რუდოლფ შტაინერი

თეოსოფია

შესავალი ადამიანის დანიშნულებისა და

სამყაროს ზეგრძნობადი შემეცნების სფეროში
GA 9
 შინაარსი

ამ წიგნის ახალი გამოცემის გამო .......................................................................................................... 4

შ ე ს ა ვ ა ლ ი............................................................................................................................................ 5

ა დ ა მ ი ა ნ ი ს ა რ ს ე ბ ა .................................................................................................................... 10

I. ადამიანის სხეულბრივი არსება ................................................................................................ 13

II. ადამიანის მშვინვიერი არსება .................................................................................................... 15

III. ადამიანის სულიერი არსება ...................................................................................................... 16

IV. სხეული, სამშვინველი და სული.............................................................................................. 17

* * * ...................................................................................................................................................... 23

* * * ...................................................................................................................................................... 24

* * * ...................................................................................................................................................... 25

* * * ...................................................................................................................................................... 28

* * * ...................................................................................................................................................... 30

* * * ...................................................................................................................................................... 34

სულის გარდასხეულება და ბედი....................................................................................................... 38

* * * ...................................................................................................................................................... 40

* * * ...................................................................................................................................................... 43

* * * ...................................................................................................................................................... 52

სამი სამყარო .......................................................................................................................................... 58

I. მშვინვიერი სამყარო................................................................................................................... 58

II. სამშვინველი მშვინვიერ სამყაროში სიკვდილის შემდეგ .................................................. 70

III. სულეთი........................................................................................................................................ 81

IV. სული სულეთში სიკვდილის შემდეგ....................................................................................... 87

 V. ფიზიკური სამყარო და მისი კავშირი სამშვინველისა და სულის სამყაროებთან................ 99

* * * ........................................................................................................................................... 106

VI. ფორმააზრებისა და ადამიანის აურის შესახებ ...................................................................... 108

შემეცნების გზა .................................................................................................................................... 118

ცალკეული შენიშვნები და დამატებანი ........................................................................................... 135

 რუდოლფ შტაინერი

თეოსოფია

შესავალი ადამიანის დანიშნულებისა და

სამყაროს ზეგრძნობადი შემეცნების სფეროში

GA 9

„პითაგორა“

1996

თბილისი

1
 Rudolf Steiner

Theosophie
Einführung

in übersinnliche Welterkenntnis

und Menschenbestimmung

GA 9

Ins Georgische übertragen von

Swiad Gamsachurdia und Merab Kostawa

im Jahre 1970

Ist reidigiert im Jahre 1995

© 1961 by Rudolf Steiner − Nachlassverwaltung, Dornach/Schweiz

© 1996 Pithagora Verlag (Georgischen Übersetzung)

2
 რუდოლფ შტაინერი

თეოსოფია
შესავალი ადამიანის დანიშნულებისა და

სამყაროს ზეგრძნობადი შემეცნების სფეროში

თარგმნეს

ზვიად გამსახურდიამ და მერაბ კოსტავამ

1970 წელს

რედაქტირებულია 1995 წელს

3
 ამ წიგნის ახალი გამოცემის გამო

1918 წელს, ვიდრე გამოვიდოდა მეცხრე გამოცემა ამ წიგნისა, მე იგი საფუძვლიანად

გადავამუშავე. მას აქეთ მნიშვნელოვნად გაიზარდა ლიტერატურა, რომელიც მიმართულია ამ
წიგნში გადმოცემული ანთროპოსოფიული მსოფლხედველობის წინააღმდეგ. 1918 წელს ამ
გადამუშავების შედეგად წარმოსდგა მრავალი დამატება და ზოგი რამ განვრცობილ იქნა.
აწინდელი გამოცემის გადამუშავებას კი არ დასჭირვებია ეს. ვინც მოისურვებს ყურადღების
მიპყრობას იმ ფაქტზე, რომ მე ჩემი შრომების სხვადასხვა ნაწილებში ხშირად მრავალგვარად
ვეკამათები ხოლმე ჩემსავე თავს, რათა განვსაზღვრო ამგვარი საწინააღმედგო აზრების ძალა და
დავაუძლურო ისინი, იგი დაინახავს, თუ რა მეთქმის ჩემი ოპონენტების შრომებზე. რაც შეეხება
კვლავინდებურად შინაარსის შევსებას, განსხვავებით 1918 წლისგან, საამისოდ აღარ გამაჩნია
ისეთივე შინაგანი საფუძვლები, მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელი ოთხი წლის მანძილზე
ანთროპოსოფიული მსოფლმხედველობა მრავალმხრივ გაფართოვდა და გაღრმავდა ჩემს
სულში. თუმცა ასეთმა გაფართოებამ გაღრმავებამ როდი შეარყია ამ წიგნის დებულებანი,
არამედ დამარწმუნა, რომ ამის შემდგომ გაწეული შრომის ნაყოფი სრულ უფლებას იძლევა
არსებითად უცვლელი დარჩეს ამ წიგნის ძირეული შინაარსი.

რუდოლფ შტაინერი

შტუტგარტი, 24 ნოემბერი, 1922 წელი

4
 შესავალი

როდესაც იოჰან გოტლიბ ფიხტემ 1813 წლის შემოდგომაზე გამოაქვეყნა თავისი

„მოძღვრება“, რომელიც წარმოადგენდა ჭეშმარიტების სამსახურისადმი მიძღვნილი მთელი
ცხოვრების ნაყოფს, დასაწყისშივე წაუმძღვარა მას შემდეგი სიტყვები: „ამ მოძღვრების
ათვისებას სჭირდება სრულიად ახალი შინაგანი გრძნობის ორგანო, რომელიც აღიქვამს ახალ
სამყაროს, ჩვეულებრივი ადამიანისათვის არარსებულს.“ შემდეგ ფიხტე მიგვითითებს
მაგალითის მეშვეობით, თუ რაოდენ გაუგებარი უნდა იყოს ეს მოძღვრება იმ კაცისათვის,
რომელსაც სურს მსჯელობა მის შესახებ ჩვეულბრივი შეგრძნებებით მიღებული
წარმოდგენების საფუძველზე: „წარმოიდგინეთ ბრმადშობილთა სამყარო, სადაც იცნობენ
მხოლოდ ისეთ საგნებს და მათ შორის ისეთ ურთიერთმიმართებებს, რომელნიც არსებობენ
მხოლოდ შეხების ორგანოთათვის. მიდით მათთან და ესაუბრეთ ფერებზე ან სხვა
ურთიეთმიმართებებზე, რომელთა აღქმასაც სჭირდება სინათლე და მხედვლობა. თქვენი
საუბარი მათთან იქნება საუბარი არარას შესახებ და უკეთეს შემთხვევაში ისინი პირდაპირ
გეტყვიან ამას. ასე რომ, თუ ვერ აუხელთ მათ თვალს, მალე მიხვდებით თქვენს შეცდომას და
მოეშვებით მათთან ამაო საუბარს.“ ამგვარ მდგომარეობაში აღმოჩნდება ყოველი კაცი,
რომელიც დაუწყებს ადამიანებს საუბარს ისეთ საგნებზე, რომელთაც ფიხტე გულისხმობს ამ
შემთხვევაში, იგი დაემსგავსება თვალხილულს, რომელიც მოხვდა ბრმადშობილთა შორის.
მაგრამ განა ეს საგნები არ ესაუბრებიან ადამიანს თავისი უზენაესი მიზნისა და ჭეშმარიტი
რაობის შესახებ? რა თქმა უნდა, კაცობრიობაზე გულაყრილი კაცი უეჭველად გაიფიქრებს,
უთუოდ უნდა შევწყვიტოთ „ამაო საუბარი“. თუმცა ერთი წუთითაც არ უნდა შეგვეპაროს ეჭვი,
რომ ყველასათვის შესაძლოა „ახელა თვალისა“, ყველასათვის, ვინც გამოამჟღავნებს სათანადო
სურვილს. ამ თვალსაზრისიდან გამომდინარეობდა ყველა ის ადამიანი, ვინც სწერდა ან
საუბრობდა ამ თემაზე, მას შემდეგ, რაც შეიგრძნობდა თავის თავში აღმოცენებულ „შინაგან
ორგანოს გრძნობისას“. ამ ორგანოს მეოხებით შესაძლოა შემეცნება ადამიანის ჭეშმარიტი
5
არსისა; რომელიც დაფარულია გარეგან შეგრძნებათათვის. ოდითგანვე ბევრი რამ ითქმოდა ამ
„ფარული და იდუმალი სიბრძნის გამო. ის, ვინც ჩასწვდა მას რამდენადმე, ისევეა
დარწმუნებული თავისი საუნჯის ფლობაში, როგორც ჯანსაღი თვალების მქონე ადამიანი
ფერადი აღქმებისა თვალსაჩინოებაში. მისთვის ეს ფარული სიბრძნე არ მოითხოვს არავითარ
„დასაბუთებას“/ მან აგრეთვე უწყის, რომ ის ადამიანი, ვისაც მის მსგავსად გაეხსნა „უმაღლესი
შეგრძნება“, არ საჭიროებს აღარავითარ საბუთებს. მას შეუძლია ისევე ესაუბროს ამგვარ
ადამიანს, როგორც მოგზაური ესაუბრება ამერიკის შესახებ ისეთ, ხალხს, რომელთაც,
მართალაია თავად არ უნახავთ ამერიკა, მაგრამ ძალუძთ წარმოდგენის შექმნა მის შესახებ,
ვინაიდან პირველ ხელსაყრელ შემთხვევისთანავე ნახავდნენ ყოველივეს, მის მიერ ნახულს.

მაგრამ ზეგრძნობადის დამკვირვებელი მხოლოდ სულიერი სამყაროს მკვლევარს როდი

უნდა ესაუბრებოდეს. მან უნდა მიმართოს ყველა ადამიანს. ვინაიდან მან უნდა იმსჯელოს
ისეთი ამბებისათვის, რომელნიც ეხებიან ყველა ადამიანს; დიახ, მან უწყის რომ ამგვარი
შემეცნების გარეშე ვერავინ იქნება „ადამიანი“ ამ სიტყვის ჭეშმარიტი გაგებით. ასე რომ, იგი
მიმართავს ყველა ადამიანს, თუმც ამავე დროს უწყის, რომ არსებობენ განსხვავებული დონეები
მისი ნათქვამის გაგებისა. მან იცის აგრეთვე, რომ ისეთ ადამიანებსაც ძალუძთ გარკვეული
უნარის გამომჟღავნება, რომელნიც ჯერ ფრიად შორს არიან იმ წუთისგან, როდესაც მათ
გაეხსნებათ საკუთარი სულიერი კვლევის შესაძლებლობა. ვინაიდან ჭეშმარიტების შეგრძნებისა
და გაგების უნარი არსებობს ყოველ ადამიანში. და უპირველეს ყოვლისა იგი მიმართავს სწორედ
ამ უნარს გაგებისას, რომელიც შესაძლოა აღმობრწყინდეს ყოველ ადამიანში, ვისაც გააჩნია
ჯანსაღი სამშვინველი. მან უწყის აგრეთვე, რომ ამ გაგებაში არის ძალა, რომელიც მიიყვანს
ადამიანს შემეცნების უმაღლეს საფეხურამდე. ეს არის გრძნობა, რომელიც თავდაპირველად
ვერაფერს ხედავს ყოველივე იმაში, რასაც მას ეუბნებიან, მაგრამ სწორედ ეს გრძნობაა ის
ჯადოსანი, რომელსაც ძალუძს „სულიერი თვალის“ ახელა ადამიანისთვის. ბუნდოვნად
აღიძვრის ეს გრძნობა. სამშვინველი ვერაფერს ხედავს თავიდან, მაგრამ ამ გრძნობის მეშვეობით
მას მოიცავს ძალა ჭეშმარიტებისა; ამის გამო ჭეშმარიტება თანდათან უახლოვდება სამშვინველს
და მასში იხსნება უმაღლესი შეგრძნება. ერთ ადამიანს შესაძლოა ნაკლები დრო დასჭირდეს,
მეორეს –– მეტი; ვისაც აღმოაჩნდება მოთმინება და გამძლეობა –– მიაღწევს მიზანს. მართალია,

6
შეუძლებელია ოპერირება ყოველი ბრმადშობილისა, მაგრამ სულიერი თვალის ახელა შეიძლება
ყველასთვის; დროის საკითხია, თუ როდის მოხდება ეს.

სწავლულობა და მეცნიერული განათლება არ წარმოადგენენ წინაპირობებს ამ „უმაღლესი

შეგრძნების“ გახსნისას. უბრალო ადამიანსაც შესაძლოა ისევე გაეხსნას ეს შეგრძნება, როგორც
მეცნიერებაში წინწასულს. ის, რასაც ჩვენს დროში ხშირად „ერთადერთ“ მეცნიერებას
უწოდებენ, შესაძლოა უფრო ხელისშემშლელი აღმოჩნდეს ამ მიზნის მისაღწევად, ვიდრე
ხელისშემწყობი. ვინაიდან ეს მეცნიერება, როგორც წესი, მხოლოდ იმას მიიჩნევს
„სინამდვილედ“, რაც მხოლოდ ჩვეულებრივი შეგძნებებისთვისაა მისაწვდომი. მართალია,
დიდია მისი დამსახურება ამ სინამდვილის შემეცნების საქმეში; მხოლოდ როცა იგი შეირაცხება
ყოველგვარი ადამიანური ცოდნის საზომად, რაც მისი მეცნიერულობის თვალსაზრისით
აუცილებელი და სასიკეთოა, იგი იმავდროულად ქმნის უფრო მაღალი სინამდვილისკენ
ადამიანის დამაბრკოლებელ ცრურწმენებს.

ყოველივე ზემოთქმულის საწინააღმდეგოდ ხშირად ამბობენ: ადამიანის შემეცნებას

დასმული აქვს „გადაულახავი საზღვრები“. ადამიანს არ ძალუძს ამ საზღვრებზე გადაბიჯება;
ამიტომ უნდა უკუვაგდოთ ყოველგვარი შემეცნება, რომელიც ანგარიშს არ უწევს ამ
„საზღვრებს“. ამიტომ კადნიერს უწოდებენ ისეთ ადამიანს, რომელიც რაიმეს ამტკიცებს ისეთი
ამბების გამო, რომელნიც მრავალთათვის ადამიანური შემეცნების ფარგლებს მიღმა
იმყოფებიან. მათთვის ეს ყოველივე გადაწყვეტილად ითვლება. ამგვარი გამოდავებისას ისინი
მთლად უყურადღებოდ სტოვებენ იმ ფაქტს, რომ უმაღლეს შემეცნებას წინ უნდა უძღოდეს
განვითარება ადამიანის შემეცნებითი ძალებისა. მას შემდეგ, რაც ადამიანში გაიღვიძებს
მთველამარე უნარი, ამგვარი განვითარებამდე ყოველივე შემეცნების საზღვარს გადაღმა
არსებული უკვე მთლიანად მოექცევა შემეცნების სფეროში. თუმც ერთ ამბავსაც უნდა
მივაქციოთ ყურადღება. შესაძლოა ვინმემ იკითხოს: რა სარგებლობა მოაქვს ადამიანთათვის
ისეთ საგნებზე საუბარს, რომელთა შემეცნების უნარს ჯერ არ გაუღვიძნია მათში და
რომელთაგანაც თავად გათიშულნი არიან? მაგრამ ამგვარი მსჯელობა არ იქნებოდა სწორი.
ადამიანი ხსენებული საგნების აღმოსაჩენად იყენებს გარკვეულ უნარებს; ხოლო ამ აღმოჩენის
შემდეგ, როდესაც ხდება სხვათათვის მათი გაზიარება, ყოველ ადამიანს ძალუძს მათი გაგება,
ვისაც გააჩნია მიუდგომელი ლოგიკა და ჭეშმარიტების ჯანსაღი გრძნობა. ყოველ ადამიანზე,

7
ვისაც გააჩნია მრავალმხრივი, ცრურწმენებით დაუბნელებელი აზროვნება და გულწრფელი,
თავისუფალი შეგრძნება ჭეშმარიტებისა, ამ წიგნში თქმული მოახდენს ისეთ შთაბეჭდილებას,
რომ მიღებული იქნება დამაკმაყოფიელებელი პასუხი ადამიანური ცხოვრებისა და მსოფლიო
ყოფის გამოცანაზე. საკითხი ამგავრად უნდა დაისვას: შემოდის თუ არა დამაკმაყოფილებელი
გარკვეულობა ცხოვრებაში, თუ დავუშვებთ, რომ მართლაც იმგვარია საგანთა წესი, როგორც ეს
წიგნი გვიმტკიცებს? ჩვენ დავინახავთ, რომ თითოეული ადამიანის ცხოვრება გვიმოწმებს ამას.

ყოფიერების ამ უმაღლეს სფეროში „მასწავლებლობისათვის“ უბრალოდ როდი კმარა

ადამიანში ამ ახალი შეგრძნების აღმოცენება. ამისთვის საჭიროა მეცნიერული განსწავლის
მიღება ამ სფეროების შესახებ, ისევე როგორც ჩვეულებრივ სინამდვილეში მასწავლებლობას
სჭორდება მეცნიერული ცოდნა. „უმაღლესი ხედვა“ როდი კმარა იმისთვის, რომ ადამიანი
გახდეს „მეცნიერი“ სულიერი სფეროსი, ისევე როგორც საღი განსჯა არ კმარა იმისთვის, რომ
კაცი სწავლული გახდეს გრძნობად სინამდვილეში. როგორც უმდაბლესი, ისე უმაღლესი
სულიერი სინამდვილე მხოლოდ და მხოლოდ ორი მხარეა ერთი და იმავე ძირეული არსისა,
უმეცარი უმდაბლესის შემეცნებაში, თითქმის ყოველთვის ასეთივე დარჩება უმაღლესი
საგნების შემეცნებაშიც. ამიტომაც იმ ადამიანში, რომელიც გრძნობს სულიერი მოწოდებით,
რომ მან უნდა ისაუბროს ყოფიერების სულიერი სფეროების შესახებ, იღვიძებს გრძნობა
განუზომელი პასუხისმგელობისა. ეს გრძნობა მჟღავნდება მოკრძალებასა და თავშეკავებაში.
მაგრამ უნდა ითქვას, რომ ყოველივე ზემოთქმულმა არ უნდა დააბრკოლოს ადამიანი უმაღლეს
ჭეშმარიტებათა შემეცნების გზაზე, თვით ისეთი ადამიანიც კი, რომელსაც არ ჰქონდა
შესაძლებლობა ცხოვრებაში მოეკიდა ხელი ჩვეულებრივი მეცნიერებისათვის. ვინაიდან
ადამიანს ძალუძს აღსრულება თავისი ადამიანური დანიშნულებისა ბოტანიკის, ზოოლოგიის,
მათემატიკის და სხვა მეცნიერებათა გაგების გარეშეც; მაგრამ ვერ იქნები „ადამიანი“ ამ სიტყვის
სრული გაგებით, თუ არ ჩასწვდი ნაწილობრივ მაინც ადამიანის რაობას და დანიშნულებას,
რომელსაც გვაწვდის ზეგრძნობადი შემეცნება.

ადამიანი ღვთაებრივს უწოდებს იმ უზენაესს, რომლისკენაც ძალუძს მას მზერის მიპყრობა.

მან უნდა გაიაზროს თავისი უზენაესი დანიშნულება ამ ღვთაებრივთან მიმართებაში. ამიტომ
შესაძლოა გრძნობად საუფლოზე ამაღლებულ ამ სიბრძნეს, რომელშიც ადამიანს ეხსნება თავისი
რაობა და დანიშნულება, ეწოდოს „ღვთაებრივი სიბრძნე“, ანუ თეოსოფია. ადამიანის

8
ცხოვრებასა და სამყაროში მიმდინარე სულიერ ხდომილობათა შესახებ მსჯელობას შესაძლოა
დაერქვას სულიერი მეცნიერება. ამ წიგნიდან გამომდინარე ადამიანის სულიერი არსების
შესახებ გამოტანილი დასკვნების საფუძველზე შესაძლოა ვიხმაროთ ამ სფეროსათვის გამოთქმა
„თეოსოფია“, რომელიც იხმარებოდა საუკუნეთა მანძილზე ამავე მნიშვნელობით.

ხსენებული თვალსაზრისის საფუძველზეა მოხაზული ამ წიგნში თეოსოფიური

მსოფლმხედველობის ესკიზი. ამ წიგნის დამწერი ისეთს ვერაფერს ასახავს, რაც მისთვის არ
არის ფაქტი იმგვარივე გაგებით, როგორც თვალისა და ყურისთვის, აგრეთვე ჩვეულებრივი
განსჯისათვის ფაქტია გარე სამყაროს აღქმა. აქ ადამიანი შეხვდება ისეთ გამოცდილებას
რომელიც ყველასთვის მისაწვოდმი გახდება, ვისაც გადაუწყვეტია დაადგეს ამ წიგნის
საგანგებო თავში აღწერილ „შემეცნების გზას“. ადამიანი სწორ დამოკიდებულებაში იქნება ზენა
სამყაროს მოვლენებთან, თუ იგი დაუშვებს, რომ ჯანსაღ აზრსა და შეგრძნებას ძალუძს
ყოველივე იმის გაგება, რაც შეიძლება მომდინარეობდეს ზენა სამყაროს ჭეშმარიტი
შემეცნებიდან, და რომ კაცი, რომელიც ამგვარ გაგებას გაიხდის ამოსავალ წერტილად და
საფუძვლად დაუდებს ყოველივეს, გადადგამს დიდ ნაბიჯს საკუთარი ხედვის მიღწევის მხრივ.
თუმც ამ ხედვის მისაღწევად უნდა მოხდეს სხვა რამეც. ის, ვინც გვერდს აუვლის ამ გზას და
მოისურვებს ზენა სამყაროებში სხვაგავრად შეღწევას, უკეტავს თავის თავს ჭეშმარიტი საზეო
შემეცნების კარიბჭეს. იმის მტკიცება, თითქოს მხოლოდ მაშინ შეიძლებოდეს ზენა სამყაროს
აღიარება, როდესაც მას დაინახავ, წარმოადგენს დაბრკოლებას თავად ამ დანახვისთვის.
ამგვარი ხედვის განვითარებისთვის ძალზე სასარგებლო იქნება, თუკი მოვინდომებთ ჯერ საღი
აზროვნებით გავიგოთ ის, რაც შემდგომში უნდა დავინახოთ. ეს ყოველივე სამშვინველში
ჰბადებს მნიშვნელოვან ძალას, რომელსაც მივყავართ ამგვარი „ნათელხილვისაკენ“.

9
 ადამიანის არსება

გოეთეს შემდეგი სიტყვები მშვენივრად განსაზღვრავენ ერთ–ერთ იმ გზათაგანს,

რომლითაც შესაძლოა შეცნობილ იქნას ადამიანის არსება: „როგორც კი ადამიანი ამჩნევს
საგნებს თავის გარშემო, იგი განიხილავს მათ თავის თავთან მიმართებაში; ეს მართებულია,
ვინაიდან მთელი მისი ბედი დამოკიდებულია იმაზე, მოსწონს თუ არა მას ეს საგნები, იზიდავენ
ისინი მას თუ განიზიდავენ, სარგებლობა მოაქვთ მისთვის თუ ზიანი. ეს სრულიად ბუნებრივი
გზაა საგანთა განხილვისა და მათ შესახებ მსჯელობისა, იგი იმდენადვე იოლია, თითქოს,
როგორც აუცილებელია; და მიუხედავად ამისა, ადამიანს ათასობით შეცდომა მოსდის ამ
ამბავთან დაკავშირებით, რომელთა გამოც იგი ეგზომ ხშირად შერცხვენილა და მოშხამვია
საწუთროება. –– გაცილებით უფრო მძიმე შრომას კისრულობენ ისინი, ვისაც გააჩნია ცოცხალი
მიდრეკილება ცოდნისაკენ და ვინც მიელტვის დაკვირვებას ბუნებისეული საგნებისას
თავისთავად ყოფასა და ურთიერთმიმართებაში; ვინაიდან მალე ჰკარგავენ იმ საზომს, რის
მეშვეობითაც ისინი, როგორც ადამიანები, საგნებს თავის თავთან მიმართებაში განიხილავდნენ.
მათთვის ჰქრება საზომი საამურობისა და უსიამობისა, მიმზიდველობისა და ანტიპათიისა,
სარგებლობისა და ზიანისა; მათ უნდა უარყჰყონ ამგვარი საზომი და როგორც განურჩეველმა
ადამიანებმა ან როგორც ერთგგვარმა ღვთაებრივმა არსებებმა უნდა ეძიონ და გამოიკვლიონ ის,
რაც ნამდვილად არის, და არა ის, რაც სიამოვნებას მოჰგვრით. ასე რომ, ჭეშმარიტ ბოტანიკოსს
არ უნდა ეხებოდეს არც სილამაზე მცენარისა და არც მისი სარგებლიანობა, იგი უნდა
იკვლევდეს მის აგებულებას, მის მიმართებას დანარჩენ მცენარეულ სამყაროსთან; და როგორც
მზე აღმოაცენებს მათ და ნათელს ჰფენს, ასეთივე მშვიდი მზერით უნდა განიხილოს ისინი.
საზომი ამგვარი შემეცნებისა და მონაცემები მსჯელობისთვის მან უნდა აიღოს არა საკუთარი
თავიდან, არამედ იმ საგანთა წრიდან, რომელსაც იგი აკვირდება.“

გოეთეს ეს აზრი სამი მხრით მიმართავს ადამიანის ყურადღებას. პირველნი არიან საგნები,
რომელთათვისაც იგი ღებულობს ცნობებს შეგძნებათა კარიიდან, რომელთაც იგივე გემოს
უსინჯავს, ეხება, ყნოსავს, ისმენს და ხედავს. მეორეა წარმოდგენები, რომელნიც ექმენბა მას
საგანთა შესახებ და რომელნიც ვლინდებიან სიამოვნების და უსიამოვნების, მიდრეკილების და

10
ზიზღის სახით. ასე რომ, ამის შედეგად ერთ საგანს იგი თვლის მიმზიდველად, მეორეს ––
ზიზღის მომგვრელად, ერთს –– სარგებლიანად, მეორეს კი –– მავნებლად. მესამე ამბავია
შემეცნება, იგი რომ ღებულობს საგანთა შესახებ, როგორც ერთგვარი „ღვთაებრივი არსება“; ეს
არის საიდუმლო ამ საგანთა ყოფისა და ქმედებისა, რომელიც იხსნება მისთვის.

ადამიანური ცხოვრების ეს სამი სფერო მკვეთრად განირჩევა ურთიერთისაგან, ამიტომ

ცხადია ადამიანისთვის, რომ იგი სამგვარი ასპექტით უკავშირდება სამყაროს. პირველია ის,
რასაც ადამიანი ჰპოვებს როგორც უკვე მოცემულ ფაქტს. მეორეა ის ამბავი, რომ სამყარო
გარკვეულ მიმართებაშია მასთან და გარკვეული მნიშვნელობა აქვს მისთვის. მესამე კი
გულისხმობს მიზანს, რომელსაც იგი უნდა მიელტვოდეს გამუდმებულად.

რად ევლინება ადამიანს სამყარო ამ სამგვარ ასპექტში? სრულიად მარტივი მაგალითით

შეიძლება ამის გარკვევა. მე მივდივარ ყვავილებით მოფენილ მინდორზე. ყვავილები მამცნობენ
თავიანთ ფერებს თვალთა მეშვეობით. ეს არის ფაქტი, რომელსაც მე აღვიქვამ როგორც უკვე
მოცემულს. ჩემში შვებას აღძრავს ფერთა დიდებულება. ამით იქცევა ეს ფაქტი ჩემთვის
მნიშვნელოვან მოვლენად. შეგრძნებით მე ვუკავშირებ ამ ყვავილებს ჩემს საკუთარ ყოფას. ერთი
წლის შემდეგ მე კვლავ მიხდება გავლა იმავე მინდორზე. ახლა სხვა ყვავილები იზრდებიან
მანდა. მათი შეხედვისას ახალი შვება აღმოცენდება ჩემში. ჩემი შარშანდელი შვება კვლავ
აღმოცენდება როგორც მოგონება. იგი ჩემშია; საგანი, რომელმაც წარმოშვა იგი, უკვე
გარდასულია, ხოლო ყვავილები, რომელთაც მე ამჟამად ვუმზერ, იგივენი არიან, რაც
შარშანდელნი. ისინი იმავე კანონებით აღმოცენდნენ, როგორც შარშანდელენი. თუ ჩემთვის
ნათელია ეს კანონები, მე ისევე აღმოვაჩენ ამ ყოველივეს წლევანდელ ყვავილებში, როგორც
შევიცანი ისინი შარშანდელ ყვავილებში. დეა შსაძლოა ჩემში დაიბადოს ასეთი მოსაზრება:
შარშანდელი ყვავილები დასჭკნენ; მათგან მოგვრილი შვება კი ჯერაც ხმიანებს ჩემს
მოგონებაში. იგი დაკავშირებულია ჩემს არსებობასთან. ხოლო ის, რაც მე შევიტყვე ამ
ყვავილების შესახებ შარშან და კვლავაც შევიტყობ წლეულს, დარჩება ვიდრე ამგვარი
ყვავილები იზრდებიან საერთოდ. ეს უკვე ისეთი რამ არის, რაც ცხადდება ჩემთვის, ოღონდ ეს
იმგვარად როდია დაკავშირებული ჩემს არსებობასთან, როგორც ჩემი შვება. შვების გრძნობა
რჩება ჩემში, ხოლო არსი ყვავილისა და ზრდის კანონებია რჩებიან სამყაროში ჩემს გარეშე.

11
 ასე რომ, ადამიანი გამუდმებულად უკავშირდება სამყაროს საგნებს სამგვარად.
ჯერჯერობით ჩვენ ვერაფერს ვუმატებთ ამ ფაქტს, არამედ აღვნიშნავთ მას თავისთავადობაში.
აქედან კ ი გამომდინარეობს ის, რომ ადამიანს გააჩნია სამი მხარე თავის არსებაში. ამჯერად
მხოლოდ და მხოლოდ ამას აღვნიშნავთ ჩვენ შემდეგი სამი სიტყვით: სხეული, სამშვინველი და
სული. რა თქმა უნდა, ვინც ამ სამ სიტყვაში ჩასდებს რაიმე წინასწარ აღებულ მნიშვნელობას ან
ჰიპოთეზას, არასწორად გაიგებს შემდეგომ დასკვნებს. სხეულის ქვეშ იგულისხმება ის, რითაც
ადამიანისათვის იხსნება გარესამყაროს საგნები, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა
ზემოხსენებული ყვავილებიანი მინდვრის მაგალითში. სიტყვა სამშვინველი აღნიშნავს იმას,
რითაც ადამიანი უკავშირებს საგნებს თავის საკუთარ არსებობას, რითაც იგი შეიგრძნობს მათგან
მიღებულ კმაყოფილებას და უკმაყოფილებას, სიხარულს და ტკივილს, სიამოვნებასა და
უსიამოვნებას. სული კი არის ის რაც ცხადდევა ადამიანში მაშინ, როდესაც იგიე, გოეთეს თქმით,
სჭვრეტს საგნებს, „როგორც ერთგვარი ღვთაებრივი არსება“. აი ამ გაგებით შედგება ადამიანი
სხეულისაგან სამშვინველისაგან და სულისაგან.

სხეულის მეშვეობით ადამიანს ძალუძს წუთიერი კავშირის დამყარება საგნებთან.

სამშვინველის მეშვეობით ინარჩუნებს იგი საგანთაგან მიღებულ შთაბეჭდილებებს, ხოლო
სულის მეშვეობით მისთვის ცხადდება ის, რასაც შეიცავენ თავად საგნები. მხოლოდ ამ სამი
მხარის განხილვის შემდგომ უნდა ვიქონიოთ იმედი, რომ შევძლებთ ახსნას ადამიანის არსისას.
ვინაიდან ეს სამი მხარე წარმოგვიდგენს ადამიანის სამი სხვადასხვაგვარი სახის კავშირს
დანარჩენ სამყაროსთან.

სხეულით ადამიანი ენათესავება იმ საგნებს, რომელნიც იხსნებიან მისი შეგრძნებებისათვის

გარედან. გარესამყაროს ნივთიერებანი ჰქმნიან მის სხეულს; გარესამყაროს ძალები მოქმედებენ
მასში. მას შეუძლია შეგრძნებათა მეოხებით განიხილოს გარესამყაროს საგნები. ასევე ძალუძს
მას საკუთარი სხეულებრივი ყოფის დაკვირვებაც. მაგრამ შეუძლებელია ამგვარადვე განხილვა
მშვინვიერი ყოფისა. ყოველივე ის, რაც ხდება ჩემში სხეულებრივად, შესაძლოა აღქმულ იქნეს
სხეულბრივი შეგრძნებებით. მაგრამს ჩემს სიამოვნებას და უსიამოვნებას, სიხარულსა და
ტკივილს ვერც მე და ვერც სხვა ვერ აღვიქვამთ სხეულბრივი შეგრძნებებით. მშვინვიერი სფერო
მიუწვდომელია სხეულებრივი დაკვირვებისათვის. სხეულებრივი არსებობა ყველას
თვალთახედვისთვის მისაწვდომია; მშვინვიერს კი ადამიანი ატარებს თავის თავში, როგორც

12
საკუთარ სამყაროს; ხოლო სულის მეშვეობით ადამიანისათვის უფრო მაღალი სახით ცხადდება
გარე სამყარო. თუმცა მის შინაგან არსებაში გაცხადდებიან გარესამყაროს საიდუმლოებანი,
მაგრამ როგორც უკვე სულის წიაღ მყოფი, იგი გამოდის თავისი თავიდან და ალაპარაკებს
საგნებს თავიანთ არსზე, იმის შესახებ, რასაც სწორედ ამ საგანთათვის აქვს მნიშვნელობა და არა
მისთვის. ადამიანი უმზერს ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას: აღტაცება, რომელსაც განიცდის
მისი სამშვინველი, ეკუთვნის თავად ადამიანს; მაგრამ ვარსკვლავთა მარადიული კანონები,
რომელთაც იგი სწვდება აზროვნებით და სულით, მას როდი ეკუთვნიან, არამედ თავად
ვარსკვლავებს.

ასე რომ, ადამიანი სამი სამყაროს მოქალაქეა. სხეულით იგი ეკუთვნის იმ სამყაროს,
რომელსაც იგი აღიქვამს სხეულითვე; სამშვინველით იგი იქმნის თავის საკუთარი სამყაროს;
სულით კი მისთვის ცხადდება სამყარო, რომელიც ამ ორივეზე აღმატებულია.

ცხადია, რომ ეს სამივე სამყარო არსებითად განირჩეა ურთიეთისაგან. აქედანვე

გამომდინარეობს სამი სხვადასხვა სახეობა კვლევისა, რომელიც არკვევს მათს რაობას. უნდა
გავარკვიოთ აგრეთვე ის, თუ რა ზომამდე შესძლებს ადამიანი მონაწილეობას ამ სამივე სახის
კვლევაში.

I. ადამიანის სხეულბრივი არსება

ადამიანის სხეული შეიცნობა სხეულებრივი შეგძნებებით. დაკვირვების წესი ამ

შემთხვევაში ისეთივეა, როგორიც საერთოდ გააჩნია ადამიანს სხვა გრძნობადი აღქმისათვის
მისაწვდომი საგნების შეცნობისას. ასე განიხილება მინერალები, მცენარეები, ცხოველები და
ასევე შეიძლება ადამიანის განხილვაც. იგი ენათესავება არსებობის ამ სამივე ფორმას:

13
მინერალების მსგავსად იგი აგებს თავის სხეულს ბუნებისმიერ ნივთიერებათაგან; მცენარეთა
მსგავსად იგი იზრდება და მრავლდება; ცხოველთა მსგავსად იგი აღიქვამს გარემოს საგნებს და
მათგან მიღებული შთაბეჭდილებების საფუძველზე აგებს თავის შინაგან განცდებს. ამიტომ
შესაძლოა განვასხვავოთ ადამიანში მინერალური, მცენარეული და ცხოველური ყოფიერება.

მინერალების, მცენარეების და ცხოველების აგებულებებს შორის განსხვავება შეესატყვისება

ყოფიერების ამ სამ ფორმას. ეს აგებულება – ფორმა არის ის, რასაც ადამიანი აღიქვამს
შეგრძნებებით. ამას და მხოლოდ ამას შეიძლება ვუწოდოთ სხეული. მაგრამ ადამიანის სხეული
განსხვავდება ცხოველის სხეულისაგან. ამ განსხვავებას ყოველი კაცი აღიარებს, მიუხედავად
იმისა, თუ რას ფიქრობს იგი ადამიანისა და ცხოველის ნათესაობის შესახებ. თვით უკიდურესი
მატერიალისტი, რომელიც უარჰყოფს ყოველივე მშვინვიერს, შეუძლებელია არ დაეთანხმოს
კარუსის მიერ გამოთქმულ აზრს წიგნში „Organon der Erkenntnis der Natur und des Geistes” 1
:
„მართალია, ჯერაც ამოუხსნელი ამოცანაა ფიზიოლოგიისა და ანატომისთვის უფაქიზესი
შინაგანი აგებულება ნერვიული სისტემისა და განსაკუთრებით ტვინისა, მაგრამ ეს
კონცენტრაცია ქსოვილებისა უფრო და უფრო მატულობს ცხოველებში და ადამიანში აღწევს
ისეთ საფეხურს, რომელსაც ვერ შევხვდებით ვერც ერთ სხვა არსებაში. ეს არის უეჭველი და
საბოლოოდ დამტკიცებული ფაქტი. ამას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ადამიანის სულიერი
განვითარებისათვის და შესაძლოა პირდაპირ ითქვას, რომ ეს თავისთავად ახსნა იქნებოდა ამ
განვითარებისა. ამიტომ იქ, სადაც ტვინის აგებულება არასაკმარისადაა განვითარებული, სადაც
ვლინდება სიმცირე და უკმარობა ტვინისა, როგორც მაგალითად, მიკროცეფალებისა და
იდიოტების შემთხვევაში, თავისთავად ცხადია, არ შეიძლება ლაპარაკი თვითმყოფადი იდეების
აღმოცენებაზე და საერთოდ შემეცნებაზე, ზუსტად ისევე, როგორც გადაგვარებული ან
დასახიჩრებული სასქესო ორგანოების მქონე ადამიანს არ შეუძლია შთამომავლობის
გაგრძელება. მართალია, ძლიერი და კარგად განვითარებული აგებულება მთლიანი ადამიანისა
და მისი ტვინისა ჯერაც არ იწვევს გენიოსობას, მაგრამ , ყოველ შემთვევაში, იგი შეადგენს
უპირველეს და აუცილებელ პირობას უმაღლესი შემეცნებისა.“

1
„ბუნებისა და სულის ორგანოები“ (მთარგმნელთა შენიშნვა)
14
 ისევე როგორც ადამიანის სხეულში ვანსხვავებთ ყოფიერების სამგვარ ფორმას,
მინერალურს, მცენარეულს და ცხოველურს, ასევე უნდა განვასხვაოთ კიდევ მეოთხე, საკუთრივ
ადამიანური ფორმა. თავისი ყოფიერების მინერალური ფორმით ადამიანი ენათესავება
ყოველივე ხილულს; თავისი მცენარეული ფორმით –– ყოველივე იმას, რაც იზრდება და
მრავლდება; ცხოველურით –– ყოველივე იმას, რაც შეიგრძნობს გარემოს და გარეგანი
შთაბეჭდილებების საფუძველზე იქმნის თავის შინაგან განცდებს; ხოლო თავისი ადამიანური
ფორმით იგი იქმნის უკვე სხეულებრივი გაგებითაც თავის დამოუკიდებელ საუფლოს.

II. ადამიანის მშვინვიერი არსება

როგორც თავისთავადი შინაგანი სამყარო, ადამიანის მშვინვიერი არსება განსხვავადება

სხეულებრიობისაგან. ეს თაისთავადობა წარმოჩინდება მაშინვე, როგორც კი მივაპყრობთ
ყურადღებას სრულიად უბრალო გრძნობად აღქმას. არავის ძალუძს მიახლოებით მაინც
შეიტყოს, ზუსტად მისებრ შეიგრძნობს თუ არა სხვა ადამიანი იმავე საგანს. ცნობილია, რომ
არსებობენ ადამიანები, რომელნიც ბრმანი არიან ფერების მიმართ. ასეთნი ხედავენ საგნებს
მხოლოდ რუხი ფერის სხვადასხვა ნიუანსებში. არსებობს აგრეთვე სიბრმავე გარკვეული
ფერებისადმი. ასეთებს ძალუძთ მხოლოდ გარკვეულ ფერთმა აღქმა. სამყაროს სურათი,
რომელსაც აძლევს მათ თვალი, განსხვავდება ეგრეთ წოდებული ნორმალური ადამიანის მიერ
დანახული სურათისაგან. დაახლოებით იგივე შეიძლება ითქვას სხვა შეგრძნებების გამოც.
აქედან კი გამომდინარეობს ის, რომ თვით უბრალოდ შეგრძნებაც შინაგან სამყაროს ეკუთვნის.
ჩემი სხეულებრივი შეგრძნებებით მე ძალმიძს აღვიქვა წითელი მაგიდა, რომელსაც სხვა
ადამიანიც აღიქვამს, მაგრამ მე არ ძალმიძს აღვიქვა შეგრძნება სიწითლისა, რომელიც გააჩნია
სხვას. –– ამიტომ შეგრძნებები უნდა მივაკუთვნოთ მშვინვიერ სფეროს. თუ კარგად გავარკვევთ
ჩვენ ამ ფაქტს, მაშინ აღარ განვიხილავთ შინაგან განცდებს, როგორც მხოლოდ ტვინისმიერ
პროცესებს ან რაღაც ამდაგვარს. –– შეგრძნებას უკავშირდება უწინარეს ყოვლისა, გრძნობა.
ერთი სახის შეგრძნება ადამიანს სიამოვნებას ჰგვრის, მეორენაირი –– უსიამოვნებას. ეს გახლავთ
ძვრები მისი მშვინვიერი ცხოვრებისა. ამას ემატაება კიდევ მესამე რამ: ეს არის ნება. მისი

15
მეშვეობით ადამიანი უკუქმედებას ახდენს გარესამყაროზე, მისვეი მეშვეობით იგი თავისი
არსების კვალს ამჩნევს გარესამყაროს. ადამიანის ქმედებანი სწორედ იმით განსხვავდებიან
გარეგანი ბუნებისმიერი მოვლენებისაგან, რომ ისინი ატარებენ შინაგანი ცხოვრების ტვიფარს.
ამრიგად, სამშვინველი, როგორც ადამიანის თავისებურება, უპირისპირდება გარესამყაროს. ამ
უკანასკნელიდან კი ადამიანი ღებულობს სტიმულებს, რის შესაბამისადაც იგი აგებს საკუთარ
სამყაროს. ასე რომ, სხეულებრიობა ხდება ნიადაგი მშვინვიერებისა.

III. ადამიანის სულიერი არსება

ადამიანის მშვინვიერი მხარე მარტოოდენ სხეულით როდი განისაზღვრება. ადამიანი როდი

მიექანება უმიზნოდ და უწესრიგოდ ერთი გრძნობადი შთაბეჭდილებიდან მეორისაკენ. იგი
როდი მოქმედებს გარედან შემოსული ან მისი საკუთარი სხეულიდან მომდინარე ნებისმიერი
შთაბეჭდილების გავლენით. იგი იაზრებს თავის აღქმებს და ქცევებს. თავის აღქმათა გააზრებით
იგი აღწევს საგნების შემეცნებას; თავისი ქცევების გააზრებით კი მას შექავს გონებისმიერი
წესრიგი თავის ცხოვრებაში. მან უწყის, რომ მხოლოდ მაშინ ძალუძს ღირსეულად აღასრულოს
თავისი ადამიანური დანიშნულება, როდესაც იგი ხელმძღვანელობს სწორი აზრით როგორც
თავის შემეცნებაში, ისე საქციელში. ასე რომ, მშვინვიერი საწყისი დგას ორმაგი აუცილებლობის
წინაშე. იგი განისაზღვრება სხეულებრივ კანონთა მიერ ბუნებისმიერი აუცილებლობის ძალით.
ხოლო კანონები, ჩვენი წარმმართველნი სწორი აზროვნებისკენ, ჩვენივე თანხმობით
გვსაზღვრავენ ჩვენ, რამდენადაც ვაღიარებთ მათ აუცილებლობას. ბუნება უქვემდებარებს
ადამიანს ნივთიერებათა ცვლის კანონებს; აზროვნების კანონებს კი ადამიანი თავად
ექვემდებარება. მათი მეშვეობით ადამიანი აკუთვნებს თავის თავს უფრო მაღალი განწესების
საუფლოს, ვიდრე იმას, რომელსაც იგი სხეულით ეკუთვნის. ეს არის სულიერი განწესება.
სხეულებრივი იმდენადვე განსხვავდება მშვინვიერისაგან, რამდენადაც მშვინვიერი
განსხვავდება სულიერისაგან. ვიდრე ადამიანი საუბრობს მხოლოდ ნახშირორჟანგის,
წყალბადის აზოტისა და ჟანგბადის ნაწილაკებზე, რომელნიც მოძრაობენ სხუელში, მანამდე იგი
ვერ ხედავს სამშვინველს. მშვინვიერი ცხოვრება იწყება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ამგვარ

16
მოძრაობებთან ერთად იშვის შეგრძნება: მე ვგრძნობ ტკბილ გემოს, მე მსიამოვნებს. ასევე
ნაკლებად ხედავს ადამიანი სულს, სანამ იგი მხოლოდ მშვინვიერ განცდებს აკვირდება. ეს
განცდები იბადებიან ისეთ ადამიანში, რომელიც მთლიანად ეძლევა გარესამყაროს და თავის
სხეულებრივ ცხოვრებას. ეს მშვინვიერი, უწინარეს ყოვლისა, ნიადაგია სულიერისთვის, ისევე
როგორც სხეულებრივი ნიადაგია მშვინვიერისთვის. ბუნების მკვლევარს საქმე აქვს სხეულთან,
სამშვინველის მკვლევარს (ფსიქოლოგს) საქმე აქვს სამშვინველთან, ხოლო სულის მკვლევარს
საქმე აქვს სულთან. ადამიანმა აზროვნებით უნდა განასხვაოს თავის საკუთარ არსებაში
სხეული, სამშვინველი და სული, ეს არის აუციელებელი წინაპირობა მისთვის, ვისაც სურს
აზროვნებით ჩასწვდეს ადამიანის არსებას.

IV. სხეული, სამშვინველი და სული

ადამიანი მაშინ შეიცნობს სწორად საკუთარ თავს, როდესაც იგი გაარკვევს აზროვნების
მნიშვნელობას მის საკუთარ არსებასთან მიმართებაში. ტვინი არის სხეულებრივი იარაღი
აზროვნებისთვის. ისევე, როგორც ფერების დანახვა ძალუძს მხოლოდ საღი თვალების მქონდე
ადამიანს, ასევე სჭირდება აზროვნებას საღი აგებულების ტვინი. ადამიანის მთელი სხეული
იმგვარად არის მოწყობილი, რომ მისი დაგვირგვინებაა სულის ორგანო − ტვინი. ადამიანი
მხოლოდ მაშინ გაიგებს ტვინის აგებულებას, თუ განიხილავს მას იმ ამოცანასთან მიმართებაში,
რომელიც თავად ტვინს გააჩნია. ეს ამოცანა იმაში მდგომარეობას, რომ ტვინი არის სხეულბრივი
საფუძველი მოაზროვნე სულისთვის. ამის ნათელჰყოფს ჩვენთვის ცხოველთა სამყაროს
შედარებითი მიმოხილვაც. ამფიბიების ტვინი ჯერაც მცირეა მათსავე ზურგის ტვინთან
შედარებით; ძუძუმწოვრებისა კი შედარებით უფრო დიდია. ადამიანის ტვინი კი უდიდესია
მთელს დანარჩენ სხეულთან შეფარდებით.

მრავალი წინასწარაღებული საწინააღმდეგო აზრი არსებობს იმ შენიშვნებთან

დაკავშირებით, რომელიც ჩვენ გამოვთქვით აზროვნების შესახებ. ადამიანებს სჩვევიათ ხოლმე
დამცირება აზროვნებისა, რათა უფრო მაღლა „შინაგანი გრძნობისმიერი ცხოვრება“, „განცდა“
დააყენონ. ხშირად ითქმის: ადამიანი მხურვალე გრძნობით, განცდის უშუალო ძალით აღწევსო

17
უმაღლეს შემეცნებას და არა ფხიზელი აზროვნებით. ამგვარი ადამიანები ნიადაგ შიშობენ, რომ
ნათელი აზროვნება გრძნობას დაუჩლუნგებს მათ. ყოველდღიური აზროვნების შემთხვევაში,
როდესაც საქმე მხოლოდ ყოფითი მოხმარების საგნებს ეხება, ეს მართლაც რომ შესაძლებელია.
მაგრამ სწორედ საწინააღმდეგო რამ ხდება ისეთი აზროვნებისას, რომელსაც მივყავართ
ყოფიერების ზენა სფეროებისაკენ. არ არსებობს ისეთი გრძნობა და ენთუზიაზმი, რომელიც
თავისი მგზნებარებით, სიმშვენიერითა და სიდიადით შეედრებოდეს იმ გრძნობებს, რომელნიც
აღენთებიან ჩვენში იმ წმინდა, კრისტალურად გამჭვირვალე აზრთა მეოხებით, ზენა სამყაროებს
რომ გვიცხადებენ. უზენაესი გრძნობაა არა ის, რომელიც „თავისთავად“ იშვის, არამედ ის,
რომელსაც ვაღწევთ აზრის ენერგიული მუშაობით.

ადამიანის სხეულის აგებულება შეესატყვისება აზროვნებას. ის ნივთიერებანი და ძალნი,

რომელნიც მოიპოვებიან მინერალურ სამყაროში, იმგვარად არიან განაწილებულნი ადამიანის
სხეულში, რომ ამ განაწილებისა და შეკავშირების შედეგად შესაძლოა აღმოცენდეს აზროვნება.
ამ მინერალურ აგებულებას, თავისი ამოცანის შესაბამისად მოწყობილს, შემდგომი განხილვისას
ვუწოდებთ ადამიანის ფიზიკურ სხეულს.

ეს მინერალური ნაგებობა, რომლის ცენტრიც არის ტვინი აღმოცენდება გამრავლების გზით

და ღებულობს თავის დასრულებულ სახეს ზრდის მეშვეობით. გამრავლება და ზრდა ადამიანს
ანათესავებს მცენარეებთან და ცხოველებთან. გამრავლებითა და ზრდით განსხვავდება
ცოცხალი საწყისი უსიცოცხლო მინერალისაგან. ცოცხალი ჰბადებს ცოცხალს ჩასახვის
მეშვეობით. შთამომავალი ემატება წინაპარს ცოცხალითა რიგში. მინერალის წარმომქნელი
ძალები იმ ნივთიერებებში მოქმედებენ, რომლებიც მას შეადგენენ. მთის კრისტალი იქმენაბ იმ
ძალებისაგან, რომელთაც შეიცავენ სილიციუმი და ჟანგბადი. ეს ძალები ერთდებიან მასში. ის
ძალები კი, რომელნიც ჰქმნიან მუხას, უნდა ვეძებოთ არაპირდაპირი გზით, თესლის მეშვეობით,
დედა და მამა მუხებში. ასე რომ, ფორმა მუხისა შენარჩუნებულია. გამრავლების შემდეგ იგი
გადადის წინაპრიდან შთამომავალზე. ყოველივე, რაც ცოცხალია, შეიცავს შინაგან,
თანდაყოლილ პირობებს. არსებობდა ერთი უხეში საბუნებისმეტყველო შეხედულება, რომელიც
სთვლიდა, რომ ზოგიერთი უმდაბლესი ცხოველი, მაგალითად, თევზი შესაძლოა
წარმოშობილიყო შლამიდან. ცოცხალი ფორმები მრავლდებიან მემკვიდრეობით. ცოცხალი
არსების განვითარება მთლიანად დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელი დედ-მამისაგან

18
წარმოსდგება ის, ან, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რომელ სახეობას განეკუთვნება იგი. ნივთიერება,
რომლისაგანაც იგი შედგება, გამუდმებით იცვლება. სახეობა კი იგივე რჩება მთელი ცხოვრების
მანძილზე და გადაეცემა შთამომავლობას. სახეობა არის ის, რაც განსაზღვრავს ნივთიერებათა
შენაერთს. ძალას, რომელიც წმნის სახეობას, უნდა ეწოდოს სასიცოცხლო ძალა. ისევე, როგორც
კრისტალში ვლინდებიან მინერალური ძალები, ასევე ვლინდება წარმომქმნელი სასიცოცხლო
ძალა მცენარეული და ცხოველური ყოფის სახეობებში და ფორმებში.

ადამიანი მინერალურ ძალებს სხეულებრივი შეგრძნებებით აღიქვამს და მას ძალუძს

მხოლოდ ისეთი რამის აღქმა, რისთისაც მას გააჩნია შესაბამისი გრძნობათა ორგანოები. თვალის
გარეშე არ არსებობს სინათლის შეგრძნება, ხოლო ყურის გარეშე − ბგერის შეგრძნება. უმდაბლეს
ორგანიზმებს გააჩნიათ მხოლოდ გარკვეული უნარი შეხების შეგრძნებისა. მათთვის არსებობს
მხოლოდ ერთგვარი სახეობა მინერალთა შეგრძნებისა, რომელთა აღქმაც ჩვენ შეხებისას
გვეძლევა. რამდენადაც ვითარდებიან სხვა შეგრძნებები უფრო მაღალი განვითარების
ცხოველებში, მათთვის მით უფრო მდიდრდება რა მრავალფეროვანი ხდება გარესამყარო,
რომელსაც, თავის მხრივ, ადამიანიც აღიქვამს. ასე რომ, თავად არსების ორგანოებზეა
დამოკიდებული, გადაიქცევა თუ არა მისთვის აღქმად დაშეგრძნებებად ყოველივეის, რაც
მოცემულია გარესამყაროში. ის, რაც არსებობს ჰაერში, როგორც გარკვეული მოძრაობა,
ადამიანისათვის გადაიქცევა ბგერის შეგრძნებად. სასიცოცხლოა ძალის გამოვლენას კი
ადამიანი ვერ აღიქვამს ჩვეულებრივი შეგრძნებებით. იგი ხედავს ფერს მცენარისას, იყნოსავს
მის სურნელს; ხოლო სასიცოცხლო ძალა დაფარულია ასეთი დაკვირვებისათვის. მაგრამ ისე
როგორც ბრმადშობილს არა აქვს უფლება ფერთა უარყოფისა, ასევე ჩვეულებრივი შეგრძნებების
მქონე ადამიანებს არა აქვთ უფლება სასიცოცხლო ძალის უარყოფისა. ბრმადშობილისათვის
იარსებებნ ფერები, თუ იგი გაიკეთებს ოპერაციას. ასევე იარსებებენ ადამიანისათის
შეგრძნებების სახით სასიცოცხლო ძალის მიერ წარმოშობილი ნაირგვარი სახეობანი და არა
მხოლოდ მცენარეა და ცხოველთა ინდივიდები; ხოლო ეს მოხდება მაშინ, როდესაც მას
გაეხსნება ორგანო მათი აღქმისათვის. − სრულიად ახალი სამყარო აღმოცენდება ადამიანის
წინაშე ამ ორგანოთა გახსნის შედეგად. იგი აღიქვამს უკვე არამარტო ცოცხალ არსებათა ფერებს,
სურნელებას და ა. შ., არამედ სიცოცხლეს თვით იმ არსებებში. ყოველ მცენარეში, ყოველ
ცხოველში შეიგრძნობს იგი ფიზიკური სახის გარდა მეორე, სიცოცხლით აღსავსე სულიერ სახეს.

19
იმისათვის რომ ვიქონიოთ ამის შესაფერისი გამოთქმა, დავარქვათ ამ სულიერ სახეს ეთერული
სხეული, ანუ სასიცოცხლო სხეული. 2
სულიერი ცხოვრების მკვლევარისათვის ეს ყოველივე
არსებობს შემდეგი სახით: მისთვის ეთერული სხეული არ არის უბრალოდ პროდუქტი
ფიზიკური სხეულის ძალთა და ნივთიერებათა, არამედ იგი არის სრულიად თვითმყოფადი,
ნამდვილი არსი, რომელიც იწვევს სიცოცხლეს ზემოხსენებულ ფიზიკურ ძალებში და
ნივთიერებებში. როდესაც ამბობენ, რომ უბრალო ფიზიკური სხეული − მაგალითად, კრისტალი
− ღებულობს თავის სახეს იმ ფორმადმქმნელ ძალთა მეშვეობით, რომელიც გააჩნია
არაორგანულ ბუნებას, ეს ყოველივე ეთანხმება სულიერი მეცნიერების თვალსაზრისს.
ცოცხალი სხეული კი ფორმას არ ღებულობს ამ ძალების მეშვეობით, ვინაიდან მაშინათვე,
როგორც კი სიცოცხლე სტოვებს სხეულს და იგი რჩება ფიზიკური ძალების ანაბარა, სხეული
იშლება. სასიცოცხლო სხეული არის არსი, რომელიც ყოველ წამს იცავს ცოცხალ ფიზიკურ
სხეულს დაშლისაგან. ამ სასიცოცხლოს სხეულის დასანახად, სხვა არსებაში მის აღსაქმელად
საჭიროა მღვიძარე სულიერი მხედველობა. შესაძლოა ამის გარეშეც დავუშვათ მისი არსებობა,
ლოგიკის საფუძველზე. მისი ჭვრეტა კი შესაძლებელია სულიერი თვალით, ისევე როგორც
ადამიანი ჭვრეტს ფერებს ფიზიკური თვალით. არ უნდა შეგვაცბუნოს გამოთქმამ „ეთერული
სხეული“: „ეთერი“ ამ შემთხვევაში იმას როდი ნიშნავს, რაც იგულისხმება ფიზიკის

2
ამ წიგნის ავტორი იმას, რასაც აქ ეწოდება ეთერული, ანუ სასიცოცხლო სხეული, უფრო მოგვიანებით
უწოდებდა აგრეთვე „ფორმადმქმნელ ძალთა სხეულს“ ( შდრ. ჟურნალი „Das Reich”, წიგნი მე-4, გამოცემის პირველი
წელი). იგი იძულებული იყო გამოეყენებინა ეს სახელწოდება, რათა თავიდან აეცდინა გაუგებრობა, რომელიც
შესაძლოა მოხდეს აქ ნაგულისხმევი ეთერული სხეულისა და ძველებური ბუნებისმეტყველების „სასიცოცხლო
ძალის“ ურთიერთაღრევისას. იქ, სადაც თანამედროვე ბუნებისმეტყველების თვალსაზრისით საქმე ეხება
სასიცოცხლო ძალის ამ ძველებური წარმოდგენის უარყოფას, ავტორი გარკვეული გაგებით იზიარებს ამგვარი
წარმოდგენის მოწინააღმდეგეთა შეხედულებას, რამდენადაც ამ ძალის არსებობით სურდათ აეხსნათ ორგანიზმში
არაორგანული ძალების მოქმედების განსაკუთრებული სახეობა. ის, რაც ორგანიზმში მოქმედებს არაორგანულად,
ისევე მოქმედებს მასში, როგორც არაორგანული სამყაროს სფეროში. არაორგანული ბუნების კანონები ორგანიზმში
იგივენი არიან, რაც კრისტალში და ა. შ. მაგრამ ორგანიზმში არის ისეთი რამ, რაც არ არის არაორგანული. ეს არის
ფორმადმქმნელი სიცოცხლე. სწორედ მის საფუძვლად გვევლინება ეთერეული სხეული, ანუ „ფორმადმქნელი
ძალთა“ სხეული. ამ ეთერული სხეულის აღიარებით როდი ირღვევა ბუნებისმეტყველების კანონიერი ამოცანა: რასაც
იგი აკვირდება არაორგანულ ბუნებაში ძალთა მოქმედებასთან დაკავშირებით, იგივეს დაკვირვება შეუძლია აგრეთვე
ცოცხალი ორგანიზმების საუფლოშიც. ჭეშმარიტ სულიერ მეცნიერებას გამართლებულად მიაჩნია უარყოფა იმ
შეხედულებისა, რომელიც ამგვარ მოქმედებას ორგანიზმში განსაკუთრებულ სასიცოცხლო ძალის მიერ
სახეცვლილად მიიჩნევს. სულის მკვლევარი საუბრობს ეთერული სხეულის შესახებ, რამდენადაც ორგანიზმში
ვლინდება კიდევ სხვა რამ, არაორგანულისაგან განსხვავებით. − მიუხედავად ყოველივე ამისა, ამ წიგნის ავტორი
საჭიროდ არ თვლის აქ ხმარებული ცნება „ეთერული სხეული“ შეცვალოს „ფორმადქმნელ ძალთა სხეულით“.
ვინაიდან მთელს აქ მოცემულ მიმართებებში გამორიცხულია გაუგებრობა ნებისმიერი ადამიანისთვის, ვისაც სურს
ამის დანახვა. გაუგებრობა შესაძლოა აღმოცენდეს იმ შემთხვევაშო, თუ ვიხმართ სახელწოდებას იმგვარ ადგილას,
სადაც შეუძლებელი იქნება ჩვენება ამგვარი კავშირისა ( შდრ. აქ ნათქვამი აგრეთვე წიგნის ბოლოში „ცალკეულ
შენიშვნებსა და დამატებებს“).
20
ჰიპოთეტიური ეთერის გაგებაში. მივიღოთ ეს როგორც მხოლოდ აღნიშვნა იმისა, რაც აქ არის
აღწერილი. ისევე როგორც ადამიანის ფიზიკური სხეული თავისი აგებულებით გამოხატავს
ამოცანას ამ სხეულისას, ასევეა ადამიანის ეთერული სხეულიც. მისი გაგება შეიძლება მხოლოდ
იმ შემთხვევაში, თუ განვიხილავთ მას მოაზროვნე სულთან მიმართებაში. ადამიანის ეთერული
სხეული იმით განსხვავდება მცენარეთა და ცხოველთა ეთერული სხეულებისგან, რომ იგი
ექვემდებარება მოაზროვნე სულს. − ისევე როგორც ადამიანი თავისი ფიზიკური სხეულით
ეკუთვნის მინერალურ სამყაროს, ასევე ეკუთვნის იგი თავისი ეთერული სხეულით სიცოცხლის
სამყაროს. სიკვდილის შემდეგ ფიზიკური სხეული განზავდება მინერალურ სამყაროში, ხოლო
ეთერული სხეული სიცოცხლის სამყაროში.3 სიტყვა „სხეულით“ აღინიშნება ის, რაც
წარმოადგენს ამა თუ იმ არსების „სახეს“, „ფორმას“. გამოთქმა „სხეული“ არ უნდა ავურიოთ
გრძნობად, ფიზიკურ სხეულებრივ ფორმაში. ცნება „შხეული“, როგორც ამ წიგნშია
ნაგულისხმევი, გამოყენებულია არა მხოლოდ ფიზიკურთან, არამედ მშვინვიერთან და
სულიერთან დაკავშირებითაც.

