ფილოსოფიის 12 დიდი საკითხი
http://www.psycanics.org/
შედგენილია ფილოსოფოსთა მიერ
ინგლისურიდან თარგმნა ნიკო გუნიამ
თითქმის იმ წამიდან მოყოლებული, რაც ადამიანმა
დაიწყო ფიქრი, ის ესწრაფოდა შეეცნო სამყარო და
თავისი არსებობა. დაწყებული ვედებიდან ინდოეთში,
დასავლეთში კი — ბერძნებიდან, კაცობრიობამ დასვა
ათასობით შეკითხვა, სიცოცხლის ბუნების შესახებ.
ისინი, ასე თუ ისე, შეიძლება დავაჯგუფოთ
ფილოსოფიის საკითხთა 12—დიად, გაუხუნარ და
მარადიულ, სფეროდ.
ადამიანები ვესწრაფოდით აგვეხსნა ყოველი
არსებული—ერთის მხრივ—მითებით, ცრურწმენებით,
აგრეთვე რელიგიით; მეორეს მხრივ, ამას ვაკეთებდით
მეცნიერებით და ფილოსოფიით. რელიგია პასუხს
იძლევა მრავალ ამ კითხვაზე. მაგრამ მისი პასუხი
ახსნილია „საღვთო გამოცხადებით“, გადმოცემულია
დოგმებით და ირაციონალურ რწმენით სისტემებში.
[რწმენის განსაზღვრება: რწმენასთან გვაქვს საქმე
ფილოსოფია შეიძლება განვიხილოთ პასუხთა ძიებად საკითხებზე,
შემდეგი 12 ჯგუფიდან:
1. რა არის სამყაროს ბუნება? საიდან გაჩნდა სამყარო
და როგორ არსებობს? არსებობს პირველი მიზეზი? რას
წარმოადგენს იგი? რა მიზანს ემსახურება ის? რა არის
ცვალებადობის მიზეზი? რა არის თავად
ცვალებადობა? ვითარდება სამყარო თუ გადაგვარების
გზაზეა, თუ არ ხდება არც ერთი და არც მეორე?
მოქმედებს ის თვითონ, თუ გადაგვარდება ენტროპიად
და ქაოსად, რაიმე გონიერი კონტროლის გარეშე.
2. არსებობს უმაღლესი არსება—ღმერთი? და თუ ეს
ასეა, მაშინ როგორია მისი ბუნება? ღმერთი
(შემოქმედი / პირველმიზეზი) ქმნის სამყაროს?
აკონტროლებს ის პირადად მას? და თუ ეს ასეა, რა
დონემდე და რა ხარისხით? სადაა თავად? შეუძლია
ადამიანს ქონდეს კავშირი ღმერთთან? თუ ეს ასეა —
რანაირად? თუკი ეს მართლაც ასეა, რატომ არ გვაქვს
ჩვენ ეს ურთიერთობა ახლა? ან, როგორ შეიძლებოდა
ამისი მიღწევა? უმაღლესი არსება ერევა ადამიანის
საქმეებში? არის ღმერთი კეთილი? თუ
გავითვალისწინებთ იმას, რომ ზოგი რამ, რაც მას
მიეწერება ან თითქოს მის მიერაა ნება დართული,
ზოგჯერ ცუდია, მაშინ როგორაა თავად ყოვლის
შემძლე? თუ ღმერთი კეთილია, როგორაა
შესაძლებელი მასთან თანაარსებობდეს ბოროტება? (იხ.
#7 — კეთილზე და ცუდზე)
1
THE 12 GREAT QUESTIONS OF PHILOSOPHY
by Philosophers
მაშინ, როცა ვინმე იდეას აცხადებს სწორად, თუმცა
დამადასტურებელი ფაქტები არ აქვს. ... მეცნიერი და
ფილოსოფოსი გაურბის რელიგიურ თუ რწმენით
პასუხებს ხსენებულ კითხვებზე. მათი პასუხები
ეფუძნება გონებას და ლოგიკას. რაც შეეხება
მისტიციზმს: ის ამ კითხვებზე პასუხობს პიროვნული
გამოცდილებით.
მთარგმნელის შენიშვნა:
მთარგმნელი ემიჯნება იმ ფილოსოფიას, რომელიც
განმსჭვალავს საიტს http://www.psycanics.org/,
საიდანაც ჩვენ ამ თარგმანის ორიგინალი ავიღეთ.
მკითხველი თვითონ ნახავს, რომ ამ ნაწყვეტის
შინაარსი ფილოსოფიურად ნეიტრალურია, თითქმის...
