებლო საგნები იყიდოს დღითი-დღე, ყოველ
არის, იმ შემთხვევაში მათ აღარ აწარმოებდნენ იმაზე მეტს, რაც საათშიც კი, რამდენადაც მას ამის საჭიროება ექნება. ეს მას
საჭიროა წარმოების ადგილების არემარეთა მოხმარების შესაძლებლობას აძლევს თითქმის მთელი თავისი მარაგი
დასაკმაყოფილებლად. ვაჭრის კაპიტალი სცვლის ერთი კაპიტალის სახით გამოიყენოს. ეს მას შესაძლებლობას აძლევს
ადგილის გარდამეტ პროდუქტს მეორე ადგილის გარდამეტ უფრო დიდი ღირებულების სამუშაო შეასრულოს, და მოგება,

რომელსაც იგი იღებს ამის მეოხებით, ჭარბად ჰფარავს ფასის იმ შელახავს მომხმარებლის ან მწარმოებლის ინტერესს; პირიქით,
წანამატს, რომელსაც წვრილი ვაჭარი ადებს საქონელს თავისი ამან უნდა აიძულოს წვრილი ვაჭრები უფრო იაფად გაჰყიდონ და
მოგების მისაღებად. ის უარყოფითი განწყობილება, რომელიც უფრო ძვირად იყიდონ, ვიდრე იმ შემთხვევაში იქნებოდა,
ზოგ პოლიტიკურ მწერლებს აქვთ მედუქნეებისა და ვაჭრების ვაჭრობის მთელი დარგი რომ ერთ ან ორ პირს ჰქონებოდა
მიმართ, მოკლებულია სრულიად საფუძველს. ასევე ნაკლებ არის მონოპოლიურად ხელში. მართალია, ზოგმა მათგანმა, შეიძლება,
საჭირო მედუქნეებისა და ვაჭრების განსაკუთრებით დაბეგვრა ან აცთუნოს დამყოლი მყიდველი ისეთი რამ იყიდოს, რაც მას არ
მათი რიცხვის შეზღუდვა, ვინაიდან ისინი ვერასოდეს ვერ ესაჭიროება. მაგრამ ეს უარყოფითი მოვლენა მეტად
იქნებიან ისე ბევრი, რომ საზოგადოებას ზიანი მიაყენონ, თუმცა უმნიშვნელოა, რომ ღირდეს მასზე საზოგადოებრივი
მათ შეუძლიათ ერთმანეთს ავნონ. კოლონიურ საქონელთა ყურადღების მიქცევა, და ამასთან იგი უეჭველად ვერც აიცილება
რაოდენობა, მაგალითად, რომელიც შეიძლება გაყიდულ იქნეს ვაჭრების რიცხვის შეზღუდვით. არა ლუდხანების სიმრავლე, -
რომელსამე ქალაქში, ზღვარდებულია ამ ქალაქისა და მისი თუ ყველაზე უფრო საეჭვარ მაგალითს ავიღებთ, - წარმოშობს
მიდამოების მოთხოვნით. ამიტომ კაპიტალი, რომელიც საყოველთაოდ დაბიო ხალხში გავრცელებულ მიდრეკილებას
შეიძლება კოლონიური საქონლით ვაჭრობაში იქნეს ლოთობისადმი; პირიქით, ეს მიდრეკილება, სხვა მიზეზებით
მოთავსებული, ვერ იქნება იმაზე მეტი, რაც ამ რაოდენობის წარმოშობილი, მომხმარებლებს უჩენს იმ მრავალრიცხოვან
საყიდლადაა საკმარისი. თუ ეს კაპიტალი ორ სხვადასხვა ვაჭარს ლუდხანებს.
შორის არის გაყოფილი, მათი კონკურენცია მათ უფრო იაფად ის პირნი, რომელთა კაპიტალები ერთ-ერთი ამ ოთხი
გააყიდვინებს საქონელს, ვიდრე რომ ეს კაპიტალი მარტო ერთის აღნიშნული წესით გამოიყენება, წარმოადგენენ თვითონ
ხელში ყოფილიყო მოქცეული; და თუ მთელი კაპიტალი ოც პროდუქტიულ მშრომელებს. მათი შრომა, თუ იგი სათანოდ არის
ვაჭარს შორისაა განაწილებული, მათი კონკურენცია იმდენადვე წარმართული, ფიქსაციას და რეალიზაციას იღებს რაიმე საგანში
უფრო ძლიერი იქნება, და იმდენადვე ნაკლები იქნება ან გასაყიდ ნივთში, რომელზედაც გამოიყენება, და, სულ ცოტა,
მოსალოდნელობა იმისა, რომ ისინი ერთმანეთს თავის შენახვისა და მოხმარების ღირებულებას მაინც ჰმატებს,
შეუთანხმდებიან ფასების ასაწევად. მათ შორის არსებულ ჩვეულებრივ, საგნის ფასს. ყველა მოგება ფერმერის,
კონკურენციამ, შესაძლებელია, ზოგი მათგანი გაანადგუროს, მემანუფაქტურის, მსხვილი და წვრილი ვაჭრისა მიიღება
მაგრამ ამაზე ზრუნვა თვით დაინტერესებული მხარეების საქმეა საქონელთა ფასიდან, რომელთაც პირველი ორნი აწარმოებენ და
და სავსებით გულმშვიდად შეიძლება მათ უნარიანობაზე ორი უკანასკნელნი ყიდულობენ და ჰყიდიან. მაგრამ თანატოლი
მივაგდოთ. კონკურენციის ასეთი გაძლიერება ვერასოდეს ვერ კაპიტალები, თითოეული იმ აღნიშნული ოთხი წესით

გამოყენებული, პროდუქტიული შრომის ფრიად სხვადასხვა ამ კაპიტალს მოჰყავს უშუალოდ მოძრაობაში, და მთელი ის
რაოდენობას მოიყვანენ ხოლმე მოძრაობაში და ასევე ფრიად ღირებულება, რომელსაც იგი უშუალოდ ჰმატებს წლიურ
სხვადასხვა ზომით ადიდებენ იმ საზოგადოების მიწისა და პროდუქტს. მისი მოქმედება ორივე ამ მხრივ გაცილებით მაღლა
შრომის წლიური პროდუქტის ღირებულებას, რომელსაც ისინი დგას წვრილ ვაჭრის კაპიტალის მოქმედებაზე.
ეკუთვნიან. მემანუფაქტურე-მესარეწის კაპიტალის ნაწილი თავსდება
წვრილი ვაჭრის კაპიტალი უკუაბრუნებს იმ ვაჭრის ძირითადი კაპიტალის სახით მისი წარმოების იარაღებში და
კაპიტალს, მოგებითურთ, რომლისგანაც პირველი საქონელს უკუაბრუნებს, სათანადო მოგებითურთ, კაპიტალს რომელიმე
ყიდულობს, და მით აძლევს მას შესაძლებლობას განაგრძოს სხვა მრეწველისა, რომლისაგანაც იგი იმ იარაღებს ყიდულობს.
თავისი ვაჭრობა. წვრილ სავაჭრო სარეწაოში მისი მფლობელი მისი საბრუნავი კაპიტალის ნაწილი იხარჯება მასალების
წარმოადგენს ერთადერთ პროდუქტიულ მშრომელს, რომელსაც საყიდლად და უკუაბრუნებს, სათანადო მოგებითურთ,
ის კაპიტალი უშუალოდ ამოსაქმებს. მის მოგებაში მოქცეულია ფერმერებისა და სამთამადნო მრეწველების კაპიტალს,
მთელი ის ღირებულება, რომელსაც მისი მოსაქმეობა ჰმატებს რომელთაგანაც ის იმ მასალებს ყიდულობს. მაგრამ ამ კაპიტალის
საზოგადოების მიწისა და შრომის წლიურ პროდუქტს. დიდი ნაწილი, ყოველწლიურად ან უფრო მოკლე პერიოდებშიც,
მსხვილი ვაჭრის კაპიტალი უკუაბრუნებს, მოგებითურთ, ყოველთვის განაწილდება სხვადასხვა მშრომელებს შორის,
ფერმერებისა და მემანუფაქტურეების კაპიტალს, რომელთაგანაც რომელნიც მასთან მუშაობენ. მრეწველის კაპიტალი ადიდებს
პირველი ყიდულობს ნედლ და მანუფაქტურულ პროდუქტებს, მასალების ღირებულებას ამ მუშების ხელფასის ოდენობით და
რაც მისი ვაჭრობის საგანს შეადგენს, და მით შესაძლებლობას იმ მოგების ოდენობით, რომელსაც მესარეწე იღებს მთელ იმ
აძლევს მათ განაგრძონ თავიანთი საქმე. უმთავრესად ამ კაპიტალზე, რაც დახარჯულია სარეწაოში ხელფასისათვის,
სამსახურის გზითაა, რომ მსხვილი ვაჭარი არაპირდაპირ ხელს მასალებისათვის და საწარმოო იარაღებისათვის. ამგვარად, ეს
უწყობს საზოგადოების პროდუქტიულ შრომას და მისი წლიური კაპიტალი პროდუქტიული შრომის გაცილებით უფრო დიდ
პროდუქტის ღირებულების გადიდებას. მისი კაპიტალი რაოდენობას მოიყვანს უშუალოდ მოძრაობაში და გაცილებით
ამოსაქმევებს აგრეთვე მეზღვაურებსა და გადამზიდავებს, მეტ ღირებულებას ჰმატებს საზოგადოების მიწისა და შრომის
რომელთაც ერთი ადგილიდან მეორე ადგილას გადააქვთ მისი პროდუქტს, ვიდრე ასეთივე ზომის კაპიტალი რომელიმე
საქონელი, და ადიდებს ამ საქონლის ფასს არა მარტო ვაჭრის მსხვილი ვაჭრის ხელში.
მოგების ღირებულების ოდენობით, არამედ მათი ხელფასის არავითარ თანატოლ კაპიტალს არ მოჰყავს მოძრაობაში
ოდენობითაც. ესაა მთელი ის პროდუქტიული შრომა, რომელიც პროდუქტიული შრომის უფრო დიდი რაოდენობა, ვიდრე

ფერმერის კაპიტალს. ფერმერის არა თუ მუშა-მოჯამაგირეები, განვიხილოთ როგორც ბუნების იმ ძალების პროდუქტი,
არამედ მისი მუშა-პირუტყვიც პროდუქტიული მშრომელები რომლებითაც სარგებლობას მემამულე ასესხებს ფერმერს. იგი
არიან. მიწათმოქმედებაში ადამიანთან ერთად მუშაობს აგრეთვე მეტია ან ნაკლებია ამ ძალების ნაგულვები მოცულობის მიხედვით
ბუნება, და თუმცა მისი მუშაობა არავითარ ხარჯებს არ იწვევს, ანუ, სხვა სიტყვებით, მიწის ნაგულვები ბუნებრივი ან
მის პროდუქტს მაინც თავისი ღირებულება აქვს უძვირესი მუშის ხელოვნური ნაყოფიერობის მიხედვით. იგი ბუნების
შრომის პროდუქტის თანაბრად. უდიდესად მნიშვნელოვან ნამოქმედარია, რომელიც რჩება ყველა იმის გამოკლების ან
ოპერაციებს მიწათმოქმედებაში, როგორც ეტყობა, მიზნად აქვს გადახდის შემდეგ, რაც ადამიანის ნამოქმედარად შეიძლება
არა იმდენად ბუნებრივი ნაყოფიერობის გადიდება, - თუმცა ჩაითვალოს. იგი იშვიათად არის მთელი პროდუქტის ერთ
ისინი ამასაც ასრულებენ, - რამდენადაც მისი მიმართვა მეოთხედზე ნაკლებზე და ხშირად მესამედზე მეტი არის.
ადამიანისთვის უაღრესად სასარგებლო მცენარეების ვერასოდეს თანატოლი რაოდენობა მანუფაქტურაში
წარმოსაშობად. მინდორს, რომელიც ძეძვით და ბუჩქნარითაა გამოყენებული შრომისა ვერ მოიღებს ასე დიდ რეპროდუქციას.
მოდებული, შეუძლია ხშირად არა ნაკლები მცენარეულობა მანუფაქტურაში ბუნება არას აკეთებს, ადამიანი - ყველაფერს, და
აღმოაცენოს, ვიდრე უაღრესი გულმოდგინებით დამუშავებულ რეპროდუქცია ყოველთვის პროპორციული უნდა იყოს მისი
ვენახს ან საპურე მინდორს. დარგვა და დამუშავება არა იმდენად გამომწვევი ძალებისა. მიწათმოქმედებაში გამოყენებული
აღვივებს, რამდენადაც წარმართავს ბუნების მომქმედ კაპიტალი, ამიტომ, არა თუ მოძრაობაში მოიყვანს ხოლმე
ნაყოფიერებას, და მიწათმოქმედის ყველა შრომის შემდეგ პროდუქტიული შრომის მეტ რაოდენობას, ვიდრე რომელიმე
სამუშაოს დიდი ნაწილი მაინც ყოველთვის ბუნების მიერაა მისი თანასწორი კაპიტალი, რომელიც მანუფაქტურაში
შესასრულებელი. ამიტომ მუშები და მუშა-პირუტყვი, გამოიყენება, არამედ, მის მიერ მოხმარებული პროდუქტიული
რომელნიც მიწათმოქმედებაში გამოიყენებიან, მანუფაქტურაში შრომის რაოდენობის პროპორციულად, გაცილებით მეტ
მომქმედ მუშებსავით როდი ახდენენ მარტო რეპროდუქციას ღირებულებასაც ჰმატებს ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიურ
ღირებულებისას, რომელიც უდრის მათ საკუთარ მოხმარებას პროდუქტს, მის მცხოვრებთა ნამდვილ სიმდიდრესა და
ანუ მათ გამომყენებელ კაპიტალს მისი მესაკუთრის შემოსავალს. ყველა იმ წესში, რომლითაც კაპიტალი შეიძლება
მოგებითურთ, არამედ ანხორციელებენ უფრო დიდი გამოყენებულ იქნეს, ეს უაღრესად სასარგებლოა
ღირებულების რეპროდუქციას. ფერმერის კაპიტალისა და საზოგადოებისათვის.
მთელი მისი მოგების ზედმეტად ისინი რეგულარულად იწვევენ ამა თუ იმ საზოგადოების მიწათმოქმედებასა და წვრილ
მემულის რენტის რეპროდუქციას. ის რენტა შეიძლება ვაჭრობაში მოთავსებული კაპიტალები ყოველთვის ამ

საზოგადოების შიგნით რჩება. მათი გამოყენება თითქმის საზღვარგარეთ გააქვს ქვეყნის გარდამეტი პროდუქტი. თუ იგი
ყოველთვის დაკავშირებულია განსაზღვრულ ადგილთან, - უცხოელი არის, ქვეყნის პროდუქტიულ მშრომელთა რიცხვი
ფერმასთან ან წვრილი ვაჭრის დუქანთან. როგორც საერთო წესი, აუცილებლად მხოლოდ ერთი ადამიანით იქნება ნაკლები, ვიდრე
თუმცა აქედან ზოგ გამონაკლისს აქვს ადგილი, ეს კაპიტალები იქნებოდა, ის რომ ადგილობრივი მცხოვრები ყოფილიყო, და
მოცემული ქვეყნის ბინადარ მცხოვრებთ ეკუთვნის. ასევე ქვეყნის წლიური პროდუქტი ნაკლები იქნება მხოლოდ ამ
პირიქით, მსხვილი ვაჭრის კაპიტალს, როგორც ეტყობა, ერთი ადამიანის მოგების ოდენობით. მეზღვაურები და
არსად არა აქვს მტკიცე და აუცილებელი სამყოფელი, მას გადამზიდავები, რომლებსაც ის ამოსაქმებს, შეიძლება ასევე
შეუძლია ადგილიდან ადგილას გადასვლა იმის მიხედვით, თუ განურჩევლად ქვეშევრდომნი იყვნენ ან იმავე ქვეყნის, ან ვაჭრის
სად ძალუძს იაფად ყიდვა ან ძვირად გაყიდვა. სამშობლო ქვეყნის, ან რომელიმე მესამე ქვეყნისა, ისე როგორც იმ
მემანუფაქტურის კაპიტალი, უეჭველად, იქ უნდა შემთხვევაში, ვაჭარი რომ ადგილობრივი მცხოვრები ყოფილიყო.
იმყოფებოდეს, სადაც მანუფაქტურაა გამართული; მხოლოდ ეს უცხოელის კაპიტალიც ისეთსავე ღირებულებას აძლევს
არაა აუცილებლად განსაზღვრული, თუ სად უნდა იმყოფებოდეს მოცემული ქვეყნის გარდამეტ პროდუქტს, როგორც
ეს უკანასკნელი. იგი შეიძლება ხშირად ძალიან დაშორებით იყოს ადგილობრივი მცხოვრების კაპიტალი, სცვლის რა ამ პროდუქტს
როგორც იმ ადგილიდან, სადაც ნედლეული იზრდება, ისე იმ ისეთ საგნებზე, რომლებისთვისაც მოთხოვნა არსებობს ქვეყნის
ადგილიდანაც, სადაც მზა მანუფაქტურული პროდუქტი შიგნით. ისიც ისევე წარმატებით უკუაბრუნებს იმ პირის
მოიხმარება. ლიონი ძალიან დაშორებულია როგორც იმ კაპიტალს, ვისი ნაწარმიც ეს გარდამეტი არის, და ისევე
ადგილებს, რომელნიც მას ნედლეულს აწვდიან მისი ეფექტიურად აძლევს სათანადო პირს შესაძლებლობას
ფაბრიკატებისათვის, ისე იმ პუნქტებსაც, რომელნიც ამ განაგრძოს თავისი საქმე; და მსხვილი ვაჭრის კაპიტალის
უკანასკნელთ მოიხმარებენ. სიცილიის წარჩინებულნი სამსახურიც უმთავრესად ხომ ესაა, რომ ხელს უწყობს
იმოსებიან აბრეშუმეულით, რომელიც სხვა ქვეყნებშია პროდუქტიულ შრომას და იმ საზოგადოების წლიური
დამზადებული იმ ნედლეულიდან, რასაც მათი საკუთარი პროდუქტის ღირებულების გადიდებას, რომელსაც ვაჭარი
ქვეყანა აწარმოებს. ესპანეთის მატყლის ნაწილი დიდ ეკუთვნის.
ბრიტანეთში გადამუშავდება და ამის განსაზღვრული ნაწილი უფრო მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ მემანუფაქტურის
მაუდის სახით შემდეგ ისევ ესპანეთში შეიტანება. კაპიტალი ქვეყნის შიგნითვე დარჩეს. მაშინ მას აუცილებლად
ძალიან მცირე მნიშვნელობა აქვს ამას: ადგილობრივი პროდუქტიული შრომის უფრო დიდი რაოდენობა მოჰყავს
მცხოვრებია თუ უცხოელია ვაჭარი, რომლის კაპიტალს მოძრაობაში და მეტ ღირებულებას ჰმატებს საზოგადოების

მიწისა და შრომის წლიურ პროდუქტს. მაგრამ მაინც მაშინაც შემდეგ, მეტწილად დამუშავდება იორკშირში, ვინაიდან
შეიძლება იგი ძალიან სასარგებლო იყოს ქვეყნისათვის, როდესაც ადგილობრივ არ მოიპოვება საკმარისი კაპიტალი მის
მის ფარგალს გარეშე იმყოფება. კაპიტალები ბრიტანელ დასამუშავებლად. დიდ ბრიტანეთში არის ბევრი პატარა
მემანუფაქტურეთა, რომელნიც ყოველწლიურად ბალტიის სამრეწველო ქალაქი, რომელთა მცხოვრებთ არა აქვთ საკმარისი
ზღვის ნაპირებიდან შემოტანილი სელისა და ქერელის კაპიტალი მათი სამრეწველო პროდუქტების გადასაზიდად იმ
გადამუშავებას ეწევიან, უეჭველად ძალიან სასარგებლოა ამ შორეულ ბაზრებზე, სადაც მათთვის მოთხოვნა მოიპოვება და
მასალების მწარმოებელი ქვეყნებისათვის. ეს მასალები შეადგენს შესაძლებელი არის ისინი მოხმარებულ იქნენ. თუ იქ მათ შორის
იმ ქვეყნების გარდამეტი პროდუქტის ნაწილს, რომელსაც, იგი მოიპოვებიან ზოგი ვაჭრებიც, ესენი არიან, თუ ნამდვილად
რომ ყოველწლიურად არ გაცვლილიყო იმ ქვეყნებისთვის ვიტყვით, აგენტები უფრო მდიდარი ვაჭრებისა, რომლენიც
საჭირო საგნებზე, არავითარი ღირებულება აღარ ექნებოდა, და სადმე დიდ სავაჭრო ქალაქში ცხოვრობენ.
მალე ხელსაც აიღებდნენ მის წარმოებაზე. ამ მასალების როდესაც ამა თუ იმ ქვეყნის კაპიტალი საკმარისი არაა
გამომზიდველი ვაჭრები უკუაბრუნებენ მათ მწარმოებელთა ყველა იმ სამი მიზნისათვის, - მისი რაც უფრო დიდი ნაწილი
კაპიტალებს და მით ხელს უწყობენ მათი წარმოების განგრძობას, გამოიყენება მიწათმოქმედებაში, მით უფრო დიდი იქნება
ხოლო ბრიტანელი მემანუფაქტურეები უკუაბრუნებენ ამ პროდუქტიული შრომის რაოდენობა, რომელიც ამ კაპიტალს
ვაჭრების კაპიტალს. მოძრაობაში მოჰყავს ქვეყნის შიგნით, და ასევე ღირებულებაც,
ცალკეულ ქვეყანას, ისე როგორც ცალკეულ პირს, რომელსაც კაპიტალის გამოყენება ჰმატებს საზოგადოების
შეიძლება ხშირად არ ჰქონდეს თავის განკარგულებაში საკმარისი მიწისა და შრომის წლიურ პროდუქტს. მიწათმოქმედების
კაპიტალი, რათა დაამუშაოს მთელი თავისი ნედლეული შემდეგ, შრომის უდიდეს რაოდენობას მოიყვანს მოძრაობაში და
უშუალო გამოყენებისა და მოხმარებისათვის და გადაზიდოს უდიდეს ღირებულებას ჰმატებს წლიურ პროდუქტს ის
გარდამეტი ნედლეული ან მზა პროდუქტები იმ შორეულ კაპიტალი, რომელიც მანუფაქტურაშია გამოყენებული.
ბაზრებზე, სადაც ისინი შეიძლება გაცვლილ იქნენ სხვა საგნებზე, უმცირესი მოქმედება აქვს საექსპორტო ვაჭრობაში გამოყენებულ
რომლებისთვის მოთხოვნა არსებობს ქვეყნის შიგნით. დიდი კაპიტალს.
ბრიტანეთის ბევრი ადგილის მცხოვრებთ არა აქვთ საკმარისი ქვეყანას, რომელსაც არ მოეპოვება საკმარისი კაპიტალი
კაპიტალი ყველა მათი მიწის გასაუმჯობესებლად და ყველა იმ სამი აღნიშნული მიზნისათვის, ჯერ კიდევ არ
დასამუშავებლად. შოტლანდიის სამხრეთ საგრაფოების მატყლი, მიუღწევია განვითარებისა და სიმდიდრის იმ საფეხურისათვის,
ძალიან ცუდი გზებით ფრიად დიდ მანძილზე გადაზიდვის რომელიც მას, თითქოს, ბუნებით აქვს დანიშნული. მაგრამ ცდა

ყველა იმ სამი მიზნის შესრულებისა ადრეულად და ბრიტანეთში ცხოვრობენ. მეტი წილი მაღაზიებიც და საქონელთა
არასაკმარისი კაპიტალით უეჭველად იქნება არა უმოკლესი გზა საწყობებიც, საიდანაც პროდუქტები იყიდება ზოგ პროვინციებში,
საზოგადოებისათვის, ისე როგორც ცალკეული პირისათვის, განსაკუთრებით ვირგინიასა და მერილენდში, ეკუთვნის
საკმარისი კაპიტალის მოსაპოვებლად. ერის ყველა წევრთა მთელ ვაჭრებს, რომელნიც მეტროპოლიაში ცხოვრობენ, და
კაპიტალს, ისე როგორც ცალკეული პირის კაპიტალს, თავისი წარმოადგენს ერთ-ერთ იშვიათ მაგალითს საზოგადოებაში
საზღვარი აქვს და ძალუძს მხოლოდ განსაზღვრული მიზნების საცალო ვაჭრობის არსებობისას, რაიც ისეთ ადამიანთა
შესრულება. ერის ყველა წევრთა მთელი კაპიტალი, ისე როგორც კაპიტალებით იწარმოება, რომელნიც იმ ქვეყნის ბინადარი
ცალკეული პირის კაპიტალი, იზრდება იმ გზით, რომ ისინი მას მცხოვრებნი არ არიან. ამერიკელებმა რომ შეთანხმების გზით ან
აგროვებენ მუდამ და მას უმატებენ იმას, რასაც თავისი რაიმე იძულებითი ღონისძიებების საშუალებით შესწყვიტონ
შემოსავლიდან მოინარჩუნებენ. ამიტომ მისი უსწრაფესად ზრდა ევროპული სამრეწველო პროდუქტების შეზიდვა და, - შეუქმნიან
მოსალოდნელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი იმგვარად რა ამგვარად მონოპოლიას თავიანთ თანამემამულეებს,
გამოიყენება, რომ უდიდეს შემოსავალს აძლევს ყველა რომელთაც ძალუძთ ასეთივე პროდუქტების წარმოება, - ამ
მცხოვრებთ, ვინაიდან მაშინ მათ შეუძლიათ უდიდესი საქმეში რომ მოაქციონ თავიანთი კაპიტალის მნიშვნელოვანი
დანაზოგი ჰქონდეთ. მაგრამ ქვეყნის ყველა მცხოვრებთა ნაწილი, ისინი მხოლოდ დააყოვნებდნენ და კი არ
შემოსავალი მისი მიწისა და შრომის წლიური პროდუქტის დააჩქარებდნენ თავიანთი წლიური პროდუქტის ღირებულების
ღირებულებასთანაა აუცილებლად შეფარდებული. შემდგომ ზრდას და, ნაცვლად ხელის შეწყობისა, შეაფერხებდნენ
ჩვენი ამერიკული კოლონიების სიმდიდრის სწრაფი თავიანთი ქვეყნის განვითარებას სიმდიდრისა და
განვითარებისა და ძლიერების ზრდის მთავარ მიზეზს ძლიერებისაკენ. ამას კიდევ უფრო დიდი ზომით ექნებოდა
წარმოადგენდა ის გარემოება, რომ თითქმის ყველა მათი ადგილი, თუ ისინი შეეცდებოდნენ თავისთვის მონოპოლიად
კაპიტალი დღემდე მიწათმოქმედებაში გამოიყენებოდა. ამ ექციათ მთელი მათი საექსპორტო ვაჭრობა.
კოლონიებს არა აქვთ მანუფაქტურები, თუ არ ჩავთვლით იმ საერთოდ კაცობრიობის კეთილდღეობის მსვლელობა,
საოჯახო და მარტივ მანუფაქტურას, რომელიც აუცილებლად როგორც ეტყობა, თითქმის არასოდეს არ ყოფილა ისეთი
თან ახლავს მიწათმოქმედების განვითარებას და რომელსაც ხანგრძლივობისა, რომ რომელსამე დიდ ქვეყანას შესაძლებლობა
ეწევიან თითოეულ ოჯახში ქალები და ბავშვები. ამერიკის მისცემოდა მოეპოვებია ყველა იმ აღნიშნული სამი მიზნისათვის
საექსპორტო და სანაპირო ვაჭრობის უდიდესი ნაწილი იმ საკმარისი კაპიტალი, - რასაკვირველია, თუ არ ვირწმუნებთ
ვაჭრების კაპიტალებით იწარმოება, რომელნიც დიდ საკვირველ მოთხრობებს ჩინეთის, ძველი ეგვიპტის და ძველი

