Professional Documents
Culture Documents
CAUCASUS UNIVERSITY
Sromebis krebuli
PROCEEDINGS
saredaqcio kolegia:
maia gonaSvili, sergo vardosaniZe, irakli iremaZe, nino popiaSvili,
goCa saiTiZe, klara (inga) qaraia, kaxa Sengelia, laSa CxartiSvili,
Teimuraz xuciSvili, oTar janeliZe
Editorial Board:
Maya Gonashvili, Sergo Vardosanidze, Irakli Iremadze, Nino Popiashvili, Gocha
Saitidze, Klara (Inga) Karaia, Kakha Shengelia, Lasha Chkhartishvili, Teimuraz
Khutsishvili, Otar Janelidze
The editorial board wishes to expresses its sincere gratitude to Caucasus University for
its support in holding the Conference.
The views expressed in the journal are those of the authors and do not necessarily
reflect the view of the editorial board.
The authors are responsible for accuracy of their writings and references indicated.
ISBN: 978-9941-9470-7-0
sarCevi
kaxa Sengelia
winaTqma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
roin metreveli
redaqtorisagan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
istoria
paata nacvliSvili
`saqarTvelos pirveli respublika~ _ terminis istoria.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
kaxa Sengelia, guranda WeliZe
1918-1921 wlebis saqarTvelo piter skineris wignSi
`saqarTvelo: miwa kavkasionis qvemoT~. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
oTar janeliZe
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis
deklaraciebi da qarTuli politikuri speqtri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
dodo WumburiZe
akaki Cxenkelis roli saqarTvelos damoukideblobis
aRdgenis saqmeSi..................................................................................................41
maia maWavariani
pirveli msoflio omi da zavi 1918 wlis
qarTuli presis furclebze.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
tariel futkaraZe
saqarTvelos menSevikuri da bolSevikuri mTavrobebi
samxreT-dasavleT saqarTveloSi avtonomiis Seqmnis Sesaxeb. . . . . . . . . . . . . . 58
eka kvaWantiraZe
saqarTvelos demokratiul respublikaSi somexTa
erovnuli sabWos saqmianobis istoriisaTvis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
nodar CxaiZe, qeTevan sixaruliZe
Coxatauris 1919 wlis ajanyeba saqarTvelos
demokratiuli respublikis winaaRmdeg.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
lela saraliZe
saqarTvelos demokratiuli respublikis
sagareo uwyebis istoriidan.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
maka qamuSaZe
qarTul-berZnuli diplomatiuri urTierTobebi 1918-1921 wlebSi. . . . . . 104
_3_
Teimuraz xuciSvili
saqarTvelosa da TurqeTis sadavo teritoriebi
dasavleTisa da ruseTis dapirispirebis konteqstSi. . . . . . . . . . . . . . . 112
goCa saiTiZe
saqarTvelos samxedro saqmis istoriidan (1918-1921 ww.). . . . . . . . . . 123
roin yavreliSvili, Taqi salahSor hasan qohali
ramdenime Turquli dokumenti kavkasiisa da
qarTuli legionis Sesaxeb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
niko qelbaqiani
iranis sabWoTa socialisturi respublika:
sabWoTa intervencia iransa da amierkavkasiaSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
zurab bragvaZe
pirveli respublikis brZolebi damoukideblobisaTvis. . . . . . . . . . . . . . . . . 158
cisana bibileiSvili
saqarTvelo da qarTvelebi qeTevan davriSevis SemoqmedebaSi. . . . . . . . . . 172
ediSer jafariZe
mixeil musxeliSvili _ qarTveli emigranti mecnieri
evrointegraciis saTaveebTan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
maia patariZe, roland spanderaSvili
saqarTvelos pirveli respublikis ucnobi fuladi niSnebi
saqarTvelos erovnuli muzeumis da xelnawerTa erovnuli
centris fondebidan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
naTia kenWiaSvili
politikuri ritorika 1918-1921 wlebis qarTuli
politikuri diskursis mixedviT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
sergo vardosaniZe
sekularizmis eklesiuri da saero gageba saqarTvelos
demokratiul respublikaSi (1918-1921).. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Tengiz verulava
jandacvis sistema saqarTvelos
damoukideblobis periodSi (1918-1921). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Valery Modebadze
Conflicts between Russia and Georgia in 1918-1921.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
_4_
samarTali
irakli iremaZe
saqarTvelos demokratiuli respublikis
damfuZnebeli krebis arCevnebi: saarCevno sistema,
politikuri subieqtebi, saarCevno kampania da Sedegebi. . . . . . . . . . . . . . . . . 233
giorgi lacabiZe
nafic msajulTa sasamarTlo pirveli
respublikis saqarTveloSi (1918-1921 ww.). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
marina kobaxiZe
saqarTvelos demokratiuli respublika da
misi istoriuli da samarTlebrivi zegavlena dRevandeli
saxelmwifos, rogorc damoukidebeli saxelmwifo
respublikis ganviTarebasa da Camoyalibebaze.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
TaTia nikvaSvili, cira jananaSvili
damfuZnebeli krebis arCevnebi da politikuri
Tanacxovreba saqarTvelos demokratiul respublikaSi. . . . . . . . . . . . . . . . . 261
ekonomika
medea zurabiSvili
finansuri samyaro da saqarTvelos centraluri bankis
reformebi 1919-1921 wlebSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Tamar kvantaliani
ekonomikuri reformebi saqarTvelos pirvel
demokratiul respublikaSi (1918-1921).. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
ganaTleba
maia axvlediani, lela eZgveraZe
erTi saganmanaTleblo kera XX saukunis
10-iani wlebis saqarTveloSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
imer basilaZe, nato qobulaZe
dimitri uznaZe _ saqarTveloSi saskolo sistemis
reformatori (1910-1921). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
mariam manjgalaZe, qeTevan inwkirveli
ganaTlebis sistema da enobrivi politika saqarTvelos
demokratiul respublikaSi (1918-1921ww.). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
ia Radua
skolebis `gaerovnebis~ politika pirveli respublikis dros. . . . . . . . . . . . 312
_5_
nino popiaSvili
saqarTvelos demokratiuli respublika (1918-1921) da
erovnuli umciresobebis ganaTlebis sakiTxebi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
aluda gogliCiZe
1918-1921 wlebis damoukidebeli saqarTvelos ganaTlebis
sistemis reformirebis gamocdileba da postkoloniuri qveynis
gamowvevebi _ istoriuli gakveTili Tanamedroveobis WrilSi. . . . . . . . . . 329
kultura
nugeSa gagniZe
grigol robaqiZis 1917-18 wlebis publicistika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
xaTuna WaniSvili
1918 wlis gazeT `saqarTveloSi~ gamoqveynebuli ramdenime
publikaciis filosofiuri gaazrebisaTvis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
mariam marjaniSvili
damoukideblobis dRe emigrantTa cnobierebaSi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
inga (klara) qaraia
samuzeumo sferos ganviTareba saqarTvelos
demokratiuli respublikis arsebobis periodSi (1918-1921 ww.).. . . . . . . . . 367
salome WanturiZe
Salva qiqoZis Canaxatebi saqarTvelos demokratiuli
respublikis (1918-1921 ww.) Jurnalebidan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
giorgi meurmiSvili, darejan abulaZe, eka maziaSvili
evgeni lansere-damoukidebeli saqarTvelos kulturis saTaveebTan. . . . 386
giorgi CarTolani
qarTuli dramatuli studiis roli profesiuli
qarTuli Teatris formirebis procesSi 1918-20 wlebSi.. . . . . . . . . . . . . . . . 396
marine vasaZe
saTeatro Janrebi, formebi da ena meoce saukunis
20-iani wlebis qarTul da evropul TeatrSi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
laSa CxartiSvili
politikuri da SemoqmedebiTi qaosi qarTuli Teatris
scenaze saqarTvelos demokratiul respublikaSi (1918-1921). . . . . . . . . . . 414
Anar Yerkebay
The Georgian Theater of the Independence Period: A View from the Side. . . . . . . . . . 422
_6_
winaTqma
kaxa Sengelia
kavkasiis universitetis prezidenti
_7_
redaqtorisagan
roin metreveli
akademikosi
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli
akademiis vice-prezidenti
_8_
istoria
paata nacvliSvili
socialur mecnierebaTa doqtori, profesori.
grigol robaqiZis universitetis qarTuli emigraciis istoriisa
da geografiis samecniero-kvleviTi institutis direqtori
_9_
Tumca aqve unda iTqvas, rom gvxvdeba swori formebic _ `saqarTvelos
demokratiuli respublika~ an `saqarTvelos pirveli respublika~. magaliT
ad SeiZleba davasaxeloT Tbilisis saxelmwifo universitetisa da saqarT
velos saxelmwifo arqivis saitebi. sxvaTa Soris, gamonaklisis saxiT swori
forma dafiqsirebulia im samTavrobo saitzec, romelzec mogaxsenebdiT.
didad sasixaruloa, rom gamonaklisTa Sorisaa da swori formiT aris am
saitze anonsirebuli kavkasiis universitetSi Catarebuli konferencia.
Zneli saTqmelia, risi bralia amgvari Secdoma, enisa da istoriis ucod
inrobis, upasuxismgeblobisa Tu naCqareobis, magram faqtia, rom axla amas
aRaraferi eSveleba _ es yvelaferi ukve istoriis nawilia, xolo Cven imad
gavamaxvileT am Secdomebze yuradReba, rom saqme uSualod exeba swored
im termins, romelic Cveni moxsenebis sagani gaxlavT.
Cveni mizania, naTeli movfinoT istorias da warmomavlobas terminisa
_ `saqarTvelos pirveli respublika~. aq Segnebulad ar vwerT, _ `Sevis
wavloT da naTeli movfinoT~, CvenTvis aq Sesaswavli araferia. ubralod,
gvinda zogierTi dRemde ucnobi Tu naklebad cnobili faqti sacnauri
gavxadoT farTo sazogadoebisaTvis.
xolo moxseneba Tavisi arsiT sakmaod uCveuloa. danamdvilebiT Zneli
saTqmelia, ra aris igi _ mecnieruli gamokvleva, istoriuli eqskursi,
retrospeqtuli mimoxilva Tu emociuri memuarebi. is albaT erTdroulad
aris erTic, meorec, mesamec, meoTxec da, SesaZloa, kidev raRac sxvac.
***
termini `pirveli respublika~ saqarTvelos demokratiul respub
likasTan mimarTebiT axalia, gviandeli. igi arsad aris naxsenebi saqarTve
los demokratiuli respublikis damfuZnebel dokumentebSi, saqarTvelos
demokratiuli respublikis konstituciaSi, imdroindel presaSi, demokra
tiul respublikis politikur moRvaweTa memuarebsa Tu werilebSi, qar
Tul emigrantul gamocemebSi... igi mxolod bolo 30 weliwadia, rac ga
moCnda da gavrcelda presasa Tu samecniero literaturaSi.
Cven SevecadeT Segvedgina am terminis saTaurebSi gamoyenebis erTg
vari qronologiuri nusxa, romelic sruli, ra Tqma unda, ar aris, magram
garkveulwilad asaxavs terminis gavrcelebis sixSires, arealsa da dinamikas.
calke gvaqvs amowerili wignebi da calke sagazeTo Tu saJurnali pub
likaciebi, risTvisac gamoviyeneT saqarTvelos parlamentis erovnuli bib
lioTekis eleqtronuli katalogi.
pirveli wigni, romlis saTaurSic dafiqsirda termini `pirveli res
publika~, gaxlavT maia gogiberiZis naSromi `federalistTa partiis so
cial-ekonomikuri programa da politikuri moRvaweoba saqarTvelos pir
vel respublikaSi~, romelic 1999 wels gamosca gamomcemloba `mematianem~.
amas mohyva kidev 10 wigni, romelTa saTaurebSi es terminia gamoyenebuli:
2000. roland kalandaZe, `demokratia, rogorc saqarTvelos pirveli re
spublikis ideologia~ (aq es termini albaT xsna iyo avtorisaTvis, radgan
_ 10 _
saTaurSi sityva `demokratiis~ orgzis xseneba garkveul uxerxulobas Se
qmnida), Tb., `mecniereba~;
2001. aleqsandre bendianiSvili, `saqarTvelos pirveli respublika
(1918-1921 ww.), Tb., `mematiane~;
2013. `damoukideblobis 1028 dRe: saqarTvelos pirveli respublikis
yoveldRiuri matiane (1918-1921)~, Tb., Tbilisis universitetis gamomcem
loba;
2013. aleqsandre dauSvili, `saqarTvelos pirveli respublika da ruse
Tis bolSevikuri presa~, Tb., `universali~;
2015. SoTa vadaWkoria, `saqarTvelos pirveli respublika da osmaleTis
eqspansiuri politika~, Tb., `georgika~;
2015. oTar janeliZe, `noe ramiSvili _ saqarTvelos pirveli respublik
is pirveli premieri~, Tb., `petiti~;
2015. `saqarTvelos pirveli respublika~ (saqarTvelos erovnuli arqi
vis masalebi/albomi), Tb.;
2016. dimitri SveliZe, `pirveli respublika~, Tb., `bakur sulakauris
gamomcemloba~;
2017. dimitri silaqaZe, `saqarTvelos pirveli respublikis armiisa da
saxalxo gvardiis SeiaraReba~, Tb., `sezani~;
2017. `saqarTvelos pirveli respublika~ (saqarTvelos erovnuli arqi
vis masalebi/albomi, meore gamocema), Tb.;
ase rom, eleqtronul katalogSi sul 11 wigni iZebneba, romelTa sa
TaurSi saqarTvelos demokratiul respublikasTan mimarTebaSi gamoy
enebulia termini `pirveli respublika~. SedarebisTvis davZenT, rom amave
katalogSi Setanilia 19 wigni (maT Soris _ erTi rusul enaze), romelTa
saTaurSi gvxvdeba termini `saqarTvelos demokratiuli respublika~.
erTi wignis saTaurSi erTdroulad gamoyenebulia orive termini:
2003. giorgi SaraZe, `saqarTvelos pirveli demokratiuli respublika
da sagareo politika~, Tb. sawarmoo gaerTianeba `mecniereba~.
ase rom, bolodroindeli Secdomebi Tu uzustobani, romlebiTac daviwyeT
Cveni moxseneba, SeiZleba sulac aqedan iRebdes saTaves. yovel SemTxvevaSi,
orive terminis erTdrouli gamoyenebis magaliTi manamde versad moviZieT.
rac Seexeba sagazeTo publikaciebs, sul pirvelze mogvianebiT mogax
senebT, xolo 1990 wlidan dRemde 8 publikacia iZebneba, romelTa saTaur
Si CvenTvis saintereso terminia gamoyenebuli:
1990. guram yoranaSvili, `pirveli respublika, pirveli prezidenti: noe
Jordanias politikuri Tvalsawieris Sesaxeb~, gaz. `respublika~, 20 noemberi;
2003. nania saluqvaZe, `rogor daeca pirveli respublika~, gaz. `rezo
nansi~, 17 Tebervali;
2009. qristine faRava-bulezi, `wvlili pirveli respublikis istoria
Si~, gaz. `Tbilisis universiteti~, 17-23 dekemberi;
2013. sazafxulo skola `saqarTvelos pirveli demokratiuli respub
lika~, gaz. `24 saaTi~, 19 ivlisi;
_ 11 _
2015. `saqarTvelos pirveli respublika~. gaz. `saqarTvelos respub
lika~, 14 oqtomberi;
2016. ia abulaSvili, `pirveli respublika _ rogor exmareboda germania
saqarTvelos damoukideblobis miRebaSi~, gaz. `rezonansi~, 18 ivnisi;
2017. oTar janeliZe, `sami albomi saqarTvelos pirveli respublikis
Sesaxeb~, gaz. `saqarTvelos respublika~, 2 maisi;
2018. `saqarTvelos pirveli respublika-100~, gaz. `axali ganaTleba~,
5-18 aprili;
garda amisa, 2008 wels `24 saaTis~ CanarT Weekend-s hqonda rubrika `90
weli saqarTvelos pirveli respublikis daarsebidan~, romliTac im wlis
maisSi (# 77 da # 78) gamoqveynda oTar janeliZis werilebis cikli saqarT
velos demokratiuli respublikis sagareo politikis Sesaxeb.
Cven vsaubrobT terminis saTaurebSi gamoyenebaze, Torem romel teqst
Si rodis da ramdenjer aris gamoyenebuli termini `saqarTvelos respub
lika~, amis aRnusxva yovlad SeuZlebelia.
erovnuli biblioTekis eleqtronul katalogSi am terminis gamoyenebis
yvelaze adrindel SemTxvevad miTiTebulia gazeT `samSoblos~ 1989 wlis
26 maisis nomeri, romelic saqarTvelos teritoriaze gamomavali pirveli
gazeTi aRmoCnda, 1920 wlis Semdeg, sadac saqarTvelos demokratiuli re
spublikis droSa da gerbi daibeWda.
gazeTis pirvel gverdze sadResaswaulo anSlagTan (`26 maisi saqarTvelos
saxelmwifoebriobis aRdgenis dRea!~), damoukidebeli saqarTvelos ferad
droSasTan, Sav-TeTr gerbTan Tu saqarTvelos demokratiuli respublik
is himnis notebTan Tu teqstTan erTad, dabeWdilia cnobili istorikose
bis uSang sidamoniZisa da guram yoranaSvilis monaTxrobi saqarTvelos
demokratiuli respublikis Sesaxeb saerTo saTauriT: `pirveli respublika~.
sainteresoa, rom pirveli avtori, vinc es axali termini Tavisi naSromis
saTaurad gamoiyena (1990 wlis noemberSi), swored erT-erTi am mecnierTa
gani, guram yoranaSvili gaxldaT.
eWvi ar aris, termins `saqarTvelos pirveli respublika~ safrangeTis
xuTi respublikis analogia daedo safuZvlad da ara, vTqvaT, koreis eqvsi
respublikisa, imis miuxedavad, rom gazeT `samSobloSi~ am terminis gamoCe
namde cota xniT adre, 1989 wlis 25 Tebervals koreis avtoritaruli mexu
Te respublikis liderma Con duxvanma Zalaufleba pirdapiri arCevnebis
gziT arCeul prezidents ro deus gadaabara, riTac dasabami mieca koreis
meeqvse respublikas. Tumca mTlad pirdapiri analogia samarTliani arc
safrangeTTan iqneba, respublikebis numeracias konstituciis redaqciebi
rom udevs safuZvlad, radgan saqarTvelos 1921 wlis konstitucias faq
tobrivad ar umuSavia okupaciis gamo da pirveli respublika am konsti
tuciis miRebidan oriode kviraSi dasamarda.
`pirveli respublika~ gazeT `samSoblos~ 1989 wlis 26 maisis nomris pir
vel gverdzea dabeWdili da mowinave werilis forma aqvs. istorikosTa te
qstebs win saredaqcio lidi uZRvis, romlis teqstic aq mTlianad mogvyavs:
_ 12 _
`saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublika, romelic arsebobis
68 weliwads iTvlis, meore respublikaa saqarTvelos istoriaSi. pirveli
respublika _ saqarTvelos demokratiuli respublika _ 1918 wlis 26 maiss
Seiqmna da sam weliwads iarseba. am dRes aRdga saqarTvelos erovnuli
saxelmwifoebrioba, romelic saukuneze meti xnis ganmavlobaSi qveyanas
dakarguli hqonda. wels farTod aRvniSnavT 26 maiss _ saqarTvelos saxel-
mwifoebriobis aRdgenis dRes.
Cven vTxoveT cnobil istorikosebs uSangi sidamoniZes da guram yor-
anaSvils, im nomris mowinaved, romelic 26 maiss eZRvneba da romelSic
zogierTi istoriuli masalaa warmodgenili, gamoeTqvaT azri 26 maisis
erovnul, politikur da istoriul mniSvnelobaze.~
swored am teqstidan iRebs saTaves termini `pirveli respublika~ saqa
rTvelos demokratiul respublikasTan mimarTebaSi.
es sulac ar yofila SemTxveviTi da `samSoblos~ redaqtoris mier kar
gad gaazrebuli saredaqcio politikis da Tanmimdevruli moqalaqeobrivi
poziciis erTi mkafio gamovlineba iyo.
im periodis gazeT `samSoblos~ sabWoTa presisaTvis uCveulo siTama
me da erovnuli problematikis gaaqtiureba axasiaTebda, rac ybadaRebu
li `glasnostisa~ da erovnuli suliskveTebis sayovelTao aRmavlobis
fonzec ki aSkarad gamoarCevda mas qarTul presaSi. saqarTvelos demokra
tiuli respublikis saxelmwifo simbolikis garda, 1989 wels gazeT `samSo
bloSi~ daibeWda saqarTvelos 1918 wlis damoukideblobis aqti, saqarTve
los erovnuli sabWos pirveli sxdomis stenograma, noe Jordanias sityva
damfuZnebeli krebis sazeimo sxdomaze, ruseT-saqarTvelos 1920 wlis
xelSekruleba; ruseTis me-11 armiis sardlis, general hakeris moxseneba,
saqarTvelos 1921 wlis konstitucia, aSS kongresis warmomadgenelTa pala
tis specialuri komitetis sagangebo moxseneba `saqarTvelos okupacia da
gasabWoeba komunistebis mier~ da saqarTvelos pirveli respublikis isto
riasTan dakavSirebuli manamde ucnobi sxva araerTi masala.
xolo misi redaqtorisaTvis `samSoblo~ ar yofila pirveli gazeTi, sa
dac man mraval siaxlis danergvasTan erTad saqarTvelos pirveli respub
likis manamde dafaruli istoriis popularizacia daiwyo.
1989 wlis 26 maisi imave wlis 9 aprilis sisxliT mopovebuli sityvis Ta
visuflebis pirobebSi aRiniSna, magram erTi wliT adre warmoudgeneli iyo
26 maisis da saqarTvelos damoukidebeli respublikis Sesaxeb romelime
gazeTs xma amoeRo.
qarTuli presis da ara marto presis istoriisaTvis albaT sainteresoa, rom
pirveli qarTuli gazeTi, romelmac sabWoTa pirobebSi saqarTvelos damou
kideblobis dRe aRniSna, gazeTi `axalgazrda komunisti~ gaxldaT, romlis re
daqtori swored am da amgvari publikaciebis gamo ramdenime TveSi CamoaSores
respublikis meore wamyvan gazeTs da SedarebiT `mSvid~, Seudareblad naklebi
tiraJisa da, amdenad, naklebi gavlenis mqone gazeT `samSobloSi~ gadaiyvanes.
_ 13 _
SemorCenilia `axalgazrda komunistisa~ da Semdeg `samSoblos~ re
daqtoris samuSao Canawerebi, romlebSic avtors jer kidev manamde mouniS
navs win wamosawevi sagazeTo Temebi, sanam mas `axalgazrda komunistis~ re
daqtorad daniSnavdnen 1985 wlis martSi. aseT TemaTa Soris iyo 26 maisis,
rogorc saqarTvelos damoukideblobis dRis aRniSvna. es maSin sruliad
warmoudgeneli iyo da veravin ifiqrebda, Tu am Canafiqrs odesme ganxorx
orcieleba ewera.
pirveli sami wlis ganmavlobaSi es marTlac SeuZlebeli aRmoCnda, ma
gram 1988 wels, pirveli respublikis gamocxadebis 70-e wlisTavze, 26
maisis aRniSvnac moxerxda. 20-iani wlebis dasawyisis Semdeg am TariRis
aRsaniSnavi werili sabWoTa sinamdvileSi pirvelad swored `axalgazrda
komunistSi~ gamoqveynda 1988 wlis 26 maiss. es iyo istoriis mecniereba
Ta kandidatis avTandil menTeSaSvilis statia `70 wlis winaT...~, romelic
daibeWda rubrikiT `istoriis furclebi~ da qvesaTauriT `1918 wlis 26
maisi qarTuli erovnuli saxelmwifoebriobis aRdgenis dRea~. redaqtorma
bevri ibrZola saimisod, rom rubrikad Tu ara, qvesaTaurad mainc yofili
yo fraza `26 maisi _ saqarTvelos damoukideblobis dRea!~, magram amis
ufleba ar misces. Tumca is ki moxerxda, rom teqstSi 26 maisi naxsenebi
iyo, rogorc dResaswauli. dResaswaulisa ra giTxraT da, es im droisaTvis
namdvili saswauli iyo.
swored am publikaciis erTgvari gagrZeleba gaxldaT momdevno wels
gazeT `samSobloSi~ 26 maisis farTod aRniSvna da Semotana axali terminisa
`pirveli respublika~.
am terminis premieridan zustad 14 wlis Semdeg, 2003 wlis 26 maiss, ukve
mas mere, rac es termini sxvaganac gamoCnda, gazeT `ganaTlebul saqarT
veloSi~, romelsac `samSoblos~ redaqtori paralelurad edga saTaveSi,
man Tavisi xelmoweriT gamoaqveyna mowinave werili saTauriT `52 maisi da
oTxi respublika~, sadac pirveli respublikis kvaldakval momdevno res
publikebic `danomrilia~.
saqarTvelos respublikebis danomvrisas statiis avtori saqarTvelos
sabWoTa socialistur respublikas, romlis arseboba zustad 70 weliwads
gagrZelda, erT, meore respublikad Tvlis, Tumca erT xans saqarTvelo
amierkavkasiis federaciis wevri iyo da am saxiT Sedioda sabWoTa kavSiris
SemadgenlobaSi, ris gamoc SeiZleboda is periodi calke gamoyofiliyo.
rac Seexeba konstitucias, am 70-wlian periodSi saqarTvelom konstituci
is oTxi redaqcia miiRo _ 1922, 1927, 1937 da 1978 wlebSi.
saqarTvelos mesame respublikad avtors 1990-1991 wlebis saqarTvelos
respublika miaCnia, roca zviad gamsaxurdias uzenaesma sabWom bolo sabWo
Ta konstituciaSi mniSvnelovani cvlilebebi Seitana. meoTxe respublikad
ki igi 1995 wlis 24 agvistos konstituciis moqmedebis periods miiCnevs.
rogorc Cans, avtori respublikad ar Tvlis samxedro sabWos, droebiTi
mTavrobisa da saxelmwifo sabWos droindel ukonstituciobis samwlian
monakveTs, imis miuxedavad, rom 1992 wlis 21 Tebervals samxedro sabWom
_ 14 _
aRadgina 1921 wlis konstitucia, magram mas, iseve rogorc 71 wlis winaT,
faqtobrivad ar umuSavia, amjerad _ rogorc sruliad Seusabamos arsebul
viTarebasTan.
`ganaTlebuli saqarTvelos~ mowinaveSi vkiTxulobT:
`maxsovs cnobili istorikosis uSang sidamoniZis gaoceba, roca pirve-
lad vixmare es termini _ `pirveli respublika~. es iyo 1989 wlis 26 maiss,
gazeT `samSoblos~ me-14 nomerSi. man jer iucxova es ori sityva saqarT-
velos demokratiul respublikasTan mimarTebaSi, mere ki _ ratomac ara,
mSvenieri mignebaao, Tqva. rogor ar unda mixarodes, rom Cems mier Semot-
anili es definicia ase damkvidrda Cvens istoriografiasa Tu presaSi.
pirveli respublika _ saqarTvelos demokratiuli respublika, noe
Jordaniasa da menSevikebis respublika _ 1918 wlis 26 maisi Sedegi gaxldaT.
meore respublika _ saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublika,
bolSevikebis respublika _ saqarTvelos damoukideblobis faqtobrivi
dakargvis, wiTeli ruseTisagan qveynis okupaciisa da aneqsiis nayofi iyo.
mesame respublika _ zviad gamsaxurdias saqarTvelos respublika, pir-
veli respublikis samarTalmemkvidre _ meoce saukunis meore naxevarSi
jer dafarul da mere daufarav erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobas
da saerTaSoriso viTarebis Secvlas mohyva Sedegad.
meoTxe respublika, Tumca 1995 wels miRebuli konstituciiT respub-
lika aRar hqvia, eduard SevardnaZis saqarTvelo gaxlavT, romelic saxel-
mwifoebrivi damoukideblobis TvalsazrisiT, pirveli da mesame respub-
likebis memkvidrea, mTavari moqmedi pir(eb)is TvalsazrisiT ki, _ meore
respublikis erTgvar restavracias warmoadgens.
Tumca pirvel, mesame da meoTxe respublikebs ori 26 maisi aerTianebs.
istoriam ise ineba, rom saqarTvelos oTxi respublika pirvel-mesamisa da
meore-meoTxis principiT dawyvilebuliyo. pirveli da mesame respublike-
bi mSvidobianad, deklaraciaTa safuZvelze damyarda, meore da meoTxe re-
spublikebi ki sisxlisRvris Sedegad Seiqmna~.
15 wlis winandel am sityvebs mxlod is SeiZleba davamatoT, rom amaso
baSi saqarTvelom mexuTe respublika gaiara da meeqvse respublikis mi
jnaze dgas.
mexuTe respublikad SeiZleba CaiTvalos periodi 2004 wlidan, egreT
wodebuli `franguli~ modelis danergvidan dRemde, ufro sworad, _ 2017
wlis konstituciis srulad amoqmedebamde. Tumca am periodSi saqarTve
los sakonstitucio modelma ramdenime principuli cvlileba ganicada _
supersaprezidento modelidan supersapremiero modelamde da ukan _ sapa
rlamento modelisaken.
2017 wlis konstituciam ukiduresad daasusta xelisuflebis sxva Stoe
bi da qveynis mmarTvelobis wminda saparlamento modeli Camoayaliba. misi
sabolood ZalaSi Sesvlis Semdeg saqarTvelo gadaaswrebs safrangeTs re
spublikebis raodenobiT da samxreT koreas daeweva.
esec Seni meeqvse respublika!
_ 15 _
Tumca am moxsenebis bolos kvlav unda davubrundeT pirvel respub
likas, ufro sworad, _ am terminis istorias.
zemoT wignebis CamonaTvlisas vaxseneT SarSan gamocemuli albomi `saqa
rTvelos pirveli respublika~. swored am alboms da kidev or sxva gamoce
mas miuZRvna Tavisi sagazeTo gamosvla saqarTvelos politikuri istoriis
cnobilma mkvlevarma, profesorma oTar janeliZem. `sami albomi saqarT
velos pirveli respublikis Sesaxeb~ _ ase hqvia mis recenzias, romelic
gazeT saqarTvelos respublikis 2017 wlis 2 maisis nomerSi gamoqveynda.
recenzias qvesaTauric aqvs:
`vin da rodis Semoitana saqarTveloSi termini `pirveli respublika~?
am kiTxvaze profesor oTar janeliZis pasuxze ukeTes daskvnas Cveni
moxsenebisTvis verc vinatrebdiT.
ai, ras wers igi Tavis recenziaSi:
`saqarTvelos demokratiuli respublikis sinonimad CvenSi farTod
damkvidrda termini `saqarTvelos pirveli respublika~. mas presasa Tu
radio-televiziebSi xSirad iyeneben Jurnalistebi, aseve, calkeul ga-
mosvlebsa Tu gancxadebebSi mimarTaven politikosebi da sxv. saxelwode-
bam TandaTan samecniero mimoqcevaSi gadainacvla da adgili istoriogra-
fiaSic daimkvidra. cxadia, amis sawinaaRmdego araferi SeiZleba gvqondes,
miuxedavad imisa, rom es cneba metad pirobiTia. Tumca aucilebelia aRin-
iSnos, rom termini xalxuri ar aris da mas Tavisi avtori (naTlia) hyavs.
amasTan, misi Semotana jer kidev im dros ganekuTvneba, rodesac saqarT-
velos samwliani monakveTis Sesaxeb araTu farTo sazogadoebam, special-
istebmac ki bevri araferi icodnen.
rogorc araerT sxva saqmeSi, aqac pirveloba cnobil qarTvel Jurna
listsa da mkvlevars, profesor paata nacvliSvils ekuTvnis. man jer
kidev sabWoTa periodSi, 1989 wlis 26 maiss gazeT `samSobloSi~, romlis
redaqtoric TviTon iyo, dabeWda mowinave werili saTauriT `pirveli res-
publika~. istoria ar aris zusti mecniereba, magram sizuste arc mas awyens
da kargi iqneba mkiTxvelmac icodes saqmis namdvili viTareba~.
diax, profesor oTar janeliZis daxmarebiT saqmis namdvili viTareba
gairkva, Tumca ki es Cveni moxseneba marTla uCveulo ram gamovida.
gamoyenebuli literatura:
_ 16 _
Paata Natsvlishvili
PhD in Social Sciences, Professor
Director, Institute of History & Geography of Georgian Emigration
Grigol Robakidze University
Over the past 30 years, the term `First Georgian Republic~ has spread widely in
the Georgian media and scientific literature, as a synonym, the parallel form of the
Georgian Democratic Republic (1918-1921). For the first time, the term `First Republic~
in relation to the Georgian Democratic Republic was used in the Georgian newspaper
`Samshoblo~ on May 26, 1989 by its Editor-in-Chief in his editorial `The First Republic~.
_ 17 _
kaxa Sengelia
istoriis akademiuri doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
guranda WeliZe
istoriis akademiuri doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
gardaqmnebiT aRsavse iyo gasuli saukunis 90-iani wlebi. `civi omis~ das
rulebam da socialisturi banakis kolafsma warmoSva axali, suverenuli
saxelmwifoebi, romlebic msoflio istoriuli procesebis damoukidebel
aqtorebad iqcnen. maT Soris iyo saqarTvelo, romelic Tavisi geopoliti
kuri mdebareobis mniSvnelobidan gamomdinare, kvlav gaxda interesis obi
eqti msoflios wamyvan Zalebs Soris. mimdinare procesebis paralelurad
ufro meti adamiani dainteresda misi istoriuli warsuliTa da RirSesa
niSnaobebiT. `rani varT da rani viyaviT~ _ albaT am kiTxvaze eZebda pa
suxs amerikeli istorikosi piter skineri (Peter Skinner).1 mis mier 2014 wels
inglisur enaze gamocemuli wigni `saqarTvelo _ miwa kavkasionis qvemoT~
(Georgia. The Land Below the Caucasus) SesaniSnavi gza aRmoCnda imisaTvis, rom mas
dasavleTis farTo sazogadoebisaTvis gaecno saqarTvelos istoria da wignis
saxelwodebaSive daenaxebina saqarTvelos uzarmazari politikuri mniSvne
loba. rogorc wignis winasityvaobaSi Tavad avtori wers, `es wigni cdilobs
mkiTxvels pirdapir da misTvis gasageb enaze SesTavazos eris ilustrirebuli
istoria, imisaTvis, rom movuyveT maT vin ra gaakeTa, rodis da rogor~ (Skin-
ner, 2014, gv. ii).
rogor daiwyo wignis istoria? Jurnal qarTvelologis mexuTe nomer
Si vkiTxulobT: `2013 wlis noemberSi Jurnal `qarTvelologis~ redaqcias
werili moswera amerikaSi mcxovrebma qarTvelma arqeologma levan kiknaZem,
gagvacno amerikeli istorikosi piter skineri, romlis ilustrirebuli
wigni saqarTvelos istoriaze mzaddeboda gamosacemad. Tan SemogvTavaza
gamosaqveyneblad piter skineris statia da gvauwya avtoris gulistkivili
_ 18 _
imis Taobaze, rom inglisurenovani mkiTxvelisaTvis Zalze cotaa cnobi
li saqarTvelos istoriaze da arc saTanado literaturaa xelmisawvdomi.
me, Cemi mxriv, vauwye baton piters, rom CvenSi inglisur enaze ukanasknel
wlebSi ramdenime mniSvnelovani wigni gamoica da sazRvargareTelma qarT
velologebmac sqeltaniani monografiebi gamoaqveynes inglisur da german
ul enebze saqarTvelos istoriis Sesaxeb. magram amave dros misi werilis
gamoqveyneba, saTanado eqspertizis Semdeg, aucileblad miviCnieT. statia
Si Cans didi siyvaruli da aRfrTovaneba saqarTvelos mdidari kulturiT
da xangrZlivi gmiruli istoriiT. magram, amasTan erTad, gulistkivilic
imis Sesaxeb, rom inglisur enaze am qveynis Sesaxeb Zalian cota ibeWdeba da
rac dabeWdilia, araa xelmisawvdomi farTo mkiTxveli sazogadoebisTvis~
(http://kartvelologi.tsu.ge/public/ge/jurnal/8).
TiToeuli qarTvelisaTvis saamayo unda iyos piter skineris pozicia,
romelic Seexeba brwyinvale qristianul kulturasa da aq mcxovrebi xalx
is maRal erudicias. metic, avtoris azriT, saqarTvelos istoria xSirad
warmodgenilia rogorc mxolod erTgvari qveteqsti sparseTis, Turqe
Tisa da ruseTis istoriisa, maSin roca `saqarTvelos mdidari da gavle
niani kulturis istoria TavisTavadia, ganumeorebeli, da ara mezobeli
qveynebisgan SeTvisebuli, aramed unikalurad qarTuli~ (http://kartvelologi.
tsu.ge/public/ge/jurnal/8).
piter skineris wignSi Cveni warsulis Sesaxeb Txroba iwyeba uZvelesi
droidan da sruldeba 1921 wliT. miuxedavad avtoris mier aRniSnuli in
glisurenovani gamocemebis deficitisa, dRes misi wignic unda moviazroT
Cens xelT arsebuli, sakuTari xelweriT gamorCeuli inglisurenovani
sxvadasxva gamocemis gverdiT, Tumca amjerad Cveni yuradReba ara maT Se
faseba-Sedarebaze, aramed piter skineris zemoTxsenebul konkretuli naS
romze SevaCereT.
wignSi `saqarTvelo. miwa kavkasionis qvemoT~ _ moTxrobilia saqarTve
los istoria uZvelesi droidan dRemde. Sedgeba 6 nawilisagan da 21 Tav
isagan. esenia:
1. antikuri saqarTvelo: berZnebi, romaelebi da qristianobis miReba;
2. arabTa dapyrobebidan oqros saukunemde;
3. dampyroblebi da okupantebi _ jalal ed-dini, monRolebi,
Temur-lengi;
4. saqarTvelos daSla da Turqebisa da sparselebis Careva;
5. damoukideblobis dakargva. saqarTvelos aneqsia ruseTis mier;
6. damoukidebeli saqarTvelo 1918-1921 wlebSi: sabWoTa okupacia 1921
wels.
wigns Tan axlavs miTiTebebi, bibliografia. saerTo jamSi misi moculo
ba 500 gverdia. ydaze gamosaxulia gergeTis sameba.
rogorc avtori ambobs, misi `naSromi ar aris originaluri akademiuri
naSromi; is mxolod ganixilavs saqarTvelos istorias ufro martiv kon
teqstSi. misi wigni eyrdnoba daaxloebiT 300 sxva wigns (maT Soris 95%
_ 19 _
inglisurenovans). yoveli Cemi gamoyenebuli wyaro miuTiTebs originalze
da ganumartavs mkiTxvels, ra saidan movida. Tumca citirebuli masalebis
umetesoba pirvelad ixilavs dRis sinaTles araakademiuri wreebisTvis.
Cems wignSi miTiTebulia yvela gamoyenebuli wyaro, magram samwuxarod,
iqidan realurad Zalian cota mkiTxvels miuwvdeba xeli, universitetebis
biblioTekebSi daculi literaturis garda (http://kartvelologi.tsu.ge/public/
ge/arqive/8/5). aqve mivesalmebiT avtoris mier wignSive gakeTebul SeniSvnas,
rom SesaZlebelia miTiTebebSi daSvebuli iyos uneblie Secdomeba, ris ga
mosworebasac is apirebs Semdgom gamocemebSi (Skinner, 2014, gv. ii).
piter skineri sainteresod gadmoscems saqarTvelos istoriis TiToeul
epizods, Tumca Cveni yuradReba amjerad mis mier danaxul, Cveni azriT,
marTlac rom unikalurad qarTul istoriaze, 1918-1921 wlebis saqarT
veloze SevaCereT, romelic wignis meeqvse nawilSi me-20 Tavs moicavs _ gv.
451-471. miTiTebul 20 gverdze saqarTvelos es samwliani istoria warmod
genilia 11 qveTavis saxiT.
1. Sesavali: Camoyalibebis faqtorebi;
2. saqarTvelos demokratiuli respublika: germaniis mxardaWera;
3. saqarTvelos mTavroba: problemebi da politika qveynis mSeneblobaSi;
4. ruseTisa da TurqeTis safrTxis pirispir;
5. saqarTvelo Tanxmdeba britaneTis samxedro misias;
6. diplomatiuri saqmianoba: parizis samSvidobo konferencia;
7. saqarTvelo saerTaSoriso aRirebis ZiebaSi;
8. saqarTvelo _ sabWoTa ruseTis samizne;
9. ruseT-saqarTvelos SeTanxmeba da Semdgomi Careva;
10. dasavleTis uari mxari dauWiros damoukidebel saqarTvelos;
11. ruseTis SemoWra saqarTveloSi, 1921.
wignSi piter skineri exeba 1918-1921 wlebis movlenebis yvela mxares
_ TurqeTs, ruseTsa da evropis saxelmwifoebs, brZolas denikinis TeTr
armiasTan, somxeTsa da azerbaijanSi mimdinare procesebs, erovnuli um
ciresobebis sakiTxebs, da saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis
mizniT bolSevikebis mier ganxorcielebul qmedebebs. Tumca CamoTvlili
qveTavebis saTaurebidan naTlad Cans, rom avtori ZiriTad yuradRebas
amaxvilebs sagreopolitikur viTarebasa da didi saxelmwifoebis inter
esebsa da moqmedebaze saqarTvelosTan mimarTebaSi. Sesabamisad, mkiTxv
elis yuradRebis fokusireba xdeba qveynis SigniT mimdinare procesebze
saerTaSoriso urTierTobebis konteqstSi. SeiZleba iTqvas, es arcaa ga
sakviri, radgan Txrobis dasawyisSive avtori samarTlianad da obieqturad
aRniSnavs axali demokratiuli respublikis winaSe arsebul gamowvevebs _
safrTxes TurqeTisa da sabWoTa ruseTis mxridan, romelTa moqmedebac
gansazRvravda saqarTvelos mimarT imJamindeli da samomavlo politikis
raobas (Skinner, 2014, gv. 451). amasTan avtori sabWoTa ruseTis problemas
ganixilavs azerbaijansa da somxeTSi mimdinare procesebis konteqstSi.
_ 20 _
obieqturia batoni skineri im mxrivac, rom xazgasmiT aRniSnavs evropis
qveynebis mTavar sazrunavs gavlenis sferoebis mopovebis TvalsazrisiT.
aqve aRvniSnavT, rom ar Cans avtoris pozitiuri damokidebuleba germaniis
xelisuflebis saqarTvelosadmi arsebuli interesebis mimarT, rasac mow
mobs misi mosazreba, rom `germania Seejaxa TurqeTs, mis mokavSires omSi da
gaxda saqarTvelos, misi yofili mowinaaRmdegis garantori. es iyo qmede
ba, romelic emsaxureboda germaniis politikuri da ekonomikuri miznebis
ganxorcielebas da ara Tavisuflebisa da samarTlianobis principebis aRi
arebas (Skinner, 2014, gv. 453). did saxelmwifoTa Soris igi moixseniebs bri
taneTs, mis mier germaniis Canacvelebasa da saqarTveloSi usafrTxoebis
uzrunvelyofas TurqeTis SesaZlo Tavdasxmis winaaRmdeg, Tumca baqosa
da baTumis olqSi britaneTis qmedebas `okupacias~ uwodebs (Skinner, 2014,
gv. 454). aSkarad da Riad saubrobs britaneTis interesebze. saqarTvelos
mTavrobaSi arsebul azrTa sxvadasxvaobaze germaniasTan da britaneTTan
kavSiris sasargeblod.
piter skineri xazgasmiT aRniSnavs saqarTvelos axali mTavrobis sur
vils, rom mTavari iyo ara marto germaniisa da britaneTis mxardaWeris
mopoveba, aramed saqarTvelos suverenitetis aRiareba da mxardaWera sxva
erebis mxridan (Skinner, 2014, gv. 454). am TvalsazrisiT, Cveni rogorc mkiTx
velebisa da istorikosebis yuradRebis centrSi aRmoCnda parizis samSvi
dobo konferencia _ mTavari da mniSvnelovani etapi saxelmwifoTSorisi
urTierTobebis daregulirebis saqmeSi I msoflio omis dasrulebis Semdeg.
es iyo konferencia, romelsac axladgamocxadebuli respublikis mTavro
ba saerTaSoriso aRiarebis imedebs ukavSirebda, amasTan maT molodins
zrdida aSS prezidentis vudro uilsonis `14 punqti~, romelSic saubari
iyo erTa TviTgamorkvevis Sesaxeb; aseve erTa ligis Seqmna mSvidobisa da
samarTlianobis uzrunvelsayofad. piter skineri erTa TviTgamorkvevaze
aqcents akeTebs prezidentis mier araTavisufali miwebis dasaxelebiT, ma
gram pirdapir miuTiTebs, rom maT Soris saqarTvelo naxsenebi ar yofila
(Skinner, 2014, gv. 460). amiT avtori SesaZlebelia amwvavebs kidec mkiTxvelis
ganwyobas parizis sazavo konferenciis Sedegebis mimarT saqarTvelosTan
dakavSirebiT. amasTan, igi xazs usvams evropis wamyvani saxelmwifoebis san
doobis dabal xarisxs saqarTvelosTan da somxeTTan mimarTebaSi. avtoris
yuradRebis miRma ar darCenila evropis saxelmwifoebis mxridan ara marto
sabWoTa ruseTis uaryofis, aramed mefis ruseTis aRdgenisa da mis far
glebSi saqarTvelos dabrunebis survilic (Skinner, 2014, gv. 461).
sainteresoa batoni skineris damokidebuleba uSualod ruseTis qmede
bebTan dakavSirebiT. igi mkafiod da naTlad acnobs mkiTxvels saqarTve
los demokratiuli respublikis mTavrobis ganwyobas ruseTis mier SeTava
zebuli TanamSrolobis Sesaxeb, rasac asaxelebs kidec sabWoTa veraguli
reagirebis mizezad. ruseTis mTavrobis moTxovna `saqarTvelos terito
riaze mTavrobis mier antisabWoTa saqmianobis Sewyvetis sapasuxod, ruse
Ti gamoxatavda saqarTvelos de_iure aRiarebis mzaobas~ (Skinner, 2014, gv.
_ 21 _
466). miuxedavad imisa, rom aseTi moTxovna arRvevda suverenitets, aRi
arebis piroba seriozuli cduneba aRmoCnda, ramac saqarTvelo_ruseTis
molaparakebis procesi ganaaxla. Tumca avtori amavdroulad warmoaCens
antibolSevikuri ganwyobis zrdasac. saerTo jamSi, sabWoTa ruseTis qmede
bebSi samiznesTan mimarTebaSi gansakuTrebisT gamoyofs sergo orjoni
kiZis, ioseb stalinisa da sergei kirovis figuras. SeiZleba iTqvas, rom
wignis es nawili gaJRenTilia avtoriseuli gansakuTrebulad winaaRmdego
brivi ganwyobiT stalinis mimarT, rasac, Cveni azriT, aZlierebs stalinis
pirovnebis Sesaxeb erTi saintereso wyaros gamoyeneba (Skinner, 2014, gv.
470). Tumca aqve davZenT, rom stalinTan erTad aranaklebi roli iTamaSes
saqarTvelos gasabWoebis sakiTxSi leninma, kirovma da trockim.
antibolSevikurTan erTad, avtori uyuradRebod ar tovebs baTumSi mim
dinare movlenebis fonze gaZlierebul antiinglisur ganwyobas, rasac Tan
erTvoda dasavleTis uari mxari daeWira damoukidebeli saqarTvelosaTvis
(Skinner, 2014, gv. 458). miuxedavad imisa, rom evropis qveynebTan molapara
kebis procesSi saqarTvelos mTavrobis warmomadgenlebma rig warmatebas
miaRwies finansuri da savaWro SeTanxmebis xelmoweris, italiuri samTo
kompaniis tyvarCelis qvanaxSiris SaxtebSi daSvebisa da saqarTvelodan sa
frangeTSi safeiqro warmoebis ganviTarebisaTvis saWiro abreSumis Wiis
eqsportis Sesaxeb (Skinner, 2014, gv. 468). aRniSnuli informacia, vfiqrobT,
saintereso unda iyos ara marto 100 wlis winandeli istoriis gasacocx
leblad, aramed dRevandel dRes Cveni qveynis ekonomikuri ganviTarebis
strategiis Sesaqmnelad, radgan TanamSromlobas zemoTxsenebul sferoeb
Si SesaZlebelia seriozuli gagrZeleba mohyves, miT umetes maSin, roca
dRes ase uWirs tyibulisa da tyvarCelis maRaroebs. ase rom, erTis mxriv
istoriis amsaxveli masala, SesaZlebelia dRes sxvadasxva mimarTulebiT
dasavluri investiciebis mozidvasa da qarTuli produqciis sazRvrebs ga
reT eqsportirebaSi dagvexmaros.
ruseTis, TurqeTisa da evropis saxelmwifoebTan urTierTobis fonze
batoni skineri SedarebiT nakleb yuradRebas uTmobs qveynis SigniT mimdin
are movlenebs, Tumca saubrobs axladgamocxadebuli respublikis mTavro
bis formirebisa da maT mier gatarebuli sxvadasxva RonisZiebis Sesaxeb.
ministrTa kabinetis SemadgenlobaSi igi moixseniebs 9 ministrs, amasTan
saxelwodebebi warmodgenilia uzustobiT (Skinner, 2014, gv. 468). magaliTad:
soflis meureobis nacvlad unda iyos miwaTmoqmedebisa da Sromis minis
tri, vaWrobisa da mrewvelobis ministri _ finansTa da vaWroba_mrewvelo
bis ministris saxliT unda iyos moxseniebuli. amasTanave Tu daveyrdno
biT bolo monacemebs demokratiuli respublikis Sesaxeb, moxseniebulia
mxolod 7 ministri (https://on.ge). ase rom, es sakiTxi seriozul gadaxedvas
saWiroebs.
SedarebiT mwiria avtoris Txroba am mimarTulebiT, Tumca igi exeba im
periodSi TiTqmis yvela sferoSi ganxorcielebul RonisZebebs. yuradReba
_ 22 _
maxvildeba saqarTvelos jer kidev SezRudul infrastruqturaze, qveynis
mosaxleobis kategoriebze, im dros arsebuli teqnologiebis gamoyenebis
deficitze; samewarmeo saqmianobis Senelebaze. aseTi rTuli viTarebis
fonze _ saqarTvelos samxreT_dasavleT teritoriebis dakargva, saqarT
velos qalaqebsa da soflebSi sacxovreblisa Tu sursaTis, wesrigisa da
kanonmorCilebis problemebi _ piter skineri ufro met aqcents akeTebs
mTavrobis mier gatarebuli RonisZiebebis Sedegebze, aRniSnavs ra mTavro
bis wevrTa ideologiuri mrwamsis Sesaxeb _ saubrobs burJuaziis inter
esebis uaryofasa da glexebisa da muSa_xelis waxalisebaze. avtori aSuqebs
movlenebs TbilisSi, upirveles yovlisa, damfuZnebeli krebis, rogorc
Tavad ambobs `srulfasovani parlamentis arCevnebis~ Sesaxeb (Skinner, 2014,
gv. 461). igi xazs usvams arCevnebSi monawileobis liberalur uflebasa da
faruli wesiT kenWisyras, arCevnebSi monawileobis SesaZleblobas nebi
smieri partiisa da jgufisaTvis. masve Semoaqvs xmis micemis aRmniSvneli
termini `Franchise~ (Skinner, 2014, gv. 461). es ukanaskneli CvenSi ufro me
tad gamoiyeneba ekonomikuri SinaarsiT, Tumca amjerad avtori mas gansx
vavebul datvirTvas aZlevs. vfiqrobT, misi naSromi am TvalsazrisiTacaa
saintereso, radgan dainteresebul mkiTxvelsa Tu mkvlevarebs inglisur
enaze politikuri da ekonomikuri leqsikis gamdidrebis SesaZleblobas
aZlevs. piter skineri wignSi calke gamoyofs arCevnebis Sedegebs, Tumca aq
SeiniSneba mTeli rigi uzustobebi. pirvel rigSi es exeba arCevnebis saer
To Sedegis maCvenebels _ 550,477 xmis nacvlad avtori 505,477-s miuTiTebs
(Skinner, 2014, gv. 462). ufro meti albaTobaa imisa, rom es koreqturu
li Secdoma iyos. srulyofilad ar aris miTiTebuli arCevnebSi monawile
yvela politikuri subieqti, rac Cvens qveyanaSi demokratiis maCveneblad
SeiZleba CaiTvalos da misi codna dasavleli mkiTxvelisaTvis saintereso
aspeqts warmoadgendes. aseve piter skineri mxolod social-demokratebiT,
erovnul demokratebiTa da socialist_revolucionerebiT ifargleba, ma
Sin roca damfuZebel krebaSi kidev sxva politikuri partiebic ikavebdnen
adgils. amasTan sasurveli iyo avtors damfuZebeli krebis Sesaxeb aReniS
na isic, rom arCevnebSi monawileobdnen qalebi da maT Soris 5 qalbatoni
iqna arCeuli damfuZnebeli krebis deputatad, rac im periodSi sruliad
ucxo movlenaa wamyvani dasavluri saxelmwifoebisTvisac ki. amis das
turia skineris mier aRniSnuli ucxoeli politikosebis _ ramsei makdon
aldis, karl kauckis, pier renodelis, emil van der valdes vizitis Sesa
xeb saqarTveloSi. isini mxars uWerdnen saqarTvelos damoukideblobas,
ixiblebodnen aq mimdinare reformebiT, aSkarad gamoxatavdnen pozitiur
damokidebulebas qveyanaSi mimdinare procesebTan mimarTebaSi (Skinner,
2014, gv. 469).
eris mSeneblobisaTvis gatarebuli politikis konteqstSi avtori ga
nixilavs miwis politikas, samrewvelo kanonmdeblobasa da Sromis kodeqss,
romlis Sesaxeb is aRniSnavda: `axali kodeqsi cvlida cxovrebas. Tu qarTu
li kanonmdeblobas evropuli demokratiebis kanonmdeblobebs SevadarebT,
_ 23 _
SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelo moiazreba ganaTlebuli SromiTi praq
tikis mqone lider qveyanaTa Soris~ (Skinner, 2014, gv. 457). avtoris mier
maSin arsebuli realobis aseTi Sefaseba marTlac rom mravlismomcemia
ucxoeli mkiTxvelisaTvis, romlisTvisac kidev ufro naTeli xdeba maSinac
da dResac saqarTvelos mier demokratiuli sazogadoebis Senebis survili.
rac Seexeba ganaTlebasa da kulturas, piter skineri saubrobs mxolod
umaRlesi ganaTlebis _ universitetis mniSvnelobis Sesaxeb. oriode si
tyviT aRniSnavs sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg dasavluri gage
bis akademiuri Tavisuflebis SezRudis Sesaxeb, Tumca mkiTxvels amcnobs
qarTveli mecnierebis mier gamovlenili SemoqmedebiTi potencialisa da
maTi miRwevebis mniSvnelobis Taobaze (Skinner, 2014, gv. 457).
wignSi ganxiluli zemoT aRniSnuli qveTavebidan Cans, rom avtori oTx
qveTavs uTmobs swored rom ruseTis mier saqarTvelos gasabWoebis sakiTx
ebs. sabWoTa politikas saqarTveloSi is ZalmomreobiT politikas uwodebs.
misi Sinaarsis gadmocemisas is iyenebs termins `Faustrecht~ (Skinner, 2014, gv.
471), romelic iTargmneba rogorc `muStis samarTali~. aRsaniSnavia, rom
es termini CvenTvis nacnob qarTulenovan da inglisurenovan gamocemebSi
ar gvxvdeba. amdenad, mizanSewonilad migvaCnia misi ufro metad dakonk
reteba da samenciero mimoqcevaSi Semotana. aRniSnuli termini zustad
asaxavs sabWoTa xelisuflebis qmedebas, radgan misi Sinaarsi mdgomarebs
SemdegSi: situacia, sadac yvela cdilobs, rom misTvis samarTlianad miC
neuls ZalmomreobiTi meTodebiT miaRwios; es sityva werilobiT wyaroebSi
pirvelad XV saukuneSi dasturdeba da Tavdapirvelad orTabrZolis mniS
vnelobiT gvxvdeboda. XVI saukunidan sityvam sxva mniSvnelobac SeiZina,
kerZod, ufro Zlieris ufleba an samarTlis aRdgena samarTlebirivi sa
fuZvlis gareSe. sxva wyaroebi misi ufro mokle da lakonuri ganmartebiT
Semofarglebian da mas muStis samarTals uwodeben. vfiqrobT, sabWoTa
xelisuflebis Sinaarsis gadmosacemd termini `muStis samarTali~ ufro
metad unda iqnas Cven mier gamoyenebuli.2
terminebTan dakavSirebiT unda iTqvas Semdegic _ wigns Tan axlavs in
deqsaciis gverdebi, sadac gvxvdeba saqarTvelos demoratiuli resublikis
abreviatura inglisur enaze _ GDR, rac Georgia Democratic Republic niSnavs
(Skinner, 2014, gv. 492). es Zalian saintereso detalia, radgan msgavsi abre
viatura Cvens istoriul mexsierebaSi ukavSirdeba germaniis demokratiul
respublikas. amieridan SesaZlebelia skineriseuli abreviaturis gamoyene
baze fiqri saqarTvelos demokratiul respublikasTan mimarTebaSi.
aRsaniSnavia isic, rom britanel general milns piter skineri moixse
niebs rogorc C-in-C (Skinner, 2014, gv. 467). es ukanaskneli abreviaturaa
Commanders in Chief, rac mTavarsardals, SeiaraRebuli Zalebis umaRles
meTaurs niSnavs. mTavrsardlis aRsaniSavad inglisur enaze aRniSnuli ter
_ 24 _
minis codna istorikosebisaTvis mniSvnelovania dRevandel dRes, radgan
ufro xSirad gviwevs profesiuli saqminaobis dakavSireba inglisurnovan
samyarosTan.
rac Seexeba wignis gaformebas: wigns Tan axlavs 140 feradi da Sav-Te
Tri ilustracia, romlebic moZiebulia ara marto saqarTvelos sacavebSi,
arames ermitaJSi, palermos municipalitetis muzeumSi. vfiqrobT, rom es
kidev erTi safuZvelia saqarTvelos Sesaxeb xelovnebis Zeglebis kvlevis
aTvis. Tumca ilustraciebis nawili avtors mopovebulia aqvs internetis
meSveobiT (Skinner, 2014, gv. ii). swored es ukanaskneli amSvenebs CvenTvis
saintereso periods, da am mxriv raime siaxles ver vxedavT. es ilustra
ciebia _ general krezenStainis, social-demokrati liderebis 1918 wliT
daTariRebuli foto, Tbilisis universitetis, lord kerzonis, oliver
uordropis, giorgi kvinitaZis fotoebi.
da bolos, wigns Tan axlavs 20 feradi ruka (Skinner, 2014, gv. vii). calkeuli
periodebis amsaxveli kartografiuli masala absoluturad gansxvavebuli
midgomiTaa Seqmnili istoriis maswavlebelTa asociaciis vice_prezidentis,
istorikos-kartograf qalbaton manana SeyilaZis3 mier, romelmac wignis
ocive TavisaTvis specialurad moamzada oci istoriuli ruka. man da piter
skinerma rva Tvis ganmavlobaSi intensiurad imuSaves onlain-reJimSi. ba
toni skineris mier saqarTvelos istoriis Sesaxeb arsebuli masalebis kar
gad da safuZvlianad codnas misi da qalbatoni mananas gacnobis istoriac
mowmobs. qalbatoni manana man nodar asaTianisa da oTar janeliZis saqarT
velos istoriis inglisurnovani naSromis meSveobiT aRmoaCina. wignisaT
vis specialurad Seqmnil rukebTan dakavSirebiT aRsaniSnavia, rom wignis
avtoris moTxovniT, rukebi dadebulia Tanamedrove reliefur safuZvel
ze. batoni skineris moTxovna iyo aseve saqarTvelo rukaze gamoCeniliyo
ara lokaluri masStabiT, aramed regionuli mniSvnelobiT. TiTqmis yvela
ruka mocemulia Sav zRvasa da kaspiis zRvas Soris. aseTi midgoma pirdapir
pasuxobs wignis saTaurs. skineris azriT, aseT SemTxvevaSi mkiTxvels eZle
oda SesaZlebloba zustad gaego geografiulad da politikurad ra tipis
qveyanasTan hqonda saqme. sainteresoa, rom bevri ruka wignSi mocemuli sax
iT pirvelad Semodis qarTuli istoriul geografiaSi. Sedga iseTi rukebi,
romelsac aqamde analogi ar hqonia _ magaliTad qarTuli eklesia-monas
trebi, romelsac iqve aqvs qronologiuri saZiebeli. 1918_1921 wlebis
saqarTvelos Sesaxeb rukac specialurad am wignisaTvis Seiqmna. marTalia
rukis saxelwodebaa `saqar Tvelos demokratiuli respublikis okupacia
sabWoTa ruseTis mier 1921 wels~, magram am rukaze asaxulia 1918 wlidan
moyolebuli movlenebi. rukaze datanilia saqarTvelos istoriuli da Ta
namedrove sazRvrebi. isini gansxvavebuli feriTaa warmodgenili. rukis
legendaze miTiTebulia kidec _ `saqarTvelos teritoriuli moTxovnebi
erTa ligaSi 1919 wels~. adre arsebuli rukebisagan gansxvavebiT, sabWoTa
3 sakiTxis sakvlevad Sedga interviu qalbaton manana SeyilaZesTan 2018 wlis 16 ianvars.
_ 25 _
armiis nawilebis gadaadgilebis marSrutTan miTiTebulia maTi moqmedebis
dawyebis TariRebi. rogorc brZolis veli, calkea aRniSnuli tabaxmela.
gamomdinare iqidan, rom saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavro
bis emigrireba ucxoeTSi moxda baTumidan, SesaZlebelia ucxo mkiTxvels
gauCndes mosazreba mTavrobis rezidenciis baTumSi mdebareobis Sesaxeb.
aqedan gamomdinare kartografma mizanSewonilad CaTvala aRniSnul rukaze
eCvenebina mTavrobis emigrirebis gza xmeleTze _ Tbilisidan baTumamde,
Semdeg ukve baTumidan trapzonamde da stambulisaken (Skinner, 2014, gv. 450).
zemoTTqmulidan gamomdinare, Tamamad SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos
istoriiT dainteresebul ucxoel mkiTxvels gauCnda kidev erTi kargad
sakiTxavi wigni, romelSic aSkarad igrZnoba, rom saqarTvelo iyo evropa,
rom saqarTvelo dasavluri samyaros nawilia. rac Seexeba qarTvel mkiTx
vels, aq misTvis sainteresoa avtoriseuli xedva da pozicia, miT umetes,
roca is distanciidan gicnobs da gafasebs. Cveni azriT, swored am dis
tanciurobis Sedegia is xarvezebi, romelic Tan axlavs ganxilul naSroms.
sasurveli iyo avtors 1918-1921 wlebis istoriis momzadebis procesSi gae
Tvaliswinebina Semdegi sakiTxebi:
1. 1918_1921 wlebis mTavrobis wevrebsa Tu sazogado moRvaweebs pi
ter skineri moixseniebs mxolod gvarebiT, zogan iniacialiTa da gvariT.
sasurvelia avtors hqondes erTiani da Tanmimdevruli midgoma. amasTanave
igi umeteswilad ar uTiTebs calkeuli pirebis statuss, rac vfiqrobT,
dainteresebuli mkiTxvelisaTvis damatebiT kiTxvis niSnebs aCens.
2. sasurveli iyo avtors mieTiTebina yvela is qveyana, romlebmac aR
iares saqarTvelos damoukidebloba am samwlian periodSi.
3. avtori arafers ambobs eqvTime TayaiSvilis Sesaxeb, romelic am pe
riodis istoriis umniSvnelovanesi moRvawea da migvaCnia, rom 1918_1921
wlebis istoriis misi saxelis gareSe gaSuqeba ar iqneba srulyofili da
srulfasovani.
rasakvirvelia, Cven mier warmodgenili ramdenime xarvezis miuxedavad,
wigni ar kargavs Tavis mniSvnelobas da SesaniSnavi SenaZenia istoriografi
isaTvis. miT umetes gasaTvaliswinebelia avtoriseuli xedva, rom is ar
aris sferos specialisti da wigni yvela pirobas ver daakmayofilebs (http://
kartvelologi.tsu.ge/public/ge/arqive/8/5), Tumca mas Semoaqvs seriozuli intriga
qarTveli mkvlevrebisaTvis, rom ufro metad vizrunoT Cveni qveynis is
toriis farTo auditoriisaTvis warmoCenis TvalsazrisiT. es asecaa, miT
umetes, rom samomavlod wigni kargadaa Sesaswavli masSi asaxuli yvela
epoqiT. gansazRvrul unda iqnas ramdenad sworadaa gadmocemuli avtoris
mier gamoyenebul CvenTvis axal inglisurenovan wyaroebSi aqamde kargad
nacnobi movlenebi. gasaTvaliswinebelia misi rekomendaciac faqtebiT ga
jerebul saxelmZRvaneloebTan dakavSirebiT (http://kartvelologi.tsu.ge/public/
ge/arqive/8/5). am ukanasknelma, aseve erT konkretul avtorTan da epizod
Tan muSaobam kidev ufro metad dagvarwmuna mentaluri istoriis Seqmnis
aucileblobaSi. ase rom, jeri istorikosebsa da maT naSromebzea.
_ 26 _
gamoyenebuli literatura:
Kakha Shengelia
PhD in History, Professor
Caucasus University
Guranda Tchelidze
PhD in History, Professor
Caucasus University
Summary
The paper deals with the history of Georgia of 1918-1921 as described in the book
by an American Historian Peter Skinner `Georgia _ The Land Below the Caucasus”;
namely, with the principle issues describing the domestic-political environment of Geor-
gia, foreign political relations and cultural aspects; the paper also gives an overview
of the sources used, the terms and some cultural features. The paper highlights the
aspects that need to be focused on when investigating the period of 1918-1921 and
stresses significance of the work as it allows foreign readers to get acquainted with the
history of the country. The paper further emphasizes the need of publishing a more
comprehensive work on the history of Georgia.
_ 27 _
oTar janeliZe
istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori
saqarTvelos erovnuli muzeumi
_ 29 _
cnobilia, rom saqarTvelos demokratiuli respublikis Camoyalibebisas
pirveli msoflio omi jer kidev dasrulebuli ar yofila. axlad warmo
Sobilma saxelmwifom saWirod miiCnia, ganesazRvra qveynis damokidebuleba
am umniSvnelovanesi movlenisadmi, rac aisaxa kidec xsenebul dokumentSi.
saqarTvelom saerTaSoriso omianobaSi mudmivi neitraliteti gamoacxada.
iseT rTul geopolitikur regionSi, rogoric samxreT kavkasia iyo,
neitraliteti naklebad realuri Canda, magram misi sajaro deklarire
ba mkafiod da naTlad cxadyofda qarTuli saxelmwifos samSvidobo mis
wrafebas. aqve isic unda aRiniSnos, rom qarTvel politikosTa nawili, gan
sakuTrebiT erovnul-demokratebi, neitralitets ar miiCnevdnen idealad
da igi mxolod `mimdinare politikis safuZvlad~ warmoedginaT.
gulubryviloba iqneba vifiqroT, rom neitralitetis gamocxadeba mTav
robas qveynis suverenobis sakmaris garantad esaxeboda da ver acnobiereb
da im riskebsa da safrTxeebs, rac axlad Seqmnil patara qarTul saxelmwi
fos sxvadasxva mxridan emuqreboda.
sruliad sapirispiros mowmobs is faqti, rom aRmasrulebelma xelisu
flebam demokratiuli respublikis Tavdacvisunarianobis ganmtkiceba erT-
erT mTavar saxelmwifoebriv amocanad daisaxa.6 deklaraciaSi aRniSnuli
iyo: `mTavroba Tavis movaleobad racxs daicvas saqarTvelos respublikis
suvereniteti da demokratiuli wyobileba yovelnair gareSe da Sinaur sa
frTxisagan~.
iqve miTiTebuli iyo, rom `saqarTvelos respublikis damoukideblobis
gansamtkiceblad aucileblad saWiroa sakuTari, evropiulis wesiT gawvrT
nili jaris Sedgena da amave dros mTelis xalxis mier samxedro xelovnebis
Seswavla, raTa saWiroebisas saxelmwifom SesZlos Tavisi sazRvrebis dacva
da suverenitetis uzrunvelyofa~.
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba seriozul safrTxed
aRiqvamda im `arevdarevas, romelmac Tavi iCina saxelmwifos zogierT
kuTxeSi~. acxadebda, rom amiT xeli eSleboda `didi revoluciiT mopove
bul socialur da politikur uflebaTa ganxorcielebas~ da pirobas iZle
oda, mTeli Zal-RoniT aRmoefxvra am anarqiis niadagi.
deklaraciaSi yuradReba hqonda daTmobili eTnikur umciresobaTa
sakiTxs. ise rogorc 1918 wlis 26 maiss damtkicebul saqarTvelos saxelm
wifoebrivi damoukideblobis aqtSi, gansaxilvel dokumentSic mkafiod iyo
naTqvami, rom saqarTveloSi mcxovreb erovnul umciresobaTa moqalaqeebs
(rogorc maSin uwodebdnen _ `natex erebs~) `mieniWebaT iseTive politiku
ri, moqalaqeobrivi da erovnul-kulturuli uflebebi, romliTac aRWur
vili iqneba TviT qarTveli moqalaqeni~.
saqarTvelos mTavrobis deklaraciaSi gamokveTili iyo qveyanaSi
demokratiuli wyobilebis ganmtkicebis aucilebloba, gamoTqmuli iyo da
pireba, rom axlo momavalSi srul demokratiul safuZvelze moiwvevdnen
6 janeliZe o., saqarTvelos pirveli respublikis pirveli premieri, Tb., 2015, gv. 48
_ 30 _
saqarTvelos damfuZnebel krebas, daCqardeboda saerobo TviTmmarTve
lobis SemoReba, ganisazRvreboda administraciisa da TviTmmarTvelobis
urTierToba, aseve gatardeboda sasamrTlo reforma. mTavroba pirobas
debda, rom gaagrZelebda skolis gaerovnulebas da droulad daasrulebda
savaldebulo ufaso pirvel dawyebiT swavla-ganaTlebaze gadasvlas.
deklaracia Seicavda mTavrobis xedvas qveynis finansur-ekonomikuri
stabilizaciis Sesaxebac, romelic ase iyo formulirebuli: `saqarTvelos
ekonomikuri ganviTarebis xelSesawyobad ...saWirod migvaCnia finansiuri
meurneobis mowesrigeba, fulis sistemis SemuSaveba da sakuTari fulis
moWra, xolo, vidre es rTuli saqme moewyobodes, _ mTavroba zomebs miiRebs
Sinauri da sagareo sesxis asaRebad. mTavroba dauyovnebliv Seudgeba Se
mosavlisa da qonebis mixedviT progresiuli gadasaxadis SemoRebas da ga
dasaxadTa mTel sistemis gardaqmnas~.
agrarul sferoSi gaTvaliswinebuli iyo dawyebuli miwis reformis
drouli ganxorcieleba da zrunva intensiur sasoflo meurneobis ganvi
TarebisaTvis.
deklaraciis Tanaxmad, mTavrobas zomebi unda mieRo sawarmoo ZalTa
ganviTarebis uzrunvelsayofad. qveynis bunebrivi resursebis xalxis sam
saxurSi gamosayeneblad mTavrobas saWirod miaCnda `yovelgvri madneu
lobis saxelmwifos sakuTrebad aRiareba~ da sazRvargareT nedleulis
gatanaze saxelmwifo kontrolis daweseba. am iniciativebisaTvis samarT
lebrivi bazis mosamzadeblad ganzraxuli iyo erovnul sabWoSi Sesabamisi
kanonproeqtebis wardgena.
saqarTvelos mTavrobas uyuradRebod ar darCenia arc socialuri prob
lematika. mas `didmniSvnelovan morig saqmed~ warmoedgina xalxis sursa
TiT uzrunvelyofa da umuSevrobis Semcireba. gegmavda socialuri kanon
mdeblobis ganviTarebasa da muSaTa klasis mdgomareobis gaumjobesebas.
axali samuSao adgilebis Seqmnisa da mosaxleobis dasaqmebis mizniT,
mTavrobas ganzraxuli hqonda sarkinigzo qselis gazrda, tyeebis `wesieri
eqspluatacia~, sairigacio arxebis gayvana da sxv.
gansakuTrebiT aRsaniSnavia, rom saxelmwifoebrivi wesrigis ganmtkice
bis erT-erT aucilebel winapirobad deklaraciaSi miCneuli iyo erovnul
sabWos winaSe pasuxismgebeli `erTi Zlieri mTavrobis~ arseboba. qveyanaSi
aRar unda darCeniliyo mTavrobis uflebiT aRWurvili romelime sxva or
gano (igulisxmeboda muSaTa da glexTa sabWoebi).
erovnul-saxelmwifoebrivi TvalsazrisiT, didi mniSvneloba hqonda
deklaraciaSi saqarTvelos suverenitetis SenarCuneba-ganviTarebis mkaf
iod da naTlad gamoxatul survils, momavlis imedsa da rwmenas. amis aR
niSvna miT ufro aucilebelia, rom damoukideblobis aRdgenis miuxedvad,
TviT dominanti politikuri Zalis _ saqarTvelos social-demokratiuli
muSaTa partiis elitaSi kvlav rCebodnen adamianebi, romlebsac eWvi epare
bodaT qarTuli saxelmwifos dRegrZelobaSi da Tvali kvlav `demokrati
ul~ ruseTze eWiraT.
_ 31 _
saqarTvelos mTavrobis deklaracias Tu demokratiul RirebulebaTa
kuTxiT ganvixilavT, unda iTqvas, rom mas sruli gamWvirvaloba axasiaTeb
da. deklaracia erTgvari paTosiT iyo Sedgenili, misi teqsti uxvadaa ga
jerebuli im dros farTod gavrcelebuli revoluciuri frazeologiiT,
sagrZnobia social-demokratiuli partiuli stilic, magram xelisufle
bas araferi daumalavs qveynis moqalaqeebisaTvis _ arc miRwevebi, arc na
klovanebebi, arc saxelmwifos winaSe mdgomi siZnele-gamowvevebi da arc
samomavlo gegmebi Tu amocanebi. amasTan, deklaraciaSi realisturad iyo
Sefasebuli `norCi respublikis~ SesZleblobebi, ar iyo dasaxuli ambiciu
ri, imaze meti miznebi da amocanebi, risi ganxorcielebac swori saxelmwi
foebrivi politikis gatarebiT, SeuZlebeli iqneboda.7
saqarTvelos mTavrobis deklaraciam erovnuli sabWos wevrTa cxoveli
interesi gamoiwvia. dokumentis gacnobas xangrZlivi politikuri debati
mohyva. misi monawileni, aRmasrulebeli xelisuflebis samoqmedo program
is av-kargis ganxilvis paralelurad, cdilobden warmoeCinaT TavianTi
poziciebi da maT sisworeSi daerwmunebinaT rogorc mowinaaRmdege mxare,
ise farTo sazogadoebac. qarTul sinamdvileSi es am tipis pirveli sajaro
paeqroba iyo.
mTavrobis deklaraciis ganxilvas 1918 wlis 15 da 16 ivniss sami sxdoma
mieZRvna. iyo kritikuli Sefasebebic da mowonebis gamomxatveli gamosv
lebic.
kamaTSi monawileoba miiRes federalistebma: samson fircxalavam, svimon
mdivanma, akaki papavam da samson dadianma, upartio konstantine afxazma,
radikal-demokratebma daviT Ciqovanma da aleqsandre axmetelma, eserma
ioseb gobeCiam da grigol naTaZem, erovnul-demokratebma: grigol veS
apelma, geronti qiqoZem, revaz gabaSvilma, mixeil maCabelma, ioseb maWa
varianma, Salva qarumiZem, social-demokratebma irakli wereTelma da noe
Jordaniam.
samson fircxalavam ganacxada, rom federalisturi partia mxars uWers
respublikis mTavrobas, moiwona warmodgenili deklaracia, Tumca gamoTq
va ramdenime SeniSvnac 1. moiTxova, rom mTavrobas meti yuradReba daeT
mo qveynis `samxedro Zlierebis ganmtkicebisaTvis~; 2. germaniasTan urT
ierTobas unda mieces uflebrivi saxe. 3. mTavrobam unda gaiTvaliswinos,
rom Tu aqamde yvela partia da maT Soris social-demokratiac, partiul
muSaobas eweoda, _ dReidan saxelmwifos qmnis da rom is eweva saxelmwifo
moRvaweobas. mTavrobis politika unda iyos wminda erovnuli politika.
dasasruls dasZina: `mTavrobis programa bevrs rames aRniSnavs gasakeTeb
els da naxevaric rom gaakeTos, _ esec daufasebeli iqneboda saqarTvelos
respublikis winaSe~.8
konstantine afxazma aRniSna, rom sustia mTavrobis kavSiri perife
7 janeliZe o., saqarTvelos pirveli respublikis pirveli premieri, Tb., 2015, gv. 69
8 gaz. `saqarTvelo~, 1918 w., 18 ivnisi
_ 32 _
riebTan da maT Soris ar aris gabmuli saTanado qseli. miuTiTa, rom
aucilebelia saxelmwifos gaaCndes biujeti da siZneleebis miuxedavad, igi
droulad unda Sedges. xazi gausva, rom agraruli reformis cxovrebaSi
gatarebamde, proeqti unda gadaixedos erovnul sabWoSi, meti yuradReba
unda mieqces saxelmwifo institutebis ganmtkicebas, moxeleTa kadrebis
profesionaluri niSniT SerCevasa da sxv.9
grigol veSapelma eWvi gamoxata, rom social-demokratebi SeZlebdnen
burJuaziuli saxelmwifos mSeneblobas. misi sityviT, `Cveni mTavrobis
pirvelSobili Secodeba is aris, rom socialisturi politikis da ekono
mikis mociqulebma ikisres arasocialisturi saxelmwifos aSeneba~.
erovnul-demokratiuli partiisagan gamoyofili radikal-demokrati
uli partiis saxeliT gamosulma daviT Ciqovanma sxva sakiTxebis gverdiT,
SeniSna, rom deklaraciaSi araferi iyo naTqvami eklesiis Sesaxeb da dasZi
na: mTavrobas unda ganecxadebina, rom saTanado pirobebis mixedviT ekle
sia unda CamoSordes saxelmwifos.10
erovnul-demokratebi ar dakmayofildnen mxolod erovnuli sabWos
sxdomaze gamoTqmuli SeniSvnebiT da mTavrobis deklaracias TavianTi par
tiuli gamocemis furclebidanac gamoexmaurnen. kerZod, gazeT `saqarTve
loSi~ daibeWda vasil wereTlisa da rafiel ingilos kritikuli statiebi.11
eserTa fraqciis saxeliT mTavrobis deklaracia uaryofiTad Seafasa
ioseb gobeCiamac. man miuTiTa aRmasrulebeli xelisuflebis saqmianobis
xarvezebze da gaakritika mTavroba qveynad arsebuli anarqiis gamo. glexTa
gamosvlebis mizezebad gobeCiam agraruli sakiTxis gadauwyvetelobasTan
erTad `administraciuli aparatis moSliloba da uvargisoba~ daasaxela.
kritikas Seicavda socialist-federalisturi partiis gazeTis `saxalxo
saqmis~ gamoxmaurebac mTavrobis deklaraciaze. gazeTi mianiSnebda saxelm
wifo aparatis gaumarTaobaze, centrsa da provincias Soris saxelmwifoe
brivi kavSiris sisusteze da sxv.
opozicioner deputatTa sityvebisa da SeniSvnebis gamo sabWos ganmarte
ba misces mTavrobis Tavmjdomarem noe ramiSvilma, finansTa ministrma gi
orgi Jurulma da miwaTmoqmedebis ministrma noe xomerikma.
deklaraciis ordRiani ganxilvis Semdeg saqarTvelos erovnulma sabWom
kenWi uyara rezoluciis or variants. pirveli proeqti social-demokra
tiulma fraqciam warmoadgina da aseTi Sinaarsis iyo: `moismina ra mTavro
bis moxseneba misi samoqmedo gegmis Sesaxeb, saqarTvelos erovnuli sabWo
ucxadebs srul ndobas damoukidebel saqarTvelos demokratiul respub
likis pirvel mTavrobas~.
meore, _ erovnul-demokratiuli fraqciis rezoluciis proeqti aRniS
navda: `dRevandeli mTavrobis samxedro, agraruli da finansiuri politika
_ 33 _
safrTxes umzadebs saxelmwifos. erovnuli sabWo saWirod sTvlis mTav
robis organizacias saxelmwifoebriv da socialistur elmentebs Soris
paritetis principis mixedviT koaliciur plafrotmis niadagze.~
erovnul-demokratiulma partiam undobloba gamoucxada noe ramiSvi
lis kabinets. amas maTi warmomadgenlis giorgi Jurulis ministrobidan ga
dadgoma unda mohyoloda. Jurulma iTxova kidec ganTavisufleba, magram
sabolood igi mTavrobis SemadgenlobaSi darCa da partiidan gavida.12
sabWos umravlesobam, erovnul-demokratebis gamoklebiT, daamtkica
rezoluciis pirveli proeqti da noe ramiSvilis mTavrobas sruli ndoba
gamoucxada.13
noe Jordanias sityviT: `saqarTvelos pirvel mTavrobis pirvel
deklaraciis ganxilvam namdvili parlamantaruli ganwyobileba Seqmna
erovnul sabWoSi~.14
social-demokratiuli perioduli presis Tanaxmad ki, `mTavrobis
deklaraciis ganxilvis dros saqarTvelos parlamentma namdvili sarkis
roli iTamaSa da yvela wreebis da partiebis gulisnadebi gamoaaSkarava~.
