SJMcoxSaifi

DEGERLt OKUYUCUL.
Rtis emperyalizminin am gilesi icinde-
ki muazzam milyonu bi-
esir kitlenin elli y a v
zim ozbeoz Turk olan Jcardes'lerimlzdir. .««*<£ ft. ,h.

Onlarm da KIRIM KAFKASYA, ve Tt)R-

KtSTAN'da giri§tikleri her kurtulzis ha-
reketi Macaristan'daki gibi hum, ve ates'ie
bashnlimsUr. Eger Titrk'un ezeli ve ebedt \'a n v a

dusman Moshof eliyle dbkulen miibdrek

kam Taklamakan Qolunde toplamp birikti-
rilmis olsaydi Ortaasya'da yeniden bir
igdeniz tcgekkul cdebilirdi.
Boyleyken, bugiin- Babwlinin yiiksek
tirajh gaselelerinin itibar'h koselerini dol-
duran ddi propogandalann agizlart §am-
panya kopiikleri He salyalanmts sarhos ka~
lem§brleri, Rusya'yi kuzu postuna sarmak-
ta ve kanh Rus istibdadxmn masuin kur-
banlarmm aci hatiralanm kullemege ga-
Itsmaktadirlar. Boyle bir mevsimde Tiirk -
Rus muharebelerinin aziz §ehid ve g&sile-
rinin miibdrek ruhlan taciz eden bu bay-
kuslarm a'lkol bozugu suratlarinda Mos-
kof'un gergek gehresini akscttiren Macar
Hurriyet Mucadelesini kirbag gibi saklat-
mayi, bir vatati borcu tel&kki ettik.

FtATI ON L1BA
 Kadlr iisiroifc

NEM, NEM, §UHA!...'

«HAYIR, HAY1R, ASLAL:»

MACAR iHTiLALi
715 4 9 7

SBBiL YAYINEVt
Nu
Beyazsaray Zemin Kat : 40
BAYEZlD/tSTANBUL
 i..,.,|;..;g:V.
lllllll .

:-: !

i
1
;

;•
;.'
" :: :: :
'
:::-.:

••.?,.:.§• ;

.m iiil
.

'

'

1 jfi
:
;

'i
-':'
siiiiiiii

SEB?L YAYIN.LARI Nu.

KAPAK KOMPOZtSYONU
KAPAK EASKISI
ALTI
AYDIN ALiUSTAOGlAJ
KARADSNIZ MATEAASJ :
Hi,
H
DtZGl ve BASKI GARANTI MATBAASI

j
;
W :
:J-:-^\r:^:-- r-'
: l
s.

Bir Bmrii, baharmda tliketen Rus kur§unu :

,Yeni ihtilallerin gerekgesl olacak bir dastandan oiUmsttz bit sahife

ISTANBUL — 1^88
 BtBLflVOGBAFYA
1 — ERKMAN — Macar Edebiyati
J. Tarihi, 1st. 1946

2 — ERKHART F. (Ter. Ibrahim KAFESOGLU) -

Macaristan Tarihi, Ankara 1949

ICtNDEKlLER
3 — FEKETE L. — Osmanh Turkleri ve MacaHar —
ONSOZ < ©
Belleten, sayi: 52

— GOKBILGiN Tayyip —Osmanh Taiihmde Turk — BlRlNCt BOLUM : GlRfg

4
Macar yakmhgi —Tarih Diinyasi s. 9 I — Macarlar ve Macaristan
Hakkmda Genel Bilgiler
Macaristan
5 — HELLER Andor No More Comrade;
Macarlar
....... 13
18
Chicago, 1957
II — OSMANLI - MACAR. MONASEBETLERl 18

6 — HELLER Andor — (Ter. Sadik BALKAN) Artik iKlNCl SOLUM : RUS KAKIMIYETI ALTINDA
.
Yolda;? Degilis, Istanbul 1957 (Yukandaki eserin MACARISTAN
tercumesi)
IhtHaiin Gerelccesi 29
igeilerin hayati 31
7 — Ivan Boldizsar — BugiinkU Macaristan — .. KSyHilei- „....-. 33
Budapeste, 1943 Egitim 1 34
Gizli Polls 3«
8. — KQ§AY Hamid Zubeyr — Macarlann Eski Turk
Maziye Bir Bakig 3"?

Tarihi — Istanbul 1934 UCUNCU BOLUM: 1956 MACAR IHTILALS

Blr Efsane Kahramam Doguyor 84
9 — KO§AY Hamid Zubeyr — Macar Halk Cumhuriyeti
.
-
Ilk Ornek: Polonya Ihtilali 68
Yemin Ediyoruz Artik K61e
10 — RASONYl L. Prof. — Macar Arkeolojisinde Hun- OlmayacagJz 7*
lar Avarlar, Macarlar Ankara 1938 22 Bkim Pazartesl 76
23 Ekim Sail 77
82
Necmi — Ask ve Hurriyet
SondUrilnr
11 — SEREN §iirieri, Petofi
KmsiI Ttildizi.

Artik yoldag degiliz!. S3

Sandbr — Istanbul 1943 Devrilen Put 85
26 Ekim Curaa 90
12 — Olaylar szrasmda £ikan bir gok yerli ve yabanci Salkim Saltern tnsan Asiliyor S&

gazete ve dergilerle ajans bultenleri Molotof Kokteyli .— «tt

 fOfNDBKlLBB
27 Skim Cumartesi : 10S
28 Ekim Pazar 107
29 Ekim Paz&rtesl 116
30 Ekim Sail 123
SI Ekim Per§embe 134
S. O. S. 142
Kukla HttkUmet 144
Rus Kahpeligi 150
Kanh MOcadele 152 «Ey hiirriyet kahramanlan, beni de mu»
6-7 Kasim 160 kaddes saflanmz arasma altmz! Eayra-
Htir Dtinya Utanm!. 163
gimza sadakat yeraini ediyorum...»
Vicdaruniz Sialamiyor mu? 178
fetOfI sandor
Rualar Kadin ve Qoeuklan Yakiyor 181
(Macar Mill! §airi)
Ruslar Macar Iggilerini Idam Eiiiyor 104
Macar Trajedisinin Son Perdeat 195
Eugiin Rus esiri memleketlerde silah ve sehpalar sayesinde
DORDUNCU BOLtJM: "
209
KOMONtST PROPOGANDASININ OZELUK kurulup yasatilan siyasi rfizamin kati satih tabafcasi altmda, in-
LERl VE MACAR iHTlLALtNDEN sanca ya§amaga duyulan ozlemden, kinden ve iimitsizlikten
ALINACAK DERSLER meydana gelen bir Jav denizi calkalanmaktadir. Tarihin en gad-
Komtinist Propagandasmda Metofl 220 dar emperyalist devleti olan Rus Imparatorlugu kuruldugu gun-
den beri bu kati sathi parcalayip hayata ve httrriyete kavugmak
Macar Ihtilalindcn Almacak Bersler 220
hemen hepsi birbirinden daha
istiyen masum milli hareketlerin
Macar Isyamnm Askeri Deralcrl 225 siddetli olmak uzere kan ve atesle bastinlmigtir.
Unutmamak gerektir ki; Rus emperyalizminin aci eilesi igin-

dekL yiiz milyonlarca masum esir kitlenin elli milyonu bizim,

ozbebz Turk olan kardeslerimizdir. Ham ve gafil Rus hayranla-
rmm sistemli gayret ve propagandalarma ragmen Turk Milli
suurunda Moskof kelimesinin manasmrn Mia kttfiir makammda
yasamakta olmasi sebepsiz degildir. Eu bize biiyttk Imparatorlu-
g-umuzun son uc yiiz senelik hayati icinde cok kesif bir yer isgal
eden Rus —Tiirk munasebetlerinin hiila-sasi olarak intikal et-
mi§ bir manadir, 1711 Prut Muharebesinde buyiik kumandan
Baltaci Mehmet Paga'nin sahsmda Turk'un merhamet ve sefka-
tini devsirebilen -bitkia Rusya o gunden sonra Tiirk'un can bas-
 10 MACAU iHTtLALl MACAR IHTfLALS 11

mi kesilmigtir. Qarhk Rusya'si ile komunist devir arasinda bu
diigmanhk yoniinden en kiigiik bir fark mevcut degildir. Bilakis
her yeni gelen hiyanet, hilekarhk ve 2uliim.de ewelkinden daha
baskm giknustir. Tiirk'iin talihi dondiikten sonra bagma musal-
lat olup her gun yeni bir gaile ortaya eikarmak suretiyle mil-
yonlarea siihedaya mal olan Rus'un kin ve ihtirasma, sadece inv
para tor higumuz hedef olmug degildir. Gnunla birlikte uzak ve
cak bu kanh hadiselerin gok daha giddetli olarak Musliiman Turk
memleketlerinde bilmem kae kere eereyan etmis. oldugunu bu
vesile ile bir kere daha hatirlamak bisi.m Turk'luk ve Miislu-
manlik boreumuzdur. Zira son zamanlarda agizlari sampanya
kopukleri ile salyalanmig sarhog salon sosyalistleri, Rusya'yi
kuzu postuna sarmakta ve kanh Rus iatlbdadmm cogu din kar-
deglerimia olan masum kurbaniarmm aci batiralarmi kiille-

yakm Turk -
butiin .tslam memleketleri, Moskof taarru'zuna mege bu kadarla yctinmeyip ugyiia yil-
cahsraaktadirlar. Hatta
marua kalarak onun zsalim pencesi altmda —
tarihte ilk defa danberi en algakga dugmanliklarina Jicdef oFdugumaa Moskofu
— esaretin aei iistoabmi tatmigtir. adeta bir ham! ve kurtanci, ve koniiinizmi en iieri bir fikir ola-
Bircok cihan imparatorluklan kurup yagatmig ola.n Turk rak gostermege caligmak gibi adi propagandalanr^. bain kalem-
. MSUetinin Moskof esaretine kolay kolay katlanmiyarak her fir- §orleri Babialinin biitiin kopru baslanni 1:utm-a§ bulunnriak-tadir-

sattaxi istifade edip zincirlerinikirmaya cahgmasmdan daha ts- lar. Boyle bir mevsimde Macar Milletini masumane bir surettc,
biJ no Hele bu esareti tatmamig olanlarm asla bayal
olabilirdi. en tabil hakki olan biirriyetini istedigi icin tanklar ve mitral-
bile edemiyecekleri zuliiralerlc, lutle halinde imha ve siirgiinler; yozlarla. dograyan Rus'un gereek (jehresini aydinla1:an bu «Ma-

hesaba katarsak kurtulug icm ne canhiras hamloler yapilahile car Destam» nm yeniden okmrup batirlanmasini he^kesten zi~
ecgini tahmin edebiliriz. Ne
yazik ki, kor'kunc. ku.vvetler muvaze- yade Tiirk Milleti igin luzumlu saymaktayiz. Bu yuzden Rus —
nesialigi yuziinden Kmm,
Kafkasya ve Tiirkistan'da asiHarcs, Turk muharebelerinin miibarek sehitlermin ruhlanm taciz eden
Turk kanma doymamig bulunan Moskoffarm her kurtulug ha- baykuglarm alkol bozugu suratlannda Macar Hurriyet Miica-
reketini basting* birbirinden daha kanh olmugtur. Bger Tiirk' delesini kirbae gibi saklatnmyi bir vatan borcu telakki cttik.
tin, ezli ve ebedi diisman Moskof eliyle ddkiilen miibarek kani Zira,, henuz onuncu yildonurnunde bulundugumua bu diinkii ola-
Taklamakan Qoliinde toplamp biriktirilmi§ plsaydi Orta Asya'da yin kan iqici canavan, bugiin sulh ve hurriyet havarisi kesil-
yeniden bir ic, deniz tesekkiil edebilirdi. mlstir.

Fakat bu Moskof ateg tufanmm Tiirk dunyasim kana boya- Bu kitapta Moskof un Macar Milletini - sirf hiirri-
digi devirlerde biitiin Diinya ic,in Rus tehlikesi hakkiyle kavran- yetlerim istedikleri icin - nasil bir dliim kasirga.si halinde supii-
nug degildi. ttetelikte asirlarca tslann temsil etraig bulunan riip gegtigini okuduktan sonra bizim «yalan soylemez!.» salon
Tiirk irkina karsi Bati Diinyasmm ilgisiz ve hatta diigmanca sosyalistlerminin ne kadar yalan soylemedigini daha- iyi anlaya-
davranmak itiyadi devam etmekteydi. Bu yuzden o dehsetli ku« caksmiz. Bu Maear Destani Tiirk Miileti kadar higbir millet igin
lumlerin usserinde gerektigi kadar durulmug degildir. Fakat bir Tarih boyunca Rus'tan bizim kadar fena-
ibretli degildir. diinkii
gun gelipte bu faclalar Avrupa'nm gb'beginde ve biitiin dunyanm hk gdren bagka bir millet yoktur. Tiirk'un Moskof a karsi his-
gozleri Sniinde hem de Hiristiyan olan bir millete kargi tek- lerini en guzel gekilde ifade etmig bulunan Siileyman Nazif'in
rarlanirica biitiin cihan umumi efkari heyecana gark olmugtur. gu sozleri ile onsozumuzu nihayetlendirerek merhumu ve Rus
—
Bununla beraber once Polonya ve sonra da Macaristan'i kana Turk Muharebelerinin milyonlarca gehid ve gazilerinin ruhlan-
boyayan bu dehgetli Rus tenkili dolayisiyle de izah etmeye Qah§- m gad edeiim:
tigimiz eegitli siyasl ve psikolojik sebepler yuztinden hie, bir cid- «... Moskofun sulhu mugfil (igfal edici) siikutu akur (az-
di mudahale yapilamamistir. Macar ihtilali konusunda okuna- gm, lsjnci), miidarasi bain yardimi muhmdir. (lhanetti). .
12 MACAR iHTILALt

Ey Tiirkoglu... Sana damarlarmdaki kam ihda edenler,

kanlarmm son katrelerini Moskof muharebelerinde doktiiler.
Sen bugiin, yarm ae olursan ol, fakat unutma ki o sehidlerin
ebedi Mr yetimisin... Bu din. bu devlet, bu vatan gibi bu gayiz*
bu kin. bu intikam da onlarm sana bir mlra&4 mubarekidir. BiKlNci maxm: :is I s
Diinyada bir Rusya ve bir Rus kaldikea bu hakkma ve bu va-
zifene hurmetkar ol...
Hakkin oldurmek, vazifen
Tiirkoglu !..» (1)
iktiza ederse hemen olmektir,
I — BLACABMJJ VE M&CABlSMN BAXMKBA
GENKL BtLGiXJEB

KAJJtR MISIK06I.U
23 BKtM 1966
MACiBlSTAK
Serencebey - BEStRTAS. Macaristan Orta Avrupa'da, Tiirkiye'mn dortte biri
kadar buyiiklukte bir memletottir. Qekoslavakya Sovyetier Bir-
ligi, Eomanya, Yugoslavya, Avusturya ile cevrilidir. Yila olcu-

mtt 105.000 kilometre kare, niifusu ise on milyon kadardir. Tuna

Nehri bu memleketi bastan baga ikiye bolerek Karadenize dog-
ru ilerler. Once batidan doguya dog'ru akar, bir miiddet bu yon-
de ilerledikten sonra giineye dogru doner. Macaristan'm bag
sehri olan Budapesjte Tuna'mn bir dirsek seMtade istikametini
degigtirdigi yerde kurulmustur. Bugitn bir buguk milyon nufusu
olan bu sehir ta Keltler devrinde kurulmustur. Daha sonra
Romalilann eline gecmistir. Ctadokuzuncu yiizyiun yantarma
kadar Buda ve Pegte adianyle iki ayn sehir halinde bulunmak-
taydi. Budapeste. Diinyamn en giizel kaphcalarina maliktir. Ma-
caristan biiyuk bir nehir olan Tuna sayesinde zltartid gibi bir
tabiat kazanmistir. Buminla beraber Karpatlar bSlgesi oldukea
dagliktir. Fakat, Btiyiik Macar Ovasi, Kiicttk Macar Ovasi, ve
Transilvanya gibi ue onemli tarim istinsal bolgesi vardjr. Bura-
lan hakikaten 50k verimlidir. Karpat Daglan biitfin Macaristam
doguda bir gelenk gibi kusatmistir. Ziraat ve hayvancdik «ok ile-
ridir. Fakat Macarlar ziraat endiistrisi yanrada
smai tesebbiis-
lere de girismisler ve memleketlerini diger Avrupa
memleket-

(1) aVLEYMAN NAZtJT . Batarya ile Ate$, Mathaa4 Amlrc — leri ile hemen hemen ayni seviyeye yaklasto mwlardir. Komiinist
Istanbul 1335 Sh. 4 Rus hakirniyetine kadar az 50k miistakar ve ileri bir sanayi
mevcuttu.
14 MACAR iHTltAli MACAR IHTlLALt 15

Macarlar yiizyillarca Dogu ile Bati arasmda maddi ve kiit- 1954 yilmda biit§esi 49 milyondu. 1947 yilmdan sonra iic.er
yilhk planlar yapilmistir.
tiirel hayat icm bir koprii rolii. oynamiglardir. Dogu ve Bati me-
deniyetlerinin kargilagmasi hep bu bblgede olmustur. Qegitli
akm ve istilalarm mecburS gegig yolu iizerinde bulunan ve he-
men her milletin igtihasmi kabartaeak bir c.ok zenginliklere raa-
lik olan tou bolgede az cok istikrarli bir devlet kurabilmek Ma-
carlara mazhar olmugtur. Tuna havzasmda Macar Devletinin bin ASILLARI
yxh agan bir gec^is! vardir ki, bunun en az beg yiizyih «BiSyiik
Devlet» olarak gegmisUr. Macarlar bu muvaffakiyetlerini teski- Macaristan'm en eski metinlerde adi «PANONYA» dir. Ma-
latcdiklari kadar Ulkelerinin gartlarma uygun realist bir siya.set carlarm Panonya'yi iggal edip buraya yerlegmeden once nerede
takip edebilmis olmalarma borgkidurlar. yasamakta olduklari ve aslen hangi irka mensup bulunduklan
Macarlar siyasi hak ve hiirriyetler konusunda Ingiliz Mille- tarihtjiler arasmda uzun arastirmalara konu olmugtur. Bu hu-

tl ile yansabilecek kadar gerefli bir gecmige maliktirler. Yazih
bir anayasa sou devirlsre kadar meveut olmamigtir. Fertlerin
vicdan ve guurlarmda olgunlagip yasayan ulvi hakkaniyet ve
adalet prensipieri orfler halinde devam edip gelmistir. Bunlar
Macar milletinin uzak gecmiginden beri siiriip gelmig ve uzerin-
de ittifak cdilmis yazih olmayan Anayasa prensipleridir. Maa-
mafih, tngilizlerin «Magna Charta»lari gibi macarlarm da bir
emirname mahiyetinde olmak iizere «Alfcm Miihur» isimli bir
susta sesitli goriigler ortaya konulmug ise de hemen ekseriyetin
uzermde ittifak ettikleri bir husus vardir: O da Macarlarm
TORK aslmda genig olmalandir. Abbee, Begino, Sbn Dasxta, Leo
Crrammaticos, Baron. Sigismund, Johann Eberhard, Augustus
lAi&wg gibi biitiin eski ve unlti tarihcUcr aralarmdaki ufak te-
fek farklara ragmen agagi yukan hep aym neticeye varmiglar-
dir.Son devir Macar tarihcjlerinden Hunfalva ile Profesor Vam-
Macarlarm asillanmn Tiirk oldugunu kesinlikle ortaya
foe-ry ise

tarihi vosikalan vardir. Bunun ikinei maddesi sahsi hiirriyet koymuglardir. Butun bu tariheUer Macarlarm asillarmm TUrk
hakkini tanzim etmigtir. Bu onerali Anayasa vesikasmm isdar oldugunda birlegmekte, fakat onlari «Turkluk»un §u veya bu ko-
tarihi de Ingiliz Magna Charta'smdan sadece yedi yd sonra ol- luna nispet etmekte birbirlerinden aynlmaktadirlar.
mak uzere 1222 dir. Macar umumi efkan, en gok bu igi tetkike bir omiir„vakfet-
Macar MilletiMukaddes Macar Taema mevhum bir gahsiyet mig olan Profesor Vambery'nin gorUgiinu benimsemigtir: O da
izafe etmek ve hakimiyeti millet adma telakki eylemek suretiyle §udur, Macarlar Tiirk —
Tatar ashndan olup gok sonra Ural —
kiralsiz bir kiralhk kurmak gibi kendine has bir railli hakimiyet Altay ailesine mensup ve Hunlar'm torunlan olan Fin Ugur —
tatbikati da gostermigtir. Macaristan bir miiddet de boyle ki- kolu ile kansarak Macar Milletini meydana getirmig-
bugiinkii
ralsiz kiralhkla idare edilmigtir. lerdir. Bu arasmda gok revat; bulmasi en eski
gbriigun Macarlar
1930 yilmda Macaristan'da demokratik bir idare kumlmus- Macar masal ve rivayetlerine uygun bulunmasmdandir.
tu. Bu idarenin tabii bir icabi olarak ta siyasi partiler viicut bul--

mustu. Bunlarm en nufuzlusu K6YLU PARTIS! idi. Komiimst- RtVAYETLEB :

ler Macaristan'a hakim olunca demokratik duzenin icabi olan

siyastt partiieri tamamen kapattilar. thtilalden once Macar Mec- Macarlarm nesillerden nesillere auylenegelen bir gok mill!
lisinde298 uye vardi. Meclis her 4 yilda bir yenilcniyordu. Son masallan vardir. Bunlar Profesor Vamberi tarafmdan tetkik edi-
Meclis 17 Mayis 1953 te secjlmisti. lerek «MiJ3etleriH Mikayelerib iinvanh bir eserde toplanmigtir.
16 MACAR ilFfilALl MACAR tHTfl-ALl It

Biitiiii Macarlarm hafi^asmda yagayan bu masallar bir eok hu» iikismina tamamen hakim bir duramda imigler. Fakat bu im-
suslar meyanmdaonlarra asUlaruu da izah etmektedir: paratorluk Atilanm oliimii ile dagilmi^. Alila'nm iki ogiu ara-
Hazreti. Nuh'im oglu Yafes'in neslinden olan Nemrut, Ba- smdaki taht kavgasmdan istifade eden diismanlar hep birfikte-
foil Kulesinm ingasmdan sonra, «Avila» denilen bolgeye got; et- Hunlann iizerine saldirmiglar. Hunlar perigan olmuglar. Kagabi-
mi§, Orada bdri «Bfesiyor» digeri «Macar» isimlerinde tki erkek lenlerdon bir. kismi Trail silvanya'nm daghk kisimlanna yerleg-
evlidi dunyaya gelmig. Bir gun iki karde§ Kafkasya topragm- migler.

da avlamrken foir geyigi kovalayarak buradan bir hayli uzak-
lagmiglar. Gayet giizel cayirlan, bol ve lezzetli sulan olan bir
yere gelmigler. Burassm cok begenmigler. Geri donerek diiruimi
babalanna anlatrmglar. Suriilerini alarak oraya gidip yerleg-
meye ami rasa etmi§lcr. Burada bir kag sene oturduktan sonra et-
rafi kegfetmek i<jin uzunca bir seyahata gikmiglar. Bu scyahat-
Aradan birkac yiiz yil gectikten sonra Ural daglarmm &tek-
lerinde oturan Macar kabilesinden bir kadm, riiyasmda eviniii.
bahgesmden bir irmak giktigini ve Avrupaya dogru akarak A.v-
rupa ve Asya kit'alarim sulannm kapladigim gdrmiig. Riiya a
kadindan dogacak bir gocugun atalannm Avrupadaki memleket-
ierini tekrar ele gegirecegi geklinde tabir edilmig. Erkek <jocuk do-

leri esnasrada bir giin etrafda gayet giizel garkilar soyleyen ka- gunca adina «ALMUS» koymuglar. Bu kelime Macarcada «R.u-
din sesleri duymuglar. Hemen o tarafa kogunca bir gurup giizel ya» demektir. Almus henuz oniki yagmda iken Macarlar tarafm-
kusixt garfcttar soyluyerek eglenmekte olduklanm gormugler. dan ittifakla bir nevi Mikiimdar olmak iizere reis seeilmig Agi- >

Bunlar eOZau&larm prensi «BoKa»r.tm giizel kizlariymig, Ava retlerini toplayarak Don ve Volga Nehirlerini gecmis. Ruslarz
gitraig olan koca ve kardeglerini bsfcleyerek ormanda egleniyor- maglup ettikten sonra
Panonya'ya gelmig. ^etin savaglardan.
larmig, Bu karsdagmadan sonra onlann koca ve kardegleriyle sonra burasim zabtctmig, seneler qabuk gecmig Almus'un Arpad!
de tanigip anlagan Proms Honyor ile Prens Macar, Dola'nin kiz- admda bir oglu olmug. Daha sonra babasimn yerine gecen Ar-
lan i).e evlenmigler. i'gte zamanla cpgalarak biitun Dunyaya nam pad kendi adi ile anilan hanedanm kurueusu olmug. Hiikumdar-
salan aHoou ve «Ma€an> lar bu iki kardegten tiiremig. Bunlann ligi za.ma.nmda memleketinin daghk bolgelerinde yagiyan agiret-

yagadiklari yer Ural Daglarmm etekleriyle- Tobal irraagx kiyi- leri hakimiyetine ram etmek igin onlarla savaga girigmig ise de

lan imig, Fakat bunlar zamanla o kadar tjogakp geniglemigler ki,
artik buraiara aigmaa olmuglar. Hazar Denial havalisini kegfe-
dip buralardaki yerlileri dafta Batiya iterek buraiara yerlesmig-
ler. Honyor'im gocuklan Volga Nehrinin kuzeyindeki. bolgele-
re yerlegmigler. Macarlar ise cadirlarrm Don Nehrinin sol tara-
pek getin bir mukavemetle kai'gilagmca igi aragtirmig, bunlanni
en eski Hunlann bakiyesi olan «SiZAXELi» ier oldugunu an-
layinca onlarla kolayca anlagip kaynagmig.
GERQEK :

frndaki ovaya kurmuglar. Bunlara sonradan Don Macarlari,

yerlegtikleri yere de Donlu Macarya denmig. Bu iki kardeg ka- Macarlann ashna dair «Gergek» biraz eksi-k veya fazlasa Q&
"bile komgulan lie kangip kaynagtikca-adet ve ahlaklan degige- bu Macar mill! masallarmda ifade edilenin aymsidir. Kisaca:
rek gitgidebirbirlerinden uzaklagmiglar, Honyor ile Macardan Macarlar aslen Turani bir kavimdirler. Macar ovasi adiyl&
Itibaren aradan yirau ikigobek geejnce bu bolgeden goe ederek anilan bolgeye goq etmeden once Ural Daglarmm eteklerinde ya-
Batiya dogru onlerftle gelen kavimleri de yerlerinden goc. etme- Miyorlardi. Buradaki Tobal irmagi kiyilannda «MAGYERt»-
ye aorlayarak «Kaviraler Muhaeereti» denen tarihi olayi yarat- yani Macar admi tasiyan avci bir kabile ile «ONAGUK» adim ta-
miglar. Macarlar ise bu sirada yerlermde kalmiglar. Tarihte rae§- siyan diger bir kabilenin kangip birlegmesinden meydana gefe-
bur ATTlLA Mikiimdar oldugu zaman Hunlar Avrupa'iun Ba- i'ck miigterek bir dil ve kiiltiir kazanmiglardir. Bunlar, dok'aairn-
V: 8
 MACAR IXITiLALl
MACAR tHTiLALi -\9'
18

ttzcrindc duracagiz. Bu suretle Macar iatandaki Turk Mkimiye-

cu asnn aonlarma dogru Orta Avrupaya goc edcrck Karpat Dag-
tinm cwellikleri belirip fatih cedlerimiain buyuk insani cephele-
Ian ile Tuna arasina yerlcs; tiler. Onccleri doguya ve batiya akm-
ri ortaya cikmis. olacaktir. Bu nokta, bugiin dlismanla ague bir-
lar yapiyorlar ve dagmik kabileler halinde yagiyorlardi. Alman
ligi. ederek Osmanh - Tiirk fittUhahm guursuz bir istila
OTTO tarafindan bu akinlar kat'i olarak
hareke-
Imparatoru I. onlen-
ti olarak gostermeye eahsan kimi aptal vc kimi de satilmis Kus
dikten soara gocebcligi biraktilar ve birlegtiler. Prens GEZA za-
hayranlarma miikemmel bir cevap tegkU edeeek. Hcmen bu
manmda da Hiristiyanhgi kabul ettiler. Macarlar bu yeni va~
bahsi takiben de Rus - Macar miinasebetleri ve bu munasebet-
lanlannda deruni hayati zengin ve renkli olan parkin zevkiyle
Icr icinde Eki.m 1956 ihtilali yer ahnca tarn bir kiyas imk&m.
bati dltgiincesini uzla§tirarak kudretli bir san'at ve kiilttir faayafc
elde cdilmis olacaktir.
meydana getirdiler.
Miladi IX. Yuzyilda bugiinku Macaristan'a yerlegen Macar*
Macar folklor malzemesi bugiin bile onlarm Turani bir ka-
Ian goeebe kabile hayatmdan cikararak birlegtirip ilk defa bir
vim oldukhmni ispat eden hususiyetler tagimaktacur. Eaassn
devlet; haline getiren RTEFAiN' (997 - 1038) dir. Stefan'Ia basla-
Macariarm Osmanh Turk tarihi Ue iki asra varan kaynagrnam
yan ARPAD hanedani 1301 tarihine kadar devam etmigtir. Bu
bu Turani tcsirlcri daha da kuvvetleridirmistir. Oyle ki. haia
tarihe kadar once Hirvatlan sonra da Dalmacyahlan idareleri
Macar Ovasmdaki bir cdk yer isimle-ri Tttrkccdir. Ayrica Macar
Arpad hanedanmm son kirah And-
altina aiarak geolgEemiglerdir.
Dilinde bir gok Tiirkco kclime mevcuttur.: Arpa. balta, tyuk
reas'tan sonra Arpad hauedanmin yerini Anju hanedam aldi. Bu
(tavuk), sarga (sari) gibi... Asil oncmlisi; Macar Milli Muzc-
hancclan da Macarlan 1387 ye kadar idare etti. Bu tai:ihte Maca-
sinde mevcut «Mnkaddes Macar Taa» iizerinde «Turkia*iKn Mu-
ristamn idareai Alman Sigismund'a gegti. Iste onun zamanindi*.
kaddes Kiralina„,» ibaresinin yazili olmasidir. Bu, onlann Turani
Osmanh - Macar miinasebetleri bagladi. Bu sirada Osmanh
bir kavim olduklanm dogrulayan bir belgedir. Macarlar eivar-
TurMeri Balkanlaxi fethederek Macarlarla komsu hale gelmig-
.lanndaki mUletlerle cok siki bir surette siyasi ve kiiltiirel miina-
lerdi. Macar kirah Hiristiyanhk taassubunu harekete getirmek
sebetlere girigmis olmalanna ragmen pek az karigarak agagi yu-
suretiyle biitiin Avrupa Devletlerinin yardimlarim saglayarak.
kan saf bir irk halinde kalabilmi^lerdir. Mesela en cok Almau- harekete gegti ise de Nigbolu'da Yildinm Baye%id Han'a mag-
larla miinasebetleri oldugu halde Macar irkma karismis. olan Al-
lup oldu. Maearlarm bizimle er meydaninda ilk kargilagmasi bu
man kani yiizde 4 ii gecmez. Buna mukabil Turk tesiri gok faz-
J

idi. Osmanh futiihatmm Balkanlardaki siir'atli ilerleyigi kar§i-

ladir. Hemen her yerdc Osman.Ii ve hatta Kuman Turkleriniri
smda kendilerine yaklagmakta olan tehlikeyi onceden kavrayan-
cegitli tcsir ve hatiralan ile karsilasdmaktadir. Hasih Macarla-
Macarlar Tiir-k akmlanm kendi topraklarmdan uzakta kar§da-
nn Turk harsi ile yogrulmug Turani bir kavim olduklan inkar
yip durdurmayi du^unmu^lerdir. Mgbolu bu diiguncenin eseri'
kabul etmez bir gcrcektir.
olmugtur. Diger taraftan Turklcr icin de Imparatorluklannm o-
gunku hudutlanna gore batidaki tabii hudut Tuna olmak lazim
geliyordu. Bu stratejiyi anlayamiyanlar Rumelideki Osmanh -
H — OSMANLI — MACAR MtJNASEBETLERl Tiirk futiihatimn esbabi mucibesini. tarihi olugun zaruretlerr
kavnyamadiklan igin §uurlu bir ideolojik devlet kurmus;
Burada Tiirk — Macar munasebetlerinin askerl ve siyasi
iqinde
olan fatih cedlerimizin temiz ruhlanm incitecek fikirlcr ileri^
yonii uzerinde tafsilata girigecek degiliz, YiizyiUarca devam et-
nhrmektedirler. Bir kere Osmanli Turk'iiniin, Islam gibi ebedi bir
mis bulunan bu mimasebetlerm konumuzu cok astigi muhakkak- uizamm temsileisi olarak hareket ettigini unutmamak lazimdir.
tir. Bu yuzden biz bu miiaasebetlerin daha medeni tezahiirleri
20 MACAR fllTlLALI MACAH tECTlLALl 21

Bu temsilciligin icaplan icinde birlegtiritaais olan Islam Dunya- rube devri gegti. Bu miiddet zarfmda Macaristan'da milii kirallik
smm miidafaasi batida Tunayi bir tabii hudut hath haline getio Macaristan'm Avusturya boyundu-
fikri bir hayli geligti. Tiirkier
meyi leap ettirmistir. Bu liizumu Macarlar o kadar iyi kavra- rugundan koparak milli ve mustakil hale gelmcsini temine ca-
mi$lardir ki, Osmanlilarla karsalasmalanm ikj alemin kargilag- hstilar. Fakat saltanat taci heniiz kiiguk bir cocuk olan Zigmuiid
masi sekline, sokmakta hie. teroddiit etmemi^lerdir. Hach ordu- Zanos'a kahnca Macaristanm Avusturyaya yem olmasmi onle-
lan toplamak ve Turklere karsi Hiristiyan taassubunu tahrik mek icin Osmanhlar harekete gectiler. Bundan daha tabii ne ola-
etmek suretiyle her firsattan istifade edip Osmanli ilerleyisini bilirdi. Netice olarak Avusturyadan zarar gorecek olan kendisi
durdurmaga cahstilar. idi. Osmanhlar Avusturya tehlikesi kar§ismda. daha ciddi ola-
Islam kendi kucagma biittin insanlan davet eder. Bu da- rak bu memlekete yeiiesmek liizumunu hissettiler. Budin mer-
vet resmi vo alenidir. Fakat biitun insanlan islama sokacagim kcz yapildi. XVII. yiizyil sonlarma kadar Macarlarm Avustur-
diye zor kullanmak yolu dinen acik degildir. Kur'am Kerim zor~ yaya kargi korunmasi esas prensip olarak takip edildi. Macarla-
lamayi men. etiOJgtir, Bu davet ancak ikna yolu lie yapilabiLir. rm milli kiyamlan ve Avusturyahlara kargi istiklal hareketle-
Harp taarruz igin degil savunma iemdir. Milletlerarasi munase-
betlerde asli hal sulh halidir. Sulhti haksiz olarak bozanlarla
harp edilir. i'slamda eman nrliessesesi vardir. Muharip olma-
yanlai'a dokunulmaz ve esirlere kotii muamele edilmez. Kisaca-
siIslam Milletlerarasi miinasebetleri ve savas, kaidelerini en in-
cc tcferruatma kadar ve adilan-e bir sekilde tanzim ctmigtir. Os-
manhlar bu ulvi prensiplere buyiik bir iman ve dikkatla riayet
etmujlerdir. Hatta dusjmanlarmm, aksine hareket ettikleri ve
taahhutlerini gignedikleri zaman bile. Bu yiizden Rumelide Os-
manh Turk futuhati ahaliye kendi hiikumdarlarindan bile g§r-
medikleri derecede hiirriyet bahseden bir hareket olarak siiratle
yayildi. Macarlarda bir tarihi zaruret olarak yuzelli yil Turk
&&:
hakimiyeti altinda yasadilar. Bizim idaremiz altmda yasarken
nail olduklari hiirriyeti bugiine kadar bir daha gorememisler-
dir.Her ne kadar Tiirk hakimiyeti altindaki Macaristan tari- rtiili eserlerinden: Ktm Jaba Turbew
hini karanbk bir devir olarak gosterenler varsa da bunlar Hi-
ristiyanhk taassubundan kurtulamanug ve meseleyi objektif ridaima bu
desteklendi. Bir Qoklan jestin sirf bir politika ol-
olarak ele alamayan kimselerdir. dugunu iddia ederler, Fakat her ne olursa olsun. bu suretie Ma-
Gercekten Turk - Macar miinasebetleri bir magiup ve bir carlara devamh olarak yardim edilmis oldugu bir gei'tjektir. Bu
muzaffer milletin miinasebetleri gibi cereyan etmemistir: Mo- Turk siyaseti Turk - Macar munasebetlerinin biitun gelecegini
hag Muharebesinde elde edilen biiyiik Turk zaferi ile Macaris- |
etkUemistir. 1593 tarihinde Osmanh - Avusturya savagi gikmigti.
tan Tiirk hakimiyeti altma girmisSe de bu hakimiyet tarn olarak Bundan bir miiddet sonra MacarlarImparator Rudolf un te§vi-
kuruiraamistir- Macaristana dig siyasetinde az cok miistakil yan. iviyle Tiirkiere kargi sava§mi§ iken aradan
on yil gegincs Tiirk-
milli bir httviyet verilniistir. Bu sekilde onbes senelik bir tec- Icrin safma gegerek Avusturyahlara karst doviistuler. Kisa bir
22 MAGAE IHT iLAl-ii MACAR iHTILALl 23

zamanda Avusturyanin kendileri hakkinda besledigi emelleri big bir xamasi Emut&ttyacaktir.

kavrayarak hakiki dGStlarnnn ancak Turkler olabileeegini tak- Yiiz olli yil muzaffer ve maglup durumunda kalan iki millet
dir etmiglerdi. Macaristan bu anlayism miikafatau ziyadesi ile arasmda sevgi duygulari tegekkul etmigtir. Frenc Kakoezi-
agi-k

gordil. Turk - Macar yakmla^masmi tenun cden iSoeskay Sstvais'a .nin Tiirkiye'ye iitica edisi bunu cok giizel ispat -eden bir cihettir.

Macar kiralhk taci giydirildi. Macaristan bir cok miikellefiyct- 1711 de Babiali Rakoeziyi Tiirkiye'ye davet ettigi zaman ma-
Icrden muaf muhtar bir idarsye kavnstu. Elrdel tarihinin altm car hurriyct miicadelcsi netioe vermeden toitmi§ bulunuyordu.
devrini ancak bundan sonra ve Osmanlilar sayesinde ganjekleg- Aym devirde Osmanh Imparatorlugu da bir maglubiyet gegir-
tirebilmigtir, Bunu sadece biz sb'ylemiyoruz, kendileri bile itiraf migti, Demek ki maearlar vo tiirklcr birbirleririden yardim bek-
ediyorlar: «Erdal Beyiigi Turk hakimiyetini tanimakla cok lyi iiyemczlerdi, Lakin buna ragmen, Turk hukiimeti Rakoeziyi
faareket etmis. oluyordu. Kiral Zanos gibi halefleri de Macarla-
nn fazla kan dokmemelerine cok dikkat ettUer. YiikKek Mr
medenlycte saMp oBasi Tttrkler, raacaH&ra cok miifM t-esSi-Icr
icra, ettaer. BUhassa Erdel BeyJigr bu durumdaai cok istifade
ctxnifjiiT.

Macar tarihinin en biiyuk hadiselerinden bin hie. guphegiz

Turk hakimiyetidir. Lakin son zamanlarda yapilan aragta malar,
neticesinde bir cok yoni hakikatler ortaya gikmigtir, Bu arada
Turklerle Maearlar arasmda dost miinascbetleri mevcut oldugu
tespit edilraistir. Turk hayatmm macldi ve manevl dhctlci'tm
ara$fxran tarihciler, Turlderin ltocsr sasaaylmy tiearetmR, hayat
^ekiHftrme, harp ve bans adetlerine imii'ifc fresirler yaplnklanw,
Macar liayatsm zeaghilegtfr-dMerMii wteiya. koymsi^Iartlir.
Bu yeni hakikatler eski Macar guriig ve telakkilerini degistirdi-
ler. Hemen ilave etmeliyiz ki; bu yolda arastinlmaga deger
bir siirii mesele dava vardir. tjmid ediyoruz ki gerek Turk ve ge-
rekse Macar alimleri cagdas. kaynaklan ciddt bir tenlddci gozii
ila tctkik etmek suretiyle tarih ilmini yeni hakikatlerle zengin-

lestireceklerdir.

KAKOCSt VE KOSSUTH TttRKlTODE

1848-49 Htirriyet Miicadelesi Kahramani; Lajos Kossuth
Turk hakimiyetinden sonra iki millet arasmda hususi mii-
nasebetler Mesela Macar hilrriyet mucadelesinsn,
tesekkiil etti. iiliineeye kadar sevgili bir misafir addetti. Olumiinden sonra
raaglup edilen en biiyuk kahramanlari Frenc Rakoczi ve La- ise Tiirkiyeye iitica eden arkada§larma misafir gozii ile bakma-
jos ICossuth'un Tiirkiye'de gordiikleri iyi kabuiii Macar milleti ga devam etti.

,
24 MACAU iHTiLALl
MACAR iHTlLALt 25

Turkiyeye iltica eden Kossuth 'a Turk hiikumeti cok fcda-

ayn Buda hamamlarmm cogunu Yahya-
karane muamele etmigti. 1848 —
49 httrriyct miicadelesi sonun-
zadfi
bir eserde toplamistir.
Mehmet Paga — Werner'in Macaristan'da seyahat ettigi
da Avusturya ve Rusya Macaristam maglup ettigi zaman, Tur-
kiye, Viyana vo Moskovanm harp tehditlorine hlg kulak asmi-
sirada — insa ettirraigtir, Mevcut hamamlann. cogu Mehmet
Paga tarafmdan tamir ve tanzim ediidi. Kiral sarayi yakmla-
yarak Kossuth ve miicadele arkadaglanm memnuniukla kabul
.

etti. Hatta birgok macar suhaymi tiirk ordusuna aldilar.

nnda ve gehir kalesi altmda bircr hamam vardi. Bundan bagka,
sehrin gimal kisminda iig hamam daha mevcuttu. Alman seyya-
En yeiii miinascboUer
hirtin bildirdiginc gore gehrin bircok sokaklarmda yerden sicak
Iki milletin son bir asirhk miinasebeti sempati ve kargihkh
su kaymyormug. §ehir halki bu kaynaklara birer «purgatori-
bir ilgi iciiide gccmigtir. Turk hakimiyeti devri gittikge uzakla-
um» gozii ile bakar, iclerinden gikmazmig. Bu kaynaklar belki
siyor. Macar romaiicilari konularmi sik sik bu devirden aldiklan
de bugiinkii Csaszar ve Lukacs hamamian cevrcsinde bulunuyor-
halde hakikatten aynlmazlar. Bu eserlerde hie bir garez sezi-
du. Yahyazade Melimet Pa§a hamamlarm yanmda iki tekke de
lemez. Bu tarihi romanlarm en bariz bir hususiyeti ciddi rea-
yaptirmigtir. Meghur Giil Baba tiirbesi de Mehmet Paga tarafm-
lizmleridir.Son zamanlarda Mui^ristaiida te*;eUkul eden bir ga-
— dan kurulmustur. Bu tiirbe bugune kadar muhafaza ediidi,
rage gore Turk hakimiyeti yuka-nda. da tebariiz ettivdiginua
vep'hisifi —
macaiplara gofc t'aydaH obimgttir. Patofiden sonra en
biiyiik macar gairi olan Endre Ady daha ileri bile gitmistir, Bu
Macar baggehrme gelen seyyahlar tarafmdan sik sik ziyaret
edilmektedir.
Ilk Buda pagalanndan Suleyman Paga Kalocsa bagepisko-
yiiksek sanatkar giirlerinden birinde Bize Moliae iazimdir,
:

posunun Buda kalesindeki saraymda iimumi bir hamam yaptir-

diyors (I)
Turklerm Macaristan'a hakim olduklan devirlerde, Avrupa-
,
migtir. Ayn bir kanalizasyon vasitasiyle hamama Tunadan su
getirilmigtir.
da din ve mezhep hususunda miithig bir musamahasizlik hii-
klim siirmekte idi. Biitun din vc mezhcplere kargi son derece
En meghur ve vaktile en tanmmig Buda pagasi Sokollu Mus-
tafa Pagadir. Sokullu Mustafa Paga on beginci Buda pagasidir.
miisamahakar davranan Tiirklerin hakimiyetindeki topraklar
Meghur kendisine «Budanin m-umtaz kurucusu*
Hammer, 1

tarihgi
bilhassa bagi daralan protestanlar icin bir barmakti.
demektedir ki tamamiyle hakhdir. Buigunkii Rudas, Csaszar ve
Macaristanda Tiirk idaresi Ruslar'inki gifoi tahripkar olma-
Kiraly hamamlannm yerinde muazzam hamamlar yaptiran So-
mi§ bilakis yapici ve geligtiriei olmugtur. Bunu da yine kendl
kollu Mustafadir. Bu hamamlardan Rudas hamami bugune ka-
gehadetlerine istinad ettirmek yerinde olur:
dar muhafaza edilmi§tir. Kubbesinde bugiin hala bir yanm ay
Sieak su kaynaklari cevresinde ilk kaphcalar daha Roma-
«...
parlamakta, duvannda hususi bir yazit Mustafa Paganin hati-
lilartarafmdan kurulmugtur. Lakin, Budada bu sahada hakiki
ra ve adim anmaktadir. Mustafa Paganin muasirlarmdan biri ta-
ve biiyiik bir geligim, XVI. ve XVII. asirlarda Tiirk idaresi dev-
rafmdan yazilan degerli bir Tiirkce eser (Cevahirel-menakip),
rinde vuku bulmugtur. Turkler Macaristana yiiksek bir hamam
muazzam ha- Rudas hamamim «yeryiiziinde egine rastlanmaz bir yapis gek-
kulturii getirmigler. bu zengin yerde seve seve
linde ovrnektedir. Yine ayni muellif bugiinkii Csaszar hamami-
,

mamlar insa etmiglerdir. XVI. asrm kirkmci yillarmda Buda'da

bulunmug olan alman hekimlerinden Georg Werner hatiralanm
am yerinde kurulan yapidan sitayisle bahsederken «gumii§ kub-
besi eennet semasi gibi nur saQmaktadir.» diyor.

— Maruf tiirk seyyahi Evliya Celebi 1680 - 1664 arasmda bir-

(I) IVAN BOUMZSAR — BIJGUNKtf '
MACAKiSTAN
gok defa Macaristanda da seyahat etmistir, Kendisi Budada
BUDAPE^TE 1943 Sh. 29
en gok bugiinku Gellert hamami yerinde bulunan Acik Ilica'yi
 2G MACAR TJITiL.kLt MACAR lHTiLALJ 27

begenmi§tir. Evliya Oelebinin anlattiklarma bakilacak oluraa, dair 1913 tarihli asirlarm lejandi (Szazadok Lcgendai) isimli
bu devirde Buda sicak su kaynaklannin miifit team yabanci macar dergiainde yaymlanmis olan bir makaleden bir kac. satm
memleketlerde bile tamnmigti, Budaya yalmz Macaristan ve Os- asagiya alalim da Macarlann Turk hakimiyeti hakkmdaki
matili Imparatorlugundan dcgil, «F.rengistandHn», yani Avrupa- hissiyatlari iyice anlasilnn^ olsun:
nm bati iUkclerinden de bircok hastalar - dcrtlerine derrnan ara-
mak iizerc - geliyormug. (I)
Tiirkiyede
ilk raatbaayi kuran da bir Maear'dir. Ibrahim
Miiteferrika Macarlar ve Turk'ler arasmda kiyafet bakimmdau-
:

da da cok biiyiik bir yakmlik vardi. Turk kiyafetinde giyinmek

Macarlar arasmda yaygm. bir raoda idi.
Tiirkler de yavas yavas Macar kalpagi giymege alisiyorlardi
ki, Evliya Qolchi de bundan bahsetmektedir.