ინდოსტანის სახელმწიფოს სიმდიდრისა და კულტურის მრეწველობის პროდუქტების ყიდვა მის ერთ ნაწილში და
შესახებ. ეს სამი ქვეყანაც კი, - იმ მოთხრობების მიხედვით გაყიდვა სხვა ნაწილში; იგი მოიცავს როგორც ვაჭრობას ქვეყნის
ყველაზე უფრო მდიდარი, როგორიც კი ოდესმე ყოფილა შიგნით, ისე აგრეთვე სანაპირო ვაჭრობასაც. სამომხმარებლო
მსოფლიოში, - განთქმულია უმთავრესად თავისი უპირატესობით საგარეო ვაჭრობას საგნად აქვს უცხო პროდუქტების ყიდვა
მიწათმოქმედებასა და მანუფაქტურაში. მათ თავი არ ქვეყნის შიგნით მოსახმარებლად. სამიმოზიდვო ვაჭრობა
უსახელებიათ, როგორც სჩანს, საგარეო ვაჭრობაში. ძველ აწარმოებს სავაჭრო დამოკიდებულებას უცხო ქვეყნებთან, ე. ი.
ეგვიპტელებს ცრუმორწმუნეულად სძაგდათ ზღვა; თითქმის გადააქვს ერთი ქვეყნის გარდამეტი სხვა ქვეყანაში.
ასეთივე ცრურწმენაა გაბატონებული ინდოელებშიც; ჩინელებს კაპიტალი, რომელიც გამოიყენება ქვეყნის მრეწველობის
არაფრით არ უჩენიათ თავი საგარეო ვაჭრობაში. ამ ქვეყნების პროდუქტების ყიდვისათვის მის ერთ ნაწილში მათ გასაყიდად
გარდამეტი პროდუქტის დიდი ნაწილი ყოველთვის, როგორც სხვა ნაწილში, ჩვეულებრივ თითოეული ასეთი ოპერაციის
ეტყობა, გაიზიდებოდა უცხოელების მიერ, რომელნიც შესრულებისას უკუაბრუნებს ორ სხვადასხვა კაპიტალს,
სამაგიეროდ მათ აძლევდნენ სხვა რაიმეს, რისთვისაც იქ რომელნიც, ორნივე, გამოყენებული იყვნენ იმ ქვეყნის
მოთხოვნა არსებობდა, - ხშირად ოქროსა და ვერცხლს. მიწათმოქმედებაში ან მანუფაქტურაში, და მით აძლევს მათ
ამრიგად, ერთსა და იმავე კაპიტალს რომელსამე ქვეყანაში შესაძლებლობას ჰქონდეთ კვლავ იგივე გამოყენება. როდესაც ეს
პროდუქტიული შრომის მეტი ან ნაკლები რაოდენობა მოჰყავს კაპიტალი ვაჭრის საცხოვრებელი ადგილიდან გაგზავნის
მოძრაობაში და მეტ ან ნაკლებ ღირებულებას ჰმატებს ქვეყნის განსაზღვრული ღირებულების საქონელს, მას ჩვეულებრივ
მიწისა და შრომის პროდუქტს იმ პროპორციის მიხედვით, რა უკანვე მოაქვს სამაგიეროდ, სულ ცოტა, იმავე ღირებულების სხვა
პროპორციითაც იგი გამოიყენება მიწათმოქმედებაში, საქონელი. თუ ორივე ეს საქონელი საკუთარი ქვეყნის
მანუფაქტურაში და საბითუმო ვაჭრობაში. ამასთან შედეგის პროდუქტს წარმოადგენს, იმ შემთხვევაში კაპიტალი
მნიშვნელოვან განსხვავებას აქვს ადგილი აგრეთვე საბითუმო თითოეული ასეთი ოპერაციის შესრულებისას აუცილებლად
ვაჭრობის სხვადასხვაობის მიხედვით, რომელშიაც გამოიყენება უკუაბრუნებს ორ სხვადასხვა კაპიტალს, რომელთაგან
მისი ესა თუ ის ნაწილი. თითოეული გამოყენებული იყო პროდუქტიული შრომის
ყოველი საბითუმო ვაჭრობა, ყოველი ყიდვა ბითუმად შესანახად, და მით აძლევს მათ შესაძლებლობას კვლავაც
გაყიდვისათვის შეიძლება მიეკუთვნოს ერთ-ერთს ამ სამ სახეში: ემსახუროს ამ შრომის შენახვას. კაპიტალი, რომელიც ლონდონში
საშინაო ვაჭრობას, საგარეო ვაჭრობას მოხმარებისათვის და გზავნის შოტლანდიის მანუფაქტურულ პროდუქტებს და
სამიმოზიდვო ვაჭრობას. საშინაო ვაჭრობას საგნად აქვს ქვეყნის რომელსაც უკან ედინბურგში მოაქვს ინგლისის პური და

მანუფაქტურული პროდუქტები, თითოეული ასეთი ოპერაციის საშინაო ვაჭრობაში მოთავსებული კაპიტალი ასწრებს ზოგჯერ
შესრულებისას უკუაბრუნებს აუცილებლად ორ ბრიტანულ ოპერაციების თორმეტჯერ შესრულებას ანუ საქონლის
კაპიტალს, რომელნიც, ორნივე, გამოყენებული იყვნენ დიდი თორმეტჯერ გაგზავნას და მიღებას მანამდე, ვიდრე საგარეო
ბრიტანეთის მიწათმოქმედებაში ან მანუფაქტურაში. ვაჭრობაში მოთავსებული კაპიტალი ერთი ოპერაციის
კაპიტალი, რომელიც გამოიყენება უცხო პროდუქტების შესრულებას მოასწრებდეს. ამის გამო, თუ ეს კაპიტალები
საყიდლად საშინაო მოხმარებისათვის, უკეთუ ეს ყიდვა შინ თანატოლია, პირველი მათგანი ოცდაოთხჯერ უფრო შეუწყობს
წარმოებული პროდუქტების საშუალებით სრულდება, ხელს და სტიმულს მისცემს ქვეყნის მრეწველობას, ვიდრე მეორე.
თითოეული ასეთი ოპერაციის შესრულებისას უკუაბრუნებს ორ უცხო პროდუქტები საშინაო მოხმარებისათვის
სხვადასხვა კაპიტალს, მაგრამ იმათგან მხოლოდ ერთი ეხმარება შესაძლებელია ზოგჯერ შეიძინებოდეს არა შინაური
შინაურ მრეწველობას. კაპიტალი, რომელიც ბრიტანეთის მრეწველობის პროდუქტებით, არამედ - რაიმე სხვა უცხო
პროდუქტს პორტუგალიაში გზავნის და რომელსაც უკან დიდ პროდუქტებით. მაგრამ ეს უკანასკნელები ნაყიდი უნდა
ბრიტანეთში პორტუგალიის პროდუქტი მოაქვს, ყოველი ასეთი ყოფილიყო ან უშუალოდ შინაური მრეწველობის პროდუქტებით
ოპერაციის შემთხვევაში უკუაბრუნებს მხოლოდ ერთ ანდა სხვა რამით, რაც ასეთი პროდუქტებით იყო ნაყიდი,
ბრიტანეთის კაპიტალს, მეორე კაპიტალი კი პორტუგალიისა ვინაიდან უცხო პროდუქტები არასოდეს არ შეიძლება - თუ ომისა
არის. მაშასადამე, სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობაში ბრუნვა და დაპყრობის შემთხვევას გამოვრიცხავთ - შეძენილ იქნეს
თუნდაც რომ ისევე სწრაფად ხდებოდეს, როგორც საშინაო სხვაგვარად, თუ არ იმ გზით, რომ მათზე გასცვლიან საკუთარი
ვაჭრობაში, მაინც მასში გამოყენებული კაპიტალი მხოლოდ ქვეყნის რაიმე ნაწარმს ან დაუყოვნებლივ, ანდა ორი ან მეტი
სანახევროდ იქნება სტიმულის მიმცემი ქვეყნის მრეწველობისა საგაცვლა-გამოცვლო ოპერაციის შემდეგ. ამრიგად, ასე
ანუ პროდუქტიული შრომის განვითარებისათვის. მიხვეული გზით წარმოებულ სამომხმარებლო საგარეო
მაგრამ ბრუნვა სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობაში ვაჭრობაში მოთავსებულ კაპიტალს ყოველმხრივ ისეთივე
იშვიათადაა ისე სწრაფი, როგორც ბრუნვა საშინაო ვაჭრობაში. მოქმედება აქვს, როგორც უაღრესად უშუალო ვაჭრობას იმავე
საშინაო ვაჭრობაში კაპიტალი გადაბრუნდება ჩვეულებრივ ერთ სახისა, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ იმას, რომ ის კაპიტალი
წელიწადზე ნაკლები პერიოდის განმავლობაში, არაიშვიათად უფრო ნელა გადაბრუნდება, რადგან მისი რეალიზაცია საგარეო
ორჯერ და სამჯერაც წელიწადში. ხოლო სამომხმარებლო ვაჭრობის ორი ან სამი სხვადასხვა ოპერაციის რეალიზაციაზეა
საგარეო ვაჭრობაში კაპიტალი იშვიათად გადაბრუნდება ერთ დამოკიდებული. თუ რიგის სელისა და ქერელის ყიდვა
წელიწადში, ზოგჯერ კი არა უადრეს ორი ან სამი წლისა. ამიტომ სწარმოებს ვირგინიის თამბაქოთი, რომელიც ბრიტანეთის

მრეწველობის პროდუქტებითაა ნაყიდი, ვაჭარმა უნდა სამომხმარებლო ვაჭრობაში მოთავსებული კაპიტალი ნაკლებად
დაუცადოს საგარეო ვაჭრობის ორი სხვადასხვა ოპერაციის მისცემს სტიმულს და შეუწყობს ხელს ქვეყნის პროდუქტიულ
რეალიზაციას, ვიდრე იგი შესძლებდეს იმავე კაპიტალით შრომას, ვიდრე მისი თანატოლი კაპიტალი, რომელიც ამავე სახის
იყიდოს კვლავ ბრიტანეთის სამრეწველო საქონლის ისეთივე უფრო უშუალო ვაჭრობაშია მოთავსებული.
რაოდენობა. თუ ვირგინიის თამბაქო ნაყიდი იყო არა როგორიც უნდა იყოს უცხო საქონელი, რომლითაც
ბრიტანეთის სამრეწველო პროდუქტებით, არამედ იამაიკის სწარმოებს უცხო პროდუქტების ყიდვა საშინაო
შაქრით და რომით, რომლებიც იმ პროდუქტებით იყო ნაყიდი, მოხმარებისათვის, ამას არ შეუძლია გამოიწვიოს რაიმე არსებითი
ვაჭარმა სამი სხვადასხვა ოპერაციის რეალიზაციას უნდა განსხვავება არც ვაჭრობის რაობაში და არც იმ სტიმულისა და
დაუცადოს. თუ საგარეო ვაჭრობის ეს ორი თუ სამი სხვადასხვა დახმარების ზომაში, რომელსაც ეს ვაჭრობა უწევს ამისი
ოპერაცია სრულდება ორი ან სამი სხვადასხვა ვაჭრის მიერ, მაწარმოებელი ქვეყნის პროდუქტიულ შრომას. თუ, მაგალითად,
რომელთაგან მეორე პირველის მიერ შემოზიდულ საქონელს პროდუქტებს ყიდულობენ ბრაზილიის ოქროთი ან პერუს
ყიდულობს, ხოლო მესამე - მეორის მიერ შემოზიდულს, რათა, ვერცხლით, - ეს ოქრო და ვერცხლი, ვირგინიის თამბაქოს
თავის მხრივ, ისევ გაზიდოს იგი, იმ შემთხვევაში თითოეული მსგავსად, ნაყიდი უნდა იყოს ქვეყნის სამრეწველო პროდუქტით
ვაჭარი, მართალია, უფრო სწრაფად გადააბრუნებს თავის ან სხვა რამით, რაც ასეთი პროდუქტით იყო ნაყიდი. მაშასადამე,
კაპიტალს, მაგრამ ამ ვაჭრობაში მოთავსებული მთელი რამდენადაც საქმე ქვეყნის პროდუქტიულ შრომას შეეხება,
კაპიტალის გადაბრუნება საერთოდ ისევე ნელი იქნება, როგორც სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობას, ოქროსა და ვერცხლის
წინათ. ქვეყნისათვის განსხვავებას არ შეადგენს, ეკუთვნის ასეთ საშუალებით წარმოებულს, იგივე დადებითი და უარყოფითი
გზამიხვეულ ვაჭრობაში მოთავსებული კაპიტალი ერთ თუ სამ მხარეები აქვს, რაც სხვაგვარ გზამიხვეულ საგარეო ვაჭრობას, და
ვაჭარს, თუმცა ამას შეიძლება მნიშვნელობა ჰქონდეს ცალკეული მასში ისევე სწრაფად თუ ნელა უკუბრუნდება კაპიტალი,
ვაჭრებისათვის. ორსავე შემთხვევაში სამჯერ უფრო დიდი რომელიც უშუალოდ პროდუქტიული შრომის დასახმარებლად
კაპიტალი უნდა იქნეს გამოყენებული განსაზღვრული იყო გამოყენებული. ამგვარ ვაჭრობას თითქოს ერთი
ღირებულების ბრიტანული სამრეწველო პროდუქტების უპირატესობაც კი აქვს ყოველ სხვა სახის ასევე გზამიხვეულ
გასაცვლელად განსაზღვრული ღირებულების სელისა და საგარეო ვაჭრობასთან შედარებით. ამ ლითონების გადაზიდვა
ქერელის განსაზღვრულ ღირებულებაზე, ვიდრე ეს საჭირო ერთი ადგილიდან მეორე ადგილას, მათი პატარა მოცულობისა და
იქნებოდა, ის პროდუქტები და სელი და ქერელი რომ უშუალოდ დიდი ღირებულების გამო, უფრო იაფად ჯდება, ვიდრე იმავე
იცვლებოდეს ერთმანეთზე. მაშასადამე, ასეთ გზამიხვეულ ღირებულების თითქმის ყველა უცხო პროდუქტების

გადაზიდვა; მათი სატრანსპორტო ფრახტი გაცილებით პროდუქტიული შრომის დასახმარებლად გამოყენებული: ერთი
ნაკლებია, და მათი სადაზღვევო არაა უფრო დიდი; გარდა ამისა, ეხმარებოდა პოლონეთის პროდუქტიულ შრომას, მეორე -
ოქრო და ვერცხლი ნაკლებ ფუჭდება გადაზიდვის დროს, ვიდრე პორტუგალიისას. მარტო მოგება მიდის რეგულარულად
რომელიმე სხვა პროდუქტი. ამიტომ უცხო პროდუქტების ჰოლანდიაში და შეადგენს ამ ქვეყნის მიწისა და შრომის წლიური
განსაზღვრული რაოდენობა შეიძლება ხშირად საკუთარი პროდუქტის მთელ იმ ნამატს, რაც ამ ვაჭრობის აუცილებელი
ქვეყნის ნაწარმთა ნაკლები რაოდენობით იქნეს შეძენილი, შედეგი არის. მხოლოდ ეს კია, რომ, როდესაც რომელიმე ქვეყნის
როდესაც ვაჭრობაში ოქრო-ვერცხლი ეწევა მოსაშუალეობას, სამიმოზიდვო ვაჭრობა იმავე ქვეყნის გემებით და
ვიდრე მაშინ, როდესაც ამ როლს რაიმე სხვა უცხო პროდუქტი მეზღვაურებით იწარმოება, მაშინ ამ ვაჭრობაში მოთავსებული
ასრულებს. ქვეყნის მოთხოვნა, ამ გზით, შეიძლება ხშირად კაპიტალის ნაწილი, რომელმაც საფრახტო ხარჯები უნდა
დაკმაყოფილებულ იქნეს უფრო სრულად და ნაკლებ ხარჯიანად, დაჰფაროს, გაუნაწილდება ამ ქვეყნის პროდუქტიულ მუშაკთა
ვიდრე რომელიმე სხვა გზით. შემდგომ ქვემოთ მე ძალიან განსაზღვრულ რიცხვს და მოძრაობაში მოიყვანს მათ შრომას.
დაწვრილებით განვიხილავ ამ საკითხს: ხომ არ იწვევს ამგვარი თითქმის ყველა ერი, რომელსაც რაოდენადმე მნიშვნელოვანი
ვაჭრობა რაიმე სხვა მხრივ, ამ ლითონების შეუწყვეტელი მონაწილეობა ჰქონდა სამიმოზიდვო ვაჭრობაში, მართლაც
გაზიდვის გამო, იმ ქვეყნის გაღარიბებას, საიდანაც ისინი ასეთი წესით ეწეოდა ამ ვაჭრობას. ალბათ თვით ვაჭრობამაც,
გაიზიდებიან. რომელსაც ინგლისურად გადამზიდველი ვაჭრობა ეწოდება,
ქვეყნის კაპიტალის ის ნაწილი, რომელიც სამიმოზიდვო თავისი სახელი იქიდან მიიღო, რომ ასეთი ქვეყნების მცხოვრებნი
ვაჭრობაში გამოიყენება, საერთოდ სცილდება ამ ქვეყნის გადამზიდველნი იყვნენ სხვა ქვეყნებისათვის. მაგრამ მაინც ამ
პროდუქტიული შრომის დახმარების სამსახურს, რათა ვაჭრობისათვის არსებითი არაა, რომ ეს ასე იყოს. ჰოლანდიელ
დაეხმაროს სხვა ქვეყნების პროდუქტიულ შრომას. თუმცა იგი ვაჭარს, მაგალითად, შეუძლია თავისი კაპიტალი იმგვარად
თითოეული ოპერაციის შესრულებისას ორ სხვადასხვა ჰქონდეს ვაჭრობაში პოლონეთსა და პორტუგალიას შორის
კაპიტალს უკუაბრუნებს, მაგრამ არც ერთი მათგანი არ ეკუთვნის მოთავსებული, რომ პირველის გარდამეტი პროდუქტის ნაწილი
იმ ქვეყანას. კაპიტალი ჰოლანდიელი ვაჭრისა, რომელსაც პური გადაჰქონდეს მეორეში არა ჰოლანდიის, არამედ ბრიტანეთის
გააქვს პოლონეთიდან პორტუგალიაში და უკან პოლონეთში გემებით. და შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ზოგ განსაკუთრებულ
პორტუგალიის ხილი და ღვინო შეაქვს, თითოეული ასეთი შემთხვევაში ასეც ხდება ნამდვილად. ამ საფუძვლით
ოპერაციის შესრულებისას უკუაბრუნებს ორ სხვადასხვა ფიქრობდნენ, რომ ისეთი ქვეყნისათვის, როგორიც დიდი
კაპიტალს, რომელთაგან არც ერთი არ ყოფილა ჰოლანდიის ბრიტანეთია, რომლის თავდაცვა და უშიშროება მისი

მეზღვაურებისა და გემების რიცხვზეა დამოკიდებული, პროდუქტიულ შრომას იმ ქვეყანაში და ადიდებს მისი წლიური
სამიმოზიდვო ვაჭრობა განსაკუთრებით ხელსაყრელი არის. პროდუქტის ღირებულებას უფრო მეტად, ვიდრე იმავე ზომის
მაგრამ იმავე კაპიტალს შეუძლია მაშინაც, როდესაც იგი კაპიტალი, რომელიც სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობაშია
მოთავსებულია სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობაში, და მოქცეული, ხოლო ამ უკანასკნელში გამოყენებულ კაპიტალს
სანაპირო ვაჭრობაშიაც კი, თუ ეს უკანასკნელი სანაპირო კიდევ უფრო დიდი უპირატესობა აქვს იმავე სიდიდის
გემებით იწარმოება, იმდენსავე მეზღვაურებსა და გემებს მისცეს კაპიტალთან შედარებით, რომელიც სამიმოზიდვო ვაჭრობაშია
სამუშაო, რამდენსაც აძლევს იმ შემთხვევაში, როდესაც იგი მოქცეული. სიმდიდრე და, რამდენადაც ძლიერება
სამიმოზიდვო ვაჭრობაშია გამოყენებული. რიცხვი სიმდიდრეზეა დამოკიდებული, ძლიერება ყოველი ქვეყნისა
მეზღვაურების და გემებისა, რომლებიც ძალუძს საქმეში ყოველთვის შეფარდებულია მისი წლიური პროდუქტის
ჰყავდეს ჩაბმული განსაზღვრულ კაპიტალს, დამოკიდებულია ღირებულებასთან, ე. ი. იმ ფონდის ღირებულებასთან, საიდანაც,
არა ვაჭრობის ხასიათზე, არამედ ნაწილობრივ პროდუქტების საბოლოო ანგარიშით, გადახდილი უნდა იქნეს ყველა ხარჯი. და
დიდ მოცულობაზე მათ ღირებულებასთან შედარებით და ყოველი ქვეყნის პოლიტიკური ეკონომიის მთავარ ამოცანას
ნაწილობრივ იმაზე, თუ რა მანძილზეა ერთი მეორისაგან შეადგენს ქვეყნის სიმდიდრისა და ძლიერების გადიდება;
ნავთსადგურები დაშორებული, რომელთა შორის პროდუქტების ამიტომ იგი უპირატესობას ან განსაკუთრებულ იმპულსს არ
გადაზიდვა სწარმოებს, - უმთავრესად დამოკიდებულია პირველ უნდა აძლევდეს სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობას საშინაო
გარემოებაზე ამ ორში. ასე, მაგალითად, ნახშირით ვაჭრობა ვაჭრობის წინაშე ან სამიმოზიდვო ვაჭრობას პირველისა და
ნიუკესტლიდან ლონდონამდე გემების უფრო დიდ რაოდენობას მეორის წინაშე. მან არ უნდა მიმართოს ძალით, არც ჩაიტყუოს
აძლევს სამუშაოს, ვიდრე ინგლისის მთელი სამიმოზიდვო არც ერთ ამ ორ არხში ქვეყნის კაპიტალის იმაზე დიდი ნაწილი,
ვაჭრობა, თუმცა ეს ნავთსადგურები სრულიად არაა დიდ რაც მათში შევიდოდა ბუნებრივად.
მანძილზე ერთმანეთისაგან. ამიტომ შემოღება განსაკუთრებულ მაგრამ თითოეული ამ სხვადასხვა სახის ვაჭრობა არა თუ
წამხალისებელ ღონისძიებათა სამიმოზიდვო ვაჭრობაში ხელსაყრელია, არამედ საჭირო და აუცილებელიც, როდესაც იგი
კაპიტალის უფრო დიდი ნაწილის მისაზიდად, ვიდრე წარმოიშობა საგანთა ბუნებრივი მსვლელობით, გარეშე
შევიდოდა მასში ბუნებრივად, არა ყოველთვის იწვევს ყოველგვარი იძულებითი და ძალადობითი ღონისძიებებისა.
აუცილებლად სათანადო ქვეყნის ნაოსნობის გაძლიერებას. როდესაც მრეწველობის რომელიმე ცალკეული დარგის
ამგვარად, ქვეყნის საშინაო ვაჭრობაში გამოყენებული პროდუქტი აღემატება იმას, რასაც ქვეყნის მოთხოვნა საჭიროებს,
კაპიტალი ჩვეულებრივ სტიმულს აძლევს და ხელს უწყობს - გარდამეტი უნდა გაიგზავნოს საზღვარგარეთ და გაცვლილ

იქნეს რაიმეზე, რის მიმართ შინ მოთხოვნა არსებობს. ასეთი რაიმეზე, რის მიმართ ქვეყნის შიგნით მეტი მოთხოვნა არსებობს,
ექსპორტის გარეშე ქვეყნის პროდუქტიული შრომის ნაწილი იმ შემთხვევაში თამბაქოს იმპორტი ხელად შესწყდებოდა და
უნდა შესწყდეს, და მისი წლიური პროდუქტის ღირებულება მასთან ერთად შესწყდებოდა პროდუქტიული შრომა დიდი
შემცირდეს. დიდი ბრიტანეთის მიწა და შრომა ჩვეულებრივ მეტ ბრიტანეთის ყველა იმ მცხოვრებთა, რომელნიც ამჟამად იმ
პურს, შალეულს და ლითონურ პროდუქტს იძლევა, ვიდრე პროდუქტების წარმოებაში მოსაქმეობენ, რითაც ჩვენ
მოითხოვს შინაური ბაზარი. მაშასადამე, მათი გარდამეტი ყოველწლიურად იმ 82,000 კასრ თამბაქოს ვყიდულობთ. ამ
ნაწილი საზღვარგარეთ უნდა გაიგზავნოს და იქ გაცვლილ იქნეს პროდუქტებს, რომლებიც დიდი ბრიტანეთის მიწისა და შრომის
რაიმეზე, რომლისათვის მოთხოვნა არსებობს შინ. მხოლოდ წლიური პროდუქტის ნაწილს შეადგენს, ბაზარი არა აქვს შინ, და
ასეთი ექსპორტის გზით შეუძლია გარდამეტს მიიღოს მათი წარმოება უნდა შეწყვეტილიყო, თუ მათ საზღვარგარეთ
ღირებულება, რომელიც საკმარისია მის წარმოებაზე გაწეული ბაზარი მოესპობოდა. ამიტომ მეტად გზამიხვეული
შრომისა და ხარჯების ასანაზღაურებლად. ზღვის სანაპირო სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობა შეიძლება ზოგ შემთხვევაში
ადგილები და ყველა სანაოსნო მდინარეთა ნაპირები მხოლოდ ისევე საჭირო იყოს ქვეყნის პროდუქტიული შრომის
იმიტომ წარმოადგენენ მრეწველობისათვის ხელსაყრელ დასახმარებლად და მისი წლიური პროდუქტის ღირებულების
ადგილმდებარეობას, რომ აადვილებენ ასეთი გარდამეტი განსაზღვრულ დონეზე შესანარჩუნებლად, როგორც სრულიად
პროდუქტის გაზიდვას და გაცვლას სხვა რაიმეზე, რისთვისაც იქ უშუალო საგარეო ვაჭრობაც.
მეტი მოთხოვნა არსებობს. როდესაც რომელიმე ქვეყნის კაპიტალი იმ ზომამდეა
თუ უცხო პროდუქტები, რომლებიც ამგვარად შინაური გაზრდილი, რომ იგი აღარ შეიძლება მთლად გამოყენებულ იქნეს
მრეწველობის გარდამეტი პროდუქტითაა ნაყიდი, აღემატება მოხმარების საგნების საწარმოებლად და იმ ცალკეული ქვეყნის
საშინაო ბაზრის მოთხოვნას, მისი გარდამეტი ნაწილი ისევ პროდუქტიული შრომის დასახმარებლად, მაშინ ამ კაპიტალის
გატანილი უნდა იქნეს საზღვარგარეთ და გაიყიდოს რაიმეზე, გარდამეტი თავისთავად გადაეშვება სამიმოზიდვო ვაჭრობაში
რისთვისაც მეტი მოთხოვნაა შინ. დაახლოებით 96,000 კასრ იმისათვის, რომ იგივე ფუნქციები შეასრულოს სხვა
თამბაქოს ვყიდულობთ ჩვენ ყოველწლიურად ვირგინიასა და ქვეყნებისათვის. სამიმოზიდვო ვაჭრობა წარმოადგენს დიდი
მერილენდში ბრიტანეთის სამრეწველო გარდამეტი პროდუქტის ეროვნული სიმდიდრის ბუნებრივ შედეგსა და ნიშანს, მაგრამ
ერთი ნაწილით. მაგრამ დიდი ბრიტანეთის მოთხოვნა იგი, როგორც ეტყობა, არ შეადგენს მის ბუნებრივ მიზეზს. ის
საჭიროებს, იქნებ, არა უმეტეს 14,000-ისა. მაშასადამე, თუ სახელწიფო მოღვაწენი, რომელთაც მიდრეკილება ჰქონდათ
დანარჩენი 82,000 ვერ გაიგზავნებოდა საზღვარგარეთ სხვა ხელი შეეწყოთ მისი განვითარებისათვის განსაკუთრებული

წამხალისებელი ღონისძიებების გზით, ეტყობა, შედეგსა და არის ქვეყნის შიგნით მდებარე ყველა იმ ერთი მეორისაგან
ნიშანს ურევდნენ მიზეზში. ჰოლანდიას, რომელიც, თუ დაშორებულ ადგილთა გარდამეტი პროდუქტის
მხედველობაში მივიღებთ მისი ტერიტორიის სიდიდეს და ღირებულებით, რომელნიც თავიანთ პროდუქტებს სცვლიან
მცხოვრებთა რიცხვს, უმდიდრეს ქვეყანას წარმოადგენს ერთმანეთს შორის. სამომხმარებლო საგარეო ვაჭრობის
ევროპაში, ხელში უჭირავს ამიტომ, როგორც საყოველთაოდ მოცულობა ზღვარდებულია მთელი ქვეყნის გარდამეტი
აღიარებენ, ევროპის სამიმოზიდვო ვაჭრობის უდიდესი ნაწილი. პროდუქტის ღირებულებით და იმის ღირებულებით, რის
ინგლისი, რომელსაც სიმდიდრით, ალბათ, მეორე ადგილი ყიდვაც შესაძლებელია იმით. სამიმოზიდვო ვაჭრობის
უკავია ევროპაში, ითვლება აგრეთვე ისეთ ქვეყნად, რომელსაც ამ მოცულობა მსოფლიოს ყველა ქვეყნის გარდამეტი პროდუქტის
ვაჭრობის მნიშვნელოვანი ნაწილი უჭირავს, თუმცა ის, რასაც ღირებულებითაა ზღვარდებული. ამ ვაჭრობის შესაძლებელი
ჩვეულებრივ ინგლისის სამიმოზიდვო ვაჭრობად სთვლიან, მოცულობა, ამიტომ, ერთგვარად უსასრულოა იმ ორი სახის
ხშირად სხვა არა არის რა, თუ არ გზამიხვეული სამომხმარებლო ვაჭრობის მოცულობასთან შედარებით, და მას ძალუძს უდიდესი
საგარეო ვაჭრობა. ამგვარია მეტწილად ის ვაჭრობა, რომელსაც კაპიტალები შეიწოვოს.
ოსტ-ინდოეთის, ვესტ-ინდოეთის და ამერიკის პროდუქტები თავის საკუთარ კერძო მოგებაზე ფიქრი შეადგენს
მოაქვს ევროპის ბაზარზე. ამ პროდუქტებს ყიდულობენ ან ერთადერთ მოტივს, რომელიც ყოველი კაპიტალის მფლობელს
უშუალოდ ბრიტანული მრეწველობის პროდუქტით, ანდა სხვა ათავსებინებს მის კაპიტალს მიწათმოქმედებაში,
რამით, რაც ამ პროდუქტით იყო ნაყიდი, და ის, რაც ამ ვაჭრობის მანუფაქტურაში, ან საბითუმო თუ საცალო ვაჭრობის რაიმე
საბოლოო შედეგად მიიღება, ჩვეულებრივ გამოიყენება ანუ განსაკუთრებულ დარგში. იგი არასოდეს არ ფიქრობს იმაზე, თუ
მოიხმარება დიდ ბრიტანეთში. ვაჭრობა, რომელიც სწარმოებს პროდუქტიული შრომის რა სხვადასხვა რაოდენობა შეუძლია ამ
ბრიტანეთის გემებით ხმელთაშუა ზღვის სხვადასხვა კაპიტალს მოიყვანოს მოძრაობაში და რა სხვადასხვა ღირებულება
ნავთსადგურებს შორის, და მცირეოდენი ვაჭრობა ამავე სახისა, ძალუძს მას მიუმატოს საზოგადოების მიწისა და შრომის წლიურ
რომელსაც ბრიტანეთის ვაჭრები ეწევიან ინდოეთის პროდუქტს იმაზე დამოკიდებულებით, თუ ამ სხვადასხვა
ნავსადგურებს შორის, შეადგენს, ალბათ, მთავარ დარგებს იმისას, დარგებიდან რომელში იქნება მისი კაპიტალი გამოყენებული.
რაც საკუთრივ დიდი ბრიტანეთის სამიმოზიდვო ვაჭრობას ამიტომ, იმ ქვეყნებში, სადაც მიწათმოქმედება წარმოადგენს
წარმოადგენს. ყველაზე უფრო მოგებიან საქმეს და მიწის დამუშავება და
მოცულობა საშინაო ვაჭრობის და კაპიტალისა, რომელიც გაუმჯობესება - უმოკლეს გზას დიდი ქონების მისაღწევად,
შეიძლება იმ ვაჭრობაში იქნეს მოთავსებული, ზღვარდებული კერძო პირთა კაპიტალები, ბუნებრივია, მთელი