1918 wlis zafxulSi, gazeTi `erToba~ ase afasebda saqarTveloSi ar
sebul sazogadoebriv-politikur viTarebas: `miuxedavad yovelgvari in
trigisa, SigniT Tu gareT, saqarTvelos demokratiuli respublika mainc
saukeTeso oazisia mTeli ruseTis da amierkavkasiis anarqiiT mocul us
azRvro sivrceSi~.15 am sityvebSi araferi iyo gadaWarbebuli. mokle dro
Si marTlac, safuZveli Caeyara qveynis aRmSeneblobas, moeswro araerTi
demokratiuli instituciis formireba, saTave daedo saxelmwifoebriv wes
rigsa da sxva.
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis meore deklaracia
ukve saqarTvelos damfuZnebelma krebam moismina. es aucilebeli gaxda
imis gamo, rom farTo demokratiuli principiT arCeulma am umaRlesma
sakanonmdeblo organom, romelSic didi upiratesobiT social-demokrati
ulma partiam gaimarjva, muSaobis dawyebisTanave Camoayaliba da daamtki
ca respublikis axali, erTpartiuli (social-demokratiuli) mTavroba noe
Jordanias TavmjdomareobiT.
aRmasrulebeli xelisuflebis samoqmedo programa mTavrobis Tavmj
domaris mindobilobiT sagareo saqmeTa ministrma evgeni gegeWkorma dam
fuZnebel krebas 1919 wlis 21 marts warudgina.
deklaracia acxadebda, rom axlad Semdgari mTavrobis mTavari mizani
iyo `revoliuciis monapovarTa ganmtkiceba da gafarToeba damoukideb
el saqarTvelos respublikis farglebSi~. sagareo politikaze saubrisas,
dokumentSi imedi iyo gamoTqmuli, rom `msoflio samSvidobo kongresi~
12 saqarTvelos erovnuli arqivi. centraluri saistorio arqivi, f. 1861, anaw. 3, saqm. 1, furc. 42
13 gaz. `erToba~, 1918 w., 18 ivnisi
14 gaz. `erToba~, 1918 w., 18 ivnisi
15 gaz. `erToba~, 1918 w., 21 ivlisi
_ 34 _
Tavis saboloo sityvas ityoda saqarTvelos demokratiuli respublikis
suverenitetis cnobis saqmeSi, rom didma britaneTma qveyanas ukve aRuTqva
damoukideblobis aRiareba. `saqarTvelos mTavroba mowadinebulia mokav
SireTa danarCen saxelmwifoebTanac SeTanxmebis miRwevas da maTi daxmare
biT saerTaSoriso ojaxSi sruluflebian wevraT Caricxvas~, _ xazs usvamda
deklaracia.
saSinao cxovrebis sakiTxebidan deklaraciaSi yuradReba maxvildebo
da `marTva-gamgeobis gamartivebaze~, erobebis Camoyalibebaze im mazrebSi,
romlebSic jer kidev moklebulni iyvnen am instituts, TviTmmarTvelo
bis organoebisaTvis adgilobriv doneze mmarTvelobis uflebis miniWe
baze, sasamarTlo reformis dasrulebaze (mosamarTleTa da nafic msa
julTa arCeviToba, senatis Camoyalibeba). mTavroba dapirebas iZleoda,
rom `gaanelebda~ sasursaTo da ekonomikur kriziss, Seamcirebda admin
istraciisaTvis gamoyofil xarjebs, axlo momavalSi Seadgenda da daamt
kicebda biujets, gamonaxavda Semosavlis damatebiT wyaroebs, `mSromel
Ta interesebis uzrunvelyofiT~ daawesebda gadasaxadebis axal sistemas,
srulyofda socialur kanonmdeblobas, waaxalisebda kerZo iniciativebs,
gaaaqtiurebda brZolas spekulaciis winaaRmdeg, SemoiRebda ufaso, saval
debulo da sayovelTao pirvel dawyebiT ganaTlebas, izrunebda xalxSi
`profesionalur-texnikur da sameurneo codnis~ gavrcelebisaTvis, ekle
sias ganacalkevebda saxelmwifosagan da sxv.
deklaraciaSi TvalsaCino adgili ekava saqarTvelos ganapira kuTxeebis
problemas, kerZod, aRniSnuli iyo, rom mTavroba miznad isaxavs afxazeTsa
da samuslimano saqarTveloSi `Taviseburi ganviTarebis uzrunvelyofas,
adgilobrivi ZalebiT Sinauri marTva-gamgeobis mowyobas da deda samSob
losTan SegnebulaT dakavSirebas~.16
mTavrobis deklaraciis Sesaxeb TavianTi azri gamoTqves fraqciaTa war
momadgenlebma. socialist-federalistTagan Salva aleqsi-mesxiSvili gamov
ida, eserTagan sityva warmoTqva leo Sengelaiam, xolo erovnul-demokrat
Ta saxeliT spiridon kediam ilaparaka. opoziciurma politikurma partiebma
saqarTvelos Tavisuflebisa da damoukideblobis dacvis mzadyofna gamox
ates, magram imavdroulad mkacri kritikis qar-cecxlSi gaatares mTavrobis
gaweuli muSaoba da samomavlo moqmedebis gegmac.
Salva aleqsi-mesxiSvilma ganacxada: `Cven miuReblad migvaCnia gza, rom
liTac mTavroba apirebs siaruls. …Cven vimyofebiT gardamaval xanaSi da
dResve unda Caeyaros mtkice saZirkveli momaval socialistur wyobilebas.
... Zirianad unda Seicvalos agraruli kanoni, romlis cxovrebaSi gatarebas
mTavroba apirebs. amis magivrad unda gatardes miwis socializacia. ...sof
lis meurneobaSi, mrewveloba-aRebmicemobaSi mTavroba unda miiswrafodes,
sadac ki SesaZloa, koleqtivizaciisaken. ...cdilobdes ekonomikur cxovre
bis umTavres dargTa sazogadoebriv organizaciaTa xelSi gadacemas~.
16 saqarTvelos damfuZnebeli kreba. 1919 wlis 21 martis sxdomis stenografiuli angariSi, gv. 13
_ 35 _
oratorma yuradReba gaamaxvila saxelmwifos xarjis masStaburobasa da
Semosavlis simcireze, muSaTa da saxelmwifo mosamsaxureTa mZime pirobeb
ze mzardi inflaciis pirobebSi, manve moiTxova sruli amnistiis gamocxa
deba yvela politikuri damnaSavisaTvis, xolo ubralo borotmoqmedTaT
vis _ sasjelis Semsubuqeba.17
S. aleqsi-mesxiSvilma, fraqciis davalebiT, waikiTxa federalistTa
partiis deklaracia, romelSic xazgasmuli iyo: aucilebelia saxelmwifos
meti daaxloeba `socialistur demokratiasTan Cvens garSemo da evropaSi.
...didi yuradReba unda mieqces erovnul umciresobaTa uflebebis uzrun
velyofas~.
socialist-federalistTa deklaracia iwunebda mmarTveli partiis
kurss, romelic mimarTuli iyo saqarTveloSi `martooden demokrati
uli saxelmwifos~ damyarebisaken misTvis socialisturi xasiaTis miucem
lad. sanacvlod ki acxadebda, rom qveynis ekonomikuri aRorZinebisaTvis
aucilebelia meurneobis gansazogadoeba, romelic unda moawyon koopera
tivebma, saerobo da saqalaqo TviTmmarTvelobam da mTelma saxelmwifom.
dasasruls, deklaracia miuTiTebda, rom federalisturi partiis
mimarTeba xelisuflebisadmi iqneboda kritikuli, `fxizeli da saqmiani~,
magram `respublikis dacvaSi, visganac unda moelodes mas safrTxe, so
cialist-federalistTa partia yovelTvis mzad iqneba mxarSi amoudges
damfuZnebel krebas da TavdadebiT, sakuTari sisxliT daicavs saqarTve
los Tavisuflebas~.18
mTavrobis deklaraciis ganxilva da Sefaseba socialist-federalistebs
amiT ar dausrulebiaT. am partiis oficiozma `saxalxo saqmem~ ramdenime
kritikuli werili gamoaqveyna da mmarTveli politikuri Zala sasursaTo
saqmeSi arsebul problemebSi daadanaSaula, miuTiTa, rom mTavroba mokle
bulia saxelmwifoebriv Semoqmedebas da qveyanas safrTxeSi agdebs.19
`saxalxo saqmis~ meTaur werilSi ki, romelic uSualod mTavrobis
deklaracias mieZRvna, aRniSnulia: `menSevikuri mTavrobis es deklaracia
ara Tu dRemde gamocemul yvela deklaraciaze sustia, romelic ki saqa
rTveloSi gamocemula, is iseTive liberaluri, zomieri, perspeqtivis da
demokratizmis grZnobas aris moklebuli, rogorc iyo guCkovebis da mili
ukovebis20 deklaracia.~ SinaarsiT deklaracia socialisturi demokrati
17 saqarTvelos damfuZnebeli kreba. 1919 wlis 22 martis sxdomis stenografiuli angariSi, gv. 5
18 saqarTvelos damfuZnebeli kreba. 1919 wlis 22 martis sxdomis stenografiuli angariSi, gv.
8-9
19 federalisturi partiis opozicionerobaSi eWvi SehqondaT erovnul-demokratebs. gazeT
`saqarTvelos~ publicistis sityviT: `federalistebma revoliuciis ori weli imas moandomes,
rom menSevikebTan erTiani fronti SeeqmnaT da mxned Sesdgomodnen burJuaziuli saxelmwifos
Senebas saqarTveloSi~. gaz. `saqarTvelo~, 1919 w., 22 marti.
20 a. guCkovi _ `17 oqtombris partiis~ (oqtiabristTa) lideri, ruseTis mesame saxelmwifo saTaT
biros Tavmjdomare (1910-1911 ww.), droebiTi mTavrobis samxedro da sazRvao ministri (1917
w.); p. miliukovi _ konstituciur-demokratiuli (kadetTa) partiis lideri, sagareo saqmeTa
ministri ruseTis droebiT mTavrobaSi (1917 w.).
_ 36 _
is verc erT skolas, ver erT frTas ver daakmayofilebs. es deklaracia
aRtacebaSi moiyvans Cveni sazogadoebis liberalur wreebs, mrewvel-
vaWrebs, magram Sromis xalxs deklaracia arafers aZlevs arc politiku
rad, arc ekonomikurad.21
mTavrobis deklaraciis Sesaxeb diskusiisas, socialist-revolucioner
Ta partiis Tavmjdomare leo Sengelaiam mmarTveli Zalisa da mTavrobis
politikas oportunistuli uwoda. meryevi sagareo politikis Sedegad
miiCnia is garemoeba, rom damoukideblobis gamocxadebidan erTi wlis
ganmavlobaSi qarTulma saxelmwifom ver SeiZina verc erTi mokavSire,
rom mas TiTqmis yvela mezobel erTan omi da Setakeba mouxda, rom `Cven
ver davicaviT nacionalizmis poziciebi da davTmeT internacionalizmis
poziciebic. ...Cven TiTqos didi yuradReba mivaqcieT Tavdacvis saqmes, ma
gram ver SevqmeniT verc xeiriani regularuli jari da verc namdvili sax
alxo milicia!~22
socialist-revolucionerTa partia mmarTvel politikur Zalas or
skamze jdomaSi sdebda brals, acxadebda: `social-demokratiis mTeli
ubedureba imaSi mdgomareobs, rom is or skamze zis. muSaTa xmebiT gab
atonebuls mas ver gaugia, rom erTsa da imave dros SeuZlebelia muSaTa
interesebis damcvelic iyo da burJuaziis saqmec akeTo. amitomac social_
demokratia mudam ryevaSia~.23
eserTa warmodgeniT, saqarTvelos damfuZnebeli kreba `unda iqnes or
gano revoliuciis socialuri gaRrmavebisa~, xolo qveyanaSi arsebuli Zal
Ta ganwyobileba da Tanamedrove saerTaSoriso situacia imis wina pirobad,
rom saqarTvelo gadaeqciaT `axal socialur cxovrebis oazisad~. l. Sen
gelaias sityviT, `mxolod mTavroba WeSmariti socialisturi programi
Ta da moqmedebiT, mTavroba ZiriTadi socialuri gardaqmnisa _ gauZRveba
Rirseulad revolucionur mSromel xalxs~. socialist-revolucionerTa
fraqcia mxolod aseT mTavrobas gamoucxadebs ndobas da mTeli Tavisi
Zal-RoniT mxars dauWers mas.24
gansakuTrebuli simwvaviT gamoirCeoda memarjvene opoziciis lideris,
spiridon kedias gamosvla. warmodgenili deklaraciis av-kargi man erTob
originaluri meTodiT ganixila: radgan aRmasrulebel xelisuflebaSi ar
aviTari axali elementi ar Semosula, arc pirovnebis saxiT da arc rogorc
fsiqologiuri motivi, amitom `mTavrobis momavali politika iqneba gagr
Zeleba misi warsuli politikisa~, _ ganacxada kediam da axlad formirebu
li mTavrobis momavali saqmianoba misi warsuli moqmedebis analizs dau
kavSira.
_ 37 _
s. kediam aRniSna saxelmwifos mSeneblobis gzaze daSvebuli mTeli rigi
Secdomebi, saSinao Tu sagareo politikis xarvezebi da xazi gausva, rom
mTavroba fsiqologiurad moumzadebelia erovnuli saxelmwifos Seqmni
saTvis. s. kediam es garemoeba upirvelesad imiT axsna, rom social-demokra
tiuli partia arasodes eswrafoda qveynis politikur Tavisuflebas da igi
damoukidebeli saqarTvelos mmarTvelobis saWesTan mxolod garemoebis
ZaliT aRmoCnda. misi sityviT, `mTavroba, romelsac saqarTvelos poli
tikur saxelmwifoebriv damoukideblobis Zieba Tavis dReSi ar hqonia da
romelmac mxolod garemoebis ZaldatanebiT Caibara ukve damoukidebel
saqarTvelos marTva-gamgeoba, cxadia, ...ver gamoiCenda im SemoqmedebiT
saxelmwifoebriv politikas, romliTac mxolod SeiZleboda ...Cveni qveynis
saxelmwifo Senobis ageba da gamagreba~.25
spiridon kediam mTavroba daadanaSaula imaSi, rom igi darCa inter
nacionaluri solidarobis moimeded da Seaferxa `Cveni mdgomareobis
Sesaferi~ regularuli jaris Seqmna, rom sasamarTlo administraciis
gavlenis qveS imyofeba, arCeul mosamarTleTa Soris bevri Tanamdebobi
saTvis sruliad gamousadegia da sxv. `usistemo da uloRiko~, _ ase daax
asiaTa erovnul-demokratiuli partiis Tavmjdomarem saqarTvelos so
cial-demokratiuli mTavrobis ekonomikuri politika da igi mmarTveli
politikuri Zalis `socialistur codosa da danaSauls~ daukavSira.
`mTavrobas ver gaubednia an ar surs icnos mesakuTris ufleba Tavis
sakuTrebaze, gzas uxSobs Tavisufal da kerZo iniciativas. xelisuflebis
usistemo da uloRiko ekonomikuri politikis Sedegad qveynis ekonomiku
ri cxovreba ufskrulisaken mieqaneba. misi warsuli politikis gagrZeleba
Cvens qveyanas daRupavs da gaanadgurebs~, _ ganacxada s. kediam.
mTavrobas dRemde ver gaurkvevia saxelmwifoebrivi Semoqmedebis ori
entacia _ kritikulad dasZenda sp. kedia _ meryeobs `mebrZol interna
cionalur politikasa da namdvil erovnul saxelmwifoebriv politikas
Soris~, igi axorcielebs `revolucionur socializmis~ programas da mo
qmedebs ara saxelmwifoebrivi sazomiTa da saWiroebiT, aramed partiuli
ideologiis TvalsazrisiT~.
sp. kedia xelisuflebas urCevda, daegmo `sarevolucio socializmis~
kursi, radikalurad gardaeqmna muSaoba da dadgomoda `nacad da saimedo
burJuaziul-demokratiul saxelmwifoebrivi Semoqmedebis gzas~.
gansaxilveli deklaraciis mZafri kritikisa da imis miuxedavad,
rom erovnul-demokratebma undobloba gamoucxades erTpartiul so
cial-demokratiul mTavrobas da `principial da saqmian opozicias~
daadgnen, spiridon kediam dabejiTebiT ganacxada, rom saqarTvelos
erovnul-demokratiuli partia qveynis Tavisuflebisa da damoukideblo
bis sakiTxSi `yvel mTavrobasTan iqneba yovel gasaWiris dros~.26
25 saqarTvelos damfuZnebeli kreba. 1919 wlis 22 martis sxdomis stenografiuli angariSi, gv. 10
26 saqarTvelos damfuZnebeli kreba. 1919 wlis 22 martis sxdomis stenografiuli angariSi, gv. 15
_ 38 _
aranakleb kritikuli iyo erovnul-demokratiuli presa. gazeT `saqarT
velos~ mowinavis Tanaxmad, mTavroba uxvia dapirebebSi, magram ver uTiTebs,
`ra gziT, ra saxsrebiT da saSualebiT~ apirebs maT Sesrulebas. `winaswar
Segneba, winaswar mzadeba, Tu Soreuli ara, maxlobel drois movlenaTa
mainc ganWvreta da maTi angariSis gaweva, _ aseTi Tvisebebi sruliad ar
axasiaTebs Cveni socialisturi mTavrobis moRvaweobas~.27
social-demokratiuli fraqciis saxeliT opozicur deputatTa kriti
kul gamosvlebs pasuxi gasca da mTavrobis deklaracia daicva raJden ar
seniZem. misi sityviT, `is movlena, rom saqarTvelos xalxma socialistebs
misca xma (gansakuTrebiT soc. demokratebs), mowmobs imas, rom gza so
cial_demokratebis mier amorCeuli, aris swori. maSasadame, Cveni poli
tikis RerZi unda darCes igive, rogoric iyo aqamde da rogorsac xma misca
xalxma. ...aq laparakoben mTavrobis Secdomebze, magram gana, rodesac ax
als aSenebs vinme, mas Secdomebi ar mouva~?28 `vinc axal gzas ikafavs, mas
waborZikebis uflebac unda hqondes~.29
deklaraciaze msjelobis dasasruls, damfuZnebel krebas waredgina ori
rezolucia: 1. social-demokratiuli fraqciisa, aseTi SinaarsiT: `mois
mina ra moxseneba mTavrobis Sedgenis Sesaxeb da misi samoqmedo programa,
damfuZnebeli kreba savsebiT iwonebs mas, amtkicebs mTavrobis Semadgen
lobas da gadadis morig sakiTxze~. 2. socialist-federalisturi fraqci
is rezolucia, romelSic aRniSnuli iyo: `damfuZnebelma krebam moismina
gancxadeba mTavrobis Semadgenlobis Sesaxeb da agreTve misi deklaracia
da gadadis morig sakiTxzed~.30
erovnul-demokratebs mTavrobisa da misi deklaraciis damtkicebaSi
monawileoba ar miuRiaT. eserebma da federalistebma social-demokratebis
rezoluciisaTvis kenWisyrisas Tavi Seikaves, magram es rezolucia mainc
xmebis absoluturi umravlesobiT iqna miRebuli.
mTavrobis deklaraciebis ganxilva da opoziciuri partiebis mier maTi
Tavisufali Sefaseba mkafiod warmoaCens saqarTvelos pirveli respublik
is demokratiul bunebas, cxadyofs qveyanaSi arsebul pluralistur gare
mos; gviCvenebs, ramdenad cxovelmyofeli iyo politikuri procesi 1918-
1921 wlebis saqarTveloSi, rogor yalibdeboda xelisuflebis instituti
mravalpartiul sistemaSi, rogori iyo opoziciis monawileoba saxelmwifo
politikis formirebasa da ganxorcielebaSi.
_ 39 _
Otar Janelidze
Doctor of History, Professor
Georgian National Museum
The highest legislative body of the Democratic Republic of Georgia heard and dis-
cussed the Government’s Declaration two times, held debates and reached an appro-
priate resolution. The declaration was first presented to the National Council on June
15, 1918 by the head of the Coalition Government Noe Ramiishvili; the second hearing
of a similar document presented to the Constituent Assembly of Georgia by one-party
Social-Democratic government was held on March 21, 1919.
In both instances the document led to heated political debates. The opposition
parties expressed their readiness for defending independence of Georgia but at the
same time severely criticized the government’s performance and its action plan. The
opposition parties were not content with criticism at the plenary meetings and respond-
ed to the government’s declarations in their party publications (the “Sakartvelo”, the
“Sakhalkho Sakme” and the “Shroma”).
The National-Democratic party distrusted Noe Ramishvili and his cabinet while the
others supported him. The National-Democrats dissociated from the approval of the
government and its declarations. The Essers and the Federalists abstained from voting.
Debates over the government’s declaration and free expression of opinion by the
opposition parties clearly indicates the democratic nature of the first Republic of
Georgia and the pluralist environment in the country; it shows how active the political
process was in 1918-1921, how the government institution was formed in multi-party
climate and what role the opposition played in the formation of the state.
_ 40 _
dodo WumburiZe
istoriis mecnierebaTa doqtori
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis
iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis institutis
mTavari mecnier-TanamSromeli
_ 41 _
13 maiss amierkavkasiis delegaciam Seadgina memorandumi, romliTac
moiTxova osmaleTis mier 11 maiss SemoTavazebuli `zavisa da megobrobis xe
lSekrulebis~ dokumenti ganexila mokavSire oTxTa saxelmwifos yvela war
momadgenels. amas osmalebi ar daeTanxmen. halil beim 14 maiss kidev ufro
mZime nota gadasca Cxenkelis delegacias: moiTxova aleqsandropol-julfis
rkinigzis gadacema, rasac asabuTebda CrdiloeT sparseTSi ingliselebTan
brZolis strategiuli aucileblobiT [Документы 1919 ].
aRSfoTebulma germaniis genStabis ufrosma generalma ludendorfma
daavala osmaleTis genStabis ufrosis moadgiles general fon seqts, rom
enver-faSas teritoriuli pretenziebi moeqcia brestis zavis farglebSi,
SeeCerebina osmalTa Semdgomi winsvla amierkavkasiaSi da aq gamoTavisufle
buli maTi jarebi sparseTsa da mesopotamiaSi gadaesrola [Людендорф 1924].
osmaleTis dampyroblur madas verc germania ereoda, is saqarTvelos
daxmarebas cdilobda imiT, rom Sulenburgis rCeviT, saqarTveloSi mcx
ovrebi germaneli kolonistebis da tyveebisagan unda Camoyalibebuliyo
razmebi, romlebic daicavdnen saqarTvelos sazRvrebs osmalTa Semoteve
bisagan [vaCnaZe 1992].
Seqmnil viTarebaSi daxmareba rom ufro efeqturi yofiliyo, germaniis
warmomadgenlebma urCies akaki Cxenkels _ saqarTvelos erovnul sabWos
oficialurad eTxova mfarveloba germaniisaTvis. marTlac, 14 maiss saqa
rTvelos erovnulma sabWom germanias sTxova daxmareba saerTaSoriso da
politikur-samarTlebriv sakiTxebSi, saqarTvelos usafrTxoebis uzrun
velyofa gareSe da Sinauri mtrebisagan [Пипия 1978].
am politikuri viTarebisa da mokavSireTa Soris uTanxmoebis fonze aka
ki Cxenkelma namdvili diplomatiuri niWi gamoavlina, razec metyvelebs
noe Jordaniasdmi 15 maiss gagzavnili misi werilic. 1918 wlis 26 maisis
saqarTvelos damoukideblobis aqti pirdapiri Sedegi iyo Cxenkelis pi
radi iniciativisa da diplomatiur-politikuri brZolisa, rasac kargad
aCvenebs rogorc noe JordaniasTan, aseve, noe ramiSvilTan da sxva qarTvel
politikosebsa da samxedro meTaurebTan gagzavnili misi werilebi.
germania darwmunda, rom enveri da sxva osmalo politikosebi kavkasi
aSi sakuTar interesebze ufro fiqrobdnen, vidre germaniis bedze, an in
glisTan omze [Kühlmann, R. 1948].
kavkasieli mahmadianuri mosaxleobis antirusul gamosvlas gegmavda da
aqezebda avstria-ungreTis jarebis sardlobac.
osmalTa winaSe sami ZiriTadi gegma iyo: egviptis, balkaneTisa da kavka
siis dapyrobisa. upiratesobas isini kavkasiis dapyrobas aniWebdnen, aqedan
surdaT gasvla Sua aziisken da iqauri mahmadianebis dapyroba. germanias ki,
upirvelesad, suecis arxis gawmenda da egviptidan ingliselebis gandevna
undoda.
am politikuri viTarebisa da mokavSireTa Soris uTanxmoebis fonze aka
ki Cxenkelma namdvili diplomatiuri niWi gamoavlina, razec metyvelebs
noe Jordaniasdmi 15 maiss gagzavnili misi werilic.
_ 42 _
werils hqonda minaweri: `am politikas savsebiT viziareb da veTanxmebi.
n. nikolaZe~ [scssa, fondi 1861, saqme 23].
am vrcel da istoriuli, diplomatiuri Tu sxva TvalsazrisiT mravalmx
riv sayuradRebo dokumentidan SeiZleba gamovyoT ZiriTadi aspeqtebi, ra
sac saqarTvelosTvis yofna-aryofnis periodSi svams erTi qarTveli kaci,
im partiis wevri, romlisTvisac manamde erovnuli sakiTxi sasxvaTaSoriso
iyo, axla ki erovnuli arsebobis sadave mis xelT aRmoCnda. werilSi Cans
Cxenkelis simamace, pragmatuloba, didi naxtomisken eris waqezebis unari,
is niuansebi, rasac is xedavda karsmomdgari safrTxeebis miRma.
1. 15 maisis diliT osmalebis nota saqarTvelos teritoriaze jarebis
gaSvebis Sesaxeb baTumis konferenciaze myofi amierkavkasiis saxelmwifo
delegaciis qarTveli wevrebisaTvis moulodneli ar iyo, es SeTavazeba-ul
timatumi maT wina dRiT miiRes, magram uari Tqves formalurad, taqtikuri
mosazrebiT, raTa egrZnobinebinaT osmalebisa da germanelebisTvisac, rom
qarTvelebi ase advilad ar nebdebodnen.
2. osmaleTis mTavrobis amgvari agresiuli ultimatumi germaniis
saxeliT gaaprotesta germaniis misiis meTaurma fon losovmac, magram os
malebs ukan ver daaxevina;
3. es yvelaferi formalur, garegnuli dekoris daniSnulebis iyo. sinamd
vileSi ki, qarTvelebs araoficialurad unda miecaT osmalebisaTvis rkinig
ziT jaris gatarebis ufleba, rom ar momxdariyo maTi Setakeba qarTvelebis
an somxebis nawilebTan (azerbaijani maT mxareze iyo), amitom osmaleTis
jars meTvalyured moyveboda ori germaneli oficeri jariskacebiT. es ger
manelebi qarTvelebs dauyonebliv aleqsandropolSi unda gaegzavnaT, azer
baijanuli mxaris warmomadgenels _ nazarbegovs calke unda SeTanxmebodnen,
rom osmalebisTvis araoficialurad SeewyoT xeli.
4. jarebis Cqara gasvla saqarTvelos teritoriidan sasargeblo iyo qa
rTvelebisaTvis: isini naklebi darCebodnen saqarTveloSi, osmalebis sar
dali vehib-faSa iZleoda sityvas, rom sxva jars ar moxsnida frontebidan.
5. samxedro saidumloeba mkacrad unda daculiyo, arc presas da arc
seimis deputatebs samxedro sakiTxebze xmamaRla ar unda esaubraT. Cxenke
li gmobda gazeTebis agresiul tons osmalebis da miTumetes germanelebis
mimarT. is urCevda Jordanias, rom TbilisSi gamomaval qarTul da rusul
gazeTebSi _ `borba~, `izvestia~ da `erToba~ daesvaT mTavrobis kaci, vinc
amas gaakontrolebda.
6. Cxenkelma icoda, rom germaniasac Tavisi zraxvebi hqonda saqarTve
losadmi, magram es naklebi boroteba iyo imasTan SedarebiT, rac qveyanas
ruseTisa da osmaleTisagan eloda. sagulisxmoa misi sityvebi: `borbas~
da `izvestias~ unda CaagonoT, rom germaniis imperializmi, romelzedac
ase Wyivian, ukeTesia ruseTis imperializmze, rom Cveni mdgomareoba gvai
Zulebs pirvels SevurigdeT, vinaidan germaniam Tu gvixsna, mxolod Tav
is imperialisturi madis dasasabuTeblad da ara rusi amxanagebis lamaz
TvalisaTvis~.
_ 43 _
7. omi SeuZlebeli iyo saqarTvelosaTvis, mas ar unda Caedina is, rac
31 marts moxda _ somexi deputatebis da rusi samxedroebis waqezebiT omSi
Caeba osmalebTan da trapizonis konferenciis molaparakebebs xeli SeuSa
la. amas Cxenkeli abralebda Jordania-ramiSvils da SiSobda, rom rusebsa
da gansakuTrebiT somxebs ar aeZulebina isev qarTvelebi omSi Cabmuli
yvnen. Turqebis gasvla julfisaken winaaRmdegobis gareSe unda momxdriyo,
Tu presa, an rusis samxedro wreebi amas ar daeTanxmebodnen, qarTul mx
ares sastikad unda daecva es mimarTuleba. Cxenkels efiqreboda Jordanias
principuloba da werda: `specifikuri Seni taqtika damRupvelia, ese igi
kompromisi, naxevari nabiji win, naxevari ukan. aman daRupa Cveni trapezun
dis pozicia, erTi dRis magier erTi kvira vikamaTeT~.
8. qarTulma delegaciam ganucxada Turqebs da germanelebs, rom pir
veli xelSekrulebis proeqti, rac ukve gadmogzavnili hqondaT Jordani
asTan, Tuki is sisruleSi movidoda, maSin iqneboda subieqti saerTaSoriso
uflebisa, ese igi xelSekruleba mTliani amierkavkasiis respublikasTan
daideboda, rac Turqebs ar awyobda, radgan maT surdaT azerbaijanis
damoukidebloba, osmalur jarSi gawveva azerbaijanis axalgazrdobisa,
riTac am urTules Jams fronts gaaZlierebdnen. fon-losovi arwmuneb
da qarTvelebs, rom brest-litovskis sazavo pirobebs daicavda berlinis
instruqciis ZaliT, emxroboda amierkavkasiis mTlianobas, cdilobda os
malTa madis alagmvas, magram araferi gamodioda. muSaoba amierkavkasiis
saxeliT intensiurad warmoebda da Cxenkelis delegacias imedi rCeboda,
rom moaxdenda Tavis sasargeblod sazRvrebis ramdenadme Sesworebas.
9. Cxenkels ar ganuxilavs delegaciis somxur da azerbaijanul nawil
Tan sakiTxi amierkavkasiis qveynebis damoukideblobis Sesaxeb, elodeboda
fon-losovis mcdelobis Sedegs, magram, rogorc qarTveli diplomati da
misi Tanmxlebi qarTveli delegatebi varaudobdnen, male germaniac dae
Tanxmeboda osmaleTs, radgan inglisis Semotevebi gaZlierda da amisTvis
damatebiTi samxedro Zala iyo saWiro, mokavSireebi amas azerbaijanSi xe
davdnen.
10. Cxenkelis daJinebuli moTxovniT, saswrafod unda gamocxadebuli
yo saqarTvelos damoukidebloba, mxolod am SemTxvevaSi SeiZleboda za
vis Sekvra qarTvelebisTvis misaReb pirobebSi. somxebi, ra Tqma unda, ar
Seurigdebodnen Turqebis gegmas da oms gamarTavdnen, rogorc ambobdnen
xatisovi da kaCaznuni, _ maT Soreuli imedi mainc rCebodaT inglisisa.
Turqebi Tu nebiT ara, ZaliT gaivlidnen amierkavkasias, daipyrobdnen saqa
rTvelos, Caayenebdnen jars simagreebSi da ingliselebs ar miuSvebdnen
manamde, sanam ar amoJletdnen qarTvelobas. Tu Jordania da erovnuli
sabWos sxva liderebi daadgebodnen 31 martis taqtikas da omSi CaerTve
bodnen, saqarTvelo daiRupeboda.
11. Cxenkeli Txovda Jordanias, daerwmunebina somxebi, ar aeRoT iara
Ri. maSin is SesZlebda germanelebis keTilganwyobis mopovebas da somxebis
daxsnas xocva-Jletisagan, radgan germanelebi maT afaseben vaWruli niWis
_ 44 _
gamo. maTi yofna saqarTvelosTan erT federaciaSi ar SeiZleboda, radgan
es arc osmalebs surdaT, arc azerbaijanlebs, amasTanave, somxebs terito
riuli sazRvrebi ar hqondaT gamokveTili, rac konfliqtur situaciebs
uqmnida mezoblebTan, saqarTvelo ki am konfliqtebSi ver Caereoda.
12. saWiro iyo baTumSi molaparakebis Sewyveta, radgan Turqebis proeq
ti miuRebeli iyo Tbilisis delegaciisaTvis;
13. Cxenkelis werili erovnuli sabWos prezidiumSi sruliad saidumlod
unda waekiTxaT, Cxenkeli SeuZleblad miiCnevda am saganze saolqo komitetSi
an fraqciaSi laparaks. is Tamam winadadebas aZlevda social-demokratebis
lidersa da erovnuli sabWos Tavmjdomares: `Tqven valdebuli xarT qarT
vel ers uxelmZRvaneloT, Tu ar SegiZliaT, ukeTesia gadadgoma, magram
am SemTxveaSi eri daiRupeba. Tqven unda iTamaSoT radikaluri burJuaziis
roli, sxva aravin aris TqvensaviT gavleniani. saWiroa am wuTSive gaTval
iswineba yvela amisa, saWiroa gambedaoba, nu aqcevT erisa da saxelmwifos
saqmes partiis saqmed. partia, erovnuli grZnobiT ganmsWvaluli, SeZlebs
eris xsnas~.
14. afxazebs, gansakuTrebiT osmaleTSi mcxovreb mohajirebs, osmalebi
aqezebden damoukideblobisken da idga safrTxe maT mier afxazeTis ok
upaciisa. baTumis konferenciaze ki, Cxenkelis TqmiT, soxumis olqze Tur
qebis mxridan dava ar iyo, is miiRebda imave uflebas, rasac danarCeni
saqarTvelo;
15. gansakuTrebuli megobruli urTierToba unda SenarCunebuliyo
azerbaijanTan, damoukideblobis Semdeg is gaxdeboda saqarTvelos kidev
ufro didi megobari. unda daxmarebodnen baqos, romelic jer kidev amier
kavkasiis farglebSi iyo.
Cxenkels miaCnda, rom es werili iyo misi erT-erTi gamamarTlebeli do
kumenti, romelic unda darCenoda erovnul sabWos, rasac im SemTxvevaSi ga
moiyenebda, Tu misi mimarTvis adresatebi ar daijerebdnen, ar Seasrulebd
nen mis rekomendaciebs da saqarTvelos beds ukuRma waiyvandnen.
osmaleTis jarebi amierkavkasiis qarTuli delegaciis protests yurs
ar aTxovebdnen da agrZelebdnen winsvlas: maT 15 maissve aiRes aleqsan
dropoli, Semdeg Tbilisisa da erevnis mimarTulebiT daiZrnen. 1918 wlis
17 maiss baTumis konferenciaze germaniis delegaciis meTauris _ fon
losovis mier warmoTqmuli sityva aseTi Sinaarsis iyo:
`pativi maqvs gacnoboT, rom me germaniis imperiis kanclerisgan miviRe
qvemoT motanili Semdegi instruqcia:
germanias ar SeuZlia amierkavkasiis respublikis damoukidebloba icnos
amJamad, manamde, vidre am saxelmwifos damoukideblobas ar icnobs ruse
Ti. saimperatoro karis warmomadgenels ruseTSi graf mirbaxs gadacemuli
aqvs rwmuneba hkiTxos ruseTis mTavrobas, rogoria misi damokidebuleba am
sakiTxisadmi. amierkavkasiis xelisuflebis Txovnis Tanaxmad, germania mzad
aris ikisros Suamdgomloba am sakiTxze ruseTsa da amierkavkasiis saxelm
wifos Soris SeTanxmebis misaRwevad. amasTan, Tqven valdebuli xarT acno
_ 45 _
boT baton Cxenkels, rom amierkavkasiis cnoba germaniisagan sxva arcerT
pirobaze araa damokidebuli, garda damoukidebeli amierkavkasiis cnobisa
moskovis rusuli xelisuflebisagan.
ama wlis 8 ricxviT gamogzavnili gaidar-bei bamatovis weriliT mecno
ba, rom CrdiloeT kavkasiisa da daRestnis tuzemc xalxebsac gamouTqvamT
damoukideblobis survili. rogorc ki miviReb instruqcias saimperatoro
xelisuflebisagan, romelic CaTvlis am xalxebis damoukideblobis cnobas
SesaZleblad, darwmunebuli var, rom germaniis xelisufleba iseve aRi
arebs CrdiloeT kavkasiis mTielebisa da daRestnelebis damoukideblobas,
rogorc amierkavkasiis saxelmwifosas~.
osmaluri jarebi safrTxes uqmnidnen saqarTvelos arsebobasac. amas
iuwyebodnen Cxenkelisadmi gamogzavnili qarTveli samxedroebisa da poli
tikosTa depeSebic. 19 maisis ramiSvilis depeSa _ Cxenkelisadmi iuwyeboda:
`elizavetpolSi movida Seixi ul-nelami. mosaxleobam mas moTxova baTum
Si wamovides da Turqebis delegacias moelaparakos. mas misces davaleba
moiTxovos Turquli armiis gagzavna guberniaSi wesrigis aRsadgenad. Cemi
mxridan amaze uaris Tqma gamoiwvevs mTeli musulmanuri fraqciis aRSfo
Tebas. velodebi Tqvens miTiTebas. uaryofiTi pasuxi gamoiwvevs xelisu
flebis kriziss. noe ramiSvili~ [scssa, fondi 1861, saqme 23].
19 maissve akaki Cxenkelis iniciativiT, amierkavkasiis delegaciam mimarTa fon
losovs, eSuamdgomla osmaleTis winaSe, raTa saomari operaciebi Sewyvetili
yo, germaniis am moTxovnas osmalebi ar daTanxmdnen [Документы 1919].
20 maiss generali nazarbekovi amierkavkasiis sardlobas moaxsenebda: `mi
uxedavad sazavo mdgomareobisa, Turqebi ganagrZoben samxedro moqmedebasa
da, kerZod, karaklisis frontze agrZeleben ra Setevas, dRes sofel avdibe
didan garekes Cveni nawilebi. miRebulia cnobebi imis Sesaxeb, rom Turqebi
Tbilisis gzatkecilze da loris raionSi ajgufben did Zalebs. cnobilia
maTi ganzraxva _ gaagrZelon maTi Seteva karaklisze da Semdeg Tbilisze. es
saSualebas gvaZlevs davaskvnaT, aleqsandropolisa da erevnis gzis dakaveba
mxolod dasawyisia Semdegi dapyrobisa~ [Документы 1919].
baTumSi, germanul-qarTuli Sexvedrebis dros, rasac Cxenkeli TiTqmis
delegaciis sxva warmonadgenlebisagan konspiraciulad marTavda, gadawyda
amierkavkasiis federaciis daSlisa da saqarTvelos damoukidebeli saxelm
wifos aRdgenis sakiTxi [gociriZe, 2009].
22 maiss zurab avaliSvilis xelmZRvanelobiT dasrulda damoukide
blobis aqtis proeqtis Sedgena. baTumSi Casulma noe Jordaniam aqti
TbilisSi waiRo. mas unda SeeTanxmebina aqtis teqsti sxvadasxva partiul
da sazogadoebriv organizaciebTan da ise unda gamoecxadebina. am dReebs
dawvrilebiT igonebs zurab avaliSvili [avaliSvili, 2011].
24 maisis RamiT Cxenkelma depeSa gaugzavna general kvinitaZes: werda,
rom movlenebi ise viTardeboda, saswrafo iyo saqarTvelos damoukide
blobis gamocxadeba. rogorc avaliSvili igonebs, es depeSa Tavisi xeliT
daSifra generalma odiSeliZem.
_ 46 _
`wminda giorgis jvris kavaleri (iaponiis omisaTvis), yofili samxedro
gubernatori samaryandis olqisa, dasavleTis frontis ruseTis erT-erTi
laSqris ufrosi da sxvadasxva... sanamde midiT, generalo! is ki gaxarebulia~,
_ wers avaliSvili da am sityvebSi aqcevs im ironias, rac ar SeiZleboda
ar gaCeniliyo am dros moRvawe rusuli xelisuflebis uerTgulesi ada
mianebis erovnul banakSi ase sixaruliT gadasvlis gamo [WumburiZe 2018].
xSirad saqarTvelos damoukideblobis mtrebi sinamdviles amaxinjebd
nen imiT, rom amtkicebdnen, TiTqos damoukideblobis aqti mTlianad ger
maniis iniciativiT momzadda, saqarTvelos maSindel liderebs (gulisx
moben social-demokratebs) ar surdaT damoukidebeli saqarTveloo.
sinamdvileSi, 1918 wlis 26 maisis aqti iyo: 117 wlis manZilze qarTveli
eris daucxromeli erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolis Sedegi qarTu
li saxelmwifos aRsadgenad da ruseTis koloniuri uRlis gadasagdebad:
es aqti moamzades qarTvelma politikosebma, sazogado moRvaweebma, pa
triotebma, romelTa kuTvnileba marto erT partias da erT socialur
jgufs ar miewereba; Seqmnili politikuri viTareba mxolod maprovocire
beli da damaCqarebeli iyo damoukideblobis ideis gansaxorcieleblad,
germania ki, qarTveli eris saerTo miznidan gamomdinare, politikurad
yvelaze xelsayreli mokavSire aRmoCnda; politikuri da praqtikuli xe
lmZRvaneloba damoukidebeli qarTuli saxelmwifos aRdgenis saqmeSi
gaswia social-demokratma, saerTo-erovnuli interesebis gamtarebel
ma pirovnebam _ akaki Cxenkelma, romelmac mTeli qarTuli sazogadoeba
gaaerTiana saxelmwifoebrivi damoukideblobis ideis garSemo, daarwmuna
Tavisi partiis meryevi da prorusuli nawili am ideis ganxorcielebis
aucileblobaSi. istorias calkeuli Strixebi ki ara, aramed erovnuli
identobis SesanarCuneblad, humanizmisa da sikeTis gadasarCenad, saxel
mwifoebrivi damoukideblobisaTvis mudmivi brZolis erTi mTliani sura
Ti qmnis. saqarTvelos istoriis am saerTo suraTSi XX saukunis gamoCe
nili diplomatis, politikosis, sazogado moRvawisa da mamuliSvilis _
akaki Cxenkelis portreti STambeWdavad ixateba.
gamoyenebuli literatura:
_ 47 _
Пипия 1978: Пипия Г.В. , Германская империалмзм в Закавказье в 1910-1918 г.
М.1978., gv. 103.
scssa, fondi 1861, saqme 23: scssa, fondi 1861, aRwera 2, saqme 23, furce
li 5-8.
scssa, fondi 1831, saqme 46: scssa, fondi 1831, aRwera 2, saqme 46, furce
li 8.
Документы 1919: Документы и материалы по внешней политике Закавказья и
Грузии, с.306.
Документы 1919: Документы и материалы по внешней политике Закавказья и
Грузии, с.302.
gociriZe, 2009: giorgi gociriZe, pirveli msoflio omi da saqarTvelo,
gamomcemloba `universali~, Tbilisi, 2009, gv. 178;
avaliSvili, 2011: zurab avaliSvili, saqarTvelos damoukidebloba 1918-
1921 wlebis saerTaSoriso politikaSi, mogonebani, narkvevebi, gamomcem
loba `mxedari~, Tbilisi, 2011, gv. 74-79.
WumburiZe 2018: dodo WumburiZe, akaki Cxenkeli, saxelmwifo moRvawe,
diplomati, mamuliSvili, gamomc. `universal~, Tbilisi, 2018, gv. 142.
Dodo Chumburidze
Doctor of Historical Sciences, Chief Research-worker of Ivane Javakhishvili
Institute of History and Ethnology of Tbilisi State University
In the spring of 1918, the Ottoman army invaded Georgia. The Ottoman Empire
violated the terms and conditions of a peace treaty known as the Treaty of Brest and
occupied the territories beyond the Georgian and Armenian regions envisaged by the
Treaty. The delegation of the Transcaucasian Democratic Federative Republic to the
Trabzon and Batumi Peace Conferences, led by Akaki Chkhenkeli _ a statesman and
diplomat from Georgia, failed to achieve the desirable goal. Neither German military
commanders proved capable of containing the strife and quenching the thirst for con-
quer of their allied Ottoman Empire. The head of the Ottoman Delegation _ Khalil Bai
offered Akaki Chkhenkeli a new draft peace accord, under which the Ottoman Empire,
in addition to already occupied regions, would take possession of the regions of Akha-
ltsikhe, Akhalkalaki, Alexandropol and Etchmiadzin. That would mean the return to the
1828 border demarcation and Georgia losing additional territories. It was a decisive
moment in the history of Georgia. Georgia had to make a decision that would save the
_ 48 _
country and the people from being exterminated. A group of Georgian politicians led
by Akaki Chkhenkeli managed to find a single way out of the situation Georgia faced
at that time: the restoration of the independence of Georgia with the help of German
mediation. Germany promised Georgia to help it regain the territories lost under the
Treaty of Brest and to contain the aggression from the part of the Ottoman Empire. The
situation was exacerbated due to the difficulties associated with the disagreements and
discrepancies existing among the members of the Government of the Transcaucasian
Democratic Federative Republic (the Armenians supported the Triple Entente, whereas
the Azeri supported the Ottoman Empire) as well as the fact that the Georgian Social
Democrats _ the members of the Government of the Transcaucasian Democratic Fed-
erative Republic _ had adopted pro-Russian stance and it was anything but easy to
convince them of the significance of abandoning the orientation towards Russia and
remaining committed to the independence of the country, in such a short period of
time. Under these cumbersome circumstances, Akaki Chkhenkeli did his best to defuse
tension and save Georgia.
The Act of Independence adopted by Georgia on May 26, 1918 was the direct re-
sult of Akaki Chkhenkeli’s personal initiative and his diplomatic and political struggle,
which is best documented in his epistolary correspondence addressed to the prominent
figures such as: Noe Zhordania, Noe Ramishvili, General Giorgi Kvinitadze and other
political or military leaders. The article gives the review of the epistolary correspon-
dence and reveals the role Akaki Chkhenkeli played in uniting the entire Georgian
society around the idea of state independence and of how he managed to convince
the hesitant and pro-Russian members of his party of the necessity and significance of
implementing this idea.
_ 49 _
maia maWavariani
profesori
saqarTvelos universiteti
_ 50 _
SesaZleblobis farglebSi cdilobs gaarkvios da mkiTxvels miawodos pir
vel msoflio omSi monawile qveynebis damokidebuleba momaval zavTan
mimarTebaSi. periodul gamocemaTa simravlis miuxedavad, am sakiTxs Tavisi
furclebi dauTmo im periodSi gamomavalma xuTma gazeTma: `klde~, `saqa
rTvelo~,`saxalxo saqme~, `Sroma~,`xalxis megobari~ ( baqraZe. 1947. 54-60).
amierkavkasiaSi politikuri weli socil-demokratebis politikis hege
moniiT daiwyo da damTavrda maSin, `saxalxo saqmis~ sityvebiT rom vTqvaT,
rodesac `social-demokratebis mier erovnuli sakiTxis mifuCeCeba Seu
Zlebeli gaxda~ (`saxalxo saqme~, 1918, # 81). am xnis ganmavlobaSi Tavisi
xibli dakarga da TiTqos gaxunda socialisturi lozungebi, Zmobis erTo
bis da revoluciis ideebi. `lamazi frazeologiiT xelovnurad dafaruli
ufskrulis winaSe erTbaSad dadga qarTveli eri~ (`saxalxo saqme~, 1918,
# 195). qveyanas Tavad unda gadaewyvita Tavisi bedi. `iluziis mitoveba
da sinamdvilis aRiareba gegmis uaryofas moiTxovs, xolo ra Zneli saqmea
social-demokratebisaTvis sayvareli azrebisa da frazebis uaryofa, yve
lam icis.~ ironiulad SeniSnavda `saxalxo saqmis~ publicisti qr. raWvel
iSvili statiaSi `mware gakveTilebi~ (`saxalxo saqme~, 1918. # 239) gazeTi
`saqarTvelo~ ki Semdegnairad mimarTavda mmarTvel partias: `Tu xelT gi
WiravT saWe ama qveynisa, unda mkafiod migyavdeT igi dasaxuli miznisaken
da ara Zirs uTxrideT im saxelmwifoebriv ideas, romlis dadgmul taxtze
Tqvenve dagabrZanaT bedma~ (`saqarTvelo~.1918. # 84).
qarTuli presa cdilobs amoxsnas da mkiTxvels auxsnas pirveli msof
lio omisa da zavis saidumloeba da am mxriv qarTul presas, rogorc ruse
Tis imperiuli marwuxebisgan axalganTavisuflebuli damoukidebeli qvey
nis presas, gansakuTrebiT ainteresebs misi didi mezoblis momavali zavTan
mimarTebaSi.
am sakiTxisadmi qarTuli partiuli presis damokidebuleba maTi parti
uli interesebidan gamomdinare sxvadasxvagvari iyo. socialistTa azriT,
inglis-amerikis koaliciam daamarcxa TavianTi metoqe, magram gamarjvebul
imperializms sxva mteri moevlina, romelic cdilobs ara marto imperi
alizmis Sesustebas, aramed emuqreba mis arsebobas. mokavSireebi gangeb
agvianeben zavis Camogdebas. radgan manamde surT revoluciuri cecxlis
Caqroba germaniasa da ruseTSi. `amerika, romelic TiTqos demokratiis
principebis dasacavad Caeria omSi da romelmac uilsonis piriT wamoay
ena xalxTa ligis daarsebis moTxovna. dRes acxadebs, rom liga momavlis
saqmeao da jer aSS-s samxedro Zalebis gaZlierebaa saWiro. yvela es faqti
aSkarad gveubneba, rom imperializmi pirdapir oms ucxadebs revoluciur
moZraobas~ (`Sroma~, 1918, # 90).
msoflio reaqciis burjad dRes amerika gamodis. `amerikis msxvili fi
nansistebi mTeli qveynis mbrZaneblobas lamoben da samxedro flotis ga
Zlierebis im programas, romelic 3 wlis ukan SeimuSaves. amerikis gamar
jvebul imperializms axali perspeqtivebi exateba. magram es ocneba utopia
iqneba Tu CanasaxSive ar Caklavdnen revolucias. es maT kargad esmiT, amito
_ 51 _
zomebic miiRes, da amitom germanias mosTxoves revluciuri demokrati
is sruli ganiaraReba, rac germanias did zians moutans. igives akeTeben
ruseTSi. jarebi gadmosxes ukrainaSic da cdilobs Zveli ruseTis mTlia
nobis aRdgenas~. avtoris azriT, ekonomiurad ruseTi saukeTeso bazaria
kapitalistebisaTvis. ruseTi Tu aRdgeba maT mier dasaxuli gegmiT, es
centralur evropaSi socialistur revoluciebs Seaferxebs. amitom avto
ris daskvniT, `saerTaSoriso demokratiam mTeli Zalebi unda moikribos,
rom sabolood gaglijos monobis jaWvebi da Tavisi istoriuli misia pir
naTlad Seasrulos~ ( `Sroma~, 1918, 87).
socialistebisgan gansxvavebiT erovnul-demokratTa azriT, Tu omi
germaniis damarcxebiT damTavrda _ es iqneba amerikuli samxedro da saxel
mwifo organizaciebis gamarjveba. `amerikas surs kacobriobisaTvis unaxavi
zavi -_ iseTi zavi daamyaros, rom SemdegSi omebi aRar iyos. Tumca TviT
vilsonis sazavo pirobebi orWofulia da erTaderTi msajuli sadao kiTx
vebisa albaT TviT avtori _ amerikis jari iqneba. magram orive mebrZols
_ feodal vilhelms da burJua uilsons erTi saerTo mteri yavT _ muJiki
lenini, romlis politikaa yvela im yaCaRi xalxis, romelsac araferi aba
diaT. imedi aqvT SeZlebuli xalxis simdidris gayofisa da xelSi Cagdebisa.
redaqciis azriT, `ruseTis `revoluciis~ da anarqiis bedi eweva yvela im
saxelmwifos, romlebic oms ver SeZleben da zavs ki CamorCebian vilso
nis warmosaxvisaTvis. da Tu amerikas leninis socializmi ar aSinebs, mas
leninze saSineli yarauli yavs. mezobel kunZulze yviTeli rasa _ iaponia
CineTi. romelic swored dRes ruseTSi leninis gvardiis rols TamaSobs.
Tu safrangeT-inglis-amerika da mTeli TeTri rasa ar dasTanxmda kompro
misul zavs damarcxebul ruseTsa da sxva qveynebis xarjze da omi vilsonis
samoTxis mosvlamde ganagrZes leninianadac da iaponiadac is daemarTeba,
rac Tavis droze ruseTs daemarTa~ daaskvnis redaqcia ( `klde~, 1918, # 5).
istoriis Tanaxmad, mTeli 1918 wlis ganmavlobaSi leninis ruseTi uil
sonis mTavar problemad darCa. problema ori saxis iyo: 1. uilsonma vera da
ver gadawyvita SeerTeboda Tu ara ingliss da safrangeTs sabWoTa ruseTis
winaaRmdeg maT intervenciaSi da 2. Tu rogor daemtkicebina msofliosTvis,
rom mxolod liberaluri amerika iyo msoflio xalxebis TviTgamorkvevis
WeSmariti qomagi da ara bolSevikuri ruseTi. uilsonis mokavSireebis
saidumlo imperialisturi xasiaTis xelSekrulebis gamoqveynebiT da erTa
TviTgamorkvevis Taviseuli principis gacxadebiT leninma uilsons xelidan
yvelaze ufro msuye liberaluri idea gamohglija ( qenqaZe. 2008. 104-105).
pirvelma msoflio omma da, rac mTavaria, damoukideblobis gamocxade
bam qarTuli erovnuli azrovneba kidev ufro gaaaqtiura da igi samSoblos
samsaxurSi Caayena, raSic garkveuli damsaxureba presasac miuZRvis.
`vilsonis principebi patara saqarTvelosac garantias aZlevs damou
kideblobisa da Tavisuflebis gamtkicebisaTvis~ (`saxalxo saqme~, 1918, #
372) _ ai qarTuli presis mTavari Tezisi.
redaqcia imedianad da ukve realurad Sehyurebs ra momaval zavs, miiC
_ 52 _
nevs: `gulubryviloba iqneba Cvenis mxriT imis mtkiceba, rom aSS mxolod
humanuri mosazrebiT xelmZRvanelobs zavis dros, evropa omma sisxlis
gan dascala da daRala. im realur ZalTa ganwyobilebis gamo, romelic
dRes msoflioSi Seiqmna, aSS-s SeuZlia TiTqmis ubrZolvelad da uomrad
msoflios Tavisi pirobebi moaxvios. uilsonis 14 punqti bevrnairad Sei
Zleba iyos gamoyenebuli. uilsonis programaze daTanxmeba TavisTavad niS
navs amerikis hegemoniis aRiarebas~. kerZod redaqciisaTvis yvelaze ufro
didi mniSvneloba aqvs im muxls, sadac saubaria erTa TviTgamorkvevaze.
`es formula yovelTvis yofila da exlac aris, mxolod fraza, romelsac
yvelanairi Sinaarsi SeiZleba mieces. imisdamixedviT Tu ra ZalTa ganlage
baa yovel konkretul SemTxvevaSi. uilsonis sazomiT saqarTvelos sruli
ufleba unda hqondes da aqvs damoukideblad arsebobisa. saerTaSoriso
mdgomareobidan Tu SevxedavT, Cvenc da evropamac angariSi unda gauwios
iseT faqtors, rogoric aris germaniis mfarveloba. germania movida Cven
Tan rogorc stumari Cvenive TxovniT da evropac iZulebuli gaxdeba am
faqts angariSi gauwios~. gazeTis azriT, evropas ar SeuZlia arc germanias
da arc saqarTvelos minusad CauTvalos is, rom `SeerTebulisa da SeTanx
mebulis ZalRoniT qveyana gadaarCinos bolSevikuri rRveva-rbevisa da os
maleTis aoxrebisagan. qarTveli eri sabediswero momentis winaSe idga da
man uyoymanod airCia gza germaniasTan SeTanxmebisa _ qveynis gadasarCenad~.
saerTaSoriso mdgomareobis da arsebuli faqtorebis gaTvaliswinebiT, re
daqcia imeds itovebs, rom `rodesac saqarTvelo aucileblad warsdgeba
evropis winaSe rogorc damoukidebeli da suverenuli eri, romelsac Ta
visuflebisTvis brZolis dros arc erTxel aravis ufleba ar SeuzRudavs
da arCeuli neitraliteti ar daurRvevia Tavisuflad SeuZlia uTxras ev
ropas, rom me mxolod Cemi TavisuflebisaTvis vibrZodi. Tu erTa TviTga
morkvevis princips raime gasavali eqneba, am principis mixedviT upirveles
yovlisa unda moewyos saqarTvelo~ (`saxalxo saqme~, 1918, # 367).
qarTuli presa sworad acnobierebs Tu ra didi mniSvneloba aqvs momaval
saerTaSoriso zavs saqarTvelos politikuri momavlisaTvis da amis mizezebs
mkiTxvels acnobs. kerZod, saqarTvelosTvis udidesi mniSvneloba aqvs zavis
Camogdebas da mSidobian cxovrebas. iuridiulad saqarTvelo neitraluri
qveyanaa, rac damoukideblobis pirvel dResve gamoacxada. `marTalia, Cven
pirdapir arcerT koalaciaSi ar viRebT monawileobas, magram Cveni susti
ekonomika, mrewveloba, da saxelmwifoebrivi ganviTareba moiTxovs rom Cven
garSemo qaosi ar iyos. amitom rac SeiZleba male zavi _ ai Cveni mizani,
vinaidan dRes Cveni damoukidebloba yvelas warmavali hgonia. gansakuTrebiT
im ucxoelebs, romlebic CvenSi dabanakebulan da wyals amRvreven. miuxeda
vad imisa, rom Cveni damoukidebloba mravalma qveyanam aRiara saqarTvelos
saerTaSoriso mdgomareoba jerjerobiT sabolood kidev araa gamorkveu
li. samSvidobo konferenciis Semdeg, roca Cveni saerTaSoriso mdgomareoba
gamoirkveva, Cvens Sinaur da gareSe mtrebs erTxel da samudamod lagami
amoedeba~. redaqcia sworad sazRvravs, `Cven Tavidanve vambobdiT, rom wels
_ 53 _
omi damTavrdeba. bolo cnobiT, germania da avstria-ungreTi daTanxmda
amerikis yvela moTxovnebs, amitom gatanjuli kacobriobisa da patara saqarT
velosaTvis zavi axlovdeba~ daaskvnis redaqcia (`saxalxo saqme~, 1918, # 372).
presa aanalizebs ra saqarTvelos myife damoukideblobas, mTavrobas
meti sifxizlis da swrafi moqmedebisken mouwodebs. redaqciis azriT, an
tantis blokis mTeli Zala mimarTulia iqiTken, rom germaniis izolacia
moaxdinon. amis safuZvels iZleva osmaleTis magaliTi, romelmac sepa
ratuli zavi dado inglisTan da dardanelis gawmenda daiwyo minebisagan.
inglisis eskadris Semosvla Sav zRvaze sul sxva pirobebSi ayenebs saqa
rTvelos. inglisisTvisac ar unda iyos sasargeblo da sasurveli saqarT
velos politikuri sikvdili. radgan amierkavkasiaSi mxolod saqarTvelos
SeuZlia iyos iseTi saxelmwifo, romelic gamodgeba evropuli gzebisTvis
kavkasiaSi. `marTalia uilsonis notaSi araa naxsenebi Cveni qveyana, magram
ara imitom rom misi sakiTxi gadawyvetilia ruseTis sasargeblod, aramed
imitom, rom Cven ver SevZeliT an ukeT ver movaswariT, misi saerTaSoriso
sakiTxad gaxdoma. evropaSi gadadgmuli nabijebi imeds iZleva, rom saqa
rTvelo aRar gaxdeba ruseTis provincia. amitom Cveni mTavrobis valia
momzadebuli Sexvdes yovelgvar kombinacias da moxerxebuli mesaWesaviT
aviciloT Cveni patara navi damsxvrevas. mTavaria inglisTan Cveni poli
tika iyos qarTuli _ saqarTvelos saxelmwifos sasargeblod mimarTuli.
Cvenc amisTvis bevri garemoeba gviwyobs xels, Tu droze movaswariT faris
xmareba~ _ daaskvnis redaqcia (`xalxis megobari~, 1918, # 298).
qarTuli presa sazogadoebas mTavrobis samoqmedo gegmebis Sesaxeb
Tavis mosazrebebs sTavazobs. `saerTaSoriso asparezze Cveni mosarCele
Zalam _ germaniam Zliereba dakarga. bunebrivia Cveni sagareo mdgomareo
bac Seirya. dRes Cveni bedi imazea damokidebuli Tu ra pozicias daikaveben
SeTanxmebis saxelmwifoebi. CvenTan bevrs aSinebs is, rom antanta ruseTis
mokavSirea. am daskvniT TiTqos inglisi da aSS ruseTs daexmareba Cveni
Tavisuflebis damxobaSi. aseTi SiSi uadgiloa. ruseT-inglisis interese
bi arc Tu ise SeTanxmebulia, rom es nabiji gadidgas. amitom am mxriv
didi muSaobaa saWiro. ar unda davkmayofildeT marto inglis-sagrangeTis
aq Camosul warmomadgenlebTan molaparakebebiT. energiuli muSaoba unda
gavaCaRoT parizsa, londonSi da niu-iorkSi. unda davixmaroT iqauri ga
moCenili politikuri moRvaweebi da unda SevqmnaT CvenTvis sasargeblo
sazogadoebrivi azri~ _ miiCnevs redaqcia (`xalxis megobari~, 1918, # 298).
arsebuli saerTaSoriso mdgomareobis vrceli analizis safuZvelze ar.
jajanaSvilis werilSi gamoTqmulia SorsmWvreteluri politikuri prognozi,
rac qarTuli presis maRalkvalificiurobaze metyvelebs. avtoris SefasebiT,
rodesac saqarTvelos politikuri wreebi germanias ukavSirebdnen momavals,
Tavis imedebs interesTa im sxvadasxvaobaze amyarebdnen, romelic germaniasa
da osmaleTs Soris arsebobda. germanias ar undoda, rom saqarTvelo os
maleTis saTareSod gadaqceuliyo. meores mxriv, germania dainteresebuli
iyo, rom ruseTis samxreTSi misi momavali aRorZinebis winaaRmdegobisaTvis
_ 54 _
kedeli aRmarTuliyo da am kedlad saqarTvelo unda qceuliyo. swored am or
cxadad Camoyalibebuli interesis wyalobiT, germania gamoeqomaga saqarTvelos
da xeli Seuwyo mis damoukideblobas. marTalia, dRes msoflio or did koali
ciad aris dayofili, magram arcerTis SigniT ar arsebobs interesTa Tanxvedra
da rac ufro meti dro gaivlis da rac ufro CamoSordeba maT saerTo mtris
saSiSroeba, miT ufro cxadi gaxdeba koaliciis SigniT arsebuli uTanxmoeba da
interesTa dapirispireba. aSS-iaponiis interesTa Tanxvedra ver moxdeba. xolo
Tu inglisma dainaxa, rom amerikis hegemonia zRvaze gaizarda, amerikis winaaRm
deg inglisis mokavSired SeiZleba iaponia gaxdes, aSS-c kargad igrZnobs ingli
si da masTan SeTanxmebuli iaponia Tu ra saSiSroeba iqneba misTvis da aucileb
lad ecdeba maT axali Zala dauyenos win. da aseT Zalad avtoris azriT, swored
Zlieri ruseTi unda gadaiqces, romelsac amerika aRmarTavs inglissa da iaponi
is winaaRmdeg. `miuxedavad didi zeimiT gamocxadebuli programisa, rom yovel
ers unda mieniWos TviTgamorkvevis ufleba, amerika mainc umjobesad cnobs mo
maval konferenciaze dainaxos warmomadgenelni `mTeli ruseTisa~, rac ase unda
gavigoT: amerika ar scnobs ruseTis teritoriaze aRmocenebul saxelmwifoebs
da surs konferenciaze ixilos ara mTeli, aramed mTliani ruseTi, Tundac es
aSkarad ewinaaRmdegebodes amerikis mier wamoyenebul erTa TviTgamorkvevis
princips. magram ramdenadac daJinebiT moiTxovs aSS amas, miT ufro cxadi iqne
ba inglisis samoqmedo xazi, romelmac erTi konkurenti germania ki CamoiSora,
magram aRar moisurvebs axali konkurentebs _ aSS-s da Zlier ruseTs. amitom
ruseTi inglisisTvis sainteresoa rogorc ekonomiuri eqspluataciis sivrce
da ara misi aRdgena imperiis sazRvrebSi. amitom saqarTvelos damoukideblobis
sakiTxs inglis-amerika sxvadasxvanairad Sexedaven. amrigad, zogierTTa mosaz
reba, rom saqarTvelo-germaniis megobroba inglisis mtruli ganwyobis sababad
iqceva, usafuZvloa. amitom Cven ar SegviZlia Cven momavals uimedod vucqiroT,
konferencia safuZvlianad Secvlis ZalTa ganwyobilebas, amitom saWiroa Sina
gani organizaciis ganmtkiceba. da damoukidebeli saxelmwifos Seqmna im drois
aTvis, roca es sakiTxi saerTaSoriso konferenciaze daismeba~ (`saxalxo saqme~,
1918, # 373).
amrigad, 1918 wlis qarTuli presis masalebis detaluri analizi sa
Sualebas iZleva daskvnisa:
pirvel msoflio omma da, rac mTavaria, damoukideblobis gamocxadebam,
qarTuli erovnuli azrovneba kidev ufro gaaaqtiura da igi samSoblos
samsaxurSi Caayena, raSic garkveuli damsaxureba presasac miuZRvis.
1918 wlis qarTuli periodika, SesaZleblobis farglebSi gvevlineba,
rogorc monawile, mowme, aqtiuri zedamxedveli da analitikosi mimdinare
saerTaSoriso movlenebisa.
qarTuli presa SesaZleblobis farglebSi cdilobs mkTxvels auxsnas pir
vel msoflio omSi monawile qveynebis damokidebuleba zavTan mimarTebaSi.
qarTuli presa sworad acnobierebs Tu ra didi mniSvneloba aqvs saer
TaSoriso zavs saqarTvelos politikuri momavlisTvis da amis mizezebs
acnobs mkiTxvels.
_ 55 _
qarTul presas, rogorc ruseTis imperiuli marwuxebisgan axalganTavi
suflebuli damoukidebeli qveynis presas, gansakuTrebiT ainteresebs misi
didi mezoblis momavali zavTan mimarTebaSi.
qarTuli presa aanalizebs ra saqarTvelos myife damoukideblobas,
mTavrobas meti sifxizlisa da swrafi moqmedebisken mouwodebs da sazoga
doebas mTavrobis samoqmedo gegmebis Sesaxeb Tavis mosazrebebs sTavazobs.
qarTvel publicistTa werilebSi gaSuqebulia, dakavSirebulia, gavle
bulia paralelebi da gakeTebulia daskvnebi saqarTvelosTvis mtkivneul
sakiTxebze.
amdenad, dRevandeli gadasaxedidan, kidev ufro metad aqtualuri da
sainteresoa, Tu rogor aisaxa 1918 wlis msoflio istoriuli movlene
bi saerTaSoriso presis da saagentoebis masalebi qarTul gamocemebSi.
Tanamedrove etapze Temis aqtualuroba im faqtiTacaa ganpirobebuli,
rom is saerTaSoriso normebi, maTi miReba da dacva, romelic saukunis
dasawyisSi, jer mxolod fexs ikidebda, Tanamedrove sazogadoebaSi kvlav
problemur sakiTxad rCeba. dRevandel pirobebSi, demokratiuli sazoga
doebis ganviTarebis ZiriTadi principi mSvidobis SenarCuneba da yvela kon
fliqtis mSvidobiani gziT gadawyvetaa. aqedan gamomdinare, naSromis mTavar
interess da sakvlev sakiTxs warmoadgens pirveli msoflio omis bolo wlis
saerTaSoriso movlenebis Sefaseba da analizi qarTuli presis masalebze
dayrdnobiT.
gamoyenebuli literatura:
Maia Machavariani
Professor
University of Georgia
By gathering and analyzing the data obtained from various sources: namely from
historical research, Censorship Committee and archived materials, we can maintain that
the total number of magazines and newspapers published in 1918 in Georgia was 49
(out of which 28 were newspapers and 21 magazines).
The main objective of the present research was to appraise the part of Georgian
press materials published in 1918 precisely describing the political, socio-economic
situation and the situation of the armed forces of Europe by the end of World War I
and its influence on international processes. Based on the above performed appraisal,
Georgian press and its influence on formation of the public opinion was analyzed.
The issue was given due consideration by almost all the major newspapers published
at that time; later Georgian newspapers `the Klde~, `the Saqartvelo~ `the Sakhalkho
Saqme~, `the Shroma~, and `Khalkhis Megobari~ started publishing comprehensive ar-
ticles by Georgian authors whose ideas were based on the materials and thinking of
foreign journalists. Analysis and evaluation of these materials allows highlighting the
role played by the Georgian press in the global processes and its impartiality.
Analysis of the researched material makes it clear that newspapers having different
political stance give fair evaluations of the ongoing processes and make forecasts, the
accuracy of which speaks for their professionalism, which is further proved by later
developments in history.
The Georgian press of that time pays special attention to the relationship of young,
independent Georgia with Europe, which is why it paid special attention to the first
steps taken towards establishing, further strengthening and reinforcing the relationship
of the two parties.
Georgian historiography has not fully studied publications of Georgian press of 1918
on Europe’s and Russia’s political orientation and attitude to the Truce. Therefore, the
present article is a modest endeavor of studying these drawbacks of Georgian histo-
riography.
_ 57 _
tariel futkaraZe
filologiis mecnierebaTa doqtori, profesori
saqarTvelos sapatriarqos wmida andria pirvelwodebulis saxelobis
qarTuli universitetis qarTvelologiis centris xelmZRvaneli
1 ix., u. oqropiriZe 2011, gv. 221; n. daSniani 2013, gv. 185 da sxv.
_ 58 _
bamisad, saqarTvelos demokratiuli respublikis konstituciaSi Sevida
Semdegi Canaweri:
`Tavi 11. avtonomiuri mmarTveloba; muxli 107: `saqarTvelos respub
likis ganuyofel nawilebs _ afxazeTs soxumis olqi, samuslimano saqarT-
velos (baTomis mxare) da zaqaTalis olqi, eniWebaT adgilobriv avtonomi
uri mmarTveloba.
muxli 108. wina muxlSi moxsenebul avtonomiur mmarTvelobaTa debule
bani SemuSavebel iqneba calke kanoniT~ (saqarTvelos demokratiuli res
publikis samarTlebrivi aqtebis krebuli /1918-1921/, 1990, gv. 476).
Sdr.: saqarTveloSi bolSevikurma saokupacio reJimma 1921 wlis 16 ivliss
aWaris avtonomiuri respublika Seqmna ruseT-osmaleTis 1921 welis 16 martis
antiqarTuli xelSekrulebis Sesabamisad da gacilebiT mcire teritoriaze.
warmodgenili statiis mizania saqarTvelos menSevikuri mTavrobisa da
saqarTveloSi bolSevikuri saokupacio reJimis midgomebs Soris arsebuli
arsebiTi sxvaobebis warmoCena saarqivo masalebze dayrdnobiT.
_ 59 _
rTvelos ganmaTavisuflebel komitets~ `saqarTvelodan didZali fulis
miRebisaTvis amtyunebda”; axmed jevadi iqve wers: `memed-begis mbrZaneb
lobaSi saqarTvelos ori avtomobili imyofeba~ (axmed jevadi 1920). misive
cnobiT, memed-beg abaSiZe qarTveli nacionalistia; mis mier dafuZnebul
`samuslimano saqarTvelos ganmaTavisulebel komitets~ miznad aqvs farTo
avtonomia saqarTvelos SemadgenlobaSi, xolo mis mowinaaRmdege partias _
sedai mileTs anu islamistebis partias surs samuslimano saqarTvelos (ba
Tumis, arTvinis, yarsisa da artaanis olqebi) avtonomia osmaleTis Semad
genlobaSi (ahmed javadis Sesaxeb vrclad ix. m. CoxaraZe 2010).
logikuria davuSvaT, rom saqarTvelos dedaqalaqSi dafuZnebuli `samus
limano saqarTvelos ganmaTavisuflebeli komiteti~, romelsac erovnuli
sabWosgan finansuri mxardaWera hqonda, erovnul sabWosTan konsulta
ciebis Semdeg ayalibebda komitetis nabijebsa da mTavar mizans _ osmale
Tis mier okupirebuli samxreT-dasavleT saqarTvelos _ aWara-qobuleTis,
maWaxelas, livanas, WaneTis (lazeTis) didi nawilis, SavSeT-imerxevis, taos
didi nawilis _ SemoerTebas saqarTvelos demokratiul respublikasTan.
_ 60 _
(ardaahanis) mxareebidanac8; Sesabamisad, yrilobis dokumentebSi gamoy
enebuli dasaxeleba: `baTumis olqi~ uTod gulisxmobs `baTumis mxares~ (da
es dazustebulicaa 1921 wlis konstituciaSi!)9.
baTumis mxaris warmomadgenelTa yrilobam airCia samuslimano saqarTve
los mejlisi (sabWo) memed abaSiZis TavmjdomareobiT da erTxmad daadgina
baTumisa da arTvinis olqebis (aWara, borCxa, arTvini, SavSeTi da taos
didi nawili) SemoerTeba danarCen saqarTvelosTan avtonomiis safuZvel
ze; yrilobam Tavisi delegacia gaagzavna parizis sazavo konferenciaze.
mravlismetyveli faqtia isic, rom baTumSi miRebuli orive dadgenileba
saqarTvelos centralurma xelisuflebam daadastura 1 seqtembersve.
1919 wlis 31 agvistos yrilobis pirveli dadgenilebis sami varianti
arsebobs; amaTgan xelmouwereli ori varianti daculia TbilisSi, pavle
sayvareliZis arqivSi; mesame variants ki xeli moewera baTumSi yrilobis
delegatTa mier. xelmowerili varianti arsebiTad imeorebs TbilisSi dac
uli proeqtebis debulebebs, magram maTgan gansxvavdeba avtonomiis moTx-
ovniT. rogorc Cans, saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba
apirebda, avtonomiis dafiqsirebis gareSe SemoeerTebina osmaleTis mier
okupirebuli saqarTvelos istoriuli teritoria, magram xelisuflebis
zogi warmomadgenlis mier avtonomiis ideis gaJRerebis Semdeg, adgilo
briv elitalur wreSi aqtualuri gaxda okupirebuli mxaris SemoerTeba
avtonomiis formatiT. am TvalsazrisiT sainteresoa pavle sayvareliZis
arqivSi daculi vrceli dokumenti, romelic warmoadgens 1919 wlis pir
vel naxevarSi baTumSi, zogadad, samuslimano saqarTveloSi mimdinare pro
cesebis detalur analizs. werili gagzavnilia baTumidan TbilisSi 1919
wlis 21 ivliss; adresatebi: saqarTvelos demokratiuli respublikis mTav
robis Tavmjdomare; asli: sagareo saqmeT ministrs da damfuZnebeli krebis
social-demokratiuli fraqciis Tavmjdomares silibistro jiblaZes. sa
beWd manqanaze akrebil teqsts xels awers k. gogolaZe (xelmowera ar aris
manqanaze nabeWdi).
werilidan aSkarad Cans, rom dokumenti momzadebulia saqarTvelos
demokratiuli mTavrobis mier baTumSi (samuslimano saqarTveloSi) sa
gangebod wargzavnili piris mier (dokumenti daculia saqarTvelos parla
mentis erovnul biblioTekaSi). davimowmebT vrcel fragments am saintere
so da, Cemi azriT, metad kvalificiuri dokumentidan (saidanac isic Cans,
rom avtonomiis idea faqtobrivad xelovnurad iyo provocirebuli):
samuslimano saqarTveloSi bevri problemaa imitom, rom `am bolo drom
de Cven samuslimano saqarTvelo savsebiT miviwyebuli gvqonda; Cvens mtrebs
8 pavle sayvareliZis arqivSi dacul erT dokumentSi (1919 wlis 21 ivlisi), romlis adresatebi
arian: saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomare, saqarTvelos sagareo
saqmeTa ministri da damfuZnebeli krebis social-demokratiuli fraqciis Tavmjdomare sili
bistro jiblaZe (dokumenti daculia saqarTvelos parlamentis erovnul biblioTekaSi), vrce
li msjelobaa saqarTveloSi artaanis qarTvelobis integraciis pirobebis Seqmnis Sesaxeb.
9 rusulidan Targmnili geografiuli dasaxelebebis: baTumis mxarisa da baTumis olqis aRrevis
Sesaxeb ix.: t. futkaraZe 2018
_ 61 _
ki ar eZinaT. ruseTis mTavroba yovel nairad cdilobda, rom es xalxi Cven
ar dagvkavSireboda. ruseTis mTavroba unergavda maT Cvens siZulvils (xazi
Cemia _ t.f.), agonebda maT, rom isini namdvili Turqebia. Cven ki amis sawi
naaRmdegoT TiTic ar gagvinZrevia~ (gv. 2)... axla erT metis met sayuradRe
bo rameze, _ es gaxlavT kiTxva avtonomiisa da ara ubralo avtonomiisa,
aramed farTe avtonomiisa10. me piradad am lozungis gadasrola samus
limano saqarTvelosaTvis metismet saxifaToT mimaCnia. mara pirvel na
cionalur krebaze, romelsac baTumis olqis warmomadgenlebic daeswren,
akaki Cxenkelma11 Tqva: `Tavisufali samuslimano saqarTvelo Tavisufal
saqarTveloSi~ e. i. samuslimano saqarTvelos saqarTveloSi unda mieces
avtonomia~. mas Semdeg es lozungi moedo mTel baTumis olqs... Semdeg mTav-
robis Tavmjdomarem es dapireba oficialuri mimarTviT daadastura (xazi
Cemia _ t.f.). exla zogierTebisagan mesmis, rom es rogor SeiZlebao. gadaW
riT unda mogaxsenoT, rom vinme pasuxismgebel pirs rom es wamoscdes, Cve
ni saqme (saqarTvelos gaerTianeba _ t.f.) aq Cailuris wyals dalevs... noe
Jordanias sityva aq swamT, rogorc RvTis sityva da misi dapireba aucileb
lad unda ganxorcieldes. vinc am dapirebas ewinaaRmdegeba, is daTvur
samsaxurs gviwevs... kargia Tu avi, es unda moxdes. me isic gadmomces, rom
TiTqo zogierTi pasuxis mgebel pirebi memed-beg abaSiZes ver endobian.
garwmunebT, rom es didaT Semcdari azria. diax, memed-begi sxva azris iyo.
is Cven aq wineT gvebrZoda. es me vici da vici aranakleb sxvebze. am sxvebze
ufro metic vici. mara CemTvis cxadia, rom es kaci araa Cveni moRalate. is
gulwrfelad, TavgamodebiT emsaxureba ideas: samuslimano saqarTvelo (da
ara mxolod aWara _ t.f.) unda Sevides saqarTvelos demokratiul respub
likis farglebSi farTe avtonomiiT. am `farToze~ SeiZleba Semdeg masTan
SeTanxmeba. is Semdeg bevr rameze dagveTanxmeba, vfiqrob me. mara rogorc
pasuxis mgebeli piri, rogorc Tqven mier ndobiT aRWurvili da aq samuSaod
gamogzavnili (xazi Cemia _ t.f.), gTxovT merwmunoT, rom is gulwrfeli
Cveni momxrea da masze iWvis Setana didi danaSaulia sindisis winaSe~ (gv.