სასიცოცხლო სხეული ჯერაც გარეგანი რამ არის ადამიანიანისათის. შეგრძნების პირველ

გაღვიძებისთანავე ადამიანის შინაგანი მხარეს პასუხს იძლევა გარესამყაროს
გამღიზიანებლებზე. რა შორსაც არ უნდა წავიდეს ადამიანი გარესამყაროს კვლევაში, იგი მაინც
ვერ იპოვნის შეგრძნებას. სინათლის სხივები შემოდიან თვალში და ვრცელდებიან რქოვან
გარსამდე. შემდეგ იწვევენ მანდ ქიმიურ პროცესებს (ე. წ. თვალის მეწამულ ნივთიერებაში); ამ
გაღიზიანებათა მოქმედება გრძელდება მხედველობითი ნერვის მეშვეობით ტვინამდე; მანდ კი
აღმოცენდებიან შემდგომი ფიზიკურ პროცესები. მათი დაკვირვება რომ შესძლებოდა ადამიანს,
აღმოაჩენდა ისეთსავე ფიზიკურ პროცესებს, როგორსაც ყველგან ვხვდებით გარესამყაროში. მე
რომ შემძლებოდა დაკვირვება სასიცოცხლო სხეულზე, აღვიქვამდი იმასაც, რომ ტვინში
მიმდინარე ფიზიკური პროცესი სასიკვდილო პროცესია ამავე დროს. მაგრამ სინათლის სხივთა
აღქმისას ცისფერი ფერის შეგრძნებებს, რომელნიც აღმოცენდებიან მხოლოდ და მხოლოდ
მიმღები ადამიანის სამშვინველში. ამრიგად, სინათლის მიმღები ადამიანის არსება მხოლოდ
ფიზიკური და ეთერული სხეულებისგან რომ ყოფილიყო შემდგარი, შეგრძნება ვერ იარსებებდა.
ის მოქმედება, რომლის მეშვეობითაც აღმოცენდება შეგრძნება, არსებითად განსხვავდება

3
ე. ი. კოსმიურ ეთერში (მთარგმნელთა შენიშვნა)
21
სასიცოცხლო ძალის მოქმედებისაგან. ასე რომ, სასიცოცხლო ძალის ამგვარი მოქმედებით
აღმოცენდება შინაგანი განცდა. ეს ქმედება რომ არ ყოფილიყო, იარსებებდა მხოლოდ უბრალოდ
სასიცოცხლო პროცესი, როგორსაც ვაკვირდებით მცენარეებში. წარმოიდგინეთ ადამიანი,
რომელიც ყოველი მხრიდან ღებულობს შთაბეჭდილებებს. იგი უნდა წარმოვიდგინოთ ამავე
დროს ზემოხსენებული მოქმედების წყაროდ, რომელიც მიმართულია იქით, საიდანაც იგი
ღებულობს შთაბეჭდილებებს. ამ ყოველის მხრიდან მომდინარე შთაბეჭდილებებზე პასუხობენ
შეგრძნებები. ამჯერად წყაროს ამგვარი მოქმედებისას დავარქმევთ შეგრძნებად სამშვინველს.
ეს შეგრძნებადი სამშვინველი ისეთივე რეალობაა, როგორც ფიზიკურ სხეული. თუ ჩემს წინაშე
მდგომა ადამიანში მე გამოვრიცხავ შეგრძნებად სამშვინველს და აღვიქვამ მას მხოლოდ
ფიზიკურ სხეულად. ეს იგივე იქნება, რაც სურათში მხოლოდ ტილოს დანახვა.

ასე რომ, შეგრძნებადი სამშვინველის აღქმის შესახებ დაახლოებით იგივე უნდა ითქვას, რაც
ეთერული სხეულის აღქმის შესახებ. იგი ფიზიკური ორგანოებით ვერ აღქიმება. ბრმაა მის
მიმართ აგრეთვე ის ორგანო, რომლითაც აღვიქვამთ სიცოცხლეს, როგორც ასეთს. მაგრამ ისევე
როგორც ამ ორგანოს მეშვეობით შესაძლოა აღქმა ეთერული სხეულისა, სხვა უფრო მაღალი
ორგანოს მეშვეობით შესაძლოა აღქმა თვით შეგრძნებათა შინაგანი სამყაროსი. ამ დროს
ადამიანი შეიგრძნობს არამარტო ფიზიკურ და სასიცოცხლო სამყაროთა შთაბეჭდილებებს,
არამედ სჭვრეტს შეგრძნებებსაც. ამგვარი ორგანოს მქონდე ადამიანის წინაშე სხვა არსების
შეგრძნებათა სამყარო გადაშლილია როგორც გარეგანი სინამდვილე. მაგრამ უნდა განვასხვაოთ
ჩვენს საკუთარ შეგრძნებათა სამყარო სხვა არსების შეგრძნებათა სამყაროს ჭვრეტისაგან. თავის
საკუთარ შეგრძნებათა სამყაროში ჩახედვა რა თქმა უნდა ყველა ადამიანს ძალუძს; ხოლო სხვა
არსების შეგრძნებათა სამყაროს ჭვრეტა ძალუძს მხოლოდ მხილველს, რომელსაც აეხილა
„სულიერი თვალი“. ადამიანი, რომელიც არ არის მხილველი, შეგრძნებათა სამყაროს
შეიმეცნებს როგორც „შინაგანს“, როგორც საკუთარი სამშვინველის შინაგან განცდებს; ხოლო
ახელილი „სულიერი თვალის“ შემწეობით გარეგანი სულიერი მზერის წინაშე აღმოცენდება ის,
რაც მკვიდრობს სხვა არსებების „შინაგანში“.

22
 * * *
გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად აქ გარკვევით უნდა ითქვას, რომ მხილველი როდი
განიცდის თავის თავში ზუსტად იმასვე, რასაც სხვა არსება − თავის შეგრძნებათა სამყაროს
შინაარსის სახით. ამ უკანასკნელს გააჩნია შეგრძნებები თავისი შინაგანი თვალთახედვის
კუთხიდან; მხილველი კი აღიქვამს გამოცხადებას, რაც შეგრძნებათა სამყაროს გამოვილენაბაა.

შეგრძნებადი სამშვინველი თავის მოქმედებაში დამოკიდებულია ეთერულ სხეულზე.

ვინაიდან იგი ეთერული სხეულიდან იღებს იმას, რაც მან შეგრძნების სახით უნდა აღმოაცენოს
და რამდენადაც ეთერული სხეული არის სიცოცხლე ფიზიკურ სხეუილში, ამდენადვე
შეგრძნებადი სამშვინველი არაპირდაპირაა დამოკიდებული ფიზიკურ სხეულზეც. მხოლოდ
კარგად განვითარებული და სწორი ფუნქციის მქონე თვალის მეშვეობით შეიძლება ფერთა
შეგრძნება. ამის მეშვეობით სხეულბრიობა ზეგავლენას ახდენს შეგრძნებად სამშვინველზე.
ამრიგად თავის მოქმედებაში იგი განისაზღვრება და შემოიფარგლება სხეულით. ამიტომაც
მკვიდრობს იგი იმ ფარგლებში, რომელსაც უქმნის მას სხეულბრიობა − ამრიგად სხეული იგება
მინერალური ნივთიერებებისაგან, ცოცხლდება ეთერული სხეულის მეშვეობით და
თავისთავად წარმოქმნის ფარგლებს შეგრძნებადი სამშვინველის „ჭვრეტისა“ , სჭვრეტს მას
სხეულით შემოფარგლულს. მაგრამ შეგრძნებადი სამშვინველის საზღვრები როდი ემთხვევა
ფიზიკური სხეულის საზღვრებს. ეს სამშვინველი სცილდება ფიზიკურ სხეულს. აქედან ჩანს,
რომ იგი უფრო მძლავრია, ვიდრე ფიზიკური სხეული. მაგრამ ის ძალა, ფარგლებში რომ
მოაქცევს მას, მოდის ფიზიკური სხეულიდან. ამის შედეგად, ერთის მხრივ ფიზიკური და
ეთერული სხეულები წარმოგვიჩნდება, მეორეს მხრივ კი − შეგრძნებადი სამშვინველი; მათ
შორის კი ჩართულია კიდევ ერთი განსაკუთრებული ნაწილი ადამიანის არსებისა. ეს არის
მშვინვიერი სხეული, ანუ შეგრძნებადი სხეული. შეიძლება ითქვას აგრეთვე, რომ ეთერული
სხეულის ერთი ნაწილი უფრო ფაქიზია, ვიდრე სხვა დანარჩენი ნაწილები და ეს უფრო ფაქიზი
ნაწილი ეთერულ სხეულისა ერთიანობას ქმნის შეგრძნებად სამშვინველთან, ხოლო მისი უფრო
უხეში ნაწილი ერთიანობას ქმნის ფიზიკურ სხეულთან. მაგრამ, როგორც უკვე ითქვა,
შეგრძნებადი სამშვინველი აჭარბებს მშვინვიერ სხეულს, აღმატებულია მასზე.

ის, რასაც აქ ვუწოდებთ შეგრძნებებს, არის მხოლოდ ნაწილი მშვინვიერი არსებისა

(გამოთქმა „შეგრძნებადი სამშვინველი“ შერჩეულია აქ მეტი უბრალოებისათვის). შეგრძნებებს

23
ზედ ერთვიან სიამოვნებისა და უსიამოვნების გრძბივევუმ ლტოლვები, ინსტიტქტები, ვნებები.
ყოველივე ეს ატარებს პიროვნული ცხოვრების ისეთსავე ხასიათს, როგორც შეგრძნებები და მათ
მსგავსად დამოკიდებულია სხეულებრიობაზე.

* * *
შეგრძნებადი სამშვინველი ისეთსავე ურთიერთქმედებაშია აზროვნებასთან, სულთან,
როგორც სხეულთან. უწინარეს ყოვლისა მას ემსახურება აზროვნება. ადამიანი იქმნის აზრებს
თავისივე შეგრძნებების შესახებ. ამის მეოხებით იგი არკვევს გარესამყაროს რაობას. ბავშვი,
რომელმაც ხელი დაიწვა, იწყებს ფიქრს და მიდის შემდეგ დასკვნამდის: „ცეცხლი მწვავს.“ თავის
ლტოლვებს, ინსტინქტებს და ვნებებსაც ბრმად როდის მისდევს ადამიანი; ფიქრის შედეგად მას
ძალუძს მათი დაკმაყოფილება. ის, რასაც უწოდებენ მატერიალურ კულტურას, ვითარდება ამ
მიმართულებით. იგი შედგება იმ მომსახურებათაგან, რომელთაც უწევს აზროვნება შეგრძნებად
სამშვინველს. განუზომლად დიდი აზროვნებისმიერი ძალებია მიმართულია ამ მიზნისაკენ. ამ
აზროვნებისმიერმა ძალამ ააგო გემები, რკინიგზები, ტელეგრაფები და ტელეფონები; ასე რომ,
ეს ყოველივე, უმეტეს შემთხვევაში, ემსახურებოდა შეგრძნებადი სამშვინველის მოთხოვნათა
დაკმაყოფილებას. ისევე, როგორ სასიცოცხლო ძალა უკავშირებს ფიზიკურ სხეულს, ასევე
განმსჭვალავს აზროვნების ძალა შეგრძნებად სამშვინველს. სასიცოცხლო ძალა უკავშირებს
ფიზიკურ სხეულს თავის წინაპრებს და შთამომავლობას და ამით შეაქვს მასში კანონზომიერება,
რომელიც მხოლოდ მინერალურს როდი ეხება. ასევე აზროვნების ძალა იმგვარ
კანონზომიერებაში მოაქცევს სამშვინველს, რომელსაც ეს უკანასკნელი მარტოოდენ
შეგრძნებადი სამშვინველის სახით არ განეკუთვნება. შეგრძნებადი სამშვინველით ადამიანი
ენათესავება ცხოველს. ცხოველშიაც ვამჩნევთ შეგრძნებებს, ლტოლვებს, ინსტიქტებს და
ვნებებს. მაგრამ ცხოველი მათ უშუალოდ, პირდაპირ მისდევს. მასში ისინი როდი
უკავშირდებიან დამოუკიდებელ აზრებს, რომელნიც სცილდებიან უშუალო განცდებს.
განუვითარებელ ადამიანსაც გარკვეულწილად იგივე ემართება. ამიტომ უბრალოდ
შეგრძნებადი სამშვინველი განსხვავდება სამშინველის უფრო მაღალგანვითარებული
ნაწილისაგან, რომელსაც ემსახურება ეს აზროვნება. ამ სამშვინველს, რომელსაც ემსახურება

24
აზროვნება, დავაქვათ განსჯითი სამშვინველი. მას შეიძლება ეწოდოს აგრეთვე გუნება-
განწყობისმიერი სამსინველი, ანუ გუნება-განწყობა.

განსჯითი სამშვინველი განმსჭვალავს შეგრძნებად სამშვინველს, ამის გამო ის, ვისაც

გააჩნია სამშვინველის „ჭვრეტის ორგანო, ხედავს განსჯით სამშვინველს, როგორც შეგრძნებადი
სამშვინველისგან განცალკევებულ არსებას.

* * *
აზროვნებას გაჰყავს ადამიანი პიროვნული ცხოვრების ფარგლებს გარეთ. იგი იძენს ისეთ
რასმე, რაც აღემატება მისსავე სამშვინველს. მისთვის თავისთავად იგულისხმება, რომ
აზროვნების კანონები ეთანხმებიან მსოფლიო განწესებას. ის თავს შეიგრძნობს სამყაროში,
როგორც საკუთარ სახლში, რადგნა ეს თანხმობა არსებობს. ამგვარი თანხმობა ერთ-ერთი
უმნიშვნელოვანესი ფაქტია, რომლის მეშვეობითაც სწავლობს ადამიანი თავისი საკუთარი
არსების შეცნობას. ადამიანი ეძიებს ჭეშმარიტებას თავის სამშვინველში; და ამ ჭეშმარიტებაში
გამოხატულებას ჰპოვებს არა მხოლოდ სამშვინველი, არამედ სამყაროსეული საგნებიც. ის, რაც
აზროვნებით ჭეშმარიტებად შეიმეცნება, დამოუკიდებელ მნიშვნელობას ატარებს, რომელსაც
გარკვეული მნიშვნელობა აქვს სამყაროსეული საგნებისადმი და არა მხოლოდ ადამიანის
სამშვინველისადმი. ვარსკვლავებიანი ცის ქვეშ ჩემი აღტაცებითურთ მე ვმკვიდრობ ჩემშივე;
ხოლო აზრები, რომელიც მე შევიქმენი ციურ სხეულთა ორბიტების შესახებ, სხვა
ადამიანთათვისაც იმავე მნიშვნელობას ინარჩუნებენ, რასაც ჩემთვის; უაზრობა იქნებოდა ჩემს
აღტაცებაზე საუბარი, თავად მე რომ არ ვარსებულიყავ; მაგრამ არც თუ ისეთი უაზრობა
იქნებოდა ჩემს აზრებზე საუბარი, ჩემთან ყოველივე მიმართების გარეშე. ვინაიდან ჭეშმარიტება,
რმოელსაც მე ვიაზრებ დღეს, გუშინაც იგივე ჭეშმარიტება იყო და ხვალაც იგივე ჭეშმარიტება
იქნება, თუმცა მე ამით მხოლოდ დღესა ვარ დაკავებული. თუ მე რაიმე შემეცნება შვებას
მანიჭებს, ამ შვებას მხოლოდ მანამდისა აქვს მნიშვნელობა, ვიდრე იგი მკვიდრობს ჩემში; ხოლო
ჭეშმარიტებას შემეცნებისას გააჩნია თავისი მნიშვნელობა ამ სიხარულისაგან სრულიად
დამოუკიდებლად. ჭეშმარიტების დაუფლებით სამშინველი ეზიარება ისეთ რასმე, რასაც
გააჩნია თავისთავად ღირებულება. ეს ღირებულება არ ჰქრება მშვინვიერ შეგრძნებასთან

25
ერთად, ისევე როგორც იგი არ აღმოცენებულა ამ შეგრძნებიდან. ის, რაც ჭეშმარიტებაა
სინამდვილეში, არც იქმნება და არც ჰქრება. მას გააჩნია წარუვალი მნიშვნელობა, − თუმცა ამას
როდი ეწინააღმდეგება ის გარემოება, რომ ზოგიერთი ადამიანურ „ჭეშმარიტებებს“ წარმავალი
ხასიათი აქვთ, ვინაიდან ისინი გარკვეულ დროს შეიმეცნებიან, როგორც ნაწილობრივი ან
მთლიანი შეცდომები. ადამიანმა უნდა უთხრას თავის თავს, რომ ჭეშმარიტება არსებობს
თავისშთავად, თუნდაც მისი აზრები წარმოადგენდნენ მხოლოდ და მხოლოდ წარმავალ
ფორმებს მარადიული ჭეშმარიტებისა. ასე რომ, ადამიანი, რომელიც ლესსინგის მსგავსად
ამბობს, რომ იგი კმაყოფილდება მარტოოდენ ჭეშმარიტებისაკენ მარადიული ლტოლვით,
,რამდენადაც სრული, წმინდა ჭეშმარიტება მხოლოდ ღვთვისთვის არსებობს, ამით როდი
უარყჰოფს ჭეშმარიტების მარადიულ ღირებულებას. პირუკუ, მსგვასი ნათქვამით იგი
განამტკიცებს ამ ღირებულებას. ვინაიდან მხოლოდ ისეთ რაიმეს ძალუძს აღმოაცენოს თავისი
თავისადმი მარადიული ლტოლვა, რასაც თავისთავად გააჩნია მარადიული მნიშვნელობა.
ჭეშმარიტება რომა არ ყოფილიყო თავისთავად და დამოუკიდებელი, მისი ღირებულება და
მნიშვნელობა ადამიანის მშვინვიერი შეგრძნებით რომ ყოფილიყო განპირობებული, მაშინ იგი
ვეღარ იქნებოდა ერთიანი მიზანი მთელი კაცობრიობისა. ასე რომ, მისდამი ლტოლვით ჩვენ
ვაღიარებთ მას დამოუკიდებელ არსებად.

ის, რაც ითქმის ჭეშმარიტებაზე, ითქმის ჭეშმარიტ სიკეთეზეც. ზნეობრივი სიკეთე არ არის
დამოკიდებელი მიდრეკილებებსა და ვნებებზე, ვინაიდან იგი როდი აბატონებს მათ თავის
თავზე, არამედ პირუკუ, თავად მბრძანებლობს ამ მიდრეკილებებსა და ვნებებზე. სიამოვნება და
უსიამოვნება, სურვილი და ზიზღი ეკუთვნიან კერძოდ ადამიანის სამშვინველს;; მოვალეობა
სიამოვნებაზე და უსიამოვნებაზე მაღლა დგას. ადამიანმა შესაძლოა იმდენად მაღლა დააყენოს
მოვალეობა, რომ სიცოცხლეც კი შესწიროს მას. და რამდენადაც უფრო მაღლა დგას ადამიანი,
მით უფრო მეტად აკეთილშობილებს იგი თავის მიდრეკილებებს, თავის სიამოვნებას და
უსიამოვნებას, ასე რომ, იძულების გარეშე, დამონების გარეშე ისინი ემორჩილებიან აღიარებულ
მოვალეობას. ზნეობრივ სიკეთეს, ისევე როგორც ჭეშმარიტებას, გააჩნია თავისთავად,
მარადიული ღირებულება, რომელსაც იგი შეგრძნებად სამშვინველისგან როდი ღებულობს.

ადამიანი ამაღლდება უბრალო შეგრძნებად სამშვინველზე იმით, რომ აღმოაცენებს თავის

თავში დამოუკიდებელ ჭეშმარიტებას და სიკეთეს. მას ნათლით განმსჭვალვას მარადიული

26
სული. მასში აღმობრწყინდება წარუვალი ნათელი. სამშვინველი იმდენადაა წილნაყარი
მარადიულთან, რამდენადაც ის მკვიდრობს ამ ნათელში. მარადიულ ყოფიერებას უკავშირებს
იგი თავის ყოფიერებას. უკვდავია სამშვინველში ის, რასაც იგი ატარებს თავის თავში
ჭეშმარიტებისა და სიკეთის სახით. − მარადიული რამ, გაბრწყინებული სამშვინველში ჩვენს
მიერ განსაზღვული იქნება როგორც ცნობიერი სამშვინველი. სამშვინველში თვით უმდაბლესი
ძვრებისასაც კი შესაძლოა ცნობიერებაზე ლაპარაკი. ყველაზე უბრალოდ შეგრძნებაც კი
ობიექტია ცნობიერებისა. ამდენადვე გააჩნია ცნობიერება ცხოველს. ცნობიერი სამშვინველის
გაგებაში ჩვენ ვგულისხმობთ აქ ადამიანური ცნობიერების ბირთვს, ე. ი. სამშვინველს
სამშვინველში. ამრიგად, ცნობიერი სამშვინველი, როგორც განსაკუთრებული ნაწილი
სამშვინველისა, განსხვავდება განსჯითი სამსინველისაგან. ეს უკანასკნელი ჯერაც გახვეულია
ლტოლვებში, აფექტებში და ა. შ. ყოველი ადამიანისთვის ცნობილია, რომ მას ჭეშმარიტებად
ეჩვენება ის, რასაც იგი ამჯობინებს თავისი შეგრძნებებიდან (და ა. შ.) გამომდინარე; მაგრამ
მხოლოდ ის ჭეშმარიტებაა წარუვალი, რომელიც თავისუფალია სიმპათიებისა და
ანტიპათიების შეგრძნებებისაგან და საერთოდ ყოველგვარი მინარევებისაგან. ჭეშმარიტება
რჩება ჭეშმარიტებად, თუნდაც ყველა პირადი გრძნობა ამხედრდეს მის წინააღმდეგ.
სამშვინველის იმ ნაწილს, სადაც მკვიდრობს ეს ჭეშმარიტება, უნდა ეწოდოს ცნობიერი
სამშვინველი.

ამრიგად, როგორც სხეულში, ისევე სამშვინველში უნდა განვასხვაოთ სამი წევრი:

შეგრძნებადი სამშვინველი, განსჯითი სამშვინველი და ცნობიერი სამშვინველი. და ისევე,
როგორც სამშვინველს ქვევიდან ზევით საზღვრავს სხეული, ასევე ზევიდან ქვევით მას
აფართოებს სული. ვინაუდან რაც უფრო მეტად აღივსება სამშვინველი ჭეშმარიტებითა და
სიკეთით, მით უფრო ღრმად განმსჭვალავს მას მარადიული. მისთვის, ვისაც ძალუძს „ჭვრეტა“
სამშვინველისა, ადამიანის მიერ გამოცემული ნათება ისეთივე სინამდვილეა, როგორც
გრძნობადი თვალისთვის ცეცხლის ალისმიერი ნათება. ეს იმიტომ ხდება, რომ მარადიულს
განვრცობადობა ახასიათებს. „მხილველისათვის“ სხეულრბივი ადამიანი მხოლოდ ნაწილია
მთლიანი ადამიანისა. სხეული, როგორც ყველაზე უხეში წარმონაქმნი, იმყოფება სხვა
წარმონაქმნათა შორის, რომელნიც განმსჭვალავენ მასაც და ურთიერთსაც. როგორც
სასიცოცხლო ფორმა, ფიზიკური სხეული აღვსილია ეთერული სხეულით; მას ფარგლებს გარეთ

27
ყოველის მხრივ მოსჩანს მშვინვიერი სხეული(ასტრალური ხატება). ყოველივე ამის გარშემო
აგრეთვე შეგრძნებადი სამშინველი, შემდეგ განსჯითი სამშვინველი, რომელიც მით უფრო
იზრდება, რაც უფრო მეტად ღებულობს ადამიანი თავის თავში ჭეშმარიტებასა დასიკეთეს,
ვინაიდან ჭეშმარიტება და სიკეთე აფართოებენ განსჯით სამსინველს. იმ ადამინის განსჯითი
სამშვინველი, რომელიც მხოლოდ თავისი მიდრეკილებით, სიამოვნებით და უსიამოვნებით
ცხოვრობს, ზუსტად ემთხვევა ფარგლებს მისი შეგრძნებადი სამშვინველისას. ამ წარმონაქმნს,
რომელიც ღრუბელივით მოიცავენ ადამიანის ფიზიკურ სხეულს, ეწოდება ადამაიანის აურა. თუ
ეს აურა იმ გაგებით იქნება დანახული, რისი წარმოჩნაც ამ წიგნის მიზანია, მაშინ იგი სწორედ
ისაა, რაც „ადამიანის არსებას“ გაამდიდრებდა.

* * *
ბავშობისას, ადამიანური ცხოვრების განვითარებაში დგება ჟამი, როდესაც ადამიანი
პირველად შეიგრძნობს თავის თავს დამოუკიდებელ არსებად მთელს დანარჩენ სამყაროსთან
მიმართებაში. ფაქიზი შეგრძნების ადამიანისათვის ეს მომენტი წარმოადგენს მნიშვნელოვან
განცდას. აი, რას მოგვითხობრს მწერალი ჟან-პოლი თავის ავტობიოგრაფიაში: „არასოდეს
დამავიწყდება ჩემში მომხდარი ერთი ამბავი, რომელიც ჯერ არავისთვის მომითხრია. ეს იყო
მომენტი, როდესაც მე გავხდი თანადამსწრე ჩემივე თვითშეგნების დაბადებისა; მახსენდება
თვით დრო და ადგილი. ერთხელ დილით, ჯერ კიდევ ბავშვი ვიდექი სახლის კართან და
ვუყურებდი იქვე დალაგებულ შეშას; უეცრად ევლისებურ გამონათებასავით, გამეხსნა შინაგანი
ხილვა: მე ვარ მე . და მას შემდეგ დარჩა ასე გაბრწყინებული. აქ პირველად დაინახა ჩემმა „მემ“
- მ საკუთარი თავი და ასე დარჩა ერთხელ და სამუდამოდ. აქ დაუშვებელია რაიმე შეცდომა
მეხსიერებისა, ვინაიდან ვერავითარი გარეგანი მონათხრობი ვერ შემოერეოდა ისეთ ამაბვს,
რომელიც მოხდა ადამიანის უშინაგანეს წმიდათაწმიდაში, რომლის მოულოდნელობამაც
შემინარჩუნა მეხსიერებაში ესოდენ ყოველდღიური, მეორეხასისხოვანი ამბები.“ − ცნობილია,
პატარა ბავშვები ამბობენ ხოლმე თავიანთ თავზე: „კარლი კარგი ბიჭია“. „მარიას უნდა ესა და
ეს“. ისინი ლაპარაკობენ თავიანთ თავზე, როგორც უცხო პირებზე, ვინაიდან მათში ჯერაც არ
დაბადებულა თვითცნობიერება. თვითცნობიერებისა გზით ადამიანი განსაზღვრავს თავის
თავს, როგორც დამოუკიდებელი, სხვა ყოველივესგან გამოყოფილი არსება, როგორც „მე“. „მე“ -

28
ში შემოიკრებს ადამიანი ყოველივე იმას, რასაც იგი განიცდის, როგორც სხეულებრივი და
მშვინვიერი არსება. სხეული და სამშვიველი „მე’- ს მატარებელნი არიანა; „მე“ მოქმედებს მათში.
როგორც ფიზიკურ სხეულს აქვს თავისი ცენტრი ტვინში, ასევე გააჩნია სამშვინველს თავისი
ცენტრი „მე“- ში. ადამიანს შეგრძნებების სტიმული ეძლევა გარედან; გრძნობები ვლინდებიან,
როგორც გარესამყაროს ზემოქმედებანი; ნება ეხება გარესამყაროს, რამდენადაც იგი
ხორციელდება გარეგან ქმედებებში. „მე“, როგორც ჭეშმარიტი არსი ადამიანისა, ს რულიად
უხილავია. ამიტომაც ჟან პოლი კარგად უწოდებს საკუთარი „მე“-ს გაცნობიერებას ისეთ ამბავს,
რომელიც ხდება მხოლოდ და მხოლოდ „ადამიანის წმიდათაწმიდაში“. ადამიანი მარტოა
საკუთარი „მე“-ს პირისპირ − და ეს „მე“ არის თავად ადამიანი. ეს ანიჭებს მას უფლებას უყუროს
ამ „მე“ - ს , ვითარცა თავის ჭეშმარიტ არსს. ამიტომაც უწოდებს იგი თავის სხეულსა და
სამშინველს გარსებს, რომლებშიაც იგი მკვიდრობს; მას შეუძლია უწოდოს ამ გარსებს აგრეთვე
იარაღები, რომელთა მეშვეობითაც იგი მოქმედებს. რაც უფრო ვითარდება ადამიანი, მით უფრო
სწავლობს იგი მოხმარას ამ იარაღებისას თავისივე „მე“-ს სამსახურში. სიტყვა „მე“ , მაგალითად
გერმანულ ენაში არის სახელი, რომელიც განსხვავდება სხვა დანარჩენი სახელებისაგან. მას,
ვინც ჯეროვნად ჩაუფიქრდება ამ სახელის ბ უნებას, გაეხსნება გზა ადამიანის არსების უფრო
ღრმა შემეცნებისაკენ. ყველა სხვა სახელი შესაძლოა ეწოდოს შესაბამის საგანს. მაგალითად,
მაგიდას ყველამ შეიძლება უწოდოს „მაგიდა“, სკამს − „სკამი“, ხოლო სახელი „მე“ -ს
შემთხვევაში სხვაგვარადაა საქმე. ვერავინ შესძლებს მის გამოყენებას სხვა ადამიანის
აღსანიშნავად; ყველამ უნდა უწოდოს იგი მხოლოდ საკუთარ თავს. სიტყვა „მე“ ვერასოდეს
მოესმება ჩემს ყურს გარედან ჩემივე თავის აღმნიშვნელად. მხოლოდ შიგნიდან, მხოლოდ თავის
თავიდან გამომდინარე ძალუძს სამშვინველს განსაზღვროს საკუთარი თავი, როგორც „მე“. ასე
რომ, როდესაც ადამიანი თავის თავს „მე“-ს უწოდებს, მასში მეტყველებს ისეთი რამ, რასაც
არაფერი აქვს საერთოდ იმ სამყაროებთან, საიდანაც აღებულია მისი ზემოხსენებული
„გარსები“. „მე“ სულ უფრო და უფრო ხდება მბრძანებელი სხეულისა და სამშვინველისა. − ასე
რომ, ეს ყოველივე ჰპოვებს გამოხატულებას აურაში. რაც უფრო მეტად განმგებლობს „მე“
სხეულსა და სამშვინველში, მით უფრო დანაწევრებულია, მრავალსახოვანი და ფერებით
გამდიდრებული ადამიანის აურა. „მხილველს“ ძალუძს აღიქვას „მე“-ს ამგვარი ზეგავლენა
აურაზე. თავად „მე“ უხილავია მხილველისთვისაც; იგი ჭეშმარიტად იმყოფება „ადამიანის
უშინაგანეს წმიდათაწმიდაში“. − მე ღებულობს სხივებს ადამიანში გაბრწყინებული

29
მარადიული ნათლისას; ადამიანი აერთებს „მე“-ში სხეულისა და სამშვინველის განცდებს. ასევე
უშვებს იგი „მე“- ში ჭეშმარიტებისა და სიკეთის აზრებს. გრძნობადი მოვლენები იხსნებიან „მე“-
სთვის ერთის მხრივ; სული კი − მეორეს მხრივ. სხეული და სამშვინველი ეძლევიან „მე“-ს, რათა
ემსახურონ მას; „მე“ კი, თავის მხრივ, ეძლევა სულს, რათა სულმა აღავსოს იგი. „მე“ მკვიდრობს
სხეულსა და სამშვინველიში; სული კი მკვიდრობს „მე“-ში. რაც სულისმიერია „მე“-ში,
უკვდავია. ვინაიდან „მე“ იძენს არსსა და მნიშვნელობას იმისაგან, რასაც იგი უკავშირდება.
რამდენადაც იგი მკვიდრობს ფიზიკურ სხეულში, იგი ექვემდებარება მინერალურ კანონებს;
ეთერული სხეულის მეოხებით − გამრავლებისა და ზრდის კანონებს; შეგრძნებადი
სამშვინველისა და განსჯისმიერი სამშვინველის მეოხებით − სამყაროს კანონებს; ხოლო
რამდენადაც იგი ღებულობს თავის თავში სულიერს, იგი ექვმედებარება სულის კანონებს. ის,
რაც იქმენბა მინერალური კანონებისა და სასიცოცხლო კანონების შედეგად, აღმოცენდება და
ისპობა; სულს კი არაფერი აქვს საერთო აღმოცენებასთან და მოსპობასთან.

* * *
მე მკვიდრობს სამშვინველში. მართალია „მე“-ს უმაღლესი გამოვილენა ცნობიერ
სამშვინველს ეკუთვნის, მაგრამ მაინც უნდა ითქვას, რომ ეს „მე“ ასხივებს ცნობიერი
სამშვინველიდან და აღავსებს მთელს სამშვინველს. ხოლო სამშვინველის მეოხებით
ზემოქმედებს სხეულზე. „მე“-ს წიაღ სული აღსავსეა ცხოველმყოფელობით. სული ასხივებს
„მე“-ს წიაღ და მასში მკვიდრობს, როგორც თავის „გარსში“; ასევე „მე“ მკვიდრობს სხეულსა და
სამშვინველში, როგორც თავის „გარსებში“. სული ფორმად ჰქმნის „მე“-ს შიგნიდან გარეთ,
მინერალური საუფლო კი − გარედან შიგნით. „მე“-ს წარმომქმნელ, „მე“-ს სახით მცხოვრებ
სულს ვუწოდოთ „თავადი სული“, რამდენადაც იგი გვევლინება როგორც „მე“ , როგორც
„თავისთავადობა“ ადამიანში. „თავად სულსა“ და ცნობიერ სამშვინველს შორის განსხვავება
შეიძლება გავარვკვიოთ შემდეგნაირად. ცნობიერი სამშვინველი ეხება სიმპათიებისგან და
ანტიპათიებისგან დამოუკიდებელ, თავისთავად არსებულ ჭეშმარიტებას; თავადი სული კი
მატარებელია იმავე ჭეშმარიტებისა, რომელსაც იგი აღიქვამს და ითვისებს „მე“ -ს საშუალებით;
„მე“ ახდენს მის ინდივიდუალიზებას და ღებულობს მას ადამიანის დამოუკიდებელ არსებაში.

30
და რადგან მარადიული ჭეშმარიტება ხდება დამოუკიდებელი და „მე“-სთან ერთარსი, „მე“-ს
ხელეწიფება მიაღწიოს თვით მარადისობას.

ერთის მხრივ, თავად სული არის „მე“-ს წიაღ სულიერი სამყაროს გამოცხადება, ისევე
როგორც, მეორეს მხრივ, გრძნობადი აღქმა ფიზიკური სამყაროს გამოცხადებაა „მე“-ს წიაღ.
ყოველივე იმაში, რაც გვევილენა წითლად, მწვანედ, ბნელად, რბილად, მყარად, ცივად და
ცხელად, ჩვენ ვეცნობით სხეულბრივი სამყაროს გამოცხადებას; ხოლო ი მაში, რაც ჭეშმარიტია
და კეთილი, − ჩვენ ვეცნობით სულიერი სამყაროს გამოცხადებებს. სულიერი სამყაროს
გამოცხადებას უნდა ვუწოდოთ ინტუიცია იმავე გაგებით, როგორც სხეულებრივი სამყაროს
გამოცხადებას ვუწოდებთ შეგრძნებას. თვით ყველაზე უბრალოდ აზრშიც კი არის ინტუიცია,
რამდენადაც მისი ხელით შეგრძნება ან თვალით დანახვა შეუძლებელია; უნდა მივიღოთ მისი
გამოცხადება სულიდან, „მე“-ს საშუალებით. როდესაც მცენარეს უყურებს ორი ადამიანი − ერთი
განვითარებული, ხოლო მეორე განუვითარებელი − ერთის მათგანის „მე“-ს წიაღ მეორისაგან
სრულიად განსხვავებული რამ სუფევს, თუმც ორივეს შეგრძნებები გამოწვეულია ერთი და
იმავე საგნით. განსხვავება ისაა, რომ ერთ მათგანს შესაძლოა ჰქონდეს გაცილებით
სრულყოფილი აზრები ამ საგანზე, ვიდრე მეორეს. საგნები რომ მხოლოდ შეგრძნებათა
საშუალებით გვეცხადებოდნენ, აღარ იარსებებდა პროგრესი სულიერ განვითარებაში. ბუნებას
ველურიც შეიგრძნობს; ბუნების კანონები კი მხოლოდ მაღალგანვითარებული ადამიანის
ინტუიციით განაყოფიერებული აზრებისთვის იხსნებიან. გარესამყაროდან მომდინარე
გაღიზიანებებს ბავშვიც შეიგრძნობს, როგორც მისი ნებისკენ მიმართულ იმპულსებს; მაგრამ
ზნეობრივი სიკეთის მცნებები იხსნებიან მისთვის განვითრების შესაბამისად, როდესაც იგი
სწავლობს სულიერ ცხოვრებას და მის გამოცხადებათა გაგებას.

როგორც თვალის გარეშე ვერ გვექნებოდა ფერთა შეგრძნება, ასევე თავადი სულის უზენაესი
აზროვნების გარეშე ვერ გვექნებოდა ინტუიცია. და ისევე, როგორც შეგრძნება ვერ ჰქმნის
მცენარეს, რომელსაც გააჩნია შეფერილობა, ასევე ინტუიცია ვერ შეჰქმნის იმ სულიერს,
რომელის შესახებაც იგი გვაწვდის მხოლოდ ცოდნას.

სამშვინველში გაცოცხლებული ადამიანის „მე“ ინტუიციის მეშვეობით ღებულობს ცოდნას

ზევიდან, სულიერი სამყაროდან, ისევე როგორც შეგრძნებათა მეშვეობით იგი ღებულობს
ცნობებს ფიზიკური სამყაროდან. ამის მეოხებით იგი გადააქცევს სულიერ სამყაროს თავის
31
სამშვინველისეულ ცხოვრებად, ისევე როგორც შეგრძნებეათა მეოხებით ფიზიკურ სამყაროს
აქცევს იგი თავის ცხოვრებად. სამშვინველი, ანუ მასში აღმოცენებული „მე“ ორის მხრივ აღებს
კარეს: სხეულბრივისაკენ და სულიერისაკენ.

ფიზიკური სამყარო ამცნობს ჩვენს „მე“-ს თავის რაობას მხოლოდ იმის მეოხებით, რომ
თავის ნივთიერებათაგან და ძალთაგან იგი აგებს სხეულს, რომელშიაც ძალუძს დამკვიდრება
ცნობიერ სამშვინველს და რომელშიც მას გააჩნია ორგანოები, რათა აღიქვას სხეულბრივი ყოფა
თავის გარეშე; ასევე სულიერი სამყარო თავისი სულიერი ნივთიერებებითა და ძალებით ჰქმნის
სულიერ სხეულს, რომელშიაც ძალუძს „მე“-ს დამკვიდრება და სულიერი აღქმა ინუტიციით.
(თავისთავად ცხადია, რომ გამოთქმები: სულიერი ნივთიერება, სულიერი სხეული თავიანთი
მნიშვნელობითვე შეიცავენ წინააღმდეგობას, მაგრამ აქ ისინი იხმარებიან, რათა მიუთითონ
ისეთ რამეზე, რაც სულიერში შეესაბამება ადამიანის ფიზიკურ სხეულს.)

ფიზიკური სამყაროს ფარგლებში ყოველი ცალკეული ადამიანური სხეული იგებე როგორც

განსაკუთრებული არსება; ასევე იგივე სულიერი სხეული სულიერი სამყაროს ფარგლებში.
სულიერ სამყაროში ადამიანისათვის ისევე არსებობს შინაგანი და გარეგანი, როგორც
ფიზიკურშო. ისევე, როგორც ადამიანი იღებს ნივთიერებებს გარემომცველი ფიზიკურ
სამყაროდან და გადაამუშავებს მათ თავის ფიზიკურ სხეულში, ასევე იღებს იგი სულიერს მისი
გარემომცველი სულიერი სამყაროდან და აქცევს მას თავის საკუთრებად. და ისევე, როგორც
ადამიანი იბადება ფიზიკური სამყაროდან,4 ასევე იბადება იგი სულიდან ჭეშმარიტებისა და
სიკეთის მარადიული კანონების ძალით. იგი ისევეა გამოყოფილი მისი გარემომცველი
სულიერი სამყაროსგან, როგორც, დამოუკიდებელი არსების სახით, − მთელი დანარჩენი
ფიზიკური სამყაროსაგან. ამ დამოუკიდებელ სულიერ არსებას ვუწოდოთ „სული-ადამიანი“.

როდესაც ჩვენ ვიკვლევთ ადამიანის ფიზიკურ სხეულს, ჩვენ ვპოულობთ მასში დანარჩენი
ფიზიკური სამყაროს ნივთიერებებსა და ძალებს. იგივე ხდება სული-ადამიანის შემთხვევაშიც.
მასში ფეთქვაენ გარემომცველი სულიერი სამყაროს ელემენტები, მასში მოქმედებენ დანარჩენი
სულიერი სამყაროს ძალები. ფიზიკური კანი გარემოიცავს არსებას, რომელიც ცოცხლობს და

4
ფიზიკურად, სხეულებრივად (მთარგმნელთა შენიშვნა)
32
შეიგრძნობს. ასევეა სულიერ სამყაროშიც: არსებობს სულიერი კანი, რითიც სული-ადამიანი
გამოყოფილია საერთო სულიერი სამყაროსაგან, სადაც იგი ხდება დამოუკიდებელი სულიერი
არსება, თავის თავში მცხოვრები და სამყაროს სულიერი შინაარსის ინტუიტურად მიმღები − ამ
სულიერ კანს ვუწოდოთ სულიერი გარსი (აურული გარსი). ოღონდ მტკიცედ უნდა გვასხოვდეს
ის, რომ ეს „სულიერი კანი“ ადამიანის განვითარებასთან ერთად ფართოვდება, ვინაიდან
ადამიანის სულიერი ინდივიდუალობას (მის აურულ გარსს) გააჩნია უნარი უსაზღვრო
ზრდისა.

ამ სულიერ გარსში ცხოვრობს სული-ადამიანი. ეს უკანასკნელი იგება სულიერ ცხოვრების

ძალით იმავე გაგებით, როგორც ფიზიკური სხეული იგება ფიზიკურ სასიცოცხლო ძალით.
ისევე, როგორც ჩვენ ვსაუბრობთ ეთერულ სხეულზე, ასევე უნდა ვისაუბროთ ეთერულ სულზე
სული-ადამიანთან მიმართებაში. ამ ეთერულ სულს კი ვუწოდებთ სულს ცხოვრებისას. −
ამრიგად, ადამიანის სულიერი არსება განიყოფა სამგვარად, ესენი არიან: სული-ადამიანი, სული
ცხოვრებისა და თავადი სული.

სულიერ სფეროებში „მხილველისათვის“ ადამიანის ეს სულიერი არსება, როგორც

უზენაესი, საკუთრივ სულიერი ნაწილი აურისა, წარმოადგენს ხილულ სინამდვილეს.
მხილველის „ჭვრეტისთსვის“ სულიერ გარსში თვალსაჩინოა სული-ადამიანი, როგორც სული
ცხოვრებისა; იგი „სჭვრეტს“, თუ როგორ იზრდება გამუდმებით „სული ცხოვრებისა“ იმის
შედეგად, რომ იგი ღებულობს საკვებს გარემომცველი სულიერი სამაყროდან. შემდგომ იგი
ხედავს, თუ ვით ფართოვდება სულიერი გარსი ამ მიღებისას, რის შედეგადაც უფრო და უფრო
იზრდება სული-ადამიანი. რამდენადაც ეს „ზრდა“ სივრცულადაა „დანახული“, ეს ყოველივე,
რასაკვირველია მხოლოდ სურათი-ხატია სინამდვილისა. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ამ სურათ-
ხატის წარმოდგენისას ადამიანის ყურადღება წარიმართება შესაბამისი სულიერი
სინამდვილისაკენ. ვინაიდან სწორედ ამაში მდგომარეობს განსხვავება ადამიანის სულიერსა და
სხეულბრივ არსებას შორის: ამ უკანსკანელის ზომა შემოფარგლულია, ხოლო პირველს ძალუძს
უსასრულოდ ზრდა. იმას, რაც მიიღება სულიერი საკვების სახით გააჩნია მარადიული
ღირებულბა. ამის გამო ადამიანის აურა შედგება ორი ურთიერთგანმსჭვალავი ნაწილისაგან.
ერთ ნაწილს ფორმას და ფერს აძლევს ადამიანის ფიზიკური არსებობა, ხოლო მეორეს −
სულიერ. „მე“ აცალკევებს ამ ორი ნაწილს შემდეგნაირად: ფიზიკური თავისებურად ეძლევა

33
სამშინველს და აგებს სხეულს, რომელშიაც ცოცხლდება სამშინველი; „მე“ კი, თავის მხრივ,
ეძლევა და აცოცხლებს სულს თავის თავში; ხოლო სული, თავის მხრივ, განმსჭვალავს
სამშვინველს და უსახავს მიზანს სულიერ სამყაროში. სხეულის მეშვეობით სამშვინველი
ჩაკეტილია ფიზიკურში, ხოლო სული-ადამიანის მეშეობით მას ეძლევა ფრთები სულიერ
სამყაროში სამოძრაოდ. 5

* * *
თუ ჩვენ გვსურს გავიგოთ სრული ადამიანი, უნდა წარმოვიდგინოთ იგი ზემოხსენებული
შემადგენელი ნაწილები საგან შემდგარად. სხეული აგებულია ფიზიკური სამყაროს
ნივთიერებათაგან იმგვარად, რომ ეს აგებულება შეესაბამება მოაზროვნე „მე“ -ს. სხეული
განმსჭვალულია სასიცოცხლო ძალით და ამიტომ გადაიქცევა ეთერულ სხეულად, ანუ
სასიცოცხლო სხეულად. როგორც ასეთი, იგი იხსნება გარესამყაროს მიმართ გრძნობათა
ორგანოების მეშვეობით და ამით იქცევა მშინვიერ სხეულად. შეგრძნებადი სამშვინველი
განმსჭვალავს და უერთდება მას. შეგრძნებადი სამშვინველი მარტო შეგრძნებებად როდი
აღიქვამს გარესამყაროს შთაბეჭდილებებს; მას გააჩნია საკუთარი ცხოვრება, რომელსაც იგი
ანაყოფიერებს აზრით, ისევე როგორც შეგრძნებებით. ამრიგად გადაიქცევა იგი განსჯისმიერ
სამშვინველად, ამას იგი აღწევს იმით, რომ უხსნის თავის თავს ზევით ინტუიციებს, ხოლო
ქვევით შეგრძნებებს, ამით იგი ხდება ცნობიერი სამშვინველი. ეს შესაძლებელი ხდება
მისთვის, ვინაიდან სულიერი სამ ყარო ისევე ჰქმნის მასში ინტუიციის ორგანოს, როგორც
ფიზიკური სხეული ჰქმნის გრძნობათა ორგანოებს. ისევე, როგორც გრძნობათა ორგანოები
მშვინვიერი სხეულის მეშვეობით გადასცემენ მას შეგრძნებებს, ასევე სული ინტუიციის
ორგანოს მეშვეობით გადასცემს მას ინტუიციებს. ამის მეოხბით სული-ადამიანი უერთდება
ცნობიერ სამშვინველს ისევე, როგროც ფიზიკური სხეული უკავშირდება შეგრძნებად
სამშვინველს მშვინვიერ სხეულში. ცნობიერი სამშვინველი და თავადი სული წარმოქმნიან
ერთიანობას. ამ ერთიანობაში ცხოვრობს სული-ადამიანი, როგორც სული ცხოვრებისა, ისევე
როგორც ეთერული სხეული ჰქმნის სხეულბრივ, სასიცოცხლო ნიადაგს მშვინვიერი

5
ფიზიკური სხეული და სული-ადამიანი აქ გვევლინებიან როგორც ორი პოლარობა ადამიანის ერთი არსებისა:
ერთი უკიდურესი სხეულბრიობა, მეორე კი უკიდურესი სულიერება (მთარგმნელთა შენიშვნა).
34
სხეულისათვის და როგორც ფიზიკური სხეულია ჩაკეტილი ფიზიკურ კანში, ასევეა ჩაკეტილი
სული-ადამიანი სულიერ გარსში. ამრიგად სრული ადამიანი იყოფა შემდეგნაირად:

A. ფიზიკური სხეული
B. ეთერული სხეული, ანუ სასიცოცხლო სხეული
C. მშვინვიერი სხეული
D. შეგრძნებადი სამშვინველი
E. განსჯითი სამშვინველი
F. ცნობიერი სამშვინველი
G. თავადი სული
H. სული ცხოვრებისა
I. სული-ადამიანი.

მშვინვიერი სხეული (C) შეგრძნებადი სამშვინველი (D) მიწიერ ადამიანში

გაერთიანებულნი არიან, ისევე როგორც ცნობიერი სამშვინველი (F) და თავადი სული (G). −
ამრიგად ვღებულობთ შვიდ ნაწილს მიწიერი ადამიანისას:

1. ფიზიკური სხეული
2. ეთერული სხეული, ანუ სასიცოცხლო სხეული
3. შეგრძნებადი, ანუ მშვინვიერი სხეული
4. განსჯითი სამშვინველი
5. სულით აღვსილი ცნობიერი სამშვინველი
6. სული ცხოვრებისა
7. სული-ადამიანი.

სამშვინველში აღმობრწყინდება „მე“, იგი ღებულობს იმპულსს სულისაგან და ამის

მეოხებით ხდება მატარებელი სული-ადამიანისა. ამით ადამიანი ხდება „სამი სამყაროს“
თანაზიარი (ფიზიკურის, მშვინვიერის და სულიერის). ფიზიკური სხეულით, ეთერული
სხეულით და მშვინვიერი სხეულით მას ფესვები აქვს გადგმული ფიზიკურ სამყაროში, ხოლო
თავადი სული, ცხოვრების სულით და სული-ადამიანით იგი იშლება სულიერ სამყაროში. ღერო

35
თავად სამშვინველია, რომელიც, ერთის მხრივ, ფესვებს იდგამს, ხოლო მეორეს მხრივ
ყვავილებს შლის.

ადამიანის ამგვარ დანაწევრებასთან სრული თანხმობით შესაძლოა მოგვეცეს უფრო

უბრალოდ დანაწევრებაც. მართალია, ადამიანის „მე“ აღმობრწყინდება ცნობიერ სამშვინველში,
მაგრამ იგი მაინც განმსჭვალავს მთელს მშვინვიერ არსებას. ამ მშვინვიერი არსების ნაწილები
ისევე მკვეთრად როდი არიან განთვისებულნი, როგორც სხეულის ნაწილები; ისინი
განმსჭვალავენ ურთიერთარს უფრო მაღალი გაგებით. თუ ამავე დ როს განვიხილავთ განსჯით
სამშვინველს და ცნობიერ სამშვინველს, როგორც „მე“-ს ორ ურთიერთშერწყმულ გარსს, ხოლო
„მე“-ს როგორც მათ მარცვალს, მაშინ ადამიანი შეიძლება დავყოთ ფიზიკურ სხეულად, ეთერულ
სხეულად, ასტრალურ სხეულად და „მე“-დ. გამოთქმა „ასტრალური სხეულის“ ქვეშ აქ
იგულისხმება ურთიერთშერწყმული მშვინვიერი სხეული და შეგრძნებადი სამშვინველი. ამ
გამოთქმას უფრო ძვლე ლიტერატურაში ვხვდებით და აქ თავისუფლად შეგვიძლია მისი
ხმარება ყოველივე იმის აღსანიშნავად, რაც შეგრზნებებით აღქმულზე უფრო მაღლა დგას
ადამიანის არსებაში. მართალია, შეგრძნებადი სამსვინველი განმსჭვალულია „მე“- ს ძალებით,
მაგრამ იგი მაინც იმდენად მჭიდროდაა დაკავშირებული მშვინვიერ სხეულთან, რომ ორივეს
აღსანიშნავად, თუ მათ შეერთებულად გავიაზრებთ, უფლება გვაქვს ვიხმაროთ ეს გამოთქმა.
როდესაც „მე“ განიმსჭვალება თავადი სულით, ეს თავადი სული ვლინდება იმაში, რომ ხდება
ასტრალური სხეულის გადამუშავება მშვინვიერის ზეგავლენით. ასტრალურ სხეულში,
უწინარეს ყოვლისა, მოქმედებენ ადამიანური ლტოლვები, სურვილები და ვნებები,
რამდენადაც ისინი შეიგრძნობიან; მასშივე მოქმედებენ გრძნობადი შთაბეჭდილებანი.
გრძნობადი შთაბეჭდილებანი აღმოცენდებიან მშვინვიერი სხეულის მეოხებით, რომელიც ერთ-
ერთი ნაწილია ადამიანისა, გარესამყაროდან მიღებული ლტოლვები, სურვილები, ვნებები და
ა.შ. აღმოცენდებიან შეგრძნებად სამშვინველში, რამდენადაც იგი განმსჭვალულია
სამშვინველისეული ძალებით, ვიდრე ეს უკანასკნელი არ მიეცემა თავად სულს. როდესაც „მე“
განიმსჭვალება თავადი სულით, სამშვინველი კვლავ განმსჭვალავს ასტარალურ სხეულს ამ
თავადი სულით. ეს ყოველივე იმაში ვლინდება, რომ ლტოლვები, სურვილები და ვნებები
განათლებულნი არიან იმით, რაც მიიღო სულისაგან „მე“-მ. მაშინ იმდენად, რამდენადაც იგი
მონაწილეობს სულიერ სამყაროში, „მე“ ბატონდება სურვილთა, ლტოლვათა და ა.შ. სამყაროში.

36
ამის გამო თავადი სული ვლინდება ასტრალურ სხეულში, ხოლო ეს უკანასკნელი ამის შედეგად
იცვლება კიდეც. მაშინ ასტრალური სხეული თავად გვევლინება ორგვამოვან არსებად,
რომელიც ნაწილობრვი შეცვლილია და ნაწილობრივ − უცვლელი. ამის გამო თავად სულს,
ადამიანში მისი გამოვლენის შესაბამისად, შეიძლება ვუწოდოთ გარდაქმნილი ასტრალური
სხეული. იგივე ხდება ადამიანში, როდესაც იგი ღებულობს თავის „მე“-ში სულს ცხოვრებისას.
ასეთ დროს გარდაქიმნება სასიცოცხლო სხეული. იგი განიმსჭვალება ცხოვრების სულით. ეს
უკანასკნელი კი ვლინდება იმაში, რომ სასიცოცხლო სხეული გარდაიქმენა. ამრიგად შეიძლება
ითქვას, რომ სული ცხოვრებისა იგივე გარდაქმნილი სასიცოცხლო სხეულია. ხოლოდ როდესაც
სული-ადამიანი მიიღებულ იქნება „მე“-ს მიერ, მაშინ იგი იძენს დიად ძალას, რათა განმსჭვალოს
ამით თავისი ფიზიკური სხეული. მართალია, ის, რაც ამრიგად გარდაიქმნება ფიზიკურ
სხეულში, ვერ იქნება აღქმული ფიზიკური შეგრძნებებით. ფიზიკურ სხეულში სული-ადამიანი
გახდება ის, რაც გასულირდება მასში. გრძნობადი აღქმისათვის კი ფიზიკური სხეული კვლავ
გრძნობადად რჩება; მაგრამ რამდენადაც ეს გრძნობადი გასულიერდება, მისი აღქმა შეიძლება
მხოლოდ სულიერააად. გარეგან შეგრძნებათათვის სულიერით განმსჭვალული ფიზიკური
მხოლოდ და მხოლოდ გრძნობადად ვლინდება. − ყოველივე ამის საფუძველზე კი შეიძლება
მოწოდებულ იქნეს შემდეგნაირი დაყოფა ადამიანისა:

1. ფიზიკური სხეული
2. სასიცოცხლო სხეული
3. ასტრალური სხეული
4. მე, როგორც სამშვინველის მარცვალი
5. თავადი სული, როგორც გარდაქმნილი ასტრალური სხეული
6. სული ცხოვრებისა, როგორც გარდაქმნილი სასიცოცხლო სხეული
7. სული-ადამიანი, როგორც გარდაქმნილი ფიზიკური სხეული.

37
 სულის გარდასხეულება და ბედი

სამშვინველი ცხოვრობს სხეულსა და სულს შორის. შთაბეჭდილებანი, რომელთაც იგი

ღებულობს სხეულის მეშვეობით, წარმავალნი არიან. ისინი მხოლოდ მანამდის არსებობენ,
ვიდრე სხეულის ორგანოები გახსნილია გარესამყაროს საგნებისთვის. თვალი აღიქვამს ფერს
ვარდისას მხოლოდ მანამდის, სანამ ვარდი ჩემს წინაშეა და ვიდრე ღიაა ეს თვალი.
შთაბეჭდილების, შეგრძნების ან აღქმის აღმოსაცენებლად ისევე აუცილებელია საგნის არსებობა
გარესამყაროში, როგორც არსებობა სხეულებრივი ორგანოსი. − მაგრამის, რაც მე შევიმეცნე
სულით, როგორც ჭეშმარიტება ვარდის შესახებ, როდი ჰქრება აწმყოსთან ერთად. თავისი
ჭეშმარიტობით იგი როდია ჩემზე დამოკიდებული. ეს ყოველივე დარჩებოდა ჭეშმარიტებად, მე
რომ სულაც არასოდეს მენახა ვარდი. იმას, რასაც მე შევიმეცნებ სულით, ფესვი აქვს გადგმული
სამშვინველისეული ცხოვრების იმ ელემენტში, რომლის მეოხებითაც სამშვინველი
დაკავშირებულია მასში გაცხადებულ სამყაროულ შინაარსთან, თავისი წარმავალი
სხეულბრივი ნიადაგისგან დამოუკიდებლად. საქმე ის როდია, იქნება თუ არა ეს გამოცხადება
თავისთავად ყველაფერში წარუვალი; მთავარია, ეს გამოცხადება იმგვარად მოხდეს
სამშვინველისათვის, რომ ასეთ დროს როლს ასრულებდეს არა მისი წარმავალი, სხეულბრივი
ნიადაგი, არამედ ის, რაც სამშვინველში დამოუკიდებელია ამ წარმავლობისაგან. სამშვინველში
წარუვალობაზე დაკვირვება შესაძლოა სწორედ მაშინ, როდესაც ვამჩნევთ, რომ საქმე გვაქვს
ისეთ განცდებთან, რომელნიც წარმავლობით არ არიან შემოფარგლულნი. საქმე აგრეთვე ის
როდია, ცნობიერდებიან თუ არა ეს განცდები თავდაპირველად სხეულებრივი ორგანიზაციის
წარმავალი ფუნქციებით. საქმე ის გახლავთ, რომ მათში არის ისეთი რამ, რაც, მართალია,
მკვიდრობს სამშვინველში, მაგრამ თავისი ჭეშმარიტი აზრით არ არის დამოკიდებული
წარმავალი აღქმით პროცესისაგან. − აწმყო დროსა და ყოფადს6 შორის დგას სამშვინველი,
როგორც საშუაელო რამ სხეულსა და სულს შორის; მაგრამ იგი ამავე დროს გვევილენა როგორც
შუამავალი აწმყო დროსა და ყოფადს შორის. იგი ინარჩუნებს აწმყოს მოგონებისთვის. ამით იგი
გამოსტაცებს აწმყოს წარმავალობას და უახლოვებს ყოფადობას სულიერისას. ამასთან ერთად
იგი აღბეჭდავს ყოფადს წარმავალ-ჟამიერში, თუ იგი არ ეძლევა ცხოვრებაში მხოლოდ წუთიერ

6
ყოფადი, ე.ი. დროის გარეშე არსებული. ამ წიგნის ადრინდელ გამოცემაში ავტორს ჰქონდა ამგვარი
განსაზღვრა: „ის, რასაც მე შევიმეცნებ სულით, დროის გარეშეა, ანუ ყოფადია“ (მთარგმნელთა შენიშვნა).
38
აღგზნებებს, არამედ განსაზღვრავს საგნებს თავისივე თავიდან და ავლენს თავის არსებას
თავისსავე ქმედებებში. მოგონებით სამშინველი ინარჩუნებს გუშინდელ დღეს, ხოლო
ქმედებებით იგი იმზადებს ხვალინდელს.

ჩემს სამშვინველს კვლავ და კვლავ უნდა აღექვა წითელი ფერი ვარდისა, რომ არ შეძლებოდა
მისი შენარჩუნება მეხსიერებაში. ის, რაც რჩება გარეგანი შთაბეჭდილებებიდან, სამშვინველმა
შესაძლოა შეინარჩუნოს როგორც წარმოდგენა. წარმოდგენის უნარის მეშვეობით სამშვინველი
იმგვარად გარდაჰქმნის სხეულებრივ სამყაროს თავის საკუთარ შინაგან სამყაროდ, რომ შემდეგ
მეხსიერების საშუალებით ძალუძს მისი შენარჩუნება მოგონებისათვის, მერმედ კი იგი კვლავ
განაგრძობს საკუთარ ცხოვრებას ამ მოგონებასთან ერთად, მიღებული შთაბეჭდილებებისაგან
დამოუკიდებლად. ამრიგად, მშვინვიერი ცხოვრება ხდება განგრძობილი
შედეგი გარესამყაროს წარმავალი წარმოდგენისა.

მაგრამ მოქმედებაც განგრძობილი ხდება, რამდენადაც იგი შთაიბეჭდება გარესამყაროში. მე

თუ ხის ტოტს მოვჭრი, ამით ჩემი სამშვინველი ჩაიდენს ისეთ რამეს, რაც მთლიანად შესცვლის
გარესამყაროში გარემოებათა მიმდინარეობას. ხის ამ ტოტს სრულიად სხვაგვარი რამ მოელოდა
მე რომ არ ჩავრეულიყავ ჩემი ქმედებით. მე გამოვიწვიე მთელი რიგი შედეგებისა, რომელნიც
ვერ იარსებებდნენ ჩემს გარეშე. ის რაც მე ჩავიდინე დღეს, დარჩება ხვალისთვისაც. იგი შეიძენს
განგრძობილს ხასიათს მოქმედების შედეგად, ისევე როგორც ჩემი გუშინდელი
შთაბეჭდილებები იძენენ განგრძობილ ხასიათს ჩემი სამშვინველისთვის მეხსიერების
წყალობით.