საზოგადოებისათვის უაღრეს ხელსაყრელად იქნება გარემოებებმა აქციეს ქალაქებში წარმოებული სავაჭრო-

გამოყენებული. მაგრამ, როგორც ემჩნევა, მიწათმოქმედების მიერ სამრეწველო მოსაქმეობა ესოდენ უფრო ხელსაყრელად სოფლის
მოცემული მოგება არსად ევროპაში არ აღემატება იმ მოგებას, მოსაქმეობასთან შედარებით, რომ კერძო პირნი ხშირად უფრო
რომელსაც სხვა სახეების მოსაქმეობა იძლევა. პროექტების სასარფოდ სთვლიან თავისთვის თავიანთი კაპიტალები სადღაც
მთხზველი ადამიანები, მართალია, უკანასკნელ წლებში ძალიან შორს, სამიმოზიდვო ვაჭრობაში აზიასა და ამერიკას
ევროპის ყოველ კუთხეში ართობდნენ საზოგადოებას შორის, მოათავსონ, ვიდრე სულ მათ ახლოს მდებარე
ბრწყინვალე ანგარიშებით იმ მოგების შესახებ, რომელიც, ვითომ, უნაყოფიერესი მიწების გაუმჯობესებასა და დამუშავებას
მიიღება მიწის დამუშავებითა და გაუმჯობესებით. მათი მოახმარონ.
ანგარიშების დაწვრილებით განუხილველადაც, მარტოოდენ
უბრალო დაკვირვებას შეუძლია დაგვარწმუნოს, რომ მათი
დასკვნები ყალბი უნდა იყოს. ჩვენ ყოველდღე ვხედავთ მრავალ
დიდ ქონებას, რომელიც სულ ერთი თაობის სიცოცხლის
მანძილზეა მოპოვებული ვაჭრობითა და სამრეწველო
საქმიანობით, და ამასთან აქ ხშირად საქმე დაწყებული ყოფილა
ძალიან პატარა კაპიტალით ან სულ უკაპიტალოდ. და, პირიქით,
მიმდინარე საუკუნეში, იქნებ, ერთიც კი არ ყოფილა იმის
მაგალითი, რომ იმავე ხნის განმავლობაში ასეთივე ქონება
მიწათმოქმედებაში მოსაქმეობით ყოფილიყოს შეძენილი. ამავე
დროს ევროპის ყველა დიდ ქვეყანაში დღემდე დაუმუაშავებელი
ძევს ბევრი კარგი მიწა, ხოლო დამუშავებული მიწის დიდი
ნაწილი სრულიადაც არაა ჯერ კიდევ იმ ზომით
გაუმჯობესებული, როგორც ეს შეიძლებოდა ყოფილიყო. ამიტომ
მიწათმოქმედებას ძალუძს თითქმის ყველგან გაცილებით იმაზე
მეტი კაპიტალი შეიწოვოს, რაც ოდესმე ყოფილა მასში
გამოყენებული. შემდეგ ორ წიგნში მე შევეცდები დაწვრილებით
გავარკვიო, თუ ევროპის ეკონომიური პოლიტიკის რა

წიგნი მესამე საქმიანობაში, რომლებადაც შრომაა დაყოფილი. სოფლის

მცხოვრებნი ქალაქისაგან ყიდულობენ გადამუშავებული
სიმდიდრის სხვასხვა განვითარება სხვადასხვა ხალხებში პროდუქტების უფრო დიდ რაოდენობას ბევრად ნაკლები
საკუთარი შრომის პროდუქტით, ვიდრე რამდენიც მათ უნდა
თავიI დაეხარჯათ, თუ თვითონ შეეცდებოდნენ იმ პროდუქტების
დამზადებას. ქალაქი წარმოადგენს ბაზარს სოფლის გარდამეტი
სიმდიდრის ბუნებრივი განვითარება პროდუქტისათვის ანუ იმისათვის, რაც აღემატება
მიწათმოქმედთა მოხმარების საჭიროებას; ქალაქში სოფლის
ყოველ ცივილიზებულ საზოგადოებაში მთავარი აღებ- მცხოვრებნი ამ გარდამეტს სცვლიან სხვა რაიმეზე, რაც მათ
მიცემობა სწარმოებს ქალაქის მცხოვრებთა და სოფლის ესაჭიროებათ. რაც უფრო დიდია ქალაქის მცხოვრებთა რიცხვი
მცხოვრებთ შორის. იგი მდგომარეობს ნედლი პროდუქტების და შემოსავალი, მით უფრო ფართოა ბაზარი, რომელსაც ქალაქი
გაცვლაში გადამუშავებულ პროდუქტებზე, და ამასთან ეს უქმნის სოფლის მცხოვრებთ, ხოლო რაც უფრო ფართოა ბაზარი,
გაცვლა-გამოცვლა სწარმოებს ან უშუალოდ, ანდა ფულის ან მით უფრო სასარგებლოა იგი ყოველთვის ადამიანთა უფრო
ფულის წარმომადგენელი რაიმე ქაღალდის ნიშნების დიდი რიცხვისათვის. პური, რომელიც ქალაქიდან სულ ერთი
მოსაშუალეობით. სოფელი ქალაქს აძლევს საარსებო მილის ფარგალშია აღმოცენებული, იმავე ფასში იყიდება იქ, რა
საშუალებებს და მანუფაქტურის მასალებს. ქალაქი ამ მინაცემს ფასშიაც ოცი მილის სიშორიდან მოტანილი პური, მაგრამ ამ
იხდის მით, რომ სოფლის მცხოვრებთ უკანვე უგზავნის უკანასკნელის ფასმა, ჩვეულებრივ, არა თუ უნდა დაჰფაროს ის
გადამუშავებული პროდუქტების ნაწილს. ქალაქი, სადაც ხარჯები, რომლებიც გაწეულია მის საწარმოებლად და ბაზარზე
ადგილი არა აქვს და არც შეიძლება ჰქონდეს მასალების მოსატანად, არამედ გარდა ამისა კიდევ, მიწათმოქმედებისათვის
წარმოებას, თუ ნამდვილად ვიტყვით, სოფლიდან იღებს მთელ ჩვეულებრივი მოგება უნდა მისცეს ფერმერს. ამიტომ მიწის
თავის სიმდიდრეს და საარსებო საშუალებას, მაგრამ ამის გამო არ მესაკუთრენი და მიწათმოქმედნი, რომელნიც ქალაქის ახლოს
უნდა დავასკვნათ აქედან, რომ სარგებლობა, რომელსაც ქალაქი ცხოვრობენ, მიწათმოქმედებისათვის ჩვეულებრივი მოგების
იღებს, ზარალს წარმოადგენს სოფლისათვის. მათი სარგებლობა გარდა იგებენ მათ მიერ გაყიდული პროდუქტის ფასში მსგავსი
საზიაროა და საურთიერთოა, და შრომის დანაწილება ამ პროდუქტების ტრანსპორტის ღირებულებას, რომლებიც შორი
შემთხვევაში, ისე როგორც ყველა სხვა შემთხვევაში, ადგილებიდანაა მოტანილი, და გარდა ამისა მათ ეზოგებათ
სასარგებლოა ყველა პირთათვის, ვინც მოქმედებენ სხვადასხვა ასეთი ტრანსპორტის მთელი ღირებულება ყველაფრის ფასში,

რასაც კი იყიდიან. შეადარეთ მიწების დამუშავება რომელიმე შეადგენს გამონაკლისს საერთო წესიდან, სხვადასხვა ეპოქებში
ქალაქის ახლოს იმ მიწების დამუშავებას, რომლებიც და სხვადასხვა ხალხებში მნიშვნელოვან ცვლილებას იწვევდა
რაოდენადმე დაშორებულია მისგან, და ადვილად სიმდიდრის განვითარების მსვლელობაში.
დარწმუნდებით, რა ძალიან მოგებაშია სოფელი იმ აღებ- ამ წესს, რომელსაც საერთოდ აუცილებლობა ამყარებს,
მიცემობით, რომლებიც მას ქალაქთან აქვს. ყველა იმ უაზრო თუმცა არა ყველა ქვეყანაში გამოუკლებლივ, ყოველ ცალკეულ
თეორიებში, რომლებიც სავაჭრო ბალანსის შესახებ იყო ქვეყანაში ხელს უწყობენ ადამიანთა ბუნებრივი მიდრეკილებანი.
გავრცელებული, არც ერთს არ უკისრია იმის მტკიცება, რომ ადამიანთა დაწესებულებანი რომ არასოდეს არ
სოფელი ზარალობს მისი აღებმიცემობით ქალაქთან ან რომ მიიმართებოდნენ ამ ბუნებრივ მიდრეკილებათა წინააღმდეგ,
ქალაქი ზარალობს მისი აღებ-მიცემობით სოფელთან, რომელიც ქალაქები ვერსად ვერ გაიზრდებოდნენ იმაზე მეტად, ვიდრე მათ
მას ჰკვებავს. გამოკვებას შესაძლებელს ხდიდა იმ ტერიტორიის მიწების
რადგან, თვით საგნის ბუნებისამებრ, საზრდოს საგნები იმ დამუშავება და გაუმჯობესება, სადაც ისინი მდებარეობდნენ, -
მოთხოვნილებას წარმოადგენს, რომელსაც პირველი ადგილი ყოველ შემთხვევაში მანამდე ვერა, ვიდრე მთელი ის ტერიტორია
უკავია კომფორტისა და ფუფუნების საგნებთან შედარებით, არ იქნებოდა სავსებით დამუშავებული და გაუმჯობესებული.
ამიტომ დარგი, რომელიც იძლევა პირველთ, წინ უნდა უძღოდეს თანატოლი ანუ თითქმის თანატოლი მოგების არსებობისას მეტი
იმ დარგებს, რომელნიც აწარმოებენ უკანასკნელთ. ამრიგად, წილი ადამიანები უმჯობესად რაცხენ თავიანთი კაპიტალები
დამუშავება და გაუმჯობესება მიწისა, რომელიც საარსებო მოათავსონ მიწის გაუმჯობესებასა და დამუშავებაში, ვიდრე
საშუალებას იძლევა, აუცილებლად წინ უნდა უძღოდეს ზრდას მანუფაქტურებსა და საგარეო ვაჭრობაში. ადამიანს, რომელიც
ქალაქისას, რომელიც იძლევა მხოლოდ კომფორტისა და თავის კაპიტალს მიწათმოქმედებაში ხმარობს, უფრო აქვს ეს
ფუფუნების საგნებს. სოფლის მხოლოდ გარდამეტი პროდუქტი კაპიტალი თავის თვალწინ და თავის განკარგულებაში, და მისი
ანუ ის, რაც მიწათმოქმედის მოხმარებას აღემატება, შეადგენს ქონება ნაკლებ ექვემდებარება სხვადასხვა შემთხვევითობას,
სარჩოს ქალაქისათვის, რომელსაც, ამიტომ, მხოლოდ ამ ვიდრე ქონება ვაჭრისა, რომელიც ხშირად იძულებულია ანდოს
გარდამეტი პროდუქტის ზრდასთან ერთად შეუძლია ზრდა. იგი არა მარტო ქარსა და ტალღებს, არამედ აგრეთვე უფრო
რასაკვირველია, ქალაქი ყოველთვის როდი იღებს ყვალა თავის არასაიმედო სტიქიებს ადამიანთა უგუნურობის და
საარსებო საშუალებას მის ახლო მდებარე სოფლებიდან ანდა იმ უსამართლობისას, როდესაც იგი დიდ კრედიტებს აძლევს
ტერიტორიიდანაც, რომელსაც იგი ეკუთვნის; მას შეუძლია ის შორეულ ქვეყნებში ისეთ ადამიანებს, რომელთა ხასიათისა
მიიღოს ძალიან შორეული ქვეყნებიდან; და ეს, თუმცა იგი არ და მდგომარეობის შესახებ მას იშვიათად შეუძლია ჰქონდეს

რიგიანი ინფორმაცია. მემამულის კაპიტალი, პირიქით, მიემატებიან ყასაბი, ლუდის მხდელი და მეპურე და მათ შემდეგ
რომელიც მისი მიწის გაუმჯობესებაშია ჩამაგრებული, მთელი რიგი ხელოსნები და წვრილი ვაჭრები, რომელნიც
უზრუნველყოფილი არის, თითქოს, მაქსიმალურად საჭირონი და სასარგებლონი არიან მათ დროდადრო
ყოველგვარი შემთხვევითობისაგან, რამდენადაც ამას წარმომდგარ მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად და
შესაძლებელს ხდის საერთოდ ბუნება ადამიანის საქმიანობისა. რომელნიც, თავის მხრივ, ხელს უწყობენ ქალაქის შემდგომ
ბუნების სიტურფე, სოფლად ცხოვრების საამურობა, სულის ზრდას. ქალაქის მცხოვრებნი და სოფლის მცხოვრებნი
სიმშვიდე, რასაც ეს ცხოვრება უქადის ადამიანს, და ერთმანეთს უწევენ სამსახურს. ქალაქი მუდმივი იარმუკა ანუ
დამოუკიდებლობა, რასაც იგი ნამდვილად იძლევა, უკეთუ მას ბაზარია, რომელსაც სოფლის მცხოვრებნი მიმართავენ, რათა
არ არღვევს ადამიანთა კანონების უსამართლობა, - ყველა ეს ისე თავიანთი ნედლი პროდუქტები გასცვალონ გადამუშავებულ
მომხიბლავია, რომ მეტნაკლებ მიიზიდავს ყოველ ადამიანს. და პროდუქტებზე. ამ აღებ-მიცემობის გზით ქალაქის მცხოვრებნი
რადგან მიწის დამუშავება დასაბამითვე დანიშნულება იყო იღებენ როგორც მასალებს მათი სამუშაოსათვის, ისე საარსებო
ადამიანისა, ამიტომ ამ უკანასკნელს თავისი არსებობის ყველა საშუალებებსაც. მზა პროდუქტების რაოდენობა, რომელსაც
საფეხურზე, ეტყობა, შენარჩუნებული აქვს უპირატესი ისინი სოფლის მცხოვრებლებზე ჰყიდიან, განსაზღვრავს
მიდრეკილება ამ თავდაპირველი მოსაქმეობისადმი. მასალებისა და სურსათის რაოდენობას, რომელსაც ისინი
რასაკვირველია, ხელოსანთა განსაზღვრული რიცხვის ყიდულობენ. ამიტომ მათი სამუშაო და მათი საარსებო
დაუხმარებლივ მიწის დამუშავება ძალიან ძნელად მოხერხდება საშუალებები შეიძლება გაიზარდოს მხოლოდ იმასთან
და იგი ხშირ-ხშირად უნდა შეწყვეტილიყო ყოველთვის. შეფარდებით, თუ როგორ იზრდება სოფლის მოთხოვნა მზა
მჭედლები, ხუროები, გუთნის და თვლების მკეთებლები, პროდუქტების მიმართ, და ეს მოთხოვნა კი შეიძლება
მეკასრეები, მეწაღეები და თერძები, - ყველა ესენი ხელოსნებია, გაიზარდოს მხოლოდ მიწის გაუმჯობესებისა და დამუშავების
რომლებისადმი მიმართვა მათი სამსახურის მისაღებად ხშირად ზრდის შესაბამისად. მაშასადამე, ადამიანთა დაწესებულებანი
სჭირდება მიწათმომქმედს. ეს ხელოსნებიც, თავის მხრივ, რომ არასოდეს არ არღვევდნენ საგანთა ბუნებრივ მსვლელობას,
საჭიროებენ ერთმანეთის დახმარებას, და რადგან მათი სიმდიდრის განვითარება და ქალაქების ზრდა ყოველ
საცხოვრებელი ადგილი აუცილებლად განსაზღვრულ პოლიტიკურ საზოგადოებაში შედეგი და შესაბამისი იქნებოდა
ადგილთან არაა დაკავშირებული, როგორც მიწათმომქმედისა, მოცემული ტერიტორიის ანუ ქვეყნის მიწების გაუმჯობესების და
ამიტომ ისინი, ბუნებრივია, ერთმანეთის ახლოს სახლდებიან და დამუშავებისა.
ამგვარად შეადგენენ პატარა ქალაქს ანუ დაბას. მალე მათ ჩვენს ჩრდილო-ამერიკის კოლონიებში, სადაც ჯერ კიდევ

ადვილ პირობებში შეიძლება დაუმუშავებელი მიწის მიღება, შორეულ ადგილას. მჭედელი აგებს რაიმე რკინის ქარხანას,
დღემდე არც ერთ ქალაქში არაა გამართული მანუფაქტურები, ფეიქარი ტილოს ან შალის მანუფაქტურას. ეს სხვადასხვა
რომელნიც შორეულ ბაზარზე ჰყიდდნენ თავიანთ პროდუქტებს. მანუფაქტურები დროის განმავლობაში თანდათან
როდესაც ჩრდილო-ამერიკაში რომელიმე ხელოსანი დააგროვებს სპეციალდებიან და, ამრიგად, უმჯობესდებიან და უფრო
რაოდენადმე იმაზე მეტ კაპიტალს, რაც საჭიროა მისი საკუთარი სრულყოფილნი ხდებიან მრავალგვარად, რაც ყველას ადვილად
სარეწაოს წარსამართავად, რომელიც ახლობელი მიდამოების შეუძლია წარმოიდგინოს და ამიტომ საჭირო აღარაა განვმარტო
მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას ემსახურება, ის როდი უფრო დაწვრილებით.
ცდილობს იმ კაპიტალით მანუფაქტურა გამართოს როდესაც კაპიტალისათვის გამოყენებას ეძებენ,
პროდუქტების გასაყიდად შორეულ ადგილებში, არამედ მას თანატოლი ან თითქმის თანატოლი მოგების არსებობისას,
ხმარობს დაუმუშავებელი მიწის საყიდლად და მანუფაქტურებს, ბუნებრივია, უპირატესობას აძლევენ საგარეო
დასამუშავებლად. ხელოსნიდან იგი იქცევა პლანტატორად, და ვაჭრობის წინაშე იმავე მიზეზის გამო, რა მიზეზითაც
ვერც მაღალი ხელფასი, ვერც ადვილი თავისრჩენა, რომელსაც ეს მიწათმოქმედებას ბუნებრივად უპირატესობას აძლევენ
ქვეყანა უზრუნველუყოფს ხელოსნებს, ვერ აცთუნებს მას მანუფაქტურების წინაშე. როგორც მემამულის ან ფერმერის
იმუშაოს სხვებისათვის და არა თავისათვის. იგი გრძნობს, რომ კაპიტალი უფრო უზრუნველყოფილია, ვიდრე მემანუფაქტურის
ხელოსანი თავისი მუშტრების ყმა არის, რომლებისგანაც იღებს კაპიტალი, ისევე მემანუფაქტურის კაპიტალი, რომელიც მის
სარჩოს, მაშინ როდესაც პლანტატორი, რომელიც თავისი მფლობელს აქვს მუდამ თავის თვალწინ და თავის
საკუთარი მიწის დამუშავებს ეწევა და საჭირო სარჩოს თავისი განკარგულებაში, უფრო უზრუნველყოფილია ყოველგვარი
საკუთარი ოჯახის შრომით შოულობს, თვითონ არის შემთხვევითობისაგან, ვიდრე იმ ვაჭრის კაპიტალი, რომელიც
ნამდვილად თავისთავის ბატონი და მთელი ქვეყნიერობისგან საგარეო ვაჭრობას ეწევა. რასაკვირველია, საზოგადოების
დამოუკიდებელი. განვითარების ყოველ საფეხურზე მისი ნედლი და
პირიქით, იმ ქვეყნებში, სადაც დაუმუშავებელი მიწა აღარ გადამუშავებული პროდუქტების გარდამეტი ნაწილი, ე. ი. მათი
მოიპოვება ან მისი მიღება ადვილ პირობებში არ შეიძლება, ის ნაწილი, რომლისთვისაც მოთხოვნა არ არსებობს თვით
თითოეული ხელოსანი, რომელმაც იმაზე მეტი კაპიტალი ქვეყნის შიგნით, უნდა გაიგზავნოს საზღვარგარეთ რაიმეზე
დააგროვა, რაც საჭიროა შემთხვევით სამუშაოთა გასაცვლელად, რისთვისაც მოთხოვნა არის შინ. მაგრამ ძალიან
შესარულებლად ახლობელი მიდამოებისათვის, ცდილობს მცირე მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რომელ კაპიტალს - უცხოს თუ
ისეთი პროდუქტები დაამზადოს, რომლებიც გაიყიდება უფრო შინაურს - გააქვს ეს გარდამეტი პროდუქტი საზღვარგარეთ. თუ

საზოგადოებას დაგროვილი არა აქვს საკმაო კაპიტალი როგორც გახდებოდა იმაზე ფიქრი, რომ საგარეო ვაჭრობისათვის
ყველა მისი მიწის დასამუშავებლად, ისე ყველა მისი ნედლი მოეკიდნათ ხელი.
პროდუქტის სავსებით გადასამუშავებლად, იმ შემთხვევაში თუმცა საგანთა ამ ბუნებრივ წესს ადგილი უნდა
ხელსაყრელიც კია ძალიან, რომ ეს ნედლი პროდუქტი უცხო ჰქონებოდა რაიმე ზომით ყოველ ასეთ საზოგადოებაში, მაგრამ
კაპიტალმა გაზიდოს ხოლმე, რათა შესაძლებელი გახდეს ყველა თანამედროვე ევროპულ სახელმწიფოში იგი ზოგ მხრივ
საზოგადოების მთელი კაპიტალი უფრო სასარგებლო ყირამალა იქნა დაყენებული. საგარეო ვაჭრობამ ზოგ ქალაქებში
მიზნებისათვის იქნეს გამოყენებული. ძველი ეგვიპტის, ჩინეთის გამოიწვია დაფუძნება უფრო სათუთი მანუფაქტურების ანუ
და ინდოსტანის სიმდიდრე საკმარისად გვიმტკიცებს, რომ ისეთების, რომელთა პროდუქტები უცხო ბაზარზე გასატანადაა
ხალხმა შეიძლება მიაღწიოს სიმდიდრის ფრიად მაღალ გამოსადეგი; ხოლო მანუფაქტურებმა და საგარეო ვაჭრობამ,
საფეხურს, თუმცა მისი საექპორტო ვაჭრობის უდიდეს ნაწილს ერთად, წარმოშვეს უმთავრესი გაუმჯობესებანი
უცხოელები აწარმოებენ. ჩვენი ჩრდილო-ამერიკის და ვესტ- მიწათმოქმედებაში. ჩვეულება და ადათი, რომელიც
ინდოეთის კოლონიების განვითარებას გაცილებით ნაკლებ პირვანდელი მთავრობის ბუნებამ შემოიღო ამ სახელმწიფოებში
სწრაფი მსვლელობა ექნებოდა, მათი გარდამეტი პროდუქტის და რომელიც დარჩა მას შემდეგაც, რაც ის მთავრობა
საექსპორტოდ რომ მხოლოდ ის კაპიტალები ყოფილიყო მნიშვნელოვნად შეიცვალა, აუცილებლობის გზით ძალად
გამოყენებული, რომლებიც თვით მათ ეკუთვნით. ეწევოდა მათ ამ არაბუნებრივი და რეგრესიული წესისაკენ.
ამრიგად, საგანთა ბუნებრივი მსვლელობისას, ყოველი
განვითარებაში მყოფი საზოგადოების კაპიტალი თ ა ვ ი II
პირველყოვლისა მიმართულია მიწათმოქმედებისაკენ, შემდეგ -
მანუფაქტურებისაკენ და დაბოლოს - საგარეო ვაჭრობისაკენ. ეს დაბრკოლებანი მიწათმოქმედების ანვითარებისა ძველ
წესი ისე ბუნებრივია, რომ იგი, მე მგონია, ყოველ ევროპაში რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ
საზოგადოებაში, რომელსაც რაიმე შესამჩნევი ტერიტორია
ჰქონდა, ყოველთვის სრულდებოდა ამა თუ იმ ზომით. მიწების როდესაც გერმანულმა და სკითურმა ტომებმა რომის
ნაწილი უნდა დამუშავებულიყო მანამდე, ვიდრე რაოდენადმე იმპერიის დასავლეთის პროვინციები წალეკეს, ის არევდარევა,
მნიშვნელოვანი ქალაქები შეიძლებოდა წარმოშობილიყვნენ; და რომელიც მოჰყვა ესოდენ დიდ რევოლუციას, არ შეწყვეტილა
ამ ქალაქებში უნდა არსებულიყო რაიმე, თუნდ რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში. ძარცვამ და ძალმომრეობამ,
განუვითარებელი, მრეწველობა, ვიდრე მათთვის შესაძლებელი რომელსაც ბარბაროსები აყენებდნენ ძველ მცხოვრებთ,

შესწყვიტა აღებ-მიცემობა ქალაქებსა და სოფელს შორის. კანონი მიწას, ისე როგორც მოძრავ ქონებას, ჰყოფს ოჯახის ყველა
ქალაქები გაუდაბნოვდნენ, ხოლო მიწები დარჩა შვილთ შორის, ვინაიდან, უნდა ვიფიქროთ, მათი - ყველასი -
დაუმუშავებელი, და ევროპის დასავლეთის პროვინციები, არსებობა თანაბრად ძვირფასია მამისთვის. ამიტომ ასეთი
რომელნიც რომაელთა ბატონობის დროს მნიშვნელოვანი ზომის ბუნებრივი სამემკვიდრეო კანონი მოქმედებდა რომაელებში,
კეთილდღეობაში იყვნენ, უღრმეს სიღატაკესა და ბარბაროსობაში რომელნიც მემკვიდრეობით მიწების გადაცემისას ისევ ნაკლებ
ჩაიფლენ. ამ არევდარევის ხანაში იმ ბარბაროს ტომთა ახდენდნენ განსხვავებას უფროსსა და უმცროს შვილებს შორის,
მეთაურებმა და მთავარმა წინამძღოლებმა შეიძინეს ანუ ხელთ ვაჟებსა და ქალებს შორის, როგორც ჩვენ - მოძრავი ქონების
იგდეს იმ ადგილების მიწების უდიდესი ნაწილი. მათი გაყოფისას. მაგრამ როდესაც მიწას დაუწყეს ცქერა არა როგორც
მნიშვნელოვანი ნაწილი დაუმუშავებელი იყო, მაგრამ მარტოოდენ თავის შენახვის წყაროს, არამედ აგრეთვე როგორც
დამოუკიდებლად იმისა, დამუშავებული იყო თუ ძალაუფლებისა და გავლენის წყაროს, მაშინ საუკეთესოდ იქნა
დაუმუშავებელი, მიწის არც ერთი ნაკვეთი არ დარჩენილა, რომ მიჩნეული, რომ მიწა მარტო ერთ შვილს გადასცემოდა
მესაკუთრე არ გასჩენოდეს. ყველა ეს მიწა დასაკუთრებულ იქნა, გაუყოფელად. იმ შფოთიან ხანაში ყოველი მსხვილი მემამულე
და ამასთან მისი დიდი ნაწილი - მცირეოდენ მსხვილ წარმოადგენდა ერთგვარად პაწია მთავარს. ისინი, ვისაც მისი
მესაკუთრეთა მიერ. მიწები ეჭირათ, მის ქვეშევრდომებს წარმოადგენდნენ. იგი იყო
დაუმუშავებელი მიწების ეს თავდაპირველი მათი მოსამართლე და ერთგვარი მათი კანონმდებელიც
დასაკუთრება, თუმცა იგი დიდი ბოროტება იყო, შეიძლებოდა მშვიდობიანობის დროს და წინამძღოლი ომის დროს. იგი ომს
მაინც წარმავალი ბოროტება ყოფილიყო. მემკვიდრეობის ან ეწეოდა, როცა ამას საჭიროდ დაინახავდა, ხშირად თავისი
გასხვისების გზით შეიძლებოდა ის მიწები კვლავ პატარ-პატარა მეზობლების წინააღმდეგ და ზოგჯერ თავისი მეფის
ნაჭრებად დანაწილებულიყო. მაგრამ პირმშოობის შესახებ წინააღმდეგაც. ამიტომ მამულის უშიშროება, მფარველობა,
კანონი შეუძლებელს ხდიდა მიწების დანაწილებას რომლის გაწევა შეეძლო მის მესაკუთრეს იმათთვის, ვინც იმ
მემკვიდრეობის გზით, ხოლო ფიდაიკომისების დაწესება ხელს მამულში ბინადრობდნენ, მამულის სიდიდეზე იყო
უშლიდა, რომ მიწები პატარ-პატარა ნაჭრებად დაყოფილიყო დამოკიდებული. მისი დაყოფა ნიშნავდა გზის გაკვალვას მის
გასხვისების გზით. გასანადგურებლად და ყველა მისი ნაწილის დასარბევად და
როდესაც მიწა, ისე როგორც მოძრავი ქონება, მიჩნეულია ჩასაყლაპავად მეზობელთა შემოჭრის დროს. ამის გამო დაწესდა
მხოლოდ და მხოლოდ საშუალებად არსებობისა და თავის - მართალია, არა ერთბაშად, არამედ დროის განმავლობაში -
მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებისა, ბუნებრივი სამემკვიდრეო საპირმშოო კანონი მამულების მემკვიდრეობისათვის იმავე