§ekil yakinlasmasi bundan ibarct degildi. Macarlar, ev e§-

ya&im da Osmanh Turklerinden almislardi. Qegitli yorgan se-
killeri, giimus. tclli, sirma islemeli kiymetli kumaslar, ipeklikr
bop Turkiye'den gidiyordu. Hatta kilisede ayinlerde giyilen el-
biseier de Turk kumasjarmdan yapihyordu. Keza gizme ve mah-
muzu Turklcrden almiglardi.
Turk —
Macar yakmligmi vueuda getiren en bnemli amil-
lerden bin de, Macaristandaki TUrklerin kaduilarma karsi gos-
terdikleri son derece asil hareketler olmugtur. Kendi namuslart
iizerine titreyen Tiirkler, baskalarmm n-amuslanna da o bteiide
saygilrydilar.
Kisacasx Turk - Macar mimasebetleri tarihi zaruretler icto- Maearistan'da Tiirk elsanati eserlerinden tarihi bir testi

de ba§iayarak daima asil ve §ovaIyc ruhu hakim olmak Uzere

«Eana kahrsa bu Adaya ne askeri kuvvet, ne de jandarma
devara etmistir. Macarlar daha bugunkii z'alim Rus idaresmi
gonderilmemelidir. A.dakale lafzi olarak Macar topraklanna il-
gbrmeden bile yuka.rida bir kac. misalini zikrettigimiz iizere
hak edilmig bulunsun, fakat Macar idare ve hakimiyeti bizrada
Tiirk idaresinden hayranhkla bahsederek onu aradiklanm ifade
ker.dini hissettirmesin. Burasi, bundan sonra da yine Sultarun,
etmiglerdir. Aeaba Komunist Rus idaresinj de gordtikten sonra
idaresi altindaimi§ gib! olsun, orijinalitesi bozulmasm. O unutui-
geemif) hakkmda ne diiijunmektedirler. Kimbilir belki hir gun
maz sefil cazibesi, soluk garkh yiizii, binlerce gi?ek agan yaban
iizerlerine azametle kapanmis. olan demir perde arahklamrds
giilleri kaybolmssm. Orada, eskiden oldugu gibi Sultanm memur-
ogreniriz.
Bu bahsi bitirmeden once biaim Macaristan 'dan cekilisjmi-
ian Uzun ciibbesiyle beyaz sarikh hoca, §a'sa-
iglerine baksm'ar.
all iinvani mulkiye amiri orada kalsm. Mcktebi yine Tiirk-
ile
zin sembolik olarak sonunu ifade eden «Akale» yi terkedisknize
lerin olsun, Adakalenin saf ruhlu insanlan temiz kalplerinde yi-
ne biiyiik ve azametli Turkiyenin inane ve sevgisini yagatsmlar.
(I) ibid Sh. 9
QftnMi; kimbilir? BellEj m :
desziuiai dedigi gfbii, Allah halsika-
28 MACA.R IHTiLALt

ten buyiik ve feadirdir. Ultima), Muhatmned. de sahideiB ADafom

blrJcUk ve sevgili PeygamfecHiJi*?
ISfsaneyi ve maziyi sevmek onlan-i hiirmet ctmek lazmidir. IKINCI BOLUM
Zira onlar blze diinden kalma hatiralardir. Biz insanlar hatira-
lar da kendimisi goriir ve onun igin maziyi severiz.» (1)
BUS HAKfMIYBTI ALTINDA MACARISTAN

1HTILAUN G'EREKCESl

Rus tmparatorlugu bir «Esir Milletler* toplulugudur. Gay-

ri muteeanis topluluklar olan biitiin diger imparatorluklar gi-
bi o da bir gun yikilmaya mahkumdur. Pakat Diinyada hie, fair
komiinist tarihi bir zorunluga dayanan bu gercegi kabul etmex,
Onlar cereyan etmekte olan simf miicadelesinde eninde sonun-
da —kendi tabirleri lie —
eraekcilerin galip gelmesiyle Dunya-
da bir Proleterya diktatorlitgunim gerceklegecegine inamrlar.
Bunu tarihi ve sosyolojik bir emperatif icabi telakki ederler.
Bu, bir komunistin Dunyada olup biten her seye bakigmi etfci-
leyen ve bolsevik «Amentii (!)» siiniin birinci maddesini tegkil
cden bir gbriistiir. Her komiinist samimiyetle buna inamr. Onun
igin komiinizmde iyi, giizel ve dogru olan sey, biitiin Dunyada
proleterya diktatorliigunu gerceklegtirmeye yanyan seydir. Bu
neticeye gbturmek igin giri§ilen imha ve katliamlar zuliim <3e~

gildir. Bilakis biitiin insanhga ve gelecek nesillere hizmet icin

girisUmis bir ameliyat mahiyetindedir. Bir viicudu yasatmak
iqin hasta bir uzvu feda etmek gibi.
Bir komunistin bu inanca sahip oldugu gbzoniine getirilir-
se kizillarm neden kahirlarma ram ettikleri milletlerin kanini
bbylesine hunharca dokmeyi vazife guuru iginde ve §evkle yapa-
bildiklerini izah 50k kolaylasir. tnanmi§ bir komiinist igin bu,
insanhga ve gelecek nesillere hizmettir. Bu mantiga bir de Sov-
yet emperyalizminin zaruretlerini eklerseniz komiinizm biitiin
Dunyadaki kanh tatbikati ortaya gikar. Sovyet Rusya proleter
ya diktatorlugiinun gertjeklesmesi davasmin en esash riiknu.
(1) Tarih Dunyasi Sayfa 8H9
mevkiinde olduguna gore onun emrinde olmak da komiinizmra
Yazan ; P&sztor Arpdd.
Qeviren . Sadettin PiRALi menfaatinedir. Rusyanm emrine bu mantikla girildikten
 30 MAOAB MACAR iHTiLALI 31
IHTiLALI

sonra data dar bir dairo olarak «Komiinist sini ve gcrckeesini zenginlestirmislerdir,
Partisb icin de ay-
m mantigi yuriiterck bareket etmek icab edecektir.
Igte o- za-
Macar halkm ugradigi hayal kink-
Jhtilalinin biricik amili

man ve dogru olam parti direktifieri dlglnda arayabilme

iyi ligidir, demistik. §imdi de bu hayal kirikligmi yaratan ve ihti-
gii-
cunu kaybetmis, parti idarecilcrinin elinde otomat bale lalin gcrekcesini teskil eden komunist idarenin Macaristan'daki
gelmia
bir komunist ortaya crkmis ohir-
tipi
tatbikatmi bir nebze belirtelim-
Dunyanm nercsinde
bulimursa bulunsun bir komunist
— eger inanmis bir komiinist iae— bu kafa yapuana
ve bu man-
IgglLERiN HAYATI
tiga baglidir. ister Tiirkiyede ister Rusyada
yasasm. Bu man-
tiga uymaz gibi goriincn digcr biitiin davramslar Macar Ihtilalinde en kanh carpismalar issilerin kesif ola-
taktik ioabi
ve gecieidir. Basanya ulasincaya kadar takiJan rak bulunduklari bolgelerde cereyan etmistir. Bu tesadiif ese-
maskelerdir.
Bir kere basanya ulasmca artik tamamen ri degildir. Gergekten Hiiriyet Savasi baslamadan once Macar
komiinizmin mnti-
gma gore bareket etmeye bir engel kataamaktadir. O zaman bii- iscilericok fena sartlar icinde idiler. Is sartlan kadar diger ha--
tiin sahte, cil&ll BrtUieri kalkmis olarak yat sartlari da cok kotii idi. Bir kere biitiin is yerlerinde «Kon~
gercek komiinizmi
goren
milletlerin ugradigi hayal krrikligim heniiz kafese tenjan Bistemi-n denen bir sistem tatbik cdilmekteydi ki bu hiQ-
girmemis di-
gor milletlere duyurmamak iein «Demir Perdc» bir objektif kistasa dayanmiyordu. Kontenjan, bir igginin en
yi icad mec-
buriyeti dogmaktadir. asgari olciiler icinde tayin edilmis olan gundeligini alabilmesi

Macar boyle bir hayal

iQin belli birzaman zarfmda —%nesela bir giinde veya bir sa~
ihtilali kinkligmm Mr
destandir. Rusya ise komiinizmin ilerideki gelisjmine son de-
yarattigi
atta —cikarmaya mecbur oldugb ia miktanydi. Kontenjanla-
rece mttessir olabilecck boyle bir ifsayi onlemek" icin tesbit edilmis olan miktardan daha az gikaran isci o gun iicre- :

elbetteki
her caroye basvuracakti. Yukanda izah edilmis olan tini. tamamen veya kismen alamiyordu. Ne yazik ki; bu konten-
komunist dayanmiyordu. Konten-
mantigi demir perdenin parcalamnasma razi olamazdi. janlarm tesbiti hie bir objektif kistasa
Bu jan tesbiti icin gorevlendirilen giiya mvitehassis eleman o isten
Rus Imparatorlugunun ve komiinizmin biitiin Diinyada
ifl&si
•olacakti. Macar Milfetinin talihsizligi kurtulusumm anlayanlar degil partiye korii koriine bagli olan zuliim masasi
komunizm
Bus emperyalizminin kaderine bu oleude bagh bulunmasmday- komiimst elemanlardl. Komunizmden bagka ihtisaslari olma-
di. Fakat Macar Milletinin komunist idare yan fakat rejimc vo partiye sadakat ybniinde kendilerine tarn
altmda ugradigi ha-
yal kinkbgi o olgude derindi ki; bu hesabi giivenilen kimselerdi. Tabiatiyle bu kontenjam tespit eden ele-
yapmasma im-
kan yoktu. Rusyamn asla tahammiil edemeyecegi bir netice- manlarm rii§vetle satin alinmalan cogu zaman miimkimdu. I§ci
yi murad ederek kendisi ile kiyas kabul etmez bir Ucretinin bir kismim ona verince diisiik kontenjan tespit etti-
guce sahip
rebilirdi. Fakat bu ka.fi bir garanti tegkil etmiyordu. Qiinkii ar~
bulunan bir devlete kafa tutmasi intihar manasnia gelse dahi
bunu yapmaya mecburdu. Ciinkii bir coklari icin oliime giden kadan bir bagka mutehassism gelerek kontenjam. degistirmesf
yol bile asgari bir kurtulus yolu olarak goriinmekteydi. Nitekim her an iein ihtimai dahilindeydi. t§Qi icin isini kendi kendine
"kahpe Rus tanklan altmda can veren yiizbinin iistiinde Macar degistirmek imkam da yoktu. Verilen isi yapmaya mecbur-
du.
isci, kadm ve eocugu bu asgari kurtulusa mazhar
olabilmistir.
Aynca istedikleri hurriyeti elde edememis bile olsalar, oliim- Iscinin bir insan olarak hie bir kiymeti yoktu.Adeta bir
makina gibi fcendisinden azami randimam alabilmek igin her
iei-i ile biitiin diinyaya karsi komiinizmin yiiziiudeki maskeyi az
sok dusiirmiis ve
zutum. mubah sayibyordu. Istihsali arttirmak icin tatbik edi-
ileride dogaeak ihtilallerin manevi malzeme-
 32 MACAR (HMLALl MACAR iHTiLALi 33

len merhametsiz bir cebri rekabet sistemi

vardi. Adma SlaJf rak aynca galistinlirlardi. Bunlarin kijltiir hizmetlerine tahsis
hanmizm denen bu sistem Euayadan ornek almarak tatbik edilecek binalann tesis veya igletilmelerinde gahgmak iizere
mevkiine konmusta. Buna gore mnumiyetle fazla kendiliklerinden ortaya gikmig
ig gdtamiak «Bang G6nulliileri» olduklan
fcabiliyetinde olan igcilcr bir gok vaadlGrle
aldatllarak rekor se- Uan edilirdi. Fakat bu angarya gahgmalari icin segilenler ek~
viycde istihsal yaptmlip hemen hcmen ulagilmasi
imkansiz .seriya parti toplantilarma katilmayan yam hizh olmayan (!)
iontenjanlar tespit olunuyordu. Bu ornek isjgilere komiinistlerdi. Boylece segilip de vGbnullu Sosyal /§fi» olmayi
statilumo-
mwitUr deniyordu. Diger iggilerin iicretlerlni alabilmeleri igin kabul etmemenin neticesi isinden atilmak ve hapsi boylamakti.
bu ornek iggilcr kadar istihsalde bulunmalan
meeburi jcti. Bun- Cunkii parti merkezinde her iggi igin bzel bir sicil tutuluyordu.
lann kendilerini harap cdercesine ve inaan iistii bir
gayret sar- isginin butiin hareketleri bu sicile gegirilirdi. Rejime kargi ka-
fetmek suretiyle ulagabildikleri istihaal seviyesinin
biitiin diger tindiga tavir onun kaderini tayin ederdi.
iggiler icin mecbnri bir kontanjan olarak ka'bul edilmesi demek Iggi sendikalari da igcilerin haklarim korumak yerine on-
diger biitiin iggilcrdennormal olarak bu seviyeye ulasamadik- larm daha fazla ezilmelerini temin eden hiikiimetin birer ma-
lan gerekgesiyle keainti yapmak demekti. Bu suretle zaten az salan, kuklalan durumundaydi. Her i§gi bunlara mecburen iiye
bir ficret aian iggilerin eline gejen meblag
daha da azalmis olu- olur ve ayhk iicretinin yiizde birini aidat olarak verirdi. Bu sen-
yordu. Bu mutlakti. Zira ornek isgiler enkalifiye isgiler arasm- dikalarm bashca vazifesi istihsali arttirmak igin musabakalar
dan segildikten maada bir de kcndilcrine en iyi galigma
sart- tertip etmekti. thtilale tekaddiim eden giinlerde igsizlik elle
iarisaglamyordu. Mesela en yeni makinalar ve liizumtu tutulur gbzle gbruliir hale gelmigti. Agikta pek gok isgi vardi.
yar-
dimcilar veriliyordu. Bu gartlarla onlarm
ulastiklan seviyeye Yeni yeni tesisler kurarak is yerleri eogaltilamiyordu. Bu yiiz-
digerlerinin ulagamamasi gok normaldi. Aslmda
komiiniatler den bir gok Macar isgisinin intihar etmekte oldugu goriiliiyor-
iscilerin iicretlerinden bir kismim galabilmek
igin bir bile ola- du.
rak bunu icad etmislerdi. Qiinkii bu suretle kabahati
iggilere KOYLOLER
yikip «siz arkadaglanniz kadar istihaalde bulunmadimz,
biz de Kbyliiniin topragma baghligi a§k gibidir, aokiilmez. Dunya-
eksik istihsaliniz kadar paramzi kestik. Kabahat sizde»
diyor- nm her yerinde bu gercek koylhniin farik vasfini tegkil eder-
lardi. Butiin Diinyada da hep ayni hileye bagvurarak daima ka- Topragindan mahrum olmak koyliiniin asla hazmedemeyecegi
bahati bagkalarma atfetmiyorlar mi? tggiler her
gun bir ev- bir husustur. 0, oliimu buna tercih eder. Koylii tabiatimn bu
velkinden daha fazla istihaale zorlamrken bari kannlan
doyu- ieabi yiiziinden komunistler her yerde en biiyiik tepkiyi koy-
rulsa idi. Fabrikalarda iki kap yemek gikiyordu. Iggi
ya evin- iiilerden gormiiglerdir. Bu, Macaiistan'da da boyle olmiistur.
den getirdigi yemegi yer veyahutta fabrika -
yemekhanesine Bir goklan inat ve mukavemetleri yiiziinden hapse atildilar. Bir
merek ttcreti mukabilinde orada cikan yemegi yerdi. Bu
yemek- goklari da esir kamplarmda can verdiler. Ruslar Macar koylii-
Jer hie bir kalori degeri olmayan feci
yemeklerdi. Fakat daha sunii yumusatmak igin geaitli garelere basvurdular. Koylere
lyisini de evinden getirmek iktidarmda
olmayan isgiler ekseri- 'hafta sommda goniillu propagandacilar gbnderiyorlardi. Pro-
ya bu yemegi yiyorlardi. pagandacilar bayraklaria donatilmis kamyonlarla koye geferek
iggiler fabrikalarda normal gahgmasmi bitirdikten
sonra naiki komunizme lsmdirmak igin nydurulmug ve ezberlenmig
evine gidecekleri sirada Parti mttmessili fabrikamn
oniinde nutuklar okurlardi. Fakat kdyliiler bunlarm geleeegini daha
hepsini siraya dizerek iglerinden gozune kestirdiklerini
segip bnceden haber alabilirlerse hepsi evlerine gekilirdi. Ancak on-
alip goturtirdii. Bu suretle segilenler, fazladan ve ucretsiz ola- lara boyle palavralan inanmadan da olsa dinletmenin gareleri
F: S
 34. MACAR iHTIlALi
MACAR IHTILALi 35

vardL Bu da vergi
Kolhoziara girmeyenler veya propagan- /
idi.
fabrikalarda, atolyelerdc ve biitiin is. ycrlerinde tertip edilen se-
dalara sirt gevirenlere biitiin ellerindekini verscler bile kapata-
raiyacaklan vergilor tarhedilirdi. Bu hususta bir fikra anlati-/
/
minerlerle devamb olarak komiinizm telkin edilmekteydi- Ilk-
okuldan Oniversiteye kadar biitiin dersler komiinist mantigma
hr. Belki ash yoktur da uydurulmustur.
Pakat o derece ger/ gore okutulmaktaydi. Her tarafta komiinizmin buyiikleri Le-
§egi aksettirmektedir ki naklctmeden gecemiyoruz
;
/ :
nin, Stalin v.s. ile Macaristan'da onlarm davasmi yuriiten za-
Macar Radyosundan bir spiker bir kolhozu ziyaret etmBg.
lim Matyas Rakosi goklere gikarihyordu. Bu telkin ve pro-
Teskilata yeni girmig olan bir koyliiye mikrofonu vererek, «Am-
pagandanin bas. liedefi yeni yetisen genglerdi. Onlan daha ilk-
ca, bir kac kelime sbyler mism?» demise Koylii,
okui eagmda «Gen$ Onculer» denen bir teskilata kaydedi-
/

—
Soylo bakaymi sesimi nereden duyacaklar? demis. /
yorlardi. Komiinizm igin bu ilk adimdi. Sinemalar, tiyatrolar
Spiker : /
—Diinyanin her tarafmdan. /
da okul kitaplan gibi miibalagah Sovyet ve komiinizm propa-
— Avrupadan da duyacaklar mi?
gandas! igin bir vasita olarak kullanihyordu. Okullarm hep-

— Tabit.
J
/ sinde gergi biitun ilim dallarmda komiinist doktrinlere gore

— Ya Amcrika'dan? uydurulmug yalanlarla dolu kitaplar okutuluyordu. Fakat Ta-

— Oradan da duyacaklar tabii. /
rih sahasmda yaptiklan tahrip hakikaten korkungtu. Egitim
miiesseselerine gercekten egitimci olan kimseler degil. Parti
Bunun iizerine koylii mikrofonu kapmis. ve : /
elemanlari hakimdi. Bunlar «.Qgrelim Grupu Ba,§lmn\» ismini
IMDAD 1MDAD Diye bagirmis;.
tasiyorlardi. Bunlarm vazifeleri egitimi rejim yoniinden kont-
Macar i§gi ve koyliilerinin en onemli dertleri'nden biri de roi etmekti. Parti luzum gordiigii elemani universiteye bile
«Mesken Buhrara» idi. tnsaatlar niifus arti§ma yetmiyordu. Bir «0zel Ogretmenyy sifati ile tayin edebiliyordu, Bunlar uraumi-
taraftan bir cok koyliiler fabrikalarda cah§tirrimak iizere koy- yetlo Marksiszm ve Rusga ogretiyorlardi.
den sehirlere getiriliyordu. Bunlan yerle^tirmenin imkansizhgj Universiteyi bitirmek iyi bir i§ bulabilmek igin hig bir ga-
kargismda «Mii§terek Kiracilk Usulii» denen bir tatbikat bas- ranti saglamiyordu. Qiinku en iyi is?ler bemen daima komtmizmi
lamigti. Bu usule gore bir aileye bile dar gelen bir eve mesken hakkiyie hazmetmi§ olanlara veriliyordu- Bu sebeple de ancak
biirosunun takdiriylc ikinci bir kiraci daha yerlestiriliyordu. parti nezdinde itibarh olan kimselerin gocuklan yuksek tahsil
Birbirbrini hig tammayan bu iki aile yuz numarasindan mutfa- yapabiliyordu. Macar Jhtilalinin boyle bir egitim sistemi iginde
gma kadar biitun evi mu?tereken kullanmaga mecburdular, yogrulmus. gengler tarafmdan ba§latilmig olmasi gok onemlidir.
ttiraz edmezlerdi. Bundan dog acak problemleri artik tahmin Bu noktanm onemi belirtilecektir.
yiizden ileride bu
etmek gue, degildir. Kadin ve gocuklan gahsmaga mecbur tutan komiinist sis-
Birbirini ilk defa bu vesile ile taniyan iki ev hanmn. Er- tem ber yerdo oldugu gibi Macaristan'da da aile hayatmi bal-
kekler ve hatta cocuklar arasmda dogabilecek bu ihtilaflar Ma- 1;alaim§tir. Macarlar son derece dindar insanlardir. Boyleykeri
car ailesini huzursuzluga boguyordu. okullarda cocuklara din adamlai-mi alaya almalri igin telkinler-
de bulunuyordu. En biiyiik din adami Kardinal Mindzenty'ye ya-
EGfiTlM pilan zuliimleri ilerde bir nebze naklettik. Okullarda daha
once okutulmakta olan din derslerini yasak ettiler. Kiseiere gi-
Egitim komiinizmin Macaristan'da tarn manasiyle yerfe-
denler parti ajanlari tarafmdan tespit ediliyordu. Omriinde bun
§ip koklesmesi gayesine tahsis ediimisti. OkuIIardan baska
kero kiliseye gittigi g6rulmu§ olanlar memur olamazlardi.
 36 MACAR IHTfLALI MACAR iHTiLALt 37

Her turftt sportif faliyetler

de bir nevi propaganda vasitasr,
idi. Dig munasebetlerde
Bu makalenin mUellifi Macaristandaki Sovyet ha-
sporcularin yanlarma daima gizli no- kimiyeti ve komUnizm hakkmdaki bilgilerini arttir-
Us ajanlan konurdu. Sporcularin hig bir
kimse ile temasina'' mak icin miisait imkanlara sahip bulunmustur..
miisaade edilmezdi.
Kendisi 1931 senesinde, daha o zamanlar kanun di§i
olan, Macaristan Komiinist partisi talebe hirligmm
kurucusu ve birinci sekreteri idi. Fakat, marksiz-
GtZLt POLlS
min her turliisunun eninde sonunda kendine has
Sovyet emperyalizini gayelerinin tahakkuk etmesi-
Komunist idare Macaristan'da gizli polis teskiiati
A.H.V. ne hizmct eden bir vasitadan baska bir sey olma-
yi oyle zalimane bir baski aleti haline
getirmisti ki ihtilalde
f digma kanaat getirince, 1935 yili sonlannda mark-
en sert tepki bu canavar teskil&tra
elemanlarma karsi" goste- sizm ideolojisinden vazgecti. Daha sonra, 1944 -
nJdi. AH.V. rejime sadakati temin
eden bir nevi giyotindi. Di- 1945 senelerinde anti-fasit damgasi altinda (Kiiciik
ledikleri kimseye hemen «Halk Diismani»
etiketini takabilirier- Qtftlik sahiplcri partisi azasi) 1949 - 1956 senele-
,
di. Bir kere gizli polisin bu etiketi
taktig! bir adam artik oiiime rinde ise anti-bolsevik damgasi altmda, Macar ko-
mahkumdu. Onu kimse kurtaramazdi, Komunist idare zaten munizminin ileri gelen bir cok miihim sahsiyetle-
bir polis rejimidir. Fakat bu Macaristan'da
oyle ifrat olcude tat- riyle birlikte senelerce hapis hayati yasadi.
bik «3ilmistir ki halk gizli polls ajanlanni
; ayaklarmdan bas-
a?agi asarak hirsmi tatmin etemeye galismistir.
Bu gizli tes- MAZiYE BIR BAKI§
kilatin aracdigi ile olume mahkum edilen
Macarlarm sayisi on-
binleri asraaktadir. Mesela 1951 Mayas
ve Haziran aylannda Macar Komunist partisi, Bela Kim, Tibor Szamnelli vc harp
gizli polisin tuttugu fislcre istinaden 60.000 Macar «Burjuva
esiri olarak Rusya'da kaldiktan sonra, Avusturya - Macaristan
Elemam» damgasi vurularak evlerinden toplamp hudut bolge-
imparatorlugunun gokiisu siralarmda Lenin'in talimatiyle Maca-
lerine siiriildiiler. Bunlarm hie biri oradan geri donememis- ristana geri db'nen, bazi kimseler tarafmdan kurulmus, olan bir
tir.
tesekkiil idi. Bu parti, sirf Macaristanm diger tarihi partilerinin
Ihtilalin hikayesine
girmeden once onun bir gerekcesi ma-
aeizligi neticesinde, 1919 da iktidan ihtilalsiz olarak ele gegirme-
hiyetindeki Rus zuliimlerinden hiilasasi olan bu izahati verdik-
ge muvaffak oldu. Fakat partinin alti ayhk hakimiyeti, komii-
ten sonra bir Macar yazamun ^Macaristan'da Sovyet Hdkimi-
nizmi blitiin Macar milletinin gozunden dtisurmege kafi geldi.
yetinin Parla-masi ve V6nmesi» isimli makalesini iktibas ediyo-
Macaristan Sovyet Cumhuriyetinin cokiisunden sonra bu mem-
ruz. Osmanlz idaresi altindaki Macaristan'in ozelliklerini anla-
leketteKomunist partisi kanun disi ilan edildi ve ikinci cihan
tlrken de b.oyle, Macarlarm o hayati kendi agizlarmdan nak-
harbinin sonuna kadar da gayri mesrulugunu muhafaza etti.
letmeye eahstik. Rus idaresi altindaki Macaristan'in da yine
Yasaklar ve takipler bu partinin biiyiimesine imkan vermi-
onlar tarafmdan hikayesi tam bir mukayese imkam yarata-
yordu. HaddizatindeHorthy rejiminin «beyaz terorii» - eger 1920
caktir. Sovyetler Birligini Ogrenrae Enstituaii trafmdan yaym-
nin bagmda yapilanlar istisna edilirse - pek oyle bazi kimselerin
lanmakta olan DERGi'nin 1958 tarihli 13. sayismda cikan ve
du^undugii kadar gaddar degildi. Kanun digi ilan edilen Macar
Stefm C. Stolte tarafmdan yazilmis bulunan bu makaleyi Der-
Komiinist partisinin zayrflamasma ne devlet emniyet teskilati,
gi §oyle takdim etmektedir :
ne de «beyaz teror» amil oldu. Bu zayiflamaya sebep daha ziya-

I
 MACAR T.HTILALI. 3£
38 MACAU iHTILALI
kiden ilcrigelcn bir komi'mist bana bu hususta kisa, fakat kisa
de 1919 un kotii hatiralari idi. Oyle ki, Macar Komiinist partisi, oldugu kadar da karakteristik bir
. hikaye anlatmistt. Kendisi
ikinci cihan harbi vc kiitle hareketi gibi faaliyetlerle
Sovyet or- 1945 sccimlerinden kisa bir zaman sonra yiiksek parti hadim-
dularimn batiya dog'ru ilcrlemelerini destekleyemedi. Bunu ya- ierinin bir toplantisma igtirak etmisti. Toplantinin acilmasmdan
pabilmck igin parti, kendine bagli insan kiitlelerine sahip de- homen sonra soz alan baskan, «Sovyet yoldaslar tamamen suku-
gildi. tu hayale ugrarmslar» diye sozunc baslamis ve hiddetle tabanca-
Harbin sonuna dogru kizilordu Macaristam isgal otti ve • sim masanjn iizerine firlatarak sozlerine soyle devam etmisti :

1930 un basmdan o giine kadar azami 2 binden fazla azta. ol- «tstikbalde bununla konusaeagim, Ruslar hakh imis, bu millet
mayan Komiinist partisi bn andan itibaren Moskovamn Maea- yumusakbga layk degildir.»
ristan politikasim yiiriitme vazifesini iizerine alacakb, Partinin
tste, boylece komiinist olmayan biitiin partiler yasak edildi,
ismi dcgigtirildi ve biitiin Macar milletini temsil eden bir parti
temizlendi ve hapishaneler masum insanlarla doldu.
manasi yerildi. Yeniden teskil cdilen bu partnin basma da, Rusya
Bir miiddet isler yolunda gitti. Butiin memleket birinci bes-
trmhaceretinde mcmleketlcrine yeni donen Rakosi - Gerb' - Far-
ylllik plani vaktinde basarabilmek igin hummali bir sekilde ga-
kas gibi «biiyukler» getirildi. Boylece Macar Komiinist partisi-
llsiyordu. istihsali arttirmak igin Sovyetler Birliginde mutat olan
nin, daha dogrusu, Macaristandaki Sovyet hakimiyetinin parlak
cebir ve tehdit metodlanmn hepsi tatbik ediliyordu. Planlama
devri baslaims oldu ve 1953 senesira, yani birinci Imre Nagy
son dereee ciirctklr idi : memleketin gelik istihsal kapasitesi
hiikumeti iktidara gelinceye kadar devam etti.
1950 de:, yani birinci besj'illik plan sonunda, yanm milyondan
1945 de Macaristandaki Sovyet isgal kuvvetleri miimessil-
bir milyon tona yiikseltilmelidir, deniliyordu. Daha sonra ise,
leri big komiinist dcgilmis gibi, hatta ileri gelen Macar kapita-
«celik istihsali bir milyon hatta iki milyon tona yttkselme-
degil,
iistleriyle dabi igbirligi yapmaga hazu-lanmis gibi, bir tavir ta-
lidir» scklinde tcklifler ortaya atilmisti. Biitiin diger istihsal
kmdilar. Bu metodlarm neticesi olarak da, 1945 in sommda Ma-
kollarmda da durum bunun aym idi. Fakat bu, ham madde te-
caristanda yapilan ilk segimlerde, komiinistler biitiin reylerin
darikinin, cnerji kaynaklarmm ve nakliyatm son dereee munta-
% 18 ini elde ctmege muvaffak oidular. Ashnda bu
mu- siirprizli
va.ffaki.yet, hele bu- segimlerin komiinistlere
sam galismasi ve isgilcrin fevkalade bir fedakarligi ile miimkiin
- ilk has tazyik ve
olabilirdi. Fakat durum ne olursa olsun, memleketin her yerin-
hilelere basvurulmadan yapildigi nazan itibara ahmrsa - o za-
mana kadar tamamen bir anti-bolsevik haleti-ruhiyesi tasiyan den parti sckreterleri «gonullii olarak fazla mesai tekliflerinii.
bildiriyorlardi. «Stalinin Macaristandaki en iyi talebesi olan»
Macaristanda komiinistlerin muazzam bir basansi saylllrdi.
1945 yilmda Maearistan hakikaten Sovyetler Biriigi ilc «snlh Rakosi ise «Macaristan Dogu blokunun zayif bir noktasi degil.
bilakis bu biokun kalelerinden birisidir» parolasmi ortaya atm:.s-
icinde bir arada yasamaga» ha-zirdi. Komiinistlikle hie, bir ilgisi
ti. Surasi mubakkaktir ki, besydlik planm' muazzam
kiilfet ve
olmayan insanlar dahi biiyiik iimitler besliyor, Macar sanayinin
zahmetlerinin hayat seviyesmin diismesine sebep olmayacagi ta-
Sovyetler Birligindeham madde ve pazar bulaeagma inamyoi*-
lardi.Bunlarm fikrince dostane ticaret ve «sulh icinde bir ara- savvur edilcmezdi ve bu satafatli planlar eninde sonisnda f iyas-
;

da yasama» prensibi her iki memleket igin do faydah olacakti. ko verecekti. Azamet taslayarak yuriitiilmek istenen planlar ba-
B.er yerde «Koca Sovyetler Biriigi kiicjiiciik Macaristana zul- sanlamadi ve Macaristanda komiinistlerin parlak devri 1953 de
:

metmege nigin ihtiyac. duysun?» scklinde sualler duyuluyordu. sona erdi.

Fakat komimistlerin fikri baska idi. 1945 secimlerinin neticesi O zaman birinci Imre Nagy hiikumeti, bazi itiraflarda buiu-
Mbskovayi tatmin etmemisti Moskova tatmin edilmeli idi. Bs- narak Macar halkimn gonliinii kazanmayi tecriibe etti, Temer-
;
40 MACAR iHTlLALl MACAR fHTiLALi 43

kiiz kamplan bosaltildi, onbinlerce insan serbest kaliyor, kendilerinden kanuna riayet ve demokrasi talcp edili-
birakildi. Fakat
tmre Nagy'nin sahnes'e sikmasi bazi koylerde yanhg tefsirlere yordu.
yol agti; kBylUlor komiinist diktatorMgunttll ortaclan Eger Sovyetler Birligi bu memlekete hiirriyet, biraz' hiirri-
kalktigmi,
kenditerine hiirriyetin iade edildigini zannederek, Imre yet vermis olsaydi, 1855 de dahi Macar milletmin dostmgunu ka-
Nagy'nin
iktidara geldigi gun kbylerindeki komunist parti zanabilirdi. Fakat Sovyetler bunu yapamazlardi ve nitekim yap-
sekreterlcrini
oldiirdiiler; aym zamanda bir gok kolhozlan da madilar. Maearistan Sovyet hakimiyet sahasmm tek miistem-
dagrttilar.
bunu yapsmlar. Boylece tartisma devam etti
lekesi degildi ki,
1953 de imre Nagy belki vaziyeti daha kurtarabilirdi. Eger
ve hiikumet ile muhalefet arasindaki usurum gittikse derinlcs-
Sovyet hiikumeti Imre Nagy reformuna tahammill etmis. olsay-
ti. Bu boyle olmakla beraber, her iki taraf da, yani hem hiiku-
di, bir kas sens zarfinda — tedrieen, fakat sulh yoluyle _ soziim met, hem de muhalefet Komunist partisme mensup buhmuyor-
ona Macaristandaki su «halk cumhuriyetb tasfiye edilecek, ha-
lardi.
kiki bir halk cumhuriyeti kurulacak ve tmre Nagy de,
Komiinist Rajk olayi muhalefete kog ba?i vazifesini gSrdii. 1954 den
partisi iideri olarak, muhalefete cekilmek zorunda kalacakh.
Bu beri Rajk muhakemesi kurbanlarma iadei itibar meselesi one
suretle Imre Nagy idarcsindeki Komiinist partisi his dcgilse hal- bansmalari,
siiruliiyordu. Moskova ile Yugoslavyamn yeniden
km gdziinden tamamen diismeyecek ve nefret edilen bir parti Macar komiinistlermi, 1949 senesindeki Rajk muhakemesinin
haline inkilap etmeyeeekti; umumi segimlerde ise reyterin sahtekarhgmi itirafa zorladi. Fakat, bu sahtekarhk daragacm-
% 5-10 unu almaga muvaffak olacakti. Ve bb'ylece Sovyetler da can vercn azindan 20 kisinin hayatma ve tamamen sucsuz
Birligi, Maearistan Komunist partisinin onderlik durumunu fe-
olduklan halde maokflm edilen yiizlerce insamn 5-7 senelik
da etmekle beraber, memleket olarak Macaristam kazanabile- parti-
hiirriyetine mal olmustu. Rakosi hiikumeti ile Komiinist
cektl. Hij degilse bu kazans dis politika alanmda olacakti. Fakat memleketi idareye de-
si suslarmi itiraf etmekle beraber, hala
Moskova bunu anlamak veya bununla iktifa etmek istemedi.
vam ediyorlardi.
1955 de tmre Nagy vazifesinden uzaklastlnlarak «ihaneU le Macar-
Bazi Bati gazeteeileri, Macar ihtilalinden bahisle,
suelandinldi. Moskovanm Macaristandaki hareket tarzi yeniden
lann makul hareket etmediklerini iddia ediyorlardi.
Bu gazcte-
sertlesti. Boyle olmakla beraber, 1947-1953 yiliannin korkunc daha evvel ma-
ciler yamhyorlar. Macar mi'IIetinin hareketi gok
tedhis siyasetinin tatbikine bu sefer cesarct edemedi. Orta sert- kul degildi. Bu milletin anlamadigi bir sey vardi
Mademki ka-
:

hareket tarzi takip edildi, fakat bu, o siralarda Mosko- suelarim itiraf etmislerdi, o halde bu memleketi neden
likte bir ida-
tiller
vamn isleyebilecegi hatalann en biiyiigii oldu, gunkii bu hareket reye devam etsinler ?
tarzi halk kutlelerini sindirmek soyle dursun, bilakis tahrik etti.
6 Ekim 1956 da basbakan Erno Gero'den,
Rajk vc onun-
Imre Nagy azledildikten sonra, birdenbire agik bir muhale- la birlikteidam edilen diger us kisinin cenaze merasimleri ya-
Ama halk kiitlelerini bu
fet ortaya gikti. Komunist olmayan biitiin partiler daha evvcl pilabilmesi icin, zorla miisaade ahndl.
gayret
tasfiye edilmis olduklan icin bu muhalefet aneak Komunist par- t«renden ahkoymak isih Gero huWmeti de el altindan
200^ bin kisi
tisi tesekkullerinin kendi sevrelerinden, yani partinin kendisin- sarfediyordu Fttat naffle! 6 Bkim; 1956 da tam
ikinci cenaze toreni olan bu merasime
katilarak katledilenlerm
den, yiiksek mekteplerden, komunist muharrirler birliginden ve
arkasmdan seref yiiriiyiisu yaptilar.
Bu muhalefet Moskovadan gelen konusma
saireden dogabilirdi.
Hiirriyet miicadelesinin biraz sonraki kahraraanlan
tarzmi benimseyerek, «sosyaiizmin basanlan* na heniiz hiieum
olan bu 200 bin kisi, katledilen Rajk'i gommekten ziyade Ma-
etmiyordu. Yalmz Rakosi ve arkadaslan agir tenkitlere maruz
 MACAR iHTiLALt
M MACAR IHMLALi
4A

5?*^
yuruyug ,ht>lab„ ,1k
SSmmck icin yurUyiigc c.kmislardL Bo
kuwct denemesi oMu jlk defa ^^
doit biiyuklerc bagimsizlignu garanti etmcleri
tu. (1)
Sovyetler ise,
icin

Macar hiikumetinin bu beyanatma, memleke-

bag vurmus-

^T «*
.

t
i)

d:: c d -t
mei,3upian resm! cMse ife sokaga
- tin ie iglerine askeri miidahale ile
tevkif ottiler ve ycni «bir hukumet», yani J'anos
cevap verdiler. Imre Nagy'yi
Kadar hiikD-*
Art* muhalefet, RakosMn on yakin mesai arkada,, olan metini kurdular.
Gero nun urftttam talep ediyordu.
Yalmz dahili mubalefet de- Sovyetler Birligi 8ilah.ll .kuvvetlerinin Macaristana karsj
g.1, Gero ye kars. Tito da mUoadele
edeccgi icio, Gero'nte raz- yaptiklan askeri harekat ve bu harekatin dogurdugu neticeler
zamMfflmi y<>«<u. Fakat, Moskova
rar V*u
Mr hata
i T
islcdi: Imre Nagy'yi'tekrar
tarada tok-
vazifo basma gitercee-
Moskova'yi cok tarafh siyasi, propaganda ve iktisadi faaliyet-
lere zorlarmsti. Sovyetler, ortaya attiklan «sulh icinde bir ara-
gme, Kinm goritameiermde Tito jle
Gero'niin araianm Mm*. da yasama* politikasmm «tatbikinde» engellerie kargllagmamak
ya cahsti ve muvaftak da oldu.
Hatta bu gortismoyi taUben icin, Macaristandaki silahll miidabalenin aksi intibalannr, Hiir
Serb Belgrada davet edildi. Bu davet.
tteerine Get* BoWada dunyadan, Sovyotlerin kendi hakimiyet sahalarmdan ve bilhas-
grttiginde, Tito'mm en iyi Macar
dostlan bile konditorini" ina- Ra Maearistandan miimkim mertebe cabuk ve iz birakmadan
nete ugrarms hissettiler.. Heyecan
son baddini butamstu 7!>, siimeleri icabediyordu.
ckjmdc biitiin tiyatro temsilleri yasak
odildi. 2S ekimcte GsrS
Bolgrad goriismclerini yanda b.rakarak «SOSYALlST CAMIANIN VAHDETts
Budapesteye dondij
trerd kiskirtici bir radyo komisma.yi Kremlin'in Macaristanibtilali neticesinde maruz kaldigi
yapta ve bunu miiteaMp
fc siyasi polls sil&hsiz mimayiscilero
atcs etmeye basladi.
manevl hezimet, isysjun bastinlmis olmasina ragmen, Kremlin'e
1948'de Tito Yugoslavyasi ile olan iftilaflara kabili kiyas olma-
late bu olay Macaristandaki hurriyet yan agir bir sok tesiri yapmisb.
miicadelesimn baslan-
gita oldu. Mueahitier oliimii
dahi gozc alarak, 27 Ekim 1956'da Zaten Macaristan meselesi, Macar railleti icin az veya cok
Ikinci Imre Nagy hiikumetini
zorla iktidara getirtti Moskova'- ehemmiyetli bir «inhiraf» degil, bir oliim kahm meselesi idi.
ain Yeni Zaman adit meemuasi (No Komiinist muharrirlerin, komunist terbiyesi ile yetisen Macar
45, 1956) bu olayi, «Maca-
ristao Haik Cumhuriyeti baskanligi vatansever geneliginin ve biitiin Macar proletaryasmm hurriyet mucadelc-
Halk cephesi
meciismm teklifi jle Imre Nagy Mikiimetim si, ve ayni zamanda bu vesile ile biitim diinya isgilerinin tarihte
tasdik ettb sek-
Jmde bildmyor ve biitiin Sovyet basmi esi gbriilmeyen captaki genel grevleri,komiinizm nazariyesinin
Macaristan olayiarm-
dan, 27 Ekim 1956 tarihinin giinliik hadisesi temel prensiplerini ve bununla birlikte biitiin diinya komiiniz-
olarak bahsediyor-
iardi. Boylece Sovyet basmi dahi
Imre Nagy hiikumetinin mes- minin mevcudiyetini siddetli bir sekilde sarsmislardi. Hurriyet
rulugunu teyid etmis bulunuyordu. miicahitlerinin kanh katliami, kizilordunun bang andlagmalan
ile bagimsizhgi temin edilmis olan Macaristana kargl agiktan
Macaristan «HUr radyosu» nun o giinlerde verdigi
habere harbetmesi hadiseleri, Bati diinyasimn umumi infialine sebep
gore,Imre Nagy 1 Kasim 1956 tarihinde Sosyetler
Birliginin olmus ve «sulh iginde bir arada yasama* politikasmi tatbik et~
Budapegte biiyiikelcisi Antropov'a bundan boyle,
yAni 1 kasim me imkanlanm teblikeye dugurmiigtii.
tarihinden itibaren,Macar hiikumetinin Varsova paktmdan ce-
Wdigini bildirmis ve Maearistam tarafsiz bir (1) Die Volkserbebung in XJngarn,
memleket olarak
llan etmisti. Ayni zamanda Macaristan Herausgebcr: Free Europe Committee, Miiiichen, S. 53
Birlesmis Milletlere ve
 44 MACAR tHTILALl
Bu durum karsismda Moskovamn ilk yapaeagi scy, tatbik
otmekte oldugu Macar politikasi lehine, hi? degilse, «sosyalist
camiamn vahdeti» ni temin etmek idi. Ilk zamanlar'Kizil gin'in
Polonya'nm ve Yugoslavyamn takmdiklan tavlr oldukca soguk
idi. Moskova ile Belgrad arasmda Macar ihtilali
esnasmda mey-
dana gelen gergin hava bugiin dahi izale edilmis degildir. Eger
Moskova bir momlekct proletaryasimn topyekun sovyet hakimi-
yctine kargi isyan ettigini kabul etmis olsaydi, kendi sistemi-
nin idam hiikmiinii kendisi imzalanns olacakti. Belgrad ise, Sos-
yalist blokun diger but'ita azalanmn, Macar isyammn bir tasist
vc aksi inkilapci karakteri tagidigi Moskova tezini itirazaiz ka-
bul etmelerine bugiine kadar inatla tekrarlamalarma ragmen,
bu hususta Belgradin ayak diremesi Moskovayi mttskul duru-
ma sokuyordu. Fakat, bu husustaki kendi gayretlerinin netice-
si Moskovayi memmm etmisti. Cu-En-Lay'm Ocak 1857 deki
seyahati ve Moskova, Varsova ve Budapeste'de yaptigi gorus--
meler, «vahdetin» yeniden kurulmasmda biiyiik bir rol oynadi.
Hatta, Polonya dahi duruma ayak uydurraak zorunda kalmis-
ti, 15 Mart 1957 de Gomulka Macaristan hakkmda bir aak-
lamada bulundu ve bu arada dedi ki «Tam Macar milli iradesi-
: rada Sanayi Vekili Anatol Apro on binden fazla isginin oniin-
nin mazinin hatalanm diizeltme yolunu tuttugu bir sirada, aksi
inkllapci unsurlarm sosyalist sistemini devirraek icin cilgmca
bir tesebbiise girismeleri yiiziinden gecenlerde Macar rmlletinin
maruz kaldigi faciadan dolayi Polonya milleti derin bir. aci
duymustur.» (2)
Fransa ve ttalya komiinist partileri gibi, Cekoslovakya,
Dogu Alraanya ve bunlara benzer peykler de Moskova'mn Ma-
caristan siyasetini sabirsizhkla ve gdsterisli bir sekilde tasvip
ediyorlardi.
Pek tabii olarak Kadar hiikumeti de Sovyetler Birliginin
Macaristandaki hareketini mesru gostermeye mecbur idi. 20.
Mart. 1&57 de Kadar hukumetinin oldukca biiyiik saylh bir mu-
rahhas heyeti Moskovaya vasil oldu. Bir cok miitehassis miis-
(2) Nepssabadsac/ gazecesi, Macar Komiinist partisinin orjrani,
Budapegte, 15.3.1957.
MACAR iHTILALl 45
tesardan baska,- icmde Macaristan Halk Cumhuriyeti Yiiksck
Siirasi baskam istvan Dobi ve dort vekil de (Hariciye, Sanayi
Maarif ve Mudafaa vekilleri) oldugu halde bu heyetin basmda
Janos Kadar bmat kendisi bulunuyordu. Daha ilk giinu Lenin'-
in meaarma yapilan bir ziyaretle komiinist ideolopisine olan sa-
dakatlanm gostermis. oldular. Lenin'in ve Stalin'in tabutlanna
.Janos Kadar ve Istvan Dobi tarafmdan heyet namina celenklcr
kondu. Stalinin tabutuna konan ^elengin kordelasmda sti yazi
okunuyordu; ^Ig^i smifmm ve sosyalizmin sarsiimaz miicahi-
d. J,V. Stalin'e - Macaristan Halk Cumhuriyeti hiikumeti mu-
rahhas heyetindcn». (3)
Sovyetler Birligi ig<;i sinifina «Macar milletinin komiiniz-
me olan sadakatia m ispat etmek icin Janos Kadar ve maiyeti,
Moskova'da yapilan miizakerelerin yambasmda, Sovyetler Bir-
liginin muhtelif yerlerini dolasmak zorunda kalmi§lardi.
21 martta Macaristamn Moskova btiyiikelciliginde yapilan
bir resmi kabulde Janos Kadar bir konugma yapti. Ayni giin
Kadar heyeti Moskova tayyare fabrikasmi ziyaret etti ve bu-
de uzun bir nutnk cekti. Fakat bu uzun konusma sirf Sovyetler
Bidigini methetmekten ibaret oldu ve konugma heyecanma ka-
pilarak, komiinistlerin bu kadarve sarih olarak pek nadir
atjik
soyledikleri bir seyi agzmdan kacjrarak dedi ki: «Eger Sovyet-
ler Birligi'nin askerf yardimi olmasa idi, biz aksi ihtilali bas-
tiramayacaktik...* (4)
Bunu takip eden giinlerde Kadar ve avenesi, Leningrad'da
Kirov fabrikalarmda, Stalingrad' da yapilan biiyuk bir mitingde,
Sverdlovsk 'daki «Ural» agir makinalar fabrikasinda on iki bin
iscjnin oniinde konu^malar yaptilar. Bu dolasma sonunda
Kramlin'de bir «Sovyetler Birligi - Macaristan biiyiik dostluk
tebligb n-egredildi. Bu arada Janos Kadar da Yugoslavyaya gat-
ti «Biz Kordelj ve Popovie yoldasjarm - Macaristanda gecen se-
:
(3) Aym gasete, 21.3.1957.
(4) Aym gazeU, 22.3.1957.
 46 MACAR fHTfLAU
MACAR illTILALi 47
ne bir ihtiiai olmustur - seilindeki fikirlerine
yiz». (5)
igtirak edame- 28.3.1957 tarihli bu «mii§terek tebligin*, Sovyet ordulan-
nin Macaristanda yerlesmeleri icm, yakinda miizakerelere bagla-
28 Mart 1957 tarihinde iki hiiMmetin
heyetleri asagulaki
miistorek tebligi yaymladilar: nacagmi hildiren maddesi de, Moskova'nin Maearistan siyase-
Her tini rae§ru ve. manen hakh gikanna gayretine dahildir. Bu mad-
Mkftaet beyan ederler ki, Maearistan moseiesi
iki
di- dede czciimlc doniliyor ki:
ye feir mosoleyi ortaya atmak v bu mcseleyi
.

Birlesmis MilJetler
nczdinde muzakore mevzuu yapmak Macaristanda Sovyet silahli kuvvetleri ve harp techizati
surctiyle her hangi bir ka-
rara varmak, Birlesmis Millctler bulundurmak ve Sovyet ordulanni Macaristanda yerlestirmek
TesMlatinw itibarmi agir Mr
Burette aaraacagi gibi, yalmz Macaristanm ic.in bir andla§ma akdetmek auretiyle, halen Maearistan'da bu-
ie islerine kaba Mr lunan Sovyet ordutarmm durumunu hukuki bakimdan da diize-
mudahalc degil, ayir. zamanda ancak
Maoaristam, Sovyotter
Birugmi ve diger Var S ova pakti devlotlerini no koymak maksadiyle yakm istikbaldc miizakerelere baslama-
ilgilendiren dahill
bir mescleye mlidahale cdilmis ga hazir olduklarmi her iki fcaraf beyan ederler (7)
sayjlacaktir. (6)
Bu surctle Moskova, Maearistan hadiselcrini tKTlSADl YARDIM VE MOE-KOVA MUZAKERELERi
arauladlgi bir
sekilde tarif etmck ve dtinya eftan
umumiyesinde istcdigi son
ratibai yaratabilmek icm Kadar Sovyetler Birligjnln Maearistana bir iktisadi yardirada bv~
murahhas heyettain ziyaretin-
den azam! dereeedc feydalanmasmi lunmasMun zarurf olduguna sik sik bati tefsirciler de i§aret edi-
bilmistir. Pek tabii olarak
'

mi miisterek tebligde Imre Nagy'ye de yorlatdi. Zira onlara gore, «bir sene evvel yapilan savaslarm
bir «hain» damgasi
vurmay. ihmal etmediler. Tebligin diger &cb3p oldugu. Uhribat ve iktisadi yaralar hils. bertaraf edilme-
bir yerinde ezeiimJe
soy.e demliyordu: «Aksi inkdapei nii§Ierdir*. (8) Fakat Maearistana yapilmasi zaruri yardima
isyanm Clkmasmdan ye inki-
§af etmesinden doiayi en agir sefeep olarak ihtilalin meydana getirdigi tahribati gSstermek,
mesuliycti hain imre Nagy v»
grubu tasimaktadirlar.» Macar iktisadi buhranmm k'arakteri hakkinda yanlig tahmin-
Goriiliiyor ki, miisterek tebligde,
lere sevkedcbilir. Bu kriz ihtilal ile birlikte baslamis degiidir,
Imre Nagy ye gnt-
«hata bilakis Macar mevcut olan hognutsuzlugun Mosko-
nailletindc
bundan, bahsediimekte, fakat Imre
Nagy'nin, Sovyet basmmm-
da resmen bildirdigi gibi, tamamen va tarafindan idare edilen Macar komiinist Uderlerine kar^i
kanuni nizamlar dahilindc
iktidara gelmis oian bir hiikfimetin cephe almasina ve nihayet Ekim 1956 da bir hiirriyet miicadele-
basmda bulundugu hakika- si gekline girmesine sebep olan unsurlarm biri de, gok daha ev-
tindan tek tar kelime dahi
sb'ylenmemektedir. Aym zamanda vel bag gosteren ve gittik^e bUyiiyen iktisadi buhranm kendisl
musterek tebhg, mesru tmre Nagy
hukumetinin sirf Sovyetler- olmugtur. Daha 21 Haziran 1956 da «stalincb Hegediis huku-
Birhgimn zulmii die devrildigini de meskut
gecmektedir. O ha)- metinin memleketin iktisadi durumunu «tehlikeli» olarak va-
de bu hadise, goriiniise gore, Moskovamn
lakirdi kalabahgi ile
siflandirdigi ve ikinci bes yillik planda bazi degisikHkler yap-
ortbas etmek istedigi etin bir
B mevzadur. Durum ne olursa ol-
sun, Kadar murahhas heyeti maga hazir oldugunu acikladigi herkesge malumdur. 1956 yi-
Moskovamn Maearistan yaamm sonlanna dogru Maearistan oyle bir iktisadi u^uruma
m manen hakh cikarmak icin olaganiistu bir gayret siyaseti- li

tir.
sarfetmis- gomiildu ki, memleket tamamen sulh icinde bulundugu halde
"komiinist hiikumeti iki yuzden fazla yocu trenini komiir buh-
(5) Aym gasele, 28.3.1957
(6) Aym gazete, 29.3,1957.
(7) Aym yerde.
^8) Suddmtscbe Zeitung, Miinchen, 29.3.1947,
 48 MACAK iH'I'iLALi

rani yttzUndcn seferden kaldirmak

zorunda kataigti. Daha ih-
tilal patlamadan ewel Macaristan komiinist iktisadiyatmm total
bir eokuntii arifcsindc bulundugunu
yukanda igaret edilen faa-
klfcat da gostermektedir. Evet
hiirriyet savasi bu krizi arttir-
mistir, fakat bu, krizin tek sebcbi
olarak gSsterilemez
Fakat, bn hakikatlan tespit etmekle bflttin
mnselelcrin is-
yuzu asiklanmig otauyori zira silahh ve
umumi bir isyana kal-
kisan sadece Macaristan olmustu.
Unutmamak gcrektir ki di-
ger peyk memleketler de iktisadf buhran
ieinde bulunuyoriardi..
Polonya ile Dogu Atoanya yardima nrahtac
memteketlerin ba-
Sinda geliyoriardl. Hatta, kiisiik Arnavutluk
dahi, 19 Nisan-
1957 tarihli Nepszabadsag gazetcsinin bildirdigine
gore. 422"
milyon rublelik borcunu sildirmck suretiyle,
Sovyctler Birli-
gmden yardim gcirmek zorunda kalmigfe. Amavutlukta bir
is-
yan olmadigi halde ve Arnavutluk niifusu Macaristan
niifusu-
nun sekizde biri kadar da olmadigina gore, Arnavutlugun
al-
digi yardim, Macaristamn aldigi 875 milyon
rublelik yardimm
hemcn hemen yansi kadar bir yekun tutuyordu, Yani, Sovyct-
ler Birligi yalniz Macaristana yardim etmek
zorunda dcgildi.
Boylece, Dogu blokunda umumi bir iktisadi
buhranin mevcut
oldugundan bahsedobilecegi ve Macaristan iktisadi sistemin-
deki giicliiklerin ancak bu umumi hastaligm bir
nobeti oldugu
tespit edilmis oluyor,
Sovyetler Birliginin iktisadi yardim kampanyasi pck o ka-
dar cabuk yurumiiyordu. Macaristan Komiinist partisinin or-
gam Nepszabadsag (Milli hurriyet) gazetesinin 27.1.1957 tarih-
liniishasmda «muvaffakiyetli Macar-Sovyet goriismeferbn-
den bahsediliyordu. Fakat, hakiki anlasmaya ancak bu miizake-
relerden iki ay sonra vanlabilmisti. Bu hususta vaymlanan her
iki hiikumetin miisterek tebliginde soyle deniiiyordu:
Macaristan Halk Cumhuriyetine iktisadi giicliik-
leri yenniesini kolaylastirmak icin, Sovyetler Birligi'
hfikumeti Macaristan inkilapei hiikumetmin yardim
ricasmz kabul ediyor ve 1957 yihnda ham madde, ya-
n mamul maddeleri, gesitli techizat ve Macaristan Komiinizm rejiminde cocuklar bile meeburi eah§ma sistemine'
Halk Cumhuriyetinin tabidirler. i§te bir Macar kiz cocugu,
milli iktisadiyati ile halkmin ih-

A
 50 MACAK tHTltiALj
tiyaclarini tatmin edecek digor mal teslimatim ol-
dutega ytikseltiyor, Bu yil iginde Sovyetler Birligi
Macaristana 1010 milyon ruble krymetinde gegitli mal
tahsis edscektir. Bunun icmde 450 ton taugday, 200
bin ton yemlik humibat, 1,2 milyon tondan'fazla dc-
mir madeni, 150 milyon ton gelik, 110 bin ton ham
domir, 500 ton kok komurii, 1,2 milyon ton komttr,
900 bin ton petrol, 400 bin metre kiib kereste, 8 bin
ton bakir, 8 bin ton aliiminyum ve bunun haricinde
ginko, kurgun, nikel ve diger ihtiyac. maddeleri mev-
cuttur. Macaristan Halk Cumhuriyeti hiikumetine
milli iktisadiyatikuvvetiendirme imkamm saglamak
igin, Sovyet hiikumeti Macaristana bu yii faydalan-
mak iizere 750 milyon ruble tutannda uzun vadeli
bir kredi agiyor ve bu kredinin 200 milyon rubles!
serbest doviz olarak tahsis ediliyor. Sovyetler Birligi
bu sene Macaristana eskiden tahsis edilmis krediden
kalma 75 milyon ruble tutannda bir mal teslim ede-
cek ve 40 milyon rublcyi de serbest doviz olarak vere-
eektir. Boylece Macaristan 1957 senesinde Sovyetler
Birliginden cegitli mal vc serbest doviz olarak cem'-
an 850 milyon ruble tutannda bir yardim almis ola-
caktir. (9)
Burakamlar, Macaristandaki iktisadi buhrana httrriyet
mucadelesi sebep olmadigim bir defa daha gostermis oluyorlar-
1957 ydl zarfinda Sovyetler Birliginin Macaristana 450 bin ton
bugday ve 200 bin ton yemlik hububat tahsis etmig olmasi ha-
kikatte bize, Moskovanin Macaristanda tatbik ettigi iktisadi
siyasetinin akamete ugradigmi gosteren agik bir misaldir. 1956
yili ekim ayim n sonundan kasim ayi ortalarma kadar devam
cden savaslar Macaristanm zirai istihsaline menfi bir tesir ya-
pamazlardi. Hele savaglarm ancak Budapegte ve diger bir kac.
sehirde cereyan ettikleri nazari itibara alinirsa, boyle bir inte-
rnal tamamen ortadan kalkiyor. 1945 senesine kadar biiyuk
Nepseabadsag,
(9) 29.3.1957,
MACAR. JHTtLAL! 51
miktarda mahsul ihrag eden Macaristan gibi. bir merale-
zirai
ketin, simdi bu mahsulu haricten ithal etmek zorunda kalma-
smm sebebi ve kabahati Moskovanin Macaristanda tatbik et-
tigi zirai kollektivize ve agir sanayi gelifjtirme siyasetidir.
Macaristana 1,2 milyon ton demir ve 900 bin ton petrol tab- 1
sis edildigi dc dikkate deger bir hadisedir. Daha yakm zaman-
lara kadar, Macaristan bir petrol ihraeatcisi idi. Petrol istihsali
bir milyon tonu asiyordu. Fakat, Moskova bununla tatmin ol-
madi. «Sovyet miitehassislari» geldiler ve Macaristanm petrol
sahalanm daha hurriyet mucadelesinden evvel teknik bir iflasa
dogru suruklediler. Savaglar petrol mintakalarma asla intikal
etmemigtir. halde bu petrol buhram da ihtilalden evvel mev-
cut o-Jan. bir krizin devammdan ve Moskova «recete»Ierinin «§i-
fah yardum»ndan bagka bir gey degildir.
Macaristana 1,2 milyon. tondan fazla demir madeni veril-
digi haberi ise tamamen bagka bir mana tagimaktadir. Bu ra~
kam, eger dikkat edilirse, Sovyetler Birligi, dogunun silahlanma
potansiyelini arttirmak igin, Macaristandan hala. agir fe&akar-
liklar talep ettigini gostermektedir. Macaristan kendisi hemen
hemen hie; demir madenine sahip degildir. Farzedelim M, Sovyet-
ler Birligi bu 1,2 milyon ton demir madenini, iddia ettigi gibi,.
Ma-
diinya piyasasi fiatlari ile teslim ediyor. Bu takdirde dani
caristan igin bu, kotu Sovyet madeni Krivoy
bir ticaret oluyor.
Rog sehrinden geliyor ve yerinde, yani Krivoy Rog'da teslim
ahmyor; hudut istasyonu Zahony'de Macar trenlerine aktarma
ediliyor. Bu da Rus demiryofu hatlarmm genis, Macar hatlanmn-
ise normal oldugundan ileri geliyor. Hulasa, nakil mesafesi anor-
mal, masrafi ise altmdan kalkmamayacak kadar agirdir. Eninde
sonunda Macaristanda istihsal edilecek olan gelik behemhal pa-
hah olacak ve muvazeneyi tesis edebilmek ic;in, Macar igQisinin
bakkmi ve hayat seviyesini istismar etmek lazim gelecektir. Ma-
caristana Sovyet demir madeninin sevki, Moskovanin mustemle-
keci siyasetinin kendine has ve otedenberi malum istismar gek~
linden bagka bir gey degildir. Bu 1,2 milyon tonluk demir ma-
deninin tahsisi de, bu istismar sisteminin devam ettirilmek isten-
digine bir igarettir. Fakat, eger Moskova anlagmasmda belirtilen
 52 MACAR JH'riLAU MACAE IHTiLAl.i 53

rakamlan Macaristamn iktisadi sahasindaki Macaristandaki siyasi ve asked durumu tekrar saglamlagtiktan
diger rakamlarla
mukayese edcrsek, Moskovamn Macaristandaki sonra agir sanayi yatirimlarimn yeniden gozdfin gecirilecegine
siyasctinde hig
dcgilse jimdilik, bir ricat siiphc yoktur.
bagladigau gorecegiz.
1
!"' 1" iktisadi yat )> ttm aoTandinSan plana gore,
Macaristanda Sovyet-Maear askeri aalasmasi
lmr,
Jot do no bin ton geiik istihsal edflmesi
cmrcdiliyordu. Maca-
ristanm begyilflk plan, hitaimnda
(31. 12. 54.) ise 2 milyondan
27 Mayis 1957 de bir Sovyet murahhas heyeti Budapesteye
fazla S dik istihsal edilmclidir gelmisti. Heyete baskaukk eden yildizlar, Hariciye vekili Gro-
deniyordu. Eger
bu rakamlamu-
mukaycss edersek, Moskovamn Macaristandaki miko Savunma vekili Jukov idiler. Bu miizakereler igin fazla
ile
siyasetindc hi s
Rakamlara bir g&a ataraak bu 'iktisadi ricata nmiimi
dir. kiiifetekatlamlmadi. Sovyet murahhas heyeti Budapcgteye gel-
ha'tlan
daha bariz bir sekikte gorillecektir. digi aym g-Lin (27.5.1957) her iki tarat anlagmayi imsaladjlar.
Nqwmtadsag gazetesinin 17.54.1957 tarihli bir yaasma go',
MUteakibea parlamento binasinda tertip ediien bir rcsmi kabul-
re, Macaristan «sosyalist» sanayinta 1957 yili istihsal kapasitosi de her iki taratin ileri gelen gahsiystleri anlasmanui nmiyo-
c:..'..