8-9).
saqarTvelos SemadgenlobaSi samxreT-dasavleT saqarTvelos avtonomi
is Sesaxeb 1920 wels saintereso cnobebs gvawvdis petre geleiSvilic; misi
azriTac, avtonomiis Tema ar modis samxreT-dasavleT saqarTvelos mosaxle-
obis wiaRidan; Tumca, aSkaraa, rom rusuli propagandiT mizanmimarTulad
daSinebul musliman qarTvelebs meti garantiebi esaWiroebodaT, damcav
meqanizmad ki avtonomias xedavdnen; dokumentSi vkiTxulobT:
10 aq da yvelgan daculia avtoris stili _ t.f.
11 akaki Cxenkeli 1912 wels airCies ruseTis imperiis IV mowvevis dumis deputatad baTumisa da
yarsis olqebidan da soxumis okrugidan. 1917 wels iyo ruseTis droebiTi mTavrobis warmomad
geneli amierkavkasiaSi. 1917-1918 wlebSi iyo saqarTvelos erovnuli sabWos da misi aRmaskomis,
agreTve saqarTvelos damfuZnebeli krebis (1919-1921) wevri saqarTvelos social-demokrati
uli partiidan. amierkavkasiis komisariatis Sinagan saqmeTa ministri 1917-1918 wlebSi. 1918
wlis aprilSi iyo amierkavkasiis demokratiuli federaciuli respublikis mTavrobis meTauri.
1918 wels saqarTvelos demokratiuli respublikis sagareo saqmeTa ministri. 1921 wlis ianvr
Si dainiSna safrangeTSi saqarTvelos despanad. gardaicvala emigraciaSi.
_ 62 _
`rasac aq (baTumis mxareSi _ t.f.) yovelgan da yvelasagan gaigoneb, aris
avtonomia. didi da patara, begi, glexi Tu sasuliero piri, naswavli Tu
usavleli, pirvel gacnobisTanave avtonomias mogaxlis pirSi, amiT daiw
yebs da amiTve gaaTavebs TqvenTan laparaks. yvela ase gakapasebiT geubneba
avtonomiaze, magram sakmaoa cota dauyvavo, cota gadaukra sityva imis
Sesaxeb, rom calke avtonomia bevr xarjs moiTxovs, Tqven amis atana ar
SegiZliaT, amas is emjobineba, rom aqauri xalxis warmomadgenlebi Sev
idnen saqarTvelos mTavrobis samsaxurSi da qarTvel CinovnikebTan er
TaT, adaTisa da adgilobrivi zne-Cveulebis mixedviT, TviT marTon Tavisi
qveyanao, maSinve kilos Seicvlian da mSvidobianad dagiwyeben laparaks da
male Tanxmobasac gamogicxadeben. sityva avtonomia aq mxolod e.w. inteli-
genciis gamogonili da xalxSi gasrolili lozungia. `avtonomia~ aq gamou-
gonia ramdenime inteligents... (xazi Cemia _ t.f.) pirvel Sexvedraze ise
gegonebaT, rom aq avtonomiis sakiTxi ise momwifebulia, imisi siyvaruli
da aucileblobis grZnoba ise gasjdomia xalxs ZvalrbilSi, rom uamisod
sicocxlec ar exerxebao. magram didi dakvirveba ar aris saWiro, rom mix
vdeT, rom cxadad dainaxoT, rom aq araTu xalxs, TviT viTom am xalxis
meTaurebsac ara aqvT Segnebuli, Tu ra aris es avtonomia. am adgilobrivi
inteligenturi Zalebis samsaxurSi miReba da marTva-gamgeobis saqmeSi ga
moyeneba aq erTianad gadawyvets avtonomiis sakiTxs... baTumis olqi Cve
ni respublikisaTvis yvelaze ufro saSiSi mxarea. is pirdapir midebulia
saqarTvelos istoriul mter osmaleTis teritoriaze, romelTanac qarT
vel maxmadianebs aerTebs religia... islami es raRac universaluri Zalaa,
romelic ipyrobs da faravs yvela sxva Zalas, yvela sxva damokidebule
bebs. Cveni imedebi am xalxSi Cveni ganmtkicebis saqmeSi emyareba mxolod
nacionaluri grZnobis Zalas. Cven am mxareSi vxedavT Cvens sisxliT Zmebs,
romelTa gvariSvilobic mravlobiT arian qristian qarTvelTa Soris da
amitomac litoni sityva rodia, roca vlaparakobT: aWarlebi Cveni RviZli
Zmebi ariano.12
1919-1920 wlebSi baTumis mxareSi mimdinare procesebis TviTmxil
velebis, p. gogolaZisa da p. geleiSvilis faseuli analizi safuZvels gva
Zlevs davaskvnaT:
saqarTvelos parlamentsa da mTavrobaSi baTumis mxaris warmomadgen
lobis yofna da saqarTvelos xelisuflebis mier baTumis mxaris adgilo
brivi xelisuflebis dafaseba srulad daabalansebda (da momavalSic daa
balansebs!) antiqarTuli Zalebis mier adgilobriv qarTvelebSi Canergil
SiSs.
_ 63 _
da. am TvalsazrisiT metad saintersoa pavle sayvareliZis pirad arqivSi
baTomis olqis musulman qarTvelTa warmomadgenlebis yrilobis pirveli
dadgenilebis ori xelmouwereli proeqti (mesame proeqts xeli moewera).
jer warmovadgenT pirveli dadgenilebis proeqtis samive variants, Sem
deg ki warmovadgenT pirveli dadgenilebis samive proeqtis SepirispirebiT
analizs.
13 http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0constite--00-1----0-10-0---0---
0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=constite&cl=
CL3.2&d=HASH01bcd62c7c80716abbe48890 (damowmeba: 07.04.2018)
_ 64 _
genileba (1919_1921 dauTariRebeli. samoqalaqo ganaTlebis ganyofileba.
pavle sayvareliZis piradi arqivi saqarTvelos parlamentis erovnuli bib
lioTeka) xeliT minaweri: baTomis olqis musulman qarTvelTa warmomadgen
lebis yrilobis dadgenileba14 (dadgenilebis meore xelmouwereli proeqti):
`Cven Semdeg xangrZlivi siCumisa mogveca ra SeZleba vauwyoT mTels qvey
anas Cveni eris survilebi, vmowmobT:
1. Cveni eri qarTveli eris Stoa, Cveni mxare xangrZliv istoriis msvle
lobaSi yovelTvis Seadgenda saqarTvelos saxelmwifos nawils.
2. brest-litovskis ZaldatanebiT xelSekrulebiT Cveni mxare moSorebul
iqna saqarTvelodan da exla, roca es xelSekruleba gabaTilebulia mokav
SireT gamarjvebiT, Cvens ers swyuria SeerTeba deda-saqarTvelosTan.
3. awindeli gamourkveveli mdgomareobam gardaqmna baTomi da mTels Cvens
mxares politikur avanturizmis sagnaT, igi spobs am kuTxis ekonomiur
keTildReobas, xels uwyobs ara sasurvel borot-ganzraxul elementebis
moqmedebas da iwvevs mcxovrebTa aforiaqebas.
4. Cveni eris interesebi, Cveni samSoblo saqarTvelos interesebi, mTe
li amierkavkasiis interesebi da did saxelmwifoT Rirseba, romelTac daan
gries brest-litovskis xelSekruleba iTxoven, rom baTomis da misi olqis
gamourkvevel mdgomareobas bolo moeRos da Cveni mxare deda-saqarTvelos
daubrundes.
amas vmowmobT Cven Cveni eris neba-yoflobis Tanaxmad da gvwams, rom Cve
ni RaRadi Sesmenil iqneba maT mier visganac damokidebulia Cveni olqis
bed-iRbali~.
rogorc vxedavT, pavle sayvareliZis arqivSi dacul arc erT proeqtSi
naxsenebi ar aris avtonomia. logikuria davuSvaT, rom es variantebi asaxavs
saqarTvelos centraluri xelisuflebis pozicias. dadgenilebis mesame
proeqti ZiriTadad imeorebs pirveli da meore variantebis debulebebs;
damatebulia mxolod avtonomiis moTxovna (es varianti gaigzavna erTa li
gaSic)15:
baTomis olqis musulman qarTvelTa warmomadgenlebis yrilobis dadge-
nileba. gamoqveynebuli16. werili dadasturebuli iyo xelmowerebiT17. ba-
14 http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0constite--00-1----0-10-0---0---
0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=constite&cl=
CL3.2&d=HASH973200f8359eca75e4428f
15 http://blogger.ge/post/2022#sthash.5tOauGNP.dpuf
16 a. silagaZe, v. guruli 1996: 33-37. igive varianti 2002 wels gamoqveynebuli aqvs n. verZaZes
(damowmebuli aqvs 1919 wlis 2 seqtembris gazeTi `saxalxo saqme~ # 617). garkveulwilad sax
ecvlili es varianti gamoqveynebuli aqvs g. kukulaZesac (damowmebulia: scssa, f. 1861, aR. 2,
s. 42: 1-3); ix.: kukulaZe 2016.
17 xelmomwerTa sacxovrisebis geografia cxadyofs, rom yrilobis monawilesaTvis mTeli `samus
limano saqarTvelo~ da `baTumis olqi~ sinonimebia da moicavs amJamindel aWaris avtonomiur
respublikasa da tao-klarjeTis did nawils. yrilobis monawile begebis zog xelmoweras Tan
axlavs sagvareulo beWedi (zogi xelmowera arabuli asoebiTaa (es dokumenti gaigzavna erTa
ligaSi). dokumenti xelmowerebiTurT gamoqveynebulia a. silagaZisa da v. gurulis mier wign
Si: `saqarTvelos ganuyoflobisaTvis brZolis istoriidan. nakveTi I. memed-beg abaZiZe. doku
mentebi da masalebi. Tb., 1996 w. gv. 33-37.
_ 65 _
Tumis olqis musulman qarTvelTa warmomadgenlebi, Sekrebilni qal. ba
TumSi, ricxviT asi, 1919 w. agvistos 31-sa, kviras, vacxadebT erTxmad
RvTisa da qveynis winaSe!
1. baTumis olqis mkvidrni (rusuli terminebis araswori Targmanis gamo
aqac SecdomiT `olqia~ gamoyenebuli! wesiT, unda iyos `mxaris~ _ t.f.),
sarwmunoebiT muslimanebi, istoriiT, sisxliTa da xorciT, eniT, kulturiT
da adaTebiT qarTvelebi varT, muslimani qarTvelebi, da teritoriulad
da ekonomikurad yovelTvis Cveni mxare, deda samSoblos _ saqarTvelos
ganuyofel nawils Seadgenda.
2. baTomis olqis awindeli mdgomareoba autanel pirobebSi ayenebs mTel
xalxs, arTmevs marTva-gamgeobaSi monawileobis uflebas da saSualebas,
aZlierebs upasuxismgeblo jgufebis politikur TareSs da xels uwyobs
mSvidobianobis da keTilganwyobis damarRvevel adamianTa borot ganzrax
ulobas. amis gamo SeuZlebelia mSvidobiani ganviTareba.
3. baTomis olqis mkvidrTa politikuri, ekonomikuri da kulturuli
saWiroebani, agreTve amierkavkasiis yvela eris interesi da urTierTSoris
keTilmezobluri ganwyobileba da did saxelmfwifoTa Rirseba Txoulobs,
rom bolo moeRos olqis dRevandel mdgomareobas. saxelmwifoebrivi wesi
ereba damyardes da xalxma mSvidobiani keTildReobiT cxovreba moipovos.
4. vinaidgan es SesaZlebelia mxolod musliman qarTvelebis ganTavisu
flebiT da saqarTvelos respublikasTan SeerTebiT, amitom gamovsTqvamT
Seuryevel nebisyofas da mtkice gadawyvetilebas:
amieridan da samaradisod baTumi da misi olqi SeuerTdes Tavis bune
briv samSoblos _ saqarTvelos respublikas samuslimano saqarTvelos
farTe avtonomiis niadagze da am avtonomiis farglebSi erovnul umcireso
baT mieniWoT CvenTan Tanaswori politikuri da moqalaqeobrivi ufleba.
5. dadgenileba es ecnobos parizis sazavo konferencias da eTxovos
saqarTvelos respublkikis mTavrobas, miiRos yoveli zoma Cveni dadge
nilebis gansaxorcieleblad18.
_ 66 _
_ 67 _
_ 68 _
saintereso daskvnebis gakeTebis safuZvels gvaZlevs dadgenilebisa da
dadgenilebis ori sxva proeqtis teqstebis Sepirispireba. ZiriTad varian
tad aviRebT xelmoweril dokuments.
samive teqstSi saerTo punqtebi:
a) identoba _ qarTveli: baTumis olqis mkvidrni _ sarwmunoebiT mus
limanebi, istoriiT, sisxliTa da xorciT, eniT, kulturiT da adaTebiT
qarTvelebi varT.
b) saqarTvelosTan ganuyofloba: teritoriulad da ekonomikurad yov
elTvis Cveni mxare, deda samSoblos _ saqarTvelos _ ganuyofel nawils
Seadgenda.
g) qaosi da gamosavali: gaurkvevlobam Cvens mxareSi daamkvidra ganukiTx
aoba da warmoSva ekonomikuri problemebi. gamosavali _ saqarTvelosTan
SeerTeba.
d) Txovna: baTumis mxaris _ samxreT-dasavleT saqarTvelos (arTvinisa da
baTumis olqebis) _ dabruneba saqarTvelos SemadgenlobaSi. xelmouwerel
proeqtebSi _ avtonomiis gareSe.
e) adresati _ didi geopolitikuri moTamaSeebi:
pirveli dadgenileba: ecnobos parizis sazavo konferencias.
Sdr.:
dadgenileba (mesame proeqti): inebos RmerTma, Cveni patara kuTxe gulis
siRrmidan amoZaxilma xmam miaRwios maT gul-yuramdis, visganac damokidebu
lia misi bedis gadawyveta da agvisruldes Cveni natvra da miswrafeba~.
_ 69 _
ba; sea. f. 1833, aRwera 1, saq. 191, furc. 186)19:
baTumis olqis musliman qarTvelTa warmomadgenlebis yrilobam, romel
ic Sesdga qalaq baTumSi, qalaqis TviTmarTvelobis SenobaSi, Tavis muSao
bis meore dRes, pirvel seqtembers 1919 w., miiRo Semdegi dadgenileba:
1. samuslimano saqarTvelos deda-samSoblo saqarTvelos demokrati
uli respublikis farglebSi unda hyavdes Tavis avtonomiuri mTavroba.
2. samuslimano saqarTvelos sakanondeblo parlamenti unda hyavdes.
3. samuslimano saqarTvelos avtonomiuri mTavroba Sinagan saqmeebSi
unda iyos sruliad damoukidebeli. es saqmeebia:
a/ sarwmunoebrivi saqme, b/ samosamarTlo, g/ saadministracio,
d/ samoswavlo, e/ sameurneo, savaWro-samrewvelo da sxva ekonomiuri
saqmeebi da v/ sxva Sinauri saqmeebi.
4. samuslimano saqarTvelos avtonomiuri mTavroba mTel saqarTvelos mTav
robasTan erTad gansazRvrul pirobebSi unda awarmoebdes Semdeg saqmeebs:
samxedros, safinansos, sagareos, fosta-telegrafs, rkinis gzebs da sabaJos.
5. avtonomiur samuslimano saqarTvelos ZiriTadi kanonebi SemuSavebu
li unda iqnas mowveuli damfuZnebeli krebis mier.
6. yriloba baTumis olqis mcxovrebTa interesebis da uflebebis da
sacvelad da agreTve olqis marTva-gamgeobisaTvis irCevs 37 wevrisagan
Semdgar mejliss.
7. mejliss ufleba eZleva miiRos saWiro RonisZiebani, raTa samuslima-
no saqarTvelo farTe avtonomiurad SeuerTdes saqarTvelos demokrati
ul respublikas; amisaTvis mas evaleba aRZras Suamdgomloba samuslimano
saqarTvelos farTe avtonomiis damtkicebisaTvis rogorc saqarTvelos
respublikis, agreTve parizis sazavo konferenciis winaSe.
8. mejliss evaleba aRZras Suamdgomloba inglisis mTavrobisa da mis
mokavSireTa winaSe: a/ raTa baTumis olqis marTeblobis ufleba gadaeces
TviT olqis mcxovreblebs, b/ moxdes saswrafo axali arCevnebi qalaqis
TviTmarTvelobisa, g/gadaeces fosta-telegrafi saqarTvelos mTavrobas
saerTo warmoebisaTvis da d/ gadmotanil iqnas q. baTumSi natanebis sabaJo
agreTve saerTo warmoebisaTvis.
yrilobis Tavmjdomare memed-beg abaSiZe
19 dokumentis dedani daculia pavle sayvareliZis arqivSi, romelic amJamad inaxeba saqarTvelos
parlamentis erovnul biblioTekaSi (damowmeba: 05.04. 2018): http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/
library.exe?e=d-01000-00---off-0constite--00-1----0-10-0---0---0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-
about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=constite&cl=CL3.2&d=HASH016c169ed77092ac1f09551b
20 http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0constite--00-1----0-10-0---0---
0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=constite&cl=
CL2.11&d=HASH0f7f88be3e9ec9e17f4fd6
_ 70 _
moismines:
moxseneba mTavrobis Tavmjdomarisa: baTomis olqis qarTvel musul
manebis warmomadgenelTa yrilobis mier miRebuli ori dadgenileba (ward
genilni mTavrobaSi delegaciis saSualebiT dasadastureblad).
daadgines:
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobam moismina ra baTomis
olqis qarTvel musulmanTa warmomadgenlebis yrilobis mier a/w. 31 agvis
tos da 1 seqtembers miRebuli rezoliuciebi, daadgina:
1. baTomis olqis qarTvel musulmanTa warmomadgenlebis yrilobis mier
1919 wels agvistos 31 miRebuli dadgenileba dadasturebul iqmnas.
2. 1919 w. 1 seqtembris dadgenileba miRebul iqmnas principialurad da
gadaeces damfuZnebel krebis sakonsititucio komisias dawvrilebiTi ganx
ilvisaTvis.
_ 71 _
xelisuflebisa da `samuslimano saqarTvelos ganmaTavisuflebeli komite-
tis~ saerTo mizans _ saqarTvelos saxelmwifos teritoriuli mTlianobis
aRdgenas; kerZod, orive mxares surda osmaleTis mier okupirebuli mTeli
samxreT-dasavleT saqarTvelos (da ara _ mxolod aWaris!) SemoerTeba de-
dasamSoblosTan. paralelurad, orive mxare eswrafoda ruseTis imperiis
mier daterorebuli muslimani qarTvelebis ndobis mopovebasa da maT umt
kivnulo integrirebas qarTulenovan saxelmwifoSi.
sul sxva motivaciaa (da mizani) hqondaT bolSevikebs (ix. qvemoT).
_ 72 _
maSasadame, aralogikuria, aWaris avtonomiis safuZvlad yarsis xe-
lSekruleba miviCnioT25; Sdr.: yarsis xelSekruleba xelmowerilia moskov
is marioneti aralegtimuri revkomis warmomadgenlebis mier da ukanonoa
saqarTvelo kanonieri xelisuflebis samarTlebrivi bazidan gamomdinare.
droSi acdenac rom ar iyos, ruseT-TurqeTis 16 martis antiqarTuli
garigebas namdvilad ver `gaalegitimurebs~ yarsis xelSekrulebaze mosko
vis mier amierkavkasiaSi daniSnuli marionetuli mTavrobebis (revkomebis)
warmomadgenelTa xelmowerebi26.
faqtia, rom bolSevikebma ugulebelyves rogorc saqarTvelos demokra
tiuli respublikis konstitucia, zogadad, qarTveli eris sasicocxlo in
teresebic, saqarTvelos erovnuli interesebic da baTumis mxaris warmo
madgenelTa 31 agvistos yrilobis dadgenilebebic.
ruseTisa da osmaleTis revoluciuri xelisuflebebis 1921 wlis 16 mar
tis garigebiT orad gayofili amierkavkasiis ruka dResac ase gamoiyureba:
SegviZlia davaskvnaT:
1921 wlis martSi rogorc bolSevikebis, aseve, qemalisturi TurqeTis
mizani iyo saqarTvelos saxelmwifos ganadgureba da qarTveli eris eno
briv-eTnikur-religiuri danawevreba; am mizniT Seiqmna aWaris avtonomiac.
aWaris avtonomiis Seqmnis safuZvlad ver miviCnevT verc `baTomis olqis
musulman qarTvelTa warmomadgenlebis~ 1919 wlis 31 agvistos yrilobis
было сборами, с предоставлением Турции права пользоваться Батумским портом без взимания за то
специальных сборов / https://en.wikisource.org/wiki/Treaty_of_Kars/
25 zogi dResac ulogikod cdilobs gaamarTlos aWaris avtonomiis arseboba da aWaris avtonomi
is Seqmnis safuZvlad yarsis xelSekrulebas ulogikod acxadebs; ix. mag., `ra uflebebi aqvs
TurqeTs aWaris avtonomiaze da ra ekonomikur upiratesobebs aZlevs mas yarsis xelSekrule
ba~ http://reportiori.ge/old/aww.ge/geworld.ge,?menuid=74&id=52557&lang=1 (27 ianvari, 2015. 12:45).
26 geopolitikur konteqstSi moskovisa da yarsis antiqarTuli xelSekrulebebis Sesaxeb msjelo
bisaTvis vrclad ix.: t. futkaraZe 2009, gv. 111-136
_ 73 _
dadgenilebas, verc saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis
mier 1921 wels miRebul konstitucias da verc 1921 wlis 13 oqtombris yar
sis xelSekrulebas, romelsac saqarTvelos saxeliT xeli moaweres moskov
is marioneti aralegtimuri bolSevikuri revkomis warmomadgenlebma.
gamoyenebuli literatura:
Tariel Putkaradze
Doctor of Philology, Professor
St. Andrew the First-Called Georgian University of the Patriarchate of Georgia,
Head of kartvelology Center
According to the prevailing view in scientific literature, on July 16, 1921, the Bolsheviks
set up the Autonomous Republic of Adjara on the basis of 1921 Constitution of the Dem-
ocratic Republic of Georgia. This approach requires revision, as the goal of the Menshevik
Government of Georgia was to attach Adjara and the whole South-West Georgia occupied
by the Ottoman Empire to the Democratic Republic of Georgia. On July 16, 1921, the Bol-
shevik government in accordance with the Anti-Georgian Treaty of Russia-Ottoman Empire
of 14 March 1921 established the Autonomous Republic of Adjara on a much smaller scale
and territory.
_ 75 _
eka kvaWantiraZe
istoriis akademiuri doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
_ 76 _
dro inJineri, polkovniki, q. tulis mcxovrebi. sasamarTlo procesze, ro
melic 1918 w. 21 dekembridan 28 dekembramde grZeldeboda, g. Smagailovma
aRiara danaSauli da orsaaTnaxevrian gamosvlaSi ganumarta sasamarTlos
germaniis siZulviliT gamowveuli misi qmedebebis mizezebi. petrogradis
sainJinro akademiis dasrulebis Semdeg, is msaxurobda germaniis sazRvar
Tan q. grodnoSi, cixe-simagris mSenebel inJinrad. aq gauCnda mas pirveli
protesti germaniis mimarT, romelic qmnida omis kults. I msoflio omis
pirvel wlebSi g. Smagailovi msaxurobda gen. renenkamfis laSqarSi aRmo
savleT prusiaSi, sadac kidev erTxel darwmunda germanelTa sisastike
Si mSvidobiani mosaxleobis mimarT. 1917 w. oqtomberSi, bolSevikuri ga
datrialebis Semdeg, qveyanaSi da armiaSi arsebulma anarqiam gadaawyvetina
mas antantis romelime qveynis armiaSi samsaxuri. arCevani inglisze gakeT
da, risTvisac molaparakebas awarmoebda inglisis misiis warmomadgenelTan
kavkasiaSi polkovnik paikTan. paikma SesTavaza Smagailovs armiaSi samsax
uris nacvlad gamxdariyo maTi agenti, razec daTanxmda.
1918 w. oqtomberSi g. Smagailovis CvenebiT, mas daevala Seeferxebina sar
kinigzo magistralis funqcionireba, riTac xels SeuSlida saqarTvelodan
germanelTa jaris gayvanas dasavleTis frontze, agreTve sabrZolo masal
isa da produqtis transportirebas. maTi azriT, saWiro iyo germanelebis
SeCereba 2-3 kviriT. am xnis manZilze unda momxdariyo gardatexa I msof
lio omis msvlelobaSi da sabolood gadawyvetiliyo germaniis bedi dasav
leTis frontze. ingliselebma Smagailovs SesTavazes suramis gvirabisa
da rionis xidis afeTqeba, magram man uari ganacxada (saxalxo saqme, 1918).
misi arCevani SeCerda Zegvis xidze, romlis afeTqeba tenikurad ufro ioli
iyo. g. Smagailovi sasamarTloze amtkicebda, rom Zegvis xidis afeTqeba
iyo samxedro aqti antantis gankargulebiT, mimarTuli germaniis koali
ciis winaaRmdeg da ara borotmoqmedeba saqarTvelos mimarT (mSaki, 1918).
is gancvifrebas gamoxatavda, rom braldeba am incidents saqarTvelos wi
naaRmdeg Cadenil qmedebad Tvlida da ukavSirebda mas somxeT-saqarTve
los uTanxmoebas, mas ki somxeTis agentobas abralebda. sinamdvileSi ki igi
somxeTs mxolod imis gamoc ar daexmareboda saqarTvelos winaaRmdeg, rom
saqarTvelo erTaderTi qveyana iyo, romelmac mas TavSesafari misca da
sadac Tavisuflad SeeZlo ecxovra. g. Smagailovis advokatma k. zelenskim
moiTxova es saqme garCeuliyo ara saqarTvelos sisxlis samarTlis kanon
mdeblobiT, aramed saomar mdgomareobaSi myofi saxelmwifoebis saerTaSo
riso samarTlis eqsteritoriuli principiT, radgan es iyo dapirispireba
or samxedro bloks Soris da ara borotmoqmedeba saqarTvelos winaaRmdeg.
amis sapasuxod bralmdebelma v. demidovma aRniSna, rom eqsteritoriuli
principi Seexeboda mxolod ucxo qveynis elCebs, konsulebs, sazogadod
diplomatiuri misiis warmomadgenlebs da ara kerZo pirebs. sasamarTlom
daadgina, rom inglisel oficrebs paiks da goldSmits araviTari SeTanxme
ba ar hqondaT TavianT mTavrobasTan, amitom warmoadgendnen kerZo pirebs.
rac Seexeboda imis mtkicebas, rom Zegvis xidis afeTqeba unda ganxilu
_ 77 _
liyo saomar mdgomareobaSi myofi qveynebis saerTaSoriso samarTliT,
bralmdebelma ganacxada, rom saqarTvelo neitralitets icavda I msoflio
omSi, rac ar daurRvevia, mokavSireebs misTvis omi ar gamoucxadebiaT da
mis teritoriaze saomari operaciebi ar uwarmoebiaT. amitom am kanonebiT
saubari saqarTvelos mimarT sruliad usafuZvlo iyo. aqedan gamomdinare
dadginda, saqme saqarTvelos sasamarTlos gaerCia (scssa, 2003).
sasamarTlo procesze Tavisi CvenebiT g. Smagailovma Tavi warmoaCina
rogorc germaniis winaaRmdeg mebrZolma rusma patriotma, romelic xeda
vda ruseTis ngrevas bolSevikebis mier germanelTa xelSewyobiT da rome
lic ideurad gaxda mokavSireTa Tanamzraxveli da agenti germaniis koali
ciis winaaRmdeg brZolaSi (saxalxo saqme, 1918). magram Tu mis mier Cadenil
borotmoqmedebas, Zegvis xidis afeTqebas, imdroindel politikur movlenaTa
aspeqtSi ganvixilavT, aRmoCndeba, rom es aqti mowyobili iyo somxeTis nacio
nalisturi partiis `daSnakcuTiuni~-s dakveTiT, raTa am afeTqebiT, sarkinig
zo magistralis paralizebiT daesustebina qveyana, mieyenebina qveynis isedac
mcire biujetisaTvis didi materialuri zarali da amiT sargebloba da upi
ratesoba mieca somxeTis respublikisaTvis saqarTvelosTan mis momaval omSi.
movitanT argumentebs Tu ra gvaZlevs aseTi daskvnis gamotanis safuZ
vels. Tavdapirvelad davuSvaT, rom es teroristuli aqti inglisis misiis
davalebiT ganxorcielda, maSinac gaugebari rCeba xidis afeTqeba im dros,
roca antantas ukve mogebuli hqonda omi da saqarTveloSi myof germanelTa
mcirericxovan jars araviTari gardatexis Setana dasavleTis frontze ar
SeeZlo. amasTan, xidis afeTqeba moxda 1 noembers, roca somxuri samxedro
SenaerTebi sanainSi Tavs daesxnen qarTuli jaris nawilebs da rodesac saqa
rTvelos damxmare germania tovebda Cvens teritorias. eWvs iwvevs xidis
afeTqebis saqmeSi g. Smagailovis mWidro urTierToba mxolod `daSnakcuTi
uni~-s partiis wevrebTan: m. kuCariancTan, r. CalxuSianTan, a. kiurliancTan.
safiqrebelia, rom g. Smagailovi somxuri aRmsareblobis iyo, dakavebisas
mas aRmoaCnda locvani somxur enaze. g. Smagailovi amtkicebda, rom xidis
afeTeba iyo samxedro aqti germaniis winaaRmdeg da saqarTvelos sawinaaRm
dego araferi hqondaT arc mas da arc inglis-safrangeTs. misi sityvebiT,
aravis sjeroda imisa, rom imperiuli germania demokratiuli saqarTvelos
megobrad gamodgeboda; aravis swamda, rom es megobroba xangrZlivi iqnebod
ao (saxalxo saqme, 1918). es aRiareba Zalian hgavs daSnakuri somxeTis mtrul
damokidebulebas saqarTvelo-germaniis imdroindeli megobruli urTier
Tobis mimarT, rac saqarTvelodan germanelebis wasvlis Semdeg ufro Tval
naTliv gamovlinda saqarTveloSi Semosul ingliselebTan daSnakebis saer
To enis gamonaxvaSi. somxeT-saqarTvelos omis (1918 w. dekemberi) kritikul
momentSi, roca saqarTvelos sajariso nawilebi kontrSetevaze gadavidnen,
gaaTavisufles somxuri jaris mier dakavebuli qarTuli teritoriis nawili
da kidev win miiwevdnen, swored inglisis samxedro misiam iTamaSa gadamwyve
ti roli, ikisra arbitris funqcia, saswrafod moiTxova saomari operaciis
SeCereba saqarTvelos mxridan da daazava mxareebi.
_ 78 _
sasamarTlom 1918 wlis 28 dekembers gamoitana ganaCeni Zegvis xidis saq
meze. g. Smagailovs da m. kuCariancs miesajaT sasjelis umaRlesi zoma
daxvreta, xolo mesame braldebuli a. kiurlianci damnaSaved arc cno da
sasamarTlo darbazidanve gaaTavisufla. braldebulTa advokatebma saqme
sasamarTlo palatis sakasacio departamentSi gadaitanes, magram ganaCeni
igive darCa (scssa, 2003). amis Semdeg advokatebma Suamdgomloba aRZres saqa
rTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomaris noe Jorda
nias winaSe damnaSaveTa Sewyalebis TxovniT. 1919 w. 26 aprils saqarTvelos
demokratiuli respublikis mTavrobis sxdomaze moismines mTavrobis Tav
mjdomaris noe Jordanias moxseneba g. Smagailovisa da m. kuCariancisaTvis
sasjelis Semcirebis Sesaxeb. mTavrobis sxdomam daadgina g. Smagailovsa
da m. kuCariancs sikvdiliT dasja SescvlodaT 12 wliani katorRiT (scssa,
2003). sul male ki damnaSaveebi sruliad gaTavisufldnen sasjelisagan.
saqarTvelos damfuZnebeli krebis erovnul-demokratiulma fraqciam 1919
wlis 5 maiss SekiTxva gaugzavna mTavrobas da moiTxova ganmarteba Tu ris
safuZvelze gaauqma mTavrobam sasamarTlo gadawyvetileba da miisakuTra
Sewyalebis ufleba, romelic damfuZnebeli krebis prerogativa iyo (scssa,
1833). 1919 wlis 16 maisis damfuZnebeli krebis sxdomaze mowveulma ius
ticiis ministrma e. gegeWkorma axsna mTavrobis es gadawyvetileba saer
TaSoriso viTarebiT da inglisis misiis zewoliT (sdk, 1919).
somxuri erovnuli sabWos antiqarTuli saqmianoba kidev ramdenime
mimarTulebiT warimarTa. TbilisSi, veris daRmarTTan mdebare meliq
azariancis saxlis sardafSi 1918 wlis 19 ivniss iaraRis sawyobi aRmoCnda
_ ramdenime yuTi dinamiti, Tofebi, tyvia-wamali, saartilerio Wurvebi da
sxva samxedro masala. sawyobs somexi samxedro pirebi icavdnen. qarTulma
saxalxo gvardielebis razmma asafeTqebel nivTierebaTa ukanonod Senaxvis
braldebiT daakava am saxlSi mcxovrebi polkovniki kunkovski. imave Rames
daapatimres am saqmeSi eWvmitanilebi _ Tbilisis JandarmTa sammarTvelos
yofili ufrosi pastrulini, generali fonrubenau da poruCiki aleqsan
drovi (erToba, 1918). saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros sagangebo
razmma 1918 wlis 6 agvistos miakvlia kidev erT saidumlo iaraRis sawyobs
manTaSevis qarvaslaSi. aq aRmoCnda asafeTqebeli nivTierebebi, yumbarebi
da zarbaznebic ki. qarvaslas icavda 60-mde somexi jariskaci. maT winaaRm
degoba gauwies da SenobaSi ar uSvebdnen sagangebo razmis wevrebs, miuxe
davad maT mier wardgenili Sinagan saqmeTa ministris brZanebisa. qarTulma
SeiaraRebulma razmma iaraRi ahyara somex yarauls. manTaSevis qarvaslaSi
aRmoCenili iaraRis sawyobis aRmoCenis Sesaxeb ecnoba saqarTveloSi somx
eTis respublikis diplomatiur warmomadgenels a. jamalians, romelmac
aRiara am iaraRis somxuri sajariso formirebebisadmi kuTvnileba (saqa
rTvelos respublika, 1918). rogorc Cans, somxuri mxare saqarTvelos da
moukideblobis gamocxadebidan mokle droSi, 1918 wlis ivnisSi, arRvevda
Tavdacvis saministros mier gamocemul brZanebas somxuri samxedro naw
ilebisa da iaraRis saqarTvelos teritoriidan saswrafod gatanis Sesaxeb
_ 79 _
(erToba, 1918). saqarTvelos menSevikurma mTavrobam ar aRZra am faqtebTan
dakavSirebiT sisxlis samarTlis saqme, ar gamoiZia am saidumlo sawyobebis
Seqmnis mizezi da mizani, arc ki dasva kiTxva somxur mxaresTan, hqonda
Tu ara somxeTis mmarTvel `daSnakcuTiuni~-s partias faruli iaraRis sa
malavebis ufleba Tbilisis centrSi da amasTan araviTari oficialuri ga
nacxadi ar gaekeTebina saqarTvelos mTavrobis winaSe, miTumetes arsebuli
brZanebis fonze. amis sapirispirod, saqarTvelos mTavroba wavida kompro
misze, molaparakeba daiwyo somxeTis diplomatiur warmomadgenlobasTan
da mxolod Txovnis doneze daayena iaraRis gatanis sakiTxi.
saqarTvelos mTavrobam SesTavaza somxeTis diplomatiur warmomadgen
lobas iaraRi gaetanaT qalaqgareT arsenalSi yvela nivTis aRweriT. es
qoneba somxeTis kuTvnilebaSi rCeboda, qarTuli mxare mxolod mis droe
biT Senaxvas kisrulobda. problema kidev sami Tve ver mogvarda. 4 noembriT
daTariRebul a. jamalianis werilSi saqarTvelos sagareo saqmeTa minis
tris e. gegeWkorisadmi, somxeTis diplomatiuri warmomadgeneli protests
gamoTqvams qarTuli mxaris saqcielis gamo. misi TqmiT, Tbilisis samxedro
garnizonis ufrosi generali axmeteli gamocxadda manTaSevis qarvaslaSi
da moiTxova daluquli sawyobebis gaxsna da sabrZolo masalis misTvis Cab
areba. a. jamaliani afrTxilebs sagareo saqmeTa ministrs, rom Tu ZaliT
moixsneba beWdebi, es moxsendeba somxeTis mTavrobas da aRiqmeba rogorc
somxeTis respublikis mimarT arakeTilsindisieri damokidebuleba. meore
dResve e. gegeWkori wers a. jamalians sapasuxo werils, romelSic miniS
nebiTac ki ar aris dasmuli sakiTxi am iaraRis Senaxvis kanonierebis Tao
baze, piriqiT, sagareo saqmeTa ministri cdilobs gamarTleba mouZebnos
qarTuli mxaris saqciels da amas xsnis qalaqis centrSi sabrZolo iaraRis
Senaxvis saSiSroebiT. amasTan axsenebs a. jamalians samxedro ministrTan
mis Sexvedras, romelzec man sityvieri Tanxmoba ganacxada am sakiTxTan
dakavSirebiT, amitom aRar CaTvales saWirod oficialurad ecnobebinaT
misTvis. e. gegeWkori cdilobda daerwmunebina somxeTis diplomatiuri
misia, rom am problemis gadaWra saswrafodaa saWiro da sTxovs acnobos
mas zusti dro, Tu rodis SeiZleba manTaSevis qarvaslidan iaraRis ga
datana Tbilisis gareT arsenalSi (scssa, 1864). amis sapasuxod a. jamaliani
iTxovs am iaraRis ara Tbilisis arsenalSi, aramed erevanSi gadatanas da
sTxovs e. gegeWkors specialuri satvirTo matareblis gamoyofas saqarT
velos samxedro saministros warmomadgenlis TanxlebiT (scssa, 1864). qar
Tuli mxare uars acxadebda amaze am dros saqarTvelo-somxeTis sasazRvro
raionSi arsebuli dapirispirebis gamo. 1918 wlis 18 oqtombers, TurqeTis
jaris mier sazRvrispira teritoriis datovebisTanave somxurma sajariso
formirebebma Seaviwroves qarTuli jaris nawilebi da aiRes sanaini, dai
kaves korinj-caTeris xazi. swored amis gamo qarTuli mxare aferxebda am
sabrZolo masalebis somxeTSi gagzavnas, rasac daJinebiT iTxovda somxe
Tis diplomatiuri misia. saqarTvelos somxeTTan damakavSirebeli sarkin
igzo magistrali xom swored am konfliqtur teritoriaze gadioda, ami
_ 80 _
tom vfiqrobT, saqarTvelos mTavroba SiSobda es iaraRi qarTuli jaris
winaaRmdeg ar yofiliyo gamoyenebuli.
1918 wlis 20 dekembers saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros sa
gangebo razmis ufrosma m. kediam daafiqsira somexTa erovnuli sabWos
StabbinaSi (aramiancis saxli) 500-mde adamianis faruli Sekreba saqarTve
lo-somxeTis mimdinare omSi somex moxaliseTa mobilizaciis mizniT. isini
aRmoCndnen axalgazrda somxebi da Tbilisis miliciidan daTxovnili so
mexi erovnebis moqalaqeebi. Sekrebas koordinacias uwevda ori agitatori
da miRebuli iqna rezolucia moxaliseTa razmis Seqmnis Taobaze. sagangebo
razmis gamoCenisTanave xalxi daiSala da gaiqca, cdilobdnen gaenadgure
binaT moxaliseTa siebi da sxva dokumentebi. sagangebo razmis ufrosma ara
miancis SenobaSi daayena SeiaraRebuli dacva im informaciis safuZvelze,
rom iq didZali iaraRi da samxedro aRWurviloba inaxeboda (scssa,1863).
saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros warmomadgenlebma daapatimres am
Sekrebis organizatorebi _ a. barxudariani da g. jamagosianci, romelTac
Cxrekisas aRmoaCndaT maTi saqmianobis amsaxveli mamxilebeli masala. a.
barxudarians xuTi Canaweri, romelic amxelda mas saqarTvelo-somxeTis
omis periodSi qarTvelTa winaaRmdeg mimarTul samobilizacio saqmianoba
Si, g. jamagosiancs ki specialur razmebSi gaerTianebul somex moxaliseTa
eqvsi sia (scssa, 1863). dakavebulebi a. barxudariani da g. jamagosianci
gadaiyvanes #2 sagubernio sapyrobileSi (scssa, 1863).
aramiancis SenobaSi momxdari incidentis Ziebis procesSi gamoCnda kidev
erTi eWvmitanili _ Tbilisis samxedro Stabis xelmZRvaneli polkovniki
doluxanovi. mas aRmoaCnda somxeTis mTavrobis mier sanqcirebuli doku
menti, romliTac is axorcielebda saqarTvelos teritoriaze somexi da
rusi jariskacebisa da oficrebis mobilizacias da gagzavnas saqarTve
lo-somxeTis omSi saqarTvelos winaaRmdeg (scssa, 1863). 1918 wlis 28 de
kembers saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros brZanebiT Catarda Cxreka
aramiancis SenobaSi, Sedga qonebis nusxa, moTavsda II sarTulis oTx oTaxSi
da dailuqa. 30 dekembers ori oTaxi luqaxsnili da gaRebuli aRmoCnda.
gaxsnili oTaxebidan waRebuli iyo saqmiani qaRaldebi, mimowera sxvadasx
va organizaciebTan, salaros wignebi (scssa, 1863), anu is dokumentebi,
romliTac gacxaddeboda somexTa erovnuli sabWos namdvili saqmianoba.
am saqmeSi savaraudoa ingliselTa monawileoba, romelTa xelSewyobiTac,
vfiqrobT, gaixsna saqarTvelos mxaris mier daluquli somexTa erovnuli
sabWos qoneba. amis varaudis safuZvels, garda am periodSi ingliselTa
zogadad dadebiTi ganwyobisa somxuri saxelmwifos mimarT, gvaZlevs erTi
faqtic. am incidentidan sul mokle xanSi aramiancis SenobaSi bina daido
ingliselTa warmomadgenlobam, romelic kategoriulad acxadebda, rom
araferi icoda somexTa erovnuli sabWosa da misi qonebis Sesaxeb.
iaraRis saidumlo sawyobebi daSnakur sabWos esaWiroeboda ara mxolod
saqarTvelos winaaRmdeg samxedro operaciebisa da teroristuli aqtebis
mosawyobad, aramed mSvidobianobis dros saqarTveloSi arsebuli somxuri
_ 81 _
samxedro razmebis mosamarageblad. erT-erTi aseTi iyo daSnakebis ukano
no Tbilisis `teroristTa korpusi~. ramdenadac sakvirveli ar unda iyos,
qarTulma sazogadoebam aseTi korpusis arsebobis Sesaxeb mxolod somxuri
gazeTis `horizon~-is 1918 wlis maisis nomridan Seityo, romelic korpusis
yvela wevris mobilizacias acxadebda (horizoni,1918).
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos demokratiuli re
spublikis pirobebSi, somexTa erovnuli sabWos mier inicirebul mTel
rig kanongareSe qmedebebze, saqarTvelos mTavrobas Sesabamisi reagireba
ar mouxdenia. metic, Tavdacvis poziciaSi aRmoCnda. saqarTvelos aseTi
Semrigebluri politikuri kursi mezobeli qveynis mxridan saxelmwifoe
briv sisusted aRiqmeboda da masze agresiuli zemoqmedebis moxdenasac
cdilobda. saqarTvelos mTavrobis aseTi politika SesaZloa imiT iyo ga
mowveuli, rom swori mimarTulebebis Ziebis procesSi myofi, gamoucdeli,
axali qarTuli demokratia amgvari gadacdenebisagan ar iyo dazRveuli,
an imiT, rom mas jer kidev srulyofilad ar hqonda gaazrebuli saxelm
wifoebriobis arsi, risi Sedegicaa politikuri gulubryviloba. erTi ram
ki cxadia, qarTuli menSevikur xelisufleba erovnul-saxelmwifoebrivi
azrovnebis deficits ganicdida, mas srulad ar hqonda gacnobierebuli
qarTuli saxelmwifos ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebi, qarTvelTa
TviTcnobierebis istoriuli msazRvrelebis, qarTuli identobis umTavre
si markerebis aRdgenis aucilebloba, rac mTlianobaSi azaralebda qar
Tul saxelmwifoebriobas.
gamoyenebuli literatura:
Eka Kvachantiradze
PhD in History, Professor
Caucasus University
Dashnak National Council was engaged in commissioning and guiding terrorist acts
on the territory of Georgia; it owned secret warehouses of the weapons in Tbilisi and
mobilized volunteers to participate in the armed conflict between Armenia and Geor-
gia (December 1918). On November 1, 1918 a terrorist act was committed on Dzegvi
Bridge, on the river Mtkvari, one of the most important junctions of Tbilisi-Batumi
railway-road of Georgia; the bridge was exploded. Guilty of crime turned to be G.
Shmagailov and M. Kuchariants. G. Shmagailov, a Russian military engineer, tried to
justify himself at the court hearing by saying he had acted as a Russian patriot against
Germany, aiming to impede transportation of German troop trains to the western bat-
tle-front, thus making a radical turn in the process of the World War I. But in fact, as
the research has proved the act was commissioned by `Dashnaktsutun~, the nationalist
party of Armenia. The court sentenced the perpetrators to death. Noe Zhordania, the
Chairman of the Democratic Republic of Georgia, substituted death penalty with 12
years penal servitude. The offenders were released before long. On 19 July, 1918, the
garrison of the National guard discovered a hidden arsenal at Melik Azariants’s house.
On August 5, 1918, special detachment of the Ministry of Interior discovered another
secret arsenal at Mantashev’s caravanserai. The headquarters of the Armenian National
Council was located at Aramiants’s house, from where all these activities were planned
and directed. There, during the secret meetings of Armenian youth mobilization of
volunteers detachments was organized to participate in Georgian-Armenian war. The
article gives a detailed description of the endeavours of the Armenian National Council.
_ 83 _
nodar CxaiZe
istoriis mimarTulebis doqtoranti
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
qeTevan sixaruliZe
istoriis bakalavri
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
_ 84 _
Sesaxeb. sabWoTa dros sxvadasxva samecniero JurnalSi Tu gamocemaSi iyo
mcdeloba Sefasebuliyo es gamosvla. aucileblad unda aRiniSnos d. ji
blaZis `1919 wlis SeiaraRebuli ajanyeba saqarTveloSi~. gansakuTrebiT
aRsaniSnavia saqarTvelos istoriis narkvevebis meeqvse tomi, romelSic
miuxedavad imisa, rom am ajanyebas mcire nawili eTmoba, avtori Sedare
biT obieqturad ganixilavs ajanyebis damarcxebis mizezebs, demokratiuli
respublikis mTavrobis operatiul RonisZiebebs, ajanyebulTa SeuTanxme
blobas, iaraRis uqonlobas, wyaldidobas (saqarTvelos istoriis narkveve
bi, 1921, t.VI, gv. 668-669). es faqtebi sxvadasxva mogonebidan da saarqivo
masalebidanac dasturdeba.
postsabWoTa saqarTveloSi, saqarTvelos demokratiuli respublikis
kvlevis saqmeSi mniSvnelovani nabijebi gadaidga, TumcaRa guriis ajanyeba
erT-erT Seuswavlel sakiTxad rCeboda. 2017 wlis dekemberSi CoxataurSi
Cveni vizitisas, mxareTmcodneobis muzeumSi mivakvlieT ajanyebis monaw
ileTa mogonebebs, gamouqveynebel masalas. es saqmeebi ar aris katalogi
zirebuli. ramdenadac CvenTvis cnobilia, am mogonebebis nawili samecnie
ro mimoqcevaSi pirvelad Semova. garda amisa, aucileblad aRsaniSnavia
saarqivo masala, romelic guriis gamosvlebis Sesaxeb araerT sayuradRebo
detals Seicavs.
1919 wels bolSevikebi gamosvlas mTeli saqarTvelos masStabiT geg
mavdnen. ruseTis komunisturi partiis samxareo komitetis dadgenilebiT
ajanyeba TbilisSi unda dawyebuliyo 24 oqtombers da dawyebuli gamosvla
niSani unda yofiliyo, rom sxva regionebSic ajanyebuliyvnen adgilobrivi
bolSevikebi. Sinagan saqmeTa ministrma noe ramiSvilma informacia miiRo,
rom ajanyeba mzaddeboda. amitom man regionebSi gaagzavna mowodeba, rom
mzad yofiliyvnen mosalodneli gamosvlebisaTvis (saqarTvelos istori
is narkvevebi, 1921, t.VI, gv. 668). saministrom operatiuloba gamoavlina,
daiwyo eWvmitanilTa masobrivi dapatimrebebi, bolSevikebi mixvdnen, rom
ajanyeba uimedo iqneboda da Setyobineba gaagzavnes regionebSi gamosvlis
gadadebis Sesaxeb (saqarTvelos istoriis narkvevebi, 1921, t.VI, gv. 668).
miuxedavad amisa, zog regionamde am brZanebam ver CaaRwia da magaliTad
lagodexSi, senakSi, kulaSSi ajanyeba mainc daiwyo da is sruliad waru
matebeli gamodga. mTavrobam ajanyebis moTaveTa umravlesoba daapatimra
(saqarTvelos istoriis narkvevebi, 1921, t.VI, gv. 668). miuxedavad am yvela
frisa, guriis ajanyeba mainc daigegma.
guriis ajanyebis monawile bolSevik elizbar kalandaZis mogonebiT, am
ierkavkasiis samxareo komitetTan mas kavSiri mudmivad hqonda. igi xvde
boda filipe maxaraZes, sergo kasians da sxvebs. xSirad midioda maTTan,
raTa sxvadasxva organizaciul sakiTxSi daxmareba mieRo da garda amisa,
gamosvlebi finansurad uzrunvelyofiliyo. quTaisidan ajanyebas xelmZ
Rvanelobda mixa cxakaia, romelic im periodSi Tbilisidan iyo mivlinebu
li da mamia oraxelaSvilis binaSi aralegalur Sekrebebs atarebda (Cox
atauris muzeumis masalebi, kalandaZe. e). bolSevikebs guriaSi gagzavnili
_ 85 _
hyavdaT cnobili revolucioneri giorgi sturua. igi, rogorc guruli
bolSevikebi miuTiTeben, ajanyebis dagegmvaSi gansakuTrebul rols as
rulebda (Coxatauris muzeumis masalebi, cincaZe). erT-erTi ajanyebu
li parmen cincaZe ixsenebda, rom quTaisSi mas piradad gadasca ajanyebi
sTvis 10 000 maneTi da ajanyebis gegma giorgi sturuam. savaraudod, es
fuli ajanyebulebamde ar misula, radgan p. cincaZe daapatimres.1 rogorc
irkveva, guriaSi bolSevikur partias ar hyavda mravalricxovani momxree
bi. hqondaT iaraRis garkveuli maragi, rasac noe ramiSvilic aRiarebda.
Tumca maTi resursi sakmarisi ar aRmoCnda xangrZlivi winaaRmdegobis ga
sawevad. guruli bolSevikebi afiqsirebdnen pozicias, rom kavkasiis pro
letariati ar unda mowyvetoda ruseTs (Coxatauris muzeumis masalebi,
giorgaZe). 1918 wlis pirvel maiss silibistro Todriasa da tarasi mga
lobliSvilis xelmZRvanelobiT maT pirveli maisis dResaswaulze erkeTSi
sammarTvelos Senoba aiRes, waSales warwera demokratiuli respublika da
daaweres Zirs menSevikebi, gaumarjos sabWoTa xelisuflebas (Coxatauris
muzeumis masalebi, giorgaZe). garda amisa, cdilobdnen moewyoT mitingebi,
gaficvebi. unda iTqvas, rom mTavrobas maTi saqmianobis Sesaxeb infor
macia mudmivad hqonda da cdilobda situaciaze kontroli ar daekarga.
1918 wels bolSevikebma ramdenjerme scades SeeqmnaT SeiraRebuli Zala
guriaSi. amis magaliTi iyo 1918 wlis 27 ianvris dadgenileba bolSevikuri
miliciis Seqmnis Sesaxeb, xolo TebervalSi bolSevikuri gvardiis Seqmnis
mcdeloba (Coxatauris muzeumis masalebi, giorgaZe). didi albaTobiT, maT
scades mxari aebaT leninis wamowyebisaTvis bolSevikuri gvardiis Seqmnis
Sesaxeb. Tumca, rogorc Cans, miRebuli dadgenileba ver ganaxorcieles,
radgan 1919 wlis ajanyebis Sesaxeb daweril mogonebebSi da arc saarqivo
masalaSi guriis bolSevikuri gvardia naxsenebi ar aris. gamosvlebisTvis
mzadeba guriaSi 1919 wlis dasawyisidan daiwyo. samTavrobo Zalebs gansa
kuTrebuli yuradReba marTebdaT, radgan ajanyebaSi monawile pirebis naw
ils konspiraciis gamocdileba hqonda, zog maTgans ruseTis revoluciaSi
aqtiuri monawileoba hqonda miRebuli. ajanyebisTvis mzadebis periodSi
mkacrad gasaidumloebul pirobebSi ramdenime kreba Catarda. guriaSi, gi
orgi sturuas garda, ajanyebis dasagegmad mivlinebuli iyo kidev erTi
cnobili bolSeviki boris ZnelaZe. mas ajanyebaSi axalgazrdebis Cabma ev
aleboda (Coxatauris muzeumis masalebi, d. kalandaZe). ZnelaZem moaxerxa
da 1919 wels Coxatauris gimnaziaSi Camoayaliba aralegaluri bolSevikuri
organizacia `spartaki~. am organizaciaSi gawevrianebulma axalgazrdeb
ma gaficva moawyves, ramdenime dRiT saswavlo procesi CaSales (Coxatau
ris muzeumis masalebi, d. kalandaZe). garda amisa, spartakelebis nawilma
ajanyebaSi aqtiuri monawileoba miiRo. rogorc aRvniSneT, bolSevikebi
ajanyebisTvis mTeli wlis ganmavlobaSi emzadebodnen. guriaSi gamosvle
bi ozurgeTis, Coxataurisa da lanCxuTis raionebSi unda dawyebuliyo,
1 rogorc Cans, dafinansebis nawili mainc midioda daniSnulebis adgilamde. Sinagan saqmeTa
ministri noe ramiSvili aRniSnavda, rom ajanyebulebs Tanxa didi raodenobiT hqondaT.
_ 86 _
Tumca ozurgeTi Tavidanve gamoTiSuli aRmoCnda ajanyebidan. Tu ratom,
amaze qvemoT visaubrebT. ajanyebis wina periodSi Sekrebebi gazafxulidan
moyolebuli imarTeboda. aRsaniSnavia martis Sekreba, sadac ajanyebulebma
isaubres gegmebis Sesaxeb, amis Semdeg isini konspiraciis dacviT cdilobd
nen Sekrebebi gaemarTaT zafxulSi, ajanyebis TariRis dadgenas xels uSl
ida meteorologiuri mdgomareoba, Zlieri wvimebis gamo, Zneli iyo erTma
neTTan kontaqti, mdinareebis gadalaxva da erTi geografiuli punqtidan
meoreSi gadasvla. miuxedavad amisa, isini TaTbirobdnen da cdilobdnen
ajanyebisTvis momzadebuliyvnen. 1919 wlis zafxulSi baqoSi moewyo bolSe
vikebis aralegaluri yriloba, sadac sxvadasxva mxaris warmomadgeneli iyo
miwveuli. guriidan varden kalandaZem ganacxada, rom misi mxare mzad iyo
menSevikebis dasamxobad. amis Semdeg isini farulad Camovidnen da ajanyebi
sTvis mzadebas Seudgnen. miuxedavad subieqturobisa, bolSevikebic ki ver
uaryofen mogonebebSi demokratiuli respublikis xelisuflebis karg op
eratiul muSaobas, mTavrobas maT Sesaxeb informacia mudmivad hqonda.
1919 wlis 23 seqtembers guriis samazro komitetis sxdomaze g. sturuam
mouwoda damswreebs dauyonebliv mzadeba daewyoT ajanyebisTvis, am kuTxiT
gadamwyveti mniSvneloba hqonda sofel gorabereJoulSi mdinare gubazeu
lis xidTan Sekrebas, dRevandeli erisTavebis sasaxleSi. Sexvedris monaw
ileTa mogonebebis erTi nawilis mixedviT, Sexvedras ar daswrebia giorgi
sturua, Tumca monawileebis mogonebebSi gvxvdeba gansxvavebuli cnobac.
Cveni azriT, man Sexvedras Segnebulad aarida Tavi, radgan samTavrobo Za
lebs masze da sxva cnobil bolSevikebze gansakuTrebuli meTvalyureoba
hqondaT dawesebuli da SesaZlebeli iyo, mis misvlas krebaze maTi saerTo
saqmisTvis ziani mieyenebina. rogorc Sexvedris erT-erTi monawile asalo
cincaZe ixsenebs, sturuam SemouTvala, rom krebis adgilas miiyvanda sxva
pirovneba, romelsac amosacnobad xelze cxvirsaxoci ekeTeboda. rogorc
irkveva, es kaci Zveli katorReli mose cxoiZe iyo (Coxatauris muzeumis
masalebi, cincaZe). konspiraciis Sesaxeb mogviTxrobs sxva ajanyebulic.
b. aroniSi ixsenebs, rom SeTanxmebis mixedviT nagomaris xidTan Sexvda
kaci, romelic RiRinebda da TviTonac RiRiniT miaxvedra, rom SeTqmu
li iyo. man damxvedr kacs paroli uTxra `Savi zRva~, ris Semdegac igi
krebaze miiyvanes (Coxatauris muzeumis masalebi, aroniSi). miuxedavad Sex
vedris saidumlod Catarebis mcdelobisa, rogorc Cans, informacia mainc
gavrcelda. maT miiRes Setyobineba, rom nagomarSi gvardiis meTauri sergo
maTiTaiSvili iyo Sesuli da xalxs Cxrekda. kreba ise daiSala, rom ver
gadawyvites ajanyebis dRe. is ki dadginda, rom ozurgeTs Tavs unda dasx
modnen Coxatauris razmebi aroniSisa da goguaZis meTaurobiT. agreTve,
ajanyebis meTauroba vladimer cincaZes daekisra. gamoyves ramdenime piri,
romelic sxvadasxva sofelSi iqneboda razmis meTauri: ajanyebis samxedro
operatiuli xelmZRvanelebi iyvnen CoxataurSi Sermandi cincaZe, xev-er
keTSi mitrofane da ambako mamalaZeebi da ladiko CantlaZe, Sua amaRle
baSi sardion jibuti, giorgi yaWeiSvili, mTlianad CoxataurSi ajanyebis
_ 87 _
meTaurebi samson WaniSvili da tarasi mgalobliSvili iyvnen. TiTo razms
ori meTauri Segnebulad hyavda daniSnuli, raTa razmamde oridan erTs
mainc SeZleboda informaciis mitana. garkveuli gegma gorabereJoulis
Sekrebamdec iyo dasaxuli, sofel Sua amaRlebaSi g. yaWeiSvilis saxlSi
ganixiles xalxis Sekreba, iaraRis SeZena, Coxatauris centris dakaveba,
TiToeuli sakiTxi problemuri iyo. miuxedavad imisa, rom ajanyebulebi
finansur daxmarebas iRebdnen samxareo komitetisgan, iaraRis Sovna gan
sakuTrebulad safrTxilo saqme iyo. rogorc ixseneben, zogjer iaraRs
gvardielebisgan yidulobdnen, maTi ZiriTadi iaraRi `berdenkis~ Tofebi
iyo. erT-erTi mebrZolis cnobiT, erkeTSi masTan erTad razmSi 27 kaci iyo
da iaraRi mxolod xuT maTgans hqonda, ajanyebis monawileebi mitrofane
mamalaZe da ladiko CantlaZe daukavSirdnen avTandil mamalaZes, romelic
miliciaSi muSaobda erkeTSi. man gaaRo arsenalis karebi da ajanyebulebs
gadasca iaraRi. zogjer iyo sxva garemoebebic, erT-erTi ajanyebuli ivane
anTiZe ixsenebda rom razmi SeiaraRebuli iyo TofebiT da erTi SaSxaniT,
romelic Tavis menSevik Zmas waarTva (Coxatauris muzeumis masalebi, an
TiZe). erTi mxriv, SesaZlebelia vifiqroT, rom ajanyebis TariRze SeuTanx
mebloba iaraRis problemasTan iyo dakavSirebuli2, garda amis isini niSans
elodebodnen Tbilisidan.
am periodisTvis guriaSi ganlagebuli iyo gvardia, romlis meTauri,
rogorc saarqivo masalebidan Cans, sergo maTiTaiSvili iyo. es ukanaskneli
bolSevikebis winaaRmdeg brZolas gansakuTrebuli enTuziazmiT ekideboda,
man ajanyebamde bolSevikebis ramdenime Sekreba-manifestacia CaSala. ro
gorc mogonebebSi werdnen, maTiTaiSvilis razmelebi krebis monawileebs
fizikuradac uswordebodnen.
ra Zala iyo mTavrobis gankargulebaSi? amaze SegviZlia saarqivo ma
salis meSveobiT vimsjeloT. am periodSi guriaSi ganlagebuli gvardiis
gankargulebaSi 12 tyviamfrqvevi, 750 xiSti da xmali, anu jamSi 750 qveiTi
da cxenosani iyo. 3
ajanyebulebis Sekrebis centrad dasaxelda eweri (qvemo erkeTi). gan
vmartoT ratom airCies TavSeyris adgilad qvemo erkeTi. strategiuli
TvalsazrisiT, is erT-erTi axlo daSorebuli punqtia Coxatauridan, am
avrdoulad swori reliefi metad mosaxerxebelia razmis gadaadgilebisT
vis, garda amisa, razmelebi swored zemoT mdebare soflebidan iyvnen. am
soflebidan momavali gzebi kveTs qvemo erkeTs. am razmebs ar uxdebodaT
raime sirTulis gadalaxva, sanam Sekrebis adgils miaRwevdnen. Coxataur
Tan ewerze ufro axlos mdebareobs sofeli gora, magram, Cveni azriT,
gora ar airCies erTi martivi mizezis gamo. ozurgeTidan Semomaval mTav
2 iaraRis raodenobasTan dakavSirebiT, leon Sengelaiam kiTxva dausva ministr noe ramiSvils,
ratom hqondaT didi raodenobiT iaraRi ajanyebulebs. ramiSvilma upasuxa, rom xalxs sxva
dasxva adgilas iaraRi isedac hqondaT xelT da garkveulwilad dafinansebac gamoiyenes Sesa
Zenad. amas unda davumatoT erkeTSi gaxsnili iaraRis sawyobi da agreTve is, rac Coxatauris
aRebisas moipoves.
3 scsa, f. 1970, aRw.2, saq. 128
_ 88 _
robis jars mouwevda goras gamovla, rac gamoiwvevda ajanyebulebTan maT
Setakebas Sekrebis adgilas, rac, Tavis mxriv, xels SeuSlida Coxatauris
aRebas. koxnaris da farcxmis razmebi ar mosulan qvemo erkeTSi. Cveni az
riT, imitom, rom Coxatauris gamovla mouwevdaT, rac saSiSic iyo maTTvis
da drosac daakarginebda. razmebs erkeTSi misces konkretuli gegma, sia
im punqtebisa, romelic unda aeRoT CoxataurSi. gvardiis Stabis aReba
daevalaT Zmeb mamalaZeebs. Sermandi cincaZes, sandro ramiSvils daevalaT
demokratiuli respublikis erobisa da miliciis aReba, xolo fostis aReba
isidore mamalaZisa da Teofile TedoraZis razmebma iTaves. Tavis mxriv, ga
mosvlebis warmateba damokidebuli iyo lanCxuTsa da ozurgeTSi ajanyebis
gegmis mixedviT warmarTvazec. am mzadebis periodSi mTavrobam, rogorc
zemoT vaxseneT, samxedro teqnikuri komisiis TiTqmis mTeli Semadgenloba
daapatimra. ajanyebulebis nawilisaTvis cxadi gaxda, rom aseT situaciaSi
gamosvla didi riski iqneboda. amitom fiqri daiwyes ajanyebis TariRis
gadadebaze. miuxedavad imisa, rom signali ver miiRes xev-erkeTisa da
Coxatauris komitetebma, gamosvla mainc daiwyo. 8 noembers, RamiT, daax
loebiT pirveli saaTisTvis mobilizebuli razmebi daiZrnen Coxatauris
mimarTulebiT; xev-erkeTis, nabeRlavisa da xidisTavis jgufebs SeuerTda
goraSi gamagrebuli Sua amaRlebis razmi. koxnarisa da farcxmis razmebi
CoxataurSi Semovidnen sapirispiro mimarTulebiT.
mogonebebSi weria, rom maT maSinaTve moaxerxes sasurveli punqtebis
aReba, Tumca arsebobda garkveuli winaaRmdegoba. erT-erTma ajanyebulma
mixeil berZeniSvilma daWra gvardieli vaso CigogiZe, romelmac danebe
baze uari ganacxada (Coxatauris muzeumis masalebi, giorgaZis narkvevi).
ajanyebulebma TavianTi mizani Seasrules, moulodnelobis efeqtiT gvard
ielebis aseuli ganaiaraRes da xelSi iaraRi Caigdes. erT-erTi ajanyebuli
d. kalandaZe wers, rom 7 tyviamfrqvevi moipoves, rac didad saeWvo Cans.
saarqivo masalis mixedviT, mTlianad ozurgeTis mazraSi 12 tyviamfrqvevi
iyo, 7 tyviamfrqvevis xelSi Cagdeba ajanyebulebs raRac periodis ganmav
lobaSi did upiratesobas miscemda, magram ase ar momxdara (Coxatauris
muzeumis masalebi, kalandaZe). tyviamfrqvevebis zusti raodenobis garkve
va Semdgomi kvlevis sakiTxia, radgan ajanyebulTa umravlesoba erTs an
ors asaxelebs, xolo noe ramiSvili ambobs, rom ajanyebulebs ramdenime
tyviamfrqvevi hqondaT. faqtia, rom maT xelSi arsebuli SeiaraReba mx
olod erTi dRe eyoT winaaRmdegobis gasawevad. gvardiis meTauri sergo
maTiTaSvili werda, rom daxmareba ar esaWiroeboda Tbilisidan, radganac
adgilobrivi Zalebic sakmarisi iyo ajanyebulebis dasamarcxeblad.4
ajanyebulebma daiwyes strategiulad mniSvnelovani gzebis dakave
ba, saidanac mosalodneli iyo gvardiis nawilebis Semosvla CoxataurSi.
gaamagres sajavaxo, ozurgeTis da surebis gza. Sua amaRlebis razmma daikava
Sua farcxmis eklesia, sadac Tavs iyrida gvardiis nawili irakli gogola
_ 89 _
Zis meTaurobiT. jerjerobiT ajanyebulebi umravlesobaSi iyvnen. irakli
gogolaZis razmi damarcxda da gandevnes. ajanyebulebma proklamaciebi ga
moakres da CoxataurSi sabWoTa xelisufleba gamoacxades. ajanyebulebis
erTi nawili daiZra ozurgeTisken, sadac ajanyeba ar momxdara. aroniSis
meTaurobiT daZruli razmi gvardielebTan SetakebaSi damarcxda (Coxatau
ris muzeumis masalebi, yaWeiSvili). dilisaTvis, rogorc Cans, guriis gvar
dia sergo maTiTaiSvilis xelmZRvanelobiT mobilizebuli iyo da sufsis
xids miadga. ajanyebulebi xids gansakuTrebulad icavdnen, maT xelSi iyo
maqsimis tipis tyviamfrqvevi, romelic, rogorc Cans, maT Coxatauris aRe
bisas Caigdes xelSi (mgalobliSvili, 1926). ajanyebulebma am tyviamfrqvevis
da CoxataurSi xelSi Cagdebuli sxva iaraRis saSualebiT moaxerxes erTi
dRis ganmavlobaSi winaaRmdegobis gaweva. ajanyebulTa umravlesoba mx
olod erTi gvardielis TavberiZis sikvdils usvams xazs, Tumca, safiqre
belia, rom msxverpli meti iyo, radgan werilSi mTavrobis warmomadgeneli
Tbiliss werda, rom daixocnen menSevikuri razmis wevrebi.
ajanyebulebi ozurgeTidan da lanCxuTidan daxmarebas elodnen, magram,
rogorc zemoT aRvniSneT, ozurgeTi ajanyebidan Tavidanve gamoTiSuli
aRmoCnda, radgan guriis komitetis mTeli Semadgenloba, romelic ajanyebas
xelmZRvanelobda daapatimres (saqarTvelos istoriis narkvevebi, 1921, t.VI,
gv. 668). ajanyebulebma TavianTi mebrZolebis erTi nawili ozurgeTze Tav
dasasxmelad gauSves. maT, rogorc Cans, SemovliTi gziT mouares, soflebi
jumaTi da mamaTi aiRes da amis Semdeg ozurgeTisken daiZrnen. wyaldidobas
waeRo xidi, romelic ozurgeTSi Sesasvlelad unda gaearaT ajanyebulebs.
ozurgeTi kargad iyo gamagrebuli zvanis mxridan da ajanyebulebma uime
dod CaTvales ozurgeTze Seteva. isini ukan wamovidnen, gamagrdnen sufsis
xidTan. amasobaSi lanCxuTSi valodia goguaZis javSnosanma matarebelma
sabolood daasrula ajanyebulTa winaaRmdegoba.5 ozurgeTidan maTi
TaiSvilis dasaxmareblad daiZrnen kapitani comaia da rkinigziT valodia
goguaZis javSnosani matarebeli. ajanyebulebs gegmiT ganzraxuli rkinig
zis ayra ver SeZles (saqarTvelos istoriis narkvevebi, 1921, t.VI, gv. 671).
ajanyebulebis meTaurma tarasi mgalobliSvilma SuadRis sami saaTisTvis
gaigo, rom ozurgeTSi aranairi ajanyeba ar momxdara da lanCxuTSi gamosv
lebi damarcxda. aq, rogorc Cans, miuxedavad imisa, rom mzveravma razmma
naxa ozurgeTi gamagrebuli iyo da dilisTvis sufsis xidTan dabrunda,
maT saboloo pasuxi mxolod SuadRisTvis miiRes, rom ozurgeTSi aranairi
winaaRmdegobis imedi ar SeiZleboda yofiliyo. mgalobliSvilma es movlen
ebi TanamebrZolebs krebaze amcno. xolo saRamos gaiges, rom javSnosani
matarebeli uaxlovdebodaT. ajanyebulebi mixvdnen, rom winaaRmdegobis
gawevas azri ar hqonda, maT nigoiTisken da xev-erkeTisken ukan daixies.
rogorc Cans, organizebulad, radgan Tavi Tav-TavianT soflebs Seafares.
9 noembers Ramis sam saaTze Coxatauri isev xelisuflebis xelSi iyo (ujma
_ 90 _
juriZe, 1967). 10 noembris dilas 100 jariskaci da 6 tyviamfrqvevi Sevida
CoxataurSi, bolSevikebis winaaRmdegoba sabolood gatyda.6
bolSevikebi xazs usvamdnen, rom maTi damarcxebis erT-erTi mizezi sam
Tavrobo Zalebis ukeTesi SeiaraReba iyo. es realobisgan Sors araa, radgan,
rogorc saarqivo masalebidan Cans, gvardia da misi meTaurebi Tbilisidan
ar iTxovdnen damatebiT samxedro Zalebs. maT, rogorc Cans, Coxataur
Si miRebuli samxedro danakargis miuxedavad, sakmarisad hqondaT resursi
adgilobrivi bolSevikebis dasamarcxeblad. isini finansebs mxolod gaq
ceuli ajanyebulebis dasaWerad iTxovdnen. ajanyebulebs, rogorc Tavad
ambobdnen, gadaadgilebaSi xeli SeuSalaT wyaldidobam, iaraRis uqonlobam
da sxva movlenebma. magram mTavari, ramac maTi gegmebi CaSala, iyo Sina
gan saqmeTa saministros SesaniSnavi muSaoba. mTavrobam daapatimra guriis
ajanyebaSi uSualod monawile liderebis umravlesoba, maT Soris filipe
maxaraZe, boris ZnelaZe da sxvebi. ozurgeTi ajanyebidan saerTod gamo
TiSuli aRmoCnda, xolo lanCxuTis da Coxatauris razmebma ver moaxerxes
koordinacia da orivegan samTavrobo Zalebma gaimarjves. ajanyebulebis
nawilma moaxerxa da gaiqca, didi nawili ki gvardielebma tyved Caigdes.
samxedro savele sasamarTlom datyvevebulebs sxvadasxva sasjeli miusa
ja, xolo 8 kaci sikvdiliT daisaja, eseni iyvnen: parmen mamalaZe, tarasi
mindaZe, mixeil berZeniSvili, andro axalaZe, Teofile TedoraZe, beniamin
beriZe, filimon gogolaZe, avTandil mamalaZe. isini ozurgeTi vaSnaris
midamoebSi daixvritnen (anoSvili, 1969). ajanyebulTa gadarCenili nawili
agrZelebda brZolas saqarTvelos demokratiuli respublikis winaaRmdeg
da elodeboda saqarTvelos gasabWoebas.
amrigad, ganvixileT ra 1919 wlis noemberSi Coxatauris raionSi momx
dari gamosvlebi, SegviZlia vTqvaT, rom ajanyeba Tavidanve ganwiruli iyo
dasamarcxeblad. gurul bolSevikebs ar gaaCndaT sakmarisi adamianuri
resursi da SeiaraReba, romelic maT gamarjvebas moutanda. garda amisa,
ikveTeba, rom samTavrobo jarebma swrafad moaxerxes reagireba da erT
dReSi daibrunes dakarguli Coxatauri. kvlevis procesSi wamoiwia sergo
maTiTaiSvilis saxelma, romlis meTaurobiTac gvardielebma daamarcxes
Coxataureli ajanyebulebi.
ajanyebis calkeuli detalis Sesaxeb dawvrilebiT saubari, Semdgomi kv
leva _ Ziebis saqmea.
gamoyenebuli literatura:
_ 91 _
Jur. macne, 1967. N5
Jur. revoluciis matiane, 1926. # 2
scsa, f. 1970, aRw.3, saq. 148
scsa, f. 1970, aRw.3, saq. 151
scsa, f. 1970, aRw.2, saq. 128
scsa, f. 1970, aRw.3, saq. 150
Coxatauris muzeumis masalebi, anTiZe ivane
Coxatauris muzeumis masalebi, aroniSi barnabis mogoneba
Coxatauris muzeumis masalebi, giorgaZis narkvevi
Coxatauris muzeumis masalebi, kalandaZe elizbaris mogoneba
Coxatauris muzeumis masalebi, kalandaZe vardenis mogoneba
Coxatauris muzeumis masalebi, kalandaZe daviTis mogoneba
Coxatauris muzeumis masalebi, mgalobliSvili tarasis mogoneba
Coxatauris muzeumis masalebi, cincaZe asalos mogoneba
Coxatauris muzeumis masalebi, cincaZe konstantines mogoneba
Coxatauris muzeumis masalebi, yaWeiSvili giorgis mogoneba
Nodar Chkhaidze
Ph. D. student of History
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University
Ketevan Sikharulidze
BA student of History
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University
The paper deals with the events of 1919 rebellion in Guria region. In the Soviet era
this issue was investigated to some extent; however, in modern Georgian historiogra-
phy its study is far from sufficient. The aim of our paper is to objectively reconstruct
the scope of the rebellion and discuss its process and outcomes. It is the first time
the sources used in this paper have been published in Georgian scholarly publications.
The above mentioned rebellion includes the period of November 8-10 of 1919.
However, many of the issues pose serious challenges. Who were the leaders ? what
was the main goal of Gurian Bolsheviks and what was the role of the Russian commu-
nist party leaders in the organization of this rebellion? Was the conspirators armament
enough for success? We also touch the measures undertaken by Georgian authorities
while putting down the rebellion.
_ 92 _
Gurian Communist movement by the year 1919 can be divided into three parts:
During the first part from winter to autumn of 1919 _ they arranged meetings and
planned how to take advantage; how to occupy main centers throughout Guria region:
Ozurgeti, Lanchkuti and Chokhatauri.
The second part was their actual protest and their first success, their brief advan-
tage in Chokhatauri.
The third and the last part was their defeat, their persecution and execution.
_ 93 _
lela saraliZe
istoriis doqtori
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis
iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis institutis
ufrosi mecnier-TanamSromeli
_ 94 _
kulturis SerCenas. Cven, didi ruseTis frTebqveS Sefarebuli, gadaCveuli
Tavis movlas da batonobas, moulodnelad davrCiT Cveni Tavis amara da ai,
am garemoebam ukarnaxa mTavrobas moqmedebis gezi da gegma~.1
pirveli Tanamedrove qarTuli sagareo politikuri uwyeba _ saqarT
velos demokratiuli respublikis sagareo (gareSe) saqmeTa saministro,
1918 wlis 26 maiss, damoukideblobis gamocxadebisTanave Seiqmna. sagareo
saqmeTa uwyeba ZiriTadi Sidasaxelmwifoebrivi dawesebuleba iyo qveynis
sagareo-politikur urTierTobaTa dargSi. igi mTavrobis saxeliT awar
moebda diplomatiur molaparakebebs, debda xelSekrulebebs da SeTanxme
bebs ucxoeTis saxelmwifoebTan savaWro, samxedro, ekonomikur, politi
kur da sxva sakiTxebze.2
sagareo saqmeTa ministrad im droisTvis popularuli sazogado
moRvawe da politikosi, profesiiT iuristi _ akaki Cxenkeli (1874-1959 w.w)
dainiSna. igi kargad icnobda maSindeli kavkasiis sagareo politikas.3 saqa
rTvelos damoukideblobis gamocxadebamde, a. Cxenkeli germanuli orient
aciis momxre iyo, ris gamoc pirvel msoflio omSi gamarjvebuli evropis
saxelmwifoebi, Tavdapirvelad mas eWvis TvaliT uyurebdnen. a. Cxenkelma
SeZlo evropis xelisufalTa darwmuneba da igi evropis qveynebSi, saqarT
velos demokratiuli respublikis sagangebo da sruluflebiani warmomad
geneli gaxda. is emigraciaSi, parizSi, saqarTvelos legaciis gauqmebamde
(1933 wlis ivlisi), misi Tavmjdomare iyo.
1918 wlis noembridan, sagareo saqmeTa ministris postze akaki Cxen
keli, evgeni gegeWkorma (1881_ 1954 w.w.) Secvala.
saministros piradi Semadgenloba 50 TanamSromels ar aRemateboda,
xolo misi struqtura da Statebi aseTi iyo: sagareo saqmeTa ministri:
saministros direqtori, vice-direqtori, iuriskonsuli, ministris mdi
vani; piradi ganyofileba: ministris piradi ganyofilebis gamge, saqmis mwar
moebeli, memanqane; politikuri ganyofileba: ganyofilebis gamge, evropu
li seqciis gamge, aziuri seqciis gamge, amave seqciebis saqmis mwarmoeblebi,
kancelariebi da Tarjimnebi; saerTo ganyofileba: gamge, saqmis mwarmoe
beli da misi TanaSemwe; sainformacio biuro: gamge, saqmis mwarmoebeli,
kancelaria da Tarjimnebi. saministros struqturaSi, agreTve, Sedioda
diplomatiuri da sameurneo ganyofilebebi, aseve, calkeuli Tanamdebobe
bi: buRalteri, misi TanaSenwe, registratori, Jurnalisti, diplomatiuri
kurierebi (Sikrikebi).
sagareo saqmeTa saministro angariSvaldebuli iyo parlamentis (dam
fuZnebeli krebis) winaSe, romelic ismenda sagareo saqmeTa saministros
angariSs, ganapirobebda ZiriTad mimarTulebebs sagareo urTierTobis
1 saqarTvelos erovnuli arqivi, fondi 1833, aRw. 1, saqme 81, furc 7
2 saqarTvelos respublikis erovnuli sabWos sagareo saqmeTa komisiis sdomis oqmebi (dednebi)
(1918 weli), saqarTvelos erovnuli arqivi, fondi 1836, aRw. 1, saqme 199, furc 8
3 dodo WumburiZe, akaki Cxenkeli-saxelmwifo moRvawe, diplomati, mamuliSvili, gamomcemloba
universali, Tbilisi, 2018, gv. 121
_ 95 _
sakiTxebSi, amtkicebda ukve xelmoweril saerTaSoriso SeTanxmebebs da xe
lSekrulebebs, iRebda dekretebs, kanonebs da dadgenilebebs, romlebic
sagareo saqmeTa uwyebas Seexeboda, ismenda diplomatiuri warmomadgen
lebis angariSebs. parlamentSi Seqmnili iyo sagareo saqmeTa komisia (Tav
mjdomare _ konstantine sabaxtariSvili, SemdgomSi sagareo saqmeTa minis
tris moadgile). komisia ixilavda da aanalizebda sagareo urTierTobis
sakiTxebs, Sesabamisi kanonebisa da dekretebis, dadgenilebebis proeqtebs,
xelSekrulebis teqstebs, ismenda diplomatiuri Sikrikebis informaciebs,
zrunavda ucxoeTSi myof qarTvelTa mdgomareobaze da maT samSobloSi
dabrunebaze, Tavis azrs gamoTqvamda saelCoebisa da sakonsuloebis muSao
baze, maTi Statebisa da xarjTaRricxvis Sesaxeb da yovelive amas parla
mentis sxdomebze waradgenda. sagareo saqmeTa saministros garda ucxoeTis
qveynebTan kavSirebi hqonda saqarTvelos respublikis finansebis da vaW
robis saministros savaWro-ekonomikuri agentebis meSveobiT da saqarT
velos rkinigzebis sammarTvelos sarkinigzo warmomadgenlebiT, romelic
uSualod saelCoebis struqturaSi Sedioda.4
daarsebisTanave sagareo saqmeTa saministro aqtiurad CaerTo diploma
tiur saqmianobaSi _ 1918 wlis 28 maiss da 4 ivniss, germaniisa da osmaleTis
imperiebTan saqarTvelos pirvel saerTaSoriso xelSekrulebebs moaweres
xeli.5 garda amisa, SeirCa ucxoeTis saxelmwifoebSi gasagzavni pirveli
diplomatiuri misiebis (warmomadgenlobebis) da sakonsuloebis kadrebic.
evgeni gegeWkori ministris saqmianobas saqarTvelos emigraciul mTav
robaSic (1921 wlis 18 martidan) ramdenime wlis ganmavlobaSi agrZelebda,
xolo gardacvalebamde, parizSi ukve araoficialurad arsebul legacias
xelmZRvanelobda. 1951 wlidan e. gegeWkori aqtiurad Caeba bolSevizmis
winaaRmdeg brZolaSi, romlis mamoZravebel Zalas `bolSevizmis winaaRmdeg
brZolis amerikuli komiteti~ da mis mier miunxenSi daarsebuli `radio
Tavisufleba warmoadgenda~.6
1918_1921 wlebis manZilze saqarTvelos damoukidebloba faqtobrivad
da iuridiulad msoflios mravalma saxelmwifom aRiara.