მიზეზით, რა მიზეზითაც დაწესდა ასეთი კანონი მონარქიული სხვა მხრივ არ შეიძლება არსებობდეს სხვა რამ უფრო
ხელისუფლებისათვის, თუმცა არა ყოველთვის ამ უკანასკნელის საწინააღმდეგო ოჯახის ნამდვილი ინტერესისათვის, ვიდრე ის
წარმოშობისთანავე. იმისათვის, რომ მონარქიული უფლება არის, რომელიც ერთი შვილის გამდიდრების
ხელისუფლების ძლიერება და, მაშასადამე, სიმტკიცე გაყოფით გულისთვის მათხოვრებად აქცევს ყველა დანარჩენთ.
არ შესუსტდეს, იგი მთლიანად უნდა გადაეცეს ერთ-ერთ შვილს. ფიდაიკომისები წარმოადგენენ საპირმშოო კანონის
სახელდობრ რომელს უნდა მიეცეს ესოდენ დიდი უპირატესობა, ბუნებრივ შედეგს. ისინი დააწესეს განსაზღვრული, პირდაპირი
ამას უნდა ამყარებდეს რაიმე საერთო კანონი, რომელიც ხაზით მემკვიდრეობის უზრუნველსაყოფად, რისი აზრი
დაფუძნებულია არა პირადი დამსახურების ან ღირსების საეჭვო პირველად საპირმშოო კანონმა აღძრა, და იმის ასაცილებლად,
ნიშნებზე, არამედ რაიმე ნათელ და ცხად ნიშანზე, რომელიც არ რომ თავდაპირველი მამულის რაიმე ნაწილი გასულიყო
შეიძლება საცილობელ საგანს შეადგენდეს. ერთი და იმავე ძირითადი ხაზის მფლობელობიდან რომელიმე მემკვიდრის
ოჯახის შვილებს შორის აუცილებელი განსხვავება შეიძლება მიერ გაჩუქების, ანდერძის ან გასხვისების გზით, ან მისი
იყოს მხოლოდ სქესისა და ასაკის მხრივ. საყოველთაოდ უგუნურობისა თუ უბედურობის მიზეზით. ფიდაიკომისები
მამრობით სქესს უპირატესობა ეძლევა მდედრობითის წინაშე, სრულიად უცნობი იყო რომაელებისათვის. მათ
და, ყველა სხვა პირობათა თანასწორობისას, უფროსი ყოველთვის სუბსტიტუციებსა და ფიდაიკომისებს არავითარი მსგავსება არა
უმცროსზე წინ არის. ასე წარმოსდგა უფლება პირმშოობისა და ის, აქვთ ახალი დროის ფიდაიკომისებთან, თუმცა ფრანგი
რასაც პირდაპირი ხაზით მემკვიდრეობას უწოდებენ. იურისტებიდან ზოგიერთებმა შესაბამისად ჩასთვალეს
კანონებს ხშირად შენარჩუნებული აქვთ თავიანთი ძალა აღნიშნულ ძველ დაწესებულებათა სამოსელსა და ტერმინებში
დიდხანს მას შემდეგ, რაც მოისპო ის გარემოებანი, რომელთაც გაეხვიათ ეს თანამედროვე დაწესებულება.
წარმოშვეს ისინი და რომელთაც მარტოოდენ შეუძლიათ მათი იმ ხანაში, როდესაც დიდი მამულები ერთგვარ
გამართლება. ევროპის ახლანდელ მდგომარეობაში რაღაც ერთი სამთავროებს წარმოადგენდა, ფიდაიკომისებს შეიძლებოდა
აკრი მიწის მესაკუთრეც ისევე მტკიცედ ფლობს მას, როგორც ასი განსაზღვრული აზრი ჰქონებოდათ. ზოგიერთი მონარქიების
ათასი აკრის მესაკუთრე. და მაინც პირმშოობის უფლება ეგრეთწოდებული ძირითადი კანონების მსგავსად, მათ შეეძლოთ
წინანდებურად დაცული არის და, ალბათ, კიდევ რამდენსამე ხელი შეეშალათ იმისათვის, რომ მრავალ ათას ადამიანთა
საუკუნეს იქნება დაცული, ვინაიდან იგი, ყველა სხვა უშიშროება ერთი ადამიანის უჯიათობითა და მფლანგველობით
დაწესებულებათა შორის, უფრო შესაბამისია იმისათვის, რომ ხიფათში ყოფილიყო ჩავარდნილი. მაგრამ თანამედროვე
საზრდო მისცეს გვაროვნული უპირატესობით ამაყობას. ყველა ევროპაში, სადაც როგორც წვრილ, ისე მსხვილ მამულებს

სიმტკიცე სათანადო ქვეყნის კანონებით აქვს მესამედზე მეტიც, ამჟამად ფიდაიკომისების სასტიკ რეჟიმს
უზრუნველყოფილი, ამ ფიდაიკომისებზე უფრო უაზროს ვერას ექვემდებარება.
წარმოიდგენს ადამიანი. ისინი დაფუძნებული არიან ყოვლად ამგვარად, დაუმუშავებელი მიწების დიდ ფართობს არა
უგუნურ ნაგულისხმევზე, - იმაზე, რომ ერთი მეორის მიმდევნო თუ ყადაღა დაედო ცალკეულ გვარეულობათა მიერ, არამედ
თაობათ ადამიანთა თანასწორი უფლება არა აქვთ მიწასა და აგრეთვე თითქმის სამუდამოდ მოსპობილ იქნა მათი
ყველა იმაზე, რასაც მიწა შეიცავს, რომ თანამედროვე თაობის დანაწილების შესაძლებლობა. და ისეთი შემთხვევა კი იშვიათია,
საკუთრება იმ ადამიანთა ნება-სურვილის მიხედვით უნდა იყოს რომ დიდი მემამულე იმავე დროს მიწების დიდი
შემოფარგლული და მოწესრიგებული, რომელნიც, იქნებ, გამაუმჯობესებელი იყოს. იმ არეულობის ხანაში, რომელმაც ეს
ხუთასი წლის წინათ გარდაიცვალნენ. მიუხედავად ამისა, ბარბაროსული დაწესებულება წარმოშვა, მსხვილი მემამულე
მეტწილ ევროპაში ფიდაიკომისები დღემდე შენარჩუნებულია სავსებით იმას უნდებოდა, რომ დაეცვა თავისი საკუთარი
განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, სადაც აზნაურული ჩამომავლობა მამულები ან თავისი სამართალი და ხელისუფლება
აუცილებელ პირობას წარმოადგენს სამოქალაქო თუ სამხედრო გაევრცელებია თავისი მეზობლების ტერიტორიებზე. მას არ
საპატიო თანამდებობათა დასაჭერად. ფიდაიკომისები საჭიროდ ჰქონდა თავისუფალი დრო იმისათვის, რომ ეზრუნა მიწის
იყო მიჩნეული, რათა დაცული ყოფილიყო აზნაურობის დამუშავებისა და გაუმჯობესებისათვის. ხოლო როდესაც
განსაკუთრებული პრივილეგია ქვეყანაში მაღალი ადგილების და კანონისა და წესრიგის განმტკიცებამ ეს მოცალეობა მისცა, მას არ
საპატიო თანამდებობათა დაჭერისა. და მას შემდეგ, რაც ამ ჰქონდა ხშირად მიდრეკილება ამისადმი და თითქმის არასოდეს
წოდებამ ხელში ჩაიგდო ეს უსამართლო უპირატესობა მის საჭირო უნარი და მოხერხება. თუ თვით მისი და მისი სახლის
თანამოქალაქეთა მიმართ, საჭიროდ იქნა ცნობილი, რომ მისთვის შენახვის ხარჯს მთლად მიჰქონდა მისი შემოსავალი ან
მიეცათ კიდევ მეორე უპირატესობა, რათა მის სიღარიბეს აღემატებოდა მას, რასაც ხშირად ჰქონდა ადგილი, მას არ
სასაცილოდ არ გაეხადა ეს პრივილეგია. ინგლისში, მართალია, მოეპოვებოდა კაპიტალი მიწის გაუმჯობესებისთვის
საყოველთაო სამართალი, როგორც ამბობენ, უარყოფითად გამოსაყენებლად. თუ იგი დამზოგველი იყო, უფრო
განწყობილია სამარადისო საკუთრების მიმართ და ამიტომ ასეთი ხელსაყრელად მიაჩნდა თავისი წლიური დანაზოგი ახალი
საკუთრება აქ უფრო შეზღუდულია, ვიდრე რომელსამე სხვა მიწების საყიდლად გამოეყენებია, ვიდრე მისდამი კუთვნილი
ევროპულ მონარქიაში, თუმცა ინგლისიც არაა უიმისოდ მიწების გასაუმჯობესებლად დაეხარჯა იგი. იმისათვის, რომ
დარჩენილი. რაც შეეხება შოტლანდიას, აქ ვარაუდობენ, რომ ადამიანმა მოგებიანად წარმართოს მიწის გაუმჯობესება,
ქვეყნის ყველა მიწის ერთ მეხუთედზე მეტი, და იქნებ ერთ საჭიროა, როგორც ყველა სხვა კომერციულ საქმეში, რომ იგი

დაკვირვებით ამჩნევდეს ყველა, თუნდაც სულ მცირე, დანაზოგს თუ ასეთი დიდი მესაკუთრეებისგან მიწის ნაკლებად
და მოგებას, რისი უნარიც იშვიათად აქვს ისეთ ადამიანს, გაუმჯობესება იყო მოსალოდნელი, მით უფრო ნაკლებ
რომელიც დიდი ქონების პატრონია დაბადებიდანვე, თუნდ რომ შეიძლებოდა ეს მოსალოდნელი ყოფილიყო იმათგან, ვისაც მათი
იგი დამზოგველიც იყოს ბუნებით. ასეთი ადამიანის მიწები ეჭირათ. ძველ ევროპაში მიწის დამჭერი გლეხები
მდგომარეობა, რასაკვირველია, ხელს უწყობს იმას, რომ მას ყველანი მებატონის ნება-სურვილზე იყვნენ დამოკიდებული.
მიდრეკილება ჰქონდეს უფრო გარეგანი შემკობილობისადმი, თითქმის ყველა ისინი მონები იყვნენ, თუმცა მათი მონობა უფრო
რაც მის გემოვნებას აკმაყოფილებს, ვიდრე მოგებისადმი, რასაც რბილი სახისა იყო, ვიდრე ის მონობა, რომელსაც ადგილი
იგი ესოდენ ნაკლებ საჭიროებს. ბავშვობიდანვე იგი დაჩვეულია ჰქონდა ძველ ბერძნებსა და რომაელებში ან თუნდ ჩვენს ვესტ-
ისეთ საგნებზე ზრუნვას, როგორიცაა სილამაზე მისი ინდოეთის კოლონიებში. იგულისხმებოდა, რომ ისინი უფრო
ტანსაცმელის, მისი ეტლის, სახლისა და ავეჯეულობის. აზრ- უშუალოდ ეკუთვნოდნენ მიწას, ვიდრე მათ მებატონეს. ამიტომ
მიდრეკილება, რომელსაც ბუნებრივად ჰქმნის ასეთი ჩვეულება, მათი გაყიდვა შეიძლებოდა მიწასთან ერთად, მაგრამ არა
მას ახლავს მაშინაც, როდესაც იგი მამულის გაუმჯობესებაზე მიწისგან მოცილებულად. ბატონის ნებართვით მათ შეეძლოთ
ფიქრს შეუდგება. იგი, იქნებ, გაამშვენიერებს 400 ან 500 აკრ მიწას, დაქორწინება, და ბატონი შემდეგ ამ ქორწინებას ვერ
რომელიც მის სასახლეს აკრავს, და დახარჯავს ამისათვის ათჯერ დაარღვევდა ქმრისა და ცოლის სხვადასხვა პირებზე გაყიდვის
მეტს იმაზე, რაც მიწა ეღირება გაუმჯობესების შემდეგ, ხოლო გზით. თუ ბატონი დაასახიჩრებდა ან მოჰკლავდა ერთ-ერთ
ამის შემდეგ დარწმუნდება, რომ თუ მან ასევე გააუმჯობესა - და თავის გლეხს, იგი ექვემდებარებოდა განსაზღვრულ სასჯელს,
სხვაგვარად მას არ ეხერხება - დანარჩენი მამული, იგი თუმცა ჩვეულებრივ ძალიან მცირეს. გლეხებს კი არ ჰქონდათ
გაკოტრდება, ვიდრე სამუშაოს მეათედს შეასრულებდეს. საკუთრების შეძენის უფლება. ყველაფერი, რასაც გლეხები
შეერთებული სამეფოს ორსავე ნაწილში მოიპოვება რამდენიმე შეიძენდნენ, ბატონის შენაძენად ითვლებოდა, და მას შეეძლო
დიდი მამული, რომელიც ფეოდალური მონარქიის შემდეგ ერთი თავისი შეხედულებისამებრ წაეღო იმათგან მათი შენაძენი. მიწის
და იმავე გვარის ხელშია განუწყვეტლივ დარჩენილი. საკმარისია ყოველგვარი დამუშავება და გაუმჯობესება, რაც კი ასეთი
შეადაროთ ამ მამულების ახლანდელი მდგომარეობა იქაურ მონების დახმარებით შეიძლებოდა შესრულებულიყო,
მეზობელ წვრილ მესაკუთრეთა მამულებს და მაშინ სხვა საბუთი სრულდებოდა, ნამდვილად, მათი ბატონის მიერ, და
არ დაგვჭირდება, რათა დარწმუნდეთ, თუ რაოდენ სრულდებოდა მის ხარჯზე. თესლი, პირუტყვი, სასოფლო-
არახელსაყრელია ესოდენ დიდი ზომის საკუთრება მიწის სამეურნეო იარაღები, - ყველაფერი მას ეკუთვნოდა. და მოგებაც
გაუმჯობესებისათვის. მარტო მისი იყო. ამ მონებს მხოლოდ იმის შეძენა შეეძლოთ, რაც

მათი ყოველდღიური არსებობისათვის იყო საჭირო. ამრიგად, ამ “კანონებშია” აწერილი, ამბობს: ხუთი ათასი უქმი ადამიანის
შემთხვევაში საკუთრივ თვითონ მემამულე ფლობდა ყველა შესანახად (მეომართა ეს რიცხვი იყო საჭიროდ მიჩნეული იმ
თავის მიწას და მის დამუშავებას ეწეოდა თავისი ყმების ხელით. რესპუბლიკის დასაცავად) მათი ცოლებითა და მსახურებითურთ
ასეთი სახის მონობა დღემდე კიდევ არსებობს რუსეთში, საჭირო იქნებოდა უზომო სიდიდისა და ნაყოფიერობის მქონე
პოლონეთში, უნგრეთში, ბოჰემიაში, მორავიაში და გერმანიის ტერიტორია, ბაბილონის დაბლობის მსგავსიო.
სხვა ნაწილებში. მხოლოდ ევროპის დასავლეთ და სამხრეთ- ამპარტავნობა ადამიანს აყვარებს ბატონობას, და მის
დასავლეთ ნაწილებში იქნა იგი თანდათან სრულიად გრძნობას ისე არა შეურაცხჰყოფს, როგორც ის, რომ იგი
მოსპობილი. იძულებული იყოს თავი გაუყადროს მასზე დაბლა მდგომ
მაგრამ თუ საერთოდ იშვიათადაა მიწის დიდი ადამიანებს, - ეჩიჩინოს მათ რაიმეში დასაყოლიებლად. ამიტომ,
გაუმჯობესება მსხვილი მესაკუთრეებისაგან მოსალოდნელი, თუ კანონი ამის ნებას იძლევა და სამუშაოს ხასიათი ამას
მით უფრო ნაკლებ მოსალოდნელია იგი იმ შემთხვევაში, შესაძლებელს ხდის, იგი საერთოდ რჩევობს უფრო მონების
როდესაც ისინი მონებს გამოიყენებს მუშებად. ყველა დროისა და მუშაობას, ვიდრე თავისუფალი ადამიანებისას. შაქრის და
ხალხის გამოცდილება, მგონია, იმას გვიდასტურებს, რომ თამბაქოს მოყვანას შეუძლია აიტანოს მონური შრომით
მონების მიერ შესრულებული სამუშაო, თუმცა იგი თითქოს წარმოებული დამუშავების ხარჯები; პურის მოყვანას ამჟამად,
მარტო მათი შენახვის ხარჯს მოითხოვს, ყველაზე უფრო ძვირი როგორც ეტყობა, არ ძალუძს ამ ხარჯების ატანა. ინგლისის
სამუშაო არის. კაცი, რომელსაც არავითარი საკუთრების შეძენა კოლონიებში, რომელთა მთავარ პროდუქტს პური შეადგენს,
არ შეუძლია, დაინტერესებულია მხოლოდ იმაში, რომ რაც სამუშაოს უდიდეს ნაწილს თავისუფალი ადამიანები
შეიძლება ბევრი სჭამოს და რაც შეიძლება ცოტა იმუშაოს. ასრულებენ. პენსილვანიის კვაკერების უკანასკნელი
მხოლოდ ძალდატანებით და არა მისი საკუთარი ინტერესით, დადგენილება, რომ გაანთავისუფლონ ყველა მათი მონა ზანგი,
შეიძლება იგი იძულებულ იქნეს იმაზე მეტი იმუშაოს, რაც გვიმტკიცებს, რომ ამ მონების რიცხვი არ შეიძლება იყოს ძალიან
საკმარისი არის მისი შენახვის ხარჯის დასაფარავად. როგორც დიდი. ზანგები რომ მათი საკუთრების რაოდენადმე
პლინიუსი, ისე კალუმელა აღნიშნავენ, რაგვარად დაეცა ძველ მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენდნენ, ასეთი დადგენილება
იტალიაში პურის მოწევის საქმე, როგორ არახელსაყრელი გახდა ვერასოდეს ვერ იქნებოდა მიღებული. ჩვენს შაქრის მწარმოებელ
იგი მას შემდეგ, რაც მონების ხელში გადავიდა. ბევრად უკეთ არ კოლონიებში, პირიქით, მთელ სამუშაოს მონები ასრულებენ,
იყო საქმე ძველ საბერძნეთშიც არისტოტელის დროს. იქ, სადაც ხოლო თამბაქოს მწარმოებელ კოლონიებში სამუშაოს დიდი
იგი ლაპარკობს იდეალურ რესპუბლიკაზე, რომელიც პლატონის ნაწილი სრულდება მათ მიერვე. შაქრის პლანტაციის მოგება

ყოველ ჩვენს ვესტ-ინდოეთის კოლონიაში ჩვეულებრივ ბევრად არსებითად ისევე მემამულის ხარჯზე სწარმოებს, როგორც
უფრო დიდია, ვიდრე რაიმე სხვა კულტურისა, რომელიც კი მონების მიერ დამუშავება. მათ შორის მხოლოდ ერთი მეტად
ცნობილია ევროპასა ან ამერიკაში, ხოლო თამბაქოს პლანტაციის არსებითი განსხვავება არის. ასეთ ფერმერებს, რადგან ისინი
მოგება თუმცა შაქრის პლანტაციისაზე ნაკლებია, მაგრამ მაინც თავისუფალი ადამიანები არიან, შეუძლიათ საკუთრების შეძენა;
აღემატება, როგორც აღნიშნული იყო, პურის მოყვანის გზით და რამდენადაც ისინი იღებენ მიწის პროდუქტის განსაზღვრულ
მიღებულ მოგებას. როგორც შაქრის, ისე თამბაქოს პლანტაციას ნაწილს, ცხადად დაინტერესებული არიან იმაში, რომ მთელი
შეუძლია მონური შრომის ხარჯების გამართლება, მხოლოდ პროდუქტი რაც შეიძლება უფრო დიდი იყოს, რათა, ამგვარად,
პირველს უფრო, ვიდრე მეორეს. ამიტომ ზანგების რიცხვი მათი წილიც უფრო დიდი გახდეს. პირიქით, მონა, რომელსაც არა
თეთრკანიანი მუშების რიცხვთან შედარებით ბევრად უფრო შეუძლია რა შეიძინოს გარდა თავის შესანახისა, ცდილობს
დიდია ჩვენს შაქრის მწარმოებელ კოლონიებში, ვიდრე თამბაქოს ყოველთვის თავი არ შეიწუხოს შრომით და მიწის პროდუქტს
მწარმოებლებში. რაც შეიძლება ნაკლებ გადააჭარბებინოს ამ შესანახზე. ალბათ,
ძველი დროის მიწათმომქმედი მონების ადგილი ნაწილობრივ აღნიშნული უპირატესობის გამო იყო და
თანდათან დაიკავეს ერთგვარმა ფერმერებმა, რომელნიც ამჟამად ნაწილობრივ აგრეთვე მსხვილ მემამულეთა ავტორიტეტზე
საფრანგეთში მეღალეების (métayers) სახელწოდებით არიან იერიშების მიტანის გამო, რისთვისაც ყმებს თანდათან
ცნობილნი. ლათინურად მათ ეწოდებად coloni patriarii. ისე აქეზებდნენ მემამულეთა მუდამ მოქიშპე მეფეები და რამაც
დიდი ხანია, რაც ისინი გაჰქრენ ინგლისში, რომ მე ახლა მათი დაბოლოს, როგორც ეტყობა, ისეთი ხასიათი მიიღო, რომ ამ სახის
ინგლისური სახელი არ ვიცი. მემამულე ასეთი ფერმერების მონობა პირდაპირ მავნებელი შეიქნა, - ალბათ, ამის გამო იყო,
განკარგულებაში გადასცემდა თესლს, პირუტყვს და სასოფლო- რომ ბატონყმობა თანდათან მოისპო ევროპის მეტ ნაწილში.
სამეურნეო იარაღებს, - ერთი სიტყვით, მთელ მარაგს, რაც საჭირო მაგრამ ის მომენტი, როდესაც წარმოსდგა ესოდენ
იყო მიწის ნაკვეთის დასამუშავებლად. მიღებული პროდუქტები მნიშვნელოვანი რევოლუცია, და ის წესი, რა წესითაც იგი
იყოფოდა თანასწორად მემამულესა და ფერმერს შორის, მას განხორციელდა, ყველაზე უფრო ბნელი პუნქტებია ახალ
შემდეგ რაც იქიდან გადადებული იქნებოდა იმდენი, რამდენიც ისტორიაში. რომის ეკლესია მიიწერს დიდ დამსახურებას ამ
მიიჩნეოდა საჭიროდ მარაგის შესანარჩუნებლად; ეს მარაგი საქმეში, და მართლაც ცნობილია, რომ უკვე მე-XII საუკუნეში
უბრუნდებოდა მემამულეს, როდესაც ფერმერი მიწას პაპა ალექსანდრე III-მ გამოსცა ბულა მონების საერთოდ
დატოვებდა ან მას იქიდან განდევნიდნენ. განთავისუფლების შესახებ. მაგრამ, როგორც ეტყობა, ეს ბულა
ასეთი ფერმერების მიერ დაჭერილი მიწის დამუშავება უფრო კეთილმსახურულ შეგონებას წარმოადგენდა, ვიდრე

კანონს, რომლის მიმართ აუცილებელი მორჩილება რომელსაც მემამულე იძლეოდა; მაგრამ მისი ინტერესი არასოდეს
მოითხოვებოდა ყველა მორწმუნეთაგან. მონობა განაგრძობდა არ მოითხოვდა, ამ კაპიტალისთვის რომ მას თავისი კაპიტალის
არსებობას რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ამის შემდეგ რაიმე ნაწილი დაემატებია. საფრანგეთში, სადაც, როგორც
თითქმის ყველგან, ვიდრე იგი მოსპობილი არ იქნა ამბობენ, მთელი სამეფოს ხუთი მეექვსედი ამ კატეგორიის
ზემოაღნიშნული ორი ინტერესის შეერთებული ზემოქმედების მიწათმოქმედთ უჭირავთ, მემამულეები სჩივიან, რომ მევალეები
გამო, - მემამულისა, ერთის მხრივ, და მეფისა, მეორე მხრივ. ყოველი შემთხვევით სარგებლობენ - მებატონის პირუტყვი
განთავისუფლებულ ყმას, რომელსაც ნება დართეს თავის ტვირთის გადასაზიდად გამოიყენონ უფრო, ვიდრე
მფლობელობაში შეენარჩუნებია მიწა, მაგრამ რომელსაც მიწათმოქმედებაში, ვინაიდან პირველ შემთხვევაში მთელი
საკუთარი კაპიტალი არ ჰქონდა, ამ მიწის დამუშავება შეეძლო მოგება მათვე ხვდებათ, ხოლო მეორე შემთხვევაში მემამულეს
მხოლოდ იმით, რასაც მას ავანსად მისცემდა მემამულე, და უნდა გაუყონ. ამგვარი გლეხები არსებობენ კიდევ შოტლანდიის
ამიტომ იგი უნდა გადაქცეულიყო იმად, ვისაც ფრანგები ზოგიერთ ადგილებში; მათ იქ ფოლად-მშვილდიან (steel-bow)
მეღალეს უწოდებენ. მოიჯარადრეებს უწოდებენ. ის ძველი დროის ინგლისელი
მაგრამ ამ უკანასკნელი სახის მიწათმოქმედთა ინტერესი მოიჯარადრეები, რომელნიც, უზენაესი მოსამართლის
ვერასოდეს ვერ აიძულებდა მათ მიწის შემდგომ ჯილბერტის და დოქტორ ბლექსტონის სიტყვით, მემამულის
გაუმჯობესებაზე დაეხარჯათ იმ მცირე კაპიტალის ნაწილი, უფრო მოურავებს წარმოადგენენ, ვიდრე მოიჯარადრეებს,
რომელსაც ისინი, შეიძლება, დაზოგავდნენ პროდუქტის ალბათ, ამავე კატეგორიას ეკუთვნოდნენ.
თავიანთი წილიდან, ვინაიდან მემამულეს, რომელიც ამ კატეგორიის მოიჯარადრეებს მოჰყვნენ, თუმცა ძალიან
მონაწილეობას არ იღებდა ამ ხარჯში, მაინც უნდა მიეღო იმ ნელი ტემპით, ფერმერები ამ სიტყვის ნამდვილი
გარდამეტი პროდუქტის ნახევარი, რაც ამ დანახარჯის შედეგად მნიშვნელობით, რომელნიც თავიანთი საკუთარი კაპიტალით
იქნებოდა მოპოვებული. დამტკიცებულია, რომ ათისთავი, რაც ეწეოდნენ მიწის დამუშავებას და განსაზრვრულ რენტას
პროდუქტის მხოლოდ მეათედ ნაწილს შეადგენს, დიდ უხდიდნენ მემამულეს. როდესაც ასეთი ფერმერები რამდენიმე
დაბრკოლებას წარმოადგენს მიწის გაუმჯობესებისათვის. მით წლით იღებენ იჯარას, მათ შეიძლება ზოგჯერ თავისთვის
უფრო ნამდვილ დამაბრკოლებელი უნდა ყოფილიყო ის ხელსაყრელად მიიჩნიონ მიწის შემდგომი გაუმჯობესებისათვის
გადასახადი, რომელიც პროდუქტის ნახევარს შეადგენდა. გამოიყენონ თავიანთი კაპიტალის ნაწილი, ვინაიდან შეუძლიათ
მეღალის ინტერესი მოითხოვდა, მიწიდან აეღო ყველაფერი, იმდენი ჰქონდეთ, რომ იჯარის ვადის გასვლამდე
რისი მოცემაც მიწას შეეძლო იმ კაპიტალის დახარჯვისას, აინაზღაურებენ გაწეულ დანახარჯს მნიშვნელოვანი