ნიკო გუნია
3. რა არის ადამიანთა მოდგმის როლი ამ
სამყაროში? არის ჩვენი მოდგმა სამყაროს უმაღლესი
ნაყოფი. თუ ჩვენ ვართ მხოლოდ ერთი უმნიშვნელო
სახეობა, ამ უსასრულო სივრცეში? არის ადამიანის
სული გარდმოსული უმაღლესი სულიერი
სამფლობელოდან, მატერიაში? თუ ის განვითარდა
მატერიიდან? არის სამყარო მგრძნობიარე ადამიანის
მიმართ, თუ ის მისთვის სულერთია? და თუ
გულგრილი არაა, არის მეგობრული
დამოკიდებულება, თუ პირიქით — მტრულია? თუ
გავითვალისწინებთ სამყაროს აურაცხელ ობიექტებს
(ასეული მილიონობით გალაქტიკები, მილიარდობით
ვარსკლავები და პლანეტები), შესაძლებელია ადამიანი
ერთადერთი იყოს ამ სამყაროში? შემოქმედმა, შექმნა
რა კოსმოსი, დაასახლა ის გონიერი არსებების
მხოლოდ ერთი სახეობით — ადამიანებით?
4. რა განსაზღვრავს თითოეული ადამიანის
სიცოცხლეს და ბედს? არის ადამიანი—იქნება ის ქალი
თუ კაცი, თავისი ცხოვრების გზის შემოქმედი და
ინიციატორი, თუ ის გარე ძალების გავლენის ქვეშაა და
თავის მომავალზე აქვს ძალზე მცირე ზემოქმედების
უნარი? არსებობს თავისუფალი ნება, თუ ჩვენი
ცხოვრება განპირობებულია ფაქტორებით? თუ ეს ასეა,
მაშინ რა განსაზღვრავს ჩვენი ცხოვრებას? არსებობს
ზებუნებრივი ძალა, რომელიც ერევა ჩვენს
ცხოვრებაში; თუ ეს ყველაფერი წინასწარაა
განსაზღვრული, დროის დაწყებიდანვე? თუ ცხოვრება
მხოლოდ შემთხვევითობაა, სავსე ვითარებათა
მოულოდნელი ცვლილებებით და ხიფათებით?
5. რა არის გონება? რა არის აზროვნება? არის
აზროვნება სინამდვილე? საიდან მოდის იდეები?
არსებობს კანონები, რომელნიც აკონტროლებს
აზროვნებას? რომელია პირველი, გონება თუ მატერია?
გონებამ წარმოშვა მატერია, თუ პირიქით მატერიამ
გონება? შეუძლია მატერიას იაზროვნოს; შეუძლია
გონებას შექმნას მატერია? გააჩნია გონებას რაიმე
მნიშვნელობა, შეუძლია მას რაიმე შეცვალოს ჩვენს
ცხოვრებაში, თუ ის მხოლოდ ფანტაზიაა? ანუ, არის
ცხოვრების გზა წინასწარ განსაზღვრული და
მნიშვნელობა არა აქვს რას ვფიქრობთ ჩვენ?
6. რა არის რეალობა? რა არის ილუზია? რა არის
ჭეშმარიტება? არსებობს უნივერსალური ჭეშმარიტება,
სწორი ყოველი ადამიანისათვის და სამარადჟამოდ,
თუ ჭეშმარიტება ფარდობითია და ინდივიდუალური?
როგორ შეგვიძლია ჭეშმარიტების ამოცნობა? რა
მიმართებაა ჭეშმარიტებასა და რეალობას შორის? რა
კავშირია ჭეშმარიტებასა და რაც გვჯერა იმას შორის?
რა არის ცოდნა და როგორ ხდება მისი ამოღება თუ
აღმოჩენა?
7. რა არის სიკეთე და ბოროტება? რა არის მორალი?
რა არის ეთიკური? ვინ ადგენს კეთილს თუ კარგს,
სწორსა და მცდარს და რომელი სტანდარტით?
არსებობს აბსოლუტური სტანდარტი კარგი-ცუდისა,
ჩვენს პირად შეხედულებათა მიღმა და ჭეშმარიტი
ყველა ადამიანისათვის, ყველგან და ყველა დროში?
შეიძლება კარგი-ცუდი დადგინდეს ჩვეულებრივი
რაციონალური კანონებით, ირაციონალურად
(რელიგია), ანდა სიტუაციათა მიხედვით
(სიტუაციური ეთიკა)? რა მოხდება, თუ სხვათა
შეხედულებები (საზოგადოების, ავტორიტეტების,
კანონების და მისთ.), რომელნიც განსაზღვრავს კარგი-
ცუდს (გადაცდომა / ჩვეულება / სამართლიანობა)
წინააღმდეგობაში მოვა ჩვენს პიროვნულ
შეხედულებებთან თუ თავისუფლებებთან? ამას გარდა,
თუ ჩვენ არ გვაქვს თავისუფალი ნება, გვმართავს
გარეგანი ფაქტორები და წინასწარი
განპირობებულუბანი, მაშინ რა ფასი აქვს კარგი-
ცუდის განსხვავებას, ჩვენ ხომ მაინც არ გვაქვს
არჩევანის შანსი?