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba cdilobda diplo
matiuri urTierToba daemyarebina sxvadasxva qveynebTan. 1918_1921 wlebSi
saqarTvelos diplomatiuri warmomadgenlebi hyavda Semdeg qveynebSi: akaki
Cxenkeli _ saqarTvelos sruluflebiani elCi dasavleT evropis qveyneb
Si (safrangeTSi, did britaneTSi); vladimer axmetelaSvili _ saqarTvelos
sruluflebiani elCi germaniaSi; aleqsandre sumbaTaSvili _ diplomati
uri warmomadgeneli SveicariaSi; giorgi sidamon-erisTavi _ saqarTvelos
elCi poloneTSi; gabriel xundaZe _ saqarTvelos elCi ruseTSi, xolo
_ 96 _
Semdeg azerbaijanis sabWoTa respublikaSi, (ruseTSi saqarTvelos srulu
flebiani diplomatiuri warmomadgeneli SemdgomSi gerasime maxaraZe gax
da); grigol alSibaia _ saqarTvelos elCi azerbaijanSi; svimon mdivani _
saqarTvelos droebiTi rwmunebuli somxeTSi 1918 wlis dekembris Suaxane
bamde, xolo 1921 wlidan _ elCi osmaleTSi; mixeil wereTeli _ diploma
tiuri warmomadgeneli skandinaviis qveynebSi; daviT RambaSiZe _ saqarTve
los warmomadgeneli did britaneTSi; viqtor Tevzaia _ saqarTvelos elCi
ukrainis demokratiul respublikaSi 1920 wlamde; ivane rostomaSvili _
saqarTvelos mTavrobis droebiTi rwmunebuli Soreul aRmosavleTsa da
iaponiaSi; zurab avaliSvili _ saqarTvelos warmomadgeneli evropasa da
amerikis SeerTebul StatebSi, samTavrobo delegaciebis mudmivi wevri ev
ropaSi.7
saqarTvelos saerTaSoriso samarTlis aqtebidan gamomdinare, sxvadasx
va qveynebSi, sxvadasxva sameurneo da savaWro-ekonomikuri funqciebis Ses
asruleblad, saqarTvelos moqalaqeTa interesebisa da uflebebis dacvis
mizniT, gaxsnili hqonda sakonsuloebi, romelTagan zogierTi (magaliTad,
romSi) diplomatiuri warmomadgenlobis funqciasac asrulebda. saqarTve
los demokratiuli respublikis sagareo saqmeTa saministros sakonsuloe
bis sistemaSi konsulebis oTxive klasi (generaluri konsuli, konsuli,
vice-konsuli, sakonsulo agenti) moqmedebda.
generaluri sakonsuloebi gaixsna CrdiloeT kavkasiis regionSi _ vla
dikavkazsa da stavropolSi, aseve, odesasa da baqoSi; sakonsuloebi _ xar
kovSi, ekaterinodarSi (krasnodarSi), erevanSi, petrogradSi, konstanti
nopolsa da romSi; vice-konsulebi _ armavirSi, novorosiiskSi; sakonsulo
agentebi ki aRstafasa (Semdgom ganjaSi) da aleqsandropolSi.
1918_1921 wlebSi saqarTvelos demokratiuli respublikis konsulebis
movaleobas asrulebdnen: e. uSveraZe _ generaluri konsuli odesaSi; le
van TumaniSvili _ generaluri konsuli baqoSi; aleqsandre CerqeziSvili _
konsuli petrogradSi; ir. fanCuliZe _ generaluri konsuli vladikavkaz
Si; s. paiWaZe _ generaluri konsuli stavropolSi da sxva.
sazRvargareT diplomatiuri korpusis da sakonsulo dawesebulebaTa
Senaxvis xarjebis gaReba axalgazrda respublikis biujetisTvis metad
rTuli iyo, metadre es xarjebi imatebda saqarTvelos damoukideblobis
aRiarebis kvaldakval, radgan saWiro xdeboda damatebiT axali elCebis
gagzavna. erT-erT saarqivo dokumentSi vkiTxulobT: `mimdinare sabiuje
to wlisaTvis xarjTaRricxvis Sedgenis dros, e. i. 1918 wlis dekemberSi,
sul sxvanairi pirobebi iyo miRebuli mxedvelobaSi, maSin Zneli warmo
sadgeni iyo SemdgenlisTvis is zRapruli siZvire, romelic dRes arsebobs
da momavalic kidev uaress gviqadis; an vin warmoidgenda im garemoebas
Tu oficialurad aseTi kursi gamocxaddeboda ucxo saxelmwifoebis va
7 giorgi SaraZe, saqarTvelos pirveli demokratiuli respublika da sagareo politika, gv. 150_
155, gamomcemloba mecniereba, Tbilisi, 2013
_ 97 _
liutisa. saministros TandaTan uxdeboda axal punqtebSi Tavisi warmo
madgenlebis gagzavna da SemdegSiac mouxdeba imisda mixedviT Tu romeli
saxelmwifo icnobs saqarTvelos damoukideblobas. magaliTad: saminis
tros gadawyvetili aqvs argentinis respublikaSi gagzavnos Tavisi war
momadgeneli, radganac xsenebulma respublikam ukve aRiara saqarTvelos
damoukidebloba (argentinam saqarTvelos damoukidebloba de faqto-d
scno 1919 wlis 15 seqtembers _ l. s.); agreTve, SeiZleba mogvixdes kidev
sxvadasxva qveynebSi warmomadgenlebis gagzavna. amisda mixedviT gamoTxov
nilia 12.000.000. maneTi, romlisganac ucxoeTSi warmomadgenlobis da sa
konsuloebis Sesanaxad saWiroa 8. 973.200 maneTi~.8
saqarTvelos sasargeblod propagandis mizniT, sagareo saqmeTa samin
istros xarjebiT TbilisSi erTi franguli da erTi inglisuri gazeTi,
xolo baqoSi rusuli gazeTi daarsda. es xarji TveSi 38. 600 maneTs Sead
genda. inglisuri gazeTis TanamSromel inglisels xelSekrulebiT kviraSi
50 girvanqa sterlings uxdidnen (sterlingi CekiT 680 maneTi Rirda). 1919
wlis monacemebiT, Jurnal-gazeTebis gamosacemad, sabiujeto wlis ganmav
lobaSi sagareo saqmeTa saministrom 4.000.000. maneTi gamoyo. gansxvave
biT sxva saministroebisgan, sagareo saqmeTa saministros sagzao xarjebic
gacilebiT didi iyo, radgan saWiro iyo Soreul saxelmwifoebSi sakuTari
agentebis da diplomatiuri korpusis gagzavna. 1919 wels sagzao xarjeb
isTvis saministros 1 00.000 maneTi gamouyves (gzis xarji konstantinop
olamde 15. 000 maneTs Seadgenda, parizamde gemiT mgzavroba 30.000 maneTi
jdeboda).9 saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebelma krebam
sagareo uwyebis xarjebisTvis, 1919-1920 wlis biujetidan, TiTqmis 13 mil
ioni, xolo 1921 wlis ianvarSi _ damatebiT 2 milionamde maneTi gamohyo.
amierkavkasiaSi didi britaneTis rwmunebulis polkovnik stoqsis mier in
glisis sagareo saqmeTa ministr lord kerzonisadmi (Curzon of Kedleston 1859-
1925), Tbilisidan, 1920 wlis 6 dekembers, gagzavnili werilSi, romelic didi
britaneTis sagareo saqmeTa saministros arqivSia daculi, saubaria saqarT
velos biujetis gazrdil xarjebze. werilSi, romelic lord kerzonma, 1921
wlis 3 ianvars, anu ruseTis wiTeli armiis mier saqarTveloze Tavdasxmamde,
sul raRac, erTi TviT adre miiRo, naTqvamia: `myari Semosavlebis wyaroebis
uqonlobam, qaRaldis fulis fasis mudmivma dacemam (dRes Sefardeba aseTia:
1 500 maneTi = 1 funts), mTavroba mZime dReSi Caayena. faqtobrivad, mTeli
ucxouri fuli, romelic saqarTveloSi Semodis mTavrobis xelSi gadadis,
magram es fuli yovelTvis gonivrulad ar moixmareboda: maTi umetesoba
ixarjeboda ucxoeTis qveynebSi sagangebo misiebisTvis, rac ar anazRaurebda
maTze gaweul xarjebs. Znelia dainaxo, Tu rogor SeZlebs saqarTvelo Tav
isi valutis gamyarebas ucxouri sesxis gareSe~10.
8 saqarTvelos centraluri saistorio arqivi, fondi 1833, aRw. 1, saqme 234, furc 14
9 saqarTvelos centraluri saistorio arqivi, fondi 1833, aRw. 1, saqme 234, furc 16
10 l. saraliZe, saqarTvelo-inglisis urTierTobis istoriidan (1920 w.), krebulSi: axali da uax
_ 98 _
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis sagareo politika,
erTi mxriv, mimarTuli iyo mezobel saxelmwifoebTan mSvidobiani urTier
Tobis damyarebisaken, meore mxriv, mizanmimarTulad ibrZoda evropis xe
lisufalTa mxridan saqarTvelos damoukideblobis aRiarebis misaRwevad.
qveynis Sinauri mdgomareoba da mezoblebTan urTierToba xSirad metad
mZime iyo. evropaSi saqarTvelos damoukideblobis cnobisaTvis muSaoba
kidev ufro rTul pirobebSi warmoebda. pirveli msoflio omis Semdeg,
TviT evropis saxelmwifoTa Sinauri saqmeebi da urTierToba iseTnairad
iyo awewili, rom evropis politikuri cxovrebis ekranze, saqarTvelos
sakiTxi metad bundovnad isaxeboda.
saqarTvelos sagareo politikis mTavari veqtori mainc damoukide
blobis aRiareba iyo, rasac aqtiurad awarmoebda, parizis sazavo kon
ferenciaze wargzavnili qarTuli delegacia _ k. CxeiZisa da k. wereTlis
meTaurobiT, romelic Tbilisidan 9 ianvars gavida da didi dabrkolebebis
Semdeg, parizSi mxolod Tebervlis damlevs Cavida.11 sazavo konferenci
aze saqarTvelos delegaciis wargzvnas win uZRoda evropis informirebis
mizniT, partiuli warmomadgenlebis gagzavna k. gvarjalaZis meTaurobiT.
muSaobis oficialurad warmoebisTvis, maT Sesaferisi mandati hqondaT.
isini saqarTvelodan 1918 wlis oqtombris damlevs gaemgzavrnen. pirve
lad kopenhagenSi Cavidnen. daniidan isini SveciaSi da iqidan norvegiaSi
da Semdeg londonSi gadavidnen. iq yvelgan saqarTvelos warmomadgenlebs
oficialuri pirebi didi simpaTiiT xvdebodnen da yovelgvar daxmarebas
hpirdebodnen.
amierkavkasiaSi ingliselebi didi gavleniT sargeblobdnen. pirvel
msoflio omSi germaniis bloki (germania, avstria-ungreTi, osmaleTi, bul
gareTi) damarcxda. 1918 wlis 30 oqtombers, saberZneTis kunZul lemnosis
navsadgur mudrosze, sadac inglisis kreiseri `agamemnoni~ idga inglisis
da osmaleTis warmomadgenlebma xeli moaweres dazavebas. mudrosis da
zavebiT, antantis saxelmwifoebis (inglisi, safrangeTi) samxedro xomal
debisaTvis ixsneboda bosforis da dardanelis sruteebi. osmaleTs jarebi
unda gamoeyvana sparseTidan da amierkavkasiidan. antantis saxelmwifoebs
SeeZloT baTumis da baqos dakaveba. dazavebis pirobebis mixedviT, osma
leTs dauyovnebliv unda daeSala Tavisi armia, xolo samxedro tyveebi
mokavSireTa xelSi daetovebina. osmaleTs unarCundeboda samxedro Sena
erTebis garkveuli nawili, rac saWiro iyo sazRvrebis dacvis da Sinagani
wesrigis uzrunvelsayofad. Tu maTi samxedro SenaerTebi ver SeZlebdnen
antantis saxelmwifoebisaTvis sasurveli wesrigis dacvas da mokavSireTa
interesebs safrTxe Seeqmneboda, maSin gamarjvebul saxelmwifoebs osma
leTis yvela strategiuli raionis okupaciis ufleba eniWebodaT. mudro
sis droebiTi zavi inglis-safrangeTis 1917 wlis 23 dekembris konvenciis
lesi istoriis sakiTxebi~, 2 (13), gamomcemloba universali, Tbilisi, gv: 150-161, 2013
11 saqarTvelos erovnuli saistorio arqivi, f. 1864, aRw. 2, saqme 178, furc. 15; saqme 128, furc
3-7; saqme 148, furc. 5-8
_ 99 _
gagrZelebas warmoadgenda. konvenciis mixedviT, inglisi da safrangeTi
erTmaneTs Soris iyofda ruseTis imperiis samxreT regions, imis msgavsad,
rogorc antantis saxelmwifoebma gainawiles gavlenis sferoebad osma
leTis imperiis teritoriebi. kavkasia inglisis mflobelobaSi Sedioda.12
inglisis xelisufleba cdilobda regionSi antantis sxva romelime qvey
nis SeiaraRebuli Zalebi ar SemoeSva. 1918 wlis 7 dekembers inglisel
ma generalma h. uebsterma baTumSi saqarTvelos demokratiuli respub
likis warmomadgenelTan diomide TofuriZesTan saubarSi aRniSna, rom
inglisis, safrangeTis da aSS-s mokavSireobis miuxedavad, TiToeul maT
gans regionSi sakuTari miswrafebebi hqonda.13 qarTvel diplomatebs didi
muSaoba uwevdaT, raTa wamyvani saxelmwifoebis mxardaWera moepovebinaT.
es im fonze xdeboda, roca mokavSire saxelmwifoebi Tavad iyvnen dapiris
pirebuli, radgan amierkavkasiaSi TiToeuli saxelmwifos xelisuflebas
sakuTari interesebi hqonda.14 sakuTari mTavrobisadmi gagzavnil weril
Si, ingliselebis mier amierkavkasiis erTpirovnuli mmarTveloba mkacrad
gaakritika kavkasiaSi safrangeTis mTavrobis warmomadgenelma Sardinma.
misi azriT: `ingliselebis politikas simtkice da gavlena aklia. miuxeda
vad misi saokupacio Zalebis sididisa (23 000 kaci), Cveni mokavSireebi am
dayofil qveyanaSi sustebad rCebian. maT ver SeZles somxeT-saqarTvelos
omis SeCereba, araferi gaakeTes 30 000 somexi ltolvilis yarsis olqsa da
erevanSi dasabruneblad. 15
qarTuli diplomatiis gamarjvebad unda CaiTvalos is, rom 1920 wlis
ivlisSi, inglisis xelisuflebam baTumi, sadac inglisis jari 1918 wlis
dekembridan idga, saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobas
Caabara.16 1920 wlis bolos saqarTvelos daubrunda misi samxreT-dasavle
Ti nawili, romelic adre ruseTis imperiis nawils Seadgenda. 1921 wlis
damdegs, saqarTvelom SemoierTa samusulmano saqarTvelos nawili, osma
leTis mflobelobaSi mxolod lazistani rCeboda. saqarTvelos demokra
tiuli respublikis mTavrobasTan erTad, qveynis sagareo uwyebis brZola
saqarTvelos gaerTianebisaTvis warmatebiT dagvirgvinda.
marTalia, saqarTvelo erTa ligis wevri ver gaxda, Tumca qarTveli
_ 100 _
diplomatebis ZalisxmeviT, igi erTa ligis asociaciaSi gawevrianda. 1920
wlis 12-14 oqtombers, saqarTvelos demokratiuli respublikis warmomad
geneli _ nikoloz jayeli, italiaSi, qalaq milanSi, erTa ligis asociaciis
meoTxe saerTaSoriso kongresze sityviT gamovida.17
1921 wlis Teberval-martis ruseT-saqarTvelos omma, qarTveli xalxi
aTeuli wlis manZilze dasavlur samyaros moswyvita. qveyanaSi gamefebul
ma sabWoTa reJimma saqarTvelo rusuli imperiis marwuxebSi moamwyvdia.
gamoyenebuli literatura:
17 saqarTvelos centraluri saistorio arqivi, fondi 1833, aRw. 1, saqme 905, furc 16
_ 101 _
sagareo politika, gv. 150-155, gamomcemloba mecniereba, Tbilisi
WumburiZe d. (2018). akaki Cxenkeli-saxelmwifo moRvawe, diplomati,
mamuliSvili, , gv. 121, gamomcemloba universali, Tbilisi
Afanasyan S. (1981). L’Armenie, L’Azerbaidjan et La Géorgie de l’independance à l’in-
storation du pouvoire sovi étique 1918-1923, p .88, édition L’ Harmattan, Paris
Документы и материалы по внешней политике Закавказья и Грузии. (1919.).
ст. 340, Типография Правительства Грузинской Республики, Тифлис
Соловьев О. (1963). Из истории империалистических планов расчленения
Советской России (Англо _ Французское соглашение от 23 декабря 1917 г), История
СССР , # 3, стр. 139, Москва
Lela Saralidze
Doctor of History
Senior researcher scientist of Ivane Javakhishvili
Institute of History and Ethnology of Tbilisi State University
Relying on archival and press materials, the present article deals with the activities
of the Ministry of Foreign affairs of Georgia in the period of the Democratic Republic
(1918-1921). The Democratic Republic of Georgia is the foundation of modern Georgian
State. On May 26, 1918, the statehood lost 117 years ago was restored and if not
Russian Occupation in 1921, Georgia would have never given up European orientation
and democratic institutions. Paradoxical as it may seem, the independent Georgian
Government was headed by Social-Democrats, who initially opposed Georgia’s full
independence. However, after the Bolshevik coup in Russia, they cesseded from Rus-
sian Social _ Democrats, declaring themselves as a Georgian party, serving the idea
of Georgia’s independence and adopting western-democratic values even during their
emigration abroad.
The Foreign Office of the Democratic Republic of Georgia was a major internal in-
stitution in the country’s foreign policy relations. It was in charge of diplomatic negoti-
ations in the name of the Georgian Government, signed treaties and agreements with
the foreign states on trade, military, economic, political and other issues.
Ministry of Foreign Affairs of the Democratic Republic of Georgia had four consuls:
eneral consuls, consuls, vice consuls, consular agents.
Akaki Chkhenkeli (1874-1959) _ a public figure, a lawyer and politician at this time,
was designated the Minister of Foreign Affairs of Georgia. Before the announcement of
Georgia’s independence, he supported pro-German orientation, which initially seemed
suspicious for the winners of the World War I.
_ 102 _
A.Chkhenkeli was able to convince the European authorities and become an ex-
traordinary and plenipotentiary representative of the Democratic Republic of Georgia
in Europe. He was also the chairman of Georgian legacy in Paris, until its abolition in
July 1933. As the Minister of Foreign Affairs he was succeeded by Evgeni Gegechkori
(1881-1954).
Upon being established, the Ministry of Foreign Affairs was actively involved in
diplomatic activities _ on May 28 and June 4, 1918, signed the first international agree-
ments with Germany and the Ottoman Empire. The first diplomatic missions (consular)
and consulates were also selected to be sent to foreign States. Evgeny Gegechkori
continued his ministerial activities in the Government of Georgia in exile (from March
18, 1921) and for a few years, until his death, unofficially headed the legacy in Paris.
On the one hand, the foreign policy of the Government of the Democratic Republic
of Georgia was aimed at establishing peaceful relations with neighboring states but on
the other, Georgian diplomats sought to gain recognition of Georgia’s independence
by the European authorities. As a result of the active work of the Ministry of Foreign
Affairs, the Democratic Republic of Georgia was recognized by many leading countries’
governments around the world.
The Founding Council of the Democratic Republic of Georgia allocated nearly 13
million out of the 1919-1920 budget and in January 1921 _ an additional 2 million
rubles for foreign expenditures.
Despite the agreement signed with Russia on May 7 1920, Georgia became a
victim of Russian occupation under which suffered for 70 years and was cut off from
the Western civilization with the Iron Curtain.
_ 103 _
maka qamuSaZe
filologiis mecnierebaTa doqtori, asocirebuli profesori
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis
klasikuri filologiis, bizantinistikisa da neogrecistikis instituti
_ 104 _
ba, romelic xelmZRvanelobda saberZneTis e.w. sapolitiko igive diplo
matiur misias. 1920 wlis 22 oqtombris monacemebiT misia Sedgeboda Svidi
kacisagan: 1) periklis skeferisi, 2) leitenanti aleqsandre rafaeli, 3)
Jan konstantaraki, 4) Jan anJelaki, 5) s.t. kanonidi, 6) aleqsandre kun
durovi, 7) kaprali n. kurinosi.3 informacias saberZneTis samefo mTavro
bis sapolitiko misia ugzavnis saqarTvelos demokratiuli respublikis
sagareo saqmeTa ministrs. garda zemoxsenebuli dokumentisa, arsebobs sxva
dokumentic, romelic adasturebs saqarTveloSi saberZneTis samefos mi
siis aqtiur moRvaweobas. saberZneTis sagareo saqmeTa saministros arqivSi
inaxeba 1920 wlis 8 oqtombriT daTariRebuli dokumenti, romelsac saber
ZneTis samefos sagareo saqmeTa saministros ugzavnis TbilisSi saberZne
Tis diplomatiuri misiis xelmZRvaneli. dokumenti exeba TbilisSi evrope
li socialistebis vizits. es aris moxsenebTi baraTi, sadac aRwerilia am
vizitis detalebi. dokumenti dawerilia saberZneTis samefo misiis blankze
da xels awers p. skeferisi. Cems xelT arsebuli informaciis mixedviT, ber
Znuli diplomatiis istoriaSi p. skeferiss sakmaod mniSvnelovani adgili
uWiravs. Tbilisis Semdeg man diplomatiuri moRvaweoba kairoSi ganagrZo,
sadac 1927-1933 wlebSi ikavebda elCis Tanamdebobas. skeferesi iyo saber
ZneTis elCi ankaraSi, ekava saberZneTis sagareo saqmeTa ministris moadgi
lis Tanamdeboba.
1918-1921 wlebSi saqarTveloSi saberZneTis samefo mxolod sapolitiko
(diplomatiuri) misiiT ar iyo warmodgenili, TbilisSi arsebobda saber
ZneTis sakonsulo da moRvaweobda konsuli batoni manuilidisi, romelic
1919 wels dainiSna am Tanamdebobaze. amis Sesaxeb informacias gvawvdis
saqarTvelos erovnul arqivSi daculi dokumenti, romelic gagzavnil
ia saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomaris noe
Jordanias saxelze manuilidisis mier.4 saarqivo masalebidan cnobilia,
rom manuilidisi 1908 wlidan qalaq baTumSi ikavebda saberZneTis vice-kon
sulis Tanamdebobas, xolo 1919 wels iniSneba TbilisSi konsulad. do
kumentidan vgebulobT, rom saberZneTis samefos sakonsulo mdebareobda
qsenias quCaze, dRevandeli zurab CxeiZis quCa. samwuxarod, sxva informa
cia sakonsulos moRvaweobis Sesaxeb jer-jerobiT ar mogvepoveba.
rogorc saarqivo masalebidan xdeba cnobili, saqarTvelos saberZneTis
samefosTan diplomatiuri urTierToba calmxrivad ar hqonia. 1919 wels
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobam saberZneTSi elCad
gagzavna aleqsandre (saSa) mdivani. saqarTvelos erovnul arqivSi daculia
saSa mdivnis piradi werilebi gagzavnili grigol rcxilaZisadmi5 da aseve
moxsenebiTi baraTi gagzavnili nikoloz (karlo) CxeiZisadmi 1919 wels6,
_ 105 _
rodesac es ukanaskneli, rogorc damoukidebeli saqarTvelos mTavrobis
delegaciis meTauri, imyofeboda safrangeTSi parizis sazavo konferenci
aze.
sainteresoa, Tu ra viTareba daxvda qarTvel diplomats saberZneTSi.
rogorc cnobilia, saberZneTi 1453 wlidan TurqTa batonobis qveS imyofe
boda. 1821 wels berZnebma daiwyes brZola am batonobidan Tavis dasaxsne
lad da TiTqmis mTeli mecxramete da meoce saukunis dasawyisi es brZola
grZeldeboda. marTalia, mecxramete saukunis ganmavlobaSi maT moaxerxes
gaeTavisuflebinaT kontinenturi saberZneTi da kunZulebis didi nawili,
magram iseTi mniSvnelovani kunZuli rogoricaa kreta, kvlav TurqeTis
mflobelobaSi rCeboda. mecxramete saukunis miwuruls kretaze dawyebuli
ajanyeba TurqeTTan omSi gadaizarda. evropuli saxelmwifoebis CareviT
omi maleve dasrulda. daido samSvidobo xelSekruleba, romlis pirobebi
saberZneTisaTvis savalalo aRmoCnda. garda imisa, rom sazRvrebi TurqeTis
sasargeblod gaivlo, isedac mZime ekonomikur mdgomareobaSi myof saber
ZneTis saxelmwifos daekisra oTxi milioni Turquli liris gadaxda Tur
qeTisaTvis samxedro zaralis asanazRaureblad. saberZneTi iZulebuli
gaxda, saerTaSoriso sesxi aeRo da evropuli finansuri zedamxedvelobis
qveS moqceuliyo. 1897-1909 wlebSi saberZneTSi TerTmeti mTavroba Seicva
la. 1910 wels arCevnebis Sedegad mTavrobis saTaveSi movida mniSvnelo
vani politikuri figura elevTerios venizelosi. misi didi mondomebisa
da Seqmnili viTarebis gaTvaliswinebiT 1912 wels xeli moewera balkanu
ri saxelmwifoebis samxedro TanamSromlobas. imave wels daiwyo pirveli
balkanuri omi TurqeTis winaaRmdeg. TurqeTis moTxovniT evropis didi
Zalebi Caerivnen am omSi, ris Sedegadac xeli moewera samSvidobo SeTanx
mebas, romlis Tanaxmadac saberZneTis CrdiloeT sazRvrebi kidev ufro
gafarTovda. 1913 wels balkanuri saxelmwifoebis samxedro kavSiri daiS
ala da amave wels daiwyo balkaneTis meore omi, romelSic yofili mokav
Sireebi ebrZodnen erTmaneTs. kvlav evropuli Zalebis CareviT omi SeCerda
da xeli moewera samSvidobo xelSekrulebas, romlis Tanaxmad, saberZneTis
teritoeriebi da mosaxleoba kidev ufro gaizarda. 1914 wels dawyebul
pirvel msoflio omSi saberZneTis mTavrobam gadawyvita SeenarCunebina
neitraliteti, radgan es yvelaze metad xelsayreli iqneboda qveynisaTvis,
Tumca garkveuli drois Semdeg Seicvala pozicia da antantas miemxro.
am gadawyvetilebas ar emxroboda saberZneTis mefe konstantine, romel
sac germaneli kaizeris da hyavda colad. igi darwmunebuli iyo germaniis
gamarjvebaSi da mTavrobisagan neitralitetis gagrZelebas moiTxovda. da
pirispireba iqamde mivida, rom saberZneTs aTenidan marTavda mefe, xolo
Tesalonikidan masTan opoziciaSi myofi venizelosi. 1916 wlidan saberZne
Ti omSi CaerTo. inglis-safrangeTis zewolis Sedegad mefe konstantinem
qveyana datova da 1917 wels taxti Caibara misma memkvidrem aleqsandrem.
rodesac inglis-safrangeTis jarebma aiRes konstantinopoli, antantis
jarebTan erTad istoriul dedaqalaqSi berZnuli armiis ramdenime danayo
_ 106 _
fic ganlagda. 1919 wels pirvel msoflio omSi gamarjvebul saxelmwifoTa
SeTanxmebiT, TurqeTTan samSvidobo zavis xelmoweramde, saberZneTma ram
denime danayofi qalaq smirnaSi (dRvandeli izmiri) Seiyvana, iq mcxovrebi
qristiani mosaxleobis dasacavad. am faqtma imedi Causaxa berZen xalxs,
rom e.w. `didi ideis~ ganxorcieleba da konstantinopolSi maTi dabrune
ba SesaZlebeli iqneboda. Tumca TurqTa aqtiuri Tavdacvisa da evropis
saxelmwifoTa moulodneli gulgrilobis gamo es idea samudamod dasamar
da. 1922 wlis agvistoSi Turqebma Tavisi jari Seiyvanes smirnaSi da ram
denime dReSi miwasTan gaaswores qalaqi. gaanadgures berZeni mosaxleoba,
nawili ki tyved waiyvanes. es yvelaferi damTavrda 1923 wels saberZneTsa
da TurqeTs Soris dadebuli lozanis xelSekrulebiT, romelic gansaz
Rvravda ori saxelmwifos sazRvrebs da romlis Tanaxmad, unda momxdariyo
mosaxleobis gacvla: TurqeTSi mcxovrebi berZnebi unda gadasauliyvnen
saberZneTSi da piriqiT, saberZneTSi mcxovrebi Turqebi dabrunebuliyvnen
TurqeTSi. amrigad 1 500 000 ltolvili miawyda saberZneTs da qveyanaSi
arsebuli mZime mdgomareoba, kidev ufro daamZima.7
im droisaTvis, rodesac saberZneTSi qarTveli diplomati saSa mdi
vani Cavida, qveyana damoukideblad veranair gadawyvetilebas ver iRebda,
is damokidebuli iyo evropis didi qveynebis nebaze. saSa mdivani aqtiur
diplomatiur moRvaweobas eweoda. xvdeboda saberZneTis sagareo saqmeTa
ministrs, Sexvedrebi hqonda saberZneTSi sxva qveynebis diplomatebTan:
amerikis, inglisis, safrangeTis, italiis elCebTan, acnobda maT saqarT
veloSi arsebul viTarebas. saberZneTis imdroindel presaSi aqveynebda
cnobebs saqarTvelos Sesaxeb. saSa mdivnis werilebi araerT saintereso
cnobas gvawvdis im periodSi saqarTvelos respublikis mimarT saerTaSor
iso Tanamegobrobis damokidebulebasa da tendenciebze. gamovyofdi ram
denime saintereso sakiTxs, romlis Sesaxebac vkiTxulobT saSa mdivnis
werilebSi. es aris Sexvedrebi saberZneTis samefos sagareo saqmeTa minis
trTan, Sexvedra amerikis, inglisis, safrangeTis elCebTan. niSandoblivia
is, rom TiTqmis saukunis winandeli problemebi dResac aqtualuria saqa
rTvelosaTvis.
saberZneTis sagareo saqmeTa ministrTan saSa mdivans orjer hqonda
Sexvedra.8 marTlia, qarTveli diplomati kmayofili iyo ministris damok
idebulebiT saqarTvelos mimarT, magram am Sexvedrebis Semdeg man erTi
daskvna gaakeTa, rom miuxedavad didi survilisa da saqarTvelosadmi
keTilganwyobisa, saberZneTs oficialurad raime gadawyvetilebis miReba
ar SeeZlo: `me aq vmuSaob rogorc mTavrobis warmomadgeneli; saberZneTis
mmarTveli wreebi, zogierTi deputatebi da gazeTebi didad davaintereseT
da saqarTvelos damoukideblobas mxars uWeren; saqarTvelos damoukide
bloba miaCniad saberZneTis sacicocxlo interesebis dacvad magram mogex
7 Clogg,R. (2003). Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας 1770-2000. (pp 67-122). Athens: Katoptro.
8 saqarTvelos erovnuli arqivi. f. 1864, a.2, s. 212
_ 107 _
senebaT, rom saberZneTi dRes ... yurmoWrili monaa; faqtiurad is damok
idebuli saxelmwifoa, radganac finansuri kontrolis qveSaa...~9 amgvar
daskvnas akeTebs saSa mdivani karlo CxeiZisadmi miweril werilSi. mego
bris grigol rcxilaZisadmi gagzavnil werilSi igi citirebs saberZneTis
sagareo saqmeTa ministris sityvebs: `saberZneTi savsebiT iziarebs saqa
rTvelos damoukideblobas; mTeli Tavis ZalRoniT daexmareba am sakiTx
Si; Cven mxolod oficialur nabijs dRevandel pirobebSi ver gadavdgamT.
Tqvenc kargad mogexsenebaT, Tu ra mdgomareobaSia saberZneTi. mas ar Seu
Zlia omis da zavis sakiTxebSi Tavisufali nabijebis gadadgma, Tu SeTanx
mebis saxelmwifoebs ar SeekiTxa; es Cveni maTTan xelSekrulebaa. amisTvis,
vimeoreb _ miTxra ministrma, Cven mxars vuWerT saqarTvelos damoukide
blobas da vimedovnebT sul male oficialur nabijs gadavsdgamT. rodesac
vuTxari, rom me SesaZlebelia rom Cemi saministros gankargulebis gamo
unda wavideTqo droebiT, man miTxra _ vimedovneb male dabrundebiT, unda
dabrundeT, Cven da Tqven bevri saqmeebi gvaqvs saerTo.~10
aseve sainteresoa werili, sadac saSa mdivani aRwers Tavis Sexvedras
britaneTis elCTan.11 maTi saubris Tema exeba saqarTvelodan britaneTis
jaris gayvanas da italielebis Semosvlas. qarTveli diplomatis azriT,
britaneTis mTavrobas jarebis gayvana ar surda da arc saqarTvelos ru
seTTan SeerTebis momxre iyo. sainteresoa misi pasuxi britaneli elCis
kiTxvaze, unda Tu ara qarTvel xalxs ingliselebis wasvla da italielebis
Semosvla: `gTxovT, miTxraT, qarTveli xalxi ufro imediT ucqeris ital
ielebs da unda wavidnen ingliselebi Tu ara?~ _ `me ar vici Cemi qveynis
mTavroba ra gzas adgas, magram vici, rom Cveni xalxi didi siyvaruliT da
imediT uyurebs ingliss da darwmunebulia, rom mxolod inglisi uzrunve
lyofs saqarTvelos damoukideblobasa da Tavisuflebas.~
aRsaniSnavia qarTveli diplomatis saberZneTSi amerikis elCTan Sex
vedris detalebi. amerikis elCs miaCnda, rom patara damoukidebeli saxel
mwifoebi ver SeZleben damoukideblad arsebobas, radgan maT sWirdebaT
finansuri patronoba. misi azriT, patara saxelmwifoebma da erebma unda
Seqmnan federaciebi da konfederaciebi, raTa gaagrZelon arseboba.
rac Seexeba saberZneTis samefoSi safrangeTis elCs, is keTilganwyobi
lia saqarTvelos mimarT, magram oficialurad saqarTvelosTan mimarTe
baSi raime nabijis gadadgma ar SeuZlia. ai, ras wers saSa mdivani: `karg
ganwyobilebaSia CvenTan, Tumca ambobs, oficialurad ar SemiZlia TqvenTan
saqme davikavoo...~12
sainteresoa saSa mdivnis Sefasebebi saberZneTis ekonomikur mdgomareo
basTan dakavSirebiT: `muSaTa klasi zedmetad mcirea, mrewveloba sruliad
_ 108 _
ar aris ganviTarebuli, miuxedavad imisa, rom soflis meurneobis qveyana
arasodes ar yofila, umTavresi saxsari saxelmwifosi da xalxis arsebo
bisa soflis meurneobaa.~13 jer kidev meoce saukunis dasawyisSi qarTveli
diplomati xvdeboda, rom swored soflis meurneoba iqneboda saberZneTis
ekonomikisTvis erT-erTi mniSvnelovani dargi.
werilebSi ikveTeba kidev erTi saintereso sakiTxi, romelic exeba aTo
nis monasters. qarTveli diplomati orjer axsenebs, rom sagareo saqme
Ta ministrTan Sexvedrisas wamoWra sakiTxi aTonis Sesaxeb: `rac Seexeba
aTonis monastris ambavs, miTxra specialuri gamoZiebaa daniSnuli da eWvs
gareSea Tqven moTxovnilebas davakmayofilebTo.~14 samwuxarod, am etapze
bevri kiTxva mrCeba pasuxgaucemeli, ar aris cnobili, Tu ra problemazea
saubari aTonis monasterTan dakavSirebiT.
rogorc werilebidan vgebulobT, saSa mdivani ukmayofilo iyo saqarT
velos mTavrobis damokidebulebiT sazRvargareT myofi qarTveli diplo
matebis mimarT, radgan ar xdeboda maTi drouli informireba mTavrobis
poziciebsa da gadawyvetilebebis Sesaxeb. amis Taobaze is karlo CxeiZes
wers: ` me ar vici, Tu ra gzas daadga Cveni mTavroba, rom ZiriTadi sakiTxi
Cveni cxovrebisa ase Tu ise gamoarkvios; saubedurod, is arc cnobebs gvaw
vdis, rom am cnobebis mixedviT misma warmomadgenlebma moviqciT; saubed
urod, arc Tqveni moqmedebis Sesaxeb gvaqvs cnobebi, maSin roca am cnobebs
gadamWreli mniSvneloba aqvs: sabolood Cveni sakiTxi mand wydeba... am
pirobebSi Cveni mTavrobis warmomadgenelTaTvis zedmetad rTuli da Zne
li pirobebi Seiqmnen samuSaod, aucilebelia sxavdasxva saxelmwifoebSi my
ofma Cvenma warmomadgenlebma saerTo nabijebi gadasdgan xolme; amas didi
mniSvneloba eqneba; winaaRmdeg SemTxvevaSi, warmomadgenelTa muSaobas
gankerZoebuli xasiaTi aqvs da ver moaqvs Sesaferisi nayofi.~15
samwuxarod, msjeloba qarTul-berZnuli diplomatiur urTierTobebze
ar aris srulyofili, radgan am etapisTvis ar aris Seswavlili saberZne
Tis arqivebSi daculi masala, romelic saqarTvelos Seexeba. Cvens xelT
arsebuli masala da naSromSi dasaxelebuli dokumentebi kidev erTxel
adastureben im faqts, rom qarTul-berZnuli diplomatiuri urTierTo
ba ar dawyebula meoce saukunis bolos, rogorc es aris cnobili, ar
amed am urTierTobas safuZveli gacilebiT adre, 1918-1921 wlebSi Caeyara.
saqarTvelos demokratiul respublikas ormxrivi diplomatiuri urTier
Toba hqonda saberZneTTan. saqarTveloSi arsebobda rogorc saberZneTis
samefos sakonsulo, aq aseve moRvaweobda saberZneTis sapolitiko misia.
saqarTvelos mTavrobas ki Tavisi warmomadgeneli hyavda wargzavnili sa
berZneTis samefoSi. marTalia, qarTveli diplomatis misia daaxloebiT
sam Tves gagrZelda, magram mas mniSvnelovani roli unda Seesrulebina
_ 109 _
saerTaSoriso asparezze saqarTvelos cnobadobis amaRlebis saqmeSi. misi
xanmokle moRvaweoba, savaraudod, ganpirobebuli iyo materialuri sidux
WiriT. grigol rcxilaZisadmi miweril TiTqmis yvela werilSi, is sTxov
da megobars fulis gagzavnas, radgan amowura yvela resursi. Tumca misi
Txovna upasuxod rCeboda. aseve minda aRvniSno, rom grigol rcxilaZisad
mi gamogzavnili werilebi dawerilia saberZneTSi saqarTvelos diploma
tiuri misiis blankze. sainteresoa, Tu ramdenad aris dakavSirebuli saSa
mdivnis moRvaweoba, im faqtTan, rom 1920 wels saberZneTma aRiara de-faq
to saqarTvelo.
gamoyenebuli literatura:
Maka Kamushadze
Doctor in Philology, Associate Professor
Iv. Javakhishvili Tbilisi State University
In 1918-1921 one of the goals of the foreign politics of the Government of the
Democratic Republic of Georgia was recognition of independence of Georgia by foreign
countries. For this purpose the Government of Georgia had sent diplomatic missions
to different European countries, including Greece. The scientific society is not well-in-
formed about Georgian-Greek diplomatic relations of this period. I discovered import-
ant information about this subject in the National Archive of Georgia. Systematization
of these documents through analytical method revealed some significant aspects of
_ 110 _
Georgian-Greek relations. The paper presents the documents from the Archive, which
proved that in 1918-1921 Georgia and Greece had bilateral diplomatic relations. For
example the document of March 6, 1919 _ a letter addressed to the President of the
independent Democratic Republic of Georgia, N. Zhordania. According to this docu-
ment, Mr. Manulidis commenced his consul duties in Tbilisi. An important document
dated from 1920 is a letter of a political (diplomatic) mission of Greece in Tbilisi sent
to the Ministry of Foreign Affairs of the Democratic Republic of Georgia about the
membership of the mission and their families. This information indicates that during
its independence in 1918 _ 1921, the Georgian Republic had diplomatic relations with
the Greek Kingdom. The head of the mission was mister Skeferis. In the Archive of the
Ministry of Foreign Affairs of Greece a document about this person was found, dated
March 9, 1920 of the Ministry of Foreign Affairs that tells about Mr.Skeferis leaving for
Tbilisi, from Athens. One of the goals of the foreign politics of the Government was the
recognition of independence of Georgia by foreign countries. For this purpose, in 1919
Georgian Government sent Mr. Alexandre Mdivani to the Kingdom of Greece as the
head of Georgian diplomatic mission. He actively worked for getting Greece to recognize
the independence of Georgia. The head of the mission had meetings with the Minister
of Foreign Affairs of Greece, as well as with the ambassadors of different countries:
America, Great Britain, France, Italy and informed them about the situation in Georgia.
The information about activities of Alexandre Mdivani is kept in his personal correspon-
dence with his friend Gigo Rtskhiladze. These letters contain interesting information
about the approach and trends of the international community towards the Democratic
Republic of Georgia. It must be mentioned that these letters are written on the form of
the diplomatic mission of Democratic Republic of Georgia. Specific attention should be
paid to the document kept in the Archive of the Ministry of Foreign Affairs of Greece,
which was sent from Tbilisi on September 5, 1920 from the mission of the Hellenic
Kingdom to the Ministry of Foreign Affairs of Greece and gives detailed description of
the visit of members of European Socialist Party in Georgia invited by the Georgian Gov-
ernment. National Archive of Georgia keeps a document of the commissioner of Greece
in Constantinople sent to the General Consul of Georgia, I. Gogolashvili about de jure
recognition of independence of Georgia at the Paris conference on January 29.
The above mentioned documents indicate that Georgian-Greek diplomatic relations
started in 1918-1921.
_ 111 _
Teimuraz xuciSvili
profesori
kavkasiis universiteti
_ 112 _
imperiis farglebSi. ruseTis gavlenis sferoSi moxvda Savi zRvis aRmo
savleTi sanapiro anapidan guriamde; TurqeTma cno ruseTis uflebebi qa
rTl-kaxeTze, imereTze, samegrelosa da guriaze, agreTve, axalcixesa da
axalqalaqze, Savi zRvis sruteebze ruseTis Tavisufali moZraobis ufleba
da saberZneTis avtonomiuri uflebebi (Сборник архивных документов 1992).
TurqeTs darCa baiazeTis, yarsisa da arzrumis safaSoebi (guruli, jiqia,
2013:7; Юзефович 2005:91,92). 1828 wlis agvistoSi sabolood moiSala axal
cixis safaSos taxti.
1853-1856 wlebis yirimis omSi Sav zRvaze batonobis mosapoveblad ruseTs
britaneTi, safrangeTi da osmaleTi daupirispirda. yirimSi ruseTma omi
waago, magram warmatebebi hqonda yarsSi, romelic ruseTis jarma aiRo.
1856 wlis 18 (30) martis parizis xelSekrulebiT ruseTma sevastopolis
sanacvlod yarsi, ardagani da olTisi daTmo (Юзефович 2005:125; Сборник
договоров России 1952:25; Baumgart, Saab 1981:230).
ruseT-TurqeTis 1877-1878 wlebis omSi mTavari motivi bulgarelebis
antiTurquli brZolis mxardaWera iyo. ruseTma paralelurad brZolebi
aRmosavleT anatoliis mimarTulebiTac awarmoa. sabrZolo operaciebSi
30 000 qarTveli molaSqre monawileobda (saqarTvelos istoriis narkveve
bi1970: 441). 1878 wlis 19 Tebervlis (3 martis) san-stefanos zaviT, yarsis,
baTumisa da ardaganis olqebi saqarTvelos SeuerTda ruseTis imperiis ad
ministraciuli dayofis farglebSi. TurqeTis teritoriaze darCa TorTo
mi, parxali, speri da lazeTi (Сборник договоров России 1952:159-175); ingli
sisa da evropis sxva qveynebis moTxovniT, 1878 wlis 18 (30) maisis londonis
saidumlo xelSekrulebiT, osmaleTis teritoriis xarjze aziaSi ruse
Tis teritoria ar unda gazrdiliyo (Сборник договоров России 1952:179);
1878 wlis 1 (13) ivnisis berlinis kongresze dasavleT evropis qveynebis
moTxovniT baTumi Tavisufal savaWro navsadgurad (`porto-frankod~) ga
mocxadda (Сборник договоров России 1952: 204); xolo alaSkerti da baiazeTi
osmaleTs daubrunda (Сборник договоров России 1952: 205).
pirvel msoflio omSi, 1914 wels ruseTis armiam erzrumi da trape
zunti aiRo. SemdgomSi, omSi ruseTis warumatebelma politikam da omiT
gamowveulma ekonomikurma krizisma, ruseTSi monarqiis damxoba ganapiro
ba. 1917 wlis oqtombridan ruseTSi social-demokratiuli mimarTulebis
bolSevikuri (memarcxene-eqstremistuli) Zalebi movidnen xelisuflebaSi
leninis xelmZRvanelobiT, romlebmac qveyanaSi sabWoTa wyoba daamyares.
1917 wlis 15 (28) noembers samxreT kavkasiaSi Seiqmna koaliciuri mTavroba
social-demokratiuli Zalebis monawileobiT, `amierkavkasiis komisaria-
ti~, romelmac sabWoTa ruseTis mimarT mtruli pozicia daikava da xeli
SeuSala misi gavlenis gavrcelebas amierkavkasiaSi.
socialurad da teqnikurad CamorCenili ruseTi pirvel msoflio omSi
damarcxebisken midioda. ruseTi am etapze saomar moqmedebebs veRar gaagr
Zelebda. 1918 wlis 3 marts, brest-litovskSi (belorusia) yofili mokav
Sireebis (inglisi, safrangeTi, aSS) nebis winaaRmdeg ruseTma xeli moaw
_ 113 _
era separatistul zavs germaniasTan da mis mokavSireebTan. ruseTi saomar
moqmedebebs wyvetda. TurqeTi Seecada samxreT kavkasiaSi am zaviT mieRo
is, rac omiT ver SesZlo. brest-litovskis SeTanxmebis me-4 punqtis Tanax
mad, yarsisa da baTumis olqebs ruseTi TurqeTs uTmobda. moxda kavkasiis
frontis likvidacia. aRmosavleT anatoliis teritoria mTlianad Tur
qebis xelSi gadavida. 1918 wlis 11 marts Turqebma aiRes erzrumi, xolo
13 aprils baTumi. ruseTis imperiis artaanis, yarsisa da baTumis yofil
okrugebs referendumis gziT unda gaerkvia romeli saxelmwifos Semadgen
lobaSi surda yofna (Документы внешней политики 1957:121).
amierkavkasiis komisariatma brest-litovskis zavis pirobebi ar cno. 1918
wlis 12 martidan 13 aprilamde amierkavkasiis komisariatsa da TurqeTs So
ris gaimarTa trapizonis samSvidobo konferencia. komisariati moiTxovda
1914 wlis sazRvrebSi dabrunebas, xolo TurqeTi brest-litovskis zavis
cnobas. mxareebi ver SeTanxmdnen, TurqeTma baTumi da qobuleTi daika
va (guruli, jiqia, 2013:15). arc erTi qveyana amierkavkasias damoukidebel
qveynad ar cnobda da mis pozicias saerTaSorisi asparezze aranairi mniS
vneloba ar hqonda. saWiro iyo damoukidebeli saerTaSoriso subieqtis
Seqmna. TurqeTis moTxovniT, 1918 wlis 9 (22) aprils amierkavkasiis seim
ma gamoacxada damoukidebeli saxelmwifos _ amierkavkasiis demokratiuli
federaciuli respublikis Seqmna, romelSic saqarTvelo, somxeTi da azer
baijani Sedioda (sscia f. 1844, saq. 8, furc. 146-147). ruseTis sabWoTa
xelisufleba mtrulad Sexvda am damoukidebeli qveynis Seqmnas (Документы
внешней политики 1919:291).
amierkavkasiisa da osmaleTis delegaciebi molaparakebisaTvis baTum
Si 1918 wlis 11 maiss Sexvdnen. gairkva, rom amierkavkasiis demokratiul
federaciul respublikaSi Sinagani winaaRmdegobebi iyo sagareo politikis
sakiTxebSi. qarTvelebi progermanul, somxebi probritanul, xolo azer
baijanelebi proTurqul orientacias aRiarebdnen. TurqeTi brestis za
vis pirobebs aRar sjerdeboda da moiTxovda samxreTkavkasiis rkinigzaze
kontrols. Seiqmna Turqebis mier Tbilisisa da erevnis aRebis saSiSroeba
(Документы внешней политики 1919:302).
germaniis rezidentma kavkasiaSi, generalma oto fon losovma federaciis
liders akaki Cxenkels ganucxada, rom Seqmnil viTarebaSi germaniis imperia
osmaleTis agresiisgan amierkavkasiis federacias ver daicavda, xolo Tu qa
rTvelebs germaniis mfarveloba surdaT, unda gamoecxadebinaT damoukide
bloba, anu amierkavkasiis respublika unda daSliliyo. losovi qarTvelebs
pirdeboda, rom am SemTxvevaSi igi iSuamdgomlebda germaniis imperiis mTav
robis winaSe saqarTvelos dacvis Taobaze (sscia f. 19, saq. 111, furc. 14,15)
1918 wlis 26 maiss amierkavkasiis federaciam arseboba Sewyvita da imave
dRes gamocxadda saqarTvelos damoukidebloba. Seiqmna saqarTvelos
demokratiuli respublika. male damoukidebloba gamoacxades agreTve
somxeTma da azerbaijanma.
1918 wlis 28 maiss foTSi, germaniasa da saqarTvelos Soris gaformda
_ 114 _
xelSekruleba, romliTac germania saqarTvelos mfarvelobis valdebule
bas iRebda. 1918 wlis ivnisSi germaniis jarebi fon kresenStainis meTau
robiT, saqarTveloSi ganlagda. TurqeTma, germaniam da avstriam aRiares
saqarTvelos demokratiuli respublika.
am droisTvis TurqeTs dakavebuli hqonda samcxe-saaTabagos didi naw
ili, borjomamde. 1918 wlis 4 ivnisis saqarTvelo-TurqeTis baTumis xe
lSekrulebiT saqarTvelos demokratiulma respublikam TurqeTs dauTmo
baTumis, arTvinis, artaanis, olTisisa da yarsis okrugebi, xerTvisi, axal
cixe, axalqalaqi. saqarTvelos sazRvari awyursa da abasTumanTan gadioda
(Документы и материалы 1919:344). Turqebs saqarTvelos sruli okupaciac
hqondaT ganzraxuli, magram es procesi germanelebma SeaCeres (saqarTve
los istoriis narkvevebi 1972 :567).
_ 115 _
na saqarTvelodan. samxreT kavkasiis sakvanZo obieqtebi inglisis jarma
daikava general tomsonis meTaurobiT. saqarTvelom mzadyofna gamoTqva
inglisTan TanamSromlobis Sesaxeb (Документы и материалы 1919:484). antan
tis interesebSi Sedioda, rom saqarTvelos mxari daeWira denikinisTvis,
romelic sabWoTa ruseTis winaaRmdeg samoqalaqo oms awarmoebda. deni
kini ruseTis imperiaSi Semavali qveynebis damoukideblobas ar cnobda da
saqarTvelos dapyroba undoda, magram ingliselebma denikins amisi neba ar
misces. denikins jer moskovi unda aeRo. 1919 wels samxreT kavkasiaSi gav
lenis sferos mopovebisTvis gaaqtiurda aSS. es iyo rogorc faruli poli
tikuri, aseve ekonomikuri saqmianoba (Papers 1919:843), ris gamoc inglisma
aSS-s saprotesto memorandumic ki gaugzavna (Papers 1919:621). aSS-s gegmebi
da interesebi amierkavkasiis mimarT sakmaod energiuli iyo, maT undodaT
amierkavkasia maTi gavlenis sferod eqciaT (Miller 1924: 229, . . .).
parizis 1919-1920 wlebis samSvidobo konferenciaze omis Semdgomi peri
odis msoflios mowyobis bedi wydeboda. 1919 wels saqarTvelos demokra
tiuli respublikis delegaciam konferencias warudgina memorandumi
saqarTvelos suverenitetis dacvisa da mniSvnelobis Sesaxeb. dasavleTis
qveynebi akvirdebodnen ruseTis samoqalaqo omis Sedegebs. mokavSireebma
angariSi gauwies ruseTis realur interesebs kavkasiaSi _ saqarTvelosa da
azerbaijanis damoukideblobis sakiTxi konferenciaze arc dasmula. 1919
wlis aprilSi, aSS-s prezident uilsonis iniciativiT Seiqmna erTa liga,
gaeros winamorbedi organizacia. saqarTvelom imTaviTve ganacxada survi
li erTa ligaSi gaerTianebisa, magram safrangeTisa da inglisis mosazrebiT
erTa liga evropis ganapira regionSi mdebare qveynebs moZaladeebisgan ver
daicavda Tundac maTi arastabilurobisa da sazRvrebis SeuTanxmeblobas
gamo. 1919 wlis zafxulSi inglisis jari samxreT kavkasiidan gavida, Tumca
baTumSi mcire sajariso nawili darCa.
1920 wlis dasawyisSi sabWoTa Zalebma ruseTSi gamarjvebas miaRwies da
samoqalaqo omSi denikinis armia daamarcxes. gaCnda ruseTis sabWoTa re
spublikis mier samxreT kavkasiis okupaciis safrTxe. dasavleT evropis
qveynebis nawilma (inglisi, safrangeTi, italia) 1920 wlis dasawyisSive cno
saqarTvelos damoukidebloba. ruseTs garTulebuli urTierToba hqonda
poloneTTan, amitom saqarTvelos pirdapiri okupaciisgan Tavs ikavebda.
1920 wlis 7 maiss ruseTma saqarTvelos damoukidebloba cno. 1920 wlis
aprilSi, sabWoTa ruseTma, komunisturi partiis centraluri komitetis
kavkasiis biuros xelSewyobiT (xelmZRvaneli sergo orjonikiZe), me-11
armiis meSveobiT, azerbaijanis okupacia moaxdina, dekemberSi ki somxeTi
daipyro.
1919 wlis maisSi antantis mxardaWeriT saberZneTma daiwyo TurqeTis
teritoriebis okupacia. 1920 wlis 16 marts berZnebma konstantinopoli
aiRes. TurqeTis saxelmwifoebriobis SenarCunebis mizniT, 1919 wlidan
TurqeTis nacionalur moZraobas saTaveSi Caudga mustafa qemal faSa, ro
melic daupirispirda rogorc antantis qveynebs, aseve TurqeTis sulTnis
_ 116 _
kolaboracionistul xelisuflebas.
qemalisturma TurqeTma 1920 wels daxmarebisTvis sabWoTa ruseTs
mimarTa. antantis winaaRmdeg `antiimperialistur~ brZolaSi, TurqeTisa
da ruseTis interesebi daemTxva. ruseTis daxmarebiT TurqeTs surda ber
Znebis jaris damarcxeba da antantis qveynebis gandevna. samagierod Turqe
Ti xels Seuwyobda ruseTs samxreT kavkasiaSi da SavizRvispireTSi sabWoTa
reJimebis damyarebaSi. ruseTis interesebSi Sedioda agreTve dasavleTis
rolis Sesusteba anatoliaSi (Документы внешней политики 1958: 804). leninma
oficialurad aRuTqva daxmareba qemalistur TurqeTs (Документы внешней
политики 1958: 804). TurqeTma 1920 wlis seqtembridan sabWoTa ruseTisgan
mniSvnelovani samxedro da finansuri daxmarebis miReba daiwyo (Müderrısoğlu
1990: 543; Саркисян 2012; Резников 2014: 185-189).
1920 wlis 28 seqtembridan TurqeTis armiam daiwyo saomari moqmedebebi
somxeTis winaaRmdeg da istoriuli somxeTis didi nawili daikava. somxeT
ma saqarTvelos demokratiul respublikas daxmareba sTxova. saqarTvelom
somxeT-TurqeTis konfliqtSi neitraliteti gamoacxada (saqarTvelos is
toriis narkvevebi 1972: 648).
1920 wlis 16 dekembers, JenevaSi, saqarTvelos, erTa ligaSi Sesvlaze
uari eTqva. 1921 wlis TebervalSi sabWoTa ruseTis jarma saqarTvelos ok
upacia moaxdina da Seiqmna ruseTs daqvemdebarebuli saqarTvelos sabWoTa
respublika.
1921 wlis TebervalSi TurqeTma ultimatumi wauyena saqarTvelos arT
vinisa da artaanis mxareebis dauyovnebliv daclis Sesaxeb (yavreliSvi
li 2012; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 1999: 3_5). qarTuli mxare am pirobebs
daTanxmda (Özder 1971: 212-215). TurqeTis oficialuri dokumentebis mixed
viT, bolSevikebis mier Tbilisis aRebis Semdeg gaCnda SesaZlebloba amo
qmedebuliyo baqo-yarsis rkinigza da ankaris mTavrobas maTTvis esoden
aucilebeli baqos Txevadi sawvavis miReba Seuferxeblad mieRo (yavreliS
vili 2012; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 1999: 74-76).
1921 wlis 6 marts noe Jordania TurqeTis xelisuflebas sTavazobs, rom
TurqeTis jarebma daikavon aWara, axalcixe da axalqalaqi (yavreliSvili
2012; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 1999 : 16-18). 9 marts Turqebma saqarTve
loSi wiTeli armiis moqmedebebis sapirispirod daikaves axalqalaqis da
axalcixis mxareebi, Tumca, baTumis da aWaris dakavebis sakiTxi Riad darCa
(yavreliSvili 2012, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 1999: 107-109). TurqeTi aWaras
samarTlebrivad Tavis kuTvnilebad Tvlida, Tumca ruseTis armiisTvis wi
naaRmdegobis gawevas ar apirebda (yavreliSvili 2012; Askeri Tarih Belgeleri Der-
gisi 1999: 19-24). 1921 w. 10 marts TurqeTis aRmosavleTis frontis sardalma
kiazim faSam TurqeTis sagareo saqmeTa saministros da genStabs gaugzavna
orjonikiZisagan miRebuli depeSis Targmani, romlis mixedviTac, moskovSi
TurqeTis mTavrobis delegaciasa da ruseTis bolSevikur mTavrobas Soris
mimdinare molaparakebebis Sedegad baTumi, axalqalaqi, axalcixe da axal
cixe-baTumis damakavSirebeli gzis monakveTi unda darCeniliyo sabWoTa
_ 117 _
saqarTvelos SemadgenlobaSi (yavreliSvili 2012; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi
1999: 113-119). miuxedavad amisa, 1921 wlis 11 marts TurqeTis jaris nawile
bi baTumis raionSi Sevidnen (saqarTvelos istoriis narkvevebi 1972:649).
1921 wlis 16 marts moskovSi, ruseTsa da osmaleTs Soris daido xe
lSekruleba, romliTac dgindeboda sazRvrebi TurqeTsa da ruseTis gav
lenis qveS myof saqarTvelosa da somxeTis sabWoTa respublikebs Soris.
sazRvari sarfidan iwyeboda da SavSeTis qedze grZeldeboda. aWara, ax
alcixe da axalqalaqi sabWoTa saqarTveloSi darCa, danarCeni mxareebi ki
TurqeTSi (Документы внешней политики 1959: 598, 602, 603).
1921 wlis 17 marts saqarTvelos demokratiuli respublikis xelisu
fleba baTumidan emigraciaSi, safrangeTSi, wavida. 18 marts sabWoTa jar
ebma aWara daikaves, TurqeTma jari gaiyvana. saqarTvelosa da TurqeTs
Soris moskovSi 16 martis xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli sazRvari
gaavles (saqarTvelos istoriis narkvevebi 1972: 650).
1921 wlis seqtemberSi TurqeTma, sabWoTa ruseTis mier gaweuli samxe
dro da finansuri daxmarebiT, berZnebis jari daamarcxa. tao-klarjeTisa
da istoriuli somxeTis TurqeTSi mdebare teritoriaze, aseve anatoliaSi,
qristiani mosaxleobis (somxebis, berZnebis da asirielebis) sruli likvi
dacia an gandevna moxda. am periodSi, aRmosavleT anatoliaSi religiuri
niSniT warmoebul brZolebSi asi aTasobiT qristiani da muslimi daiRupa.
ruseTs daqvemdebarebuli samxreT kavkasiis qveynebi formalurad da
moukidebel saxelmwifoebad rCebodnen, amitom ruseTma da TurqeTma mi
zanSewonilad CaTvales, rom isini iuridiulad SeerTebodnen ruseT-Tur
qeTis 16 martis moskovis SeTanxmebas. 1921 wlis 13 oqtombers, yarsSi
xeli moewera analogiur xelSekrulebas TurqeTs, saqarTvelos, somxeTsa
da azerbaijans Soris ruseTis monawileobiT (Документы внешней политики
1960:420-423).
1922 wlidan saqarTvelo modernizebuli ruseTis imperiis, sabWoTa ka
vSiris SemadgenlobaSia da TurqeTTan sadavo teritoriis sakiTxi aRar
ganixileboda.
1945 wels, meore msoflio omSi gamarjvebis Semdeg, sabWoTa kavSirma
teritoriuli pretenziebi wauyena TurqeTs da istoriuli saqarTvelosa
da somxeTis teritoriebis dabruneba moiTxova im teritoriis farglebSi,
romelic ruseTis imperias 1878 wlis mdgomareobiT ekuTvnoda. lazeTisa
da arTvinis provincia saqarTvelos unda SeerTeboda, yarsi da erzru
misa _ somxeTs. artani, olTisi, TorTomi da speri sadavo teritoriad
iqna miCneuli. dasavleTis qveynebis da upirvelesad aSS-s kategoriuli
moTxovniT TurqeT _ sabWoTa kavSiris sazRvrebi ar Secvlila. 1952 wels
TurqeTi NATO-Si Sevida, sabWoTa kavSirma teritoriul pretenziebze uari
Tqva stalinis gardacvalebis Semdeg, 1953 wels.
_ 118 _
CerCili, trumeni da stalini, 1945. teritoriuli pretenziebi TurqeTisadmi
_ 119 _
ruhani, erdoRani da putini, 2018.
daskvnebi:
1. XVII saukunidan balkaneTsa da Savi zRvis auzSi gavlenisaTvis, Turqe
Tisa da ruseTis imperiebi daupirispirdnen erTmaneTs. istoriuli saqarT
velos didi nawilic, XVIII-XIX saukuneebSi, etapobrivad, TurqeTis daqvem
debarebidan ruseTis imperiaSi moeqca.
2. politikuri da ekonomikuri interesebis dapirispirebis gamo ruse
Tis gavlenis sferoebis gafarToebis process evropasa da dasavleT aziaSi
permanentulad aferxebdnen dasavleTis qveynebi. es xels uwyobda Turqe
Tis gavlenis SenarCunebas istoriuli saqarTvelos mxareebzec.
3. pirveli msoflio omis Semdeg, 1918-1920 wlebSi, dasavleTis qveynebis
xelSewyobiT osmaleTis imperia daiSala da TurqeTma arabuli da balkanu
ri teritoriebi dakarga. am wlebSi TurqeTi da saqarTvelos demokrati
uli respublika sadao teritoriebis gamo saomar situaciaSi aRmoCndnen.
dasavleTis qveynebma anatoliasa da samxreT kavkasiis regionSi gavlenis Se
narCuneba ver SeZles, xolo 1921 wels antidasavlurad ganwyobilma sabWo
Ta ruseTma da qemalisturma TurqeTma saqarTvelosa da somxeTis terito
riebi sakuTari interesebis mixedviT gainawiles. istoriuli saqarTvelos
muslimi mosaxleobiT dasaxlebuli mxareebi, sadac qarTuli kulturis
asobiT Zegli dRemdea SemorCenili, TurqeTis teritoriaze darCa.
4. meore msoflio omSi gamarjvebis Semdeg, 1945 wels, sabWoTa kavSirma
TurqeTSi mdebare istoriuli saqarTvelosa da somxeTis teritoriebis
SemoerTeba daapira, magram dasavleTis qveynebis, gansakuTrebiT didi bri
taneTisa da aSS-s kategoriuli moTxovniT, es SeuZlebeli gaxda.
5. 1991 wlidan, sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg, saqarTveloSi Sevida
sabWoTa saqarTveloSi Semavali teritoriebi. ruseTisa da TurqeTis mier
_ 120 _
1921 wels gavlebul saqarTvelo-TurqeTis sazRvari amJamadac legitimu
rad iTvleba.
6. 2018 wlis aprilSi ruseTis, TurqeTis da iranis prezidentebi an
karaSi Sexvdnen erTmaneTs. antidasavluri ganwyobis am Sexvedraze prezi
dentebi SeTanxmdnen molaparakebebze ruseTis mxridan TurqeTisaTvis
samxedro daxmarebis Sesaxeb. istoriuli procesebi ganmeorebadia da saqa
rTvelos teritoriebis gadanawilebis sakiTxi TurqeTsa da ruseTs Soris
SesaZloa kvlav aqtualuri gaxdes.
gamoyenebuli literatura:
Teimuraz Khutsishvili
Caucasus University, Professor
_ 122 _
goCa saiTiZe
istoriis doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
_ 123 _
daaneba da TbilisSi zeinklis Segirdad daiwyo muSaoba. Semdeg amierkavka
siis rkinigzis mTavar saxelosnoebSi Sevida; gaitaca revoluciurma ideeb
ma, Caeba muSaTa moZraobaSi da male `erT saukeTeso Segnebul mebrZol mu
Sakad Seiqmna~.2 ruseTis xelisuflebam masSi imperiisTvis saSiSi pirovneba
dainaxa da dauwyo devna-Seviwroeba. 1905-1906 wlebSi metexis cixeSi ijda.
1908 wels vologdis guberniis ustsisolis mazraSi gadaasaxles, sadac ad
ministraciul sasjels ixdida. gadasaxlebidan 1913 wels dabrunda da ga
nagrZo brZola mefis reJimis winaaRmdeg.3
1917 wlis TebervalSi ruseTSi revoluciam ifeTqa... nikoloz II taxtidan
gadadga... qveynis mmarTveloba droebiTma mTavrobam ikisra... 25 oqtomb
ers ki moxda saxelmwifo gadatrialeba da Zalaufleba leninis meTauro
biT Seqmnil sabWoTa mTavrobas Cauvarda xelSi. amierkavkasiaSi oqtombris
gadatrialeba avantiurad monaTles da aq Seiqmna adgilobrivi mTavroba _
`amierkavkasiis komisariati~, romelsac saTaveSi evgeni gegeWkori Caudga.
aRniSnul periodSi amierkavkasiaSi didi areuloba sufevda. kavkasiis
frontze ruseTis jarma rRveva daiwyo, jariskacebi TviTneburad tovebd
nen saomar vels da saxlebSi brundebodnen. bolSevikuri partiis warmo
madgenlebi aqezebdnen maT, aeRoT Tbilisi. saqarTvelos dedaqalaqs dapy
robis safrTxe daemuqra.
Seqmnil viTarebaSi, sandro maisuraZem, valiko juRelsa da aleqsandre
dgebuaZesTan erTad, saqarTvelos saxalxo gvardia Camoayaliba. pirveli
brZola saxalxo gvardiam Tbilisis arsenalis aRebis dros gadaixada. aq
ganlagebuli iyo 218-e polki ar emorCileboda `amierkavkasiis komisari
ats~. 1917 wlis 12 dekembers saxalxo gvardiam Tbilisis arsenali bolSe
vikebs xelidan gamostaca.4 am periodSi sandro maisuraZe saxalxo gvardiis
mTavari Stabis Tavmjdomaris _ valiko juRelis amxanagad (moadgiled)
dainiSna. garda amisa, 1917 wlis noemberSi gamarTul saqarTvelos erovnu
li yrilobis muSaobaSi, airCies erovnuli sabWos wevrad social-demokra
tiuli partiidan. aseT rangSi Sexvda igi 1918 wlis 26 maiss, rodesac saqa
rTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgena da demokratiuli
respublikis daarseba gamocxadda.
sandro maisuraZe mTel Tavis Zal-Ronesa da energias saqarTvelos suve
renitetis dacvas andomebda, ebrZoda ajanyebul osebs, duSeTis mazraSi _
bolSevikebs da a. S. garda amisa, politikur moRvaweobasac eweoda, kerZod,
iyo saqarTvelos parlamentis social-demokratiuli fraqciis wevri.
1918 wlis bolos, saqarTvelos safrTxe mezobeli somxeTis respublik
is mxridan daemuqra. am ukanasknelmac, saqarTvelos msgavsad, damoukide
bloba 1918 wlis maisSi gamoacxada. somxeTis mmarTvel partias _ `daSnak
ciuTuns~ saqarTvelos mimarT sasazRvro pretenziebi hqonda. 1918 wlis
2 sandro maisuraZe, Jurn. `Teatri da cxovreba~, 1919, 2/II, # 1, gv. 9
4 akaki surgulaZe, paata surgulaZe, saqarTvelos istoria, Tb., 1991, gv. 191
_ 124 _
9 dekembers (zogierTi wyaros monacemebiT, 8 dekembers) somxeTis jari
general ter-nikoRosovis meTaurobiT moulodnelad Tavs daesxa sadgur
sanainTan myof qarTuli jaris sadarajo punqtebs, daxoces jariskacebi,
tyved waiyvanes ramdenime maTgani.
somxeTis armiam qveynis siRrmisken ramdenime mimarTulebiT Semogvitia,
moSala alaverdsa da sanains Soris rkinigzis xazi, daikava alaverdis maR
lobebi. somxebma saqarTvelos mTavrobas mimarTes ultimatumiT, daeca
laT borCalosa da axalqalaqis mazrebi. amis Semdeg saqarTvelos mTav
robam sayovelTao mobilizacia gamoacxada, saxalxo gvardiasa da jars
somxebis mier dakavebuli teritoriebis gaTavisufleba daavala. mTavar
sardlad generali giorgi mazniaSvili dainiSna.5
noe Jordanias brZanebiT, saxalxo gvardia valiko juRelisa da sandro
maisuraZis meTaurobiT gaigzavna bolnisis mimarTulebiT, sadac somxebs
xelSi hqondaT Cagdebuli qarTuli zarbaznebi. 19 dekembers sofel ekate
rinofeldTan sastiki brZola gaimarTa, romelic sandro maisuraZisTvis
sabediswero gamodga. amis Sesaxeb cnobebi daculia rogorc imdroindel
Jurnal-gazeTebSi, ise politikuri da samxedro moRvaweebis mogonebebSi.
giorgi kvinitaZis cnobiT, warTmeuli zarbaznebi saxalxo gvardiam `dai
bruna qaquca ColoyaSvilisa da sandro maisuraZis, gvardiis Stabis wevris,
TaosnobiT. ukanasknelma amas Seswira Tavisi sicocxle~ (giorgi kvinitaZe,
Cemi pasuxi (noe Jordanias `Cemi warsulis~ gamo).6 generali Tavis `mogone
bebSi~ damatebiT informaciasac gvawvdis: `qaquca ColoyaSvilis, valiko
juRelisa da sandro maisuraZis TaosnobiT mdgomareoba gamovasworeT,
kontrSetevaze gadavediT, somxebi gavrekeT da zarbaznebic davibruneT~.7
im dRes datrialebulma movlenebma asaxva hpova erovnul-demokratiuli
partiis cnobili moRvawis _ daviT (daTa) vaCnaZis mogonebebSic: `19 dekem
bers, naSuadRevs, TbilisSi gavrcelda xma, rom somxebi uecrad daesxnen
Tavs valiko juRelis gvardiis razms ekaterinofeldSi, daxoces gvar
dielebis sagrZnobi ricxvi da, maT Soris, cnobili sandro maisuraZec~.8
1918 wlis 20 dekembers gazeTi `erToba~ iuwyeboda: `mxolod exla das
rulda somxeTis jarisa, romelic ekaterinofeldze utevda, da Cveni gvar
diis brZola. brZola daiwyo dilis 6 saaTidan. mowinaaRmdegem isargeb
la nisliT, Semoertya yovelmxriv saxalxo gvardias da daiwyo Semoteva
Cvens batareaze, magram saxalxo gvardiam kontrieriSiT mteri sastikad
daamarcxa da gaaqcia brZolis velidan.
somxebs didi zarali mivayeneT. mTeli veli dafarulia maTi gvamebiT,
5 goCa saiTiZe, vin iyo aleqsandre (sandro) maisuraZe, Jurn. `saistorio vertikalebi~, Tb., 2002,
# 2, gv. 114-115
6 Jurn. `macne~ (istoriis, eTnografiisa da xelovnebis istoriis seria), Tb., 1990, # 3, gv. 87
_ 125 _
tyved wamoviyvaneT batalionis ufrosi, ramdenime oficeri da jariskaci.
gaqceuli mtris devna grZeldeba. brZolaSi gmirulad daiRupa saxalxo
gvardieli sandro maisuraZe~.9
19 dekembers Tbilisis muSaTa da jariskacTa deputatebis sabWoSi mTav
robis Tavmjdomarem _ noe Jordaniam ganacxada: `am dilas ekaterinofeld
Tan brZolaSi daeca ramdenime Cveni sabWos wevri. yvelas gvarebi jer kidev
ar viciT. viciT mxolod, rom am brZolaSi gmirulad daRupula sabWos
wevri sandro maisuraZe. Tqven yvelam iciT, vin iyo is, me vityvi mxolod
ramdenime sityvas, Tu ra pirobebSi moxda es ambavi.
mTeli Cveni gvardia imyofeboda ekaterinofeldTan. am dilas mterma
isargebla nisliT, gars Semoertya Cvens gvardias da daikava erTi Cve
ni batareia. batareis gamosaxsnelad Tavisi razmiT gaeSurnen juReli da
maisuraZe. maisuraZe daeca, magram Tavisi sikvdiliT man ixsna ramdenime
aseuli gvardieli sikvdilisagan~.10 somxeTis armiasTan SetakebaSi 19 de
kembers brZolis velze sandro maisuraZesTan erTad gmirulad daiRupnen
saxalxo gvardielebi: nestor miminaSvili, mixeil daviTaSvili, vladimer
CxeiZe, daviT goderZiSvili da sxv. isini 1918 wlis 24 dekembers dakrZales
TbilisSi, xudadovis tyeSi, saZmo sasaflaoze. dasaflavebas saqarTvelos
mTavrobisa da parlamentis mTeli Semadgenloba daeswro noe Jordanias
meTaurobiT. sityvebi warmoTqves Sinagan saqmeTa ministrma noe ramiSvil
ma, parlamentis Tavmjdomarem karlo CxeiZem da sxv.
aRniSnul movlenas JurnalSi `Teatri da cxovreba~ sagangebo narkvevi mi
uZRvna misma redaqtor-gamomcemelma, cnobilma publicistma da sazogado
moRvawem ioseb imedaSvilma (arimaTielma). igi werda: `gamoatares kuboebi.
yvelaze win gvardielTa beladi sandro maisuraZe, mas miayoles missive gvard
ielebi. kubo kubos misdevs, yovel kubos Tavisi Wirisuflebi. tirili, gode
ba, moTqma, memre amaT sul ukan aTi-Tormeti kubo gamoatares. maTi arc saxe
li Cans, arc Wirisufali, `vin arian?~ _ kiTxuloben, magram mopasuxe aravinaa.
`da sxvanio...~, ai, vin arian eseni, es is sxvania, romelTa Sorisac gaiRvi
Za Zvel mama-papaTa gmirulma uangaro sulma da samSoblos samsxverploze
miitanes Tavisi norCi sicocxle, miitanes udrtvinvelad, rogorc Zveli
romaeli moiqceoda.
da rodesac qarTvel erSi mama-papaTa gmiruli suli ase gaiRviZebs, maSin
am eris momavals veravin daCrdilavs. aseT gmirT damtirebeli da mglovi
arec hpovebs _ es mTeli eria, mTeli saqarTvelo~.11
axla mokled mimovixiloT, Tu rogor ganviTarda, sandro maisuraZis
daRupvis Semdeg, saqarTvelo-somxeTis omi. qarTulma jarma warmatebebi
moipova, daamarcxa somxebi SulaverTan da sadaxlosTan. gaixsna gza somxe
_ 126 _
Tis teritoriaze SesaWrelad. am dros inglisis jaris amierkavkasiis sard
lobam saqarTvelos xelisuflebas mosTxova, jars daecala borCalosa da
axalqalaqis mazrebi, romelTac somxeT-saqarTvelos sazavo konferencia
mde TviTon daikavebda.
saqarTvelos mTavroba iZulebuli gaxda, daTmobaze wasuliyo _ marTalia,
axalqalaqis mazraSi SenarCunda qarTuli administracia, magram, samagierod,
borCaloSi dawesda neitraluri zona qarTuli armiis mier dakavebul xazze da
moxda SeTanxmeba, rom am zonis marTva Sereuli administraciiT ganxorciele
buliyo. saomari moqmedebebi mTlianad Sewyda 1918 wlis 31 dekembers. momdevno
wlis TebervalSi Seikriba saqarTvelo-somxeTis warmomadgenelTa konferencia,
romelmac neitraluri zonis Sereuli mmarTveloba daadastura.12
svimon SavguliZe daibada 1894 wels quTaisSi, mRvdel iobi SavguliZis ojax
Si; dawyebiTi ganaTleba quTaisis sasuliero saswavlebelSi miiRo, Semdeg ki
swavla Tbilisis sasuliero seminariaSi ganagrZo. igi Tavidanve udides siy
varuls amJRavnebda mSobeli erisa da enisadmi. svimonis erT-erTi Tanaklaseli
SemdgomSi igonebda: `seminariaSi devnas ver urigdeboda mravali mowafe da am
devnilTa ukmayofilebam Searyia seminariis kedlebi. aseT moZraobas adgili
hqonda simonikas seminariaSi yofnis dros 1913 wlis 22 Tebervals. Tbilisis
seminariis Senobas, rogorc meamboxeTa budes, gars Semoertya Jandarmeria.
sasowarkveTilebas mieca qarTveli mowafeoba. ras akeTebda am dros si
monika? is, rogorc sardali, amxnevebda amxanagebs. saubedurod, mTavrobis
uxeSma Zalam daamarcxa mowafeoba da am moZraobis mesveurebi saswavlebli
dan garicxes. simonika, rogorc erT-erTi mamoZravebeli Zala, gadasaxle
bul iqna simferopolis seminariaSi~.