მოგებითურთ. მაგრამ ასეთი ფერმერების მდგომარეობაც სარჩელს განდევნის შესახებ. ამრიგად, ინგლისში მოიჯარადრის
დიდხანს მეტისმეტად მერყევი იყო და არის დღესაც ევროპის მფლობელობას ისეთივე სიმტკიცე აქვს, როგორიც მიწის
ბევრ ნაწილში. მიწის მყიდველს შეეძლო, კანონის თანახმად, მესაკუთრისას. გარდა ამისა, ინგლისში სიცოცხლის ხნის იჯარა,
ჩამოერთვა მათთვის იჯარის ვადის გასვლამდე მათ მიერ წლიურად 40 შილინგის ღირებულებისა, თავისუფალ მამულად
იჯარით აღებული მიწა; ინგლისში ეს შეიძლებოდა ფიქციური ითვლება და მოიჯარადრეს ხმის უფლებას აძლევს პარლამენტის
სარჩელითაც ქონების დაბრუნების შესახებ (Action of a common წევრთა არჩევნებში; და რადგან გლეხობის დიდ ნაწილს ამგვარი
recovery). იმ შემთხვევაში, როდესაც მემამულე უკანონოდ, თავისუფალი მამულები აქვს, გლეხთა მთელ წოდებას პატივი
ძალადობით განდევნიდა ფერმერებს, პროცედურა, რომლის ედება მათ მემამულეთა თვალში იმ პოლიტიკური
გზითაც ამ უკანასკნელთ შეეძლოთ აღედგინათ თავიანთი მნიშვნელობის გამო, რომელსაც ეს მათ აძლევს. მე მგონია,
უფლება, მეტისმეტად დეფექტიანი იყო. ისინი ვერ იბრუნებდნენ ვერსად ევროპაში, გარდა ინგლისისა, ვერ ნახავთ იმის მაგალითს,
ყოველთვის მიწას, მათ მიუსჯიდნენ მხოლოდ სანაზღაუროს, რომ მოიჯარადრე შენობას აგებდეს მიწაზე, რომელიც მისი
რომელიც არასოდეს არ ჰფარავდა მათ ზარალს. ინგლისშიც კი, - იჯარის ფარგალში არ შედის, იმ იმედით, რომ მემამულეს
იმ ქვეყანაში, სადაც თავისუფალი გლეხობა ყოველთვის დიდ სინიდისი ნებას არ მისცემს ისარგებლოს მისი მიწის ესოდენ
პატივში იყო, პირველად ჰენრი VII-ის მეფობის მე-14 წელს იქნა დიდი გაუმჯობესებით. ეს გლეხობისთვის ესოდენ ხელსაყრელი
პრაქტიკაში შემოღებული სარჩელი განდევნის შესახებ, რომლის კანონები და ადათი, იქნებ, უფრო უწყობდა ხელს ინგლისის
საფუძვლით მოიჯარადრეს ეძლეოდა არა მარტო ზარალის აწინდელ დიდებას, ვიდრე მთელი მისი ნაქები სავაჭრო
ანაზღაურება, არამედ წართმეული მიწის ფლობაც, და მისი კანონმდებლობა.
სარჩელის გამო უდაბლესი სასამართლო ინსტანციის საეჭვო კანონი, რომელიც უდიდესი ხანგრძლივობის იჯარას
დადგენილება არ იყო აუცილებლად საბოლოო განაჩენად უზრუნველჰყოფს მემამულის ყოველგვარ უფლებამონაცვლეთა
მიჩნეული. ეს სასარჩელო პროცედურა ისე ეფექტიური მხრივ, არსებობს, რამდენადაც მე ვიცი, მხოლოდ დიდ
საშუალება აღმოჩნდა, რომ თანამედროვე პრაქტიკაში მემამულე, ბრიტანეთში. შოტლანდიაში იგი დაწესებულ იქნა უკვე 1449
რომელსაც უხდება სარჩელის აღძვრა მიწის დაბრუნების შესახებ, წელს იაკობ II-ის დროს. ეს კია, რომ ამ კანონის სასიკეთო გავლენა
იშვიათად სარგებლობს იმ პროცედურით, რომელიც ძალიან ბრკოლდებოდა ფიდაიკომისების მეოხებით, ვინაიდან
დაწესებულია სპეციალურად მიწის მესაკუთრისათვის, ე. ი. არ მათ მემკვიდრეებს არ შეეძლოთ მიწის გაცემა რაოდენადმე
აღძრავს სარჩელს ქონების დაბრუნების ანუ მფლობელობაში ხანგრძლივი ვადით, ხშირად ერთ წელიწადზე მეტი ვადითაც კი.
შეყვანის შესახებ, არამედ მოიჯარადრის სახელით იწყებს ახლახან გამოცემულმა პარლამენტის აქტმა რაოდენადმე

შეარბილა ეს შეზღუდვა, თუმცა იგი მაინც კიდევ ძალიან ვალდებული იყვნენ მემამულისათვის გაეწიათ ბევრი სხვადასხვა
საგრძნობი არის. გარდა ამისა, ვინაიდან იჯარა შოტლანდიაში არ სამსახური, რაც იშვიათად იყო საიჯარო ხელშეკრულებაში
იძლევა ხმის უფლებას საპარლამენტო არჩევნებში, გლეხობას იქ ზედმიწევნით ჩამოთვლილი ან რაიმე გარკვეული წესით
მემამულეთა თვალში ნაკლები პატივი აქვს, ვიდრე ინგლისში. განსაზღვრული; ამ სამსახურის განმსაზღვრელი იყო ადათი და
ევროპის სხვა ნაწილებში, მას შემდეგ, რაც საჭიროდ იქნა საბატონო თუ საბარონო მამულის საჭიროება. ამიტომ ეს
ცნობილი, რომ მოიჯარადრეები უზრუნველეყოთ მამულის სამსახური, რასაც მეტწილად სავსებით თვითნებური ხასიათი
მემკვიდრეებისა და მყიდველების მხრივ, ამ უზრყნველყოფის ჰქონდა, მნიშვნელოვნად დამაბრკოლებელი და
ვადა ძალიან მოკლე პერიოდით იქნა შემოფარგლული: შემავიწროებელი იყო მოიჯარადრისა. შოტლანდიაში ყველა
საფრანგეთში, მაგალითად, ცხრა წლით იჯარის დასაწყისიდან. იმ სამსახურის მოსპობამ, რაც გარკვევით აღნიშნული არ იყო
აღნიშნულ ქვეყანაში ეს ვადა ახლახან 27 წლამდე გააგრძელეს, საიჯარო ხელშეკრულებაში, არსებითად გააუმჯობესა სულ
მაგრამ ეს პერიოდიც ძალიან მოკლეა იმისათვის, რომ რამდენიმე წლის განმავლობაში გლეხობის მდგომარეობა.
მოიჯარადრე შეაგულიანოს უაღრეს მნიშვნელოვან სახალმწიფოსთვის გასაწევი სამსახური, რომელიც
გაუმჯობესებათა შესასრულებლად. მემამულეები ძველთაგანვე გლეხობას ჰქონდა დაკისრებული, არანაკლებ თვითნებურ
კანონმდებლები იყვნენ მთელ ევროპაში. ამიტომ მიწის შესახებ ხასიათს ატარებდა, ვიდრე მისი კერძო სამსახური. გზების
კანონებიც მათ იმის შესაბამისად დააწესეს, რასაც ისინი გაყვანა და შეკეთება, - ბეგარა, რომელიც დღემდე არსებობს,
სასარგებლოდ სთვლიდნენ მემამულეებისათვის. მათი აზრით, მგონია, ყველგან, თუმცა იგი არათანაბრად შემავიწროებელია
მემამულის ინტერესი მოითხოვდა, რომ არც ერთს, მისი სხვადასხვა ქვეყანაში, - არ წარმოადგენდა ამ სახის ერთადერთ
წინაპრის მიერ ხელშეკრულობით გაცემულ იჯარას მისთვის სამსახურს. როდესაც მეფის მხედრობა, მისი კარი-ამალა ან
ხელი არ შეეშალა, მთელი რიგი წლების განმავლობაში, რომელიმე მისი მოხელე გაივლიდა ამა თუ იმ ადგილში, იქაური
ესარგებლნა თავისი მიწის სრული ღირებულებით. სიხარბე და გლეხები ვალდებული იყვნენ გამოეყვანათ მათთვის ცხენები,
უსამართლობა ყოველთვის ბეცი არის, და იმ მემამულეებმა ვერ ურმები და მიეცათ სურსათი ინტენდანტის მიერ დაწესებულ
გაითვალისწინეს წინასწარ, რა ძალიან უნდა შეეშალა ხელი ასეთ ფასებში. დიდი ბრიტანეთი, რამდენადაც მე ვიცი, წარმოადგენს
წესს მიწის გაუმჯობესებისათვის და ამიტომ, დროის ევროპაში ერთადერთ მონარქიას, სადაც ეს ნატურალური ბეგარა
განმავლობაში, ზიანი მიეყენებია მემამულის ნამდვილი სრულიად მოსპობილია. საფრანგეთსა და გერმანიაში იგი დღემდე
ინტერესებისათვის. არსებობს.
რენტის გადახდის გარდა, ფერმერები ძველთაგანვე სახელმწიფო გადასახადები, რომლებიც გლეხებს აწვა,

ისევე მოუწესრიგებელი და შემავიწროებელი იყო, როგორც დაგროვილი კაპიტალის გამოყენებას მიწის გასაუმჯობესებლად,
ბეგარა. ძველი დროის მსხვილი მემამულეები, რომელნიც არამედ ყველა სხვა კაპიტალსაც განარიდებს ამ ასპარეზიდან.
მეტისმეტად უნდომელნი იყვნენ მათი მეფისთვის ფულით ძველებური ათისთავი და თხუთმეტისთავი, რაც ესოდენ
დახმარების გაწევაში, ძალიან ხალისით თანხმდებოდნენ, რომ გავრცელებული იყო ძველად ინგლისში, როგორც ეტყობა, იმავე
მეფეს, როგორც ისინი ამბობდენენ, გაეკრიჭა მათი ხასიათის ხარკს წარმოადგენდა, რასაც taille წარმოადგენს.
მოიჯარადრენი, და იმდენი შეგნება არ ჰქონდათ - წინასწარ ყველა აღნიშნულ დაბრკოლებათა და სიძნელეთა
გაეთვალისწინებიათ, თუ როგორ ძალიან უნდა შეჰხებოდა ეს არსებობისას არ შეიძლებოდა მოლოდინი ყოფილიყო იმისა, რომ
ბოლოს და ბოლოს მათ საკუთარ შემოსავალს. გადასახადი, taille- მიწის დამჭერნი განახორცილებდნენ ნიადაგის დიდ
ის სახელწოდებით, რომელიც დღესაც არსებობს საფრანგეთში, გაუმჯობესებას. მიუხედავად ყველა თავისუფლების და
შეიძლება გამოდგეს იმ ძველებური კრეჭის მაგალითად. ეს არის უშიშროებისა, რისი მოცემაც კანონს შეუძლია, ადამიანთა ამ
ხარკი, დაწესებული მოიჯარადრის საგულვებელ მოგებაზე, კლასს ფრიად არახელსაყრელ პირობებში უხდება ყოველთვის
რომელიც იანგარიშება იმ კაპიტალის მიხედვით, რაც მას აქვს მიწის გაუმჯობესების წარმოება. ფერმერი მიწის მესაკუთრესთან
თავის საიჯარო მეურნეობაში გამოყენებული. ამიტომ შედარებით იმგვარსავე მდგომარეობაშია, როგორშიაც ის ვაჭარი
მოიჯარადრე დაინტერესებულია იმაში, რომ თავი გამოიჩინოს არის, თავის ვაჭრობას რომ ნასესხები ფულით აწარმოებს, იმ
არმქონებლად და, მაშასადამე, რაც შეიძლება ნაკლები დახარჯოს ვაჭართან შედარებით, რომელიც საკუთარი ფულით ეწევა თავის
მიწის დამუშავებაზე და სრულიად არ დახარჯოს რა მის ვაჭრობას. ორივე ვაჭრის კაპიტალმა შეიძლება იმატოს, მაგრამ
გაუმჯობესებაზე. ფრანგი ფერმერის ხელში რომ კიდეც პირველის კაპიტალმა, თანაბარი სიფრთხილით საქმის
მოგროვდეს ეს რაიმე კაპიტალი, ეს taille მაინც შეუძლებლად ხდის წარმოებისას, უნდა იმატოს ყოველთვის უფრო ნელა, ვიდრე
მის გამოყენებას მიწათმოქმედებაში. გარდა ამისა, ეს ხარკი მეორისამ, ვინაიდან მოგების დიდი წილი სესხის სარგებელზე
ითვლება პატივამყრელად ყველა იმ ადამიანისათვის, რომელიც მიდის. ასევე მიწა, რომლის დამუშავებას ფერმერი ეწევა,
მას ექვემდებარება, ვინაიდან იგი მას რანგით არა თუ აზნაურზე, თანაბარი სიფრთხილით საქმის წარმოებისას, უფრო ნელა უნდა
არამედ მოქალაქეზეც კი დაბლა აყენებს; და ყოველი ადამიანი, გაუმჯობესდეს, ვიდრე ის მიწა, რომლის დამუშავებს მისი
რომელიც სხვის მიწას იღებს იჯარით, ექვემდებარება ამ ხარკს. მესაკუთრე ეწევა, ვინაიდან პირველ შემთხვევაში რენტად
არც ერთი აზნაური, არც ერთი მოქალაქეც კი, რომელსაც გაიღება პროდუქტის დიდი ნაწილი, რომელიც ფერმერს, თვით
კაპიტალი აქვს, არ ისურვებს განიცადოს ასეთი დამცირება. რომ ყოფილიყო მიწის მესაკუთრე, მიწის შემდგომი
ამრიგად, ეს ხარკი არა თუ ხელს უშლის მიწათმოქმედებაში გაუმჯობესებისათვის შეეძლო მოეხმარებია. გარდა ამისა,

ფერმერის საზოგადოებრივი მდგომარეობა, თვით საგანთა პოლიტიკა არახელსაყრელი იყო მიწის დამუშავებისა და
ბუნებისამებრ, მესაკუთრის მდგომარეობაზე დაბალი არის. გაუმჯობესებისათვის, - სულერთია, ვინც უნდა ყოფილიყო ამის
მეტწილ ევროპაში გლეხობა მოსახლეობის დაბალ კლასად მაწარმოებელი: მიწის მესაკუთრე თუ ფერმერი. პირველ
ითვლება, ვაჭრებისა და ხელოსნების მაღალ ფენებთან დაბრკოლებას შეადგენდა პურის გაზიდვის საყოველთაო
შედარებითაც კი, და ყველგან ევროპაში დაბალ კლასად ითვლება აკრძალვა განსაკუთრებული ნებართვის გარეშე, რაც ისეთ
მსხვილ ვაჭრებსა და მემანუფაქტურეებთან შედარებით. ამიტომ ღონისძიებას წარმოადგენდა, რომელიც, როგორც სჩანს, ყველგან
იშვიათად მოხდება, რომ რაოდენადმე მნიშვნელოვანი იყო გავრცელებული; მეორე დაბრკოლებას შეადგენდა ის
კაპიტალის პატრონმა ადამიანმა ისურვოს მაღალ შეზღუდვა-შევიწროება, რომელსაც ექვემდებარებოდა შინაგანი
საზოგადოებრივ მდგომარეობაზე ხელის აღება და უფრო ვაჭრობა, - არა მარტო პურით ვაჭრობა, არამედ ყველა სხვა
დაბალში გადასვლა. მაშასადამე, ევროპის აწინდელ სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტით ვაჭრობაც, - იმ უაზრო
მდგომარეობაშიც კი არაა მოსალოდნელი, რომ ბევრი კაპიტალი კანონების გამო, რომლებიც გამოცემული იყო პროდუქტების
გადავიდეს სხვა პროფესიიდან მიწის გასაუმჯობესებლად წინასწარშემსყიდველთა და დამგროვებელთა წინააღმდეგ, და იმ
საფერმერო მეურნეობაში. ეს ხდება, იქნებ, დიდ ბრიტანეთში პრივილეგიების მეოხებით, რომლებიც იარმუკებისა და
უფრო მეტად, ვიდრე რომელსამე სხვა ქვეყანაში, თუმცა აქაც ის ბაზრებისთვის იყო დაწესებული. უკვე იყო აღნიშნული, რომ
დიდი კაპიტალები, რომლებიც საფერმერო მეურნეობაში იქნა პურის გაზიდვის აკრძალვა იმ შეღავათთან ერთად, რომელიც
ზოგ ადგილას მოთავსებული, ჩვეულებრივ მოპოვებულია თვით უცხოეთის პურის შემოზიდვას ეძლეოდა, როგორ აბრკოლებდა
საფერმერო მეურნეობაში, ე. ი. იმ სამონაგრო დარგში, სადაც მიწების დამუშავებას ძველ იტალიაში, რომელიც ბუნებით
კაპიტალები, შეიძლება ითქვას, ჩვეულებრივ ყველაზე უფრო უნაყოფიერესი ქვეყანა იყო ევროპაში და წარმოადგენდა იმ დროს
ხანდაზმით შეიძინება. და მაინც, წვრილი მესაკუთრეების მსოფლიოს უდიდესი იმპერიის ცენტრს. იქნებ ძნელი
შემდეგ, მდიდარი და მსხვილი ფერმერები ყოველ ქვეყანაში წარმოსადგენიც იყოს, თუ რა ძალიან უნდა დაებრკოლებია ამ
ყველაზე უფრო ეწევიან მიწის გაუმჯობესებას. მათი რიცხვი, პროდუქტის აღებმიმცემი შინაგანი ვაჭრობის ამგვარ შეზღუდვა-
ალბათ, ინგლისში უფრო დიდია, ვიდრე ევროპის რომელსამე შევიწროებას, პროდუქტის ექსპორტის საერთო აკრძალვასთან
სხვა მონარქიაში. ჰოლანდიის რესპუბლიკაში და ბერნის დაკავშირებულს, მიწის დამუშავება ნაკლებ ნაყოფიერსა და
კანტონში (შვეიცარია) ფერმერები, როგორც ამბობენ, არ ნაკლებ ხელსაყრელი პირობების შემცველ ქვეყნებში.
ჩამოუვარდებიან ინგლისისას.
ყველა ზემონათქვამის გარდა, ევროპის წინანდელი

თ ა ვ ი III ნებართვის უთხოვნელად, თავისი სიკვდილის შემდეგ თავისი

ქონება დაეტოვებიათ საკუთარი შვილისათვის და არა
ქალაქების წარმოშობა და განვითარება რომის იმპერიის ბატონისათვის, და თავისი საკუთრება თავის სურვილისამებრ
დაცემის შემდეგ ეანდერძათ, - ეს ადამიანები ამ პრივილეგიის მიღებამდე მთლად
ან თითქმის მთლად ისეთსავე ყმურ დამოკიდებულებაში უნდა
დიდი და პატარა ქალაქების მცხოვრებნი, რომის ყოფილიყვნენ, როგორც გლეხები იყვნენ სოფლად.
იმპერიის დაცემის შემდეგ, უკეთეს მდგომარეობაში არ იყვნენ, და მართლაც, ეს იყო, ეტყობა, ფრიად ღარიბი,
ვიდრე სოფლის მცხოვრებნი. ისინი წარმოადგენდნენ ძველი დამცრობილი კლასი ადამიანთა, რომელნიც, ჩვენი დღევანდელი
საბერძნეთისა და იტალიის რესპუბლიკების პირველ ფეხზე მოვაჭრეების და მოტანტალე მეწვრილმანეების მსგავსად,
მცხოვრებთაგან სრულიად განსხვავებულ მოსახლეობას. თავიანთი საქონლით გადადიოდნენ ადგილიდან ადგილზე და
უკანასკნელნი შესდგებოდნენ უმთავრესად მემამულეებისგან, ბაზრიდან ბაზარზე. მაშინ, როგორც აზიის ზოგ თათრის
რომელთა შორის თავდაპირველად სახელმწიფოს ტერიტორია სახელმწიფოებში ამჟამად, ყველა ევროპის სახელმწიფოში ბაჟებს
იყო განაწილებული და რომელნიც მიზანშეწონილად იღებდნენ მგზავრებსა და მათ საქონელზე, როდესაც ისინი
სთვლიდნენ თავიანთი სახლები ერთი მეორის ახლოს აეგოთ და, გაივლიდნენ განსაზღვრულ საბატონო მიდამოში,
საერთო თავდაცვის მიზნით, მათთვის კედელი შემოევლოთ. გადაივლიდნენ განსაზღვრულ ხიდებს, გაიტანდნენ თავიანთ
რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ, პირიქით, მემამულეები, საქონელს ერთი ადგილიდან მეორე ადგილას ბაზარზე,
როგორც ეტყობა, ჩვეულებრივ ცხოვრობდნენ მათსავე ააგებდნენ ამ საქონლის გასაყიდად ქოხებს ან ფარდულებს. ამ
მამულებში აგებულ ციხე-დარბაზებში, მათი მიწების დამჭერთა სხვადასხვა გადასახადებს ეწოდებოდა ინგლისში საგზაო და
და ხელქვეითთა შორის. ქალაქები დასახლებული იყო ვაჭრებით სახიდო ბაჟი, საწონო საფასური და სადუქნო გადასახადი.
და ხელოსნებით, რომელნიც იმხანად, როგორც ეტყობა, ყმურ ან ზოგჯერ მეფე, აგრეთვე ზოგჯერ დიდი მებატონეც, რომელსაც,
თითქმის ყმურ მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ. ეტყობა, განსაზღვრულ შემთხვევებში ჰქონდა ამის უფლება,
განსაკუთრებული უფლებები, რომლებიც ევროპის ზოგ მთავარ სრულიად ანთავისუფლებდნენ ამ ბაჟებისგან ცალკეულ ვაჭრებს,
ქალაქთა მცხოვრებთ ეძლეოდათ ძველი ძეგლებით, საკმაოდ განსაკუთრებით იმათ, რომელნიც მათ სამკვიდრებელში
გვიჩვენებს, თუ როგორი იყო მათი მდგომარეობა ამ უფლებების ცხოვრობდნენ. ასეთი ვაჭრები, თუმცა სხვა მხრივ მათი
მიღებამდე. ადამიანები, რომელთაც პრივილეგიად ებოძებოდა მდგომარეობა არ განირჩეოდა ანუ თითქმის არ განირჩეოდა
უფლება გაეთხოვებიათ თავიანთი ქალიშვილები ბატონის ყმების მდგომარეობისგან, ამიტომ თავისუფალ ვაჭრებად

იწოდებოდნენ. სამაგიეროდ ისინი უხდიდნენ თავიანთ ჰქონდათ ისეთი ნდობა მოპოვებული, რომ მათ აძლევდნენ
მფარველს ერთგვარ წლიური სასულო ხარკის მსგავს იჯარით ამგვარ შემოსავალს, რომელიც მათი ქალაქიდან იყო
გადასახადს. იმ ხანაში მფარველობას იშვიათად გაუწევდნენ მისაღები, და ამ შემთხვევაში ყველა ისინი ერთპირად
ვინმეს სათანადო სანაზღაუროს გადაუხდევინებლად, და ეს პასუხისმგებელნი იყვნენ მთელი თანხის გადახდისათვის. მე
ხარკი უნდა ჩაითვალოს, ალბათ, იმის სამაგიეროდ, რასაც მათი მგონია, ევროპის ყველა ქვეყნის მეფეებს ძალიან მოხერხებულად
მფარველი მებატონეები დანარჩენი ბაჟებისგან მათი და ხელსაყრელად მიაჩნდათ ასეთი იჯარა; ისინი ხშირად მთელ
განთავისუფლების გამო ჰკარგავდნენ. როგორც სჩანს, საბატონო მამულებს აძლევდნენ იჯარით იქაურ გლეხებს,
თავდაპირველად ამ სასულო ხარკს, ისე როგორც აღნიშნულ რომელნიც ყველანი ერთპირად კისრულობდნენ
განთავისუფლებასაც, საერთოდ ჰქონდა მხოლოდ პირადი პასუხისმგებლობას მთელი საიჯარო ფასის გადახდისათვის;
ხასიათი და მარტოოდენ ცალკეულ პირებზე ვრცელდებოდა ამის სამაგიეროდ მათ უფლება ჰქონდათ იმგვარად მოეწყოთ
მათი სიცოცხლის განმავლობაში ანდა იმ ვადით, რა ვადითაც მისი გადახდევინება, როგორც სურდათ, და თვითონ შეეტანათ
ამას მათი მფარველი მებატონე ინებებდა. იმ მეტისმეტად მეფის ხაზინაში თავიანთი წარმომადგენლის მოსაშუალეობით;
არასრულ ცნობებში, რომლებიც, Domsday-book-დან აღებული, ამით ისინი თავიდან იცილებდნენ მეფის მოხელეების უნამუსო
გამოქვეყნებული არის და ზოგ ინგლისის ქალაქებს შეეხება, მოპყრობას, და ეს კი იმ ხანაში ძალიან მნიშვნელოვან გარემოებად
მოხსენებულია ხშირად ხან ბაჟი, რომელსაც ესა თუ ის ითვლებოდა.
ცალკეული მოქალაქენი უხდიდნენ მეფეს ან რომელსამე სხვა თავდაპირველად იჯარა, ალბათ, გაიცემოდა
დიდ მემამულეს ამგვარი მფარველობისათვის, ხანაც საერთო მოქალაქეებზე, ისე როგორც სხვა მოიჯარადრეებზე, მხოლოდ
ჯამი ყველა ასეთ გადასახადთა. განსაზღვრული წლების ვადით, მაგრამ დროის განმავლობაში,
მაგრამ რაგინდ ყმური ყოფილიყოს თავდაპირველად ეტყობა, საერთო ჩვეულებად იქცა იჯარის გაცემა უვადოდ, ე. ი.
ქალაქის მცხოვრებთა მდგომარეობა, მაინც ეს ცხადია, რომ მათ სამუდამოდ, და თან გადასახდელად უცვლელი რენტის
გაცილებით უფრო ადრე მოიპოვეს თავისუფლება და დაწესებით, რაც შემდეგში ვერასოდეს ვერ იქნებოდა
დამოუკიდებლობა, ვიდრე გლეხებმა სოფლად. მეფის გადიდებული. და რადგან, ამგვარად, მუდმივი ხასიათი მიიღო
შემოსავლის ის ნაწილი, რომელიც მიიღებოდა ასეთი სასულო გადასახადმა, მუდმივი ხასიათი მიიღო, რასაკვირველია, იმ
ხარკის გადახდევინებით რომელსამე ქალაქში, ჩვეულებრივ შეღავათებმაც, რომლებისთვისაც იგი გადაიხდებოდა. ამიტომ ამ
იჯარით ეძლეოდა რამდენიმე წლით და განსაზღვრულ თანხად შეღავათებს დაეკარგა პირადი ხასიათი და შემდეგში ისინი აღარ
საგრაფოს შერიფს ან სხვა პირთ. ხშირად თვითონ მოქალაქეებს განიხილებოდნენ უფლებად ცალკეულ პირთა, როგორც პირთა,

არამედ როგორც განსაზღვრული ქალაქის მოქალაქეთა; ქალაქმა თავდასხმისაგან. ინგლისში ასეთი ქალაქების მცხოვრებნი
ამის გამო მოიპოვა თავისუფალი ქალაქის სახელწოდება იმავე ჩვეულებრივ არ ექვემდებარებოდნენ ოლქის და საგრაფოს
საფუძვლით, რა საფუძვლითაც მის მცხოვრებთ თავისუფალი სასამართლოს; და ყველა დავას, რომელიც მათ შორის
მოქალაქეები ანუ თავისუფალი ვაჭრები ეწოდა. წარმოსდგებოდა, იმათ გამოკლებით, რაც სამეფო
ქალაქისათვის ამ სახელწოდების ბოძებასთან ერთად მის ხელისუფლებას შეეხებოდა, მათი საკუთარი მსაჯულები
მოქალაქეებს ენიჭებოდა ჩვეულებრივ ზემოაღნიშნული არჩევდნენ. სხვა ქვეყნებში მათ ხშირად გაცილებით უფრო დიდი
მნიშვნელოვანი პრივილეგიები: უფლება მათი ქალიშვილების და უფრო ფართო სამსაჯულო სფერო ჰქონდათ მიკუთვნებული.
გათხოვებისა, მათი შვილების მიერ მემკვიდრეობის მიღებისა და აუცილებელიც იყო, რომ იმ ქალაქებს, რომელთაც იჯარით
თვით მათ მიერ საკუთარი ქონების გაცემისა ანდერძის გზით. მე ჰქონდათ აღებული თავიანთ მცხოვრებთაგან გადასახადების
არ ვიცი, ეძლეოდათ თუ არა წინათ ასეთი პრივილეგიები მოკრეფა, მინიჭებოდა ერთგვარი იძულებითი ძალა და
ვაჭრობის თავისუფლებასთან ერთად ცალკეულ მოქალაქეთ, სამოსამართლო უფლებები, რათა მათ შესძლებოდათ
როგორც ცალკეულ პირთ, ვფიქრობ, რომ ეს სავსებით აეძულებიათ თავიანთი მოქალაქეები გადაეხადათ მათ მიერ
შესაძლებელია, თუმცა არ ძალმიძს ამისათვის რაიმე პირდაპირი გადასახდელი. იმ არამტკიცე უფლებრივი წყობილების ხანაში
საბუთის მოყვანა. მაგრამ როგორც უნდა ყოფილიყოს ეს, ძალიან უხერხული იქნებოდა, რომ ეს ქალაქები იძულებული
რამდენადაც მოქალაქენი თავისუფლდებოდნენ ყმობის და ყოფილიყვნენ სხვა სასამართლო დაწესებულებებში ეძიათ
მონობის მთავარი ნიშნებისაგან, ისინი ხდებოდნენ ნამდვილ ამგვარი სამართალი. მაგრამ საკვირველად კი უნდა
თავისუფალნი ამ სიტყვის თანამედროვე მნიშვნელობით. გვეჩვენებოდეს, რომ ევროპის ყველა ქვეყნის მეფეები
და ეს კიდევ არაა ყველაფერი. ჩვეულებრივ ისინი იმავე სთმობდნენ, ამგვარად, მტკიცედ განსაზღვრული რენტის
დროს ერთიანდებოდნენ თემში ანუ კორპორაციაში, რომელმაც გულისთვის, რომელიც შემდეგში ვერ გადიდდებოდა, თავიანთი
მიიღო პრივილეგია ჰყოლოდა საკუთარი მოსამართლეები და შემოსავლის იმ დარგს, რომლის გაზრდა ყველაზე უფრო
საქალაქო საბჭო, გამოეცა კანონები ქალაქის ცხოვრების მოსალოდნელი იყო საგანთა ბუნებრივი მსვლელობისას, მათ
მოსაწესრიგებლად, აეგო კედლები ქალაქის დასაცავად და მხრივ ყოველგვარი ხარჯებისა და ზრუნვის გარეშე, და რომ
დაექვემდებარებია ყველა მისი მცხოვრები განსაზღვრული ისინი, გარდა ამისა, ამ გზით ერთგვარ დამოუკიდებელ
სამხედრო დისციპლინისადმი, დაეკისრებია მათთვის საგუშაგო რესპუბლიკებს ჰქმნიდნენ თავიანთი საკუთარი სამფლობელოს
და სამცველო სამსახური, ე. ი., როგორც ეს მაშინ ესმოდათ, იმ შიგნით.
კედლების ყარაულობა და დაცვა დღე და ღამ შესაძლებელი რათა ეს გავიგოთ, საჭიროა მოვიგონოთ, რომ მაშინ, იქნებ,