1956 yi'ma nazaran ti hakkmda bir kae komigma yaptilar ve 28.5.1957 gunii ogleder.
11,2 nispette diisiik olacaktir. Fakat bu
'/(.

sanayi istihsali dahilinde buliman hafif sanayi ile

gida madds-
cvvei Hnv.-^i heyeti Moskoyaya dondii. Bu acelonin sebebi kolay-
)ori sanayii istihsaUcrini % 9 arttiracak,
agir sanayi ise istilisa-
ca; ankuTlabiiir. Eurtulug savasmda can veren on binierce M.a-
Imi % 4 asaltaeaktir. Bu arada asli maaslar cann Budapegte halkaia bu gibi niusakereleri bos kar-
da %15 artaeakmig.
haiirasi,
Ve biiylece yatin.ni imkanlan kendiliginden tattdit edilmis olu- ajuazK.p.niafima bir vosiie idi. Boyle yildinm anlagmalar daha ev-

yor. tstihsalin azalmas ve buna ragmen maaslarm
artmasi oto-
matik olarak sermaye tasarrufunun yavaslamasma sebep olu-
yor. Bunun netioesindc de 1957 senesinde Macaristanda
yati-
nmlar .1956 senesine nazaran 36 nispetinde azalacaktir. Uinu-
'/,,
m! yatmmlarm gegen seneye nazaran % 27 fazlasi mesken in-
saati, sosyal ve kiiltUrel maksatlara harcanmi§, buna mukabil
sanayi, zirat, ulastama ve ticaret gibi iktisadi kollara bu yati-
nmdan % 52 nispetinde az tahsis edilmistir. Yarida kalmls bazi
tesisler, insaati bitirmek veya big olmazsa devam ettirmek igin
vel, 3.12.1958 da Komanyada, 17.12.1956 da da Polonyada yapil-
mjstl. Boylece Maear hukumeti hazir bir xormulii imzalamakla
miikeUefti.
Budape^te askeri an:asmasi, Sovyet ordularmm Macaristan-
da <:muvakkaten kalmalari»nin Macaristan dahili islerme ber
hangi bir Moskova miidahalesiyle iigisj olmadjgmi tebariiz ettir-
megc cahsiyordu.
Bunun haricinde anlagmada, Macaristandaki Sovyet Int'alan
mensuplannm Macar devletinin kontrol ve kanunlarma tabi tu-

tek kurus alamiyoriar. Fakat, yanm kalan bu tesisler arasmda
Dunapentel'deki sag ve selliiloz fabrikalan, Miskol'de tesviye te-
sisleri veya Vacer'deki gimento fabrikasi gibi miihimleri de var-
dir. Biitun bu rakamlar, Moskovamn Macaristanda iktisadi bir
ricata giristigine isaret etmektedir. Agir sanayi yapismm kuv-
vetlendirilmesi yerine sosyal faktoriin tercihan one almmasi
Moskova'dan idare edilen iktisadi planlamalarm mutad manzara-
sina uymuyor. iktisadi buhran ve kurtulus. miicadelesi Kremlin'!
Macar iktisadi politikasinda bazi gevsemelere zorlamistir; fakat
bunun gecici, taktik bir ricat oldugu mubakkaktir. Moskovamn
tulduklarmi belix*ten bir gok hiikum mevcuttur. Biitiin bu hti-
kiimlerio Moskova Macaristanin bagirasizhgmi tamdigim ispata
ve iltaa caligiyordu.
Yukanda dazikrettigimiz gibi, Sovyet hiikumeti ile Kadar
hiikumetinin Moskovada yaymladikian mii§terek tebligde, ya-
km istikbalde, Macaristanda bulunan Sovyet ordularmm duru-
mu hakkmda miizakerelere baslanacagi bildirilmisti. Bu arada
bu ordularm miktan hakkmda da bir karara vanlacagmdan
bahsedilmisti. Halbuki Budapegte anlasmasinda bu ordularm
miktan ve onlarm Macaristanda yerlesecekleri bolgeler meselesi
 MACAU iHTlLALi 55
04 MACAR iHTlLALf
ma.U ve tesisler voya iislcr Maearietanin ball kismmda, yani
hailedilmiyor Ve bu hususta ancak ayn bir Avusturya hudutlanndan 60-10O kilometre geride yapilmalidir.
anlagmaya isaret Eu
edihyordu. Aynca an.asmada Sovyet ordutamn miinasobetle Batl Macaristanm bazi foolgeleri, mesela Flat-
da no kadar kalacaklar. belirtilmlyor, MaLisln- ten golii civan, Bakony dag'lan civarmda bulunan Hajmasker,
yani bir muddot gSsteril-
m.yordu. Anlagmanin son maddesi Papa ve Tapolca mahalleri, yasak bolge olarak kapatilacakmig.
olan .19. maddede, .bu anhs-
Daha sonra Giiney Macaristanm Pecs bolgesinde de buna benzer
f hutamte ''i Sovyet silahh kuvvetlerinin
hunyeti topraklannda kaldlklan
Macaristan Halk Cum-
raiiddetge mutebcrdir» denil-
tesisler ve iisler kurulacakmis. Uzak mesafeli gudiimlii fiize te-
mektedlr; ye degisiklikler ancak her sislorininkurulmasi igi de, Sovyet ordusuna tevdi edilecekmig,
iki tarafin muyaffakatiyle
yapilabihr. (10) zira bu ordu Dogu Almanya, Polonya, Cekoslovakyada da buna
benzer tesisler kurdugu icin bu hususta bir hayli tecriibeliymis.
•
Budapeste askeri aniasmasi ortaya gByle bir Kezn yasak bolgonin isgali ile giidiimlU mermi rampalannin foa-
suai atiyordu •

Muayyen bir zaman zarfmda Sovyet hakimiyet knm da, Macaristan bu gibi tcknik birliklere sahip oluncaya ka-
sahasmm askeri
bunyesine Macaristan ne dereeeye kadar dahil dar, «muvakkaten» Sovyet askerlerine verilecekmiss. (11)
edilebilecektir ?
Bir Macar «milli» ordusunun yeniden kurulmakta Macar demiryolu sebekesinin nakliye kapasitesi ihtiial esna-
oldugu bak-
kmda elimizde pek cok rapor vardir; fakat bu yenidon smda miihim kayiplara ugramadigi icin, Sovyet askerlerinin
tegkil
biiyiik bir deger tasimamaktadir. nakliye islerinde kullamlabilecektir. Fakat, yine geccn ihtiial gi-
Yeniden kurulm'us olan Maca-
ristan Komiinist Partisinin (gimdiki ismi: bi silah.li bir ihtilaf vukuunda, hie degilse hiirriyet miicahitle-
Macar Sosyalist - tsci
Partisi) son derece zayif olan itiban, rinin qete hareketleri ile tehlikeye dusiirulebiieeektir.
bir Macar ordusunun ya-
tan istikfcalde Moskovanm Sovyetler Birligi Macaristan arasindaki demirycm irti-
ile
askeri hesaplarinda biiyiik bir rol oy-
nayamayaeagi kanaatim vermektedir. Fakat, bir askeri batinm de Nens-
islahi icin bazi tedbirler alinmishr. 26.3-1957
iis, Wr
askeri harekat sahasi ve nihayet askeri zabaasag'in bildirdifine gore Macar - Kus simr istasyonu Za-
bakimdan son derece
miihim ham maddeler tcslim eden bir memlcket olarak Macaris- hony'dc insaat isleri 7.12.1958 tarihinden Mart 1957 ye kadar
tan yakmda
yine Kremlin'in planlarma dahil edilecektir. Eiimiz- devam etmistir. Zahony genis hath sovyet ytik vagonlanmn ak-
de bu hususta zayif ve her zaman giivenilcmeyecck
haberler
tarma noktasidir. Bu istasyonun aktarma kapasitesi eskiden an-
mevcuttur. cak tie, bin ton iken, simdi 12.15 bin tona cikari'roio ve 20-25 bin
Siiphesiz biitiin Macar hava meydanlari tekrar tona yukseltmek icin de planlar yapilmigtir. Ulastirma imkan-
faaliyete
geemigler ve Sovyet hava kuvvetlerine us vaztfesi larm-n bu sekilde kuvvctlendirilmesi, Sovyetierin yalniz ithalat
goriiyorlar.
Budapestenin iyi haber alan cevrelerine atfen, bati basmmda ve ihracat ig'erini kolaylastirmak ijin degil, aym zamanda Sov-
ci-
sevkedilmesi icin-
kan haberlere gore, Macar hlikumet heyeti Moskovada bulun- yet ordolarimn, batiya ve giineye kolayhkla
dujfu siralarda, her iki memleket genelkurmaylarmin da bazi dir dc. .

goriismeler yaptiklan anlasilmaktadir. Bu goriismelerin bir kac Macaristanm askeri bakimdan miihim olan boksit ve aliimi-
bir nn-
gizli oturumunda, Macaristanda kurulacak
olan Sovyet gudiimlii niyum gibi ham maddeleri tokrar sovyet silahlanmasmm
Sov-
fuze ve atom silahlan tesisleri hakkinda Sovyet Genelkurmayi snru olmayacaktir. MUsterek tebligden de goriildiigii veshile
bin ton alummi-
taratmdan hazirlanmis bir plan mlizakere edilmistir. Sovyetierin yetler Birligi bu sene (1957) Macaristan'a 8
arzularma gore, bu plamn tahakkukuna yakm zamanda baglan-
(11) Der S-Mostdeutscbe, Nisan 1957
(10) Aym yerde.
J
t
 00 MACAR tHTftjA.Lt

yum gubugu teslim edecektir. Bu malflmat, ihtilal yiisund™ MACAK IHTiLALi 57

Ma-
caostan boltsit vcya aluminivum sanayifnde biiyitk Mr istiusal
•^nlemesi vukubuldugu haktadaki fffida cok cetin savaslar eereyan etti. Soylendigine gore, hiirri-
myettedir.
rivayetleri teyit cder ma
yet miicahitleri uranyum ocaklanm tahrip etmiglerdi. O zaman-
Moskova daha miihim olan Macaristanm uranyum
icin danberi Maearistamn uranyum kaynaklan yeniden kurulan tel
dsnlondir. thtilalden once Maoar
ma-
uranyum SCTyetinin nereye git. orgiileri veya maym tarlarlari arkasmda kayboldular, yani Do-
tigira Mmaenin bilmedigi hakikati ok karaktcristiktir gu blokunun haberiesme sansih'ti ile perdelendtter, Fakat,
titiz
s Bu me,
solemn iB3razu ancak ihtilal
escasrada meydana cikti ve Sovyet jVepszatoaitsag'm 6 Ocak 1957 tarihli sayismda cikan bir rbpor-
somurgeeihginin bu act misali yiiziinden tajdan Macar uranyumu hakkinda bazj geyler ogreniyoruz. Bu
halk kiitlelcri galeyana
geldiler. 1 Kasun 1986 da (yani hiirriyet mucahitierinin'kisa roportajda iddia ediidigaic gore 1058 senesmde, hizla isletme
omuriu zaferieri
esnasmda) Budapejjteden «Hiir Kossuth radyo- faaliyetine girisilen uranyum oeaklan simdi (Ocak 1957) biiyiik
su» meehur Macar atom aHmiprofesSr Lajos bir duraklama gosteriyor, eunkii guya Sovyet mutehassislari is-
Janosi'nin bir ac'ik-
laraasroi yayuilanusti. Bugiin dahi agagidaki
bu aeiklamayi tek- letmeleri terketmisler. Maearlar ise bu sahada heniaz kafi dercce-
rarlamak faydah olur: de tecrube sahibi degilicrrnis.
Macar uranyum madeni oeaklan tokrar Macarlann
eline Nepsxa,badsag'in yasdigma gore, «Yakm istikbalde uranyum
geeti. Sovyet mUtehassialan ile aileisri
bu bolgeyi terkettiler. Bu meselesi hakkinda yeniden Sovyet Macar miizakerelerme girisi-
-
anda uranyum ocaklanna nezaret cdenler ihtilal askcrleridir.
leeek ve bu aenenin ikinci yansmda uranyum oeaklan devamh
Stmdiye kadar Sovyet makamlan uranyumla ilgili
her §eyi kis- olarak isletilmeye baglanacaktir.»
kanchkla muhafaza ettiler... Macar miitehassislanndan
her gey Moskova «musterek tebligi* uranyum nadenlerini de zik-
gizli tutuldu. Mesett ben, Atom enerji konscyinin baskan vekffi rotmeyi ihmal etmoml^tir. Tobligae denJliyordu ki:
olmama ragmen, simdiye kadar Macaristanda uranyum bulundu-
Sovyetler Birligi Maearistan Halk Cumhuriyettae, memle-
guna dair haberdar edilmedim. Ben bunu ancak gazetclerdcn
ketin uranyum yataklarmm ieolojik bak?mdan tespiti maksadiy-
otrendim. {Ihtilal zamanmda eikan gazetelcrdcn) Bu hususta .
le, iktisad? ve teknik yardjmda bulunuyor ve bu ige mahsus hu-
Sovyetlerle ne sekildc bir anlasma yacildigim bilmiyorum. sust tesisler, takim ve aletler tahsis ediyor. MUzakereler esna-
Maamafih, bu anlasmalar biiyiik ziyana sebebiyet vereroez, smda Iranian anlasmaiar gereginee, Sovyetler Birligi bu yardima
eiinkii uranyum oeaklan heniiz baslangic
safhasinda bulunuyor- istikbalde de devam edecektir. Bumin haricinde Sovyetler Bir-
lar... Memleketten 16 ton uranyum goturiildflgu rivayeti isabet-
ligiMaearistan Halk Cumhuriyetine atom enerjisi tesislerinin
li goriiliiyor, fakat mevzubahis
16 ton uranyum madeninden pek in§asma da yardlm edecek ve atomu parcalama raalzernesi temi-
ciiz'i miktarda saf uranyum elde
edilebilir. Bu anda memle-
. .

ninde de takviye edecektir. Maearistan uranyum madeni istih-

kette ne kadar uranyum bulundugunu kimse
katiyetle soyleye- aalini diizene koyduktan sonra, kendi milli iktisadiyatmda lazim
mez... Yapilan kesifler muhtemelen oldukca zengindir. Kanaa- olmayan kismmi adil ve her iki tarann menfaatma uygun bir
tim.ee MMmet, mttmkun oldugu kadar sttratia bir MiilS Macar fiatla Sovyetler Birligine sataeagi hususunda isbu anlasmayi ya-
Atom Konseyi teskil etmelidir. (12)
pan taraflar miitabiktirlar, (13)
Kasim 1956 da uranyum bfflgesi olan Kovagoezollos etra- Kisacasi: Sovyet kihcmin kuwetiyle iktidara gelen Eadar

(12) Die VoTkserbebung in Ungarn,

Mlkumeti Maearistan uranyumunun inhisanm Sovyetler Birli-
s. 55.
gine devrediyordu.

(13) Nepszabadsag, 29.3.1957.

 MACAR tHTlLALt 89

58 MACAR THTlLALr
aneak Sovyet sisteminin iktisadi - emperyalizm karakterini
masi,
saglamlastirmaya hizmet edebilir. Sovyet iktisadiyatindan ne
Krusccv'mi Mayis fcanunl&n Sovyet
kadar fazla basan talep cdilirse, Peyk memlcketlcrindeki
Malum oldugu vechilc Sovyetler Biiiigi Yiiksek Surasi Ma- miistemlekcci siyasetinin de o derecede sertlesecegini
hesaba
yis ayi basaida sanayii idare reformu hakkmda kararlar aldi. kuvvet araya girip de, ha-
katmamiz Eger iicuncti bir
gerektir.
Bu reform ovvela Krusgev'un bir teklifi olarak giddetli ve gem'.? Moskovanm gelecekteki Macar
disclerin seyrini degistirmezse,
bir «halk mttnakagasmdas ortaya atilnusti.
Sanayinin adcmi siyaseti de boyle olacaktir. Maearistan
uranyum hakkmdaki giz-
merkeziyet sistemi ilc idaresi talep olunuyordu. Devlet merkezi politikasi-
li «anlagma da Macaristandaki Sovyet miistcmlekeci
Moskovadaki sanayi vekaietlcri yerine, memloketin muhtelif yer- Moskovamn gelecekteki Macar siyaseti de
mn acik bir ornegidir.
lcrindc «Halk ekonomisi konseyleri» ismi altmda tegekkiiller ku-
boyle olacaktir. Maearistan uranyum hakkmdaki gizli «anlag-
rulacaktir. Bu konseyler mUmkiin oldug-u kadar kiiciik olacak politikasmm acik
ma» da Macaristandaki Sovyet miistemlekcci
ve az-alarm ekseriyetini miitehassislar teskil edeeektir. Muhtelif son hadiseler ve iktisadi-
bir ornegidir. Moskovada vukubulan
Sovyetler memleket ve bolgelerinin idari makamlan bu «Halk
yati idare reformu hakkmdaki mesbur
Mayis kanunlan bu po-
ekonomisi konseylerinin» faaliyetine miiessir olamayacaklanna ve daha merhametsizce yapaeaklardir.
iitikayi daha titiz
ve ancak istigari mahiyette katilabileceklerine Krugcev daha
Moskova MactaistendaW kffltor savafiais devam ediyor
baslangiQta igaret ctmigti. Buna mukabil «Halk ekonomisi kon-
seylcrb Moskovada bulunau Merkezi Planlama Idaresinin tali- Macaristandaki Ekim hadiselerinin en karakteris-
- Kasmi
matlarma Slki surette baglanmis olaeaklardir. Boylece, Krug- bir Ruslastirma pohtikasi-
tik taraflarmdan biri de, tek tarafH
reformu Sovyet sanayiinin bir «demokratlasmasi»
nm Macaristanda devam ettirilmesine halkm umumi
cev'in degil, itirazi id..

bilakisSovyet iktisadi idaresinin daha siki bir merkezlegmesi ol- mecburiyetinm kaldinlmasmi
Halk kutleleri rus dilini Sgrenme
maktadir. Bu yeni aistemde goriilebilecek azami degisiklik ancak merkraim
talep ediyordu. Bu hararetli kultiir savasimn siklet
karsi
Sovyet sanayi idareeilerinin, yani fabrika mtidiirlerinin, isletme
ise Sovyet sovenizmi ile beslenmis olan komiinist ruhuna
muhendislerinin ve sairenin salahiyetlerinin biraz daha genigle- ordulan Moskovaya «sa-
duyulan nefret teskil ediyordu. Sovyet
tilmis olmasidir. tekrar saglamlastirdik.au
dik kalanlarm» siyasi niifuzlanm
Idare reformu ve «Halk ekonomisi konseylerb hakkmdaki muessir kil-
sonra, Sovyetler B'riigini kultiir sahasmda yeniden
kanun 11 Mayista Moskovada nesredildi ve 1 Temmuz 1957 ta- bugiin mek teplerde
mak icin olden gelen her sey yapildi. Yine
nnine kadar tatbiki mecbur kihndi. Bu yeni kanunun Moskova- ve 18 Mayis 193?
Bus diU meeburi bir ders olarak okutulmakta
nm Macar siyasetlne ne gibi tesirleri olabilir? giire, «Sovyet - Macar Ce-
tarihli Jfepsaabadsag'in bildirdigine
Bu suali eevaplandirmak zor degildir. Khiscev'un bu refor- yeni hamle vc zengta programla
devam et-
miveti asil vaafesine
munun Sovyetler Birliginin umumi hayat seviyesinin lslahi plan- gore, .Budapostonin Gor-
mitedir., Avm gazetenin, yazdigma
lan ile miivazi olarak yiiriidiigunu pekala biliyoruz. Kruscev'un Kultiirevi yeniden aci acaktir »
ki bulvarmda yakmda Sovyet ^

28 Mayis'ta Amerikan teievizyonunda verdigi beyanata gore, Sovyet emmyet kuvvetl..-

Bu habere biz de gunu ilave edelim:
bulvarda bulundugundan ta sokagm
Sovyetler Birligi glda maddeleri istihsalinin, Birlesik Amerika is-
rinin genel karargahi bu
istihsaline yetismesi cm, 1980 - 196.1 senelerine kadar simdikinm ed.lmektedir. Daha tar-
minden Budapegtede son dereee nefret
tie misline cikartdmahdir. Ama Krugcev'un bu plam yanmda agir bulvanmn wmmi hayibu-
nyet savagmm ilk gitalerinde Gorki
sanayii inkigaf ettirmek niyetinden vazgeemedigi de muhakkak-
tita cadde levhalan
kopanhp aflmisb. Sovyet Kulturevim boy-
tir. igte, bu sartlar dahilinde, bu Sovyet reformunun yapilmasi

ve bununla birlikte iktisadi idareciierin salahiyetlerinin arttiril-

 60 MACAR MACAR iHTlLALi*
fKTiLALi 61

£"-£"i" ndUmak aWlKa Mr hareket

-* ** "-!
li^r? Vc komiinist yazarlarm isyanmi, Moskova tarafindau uy-
ilurulan «Macaristan aksi - inkilabi* hikayosine nasal ithar ede-

aeariEt daW komitaist Wltffr eektir? O halde Maearistanm en gosde komiinist yaza.rlai'l hep-
m ,irf f
noktam ?
ysfflriar mesetesioir.
oiicadclosinto en «J si fasjst miydiler? Durum ne oiursa olsun, Moskova bu kultiir
tamtt komiinist yazarlari
Bilmdigi gibi, MacSistmn ™ gava§uu ewela ideolojik silahiarla kazanmayi tecriibe etti. Fek
MoskovayS fars oepheJ^ardT LabiJ olarak bir batik komiinistin meseleye mudahalesi icabedi-

H y"
b ImSr
baS
r, ITh-r
K»,
™ ,dar
^
^" "ft
" e e cek
t
e
du M
kadai P6k
°'

'

^
-
Kadar «*»» •»
miktarda

kadar b« y<«ir kuvvetine malik

te
•*$
^i ode-
dS
yordu. itaiyan komiinist lideri Togliatti, Macar komiinist ya-
zarlarmm isya,m meselesini «fikir silahi ile» aalletme vazifesini
iiserine aldi. Bu bususta yazdigi makale evvelil 1'talyan Komii-
nist partisinin nazariyatQi orgam olan Rinascita meemuasmda,
ilaha sonra da bir cok diger gazetelcrde dercedildi. Togliatti is-

Plan bu kadar muvaffak olmus yan eden Macar muharrirlerini ihtiras ve tahrikgilikle itham edi-
zeki insanlann, kendi sahsi
featlenni c, g neyere k sadoee men
, vicdanlarimn emrine itaafottik.Si yordu. Bilhassa Gyula H-ay'a «memleketin siyasl ve iktisadi ha-
9tod.ye kaaar gorulmiis ey degildir. yatmda eaash degigiklikler yapilmasmi» talep ettigi iein sere
S Gyula Hay ve Tibor Dery
.Macar komumst edebivataa, liiicumlarda bulunuyerdu. Isyan eden biitiin yazarlar grubunu
en fazla alkislanan ve en cok
se-
vilen satayetleri idi. gimdi
ise onlar ve diger bir ise «Komiinist Partisinin menfatlerini nazari itibara almadan-
cok seoS
meslekdas an Kadar hiikumetinm kanunsuzluklara ve hukuk cinayetlerine onayak olmak* la suq-
siyasi nxahkumian arasmda
landinyordu. Togliatti rnakalesindc ezcumie goyle yazml^tl
m.d.r?Bu husustaki karar hie siiphesiz Moskovada Bu yazarlar acik konugmaktan Qekinmiyorlar; isyan isareti-
verilecektir
Fakat bu pek o kadar da kolay degildir. ni verenler kendileri irnig.-. Bu yazarlarm kendi tesebbiisleriy-
Bir cok ileri gelen eski .

komumsder, tmamuf ve profesyonel le Macar isyanmi kendiierine maletmek istediklcri ve bu isya-

ihtilalciler komiinist haki-
nnyetmm on senelik idaresi zarfmda, gizli emniyet nm kendi basarilan olarak taninmasini talep ettikleri agikar-
teskilif ta-
rafmdan tevkif, mahktai ye hatta idam dir. (14).
edildiler. Fakat bugiine
kadar ileri gelen komiinist yazarlanmn, Togliatti'nin de s5yledigi gibi, Macaristan Muharrirter Bir-
Dogu blokunun her han-
gi tar mcmeleketinde dahi, mahkeme
oniine ligi 2 Kasim 1956 da Maearistanm Varsova paktmdan aynlma-
eifc&nld&Ian vaki
degildir. «ma, bitarafiigma ve Birlesmis Milletlcr Teskilatim Maearista-
Eger Gyula Hay, Tibor Deryy ve Arkadaslan
bir savci onii-
nm miidafaasma davet edilmesine oy birligiyle karar vermigti.
ne cManhrlarsa <,miiterakk» Iste bunlar, yazarlar biriiginm affedilmez guclan imis.
Italyan
dcnilen ruhun mttmessillermin
Moskovaya karsi cephe almayacaklan seklindeki komiinist liderinin bu. «su5lar»dan balisedisine bakilirsa, polls ve
hayallerdcn
vazgecmek icap edeeektir. Boyle bir mahkeme
ideolojik bakirn- savrahgin nazari dikkatim cekmek hedefini giittugii anlasjlmak-
dan kortanc bir tesir yaratacaktir. Pek tadjr. Eger, haldkaten mevzubahis yazarlar makemesi
kurulaeak
tabii olarak 'muharrir-
oiursa, bu, yukanda da isaret ettigimiz gibi, Moskovanm
len de asafcidirlfir; fakat onlarm eserleri ve «aksi
bir miiddet evvel
biitiin dogu blokunda temsil -inkiiatim Macar isyam» hakkmdaki uydurmalarim
tamamen
edilen piyesleri baki kalacaktir Bu
snya dasurmiis olacaktir. Gyula Hay He arkadaslan Bati
eserler yasayacaklar ve gelecekte de miiessir diin-
olacaklar. Fakat
bunun yanmda bajska nieseleler de mevcuttur: Acaba
boyle bir
mahkemeye Bati Diinyasmm sovyet dostu yazarlari ne diyecek-
(14) Ajpw gazztv, 14.4.1957.
 62 MACAU iHTtLALi MACAR iHTtLALi 63

rtm ls l eril
™^ld ? onlarin Acaba girndi yazarlann hiir ditayadaki
meMekdaslan
.
sidir; ve uzun zamandanberi meveut kotii durumlar yuziinden
bu asfl hareketlerini unutarak, meydana gelmistir. Macaristamn Sovyetlor Birligi nezdin-
mahkflm
fayat, ya,ayan bu yazarlan manen tahrik
ve maddeten kendi mukad- deki dugttrulmiis durumu ve siyasi polisin terorii halk.
deratlan lie basbaga mi birakacaklardir?
Bunun neticesi bu ha- etmigtir. Sovyetler Birligi Macaristana haksiz oiarak miidahale-
*setert takip edenler i B in bir ilham kaynag. olacaktir. de bulunmustur.
KrusceVuii gaJisi Macar siyasctt Bu raporla birlikte Budapesteden de su haber geldi: Piyes
Krussev malum «Amerikan» televizyonundaki yazarl Jozsef Gab ve nagir Gyula Obersowszky idama mahkum
beyanatmda
Macanstandan da bahsetti. Bat. diinyas, edilmiglerdir.
tarafmdan kabUlQ im-
kansw gartlar mukabilinde, Sovyet silahl. Insan aym zamanda boyle iki raporla karsilas.rsa kendine
kuvvetlerim Polonya
Macaristan ve Romanyadan cekme
teklifinde bulundu. Fakat hakim olmasi ve objektif kalmasi giicUir. Biitiin diinyamn Mi-
bummla berabcr, eger Sovyet ordulan Qekilirse cuk milletleri su suali sormalidirlar: «Daha ne kadar zaman's.
Dogu Avrupa
pcyk memleketlerindeki komiinist rejiminm
de ookecegi hakkm-
daki tcze hararetle itiraz etti: «Bir
tecriibesini yapalim mi'
Coreeeksimz ki, halk rejimi olan
Kadar rejimi ncsiller hoynnca
deyam ve takisaf edecktir», (15)
Ama Rruisev'uD bu iyimser «Macar siyasetb baz. hakikat-
lerle kesin birtezad teskil etmektcdir. Macar sanayi vekili
Ap-
ro'nun beyanatmi hatirhyalim «SovyetIer
: Birl.gimn askeri yar-
dimi olmasa idi biz aksi ihtilali bastiramayacaktik.»
Hatta, Janos Kadar da 9 Mayis 1957 tarihinde Macar
Ko-
miinist Parlamentosu oniiude yaptigi konusmada
tamamen
ay-
n. seyi ifade etti ve
hemen hap.lmasi icabeden umumi sejimleri
ikisene sonraya tehir ettirdi. Janos Kadar'in malum komunist
metodlan ile dahi seetaleri goze almaga cesaret edemeyisi
Moskova'mn bugimkii Macar siyasetinin c n objoktif ve acik
kritigidir.

Tam benim bu satirlan tamamlayacagim sirada diinya ba-

smi Birlesjk Milletler tahkikat komisyommun Macaristan hak-
kindaki raporumi yayinladl. Beg krt'amn mumessilieri, iclerinde
Seylan ye Tunus da dahil oldugu halde, fcvkalade dikkatle tev-
sik edilen bir arastirma 8ommda, su hakikati tespit etmislerdir:
Macar isyani kendi kendinden dogirms bir halk ayaklanma-
 MACAR iHTlLALi 65

layinca komiinistlerm metodlarmi cok iyi bilen Kardinal Mind-

tl<3t)N0S} SOhtM : bir din adaminm sonunu kestirmek igin kahin olmaya
1868 m&OAU iHTllAUt
Mil BESAJJB K4HBAMAM DOGllYOR
Halk hareketleri, bir efsane ve bu efsane icinde
hatiralan-
na imremlen bir kahramaa ister. Aneak
biiyie bir efsanenin sar-
hoslugudur ki, halki atai ve realitenin
kata diinynsnwa ruh ve
hayallerin cesaret ve fcdakarlik isteycn
meyilleri emrinde oo -
S
fcun bir akis haline getirebilir. 1948
senesinin soguk bir Subat
gunii Budapcste Komiinist Halk
Mahkemesinde cereyan'eden
mizansenli bir muhakemenin biiyle bir
efsane ve kahraman ya-
szenty erken davranarak, tevkif edildigi takdirde agzmdan
a,lmacak hazir itiraflara inanmamalan i^in umumi efkan ikaz
etmigti. Esasen daha 1946 yihnda Papahk tarafmdan Kardinal-
lige yukseltilince kaderin ona bir «Din kurbani ollimib hazir-
iadigi hissine kapilmisU. Komiinist bir iilkede vazifesini yapan
liizum
yoktu. Pek cok aci misalier herkesin gozii oniinde cereyan et-
misti. Kardinal Mindszenty Macar halkmm komiinist ztilttm ve
tahakkiimu altmdaki istirabmi biitiin dehget ve agirhgi ile yii-
regmde hissetmekte idi. En biiyuk bir dini mevkide susmasma
imkan olmadigim diisiinuyor, vicdanimn zaptedilmez feveranla-
ram ise mutlaka hayatina mal olacagmi biliyordu. Bu goriig
ve dusiinceler onun «Din kurbani olma» hissini her gun biraz
daha derinlestirip kuvvetlendirerek halkm istirabini ve isyan
meylini istikametlendirmek hususunda onu hazirliyordu. Bir
g-tin koniiinistler ismarlama bir hareketle kendisini taglaymca,
otoniobilini durdurarak miitecavizlerin iizerine yurumiig ve,
«Ben Kiilraeyim, cger kiliseye kairsi -bir dugmanligmis varsa beni
tasiaym » demigti. O za.man Macaristan'a Kiigiik Stalin denen
5

ratmakta oldugunu o an icm kimse bilmiyordu. AUahsiz materyalizmin zebunu zalim Matyas Rakosi hakimdi.
Samk mevkiini
ISgal edon Kardinal Mindszenty bes gundiir Stalin'in kraldan kralci zuliirn ve tedhi^ aleti idi. Kendisini din.
tehdit ve hakaret-
ierle devam eden bu
muhakementa a|ir yorgunluguna ragmen kurbani olma yolunda goren ve ruhen her gun biraz daha buna
ayakta durmaya gabsiyordu. Kmsikliklar hazirlanip ahgan Kardinalin, bu gibi davramglarmi dikkatle
icindeki ihtiyar yii-
zune bir de uzun yorgunluk ve nykusualugun Nihayet 1948
gozler altmdaki takip etmekte ve forsat kolamaktaydi. senesini.n
mor halkalan Have olmustu. Olii yflztt kadar soguk son giinlerinde b'nemsiz bir olayi bahane ederek Kardinali tev-
cehresi He
tunctan bir heykel gibi vakur durmaya ealismasma kif ettirip hapishaneye gonderdi. 35 giin sonra da malum usul-
ragmen sa-
lona almmadan once kendisine reva goriilen
iskenceler her ha- ierle elinden bir itiraf mektubu almdi. Kardinal, hapishaneden
linden belli olmaktaydi. Alb haftadan
beri hapiste gecen isti- Adliye vekiline gonderdigi bir mektupta giiya; «Jddia makami-
rabh bir sorusturmadan sonra igte bes giinden
beri de hes3ba nm bana isnat ettigi suclan prensib itibariy-le kabul ediyorura.s.
cekilmekteydi. Yirmi dort saatte ancak iki saat
uyumasma mii- diyordu. ihtiyar din adarm gesitli zuliim ve igkencclere kahra-
saade odiliyor ve en yakmlan ile dahi
gMstttriilmiiyordu. Ih- m.anca katlandikfcan sonra, nihayet muks.vemetin de kar etmi-
tilalden sonra ifsa edilecegi iizere kendisine
uyustumcu ilaclar yecegini gorerek bu hazir itirafi imzalarnigti.
verilmis ve hattS. beyni de yikanrnisti. Kukla Komiinist
Halk 1SJ4& §ubatmm sekizinde Kukla Komiinist Halk Mahkeme-
Mahkemelerinin ic yiizimii bilenler igin buniar cok olagan
aey- si Moskovadaki efendilerinden aldigi emir gereglnce Macaris-
lerdir. Tevkif edileeegine dair gayialar ortada dolasmaya
bas- tan'm en yiiksek dini mevkiini iggal eden Kardinal Mindszenty'-
F: 5
 68 MACAR tHTft.AU /

yi «Devlet ve Millete ihaneb Bnglacmdan iitiirii miiobbct haiisc

mahkfim etti. Kardoa! kar&n vakar ve siikimetle dinledi.
-Her-
kos 6ok iyi bilmektc idi ki; komiinistlere
gore dcvlet ve millet
demck komlinist idarc ve Rusya demekti.

Bundaii sonra, 1.958 ihtilaimo kadar KanBnaB,

dama tasi
gibi elk sikmemlckpt ve haoishane degistirmok suretiyle,
hal-
krn haftzasmdan silmeye cah»tilar.
Paltat komtinist zuiiim ve
tahakktlmil arttikea onun bu muhakeme ve
kafa tutuguna ait
hatirslar halkm hayalleri ile siislonip bttyiitttte buyiitiile mon-
lekeii dolagryordu. Belki Kardinal
Mindszenty biiytik bir kah-
raman degildi. Fakat Macar halki mazmmlugunun
mflcerret
manasmi onun gahsmda miigahede etmekten ve komiinizme kar-
si cikmak meylinden dolayi bir
kahraman yaratmak ihtiyaci
icinde pnun hatirasim kulaktan kulaga
biiyiitup siisleyerek
naklediyordu. Komiinist idareiiin ihtiyar Kardinali
hapis'hanc-
de dahi rahat birakmiyan zuliim ve iskcnceleri de halkm
bu his
ve meylini kamc.myordu.

Din, milietlerin kara giinlerinde muhtac olduklari

teseili ve
Umidin yegSne kaynagidir. Dev adrmlan ile ilerliyen teknik
yii-
ziinden hergiin biraz' daha degigen Diinya sartlarma
ragmen
insanlan, madde ve akil pl&mnda biitiin hesaplan
tiiketen badi-
relerden hall ve ancak din kurfarabilmektedir. Bu yiizden
halk
topluluklarmi harekete getirecek liderlerin ya din
adaim clmasi
veya bu sifatm psikolojik ve efsancvl tesir gartlanm
tesis ede-
cek bir takva iizerinde bulunmasi icab etmektedir. Bu
gttn Kib-
ns'da Makarios'un hala papaz ciibbesi ile dolasmasr sebepsiz
degildir. Tiirk
Eurtuluj savasmda bile muntazam askeri teski-
latkuruimadan bnee hemen her yerde baa gosteren mahalli mu-
kavemet hareketlerini din adamianmn vucudai getirdigi bir ger-
cektir. Aynca askeri ve siyasi sahislann dahi nasi! el
agip dua
ettikleri vehalkm dini hislerine hitab etmek suretiyle basan
sagladiklan herkesge bilinen bir hakikattir. Turk Kurtulug sa- Komiinist nizamda din ada.minm normal mevkii SANIK
:

Macaristan'm en bttyiik din adaim Kardinal Mindszenty Kukla

vasmm ilk kursummu atan da Mr din adamidu-: Siitcii itaam.
KomQniat Halk Mahksmesi hussurunda (Sena 1949.). ihtilali
Dttnun Gandisinden bugiiniin Vietnam gikmazmm girdaplarm- besleyip geligtiren zuliimlerden sadece biri...
da alev ve duman helezonlan halinde yamp kul olan butim yol.

J
 MACAR iHTtLALl MACAU IHTlLALt 69

Stalin taraf-
gSsterioi ruhJar, dinta' felaketler karsismdaki
«Teminat fonksi- lerde kendilerine muhalefet edebilecck kimseleri
yonu» na ispat edon idealistlerdir. itham edorek bcrtaraf edip digcrlerrao karsi riyakar
tarilgl ile
Macar MiUeti ieta, birikmis ve hakki verilmemis. bir inan- bir giileryiiz politikasi alan Kruqef kadrosu, kendi devrclerinm
ma potansiyelinin vo bag kaldirma azminin sombolli olarak
Mi- bu siiretle iie karsiJasmis.
en cetin problem! bulunmaktaydilar.
din adammm secilmcsi tesadtif eseri degfldir. Halk Iktidara gcldikleri giiya Stalin devrinin kalmtisi
zaman olan
psikolojisi-
mah-
Bin tabii ve normal bir ioabidir. O kadar ki kcndisinin
|ahsefl zulum vc'tedhis aloti kadroyu temizlemek icta bir defaya
hit; Mr rol ifa ctmedigi 1958 ihtualinin metoduna
muvaffak olmaya yiiz sus olmak iizere bas vurduklan tenkil ve temizleme
tuttugu ilk giinlerde Budapeste'den gekilmekte olan Kus tankia- emperyalizroinin dagihp parcalanmasma
devam etmeklc Rus
riDin tarrakalan arasmda yapmak meeburiyetinde kalmis-
biitiin kiliselerin eanian ortahgi in- razi olmak arasmda bir tercih
letirken din mazlumu Kardinai bir zaJEer sembolii halinde sehre lardl. „
girecektlr. Daha sonra Rus tanklarmm eekilmesinin alsakca Gereekten Kusya'da her yeni gelcn kadro, aslmda
komu-
bir manevradan ibaret oldugu tahakkuk edince Rus seleflerine
kahpeligi- nizmin bunyesinc mahsus olan isdirab ve sikintilan
nin ieabi olarak alti bin tank Budapeste sokaklarma yiiklcmek suretiyie giiya zulum ve tahakkiime son
vermek lddi-
dokiiliip
Macar MiUetini kaldlrlm taslan gibi cigneyip hiirriyet iiareke- vaftasml yapistirarak bu-
asiyle «vvelki idarenin artlklarw
yerim saglam-
tini bogacaktir. tste o zaman bu din
mazlumu ve kiyam sembo- tun mukavemet kuvvetlerini temizlemekle
liiKardinal gitsIUMe Amerikan scfarethanesine sigmarak daha lastirmaktaydi. Buna o kadar ahsilmisti ki; Moskova'da bir
d'artesryle yem
sonra dogaeak yeni ihtilMlerin manevi malzemesine katdmak rece yansindan sonra ger^eklesen bir hukfimet
kendilerinee muzir,
iizere Maear milletm hayal ve hafizasma donceektir. idarenin kabramanlan biitiin pcyklerde
toparlayip yok et-
anarsist ve tehlikcli eski idare taraftarlanm
meyi ilk Krugef Yoldasm iktidara gelme-
vazife bilmekteydilcr.
ILK ORNEK: POLONY A iHTlLAlJ edilmigti. Komiimzmm
sinden sonra da aym ijekUde hareket
sahsi kazane, meylinin avantajianm
ortadan kaldiran ve insan
1958 ydi sonlarmda Rus Peyklcrindeki iktisadi ve manevi diyalektigi ieabi
sahsiyetine saygi duymak liizumunu reddeden
sikmtmin had safhaya ulastlgl miisahade edilmekteydi. Biitiin bir de bu tenkst ve
halki knuzdarip Wan iktisadi baskilara
tlgrasmalara ragmen enflaayon onlenemiyordu. Bilhassa Polon- Mesela 1951 senesi
tedhis hareketlerinin agirligi ekleniyordu.
ya'da asikar bir taiEursuzfak belirtileri baslamisti. Rus liderieri hareketi
Martmm son gecesi Varsova'da boyle bir temizleme
Basta Kracef olmak Uzere, bu huzursuzlugu Mcbir s'.zmtrya.
icin gayet ustahkla bir plan
baarlanmistj. Sebirdeki butun ya-
meydan vermeden yatatirmak igin topluca Varsovaya gittiler- elli kilometre gu-
banra muhabir ve diplomatlar Varaova'mn
se do Mcbir netiee alamadan ve yirmi dort saat icinde adeta ka-
eski bir satoda zahirde hi« Mr sebebi
olmayan btoJi-
neyindeki
Qarcasma Moskova'ya diSnmeye mecbur olmuslardj. Kruecf ziyafetm sarhos edi-
tepem bir ziyafete ca|nlmi§)ardi. Oniar bu
«Kanla bastirmamn en iyi care o!dugunu» soyleyen Molotofuda
oi atmesferi icinde «zeva-l buimaz
Rus Imparatorl-agmm .» nun !

yanmda gctiirmiigtu. Polonya'da ilk huzursuzlugun nasihatie

kudretii devlet adamlan serefine kadeh
kaldmrken Var § ova'mn
giderilebilecek bir cinsten olmadigim hep birlikte ve gdzleri ile ugulduyordu.
sokaklan Rus askeri kamyonlanmn gciriiltaleriyie
gtirdiiler.
Pttslar Varsova'da ne kadar miinevver
ve asuzade kalmtisi ka-
dur-
Komiinizmin Rus esiri milletlere yiikledigi haysiyet kmci dm erkek ne buldularsa sUngUlfi muhafiEiar nezaretmde
agn- sartlarm vebalini Staline yUklemek yigar giot doldu-
suretiyie biitiin peyk- tukliye diirtiikliye kamyonlara iist iiste esya
70 MACAR iHTlLALl
MACAR IHTILAL): il
rarak gehirden cikarmiglardi. Bu suretle Slum yolculugna gi-
kan IS bin Vargova'h hig bir emarleri kalmamak iizcre orta- galigmig olan Go-
komiinist idareiiin ycrlesmcsine canla bagla
dan kaldinlmiglardi. Bu Katyn ormanlan faciasimn bir egiydi. gikanlarak hapse
mulka daha o yil Titoeu itbami ile partiden
Ruslar bu seferki temizleme hareketinde sactece Vargova'dan ellerine geeirdikten sonra
atilmisti. Komiinistler bir memlcketi
18 bin kurban bulabilmislerdi. Bu miktar biitiin Rus peyklerin- kendilcrmi o memlekette iktidara
ilk temizleme hareketinde
dcki temizleme hareketinin genigligi hakkinda bir flkir verc-
getirmig olan gruplan bertaraf etmeyi
ananevi bir siyaset ha-
bilirdi. Biitiin ecnebi diplomat ye muhabirler o gece Ruslarm goriilen bu hareket tarzmm
linde tatbik ederler. Ilk anda garib
maksatli ziyafetinde eglenirken 18 bin Varsova'h da o gece or- vardir. Kisaea soylemek
bir 6 ok idari. ve psikolojik sebebleri
tadati kaldmlmig bulunuyordu. iriaresi altma duguren
ieab edersc; Bir memleketi Rus isgal ve
Esasen Lehliler 1723 yilmdan beri memleketlerinin Ruslar edenler veya ortami buna hazirla-
komiinist ihtilaline igtirak
tarafindan sik sik istila cdilmesinc ahsmislardi. Fakat Rusya hakiki mahiyetinden
yanlar ya satin almmls veya komiimzmin
Slay empcryalizmine beynelmilel komiinizm gibi bir maske bul- afamaklardir. Birmcjier
bihaber gozii kapah soziim on a idealist
duktan sonra bu isgal ve istilalann cehresi earlik zamanlarmda- temizlik hareketme ki-
komiinist ihtilalinm gercekegmesi ve Uk
kiyleriyle kiyaalanamiyacak oleiide degismigti. Kanla yatigtir-
lavuzluk etmelerinden sonra artik
fonksiyonlan bitigi icm ikm-
ma ve rejimini kelleler iizerinde muzaffer kilma metodumm ciler isc komiinizme dairtagidiklan hayalleri ile realite arasinda
dogmasi muh-
korkunc farkm yaratacagi hayal kinkligmdan
kudretli tatbikatcisi komiinist lidorler hemen her memlekette
ki
idareyi bir kere ellerine geeirdikten sonra o memleketin yiizunden yok edilirler.' Igte Gomulka
da bu
socuk- temel reaksiyonlar
lannm kamm seller gibi akltmadlkca rejimi emniyette gormu- gruptan bir insan oldugu icm derhal
hapse tikilmigt,.
ikinci
yorlardi. Bu kanh Stalin taraftorlanm
tenlril vo tedhig olaylarma iktisadi sikinti- Fakat Stalin'in olUmiinden sonra baglayan
lar eklenincePolonya halki haysiyet ve istiklalden mahrum idarenin magduru gozuken-
temizleme cereyam dolayisiyle eski
olarak achktan olmektense Rusya'ya meydan okumak suretiy-
leri bir nebze tutmak taktik
icabi liizumluydu. Ancak bu fataim
safhaya varmig
taraflanm temizleme ceryanlan zaten had
le istiklaHerini kazanmak arasinda talihlerini
danemek meeburi-
yetinde kahyordu. tgte bu yiizden Ekim ayi nihayetlerinde Po- tuz biber oluyordu. Yu-
olan Polonya'daki izdirablara yeniden
lonya'nin hemen her tarafmda Rusya'ya karsi yavag yavag bir bin Vargova'lmm b.r
kanda kisaea hikayosini naklettigimiz 18
bag kaldirma ve direnme gBriilmekteydi. Stalin taraftarhgl it- an! bir baskmla toplanip
gecede evlerinden gece kryafetteriyle
hadiselenn yarattigi
yok edDmeleri bu hadiselerden biriydi. Bu
hamlariyle girisilen 1851 temizleme harekctinden her nasilsa
kurtulabilen bir kac. gains parti secimlerinde halk tarafindan
psikolojik baski altmda Gomulka ve arkadaglanmn su 5 lan af-
onemli mevkilere getirilmekteydiler. Bu gahislardan biri de alemdar 01-
fedildi Fakat halk onlan bir kurtulug hareketine
Gomulka idi. Polonyayi Ens ioyundurugundan partide lyi mev-
kurtarabilecek maya dogru hergiin biraz daha itmek suretiyle
iimidi ile Gomnlka halk nazannda yavas yavas itibar halinde ve agir Rus bas-
kazan- kilere getiriyordu. Tabii bir insiyak
maktaydi. Olaylarm patlak verdigi 1958 senesinde omrii fakir biitiin memleke-
-.
kismin tesiri altmda baglayan bu mukavemet
bir igci olarak mucadele ile gegmig bulunan Vladislav Gomulka 1956 Bkim ayi nihayetlerinde ise isciler
ti sanyordu Nihayet
58 yaslarmdaydi. Ikinci Diinya Harbinden sonra Polonya Rus numayigler oldu. gere,
fiiKharekete gectiler. Poznan'da kanli
ordusu tarafindan isgal edilerek Moskova emrinde bir komiinist de kaybetmig bulunan Polon-
ve haysiyetiyle birlikte ekmegini
iiiko kuruldugu zaman Gomulka Polonya komiinistleri arasinda diye bagirarak ilk so-
ya iseileri «Ekmelc ve hiirriyet isterissh
en fazia dikkati ceken simalardan biriydi. Fakat memleketinde
kak'miimayisine baglamiglardi. Bu miimayiglerde
kolay May
yatigmaya niyetligbrulmeyen d ilerin galeyam sebebiyle Rue
K

iZ>
MACAR iHTtLAlJ
liderieri yukanda da sfiylendigi gibi Varsova'ya
geldilersc de
htqbu-notice elde edemediler. Her
seyin dmelccegmi vadetmek-
to hadiselerj yatistiramadilar.
KanJi mumayigler bir taraftan
dcyam ediyordu. Rus liderlerinin Gomuika'mn ayagma
kada-
gcterok Polonya'daki olaylarla
ilgilenmoleri Gomulka'yi arbk
Polonya nm Jideri baline gctirmis
oluyordu. Gomulka ikinci bir
nto olarak ortaya ciluyordu: Kbmttnist fakat
Rusya'ya bagh
degddi. Halbuki Polonya'mn izdirabi
Rusya'ya bagh olraak ka-
dar komunizmin mahiyetinden ileri
gelmekteydd. Bu yiizden
Polonya olaymdan hemen bir iki gun sonra Macaristan'da bas-
fayacak ohm isyan ve ihtilal hareketi Rusya'ya karsi oldugu
kadar da komunizme karsi olacakti.
Bu sirada gerek Polonya komiinist hukumcti
gerekse Rus
idarecilon biitun diinya umumi efkarma
kargi Polonya'da hic-
birhadise cereyan etmemekte oldugunu ilan
etmekteydiler. Hal-
MACAR n-ITILAL,l 73
ediyordu. 21 Ekim 1958 da komiinast parti merkez kcmitesi
bagimsizhk hareketim idare oden Gomulka'yi parti liderligine
secti. Pa.rti merkez komitesJnitt dokua iiyesfeua Gomulka'yi tut-
duruma tamamen hakim oldular. Gomul-
masiyle hiiriyetejler
ka yaptigi konugmadta: cl2 yildan beri kofcu bir idare altinda
inledik. Fakat bunun sonu artik gelmigtir. Polonya bundan
aonra sosyalizmin yolunda. kendi kaderini kendisi cizecektir.
Sovyot Rusya ile movent dostlugumuzu muhafaza edceegiz. Fa-
kat kendimize gore bir sosyalizm yolunda y'uruyecegiz. Bir
toac turlii sosyalizm vardir: Rus sosyalissmi, Yugoslav sosyaliz-
mi ve gimdi de Polonya sosyaii.xmi.» dedi. Bu komigmadas *§-
ciler yer yer Gomulka lehinde mitingler tertibliyerek Polonya'-
nm hareketini ve yeni Uderini destekleraeye bagladilar,
istiklal
20 EMm Cumnrtcsidra beri Polonya'da fo&S gosteren bu degi-
Moskova gazetcleri h&diselerl halktan giz-
giklikler kargiainda
lemeye cah^arak susmaktayduar. Bu gazetelerin siSkittu Rus
Udcrlerinm gaglociiklanm ve Polonya Istiklal hareketi kars>
sinda nasil bir tavjr alacaklarmi kestiremedilderini gcwteri-
yordu. 21 Ekim 19GS Pazar giinii Polonya ordu birlikleri Dogu
Almanya'da Steptin sjehrinc girmsk isteyen bir Rus alayina
ates aqtilar. Bu biilgcde Lehlilerle Rus kuvetleri arasmda kanb
carp?smalar bagladi. Ecnebi ajanslar Polonya kuvetleri ile Rus-
lar arasmda Varsjova'mn 85 kilometre Batismda ikinci bir car-
pifjmayi haber vermekteydiler. Gerek Polonya gerek Rusya ilk
gunlerde bu garpismalara dair haberleri tekzib ediyor-
biitiin

lardi, Aym Amerikan Cumhurba^kani Eisenhover hiiriyet-

giin
cJ3eri destekledigini belirten bir konusma yapmig ve «KalbIeri-
miz sizinle beraberdir.» demigtir.
Bu suretle iistiklal ve huriyet hareketi ilkd.efa Polonya'da
fiili aekilde ortaya Qikmigtir. Dogu Almanya hududundan ge-
tirilen 800 Rus tanki ile- Steptin bblgesinde, kan yoluyla onleme
GOMULKA tecriibesine girisen Rusya bundan liigbir netice elde edemedi.
Rusya'mn bas egmesiyle Polonya istiklalind. elde- etmi§ gozukiin-
Polony^'d^i olaylan gizlemeye imkan
J*
Bus liderlerinin Mbskova'ya haroket etiklari
yoktu. Nitakim ce bu durum diger peyklerde de kurtulu§ iimidini kuvetlendir-
mi§tir. Igte bu yiizden Polonya'nm istiklslini ilan etigi 21 Ekim
gun Polonya 'nm
yeni Jideri olarak goziikmeye baalayan Mac&riistan'da da talebe mumayiglert basla-
Gomulka biittin dunyaya 1956» Pazar giinii
hitaben Polonya'nra arfak miistakil bir
devlet oldugunu ilan
 MACAB tHTBUiLt

mi§ vc bu surctlc hareketm digsr peyklere de sigraraak isti&adi

Rusya'yj gok dahia ciddi olarak bu harekote kargi gikmaya
mecbur etmiatir. ttetelik Macar harekati yukanda cla sbyledigi-
miz gibi sirf Rusya'ya kargi dsgil ayui zamanda komiinist
idareye kargi bir mabiyette ortaya gikryordu. Muvaffak olmu§
gSziikeH Polonya ihtilali Macarlann Rus hakimiyetinden maada
kora'Unizme kar^i gikmug ohnalan dqlayisiyle Kusya icin bar
hayat memat davasi halini alacak ve ileride goriilecegi gibi her IN s
no bahasum olursa olsim bastinlacaktir.