1914 wlis agvistoSi daiwyo I msoflio omi, romlis gamocxadebis Sem
deg svimon SavguliZe kievis samxedro saswavlebelSi Sevida. saswavlebe
li daamTavra Tu ara, frontze gagzavnes. omSi gamoCenili gmirobisTvis
svimon SavguliZe dajildovda oqros xmliT, oficris giorgis jvris or
deniT, vladimiris, anas mesame xarisxisa da stanislavis meore da mesame
xarisxis jvrebiT.13
1917 wlis bolos svimon SavguliZe samSobloSi dabrunda. igi jer Tbili
sis sadguris komendantad dainiSna, xolo roca erovnuli jari Seiqmna,
pirvel qarTul polkSi Sevida, aqtiurad monawileobda social-federa
listuri razmis Sedgenasa da gawvrTnaSi, iyo am razmis Stabis ufrosi,
Semdeg ki qveyanam misgan axali samsaxuri moiTxova...
1918 wlis 3 marts brest-litovskSi sabWoTa ruseTsa da germanias Soris
zavi daido, romlis meoTxe muxlis mixedviT, ruseTma osmaleTs ardagan
is, yarsisa da baTumis olqebi dauTmo. amierkavkasiis mTavrobis saxeliT
evgeni gegeWkorma da karlo CxeiZem protesti gamoTqves osmaleTisTvis
12 goCa saiTiZe, vin iyo aleqsandre (sandro) maisuraZe, Jurn. `saistorio vertikalebi~, Tb., 2002,
# 2, gv. 118
13 goCa saiTiZe, gmiri qarTvelTa _ svimon SavguliZe, gaz. `saqarTvelos respublika~, 1998, 19/VI,
# 151, gv. 6
_ 127 _
aRniSnuli olqebis gadacemaze da ganacxades, rom ar cnobdnen brest-li
tovskis ukanono gadawyvetilebas.
swored am dros daevala svimon SavguliZes baTumis erT-erTi umTavre
si strategiuli punqtis _ anarias fortis komendantoba. svimonma icoda,
Tu ras niSnavda baTumi saqarTvelosTvis, amitomac aRniSnavda, vai im ers,
romelic baTums mters dauTmobs da Tu SenarCunebas ver SeZlebs, zed ar
daakvdebao.14
26 marts svimonma Tavis das _ ninas werili gaugzavna, romelic yvelaze
ukeT gadmogvcems mis sulier gancdebs: `ninas! salami da gamarjveba ana
riidan! Zalian bevric rom eZeboT, versad ipoviT ase keklucad Semkobil
sacxovrebels. Tvalmiuwvdenel mTis mwvervalzea wamoWimuli Cemi sasaxle.
mTeli baTumis midamoebi gadaWimula Cems win. Tvals ver moacileb, ise
gitacebs simSveniere. codva araa, rom aseTi mSvenieri cis qveS sikvdili
mefobdes? aq mxolod sicocxles unda hqondes adgili da ara sikvdils...
me aq calke vcxovrob, CamoSorebuli var polks. `anarias~ fortis
komendanti var. calkea aq Cemi samefo. TaTrebi TandaTan irgvliv rkali
viT gvekvrian _ vnaxoT, rogor wava saqme. Cems `gmirebze~ did imedebs ver
vamyareb. bavSvebiviT tirian, roca gauWirdebaT... oo, ver warmoidgen, ras
ar mivcemdi erT Wiqa RvinoSi, ise menatreba. moikiTxe yvela nacnobi da
megobari. dedaCems uTxari, nuras ijavrebs. Cven araferi gviWirs. gkocniT
yvelas _ Tqveni simonika~.
31 marts baTumi da anarias forti inaxula amierkavkasiis komisariatis
Tavmjdomarem evgeni gegeWkorma. mas svimonisTvis piradi Sexvedrisas uTq
vams, xom iciT, ymawvilo, baTumis gasaRebi Tqvens xelT ariso, razec am
ukanasknels upasuxia, sanam cocxali var, mteri fexs ver Semodgams aq, rom
movkvdebi, Tu SesZlebs, izeimoso.
1918 wlis 31 marts, RamiT, osmalebma baTums didi ZalebiT Seuties.
im ambebis Tanamedroveebi aRniSnul faqts amgvarad aRweren: `31 marts,
RamiT, osmalebma saSineli ieriSi miitanes anariaze, sadac Tavganwirulad
ekveTa mters saxelovani mamuliSvili kapitani svimon SavguliZe Tavis 3
oficersa da 84 jariskacTan erTad, sxva fortebis damcvelebis laCrobisa
da uyuradRebobis gamo, anaria garSemortymuli aRmoCnda.
sastikma brZolam dilamde gastana. ramdenime aTeulma qarTvelma, svimon
SavguliZis meTaurobiT, uamravi mteri gamoasalma wuTisofels, magram os
malTa jariskacebi WianWvelasaviT eseodnen anarias forts. simonika Savgu
liZe gaafTrebiT ibrZoda Tavis SeficulebTan erTad, vaJkacuri kiJiniT,
gamamxnevebeli sityvebiT: `aba, biWebo, davixocoT patiosnad, magram mter
sac vananoT Tavxedobao~, _ aaTkecebda qarTvelTa brZolis Jins, magram...
SavguliZe ibrZvis, gaafTrebuli omobs, magram bolos ver audis moz
Rvavebul mters. pirvelad _ am jojoxeTur gankiTxvaSi is fexSi iWreba,
14 goCa saiTiZe, gmiri qarTvelTa _ svimon SavguliZe, gaz. `saqarTvelos respublika~, 1998, 19/VI,
# 151, gv. 6
_ 128 _
magram mainc ganagrZobs brZolas. TiTqmis gaTenebamde gaumklavda mters.
bolos Seatyo mterma tyviebis xmaze anarias sisuste da ieriSiT Semovida.
dagvrCio, SesZaxes kapitans. giaurebo, mxolod mkvdari dagrCebiT, mxolod
mkvdari da ara cocxalio, SesZaxebs osmalebs, erTs kidev gadaabrunebs
tyviamfrqvevs, erTxel kidev dahkafavs cixis karebidan Semovardnil mters
da... anarias fortic daeca... es moxda, marTlac, svimonis gaciebul gvamze
mtris gadabijebis Semdeg... daeca anaria da baTumis bedic gadawyda...15
svimon SavguliZis Tavganwirvas ukvalod ar Cauvlia. ramdenime wlis Sem
deg, gamoCenilma qarTvelma samxedro moRvawem, generalma giorgi mazniaSvil
ma Tavis TanamebrZolebTan erTad, sabolood gamostaca xelidan mters baTu
mi da dedasamSoblos SeunarCuna. 1921 wlis martSi baTumisTvis warmoebul
brZolebSi Tavi gansakuTrebiT polkovnikma fridon wulukiZem gamoiCina.
„Tavzed xelaRebuli mamaci polkovniki fridon wulukiZe~ _ es sityvebi
did qarTvel mamuliSvils, general giorgi mazniaSvils ekuTvnis, adamians,
romelic TviTon iTvleboda vaJkacobisa da simamacis simbolod. general
giorgi kvinitaZis TqmiT, `generali mazniaSvili mamaci kacia. ramdenjerme
minaxavs tyviis zuzunSi da gadaWriT SemiZlia amis Tqma. erTob arasasur
vel viTarebaSic mamacia~.16
fridon wulukiZe daibada 1894 wels.17 man Tavisi moRvaweobis asparezad
samxedro samsaxuri airCia. monawileobda I msoflio omSi. saqarTvelos
damoukideblobis wlebSi mas erTxans arTvinis mazris komisrad vxedavT.18
rogorc profesionali samxedro piri, kavaleristi, fridon wulukiZe sa
qarTvelos SeiaraRebul ZalebSi msaxurobda da monawileobda im dros
gadaxdil brZolebSi, Tumca is saarako gmiroba, romelmac misi saxeli le
gendebiT Semosa da TviT giorgi mazniaSvilic ki aRafrTovana, man saqarT
velos demokratiuli respublikis arsebobis ukanasknel dReebSi, kerZod,
1921 wlis 18 marts, osmalTa winaaRmdeg warmoebul omSi, Caidina, rodesac
noe Jordania da saqarTvelos mTavrobis sxva wevrebi ukve gaSlil zRvaSi
imyofebodnen da emigraciaSi miemgzavrebodnen. visaubroT ufro vrclad
aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb.
1921 wlis TebervalSi sabWoTa ruseTTan omis dawyebisTanave saqarT
velos mTavrobam TurqeTTan molaparakeba daiwyo. Turqebma daumales
qarTvelebs, rom isini bolSevikebis mokavSireebi iyvnen, piriqiT, noe
Jordanias daxmarebis aRmoCena aRuTqves. am dapirebis mere mcire xanic
ar gasula, rom TurqeTma jari Seiyvana baTumSi saqarTvelos daxmarebis
sababiT, Tumca wiTlebi jer kidev sakmaod Sors iyvnen. roca 13 marts
qarTuli armiis mTavarsardali giorgi kvinitaZe baTumSi Cavida qalaqis
15 goCa saiTiZe, gmiri qarTvelTa _ svimon SavguliZe, gaz. `saqarTvelos respublika~, 1998, 19/VI,
# 151, gv. 6
16 giorgi kvinitaZe, mogonebebi, t. I, Tb., 1998, gv. 77
17 Tamar papava, gabneuli saflavebi, Tb., 1990, gv. 118
18 Salva maRlakeliZe, mogonebebi, Jurn. `ganTiadi~, quTaisi, 1991, # 7, gv. 129
_ 129 _
gamagrebis mizniT, mis gaocebas sazRvari ar hqonda: baTumSi TurqTa jari
iyo mokalaTebuli.
1921 wlis 16 marts TurqeTis mTavrobis warmomadgenelma qiazim-beim sa
qarTvelos mTavrobas nota gadasca: igi gubernatorad acxadebda Tavs. es
ki axali omis dawyebas niSnavda TurqeTTan. raki saqarTvelos mTavrobam
CaTvala, rom saqarTvelos damoukidebloba dakargulia, wiTlebTan brZo
lis gagrZeleba uazrod miiCnia. noe Jordanias brZanebiT, quTaisSi bolSe
vikebTan molaparakeba daiwyo misma moadgilem _ grigol lorTqifaniZem. am
ukanasknelma kapitulacia ar gamoacxada. bolSevikebi daTanxmdnen brZolis
Sewyvetas im pirobiT, Tu maT jars gza gaexsneboda baTumisaken. qarTvelebi
iZulebulni iyvnen, Tanxmoba miecaT. 16 marts saqarTvelos damfuZnebelma
krebam Caatara ukanaskneli sxdoma baTumSi da mTavrobas, noe Jordanias
meTaurobiT, daavala daetovebina qveynis teritoria da ucxoeTidan gane
grZo brZola saqarTvelos damoukideblobis aRsadgenad. 17 marts mTavroba
gemiT emigraciaSi gaemgzavra. baTumSi xelisufleba bolSevikebis `revkomis~
xelSi gadavida, romelsac sergo qavTaraZe xelmZRvanelobda.
noe Jordaniasa da grigol lorTqifaniZis TxovniT, qarTuli jaris na
wilebs, romlebic emigraciaSi ar wavidnen, saTaveSi giorgi mazniaSvili
Caudga. es ukanaskneli SemdgomSi igonebda: `cxadi iyo, osmalebi Tu ga
magrdebodnen baTumSi, SemdegSi baTumis ukan dasabruneblad Cven dagv
Wirdeboda didi omi, rasac patara saqarTvelo veRar SesZlebda... baTumis
dakargviT saqarTvelos xelidan ecleboda erTaderTi kargi navTsadguri,
romelic gasavali karia evropisaken... me vicodi, rom osmaleTs kavSiri
hqonda ruseTTan da ruseTi ver Caebmeboda saqarTvelosa da osmaleTs So
ris atexil omSi. yvela am fiqrebma elvasaviT gamirbines TavSi. me gadavs
wyvite, radac unda dagvjdomoda, sabWoTa jarebis mosvlamde osmalebi
baTumis olqidan unda gagvedevna~.19 17 marts qiazim-beis samxedro Senaer
Tebma daikaves baTumis fosta-telegrafis kantora, radios sadguri, bar
cxanas forti da qalaqis miliciis Senoba. 18 marts, diliT, g. mazniaSvilma
ultimatumi wauyena qiazim-beis, dauyovnebliv daecala aRniSnuli strate
giuli punqtebi, winaaRmdeg SemTxvevaSi, samxedro moqmedebebis dawyebiT
daemuqra. qiazim-beim ultimatumi upasuxod datova. maSin g. mazniaSvilma
brZolis dawyebis brZaneba gasca.
„18 marts, SuadRis 4 saaTamde ar Sewyvetila Tofisa da tyviismfrq
vevelebis srola barcxanasa da kaxaberis raionebSi. Cvenma jarebma daiWi
res poziciebi navTsadguridan sabargo sadguramde da maTi cda iyo, aeZu
lebinaT osmalebi daeyaraT iaraRi. ase midioda saqme. magram am dros Caqvis
mxridan gamoCnda jariskacTa matarebeli. osmalebma ifiqres, eseni CvenTan
sabrZolvelad gamowveuli qarTuli jarebi iqnebao, gamovidnen fortidan,
gaaCeres matarebeli da Seudgnen maT ganiaraRebas. sinamdvileSi ki, is iyo
sabWoTa jarebis pirveli eSeloni, romelic modioda sajavaxos sadguri
_ 130 _
dan. am momentiT isargebles jarebma (igulisxmeba qarTuli jari. g. s.) da
forts miuaxlovdnen.
sadguris pakgauzis ukan idga cxenosani razmi, Tavzed xelaRebul mamaci
polkovnikis, fridon wulukiZis ufrosobiT. wulukiZe Tavisi razmiT ga
movida pakgauzebidan, garSemoertya forts da gaRebul alayafis karebiT
SeiWra TviT fortSi. osmalebma gaaRes alayafis karebi Tavisi jarebis
gamosaSvebad, romlebic gamovidnen jariskacebiT datvirTul matareblis
xelSi Casagdebad, mxolod daketva misi daaviwydaT. naxevari saaTis Semdeg
barcxanas mTeli garnizoni ganadgurebul iqna: nawili amoxoces, nawili
ki, ricxviT 218 askeri, daatyveves da Cem StabSi gamogzavnes~.20 baTumSi
cxenosani razmis ufrosad fridon wulukiZis daniSvnis Sesaxeb Tavis mo
gonebebSi mogviTxrobs cnobili qarTveli moRvawe, qaquca ColoyaSvilis
`SeficulTa~ razmis erT-erTi xelmZRvaneli aleqsandre sulxaniSvili.
misi TqmiT, es qaquca ColoyaSvilis idea yofila.21
polkovnik fridon wulukiZis mier Cadenili gmirobis aRweras Cven sxva wya
roebSic vxvdebiT: cnobili qarTveli samxedro da politikuri moRvawe, gene
rali Salva maRlakeliZe Tavis mogonebebSi miuTiTebda: `fridon wulukiZem
general mazniaSvilTan erTad Tavi... isaxela baTumidan Turqebis garekvaSi~.22
vinme `megobari~ gazeT `TeTri giorgi“-Si (# 36) dabeWdil werilSi `Savi
dRe~ aRniSnavda: `baTomi Turqebs polkovnikma fridon wulukiZem vaJkacuri
brZoliT gamoglija xeliTgan~.23 TvalsaCino qarTveli emigranti moRvawe
niko nakaSiZe parizSi gamomaval Jurnal `axali iveria“-Si (1931, # 4) werda:
`polkovnik fridon wulukiZes hqonda metad gmiruli brZola. man cxenosan
wyobilebaSi miitana ieriSi erT-erT fortze bevrad ufro Zlier mterze da
is aiRo; aseTive ieriSiT aiRo meore forti meore eskadronma polk. maWava
rianis umfrosobiT. ase rom, fr. wulukiZis moqmedeba erTi momentTagania
im brZolis baTomisaTvis, romelic Cveni jaris gamarjvebiT damTavrda~.24
1934 wels gazeT `klde“-Si (# 5/6, gv. 5-6), romelic gamoicemoda berlin
Si, daibeWda roman mkurnalis werili `mizezni Cveni damarcxebisa~. avtori
1921 wlis martSi baTumSi mimdinare movlenebTan dakavSirebiT miuTiTebda:
`mTavroba ukve gemzea... baTomSi moewyo revkomi... gemidan `maria~ Cven vucqe
riT ukanasknel epopeas qarTvelTa brZolisas mSobeli miwisaTvis... qarTuli
nawilebi gaSmagebiT uteven Turqis askerebs. ukanasknelni nawilobriv mois
rnen, nawilobriv tyved iqmnen wayvanili. am brZolaSi gansakuTrebiT isaxela
Tavi mamacma qarTvelma oficerma fridon wulukiZem, romelmac cxenosanTa
23 guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. II, Tb., 2001, gv. 538
24 iqve, gv.539
_ 131 _
ieriSiT fortebi aiRo da ramodenime aseuli askeri tyved Caigdo~.25 baTumis
ambebTan dakavSirebiT, Salva maRlakeliZis mogonebebis gamomcemels, mkvle
var viqtor rcxilaZes moaqvs mis mier damatebiT mopovebuli cnoba fridon
wulukiZis mier gamoCenili gmirobis Sesaxeb. vinme mito gogua, romelic 1921
wels baTumis erT-erTi skolis moswavle yofila, masTan saubarSi igonebda:
`baTumSi, 1921 wlis martis bolos, me, maSin mowafe, Seveswari erT moments. me
vimyofebodi Turqul yazarmasTan axlos, rodesac atyda srola. Turqma ja
riskacebma yazarmis SesasvlelSi daiwyes Slagbaumis daSveba. am dros uecrad
gaCnda cxenosani, romelmac saocari siswrafiT cxeni miagdo am SlagbaumTan,
TviTon cxens gverdiT moeqca da ase gavida Slagbaumis meore mxares. amoRe
buli xmliT daeria igi Turqebs, ramdenime maTgani Zirs dasca da danarCenebi
gaiqcnen. man ki Slagbaumi awia da SigniT qarTvelebi Secvivdnen. rogorc mere
gavige, es cxenosani yofila fridon wulukiZe~.26
polkovnik fridon wulukiZis gmirulma qmedebam mniSvnelovani gavlena
moaxdina omis msvlelobaze. 18 da 19 marts gamarTuli sastiki brZole
bis Semdeg, 20 marts, diliT, qiazim-beim kapitulacia gamoacxada da Tavis
jarebTan erTad aWara datova. baTumisa da aWaris gaTavisuflebisaTvis
warmoebul sisxlismRvrel brZolebTan dakavSirebiT frangi avtori, sa
qarTvelosa da qarTvelebze uzomod Seyvarebuli kaci, polkovniki remon
diuge 1927 wels parizSi gamocemul wignSi `moskovi da wamebuli saqarT
velo~ winaswarmetyvelurad aRniSnavda: `saqarTvelos mTavarsardlobam
saqarTvelos damoukideblobis SenarCunebis imedi dakarga. SeiZleba dai
bados kiTxva: ratom ar Seyoymanda igi, ratom Seeba axal mters _ TurqeTis
armias, swored maSin, roca bolSevikebi unda Sesuliyvnen iq? zogierTma
SeiZleba Tqvas _ es uazro sisxlisRvra iyoo.
didi imedi maqvs: axlo momavalSi saqarTvelo damoukideblobas aRidgens.
ai, maSin gamoCndeba saqarTvelos umaRlesi mTavarsardlobis mTeli sibrZ
ne. ra Tqma unda, umjobesi iyo saqarTvelos mTel teritorias mTlianad
bolSevikebi dauflebodnen. Turqebs arc erTi nawili ar unda darCenodaT.
erT mSvenier dRes bolSevikebis ruseTi daecema. wiTlebi saqarTvelodan
ganidevnebian. qarTvelebi gaTavisufldebian. mTeli saqarTvelo aRidgens
damoukideblobas. Turqebs baTumi da baTumis raioni rom darCenodaT, al
baT, Zalian Zneli iqneboda, anda sruliad SeuZlebeli Turqebis xelidan
misi gamogleja. istoriuli warsulis simarTle saqmes ver uSvelida.
qarTvelebi baTumisTvis rom ibrZodnen Turqebis winaaRmdeg da miereke
bodnen maT gamagrebuli adgilebidan, amiT isini saqarTvelos mTlianobisa
da TavisuflebisaTvis omobdnen. vfiqrob, roca RmerTi inebebs da saqarT
velos damoukidebloba aRdgeba, qarTuli jaris damsaxureba iqneba, rom am
patara, mamac qveyanas igive sazRvrebi eqneba, rac 1921 wels hqonda. cxadia,
garda arTvinisa, artaanisa da artanujis raionebisa, romlebic Turqebs
25 guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. VI, Tb., 2005, gv. 353
_ 132 _
darCaT. im gmirebs, romelTac 1921 wlis 18-19 marts baTumis gadasarCenad
mSobliuri miwa sakuTari sisxliT morwyes, amaod ar SeuwiravT Tavi~.27
1921 wels fridon wulukiZe iZulebuli iyo, emigraciaSi wasuliyo. Tavd
apirvelad, igi parizSi cxovrobda, sadac Tavs taqsis mZRolobiT irCenda.
cxovrebis mZime pirobebis miuxedavad, polkovniki aqtiurad monawileobda
qarTuli emigraciis muSaobaSi, gaxda 1925 wels daarsebuli qarTuli patri
otuli organizaciis _ `TeTri giorgis~ wevri; TanamSromlobda organizaci
is parizSi gamomaval beWdviT periodul organosTan, gazeTTan `momavali~.28
1930 wlis 5 ivliss parizSi, sent-uanis sasaflaoze, dakrZales saqarT
velos erovnuli gmiri qaquca ColoyaSvili. samgloviaro etli, romelSic
misi cxedari esvena, dafaruli iyo aTeulobiT gvirgviniT. maT Soris iyo
fridon wulukiZis gvirgvinic Semdegi warweriT: `fridon wulukiZisagan _
mudmivi iqneba Seni xsovna da siyvaruli Cems gulSi~.29
1933 wlis 25 ivniss parizis wm. ninos eklesiis moZRvarma, mama grigol
feraZem sent-uanis sasaflaoze panaSvidi gadauxada qaquca ColoyaSvils,
ris Semdegac sityva fridon wulukiZem warmoTqva.30
1933 wels emigrantma qarTvelma samxedroebma daaarses `qarTvel mxed
arTa sazogadoeba~, romlis sarevizio komisiaSi, leitenant simon gogibe
riZesa da eqim iakob xoWolavasTan erTad, fridon wulukiZec airCies.31 `sa
zogadoebis mizani iyo yofil qarTvel meomarTa _ oficerTa, jariskacTa
da samxedro mosamsaxureTa SekavSireba, nivTieri da moraluri daxmareba~.32
1934 wels parizSi fridon wulukiZis xelmZRvanelobiT daarsda `Tavada
znaurTa sakrebulo~, romelic qarTuli monarqiis aRdgenas isaxavda miz
nad. organizacia saqarTvelos momaval mefed irakli bagration-muxranels
moiazrebda.33
1937 wels safrangeTSi tragikulad daiRupa qaquca ColoyaSvilis `Sefi
culTa~ razmis erT-erTi wevri sergo maisuraZe, romlis dakrZalvaze q. nantSi
sxvebTan erTad gamosamSvidobebeli sityva fridon wulukiZemac warmoTqva.34
rodesac XX saukunis 30-ian wlebSi espaneTSi samoqalaqo omi daiwyo, fridon
wulukiZe `TeTri giorgis~ organizaciis ramdenime wevrTan erTad, moxalised
Caewera general fransisko frankos jarSi da ibrZoda interbrigadebis winaaRm
30 rusudan dauSvili, qarTuli emigracia 1921-1939 wlebSi, Tb., 2007, gv. 209
31 Jurn. `mxedari~, parizi, 1933, # 13; guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis isto
ria, t. IV, Tb., 2003, gv. 10
32 rusudan dauSvili, qarTuli emigracia 1921-1939 wlebSi, Tb., 2007, gv. 140
33 rusudan dauSvili, qarTuli emigracia 1921-1939 wlebSi, Tb., 2007, gv. 142
34 guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. VII, Tb., 2005, gv. 538
_ 133 _
deg. `iqidan dabrundnen espanuri beretebiT _ frankos mxedrionis qudebiT~. 35
1937 wels daarsda organizacia `saqarTvelos faSisturi darazmuloba~
general Salva maRlakeliZis xelmZRvanelobiT. mkvlevar rusudan dauSvi
lis TqmiT, `organizaciis wevrebma daayenes ruseTis mier Zaladobis gziT
XIX saukuneSi Sewyvetili qarTuli monarqiis aRdgenis sakiTxi, social-po
litikuri da ekonomikuri wyobis restavraciis gareSe _ konstituciuri
monarqia, rogorc simbolo eris erTianobisa, damyarebuli erovnul kon
solidaciasa da faSistur korporaciul saxelmwifoze~. `saqarTvelos fa
Sisturi darazmulobis~ beWdviT periodul organos warmoadgenda Jurna
li `qarTlosi~, romelic 1937-1939 wlebSi gamodioda gamoCenili qarTveli
mecnieris _ viqtor nozaZis redaqtorobiT. mis avtor-TanamSromelTa So
ris iyo fridon wulukiZec.36 Jurnal `qarTlosSi~ dastambul erT-erT
statiaSi fridon wulukiZe axasiaTebda espaneTSi mimdinare samoqalaqo
omis gamomwvev ZiriTad mizezebs, igonebda Tavis monawileobas masSi: `ra
moxda aq! erTi nawili erisa uars ambobs Tavis erovnul cxovrebaze, Ta
vis saxelovan istoriaze; iTvisebs internacionalur antierovnul progra
mas, eZebs daxmarebas sxva qveynebSi da ucxadebs brZolas Tavis ers, Tavis
samSoblos, romelic erTguli darCa erovnuli ideebisa da saxelmwifo
mTlianobisa! am programiT daarsda e. w. saxalxo fronti, da mas daupi
rispirda Semdeg, erovnuli, samSoblos damcveli da mxsneli _ erovnuli
fronti. aRimarTa erTi mxriv wiTeli droSebi _ niSani sisxlisRvrisa da
saxelmwifos ganadgurebisa marqs-lenin-stalinis suraTebiT; meore mxriv
_ erovnuli droSebi, romlis qveS saukuneTa manZilze iyrida Tavs ispa
neTis eri! ai, aq, am brZolaSi ifeTqa im didma erovnulma Tvisebebma da
temperamentma, romelic ispanels axasiaTebs. brZolam miiRo gansakuTre
buli xasiaTi... swored am dros, enkenisTvis damlevs, gavemgzavre erovnu
li frontis espaneTSi, raTa Cemi TvaliT adgilze menaxa didi eris aRorZ
inebis procesi! me iq xuTi Tve davrCi da es dro srulebiT sakmarisi iyo,
ar gamomparoda ubralo wvrilmanic ki~.37
meore msoflio omis dros, rodesac germanul jarSi qarTuli legioni
Camoyalibda, fridon wulukiZe, romelic legionis damaarseblis _ Salva
maRlakeliZis miTiTebiT, `savsebiT apolitikuri kaci iyo~, mas SeuerTda
da cxenosani eskadroni Camoayaliba.38
omis damTavrebis Semdeg, fridon wulukiZem TavSesafari espaneTSi, mad
ridSi hpova, sadac igi ojaxTan erTad 1947 wels dasaxlda. igi aqtiurad
monawileobda espaneTis qarTuli saTvistomos saqmianobaSi, rac kargad Cans
35 (Salva maRlakeliZe, mogonebebi, Jurn. `ganTiadi~, quTaisi, 1991, # 7, gv. 129).
36 rusudan dauSvili, qarTvelebi faSistur espaneTSi (f. wulukiZe, al. amilaxvari), Jurn. `ome
ga~, 2002, # 10, gv. 123-125
37 rusudan dauSvili, qarTvelebi faSistur espaneTSi (f. wulukiZe, al. amilaxvari), Jurn. `ome
ga~, 2002, # 10, gv. 123-125; rusudan dauSvili, qarTuli emigracia 1921-1939 wlebSi, Tb., 2007,
gv. 122-123
_ 134 _
gamoCenili qarTveli samxedro moRvawis, saqarTvelos demokratiuli res
publikis SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardlis, general giorgi kvinitaZis
(1874-1970 ww.) pirad arqivSi daculi saarqivo masalebidan. kerZod, fridon
wulukiZis werilidan, romelic man giorgi kvinitaZes 1952 wlis 25 maiss gaug
zavna madrididan parizis gareuban SatuSi, sadac generali emigraciaSi yofnis
dros cxovrobda. werilSi erTgan f. wulukiZe aRniSnavs: `legendebi, rusebis
mier gavrcelebuli, rom Cven ar SegviZlia damoukideblad cxovreba, an `ne
biT maT SeuerTdiT~, ukve aravis ar sjera. saqarTvelos beds ver Sescvlis
veraviTari mdgomareoba, misi saZirkveli metad RrmaT aris Cayrili Cveni sa
xelovan winaparTa mier. am saZirkvels verc `namgali~, `CaquCi~ da verc bi
zantiaSi daberebuli da mermed ruseTSi moyvanili orTaviani `arwivi~ ver
Searyevs!.. is adre Tu gvian gamova Tavis istoriul aRorZinebis Saraze!“
fridon wulukiZe gardaicvala espaneTSi 1960 wels, 66 wlis asakSi. da
krZalulia iqve.39 istoriaSi mudam asea, bevri ram daviwyebis ferfliT
ifareba, gmirebs, gamorCeul pirovnebebs ki dro verafers aklebs, piriqiT,
rac xani gadis, maTi namoqmedari, maTi Rvawli mSobeli eris winaSe ufro
da ufro metad fasdeba. aleqsandre maisuraZec, svimon SavguliZeca da
fridon wulukiZec swored amgvar pirovnebaTa kategorias ganekuTvnebi
an. maT TavianTi misia amqveynad pirnaTlad aRasrules _ Tavdauzogavad
emsaxurnen samSoblos, isini namdvilad gamorCeuli mamuliSvilebi iyvnen,
romelTa Rvawlic yvela qarTvelma unda icodes.
gamoyenebuli literatura:
ioseb arimaTieli, ...da sxvani (32 saxalxo gvardielis xsovnas), Jurn. `Tea
tri da cxovreba~, Tbilisi, 1919, 2/II, # 1
rusudan dauSvili, qarTvelebi faSistur espaneTSi (f. wulukiZe, al. ami
laxvari), Jurn. `omega~, Tbilisi, 2002, # 10
rusudan dauSvili, qarTuli emigracia 1921-1939 wlebSi, Tbilisi, 2007
remon diuge, moskovi da wamebuli saqarTvelo, parizi, 1927
gaz. `erToba~, Tbilisi, 1918, 20/XII, # 275
gaz. `erToba~, Tbilisi, 1918, 21/XII, # 276
daviT vaCnaZe, samSoblos samsaxurSi (mogonebani), Jurn. `iveria~, Tbili
si-briuseli, 1993, # 2
Jurn. `Teatri da cxovreba~, Tbilisi, 1919, 10/VIII, # 9
giorgi kvinitaZe, mogonebebi, t. 1, Tbilisi, 1998
giorgi kvinitaZe, Cemi pasuxi (noe Jordanias `Cemi warsulis~ gamo), Jurn.
`macne~ (istoriis, eTnografiisa da xelovnebis istoriis seria), Tbili
si, 1990, # 3
39 goCa saiTiZe, `Tavzed xelaRebuli mamaci polkovniki fridon wulukiZe~, kreb. `poeturi sulis
mecnieri (giorgi nadiraZe _ 80)~, Tb., 2012, gv. 109-126
_ 135 _
giorgi mazniaSvili, mogonebani (1917-1925 ww.), Tbilisi, 1927
Salva maRlakeliZe, mogonebebi, Jurn. `ganTiadi~, quTaisi, 1991, # 7
Jurn. `mxedari~, parizi, 1933, # 13
Tamar papava, gabneuli saflavebi, Tbilisi, 1990
goCa saiTiZe, gmiri qarTvelTa _ svimon SavguliZe, gaz. `saqarTvelos res
publika~,Tbilisi, 1998, 19/VI, # 151
goCa saiTiZe, vin iyo aleqsandre (sandro) maisuraZe, Jurn. `saistorio ver
tikalebi~, Tbilisi, 2002, # 2
goCa saiTiZe, `Tavzed xelaRebuli mamaci polkovniki fridon wulukiZe~,
kreb. `poeturi sulis mecnieri (giorgi nadiraZe _ 80~), Tbilisi, 2012
Jurn. `samSoblo~, parizi, 1930, # 8
sandro maisuraZe, gaz. `erToba~, Tbilisi, 1918, 21/XII, # 276
sandro maisuraZe, Jurn. `Teatri da cxovreba~, Tbilisi, 1919, 2/II, # 1
aleqsandre sulxaniSvili, mogonebebi SeficulTa razmze, Tbilisi, 2007
akaki surgulaZe, paata surgulaZe, saqarTvelos istoria, Tbilisi, 1991
guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. II, Tbili
si, 2001
guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. IV, Tbili
si, 2003
guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. V, Tbili
si, 2004
guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. VI, Tbili
si, 2005
guram SaraZe, qarTuli emigrantuli Jurnalistikis istoria, t. VII, Tbi
lisi, 2005
Gocha Saitidze
PhD in History, Professor
Caucasus University
The article touches upon main aspects of the life and activity of three prominent
figures of the Georgian military forces in 1918-1921, Alexander (Sandro) Maisuradze,
Svimon Shavgulidze and Pridon Tsulukidze, who are less known to the modern Georgian
society at large. Sandro Maisuradze excelled himself in the war with Armenia in 1918,
while Svimon Shavgulidze and Fridon Tsulukidze _ in the battles for the defense of Ba-
tumi from the Ottomans. The contribution of these military figures to their homeland
has not been properly appreciated yet, though they really deserve having a rightful
place among the prominent compatriots.
roin yavreliSvili
_ 136 _
istoriis doqtori, samcxe-javaxeTis da ardahanis (TurqeTis respublika)
saxelmwifo universitetebis profesori
_ 137 _
dants avni faSas. xolo, meore mxriv, TurqeTis mesame armiis sardlobas
(svaniZe, 1992:6).
Cven mier gamoqveynebul dokumentebSi asaxulia osmaleTis xelisuflebis
sadazvervo saqmianoba osmaleT_ruseTis sazRvarze, misi gegmebi kavkasia
sa da saqarTveloSi pirveli msoflio omis dros. aseve osmaleTis xelisu
flebis damokidebuleba osmaleTis teritoriaze Seqmnili qarTuli legio
nis mimarT. dokumentebi daculia premier_ministris osmaleTis arqivSi.
osmaleTis saxelmwifom jer kidev pirveli msoflio omis dawyebamde
kavkasiaSi mimdinare movlenebTan dakavSirebiT informaciis mopovebisTvis
mimarTa sadazvervo saqmianobas. am mizniT osmaleTis sadazvervo samsax
urma gaaxSira kontaqti adgilobriv Turq da sxva muslim mosaxleobasTan
(Yılmaz,2008:148).
swored zemoaRniSnul saqmianobasTan aris dakavSirebuli qvemoT moy
vanili xuTi dokumenti.
1913 wlis 01 maiss gagzavnil depeSaSi osmaleTis Sinagan saqmeTa saminis
tro sagareo saqmeTa saministros acnobebda, rom ruseTis dumam miiRo gad
awyvetileba ruseT_osmaleTis sazRvarze mcxovreb momTabare mejogeebTan
dakavSirebiT, rom maTgan unda gaewviaT xalxi yazaxuri samxedro polkebis
Sesaqmnelad. imave gadawyvetilebiT, sazRvarTan axlos mcxovreb mejogeebs
aekrZalaT ori TviT sasazRvro zolSi saZovrebze gasvla. aRniSnulia, rom
es informacia arzrumis gubernias miawoda baiazeTis mxaris muTasarifma3.
arzrumis gubernia osmaleTis Sinagan saqmeTa saministrosgan moiTxovda,
rom mas am informaciis sizuste sagareo saqmeTa saministros saSualebiT
peterburgSi osmaleTis saelCos meSveobiT gaarkvia. depeSas boloSi axlavs
faqsimile, romelic ar ikiTxeba (BOA, Fon Kodu DH. SYS, Dosya #3/Gömlek #17).
1913 wlis 09 maisiT daTariRebuli dokumenti warmoadgens yaraqilis
es #2 `aSireTis~ ganyofilebis depeSas arzrumis `aSireTis~4 cxenosanTa
polkebis inspeqciisadmi. masSi naTqvamia: `ruseTis saxelmwifom Tbilisis
SemogarenSi mcxovrebi muslimebi bolo wlebSi arsebuli mZime ekonomi
kuri mdgomareobisa da gadaxdisuunarobis gamo gaaTavisufla im fuladi
gadasaxadisgan, romelsac isini ixdidnen samxedro samsaxurisgan gaTavisu
flebis sanacvlod. samagierod, imave xalxma ganacxada Tanxmoba fizikur
samuSaoze. maT es ramdenimejer oficialurad acnobes mTavrobas. ruse
Tis dumam miiRo gadawyvetileba, rom kavkasiis muslimebsac gaiyvanda jar
Si samsaxurisTvis. amasTanave, igive ruseTis mTavroba iranis sazRvarze
mcxovrebi muslimebisgan Rebulobda Zalian mcire gadasaxads samxedroSi
gayvanis sanacvlod. dumis zemoaRniSnul gadawyvetilebasTan dakavSire
3 sanjayis mmarTveli.
4 orive SemTxvevaSi sityva `aSireTi~ gamoyenebulia arapirdapiri mniSvnelobiT da am SemTxvevaSi
samxedro nawilis dasaxelebas aRniSnavs.
_ 138 _
biT ali eSref begi5 erTi-orjer Tbilisis valisTan6 mivida da Seecada
garkvevas, Tu ra tipis samxdro nawilebSi Cairicxebodnen mejogeebi samx
edro samsaxurSi gayvanis SemTxvevaSi, axali rigis polksa da batalionSi,
Tu maTgan Seiqmneboda calke kazakuri tipis polkebi. ali eSref beim uTx
ra mas, rom osmaleTis winaaRmdeg samxedro moqmedebebis warmoebis SemTx
vevaSi, rogorc pirdapir, aseve SemovliTi gziT SesaZloa, am xalxma uari
Tqvas iaraRis gamoyenebaze sakuTari TanamoZmeebis winaaRmdeg. man aseve
dasZina, rom saWiroa dafiqrdnen muslimebisgan samxedro polkebis Seqmnis
mizanSewonilobaze, radgan es ar iqneboda sasargeblo. aseve alim aRniSna,
rom, ruseTis teritoriaze mcxovrebi zilanis mejogeTa tomis zogier
Ti meTauris TqmiT, maT samxedroSi gayvanis SemTxvevaSi, isini osmaleTSi
gadaixvewebodnen. momavalSi osmaleTSi maTi dasaxlebis mizniT winaswari
samuSaoebi tardeba. imave alis TqmiT, es yvelaferi TviT zilanelebma
gaaJReres. rac Seexeba mejogeTa asvlas osmaleTis sazRvarTan axlomde
bare saZovrebze, ramdenime Tvis win rusebma maT mxolod erevnis mxares
saZovrebze asvlis neba misces. alisve TqmiT, am axlo periodSi mejogeebs
miecaT ufleba, rom Zveli wesiT asuliyvnen osmaleTis sazRvarTan ax
lomdebare saZovrebze. igive ali aRniSnavs, rom man es informacia miiRo
zilanis tomis mejogeTa meTaurebisgan~.
aqve miTiTebulia, rom depeSis gagzavnis safuZveli gaxda yaraqilises
aSireTis #2 ganyofilebis mier arzrumidan 01 maiss 1913 wels miRebu
li #67 werili, razec gaica zemoaRniSnuli pasuxi. arzrumidan gagzavnil
depeSaSi naTqvamia, rom arzrumis samxedro polkma Tavisi agenturisgan,
romlebic muSaoben ruseT-iranis sazRvarze mejogeebis mimarTulebiT, ver
miiRo zusti informacia da axali informaciis gadmogzavna sTxova yaraqi
lises samxedro nawils (BOA, Fon Kodu DH. SYS, Dosya #3/Gömlek #17).
Semdegi dokumenti, daTariRebuli 1913 wlis 29 apriliT, aris arz
rumis valis mehmed eminis mier Sinagan saqmeTa ministrisadmi gagzavnili
daSifruli depeSa. masSi naTqvamia: `ruseTis dumam mejogeebisgan jarSi
gawvevis Sesaxeb miiRo gadawyvetileba da ori Tvis ganmavlobaSi aukrZala
mejogeebs sazafxulo saZovrebze gasvla. gawvdiT musunis nahies baiazi-
Tis muTasarifisgan axlad mosuli depeSis Sinaarsis mniSvnelovan nawils~
(BOA, Fon Kodu DH. SYS, Dosya #3/Gömlek #17).
depeSis kuTxeSi aris minaweri, rom vali iTxovs sagareo saqmeTa saminis
trosgan ruseTSi osmaleTis saelCos saSualebiT am informaciis dazuste
bas.
momdevno dokumenti, daTariRebuli 1913 wlis 22 maisiT, aris damatebi
Ti informacia 29 aprilis depeSaze. masSi arzrumis vali muhamed emini
osmaleTis Sinagan saqmeTa ministrisgan instruqciebs moiTxovs: `veliT
Tqvens saTanado instruqciebs aSireTis #2 inspeqtirebis ganyofilebidan
5 savaraudod, es unda iyos mTavrobasTan kontaqtis mizniT mejogeTa meTaurad arCeuli gener
ali ali eSref bei www.atam. gov.tr
6 igulisxmeba kavkasiis mefisnacvali.
_ 139 _
miRebul depeSasTan dakavSirebiT, romelic exeba ruseTis dumis mier ka-
vkasiis muslimebis jarSi gawvevis sakiTxebs~ (BOA, Fon Kodu DH. SYS, Dosya
N#/Gömlek #17).
cnobilia, rom osmaleTis saxelmwifo sadazvervo saqmianobas ofi
cialuri xasiaTi mieca da 1914 wlis agvistos Sua ricxvebSi Seqmna e.w.
`specialuri organizacia~.7 romelsac mowinaaRmdegis samxedro siZlieris
Sesasusteblad evaleboda jaSuSuri, sadazvervo saqmianoba da lokaluri
afeTqebebis mowyoba. aseTi saqmianoba osmaleTis armiis samxedro gegmeb
sac emTxveoda. trapizonis mxareSi am organizaciis xemZRvanelad riza bei
dainiSna (Sarısaman, 2002:496_497).
1914 wlis 07 noembriT daTariRebuli dokumenti warmoadgens osmaleTis
Sinagan saqmeTa saministros mxridan trapizonSi riza beisadmi gagzavnil
depeSas. xels awers ministris mrCeveli vinme ali. depeSa exeba sadazvervo
saqmianobis warmoebas. masSi naTqvamia: `gTxovT, moiZioT iseTi pirovnebebi,
romlebic kargad icnoben foTsa da soxums Soris sanapiro zols da iyvnen
am regionSi kontrabanduli saqmianobiT dakavebuli. aseve, moiZieT quTai-
sis, daRestnis, Tbilisisa da ekaterinodaris mxareebis kargad mcodne
pirebi. amaT garda, gvesaWiroeba ori an sami qristiani qarTveli. saWirod
migvaCnia, rom maqsimum erTi kviris vadaSi SekriboT da trapizonis vila-
eTSi CamoiyvanoT asi kacisgan Semdgari jgufi, romlebic kargad icnoben
kavkasiis Sida raionebs da SeuZliaT partizanuli saqmianoba. dauyovneb-
liv gvacnobeT aRniSnulis SesaZleblobis Sesaxeb, rom aqauri samxedro
SenaerTebi Tveni pasuxis Sesabamisad movamzadoT. im SemTxvevaSi, Tu moax-
erxebT da moiZevT aseT pirovnebebs, maT SeiaraRebis saxiT miecemaT 400 er-
Teuli rusuli Tofi. trapizonSi es iaraRi gamoigzavneba armiidan. danar-
Ceni 300 erTeuli rusuli Tofi gadaecemaT Cvengan wamosul samxedroebs.
yoCi bei da Tanmxlebi pirebi, aseve kavaleriis leitenanti qiamil bei metad
saWironi arian TavdasxmiTi moqmedebebisTvis. im SemTxvevaSi, Tu aRniSnu-
li pirebi armiis dislokaciis adgilamde ver Camovlen, gTxovT gvacnoboT
maTi adgilsamyofelis da mdgomareobis Sesaxeb~ (BOA, Fon Kodu DH. ŞFR, Dos-
ya #47/Gömlek #96,96-1).
1914 wlis 28 dekembris dokumenti aris osmaleTis armiis Tavdacvis
centraluri sammarTvelos ufrosis depeSa riza beisadmi trapizonSi. sam
marTvelos ufrosis xelmowera ar ikiTxeba. rogorc depeSidan Cans, osma
leTis armiis meTauroba garkveul kontrols uwevda mozelis saqmianobas,
radgan mokle teqstSi naTqvamia: `gTxovT, gaarkvioT miiRo Tu ara mozel-
ma monawileoba arTvinis brZolebSi da moitana Tu ara man raime sargebeli~
(BOA, Fon Kodu DH. ŞFR, Dosya #48/Gömlek #319).
cnobilia, rom mozeli `komitetis~ wevrebTan erTad aqtiurad iyo Cab
muli qarTuli legionis Camoyalibebis saqmeSi. igi iyo germaniis dazvervis
samsaxuris oficeri (Bay, 2015:82).
_ 140 _
1915 wlis 02 ianvriT daTariRebuli dokumenti warmoadgens Sinagan
saqmeTa saministros usafrTxoebis mTavari sammarTvelos depeSas riza
beisadmi trapizonis vilaeTSi. dokumenti faqsimiles gareSea. boloSi aqvs
minaweri: Sinagan saqmeTa ministri. masSi naTqvamia: `sxvebisgan gansxvave-
biT, qristiani qarTvelebis delegaciisgan saCivrebi ar mogvdis. Seqmnili
situaciis da urTierTpativiscemis gaTvaliswinebiT, aseve erTobis da er-
Tianobis dacvis mizniT, mieciT saxelmwifo samsaxurebs da Tanamdebobis
pirebs Sesabamisi instruqciebi~ (BOA, Fon Kodu DH. EUM, 2, Şb, Dosya #71/
Gömlek #5).
am sakiTxTan dakavSirebiT sxva Turquli wyaroebidan da literaturi
danac dasturdeba, rom legionis wevrebs, riza beis garda, garkveuli pre
tenziebi hqondaT trapizonis mxaris adgilobrivi mmarTvelebis mimarT.
aRniSnul viTarebasTan dakavSirebiT saqmis kursSi iyo osmaleTis Sinagan
saqmeTa ministri da garkveul reagirebasac axdenda (Bay, 2015:84).
momdevno dokumenti, daTariRebuli 1915 wlis 23 agvistoTi, aris sa
dazvervo xasiaTisa da exeba saqarTvelosa da kavkasiis regions. igi war
moadgens trapizonis vilaeTidan Sinagan saqmeTa saministroSi gadagzavnil
depeSas. depeSis avtoria trapizonis vali jemal azmi. igi Semdegi Sinaar
sisaa: `gasul dRes baTumis samxedro komendantma mezobeli muslimuri
raionebis (borCxa, qaiadibi) mosaxleobas SesTavaza, rom yvela ojaxs oc-
daaTi da yvela calkeul pirs oci maneTi miecemoda, Tu isini Caewerebod-
nen JandarmeriaSi. maT, aseve uTxres, rom ruseTis xelmwife maTiT metad
kmayofilia. Tumca, mosaxleobis erTma nawilma es winadadeba ar miiRo. aseve
rusebs Tbiliss, yarssa da sariyamiSSi hyavT daaxloebiT 500 000 jariskaci.
magram, yvela maTgani ar aris SeiaraRebuli. aseve TbilisSi TiTqmis Semo-
eliaT sakvebi produqti da baTumis mimarTulebiT momuSave osmaleTis
katarRebi gaCerebul iqnen da qristianma qarTvelebma aRuTqves rusebs,
rom maT TavdadebiT miemxrobian~. aqve miuTiTebulia, rom es informacia
miRebulia xofis gamgeblisgan. xofis gamgebelma es informacia lazistanis
muTasarifisgan depeSiT miiRo. xolo, Semdeg mTliani informacia jemal
azmis gadaugzavna. am ukanasknelma ki osmaleTis Sinagan saqmeTa saminis
tros.
igive jemal azmi agrZelebs: `guSindlidan CemTan imyofeba aTinadan spe-
cialuri momarTviT Camosuli ori pirovneba, romlebic nawilobriv adas-
tureben am anformacias da amboben, rom garda aWareli muslimebisa mTli-
anad kavkasielebi mzad arian ajanyebisTvis da maT aqvT sxvadasxva saxis
iaraRi. aseve, qarTvelebis erTguleba rusebisadmi moCvenebiTia. sazRvreb
ze gagzavnilni [aq igulisxmeba JandarmeriaSi xelfasis sanacvlod Caricx-
ulni _ r.y.] eWvoben da SiSoben. rom rusebi Tavs daesxmebian osmalebis samx-
edro nawilebs. aseve, es ori pirovneba aRniSnavs, rom rusebis jarSi iaraRi
yvelas ar aqvs~ (BOA, Fon Kodu DH. EUM, 2, Şb, Dosya #1/Gömlek #40).
momdevno dokumenti dakavSirebulia qarTuli legionis formirebas
_ 141 _
Tan. igi warmoadgens osmaleTis kavSirgabmulobis saministros depeSas
Sinagan saqmeTa saministroSi. werili gagzavnilia 18 oqtombers 1915 w.
janikis muTasarifis suleiman nejmis mier. miRebulia 29 oqtombers 1915
w. telegrafi gagzavnilia samsunidan. masSi naTqvamia: `CvenTan Camosul
germanel mosio mozels Tan axlavs erTi qarTveli xelmZRvaneli piri. maT
gaaCniaT trapizonis vilaeTis da lazistanis mxaris samxedro meTauro-
bis mier gacemuli specialuri dokumentacia. es ori pirovneba Cveni livis
farglebSi qarTveli muhajirebisgan legionis Seqmnis saqmeSi daxmarebas
iTxovs. manamde, muhajirTa erTi nawili am legionSi gawevrianda. am orma
pirovnebam gawevrianebulTa ojaxebze wevrTa raodenobis mixedviT gasca
xelfasi~ (BOA, Fon Kodu, DH. ŞFR, Dosya #495/Gömlek #63).
cnobilia, rom legioni eqvemdebareboda osmaleTis mesame armias (Çolak,
2001:512). legions swored aqedan miRebuli miTiTebebis safuZvelze unda
emoqmeda. zemoaRniSnul mdgomareobas kidev erTxel adasturebs qvemoT
moyvanili dokumenti. igi gadagzavnilia Sinagan saqmeTa saministros usa
frTxoebis mTavari sammarTvelodan trapizonis vilaeTSi iqidan miRebuli
werilis pasuxad. dokumentis TariRia 01 ianvari 1916 weli. ar axlavs faq
simile. dokumentis boloSi aris minaweri _ Sinagan saqmeTa saqmeTa minis
tri. dokumentSi naTqvamia: `Tqveni 1915 wlis 21 [Tve ar ikiTxeba] pasuxad
gacnobebT, rom qarTul komitetTan dakavSirebiT generaluri Stabidan
mesame armiis meTaurobis saxelze gaigzavna saTanado instruqciebi. unda
ixelmZRvaneloT iqidan miRebuli informaciis Sesabamisad. konsulTan aR-
niSnuli sakiTxis Semdgomi ganxilva mizanSewonilad ar migvaCnia~ (BOA, Fon
Kodu, DH. ŞFR, Dosya #56/Gömlek #9).
Semdegi dokumenti metad mniSvnelovania osmaleTis moqalaqe
erovnebiT qarTveli saxelmwifo mosamsaxureebis legionTan urTierTo
bis TvalsazrisiT. igi warmoadgens osmaleTis Sinagan saqmeTa saministros
usafrTxoebis mTavari sammarTvelodan trapizonis vilaeTsa da janikis
samuTasarifoSi gagzavnil depeSas (danarTi 1). aris sruliad saidumlo.
daTariRebulia 1916 wlis 07 ianvriT. mas xels awers Sinagan saqmeTa minis
tri TalaaTi8.
depeSis sruli teqsti aseTia: `imisaTvis, rom momavalSic iarsebos ukve
daarsebulma qarTulma legionma da iyos sasargeblo, saWiroa gakeTdes Sem-
degi: saxelmwifos samoqalaqo organoebidan gaewios saTanado materialu-
ri da biurokratiuli daxmareba; saxelmwifo samsaxurSi myofi erovnebiT
qarTveli pirebi, romlebic CarTuli iqnebian legionis daxmarebis saqme-
Si, ar unda atarebdnen osmaleTis saxelmwifos sawinaaRmdego politikas;
aseve ar unda atarebdnen politikas piradi interesebidan gamomdinare.
maT ar unda mieceT ufleba, rom gascdnen nacionalur politikas adgi
lze mcxovreb qarTvelTa Soris. is, vinc gadaacilebs Tavis uflebamo-
silebas, adgilbrivma administraciam Tavisi uflebamosilebis farglebSi
_ 142 _
unda miiRos disciplinaruli zomebi maT winaaRmdeg, an gadaagzavnos es
pirovnebebi iseT raionebSi, romlebic ar aris qarTvelebiT dasaxlebuli.
xolo is, vinc aRniSnul wess ar daemorCileba, gaTavisuflebul iqnas daka-
vebuli Tanamdebobidan; legioni unda darCes samxedro formirebad da ar-
aviTar SemTxvevaSi ar unda iqces politikur organizaciad~ (BOA, Fon Kodu,
DH. ŞFR, Dosya #60/Gömlek #64).
`komitetis~ liderebis intensiur kontaqts osmaleTis saxelmwifos xe
lmZRvanel wreebTan adasturebs Sinagan saqmeTa ministris mrCevlis mova
leobis Semsruleblis subhi beis pasuxi generaluri Stabisadmi. depeSa aris
saidumlo. daTariRebuli 1916 wlis 19 maisiT. igi warmoadgens genStabis
1916 wlis 10 maisis N1123-iT daTariRebuli werilis pasuxs. masSi naTq
vamia: `gTxovT, moavlinoT usafrTxoebis mTavar sammarTveloSi kavkasi-
is gaTavisuflebis mizniT daarsebuli qarTuli sazogadoebis erT_erTi
xelmZRvaneli, princi maCabeli, romlis Sesaxebac bolo dros berlinidan
Sesabamisi informacia miviReT~ (BOA, Fon Kodu, DH. EUM,2,Şb, Dosya #22/
Gömlek #3).
aRsaniSnavia, rom osmaleTis generaluri Stabi mizanSewonilobis far
glebSi saWirod Tvlida legionis gamoyenebas Savi zRvis regionSi par
tizanebis winaaRmdeg warmoebul samxedro operaciebSi (Bay, 2015:88). es
dasturdeba Sinagan saqmeTa ministris TalaaTis mier janikis muTesarifis
saxelze gagzavnili depeSiT. depeSis TariRia: 1916 wlis 10 oqtomberi.
igi aris pasuxi janikis muTasarifis 1916 wlis 05 oqtombris depeSaze.
dokuments axlavs faqsimile _ TalaT. masSi naTqvamia: `nebadarTulia le-
gionis wevrebis gamoyeneba partizanebis devnaSi. am saqmis saWiroebisTvis
aucilebeli Tanxis gacemaze Tanxmobis werili gadaegzavna generalur
Stabs~ (BOA, Fon Kodu, DH, ŞFR. Dosya #69,Gömlek #72).
momdevno dokumenti legionis iaraRiT momaragebasTan aris dakavSire
buli da warmoadgens osmaleTis Sinagan saqmeTa saministros usafrTxoebis
mTavari departamentidan janikis mxaris muTesarifisadmi gagzavnil depe
Sas. igi aris pasuxi janikis muTesarifis 1916 wlis 12 noembris depeSaze.
zemoaRniSnuli depeSis TariRia 27 noemberi 1916 w. depeSas xels awers
Sinagan saqmeTa ministri TalaaTi. dokuments axlavs faqsimile _ TalaT.
masSi naTqvamia: `legionma moiTxova iaraRi mesame armiidan. muTesarifs
genStabidan am moTxovnaze Tanxmobis pasuxi gaegzavna~(BOA, Fon Kodu, DH.
ŞFR, Dosya #70/Gömlek #222).
1916 wlis seqtemberSi osmaleTis xelisuflebam aRar CaTvala mizanSe
wonilad legionis arseboba. 1916 wlis noembersa da dekemberSi fon loso
vi da vehib faSa Suamdgomlobdnen qarTuli legionis TurqeTidan gawvevas
(svaniZe,1992:6). qvemoT moyvanili dokumenti warmoadgens legionis wevre
bis osmaleTis teritoriidan evropaSi gadasvlis da gadaadgilebis Sesaxeb
instruqcias. depeSa gadagzavnilia sagareo saqmeTa saministros mTavari
sammarTvelos kancelariidan Sinagan saqmeTa saministroSi. werils Tan
_ 143 _
erTvis Semdegi Sinaarsis mokle ganmarteba: qarTveli leo kereseliZis
SveicariaSi gamgzavrebasTan dakavSirebiT misTvis Sesabamisi nebarTvis ga
cemis Sesaxeb. depeSa aris sruliad saidumlo. xels awers sagareo saqmeTa
ministris saxeliT misi mrCeveli. dokumentis TariRia: 09 ianvari 1917 weli
(danarTi 2). faqsimile ar ikiTxeba. depeSaSi naTqvamia: `osmaleTis paspor-
tis mqone qarTvelis, baton leo kereseliZis SveicariaSi gamgzavrebasTan
dakavSirebiT berlinis sagareo saqmeTa saministro veranair winaaRmde-
gobas ver xedavs. am sakiTxTan mimarTebaSi, saelCos pozicia aRniSnuli
pirovnebis gamgzavrebasTan dakavSirebiT gamoxatulia berlinSi osmale-
Tis saelCodan 02 ianvars 1917 gamogzavnil telegrafSi. SveicariaSi maTi
gamgzavrebis gamo unda dadgindes maTi identoba. aseve, im pirovnebebisac,
visi wasvlac pirveli rigis aucileblobaa, es pirovnebebi Sinagan saqmeTa
saministros specialuri nebarTvis safuZvelze unda gaemgzavron. xolo
sxvebi, romlebic mokavSire an neitraluri qveynebis gavliT unda Cavid-
nen SveicariaSi, maTi gamgzavreba unda moxdes sakonsuloebis saSualebiT,
aseve maT unda gadaixadon telegrafis Tanxa, amis Semdeg miecemaT gamg-
zavrebis ufleba, moxdeba maTi pasportebis vizireba da maTi wasvlac am
sakiTxTan dakavSirebiT miRebuli gadawyvetilebis Sedegad moxdeba. yve-
laferi sakonsuloebSi unda Segrovdes da mieces oficialuri saxe. xolo
isini, romlebic ar imyofebian osmaleTSi an ucxo qveynebSi cxovroben,
aseT SemTxvevaSi gamgzavrebis msurvelebma unda warmoadginon adgilo-
brivi policiis mier maTi pirovnebis identobis Sesaxeb mokvlevis sabuTi,
mxolod am SemTxvevaSi miecemaT maT pasportis vizireba. xolo maT, vinc
ufro adre gavida osmaleTidan da garkveuli periodi cxovrobdnen sxva-
gan, SveicariaSi wasvlisas unda gaiaron Cveulebrivi procedurebi. sael-
Cos pasuxad gaegzavna, rom SemdegSi msgavs sakiTxebSi nebarTvis gareSe ar
emoqmeda~ (BOA, Fon Kodu, DH. EUM,5,Şb, Dosya #32/Gömlek #43).
1919 wlis 21 da 22 ianvriT daTariRebuli dokumentebi exeba musio mo
zelis stambolSi gamgzavrebas.
pirveli dokumenti warmoadgens janikis muTesarifis mahmud raSidis de
peSas Sinagan saqmeTa saministroSi. masSi naTqvamia: `stambolis saelCodan9
mosuli mowvevis Sesabamisad, samsunSi germaniis konsulis moadgile musio
mozeli da misi Tanmxlebi piri aleqsandre reSune10 barfi gemiT `yizil ir-
maRi~ stambolSi gamgzavrebis nebarTvas iTxoven. gTxovT, saTanado rea-
girebas~ (BOA, Fon Kodu: DH. EUM. 5. Şb. Dosya #53, Gömlek #26).
momdevno dokumenti aris Sinagan saqmeTa saministros usafrTxoebis mTa
vari sammarTvelos saswrafo da dadebiTi pasuxi janikis muTasarifisadmi:
`Tqveni 1919 wlis 21 ianvris werilis pasuxad gacnobebT, rom musio moze-
lis da misi Tanmxlebis gamomgzavreba nebadarTulia~ (BOA, Fon Kodu: DH.
EUM.5. Şb. Dosya #53, Gömlek #26).
_ 144 _
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom qarTuli legionis saqmianoba osma
leTSi jer kidev srulad Seswavlili ar aris. vfiqrobT, aRniSnuli doku
mentebis samecniero mimoqcevaSi Semotana gaamdidrebs saqarTvelo_Turqe
Tis urTierTobebis istoriis sakiTxebs.
gamoyenebuli literatura:
_ 145 _
danarTi 1. 1916 wlis 07 ianvari. osmaleTis Sinagan saqmeTa saministros
usafrTxoebis mTavari sammarTvelodan trapizonis valis da janikis mu
Tasarifis saxelze gagzavnili depeSa.
_ 146 _
danarTi 2. 09 ianvari 1917 weli. instruqcia legionis wevrebis osmale
Tis teritoriidan evropaSi gadasvlis da gadaadgilebis Sesaxeb.
_ 147 _
Roin Kavrelishvili
PhD in History, Professor
Ardahan University
The documents discussed in the article are official correspondence between the
Ottoman Ministry of Internal Affairs, the regional administration of Trabzon, the Gen-
eral staff of the Ottoman Army, the Ministry of Ottoman Communication and Samsun’s
administration. The documents dated back to 1914-1916 reveal the plans of the Otto-
man’s authorities (already involved in the World War I) in the Caucasus in general and
in Georgia in particular. It also shows the Ottoman authorities’ attitude towards the
Georgian Legion set up on the Ottoman territory.
According to the documents, the administration of Trabzon region was required to
find some people who knew the coastline between Poti and Sokhumi well and had
been contrabandists in the past. They also had to find some people knowing internal
regions of Georgia, Dagestan and Ekaterinodar, some Georgian Christians and about
100 people, who were able to wage guerrilla warfare in the Caucasus mainland. In the
document it is also indicated that the preparation and armament of this army would
be carried out by the Ottoman regular army. Some parts of the documents refer to the
readiness for the rebellion in the Caucasus against Russia, to the information gained by
the Ottoman secret service about decisions made by the Russian Duma on the military
commitment of shepherds and Muslim population living in the border regions of Russia.
Documents related to the Georgian Legion include the departure of Leo Kereselidze
to Europe with the Ottoman passport, the activities of German Consulate in the East
Black Sea Coast and its relationship with the Georgian Legion, the membership of Geor-
gian Muhajirs in the Ottoman legion and salaries paid to their families.
According to the instructions of the Minister of Internal Affairs, Talaat Pasha, the
legion was to be provided with proper material assistance; it should be given a hand in
overcoming bureaucratic objections, however, it was highlighted that those Georgians
working in governmental agencies and directly involved in supporting the legion, had
only to operate according to the state’s interests. Otherwise, the local authorities had
the right to carry out disciplinary measures against such persons. According to the in-
struction, the legion should only remain as a military formation and should not become
a political organization in any way.
_ 148 _
niko qelbaqiani
magistri iranistikaSi
londonis aRmosavleTmcodneobisa da
afrikanistikis skola, londonis universiteti
_ 149 _
li. am nabijebs miesalmnen iranelebi da bolSevikebis mimarT dadebiTadac
ganewyvnen. Tumca samoqalaqo omis iranis teritoriaze gavrcelebasa da
sabWoTa intervenciasTan erTad eWvebi axali ruseTisadmi gamZafrda.
garda amisa, sainteresoa sabWoTa Zalebisa da im iraneli amboxebulebis
urTierTobebi, romlebmac iranis ssr gamoacxades. sabWoTa xelmZRvane
lobaSi am wamowyebisadmi erTgvari damokidebuleba ar iyo. intervencias
umetesad mxars uWerda stalinisa da orjonikiZis frTa, lenini, trocki
da sagareo saqmeTa saxalxo komisari georgi CiCerini iranis ssr-s eWvis
TvaliT uyurebdnen. amasTanave, `gilanis respublikis~ Sida konfliqtebi
skeptikosTa eWvebs amyarebda.
sabolood, sabWoTa ruseTis ZiriTadi mizani iranTan SeTanxmebis sas
wrafo gaformeba iyo, raTa sakuTari usafrTxoeba uzrunveleyo da Semd
gomi SesaZlo nabijebis dasatoveblad garkveuli safuZveli Seeqmna. ro
gorc ukve vaxsene, SeTanxmebas 21 Tebervlis gadatrialebis Semdeg moewera
xeli, romelmac, savaraudod, xelis mowera daaCqara, Tumca iranis mejlisma
SeTanxmebis ratifikacia mxolod sabWoTa jarebis gasvlis Semdeg moaxdina.
amasTanave, gilanel amboxebulebTan SeTanxmebis pirobebi aravis ar ganuxi
lavs, rac amyarebs im mosazrebas, rom sabWoTa xelmZRvanelobam iranis ssr
mxolod da mxolod berketad gamoiyena iranTan mimarTebiT.
es kvleva emyareba ramdenime avtoris naSroms, Tumca, samwuxarod, am
Temaze mravali naSromi ar moipoveba. avtorebs Soris gansakuTebiT aRsaniS
navia Saqeri (1995), romelsac mravlismomcveli naSromi aqvs dawerili iranis
ssr-ze. garda amisa, volodarskis (1994) aqvs gamokvleuli adreuli sabWoTa
urTierTobebi samxreTel mezoblebTan, xolo geniss (2000) kargad aqvs aRwe
rili iranSi sabWoTa intervenciis qronikebi. amasTanave, Saqeri (1995) ukmayo
filebas gamoTqvams rogorc mis mier Catarebuli kvlevis dros sabWoTa ar
qivebis miuwvdomlobaze, aseve istoriis gayalbebis mcdelobebze ZiriTadad
stalinis periodSi, radganac am intervenciaSi CarTul bolSevikTa umetesoba,
maT Soris iraneli komunistebic, swored stalinur represiebs emsxverplnen.
_ 150 _
msoflio omis bolos ara marto mTlian iranze, aramed axlo aRmosavleTzec
vrceldeboda. iyo SemTxvevac, rodesac qerbalis mujTahidebma3 bolSevikebi
`islamis megobrebadac~ ki gamoacxades (Abrahamian 2008:49). garda amisa, bol
Sevikebma iranis okupaciis dasrulebis pirobac dades. sagulisxmoa, rom
1910-ian wlebSi irans regularuli armia ar hyavda da arsebuli regularu
li SenaerTebic rusul kazakTa sardlobas emorCileboda.
Tumca sabWoelebs iranelebis moTafvlaze metad britaneTze zewola
hqondaT miznad. britanelTaTvis rusebis mier kapitulantur uflebebze
uaris Tqma imas niSnavda, rom iranelebs maTTvisac SeeZloT analogiuri
moeTxovaT, rac moxda kidec. premierministrma mosToufi al-mamaleqma4
britanelebs mosTxova, formalurad SeerTebodnen sabWoelebs 1907 wlis
SeTanxmebis gauqmebaSi, xolo Semdegma premierministrma samsam as-salTanem
caristuli ruseTis mier dadgenili `damamcirebeli~ SeTanxmebebi gauqme
bulad gamoacxada (Volodarsky 1994:18). Tumca britanelebi ar apirebdnen
iranze uaris Tqmas. britanelebma aiZules iranis axali mTavroba premier
ministr vosuy od-doules meTaurobiT, rom xeli moewera 1919 wlis ara
popularul britanul-iranul SeTanxmebaze (Bast 2012). britanulma Zalebma
daiwyes iranis sruli okupacia.
sabWoTa strategia antibritanul sentimentebs efuZneboda, romelsac
unda Seemcirebina britanuli gavlena iranze. jarebis gayvana warmatebu
li nabiji iyo, miT umetes, rom bolSevikebi iranSi jarebs mainc ver da
tovebdnen 1918 wels. am dros ki britanuli jari iranidan gasvlas namd
vilad ar apirebda. kidev erTi nabiji koncesiebis daTmoba iyo, romelTa
umetesobac mainc caristuli epoqis biznesmenebs ekuTvnodaT. koncesiebis
daTmoba 1921 wlis SeTanxmebaSic aisaxa, romelic yvela caristul kon
cesias irans uTmobda (Volodarsky 1994). Tumca am guluxv nabijs mohyva aq
tiuri Zalisxmeva, rom arc sxva saxelmwifoebs mieRoT msgavsi uflebebi.
magaliTad, sabWoelebi mtkiced ewinaaRmdegebodnen xoStarias koncesiebis
vinmesTvis gadacemas. es koncesia akaki xoStarias gadaeca 1916 wels, Tum
ca mejliss5 misi ratifikacia ar hqonda gakeTebuli (Mirfendereski 2001).
Tumca xoStariam am koncesiisgan xeiri mainc naxa da igi `anglo-sparsul
navTobis kompanias~ mihyida, ramac sabWoTa-britanuli dava warmoSva. bri
tanelebi im faqtsac ki iyenebdnen, rom xoStaria qarTveli iyo, miuxedavad
imisa, rom koncesiis gacemisas saqarTvelo damoukidebeli saxelmwifo ar
iyo. maSindelma premierministrma (1921 wlis noemberi) yavam as-salTanem
orives argumentebi uaryo, radgan Tu ratifikacia momxdari ar iyo, e.i.
arc koncesia arsebobda, da Sesabamisi koncesiebi ukve amerikul `Standard
Oil~-s mihyida (Volodarsky 1994). koncesiebis Sesaxeb sabWoelTa daJinebuli
moTxovnebi ki iranelTaTvis caristuli politikis gagrZelebas hgavda da
_ 151 _
bolSevikebis keTilismyoflobis imijs vnebda (Volodarsky 1994).
aseT ganwyobas xels uwyobda 1921 wels iranSi sabWoTa elCi Teodor
rotSteini, romelic aseve aqtiurad ereoda iranis Sida politikur cxovre
baSi. mas aqtiuri urTierToba hqonda presasTan da xSirad gazeTebSi sabWo
Ta saelCodan miwodebuli masalebi ibeWdeboda. rac ar unda ucnauri iyos,
mas xSirad stumrobda britanelTagan mxardaWerili reza-xanic, romelsac
gadatrialeba ukve mowyobili hqonda da nel-nela Zalauflebas ixveWda
(Volodarsky 1994). Tumca rotSteinis winamorbedmac bevri kavSiris damyareba
moaxerxa ufro rTul 1918-1919 wlebSi. ivan kolomiicevis elCoba ruseTis
samoqalaqo omis im periods emTxveoda, rodesac bolSevikebs yvelaze metad
uWirdaT. iranis mTavroba didxans iyenebda im faqts, rom kolomiicevis mi
vlinebis werilze xeli stefan Saumians6 hqonda mowerili, da ar aRiarebda
kolomiicevs elCad. Tanac am dros iranSi aqtiurad moqmedebda rusi ka
zakebis razmebi, romlebic mudmivad Tavs esxmodnen sabWoTa delegacias.
1918 wlis noemberSi maT saelCo daarbies, Tumca kolomiicevma moaxerxa
mokavSire iranelebTan Tavis Sefareba, moskovSi gamgzavreba da ukve moskov
Si xelmowerili mivlinebis weriliT iranSi dabruneba momdevno wels. dab
runebidan ramdenime dReSi igi kazakebma mokles (Cronin 2012).
ruseTis samoqalaqo omma didi gavlena moaxdina adreul sabWoTa-iran
ul urTierTobebze. omis pirvel wlebSi jer kidev arsebobda caristuli
ruseTis warmomadgenloba iranSi, romelic warmatebiT axerxebda sabWoTa
warmomadgenlobis legitimaciisTvis Ziris gamoTxras. garda amisa, rusi ka
zakebis razmebi vsevolod staroselskis meTaurobiT aqtiurad moqmedebd
nen iranis teritoriaze. sabWoTa elCsa da saelCoze Tavdasxmebis garda,
1920 wels isini gilanSi bolSevikur intervenciasac ebrZodnen. imave wlis
agvistoSi man iranel komunistebsa da jangalielTa Soris uTanxmoeba ga
moiyena da misma rusul-iranulma Zalebma raSTi7 da mazandarani8 aiRes
(Sicker 1988). Tumca samoqalaqo omSi bolSevikebis winsvlasTan erTad iranis
rusuli kazakuri SenaerTebi britanul Zalebs daeqvemdebara.
garda amisa, swored samoqalaqo omi gaxda bolSevikebis iranSi SeWris sa
babi. 1920 wlis aprilSi baqos aRebis Semdeg general denikinis Zalebma enze
lisken daixies, xolo enzelize Tavdasxma baqos usafrTxoebis uzrunvelsayo
fad iyo saWiro. manamdec ukve iranis mTavroba ufrTxoda moaxloebul wiTel
armias. intervenciamde premierministrma vosuy ad-doulem britanelebs ka
vkasiur respublikebSi dabrunebac ki sTxova (Bast 2012), Tumca loid jor
jis politika amas aRar iTvaliswinebda. irani TviTonac cdilobda kavkasi
ur respublikebTan kavSiris damyarebas. baqoSi gagzavnes seied zia ad-dini9
6 stefan Saumiani sxva baqoel komisrebTan erTad 1918 wlis seqtemberSi daxvrites.
7 gilanis provinciis dedaqalaqi.
8 iranis kaspiispira provincia, gilanis aRmosavleTiT.
9 seied zia ad-din (TabaTabai) 1921 wlis 21 Tebervlis gadatrialebis Semdeg mcire xniT pre
mierministri gaxda.
_ 152 _
iranis elCad azerbaijansa da saqarTveloSi. Tumca aRiarebis procesi baqos
gasabWoebam CaSala (Mirfendereski 2001). sxva mniSnvlovani urTierTobebi iransa
da kavkasiis respublikebs Soris saxelmwifoebriv doneze ar Semdgara.
_ 153 _
li SesanarCunebeli iqneboda, maSin roca sabWoTa azerbaijanic safrTxeSi
iyo11 (Volodarsky 1994). CiCerini Tvlida, rom mosamzadebeli samuSaoebis ga
reSe revolucia SeuZlebeli iyo, xolo leninis azriT, revolucia qveyanas
britanelebs Caugdebda xelSi (Sicker 1988). ase rom, leninisa da CiCerinis
politika Teiranis centraluri xelisuflebisadmi iyo mimarTuli, xolo
SeTanxmebis gaformebis Semdeg `gilanis respublika~ ukve dabrkolebad
iqca sabWoTa-iranul urTierTobebSi.
garda amisa, zogadi situacia gilanSi sabWoTa xelmZRvanelobis azrs
ufro metad amyarebda. iranis ssr-is mTeli moklexniani istoria Sida kon
fliqtebiT aris datvirTuli. miuxedavad sabWoTa respublikis liderobisa,
rogorc ukve iTqva, quCeq-xani komunisti ar yofila. jangalielTa memarcx
ene frTas ehsanola-xani meTaurobda, xolo axaldaarsebuli iranis komu
nisturi partia (ikp), romelic jangalielebTan koaliciaSi iyo, quCeq-xans
revoluciis SeferxebaSi adanaSaulebda (Chaqueri 1995). azrobrivi sxvadasx
vaoba dapirispirebaSic gadaizarda. 1920 wlis ivlisSi komunistebma quCeq-
xans gadatrialeba mouwyves, Tumca 1921 wlis maisSi isev Sevidnen koalici
aSi jangalielebTan. Saqeris azriT (1995), gadatrialeba iranbiurom moawyo,
romelic Semdeg amas uaryofda. amasTanave, verc `gaerTianebulma frontma~
gaZlo didxans, radgan 1921 wlis seqtemberSi ukve quCeq-xanma moawyo ga
datrialeba, romlis drosac ikp-is bevri wevri daiRupa, maT Soris parti
is lideri heidar-xan amoRli. maleve SeiaraRebuli dapirispireba moxda
quCeq-xanisa da ehsanola-xanis momxreebs Soris (Volodarsky 1994). quCeq-xani
gilanis mTebSi gaiqca, sadac maleve daiRupa, xolo ehsanola-xanma baqos
Seafara Tavi, jangalielebi ki reza-xanis ZalebTan damarcxdnen.
amave periodSi sabWoTa ruseTs molaparakebebi dawyebuli hqonda dasav
leTTan. savaWro molaparakebebi dawyebuli iyo britaneTTan, romlebic
dasrulda kidec 1921 wlis martis SeTanxmebiT. samoqalaqo omiT dasus
tebuli sabWoTa ruseTisTvis es molaparakebebi mniSvnelovani iyo, ami
tomac sabWoTa xelmZRvaneloba sakuTar imijs ufrTxildeboda. stalinis
winaaRmdegobis miuxedavad, 1920 wlis noemberSi politbiurom miiRo gad
awyvetileba `saqarTvelos, somxeTisa da sparseTis winaaRmdeg nebismieri
intervenciisgan Tavis Sekavebis Sesaxeb~ (Genis 2001:324). iranSi intervenci
is gamarTlebis mizniT, CiCerini sabWoTa ruseTis CarTulobasac ki uary
ofda da iq myof wiTel armias sabWoTa azerbaijans miawerda, romelzec
TiTqos `moskovs aranairi gavlena ar hqonda~ (Mirfendereski 2001:113).
iranis, saqarTvelosa da somxeTis erT konteqstSi xseneba sagulisx
moa im TvalsazrisiT, rom swored imave wlis noemberSi daiwyo somxeTis
gasabWoeba. 1921 wlis TebervalSi wiTeli armia saqarTveloSi SemoiWra
(Lang 1962), maSin rodesac 1921 wlis bolosTvis wiTeli armia iranidan
piriqiT gamovida. iranis msgavsad, kavkasiaSi intervenciis aqtiuri momxree
bi da xelmZRvanelebi stalini da orjonikiZe iyvnen, maSin, rodesac lenini
_ 154 _
da sabWoTa xelmZRvaneloba, britaneTTan SesaZlo konfrontaciis gamo,
kavkasiis dauyovnebliv gasabWoebaze fexs iTrevdnen (Genis 2000). Tumca am
msgavsebebTan erTad, ZiriTadi gansxvavebebic unda gamoiyos: lenini da Ci
Cerini sulac ar ewinaaRmdegebodnen kavkasiis gasabWoebas, isini ubralod
naCqarev gadawyvetilebas eridebodnen (Genis 2000). garda amisa, saWiroa
iTqvas, rom saqarTvelo da somxeTi ruseTis imperiis yofili teritoriebi
iyo da maTi aneqsia iranis romelime teritoriis aneqsiaze bevrad advili
iqneboda. amasTanave, gilanis iranisgan gamoyofa arc iranis ssr-is mizani
ar iyo, swored amitom erqva mas `iranis~ da ara `gilanis ssr~. Sesabamisad,
iranis ssr ganwiruli iyo moskovidan arasakmarisi mxardaWeris gamo.
_ 155 _
wamyvan Zalad aRiarebda (Yazdani 2012).
sabolood, SeiZleba iTqvas, rom sabWoTa-iranul urTierTobebSi iranis
ssr-m mxolod berketis roli Seasrula, Tumca amierkavkasiis gasabWoe
bis saqmeSi gilanSi intervenciam wiTeli baqos usafrTxoeba uzrunvel
yo, ramac, faqtobrivad, saqarTvelosa da somxeTis respublikebis bedic
gadawyvita. miuxedavad im msgavsebebisa, rom iranSic da amierkavkasiaSic
sabWoTa intervenciis moTaveni, faqtobrivad, erTi da igive bolSevikebi
iyvnen, `gilanis respublikis~ SenarCuneba maSindeli sabWoTa ruseTisTvis
prioritets ar warmoadgenda. amas Tan erTvoda jangalielTa moZraobis
araseparatistuli xasiaTi da Sida konfliqtebi rogorc iranis komunistur
partiasTan, aseve TviTon jangalielTa Soris. adreuli sabWoTa-iranuli
urTierTobebis mTavari Sedegi ki 1921 wlis sabWoTa-iranuli SeTanxmeba
gaxda, romelic aTwleulebis ganmavlobaSi fonad gasdevda urTierTobebs
ssrk-sa da irans Soris.
gamoyenebuli literatura:
Abrahamian, E., & dawsonera., 2008. A history of modern Iran. Cambridge: Cam-
bridge University Press
Bast, O. (2012). Duping the British and outwitting the Russians: Iran’s foreign policy,
the `Bolshevik threat,~ and the genesis of the Soviet-Iranian Treaty of 1921. In: Cronin,
S. Iranian-Russian encounters: empires and revolutions since 1800. Milton Park, Abingdon,
Oxon; New York, N.Y.: Routledge
Chaqueri, C., 1995. The Soviet Socialist Republic of Iran, 1920-1921: Birth of the trau-
ma. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press
Cronin, S. (2012). Deserters, Converts, Cossacks and Revolutionaries: Russians in Ira-
nian Military Service, 1800-1920. In: Cronin, S. Iranian-Russian encounters: empires and
revolutions since 1800. Milton Park, Abingdon, Oxon; New York, N.Y.: Routledge
Genis, V., 2000. Krasnaia Persiia: Bol’sheviki V Giliane 1920-1921: Dokumental’naia
Khronika (Russian), n.p.: Middle Eastern & Central Asian Studies
Keddie, N. R., & Richard, Y., 2003. Modern Iran: Roots and results of revolution. New
Haven, Conn.: Yale University Press
Lang, D. M., 1962. A modern history of Georgia. London: Weidenfeld and Nicolson.