ევროპის არც ერთი ქვეყნის მეფეს არ შესწევდა ძალღონე მთელი წინააღმდეგ. მოქალაქეები მისი მტრების მტრები იყვნენ, და მისი
თავისი სამფლობელოს ტერიტორიაზე დაეცვა დიდი ინტერესი მოითხოვდა, რომ მას შეძლებისამებრ უზრუნველეყო
ფეოდალების შევიწროებისაგან უფრო სუსტი ნაწილი თავის მათი უშიშროება და დამოუკიდებლობა ამ მტრებისაგან.
ქვეშევრდომთა. ისინი, რომელთა დაცვაც კანონს არ შეეძლო და აძლევდა რა იგი მათ უფლებას ჰყოლოდათ საკუთარი
რომელნიც საკმაოდ ძლიერნი არ იყვნენ, რომ თვითონ დაეცვათ მოსამართლეები, გამოეცათ თავიანთი კანონები მართვა-
თავიანთი თავი, იძულებული იყვნენ ან რომელიმე დიდი გამგეობის მიზნით, აეგოთ კედლები თავდასაცავად,
ფეოდალის მფარველობისათვის მიემართნათ და ამის მისაღებად დაექვემდებარებიათ ქალაქის მცხოვრებნი ერთგვარი სამხედრო
მის ყმებად ან ვასალებად გამხდარიყვნენ, ანდა დისციპლინისადმი, ამით მეფე აძლევდა მოქალაქეებს მათი
შეკავშირებულიყვნენ ერთმანეთთან საურთიერთო უშიშროებისა და დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად
დაცვისათვის. ქალაქების და დაბების მცხოვრებთ, ბარონების მხრივ ყველა საშუალებას, რისი მიცემაც კი მას
თითოეულისას ცალკე, არ შესწევდათ ძალა თავის დასაცავად, შეეძლო. რაიმე ამგვარი რეგულარული მთავრობის
მაგრამ, მეზობლებთან შეკავშირებულთ თავდასაცავად, მათ დაუწესებლად, განსაზღვრული ძალაუფლების უქონელად, რომ
შეეძლოთ არა მცირედი წინააღმდეგობის გაწევა. ფეოდალებს მოქალაქენი აეძულებინათ ასეთი თუ ისეთი გეგმის მიხედვით
სძაგდათ მოქალაქეები, ისინი მათ უცქეროდნენ არა თუ როგორც სამოქმედოდ, ვერავითარი ნებაყოფლობითი გაერთიანება,
ადამიანთა სხვა კლასს, არამედ აგრეთვე როგორც ბრბოს საურთიერთო დაცვის მიზნით დაწესებული, ვერ
განთავისუფლებულ მონათა, როგორც თითქმის სხვა მოდგმის უზრუნველყოფდა მათ რაოდენადმე მტკიცე უშიშროებას ან ვერ
ხალხს, ვიდრე თვითონ იყვნენ. მოქალაქეთა სიმდიდრე მათში აღომაჩენინებდა მათ რაოდენადმე მნიშვნელოვან დახმარებას
იწვევდა ყოველთვის შურს და გულისწყრომას, და ყოველ მეფისათვის. აძლევდა რა ქალაქებს სამუდამოდ მათ
მოხერხებულ შემთხვევაში ისინი მათ სძარცვავდნენ მცხოვრებთაგან გადასახადების აკრეფის იჯარას, მეფე ამით
შეუბრალებლად და სინიდისის უქენჯნელად. მოქალაქეებს, უსპობდა იმათ, ვინც მას სურდა ჰყოლოდა თავის მეგობრებად ან,
რასაკვირველია, სძულდათ ფეოდალები და ეშინოდათ მათი. თუ შეიძლება ასე ითქვას, მოკავშირეებად, ყოველ საბაბს შიშისა
მეფესაც სძულდა ისინი და ეშინოდა მათი; რაც შეეხება და ეჭვისათვის, რომ იგი ოდესმე შემდეგში შეავიწროებდა მათ
მოქალაქეებს, მას შეეძლო ისინი სძაგებოდა, მაგრამ არ ჰქონდა მათი ქალაქის საიჯარო რენტის გადიდებით ან მისი გადაცემით
მიზეზი მათი სიძულვილის ან შიშისათვის. ამიტომ ინტერესთა სხვა მოიჯარადრეზე.
ერთიანობა უკარნახებდა მოქალაქეებს - დახმარებოდნენ მეფეს, ამიტომ მეფეები, რომელნიც ცუდ განწყობილებაში იყვნენ
ხოლო მეფეს - დახმარებოდა მოქალაქეებს ფეოდალების თავიანთ ბარონებთან, ეტყობა, ძალიან ხელგაშლილობას

იჩენდნენ თავიანთი ქალაქებისათვის ამგვარი პრივილეგიების შეკრებილიყო, ეს გარემოება ხშირად უპირატესობას ანიჭებდა
ბოძების საქმეში. ინგლისის მეფე იოანე, მაგალითად, როგორც მოქალაქეებს მეზობელ ფეოდალებთან ჩხუბის დროს. ისეთ
ჩანს, ფრიად უხვი კეთილისმყოფელი იყო თავისი ქალაქებისა. ქვეყნებში, როგორიც იტალია და შვეიცარიაა, სადაც, მთავრობის
საფრანგეთის მეფემ ფილიპე I-მა დაჰკარგა ყოველი ძალაუფლება რეზიდენციის სიშორის გამო ან ქვეყნის ბუნებრივი სიმაგრის
ბარონების მიმართ. მისი მეფობის დასასრულს მისი შვილი ლუი, გამო ანდა რაიმე სხვა მიზეზით, მეფემ თანდათან სრულიად
რომელიც შემდეგში ლუი სქელის სახელით იყო ცნობილი, დაჰკარგა თავისი ძალაუფლება, ქალაქები ჩვეულებრივ
ეთათბირა, როგორც მამა დანიელი გადმოგვცემს, მისი სამეფოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკები გახდნენ, დაიმორჩილეს
ეპისკოპოსებს იმ ღონისძიებათა შესახებ, რომლებიც გამოსადეგი ახლომახლო მიდამოების თავადაზნაურობა, აიძულეს რა იგი
იქნებოდა დიდი ფეოდალების ასალაგმავად. მათ წარუდგინეს მოეშალა თავისი ციხე-დარბაზები და, სხვა მშვიდობიან
მას ორი პროექტი. ერთი პროექტით მას ურჩევდნენ შემოეღო მცხოვრებთა მსგავსად, ქალაქში დასახლებულიყო. ასეთია
სამართლის ახალი წესი და ამისათვის თავისი სამეფოს მოკლედ ბერნის რესპუბლიკის ისტორია, ისე როგორც ზოგ სხვა
თითოეულ მნიშვნელოვან ქალაქში დაეწესებია მოსამართლეები ქალაქთა შვეიცარიაში. ვენეციის გამოკლებით, რომლის ისტორია
და საქალაქო საბჭო. მეორე პროექტი გულისხმობდა ახალი ცოტათი განსხვავებულია, ასეთივე იყო ისტორია იტალიის
მილიციის დაწესებას; ამ ქალაქების მცხოვრებთ საჭირო ყველა მნიშვნელოვან რესპუბლიკათა, რომელნიც ისე მრავლად
შემთხვევებში უნდა შეედგინათ ლაშქარი და მათი საკუთარი ჩნდებოდნენ და ჰქრებოდნენ მე-XII საუკუნის ბოლოდან
მმართველობის წარმომადგენელთა წინამძღოლობით დაწყებული მე-XVI საუკუნის დასაწყისამდე.
გასულიყვნენ მეფის დასახმარებლად. საფრანგეთის ისეთ ქვეყნებში, როგორიც საფრანგეთი და ინგლისია,
ისტორიკოსთა ცნობების თანახმად სწორედ ამ დროს ეკუთვნის სადაც მეფის ძალაუფლება თუმცა ხშირად შესუსტებული იყო,
მოსამართლეების და საქალაქო საბჭოების დაწესება მაგრამ სრულიად გამქრალი არასოდეს არ ყოფილა, ქალაქებს
საფრანგეთში. ასევე შვაბთა გვარის მეფეთა ბედკრული შემთხვევა არ ჰქონებიათ დამოუკიდებელი გამხდარიყვნენ.
მმართველობის დროს მიიღო თავისუფალ ქალაქთა უდიდესმა მაგრამ მათ მაინც ისეთი ძალა და მნიშვნელობა მოიპოვეს, რომ
ნაწილმა თავისი პრივილეგიები და განთქმულმა ჰანზის მეფეს არ შეეძლო, მათი თანხმობის გარეშე, აეღო მათგან რაიმე
კავშირმა პირველად მოიპოვა თავისი ძალა და მნიშვნელობა. ხარკი, გარდა იმ მტკიცედ განსაზღვრული საიჯარო რენტისა,
ქალაქების მილიცია იმ ხანებში, როგორც ეტყობა, არ რომელიც მას ქალაქისგან ერგებოდა. ამიტომ მათ მოუწოდებდნენ
ჩამოუვარდებოდა სოფლის მილიციას, და ვინაიდან უეცარი ხოლმე თავიანთი დეპუტატები გაეგზავნათ სამეფოს წოდებათა
საჭიროების წარმოშობისას იგი შეიძლებოდა უფრო სწრაფად საერთო კრებაში, სადაც მათ შეეძლოთ სამღვდელოებასა და

ბარონებთან ერთად, განსაკუთრებული საჭიროების იგი გავრცელებას მიიღებდა სოფლის მცხოვრებლებში. თუ

შემთხვევაში, თანხმობა განეცხადებიათ მეფისათვის ღარიბ მიწათმომქმედს, ბატონყმური მონობით დაჩაგრულს,
არაჩვეულებრივი სუფსიდიის მიცემაზე. ამასთან, რადგან მცირეოდენი კაპიტალი მოუგროვდებოდა ხელში, იგი, რა თქმა
ქალაქებში მეტწილად სამეფო ხელისუფლებას უნდა, დიდის გულმოდგინებით ცდილობდა დაემალა ეს თავისი
თანაუგრძნობდნენ, მეფე ხშირად, როგორც ეტყობა, მათ ბატონისათვის, რომელიც წინააღმდეგ შემთხვევაში მას
დეპუტატებს ეყრდნობოდა ამ კრებებში დიდი ფეოდალების დაეპატრონებოდა, და პირველი მოხერხებული
ძალის შესასუსტებლად. ასე წარმოიშვა ქალაქების შემთხვევისთანავე გაპარულიყო ქალაქში. კანონი იმხანად ისე
წარმომადგენლობა ევროპის ყველა დიდი მონარქიის წოდებათა ლმობიერი იყო ქალაქის მცხოვრებლების მიმართ და ისე
კრებებში. ცდილობდა შეესუსტებია ფეოდალების ძალაუფლება სოფლის
ამგვარად, წესრიგი და ნორმალური მმართველობა მოსახლეობის მიმართ, რომ, თუ ასეთი ლტოლვილი
და მასთან ერთად პიროვნების თავისუფლება და მოახერხებდა დაჰმალოდა თავის ბატონს ერთი წლის
დამოუკიდებლობა დამყარდა ქალაქებში იმ დროს, როდესაც განმავლობაში, იგი სამუდამოდ თავისუფალი ადამიანი
სოფლის მცხოვრებლები ჯერ კიდევ ყოველგვარ ძალმომრეობას ხდებოდა. ამიტომ მთელი ის კაპიტალი, რომელიც
განიცდიდნენ. ადამიანები, რომელნიც ასეთ უმწეო მოუგროვდებოდა სოფლის მოსახლეობის შრომისმოყვარე
მდგომარეობაში იმყოფებიან, რა თქმა უნდა, მხოლოდ იმას ნაწილს, ბუნებრივად ეძიებდა თავშესაფარს ქალაქში, - იმ
სჯერდებიან, რაც აუცილებლად საჭიროა თავის რჩენისათვის, ერთადერთ ადგილას, სადაც ამ კაპიტალის გამოყენება
ვინაიდან, თუ ამაზე მეტს შეიძენდნენ, მით მხოლოდ უზრუნველყოფილი იყო მისი შემძენელისათვის.
გააღვივებდნენ მათ მჩაგვრელთა უსამართლობას. პირიქით, თუ ქალაქის მცხოვრებლებმა, მართალია, ბოლოს და ბოლოს
მათ უზრუნველყოფილი აქვთ მათი შრომის ნაყოფით სოფლიდან უნდა მიიღონ ყოველთვის თავიანთი სარჩო და
სარგებლობა, ისინი, რასაკვირველია, ამ შრომას გამოიყენებენ მრეწველობის ყველა ნედლი მასალა და საშუალება. მაგრამ
თავისი მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად და ეცდებიან ისეთი ქალაქის მცხოვრებნი, რომელიც ზღვის ან სანაოსნო
შეიძინონ არა მარტო აუცილებელი საარსებო საშუალება, არამედ მდინარის ნაპირას არის გაშენებული, იძულებული არ არიან
კომფორტისა და ფუფუნების სხვადასხვა საგნებიც. ამიტომ აუცილებლად ახლობელი სოფლებიდან მიიღონ ყველაფერი ეს.
მრეწველობა, რომელსაც მიზნად აქვს აწარმოოს იმაზე მეტი რამ, მათ ბევრად უფრო ფართო სარბიელი აქვთ და შეუძლიათ
რაც აუცილებელ საარსებო საშუალებას წარმოადგენს, მიიღონ ყველაფერი დედამიწის უშორესი კუთხეებიდან ან
წარმოიშვა საერთოდ ქალაქებში ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე თავიანთი მზა სამრეწველო პროდუქტების გაცვლის გზით, ანდა

მით, რომ შუამავლის როლს შეასრულებენ და ერთი ქვეყნის განვითარება, მაგრამ იტალიის ზოგი ქალაქის განვითარებაზე მან
პროდუქტებს მეორე ქვეყნის პროდუქტებზე გასცვლიან. ამ გზით მაინც მეტისმეტად სასიკეთო გავლენა იქონია. დიდმა ლაშქრებმა,
ქალაქს შეეძლო გამხდარიყო მდიდარი და ძლიერი, მაშინ რომელნიც დაიძრენ ყველა მხარიდან წმინდა მიწის
როდესაც არა თუ მის ირგვლივ მდებარე ადგილები, არამედ ის დასაპყრობად, უაღრესად ძლიერი სტიმული მისცეს ვენეციის,
ქვეყნებიც, რომლებთანაც ის ვაჭრობას ეწევოდა, რჩებოდნენ გენუის და პიზის ნაოსნობის განვითარებას, რამდენადაც ამ
სიღარიბესა და დაცემულობაში. თითოეულ ამ ქვეყანას, ცალკე ქალაქებიდან სწარმოებდა ჯარების გადაყვანა აღმოსავლეთში და
აღებულს, შეეძლო, იქნებ, ქალაქისთვის საჭირო საარსებო შემდგომ მათი მუდმივ მომარაგება სურსათით. ეს ქალაქები
საშუალებათა მხოლოდ მცირეოდენი ნაწილის მოცემა ან მისი იყვნენ ამ ჯარების, ასე ვთქვათ, ინტენდანტები, და ამგვარად
შრომის მხოლოდ მცირე ნაწილის მიმართ მოთხოვნის ყველაზე უფრო გამანადგურებელი სიგიჟე, რომელიც კი ოდესმე
წარმოდგენა, მაგრამ ყველა მათ, ერთად, შეეძლოთ მისი სრულად მოსდებია ევროპის ხალხებს, ამ რესპუბლიკების სიმდიდრის
დაკმაყოფილება ერთის მხრივ და მეორე მხრივაც. ძველი დროის წყარო გახდა.
ვაჭრობის ვიწრო ფარგალში იყვნენ მაინც ქვეყნები, რომელნიც სავაჭრო ქალაქების მცხოვრებლები, შემოჰქონდათ რა
განირჩეოდნენ სიმდიდრით და მრეწველობით. ასეთი იყო უფრო მდიდარი ქვეყნებიდან სათუთი სამრეწველო
საბერძნეთი, ვიდრე არსებობდა საბერძნეთის სახელმწიფო, პროდუქტები და ფუფუნების საგნები, საკვებს აძლევდნენ
აგრეთვე სარაცინთა სახელმწიფო აბასიდების მეფობის დროს. მსხვილ მემამულეთა მედიდურობას, რომელნიც მათში
ასეთივე იყო ეგვიპტე, ვიდრე მას თურქები დაიპყრობდნენ, თავიანთი მიწების ნედლ პროდუქტთა დიდ რაოდენობას
ბერბერეთის სანაპიროების ნაწილი და ესპანეთის ყველა ის იძლეოდნენ. ამის გამო ევროპის დიდი ნაწილის ვაჭრობა
პროვინციები, რომლებსაც მავრები ფლობდნენ. იმხანად წარმოადგენდა უმთავრესად მისი ნედლი
ევროპის ქალაქებიდან, როგორც ეტყობა, პირველად პროდუქტების გაცვლას უფრო ცივილიზებული ერების
იტალიის ქალაქებმა მიაღწიეს ვაჭრობის მეოხებით სიმდიდრის სამრეწველო პროდუქტებზე. ასე, ინგლისის მატყლი იცვლებოდა
რაოდენადმე მნიშვნელოვან დონეს. იტალია მდებარეობს იმ საფრანგეთის ღვინოებზე და ფლანდრიის წმინდა მაუდზე, ისე
ნაწილის შუაგულში, რომელიც მაშინ მსოფლიოს ერთადერთ როგორც ამჟამად პოლონეთის პური იცვლება საფრანგეთის
განვითარებულ და ცივილიზებულ ნაწილს წარმოადგენდა. ღვინოსა და ლიკიორზე და საფრანგეთის და იტალიის აბრეშუმსა
თუმცა ჯვაროსანთა ლაშქრობას, ვეება კაპიტალის განიავებისა და ხავერდზე.
და მცხოვრებთა განადგურების გამო, რაც მან გამოიწვია, ამგვარად, უფრო სათუთი და გაუმჯობესებული
აუცილებლად უნდა შეეფერხებია ევროპის უდიდესი ნაწილის სამრეწველო პროდუქტების გემო გაუხსნა საგარეო ვაჭრობამ იმ

ქვეყნებს, სადაც ადგილი არ ჰქონდა ასეთი პროდუქტების ის მანუფაქტურები, რომელნიც გამოსადეგნი არიან
წარმოებას. ხოლო როდესაც ამ პროდუქტების ხმარება ისე შორეულ ბაზარზე პროდუქტების გასასაღებლად, სხვადასხვა
საყოველთაოდ გავრცელდა, რომ გამოიწვია დიდი მოთხოვნა ქვეყნებში წარმოიშვენ, როგორც ეტყობა, ორი სხვადასხვა გზით.
მათ მიმართ, ვაჭრები, ტრანსპორტის ხარჯების დაზოგვის ზოგჯერ ეს მანუფაქტურები შემოღებული იყო ცალკეულ
მიზნით, - ბუნებრივია - შეეცადნენ თავიანთ ქვეყანაში ვაჭართა და მესარეწეთა კაპიტალის, ასე ვთქვათ, ძალადობითი
გაემართნათ ზოგ იმ პროდუქტთა წარმოება. ასეთია წარმოშობა მოქმედებით, რომელნიც მათ აფუძნებდნენ ამგვარი უცხო
პირველი მანუფაქტურებისა შორეული ბაზრისათვის, მანუფაქტურების მიბაძვით. ეს მანუფაქტურები წარმოადგენენ,
რომელნიც, როგორც სჩანს, ევროპის დასავლეთ პროვინციებში ამგვარად, საგარეო ვაჭრობის წარმონაშვს, და ასე წარმოსდგნენ,
წარმოსდგნენ რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ. როგორც სჩანს, აბრეშუმის, ხავერდის და ფარჩის ძველი
უნდა აღინიშნოს, რომ არც ერთი დიდი ქვეყანა არასოდეს მანუფაქტურები, რომელნიც ლუკაში ჰყვაოდნენ მე-XIII
არ არსებობდა და არც შეეძლო არსებობა ისე, რომ მას არ საუკუნეში. ისინი განდევნილი იქნენ იქიდან მაკიაველის ერთ-
ჰქონებოდა რაიმე სამრეწველო წარმოება; და როდესაც ამბობენ, ერთი გმირის, კასტრუჩიო კასტრაკანის მტარვალობით. 1310
ამა თუ იმ ქვეყანას მრეწველობა არა აქვსო, ეს ყოველთვის ასე წელს 900 ოჯახი განდევნილ იქნა ლუკიდან, რომელთაგან 31
უნდა გვესმოდეს, რომ მას არა აქვს მრეწველობა, რომელიც ვენეციაში გადავიდა, სადაც მათ წინადადება შეიტანეს,
აწარმოებს უფრო სათუთ და გაუმჯობესებულ ფაბრიკატებს ანუ აბრეშუმის მანუფაქტურას დავაფუძნებთო. მათი წინადადება
რომელიც აწარმოებს შორეული ბაზრისათვის. ყოველ ქვეყანაში მიღებულ იქნა; იმათ მრავალი პრივილეგიაც მიიღეს და დაიწყეს
ხალხის დიდი უმრავლესობის ტანსაცმელი და საშინაო წარმოება 300 მუშით. ასეთივე იყო, როგორც სჩანს, წმინდა
მოწყობილობა-ავეჯეულობა მისი საკუთარი შრომის პროდუქტს მაუდის მანუფაქტურები, რომელნიც ძველად ჰყვაოდნენ
წარმოადგენს. ეს უფრო მეტადაც შეეხება ღარიბ ქვეყნებს, ფლანდრიაში და რომელნიც ინგლისში შემოღებულ იქნენ
რომელთაც, როგორც ჩვეულებრივ ამბობენ, სრულიად არა აქვთ ელისაბედის მეფობის დასაწყისში; ასეთივეა თანამედროვე
მრეწველობა, ვიდრე მდიდარ ქვეყნებს, რომელთა მიმართ მანუფაქტურები ლიონსა და სპიტალფილდში. ამგვარად
იგულისხმება, რომ ეს მრეწველობა მათ ჭარბად მოეპოვებათ. ამ დაფუძნებული მანუფაქტურები, რადგან ისინი უცხოეთის
უკანასკნელებში თქვენ ჩვეულებრივ ნახავთ, რომ დაბალი მანუფაქტურების მიბაძვას წარმოადგენდნენ, ჩვეულებრივ
კლასების ტანსაცმელისა და ავეჯეულობის გაცილებით უფრო მუშაობდნენ უცხო ნედლეულზე. როდესაც ვენეციის
დიდი ნაწილი საზღვარგარეთ წარმოებული პროდუქტებისგან მანუფაქტურა მოწყობილ იქნა პირველად, ყველა საჭირო მასალა
შესდგება, ვიდრე ამას ადგილი აქვს ღარიბ ქვეყნებში. სიცილიიდან და ლევანტიდან მოჰქონდათ. უფრო წინათ

მანუფაქტურა ლუკაში საზღვარგარეთის მასალებზე მუშაობდა. ისინი ხშირად წარმოადგენდნენ უფრო სათუთი პროდუქტების
თუთის ხეების გაშენება და აბრეშუმის ჭიის გამოყვანა არ იყო, დამმზადებელ პირველ დაწესებულებებს ისეთ კონტინენტურ
როგორც სჩანს, მე-XVI საუკუნემდე სამხრეთ იტალიაში ქვეყნებში, რომელნიც მდებარეობით თუ ძალიან არა, მაინც
გავრცელებული. საფრანგეთში ამ მოსაქმეობას ხელი მიჰყვეს მნიშვნელოვნად დაშორებული იყვნენ ზღვის ნაპირს და ზოგჯერ
მხოლოდ კარლოს IX-ის მეფობის დროს. ფლანდრიის ყოველგვარ სანაოსნო წყლებსაც. კონტინენტური ქვეყანა,
მანუფაქტურები უმთავრესად ესპანეთის და ინგლისის მატყლის რომელიც ბუნებით ნაყოფიერია და ადვილად დასამუშავებელი
გადამუშავებს ეწეოდნენ. ესპანეთის მატყლი თუ ინგლისის არის, იმაზე ბევრად გარდამეტ სურსათს აწარმოებს, რაც მის
პირველი საშალეულო მანუფაქტურის ნედლეულს არ მიწათმომქმედთა დასარჩენადაა საჭირო; ხმელეთით
შეადგენდა, იგი ნედლეული იყო იმ პირველი გადაზიდვის სიძვირისა და სამდინარო ტრანსპორტის
მანუფაქტურისთვის, რომელიც ვარგისი იყო პროდუქტის მოუხერხებლობის გამო ხშირად შეიძლება საძნელო აღმოჩნდეს
შორეულ ბაზარზე გასაყიდად. ლიონის მანუფაქტურის ამ გარდამეტის გაგზავნა საზღვარგარეთ. ამრიგად, სიუხვე იაფს
ნახევარზე მეტი მასალა უცხოეთში მოყვანილი აბრეშუმია. ხდის სურსათს და სტიმულს აძლევს მრავალ მშრომელთ ახლოს
სპიტალფილდის მანუფაქტურების მიერ ხმარებული მასალის დასახლდნენ, ვინაიდან ისინი ხედავენ, რომ მათ სამრეწველო
არავითარი ნაწილი თვით ინგლისში არაა წარმოებული. ასეთი მოსაქმეობას შეუძლია მეტი საარსებო საშუალება და კომფორტის
მანუფაქტურების ადგილსამყოფელს, რადგან მათი აგება კერძო საგნები მოაპოვებინოს მათ აქ, ვიდრე სხვა ადგილას. ისინი
პირთა გეგმისა და პროექტის თანახმად ხდება, წარმოადგენს ეწევიან მანუფაქტურის იმ მასალის გადამუშავებას, რომელსაც
ზოგჯერ ზღვის სანაპირო ქალაქი, ზოგჯერაც ქალაქი ქვეყნის მიწა წარმოშობს, და თავიანთ მზა პროდუქტებს ანუ, რაც იგივეა,
შიგნით, იმის მიხედვით, თუ როგორც გადაუწყვეტია ეს იმ კერძო მათ ფასს სცვლიან ახალ მასალასა და სურსათზე. ისინი ახალ
პირთა ინტერესს, მოსაზრებას თუ კაპრიზს. ღირებულებას აძლევენ გარდამეტ ნედლეულს, ზოგავენ რა მის
სხვა ხანებში შორეული ბაზრისთვის მომუშავე ზღვამდე ან შორეულ ბაზრამდე გადაზიდვის ხარჯს. ისინი მის
მანუფაქტურები წარმოიშობიან ბუნებრივად, ასე ვთქვათ, სამაგიეროდ მიწათმოქმედებს აძლევენ ისეთ საგნებს, რომლებიც
თავისთავად, შედეგად იმ შინაური და უხეში მანუფაქტურების სასარგებლო ან სასურველია მათთვის, და ამასთან - უფრო
განვითარებისა, რომელთაც უაღრესად ღარიბსა და უკულტურო ხელსაყრელ პირობებში, ვიდრე მათ შეეძლოთ წინათ მათი
ქვეყნებშიც კი უნდა ჰქონდეთ ყოველთვის ადგილი. ასეთი მოპოვება. მიწათმომქმედნი უკეთეს ფასს იღებენ თავიანთ
მანუფაქტურები ჩვეულებრივ იმ ნედლეულს ხმარობენ, გარდამეტ პროდუქტში და შესაძლებლობა აქვთ უფრო იაფად
რომელსაც მოცემული ქვეყანა აწარმოებს, და, როგორც სჩანს, შეიძინონ მოხმარების სხვა საგნები, რომლებიც მათ სჭირდებათ.