ჩვეულებრივ ცნობიერებაში ქმედების შედეგად აღმოცენებული განგრძობადობისათვის

როდი იქმნიან ისეთსავე წარმოდგენას, როგორც „მეხსიერებისათვის“, ე.ი. აღქმის ნიადაგზე
აღმოცენებული რაიმე განცდის განგრძობისათვის. მაგრამ განა ქმედების შედეგად ადამიანის
„მე“ იმგვარად არ უკავშირდება სამყაროში მომხდარ ცვლილებას, როგორც წარმოდგენიდან
აღმოცენებულ მოგონებას? „მე“ სხვადასხვაგვარად მსჯელობს ახლა-ახალ შთაბეჭდილებებზე,
იმისდა მიხედვით, ჩაიდიან თუ არა მან ესა თუ ის ქმედება. მოვახდინე თუ არა მე ჩემი
ქმედებით რაიმე შთაბეჭდილება მეორე ადამიანზე, − ამაზეა დამოკიდებული ის ამბავი,
არსებობს თუ არა გარკვეული რამ სამყაროს დამოკიდებულებაში ჩემს „მე“-სთან. მე
სამყაროსთან დამოკიდებულებაში უკვე სხვა ვარ მას შემდეგ, რაც მოვახდინე ჩემს გარემოცვაში
39
გარკვეული შთაბეჭდილება. თუ ყოველივე აქ ნაგულისხმევი არ შეიმჩნევა იმ ზომამადე,
როგორც შეიმჩნევა „მე“ -ს ცვლილება მოგონების შეძენით, ეს მხოლოდ იმიტომ ხდება , რომ
მოგოენაბ აღმოცნებისთანავე ერწყმის მშვინვიერი ცხოვრებას, რომელსაც ადამიანი ადრეც
გამუდმებით შეგირძნობდა თავის საკუთრებად; ქცევის გარეგანი მოქმედება კი მიმდინარეობს
ამ მშვინვიერი ცხოვრების გარეშე, ქცევის შედეგებში, ეს უკანასკნელნი კი სრულიად
განსხვავებულ რამეს წარმოადგენენ და განირჩევიან იმისგან, რაც შემორჩა ამ ქცევისგან
მეხსიერებას. მიუხედავად ამისა უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩადენილი ქცევის შემდეგ სამყაროში
ხდება რაღაც, რისი ხასიათიც „მე“-ს მიერ არის აღბეჭდილი. როდესაც აქ განხილულს მართლა
გავიაზრებთ, შესაძლოა მივიდეთ შემდეგ კითხვამდე: არ შეიძლება ჩადენილი საქმე, არსებითად
აღბეჭდილი „მე“-ს მიერ, ტენდეციას იძენდეს კვლავ „მე“- სთან დაბრუნებისა − ისევე როგორც
მეხსიერებაში ჩარჩენილი შთაბეჭდილება ცოცხლდება, თუკი გარეგანი საბაბი იქნება საამისოდ?
ის, რაც მეხსიერებაშია შემონახული, მოელის ამგვარ საბაბას.. იქნებ ისიც, რასაც „მე“-ს ხასიათი
გააჩნია, რაც შემონახულია გარესამყაროში, ასევე იცდის, რათა მსგავსადვე დაუბრუნდეს
გარედან ადამიანის სამშვინველს, ისევე როგორც მოცემული საბაბის შემთხვევაში მოგონება
შიგნიდან უბრუნდება მას? ეს ყოველივე საკითხის სახითაა დასმული, ვინაიდან შესაძლოა
არასოდეს გამოჩნდეს იმის საბაბი, რომ „მე“-ს ხასიათით აღბეჭდილი ქცევის შედეგებმა უწიონ
სამშვინველს ადამიანისას. მაგრამ ეს შედეგები არსებობენ როგორც ასეთნი და თავიანთი
არსებობით განსაზღვრავენ „მე“-ს უერთიერთობას სამყაროსთან; ეს ყოველივე ცხადი ხდება
როგორც შესაძლო წარმოდგენა, თუკი მივადევნებთ აზრს ყოველივე ზემოთქმულ. მომდევნო
განხილვებში გამოკვლეული იქნება − არსებობს თუ არა ისეთი რამ ადამიანის ცხოვრებაში, რაც
ამ „შესაძლებელი“ წარმოდგენიდან გამომდინარე მიგვითითებს სინამდვილეზე.

* * *
ახლა უწინარეს ყოვლის, განვიხილოთ მეხსიერება. როგორ იქმენაბ იგი? როგორც სჩანს, იგი
იქმნება სულ სხვაგვარი გზით, ვიდრე შეგრძნება და აღქმა. თვალის გარეშე მე არ მექნებოდა
„ლურჯი ფერის“ განცდა. მაგრამ მხოლოდ თვალის მეოხებით მე ასევე ვერ გამოვიწვევდი
მოგონებას „ლურჯის ფერისას“. თუ ჩემი თვალი ამჯერად იძლევა ამ შეგრძნებას, ამისათვის
საჭიროა შეხვედრა ლურჯ საგანთან. სხეულებრიობდა ისევ არარაში, უკანვე მიაქცევდა ყველა

40
შთაბეჭდილებას, რომ გარესამყაროსა და სამშვინველს შორის − აღქმის აქტის შედეგად
აღმოცენებულ, უკვე არსებულ წარმოდგენასთან ერთად − არ მომხდარიყო ისეთი რამ, რასაც
შედეგად მოჰყვებოდა ადამიანშივე მიმდინარე პროცესების მეოხებით კვლავ გარედან
გამოწვევა წარმოდგენისა. სამშვინველზე დაკვირვებაში გამოცდილი ადამიანი ასკვნის, რომ
არასწორია შემდეგნაირი შეხედულება: დღეს ჩვენს გვაქვს წარმოდგენა, ხვალ კი მეხსიერების
მეოხებით ეს წარმოდგენა კვლავ ამოტივტივდება, მანამდის კი იმყოფება სადღაც, ადამიანის
არსების რომელიღაც კუნჭულში. არა, ეს წარმოდგენა, რომელიც მე ახლა გამაჩნია, არის
მოვლენა, რომელიც ჰქრება ამ „ახლასთან“ ერთად. მოგონებისას კი ჩემში მიმდინარეობს
პროცესი, რომელიც არის შედეგი ისეთი რამისა, რაც მოხდა ცალკე, ყოველივე იმის გარეშე, რაც
ხდებოდა გარესამყაროსა და ჩემს შორის არსებული წარმოდგენის გამოწვევისას. მოგონებით
გამოწვეული წარმოდგენა ახალია და არა შემონახული ძველი. მოგონების არსი იმაში
მდგომარეობს, რომ ძალგვიძს ხელახლა წარმოვიდგინოთ რაიმე; არ არის სწორი, თითქოს თავა
დწარმოდგენას ძალედვას გაცოცხლება. ის, რაც ვლინდება ხელახლა, განსხვავდება თავად
წარმოდგენისაგან. (ეს შენიშვნა კეთდება აქ, ვინაიდან სულიერ-მეცნიერულ სფეროში
აუციელებლია გარკვეული ამბებთან შეიქმნას უფრო ზუსტი წარმოდგენები, ვიდრე ეს ხდება
ჩვეულებრივ ცხოვრებაში და ჩვეულბრივ მეცნიერებაში. ) −მე ვიგონებ, ე.ი. განვიცდით ისეთ
რამეს, რაც უკვე აღარ არის, მე ვუკავშირებ წარსულის განცდას ჩემს აწმყო ცხოვრებას. ასე ხდება
ყოველი მოგონებისას. დავუშვათ, მე ვხვდები ადამიანს და ვცნობ იმიტომ, რომ გუშინ შევხვდი
მას. იგი სრულიად უცნობი იქნებოდა ჩემთვის, მე რომ არ დამეკავშირებინა ჩემი დღევანდელი
შთაბეჭდილებებისათვის ის ხატი, რომელიც მე შევიქმენი გუშინ აღქმის შედეგად. დღევანდელ
ხატს მაძლევს მე აღქმა, ე. ი. ჩემივე შეგრძნებათა ორგანიზაცია. მაგრამ ვინ ჩააქსოვა გუშინდელი
ჩემს სამშვინველში, თითქოსდა რაღაც მანქანებით? იმავე ჩემმა არსებამ, რომელიც იმგვარდვე
არსებობდ აჩემი გუშინდელი განცდისას, როგორც არსებობს დღევანდელ განცდაში. ჩვენ მას
ვუწოდეთ სამშვინველი. წარსულის ამ ერთგული შემნახველის გარეშე ყოველი გარეგანი
შთაბეჭდილებეა ახალი იქნებოდა ადამიანისათვის. ეჭვგარეშეა, სამშვინველი თითქოსდა
ტვიფრაით აღბეჭდავსო წარმოდგენას სხეულში, რომელიც შემდგომში მოგონებად იქცევა;
მაგრამ სწორედ სამშვინველმა უნდა აღბეჭდოს ის, რათა შემდგომ აღიქვას თავის მიერვე
აღბეჭდილი, როგორც იგი აღიქვამს გარეგან რასმე. ამრიგად, იგი გვევილენაბ როგორც
მოგონებათა შემნახველი.

41
 სამშვინველი, როგორც წარსულის შემნახველი, გამუდმებით აგროვებს სულისთვის
საუნჯეს. ის ფაქტი, რომ მე ძალმიძს განვასხვაო სწორი არასწორისგან, დამოკიდებულია
შემდეგზე: მე, როგორც ადამიანი, წარმოვადგენ მოაზროვნე არსებას, რომელსაც ძალუძს სულით
ჩასწვდეს ჭეშმარიტებას. ჭეშმარიტება მარადიულია; იგი კვლავ და კვლავ განცხადდებოდა
ჩემთვის საგნებში, თუნდაც გამუდმებით დამეკარგა მხედველობიდან წარსული და ყოველი
შთაბეჭდილება ახალი ყოფილიყო ჩემთვის. მაგრამ ჩემში არსებული სული არ შემოიფარგლება
მხოლოდ აწმყოსმიერი შთაბეჭდილებებით; სამშვინველი მოიცავს თვალსაწიერით წარსულსაც
და რაც უფრო მეტის შეძენას შესძლებს იგი ამ წარს ულიდან, მით უფრო ამდიდრებს იგი ამ
თვალსაწიერსს. ამრიგად, სამშვინველი სულს გადასცემს იმას, რაც მან შეიძინა სხეულის
მეშვეობით. − ამის შედეგად ადამიანის სული თავისი ცხოვრების თითოეულ მომენტში შეიცავს
თავის თავში ორგვარ რასმე: უწინარეს ყოვილისა − ჭეშმარიტებისა და სიკეთის მარადიულ
კანონებს, შემდეგ კი − მოგონებებს წარსული განცდებისას. ყოველივე ის, რასაც ადამიანი
აკეთებს, ხდება ამ ორი ფაქტორის ზეგავლენით. ასე რომ, თუ გვსურს გავიგოთ ადამიანის
სულის რაობა, ჩვენ უნდა ვიცოდეთ მის შესახებ ორი რამ: უწინარეს ყოვლისა, რამდენად არის
განცხადებული მასში მარადიული და შემდგომ, წარსულის როგორი საუნჯეა მასში.

ეს საუნჯე სულისათვის უცვლელი როდია. წარმოდგენები, რომელთაც ადამიანი

განცდებიდან ღებულობს, თანდათან ჰქრებიან მეხსიერებიდან. მაგრამ რჩება მათი ნაყოფი. ჩვენ
როდი გვახსოვს ყველა განცდა, რომელიც გვქონდა ბავშვობაში, წერა-კითხვის სწავლისას.
მაგრამ ჩვენ ვერ შევძლებდით ვერც კითხვას და ვერც წერას, ის განცდები რომ არ გამოგვევლო
და არ შეგვენარჩუნებინა მათი ნაყოფი ნიჭის სახით. ასევე გარდაჰქმნის სული მეხსიერების
საუნჯეს. ცალკეული განცდების სურათებს იგი არ ინარჩუნებს, იგი იღებს მათგან მხოლოდ
ძალასთავისი ნიჭის განსაცვიფრებლად. ამრიგად ეჭვსგარეშეა, რომ არცერთი განცდა არ
იკარგება უნაყოფოდ; სამშვინველი ინახავს მას, როგორც მოგონებას, ხოლო სული იღებს მისგან
ისეთ რასმე, რაც ამდიდრებს მის ნიჭს, მისი ცხოვრების შინაარსს. ადამიანის სული იზრდება
გადამუშავებული განცდების მეოხებით. − ამიტომ მართალია შეუძლებელია წარსულის
განცდების, როგორც სარდაფში გადანახული ნივთების ძიება სულში, მაგრამ ჩვენ ვპოულობთ
მათ ზემოქმედებებს იმ თვისებებში, რომელთაც იძენს ადამიანი.

42
 * * *
აქამდე ჩვენ განვიხილავდით სულს და სამშვინველს მხოლოდ იმ ფარგლებში, რომელსაც
ჰქმნიან დაბადება და სიკვდილი. მაგრამ შეუძლებელი იქნებოდა ამით შემოფარგვლა. ამით
შემოფარგლული კაცი დაემსაგავსებოდა იმ ადამიანს, რომელსაც სურს ადამიანის სხეულიც
მხოლოდ ამ ფარგლებში განიხილოს. რა თქმა უნდა, ამ ფარგლებში შეიძლება აღმოვაჩინოთ
მრავალი რამ, მაგრამ ვერასგზით ვერ ავხსნით ადამიანის სახეს მხოლოდ იმის საფუძველზე,
რაც მოქცეულია დაბადებასა და სიკვდილს შორის. ეს სახე ადამიანისა ვერ აიგება მხოლოდ
ფიზიკური ნივთიერებებისგან და ძალებისგან. იგი წარმოსდგება თავისივე მსგავსი სახისგან,
რომელიც გამრავლების გზით გადმოეცა მას მემეკვიდრეობით. ფიზიკური ნივთიერებანი და
ძალები აგებენ სხეულს ცხოვრების მანძილზე; გამრავლების ძალთა მეშეობით ს ხვა სხეული
იშვის მისგან და მემკვიდრეობით ღებულობს მის სახეს. ე.ი. ისეთს, რომელიც გახდება
მატარებელი იმავე სასიცოცხლო სხეულისა. − ყოველი სასიცოცხლო სხეული განმეორებაა
თავისი წინაპრისა. სწორედ ამიტომ არ ღებულობს იგი ნებისმიერ სახეს, არამედ ისეთს
,რომელიც მემკვიდრეობით გადმოეცა მას. ის ძალები, რომელითაც შემმოსეს მე ადამინური
სახით, იმყოფებოდნენ ჩემს წინაპრებში. მაგრამ ადამიანის სულიც ხომ განსაზღვული სახით
გვევლინება (სიტყვა „სახე“ ამ შემთხვევაში იხმარება რა თქმა უნდა, სულიერი გაგებით). ასე
რომ, სხვადასხვა ადამიანებს აქვთ სხვადასხვაგვარი სულიერი სახეები. არ არსებობს ორი
ადამიანი ერთი და იმავე სულიერი სახის მქონე. თუმცა ამ სფეროში საჭიროა ისეთივე მსიდი და
ზუსტი დაკვირვება, როგორც ფიზიკურში. არ შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანებს შორის
სულიერი განსხვავება მომდინარეობს მხოლოდ მათი გარემოსაგან, აღზრდისაგან და ა.შ.
სრულიადაც არა; ვინაიდან ორი ადამიანი სრულიად სხვადასხვაგვარად ვითარდება ცხოვრების
ერთსა და იმავე პირობებში, ერთსა და იმავე აღზრდისას და ა.შ. ამიტომ აუცილებლად უნდა
აღინიშნოს, რომ ისინი დაადგნენ ცხოვრების გზას სრულიად სხვადასხვა მონაცემებით. − აქ ჩვენ
ვდგავართ მნიშვნელოვანი ფაქტის წინაშე, რომელიც ნათელს ჰფენს არსს ადამიანისას, თუ
სრულიად ვაღიარებთ მის მნიშვნელობას. ვისაც სურს თავისი ყურადღების მიპყრობა მხოლოდ
მატერიალური ყოფისაკენ, იგი რა თქმა უნდა იტყვის, რომ ინდივიდუალური სხვაობანი
ადამინურ პიროვნებათა შორის გამოწვეულია ფიზიკურ ჩანასახთა თვისებებს შორის
განსხვავებით. (ასე რომ, მემკვიდრეობის კანონების გათვალისწინებით, რომელიც აღმოაჩინა
გრეგორ მენდელმა და შემდგომ სხვებმაც დაამუშავეს, ამგვარი თვალსაზრისი იტყვის ბევრ
43
რასმე, რაც წარმოაჩენს მის მოჩვენებით სისწორეს თვით მეცნიერული მსჯელობის თვალშიაც
კი.) მაგრამ ის, ვინც ამრიგად მსჯელობს მხოლოდ იმას ამტკიცებს, რომ იგი ჯერაც ვერ ჩასწვდა
ადამიანის ჭეშმარიტ მიმართებას თავის განცდასთან. ვინაიდან ჭეშმარიტი დაკვირვება
გვიჩვენებს, რომ გარეგანი გარემობანი ზემოქმედებას ახდენენ სხვადასხვა პიროვნებებზე
სხვადასხვანაირად, რაღაც ისეთი ფაქტორის მეშვეობით, რომელიც არ შემოდის უშუალო
კავშირში მატერიალურ განვითარებასთან. ისეთი მკვლევარი, რომელიც ჯეროვანი სიზუსტით
იკვლევს ამ სფეროს, აღმოაჩენს, რომ ის, რაც მომდინრეობს ფიზიკური მონაცემებიდან,
შესაძლოა განვასხვაოთ მეორე ამბისგან, რაც მართალია აღმოცენდება ადამიანის მიმართებიდან
თავისი განცდებისადმი, მაგრამ ღებულობს თავის სახეს მხოლოდ იმის მეოხებით, რომ თვით
სამშვინველი ამყარებს ამგვარ ურთიერთდამოკიდებულბას. აქ სამშვინველი აშკარად
უკავშირდება რაღაც ისეთს გარესამყაროში, რასაც თავისი არსებით არ ძალუძს არავითარი
მიმართების ქონა ჩანასახის ფიზიკურ მონაცემებთან.

თავიანთი ფიზიკური სახით ადამიანები განსხვავდებიან თავიანთი თანამოძმე

ცხოველებისაგან დედამიწაზე. მაგრამ გარკვეული საზღვრებში ამ სახეებით ისინი ჰგვანან
ურთიერთს. არსებობს მხოლოდ ერთი მოდგმა კაცობრიობისა. რა დიდიც არ უნდა იყოს
განსხვავება რასსებს შორის, თაობებს შორის, ხალხებსა და პიროვნებებს შორის, მსგავსება
ადამიანსა და ადამიანს შორის მეტია, ვიდრე ადამიანსა და ცხოველის რომელიმე სახეობას
შორის. ყოველივე ის, რაც აღბეჭდილია ადამიანურ მოდგმაში, წინაპრებიდან მემკვიდრეობით
გადაეცემა შთამომავლობას. ადამიანის სახეც ამ მემკვიდრეობასთანაა დაკავშირებული.
როგორც ლომს ძალუძს თავისი სახე მიიღოს მხოლოდ ლომი წინაპრებისაგან მემკვიდრეობით,
ასევე ადამიანიც მხოლოდ თავისი ადამიანური წინაპრებისგან ღებულობს მემკვიდრეობით
თავის ფიზიკურ სახეს.

რამდენადაც თვალსაჩინოა ადამიანებს შორის ფიზიკური მსგავსება, ამდენადვე ეჭვგარეშეა

მიდგომელი სულიერი ხედვისთვის განსხვავება მათ სულიერ ფიზიონომიებს შორის. −
არსებობს ერთი აშკარა ფაქტი, რომლის მეოხებითაც მტკიცდება ეს. ეს არის არსებობა
ადამიანური ბიოგრაფიისა. ადამიანი რომ მხოლოდ ისეთი არსება ყოფილიყო, რომელიც
ეკუთვნის გარკვეულ სახეობას, მაშინ ბიოგრაფია ვერ იარსებებდა. ლომი ან მტრედი ინტერესს
აღძარავენ იმდენად, რამდენდაც ეკუთვნიან ლომის ან მტრედის სახეობას. ჩვენ არსებითად

44
გავიგებთ თითოეულ მათგანს ცალკ-ცალკე, თუ აღვწერთ სახებას. თითმის სულ ერთი იქნება,
მამასთან გვექნება საქმე, შვილთან თუ შვილიშვილთან. ის, რაც ჩვენ გვაინტერესებს მათში,
საერთოა მამასა, შვილსა და შვილიშვილს შორის. ადამიანის მნიშვნელობა კი იქ იწყება, სადაც
იგი გვევილენაბ არა მხოლოდ გარკვეული სახეობის ან გვარის წარმომადგენლად, არამედ
ცალკეულ არსებად. მე ვერას გავუგებ კრევინკელელი ბატონი შულცის არსებას, თუ არვწერ
მხოლოდ მის მამას ან შვილს. მე უნდა შევიტყო მისი საკუთარი ბიოგრაფია. ვინც სწორად
დაუფიქრდება ბიოგრაფიის არსს, შეიტყობს, რომ სულიერი გაგებით ყოველი ადამიანი არის
ცალკეული გვარი. ის, ვინც ბიოგრაფიის გაგებაში გულისხმობს მხოლოდ გარეგან აღწერას
ცხოვრებისეული ფაქტებისას, რა თქმა უნდა დაიწყებს მტკიცებას, რომ იგი იმავე გაგებით
დასწერდა ძაღლის ბიოგრაფიას, როგორც ადამიანისას. ხოლო ის, ვინც ბიოგრაფიაში ასახავს
ჭეშმარიტ, თვითმყოფად ბუნებას ადამიანისას, გებულობს, რომ ერთი ადამიანის ბიოგრაფიაში
არის ისეთი რამ, რაც შეესაბამება აღწერას მთელი სახეობისას ცხოველთა საუფლოში.
მართალია, ცხოველის შესახებ − განსაკუთრებით ჭკვიანი ცხოველის შესახებ − შეიძლება
მოყოლა რაიმე ბიოგრაფიის მსგავსი ამბისა, მაგრამ საქმე ის არის, რომ ადამიანური ბიოგრაფია
შეესაბამება არა ამგვარ „ბიოგრაფიას“, არამედ აღწერას ცხოველთა მთელი სახეობისას. რა თქმა
უნდა, გამოჩნდებიან ადამიანები, რომელნიც შეეცდებიან ყოველივე ამის საწინააღმედგო აზრის
გამოთქმას. ისინი გვეტყვიან, რომ, მაგალითად, ზოოპარკის პატრონებმა იციან, თუ რარიგ
განსხვავდებიან ურთეირთისგან ინდივიდუალურად ერთი და იმავე ჯიშის ცხოველები.
მაგრამი ამის მთმელი მხოლოდ იმას დაამტკიცებს, რომ მას არძალუძს გარჩევა
ინდივიდუალური განსხვავებისა ინდივიდის მიერ შეძენილი განსხვავებებისგან.

როგორც სახეობა ან გვარი ფიზიკური გაგებით ჩვენთვის გასაგები ხდება, თუკი, მათ
განვიხილავთ როგორც მემკვიდრეობისმიერ მოვლენებს, ასევე შეიძლება გავიგოთ სულიერი
არსება მხოლოდ ასეთივე სულიერი მემკვიდრეობის საფუძველზე. ჩემი ფიზიკური სახე მე
მივიღე ჩემი ადამიანური წინაპრებისგან. მაგრამ საიდანაა ჩემში ყოველივე ის, რაც ვლინდება
ჩემს ბიოგრაფიაში? როგორც ფიზიკური ადამიანი მე ვიმეორებ სახეს ჩემივე წინაპრებისას.
მაგრამრას ვიმეორებ მე, როგორც სულიერი ადამიანი ? შესაძლოა ვინმემ დაიწყოს მტკიცება,
არავითარი ახსნა არ სჭირდებაო იმას, რაც არისო ჩემს ბიოგრაფიაში, ეს ყოველივე სრულიად
უბრალოდ უნდა მივიღოთო. ასეთ კაცს ძალუძს ასევე ამტკიცოს, რომ სადღაც უნახავს

45
მიწაყრილი, რომელზედაც მიწის გოროხები თავისთავად ერთდებოდნენ და ჰქმნიდნენ ცოცხალ
ადამიანს.

მე როგორც ფიზიკური ადამიანი, წარმოდვდგები სხვა ფიზიკური ადამიანებისაგან,

ვინაიდან მე გამაჩნია იგივე სახე, რაც მთელ მოდგმას კაცობრიობისას. ასე რომ, მოდგომის
თვისებები მე შემეძლო მიმეღო მემკვიდრეობით ამ მოდგმისვე ფარგლებში. როგორც სულიერ
ადამიანს, მე აგრეთვე გამაჩნია ჩემი საკუთარი სახე, ისევე როგორც საკუთარი ბ იოგრაფია.
აქედან გამომდინარე, ეს სახე მე ძალმიძს მივიღო მხოლოდ საკუთარი თავისაგან და სხვა
არავისგან. რამდენადაც მე შემოვედი სამყაროში არა გაურკვეველი, არამედ გარკვეული
მონაცემებით, რამდენადაც ეს მონაცემები განაპირობებენ გზას ჩემი ცხოვრებისას, როგორც იგი
არეკლილია ჩემს ბიოგრაფიაში, ამდენადა ჩემი მუშაობა ჩემსაც თავზე ვერ დაიწყებოდა ჩემი
დაბადებით. როგორც სულიერი ადამიანი, მე უნდა ვარსებულიყავ ჩემსავე დაბადებამდე.
ცხადია მე ვერ ვიარსებებდი ადრე ჩემს წინაპრებში, რამდენადაც ისინი, როგორც სულიერი
ადამიანებ, განირჩევიან ჩემგან. ჩემი ბიოგრაფია ვერ აიხსნება მათი ბიოგრაფიებით. მე, როგორც
სულიერი არსება, უფრო ვიღაცის განმეორება უნდა ვიყო, ვისი ბიოგრაფიითაც იხსნება ჩემი
ბიოგრაფია. შეიძლებოდა მეორე ამბავიც დაგვეშვა: თითქოს ყოველივე ის რაც ჩემს
ბიოგრაფიაშია, მომდინარეობდეს მხოლოდ დაბადებამდელი ( ან ჩასახვამდელი) სულიერი
ცხოვრებიდან. მაგრამ ასეთი შეხედულებ ა სოწი იქნებოდ ამხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ
დავუშვებდით, რომ ის, რაც გავლენას ახდენს ადამიანი სამშვინველზე ფიზიკური
გარემოცვიდან, იგივეა რაც სამშვინველზე სულიერი სამყაროდან განხორციელებული
ზემოქმედება. ასეთი დაშვება ეწინააღმდეგება ზუსტ დაკვირვებას. ვინაიდან ფიზიკურ
გარემოცვაში ადამიანის სამშინველის განმსაზღრელი რამ იმგვარია, რომ იგი, როგორც
ფიზიკურ ცხოვრებაში გვიან განცდილი, ზემოქმედებას ახდენს იმავე ცხოვრებაში უფრო ადრე
განცდილზე. ამ მიმართებებზე სწორი დაკვირვებისათვის უნდა შევიქმნათ გარკვეული
თვალსაზრისი ადამიანის ცხოვრებაში ისეთი წარმოდგენების არსებობაზე, რომელნიც
ზემოქმედებას ახდენენ სამშინვლეის მონაცემებზე იმგვარად, როგორც ჩასადენი მედებების
წინაშე დგომა ზემოქმედებას ახდენს ფიზიკურ ცხოვრებაში უკვე ჩადენილზე; ოღონდ ასეთი
შთაბეჭდილებანი ხვდებიან არა იმას, რაც უკვე გამომუშავებულია უშუალოდ ამ ცხოვრებაში,
არამედ მშვინვიერ მონაცემებს, რომელნიც ისევე მგრძნობიარენი არიან შთაბეჭდილებათა

46
მიმართ, როგორც ვარჯიშით განვითარებული უნარები. ვინც ჩასწვდება ამგვარ ამბებს, იგი
მიდის ამ მიწიერი ცხოვრებებების წარმოდგენამდე, რომელნიც წინ უნდა უძღოდნენ
მოცემულს. თავის აზროვნებაში იგი ვერ შეჩერდება მხოლოდ წმინდა სულიერ განცდებზე,
რომელნიც წინ უძრონენ ამ მიწიერ ცხოვრებას. − შილლერმა თავისი ფიზიკური სახე
მემკვირეობით მიიღო თავის წინაპართაგან. მაგრამ ისევე, როგორც ეს ფიზიკური სახე ვერ
ამოვიდოდა თავისით მიწიდან, ასევე ვერ შესძლებდა ამას შილლერის სულიერი არსება. იგი
უნდა იყოს განმეორება სხვა სულიერი არსებისა, რომელის ბიოგრაფიითაც იხსნება მისი
ბიოგრაფია, ასევე როგორც შილლერის ფიზიკური სახე იხსნება ადამიანური გამრავლებით. −
ასე რომ, როგორც ადამიანის ფიზიკური სახე გამეორებაა, გარდასხეულბაა ადამიანური გვარის
არსებისა, ასევე უნდა იყოს სულიერი ადამიანი გარდასხეულება იმავე სულიერი ადამიანისა.
ვინაიდან ყველა სულიერი ადამიანი წარმოადგენს თავის განსაკუთრებულ გვარს.

ყოველივე ზემოთქმულის საწინააღმდეგოდ შეიძლება თქვან, რომ ეს მოგონილი ამბებია და

ითხოვონ გარეგანი დამამტკიცებელი საბუთები, რომელთაც ესოდენ მიეჩვია ჩვეულებრივი
საბუნებისმეტყველო მეცნიერება. ამაზე შეიძლება ითქვას, რომ სულიერი ადამიანის
გარდასხეულება არის მოვლენა, რომელიც არ ეკუთვნის ფიზიკური ფაქტების სფეროს, არამედ
მთლიანად მიეკუთვნება სულიერ სფეროს. ამ სფეროს კი ვერ სწვდება ვერც ერთი ჩვენი
ჩვეულებრივი უნარი, გარდა აზროვნებისა. ხოლო ვისაც არ სურს ენდოს აზროვნების ძალას,
ვერასოდეს გაერკვევა უზენაეს სულიერი ფაქტებში. − სულიერად თვალახელილი
ადამიანისათვის ზემოხსენებული დინება აზრისა მოქმედებს ისეთივე ძალით, როგორც
ფიზიკური მზერისთვის თვალსაჩინო რაიმე მოვლენა. ვინც ჩვეულებრივი საბუნებისმეტყველო
მეცნიერების მეთოდების მიხედვით მიღებულ „მტკიცებებს“ უფრო დამაჯერებლად მიიჩნევს
და უფრო ენდობა, ვიდრე ზემოხსენებულ მოსაზრებებს ბიოგრაფიის მნიშვნელობის შესახებ,
იგი შესაძლოა დიდი მეცნიერიც იყოს, ამ სიტყვის ჩვეულებრივი გაგებით, მაგრამ იგი მეტად
შორს იდგება ჭეშმარიტად სულიერი კვლევისაგან.

ერთ-ერთი ყველაზე მავნე ცრურწმენა ის არის, როდესაც ადამიანის სულიერი თვისებების

ახსნას ცდილობენ მამისაგან, დედისაგან ან სხვა წინაპრებისაგან მიღებული მემკვიდრეობით.
მასთან, ვინც ემხრობა იმ ცრურწმენას, რომ გოეტემ მემკვიდრეობით მიიღო დედისაგან და
მამისაგან თავისი ნამდვილი არსი, ვერას გააწყობ დასაბუთებით, ვინაიდან მასში არის ღრმა

47
ანტიპათია მიუდგომელი დაკვირვებისადმი. მატერიალისტური ჰიპნოზი ხელს უშლის მას,
რათა ჭეშმარიტების ნათელში დაინახოს მოვლენათა შორის ურთიერთმიმართებები.

მსგავს განმარტებებში მოცემულია მითითებები, რომლებიც გვაძლევენ საშუალებას

გავადევნოთ თვალი ადამიანის არსებას დაბადებისა და სიკვდილის ფარგლებს მიღმა.
დაბადებითა და სიკვდილით განსაზღრულ ფარგლებში ადამიანი ეკუთვნის სამ სამყაროს:
სხეულებრივს, მშვინვიერსა და სულიერს. სამშვინველი ჰქმნის საშუალო წევრს სხეულსა და
სულს შორის და განმსჭვალავს სხეული მესამე წევრს, მშვინვიერ სხეულს, შეგრძნების უნარით
და აღწევს სულის პირველად წევრამდე, ანუ თავად სულამდე, როგორც ცნობიერი
სამშვინველი. ამიტომ სიცოცხლის მანძილზე სამშვინველი ეკუთვნის როგორც სხეულს, ასევე
სულსა. ეს მონაწილეობა ორივეში მთელს მის ყოფიერებაში მჟღავნდება. თუ როგორ შესძლებს
შეგრძნებადი სამშვინველი გაშლას თავის თვისებებისას , ეს დამოკიდებულია მშვინვიერი
სხეულის ორგანიზაციაზე. მეორეს მხრივ, ცნობიერი სამშინველის ცხოვრებაზეა
დამოკიდებული, თუ რამდენად შესძლებს მასში განვითარებას თავად სული. რაც უფრო უკეთაა
აგებული მშვინვიერი სხეული, მით უფრო სრულყოფილი ხდება შეგრძნებადი სამშვინველის
ურთიერთობა გარესამყაროსთან. მსგავსად ამისა, მით უფრო მდიდრდება და ძლიერდება
თავად სული, რაც უფრო მეტ საზრდოს აწვდის მას ცნობიერი სამშვინველი. ჩვენ უკვე
აღვნიშნეთ, რომ ცხოვრების მსვლელობაში თავადი სული ღებულობს ამ საზრდოს
გადამუშავებული განცდებისა და ამ განცდათა ნაყოფის სახით. რასაკვირველია, აღნიშნული
ურთიერთქმედება სამშვინველსა და სულიერს შორის შესაძლოა მხოლოდ იქ, სადაც სული და
სამშვინველი ურთიერთში იმყოფებიან, განმსჭვალავენ ურთიერთს „თავადი სულისა და
ცნობიერი სამშვინველის“ გაერთიანების ფარგლებში.

უწინარეს ყოვლისა განვიხილოთ ურთიერთქმედება მშვინვიერ სხეულსა და შეგრძნებად

სამშინველს შორის. მართალია, როგორც გამოირკვა, მშვინვიერი სხეულის არის უფაქიზესი
წარმონაქმნი სხეულებრიობისა, მაგრამ იგი მაინც სხეულებრიობას ეკუთვნის და მასზეა
დამოკიდებული. ფიზიკური სხეული, ეთერული სხეული და მშვინვიერი სხეული გარკვეული
მიმართებებით ჰქმნიან ერთ მთლიანობას; ამიტომ მშვინვიერი სხეულიც ექვემდებარება
კანონებს ფიზიკური მემკვიდრეობისას, რომელის მეოხებითაც სხეული იძენს თავის სახეს. და
რამდენადაც იგი არის მოძრავი და ყველაზე მეტად წარმავალი ფორმა სხეულებრიობისა, იგი

48
გამოავლენს ყველაზე მეტად მოძრავ და წარმავალ მოვლენებს მემკვიდრეობისას. ამიტომაა,
რომ ფიზიკური სხეული ნაკლებად განსხვავადება რასსებში, ხალხებში და თაობებეში; ასევეა
ეთერული სხეულიც, თუმც იგი უფრო მეტ სხვაობას გვიჩვენებს, მაგრამ ცალკეულ ადამიანებს
შორის მეტია უცილო მსგავსება. − ეს განსხვავება უაღრესად დიდია მშვინვიერი სხეულის
შემთხვევაში. მასში გამოიხატება ის, რასაც ჩვეუნ აღვიქვამთ როგორც გარეგან, პიროვნულ
თავისებურებას ადამიანისას. ამიტომ იგი არის აგრეთვე მატარებელი ყოველივე იმისა, რაც ამ
პირადი თავისებურებებიდან მემკვიდრეობით მიიღეს შთამომავლებმა მშობლებისგან,
წინაპრებისგან და ა.შ. მართალია, ზემოთქმულის თანახმად სამშვინველი, როგორც ასეთი, ეწევა
სრულიად განკერძოებულ საკუთარ ცხოვრებას; იგი იკეტება თავის თავში თავისი
მიდრეკილებებითა და ანტიპათიებითურთ , თავისი გრძნობებითა და ვნებებითურთ. მაგრამ
მაინც იგი მოქმედებს როგორც მთლიანობა და ამიტომ ეს მთლიანობა გამოიხატება შეგრძნებად
სამშვინველში. ხოლო რამდენადაც შეგრძნებადი სამშვინველი განმსჭვალავს მშვინვიერ
სხეულს, − თითქოსდა აღავსებსო მას, − ეს უკანასკნელი იგება სამშვინველის ბუნების
შესაბამისად და ამრიგად, როგორც მემკვიდრეობის მატარებელს, მას ძალუძს გადაცემა
მიდრეკილებებისა, ვნებებისა და ა.შ. წინაპრებისგან შთამომავლებისათვის. ამ ფაქტს ეფუძნება
გოეტეს ნათქვამი: „მამისგან გამომყვა იერი და ცხოვრებისადმი სერიოზული დამოკიდებულება,
დედისაგან კი მხიარული ხასიათი და მიდრეკილება წერისადმი.“ ბუნებრივი, გენია გოეტეს
როდი გამოჰყოლია მათგან. ამრიგად, ჩვენთვის ნათელი ხდება, რომ ადამინმა შეიძლება მხოლო
დთავისი მშინვიერი თვისებები გადასცეს შთამომავლობას ფიზიკური მემკვიდრეობის ხაზით.
− ფიზიკური სხეულის ნივთიერებანი და ძალნი, როგორც ასეთნი, იმყოფებიან გარეგანი
ფიზიკური ბუნების მთელს გარემოცვაში. გამუდებით ხდება ბუნებიდან მათი მიღება და კვლავ
უკან დაბრუნება. რამდენიმე წლის განმავლობაში ხდება სრული განახლება ნივთიერებებისა,
რაც ჰქმნის ჩვენს ფიზიკურ სხეულს. ის ამბავი, რომ ნივთიერების ეს შემადგენლობა ღებულობს
ადამიანური სხეულის ფორმას და განიცდის მუდმივ განახლებას ამ სხეულის შიგნით,
დამოკიდებულია იმაზე, რომ ამ შემადგენლობის მთლიანობას ინარჩუნებს ეთერული სხეული.
ეთერული სხეულის ფორმა განისაზღვრება არამარტო იმ მოვლენებით, რომელთაც ადგილი
აქვთ დაბადებიდან ან ჩასახვიდან − სიკვდილამდე, არამედ იგი დამოკიდებულია
მემკვიდრეობის იმ კანონებზე, რომელნიც სცილდებიან ფარგლებს დაბადებისას და
სიკვდილისას. ფაქტია ის გარემოება, რომ მემკვიდრეობის გზით შესაძლოა მოხდეს გადაცემა

49
მშვინვიერი თავისებურებებისაც, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ფიზიკური მემკვიდრეობა თავისი
გაგრძელებისას ღებულობს მშვინვიერ წილს. ამის საფუძველი კი ის არის, რომ მშვინვიერი
სხეული შესაძლოა იმყოფებოდეს შეგრძნებადი სამშვინველის გავლენის ქვეშ.

მაშ, როგორ მყარდება ურთიერთქმედება სამშვინველსა და სულს შორის? ცხოვრების

მანძილზე სული იმგვარად უკავშირდება სამშვინველს, როგორც ზემოთ აღინიშნა. სამშვინველი
ძღვნად ღებულობს სულისაგან იმას, რომ მას ეძლევა შესაძლებლობა იცხოვროს ჭეშმარიტებასა
და სიკეთეში და ამით გამოავლინოს სული საკუთარ ცხოვრებაში, მიდრეკილებებში,
ლტოლვებში, ვნებებში და ა.შ. თავადი სული მოუტანს „მე“-ს ჭეშმარიტებისა და სიკეთის
მარადიულკანონებს სულის საუფლოდან. ეს კანონები ცნობიერი სამშვინველის მეოხებით
უკავშირდებიან საკუთრივ მშვინვიერი ცხოვრების განცდებს. თავად ეს განცდები წარმავალნი
არიან; მაგრამ რჩებიან მათ ნაყოფნი. ის ფაქტი, რომ თავადი სული მათთან იყო დაკავშირებული,
წარუშლელ დაღს ამჩნევს მათ. როდესაც ადამიანის სული უახლოვდება რაიმე განცდას,
რომელიც თავის მხრივ, სხვა განცდას ჩამოჰგავს, მასთან ოდესაღაც დაკავშირებულს, იგი
ხედავს ამ განცდაში რაღაც ნაცნობს და უკვე სხვაგვარ დამოკიდებულებაშია მასთან, ეს
დამოკიდებულება აღარ არის იმგვარი, როგორიც იქნებოდა პირველი შეხვედრის დროს.
ყოველგვარი სწავლებაც ხომ ამას ემყარება, ვინაიდან სწავლების ნაყოფად გვევლინებიან
ათვისებული უნარნი. − ამრიგად, მარადიულ სულში აღიბეჭდებიან წარმავალი ცხოვრების
ნაყოფნი. განა თვალსაჩინო არ არიან ჩვენთვის ეს ნაყოფნი? რას ეფუძნებიან ზემოაღნიშნული
მონაცემები, როგორც სულიერი ადამიანიასთვის დამახასიათებელი თვისებები? რას
წარმოადგენენ ისინი, თუ არა ამა თუ იმ უნარს, რომელიც თან მოაქვს ადამიან მიწიერი გზის
დაწყებისას? გარკვეული მიმართებით ეს უნარნი ჰგვანან იმ უნარებს, რომელნიც შეიძლება
ავითვისოთ აგრეთვე ჩვენი ცხოვრების მანძილზე. მაგალითისათვის ავიღოთ ადამიანის გენია.
მოცარტის შესახებ ცნობილია, რომ მას ჯერ კიდევ ბავშვობისას შეეძლო ჩაეწერა ერთგზის
მოსმენილი ვრცელი მუსიკალური ნაწარმოები. ეს ხდებოდა მხოლოდ იმის გამო, რომ მას
ძალედვა თვალის ერთი გადავლებით მოეცვა მთელი ნაწარმოები. ცხოვრების მანძილზე
ადამიანი გარკვეუწილად იფართოებს უნარს ყოვლისმომცველი მზერისას, რათა ამრიგად
ჩასწვდეს ურთიერთდამოკიდებულებებს და შეიძინოს ახალი უნარნი. ხომ ამბობს ლესსინგი
თავისი თავის შესახებ, რომ მან კრიტიკული დაკვირვების უნარის მეოხებით შეიძინა ისეთი

50
რამ, რაც გენიოსობას უახლოვდება. თუ გარკვეულ მონაცემებზე დაფუძნებული ამგვარი
უნარნი არ გვსურს მივიღოთ სასწაულებად, უნდა ჩავთვალოთ ისინი იმ განცდათა ნაყოფებად,
რომელნიც მოიწია თავადმა სულმა სამშვინველის მეოხებით. ისინი ოდესღაც აღიბეჭდნენ ამ
თავად სულში. რამდენადაც ეს ამბავი ამ ცხოვრებაში არ მომხდარა, ეს უ ნდა მომხდარიყო ერთ-
ერთ წინა ცხოვრებაში. ადამიანის სული თავისი საკუთარი გვარისაა და როგორც გარკვეული
გვარის ფიზიკურ არსება, ადამიანი მემკვიდრეობით ღებულობს თვისებებს ამავე გვარის
ფარგლებში, ასევე სულიც მემკვიდრეობით ღებულობს თვისებებს თავისი გვარის, ე.ი. თავისი
თავის ფარგლებში,. ცხოვრებაში სული არის განმეორება თავისივე თავისა, იმ განცდათა
ნაყოფითურთ, რომელნიც მას ჰქონდა წარსულ ცხოვრებაში. ამრიგად, ეს ცხოვრება განმეორებაა
სხვა ცხოვრებისა, მას მოაქვს ის, რაც თავადმა სულმა გამოიმშავა წარსულ ცხოვრებაში
თავისთვის. როდესაც თავადი სული გაიშინაგნებს ისეთ რასმე, რაც შეიძლება გადაიქცეს
ნაყოფად, მაშინ იგი იმსჭვალება ცხოვრების სულით. როგორც სასიცოცხლო სხეული
სახეობიდან სახეობაში იმეორებს ფორმას, ზუსტად ასევე გადაჰყავს ცხოვრების სულს
სამშვინველი ერთი პიროვნული ყოფიდან მეორეში.

წინარე მოსაზრებათა მეოხებით ნათელი ხდება, რომ თვალსაზრისი, რომელიც დაეძებს

ადამიანის გარკვეული სასიცოცხლო პროცესების საფუძველს განმეორებით ცხოვრებებში,
მკვიდრდება სინამდვილის სფეროში. ამ თვალსაზრისმა, რა თქმა უნდა, თავისი სრული
მნიშვნველობა შესაძლოა შეიძინოს მხოლოდ იმგვარი დაკვირვების შედეგად, რომელიც
გამომდინარეობს სულიერი განჭვრეტისაგან, რომელიც მიიღწევა ამ წიგნის ბოლო აღწერილ
შემეცნების გზაზე დადგომით. აქ კი საჭირო იყო მხოლოდ იმის ჩვენება, რომ სწორად
ორიენტირებული აზროვნებისას ჩვეულბრივ დაკვირვებასაც კი მივყავართ ამ
თვალსაზრისისაკენ. შესაძლოა მსგავსმა დაკვირვებამ ჯერ მხოლოდ სილუეტის მსგავსად
წარმოგვიჩინოს ეს თვალსაზრისი. ამის გამო იგი ვერ დაიცავს ამ თვალსაზრისს ისეთი
საწინააღმდეგო შეხედულებებისაგან, რომელიც მომდინარეობს არაზუსტი დაკვირვებისაგან და
რომელსაც არ ხელმძღვანელობს სწორი აზროვნება. მეორე მხრივ ისიც სწორია, რომ ვინც იძენს
ამგვარ თვალსაზრისს უბრალოდ გონისმიერი დაკვირვების გზით, ამით ამზადებს თავის თავს
ზეგრძნობადი დაკვირვებისთვის. იგი თითქოსდა გამოიმუშავებს ისეთ რასმე, რაც
აუცილებელია ამგვარი ზეგრძნობადი დაკვირვებ ისთვის, ისევე როგორც თვალებია

51
აუცილებელი გრძნობადი აღქმისთვის. ის, ვინც იტყვის, რომ ამგვარი თვალსაზრისის შექმნით
შესაძლოა შთავაგონოთ ჩვენს თავს ეს ზეგრძნობადი დაკვირვება, ამით მხოლოდ დაამტკიცებს,
რომ მას არ ძალუძს თავისუფალი აზროვნებით კვლევა სინამდვილისა და სწორედ ამის გამო
შთააგონებს თავის თავს საწინააღმდეგო აზრებს.

* * *

ამრიგად, მშვინვიერი განცდების შენარჩუნება ხდება არამარტო დაბადებისა და სიკვდილის

ფარგლებში, არამედ სიკვდილის შემდეგაც. მაგრამ არამარტო თავისსავე წიაღ
აღმობრწყინვებულ სულში აღბეჭდავს სამშვინველი საკუთარ განცდებს, არამედ
გარესამყაროსაც დაამჩნევს თავისი მოქმედების კვალს. ის, რაც ადამიანმა გუშინ ჩაიდინა,
დღესაც არსებობს თავისი შედეგით. მიზეზსა და შედეგს შორის ამგვარ კავშირს ასახავს
მსგავსება სიკვდილისა და ძილისა. ხშირად ძილს სიკვდილის უმცროს ძმას უწოდებენ. მე
ვდგები დილით. ღამით შეწყვეტილი იყო ჩემი გამუდმებული მოქმედება. ჩვეულებრივ
პირობებში ჩემთვის შეუძლებელი იქნება დილით კვლავ იმგვარად დავიწყო საქმიანობა,
როგორც მე მომეხასიათება. იმისთვის, რომ ჩემს ცხოვრებაში არსებობდეს წესრიგი და
თანმიმდევრულობა, მე უნდა დავუკავშირო იგი ჩემს გუშინდელ საქმიანობას. ჩემი გუშინდელი
საქმეები განსაზღვრავენ იმ საქმეებს, რომლენიც დღეს მომელიან. იმით, რაც გუშინ ჩავიდინე,
მე შევიქმენი ჩემი დღევანდელი ბედი. დროებით მე გამოვეთიშე ჩემს საქმიანობას, მაგრამ იგი
მაინც მე მეკუთვნის და კვლავ მიზიდავს თავისკენ, თუმცა მე დროებით გამოვეთიშე მას. ჩემი
წარსული დაკავშირებულია ჩემთანვე; იგი მკვიდრობს ჩემს აწმყოში და გამომყვება
მომავალშიც. ჩემი გუშინდელი დღის შედეგები რომ არ ქცეულიყვნენ დღეს ჩემს ბედისწერად,
მაშინ კი არ უნდა გამეღვიძა დღეს დილით, არამედ ხელახლა უნდა შევქმნილიყავი არარაისგან.
ცხოვრების ნორმალურ პირობებში ხომ უაზრობა იქნებოდა, რომ არ დავსახლებულიყავ იმ
სახლში, რომელიც ჩემთვის ავიშენე.
52
 ისევე, როგორც ადამიანი არ იქმნება ხელახლა, ასევე არ იქმნება ხელახლა ადამიანის სული
თავისი მიწიერი ცხოვრების გზის დასაწყისში. აღმოცენდება ფიზიკური სხეული, რომელიც
ღებულობს თავის ხატებას მემკვიდრეობითი კანონების შედეგად. ეს სხეული ხდება სულის
მატარებელი, რომელიც ახლებურად იმეორებს წარსულ ცხოვრებას. ამ ორს შორის იმყოფება
სამშვინველი, რომელიც ეწევა საკუთარ ცხოვრებას, თავის თავში ჩაკეტილს. მისი
მიდრეკილებები და ანტიპათიები და ანტიპათიები, სურვილები და ვნებები მასვე
ემსახურებიან; იგი თავის სამსახურში ჩააყენებს აზროვნებასაც. როგორც შეგრძნებადი
სამშვინველი, იგი ღებულობს გარე სამყაროს შთაბეჭდილებებს და გადასცემს მათ სულს, რათა
სულმა მიიღოს მათგან მარადიული ნაყოფნი. იგი ერთგვარი შუამავლის როლს ასრულებს; ასე
რომ, მისი ამოცანა შესრულებულია, თუ იგი აკმაყოფილებს მოთხოვნილებებს ამ როლისას.
სხუელი უქმნის მას შთაბეჭდილებებს. იგი გარდაჰქმნის მათ შეგრძნებებად, ინახავს
მეხსიერებაში წარმოდგენების სახით და შემდგომ გადასცემს მათ სულს, რათა ამ უკანასკნელმა
აზიაროს ისინი მარადისობას. საკუთრივ რომ ვთქვათ, სამშვინველი არის ის, რითაც ადამიან
იეკუთვნის თავის მიწიერ ცხოვრებას. თავისი სხეულით იგი ეკუთვნის აგრეთვე ფიზიკურ
მოდგმას კაცობრიობისას. ამ სხეულის მეოხებით იგი არის წევრი ამ მოდგმისა. თავისი სულით
ადამიანი ცხოვრობს უფრო მაღალ სამყაროში. სამშვინველი კი ჟამიერად აკავშირებს ამ ორ
სამყაროს.

მაგრამ ფიზიკური სამყარო, რომელშიც შემოდის ადამიანის სული, არ არის მისთვის უცხო
ადგილი. მასში აღბეჭდილია კვალი საქმეთა მისთა. ამ სფეროდან გარკვეული რამ ეკუთვნის
სულს. იგი ატარებს ანაბეჭდს ადამიანის არსებისას და ენათესავება მას. ისევე, როგორც
სამშვინველმა გადასცმა მას ერთ დროს გარესამყაროს შთაბეჭდილებანი, რათა ყოფიერება
გახანგრძლივებოდათ მასში, ზუსტად ასევე გარდაჰქმნა სამშვინველმა საქმეებად სულისაგან
მიღებული უნარნი, რომლებიც ამავე წესით გრძელდებიან თავიანთ შედეგებში. ამის გამო
სამშვინველი ნამდვილად შთაიღვარა ამ საქმეებში. საკუთარ ქცევათა შედეგებში განაგრძობს
ადამიანის სამშვინველი ცხოვრებას მეორე, დამოუკიდებელი ცხოვრებით. ყოველივე ეს
შეგვაძლებინებს ცხოვრების კვლევას იმასთან დაკავშირებით, თუ რარიგ იჩენენ თავს ამ
ცხოვრებაში ბედისწერის პროცესები. ადამიანს „ემართება“ რაიმე. თავდაპირველად იგი
ცდილობს ახსნას ყოველივე ის, რაც მას „დაემართა“, უბრალოდ „შემთხვევითობით“. თუმც მან

53
შესაძლოა შეამჩნიოს, რომ იგი თავად წარმოადგენს მსგავს „შემთხვევითობათა“ შედეგს. ვინც
განიხილავს თავის თავს ორმოცი წლის ასაკში და საკუთარი მშვინვიერი არსების საკითხში არ
შემოიფარგლება „მე“-ს უშინაარსო, აბსტრაქტული წარმოდგენით, მას აქვს სრული უფლება,
თქვას: მე — სხვა არაფერი ვარ, თუ არა ის, რადაც ვიქეც ყოველივე იმის მეოხებით, რაც
დღევანდელ დღემდე „მეწეოდა“ მე, როგორც ბედისწერა. განა მე სხვაგვარი არ ვიქნებოდი,
მაგალითად ოცი წლის ასაკში გამოვლილი განცდების ნაცვლად სხვაგვარი განცდები რომ
გამომეარა ? ასე რომ, იგი მხოლოდ თავისი განვითარების “შიგნიდან” მომდინარე იმპულსებში
კი არ დაუწყებს ძებნას თავის “მე”-ს, არამედ იმაში, რაც “გარედან” შემოდის მის ცხოვრებაში და
ფორმადქმნის მას. იმაში, რაც მას “ემართება”, იგი შეიმეცნებს თავის საკუთარ “მე”-ს. თუ
მიუკერძოებელი ვიქნებით მსგავსი შემეცნებისას, აუცილებელი გახდება შემდგომი ნაბიჯის
გადადგმა ცხოვრებაზე ინტიმური დაკვირვების გზაზე, რათა ყოველივე იმაში, ადამიანს ბედის
გარკვეული განცდებში რომ ეძლევა, დანახულ იქნას ისეთი რამ, რასაც “მე” სწვდება გარედან,
რაც მოგონებისდარად მოქმედებს შიგნით და რაც ხელახლა აღმოაბრწყინებს წარსულ განცდას.
ამრიგად შეიძლება შევიძინოთ უნარი იმისა, რომ ბედის მიერ მოტანილ განცდებში აღვივქვათ,
თუ რარიგ პოულობს სამშვინველის წარსული მოქმედებბა გზას ჩვენი “მე”-საკენ; ასევე
მოგონებისას წარსული განცდა პოულობს გზას წარმოდგენისაკენ, თუ არსებობს რაიმე გარეგანი
საბაბი საამისოდ. ზემოთ ნახსენები “შესაძლებელი” წარმოდგენის შესახებ უკვე ითქვა, რომ
მოქმედებების შედეგი შესაძლოა კვლავ შეხვდნენ ადამიანის სამშვინველს. ცალკეული მიწიერი
ცხოვრების ფარგლებში, ნამოქმედარის გარკვეული შედეგების შემთხვევაში ამგვარი შეხვედრა
გამორიცხულია, ვინაიდან ეს მიწიერი ცხოვრება ემსახურება საქმის აღსრულებას. ამ
აღსრულებაშია სწორედ განცდა. მაშინ ნამოქმედარის გარკვეული შედეგი ისევე ვერ შეხვდება
სამშვინველს, როგორც შეუძლებელია მოგონება განცდისა, რომელშიც ჯერაც იმყოფები. ამ
შემთხვევაში შესაძლოა საუბარი ნამოქმედარის მხოლოდ ისეთ შედეგებზე, რომელნიც
ხვდებიან “მე”-ს მაშინ, როდესაც მას გააჩნია სხვაგვარი თვისებები და არა ისეთი თვისება,
რომლიდან გამომდინარეც იქცევა იგი ამ მიწიერ ცხოვრებაში. მზერა შესაძლოა მივაპყროთ
მხოლოდ სხვა მიწიერი ცხოვრებებიდან მომდინარე საქციელის შედეგებს. საკმარისია
შევიგრძნოთ, რომ ის, რაც “გვეწევა” ბედისწერის სახით, დაკავშირებულია “მე”-სთან, როგორც
თავად ამ “მე”-ს შიგნით წარმოქმნილი რამ, — მხოლოდ ასეთ დროს შეიძლება ვიფიქროთ, რომ
ბედისწერის ამგვარ განცდაში საქმე გვაქვს საქციელის ისეთი შედეგებთან, რომელნიც წინარე

54
მიწიერი ცხოვრებებიდან მომდინარეობენ. ამრიგად ვხედავთ, რომ ცხოვრების ინტიმურ,
აზროვნებით წარმართულ გაგებას მივყავართ ჩვეულებრივი ცნობიერებისათვის პარადოქსულ
დებულებამდე, რომ მიწიერი ცხოვრების განცდები კავშირში იმყოფებიან წინარე მიწიერი
ცხოვრებების ქცევათა შედეგებთან. ამ წარმოდგენამ მთელი თავისი სავსება შესაძლოა შეიძინოს
მხოლოდ ზეგრძნობადი შემეცნების გზით; მის გარეშე იგი მხოლოდ სილუეტად რჩება. მაგრამ
მიუხედავად იმისა, რომ ეს წარმოდგენა ჩვეულბრივი ცნობიერებიდან მომდინარეობს, იგი
ამზადებს სამშვინველის იმისთვის, რათა მან შესძლოს განჭვრეტა, თუ რამდენად ჭეშმარიტია ეს
წარმოდგენა ნამდვილი ზეგრძნობადი დაკვირვებისას.

გარესამყაროში არის მხოლოდ ნაწილი ჩემი ქმედებისა; მეორე ნაწილი კი თავად ჩემშია. ამის
ნათელყოფა შეიძლება ბუნებისმეტყველებიდან აღებული უბრალოდ შედარებით. ცხოველებმა,
რომელნიც ოდესაღაც თვალხილულნი შევიდნენ კენტაკის გამოქვაბულებში, დაჰკარგეს
მხედველობის უნარი ამ გამოქვაბულებში ცხოვრების შედეგად. სიბნელეში ყოფნამ წაართვა
თვალს მოქმედების უნარი. ამის გამო ამ თვალებში აღარ მიმდინარეობას ის ფიზიკური და
ქიმიური პროცესი, რომელსაც ადგილი აქვს მხედველობის დროს. საკვების ნაკადი, რომელიც
ადრე ხმარდებოდა ამ პროცესს, ამჟამად მიდის სხვა ორგანოებში. ახლა ამ ცხოველებს
შეუძლიათ მხოლოდ ამ გამოქვაბულებში ცხოვრება. თავიანთი მოქმედებით, თავიანთი
გადასახლებით მათ შეიქმნეს პირობები შემდგომი ცხოვრებისათვის. ეს გადასახლება გადაიქცა
მათი ბედის ნაწილად. არსებამ , რომელიც ერთ დროს იყო მოქმედი, დაუკავშირა საკუთარი
თავი თავისივე მოქმედების შედეგებს. ასევეა ადამიანის სულის შემთხვევაში. სამშვინველმა
შესძლო გადაეცა მისთვის გარკვეული უნარები მხოლოდ იმის მეოხებით, რომ იგი მოქმედებდა.
ასე რომ, უნარნი შეესაბამებიან ნამოქმედარს. სამშინველის მიერ ჩადენილი ქმედების შედეგად
მასში მკვიდრობს ძალუმი მიდრეკილება მეორე ქმედების ჩასადენად, რომელიც იქნება ნაყოფი
წინა ქმედებისა. ვიდრე უკანასკნელი არ აღსრულდება, სამშვინველი ატარებს მას თავის თავში
როგორც აუცილებლობას. შეიძლება ითქვას აგრეთვე, რომ საქციელის წყალობით სამშვინველში
ინერგება აუცილებლობა ამ საქციელის შედეგების განხორციელებისა.