Mirfendereski, G., 2001. A diplomatic history of the Caspian Sea. New York: Bas-
ingstoke: Palgrave
Sicker, M., 1988. The bear and the lion: Soviet imperialism and Iran. New York: Praeger
Volodarsky, M. I., 1994. The Soviet Union and its southern neighbours Iran and Afghan-
istan, 1917-1933. Ilford: Frank Cass
Yazdani, S. (2012). The Question of the Iranian Ijtima’iyun-e ‘Amiyun Party. In:
Cronin, S. Iranian-Russian encounters: empires and revolutions since 1800. Milton Park,
Abingdon, Oxon; New York, N.Y.: Routledge
_ 156 _
Niko Kelbakiani
Master of Arts in Iranian Studies, SOAS, University of London
In May 1920, a month after Baku turned red, the Soviet fleet descended upon En-
zeli, a port in northern Iran. With the support of the Soviet forces the head of Jangali
movement Kuchek-Khan declared the Soviet Socialist Republic of Iran (SSRI), which
existed till the end of 1921 in Gilan Province. However, according to the Soviet-Iranian
Agreement, signed on February 26, 1921, Bolsheviks had to withdraw their forces from
Iran. Without foreign support “Red Persia” torn with internal conflicts, ceased existence.
While the Bolsheviks were leaving Iran, they were succeeding in Sovietization of
Transcaucasia, even though there were disagreements on both interventions in the So-
viet leadership. Moreover, “Iranburo” was created under “Kavburo” (Caucasus Bureau)
and was dealing with the intervention. Interestingly, its leading members were: Sergo
Orjonikidze, a famous Georgian Bolshevik, Nariman Narimanov, later the leader of Sovi-
et Azerbaijan, Budu Mdivani, later the leader of Soviet Georgia, Elena Stasova, and An-
astas Mikoyan, a famous Armenian Bolshevik and an associate of Stalin and Orjonikidze.
The aim of this article is to compare these two cases and assert why the Bolshe-
viks retreated from Iran, when they succeeded in Sovietizing Transcaucasia. This article
discusses not only “Gilan Republic” itself, but also early Soviet-Iranian relations, which
had great influence over these events.
This article asserts that:
• Bolshevik seizure of power had great impact over history of Iran, as in the 1910s
Iran was under a partial colonial regime of Russia and Britain. First ‘anti-imperialist’ steps
of the Soviet Russia, such as renunciation of oil concessions and withdrawal of forces
changed the status-quo and earned Bolsheviks some sympathies in Iran. However, spill-
over of the Russian Civil War and invasion in Gilan damaged Moscow’s reputation;
• The Soviet leadership disagreed over the SSRI: Stalin and Orjonikidze insisted
on continuing the intervention, while Lenin, Trotsky and Georgy Chicherin were suspi-
cious of the SSRI. Furthermore, the continuous inner conflict in Gilan did not facilitate
to creation of a stable government and proved Iran was not ready for a communist
revolution from the Marxist point of view;
• The main goal of the Soviet leadership was to reach an agreement with Iran,
which was eventually signed on February 26, 1921; however, the Iranian Majlis only rat-
ified it after the withdrawal of the Soviet forces. The agreement was not discussed with
the “Gilan Republic” at all, thus, it was only used as a leverage in the relations with Iran;
• Finally, the experiment of “Red Persia” was doomed to fail, as the Bolsheviks
lacked resources for it. However, the “Gilan Republic” played a vital role in signing the
1921 Soviet-Iranian Agreement as well as in the full Soviet occupation of Transcaucasia.
_ 157 _
zurab bragvaZe
istoriis doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
_ 158 _
1921 wlis Semdeg tabaxmelis #4 sangarma, bunebrivia, funqcia dakarga
da misi gamoyeneba saswavlo kuTxiTac ki aRar momxdara. miuxedavd imisa,
rom tabaxmelis brZolebidan 96 weli gavida, sangris konturebi kargad iyo
SemorCenili (sur. 1). gaTxrebis dawyebisTanave cxadi gaxda, rom sangari
amoWrili iyo kldis dedaqanSi da Sesabamisad, igi Rrma ar unda yofiliyo.
Cvens winaSea e.w. martivi tipis sangari, romelic gaTxrilia 116 metris
sigrZeze da aqvs zigzagis forma (sur. 2; sur. 15; sur.16). sangris Tavsa
(dasavleTiT) da boloSi (aRmosavleTiT) fiqsirdeba blindaJebi. swored
isini gamoirCeva siRrmiT da maTi siganec TvalSisacemia danarCen TxrilT
an SedarebiT. aRmosavleTi blindaJis zomebia: sigrZe _ 5.2 m.; sigane _ 3.4
m.; siRrme _ 1.1 m. (sur. 3). dasavleTis blindaJi SedarebiT mcire zomebisaa:
sigrZe _ 4 m. sigane _ 3 m. siRrme _ 0.45 m. (sur.4). orive blindaJi, iseve
rogorc mTlianad sangari, gaTxrilia kldovan qanSi.
rogorc aRiniSna, sakuTriv sangris Txrili zigzagiseburad miemarTe
ba aRmosavleTidan dasavleTisken. Txrilis siRme 30 sm-ia; sigane 1-1.20 m.
(sur. 2). sangris Txrili alag-alag SeWrilia da es viTareba ganpirobebu
lia mowinaaRmdegis poziciebisTvis cecxlis ukeT gaxsnis mizniT. am mona
kveTebSi sangris sigane 2 m-s aRwevs (sur. 5). dasavleTis blindaJidan 26
m-is aRmosavleTiT sangari sagrZnobladaa gafarToebuli (zomebi 4X3 m.
siRrme _ 55 sm.). Tumca, misi realuri funqcia am etapze ver davadgineT.
marTalia, igi moyvanilobiT waagavs blindaJs, magram 116 metris sigrZis
sangarSi sami blindaJis arseboba mizanSewonilad ar unda yofiliyo (sur.
6). am sakiTxTan dakavSirebiT SesaZlebelia vivaraudoT, rom Tavdapirve
lad sangari swored am monakveTamde iyo gaTxrili da 1921 wels mas miemata
26 metri dasavleTi blindaJis CaTvliT da swored maSin miiRo sangarma
is saxe, ra formiTac dRemdea SemorCenili. aqve isic unda aRiniSnos, rom
meoTxe sangari gaTxrilia strategiulad sakmaod moxerxebul adgilze _
amaRlebul borcvze, saidanac kargad kontroldeba didi areali da kargi
xilvadobis pirobebSi Cans qvemo qarTlis mozrdili teritoriebi, anu is
adgilebi, saidanac mosalodneli iyo mtris Tavdaxma (sur. 2).
arqeologiuri gaTxrebis procesSi dadginda ramdenime detali. kerZod,
gairkva, rom aRmosavleTi blindaJidan 55 metris daSorebiT mdebareobda
sameTauro punqti da savele telefoni (sur. 7; sur. 15; sur. 16). aseTi fiqris
safuZvels iZleva aq oTxkuTxa nivTebis aRmoCena, romlebic dafarulia
cinkis Txeli firfitebiT. firfitebs Soris sivrce Sevsebulia gudroniT
da Sekrulia dazeTili qaRalldiT (sur. 9). aRniSnuli artefaqtebi war
moadgens galvanuri elementis nawilebs, savele telefonis kvebis wyaros
[Нелюбин 2013:118-119]. satelefono wertilidan dasavleTiT 18 metris daS
orebiT sangris Txrili 4 m-is sigrZeze sagrZoblad iyo CaRrmavebuli (70-
80 sm.). aq dafiqsirda mWidebisa da vaznebis gansakuTrebiT didi raodenoba
(sur. 8). aqve aRmoCnda uniformis nafleTebi da sasignalo SaSxanis gasroli
li masra. uniformis nafleTebi warmoadgens molurjo feris naWers (sur.
10). swored am feris forma emosaT qarTvel iunkrebs da maTi fragmen
_ 159 _
tebis aRmoCena SeiZleba imas mianiSnebdes, rom am monakveTze xelCarTu
li brZolebic mimdinareoba. sakmaod saintereso artefaqtebia sasignalo
maSxalis hilzis fragmentebi (sur. 11). amiT iunkrebi SesaZloa daxmarebas
iTxovdnen mtris moulodneli Tavdasxmis gamo. aqve dafiqsirda samxedro
Ceqmis rkinis nalic, Tumca konkretulad vis ekuTvnoda igi, qarTvel me
brZols Tu bolSevik okupants, amis dadgena Wirs.
naxsenebi artefaqtebis garda, TvalSisacemia sabrZolo vaznebisa da SaSxanis
klipebis (mWidebis) simravle. vaznebs Soris gvxvdeba rogorc gausroleli
(sur. 13), aseve _ gasrolili masrebi (sur. 14). isini ZiriTadad ameriku
li, britanuli, germanuli da rusuli warmoebisaa. maTi kalibris zomebi
araerTgvarovania. britanuli warmoebis masrebis kalibris zomaa 7.7×5.6
mm., xolo rusulis _ 7.62X5.4 mm. inglisuri vaznebi damzadebulia Semdeg
qarxnebSi:
Birmingham Metal and Munitions Co1 d a Kynoch&Co.Witton2; amerikuli warmoe
bis vaznebi umeteswilad sami firmisaa: Peters Cartridge Company, Kings Mills,
Ohio3, United States Cartridge Company Lowell, Massachusetts4 da Remington Arms
Company5. es vaznebi damzadda programiT For Russia da miewoda ruseTis
saimperio armias pirveli msoflios omis dros.
germanuli da avstriuli warmoebis vaznebi ekuTvnis kompaniebs Deutsche
Waffen und Munitionsfabriken AG. Karlsruhe6 da Hirtenberger AG.7 damzadda rusu
li kalibrisTvis 7.62X5.4. ruseTis imperiaSi damzadebuli calebi peter
burgisa8 da luganskis9 qarxnebSia warmoebuli.
tabaxmelis #4 sangarSi aRmoCenili TiTqmis yvela vazna gamoSvebulia
1905_1917 wlebSi. igive SeiZleba iTqvas SaSxanis klipebTan (mWidebTan) da
kavSirebiTac. mWidebis absoluturi umravlesoba inglisuri firmis `li
enfildis~ produqciaa10. Tumca, ramdenime cali iaponuri firmis `arisak
as~ warmoebulia11 (sur. 14). da bolos unda aRvniSnoT kidev ori artefaq
ti. esenia Sinelis Rili da SaSxanis nawili, romelic warmoadgens luisis
firmis SaSxanis Camkets (sur.12) [Grant. 2014].
arqeologiuri gaTxrebis procesSi mopovebulia sul sul 182 artefaq
1 https://www.gracesguide.co.uk
2 http://www.leedsengine.info/leeds/histgbat.asp
3 http://www . peters Cartridge Company. us
4 http://abandonedonline.net/locations/industry/peters-cartridge-company
5 https://www.remington.com
6 http://www.lugerlp08.com
7 http://www.hirtenberger.com/en
8 http://www.imha.ru
9 http://www.lcw.lg.ua
10 http://candrsenal.com/rifle-short-magazine-lee-enfield-mk-v
11 http://www.carbinesforcollectors.com/arisaka1.html
_ 160 _
ti. maTgan: masra 38 cali, gausroleli vazna 5 cali, mWidi (markeri) 115
cali, savele telefonis elementi 16 cali, Sinelis Rili 1 cali, SaSxanis
Camketi 1 cali, sasignalo maSxalis masra 2 cali, iunkrebis uniformis 3
naWeri da samxedro Ceqmis nali 1 cali.
rogorc aRiniSna, tabaxmelis meoTxe sangari siRrmiT ar gamoirCeoda
da rogorc arqeologiuri gaTxrebis procesSi gairkva, igi saTanadaod
aRWurvilic ar iyo. amasTan dakavSirebiT niSandoblivia general giorgi
kvinitaZis mogonebebi, rom Tbilisis gasamagreblad gamoiyo 10 milioni
maneTi [kvinitaZe 1954; 14], magram, miuxedavad amisa, 1921 wlis ruseT-saqa
rTvelos omisaTvis, kojor-tabaxmelas monakveTze arsebuli sangrebi
sakmaod cud mdgomareobaSi iyo. 1921 wlis 18 Tebervals pozicia daaT
valiera iunkerma mixeil dadianma da SemdgomSi aRniSnavda, rom `sangrebi
saSinel mdgomareobaSi iyo. niaRvrebisgan Carecxili sangrebi Zalian cota
mfarvelobas uwevdnen msrolelebs. didi gansxvaveba ar iyo Sig vijeqiT,
Tu trial mindorze viweqiT. miuxedavad amisa, skola am sangrebSi ganawil
da~ [dadiani 2007; 20]. iunkeri da SemdgomSi franguli armiis polkovniki
nikoloz (kukuri) ToxaZis TqmiT ki, `es iyo ubralo Txrilebi, niaRvrebis
kalapoti, zogjer sul gaveranebuli da uvargisi~ [ToxaZe 1981; 60].
sangrebis daucvel da cud mdgomareobas adasturebs 1921 wlis omis
dros samxedro skolis meTauri polkovniki (emigraciis wlebSi poloneTis
armiis brigadis generali) aleqsnadre CxeiZec [CxeiZe 1933; 32]. TavdacviTi
poziciebis problemurobas aseve adastureben iunkrebi _ nikoloz maTikaS
vili da mixeil kvaliaSvilic, romlebic werdnen, rom TovliT dafaruli,
gayinuli miwis sangrebad da Znelad misadgom poziciebad gadaqceva did
jafas moiTxovda, Tumca misive mtkicebiT iunkrebma moaswres mtris gamo
Cenamde sangrebis, sadarajo punqtebis, tyviamfrqvevTa sadgomebis mowyoba
da SeniRbva [maTikaSvili.kvaliaSvili 1990. 12-13].
Catarebulma arqeologiurma kvleva-Ziebam savsebiT daadasutura yvela
zemoT Tqmuli mogonebebis siswore da obieqturoba.
istorikos d.silaqaZis da oficer p.gigauris varaudiT, tabaxmelis
meoTxe sangris zomebidan gamomdinare, uSualod sangrebSi, savaraudod,
erTi an ori aseuli unda yofiliyo ganTavsebuli [silaqaZe. gigauri 2017],
sangris ukan ki, marjvena mxares, 23 Tebervlidan ganlagebuli iyo saartile
rio batareis oceuli leitenant mesxiSvilis meTaurobiT [CxeiZe 1933. 49-50].
aseTi iyo tabaxmelis #4 sangris arqeologiuri kvlevis Sedegebi. eqs
pediciis TiToeul monawiles miaCnia, rom am saqmiT mokrZalebuli pativi
miago im gmir mebrZolebs, romlebic sakuTari sicocxlis fasad icavdnen
saqarTvelos damoukideblobasa da Tavisuflebas.
calke aRniSvnis Rirsia is realobac, rom tabaxmelis meoTxe sangari
arqeologiurad Seswavlili pirveli sabrZolo obieqtia saqarTveloSi.
ar gamovricxavT, am faqtma dasabami misces CvenSi bataluri arqeologiis
ganviTarebas da axlo Tu Soreuli warsulis sxva sabrZolo adgilebis ar
qeologiur kvleva-Ziebas.
_ 161 _
gamoyenebuli literatura:
_ 162 _
Zurab Bragvadze
Professor
Caucasus University
In 2018 Georgia celebrates the 100 anniversary of the first republic. For this occa-
sion the General Mazniashvili State Young Legion archeological excavations were carried
out at Tabakhmela rampart N4. Excavations were financed by the Reserve Fund of the
President of Georgia. Archaeological researches were conducted under my direction.
Even after 96 years from the Tabakhmela battle, the trench outlines were well visi-
ble. It was clear from the beginning of the excavations that trench was cut in the rock
layer of a cliff, which meant it couldn’t be deep. Before us lays the so called 116-meter
long, zigzag shaped, plain trench.
It is worth mentioning that Tabakhmela rampart N4 is the first archeologically stud-
ied battlefield in Georgia. We do not exclude the possibility that this precedent will
encourage development of Battlefield archaeology in Georgia, and other battlefields
from the distant or near past will be studied from archeological perspective.
_ 164 _
sur. 4 dasavleTis blindaJi
_ 166 _
sur. 8 xelCarTuli brZolis adgili
_ 167 _
sur. 10 iunkrebis uniformis nafleTebi
_ 168 _
sur.14 iaponuri `arisakas~ mWidebi
sur. 15 sangari 3D
_ 169 _
sur. 16 sangris aqsionometria
_ 170 _
sur.19 tabaxmelis brZolebis qarTveli iunkrebi
_ 171 _
cisana bibileiSvili
filologiis mecnierebaTa doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
saqarTvelo da qarTvelebi
qeTevan davriSevis SemoqmedebaSi
_ 172 _
miss daelaparaka da maTi saubari im epoqis WeSmariti suraTia. `pirvelad
melaparaka rogorc dids, 1918 wlis 26 maiss saqarTvelos erovnulma krebam
damoukidebloba gamoacxada. es namdvili movlena iyo. saukuneze meti xani
qveyana rusebs hqondaT aneqsirebuli[....]. 1919 wlis TebervalSi arCevne
bi Catarda. oc wels gadabijebul yvela mamakacsa Tu qals SeeZlo xmis
micema. social-demokratiuli partia xmebis 85%-iT gavida. mamaCemi sof
lis meurneobis ministrad daniSnes. noe Jordania prezidenti gaxda. maT
winaSe uzarmazari amocana iyo, ramdenime TveSi mniSvnelovani reformebi
wamoiwyes. melaparaka reformebze soflis meurneobaSi, romlis avtoric
Tavad gaxldaT da ramac ajanyeba da risxva gamoiwvia. Zvel Tavadaznauro
bas miwebi CamoarTves da glexebsa da wvril memamuleebs dauriges. esaa so
cializmis safuZveli, _ amixsna man. miTxra, rom tyeebi, saZovrebi da didi
mamulebi erovnul sakuTrebad gamocxadda, rac xels uwyobda warmoebis,
vaWrobis ganviTarebas. reformam rvasaaTiani samuSao dRe daawesa, eklesia
gamijna saxelmwifosgan da sasuliero ganaTleba amoiRo skolebidan. [...]
mesaubra maT mudmiv sifxizleze, raTa axal mTavrobas SeZleboda qvey
nis momavlis uzrunvelyofa. Zalian bevrs undoda misi ganadgureba. Tur
qebs, ruseTis jars, bolSevikebs, mTel qveyanas rom moedvnen. igi amayi
iyo da dasavleTis demokratiis mxardaWeris imedi hqonda~.3 aRwerilia 13
seqtembris zeimi baTumSi. `13 seqtemberi baTumSi dResaswauli iyo. mTav
roba evropuli demokratiis delegatebs maspinZlobda. qalaqi droSebiT,
gvirgvinebiT, yvavilebiT iyo morTuli. quCebSi xalxi Relavda, cekvav
da da mReroda. [...] gavyeviT xalxs, plakatebs rom iqnevdnen warwerebiT
`qarTuli demokratia miesalmeba evropuli demokratiis mesveurebs~ an
`gaumarjos internacionals, gaumarjos socializms~ [...]. ucxoelebi, bel
gieli, ingliseli, frangi da germaneli politikosebi gembanze avidnen.
maT patriotuli simRerebiT, sadRegrZeloebiTa da SeZaxilebiT Sexvd
nen. sityviT gamosulT bolo ar uCanda~4. da mere ukve safrangeTSi _ ` ...
araferi dakarguli ar aris. imitom wamovediT, rom SevZloT Cveni qvey
nisTvis, TavisuflebisTvis brZolis gagrZeleba. gavagrZelebT kidec da
ufro Zlierebi davbrundebiT~.5 safrangeTSi Casulebi erTxans marselSi
cxovrobdnen, mere ki mTavrobam levilSi Sato SeiZina da iq dabinavdnen.
`kviraobiT Satos darbazSi, an Tu kargi amindi iyo gareTac, didi sufra
iSleboda. Cvens qeifebze bevri xalxi iyrida Tavs, emigrirebuli moxuce
bi da axalgazrdebi, levileli da parizeli qarTvelebi. ismeboda saqa
rTvelos gaTavisuflebis sadRegrZeloebi. Tu Cveni Tamadebi yovelTvis
erTsa da imave politikur platformaze ar idgnen, rogorc Cans, Sors
gadmoxvewilebi am sakiTxSi erTsulovanni iyvnen~.6 erT-erT aseT Sexvedra
_ 173 _
ze _ `safrangeTis qarTuli asociaciis Tavmjdomarem sityva warmosTqva,
adRegrZela samSoblo, Tavisufleba, brZola. erovnuli simRera wamoiwyes.
viTarebam sazeimo saxe miiRo. mere simRerebma da cekvebma kidev ufro xal
isiani gaxada igi [...].7 Tumca, aseT Sekrebebs arc partiuli uTanxmoebebi ak
lda, erTmaneTs adanaSaulebdnen saqarTvelos aneqsiaSi. `Cven vibrZodiT,
zogi Cvengani awames kidec. Sexede, axalgazrda kacia da cali xeli ara aqvs.
vin awama? qarTvelebma, misma Tanamemamuleebma, revoluciis saxeliT~ [...]
esec mware simarTlea. niSandoblivia fraza _ `aq imdeni dapirispirebuli
partiaa, ramdenic qarTveli safrangeTSi~8. arcTu ise iSviaTad, ojaxis
wevrebi sxvadasxva politikur platformaze idgnen da saqme xelCarTul
Cxubamdec misula. roca bolSevikebma mTeli saqarTvelo daikaves, Tamunas
mama saqarTveloSi dabrunda `revoluciis gasagrZeleblad~. safrangeTSi
emigrantebis axali talRa Cavida, zogma rZisa da mawvnis maRazia gaxsna,
zogma mZRolad daiwyo muSaoba. mamamisi ar dabrunebula. rogorc viciT,
arc saqarTveloSi Camosuli noe xomeriki dabrunebula ukan. Tamuna aseve
emigrirebul erT rus ebrael gogonas daumegobrda. sainteresoa qarTuli
da araqarTuli emigraciis damokidebuleba emigraciis faqtisadmi da maTi
molodinebi: `Cveni gadasaxleba da Cveni saTvistomo maTsas ara hgavs. maSin,
roca Cven dabrunebas velodebiT, isini fexs ikideben~.9 bevri qarTveli ap
atridad darCa, pasporti ar auRia `maT TavianTi Cemodnebi daalages, zed
dasxdnen da arasodes gauxsniaT~10, ambobs romanis erT-erTi gmiri da es
faqtic realuria. amis gamo ramdenime qarTveli xandazmul asakSi SeWirve
bul mdgomareobaSi aRmoCnda da abondanSi, moxuc da usaxsro emigrantTa
TavSesafarSi Tu arpaJonis saavadmyofoSi mouwia sicocxlis dasruleba.
sainteresoa meore msoflio omTan dakavSirebuli ambebic. `bevri qa
rTveli Caewera ucxour legionSi safrangeTis dasacavad. apatridebis md
gomareoba frangul jarSi Sesvlis saSualebas ar aZlevdaT. zogi winaaRm
degobis moZraobaSi Caeba [...]. badri or ebrael gogonas malavda vezineSi.
mTeli weli masTan iyvnen [...]. 1941 w ivnisSi, roca germaniam ssrk daipyro
namdvilma dilemam iCina Tavi. safrangeTTan solidarobisa da jer mefis
ruseTTan, mere bolSevikebTan brZolas zogma qarTvelma germanuli uni
formis morgeba da ruseTis frontze brZola arCia. minda vifiqro, rom
arc ise bevri maTgani aRmoCnda ararusul frontze, nacistebTan~.11 `pa
triotuli grZnobis, sakuTari Tavisadmi erTgulebis gamo bevrma qarT
velma Caicva germanuli uniforma. amas araferi aqvs saerTo nacistebTan
[...] Cemi qmari qarTvel tyveebs uvlida, bevri ram gaakeTa maTTvis.12
7 iqve, gv.113
8 iqve, gv. 8-9
9 iqve, gv.95
10 iqve, gv.101
11 iqve, gv.172
12 q. davriSevi, Savi zRva, Tb., 2012, gv. 188
_ 174 _
romanis personaJTa umravlesobis prototipi realurad arsebobda.
_ `90 wlis asakSi babu sariviT gaWimulia. Tma, rac SemorCa, yoraniviT
Savi aqvs, warbebic, oRond erTi xania warbebis SeRebva aviwydeba xolme.
eleganturi kostiumi da palto ecva, yelsaxvevi ekeTa. Tavis qudSi ar
avisa hgavda. [...] vfiqrob qarTul miwaze, mudam Tan rom daaqvs manqanis
sabarguliT. am miwas mas Semdeg inaxavs, rac 12 wlis biWi safrangeTSi
Camovida. [...]netav babus Tavisi saqarTvelos garda sxva ramec uyvars? Cven
mxolod imitom xom ar vuyvarvarT, rom Cvens ZarRvebSi qarTuli sisxlia?
[...] misi xaTriT davdivar qarTuli cekvis gakveTilebze, dResaswaulebsa
da safrangeTis qarTuli saTvistomos naZvis xeebze. [...] babus dedam Tavi
moikla cota xniT adre, vidre iZulebuli gaxdeboda qveyana daetovebina.
mindoda moeTxro CemTvis amis Sesaxeb, megona rom 80 wlis Semdeg SeeZ
lo...~.13 aq avtori fotografiuli sizustiT gvixatavs babuamisis, viqtor
xomerikis portrets. `erTmaneTs rom Sexvdnen, bebia 16 wlis iyo, bretanu
li keTilSobili ojaxidan, romelmac yvelaferi dakarga. babuas wyalobiT
qarTul emigracias SeeTvisa da aRar miutovebia. dRes bebia misi sakmaod
mniSvnelovani nawilia. dedaCemis da misi debis gaCenis Semdeg babum bebia
miatova. bebiaCemi ambobs, rom arasodes unania misi wasvla. SeuZlia uamra
vi mizezi CamoTvalos, ris gamoc is yvelaze uaresi qmaria. ar mesmis, ra
saerTo hqondaT odesme. dRes saqarTvelo aqvT saerTo da cxadia, Cvenc~.14
da marTlac, levilSi ramdenime qarTveli frang qalze iyo daqorwinebuli.
isinic, ise SeeTvisnen qarTul saTvistomos, rom zog maTgans `qarTvelebi
TavianT ojaxze axloblebad eqcnen~.15
_ mama ilia melia. `mama melia qarTuli saTvistomos TvalsaCino adamiani,
iZulebuli gaxda meTxuTmete raionSi gadasuliyo. axali eklesia erTi Seno
bis sardafSia ganTavsebuli. yvelafris miuxedavad, es maTi eklesiaa. zogi
ar Takilobs iq jvrisweras. iq xvdebian erTmaneTs wirvamde an wirvis Sem
deg. erTmaneTs exvevian, gulSi ikraven da maslaaToben. levilis sasaflaoze
wasvlamde iq atareben sulis mosaxseniebel panaSvids qarTvel mgalobelTa
gundis TanxlebiT, romelic, ZiriTadad, moyvarulebisgan Sedgeba~.16
eqimi valiko (igive personaJi gvxvdeba `sarkmelSic~ gv. 12-13), `romel
ic saqarTveloSi eqimi iyo da Cven Semdeg Camovida parizSi [...]. wasvlisas
cota fuli Cumad Caacura bufetze dadgmul larnakSi [.... ] ase gvexmareba
xolme~.17
- `emigrantTa meore Taobam Camoayaliba cekvis ansambli, romelic gas
trolebze dadioda provinciul qalaqebSi da patara darbazebSi gamodio
_ 175 _
da. erTxel parizSic iyvnen, elises mindvrebis TeatrSi.~ am ansambls SoTa
[abaSiZe] xelmZRvanelobda, romelsac `sarkmelSic~ vxvdebiT18. sainteresoa
SoTas portreti _ `SoTa eleganturi kaci iyo, sariviT gaWimuli. usaz
Rvro moTminebiT aswavlida. wlebma ieri ver Seucvala. iseTive RirsebiT
atarebda erTsa da imave gacveTil quds, gaqeqil paltos~ 19. cnobilia, rom
SoTa Zveleburi nivTebis moyvaruli yofila da ar vici ras Soulobda,
magram meZvelmaneebTan dadioda qarTuli nivTebis SesaZenad.
- levili. `levilSi aris saxli, Satos rom eZaxian, parki da parizel
qarTvelTa sasaflao. mxolod amis SeZena SeZles safrangeTSi rom Camov
idnen, esRa darCaT. aq xvdebian erTmaneTs dResaswaulebze, iq midian roca
kvdebian [...] es mniSvnelovani adgilia qarTuli emigraciisTvis. [...] xval
levilSi mivdivarT erTi moxuci qarTvelis dakrZalvaze, Zalian rom mi
yvarda.[...] dakrZalvaze mTeli qarTuli kolonia iqneba. mere, Tu ar iwvi
mebs, sufra gaiSleba xeebis qveS.~20
- nawarmoebSi vxvdebiT kargad cnobil anTaZeebis restorans `oqros
sawmisi~, romelic parizSi, monparnasis sadgurTan iyo da dResac bevrs
axsovs. `kviraobiT naTesav-megobrebs vxvdebodiT `oqros sawmisSi~. orma
Zmam, romelTa Tvalwinac gavizardeT, gaxsna es patara qarTuli restora
ni. misi daxurvis dRes igi bevri Cvenganis ganuyofeli nawili iyo. kacebi
Tavgadakluli TamaSobdnen xolme iq nards. roca Cveni Svilebi cdilobd
nen TavianTi megobrebisTvis saqarTvelo gaecnoT, iq mihyavdaT. iq namd
vil qarTul kerZebs Seeqceodnen, qarTulad saubrobdnen da ara rusu
lad, usmendnen mravalxmian simRerebs, didi yanwebiT svamdnen Rvinos. xiT
mopirkeTebul, kavkasionis fotoebiTa da qarTuli xanjlebiT dafarul
kedlebSi qarTveli rusSi aravis ereoda. bevri afasebda am Zmebis gulTbil
Sexvedras, romlebsac anekdotebi, qaTinaurebi da iumoriT savse sadRegr
Zeloebi ar eleodaT~.21 imave qarTul restoranzea saubari `sarkmelSic~,
oRond saxelis miuTiTeblad.22
- romanis erT-erTi personaJis, badris prototipi avtoris babua,
daviT davriSaSvilia. man adreve miatova ojaxi da sxva qali SeirTo, ro
melTanac eqvsi Svili eyola. 60-ian wlebSi igi col-SvilTan erTad saqarT
veloSi dabrunda, mecnierebaTa akademiis istoriis institutSi muSaobda
da gmirTa moedanze cxovrobda. magram, ramdenime weli TbilisSi cxovre
bis Semdeg kvlav safrangeTs daubrunda. misi vaJi, arCili dRes qarTuli
saTvistomos mRvdelia. badris (anu d. davriSaSvilis) droebiTi dabrune
ba saqarTveloSi, rac realuri faqtia da albaT, bevrsac axsovs, romanSi
Semdegnairadaa aRwerili: `werilebi iSviaTad modioda, isic gaxsnili da
18 q. davriSevi, sarkmeli, Tb., 2013, gv.36. ix. agreTve J. xabuliani, dasaxelebuli naSromi, gv. 98
19 q. davriSevi, Savi zRva, gv. 178
20 K.Davrichewy, On ne t’attendait pas, p. 88
21 iqve, gv.182-183
22 q. davriSevi, sarkmeli, Tb., 2013, gv. 25
_ 176 _
albaT, cenzuragamovlili. iyo ramdenime satelefono zari, magram ucbad
gvTiSavdnen. [...] badris Segnebuli hqonda ase Sors rom midioda? ipovna
Tavisi saqarTvelo danarCen msoflios mowyvetil im qveyanaSi? aTi wlis
Semdeg, roca ssrk-dan dabrunda, _ didi brZola dasWirda ukan dasabrune
blad, imizezebda safrangeTSi dabadebul sam bavSvs, _ Tqva, rom es Sesan
iSnavi wlebi iyo. materialuri mdgomareoba saqarTveloSi ukeTesia, vidre
danarCen sabWoTa kavSirSio. soflis meurneoba, hava, tradiciebi qveyanas
ufro saamurs xdis mosaxleobisTviso. miuxedavad amisa, mis ojaxs Tvalebi
scvioda savse vitrinebis danaxvaze~.23
sainteresoa badris (anu daviTis) mamis, iosebis saxe. igi mefis ruseTis
policias gaqceoda, mis dabadebamde dautovebia saqarTvelo. Tavidan Zalian
aqtiuri kaci yofila, mere politikuri xazinis qurdi, stalinad wodebuli
goreli ioseb juRaSvilis bavSvobis megobari Tu savaraudo naxevarZma. [...]
badris mamas sZulda social-demokratebi, menSevikebi, inteligencia, zom
ieri Sexedulebebis mqoneni da snobebi~.24 sanam badri saqarTveloSi iyo, mis
ma SviliSvilebma gadawyvites babua gaecnoT. `icodnen, rom yoveldRe, erT
sa da imave dros dadioda viqtor hiugos moedanze mdebare ludxanaSi. erT
dilas Causafrdnen. erTi SexedviT icnes Cafskvnili, welSi gamarTuli, ul
vaSa asakovani kaci sqeli TmiT. Tavaziani saxiT ise SeukveTa naxevari kaTxa
ludi, mimtanisTvis arc Seuxedavs da gazeTSi Cargo cxviri. SviliSvilebi
uyurebdnen, magram miaxloebas ver bedavdnen. raRac saWmeli SeukveTa, ori
saaTis Semdeg ise wavida, rom SviliSvilebma nabijic ki ver gadadges misken.
TavianTi SekiTxvebi TavianTvisve daitoves da dakmayofildnen gaurkveve
li literaturuli niWis, magram anekdotebiT savse misi wignebis kiTxviT
stalinTan gatarebuli misi bavSvobis, misi teroristuli da revoluciuri
qmedebebis Sesaxeb, sanam mefis policias safrangeTSi gaeqceoda~.25
swored am personaJs miuZRvna romani `sxva iosebi~, romelSic qeTevan
davriSaSvili XIX-XX ss. saqarTveloSi arsebuli viTarebis fonze gad
mogvcems ori iosebis, ioseb davriSaSvilisa da ioseb juRaSvilis bavSvo
bisa da axalgazrdobis wlebis ambebs. `biWebi ise hgavdnen erTmaneTs, Zmebi
gegonebodaT~,26 Tumca, bunebiT gansxvavebulebi iyvnen da verc erTmaneTs
itandnen. `ubanSi boroti enebi datrialda, aravis sjeroda, rom bavSvis
mama beso iyo. qeTos savaraudo sayvarlebs miawerdnen, maT Soris dami
anesac~.27 sosos goris samrevlo saswavleblis dasrulebis Semdeg swavla
tiflisis seminariaSi unda gaegrZelebina.
`iosebic [davriSaSvili] gorSi gaizarda, momaval stalinTan, mis sa
varaudo naxevarZmasTan erTad. is bankebis mZarcveli, yaCaRi, kavkasieli
_ 177 _
revolucioneri, aviaciis erT-erTi pioneri iyo. mere, 1914 wels safran
geTSi daiwyo muSaoba. iyo saidumlo agenti, marta riSaris megobari Tu
sayvareli. wignebi dawera Tavis, rogorc pilotis saqmianobaze, mere av
tobiografiuli moTxroba ucnauri saTauriT, romelic yvelas abuCad ig
debda: `ah, ramdens vxalisobdiT Cems Zmakac stalinTan erTad~. is wignis
gamocemamde gardaicvala parizSi, martodmarto, 1975 wels.28
tiflisSi, kolejSi swavlisas iosebi daumegobrda lev rozenfelds,
romelic mogvianebiT leon kamenevi gaxdeba, sabWoTa triumviratis wevri
stalinsa da zinovievTan erTad. colad SeirTavs trockis das. iosebi misi
revolucionerobis pirveli wlebis mowme gaxdeba.
erTxel, tiflisSi iosebi SemTxveviT gadaeyreba sosos, romelic sem
inariaSi swavlobda da sadac lado kecxoveli da kamo petrosiani gaic
no. soso mouyveba seminariaSi gamefebul viTarebas. `erTma axalgazrda
qarTvelma klasSi Cveni erT-erTi maswavlebeli mokla, rusifikatori,
romelmac qarTuls ZaRlebis ena uwoda. [...] gasvenebaSi marTlmadidebeli
eklesiis meTaurma dawyevla eri, romelsac mkvleli ekuTvnoda. marSalma
yifianma gaaprotesta da gadaasaxles. cimbirSi, sakanSi Tavi moikla. misma
dakrZalvam qalaqSi mRelvareba gamoiwvia. [...] mTeli mosaxleoba quCaSi ga
movida. `sisxli rom ar daiRvara, _ ganagrZobda soso, _ es mxolod yofili
generlis, poet WavWavaZis mefisnacvalTan SuamdgomlobiT moxda.29
aq avtori aSkarad gulisxmobs 1886 w. tiflisis sasuliero seminariis
reqtoris, Cudeckis mkvlelobas, ris gamoc eqzarxosma pavlem qarTveli
eri dawyevla. dimitri yifianma saprotesto werili gaugzavna da saqarTve
los datoveba moTxova. amis gamo Tanamdebobidan gadaayenes da imave wels
stavropolSi (da ara cimbirSi) gadaasaxles, sadac Tavi ki ar mouklavs,
RamiT, mZinare mokles. verc al. WavWavaZe iSuamdgomlebda mefisnacval
Tan, radgan im droisaTvis ukve ormoci wlis gardacvlili iyo. nawarmoeb
Si moxseniebulia rkinigzis depos ostati aliluevi, romlis qaliSvilic
stalinma mogvianebiT colad SeirTo.
romanSi didi adgili eTmoba iosebisa da sosos urTierTobas so
cial-demokratebTan, gaficvebs baTumSi. 1903 w. koba gaacimbires, iosebi
ki parizSi gagzavnes saswavleblad.
safrangeTidan dabrunebuli iosebi `sando axalgazrdebs~, niWier lit
erators Salva amirejibsa da momavali saqarTvelos respublikis dam
fuZnebeli krebis wevrs spiridon kedias ukavSirdeba.30 noe Jordanias so
cial-demokratebs ukve menSevikebi erqvaT. isini daupirispirdnen iosebs,
romelic glexTa amboxebis mowyobas apirebda. gansakuTrebiT ki momavali
damoukidebeli saqarTvelos mTavrobis soflis meurneobis ministri noe
xomeriki aumxedrda. `noe menSevikebis saukeTeso propagandisti iyo. 1921
_ 178 _
wels erTaderT vaJTan erTad parizSi emigrirebuli samSobloSi rom dab
runda, bolSevikebma daxvrites~.31 esec realuri faqtia.
droebiT afxazeTSi, dasTan gaxiznuli iosebi iqac agrZelebs revolu
ciur saqmianobas. mogvianebiT, devnil sososac mouwevs afxazeTisTvis Ta
vis Sefareba. amitomac, `beria Tavis werilebSi stalins miawers iosebis
mier soxumSi mowyobil manifestacias. savaraudoa, rom es berias SeTxzuli
erTaderTi ambavi ar unda iyos~.32
koba Zarcvavs iaraRis maRaziebs, iosebi mdidar burJuebs aterorebs
da fuls sZalavs. magram, am meTodebma male Tavi amowura da salaroebis
Sesavsebad sxva gza unda enaxaT. kobas xalxi gzaze gavarda, daiwyo Sei
araRebuli Zarcva, banditizmi. am saqmeebs kamos miaweren, Tumca iosebi
amtkicebda, rom Tu jgufis saTaveSi kamo idga, misi sulisCamdgmeli koba
iyo [...]. roca koba stalini gaxdeba, velosipedze Semomjdar kamos sat
virTo manqana gaitans da erT sxva, Zvel gorel amxanags daxvreten [...] `ada
mianobis natamalic ar gaaCnia, ase rom xocavs Zvel da erTgul amxanagebs?~
_ ekiTxeboda sakuTar Tavs iosebi mowiful asakSi. albaT, isini warsulis
arasasurveli mowmeebi iyvnen~.33 analogiuri `Tavidan moSorebebis~ mTeli
seria iyo 30-50-ian wlebSi.
daiwyo bankebis SeiaraRebuli Zarcva. `Tavis mogonebebSi trocki zog
operacias leonid krasins miawers, duSeTis xazinis Zarcvas ki _ kobas.
Tumca, es iosebis razmis namoqmedari iyo. operacia, romliTac mTeli
sicocxle iamayebs. misi dagegmva da Sesruleba iseTi srulyofili iyo,
rom wveTi sisxlic ar daRvrila. dRisiT, mzisiT, maT mniSvnelovani Tanxa,
375000 rubli gamosZales duSeTis xazinas, miuxedavad imisa, rom mas gar
nizoni icavda~.34
romanSi saubaria 1905 wlis 17 oqtombris manifestze da mis Tanmdev
movlenebze tiflisSi, rasac aseve ioseb juRaSvils miaweren, radgan orive
iosebia, erTi asakis da orive revolucioneri.
moxseniebulia general griaznovze Tavdasxmis faqtic,35 represiebi da
ganxeTqileba qarTul sazogadoebaSi.
sainteresoa `fragmenti safrangeTis policiis prefeqturis rapor
tidan~,36 romelic 1927 wlis 17 ivlisiT TariRdeba. masSi wvriladaa gad
mocemuli iosebis biografia, mis mier miRebuli jildoebi da saqmianoba.
`konstantinopolSi yofnisas davriSevs mniSvnelovani politikuri
sabuTebi unda SeeZina 50 000 frankad. es sabuTebi, rogorc Cans, aSkarad
miuTiTebdnen, rom safrangeTis komunisturi partiis xelmZRvanelebma [...]
_ 179 _
mniSvnelovani subsidireba miiRes bolSevikebisgan. safrangeTSi dabrunebu
li davriSevi gamocxadda me-2 biuroSi da aRniSnuli sabuTebi gadasca.[...]
ucnobia, rogor warimarTa es saqme. me-2 biuroSi am sabuTebis gadacemis
faqts ar uaryofen, magram araviTar axsna-ganmartebas ar iZlevian maT
Sesaxeb.[...] dauviwyaria is samsaxuri, romelic man [i.d.] safrangeTs gauwia
rogorc moxalisem, Semdeg rogorc me-2 biuros agentma~.
30-ian wlebSi iosebTan wiTeli armiis generali mivida da stalinis
saxeliT ssrk-Si dabruneba SesTavaza satyeo meurneobis xelmZRvanelad,
magram iosebma uariT gaistumra.
1948 wels, roca Sin brundeboda, erTma mowifuli asakis mamakacma SeaT
valiera da gauRima. iosebma bavSvobis megobari, daviT maWavariani icno.
daviTi TurqeTSi cxovrobda. maT bevri isaubres, iosebma gaando rusi gen
erlis SeTavazeba. aRmoCnda, rom analogiuri SeTavazeba werilobiTi saxiT
d. maWavariansac miuRia. gadawyvites erTad daeweraT mogoneba `im kacze,
romlisac msoflioSi yvelaze metad eSinodaT, yvelaze metad sZuldaT da
yvelaze metad uyvardaT~. ramdenime Tvis Semdeg iosebma Seityo, rom davi
Ti `Tavis ubadruk oTaxSi naxes sawolze damxobili, Cacmuli, qudic exura.
TviTmkvlelobad miiCnies. daviTTan erTad stalinis werilic gaqra~. 37 d.
maWavarianis pirovneba da misi sikvdilis garemoebebic realuri faqtia.
1953 w. stalinis gardacvalebis Semdeg iosebi gaTavisuflda, xma amoiRo,
interviuebs iZleoda, gaixsena maTi SesaZlo sisxliT naTesaoba. martom
daiwyo daviTTan erTad Cafiqrebul xelnawerze muSaoba.
qeTevan davriSevis oTxsave nawarmoebSi asaxulia qarTuli tradicie
bi, romlebsac ase saTuTad inaxavda qarTuli emigracia _ qarTuli ena,
stumarTmoyvareoba, urTierTTanadgoma, samzareulo, Tamadis instituti,
Tu nardis TamaSi, saSobao naZvis xisa Tu 26 maisis dResaswaulebis aRniSvna
levilSi, romelic, avtors Tu davesesxebiT, `erTi didi ojaxiviTaa.~ aqve
davZendiT, rom levilSi adesasac wuravdnen felamuSis gasakeTeblad da
ilia TayaiSvilis gamarTuli Tonec hqondaT. arc ise iSviaTi iyo mcire
odeni Tanxis mqoneTa mier parizidan Catanili sursaTiT gamarTuli sakvi
rao sadilebi, romlebic Sefaruli daxmareba iyo imisTvis, rom zog moxuc,
sxvaze Raribsa da uqonel qarTvels erTxel mainc esadila normalurad da
cota sursaTic darCenoda.38
ganxiluli nawarmoebebi metnaklebad aRadgenen Cvens istoriul war
suls, mis socialur Tu ekonomikur mowyobas. SesaniSnavad asaxaven bevri
ojaxisTvis nacnob, mtkivneul istorias, sabWoTa xelisuflebis damok
idebulebas emigrantebis saqarTveloSi darCenili naTesavebisadmi. yur
adReba fokusirebulia emigrantTa yofasa da cxovrebis wesze. es aris
TviTmxilvelebisgan mopovebuli da ojaxSi Semonaxuli fasdaudebeli
cnobebi qarTuli emigraciis Sesaxeb. aqedan gamomdinare, SeiZleba iTqvas,
_ 180 _
rom qeTevan davriSevis zemoT aRniSnuli nawarmoebebi ara mxolod mxat
vruli nawarmoebebia, aramed realuri cxovrebis literaturul WrilSi
asaxvis mcdelobacaa da istoriul pirvelwyaros utoldebian.
gamoyenebuli literatura:
Tsisana Bibileishvili
Professor
Caucasus University
_ 181 _
ediSer jafariZe
socialur mecnierebaTa doqtori
saqarTvelos teqnikuri universiteti
_ 182 _
musxeliSvilis meuRle ulamazesi ukraineli qalbatoni iyo _ saxelad nina,
romelic brwyinvaled saubrobda rusulad. maTTan erTad cxovrobda ni
nas asakovani deda natalia lisenko. maT sakuTari Svili ar hyavdaT, Tum
ca hyavdaT frangi Svilobili nikola sambari, romelic daojaxebuli iyo
(m. musxeliSvilis gardacvalebis Semdgom samZimars acxadebdnen gazeTebSi
qalbatoni nina musxeli, qalbatoni natalia lisenko da nikola sambari
meuRliT).
rogorc aRvniSneT, m. musxeliSvili emigraciaSi 1921 wels wavida, roca
moxda saqarTvelos aneqsia sabWoTa ruseTis mier. igi ver egueboda ar
sebul mdgomareobas da sruliad daufaravad akritikebda mas, saintere
soa misi iuridiuli Sefaseba, sadac man 1783 wlis ruseT-saqarTvelos
traqtats saqarTvelos damoukideblobis dasasruli uwoda. aman gamoi
wvia m. musxeliSvilis politikuri devna da misi istoriografiis srulad
gaqroba-amoZirkva saqarTveloSi bolSevikTa mier. Tumca maszed fragmen
tulad mainc moipoveba garkveuli saxis informaciebi emigrantul Jur
nalebSi, 1 sadac vkiTxulobT, rom m. musxeliSvili iyo mudam mgznebare,
ficxi temperamentis kaci, dauRalavi mkvlevari da maZebari, mCxrekavi, rac
gamoixateba imaSi, rom igi ver kmayofildeboda mxolod iurisprudenciiT
da aqtiur monawileobas iRebda politikur saqmianobaSic.
garda amisa, m. musxeliSvilis pirovnul daxasiaTebas vxvdebiT agreTve
baton ilia tabaRuas naSromSi. mas detalurad aqvs aRwerili maTi Sexve
dra parizSi, 1961 wlis maisSi. igi wers, rom2 `m. musxeliSvili iyo maRali,
axovani, simpatiuri da rainduli Sesaxedaobis kaci. musxeliSvils piradad
vicnobdi, rodesac 1961/62 saswavlo wlebSi safrangeTSi, parizSi muSaobis
dros, arqivebsa da biblioTekebSi strasburgSi Cavedi. erTxel saRamos mis
binaze davureke, movaxsene vinc viyavi da Sexvedra vTxove. pasuxi, romel
Sic didi siTbo igrZnoboda, iyo mokle, `Tu gnebavT, axlave gelodebiT~.
mivedi, damxvda TviTon da misi meuRle. miReba iyo Zalian gulTbili, vax
Sami, saubari..., batoni mixeili aRmoCnda uaRresad sasiamovno, momxibla
vi pirovneba, mravali enis mcodne (qarTuli, rusuli, franguli, ingli
suri, germanuli), saerTaSoriso samarTlisa da saerTaSoriso politikis
namdvili didi specialisti, Rrmad erudirebuli. daveswari mis leqciebs
strasburgis universitetSi frangul da inglisur enebze. am enebze ise
Tavisuflad, mWevrmetyvelurad da oratorulad kiTxulobda leqciebs,
rom TiToeuli am enis qveynis mkvidri gegonebodaT. leqciebs zepirad
yovelgvari Canawerebis gareSe, oratorulad sasaiamovno maneriT kiTxu
lobda. Cveni saubris dros sul detalebSi mekiTxeboda saqarTvelos am
bebs. mas yvelaze metad ufro ainteresebda qarTvelis (sabWoTa moqalaqis)
uflebrivi mdgomareoba. CemSi gaoceba gamoiwvia sabWoTa kanonmdeblobis
misma Rrma codnam. visac m. musxeliSvilTan urTierToba honda yvela miu
1 Jurnali `kavkasioni~, 1965 w., t. X, parizi. gv.166
2 saqarTvelos urTierToba evropisa da amerikis qveynebTan. evropisa da amerikis samecniero-
kvleviTi instituti. t. 1, mecniereba, 1994
_ 183 _
TiTebdnen mis maRal kulturaze, elegantobaze, gulwrfelobaze, saqmis
admi erTgulebaze, maRal erudiciaze, adamianebTan saerTo enis gamonax
vis iSviaT Tvisebaze, keTilSobilebasa da mis Tbil damokidebulebaze ko
legebTan da studentebTan.~3
mixeil musxeliSvili 1935-48 wlebSi muSaobda kairos samarTlis fran
guli skolisa da kairos universitetis jer eqstraordinalur, Semdgom ki
ordinarul profesorad. 1946-48 wlamde iyo amave universitetis samarT
lis kaTedris gamge da aseve egviptis xelisuflebis mrCveveli saerTaSor
iso samarTlisa da politikur mecnierebebis mimarTulebiT. amis Semdgom
mixeili dabrunda safrangeTSi da 1948 wlidan sicocxlis ukanasknel wle
bamde iyo strasburgis iuridiul da politikur mecnierebaTa fakultetis
wamyvani profesori.
1948-1949 wlebSi mixeil musxeliSvilma Seqmna ssrk-isa da aRmosavleT
evropis (e.w. socialisturi) Semswavleli samecniero kvleviTi centri. 18
weli saTaveSi edga mas, romelsac Semdgom `musxelis~4 (safrangeTis re
spublikis oficialur gazeTSia cnoba, sadac weria, rom kairos frangu
li skolis profesorma Michel Mouskhelishvili-ma mimarTa kairoSi iusticiis
saministros, misi gvaris Secvlis Taobaze. universitetis profesorma mix
eil musxeliSvilma Seicvala gvari da is iwodeba dReidan miSel musxe
lad, Michel Mouskell) centri uwodes (exlac musxelis centri hqvia). `musx
elis~ centri warmoadgenda politologiisa da saerTaSoriso samarTlis,
sovetologiis dargis erT-erT mniSvnelovan centrs safrangeTSi, sadac
muSavdeboda evrointegraciisa da evropuli sazRvrebis moSlis idea. igi
iyo pirveli qarTveli da erT-erTi pirveli politikuri moRvawe msof
lioSi, romelmac evrogaerTianebis da evropuli sazRvrebis moSlis idea
wamoayena da daicva. amis politikuri da samarTlebrivi xedva asaxulia mis
monografiaSi `evropis federalizmis struqtura~. amave centrSi daarsa
saerTaSoriso samecniero krebuli, romelSic aqtiurad TanamSromlobdnen
msoflioSi cnobili mecnierebi: JorJ kedeli, rober mosse, gui ero, anri
Sambri da mravali sxva. profesorma amave centrSi gamosca ori krebuli,
romelsac uZRvis misi vrceli winasityvaoba, orive tomma maleve hpova
saerTaSoriso gamoxmaureba msoflios wamyvan mecnierTa wreebSi.5 amitoma
caa, rom m. musxeliSvili dRemde rCeba politologiis franguli skolis
erT-erT mniSvnelovan da wamyvan liderad. xolo musxelis centrSi misi
redaqciiT da TanaavtorobiT gamocemuli politologia-samarTalmcod
neobis dargis fundamenturi ortomiani monografia, dResac dasavleTis
politologTa samagido wignad iTvleba.
saintereso mosazrebebia asaxuli agreTve evropuli federaciis momava
_ 184 _
li formisa da misi gaerTianebis Sesaxeb musxeliSvilis naSromebSi. frang
ma gamomcemlebma Jan fransis biionma da Jan luk prevelma moiZies, Sekribes
da erT wignad gamosces 1930-40-50-ian wlebSi musxeliSvilis mier dawerili
statiebi, saerTo saTauriT `konfederacia da federacia~. anotacia wignis
Sesaxeb evromoqalaqis Jurnalis 2012 wlis 20 ivlisis nomerSi6 gvamcnobs
federalizmis raobas: „federacia es aris suverenitetis cneba, romelic
asafuZvlebs gansxvavebas federaciasa da konfederacias Soris. konfed
eracia efuZneba xelSekrulebas, federacia ki-konstitucias. konfedera
cia qveynebis gaerTianebaa, federacia ki amasTan erTad individebis sazo
gadoeba. federaciaSi kanoni dominirebs Zalaze. federacia aRWurvilia
uflebamosilebiT, romlis ganxorcielebac aRar an ar aris mizanSewonili
federirebul samelmwifosaTvis (Tavdacva, sagareo politika, ekonomiku
ri politika da a.S). uflebamosilebaTa gadanawileba xdeba sufsidiarul
principebze: federirebuli saxelmwifoebi floben yvelainair uflebamo
silebas, romelic ar iyo formalurad miniWebuli federaluri saxelm
wifosaTvis. es uflebebi ganekuTvneba nacionalur, regionalur, kan
tonalur (Sveicaria) saqmeebs, romelTa gangebac TviT maT srulyofilad
SeuZliaT (ganaTleba, samoqalaqo da sisxlis samarTlis kanonmdebloba,
saqvelmoqmedo dawesebulebebi, sayofacxovrebo momsaxureba da a.S.). musx
eliSvili Tavis naSromSi wers, rom federalizmSi `Zalasa da Tavisufle
bas Soris nacionaluri avtonomia morigebulia sazogado wesrigis mor
CilebasTan. wevri-saxelmwifoebis sakonstitucio avtonomiis, samTavrobo
dawesebulebebis, zemdgomlobis, kavSiris survilebis formirebaSi monaw
ileobis, kompetenciebis gadanawilebis da arbitraluri xasiaTis feder
aluri sasamarTlos dawesebis saSualebiT.“ miSel musxeli aseve saubrobs
federalur konstituciaze da aRniSnavs, rom igi unda iyos mokle da Se
mogvaTavazos `saerTo ideali“. ra iqneba es ideali evrokavSirisaTvis?!
aRsaniSnavia is faqtic, rom Tanamedrove evrokavSiris konstitucia
dgas mixeil musxeliSvilis mier dawerili konstituciis fundamental
ur principebze. m. musxeliSvilma, gaston stefanTan erTad 1949 wels
dawera evropuli konstitucia, sadac gawerilia politikuri da socia
luri demokratiis principebi, rac dafuZnebulia mSvidobaze da socia
lur samarTalze federaciis erTianobaSi da federaciuli saxelmwifoebis
sxvadasxvaobaSi. musxeliSvili ganmartavs, rom Tu `konstituciam miiRo
garkveuli ekonomikuri da socialuri logika, is Semoitans federaciaSi
ganxeTqilebis sxvadasxva motivebs, romelTac SeeZlebaT fataluri dis
kusiebis provocireba kavSiris SenarCunebaze~. marTlac Zneli warmo
sadgenia, rom federaciis konstitucia iRebs garkveul ekonomikur da
socialur ideologias wevri-saxelmwifoebis mTavrobebis dapirispirebis
riskis fasad, evropeli xalxis demokratiuli kontrolis qveS myof fed
eralur moZraobazea damokidebuli iseTi arCevanis gakeTeba, romelsac
6 jonaTan levegli, miSel musxeli. konfederacia da federacia: antiTeza. La Taurillon _ evro
moqalaqis Jurnali, 2012. 20 ivnisi
_ 185 _
SeeZleba Semdgomi arCevnebis mimdinareobis Seryeva. dRes im siZnelis wi
naSe, rasac evropis doneze gadawyvetilebis miReba hqvia, kavSiris konfed
eraluri bunebis gamo, mTavrobebi cdiloben gadawyvetilebaTa konsti
tucionirebas, magaliTad sabiujeto xelSekrulebis SemTxvevaSi, romelic
ar unda iyos konstituciuri xasiaTis. Cven moxaruli viqnebiT davrCeT
maastrixtis SeTanxmebis farglebSi. es mdgomareoba faqtobrivad aris aR
iareba umweobisa, romelic, pirvelyovlisa, gamowveulia kavSiris cudi
mmarTvelobisagan. dasasruls igi werda, rom `unda gamovideT evropuli
realobebidan da federalizmi SeuTavsoT am realobebs. evropa ki ar unda
daeqvemdebaros federalistur principebs, aramed ufro federalisturi
principebi unda moergos evropul realobas. es ar niSnavs imas, rom evro
puli federalizmis forma kidev gamosagonebelia.~ naSromis dasasruls,
igi xazgasmiT aRniSnavs federaciuli principis moqnilobas da simdidres,
romelic iTvaliswinebs `yvela rTul da mgrZnobiare de faqto situaciebs.
eWvs gareSea, rom evropuli federacia ar miiRebs formas, adaptirebuls
Zlier individualizmTan da misi Semqmneli nacionaluri saxelmwifoebis
xangrZliv istoriasTan. amitom aris, rom SeiZleba apriori iTqvas, rom
evropuli federacia ar iqneba arcerTi manamde arsebul federaluri
sistemis msgavsi. es iqneba faqtobrivad erTi suverenuli saxelmwifo sx
vebs Soris, erTi etapi msoflio federaciisaken, romelic erTaderTi sa
Sualeba iqneba federalizmis sruli realizaciisa omis logikis univer
saluri gadaWris gziT, romelic Sedegia saxelmwifoebis suverenitetisa,
misi usasrulo mSvidobis logikiT Secvla da samarTlis gabatoneba Zal
momreobaze.~
mixeil musxeliSvili aqtiurad monawileobda adgilobriv da saerTaSo
riso konferencia-kongresebis muSaobaSi. igi yovelTvis saintereso da
vrceli moxsenebebiT gamodioda evrointegraciis da erTiani evropuli
sazRvrebis moSlis iniciativiT, evropis saerTo bazris Seqmnis da erTiani
evropuli ganaTlebis sistemis modernizaciis ideiT. gansakuTrebiT unda
aRiniSnos misi moxseneba da istoriuli gamosvla 1950 wlis 6 agvistos
evrokonferenciaze strasburgSi, romelic Catarda misi uSualo inicia
tiviT. evrokonferenciis gaxsnis wina dRes, evropis 8 qveynis 300-ze metma
studentma, evrogaerTianebis mgznebare iniciatoris mixeil musxeliSvilis
da sami sxva momxre profesoris winamZRolobiT, moSala safrangeT-germani
is sasazRvro infrastruqtura da aRmarTa erTiani evropis droSa. `Cven
mxolod patara koconi davanTeT, didi cecxli exla strasburgSi unda
gaCaRdes, rom evropuli gulebic ainTos...., Tqva maSin m. musxeliSvilma.
gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia agreTve misi gamosvla da iniciati
va saerTo evropuli bazris Seqmnis Sesaxeb briuselSi,7 1958 wlis 23-27
aprils briuselSi msoflio gamofenis C.E.C.A-s pavilionSi Sedga evropel
profesorTa asociaciis morigi kongresi, romlis muSaobis dRis wesrigSi
_ 186 _
iyo ori sakiTxi: evropis saerTo bazari da evropis saerTo dawesebulebe
bi. moxsenebebi exeboda evropis ekonomikuri mTlianobis iuridiul bunebas
da mis saerTo aspeqts, mis fsiqologiur mxares. m. musxeliSvilma ki vrce
li moxseneba waradgina, evropis saerTo bazris Seqmnis, misi integraciis
(mTlianobis) Sesaxeb da mis samarTlebriv aspeqtebze, romelmac didi ga
moxmaureba hpova, rogorc adgilobvriv ise saerTaSoriso presa-publika
ciebSi. igi miiCnevda, rom evropis gaerTianebis Sedgom unda moxdes evro
pis bazris gaerTianeba, rac gaadvilebda savaWro kavSirebs qveynebs Soris
da Seqmnida erTian sabazro sistemas evropis kontinentze. evropis saerTo
bazris sistemis Seqmna xels Seuwyobda evropuli qveynebis gaerTianebas da
gaerTianebis Semdgom misi saerTo simtkicis SenarCunebas.
1948-51 wlebSi m. musxeliSvili sauniversitetTaSoriso federaciis
prezident-damaarsebelia. 1952 wlidan igi iyo evropel profesorTa aso
ciaciis generaluri mdivani. 1952 wlis 25 seqtembers parizSi Seiqmna spe
cialuri komisia,8 romlis SemadgenlobaSi Sevidnen m. musxeliSvili, m. ore,
s. bergstoni, a. nikuraZe, g. miSo, al. marki, r. norTi da sxva. am komisias
unda SeemuSavebina debuleba evropel profesorTa asociaciis Sesaqmne
lad, xolo 1955 wlis seqtemberSi q. triestSi moiwvies kongresi, romelSic
warmodgenili iyo 18 qveynis 120 warmomadgeneli. aq Seiqmna evropel pro
fesorTa asociacia, romlis mizani iyo evropuli inteleqtualuri da kul
turuli erTianobis organizaciis da ganviTarebis xelSewyoba. triestis
kongresze mTavarma momxsenebelma miSel musxelma Tqva, rom axla dadga
sakiTxi evropelTa inteleqtualuri da kulturuli erTobis gaerTianebis
Sesaxeb. aRsaniSnavia isic, rom triestis kongresis mizani iyo evropis
qveynebis umaRles saswavleblebSi erTiani evropuli swavlebis meTodebis
Camoyalibeba, evropis umaRlesi saswavleblebis profesor-maswavlebelTa
da studentTa daaxloeba, gonivruli urTierTobebis ganviTareba. es ig
ivea, rasac dRes boloniis procesi gulisxmobs, romlis mizania evropu
li qveynebis ganaTlebis sistemebis daaxloeba da harmonizacia, erTiani
evropuli sivrcis Seqmna umaRlesi ganaTlebisaTvis. triestis kongresze
Seiqmna evropel profesorTa asociacia da ganxiluli iqna sakiTxebis sa
fuZvlianad SemuSavebisaTvis komisiebi, asociaciis prezidentad arCeul
iqna profesori v. aranjo-ruizi-linCeis erovnuli akademiis prezidenti
italiidan, vice-prezidentad profesori s. dempfi-miunxenidan, aseve pro
fesorTa saWos wevri al. nikuraZe germaniidan da generalur mdivnad pro
fesori m. musxeliSvili safrangeTidan.
m. musxeliSvili aqtiurad monawileobda safrangeTSi `erTiani evropis
warmomadgenelTa arCevnebSi, iyo Jurnal `evropis formirebi~-s redaqciis
komitetis wevri da Jurnal `socialisturi azris~ damaarsebeli da re
daqtor-gamomcemeli.
1953 wlis 10 agvistos oficialurad daarsda strasbugSi `evropuli
_ 187 _
qarTuli moZraoba~, romlis sulisCamdgmeli da iniciatori aseve mixeil
musxeliSvili iyo. `qarTul-evropuli moZraobis~ sainiciativo wrem daar
sa samdivno Semdegi SemadgenlobiT: al. jinWaraZe, k. salia, m. alSibaia,
v. cxomeliZe. samdivno xelmZRvanelobda moZraobis muSaobas yrilobis
mowvevamde. `evropuli qarTuli moZraobis~ sapatio Tavmjdomared arCeul
iqna profesori mixeil wereTeli, xolo sapatio wevrad grigol robaqiZe.
`evropul qarTuli moZraobas~ safuZvalad daedo 1953 wlis 7 aprils, q.
miunxenSi Sekrebili damfuZnebeli krebis mier SemuSavebuli da damtkice
buli Semdegi wesdeba: 1. qarTvelTa Soris evropis saxelmwifoTa kavSiris
da masSi suverenuli, demokratiuli saqarTvelos Sesvlis aucileblobis
ideis gavrceleba. 2. gacnoba ucxoelTaTvis, rom saqarTvelo mudam iyo
sulierad da kulturulad nawili evropisa da surs gaxdes misi wevri.
am mizanTa misaRwevad, igi ukavSirdeba kavkasiel mezobelTa da evropis
sxva erTa evropul moZraobebs. moZraobis wesdebaSi xazgasmulia, rom `qa
rTul-evropuli moZraoba~ ar iyo kuTvnileba romelime partiisa an jgu
fisa. masSi monawileobis miReba SeeZlo nebismier qarTvels, ganurCevlad
religiuri mrwamsisa da politikuri Sexedulebebisa, vinc aRiarebda saqa
rTvelos suverenobas da iziarebda evropis mTlianobis ideas.9
miSel musxeli 1954 wlidan iyo evropis universitetTa asociaciis
damaarsebeli da orjer arCeuli generaluri mdivani. amave wlebSi politi
kur mecnierebaTa saerTaSoriso sazogadoebis damaarsebeli, mecnieruli
presis saerTaSoriso kavSiris (am kavSiris vice prezidenti iyo kalistrate
salia) da sxva uamravi samecniero Tu sazogadebrivi gaerTianebis wevri.
cnobil mecniers xSirad iwvevdnen leqciebis wasakiTxad msoflios sx
vadasxva qveyanaSi, maT Soris norvegiaSi, italiaSi, aSS-Si, skandinaviis
qveynebSi, holandiaSi, SveicariaSi da sxva.
m. musxeliSvili 1954 wels miwveuli iyo The American Friends Service Com-
mittee–s mier aSS-Si leqciebis wasakiTxad. profesorma waikiTxa moxsenebe
bi CrdiloeT amerikis yvela did qalaqsa da univeristetSi, politikur
da diplomatiur wreebSi, religiur sazogadoebebSi. mis leqciebs yvelgan
uamravi xalxi eswreboda. vaSingtonSi erT mis moxsenebaze movidnen mTe
li diplomatiuri warmomadgenlobis kulturul seqciaTa xelmZRvanele
bi. iqidan dabrunebis Semdeg igi gaemgzavra skandinaviaSi oslosa da up
salas universitetebis miwveviT. moxsenebis Tema iyo evropis civilizaciis
krizisi da evropis kulturis gacocxlebis aucilebloba.10
m. musxeliSvilis statiebi da naSromebi ibeWdeboda frangul, german
ul, inglisur enebze. `Monde Nouveau~ , Trvaux et Enquetes krebulebSi, aseve
nino da kalistarte salias parizSi gamomaval qarTul JurnalSi `bedi qa
rTlisa“. esenia: `saqarTvelo da evropa~, `erTa TviTgamorkvevis uflebi
saTvis~, `ruseTi ar aris evropa~, `damonebul erTa wamomadgenlobisaTvis~,
_ 188 _
`ssrk anu miTi bednier erebze~, `proletariatis diqtatura saxelmwifo
leviaTanSi~, `sabWoTa federalizmi~, `erovnebebi da lingvistika ssrk-Si~,
`iuridiuli buneba sabWoTa kavSirSi~ da mravali sxva.
mixeil musxeliSvilis pirveli, yvelaze cnobili da popularuli naS
romebia gamocemuli frangul enaze, esenia: 1. Michel Mouskheli. L’equite
en Droit International Modern. Paris. 1933; 2. Michel Mouskheli. Autonomie. 1934;
3. Michel Mouskheli. Le Plebiscite de la Sarre. 1933 (pirveli sami naSromi ga
mosvlisTanave miSel musxelma didi siyvaruliTa da enTuziazmiT 1933 we
lis maisSi gamougzavna Tavis dedas warweriT `Cem sayvarel da Zvirfas de
dikos saxsovrad misi sayvareli Svilisagan~, romelic daculia musxeliS
vilebis pirad arqivSi); 4. Michel Mouskheli. La theorie juidique de l’Etat federal:
60 fr. (J.Pedone) 1931 (18 ivlisis #457 wels `axali literatura~-Si parizis
samecniero JurnalSi cnobaa, rom gamovida musxelis naSromi federaluri
saxelmwifos iuridiuli Teoria); 5. Michel Mouskhely, Gaston Stefani, `Draft of
a European Federal Constitution~ 1948.
m. musxeliSvili gatacebuli iyo alpinizmiT, is xSirad dadioda
salaSqrod. 1964 wlis 16 ivliss erT-erTi asvlis dros italiis alpebSi,
aostas xeobaSi mwverval sevinis dapyrobis Semdeg, daSvebisas igi kldidan
Camovarda da tragikulad daiRupa. ufro detaluradaa frangulad aRw
erili gardacvalebis mizezi nekrologSi, romlis Targmani aseTia: m. musx
eli 1964 wlis ivlisis dasawyiSi gaemgzavra strasburgidan vale d’aostaSi
italiaSi, evropis federalizmis universitetSi leqciebis wasakiTxad. igi
amas yovelwliurad akeTebda ardadegebis dros. man gadawyvita, rom jer
asuliyo italiis alpebSi, servenis masivSi `didi tornalinis mwvervalze
(3.378 m), xolo Semdeg Casuliyo qalaq aostaSi da leqciebi waekiTxa, romel
ic mdebareobs CrdiloeT italiis alpebSi safrangeTisa da Sveicariis saz
RvarTan. mas axlda sami pirovneba: misi frangi Svilobili vaJi, holandie
li megobari Jan vesternbroeki, romelic aseve leqciebs kiTxulobda qa
laq aostas universitetSi da erTi germaneli studenti. `1964 wlis 11
ivliss diliT m. musxeliSvili avida mwvervalze da ukan dabrunebisas fexi
dausxlta da gadaiCexa kldeze. Zalzed sainteresoa am ubeduri SemTxvevis
aRwera batoni Jan vesternbroekis mier, romelic detaluradaa frangul
nekorolgSi gadmocemuli. samSabaTs Cven diliT davtoveT valturmanSi.
`didi tornalinis~ mwvervalze asvlis Semdgom visauzmeT da suraTebi ga
daviReT. amindi iseTi kargi iyo, rom samwuxarod ukan davbrundiT mxolod
dRis sam saaTze, rodesac ukve yinuls dnoba daewyo. Cven viyaviT naxevar
gzaze, tornalinis did da patara mwvervalebs Soris, rodesac gzaze pro
fesori waborZikda da fexi dausxlta. ramdenadac Cven TokebiT ukve aRar
viyaviT erTmaneTTan gadabmuli, Cven arafris gakeTeba aRar SegveZlo, Tu
ara marto gveyvira, `buCqebs moeWideT~, man verafers mosWida xeli da
pirdapir gadaecva 150 metridan cicabo SiSvel kldeze~. profesoris mxle
belni maSinve gaeSuren valturmanSTan axlos mdebare patar sofel Seneil
isaken da uxmes maSvelebs. maSvelebis mobilizebas da iq misvlas aTi saaTi
_ 189 _
dasWirda, ra drosac profesori ukve gadracvlili ipoves da misi cxedari
aostaSi Camoasvenes. am ubeduri SemTxvevis gagebis Semdgom musxeliSilis
meuRle qalbatoni nina Camovida aostaSi da misi cxedari strasburgSi
gadaasvena, sadac misi dasaflaveba moxda 17 ivliss, paraskevs, 16 saaTze
strasburg-robertsos CrdiloeT sasaflaoze. aRsaniSnavia isic, rom misi
dasaflaveba moxda orTodoqsuli wesiT da am mesias xelmZRvanelobda mama
Jan arnu. vinaidan musxeliSvils sakuTari Svili ar yavda (Tu ar CavTliT
mis frang Svilobils), tradiciisamebr misi kubo Caasvena saflavSi misma
yofilma uaxloesma eqvsma studentma.
m. musxelisSvilis dakrZalvas mTeli universiteti daeswro, samglovia
ro sityva warmosTqva strasburgis universitetis reqtorma d. f. anJelos
ma, profesorma a. vielma da iuridiuli fakultetis dekanma, profesorma
ruaerma. aseve evropis sabWos generaluri mdivnis moadgilem pol modinma.
orive profesorma gansakuTrebiT aRniSna miSel musxelis sikeTe, sisadave,
sulieri keTilSobileba, inteligentoba, cocxali xasiaTi da mgznebareba,
rac namdvilad axasiaTebda am qarTvel kacs, romelic ver moeswro Tavisi
mSobliuri universiteti daemSvenebina.11
61 wlis mecnieris dakargvam didi sinanuli gamoiwvia mTel evropaSi. es
Cans franguli wamyvani gazeTebis `mondis~ da `figaros~ furclebidan, sa
dac vkiTxulobT... `piradi vaJkacoba da SemarTeba, gasaocari enTuziazmi,
inteleqtualuri simdidre Seadgenda, xasiaTis siZlieresa da nebisyofis
simtkicesTan erTad, am SesaniSnavi pirovnebis Tvisebebs. evropis universi
tetTa da evropul moZraobaTaTvis es aunazRaurebeli danaklisia. miSelis
dakrZalvam gviCvena, Tu raoden didi pativiscemiT da siyvaruliT sarge
blobda igi kolegebsa da studentebSi. misi saxiT Cven davkargeT naTeli
gzis da maRali kvalifikaciis profesori, sulierebiT, keTilSobilebiT
da gonierebiT gamorCeuli....
aseve vkiTxulobT gazeTi `figaro~-Si,12 rom niWieri profesoris siyvar
uli da pativiscema imdenad didi iyo, rom musxeliSvilis gardacvalebis
wlisTavze orma romaelma studentma 23 wlis jani rutma da 22 wlis karlo
gracianim mon blanze erTiani evropis droSa aRmarTa, erTiani evropisaT
vis mxurvale mebrZolis saxelis ukvdavsayofad. maT es diadi qcevis aqti,
sayvareli strasburgeli profesoris xsovnisadmi miuZRvniaT.
_ 190 _
da briuselSi Cauyara safuZveli evropuli ideebis damuSavebas da evropuli
samarTlis safuZvlebs (evrokavSiris fundamentur konstitucias) _ adami
anis uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas. 1950 wlis 6 agvistos stras
burgSi, evrokonferenciis gaxsnis wina dRes, evropis 8 qveynis 300 ze metma
studentma, evrogaerTianebis mgznebare iniciatoris mixeil musxeliSvilsa
da sami sxva momxre profesoris winamZRolobiT, moSala safrangeT-germani
is sasazRvro infrastruqtura da aRmarTa erTiani evropis droSa, `Cven
mxolod patara koconi davanTeT, didi cecxli exla strasburgSi unda gaC
aRdes, rom evropuli gulebic ainTo...., Tqva maSin m. musxeliSvilma.
diax saqarTvelo evropulia, Tavisi kulturiT, istoriiT, religiiTa da
Tavisufali miswrafebebiT. amitomacaa, rom evrokavSiris wevri qveynebis
mier droulad moxda amis gacnobiereba-aRiareba da saqarTvelos vizal
iberalizaciis implementacia. es iyo istoriuli momenti saqarTvelosa da
qarTveli xalxisTvis.
vizaliberalizacia warmoadgens saqarTvelosa da evrokavSirs Soris
aRmosavleT partniorobis programis farglebSi gaTvaliswinebul urT
ierTobaTa erT-erT mTavar Sedegs.
amdenad, dRes vizaliberalizaciis miReba erTgvarad warmoadgens mixe
il musxeliSilis evrogaerTianebis oTxi ZiriTadi koncefciis nawils,
romelic maSinve gulisxmobda: evropuli qveynebis gaerTianebas (evropuli
kavSiri, konfederacia), evropis saerTo bazris Seqmnas, evropis qveynebs
Soris sazRvrebis moSlas, evropis erTiani ganaTlebis sistemis Seqmnasa
da harmonizacias. aqedan bolo or koncefciaSi saqarTvelo ukve aqti
urad monawileobs, danarCeni ki kvlav rCeba qveynis mTavar gamowvevad.
vimedovnebT, rom warmatebuli RonisZiebebis gatarebiT saqarTvelo male
SeuerTdeba did evropul ojaxs.
gamoyenebuli literatura:
Edisher Japharidze
PhD in Social Sciences
Georgian Technical Univcersity
Georgia has always been aspiring to Europe. Today it is thoroughly pursuing the path of
western orientation. From the very first days of European civilization Georgia participated
in development of spiritual, cultural, political and economic formations constituting the
essence of European life. The Georgians became Europeans when the country converted
into Christianity and became a part of Hellenistic world and a sharer of Roman and Greek
civilizations. Georgia has significantly contributed to European creative work. In this respect
it is important to highlight a Georgian emigrant professor’s merits in the development and
formation of the European Union.
Mikheil Muskhelishvili was the first Georgian European to preach the idea of the Euro-
pean Union and of erasing frontiers among European countries. He formed the European
Center of scientific research and study in Strasburg named “Muskheli” Center (where it is
operating under the name) to study issues of European integration. After the War he put
forward the idea of uniting Europe into a federation. He maintained federalism was not
only the necessity enabling the Europeans to survive but also was a guarantee of peace and
prosperity of Europe and freedom and integrity of human race… as he wrote in his work
“The structure of Europe’s Federalism”.
Even before Jean Monnet founded the EU, M. Muskhelishvili had published a few works
about European confederation. While Robert Schuman and Jean Monnet were merely
talking about uniting Europe, M. Muskhelishvili was publishing articles on the same subject
in the leading newspapers and magazines of his time and was actively participating in the
processes of creating the European Union.
_ 192 _
In August, 1950, in Strasburg, Mikheil Mouskheli with his students and supporters of Eu-
ropean Union demolished France-German frontier infrastructure and hoisted the common
European flag. M. Muskhelishvili also talked about common European market and common
European educational system which meant today’s Bologna process. The aim was to bring
the educational systems of European countries together and create common European
higher educational system.
On February 2, 2017 as a result of successful reforms carried out by Georgian Democratic
Government, Georgia got EU visa liberalization (VLAP _ Visa Liberalisation Action Plan). We
hope it will mark the beginning of Georgia’s integration process into the European Union.
Visa liberalization is one of Mikheil Mouskheli’s four main concepts of creating the Euro-
pean Union, for which he fought. The concept at that time meant creating the Union of Eu-
ropean Countries (EU, Confederation), of European common market, demolishing borders
among European countries and creating and harmonizing common European educational
system. Georgia has already participated in the last two concepts. We hope that the country
will continue carrying out successful reforms and will return to the European family where
it truly belongs.
_ 193 _
maia patariZe
istoriis doqtori
saqarTvelos erovnuli muzeumis ufrosi mecnier-TanamSromeli
roland spanderaSvili
saqarTvelos erovnuli bankis fulis muzeumi
_ 194 _
an Cekebs, romelic SezRuduli mimoqcevis arealSi brunavda [Airapetian,
2009:81,127].
1918 wlis 26 maiss saqarTvelos erovnulma sabWom sxdomaze saqarTvelo
damoukidebel, demokratiul respublikad gamoacxada. mTavrobas saTaveSi
Caudga noe ramiSvili, romelic maleve noe Jordaniam Secvala. finansTa
da vaWroba-mrewvelobis ministrad giorgi Juruli dainiSna, romelic 1919
wels Secvala misma moadgilem konstantine kandelakma. 26 maiss erovnuli
sabWos sxdomaze miiRes gadawyvetileba fulis niSnebis Taobazec, kerZod
sabWos dadgenilebiT, mimoqcevaSi darCa amierkavkasiis bonebi da Semd
gomi emisia somxeTisa da azerbaijanis mTavrobebTan SeTanxmebiT ganexor
cielebinaT. am sakiTxis Sesaxeb saintereso pasaJia k.kandelakis mogonebeb
Si: `pirveli didi sakiTxi, mTavrobas rom daudga finansiur-ekonomikur
sferoSi damoukideblobis gamocxadebis pirvelsave dRes dauyonebliv
mosagvareblad, iyo fulis, anu ukeT rom vsTqvaT fulis niSnis sakiTxi,
mxolod istoriuli TvalsazrisiT, maSindeli mdgomareobis naTlad war-
modgeniT, SeiZleba gagebul iqnas am sakiTxis mTeli simwvave. Cveulebriv
pirobebSi, damoukidebeli saxelmwifosaTvis fulis niSnis gamocema da
isic qaRaldis fulis niSnis, TiTqos sul ubralo saqme unda yofiliyo.