YKMlN EUlYORUZ, ABTIK HOLE OfJtfAYACA&H

1* :

(Eskunszuk, eskunszuk hogy tovabb nem leszunk)

Polonya'da olup bitenler Macaristanda bir kurtulus umidi
yarattx Tahjmin odilemez bir badise olmus ve kisa zamanda ,SJ!
Polonya Pais boyundurugundan Inirtularak asagi yukan hiir
a
bir devlet haline gelmigti. Bunun btttttn Rus mey-
Gsiri iilkelerde I £z
:

$ | 5
dana getirdigi sevinc. ve heyecan miithisti.
Polonya ile birlikte
kendileri de kurtulmu§ gibi seviniyor, fakat bu hislerini agiga 13 |
vurmak cesaretini gosteremiyorlardi. Polonya ihtilalindn peyk- Ian
ler arasmda ilk te'siri Macaristani'da ortaya <jikti. Polonyah-
(aria, Macarlar birtolrlerini kardes sayarlar. Tarih boyunca hie

harp etmemig ustelik daima aym kaderi paylasmislardir, Ko-

mltaistler bu ihtilali fagiat (!) ve gerici (!) kimselerle Ameri-
Ml
Ills
1

can Entelejansmm miisterek organizasyonu olarak gostermege

5 « a I
eahsmislar ve bu iddlalanni isbat ( ) icm Bati dilerinde kitap
!

ve brogurler Qikarrmglardir. Halbuki Maear ihtilali bir tabiat

olayi gibi kendiliginden ortaya Qikmisttr. Hie. bir sun'i zorlama
bafaiakonusu degildir. Qunku Macaristan'da komiinist idarenin
agir baskisi her ferdin suur ve vicdamm en kiicuk bir te'sirle
dahi patlaraaya hazir hale getirmisjii. Sebepler komiinizmin ve
Rus iahakkumimiin bunyesinden gikmistir. Esasen ihtilalin
meydanlara doktugii halk yigmlan icinde buyiik cpgunlugu ka-
dmlar ve bilhassa geng ogrenci ve igciler teskil etmekte idiler.
V "'"^iM
Bunlar tamamen komiinist egitim ve bgretiminin te'siri iginden
 76 MACAR IHTiLALI MACAU THTJLALI 77

goJen iosanlardi, Daha tlkokula bagladiklan andan dtibaren ko- in aq:k muhakemesi. gibi ilc, sart ileri siirmus, ve bunlar yorine
muxuzme ve Rusya'ya ait onlara telkin edilmig buhman fikirlerin getiriimedigi takdirde 15 gitae kadar genis olguiJe niimayise gi-
vicdan ve guurlannda doyurucu bir tc'siri olabilseyda Macar' ih- riaccoMcriiii biWirmislerdi. Hukumet bunu da siikutla gecistir-
tilali diye bir fjey ortaya gikmazdi. Qimkii butiin kiymet Mi- misti. Fakat Polonya'daki ihfjlalin anbean Polonya halki Iehme
ku.mlcrim komurmmm ve Rusya-'mn menfaatrae gore te'sis ve gellgmesi ve Rusya'nm Polonya istoklorme bas egmig goziikmeBi
tolkin eden bir cgitim sistami onlari ana kucagmda yakalayarak Macar gengliglnin cesaretinl arttirrmstl. Bu yiizdon Polonya
kondi te'sir sahasinda hayata baglatiyordu. Boylcce komiinizme Blgiligi oniindekl sempati gostcrisinde erteai giin Tuna'nm dogu
en sadik olmasi gereken bir kitlenin komiinizmdcn kurtulmak loyismdaki PetSfl meydanjnda toplanarak hislerini daha gu-
igin Macar halkina rebtoerfik etmi§ olmmi bu ihtitalra hak£ki mtillii bir gekilde aqiga vurmak kararmi aldilar. Ne radyo vs
sebeplerini gostermeye yeter. Bu ytaden Ruslar'in Macar ihti- ne de gazeteler yeni bir gelisme yoluna giren Macar gencliginin
lalindp' bir ch§ tahrik -araraalan, gerceklerd tersyuz etmek icin bu. davrams vc isteklorindon bahsetmiyorlardi. Kim brlebilirdi
uydurulmug dehgetli bir yalandir. ki; barj'angigte, sadece Polonya iMUMinden dogan bir cesaret-
la komilnist idarenin tahaMsttmHnii bir nebze analtmak gayosini
22 EKtM PAJSARTESl :
giidon bu miting. bir anda Macar rnilletirin ijindc birikmis olan
inidtraln bosaltip tufanlasstirmasma scben toskil edeoek vc ornek
TJniversite dgreneileri, Rusya'dan daha bagimsjz bir khira aldigi Polonya ihtilalinikat kat asacaktir. Olaylan: Kolay ko-
koparmak igm aava#makta olan Polonya'yx destokle&ikledni lay sabtedilmez halk psikolojisi yonotjnis ve yillarca iizerine
gastermek makaadiyle Polonya Eleiligi Sniinde bir sempati g6s~ cbVoklcnen, baski ve k'orkulann iiesabmi gormek iisere sahian-
terisi yapmaya karar vcrdtfer. Ogleden evvol Budapetjte tJnfver- mi^br.
siteainde biraun icin bir toplanti yapilmisb. O gtinlerde Maca-
rfetan'da Komttmst Partisi Bir-inci Sekreteri Erao Gcro herge- 23 EKlM SALI
ye bakimdi. Onun te'sis etwgi teror havasi igmde bu sempati gos-
terisini etrafa duyurniiaga imkan mdunamadigi, halde ogle-den Hukumetin mitingle ilgili hertiSrlii habori onlemesine rag-
aonra Polonya Ejlcidigicniinde cogunlugu gene, ogrenci ve isci- men kulaktan kulaga butun setae "Oniversitc gencliginin Petofi
lerle kadmlarm te§kil ettigi biiyuk bir kalabahk toplandi. Bu- meydamnda toplanacagi haberi yayilmisti. Komiinist idarenin
agir ruht ve iktisadi baskisi altinda bunalmis olan Macar
rada Rusya ile hiirriyeti: igiri savasmakta olan Polonya halkma mille-

basarilar dileyen sessiz bir gosteri yaptilar. Polis hicbir geye ti iginibosaltmak icin ilk def'a bir firsat elde etmig oluyordu.
miidahele etmeyerek olaylan uzaktan seyretmeyi tercih edi- Ogrenciler ve gene; issiter sabahm erken saatlerinde evlerinden
yordu. Rusya, Polonya ihtilali dolayisiyle saskma dondiigunden grkarak Petofi meydanma dogru ilerlemeye basladilar. Hem
peyklerdeki idareciler de gelecegi kestiremedikleri icjn Mosko- yiiriiyorhem de Fransiz milli mar§r Marseillaise ve Kossuth
ya'daki uc Oniversitenin ogrencileribir giin once (21 Ekim ma.rslarmi soyliiyorlardi. Petofi meydamnda 25 bin kiailik bu-
1956) hiikumete miisterek bir ultimatom sunrauslardi. Bu iil- yiik bir gendlik kitlesi 1;oplandi:. ogrencilerden bir sjogu gece
timatomda : sabaha kadar uyumiyarak meydanlarda ana oaddelerdeki bii-
1 — Basm hurriyet'i. yiik binalann ccphelerine dovizler bayraklar yerlestirmislerdi.
2 — Seyahat
i

hiirriyeti. Bunlar arasmda :

3 — Hapiste bulunan eski Milli Savunma Bakam Farkas'- Euslar vataiuiuza dbaiin!
 78 MACAB IHTiLALi

Yeni bir idaro isteriz!

MacaristnM'a istiklai verin!
Polonya niilleti ile beraberiz!
Imre Nagy'yi is baglnsv gdtrin!
Rakosi cezas]3$ bulmahdir!
gibi doviz ve levhalar gozc carpmaktaydi.
Polonyadaki gibi Macaristanda da hallim iimidi iizerinde
toplamakta olan bir sahsiyet vardi fcnre Nagy, 1955 yillnda
:

Moskova'ya pek bagh olmadigi gerekcesiyle partiden ihrac edil-

misti. Nagy'nin daha serbost fikirli oldugu bilinrnekte idi. Ma-
caristan'm iktisadi scviyesini yiikseltmek ijin dc bir hayli gay-
ret sarfetmisti Kendine mahsus babayani tavirlan ye komu-
nist idareeiler arasmda pelt goriilmeyen guler
yiizltttUfiiyle
sempati toplamis bulunuyordu. Aynca Macaristan'da komiinisf
jjuJiim ve tahakkiimiiniin sembolii haline goten Stalin'in tedhis
alcti Matyas Kafcosi ilc da anlagama&g! bilinmekte idi. Bu da
Nagy'ye sempati celp eden unsurlardan biriydi, Rakosi Polit bii-
roiain bir toplantamda. Nagy'dcn «Ahmagm biri» diye soz et-
migti. 1953 yilmda Kremlin'deki Stalin'ciler Malenkof un yeni
siyaseti icindc kendi metodlarim yiiriitmek icin Nagy'den is-
tifade etmek istemislerdi. Macaristan'da Rakosi vine Stalin'in
metodlarim yiirutecek takat Nagy'nin giiler yuziinu maske ola-
rak kullanacakti. Nagy bu taktigi gayet giizei kavrayarak Ma-
lenkof, Krasse* ve Mikoyan grupuna pcyklerdeki halkin da in-
san olduklarmi hatirlatmisti. Ashnda kendisi de komlinist idare
ve teMn icjnde yogurulmustu. Fakat Rusya'ya karsi bu jesti
dolayisiyle adi birdenbire daha iyi bir hayatin iimid ve istekte-
riyle birieserek sempati toplamigti. 1S56 Agustosunda siyasetin
cilvesi icabi tekrar partiye almmisti.

Polonya'daki Goraulka gibi tarihi bir rol '

oymyabiler.ef ini
iimid ettiren sebepler bunlardi. Bu yiizden Macar halki Imre
Nagy'yi basmda gormek istedigini ilan ediyordu. --.
:
:/ ni«t"iJ'
1 b -:l
Petflfi meydam artik hmeahmc dolu hale gelmisti. Petofi.
d;»ha once de belirtilmis oldugu iizere Macarlarm milli sair
ve kahramanlarmdandir. 1848 Macar ihtilalini yonetenlerden-
 80 MACAR fHTIL.ALr
MACAR IHTILAL.I 81
dir. §iiricrini ask ve
hiirriyet iizcrine soylcmis bir sairdir.
Onun kendi adiyle amlan moydandaki heykeli —
iinundc 5 Macar Konriiaist I*artisK Eongresi toplantiya oa^n]a~
Imre Sinkovits admdaki gene bir aktflr,
PetBfi'nin Macar rak yiiksek ma&amiar Kin. yeni Mr idare hey'etS secib»elidbr.
1848 Mirriyet miicadelesi i 5 in yazilmis siirini okumaya bag- — tmre Nagy^Hn Bayveks.ff.igi altmda ycmi bar hiikomet
Genclerin galeyam o hale golmisti ki; kaiabalik
tadi.
en kiiciik kwatmaltdir,
7 — Mihayl
bir heyecanla aniden ve kolayca
dalgalamyordu. Gene aktoriin Ku-kas ile Matyas Sakosi alenen muhakeme
olradugu §u misrai kalabahk tarafindan
hep bir agizdan ve cos- edilmelulsr.
kun bir nakarat halinde tckrarlanarak kenar ve
tingi
kogelerden mi- g— Baton partOerb i^tirak etfeeegi gMi ©y ile genel bir
takip etmekte olan kmllarln yttreklerini korkuyla iir- secim yapilmaledsir.
pertti:
9— Maea.rista« ekoiiomis; mevcucl tolnki kaynaklara go-
1

fekunszafc, eskunszuk Iiogy rabok tovabb nam

fessnmk! re yeiiiden organize edUmelidlir.
«Yemiii cdiyoriiz, art* ksfe olsMyacag!z!.» 10— Igcfflerfa rasidimam konten|Jailara gdaden ge^ldlmelf
Petoti meydanmda ogrencilerm heyecanh kcnusraalan
ga- ve grev haliki taranmalidir.
yet tatfeamb ve asil bir gekikte coreyan eta. Hiobir
polis veya 11 — Mecb^ri siraat feontenjaj^an gozden gegirHineiidir.
12 —>BEostaka cMteilede hoSkoz
diger gBrevH ile bir hadise crkmadan miting hakka saMp
aksama kadar de- iiyeleri e¥it
vam etU. Hiikutaet sabahleyin ikinei bir ilana kadar
her tiiriii olmahdir.
iiEumi topjanti ve gosterflerin yasak edildigini radyo
ile ilan IS — MacEiristaw sniUi bayragi telirar kullaralmalK vv 'Mar
etmis ye nttmayis yapmamalan igin ihtarda bultmmug
okhigu oar ortlusimda eski iiniformalar giyilrodidir.
halde ogrcncilcr buau dmlcmeyerek hareketo gecniisferdi.
Hii- 14 —
Stalin'M biatitn heykeBeri parciiianmahdir.
kfimel abl ve kararsiz kalmis, ne yapacagmi kestiremez
bir du- Petofi meydamndaki bu miting siiknnet icinde sona erince
rumda idi. Mitingin saat 10 da baslayacagt Han edHmis ve fiiler. kalabahk Tuna uzerindeki kopriiden Budin tarafraa dogru akm
1

de daha erken saatlerde baglamisti. Saat 14 de hlikfimet etmege bagladi. 1848 Macar Mirriyet hareketinde- orduya on-
giiya
kiiciik diismekten kurtulmak icin toplantiya
miisa'de ettigini ce Hobsburg hanedamna, sonra da Rusiara kargi yoneltmig bu-
bildiriyordu. Halbuki miting hfikumetin ragmma ve
buyiiklbir lunan Polonyah General Jozef Bem'in heykeli §ehrin o kesimin-
intizamla sabahtan beri devam etmekteydl. Nihayet
yapjlan de idi. Oraya dogru ilerleyen kalabaliktan birisi eline kocamaiv
kormgma ve tenlddlerle belirtilen isteklcr 14 madde halhide tes- bir Macar bayragi gecirerek kalafoaUiga kargi bu bayragm orta-
bitohmdu :
sma Ruslar taraftndan ilave ediimis bulunan orak gekici yirtip-
1 — Battta Sovyet askerter! Mscaristandan celdtmeMir, '

ijikardj.Bem'in beykeii online gelindigi zaman kalabahk 60 bin

2 — SovyeHer tam
Blrligi ile ve
bir iktisaOS siyasi esitlsk kigiye yiikselmigti. Bir anda heykelin etrafi bu gekilde ortasr
yirtilarak orak cekici kopanlmjg bayraklarla doldu. Bu sirad*
te'sis ettitaeii, Sovyetler Birligi Macaristan'm So. islerSite kat'i
Burette modahele etmeraolHlir. gengieron iginden birisi bu yirtilan bayraklardan birine Kossutlt
3 —
Macaristan'in ticari andiagmafeM ve- Sovyet Eusya'ya. armasim Have etmek suretiyle ihtilalin bayragmi yaratti. Lajos
odedigs barb tefflkatinin miktars acsMamaaMir. Kossuth da dalia once bir vesile ile soylendigi iizere 1848 Macar
4 —
Macaristasi'in uranyum kayisaklari, bmuaxra isletiS- ihtilalinde rot almis mill! kahramanlardan biridir. Kalabahk hep'
mesi ve Sovyet Kusya'ya verUeii fmtiyaitlar hakkintla bUgi ve- bir agizdan Maear milli marsmi soyleyerek heyeean kasirgasi
riSmelidir.
haltade git gide kabarmaktaydi. Ruslar Macar milli marsun ya-
iiaklamislardi. Macar milleti sesleri kisibncaya kadar ve bir din!
 MACAR tHTiLALi 83'
82 MACAR IHTiLALi
kaldx. Herkes elindeki gazeteteri tutusturarak birer mes'ale
ayin vecdi ieinde miHi marsim tekrar tekrar sb'yliyerck semayi Bu
meydana getirdi. Nagy bir tlirKi ortaya' gikmtyordu. Burette
uguldatiyordu. Ba'zan da tophi haide Szozat'm «millete hitap»
biiiiharo de daha iyi anlasilacagi gifoi kendisine baglanan umid-
isimlli giri, Macar milli marsi ilo birHkte toplanan
kalabahga lere pek de layjk-bir adam olraadigim daha ilk anda gostermig
kargi okunuyordu. Bir ara Macar Yazarlar Federasyonu
Bas- oiuyordu.
kam hoparlorle Macar yazarlari igin hazirlanmig bir hjirriyet
beyannamesi okudu, Aksam karanhgi bashrmak Uzere iken ka-
Jabahk buradan parlamento binasina dogru yUriimege ba§ladi.
AKTIK YOfJBAg BBGIHZ!
tglerinden giiclerinden donmekte olan isgi ve me'murlann
da
katilmasiyle kalabahk 150 - 200 bin kis-ilik bir insan seli haline
Kossuth Mcydamndaki iki ytizbin kisilik muazzam halk
geldi.Kossuth meydanma gclince, butun trafik durdu. Buna kitlesiheyecan dalgalan halinde tmre Nag'ye istediktermi flte
ragmen bu miithis kalabahk tam bir intizam Ye disiplinle yurii-
ederlerken Rus tank ve ucaklari da harekete gegmis. bulunuyor-
yordu. Kossuth msydamm dolduran balk, henilz iyi bir ismi bu-
du. Giindiiz Petofi Meydamnda kabul edilen 14 maddeyi okut-
lunan Imre Nagy'yi gormek vc da'valanna ondan destek bul-
mak radyoevine yiiriiyen genclerin uzerine big bir ihtar ya-
icin
mak istedigini bagirryordu.
pdmadan ates. aqihms. yiizeiU kadar gene, alkanlar ieinde kaldi-

rimlara yigilmisti. Kossuth Meydamndaki kalabalifm radyoevi

onunde olup bitenlerden haberi yokiiu. Fakat KmlWm
artik:
KIZIL YILDIZI SONDURUN!.. isi ciddiye alacaklarl muhakkakti. gtmkii once kizil idareye kar-

si baslayan ntimayisi gitgide bizzat komiinizme kargi bir roaM-

Bu sirada Parlamento binasmm oniinu doldurmus buiunan yet almaktaydi. Miimayiseiler mutlak surette Kusya ve komu-
ihtilalcilerin hissiyati iie alay edilmek isteniyormus gibl parla- nizmden aynlmayi ifadc eden dovizler tagmmktaydilar. Kadyo,.
mento binasmm tepesmdeki Kizil Yildizm elektrigi yandi. Ka-
akgam iistii yaptigi bir yayinda «Fagist ayaklanmayi bastirmak'
rankkta ihtisamll bir sekilde parlamentonun tepesinde panlda- Sovyet ve Macar askeri kuvvetlerinin mu§tereken harekete-
iein
yan bu Kizil Yildiz hiirriyet miicahidlerine komiinizmin ve Rus- geetiklerini tanklar jetler ve makineli tilfekler kullamldigmr»-
ya'mn sembolii olarak goriindu. Gercekte de oyleydi. 200 bin bildirmistir. Budapeste ile butun telefon ve miinakalat irUbati
kigilik kitle biiyiik bir hiddet ve nefretle hep bir agizdan bagir- kesildi. Gercekten bu ilk gun, Macar ve Rus kuwetteri milma-
yi|eflere kar§i birlilrte harekct etmislerse de bu durum cok ca-
dilar : «Kizil Yildizi sonduriin» ve ihtimal Moskova'mn emrin--
de kendi miletine karsi ne zulumler icra etmis bir kirli el eiek-
buk degisecek ve hatta bazi Rus birlikleri dahi ihtilaleiler safi-
trigin diigmesinedokundu ki Kizil Yildiz bir anda sondtt. tnsaal- na gegecektir. Sabaha kadar devam eden kansikhklar yUziinden'
lah biitiin diinyada ebedi olarak sonecektir. Macar Komiinist Partisi toplanarak ilk is olarak halkm Umidfai
Parlamento binasmm balkonundan bir kizil ihtilaieilere h'i- uzerinde toplayan Nagy'nin Basvekillige getirilmesini karar
tap etti «Yirmi dakika sabredin. Yoldas Nagy geliyor. Hopar-
:
altma aldi. Fakat Bagvekil Hegedus Nagy'nin muavimigine ge-
tiriliyor ve parti genel sekreteri Geroe de mevkiini mubafaza
15r tesisati da kuruiluyor». 20 dakika tamamlanmisti ki, meyda-
lun biitiin elektrikleri kesildi. Kizillar hala yalan soylemege de- ediyordu. Halk Nagy'nin basvekillige getirilismi alkiglamalda
vam ediyorlardi. beraber bu eski iki darecinin de yerlerinde kalisma itiraz etme'k-
Millet Nagy'yi beklerken, ibirden meydandaki butiin elek- teydi. Miimayigsiler Rusya ilo butiin ilgilerinin kesitaiemesi ma-
triklerin sondiirulmesiyle birdenbire tamamen karanlikta
 MACAR tHTtLAL!
MACAR IHTilALT
84

nasma gelen bu iki eski idarecininyerinde muhafazasim arzu

DEVKtIJCN POT
etmiyorlardi. Ilk anda Nagy ve otrafmdaki idarecilerin bu ka-
dar gitmek istemedikleri anlasihyordu. Fakat halk. yatis- konusmasiyla memnun ye
ileri

tirmamn imkani yoktu. Onlar Polonya'daki gibi Rusya'dan ay- Kossuth meydanmda, Nagy'nin
Stalin meydamna dogru ak-
n fakat komtjnizme bagh bir idareyc dahi taraftar goziikmeye- tatmin olmayan kalabahk buradan
metre boyunda Sta-
rek Bati Demokrasileri istikametinde hareketi gerceklestirraek maya basladi. Bu meydanda yedi bucuk
lin'in apartman hacimli bir
heykeli vardi. Manasi ve maddesiy-
istiyorlardi. Bu yiizden Kossuth meydanmda toplanan halk is-
le put olan bu heykel
milyonlarea Macar lirasma mal olmustu.
rarla tmre Nagy'i parlamento binasimn balkonuna c.kmaya da- su-
iscisinin ekmeginden kesilmek
vet ediyordu. Nihayet Nagy gbmndU Y.llardir ac ve perisan Macar
«Yoldaslar!» diye soze anda komu-
edilen Stalin heykeli, bir
:

baslam.sti Macar on sahametli sahifesini

Milleti tarihlerinin
retiyle bu maydana toga
ki, Kaaaalar ve
ni'zmc ve Rusya'ya duyulan tanem bedefi oldu.
teskil etmek iizere gok kuibbeyi cmlatircasina hep bir agizdan baslau,. Fa-
baltalarla herkes bir taraf.ndan hcykele vurmaya
bagird.Iar: «Artik yoldas degiliz» Imge Nagy bu asil milli he-
devrilmesi May olmnyordu. O
anda nere-
yecan karsismda yillardir yoldas yaftasiyla Rus boyundurugu kat bu devasa putun
traktorier tcdar.k olunarak
den bulunmussi demir halatlar ve
altinda inlemis olan kalabahga «Sivs'gsH Maearlar » diye hitaba
mecbur oluyordu. jtste o gun yoldasugin cilesini bitirmis gibi
gozuken Maearlar hiirriyet ve istiklaline sahib olmanm bas
!

heykel alasap edilmigti. Halk yillarea

bu canavar Staling kars. tomru itade
mtaSffl a tmda mledig
etmek ism «»*
hangi el taraftndan yapAhgi
b.-
bir sey bulannyordu. Bu srrada
dondurueii sarhoslugu icjnde Stalin Mcydamna dogru akmaya
baslad.lar, imre Nagy halkin siikunetle dagilmalarmi bos yere W- bir yaz, putun vMtae
ellerindeki on dSrt maddelik
yaz.lm.st. WO. Haft buradan
ihtilal beyannamesmi
:

otatoak
giinduz radyoevme
riea etmissede sonunda 6rfi idare ilan ederek mumVayiscilere
karsi Rusya'dan yardim istemek vaziyetine gecmisti. Yerinde
kalan parti sekreteri Groe ise Peste radyosuna verdigi bir be-
»™dyo binasmm
gtoeye cahgan
oniine geldiler. O zaman
gen 5 lerin sokaklar,
ihtilalei
bulunan gene tar
«™»**££
«*
ile kars.la*lar. Bunlar arasmda
yanatta «tahrikciler Rusya ile dostlugumuzu bozmaya eahs- yesillerle do-
Maear bayragmm renkleri olan tarm.z.. beyaz ve
maktadirlar. Bu eereyana mukavemet edelim» demistir. tmre dolastmldi.
natdarak eller iistiinde sehirde
Nagy ise heyecanli ve titrek bir sesle Peste radyosundan ihti-
lalcilere hitab etmek suretiyle saat 13'e kadar silahlarmi teslin.
24 BKlM gARfjAMBA
etmelerini bunu yaptiklari takdirde cezalandirilmayacaklarim
sdyliyerek sozlerini soyle bitirmistir «Ogreneilerin sulh ve sii-
ve bilhassa Polonya'-
Harekctin bu olciide biiyiimus olmas.
:

kim icinde tertib ettikleri mlmayislere diisman elemanlar ka- karsrsmda komu-
dakinin mana ve sumulunii S ok a 5m,s olmas.
nsmistir. Bu unsurlarm tesiriyle isciler halk demokrasisine kar-
alarak tanklar ve mitralyezlana
hurri-
nistler gerekli tertibat.

*»
si gelmektedirler. Budapesteliler size hitap ediyorum! artik du- uzerine ates yagd.rd.lar
Bmlerce
yet Steven Maear halkmm
run fazia kan dokiilmesinin online gecin.» Nagy'nin bu konus- doldurdu. Sabaha karsr hur-
hurriyetsi kanlar ieinde sokaklar.
masi sirasinda uzaktan gelen silah sesleriyle onun sesi birbirine muvaffak olduto.
riyetjiler Radyo evine girmeye
kangiyordu, Nagy bu gurultiiler arasmda programini izah et- emrmde ****%*££
haE hiikumetin daha dogrusu Gero'nun
meye caligarak «Benim programima gore genis oleiide demok- siitudyolar kullamlmak surehyle
Yer altmda bulunan yedek
:

rasiye gecilecek ve hususiyetlerimize uygun bir sosyalizm ku- yaymlara deyam olunuyor. Mm-
mUliyeteilere ates pUskiiren
rulacak ve halkm seviyesi yukseltilecektir» diyordu.

I
 !

1 -v

I 3

. .
'--
 MACAR iHTILALi MACAR fHTlLALt

teci, fasist
hareketine ait emri geri aldi. Krugef, telefonla Gomulka'ya
unsurlar hiikumet dairelerine kargi silahh bir hiicu-
hiir sosyalizm tezini kabul ettigini yumusak bir dille sbyliiyor
ma gecmisler, silahh kuwetlcriraize de karsi gelmislerdir. Bu
getelerin girlgtikleri algakga hareketler gayct ciddi bir
ve Pravdamn Polonya hiirriyetgilerine kargi giri§tigi olaydan
durum dolayi oziir diliyordu. Mafesat hem Polonya hemde Maearistan'-
yaratmigtir, Haydutlar fabrika ve hiikumet binalanna da niifuz
la birlikte ugragmaktansa cok agin gozuken Macar hiirriyetgi-
etmiglerdir.j diyor. Gergckten haiku oline gegirebildigi derme
lerine azami kuvvetle yiiklenmekti. Ciinkii Macar "Oniversite
gatma silahlarm gofu silali fabrikalarmda cahsan isciler vasita-
gengliginin Petofi meydanmda baglayan miimayisi Polonya'da-
si ile elde edilebilmisti. Eir kismmi da askcrlerden temin etrais-
Fakat, iste kinden cok daha derin bir mana tasimakta ve git gide Bati de-
lerdi. Macar milletinin vatanlanm. miidafaa i§3
giristikleri miicadele kendi iilkelermin radyosundan «Haydut-
mokrasileri istikametinde gelismekteydi. Bu yiizden Rusya Po-
luk» olarak lonya ile bir an igin uzlasma yolunu
tutarak kuvetlerini geri
vasiflandinhyor, kendilerine de Fasist, miirteci
gibi adlar takiliyordu. qekmeye bagladi. Rusya'mn bu hareketi Maearistan'a daha kuv-
Dunyamn her yerinde komiinistler na-
vetli olarak yiiklenmek igin yaptigi derhal anlagildi. 25 Ekim
sil da birbirinin aym olan bir dil ve iislup ile i'antikomiinist-
lerehiicum ederlermis. degil mi ? Per§embc giinii biitiin radyo ve ajan-larm verdikleri haberler
yeni kuvetlerle takviye edilen kizillann hareketi kismen bas-
Gece elli kadar Rus tank: yeniden sehre girerek mumayis-
gilere atcs agtilar Miimayisgtfer bunlardan
tirdiklanni bildirmekteydiler. Rus tanklan halkm igine daldi.
bir gogunu ele ge-
cudiler. Ele gegen Rus tanklarma yeni Macar Ve mumayiggileri gruplar Sokaklardan tanklar
haiinde ezdi.
bayragini taka-
rak sehri dolastirdilar. Ogleden sonra ele gecen altmda ezilmig cesetierden getjilme^ hale geldi. Olu sayismin ug
yeni sMhlar-
bine yiikseldigi bildiriliyordu. Oienler arasmda gen? kizlar ve
la sehrin her tarafmda miicohhez milliyetgi
birlikler Ruslara
delikanhlarm da ekserlyette oldugu ilave edilmekteydi. Bu se-
karsi koymaya gahgti. Bilhassa Petofi ve Kossuth Meydanlan
beple bir an igin yatii?mi^ gozuken ihtila.1 butiin miletin igtira'-
61U ve yarahlardan gegilmez hale geldi.
etmesiyle arhk hakim, olunamiyacak ibir sekilde biiyudu- Nagy
Hiikumet bir kararname yaymhyarak ayaklananlara katil-
mak ve silah tasimaktan suclu olanlan idam etmege selahiyetli halka tekrar hitab etmek suretiyle R.us kuvvetlerinin pek ya-

6zel bir mahkemenin kuruldugunu ilan etti.

kmda Macaristan'i terk edecegini bunun igin halkm silahlarmi
Fakat artik gahlan- biE-akmasini soylediyse de bin Macarlmm dogranmag et ve
tic,
mis bulunan Macar Halkini zaptetmege imkan kalmamisti.
Ak- kemikleri 'iizerinde bir heyecan kasirgasi haiinde miimayige de-
sama kadar devam eden garpismalar sonucunda Budapeste ade-
ta bir yangjtn yeri halini aldi. §ehrin bir gok onemli
vam eden halki teskin etmenin artik imkani yoktu. Nagy ba§-
binalan
tanfelarin attiklan mermilerle alev almis cayir cayir
Rus askerleiini miimayigleri durdurarak siikCmeti te-
iangigta
yanmak- min etmok igin yardima cagirdigma goktan pismlan olmugtu.
taydi. Bir cok resmi ve hususi binalarda karsihkk
olarak kulla-
ralan infilak madeleri ile Zira Ruslann butiin diinyaya kar§i prestijini agir bir surette
havaya ugurulmustu.
25 EKIM PER§EMBE sarsan Macar Istiklal hareketini bastirmak igin bu olgiide kan
:
dokeceklerini hesap edememi§ti. Sonradan bu davetin heniiz ig
Macaristandaki olaylar bu sekilde Rusyanm aleyhine bir
gelisme gosterince Rusya bu i§in icinden cikmanin bir garesini basmda bulunan Geroe tarafmdan yapildigi ileri suriilmus-

aradi. tlk is olarak ta Polonya ile anlasarak

tiir.Ruslann, guradan buradan tedarik edilmig sitahlarla gar-
Macaristana yttk-
lenebilmek imkanmi yaratmak istedi. Bu maksatla Erugef, Po-
1
pigan sivil halk iizerine tanklar ve agir silahlarla saldirmak
lonya lideri Gomulka- He telefonla gbriiserek tavizkar bir yol suretiyle binlerce Macarlmm Uzerinden gegmeleri bu giine ka-

tuttu. Krugef, Polonya'daki

dar Rusya ve hiikumet emrinde goziiken ordu birliklerinin de
ayaklanmaya kargi kizil ordunun
 90 MACAR lHTtLAUt
MACAR. IHTiLALt 91
ihtilale katilmasma sebep oldu. Ordunun ihtilale katilmasi hti-
kumeti ve Kusya'yi ifiinden <nkllraa2
bir giicliikle karsilastirdi
gehirdc yenidon bir cok resmi bina ASMSOB
gun
ateso verildi. Radyo daha o SALKIM SAMHM tNSAN
ilralalin bastmldigi vo asilerin
silaManni toslim ettikleri-
ni aoylefnesta ragmen nils, sik
Ayni gita Viyana'ya canrm dar atabilen Mr kac
nesretmckte oldugu tebligler 1 ecnebiden
vaziyctm yatismadigmi gostcriyordu. Maea-
Ostelik Macar ordusu- alman bilgi biitiin diinyaya su suretie yayihyordu. Biitiin
nun halkm miieadelesine katilmis haiinde Macar halta-
olmasi, ihtilali yeni bir saf- ristan bir mezbahaya donmiistur. Gruplar
laya gooirmisdr. Bu
yiWan Budapegte radyosunun ihtilalci- nm iizerine Rus tanklarmm actigi atcs caddeleri cesetten gegil-
lerc intap eden
beyannamesindc iki onemll taviz verildigi gS-
B mez hale getirmistir. Ihtiiaiciler de buna mukabil yakaladiklan
ruldu: iiziim salkimi
kiallan daragara kurmaya imkan olmadigmdan
1 — Macar komiimst partis! biriirei sekreteri Geroe as-Je- halinde elelrtrik direklerine asmaktadirlar. Bu sekilde
asilmi§
uillrolstir. komiinist
asker ve aivil binlerce insan gSrdiik. Bunlar arasmda
2 —
Bastakan tmte Nagy yeni Mr
beyaaatmda eski ikti- idare zamamnda o rejimin sug aleti sivil polislerin ekseriyet
saffl plaiilarm iainarniiyle Avusturyah bir
tesjkil etigi soylcnmektedir. Viyana'ya gelcbilen
tsrli edifeccgmi soylemistir.
28 Bkimde Budapest radyoaunda bog dakika ara seyyah §unlan soylemistir. 10 yagmda bir kiz gocugunun annesi-
ite site
sik Geroe aziedilmistir. Sozii dokuz
tekrar edilerek butiin Urtffifcileri ni babasmi en kttgiigtt alti enlbuyiigii 16 yapnda olan
duyrulmaya gah^Imigtn-. Diger taraftan
da Nagy'nin (Rusya kardesini bir kag saniye zarfmda birdcn kaybettigini gordiim.
ile musavi gartlar an
altmda miizakerelere gidecegiz. Ve Sovyet Sovyet tanklarmm iloriedigini goren biitiin aile fertleri bir
kuvvetlerimr, Macaristan'dan cekilmesini
temin edecefiz) sek- evvel evlerine varmak if,in koguyorlardi. Tam o sirada bir Rus
lmdeki beyannamesi de Bik sik tekrar edilmistir.
Budapeste ile tankinm attigi mermi ailenin iizerine geldi, ielerinden yalniz
butiin irtibat kesilmis sadece radyonun
10 yasmdaki kiz sag kaldi.» Avusturya polisi ise iki yuz
ihtilalcilere
yarali
vaptigi
anonslardan bilgi edinilebilir bir durum hasil
olmustur. Radyo- Macann gece hududu gegerek Avusturyaya iltica etigini gelen-
nun soyledigine gore Budapeste topyckftn bir yangm lerin ihtil&lde vurulan 70 akraba ve dostlanmn cesetlerini
sirt-
halini al-
mis ve yangm da ihtilalcilerm hortumlan kesmeleri lannda tasiyarak beraberlerinde getirdiklerini bildirmistir.
yiiziinden
sondiirulememektedir. Bu yiizden sokaklan dolduran
cesetleri Ruslar once Polonya'da baslayip Macaristan'da inkisat
kaldirmak ta giiglesmektedir. eden hiirriyet ve istiklal hareketini diger peyklere de sirayet et-
26 EKlM CUMA : memesi igin genis tedbirler almaya basladilar. Dogu Almanya,
butiin Macaristan'a yayilmis ye ordu birliklerinin
lhtlla.1
de Cekoslovakya ve Arnavutluk'ta da Ruslann bir ihtilal hareke-
katilmasiyle Mrriyetgilerin lehine dondtt. Macaristan'da ih- tindon gekindikleri alman tedbirlerden belli olmaktaydi. Tam bu
Hlaiciler bir iktidar hiikfimeti kurmaya muvafak sirada Pokmya Rusya'dan aynlrmyaeagmi ilan. etti. Yukanda
oldular.
Kizilordunun kanli miidahalesine ragmen mucadelelerinden soylendigi gibi Rusya ;bu neticeyi elde etmek igin iki gun once
vazgegmiyen ihtilalcilerm akgam geg vakit
Macaristan'm tesebbiisc gegmisti. Ruslann ibu suretie ve her ne vaitle olmugsa
Bati
fcolgesinde hiir Macaristan'i temsil eden bir hiikumet kurduklan Polonya'da duruma hakim olmalan Macaristan'a daha giddetle
haber almimstir. Halk Amerikan ve fegiliz sefarethaneleri hiicum etmek imkamm dogurdu. Gomulka Varsova'da iki yiiz
oniinde toplanarak Macar Milii hareketine kargi
hiir diinyanm clli bin kisi oniinde yaptigt konugmada Nato, Bati Almanya'da
lakaydisini takbih ettiler .
askeri iisler kurmaya devam ettikge Sovyet askerleri Polon-
ya'da kalacaktir. Resmi Pplonya sendikalar birligi orgam olan
 MACAR iHTlfcAU 93
92 MACAR. iBTtLALl
Sovyet kuvvetlen
Gleoe Reasi gazetesi «Bizim ittifak sistemimizin bel kemigini di Bilhassa Romanya'dan takviye alan
karsi 50k tasafiaz bir
Budapeste vo civarmdaki niimayiscilere
Sovyetlerle olan ittifakimaz tesjkil eder.» diye yazdi. Bu suretle hakim olamadilar.
Macar ihtilaline kargi ilk suikast komsju fair iilke olan ve kendi- katliama giristilerse do setae tamamen -
Ayni gun, Hto Macar radyosu ise mill! kuvvetle
sine dayanamiyarak bag kaldirmig olan Polonya'dan gelmigtir.
bildirmistir. Ract-
Bummla beraber askeri birliklerin iltihaki ile butiin Macaris- rinbircok yerlerdc vazivete hakim olduklanm
kay-
tan'i kapliyan Macar ihttlali epk kanh bir gekiL aldi. Hareket yo .Macar polit biirosunu iggal edenlerin sandalyelerim
•

ragmen bu:
Avusturya ve Qekoslavakya hudutlarma dogru, doguya ve gii- betmekten korktukian gortiliiyor. Fakat her seye
olacagim gore-
neye dogru yayilarak Sovyet askerleriyle haik arasinda bir mcmlekette mill! iradenin cok yakmda. hakim
yaptigi bir ko-
oliim kalim harbi gekline girdi. Fasilasaz havan ve tank tbpu ceklerdir» demistir. Nagy ise Peste radyosuna
Macanstan 1
sesleri Avusturya ve Yugoslavya hudutlanndan duyulmaktay- nusmada Sovyet askerlerinin yil sonuna kadar
Kendisini ziyaret eden
terk etmelerini saglayacagim siiyledi.
bir isci heyeti de derhal yeni bir
Mikumetin tegkili, Rns
etmesini Vargova pakti-
askerlerinin memleketi tamamen terk
Bunlara ce-
mn lagvim ve grev hakkmin tamnmasim istemistir.
gereeklestirmeye ca-
vaben Nagy bu isteklcri en kisa zamanda
yardima gagirmasi
lisacagma sbz vermisse de Rus askerlerini
dolayisiyle hadiselerinbuyiimesine sebep olmus ve kontrolu
elindcn kaeirmis bulunmaktaydi.
Mumayi M iler Ingihz eleihgr
Milletlerc akaet-
8niii.detoplanarak Sovyet ZumiiAnun Birlesmis
beraberligiyle ilerhyen ihfalal
mesini istediler. Halk ve ordunun
dogru; yiiz tutmus. ZB
hareketi yavas yavas muaffak. olmaya
gelen ajans ve radyo haberleri
miimayiscilerm bir cok
Ekimde
duruma hakim 01-
bolgelerde ve bu arada Bati Msearisfem'da
bildirmekteydiler.
duklan takat BIO say.smm on bini astigim
mesajlarla halki sokak-
Budapeste radyosu sik sik tekrarladigi
larda dolasmamaga davet etmekte
ve siiah tasiyan her gatae:
ates edilecektir» diye tehdit
savurmaktaydi.
Macar
Malta dordiincii giiniinde; butiin ajanslar dort
oldufu, bin sayisinin yir-
alayi ile 1 tank birliginm carpismakta
denilmekteydi .Ruslar,
mi bini astigi bildirilmekte ve'g»yle
:

askerlerini d.reklere
Romanyadan takviye aldi. Halk Sovyet
geidi.
Hastahaneler yarablari almas hale
asivor.
H'IDtSELBR YAYILIYOR
Hadiseler simdi siir'atle giineye ve doguya dogru yayilmak-
yatan
ta ve Yugoslavya, Avusturya ve Cekoslovak hudutlarma
sehirlerde teskilath halk bir-
K1ZIL U$AKL1GIN SONU : Gyeer, sieged ve Pecs gibi miihim
Ayaklarmdan asilan gizli polls a jam
94 MA.CAR IHTlLAU

likleri He Sovyet aiskerleri arasmda bir oliim - kabm harbi ba§-

lamig bulunmaktadir. Fasilasiz havan ve tank topu sesleri Avus-
tuiya ve Yugoslavya hudutlanndan duyulmaktadir. Dort Ma-
.ear piyade alayi ile bir tank birliginm. RusLara karsi garpi§an
halka iltihak ettikleri bildirilmektedir,
Carpigmalara kadmlar ve kizlar da kangmiglardir.
Macar - Romen hududunda 100 kadar tepkili Sovyet ugagi
miili mukavemet teslrilatim saatlerce fe.ombardim.an etmigtir.
Bu arada Romanyadan takviye alan Sovyet kuvvetLerinin,
bilhassa Budapegte ve dolaylarmda numayigcUere karsi kesin
'birtarruza girigtakleri aniagilmaktadir. Sovyet askerleri insaf-
sizca bnlerine geleni oldurmelerine ragmen gehrin birgok semt-
lerinde hakimiyeti ellerine gecirememifjlerdir. Her tarafta insan
kam akmaktadir.
Budapegtenin hemen her tarafmda elektrik direklerine asil-
mi§ Sovyet askerlerino tesaduf edilmektedir.

PKYKLEKE SfitAYET
Ayni gun butiui radyo ve ajanslar diger peyklerdeki du-
rumu §u sekilde bildirmekteydiler:
Macaristanda olup biteni yakinen takip eden Qekoslov&k
haikiarasmda elektrikii ve gergin. bir hava hiikum surmektedir.
Sovyet askerierimn mevzli hareketleri, parti organi gazeteler ve
radyonun halki devarah surette ikaz etmesi karsismda, hiikum
siiren sesizligin biiyiik hadiselere gebe. olmasmdan korkulmak-
tadir. D. Almanyada da durum aymdir. Arnavutlukta ise bazi
i§ci tcgekkttllerinin
yer yer Sovyet aleyhtan gosterilere basla-
diklan ha'ber verilmektedir.
^Pofonya'da durum yeniden nazik bir hal almig ve Mos-
kova'ya gitmekten vazgegtigini bildiren Basvekil Goraulka, Ma- ..:.

car ihtilalinden sakuimaiari iyin Polonya emniyet kuwetlerini

W *W- M f^f gjj SS

ikaz etmistir. Polonya'nm her tarafmda emniyet tedbirleri alm-
, beyaz -
mig ve «Gomulka'nm, Polonya'ya, ihtiyaci olan biitun saadet
Sapkasmdaki YUlardil?
takan bir Ma*,d,i
ve refa'hi temin edeeegb bildirilmigtir. -iiP^ll renklerle, milH armayi
Dogu Almanya'da da yer yer bag kaldirmalar belirmistir.
Bati Berlin'den kagak olarak getirtilen ve kapisdan gaaeteler-
 96 MACAR fHTtLALl

den Macaristan ihtilalini Rus katliammi ogrenen bir §ok fabri-

ka iscisi grevc baglamiglar ve «15iae lialcikutleri soyIeyin» diye
.bagjrrm^lard) r
BiitUn Dogu Almanya'da izinler kaldinlmig, en ufak bir
ba§ kaldirmanm agir bir sekilde cez'alandinlacagi Dogu Berlin
radyosu tarafmdan tekrar tekrar ih'tar edilmi§tir.
Qekoslovakya ve Arnavutluk'taki sanayi merkezlerinde bu-
lunan iggilerin de numayi$ yaptiklan bildirilmektedir. Bu arada
fevkalade tedbirler almrms. ve Macaristan'a ait habcrleri dinle-
meleri yasak edilmistir.
Macaristan 'daki isyan hareketinden bariz olarak iirken
Bogii Aiinan Komlmistrejimi biiti'm polls ve askeri birliklerini
sefcrber etmigtir.
Komiinist gazcteler Dogu Almanya halkim «Emperyalist
komplolara .kar.31 birlefjmeye» davet ctmektedirler.

17 H&siran 1953 isyamnm yeniden patlak vermesinden

korkan Komiinist rejim yalrnz askeri birlikler ve polis degil,
tegkilatli fabrika igqileri gruplanni da seferber etmigtir. Ber-
liner Zeitung, bag sahifesindc, Komiinistler tarafmdan teskilat-
landmlan bu i§cilerden bir boliigun diin D. Berlin'de yaptigi bir
yiiruyiisu. gosteren ibir resim nesretmistir.
Komiinistler bu igcilere Uniforma giydirmig fakat henuz
silah.vermemiglerdir, Komiinistler belki de i^gilerin, Macaris-
tan'da oldugti gibi kendilerine verilecek silahlari rejime karsi
kuUanraalanndan korkmaktadirlar.»

Amavutiuk'ta Sovyet kontrolii altindaki bir f abrikada Rus-

ya aleyhine niimayisler olmuatur.
Aym kaynaklara gore, krom, bakir ve petrol tesislerinde
protesto niimayigleri yer almaktadir. Niimayi§c.ilerden bir kis-
mi tcvkif edilmigtir.
Gece yansi hiimyetgiferin eline gecen Miskolc sehri rad-'
;

yosu halka ve- genclige hitabediyor «Genc. igci ve ogreneiler;

:

hareket ediniz. Baltalama hareketlerine ba§ vurmaym,

disiplinli
tahriklerde ibulunmaym. Kan dokmeden de zstediklerimizi elde
edeeek durumdayiz,. Fakat artik harekete hakim olmaya im-
F: 7
 MACAK iHTiLAUt

kan kalmamistir. Miskolc radyosu 5 madde ihtiva eden bir

KB
be-
yanname yaymladi :

1 —
Sovyet ordusunun derhal Macaristam ierketmcsi
2 —
Yeni bir Macar hiikfimeti kurulmasi
3 — tseilere grev hakki tamnmasi,
4 — ihtilale istirak etmis olan Macular icin kayitsiz sart-
siz bir rf,

5 —
Bunlar yorine getirilmedigi takdirdc demiryollan, rni-
denlcr, saghk servisleri, nakliyat, oloktrik
bizmetleri vc basin
baric olmak Uzere Borsod kazasi ve Miskolc sohri aalki grev
yapacaktir.

Aym gun sabah Budapeste'den aynhp Avusturya hudu-

duna varan 3 Belgikah diplomat sunlari anlatmislardi:
«Biitlm Bati Macaristan halen asilerin elindedir. Dim biitun
geee ve bu sabah Budapeste'de cok siddotli carpismalar
olmus-
tur. Bircok Sovyet tanki bu harek&ta istirak etmektedir.
§eh-
rin her tarafmda, sokak ortalannda cesedta- yatmaktadir.
Can
cekisen bircok yarah gordiik. Budapeste'den Viyana'ya uzanan
sosenin Macar baskentinden hududa kadar o'an kisrm asilerin
kontrolii altmdadir. Sivil ihtilalcilere cok sayida Macar askeri
de iltihak etmistir.»
Rurt ve Macar askeri kisim Macar hal-
birlikleri bir
kmm hiirriyet ve istiklal ugrunda giristikleri isyam bastirmak
igin memleketin her tarafmda tarn tesckkiiUU bir taarruza
kalk-
mislardir, Bu isyan hareketi 3 gun ewel Budapeste'de
patlafe
verip goriiniirde memleketin her tarafina sirayet etmistir
:

Sovyet tanklan bu halk topluluklanndan bir kismim elle-

rinde Macar bayraManndan baska blrsey tasimayan silahsiz
niunayiscileri Budapeste Parlamentosu binasi b'nunde biemis-
lerdir.
Budapeste su anda binalarmdan bircoklarmdaki topeu mer-
misi ve bomba gedilderi ve sokaklanm dolduran molozito-Ia
harb balftidek-i bir sehre benzemektedir.
Eus ve Macar birliklerinin tarn tegekkullii bir tarruza ges-
tikleri hakkindaki havadis, A.P. muhabiri Andre Marton'un
 100 MACAR iHTILALi iHTllALl 101
MACAR
Budapestc'den gondcrebilecegi son haberdi. Bundan
az sonra,
d»m Var S eva Pakt, hukunueri
geregince
£-££ «
sabahm erkcn saatlerinde Marton'un Viyana ile kurabildigi
vakkat telgraf irtibati kcsilmistir.
mu- surmuslersc de niimayiseuer
ancak ve y*%»™ ™
g.b, bir yara^m ist( ,
vuz vukuunda Macarlarm. Ruslar'dan bu

yam
Avusturya hudut makamlarma gore. Sopron yakinlarm-
da Macar koylUleri ayaklanmis, fakat Sovyet
bashrmistzr.
takviyeleri bu is-
yeceklerini anlatrmslarto.
etmis ve kendileriyle
^.-if*X«.
gorusmttstur. Bu heyetnr
Amerftan a
ligini ziyaret ettigi bildirilmektedir.
de
Goycr, Szeged, Szolnok ve Pecs gibi biiyiik sehirler
dahil.
memleketin diger bircok yerlcrlnde Kml ordu tanklan
ve blr.
likleri hareket halindedir.

Budapeste radyosu halen Komiinist idarecilerin siki kont-

M ' ,OTOF SOKICVl'
rolu altindadir. Buna mukabil asilorin memleketin
diger bir
kesimindo kiiciik bir radyo istasyonunu ele gecirdikleri
maktadn-. Viyana'da, Macar yayinlanni dinleyen radyo
anlasil- Tank askeri baknndan kor bir -*"££££*£
moni-
torial kendisine «Maear milletinin hurriyet radyosm
ismini
vcren bu istasyonun, iseileri umurni bir greve tesvik
eden ya-
ymlanm dinlcmislerdir. Bu yaymiarda Macar Katolik Kilisesi
ruhanl lideri Kardinal Joseph Mindszcnty'nin tahliyesi istenil-
mistir.
Asi grttplan, Macaristan'm mulrtelif kesimlerinde dagit-
tiklan risalelerde, bir ihtilalci hiikumct kurduklanm ilta et-
mislerdir.
Macar Komiinist Partisi merkez komitesi, isyan harekcti-
nin tamamiyle bastmlmasi emrini vermistir.
Radyo, kan vericileri, sehirdeki biitiin doktor, hastabakici boyluycrdu.
ve hastahane liademelerini derhal muayyen merkezlere gelmcye ogrendikten sonra pek ^ok tuda
Hurrivetsiler bu usulii
davet etmistir. Bu cagn her 10 dakikada bir tekrarinmak-
taydl.
Diger bir yaymda sunlar soylenmistir «AmbiiIans'larla
:

yarah tasiyan otomobillere ates etmeyin. Itfaiye gruplarimn

gecmesine vol verin. Macar askerleri. Hukumete sadik kalm!
Hallon dagltllmasma yardim edin.s.
Budapeste'deki Ingiliz sefareti oniinde toplanan 2000'i
L^lkTan mX 10-15 yaslarmdaki te ve erkek cocuklar mu-

mutecaviz Macar, Elci Leslie Fray'a Rus askerlerinin, kangik-

liklan bastirmak icin gayri' kanuni bir sekilde istihdam edildik-
lerini belirtmislerdir.
Z
Macaristan'm Komiinist ekonomisinin buyuk bir ta-
idarecileri, Rus askerlerinin yar-
sf„! ^rS«en diPraftan da
 MAOAR IHTlLALt 10S
102 MACAR iHTiLALl
mini harp sanayiine tahsis eder. Bus halkim bih eden levhalar asilmakta idi. Bunlardan biri hemen her so-
mccburi ve hay-
vanlar gibi geceli gundiizlii calismasma kakta bir binanin cephesine yazilmis veya peneerelerdcn sar-
ragmen hala acliktan
kurtulamamig duruma koyan harp sanayii ile lutilan levhalarla ilan cdilmisti: RUSJLAR VATAMNIZA DO-
komiinizm pro-
pogandasma yatan milyonlardir. Golirin biiyttk kismi NUN! Amcrikaya GO HOME ceken bizim salon sosyalistleri-
buralara
sarfedildikce Rusya veya peyklerde halkin nin kulaklan cmlasin...
karmmn doymasina
imkan yoktur.
Ruslarm kendi egitim sistemleri icata olarak 27 BKtM CUMARTESI
daha cocuk-
luk caginda silah kullanmasmi ogrettigi
Macar gencteri bu su-
Ruslarm birbiri arkasma takviye kuvveti almalanna rag-
men milliyetci kuvvetler Macaristan'm bliyiik bir kismma ha-
kim oldular. Hlir Macar radyosu ordunun kehdileriyle elelo car-

pistigim sabaha kaxsi yapttg'i bir yaymla bildirmistir.

Ruslar
her seye ragmen hareketi onliyemediler. Azledilen Macar Ko-
Giiyen-
mtinist Partiai sefi Gero oldiiruldii. Birlesmis Milletler
lik Konseyi Macar meselesini gbriigmek icm
toplantiya cagnl-
karsi gayet kotii bir
di. Ruslar butiin diinya umumi efkarina

duruma dfisstiiler. Maear milliyetc.ileri Budapeste'de ve diger

yapmislar ve
blrcok sehuierde ev ev, sokak sokak muharebe
Ruslan ezmislerdi. Hatta ajans haberlerj bazi Rus askerlerinin
dahi Macarlarla birleserek kendi komiinist Rus kitalarma
karsi

savastiklanm bildiriyordu Bazi kesimlerde Rus kuwetleri ken-

di istekleriyle tanklanm milliyetcilere
teslim ederek gitmisler-
di. Bu durum Ruslan gok kottt bir mevkide
birakmistir. Avus-

turya makamlan iltica. edecek butiin Macarlan kabul ederek

yardimda bulunacagim ilan etti. Aym giin Budapeste yakmla-
rinda Rus birlikleri jetler ve agir tanklarla milliyetgilere karsi
kail bir taarruza gecmislerse de hi? bir netice elde
edemeden
geri eekilmek zonmda kalmislardi.
«Dag Hammarkskjoe'd'un, acilen Gtivenlik Konseyini
toplantiya cagirarak ilacaristan'a Rus mudahalesini miizakere
Sokak carpi§malarmdan edilmesini isteyecegi de haber veriliyordu. Bu arada, Ispanya
** f hakMimkamm
defa Ve
.
maharetlermi gostermek
fair gahne

diismanlar, olan Ruslara kargi

bu
da Rusya'mn mudahalesini ttnsan haklarma aykm» olarak
vasiilandirmis ve Birlesmis Milletler nezdinde Rus mezalimini
elde etmi, oluyorlarf,.
ea eQemd*. lyri- protesto etmistir. Amerika Hariciye Vekaletine davet edilen
stlahlan
silahlann eogu da
lie gebertiliyorlardi.
Raa yaplsI id , Rlaslar J^ Maear Maslahatgiizanndan da, son durum hakkinda izahat is-
tenmistir. Dulles, verdigi bir beyanatta, Amerika'nm
§ehri„ hemen her tarafinda Bus mezalim ve idaresini tak-
 MACAR IHTfLAU 105-

Macaristan durunranu tetkik ettigini ve pek

yakmda kati ka-
raraii verecegtai belirtmistir. Bu arada, italya'da, Ingiltere'de,
komitaistleri tcl'm ed.en
Yugoslavya'da, Macaristan'i tegvik,
ntirniiyisler tertiplenmistir. Cenevre'den
ve Stockholm'den ven-
Macaristan'a acil
ial haberlerde do, Milletlerarasi Eialhag'm
yardrmarda bnlunmaga haarlandigi bildirilmistir.
rad-
Milliyetgilcrin elinde bulunan Nyregyhaza sehrindeki
<Jtus dik-
yodan komisan ileri gelen bir MilliyetS i Macar
iscisi
mahvettiter. Defolup
tatorleri, Rus hempalan iktisadiyatimm
diye konusmus
gitmedikce, Macaristan rahat edemiyccektir.,
etmistir.
ve MilliyetcUeri mukavemete tesvik
Bir harabe haline gelmis bulunan
Budapest lgmdeki olu-
lerin onbinlere vardigi
bildirilmekteydi. Ruslar, Milliyetcdere
siperler, barikatlar hazirla-
tccavirze yeltenirken. cesedlerden
Budapeste'de dehseh ve
maktad>rlar. Bu goriilmemis vahset,
MilUyeteueri, ellerm-
mukavemet hareketini arttamistrr. Macar
defolup gltmedlkpe, B-
deki radyolarla, rfluslar Macaristan'dan
bildirmisler ve bu dusun-
lahlan terketmiyecekferin» acikca
eelerinde galip gelecek durumda
olduklanm da isbat etims-
lerdir.