ასე რომ, თავისი მოქმედებით ადამიანის სულმა ჭეშმარიტად შეიქმნა თავისი ბედი. თავის
ახალ ცხოვრებაში იგი დაკავშირებულია იმასთან, რასაც სჩადიოდა წარსულში. მართალია,
შეიძლება იკითხოთ: როგორ ხდება ეს, თავისი ახალი განსხეულებისას ადამიანის სული ხომ

55
სრულიად სხვაგვარ სამყაროში აღმოჩნდება ხოლმე, ვიდრე ის სამყაროა, რომელიც მან ერთ
დროს დასტოვა? ასეთი შეკითხვა მიუთითებს ბედისწერის კავშირთა მეტად ზერელე გაგებაზე.
თუ ჩემი მოქმედების ასპარეზს მე გადავიტან ევროპიდან ამერიკაში, მეც აღმოვჩნდები
სრულიად ახალ გარემოში. და მაინც, ჩემი ცხოვრება ამერიკაში მთლიანად იქნება
დამოკიდებული ჩემს წინა ცხოვრებაზე ევროპაში. თუ ევროპაში მე ვიყავი მექანიკოსი,
ამერიკაში ჩემი ცხოვრება მიიღებს გაკრვეულ სახეს. სხვაგვარ სახეს მიიღებდა იგი, მე რომ
ბანკის მოხელე ვყოფილიყავი. პირველ შემთხვევაში ამერიკაში მე ალბათ მომიხდებოდა საქმის
ქონა მანქანებთან , ხოლო მეორე შემთხვევაში — ბანკის საქმეებთან, ყოველ შემთხვევაში, ჩემი
წინარე ცხოვრება განსაზღვრავს ჩემს გარემოს; იგი თითქოსდა იზიდავსო გარესამყაროდან იმ
საგნებს, რომლებიც მას ენათესავებიან. იგივე მოსდის თავად სულს. თავის ახალ ცხოვრებაში
იგი აუცილებლად იკრებს თავის გარშემო ყოველივე იმას, რასაც იგი ენათესავებოდა წარსულ
ცხოვრებაში. იმიტომაც არის ძილი სიკვდილის ნამდვილი ხატი, ვინაიდან ძილის დროს
ადამიანი მოსწყდება ხოლმე იმ სამოქმედო ასპარეზს, რომელზედაც ელოდება მას საკუთარი
ბედი. ვიდრე ადამიანს სძინავს, მის სამოქმედო ასპარეზზე მოვლენების მიმდინარეობა
თავისთავად გრძელდება. გარკვეული დროის მანძილზე ადამიანს არა აქვს არავითარი გავლენა
ამ მიმდინარეობაზე; და მაინც, ყოველი ახალი დღის ცხოვრება დამოკიდებულია წარსულ
დღეებში ჩადენილ საქმეთა შედეგებზე. ჩვენი პიროვნება ყოველ დილით ჭეშმარიტად ხელახლა
სხეულდება ჩვენს მოქმედებათა სამყაროში. ის, რაც ღამის განმავლობაში დაშორებული იყო
ჩვენგან, დღისით კვლავ ჩვენს გარშემოა. — იგივე ხდება ადამიანის წარსულ განსხეულებათა
საქმეებთან დაკავშირებით. ისინი უკავშირდებიან მას როგორც მისი ბედისწერა, ისევე როგორც
ბნელ გამოქვაბულებში ცხოვრება არის იმ ცხოველთა ხვედრი, რომელთაც ამ გამოქვაბულებში
გადმოსახლების შედეგად დაჰკარგეს მხედველობის უნარი. ისევე, როგორც ამ ცხოველებს
ძალუძთ ცხოვრება მხოლოდ იმ გარემოში, რომელშიაც ისინი თავიანთი სურვილით
აღმოჩნდნენ, ასევე ადამიანის სულს ძალუძს ცხოვრება მხოლოდ ისეთი გარემოში, როგორიც მან
თავად შეიქმნა თავისი საქმიანობით. ის ფაქტი, რომ დილით მე კვლავ იმ მდგომარეობაში
ვიმყოფები, რომელიც შევიქმენი წინა დღით, წარმოსდგება მოვლენათა უშუალო
მიმდინარეობისაგან. ის, რომ ჩემი ახალი განსხეულებისას მე ვპოულობ ჩემს გარშემო სამყაროს,
რომელიც შეესაბამება ჩემი მოქმედების რეზულტატებს წარუსლ ცხოვრებაში, — ეს
გამომდინარეობს იქიდან , რომ ჩემი ახლად განსხეულებული სულ ენათესავება მისი

56
გარემომცველი სამყაროს საგნებს. აქედან გასაგებია, თუ რარიგ არის შთანერგილი სამშვინველი
ადამიანის არსებაში. ფიზიკური სხეული მემკვიდრეობის კანონებს ექვემდებარება, ადამიანის
სული კი კვლავ და კვლავ უნდა გასხეულდეს; მისი კანონი იმაში მდგოამრეობს, რომ
გადმოიტანოს წარსულ ცხოვრებათა ნაყოფნი შემდგომ ცხოვრებაში. სამშვინველი ცხოვრობს
აწმყოში მაგრამ ეს აწმყოში ცხოვრება დამოუკიდებელი როდია წინა ცხოვრებისაგან.
განსხეულებისას სულს ხომ წარსული განსხეულებებიდან მოჰყვება თავისი ბედისწერა და ეს
ბედისწერა განსაზღვრავს ცხოვრებას. როგორი შთაბეჭდილებები ექნება სამშინველს, როგორი
სურვილები დაკმაყოფილდებიან, როგორი სიხარული და მწუხარებები ხვდებიან მას წილად,
როგორც ხალხს შეხვდება იგი — ეს ყოველივე დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორი იყო მისი
მოქმედება სულის წინა განსხეულებებში. ის ადამიანები, რომლებთანაც სამშინველი
დაკავშირებული იყო ერთ-ერთ ცხოვრებაში, მან კვლავ უნდა იპოვოს რომელიმე შემდგომ
ცხოვრებაში, ვინაიდან მათ შორის მომხდარ ამბებს უნდა მოჰყვეს თავისი შედეგები. ისევე,
როგორც ეს ერთი სამშვინველი, აგრეთვე სხვებიც, მასთან დაკავშირებულნიც, უნდა ეცადონ
მასთან ერთად განსხეულებას. ამრიგად, სამშვინველის ცხოვრება არის ბედის შედეგი, რომელიც
თავად შეჰქმნა ადამიანის სულმა. ასე რომ, სამგვარად არის განპირობებული ადამიანის
ცხოვრების გზა დაბადებასა და სიკვდილს შორის. სამგვარადვეა იგი დამოკიდებული იმ
ფაქტორებზე, რომლებიც იმყოფებიან დაბადებისა და სიკვდილის ფარგლებს მიღმა. სხეული
ექვემდებარება მემკვიდრეობის კანონს. სამშვინველი ექვემდებარება თავის მიერ შემქნილ
ბედისწერას. ამ ბედისწერას, ადმიანის მიერვე შექმნილს, ჩვენ ვუწოდებთ ძველებურ სახელს —
კარმას. ხოლო სული ექვმდებარება კანონს გარდასხეულებისას, ანუ რეინკარნაციისას —
განმეორებადი მიწიერი ცხოვრებებისას, — ამის შესაბამისად ურთიერთობა სულსა,
სამშვინველსა და სხეულს შორის შეიძლება შემდეგნაირად გამოიხატოს: სული წარუვალია;
დაბადება და სიკვდილი ფიზიკური სამყაროს კანონებისამებრ ბატონობენ სხეულებრიობაზე;
მშვინვიერი ცხოვრება კი, რომელსაც განაპირობებს ბედი, არის შუამდგომელი ამ ორს შორის
მიწიერი ცხოვრების მანძილზე. მთელ შემდგომ ცოდნას ადამიანის არსების შესახებ წინ უნდა
უძღოდეს “სამი სამყაროს” ცოდნა, რომელთაც ეკუთვნის ადამიანი. ამის შესახებ საუბარი
გვექნება შემდგომში.

57
 აზროვნება, რომელიც მიუკერძოებლად განიხილავს ცხოვრების მოვლენებს და რომელიც
არ უფრთხის ცოცხლია განხილვიდან მიღებულ მსჯელობათა წყებას ბოლომდე მიჰყვეს,
შესძლებს უბრალო ლოგიკის მეშვეობითაც შეიქმნას წარმოდგენა განმეორებადი მიწიერი
ცხოვრებებისა და ბედისწერის კანონების შესახებ. რამდენადაც სიმართლეს წარმოადგენს ის,
რომ სულიერად თვალახელილი მხილველისთვის წარსული ცხოვრებები, როგორც განცდა,
წიგნივითაა გადაშლილი, ასევე მართალია ისიც, რომ ყოველივე ზემოთქმულის სინამდვილე
შესაძლოა გამოუბრწყინდეს დამკვირვებელ გონებასაც. 7

სამი სამყარო

I. მშვინვიერი სამყარო

ადამიანის განხილვამ გვიჩვენა, რომ იგი ეკუთვნის სამ სამყაროს. ფიზიკური

სხეულებრიობის სამყაროდან აღებულია ის ძალები და ნივთიერებანი, რომელნიც ჰქმნიან მის
სხეულს. იგი შეიცნობს ამ სამყაროს თავისი გარეგანი შეგრძნებების მეოხებით. ის, ვინც ენდობა
მხოლოდ ამ შეგრძნებებს და ანვითარებს თავის თავში მხოლოდ მათთან დაკავშირებულ უნარს
აღქმისას, ვერ მიაღწევს ორი სხვა სამყაროს გაგებას: მშვინვიერი და სულიერი სამყაროების
გაგებას. იმისათვის რომ ადამიანი დარწმუნდეს რომელიმე საგნის ან არსების არსებობაში, მას
უნდა ჰქონდეს ამისათვის აღქმის ორგანო, შეგრძნება. — მართალია, იოლად შეიძლება
დაიბადოს გაუგებრობა, თუ უმაღლესი შეგრძნების ორგანოებს სულიერ შეგრძნებას
დავარქმევთ, ვინაიდან როდესაც ლაპარაკია შეგრძნებებზე, ამასთან ძალაუნებურად
აკავშირებენ აზრს ფიზიკურის შესახებ. ადამიანი სწორედ ფიზიკურ სამ– ყაროს უწოდებს
„გრძნობადს“ „სულიერთან“ დაპირისპირებისას. ამ გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად უნდა

7
ამის შესახებ ნათქვამია აგრეთვე წიგნის ბოლოს “შენიშვნებსა და დამატებანში”.
58
ვიქონიოთ მხედველობაში, რომ აქ უმაღლეს შეგრძნებებზეა საუბარი მხოლოდ გადატანით,
შედარებისთვის. როგორც ფიზიკური შეგრძნებები აღიქვამენ ფიზიკურს, ასევე მშვინვიერნი და
სულიერნი – მხოლოდ მშვინვიერსა და სულიერს. გამოთქმა „შეგრძნება“ გამოიყენება მხოლოდ
„აღქმის ორგანოს“ გაგებით. ადამიანს არ ექნებოდა წარმოდგენა სინათლესა და ფერზე, მას რომ
არ ჰქონოდა თვალი, რომელიც ხედავს სინათლეს. მას არაფერი ეცოდინებოდა ხმების შესახებ,
რომ არ ჰქონოდა ყური, რომელსაც ესმის ხმები. ამასთან დაკავშირებით სწორად შენიშნა
გერმანელმა ფილოსოფოსმა ლოტცემ: „თვალის გარეშე, რომელიც ხედავს სინათლეს, და ყურის
გარეშე, რომელსაც ესმის ხმა, მთელი სამყარო იქნებოდა ბნელი და მუნჯი. მასში ისევე
შეუძლებელი იქნებოდა სინათლე და ბგერა, როგორც შეუძლებელია კბილის ტკივილი კბილის
ნერვის გარეშე, რომელიც შეიგრძნობს ტკივილს.“ – იმისთვის, რომ სწორად გავიგოთ ეს,
ნათქვამი, საკმარისია წარმოვიდგინოთ, თუ ადამიანისგან რამდენად განსხვავებულად უნდა
აღიქვამდნენ სამყაროს უმდაბლესი არსებანი, რომელთაც მხოლოდ ერთი შეგრძნება გააჩნიათ,
ანუ მთელი მათი სხეულის ზედაპირის მომცველი შეხების შეგრძნება. სინათლე, ფერი, ხმა
მათთვის, ყოველ შემთხვევაში, სულ სხვაგვარია, ვიდრე იმ არსებებისათვის, რომელთაც აქვთ
თვალები და ყურები. ჰაერის რხევებმა, რომელთაც იწვევს თოფის გასროლა, შეიძლება
მათზედაც მოახდინონ ზეგავლენა, თუკი უწევენ მათ. მაგრამ იმისთვის, რომ ჰაერის რხევები
სამშვინველის მიერ აღქმულ იქნეს როგორც გასროლა, საჭიროა ყური. იმისთვის, რათა
გაიშვიათებული მატერიის გარკვეული მოვლენები, რომელსაც უწოდებენ ეთერს,
გამოვლინდნენ სინათლის და ფერის სახით, აუცილებელია თვალი. – ადამიანს აქვს ცოდნა
რომელიმე არსების ან საგნის შესახებ იმ მიზეზით, რომ თავისი რომელიმე ორგანოს მეშვეობით
იგი აღიქვამს მათ ზემოქმედებას. ადამიანის ეს დამოკიდებულება სინამდვილის სამყაროსთან
შესანიშნავად გამოხატა გოეტემ შემდგომ ნათქვამში: „საკუთრივ რომ ვსთქვათ, ჩვენ ამაოდ
ვცდილობთ გადმოცემას რაიმე საგნის არსისას. ჩვენ აღვიქვამთ ზემოქმედებებს და ამ
ზემოქმედებათა მთელს ისტორიას შესაძლოა მოეცვა ამ საგნის არსი. ჩვენ ამაოდ ვცდილობთ
გადმოვცეთ ადამიანის ხასიათი: საჭიროა მხოლოდ ერთად წარმოვიდგინოთ მისი ყოველი
საქციელი, აგრეთვე ქმედებანი და ჩვენს წინაშე თავს იჩენს მთლიანი სურათი მისი ხასიათისა.
ფერები სინათლის მოქმედებაა, მოქმედება და ტანჯვა... თუმც ფერები და სინათლე უახლოეს
კავშირში იმყოფებიან ურთიერთთან, - მაგრამ ჩვენ მაინც უნდა ჩავთვალოთ ისინი მთელი
ბუნების საკუთრებად, ვინაიდან ამ შემთხვევაში თავად ბუნებას სურს განსაკუთრებულად

59
გამოეცხადოს თვალს. ზუსტად ასევე ეცხადება ბუნება მეორე შეგრძნებას... ასევე ესაუბრება
ბუნება სხვა შეგრძნებებსაც, ნაცნობ, ჯერ არ აღიარებულ, ჯერაც უცნობ შეგრძნებებს. აგრე
ესაუბრება იგი თავის თავს ათასგვარი მოვლენებით. დაკვირვებული ადამიანისათვის იგი არსად
არ არის მკვდარი და მუნჯი.“ არასწორი იქნებოდა გოეტეს ეს გამოთქმა გაგვეგო ისე, რომ აქ
თითქოს სადაო ხდება საგანთა არსის შეცნობადობა. გოეტე სულაც არ ამბობს, რომ შეიძლება
აღვიქვათ მხოლოდ ზემოქმედება, ხოლო საგნის არსი იმალებაო მის მიღმა. მისი აზრით
სრულიადაც არ არის საჭირო საუბარი ამგვარ „დაფარულ არსზე“. არსი როდი იმალება თავისი
გამოვლენის უკან; იგი ამ გამოვლენაში იხსნება უმალ. მაგრამ ეს არსი ხშირად იმდენად
მდიდარია, რომ შესაძლოა იგი გაეხსნას სხვა შეგრძნებებსაც, — კიდევ უფრო სხვაგვარი სახით.
ის, რაც იხსნება, ეკუთვნის არსს, - მხოლოდ შეგრძნებათა შეზღუდულობის გამო ეს არ არის
მთლიანი არსი. გოეტეს ეს შეხედულება ამავე დროს ყოველმხრივ სულიერ-მეცნიერულია.

როგორც სხეულში ვითარდებიან თვალი და ყური, ვითარცა აღქმის, შეგრძნების ორგანოები

სხეულებრივი მოვლენებისთვის, ასევე შეუძლია ადამიანს განივითაროს თავის თავში აღქმის
მშვინვიერი და სულიერი ორგანოები, რომელთა მეოხებითაც მას გაეხსნება სამშვინველის
სამყარო და სულის სამყარო. მისთვის კი, ვისაც არ გააჩნია ამგვარი უმაღლესი შეგრძნებები, ეს
სამყარონი „ბნელნი“. არიან და „მუნჯნი“. ისევე როგორც უთვალო და უყურო არსებებისათვის
ბნელია და მუნჯი სხეულებრივი სამყარო. რა თქმა უნდა, ადამიანის მიმართება ამ უმაღლესი
შეგრძნებებისადმი უფრო სხვაგვარია, ვიდრე სხეულებრივ შეგრძნებებთან. ამ უკანასკნელთა
განსავითარებლად ადამიანში ზრუნავს თავად ქველი დედაბუნება. ისინი წარმოიქმნებიან
ადამიანის თანამოქმედების გარეშე, ხოლო თავისი უმაღლესი შეგრძნებების განვითარებაზე მან
უნდა იმუშაოს თავად; თუ მას სურს აღიქვას სამშვინველისა და სულის სამყარო, მან უნდა
განივითაროს, სამშვინველი და სული, ისევე, როგორც ბუნებამ განავითარა მისი სხეული, რათა
მან აღიქვას მისი გარემომცველი სხეულებრივი სამყარო და შესძლოს მასში ორიენტირება.
უმაღლესი ორგანოების მსგავსი განვითარება, რომელიც ჯერ არ განუვითარებია თავად
ბუნებას, არ არის არაბუნებრივი პროცესი, ვინაიდან უმაღლესი თვალსაზრისით ყოველივე ის,
რასაც აკეთებს ადამიანი, ეკუთვნის ბუნებასაც. ვინც მოისურვებდა მტკიცებას, რომ ადამიანი
უნდა დარჩეს განვითარების იმ საფეხურზე, რომელზეც დასტოვა იგი ბუნების ხელმა —
მხოლოდ ასეთი ადამიანი დაარქმევდა არაბუნებრივ ამბავს უმაღლესი შეგრძნებების

60
განვითარებას. იგი არ სცნობს ამ ორგანოებს და მათ მნიშვნელობას ზემოთმოყვანილი
გოეტესეული გამოთქმის თვალსაზრისით, მაგრამ ასეთი ადამიანი წინ უნდა აღდგომოდა
აგრეთვე ყოველგვარ აღზრდას ადამიანისას, ვინაიდან აღზრდაც ხომ აგრძელებს ბუნების
საქმეს; განსაკუთრებით წინ უნდა აღდგომოდა იგი ბრმადშობილთა ოპერირებას, ვინაიდან
თითქმის იგივე, რაც მოსდის ოპერაციის შემდეგ ბრმადშობილს, ემართება იმასაც, ვინც
გააღვიძებს თავის თავში უმაღლეს შეგრძნებებს იმგვარად, როგორც ეს აღწერილი იქნება ამ
წიგნის ბოლოს. სამყარო ევლინება მას ახალი თვისებებით, ახალი მოვლენებითა და ახალი
ფაქტებით, რომელთა შესახებაც ფიზიკური შეგრძნებები მას არას ეუბნებოდნენ. მისთვის
ცხადია, რომ ამ უმაღლესი ორგანოებით იგი თვითნებურად არაფერს უმატებს სინამდვილეს,
მაგრამ ამ ორგანოების გარეშე ამ სინამდვილის არსებითი ნაწილი დაფარული დარჩებოდა
მისთვის. სამშვინველისა და სულის სამყაროები როდი იმყოფებიან ფიზიკურის გვერდით ან მის
გარეთ. სივრცულად ისინი, განუყოფელნი არიან მისგან. ისევე, როგორც ოპერირებული,
ბრმადშობილისათვის მანამდის ბნელი სამყარო გაბრწყინებულია სინათლითა და ფერებით,
ასევე სულიერად და მშვინვიერად გაღვიძებულს საგნები, რომელნიც ადრე ევლინებოდნენ
მხოლოდ სხეულებრივად, უხსნიან ამჟამად თავის მშვინვიერ და სულიერ თვისებებს. რა თქმა
უნდა, ეს სამყარო შეივსება ისეთი მოვლენებითა და არსებებით, რომელთაც სრულიად არ
იცნობს ის, ვინც არ არის გაღვიძებული სულიერად და მშვინვიერად. – (მოგვიანებით ამ წიგნში
უფრო ზუსტად იქნება ნათქვამი მშვინვიერი და სულიერი შეგრძნებების ფორმირებაზე.
ჯერჯერობით კი აქ იქნება მოცემული აღწერა თვით ამ ზენა სამყაროებისა. ის, ვინც უარჰყოფს
ამ სამყაროებს, ამით მხოლოდ ამტკიცებს იმას, რომ მას ჯერ არ განუვითარებია თავის თავში
უმაღლესი ორგანოები. კაცობრიობის განვითარება ვერ გაიყინება რომელიმე საფეხურზე; იგი
მუდამ წინ უნდა მიდიოდეს.)

ხშირად უნებურად წარმოიდგენენ ხოლმე „უმაღლეს ორგანოებს“ ფიზიკურის მსგავსად.

მაგრამ უნდა დავიმახსოვროთ, რომ ამ ორგანოებში საქმე გვაქვს სულიერ და მშვინვიერ
წარმონაქმნებთან. ამიტომაც ნუ მოველით, რომ ის, რასაც აღვიქვამთ ზენა სამყაროებში, იქნება
მხოლოდ ბუნდოვნად გაიშვიათებული ნივთიერება. ვიდრე ამგვარ რამეს მოველით, ჩვენ ვერ
შევძლებთ ვერავითარი ნათელი წარმოდგენის შექმნას იმაზე, თუ რა იგულისხმება აქ, ამ „ზენა
სამყაროების“ გაგების ქვეშ. ბევრისათვის არც თუ ისე ძნელი იქნებოდა, როგორც ეს ამჟამად

61
გვეჩვენება, რაიმეს გაგება ამ „ზენა სამყაროების“ შესახებ, – რა თქმა უნდა, თავდაპირველად
სრულიად ელემენტარული ამბებისა – თუკი ვერ წარმოიდგენენ, რომ საგანი მათი აღქმისა არის
იგივე გაფაქიზებული ფიზიკური სამყარო. რამდენადაც ისინი უკვე წინასწარ ფიქრობენ რაღაც
ამის მსგავსზე, უმეტეს შემთხვევაში სულაც არ სურთ აღიარონ ის, რაზედაც მათ ესაუბრებიან
სინამდვილეში. ისინი ყოველივე ამას სთვლიან არაჭეშმარიტად, არ სურთ მიიღონ ეს, როგორც
დამაკმაყოფილებელი რამ და ა. შ. რა თქმა უნდა, ძნელია მიღწევა სულიერი განვითარების
უზენაესი საფეხურებისა; მაგრამ დაბალი საფეხურების მიღწევა, რაც უკვე საკმაოდ ბევრს
ნიშნავს, არც ისე ძნელი იქნებოდა, თუკი იმთავითვე განთავისუფლდებოდნენ ცრურწმენისგან,
თითქოს მშვინვიერი და სულიერი წარმოადგენენ მხოლოდ გაფაქიზებულ ფიზიკურს.

ისევე, როგორც ჩვენ არ ვიცნობთ ადამიანს სრულიად, თუ მხოლოდ მის ფიზიკურ

გარეგნობაზე გვაქვს წარმოდგენა, ასევე არაფერს ვუწყით ჩვენს გარემომცველ სამყაროზე, თუ
მის შესახებ ვიცით მხოლოდ ის, რასაც გვაძლევენ ფიზიკური შეგრძნებები. ისევე, როგორც
ფოტოსურათი გახდება ჩვენთვის გასაგები და ცოცხალი მასზე გადაღებულ პიროვნებასთან
დაახლოებისა და მისი სამშვინველის გაცნობის შემდეგ, ასევე სხეულებრივი სამყაროს
ნამდვილი გაგება შეიძლება მხოლოდ მაშინ, როდესაც გავეცნობით მის მშვინვიერ და სულიერ
საფუძვლებს. ამიტომ აუცილებელია ჯერ ვისაუბროთ ზენა სამყაროებზე, სულიერ და
მშვინვიერ სამყაროებზე და შემდეგ განვიხილოთ ფიზიკური სამყარო სულიერი მეცნიერების
თვალსაზრისით.

თანამედროვე კულტურულ ეპოქაში მრავალი სიძნელე აღმოცენდება ზენა სამყაროებზე

საუბრისას, ვინაიდან ეს ეპოქა უპირველეს ყოვლისა დიადია სხეულებრივი სამყაროს
შემეცნებაში და ფლობაში. ჩვენი სიტყვები8 უმთავრესად იძენენ მნიშვნელობას სხეულებრივ
სამყაროსთან მიმართებაში. ჩვენ მაინც გვიწევს ამ საყოველთაოდ მიღებული სიტყვების
ხმარება, რათა მოხდეს დაკავშირება უკვე ნაცნობ თემასთან ამიტომ ყველასათვის, ვისაც სურს
ენდოს მხოლოდ გარეგან შეგრძნებებს, ფართოდაა ხსნილი გზა გაუგებრობებისკენ. — მრავალი
რამ ჯერჯერობით მხოლოდ მოხაზული იქნება და გამოითქმება სიმბოლოებში. მაგრამ ეს ასეც
უნდა მოხდეს, ვინაიდან ამგვარი სიმბოლოები წარმოადგენენ საშუალებას, რომელთა

8
თანამედროვე ენის სიტყვები (მთარგმნელთა შენიშვნა)
62
მეოხებითაც ადამიანი იქმნის წარმოდგენას ამ. ზენა სამყაროების შესახებ. ეს წარმოდგენა ხელს
უწყობს მის აღმასვლას ზენა სამყაროებისაკენ. (ამ აღმასვლის შესახებ საუბარი იქნება შემდგომ
თავში, სადაც განხილული იქნება ჩამოყალიბება აღქმის სულიერი და მშვინვიერი ორგანოებისა.
მანამდის კი ადამიანმა უნდა მიიღოს ცოდნა ზენა სამყაროთა შესახებ მხოლოდ სიმბოლოებით.
შემდეგ კი მას შეუძლია იმაზე ფიქრი, თუ როგორ მიაღწიოს ამ სამყაროებს.)

ისევე, როგორც ნივთიერებანი და ძალები, რომელნიც ჰქმნიან და წარმართავენ ჩვენს კუჭს,

გულს, ფილტვებს. ტვინს და ა. შ., მომდინარეობენ სხეულებრივი სამყაროდან, ასევე ჩვენი
მშვინვიერი თვისებები, ჩვენი ლტოლვები, სურვილები, გრძნობები, ვნებები, გულისთქმანი,
შეგრძნებები და ა. შ. მომდინარეობენ . მშვინვიერი სამყაროდან. ადამიანის სამშვინველი არის
წევრი ამ მშვინვიერი სამყაროსი ისევე, როგორც მისი სხეული არის ნაწილი ფიზიკური
სხეულებრივი სამყაროსი. თუ მივუთითებთ სხეულებრივ და მშვინვიერ სამყაროებს შორის
განსხვავებაზე, შესაძლოა ითქვას, რომ ეს უკანასკნელი გაცილებით უფრო ფაქიზი, მოძრავი და
პლასტიურია ყველა თავის საგნებში და არსებებში, ვიდრე პირველი. მაგრამ ცხადად უნდა
გავიგოთ, რომ მშვინვიერ სამყაროში შესვლისას შევდივართ ფიზიკურისაგან სრულიად
განსხვავებულ ახალ სამყაროში. ამრიგად, როდესაც ამ მიმართებით ვსაუბრობთ უფრო უხეშსა
და უფრო ფაქიზზე, არ უნდა დავივიწყოთ, რომ აქ მიმსგავსებისთვის მხოლოდ მინიშნება ხდება
იმაზე, რაც ერთმანეთისგან უკიდურესად განსხვავებულია. ყოველივე ეს ეხება აგრეთვე იმას,
რაც ითქმის სამშვინველთა სამყაროზე ფიზიკური სხეულებრიობიდან ნასესხები სიტყვებით.
ყოველივე ამის გათვალისწინებით ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სამშვინველთა სამყაროს
წარმონაქმნები და არსებები ზუსტად ისევე შესდგება მშვინვიერი ნივთიერებებისაგან და
ზუსტად ისევე წარმართავენ მათ მშვინვიერი ძალები, როგორც ეს ხდება ფიზიკურ სამყაროში
ფიზიკურ ნივთიერებებთან და ძალებთან დაკავშირებით.

ისევე, როგორც სხეულებრივ წარმონაქმნებს ახასიათებთ განფენილობა და სივრცეში

მოძრაობა. ასევე მშვინვიერ საგნებსა და არსებებს ახასიათებთ აღგზნებადობა და ქმედითი
ლტოლვა. ამიტომაც სამშვინველთა სამყაროს აგრეთვე უწოდებენ ვნებებისა და სურვილების
სამყაროს. ანუ „ლტოლვათა სამყაროს“. ეს გამოთქმები აღებულია ადამიანური
სამშვინველისეული სამყაროდან. ამიტომ კარგად უნდა გვახსოვსდეს, რომ სამშვინველთა
სამყაროს იმ ნაწილებში მყოფი საგნები, რომელნიც მდებარეობენ ადამიანის სამშვინველის

63
გარეთ, ისევე განირჩევიან მისი მშვინვიერი ძალებისაგან, როგორც ფიზიკური ნივთიერებები
და ძალები განირჩევიან ადამიანის ფიზიკური სხეულის შემადგენელი ნაწილებისაგან.
(ლტოლვები, სურვილები, მიდრეკილებები – ეს ყოველივე შეესაბამება ნივთიერებას
სამშვინველთა სამყაროში. ამ ნივთიერებას ვუწოდოთ „ასტრალი“. თუ სამშვინველთა სამყაროს
ძალებს ექცევა მეტი ყურადღება, მაშინ შეიძლება ლაპარაკი „ლტოლვის არსზე“. მაგრამ არ უნდა
დავივიწყოთ, რომ განსხვავება „ნივთიერებასა“ და „ძალას“ შორის აქ ვერ იქნება ისეთი მკვეთრი,
როგორც ფიზიკურ სამყაროში. ლტოლვას, ერთსა და იმავე დროს, შეიძლება ეწოდოს „ძალაც“
და „ნივთიერებაც“.)

ვინც პირველად შეიხედავს მშვინვიერ სამყაროში, მასზე შემაშფოთებლად მოქმედებენ ის

განსხვავებანი, რომელნიც არსებობენ მშვინვიერსა და ფიზიკურ სამყაროს შორის. მაგრამ განა
იგივე არ ხდება ხოლმე, როდესაც იხსნება რომელიძე ადრე უმოქმედო ფიზიკური შეგრძნება?
ოპერირებულმა ბრმადშობილმაც ჯერ უნდა ისწავლოს ორიენტირება იმ სამყაროში, რომელიც
მისთვის ნაცნობი იყო მხოლოდ შეხების შეგრძნებათა მეოხებით. მაგალითად, იგი ჯერ ხედავს
საგნებს თავის თვალში; შემდეგ იგი მათ ხედავს თავის გარშემო. მაგრამ პირველად ისინი მას
ეჩვენებიან თითქოსდა ერთ სიბრტყეზე დახატულად, მხოლოდ თანდათან იწყებს იგი აღქმა
სიღრმისას, სივრცული დაშორებისას საგნებს შორის და ა. შ. — სამშვინველთა სამყაროში კი
განმგებლობენ სრულიად სხვა კანონები, ვიდრე ფიზიკურში. რა თქმა უნდა, მშვინვიერ
წარმონაქმნთა შორის მრავალნი დაკავშირებულნი არიან სხვა სამყაროთა წარმონაქმნებთან.
ამრიგად, ის მოვლენები, რომელთაც აკვირდებიან მანდ, იმყოფებიან ამავე დროს სხეულებრივი
და სულიერი სამყაროების გავლენის ქვეშ. ეს უნდა გავითვალისწინოთ სამშვინველთა სამყაროს
დაკვირვებისას და არ უნდა ჩაითვალოს მშვინვიერ კანონებად ის, რაც მომდინარეობს სხვა
სამყაროს ზეგავლენებიდან. – მაგალითად, როდესაც ადამიანი გამოსთქვამს რაიმე სურვილს, ამ
სურვილს განამტკიცებს აზრი, რომელიც წარმომადგენელია სულისა და ექვემდებარება მის
კანონებს. მაგრამ ზუსტად ისევე, როგორც შეიძლება ფიზიკური სამყაროს კანონების დადგენა
იმ გავლენათა გაუთვალისწინებლად, რომელთაც ახდენს მის მოვლენებზე, მაგალითად,
ადამიანი, ასევე შეიძლება მშვინვიერ სამყაროსთან მიმართებაშიც მისი კანონების დადგენა. -

მნიშვნელოვანი განსხვავება მშვინვიერ და ფიზიკურ მოვლენებს შორის არის ის, რომ

პირველთათვის მათი ურთიერთქმედება არის გაცილებით უფრო შინაგანი. ფიზიკურ

64
სივრცეში, მაგალითად, ბატონობს ბიძგის კანონი. თუ სპილოს ძვლის ბურთულას დააჯახებთ
მეორეს, მის გვერდით მდებარეს, ეს უკანასკნელიც ამოძრავდება იმ მიმართულებით, რომლის
გამოთვლაც შეიძლება პირველის მოძრაობისა და ელასტიურობის მიხედვით; მშვინვიერ
სივრცეში კი ორი ურთიერთშემხვედრი წარმონაქმნის ურთიერთქმედება დამოკიდებულია მათ
შინაგან თვისებებზე. თუ ისინი ენათესავებიან ურთიერთს, თითქოსდა შეეზრდებიან და
განმსჭვალავენ ერთმანეთს. – მაგრამ თუ მათი არსებები მტრულად არიან განწყობილნი
ურთიერთისადმი, ისინი განიზიდებიან. – სხეულებრივ სივრცეში არსებობენ, მაგალითად.
გარკვეული კანონები მხედველობისა. დაშორებულ საგნებს ხედავენ პერსპექტიულ
შემცირებაში. თუ ჩვენ გავხედავთ ხეივანს, პერსპექტივის კანონების შესაბამისად უფრო
დაშორებული ხეები მოგვეჩვენება ურთიერთისაგან უფრო მცირე მანძილით დაშორებულად,
ვიდრე უახლოესნი. მშვინვიერ სივრცეში კი პირიქითაა: ყოველივე შორეული და მახლობელი
ნათელმხილველს წარმოუდგება ისეთ მანძილზე, რომელიც შეესაბამება მის შინაგან ბუნებას.
ამით, ბუნებრივია, იხსნება წყარო ყოველგვარი შეცდომისა იმისთვის, ვისაც მშვინვიერ
სივრცეში შესვლისას სურს მისდიოს იმ კანონებს, რომელნიც მან მოიტანა ფიზიკური
სამყაროდან.

პირველი, რაც უნდა იქნეს ათვისებული მშვინვიერ სამყაროში ორიენტაციისათვის, ეს არის

გარჩევის უნარი მის სხვადასხვა წარმონაქმნთა სახეობებისა, ისევე როგორც ფიზიკურ
სამყაროში ჩვენ ვარჩევთ მკვრივ, თხევად, ჰაეროვან, ანუ გაზისებრ სხეულებს. მშვინვიერ
სამყაროში ამის მისაღწევად უნდა გავეცნოთ ორ მთავარ ძალას, რომელთაც აქ
განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთ. მათ შეიძლება ვუწოდოთ სიმპათია და ანტიპათია.
იმისდა მიხედვით, თუ როგორ მოქმედებენ ეს ძირითადი ძალები გარკვეულ მშვინვიერ
წარმონაქმნში, განპირობებულია მისი სახეობა. სიმპათია უნდა ვუწოდოთ იმ ძალას, რომლითაც
ერთი მშვინვიერი წარმონაქმნი იზიდავს სხვებს, მიელტვის მათთან შერწყმას, ამჟღავნებს
მათთან ნათესაობას. ანტიპათია კი არის ძალა, რომლის მეოხებითაც მშვინვიერი წარმონაქმნები
განიზიდებიან ურთიერთისგან, გამორიცხავენ ურთიერთს, განამკვიდრებენ თავიანთ
განცალკავებულობას. მშვინვიერი წარმონაქმნის როლი მშვინვიერ სამყაროში დამოკიდებულია
იმაზე, თუ რა ზომით მოქმედებს ეს ორი ძირეული ძალა მასში. უწინარეს ყოვლისა, სიმპათიისა
და ანტიპათიის მიხედვით უნდა განვასხვაოთ სამი სახეობა მშვინვიერი წარმონაქმნებისა. და ეს

65
სახეობანი ურთიერთისაგან განსხვავდებიან იმით, რომ მათში სიმპათია და ანტიპათია
ურთიერთსაწინააღმდეგო დამოკიდებულებაში იმყოფებიან ერთმანეთთან. სამივეში
მოცემულია ეს ორი ძირითადი ძალა. ავიღოთ ჯერ პირველი სახის წარმონაქმნი.

იგი იზიდავს ყველა სხვა წარმონაქმნს თავის გარემოდან მასში მოქმედი სიმპათიის
მეოხებით, მაგრამ ამ სიმპათიის გარდა მასში არის ანტიპათიაც, რომლითაც იგი განიზიდავს
თავის გარემომცველ საგნებს. გარეგნულად კი ამგვარი წარმონაქმნი გამოჩნდება ისე,
თითქოსდა მას მხოლოდ ანტიპათიის ძალები აქვსო. მაგრამ ეს არ არის სწორი, მასში არის
სიმპათიაც და ანტიპათიაც, ოღონდ უკანასკნელი ჭარბობს, ამეტებს პირველს. ამგვარი
წარმონაქმნები თამაშობენ თავკერძა როლს მშვინვიერ სივრცეში. ისინი ბევრ რამეს
განიზიდავენ თავისაგან და მხოლოდ მცირედს იზიდავენ სიყვარულით. ამიტომაც მოძრაობენ
ისინი მშვინვიერ სივრცეში, როგორც უცვლელი ფორმები. სიმპათიის იმ ძალის მეოხებით,
რომელიც არის მათში, ისინი გვევლინებიან ხარბებად, სიხარბე კი ამავე დროს გაუმაძღარია, ვერ
ჰპოვებს დაკმაყოფილებას, ვინაიდან მოჭარბებული ანტიპათია უკუაგდებს მრავალ რასმე, რაც
მისკენ მოდის; ამიტომაც შეუძლებელი ხდება დაკმაყოფილება. ამგვარ მშვინვიერ
წარმონაქმნებს თუ რაიმეს შევადარებთ ფიზიკურ სამყაროში, უნდა ვთქვათ: ისინი
შეესაბამებიან მკვრივ ფიზიკურ საგნებს. მშვინვიერი ნივთიერების ამ სფეროს უნდა დაერქვას
გულისთქმათა ცეცხლი. – იმას, რაც ამ გულისთქმათა ცეცხლიდან შერეულია ადამიანებისა და
ცხოველების სამშვინველებში, უნდა ვუწოდოთ მდაბალი გრძნობადი ლტოლვები, რომლებშიც
სჭარბობს თავკერძოობის ინსტინქტები. – მშვინვიერ წარმონაქმნთა მეორე სახეობაში ორივე
ძირითადი ძალა წონასწორობაში იმყოფება. ე. ი. მათში თანაბარი ძალით მოქმედებენ სიმპათია
და ანტიპათია. ისინი უახლოვდებიან სხვა წარმონაქმნებს გარკვეული ნეიტრალობით; ისინი
მოქმედებენ მათზე როგორც მონათესავენი, მაგრამ არც იზიდავენ. მათ და არც განიზიდავენ.
ისინი თითქოსდა არ ავლებენ მკვეთრ საზღვარს თავის თავსა და გარემომცველ სამყაროს შორის.
ისინი გამუდმებულად აძლევენ საშუალებას სხვა წარმონაქმნებს იმოქმედონ მათზე; და ამიტომ
ისინი შეიძლება შევადაროთ ფიზიკური სამყაროს თხევად ნივთიერებებს. ამ მშვინვიერი
წარმონაქმნების მიერ სხვათა მიზიდვაში სრულიადაც არ არის სიხარბე. აქ ნაგულისხმევი
ზემოქმედება ხდება მაშინ, როდესაც, მაგალითად, ადამიანის სამშვინველი აღიქვამს ფერს. თუ
მე მაქვს შეგრძნება წითელი ფერისა, უწინარეს ყოვლისა ჩემი გარემოდან მე აღვიქვამ

66
ნეიტრალურ აღგზნებას, როდესაც ამ აღგზნებას შეუერთდება წითელი ფერისგან მოგვრილი
სიამოვნება, მხოლოდ მაშინ შეიძლება აღვნიშნოთ კიდევ სხვაგვარი მშვინვიერი ზემოქმედება.
ის, რაც განაპირობებს ნეიტრალურ აგზნებას, არის მშვინვიერი წარმონაქმნები, რომელნიც
იმყოფებიან ისეთ ურთიერთმიმართებაში, როდესაც სიმპათია და ანტიპათია აწონასწორებენ
ურთიერთს. ის მშვინვიერი ნივთიერება, რომელზედაც აქ არის ლაპარაკი, შეიძლება
განსაზღვრულ იქნეს როგორც სრულიად პლასტიური, დენადი. იგი მშვინვიერ სივრცეში
პირველისდარად თავკერძად როდი მოქმედებს, არამედ ისე, რომ მისი ყოფა ყველგან
ღებულობს შთაბეჭდილებებს და ენათესავება ბევრ გზადშემხვედრ რასმე. ყველაზე უფრო
შესაფერისი გამოთქმა იქნებოდა მის გადმოსაცემად დენადი აღგზნებადობა. მესამე საფეხური
მშვინვიერი წარმონაქმნებისა არის ის, რომელშიც სიმპათია სჭარბობს ანტიპათიას. ანტიპათიას
მივყავართ თავკერძოობამდე, თვითდამკვიდრებამდე. ეს უკანასკნელი კი უკან იხევს
გარემომცველი სამყაროს საგნების წინაშე, არა აქვს მათკენ მიდრეკილება. წარმოვიდგინოთ
ასეთი წარმონაქმნი მშვინვიერ სივრცეში. იგი არის ცენტრი მიზიდულობის სფეროსი, რომელიც
ვრცელდება გარემომცველი სამყაროს საგნებზე. ასეთი წარმონაქმნები უნდა აღვნიშნოთ
როგორც სურვილის ნივთიერება. ეს სახელწოდება სწორია, ვინაიდან სიმპათიასთან შედარებით
უფრო სუსტი ანტიპათიის მიზიდულობა მოქმედებს ისე, რომ მიზიდული საგნები უნდა იყვნენ
შეყვანილნი ამ წარმონაქმნის საკუთარ სფეროში. ამის მეოხებით სიმპათია იძენს ძირითად ტონს
თავკერძოობისას. ეს სურვილის ნივთიერება შეიძლება შეედაროს ფიზიკური სამყაროს
გაზისებურ, ანუ ჰაერისებურ სხეულებს; ისევე, როგორც გაზი მიელტვის ყოველმხრივ
გაფართოებას, ასევე ვრცელდება ყველა მიმართულებით სურვილის ნივთიერება.

მშვინვიერი ნივთიერების უმაღლესი საფეხურები ხასიათდება იმით, რომ მათში სრულიად

უკან იხევს ერთი ძირეული ძალთაგანი, სახელდობრ ანტიპათია და საკუთრივ მოქმედებს
მხოლოდ სიმპათია. იგი უწინარეს ყოვლისა შეიძლება გამოვლინდეს თვით მშვინვიერი
წარმონაქმნის ნაწილებში. ეს ნაწილები მოქმედებენ ურთიერთზე მიმზიდველად. სიმპათიის
ძალა მშვინვიერ წარმონაქმნში ვლინდება ხოლმე იმაში, რასაც უწოდებენ სიხარულს და ყოველი
შემცირება ამ სიმპათიისა არის მწუხარება. მწუხარება არის მხოლოდ შემცირებული სიხარული,
ისევე როგორც სიცივე არის მხოლოდ შემცირებული სითბო. სიხარული და მწუხარება არის ის,
რაც ვიწრო გაგებით ცხოვრობს ადამიანში, როგორც გრძნობათა სამყარო. გრძნობა არის

67
მშვინვიერის ქსოვა თავის თავში. მშვინვიერში სიხარულისა და მწუხარების ქსოვაზეა
დამოკიდებული ის, რასაც ჩვენ ვუწოდებთ კმაყოფილებას.

კიდევ უფრო მაღალ საფეხურს ეკუთვნიან ის მშვინვიერი წარმონაქმნები, რომლებშიაც

სიმპათია არ რჩება ჩაკეტილი თავისი საკუთარი ცხოვრების ფარგლებში. ეს მშვინვიერი
წარმონაქმნები, ისე როგორც მეოთხე საფეხური, უკვე განსხვავდებიან სამი ქვენა საფეხურისაგან
იმით, რომ მათში სიმპათიის ძალას არ უხდება ბრძოლა ანტიპათიის მოწინააღმდეგე ძალასთან.
მშვინვიერი ნივთიერების მხოლოდ ამ უმაღლესი სახეობებიდან ერთიანდება მშვინვიერ
წარმონაქმნთა მრავალფეროვნება ერთ საერთო მშვინვიერ სამყაროდ. რამდენადაც სახეზეა
ანტიპათია, მშვინვიერი წარმონაქმნი მიელტვის სხვა რასმე თავისი საკუთარი ცხოვრებისათვის,
რათა გააძლიეროს და გაამდიდროს თავისი თავი სხვისი მეოხებით. სადაც სდუმს ანტიპათია,
იქ მეორე საგანი აღიქმება როგორც გამოცხადება, როგორც მოვლენა. მშვინვიერი ნივთიერების
ეს უმაღლესი ფორმა იმავე როლს ასრულებს მშვინვიერ სივრცეში, რასაც სინათლე ფიზიკურ
სივრცეში. იგი განაპირობებს იმას, რომ ერთი მშვინვიერი წარმონაქმნი თითქოსდა ისრუტავს
თავის თავში მათივე გულისთვის სხვათა არსებას და ყოფიერებას, ანუ, შესაძლოა ვთქვათ,
ნათლდება მათი მეოხებით. მშვინვიერი არსებები მხოლოდ იმის მეოხებით იღვიძებენ
ჭეშმარიტი მშვინვიერი ცხოვრებისათვის, რაც მომდინარეობს ამ უმაღლესი სფეროებიდან. მათი
უღიმღამო ცხოვრება ბნელში ვლინდება გარეთ, ნათლდება და თავადაც ანათებს მშვინვიერ
სივრცეში; უღიმღამო, ყრუ ცხოვრება შინაგანში, — ლამობს რა ჩაიკეტოს თავის თავში
ანტიპათიის მეოხებით, როდესაც სახეზეა მხოლოდ ქვენა სფეროთა ნივთიერებები, —
გადაიქცევა ძალად და მოძრაობად, რომელიც გამოდის შიგნიდან და იღვრება გარეთ. მეორე
სფეროს დენადი აღგზნებადობა მოქმედებს მხოლოდ სხვა წარმონაქმნებთან შეხვედრისას.
მაშინ ერთი მართლაც იღვრება მეორეში. აქ აუცილებელია შეხება. უმაღლეს სფეროებში
ბატონობს თავისუფალი გამოსხივება, მჩქეფარება. (მართებულია ამ სფეროს განსაზღვრა
როგორც „გამოსხივებისა“, ვინაიდან განვითარებული სიმპათია მოქმედებს ისე, რომ აქ
შეიძლება ვიხმაროთ სინათლის მოქმედებიდან აღებული სურათ-ხატოვანი გამოთქმა. როგორც
მცენარე ჭკნება სარდაფში, ასევე მშვინვიერი წარმონაქმნები ჭკნებიან უმაღლესი სფეროების
განმაცხოველებელი მშვინვიერი ნივთიერებების გარეშე. მშვინვიერი ნათელი, ქმედითი

68
მშვინვიერი ძალა და საკუთრივ მშვინვიერი ცხოვრება მჭიდრო გაგებით. ეკუთვნიან ამ
სფეროებს და აქედან ეძლევიან მშვინვიერ არსებებს.

ამრიგად უნდა განვასხვაოთ სამი უმდაბლესი და სამი უმაღლესი სფერო მშვინვიერი

სამყაროსი, რომელნიც უკავშირდებიან ურთიერთს მეოთხე სფეროს მეშვეობით, ასე რომ,
მშვინვიერი სამყარო შემდეგნაირად დაიყოფა:

1. გულისთქმათა ცეცხლის სფერო

2. დენადი აღგზნებადობის სფერო

3. სურვილების სფერო

4. სიხარულისა და მწუხარების სფერო

5. სამშვინველისეული ნათლის სფერო

6. ქმედითი სამშვინველისეული ძალის სფერო

7. სამშვინველისეული ცხოვრების სფერო.

პირველი სამი სფეროს მეოხებით მშვინვიერი წარმონაქმნები ღებულობენ თავიანთ

თვისებებს სიმპათიის და ანტიპათიის შეფარდებისდა მიხედვით; მეოთხე სფეროს მეშვეობით
სიმპათია იქსოვება მშვინვიერი წარმონაქმნების შიგნით; სამი უმაღლესი სფეროს მეშვეობით
სიმპათიის ძალა უფრო და უფრო თავისუფალი ხდება; ამ სფეროს მშვინვიერი ნივთიერებანი
ცხოველმყოფლად ანათებენ მშვინვიერ სივრცეს, აღვიძებენ იმას, რაც მათ გარეშე თავს
დაჰკარგავდა კარჩაკეტილ პიროვნულ ცხოვრებაში.

შესაძლოა თავისთავად ეს ზედმეტადაც მოგვეჩვენოს, მაგრამ უფრო მეტი

გარკვეულობისათვის ჩვენ ხაზგასმით უნდა აღვნიშნოთ აქ, რომ მშვინვიერი სამყაროს ეს შვიდი
ქვედანაყოფი არ წარმოადგენს ურთიერთისაგან გათიშულ სფეროებს. როგორც ფიზიკურ
სამყაროში მკვრივი, თხევადი და გაზისებური განმსჭვალავენ ურთიერთს, ასევე მშვინვიერში
ურთიერთს განმსჭვალავენ გულისთქმათა ცეცხლი, დენადი აღგზნებადობა და სურვილთა
სამყაროს ძალები. და როგორც ფიზიკურ სფეროში სითბო განმსჭვალავს სხეულებს, სინათლე

69
განანათლებს, იგივე ემართებათ მშვინვიერად სიხარულს, მწუხარებას და მშვინვიერ ნათელს.
დაახლოებით იგივე ემართებათ ქმედით მშვინვიერ ძალას და საკუთრივ მშვინვიერ ცხოვრებას.

II. სამშვინველი მშვინვიერ სამყაროში სიკვდილის შემდეგ

სამშვინველი არის დამაკავშირებელი წევრი ადამიანის სულსა და სხეულს შორის. მისი

სიმპათიისა და ანტიპათიის ძალები, რომელნიც თავიანთი ურთიერთქმედებით განაპირობებენ
მშვინვიერ გამოვლინებებს, როგორც, მაგალითად: ლტოლვას. აღგზნებას, სურვილს,
სიხარულს, მწუხარებას და ა. შ. — მოქმედებენ არამარტო სხვადასხვა მშვინვიერ წარმონაქმნთა
შორის, არამედ ვლინდებიან აგრეთვე სხვა სამყაროთა არსებებთან მიმართებაში, ფიზიკურ და
სულიერ სამყაროებში. ვიდრე სამშვინველი ცხოვრობს სხეულში, იგი გარკვეულ ზომამდე
ღებულობს მონაწილეობას ყოველივე იმაში, რაც ხდება ამ სხეულში. თუ ფიზიკური სხეულის
ფუნქციები მოქმედებენ, სამშვინველში აღმოცენდება შვება და კმაყოფილება, და თუ ეს
ფუნქციები დარღვეულია, იწყება უსიამოვნება და ტკივილი. – ასეთსავე მონაწილეობას
ღებულობს სამშვინველი სულის მოქმედებაში: ერთი აზრი აღავსებს მას შვებით, ხოლო მეორე
– ზიზღით; სწორი მსჯელობა იწვევს სამშვინველის მხრივ მოწონებას, მცდარი მსჯელობა –
არმოწონებას. ადამიანის განვითარების საფეხურიც დამოკიდებულია იმაზე, თუ საითაა
მიმართული უფრო მეტად მისი მშვინვიერი მიდრეკილება. რაც უფრო მეტ სიმპათიას იჩენს
სამშვინველი სულის გამოვლინებებისადმი, მით უფრო სრულყოფილია ადამიანი, მით უფრო
არასრულყოფილია იგი, რაც უფრო მეტად კმაყოფილდებიან მისი მიდრეკილებები
სხეულებრივი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებით.

სული არის ადამიანის უშინაგნესი არსი, სხეული იარაღია, რომლის საშუალებითაც სული
განიხილავს და შეიმეცნებს ფიზიკურ სამყაროს და რომლის საშუალებითაც იგი მოქმედებს ამ
სამყაროში. სამშვინველი კი არის ორივეს შემაერთებელი. იმ ფიზიკურ შთაბეჭდილებას,
რომელიც მოჰყვება ჰაერის რხევას და რომელსაც აღიქვამს ყური, სამშვინველი გარდაჰქმნის
ხმის შეგრძნებად. იგი განიცდის ამ ხმით გამოწვეულ შვებას. ყოველივე ამას იგი აცნობებს
სულს, რომელიც ამის მეოხებით აღწევს ფიზიკური სამყაროს გაგებას; სულში აღმოცენებული

70
აზრი სამშვინველის მეოხებით გარდაიქმნება სურვილად, რათა იგი განხორციელდეს სხეულის
მეშვეობით და იქცეს საქციელად. – ადამიანმა შეიძლება შეასრულოს თავისი დანიშნულება
მხოლოდ მაშინ, თუ იგი მისცემს მთელს თავის მოქმედებას სულიდან განსაზღვრულ
მიმართულებას. სამშვინველს თავისთავად შეუძლია ჰქონდეს მიდრეკილება როგორც
ფიზიკურისაკენ, ისე სულიერისაკენ. იგი თითქოსდა განაპყრობს გრძნობათა საცეცებს როგორც
ქვევით, ფიზიკურისკენ, ისე ზევით, სულიერისკენ. ფიზიკურ სამყაროში ჩაფლვის შედეგად
მისი საკუთარი არსება განიმსჭვალება ფიზიკურით და ღებულობს მის ელფერს. რამდენადაც
სულს შეუძლია იმოქმედოს ფიზიკურ სამყაროში მხოლოდ მისი საშუალებით, ამით
ფიზიკურისკენ წარიმართება თავად. მისი წარმონაქმნები სამშვინველის ძალებით მიიქცევიან
ფიზიკურისკენ. დავუკვირდეთ განუვითარებელ ადამიანს. მისი სამშვინველის
მიდრეკილებანი დამოკიდებულნი არიან სხეულის მოთხოვნილებებზე. იგი სიამოვნებას
ღებულობს მხოლოდ იმ შთაბეჭდილებებიდან, რომელთაც ახდენს მის შეგრძნებებზე
ფიზიკური სამყარო. მისი სულიერი ცხოვრება ამით მთლიანად ჩათრეულია ამ სფეროში. მისი
აზრებიც ემსახურებიან მხოლოდ ფიზიკური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას.
რამდენადაც სულიერი „მე“ განიცდის გარდასხეულებას გარდასხეულებაზე, იგი სულ უფრო და
უფრო სულიერი სფეროდან უნდა წარიმართებოდეს. მის შემეცნებას უნდა განაპირობებდეს
მარადიული ჭეშმარიტების სული. ხოლო მის საქციელს — მარადიული სიკეთე.

სიკვდილი, როგორც ფიზიკური სამყაროს ფაქტი. ნიშნავს სხეულის ფუნქციების შეცვლას.

სიკვდილის შემდეგ სხეული თავისი ორგანიზაციით აღარ არის იარაღი სამშვინველისა და
სულისა. შემდეგში, თავისი პროცესებით იგი მთლიანად ექვემდებარება ფიზიკურ სამყაროს და
მის კანონებს; იგი გადადის ამ სამყაროში, რათა გაზავდეს მასში. სიკვდილის შემდეგ ფიზიკური
სხეულის მხოლოდ ამ პროცესების დაკვირვება შეიძლება ფიზიკური შეგრძნებებით. ის, რაც
მაშინ ემართება სამშვინველსა და სულს, ამ შეგრძნებათათვის მიუწვდომელია. ვინაიდან
სიცოცხლის განმავლობაში სამშვინელის და სულის გრძნობადი დაკვირვება შეიძლება
მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ისინი აღწევენ გარეგან გამოხატულებას ფიზიკურ
გამოვლინებებში. სიკვდილის შემდეგ ასეთი გამოვლინება შეუძლებელია. ამიტომ ფიზიკური
შეგრძნებებით წარმოებული დაკვირვებანი და მათზე დაფუძნებული მეცნიერება ვერ იქნება
მიღებული მხედველობაში, როდესაც საუბარია სამშვინველისა და სულის ბედზე სიკვდილის

71
შემდეგ. ასეთ დროს შედის ძალაში უმაღლესი შემეცნება, რომელიც დაფუძნებულია
სამშვინველისა და სულის სამყაროს მოვლენათა დაკვირვებაზე.

როგორც კი სული თავისუფლდება სხეულისაგან, იგი ჯერაც დაკავშირებულია

სამშვინველთან. და როგორც ფიზიკური ცხოვრების მანძილზე სხეულს მიჯაჭვული ჰყავდა იგი
ფიზიკურ სამყაროზე. ასევე სამშვინველი აჯაჭვავს მას ამჯერად მშვინვიერ სამყაროზე. – მაგრამ
ამ მშვინვიერ სამყაროში შეუძლებელია პოვნა მისი პირველარსისა. ეს სამყარო უნდა შეუერთოს
მან თავისი მოქმედების ასპარეზს, ფიზიკურ სამყაროს. იმისათვის, რომ ახალ განსხეულებაში
იგი გამოვლინდეს უფრო სრულყოფილი სახით, მან უნდა აიღოს ძალა და სიმტკიცე სულიერი
სამყაროდან. მაგრამ სამშვინველის მეოხებით იგი ჩახლართულია ფიზიკურ სამყაროში. იგი
დაკავშირებულია მშვინვიერ არსებასთან, რომელიც მთლიანად განმსჭვალულია და
შეფერილია ფიზიკური ბუნებით და რომლის მეოხებითაც თავად სული იძენს ამ
მიმართულებას. სიკვდილის შემდეგ სამშვინველი უკვე აღარ არის დაკავშირებული სხეულთან,
არამედ მხოლოდ სულთან. იგი ამჟამად მკვიდრობს მშვინვიერ გარემოცვაში. მხოლოდ ამ
სამყაროს ძალებს შეუძლიათ ჯერაც იქონიონ მასზე ზეგავლენა. სულიც აგრეთვე
დაკავშირებულია სამშვინველის ამ ცხოვრებასთან მშვინვიერ სამყაროში. იგი ისევეა
დაკავშირებული მასთან, როგორც ფიზიკური განსხეულებისას იყო დაკავშირებული
სხეულთან. როდესაც სხეული კვდება, ამას განაპირობებენ მისი კანონები. საერთოდ უნდა
ითქვას: სამშვინველი და სული კი არ სტოვებენ სხეულს, არამედ ეს უკანასკნელი განუტევებს
მათ, როდესაც მისი ძალები უკვე ვეღარ მოქმედებენ ადამიანური ორგანიზაციის გაგებით.
ასეთივეა მიმართება სამშვინველსა და სულს შორის. სამშვინველი განუტევებს სულს უმაღლეს
სამყაროში, როდესაც მისი ძალები ვეღარ იმოქმედებენ უკვე ადამიანური მშვინვიერი
ორგანიზაციის გაგებით. სული თავისუფლდება იმ წამსვე, როგორც კი სამშვინველი მოიშორებს
ყოველივე იმას, რისი განცდაც მას ძალუძს მხოლოდ სხეულში და შეინარჩუნებს მხოლოდ იმას,
რამაც შესაძლოა იცხოვროს შემდგომშიც სულთან ერთად. ეს შენარჩუნებული რამ, რაც
სხეულში იქნა განცდილი, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ნაყოფის სახით შეიძლება აღიბეჭდოს
სულში, — აი, რა აკავშირებს სამშვინველს სულთან წმინდა სულიერ სამყაროში. — ამრიგად,
იმისთვის, რომ შევიცნოთ სამშვინველის სიკვდილისშემდგომი ბედი, უნდა განვიხილოთ მისი
გაზავების პროცესი. მისი ამოცანა მდგომარეობდა იმაში, რომ მიეცა სულისათვის

72
მიმართულება ფიზიკურისაკენ. ხოლო იმ მომენტიდან, როდესაც მან შეასრულა ეს ამოცანა, იგი
ღებულობს მიმართულებას სულიერისაკენ. თავისი ამოცანის ამგვარი ბუნების მეოხებით მას
საკუთრივ უნდა ემოქმედა მხოლოდ და მხოლოდ სულიერად მაშინვე, როგორც კი მას
მოშორდებოდა - სხეული, ვინაიდან ამის შემდეგ სამშვინველი ვეღარ იქნებოდა
დამაკავშირებელი წევრი. და იგი ასეც მოიქცეოდა, სხეულში ცხოვრების შედეგად რომ არ
დაქვემდებარებოდა მის გავლენებს და თავის მიდრეკილებებში რომ არ ჰქონოდა ლტოლვა
სხეულისაკენ. ამ შეფერილობის გარეშე, რომელიც მან მიიღო სხეულებრიობასთან შეერთების
შედეგად, იგი სხეულიდან გასვლის შემდეგ მაშინვე გაჰყვებოდა მხოლოდ და მხოლოდ
სულიერ-მშვინვიერი სამყაროს კანონებს და აღარ განივითარებდა მეტად მიდრეკილებას
გრძნობადისაკენ. ასე იქნებოდა, სიკვდილთან ერთად ადამიანს მთლიანად რომ დაეკარგა
ყოველგვარი ინტერესი მიწიერი სამყაროსადმი, ყველა სურვილები, ლტოლვები და ა. შ., მის
მიერ მიტოვებულ ყოფასთან დაკავშირებულნი, რომ დაკმაყოფილებულიყვნენ. მაგრამ
რამდენადაც ეს ასე არ არის, სამშვინველს სჭირდება - ყოველივე ის, რაც ჯერ არ ამოწურულა ამ
მიმართულებით.

აქ შეცდომის თავიდან ასაცილებლად მკვეთრად უნდა განვასხვაოთ ერთმანეთისაგან, თუ

რა მიაჯაჭვავს ადამიანს ამ სოფელს იმგვარად, რომ ამის გამოსწორება მხოლოდ ერთერთ
შემდგომ განსხეულებაში გახდება შესაძლებელი და, თუ რა მიაჯაჭვავს მას რომელიმე ერთ
გარკვეულ განსხეულებას, სახელდობრ, უკანასკნელს. პირველის გასწორება ხდება ბედისწერის
კანონით, კარმით; მეორე კი უნდა გასწორდეს სამშვინველის მიერ სიკვდილის შემდეგ.

სიკვდილის შემდეგ ადამიანის სულისთვის დგება ჟამი, როდესაც სამშვინველი იწყებს

გამოსყიდვას თავის მიდრეკი– ლებებისას ფიზიკური ყოფისადმი, რათა კვლავ მისდიოს
მხოლოდ სულიერ-მშვინვიერი სამყაროს კანონებს და გაათავისუფლოს სული. ბუნებრივია,
რომ ეს დრო მით უფრო ხანგრძლივი იქნება, რაც უფრო მეტად იყო მიჯაჭვული სამშვინველი
ფიზიკურზე. იგი ხანმოკლე იქნება ადამიანისათვის, რომელიც ნაკლებად იყო მიჯაჭვული
ფიზიკურ ცხოვრებაზე; და პირიქით, ხანგრძლივი იქნება მათთვის, ვინც მთლიანად
დაუკავშირა თავისი ინტერესები ამ ცხოვრებას, ასე რომ, სიკვდილის წუთში მის სამშვინველში
ჯერაც მკვიდრობენ ბევრი სურვილები, ვნებები და ა. შ.