ამგვარად, ეს სტიმულს უქმნის მათ და შესაძლებლობას აძლევს პირმშონი არიან მიწათმოქმედებისა. ევროპის ახალი დროის
გაადიდონ ამ გარდამეტი პროდუქტის რაოდენობა მიწის ისტორიაში მათი გავრცელება და განვითარება ჩვეულებრივ იმ
შემდგომი გაუმჯობესებისა და უკეთესი დამუშავების გზით. და მანუფაქტურების შემდეგ მოხდა, რომელნიც საგარეო ვაჭრობამ
თუ მიწის ნაყოფიერობამ წარმოშვა მანუფაქტურა, ამ წარმოშვა. ინგლისი განთქმული იყო წმინდა მაუდის წარმოებით
მანუფაქტურის განვითარება, თავის მხრივ, უკუმოქმედებს ესპანეთის მატყლიდან უკვე ას წელზე მეტი ხნით ადრე მანამდე,
მიწაზე და კიდევ უფრო ადიდებს მის ნაყოფიერობას. ვიდრე რომელიმე იმ მანუფაქტურათაგან, რომელნიც ახლა
მემანუფაქტურეები პირველად პროდუქტებს აწვდიან ახლობელ ჰყვავიან ზემოაღნიშნულ ქალაქებში, იმდენად
ადგილებს, ხოლო შემდეგ რამდენადაც მათი წარმოება განვითარდებოდა, რომ უცხოეთში გასაყიდად ემუშავნა. ამ
ვითარდება და უმჯობესდება, - უფრო შორეულ ბაზრებსაც, უკანასკნელთა განვითარებას და გაუმჯობესებას შეიძლებოდა
ვინაიდან: თუ ნედლეულსაც და უხეშ სამრეწველო ნაწარმსაც ადგილი ჰქონებოდა მხოლოდ შედეგად მიწათმოქმედების
უაღრესად გაუჭირდებოდა ხმელეთით დიდ მანძილზე განვითარების და გაუმჯობესებისა, რაც საგარეო ვაჭრობის და მის
ტრანსპორტის ხარჯის ატანა, ამის ატანა ძალიან კარგად შეუძლია მიერ უშუალოდ წარმოშობილი მანუფაქტურების უკანასკნელ
მრეწველობის უფრო სათუთ და სრულყოფილ პროდუქტებს. და უმთავრეს შედეგს წარმოადგენდა. ამის გარკვევას მე ახლავე
ისინი, ხშირად მცირე მოცულობისა, ფასით შეესაბამებიან შევუდგები.
ნედლეულის დიდ რაოდენობას. ერთი თოფი წმინდა მაუდი,
მაგალითად, რომელიც 80 გირვანქას იწონის, შეიცავს არა თუ 80 თ ა ვ ი IV
გირვანქა მატყლის ფასს, არამედ იმ რამდენიმე ათასი გირვანქა
პურის ფასსაც, რომელიც მუშებისა და მათი უშუალო როგორ უწყობდა ხელს ქალაქების ვაჭრობა სოფლის
დამქირავებლების შენახვაზეა დახარჯული. ამგვარად, პური, განვითარებას
რომელიც მისი ბუნებრივი სახით მხოლოდ ძნელად
შეიძლებოდა გაზიდულიყო საზღვარგარეთ, ფაქტიურად სავაჭრო და სამრეწველო ქალაქების ზრდა და სიმდიდრე
სამრეწველო ნაწარმთა სახით გაიზიდება და ამიტომ ადვილად სამი სხვადასხვა გზით უწყობდა ხელს სოფელ-ადგილების
შეიძლება გაგზავნილ იქნეს მსოფლიოს უშორეს კუთხეებში. ასე გაუმჯობესებას და კულტურას, სადაც ეს ქალაქები
ბუნებრივად და თითქოს თავისთავად წარმოიშვენ და მდებარეობდნენ.
განვითარდნენ ლიდსის, ჰალიფაქსის, შეფილდის, ბირმინგჰამის ჯერ ერთი, ვინაიდან დიდ და ახლობელ ბაზარს
და უოლვერჰამპტონის მანუფაქტურები. ეს მანუფაქტურები წარმოადგენდნენ სოფლის ნედლი პროდუქტისათვის, ეს

ქალაქები სტიმულს ჰქმნიდნენ მიწის დამუშავებისა და მისი თუ კი იგი გაუშვა ხელიდან, იშვიათად მოელოდება მის
შემდგომი გაუმჯობესებისათვის. ეს დადებითი შედეგი არ იყო ხელახლა დანახვას. ეს სხვადასხვა ჩვეულება, რასაკვირველია,
შემოფარგლული მარტო იმ მხარით, სადაც ისინი გავლენას ახდენს მათი მოქმედების მანერასა და წესზე
მდებარეობდნენ, არამედ ვრცელდებოდა მეტნაკლებ იმ პრაქტიკულ საქმეებში. ვაჭარი, ჩვეულებრივ, როგორც მესარეწე,
მხარეებზედაც, რომლებთანაც მათ სავაჭრო დამოკიდებულება გაბედულია, მემამულე კი - მშიშარა. პირველს არ ეშინია
ჰქონდათ. ყველა იმათ ისინი უქმნიდნენ ბაზარს მათი ერთბაშად დიდი კაპიტალი გაიღოს თავისი მიწის
ნედლეულის ან სამრეწველო პროდუქტების განსაზღვრული გასაუმჯობესებლად, უკეთუ მას საფუძვლიანი იმედი აქვს, რომ
ნაწილისათვის და, მაშასადამე, ერთგვარ სტიმულს აძლევდნენ ამით მისი ღირებულება გადიდდება გაწეული ხარჯის
მათ მრეწველობასა და კულტურას. მაგრამ მათი საკუთარი მხარე, პროპორციულად; მეორე კი, თუ მას საზოგადოდ აქვს კაპიტალი,
მისი სიახლოვის გამო, უდიდეს სარგებლობას ღებულობდა ამ - რაც სრულიადაც არაა ყოველთვის, - იშვიათად გაბედავს მის
ბაზრისაგან. რამდენადაც ამ მხარის ნედლეულს ნაკლები ამგვარად დახარჯვას. თუ იგი საერთოდ ახდენს მამულში
სატრანსპორტო ხარჯი ამძიმებდა, ვაჭრებს შეეძლოთ მასში გაუმჯობესებას, იგი ამას ასრულებს არა კაპიტალით, არამედ იმ
საუკეთესო ფასი მიეცათ მწარმოებლებისათვის და მაინც თანხით, რომლის მონარჩუნებას მოახერხებს თავისი წლიური
ისეთსავე ფასში მიეწოდებიათ იგი მომხმარებლებისათვის, შემოსავლიდან. ვისაც ოდესმე უცხოვრია სავაჭრო ქალაქში,
როგორც უფრო შორეული ადგილების ნედლეული. რომელიც განვითარებელი სასოფლო მეურნეობის მქონე
მეორე, ქალაქის მცხოვრებლების მიერ შეძენილი ქვეყანაში მდებარეობს, ხშირად უნდა შეემჩნიოს, რომ ვაჭრები
სიმდიდრე ხშირად გამოიყენებოდა იმ მიწების საყიდლად, გაცილებით უფრო გაბედულად და გონივრულად მოქმედებენ ამ
რომლებიც იყიდებოდა და რომელთა დიდი ნაწილი ხშირად დარგში, ვიდრე ის ადამიანები, რომელნიც მარტოოდენ
დაუმუშავებელი დარჩებოდა. ვაჭრებს ჩვეულებრივ სასახელოდ მემამულენი არიან. გარდა ამისა, დაჩვევა წესრიგს,
მიაჩნიათ მემამულეები გახდნენ, და როდესაც გახდებიან, ისინი დამზოგველობას და წინდახედულობას, რასაც ვაჭრული
საერთოდ საუკეთესო გამტარებელნი არიან სასოფლო- მოსაქმეობა თავისთავად ასწავლის ვაჭარს, უფრო გამოსადეგს
სამეურნეო გაუმჯობესებათა. ვაჭარი დაჩვეულია თავისი ფულის ხდის ამ უკანასკნელს იმისათვის, რომ მოგებით და წარმატებით
ხარჯვას უმთავრესად მოგებიან პროექტებზე, ხოლო ის, ვინც განახორციელოს გაუმჯობესების ყოველი პროექტი.
მარტოოდენ მემამულეა, მის მხოლოდ უსარგებლო ხარჯვას არის მესამე და უკანასკნელი: ვაჭრობა და მრეწველობა
დაჩვეული. პირველი ხშირად ხედავს, როგორ მიდის მისგან მისი ყოველთვის იწვევდა თანდათანობით წესრიგისა და კარგი
ფული და შემდეგ ისევ უბრუნდება მას მოგებით, ხოლო მეორე, მმართველობის დამყარებას და მასთან ერთად პიროვნების

თავისუფლებისა და უშიშროების უზრუნველყოფას სოფლის ვესტმინსტერის სასახლის დარბაზი სასადილო ოთახად ჰქონდა
მოსახლეობაში, რომელიც წინათ ცხოვრობდა თითქმის მუდმივ ვილიამ ქარცას, და ხშირად საკმარისიც არ იყო მისი სტუმრების
ომში თავის მეზობლებთან და მონურ დამოკიდებულებაში დასატევად. თომა ბეკეტის მორჭმულობის მაჩვენებლად
მაღლა მდგომთა მიმართ. და თუმცა ეს ყველაზე ნაკლებ სთვლიდნენ იმას, რომ იგი ავდარში სუფთა თივას ან ჭილს
შეუმჩნევიათ, ეს იყო უშესანიშნავესი ყველა იმ შედეგებიდან, დააპნევინებდა თავისი დარბაზის იატაკზე, რათა რაინდებს და
რომლებიც ჰქონდა ვაჭრობისა და მრეწველობის განვითარებას. სკვაირებს, რომელთათვის სკამები აღარ კმაროდა, მათი კოხტა
იუმი, რამდენადაც მე ვიცი, ერთადერთი მწერალია, რომელმაც ტანისამოსი არ გათხუპნოდათ, როცა იატაკზე დასხდებოდნენ
ყურადღება მიაქცია ამ გარემოებას. სასადილოდ. დიდი გრაფი ვარვიკი, ამბობენ, ყოველდღე 30,000
იმ ქვეყანაში, რომელსაც არა აქვს არც საგარეო ვაჭრობა და ადამიანს არჩენდაო თავის სხვადასხვა სასახლეებში; იქნებ ეს
არც გაუმჯობესებული მანუფაქტურები, დიდი მემამულე, რიცხვი გაზვიადებულია, მაგრამ იგი მაინც ძალიან დიდი უნდა
რადგან არა მოიპოვება რა, რაზედაც მას შეეძლოს გასცვალოს ყოფილიყო, რათა შესაძლებელი გაეხადნა ასეთი გაზვიადება.
თავისი მიწების პროდუქტის უდიდესი ნაწილი, რომელიც რჩება თითქმის ასეთივე სტუმარ-მასპინძლობა იყო ჩვეულებად სულ
მიწის დამმუშავებელთა შენახვის ხარჯების დაფარვის შემდეგ, ამ უკანასკნელ ხანამდე შოტლანდიის მაღლობის ზოგ ნაწილებში.
ნაწილს მთლად სოფლურ მასპინძლობაზე ხარჯავს თავის იგი, როგორც ეტყობა, ახასიათებს ყველა ხალხს, რომელიც
სახლში. თუ ეს გარდამეტი იმდენად დიდია, რომ კმარის ასი ან მცირედ იცნობს ვაჭრობას და მრეწველობას. მე ვნახეო, ამბობს
ათასი ადამიანის შესანახად, მას მისი გამოყენება სხვაგვარად არ დოქტორი პოკოკი, როგორ სადილობდა ქალაქის ქუჩაში
შეუძლია, თუ არ იმ გზით, რომ ასს ან ათას ადამიანს შეინახავს. არაბეთის ერთ-ერთი მთავარი, რომელიც იქ მოსულიყო თავისი
ამიტომ მას მუდამ ახვევია მრავალი ამფსონი და დამოკიდებული პირუტყვის გასაყიდად და ეპატიჟებოდა ყველა გამვლელს,
ადამიანი, რომელნიც, რადგან არა აქვთ არავითარი უბრალო მათხოვრებსაც კი, დამსხდარიყვნენ მასთან და
ეკვივალენტი, რითაც გადაიხადონ თავისი შესანახი, და მონაწილეობა მიეღოთ მის პურობაშიო.
ყველაფერს მისი სიუხვის წყალობით მიიღებენ, უნდა გლეხები ყოველ მხრივ ისევე დამოკიდებულნი იყვნენ
ემორჩილებოდნენ მეფეს, რომელიც მათ სასყიდელს აძლევს. დიდ მემამულეზე, როგორც მისი ამფსონები. იმათგან ისინიც კი,
ვაჭრობის და მრეწველობის განვითარებამდე ევროპაში სტუმარ- რომელნიც ბატონყმურ დამოკიდებულებაში არ იმყოფებოდნენ,
მასპინძლობა მდიდართა და ძალის მქონებელთა, მეფიდან მოიჯარადრეები იყვნენ მაინც, რომელთა განდევნა შეეძლო
დაწყებული და უმცირესი ბარონით გათავებული, აღემატებოდა მემამულეს თავისი სურვილისამებრ და რომელნიც აძლევდნენ
ყველა იმას, რისი წარმოდგენაც ძალგვიძს ჩვენ დღეს. მას ისეთ რენტას, რაც სრულიად არ შეეფერებოდა მათ მიერ

მიწისგან მიღებული შემოსავლის სიდიდეს. კრონა, ნახევარი კი მოესურვება.

კრონა, ცხვარი, ბატკანი შეადგენდა რამდენიმე წლის წინათ ამ ძალა-გავლენაზე, რომელიც მსხვილ მემამულეებს
შოტლანდიის მაღლობში ჩვეულებრივ საიჯარო ფასს მიწის ჰქონდათ ასეთ გარემოებაში აუცილებლად თავიანთ
ნაკვეთისთვის, რომელიც მთელ ოჯახს არჩენდა. ზოგ მოიჯარადრეთა და მხლებელთა მიმართ, იყო დამყარებული
ადგილებში ეს დღემდეა შენარჩუნებული, და ამავე დროს კი იქ ძველებური ბარონების ძლიერება. ისინი აუცილებლობის გზით
განსაზღვრული ფულადი თანხით პროდუქტების უფრო დიდი იქცევოდნენ ყველა იმათთვის, ვინც მათ მამულებში
რაოდენობა ვერ შეიძინება, ვიდრე სხვა ადგილებში. იმ ქვეყანაში, ცხოვრობდნენ, მოსამართლეებად მშვიდობიანობის დროს და
სადაც დიდი მამულის გარდამეტი პროდუქტი თვით მამულში მხედართმთავრებად ომის დროს. მათ შეეძლოთ წესრიგი
უნდა იქნეს მოხმარებული, მემამულისთვის უფრო დაეცვათ და კანონი განეხორციელებიათ თავიანთ მამულებში,
ხელსაყრელია და მოხერხებული, რომ მისი ნაწილი ვინაიდან თითოეულ მათგანს შესაძლებლობა ჰქონდა მამულის
მოიხმარებოდეს რაოდენადმე მოშორებით მისი სახლიდან, ყველა მცხოვრებთა მთელი ძალა გაეყვანა ამა თუ იმ პირის
უკეთუ ისინი, ვინც მას მოიხმარებენ, ისევე მასზე ძალმომრეობისა ან უკანონო მოქმედების წინააღმდეგ. არავის,
დამოკიდებულნი რჩებიან, როგორც მისი ამფსონები და მისი მათ გარდა, არ ჰქონდა ამის შესრულების ძალა, კერძოდ მეფესაც
სასახლის მსახურნი. ეს მას თავიდან აშორებს იმ თავისტკენას და არა. იმ ძველ დროში მეფე თითქმის მეტს არას წარმოადგენდა
შეწუხებას, რომელიც ნამეტნავად დიდი ამალის ანუ ძალიან თავის სახელმწიფოში, თუ არ უდიდეს მემამულეს, რომელსაც,
დიდი შინაურობის ყოლასთანაა დაკავშირებული. მოიჯარადრე, საერთო მტრების წინააღმდეგ საერთო ძალღონით თავდაცვის
რომელიც მემამულის სურვილისამებრ შეიძლება ყოველთვის გულისთვის, ერთგვარი პატივისცემით ეპყრობოდნენ დანარჩენი
განდევნილ იქნეს და რომელსაც საკმაო მიწა უჭირავს, რათა დიდი მემამულენი. იძულებით რაიმე მცირეოდენი ვალის
თავისი ოჯახი შეინახოს, და ამისთვის თითქმის მარტოოდენ გადასახდევინებლად რომელიმე მემამულის ტერიტორიაზე,
ნომინალურ რენტას იხდის, ისევე დამოკიდებულია სადაც ყველა მცხოვრებნი შეიარაღებული იყვნენ და ერთმანეთის
მემამულეზე, როგორც ამ უკანასკნელის ყოველი შინამსახური ან დახმარებას დაჩვეული, მეფეს თითქმის ისეთივე ძალღონის
არიფი, და ისევე უცილოდ უნდა ემორჩილებოდეს მას. ასეთი დახარჯვა დასჭირდებოდა, როგორც სამოქალაქო ომის
მემამულე, როგორც თავის სახლში ჰკვებავს თავის მსახურებს და ჩასაქრობად. ამიტომ იგი იძულებული იყო მართლმსაჯულების
არიფებს, ისევე ჰკვებავს იგი თავის მოიჯარადრეებს მათს წარმოება თავისი ქვეყნის უდიდეს ნაწილში იმათთვის დაეთმო,
სახლში. ერთნიც და მეორენიც მისი სიუხვის მეოხებით იღებენ ვისაც შეეძლო ამ საქმის შესრულება, და აგრეთვე, იმავე მიზეზის
თავის შესანახს; მას შეუძლია ეს შესანახი მათ შეუწყვიტოს, როცა გამო, სოფლის მილიციაზე ბრძანებლობა იმათთვის

დაეტოვებია, ვისაც ეს მილიცია მზად იყო დამორჩილებოდა. შედეგები წარმოიშობა. ჯერ კიდევ არც კი გასულა 30 წელიწადი
შეცდომაა ფიქრი, თითქოს ტერიტორიული მას შემდეგ, რაც მისტერ კამერონ-ოფ-ლოჩიელი, ლოკბერელი
მართლმსაჯულების უფლება ფეოდალური სამართლიდან მემამულე (შოტლანდიაში), თუმცა იგი არ იყო ამისთვის
წარმომდგარიყოს. არა თუ უმაღლესი მართლმსაჯულების კანონით უფლებამოსილი, არ იყო, როგორც მაშინ იტყოდნენ,
უფლება, სამოქალაქო და სისხლის სამართლისა, - არამედ სამეფოს ლორდი (Lord of Regality), ტახტის ვასალიც კი არ იყო,
აგრეთვე უფლება ლაშქრის მოკრებისა, ფულის მოჭრისა და არამედ იყო მხოლოდ არგაილის ჰერცოგის ვასალი, და ამასთან
მათზე დამოკიდებული მოსახლეობისთვის წესების და მომრიგებელი მოსამართლეც კი არ ყოფილა, მაინც, მიუხედავად
კანონების გამოცემის უფლებაც კი, ალოდიური სამართლის ამისა, უმაღლეს სისხლის სამართლის მართლმსაჯულებას
საფუძველზე, დიდ მემამულეებს ეკუთვნოდა უკვე რამდენიმე აწარმოებდა მისი ხელქვეითი ადამიანების მიმართ. როგორც
საუკუნით ადრე მანამდე, ვიდრე ევროპაში ცნობილი გახდებოდა გადმოგვცემენ, იგი ძალიან სამართლიანად სწყვეტდა საქმეებს,
თვით სახელი ფეოდალური სამართლისა. საქსონელი თუმცა არავითარ სამოსამართლო ფორმალობას არ მისდევდა; და
ლორდების ძალა და სამართლმსაჯულო უფლება ინგლისში, შესაძლებელია, რომ ქვეყნის ამ ნაწილის მდგომარეობა მაშინ
როგორც ეტყობა, დაპყრობამდე ისევე დიდი იყო, როგორც აიძულებდა მას მიეთვისებია ეს უფლება, რათა დაეცვა
ყოველი ნორმანელი ლორდის უფლება დაპყრობის შემდეგ. საზოგადოებრივი წესრიგი და მყუდროება. ამ მემამულემ,
მაგრამ ფეოდალური სამართალი, როგორც ფიქრობენ, რომლის რენტა არასოდეს არ აღემატებოდა წელიწადში ხუთას
აღიარებული იქნა ინგლისის საერთო სამართლად მხოლოდ გირვ. სტერლინგს, თავისი ხალხიდან რვაასი კაცი გაიყვანა 1745
დაპყრობის შემდეგ. უცილობელ ფაქტად უნდა ჩაითვალოს, რომ წელს თავისთან ერთად აჯანყებაში.
საფრანგეთის დიდ მემამულეებს ალოდიური წესით ხელთ ფეოდალური სამართლის შემოღებას არა თუ არ
ეპყრათ ფრიად დიდი ძალა და სამართლმსაჯულო უფლება უკვე გაუდიდებია მსხვილი ალოდიური მესაკუთრეების ძალა,
დიდი ხნით ადრე მანამდე, ვიდრე ფეოდალური სამართალი არამედ, პირიქით, იგი შეიძლება მიჩნეულ იქნეს როგორც ცდა ამ
შევიდოდა ამ ქვეყანაში. ეს ძალა და ეს სამართლმსაჯულო ძალის შეზღუდვისა. ამ სამართალმა დააწესა რეგულარული
უფლება აღმოცენდა აუცილებლობის გზით ზემოაღწერილ დაქვემდებარება, რომელიც დაკავშირებული იყო მთელ რიგ
საკუთრების და ადათის ნიადაგზე. საფრანგეთის ან ინგლისის სამსახურსა და მოვალეობასთან, დაწყებული მეფიდან და
მონარქიების შორეულ წარსულში უძებნელადაც, ჩვენ გათავებული უმცირესი მემამულით. მემამულის
შეგვიძლია გაცილებით უფრო ახლობელ დროში ვპოვოთ ბევრი მცირეწლოვანობის დროს მისი მიწების რენტა და გამგებლობა
დამტკიცება იმისა, რომ ასეთი მიზეზებისგან ყოველთვის ასეთი გადადიოდა მისი უშუალო უფროსის ხელში და, მაშასადამე,

ყველა დიდი მემამულის მიწების რენტა და გამგებლობა აწოდებდნენ დიდ მემამულეებს ისეთ რამეს, რაზედაც მათ
გადადიოდა მეფის ხელში, რომელსაც ეკისრებოდა შეეძლოთ გაეცვალათ მათი მიწების მთელი გარდამეტი
მცირეწლოვანის შენახვა და აღზრდა და რომელსაც, როგორც პროდუქტი, და რაც მათ თვითონ შეეძლოთ მოეხმარნათ, - მათი
მეურვეს, უფლება ჰქონდა, როგორც აღიარებული იყო, მოიჯარადრეებისა ან ამალისათვის გაუნაწილებლად. ყველაფერი
დაექორწინებია იგი, მხოლოდ ეს ქორწინება უნდა ყოფილიყო თვით ჩვენთვის და არაფერი სხვებისთვის, - ასეთი იყო ქვეყნად
მისი მდგომარეობის შესაბამისი. თუმცა ეს დაწესებულება ყველა ხანაში, როგორც ეტყობა, საძაგელი წესი ადამიანთა
აუცილებლად იწვევდა მეფის ძალის გადიდებას და დიდ მოდგმის ბატონებისა. და ამიტომ, როგორც კი მათ იპოვეს გზა,
მემამულეთა ძალის შესუსტებას, მაგრამ მაინც იგი არ იყო რომ თვითონვე მოეხმარნათ თავიანთი რენტის მთელი
საკმარისი იმისათვის, რომ დამყარებულიყო წესრიგი და კარგი ღირებულება, მათ დაეკარგათ ხალისი გაეყოთ იგი სხვებისათვის.
მმართველობა სოფლის მოსახლეობაში, ვინაიდან ამასთან ერთ წყვილ ბრილიანტიან აბზინდში ან სხვა რაიმე ასევე
ერთად არ ხდებოდა საკმაოდ ცვლილება საკუთრებისა და უმნიშვნელო და უსარგებლო საგანში ისინი სცვლიდნენ ათასი
ადათის ვითარებაში, რომელიც უწესრიგობის წარმომშობი იყო. ადამიანის წლიურ სარჩოს ან, რაც იგივეა, ამ სარჩოს ფასს, და
მთავრობის ძალა წინანდებურად მეტად სუსტი იყო თავში და ამასთან ერთად ხელს იღებდნენ იმ გავლენასა და ავტორიტეტზე,
მეტად ძლიერი - დაბალ ნაწილებში, და ამ დაბალი ნაწილების რომლის მიცემაც მათთვის მას შეეძლო. სამაგიეროდ
უზომო სიძლიერე მიზეზი იყო თავის სისუსტისა. ფეოდალური ბრილიანტიანი აბზინდი საკუთრება იყო მათი, და არავითარ
იერარქიის დამყარების შემდეგ მეფე ისევე მოკლებული იყო სხვა ადამიანს არ ჰქონდა მასში წილი, მაშინ როდესაც ხარჯვის
შესაძლებლობას აელაგმა დიდი მემამულეების თვითნებობა და წინანდელი წესის არსებობისას ეს საგანი მათ, სულ ცოტა, ათასი
ძალმომრეობა, როგორც მოკლებული იყო ამას წინათაც. ისინი ადამიანისთვის უნდა გაენაწილებიათ. იმათთვის, ვინც
წინანდებურად განაგრძობდნენ თავისი სურვილისამებრ, სწყვეტდა, თუ რომელი იყო ამ წესში უპირატესობის შემცველი,
თითქმის განუწყვეტლივ ომს ერთი მეორის წინააღმდეგ და აღნიშნული განსხვავება გადამჭრელი მნიშვნელობისა იყო.
ხშირად მეფის წინააღმდეგაც; და სოფელი წინანდებურად ამგვარად, ყოვლად ბავშვური, მდაბალი და სულელური
ასპარეზი იყო ძალმომრეობის, ძარცვის და არეულობისა. მედიდურობის დაკმაყოფილების გულისთვის მათ თანდათან
მაგრამ ის, რის განხორციელებასაც ვერასოდეს ვერ გასცეს მთელი თავიანთი გავლენა და ავტორიტეტი.
შესძლებდა ფეოდალურ დაწესებულებათა ძალა, თანდათან იმ ქვეყანაში, რომელსაც არა აქვს საგარეო ვაჭრობა და არც
განხორციელებულ იქნა საგარეო ვაჭრობის და მანუფაქტურების განვითარებული მანუფაქტურა, ადამიანი, რომელსაც ათიათასი
ჩუმი და შეუმჩნეველი მოქმედებით. ისინი თანდათან გირვ. სტერლინგი აქვს წლიური შემოსავალი, თავის შემოსავალს

ვერ დახარჯავს სხვაგვარად, თუ არ ამ გზით, რომ თავის ხარჯზე ამრიგად, კი მონაწილეობს ყველა მათ შენახვაში, მაგრამ ისინი
შეინახავს დაახლოებით ათას ოჯახს, რომელნიც მაშინ, ყველანი მეტნაკლებ დამოუკიდებელნი არიან მისგან, იმიტომ
რასაკვირველია, ყველანი მასზე არიან დამოკიდებულნი. რომ მათ, საერთოდ, უმისოდაც შეუძლიათ არსებობა.
ევროპის აწინდელ მდგომარეობაში ადამიანს, რომელსაც როდესაც დიდი მემამულეები თავიანთ რენტას მათი
ათიათასი გირვ. სტერლინგი შემოსავალი აქვს წელიწადში, ბინადარი მოიჯარადრეების და მათი კარისკაცების შენახვაზე
შეუძლია სავსებით დახარჯოს იგი - და ჩვეულებრივ ის კიდეც ხარჯავენ, თითოეული მათგანი ინახავს მთლად ყველა მის
ხარჯავს მას ამგვარად - ისე, რომ თავის ხარჯზე უშუალოდ არ მოიჯარადრეს და ყველა მის კარისკაცს. ხოლო როდესაც ისინი
ჰყავდეს ოცი ადამიანიც კი ან თავის განკარგულებაში არ ჰყავდეს ამას ვაჭრებისა და ხელოსნების შენახვაზე ხარჯავენ,
ათ ლაქიაზე მეტი. არაპირდაპირ იგი, შესაძლებელია, შესანახს შესაძლებელია ყველა ისინი, ერთად აღებულნი, ადამიანთა იმავე
აძლევს ადამიანთა არა ნაკლებ რაოდენობას, ან მეტსაც, ვიდრე რაოდენობას ინახავდნენ ანდა, თუ სოფლური სტუმარ-
ადრე აძლევდა ხარჯვის ძველი წესის არსებობისას, ვინაიდან მასპინძლობით გამოწვეულ ქონების განიავებას მივიღებთ
რაოდენობა იმ ფასეული პროდუქტებისა, რომლებზედაც იგი მხედველობაში, მეტ რაოდენობასაც ინახავდნენ, ვიდრე წინათ;
მთელ თავის შემოსავალს სცვლის, ძალიან მცირე არის, მაგრამ მაგრამ თითოეულ მათგანს, ცალკე აღებულს, ხშირად მხოლოდ
მუშების რიცხვი, რომელნიც მათ აგროვებენ და ამზადებენ, მცირეოდენი წვლილი შეაქვს ადამიანთა ამ დიდი
აუცილებლად ძალიან დიდი უნდა იყოს. ამ პროდუქტების რაოდენობიდან თითოეულის შესანახად. თითოეული ვაჭარი ან
მაღალი ფასი წარმოსდგება ჩვეულებრივ მუშების შრომის ხელოსანი თავის შესანახს იღებს არა ერთისაგან, არამედ ასი ან
ხელფასისა და ყველა იმ მესარეწეთა მოგების გამო, რომელნიც ამ ათასი სხვადასხვა მუშტრისაგან. თუმცა იგი, ამრიგად,
მუშების უშუალო დამქირავებელნი არიან. აღნიშნული რაოდენადმე მოვალეა ყველას წინაშე, მაგრამ არც ერთ მათგანზე
ადამიანი, იხდის რა ამ ფასს, არაპირდაპირ იხდის მთელ ამ არაა სავსებით დამოკიდებული.
ხელფასს და მოგებას და ამგვარად არაპირდაპირ მონაწილეობს როდესაც, ამრიგად, თანდათან იწყო კლება დიდი
ყველა ამ მუშების და მათი დამქირავებლების შენახვაში. ეს კია, მემამულეების პირადმა ხარჯებმა, არ შეიძლებოდა ასევე
რომ ჩვეულებრივ იგი თითოეული მათგანის შენახვაში თანდათან არ შემცირებულიყო მათ კარისკაცთა რიცხვიც, ვიდრე
მონაწილეობს მხოლოდ ძალიან მცირე ზომით: მეათედი ისინი დაბოლოს სრულიად არ იქნენ დათხოვნილი. იგივე
ნაწილით, იქნებ, მცირეოდენთა მთელ წლიურ შენახვაში, ერთი მიზეზი აიძულებდა მემამულეებს თანდათან გაეშვათ მათ
მეასედითაც არა ბევრის შენახვაში და მეათასედითაც არა, - ერთი ბინადარ მოიჯარადრეთა ზედმეტი ნაწილიც. მათ გააფართოვეს
მეათიათასედითაც კი არა, - ზოგთა შენახვაში. თუმცა იგი, საიჯარო მამულები, და ფერმერების რიცხვი, მიუხედავად