MUXl CEPHE HOKUMETl KURULDU

ba S kanl.gmda yen.
Budapeste radyosu bugtin, Imre Nagy
Macar Mill! Cephe kabinesinin
kuruldugunu budmyordu. Rad-
belirttigine gore icinde
antikomumst Milhyetc, Koylu
yonun
Partisine mensup 5 veWlin de
bulundugu yen, katane, Mato-
getaecek n vaad
biltiin sartlan yerme
lerin ileri siirduklcri
admda bir rmllryetei ka-
etmekteydi. Kabinede, Joseph Nagy
getirilmistir. Budapeste
radyosu,
Vekaletine
dir. da k Tiearet
tertetmeleri icin derhal muza-
Rus kuvvetlerinin Macaristan'. aten
etmistir. Yeni kabmede yer
kerelere baglanacagnn da Have gden
ve Maeanstan in Her:
Zoltan Tildy, eski Cumhurreisi .

m
toiridir. Diger vetallerm 5
ogu da Stato
Miliyetcilerinden
gadnna ugramig, «Titoeu», .Casus*
«Vatan H-, olarak va-

siflandinlmis. kimselerdi.
 MACAU IHTlU&lJ 107

Hfir Miskolc Radyosundan

hiiktaeti tebrik etti ve
nvedikse grevdon vas
Borsod Kazas. ig6
«Sovyet askerler .vat,
gecmiyeccklernu* de
Nagy ne hukum
—
l

W££dta££5-
WHWsktorim
keraseyl y<*i

£f'
tostffem!
*
cariar h&la tmre icin

yorlar.

28 EKtM PAZAR :

S—
. i •

at:
- - her tarafinda hteimiyeti
-»^*;
- -
Budanesterten baska memlekrtin
: .
: :
;
:
; ;

i
s eiden
Nagy hornet!

rine getaileeegm: soyled...

bahki yaymmda dLtttfen,

^^ ™
»*»"*£ ^^ r
lz kazantaz..
^^asmdan

bolgelerdeln Sovyet
tavvette
deocktir. Kger
icin on k 1S a zamanda Rusya
dan jekitaeleri

Macar
olan «Qift kol»
N^^^^IL
baslanacaktir.» demisHr.

konacakta. 1848
kn iHiniacpk ve eski remiz

*«£?"?* edUece ktir.

dan 15
W
su-sr= SK5£2s5t ass
mutesekkil bir Prezidyum
Kollektif oiftliklerm
dismda ^^ kalmak te yen
istty ku S iik 8 ift5
ile-

„ arazilerini ckip
Ba§veki)in bu
'^J" mC*^^' a
konugmasmdaki esaslari

^L ^^
tokol MUIiyetci
kuvvetlere de S^derimista.
Budapegte haric
Macanstan'm heme,
hakim ol-
teskilatlanmakta ve duruma
hakim olan Miliyetgiler

f
 MACAR IHTiLALl 109

maya devam etmektedirler. Budapestenin bir harnahanestade

; :

.<..
oglu gizh po-
tollman cski Savunma Vekili Hihaly Farkas ve
'

if. . .
:

hiicreler basdmis ve hemen

lls safl Vladimir'in bulunduklan

orada kursuna dizilmislerdir.

RUSLAR EKMEKLE SlL&H DEGtgTlRiYOR

tazeyinde bir
«H«r Macar radyosu» bugun Budapestenin
Sinai schri olan Miskolc'dan
yaptigi yaymda son durum hakkm-
da genis izahat vermistir :

Miliyetcilcr tssi » Mills kuvvetleri teskil ederek kurtar-

Rus askerler.,
d,klan yerlerin asayisini saglamaktadirlar. As
degistirmektediricr. Teslim olan
sUahlar.ru ekmok ve giyecekle
hakta lamnmasim is-
Ruslar'm bildirdigme gore askerler
iltica
Kizil Orduyu terkedecek-
tcmekte ve bu hak tammrsa derhal
lermi de soylemektedirler.
bulunan oazi Rus BSia-
Kurtulan Macaristan Mlgelerindc
gelenlere silah ve ccphane tev-
lannda trampctler galmakta ve
zi edilmektcdir, ..

Macar milliyeteilcrine mcnsup bir yuzbagi bugun Slhhl yai-

dim almak icin geldigi Avusturva'nm Nickelsdorf sehnnde su.n-
laH
SrTulivetci heyeti, vaktiyle stirttlen
Macar liderleri ile

gorusmek iizere Salzburg'a gitti. Yarm da Bafblardan rosmen

geleoektir. Kcnduen MUU-
yard™ isteyecek bir heyet buraya
yetQileri tarn salahiyetle
temsil ctmek yetkisine samp olaoak-
tIr
'

blmiistUr. Komiinistlcre
Sadece Budapesto'de 7.000 kisi
istemiyoruz. Nagy, Macar ta-
kar S1 eavasiyor ve Imre Nagy'yi
hainidir Yedi Macar umen,
rSnin kaydettigi en buyiik vatan
seta civannda toplan-
Budapeste'nin 30 mil bat.smdaki Tata
mistir. Ihtiyatta bulunan vo
gimdiye kadar carpismayan bu tt-
kontrolu-
menler, muhtemel bir Krz.lordu mudahalesine kar §1 ,

mr„ aitmda bulunan bolgeleri koruyacaklardir.»

gore,
Go"„yetci karargab tarafmdan bildirildigine
kafi hakimiyet kurulmus,
MacSt a„"n bUiiyiik bolgesinde
tur.
 110 MACAB IHTILALI

1 — Kuzey - Batida Avusturya hududu yakmmda Gyor —

Sopron bolgcsi.
2 — Avusturya - Yugoslavya
hudutlanmn yer- bfrlegtigi
deki Gotlhard bSIgesi,
— Viyana yolu
3 iizerindc Budapeste'tifct
batisindaki Mag-
yarovar (Macar Ovasi) bSlgesi
4 — Kuzeydogu'da £ekoslovak hududunda Miskolc bol-
gesi...

5 —
Budapegte'nte 80 mil dogusunda Szolnok bolgesi.
Pravda vo tzvestiya gazeteleri BatilUan Macar ifatilalini
gikarmakla suclandirmistir. Gazeteler Amerikanm milliyetqileri
tochiz igin 100 milyon dolar harcadigim iddia etmlglerdir.
Avusturya hukumeti ise yaptigi fcvkalade toplantiyi mii-
teakip, Rusyaya muracaatla Macaristandaki kanh h&diselere
son verilmesini vc Macar halkina hiirriyet tamnmasmi iste-
migtir.

MA.CARTSTAN MESECESl GtfVENLlK KONSEYtNDE

Giivenlik Konseyi alelacele toplanarak Macaristan me-
sclesini gorusraustur. Macar hukumeti evvelce gonderdigi
bir raektupta bunun dahili bir mesele oldugunu bildire-
rek itiraz etmigti. Hcmen Sovyet delegesi de
kiirsiiye gelen
Birlesmir, Milletlerin miidabalehaldarmm olmadigmi soylcmis
her memlekctin memleket itji isyanlan ezmege hakki oldugunu,
Rusya'nm Macaristan tarafindan yardima caginldigmi Have et-
migtir. Sovyet delegesi Sobolev, ihtilalcileri fagistlikle, Batih
faaliyetini kundaklamakla itham etti.
Sobolev, Giivenlik konseyine getirilen bu mesele Uzerine
Sovyetlerin bazi tetkiklerde bulunmasi. gerektigini soyiliyerek
mehil istedi. Usule dair bu teklif derhal oya kondu ve 1'e
kar§i 9 reyle reddedildi. Yugoslavya miistenkif kalmistir.
Bunun Uzerine goriigmelere devam edilmig, Rus delegesin-
dcn sonra Birlesik Amerika, tngiltere ve Fransa temsileileri
sos almiglardir. Her iic. delege de, Macaristanda bir haftadir
cereyan etraekte olan hadiseleri anlatarak, Rus ordusunun mii-
dahalesini ve silahsiz halka ate§ aetiklarmi belirttiler.

- -
-
 MACAR IHTiLALt
112

Bilaliarekonugan Kiiba delogesi Amerikan goriigumi des-

mm$
teklemig ve Rusya'nm Vargova paktma dayanarak kuvvet kul-

landigl iddiasma verdigi cevapta, pakta gore ancak trarictcn

gelecok diigmanlara karfl yardimda bulunulabilecegini sByle-

di.
Maearistan ihtilaline miida-
Biitiin delegclcr Sovyctlerin
lialesine 3ert tcnkltlerdebuhmdular.
Hiikumetin biitiin tekliflerini reddeden hurriyotgiler Bu-
dapesteye dogru ilerlemeye bagtadilar. Ellerine gecmcdik bir
orasi kalmigtir. Koyliiler kolhozlan kaldirarak bu kollektif

ciftliklere ait topraklan aralarmda taksim ettiler.

Budapegte Radyosunda bir konusma yapan Bagvekil Imro
Nagy, Rus askerlerinin Budanegte'den gekilmesi hususunda
Moskova ile anlasmaj'a vanldigmi ve ilk is olarak da biitiin
Maearistan'i tcrketmeleri ic.in miizakerelcre baglanacagim bil-
dirdi.
Bagbakan, halkm nefret cttigi komiinist emniyet tegkila-
timn lagvedilecegini, Macar bayraginm eski' gekline sokulaca-
gim ve 1818 deki milli ihtilal giinii olan 15 Martin yine milli.
bayram giinii olarak kullanacagmi sozlerine ilave etti. tm-
re 'Nagy ihtilaltilerin, silahlanm teslim ettikleri 'takdirde
cezalandinlmayacaklarim da vadetmigtir.
Biger taraftan Komiinist Partial Merkez Komitcsi, Parti
liderligini birinei sekreter Radaryanog'un Bagkanngmda kuru-
lan alti kigilik bir prezidiuma devretmege karar yerdi.
Kuzey Dogu Maearistan'm Borsod bolge3inde ihtilalciie-
rift Radyosu diin butlin gun sustuk-
kontrolii altmdaki Miskolc
tan sonra gece tekrar negriyata bagianustir.
Radyo, Macar Hukumetine kizil orduyu terketmek istiyen
Sovyet askerlerbe iltica hakki tanmmasini teklif etmig ve
«Bir cok Sovyet askeri kizil orduyu terketmek icin bunu bek-
liyor», ideraigtir. Aynca :

Budapegte'deki cM-pigmalar hizmi kaybetmig, buna muka-

bil diger bolge, gehir ve koylerde aym giddetle devam etmigtir.
Bagkentteki liapishane basilrms ve Stalin aleyhdan. hareket
esnasmda tevkif cdilmig olan, eski Miidafaa Vekili General
 114 MACAR iHTlLALt

Farkas gizli polis sefi olan agio ihtflftloiler tarafindan

ile,
oldu-
riHmiiglerdir. Maearistan'm Gyor, Sopron, Gotthard,
Magyaro-
var, Miskole ve Szolnok bolgclerinde halk idareyi eline
almis
ye biitiin tesekkiilleri lagvedilmcktedir. Diye ilavc etmistir.
Biitiin Avrupa memloketleri ve Amerika Kizil Haclari,
Ma-
caristan Kiail Haci'nm talebi iizerine harekete
gecmislerdir.
Amerika, Cenevre subesi vasitasile 25.000 dolarhk bir yardim
gondermigtir. Ingiltere 1000 sterlinlik ilac, Polonya keza ilac
ve cerrahS malzeme gondermi§lerdir.
United Press Ajansi merkez muhabiri Budapeste'ye var-
maya muvaffak olmus. ve sehirdeki durutnu soyle izah etmek-
tedir :

«Varsova'dan buraya yaralilar icin kan nakleden bir Po-

lonya nakliye ucag: ile gelmeye muvaffak oldum. Polonya Bii-
.yiikeleiligine ait bir
araba ile sehre girdik. Yolda sehri terket-
mekte olan Sovyet birliklerine rasihyorduk. Sovyet birlikleri
oniinde zirhh arabalar ve onlan sirasi ile tanklar, motorsiklet-
;ier ve kamyonlar takip ediyordu. Bazi tanklarm
arka kisimla-
:;nndaEns askerleri cesetlerinin yattigim gordiik. Kamyonlar-
dan bazllan da eesetleri naklediyordu.
Yiizlerinden kindar bir ifade okunan bircok Macar tankla-
rm gecisini yollarda seyrediyordu.
Ruslar cok dikkatli bir sekilde cekiliyorlardi. Tanklarm
toplari ieap ettigi takdirde derhal atege hazir vaziyette idi. As-
kerlerin hepsi ellerinde silahlanm 'hazir tutuyorlardi.
Belediye otobiisleri yollarda barikat olarak kullamlmisti.
Otobiislerin her tarafi makmeli tiifek ategi ile delik desik ol-
mustu.

Daha ileride bir kizilhae grubuna rastladik. Doktor ve has-

tabakieilann onlukleri kandan kipkirmizi olmugtu, Zaman za-
man yarah yiiklii bir kamyon gruptan aynhyor ve mliyan ya-
Yahian baska bir semte naklediyordu. Bir kamyonun iiacrinde
«oliiler» yazili oldugunu gordiik.
Her tarafa barut kokusu sinmisti. Bir mahallede earpis-
.mamn hala devam ettigini gordiik.
 MACAR MACAR. tHTlLALt 117
116 iHTiLALi

Birook evlerin pencerelerine iizerinde kizil yildiz bulunma-
yan MacaristajQ bayraklan cekilmigti. Bazi bayraklann tizerinj
deki kizil yildizlar, o kisim yakilmak suretiyle cikanlmigti. Her
yerde da duvarlara tebegirlc sunlann yazib. oldugunu gSrduk:
Ruslar bir giin 6nce Budapestcdeki kuwetlcrini geri cek-
miye basjanuslardl. Sovyet askerlerinin Maoar baskent'ini bo-
saltmaya baslamasi iizerine smhi malzemenin sevki faaliyeti-
ne girigilmisti. Bu arada bir gazeteci gordiiklerini soyle anlat-
maktaydi :

<:YoIda, Budapegte'yi terkeden ve cesedlerle dolu Rus

•RUBLAR VATANINIZA DON#N!:s. kamyonlari gSrduk. Siiratle cckilip giden Rus tanklan, kendi-
lerini nefretle seyreden Macar halkma karsi namlularmi ce-
Ayni giin Fransa, Italya ve Isvigre'de binlerce ttniversiteli virmisler, ani bir hiicumdan kcndilerini korumaga hazirlanmis-
gene;, Macar ihtilalcileri igin sempati niimayigleri yapmiglar- lardi. Yoliar, binlerce yarali, oliilerle dolu idi. Her taraf kan,
dar, Roraa'da niimayis yapan gentler, komiinist bir
gazete ida- barut kokuyordu. Barikat olarak kullamlan sehir otobiisleri
refeaneslne yiiriizriitgLerse de, polls' tarafmdan dagitdmigtir. mitralyoz ve top atesiyle delik desjk olmuglardi. Her tarafa asi-
Gencler, Italyan komunistlerini Macar kaatilleri ile isbirligi yakilarak yok edil-
lan bayraklann ortasmdaki kml yildiz,
yapmakla itham etmi^lerdir. mi§ti. Igisleri Bakanhgmm radyoda okunan bir tebliginde, Sov-
yet askerlerinin, milliyetQilerin silahlanm Macar ordusuna tcs-
29 EjKlM PAZARTESt :

lim etmelerinden 24 saat sonra baskenti tahliye edecekleri bil-

RUSL.AR YEMt TAKVtYE KUVVETLERlYLE dirilmisti. Buna ragmen Macaristana yeniden takviye birlikleri
gonderdiler.
TAARRUZA GEOTtLER
Easkentte ogleden sonra Sovyet agir topcusu ve tanklan-
Ruslar maglup olmug ve (jekilmeye rasa o!mu§ gibi gorii- mn, sebrin Peste kesiminde miliyetgilerin elinde bulunan kigla
niirken foirden bire karar degigtirerek taarruza get-tiler. Cimku
ve binalara karsi kesif bir bombardimana baglamalan ile ear-
Birlcsraig Milletierdeki miizakereler itibarlanna agir bir darbe
pismalar yeniden siddetlenmistir.
oidu, Heme pahasina olursa olsun hareketi durdurmaya karar Cekoslovak ve Romen hudutlan da kanli garpismalara sah-
verdikleri anla§ihyordu. Eger maglubiyeti goze ahrlarsa diger ne oldu.
pcykleri de kaybetme Bu yuzden Macar
tehlikesi foeliriyordu.
MiKyetcUerinin sevinci bir gun bile surmedi. >ilLljYETClLER I. NAGY'E KAR§I CBPHE ALDILAR
Agir tanklar, jetler, ve agir topcu atesiyle desteklenen Rus Milliyetcilerin kontrolu altindaki Gyoer ve diger radyolar
kuvvetleri ile milliyetgiler arasmdaki miieadele tarn da kaza- 29 Ekim Pazartesi giinkii nesriyatlarrnda milliyetgilerden silah-
mlmis. gibi gorimdiigu bir anda yeni bir safhaya girdi. Vaziyet lanm teslim etmemelerini talep etmislerdir. Bu nesriyatlarda
cok vahamet kasandi. Rus Basveki] yardimcisi MtKOYAN du- ezclirole soyle denilmektedir: «Bizlcr Batah devletlerin aaladlU-
rumu yerinde tetkik etmek maksadiyle Budapesteye. geldi. laai roaimda bir demokrasi istiyoruz. Nagy hiikumeti ile asla
Ruslar taarruza gegince milliyetcUerin elindeki radyolar, miizaJterelere girismiyeeegiz. Bu httltumetJn gayesi, is yaiu bas-
tmre Nagy'nin Ruslarla igbirligi yapan bir Basyekil oldugunu, tanakto. Memlckette Macar kaimun dokulmesitaden mes'ul
imliiyeteilerih bu hukumeti hie. tanimak niyetinde
bir suretle Sovyet miidatolestoi talep ed«n Nagy'den baskast degildir.
bizim
olmadigmi kaydetmi§, biitiin kuwetlerile harbe devam edile- Hasten burada ne anyorfar? Bu memtoket bizimdlr ve
cegini aQikladilar. kalacaktrr.D
!
 MAGAR iHTlLALi 119

Diger taraftan da Birlesmis. Milletlerdc Macaristan'la il-

gili miizakerelerdevam ediyor. Biitiin Hiir Diinya delegeteri,
W^M:S:i- Macarlann bu asil miicadelesinde kendilerini desteklediklerini
belirten konusmalar yapryorlardi. Bu arada Tiirkiye do Maca-
ristan'i destekliyor.
BiiyUk Elci Selim Sarpcr yaptigi konusmada diyor ki:
«Hiikumetimden aldigim talimat Uzerine, Tiirkiye Cumhu-
riyeti hiikumetinin Fransa, Ingiltere ve B. Amerika hiikumet-
lerinin Birlesmis Milletler GiivenlikKonseyinin Macaristanm
tcislerine eencbi askerlerininmiidahalesmden dogan durumu
goriismek iqin yaptiklan miiracaati tamamiyle desteklodigini
bildirmekten seref duyuyorum.
Hukumctim adma, Macar halkimn saadeti ve hiirriyeti te-
min icin yaptiklan harekete ecnebi askerlerin daha fazla mii-
dahale etmiyeceklerini umdugumu belirtmek isterim.»
Giivenlik Konseyinde hcmen hemen biitiin delegeler Rus-
yayi itharn- etmislcr, Macaristani kana boyamakla suclandir-
mlslardir. Yalmz Yugoslavya, (Macaristan meselesmin) konsey
giindemine almmasina Kusya ile birlikte muhalefct etmis fakat
reyler verilirken de miistenkif kalmisUr. Rusya, 3 vcya 4 giin
bu meselenin goriisumiesinin tehirini istemis, fakat bu teklifi
>-vJe reddodilmistir. Yalmz Rusya bu teklifi destekle-
mis ve Yugoslavya da miistenkif kalmistir.
Rus delegesi, batihlan Macaristanda ihtilal cikarmis ol-
makia ithama kalkmis ve bu devletteri, Macaristanm ie islerine
miidahalc etmekle suclandirmak istemi§tir,
Franaiz dclegesi (yiiregini saran heyecana ragmen sojuk-
kanhhkla konusmaga calisacagim) soylemis ve Rusyayl Maca-
ristan'a tecaviiz etmekle suclandirmistir.
Amerikan delegesi, Maear ihtilalini Amerikamn cikardigi

hususundaki Rus iddiasmm «safsata» oldugunu soylemistir. .

Mes'ele bir taraftan Birlesmis Milletlcrde mtizakere edilir-

ken diger taraftan Rusya blran once, hareketi yatismis goste-
rebilmek icin biitiin giicii ile milliyetcilerin uzerine eullandi.
Radyo ve Ajaaslar artik tarn manasiyle baglamis bulunan bu
Macar trajedisini soyle Mldiriyorlardi:
 120 MACAR IHTlLALi

RUSLAR CBKlLMlYOK!
«Bugiin ogleye kadar sakin olan Budapeste akgama dogru
tekrar karismis vc giddetli qarpismalar baslamistir. Gee vakit
alman haberlcre gore Sovyet tanklan tekrar harekete gecmis-
ler ve bir gok mahallerde barikat kurmus olan ihtilaleiler
iizerine atcs ctmeye baslamislardir. Sovyet topcusunun da seh-.

re girdigi ve bu yeni taarruza katildigi aniasilmaktadir.

Bu sabah Feste radyosu sehirde carpisma olmadigim bil-

dirmis ve ihtilaleileri silahlanm Macar ordusuna teslim etmeye
d&vet ctmisti. Aym zamanda Rus kuvvetlerinin Budapestcdcn
cekilmekte oldugu da Have edilmisti. Fakat balk bazi merkez-
lerde hala, Rus tanklanm gormekteydi ve yabanei muhabirierin
kaydetiklerine gore «Ncden hala gitmediler basbakan derhal
cekileceklerdir, demisti», «Budapeste bir Rus Ussii mil, ne diye S{:1E 'Oiio'- ifM
hala kaliyorlai> diyordu, Budapeste halki bu sabah hep bu me-
selcyi goriisuyordu.
Ogleye dogru Macar tcisleri Bakam su tebligi yaymladi :

«— silahlanm Macar ordusuna teslim

Ihtilalciler derhal
etsinler. Bit silahlar teslim edildikten 24 saat sonra Rus tav-
vetleri Budapesteyi tahliye edeeeklerdir!.»
Fakat milliyetcilerin idaresinde bulunan Gyor radyosu
bundan sonra yaptigi nesriyatta, ihtilaleileri mttteyakkiz dav-
ranmaya davet ctmis ve kat'iyen silahlanm teslim etmemeie-
rini bildirmis, komunistlere itimad edilemiyecegini soylemistir.

Bundan sonradir ki Budapeste sokaklan tekrar kansmis ve

sabahleyin Maear komunist gazetesi Szabad Nep'in cekildikle-
rini bildirdigi Rus tanklarx tekrar taarruza gecmislerdir.
Diger taraftan Romanya - Macaristan hududunu uc nok-
tadan asmis olan 3 Rus zirhh birligi ile hava kuvvetlerinin sii-
ratle Budapeste iizerine yiirumekte olduklan dgrenilmistir.
Moskova radyosunun geee verdigi bir habere gore, bu-
gtin beyanatta bulunan Sovyet Digisteri Bakam Cepilot aneak
ihtilalciler silahlanm biraktiklan takdirde Rus kuvvetlerinin
Budapesteden cikabilecekierini soylemistir. Cepilof, Rus kuv-
 MACAR. tHTlLALt 123
122 MACAU iHTILAU
30 EKIM SALI
vetieii icin Qrtfft&lcilerin ellerindeki silahjann tehlike teskil
cttiginden de bahsetmi§tir.
Artik biitiin ajanslar ve radyolar Ruslarm Macaristandan
Ruslarm Macaristanda 50.000 mevcutlu 4 tumone sahip
cekilmekte oldugunu hiir diinyaya iian ediyorlar. Bunun bir
olduklan anlasjlmaktadir.
manevra oldugunu o an icin kinase diisiinemiyordu. Hem de
Diger taraftan Turkiye Cumhuriyctinin yildbnumii miina-
Ruslarm yalniz Macaristandan degil .biitiin peyklerden cekilme
sebebiyle Moskovadakl biiyuk elgillkte tertiplenen ziyafette nra-
karan aldiklari bildiriliyordn. Halbuki Rusya Birlesmis Mil-
habirlerin sorduklari sualleri cevaplandiran Meragal Zukov Ma-
letlerdeki miizakerelerdc rezil olmaktan bir an icin kurtulmak
earistandaki Sovyet kuvvetlerinin Varsova pakti dahilinde ah-
ve zaman kazanarak Macar olaylarim golgeliyecek daha onemli
nacak miigterek bir kararla tahliye edilebi'leceklcrini soyle-
kuyruklarindan birini hare-
bir gaile meydana cikarmak icin
mistir.
kete gccirecekti: StrVEYS MES'ELESt.
Bir Amerikan muhabirine hitaben Zukov, gunlari soy-
.
Fakat'kimse bu manevrayi heniiz bilmedigi icin ajans ve
lemigtir: «Anlasmamiz lazim, Siz NATO'yu dagitm. Biz de Var-
radyolar devamli olarak Ruslarm cekilmekte olduklanm ve
sova paktmi dagitakm. Herkea gekilip evine gitsin. Biz boyle
Macaristanin nihayet hurriyetine kavustugurm ilan ediyorlardi,
yapmaga haziriz.»
Macaristan hastanelerini doldurmu§ olan yarahlara
Biitiin
ile Budapegte arasan-
RUSLAR gEKlLtYOR
acele ilac. yeti§tirmek maksadiyle Viyana
da bir hava kopriisii kurulmustur. Ucaklarta ilag, sargi
Macar radyosu bu aksamki negriyatinda Rus kuvvet-
Hiir
bezleri tagmmaktadir. Batidan doktor heyetleri de Pcgteye var-
lerininMacaristan'm dogu bolgesinden gecerek Beregsurany-
miskirdir. Bilhassa kan gonderilmektedir. Ucaklar, biitiin mera-
den memleketi terketmeye basladiklarim bildirmistir.
leketlefcden gonderilen ilaclan. bu hava kopriisii vasitaaiyle
Ayni radyo Rus kuvvetleri kumandam ile Macar Milli Mu-
Peste'ye ulastirmaktadrrlar.
dafaa Vekili arasmda bir protokol imsalandigini bildirmistir.
MflXlYETCtLER DAYANIYOR Bu protokola gore bugiin saat 16».da bashyan tahliye sa-
Ruslar biitiin gticleriyle saldirmalarma ragmen cok iyi bah safak sokiinceye kadar surecek ve 31 ekim gunii Budapeg-
mcvzi alniis bulunan milliyetciler tarafmdan piiskiirtuluyori&r. te'de tek bir Rus asken kalmamis olacaktir. Bu tahliye sirasm-

Macar milliyetciler gercekten biiyiik bir eesaret ve fedakarhk

i
da durumu Ma.car poiisi kontrol edecektir.
gostererek sokak sokak kizillarla bogusuyordu. Memleketur Diger taraftan Budapegte radyosu da bu aksamdan. itiba-
her tarafmdan binlerce miieahidin oesetleri sokaklan gecilmez ren adini degigtirmi.^ ve «Hiar Kossuth Radyosu» ismini al-
hale getirmisti. Baskentten uzak bolge'terde hagusma nispeten migtir,
hizim kaybedince olenler icin hazin cenaze alaylan tertip edi- Moskc|va radycisu'nr^a yayinlanan tebljgde, ta^hliye mese-
Iiyordu. Milliyetetterin elinde bulunan Miskolc radyosu boyle- iesinin gorusiilmesinin Sovyetlerle diger sosyalist devletler ara-

bir cenaze alayinm haberini verirken ansizm konu degistirerek sindaki dostlugim takviyesi icin zaruri oldugu agiklanmigtir.
kizillarm bagkentten cekilmekte olduklanm haber verdi. De- Teblig&e §u ciimleler mevcuttur :

mekki bu yen! kizil saldinsi da her tarafta, puskiirtiilmu§ ve « — Sosyalist devletlerden mtitegekkil biiyiik meinjleketler
kizillar tutunamiyacaklarmi anlaymca yeniden cekilmeye bas- camiasi miinasebetlerini, tarn e_§itlik, toprak bUtuiilUgune hiir-

lamiglarch.,
 MACAR IHTILALi 125

miit, Sxt-gimsjzlik, dcvlctlenin ip igleraui adenii niisdaJaale jbfent-

Nagy ile milliyeteilcr arasinda Budapeste'de miizakerelere

baslaBmtgiar. Bu miazakerelerde, Nagy, memlekette tek. parti
sisteminin kaldinhnasrai ve bircofc partilerin kurubnasiiu ka-
foul etmistir. Nagy
kuracagi koalisyon kafoin.es.ine Liberal. v&
Sosyal Demokrat mebuslari da alacagim vaad etmigtir. Miizake-
relere devam. edilmektedir. Bu arada komunist partisi' rnerkea
komitesi sekreteri istifa etmis yerine liberal - komunist. bir ,§a-
hie getirilmistir.
1945 ve muteakib yillarda Macaristanda CumhurreisBgi
yapmis olan muhafazakar Zoltan Tildy, fougiin Budapest rad-
yostmda yaptigi bir konusmada, 1945 teki Komunist iggalin-
den ewelki statuniin yeniden tesis edilecegini, komunist rae-
todlann iptal olunacagim ve foiitun Macar kabramanlarina ve
1

olenlerin ailelcrine maag baglanacagmi, koltektif sistemlcrm

yok edilecegini bildirmig ve konusmasmm sontmda «MiiIetm
'.•'"
isadeei artik galifo geldi» demigtir. .

'4 >*
Moskova Eadyosunda okunan bir teblig ile Ruslarm butim
peyklerden cefcilecegi ilan edildigi halde Pegte*y© yeniden 700
Rus tanki etrafa ates acarak girmig sehri tamamen isgal. et-

migtir. Ruslar, rehine olarak aldiklan 5000 hamile kadm ve

cocugu, meehul bir istikamette Peste'den uzaklastirmiglardir.
Bagkcntin uzerinde ihtilalcilerle Sovyet ueaklarmm iig buytik
muharebe yaptiklan gorulmugtiir. gehirdeki 15 bin yarah te-
davi imkanlarmdan mahrum bulunmakta, sokaklardaki. ce-
setter kaldirilmaktadir.

Dim ogleden sonra Budapegte Eadyosunda yayinlanan,

Basvekil tmre Nagy'nin beyanatmda, Rus kuwetleri bagkuman-
danbgindan memleketi terketmelerinin istendigi, komunist re-
jimdeki tek parti sisteminin ilga edildigi ve bir koalisyon hu-
kumeti kurulacagi, bildirilmisti. Daha sonra bir konusma ya-
pan cski Cumhurreislerinden Zoltan Tildy, serbest secknkirm
yapilacagim, ihtilalin bagladigi giin olan 23 Ekim milll bayram
JJ&IhUhMHBH mahsullerindcn bir
giinii olarak iian edilecegini ve koyliilerin

J
 MACAR IHTiLALi

kismmi devlcte tsslim ctmeleri usuttinUn kaldmldigim soyie-

mig ve «MiIIetin iradesi g'alip gcldi» demigtir.
Digcr taraftan Budapcstc'nin batismdan Rus tanklan ge-
kilmekie beraber dogu kismmda baglarmda bir tank albayi bu-
lunan yiizlcrce mukavemetgi Sovyet tanklanna mukavemet et-
mektcdirlcr. gehrin biiyiik bir kismi elektriksiz ve telefonsuz
kataugtir. Bir qok mahalleler topgu ategiyle harabolmugtur..
Sehirde yer yer yangmlar vukubulmaktadir. 2000 kadar ihtital-
ci barikatlarm arkasma gekilmiglerdir. Ihtilalcilere ateg edil-

megc devam olunmaktadir. Peste radyosu yaymlarda iMilB-

cilerin vaziyete hakim olduklanm ve Sovyet kuvvetlerinin ce~
kilmeye bagladiklarmi bildirmisse de yeni Sovyet kuvvetleri-
nin Macaristan'a girdikleri ogrenilmigtir. Cekilen Sovyet bir-
liklerinin de ihtilalcilerin iissii olan Kilian kiglasi civarmda top-
lanmalan dikkati qekmigtir.
Kilian kigiasi ve Pegte hava alam halen ihtilalcilerin elindedir-
Ihtilalciler, Ruslar tamamiyle gekilmeden silahlarmi bnak-
miyacaklarma yemin cttiklerinden memleketin her tarafinfla
garpigmaga devam etmektedirler. Bazi mukavemet liderlerine
gore de hiikumet Maear Milletini aidatmaktadir.
Bir gok bBlgelerde Ruslarln gekilmekte olduklan gorUlii-
yorsa da yine yer yer garpigmalar da devam ediyor. Durum tarn
bir aydmkga kavugmug degil. Rusya hem gekffiyormus, hem de
direnmek istiyormus gibi hareketler yapiyor.
Ayni glin ajanslar Maear Hava ordusunun milliyeteilere il-
tihak ettigini bildiriyorlar. thtimal son Rus saldmsim akamete
ugratan havacilarm milliyetgilere katilmasi kmltan rurate
meebur etti.

30 Ekim Sah giinii aksarai Maear Hava Ordusu Kuman-

katvldigipi
danhgi Mr beyanname ncgretmig ve ihtilalcilere
resmen agiklamigtir.
Maear Hava Ordusunun beyannamesinde soyle denilmek-
teydi.
«— Biz, Budapeste ve tagrada Mill! Hava Miidafaa Ku-
mandsnligj personal! daha lazla ka.n dokiilmesini onlemek igin
,

gu talebleri ileri stiriiyoruz :

J
 MACAR iHTlLALt 129

1) Halen Macaristanda bumnan btttiin Sovyet biriikleri

memleketimizi derhal tahliyeye baslamahdirlar.

2) Budapestede bulunan ve ateg keameyi miitemadiyen Dl-

lal eden Sovyet Biriikleri Peste'den 12 saat zarftnda gikmali-

dirlar. Geri birakacaklan yarali Sovyet askerleri, tedavilerinde,
yarali Macarlarla aym ihtimami gorecek ve iyilestikten sonra
memleketlerine iade ohmacaklardir.
3) Bu beyanname Macar radyosunda yaymlandiktan sonra
Sovyet Sefiri ve atasemiliteri, Sovyet birliklerinin derhal geri
cekildikleri hususunu bir beyanname lie acikhyacaklardir. Aksi
liaMe Macar ordusunun hava gucii, blitita Macar milletlnin is-
tefclerini silahla destekleyeeektir.
4> Yoldas Imre Nagy'nin basmda bulundugu hiikfimetten
ewelki niitiin hiikumetlerin akdettikleri her tiirlii iktisadi ve
asked aalaspnalar iptal ohmmalidlr. Zira eski hiikumetler ya-
banci basin altmda hareket etmislerdir.»
Beyanname, Mill! Miidafaa Kumandanhgmm biitun per-
soneli tarafmdan imzalanmistir. <

Diger taraftan muhaMrlerin bitdirdiklerine gore Pestede

hila Rus tanklan vardir. Bunlar bugiin sebrm merkezinden ce-
kilmisler fakat yan mahallelerde ve banliyoda toplanmislardir.
•..;
Peste sokaklarmda yine sik sik carpijmalar o'lmaktadir.

IHTlljALCl MACAR gOCUKLARI

Macar miiliyetcitermin giristigi kanh ihtilalin kahramanla-
rmdan biri de 13 yasindaki Michael Misi'dir. Mustevlilere karsi
biiyilk Mr bagan kazanmis olan ihtilalde komiinist genclik tes-

:
Mlatlarmin silah kullanmayi ve ceteciligi ogretmis oldugu bu
geneler onemli bir rol onarmslardrr. Bunlardan biri olan Mie-
hael'in hikayesini bir gazeteci soyle anlatmistir :

Bacagmdan aldigi bir sarapnel yarasi yuziinden hastane-

de bulunan Miehaeli odasinda bir oyuncak ucakla oynarken
buldiik. Carpismalara nasil kanstigmi sordugumuz zaman uta-
F ^emleketlerda Macar ihtilali lehindekl mitingler ' narak online bakti.
F: 9
 130 MACAR iHTlLALI

«§ey,» dcdi. «oteki cocuklarla berabcr oynuyorduk sokak-

ta, bniimiizden bir araba gegti. leindeki gene bir adara kendilc-
riyle birlikto c;arpigmaya gelen yofc mu diye sordu. Hemen at-
Iadik arabaya. Zaten kim atlamiyordu
ki, Herkes oradaydi. Ben
hemen bir makinah yakaladim. Fakat' benden daha bii-
tiifek
yiik olan Lajos elimden aldi. O 16 yaginda otdugu igin daha
kuvvctliydi benden tabiJ. Bana da bir tiifek venliler. Bu pefc
ho§uma gitmedi ama.»
« — Peki ama Michel sen tufek kullanmasim biliyor muy-
dun?...»
« —
Biliyordum tabii Komiinist Partisi. bizim gibi cocukla-
rin hepsine boyle geyleri yillarea ewel b'gretmigti..»
Boyleee en kiicugiinden en biiyiigiine kadar biitiin gehir
halkimn girfetigi bu carpigmalar sonunda olenlerin kat'i sayisi
SoMklarda rastlanan her insamn bir
heniiz belli olmamiijtir.
yen sanlmig. Bir yerinden yaralanmigtar. 7 giinden beri devam
etmekte olan muharebelerin cogu agir yarah olmak iizere 10 -

15 bin arasinda kurban verdigi zannedilmektedir.

ihtilalcilerden biri, hukumetin verdigi 'biitun sozlere, yap-
tigivaadlere ragmen milliyetcUerin hala neden silahi elden bi-
rakmadiklanm goyle izali etmi§tir: «Biz Ruslarm tamamen
memleketten gitmesini istiyoruz her §eyden evvel.»
Bir bagkasi da «Macaristanda bir tane bile kalsa Rus tanki
gordUgumiiz miiddetee kendimizi emniyette hissetmiyecegiz.»
diyordu.

VERlLEN TAVtZ^ER

30 Ekimi 31 Ekime baglayan gece Budape§te radyosun-

dan Macar halkma hitab eden Bagbakan komiinist trare N&gy,
cok partili bir koafisyon hiikumetinin kuruldugunu aexfciadi,
Bu hiikumette yalms 7 Bakan vardi. Bakanlar komunist. kiiciik
emlak sahibleri, milli kb'ylii ve sosyal demokrat partilerini Itzm-
sil etmekteydiler.
I>iger taraftan tmre Nagy, memleketin muhtelif yerierin-
de idareyi ele almi§ olan ihtila.1 konseylerini de Budape§teye
132 MACAR iHT&ALl

temsilciler yollamaga davet ederek vc kendjferi ile igbirligi ya~

paeagmi sdyledi. Imre Nagy, Rus kuvvetlerinin Budapegtedcn
hemen cokilmelerini tcmin edecegini de tekrarladi.

Pegte radyosunda sabik Cumhurbagkani ve komunistler ta-

rafindas dagitilaxt (Kunuk cml&k sahiblori) partisi If.deri Sol-
tan Tildy. de konugimigtur. Zoltan Tildy gimdi yeni. hUkftmete
dahildir, Tildy simian soylcdi.: «— Ihtil&lin baglsdigi giin mil-
li bayram olarak kabu.1 cdilecektir. Bu istiklal savagimiz, 1848
ietiklalsavagwmzdan da kiymetlidir; glinkii muvaffak olrau§tur.
Rusya ile hiir yc baitmsiz bir devlet olarak miinasebet fcura-
cagiz. Sorbcst segimlere de gidecegiz.

Zoltan Tildy, «KoyliUcr siz de kajsandmia, artik mahsulim

bir- kismiru hrikumete vermege mecbur degilsimz» dornigtir.
(KiiQuk emlak sahibleri) partisinin lideri olan Zoltan Tildy,
eskiarkadaglannm derhal faaliyete gecmelerim ve memleketin
her tarafinda partinta subelerini yeniden aomalarim ve gegici
bu par-
idare heyetle-ri kurmalarirn da istedi. 1947 se<jimlc.i"inde
ti reylerin yuxde 52 sini almaga muvaffak olmug ve KomuEist
Partisini yenilgiye ligratmisti.
Artik butun D-iinya Rua'.arm Macaristan'dan cekilmakte
olduguna inanrarg gorimiiyor. Ajanslar ve radyolar bundaii bah-
sediyorlar. Birlesmis Miltetler* nezareti altmda serbeat seqilm-
lere gidilecegl bildiriliyor. Radyodan millete hitap eden Bas-
vekil Nagy, «Demokratik bir kabine kurularak koalisyon Mi-
kumeti tegekkiil edecegini» bildirdi. Nagy hiirriyet miicadelesi
bagladigmdan beri bir gok bocalamalardan soBra nihayet na.il-
liyetgilerin yanmda yer almig gorunuyor. Radyo aynca bit an-
dan itibaren ismini de degigtirerek «Hiir Kossuth Radyosu* la-
mi altinda yayina bagladi. «Radyo senelerce yaLanlara a'.et Bl-
du, gece-giindiiz foutiin dalga uzunluklan uzerinden yalauter
savruldu.» diye itirafda bulundu.
sHiristiyan Gentler Birligi» kuruldu ve uye kaydetmege
bagladi. Yilarca, din mahkum edilmigti. Kardinal Mindszenty
de hapis bulundugu Felsopetenty hapishanesinden gikanlarak
merasimle Budapegteye getirildi,

i
 134 MACAR iHTiLALl

31 EKIM PER§EMBE :

Ruslar'm hemcn her tarafta tamamen cekilmekte olduk-

!an goriiliiyor. Eki son kuvvetlerini de ogle iizeri Parlamento
binasi oniindeki meydanliktan geri cekerck yava§ yavas uzak-
lagmaya basjiyorlar. igehirde ihig kimse gali^miyor. Genjek bir
bayram havasi yagamyor. Sokaklardan cesetler kaldinlarak ha-
zin torenlerle defnediliyor.

Hapiste bulunan biitiin siyasi mahkuralar serbest birakil-

dr. Yeniden siyasi partiler tegekkQl otti. Macar Hiirriyet sa-
vagi, peyklerde oldugu kadar Rusya'da da bir 50k oiaylara se-
bep oldugu ve bir cok Rua iiniversitelerinde niimayigler yapildi-
gmdan bir kac. Use ve Onivereitcnin kapatildigi bildirildi. Olay-
lan yakmdan takip icin Viyana'ya giden Turk Gazetoeisi Ilhan
Bardakci bir multeci He miilakatmx soyle bildiriyordu :

Avusturya'ya iltica ctmis bulunan ismi mechul miiiteci

once kendi hikayosini, daha sonra da Rusya'da olup bitenleri
spyle anlatti:

«Sovyet peykleri arasroda istihsali hizlandmna mevzulu

temaslar yapilmaktaydi. Bilindigi gibi Sovyet iktisatcilan son
zamanlarda kanaatlerinde raiihim degisiklikler yapmig ve yeni
bir goriis zaviyesinden mevcut sartlan tadile haslanuglardir. . 1
|

Ben, diger iki miitehassis Rus arkadagunla gecen hafta, Prag'

da yapilacak silah sanayji konferansma haxirhk yapmak iizere
Budapeste'ye gonderildim. Bir Macar teknisyeni ile birlikte
vazifeli olarak Budapeste'den Viyana'ya gectik. Rus Eleiliginde
ikamet etmek mecburiyetinde idik, Ama Ok firsattan faydaia-
narak, Avusturya polisine miiracaat ettik. ve multeci olarak
kabuliimiizii istedik.»

H'adise Rusya aleyhine apagnk bir skandal oldugu ve bazi

ihtilaflar cikarmasindan korkuldugu icin Viyana'da gizli tutu-
luyor. Bu gun saat 15 de, Belcika'h bir gazeteci arkadagla bir-
:;;"..............::...:.:;:...;..:,
likte, miiiteci Rus memuru ile konusmaga rnuvaffak olduk.
Si-
ze anlatttklan, Rusya'da olup bitenler hakkinda, bugiine kadar Yakilan gizli polis dosyalan ve Rus propogandasi Jrttap ve brdgurler

elde edilmis en genis. ve en inamlir malumati tegkil etmektedir.

 MACAR fHTiLALf

Sozlerinin bu cok miihim kismuii da aynen naklediyorum. :

«Son aylar zarfmda Sovyet Rusya'da patlak veren,

baskaldirma hadiselerinin en miihimi, Rusya'daki Kiev iini-
versitesinde cereyan etti. Gazetelere kisaca afcseden sadece
o hadiscdir. Talebeler, Universitenin siyasi komiserme gok
agir gekilde hakarct ettikten sonra, bahceye ciktilar ve Krem-
lin aleyhindo satlerce tezahiirat yaptdar. Kadi.se Moskova'ya
biidirildi ve hareketin elebasrian o gece evlerindcn almarak,
tevkif cdildi. Ama ertesi giinii Kiev'den ba$ka, Harkov Oni-
vfirsitesmde vc Vcrdiseav, Deocir ve Tacaerot liselerinde de
ayaklanma basgosterdigine dair haberler almdi.

Ben Rusya'dan ayrildigim zaman, on gunden beri, yer yer

;muhim silahh carpigraalar cereyan etmektc idi. '

Moskova'dan Kiev ve Harkov'a birer parti mufetti^i gcin-

dorilmigti. tsyamn onlenemiyecogi anlasibnca, civardaln silahh
kuwetlere derhal miidahale emri vcrildi. Hareketimizden iki
gun cvvel, garpismalar had safhasma gehnigti. Gencjcrin ne-
reden ve nasil silah tcmin cttiklerini anlamak mumkim olmu-
yordu. Sab, Car^amba ve Per^embe giinleri, talebelrrln fcendi-
lerinc katilan iscjler Kiev ve Harkov'un biiyiik biv kismmi ha-
kimiyctleri altmda tutuyorlardi,»

«1^SAN G2EJ YAglYAN tNSAN OLMAK IClN...»

Mtilteci Rus, kendisinden sonra da Avusturya'ya iltlca

eden vatandaglan bulundugumi, isimlerini veremiyecegini, fa-
kat onlardan aldigi malumati da bize nakledcbilecegini soyle-
yerefc, soyle devam etmigtir:

«Jki giinden beri zirhli arabalarKiev ve Harkov'da devriye

gezmekte ve sehirlerarasim kontrol etmekte imlg, Omversite-
litere, Dinyeper nehri iizerindeki agir demir-^elik fabrikaianmn
biitiin iscUeri de Utihak etmisler, Moskova
sadece iimverslteli-
lerin muzir tesirlerle ayaklandigini bildirmekte,
fakat jailer-
den katiyen bahsetmemektedir. Bu arada biitun universiteler
 138 MACAR lHTlL&Li

kapatilmis vc gaddar gizli polis taraftndan talikikata baalan- ''.'"

mistir.»
Ismi mechul miilteoi bir an sustuktan sonra «Bu tahkika-
tm ne demek oldugunu sizler bilemezsiniz» decli ve bildiklerini
anlatmaga devam etti :

«Buraya sigman Ruslar'dan Sgrendigime gore, son durum

audur: Kendilerine: Rusya'da bundan boylc hayat haklu ta-
nmmayacagim pek iyi bilen talebeler Kuzey-dogudaki
orman-
larda ve sehirlcrdeki bazi binalarda mukavcmetc devam cdi-
yorlar. Aym capta, fakat son derece manidar ayaklanmalar,
bu hafta diger yerlerdc de zuhur etmistir. Kazan, Xorfi, Sa- ;;

mara. vc Odesa iiniveraitelcrinde miihirn mimayisler vo esrpis-

malar olmaktadir. Rua mizaci gariptir. Bumm igin isyamnbas- - !
tmlacagi vcya birdcnbire butiin memleketi kap'ayacafji ihti-
s
mallerinden birini secemiyorum. Bunu ancak zaman gostere- ' '

"
ceiktir.» :.::.
%
Vazifeli bir meraur iken iltica etmis olan Rus miitehassi- *.i %
ama, talebelerin ne istediklerini, nicin ayaklandiklarim sordum.
%
§u cevabi verdi: r

«Kiliseye gidenterin takip ve tecziye edilmemesini, Batida '

' ^
ncsredilen kitap ve gazetelerin Rusyaya mektep-
getirilmesini. '"''
I
lerdc kapitalist adl verilen doktrinlerin do okutuirnasini ve <
'**m
rt '

harice seyahat imkammn Rus halkma da tanmmasmi istiyor- .

-
/t -
tar. Yani kisaca insan gibi yasayan insanlar olmak iqin muea- '

J
dele ediyorlar. insallah muvaffak olurlar.s
wm*''
31 Ekim'den 3 Kasim'a kadar Macaristanda on yildan be- /Ǥ
ri ilk defa olarak hiirriyet havasi yasandi. Tesekkiil eden par-
tilerle ortaklasa Sir hiikiimet kuruldu. Bu hiikumete bakan ola-
rak girenierin hepsi de yillarca kizillarm keyfi iein hapiste yat-
makta olup hiirriyet savagi ile kurtulmus kimselerdi. Heniii
surada burada onemsiz sekilde Rns tenklan hala durmakta idi.

Fakat hie bir seye nuidahale etmiyorlardi. Kimbilebilirdi ki,

Ruslar bu mucadelenin basmdan beri gcirulmemis oleiide kor-
kunc bir hticuma geeerek Macaristam yeniden kana bogaeak-

Din adamlan birer hirer radyoya gelerek railiyetgileri teb-

1.40 MACAR iHTiLALt

rik ediyorlar. Butiin dinler ve mezheplcr de hiirriyetine kavu-

guyor. Mesela yahudi hahamlan sjunlair soyliiyorlar; «Din hur-
riyetini tekrar eldc ctmig olan Macar Yalmdileri, ihtUalin. ba-
sjardigi i$[eri hararetle selamlar, kahramanlarm ontlnde friir-
metle egilir, bagimsiz ve httr vatanin davalarmi tamamon be-
nimsediiklerini ilan ederler». Digorleri dc asagi yukan aym
sSzlerle scvincjlerini bolirtiyorlar,
Siyasi durum cle hur
gibi .iktisadi igler mfftnleketlereleki
gibi yenidon tanzim edilmeye -bagJamyor. KoyUmlm clindeki
mahsuru ssorla almak usulii kaldinldi. Koyluler mallanni plyasa
ya getirip sertoestfie satmaya bagladilar. freftirde gargafouk bir
boJluk goriilmcye foasjladi. Lokantaiara kahveharrelere istedigi
gibi girip <jikmaya baglayan halkm yiizii giilmcye baglacfa. Ne
yaaak ki bu uzun surmeyecektir. Qunkii Diinyada Moskof'un
sbziinde durdugu gorulmemigtir.
Ruslar, Macaristan'a son vahim darbeyi indirmek icin ha-
zirlik yopmakta olduklarma dair Diinya Basimnda cikan ha-
berleri katiyetle yalanhyorlar. Halbuki Buyiik Merkezlerde ce-
kilmo numaralan yapihrken hudut boylannda yeni ycni Rus .

tanklan hudutan sizmaya basiami® buluimyordu, Bunu iyi

hissedip haber alan Macar liiikumeti, Maoaristamn bagimsiz-
ligim garanti ctmeleri igin Birlegmig Milletlere ve biiyiik Dev-
letJere miiracat etti. Aynca $a baberi do ulagtirdi: «.£^-vyct
askeri birlikler hudwdu Budapegteye dogru
gecmisjlerdir...
iIcrliyorlar...» Ruslar ise bu haberleri bala. «Yalan!» ve «tf-
tirab olairak vasiflatnd^maya devam ediyorilar. 3 Kasimda
Rus Di§i§leri Bakam bu tekzipleri sert ve kat'i bir Usanla ve
biitiin diinyaya kargi bir kere daha tekrar etti.

S.O.S... S.O.S.. S.Oi

4 Kasimda gun dogarken, sabah safagmda 6000 TANK,

S AYISIZ TOP VE ZIRHLI AJRABA BlR COK BOMBARDIMAN
UQAGI VE iKt YttKBIN KISIlIK MOCe'hHEZ BlR KUWET-
le Macaristan'a saldiran Kizillarm iic giinden beri bu kuvveti

hazirlamakla mesgul olduklanm bir gun ewelki tekziplerin

 MA.CAR iHTiLALt MACAR IHTiLALt 143
142

Nagy sabah saat Tuna uzerindeki btitim koprlileri kontrol altina almaga ga-
adi yalanlar oldugunu gSstcriyordu. Tmre
h§an Rus kuvvetleri, Budapeste garnizonunun bir kismmi se-
5,20 radyo basma gelerek Tngilizce, Rusga, Maearca vc Fran-
<3e
hir garmda toplamiglar ve silahtan tecrit etmislerdir. Batida-
sizca olarak bir k&Q kere tokrarlanan gu sozleri soyledi: «Siz-
ki Budapeste postahanesi her ne kadar mukavemet etmisse de
lere hitap edcn Macaristan Basvckili tmre Nagy. Sovyet asker-
Ruslarm eline geemistir. Fabrikalarda toplanan iggiler, Sovyet
leri bugiln safak Vakti basjehrimize salduomglardir, Maksatla-
Birlikleri ile garpismaya ba§lami§lardir. Macar halki irakan
renra mesru, domokratik Macar Huktimctini devirmck oldugu an-
lasihyor. Hukumet vazifcsi bagmdadir. Bu olayi memleketim
buldugu her yerde Ruslarla garpismaktadir.
halkma ve biitun Diinyaya bildiririm. Kit'alanmiz earpismak- Bu mukavemet iizerine Ruslar sehri yakmak icin fosforlu
tadirlar.» lambaiar kulanmaga baslamislardtr. Biahassa mukavemetin
Macarlar da yedisinden yetmigine kadar Ruslara karsi bir kuwetli oldugu dogudaki mahalleler bombardiman edilmigtir.
oliim kalim savasma girdiler. Ruslar bu sekiide her tarafa ku~ Ruslar, bu suretle sehir saat 12 ye kadar teslim olmazsa bom-
rulmus. barikatlardan mukabil atege maruz kalmca §ehre yan- bardiman edecegiz §eklindeki tehditlerini yerine getirmislerdir.
gin bombalan yagdirdilar. Bir anda Budapeste korkung bir Bir Macar hiikumeti sozciisii Budapestenin 115 rail giine-
yangm yerino dtindii. Saat sekizdc Kossuth radyosu. Macar Ya-
zarlar Birliginin bir tebligini yaymladi. Teblig; IMDAT... IM-
DAT... IMDAT... S.O.S...S.OJ3...S.O.S... Diye bitiyordu Imdat
sesleri bitmemigti ki radyo susturuldu.