73
 იმ მდგომარეობის შესახებ წარმოდგენის შექმნა, რომელშიაც სამშვინველი იმყოფება
უშუალოდ სიკვდილის შემდეგ, ყველაზე უფრო იოლია შემდეგი მსჯელობის საფუძველზე.
ავიღოთ ოდნავ უხეში მაგალითი: გემოთმოყვარე კაცის. სიამენი. რარიგ დიდ სიამოვნებას
ანიჭებს მას გემრიელი საჭმლით პირის ჩატკბარუნება. ეს სიამოვნება, რაღა თქმა უნდა, აღარ
არის რაღაც სხეულებრივი რამ. ეს არის მშვინვიერი მოვლენა. სამშვინველში მკვიდრობს
სიამოვნება და აგრეთვე ლტოლვა სიამოვნებისაკენ, ხოლო ამ სიამოვნების
დასაკმაყოფილებლად აუცილებელია შესაბამისი სხეულებრივი ორგანო, სასა და ა. შ.
სიკვდილის შემდეგ სამშვინველი მაშინათვე როდი კარგავს ამ ლტოლვას, თუმცა მას აღარ აქვს
ის სხეულებრივი ორგანო, რომელიც საჭიროა ამ ლტოლვის დასაკმაყოფილებლად. და აი,
ამჟამად, თუმც სულ სხვა მიზეზით, მაგრამ ამის მსგავსით და კიდევ უფრო მძლავრად
მოქმედით, ადამიანი განიცდის იმასვე, რასაც განიცდის მწყურვალი ისეთ ადგილას, სადაც არ
არის წვეთი წყალი. ამრიგად განიცდის სამშვინველი მძიმე ტანჯვას სიამოვნების დაკარგვით,
რამდენადაც მას აღარ აქვს სხეულებრივი ორგანო, რომელიც მოჰგვრიდა მას სიამოვნებას. ეს ასე
ხდება ყველაფერთან მიმართებაში, რასაც მოითხოვს სამშვინველი და რის დაკმაყოფილებაც
შესაძლებელია სხეულებრივი ორგანოების მეოხებით. ეს მწველი დაუკმაყოფილებლობა
გრძელდება მანამ, სანამ სამშვინველი არ შეიგნებს, რომ აღარ უნდა აღეძრას ისეთი ლტოლვა,
რომლის დაკმაყოფი– ლებაც მხოლოდ სხეულითაა შესაძლებელი. დროის იმ მონაკვეთს,
რომლის განმავლობაშიაც ეს ხდება, შეიძლება დავარქვათ სურვილთა ადგილი, თუმცა, რა თქმა
უნდა, არავითარ „ადგილთან“ არა გვაქვს საქმე.

სიკვდილის შემდეგ მშვინვიერ სამყაროში შესვლისას სამშვინველი ექვემდებარება მის

კანონებს. ეს კანონები მოქმედებენ მასზე და ამ ზემოქმედებაზეა დამოკიდებული თუ რარიგ
გამოიდევნება მისგან ფიზიკურისაკენ მიდრეკილება. ზეგავლენები სხვადასხვაგვარი უნდა
იყოს იმისდა მიხედვით, თუ როგორი მშვინვიერი ძალებისა და მშვინვიერი ნივთიერებების
სფეროში შედის იგი. ამ სახეობათაგან თითოეული გამოავლენს თავის განმწმენდ,
განმანათლებელ ზეგავლენას. აქ მიმდინარე პროცესი იმგვარად წარიმართება, რომ
სამშვინველში ყოველგვარ ანტიპათიურ საწყისს თანდათანობით ამარცხებენ სიმპათიის
ძალები. და თვით ეს სიმპათიაც აღწევს თავის უმაღლეს მწვერვალს. ვინაიდან სიმპათიის ამ
უმაღლესი ხარისხის მეშვეობით, რომელიც აქვს სამშვინველს დანარჩენი მშვინვიერი

74
სამყაროსადმი, იგი თითქოსდა ზავდება ამ სამყაროში, უერთდება მას; მაშინ მისი თავკერძოობა
მთლიანად ამოწურულია, იგი აღარ არის არსება, რომელიც მიელტვის ფიზიკურ გრძნობად
ყოფას. სული გათავისუფლებულია მის მიერ. ამიტომ სამშვინველი ნათლდება მშვინვიერი
სამყაროს ზემოაღნიშნულ სფეროებში, ვიდრე იგი არ შეუერთდება მთლიანად საერთო
მშვინვიერ სამყაროს, სრულყოფილი სიმპათიის სფეროში. ის გარემოება, რომ სამშვინველის
გათავისუფლების ამ უკანასკნელ წუთამდის თავად სულიც მიჯაჭვულია სამშვინველზე,
განპირობებულია იმით, რომ იგი სრულიად დაუნათესავდა მას თავისი ცხოვრების მანძილზე.
ეს ნათესაობა გაცილებით უფრო დიდია, ვიდრე სხეულთან ნათესაობა, ვინაიდან ამ
უკანასკნელთან იგი დაკავშირებულია სამშვინველის მეოხებით, სამშვინველთან კი იგი
დაკავშირებულია უშუალოდ. სამშვინველი ხომ მისი საკუთარი ცხოვრებაა, ამიტომ სული
ხრწნად სხეულთან კი არ არის დაკავშირებული, არამედ სამშვინველთან, რომელიც თანდათან
თავისუფლდება. — სულისა და სამშვინველის ამ უშუალო კავშირის მეოხებით სულს მხოლოდ
მაშინ ძალუძს იგრძნოს თავი სამშვინველისაგან თავისუფლად, როდესაც ეს უკანასკნელი
თავად შეერწყმის მშვინვიერ სამყაროს.

რამდენადაც მშვინვიერი სამყარო ხდება ადამიანის ადგილსამყოფელი უშუალოდ

სიკვდილის შემდგომ, მას ეწოდება „გულისთქმათა ადგილი“. სხვადასხვა რელიგიური
სისტემები. რომელთა მოძღვრებებშიც გაცნობიერებულია ეს მიმართებანი. უწოდებენ ამ
გულისთქმათა ადგილს „სალხინებელს“, „განმწმენდ ცეცხლს“, „ლხენის ცეცხლს“ და ა. შ . 9)

მშვინვიერი სამყაროს უმდაბლესი სფერო არის სფერო გულისთქმათა ცეცხლისა. მისი

მეოხებით სიკვდილის შემდეგ სამშვინველიდან გამოიდევნება ყოველივე ის, რაც არის მასში
უკიდურესად უხეში, მდაბალ, სხეულებრივ ცხოვრებასთან და თავკერძა ვნებებთან
დაკავშირებული. ვინაიდან ასეთი ვნებების მეოხებით მას შეუძლია ამ მშვინვიერი სფეროს
ძალთა ზემოქმედების განცდა. დაუკმაყოფილებელი ვნებები და სურვილები, რომელნიც
წარმოადგენენ ფიზიკური ცხოვრების გადმონაშთებს, შეტევის ობიექტებია. ასეთ სამშვინველთა
სიმპათია მიმართულია მხოლოდ იმისკენ, რამაც შეიძლება მისცეს საკვები მათ თავკერძა
არსებას; მას გაცილებით აჭარბებს ანტიპათია, რომელიც ყოველივე დანარჩენს ფარავს. ეს

9
ძველ ქართულ სასულიერო ტექსტებში სამყაროს იმ საუფლოებს, რომელთაც მიცვალების შემდგომ განვლის
სული კაცისა, ეწოდებათ „საზუერეები” (რედაქტორის შენიშვნა).
75
ლტოლვები მიმართულია ფიზიკური სიამოვნებებისაკენ, რომელთა დაკმაყოფილებაც
შეუძლებელია მშვინვიერ სამყაროში. ამ შეუძლებლობის შედეგად სიხარბე იზრდება უმაღლეს
ხარისხამდე, მაგრამ ამავე დროს ისევ ამ დაკმაყოფილების შეუძლებლობის გამო სიხარბე
თანდათან უნდა დაცხრეს. მგზნებარე ვნებები თანდათანობით იღველფებიან; სამშვინველმა
შეიმეცნა, რომ ამგვარი ვნებების თავიდან მოშორება ერთადერთი საშუალებაა მათგან
მომდინარე ტანჯვათათვის თავის არიდებისა. ფიზიკური ცხოვრების მანძილზე ხომ კვლავ და
კვლავ შესაძლებელია დაკმაყოფილება. ამის მეოხებით ამ მგზნებარე სიხარბის მიერ
მოყენებული ტკივილი შეფარვულია ერთგვარი ილუზიით. სიკვდილის შემდეგ „განმწმენდ
ცეცხლში“ ეს ტკივილი გვევლინება ყოველგვარი საფარველის გარეშე. ნაკლულობის შესაბამისი
განცდები იჩენენ თავს. შემზარავია და სასოწამგვრელი ის მდგომარეობა, რომელშიაც
იმყოფებიან სამშვინველნი ამის გამო. რასაკვირველია, ამ მდგომარეობაში შესაძლოა ჩავარდნენ
ის ადამიანები, რომელთა გულისთქმანი ფიზიკურ ცხოვრებაში მიმართულნი იყვნენ უაღრესად
უხეში საგნებისაკენ. იმგვარი ბუნების ადამიანები, რომელთაც მცირე ვნებები გააჩნიათ,
შეუუმჩნევლად გაივლიან ამ მდგომარეობას, რამდენადაც ისინი არ ენათესავებიან მას.
საერთოდ უნდა აღინიშნოს, რომ სამშვინველნი მით უფრო დიდხანს დარჩებიან გულისთქმათა
ცეცხლის გავლენის ქვეშ, რაც უფრო მეტად დაუნათესავდნენ თავიანთ ფიზიკურ ცხოვრებაში
ამ ცეცხლს, ვინაიდან. სწორედ ამიტომ არის მათთვის აუცილებელი მასში განწმენდა. არ
შეიძლება ამგვარ განწმენდას ტანჯვა დავარქვათ იმავე გაგებით, როგორც გრძნობად სამყაროში
განცდილ სატანჯველს მხოლოდ, ვინაიდან სამშვინველი სიკვდილის შემდეგ მოითხოვს
განწმენდას, რადგან სწორედ ამ გზით თუ შეიძლება გამოიდევნოს მასში არსებული
არასრულყოფილება.

მშვინვიერი სამყაროს პროცესთა მეორე სახეობა იმგვარია, რომ სიმპათია და ანტიპათია

იმყოფებიან აქ წონასწორობაში. რამდენადაც სიკვდილის შემდეგ ადამიანის სამშვინველი
იმყოფება ასეთ მდგომარეობაში, იგი გარკვეული დროის მანძილზე მოექცევა ამგვარი ამბების
ზეგავლენის ქვეშ. შვება, რომელსაც იძლევიან გრძნობათა წარმავალი შთაბეჭდილებანი,
გარეგანი ცხოვრების ამაო შფოთვაში ჩაძირვა, განაპირობებს ამ მდგომარეობას. ადამიანები
მკვიდრობენ მასში. ისინი თავისივე ნებით ეძლევიან ყოველდღიური წვრილმანი ამბების
ზემოქმედებას. მაგრამ რამდენადაც მათი სიმპათია განსაკუთრებით არაფრისკენ არ არის

76
მიმართული, ეს შთაბეჭდილებები მალე ჰქრებიან. ყოველივე ის, რაც არ ეკუთვნის ამ არარაობის
საუფლოს, ანტიპათიურია ასეთი ადამიანებისათვის. როდესაც სიკვდილის შემდეგ
სამშვინველი განიცდის ასეთ მდგომარეობას, აღარ გააჩნია რა გრძნობადფიზიკური საგნები
თავის დასაკმაყოფილებლად, ეს მდგომარეობაც უნდა გაჰქრეს. რასაკვირველია, ამ სრული
გაქრობის წინ სამშვინველში აღმოცენებული გრძნობა დანაკარგისა ტკივილის მომგვრელია. ეს
მტკივნეული მდგომარეობა არის სკოლა ილუზიათა მსხვრევისა, რომლებშიც ადამიანი
მთლიანად ჩაფლულია ფიზიკური ცხოვრების მანძილზე.

მესამე ამბავია ის, რომ სამშვინველთა სამყაროში ვხვდებით მოვლენებს, რომლებშიაც

სჭარბობს სიმპათია, სჭარბობს სურვილთა ბუნება. მათ ზემოქმედებას შეიმეცნებენ
სამშვინველნი ყოველივე იმით, რასაც ინარჩუნებს სიკვდილის შემდგომაც სურვილთა
ატმოსფერო. ეს სურვილებიც თანდათან ჰქრებიან მათი დაკმაყოფილების შეუძლებლობის
გამო.

ზემოაღნიშნული მეოთხე სფერო, სიხარულის და მწუხარებისა სამშვინველთა სამყაროში,

წარმოადგენს სამშვინველისათვის განსაკუთრებული გამოცდის ადგილს. ვიდრე იგი
მკვიდრობს სხეულში, ღებულობს მონაწილეობას ყოველივე იმაში, რაც ეხება ამ სხეულს.
სიხარულისა და მწუხარების მოძრაობა დაკავშირებულია მასთან. იგი იწვევს სამშვინველში
სიამოვნებასა და განცხრომას, უსიამოვნებას და ზიზღს. თავისი ფიზიკური ცხოვრების
მანძილზე ადამიანი შეიგრძნობს თავის სხეულს, როგორც თავის თავს. ამ ფაქტს ემყარება ის
ამბავი, რასაც ეწოდება საკუთარი თავის შეგრძნება. და რაც უფრო გრძნობადია ადამიანი, მით
უფრო ღებულობს ამგვარ ხასიათს მის მიერ თავის თავის შეგრძნება. – სიკვდილის შემდეგ აღარა
გვაქვს სხეული, როგორც საგანი საკუთარი თავის ამგვარი შეგრძნებისა. ამიტომ სამშვინველი,
რომელსაც ჯერ კიდევ შერჩა ეს გრძნობა, თითქოსდა დაცლილად გრძნობს თავს. მას ეუფლება
გრძნობა, თითქოს მან დაჰკარგა თავისი თავი. ეს გრძნობა დარჩება, ვიდრე იგი არ შეიგნებს, რომ
ნამდვილი ადამიანი ფიზიკურში როდი იმყოფება. ამიტომ ამ მეოთხე სფეროს გავლენები
ანადგურებენ ილუზიას სხეულებრივი თავისთავადობისას. სამშვინველი შეიმეცნებს ამ
სხეულებრიობას, როგორც არაარსებით რასმე. იგი განიკურნება, განიწმინდება
სხეულებრიობისადმი მიდრეკილე· ბისაგან. ამით იგი სძლევს იმას, რაც კიდევ უფრო მაგრად
აჯაჭვავდა მას ფიზიკურ სამყაროზე, და მას უკვე ძალუძს მთლიანად გაშალოს გარემსწრაფი

77
ძალა სიმპათიისა. იგი, ასე ვთქვათ, განუდგა თავის თავს, თანაგრძნობით აღსავსეა და მზად
არის გაზავდეს საერთო მშვინვიერ სამყაროში. აქ უნდა აღინიშნოს, რომ ამ სფეროს განცდებს
განსაკუთრებით განიცდიან თვითმკვლელნი. ისინი ხელოვნური გზით ტოვებენ თავიანთ
ფიზიკურ სხეულს, მაშინ როდესაც მასთან და შირებული ყველა შეგრძნება უცვლელი რჩება.
ბუნებრივი სიკვდილის შემთხვევაში სხეულის დაშლასთან ერთად ხდება აგრეთვე
ნაწილობრივი კვდომა მასთან დაკავშირებული შეგრძნებებისა; თვითმკვლელთათვის კი იმ
ტანჯვას, რომელსაც იწვევს მათში უეცარი სიცარიელის განცდა, ემატება კიდევ
დაუკმაყოფილებელი ლტოლვები და სურვილები, რომელთათვისაც მან მოიკლა თავი.

მეხუთე საფეხური მშვინვიერი სამყაროსი არის საფეხური მშვინვიერი ნათლისა. სხვისადმი

სიმპათიას ამ სფეროში აქვს უზარმაზარი მნიშვნელობა. მას ენათესავებიან სამშვინველნი,
რომელნიც ფიზიკური ცხოვრების მანძილზე არ კმაყოფილდებოდნენ ქვენა მოთხოვნილებათა
დაკმაყოფილებით, არამედ ჰპოვებდნენ შვებას და სიამოვნებას მათ გარემომცველ სამყაროში. აქ
უნდა განიწმინდოს, მაგალითად, მეოცნებე კაცის დამოკიდებულება ბუნებასთან, რამდენადაც
იგი ატარებს გრძნობად ხასიათს. მაგრამ მეოცნებეობის ეს გაგება უნდა გავარჩიოთ იმ უზენაესი
ცხოვრებისაგან ბუნებაში, რომელიც სულიერია თავისი არსით და რომელიც ეძიებს სულს,
ბუნების საგნებსა და მოვლენებში განცხადებულს. ბუნების ამგვარი შეგრძნება ეკუთვნის ისეთ
საგნებს, რომელნიც ავითარებენ თავად სულს და შთაბეჭდავენ ამ სულში რაღაც მარადიულს.
მაგრამ ბუნების ამგვარი შეგრძნებებისაგან უნდა განვასხვაოთ ბუნებით ტკბობა, რომელსაც
საფუძველი აქვს ადამიანის შეგრძნებებში. ამასთან დაკავშირებით სამშვინველს ესაჭიროება
განწმენდა, ისევე როგორც სხვა მიდრეკილებებთან დაკავშირებით, რომელნიც მხოლოდ
ფიზიკურ ყოფაზე არიან დაფუძნებულნი. მრავალი ადამიანი ხედავს ერთგვარ იდეალს ისეთ
დაწესებულებებში, რომელნიც ემსახურებიან გრძნობად კეთილდღეობას, აღზრდის ისეთ
სისტემებში, რომელნიც უწინარეს ყოვლისა ზრუნავენ გრძნობად განცხრომაზე: მათზე ვერ
ვიტყვით, რომ ისინი ემსახურებიან მხოლოდ თავიანთ თავკერძა მიდრეკილებებს. მაგრამ მათი
სამშვინველი მაინც მიმართულია გრძნობადი სამყაროსაკენ და უნდა განიკურნოს მშვინვიერი
სამყაროს მეხუთე სფეროში გაბატონებული სიმპათიის ძალებით, რომელსაც აღარ აქვს ეს
გარეგანი საშუალებები დაკმაყოფილებისა. აქ სამშვინველი თანდათან გებულობს, რომ ამ
სიმპათიამ სხვაგვარი გზები უნდა ამოირჩიოს. და ამ გზებს იგი პოულობს იმით, რომ

78
სამშვინველი იღვრება მშვინვიერ სამყაროში, რაც ხდება სამშვინველთა გარემოცვისადმი მისი
სიმპათიის შედეგად. – აქ განიწმინდებიან აგრეთვე ის სამშვინველნი, რომელნიც რელიგიური
მოვალეობებისაგან უწინარეს ყოვლისა მოითხოვენ თავიანთი გრძნობადი კეთილდღეობის
ამაღლებას. ეს ხდება იმისაგან განურჩევლად, თუ საითაა მათი მიდრეკილება მიმართული,
მიწიერი სამოთხისკენ, თუ ზეციური სამოთხისკენ. „მშვინვიერ სამყაროში“ ისინი ჰპოვებენ ამ
სამოთხეს; ოღონდ იმიტომ, რომ დარწმუნდნენ მის უსარგებლობაში და უმიზნობაში. ყოველივე
ეს, რა თქმა უნდა, ერთეული მაგალითებია განწმენდის შემთხვევებისა, რომელთაც ადგილი
აქვთ აქ, მეხუთე სფეროში. სურვილებისდა მიხედვით შეიძლება მათი გამრავლება.

მეექვსე სფეროში, ქმედითი მშვინვიერი ძალის სფეროში, ხდება საქმეს მოწყურებულ

სამშვინველთა განწმენდა, რომელთა მოქმედებაც არ ატარებს ეგოისტურ ხასიათს, მაგრამ მაინც
მოტივირებულია იმ გრძნობადი დაკმაყოფილებით, რომელსაც ისინი ამ საქმიანობით იღებენ.
ამგვარი ბუნების მქონენი გარეგნულად სტოვებენ შთაბეჭდილებას სრულყოფილი
იდეალისტებისას; ისინი ამჟღავნებენ მზადყოფნას ყოველგვარი მსხვერპლისადმი. მაგრამ
უფრო ღრმა გაგებით ეს ყოველივე მათთვის დაიყვანება ერთგვარი გრძნობადი სიამოვნების
მომატებაზე. ამ კატეგორიას ეკუთვნიან ხელოვანნი და ისინიც, ვინც ეძლევა მეცნიერულ
მოღვაწეობას მხოლოდ იმიტომ, რომ მოსწონს ეს. ის, რითაც ისინი მიჯაჭვულნი არიან ფიზიკურ
სამყაროზე, არის იმის რწმენა, რომ ხელოვნება და მეცნიერება არსებობენ ამ სამყაროში მხოლოდ
ამ გვარი სიამოვნებებისათვის.

მეშვიდე სფერო, ჭეშმარიტი მშვინვიერი ცხოვრების სფერო, ათავისუფლებს ადამიანს

ფიზიკურ-გრძნობადი სამყაროსადმი მისი უკანასკნელი მიდრეკილებებისაგან. თითოეული
სფერო ღებულობს სამშვინველისაგან იმას, რაც მისი მონათესავეა. ის, რაც ჯერაც გარემოიცავს
სულს, ეს არის შეხედულება, რომ მისი მოქმედება მთლიანად უნდა მიეძღვნას გრძნობად
სამყაროს. არსებობენ მაღალნიჭიერი ადამიანები, რომელნიც არაფერზე ფიქრობენ, გარდა
ფიზიკური სამყაროს მოვლენებისა. ამგვარ მრწამსს შეიძლება ეწოდოს მატერიალისტური. ეს
მრწამსი უნდა განადგურდეს და სწორედ ეს ხდება მეშვიდე სფეროში. აქ ეს სამშვინველნი
ხედავენ, რომ მათ აღარ გააჩნიათ საგნები მატერიალისტური შეხედულებებისთვის. როგორც
ყინული მზის გულზე, ისე დნება აქ სამშვინველის ამგვარი მრწამსი. ამის შემდეგ მშვინვიერი
არსება თავის სამყაროში გაზავდება, ხოლო სული თავისუფლდება ყოველგვარი

79
ბორკილებისაგან. იგი მიემართება იმ სფეროსკენ, სადაც იგი ცხოვრობს მხოლოდ საკუთარ
გარემოცვაში. — სამშვინველმა შეასრულა თავის უწინდელი მიწიერი ამოცანა. სიკვდილის
შემდეგ განადგურდა ის, რაც კიდევ რჩებოდა იმ ამოცანისაგან, როგორც ბორკილი სულისათვის.
დაამარცხა თუ არა სამშვინველმა მიწიერი ყოფის ნარჩენები, იგი თავად დაუბრუნდა საკუთარ
სტიქიას.

ამ აღწერიდან ცხადია, რომ მშვინვიერი სამყაროს განცდები და მასთან ერთად სიკვდილის

შემდგომი მშვინვიერი ცხოვრების მდგომარეობანი უფრო და უფრო ნათელ იერს ღებულობენ
იმისდა მიხედვით, თუ რამდენად სთმობს ადამიანი ყოველივე მდაბალს, რაც ჯერ კიდევ
დარჩენილა მასში ფიზიკურ სხეულებრიობასთან კავშირის შედეგად. – ფიზიკურ ცხოვრებაში
წარმოქმნილი წინაპირობების შესაბამისად ცხოვრობს სამშვინველი მეტ-ნაკლები
ხანგრძლივობით ამა თუ იმ სფეროში. სადაც გრძნობს ნათესაობას, იგი რჩება იქ მანამდე, ვიდრე
ეს ნათესაობა არ მოისპობა. იქ კი, სადაც არ არის ნათესაობა, იგი შეუმჩნევლად გაივლის,
შესაძლო შედეგების გვერდის ავლით. აქ ჩვენ უნდა აგვესახა მშვინვიერი სამყაროს ძირეული
თავისებურებანი, რათა ზოგადად წარმოგვეჩინა სამშვინველის ცხოვრების ხასიათი ამ
სამყაროში. იგივე ითქმის სულეთის აღწერის შესახებ, რომელიც ამას მოჰყვება. ამ ზენა
სამყაროთა თვისებების შესახებ შემდგომი განვრცობა საუბრისა ნიშნავს იმ საზღვრების
გადალახვას, რომელნიც ამ წიგნში უნდა იქნენ დაცულნი. ამადაც გასაგები საუბარი სივრცული
ურთიერთმიმართებების და დროის მიმდინარეობის შესახებ, რომელიც აქ სულსხვაგვარია,
ვიდრე ფიზიკურ სამყაროში, შესაძლებელი გახდებოდა უფრო დაწვრილებითი აღწერის
პირობებში. ზოგიერთი მნიშვნელოვანი მითითება ამ ამბებზე შეიძლება მოძიებულ იქნეს ჩემს
„იდუმალთმეტყველებაში“.

80
 III. სულეთი
ვიდრე გავყვებოდეთ სულს მის შემდგომ მოგზაურობაში, ჯერ უნდა განვიხილოთ ის
სფერო, რომელშიაც იგი შედის. ეს არის „სულის სამყარო“. ეს სამყარო იმდენად განსხვავდება
ფიზიკურისაგან, რომ ყოველივე, მის შესახებ თქმული, ფანტაზიად მოეჩვენება იმას, ვინც
ენდობა მხოლოდ თავის ფიზიკური შეგრძნებებს. აქ კიდევ უფრო მეტად ძალაშია ის, რაც ითქვა
„სამშვინველის სამყაროს“ განხილვისას: მის აღსაწერად საჭიროა შედარებათა მოშველიება.
ვინაიდან ჩვენი ენა, რომელიც უპირველესად გრძნობად სინამდვილეს ემსახურება, არც თუ ისე
მდიდარია გამოთქმებით, რომ შესაფერისი იქნებოდნენ სულეთის აღსაწერად. მეტადრე ახლა
მოგვიწევს თხოვნა, რომ ზოგი რამ, რაც აქ ითქმება, მინიშნებად იქნეს გაგებული. ყოველივე ის,
რაც აქ იქნება აღწერილი, იმდენად განსხვავდება ფიზიკური სამყაროსაგან, რომ მისი აღწერა
შესაძლებელია მხოლოდ ამგვარი გზით. ამ წიგნის ავტორს მხედველობიდან არასდროს
გამორჩენია ის, რომ მხოლოდ ფიზიკურ სამყაროზე მისადაგებული ჩვენი ენის
არასრულყოფილების გამო მისი მითითებები სინამდვილეში ოდნავ თუ შეესაბამებიან სულიერ
სამყაროში მიღებულ გამოცდილებას.

უწინარეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ ეს სამყარო შექმნილია ისეთი

ნივთიერებებისაგან (რასაკვირველია, სიტყვა „ნივთიერება“ იხმარება აქ ძალზე მიახლოებითი
გაგებით), რომლისგანაც შედგება ადამიანის აზრი. მაგრამ აზრი იმგვარად, როგორც იგი
ცხოვრობს ადამიანში, არის მხოლოდ აჩრდილი, ანარეკლი თავისი ჭეშმარიტი არსისა. ისევე,
როგორც კედელზე საგნის ჩრდილი შეესაბამება თავად საგანს, ასევე აზრიც, რომელიც
აღმოცენდება ადამიანის თავში, შეესაბამება იმ არსს „სულეთში“, რომლისგანაც მომდინარეობს
ეს აზრი. როდესაც ადამიანში გაიღვიძებს სულიერი შეგრძნება, მაშინ იგი აღიქვამს
სინამდვილეს ამ აზრ-არსისას, ისევე როგორც გრძნობადი თვალი აღიქვამს მაგიდას ან სკამს.
იგი იმყოფება აზრ-არსთა გარემოცვაში. გრძნობადი თვალი აღიქვამს ლომს, ხოლო გრძნობადი
აზროვნება იაზრებს მხოლოდ აზრს ლომის შესახებ, როგორც აჩრდილს, როგორც ანარეკლს.
სულიერი თვალი კი ხედავს „სულთა სამყაროში“ აზრს ლომის შესახებ ისევე რეალურად,
როგორც გრძნობადი თვალი ხედავს ფიზიკურ ლომს. აქ ისევ უნდა გავიხსენოთ ის შედარება,
რომელიც უკვე ვიხმარეთ „სამშვინველის სამყაროსთან“ დაკავშირებით. ისევე, როგორც
ოპერირებული ბრმადშობილისათვის მისი გარემოცვა უეცრად წარმოაჩენს ახალ თვისებებს

81
ფერისა და სინათლისას, ასევე მისთვის, ვინც ისწავლა ხედვა სულიერი თვალით, მთელს
გარემოცვაში ცხადდება ახალი სამყარო — ცოცხალ აზრთა, ანუ სულიერ არსთა სამყარო. — ამ
სამყაროში უწინარეს ყოვლისა საცნაურია სულიერი პირველხატები ყველა საგანთა და
არსებათა, რომელნიც იმყოფებიან ფიზიკურ ან მშვინვიერ სამყაროებში. წარმოვიდგინოთ
სურათი, რომელიც იმყოფება ჯერ მხატვრის სულში, ვიდრე იგი დახატავდეს მას. მაშინ გვექნება
იმის მსგავსება, რაც იგულისხმება სიტყვა პირველხატში. ამ შემთხვევაში სულერთია, მხატვარს
ხატვის დაწყებამდე ჰქონდა ეს პირველხატი თავში, თუ იგი თანდათან აღმოცენდა პრაქტიკული
მუშაობის მანძილზე. ჭეშმარიტ „სულის სამყაროში“ ამგვარი პირველხატები არსებობენ ყველა
საგნისათვის და ფიზიკური საგნები და არსებანი წარმოადგენენ მხოლოდ ანარეკლებს ამ
პირველხატებისას. ცხადია, რომ ის, ვინც ენდობა მხოლოდ თავის გარეგან გრძნობებს, უარყოფს
პირველხატების ამ სამყაროს და ამტკიცებს, რომ პირველხატები მხოლოდ აბსტრაქციებია,
რომელთაც გონება შედარებისას ღებულობს გრძნობადი საგნებისაგან; ასეთ ადამიანს არ
ძალუძს ამის აღქმა ზენა სამყაროში; იგი იცნობს აზრის სამყაროს მხოლოდ მკრთალი
აბსტრაქციის სახით. მან არ იცის, რომ სულიერად მხედველი ისევე ზუსტად და ისევე ახლოს
იცნობს სულიერ არსებებს, როგორც იგი თავის საკუთარ ძაღლს ან კატას; და რომ პირველხატთა
სამყაროს გააჩნია უსასრულოდ უფრო დიდი ინტენსიურობა რეალობისა, ვიდრე ფიზიკურ-
გრძნობადს.

მართალია, პირველად თვალის შევლება „სულეთისთვის“ კიდევ უფრო დამაბნეველია,

ვიდრე მშვინვიერი სამყაროს ხილვა. ვინაიდან პირველხატები თავიანთი ჭეშმარიტი სახით
სრულიადაც არ ჰგვანან თავიანთ გრძნობად ანარეკლებს, მაგრამ ასევე არ ჰგვანან ისინი
თავიანთ აჩრდილებს, აბსტრაქტულ აზრებს. – სულიერ სამყაროში ყოველივე გამუდმებით
მოქმედებს. აქ მიმდინარეობს განუწყვეტელი შემოქმედება. აქ არ არის სიმშვიდე, ერთ ადგილზე
შეჩერება, როგორც ეს ხდება ხოლმე ფიზიკურ სამყაროში. ვინაიდან პირველხატნი არიან
შემოქმედი არსებები. ისინი არიან შემქმნელნი ყოველივე იმისა, რაც აღმოცენდება ფიზიკურ და
მშვინვიერ სამყაროებში. მათი ფორმები სწრაფად იცვლება და თითოეულ პირველხატში
შეფარვულია შესაძლებლობა ურიცხვი კერძო სახეების მიღებისა. ისინი თითქოსდა შობენ
ცალკეულ სახეებს; წარმოიშვის თუ არა ერთი, პირველხატი კვლავ მიელტვის იმას, რომ
აღმოაცენოს შემდეგი სახე. ასე რომ, პირველხატებს მეტ-ნაკლებად მონათესავე

82
ურთიერთდამოკიდებულება აქვთ. ისინი განკერძოებულად არ მოქმედებენ. ერთი თხოულობს
თავის შემოქმედებაში მეორის დახმარებას. ხშირად ურიცხვი პირველხატნი მოქმედებენ
ერთად, რათა აღმოცენდეს ესა თუ ის არსება მშვინვიერ ან ფიზიკურ სამყაროში.

გარდა იმისა, რისი აღქმაც შესაძლოა „სულეთში“ სულიერი ხედვით, არის მანდ აგრეთვე
სხვა რამ, რაც შესაძლოა განხილულ იქნეს „სულიერი სმენის“ განცდად. კერძოდ, როგორც კი
„ნათელმხილველი“ ადის მშვინვიერი სამყაროდან სულეთში, მის მიერ აღქმული პირველხატნი
იძენენ აგრეთვე ხმოვანებას. ეს „ხმოვანება“ წმინდად სულიერი მოვლენაა. იგი უნდა
წარმოვიდგინოთ ისე, რომ ოდნავადაც არ გავივლოთ აზრი ფიზიკური ხმის შესახებ.
დამკვირვებელი შეიგრძნობს თავის თავს თითქოსდა ხმოვანებათა ზღვაში. ამ ხმებში, ამ
სულიერ ხმოვანებაში ჰპოულობენ გამოხატულებას სულიერი სამყაროს არსებები. მათ
ჰარმონიებში და მელოდიებში შთაბეჭდილია მათი ყოფის პირველადი კანონები, მათი
ურთიერთმიმართებანი და ნათესაობა. „სულიერი ყურისთვის“ სულიერ-მუსიკალურია ის,
რასაც ფიზიკურ სამყაროში გონება აღიქვამს როგორც კანონს, როგორც იდეას. (და ამიტომაც
უწოდებდნენ პითაგორელები სულიერი სამყაროს ამგვარ აღქმას „სფეროთა მუსიკას“.
„სულიერი ყურის“ მქონე ადამიანისათვის ეს „სფეროთა მუსიკა“ არ არის მხოლოდ რაღაც
ხატოვან-ალეგორიული გაგება, არამედ კარგად ნაცნობი სულიერი სინამდვილე.) ოღონდ
იმისთვის, რომ შევიმუშაოთ გაგება ამ „სულიერი მუსიკისა“, უნდა უკუვაგდოთ ყოველგვარი
წარმოდგენა მატერიალური ყურით აღქმული გრძნობადი მუსიკის შესახებ. აქ საუბარია
„სულიერ აღქმაზე“, ე. ი. ისეთ აღქმაზე, რომელიც „გრძნობადი ყურისთვის“ სდუმს. სულეთის
შემდგომ აღწერებში გამოტოვებულია მითითებები ამ სულიერ მუსიკაზე, რათა უფრო
გაიოლდეს აღწერა. უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ ყოველივე, ჩვენს მიერ „ხატად“, „სხივოსან“
საგნად დახასიათებული, ამავე დროს ხმოვანიცაა. ყოველ ფერს, ყოველ სინათლისმიერ აღქმას
შეესაბამება სულიერი ხმა, ხოლო ფერთა ყოველგვარ ურთიერთობას შეესაბამება ჰარმონია,
მელოდია და ა. შ. აუცილებელია აგრეთვე მხედველობაში მიღება იმისა, რომ იქ, სადაც სუფევს
ხმოვანება, არ სწყდება აგრეთვე აღქმა „სულიერი თვალისა“. ხმა უბრალოდ ერწყმის ნათებას.
შემდგომში, როდესაც საუბარი იქნება „პირველხატებზე“, უნდა ვიგულისხმოთ აგრეთვე
„პირველბგერებიც“. ამას ერწყმიან სხვა აღქმებიც, რომელნიც მიმსგავსებისათვის უნდა

83
აღვნიშნოთ როგორც „სულიერი გემო“ და ა. შ. მაგრამ ჩვენ აღარ შევუდგებით ამ მოვლენების
განხილვას, რადგანაც აქ უმთავრესია გავაღვიძოთ წარმოდგენა სულეთზე ჩვენში არსებული
ზოგიერთი აღქმის მეშვეობით, რომელნიც გამომდინარეობენ ამ მთლიანობისაგან.

ახლა უწინარეს ყოვლისა უნდა დავადგინოთ განსხვავება პირველხატთა ნაირგვარ

სახეობებს შორის. „სულეთში“ ორიენტაციისთვის აუცილებელია აგრეთვე გარკვეული
რაოდენობის საფეხურებისა და სფეროების გარჩევა. ისევე როგორც სამშვინველთა სამყაროში,
აქ არ უნდა წარმოვიდგინოთ ცალკეული სფეროები ერთიმეორეზე დაწყობილ შრეებად, არამედ
ურთიერთგანმსჭვალავად და ურთიერთგამტარად. პირველი სფერო შეიცავს ფიზიკური
სამყაროს პირგველხატებს, რამდენადაც ეს უკანასკნელი მოკლებულია სიცოცხლეს. აქ ჩვენ
ვპოულობთ მინერალთა პირველხატებს; შემდეგ ვპოულობთ მცენარეთა პირველხატებსაც,
ოღონდ გამომდინარე მათი წმინდად ფიზიკური სახის არსებობიდან, ანუ იმგვარად, რომ
სიცოცხლეს მათში არ გავუწევთ ანგარიშს. აქვე ვხვდებით ფიზიკურ ფორმებს ცხოველებისას და
ადამიანებისას. ამით არ ამოიწურება ყოველივე ის, რაც არსებობს ამ სფეროში. ჩვენ უბრალოდ
ვიშველიებთ უთვალსაჩინოეს მაგალითებს. – ეს სფერო ჰქმნის ძირეულ ჩონჩხს „სულეთისას“.
იგი შეიძლება შევადაროთ ჩვენი ფიზიკური მიწის მყარ ნიადაგს. ეს არის „სულეთის“ მატერიკის
მასსა. მისი მიმართება ფიზიკურ-სხეულებრივ სამყაროსთან შეიძლება აღიწეროს მხოლოდ
შედარების გზით. ამის შესახებ შემდეგნაირად შევიქმნით წარმოდგენას: წარმოვიდგინოთ
რაიმე შემოფარგლული სივრცე, სხვადასხვაგვარი სახის ფიზიკური სხეულებით აღვსილი. ახლა
წარმოვიდგინოთ, რომ ეს ფიზიკური სხეულები გაჰქრნენ და მათ ადგილას დარჩა ცარიელი
ადგილები, რომელთაც აქვთ მათი ფორმები. მათ შორის მანამდე ცარიელი მანძილები კი
წარმოვიდგინოთ შევსებულად ნაირგვარი ფორმებით, რომელნიც სხვადასხვაგვარ
ურთიერთმიმართებაში იმყოფებიან უწინდელ სხეულებთან. – დაახლოებით ამგვარად
გამოიყურება პირველხატთა სამყაროს ქვედა სფერო. — საგნები და არსებები, რომელნიც
განსხეულებულნი არიან ფიზიკურ სამყაროში, მოსჩანან მასში როგორც ცარიელი ადგილები.
შუალედურ სივრცეებში კი გაცხოველებით მოქმედებენ პირველხატნი (და „სულიერი მუსიკა“).
ფიზიკური განსხეულებისას ეს ცარიელი ფორმები თითქოსდა ივსებაო ფიზიკური მატერიით.
ის, ვინც ერთდროულად სჭვრეტს სივრცეს ფიზიკური და სულიერი თვალით, ხედავს ფიზიკურ
სხეულებს და მათ შუალედებში შემოქმედებითი პირველხატების გამალებულ „მოქმედებას.“

84
მეორე სფერო „სულეთისა“ შეიცავს ცხოვრების პირველხატებს, მაგრამ აქ ეს ცხოვრება
წარმოადგენს სრულყოფილ ერთიანობას. იგი თხევადი ელემენტივით მდინარებს სულთა
სამყაროში და ყველგან ფეთქავს, როგორც სისხლის მიმოქცევა. იგი შეიძლება შევადაროთ
ფიზიკური დედამიწის ზღვებსა და წყლებს, თუმცა მისი განაწილება უფრო ჰგავს სისხლის
განაწილებას ცხოველურ ორგანიზმში, ვიდრე ზღვებისა და მდინარეების განაწილებას. აზრის
ქსოვილისგან შექმნილი მჩქეფარე ცხოვრება – ასე შეიძლება ვუწოდოთ ამ მეორე საფეხურს
„სულეთისას“. ამ ელემენტში იშვიან შემოქმედებითი პირველძალები ყოველივე იმისა, რაც
ფიზიკურ სინამდვილეში წარმოიქმნება ცოცხალი არსებების სახით. აქ ცხადი ხდება, რომ
მთელი ცხოვრება არის ერთიანობა, რომ ადამიანის ცხოვრება ენათესავება ყველა მასთან ერთად
შექმნილ თანამოძმეთა ცხოვრებას.

სულეთის მესამე სფერო უნდა ეწოდოს პირველხატებს ყოველივე მშვინვიერისას. აქ

ვპოვებთ ჩვენს თავს გაცილებით უფრო ფაქიზ და გამჭვირვალე ელემენტში, ვიდრე პირველ ორ
სფეროში. თუ ვიხმართ შედარებას, იგი შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც ჰაერის სფერო
„სულეთისა“. ყოველივე იმას, რაც ხდება ორი დანარჩენი სამყაროს სამშვინველებში, გააჩნია აქ
თავისი სულიერი საპირისპირო შესატყვისი. ყოველგვარი შეგრძნება, გრძნობა, ინსტინქტი,
ვნება და ა. შ. კიდევ ერთხელ არსებობს აქ სულიერად. ამ „ჰაერის სფე– როს“ ატმოსფერული
მოვლენები შეესაბამებიან სხვა სამყაროებში შემოქმედების ტანჯვასა და სიხარულს. აქ ნაზი
ნიავის სახით აღიქმება ადამიანის მშვინვიერი სევდა, ქარიშხლის სახით – ვნებების აფეთქება.
ის, ვისაც ძალუძს აღქმა ამ სამყაროში, გაიგონებს თითოეული არსების ოხვრას, თუ იგი
წარმართავს მისკენ ყურადღებას. ზოგჯერ, მაგალითად, შეიძლება ნახვა გრიგალებისა, ელვა-
ქუხილებისა; თუ ჩავუღრმავდებით მოცემული სფეროს კვლევას, ჩვენ ვნახავთ, რომ ამ სულიერ
ჭექა-ქუხილებში გამოხატულია ვნებები მიწაზე მომხდარი რომელიმე ომისა ან ბრძოლისა.
მეოთხე სფეროს პირველხატებს არ გააჩნიათ უშუალო მიმართება სხვა სამყაროებთან. ისინი
არიან გარკვეული გაგებით არსებები, რომელნიც ბატონობენ სამი ქვედა სფეროს
პირველხატებზე და ეხმარებიან მათ ერთობლივ ქმედებაში. ისინი ეწევიან ამ დამოუკიდებელი
პირველხატების განაწილებას და დაჯგუფებას. ამიტომ ამ სფეროდან მომდინარეობს უფრო
ყოვლისმომცველი მოღვაწეობა, ვიდრე ქვედა სფეროებიდან.

85
 მეხუთე, მეექვსე და მეშვიდე სფეროები არსებითად განსხვავდებიან სხვებისგან,
ვინაიდან მათში დამკვიდრებული არსებები უბიძგებენ ქვედა სფეროების პირველხატებს
ქმედებისაკენ. მათშია თავად პირველხატების შემოქმედებითი ძალები. ის, ვისაც ძალუძს ასვლა
ამ სფეროებამდე, ეცნობა იმ „ჩანაფიქრებს“10 , რომელნიც დაედვნენ საფუძვლად ჩვენს სამყაროს.
როგორც ცოცხალი, ჩანასახისეული თესლები, ისევე არიან აქ პირველხატები და მზად არიან
მიიღონ უაღრესად ნაირგვარი ფორმები აზრ-არსებებისა. როდესაც, ეს ჩანასახისეული თესლები
შემოდიან ქვედა სფეროებში მაშინ ისინი თითქოსდა იწყებენო ზრდას, ვლინდებიან
უაღრესად ნაირგვარ სახეებში. იდეები, რომელთა მეოხებითაც ადამიანის სული
შემოქმედებითად ვლინდება ფიზიკურ სამყაროში, არიან მხოლოდ ანარეკლები ამ
ჩანასახისეული აზრ-არსებებისა, რომელნიც ზენა სულიერ სამყაროში მკვიდრობენ.
დამკვირვებელი, რომელსაც გააჩნია „სულიერი სმენა“ და რომელიც ადის „სულეთის“ ქვედა
სფეროებიდან ამ მაღალ სფეროებში, აღიქვამს, თუ როგორ გარდიქცევიან ხმოვანებანი და
ბგერები „სულიერ ენად“. იგი იწყებს აღქმას „სულიერი სიტყვისას“, რომლის მეოხებითაც
საგნები და არსებები უკვე „სიტყვებითაც“ უხსნიან მას თავის ბუნებას და არა მხოლოდ
მუსიკით; ისინი ეუბნებიან მას თავიანთ „მარადიულ სახელებს“, როგორც ამას ამბობენ სულიერ
მეცნიერებაში.

უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ ეს ჩანასახისეული აზრ–არსნი რთული ბუნებისანი არიან.

აზრისმიერი სამყაროს ელემენტებიდან ხდება აღება, ასე ვსთქვათ, ჩანასახის მხოლოდ გარსისა.
თავად იგი კი მოიცავს ჭეშმარიტ მარცვალს ცხოვრებისას. აქ ჩვენ ვუახლოვდებით საზღვარს
„სამი სამყაროსას“, ვინაიდან ეს მარცვალი წარმოიშვის კიდევ უფრო მაღალი სამყაროებიდან.
როდესაც ზევით აღწერილი იყო ადამიანის შემადგენელი ნაწილები, აქ იყო მითითება
ცხოვრების ამ მარცვალზე, ხოლო „ცხოვრების სულზე“ და „ადამიანურ სულზე“ იყო ნათქვამი,
რომ ისინი წარმოადგენენ მის კომპონენტებს. სამყაროს სხვა არსებებისათვისაც არის ამგვარი
ცხოვრებისეული მარცვლები. ისინი მომდინარეობენ ზენა სამყაროებიდან და
გადმოადგილდებიან ამ სამ აღნიშნულ სამყაროში, რათა შეასრულონ აქ თავიანთი ამოცანა. —

10
ისეთი სიტყვები, როგორიცაა, მაგალითად. „ჩანაფიქრი” მხოლოდ სიმბოლურად არიან ნაგულისხმევნი და
ეს თავისთავად ცხადი გახდება, გამომდინარე ზემოთქმულიდან ენობრივ გამოხატვასთან დაკავშირებულ
სიძნელეთა გამო. კვლავ წამოწევა „მიზანშეწონილების შესახებ მოძღვრებისა“ არავის უფიქრია.

86
ახლა ჩვენ უნდა განვიხილოთ ადამიანის სულის შემდგომი მოგზაურობა „სულეთში“ ორ
განსხეულებას, ანუ ინკარნაციას შორის. ამასთან, ჩვენს წინაშე კიდევ ერთხელ ნათლად
წარმოსდგებიან თავისებურებანი და ურთიერთმიმართებანი ამ „ქვეყნისა“.

IV. სული სულეთში სიკვდილის შემდეგ

როდესაც ადამიანის სული თავის გზაზე ორ განსხეულებას შორის გაივლის

„სამშვინველთა სამყაროს“ , აქედან იგი შე–დის „სულეთში“ და იმყოფება მანდ, სანამ არ
მომწიფდება ახალი სხეულებრივი ყოფისათვის. „სულეთში“ ყოფნის აზრი გასაგები ხდება
მხოლოდ მაშინ, როდესაც ჩვენ შევძლებთ სწორად გავარკვიოთ ის ამოცანა, რომელიც გააჩნია
ადამიანის ცხოვრებისეულ მოგზაურობას გარდასხეულების გავლით. ვიდრე ადამიანი
განსხეულებულია ფიზიკურ სხეულში, იგი მოქმედებს და ჰქმნის ფიზიკურ სამყაროში როგორც
სულიერი არსება. ის, რასაც იგონებს მისი სული, აღიბეჭდება მის მიერ ფიზიკურ ფორმებში,
სხეულებრივ ნივთიერებებსა და ძალებში. ამრიგად მან, როგორც სულიერი სამყაროს მაცნემ,
უნდა განასხეულოს სული სხეულებრივ სამყაროში. მხოლოდ განსხეულების შედეგად შეუძლია
ადამიანს მოქმედება სხეულებრივ სამყაროში. მან უნდა მიიღოს თავისი ფიზიკური სხეული,
როგორც იარაღი იმისთვის, რომ სხეულებრივის მეშვეობით იმოქმედოს სხეულებრივზე და
რათა ამ უკანასკნელმაც იმოქმედოს მასზე. მაგრამ ის, რაც მოქმედებს ადამიანის ამ
სხეულებრიობის მეშვეობით, არის სული. მისგან მომდინარეობენ ჩანაფიქრები, რომელნიც
წარმართავენ მოქმედებას ფიზიკურ სამყაროში. მაგრამ ვიდრე სული მოქმედებს ფიზიკურ
სხეულში, იგი ვერ იცხოვრებს როგორც სული თავისი ჭეშმარიტი სახით, მას ძალუძს მხოლოდ
გამოსხივება ფიზიკური ყოფის საფარიდან. საქმე ის არის, რომ ადამიანის აზროვნებითი
ცხოვრება სინამდვილეში ეკუთვნის სულიერ სამყაროს და რამდენადაც ეს ცხოვრება ვლინდება
ფიზიკურ არსებობაში, მისი ჭეშმარიტი სახე დაფარულია. შეიძლება ითქვას აგრეთვე, რომ
ფიზიკური ადამიანის აზროვნებითი ცხოვრება არის მხოლოდ აჩრდილი, ანარეკლი ჭეშმარიტი
სულიერი არსებისა, რომელსაც იგი ეკუთვნის. ამრიგად, ფიზიკური ცხოვრების მანძილზე
სული იწყებს ურთიერთქმედებას მიწიერ სხეულებრივ სამყაროსთან ფიზიკური სხეულის

87
მეშვეობით. თუმცა ადამიანის სულის ამოცანა განსხეულებიდან განსხეულებისკენ სვლისას
სწორედ ამ ფიზიკურ, სხეულებრივ სამყაროზე ზემოქმედებაში მდგომარეობს, მაგრამ იგი მაინც
ვერასოდეს შეასრულებდა ღირსეულად ამოცანას, მხოლოდ სხეულებრივ ყოფაში რომ ეცხოვრა.
ვინაიდან მიწიერი ამოცანის განზრახვები და მიზნები ისევე ნაკლებად იქმნებიან და
მოიპოვებიან ფიზიკური განსხეულების დროს, როგორც სახლის გეგმა მშენებლობის ადგილზე,
სადაც უკვე მუშები მუშაობენ. როგორც ეს გეგმა იქმნება ხუროთმოძღვრის კაბინეტში, ზუსტად
ასევე იქმნებიან მიწიერი შემოქმედების მიზნები და განზრახვები „სულეთში“. — ადამიანის
სული ორ განსხეულებას შორის კვლავ და კვლავ უნდა მკვიდრდებოდეს ამ სამყაროში, რათა
აღიჭურვოს იმით, რითაც კვლავ შესძლებს მუშაობას ფიზიკურ ცხოვრებაში. ისევე, როგორც
ხუროთმოძღვარი თავის სამუშაო კაბინეტში აგურისა და კირის გარეშე ამზადებს გეგმას
სახლისას, ასევე ადამიანური შემოქმედების ხუროთმოძღვარი, სული, ანუ უმაღლესი „მე“
სულეთში უნდა ანვითარებდეს უნარებსა და მიზნებს ამ ქვეყნის კანონთა შესაბამისად, რათა
შემდეგ გადაიტანოს ისინი მიწიერ სამყაროში. როდესაც ადამიანის სული ისევ და ისევ
უბრუნდება თავის საკუთარ საუფლოს, ამით იგი იძენს ძალას, იტვირთოს სული მიწიერ
სამყაროშიც ფიზიკურ-სხეულებრივი იარაღების მეშვეობით. ფიზიკურ ასპარეზზე ადამიანი
ეცნობა ფიზიკური სამყაროს თვისებებს და ძალებს. მანდ მოქმედებისას იგი აგროვებს
გამოცდილებას იმის შესახებ, თუ რა მოთხოვნილებებს უყენებს ფიზიკური სამყარო მასში
მოქმედების მოსურნეთ. იმავდროულად ეცნობა მატერიის თვისებებს, რომელშიც მას სურს
განახორციელოს თავისი აზრები და იდეები. მას არ ძალუძს თავად აზრებისა და იდეების
მიღება მატერიისაგან. ამრიგად მიწიერი სამყარო ერთდროულად გადაიქცევა ქმედებისა და
სწავლის ასპარეზად. შემდეგ ყოველივე შესწავლილი „სულეთში“ გარდაიქმნება სულის ცოცხალ
უნარად. ჩვენი აზრის უკეთ გასარკვევად შესაძლოა კიდევ განვავრცოთ ზემოთმოყვანილი
შედარება. ხუროთმოძღვარი მუშაობს სახლის გეგმაზე. გეგმა მზად არის. ამით
ხუროთმოძღვარი ღებულობს უაღრესად ნაირგვარ გამოცდილებას. მთელი ეს გამოცდილება
ზრდის მის უნარებს. როდესაც იგი იწყებს შემდგომი გეგმის დამუშავებას, მთელი ეს
გამოცდილება შთაიღვრება ამ გეგმაში და პირველთან შედარებით ეს შემდგომი გეგმა
აღმოჩნდება გამდიდრებული ყოველივე იმით, რაც ასწავლა ხუროთმოძღვარს პირველმა გეგმამ.
იგივე ხდება ურთიერთმომდევნო ადამიანურ ცხოვრებებშიც. განსხეულებათაშორის
შუალედებში სული მკვიდრობს თავის საკუთარ საუფლოში. მას ძალუძს მთლიანად

88
დაექვემდებაროს სულიერი ცხოვრების მოთხოვნილებებს; ფიზიკური სხეულებრიობიდან
განთავისუფლებული, იგი მუშაობს თავის თავზე ყველა მიმართულებით და საკუთარი თავის
ამ მშენებლობას იგი უმატებს თავის წინა ცხოვრებების გამოცდილებათა ნაყოფს. ამრიგად მისი
თვალთახედვა მუდამ მიპყრობილია მიწიერ ამოცანათა ასპარეზზე, რათა გამუდმებით იმუშაოს
დედამიწის, როგორც მისი ამჟამინდელი მოღვაწეობის ასპარეზის, სრულყოფისათვის. იგი
მუშაობს თავის თავზე, რათა ყოველი განსხეულებისას შესძლოს უფრო და უფრო სრულჰყოს
სამსახური მიწიერი ცხოვრებისა. მაგრამ, რა თქმა უნდა, ეს მხოლოდ ზოგადი სურათია
ურთიერთმომდევნო ადამიანური ცხოვრებებისა. სინამდვილეც არასოდეს შეესაბამება
მთლიანად ამ სურათს, არამედ მუდამ მეტ-ნაკლებ თანხმობაში იქნება მასთან. ზოგჯერ
გარემოებები შესაძლოა იმგვარად წარიმართონ, რომ ადამიანის მომდევნო ცხოვრება იყოს
გაცილებით არასრულყოფილი, ვიდრე წინა ცხოვრება. მაგრამ საერთო ჯამში ასეთი
შეუსაბამობანი კვლავ გამოსწორდებიან ბუნებრივად ურთიერთმომდევნო განსხეულებებში.

სულის განვითარება „სულეთში“ იმის მეოხებით ხდება, რომ ადამიანი თანდათანობით

შეესისხლხორცება ამ საუფლოს სხვადასხვა სფეროებს. მისი საკუთარი ცხოვრება
თანდათანობით ზავდება ამ სფეროებში. იგი დროებით ღებულობს მათ თვისებებს. ამით ისინი
განმსჭვალავენ მის არსებას თავისი არსებით, რათა პირველმა, მეორით გაძლიერებულმა,
შესძლოს მოქმედება მიწიერში. „სულეთის“ პირველ სფეროში ადამიანი გარსშემორტყმულია
მიწიერი საგნების სულიერი პირველხატებით. მიწიერი ცხოვრების მანძილზე იგი ხომ ეცნობა
ამ პირველხატების მხოლოდ ანარეკლებს, რომელთაც იგი სწვდება აზრებით. ამ სფეროში ხდება
ყოველივე იმის განცდა, რასაც მიწაზე მხოლოდ ვიაზრებთ. ადამიანი მოგზაურობს აზრებში,
მაგრამ ეს აზრები რეალური არსებებია. ის, რაც მან აღიქვა მიწიერი ცხოვრების მანძილზე თავისი
გრძნობებით, ამჟამად მოქმედებს მასზე თავისი აზრისმიერი ფორმით, მაგრამ აზრი ვლინდება
უკვე არა როგორც საგანთა მიღმა მიმალული აჩრდილი, არამედ იგი გადაიქცევა
ცხოველმყოფელ რეალობად, რომელიც წარმოშობს საგნებს. ადამიანი თითქოსდა იმყოფება
აზრის სახელოსნოში, რომელშიაც ხდება წარმოქმნა და ფორმირება მიწიერი საგნებისა, რადგან
„სულეთში“ ყოველივეს ცხოველმყოფელი მოქმედება და მოძრაობა მოიცავს. აქ თვალსაჩინოა,
თუ როგორ იქმნება ის, რაც ჩვენ განვიცადეთ მიწიერ ყოფაში. როგორც ფიზიკურ სხეულში
აღვიქვამთ სინამდვილედ გრძნობად საგნებს, ასევე ახლა, სულად ქცეულნი განვიცდით

89
სულიერ ფორმადმქმნელ ძალთა სინამდვილეს. აქაურ აზრ–არსებათა შორის იმყოფება
აგრეთვე აზრი ჩვენი საკუთარი ფიზიკური სხეულებრიობისა. ისეთი გრძნობა გვაქვს, თითქოს
მოწყვეტილი ვართო მას. ჩვენს საკუთრებად განვიცდით მხოლოდ სულიერ არსს. და როდესაც
თითქოსდა მოგონებით აღვიქვამთ დატოვებულ სხეულს, უკვე არა როგორც ფიზიკურს, არამედ
როგორც აზრ-არსებას, მაშინ თვალსაჩინო ხდება ის, რომ იგი ეკუთვნის გარესამყაროს.
ვსწავლობთ მის განხილვას, როგორც გარესამყაროს საკუთრებისას, როგორც ერთგვარ წევრს
გარესამყაროსას. აქედან გამომდინარე, ჩვენს საკუთარ სხეულებრიობას აღარ გამოვყოფთ
დანარჩენი გარესამყაროდან, როგორც ჩვენთვის უფრო მახლობელ რასმე. განვიცდით
ერთიანობას მთელი გარესამყაროსას, ჩვენივე ხორციელი განსხეულების ჩათვლით. აქ ჩვენი
განსხეულებები შეერწყმიან მთელს დანარჩენ სამყაროს როგორც ერთი მთლიანობა. ამრიგად, აქ
სჭვრეტენ ფიზიკურ-სხეულებრივი სინამდვილის პირველხატებს, როგორც ერთიანობას,
რომელსაც თავად ეკუთვნიან. ამის მეოხებით, დაკვირვების გზით თანდათან ნათელი ხდება
ჩვენი ნათესაობა, ჩვენი ერთიანობა გარემომცველ სამყაროსთან. თანდათან სწავლობენ
შემდეგს: ის, რაც აქ არის შენს გარშემო, ეს შენ იყავი თავად. — ეს არის ერთ-ერთი უმთავრესი
აზრი ძველინდურ ვედანტას სიბრძნეში. „ბრძენი“ ჯერ კიდევ მიწიერ ცხოვრებაში ითვისებს
იმას, რასაც სხვანი განიცდიან მხოლოდ სიკვდილის შემდგომ, კერძოდ იმ აზრის გაგებას, – რომ
იგი თავად ენათესავება ყველა საგნებს. ამას კი გამოხატავს შემდეგი აზრი: „ეს შენ ხარ.“ მიწიერ
ცხოვრებაში ეს არის იდეალი, რომელსაც შესაძლოა მიელტვოდეს აზროვნებითი ცხოვრება;
„სულეთში“ კი ეს არის უშუალო ფაქტი, რომელიც ჩვენთვის უფრო და უფრო ცხადი ხდება
სულიერი გამოცდილების მეოხებით. — თვით ადამიანი ამ სამყაროში უფრო და უფრო შეიგნებს
იმას, რომ თავისი ჭეშმარიტი არსებით იგი ეკუთვნის სულთა სამყაროს. იგი აღიქვამს თავის
თავს როგორც სულს სულთა შორის, როგორც პირველსულთა ნაწილს და თავად გრძნობს
საკუთარ თავში სიტყვას პირველსულისას: „მე ვარ პირველსული.“ (ვედანტას სიბრძნე ამბობს:
„მე ვარ . ბრაჰმანი“, ე. ი. მე ვეკუთვნი როგორც წევრი იმ პირველარსს, რომლისგანაც იშვიან
ყველა არსნი.) აქ თვალსაჩინოა ის, რაც მიწიერ ცხოვრებაში აჩრდილისებრ აზრად აღიქმება და
საითაც ისწრაფის ყოველგვარი სიბრძნე, „სულეთში“ ყოველივე ეს უშუალოდ განიცდება. ჩვენ
მხოლოდ იმიტომაც ვფიქრობთ მის შესახებ მიწიერი ცხოვრების მანძილზე, რომ იგი არის ფაქტი
სულიერ ყოფაში.