8. რა არის ბედნიერება? რა განაპირობებს ანდა
ქმნის მას ადამიანისათვის, რა არის მისი (ემოციური)
საიდუმლო? რა განაპირობებს ემოციონალურ ტკივილს
და ტანჯვას? არის თუ არა ბედნიერების თუ
უბედურების მიზეზი რაიმე სხვა, განსხვავებული
ემოციისაგან? რა არის ემოცია? საიდან იღებს ისინი
სათავეს? რა არის მათი მიზეზები? თუ მათ
განაპირობებს გარეგანი შემთხვევები, მაშინ რატომ
ხდება ისე, რომ ერთი და იგივე სიტუაცია ერთ
ადამიანს ტანჯავს, მეორეს კი სიხარულს გვრის?
შეგვიძლია ვაკონტროლოთ ჩვენი ემოციები? მართლა
არის ბედნიერება ის როცა ადამიანი ერთ მომენტში
„ამაღლებულ“ ხასიათზეა, სხვა დროს კი იტანჯება? რა
არის სიყვარული? როგორ მოქმედებს ის? გააჩნია მას
რაიმე ფასი? რატომ გვიყვარს? არის რაიმე აზრი
სიყვარულში?
9. როგორი უნდა იყოს „კარგი ცხოვრება“ —
ინდივიდისათვის და ჯგუფისთვის
(საზოგადოებისთვის)? რატომ არის საგანი ისეთი,
როგორიც ის არის? როგორ შეუძლია საგანს იყოს
იდეალური? როგორი იქნებოდა უტოპიური
(იდეალური) საზოგადოება — „სამოთხე დედამიწაზე“?
კიდევაა შესაძლებელი, ვინმემ შექმნას ახალი უტოპია?
და თუ ეს ასეა, მაშინ როგორი იქნება იგი?
პატივისცემით მოეპყრობოდა ეს უტოპია ინდივიდებს
და თუ გაითვალისწინებდა მათ პირად
თავისუფლებას? რას ვიზამდით ჩვენ იმათ მიმართ,
ვინც არ ითანამშრომლებს იმ წესებთან, რომელნიც
აუცილებელი იქნება ამ ახალი უტოპიის შესაქმნელად?
10. როგორია იდეალური თანაფარდობაა
ინდივიდსა და სახელმწიფოს შორის? ინდივიდი უნდა
ემსახურებოდეს სახელმწიფოს, თუ სახელმწიფო
ინდივიდს? რა არის მმართველობის საუკეთესო
ფორმა, რომელი—უარესი? რა არის სახელმწიფოს
მოვალეობა ინდივიდის წინაშე, ხოლო ინდივიდისა—
სახელმწიფოსა და საზოგადოების წინაშე? როდისაა
ძალის გამოყენება მართებული? როგორ შეუძლია
ინდივიდს თავი დაიცვას ხელისუფლების მიერ ძალის
გადამეტებული გამოყენებისაგან და მისი
ფავორიტებისაგან? როდისაა დაგეგმილი წესების
წინააღმდეგ ამხედრებული ადამიანი მართალი, თუ
მას სურს ახალი სახელმწიფოს შექმნა? ამ უკანასკნელი
მიზნისთვის ძალადობა მისაღებია?
11. განათლება აყალიბებს მომდევნო თაობებს და
ამდენად განსაზღვრავს საზოგადოების მომავალსაც. რა
არის განათლება? როგორ უნდა განათლდეს
ახალგაზრდობა — რა არის ამაში მნიშვნელოვანი, რა
არა? ვინ უნდა აკონტროლოს განათლება: მშობლებმა,
მოსწავლეებმა, საზოგადოებამ თუ სახელმწიფომ?
მოწაფე თავისუფალი უნდა იყოს არჩევანში — რა უნდა
ისწავლოს, თუ საზოგადოებამ ჩაუნერგოს მას თავისი
შეხედულებები? ადამიანი უნდა განათლდეს
იმისათვის, რომ იყოს თავისუფალი და იცხოვროს
საკუთარი ინტერესებისათვის; თუ დაიოკოს საკუთარი
ემოციები და ემსახუროს სხვებს და სახელმწიფოს?
12. რა ხდება გარდაცვალებასთან ერთად? არის ის
ყველაფრის დასასრული, თუ ადამიანში არის სული,
რომელიც განაგრძობს არსებობას სიკვდილის შემდეგ?
თუ ეს ასეა, მაშინ არის სული უკვდავი, თუ ბოლოს და
ბოლოს ისიც წყვეტს არსებობას? თუ სული აგრძელებს
არსებობას სიკვდილის შემდეგ, მაშინ როგორია ამ
არსებობის ბუნება? მაგრამ, თუ არის არსებობა
სიკვდილის შემდეგ, მაშინ წახალისდება კი „სიკეთე“,
ხოლო „ცუდი“ განიკითხება? დავუშვათ ეს ასეა. მაშინ
როგორაა შესაძლებელი შევაჯეროთ ეს წახალისება-
განკითხვა, გარეგან ძალთა მიერ ჩვენს კონტროლთან,
ანდა ბედისწერის გაგებასთან, მითუმეტეს იდეასთან,
თავისუფალი ნების არ არსებობის შესახებ?