Saat on yedide radyo tekrar yayma bagladi, Fakat arfcik

Ruslar'in etine gecmig buhmuyor. Aksama kadar devam eden
kanh bogusmada Fakat alti
Milliyetgilerin kani seller gibi akti.
bin tanka karsi ne yapilabilirdi. Ajanslar Amerika Reisiaimhti-
ru Eisenhover'in Bulganin'e katliami durdurmasi icin gonderdi-
gi mcsaji bildiriyorlar. Kim dinler. tngiltere - Fransa Misir He
Israil arasmdaki mucadeleye silahti miidahalelerinden cesaret
alan Rusya mezalimin zaten kagmis bulunan olciisunii iyicc ka-
cmyor. Ajanslar 4 Kasim'm manzarasmi gb'yle giziyorlar :

Rus kuvvetleri sabahleyin Budapesteye kargi taarruaa gee-

migler ve sehrin biitun muhira noktalanm isgal etmiglerdir.
Ruslarin taarruzu esnasmda dun Miidafaa Vekiligine getirilen
Macar miliyetgi liderlerinden Pal Maleter esir diismiistur. Sabah
8.20 da bir Rus niiifrezesi Parlamento binasma girmigtir. Bas-
vekil Nagy lie vekillerden bir kismmm tevkif edildigi bildirilmek-
tedir.Budapeste uzerinde yiizlerce Rus ucagimn uctugu ve geh-
rin guney mahallerinde diizenli bir savasin baglamak iizerc ol-
dugu acaklanmistir. Qetin mucadeleye sahne olan sokaklar
144 MACAR iHTlLALf
145
yindeki Kaposvardan, zirhh Sovyet birliklerinin gehri iggal et-
tigini bildirmigtir. Ruslar, cephane depolarma askeri tesislere :

ve posta merkezlerinc el koymuglardir.

StLAHLARIN T.ESL1MI fSTENDl

Avusturya - Macaristan hududunun gtiney kesimin&eki

Macar topraklarim iggal eden Sovyet birlikleri maha.111 hudut
muhafaza birliklerini, miicadeleye liizum kalmadan dagitnug-
lardir.
Avusturya - Macaristan smiri yafcmlannda bulunan Boam-
beli bolgcsindcki Sovyet komutam, beige halkma dhtilal aleyh-
tarhgmm yikildigmi» ilan ederek, silahlanni tcslim etmeleri.
gerektigmi bildirmigtir.
Akaam 18'dcn sabah yediye kadar sokaga c.ikrna yasagi
konmustur.

KUKLA HUKUMKT
Sovyetler, Budapeste'nin 60 mil Dogusunda, Szolnok'ta
bir kukla hukiimeti kurmuglardir. Komunist Partisi Birinci
Sekreteri Kadar Yanog'un bagkanligmda kurulan bu hiikumet.,
Nagy'yi jrfraJ reform ve devletlegtirme planlanm baltalamakla
itham etmigtir. Moskova Radyosu, yayimni sih sik keserek gun- mm
ill
m
litl!! •

- .
I
Ian soylemigjtir: «thtilai alfeyhtari hareket tamamiyle maglup
j
-re.' 'l-'i--
olmugtur. thtilaici Koylii ve i§$i hukiimeti kurulmugtur. Diize- :
>:;.....
nin saglanmasindan sonra Macar hiikiimeti, Sovyetler ve diger
Vargova Pakti uyeleri ile mtizakcrelere giriserek Sovyet birlik- :. 1
lerinin Macaristan'da bulunmalan meselesini ele alacaktir.»
Moskova radyosu, Sovyet taraftan yeni hukiimetm Bus-- KADAR
ya'dan yardrni istedigini ve igbagmdan uaaklagtirilan Nagy hii- gonderdigi bir telgrafta, Macar miiltecilerinin sayismm onbin-
kiimetinin yarattigi kargihklarm giderilmesini riea ettiginl de leri agtigmi bildirmigtir. Bu miilteciler hiikumet tarafindan ha-

Have etmigtir. ssirlanan kamplara sevkedilmektedir- Aynca binlerce Macar da

Eskiden Nagy hiikumetinde bulunup, sonradan. butiin ve- hudut yakmlanndan gegebilmek umidiyle beklemektedir. Istirya
killerinve ihtiialciJerin israri ile hiikumetten uzaklastirilan Fe- bolgesinde kiilliyetli miktarda miilteci toplanmigtir..
renc Muennie, Kukla Hukiimetin Milli Savunma ve Emniyei Diger taraftan, Yugoslavya Dahiliye Vekaleti de asker ve
Vekili olmugtur. sivil bir gok Macar grubunun Yugoslavya'ya sigmdigmi ve
bunlarm enterne edildiklerini bildirmigtir.
V: 10
146 MACAR tHTILALt

YENI HOKUMBTlN 15 MADDELlK PROGRAMI

Kadar Yanog'un kurdugu «l'htilalci tggi Koylii Hiikumetb
Budapeyte Radyosimda yeni hiikuract programim iian
etmistir. 15 maddcden miitcgekkil olan bu tebligde ilan edilen
Imsuslarm tahakkukuna gahgdacagi ve Sovyet ordusundan yar-
dim istendigi bildjrilmektedir.
15 maddelik program j^udur :
Yeni hiikiimot 15 maddelik bir program tanzim edorek bu-
nun tahakkukuna qahsacaktir:
1 —Vatanm istiklalini korumak,
2 — Halk demokrasisini ve sosyalizmi etmek,
mii.da.faa
3 — Kardeg harbinin sona ermesine cahgmak,
4 — sosyalist memleketlcrle anlasmak,
Biitiin
5 — Hiikiimct ne olursa olsun, her memleket
$ekli mii- ile
jQasebetlori takviye etmek,
G — hayat standardim yiikseltmek,
i§Qi'nin
7 senelik planm muvaffakiyetine cahsjmak,
5:

S — Biirokrasiye son vermek,

9 — Halk Demokrasisinin yerlesmesine cahsmak,
10 — Kolhoz sisteminden ayrilanlara yardim etmek,
11 — ihtilal csnasmda zarar gorenlere yardimda bulun-
mak,
Maear bagpiskoposu Kardinal Mindszenty ve sekreteri Rus
birliklerinin Budapeste'yi i§gal etmeleri iizerine Amerikan tem-
silcitigine iltica etmek istemisler ve istekleri. kabul edilmistir.
Kardinal'in Amerika'ya iltica ettigi GuvenlFik Konseyinin
fevkalade toplantisinda Amerikan delegesi tarafmdan bildi-
rildi.

ONBlNLERCE MACAR, AVUSTURYA VE

YUGOSLAVYA'YA iLTlCA ETTl

Ruslarm Macaristan'i alcakca istilasmdan sonra, binlerce

Macar, hududu gecerek Avusturya'ya iltica etmislerdir. Avus-
turya Icjigleri Vekili mtiltecilere yardim teskilati baskanhgina
148 MACAR tKTiliAht

GUVENLtK KONSEYtNDE

Birlegmig Milletler Guvenlik Konseyi Macar meselesini mu-

zakere etmek iizere toplaiumgtir.

Amerikan delegesi Henry Cabat Lodge, blijm

Ilk sozu alan
kahm yapan Macaristan'dan dehset verici haberler
mticadelesi
okumug ve Sovyetlerin Maearistan'a daha fazla asker gonder-
memelerini temin ve mevcut biriiklerin derhal geri cekilmeleri
faususunda dim Konseye verilen karar suretinin bazi tadillerle
kabuliinu iatemigtir.
Ingiliz delegesi Sir Pierson Dixon, Macaristan'dan gelen
miithig haberler iizcrine derhal karar ahnmasmi,
Mi.lliyetc.i $in delegesi Ting Fu Tsiang, harekete gecme
zamammn goldigini soylemiglerdir.
Sovyet delegesi Soborler Macaristan hadiselerinden res-
men malumati olmadigim ve muzakerelerin tehir edilmesini is-
tedigini aciklamistir.

Bundan sonra oya gecsilmis, ve Sovyetler Birligi, Ruslarm

Macaristan'dan eekilmesini isteyen Amerikan karar suretini
veto etmigtir. Yugoslavya miiatenkif kalnugtir.
Konseyin verecegi karar, alakali memlekete dogrudan
dogruya emir mahiyetindedir.
Guvenlik Konseyi Macaristan meselesinin Gene! Kurulun
olaganustii toplantismda miizakere edilmesini bire kargi (Rus-
ya) on oyla kabul etmigtir.

DONYADAKl TEPKlLER
Macaristan'a kargi Sovyet taarruzunun dtinyada yarattigi
tepkiler devam etmektedir.
Bati Berlin'de halk teessurle sokaklara dokulmu§, Sovyet
ElcUigi oniinde numayig yapmigtir.
Federal Almanya Bagvekili Dr. Adenauer dun aksam rad-
yo ve televizyonla yaptigi bir hitabede Federal Almanya Cum-
huriyetindeki biitiin Almanlan gimiin meseleleri kargismda
 150 MACAR iHTJLALl

miittohit kalmaga ve eskisindcn daha 50k fazla uyamk bulun-

maga davet ctmistir.
Macaristan ve Ortadogu hadiselcri kargismda Federal :

Almanya hiikiimetinm durumunu izah eden Alman Basvekili,

Federal Cumhuriyetin ne askeri, ne de harici siyaset sahasm-
da bu ise karismamiij olduguna igaret ettiktcn sonra, biitiin
Macarlarm hiirriyet ugrundaki miicadelelerini biitiin Alman
milletinin «heyccan ve hayranhkla» tatap ettigini soylemistir.
La Haye'de de balk Sovyet ElcHigi onunde toplanmig ve'

yapilan niimayis. sirasmda sefaretin bir eami kinlrmsjtir.

Biitiin Hollanda radyolan, matem olarak hafif muzik ya-
ymlarmi kesmisterdir Hollanda Basvekili de yaptigi bir rad-
yo konugmasi ile Hollanda milletinin duydugu infiali belirt-
mifjtir.
Italya Hariciye Vekili Geatano Martino, Hindistan Bas-
vekili Nehru'ya gbnderdigi bir mesajda, Bandung kongresin-
de Sovyetler Birligince de kabul edilmis olan prensipler gere-
gincc Macaristan dahili iglerine- kansmaktan ictinap edilmesi
hususwnda Moskova hiikiimeti nezdinde te§ebbiiste bulunma-
sim istemis&r.
Birlesak Amerika Cumhurbagkanhgi secimlerinde De-
mokrat Parti adayi Adlai Stevenson da Guvenlik Konseyi
Bas?kanligma bir telgraf gondererek, Macaristan'daki ve diger i
Sovyet peyki memlcketlcrdeki durumu yerinde tesbit ettirmfik I
uzere, ugakla miigahitler gonderilmesini talep etmisjtir. f
Avusturalya Bagvekili Robert Menzies, Macaristan mose-
lesi hakkmda §unlari soylemistir :

«Birlesmig Milletler Macaristan hakkmda siiratle kai-ar-

lar almahdir ki, diinya Macar milletine ve hiirriyeti yolunda
giristigi nmeadGlcye karsi duydugu sempatiyi izhar edebilsin.»

RUS KAHPELt&t

Ruslar iahliye teminat% verip muzakereye gagird>Mart

milliyetgi generalleri ve Nagy'yi tevltif ettiler. Buiiin MacarL*-
tan'da korkung bir katliama giri§tiler ve Guvenlik Romeyinin

J
152 MACAR iHTiLALt

miidahalcsini VETO eltilnr. Uacaristan'daH gazctcciler temer-

huz Tcamplarma atdd/L

KANLI MUCADELB

Bundan sonra Londra ilo irtibata gecen Associated Press

Ajansinin otomatik haber yazici makinosi sunlari bildirmistir:
«Ruslar Budapesta'ye girdiler. Halk, tanklarm mazgal de-
liklerinden iceriye el bombalan atarak bu istilayi durdurmaga
calisiyor. Her taraf ates icinde. Algaktan ucan Rus jctleri, hal-
ki makineli tiifok ile tanyor. Rus biriikleri Maear hukumetimn
toplandigi parlamento binasmi iggal ettiler vo Basvekil
fare
Nagy dahil olmak iizere biitiin kabine ttyelerini tevkif ettiler.
Bu sabah Ruslarla yapilacak miizakerelere istirak etmek Azere
Sovyet karargahina giden Macar ordulan, Genol Kurmay Bas-
kam ile cvvelki giin Mill! Mudafaa Vekaletine getirilen ve pitt
Macar kuvvetlerini idare etmis olan Tiimgeneral Pal Malster
bir daha geri donmediler. Ruslarm tngiliz ve
Amerikahlarla
diger yabancdarm bulundugu oteli iggal ottiklerrai haber
al-
I
dik, yakrada buraya da gelirler. Sehir icindo
carpismalar &e*

vam ediyor.»
Bundan sonra duran makine bir mttddet sonra tekrar ca-
ligtms ve Associated Press muhabiri, Londra'da bulunan
arka-

dasini arayarak su kisacik mesaji gSndermistir «Buraya

geli-
:

yorlar. Tanklarm ve silahlann sesleri o kadar yaklasti

ki, bir-

duyuyoruz. Binaya da makineli tUfekle

birimizin sesini zor
ates ediyorlar. Milliyctciler mukabele ediyor. Henuz kayrp
vermedik. Jetler ates ederek iizorimizden geciyorlar.
Nereye
indiklerini bilmiyoruz. Mukavemetin kinldigim anliyoruz.
Al- i
lahaismarladik.»
Hat bundan sonra bir daha kesilmisse de, bir muddet son-

ra yeniden yazmaya baslamistir. Bu yazilarm bir milliyetci

tarafmdan verildigi anlasilmaktadir.
Sou olarak makine sunlari vermi§tir:
«Binada yalniz ben varim. Ruslar sehre hakim olmaga
bas-

Iadilar. Kardinal, Amerikan Bttyuk EUjiligine sigindi. Son

 154 MACAR. JHTILAlI

kuvvetlerimizle miicadeleye devam ediyonus. Allah bisse acism.

Bina tekrar makincli tttfek atesme tntuldu. Obiir odanm pen-
coresinden ateg etmcge gidiyorum. Vakit bulursam yazraaga
devam ederhn.»
Budapegte'den alinan bu satirlar son olmug ve makine bir
daha eahgmamistir.

ILTtCA EDEN MlDLlYETgtLER

Macaristan'i tekrar istila eden Ruslarm hududu kapatma-
larma ragmen, pek c,ok miUiyetgi Avusturya'ya iltica
etmigtir. Bu son ilticalarla, Avusturya'ya sigman Macarlann
sayisi bir haftada 6 000'i bulmugtur-

Macar milliyetctter.i yanlarmda yiizlerce yarah da getir-

.raisterdir. Avusturya Kizil Hagi bu yarahlarin derhal tedavi-
sine baslarmgtir. Hudut bolgesine binlerce yatak sevkedilmistir.

SON CARPIgANLAR

Radyolarm sususundan ve telefon, telgraf hatlarmm ke-

silisinden sonra cahsmaya devam eden otomatik basin haber
hatlari isgali soyle biJdirdiler:

«Budapeste halki bu sabah saat 4'de top sesleriyle uyandi.

Ruslar tekrar Budapcste'ye taamiza baglamiglardi. Kadm, er-
kek, coeuk, derhal toplanarak savunma merkezlerine kosmaga
ve bozulmug olan barikatlan yeniden ingaya ba§ladilar. Top
sesleri artiyor. Top sesleri artiyor. Top sesleri artiyor. Elimiz-
de fazla silah yok, sadece bir kag hafif makineli tiifegimiz var.
Fazla dayanacagmusi sanmiyoruz, Bize yardim edin. Ozerimi-
Rus Mig ugagi uguyor. Budapeste'deki binalar, agir
ze yiizlerce
Rus topcusunun atesi altmda. Kammizm son damlasma kadar
doviisecegiz. Birlesmis Milletlerin karar almasi uzun surer.
Biz, hiir bir Macaristan ve Avrupa icm savasiyoruz. Derhal
silahh yardim gonderin- Yagasm Macaristan, yasasin Avrupa!* — —
Rus •peylcleri aydklamyor
Rus katliamina dair basmimizda £ikan yazdar arasmda *X O R E B IS »
25,10.965 tarihli Yeni Sabah Gazetesinde eifcmig bir karikatttr
 MACAR tHTiLALi 157
156 MACAR SHTiLALl
Bu topraldarda ya§adm, hu topraklarda oleceksin!
merhum tistad Peyami Safa'mn §u yazismi iktibas etmeden Radyo istasyonu da susuyor.
gegeraiyecegiz. !

RUS KAHPELI61 Artik Rus kahbeliginin uzerine, yirminci komiinist kong-

resinin orttiigu yalan yorganiparamparga oJmug, kizil haya-
Diinyanm nigbir van yar.a duydugumuz gift keli-
tcrkibi, sizhgm «bang iginde beraberlik» propagandas: yikilmigtir. Ma-
melerden higbiri, mesela Avrupa medeniyeti, mesela. Eyfel Ku- car kahramanlari boguna olmediler: Diinyanm biitiin gafilleri-
leai, mesela akgam yemegi, mesela esek inadi, mesela, yilan ze- ni aldatan birmaskenin diigmesine bizmet etmek de, en az bir
hiri, mcseifi sam yeli ve daha bir siirii misalden higbiri, su iki vatan kurtarmak kadar unutulmayacak bir buyukliiktur.
kelime kadar birbirine yakismaz: Rus kahbeligi. Bu iki kelime Ogleye kadar, ani baskmlarla ve sinsi bir politika lie ihti-
birbirlerini iiyie bir severek giftlegmiglerdir Id ikisini birbirin- de ele gegirmig olan Moskova, Sovyet radyosu-
talin liderlerini
don oliim bile ayiramaz. Ve bu hayasiz giftin yavruladigi hile- vasitaeile diinyaya «zafer tebligini» yaymlamigtir-
ler,tuzaklar, cinayetler, katliamlar diinyanm diinkii, bugunkii Moskova radyosunda okunan «zafer tebligb nde, Nagy ve
ve yarmki tarihinin en sillnmez lekeleri olarak kalacaktir. diger Macar milliyetgilerinden «haydutlar, ihtilal aleyntarlan*
Rug kahbeligi! Fakat bu, Rus milletinden ziyade bagma diye bahsedilmekte ve bunlarm muzaffer sosyalist (t) kuvvet-
gegen miistebit Carlarm, daha miistebit kiail idarcnin ve her lertarafmdan ele gegirildigi ve Budapegtede yeni bir komiinist
memlekctte dokuntiilerini gordiigurauss militan komunistlerin rejimin teessiis ettigi anlatilmaktadir. Sovyetlerin resmi (Tass)
kahbeligidir. Ajansi da, Macar ihtilalini idare edenlerin bu memlsketi (ka-
Diinya nasil nefret ve matem iginde! Avrupa'da ve Ame- pitalist ve fasist) yapmak istediklerini ve Eusyanin da bunu :

rika'da sokaklara dokulen halk, bu kahbeligi avaz avaz hayki- onledigini ileri surmugtur. (1)
rarak lanet okuyor; Hollanda gibi memleketlerde radyolar ma-
temden susuyor; bir gok iiniversitelerin gengleri kahbeligi
birltginin elgilik binalan oniinde toplamyor, nefret kusuyor. RUSYANIN (KUKLALARI) I§ BA^INDA
•k
Evvelki gece, Londra radyosunda, milli bir Macar ajansi- Budapegtede carpismalar devam ederken Moskova rad-
nin memuru tarafmdan diinyaya gonderilen son mesajlan din-
yosu, Macaristanm Szolnok gehrinde yeni bir hiikumetin isba-
lerken harap oldum. Kahbelerin tayyarelori ajans binasimn te-
§ma getirildigini bitdirmistir. Bagbakan Komiinist Parti Ude-
pesinde ugugmaktadir. Tanklar her yeri sarnustir ve giirultti- Mudafaa Bakani da milliyeteilerin iste-
ll Janos Kadar, Milli
lerinden memurlar birbirlerinin sesini duyamaz olmuglardir. medikleri Freng Muennig'tir. Sovyet ordusu tarafmdan kurulan
Ellerinde bir makineli tiifekten ve bir kag kurgundan bagka si-
bu hiikumette yalniz komiinistler vazife alraislardir.
lah ve cephane yoktur. Yine gidip gelip bitigik odanm penccre-
Moskova radyosu, «Macaristanda mukabil ihtilal. basting
sinden ediyor ve topraklarmi mudafaa igin son umitsiz
demig ve bu hiikitmetin daveti uzerine Rus kuwetlerinin
ate;?
di»
gayretlerini sarfediyorlar. Nihayet, korkung sessizlik. Son me-
mudahale ettiklerini ileri siirmustUr.
sa jm son ciimlesi yarida kaliyor.
Budapegte radyosunun diinyaya vedai da tiiyler urpertici-
dir: tlahilerokunuyor, Schubert'in Ave Maria 'si ve nihayet Peyami Safa S Kasim 1956 MiUiyet
(1)
Macar milli margi galmiyor. Son misra sudur :
 MACAR iflTi'LAl-ii 15@

Moskova radyosu, Nagy'yi tihtil&l aleyhtan, murtecis dk

j

;%;|
makla sucjandirmis ve saadct ile hiirriyeti yalmz Rusyanm ge-
,
:j tirebileceginden bahsctmigtir!.
.;'•
|
Moskova radyosu ilc daha sonra Peste radyosu (Rus as-
.i^l kerlerinin dost; iyi adamlar olduklarim, yeni kurulan Macar
hiikumetinin talebi uzerine Macaristana duzeni saglamak mak-
yaymlayip durmustur.
sadile geldiklerini)
FakatViyanaya gelen raporlar, Macaristanda kurulan
kukla hiikuraetm halkm husumetini lizerine cektigini belirt-
!
% mektedir.
Fakat Moskova radyosunun «Zafer tebligi» ni okumasma
d ragmen Budapegtede ihtila.1 devam etmekteydi.
j
Budapegteden Viyanaya ulagan raporlar, Pestede cereyan
eden carpismalar hakkmda su tafsilati vermektedir :

:
« —Birinci ihtilale nazaran gimdi ellerinde fazla silah tra-
;
'; lunmiyan Macar halki icm miicadele son dereco zor olmaktadir.
y. Buna ragmen Peste halki tekrar Rus tanklari ile gogiis gogiss&
,
:'
, .§ earpismaga bagflamigtir. Halen Peste sokaklarmda yiizlerce
"°
tank dolasmakta ve saga sola ates etmektedir. Bir habere go»
re de Peste icjnde 1000 tank vardir. Peste halkinm tanklann
S iizcrme el bombalan ile atladigi ve bombalan mazgallardarc
| iceri savurdugu goriilmustur. Tanki durduramiyan veya yara-
Ianan kadmlar gorulmustiir ki, bunlar da Rus askerinin g6r-
I||| I memesi icm tanklarm goriig deligini viicudlan ile tikamislardir.
|||| I « — Qocuklar da tanklarla miicadele ediyorlar. Pestemis
H| g
muhtelif mahallelerinde tekrar barikatlar kurulmaktadir-»

| RUS UQAKLARI gBHRl BOMBAL1TOR

Macar railletinin ve askerl birliklerinin Rus kuvvetleri ile

miicadeleye baglamalan, Rus ultimatomumi dinlcmemeleri lize-
rine Sovyet hava kuvvetlerine mensup filolar sehrra tizerine
gelmigler ve bombalamaya baslamiglardir.
Sovyet ucaklari kalabahk mahalleri de yangm ve fos-
s &i for bombalan ile atese vermiglerdir.
Sovyet askeri kumandanligmm, birincisinden cok daha
160 MACAR tHTILALt

genig bir katliam ile Macar ihtilalini ba3tirmayi akhna koydu-

gu anlagihyor.
Diger taraftan Rusya, Macaristan'daki Amerikan dipio-
anatlannm bu memleketi terk etmelerine artik hie, bir mani kal-
madigini resmen bildirmigtir.

BiNLERCE MACAR AVUSTURYA VE

YUGOSLAVYA'YA tLTtCA EDlYOR
Rus kuvvetlerinin Macaristam istilaya kanh bir gekilde
girigmeleri uzerine hudud boylarmdaki gehir, kasaba ve koy-
lerdeki hiirriyet taraftan Macarlar memleketi terke baglamig-
lardir. Biiyiik ve devamh kafileler halinde Avusturya hudu-
dundan gecen Macarlar Avusturya hudud polislerine iltica et-
mek istediklerini bildirmiglerdir.
Gene biiyiik kafileler Yugoslavyaya da iltica etmiglerdir.
tltica edenlerin ekserisi kadin, eocuk, ihtiyar erkekler ile yara-
ii miicahidlerdir.
Avusturyaya iltica edenlerin sayisi 10 bine yaklasmakta-
dir. Kizilhac. tegkilati bunlar igin kamplar hazirlamaktadir. tl-
tica edenler, bazi bolgelerde daha binlerce Macann hududu
gecmege hazirlandig'im, fakat Ruslarm bunlari toplu olarak
oldUrmekte olduklarim soylemektedirler.

6 - 7 KASIM
Rus jetleri bugiin "Budapegteyi bir kere daha bombaladilar.
Miliiyetgiler oliim kahm savagma
her geye ragmen devam edi-
Kurulu S'e kargi 50 oyla Ma-
yorlar. Birlegmig Milletler Genel
caristandaki harekatm derhal durdurulmasma ve Rus askerle-
rinin geri cekilmesine karar verdi.
Milliyetgilere ogleye kadar teslim olmadiklari takdirde ye-
niden sehrin bombalanacagi hususunda ihtarda bulunulrnustu.
Bu miiddet sona ermeden Rus jetleri harekets gegtiler.
MACARlSTAN DAYANIYOR
Avusturyaya sigman bir Macar anaai: Si§ak cay ve gbz ya§i
Cok tistiin Zirhh kuwetlerle hucuma geeen Sovyetler isya-
nm bagindanberi MilliyetcUerin elinde buliman Csepel (Cepel)
 162 MACAR IHTfLALt
MACAR IHTlLALl 163
semtini ele gcgirmiglerdi.r- Fakat sekizinci Serat'te
garpigmaiar
hala biitun giddetiyle devam etmektedir. Amerika diplomatlari cocuklarmi ve egierini Macaristan-
Kukla hiikumetinin bapoa dan gikarmaga ugragmakla meggul. Amerikan atcgemiliterinin
Jano§ Kadar'm iha-
getirilen
netiaden 6nce tehlikeyi sezen Macar ordusu gehri terkettigin- rofakatindc olan bu gruplar biitun gayretlere ragmen hududu
den Budapegte'de diismana giinlerce mukavemet asamamia bulunuyor.
gasteren, oli
bo§ (Jniversitelilerdir, Aynca, bir Italyan grubu da, ellerinde Sovyet Biiyukelgi-
Bakony orraanlarmdaki «HUr Macar Ordusu» Karargato siran mektubu oldugu halde simra kadar gitmig ve kargilanna
ileGyor, Milskolez Segedin ve diger bazi sehir ve kasabalari gikan subaylarm :

bagarryla miidafaa edsn Macar askeri birlikleri Dunav. Ovar — Kimden olursa olsun, mcktupla ig goremeyiz. Ben ge-
(Tuna Ovasz) Pecuy, Segedin ve Magyarovar (Macar ovasmda) neralimden emir alinm. Buyiikelcinin mektubu bizce big bir
diigmana cok agir telefat verdirmiglerdir. Keza Kuzey Mocaris- kiymet ifade etmemektedir, cevabi ile kargilagmiglardir.
lanm biiyiik bir kisrai Macarlann Bir gazcteci diyor ki : Ǥehirde dolagirken bir iggiye rast-
kontrolii altmda bulunmak-
tadir. geldim. Yamma yaklagip elinde tuttugu bir gazeteyiagarak
Bilhassa Sovyetlerin Pecuy eivarmdaki uranyum maden- simsiyah bir gey gosterdi ve «t§te Ru ekmegi, dedi. «Ruslarm
:

Ierini alabilmek igin yaptiklan biitiin tegebbiisler bize ve butiin Avrupaya hatta biitun diinyaya yedirmek istedik-
akim kal-
mjgtir. Bu bolgede Macarlar hava kuvvetleriyle desteklen- led ekmek!»
mekte olup gimdiye kadar en az 10.000 diigman askerini cildiir- Artik buraya big bir yerden havadis gelmiyor. Misir hadi-
diikleri tahmin edilmektedir. seleri ilekimsenin meggul oldugu yok. Macaristan yalniz ken-
«Macar ordusu» adi altmda yaymlarda buhinan Milliyetgi- di kuTtuIugunu ve istikbalini diisunmekte.
lerin bir radyosu, Budapegte iizerinde yiizlerce Sovyet «Paris Matcb» dergisi muhabiri B. Pedrazzini'nin Pegte'-
ucagi
ugtugunu ve Macar ordiisunun «Rus haydutlan» ile bogugtu- den aynlmasi da pek giig oldu. Zavallmm aldig* yara yiiziin-
gunu bildirmigtir. den hayati tehlikede oldugu igin hemen nakli gerekiyordu. Fa-
Aym
radyo, Macar kadin ve geng kizlarma Mtap ederek kat Ruslar, bindigi ugagm hareketine izin vermediler. Bunun.
bunlarm hastabakici olarak Macar ordusuna kaydedilmelerini uzerine Fransi^ buyiikelciligi Sovyet EUgiligine bagvurmug, bu-
istemi§tir. radanda hava alanmdaki Rus askerl makamlanna emir ver-
fakat bu. makamlar elgiligin emrine tabi olmadiklari
.mi§l.er,

cevabmda bulunmugtardir, Nihayet alan kumandam ugagin

1§TE RUS EKMEGt! kalkmasina razi edilmigtir.
B0T0N DttNYAYA YEDlRMEK tSTEDlKLERl EKMEK Macar miileti tek bir kiitle halinde Rualara kar^i tekrar
ayaklanmi^tir. Bud&pegte sokaklarmda cok siddetli carpi^ma-
Evet Budapegtenin, dunya ile mevcut biitiin irtibati kesil- lar olmaktadir.
mi§ bulunuyor. gimdiye kadar hiir diinya ile yegane teraas nok- Pe§te sokaklarmda Macar kadmlari, erkekleri ve gocukla-
tasi olan Avuaturya ile de hig bir irtibat mevcut degil artik. Rus tankiari ve piyadeai arasmda kanh garpigmalar cere-
ti ile

Budapestenin etrafinda 15 kilometre kahnhgmda bir demir yan bombalan ile tekrar Rus tanklarma
etmigtir. Kadinlar el

perde mevcut. Muhtelif zirhh birlikleri ve yiizlerce tank yollan hiicum etmekte ve evlcrin peneerelerinden Rus askerlerine ate§
keserek bu demir perdeyi bir gercek haline sokuyorlar. edilmektedir. Pegte tekrar dehget sahnelerine sahid olmakta-
dir, Milliyetgilerin Pegte iginde ve memleketin bir gok niktala-
 MACAR. tHTlLALl 165

rmda miistahkem mevkileri ellerinde tutmakta olduklan anla-

silmistir.
6 Ekim gunii aksami ncreden negriyat yaptigi kat'i bir se-
,...- ' Macar radyosu sunlari soylemigtir
kilde anlasilamiyan bir :
.
,

« —
Acele yardim gonderiniz Ruslar ultiraatom verdiler.
Yakaladiklarmi hemen oldiirttyorlar. Paragiitle silah, cephane
ve ilag atm, acele yardim yollayin.*
Bundan sonra nesriyat kesilmistir.
Ruslar, ihtilali bastiramadiklanm ve ihtilalcilerin muka-
vemete devam ettiklerini itiraf etmislerdir. Peste radyosu ile

Ruslarm kontrolii altmda bulunan Miskolc ve Gyor radyolari,

«Macar askerlerini ve sivillerini silahlarmi birakmaya» davet
etmig ve birakmryanlarin derhal kursuna dizileeeklerini bil-

dirmistir. Maear ordusuna ait bir 50k cephaneliklorin milliyet-

Qilerin eline geetif i ve hatta askerl birliklerin de geteler halin-
de cahsmaya bagladiklari bildiriliyor.
Macaristanda 17 Rus tUmeni ve milium hava kuvvetleri
bulunmaktadir. Macar ihtilalcilerinin son derece miiskul du-
rumda olmalanndan ve yardim ulastlnlmadifi takdirde Rus-
larin bu ikinci ihtilali de kan icinde bogacaklanndan endise
edilmektedir.
Bide mevcut raporlara gore, ilk ihtilalin ortasmdaki gid-
detli c.arpi§malaragimdi de sahit olunuyor.
Macar ihtiiaiinin Rus tanklan taraftndan kan islr.de ezil-
mesi biitUn hQr diinyada cok sert tepkiler husule getirmistir.
Muhtelif memleketlerde Rus aleyhtan gosteriler yapilmakta-
dir. Pariste genQler Fransiz komunist partisinin organi
Huma-
nite gazetesinin idarehanesini taglamislar ve camlarmi indir-
mislerdir. Rus sefareti oniinde de numayis yapilmistir. Bati
Berlinde Sovyetler aleyhinde biiyiik bir gosteri yapilmistir. Is-
veete on bin kip Rusya aleyhinde tezahiirat yapmistir. Bonn'da
50.000 kigi sessiz bir yiiriiyug yapmig ve biitiin Almanyada
Macaristan icin 3 dakika siikut edilmigtir.
Buciapegte soltaltlarmdan biri
Fransiz parlamentosu Macar milliyeteUeri ile ihtilalde olen
kadin, eoluk cocuk icin bir dakika ayakta durmustur. Yalniz
komunistler oturmuglardir. Ihtiram durugimdan sonra mebus-
 166 MACAK iKTlLALt

lar komimistlere (katiUer, namussuzlar) ...... :

.,,
diye bagirmiglardrr. .

Fransiz hiiktimeti de, Macar milliyetcilermi

dcstekledigini
vo hukfimetin Rusyanm teeaviMttti
protesto ettigini acikla-
mistrr. Fransada biltiin siyas?
tesekWiller (komiinistlcr haris)
Rusyayi protesto etmislerdir.
Diger taraftan mediate bazi mebuslar,
Rusya ilc Franaa
arasmdaki ssiyasi miinasebetlerin fcesilmesini
istemisterdir
Avrupa Konseyinde de saygi durusu
yapilmujtir. Bir cok
memleketler Macar miiltecilerim kabul
edeoeklerini ilan etmis-
lerdir.

"HOR donya utaniniz,,

Bllerindcki silahlarm kifayetsizligtne ve

^ kuvvetlerinin az-
Iigma bakmadan yeni bir hiirriyet agki
ve hirsiyle Ens kuvvet-
Icrme saldiran milliyetciler, diismanlarma
agir zayiat verdir-
mislerdir.
Hiirriyet miieahidlerinin elinde bulunan
Rakkoczy radyo-
su bir yaymmda milliyetei kuvvetlerin
bir ara Budapeete'de
Parlamento binasim ellerine
gecirdiklerini bildirmistir. «Hilr
Avrupa» radyosu tarafmdan tesbit edilen
bu yayinda Buda-
peste'de carpigmalarm btltttn siddetiyle
durmadan devam etti-
gmi, kadin ve cocuklar dahil olmak
iizere biitiin Macarlarm
mustevhlere karsi memleketlerini ev ev,
sokak sokak miidafaa
ettiklenm ve agir zayiat verdirdiklerini
bildirmigtir
Budapeste'ye yakin bir kesirnden yayin
yaptigi tesbit edi-
len Kakkoczy radyosuna
gore rmikavemet hareketi komtinist
rcjimmi deviren iayanin basladigi
anlar kadar siddetlidir Mil- '
:

Uyetciler, bazi yollan ele

gecirmiglerdir. Nerelerin milliyetei.
lerm elmde bulundugu kat'i olarak
bilinmediginden Rus kuv-
vetlen agir zayiat vermeirtedirlet.

MlLLx YB TgiL,ERiN mmm ^^

AV
«Rnk?
«Roka»
n<
;™>
(Tilki) T a rady ° SU tarafmdan dinI
radyosu Parlamento binasimn bir
™«> milliyetei
miiddet s i„ i
R„s tanHannm jwateg, pamk
 168 MACAR jHTtLALI

MACAR IHTtLALt 169

milliyetci
kuvvetler tarafindan ele gecjrildigi haborini teyid
etmig ve gunlari soylemigtir :
dapegte radyosu isyan hareketini kabul etmig ve iggtleri yar-
«Macar milletinin hlirriyeti icin mucadele eden arkadag
dayan. Dayanmaya mecbursun! Kardeglerin Budapegte'de dima gagirarak asilerin silahlarim birakmalanm istemigtir.
top-
raklanmizi mitstevli Rus]ara cignetmemek icin oliiyor. Yeni rejimin memlekete ferah getirecegini ilan eden Budapegte
Bir
eok yol ve tepeleri elimize gecirdik. Gelle tepeleri (Budapegte radyosu, Bulganin'in Macaristan'a yiyeeek ve ilag yardiml ya-
civarmdadir) ategimizle inlemektedir. Kadinlar tanklara bom- pilmasi icin emir verdigini de soylemigtir.
balar atiyor ve viicutlarim siper ediyorlar» Kadar hiikumeti tarafindan da kabul edilerek bildirildi-
gine gore, halen Macaristan'da bilyiik bir aclik ve sefalet hii-.
«Ht)R DUNYA UTANIN* kiim surmektedir. Milliyetgiler bir yandan Ruslarla mucadele
ederken bir yandan da achkla savagmak zorunda kalmaktadir-
lar. Has ve yakacak gibi zaruri ihtiyag maddelerinin
yoklugu,
Radyo bundan sonra hiir milletlere hitap etmigtir :

«Vicdanlarmiz sizlamiyormu? Umitsiz bir miicadeleye
girismis Macar
milletininyardimina nigin kosmuyorsunuz?
Sizden can degil, silah, yiyecek ve Hag istiyoruz. Macar eoouk-
lan da sizin goeuklarimz kadar sevimlidir. Onlarm ezilmesine
razi olmayacagiz. Biz olmeden Rusiar evlerimize saldirmaya-
caklardir.
baglamig bulunan sert kig iginde tehlikeli olmaktadir.
Diger taraftan Macar ordusunun durumu da tavazzuh et-
mig degildir. Kadar rejimi ve Rusiar orduya itimad edememek-
tedirler- Gegen seferden agzi yanmig olan Rusiar Macar asker-
lerin istifadeyi pek dttgiinmemektedir. Zira ewelki isyanda
or-
du da ihtil&lcilerle birlegmig ve Ruslardan aldiklan silahlari yi-

Diinyamn vicdamna hitap ediyoruz. Sadece ne Kuslara karsi kullanmigti,

biiytik men-
leketlerin menfaatleri mi onemlidir? Macar milletinin de ko- Avusturya hududunda da carpigmalar cereyan etmektedir.
runacak mektepleri, hastahaneleri ve mill! servetleri vardir. Rusiar bu hudut civannda bulunan gumriikgiilere bir ultima-
Bu susugunuzdan utammz.» tom gondererek bir saat iginde teslim olmalarim istemigse de
Kesik keaik negriyat yapan radyo, bundan sonra, muka- Rusiar
buralardan red cevabi almigtir. Gumruk karakollan ile
vemet kargisinda deliye donen ve agir zayiat veren Rus asker- arasmda giddetli bir silah duellosu cereyan etmektedir. Mer-
lerinin ellorine gecirdikleri milliyetgileri kadin, erkek, gocuk milerin Avusturya hududundan iceri diigerek milletlerarasi bir
ayirmayarak astiklan veya kurguna dizdikleri bazi yerlerde mesele gikarmasmdan korkan Rusiar bu karakollan top
atesine
de kendilerine ates eden milliyetgilere kargi siirduklerini soyle- tutamamaktadirlar. Gece Avusturya makamlarmdan bildiril-
migtir.
digine gore, karanhktan istifade eden gurnrukgiiler
hududu
Gee valrit tekrar faaliyete gegen milliyetgi Rakkoczy rad- gecmckte ve iltica etmektedirler.
yosu tarafindan bildirildigine gore Istiklal miicahitlerinm mo-
rali iyidir. Ruslarla yapilan sert Amerika hiikumeti yaymladigi bir tebligde Avusturya'mn
miieadeleden sonra Budapeg- sulh
te'nin guneyindeki Szavcles toprak butiinlugiinU ihlale matuf herhangi bir hareketi
Ruszta ovasi ele geoiriimiatir, Mil-
etmigtir.
liyetgi kuvvetlerin tek istegi azalan cephanelerinin takviyesi icin vahim bir tehlike sayaeagim ilan
ve Birlegmig Milletler tegkilatma
yarahlarmi tedavi edebilmek Tebligde Amerikamn ve
icin ilagtir.
getirdikleri ve
Milliyetciler miistevliye- kargi umitsiz bir mucadele yapar- mensup Mzi kimselerin Avusturya'yi us haline
ettiklen-
ken satilmig Janos Kadar hiikumetinin ellerinde bulunan Bu- veburadan Anti - Komiinist isyan hareketine yardim
kaydiyle reddet-
ne dair bir Rus ithamim «Kabaca bir yalan»
migtir.
 MACAR LHTiL.AU 171

KITE DONYADA iNFtAL

Kahraman Macar millelini kahpece arkadan vuran kizit
Rusya'nra giristigi emsali goriUmemis korkunc, katliam, biitiin
dttnya'da biiyiik infial uy&ndirmigtir. Hiir memleketlerde Rua
katliamina karsi niimayigler yapilmaktadir.

LUKSEN-BURG'DA — Avrupa'nin en kttguft devleti Luk-

senburg, kaatil Rusya'ya kargi duyulan nefretin canh bir mi-
saiini vermigtir. Binlerco Liiksenburg'lu Ruslara ve komunist-
lere ait biitlin binalara hucum etmigler ve Rus sefaretindeki
Ruslar, giighikle hayatlarmi kurtarabilmisterdir. Rus aleyhtari
gosteriler, milli kuvvetlerin biitlin gayretlerine ragmen gece-
nin gee. vakitlerine kadar devam etmigtir.
BAT1 ALMANYA'DA — Siyah bayraklara burlinen Bab
Almanya'da yer yer niimayigler olmakta ve Bati Almanya hal-
ki, Ruslara kars$i olan derin nefretini canh bir gekilde belirt-
mektedir. Berlin'de toplanan binlerce n,iimayi§c.i gen<j, Dogu
Berlin'e girmigler veonlarm da ayaklanmasmi istemiglerdir.
Ruslar, 100 kadar tank ve agir silahlarla numayigctteri onle-
miglerdir. Herhangi bir garpBgma olmamistir-
tSVtQRE'DE —
Isvicre'mn Cenevre, Zurich ve Berne §e-
Rusya aleyhinde biiyiik niimayigler tertiplsnmig
hirlerinde kizil
ve derhal tsvigve'nin Rusya iie her tiirlu miinasebetlerini kes-
mesi talep edilmistir. Bu gehirlerdcki Ruslara ait binalar tas-
lanmigtir. tsvicre, 2.000 Macar miiltecisini kabute hazir oldu-
gunu bildirmigtir.

FRANSA'DA — Fransiz Meclisi, toplantilarina

baglamadan Macar kahramanlari i§in saygi durusunda
evvel,
buiunmugtur. Aynca, dii.nyaca tamnmig Fransiz yazarlan, Jean
Paul Sartre, Jean Andreeh, Simone De Beavoir, Pierre Bost,
Claude Roy Ruslarm hareketlerini telin eden bir beyanname
negretmiglerdir. Paris'te ve muhteiif Fransa gehirlerinde, Rus-
lar aleyhinde niimayigler tertiplenmigtir.
ITALY A'DA — 3 giindenberi Roma'da ve muhteiif ttalya.
gehirlerinde niimayigler yapan Italyanlar, Sovyet Elgiligini tag-
lamisjar, camlarim kirmiglardir. Amerika sefareti oniine gelen-
172 MACAR iHTlLALl

ttalyanlar, Amerika'nin derhal miklahalede bulunmasmi iste-

miglerdir.
HOLLAND A'DA —
Numayisgilcr Rus ElcHigini tagiamig-
lar, Rusya'yi giddetLc takbih etmiglerdir. Ruslarm vahgetini be-
lirten Bagvekil Williem Drees, 1.000 Macar miiltecisinin kabul
edilecegini bildirmigtir.
HlNDlSTAN'DA —
Nehru da Ruslan takbih eden bir rae-
saj yaymlamig ve Rus hiikumetinden izahat istemiatir. Bildiril-
digine gore, kizil Rus hiikumeti cevap olarak, malum nakarati
tekrarlamistir.
DANlMARKA.'DA —
Rus sefareti ve konsolosluklarmm
kizil gazete binalarmm camlan kmtmlgtir. Niimayiggiler, Rus-
iara karsi giddetli tedbirler almmasmi istemiglerdir.
Aynca, Stockholm, Lahey, Taipeh ve diinyamn bir Qok
gehrinde, kizillarm Macaristan'da girigtikleri caniyane teca-
viiz giddetlc telin edilmistir-
Ruslar Macar Milliyetgilerini ele gegirmek i.gin hileye bag
vurdu . Tanklann oniinde sivil Macarlan yuruten Ruslar bu
suretle milliyetgilerin ateg acmasmi onluyorlar.

MACARlSTANDA MlLLl MUKAVEMET ERiYOR

Rus taraftan kukla Macar hukumetinin idaresindeki Bu-

dapegte radyosu Rusya ile ebedi dostluktan bahsederken, bag-
ka kaynaklardan alman haberler Rus birlikleri ile Macar milli-
yetcileri arasmdaki kanh earpigmalarm hala devam etmekte
oldugunu bildirmektedir. Bir Itaiyan gazetesi Budapegte'den
yaymlar yapan ve Macar mukavemetctterine ait bir radyo is-
tasyonu ile temasa gecUerek gu konusmalarm yapildigim bil-
dirmigtir :

Soru -
—
Budapegte'de durum ne merkezdedir?
Cevap —
gehri atese tutan Rus topgu ve tanklan ile sa-
vag devam etmektedir. Bagkentin bazi mahallelerinde 30 tank,
20 biiyiik top ile eok miktarda Rus piyadesine kargi miicadele-
ye devam edilmigtir.
 3.74 MACAR tHTTT.fiT.t
MACAR XHTtUALt 175

Soru — Parlamento binasmi yeniden iggal ettiginiz dogru lar sommda bir miktar Rus tanki tahrip edilmigtir, Fransiz el-
mu?
fiUik binasi da diger elgilikler gibi kismen hasara ugramistir.
Covap — Dogru oldugunu saniyoruz, fakat biz binaiim
Macar miUiyetgileri miicadeleye yilmadan devam etmck-
yakinlarmda Mukavemeteilerin miicadelesinin genisle-
degiliz.
tedirler.
digini samyoruz, Rus tanklan bizim bulundugumuz mevkiin
Tuna vadisindeki antikomimist sehirler Rus ugaklarimn
eok yakmindalar ve hitjbir hedef tayin etmeksizin ates ediyor-
hucumlarma maruz kahm§lardir.
lar. Soz degil, silah istiyoruz. Bize yardim edin.
Londrada Avum Kamarasmda yapilan miizakereler sira-
Ote yandan, mukavemetgiler mcmleketlerini miidafaa igin
sinda, Disisjeri Bakan yardimcilarandan Lord John Hope Rus-
son gayreti sarfetmektedirler. Fakat 4600 tank ve 200 bin kisi-
larm iddialarmm aksine olarak Budapegte'de earpismalann
lik Rus kuvveti kargismda mukavemet cephesi gokmek uzeredir.
devam ettigine dair emin haberler aldiklarmi soylemigtir.
Eudapegte radyosu yaymmda batihlarm yardimlarmi red-
Bakan yardimeisi "§ehrin bazL kisimlan alevler ieindedir."
detmig vo «EmperyalistIerin yardimlarmi kabul ctmeye guru-
demistir. "Kizilhag tegkilatmin haber verdigine gore Rus ategi
rumuz manidir» demistir. Radyonun iddiasina gore, Rusya'dan.
yiizunden sivil halk arasindaki kayiplar gok agirdir. Rehire si-
yardim yagmaktadir. Aynca Romanya'da yiyecek, ilac. ve in-
ki bir sokaga cikma yasagi tatbik edilmekte oldugundan sokak-
gaat malzemesi gb'nderocegini bildirmigtir.
larda kimse gorulmemektedir."
italyan komiinist partisi genel sekreteri Nenni, ttalyan
Diger taraftan komiinist idaresinin milletlerarasi KizilhaQ
meeiisinde Macaristan hadiselerine dair agilan mlizakerelerde
teskilatimn memlekete gitmesitie musaade etmemekte oldugu,
soylc dcmigtir "Senelerdenberi ilk defa olarak komttnistlerle
:

yapilan yardimlan kabul etmed!..,. addirilmektedir.

bizim aramizda derin bir ihtilaf baggfistennigUr. §imdiki du-
rum Rusya Macaristan'da ancak jandarma kuvveti ola~
iginde MACARtSTAN OZERtNE DEMlRPERDBNlN
rak kalabilir- Biz Italyan sosyalistleri Rusya'yi birgey yapma- TEKRAR tNlgt
maya davet ediyoruz. Macaristan'dan tje.kilm.esmi, kuvvet ve 7 Kasim tarihli ajans ve radyo biiltenlerinde gu baghklar
kudret gosterisine girigmemesinl, ne iggileri, ne de halki tem- yer alryordu :

sileden bir kukla hiikumeti silah vasitasiyle desteklemeye ga- PE§TE VE DIGER MACAR §EHtRLERt YANIYOR!...
lismamasim tavsiye ediyoruz."
MlLLIYETClLER HALA DtRENlYOR!..
Budape§tc gehrine Rus kuvvetleri tarafmdan yagdmlan
yagmuru son haddini bulmug, sehirde btiyuk
TANK VE UCAKLAR HEDEF GOZETMEDEN ATE§
ates. bir yiyecok
sikintisi baggostermigtir. AgiYORLAR!...
Sovyet kuvvetleri sistematik bir sekilde mukavemet yuva- 200.000 RUS ASKERI VE 4600 RUS TANKI OLUM SA-
Jarmi temizlemeyc galigmaktadir. Hastahane ve kliniklere de CIYOR!...
fou arada hiicum edilmekte, ate^ yagmuruna tutulmaktadir. MACAR MlLLETl iMHA EDlLlYOR!,..
Mosfeova radyosu her seyin sukunete erdigini, biitiin mukave--
«Macaristandaki 200 bin Rus askeri ve 4600 Rus tankma
metin kmldigmi ilan ederken Rus kuvvetleri bombardimanla-
kar§i koymaga devam eden milliyetperverler, son gayretlerini
nni azami hadde gikarmiglardi.
sarfetmektedirler- Nisbetsiz derecede ustun Rus kuvvetlerile
Fransiz maslahatguzarimn bulundugu binanin yakmlarm-
(jarpigmalarm devam ettigi bildirilmektedir.
da, Ruslarla milliyetgi kuwetler.arasmda cereyan eden savag*
Bu hususta Ingiliz Parlamentosunda konugan Digigleri Ba-
 MACAR iHTlLALt 17T

ka» muavinl John Hope, Macaristanda milliyetpcrverterle

Raslar arasmda gettn garpismaSsxm devam ettigini soyiemig ve
",'
'

.' • .' '

.'1 simian ilave etmistir :

J , — Pegte, simdi yanmaktadir. Sehirde sokaga gikma ya-

....;
"> sagl oldugu gorfilen oldiiriilmektedir. Rusto,
iem sokakta her
'3
Kialhag yardimmm Macaristana girmesine reiusaade etme-
mektedir. Halen Avusturyada Mr Kizilhac. yardim konvoyn
beklemektedir. Bu yardim konvoynnun Macaristana girmesiae
...:... miisaade etmesi iem Ingiliz httkiimeti Bus hiikfimeti nezdinafi
tesebbiiste bulunmustur.»
Maear milliyetperverlerinin gizli bir radyosu Rus askerfe-
rine'hitaben nesriyatta bumnmustur. Radyo, «Rus subay ve
I askerleri, size so'ylenildigi gibi karsmizda garpisanlar. f'asKt
de sizler gibi yasamak hakki olan
degildir. Bizler
ise.iler, ta.~

'
dmlar ve (jocuklanz. Atesi kesin.s
';-;-;>
:

1
:

:
i -''i^ :-;v:;J.

Budapestenin giineyinde bulunan Dunapentele sehri. beftf

'

en kauli savaslann cereyan ettigi merkezdir. Bu sehri

Raslai-
bins
devamli olarak bombalamaktadir. Sehirde yanmryan tek
kalmamis gibidir. Bu sehirde buhman Kizilhac ilkyardim mer-
kezleri cadirlar iginde qahsmaktadir. Hiir Maear radyosu but
1 taraf tarafmcta,
sehrih «A?ik hastane sehri» olarak her iki
niifusun yansra-
•;«'' „--." ""ill kabul edilmesini istemistir. Sehirde bulunan
dan fazlasi ya hasta, ya da yaralidir.
sehirde bulumH.
Budapestedeki Rus katlitau sirasinda bu
vuku bulan {»-
- - •',;':;.--"
.#:! I:?-- •::; yabancilar da oldiirulmektedir. 5 Kasim giintt
^ :

penceresmden taS-
pismalar sirasinda Rus askerleri, sefaret

111 makta olan « Yugoslav elcilik katibi Milenko

fekle vurcmislardir
Aynca,
Milovanofu tn-

Rus askerleri Budapestedeki Misir sefaretine gir-

mister ve sef ir He esine ait esyalan yagma etmislerdir.
1

sekilde taarruza ugra-

':;i'x
;
:-.:
:

xir^ *m*;sV. ^i^^intyii'^ ''?!

Bazi ecnebilere ait yerler de aym
mistir.
Budapestedeki (Jekoslovak, Misir, Fransiz sefaret binalar*
biiyiik hasara ugramislardir. Fransiz maslahatgUzarmin bufcm-
Ihtilalin bozdufu moots gocukluk dtinyasi dugu binamn yakmlarmda Ruslar ile milliyetcOer arasmda ce-
F: IB
1?8 MACAR IHTIDALI

reyan eden kanh bir carpigma sonunda birkac, Rus tanki tah-
rib edilmistir.
Eski Macaristan Kraliyet Sarayi da Ruslar tarafindan
topcu ategine tutulmustur.
Bu sabah Budapegte radyosunda konugan Maearistanin
Kukla Basbakam Janos Kadar, «yiyecek ve ilaca ihtiyaciimz
var; bizo yardim edin» diyerek memleketindeki durumun son
derece vahamet kesbettigini itiraf etmi§ ve diger peyk memle-
ketlerden yardim talebinde bulunmugtur.
Aynca Budapegte radyosu Macar Komiinist Partisinin
raugkulat icjnde girpmdigmi ilan etmeklc yeni bir itirafta daha
bulunmugtur. Komunistier tarafindan idare edilmekte olan
bu radyonun tefsircisi, «t§cji, koylti, biitlin vatandaglar hiiku-
metin yardimcisi olun» diye yalvarmigtir.

ViCDANINIZ SIZLAMIYOU MU?

Tarn muvaffak olmug ve uzerlerine goken Rus kabusunu

bertaraf etmig gibi goriindukleri bir anda Kahpece tuzaga
duguriilen Macar MilliyetcUeri her geye ragmen ayakta durma-
ya cahgiyorlardi. Fakat arada okadar biiyiik bir kuvvet farki
vardi ki, MilliyetQilerin dasitani mukavemeti eriniege mah-
kura goriinmckteydi. Birlesmis Millctler Guvenlik Kurulunda
ahnan miidahale kararim sahip oldugu VETO hakkini kullan-
mak suretiyle bertaraf eden Rusya, iisteUk birde Stiveyg gibi
bir mesele ortaya gikannea Macaristanla tabir caizse «Kurt -

kuzu» bagbaga kaldi. Bir kere Polonyanm yatigarak Ruslarla

uzlagmasi Macarlar igin ilk talihsizlik olmttgtu. Arkasmdan
Birle§mi§ Milletlerdeki VETO biitiin diinyanm elini kolunu
baglayarak Macar halkimn her turlii milletlerarasi yardimdan
mahrum kalmasim neticelendirdi. Birlesmis Milletler tegkilati
kurulurken tamnmis. olan Veto hakkmm ku-
biiyiik devletlere
?uk milletler icabmda boylesine emperyalist ve gaddar bir
iefri

devlet elinde cok pahaliya mal olabjlecegi dusunulmug degildi.