90
 ამრიგად სულიერ ყოფაში ადამიანი თითქოსდა გარედან, უფრო მაღალი თვალსაზრისით
ხედავს იმ მიმართებებს და ფაქტებს, რომლებშიაც იგი იმყოფება მიწიერი ცხოვრების მანძილზე.
ამგვარად ცხოვრობს იგი „სულეთის“ ყველაზე უფრო დაბალ სფეროში იმ მიწიერ მიმართებათა
წინაშე, რომელნიც უშუალოდ არიან დაკავშირებულნი ფიზიკურ სხეულებრივ
სინამდვილესთან. — დედამიწაზე ადამიანი იბადება გარკვეულ ოჯახში, გარკვეულ ხალხში;
იგი ცხოვრობს გარკვეულ ქვეყანაში. ყველა ამ მიმართებითაა განპირობებული მისი მიწიერი
ყოფა. იგი ჰპოულობს ამა თუ იმ მეგობარს იმიტომ, რომ ამრიგად ეწყობიან გარემოებანი
ფიზიკურ სამყაროში. იგი მისდევს ამა თუ იმ საქმიანობას. ყოველივე ეს განსაზღვრავს მის
მიწიერ ცხოვრებისეულ ურთიერთობებს. ეს ყოველივე წარმოუდგება მას „სულეთის“ პირველ
სფეროში ცხოვრებისას, როგორც ცოცხალი აზრ-არსება. იგი გარკვეული გაგებით ხელახლა
განიცდის ყოველივე ამას. იგი განიცდის ყოველივე ამას ქმედითი სულიერი ასპექტით.
ოჯახისადმი სიყვარული, რომელსაც იგი ავლენდა, მეგობრობა ცოცხლდებიან მასში შიგნიდან,
ასე რომ, მისი თვისებები ძლიერდებიან ამ მიმართულებით. ძლიერდება ის, რაც მოქმედებს
ადამიანის სულში, როგორც ძალა ოჯახურ-მეგობრული სიყვარულისა. იგი შემოდის შემდგომ
მიწიერ ცხოვრებაში ამ თვალსაზრისით უფრო სრულყოფილ ადამიანად. — გარკვეული
გაგებით მიწიერი ცხოვრების ეს ყოველდღიური მიმართებანი ნაყოფთა მსგავსად მწიფდებიან
„სულეთის“ ყველაზე ქვედა სფეროში. არის ადამიანში რაღაც ისეთი, რომლის ინტერესებიც
მთლიანადაა მიმართული ამ ყოველდღიურ მიმართებებზე, ამდენად იგი თავისი სულიერი
ცხოვრების ყველაზე მეტ ხანს ორ განსხეულებას შორის შეიგრძნობს ამ სფეროსთან ნათესაობას.
— ადამიანებს, რომლებთანაც ვცხოვრობთ ფიზიკურ სამყაროში, კვლავ ვპოვებთ სულიერ
სამყაროში. როგორც სამშვინველს შორდება ყოველივე, რაც დამახასიათებელი იყო მისთვის.
ფიზიკური სხეულის მეოხებით, ასევე ფიზიკურ ცხოვრებაში ორ სამშვინველს შორის არსებული
კავშირი თავისუფლდება იმ პირობებისგან, რომელთაც ძალა და მნიშვნელობა აქვთ მხოლოდ
ფიზიკურ სამყაროში. მაგრამ ყოველივე ის, რასაც წარმოადგენდა სამშვინველი ფიზიკურ
ცხოვრებაში, გრძელდება სიკვდილის შემდეგაც, სულეთში. ბუნებრივია, რომ სიტყვები,
რომელნიც შექმნილნი არიან ფიზიკური ურთიერთმიმართებებისათვის, მხოლოდ უზუსტოდ
გადმოსცემენ იმას, რაც ხდება სულიერ სამყაროში. მაგრამ რამდენადაც ანგარიშს ვუწევთ ამას,
უნდა ვაღიაროთ სისწორე შემდეგი გამონათქვამისა: ის სამშვინველნი, რომელნიც ფიზიკურ
სამყაროში ეკუთვნოდნენ ერთმანეთს, კვლავ ჰპოულობენ ერთმანეთს სულიერ სამყაროში, რათა

91
იქ შესაბამისად განაგრძონ ერთად ცხოვრება. — შემდეგი სფერო არის ის, სადაც მიწიერი
სამყაროს საყოველთაო ცხოვრება მოედინება როგორც აზრ-არსება, როგორც მედინი ელემენტი
„სულეთისა“. ვიდრე სამყაროს ვაკვირდებით ფიზიკურ განსხეულებაში, ცხოვრება გვევლინება
ცალკეულ ცოცხალ არსებებთან დაკავშირებულად. სულეთში კი იგი განთავისუფლებულია
ამისგან და მიედინება როგორც ცხოველმყოფელი სისხლი მთელს სამყაროში. იგი არის ის
ცხოველმყოფელი ერთიანობა, რომელიც განფენილია ყოველივეში. მიწიერ ცხოვრებაში კი
ადამიანს წარმოუდგება მხოლოდ ანარეკლი ამ ერთიანობისა. ეს გამოიხატება მოწიწების
ყოველგვარ ფორმაში, რომელსაც ადამიანი ამჟღავნებს სამყაროს მთლიანობის, ერთიანობისა და
ჰარმონიის წინაშე. ადამიანთა რელიგიური ცხოვრებაც ამ ანარეკლიდან მომდინარეობს.
ადამიანისათვის ცხადი ხდება, რომ ყოფიერების აზრი არ არის წარმავალში, არ არის კერძოში,
ერთეულში. იგი უყურებს ამ წარმავალს როგორც „სიმბოლოს”, როგორც ანარეკლს მარადიული,
ჰარმონიული ერთიანობისას. სასოებით და ლოცვით მიაპყრობს იგი მზერას ამ ერთიანობას. მას
სწირავს ძღვნად რელიგიური კულტის რიტუალებს. — „სულეთში“ ეს ყოველივე ანარეკლი
როდია, არამედ ჭეშმარიტი სახე, ცხოველმყოფელი აზრ-არსება. აქ ადამიანი შესაძლოა
ნამდვილად შეუერთდეს იმ ერთიანობას, რომელსაც იგი თაყვანს სცემდა დედამიწაზე. ამ
სფეროში გარეგანად ვლინდებიან რელიგიური ცხოვრებისა და მასთან დაკავშირებული სხვა
ამბების ნაყოფნი. ადამიანი სწავლობს ამჯერად სულიერი გამოცდილებით იმის შეცნობას, რომ
მისი ცალკეული ბედი არ უნდა იყოს მოწყეტილი იმ ერთიანობისაგან, რომელსაც იგი
ეკუთვნის. აქ იქმნება უნარი ამ ერთიანობის წევრად საკუთარი თავის შეცნობისა. რელიგიური
შეგრძნებანი და ყოველივე ის, რაც ესწრაფოდა წმინდა, კეთილშობილ მორალს, ორ
განსხეულებას შორის არსებულ სულიერ მდგომარეობაში სწორედ ამ სფეროდან იკრებს ძალებს.
და ადამიანი კვლავ განსხეულდება ამ თვალსაზრისით კიდევ უფრო განვითარებული
უნარებით.

პირველ სფეროში ადამიანის სამშვინველი იმყოფება იმ სამშვინველებთან ერთად,

რომლებთანაც გადაჯაჭვული იყო განვლილ მიწიერ ცხოვრებაში ფიზიკური სამყაროსთვის
უახლოესი კავშირებით. მეორე სფეროში კი ადამიანი შედის კონტაქტში იმათთან, ვისთანაც
გრძნობდა ერთიანობას უფრო ფართო გაგებით: საერთო თაყვანისცემის მეოხებით, საერთო
რელიგიური აღმსარებლობით და ა. შ. უნდა შევნიშნოთ, რომ წინა სფეროთა სულიერი განცდები

92
ძალაში რჩებიან მომდევნო სფეროებშიც. ასე რომ, ადამიანი როდი სწყდება ოჯახით,
მეგობრებით და ა. შ. შექმნილ კავშირებს, როდესაც იგი შედის მეორე სფეროს ცხოვრებაში და
შემდგომ სფეროებში. – „სულეთის“ სფეროები როდი მდებარეობენ ურთიერთისაგან
„დაშორებულად“; ისინი ერთმანეთს განმსჭვალავენ და ადამიანი განიცდის თავის თავს ახალ
სფეროში არა იმიტომ, რომ მან როგორღაც გარეგნულად „შეადგა ფეხი“ მასში, არამედ იმიტომ,
რომ მოიპოვა იმისი აღქმის უნარი, რაც უწინ მისთვის შეუცნობადი რჩებოდა აქ.

„სულეთის“ მესამე სფერო შეიცავს მშვინვიერი სამყაროს პირველხატებს. ყოველივე ის,

რაც მკვიდრობს ამ სამყაროში, გვევლინება როგორც ცოცხალი აზრ-არსება. ადამიანი აქ
ჰპოულობს პირველხატებს სურვილებისას, ვნებებისას, გრძნობებისას და ა. შ. მაგრამ აქ, სულთა
სამყაროში, მშვინვიერს მოცილებული აქვს ყოველგვარი თავკერძოობა. ისევე, როგორც მეორე
სფეროში ცხოვრებისეული მთლიანობა, ასევე ამ მესამე სფეროშიც ყოველგვარი სურვილები,
ვნებები, სიხარული და მწუხარება შეადგენენ ერთ მთლიანობას. სხვათა ვნება და სურვილი არ
განსხვავდება აქ ჩემი ვნებისა და სურვილისაგან. ყველა არსებათა შეგრძნებები და გრძნობები
ჰქმნიან ერთ საერთო სამყაროს, რომელიც მოიცავს ყოველივე დანარჩენს, ისევე როგორც ჩვენი
ფიზიკური ჰაერის სფერო მოიცავს დედამიწას. ეს სფერო არის თითქოსდა ატმოსფერო
„სულეთისა“. – აქ თავის ნაყოფს მოიღებს ყოველივე ის, რაც ადამიანმა გააკეთა მიწიერი
ცხოვრების მანძილზე ზოგადის სამსახურში, სხვა ადამიანთათვის უანგარო თავდადებით.
ვინაიდან ამ მსახურების მეოხებით, ამ თავდადებით, იგი უკვე მკვიდრობდა „სულეთის“ ამ
მესამე სფეროს ანარეკლში. კაცობრიობის უდიდესმა ქველმოქმედებმა, უდიდესი მსხვერპლის
გამღებმა ადამიანებმა, რომელთაც უდიდესი ღვაწლი მიუძღვით საზოგადოებრივ ასპარეზზე,
მოიპოვეს თავიანთი თვისებები ამ სფეროში მას შემდეგ, რაც წინა განსხეულებაში მიიღეს
შესაძლებლობა მასთან განსაკუთრებული დანათესავებისა.

ცხადია, რომ „სულეთის“ ზემოთაღწერილი სამი სფერო გარკვეულ მიმართებაში

იმყოფება მათზე დაბლა მდგომ სამყაროებთან: ფიზიკურთან და მშვინვიერთან. ვინაიდან ისინი
შეიცავენ საკუთარ თავში პირველხატებს და ცოცხალ აზრ-რსებებს, რომელნიც ამ სამყაროებში
ღებულობენ სხეულებრივ ან მშვინვიერ ყოფას. მხოლოდ მეოთხე სფერო გვევლინება „ნამდვილ
სულეთად“. მაგრამ ეს სფერო არ არის ასეთი ამ სიტყვის ნამდვილი გაგებით. იგი განირჩევა სამი
ქვედა სფეროსაგან იმით, რომ მასში გვხვდება პირველხატები იმ ფიზიკური და მშვინვიერი

93
მიმართებებისა, რომელთაც ადამიანი ჰპოვებს ფიზიკურ და მშვინვიერ სამყაროებში მანამდის,
ვიდრე თავად დაიწყებდეს მუშაობას ამ სამყაროებში. ყოველდღიური ცხოვრების გარემოებები
დაკავშირებულნი არიან საგნებთან და არსებებთან, რომელთაც ადამიანი ჰპოულობს
სამყაროში; ამ სოფლის წარმავალი საგნები მიმართავენ მის მზერას თავიანთი მარადიული
პირველსაფუძვლებისკენ; აგრეთვე მისი შესაქმისმიერი თანამოძმენი, რომელთაც იგი სწირავს
უანგარო გრძნობებს, მისი საშუალებით როდი წარმოიშვნენ. მისი საშუალებით აღმოცენდნენ
სამყაროში ხელოვნების, მეცნიერების, ტექნიკის და სახელმწიფოებრიობის ქმნილებანი და ა. შ.,
მოკლედ რომ ვთქვათ, ყოველივე ის, რასაც იგი ახორციელებს სამყაროში, როგორც თავისი
სულის ორიგინალურ შემოქმედებას. მისი თანამონაწილეობის გარეშე სამყაროში არ იქნებოდა
ფიზიკური ანაბეჭდი ყოველივე ამისა. „სულეთის“ მეოთხე სფეროში იმყოფებიან
პირველხატები ამ წმინდა ადამიანური ქმნილებებისა. – ის, რასაც ადამიანი ჰქმნის მიწიერი
ცხოვრების მანძილზე მეცნიერული აღმოჩენების, მხატვრული იდეების და სახეების,
ტექნიკური ჩანაფიქრების სახით, – ეს ყოველივე იღებს ნაყოფს ამ მეოთხე სფეროში. ასე რომ, ამ
სფეროდან იღებენ მხატვრები, მეცნიერნი და დიდი გამომგონებლები თავიანთ იმპულსებს
სულეთში ყოფნისას, აქ მაღლდება მათი გენია, რათა ახალ განსხეულებებში უფრო მძლავრი
ზემოქმედება მოახდინონ ადამიანური კულტურის შემდგომ განვითარებაზე. – არ უნდა
წარმოვიდგინოთ, რომ სულეთის ამ მეოთხე სფეროს მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ
განსაკუთრებით გამოჩენილი ადამიანებისათვის. მას მნიშვნელობა აქვს
ყველა ადამიანისათვის. ყოველივე იმას, რაც ფიზიკურ ცხოვრებაში აღამაღლებს ადამიანს
ყოველდღიური ცხოვრების სურვილებსა და ლტოლვებზე, ამ სფეროში აქვს თავისი
პირველწყარო. ადამიანს რომ არ გაეარა იგი სიკვდილსა და დაბადებას შორის არსებულ
პერიოდში, შემდეგ ცხოვრებაში მას აღარ ექნებოდა ინტერესები ზოგადკაცობრიულისადმი,
რომელიც სცილდება ვიწრო პიროვნული ცხოვრების ფარგლებს. — ზემოთ უკვე ითქვა, რომ ამ
სფეროსაც არ შეიძლება ეწოდოს სრული გაგებით „წმინდა სულეთი“. ეს ხდება იმიტომ, რომ
ადამიანთა სულიერ ყოფაში დიდ როლს ასრულებს აგრეთვე კულტურული განვითარების
მდგომარეობაც, როგორშიაც მათ დასტოვეს დედამიწა. სულეთში მათ შეუძლიათ იგემონ
მხოლოდ იმის ნაყოფნი, რისი გაკეთებაც მათ შესძლეს თავიანთი მონაცემების მიხედვით იმ
ხალხის, იმ სახელმწიფოს განვითარების შესაბამისად და ა. შ., რომელშიაც ისინი დაიბადნენ.

94
 სულეთის კიდევ უფრო მაღალ სფეროებში ადამიანის სული თავისუფლდება ყველა
მიწიერი ბორკილისაგან. იგი აღზევდება „წმინდა სულეთში“, სადაც განიცდის იმ ჩანაფიქრებს
და მიზნებს, რომელთაც ისახავდა სული მიწიერ ცხოვრებაში. ყოველივე, სამყაროში უკვე
განხორციელებული, ცხოვრებაში ამკვიდრებს უმაღლესი მიზნებისა და ჩანაფიქრების მეტ-
ნაკლებად სუსტ ანარეკლს. ყოველი კრისტალი, ყოველი ხე, ყოველი ცხოველი და ყველაფერი,
რაც ხორციელდება ადამიანური შემოქმედების სფეროში — ეს ყოველივე იძლევა მხოლოდ
ანაბეჭდს იმისას, რასაც წინასწარ სჭვრეტს სული. ადამიანსაც თავის გარდასხეულებათა
მანძილზე ძალუძს შეეხოს ამ არასრულყოფილ ანარეკლებს სრულყოფილი ჩანაფიქრებისას და
მიზნებისას. ამრიგად, თავისი ერთადერთი განსხეულების ფარგლებში თავად ადამიანს ძალუძს
გახდეს მხოლოდ ამგვარი ანარეკლი იმისა, რაც წინასწარ განსაზღვრულია მისთვის „სულეთში“.
ამის გამო ის, რასაც ის წარმოადგენს „სულეთში“ როგორც სული, ვლინდება მხოლოდ მაშინ,
როდესაც ორ განსხეულებას შორის იგი აღზევდება სულეთის მეხუთე სფერომდის. ის, რასაც
იგი წარმოადგენს აქ, არის მისი ჭეშმარიტი რაობა. ეს არის ის, რაც სხვადასხვაგვარ
განსხეულებებში ღებულობს გარეგან ყოფას. ამ სფეროში ადამიანის ჭეშმარიტ „მე“-ს ძალუძს
ყოველმხრივ თავისუფლად იცხოვროს და გამოვლინდეს. ასე რომ, ეს „მე“ არის ერთიანობა,
რომელიც კვლავ და კვლავ ვლინდება თითოეულ განსხეულებაში, ამ „მე“-ს მოაქვს თან ის
უნარი, რომელნიც იქმნებიან „სულთა სამყაროს ქვედა სფეროებში. აქედან გამომდინარე მას
გადმოაქვს წინა ცხოვრებების ნაყოფნი შემდგომ ცხოვრებაში. — ეს არის მატარებელი წარსულ
ცხოვრებათა შედეგებისა.

ასე რომ, როდესაც „მე“ ცხოვრობს „სულეთის“ მეხუთე სფეროში, იგი იმყოფება
ჩანაფიქრთა და მიზანთა საუფლოში. როგორც არქიტექტორი სწავლობს თავის ნამუშევარში
აღმოჩენილ არასრულყოფილებებზე და იღებს თავისი ახალი გეგმებისათვის მხოლოდ იმას,
რაც ამ არასრულყოფილებიდან მან სრულყოფილებად გადააქცია, ასევე „მე“ უკუაგდებს მეხუთე
სფეროში თავისი წინა ცხოვრების რეზულტატებიდან ყოველივე იმას, რაც დაკავშირებულია
ქვედა სამყაროთა არასრულყოფილებებთან და ანაყოფიერებს ჩანაფიქრებს „სულეთისას“,
რომელშიაც იგი მკვიდრობს ამიერიდან თავისი წინა ცხოვრების შედეგებითურთ. — ცხადია,
რომ ძალა, რომლის მოპოვებაც შესაძლოა ამ სფეროდან, დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ
რამდენად შეიძინა „მე“-მ განსხეულებების მანძილზე ისეთი რეზულტატები, რომელთა მიღებაც

95
შეიძლება ჩანაფიქრთა სამყაროში. „მე“, რომელიც მიწიერი ყოფის მანძილზე მიელტვოდა
სულის ჩანაფიქრების განხორციელებას, გამოცოცხლებული აზროვნებისმიერი ცხოვრებით ან
ბრძნული, ქმედითი სიყვარულით აღწევს დიდ უფლებებს ამ სფეროში. მას კი, ვინც მთლიანად
ჩაფლული იყო ყოველდღიურ ურთიერთობებში, ვინც მხოლოდ წარმავალში ცხოვრობდა, მას
არ დაუთესია თესლი, რომელსაც ძალუძს შეასრულოს რაიმე როლი სამყაროს მარადიული
განწესების ჩანაფიქრებში. „სულეთის“ ამ მაღალ სფეროში შესაძლოა გაიშალოს ნაყოფის სახით
მხოლოდ ის მცირე რამ, რაც სცილდებოდა ყოველდღიური ინტერესების ფარგლებს მის
ნამოქმედარში. მაგრამ არ უნდა ვიფიქროთ, თითქოს აქ, უწინარეს ყოვლისა, ისეთი რამ მიიღება
მხედველობაში, რასაც „ამქვეყნიური დიდება“ ან მსგავსი რამ მოაქვს. არა, აქ სწორედ იმის
გათვალისწინება ხდება, რასაც ცხოვრების თვით ხანმოკლე პერიოდშიც კი მივყავართ
ცნობიერებამდე, რომ ყოველივეს, ცალკე არსებულს, აქვს თავისი მნიშვნელობა ყოფიერების
მარადიული ქმნადობისათვის. უნდა მივეჩვიოთ იმ აზრს, რომ ამ სფეროში ადამიანი
სხვაგვარად მსჯელობს საკუთარ თავზე, ვიდრე ეს ფიზიკურ ცხოვრებაშია შესაძლებელი
მისთვის. თუ მან, მაგალითად, შეიძინა სრულიად მცირე ნათესაობა ამ მეხუთე სფეროსთან,
მაშინ მასში აღმოცენდება მიდრეკილება, შთაბეჭდოს საკუთარ თავში იმპულსი შემ– დგომი
ფიზიკური ცხოვრებისათვის. ასე რომ, მის ბედში (კარმაში) აღმოცენდება შესაბამისი შედეგი ამ
ნაკლის გამოსასწორებლად. ის, რაც შემდგომ მიწიერ ცხოვრებაში ამავე ცხოვრების
თვალსაზრისით გვეჩვენება როგორც სავალალო ბედი — რომელსაც შესაძლოა. ძლიერ
ვუჩივით კიდევაც – სულეთის ამ სფეროში მოსჩანს როგორც აუცილებელი რამ ადამიანისათვის.
რამდენადაც მეხუთე სფეროში ადამიანი ცხოვრობს თავისი საკუთარი „მე“-ს წიაღ, იგი
ამაღლებულია აგრეთვე ყოველივე იმაზე, რაც განსხეულებათა მანძილზე მოსავდა მას ქვედა
სამყაროებიდან. იგი არის ის, რაც იყო მუდამ და იქნება მუდამ თავის განსხეულებების
მანძილზე. მასზე გამგებლობენ ის ჩანაფიქრნი, რომელნიც ჩადებულნი არიან ამ
განსხეულებებში და რომელთაც იგი ნერგავს თავისი საკუთარი „მე“-ს წიაღ. იგი უყურებს თავის
საკუთარ წარსულს და გრძნობს, რომ ყოველივე ის, რაც მან განიცადა, ჩაქსოვილი იქნება იმ
ჩანაფიქრებში, რომელნიც მან უნდა განახორციელოს მომავალში. მის მეხსიერებაში იელვებს
წარსულ ცხოვრებათა მოგონება და წინასწარმეტყველური განჭვრეტა მომავალი ცხოვრებებისა.
— ამრიგად, ის, რასაც ზემოთ ამ ნაშრომში ეწოდა თავადი სული, ამ სფეროში მკვიდრობს
თავისი განვითარების შესაბამის სინამდვილეში. იგი იქმნება და მზადდება იმისთვის, რომ

96
ახალ განსხეულებაში მისთვის აღმოცენდეს შესაძლებლობა სულიერი ჩანაფიქრების
განხორციელებისა მიწიერ სინამდვილეში.

თუ ეს „თავადი სული“ „სულეთში“ ხშირი ყოფნის შემდეგ იმდენად განვითარდება, რომ

შესძლებს თავისუფალ მოძრაობას ამ სამყაროში, მაშინ იგი უფრო და უფრო იპოვის აქ თავის
ჭეშმარიტ სამშობლოს. სულიერში ცხოვრება ისეთივე მახლობელი გახდება მისთვის, როგორც
მიწიერი ადამიანისათვის ფიზიკურ სინამდვილეში ცხოვრება. ამიერიდან „სულეთის“
თვალსაზრისები ერთადერთნი იქნებიან, რომელთა მიღებასაც იგი შესძლებს მომდევნო
მიწიერი ცხოვრებების მანძილზე. „მე“ შეიგრძნობს საკუთარ თავს ღვთაებრივი განწესების
წევრად. მიწიერი ცხოვრების ფარგლები და კანონები აღარ ეხებიან მის უშინაგანეს არსს.
სულიერი სამყაროდან მოდიან მასთან ძალები ყოველივე იმისათვის, რასაც იგი ჰქმნის. მაგრამ
სულიერი სამყარო არის ერთიანობა. მან, ვინც ცხოვრობს მასში, იცის, თუ როგორ ჰქმნიდა
მარადისობა წარსულს. და მარადიულიდან გამომდინარე მას შეუძლია განსაზღვროს მომავლის
მიმართულებაც. წარსულზე მიპყრობილი მზერა ფართოვდება იქამდე, ვიდრე სრულყოფილი
არ გახდება. ადამიანი, რომელიც მიაღწევს ამ საფეხურს, თავად ისახავს მიზნებს, რომელთაც მან
უნდა მიაღწიოს შემდეგ განსხეულებაში. სულეთიდან იგი გავლენას ახდენს თავის მომავალზე,
რათა იგი აღსრულდეს სულიერად და ჭეშმარიტად. ადამიანი ორ განსხეულებას შორის
ყოფნისას მკვიდრობს ყველა იმ მაღალ არსებათა შორის, რომელთა თვალშიც ღვთაებრივ
სიბრძნეს არ გააჩნია საფარველი. ვინაიდან მან მიაღწია იმ საფეხურს, რომელზედაც იგი
შესძლებს მათ გაგებას. „სულეთის“ მეექვსე სფეროში ადამიანი თავის ყველა ქმედებებში
განახორციელებს იმას, რაც განსაკუთრებით ახასიათებს სამყაროს ჭეშმარიტ არსს. ვინაიდან მას
აღარ ძალუძს იმის ძიება, რაც სასარგებლოა მისთვის, არამედ მხოლოდ იმისა, რაც უნდა მოხდეს
მსოფლიო განწესების სწორ მიმდინარეობასთან შეთანხმებით. სულეთის მეშვიდე სფეროს
მივყავართ „სამი სამყაროს“ საზღვართან. ადამიანი აქ წარსდგება „ცხოველმყოფელ მარცვალთა“
წინაშე, რომელნიც ზენა სამყაროებიდან შემოტანილნი არიან ამ სამ ზემოთაღწერილ სამყაროში,
რათა შეასრულონ მანდ თავიანღი ამოცანები. სამი სამყაროს საზღვარზე ყოფნისას ადამიანი
შეიცნობს თავის თავს საკუთარი ცხოვრების მარცვალში. ეს კი მოიტანს იმას, რომ ამ სამი
სამყაროს ამოცანა ამოხსნილი იქნება. ასე რომ, იგი სჭვრეტს მთელს ცხოვრებას ამ
სამყაროებისას. ფიზიკურ ცხოვრებაში სამშვინველის უნარები, რომელთა საშუალებითაც

97
ღებულობს იგი სულიერი სამყაროს ზემოთაღწერილ განცდებს, არ არიან გაცნობიერებულნი
ყოველდღიური ცხოვრების მიმართებათა გამო. ქვეცნობიერ სიღრმეებში ეს უნარნი მუშაობენ
სხეულებრივ ორგანოებზე, რომელნიც ჰქმნიან ფიზიკური სამყაროს ცნობიერებას. სწორედ ეს
არის მიზეზი, რის გამოც ისინი შეუცნობელნი რჩებიან ამ სამყაროსათვის. თვალიც ვერ ხედავს
საკუთარ თავს, ვინაიდან მასში მოქმედებენ ძალები, რომელნიც წარმოაჩენენ სხვა საგანს. იმ
საკითხის განხილვისას, თუ რამდენად შეიძლება იყოს ცხოვრება დაბადებასა და სიკვდილს
შორის განვლილ მიწიერ ცხოვრებათა შედეგი, უნდა მივიღოთ მხედველობაში, რომ თავად ამ
ცხოვრების ფარგლებში შემუშავებული თვალსაზრისი, როგორც მას, ბუნებარივია იღებენ, არ
იძლევა არავითარ შესაძლებლობას მსჯელობისთვის. ამგვარი თვალსაზრისისთვის ერთი
მიწიერი ცხოვრება, მაგალითად, შესაძლოა იყოს აღსავსე მწუხარებით, არასრულყოფილებით
და ა.შ. ამავე დროს მეორე თვალსაზრისისათვის, რომელიც თავად ამ ცხოვრების მიღმა
შემუშავდება, იგი შესაძლოა განვლილი ცხოვრების შედეგს წარმოადგენდეს. შემეცნების გზაზე
დადგომის შედეგად, რომელიც აღწერილია ერთ–ერთ შემდგომ თავში, სამშვინველი
თავისუფლდება სხეულებრივი ცხოვრების პირობებისაგან. ამის შედეგად მას ძალუძს
ხატოვნად აღიქვას ის განცდები, რომელთაც იგი გაივლის სიკვდილსა და ხელახალ დაბადებას
შორის. ამგვარი აღქმა შესაძლებლობას იძლევა აღვწეროთ „სულეთის“ მოვლენები იმგვარად,
როგორც ეს არის აქ მოცემული ჩანახატების სახით. თუ არ დავივიწყებთ, რომ ფიზიკურ
სხეულში სამშვინველის მთელი განწყობილება სხვაგვარია, ვიდრე წმინდა სულიერ განცდაში,
მაშინ ზემოთაღწერილი წარმოგვიდგება თავისი ჭეშმარიტი სახით.

98
 V. ფიზიკური სამყარო და მისი კავშირი სამშვინველისა და სულის
სამყაროებთან

მშვინვიერი სამყაროსა და სულეთის მოვლენები მიუწვდომელია გარეგანი გრძნობადი

აღქმისათვის. ამ გრძნობადი აღქმისათვის მისაწვდომი საგნები უნდა დავაყენოთ
ზემოთაღწერილი ორი სამყაროს გვერდით, როგორც მესამე სამყარო. თავისი სხეულებრივი
არსებობის მანძილზე ადამიანი ერთდროულად ცხოვრობს სამ სამყაროში. იგი აღიქვამს
გრძნობადი სამყაროს საგნებს და ზემოქმედებას ახდენს მათზე. მშვინვიერი სამყაროს ძალები
მოქმედებენ მასზე სიმპათიისა და ანტიპათიის ძალებით; ხოლო მისი საკუთარი სამშვინველი
თავისი დადებითი და უარყოფითი გრძნობებით, თავისი სურვილებით და ვნებებით აღძრავს
ტალღებს მშვინვიერ სამყაროში; საგანთა სულიერი არსი კი აირეკლება მის აზრთა სამყაროში;
თავად იგიც, როგორც მოაზროვნე სულიერი არსება, გვევლინება სულეთის მოქალაქედ და
ყოველივე იმის თანაზიარად, რაც მკვიდრობს სამყაროს ამ სფეროში. — აქედან ცხადია, რომ
გრძნობადი სამყარო არის მხოლოდ ნაწილი იმისა, რაც გარს ერტყმის ადამიანს. ადამიანის
გარემომცველი სამყაროს ეს ნაწილი გვევლინება გარკვეულ ზომამდე დამოუკიდებლად,
ვინაიდან შესაძლებელია მისი აღქმა იმ შეგრძნებებით, რომელნიც განზე ტოვებენ მშვინვიერსა
და სულიერს, ამავე სამყაროს საკუთრებას. ისევე, როგორც ყინულის ნატეხი, რომელიც
დაცურავს წყლის ზედაპირზე, არის იგივე ნივთიერება გარემომცველი წყლისა, ზოგიერთი
თვისებებით მისგან განსხვავებული, ასევე გრძნობადი საგნები წარმოადგენენ მათ
გარემომცველ მშვინვიერ და სულიერ სამყაროთა ნივთიერებას; ისინიც განსხვავდებიან ამ
გარემოცვისაგან ზოგიერთი თვისებით, რომლებითაც ისინი ხდებიან მისაწვდომნი გრძნობადი
აღქმისათვის. ისინი — ხატოვნად თუ ვიტყვით – არიან გამკვრივებული სულიერი და
მშვინვიერი წარმონაქმნები; ეს გამკვრივება მოქმედებს ისე, რომ გრძნობებს ძალუძთ მათი
აღქმა. დიახ, როგორც ყინული წარმოადგენს მხოლოდ წყლის არსებობის ფორმას, ასევე
გრძნობადი საგნები წარმოადგენენ ფორმას მშვინვიერი და სულიერი არსებების ყოფიერებისას.
ამის შემდეგ გასაგები გახდება, რომ სულის სამყარო შეიძლება გადაიქცეს სამშვინველის
სამყაროდ, ხოლო ეს უკანასკნელი – გრძნობად სამყაროდ, ისევე როგორც წყალი გადაიქცევა
ყინულად.

99
 ამ თვალსაზრისით გასაგები ხდება, თუ რად ძალუძს ადამიანს შეიქმნას აზრები
გრძნობადი საგნების შესახებ, ვინაიდან არსებობს კითხვა, რომელიც უნდა დაუსვას საკუთარ
თავს ყოველმა მოაზროვნე ადამიანმა, სახელდობრ: რა მიმართებაში იმყოფება აზრი, რომელსაც
ადამიანი იქმნის ქვის შესახებ, თავად ამ ქვასთან? გარესამყაროს ბუნებაზე ღრმად
დამკვირვებელი ადამიანებისთვის მათი სულიერი მზერის წინაშე მთელი სიცხადით იბადება
ეს კითხვა. შესანიშნავად. ამბობს, მაგალითად, ამ ჰარმონიის შესახებ დიდი ასტრონომი
კეპლერი: „სამყაროში ჭეშმარიტად ღვთაებრივი მოწოდებაა შთაბეჭდილი, დაბეჯითებით რომ
მოუწოდებს ადამიანს ასტრონომიის შესწავლისაკენ; სიტყვებისა და მარცვლებისაგან როდი
შედგება ეს მოწოდება, არამედ შეესაბამება ადამიანურ ცნებებსა და გრძნობებს, რომელნიც
მიმართულნი არიან ციური სხეულებისა და მათი მდგომარეობებისაკენ.“ რადგან გრძნობადი
სამყაროს საგნები სხვა არაფერია, თუ არა გამკვრივებული სულიერი არსებები, ამდენად
საკუთარ აზრთა მათზე მიმართვის შედეგად ადამიანს ძალუძს ამ საგანთა წვდომა. გრძნობადი
საგნები სულის სამყაროდან მომდინარეობენ, ისინი წარმოადგენენ მხოლოდ სხვაგვარ ფორმას
სულიერი არსებებისას; და როდესაც ადამიანი აზროვნებს საგანთა შესახებ, იგი უბრალოდ
მიმართავს თავის შინაგან მზერას გრძნობადი ფორმის ნაცვლად ამ საგანთა სულიერი
პირველხატებისკენ. საგნის წვდომა აზრით არის პროცესი, რომელიც შეიძლება შევადაროთ
მყარი საგნის წინასწარ ცეცხლში გადადნობას, რათა ქიმიკოსმა შემდეგ გამოიკვლიოს ეს საგანი
თხევად მდგომარეობაში.

სულეთის სხვადასხვა სფეროებში ვლინდებიან გრძნობადი სამყაროს სულიერი

პირველხატები. მეხუთე, მეექვსე და მეშვიდე სფეროებში ეს პირველხატები გვხვდებიან
როგორც ჯერ კიდევ ცოცხალი ჩანასახისეული მარცვლები; ოთხ ქვედა სფეროში კი ისინი
გარდაიქმნებიან სულიერ წარმონაქმნად. ამ სულიერ წარმონაქმნს ადამიანის სული
აჩრდილისებრი ანარეკლის სახით აღიქვამს, როდესაც სურს აზროვნებით შეიმუშაოს გაგება
გრძნობადი საგნებისა. როგორ გამკვრივდნენ ეს სულიერი წარმონაქმნები გრძნობადი სამყაროს
მდგომარეობამდე — აი, საკითხი ყველასთვის, ვინც მიელტვის სულიერ წვდომას თავისი
გარემომცველი სამყაროსას. — უწინარეს ყოვლისა ადამიანის გრძნობადი ხედვისათვის ეს
გარემომცველი სამყარო განიყოფება ოთხ აშკარად განსხვავებულ საფეხურად: მინერალურად,

100
მცენარეულად, ცხოველურად და ადამიანურად. მინერალური სამყარო აღიქმება
შეგრძნებებით, ხოლო აზროვნება სწვდება მას. რაიმე მინერალური სხეულის შესახებ აზრის
შექმნისას ორგვარ მოვლენასთან გვაქვს საქმე: გრძნობად საგანთან და აზრთან. ამის შესაბამისად
უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ ეს გრძნობადი საგანი არის გამკვრივებული აზრ-არსება. მაგრამ
ერთი მინერალური არსება გარეგანი სახით მოქმედებს მეორეზე. იგი ეჯახება მას და
მოძრაობაში მოჰყავს; იგი ახურებს მას, ანათებს, ადნობს და ა. შ. ეს გარეგანი საშუალება
ზემოქმედებისა შეიძლება გამოვხატოთ აზრების სახით. ადამიანი იქმნის აზრებს იმის შესახებ,
რომ მინერალური საგნები გარეგანი კანონზომიერების ძალით ზემოქმედებას ახდენენ
ურთიერთზე. ამის მეოხებით მისი ცალკეული აზრები გადაიზრდებიან მთელი მინერალური
სამყაროს აზრისმიერ სურათში. და ეს აზრისმიერი სურათი არის ანარეკლი მთელი
მინერალური გრძნობადი სამყაროს პირველხატისა. სულიერ სამყაროში შეიძლება მისი პოვნა,
როგორც მთლიანობისა. — მცენარეთა საუფლოში ერთი საგნის გარეგან ზემოქმედებას მეორეზე
ემატება ზრდისა და გამრავლების მოვლენები. მცენარე იზრდება და წარმოქმნის თავის მსგავს
არსებებს. იმას, რასაც ადამიანი ხვდება მინერალურ სამყაროში, ემატება სიცოცხლე. ამ ფაქტის
შესახებ უბრალო დაფიქრებაც კი მიგვიყვანს დასკვნამდე, რომელიც ნათელს მოჰფენს
ყოველივეს. მცენარეს გააჩნია ძალები, რათა მისცეს თავის თავს ცოცხალი სახე და შეჰქმნას ამავე
სახის თავისი მსგავსი არსება. გაზების, სითხეების და ა. შ. არსებულ უფორმო მინერალურ
ნივთიერებებსა და მცენარეულ სამყაროს ცოცხალ სახეს შორის არსებობენ კრისტალთა
ფორმები. კრისტალებში ჩვენ გვაქვს გადასვლა უფორმო მინერალური სამყაროდან მცენარეული
სამყაროს ცოცხალი წარმომქმნელი უნარისაკენ. — ამ გარეგან-გრძნობადი ქმნადობის პროცესში
— როგორც მინერალურ, ისე მცენარეულ საუფლოში – თვალსაჩინოა გრძნობადი გამკვრივება
წმინდა სულიერი პროცესებისა, რომელიც მიმდინარეობს მაშინ, როდესაც სულიერი ჩანასახები
სულეთის სამი ზედა სფეროში გარდაიქმნებიან ქვედა სფეროების სულიერ სახეებად.
კრისტალიზაციის პროცესის შესაბამისი პირველხატია სულიერ სამყაროში გადასვლა უფორმო
სულიერი ჩანასახიდან სახედქმნილი წარმონაქმნისაკენ. თუ ეს გადასვლა იმდენად
გამკვრივდება, რომ იგი მისაწვდომი გახდება შეგრძნებათათვის, მაშინ იგი გვევლინება
გრძნობად სამყაროში კრისტალიზაციის მინერალურ პროცესად. – მაგრამ მცენარეულ
სამყაროშიც. ხომ არის სახედქმნილი სულიერი ჩანასახი. მაგრამ აქ სახედქმნილ არსებაში ჯერ
კიდევ შენარჩუნებულია ცოცხალი უნარი ფორმის წარმოქმნისა. კრისტალში კი სულიერმა

101
ჩანასახმა ჩამოყალიბებისას დაჰკარგა უნარი ფორმადქმნისა. მან ამოსწურა თავისი თავი უკვე
წარმოქმნილ ფორმაში. მცენარესაც აქვს სახე, და გარდა ამისა – სახედქმნის უნარი. სულეთის
ზედა სფეროებში არსებულ სულიერ ჩანასახთა თვისება შენარჩუნებულია მცენარეულ ყოფაში.
ასე რომ, მცენარე არის სახე, ისევე როგორც კრისტალი, და უფრო მეტიც, იგი სახის
წარმომქმნელი ძალაა. იმ ფორმის გარდა, რომელიც პირველარსებებმა მიიღეს მცენარეულ
სახეში, მათზე მუშაობს კიდევ ერთი ფორმა, რომელიც ატარებს ანაბეჭდს ზედა სფეროების
სულიერი არსებებისას. მაგრამ მცენარეში გრძნობადად აღიქმება მხოლოდ ის, რაც ავლენს
თავის თავს დასრულებული სახით; სახემქმნელი არსებები, რომელნიც ანიჭებენ სიცოცხლეს ამ
სახეს მცენარეულ საუფლოში, გრძნობადად არ აღიქმებიან. გრძნობადი თვალი ხედავს პატარა
შროშანს და რამდენიმე დღის შემდეგ ჰხედავს მას გაზრდილს. სახედმქმნელ ძალას, რომელიც
პირველიდან ამ უკანასკნელს წარმოქმნის, ეს თვალი ვერ ხედავს. ეს სახედმქმნელი,
ძალისმიერი არსება არის გრძნობადად უხილავი ქმედითი ნაწილი მცენარეულ სამყაროში.
სულიერი ჩანასახები ჩამოქვეითდნენ ერთი საფეხურით დაბლა, რათა ემოქმედათ სახეების
საუფლოში. სულისმეტყველებაში შესაძლებელია საუბარი ელემენტარულ საუფლოებზე. თუ იმ
პირველფორმებს, რომელთაც ჯერ არ გააჩნიათ არავითარი სახე, დავარქმევთ პირველ
ელემენტარულ საუფლოს, მაშინ გრძნობადად უხილავი ძალისმიერი არსებები, რომელნიც
მოქმედებენ როგორც მუშაკნი მცენარეთა ზრდაზე, მიეკუთვნებიან მეორე ელემენტარულ
საუფლოს. – ცხოველთა სამყაროში ზრდასა და გამრავლების უნარს ემატება შეგრძნება და
ლტოლვა. ესენი არიან მშვინვიერი სამყაროს გამოვლინებანი. არსება, რომელსაც გააჩნია
შეგრძნება და ლტოლვა, ეკუთვნის ამ სამყაროს, ღებულობს მისგან შთაბეჭდილებებს და
აწარმოებს მასზე ზემოქმედებას. ყოველი შეგრძნება, ყოველი ლტოლვა, წარმოქმნილი
ცხოველურ არსებაში, მომდინარეობს ცხოველური სამშვინველის ქვენა ნაწილიდან. სახე უფრო
მდგრადია, ვიდრე შეგრძნება ან ლტოლვა. შესაძლოა ითქვას, რომ მცენარის ცვლადი სახე
ისეთსავე დამოკიდებულებაშია კრისტალის უძრავ ფორმასთან, როგორც შეგრძნებადი
ცხოვრება – უფრო მდგრად ცოცხალ სახესთან. მცენარე გარკვეულ ზომამდე იზრდება
სახედმქმნელი ძალის მეოხებით; თავისი ცხოვრების მანძილზე იგი გამუდმებით იძენს ახალ-
ახალ სახეებს. თავდაპირველად იგი ფესვს იდგამს, შემდეგ ისხამს ფოთლებს, შემდეგ ყვავილებს
და ა. შ. ცხოველი გვევლინება თვითდასრულებული სახით და ამ სახის შიგნით ანვითარებს
ცვალებად ცხოვრებას შეგრძნებისა და ლტოლვებისას. ამ ცხოვრებასაც აქვს თავისი ყოფა

102
მშვინვიერ სამყაროში. როგორც მცენარე არის ისეთი რამ, რაც იზრდება და მრავლდება, ასევე
ცხოველი არის ისეთი რამ, რაც შეიგრძნობს და ავითარებს ლტოლვებს. ეს უკანასკნელნი
წარმოადგენენ სხეულისათვის იმ უფორმო ელემენტს, რომელიც გამუდმებულად ვითარდება
ახალ-ახალ ფორმებში. მათი პირველადი წარმომქმნელი პროცესები სულეთის ზედა სფეროებში
იმყოფებიან. მაგრამ ისინი მოქმედებენ მშვინვიერ სამყაროში. ამრიგად, ცხოველთა საუფლოში
იმ ძალისმიერ არსებებს, რომელნიც გრძნობადად უხილავნი არიან და წარმართავენ
მცენარეების ზრდას და განვითარებას, უერთდებიან კიდევ სხვები, რომელნიც ერთი
საფეხურით დაბლა ჩამოქვეითდნენ მშვინვიერ სამყაროში. ცხოველთა საუფლოში
შეგრძნებებისა და ლტოლვების მამოძრავებელ მუშაკებად გვევლინებიან უფორმო არსებანი,
რომელნიც იმოსებიან მშვინვიერი გარსებით. ისინი არიან ჭეშმარიტი მშენებლები ცხოველური
ფორმებისა. ის სფერო, რომელსაც ისინი ეკუთვნიან, სულისმეტყველებაში იწოდება მესამე
ელემენტარულ საუფლოდ. — ადამიანი ამ უნართა გარდა, რომელიც მცენარეებსაც და
ცხოველებსაც გააჩნიათ, ჰფლობს კიდევ სხვა უნარებს, რათა გადაამუშაოს შეგრძნებები
წარმოდგენებად და აზრებად და აზროვნებით წარმართოს თავისი მიდრეკილებები. აზრი,
რომელიც მცენარეში გვევლინება სახედ, ცხოველში — მშვინვიერ ძალად, ადამიანში ვლინდება
როგორც თავად აზრი თავისი საკუთარი ფორმით. ცხოველი არის სამშვინველი; ადამიანი არის
სული. სულიერი არსება ჩამოქვეითდა კიდევ ერთი საფეხურით დაბლა. ცხოველთან იგი ჰქმნის
სამშვინველს, ადამიანში კი იგი შემოვიდა თავად გრძნობად-ნივთიერ სამყაროში. სული
იმყოფება ადამიანური გრძნობადი სხეულის წიაღში და ამიტომ, რამდენადაც იგი გვევლინება
გრძნობად სამოსში, მას ძალუძს გამოვლინდეს როგორც მხოლოდ მკრთალი ანარეკლი,
როგორიცაა აზრი სულიერ არსებასთან შედარებით. ადამიანში სული ვლინდება ფიზიკური
ტვინის ორგანიზაციის მეშვეობით. – მაგრამ სამაგიეროდ სული გახდა აგრეთვე შინაგანი არსი
ადამიანისა. აზრი არის ფორმა, რომელსაც ღებულობს ადამიანში უფორმო სულიერი არსება,
ისევე როგორც მცენარეში იგი იძენს სახეს, ხოლო ცხოველში გადაიქცევა სამშვინველად. ამიტომ
ადამიანისათვის, როგორც მოაზროვნე არსებისთვის, არ არსებობს მის გარეშე მყოფი მისი
აღმშენებელი ელემენტარული საუფლო. მისი ელემენტარული საუფლო მუშაობს მის გრძნობად
სხეულში. რამდენადაც ადამიანი არის არსება, რომელსაც გააჩნია სახე და შეგრძნება, მასზე
მუშაობენ იგივენაირი ელემენტარული არსებანი, რომელნიც მუშაობენ მცენარეებსა და
ცხოველებზე. ხოლო აზრისმიერი ორგანიზმი მუშავდება ადამიანში თავად მისი ფიზიკური

103
სხეულის შიგნიდან. ადამიანის სულიერ ორგანიზმში, ნერვულ სისტემაში, რომლის
სრულყოფის უმაღლესი საფეხურია ტვინი, ჩვენთვის გრძნობადად თვალსაჩინოა ის, რაც
მუშაობს მცენარეებში და ცხოველებში, როგორც ზეგრძნობადი ძალისმიერი არსება. სწორედ
ამის მიზეზია ის, რომ ცხოველში ვლინდება თვითშეგრძნება, ხოლო. ადამიანში – თვითშეგნება.
ცხოველში სული შეიგრძნობს საკუთარ თავს სამშვინველად; იგი ჯერაც არ აღიქვამს თავს
სულად. ადამიანში კი სული შეიმეცნებს საკუთარ თავს სულად და რამდენადაც ეს ხდება
ფიზიკური პირობების მეშვეობით, იგი შეიმეცნებს მხოლოდ სულის აჩრდილისებრ ანარეკლს,
მხოლოდ აზრს. – ამ გაგებით სამგვარი სამყარო განიყოფა შემდეგნაირად:

1. პირველქმნილი უფორმო არსებების საუფლო (პირველი ელემენტარული საუფლო);

2. სახედმქმნელ არსებათა საუფლო (მეორე ელემენტარული საუფლო);

3. მშვინვიერ არსებათა საუფლო (მესამე ელემენტარული საუფლო);

4. შექმნილ სახეთა საუფლო (კრისტალთა ფორმები);

5. საუფლო, რომელიც გრძნობადად თვალსაჩინოა სახეებში და რომელზედაც მუშაობენ

სახედმქმნელი არსებები (მცენარეთა საუფლო);

6. საუფლო, რომელიც გრძნობადად თვალსაჩინოა სახეებში, მაგრამ რომელშიც გარდა

ამისა სახედმქმნელი არსებები მოქმედებენ მშვინვიერად (ცხოველთა საუფლო);

7. საუფლო, რომელშიც გრძნობადად თვალსაჩინოა სახეები, რომელშიც მშვინვიერად

მოქმედებენ სახედმქმნელი არსებები და რომელშიც თავად სული იქმნის აზრისმიერ ფორმას
გრძნობად სამყაროში (ადამიანთა საუფლო)

ახლა თვალსაჩინოა, თუ როგორ უკავშირდებიან სულიერ სამყაროს სხეულში

მცხოვრები ადამიანის შემადგენელი ნაწილები. ფიზიკურ სხეულს, ეთერულ სხეულს,
შეგრძნებად-მშვინვიერ სხეულს და განსჯისმიერ სამშვინველს განიხილავენ როგორც
გრძნობად სამყაროში გამკვრივებულ პირველხატებს სულეთისას. ფიზიკური სხეული
აღმოცენდება იმის შედეგად, რომ ადამიანის პირველხატი მკვრივდება გრძნობად

104
გამოვლინებამდე. ამის შესაბამისად ფიზიკურ სხეულს შესაძლოა ეწოდოს პირველი
ელემენტარული საუფლოს არსება, რომე ლიც იმდენად გამკვრივდა, რომ მისაწვდომი გახდა
გრძნობა დი აღქმისათვის. ეთერული სხეული აღმოცენდება იმის შედეგად, რომ ეს
ზემოთაღნიშნული გზით წარმოქმნილი სახე ინარჩუნებს მოძრავ ხასიათს იმ არსების
მეოხებით, რომელიც განავრცობს თავის მოქმედებას გრძნობად საუფლოზეც, მაგრამ მისი
გრძნობადი აღქმა შეუძლებელია. თუ ჩვენ მოვისურვებდით სრულად განსაზღვრას ამ
არსებისას, უნდა გვეთქვა, რომ უწინარეს ყოვლისა იგი იღებს საწყისს სულეთის უზენაეს
სფეროებში და შემდეგ, მეორე სფეროში გარდაიქმნება სიცოცხლის პირველხატად. როგორც
სიცოცხლის ამგვარი პირველხატი, იგი მოქმედებს გრძნობად სამყაროში. ასევე არსება,
რომელიც აგებს შეგრძნებად მშვინვიერ სხეულს, იღებს საწყისს სულეთის ზენა სფეროებში.
ხოლო სულეთის მესამე სფეროში იგი გარდაიქმნება მშვინვიერი სამყაროს პირველხატად და
როგორც ასეთი მოქმედებს გრძნობად სამყაროში. განსჯისმიერი სამშვინველი კი იქმნება იმის
მიხედვით, რომ მოაზროვნე ადამიანის პირველხატი სულეთის მეოთხე სფეროში გარდაიქმნება
აზრად და ამ სახით, როგორც მოაზროვნე ადამიანური არსება, უშუალოდ მოქმედებს გრძნობად
სამყაროში. – ასეთია ის ადგილი, რომელსაც იკავებს ადამიანი გრძნობად სამყაროში. ამგვარად
მუშაობს სული მის ფიზიკურ სხეულზე, მის ეთერულ სხეულზე და მის შეგრძნებად მშვინვიერ
სხეულზე. ამრიგად მჟღავნდება ეს სული განსჯისმიერ სამშვინველში. — ამრიგად, ადამიანის
სამ ქვედა ნაწილზე მუშაობენ პირველხატები იმ არსებათა ფორმით, რომელნიც
გარკვეულწილად გარედან მიუდგებიან მას; თავის განსჯისმიერ სამშვინველში იგი
(ცნობიერად) მუშაობს საკუთარ თავზე. – ხოლო არსებანი, რომელნიც მოქმედებენ ფიზიკურ
სხეულზე, იგივენი არიან, რომელნიც ჰქმნიან მინერალურ ბუნებას. მის ეთერულ სხეულზე
მუშაობენ იმავე სახის არსებანი, რაც მცენარეთა საუფლოში. ხოლო მის შეგრძნებად მშვინვიერ
სხეულზე მოქმედებენ იმათი მსგავსი არსებანი, როგორიც მკვიდრობენ ცხოველთა საუფლოში
გარეგან გრძნობათათვის მიუწვდომელი სახით და რომელთა მოქმედებაც ვრცელდება ამ
საუფლოებზე.

ამგვარ ურთიერთქმედებაში არიან სხვადასხვაგვარი სამყაროები. სამყარო, რომელშიც

მკვიდრობს ადამიანი, არის გამოხატულება ამ ურთიერთშეთანხმებული ქმედებისა.

105
 * * *

გრძნობადი სამყაროს ამგვარი გაგების შემდეგ იწყება გაგება სხვაგვარი არსებებისაც,

რომელნიც განსხვავდებიან ბუნების ზემოხსენებულ ოთხ სფეროში დამკვიდრებულ
არსებათაგან. ამგვარი არსებების მაგალითად ავიღოთ ის, რასაც უწოდებენ ერის სულს
(ნაციონალურ სულს). იგი არ ვლინდება უშუალოდ გრძნობადი სახით. იგი მჟღავნდება
შეგრძნებებში, გრძნობებში, მიდრეკილებებში და ა. შ., რომელნიც წარმოადგენენ ერთი
გარკვეული ეროვნების კუთვნილებას. ეს არის არსება, რომელიც არ სხეულდება
გრძნობადად, მაგრამ ისევე, როგორც ადამიანი იქმნის გრძნობად თვალსაჩინო სხეულს, ასევე
ეს არსებაც იქმნის სხეულს მშვინვიერი სამყაროს ნივთიერებისგან. ეს მშვინვიერი სხეული ერის
სულისა ჰგავს ღრუბელს, რომელშიაც მკვიდრობენ ერის წარმომადგენლები და რომლის
გავლენები, თუმც საცნაურია მოცემულ ადამიანთა სამშვინველებში, მაგრამ ეს გავლენები არ
მომდინარეობენ თავად ამ სამშვინველებიდან. ვისაც ამრიგად არ წარმოუდგენია ერის სული,
მისთვის იგი რჩება სქემატურ აზრად ყოველგვარი სიცოცხლისა და შინაარსის გარეშე, ცარიელ
აბსტრაქციად. იგივე შეიძლება ითქვას იმის შესახებ, რასაც ჩვენ ვუწოდებთ დროის სულს.
ამრიგად მოიცავს ჩვენი სულიერი მზერა სიმრავლეს სხვა ზენა და ქვენა არსებებისას, რომელნიც
მკვიდრობენ ადამიანის გარემომცველ სამყაროში და რომელთა აღქმაც შეუძლებელია
გრძნობათა საშუალებით. სულიერი მზერის მქონეს კი ძალუძს აღქმა და აღწერა ამგვარი
არსებისა. ამგვარი არსებების უმდაბლეს სახეობას ეკუთვნიან ისინი, რომელთაც სულიერი
სამყაროს მკვლევარნი უწოდებენ სალამანდრებს, სილფებს, უნდინებსა და გნომებს. საჭირო არ
უნდა გახდეს თქმა იმისა, რომ ამგვარი აღწერები ვერ ჩაითვლება იმ სინამდვილის ანარეკლად,
რომელიც მათ საფუძვლად უდევთ. ხოლო ასეთიც რომ ყოფილიყო, მაშინ მისი საშუალებით
წარმოდგენილი სამყარო იქნებოდა არა სულიერი, არამედ უხეშ-გრძნობადი. ამგვარი აღწერანი
მხოლოდ ათვალსაჩინოებს ისეთ სულიერ სინამდვილეს, რისი წარმოჩენაც შესაძლებელია
მხოლოდ ამ სახით, ანუ სიმბოლოების მეოხებით. სრულიად გასაგებია, როდესაც მხოლოდ
გრძნობად მხედველობას მინდობილი ადამიანი ამ არსებებს სთვლის ველური ფანტაზიისა და
ცრურწმენის მონაჩმახად. რა თქმა უნდა, გრძნობადი თვალისთვის ისინი არასოდეს იქნებიან
სახილველნი, ვინაიდან მათ არ გააჩნიათ გრძნობადი სხეული. ცრურწმენა ის კი არაა, რომ

106
ამგვარი არსებებს თვლიან სინამდვილედ, არამედ ის, რომ ჰგონიათ, თითქოსდა ისინი
გრძნობადი სახით ვლინდებოდნენ. — მსგავსი არსებები მონაწილეობენ სამყაროს
აღმშენებლობაში და მათ ვხვდებით მაშინვე, როგორც კი შევდივართ ფიზიკურ
შეგრძნებათათვის დახშულ სამყაროს ზენა სფეროებში. უნდა ვახსენოთ აგრეთვე ის არსებანიც,
რომელნიც არ ჩამოდიან მშვინვიერ სამყარომდე და რომელთა გარსიც მოქსოვილია მხოლოდ
სულეთის წარმონაქმნებისაგან. ადამიანი აღიქვამს მათ, ხდება მათი თანაზიარი, როდესაც მას
გაეხსნება სულიერი მხედველობა და სულიერი სმენა. ამგვარი გახსნის შედეგად
ადამიანისათვის გასაგები ხდება მრავალი რამ, რასაც იგი უამისოდ მხოლოდ სჭვრეტდა გაგების
გარეშე. ირგვლივ ნათლდება ყოველივე; იგი ხედავს ყოველივე იმის მიზეზებს, რაც გრძნობად
სამყაროში აირეკლება შედეგების სახით. იგი გებულობს იმას, რასაც ამ სულიერი მხედველობის
გარეშე ან სავსებით უარჰყოფდა, ან იძულებული იქნებოდა ეთქვა: „ბევრი რამ ხდება ცაზე და
დედამიწაზე ისეთი, რაც თქვენს შკოლარულ სიბრძნეს არც კი დასიზმრებია.“ ადამიანები,
რომელთაც გააჩნიათ უფრო ფაქიზი სულიერი აღქმა, შეშფოთებას განიცდიან, როდესაც
გრძნობენ თავიანთ გარშემო სხვა არაგრძნობად სამყაროს, ბუნდოვნად აღიქვამენ მას და
იძულებულნი არიან იმოძრაონ მასში ხელების ფათურით, როგორც ბრმა მოძრაობს ხილულ
საგნებს შორის. ყოფიერების ამ სფეროებში მხოლოდ ნათელ შემეცნებას ძალუძს ჩასწვდეს იმას,
რაც მანდ ხდება, ძალუძს ნამდვილად განამტკიცოს ადამიანი და მიიყვანოს ის თავის ჭეშმარიტ
დანიშნულებასთან. მხოლოდ გრძნობათაგან დაფარული სინამდვილის წვდომის შედეგად
განავრცობს ადამიანი თავის არსებას იმგვარად, რომ შემდეგ ამგვარ განვრცობამდე მის მიერ
განვლილი ცხოვრება მისთვის გადაიქცევა “სამყაროს შესახებ ოცნებად”.

107
 VI. ფორმააზრებისა და ადამიანის აურის შესახებ

როგორც უკვე ითქვა, სამი სამყაროდან თითოეულის წარმონაქმნები მხოლოდ მაშინ

იქცევიან სინამდვილედ ადამიანისათვის, როდესაც მას გააჩნია მათი აღქმის უნარი ან
ორგანოები. გარკვეულ სივრცულ მოვლენებს ადამიანი აღიქვამს სინათლისმიერ მოვლენებად
მხოლოდ იმიტომ, რომ მას აქვს კარგად მოწყობილი თვალი. თუ რა ზომამდე გაიხსნება ამ
არსებისთვის ის, რაც სინამდვილეში არსებობს, დამოკიდებულია მისი აღქმის უნარზე. ამიტომ
ადამიანმა არასოდეს არ უნდა თქვას: რეალურია მხოლოდ ის, რისი აღქმაც მე შემიძლია.
შესაძლოა ბევრი რამ იყოს რეალური, რისი აღქმისათვისაც მას აკლია ორგანოები. — მშვინვიერი
სამყარო და სულეთი ისევე რეალურია, როგორც გრძნობადი სამყარო, თანაც რეალური უფრო
მაღალი გაგებით. მართალია, არავითარ გრძნობად თვალს არ ძალუძს გრძნობათა და
წარმოდგენათა დანახვა, მაგრამ ისინი მაინც რეალურნი არიან. ისევე, როგორც თავისი გარეგანი
შეგრძნებებით ადამიანს ძალუძს იქონიოს აღქმის სახით თავის წინაშე სხეულებრივი სამყარო,
ასევე მისი სულიერი ორგანოებისთვის აღქმებად იქცევიან გრძნობები, ლტოლვები,
ინსტინქტები, აზრები და ა. შ. ისევე, როგორც, მაგალითად, სივრცული მოვლენები შესაძლოა
აღვიქვათ გრძნობადი თვალით ფერად მოვლენებად, ამგვარადვე ზემოხსენებული მშვინვიერი
და სულიერი მოვლენები შინაგანი გრძნობების მეშვეობით შესაძლოა გადაიქცნენ აღქმებად,
რომელნიც იქნებიან გრძნობადი ფერადი მოვლენების ანალოგიურნი. სრული გაგება იმისა, თუ
რა თვალსაზრისით არის ეს ნათქვამი, ძალუძს მხოლოდ იმას, ვინც დაადგა უკანასკნელ თავში
აღწერილ გზას შემეცნებისას და ამის მეოხებით განივითარა საკუთარ თავში შინაგანი
შეგრძნებები. მისთვის ზეგრძნობადად თვალსაჩინონი ხდებიან მისი გარემომცველი
მშვინვიერი სამყაროს მშვინვიერი მოვლენები და სულიერი სფეროს სულიერი მოვლენები.
გრძნობები, რომელთაც იგი განიცდის სხვა არსებაში, მისთვის ასხივებენ როგორც
სინათლისმიერი მოვლენები; ტალღები, რომელთაც იგი მიაპყრობს ყურადღებას, მიედინებიან
სულიერ სივრცეში. მისთვის ერთი ადამიანის აზრი, რომელიც ეხება მეორე ადამიანს, არ
წარმოადგენს ისეთ რასმე, რისი აღქმაც მას არ ძალუძს, არამედ აღქმად პროცესს. აზრის
შინაარსი, როგორც ასეთი, მკვიდრობს მოაზროვნე ადამიანის სამშვინველში; სულიერ
სამყაროში კი ეს შინაარსი იწვევს გარკვეულ შედეგებს. ეს შედეგები სულიერი

108
მხედველობისთვის წარმოადგენენ თვალსაჩინო პროცესებს. აზრი, როგორც უცილობელი
სინამდვილე, გამოდის ერთი ადამიანიდან და მიიწევს მეორე ადამიანისკენ. და ამ აზრის
ზემოქმედება მეორე ადამიანზე განცდილ იქნება სულიერ სამყაროში, როგორც აღქმადი
მოვლენა. ასე რომ, იმ ადამიანისათვის, რომელსაც გახსნილი აქვს სულიერი შეგრძნებები,
ფიზიკურად თვალსაჩინო ადამიანი არის მხოლოდ ნაწილი მთელი ადამიანისა — ეს ფიზიკური
ადამიანი იქცევა მშვინვიერი და სულიერი დინებების ცენტრად. შესაძლოა მხოლოდ გაკვრით
მივუთითოთ იმ მდიდარ, მრავალფეროვან სამყაროზე, რომელიც იხსნება აქ მხილველისათვის.
მაგალითად, ადამიანის აზრი, რომელიც სხვა შემთხვევაში მკვიდრობს მხოლოდ მსმენელის
აზრისმიერ გაგებაში, გვევლინება როგორც სულიერად თვალსაჩინო, ფერადი მოვლენა. მისი
შეფერილობა შეესაბამება ხასიათს აზრისას. აზრი, რომელიც აღმოცენდება ადამიანის
გრძნობადი ლტოლვიდან, სხვაგვარადაა შეფერილი, ვიდრე ის აზრი, რომელიც წმინდა
შემეცნების, კეთილშობილი მშვინვიერების ან მარადიული სიკეთის სამსახურში წარმოიქმნა.
ნაირგვარ წითელ ფერებში ლივლივებენ მშვინვიერ სამყაროში აზრები, რომელთაც წარმოშობს
გრძნობადი ცხოვრება11. მშვენიერი, ღია-ყვითელი ფერით გვევლინება აზრი, რომლითაც
მოაზროვნე აღზევდება უმაღლეს შემეცნებამდე. საუცხოო ვარდისფერ-მეწამული ფერი აქვს
აზრს, რომელიც მომდინარეობს თავდადებული სიყვარულიდან. აზრის შინაარსის მსგავსად
აგრეთვე მისი მეტ-ნაკლები გარკვეულობა თავის გამოხატულებას ჰპოვებს ზეგრძნობადი
ფორმით გამოვლინებისას. მოაზროვნის ზუსტი აზრი გვევლინება როგორც მკაფიო
მოხაზულობის მქონე წარმონაქმნი; აღრეული წარმოდგენა მოსჩანს როგორც ბუნდოვანი
ღრუბლისებრი წარმონაქმნი.