ჩივილისა სოფლად უხალხობის შესახებ, შემცირებულ იქნა იმ სიცოცხლეს და არც თავის ქონებას მემამულის სამსახურში.
რაოდენობამდე, რომელიც საჭირო იყო მიწის დასამუშავებლად ხოლო თუ მას გრძელვადიანი საიჯარო ხელშეკრულება აქვს
იმდროინდელი სასოფლო-სამეურნეო კულტურისა და დადებული, იგი სრულიად დამოუკიდებელია, და მისგან
მელიორაციის დაბალი დონის მიხედვით. ზედმეტი მჭამელების მემამულე არ უნდა მოელოდებოდეს სრულიად მცირე
მოშორების გამო და ფერმერისაგან სრული საიჯარო სამსახურსაც კი იმაზე მეტად, რაც ხელშეკრულებაშია
ღირებულების აღების გზით მემამულე იღებდა უფრო დიდ აღნიშნული ან მოიჯარადრეს ეკისრება ქვეყნის საერთო და
გარდამეტ პროდუქტს ანუ, რაც იგივეა, უფრო დიდი გარდამეტი ცნობილი კანონით.
პროდუქტის ფასს; და ამასთან ვაჭრებმა და მემანუფაქტურეებმა მას შემდეგ, რაც მოიჯარადრეები, ამგვარად,
მალე შეუქმნეს მას შესაძლებლობა ეს გარდამეტი დაეხარჯა დამოუკიდებელნი გახდნენ და კარისკაცები დათხოვნილ იქნენ,
თავისი პირადი საჭიროებისათვის, ისე როგორც იგი იქცევოდა დიდ მემამულეებს მოესპოთ შესაძლებლობა ხელი შეეშალათ
პროდუქტის დანარჩენი ნაწილის შესახებ. და რადგან იმავე მართლმსაჯულების წესიერი წარმოებისათვის ან დაერღვიათ
მიზეზები განაგრძობდა მოქმედებას, იგი ცდილობდა თავისი საზოგადოებრივი მყუდროება სოფლად. მათ თავიანთი
რენტა აეწია იმაზე მეტად, რისი მოცემაც შეეძლო მის მიწას პირმშოობის უფლება გაჰყიდეს არა როგორც ესავმა შიმშილისა
მაშინდელი კულტურის მდგომარეობაში. მაგრამ მის და გაჭირვების დროს ოსპის გბოლვილზე, არამედ სავსების
მოიჯარადრეებს მხოლოდ იმ პირობით შეეძლოთ ამაზე ფლანგვის მომენტში წვრილმანი სამკაულებისა და მსგავსი
დათანხმება, უკეთუ მათ უზრუნველყოფილი ექნებოდათ მიწის ცუდმადი საგნების გულისათვის, რომლებიც გამოსადეგი იყო
ნაკვეთის ფლობა იმდენი წლების განმავლობაში, რომ საკმაო უფრო ბავშვების სათამაშოდ, ვიდრე მოზრდილი ადამიანის
დრო ექნებოდათ მოგებით ამოეღოთ ყველა ის, რასაც ყურადღებისათვის, და გახდნენ ამის შემდეგ ისევე
დახარჯავდნენ მიწის შემდგომ გაუმჯობესებაზე. თავმომწონური უმნიშვნელონი, როგორც ყოველი შეძლებული მოქალაქე ან
ბედოვლათობა მემამულეს აიძულებდა დათანხმებულიყო ამ ვაჭარი ქალაქში. სოფლად, ისე როგორც ქალაქად, დამყარდა
პირობაზე; ამგვარად წარმოსდგა გრძელვადიანი იჯარა. წესიერი მმართველობა, ვინაიდან არც იქ და არც აქ არავის აღარ
ბატონის ნებაზე დამოკიდებული მოიჯარადრეც კი, თუ ეპყრა ხელთ საკმაო ძალა, რომ წინააღდგომოდა მის საქმიანობას.
იგი მიწის სრულს ღირებულებას იხდის, აღარაა სულ მთლად ამას, იქნებ, არც კი ჰქონდეს პირდაპირი კავშირი ჩვენს
მემამულეზე დამოკიდებული. ფულადი სარგებლობა, რომელიც საგანთან, მაგრამ არ შემიძლია არ აღვნიშნო, რომ ვაჭრობის
მათ აქვთ ერთი მეორისაგან, საურთიერთოა და თანატოლი, და მაწარმოებელ ქვეყნებში ძალიან იშვიათად ვხვდებით ძველ
ასეთი მოიჯარადრე სახიფათოდ არ გახდის არც თავის გვარებს, რომელნიც მოდგმიდან მოდგმაში ფლობდნენ დიდ

მამულებს. პირიქით, ისეთ ადგილებში, სადაც ვაჭრობა იმის გამო, რომ მათი ქონება მოხმარების საგნებისაგან შესდგება.
ნაკლებ არის განვითარებული, როგორიცაა, მაგალითად, უელსი ამგვარად, რევოლუცია, რომელიც უდიდესი
ან შოტლანდიის მთიანი ნაწილი, ასეთი გვარები მრავლად მნიშვნელობისა იყო საზოგადოებრივი კეთილდღეობისათვის,
მოიპოვებიან. არაბეთის ისტორია, ეტყობა, სავსეა გენეალოგიით, შესრულებულ იქნა ხალხის ორი სხვადასხვა კლასის მიერ,
და ერთი თათართა ხანის მიერ დაწერილი ისტორია, რომელიც რომელთაც განზრახვად სრულიადაც არ ჰქონებიათ
რამდენსამე ევროპულ ენაზეა გადათარგმნილი, თითქმის მარტო საზოგადოებისათვის სამსახურის გაწევა. სრულიად ბავშვური
ასეთ გენეალოგიებს შეიცავს; ეს ამტკიცებს, რომ ძველი გვარები მედიდურობის დაკმაყოფილება - ეს იყო ერთადერთი მოტივი
ამ ხალხებში ძალიან ჩვეულებრივი მოვლენაა. იმ ქვეყნებში, დიდ მემამულეთა. ვაჭრები და ხელოსნები, გაცილებით ნაკლებ
სადაც მდიდარ ადამიანს სხვაგვარად არ შეუძლია დახარჯოს სასაცილონი, მოქმედებდნენ მხოლოდ და მხოლოდ თავიანთი
თავისი შემოსავალი თუ არ იმ გზით, რომ თავის ხარჯზე ინტერესის გულისათვის და ადგნენ ვაჭრულ პრინციპს: ყოველ
ინახავდეს იმდენ ხალხს, რამდენის შენახვაც კი შეიძლება იმ გროშს გაჰკიდებოდნენ, საცა კი ეს გროში იყო მისაღები. არც
შემოსავლით, ასეთი ადამიანი ვერ გაკოტრდება, და მისი ერთნი და არც მეორენი არ სცნობდნენ, არც ხედავდნენ, წინასწარ
ხელგაშლილობა, როგორც სჩანს, იშვიათად იქნება ისე იმ დიდ რევოლუციას, რომელსაც თანდათან ახდენდა სიბრიყვე
უსაზღვრო, რომ იგი ცდილობდეს შეინახოს ადამიანთა იმაზე ბერთთა და გამრჯელობა მეორეთა.
მეტი რაოდენობა, ვიდრე მას ეს ძალუძს. მაგრამ, როდესაც მას ამრიგად, ქალაქების ვაჭრობა და მანუფაქტურები მეტწილ
შესაძლებლობა აქვს დახარჯოს თავის თავზე ფრიად დიდი ევროპაში იყო არა შედეგი, არამედ მიზეზი და სტიმული სოფლის
შემოსავალი, მაშინ ხშირად საზღვარი არ უდევს მის ხარჯებს, და სასოფლო მეურნეობის ამაღლების და განვითარებისა.
იმიტომ რომ ხშირად საზღვარი არ უდევს მის მედიდურობას ანუ მაგრამ, რამდენადაც განვითარების ასეთი წესი
ეგოიზმს. ამიტომ ვაჭრობის მაწარმოებელ ქვეყნებში, ეწინააღმდეგება საგანთა ბუნებრივ მსვლელობას, იგი
მიუხედავად უსასტიკეს ღინისძიებათა, რომელთაც მიმართავენ აუცილებლად არის ნელი და არამყარი. აბა შეადარეთ ევროპის იმ
კანონის გზით სიმდიდრის გაფლანგვის თავიდან ასაცილებლად, ქვეყნების ნელი განვითარება, რომელთა სიმდიდრე
სიმდიდრე იშვიათად რჩება დიდხანს ერთსა და იმავე ოჯახში. უმთავრესად მათ ვაჭრობასა და მანუფაქტურებზეა
პირიქით, ამას ხშირად ადგილი აქვს პრიმიტიულ ხალხებში დამოკიდებული, ჩვენი ჩრდილო-ამერიკის კოლონიების სწრაფ
ყოველგვარი კანონმდებლობითი ღონისძიებების გარეშე, წარმატებას, რომელთა სიმდიდრე მხოლოდ და მხოლოდ
ვინაიდან მეჯოგე ხალხებში, როგორნიც არიან, მაგალითად, მიწათმოქმედებაზეა დაფუძნებული. მეტწილ ევროპაში
თათრები და არაბები, ამგვარი ღონისძიებები შეუძლებელია უკვე მოსახლეობა, როგორც ფიქრობენ, ორკეცდება არა უადრეს

ორმოცდაათი წლისა. ზოგ ჩვენს ჩრდილო-ამერიკის კოლონიაში თავისი მცირე კაპიტალი. თავისუფალი პროფესიის ადამიანი,
მოსახლეობა ორკეცდება, როგორც ანგარიშობენ, 20 ან 25 რომელიც სხვა წყაროდან იღებს თავის შემოსავალს, ხშირად
წელიწადში. ევროპაში საპირმშოო კანონი და მამულების რჩევობს ამ სახით შეინახოს თავისი დანაზოგი. მაგრამ
გასხვისების შეზღუდვა სხვადასხვა სახისა აბრკოლებს დიდი ახალგაზრდა კაცს, რომელიც ნაცვლად იმისა, რომ ხელი
მამულების დაყოფას და მით ხელს უშლის წვრილ მესაკუთრეთა მოჰკიდოს ვაჭრობას ან რაიმე თავისუფალ პროფესიას, თავის ორ
რიცხვის ზრდას. ხოლო წვრილი მესაკუთრე, რომელიც იცნობს თუ სამ ათას გირვ. სტერლინგ კაპიტალს დახარჯავს მიწის მცირე
თავისი პაწია მამულის ყოველ ნაწილს და მას მთელი იმ ნაკვეთის საყიდლად და დასამუშავებლად, შეუძლია,
სიყვარულით უვლის, რასაც საკუთრება, განსაკუთრებით რასაკვირველია, იმედი იქონიოს, რომ მიაღწევს სავსებით
პატარა საკუთრება წარმოშობს ბუნებრივად, და რომელსაც ბედნიერ და სრულიად დამოუკიდებელ ცხოვრებას; მხოლოდ ის
სიამოვნებას ჰგვრის არა მარტო მისი დამუშავება, არამედ მისი სამუდამოდ უნდა გამოეთხოვოს ყოველ იმედს იმისას, რომ
გამშვენიერებაც, წარმოადგენს ჩვეულებრივ ყველაზე უფრო ოდესმე შეიძენს დიდ ქონებას და სახელს, რისი მოპოვების
გამრჯელ, ყველაზე უფრო მიხვედრილ და საუკეთესო შანსები მას, თავისი კაპიტალი რომ სხვაგვარად დაეხარჯა, ისევე
შედეგების მიმღწევ ადამიანს ყველა იმათ შორის, ვინც მიწის ექნებოდა, როგორც ყოველ სხვა ადამიანს. და მაინც ასეთი
გაუმჯობესებაზე მუშაობს. გარდა ამისა, აღნიშნული შეზღუდვა ადამიანი, თუმცა მას არა აქვს შანსი გახდეს დიდი მემამულე, არ
ისე ბევრ მიწას აყენებს ბაზრის გარეშე, რომ ყოველთვის მეტი იკადრებს ფერმერობას. მიწის მხოლოდ მცირე რაოდენობის
კაპიტალი მოიპოვება მიწის საყიდლად, ვიდრე მიწა მოიპოვება გამოსვლა ბაზარზე და ბაზარზე გამოსული მიწის მაღალი ფასი
გასაყიდად, ასე რომ ის მიწა, რომელიც გასაყიდადაა აბრკოლებს ბევრ კაპიტალს გამოყენებულ იქნეს მიწის
მიწოდებული, ყოველთვის მონოპოლიურ ფასში იყიდება. მიწის დასამუშავებლად და გასაუმჯობესებლად, რისთვისაც იგი სხვა
შემოსავალი არასოდეს არ ჰფარავს მიწის საყიდლად დახარჯული პირობებში იქნებოდა გამოყენებული. ჩრდილო-ამერიკაში,
თანხის სარგებელს და გარდა ამისა კიდევ დამძიმებულია პირიქით, 50 ან 60 გირვ. სტერლინგი ხშირად საკმარის
სარემონტო და სხვა მიმდინარე ხარჯებით, რასაც არ კაპიტალად ითვლება იმისათვის, რომ გამართულ იქნეს
ექვემდებარება ფულის სარგებელი. მიწის ყიდვა ყველგან პლანტაცია. დაუმუშავებელი მიწის შეძენა და გაუმჯობესება
ევროპაში წარმოადგენს ფრიად არახელსაყრელ დაბანდებას წარმოადგენს იქ უაღრესად ხელსაყრელ გამოყენებას როგორც
მცირე კაპიტალისათვის. უფრო დიდი საიმედობის და ძალიან მცირე, ისე ძალიან დიდი კაპიტალებისათვის, და
დაცულობის გულისათვის ადამიანი, რომელიც საქმეებს თავს უმოკლეს გზას ყველა იმ სიმდიდრისა და სახელის შესაძენად,
ანებებს, არაიშვიათად რჩევობს, მართალია, მიწაში დააბანდოს რაც კი შეიძლება მოპოვებულ იქნეს იმ ქვეყანაში. ასეთი მიწა

ჩრდილო-ამერიკაში შეიძლება მიიღოს ადამიანმა თითქმის კანონმდებლობა განსაკუთრებულ ყურადღებას იჩენდა

მუქთად ანუ ისეთ ფასში, რომელიც მნიშვნელოვნად ნაკლებია ვაჭრობისა და მანუფაქტურების ინტერესების მიმართ, და
მისი ბუნებრივი პროდუქტის ღირებულებაზე, - გარემოება, მართლაც, არ არსებობს ევროპაში ქვეყანა, ჰოლანდიის
რომელიც შეუძლებელია ევროპაში ან ყოველ ქვეყანაში, სადაც გამოუკლებლადაც კი, სადაც კანონი, საერთოდ, უფრო ხელს
მთელი მიწა დიდი ხანია კერძო საკუთრებადაა გადაქცეული. უწყობდეს ამგვარ სავაჭრო-სამრეწველო საქმიანობას. ამის გამო
მაგრამ მამულები რომ მესაკუთრის სიკვდილის შემდეგ, ვაჭრობა და მანუფაქტურა განუწყვეტლივ ვითარდებოდა მთელი
რომელსაც მრავალრიცხოვანი ოჯახი რჩება, იყოფოდეს ამ პერიოდის განმავლობაში. მიწათმოქმედებაც, უეჭველია,
თანასწორად ყველა შვილს შორის, იმ შემთხვევაში მამული თანდათან ვითარდებოდა, მაგრამ იგი, როგორც ეტყობა, ნელა და
ჩვეულებრივ გაიყიდებოდა. მაშინ ისე ბევრი მიწა იქნებოდა რაოდენადმე ჩამორჩენილად მიჰყვებოდა ვაჭრობის და
ბაზარზე გამოტანილი, რომ იგი ვეღარ გაიყიდებოდა მანუფაქტურების უფრო სწრაფ პროგრესს. მიწების უდიდესი
მონოპოლიურ ფასში. მიწის შემოსავალი უფრო ადვილად ნაწილი, უნდა ვიფიქროთ, დამუშავებული იყო ჯერ კიდევ
დაჰფარავდა მის საყიდლად დახარჯული კაპიტალის ელისაბედის მეფობამდე, მაგრამ მათი ძალიან მნიშვნელოვანი
სარგებელს, და პატარა კაპიტალები ისეთივე ხელსაყრელობით ნაწილი დღესაც დაუმუშავებელი არის და კიდევ უფრო დიდი
შეიძლებოდა გამოყენებული ყოფილიყო მიწის შესაძენად, ნაწილი უფრო ცუდადაა დამუშავებული, ვიდრე შეიძლებოდა
როგორც ყოველი სხვა წესით გამოყენების შემთხვევაში. ყოფილიყო. ამავე დროს კი ინგლისის კანონები შველიან
ინგლისი, მისი ნიადაგის ნაყოფიერობის გამო, მისი მიწათმოქმედებას არა მარტო არაპირდაპირ, ვაჭრობისათვის
სანაპიროების დიდი სიგრძის გამო ქვეყნის მთელ ფართობთან მფარველობის გაწევის გზით, არამედ უშუალოდაც, სხვადასხვა
შედარებით და ბევრ სანაოსნო მდინარეთა არსებობის გამო, ღონისძიებებით. ნაკლებობის წლების გამოკლებით, პურის
რომელნიც მას სერავენ და წყლით ტრანსპორტის უპირატესობას ექსპორტი არა თუ თავისუფალია, არამედ მას დახმარებაც ეძლევა
უქმნიან მის ბევრ ადგილს, ქვეყნის შუაგულში მდებარეს, ყოველ განსაკუთრებული პრემიით. ზომიერი სიუხვის წლებში
სხვა ევროპულ ქვეყანაზე ნაკლებ არ არის, შეიძლება ითქვას, უცხოეთის პურის იმპორტზე ისეთი ბაჟია დადებული, რომ
თვით ბუნებით დანიშნული იმისათვის, რომ იყოს აკრძალვას უდრის. ცოცხალი პირუტყვების შემოზიდვა, თუ არ
ადგილსამყოფელი საგარეო ვაჭრობისა, შორეული ბაზრისათვის ირლანდიიდან, აკრძალულია ყოველთვის, და ირლანდიიდანაც
მწარმოებელი მანუფაქტურებისა და ყველა იმ მიღწევათა და შემოზიდვა მხოლოდ უკანასკნელ დროს იქნა ნებადართული.
გაუმჯობესებათა, რომელნიც მით გამოიწვევიან. ამასთან ამიტომ იმათ, ვინც მიწის დამუშავებას ეწევა, მათ
ელისაბედის მეფობის დასაწყისიდან მოყოლებული ინგლისის თანამოქალაქეთა მიმართ მონოპოლია აქვთ ორ უმთავრეს

სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტზე: პურსა და ხორცზე. ასეთი მნიშვნელოვანი გახდებოდა როგორც ვაჭრობის მაწარმოებელი
ხელშეწყობა, თუმცა კი არსებითად, იქნებ, სრულიად ქვეყანა. იმდროინდელი ცნობების მიხედვით, საფრანგეთის
ილუზორული იყოს, როგორც მე შევეცდები ცხადვყო შემდეგში, ფლოტი მნიშვნელოვანი იყო ჯერ კიდევ კარლოს VIII-ის
საკმარისად ამტკიცებს ყოველ შემთხვევაში ექსპედიციამდე ნეაპოლისაკენ. მაგრამ საფრანგეთის მიწის
მიწათმოქმედებისათვის დახმარების გაწევის განზრახვას დამუშავება და გაუმჯობესება, საერთოდ, უფრო დაბალ დონეზე
კანონმდებლობის მხრივ. მაგრამ ყველა ამაზე გაცილებით უფრო დგას, ვიდრე ინგლისში, მისი კანონმდებლობა არასოდეს არ
მნიშვნელოვანია ის, რომ გლეხებს ინგლისში ისეთი მტკიცე უწევდა მიწათმოქმედებას ასეთ უშუალო დახმარებას.
მდგომარეობა, დამოუკიდებლობა და პატივი აქვთ მოპოვებული, ესპანეთის და პორტუგალიის საგარეო ვაჭრობა ევროპის
როგორიც კი კანონს ძალუძს მათ უზრუნველუყოს. ამიტომ არც სხვა ნაწილებთან, თუმცა იგი უმთავრესად უცხო გემებით
ერთ ქვეყანას, სადაც არსებობს საპირმშოო უფლება, სადაც სწარმოებს, ფრიად მნიშვნელოვანი არის. მათი ვაჭრობა მათ
იხდიან ათისთავს და სადაც მამულების გასხვისების კოლონიებთან სწარმოებს მათი საკუთარი გემებით და
ხანგრძლივად შეზღუდვა, თუმცა იგი ეწინააღმდეგება გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი არის ამ კოლონიების
კანონმდებლობის ხასიათს, ზოგ შემთხვევაში ნებადართული სიმდიდრისა და მოცულობის გამო. მაგრამ ამ ვაჭრობას
არის, არ ძალუძს სასოფლო მეურნეობას ხელი შეუწყოს მეტად, არასოდეს არ შეუქმნია არც ერთ ამ ქვეყანაში რაოდენადმე
ვიდრე ამას ადგილი აქვს ინგლისში. და ინგლისის სასოფლო- მნიშვნელოვანი მანუფაქტურები პროდუქტების შორეულ
სამეურნეო კულტურის დონე მაღალი როდი არის. როგორი ბაზარზე გასაყიდად, და მათი მიწების უდიდესი ნაწილი ჯერ
იქნებოდა ეს დონე, კანონს რომ პირდაპირ დახმარება არ მიეცა კიდევ დაუმუშავებელი ძევს. პორტუგალიის საგარეო ვაჭრობა
სოფლის მეურნეობისათვის, გარდა იმ სტიმულისა, რომელიც მას წარმოსდგა გაცილებით უფრო ადრე, ვიდრე ევროპის რომელიმე
არაპირდაპირ ეძლევა ვაჭრობის განვითარებით, და გლეხები იმ სხვა დიდი ქვეყნისა, იტალიის გამოკლებით.
მდგომარეობაში დაეტოვებია, რომელშიაც ისინი იმყოფებიან იტალია ევროპის ის ერთადერთი დიდი ქვეყანაა, სადაც,
მეტწილად ევროპის სხვა ქვეყნებში? ელისაბედის მეფობის როგორც სჩანს, მთელი მიწა დამუშავებული და
დასაწყისიდან განვლო უკვე ორას წელზე მეტმა ხანმა, ე. ი. ისეთი გაუმჯობესებული იყო საგარეო ვაჭრობის და შორეული
ხანგრძლივობის პერიოდმა, რომელიც ჩვეულებრივ საჭიროა ბაზრისათვის მომუშავე მანუფაქტურების მეოხებით. კარლოს
ადამიანთა კეთილდღეობის განვითარებისათვის. VIII-ის შეჭრამდე იტალიაში, გიჩარდინის სიტყვით, მიწა
საფრანგეთს, ეტყობა, საგარეო ვაჭრობაში საკმაოდ დიდი ერთნაირად დამუშავებული იყო როგორც ქვეყნის ყოვლად
წილი ჰქონდა უკვე ერთი საუკუნით ადრე, ვიდრე ინგლისი მთიან და უნაყოფო ადგილებში, ისე დაბლობში და ყოვლად

ნაყოფიერში. მიწათმოქმედების ასეთ გავრცელებას, ალბათ, უნდა ჰქონებოდეთ მეტწილ ჰანზის ქალაქებს, თუ
ცოტათი არ ეხმარებოდა ხელსაყრელი ადგილმდებარეობა მხედველობაში არ მივიღებთ მის ხსენებას მე-XIII და XIV
ქვეყნისა და სიმრავლე დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა, საუკუნის დავიწყებულ ისტორიაში. ზედმიწევნით ისიც კი არაა
რომელნიც მასში არსებობდნენ იმ დროს. მაგრამ მაინც ცნობილი, თუ სად მდებარეობდა ზოგი ის ქალაქი ან ევროპის
შესაძლებელია, რომ, ჩვენ მიერ დასახელებული ესოდენ რომელ ქალაქებს მიეკუთვნება ის ლათინური სახელები,
ჩახედული და ფრთხილი თანამედროვე ისტორიკოსის რომელთაც ზოგ მათგანს უწოდებდნენ. თუმცა იმ უბედურობამ,
შენიშვნის მიუხედავად, მიწა იმ დროს იტალიაში უკეთ რომელიც თავს დაატყდა იტალიას მე-XV საუკუნის ბოლოს და
დამუშავებული არ ყოფილიყოს, ვიდრე არის ამჟამად ინგლისში. მე-XVI საუკუნის დასაწყისში, დიდად შეამცირა ლომბარდიის და
მაგრამ კაპიტალი, რომელსაც ესა თუ ის ქვეყანა მოიპოვებს ტოსკანის ქალაქების ვაჭრობა და მანუფაქტურა, მაგრამ ეს
საგარეო ვაჭრობისა და მანუფაქტურების გზით, წარმოადგენს ოლქები მაინც ყველაზე უფრო დასახლებულ და უკეთ
ფრიად არასაიმედო და საეჭვო ქონებას, ვიდრე მისი დამუშავებულ ადგილებს წარმოადგენენ ევროპაში. ფლანდრიის
განსაზღვრული ნაწილი ჩამაგრებული და განხორციელებული სამოქალაქო ომებმა და ესპანელების ბატონობამ, რომელიც მათ
არაა იმ ქვეყნის მიწების დამუშავებასა და გაუმჯობესებაში. მოჰყვა, განდევნა დიდი ვაჭრობა ანტვერპენის, გენტის და
ვაჭარი, როგორც ეს სრულის სისწორით აღუნიშნავთ, არაა ბრიუგესი. მიუხედავად ამისა, ფლანდრია მაინც წინანდებურად
აუცილებლად ერთი განსაზღვრული ქვეყნის მოქალაქე. მისთვის წარმოადგენს ევროპის ერთ-ერთ უმდიდრეს, უკეთ
უაღრესად სულერთია, თუ რომელი ადგილიდან ეწევა იგი თავის დამუშავებულ და სქლად დასახლებულ ქვეყანას. შერყევა,
ვაჭრობას, და სრულიად უმნიშვნელო უსიამოვნებას შეუძლია რომელსაც იწვევს ომი და პოლიტიკური რევოლუცია, ადვილად
აიძულოს იგი ერთი ქვეყნიდან მეორე ქვეყანაში გადაიტანოს აშრობს იმ სიმდიდრის წყაროებს, რომელიც მარტო ვაჭრობიდან
თავისი კაპიტალი და მასთან ერთად მთელი ის მრეწველობაც, მომდინარეობს. სიმდიდრე, რომელიც წარმოსდგება შედეგად
რომელსაც ის კაპიტალი ჰკვებავს. ამ კაპიტალის არც ერთი უფრო მტკიცე გაუმჯობესებათა სოფლის მეურნეობაში, უფრო
ნაწილის შესახებ არ შეიძლება ითქვას, რომ იგი ეკუთვნის მყარი არის და მისი მოსპობა შეიძლება მხოლოდ ისეთ ძლიერ
რომელსამე განსაზღვრულ ქვეყანას, ვიდრე ეს კაპიტალი არ შერყევათა შედეგად მოხდეს, რომელნიც წარმოიშობიან ძარცვით
იქნება, ასე ვთვათ, გაბნეული იმ ქვეყნის ტერიტორიაზე და განადგურებით მტერ და ბარბაროს ხალხთა მხრივ ერთი ან
შენობების სახით ან ხანგრძლივ საადგილმამულო ორი საუკუნის განმავლობაში ერთმანეთზე მიყოლებით,
გაუმჯობესებათა სახით. არავითარი კვალი არაა ჩვენი როგორც ამას ადგილი ჰქონდა ერთხანს რომის იმპერიის
დროისთვის დარჩენილი იმ დიდი სიმდიდრიდან, რომელიც დაცემამდე და დაცემის შემდეგ ევროპის დასავლეთ

პროვინციებში.

inquiry - pdf (ადამ სმიტი)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

inquiry - pdf (ადამ სმიტი)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

შეძენილია ელ. წიგნების ონლაინ მაღაზიაში iBooks.

წინასიტყვაობანი თავი III

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

კარგადაა ევროპაში ცნობილი, მისგან მომდინარე ცნობები ისე

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

წიგნი I თავმოყრილნი ხშირად ერთ სახელოსნოში და ერთბაშად დასანახნი

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

თ ა ვ ი VIII წარმოება შეიძლება, ვიდრე წინათ, მაგრამ წარმოების

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

საავტორო უფლება ამ წიგნზე ეკუთვნის გამომცემლობას Philos

სჭირდებათ შეთანხმების მოწყობა მათი ხელფასის გადიდების რიცხვს გაადიდებს.