Siiveys meselesi ise Macar milliyetgilerine en biiyiik bir darbe
oldu. Maalesef Ingiltere ve F-ransamn da bu meselede Misira
ISO MACAR iHTlLALi MACAli. tHTiLALl 183.

kargi gok ileri giden bencil tutumlan Ruslara mukabil bir koz ketlcrin menfaatleri mi oncmlidir- Macar Milletinin de koru-
kazandird*. nacak meMepleri, hastahaneleri ve milli servetleri vardir, Bu
Biitiin bunlara ragmen Macar Milli Kiyami oylesine cog- susuqunuzdan utammt&.»
kun bir mill! infial haline gelmigti ki her tiirtii. akli ve realist
toesaba ragmen gikar bir yol kazanmadigi halde coskun bir RUSLAR KADIN VE gOCUKLARI YAKIYOR
trajedi olarak devam ediyordu. Milliyetgiler yeniden Rus esiri
olarak yagamaktansa ecel serbetini seve seve igmek iizere tank- Radyo aym gun akgama kadar sik sik Rus askerlerinin
lann, mitratyozlann iizerine iizerine atiliyor, sarkh ruhlarm- deliye donerek kadm, cocuk bakmiyarak asip, yakip kurguna
daki romantizmi destanlagtmyorlardi. Heyhat ki ne yapsalar dizdiklerini bildirdi. Son olarak da Budapestenin giineyindeki

<jare yoktu.Kurtulug aneak olenlere miiyesser ve mukadderdi.
Kalanlar igin vadesini ancak cenabihakkin bilebilecegi bir za-
mana kadar yine demir perdenin kafesleri icine hapsolmak
anukadder goruluyordu. Macar milleti yapilabileceklerin en
azamisini yapmigti. Eundan
sonrasi artik kadere kalmig bir
keyfiyetti. Kaderin buktiigii bilegi dogrultmak kimsenin harci
Puszta ovasmm milliyetcilerin eline gegtigini, tek isteklerinin
azalan cephanelerinin takviyesi, yarahlarm tedavisi oldugunu
soyledi.
Hur Macar Radyosu ile btitiin dunyaya. kargi yapilmig olan
bu yayma ragmen Macaristana kargi Ruslann girigmig olduk-
lari imha hareketini durdurmak' igin hie bir esash tedbir ve

degildir. Kaderin bu cilvesi artik tamamen belirmek iizere idi. yardima muvaffak olamamak hiir Dimyanm yuziinde ebed! de-
Buna ragmen Macar Milleti kanlarmm son katrelerine kadar vam edecek bir lekedir. Sirf bir psikolojik degeri olan hareket-
taUhlerini denemek azmiyle «Hiir Macar Radyosu» ndan mii- lerden ileri gidilememig, boyle geyierden anlayacak bir millet
cahitlerine ve dolayisiyle Ruslara ve biitun Dunyaya goyle hi- olmayan maddesi kadar manasi da hagin ve gaddar olan Rus-
tap etmekteydi :
lara kargi buniann da hig bir tesiri olmamigtir. Bzcumle :

« — Macar Milletinin eden arkada§,

hiirriyeti igin miicadele FRANSA'DA — Fransiz karar sureti ka-
Mill! Meclisi bir
dayan. Dayanmaya mecbursun! Kardeslerin Budapeste'de top- bul etti. Karar suretinin mctni gudur «Mill£ Meclis Macaris-
:

raJclarmizi miistevli Ruslara gignetmemeJe igin oluyor.
Birkag yol ve tepeleri elimize gegirdik. Budapeste yakm-
larmdaM Gelle tepeleri atcsimizle inlemelctedir. Kadmlar tank-
lara bomber, atiyor ve vucutlarmi siper ediyorlar.
«ViCDANINFZ BIZLAM1YOR MU9»
«Vzcdanmiz sizlamvyor mu?
Vmitsiz bir milcadeleye girl§-
*relg Macar Milletinin yardvmma nicin Jcosmuyorsimuz? Sis-
den com degil, sildh, yiyecek ve ildg isiiyoruzf, Macar gocuk-
1am da mzin gocuklanmz kadar sevimlidir. Onlann ezilmesinc
ram olmayamgiz. Biz olmeden Ruslar evlerimize saldiramtya-
'
gaMarckr.
Diinyanin vicdanvna hitap ediyoruz. Sadece buyuk memle-
tan'da vatanlarmm istiklali, hlirriyetin ve mukaddes insan
haklarmm miidafaasi icin canLanm f eda etmig olanlarm huau-
runda hurmetle egilir, Kanh hareketleri diinya vicdammi is-
yana sevkeden bir zalime kargi siyasi ve sosyal hakiki demok-
rasiyi gergeklegtirmek icin oyaklanan mazliun Maear milleti-
ne bu yold.a goaterdigi sarsihnaz cesaretinden dolayi faayran-
hgi ifade eder.
insanhga kargi yapilan bu einayet, Fransa'da tasvib
edenleri takbih eder ve yeni katliamlan onlemek, enterne edil-
mis olanlan korumak ve memleketlerinde kalmis bulunan ve-
ya bagka raemlcketlere sigmmig olan Macarlara acil bir §e-
kildeyardim etmek igin kukumeti hiir milletlerle birlikte bii-
tun garelere bagvurmaga davet eder.
Ve bilhassa hukumetin, Macaristan'da ayaklanmig olan-
 MACAR IHTILALI Jg3

la ™ gbnderilmemeleri hususunda hiir milletler nez-

siirgiine
dinde gereWi tesebbiise geomesini ve bu suretle stirgun ceza-
.... smm insanliga karsi islenen Mr ciiriim olduguna hiikmetmis
olan Nuremburg kararimn zihniyetine sadik kalmalarmi te-
min etmesini ister.
ALMANYA'DA — B. Almanya Bagbakani Adenauer,
,.;, , meehsm Orta Dogu 15m yaptigi ols.ginv.stu toplantismda Rue-
ya'nm Macaristan'da «httrriyetin sesini bogmak» ie.in girigtigi
taarruzu sort bir if ade ile takbih etmis ve «bir devlet Orta
D ogu ihtil&ftnda hiirriyefc' mttdafii roliinde gbriiniirken, bir
yabanci memiekette hiirriyetin sesini bogmak icta tanklar ve
makinah tUfeklerle halki eziyor» dedi.
,
iNGtLTERE'DE — Ingiliz komiinist partisi Northumner-
'.. lan bolgesi tegkilati, son toplantismda bir karar sureti kabul
etti. Bu karar suretinde Rusyanm Macaristan'da yaphklari
takbih eden ve Macar halkina hiirriyetlerinin verilmesini is-
..:..,.' teyen bu bcilge korniinistleri, Londra'daki Rus buyiikelciligine
: ?: bu mealde bir de protesto gbnderdiler.
PORTEKtZ'DE — Hukumet Rusya'nm girigtigi hareketi
. takbih ederek, Macar halkma miimkiin olan her turlii yardimi
yapacagim bildirdi.
vr , .
BOLLANDA'DA — Memleketin her tarafinda Rus mu-
dahelesini protesto makammda her tiiriii faaliyetler iic dakika
miiddetle durdurularak halk Macaristan ic/in bir tazim durusu
yapti.
MBKSlKA'DA —
Komiinist partisi ve diger kizil tesekkiil-
ler mutadlari hil&fma ilk defa olarak bolsevik ihtilalinin yil-
doniimunu tesit etmediler ve komimistlerin biiyiik bir kismi
Macaristan'daki hadiseleri takbih ettiler-
Birlegmig Milletlerde de yapilan miizakerelerde ifade edi-
len his ve fikirler sirf bir psikoloji belirtmekten ileri gitmedi.
Mesela aym giin toplanan B. M. Genel Kurulu olaganiistU top-
lanarak tekrar meseleyi goriistii.
Soz alan hatipler umumiyet itibariyle Rusya'nin o mem-
lekette girigtigi askeri baskiyi tenkitle
Budape§te sokaklannda Kizil Hag'm ekmek ve corba kuyrugunda . Sovj'et askerlerinin
bir Macar cocugu geri cekilmelerini istediler.
184 MACAR. tHTtlAUt

Komiinist olmayan memleketlerin bu isteklerine Yugos-

lavya da, katilarak, Macarlara kendi Sz iglerinin sevk ve idare-
sirido tarn hiirriyet verilmesi gerektigini beyan etti.
Yugoslav delegesi buyukelcj Josa Berilej, hukumetinin,
M^IBmB
herhangi bir memlekettc yabanra kuwetienn inudahalesine
kat'iyen muhalif oldugunu sSyleyerek ve dodi ki "Sovyet hu-
:

kumetinin 30 Ekim'deki beyam kargismda Rus askerlerinin

cekilecefcleri Omit edilir. Macar milleti kendi '&/. meselesini hal~
le muktedirdir.
Kuba delegesi, yeni kukla Macar rejiminin mumessilierimn
Genel Kurulun haftaya acdaeak nizamt oturumuna almmama-
aiiigiisiiili
. ..
||
larim hiikumetmin Macaristan'da tegekkUl eden Janos Kadar
bukumetini katiyyen tammayacagim soyleraig ve diger dev-
letleri de aym sekilde harekete cagirdi. It
Milliyetci Qin delegesi T. P. Tsiang, B. M. e mensup As-
ya ve Afrika memleketterinin Orta DogVdaki tecavuzii tak-
bihte istica! gosterirlerken Macaristan'daki tecaviizii tafcbiiy

bahsmda tereddiitlermi tenkit etti. Macaristan'daki buhramn

Orta Dogu meselsinden daha muhim oldugunu soyfiyerek :

"Bu-hadiselor Sovyet emperyalizm ve miistemlekeeiliginin ic-

yuziinu beUrtti." dedi.
Fortekiz delegesi de Sovyet slyasetinin hakiki gayelerinin
acikca belli oldugunu fakat Sovyet Imparatorlugunun ergec 83
cokecegini beyan etmigtir.
Netice olarak, hergey sozde kaldi, ve B- M. havanda su
doverek biitun toplantilafmi tamamladi. En rniiessir bir ka-
m at
rara vardigi anda da Rusya VETO'sunu kullanarak tehlikeyi
gesistirdi.

KANIMIZ FEDA OLSUN

Giinlerdenberi devam eden Sovyet - Macar MiHiyetcUeri

harbi artik yavag yavas. sona ermektedir. Kukla Kadar hiiku-
meti ile Macaristan'da hakimiyet kurmaga cahsan Sovyet ku-
mandanligi, Macar halkmi tekrar kazanabilmek ve aayigi kur-
mak maksadiyle tavizler vermege devam ediyordu, Bunlara

1
186 MACAR IHTILAU
.;. '; : ;: ~ :
;,. . .. ... ... ,/ ,
::
ragmen, Mtffiyetgl gruplar el'an gizlendikleri mahzenlerden.
cjkarak hucumlar yapmakta ve Sovyetleri agir kayiplara ug-
ratmaktaydilar. Macar Milleti'de pasif faaliyetle, memleket-
teki butiin hareketleri felce ugratmaktaydi.
<tBir Ru8 tanfomm strtmda
iktidara gegen» Kadar, acz
igiiideve sadcce bazi yiyecek tasiyan vasitalara vesikalar da-
gLtmaktan ileri big bir harekette bulunamamakta, Imre Nagy
hiikumeti azalarun da icjne alan bir kabine kurmaga cahg-
makta oldugu bildiriliyordu. Arasira ortaya atilan tavia yolhi
iddialar, ertesi gun reddediliyordu.
Eudapegte dahilinde hiikiim siiren korkunc, aghk, sefalet,
hastahklar yamnda gengler agin hareketlerde bulunarak Ka-
dar aleyhinde beyannameler nesretmekte, ufak tefek miting-
ler tertiplemekteydiler.
Kukla Kadar hiikumeti halki yatigtirmak igin taviz iistii-
ne tavia veriyordu.
— Kizilyildiz Macar bayragindan gikarilacaktir.
— Macar orduau Rus iiniformalardan kurtarclacaktir-
- tipi

— Ruslarla Habsburg hanedamna kargl savagmin

istiklal
.

bir tarihi olan 15 Mart gene mill* bayram olarak kutLanacaktir.

— Okullarda Rus mecburl gekilde ogretilmiyecektir.
dili
Bir ay evvel Macar milliyeteUerinin bu tavizleri memnu-
niyetle kabul edeceklcri muhakkaktt. §imdi ise kimse bunlan
kafi gormemekteydi. Artik halk olmekle komunizm'den kur-
tulmak arasinda talihini denemeye o dereee azimliydi ki, hie,
bir tavizin fayda vermesine imkan yoktu.

BtR MACAR KADINININ MEKTUBU

«Tek oglum garpi§arak oldii. Vg yerinden yarah gelinim toru-
numu bana bvrakarak tckrar vuru§maga gitti. Rus tanklari
simdi yaraltlara, ceset kahnttlartna ate§ ediyorlar. Artik ac-i
duyma hassamt kaybettimh
Bu mektubu Paris'te cjikan Figaro gazetesinden iktibas
ettik. Gazete bu mektup hakkmda gu bilgiyi veriyor :

;
 MACAU SHTiLALJ
MACAR iHTiLAL)?
188

Bu Macar kadininm, Rus taamtau ruManrmzj kurtar&bileeek tek varhk olan Alla'ha yalvariyor.
bir esnastixtda, bir mah-
Adresini. Stephan. vermisti, sana .mektup yasabiliyoruruu
asends, bir ambalaj kagicu pai^aei tfzerine yazdig-i raektubdur.
Bir Maear askerine emanet edilen Bu'mektubu, New- York's., Hona'ya gb'nder.. Hife memleketHedK
bu mektup, Avustu.rya.dan
postaya verUmistir. resmi makamlanna gSstermek zanmetme degmez- Qniar bize
Mektup gudur :
kat'iyyen yardim etmezler. Mesud icsan egoist olur. Bize l&ziffi:
olan gey para degil, bize silah ve eokinsau lazim, Bunlari teda-
«Azi.z dostum,
Bu mektup rik etmek gug degildir. Ruslar, fourada yerlegmig bulunan !§-
senin dine geceeek mi, gecmiyecek mi, bilemi-
yorum. Onu, gal Icitalarmi degigtirmek zorunda kaldilar, eunkii o kitalar hi-
Ue odevlendirilon yigit bir Ma-
tehlikeli bir vazife
car askcrmm mes'ut bur dunyaya yollamak firsatmi bul-
elile,
zim tarafa gegtiler. Qogunu kendileri kursuna diadiler, gunku
dum. Mektubu imzalamryacagim, imzalayamam; eunku hapis- teslim oimak isteniiyorfardi. @imdi bizi oldurmek igin basks

ten on beg gun evvei kurtuldum. Beni kahraman Macarlar kur- kitalar getirdiler, Rus miUeti, hakikatte hiirriyet istiyor, diga-

tardilar. Dayak yedim yerden yere atildim, gignendim, ag kai- ridan Amerikahlarla Fransizlan ^aginyor. Hala inamyorlarf
d.im, pislik icjnde yuzdiim, iradom sayeainde yagama kuvveti-
Biliyor musun, insan ne aelik duyuyor', ne susuzluk, ne

ni buldum. Biliyorsun, sevgili kocam bolsevikler

korku. Etinden et kopanyor da gene can aeisi hissetmiyor. En
tarafmdan
olduriildukten sonra, bolsevik aleyhtarligi hareketinin basma kucagmda tutuyor da gene istirab day-
sevdiklerinin olusiinii

gegip onun yerini ahms, bu ag'ir vazifeyi ben yiiklenmistim.

muyor. Toplar, tanklar boyuna ate§ ediyorlar. Acaba bu mek-
Ah, beni bir gorebilsen! Bir mahzende, alaturka bagda§ tup senin eline geeeeek rai?,..»
kurup oturmusj bir kiilge halmdeytm. Bir mumun cilia igigi
altmda, elimde zoraki yazan bir miirekkepli kalem. Bu raii-
KANIMIZ PEDA OLSUN!
rekkepli kalemi, sokakta, benim mahzenin penceresinin pek Mevzii garpj§malar devam etmesine ragmen, Rus - Ma-
yakmmda yatan olii bir Rus askerinin cebinden aldim. Dun bu car harbi yavag yavag Bona ermektedir. Macar luukavemetgileri
buyiik dava ugrunda bir kahraman gibi olen Stephan'in oglu Yugoslav hududuna yakm bolgelerde Rus birlikleri ile hala
Petter yammda. Stephan, tek oglum, biricik oglum -oldii- ama. garpigiyorlar, Siclos ve Zigetuar'da atjlan silahiarm sesleri
ben bir gey duymuyorum. Elera de duymuyorum - aglamiyo- Yugoslav hududundan bile igitiliyordu. Buyiik bir devletin mo-
rum- Bir buyiik dava ugrunda oliindiigu siaman galiba boyle dem askeri kudreti, uydurma silahlarla ayaklanan 10 milyon
oluyor. Torunum Petter kucagimda. Onun yiiziinu daha hie. Maearin mukavemetini nihayet kirmigti. Buna ragmen carpig-
gormemisttm. Dun, onu buraya annesi getirip birakti. O da, malarm devam ettigi bazi bolgelerde, Rus tank ve motorize pi~
basmdan ve bacagindan derin yara almi§, tekrar vuru§raaga yade birliklerinin Macar mukavemetgilerini balS, iajsafmztat
gitti. Bolgevik topiannra sesleri ta yakmd.au duyuluye-r. Kana imhaya gahstiklan bildiriliyordu.
susamis. canavarlar, cesedleri, yaralilari, insan bakiyelerini Araiikli nesriyatim devam ettiren milliyetetterin Pecs ke»
topa tutuyorlar. Bizde artik ne miihimmat kaldi, ne eli silah 3imindekx radyosu son olarak §unlan soylemi§tir :

tutan erkek. Cesetlerden, agir yaralilardan b&ska kimse yok.

Fakat herkes h&la dogiisuyor, hala tutabilen parmaklarile de-
"BTJGtJN MUHTEMELEN SON GVNVMVZV YA8IYO-
RVZ- RUS TAARRUZLAR1NA RAB§I DAYAUAMIYACA-
risini yUzttyor, etlerini kopariyor, kanim akitiyor, teslim ma-
GiZ.CEPHANEMlZ VE YlYECEK STOKLARIM1Z TURWN$"
nasma degil,kusarcasma bolsevik canavarlarimn uzerine fir-
YOR. KANIMIZ MILLET VGRVNA FEDA OLSUN/'
latiyor. Herkes diz gokiiyor, bize imdat edebilecek, bedbaht
 190 M ACAR iHTtLAU

Ote yandan Rus kontrolu altmdaki Budapegte radyosu :

"Macar sosyalist isgiler (korminist) partisinin butiin iiye-

leri, birlegip bu nazik zamanda mukabil ihtilali ezmelidirler.
Budapegte ve biitiin eyaletlerde yeniden sulh kurulmussa da
vaziyet hala. ciddi ve mugkiildiir." diyordu.
Macaristan'da Avusturya hududunuu hemen 6te tarafm-
da Kain Hegiesshalom hudud karakolunu 3 gun muddetle Rus-
lara kar§i miidafaa eden Macar miicahitlerinden mtitegekkil
kiicuk bir grup vaziyctin iimitsizligi kargismda Avusturya'ya
iltica etmisti.
Bidayette getede 108 kisi varken bunlardan yalmz 45'i
Avusturya hududunu gec_erek tealim oldular. Diger bircoklan
evlerine donmtis veya raemleketin muhtelif kesimlerinde Rus-
lara karsi hala savasan diger milliyetgi kuvvetlerc iltihak et-
misterdir.
ky^^S?
.

Son derecede yorgim ve miiteessir goriinen Macar milli-

yetcUeri Rus tanklarma karsi koyabilecek silahlan olmadigi-
m, buna ragmen giinlerce kiicuk capli silahiarla savagtiklanm
soylemisjer ve liderleri demistir ki : "Ruslar mukavemetiraizi
kirmak igin evvela, teslim olmadigimiz takdirde kasabayi bom-
bardiman etmek tehdidinde bulundular. Sonunda, bizi elde et-
mek 1cm kizillara l&yik pis bir hileye basvurdular. tlzerimize
siirdiikleri tanklarm oniinde sivil lrkdasjarmuzdan miitegekkil
kafileler yiiriittuler. O zavalhlar bize "Ate§ etmeyin, Maca-
:

ros." diye baginp yalvarjyorlardi. Kendi milletimizi vurama-

dik ve buraya sigmmak zorunda kaldik."

OLtl §EH1R

Macaristan Baskenti Budapeste'nin son olaylar dolayisiy-

le tara bir olii sehir haline gelmisti- Ajanslar bu duramu goy-
le bildirmekteydiler :

Bir cok binalarda aiyah bayraklar asibdir. Rus tanklan

biitiin yoi kavsaklarmi tutmus olup bey annameler dagitarak
«foaris/gi» olduklanm ispata (!) cahsmaktadirlar,
Memlekette cok tehiikeli bir achk hukiim surmektedir.
^92 MA.GAJR iHTiLALi

Kadar hiikumeti Peste radyosu vasitasile yayuiladigi bir be-

yannamede memleketteki biitun hububat stoklarma el konul-
dugunu ilan etmistir.
RUSLAR HAL.KA ATE§ AgFTOR
Beynelmilel Kizilhaga mensup ikinci konvoy da Macaris-
tana girmigtir. Macarlar yollarda gordiikleri her batih kmlhag
arabasinm etrafini. sarmislar (Macaristana hiirriyet, yardim

iistiyoruz) diye baginyorlar, Amerikan bayraklarma opiiciik- .

ler yolluyorlar.
Rus tanklari, sokaklarda yarali toplayan KizrihaQ araba-
lanna vc bilhassa yiyecek almak igin diikkanlar cniinde kuy-
rok yaparak bektegen halkin iizenne ateg agiyorlar, boylelik-
.le birgok ma.' sum kimsenin oliimiine sebep oluyorlardi.
t^QlLERlN GREVl
Kukla Kadar hukumetinm biitun tehditlerine ragmen,
.

grevde bulunan Maear IggUeri, isbagma donmiyerek ba§ladik-

3axi greve devam ediyor'ardi.
Budapegte'de Tuna'mn sahiSlerinde gruplar halinde top-
3anmi§ olan inciter ma'nen qdk iizgiin ve kirgm o'lup, "Greve
devam karanmizm biaira ipin bir yikim oldugunu biliyoruz,
ama Rus sunguaimira altmda gahsamayik ki. Biz ha!a eski
taleplerimizde israr ediyoruz. B5z derken yiizde 99'u kastediyo-
:am. Gizli polls besabma calisan yiizde 1'i degil."
l^QlLER NAGY'Yt tSTlYOR
Temas edilen biitun i§<jiler inanabilecekleri tek insanm
faire Nagy oldugunu soyleraekte ve «miicadelemizin gayesini
yalmz o emniyel altina alabilir» demektedirler.
Bu Nagy
hala Rus iggalinden sonra iltica attigi Yu-
sirada
goslav Sefaretinde bulunuyordu.
Iggi liderleri «Nagy'mn Yugoslav Sefaretinden <jikmamasi
«Herseyden ewel cikacak olursa Ruslar
»aziradir.» diyordu.
faarafmdan-tevMf adilmiyecegini kimse temin edemez- Aynea
Enslar gekilmsden isbasma gelse bile hi<;bir §ey yapamiya-
caJfctir.V

i'ggi liderler bu arada, Kadar ile olan tefnaslara sirasmda

F; 13
Janos Kadar'm kendilerine .
«Nagy'yi bulun igbasma gelsin,
 194 MACAR iHTlLALt
MACAR tHTJUUi 195

bu
Kus liderlerini biiyuk bir telag iginde birakmistir- Moskova ga-
is benim basaracagimdan eok gtie. dedigini sozlerine ilave'
zeteleri, aleyhde olarak, Macaristan hadiselerini buyuk man-
ettiler.
§etlerle ve telash bir sekildetakdim etmektedirler. Simdiye
Bazx Rus subaylarmm fabrikalara giderek isbagi yapan
kadar vuku bulan miicadelelerde bile sosde sogukkanliliklarmi
ve yapmiyanlann isimlerim almaga cahstiklan habcr verili-
muhafaza etmege calisan kizil gazeteler sjmdi ates. puskiir-
yordu.
mekte ve Macaristan'da fagistlerin faaliyete gectiklerinden si-
Resmi makamlar normal, hayatin baglamasiyle birlikte
kayet etmektedirler. Rus gazetelerinin bu yaymlanmn Rus
Rus birliklerinin cekileceklerini tekrarhyorlardi.
halki iizerinde derin tesirler meydana getirmesi beklenmekte-
Kasim aymin onbirinde biitiin Dunya ajanslan Macar
dir.
Destamnm son sayfalarmi soyle bildiriyorlardi :

Macaristan aleyhinde ate§ piiskiiren Moskova Radyosu da,

RUSLAR MACAR t§ClLERiNl tDAM EDtYOR
Kadar, grevi koriikleyenlerin derhal idam edilecegini, is-
tirak eden igcilerin de giddetle cezalandinlacaklarmi ve ailele-
rinin ac birakilaeagmi soylemistir.
Kukla Basvekil aynca ilticalan da onlemeye cahsmakta-
dir. Macaristandaki durumu foiitun ciplakhgiyle ortaya koyan
ilticalarKadar'm asabmi bozmaktadir. Hukumet yaymladigi
bir emirname ile Macaristan'i tcrkedenlerin butiin mallarma
cl konacagim bildiriyordu.
Ruslar ilticalan onliyebilmek icin Avusturya hududima
maym d03emektedirler. Bunlara ragmen ilticalar devam et-
Milliyetgi mucadelenin «Tecriibeli Kafalar» tarafmdan ve
Avusturya'dan idare edildigini iddia etm.ig.ve Kadar hiikume-
tine karsi girigilen mukavemet hareketinin biitiin giddetile de-
vam ettigini itiraf etmigtir.Moskova Radyosu, Macaristan
aleyhinde bir guru tehdidler de savurmustur.
Aghk ve Sibirya'ya surulrae tehlikesi kargismda Macar
igcHerinin bir ktsmi greve son vermislerse de, bu defa gahg-
mayi gevgetme taktigine ba§vurmu§lardtr.
Memleketin en buyuk sanayi merkezlerinden, Tuna'da kain
Csapel adasmdaki fabrikalarda inciter idareye meydan oku-
maktadir. is elbiseleriyle fabrikalara gelmi§, fakat biitiin gun
ellerini ise siirmemislerdir. Isgilerin bir sozciisti
demigtir ki
:

mektedir. Ruslar aynca Birlesmi§ MUletler yoluyla dahi olsa
yapilacak bir yardimi onlemeye cahsmaktadirlar.
Ruslar grev yapan iscjlerin evlerini basmakta ve
tanm-
mis iscileri tevkif etmektedirler. Ruslarm miithis eziyetler
yaparak bu igci liderlerinden greve son verilmesi icin emir ci-
Ǥimdiki .halde yapilacak en makul qey, bir araya gelmektir,
Bunun igin i§ba§i ya/pHh. Zira, evde kalmaya devam etseydik,
hukii/met iqin qunun birinde bizleri teker teker toplamak daha^
kolay o'lurdu. Burada hep birlikteyis.»
Fabrikayi gezmelerine miisaade ediien Batih gazeteciler,
'

kartmalarmi temine galigmaktadir. Bu emri imzalamak iste- bu adadaki muaZzam demir ? gelik fabrikalarmda yuzleroe i§-
giden yalniz 2 sinin kaynak makinesiyle ^.ah^tiklarini goriip
miyenler idam edilmektedir.
Idamlar ve Ruslarm igkencesinin grev hareketini kiraeagi merakla yanlanna sokuImu§lardir. Adamlarm kendi 6z bisik-
yerde kamgiiadigi ve 48 saat igin ilan edilmis olan umumi gre- letlerini tamire c.alistiklarmi gormiiglerdir.
vin bu miiddetin hitammda da sona ermiyecegi anl&gilmakta- MA.CAR TRAJBDlStNiN SON PERDESt
dir,
Maearistana 200 bin Rus askeri daha geliyor :
Kizil polis iseUeri zorla fabrikalarma gotiirmiisse de bun-
lar makinelere
Macariggilerinin son bir gare olarak Sovyet biriiklerinin
ellerini surmemis. ve sesizce oturmuglardir.
gekilmesini temin icin giriglikleri grevi onlemek ve Macar
Macar milletinin kahramanca giristigi grev harekati, kizil
 MACAR tHTtr.SU 19T
..... .
. ,. ..........
mukavemetmi tamamen . sondiirmek iqin 8 Kasim tarihinde
Macaristana 20 tttmen (200 .bin Rus askari) daha geldi. Maca-
ristanin isyan ve infial bolgelerinde kol gcaen 4800 Rus tan-
kma il&veten yeniden 1000 tank Macar hududunda ihtiyat ola-
rak bazar cdildi. lh.ti.Ial bagla&igi zaman butun Macaristanda
sadeee iki Sovyet tiimeni mevcutu-
Macar milfiyetgilerimn ellerindeki radyolar 9 Kasimda
yaymlanna son verdiler. Digerlermden ise Rus kumandanla-
rimn emir ve direktifleri yaymlaniyordu. Rus tanklari ve si-
lahh askerleri Milletlerarasi Kizilhac kamyonlarmdan tutun da,
geng Sgrenciler, goeuklar, ekmek almak igin kuyruk olmug
halk toplulugu, pencerelerden gorunen en kiicuk bir karalti
uzerine hemen atcg agiyorlardi. Bu derece kuwet muvazene-
sizligine ragmen de tankfar hala dar sokak iclerine tek ba§la-
rma giremiyorlardi. Geceleri ise, ana caddelerde veya mey-
danlarda toplu halde bulunmak suretiyle kendilerini emniyete
ahyorlardi.
Biiyiik oLqiideki tjarpigmalar 10 Kasimda sona ermis bulu-
nuyordu. Tek ttik bazi mukavemet noktalari bir kae gun daha
dayandilar. Bazi gerillacilarin earpismaya devam etmekte ol-
dugu bildiriliyordu. Fakat artik bunlann hie *> ir onemi kal-
marmsti. B. Milletlerin kurulusundaki aksakhk yiiziinden hiir
Diinyamn eli kolu bagh kah§i ve Macar halki tarihlerinin bel-
ki en buyuk kahramanligmi gGstermesme ragmen Rus esare-
tinden kurtuhnak imkamni elde edemedi.

B, MlLLETLERDB ACIKLANAN VAH§ET TABLOSU

75 bin Milliyetgi Icatledildi.

19 Kasim 1956 da B. Milletler Genel Kurulu yaptigi top-
lantida Macaristan rneselesini miizakereye devam etmistir. Ilk
sozu alan Kiiba delegesi, yaptigi komismada Rusya'y* Maca-
ristandaki hareketleri sirasmda 75 bin milliyctciyi oldurmekle
itham ederek demistir ki : "Macaristan biiyiik bir mezarhk ha-
line gelmistir. Rus ordusunun hareketini tarife imkan yoktur-
Ciinkii tarihte boyle birsey gimdiye kadar gorulmemistir. Ma-
 198 MACAR IHTILALI MACAR IHTlLALt 199

leketlerine iadesini derpig etmigtir.

Macaristan DigigleriBakam imre Horva.th, bu husustaki
miizakereleri durdurmak istemig ve Macaristandaki ihtilalci-
leri, "~h%r$\z lie tavsif etmigtir. Rus de-
ve haydut" kelimeleri
legesi de surgtin haberierint kat'iyetle yalanlamig, bunun bir
iftira ve tahrik oldugunu sciylemistir. Rus deiegesi Qepilof,
aym zamanda Rus kuvvetlerinin asayig temin edilir edilmez,
Budapegte'den cekilecegini (!) ilave etmigtir.

ORFi IDARE

tpleri Ruslarm elinde olan Kukla Kadar Hiikumeti, Maca-

ristandaki bu halfe ve igei mukavemetine son ve kat'i darbeyi
vurmak igin gayet azimli goruriiiyordu. Bu maksatla foutiin

Macaristana gamil olmak uzere orfi idare ilan edildi. Orfi

S.XI.956 tarihli Diinya Gazetcsinde <;ikmi§ bir
feariliatur
MACAR — Birlegmig MUletler nerdesin ?...
— Rwadayim!..
caristan'da bir dehget rejimi hukum siirmektedir.
leri meskenlere tecavuz etmekte ve kadralara tasallut etmek-
tedir. Kadmlar, erkekler coeuklar zorla
Macaristan'dan
Her gun yuzlerce insan idarn ediimektedir.*'
riilmektedir.
Kiiba delegesi sundugu karar suretinde Ruslarcn Macar-
lan surmelerine son vermesini ve suriilen Macarlarm
da mem-
idare makaralaxi silahh olarak yakalanacak herkesin tevkif
edilecegini, itaat etmeyenlerin CLt)M cezasma earptirilacagim
ilan etti. Bu karar Kadar Hukumetmi baglangicten beri tam-
mayan milliyetcj igei ve ogreneileri hedef tuttugu meydan-
daydi. Boyle bir kararla ihtilalei isgilerm kurduklan konsey-
ler kanun digi ilan edilmig oluyordu. Hukumet bu yola gitmesi-
ne sebep olarak ta aslinda bir meslek tegckkulu olan bu kon-
seylerin siyasetle meggul olmasim ileri suruyordu. Demekki
affedilmez olan suglari bicagi kemige dayayan bir zuliim reji-
mine «Artik dur!» dcmek icm silaha sarilmig olmalanydi-
Orfi idarenin bu karari ile ihtilale katdmis. olanlann ar-
tik birer birer toplanarak tevkif edilecegi anlasdrmsti. Nitekim
aradan pek az bir zaman gecmisti ki grup grup igciler tevkif
edilerek trenlere doldurulup Sibiryaya gonderilmeye baglandi.
Bir kismi igciler de evvela Avusturya'ya oradan da bagka hiir
Rus asker- memleketlere kacmak icm her gareye bag vuruyorlardi. Bu
kagig esnasmda bir kismi kahpe Rus kurgunlan ile vuruluyor
su- bir kismi ise giic bela Avusturyaya sigmabiliyordu. Hiirriyet
savagmda can veren 70 - SO bin Macarm yamsira bir cok va-
tansever de boyle hududlardan kaearken vurulup telef oluyor-
du.
 MACAR iHTiLALt 201
200 MACAK iHTlLALt

milli gairSandor PETOFl kendi admm verildigi meydanda

Kagip kurtulamiyanlar koyun naklcder gibi vagon vagon
yiiz yd sonra yeni bir hiirriyot miicadelesi basiatmisti 23 :

Sibiryaya siiriiluyordu. Onun da sonu muhakkak ki oltimdii.

Ekim 1956 Sal: gitaii saat 15 'to onbinlerce Macar Petofi'nin
Bu yuzden Macar Ihtilalinin kurbanlarmm gergek sayisini
giirini hep bir agizdan okuyorlardi :
tespit etmek elbette ki imkansizdir. Mac&rlstanin gordugii bu
kacmct «Temizlik:» ti. Kan, ateg ve oliim komiinist rejimde «Eskunszuk, eskunsauk hogy rabok tovabb nem lessunto
bayram gocuklarmm elindeki mantar tabancalan gibi aleia- «Yemin ediyoruz, yemin ediyoruz artik kole olmiya.oagiz..»
de oyuncaklardi. baslamisti. Yiizbinlerce elde
Macar ihtilali bu misra ile
Macar bayrakian yUkselmigti... Kizilyildizi sokiilmus bay-
raklar. . . Yesil, beyaz, kirmizi tckrar milli renkler oluvermisti.

Koca Dov'e karsj biitiin bir millet tek bir ruh ve azimie
ayaklanmtgtl... Alkislar, marslar, birbirini kovaliyordu...

«Ruslar Defcluns tHilrriyet istiyoruz* sesleri Budapeste

semalarmi inletiyordu. Stalin heykeli bu azimie
. .
yikihms,
Eadyo evi bu heyecanla basJlmisfa. A. V. H. (Gizli Polls Teski-
lati) bu hmcla tarruza ugramigti.. Sovyetlerle earpismaya,
hem de tanklara gogiislerini agarak earpismaya hep bu inane-
la baslandi : «Ruslar defolsun.* «Hiirriyct istiyoruz» diyenle-
rin inanciyle...

Sonra... Ruslar geldi... Mrriyet ugruna onbinlerce

Macar can verdi... Toplar hedef gbzetrneksizin ates. yagdirdi...
Mavi tuna kana boyandi... Hastahaneter, Kizilhag merkezleri,
eocuk yuvalari ve mektepler her sey yigm haline geldi... Bti-
tvEiSTAKIJA FABEiKALAR KAPATJL»I -Gait*...*'
tun Macar sehirleri birer harabe... birer tag yigmi... Komii-
nist idareye hiirriyeti icin baskaldiran bir millet boylece kan
29.12.956 tarihli Havadis Gazetesinde <;iltmi§ bir Irarikatur
ve ategle boguldu... ve Bus kabusu tekrar Macar'lar uzerine
coktii
Geee gundiiz yiiriiyerek bazan. siiriinerek, at; biilag hudu-
du gegerok Avusturya'ya iltlca eclsnlerin sayi3i 100 binin us- Macar savasi sirasmda basimmizda pek cok,
hiirriyet
tiinde idi. Bu kizil ate§ tufanmdan kacabilcnlerin sayisi yiiz sur v.s. yayinlanmistir. Bunlardan genig or-
fikra, karikatiir,
binin UstttBcte olursa kacamayip arkadan Bus kur§unIsEi ile nekler vermeye sayfalanmiz milsait degildir. Ancak mem-
vurwlup vatanlarimn Rus esaretinden kurtulusunil goremeden leketimizde suurlu antikomiinizmi kurmus olan merhum PE-
gozleri agik giden Macarlarm sayisi kimbilir kacti?. Uaerleri- YAMt SAFA'ya ait bir iki yaziyi, merhumun rahmetle hatir-
ne DEMiR PSRDE'nin agir kapilan kapanan milyoniarca lanmasina vesile olmak uzere nakletmeden gegmeye gonlii-

Macau ise hazin bir istikbal ve akibet bekliyordu. miiz razi olmadi.
 MACAR. iHTlLALl

MANASI BU

Macaristan'daki isyan hareketini bildiren haberler ara-

Binda soylo bir radyo havadisi de vardi :

Ihtilal hareketino katllaolar arasinda gene, kizlar da bu-

hmuyordu. Buyiik ekseriyeti yirmi yasindaki genglerin tegkil
ettikleri anlagilmigtir. Kizlardan qok olii oldugu da bildiriliyor.
Bu nesil tamamiyle komiinist idaresi altinda yetismis-
tir. Bunlarm ihtilale katitmig olmalan bilhassa ve son derece

raanidardu-' Aym zamanda imiversitelilerin genig olgude is-

yam destekledigi ve profesorlerin de talebeleri ile birlikte is-

yana katildiklan acjiklanmaktadir.

Macaristan'da ewela Rus isgaline karsi baglayan isyan.
bareketinin biraz sonra komiinist idareye yoneldigi anlagihyor.
Sovyetler de bunu itiraf ediyor ve isyanin bir «fa§ist» hare-
keti oldugunu sSyluyorlar. Onlarm komiinist olmayan her re-
jime ve insana (Mister Churchill'e bile!) fasjist dedikleri ma-
lum.

Bir kac; sene evvel Rusya'da, gengler arasinda yapilan bir

anket. onlarm Marxizmden uzaklasmakta olduklanni gcster-
misti. Galiba Pravda'da gikan bir yazi eski neslin inkilaba da-
ha sadik oldugunu belirtiyordu. Sovyet Rusya'dan kacan ve
oraya ait miigahedelerini yazanlarm eserlerinde de gencligin.
komunizmde-n nefretini belirten bir cpk pargalar vardir.

Tiirkiye'de de Allahsizlara, dinsizlere, solcularave Marx-

eilara gencjerden ziyade ihtiyar miinevverler arasinda rastia-
nir. Kizil talkmcilarm basjinda da bunlar vardir. En gencteri
kirk yagmdadir. Qiinkii bizim yash miineverlerimiz on doku-
zuncu asrm geri materyalist fikirleriyle beslenmis ve yetismis-
lerdr.Kirk sene evvel Baha Tevfik'in gikardigi «Teceddiid tl-
mf ve Feisefe Kutuphanesi» nin serisindeki eserler Buchner,
Ernest Haeekel... gibi bugiiniin feisefe hareketlerinde esamisi
iiitil&ldeii sonra §ehirde hayat okunmayan eski materyalistlerin kitaplanydi. Baha Tevfik

I
 MACAR iHTtLAL-l 205

arasmdadir ve o zamanki cereyan-

nesli bugiin altmisla seksen
dan aldiklan tesirden silkinecek lair sahsiyet davramsjmdan
anahram kahmslardir. Miistesnalara soaumuz olmadigim he-
men ilave etmek isterim.
Genglerimiz arasmda bu nisbet taraamiyle terainedir :

Solcu talkmlara kapilmayanlar kapilanlardan gok fazladir.

^unkii onlar da Avrupa'daki nesildaglari gibi, yirminci asnn ilk
yitlarma kadar bulagan on dokuzimcu asir materyalizminin
tesir havasi iginde degil, yirminci asnn daha ziyade mistik
ve ruhcu felsefe cereyanlarmm manevi atmosferi iginde ye-
tistirilir.

Bunun iem, yukanki radyo haberinde de isaret edildigi

gibi, iiniversite gengliginin isyana katilmis. olmasi «Bilhassa
ve son derece manidardir.» (1)

MACAR DESTANI
Tarih bbytesini gormedi- Daha onceki halk ayaklanmala-
rmda hiikumetler bugiinkii gibi modern silahlarla mucehhez
degildiler. Inaan tanka ve ucak
disi ve tirnagi, tarihte ilk defa,
bombasma kargi c,ikiyor ve iistelik zaferler kazamyor. Bu
destan, biitiin teknik ve madde hesaplarim altiist eden bir 30s-
yal ruh mucizesidir.
Fakat biz buna sagmayiz. Biz, Istiklal Savasi nesli biz, ;

ruh kudretinin biitiin madde enerjilerinden once ve iistun gel-

digine inanan dttsunee ve iman nesli; biz, tkinci Dlinya Har-
binin garp'ik neticelerine ragmen, milletlerde miiliyet duygu-
sunun Glmedigine, kapali foir halde kalmayarak biitiin insan-
fctk tesanudiinii destekleyecek §ekilde yagamasi I&zim geldi-
gine inanan milliyetsiler... Biz buna gagmayiz.
.
Macar dastanmm, ortaokulun birinci simfmdan universi-
teye kadar hep komiinist terbiyesi, te'ikim ve Sgretirai ile ye-

(1) MiUiyet 21 BKtM 1B56

 MACAR iHTlLALl 207

ti§mi§ Mr neslin
komiinist idareye karsi ayaklanmasmdan
dogmasina ve genglikten baslayip milleti sarsmasina da
sa§-
mayiz. Biz, gecen yaz yd igindeki yetersiz dim verileri
ictade
hatah bir varhk ve diinya anlayigi icmde kalan Marx'in ve
Engels'in neden ve nasil aldandiklanm arasbrmij olanlar
kafi-
lesi; biz ilerilikje
ne sagciligm, ne de solculugun hie bir ilgisi
olmadigmi gorenler zitairesi; biz, gecici moda yenilikierinin
degil,olmez degerlerin, igte boyle binbir mucizesine inanmig-
lar soyu; biz, Allahcilar, biz ruhcular, biz mill!
farklari erit-
meyen bir insanhk toplumunun yiiksek guuruna ve birligine
iman etmig insaniyetciler, biz milliyetciler, biz herkese layik
oldugu payi veren hakh bir dagitma sistemi icinde buhmmak
sartiyle mulkiyetciler, biz layik olana konugma hakki
veren
ve ayaga diigiirmek istemeyen hiirriyetgiler, biz sosyal
sfizii

adaleti bir smifin tahakkiimiinde degil, b'utiin simflarm

ahenkli i§birlignde gbren biitiinciiler... Biz komimizmin doge-
ge serilmesine de, can cekigmesine de gagmayiz.
Macar destani kargismda hayret gafillere, hayranlik bi-
ze diiguyor. (1)

Magyoravarde kizillarm katliam ettikleri Macar keylulerinin

mezarlari bagmda biriken topluluk
(1) MUliyet 27. EKiM 1956
«; .« ;- - :.:
»:/':'.
;

,'
: «'V ;:& ;v?sSi
:

I a
DORDONCU SOLUM ,
I

KOMONiST PROPAGANDASININ QZELLtKLERt Vj&.

MACAR iHTlLALtNDEN ALINACAK DERSLER
KOMONtST PROPAGANDASINDA METOD
Umumiyetle zannedildigi gibi komiinistler biiyiik halk fcit-

lelerini komiinist yapmaya gahgmazlar. Propagandalarim iistlin

vasifli entellekttieller Uzerine teksif ederler. Bu entellektueller-
den kalbi ve kafasi celinebilecek bir gurup ieab ettigi zamaR
biiyiik kitleyiharekete getirebilecek i§ ve fikir guciine sahip 1

kihnir, Ona gore mevzilendirilir. Ustelik halk kitlelerinin he-

def ve gayeyi evelden bilmeleri gayet tehlikelidir. Onlarm <?pg!£
icabmda nereye goturuldiiklerini bilmeden hai-ekete katilaeak';
daha ziyade guvenlerini kazanmis yetiskin koroumstlerin error-
ve direktiflerine uyacaklardir, Biitiin mesle, halki icabmdaa
harekete getirebilecek miiessir mevkilerin eemiyet plamnda.
sistemli ve yetigmig bir komiinist kadro tarafindan ele gegiril-
meaidir.
Gercek bir komiinist ne kadar idealist olursa olsun komii-
nistligini ilanetmekten sakmir. Bizim memlekctimizde de ba§-
ka yerlerde de boyle iftiharla komiinist oldugunu soyleyerJer
gikmigtir. Nazim Hikmet Tiirk Adliyesi huzurunda komiinist
olmakla ogiinmiigtur. Fakat komiinizmin diyalektigini hakkiyle
hazmetmig komiinistler bu nevi idealistlik gbsterileiini ayiplar-
lar. Nitekim Nazim Hikmet'in bu davramsmi da diger bir iil-
kiidasi olan Hikmet Kivilcimh yermistir. Komiinist propagan-
dasi istikametinde c.esitli eserler meydana getirmig bulunan
Hikmet Kivilcimh komiinizm propagandasi sebebiyle kapatilmi^
F: 2|
 8bhB '1 ••/..::-.

THE GQlflKmER-REVOLUTlQSW "^' [

':i.
: : ;/;;

[POKES M THE OCTOBEF :.-...;.

h&
"S

%;' : -
*,V-;5J. 5
H0^mi
*'.'.
*n :

:;:,:;'!; ,:/:.::':

: .
\ :-,
: :

;*,•••
:mA'-i
:^,/ m^r^
T^---
:

rt'
;
'iAm
;
f::* ^
:

,''l. 'fri":S- :

.'
J-.;.
:
'
: :''

mm *—**—"
;
---

PUBLISHED
BY THE INFORMATION BUREAU OF THE COUNCIL
.
OF MINISTERS OF THE HUNGARIAN
PEOPLE'S REPUBLIC

Ruslann uydurduklan vesikalardan, adi geeen kitaptas

Yavuz hirsiz ev sahibini bastirir
Ruslar'm Macar ihtiialini tertip olarak gostermek IqIb
Sikardiklan kitahm fcapagx, yayinjayan da gtiya Maearlann hllkQmeti
232 MAGAR, iHTlLAr..!

bulunan eski, VATAN PARTiSTnin Genel Baskamydi. En son

eseri do KARLi MAKJCm «Ozel Dunyasi* dir. (1.) Demek ki . :
.
..--.... .
;
-.:.'. ,:.:,.
koiniinizm propagandas ma Nazim Fbkmot'ten gok eme0 g'eg- >
':* ' . ..
: \'-":-^ :
'

mig bir' komimisttir, Eteasen feu sekilde idealism gosterii.cn igin-

(te komtiiristligini ifga ederek kendi kendilarini bir neti kafa tut-

martua kahramanbk edasi ile tatmln etraeye kalkiyanlar ,hak- ::::::/. .. :.:.:.. ..

kmda LENIN Aptai tabirini kullanmigtir. Lenin «Sol Kancd

Komwtismi ; Bit (Jocuk Hasialigi» adli esermde bu feonuyu ig-
lemisjtir. Komunist ih.tilali.nin ilk yiliarmda komiimami bttyiik
bir romantik genglik riizgari h&Iinde bonimseyen bir gurup
Al.man genei komunist olduktarmi ve bundan biiyuk bir gurur
duyduklarmi iftinarla soylttyorlardi. Gaye ve metodlarmi
agxkea ilan ediyorlar&i. Bu gens idealistler komtimssm ugruna
olmcge her an hazir bulunduklanni butun dugmanlarma kar-
su haylurmaktan da zevk vc hcyec.au duyuyorlardl. Lemn'in
yukarida adi gecen kitabi bu idealist komunistleri gok aci bir
dille yeriyordu. Bu kitap isteklerini tamamen aQjga vurmamak
suretiyle diismam aldatmamn vazgecUmez. bir komunist me-
to&U oldugunu, miidafaa etmcktedir. Lenin'e gore, gereek ko-
nuinist stratcjisi kitle nezdinde onemii olan meseleleri kegfe-
riip, bu mesleler etrafinda toplanacak insanlari urkiitup giieen-
dirm.ed.en komiiniat gayelerine yoneltmektir. Hatta Ingiliz ko-
munistlerine tngiliz i'sci Parti sine iltihak etmelei'ini tavsiye
edecek kadar bu taktikte iteri gitmistir. Turkiye'de hie. bir ko-
miinistin komiinizmi agzma almadigi, sirJ: soyalizm diye bir
terane tutturarak muhtevada yine de komiinizmi savundugu
her gun gazetelerde goriilmektedir. Rusya'nm resmen adi bile
Sovyet Komunist Cumhuriyetleri degilde tSovyet Sosyalist
Cumhuriyetieri Birligi» dir. Bu durumda biitun rniiseccellerin
ineden mertce komiimzrai degiide sosyalizmi —
daba emin bir
tabirle— sosyalizm perdesi altinda komiinizmi .savunduklan
ania^ilmig olmaktadir. - .