ამრიგად, როგორც მშვინვიერი, ისე სულიერი არსება ადამიანისა გვევლინება მთელი

ადამიანური არსების ზეგრძნობად ნაწილად.

ის ფერადი მოვლენები, რომელნიც გარემოიცავენ ფიზიკურ ადამიანს

კვერცხისდარი ღრუბლის მსგავსად, ასხივებენ მის გარშემო და ხილულნი არიან „სულიერი
თვალისთვის“, იწოდებიან ადამიანის აურად. სხვადასხვა ადამიანებს სხვადასხვა სიდიდის

11
აქ მოცემული განმარტებანი ცხადია, გამოიწვევენ უდიდეს გაუგებრობებს. ამიტომ ამ ახალ გამოცემაში
აუცილებელია მოკლედ ისევ დავუბრუნდეთ მათ ცალკეულ შენიშვნაში (შდრ. წიგნის ბოლოს მოთავსებული
„ცალკეული შენიშვნები და დამატებანი“, გვ. 142).

109
აურა გააჩნიათ. მაგრამ მაინც უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ საშუალოდ სრული ადამიანი ორჯერ
უფრო გრძელია და ოთხჯერ უფრო განიერი, ვიდრე ფიზიკური ადამიანი.

აურაში ლივლივებენ ათასგვარი ფერები. ამდენად, ეს ტალღისებური დინება არის

ზუსტი ასახვა ადამიანის შინაგანი ცხოვრებისა. გარკვეული ელფერნი ისეთივე ცვალებადნი
არიან, როგორც თავად ეს ცხოვრება. მაგრამ გარკვეული მდგრადი თვისებანი: ტალანტი,
ჩვევები, ხასიათის თავისებურებანი, ვლინდებიან მდგრად ძირითად ფერებში.

იმ ადამიანებს, რომელნიც ჯერაც შორს არიან ამ წიგნის შემდგომ თავში აღწერილი

„შემეცნებითი გზის“ განცდებისაგან, შესაძლოა აღეძრათ გაუგებრობა იმასთან დაკავშირებით,
რაც აქ აურის სახითაა აღწერილი. შესაძლოა წარმოვიდგინოთ, თითქოს ის, რაც აღწერილია აქ
როგორც „ფერები“, ისევე წარმოუდგება სამშვინველთ, როგორც ფიზიკური ფერი წარმოუდგება
თვალს; მაგრამ მსგავსი „მშვინვიერი ფერი“ იქნებოდა მხოლოდ ჰალუცინაცია და სხვა არაფერი.
სულისმეტყველებას არაფერი აქვს საერთო „ჰალუცინატორულ“ შთაბეჭდილებებთან. ყოველ
შემთხვევაში აქ მოცემულ აღწერაში ისინი არ იგულისხმებიან. ადამიანი სწორ წარმოდგენას
იქმნის მაშინ, როდესაც ითვალისწინებს შემდეგს. ფიზიკურ ფერში სამშვინველი განიცდის არა
მხოლოდ გრძნობად შთა– ბეჭდილებას, არამედ მშვინვიერ განცდასაც. ეს მშვინვიერი განცდა
სხვაგვარია, როდესაც იგი აღიქვამს ლურჯ ზედაპირს. დავარქვათ ამ განცდას „ყვითელში
ცხოვრება“ ან „ლურჯში ცხოვრება“. ასე რომ, სამშვინველს, რომელიც დაადგა შემეცნების გზას
აქვს ამგვარი „სიყვითლის განცდა“ სხვა არსებების აქტიურ მშვინვიერ განცდებთან
მიმართებაში; „სილურჯის განცდა“ კი — თავდადებით აღსავსე მშვინვიერ განწყობილებებთან
მიმართებაში. არსებითია არა ის, რომ „მხილველი“ მეორე სამშვინველის წარმოსახვისას ისევე
ხედავს „ლურჯს“, როგორც იგი დაინახავდა ამ ლურჯს ფიზიკურ სამყაროში, არამედ განცდა,
რომელიც აძლევს მას უფლებას დაარქვას წარმოსახვას „ლურჯი“, როგორც ფიზიკური ადამიანი
უწოდებდა „ლურჯს“, მაგალითად, ფარდას. გარდა ამისა არსებითია მხილველის მიერ იმის
გაცნობიერებაც, რომ ამ განცდისას იგი იმყოფება სხეულებრიობისგან თავისუფალ
მდგომარეობაში. ამრიგად, იგი ღებულობს შესაძლებლობას ისაუბროს სამშვინველის ისეთ
სამყაროში ცხოვრების მნიშვნელობასა და ღირებულებაზე, რომლის აღქმის გადმოცემაც
შეუძლებელია ადამიანის სხეულის საშუალებით. და თუკი აუცილებელია გათვალისწინება

110
ამგვარი დახასიათების მნიშვნელობისა, „მხილველისთვის“ საუბარი „აურაში“ არსებული
„ლურჯის“, „ყვითელის“, „მწვანის“ და სხვა ფერთა შესახებ მაინც თავისთავად ცხადი იქნება.

აურა ძალზე სხვადასხვაგვარია იმისდა მიხედვით, რამდენადაც ნაირგვარია ადამიანთა

ტემპერამენტები და მშვინვიერი თვისებები; ასევე სხვადასხვაგვარია იგი სულიერი
განვითარების საფეხურთა შესაბამისად. ადამიანს, რომელიც მთლიანად ეძლევა თავის
ცხოველურ მიდრეკილებებს, სავსებით სხვაგვარი აურა აქვს, ვიდრე იმას, ვინც ცხოვრობს
აზროვნებით. რელიგიურად განწყობილი ადამიანის აურა არსებითად განსხვავდება ისეთი
ადამიანის აურისაგან, რომელიც ჩაფლულია ყოველდღიურ ტრივიალურ განცდებში. უფრო
მეტიც: აურაში გამოხატულებას ჰპოვებს ყოველი ცვალებადი განწყობილება, მიდრეკილებანი,
სიხარული და მწუხარება.

ფერთა ნიუანსების მნიშვნელობის გასაგებად აუცილებელია შევადაროთ ურთიერთს

სხვადასხვა ადამიანური ტიპების აურები. თავდაპირველად ავიღოთ ადამიანები, რომელთაც
აქვთ უაღრესად მკვეთრად გამოხატული აფექტები. ისინი განიყოფიან ორ სახეობად: ერთნი
განიცდიან უმეტეს შემთხვევაში ცხოველური ბუნებიდან მომდინარე აფექტების ზემოქმედებას,
ხოლო მეორენი უფრო დახვეწილი ფორმის, ასე ვსთქვათ, აზრის მძლავრი ზეგავლენის მქონე
აფექტების ზემოქმედებას. პირველი ტიპის ადამიანების აურას გარკვეულ ადგილებში
განმსჭვალავს მეტწილად ყავისფერ და წითელყვითელ ფერთა ნაკადები, რომელთაც აქვთ
მრავალი ნიუანსი. უფრო დახვეწილი აფექტების მქონე ადამიანებს აურის იმავე ადგილებში
მოუჩანთ უფრო ნათელი მეწამულ-მოყვითალო და მწვანე ფერთა ნიუანსები. აქვე უნდა
აღინიშნოს, რომ ინტელექტის ზრდასთან ერთად სულ უფრო მეტად იჩენს თავს მომწვანო
ფერები. ძლიერ ჭკვიან ადამიანებს, რომელნიც მთლიანად თავიანთი ცხოველური
მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებით არიან გართულნი, ჭარბად აქვთ მწვანე ფერი თავიანთ
აურაში. მაგრამ ამ მწვანე ფერს მუდამ ექნება მეტ-ნაკლებად მოყავისფრო ან ყავისფერ-
მოწითალო ელფერი. არაინტელექტუალური ადამიანების აურის უმეტესი ნაწილი
განმსჭვალულია ყავისფერ-მოწითალო ან მუქი სისხლისფერი დინებებით.

აფექტებისკენ მიდრეკილი ადამიანების აურისაგან არსებითად განსხვავდება ყველაფრის

ამწონ-დამწონი, დაფიქრებული ადამიანების აურა. მოყავისფრო და მოწითალო ფერები
ჰქრებიან და თავს იჩენენ სხვადასხვაგვარი მომწვანო ელფერნი. ძალუმი აზროვნებისას
111
ადამიანის აურა ავლენს სასიამოვნო მწვანეს, როგორც ძირითად ფერს. ასე გამოიყურებიან
უმეტეს შემთხვევაში ისეთი ბუნების მქონენი, რომელთა შესახებაც შეიძლება ითქვას: მათ
ძალუძთ ორიენტაცია ცხოვრების ყოველგვარ მდგომარეობაში.

თავდადებით აღსავსე მშვინვიერი განწყობისას თავს იჩენენ ლურჯი ფერები. რაც უფრო
მეტად სწირავს ადამიანი თავის „მე“-ს რომელიმე საქმისადმი სამსახურს, მით უფრო გარკვევით
მოსჩანან ლურჯი ელფერნი. აქაც ორი სხვადასხვაგვარი სახეობა გვხვდება ადამიანებისა. მავანთ
გააჩნიათ აზროვნების შეზღუდული უნარი, პასიური სამშვინველები, რომელნიც თითქოს
ვერაფერს შესძენენ მსოფლიო მოვლენების საერთო დინებას, გარდა თავიანთი „ქველი
გრძნობებისა“. მათი აურა მშვენიერი ლურჯი ფერით ელვარებს. ეს იჩენს თავს რელიგიური
ბუნების მქონე, თავდადებულ ადამიანებთან. ასეთივე აურა აქვთ აგრეთვე თანაგრძნობით
აღსავსე სულებს და იმათ, ვინც სიამოვნებით ატარებენ თავიანთ ცხოვრებას ქველმოქმედებაში.
თუ ეს ადამიანები გარდა ამისა ინტელექტუალურნიც არიან, მაშინ მონაცვლეობენ ლურჯი და
მწვანე დინებები, ან ლურჯი თავად ღებულობს მომწვანო ელფერს. აქტიური სულების
დამახასიათებელი თვისება პასიურთა საპირისპიროდ არის ის, რომ მათი სილურჯე შიგნიდან
განმსჭვალულია ნათელი ფერებით. გამომგონებლური ბუნების მქონენი, რომელთაც აქვთ
ნაყოფიერი აზრები, თითქოსდა შინაგანი ცენტრიდან ასხივებენ ნათელ ფერებს. უმაღლეს
ხარისხში შეინიშნება ეს იმ პიროვნებებში, რომელთაც უწოდებენ „ბრძენკაცებს“ და რომელნიც
განსაკუთრებით აღსავსენი არიან ნაყოფიერი იდეებით. საერთოდ ყოველივე ის, რაც
მიუთითებს სულიერ აქტივობაზე, ჰგავს სხივებს, რომელნიც ვრცელდებიან შიგნიდან გარეთ;
მაშინ როდესაც ყოველივე ის, რაც წარმოიშვის პირუტყვული ცხოვრებისგან, ატარებს
უსწორმასწორო ღრუბლების ფორმას, რომელნიც მოიცავენ აურას.

შესაძლოა მშვინვიერი აქტივობიდან მომდინარე წარმოდგენები ემსახურებოდნენ

ცხოველურ ლტოლვებს ან იდეალურ, დადებით ინტერესებს. – ამისდა მიხედვით შესაბამის
აურულ წარმონაქმნებს აქვთ სხვადასხვა შეფერილობა. საზრიანი ადამიანის თავს, რომელიც
თავის ყველა აზრებს იყენებს გრძნობადი ვნებების დასაკმაყოფილებლად, აქვს მუქი
მოლურჯო-მოწითალო შეფერილობა; იმას კი, ვინც უანგაროდ სწირავს თავის აზრებს
პოზიტიურ ინტერესებს, აქვს ღია მოლურჯო-მოწითალო ფერები. სულიერი ცხოვრება,

112
რომელსაც თან სდევს ქველი თავდადება ან თავგანწირვის უნარი, ვლინდება მოვარდისფრო-
მეწამულ ან ღია იისფერ ფერებში.

მაგრამ არამარტო ძირეული განწყობილება სამშვინველისა, არამედ წამიერი აფეთქების

განწყობილებები და შინაგანი განცდებიც ავლენენ აურაში თავიანთ ფერად ტალღებს. მძლავრი
რისხვის უეცარი აფეთქება წარმოშობს წითელ ტალღებს; შეურაცხყოფილი ღირსების გრძნობა,
რომელიც ვლინდება უეცარ აღშფოთებაში, შესაძლოა აღვიქვათ მუქი მწვანე ღრუბლების სახით.
— მაგრამ ფერადი მოვლენები აღმოცენდებიან არამარტო უწესრიგო ღრუბლისებრ
წარმონაქმნებში, არამედ ისინი აგრეთვე ვლინდებიან გარკვეული მოხაზულობის მქონე,
სწორად ჩამონაკვთულ ფიგურებში. მაგალითად, ადამიანში შენიშნული შიშის ემოცია მოსჩანს
მის აურაში ზემოდან ქვემოთ, როგორც ლურჯი ფერის ტალღისებური დინებები, რომელნიც
გადაიკრავენ მოწითალო ელფერს. ადამიანს, რომელშიაც შეიმჩნევა დაძაბული მოლოდინი
რომელიმე მოვლენისა, აურაში მოუჩანს წითელი და მოლურჯო დინებები რადიუსების სახით,
რომელნიც შიგნიდან გარეთ ისწრაფიან.

ზუსტი სულიერი აღქმისას შეინიშნება ყოველი შეგრძნება, რომელიც შემოდის

ადამიანში გარედან. იმ ადამიანთა აურაში, რომელთაც ძლიერ აღელვებთ თითოეული გარეგანი
შთაბეჭდილება, გამუდმებულად ფეთქავენ მოლურჯო-მოწითალო წერტილები და ლაქები. იმ
ადამიანებთან, რომელთაც არ გააჩნიათ გრძნობის სიცხოველე, ეს ლაქები გადაიკრავენ
ნარინჯისფერ-მოყვითალო ან ლამაზ ყვითელ ელფერს. ადამიანთა ეგრეთწოდებული
„დაბნეულობა“ ვლინდება მოლურჯო ლაქებში, რომელთაც გააჩნიათ მეტ-ნაკლებად
ცვალებადი ფორმა.

უფრო მაღალგანვითარებული „სულიერი მხედველობისთვის“ ამ ადამიანის გარემომცველ

„აურაში“ ურთიერთისაგან განირჩევა სამგვარი ფერადი მოვლენები. ჯერ აქ მოსჩანან ისეთი
ფერები, რომელნიც მეტ-ნაკლებად ზრქელნი არიან და მკრთალნი, მაგრამ თუ შევადარებთ ამ
ფერებს იმათ,რომელთაც ხედავს ჩვენი ფიზიკური თვალი, ეს ფერები მოგვეჩვენებიან
ლივლივად და გამჭვირვალედ. თავად ზეგრძნობად სამყაროში კი ისინი წარმოქმნიან სივრცეს,
რომელსაც აღავსებენ შედარებით ზრქელი ელემენტით; ისინი აღავსებენ მას თითქოსდა
ნისლისებური წარმონაქმნებით. – მეორე ტიპის ფერებია ისინი, რომელნიც თითქოსდა
მთლიანად სინათლეს წარმოადგენენ. ისინი განანათლებენ სივრცეს. რომელსაც აღავსებენ. ეს
113
სივრცე თავად იქცევა სინათლისმიერ სივრცედ. – ამ ორივესაგან სრულიად განსხვავდება მესამე
სახის ფერთა მოვლენები. სახელდობრ, მათ გააჩნიათ ელვარე, ლივლივა, მოციაგე ელფერნი,
ისინი უბრალოდ როდი განმსჭვალავენ ნათებით იმ სივრცეს, რომელსაც აღავსებენ; ისინი
განასხივოსნებენ და არილით აღავსებენ მას. ამ ფერებში არის რაღაც ქმედითი, თვითმოძრავი.
სხვა ფერები მშვიდნი არიან და ჩამქრალნი. ეს ფერები კი თითქოსდა განუწყვეტლივ ჰბადებენ
თავისივე თავს. — პირველი ორი სახეობა ფერებისა თითქოსდა აღავსებს სივრცეს გამჭვირვალე
სითხით, რომელიც მშვიდად იმყოფება ამ სივრცეში; მესამე კი აღავსებს მას მუდამ მჩქეფარე
ცხოვრებით, დაუცხრომელი მოძრაობით.

ფერთა ეს სამი სახეობა ერთიმეორის მიყოლებით როდი არის განლაგებული ადამიანის

აურაში; ისინი როდი იმყოფებიან სივრცის სხვადასხვა ნაწილებში, არამედ მეტად
მრავლფეროვნად მსჭვალავენ ურთიერთს. აურის ერთ ადგილას შეიძლება
ურთიერთაღრეულად დავინახოთ სამივე სახის ფერი, ისევე როგორც შესაძლებელია
ერთდროულად დანახვაც და გაგონებაც რომელიმე ფიზიკური საგნისა, მაგალითად, ზარისა.
ამის შედეგად აურა გვევლინება უაღრესად რთულ მოვლენად. ვინაიდან, საკუთრივ, საქმე
გვაქვს იმავდროულად სამ ერთმანეთის აღმვსებ აურასთან, რომელნიც განმსჭვალავენ
ურთიერთს. მაგრამ ამაში შესაძლოა გარკვევა, თუ მორიგეობით მივმართავთ ჩვენს ყურადღებას
ამ სამ აურათაგან ერთ რომელიმეზე. ამასთან ზეგრძნობად სამყაროში აკეთებენ ისეთ რამეს რაც
ჰგავს, მაგალითად, გრძნობად სამყაროში თვალების დახუჭვას, როდესაც სურთ მთლიანად
დაუთმონ გულისყური მუსიკალურ ნაწარმოებს. მხილველს გააჩნია სამგვარი ტიპის ორგანოები
ფერთა სამი სახეობის შესაბამისად. დაუბრკოლებელი დაკვირვებისათვის მან უნდა გაუღოს
წარმოდგენებს ერთი ან მეორე ორგანო და დახუროს დანარჩენები. – „მხილველს“ შესაძლოა ჯერ
მხოლოდ ერთი ორგანო განუვითარდეს პირველი სახის ფერთა აღსაქმელად. მაშინ მან
შესაძლოა დაინახოს მხოლოდ ერთი აურა; ორი დანარჩენი კი უხილავი იქნება მისთვის.
ზუსტად ასევე ვინმეს შესაძლოა ჰქონდეს პირველი ორი სახეობის აღქმა, მესამე კი სრულიად
ვერ აღიქვას. — მხედველობის უნარის უფრო მაღალი საფეხური იმაში მდგომარეობს, რომ
ადამიანს ძალუძს დაკვირვება სამივე აურაზე და შესწავლის მიზნით ყურადღების მიმართვა ხან
ერთზე და ხან მეორეზე.

114
 სამმაგი აურა წარმოადგენს ადამიანის არსების ზეგრძნობადად თვალსაჩინო
გამოხატულებას. მასში წარმოჩნდება ადამიანის სამი ნაწილი: სხეული, სამშვინველი და სული.
- პირველი აურა არის სარკისებრი. ანარეკლი იმ გავლენისა, რომელსაც ახდენს ადამიანის
სამშვინველზე სხეული; მეორე გამოხატავს სამშვინველის კერძო ცხოვრებას, რომელიც
ამაღლებულია ყოველივე იმაზე, რაც უშუალოდ აღძრავს გრძნობებს, მაგრამ მან ჯერაც ვერ
მიუძღვნა თავი მარადიულის სამსახურს; მესამე ასახავს იმ მეუფებას, რომელსაც მიაღწია
მარადიულმა სულმა წარმავალ ადამიანზე. როდესაც ამრიგად გვეძლევიან აურის აღწერები,
უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეს ამბები ძნელად მისაწვდომია არამარტო დაკვირვებისათვის, არამედ
აღწერისათვისაც. ამიტომ ამგვარი აღწერები გაგებულ უნდა იქნას მხოლოდ როგორც
შემეცნებისთვის იმპულსის მიმცემი რამ.

ამრიგად „მხილველს“ ძალუძს მსჯელობა ადამიანის განვითარების საფეხურის შესახებ

მისი აურის თვისებების მიხედვით. თუ მას ხვდება განუვითარებელი ადამიანი, რომელიც
მთლიანად ჩაფლულია წარმავალ გრძნობად ლტოლვებში, ვნებებში და წუთიერ გარეგან
გამღიზიანებლებში, მაშინ იგი ხედავს პირველ აურას უაღრესად მყვირალ, ფერად ტონებში;
მეორე აურა, ამის საპირისპიროდ, სუსტად არის განვითარებული, მასში მხოლოდ ღარიბი
ფერადი წარმონაქმნები მოსჩანან; მესამე კი სულ ოდნავ არის ჩასახული, მხოლოდ აქა-იქ თუ
გაკრთებიან ფერადი ნაპერწკლები, რომელნიც მიუთითებენ, რომ თვით ამგვარი მშვინვიერი
განწყობის დროსაც კი ადამიანში მარადიული მკვიდრობს ჩანასახოვანი სახით მაგრამ
გრძნობადის ხსენებული ზემოქმედების შედეგად უკუგდებული იქნება. რაც უფრო მეტად
თრგუნავს ადამიანი თავის ლტოლვებისადმი მიდრეკილ ბუნებას, მით უფრო ნაკლებად
თვალსაჩინო ხდება პირველი ნაწილი აურისა. აურის მეორე ნაწილი უფრო და უფრო იზრდება
და სულ უფრო მეტად აღავსებს თავისი შუქმთოვი ძალით ფერად სხეულს, რომელშიც
მკვიდრობს ფიზიკური ადამიანი, — ხოლო მაღალგანვითარებული ადამიანები, „მარადიულის
მსახურნი“, ავლენენ საუცხოო მესამე აურას, იმ ნაწილს, რომელიც მეტყველებს, თუ რა ზომამდე
გახდა ადამიანი სულიერი სამყაროს მოქალაქე; ღვთაებრივი „მე“ ასხივებს ადამიანის აურის ამ
ნაწილიდან მიწიერ სამყაროში. ადამიანები, რომელთაც ჩამოუყალიბდათ ეს აურა, არიან
შუქურვარსკვლავნი, რომელთა მეოხებითაც ღვთაება განანათლებს ამ სოფელს: მათ ისწავლეს
ცხოვრება არა საკუთარი თავისთვის, არამედ მარადიული ჭეშმარიტებისათვის, კეთილშობილი

115
მშვენიერებისათვის და სიკეთისათვის; თავიანთ შეზღუდულ „მე“-ზე გამარჯვებით მათ
მიაღწიეს თავიანთი თავის მსხვერპლად მიტანის შესაძლებლობას დიდი მსოფლიო
მოღვაწეობის საკურთხეველზე.

ამრიგად აირეკლება აურაში, თუ რად აქცია ადამიანმა თავისი თავი განსხეულებათა

მანძილზე.

აურის სამივე ნაწილში იმყოფებიან მეტად ნაირგვარი ფერები. მაგრამ ამ ელფერთა

ხასიათი იცვლება ადამიანის განვითარების საფეხურის შესაბამისად. – განუვითარებელი,
იმპულსური აურის პირველ ნაწილში შესაძლოა დავაკვირდეთ ყოველგვარ ფერს წითლიდან
ლურჯამდე. მასში ეს ელფერნი ამღვრეულნი და ზრქელნი არიან. გამაღიზიანებელი წითელი
ელფერნი მიუთითებენ გრძნობად ლტოლვებზე, ხორციელ ვნებებზე, კუჭის სიამოვნებებზე და
პირისგემოზე. მწვანე ელფერნი ვლინდებიან უმეტესად იმ ქვენა ბუნების მქონეებში, ვინც
მიდრეკილნი არიან სიჩლუნგისაკენ, გულგრილობისაკენ. ხარბად ეტანებიან ყოველგვარ
სიამოვნებას, მაგრამ მაინც ეშინიათ იმ გარჯისა, რომელიც აუცილებელია მათ
დასაკმაყოფილებლად. იქ, სადაც ვნებები მძლავრად მიელტვიან რაიმე მიზანს, რომლის
მისაღწევადაც ჯერაც არ არის საკმარისი შეძენილი უნარნი, მოსჩანან ყავისფერ-მოწითალო და
მწვანე-მოყვითალო აურული ფერები. თანამედროვე ცხოვრების ზოგიერთი პირობები
განსაკუთრებით უწყობენ ხელს სწორედ ამგვარი აურის განვითარებას.

პიროვნული თავისთავადობის შეგრძნება, რომელიც მომდინარეობს ქვენა

მიდრეკილებებიდან და ამიტომ წარმოადგენს ეგოიზმის უმდაბლეს საფეხურს, გამოხატულია
ამღვრეულ, ყვითელ, თითქმის მოყავისფრო ფერში. მაგრამ ცხადია, რომ თვით ინსტინქტების
ერთგულმა პირუტყვულმა ცხოვრებამაც შეიძლება მიიღოს შვებით აღსავსე ხასიათი. არსებობს
წმინდა ბუნებრივი უნარი თავგანწირვისა, რომელიც მაღალგანვითარებული სახით გვხვდება
თვით ცხოველთა სამყაროშიც, ბუნებრივ, დედობრივ სიყვარულში. ამ ცხოველური ინსტინქტის
გამოვლინება ჰპოვებს თავის უმშვენიერეს სრულყოფას. ეს უანგარო ბუნებრივი ლტოლვა
ვლინდება პირველ აურაში ღია-მეწამულ ან ვარდისფერ-მოყვითალო ფერებში. სულმოკლე
შიში, სიმფრთხალე გრძნობადი შთაბეჭდილებების მიმართ ვლინდება აურაში მოყავისფრო-
მოლურჯო ან რუხ-მოლურჯო ფერებში.

116
 მეორე აურაც აგრეთვე ამჟღავნებს მეტად ნაირგვარ ფერად საფეხურებს. ყავისფერი და
ნარინჯისფერი წარმონაქმნები მიუთითებენ მძლავრად განვითარებულ თავისთავადობის
შეგრძნებაზე, ამპარტავნებაზე და პატივმოყვარეობაზე. ცნობისმოყვარეობაც აგრეთვე წითელ-
მოყვითალო ლაქებში მჟღავნდება. ღია ყვითელი ფერი ასახავს ნათელ აზროვნებას და
ინტელექტს; მწვანე გამოხატულებაა ცხოვრებისა და სამყაროს წვდომისა. გონებაგახსნილ
ბავშვებს ჭარბად აქვთ მწვანე ფერი თავიანთი აურის ამ ნაწილში. კარგად განვითარებული
მეხსიერება ვლინდება მეორე აურაში „მწვანემოყვითალო“ ფერის საშუალებით. ვარდისფერ-
მეწამული ფერი მიუთითებს კეთილგანწყობილ, სიყვარულით აღსავსე არსებაზე; ლურჯი –
ღვთისმოსაობის ნიშანია. რაც უფრო უახლოვდება ღვთისმოსაობა რელიგიურ გზნებას. ლურჯი
მით უფრო გადადის იისფერში. იდეალიზმი და ცხოვრებასთან სერიოზული
დამოკიდებულება, ამ სიტყვის უმაღლესი გაგებით, მოსჩანს როგორც ინდიგოსფერი ლურჯი.

მესამე აურის ძირითადი ფერებია ყვითელი, მწვანე და ლურჯი. ღია ყვითელი მოსჩანს
იქ, სადაც აზროვნება აღსავსეა მაღალი, ყოვლისმომცველი იდეებით, რომელნიც შეიმეცნებენ
კერძო მოვლენებს სამყაროს ღვთაებრივი განწესების მთლიანობიდან გამომდინარე. როდესაც
აზროვნება ინტუიტიურია და მთლიანად განწმენდილია გრძნობადი წარმოდგენებისაგან, ამ
ყვითელს ოქროვანი ელფერი დაჰკრავს. მწვანე მიუთითებს ყველა არსებისადმი სიყვარულზე;
ლურჯი არის ყველა არსებისთვის, თავგანწირვისა და თავდადების ნიშანი. თუ ეს თავგანწირვის
უნარი იმდენად იზრდება, რომ გადაიქცევა კაცობრიობის მსახურების მძლავრ სურვილად,
მაშინ ლურჯს განაბრწყინებს ნათელი იისფერი. თუ მაღალგანვითარებულ ადამიანში
პიროვნული ეგოიზმის უკანასკნელი ნაშთების სახით კიდევ რჩება ამპარტავნება და
პატივმოყვარეობა, ყვითელი ელფერის გვერდით ჩნდება ნარინჯისფერში გარდამავალი
ელფერი. — საერთოდ უნდა აღინიშნოს, რომ განსაკუთრებით აურის ამ ნაწილში ფერები ძლიერ
განსხვავდებიან იმ ელფერთაგან, რომელთა ცქერასაც ადამიანი მიეჩვია გრძნობათა სამყაროში.
აქ „მხილველის“ წინაშე იხსნება ისეთი მშვენიერება და სიდიადე, რომელსაც არაფერი შეედრება
ჩვეულებრივ სამყაროში. – „აურის“ ამ აღწერას სწორად ვერ შეაფასებს ადამიანი, თუ არ გაიგებს,
რომ „აურის ხედვის“ უმთავრეს ღირებულებაში იგულისხმება გაფართოება და გამდიდრება
ფიზიკურ სამყაროში აღქმულისა. ამ გაფართოების მიზანია შეიმეცნოს სამშვინველის
არსებობის ის ფორმა, რომელსაც გააჩნია სულიერი რეალობა გრძნობადი სამყაროს გარეშეც. ამ

117
აღწერას არაფერი აქვს საერთო ადამიანის ხასიათისა და აზრების ახსნასთან, რომელიც
მომდინარეობს ჰალუცინატორულად აღქმული აურიდან. მას სურს გააფართოოს შემეცნება
სულიერი სამყაროს მიმართულებით და არა აქვს სურვილი რაიმე საერთო იქონიოს იმ საეჭვო
ხელოვნებასთან, რომელიც ეწევა ადამიანთა სამშვინველების გამოცნობას მათი აურების
მეშვეობით.

შემეცნების გზა

ყოველ ადამიანს თავად ძალუძს სულისმეტყველების ამ წიგნში ნაგულისხმევი შემეცნების

მოპოვება. ამ წიგნში მოცემული აღწერები გვიხატავენ აზრისმიერ სურათს ზენა სამყაროებისას.
გარკვეული გაგებით ისინი წარმოადგენენ პირველ ნაბიჯს დამოუკიდებელი ჭვრეტისაკენ.
ვინაიდან ადამიანი არის აზრისმიერი არსება. და მას ძალუძს პოვნა თავისი შემეცნებისმიერი
გზისა მხოლოდ მაშინ, როდესაც იგი გამომდინარეობს აზროვნებიდან. როდესაც მის გონებას
ეძლევა სურათი ზენა სამყაროებისა, ეს არ რჩება მისთვის უნაყოფო თვით იმ შემთხვევაშიც კი,
თუ თავდაპირველად ეს წარმოადგენს მხოლოდ ნაამბობს ზენა ფაქტების შესახებ, რომელთა
ჭვრეტა ჯერაც მიუღწეველია მისი ხედვისათვის. რამეთუ აზრები, რომელნიც მას ეძლევიან,
თავად წარმოადგენენ ძალას, რომელიც განაგრძობს მოქმედებას მისი აზროვნების სამყაროში.
ეს ძალა იმოქმედებს მასში; იგი გააღვიძებს მთვლემარე მონაცემებს. სცდება იგი, ვინც ფიქრობს,
რომ სრულიად ზედმეტია მიეცე ჭვრეტას ამგვარი აზრისმიერი სურათისას. ასეთი ადამიანი
უყურებს აზრს, როგორც აბსტრაქტულ რასმე, რომელსაც არ გააჩნია არსი. მაგრამ აზრს
საფუძვლად უდევს ცოცხალი ძალა. ზეგრძნობადის შემეცნებას ნაზიარები ადამიანისათვის იგი
წარმოადგენს სულით განჭვრეტილის უშუალო გამოვლინებას; ხოლო მას შემდეგ, რაც ეს
ადამიანს ეუწყება, მასზე მოქმედებს როგორც ჩანასახი, შემეცნების ნაყოფის მომტანი. ვინც
მოისურვებდა უმაღლესი შემეცნების მისაღწევად მიემართა ადამიანში არსებული სხვა
ძალებისათვის და გვერდი აეარა აზროვნებისათვის, იგი ვერ დაინახავდა იმას, რომ სწორედ
აზროვნება არის უმაღლესი იმ უნართა შორის, რომელთაც ჰფლობს ადამიანი გრძნობად
სამყაროში. ასე რომ, შესაძლოა ვინმემ დასვას კითხვა: რარიგ მივაღწევ მე სულისმეტყველების

118
უმაღლეს შემეცნებას? — აუცილებელი იქნება ამგვარი პასუხი: უწინარეს ყოვლისა ამ შემეცნებას
სხვათა მონათიხრობიდან გაეცანი. შესაძლოა იგი შეგვედავოს: მე თავად მსურს ვიხილო
ყოველივე, მე არ მსურს არაფრის გაგება იმის შესახებ, თუ რა ნახეს სხვებმა. მაგრამ ამაზე უნდა
მივუგოთ მას: საკუთარი შემეცნების პირველი საფეხურია სწორედ სხვათა მონათხრობის
ათვისება. ამაზე შეიძლება ითქვას: ჰო, მაგრამ თავდაპირველად მე ხომ იძულებული ვიქნები
ბრმად ვირწმუნო ყოველივე. თუმცა ასეთ დროს საქმე ის როდია, ვირწმუნებთ თუ არ
ვირწმუნებთ, არამედ, რამდენად მიუკერძოებელნი ვიქნებით იმის მიღებაში, რაც გვესმის.
ჭეშმარიტი სულის მკვლევარი არასოდეს მოელის, რომ მის ნაუბარს ბრმად ირწმუნებენ. იგი
მუდამ ასე აზროვნებს: მე განვიცადე ეს ყოველივე ყოფიერების სულიერ სფეროში, ახლა მე
მოვუთხრობ სხვებს ჩემი განცდების გამო. მაგრამ მან უწყის აგრეთვე, რომ სხვა ადამიანისთვის
მისი ამ განცდის აღქმა და ამით აზროვნების განაყოფიერება წარმოადგენს ცხოველმყოფელ
ძალას სულიერი განვითარებისათვის.

ყოველივე ზემოთქმულს მხოლოდ იგი გაიგებს სწორად, ვინც გაითვალისწინებს, რომ

ყოველგვარი ცოდნა მშვინვიერი და სულიერი სამყაროების შესახებ არსებობს ადამიანის
სამშვინველის სიღრმისეულ საფუძვლებში. მისი გამოვლინება შესაძლოა „შემეცნების გზის“
მეშვეობით. ადამიანს ძალუძს „გაიგოს“ არამარტო ის, რასაც იგი თავად გამოავლენს, არამედ
ისიც, რაც გამოავლინა სამშვინველის სიღრმისეული საფუძვლებიდან სხვა ადამიანმა; ეს
შეუძლია ისეთ ადამიანსაც, რომელსაც ჯერ არ დაუწყია სამზადისი შემეცნების გზაზე
დასადგომად. ჯეროვანი სულიერი დაფიქრება ცრურწმენებით დაუბნელებელ გონებაში
აღვიძებს მიხვედრის უნარს; გაუცნობიერებელი ცოდნა ეხმიანება სხვის მიერ აღმოჩენილ
ფაქტს. ეს შეხმიანება არ არის ბრმა რწმენა, ეს არის ჯანსაღი ადამიანური განსჯის ჯეროვანი
გამოვლინება. ამ ჯანსაღ წვდომაში უნდა ვეძიოთ საუკეთესო ამოსავალი წერტილი სულიერი
სამყაროს დამოუკიდებელი შემეცნებისათვის და არა საეჭვო მისტიურ „ჩაღრმავებებში“ და სხვა
მსგავს ამბებში; თუმცა სწორედ ამ უკანასკნელში ცდილობენ ხოლმე უფრო მეტად რაიმე
უკეთესის პოვნას, ვიდრე ჭეშმარიტი სულიერი კვლევის შედეგებში, რისი გაგებაც ძალუძს
ადამიანურ განსჯას.

საგანგებოდ უნდა გაესვას ხაზი იმ გარემოებას, რომ ადამიანს, რომელსაც სურს

განივითაროს უმაღლესი შემეცნებითი უნარები, აუცილებლად მოუწევს უაღრესად დიდი და

119
მკაცრი შემეცნებითი აზროვნებითი მუშაობა. ამას მკვეთრად უნდა გაესვას ხაზი, ვინაიდან
მრავალი ადამიანი, რომელსაც სურს გახდეს „მხილველი“, არაფრად აგდებს ამ მკაცრ,
თავგადადებულ აზროვნებით მუშაობას. ისინი ამბობენ: მე ხომ ვერ მიშველის „აზროვნება“;
მთავარია „შეგრძნება“, „გრძნობა“ ან კიდევ რაღაც ამგვარი. ამაზე უნდა ითქვას, რომ ვერავინ
გახდება „მხილველი“ უმაღლესი გაგებით (ე. ი. ნამდვილად), ვინც მანამდე არ ყოფილა
ქმედითად ჩართული აზროვნებით ცხოვრებაში. მრავალ ადამიანში არახელსაყრელ როლს
ასრულებს ასეთ შემთხვევაში გარკვეული შინაგანი კომფორტი. ისინი თავად ვერ აცნობიერებენ
ამ მიდრეკილებას კომფორტისაკენ, ვინაიდან იგი გვევლინება „აბსტრაქტული აზროვნების“,
„ცარიელი სპეკულაციის“ და ა. შ. უგუ– ლებელჰყოფის ნიღბით. მაგრამ სწორედ მაშინ ვერ
აფასებენ აზროვნებას, როდესაც მას ურევენ ცარიელ, განყენებულ აზრთა ბლანდვაში. ამ
„აბსტრაქტულმა აზროვნებამ“ შესაძლოა იოლად მოჰკლას ზეგრძნობადი შემეცნება;
სიცოცხლით სავსე აზროვნება შეიძლება გახდეს ამგვარი ზეგრძნობადი შემეცნების საფუძველი.
გაცილებით უფრო მოსახერხებელი იქნებოდა, რომ ყოფილიყო შესაძლებლობა ნათელხილვის
უმაღლესი უნარის მიღწევისა აზროვნებითი მუშაობის გარეშე. ამას სწორედ რომ ბევრი
ისურვებდა, მაგრამ აქ აუცილებელია შინაგანი სიმტკიცე, მშვინვიერი დაჯერებულობა,
რომელთანაც მხოლოდ აზროვნება თუ მიგვიყვანს. სხვაგვარ შემთხვევაში იქნება მხოლოდ
გაელვება და წამოტივტივება უარსო ხატებათა, უსაზმნო მშვინვიერი თამაში, რომელმაც
შესაძლოა ვინმეს მოჰგვაროს სიამოვნება, მაგრამ ყოველივე ამას არაფერი აქვს საერთო ზენა
სამყაროებში ნამდვილ შეღწევასთან. — დაფიქრებისას იმაზე, თუ რომელი წმინდად სულიერი
განცდა ეუფლება ადამიანს ჭეშმარიტად ზენა სამყაროში შესვლისას, გასაგები გახდება ისიც,
რომ ამ ყოველივეს აქვს თავისი მეორე მხარეც. „მხილველს“ უნდა ახასიათებდეს მშვინვიერ
ცხოვრებაში აბსოლუტური სიჯანსაღე. და არ არსებობს უფრო კარგი გზა ამ სიჯანსაღის
შენარჩუნებისა, ვიდრე ჭეშმარიტი აზროვნება. ეს სიჯანსაღე შესაძლოა სერიოზულად
დაზიანდეს, თუ უმაღლესი განვითარების სავარჯიშოები არ იქნებიან დაფუძნებულნი
აზროვნებაზე. რა თქმა უნდა, ადამიანს, რომელიც ჯანსაღად და სწორად აზროვნებს,
ნათელხილვის უნარი კიდევ უფრო გააჯანსაღებს, უწინდელზე უკეთ შეაგუებს ცხოვრებას,
მართებულია ისიც, რომ თუკი განვითარების სურვილს ახლავს ძალუმი აზროვნებისადმი შიში,
აგრეთვე ყოველგვარი მეოცნებეობა ამ სფეროში, ხელი შეეწყობა მხოლოდ ფანტაზიორობას და
ცხოვრებისადმი არასწორ მიდგომას. ხოლო ვინც მიელტვის უმაღლეს შემეცნებას ყოველივე აქ

120
თქმულის დაცვით, მას არაფრის არ უნდა ეშინოდეს; მაგრამ ეს ლტოლვა დასაშვებია მხოლოდ
ზემოხსენებული პირობის დაცვით. ეს პირობა ეხება მხოლოდ ადამიანის სამშვინველსა და
სულს; აბსურდული იქნებოდა საუბარი სხეულებრივ ჯანმრთელობაზე რაიმე მავნე
ზეგავლენების შესახებ, როდესაც ეს პირობა დაცულია.

უსაფუძვლო ურწმუნოება მავნებელია ყველა შემთხვევაში, ვინაიდან მიმღებ ადამიანში

იგი მოქმედებს როგორც უკუგდების ძალა. იგი ხელს უშლის მას განაყოფიერებული აზრების
მიღებაში. უმაღლეს გრძნობათა გახსნას ესაჭიროება არა ბრმა რწმენა, არამედ მიღება
სულისმეტყველების აზროვნებითი სამყაროსი. სულის მეცნიერი შემდეგ მოთხოვნას უყენებს
მოწაფეს: შენ ნუკი დაიჯერებ ჩემს ნათქვამს, არამედ გაიაზრე ყოველივე ეს, აქციე შენი საკუთარი
აზროვნებითი სამყაროს შინაარსად და მაშინ ჩემი აზრები უკვე თავად - იმოქმედებენ შენში
იმგვარად, რომ შენ შეიმეცნებ მათ თავიანთ ჭეშმარიტებაში. ასეთია სულისმეტყველის
განწყობილება. იგი იძლევა ბიძგს; რაც შეეხება ძალას ჭეშმარიტების შემეცნებისას, იგი
აღმოცენდება მიმღები ადამიანის შინაგანი არსებიდან. ამგვარადვე უნდა ვეძებოთ სულიერ-
მეცნიერული თვალსაზრისები. ის, ვინც მტკიცედ გადაწყვიტა მათი ღრმად გააზრება,
დარწმუნებული უნდა იყოს, რომ ადრე თუ გვიან ისინი მიიყვანენ მას საკუთარ ჭვრეტამდის.

ზემოთქმულში უკვე იგულისხმება პირველი თვისება, რომელიც უნდა განავითაროს

თავის თავში იმან, ვისაც სურს თავად სჭვრეტდეს ზენა ფაქტებს. ეს არის მიზანმიმართული,
მიუკერძოებელი თავგადადება ყოველივე იმისთვის, რასაც ავლენს ადამიანის ცხოვრება ან
ადამიანის გარეშე არსებული სამყარო. ის, ვინც სამყაროს რომელიმე ფაქტს განიხილავს ისეთი
მსჯელობით, რომელიც აღებულია მისი წარსულიდან, ამგვარი მსჯელობით იკეტება საკუთარ
თავში და ემიჯნება იმ მშვიდ, მრავალმხრივ გავლენას, რომელსაც მოახდენდა მასზე ეს ფაქტი.
მოწაფე მუდამ მზად უნდა იყოს იმისთვის, რომ გადაიქცეს სრულიად დაცლილ ჭურჭლად,
რომელშიაც იღვრება აქამდე უცხო, არნახული სამყარო. შემეცნების წუთები ისეთი წუთებია,
როდესაც სდუმს ჩვენგან მომდინარე ყოველგვარი განსჯა, ყოველგვარი კრიტიკა. მაგალითად,
როდესაც ვხვდებით ადამიანს, მთავარი ის როდია, ჩვენ უფრო ბრძენი ვართ მასზე თუ ის
ჩვენზე. სრულიად უგუნურმა ბავშვმაც კი შეიძლება გაუხსნას რაღაც ბრძენთა შორის უდიდესს.
და თუ ეს უკანასკნელი თავისი ბრძნული მსჯელობით დაუპირისპირდება ბავშვს, მაშინ მისი

121
სიბრძნე ზრქელ მინასავით აღიმართება ყოველივე იმის წინაშე, რაც უნდა გაუხსნას ბავშვმა12.
უცხო სამყაროს გამოცხადებათა მისაღებად აუცილებელია სრული შინაგანი თვითდათმობა. და
როდესაც ადამიანი გამოიძიებს, თუ რამხელაა მასში ეს თვითდათმობის უნარი, იგი გასაოცარ
აღმოჩენებს მოახდენს საკუთარ თავში. ვისაც სურს დაადგეს უმაღლესი შემეცნების გზას, მან
უნდა ივარჯიშოს, რათა ყოველ წუთს შესძლოს გამოთიშვა საკუთარი თავისა მთელი თავისი
აზრობრივი მიკერძოებებითურთ. და ვიდრე იგი თიშავს თავის თავს, მასში შემოდის სხვა რამ.
მხოლოდ ამგვარი თვითდათმობის მაღალ საფეხურზე ძალგვიძს მივეახლოთ უზენაესი
სულიერი ფაქტების ჭვრეტას, რომელნიც ყოველი მხრიდან ერტყმიან ადამიანს. შესაძლოა
ცნობიერად აღვზარდოთ ჩვენში ეს უნარი. მაგალითად, უნდა ვეცადოთ თავი შევიკავოთ ჩვენს
გარემომცველ ადამიანებზე ყოველგვარი მსჯელობისაგან; უნდა მოვსპოთ საზომი სიმპათიური
და ანტიპათიურისა, სულელურის და ჭკვიანურისა, რომლითაც ვზომავდით სხვებს; და უნდა
ვეცადოთ გავუგოთ ადამიანებს ამ საზომის გარეშე, მათგანვე გამომდინარე. საუკეთესო
ვარჯიშების ჩატარება შეიძლება იმ ადამიანებზე, რომელთა მიმართაც ზიზღს განვიცდით.
უნდა ვეცადოთ ძალით დავთრგუნოთ ეს ზიზღი და მიუკერძოებლად დავუთმოთ ჩვენი თავი
ყოველივე იმის ზეგავლენას, რასაც ისინი სჩადიან. ან თუ ვიმყოფებით ისეთ გარემოცვაში,
რომელიც იწვევს ამა თუ იმ მსჯელობას, ჩვენ თავი უნდა შევიკავოთ მსჯელობისაგან და
მიუკერძოებლად მივიღოთ შთაბეჭდილებები13. უმჯობესია ნება მივცეთ საგნებს და მოვლენებს
უფრო მეტი ილაპარაკონ საკუთარი თავის შესახებ, ვიდრე ჩვენ ვილაპარაკოთ მათზე. ამასთან
უნდა განვავრცოთ ეს ყოველივე ჩვენს აზროვნებით სამყაროზე. ჩვენს თავში უნდა
დავთრგუნოთ ის, რაც წარმოჰქმნის ამა თუ იმ აზრს და საშუალება მივცეთ გარესამყაროში
არსებულს, წარმოქმნას აზრები ჩვენში. — ამგვარ ვარჯიშებს მხოლოდ მაშინ მიჰყავთ ადამიანი
შემეცნების უმაღლეს მიზანთან, როდესაც იგი ახორციელებს მათ საღვთო სერიოზულობით და
გულმოდგინეობით. ვინც ამგვარ ვარჯიშებს უმნიშვნელოდ სთვლის, მან არაფერი იცის მათი
ღირებულების შესახებ; ხოლო გამოცდილების მქონემ ამ ამბებში უწყის, რომ თვითდათმობა და
მიუკერძოებლობა ძალის ნამდვილი წყაროებია. ისევე, როგორც ორთქლის ქვაბში შეგროვილი

12
აქედან ცხადია, რომ „პირდაპირი თავგადადების“ მოთხოვნისას საქმე საკუთარი მსჯელობის გამოთიშვაში
ან ბრმად რწმენაში როდია; ბავშვის მიმართ ამას ხომ არც ექნებოდა არავითარი აზრი.

13
ამ მიუკერძოებელ მიდგომას არაფერი აქვს საერთო „ბრმა რწმენასთან“. საქმე ბრმა რწმენაში როდია, არამედ
იმაში, რომ ცოცხალი შთაბეჭდილების ადგილას არ დავსვათ „ბრმა მსჯელობა“.

122
სითბო გარდაიქმნება ლოკომოტივის მამოძრავებელ ძალად, ასევე სულიერი თავგადადებით
შესრულებული ვარჯიშები გარდაიქმნებიან ადამიანში სულიერ სამყაროთა ხედვის ძალად.

ამ ვარჯიშის მეოხებით ადამიანი ითვისებს ყოველივე იმის აღქმის უნარს, რაც მას გარს
ერტყმის. მაგრამ აღქმის ამ უნარს უნდა დაემატოს სწორი შეფასებაც. ვიდრე ადამიანი აჭარბებს
საკუთარი თავის შეფასებაში გარემომცველი სამყაროს ხარჯზე, იგი იღობავს უმაღლესი
შემეცნებისაკენ მიმავალ გზას. ვინც ყოველ საგანს, გარესამყაროს ყოველ მოვლენას განიხილავს
იმ სიხარულისა თუ მწუხარების თვალსაზრისით, რომელსაც ეს მოვლენები ან საგნები
უმზადებენ მას, ამგვარი დამოკიდებულების წყალობით იგი ტყვეა თავისივე მიკერძოებისა.
ვინაიდან თავისი სიხარულიდან და თავისი მწუხარებიდან იგი საგნების შესახებ კი არ
გებულობს რაიმეს, არამედ მხოლოდ საკუთარი თავის შესახებ. როდესაც მე ვგრძნობ
ადამიანისადმი სიმპათიას, მაშინ, უწინარეს ყოვლისა, მე ვგრძნობ მხოლოდ ჩემს
დამოკიდებულებას მასთან. თუ ჩემს მსჯელობაში, ჩემს დამოკიდებულებაში მე მხოლოდ ამ
სიხარულის, ამ სიმპათიის გრძნობაზე ვარ დამოკიდებული, მაშინ ამით წინა პლანზე გამომყავს
ჩემი პიროვნული ბუნება; ამ უკანასკნელს თავს ვახვევ სამყაროს. მე მსურს ჩავერთო სამყაროში
ისეთად, როგორიც ვარ, არ მსურს მივიღო სამყარო მიკერძოების გარეშე, ვაცხოვრო იგი
ჩემში მასში მოქმედი ძალების შესაბამისად. სხვაგვარად რომ ვსთქვათ, მე შემწყნარებლობას
ვიჩენ მხოლოდ იმის მიმართ, რაც შეესაბამება ჩემს პიროვნულ ბუნებას. ყოველივე
დანარჩენისადმი მე ვამჟღავნებ უკუგდების ძალას. ვიდრე ადამიანი გრძნობადი სამყაროს
ტყვეა, იგი განსაკუთრებული შეურიგებლობით უკუაგდებს ყოველივე არაგრძნობად
გავლენებს. მოწაფემ უნდა განავითაროს თავის თავში შემდეგი თვისება: იგი უნდა ეპყრობოდეს
ადამიანებსა და საგნებს მათი თავისებურების მიხედვით და ამოქმედოს ყოველი მათგანი
თავისი ღირებულების, თავისი მნიშვნელობის მიხედვით. სიმპათიამ და ანტიპათიამ,
სიხარულმა და მწუხარებამ უნდა შეიძინონ სრულიად ახალი როლები: ეს სრულებითაც არ
ჰგულისხმობს იმას, თითქოს ადამიანმა უნდა აღმოფხვრას ისინი თავის თავში, გახდეს ყრუ
სიმპათიისა და ანტიპათიის მიმართ. პირიქით, მან უნდა განავითაროს თავის თავში იმის უნარი,
რომ მაშინვე არ უპასუხოს მსჯელობით ან ქცევით ყოველგვარ სიმპათიას და ანტიპათიას. ამით
იგი განავითარებს თავის თავში კიდევ უფრო ფაქიზ მგრძნობელობას. ადამიანი გებულობს, რომ
მასში იღვიძებენ სიმპათიებისა და ანტიპათიების უმაღლესი სახეობანი. ეს ხდება მაშინ,

123
როდესაც იგი ალაგმავს იმ სიმპათიებს და ანტიპათიებს, რომელნიც უკვე არიან მასში. ყველაზე
უფრო არასიმპათიური საგანი ატარებს თავის თავში დაფარულ თვისებებს; იგი გაამჟღავნებს ამ
თვისებებს, თუ ადამიანი მასთან დამოკიდებულებაში არ აჰყვება თავკერძა გრძნობებს. ვისაც
უმუშავია საკუთარ თავზე ამ მიმართულებით, იგი სხვებზე უფრო გამახვილებულად აღიქვამს
ყოველივეს, ვინაიდან არ აძლევს თავს გრძნობიერად გაუხეშების უფლებას. ყოველი
მიდრეკილება, რომელსაც იგი ბრმად მისდევს, აჩლუნგებს მის მზერას, რის გამოც არ შეუძლია
სწორად დაინახოს გარემომცველი საგნები. მიდრეკილებას აყოლილნი, ჩვენ თითქოსდა
ვიჭრებით ჩვენს გარემოში, ნაცვლად იმისა, რომ დავუთმოთ მას ჩვენი თავი და შევიგრძნოთ იგი
თავისი ღირებულებებით.

და როდესაც ყოველ სიხარულსა და მწუხარებას, ყოველ სიმპათიასა და ანტიპათიას

ადამიანი აღარ გასცემს თავკერძა პასუხს, აღარ გაამჟღავნებს თავის ეგოისტურ
დამოკიდებულებას, იგი დამოუკიდებელი გახდება აგრეთვე გარესამყაროს ცვალებად
შთაბეჭდილებათაგანაც. როდესაც რაიმე საგანი გვანიჭებს სიხარულს, ამით ჩვენ
დამოკიდებულნი ვხდებით მასზე. საგანში ადამიანი ჰკარგავს თავის თავს. ადამიანი, რომელიც
ცვალებადი შთაბეჭდილებების კვალობაზე ჰკარგავს თავის თავს სიხარულსა და მწუხარებაში,
ვერ ივლის უმაღლესი შემეცნების გზით. სიხარული და მწუხარება მან უნდა მიიღოს
სიმშვიდით. მაშინ იგი აღარ დაჰკარგავს თავის თავს მათში; სამაგიეროდ იგი იწყებს მათ გაგებას.
როდესაც მე ვეძლევი სიხარულს, ის მაშინვე შთანთქავს ჩემს ყოფას. მაგრამ მე უნდა გამოვიყენო
სიხარული იმისთვის, რათა მისი მეოხებით მივიდე იმ საგნის გაგებამდე, რომელიც მახარებს.
ჩემთვის აღარ უნდა ჰქონდეს მნიშვნელობა იმას, რომ საგანი მანიჭებს მე სიხარულს. მე უნდა
შევიმეცნო სიხარული და მისი მეშვეობით საგნის არსი. ჩემთვის სიხარული უნდა იყოს
მხოლოდ იმის მაცნე, რომ საგანში არის თვისება, რომელსაც ძალუძს ჩვენი გახარება. მე უნდა
ვისწავლო ამ თვისების შემეცნება. თუ მე მთლიანად ვეძლევი სიხარულს, მაშინ მე არაფერი
მემატება; თუ სიხარული ჩემთვის არის მხოლოდ საბაბი, რათა განვიცადო რაიმე თვისება
საგნისა, მაშინ ამ განცდით მე ვამდიდრებ ჩემს შინაგან არსებას. მაძიებლისთვის სიხარული და
მწუხარება, შვება და ტანჯვა უნდა იქცნენ ისეთ შემთხვევებად, რომელთა მეოხებითაც იგი
ღებულობს ცოდნას საგნებისაგან. ამის შედეგად მაძიებელი როდი ჩლუნგდება სიხარულისა და
მწუხარების მიმართ; იგი მაღლდება მათზე, რათა მათ გაუხსნან საგანთა ბუნება. ის, ვინც

124
ვითარდება ამ მიმართულებით, დაინახავს, თუ როგორი მასწავლებლებია სიხარული და
მწუხარება. იგი შეუერთდება თითოეულ არსებას გრძნობაში და ამის მეოხებით მიიღებს
გამოცხადებას მისი შინაგანისას. მაძიებელი არასოდეს ეუბნება თავის თავს: ო, როგორ
ვიტანჯები, ო, რარიგ ვხარობ, არამედ მუდამ ამბობს: როგორ საუბრობს ტანჯვა, როგორ
საუბრობს სიხარული. იგი სთმობს საკუთარ თავს, რათა ამოქმედოს მასზე გარესამყაროსეული
შვება და სიხარული. ამის შედეგად ადამიანში ხდება სრული ცვლილება. უწინ ამა თუ იმ
შთაბეჭდილებას იგი პასუხობდა ამა თუ იმ ქცევით, ვინაიდან ეს, შთაბეჭდილებანი ახარებდნენ
მას ან ჰგვრიდნენ მწუხარებას. ამჯერად კი მისთვის სიხარული და მწუხარება მხოლოდ ის
ორგანოები არიან, რომელთა მეოხებითაც ეს საგნები თავის ენაზე მოუთხრობენ მას თავიანთ
რაობას. სიხარული და მწუხარება უბრალო შეგრძნებებიდან გადაიქცევიან იმ გრძნობათა
ორგანოებად, რომელთა მეოხებითაც იგი აღიქვამს გარესამყაროს. როდესაც თვალი რაიმეს
ხედავს, თავად როდი მოქმედებს, არამედ ამოქმედებს ხელს; ასევე სიხარული და მწუხარება
თავად როდი მოქმედებენ სულიერად მაძიებელ ადამიანში, არამედ ღებულობენ
შთაბეჭდილებებს და ის, რასაც ჩვენ ვგებულობთ სიხარულისა და მწუხარების მეშვეობით, არის
მიზეზი ჩვენი ქცევისა. როდესაც ადამიანი სიხარულსა და მწუხარებას გადააქცევს მხოლოდ და
მხოლოდ გამტარ ორგანოებად, მაშინ მის სამშვინველში ისინი აგებენ იმ ნამდვილ ორგანოებს,
რომელთა მეშვეობითაც მას ეხსნება მშვინვიერი სამყარო. თვალს ძალუძს ემსახუროს სხეულს
მხოლოდ იმიტომ, რომ იგი არის გრძნობად შთაბეჭდილებათა გამტარი ორგანო; სიხარული და
მწუხარება გადაიქცევიან სამშვინველის თვალებად, როდესაც ისინი აღარ არიან თავისთავადნი
და თანდათანობით გვიხსნიან სხვის სამშვინველს.