Cven ki vsargeblobdiT jer `amierkavkasiis boniT~ Semdeg `saqarTvelos
boniT~ da rogorc pirveli, ise meore ruseTis maneTTan (ruseTis saxel-
mwifo sakredito bileTTan) iyo dakavSirebuli. marTalia marto Cven ar
vyofilvarT aseT mdgomareobaSi. baltiis qveynebSi da poloneTSic sa-
kuTari fulis sistemis da sakuTari fulis niSnebis SemoRebamdis gvari-
an didxans-xmarebaSi iyo rusuli maneTi. ratom moxda es CvenSi? jer unda
gavixsenoT is mZime politikuri, sruliad gansakuTrebuli mdgomareoba,
romelSiac Cven vimyofebiT. es mdgomareoba moiTxovda, rom yovelgvari
garTuleba Sinauri cxovrebaSi, Tundac sul mcire yofiliyo igi Tavidan
agvecilebina; winaamdeg SemTxvevaSi aramc Tu saqarTvelos saxelmwifoe-
brivi damoukideblobas, aramed TviT xalxis fizikur arsebobas safrTxe
moeloda~ [kandelaki, 1960:60].
1918 wlis ivnisSi daarsda `qarTuli fulis fondi~, romelic momava
li qarTuli fulis garanti unda gamxdariyo. SemomwirvelTa Soris iyvnen
kaTolikos-patriarqi kirioni, mwerlebi, sazogado moRvaweni. 1918 wlis
ivlisSi gamocxadda qarTuli bonis dizainis konkursi, komisiam sabolood
mxatvar ioseb Sarlemanis eskizebi SearCia [javaxiSvili,1998:9]. 1918 wlis
ganmavlobaSi parlamentSi mimdinareobda diskusia fulis niSnebis damza
debis Sesaxeb, maSindeli politikuri speqtri ar iyo erT azrze. qarTuli
bonis simyarisa da ekonomikis gajansaRebisaTvis saqarTvelos mTavrobam
germanuli bankebidan 1918 wlis agvistoSi aiRo sesxi. wlis bolos saqarT
velo-somxeTis omis dros garTulda ekonomikuri situacia da garkveul
wilad fulis niSnebis deficiti Seiqmna, miuxedavad imisa, rom amirkavka
siis bonis sabeWdi eqspedicia TbilisSi iyo ganlagebuli. 1918 wlis 24
_ 195 _
dekembers saqarTvelos parlametma miiRo dadgenileba saxelmwifo saxazi
no erTwliani 5% obligaciebis gamoSvebisa, riTac Seecada xazinaSi naRdi
fulis masis mozidvasa da darezervebas.
1919 wlis 11 ivliss saqarTvelos damfuZnebelma krebam gamosca dekreti
#101 `saqarTvelos bonis gamocemis Sesaxeb~:
1. neba mieces saqarTvelos mTavrobas gamosces saqarTvelos respub
likis boni samasis milion maneTisa.
2. saqarTvelos respublikis boni gamoices droebiT, vidre SemoRebul
iqnebodes saqarTvelos respublikis sakuTari fuli, romlis saSualebiT
boni gamosyidul unda iqnas.
3. saqarTvelos boni uzrunvelyofilia saqarTvelos respublikis
qonebiT.
4. saqarTvelos respublikis sazRvrebSi saqarTvelos respublikis bo
nis miReba savaldebuloa ruseTis fulis niSnebisa da amier kavkasiis bonis
Tanabrad.
5. saqarTvelos respublikis boni gamoices erTis, samis, xuTis, aTis,
ocdaxuTis, ormocdaaTis, asis da xuTasis maneTis kupirebisa.
6. saqarTvelos respublikis boni damzadebul unda iqnas finansTa mi
nistris gankargulebiT da gadaeces tfilisis xazinas Sesanaxad da xmare
bisaTvis gamosaSvebad [saqarTvelos..., 1990:290].
1919 wlis ivlisSi bonebis emisiis ganxorcielebisas saqarTveloSi Se
darebiT stabiluri politikur-ekonomikuri situacia iyo, magram, amis
miuxedavad, arsebobda garkveuli tipis sabotaJi, imdroindeli sabanko
sferodan, radgan ar arsebobda jer saxelmwifo banki. amis Sesaxeb sakmaod
saintereso cnoba mohyavs konstantine kandelaks: `ra Tqma unda, bankebis
warmomadgenlebis mtruli ganwyoba am sakiTxSi erTgvar sabotaJs war-
moadgenda. gamowveuls ara fulis sakiTxTan viwroT dakavSirebul, ar-
amed malul politikur xasiaTis motivebiT... maT winaaRmdeg represiebiT
gamosvlas Zalian mavne Sedegi moyveboda swored fulis niSnisaTvis: Cven
sakuTari, erovnuli, sabanko aparati ar mogvepoveboda da yvela CvenSi
arsebuli sakomercio bankebi araqarTveli bankirebis xelSi imyofeboda~
[kandelaki, 1960:60]. qarTuli bonis mimoqcevaSi gaSvebis periodSi, mTav
robam SeimuSava metad moqnili midgoma, yvela meanabres SeeZlo misi kuT
vnili anabris Tanxa, misTvis sasurveli valutiT gaenaRdebina, iqneboda es
ruseTis imperiis rublebi, amierkavkasiis boni Tu qarTuli boni. amis Sesa
xeb konstantine kandelaki igonebs: `saqarTvelo bonis gamoSvebis dRes,
dilidanve auarebeli xalxi miawyda saxelmwifo bankis karebs, bevri imaT-
gani albaT raime skandalis molodinSi, xolo didi iyo gakvirveba, roca
bankis karebze sruliad moulodneli gancxadeba waikiTxes: `saqarTvelos
boni Tavisuflad xurdavdeba ruseTis sakredito bileTebze da amier-kav
kasiis bonzeo~ imis dasamtkiceblad, rom es gancxadeba ubralo deklara-
cia ar iyo, kasirebi ekiTxebodnen klientebs: `romeli niSniT gsurT fulis
miReba _ qarTuliT, nikolozis~ Tu `amirkavkasiiso~? ... aTi dRis Semdeg
_ 196 _
bankis klienturas arc ki ainteresebda, Tu romeli niSniT miscemdnen mas
fuls _ saqarTvelos, amierkvakasiis Tu ruseTis. xma gavarda, saqarTvelos
axali fulis da winad arsebul rusis da amierkavkasiis fulis niSnebs So-
ris araferi gansxvaveba yofilao! da es xma sakmarisi iyo, raTa sazogadoe-
baSi arsebuli SiSi gamqraliyo da saqarTvelos bons sazogadoeba ndobiT
mopyroboda~ [kandelaki, 1960:70]. 1919 wels moxda 1,3,5,10,50,100 da 500
maneTis nominalis qarTuli bonis emisia, aseve 1919 welsve damatebiT mox
da 50 kapeikis nominalis bonis emisiac. 1920 wels daemata 1000 da 1921 wels
5000 maneTis nominalis bonebi.
50 kapeiki _ lurji Ria qarvisferze _ 57X39 mm
1 maneTi _ yavisferi vardisferze _ 77X53 mm
3 maneTi Ria mwvane/muqi mwvane/moyviTalo _ 89X60 mm
5 maneTi _ yavisferi da muqi mwvane Ria qarvisferze _ 115X74 mm
10 maneTi _ yavisferi da Calisferi muq vardisferze _ 120X77 mm
50 maneTi _ yavisferi/iisferi/Ria mwvaneze _ 134X88 mm
100 maneTi _ Ria da muqi mwvane Calisferze _ 156X101 mm
500 maneTi _ vardisferi, Savi muq cisferze _ 163X102 mm
1000 maneTi _ muqi/Ria mwvane, yavisferi Ria qarvisferze _ 163X102 mm
5000 maneTi _ iisferi, Ria/muqi yavisferi/vardisferi muq Calisferze
_ 175X105 mm.
yvela qarTul bonze gamosaxuli iyo saqarTvelos demokratiuli res
publikis gerbi, aseve saxelmwifos meTaurisa da finansTa ministris faq
simileebi. bonebze iyo warwerebi: `saqarTvelos respublikis boni~, `miReba
savaldebuloa Tanabrad ruseTis saxelmwifo sakredito bileTisa~, `yalbi
bonis damzadebisaTvis an gasaRebisaTvis damnaSave daisjeba sisxlis samar
Tlis wesiT~. warwerebi datanili iyo aseve rusul da frangul enebze.
qarTuli bonebi srulad Seesabameba, regionSi im droisaTvis mimoqceul
qaRaldis fuls, rogorc teqnikuri, ise vizualuri parametrebiT. 500,1000
da 5000-maneTiani bonebis nawili dabeWdilia WvirniSnian qaRaldze, dabali
nominalebi ki srulad uWvirniSno qaRaldze.
1919 wlis 11 ivlisidan 1921 wlis 25 Tebervlamde saqarTvelos demokra
tiulma mTavrobam moaxdina qarTuli bonebis 5 emisia, jamSi 18 miliard 400
milioni maneTis odenobiT.
Cveni kvlevis mizans warmoadgens, saqarTvelos erovnuli muze
umisa da korneli kekeliZis xelnawerTa erovnul centris fondeb
Si daculi saqarTvelos demokratiuli respublikis mier emisire
buli fuladi niSnebis kvleva da dRemde ucnobi egzempliarebis
klasifikacia, maTi Sedareba dRemde cnobil erTeulebTan, maTi vizua
luri da teqnikuri Seswavla da samecniero mimoqcevaSi Semotana, rac,
Cvenis azriT, metad mniSvnelovania qarTuli bonistikis istoriisa da
saqarTvelosa da zogadad kavkasiis ekonomikuri istoriis Sesaswav
lad. kerZod, saqarTvelos erovnuli muzeumis, simon janaSias saxelobis
_ 197 _
saqarTvelos muzeumis istoriis koleqciebSi1 daculia qarTuli bonebi:
50-kapeikiani, 1-maneTiani, 3-maneTiani, 5-maneTiani seriuli nomrebiT e-0096
da ev-0009; 10 maneTiani seriuli nomriT dv-0011; 100-maneTiani seriuli
nomriT a-0065; 500 maneTiani seriuli nomrebiT: rS-0089, rq-0077, rf-0033;
5000-maneTiani seriuli nomrebiT: as-0032, bo-0070, aC-0083, by-0051. aseve
1919 wlis 1000-maneTiani 5% saxazino obligacia seriuli nomriT b-00893.
qarTuli bonebi daculia aseve korneli kekeliZis saxelobis xelnawer
Ta erovnuli centrSi, kerZod, karlo inasariZis2 fondSi (misi anderZis
Tanaxmad, misi arqivi gadmoeca saqarTvelos, kerZod xelnawerTa erovnul
centrs). warmodgenilia ruseTis droebiT mTavrobis droindeli dauWre
li bonebi, e.w. `Sitebi~ da aseve sabanko tradiciiT formirebuli qarTuli
bonebi, kerZod: 1920 wlis emisiss 1000 da 1921 wlis emisiis 5000-maneTiani
qarTuli bonebi. 1000-maneTiani seriuli nomriT sn-0048; 5000-maneTiani,
seriuli nomrebiT: aa-0018; aa-0039; aa-0049; aa -0061; aa-0062; aa-0063 da aa-
0066.
savaraudoa, rom 1921 wels saqarTvelos demokratiuli mTavrobis mier
emigraciaSi wasvlisas xazinidan naRdi fuli waiRes, raTa daefinansebinaT
emigraciaSi wasvla, moegvarebinaT yofiTi problemebi, damoukideblobis
aRdgenis mere ki, ukan dabrunebulT esargeblaT Semdeg zemoT aRniSnuli
kupiurebiT. karlo inasariZis arqivSi daculi bonebi mcire nawili iqnebo
da im raodenobidan, rac waiRes levilSi. kvlevisas CvenTvis xelmisawvdomi
iyo, 1000-maneTiani bonis 70 furceli da 5000-maneTianis 600 furceli,
sul TanxiT 3 milion 70 aTasi maneTi. 1921 wlis TebervalSi saqarTveloSi
moqmedi kursis zusti monacemebi ucnobia CvenTvis, magram cnobilia 1920
wlis 15 dekembris gacvliTi kursi, romlis Tanaxmadac 1 inglisuri gir
vanqa sterlingi udrida 18 000 qarTul maneTs. Cven mier zemoT naxsenebi
Tanxa, 170,5 girvanqa sterlings warmoadgens.
1921 wlis 25 Tebervals sabWoTa ruseTis wiTeli armiis mier moxda
saqarTvelos demokratiuli respublikis okupacia. 1921 wlis 17 marts,
q.baTumSi Seikriba damfuZnebeli kreba da daadgina `mTavroba sazRvarga
reT gaxiznuliyo da iq ganegrZo brZola saqarTvelos damoukideblobis
aRsadgenad~. 1921 wlis 18 marts saqarTvelos demokratiulma mTavrobam
da politikurma mesveurebma datoves baTumi da konstantinopolis gavliT
_ 198 _
parizSi Cavidnen da CasvlisTanave Seudgnen saqmes. evropis wamyvan saxel
mwifoebs, ingliss, safrangeTs, italiasa da evropis sxva saxelmwifoebs
1921 wlis aprilSi daegzavnaT saqarTvelos demokratiuli mTavrobis
memorandumebi, romelSic moiTxovdnen sabWoTa ruseTis winaaRmdeg xmis
amaRlebas. 12 maiss ki qarTvelma diplomatma zurab avaliSvilma mimarTa
erTa ligis mTavar mdivans. qarTveli moRvawe moiTxovda erTa ligis sabWos
sxdomaze ganxiluliyo sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos demokratiuli
respublikis okupacia da Sesabamisi saerTaSoriso samarTlis normebis ga
moyeneba [Ciqava, 2011:18,19]. 1922 wels genuis konferencias, saqarTvelos
kaTolikos-patriarqma ambrosi xelaiam gaugzavna mimarTva, romliTac kon
ferenciis mesveurTagan saqarTvelos Selaxuli, kanonieri uflebebis aR
dgenasa da sabWoTa ruseTisgan saqarTvelos gaTavisuflebas moiTxovda.
amave konferenciaze ar dauSves emigraciaSi myofi saqarTvelos mTavro
bis wevrebi. saqarTvelos damoukideblobis aRdgena da emigraciaSi myofi
mTavrobis ukan dabruneba TandaTan bundovani xdeboda.
CvenTvis ucnobia, Tu ra odenobis Tanxa iqna emigraciaSi waRebuli, es
iyo mxolod xazinidan gatanili Tanxa Tu piradi danazogebic? magram xel
nawerTa erovnul centrSi daculi bonebi calsaxad aris sabanko wesis Ta
naxmad formirebuli da unda vivaraudoT, rom saxelmwifo xazinidan aris
waRebuli. CvenTvis jerjerobiT ucnobia, Tu rodis moxda es bonebi kar
lo inasariZesTan? gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom ar dasrule
bula arqivis damuSaveba. xelnawerTa erovnul centrSi karlo inasariZis
da sxva emigraciaSi myofi sazogado moRvaweebis arqivis damuSavebis Sem
deg, meti dokumenti da masala aRmoCndeba pirveli respublikis ekono
mikuri istoriis Sesaxeb. savaraudoa, rom rogorc levilis biblioTekis
xelmZRvaneli, am statusiT moxda k.inasariZis arqivSi pirveli respublikis
bonebi, romelic asaxavs emigraciaSi myofi mTavrobis mier saqarTvelos
damoukideblobis aRdgenisaTvis brZolis ideas da warmoadgens 1918-1921
wlebis saqarTvelos demokratiuli respublikis ekonomikuri istoriis
erT mokrZalebul furcels.
gamoyenebuli literatura:
Maia Pataridze
PhD in History
Senior research Fellow, Georgian National Museum
Roland Spandershvili
Money Museum of National Bank of Georgia
_ 200 _
naTia kenWiaSvili
Teoriuli da gamoyenebiTi enaTmecnierebis mimarTulebis doqtoranti
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
_ 201 _
2.3. mimoxilva aris sajaro sityva, romelSic mimoxilulia nebismieri
movlena, moqmedeba mcire droSi.
2.4. samitingo sityva mkveTrad politikuri xasiaTisaa. eZRvneba sazogadod
saWirboroto sakiTxebs. samitingo sityva SeiZleba iyos vrcelic da moklec.
2.5. saagitacio sityva miznad isaxavs ganmartos da ganavrcos msmeneleb
Si mniSvnelovani politikuri mowodeba an lozungi.
politikuri mWevrmetyvelebis damaxasiaTebeli niSania programuloba,
e.i. saxelmwifos xelmZRvanelis, politikuri partiis lideris sityva ma
Tive moRvaweobis Sesaxeb. Tanamedrove politikur mWevrmetyvelebad miiC
neva saxelmwifos, partiisa da politikuri jgufebis liderTa sityvebi
(kaWaxiZe v., 1980: 134).
politikur orators pirobiTad ori ZiriTadi sarbieli aqvs: sagareo
da saSinao. Sesabamisad, mWevrmetyveleba gamoiyeneba orive sferoSi.
politikuri mWevrmetyveleba `moqmedebis sivrcis mixedviT erT-erTi
yvelaze masStaburia, xolo faqtebsa da sagnebze msjelobisas `mizanSe
wonilobis kategoriiT~ _ yvelaze SeboWili. amitom politikuri orato
ris sajaro gamosvlaSi kvlav rCeba informaciis gasaidumloebis, cnobebis
gauvrceleblobis saWiroeba. `saxelSekrulebo~, `samokavSireo~ komunike,
Tanamegobrobis, Tanamezoblobis gamocxadeba ar zRudavs dazvervis, kon
trdazvervis, samrewvelo dazvervisa da socialuri informaciis Semkreb
oficialur Tu araoficialur samsaxurebs niadag awarmoon maTTvis saint
ereso cnobebis mopoveba~ (kaWaxiZe v., 1997: 132-133).
politikuri ritorikisTvis aseve damaxasiaTebelia is, rom `oratoris
sajaro sityva, mizanSewonilebiTi metyveleba: Tqmisa da araTqmis SerCeva,
stilisturi xerxebis zomierad xmareba, mimikis, tonalobis, Jestikulaciis
met-naklebad, mdgomareobis Sesabamisad gamoyeneba mWevrmetyvelebis yoveli
dargis winaSe dgas, magram ar SevcdebiT, Tu vityviT, rom arc erT dargs ar
moeTxoveba iseTi sifrTxile da windaxeduleba movlenebis Sefasebisa da gan
Wvretis dros, rogorc politikur mWevrmetyvelebaSi. swored amitom xSirad
politikuri oratorebi miniSnebiT, gadakrulad, qaragmulad gamoTqvamen az
rebs an saerTod Tavs ikaveben Tqmisagan, ris gamoc maTi sityva Taviseburi,
sxvaTagan gansxvavebuli, SezRudulic ki Cans~ (kaWaxiZe v., 1997: 132).
enisa da politikis urTierTkavSiris kvleva ar SeiZleba CaiTvalos axal
mimarTulebad. igi saTaves aristoteledan iRebs, romelic adamians `poli
tikur arsebad~ ganixilavs. rogorc ambobs: `Cven swrafad gadavediT aris
toteledan Tanamedrove periodisken, politikuri urTierTobebis mikro as
peqtebidan enebis makro aspeqtebze. yovel etapze ki davinaxeT, rom politika
ejaxeba enobriv sakiTxebs da rom es sakiTxebi varirebs sityvebis SerCevi
dan enis arCevamde − sxva sityvebiT rom vTqvaT, dawyebuli mcire detalebis
garCeviT sityvebisa da frazebis doneze da enobrivi politikiT damTavrebu
li~ (Chilton, P., 2004: 14). Tanamedrove mkvlevrebi mis midgomebs ganixilaven,
rogorc enis Tvisebas, ganaviTaros politikuri Sexedulebani da msmenels
_ 202 _
miawodos is im saxiT, ra saxiTac surs es mTqmels. enis am kuTxiT Seswavlam
gansakuTrebuli daniSnuleba SeiZina socialur procesebSi, magaliTad, is
eTebSi, rogorciaa arCevnebi, winaasaarCevno kampaniebi, sainauguracio sityve
bi, yrilobebi, mimarTvis sityvebi da sxv. yovel maTganze zegavlenas axdens
sxvadasxva elementi: erTi mxriv, mTqmelis lingvisturi unarebi, warmodgene
bi, politikuri Sexedulebebi, xolo, meore mxriv, msmenelis damokidebulebe
bi, politikuri identoba da aseve, pragmatuli garemo.
enis, rogorc politikuri iaraRis Seswavla did interess iwvevs sxva
dasxva disciplinis mkvlevarebs Soris, ufro metic, TviT interdisci
plinarul kvlevis saganadac SegviZlia ganvixiloT. politikuri diskursis
enobriv analizs Seiswavlis iseTi mimarTulebebi, rogorebicaa politiku
ri mecnierebebi, politikuri ritorika, sociolingvistika, anTropologia,
gamoyenebiTi lingvistika da sxv.
politikuri ritorikis farglebSi mkvlevrebi atareben sxvadasxva
saxis kvlevas, raTa gamoavlinon politikuri enis sxvadasxva aspeqti.
magaliTad iseTebi, rogoricaa pragmatika, ritorika, sametyvelo aqti,
sintaqsi, leqsikografia, adgilobrivi semantika, eqspresiuli struq
turebi, diskursis kritikuli analizi. `miuxedavad imisa, rom ritorik
is sagani namdvilad ukavSirdeba weriT da zepir metyvelebas, empiriuli
kvlevebi zogadad xorcieldeba meTodologiuri progresisgan damou
kideblad, komunikaciis analizSi~ (Condor S., Tileaga C., Billig M., 2013:
3). politikuri gamosvlebis Seswavla mravali kuTxiT aris SesaZlebe
li. am SemTxvevaSi, CvenTvis mniSvnelovania saqarTvelos demokratiuli
respublikis periodis politikuri diskursis analizi politikuri ri
torikis WrilSi.
istoriuli viTareba
saqarTvelos teritoriaze pirveli demokratiuli respublika 1918
wlis 26 maiss Seiqmna ruseTis imperiis daSlisa da 1917 wlis revoluci
is Semdeg. xelisuflebis umaRlesi organo iyo parlamenti (damfuZnebe
li kreba), xolo aRmasrulebeli organo − ministrTa kabineti (mTavroba),
romelic angariSvaldebuli iyo parlamentis winaSe. 1918 wlis saqarTve
los demokratiuli respublikis pirveli mTavroba koaliciuri iyo da
mis SemadgenlobaSi Sediodnen: mTavrobis Tavmjdomare da Sinagan saqmeTa
ministri − noe ramiSvili (social-demokrati), sagareo saqmeTa ministri −
akaki Cxenkeli (social-demokrati), samxedro saqmeTa ministri − grigol
giorgaZe (social-demokrati), finansTa da vaWroba-mrewvelobis ministri
− giorgi Juruli (erovnul-demokrati), iusticiis ministri − Salva ale-
qsi-mesxiSvili (socialist-federalisti), saxalxo ganaTlebis ministri −
giorgi lasxiSvili (socialist-federalisti); miwaTmoqmedebisa da Sromis
ministri − noe xomeriki (social-demokrati), mimosvlis gzebis ministri −
ivane lorTqifaniZe (socialist-revolucioneri).
_ 203 _
1919 wlis martSi Catarda damfuZnebeli krebis arCevnebi, romlis Se
degadac damfuZnebelma krebam Secvala erovnuli sabWo. damfuZnebel
krebaSi social-demokratiuli partiis gamarjvebis Semdeg, mTavroba
mxolod am partiam daakompleqta: mTavrobis Tavmjdomare − noe Jordania
(social-demokrati), Sinagan saqmeTa, samxedro da saxalxo ganaTlebis min
istri − noe ramiSvili (social-demokrati), sagareo saqmeTa da iustici
is ministri − evgeni gegeWkori (social-demokrati), miwaTmoqmedebisa da
Sromis ministri − noe xomeriki (social-demokrati), finansTa da vaWro
ba-mrewvelobis ministri − konstantine kandelaki (social-demokrati).
_ 204 _
samiode wlis ganmavlobaSi SesZles moecvaT mniSvnelovani geografiuli
areali da xmamaRla emcnoT msofliosTvis saqarTvelos saxelmwifoebrivi
damoukideblobis arsebobis istoriuli uflebis Sesaxeb~ (SaraZe g., 2003:
3). miuxedavad dRevandeli aqtiuri dainteresebisa aRniSnuli istoriuli
epoqiT, bolomde Seswavlili mainc ar aris mTeli rigi sakiTxebi.
winamdebare kvleva warmoadgens saqarTvelos demokratiuli respublikis
periodis (1918-1921 ww.) politikuri diskursis lingvisturi Seswavlis cdas
da imis dadgenas, Tu ra qmnida am drois politikur ritorikas.
sakvlev teqstebad aviReT qarTvel politikosTa 1918-1921 wlebis sa
jaro gamosvlis sityvebi, maT Soris: mixeil maCablis sityva, Tqmuli saqa
rTvelos parlamentSi miwis sakiTxze, 1918 wels; noe Jordanias sityva,
warmoTqmuli damfuZnebeli krebis sadResaswaulo sxdomaze saqarTvelos
damoukideblobis aRiarebis gamo, 1920 wlis 14 ianvars; 1921 wlis 28 Teber
vals, quTaisSi Catarebuli saqarTvelos damfuZnebeli krebis sxdomis an
gariSi2, romelic gazeTma `erTobam~ gamoaqveyna 1921 wlis 2 marts. sxdom
aze sityviT gamovidnen mTavrobis Tavmjdomare karlo CxeiZe, mTavrobis
Tavmjdomaris moadgile grigol lorTqifaniZe da fraqciaTa warmomadgen
lebi (Salva aleqsi-mesxiSvili, nikifore imnaiSvili, ivane gobeCia, spiridon
kedia, ivane gomarTeli), romelTa gamosvlis sityvebi Semoklebuli saxiTaa
dabeWdili. bolos ki erToblivad momzadda `mimarTva qarTveli xalxisad
mi~ da `mimarTva dasavleTis qveynebis parlamentisadmi~ da a.S.
zepiri gamosvlis sityvaTa garda, aRniSnul periodSi aseve momzadda
ramdenime mimarTva, romlebic ar ekuTvnis erT romelime politikoss, an
partias, aramed gunduri muSaobis Sedegia da gamoxatavs mTavrobis saerTo
poziciasa da ideologias da ganekuTvneba politikur mWevrmetyvelebas.
amitom, sakvlev teqstTa sias emateba am ori mimarTvis teqstic.
winamdebare kvleva mimarTuli iyo imisken, rom srulad mogvecva yvela
im mniSvnelovani politikuri figuris sajaro sityva, romelic qmnida im
droindel qarTul politikas.
kvlevaSi gamoyenebulia 1918-1921 ww.-is sajaro gamosvlis sityvaTa ra
odenobrivi kvlevis meTodi, kerZod, kontent-analizi. am SemTxvevaSi, kon
tent-analizis obieqti gaxda sajaro gamosvlebis Sinaarsi. dasawyisisTvis
Cven SevimuSaveT kategoriaTa jgufi, e.w. ZiriTadi Temebi:
• politikuri toponimebi (qveynebi/qalaqebi/regionebi), romlebic
figurirebs sajaro gamosvlis sityvebSi;
• aqtualuri problemebi qveyanaSi;
• politikuri mimdinareobebi, moZraobebi da partiebi;
• specifikuri socialuri urTierTobebi da a.S.
Cven aRvricxeT raodenobrivad, Tu ramdenjer gvxvdeba esa Tu is Tem
aturi erTeuli: moxmarebuli sityvis sixSire da sxv. aman saSualeba mogvca,
migveRo gansazRvruli raodenobrivi monacemebi, romlebic daeqvemdebara
_ 205 _
kompiuterul damuSavebasa da statistikur analizs. miRebuli Sedegebis
safuZvelze davadgineT, Tu ra xasiaTis, RirebulebiTi orientaciis, ide
ologiis (msoflmxedvelobis) sainformacio masalasTan gvaqvs saqme.
tabula 1.
metamonacemebi
3 ix. vrclad n. kandelaki, qarTuli mWevrmetyveleba: Zeglebi da masalebi, xelovneba, Tbilisi, 1958
_ 206 _
rac Seexeba Tematikas, politikuri mWevrmetyvelebis nimuSebSi yuradRe
ba gamaxvilebulia iseT sakiTxebze, rogoricaa glexebis sakiTxi, saomari
moqmedebebi, miwis sakiTxi, brZola TviTgadarCenisaTvis, soflis meurneoba,
samxedro sakiTxi, Tavadaznauroba, demokratia, municipalizacia, saqarT-
velos damfuZnebeli kreba, bolSevizmi, osmaleTis safrTxe, muSaTa klasi,
ltolvilebi (qarTveli, somexi, berZeni ltolvilebi, Tumca yvelaze meti
adgili swored somex ltolvilebs eTmoba, radgan es gaxldaT yvelaze
aqtualuri problema imdroisaTvis), kerZo sakuTreba, presa (imdroisaTvis
yvelaze xSirad saubaria somxur, qarTul da rusul presaze), miwis dekreti,
socialistebi, socializmi, propaganda, agitacia da a.S. amdenad, kvlevam
aCvena, rom qarTvel politikosTa sajaro gamosvlis sityvebSi gamoiyofa
is ZiriTadi Tematika, romlebzedac TiToeuli politikosi met-naklebad
amaxvilebs yuradRebas.
rogorc kvlevam aCvena, politikosTa sajaro gamosvlis sityvebi Tav
ianTi moculobiT, struqturiT da TematikiTa gansxvavdeba erTmaneTisa
gan, Tumca yvelaze metad mainc Tematur siaxloves avlenen, rac sakiTxTa
aqtualizebiT SeiZleba aixsnas.
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas: Cveni mizani iyo Segveswavla politikuri
ritorika 1918-1921 wlebis qarTuli politikuri diskursis safuZvelze.
winamdebare tabulaSi (ix. tabula 2) naCvenebia is Temebi, romlebic 1918-
1921 wlebis politikur metyvelebaSi met-naklenad mimoixileboda da dal
agebulia sixSiruli gamoyenebis mixedviT. Cven ganvixileT sajaro gamosv
lis sityvebis Tematika da miviReT saerTo suraTi imis Sesaxeb, Tu romeli
Temebi iyo aqtualuri da rogor icvleboda ama Tu im TemasTan dakavSire
biT politikosTa damokidebuleba da xedva, raze keTdeboda aqcenti da
romeli Tema miecemoda daviwyebas.
monacemebis analizma gviCvena, rom qarTveli politikosebi cdilo
ben moicvan gansxvavebuli politikuri, socialuri, ekonomikuri da sxva
sakiTxebi, Tumca yoveli problematikis mTavari Tema metwilad mainc saqa
rTveloa. amdenad, meti adgili eTmoba saSinao politikas, vidre sagare
os. politikosebi cdiloben mokled aRweron imdroindeli realoba da Se
mogvTavazon problemaTa gadaWris efeqturi gzebi.
_ 207 _
aRsaniSnavia, rom politikosTa sajaro gamosvlebSi umetesad saubaria
awmyoze da arsebul mdgomareobaze da naklebi yuradReba eTmoba saqarT
velos warsulsa da momavals; isini aqtiurad aanalizeben da aqvT swrafi
reagireba mimdinare politikur movlenebze da siRrmiseulad afaseben ama
Tu im problemur sakiTxs, argumentirebulad scemen pasuxs politikur
Zalebs da amisTvis aqtiurad iyeneben adgilobriv Tu kavkasiis regionis
presas, rac metyvelebs qarTvel politikosTa profesionalizmsa da maT
mobilizebul moqmedebaze saqarTvelos demokratiuli respublikis arse
bobis am xanmokle periodSi.
sajaro gamosvlis sityvebSi gamoyenebuli politikuri toponimika six
Sirulad Semdeg suraTs gviCvenebs (ix. tabula 3):
_ 208 _
politikuri toponimikidan, dasaxelebulia Semdegi qveynebi: azerbaija-
ni, aSS, belgia, germania, didi britaneTi/inglisi, estoneTi, Turqistani, ita-
lia, latvia, osmaleTi, poloneTi, ruseTi, safrangeTi, saqarTvelo, serbeTi,
somxeTi, sparseTi, ukraina, Cernogoria (ix. tabula 4), xolo qalaqebidan: ax-
alqalaqi, baqo, gori, ekaterinodeldi, erevani, Tbilisi / Tfilisi / tfilisi,
lenqorani, liucerni, moskovi, parizi, rostovi, trapizoni, quTaisi, xaSuri,
aseve naxsenebia afxazeTi, guria, duSeTi, TianeTi, imereTi, kaxeTi, tambovi,
yarabaxi, cimbiri; ufro msxvili geografiuli dasaxelebebidan naxsenebia:
azia, dasavleT evropa, dasavleTi, evropa.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
_ 209 _
saintereso Sedegi mogvca terminebis _ `ruseTi~, `sabWoTa ruseTi~,
`bolSevikuri ruseTi~ _ gamoyenebis sixSirulma maCvenebelma, romlis
mixedviTac, am periodis politikur metyvelebaSi dominirebs pirveli maT
gani, xolo `sabWoTa ruseTi~, `bolSevikuri ruseTi~ jer araa politikur
metyvelebaSi damkvidrebuli da gavrcelebuli formebi (ix. tabula 5).
_ 210 _
gamoyenebuli literatura:
teqstebi:
_ 211 _
rTvelos damfuZnebeli krebis sxdomaze, 1921 wlis 28 Tebervals];
6. nimuSi 6 _ grigol lorTqifaniZe, [sityva Tqmuli quTaisSi Catare
buli saqarTvelos damfuZnebeli krebis sxdomaze, 1921 wlis 28 Teber
vals];
7. nimuSi 7 _ Salva aleqsi-mesxiSvili, nikifore imnaiSvili, ivane go
beCia, spiridon kedia, ivane gomarTeli, [fraqciaTa warmomadgenlebis ga
mosvlebi quTaisSi Catarebuli saqarTvelos damfuZnebeli krebis sxdoma
ze, 1921 wlis 28 Tebervals];
8. nimuSi 8 _ [mimarTva qarTveli xalxisadmi, 1921, 28 Tebervals];
9. nimuSi 9 _ [mimarTva dasavleTis qveynebis parlamentisadmi, 1921, 28
Tebervals].
Natia Kentchiashvili
PhD student
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University
_ 212 _
foreign. Politicians are trying to briefly describe the reality and provide effective ways
of problem solving.
In addition, the above mentioned data revealed that the political speeches of Geor-
gian politicians of 1918-1921 mainly deal with peasants issues, hostilities, land issue,
fight for self-sustaining, agriculture, military issues, nobility, democracy, municipality,
the founding council of Georgia, Bolshevism, Ottoman threat, workers’ class, Armenian
refugees, private property, press, land decree, socialists, socialism, propaganda, agita-
tion etc. Each of these issues is presented in the politicians’ speeches and the rest of
the themes are presented at a variable frequency in the political discourse of this time.
Politicians are trying to correctly assess the political reality of the day and provide you
with the most effective ways of problem solving. It is noteworthy that most of the
politicians’ speeches deal with the present and there is a little room for the future or
the historical past of our country. They actively analyze and have a quick response to
the ongoing political developments and make a deep discussion on controversial issues,
arguably respond to political forces demonstrating professionalism of Georgian politi-
cians and their mobilized action during short existence of the first Democratic Republic
of Georgia.
_ 213 _
sergo vardosaniZe
istoriis mecnierebaTa doqtori, Teologiis doqtori, profesori
saqarTvelos sapatriarqos wmida andria pirvelwodebulis saxelobis
qarTuli universiteti
_ 214 _
wyromiT kiTxulobda kaTalikosi leonide.
rogorc saarqivo Canawerebidan irkveva, 1919 wlis maisSi, uwmidesi da
unetaresi leonide piradad Sexvda mTavrobis Tavmjdomares noe Jordanias
da dawvrilebiT moaxsena saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis pozici
is Sesaxeb, magram mTavrobis Tavmjdomarisgan mxolod sityvieri daxmareba
miiRo realurad ki arc erTi sakiTxi ar gadaWrila.
saqarTvelos marTlmadidebel eklesiasa da saxelmwifos Soris urTi
erToba kidev ufro daiZaba mas Semdeg, rac mTavrobis Tavmjdomaris noe
Jordanias 1920 wlis gankargulebiT, ukeT dacvis sababiT, gelaTis da
jruWis monastris ganZi CamoerTva eklesias da gadatanil iqna saxelmwifo
xazinaSi, amis Sesaxeb kaTolikos-patriarq leonides depeSiT acnoba qu
TaTelma mitropolitma nazarim. ganrisxebulma kaTolikosma mTavrobis
Tavmjdomarisadmi gagzavnil werilSi kategoriulad moiTxova saeklesio
ganZis kvlav gelaTSi dabruneba. magram mTavroba amis gakeTebas ar apireb
da. rodesac darwmunda kaTolikosi leonide imaSi, rom xelisufleba mtki
ced idga Tavis poziciaze, man noe Jordanias axali saprotesto weriliT
mimarTa, romelSic mkacrad dagmo mTavrobis damokidebuleba saqarTve
los marTlmadidebeli eklesiis mimarT da mTavrobis Tavmjdomare pira
dad daadanaSaula movlenebis ase dramatulad ganviTarebis gamo. `Tqven
Seufereblad SeexeT da SeuracxyaviT morwmuneTa svindisi, im xalxisa, ro
melic eklesiis ezodan gamosuli fexs ibertyavs, wmida adgilis mtveri
ar gamyveso. romelic eklesiis ezoSi napovn lursmans xels ar hkidebs,
RvTisa ariso, Tqven abuCad igdebT rodesac mis salocav da saTayvano
wmida nawilebiT savse xatebs, jvrebs da barZim-feSxumebs tyemlis tyl
apebis yuTebSi ayrevinebT ubralo sainebis msgavsad Tqvengan gagzavnil
saero pirs. gana es TqvenTvis mxriT sxvisi svindisis Segineba ar aris?
morwmuneTaTvis da brZolaSi gamosawvevi xelTaTmanis gadageba ar aris?
nuTu Tqven warmogidgeniaT, rom amgvar profanacias morwmune qarTvel
ma apatiebs da SearCens vinmes? sastikad scdebiT. gelaTSi danTebulia
Tqvengan iseTi cecxli, romelic Tu axlave Tqveni xeliT ar CaaqreT sul
Cqara caSi avardnili Wiakokonas wiTlad SeRebavs mTel saqarTvelos... am
qveynad yvelafers sazRvari aqvs: ukanaskneli saqcieliT Tqven Saraze das
viT qarTuli eklesiis yofna-aryofnis sakiTxi~.3 am werilidan kargad Cans,
rom saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomaresa
da sruliad sasqarTvelos kaTolikos-patriarqs Soris TanamSromlobis
yvela gza gadaketa. kaTolikos-patriarqs kidev erTxel mouxda mTavro
bis TavmjdomaresTan dapirispireba, 1920 wlis noembris bolos mTavrobis
sxdomaze kaTolikos-patriarq leonidesa da sakaTolikoso sabWos wevrebi
moulodnelad mividnen da Semdegi gancxadeba gaakeTes: `movediT TqvenTan
raTa gagimeoroT Cemi, saeklesio uzenaesi organos da quTaisis mRvdelm
Tavris daukiTxavad Tqvenma rwmunebulma gelaTidan quTaisis xazinaSi ga
3 sergo vardosaniZe, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi leonide, Tb., 2014 w., gv.64-65
_ 215 _
daitana eklesiiis siwmideni. amis gamo me gicxadebT uRrmes guliswyromas
da usastikes gakicxvas.
mTavrobis Tavmjdomare: me vwyvet sxdomas, saqarTvelos eklesia damou
kidebeli da Tavisufali ar aris, is jer saxelmwifosgan gamouyofelia,
ver SevqmniT saxelmwifoSi saxelmwifos. rac Seexeba saeklesio nivTebs,
isini Seadgenen saxelmwifo sakuTrebas da saxelmwifos saqmea, sad Seinaxav
mas.
kaTolikosi leonide _ me vasruleb Cems saRmrTo movaleobas, Cven mx
olod is gvindoda gagvego, rom saeklesio nivTebs Tqven saxelmwifo sa
kuTrebad TvlidiT... naxvamdis~.4
miuxedavad amisa, 1921 wlis TebervalSi, rodesac bolSevikuri saokupa
cio jarebi gaafTrebiT utevdnen Tbiliss, kaTolikos-patriarqma leonidem
samxedro taZarSi panaSvidi gadaixada brZolis velze daRupuli iunkerebis
sulis saoxad da qadagebisas mxari dauWira saqarTvelos demokratiuli
respublikis mTavrobas. imave wlis 22 Tebervals sagangebod Seikriba saka
Tolikoso sabWo, sadac imsjeles Seqmnil viTarebaze da saeklesio siw
mideTa dacvis sakiTxebze. gadawyda sionisa da sveticxovelis siwmideTa
quTaisSi gadatana. ai, aseTi iyo im samwuxaro dapirispirebis istoria, ma
gram amas hqonda Tavisi mizezebi. Tu kargad gavvicnobierebT saqarTve
los demokratiuli respublikis mTavrobis politikas, naTlad Cans, rom
maTTvis saqarTvelos eklesia ar iyo gansakuTrebuli rolis da mniSvne
lobis institucionaluri organizacia. jer kidev 1918 wlis 6 seqtembris
kanoniT maT Tamar mefis saxelobis qalTa saostato seminaria CamoarTves
eklesias,5 imave wlis 13 seqtembris gadawyvetilebiT Tbilisis, goris, xo
nis, soxumis sasuliero seminariebi gamocxadda saxelmwifo sakuTrebad.6
1919 wlis 17 ivnisis kanoniT gauqmda saeklesio uqme dReebi: mirqma, didi
paraskevi, aRdgomis mesame dRe, samSabaTi sulTmofenoba, feriscvaleba,
miZneba, RvTismSobloba, mirqma, jvarTamaRleba, RvTismSoblis taZrad mi
yvaneba, samagierod uqme dReebad gamocxadda axali weli, ruseTis didi
revoluciis pirveli dRe 12 marti, internacionalis dResaswauli 1 maisi
da damoukideblobis aRdgenis dRe 26 maisi.
1921 wlis 21 Tebervals miRebuli konstituciis 142-e muxliT `saxel
mwifo da eklesia gancalkevebulni da damoukidebelni arian~. muxli 143.
`arcerT sarwmunoebas ar aqvs upiratesoba~, muxli 144. `xarjis gaReba
saxelmwifo xazinidan da adgilobrivi TviTmmarTvelobis Tanxebidan sarw
munoebriv saqmeTa saWiroebaze akrZalulia~ 7
ase esmodaT sekularizmi maSindel saero xelisuflebas, rac sasuliero
xelisuflebisTvis miuRebeli iyo da kidev erTi sevdiani istoriis gagr
4 sergo vardosaniZe, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi leonide, Tb., 2014 w., gv.65-66
5 ix. saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli. Tb., 1991, gv.61
6 ix. saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli. Tb., 1991, gv.63
7 ix. saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli. Tb., gv.483
_ 216 _
Zeleba, 1921 wlis 11 marts saqarTvelos saeklesio da samuzeumo siwmidee
biT datvirTuli kreiseri `ernest renani~ baTumidan gavida... am ganZis
kvlav samSobloSi dabrunebis Sansebi TiTqmis nulis toli iyo, magram 1945
wels ganZi, i.stalinis CareviT, saqarTveloSi dabrunda. xolo sionis da
sveticxovlis is ganZi, romelic kaTolikos-patriarq leonides brZanebiT
saidumlod gadaitanes quTaisSi da damales mitropolit nazaris saepisko
poso saxlis sardafSi, romlis adgilmdebareoba bolSevikuri saokupacio
xelisuflebis adgilobriv warmomadgenlebs Seatyobina p.c... 1923 wlis
25 aprils, quTaisis aRmaskomis Tavmjdomaris lorTqifaniZis, partiuli
mdivnis baxtaZis, politbiuros ufrosis kuWuxiZis, rwmunebulebis cire
kiZis, keTilaZis da Toduas TandaswrebiT amoiRes. aq iyo sruliad saqa
rTvelos kaTolikos-patriarqis rva oqros mitra briliantis TvlebiT
moWedeli, oqros barZim-feSxumebi, sapatriarqo kverTxebi, kunkul-bart
yulebi.. romelnic xelisuflebam myar valutaze gayida damSeulTaTvis
sursaTis SesaZenad... iqneb sjobda is siwmindeebic ucxoeTSi gaetanaT, ma
gram dRes advilia amaze msjeloba, maSin ki rTuli da Zneli gadasawyveti
iyo, ufro metic, rodesac eqvTime TayaiSvili sakaTalikozo sabWos sxdom
aze umtkicebda maT, rom bolSevikebi saeklesio ganZs gaitacebdnen da um
jobesi iyo misi ucxoeTSi gadatana, aRSfoTebiT uaryves misi winadadeba...
samwuxaroa, magram sionis da sveticxovlis siwmindeebi da ganZi samudamod
daekarga STamomavlobas.
Sergo Vardosanidze
Doctor in History, Professor
St. Andrew the First-Called Georgian University of the Patriarchate of Georgia
_ 217 _
Tengiz verulava
medicinis akademiuri doqtori, ilias saxelmwifo universitetis
profesori
jandacvis politikisa da dazRvevis institutis direqtori
CafiZis gadaudebeli kardiologiis centris uwyveti ganaTlebis
skolis direqtori
jandacvis sistema
saqarTvelos damoukideblobis periodSi (1918-1921)
samedicino ganaTleba
1918 wlis 27 Tebervals universitetis profesorTa sabWos sxdomaze
gadawyda samkurnalo fakultetis Seqmna. imave wlis 17 ivniss profesorTa
sabWos sxdomam, romelsac eswreboda `qarTvel eqimTa da bunebismetyvelTa
sazogadoebis~ Tavmjdomare spiridon virsalaZe, miiRo gadawyvetileba, rom
seqtembris TveSi gaxsniliyo sabunebismetyvelo-samaTematiko da samedici
no gaerTianebuli fakulteti. profesorTa sabWo aRniSnavda: `samkurnalo
fakulteti aucilebelia universitetisaTvis, am fakulteteze Cveni xalxis
Svilebis ltolva yovelTvis Zlieri iyo. misi Seqmna niSnavs did gamarjvebas
am saqmisa~. gaerTianebuli fakultetis pirvel sxdomas, romelic Catarda
1918 wlis 20 oqtombers, eswrebodnen p. meliqiSvili, a. benaSvili, a. naTiSvi
li, ar. xaraZe, z. yanCaveli, sp. virsalaZe, i. TikanaZe da g. muxaZe. amas garda,
sxdomas eswrebodnen prof. iv. javaxiSvili da i. yifSiZe.
1919 wlis 29 aprils universitetis samedicino fakultetis pirvel dekanad
arCeul iqna aleqsandre naTiSvili. igi Semdgom arCeul iqna universitetis pir
_ 218 _
vel proreqtorad saswavlo-samecniero nawilSi. aRsaniSnavia, rom 1918 wlis 15
noembers Tbilisis universitetis samedicino fakultetze aleqsandre naTiSv
ilma waikiTxa pirveli leqcia adamianis normul anatomiaSi.
universitetis daarsebis pirvelive wlebidan samedicino fakulte
tze moRvaweobdnen: novorosiis (q. odesis) universitetis damsaxurebu
li profesori petre meliqiSvili, medicinis doqtorebi _ spiridon vir
salaZe, grigol muxaZe, ivane TikanaZe, eqimebi __ mixeil winamZRvriSvili,
Salva miqelaZe. Semdgom wlebSi maT SeuerTdnen: xarkovis universitetis
prozeqtori, medicinis doqtori aleqsandre naTiSvili (1919 w.), yirimis
(simferopoli) universitetis profesori, medicinis doqtori aleqsandre
aladaSvili, xarkovis baqteriologiuri institutis mecnier-TanamSrome
li svimon amirejibi, novorosiis (q. odesa) univeristetis privat-docenti
ivane beritaSvili, ekaterinoslavis (axlandeli dnepropetrovskis) univer
sitetis profesori nikoloz kaxiani, xarkovis univeristetis privat-do
centi, medicinis doqtori varlam moseSvili (1919 w.), moskovidan _ mixeil
asaTiani, petrogradidan _ medicinis doqtori aleqsandre maWavariani,
moskovis universitetis privat-docenti, medicinis doqtori gabriel Ram
baraSvili (1920 w.), odesis samedicino institutis profesori, farmaciis
magistri iovel quTaTelaZe, novorosiis (q.odesa) univeristetis profe
sori, medicinis doqtori svimon gogitiZe (1921 w.) da odesis samedicino
universitetis prozeqtori, doqtoranti vladimer JRenti (1922 w.). maT
mier Camoyalibda qirurgiis, Terapiis, mean-ginekologiis, kardiologiis,
farmakologiis da sxva mimarTulebebis qarTuli samedicino skolebi, rom
lebmac udidesi roli iTamaSes rogorc saqarTveloSi samedicino mecnier
ebis ganviTarebaSi, aseve axalgazrda samedicino kadrebis momzadebaSi.
1920 wlisaTvis universitetis samedicino fakultetis profesor-mas
wavlebelTa saerTo ricxvi udrida 138-s, maT Soris iyo 21 profesori, 5
docenti, 3 privat-docenti.
studentebi saswavlo praqtikas gadiodnen mixeilis saxelobis saavad
myofoSi, olRas saxelobis sabebio institutSi, amierkavkasiis rkinigzis
Tbilisis saavadmyofoSi da sxv. aRniSnuli saavadmyofoebi warmoadgenda
universitetis bazas da amasTanave saukeTeso saSualeba iyo, rom studen
tebs Rirseuli ganaTleba mieRoT.
universitetis garda, qveyanaSi Seiqmna samedicino personalis mosamza
debeli moklevadiani kursebi. 1918 wels simon amirejibma daaarsa medikos
laborantTa mosamzadebeli eqvsTviani fasiani kursebi. aseTi kursebis
mizans warmoadgenda iseTi deficituri kadrebis momzadeba, rogoricaa:
eqimi-laborantebi, provizorebi, umcrosi provizorebi, mowyalebis debi.
_ 219 _
dacvis saqmes. departamenti jandacvis sferoSi erTian, koordinirebul da
centralur principze damyarebul xelmZRvanelobas axocielebda. depar
tamentis ufrosis Tanamdebobaze dainiSna simon jafariZe. samedicino-san
itariuli departaments eqvemdebareboda veterinaruli momsaxureba.
1920 wlis TebervalSi saqarTvelos Sinagan saqmeTa ministrma p. WiWinaZem
dasamtkiceblad waradgina brZanebis proeqti saqarTvelos samedicino-sani
taruli departamentis bazaze janmrTelobis departamentis Seqmnis Taoba
ze. Tavis moxsenebaSi ministrma p. WiWinaZem didi adgili dauTmo qveyanaSi
jandacvis mdgomareobis sakiTxs. igi gansakuTrebiT xazs usvamda malariis,
tuberkulozisa da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebis gavrcelebaze.
miuxedavad imisa, rom farTo RonisZiebebi Catarda partaxtiani tifis ep
idemiis winaaRmdeg, dadebiTi Sedegebis ver miaRwies. proeqtis Tanaxmad,
aRniSnuli gamowveuli iyo sxvadasxva samedicino dawesebulebis arakoor
dinirebuli qmedebebiT. igi moiTxovda yvela samedicino dawesebulebis
axladSeqmnili janmrTelobis departamentisadmi daqvemdebarebas. kanoni
janmrTelobis departamentis daarsebis Sesaxeb miRebul iqna 1920 wlis
13 ivliss. janmrTelobis departamentis Tavmjdomared dainiSna spiridon
virsalaZe. departamentis movaleobas Seadgenda qveynis janmrTelobis
dacvis sistemis muSaobis warmarTva. janmrTelobis departamentis pasux
ismgeblobaSi Sedioda:
a) respublikis yvela samedicino-sanitariuli organizaciebis saqmiano
baze zedamxedveloba;
b) sakarantino sakiTxebi;
g) tuberkulozis, malariis, qoleris, Wiris, tifis, sqesobrivi gziT
gadamdebi da sxva daavadebebis marTva;
d) eqspertizis sakiTxebi;
e) samedicino-sanitariuli statistikis Catareba;
v) saxelmwifo mniSvnelobis dasasvenebeli kurortebis saeqimo sanitar
iuli marTva;
(z) saafTiaqo da farmacevtuli sakiTxebi;
T) samedicino-sanitariuli kanonis Sesrulebaze monitoringi, samedici
no-samecniero sakiTxebis SemuSaveba.
departaments marTavda sabWo, romlis SemadgenlobaSi Sediodnen qvede
partamentebis ufrosebi. sabWos xelmZRvanelobda departamentis ufrosi.
_ 220 _
ba eqceoda. igive SeiZleba iTqvas axalqalaqze, romelic aseve gamoirCeva
maRalmTianobiT da erovnuli da aRmsareblobiTi TaviseburebebiT.
saqarTvelos demokratiuli respublikis samkurnalo qseli dayofili
iyo 3 seqtorad:
a) saxelmwifo samedicino dawesebulebebis qseli;
(b) municipaluri samedicino dawesebulebebis qseli;
g) kerZo samedicino dawesebulebebis qseli.
garda aRniSnuli seqtorebisa, qveyanaSi samkurnalo saqmes emsaxureboda
kerZo praqtikis mwarmoebel eqimTa korpusic.
1919 wlis monacemebiT, saqarTveloSi funqcionirebda 45 saavadmyofo
1200 sawolze. TbilisSi arsebobda 17 saeqimo ubani, xolo quTaisSi _ 13.
axali samedicino dawesebulebebi Seiqmna foTSi, ozurgeTSi, axalqalaqsa
da svaneTSi.
jandacvis sistemis erTeuls warmoadgenda samkurnalo-meTvalyure
sadgurebi da adgilebi. samedicino-sameTvalyureo sadgurebi ganixilebo
da rogorc sanitarul-epidemiologiuri sadgurebisa da ambulatoriuli
momsaxurebis erTgvari nazavi.
1920 wlis noemberSi miRebul iqna dadgenileba, romlis mixedviT saxel
mwifos finansuri daxmareba unda gaewia adamianTa calkeul jgufebisT
vis. kerZod, omSi daRupulTa ojaxebisTvis, epidemiebTan brZolis dros
daRupulTa ojaxebisTvis, Sromis unardakargul saeqimo personalisTvis
(eqimebs _ 15000 man., xolo ferSlebs _ 10000 man. aRniSnuli Tanxa maT sa
Sualo wliur xelfass Seesabameboda). brZanebas xels awerda saqarTvelos
damfuZnebeli krebis jandacvis komitetis Tavmjdomare, cnobili eqimi
ivane gomarTeli.
damoukidebel saqarTveloSi samedicino momsaxureba ar iyo ufaso,
Tumca, saxelmwifo cdilobda fasiani samedicino momsaxurebis realur,
mosaxleobis ekonomikuri mdgomarebis adekvatur cifrebamde dayvanas,
rac fasebis ganaxevrebiT gamoixata. am mxriv, quTaisi iyo pirveli qalaqi,
sadac mosaxleobisTvis ufaso samedicino daxmarebis gaweva gamocxadda.
am praqtikis pionerad gvevlineba quTaisis cnobili eqimi samson Tofuria.
misi saavadmyofo ufasod emsaxureboda mosaxleobas. am mxriv, aRsaniSnavia,
rom soxumSi gaixsna pirveli muSaTa afTiaqi, romelic wamlebs mosaxleo
bas ufasod awvdida.
_ 221 _
wiTeli jvris mTeli qoneba, rac Tavmoyrilia saqarTveloSi, gadaeca qa
rTul wiTel jvars. wiTeli jvris sazogadoebam TbilisSi didi mTavris
quCaze gaxsna saavadmyofo, romelic ufasod emsaxureboda mosaxleobas.
wiTeli jvris sazogadoebasTan daarsda mowyalebis debis sazogadoeba,
romlis debulebis Tanaxmad, mowyalebis debs moeTxovebodaT da evalebo
daT qarTuli enis codna.
saafTiaqo saqme
saqarTvelos demokratiul respublikaSi didi mniSvneloba eniWebo
da saafTiaqo saqmesac. 1918 wels Camoyalibda saqarTvelos farmacevt
Ta sazogadoeba. 1918 wlis dekembers Catarda saqarTvelos farmacevtTa
sazogadoebis yriloba. yrilobaze miRebul iqna gadawyvetileba saqarTve
loSi farmacevtuli saqmis axleburad, drois moTxovnaTa Sesabamisad war
moebaze. rekomendacia mieca qveyanaSi kerZo afTiaqebTan erTad saqalaqo
(municipaluri) afTiaqebis ganviTarebis xelSewyobas.
Jurnal-gazeTebi
saqarTvelos demokratiuli respublikis periodSi daarsda qarTuli
samedicino Jurnal-gazeTebi. 1919 wels gamoica pirveli samedicino peri
oduli Jurnali `eqimi~. saredaqcio kolegiis gancxadebiT, igi warmoadgen
da saqarTvelos eqimTa da erovnuli samecniero sazogadoebis gamocemas,
`samecniero-sazogadoebriv samedicino Jurnals~. 1918 wlis ianvarSi ga
moica `saqarTvelos eqimis TanaSemweTa sazogadoebis~ axali yovelTviu
ri Jurnali `eqimis TanaSemwe~. 1919 wels gamovida yovelTviuri Jurnali
`farmacevti~. 1920 wels gamovida `WleqTan mebrZoli sazogadoebis~ Jur
nali `Wleqi da masTan brZola~, romelic gamodioda or kviraSi erTxel.
jandacvis organizaciis sakiTxebi qveyndeboda municipalur JurnalebSi:
`eroba da qalaqi~, `Cveni qalaqi~.
saxelmwifo cdilobda mosaxleobaSi aemaRlebina sanitariuli ganaTle
ba. ganaTlebis ministris brZanebiT gadawyda saganmanaTleblo samkurnalo
wignakebis dabeWdva: `qarTvel eqimebs kargad moexseneba, Tu ra umweo md
gomareobaSi imyofeba Cveni xalxi saeqimo daxmarebis mxriv. sxvaTa Soris,
es garemoebac xels uwyobs xalxSi aTasgvari crurwmenebis gavrcelebas,
rasac, samwuxarod, mkvidraT aqvs gadgmuli fesvebi ara Tu soflebSi, _
qalaqebSiac ki. gasaWiris dros xalxi garbis marCielTan, rom misgan gaigos
Tavisi awmyo da momavali. mokled rom movsWraT, Cveni xalxis umravlesoba
jer kidev bneliT aris moculi, da ase iqneba, sanam misi social-poli
tikuri mdgomareoba ar Seicvleba. magram dRevandel pirobebSic ki ker
Zo Taosnobas didi sargeblobis motana SeuZlia. amitom qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis samwignobro seqciam ganizraxa,
dabeWdos mTeli rigi samkurnalo wignakebisa... wignakebi unda daiweros
mecnierulad da mdabiurad, rom gasagebi iyos saSualo mkiTxvelisaTvis.
_ 222 _
amgvarad, 1918-1921 wlebSi, drois mokle periodSi saqarTvelos jandacvis
sistemaSi ganxorcielda mniSvnelovani reformebi. damoukidebeli saqarTve
los respublikis mTavrobam qveynis istoriaSi pirvelad daiwyo jandacvis
saxelmwifo doneze organizeba da marTva, samedicino reformasTan dakav
Sirebuli proeqtebis finansuri da moraluri mxardaWeris ganxorcieleba,
erovnuli samedicino kadrebis momzadeba. SeiZleba Tamamad imis aRniSvna,
rom janmrTelobis dacvis dargSi ganxorcielebulma reformebma sakuTari
wvlili Seitanes qveyanaSi civilizebuli sazogadoebrivi urTierTobebisa
da demokratiuli sazogadoebis damkvidrebis saqmeSi.
gamoyenebuli literatura:
_ 223 _
Tengiz Verulava
PhD in Medcine, Professor
Ilia State University
May 26, 1918 is the most important date in the history of Georgia. In the short period
of Independence of Georgia in 1918-1921, founding Tbilisi State University was one of
the greatest events. It was the first National University in Georgia and the whole Cauca-
sus. On February 27, 1918, a Medical Faculty was founded at the Georgian University. It
became the center where many well-known Georgian medical scientists were educated.
In November 1918 Medico-Sanitarian Department at the Ministry of Internal Affairs
was established, the head of which was appointed Simon Japaridze.
Georgia was divided into districts, regions and cities. Correspondingly were assigned
district, regional and city doctors. Approach to each region was different. Special atten-
tion was paid to Svaneti and Akhalkalaki. The network of the medical institutions was
divided into 3 sectors:
• Network of state medical institutions;
• Municipal medical institutions;
• Private medical institutions;
Special attention was paid to pharmacies. There were two types of pharmacies: city
(municipal) and private.
In February of 1920 the Minister of Internal Affairs, Mr. Chichinadze submitted a
draft decree of establishment of the Department of Health on the basis of the Medi-
co-sanitarian Department. The draft was approved in July 13. Mr. Spiridon Virsaladze
was designated the Head of Department.
The Department of Health was responsible for:
• Supervision over the activities of all medico-sanitary institutions of the Republic;
• Issues of quarantine;
• TB, malaria, cholera, plague, STDs, typhus and other diseases;
• Expertise issues;
• Conducting medico-sanitarian statistics;
• Sanitary management of recreational zones of state importance;
• Issues of pharmacy and pharmaceuticals;
• Monitoring of the correct accomplishment of medical-sanitary law, elaboration
of medical-scientific questions.
According to the data of 1919 there were 45 hospitals for 1200 beds in Georgia, 17
medical stations in Tbilisi and 13 in Kutaisi. New medical institutions were established
in Poti, Akhalkalaki, and Svaneti region. Medical-supervisory stations are considered
as units of health care system and were a kind of mixture of sanitary-epidemiological
_ 224 _
stations and ambulatory services.
The first medical journal `The Doctor~ was published in 1919. In January 1918, a
new monthly journal `Doctor’s assistant~ was issued. In 1919 was published monthly
journal `working pharmacist~. In 1920 biweekly journal `Tuberculosis and Preventive
Medicine~ was published.
Thus, in 1918-1921, during the short period, significant reforms were implemented
in the Georgian healthcare system. The Government of the Republic of Georgia started
to organize and manage health care at the state level for the first time in the coun-
try’s history, implement financial and moral support of the projects related to medical
reform and prepare national medical staff. The reforms implemented in the field of
health care have contributed to the development of civil and democratic society in the
country.
_ 225 _
Valery Modebadze
Professor
St. Andrew the First-Called Georgian University of the Patriarchate of Georgia
_ 228 _
The anti-government revolts took place in 1918 in Shorapani, Sachkhere, Racha _
Lechkhumi and Mingrelia. The uprising in Sachkhere was organized with the help of Os-
setian Bolsheviks under the command of Isaac Kharebov. In 1918 the Georgian people’s
guard and the Georgian army quelled the revolt of Ossetian separatists who refused to
pay taxes to the Georgian government. In 1918 there were numerous uprisings among
the Ossetian peasants who refused to pay taxes to Tbilisi. On March 15, 1918 the
Ossetian peasants began an armed revolt against the Georgian government. The rebels
managed to hold off an offensive by Georgian People’s Guard punitive detachment
commanded by an ethnic Ossetian officer, Kosta Kaziev. The rebels occupied the town
of Tskhinvali on March 19, 1918. The Georgian People’s Guard regained the control of
Tskhinvali on March 22, 1918. The revolt was finally quelled by the Georgian armed
forces and harsh repressive measures were established in the region.
During the Russian Civil War, Bolsheviks were unable to control all southern regions
of Russia. Kuban Cossacks took advantage of this situation and declared independence
from Soviet Russia on February 16, 1918. They established The Kuban People’s Repub-
lic which included all the territory of the former Kuban Oblast of the Russian Empire.
The real power in South Russia was in the hands of the Volunteer Army under the
leadership of Gen. Mikhail Alekseev. On September 25, 1918 the Georgian government
decided to begin negotiations with the above mentioned forces over the border issues.
From the Russian side, the commanders of the Volunteer Army and representatives of
the Kuban Republic participated in negotiations. The Democratic Republic of Georgia
was represented by Minister of Foreign Affairs Evgeni Gegechkori and General Giorgi
Mazniashvili. The Command of the Volunteer Army and the Kuban Republic formally
recognized the Democratic Republic of Georgia, but accused it of capturing Russian
territories. Russians considered even the Georgian territories (Sochi and Gagra) as an
integral part of Russia. The Georgian side tried to prove that Russian claims were
groundless but Russians did not change their opinion. The parties could not reach an
agreement on border issues and could not agree on who was to hold power on the
strip of territory between Sochi, Tuapse and Gagra (General Giorgi Mazniashvili, 2014).
The Russian volunteer army tried to separate Abkhazia from Georgia and began offer-
ing support to Abkhazian separatists in October 1918. On October 10, the Georgian gov-
ernment announced dissolution of the Abkhaz People’s Council and decided to hold new
elections in Abkhazia. The Russian Volunteer Army was dissatisfied with this decision and
in December 1918 started preparations for the invasion of Abkhazia. In 1919 the Russian
Volunteer Army under the command of Denikin entered Abkhazia and occupied the Gagra
region. The territorial integrity of Georgia was in danger. On June 14, 1919 the Government
of Georgia appealed to the Paris Peace Conference for help, but in vain. At that time, British
troops were stationed on the territory of Georgia and British military representatives provid-
ed a peaceful solution to the Abkhazian conflict. British military representatives decided to
send one of their detachments to Abkhazia which would serve as a barrier between Georgia
and the Denikin’s army. The British Major-General Corey drew a demarcation line, which
the Volunteer Army was prohibited to cross. This time Denikin respected the new frontier,
which ran along the river Bzyb (South of Gagra) (Charlotte Hille, 2010).
_ 229 _
Since the beginning of 1919 Caucasian Regional Committee of the Russian Com-
munist party tried to trigger new revolts in Georgia. In the same year, the organizers
of the rebellion were arrested, but armed demonstrations still took place in Lagodekhi,
Signagi, Poti, Gori, Senaki, Samtredia, Chokhatauri, Ozurgeti and Akhalkalaki. Despite
the attempts of Bolsheviks to destabilize the country, these revolts failed to gain the
popular support. The Georgian government easily quelled these local revolts.
After defeating the volunteer army under General Denikin, Soviet Russia renewed its
subversive activities in the Democratic Republic of Georgia since January 1920. The Cau-
casian Regional Committee of the Russian Communist party called on the population of
the region to a massive revolt in order to establish the Soviet rule. This time Bolsheviks
hoped that workers would organize uprisings and overthrow the Georgian government.
But their dreams were not realized and their plan proved fruitless. Bolsheviks did not
enjoy popular support in Georgia and could not win hearts and minds of the local people.
On March 15, 1920 the Caucasian Regional Committee of the Russian Communist party
appealed on behalf of workers of the Caucasus to Soviet Russia and requested assistance.
The same body adopted the resolution of the establishment of the revolutionary commit-
tee in South Ossetia and began recruiting troops in Vladikavkaz, which is the capital of
modern-day North Ossetia. On May 6, 1920 the Revolutionary Committee of South Ossetia
declared a Soviet republic in the Roki area on the Russian-Georgian border. The Red Army
from Vladikavkaz crossed into Georgia and supported local rebels in the fight against the
Georgian armed forces in the Java district. In the summer of 1920, the government of the
Democratic Republic of Georgia sent a large military unit to South Ossetia and suppressed
the rebellion. The Georgian People’s Guard under Valiko Jugheli managed to defeat the
insurgents in a series of hard-fought battles (Vakhtang Peradze & Levan Mumladze, 2008).
In April 1920 Soviet Russia’s Red Army invaded Azerbaijan. A few months later
Armenia was conquered by the Red Army. After the occupation of Azerbaijan and
Armenia, Soviet Russia developed plans for invading Georgia. But, at that time Soviet
Russia was at war with Poland and was unable to launch a war against Georgia. For this
reason, Soviet Russia decided to postpone the occupation of Georgia and establish dip-
lomatic relations with the Democratic Republic of Georgia. On May 7, 1920 the Treaty
of Moscow was signed between Soviet Russia and the Democratic Republic of Georgia
in which Soviet Russia recognized the territorial integrity of Georgia and refused to in-
terfere in its domestic and foreign affairs. In the first two articles of the Treaty, Soviet
Russia unconditionally recognized the independence of Georgia and recognized it as
the subject of international law (Maia Burdiashvili, 2013). After signing this agreement
diplomatic relations were established between these two countries. England played a
major role in signing this agreement, calling for both sides to settle the relationship.
The Treaty of Moscow did not settle strained relations between Soviet Russia and
the Democratic Republic of Georgia, however. Because of the war with Poland, Soviet
Russia was forced to stop temporarily its aggressive policy towards Transcaucasia. By
signing this treaty, the Georgian government hoped to win some time to prepare for
the upcoming war with Russia. Western countries refused to provide the military-polit-
_ 230 _
ical assistance to Georgia. On July 4, 1920 British troops left the territory of Georgia.
After the withdrawal of British troops, the Democratic Republic of Georgia was left
alone and was forced to rely only on its own resources in the upcoming fight against
the Bolsheviks. Although the Russian Bolsheviks recognized Georgia’s independence,
they planned and intended to overthrow the government of the Democratic Republic
of Georgia. The treaty of Moscow was merely a delaying tactic on the part of Russians
who, at that time, were mainly concerned about an uneasy war against Poland.
After the nine months of fragile peace, in February 1921, Bolsheviks decided to
launch a final offensive against the Democratic Republic of Georgia, on the pretext of
supporting `peasants’ and workers’ rebellion~ in the country. The start of massive at-
tack on Georgia was preceded by a Soviet `People’s Uprising~ against the Government
of the Democratic Republic of Georgia, mainly in Lori province, populated by Arme-
nians. At the same time the border clashes occurred in the town of Zakatala which was
claimed by Soviet Azerbaijan.
Georgians fought heroically against the invaders. But, small Georgian army could
not halt for a long time a large and well equipped Red Army, which was attacking Geor-
gia from all directions. After heavy fighting the Red Army defeated Georgian troops.
Soviet forces under the command of Orjonikidze took Tbilisi and declared the Georgian
Soviet Socialist Republic on 25th of February 1921. The rest of the country was overrun
within three weeks and finally, Soviet rule was established in Georgia. Turkey took ad-
vantage of this situation and occupied a large portion of southwest Georgia, a fact that
was acknowledged by the treaty of Moscow, signed between Russia and Turkey and the
Treaty of Kars, signed between Turkey and Transcaucasian Soviet Socialist Republics. In
this treaty Ataturk and Lenin reached an agreement that divided the region of Meskheti
into two. The Soviet government forced Georgia to cede vast territories to Turkey. Larg-
er part of Meskheti was given to Turkey, while Georgia retained Adjara and Samtskhe
_ Javakheti region. In other words, under this treaty, Georgia returned the regions of
Artaani (Ardahan), Artvini (Artvin) and Oltisi (Oltu) to Turkey. The total territory equaled
to 12,115 square kilometers with the population of 164,000 (Valeri Modebadze, 2010).
Soviet rule was harsh and inflicted heavy losses on the Georgian state: Georgia
was forced to cede territories to its neighboring republics. In 1920 the total area of
Georgia equaled to 83.000 square kilometers. Georgia lost many territories that formed
an inseparable part of Georgian state and its total area was reduced to 69,700 square
kilometers. In addition, Soviet Union established autonomous republics in Georgia that
became later major source of ethno-political conflicts.
Russia viewed Georgia as its former colony and as its zone of influence. Therefore,
the independence of Georgia was unacceptable for Russia. Both the Red Army and the
White Army were equally hostile to the idea of Georgian independence. They fought
against the Democratic Republic of Georgia very frequently. The Kremlin did everything
it could to draw Georgia back into Russia’s orbit.
_ 231 _
Bibliography:
Charlotte Hille (2010) State Building and Conflict Resolution in the Caucasus, Leiden:
Brill
Beka Kobakhidze (2011) Georgia’s ‘’Caucasian Role’’ and Russia _ 1918-1921 and the
Current Situation, http://www.spekali.tsu.ge/index.php/en/article/viewArticle/4/33
Giorgi Arkania (2016) The Mountainous Republic of the Northern Caucasus and its
relations with Georgia . giorgi arqania (2016) CrdiloeT kavkasiis mTielTa
respublika da misi urTierToba saqarTvelosTan. http://caucasiology.ge/
file/pdf/fa7fd3fd77cf4908b4e19e0468aa315f
Vakhtang Peradze & Levan Mumladze ( 2008) Historical Aspects of Relations be-
tween Russia and Georgia, Tbilisi. vaxtang feraZe & levan mumlaZe (2008)
ruseT-saqarTvelos urTierTobebis istoriis narkvevebi, Tbilisi
Maia Burdiashvili (2013) National liberation movement in Georgia in 1921-1924, Tela-
vi. maia burdiaSvili, erovnul-ganmanTavisuflebeli moZraoba saqarT
veloSi 1921-1924, Telavi. http://tesau.edu.ge/failebi/xarisxi%20uzrunvelyofa/
samecniero%20kvleviti%20ganyofileba/disertacia.pdf
General Giorgi Mazniashvili (2014) Memories, Tbilisi. generali giorgi mazniaSvi
li (2014) mogonebani, Tbilisi
Valeri Modebadze (2010) Analysis of Meskhetian Problem, Tbilisi. valeri modebaZe
(2010) mesxuri problemis analizi, Tbilisi. http://dspace.nplg.gov.ge/bit-
stream/1234/8633/1/Mecxuri_Problemis_Analizi.pdf
Alexandra Artilakva (1948) The revolt of peasants in Dusheti in 1918, Tbilisi. ale
qsandra arTilayva (1948) duSeTis glexTa ajanyeba 1918 wels, Tbilisi.
http://digitallibrary.tsu.ge/book/artitayva_glexta/index.html#/0
_ 232 _
samarTali
irakli iremaZe
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis
biblioTekis saqarTvelos demokratiuli respublikis Semswavleli
centr-biblioTekis xelmZRvaneli
_ 233 _
seqtembers daamtkica kanoni, romlis safuZvelzec sabWos eTnikuri um
ciresobis warmomadgenlebisTvis daemata 26 mandati, romelic respubli
kis mosaxleobis erovnuli Semadgenlobis proporciuli iyo (saqarTvelos
demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli, 1990, gv. 84-
109).
mzadeba arCevnebisTvis
sakanonmdeblo organos arCevnebisaTvis mzadeba, faqtobrivad, damou
kideblobis gamocxadebis pirvelive TveebSi daiwyo. 1918 wlis zafxulidan
muSaobdnen saarCevno kanonmdeblobaze (cinaZe, 2011, gv. 312). saqarTvelos
demokratiuli respublikis parlamentma (1918 wlis 8 oqtombridan erovnul
sabWos saxeli Seecvala) 1918 wlis 22 noembers daasrula muSaoba saarCevno
kanonmdeblobaze da miiRo _ `debuleba damfuZnebeli krebis arCevnebisa~.
kanonSi im periodis demokratiuli politikuri sistemis araerTi gamor
Ceuli elementi iyo warmodgenili. pirveli Tavi gansazRvravda _ `dam
fuZnebel krebas Seadgenen wevrebi, arCeuli mcxovrebTa mier sayovelTao
_ ganurCevlaT sqesisa, Tanasworis, pirdapiris da farulis xmis micemiT
proporciuli warmomadgenlobis wesisamebr~. II Tavi ki gansazRvravda _
`damfuZnebeli krebis arCevnebSi monawileobis ufleba aqvs respublikis
orive sqesis moqalaqes, Tu arCevnebis dRisTvis oci weli SesrulebiaT.
reguliarul jarSi Caricxuls aqvs mxolod pasiuri saarCevno ufleba~
(saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebu-
li, 1990, gv. 84-109). saarCevno kanonmdeblobaSi mciredi Sesworebebi 1919
wlis ianvarSi ganxorcielda. saarCevno kanonmdeblobis Tanaxmad, arCevne
bi proporciuli sistemiT Catardeboda, mTeli respublika erTmandatian
olqad ganisazRvra. damfuZnebeli krebis arCevnebis savaraudo TariRad
1919 wlis gazafxuli ganixileboda, Tumca saerTaSoriso politikuri ga
mowvevebidan gamomdinare, romelic parizis samSvidobo konferencias uka
vSirdeboda, damfuZnebeli krebis arCevnebis TariRad 1919 wlis 14-16 Te
bervali ganisazRvra.2
damfuZnebeli krebis arCevnebis organizebisaTvis parlamentma centra
luri saarCevno komisia Seqmna, romelSic yvela saarCevno politikuri su
bieqtis warmomadgeneli Sevida, komisiis 21 wevridan 10 social-demokra
tiul partias warmoadgenda. komisias social-demokrati aleqsandre
lomTaTiZe xelmZRvanelobda, komisiis Tavmjdomaris amxanagis (moadgilis)
postebs socialist-revolucioneri ivane gobeCia da socialist-federal
isti Tedo Rlonti ikavebdnen. mdivnis posti social-demokratma ana solo
RaSvilma daikava, xolo komisiis finansebis gankargva erovnul-demokrat
giorgi gvazavas daevala.3 saarCevno komisiam Camoayaliba saqalaqo, samaz
ro da saubno saarCevno komisiebi, Sinagan saqmeTa saministrom aiRo val
_ 234 _
debuleba winasaarCevno procesebisa da arCevnebis mSvidobianad warmarT
vasTan dakavSirebiT. parlamentis dadgenilebiT Sinagan saqmeTa ministr
noe ramiSvils unda gamoeca dekreti policiisa da administraciul mox
eleTa mxridan saarCevno procesSi CarTvis akrZalvis Sesaxeb.4
centralurma saarCevno komisiam 1919 wlis ianvarSi daamtkica arCev
nebis procedurebi da saubno saarCevno komisiis moqmedebis wesebi. komisiis
gadawyvetilebiT, TiToeuli politikuri subieqtis saarCevno biuletenze,
amomrCevelTaTvis gasagebad warmodgenili iqneboda sakandidato saarCev
no sia. TiToeuli amomrCeveli ki faruli arCevanis gakeTebis Semdeg
saarCevno yuTSi agdebda erTi konkretuli partiis biuletens (xvadagiani,
2016, gv. 19). 1919 wlis ianvris bolosaTvis centralur saarCevno komisi
aSi daregistrirda 15 saarCevno subieqti, romelTac saarCevno nomrebi
Semdegnairad ganisazRvra: #1 saqarTvelos social-demokratiuli muSaTa
partia; #2 saqarTvelos erovnul-demokratiuli partia; #3 saqarTvelos
socialist-revolucionerTa partia; #4 somexTa revolucionuri feder
acia `daSnakcuTiuni~; #5 saqarTvelos socialist-federalistTa sarevo
lucio partia; #6 saqarTvelos musulmanTa erovnuli sabWo; #7 saqarT
velos radikal-demokratiul glexTa partia; #8 saqarTvelos erovnuli
partia; #9 saqarTvelos socialist-federalistTa maSvralTa partia; #10
SoTa rusTavelis jgufi; #11 damoukidebelTa (upartioTa) kavSiri; #12
borCalos mazris musulmanebi; #13 ruseTis social-demokratiuli muSaTa
partia; #14 `estetiuri liga patriotebisa~; #15 elinTa demokratiuli
partia.5 saarCevno siebSi jamSi 600 kandidati iyo warmodgenili, sakandida
to siebSi 6 politikur subieqts jamSi 26 qali kandidati hyavda warmodge
nili (iremaZe, WanturiZe, 2017, gv. 31). 1919 wlis Tebervlis dasawyisSi cen
tralurma saarCevno komisiam arCevnebisTvis mzadeba daasrula, daibeWda
saarCevno biuletenebi qarTul, rusul da azerbaijanul enebze, partiebis
moTxovnebis Sesabamisad. partiaTa nawilma Tavadve dabeWda biuletenebi,
saarCevno komisiam SemdgomSi beWdvis xarjebi aunazRaura.
saarCevno subieqtebi
damfuZnebeli krebis arCevnebSi yvela politikur subieqts SeeZlo
monawileobis miReba, maT Soris respublikisadmi arcTu keTilganwyo
bil ruseTis social-demokratiul muSaTa partias, komunistur partias,
daSnakcuTiunsa da sxv. arCevnebSi monawileobaze uari ganacxada komu
nisturma partiam, Tumca am periodSi maT saqarTvelos moqalaqeTa Soris
didi gavlena ar hqondaT (Kautsky, 1921, pp 71-72).
arCevnebSi monawileobas iRebda arsebiTad 1892 wlidan moqmedi so
cial-demokratiuli partia, romelic instituciurad 1903 wlidan rsdmp-is
_ 235 _
SemadgenlobaSi Sedioda, 1918 wlis noemberSi oficialurad gamoeyo rsd
mp-is amierkavkasiis saolqo komitetsa da kvlav damoukidebel partiad gar
daiqmna (bendianiSvili, 2001, gv.138-140). qarTuli social-demokratia, Tavi
si Teoriuli safuZvlidan gamomdinare, bevrad ufro axlos idga evropul
social-demokratiasTan, vidre rsdmp-Tan. qarTuli social-demokratiis
liderebi social-demokratiuli ideologiis mamamTavrebTan uSualo kav
SirSi imyofebodnen (jonsi, 2007, gv. 82-83).