Koraiinistler once halkm ne istedigini tespit eder sonra da m

Ayni Rus bro§uriinden diger bir resim Fagist (!) Macar halki sivil po-
Hslere, kar§i b5yle tecavuz edince JiUkUmet Rusya'dan yardnn istemig.
-(1) Hikmet Kiviicimii — Karl Marx'm ozel Diinyasi - Istanbul 1966 Onlarda yardim etmisler Igfte hepsl bukadar imSf.
2X4 MACAR tHTlLALt MACAR IHTfLALi 213

o istenilen seyi vaad ederek iktidara gelecek potansiycli elde et- ve yazarlar kongresinde, biitiin komiinistlerm kendi memleket-
mege cahsirlar. Bir kere iktidara geldikten sonra artik vaad lerinde nasil hareket etmeleri gerektigi hususunda
18 madde
edilrnis. olan seyi vermek sarfc degildir. tktidai-a gelmelerini sag- hiihndo tespit edilen direktifler komiinist metodlanmn bir
hii-
layacak her hareketi mcsru sayarlar. Bunun iein icabmda bir- lasasi mahiyetindedir. Bir de bu kararlara gBz
atarsak bizde ve
birine zid iki gurupla da ayni zamanda tegriki mesai yapmak- biitiin diinyada kizillarm maskelerini daha iyi
kavranz.
ta bir beis giirmezler. Esasmda kollektif toprak miilkiyeti sis- DMemleketimizde komiinist ve sosyalist partilerin kurul-
temini benimseyip miidafaa ettiklcri halde Rusyada ve Cinde masini tesvik edip, kiskirtacaksimz. Bu partilerin mevcudu
movkileri heniiz kuvvetlenmemisken tamamen aksi bir politika varsa is birligi yapacaksmiz.
takip ederek halka toprak dagltmislardir. 2) Memlcket ve halkmizi miimkim oldugu kadar smiflara
Halk tizerinde miispet bir tesir icra ederek kendilerine pres- ve ziimrelere boleceksiniz.
tij saglayacak her firsattan istifade ederler. Boyle bir jest 3) Isverenle (patronla) isci arasmda devamli aniasmaz-
esas komiinist doktrinine zit diissc bile taktik icabi buna bag- Ilk mevzulari cikaracaksmiz-
vurmaktan eekinmezler- Mesela bir memlekette din adamlari 4) Komiinist rejim kBklesinceye kadar, memleketinizde
baskrya maruz kalaa, komiinistler, inananlardan daha evvel komiinist tehlikesinin olmadigina herkesi inandiracaksimz.
Si-
davranarak sisternlerinin hayat hakki tammadigi din hesabina zin niyet ve calismalarmizi farkedcnleri, vehimli
ve jurnalei ol-
yaygaralar koparir ve protestolar yagdmrlr. Komiinistlerm makla suelandiracaksimz.
bn kadar iki yiizlii bir siyasete ragmen cok kere muvaffak ol- 5) Gizli ve acik din diismanligi yapacaksmiz. Mezhep ve
malari iki sebeple izah olunabilir : tarikat miinakasalarmi klzistiracaksimz.
1 —
Halka karsi mert, gozfi pek vc fedakar goriinmeyi 6) Her mill! dava ve davrams kargisinda tamamiyle his-
tomin ederler. Halk ekseriyctimn hissiyatim oksayan davalar- siz, tnsasiz kaiacak, miimktin olursa b'nleyici yazilar nesrede-
da onlarm yamnda ve onlar iein onlardan daha kuvvetli raii- ceksiniz. Her mini varhgi yikmak iein gayret sarfedeceksiniz.
dafi kesilirler. Bu suretie halkin meniat ve hissiyatim okgaya- 7) Politika, edebiyat, san'at ve biitiin kollannda, fikirle-
rak sempati toplarlar. rinize yakm olamayan
ve komiinist temayiilii buhmmayanlann
2 —
Komiinistler tarafmdan tahakkuku vaad edilen ne- biitiin sohret, ragbet ve otoritelerini yikmaga cahsacaksiniz.
ticeler miiceret olarakda defer tasimaktadir. Bu konular ara- 8). Halkin 50k sevdigi, yahut millete kabul ettirilmis olan

daki ufak tcfek farklara ragmen hemen herkesi cezbeden ko- kahrarnanlan yikmak zor olacagma gore, onlan kendinize bay-
nulardir. Boyle desteklenmege deger konulari secerek belki rak yapaoak, onlann fikir ve dusiincelerini kendi acmizdan yo-
sirf isimlerinde istirak halinde olabileeckleri mefhumlar ar- rumlayacaksmiz.
dmda cesitli guruplara ayak uydururlar. Mesela hiirriyet, ve- 9) Romanda, siirde, yazida, karikatiirde sistemli ve mak-
ya bans voyahut da sosyal adalet. Komiinistlerm bunlara ver- satli olarak iscinin ve koyliimin sefaletini miibalagah bir se-
dikleri manalar cok f arkhdir. Fakat biitiin farklar onceleri usta- kilde teshir edeeeksiniz.
likla gizlenir. Boyle halk eksoriyetini harekete getirebileeek 10) Terciimelerinizde, batmin komiinist veya komiinizme
mefhumlarm istismarmi saglamak iein pek 50k maske teskilat- meyili olan yazarlarmm eserlerini tercih edeeksiniz.
lar kurarlar. Bu maske teskilatlann bir kismi basit ve ma- 11) Milletinize bati bloku diismanligim asilayacaksimz.
hall!, diger bir kismi ise milietlerarasi bir yaygmliktadir. 12) Nizam ve kanunlara kargi gelenleri destekleyeceksiniz.
1955 yilinda Moskova'da toplanan beynelmilel sanateilar Karga§ahk eikarmak i§in «muhalefet» duygulanm isyan eder-
 ,'•"•" ':-. :
' '.:
mm

Vatan ihanetine milletin cevabi. GizJi polisin sonu

ahndi. Ta.
Ayni Rus raasalmm devami. Evet gtzll polislerden boyle Sc
onlarm yaptiklan. Rus'un keyfince okmca her zuliim mubah
midir kl On yi] Macar sokaklari boyle genletildi
hesap sormak sug olsun!.
218 MACAR iHTlLALt
cesine gikaracaksimz.
1.3) Memleketinizde yasak degilse Hus filimlerine, ;
sol egllimli film, tiyatro ve piyeslere ovgtiler yapip alaka celbe-
deceksiniz.
14) Evelce komumst olduklari halde sonradan donen Fran-
siz Andre Gide A. Malraux - Ingiliz Arthur Koester, Step-
: :
hen Spender - Italyan Ignasi Silone, Mala Parte - Amerikan
Richat Writg ve Louis Fischer aloyhinde kampanya agacak,
gcihret ve fikirlerini silip yikacaksimz.
15) Sendikalari, genchk derneklerini, san'at birliklerini ve
topluluklan ele ge<jirmege Qahgacaksimz.
1G) Bilhassa ogretmen, profesor, parti baskam vc saire
gibi buyiik kitleleri elinde tutanlara yaklagarak saflarimza ee-
keceksiniz'
17) Devamh huzursuzluk kaynaklan arayacak ve huzur-
suzlugu devam ettirmek, bag prensibiniz olarak cahsacaksi-
niz.
18) Komiinizmi ac,ik§a mudafaa etmekten mahrum oldu-
gunuz takdirde sosyalizmi, sosyalist yaym yapamadigimz tak-
dirde isci haklanni savunarak ayni gayeyi devam ettireeeksi-
niz.
Biitiin bu hazirliklar yapildiktan sonra iktidar nasil ele
geQecektir. tgte komimizmin en biiyuk ozelligi burada belirir
Karl Mars; sirf Ingiltere ve Amerika'da bu iktidar degisjkliginm
kansiz olabilecegmi soylemigti. Onun halefi olan Lenin bu iki
istisnayi da ortadan kaldirarak butun dunyaya cebir ve giddete
dayanan kanh ihtilallerin perspektifinden bakmigtir, Marx'a
gbro Ingiltere ve Amerika'da Avrupa memleketlerindeki kadar
hakim bir biirokrasi mevcut olmadigi ve askeri kuvvetleri de
nispeten zayif olmadigi icin bu memleketlerde bans, iginde sos-
yalizme (!) gecig miimkiindii. Lenin ise bu gartlarm artik ta-
mamen degistiginden Ingiltere ve Amerika'da da iktidann pro-
leteryaya gecigi giddetli olmalidir. Cebir ve giddet olmadan in-
tilalmuvaffak olaraaz. Bu fikirlerini Lenin, Devlet ve ihtilal
isimlikitabmda savunmugtur. Lenin iktidar icin cebir ve sid-
det kulanmayi vazgecilmez bir gart kabul eder. Lenin yine bu
MACA-R. IHTlLALt 219
fikrin miidafaasma hasredilmig bulunan «Proleterya thtilali ve
'Vatari Haini Kautsky» adli kitabi da Engels'in «Anti Duhring»
isimli kitabindan overek §u satirlari nakletmigtir :
« . , , Maamaf ih bu kuvvet tarihte ba§ka bir rol daha oy~
nar (mel'un bir kuvvetin oynadigi rolden ayri olarak.) Bu ih-
Marx'm kullandtgi kelimelerle ifade edildigi tak-
tilalci roldlir.
: dirde bu kuvvet, yeni bir cemiyete gebe her eski sosyal dtize-
nin ebesi clurumundadir. Bu kuvvet sayesinde sosyal hareket-
meydana gikraak imkanmi bulur ve olu politik diizenleri yi-
!er
Her Diihring bu noktaya hie, temas etmemigtir. O istis-
karlar.
mam ckononaik sistemi yikmak igin kuvvete ihtiyac, duyabile-
cegini adeta igi sizlayarak kabul eder. Cunkii, her cesit kuvvet
istimalinin, maalesef istimal edenin moralini bozduguna ina-
nir. Muvaffak olmug her ihtilalin moral ve ruh bakimmdan ka-
zandirdigi muazzam ragmen bu kanaati
siirukleyici kuvvete
Halbuki, bilhassa Almanya'da girisilecek giddetli bir
ileri siirer!
hareket, Otuz Yil Harplerinm ahnlara vurdugu zillet damgasi
neticesinde mill! gtnara niifuz eden asagilik duygusunu silip sii-
piirmek gibi. bir fayda temin edecektir. Ve bu papaz, bu yoldaki
ruhsuz, yavan ve aciz diigunceleriylo, tarihin bugiine kadar
kaydettigi partilerin en ihtilalcisi vasfmi tasiyan bir partiye
mensup olmak hakkma sahip oldugunu iddia eder»
«Bu efendiler (otorite aleyhtari olanlar) acaba hig ihtilal
gorduler mi? Ihtilal otoritenin ta kendisidir. ihtilal, bir kisim
halkm, kendi arzulanm tlit'ek, siingU ve top kuvveti ile, yani
otoriter vasitalarla, kargi tarafa kabul ettirmesidir. Muzaffer
olan taraf beyhude yero miicadele etmig olmamak igin, silahla-
nnm karsa tarafa ilharti ettigi bu dehget havasini devam et-
tirmek meebnriyetindedir. Silahlanmig olan halk burjuva'lara
kargi bu gskilde davranmamis olsaydi 1871 de Paris'i ele gegi-
ren ihtiialci hukumetin bir gun bile dayanmasma imkan var
miydi ? Hatta bn kuvvetten yeteri kadar f aydalanmadiklari igin
onian ayiplamamiz daha dogru olmaz mi?»
Ihtil&lin mutlaka kan isteyen bu zaruri metodundan bag-
ka diger onemli bir tarafi da gayesidir. Lenin'e gore o oda
220 MACAR iHTlLALl

Yukanda adi geeen kitabin genig

devletin ort&dan kalkmasidir.
kaldinlacagma tahsis edil-
bir bolumii devletin nasil ortadan
gegirmck ve gegirdikten sonra da devleti
migtir. tktidan ele
tamamen ortadan kaldirarak komiinist mantigma gore yeni bir
devlet kurmak Lienin tarafmdan nazari olarak biitun tcferrua-
tma kadar tayin edildigi gibi fiilen tatbik edilmigtir.
Gerek iktidara gelmeden once hazirhk galigmalan ve ge-
rekse iktidara geldikten sonra rejirai yerlestirme cahgmalari
degil. Her memlekette o meraleketin ozelliklerine gore bir
hakkmda teferruath bir izahat vermege sayfalanmiz miisait
degil. Her memlekette o memleketin ozelliklerine gore bir takim
usul ve metodlarla iktidara gecen komunistler Lenln'm cebir ve
giddet metodunu bol bol tatbik imkanini bulmuglardir. Komtt-
nizmin yayilip yerlesmesi igin her gey mubah sayilmigtir. Ma-
car Hiirriyet savagmi da mantikla bastirmig vicdanlari asla
sizlamadan kadm ve cocuklan bile tanklarla ezip gecmislerdir.
Muvaffak olamamig bile olsa Maear Ihtilali komunistler hak-
kmda biitun diinyaya pek cok gey ogretmistir. Ciham bir ca-
sus gebekesinin agi icine alarak yalan haber ve propaganda^
rm ekseriya dogmsunu sahtesinden ayirdedilmez hale getiren
kizillann bu vesile ile bir kere daha maskeleri diismugtur.

MACAR iKTtLALtNDEN ALINACAK DERSLER

Macar thtilaline daha ilk gimden itibaren iie, ozellik gbze
carpmaktaydi :

1 — Ihtilali komiinist rejimin tesir ve telkinine en fazla

maruz bulunan gens i^Qi ve ogrencilerin yoneltmig bulunma-
si.

2 — Komiinist rejime kargx umum! ve kitlevJ bir hustimet

belirtmesine ragmen railletm iemder, rejime sadik kimsenin gik«
mamasi.
3 —
SirZ Rus idare ve tahakkumiine kargi degil fakat
onunla birlikte marksizmi reddeden anti - komiinist bir vasif
tagimasi-
Ihtilalin baglamasma sebep olan ilk mitingin ogrenciler ta- Ihtilalcilere yardim kampanyagi
 MACAR iHTiLALt 223
MACAR tHTiLALi
igyiiziine ait gergegi tespit bakimindan gok manahdir. Demefe
rafmdan terttp edildigini biliyoruz. O ogrencil.er ki, tamamen ki, diger biitim esir milletler de ellerine bir firsat gegmig olsa
foomunist doktiin lie yogurulabilmek igin daha ilkokuldan itiba- Rusyaya oldugu kadar komlinizme de kargi gikaeaklardir. Po-
ren yaylmi ategine ahnrai^lardi. Ayni zamanda en gok propa- lonya'nm daha mutedil goziikmesi yani tamamen komiimzm-
ganda mavali dinlemig olan bir diger simf da iggiierdi. Her iki- den ayrdmak yerine Titoist bir goriige meyletmesi tamamen
m de on yil miitemadiyen oVulmug bu-
ilk firsatta kendilcrine askeri ve stratejik sebeplere baghdir. Nitekim bu istekte dahi
lunan rejimi yikmak hayatlan bahasma Umitsiz bir miica-
igin ileri gidememigtir.
deleye atddilar. Bu durum komtiniati telkin ve propagandalan-
Macar thtilali bagladigi zaman Sovyet matbuati ya sus-
nin ne kadar gUriik temellere dayandifim ve inaadunm olma-
mug ya da onemsiz bir haber olarak gegistirmek yolunu tut-
diguii gostermege kafidir. thtilal en sett mukavemeti iggile-
mugtu. Isyanm «Bir avug gayri mes'ul ve gayri igtimai unsur--
irin gokga buhinduklan. bb'lgelerdc gostermigti.
iar» tarafmdan cikanl<3igmi Sovyet ordularmm hareketinin «*?
On yil zart'mda Macar Ordusunu istedigi gekle sokmak ve
Macar Hiikumetinin daveti uzerine«JVisamtw iadesine matuf bir
icabmda ona giivenebilmek igin neler yaiplmamigti. Halbuki da-
yardnm» oldugu soyleniyordu. Ciinku bu ihtilalin diger peykle-
ha, ilk gi'mden itibaren komiinist doktrinine gore yetigtirilrnig
re sirayeti Sovyet. Rusya'yi son derece kugkulandinyordu. Sov-
foulunan bu ordu ya ihtiialcilerc kargi dostca bir tarafsizhk gos-
lermek kagmmig veyahutta fiilen
suretiyle rejimi miidafaadan
yetlerin bu endigelerini ve Macar Ihtilalinden almacak diger
ihtiialcilcrm saflarma katilarak rejime ve Rusyaya meydan
askeri ve siyasi dersleri Rua basinmin tetkikiyle gayet giizel
bir gekilde inceleyen N. Galayin (1) Macar tsyamnm Dersleri
okumugtu. Butiin bunlar on senelik bir tahribe ragmen Macar
isimli makalesinin son. kismmi iktibas ederek konumuza niha-
millt guurunun zindeligini ve komiinist telkinatmm curukMgii-
yet veriyoruz.
Kiii gostermektedir.
ihtilalin kitlevi bir vasif tagimasi da gergekten gok ente-
resandir. thtilal batdadigi zaman komiinist partisinin 800.000 c.Sualov, Ekim ihtilah yildonumiinde (7.11.1956), yam
.feayith iiyesi vardi. Bu miktar agagi yukari memleket niifusu- Maearistan isyanim kat'i olarak tenkil igine ba@landik.tan ison-
Dun onda gahlamgi kargismda bun-
biri demekti. Biitiiri milletin ra siiylemis oldugu nutktmda §oyie diyordu :

lardan rejim adma herhangi bir tepki goriilmedi. Hepssi de bir tnkilap aleyhtari kuvvetler, Macaristan'daki sosya'iizmm
anda millete kaydoiarak komiinizmle aralarmdaki guriik ve mukadderati son derece tehlikeli bir durum viicude getir-
igin
zoraki bagi koparddar. Ancak miigterek cinayetler yuzunden miglerdir. Bu tmre.Kagy hukumeti, pozisyon-
vaziyette kurulan
Smkiimete sadece gizli polis sadik kalmigtir. Bunlarm da mil- larim birbiri ardmda irtica kuvvetlerine birakarak ihtilal aieyh-
lets donmelerine imkam yoktu. Artik komunistlerle kader biidigi
tarlan igin yoliari temizleyip agtiktan sonra fiilen dusmti§tuT.
atmiglerdi- Milletin onlardan cam yanrmgti. Ilk firsatta en bii-
thtilal aleyhtarlarmm jetesi tedhige baglamig, cemiyetin ileri
yiik cezayi onlara vermek igin can atiyordu. Nitekim. de oyle ol-
gelen gahsiyetlerini katletmis, komunistleri asmig ve kursmia
du. Bu da totaliter sistemin sadece cebir ve giddete istinad et- dizmiglerdir- Macaristan'm bati hudutlanndan miitemadiyen
tigim ve halkm gonliinii en kiigtik oigiide dahi kazanamarmg ol- silab tagniarak Hitler ve Hothy ordulannda hizmet etmi§ bir
dugtmu gosteriyordu.
Nihayet iigiineii bir ozellik olarak belirttigimiz uzerinde
-doralmaga defer bir keyfiyettir. Ihtilalin tamamen anti - ko- (1) Dergi, S, 9 (1951)
miinist bir istikamette inkigaf etmesi, Rus tmparatorlugunun
 MACAR
&s IHTtLALt
gok subay ve asker gruplari memlekete sokulmuglardir. Ma-
earistan bir hereumerc ve keyfi bir idare igerisindedir. Maea-
ristan, kapitalistlerin, biiyuk arazi sahipierinin hortlamasi ve
fagizmin eanlanmasi gibi buyiik bir tehlike kargismda bulun--
mugtur. (1)
Acikca gBrHlUyor ki, btttiin bu tahrifler, ne dig ditaya ve ne
de Maearistan hadiseleri hakkmda iyi malumati olan peyk mem-
leketleri halklan icin yapilnns degildi. BUtUn bu tahriflerden
maksat, Sovyet umumi efkari uzerinde bir tcsir yapmaktx. Sus-
flov'un nutkunda, <ckomunisc cemiyetinin ileri gelen gahsiyet-
lerini tehdit*, Macaristan'da hakim «herctimerc ve keyfi ida~
rc», komimistlerin uatlediidiklerine dair igaret, bilhassa dik-
kate gayan noktalardir. Sovyet cemiyetinin partililer, miinev-
verler, memurlardan miitegekkil yiiksek smiflan, anarsj, icti-
ma! ihtilal heyiilasi ile korkutulmustur. Zira, bu simflarm im-
tiy&zh mcnsuplari durumiannm tehlike altmda bulundugundan
endige duymahdiriar. Sovyet idarecilerinin Sovyet cemiyetinin
bu imtiyazli kismmda bir dayanak noktasi aramalan bilhassa
liizumlu idi. Zira, Sovyet geneligi, talebeler ve hatta igeiler ara-
sinda peyk devletlerde oldugu gibi daha Macaristan'da hadise-
ler bagiamadan ovvel bir telas, hatta kargagbklar baglarms. bu-
ihmuyordu. Maearistan hadiseieri bu gergin durumu daha da
kuwetlendirmigti. O siralarda Moskova'dan dimen Belcika ha-
xiciye nazirinm talebeler arasmdaki kargagahklar yiiziinden
Moskova univcrsitesinin bir giin icin kapatildigma ve kargaga-
hga sebep oian suchi talebelerin iiniversiteden ihrae edildikle-
J-me dair verdigi malumat, bu hususu teyide yarar bir misal-
slir. Xiomsomolskaya Pravda gazetesinin Leningrad universi-
tesi talebeleri arasmda kendini gosteren «gayn mesul tenkit-
Jore» dair makaleleri, bizzat Hrugcev'un Moskova komsomol
toplantismda komunist genclig'in, sosyalizm dugmarJan
fmdan saptinidigi hususunda meveut tehlikeyi haber
MACAR IHTtLALJ 225
bizzat Sovyetler Birligi dahilinde iktidar icin tehlikeli olan bir
kaynasmayi gostoriyordu.
Biitiin bunlardan sonra denebilir ki, Maearistan
isyamnm
tenktii sirf sovyet ig siyaseii miUdhazaiariyle hissedilmis
ve
bununla Komiinizm dleyhine miitcveecih basarth haSc isyamnm
tehlikeK misalixi koMndon yok otmek gayesi gudulmustiir.
Nihayet, Maearistan hadiaelerinden cikanlacak son netice
de gudur Macaristan'daki komiinist rejimini kurtarmak gibi
:
ancak ve ancak asker! tedbirlerle halletme-
siyasi bir meseleyi
nin mumkiin olmadigi kat'i olarak anlagilmigtir. Sovyet
or-
dularmm miidahalesiyle isyam tenkil kabii oimussa da, siyasS
mukavemeti kirmak ve normal c,alisabilecek bir rejim tesisi
yolundaki gayretier bugiine kadar boguna gitmis ve bir fayda
saglayamamigtir. Macaristan'da Komiinist Partisi yerine ku-
rulan «SoByalist» partisine mensup azalarm sayssi evvelce he-
men hemen bir miryon iken, gimdi 170 bine inmigtir. Memleke-
tin iktisadi bayati, igci smitimn devam eden
mukavemeti yiiziin-
den relce ugramistir. Yalmz Sovyet Ordusunun simgiisiine da-
yanan Kadar Hiikumeti ve Maearistan gizli polisi (AVH) nun
mahdut kalmtilan kendi nasyonal - komunist hakimiyetlerini
saglam esaslara baglamaktan aciz bulunduklan gibi, Macar
Silahh Kuvvetleri gibi bir deBtekten de mahrumdurlar.
Demek oluyor ki, Macaristan'daki komiinizm, ancak ted-
hig sistemine ve Sovyet Silahh Kuvvetlerinin miidahaleBine da-
yanarak «sonmus bir olmakta devam etmektedir. Sovyet
isik»
idareoilerinin bu eikmazdan kurtulmak iein hemiz elle-
siyasi
rinde bulundurduklan imktolara dair flkir bey&n
etmek icin
Macar isyamnm asker! derslerini de hesaba katmak gerekir.
MACAR ISYA.NIK1N ASKEEl DBRSLBRl
tara-
Vukubulan hadiselerin askeri ciheti, Sovyet Ordusu ve
varigi,
Sovyet brnegine gore komiinistiegthiimig Macar Ordusu Sitah-
li Kuvvetlerinin Macar halk isyaniyle carpisma
sirasmda ver-
mig oldugu siyasi ve asker! imtihanda belirmigtir. Hakikat |u
M, hatta komunist doktrininin halk uzerindeki ideolojik tesi-
F: IS
 MACAR XHTiLALl
ri, heniiz «sonmii§ bir igik» tan ibaret olmadigi zamanlarda
le Sovyet hiikumetinm mevcudiyeti, siyasi ve ideolojik tesir
ile degil, kudretli devlet JBorlama mekanizmasiyle saglanrmsti.
Bu zorlama mekanizmasinda silahh kuvvetler, siyasi polis MGB
ve MVD'nin yam bagmda her zaman miihim bir rol oynamjg-
tir. Ideolojik tesir ve nufuzun imkanlan zaytflamaya baglaym-
ca, parlinin hakimiyetmi temin ve Sovyet devletinin di§ siyu-
setim reel kuvvetle takviye, isgal edilmig niifuz mmtikalarmi
— dimya komunizrrii igin bir harp meydani gibi
ileride elde
bulundurmak eraeliyle komiinist devlet mekanizmasi, o ciim-
leden silahh kuvvetlere itimat meselesinin hukumet nazarinda
husus' bir ehemmiyet kespedecegi agikardir. Silahh Kuvvetlere
itimat, biri ordunun askerl talim ve kabiliyeti, digeri rejime
baghhk ve sadakati olmak iizere iki amile bagh bulunmakta-
dir. Bu maksatladir ki, ordu, her zaman komiinist ideolojisiyle
terbiye edilmi^tir. Ordu icm memleketin devlet menfaatlerini
diigunmekten ziyade, yuksek parti emirlerine tabi olmasi daha
elzera g5nilmiigtur.
Iste, bu suretle harp sonrasi Dogu Avrupa ulkelerindc ko-
miinizmin yayihgi iginde ordunun rolii, bir parti silahi gibi, tarn
bir itimatia tebariiz etmistir. Sovyetordusunun bu siyasf rolii-
nii, Sovyetler Birligi hudutlari digmda komimizra yayihsmm
ancak harp seyri dolayisiyle Sovyet Ordulari tarafmdan i§gal
edilmig (tamamen veyahut kismen) memleketlerde gergekleg-
tirmenin. miimkim oldugu hususu. agikga gostermektedir. Nite-
kim, Romanya, Lehisten, Macaristan, Bulgaristan, Yugoslav-
ya, Arnavutluk, Dogu Almanya, Kuzey Korede durum hep ay-
ni ofmugtur. Maneuryanin, Cm komiinist ©rudusuna yardimda
bulunmak emeliyle Sovyet Ordusu tarafmdan iggal edildigi
meselesi nazan itibara ahmrsa, bu bakimdan Cm bile bir istis-
na tegkil etmez. Ancak, Iran ve Avusturya hususi sebepler, ya-
ni batih muttefiklerin bu tilkeleri kendi rmfuz bolgelerine da-
hil etmeleri yiizunden, Sovyet ordularimn bu iilkelerde uzun
miiddet kalmalarma ragmen, bu kaide digmda kalmiglardir-
Dogu Avrupa iilkelerinde komiinist rejiminin
kdklesmesi, harp sonrasi yillarmda bu iilkelerde Sovyet
MACA.fi iHTlkAU 227
bi-
ordularmm meveut bulunmasiyle mumkiin olabilmigtir. Sovyet
Sil&hJU Kuvvetleri. bir komunist «Arm.y in being» gibi ancak
kendi raevcudiyetiyledir ki, komumstlegtirmeye kargi mukave-
raet «den dahilJ kuvvetlerin bogulup bastinlmasim saglamig-
tir.
Peyk mem leketlerini komumstlestirme igiyle beraber, ida-
re, polis ve ordu gibi yerli hiikiimet mekanizmasmin da Sovyet
— recetesine gtire tesisine baglanmigtir. Elbette, bu yerli hukumet
de her «halk demokrasisi» nin mahalli cercevesi dahilinde, Sov-
yetler Birliginde ve alelumum butiin komiinist imparatorlugun-
da Sovyet Ordusunun oynadigi rolii oynayacak, yani onun ye-
rini tutacakti. Peyk memleketlerde silahli kuvvetlerin tegkili
igi biiyiik bir hiz ve hararetle yapihyordu. «Halk demokrasile-
ri»ndeki kadro ordusunun, Macaristan hadiselerinden once,
80 piyade tumenine kadar Qikai'iligi, bu hizli faaliyeti agikca
gosterm.ege kafidir, Peyklerin. ordu tegekkiiliinde, dort biiyiik
devlet tarafmdan yapilan sulh muahedelerine gore, bu mem-
leketlerc musade edilen silahli kuvvetler miktari, Sovyetlerin
emriylo oldukea agumigttr.
Aragtirmam.^ icin mubim olan Macar misaliyle, komunist-
legtirilmig Macar yiiahk kuvvetlerinin artigmi Ma,car yuzbagi-
larmdan Pal Darnoy'un Wchrkim&e, dergisinde yer.bulmu§ dik-
kati eeker makalesind'en (Kasmi 1956) ogrenmek miimkun-
diir.
Paris sulh muahedesi (12 nci bend) geregince, Macaristan
silahh piyade kuvvetlerinin 6 5bin kisiyi ve Hava Kuvvetlerinin
de 5 bin kisjyi gegmemesi lazimdi. 1948 yil'mda Macaris-
tan kuvvetleri, heniiz sulh muahedesinin mii.saade ettigi mik-
tari bile bulamarrugti. Maamafih, Pal Darnoy'un yukarida bah-
-settigimiz ya^ismdan. ogrendigimize gore, Macar Ordusu, 1954 -
1955 yillarma dogru umumi yekunu 240.000 ki§iyi bulan §u
birliklerden ibaret bulunuyordu :
yerlegerek
iggal Tank Turner)! 2 Motorize Tumen 12 Piyade Ttimeni
1 : :
;
2 Topcu Tumeni 5 HususJ Topgu Tugayi 1.0 Ugaksavar Tu-
; ;
 228 MACAK tHTlLAU MACAR IHT1LALI 229

meni ; 5 Husus! Ucaksavar Tugayi .; 2 Teknik Tugay 1 Mu- vukuunda, dogu kontr NATO slstemi,
Biiyiik bir dis harbi
;

hendis Tumeni 1 Irtibat Tumeni

; 3 Hava Tiimeni
; 1 Hava vazifesini ne dercceye
kadar basan ile yapabilir sorusuna bu-
;

Cikarma Tumeni 45 Hudut Taburu 1 Tuna Filosu.

; ; kadar bir cevap verilmis, degilse de, dahilde bir gerginlik
giine
Bu Macar ordusu birlikleri, techizat bakimmdan Sovyet ye kargasahk vukuunda komiinist imparatorlugunun butlinltt-
Ordusuna nazaran zayif ve geri bir durumda olmasina ragmen, gimii muhafaza edip edemeyecegi hususundaki sorunun ceva-
on milyondan daha az niifusa malik memleket icin hatin bim Maearistan hadiselerinde bulmak miimkiindur. Bu hadise-
sa.yi-
Iir Mr kuvvet idi. Maear Ordusumm talim
ve terbiyesi, Sov- ier, bize su hakikatleri ortaya koymamiza imkan. vermekte-
yet askeri miiaavirlerinin silk kontrohi altmda yapib.yordu. dir :

12 Harp Okulu, 2 aHrp Akademisi, aym zamanda Sovyet Harp Macaristan'da komiinist rejiminin iki katli teminatma
1.
Akadcmisinde tahsil gormiis erkamharp subaylan arasindan ragmen, memlekette yerli komiinist rejirnini silip siipiirecek bir
intihap edilen subay Itadrosu, askeri bilgisi iyi ve siyasi balk isyani cikabilir ve bu isyani baatirmak icin Sovyet ordu-
bakim-
dan itimada sayan kumanda heyetini saglamis olaeakti. sunun tam manasiyle askeri bir seferine liizum hasil olmus-
tur.
Bu suretle demekoluyor ki, Macar Ordusnnun 15 saffiharp
tumeni (1 tank, 2 motorize ve 12 piyade tiimeni) ordu Mzme- Maearistan'daki balk isyani,
2. Macar Ordusunu derhal
mefluc. bir duruma sokmustur.
tindeki bir cok kit'alarla beraber Dogu Avrupa peyk devlet-
lerinin 1956 da ilan ettikleri
Macar Ordusunun biiyiik bir kismi, isyancilan silah, cep-
ordu azaltmasmdan sonra malik
bulunduklari 70
hane ile temiri ve isyan mufrezelerine goniilliiler vermek sure-
- 80 titaienin asagi yukan yiizde 10 - 13 ini tes-
kil ediyordu. Bu silahli kuvvetierin teskili ile «buyiik
tiylehayirhah bir tarafsizlik gostermistir. Ordunun kiieiik bir
Sovyet
kisim da teskilath bir halde isyancilann tarafma gecmistir.
lmparatorlu£u» na mahsus merkezlestirilmis. askeri sanayi tes-
kilati da faliyete devam ediyordu- Blbette, peyk memleket-
Ancak Macar kit'alanndan Qok az bir kisim, mini - komiinist
Ierinin sanayii de Sovyet askeri sanayiini tekmil etmekten geri
hiikumetine ve Sovyet kumandanlarma sadik kalmistir.
kalmiyordu. 1945 yjlmin mayisinda Varsova Paktl (dana dogru- 28 Ekim 1956 da isyancilann gostermig olduklari basari-
su dogumm kontr Nato'su) ulkelerinin baskumandanhgi sek-
larm tesiriyle manevi ve ruhi hallerde kesin bir degisiklik vu-
kubulmus, Macaristan'in biiyiik tank ve topcu kit'alan kendi
linde viicude getirilen Dogu Avrupa peykleri ve Sovyet ordula-
nmn daimi idare merkezi de bu teakilati tamamlamis oluyor- siyasi rehberlerini (politruk) kovmak, kumanda heyetini de-

du.
gismek ve isyancilara yardim emeliyle Budapeste iizerine yii-
riimek suretiyle mutesekkil bir sekilde isyancilann tarafma gec-
Mezkflr teskiliti siyasi bakimdan degerlendireeek olursak, miglerdir.
denebilir ki, Dogu Avrupa peyklerinin Kremline t&bi kihnrna- Sovyet mudahaiesinin 4 Kasim 1956 da baslayan ikinci
si ic.in iki yoidan yuriinmustiir : safhasmda yeni harbiye nazin Maleter tarafmdan idare edilen
1. Sovyet kuvvetlerini peyk memleketleri
Macar Ordu Birlikleri isyancilann yam basjnda yer almislar-
dahiline
di. Bu Macar Ordu Birlikleri, isciierle beraber Budapestede ol-
yerlestirmek.
dugu gibi, bir cok Maearistan sanayi merkezlerinde (Pecs, Mis-
Sovyet ornegine gore, komiinistlestirilmis silahli kuv-
2. kolc, Dunapentele, Saltoyarjm ve saire) kasim ayimn ortalan-
vetler sekiinde kuklapeyk hiikumeti viieude getirmek suretile, na kadar devam eden Macar isyamnin baslica kuvvetlerini te§-
mahalli komiimst hakimiyeti igin yerli bir destek yaratmak. kil etmiglerdir. Isyan eden bu Ordu Birliklerinin kahntilan,
 230 MACAU lHTU,ALt
memleket merkezlerinde isyan bastmldiktan sonra dahi, par-
tizan yuvalari teskil
etmek suretiylo mukavemete devam etmis-
Ierdir- (Budapegte'nin gimalinde Platten golii civarmda, Ku-
zey - Dogu Macaristan'm ormanlik bolgelerinde ve Pecs'in Gii-
ney — Kuzey taraflarmda) . Bundan baska, Sovyet Ordusu-
nun toplama ve tomerkiiz hareketlori ancak Macar Ordusumm
aktif olmayan birlikleri iizerinde bir tcsir uyandirabilmistir ki,
bu bilrikler de Sovyet mttdahalesinin ikinei safhasinda pasif bir
durum almaktan ileri gidememislerdir. tsyanin bashnlmasiyle
Macar Ordusu, hadisolere karsi almis olduklan durum
biitiin
kaale almmadan Sovyet Ordulan tarafmdan terki silah edilmig
ve Kadar Hiikftmeti tarafmdan yeniden viicude getirilen Macar
polls birlikleri ve mahdut miktardakj hudut taburlan latisna,
Macar Ordusu fiilen ortadan kaldinlmigtir.
Macaristan'da Sovyet Ordulannin harekettni iki safha-
3.
ya bcilmek gerektir Bu safhalardan ilki, 24 Ekim'den 28
:
Ekim'e kadar devam eden isyam Macaristan'da yerlegtirilmis.
oSvyet isgal kuwetleriyle bastirmayi deneme merhalesi ikin-
;
cisi de Sovyetler Birliginden getirilen kuvvetli
Sovyet tank or-
duaunun 4 Kasim'dan itibaren harekete gecis merhalesi.
fsyam bastirma hareketinin ilk merhalesi miiddetince,
Sovyet kumandanhgi Macaristan'da ancak biri Avusturya hu-
dudunda, digerleri de Budapegte'den dogu - batiya dogru yer-
lesmia (sahite 29 deki semaya bakilsm) uc Sovyet tiimenine
sa-
hipti. (Motorize 17. Muhafiz Tiimeni, 2. Motorize Tiimeni
ve
92. Tank Tttmeni). Bundan baska, Macaristan'm muhtelif
ha-
va alanlarma yerlestirilmis bir ve yahut iki hava tiimeni de
mevcut idi. tsyanin bidayetinde, Sovyet Orduaunun hareke-
ti,isyam, baa gosterdigi merkezde, yam Budapeste'de bogmak
gayesini giidiiyordu. 23 Ekim aksami, Sovyet Tank Tiimeni do-
gudan ve batidan olmak iizere Budapeste'ye girmis ve 24 Ekim
sabahindan itibaren isyaneilara kargi harekete sevkedilmisti.
Hareket Budapeste'de 28 Ekim'e kadar devam etmistir. Bu
hareket yapihrken, Sovyet Ordusumm baska kit'alan, o ciim-
leden Sovyet Orduaunun biiyiik depolarim korumaya
mahsus
MACAR tHTlLALt 231
birlikler, irtibat, radar ve levazim kit'alan memleket
dahilin-
de pasif miidafaa duriimunda kahmsti.
Budapeste'de harekete geeen iki Sovyet Tiimeni, isyamn
ilk merhalesinde bir basan elde edememiati. Bu TUmenler,
de-
gil yalmz agir zayiat vermek, hatta meaela, diisman tarafma
gecmek, firar etmek, kumanda heyeti de dahil olmak iizere, bir
cok tanklan isyancilar tarafma geeirmek (mevcut maliimata
gore 35 den 60 a kadar tank diisman tarafma geemistir) harp-
,
ten imtina etmek, hatta amirlerin emirlerini sabotaj etmek, is-
yaneilara karsi tarafsiz bir durum gostermek gibi hallerle de
manevi bozgunluk eseri gostermislerdi. Nagy hiikumetinin is-
yancilarla miitabik kahsi neticesinde Sovyet ordulannm Buda-
pegteyi terketmeleri sartiyle, askeri harekete son verilmiati-
Sovyet Ordusu da 29 Bkim'de Budapeste'yi terketmege basla-
misti.
Sovyet Ordusu, miicadelenin ikinei safhasina 4 Kasim'da
baglamistir. Bu hareket, 24 Ekim'den 1 Kasim'a kadar Kar-
patlar askeri mmtikasmdan Dogu Macaristan'a tedricen geti-
rilen yeni biiyiik Sovyet Ordusu tarafmdan yapilmistir.
30 Ekim 1956 da, iig tumenden ibaret eski Sovyet iggal
ordusundan baska, memlekette 9 - 10 tank ve motorize tilmen-
leri, kuvvetli topeu kit'alan ve MVD'nin hususi birlikleri mev-
cut bulunuyordu. Zamanla 6-7 ttimen, oncii himaye birlikle-
rini Avusturya ve Yugoslavya hudutarma dogru sevketmek su-
retile Bati ve Giiney - Bati Macaristan'i isgal etti. Miitebaki
6 - 8 ttimen de Budapeste'yi cevirdi. 4 - 4,5 bin tanktan iba-
ret 200.000 kisjlk bir Sovyet Ordusumm bu muazzam askeri
harekati, ordu ve donanma erkani harbiyey-i umumiye reis
muavini orgeneral Malinin tarafmdan idare ediliyordn.
Askeri harekatin ikinei safhasinda, maneviyati bozuk es-
ki iagal ordusu kit'alariyle, onlarm yerini alacak yeni kit'alar
arasmda miisademelerin vukubuldugunu da gostermektedir.
Bununla beraber Bati matbuati, Sovyetler Birligi MGB (devlet
emniyet komitesi) reisi orgeneral Serov'un idaresi altinda
MVD'nin hususi birlikleri eliyle memlekette sovyet asker ka-
saklarmi ve diisman tarafma gecmig bulunanlan yakalamak
 332 MACAR ihtilaU MACAR jHTtLALj 233

icm genis bir sefer aeildigim da haber vermiglerdi. caristan ve gerekse Lehistanda ve gerekse Lehistanda bizzat
Macaristan isyamm bastirmak iginde Sovyet Ordusu 7 bin kendi ordulan bile, Sovyet hukumetinin bir aleti olmaktan
cilii vermig yinc ayni kaynaklarm verdigi maluraata
; gore, ibaret rollerini ifa edememisjerdir. Kurtulug mUcadelesinin ta-
'

Maear isyancilarmm zayiati da 2 5bin kisiyi bulmugtu. gidigi mill! vasif, peyk ordularinm sun'i surette siyasilegtiril-
Hadislerin yukanda igaret ettigimiz kisaca hiilasasi, bize mig sistemim hatiri sayilir dereeede felce ugratmistir. Diger
bir takim neticeler elde etmek imkamm vermektedir. Soyle taraftan, miicadeienin tagidigi bu milli vasif, Sovyet idareci-
ki :
leri elinde bir nevi koz gibi kullamlmig ve onlara Sovyet ordu-
1. Macar isyani ilk merhalesimn de ortaya koydugu veg- sunun vatanseverlik hislerine dayanarak 'bastirma igini sonu-
hile, Macar hadiseleri, bir lakim miisait imkanlar mevcut ol- na gotiirmek icin kendi ordularma hakim olmak imkamm
,

dugu takdirde, komiinist sistemi sartlan altmda buyiik hoik

vermis tir.
isyamnm ba§an elds edcbileceyi imkamm meydana g%karmi§tir.
3. Macar isyani, cagdag teknik asrmda «barikadlarda»
Bu miisait imkanlar da sunlardan ibaret bulunuyordu : fsyamn
ihtilal mUeadelesi yiiriitmenin coktan eskimis, ve geri zanne-
kendi kendine cikisi hareketin tagidigi sosyal ve milli evsafin
;
dilen sekJinin imkan dahilinde oldugunu ve hie, de eskimedigi-
bu isyanda birlegmig olmasi Sovyet isgal kuvetlerinin raem-
;
ni ortaya koymustur, Bu imkan, bir gok miisait siyasi ve as-
lefcetdahilindeki zaafi ve Macaristanin geopolitik durumu. Bu
keri gartlarla daha iyi bir gekil.de saglanmaktadir, Mesela, eag-
geopolik durumdan maksat su ki, Macaristan - Sovyetler Bir-
das anti-komiinist isyanlarmda, hareketin agirhk merkezi §e-
ligiortakh hududu pek UKUn olraayan ve oldukca mahdut mu-
hirlere ge^tikge, i§Qi ve genglerin isyani sevk ve idaredeki rol-
vasala yollarma malik getin daghk araziden ibaret oldugu icm
leri, geMrlerin bugiinkii teknik biinyesi ve isyanin baglica is-
Sovyet takviye kuvvetlerinin siiratle getirilmesine engel olmug
tina.t noktalari olan ve zirhh tank ordularinm basip gegmek-
ve isyamn ilk bag gosterdigi anlarda kuwet bulmasini sagla-
ten aciz bulundugu demir - beton kitlelerinden ibaret fabrika
mi§t»r.
ve atolye gibi mukavemet yuvalarmin mevcudiyeti hep isyan-
Bununla beraber, Macar hadiseleri, yerli foir evsafi haiz
cilar lehine kaydedilecek hususiyetlerdir. Unutmamah ki, zirh-
bu gibi isyanlarin aym zamanda komsu
pek memleketlerin- h kuvvetler, olsa olsa bu mevzileri ancak birbirlerinden ayir-
de ve bizzat Sovyetler Birligi dahilinde,
Sovyet silahh kuvvet- mak ve zararsiz gekle sokmakta bir bagari gosterebilir. Yoksa,
leri manevra serbestligini kaybetmeyecek olursa, komiinist tanklarm refakat ettigi kuvvetii bir piyade birligi olmadan
imparatorlugunda kat'i bir basari elde edemeyecegini de gos-
bu mevkileri elde edemez.
termigtir- Diger tabirle, Sovyet kuvvetlerinin manevra ser- Igte, bu gartlar altmda Sovyet silahh kuvvetlerinin umu-
bestligini kaybetmesi icm, ayni anda bir cok
peyk memleket- m! tegkilat biinyesi iki gaye uaerine kurulmaktadir: atom ve
lerinde ve bizzat Sovyetler Birliginde gikabilecek
isyan veya- hava harbi gartlarma uymak (dig ihtila.fi vukuunda) ve ale-
hut hiir dunyanm Sovyet idareciterini bu gibi bir asker!
ma- lade silahlarla toplu kara kuvvetlerini kullanmak (Sovyetler
nevra serbestliginden mahrum edebilecek siddetli
ve miiessir Birligi dahilinde ve peyk memleketlerde anti Sovyet isyanlar
bir baskisi, iyi bir amil olabilirdi.
vukuunda}
Macaristan isyani ve bundan once Lehistanda vukubu-
2.
Sovyet idarecileri, isyani bastirmak icin her gegit ordu-
lan hadiseler, Kremlinin peykler iizerindeki
hakimiyetin da- nun siki bir miinasebet ve igbirligi esasma dayanan Sovyet
yan digi iki katli tabi kilma halkalanndan birinin
pek de gu- nazariyesinin hilafma olarak, sokak muharebelerinde elzem
venilir bir sey olmadigmi ortaya
koymustur, y&ni gerek Ma- olan piyade kuvvetini harekete gegirmemig ve aneak tank or-
234 MACAR tHTfLALi
dulanm kuUansnglardir. Neden bu tarada hareket edilmis. ol-
dugunun sebeplorini agagidaki tahlilimiz aydinlatmig olacak-
tir : yakm
4. Nihayet en miihim olan nokta gu Id, Macar hadiseleri
osnasinda Sovyet ordusunun manevi durumu meydana gikmig
ve anlagjilmigtir,
tsyam bastirmak icin getirilen Sovyet ordusunun gerek
isyancilarla miicadeiede vo gerekse hadiselerin ilk safhasmda
harckete igtirak etmig Sovyet ordusu ieerisinde bag gosteren
manevi bozgunluga bir diizen vermek iginde uiyasl bakimdan
iiimada $ayan olmachgt meydana gikmigtir.
Bu hususta §u sualler ortaya eduyor :
1. Hadiselerin ilk safhasmda Sovyet ordusuna guvensiz-
lik acaba ne gibi sebeplerden dogmugtur?
2- fsyanm ikinci safhasmda ayni ordunun giivenilir bir
duruma geli§inin sebepleri nedir?
3. Acaba Sovyet ordusunda bag osteren manevi bozgun-
luk, ehemmiyetsiz telakki edilebilecek tesadufi ve gegici sebep-
lerden mi ileri gelmis, yoksa bu manevi bozgunluk Sovyet si-
lahli kuvvetleri arasinda ciddi siyasi bir buhramn mevcut olu-
guna bir delilmidir?
Hadiselerin ilk safhasmda, Sovyet ordusuna
askeri ve siyasi amillerden ileri gelmigtir. Bu iki
sirini birbirinden ayirmak imkansizdir. Zira, askeri bagari-
sizlik, tabiatiyle siyasi manevi bozgunluga yol agar, Ordulann
siyasi giivensizligi de onlann cok zayif bir sebat ve metanet
gostermesiyle anlagilir. Bu ordunun bir iggal ordusu gibi uzun
miiddet bir yerde kaligi onlann siyasi akide ve kanaatlerinde
ister istemez bir gevseklik husule getirmig; isyanm kutlevl
ve milli bir evsaf tagimig olmasi hususu da Sovyet ordusunun
maneviyati iizerinde tesirsiz kalmamigtir. Macar ordusunun
eoziiliip dagilmasi ve kismen isyancilar tarafma geciginin da-
hi Sovyet kit'alarmm manen bozguna ugramalari iizerinde ro-
lu olmustur. Askeri sebep olmak uzere de gunlari kaydetmek
gerektir Macaristanda iggal ordulan kafi kadar olmamig-
:
tir; biiyiik bir gehirde vukubulan sokak muharebelerinde kuv-
MACA.R tHTILALl 235
vetli piyade ordusu ile takviye edilmeyen tank ordusu ige ya-
rarnamigtir. Zira, bu dururnda azimle earpigan diigmana kargi
mesafeli dogiigte tank ordusunun siiratle darbe yemesi
muhakkaktir; yabanci bir ulkeyi uzun miiddet isgal §artlan
altmda orduda disiplin ve harp kabiliyeti zayiflamigtir.
Macaristanda siyasi ve askeri amiller, faraza ayni dere-
eede rol oynamig ise de, hadiselerin ilk safhasmda ne de olsa,
bundan once Lehistanda vukubulan vo Lehistam askeri kuv-
vetle «Sovyet diizcnine* tabi kiJmaktan kacmmakla Sovyet
ricati ile neticelenen hadiseler gibi siyasi bir amilin agir bas-
mis olmasi da ihtimal dahilindedir. Macaristandaki Sovyet
kumandanligi ve ordu, bu memlekette de hadiselerin Lehistan-
daki Sovyet fcumandanhgi ve ordu, bu memlekette de hadise-
lerin Lehistandaki gibi cereyan edecegini pek ala bekleyebilir-
lerdi.
13 yeni Sovyet tiimeninin Sovyetler Birliginden Ma-
12 -
caristana sevki,durumu kokiinden degigtirmigtir. Sovyet kuv-
vetlerinin kismi kullisinin isyanabaghca aktif ocak olan Bu-
dapegteyi sarmasi ve diger kuvvetlerin de Macaristanm hiir
dunya ile irtibatmi kesmig olmasi hususu, bu yeni ordu sev-
kine daha heybetli bir sekil vermisti. Igte, isyanm amansizea
giivensizlik, ve kat'i oiarak bastinlacagmm a(}ikea delili olan bu gartlar
sahanm te-
altmda orduya kargi siyasi itimatsizhk fikri akla gelse bile,
bu guvensizligin isyancilarm umitsiz bir dururnda oluglan
guuruyle derhal ortadan kaldinlmasi lizimdi. Bu yeni orduya
kargi bir guvensizligin mevcudiyetini veyahut Sovyet kuman-
danhgimn bu husustaki endige ve korkusunu belirtmek igin,
askeri harekatm nerede vukubulaeagi keyfiyetinin ordudan
gisli tutulduguna (birgoklan Almanyada olduklarmi zannedi-
yorlardi) ve orduya, -sfagist isyancilari» ni destekleyen «Ame-
rikan para,SLitguleri» ne karsi harekete geQeoeklerini soylemek
liizumunun hissedilmig olduguna igaret etmek kafidir. tste,
tarn bir askeri ba^an elde edilebilmesi igin maneviyati bo^ul-
mug olanlari giddetle cezalara Qarptirmak ve ordu igerislnden
daha ziyade itimada gayan olan kismi intibap etmek gibi as-
keri tedbirler sayesindedir ki, Maearistan hareketinin ikinci
 236 MACAB IHTlLALI macar IhMx.au-
237
safhasinda Sovyst ordularmm siyasi giiven vo emniyeti rit gcdigmi kapamak icin ba§ vuraeagi
saf- carelcr olacaktir. Bu
lanabilmistir. SabSl dis siyasetten maksat, elbotte
memleket dahilinde raiirae
Eu ncUceyo vaniabilir ki, ycm" getirilmig Sov-
suretle, su tarsi gittikce artan
mukavemeti bogmaktadir.
yet ordusuaun ses sikarmadan teslimiyeu'c liarekete isjtlrak Aym sekilde bir siyaset,
iirimci diinya savasmda dahl
takip
cdisi hususu, Sovyet stt&lih kuvvcilcri l^erunnde edtfmigtir. O
siralarda da Stalin, ana komiinist
mavcudiynli cmellerini mu-
silphe gotiirmcym siyast Mr buforanm, ham do tiecici dcgti, vakkat bir zaman icin arka plana atarak
ancak batmm saye-
laivvetU, munmm cvsafi liaiz bir Jmhranm meveudiyeti haki- swde muvakkat olarak Sovyet rejimira oliimden
kurtarmaya
hattm pordcHycmez. ve Almanyanm maglubiyeti netioesinde otomatik oiarak gerek
Hatta, Bati basmimn verdigi malumatlarm miibalagali dahddc ve gcrekse baricte komunist rejiminin
niituzunu koru-
oMufiunu kabul cdecegimiz takdirde bile uulh zamam kadro maya muvaffak olmustur. Sovyet hiikumetinin bu yakm
ge'e-
ordusu icin bjg de adi olmayan ve Macar hldiselerinin ilk saf- cekte buna benzer bir manevraya bas
vuracafmi beklemek 14-
hasinda mugahede edilsn manevi bozgunlugu bu buhramn en zimdir. Krugsev'in adami, parti ideologa
gepiloVun dis bakan-
miihim bir alameti gibi telakki etaiek gerektir- ligmdar. almarak yerine profesyonel
Sovyet diplomat! molo-
Yukanda soytediklerimizden umumi sekilde gu nctieeleri tofsu Grorniko'nun tayini, Sovyet dis siyasetinde
bir degisik- .

cikarabiliriz : l)k vukubulacagma alarnet gibi kabul edilebilir. Maamafih

1. Macar Vnrsova Paktma dahil Ulketerm as-
hadlaeleri, Sovyet rejiminin ie teaflah bu siyasetle
halledilmis olmaya-
IterS teskilatma netice bakimmdan tamir edilmesi imkansiz caktir. Bu tezatlar, gittikge daha
biiyuk bir kuvvetle Sovyet
siddetli bir darbe mdirmigtir. Koca peyk ordusu, yino bizzat dis siyasoti iizerino giddetli bir
baski yapacaktu-. Hattft, bu ig-
Sovyetlerin eliyle taraamile ortadan kaldintangto; Miyiik Sov- de kizil Kremlinin kendi
1c siyasetindeki mukadder basansizh-
yet kuvvetleri, Macar hadiseleri yiiziinden dalia uzun bir miid- gi onlemek gayesiyle Sovyet idarecileri tarafmdan diinya
ja-
det icin bu memlekete zincirlenmistir. Macar hadiseleri dola- pmda harbi koriiklemeleri imkani. da yok degildir.s.
yisiyle, komiinist imparatorlngunun iktisadi planlastirma igi
bozulrnustur.
2. Macar hadiseleri, hiir dunyanin genis kiitleleri, basliea
olarak ilk sirada Hindistan olmak iizere taralsiz memleketle- Macar Mllleti Rus idaresine, hanserestai yirtarak
HAYIR HAYIR
ASLA!... (NHM, NEM, §UBA!...» diye dlrendl. Pakat bu dlrmig
rin umumi efkarmda huaule getirdigi aksiilamellerle Rus
Sovyet liink vo mltralybzlert ile susturuldu. Maoaristamn
idarecileri icin cok nahos siyasi neticeler dogurmugtur. ilzcrlne DEMIR PER-
DE tekrar indi, BQtUn diinya goz yagi dokmckten
3. Macar isyam, Sovyet hukftmeti Ijaska Macar mllleti
icin cok tehlikeli bir lein Wo bir ssy yapamadi. Fakat, Macartatan'da alsitilan kanlarm
hadise clmustur. bu bldiseler Sovyet camiasmda, Sovyet
fflra, ilijorpoyklordekilore eklenen aoi hatjralan, Rus ompuryalizinirdn
sajmaa
silahli kuwotlerinde akisler yaparak bizzat Sovyetler Biriigia-
'
rasikalan olarak ebedl yasiyacaktir. SozumBzii
bitirirksn, Macar miileti-
de ilerideki knrtulus hareketlerine yol acmigtir. uo bir Turk galrlnin su misralarim hatirlatalim:

Hiir diinya He iktisadi ve kiiitiirel mimasebetler tesisi ga- «Zulmun topv, var, giillesi var, Ical'asi varsa,
yesiyle Sovyet dig siyasetinde cewaliyet, Sovyet devletinin si- zHakkm bukiilnitiz "kolv,, donmez yusil vaMw.

yasi mifuz mmtakalanm tahkim, sulh iemde yanyana yaoamak «C6a yumma gimeqten ne Icadar nuru hamrsa,
siyasetini Han ve tsrvie gibi hareketler, ihtimal, «kollektif li- «8onmes eVem her gvcenin gunduzu vanhr.x
cteriigi» ninMacar hareketi yuziinden husule gelen manevi tec-
 238 MACAR iHTJLALt
(TVRKtlN StYAH KlTABIJ
i okuyucu :

Yerii vg yabania her tlirlU yikici teikin ve tesirin ateg hattmda

YUNAN MEZALtMl
yaga-
digmi blr an bile hatirdan gikarmamahsin! Bu, yirmiael asir MflsHlman
XurkUnun en fouyiik cilcsidir. Kendim, evladmi ve otrafxm kfifilr ve ilhad Anadolu'du Yunan ordumyla yerli Sutnkmn el ele i&edikleri
tuyler
nmrdarmdan kornyabilniek Urpertici cinayetler... Patrikhanenin ihanetteri... Balkan
bir zamanlar islilmm en feyyass diyan oJan facialan... Ve
bu vataoda bir kahramanlik dmugtur, bmJarm LOZAN'&a affediUp &o$Ȥ&Bwiwm..
Scbil Yayinevi, Ccmabi Haklnn iznine ve senln Mgine giivenerek, bil- Boston ba?u ecnebt mii§ahedelerini te&pit eden raporlar... Korkunc vs-
hassa en gok meaii telMne maruz gcny karcte§!erlml«In iman, ablaft ve §u- sikalar... Her Tiirh geiwinin mutlaka oktimasi gereleen ibret dolu bir cse.r.
urlarcm takviye etmek emeliylo negir hayatma atilimgtir. Onu
yagatip ge-
ligtlrecek olan'imau ve tarih guuruna bagh ohm aizlesaiilto. Hepinise
se~
Yazan : Kadlr MISIROGlu Fiati ON LIRA
Jam, sovgi ve tegekkurler. .

SKBtL YAYINLARI

TARfH BOYUNCA

BOYOK mazlumlak
Dogu vebati dttnyalai'inm me§hur mazlumlanni bir arada tahlil
eden
bu muazzam eserde, mOcerret insan problemine ait inee hikmetlerin
derm
bir vukufla tespit edilmi§ oldugunu goreceksiniz. Ancak tistad Necip
Fa-
Sll KISAKttREK'in kaleminden gikabilecek olan bu
derin tahliller, zama-
mmiz da dahil olmak iisere her devri anlamak ve bir nefs muhasebesine
NAMIK KEMAL glriginek igin Klzumlu malzemeyi te§kil etmektedtr.
Sole-rates, isa Dininin Mazlumlan, hldmin ilk Kurbanlan,
Peygam-
bar Tomnu tM $eli%d, Mamj Asam, Mansur, Jan Dark, Cem Sultan, Sen
y<22<m ; Wectp FOzfl KISAKiJREK BartoUmi Kurbanlan, Enkimsyon, G-enc Osman, Jan Kolas, Fransiz Ihti-
h'di, Uguncii Selim, Dreyfus, Jttihad ve Terakki Cinayetleri, Romanojiar,
Namik Remal dolayisiyle bir devrin fikri ve siyasi panoramas! ilze-
Jstiklal Mahkemesi Mazlumlan ve (Yakm Devrin Maztumbm) gibi konu-
rtade derln tahliJler... Yakin tarihimizin grift problemleri fonunda Namik iu-n ihtiva eden bu mitassam eser iki Hit halmde $ikmi§tir.
Kemal'in -bayat ve eserlerinin kritigi... Fiab : ON LtRA Birinei Cilt ON LfRA,
Ikinei cilt ON LIRA
 LOZAN
zafxr ttl, Hiz*er «tt

Yazan : Kadlr MISIROfiLU

Fwiti On Ura
yagmas.air. Tiirk'-
r nra „ „™mm Mr imparatorluk mlrasnra han-1

ferine «,, W»
"""S^Um* Yunan
« »* »»—•, m* «*
adaUn-la stratejlk

kay—
d, n „i„m,

^^s^setee---
ofansI ~'ve «u
„n 9
„ «*.
MM. » °—
.*
her flu. anvan

nnUI -leak
——
acelc ediniB.

PEK YAKINDA
.Losm, Za/er mi, H6S*m«t mi?
CILT II

4TOffJ we AfcaH Meveleleri

Yazan : Kadir MXSiRoGlAJ

_-

Ord. Pn,f A.i F„ad

Ceva, Mat Ati.han
mBour.UK
_
torn
B a 5g .l - Necip Fa,,,
C e«n Altan - Osman
««
sm dediles*
- %•£**
™^™£^£.'£.
:

ttsek - Av. Bekn-

ci - DOS. Dr. Nureddin Topsu - Ceta
--
UerK,

«"" SAHABELER1
YaMn; Brg un «OZE

Omar, Anadolu'ya getlren

muMrck
top**
EmK ya ve evHya yata S , Anado.u gazalMm ?evk, tetade
—^ «*JS3S
muaKzam eser...
-*-
eserler
Daima en lyi' ve en gOzcl
SESlL TAYmEVt
Bayesid, Beya* Saray Zemin Ka« Ku: 10 ISTANBUL -