ზემოაღნიშნულ თვისებათა მეოხებით შემეცნების გზაზე მდგომს საშუალება ეძლევა მისი

პიროვნებისეული ხელისშემშლელი გავლენების გარეშე მიეცეს იმის ზემოქმედებას, რაც
ჭეშმარიტად არსებობს მის გარემომცველ სამყაროში. მაგრამ მან თავის თავსაც უნდა მიუჩინოს
შესაფერისი ადგილი მის გარემომცველ სულიერ სამყაროში. როგორც მოაზროვნე არსება, იგი
ხომ სულიერი სამყაროს მოქალაქეა. იგი მხოლოდ მაშინ გახდება ასეთი, როდესაც მისცემს
თავის აზრებს მიმართულებას, რომელიც შეესაბამება ჭეშმარიტების მარადიულ კანონებს,
სულეთის კანონებს. ვინაიდან მხოლოდ ამგვარად თუ შესძლებს სულეთი ზემოქმედება
მოახდინოს მასზე და გაუმხილოს თავისი სინამდვილე. ადამიანი ვერ მიაღწევს ჭეშმარიტებას,

125
ვიდრე იგი მხოლოდ თავის „მე“-ში გამუდმებით გამდინარე აზრებს ეძლევა; ვინაიდან მაშინ ეს
აზრები ღებულობენ გარკვეულ მიმართულებას და იძულებულნი არიან იდინონ ამ
მიმართულებით იმიტომ, რომ ისინი აღმოცენებულნი არიან სხეულებრივი ბუნების
ფარგლებში. უწესრიგოა და ქაოტური იმ ადამიანის აზრთა სამყარო, ვინც მისცემია მისი
სხეულებრივი ტვინით განპირობებულ აზროვნებისეულ ქმედებას. აღმოცენდება ერთი აზრი,
შემდეგ წყდება, მას აძევებს მეორე აზრი. მას, ვინც გამომცდელად უგდებს ყურს ორი ადამიანის
საუბარს, ვინც მიუკერძოებლად აკვირდება საკუთარ თავს, შეექმნება გარკვეული წარმოდგენა
ნაპერწკლებივით მოხეტიალე აზრთა ამ მასსის შესახებ. ვიდრე ადამიანი დაკავებულია
მარტოოდენ გრძნობადი ცხოვრების ამოცანებით, მის აზრთა აღრეულ მიმდინარეობას
გამუდმებით აძლევენ სწორ გეზს სინამდვილეში მომხდარი ფაქტები. შესაძლოა მე
ვაზროვნებდე ძალზე აღრეულად. ყოველდღიურობა მაიძულებს მე ჩემს ქცევაში შევიტანო
სინამდვილის შესაბამისი კანონზომიერება; ის აზროვნებითი სურათი, რომელიც გამაჩნია
ქალაქთან დაკავშირებით, შესაძლოა იყოს მეტად აღრეული. თუ მე მოვისურვებ ქალაქში
გავლას, მე უნდა შევეგუო არსებულ ფაქტებს. მექანიკოსი შესაძლოა შევიდეს თავის
სახელოსნოში უაღრესად ქაოტური წარმოდგენებით, მაგრამ მისი მანქანების კანონები
აიძულებენ მას იმოქმედოს ჯეროვნად. გრძნობადი სამყაროს ფარგლებში ფაქტებს გამუდმებით
შეაქვთ თავიანთი შესწორებები აზროვნებაში. თუ მე შევიქმნი ყალბ წარმოდგენას რომელიმე
ფიზიკურ მოვლენაზე ან რომელიმე მცენარის იერ-სახეზე, სინამდვილე შემეწინააღმდეგება და
გამოასწორებს ჩემს აზროვნებას. მაგრამ სხვაგვარადაა საქმე, როდესაც მე განვიხილავ ჩემს
დამოკიდებულებას ყოფიერების ზენა სფეროებთნ. ისინი იხსნებიან ჩემთვის მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ მე შევდივარ ამ სამყაროებში უკვე მკაცრად მოწესრიგებული აზროვნებით; იქ
ჩემმა აზროვნებამ უნდა მომცეს სწორი და საიმედო ბიძგი; წინააღმდეგ შემთხვევაში მე ვერ
ვიპოვი შესაბამის გზებს, ვინაიდან ამ სამყაროებში მოქმედი სულიერი კანონები ჯერაც არ
გამკვრივებულან, ჯერაც არ მიუღიათ ფიზიკურ-გრძნობადი სახე და ამიტომ ისინი არ ახდენენ
ჩემზე ზემოხსენებულ დაწოლას. მე შემიძლია მივსდიო ამ კანონებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში,
თუ ისინი ენათესავებიან ჩემი, როგორც მოაზროვნე არსების, საკუთარ კანონებს. აქ მე თავად
უნდა ვიყო ჩემივე თავის საიმედო წინამძღოლი. ამრიგად, შემეცნების გზაზე მდგომმა მკაცრად
უნდა მოაწესრიგოს თავისი აზროვნება. მისი აზრები თანდათან უნდა გადაეჩვიონ
ჩვეულებრივი, ყოველდღიური მიმართულებით დინებას. თავიანთ მიმდინარეობაში მათ უნდა

126
მიიღონ სულიერი სამყაროს შინაგანი ხასიათი. ის გამუდმებით უნდა ადევნებდეს თვალყურს
და უნდა ჰფლობდეს თავის თავს; აზრები თვითნებურად როდი უნდა მისდევდნენ ურთიერთს,
არამედ ისე, როგორც ეს შეესაბამება ზუსტად აზრისმიერი სამყაროს შინაარსს. ერთი
წარმოდგენიდან მეორისაკენ გადასვლა უნდა შეესაბამებოდეს აზროვნების მკაცრ კანონებს.
ადამიანი, როგორც მოაზროვნე, უნდა იყოს გარკვეულწილად ანარეკლი აზროვნების ამ
კანონებისა. ყოველივე ის, რაც არ მომდინარეობს ამ კანონებიდან, უნდა აკრძალოს მან თავის
წარმოდგენათა მსვლელობაში. ვთქვათ, გზად შეხვდა თავისი დაჩემებული აზრი. მან უნდა
უკუაგდოს იგი, თუ იგი არღვევს სწორ მიმდინარეობას. მან უნდა ჩაახშოს პიროვნული გრძნობა,
თუ ეს უკანასკნელი ცდილობს ნაძალადევად მისცეს მის აზრებს ისეთი მიმართულება,
რომელიც არ გამომდინარეობს მათგანვე. – პლატონი მოითხოვდა იმ ადამიანებისაგან,
რომელთაც სურდათ მის სკოლაში შესვლა, თავდაპირველად მათემატიკური კურსის გავლას.
და ჭეშმარიტად, მათემატიკა თავისი მკაცრი კანონებით, რომელნიც არ მისდევენ გრძნობად
მოვლენათა ყოველდღიურ დინებას, ძლიერ კარგი შემზადებაა შემეცნების მაძიებლისათვის.
თუ მას სურს წინსვლა მათემატიკაში, მან უნდა უკუაგდოს ყოველგვარი პიროვნული
თვითნებობა, სხვა დაბრკოლებანი. შემეცნების მაძიებელი ემზადება თავისი ამოცანის
გადასაწყვეტად იმით, რომ ის საკუთარი ნებითვე სძლევს აზროვნების ყოველგვარ
თვითნებობას. ის ეჩვევა უშუალოდ აზრის მოთხოვნილებიდან გამომდინარე ცხოვრებას.
ამრიგად უნდა ისწავლოს მან გაართვას თავი ყოველგვარ აზროვნებას, რაც სულიერ შემეცნებას
ემსახურება. მისი აზრისმიერი ცხოვრება თავად უნდა იქცეს მყარი მათემატიკური
მსჯელობებისა და დასკვნების ანარეკლად. სადაც არ უნდა წავიდეს, სადაც არ უნდა იდგეს. ის
მუდამ უნდა ცდილობდეს სწორედ ამგვარად აზროვნებას. მაშინ მასში შთაიღვრებიან სულიერი
სამყაროს კანონზომიერებანი, რომელნიც უკვალოდ ჰქრებიან მასში, თუ მისი აზროვნება
ყოველდღიურ, უწესრიგო ხასიათს ატარებს. მოწესრიგებულ აზროვნებას საიმედო ამოსავალი
წერტილებიდან მიჰყავს იგი უაღრესად ფარულ ჭეშმარიტებებთან. მსგავსი მითითებები, რა
თქმა უნდა არ უნდა მივიღოთ ცალმხრივად. თუმც მათემატიკა კარგი წვრთნა არის
აზროვნებისთვის, მაგრამ წმინდა, ჯანსაღ და სიცოცხლით სავსე აზროვნებასთან მისვლა
შესაძლოა მათემატიკის გარეშეც

127
 შემეცნების მაძიებელი თავის ქცევებშიც უნდა მიელტვოდეს იმის მიღწევას, რასაც
მიელტვის აზროვნებაში. მიუხედავად მისივე პიროვნების ხელისშემშლელი გავლენებისა, იგი
უნდა მისდევდეს ღვთაებრივი მშვენიერებისა და მარადიული ჭეშმარიტების კანონებს. ამ
კანონებმა მუდამ მიმართულება უნდა მისცენ მას. თუ იგი იწყებს რამის კეთებას, რაც მას მიაჩნია
სწორად, და თუ ამ მოქმედების დროს არ არის დაკმაყოფილებული მისი პიროვნული გრძნობა,
მხოლოდ ამის გამო მან არ უნდა დააგდოს ის გზა, რომელსაც იგი დაადგა. მაგრამ ამავე დროს
იგი არ უნდა გაჰყვეს მას მხოლოდ იმიტომ, რომ იგი ანიჭებს სიხარულს, თუკი აღმოაჩენს, რომ
ეს გზა არ შეესაბამება მარადიული მშვენიერებისა და ჭეშმარიტების კანონებს. ჩვეულებრივ
ცხოვრებაში ადამიანები თავიანთ ქცევებში ხელმძღვანელობენ იმით, რაც მათ პირადად
აკმაყოფილებთ და მოუტანს ნაყოფს. ამის გამო ისინი თავს ახვევენ მსოფლიო მოვლენების
მიმდინარეობას თავიანთ პიროვნულ ტენდენციას. ისინი არ აღასრულებენ
სიმართლეს, რომელიც წინასწარ აღბეჭდილია სულიერი სამყაროს კანონებში; ისინი
აღასრულებენ საკუთარი თვითნებობიდან გამომდინარე მოთხოვნილებებს. ისინი მოქმედებენ
სულიერი სამყაროს გაგებით მხოლოდ მაშინ, როდესაც მხოლოდ ამ უკანასკნელის კანონებს
მისდევენ. შემეცნების მაძიებელმა არასოდეს არ უნდა დასვას ასეთი კითხვა: რა მომიტანს მე
სარგებლობას, რით მივაღწევ მე წარმატებას? არამედ მას უნდა შეეძლოს შემდეგი კითხვის
დასმა: რას ვაღიარებ მე სიკეთედ? ქმედების ნაყოფზე უარის თქმა, ყოველგვარ თვითნებობაზე
უარის თქმა, – აი, ის მკაცრი კანონები, რომელნიც მან უნდა დაუსახოს თავის თავს. მაშინ იგი
დაადგება სულიერი სამყაროს გზას, მაშინ მთელი მისი არსება განიმსჭვალება ამ კანონებით. იგი
თავისუფლდება გრძნობადი სამყაროს ყოველგვარი დაწოლისაგან: მისი სული-ადამიანი
აღზევდება გრძნობად გარსზე. ამრიგად შედის იგი განვითარებაში, რომელიც სულიერისაკენაა
მიმართული; ამრიგად ასულიერებს იგი თავის თავს. არ შეიძლება თქმა: „რა სარგებლობა მოაქვს
ჩემთვის ჭეშმარიტების კანონთა დაცვას, იქნებ მე ვცდები ამ ჭეშმარიტებასთან მიმართებაში?“
ამჯერად მთავარია ლტოლვა, მთავარია განწყობა აზრისა. თვით შეცდომილსაც
ჭეშმარიტებისკენ ლტოლვაში გააჩნია ძალა, რომელიც იხსნის მას არასწორი გზისაგან. თუ ის
ცდომილებაში აღმოჩნდება, ეს ძალა დაეუფლება მას და გამოიყვანს ჭეშმარიტ გზაზე. ასე რომ,
გამოთქმა „მე ხომ შესაძლოა შევცდე“, უკვე წარმოადგენს ხელისშემშლელ ურწმუნოებას. იგი
გვიჩვენებს, რომ ასეთ ადამიანს არ გააჩნია არავითარი ნდობა ჭეშმარიტების ძალისადმი. საქმე
ხომ ისაა, რომ მან დაისახოს არა თავკერძა მიზნები, არამედ უანგაროდ დასთმოს თავი და ნება

128
დართოს სულს, რათა წარუმართოს მას გზა. ადამიანის თავკერძა ნებამ კი არ უნდა მისცეს
ჭეშმარიტებას მითითებები, არამედ თავად ეს ჭეშმარიტება უნდა გახდეს მეუფე ადამიანისა, მან
უნდა განმსჭვალოს მთელი მისი არსება და გადააქციოს იგი სულეთის მარადიული კანონების
ანარეკლად. იგი უნდა აღივსოს ამ მარადიული კანონებით, რათა შთაღაროს ისინი ცხოვრებაში.
შემეცნების მაძიებელმა მკაცრად უნდა ადევნოს თვალყური არამარტო თავის აზროვნებას,
არამედ ნებასაც. ამის მეოხებით ცხოვრებაში იგი გადაიქცევა მთელი თავმდაბლობით —
მოკლებული ყოველგვარ ამპარტავნებას – ჭეშმარიტებისა და მშვენიერების სამყაროს მაცნედ.
ამითვე აღზევდება იგი სულიერი სამყაროს მოქალაქეობამდე. ამის მეოხებით იგი გადადის
განვითარების ერთი საფეხურიდან მეორეზე, ვინაიდან შეუძლებელია სულიერი ცხოვრების
მიღწევა მარტოოდენ ჭვრეტით. მას უნდა მივაღწიოთ სულიერი ცხოვრების განცდითაც.

თუკი შემეცნების მაძიებელი იცავს ამ ზემოთაღწერილ კანონებს, მისი მშვინვიერი

განცდები მიიღებენ სრულიად ახლებურ სახეს. იგი აღარ იცხოვრებს ამ განცდებში. მათ აღარ
ექნებათ მნიშვნელობა მარტოოდენ მისი პირადი ცხოვრებისათვის. ისინი განვითარდებიან და
გადაიქცევიან ზენა სამყაროს მშვინვიერ აღქმებად. სიხარულისა და მწუხარების შეგრძნებები,
შვება და ტანჯვა გადაიქცევიან მის სამშვინველში მშვინვიერ ორგანოებად, ზუსტად ისევე,
როგორც მის სხეულში თვალებსა და ყურებს აქვთ არამარტო თავიანთი საკუთარი ცხოვრება,
არამედ ისინი წარმოადგენენ გარეგანი შთაბეჭდილებების უანგარო გამტარებსაც. და ამის
მეოხებით შემეცნების მაძიებლის მშვინვიერ განწყობილებაში მკვიდრდება სიმშვიდე და
რწმენა, სულიერი სამყაროს კვლევისთვის მეტად საჭირო. დიდი სიხარული უკვე აღარ
აღიტაცებს მას, არამედ იქნება მისთვის სამყაროს ისეთი თვისებების მაცნე, რომელთაც იგი არ
იცნობდა მანამდის. იგი ვეღარ წაართმევს მას სიმშვიდეს; ასე რომ, სიმშვიდის მეოხებით
მისთვის გაიხსნება იმ არსებათა თავისებურებანი, რომელთაც მოაქვთ ეს სიხარული. მწუხარება
უკვე აღარ აღავსებს მას ვაებით, არამედ მოუთხრობს, თუ რა თვისებები აქვს მწუხარების მომტან
არსებას. ისევე, როგორც თვალს არაფერი სურს თავისთვის, არამედ მხოლოდ მიუთითებს
ადამიანს გზის მიმართულებას, რომლითაც მან უნდა იაროს, ზუსტად ასევე სიხარული და
მწუხარება წაიყვანენ სამშვინველს სწორი გზით. სწორედ ეს არის მშვინვიერი წონასწორობის
მდგომარეობა, რომელთანაც უნდა მივიდეს შემეცნების მაძიებელი. რაც უფრო ნაკლები
სიხარული და მწუხარება დაიხარჯება იმ ტალღებში, რომელთაც ისინი აღძრავენ შემეცნების

129
მაძიებლის შინაგან ცხოვრებაში, მით უფრო მეტი წარმატებით ჩამოქნიან ისინი მხედველობის
ორგანოებს ზეგრძნობადი სამყაროსათვის. ვიდრე ადამიანი სიხარულსა და მწუხარებაში
ცხოვრობს, იგი ვერ შეიმეცნებს მათი მეოხებით. როდესაც მათი მეოხებით იგი სწავლობს
ცხოვრებას, როდესაც მათგან ათავისუფლებს საკუთარ თვითშეგრძნებას, მაშინ ისინი
გადაიქცევიან აღქმის ორგანოებად, მაშინ იგი ხედავს და შეიმეცნებს მათი მეშვეობით.
არასწორია იმის ფიქრი, თითქოს შემეცნების მაძიებელი გადაიქცევა მშრალ, უგრძნობ
ადამიანად, რომელიც ვერ განიცდის სიხარულსა და მწუხარებას. სიხარული და მწუხარება
მკვიდრობენ მასში, მხოლოდ გარდაქმნილი სახით; ისინი გადაიქცნენ მის „თვალებად“ და
„ყურებად“14

ვიდრე ადამიანი პიროვნულად ცხოვრობს სამყაროში, საგნები მას უხსნიან მხოლოდ

იმას, რაც მის პიროვნებასთანა დაკავშირებული. მაგრამ ეს წარმავალი რამ არის ადამიანში. თუ
ჩვენ განვეშორებით ჩვენსავე წარმავალს და საკუთარი თვითშეგრძნებით ჩვენს „მე“-სთან
ერთად ვმკვიდრდებით წარუვალში, მაშინ ჩვენი წარმავალი ნაწილები გადაიქცევიან
შუამავლებად; და ის, რაც გვეხსნება მათი მეშვეობით, არის წარუვალი და მარადიული რამ
ყოველ საგანში. შემეცნების მაძიებელმა უნდა დაადგინოს მიმართება მასში დავანებულ
მარადიულსა და საგნებში არსებულ მარადიულს შორის, ვიდრე იგი დაიწყებდეს სხვა,
ზემოაღნიშნულის მსგავს ვარჯიშებს; ამ ვარჯიშის დროსაც მან უნდა მიაპყროს თავისი გონება
ამ წარუვალს. როდესაც მე ვაკვირდები ქვას, მცენარეს, ცხოველს, ადამიანს, მე უნდა მახსოვდეს,
რომ ყოველ მათგანში ვლინდება მარადიული. მე უნდა შევეკითხო ჩემს თავს, რა მკვიდრობს
როგორც წარუვალი წარმავალ ქვაში, წარმავალ ადამიანში? რა დარჩება წარმავალი გრძნობადი
მოვლენიდან? არ უნდა ვიფიქროთ, თითქოს სულის ამგვარი მიპყრობა მარადიულისკენ
ანადგურებს ჩვენში გულდასმით დაკვირვების უნარს, ყოველდღიურობის თვისებათა წვდომას
და გვაუცხოვებს უშუალო სინამდვილისაგან. პირიქით, ყოველი ფოთოლი, ყოველი მწერი

14
აქვე შდრ. რუსთველისეული დახასიათება ბრძენისა:

ანუ არის ბრძენი ვინმე, მაღალი და მაღლად მხედი,

არცა ლხინი ლხინად უჩანს, არცა ჭირი ზედა–ზედი;
ვით ზღაპარი, ასრე ესმის უბედობა, თუნდა ბედი,
სხვაგან არი, სხვაგან ფრინავს, გონება უც ვითა ტრედი.
(რედაქტორის შენიშვნა)

130
გაგვიხსნის აურაცხელ საიდუმლოებას, თუ მათ მივაპყრობთ არა მხოლოდ თვალს, არამედ
თვალის მეშვეობით სულსაც. ყოველი გაელვება, ყოველი შეფერილობა, ყოველი ხმა
შეინარჩუნებს სიცოცხლეს ჩვენი შეგრძნებებისა და აღქმისათვის; არაფერი არ
დაიკარგება; მხოლოდ ყოველივე ამას დაემატება უსაზღვრო ახალი ცხოვრება და ვისაც არ
ძალუძს თვალით დაკვირვება თვით ყველაზე უმნიშვნელო მოვლენისა, იგი მივა მხოლოდ
უსიცოცხლო აზრებთან და არა სულიერ ჭვრეტასთან. — ყოველივე დამოკიდებულია აზრის
წყობაზე, რომელსაც ჩვენ ამ მხრივ მოვიპოვებთ. თუ რაოდენ შორს წავალთ ჩვენ ამ გზაზე, ეს
დამოკიდებული იქნება ჩვენს უნარზე. ჩვენზეა მხოლოდ სწორი მოქმედება, დანარჩენი კი უნდა
მივანდოთ სამყაროს განვითარებას. თავდაპირველად საკმარისი იქნება ჩვენი გრძნობების
მიმართვა წარუვალისკენ. თუკი მოვიმოქმედებთ ამას, სწორედ მისი მეოხებით გაგვეხსნება გზა
წარუვალის შემეცნებისაკენ. ჩვენ მოგვიწევს ცდა, ვიდრე არ მოგვემადლება ეს. თავის დროზე კი
იგი მიემადლება ყველას, ვინც მოთმინებით მოელის და მუშაობს. ამგვარი ვარჯიშების
შესრულებისას ადამიანი მალე შეამჩნევს, თუ რაოდენ დიდი ცვლილება ხდება მასში. იგი
სწავლობს საგნის მეტ-ნაკლები მნიშვნელობის განსაზღვრას იმისდა მიხედვით, რამდენადაც
შეიმეცნა მან ამ საგნის მიმართება წარუვალთან, მარადისობასთან. იგი მიდის სამყაროს
სხვაგვარ შეფასებასთან და სამყაროს წინაშე სხვაგვარ მოწიწებასთან, ვიდრე ეს გააჩნდა
მანამდის. მისი გრძნობა სრულიად სხვაგვარ მიმართებას იძენს გარემომცველ სამყაროსთან.
წარმავლობა უწინდელივით აღარ იზიდავს მას, როგორც თავისთავადი რამ. წარმავლობა
გადაიქცევა მისთვის მარადიულის ნაწილად და სიმბოლოდ და იგი სწავლობს იმ მარადიულის
სიყვარულს, რომელიც მკვიდრობს ყველა საგანში. მარადისობა ხდება მისთვის ახლობელი,
ისევე როგორც უწინ მისთვის მახლობელი იყო წარმავლობა. მაგრამ ამის მეოხებით იგი როდი
გაუცხოვდება ცხოვრებისგან, არამედ მხოლოდ სწავლობს ყოველი საგნის შეფასებას მისი
ჭეშმარიტი მნიშვნელობის მიხედვით. თვით ცხოვრებისეული ამაო წვრილმანიც კი არ ჩაივლის
მისთვის უკვალოდ. მხოლოდ ეგაა, რომ სულიერის ძიებისას ადამიანი თავს კი აღარ დაჰკარგავს
მასში, არამედ შეიმეცნებს მას თავის შეზღუდულ ღირებულებაში. იგი ხედავს მას ჭეშმარიტების
სინათლეში. ის, ვისაც მოუსურვებია მარტოოდენ ღრუბლებში ფრენა, ვერასოდეს გახდება კარგი
შემმეცნებელი. ის, ვინც ჭეშმარიტად იმეცნებს სამყაროს ნათელი თვალსაწიერისა და
ყველაფრის სწორი შეგრძნების მეოხებით, თავისი მწვერვალის სიმაღლიდან შესძლებს ადგილი
მიუჩინოს ყველა საგანს.

131
 ამრიგად, შემეცნების მაძიებლისთვის იხსნება შესაძლებლობა, აღარ მისდიოს გარეგანი
გრძნობადი სამყაროს გაურკვეველ ზეგავლენებს, რომელიც მიმართავენ მის სურვილს ხან ერთ,
ხან მეორე მხარეს. შეკრების მეოხებით მან იხილა საგანთა მარადიული არსი. საკუთარი
შინაგანი სამყაროს გარდაქმნის მეოხებით მასში აღმოცენდება უნარი ამ მარადიული არსის
აღქმისა. შემეცნებელი ადამიანისათვის შემდეგ აზრებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთ.
ამჯერად, როდესაც იგი მოქმედებს თავისი თავიდან გამომდინარე, მას შეგნებული აქვს ისიც,
რომ მოქმედებს ამავე დროს საგანთა მარადიული არსიდან გამომდინარე. ვინაიდან თავად
საგნები ცხადდებიან მასში თავიანთი არსით. ამრიგად, როდესაც მასში დამკვიდრებული
მარადიულიდან გამომდინარე იგი აძლევს მიმართულებას მთელს თავის მოღვაწეობას, იგი
მოქმედებს სამყაროს მარადიული წესრიგის მიხედვით. ამის მეოხებით მას უკვე აღარ მართავენ
საგნები. იგი თავად მართავს საგნებს იმ კანონების მიხედვით, რომელნიც თავად ამ საგნებშია
და რომელნიც გადაიქცნენ მისი საკუთარი არსების კანონებად. — ეს შიგნიდან მომდინარე
ქმედება შესაძლოა იყოს მხოლოდ იდეალი, რომლისაკენაც უნდა მიილტვოდეს ადამიანი.
მიზანი მეტად შორეულია. მაგრამ შემეცნების მაძიებელში უნდა იყოს სურვილი, ნათლად
დაინახოს ეს გზა. ეს არის მისი ნება თავისუფლებისადმი. ვინაიდან თავისუფლება არის
მოქმედება საკუთარი თავიდან გამომდინარე. ასე რომ, საკუთარი თავიდან მოქმედება უნდა
გაბედოს მხოლოდ იმან, ვინც სამოქმედო იმპულსებს ღებულობს მარადისობიდან. ის, ვინც
ამგვარად არ იქცევა, მისდევს იმპულსებს, რომელნიც განსხვავდებიან საგნებში ჩადებული
იმპულსებისაგან. ასეთი ადამიანი უჯანყდება მსოფლიო განწესებას.ასეთ შემთხვევაში კი ამ
უკანასკნელმა უნდა დაამარცხოს იგი, ე. ი. ვერ აღსრულდება ის, რასაც იგი განიზრახავს თავისი
ნებით. იგი ვერ გახდება თავისუფალი. ცალკეული არსების თვითნებობა ანადგურებს საკუთარ
თავს თავისივე ქცევათა შედეგებით.

* * *

ის, ვინც ამრიგად განაწყობს თავის შინაგან ცხოვრებას, მიჰყვება სულიერი შემეცნების
აღმავალი გზის საფეხურებს. მისი ვარჯიშების ნაყოფი იქნება ის, რომ მისი სულიერი,
აღქმისათვის საცნაურნი გახდებიან ზეგრძნობადი სამყაროს გარკვეული გამონათებები. იგი

132
სწავლობს იმ ჭეშმარიტებათა გაგებას, რომელნიც ამ სამყაროს ეხება; და ის თავისი
გამოცდილების მეოხებით მიიღებს კიდეც მათგან დადასტურებას. როდესაც ეს საფეხური
მიღწეულია, მაშინ მას უახლოვდება ისეთი რამ, რაც შეიძლება განცდილ იქნეს მხოლოდ ამ
გზაზე. იმ წესის და რიგის მიხედვით, რომლის მნიშვნელობაც მხოლოდ ახლა გაცხადდება
მისთვის, იგი ღებულობს ეგრეთწოდებულ ხელდასხმას (ინიციაციას) „ადამიანთა მოდგმის
წინამძღოლ, დიად სულიერ ხელმწიფებათაგან“. იგი ხდება „სიბრძნის მოწაფე“. რაც უფრო
ნაკლებად დაინახავენ ამგვარ ხელდასხმაში ისეთ რასმე, რაც მდგომარეობს ადამიანთა
გარეგნულ ურთიერთობებში, მით უფრო სწორ წარმოდგენას შეიქმნიან მასზე. აქ შესაძლოა
მხოლოდ გაკვრით მივუთითოთ, თუ რას განიცდის ამ დროს შემმეცნებელი. იგი ჰპოვებს ახალ
სამშობლოს. იგი ხდება შეგნებული მკვიდრი ზეგრძნობადი სამყაროსი. ამიერიდან სიბრძნის
წყარო მოედინება მისთვის ზენა სფეროებიდან. ამჟამად შემეცნების ნათელი აღარ უნათებს მას
გარედან, არამედ იგი თავად იმყოფება ამ ნათლის წყაროში. იმ გამოცანებს, რომელთაც იძლევა
სამყარო, მისთვის სრულიად ახლებურად ეფინებათ ნათელი. ამიერიდან იგი აღარ ესაუბრება
სულის მიერ შექმნილ საგნებს, არამედ ესაუბრება თავად ამ შემოქმედ სულს. სულიერი
შემეცნების წუთებში პიროვნების საკუთარი ცხოვრება შენარჩუნებულია მხოლოდ იმიტომ, რომ
გადაიქცეს მარადისობის ცნობიერ სიმბოლოდ. ეჭვები, უწინ კიდევ რომ კრთებოდნენ ხოლმე
მასში, ახლა ჰქრებიან, ვინაიდან ეჭვი შესაძლოა ჰქონდეს მხოლოდ მას, ვინც საგნებს ისევ
შეჰყავთ შეცდომაში, მათში არსებულ სულთან დაკავშირებით. ხოლო რამდენადაც „სიბრძნის
მოწაფეს“ ძალუძს საუბარი თავად სულთან, მის წინაშე ჰქრება აგრეთვე ყოველგვარი მცდარი
სახე, როგორადაც უწინ წარმოედგინა მას სული. ის მცდარი სახე, როგორითაც წარმოიდგენენ
ხოლმე სულს, ცრუმორწმუნეობაა მხოლოდ. ხელდასხმული ცრუმორწმუნეობაზე მაღლა დგას,
ვინაიდან მან იცის, როგორია სულის ჭეშმარიტი სახე. თავისუფლება ყოველგვარი ეჭვისაგან და
ცრუმორწმუნეობისაგან — აი, იმ ადამიანის ნიშანთვისება, რომელმაც შემეცნების გზაზე
მიაღწია მოწაფეობას. თუმც უნდა გვახსოვდეს, რომ სულ სხვაა პიროვნების ეს ერთიანობა
სულის ყოვლისმომცველ ცხოვრებასთან და სხვაა პიროვნების გაქრობა „საყოველთაო სულში“.
ამგვარ „გაქრობას“ არა აქვს ადგილი პიროვნების ჭეშმარიტი განვითარებისას. ეს უკანასკნელი
შენარჩუნებული იქნება აგრეთვე იმ მიმართებაში, რომელიც მას სულეთთან გააჩნია. ასე რომ, აქ
პიროვნების დაძლევასთან კი არ გვაქვს საქმე, არამედ მის ჩამოყალიბებასთან უმაღლესი
გაგებით. თუკი გვსურს მოვძებნოთ მაგალითი ცალკეული სულის შერწყმისა საყოველთაო

133
სულთან, როდი უნდა ავიღოთ, თუნდაც, რამდენიმე წრე და მოვათავსოთ ერთ წრეში ისე, რომ
ყველა მათგანი გაჰქრეს მასში; არამედ უნდა წარმოვიდგინოთ მრავალი წრე, რომელთაგანაც
თითოეულს საკუთარი შეფერილობა გააჩნია. ეს სხვადასხვაფერი წრეები თანხვდებიან
ურთიერთს, მაგრამ თითოეული მათგანის შეფერილობა მთლიანობაშიც ინარჩუნებს თავის
საკუთარ არსს. არც ერთი მათგანი არ ჰკარგავს სავსებას საკუთარი ძალისას.

შემდგომი აღწერა გზისა აქ აღარ იქნება გადმოცემული. რამდენადაც შესაძლებელია იგი

აღწერილია ჩემს „იდუმალთმეტყველებაში“, რომელიც წარმოადგენს გაგრძელებას ამ წიგნისას.

ყოველივე ზემოთქმულში სულიერი შემეცნების გზის შესახებ დიდია ცდუნება, მცდარი

გაგების შედეგად დაინახონ რჩევა ისეთი სულიერი განწყობილებებისკენ სწრაფვისა, რომელთაც
მოსდევს ყოფიერების ხალისიანი, ქმედითი განცდის უკუგდება. ამის უარსაყოფად უნდა
ითქვას, რომ სამშვინველის ის განწყობილება, რომელიც მას შეაძლებინებს სულის
სინამდვილის უშუალო განცდას, არ უნდა იქნას განვრცობილი მთელს ცხოვრებაზე, როგორც
ზოგადი მოთხოვნა. სულიერი ყოფიერების მკვლევარმა შესაძლოა მიაღწიოს იმას, რომ ამ
კვლევისათვის სამშვინველმა გარკვეული გაგებით დასთმოს გრძნობადი სინამდვილე. მაგრამ
ამ დათმობამ იგი არ უნდა გააუცხოვოს ცხოვრებისადმი. — მეორეს მხრივ უნდა აღინიშნოს, რომ
სულიერი სამყაროს შემეცნება არამარტო ამ გზაზე შედგომით, არამედ ცრურწმენებისგან
თავისუფალი, ჯანსაღი კაცებრივი განსჯის მიერ სულიერ-მეცნიერულ ჭეშმარიტებათა
წვდომითაც, ადამიანს გზას უხსნის უფრო მაღალზნეობრივი ცხოვრებისაკენ, გრძნობადი
ყოფიერების ჭეშმარიტი შემეცნებისაკენ, ცხოვრებისეული სიმტკიცისაკენ და შინაგანი
მშვინვიერი სიჯანსაღისაკენ.

134
 ცალკეული შენიშვნები და დამატებანი

გვ. 19-20.

ჯერ კიდევ მცირე ხნის წინათ „სასიცოცხლო ძალაზე“ საუბარი არამეცნიერული

აზროვნების ნიშან-თვისებად ითვლებოდა. ამჟამად კი მეცნიერებაში ზოგგან უკვე აღარ
უარყოფენ იდეას სასიცოცხლო ძალისას იმავე სახით, როგორითაც იგი აღიარებული იყო უწინ.
ვინც დაჰკვირვებია თანამედროვე მეცნიერების განვითარების მიმართულებას, დაინახავს
შემდეგს: გაცილებით უფრო თანმიმდევრული ლოგიკა გააჩნიათ იმათ, ვისაც ამ განვითარებაზე
დაყრდნობით არ სურთ რაიმე იცოდნენ სასიცოცხლო ძალაზე. „სასიცოცხლო ძალა“ არასგზით
არ მიეკუთვნება იმას, რასაც ამჟამად - უწოდებენ „ბუნების ძალებს“. ასე რომ, ადამიანი,
რომელსაც არ სურს თანამედროვე მეცნიერების აზროვნებისეულ ჩვევებზე და წარმოდგენებზე
აღზევება, არც უნდა საუბრობდეს „სასიცოცხლო ძალაზე“. მხოლოდ სულიერი მეცნიერების
წანამძღვრები და აზროვნების წესი თუ მოგვცემს საშუალებას შევეხოთ ამგვარ საკითხებს
წინააღმდეგობების გარეშე. თვით ისეთმა მოაზროვნეებმაც კი, რომელთაც სურთ თავიანთი
შეხედულებების დაფუძნება მხოლოდ და მხოლოდ საბუნებისმეტყველო ნიადაგზე, დასთმეს
დღესდღეობით ის შეხედულება, რომელსაც მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში მისაღებად
მიაჩნდა დაშვება მხოლოდ არაცოცხალ ბუნებაში მოქმედი ძალებისა. გამოჩენილი
ბუნებისმეტყველის, ოსკარ ჰერტვიგის წიგნი „ორგანიზმების ქმნადობა. შემთხვევითობის
დარვინისეული თეორიის უარყოფა“ წარმოადგენს დიდმნიშვნელოვან მეცნიერულ მოვლენას.
იგი უარჰყოფს იმ დებულებას, თითქოს მხოლოდ ფიზიკური და ქიმიური კანონების
ურთიერთმოქმედებას ძალედვას შექმნა სიცოცხლისა. — მნიშვნელოვანი ამბავია ისიც, რომ ე.
წ. ნეოვიტალიზმში გამოთქმული მოსაზრების მიხედვით ცოცხალი საწყისის ასახსნელად
კვლავაც დასაშვებია განსაკუთრებული ძალის მოქმედება, როგორც ამას ამბობდნენ
„სასიცოცხლო ძალის“ მომხრენი. მაგრამ ამ სფეროში ვერავინ გასცდება სქემატიურ,
აბსტრაქტულ ცნებებს, ვისაც არ სურს აღიარება იმისა, რომ არაორგანულ ძალთა კიდეგან
მოქმედი რამ მისაწვდომია მხოლოდ ზეგრძნობად ჭვრეტამდე ამაღლებული აღქმისათვის. საქმე
მხოლოდ ის როდია, რომ ცხოვრებაში დავნერგოთ მარტოოდენ არაორგანულზე მიმართული
საბუნებისმეტყველო შემეცნება, არამედ მთავარია მოვიპოვოთ სხვაგვარი შემეცნება.

135
 გვ. 19.

როდესაც საუბრობენ დაბალი განვითარების ორგანიზმთა „შეხების შეგრძნებაზე“, როდი

იგულისხმება ის, რაც ჩვეულებრივი გაგებით უკავშირდება „შეგრძნებას”. ამ გამოთქმის
სისწორის საწინააღმდეგოდ ბევრი რამის თქმა შეიძლება სულიერი მეცნიერების
თვალსაზრისითაც. აქ შეხების შეგრძნების ქვეშ უმალ იგულისხმება საყოველთაო აღქმა
გარეგანი შთაბეჭდილებებისა, რაც უპირისპირდება განსაკუთრებულ აღქმებს მხედველობისას,
სმენისას და ა. შ.

გვ. 17-37.

შესაძლოა მოგვეჩვენოს, რომ აქ მოცემული დანაწევრება ადამიანის არსებისა ემყარება

ერთიანი მშვინვიერი ცხოვრების თვითნებურ დაყოფას. ამის საწინააღმდეგოდ შესაძლოა
ითქვას, რომ ერთიანი მშვინვიერი ცხოვრების ამ დაყოფას ისეთივე მნიშვნელობა აქვს, როგორც
ცისარტყელის შვიდი ფერის გამოვლენას სინათლის პრიზმაში გატარებისას. როგორც
ფიზიკოსი სწავლობს ამ შვიდ ფერს, სწავლობს მათ თანმიმდევრულ გადასვლას ურთიერთში,
რათა ახსნას სინათლისმიერი მოვლენები, ასევე იქცევა სულის მეცნიერი მშვინვიერ არსებასთან
დაკავშირებით. შვიდი წევრი სამშვინველისა მხოლოდ განსჯისმიერი აბსტრაჰირებით
მიღებული განსხვავება როდია. ვერც შვიდ ფერზე ვიტყვით ამას სინათლესთან მიმართებაში;
ორივე შემთხვევაში განსხვავება ეფუძნება ფაქტების შინაგან ბუნებას. სინათლეში შვიდი წევრის
დანახვა შესაძლოა გარეგანი ხელსაწყოს დახმარებით, ხოლო სამშვინველის შვიდი წევრის
დანახვა შესაძლოა სამშვინველის არსებაზე მიმართული სულისმიერი დაკვირვებით.
სამშვინველის ჭეშმარიტი არსის გარკვევა შეუძლებელია ამ დაყოფის შემეცნების გარეშე.
ვინაიდან სამშვინველი წარმავლობას ეკუთვნის თავისი სამი წევრით: ფიზიკური სხეულით,
სასიცოცხლო სხეულით და მშვინვიერი სხეულით; სხვა დანარჩენი წევრებით კი იგი
ფესვგადგმულია მარადისობაში. „ერთიან სამშვინველში“ განურჩევლადაა შერწყმული
წარმავალი და მარადიული. ამ დაყოფის დაუნახავად ვერ შევიმეცნებთ სამშვინველის
მიმართებას ზოგად სამყაროსთან. შეიძლება კიდევ ერთი შედარების მოშველიებაც: ქიმიკოსი
136
შლის წყალს წყალბადად და ჟანგბადად. ამ ორივე ნივთიერებას ვერ დავუკვირდებით
„ერთგვაროვან წყალში“. მაგრამ მათ გააჩნიათ თავიანთი საკუთარი არსი, წყალბადიც და
ჟანგბადიც იძლევიან შენაერთებს სხვა ნივთიერებებთან. ამგვარადვე უერთდება სამყაროს
წარმავალ არსს სამშვინველის „სამი ქვედა წევრი“; ოთხი ზენა წევრი კი უერთდება მარადიულს.
ვისაც არ სურს დაშვება სამშვინველის დანაწევრებისა, იგი ემგვანება იმ ქიმიკოსს, რომელსაც
არაფერი სურს იცოდეს იმის შესახებ, თუ როგორ იშლება წყალი წყალბადად და ჟანგბადად.

გვ. 24.

სულიერ-მეცნიერული დებულებები უნდა მივიღოთ სრული სიზუსტით, ვინაიდან მათ

მხოლოდ მაშინ გააჩნიათ ღირებულება, როდესაც ხდება იდეების ზუსტი აღბეჭდვა.
მაგალითისათვის ავიღოთ ფრაზა: „მისთვის (ე. ი. ცხოველისთვის) ისინი (შეგრძნებები და ა. შ.)
როდი არიან გადახლართულნი დამოუკიდებელ, უშუალო განცდაზე მაღლამდგომ აზრებთან.“
ვინც აქ უყურადღებოდ დატოვებს შემდეგ სიტყვებს: „უშუალო განცდაზე მაღლამდგომ
აზრებთან“, იოლად აღმოჩნდება ცდომილებაში და გაიფიქრებს, თითქოს ცხოველის
შეგრძნებებსა და ინსტინქტებში არავითარი აზრები არ არსებობენ. რაც შეეხება ჭეშმარიტ
სულიერ მეცნიერებას, იგი დგას ისეთი შემეცნების ნიადაგზე, რომელიც გვეუბნება, რომ
ცხოველის ყველა შინაგანი განცდა, ისევე როგორც მთელი ყოფიერება, გადაჭდობილია
აზრებთან. ოღონდ ცხოველთა აზრები არ წარმოადგენენ ცხოველში დამკვიდრებულ „მე“-ს
დამოუკიდებელ აზრებს, არამედ არიან ცხოველის ჯგუფური „მე“-ს აზრები; ეს ჯგუფური „მე“
უნდა განვიხილოთ როგორც არსება, რომელიც მართავს ცხოველს გარედან. იგი ადამიანის „მე“-
ს მსგავსად როდი იმყოფება ფიზიკურ სამყაროში, არამედ მოქმედებს ცხოველზე მშვინვიერი
სამყაროდან, რაც აღწერილია 58-ე და მომდევნო გვერდებზე (ამის შესახებ უფრო დაწვრილებით
მოთხრობილია ჩემს „იდუმალ მეტყველებაში“). რაც შეეხება ადამიანს, მასში აზრებს გააჩნიათ
დამოუკიდებელი ყოფიერება; ასე რომ, მათი განცდა არაპირდაპირ, შეგრძნებაში კი არ ხდება,
არამედ მშვინვიერადაც, უშუალოდ აზრების სახით.

137
 გვ. 28.

როდესაც აღვნიშნავთ, რომ პატარა ბავშვები ამბობენ: „კარლი კარგი ბიჭია“, „მარიას სურს
ესა და ეს“, საქმე იმას როდი ეხება, თუ რამდენად ადრე იწყებენ ბავშვები სიტყვა „მე“-ს ხმარებას,
არამედ იმას, თუ როდის უკავშირებენ ისინი ამ სიტყვას შესაბამის წარმოდგენას. როდესაც
ბავშვებს ესმით ეს სიტყვა მოზრდილებისაგან, მათ შეიძლება იხმარონ იგი ისე, რომ არ ჰქონდეთ
არავითარი წარმოდგენა „მე“-ს შესახებ. ამ სიტყვის ხმარება უმეტეს შემთხვევაში იწყება გვიან,
რაც მიუთითებს მნიშვნელოვან ფაქტზე მათ განვითარებაში, კერძოდ იმაზე, რომ მეობის
ბუნდოვანი შეგრძნებებიდან თანდათანობით იბადება „მე“ წარმოდგენა.

გვ. 31-32.

„ინტუიციის“ ჭეშმარიტი არსის დახასიათება მოცემულია ჩემს წიგნებში „როგორ მიიღწევა

ზენა სამყაროთა შემეცნება?“ და „იდუმალთმეტყველება“. საგანთან უყურადღებო
დამოკიდებულების შედეგად შესაძლოა მოგვეჩვენოს, თითქოს ზემოაღნიშნულ წიგნებსა და ამ
წიგნის 31–ე გვერდზე გამოყენებულ სიტყვას შორის არსებობდეს შინაარსობრივი
წინააღმდეგობა. ეს წინააღმდეგობა გაჰქრება, თუ ზუსტად მივიღებთ მხედველობაში შემდეგს:
ის, რაც სულიერი სამყაროდან ინტუიციის მეშვეობით სრულ სინამდვილედ ევლინება
ზეგრძნობად შემეცნებას, თავის უმდაბლეს გამოცხადებაში თავადი სულის წინაშე ისევე
წარმოჩნდება, როგორც ფიზიკური სამყაროს გარეგანი ყოფიერება წარმოუდგება ჩვენს
შეგრძნებას.

გვ. 38.

„სულის გადასხეულებისა და ბედის“ შესახებ. ამ თავთან დაკავშირებით უნდა

გავითვალისწინოთ შემდეგი: აქ არის ცდა ადამიანური ცხოვრების მსვლელობის განხილვისა
აზროვნებით. სხვა თავებში მოცემული სულიერ-მეცნიერული ცოდნის გაუთვალისწინებლად
უნდა შევიქმნათ წარმოდგენები იმაზე, თუ რა ზომამდე მიუთითებს ადამიანის ცხოვრება და
ბედი თავისთავად განმეორებულ მიწიერ ცხოვრებებზე. ცხადია, ამგვარი წარმოდგენები

138
მეტისმეტად გაბედულად მოეჩვენება იმას, ვინც „მყარ საფუძველზე“ მდგომად მხოლოდ
ჩვეულებრივ წარმოდგენებს ჩათვლის, რომელნიც მხოლოდ ერთ ცხოვრებაზე არიან
მიმართულნი. თუმც უნდა გაგვეთვალისწინებინა, რომ ეს არის მცდელობა იმ შეხედულების
დასაბუთებისა, რომ ჩვეულებრივი წარმოდგენები ვერ მიგვიყვანს ცხოვრების გზის
საფუძველთა შემეცნებამდე. ამიტომ საჭიროა ვეძიოთ სხვა წარმოდგენები, რომელნიც მხოლოდ
მოჩვენებითად ეწინააღმდეგებიან ჩვეულებრივ წარმოდგენებს. ამ სხვაგვარ წარმოდგენებს არ
ვეძიებთ მხოლოდ მაშინ, როდესაც პრინციპულად უკუვაგდებთ შესაძლებლობას მშვინვიერად
მისაწვდომ პროცესთა მსვლელობას ისევე მივუყენოთ აზრისმიერი განხილვა, როგორც
ფიზიკურ სამყაროში მომხდარ ამბებს. ამგვარი უკუგდებისას, მაგალითად, არავითარ
მნიშვნელობას არ ვანიჭებთ ხოლმე იმ ფაქტს, რომ „მე“-ს მიერ ნაწვნევი ბედისწერის დარტყმა
შეგრძნებით ენათესავება ჩვენს მოგონებაში ისეთი განცდის ამოტივტივებას, რაც თავის მხრივ
უკვე ენათესავება გახსენებულს. მაგრამ ვინც შეეცდება აღიქვას, თუ ვით განიცდება ნამდვილი
განცდა ბედისწერისა, მას შეუძლია ეს განცდა განასხვაოს იმ გამონათქვამებისაგან, რომლებიც
გაჩნდება, თუკი თვალთახედვის კუთხე გარესამყაროში იქნება. Ამის შედეგად გამორიცხული
იქნებოდა „მე“-ს ყოველგვარი ცოცხალი დამოკიდებულება ამ დარტყმასთან. თუმც არსებობენ
ბედისწერის ისეთი დარტყმებიც, რომლებიც გარკვეულწილად იჩენენ თავს ადამიანის
ცხოვრებაში, ხოლო მათ შედეგებს ადამიანი იწვნევს გვიან. ამიტომ დიდია ცდუნება მხოლოდ
ამგვარ შემთხვევებზე ყურადღების გამახვილებისა და მეორენაირი შესაძლებლობის სრულიად
უყურადღებოდ მიტოვებისა. ყურადღების მიქცევას მხოლოდ მაშინ იწყებენ, როდესაც
ცხოვრებისეული გამოცდილებანი იწვევენ ისეთ წარმოდგენას, როგორიც ჰქონდა გოეტეს
მეგობარს, კნებელს. იგი ერთერთ წერილში სწერს: „ზუსტი დაკვირვებისას შეიძლება
აღმოვაჩინოთ, რომ ადამიანთა უმრავლესობისთვის ცხოვრებაში საცნაურია გარკვეული გეგმა,
რომელიც მათთვის წინასწარ განსაზღვრულია მათი საკუთარი ბუნების მეოხებით, ან იმ
გარემოებათა შედეგად, რომელნიც წარმართავენ მათ გეზს. რაოდენ ცვალებადი და არამყარიც
არ უნდა იყოს მათი ცხოვრების მდგომარეობანი, საბოლოოდ მაინც ვლინდება მთლიანობა,
რომელიც მიგვითითებს გარკვეულ ურთიერთშეთანხმებაზე... რაოდენ ფარულადაც არ უნდა
მოქმედებდეს ბედისწერის ხელი გარეგანი ზემოქმედებისას ან შინაგანი ლტოლვის შედეგად,
მაინც ცხადია: თვით ურთიერთსაწინააღმდეგო ძალებიც კი ხშირად მისკენ მიიწევენ. რაოდენ
დახლართულიც არ უნდა იყოს მიმდინარეობა, მაინც ყოველთვის გამოსჭვივის საფუძველი და

139
მიმართულება.“ ამგვარ დაკვირვებას შესაძლოა ადვილად შეეწინააღმდეგონ ისეთი ადამიანები,
რომელთაც არ სურთ დაკვირვება ამ თვალსაზრისთა წარმომშობ მშვინვიერ განცდებზე. მაგრამ
ამ წიგნის ავტორის აზრით მან ზუსტად განსაზღვრა ხსენებულ თავში ის ფარგლები,
რომლებშიაც შეიძლება განვიხილოთ ცხოვრების წარმომქმნელი საფუძვლები. მან მიუთითა
იმაზე, რომ შეხედულება, რისკენაც წარგვმართავენ ეს წარმოდგენები, განსაზღვრულია მათ
მიერ მხოლოდ „სილუეტურად“, ამდენად ძალუძთ აზროვნებით შეგვამზადონ იმისთვის, რაც
უნდა მოვიძიოთ სულიერ-მეცნიერულად. ეს აზროვნებითი შემზადება შინაგანი მშვინვიერი
მუშაობაა, რომელიც სწორი შეფასებისას „ავარჯიშებს“ სამშვინველს და არ მიელტვის
„დამტკიცებას“. იგი აღვიძებს ადამიანში მიუკერძოებელი აღქმის უნარს ისეთი
შემეცნებისათვის, რომელიც ამგვარი შემზადების გარეშე მას სიშლეგედ მოეჩვენებოდა.

გვ. 63.

ამ წიგნის თავში „შემეცნების გზა“ გაკვრითაა ნახსენები „აღქმის სულიერი ორგანოები“.

მათი დაწვრილებითი აღწერის ნახვა შესაძლებელია ჩემს წიგნებში „როგორ მიიღწევა ზენა
სამყაროთა შემეცნება?“ და „იდუმალთმეტყველება“.

გვ. 82.

„სულიერ სამყაროში არ არის სიმშვიდე, ერთ ადგილზე შეჩერება, როგორც ეს ხდება

ფიზიკურ სამყაროში“, – ამის მიხედვით არ უნდა დავასკვნათ, თითქოს სულიერ სამყაროში
ბატონობს შეუწყვეტელი მოძრაობა. იქ სადაც არიან პირველხატები, შემოქმედი არსებები,
მართლაცდა არ არის „ერთ ადგილზე შეჩერება“, მაგრამ აქ არის სხვაგვარი სიმშვიდე, სულიერი
ხასიათისა, რომელიც ერწყმის ქმედით მოძრაობას. იგი შეიძლება შევადაროთ სულის მშვიდ
კმაყოფილებას და ნეტარებას, რომელიც იშვის მოქმედებაში და არა უმოქმედობაში.

140
 გვ. 86-87.

სამყაროს განვითარების ძალებთან დაკავშირებით ხშირად იხმარება სიტყვა „ჩანაფიქრი“,

თუმც ამით იბადება ცდუნება, რომ ამ ძალებს მივაწეროთ უბრალო ადამიანური ჩანაფიქრები.
ამ ცდუნების თავიდან აცილება შეიძლება შემდეგნაირად: ეს სიტყვები აღებულია ადამიანური
სამყაროს სფეროდან, ამიტომ უნდა ავმაღლდეთ მათ იმ მნიშვნელობამდე, რომელშიაც აღარ
იქნება არაფერი ვიწროადამიანური. სამაგიეროდ მათ უნდა შევძინოთ ისეთი რამ, რასაც
ადამიანი სწვდება საკუთარ თავზე ამაღლებისას.

გვ. 86.

„სულიერი სიტყვის“ შესახებ ჩემი მსჯელობა იხ. ჩემს „იდუმალთმეტყველებაში“.

გვ. 97.

როდესაც ამ ადგილას ვამბობთ: „მარადიულიდან გამომდინარე მას შეუძლია განსაზღვროს

მომავლის მიმართულებაც“, ეს არის მითითება ადამიანის მშვინვიერი წყობის განსაკუთრებულ
სახეობაზე სიკვდილსა და ხელახალ დაბადებას შორის ცხოვრების გარკვეულ პერიოდში.
ფიზიკურ სამყაროში მიღებული ბედისწერის დარტყმა შესაძლოა ამ ცხოვრებისეული
მშვინვიერი აგებულებისთვის ადამიანს მოეჩვენოს ისეთ რამედ, რაც დიამეტრულად
ეწინააღმდეგება მის ნებას: სიკვდილსა და დაბადებას შორის ცხოვრებაში სამშვინველს
ეუფლება ნების მსგავსი ძალა, რომელიც ადამიანს მიმართულებას აძლევს ბედისწერის ამ
დარტყმის განცდის შემდეგ. სამშვინველი გარკვეულწილად ხედავს, რომ მას წინა მიწიერი
ცხოვრებიდან მოჰყვება არასრულყოფილება. მომდინარე არასწორი საქციელიდან ან არასწორი
აზრიდან. სიკვდილსა და ხელახალ დაბადებას შორის სამშვინველში აღმოცენდება ნების
მსგავსი იმპულსი ამ არასრულყოფილების გამოსასწორებლად. ამიტომ ღებულობს იგი თავის
არსებაში ტენდენციას უბედურებაში „ჩავარდნისა“ შემდგომ მიწიერ ცხოვრებაში, რათა მისი
გადატანით შესძლოს ეს გამოსწორება. ფიზიკურ სხეულში დაბადებისას სამშვინველი,
რომელსაც უწია ბედისწერის დარტყმამ, ვეღარ გრძნობს, რომ დაბადებამდე წმინდა სულიერ

141
ცხოვრებაში მან თავად მისცა საკუთარ თავს მიმართულება ბედისწერის ამგვარი დარტყმისაკენ.
ამრიგად ის, რაც მიწიერი ცხოვრების თვალსაზრისით სრულიად არასასურველია
სამშვინველისთვის, იყო მეტად სასურველი ზეგრძნობადში ყოფნისას. „ადამიანი
მარადიულიდან განსაზღვრავს თავის მომავალს“

გვ. 108.

ამ წიგნის თავი „ფორმააზრებისა და ადამიანის აურის შესახებ“ ყველაზე იოლად იწვევს

გაუგებრობებს. მოწინააღმდეგეთა შეგრძნებები სწორედ ამ მსჯელობებში პოულობენ ყველაზე
ხელსაყრელ შემთხვევას თავდასხმისათვის. ასე მაგალითად, ფრიად იოლი საქმეა იმის
მოთხოვნა, რომ მხილველის მონათხრობი ამ სფეროში დამტკიცდეს ისეთივე ცდებით,
რომელნიც შეესაბამებიან საბუნებისმეტყველო წარმოდგენებს. შესაძლოა მოითხოვონ შემდეგი
რამ: რამდენიმე ადამიანმა, რომელნიც იჩემებენ სულიერის ხედვას აურაში, საშუალება უნდა
მისცენ სხვა ადამიანის აურას იმოქმედოს მათზე. შემდეგ მხილველებმა უნდა სთქვან, თუ
როგორი აზრები, განცდები და ა. შ. მოსჩანან ამ ადამიანთა აურებში. თუ მათი ჩვენებები
დაემთხვევა ურთიერთს და აღმოჩნდება, რომ ამ ადამიანებს მართლაც ჰქონდათ ისეთი აზრები,
განცდები და ა. შ., როგორიც დაასახელეს მხილველებმა, მაშინ შესაძლოა ვირწმუნოთ აურის
არსებობა. ცხადია, რომ სავსებით საბუნებისმეტყველო ხასიათისაა ამგვარი ნააზრევი. თუმც
უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი: სულის მკვლევარის მუშაობა საკუთარ სამშვინველზე, რისი
მეოხებითაც ეძლევა მას სულიერი ხედვის უნარი, სწორედ ამ უკანასკნელის მიღწევას ისახავს
მიზნად. აღიქვამს თუ არა ის ამის შემდეგ ცალკეულ შემთხვევაში რაიმეს სულიერ სამყაროში და
რას აღიქვამს, ეს ყოველივე მასზე როდია დამოკიდებული. ეს ეძლევა მას როგორც სულიერი
სამყაროს მადლი. მას არ ხელეწიფება ამის იძულება, მან უნდა დაიცადოს, ვიდრე იგი
მოემადლება. მისი განზრახვა აღქმის გამოწვევისა არასოდეს არ გადაიქცევა აღქმის გამომწვევ
მიზეზად. საბუნებისმეტყველო მეთოდი უწინარეს ყოვლისა ამგვარ განზრახვას მოითხოვს
საექსპერიმენტოდ. სულიერი სამყარო კი ვერ შეიწყნარებს ბრძანებებს. ცდის დაყენება მხოლოდ
მაშინ იქნებოდა შესაძლებელი, თუკი სულიერი სამყაროდან მოხდებოდა დაყენება ამგვარი
ცდისა. ამით რომელიმე არსებას უნდა განეზრახა ერთი ან რამდენიმე მხილველისათვის გაეხსნა
ერთი ან რამდენიმე ადამიანის აზრები. შემდეგ ეს მხილველები „სულიერი მისწრაფებით” უნდა
142
შეერთებულიყვნენ დაკვირვებისათვის. ასეთ შემთხვევაში მათი ჩვენებები უთუოდ
დაემთხვეოდა ურთიერთს. მართალია, საბუნებისმეტყველო აზროვნებას ეს ყოველივე
შესაძლოა პარადოქსულად მოეჩვენოს, მაგრამ ეს მაინც ასეა. სულიერი „ექსპერიმენტები“ ვერ
განხორციელდებიან ფიზიკურის მსგავსად. როდესაც მხილველთან მოდის, მაგალითად,
უცნობი პირი, მას როდი ძალუძს მაშინვე „განიზრახოს“ ამ პირის აურაზე დაკვირვება. იგი
აურას დაინახავს მხოლოდ მაშინ, როდესაც სულიერ სამყაროში არის საამისო საბაბი. — ამ
ორიოდე სიტყვით უნდა მივუთითოთ იმ გაუგებრობებზე, რომელნიც აღმოცენდებიან
საკითხთან ზემოხსენებული მიდგომისას. სულიერმა მეცნიერებამ უნდა გვიჩვენოს, თუ რა
გზით მიდის ადამიანი აურის ხილვამდე, ე. ი. რა გზით შეიძლება დარწმუნდეს იგი თავად ცდის
მეოხებით აურის არსებობაში. ამრიგად შემეცნებას მოწყურებულ ადამიანს ეს მეცნიერება
ეუბნება: მიმართე ხილვის პირობები შენს საკუთარ სამშვინველზე და გახდები მხილველი.
ცხადია, უკეთესი იქნებოდა საბუნებისმეტყველო წარმოდგენებიდან აღმოცენებული
ზემოხსენებული მოთხოვნა რომ შესრულებულიყო. ხოლო ვინც ამგვარ მოთხოვნას
წამოაყენებს, ამით აჩვენებს, რომ იგი არ ხელმძღვანელობს სულიერი მეცნიერების უახლესი
შედეგებით.

ამ წიგნში მოცემული „ადამიანის აურის“ აღწერა მიზნად როდი ისახავს „ზეგრძნობადით“

გამოწვეული სენსაციის წყურვილის დაოკებას, რომელიც სულიერი სამყაროთი კმაყოფილდება
მხოლოდ მაშინ, თუკი „სულად“ საღდება ისეთი რამ, რაც წარმოდგენაში ფიზიკურ-
გრძნობადისგან არ განსხვავდება, ვინაიდან ბევრად უფრო იოლია სულის შესახებ მსგავსი
წარმოდგენებით გრძნობად სფეროში დარჩენა. 137–ე და 138-ე გვერდებზე ნათქვამია, თუ რა
თავისებურად უნდა წარმოვიდგინოთ აურული ფერი; შესაძლოა ამით ავიცილოთ თავიდან
მსგავსი გაუგებრობები. იმ ადამიანისათვის, ვინც მიელტვის სწორი ხედვის შეძენას ამ სფეროში,
ცხადი უნდა გახდეს, რომ ადამიანის სამშვინველი სულიერისა და მშვინვიერის განცდისას
უთუოდ სჭვრეტს აურას სულიერად და არა გრძნობადად. ამგვარი ჭვრეტის გარეშე განცდა
რჩება არაცნობიერში. ერთმანეთში არ უნდა აგვერიოს ხატოვანი ჭვრეტა და თავად განცდა;
მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რომ ამ ხატოვან ჭვრეტაში სრულიად შესაბამის გამოხატულებას
ჰპოვებს განცდა. არა ისეთს, რომელსაც მჭვრეტელი სამშვინველი იქმნის თვითნებურად,
არამედ ისეთს, რომელიც თავად წარმოქმნის საკუთარ თავს ზეგრძნობადი აღქმისას.

143
ბუნებისმეტყველს დღესდღეობით ეპატიება, როდესაც იგი იძულებულია ისაუბროს ერთგვარი
„ადამიანური აურის“ შესახებ იმგვარად, როგორც საუბრობს პროფესორი მორიც ბენედიქტი
თავის წიგნში „Ruten - und Pendellehre“: „მართალია ცოტა, მაგრამ მაინც არსებობენ ადამიანები,
რომლებიც „სიბნელეში მხედველები“ არიან. ამ უმცირესობის ერთი ნაწილი სიბნელეში ბევრ
საგანს ფერების გარეშე ხედავს, ზოგიერთი კი არჩევს საგანთა შეფერილობასაც... „სიბნელეში
მხედველთა“ ორი კლასიკური წარმომადგენელი ჩემს ჩაბნელებულ კამერაში მრავალმა
მეცნიერმა და ექიმმა გამოიკვლია... ცდის დამყენებლებს არავითარი ეჭვი არ შეჰპარვიათ ამ
დაკვირვების და აღწერის სისწორეში... სიბნელეში ფერთა მხედველნი შუბლს და თხემს
წინიდან ლურჯად, დანარჩენ, მარჯვენა მხარესაც ლურჯად აღიქვამდნენ, მარცხენას წითლად,
ხოლო ზოგიერთ შემთხვევაში... ნარინჯისფერ-მოყვითალოდ. უკანა მხარეს იგივენაირ დაყოფას
აქვს ადგილი და შეფერილობაც იგივეა.“ სულიერ მკვლევარს კი ასე იოლად როდი აპატიებენ
საუბარს „აურის” შესახებ. ჩვენ როდი ვაპირებთ ამა თუ იმ პოზიციის დაკავებას ბენედიქტის
მონათხრობთან დაკავშირებით, რომელიც მიეკუთვნება თანამედროვე ბუნებისმეტყველების
უაღრესად საინტერესო მოვლენას. არც ისა გვაქვს განზრახული, დავწვრილმანდეთ და
ვისარგებლოთ შემთხვევით, როგორც ამას ბევრნი სჩადიან, და ნამუსი მოვწმინდოთ სულიერ
მეცნიერებას ბუნებისმეტყველების მეშვეობით. მხედველობაში გვქონდა მხოლოდ მითითება
იმაზე, რომ ხშირად ბუნებისმეტყველი უნებლიეთ შეიძლება მივიდეს ისეთ დასკვნებამდე,
რომელნიც არც თუ ისე შორს არიან სულიერი მეცნიერების დასკვნებისაგან. იმავდროულად
უნდა აღინიშნოს, რომ ის აურა, რომელსაც სწვდებიან სულიერად და რომელზედაც საუბარია
ჩვენს წიგნში, სრულიად სხვა რამაა; იგი განსხვავდება ფიზიკური საშუალებებით
გამოკვლეული აურისაგან, რომლის შესახებაც საუბარია ბენედიქტის წიგნში. ცხადია, უხეში
შეცდომა იქნებოდა იმის გაფიქრება, რომ „სულიერი აურის“ წვდომა შესაძლებელია გარეგანი
საბუნებისმეტყველო საშუალებებით. მას სწვდება მხოლოდ სულიერი მზერა, რომელმაც გაიარა
შემეცნების გზა (აღწერილი ამ წიგნის ბოლო თავში). გაუგებრობას დაეფუძნებოდა აგრეთვე
იმის მოთხოვნა, რომ სულიერად აღქმული სინამდვილე დამტკიცდეს იმავე საშუალებებით,
რითაც მტკიცდება გრძნობადად აღქმული სინამდვილე.

144
 მხატვარი გიორგი ბუღაძე

Maler Giorgi Bugadse

წიგნი დაიბეჭდა გამომცემლობა „ცის ნამის“ სტამბაში

145
146