1890-iani wlebidan moyolebuli social-demokratebi qarTul poli
tikur speqtrSi dominant adgils ikavebdnen. ruseTis oTxive saxelmwifo
saTaTbiros arCevnebi qarTul olqebSi partiam didi upiratesobiT moigo,
damajereblad imarjva 1917 wlis ruseTis damfuZnebeli krebis arCevneb
Sic. partias erovnul sabWoSic umravlesoba hqonda mopovebuli. parti
is saarCevno siaSi, faqtobrivad, saxelmwifoSi mcxovrebi yvela eTnikuri
jgufis warmomadgeneli iyo Seyvanili.
social-demokratiuli partiis Semdgom Tanabari gavleniT sargeblobda
memarcxene, 1904 wels Seqmnili socialist-federalisturi sarevolucio
partia da 1917 wels Camoyalibebuli erovnul-demokratiuli partia. sfp
Tavisi damaarseblis arCil jorjaZis ideologiur doqtrinas efuZneboda
(SveliZe, 1993, gv. 54-89). daarsebidan maleve sdp-is Semdeg yvelaze gavleni
an politikur subieqtad iqca, met-naklebi warmatebiT gamodioda ruseTis
saxelmwifo saTaTbiros arCevnebze, 1918 wlis maisidan erovnul sabWoSi
sididiT meore fraqcia hqonda da koaliciur mTavrobaSi or mniSvnelovan
saministros _ saxalxo ganaTlebisa da iusticiis _ xelmZRvanelobda.
saqarTvelos erovnul-demokratiuli partia 1917 wels oficialurad
dafuZnda, Tumca partiis ZiriTadi birTvi ilia WavWavaZesTan erTad poli
tikuri gaerTianebis Seqmnis Sesaxeb jer kidev 1900-iani wlebis dasawyisSi
muSaobda. memarjvene politikur flangze edp, faqtobrivad, erTaderT
mZlav politikur subieqts warmoadgenda. 1917-1918 wlebis ganmavlobaSi
edps-s gamoeyo ori radikaluri memarjvene fraqcia radikal-demokrati
uli da nacionalisturi (erovnuli), romlebic calke politikur partie
bad formirda da 1919 wlis damfuZnebeli krebis arCevnebze damoukideb
lad warsdgnen (bendianiSvili, 2001, gv. 140-141). 1918 wlis ganmavlobaSi edp
erovnul sabWoSi sididiT mesame fraqcias qmnida da koaliciuri mTavro
bis finansTa da vaWroba-mrewvelobis saministros marTavda.
XX dasawyisSi saqarTveloSi garkveuli gavleniT sargeblobda social
ist-revolucionerTa partia, romelic Tavidanve rusuli partiis orga
nizacias warmoadgenda. 1918 wlis ivnisSi eserTa qarTuli organizacia da
moukidebel politikur partiad Camoyalibda. 1918 wlis maisidan erovnul
sabWoSi fraqciiT iyo warmodgenili da koaliciur mTavrobaSi gzaTa da kav
Sirgabmulobis saministros marTavda (bendianiSvili, 2001 gv. 139-140).
ZiriTadi partiebis garda, arCevnebSi rsdmp iRebda monawileobas, ro
melic qarTuli organizaciis gamoyofis Semdeg, faqtobrivad, sruliad
ureitingo politikur Zalas warmoadgenda.
_ 236 _
arCevnebSi monawileobda 1890 wels TbilisSi daarsebuli somxeTis rev
oluciuri federaciis `daSnakcuTiunis~ saqarTvelos organizacia. 1918
wlis somxeT-saqarTvelos omis Semdgom periodSi qarTul sazogadoebaSi
daSnakcuTiunisadmi uaryofiTi ganwyobebi gaizarda, Tumca partias gav
lena hqonda eTnikurad somexi moqalaqeebiT dasaxlebul arealebSi (xvada-
giani, 2016, gv. 25-26).
arCevnebSi eTnikurad azerbaijanelebiT dakompleqtebuli ori politi
kuri subieqti monawileobda _ saqarTvelos musulmanTa erovnuli sabWo
da borCalos mazris musulmanebi. garda amisa, saarCevno subieqtad dareg
istrirda elinTa (berZenTa) demokratiuli partia.
gansakuTrebiT saintereso precendents warmoadgenda 2 saarCevno subi
eqti -estetiuri liga patriotebisa da upartioTa kavSiri. romelTa sieb
Sic qarTveli inteleqtualebi iyvnen warmodgenili. upartioTa kavSiri
aerTianebda _ kote afxazs, ivane javaxiSvilsa da sxv., estetiuri liga ki
_ tician tabiZes, lado gudiaSvilsa da sxv.6
saarCevno kampania
1919 wlis TebervalSi, garda damfuZnebeli krebis arCevnebisa, daniSnu
li iyo Tbilisis qalaqis sabWos xmosanTa arCevnebi, romlis TariRad 2
Tebervali iyo gansazRvruli, 1919 wlis ianvris dasawyisidanve TviTmmarT
velobisaTvis aqtiuri saarCevno samzadisi hqondaT gaCaRebuli partiebs
(kvaracxelia, 2014, gv. 69-87). 1919 wlis ianvris Sua ricxvebidan partiebma
damfuZnebeli krebis arCevnebisTvis daiwyes mzadeba. garda amomrCevlebTan
Sexvedrebisa, mitingebisa da saarCevno saRamoebisa, saarCevno samzadisis
mTavari xazi partiul presaze gadioda (iremaZe, WanturiZe, 2017, gv. 64-79).
saqarTvelos moqalaqeebs arCevnebSi aqtiuri monawileobisken mouwodeb
da respublikis mTavroba da misi oficialuri presis organo gazeTi `saqa
rTvelos respublika~. vrcel statiebSi saubari iyo damfuZnebeli krebis,
demokratiul procesebSi moqalaqeTa monawileobisa da arCevnebis mniSvn
elobaze. gazeTis gverdebs msxvili SriftiT amSvenebda mowodeba _ `saqa-
rTvelos respublikis moqalaqeno, Tqven xelTaa Tqveni qveynis bedi! Tqven
unda gamosWedoT saqarTvelos Tavisufali cxovreba! moqalaqeno! 14, 15 da 16
Tebervals saqarTvelos damfuZnebeli krebis arCevnebia! emzadeT arCevnebi-
sTvis!~.7 uSualod arCevnebis dReebSi ki gazeTi vrcel mowodebebs aqveyneb
da _ `14, 15 da 16 Tebervals saqarTvelos damfuZnebeli krebis arCevnebia!
moqalaqeno! am dRes unda gadaswydes saqarTvelos bedi! Tqven TviTon unda
gamosWedoT igi! saqarTvelos erTi didi mterTagani iqneba arCevnebisadmi
gulcivoba! am sabediswero momentSi, rodesac mravali mteri gars gvarty
ia da sikvdiliT gvemuqreba, saqarTvelos moqalaqeno, Tqven unda gasceT
maT Sesaferisi pasuxi! iq sadac saWiroa _ iaraRiT xelSi da iq, sadac sityvaa
_ 237 _
_ sityviT. damfuZnebeli krebis arCevnebSi Tqven unda gamosTqvaT Tqveni
mtkice survili da udreki neba saqarTvelos damoukidebeli respublikis
da demokratiuli weswyobilebebis dasacavad. erT wuTsac ar daiviwyoT,
rom damfuZnebeli krebis arCevnebi udidesi movlenaa Cveni eris cxovre
baSi! arCevnebis dReebSi arc erTi ar darCeT Sin! yvelam miaSureT saarCevno
yuTebs! arc erTma ar dahkargoT xma!~.8
partiaTa presis organoebi saarCevno periodSi mudmivad beWdavda saagi
tacio masalebs. ibeWdeboda partiis sakandidato siebi, sadac saxelisa da
gvaris gaswvriv xSirad kandidatebis profesia da sxva mcire biografiuli
informaciebi iyo datanili. social-demokratiulma partiam, gamomdinare
iqidan, rom araerT presis saSualebas marTavda, ufro farTod gaSala
saarCevno kampania. sdp mowodebebsa da plakatebs qarTul, somxur, ru
sul da azerbaijanul enebze beWdavda.9 1919 wlis 22 ianvars gamoaqveyna
saarCevno programa, romliTac partia amomrCevels sTavazobda partiis
politikur gegmebs, partiis damfuZnebeli krebis saarCevno platforma
efuZneboda partiis mier ganvlil 25-wlian politikuri brZolis gamoc
dilebasac.10 partiuli presis gverdebze winasaarCevno periodSi xSirad ibe
Wdeboda satiruli leqsebi mowinaaRmdegeebis Sesaxeb, gansakuTrebiT xSiri
iyo satiruli leqsebi memarjvene edp-is misamarTiT. social-demokrati
uli partiis saarCevno kampaniisas mniSvnelovani roli eniWeboda lideris
faqtorsac, noe Jordania satirul leqsebSi `moxuc homerad~ an msgavsad
dadebiT konteqstSia warmodgenili.11
memarjvene erovnul-demokratiuli partia, saarCevno kampanias mitinge
biT, diskusiebiT, saRamoebisa da presis saSualebiT marTavda. gazeT `saqa
rTveloSi~ saarCevno periodSi gverdebi eTmoba giorgi gvazavas, spiridon
kediasa da sxva liderTa vrceli mimarTvebs. ibeWdeba sloganebi, saarCevno
nomeri, partiis wevrebisa da moqalaqeebisadmi mimarTvebi da mowodebebi.12
gazeTi saarCevno kampaniisas yuradRebas amaxvilebs sdp-is saarCevno kampan
iaSi kanondarRveviT monawile pirebze, memarcxene partiebis mier amomrCe
velTa motyuebasa da TavianTi ideologiuri platformis upiratesobaze.
socialist-revolucionerTa partia, sxva partiebis msgavsad, aqtiurad
iyenebda presis organos, gazeT `Sromas~, romelSic saarCevno periodSi
mudmivad ibeWdeboda sakandidato siebi, mowodebebi, saarCevno nomeri slo
ganebTan erTad da satiruli leqsebi sdp-isa da edp-is Sesaxeb. gansakuTre
biT aqtiurad mouwodebda partia glexebs, kerZod ibeWdeboda mowodeba _
`soc-rev. partia moiTxovs miwas miwis muSebisaTvis, Tavisuflebas yvelasa
Tvis. is sastik brZolas ucxadebs mTel kapitalistur wyobilebas muSaTa
_ 238 _
sabolood ganTavisuflebisaTvis. gaumarjos sias #3!~.13 partiam 1919 wlis
12 Tebervals amomrCevlebs saarCevno platforma gaacno.14
socialist-federalisturi partia amomrCevlebs gazeT `saxalxo saq
misa~ da `socialist-federalistis~ gverdebidan axsenebda partiis mier
ukanaskneli 15 wlis ganmavlobaSi ganvlil brZolis gzas.15 saarCevno kam
paniis warmoebisas ZiriTad aqcents miwis reformaze akeTebda. standar
tulad ibeWdeboda mowodebebi gazeTis pirvelive gverdebze. partiam 1919
wlis 26 ianvars amomrCevlebs saarCevno platforma warudgina.16
sididiT meore memarjvene politikuri Zala saqarTvelos erovnu
li partia, saarCevno kampanias ZiriTadad partiuli presis `sali kldis~
saSualebiT axorcielebda. gazeTi beWdavda partiul sias, gamoaqveyna
saarCevno programac. partia winasaarCevno kampaniisas gansakuTrebiT akri
tikebda sdp-s da edp-s. gazeTis wina gverds amSvenebda plakati, romelSic
glexi erovnuli partiis saarCevno nomriT `8~ ebrZoda `#1~-s muSis for
miT da `#2~-s inteligentis formiT.17
sxva partiaTa saarCevno kampania ar gamoirCeoda gansakuTrebiT aqtiuro
biT, radganac maT presis organoebi an saerTod ar hqondaT, an garkveuli
stabilurobiT ver gamoirCeoda. gamonaklis warmoadgenda daSnakcuTiuni.
arCevnebis Sedegebi
damfuZnebeli krebis arCevnebi samxedro moqmedebebis gamo gadaido ax
alcixisa da axalqalaqis mazrebSi, aseve politikuri sirTuleebis gamo
soxumis olqsa da borCalos mazraSi. klimaturi pirobebis gamo arCevnebi
gadaido maRalmTianeTSi _ svaneTis mazraSi da duSeTis mazris nawilSi
(iremaZe, WanturiZe, 2017, gv. 93).
centralurma saarCevno komisiam miiRo 16 qalaqisa da 13 mazris saarCev
no komisiebis mier Sedgenili oqmebi da gamosca Semajamebeli oqmi. 14-
16 Tebervals arCevnebSi monawileoba miiRo registrirebul amomrCevel
Ta daaxloebiT 60%-ma.18 aqtivoba gansakuTrebiT maRali iyo ozurgeTis
mazraSi, sadac registrirebul amomrCevelTa 80%-ze meti gamocxadda
saarCevno ubnebze. ozurgeTis mazraSi xmaTa 95% social-demokratiulma
partiam miiRo.19 centralurma saarCevno komisiam, arCevnebSi monawileTa
saerTo raodenobisa da damfuZnebeli krebis mandatebis saerTo raode
nobis mixedviT gansazRvra saarCevno metri, romelic krebaSi 1 mandats
_ 239 _
udrida, am ricxvma 3759 Seadgina.20 damfuZnebel krebaSi mandatebi 4 poli
tikurma subieqtma moipova: #1-109, #2-8, #3-5, #5-8. saarCevno komisiam
9 martis sxdomaze mandatebis ganawilebis Sesabamisad daazusta krebis ar
Ceul wevrTa siac.21
1919 wlis agvistosa da 1920 wlis gazafxulze ori damatebiTi arCevnebi
gaimarTa. pirveli _ borCalos, axalqalaqis, axalcixis, svaneTisa da duSe
Tis mazrebSi, meore _ ki soxumis olqsa da sxvadasxva mazrebisa da qalaqebis
gamotovebul ramdenime ubanSi.22 mandatebis ganawileba orive damatebiTi
arCevnebis dros Seicvala. damatebiT arCevnebisas krebaSi kidev ori axali
partia iqna warmodgenili #4 _ 3 da #8 _ 2 mandatiT. 1920 wlis maisis
mdgomareobiT mandatebi Semdegnairad gadanawilda: #1-102, #2-8, #3-6,
#4-3, #5-9, #8-2.23
daskvna
saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebeli krebis arCevne
bi, respublikis 1028-dRiani arsebobis ganmavlobaSi, araerT demokratiul
da instituciur reformasTan da progresul konstituciis SemuSavebasTan
erTad, erT-erT yvelaze mniSvnelovan movlenas warmoadgenda. qarTulma
politikurma speqtrma da respublikis moqalaqeebma, mravali politikuri
dabrkolebisa da samxedro safrTxeebis miuxedavad, SeZles demokratiuli
arCevnebis organizeba. am arCevnebSi yvela politikur subieqts SeeZlo
monawileoba da Tavisufali saarCevno kampaniis warmoeba. aseve CarTuli
iyo respublikis yvela moqalaqe, sqesis, eTnikuri da religiuri kuTv
nilebis miuxedavad.gansakuTrebiT mravalferovnebiT gamoirCeoda saarCev
no subieqtebi ideologiuri da instituciuri TaviseburebebiT, marTalia,
politikur speqtrSi calsaxad memarcxene-centristuli da memarcxene
partiebi dominirebdnen, Tumca memarjvene speqtric farTod iyo warmod
genili_ memarjvene-centristulidan radikalurad nacionalisturamde.
mniSvnelovani iyo arCevnebSi eTnikur umciresobaTa partiebis monawileo
ba. saarCevno kampania, faqtobrivad, sruli TavisuflebiT sargeblobda da
imdroisaTvis, partiebis xelT arsebuli resursebidan gamomdinare, sakmad
farTod iyo gaSlili. saarCevno kampaniaSi satiris roli mniSvnelovani gax
lda da amas politikur oponentTa Soris gansakuTrebuli komfrontacia
ar gamouwvevia. mniSvnelovani aspeqti iyo aseve eTnikuri umciresobebis
enebze, gansakuTrebiT memarcxene partiaTa, saarCevno masalebis arseboba.
rac Seexeba arCevnebis Sedegebsa da social-demokratiuli partiis amgvar
dominirebas, es mxolod respublikis 9-Tviani arsebobis Sedegs ar war
moadgenda, partiis eleqtoraruli kapitali, faqtobrivad, 25 wlis ganmav
20 scsa, f. 1834, aRw. 2, saq. 67
21 scsa, f. 1834, aRw. 2, saq. 17
22 scsa, f. 1834, aRw. 2, saq. 17
23 iqve.
_ 240 _
lobaSi dagrovda da ruseTis imperiul reJimis pirobebSic ki daaxloebiT
70-80% mxardaWeriT sargeblobda. zogadad, politikur speqtrSi memarcx
ene partiebis amdagvari dominireba da amomrCevelTa 93%-iani mxardaWera
am periodis saqarTvelos ganvlili gzisa da socialur-politikuri kon
teqstidan gamomdinareobda.
gamoyenebuli literatura:
Irakli Iremadze
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Library
Head of Center-Library for the Study of Democratic Republic of Georgia
The Legislative Branch of the Democratic Republic of Georgia _ The Constituent As-
sembly Election was an important event in the political life of Georgia. The Democratic
Republic of Georgia managed to hold free, general and democratic elections with all
political subjects. The process of elaboration of election legislation, pre-election cam-
paign and the election process was conducted in a completely democratic and free
political regime. Political subjects carried out the election campaign with the help of the
party press office to demonstrate election programs, slogans and political biographies.
One of the most important things in the elections was political satire, caricaturing and
mocking opponents.
Final election results largely reflected the existing interrelation of political powers.
Despite the dominance of one party, losing parties voiced no criticism.
The prepared work represents the complete chain of the process related to elections
and political trends. It is based on the existing research, materials preserved in National
Archives of Georgia and periodic editions of the Democratic Republic of Georgia.
_ 242 _
giorgi lacabiZe
kavkasiis samarTlis skolis doqtoranti
kavkasiis universiteti
_ 243 _
irCeva, gacdenisaTvis miecemoda dRiurad 5 man. da gzis xarjad versze _
25 kap. xolo vinc iq cxovrobda, sadac saqme irCeva, miecema dRiurad 3
man. iusticiis saministros ki am xarjebis dasafarad damatebiT finansebi
gamoeyo. es cvlileba aseve iTvaliswinebda nafic msajulis dajarimebas
`arakanonieri mizeziT sasamarTloSi gamoucxadeblobisaTvis.~4
1920 wlis agvistos gazeT `saxalxo saqmeSi~ vkiTxulobT, rom `mTel
sesiaSi sami-oTxi sxdoma Tu Semdgara. es xdeba imitom, rom ar iReben sa
Tanado zomebs, rom naficmsajulni gamocxaddnen sxdomaze. damfuZnebelma
krebam gasamjelo gaadida TuTxmet Tumnamde sxdomaze da dauswreblobi
saTvis kidev jarima gaadida aTas maneTamde.~5
am cvlilebidan SeiZleba vivaraudoT, rom moqalaqeebs marTlmsaju
lebis ganxorcielebis procesSi sazogadoebis aqtiuri monawileobis roli
ar hqondaT gacnobierebuli, an maTi damokidebuleba ar iyo pozitiuri
nafic msajulTa institutis mimarT da isini xSirad Tavs aridebdnen moqa
laqeobrivi valdebulebis Sesrulebas.
nafic msajulTa monawileobiT gadasawyvet saqmeebze Tavjdomaris
uflebas warmoadgenda dRiuri sargos daniSvna, ara marto nafic msaju
lebisaTvis, aramed maTTvisac, vinc sasamarTloSi iyo dabarebuli da visac
kanoniT hqonda sargos miRebis ufleba.6
1919 wlis 18 seqtembers pirvelad gaimarTa nafic msajulTa yriloba,
romelsac sul 57 nafici msajuli daeswro. yrilobis gaxsnas aseve daes
wrnen iusticiis ministri r. arseniZe da departamentis direqtori g. Jor
dania, romlebmac sityviT mimarTes nafic msajulebs.
_ 244 _
fizikuri naklis mqone pirebs ( brma, yru, munjsa da SeSlils).
nafic msajulTa siaSi ar SeiZleboda SeeyvanaT samRvdeloebis warmo
madgeneli, sasamarTlos TanamSromeli, prokuraturis muSaki, saxelmwifo
bankis xazinadari da molare, rkinigzis da fosta-telegrafis ufrosebi,
sakarantino dawesebulebaTa moxeleni, guberniis, mazrisa da soflis ko
misari da misi TanaSemwe, miliciis moxeleebi, samxedro da sazRvao uwyebis
calkeuli TanamSromlebi.
`nafic msajulTa sasamarTlos SemoRebis Sesaxeb~ mesame muxli aseve
iTvaliswinebda nafic msajulTa amosarCevad mudmivi da droebiTi siis
Seqmnas. nafic-msajulTa saerTo sia unda Sedgeniliyo qalaqebSi _ qalaqis
gamgeobebSi da mazrebSi _ mazris saerobo gamgeobisagan. saerTo sia unda
Sedgeniliyo yovel wels da unda damTavrebuliyo araugvianes pirvel
ivniss. xolo morig siaSi yoveli wlisaTvis Setanili unda yofiliyo sxva
daxva qalaqebSi gansxvavebulad. mag: TbilisSi _ 1200 piri, quTaisSi _ 1000
piri, soxumSi _ 800 piri, xolo is teritoriul erTeulebSi, sadac nafic
msajulTa sxdomebi weliwadSi sam sesiaze metjer ar tardeboda _ 60 piri.
saqarTveloSi nafic msajulTa sasamarTlo sistemis Taviseburebebi Zi
riTadad efuZneba anglo-amerikul models, romlis mixedviT, msajulebad
SemTxveviTi wesiT SeirCeva 12 moqalaqe; process uZRveba erTi profesion
ali mosamarTle, Tumca, piris braleulobasTan dakavSirebiT verdiqtis
gamotanis eqskluziuri uflebamosileba mxolod nafic msajulebs aqvT.8
`wminda nafic msajulTa modelisgan~ gansxvavebiT, e.w. `Sereul model
Si~, mosamarTle nafic msajulebTan erTad monawileobs verdiqtis gamota
naSi. 1919 wlis 17 ianvars, miRebuli `nafic msajulTa sasamarTloebis Se
moRebis~ Sesaxeb kanoniT meore Tavis meTerTmete muxli pirdapir ambobda,
rom `damnaSaved cnobilisaTvis sasjelis dadeba nafic-msajulebma unda
gadawyviton TavmjdomaresTan erTad,~ e.i. pirveli respublikis saqarTve
loSi moqmedebda `wminda nafic msajulTa modeli~ da mosamarTlisagan da
moukideblad wyvetdnen braldebulis damnaSaved cnoba-arcnobis sakiTxs.
8 SvangiraZe T., CxaiZe g., nafici msajulebi sisxlis samarTlis procesSi, Tbilisi, saqarTvelos
adamianTa uflebaTa qseli, 2016, gv. 5
_ 245 _
pirveli sxdoma 1919 wlis 8 marts gaimarTa. gansaxilveli hqondaT ori
saqme qurdobis Sesaxeb. 33 nafic msajulTa kandidats Soris 14 qalia, 25
qarTveli, 5 somexi da 3 rusi. msajulTa Soris Tanaxmad kanonisa sxdomaze
12 msajuls irCeven, Tormetidan ki erTs mamasaxlisad~.9
erT-erTi saqme, romelic 1920 wlis 3 marts sasamarTlom nafic msaju
lTa sabWos monawileobiT ganixila, iyo saxelmwifo Teatris diriJor sam
uel stolermanis saqme. samuel stolermans bralad meuRlis, aleqsandras
mkvleloba edeboda. `martis 3-s sagangebo sasamarTloSi daiwyo ganxilva
stolermanis saqmisa, romelsac brali edeba colis mkvlelobaSi. saqmis
viTareba Semdegi iyo: ianvris 15-s 1920 wels diliT, saxelmwifo Teatris
diriJorma samoel aleqsandres Ze stolermanma Tavis binaze, sasamarTlos
quCaze, ori gasroliT mohkla coli aleqsandra fedotis asuli,~10 _ 1920
wels rubrikaSi `sasamarTlo~ `saqarTvelos respublikam~ stolermanisTis
nafic msajulTa sabWos mier verdiqti gamoaqveyna. nafic msajulTa sabWom
stolermanis mier Cadenili danaSauli ganixila, rogorc ganzraxi mkvle
loba, ris gamoc is uvado Tavisuflebis aRkveTiT unda dasjiliyo, magram
nafic msajulTa sabWom is gaamarTla. gaiTvaliswina stolermanis mdidari
musikaluri buneba, Rvawli da damsaxureba imdroindeli saqarTvelos wi
naSe, misi mZime cxovreba da is tirania, romelSic mas uwevda yoveldRi
urad moRvaweoba da ris gamoc, Zaladobis msxverpli aRmoCnda da ramac
miiyvana danaSaulis Cadenamde.
1920 wlis 3 ivniss sasamarTlom nafic msajulTa monawileobiT ganixila
mkvlelobisa da yaCaRobis saqme da sasikvdilo ganaGeni gamoutana bral
debuls, Tumca aministiis kanoniT sikvdilis dasja patimrobiT Seecvala.
erT-erTi yvelaze didi saqme, romelic naficma msajulebma ganixiles,
iyo Salva maRlakeliZis da sxvebis saqme. maRalakeliZis da sxvaTa saqmis
ganxilva TiTqmis ori kvira grZeldeboda da amitom es procesi, im perio
dis marTalmsajulebis muSaobaSi, yvelaze xangrZlivad CaiTvala. saxelm
wifo moxeleebs braldeba ramdenime muxliT hqondaT wardgenili _ xazinis
fulis gaflangva, yalbi dokumentebis gamoyeneba da movaleobis gadame
teba. `xangrZlivi TaTbiris Semdeg nafici msajulni TavianTis ganaCen
iT maRalkeliZes da aznaurovs amarTleben, xolo danarCenebs damnaSaved
scnoben da patimarTa gamasworebel razmSi gagzavnas usajaven: CaCibaias _ ori
weliwad naxevriT, xolo iuSkeviCs, xoStarias da Sengelias _ weliwad nax
evriT. samoqalaqo saCivars sasamarTlo akmayofilebs. braldebulni CaCibaia,
iuSkeviCi da Sengelia winaswar gamoZiebis dros eqvs-eqvsi Tve isxdnen cixeSi,
magram sasamarTlos ganaCeniT es dro maT sasjelSi ar CaeTvlebaT~.11
gazeT `saxalxo saqmeSi~ nafic msajulTa institutis Temas mniSvnelo
vani adgili aqvs daTmobili. aq detaluradaa gadmocemuli nafic msajulTa
9 uzenaesi sasamarTlo http://www.msajuli.ge/index.php?m=797 (ukanasknelad iqna gadamowmebuli
07.02.2018)
10 iqve
11 iqve
_ 246 _
sasamarTlos irgvliv arsebuli problemebi. magaliTad, erT-erTi proble
ma, romelic aRniSnul gazeTSia dasaxelebuli, aris nafic msajulTa siebis
arasrulad, arasworad Sedgena. `TviT tfilisSic ki ver SeudgeniaT sa
Tanado sisruliT da sisworiT siebi da xSiria SemTxvevebi, rodesac nafici
msajuli gamoiricxeba sasamarTloSi siidan, vinaidan wera-kiTxva ar icis,
an ar icis qarTuli ena.~ aseve yuradReba iyo gamaxvilebuli iseT faqteb
ze, rogoricaa sxdomis gadadeba im mizeziT, rom nafici msajulebi ar
cxaddebodnen procesebze da es iwvevda zedmet xarjs. `aris iseTi SemTx
veva, rom sesia daniSnuls dros ver gaixsna, ver gaixsna igi verc meore
dRes, yovel SemTxvevaSi tfilisSi unda iyos miRebuli yoveli zoma, rom
ase ar gaRidebodes sxdomebi, Torem garda marTlmsajulebis siswrafis
interesebisa aq ilaxeba Cveni Raribi xazinis interesebic: modian mowmeebi,
romelTac eZleva gzis xarjebi, agreTve eZleva gasamrjelo im msajulT,
romelnic modian sxdomebze da Tu saqmeebi ase xSirad gadaido da sesiac
ki ver dainiSna, didi xarjebi mouva xazinas.~
gazeTis erT-erT nomerSi naTqvami iyo, rom aseve kargi iqneboda nafic
msajulTa sasamarTlos samoqalaqo saqmeebic ganexila. `olqis sasamarT
loebSi nafic msajulTa instituti, romelic SemoRebulia, dRes mxolod
sisxlis samarTlis ganyofilebebSi moqmedebs. unda iqnes SemoRebuli samo
qalaqo ganyofilebebSiac, rom yvela ZiebiT saqmeebi irCeodes maTi monaw
ileobiT~.12
sabolood, 1921 wlis 21 Tebervls miRebuli saqarTvelos konstituciis
81-e muxliT ganisazRvra, rom mZime sisxlis samarTlisa da agreTve poli
tikuri da beWdviTi danaSaulebisaTvis iarsebebda nafic msajulTa insti
tuti, riTac am instituciis konstituciuri garantia Seiqmna da xazi gaes
va imasac, rom nafic msajulTa sasamarTlo sul ufro da ufro xSirad
miiCneva Zvir siamovnebad.13
miuxedavad yvelafrisa, unda iTqvas, rom nafic msajulTa sasamarT
lo qarTuli sazogadoebis win gadadgmuli nabiji iyo da xazs usvamda im
faqts, rom qveyana win miiwevda da am institutis wyalobiT moqalaqeTa
samarTalSegneba ufro da ufro viTardeboda.
gamoyenebuli literatura:
_ 247 _
SvangiraZe T., CxaiZe g., nafic msajulebi sisxlis samarTlis procesSiT
bilisi, saqarTvelos adamianTa uflebaTa qseli, 2016
gazeTi `saqarTvelos respublika~
gazeTi `saxalxo saqme~
doliZe, a., nafic msajulTa sasamarTlo saqarTveloSi da misi Sesabamiso
ba adamianis uflebaTa evropul konvenciasTan, adamianis uflebebi da
samarTlis uzenaesoba, 2013
saqarTvelos erovnuli arqivis masalebi `saqarTvelos pirveli respub
lika~ gv.4 http://www.archives.gov.ge/uploads/other/2/2784.pdf (ukanasknelad
iqna gadamowmebuli 01.02.2018)
http://www.msajuli.ge/index.php?m=796 (ukanasknelad iqna gadamowmebuli
02.02.2018)
saqarTvelos damfuZnebeli krebis da saqarTvelos resublikis 1920 wlis
23 aprilis droebiTi kanoni http://www.msajuli.ge/index.php?m=796 (ukanask
nelad iqna gadamowmebuli 07.02.2018)
uzenaesi sasamarTlo http://www.msajuli.ge/index.php?m=797 (ukanasknelad
iqna gadamowmebuli 07.02.2018)
George Latsabidze
PhD student in Law
Caucasus University
The Jury Trial, the function of which is involving ordinary citizens in adjudication
process, is a common phenomenon around the world.
The institution of Jury Trial is familiar for Georgia as it has been a part of Georgian
common law. In Khevsureti the so called `Rjuli~ comprising 4-12 most outstanding men
of the region (all of whom were elderly men except certain cases when young males,
for their particular merit, could also become members) was a part of judicial proce-
dures. It’s noteworthy that members of such a court were called the juries and heard
and adjudicated on each and every case (be it a theft, divorce, reconciliation, etc.)
according to old customs and traditions.14
Pursuant to the amendment made on February 6, 2004 a new form of judicial
procedures was introduced ensuring public involvement in the adjudication process.
In October 2009, the Parliament adopted a new Criminal Procedure Code introducing
the issue of setting up a jury trial; the institute came into force on October 1, 2010.
14 Bejashvili T., Meishvili Z., The jury trial _ a brief history of the origin and development, Tbilisi., The Supreme
Court. 2012, p .16
_ 248 _
Paragraph 5 of article 82 of the Constitution of Georgia stipulates the following: `in Law
courts Jury Trial is introduced in the instances prescribed by Law and follow prescribed
legal procedures.~ Earlier than that, the first steps of introducing Jury Trial in Georgia
were taken under the first Republic of Georgia. Namely, in 1919 the National Council
and the government passed a law on `the Jury Trial~ determining: the list of the cases
to be judged by jury trial, the procedures of hearing and duties and obligations of the
jury.
Article 81 of the Constitution of Georgia adopted on February 21, 1921 introduced
the Jury Trial to adjudicate on the felonious crimes as well as for political and print
crimes. However, after the Soviet annexation of 1921, the Soviet regime exterminated
all the institutions associated with independence and sovereignty of Georgia including
the Jury Trial, as a symbol of impartial and just justice. The Jury Trial never operated
in practice.
The aim of the present article is to review and analyze the legal foundations and
regulations according to which the Jury Trial was first introduced and put into operation
in Georgia in 1917-1921. It also deals with the first composition of the Juries and the
cases heard and verdicts reached.
The article uses formal-logical and analytical research methods, which allows reveal-
ing its positive and negative sides, problem analysis and reaching a rational conclusion.
As a conclusion the work summarizes the legal acts dealing with and regulating the
Jury Trial.
_ 249 _
marina kobaxiZe
kavkasiis samarTlis skolis doqtoranti
kavkasiis universiteti
_ 250 _
Sic ar daukargavs aqtualoba. es iyo demokratiuli respublika, romelmac
ruseTis imperiis yofil periferiaze, bevr ganviTarebul qveyanaze adre,
Caatara sayovelTao arCevnebi orive sqesis moqalaqeTa monawileobiT;
miiRo konstitucia; daafuZna saxelmwifo institutebi; SeimuSava kanon
mdebloba.
mcire xniT miRweulma damoukideblobam mniSvnelovani kvali datova saqa
rTvelos istoriis furclebze. saqarTvelo iyo pirveli qveyana amierkavka
siaSi, romelmac damoukidebloba gamoacxada. aRsaniSnavia, rom eTnikur da
religiur sakiTxebSi tolerantobam da pluralizmma asaxva hpova damoukide
blobis aqtsa da konstituciaSi; samoqalaqo omSi CarTul ruseTis yofil
imperiaSi, didi gaWirvebis miuxedavad, saqarTvelo simSvidis, stabiluro
bisa da demokratiis kunZulad rCeboda; 1919 wels sayovelTao kenWisyriT
airCies damfuZnebeli kreba, romelic qarTveli xalxis demokratiul nebas
gamoxatavda. ar SeiZleba ar aRiniSnos is faqti, rom qalebma saarCevno xmis
ufleba saqarTveloSi miiRes ufro adre, vidre aSS-Si; demokratiul sawy
isebze arCeuli da dafuZnebuli adgilobrivi TviTmarTveloba; saqarTve
los konstitucia, romelic mowinave demokratiuli konstitucia iyo msof
lioSi da romlis SemuSaveba moxda wamyvan evropel eqspertTa daxmarebiT.
qarTveli xalxi damoukideblobis mopovebisTvis yovelTvis ibrZoda,
Tumca yvela mcdeloba warumatebeli iyo. sazogadoebrivi moZraobebi,
ajanyebuli jgufebi, moazrovneebi, sazogado moRvaweebi da a.S. wlebis gan
mavlobaSi cdilobdnen ruseTis winaaRmdeg gabrZolebas. damoukideblobis
mopoveba ar iyo martivi, amisaTvis saWiro iyo mTeli rigi etapebis gavla.
damoukideblobis mopoveba warmoudgenelia erovnuli cnobierebis Camoy
alibebis, demokratiuli politikuri kulturisa da saerTo mzaobis gareSe.
mecxramete saukunis meore naxevridan saqarTvelos politikuri da kul
turuli cxovreba did niadags amzadebda im movlenisTvis, romelic 1918
wlis 26 maiss moxda. damoukideblobamde, saqarTvelo jer qarTvelebis
cnobierebaSi gaerTianda, gaizarda da iqca demokratiul saxelmwifod.
swored warsulis damsaxurebaa, rom qarTveli xalxi mzad iyo damoukide
blobisTvis, romelic saqarTvelos ase moulodnelad daatyda Tavs.
saqarTvelos demokratiuli respublika 100 wlis win, 1918 wlis 26 maiss
oficialurad Seiqmna. 2018 wlis 26 maiss am respublikis Seqmna aRniSna. mi
uxedavad imisa, rom Seqmnidan sami wlis Semdeg, pirveli respublika sabWo
Ta ruseTma daipyro da misi sruli aneqsia moaxdina, am sami wlis ganmav
lobaSi saqarTvelos respublikam araerT warmatebas miaRwia.
damoukideblobis gamocxadeba umniSvnelovanesi movlena iyo, magram ar
iqneboda sakmarisi, Tu Semdgom swori nabijebi ar gadaidgmeboda. aucile
beli iyo damoukideblobis SenarCuneba-ganmtkiceba. axalgazrda respub
likis mTavrobas, mZime memkvidreobis pirobebSi, didi pasuxismgebloba
daekisra. saqarTvelos demokratiuli respublikis xelisuflebas unda
daemtkicebina, rom qveyanas SeeZlo, rogorc Rirseul saxelmwifos, ekono
mikuri da politikuri damoukideblobis pirobebSi arseboba. saqarTvelos
_ 251 _
istoriis es mokle monakveTi gamorCeulia imiT, rom aRdga 117 wlis winaT
gauqmebuli saxelmwifoebrivi damoukidebloba da Camoyalibda damou
kidebeli saqarTvelos mTavroba; amasTanave, meTxuTmete saukunis Semdeg,
pirvelad warmoiSva erTiani qarTuli saxelmwifo. ara samefo `ranTa da
kaxTa......~, aramed s a q a r T v e l o. aseve, am respublikam Semoitana da
warmatebiT danerga iseTi kategoriebi, rogoric iyo sayovelTao arCevne
bi, qalTa Tanasworuflebianoba, erovnul umciresobaTa uflebebi, reli
giuri pluralizmi da sxva mravali.
aRsaniSnavia 1918-1921 wlebis damoukidebeli saqarTvelos mmarTve
lobis formis ganxilva. 1918 wlis 26 maiss erovnulma sabWos wevrebma
erTxmad miiRes `saqarTvelos damoukideblobis~ aqti, romlis Semdeg qa
rTveli xalxi suverenuli uflebaTa matarebeli da saqarTvelo srul
fasovani damoukidebeli saxelmwifo gaxda.1 es gaxldaT pirveli samarT
lebrivi aqti, romelmac gansazRvra droebiTi mTavrobis politikuri
pasuxismgebloba erovnuli sabWos, parlamentis winaSe.2 is warmoadgenda
sxvadasxva partiebis koalicias, saidanac Tanamdebobebis umravlesoba so
cial-demokratebs hqondaT. Tavad erovnuli sabWo, romelmac saqarTve
los damoukidebloba gamoacxada da mTavroba daamtkica, saqarTvelos
demokratiuli respublikis sakanonmdeblo organos funqciis Semsrulebe
li gaxda. erovnul sabWoSi warmodgenili iyo yvela moqmedi politikuri
partia, garda bolSevikebisa. maT Soris, erovnul sabWoSi warmomadgenlo
ba hyavdaT saqarTveloSi mcxovreb eTnikur umciresobebsac. mogvianebiT,
1918 wlis 8 oqtombris dadgenilebiT, saqarTvelos erovnul sabWos saqa
rTvelos parlamenti ewoda. amasTanave, damoukidebeli aqtis safuZvelze
mTavrobis wevrebi angariSvaldebulni da politikurad pasuxismgebelni
iyvnen saqarTvelos damfuZnebeli krebis winaSe.3 damoukideblobis aqtiT
saxelmwifos politikuri mmarTvelobis formad aRiarebul iqna demokra
tiuli respublika. saqarTvelos pirveli respublikis mmarTvelobis forma
dasavleTis qveynebSi moqmedi konstituciebis mmarTvelobis sakvanZo prin
cipebis Serwymis _ sinTeziis Sedegi iyo. daiwyo erovnulsaxelmwifoebrivi
mSeneblobis procesi.4 saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis
ideologiuri safuZveli iyo evropuli tipis demokratiuli socializmi,
rac principulad upirispirdeboda socializmis rusul models, bolSe
vikur maqsimalizms. daiwyo TiTqmis yvela sferos reformireba da axali
saxelmwifoebrivi sistemis danergva. aRniSnuli periodisTvis saqarTvelo
1 aleqsandre bendianaSvili, saqarTvelos pirveli respublika (1918-1921), Tbilisi, 2015
2 beqa qanTaria, saxelmwifo mmarTvelobis formis sakiTxi saqarTvelos pirvel konstituciaSi
(mmarTvelobis dasavlur sistemebTan SedarebiTi kvleva), saerTaSoriso samarTlis Jurnali,
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti, Tbilisi, 2011
3 saqarTvelos pirveli respublika _ saqarTvelos erovnuli arqivi http://www.archives.gov.ge/
uploads/other/2/2784.pdf (10.04.2018)
4 beqa qanTaria, saxelmwifo mmarTvelobis formis sakiTxi saqarTvelos pirvel konstituciaSi
(mmarTvelobis dasavlur sistemebTan SedarebiTi kvleva), saerTaSoriso samarTlis Jurnali,
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti, Tbilisi, 2011
_ 252 _
maRali demokratiuli Rirebulebebis maCvenebel subieqts warmoadgenda
da regionSi gansakuTrebuli adgilis matarebeli iyo.5
1918-1921 wlebis saqarTvelos respublikaSi, iyo partiuli sistemis
Camoyalibebis mcdeloba. amasTanave, aRniSnuli wlebi parlamentarizmis is
toriis sawyisad miiCneva. saqarTveloSi XII saukuneSi samefo aristrokateb
sa da moqlaqeebs Soris SemuSavda idea, romelic iTvaliswinebda samefo
Zalauflebis SezRudvasa da parlamentis tipis xelisuflebis ganStoebis
Seqmnas. aRniSnuli idea, opoziciur liders, yulTu-arslans ekuTvnoda da
misi azriT, pirveli qarTuli parlamenti orpalatiani unda yofiliyo, ro
melsac `darbazi~ da `karavi~ unda wodeboda. Tumca, samwuxarod, aRniSnu
li idea mxolod da mxolod idead darCa da man, praqtikuli realizeba ver
hpova.6
parlamentarizmis istoria realurad saqarTveloSi 1918-1921 wlebSi,
damoukidebeli saqarTvelos parlamentiT iwyeba, rodesac 1918 wlis 22 no
embers saqarTvelos respublikis erovnulma sabWom damfuZnebelTa krebis
arCevnebis debuleba daamtkica, romelic damfuZnebelTa krebis partiuli
siebis mixedviT arCevas iTvaliswinebda. swored aRniSnuli debulebis sa
fuZvelze, 1919 wels arCeul iqna damfuZnebelTa kreba, romlis Semadgen
loba warmoadgenda damoukidebeli saqarTvelos pirvel umaRles sakanon
mdeblo organos.7
saqarTvelo am periodSi saparlamento respublika iyo. rasakvirvelia,
mmarTvelobis es forma moklebuli iyo wminda parlamentarizmisaTvis damax
asiaTebel principebs, rac gulisxmobda neitraluri politikuri figuris
_ prezidentisa da mTavrobis solidaruli pasuxismgeblobis uaryofas, par
lamentis daTxovnas. Tumca, mTavrobis wevris individualuri politikuri
pasuxismgeblobis arsebobis gamo, igi garkveulwilad uaxlovdeboda sapa
rlamento marTvis konstruqcias.8 sanam 1919 wlis saqarTvelos partiul
sistemaze vimsjelebT, aucilebelia imis aRniSvna, rom partiuli sistemis
ganviTarebisTvis aucilebeli iyo istoriuli gamocdileba, romelic axlad
damoukideblobamopovebul saqarTvelos saerTod ar gaaCnda. qveynis par
tiuli sistema Zalian mniSvnelovani faqtoria misi demokratiulobis gan
viTarebis Sefasebisas, aseve mniSvnelovania sistemis tipi. damoukideblobis
aRdgenis Semdeg, saqarTveloSi SeiZleba iTqvas, rom Gamoyalibda demokrati
uli politikuri wyobac, romlis Sedegi iyo politikuri partiebis sistemis
formirebis mcdeloba. damoukideblobis deklaraciis miRebisTanave, Camoy
5 beqa qanTaria, saxelmwifo mmarTvelobis formis sakiTxi saqarTvelos pirvel konstituciaSi
(mmarTvelobis dasavlur sistemebTan SedarebiTi kvleva), saerTaSoriso samarTlis Jurnali,
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti, Tbilisi, 2011
6 http://www.parliament.ge/ge/parlamentis-shesaxeb/parlamentisa-da-parlamentarizmis-shesaxeb-saqartve-
loshi-21 (10.04.2018)
7 iqve
8 beqa qanTaria, saxelmwifo mmarTvelobis formis sakiTxi saqarTvelos pirvel konstituciaSi
(mmarTvelobis dasavlur sistemebTan SedarebiTi kvleva), saerTaSoriso samarTlis Jurnali,
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti, Tbilisi, 2011
_ 253 _
alibda parlamentis winaSe pasuxismgebeli droebiTi koaliciuri mTavro
ba. marTalia, aRniSnul mTavrobaSi adgilebis umravlesoba mmarTvel Zalas
_ social-demokratias ekava, magram opoziciis warmomadgeneli ministrebi
sakmaod did gavlenas axdendnen saqarTvelos saSinao da sagareo politikis
gansazRvraSi.9 marTalia, ukve arsebobda garkveuli socialuri da politi
kuri forma, magram saWiro iyo misi konstituciur da politikur formaSi
moqceva. amisaTvis ki, saWiro iyo damfuZnebelTa krebis mowveva. saqarTve
los axal mTavrobas konstituciis SesamuSaveblad aucileblad sWirdebo
da legitimacia da xalxisgan miniWebuli ufleba. garda amisa, arCevnebis
Catareba iyo udidesi gamowveva axladSeqmnili demokratiisTvis.10 erovnu
li sabWo miiCnevda, rom aucilebeli iyo damfuZnebeli krebis Seqmna, rac
arCevnebis gziT unda momxdariyo. 1918 wlis 22 noembers saqarTvelos res
publikis parlamentma daamtkica damfuZnebeli krebis debuleba `damfuZne
beli krebis arCevnebisa~, romelic iTvaliswinebda sayovelTao, pirdapiri,
Tanaswori da faruli xmis micemiT damfuZnebeli krebis 130 wevris arCev
as. arCevnebis Catareba evaleboda centralur saarCevno komisias, misdami
daqvemdebarebul saqalaqo, samazro da sasoflo sazogadoebaTa komisiebs,
romlebSic unda Sesuliyvnen im politikur partiaTa da sazogadoebrivi
organizaciebis wevrebi, romelnic waradgendnen deputatobis kandidatTa
siebs.
albaT, logikurad ismeva kiTxva, arsebobda Tu ara imdroindel saqa
rTveloSi partiuli sisitema da ra roli Sasrula man qarTuli parla
mentarizmis ganviTarebaSi. robert huSkornis ganmartebiT, `politikuri
partia aris im moqalaqeTa avtonomiuri jgufi, romelsac sajaro uwyebebi
sa da samTavrobo organizaciebis xelSi Cagdebis mizniT, sakuTari kandi
datebis dasaxeleba da arCevnebSi brZola surs~.11 aRniSnuli ki miuTiTebs
im faqtze, rom partiuli sistema Camoyalibebisa da ganviTarebis etapze
iyo. amasTanave, politikur partiebs gaaCndaT yvela is niSan-Tviseba, rac
partiisaTvis aris damaxasiaTebeli. magaliTad, rogoricaa struqtura,
partiuli programa, mizani, gegmazomieri ideologiuri xedva da gammijna
vi xazebi _ politikuri partiebis mier SemuSavebuli xedvebi, principe
bi da ideebi, romlebsac partiebi eyrdnobodnen mniSvnelovan socialur,
ekonomikur da politikur sakiTxebTan mimarTebaSi.12 amasTanave, imdroin
del politikur partiebs axasiaTebdaT koleqtiuri identoba da organi
zaciuli gamoxatuloba. magaliTad, klasobrivi Tu sxva sazogadoebrivi
dayofis asaxva partiis ZiriTad dokumentebSi.13 gammijnav xazs naklebi
9 aleqsandre bendianaSvili, saqarTvelos pirveli respublika, (1918-1921), Tbilisi, 2015
10 iqve.
11 Richard s.katz and Wiliam Krotty, Handbook of Party Politics, SAGE Publications, London, 2006
12 Herbert Kitschelt, Party Politics, Formation of Party Cleavages in Post-Communist Democracies: Theoretical
Propositions. Published by SAGE, Oct 1, 1995, Downloaded from ppq.sagepub.com at Oxford University Librar-
ies on January 19, 2013
13 iqve.
_ 254 _
strategiuli sakiTxebic qmnida. msgavsi Temebi partiebs or dapirispire
bul banakad hyofda da amisda mixedviT nawildeboda eleqtoratic.
politikuri partiebis namdvili bumi 1919 wlis pirvel kvartalSi SeiniS
neboda. ramodenime partia mxolod imitom Seiqmna, rom monawileoba mieRo
arCevnebSi da Tavisi warmomadgenlebi gaeyvana saqarTvelos damfuZnebelTa
krebaSi. isini winasaarCevno brZolaSi Caebnen Zvel, staJian partiebTan. zo
gierT moRvawesa da politikoss partiebis simravle dadebiT movlenad, sazo
gadoebis politikuri mowifulobis niSnad da mravalpartiuli demokratiad
miaCnda. faqtia, rom aRniSnuli xelisufebis parlamenturi brZola iyo.14
umravlesoba aseT Sexedulebas ar eTanxmeboda, vinaidan, maTi azriT,
`partiaTa simravle niSnavs sazogado moRvaweTa xelovnurad gamravlebas.
Cveni qveynisaTvis sakmarisia ramdenime partia, seriozuli, Zirgamdgari,
partia didi sakiTxebisaTvis mzrunavi da amitom saWirod migvaCnia karli
kuri jgufebis mospoba, an maTi asimilacia romelime partiis mier~.15
pasuxi kiTxvaze, iyo Tu ara partiuli sistema Camoyalibebuli im perio
dis saqarTvelos politikur asparazze? aucilebelia mokled ganvixiloT
is tipologiebi, romelic Jan blondelma Camoayaliba. blondeli gvTava
zobs iseT partiul sistemas, rogoricaa orpartiuli, ornaxevarpartiuli
da mravalpartiuli sistemebi _ dominanti partiiT.16
TiToeul partias gaaCnda winasaarCevno programa, romelic mimarTuli
iyo amomrCevelTa ama Tu im segmentisken da romlis gatarebasac gegmavda
damfuZnebel krebaSi arCevis SemTxvevaSi.17
1919 wels Catarda saerTo-saxalxo, umaRlesi sakanonmdeblo organos
_ damfuZnebeli krebis arCevnebi. swored am dRidan iwyeba saqarTvlos
saarCevno istoria. Tumca, ar SeiZleba ar aRiniSnos is faqti, rom saqarT
veloSi manamdec iyo parlamentarizmis Canasaxi. kerZod, 1917 wels mowveu
li inerpartiuli sabWo, romelic SemdgomSi, 1918 wels, parlamentad gada
keTda. marTlia, is ar yofila pirdapiri wesiT arCeuli parlmenti, Tumca
man didi wvlili Seitana damfuZnebeli krebis CamoyalibebaSi, romelmac
SeimuSava saarCevno kanonmdebloba.18 SegviZlia Tamamad aRvniSnoT, rom
im dros centraluri saarCevno komisia pirvel arCevnebs sruliad momza
debuli Sexvda. 1918 wels daarsda pirveli saparlamento saarCevno komis
ia, romelmac samarTlebrivi mniSvnelobis aqtebi SeimuSava. amasTanave, ar
SeiZleba ar aRiniSnos, rom komisia dakompleqtebuli iyo moqmedi politi
_ 255 _
kuri partiebis warmomadgenlebisgan, romelsac arCevnebi unda Caetarebina
proporciuli saarCevno sistemis safuZvelze.19 aRsaniSnavia, rom aRniSnul
arCevnebSi monawileoba orive sqesis amomrCevlebma miiRes; kandidatebad
daregistrirebuli ocamde qalidan ki damfuZnebel krebaSi xuTma qalma
daikava adgili; Tumca, ar SeiZleba ar aRiniSnos winasaarCevno periodi,
romelic miuTiTebda imdroindel saqarTveloSi demokratiuli sistemis
arsebobaze. arCevnebSi monawile 15 politikuri subieqtidan damfuZnebel
krebaSi mxolod 4 moxvda. saboloo jamSi, damfuZnebeli kreba warmod
genili iyo eqvsi fraqciiT. paradoqsia, magram im periodSi opiziciuri
partiis warmomadgenlebi miuTiTebdnen iseT sagangaSo tendenciaze, ro
goricaa mmarTveli partiis mier winasaarCevno procesesisas saxelmwifo
resursebis gamoyenebaze. al. asaTiani (erovnul-demokratiuli fraqcia):
`warmomadgenlobiTi organos Seqmna... mxolod maSin SeiZleba, Tu saarCevno
muSaobis dros kanoni savaldebulod iqneba miCneuli da erTnairi uflebiT
iqnebian aRWurvili yvela partiebi. Tu kanons araviTari angariSi ar gae
wia, `partiul ZalTa ganwobilebis sistemiT~, mmarTveli partia yovelTvis
moaxerxebs iseTi Sedegebis miRebas, rogoric esurveba~.20 aRsaniSnavia, wi
nasaarCevno periodSi beWduri mediis roli, romelic saarCevno uflebis
mqone moqalaqeebs mouwodebda saarCevno siebSi gadaemowmebinaT sakuTari
Tavi da aucileblad wasuliyvnen arCvnebze da daefiqsirebinaT sakuTari
arCevani. vinaidan, `swored arCevnebis gziT moxdeboda imis Sefaseba da
gadasinjva, Tu ra gaukeTebiaT TiTqmis erTi wlis ganmavlobaSi saTaveSi
mosul xelmZRvanelobas~.21
rodesac saubaria 1919-1921 wlebis saqarTvelos demokratiuli res
publikis mmarTvelobis formasa da samarTlebriv reJimze, ar SeiZleba
ganxiluli da gaanalizebuli ar iqnes saqarTvelos pirveli konstitucia,
romelic damfuZnebelma krebam 1921 wlis 21 Tebervals miiRo da man mxo
lod 4 dRe iarseba.22 Tumca, istoriuli mniSvnelobiT, aRniSnuli faqti
miuTiTebs imaze, rom is upirispirdeboda TviTnebobas da gansazRvravda
samarTleriv saxelmwifos, sadac dasaSvebi da miRebuli iyo is, rac kon
stituciiT dadgenil wesebs Seesabameboda. amasTanave, man imdroindeli xe
lisuflebis SemzRudveli roli Seasrula.23
saqarTvelos demokratiul respublikas konstituciis miReba rTul
pirobebSi mouwia. saxelmwifos mTavar dokumentze muSaoba damfuZnebeli
krebis arCevisTanave daiwyo. damfuZnebelma krebam mesame sxdomaze, rome
lic 1919 wlis 18 marts Catarda, airCia sakonstitucio komisia 15 wevris
19 aleqsandre bendianaSvili, saqarTvelos pirveli respublika (1918-1921). Tbilis, 2015
20 iqve.
21 iqve.
22 1921 wlis saqarTvelos demokratiuli respublikis konstitucia http://constcourt.ge/ge/publica-
tions/books/1921-wlis-saqartvelos-demokratiuli-respublikis-konstitucia.page (10.04.2018)
23 marina kobaxiZe, parlamenti, aRmsarulebeli xelisufleba da saqarTvelos konstitucia, Jur
nali `parlamenti~, Tbilisi, 2017, dekemberi
_ 256 _
SemadgenlobiT. saqarTvelos ruseTis wiTeli armia esxmoda Tavs, ris ga
moc daCqarda konstituciis miRebis procesi. saqarTvelos damfuZnebelma
krebam, 1921 wlis 21 Tebervals konstitucia erTxmad miiRo.24 saqarTvelos
konstituciis mmarTvelobis gza dasavluri tipis mmarTvelobis konsti
tuciur modelebze gadis. unda aRiniSnos, rom sainteresod gadawyveti
li mmarTelobis formis gamo, pirveli konstitucia iyo erT-erTi pro
gresuli evropis kontinentze. garda amisa, igi im dros aRiarebda iseT
Rirebulebebs, rogoricaa: Tavisufleba, demokratia da samarTlebrivi
saxelmwifo, romelTac dRevandeli evropa eyrdnoba.25 saqarTvelos kon
stituciis proeqts gascnobia TvalsaGino britaneli politikuri moRvawe
ramsei makdonaldi, romelic miuTiTebda, rom qarTvelma xalxma aRniSnuli
konstituciis proeqtis SemuSavebiT mTel kacobriobas daumtkica, rom is
maRali samarTlebrivi kulturisa da politikuri Segnebis mqone eria.26
saqarTvelos konstituciaSi mkafiod aisaxa pirveli mTavrobis miznebi,
SeeqmnaT demokratiuli, ganviTarebuli, Tanaswor uflebebze orientire
buli evropuli konstitucia, romelic mTels msoflioSi erT-erTi gamor
Ceuli iyo. unda aRiniSnos, rom saqarTvelos demokratiuli respublikis
konstituciam mniSvnelovani roli iTamaSa saqarTvelos konstituciona
lizmis istoriisa da saqarTvelos saxewlmwifoebriobis ganviTarebaSi.27
marTalia, mas realurad arc erTi dRe ar umoqmedia, Tumca igi mniSvnelo
van dokuments warmoadgens. misi aRdena orjer scades 1990-ian wlebSi. pir
velad 1992 wlis 21 Tebervals, rodesac igi saqarTvelos samxedro sabWom
aRadgina, Tumca man mxolod sami dRe imoqmeda. meore mcdeloba iyo 1993
wels, rodesac saxelmwifo sakonstitucio komisias daevala 1921 wlis kon
stituciis axali redaqciis SemuSaveba, magram arc amjerad moxerxda misi
aRdgena. mis nacvlad miRebul iqna axali konstitucia, romelic daeyrdno
1921 wlis konstituciis ZiriTad principebs.28
samwliani damoukideblobis periodi ruseTis mier saqarTvelos dapyro
biT dasrulda da demokratia droebiT damarcxda Cvens qveyanaSi. saqarT
velos mTavroba da damfuZnebeli krebis wevrTa umravlesoba 1921 wels em
igraciaSi, safrangeTSi, wavida. daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom axali
respublika warmoadgenda evropuli liberalizmis, parlamentarizmis, na
cionalizmisa da socializmis saqarTvelosTvis damaxasiaTebel Teoriul
nazavs. saqarTvelos social-demokratebi iyvnen pirvelebi evropaSi, rom
lebmac realurad xorci Seasxa social-demokratiis liberalur da yvel
_ 257 _
asaTvis Tanabar variants, imas, rac evropaSi 1960-1970-ian wlebSi gaCnda.
maT Camoayalibes mravalpartiuli saparlamento sistema, demokratiuli
adgilobrivi TviTmmarTeloba, gamoxatvis Tavisufleba, ekonomikuri da
politikuri pluralizmi. aseve, ar SeiZleba ar aRiniSnos erTmaneTisgan
eklesiisa da saxelmwifos gamijvnis faqtori.
damoukideblobis mopovebis Semdeg, saqarTvelos parlamentma 1995 wlis
24 agvistos miiRo saqarTvelos konstitucia, romelic misi organizebuli
wyobis, Semadgeneli nawilebis SeTanxmebulebis, Tanmimdevrobisa da gan
lagebis TavlsazrisiT, srulad pasuxobda demokratiuli qveynebisaTvis
damaxasiaTebel konstituciis moTxovnebs. Tumca, miuxedavad amisa, saqarT
veloSi politikuri Zalis cvlileba iwvevda konstituciis cvlilebas da
Sesabamisad, 1995 wlidan moyolebuli, saqarTvelos xelisuflebis cvli
lebasTan erTad xdeba saqarTvelos konstituciis cvlileba. 1918-1921
wlebis damoukideblobis periodi dasrulda ruseT-saqarTvelos morigi
omiT, saqarTvelos demokratiuli respublikis dacemiT da ruseTis saok
upacio reJimis damyarebiT. yvelaferi saqarTvelos gasabWoebisken midio
da. erTaderTi problema is iyo, rom qarTvelebs amis survili ar hqondaT.
qarTvelebi mzad iyvnen nebismieri nabijis gadasadgmelad, oRond damou
kidebloba SeenarCunebinaT. saqarTvelos mTavrobas gadadgoma da kapit
ulaciaze xelmowera ar gamoucxadebia, xolo damfuZnebel krebas Tavi
si uflebamosileba ar mouxsnia. es rom ase yofiliyo, maSin saqarTvelos
revkomis mier Zalauflebis aReba ruseTis agresiis miuxedavad, kanonier
saxes miiRebda da revkomi saqarTvelos mTavrobis samarTalmemkvidred iq
ceoda. amitom samarTlebrivi TvalsazrisiT, saqarTvelo gaxda ruseTis
intervenciis msxverpli. ruseTma moaxdina saqarTvelos okupacia, Zalda
tanebiTi gasabWoeba da faqtobrivi aneqsia. saqarTvelos axali xelisu
fleba, ukanono revkomi, faqtobrivad, warmoadgenda koloniur adminis
tracias da ruseTis saokupacio reJimis politikur subieqts. Cveni qveynis
istoria erTsa da imave adgilze brunavda da yvelaferi axlidan iwyeboda.
saukune gavida mas Semdeg, rac qarTvelma erma damoukidebloba movipov
eT da misi mniSvneloba gaviTaviseT. magram, samwuxarod, mezobeli qvey
nisaTvis, kvlav warmoudgeneli da amave dros, Znelad Sesagubelia Cveni
saxelmwifoebrivi Rirebulebisa da qarTveli xalxis istoriuli warsulis
mniSvnelobis monapovari. monapovari, romelsac damoukidebloba ewodeba
da romelic 21-e saukuneSi Znelad aRsaqmeli ar unda iyos civilizebu
li TiTeuli saelmwifosaTvis. magram, samwuxarod dRes, am wuTas, maSin,
rodesac Tqven kiTxulobT am statias 1919-1921 wlis damoukidebeli saqa
rTvelos istoriul-samarTlebriv warsulze, Cemi qveynis _ saqarTvelos
teritoriis 20% okupirebulia erTmorwmune mezobeli saxelmwifos mier...
_ 258 _
gamoyenebuli literatura:
saqarTvelos konstitucia
oTar melqaZe, sazRvargareTis qveynebis konstituciuri samarTali, Tb.,
`merani~, 2002
firuz qazemzade, brZola amierkavkasiisaTvis 1917-1921, qarTuli wignis
erovnuli centri, Tbilisi, gamomcemloba `poezia~, 2016
aleqsandre bendianaSvili, saqarTvelos pirveli respublika (1918-1921),
Tbilisi, 2015
stiven jonsi, saqarTvelos demokratiuli respublika, 1918-1921, Jurnali
`Cemi samyaro~, Tbilisi , 2014 weli
saqarTvelos pirveli respublika _ saqarTvelos erovnuli arqivi
beqa qanTaria, saxelmwifo mmarTvelobis formis sakiTxi saqarTvelos pir
vel konstituciaSi (mmarTvelobis dasavlur sistemebTan SedarebiTi kv
leva). saerTaSoriso samarTlis Jurnali, ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti, Tbilisi, 2011
marina kobaxiZe, parlamenti, aRmsarulebeli xelisufleba da saqarTvelos
konstitucia, Jurnali `parlamenti~, dekemberi, Tbilisi, 2017
Richard s.katz and Wiliam Krotty _ `Handbook of Party Politics~. SAGE Publications.
London, 2006 year
Herbert Kitschelt _ Party Politics, Formation of Party Cleavages in Post-Communist De-
mocracies: Theoretical Propositions. Published by SAGE, Oct 1, 1995, Downloaded
from ppq.sagepub.com at Oxford University Libraries on January 19, 2013
1921 wlis saqarTvelos demokratiuli respublikis konstitucia http://
constcourt.ge/ge/publications/books/1921-wlis-saqartvelos-demokratiuli-respublik-
is-konstitucia.page
http://www.archives.gov.ge/uploads/other/2/2784.pdf
http://www.parliament.ge/ge/parlamentis-shesaxeb/parlamentisa-da-parlamenta-
rizmis-shesaxeb-saqartveloshi-21
_ 259 _
Marina Kobakhidze
PhD student in Law
Caucasus University
The paper deals with the topic of independence of the First Republic of Georgia. The
relevance of the topic resonates with the 100th anniversary of independence on May
26, 2018. A thorough study of the history of the First Republic and its analysis in the
legislative framework is a much needed task.
The First Republic existed for a short period of less than three years, but has left
many issues to study and analyze that are relevant in modern times. This work rep-
resents an important step towards the studies of that period. A number of works and
numerous articles have been published regarding this issue; however, majority of them
are of historical character and are rarely analyzed from the legal perspective. Therefore,
the analysis presented in this work examines the details of 1919-1921 First Republic of
Georgia in the legal prism.
In the paper, the form of governance of the first republic is analyzed in details.
An attempt is made to establish election and party system and analyze the first con-
stitution, necessity of its adoption and its impact on today’s reality from the legal
perspective.
In order to achieve the purpose, the paper uses historical, legal and non-legal sourc-
es, archival materials unknown until recently and preserved in the National Archive of
Georgia and the National Library of Georgia. In addition, the paper includes Georgian
periodicals published during the existence of the First Republic containing a great deal
of information on the subject in question.
_ 260 _
TaTia nikvaSvili
iv. javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universitetis studenti
cira jananaSvili
iv. javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universitetis studenti
_ 261 _
istoriuli eqskursi 1918 wlamde
saqarTvelom samwliani damoukideblobis mopovebisTvis sakmaod mwvave
gza gaiara. me-19 saukunis dasawyisSi ruseTis mier saqarTvelos dapyrobam
mosaxleobaSi didi mRelvareba gamoiwvia. amas cxadyofs 1907 wels haagis
saerTaSoriso konferenciaze qarTveli anarqistis, varlam CerqeziSvilis
iniciativa `qarTveli xalxis peticiis~ Sedgenaze, romelic saerTaSori
so masStabiT adanaSaulebda ruseTs giorgievskis traqtatis darRvevaSi,
aneqsiaSi, 1905-1906 wlebSi `pogromebis~ mowyobaSi guriis teritoriaze
da iTxovda traqtatis muxlebis safuZvelze saqarTvelosTvis politiku
ri avtonomiis miniWebas. miuxedavad imisa, rom peticias, romelsac sami
aTasamde xelmomweri hyavda, realuri Sedegi ar mohyolia, CerqeziSvilis
sityvebiT, `asi wlis Semdeg pirvelad iyo, rom qveynierebam saqarTveloze
dailaparaka~. aTi wlis Semdeg ki saqarTvelo erovnuli saxelmwifoebrio
bis aRdgenis gamowvevis winaSe aRmoCnda.
damoukideblobis gamocxadebamde saWiro iyo rogorc saSinao pirobebis,
ise xelsayreli sagareo viTarebis arseboba. miuxedavad imisa, rom saqarTve
loSi aqtiurad mimdinareobda rusifikaciis politika, qarTvelma xalxma Se
Zlo saerTo-erovnuli cnobierebis miRweva da amasTan, gaiTavisa demokrati
is fundamenturi Rirebulebebi. 1917 wels amierkavkasia sabWoTa ruseTs
moswyda da daiwyo ruseTisgan faqtobrivi CamoSorebis procesi. Seiqmna `am
ierkavkasiis seimi~, amavdroulad, amierkavkasia TurqeTis mier okupaciis
safrTxis winaSe aRmoCnda. aseT pirobebSi gamoyofis sakiTxi daCqarda: ba
Tumidan saqarTvelos erovnuli sabWosadmi gamogzavnil saidumlo werilSi
akaki Cxenkeli damoukideblobis gamocxadebas iTxovda: `uriskod araferi
ar keTdeba. saxelmwifo vis dauarsebia uriskod! saWiroa gambedaoba da
kidev gambedaoba!~ amrigad, damoukideblobis aRdgenaSi mniSvnelovani roli
Seasrula 1917 wlis 22 noembers arCeulma erovnulma sabWom, romelic, faq
tobrivad, xelisuflebis Canasaxs warmoadgenda. sabWo sabolood SeTanxmda,
rom mas, noe Jordanias TavmjdomareobiT, qveynis droebiTi parlamentis
roli Seesrulebina. Tuki 1908 wels daweril statiaSi `qarTveli xalxi da
nacionalizmi~ noe Jornadias miuReblad miaCnia saqarTvelos politikuri
avtonomiis moTxovna, mogvianebiT igi pozicias Seicvlis da saWirod cnobs
saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebasac. seimis TviTlikvidaciis Sem
deg. 1918 wlis 26 maiss gaixsna saqarTvelos erovnuli sabWos istoriuli
sxdoma. noe Jordaniam mokle Sesavali sityvis damTavrebis Semdeg `saqarT
velos damoukideblobis aqti~ waikiTxa, romlis pirveli muxli gvauwyebda:
`amieridan saqarTvelos xalxi suverenul uflebaTa matarebelia da saqarT
velo sruluflebovani damoukidebeli saxelmwifoa~.
_ 263 _
saboloo gamoqveynebas, adgenda damfuZnebeli krebis arCeuli wevrebis
sias da sxva.5
damfuZnebeli krebis arCevnebi igegmeboda 1919 wlis gvian gazafxul
ze. Tumca dekemberSi komisiis winaSe iniciativiT wardga mTavrobis wevri,
Ss ministri noe ramiSvili, romelic csk-s arCevnebis daCqarebas sTxovda.
male ixsneboda versalis sazavo konferencia, sadac saqarTvelos del
egacias unda hqonoda iuridiuli legitimacia. axali wlis dResaswaulze
csk-m daadgina arCevnebis TariRi _ 14,15 da 16 Tebervali.
debulebis meoTxe Tavis muxlebi Seexeboda saarCevno siebs, romlis mixed
viT isini unda Semdgariyo yvela ubanze, cal-calke da gamoqveynebuliyo
arCevnebamde aranakleb 30 dRisa. moqalaqes ufleba hqonda saCivriT miemarTa
komisiisTvis. mexuTe Tavi Seexeboda damfuZnebeli krebis sakandidato siebs.
partiebs ufleba hqondaT erT koaliciaSi Sesvlisa, aseve, daculi iyo par
tiebs Soris jansaRi konkurencia. meeqvse Tavis mixedviT xmis micema xdeboda
saarCevno baraTebiT, romlebic garegnulad erTnairi unda yofiliyo.
xazgasasmelia, rom saarCevno ubanze akrZaluli iyo yovelgvari saarCev
no agitacia. saarCevno SenobaSi ar uSvebdnen SeiaraRebul pirebs da nasvam
amomrCevlebs. komisiis Tavmjdomares ufleba hqonda saWiroebis SemTxveva
Si gamoeZaxebina milicia an jariskacebi. aq aRsaniSnavia debulebis mecxre
Tavi, romlis Tanaxmad pirebi, romlebic Seecdebodnen saarCevno procesi
saTvis xelis SeSlas, iqnebodnen dasjilni. magaliTad, amomrCevelTa mosy
idva nebismieri gziT da msgavsi darRvevebisTvis debuleba iTvaliswinebda
sasjelebs, rogorc datusaRebis, aseve fuladi sazRauris saxiT.6
aqedan gamomdinare, saqarTvelos damfuZnebeli krebis saarCevno
debuleba srulyofili, pluralistuli saqmianobis Sedegad miRebuli
dokumenti iyo, romelic pirdapiri proporciuli gziT, damoukidebeli
saqarTvelos istoriaSi pirveli mravalpartiuli, sayovelTao arCevnebis
Catarebis fundamentad iqca.
saarCevno kampania
winasaarCevno kampania partiebs Soris met-naklebad Tanabar pirobebSi
mimdinareobda. ar izRudeboda sityvis Tavisufleba, saarCevno Sexvedrebi,
Tavisufali gadaadgileba da mitingebi _ miuxedavad imisa, rom saqarTvelo
saomar dapirispirebebSi imyofeboda.
saarCevno kampaniis farglebSi TiTqmis yoveldRiurad gamoicemoda ro
gorc mmarTveli social-demokratiuli partiis gazeTi `erToba~, aseve
wamyvani opoziciuri partiebis gazeTebi: erovnul-demokratiuli partiis
`saqarTvelo~, saqarTvelos socialist-revolucionerTa partiis `Sroma~
da sxv. aqtiur saarCevno kampanias awarmoebda saqarTvelos nacionalis
turi partia, romelic gansakuTrebiT mwvaved upirispirdeboda mmarT
5 cinaZe, z., damfuZnebeli krebis saarCevno debuleba, qarTuli wyaroTmcodneoba, t. XV-XV, 223
6 iqve, gv. 224
_ 264 _
vel social-demokratebs.7 yvela partiisaTvis kritikis mTavari samizne ki
somxuri daSnakciuTuni gaxldaT, romelic somxeTTan samxedro eskalaciis
pirobebSi aSkarad antisaxelmwifoebrivi politikis gzas adga da aqamdec
xazi esmeboda am partiis `provokatorul da avantiuristul rols~8.
winasaarCevnod aqtiurad gamoiyeneboda saarCevno plakatebi, sadac datani
li iyo politikuri liderebis fotoebi da saarCevno lozungebi. magaliTad,
social-demokratebis mimarTvebi ase JRerda: `omianobis xanaSi muSebma xangr
Zlivi brZoliT mopovebuli uflebani yvelgan dakarges. social-demokratiam
saqarTveloSi moipova 8 saaTis samuSao dRe da uzrunvelhyo kavSirTa Tavi
sufleba da Sromis dacva. xma mieciT muSaTa partiis sias!~ saarCevno kampani
is warmoebisas partiebi aqtiurad iyenebdnen politikuri Tematikis leqsebs,
sadac xSirad qilikiTa da SarJiT moixseniebdnen oponentebs. am mxriv gansa
kuTrebiT aqtiuri iyo gazeTi `erToba~. mTavrobis mowodebebi aqtiurad ibe
Wdeboda mTavrobis oficialur organoSi gazeT `saqarTvelos respublikaSi~.
magaliTad, `Tqven unda gamosWedoT saqarTvelos Tavisufali cxovreba!~
winasaarCevno kampanias ar Cauvlia darRvevebis gareSe. gvardielebis mxridan
aRinusxa opoziciuri partiebis mxardamWerTa Seuracxyofis erTeuli faqtebi.
aseve, aRinusxa zogierT mazraSi adgilobrivi xelisuflebis mxridan saarCevno
saqmianobaSi xelis SeSlis mcdelobebi, razec csk dauyovnebliv reagirebda.9
aRniSnuli mcire xarvezebis analizisas aSkaraa, rom cvlilebebis
etapze myof saqarTveloSi arCevnebisadmi mkeTri emociuri damokidebule
ba SeiniSneboda, rac dResac, 21-e saukuneSicaa damaxasiaTebeli. metic,
SeiZleba iTqvas, rom cifruli ganviTarebis epoqaSi ara mxolod saqarTve
loSi, aramed, msoflioSi winasaarCevno agitaciam sxva, ufro mwvave da ara
civiluri saxe SeiZina. aqedan gamomdinare, unda iTqvas, rom damfuZnebeli
krebis winasaarCevno kampaniam demokratiuli principebis dacviT Caiara.
_ 265 _
arCevnebi 14-16 Tebervals Catarda, romelSic amomrCevelTa daaxloe
biT 60%-ma miiRo monawileoba, rac sakmaod maRali maCvenebelia. uinston
CerCili ambobda: `cud xelisuflebas irCevs kargi xalxi, romelic ar da
dis arCevnebze.~ kargad Cans, rom mosaxleobis did nawils kargad esmoda
da gaazrebuli hqonda Tavisi moqalaqeobrivi vali, raSic didi wvlili
Seitana winasaarCevno kampaniam.
ZiriTadi arCevnebi 13 mazrasa da 17 qalaqSi Catarda. saarCevno pro
cesis mSvid viTarebaSi warmarTvisaTvis saarCevno komisiasa da Sinagan
saqmeTa saministros mudmivi miwer-mowera hqondaT. uamindobis, samxedro
viTarebisa da sxvadasxva mizezis gamo ramdenime adgilze gadaido, Tumca
mcire xanSi aq damatebiTi arCevnebi Catarda.11
erovnul-demokratebma da socialist-federalistebma damfuZnebeli
krebis arCevnebis kanoniereba da gamoqveynebuli Sedegebi eWvqveS daayenes.
maT aRniSnes, rom saarCevno komisiebis umravlesoba erTferovani iyo, maT
Si mxolod social-demokratebi Sediodnen. isini gavlenas axdendnen amom
rCevlebze, arasworad iTvlidnen xmebs. `erovnul-demokratiulma fraq
ciam saWirod CaTvala am movlenebis aRniSvna, magram ara imisTvis, rom
damfuZnebeli krebis suverenoba uaryos, aramed imisTvis, rom es mZime
Sedegebi daviwyebuli ar iyos damfuZnebeli krebis mier maSin, rodesac
igi saarCevno kanonis SemuSavebas Seudgeba momavali parlamentisTvis.~12
miuxedavad imisa, rom opoziciuri partiebis gazeTebi saubrobdnen dar
Rvevebze, yvela maTgani aRiarebda social-demorkatebis didi upirateso
biT gamarjvebas.13
arCevnebis Sedegebi *
arCevnebis dasrulebis Semdeg, 9 marts damfuZnebeli krebis central
urma saarCevno komisiam, samazro, saolqo da saubno saarCevno komisiebis
saarCevno oqmebis safuZvelze daamtkica arCevnebis Semajamebeli oqmi.
damfuZnebeli krebis arCevnebze mosul amomrCevelTa kanonieri xmebis
raodenoba iyo 616 150, Tumca arCevnebze mosulTa ricxvi Seadgenda 618
675 kacs. 2 525 amomrCevlis xma baTilad iqna cnobili.
damfuZnebeli krebis arCevnebSi, Tavdapirvelad, 130 mandatidan 122 mandati
zomierad memarcxene da radikalurad memarcxene partiebma miiRes. memarjvene
erovnul-demorkatebma ki mxolod 8 mandati moipova da arCevnebSi mesame adgils
dasjerda. 1919-20 wlebis ganmavlobaSi damfuZnebeli krebis kidev 2 damatebiTi
arCevnebi Catarda. agvistosa da seqtemberSi arCevnebi gaimarTa soxumis olqSi,
axalcixis, axalqalaqis, borCalos mazrebSi, svaneTsa da TianeTSi. ganmeorebi
Ti arCevnebis Sedegad sakanonmdeblo organo sabolood ase dakompleqtda:
11 saqarTvelos iusticiis saministros erovnuli arqivi. <http://www.archives.gov.ge/ge/
page/1919-wlis-saqartvelos-damfudznebeli-krebis-archevnebi1>
12 bendianiSvili, a., saqarTvelos pirveli respublika: (1918 _ 1921 ww. ), 153
13 ix. sqolio 6
* eyrdnoba erovnuli arqivis monacemebs.
_ 266 _
`saqarTvelos social-demokratiuli partiam~ 109 mandati moipova;
`saqarTvelos social-federalista partiam~ _ 8 mandati; `saqarTvelos
erovnul-demokratiulma partiam~ _ 8 mandati; `saqarTvelos social
ist-revolucionerTa partiam~ _ 6 mandati; `daSnakcuTiunma~ _ 3 mandati;
`saqarTvelos erovnulma partiam~ _ 2 mandati.
aRsaniSnavia, rom krebis wevrebi iyvnen orive sqesis warmomadgenlebi da
umciresobebi, kerZod: somxebi, azerbaijanelebi, rusebi, berZeni da ger
maneli deputatebi.
saboloo oqmSi saarCevno komisiam, miuxedavad gamovlenili mciredi
darRvevebisa, arCevnebi demokratiulad miiCnia da Sedegebi daamtkica.
1919 wlis bolosaTvis damfuZnebeli kreba ukve eqvspartiuli gaxldaT.14
amasTan, saqarTvelo msoflioSi pirveli qveyana iyo, sadac xelisuflebis
saTaveSi social-demokratiuli partia movida. es arCevnebi imiTac iyo ga
morCeuli, rom deputatebidan 5 qali iyo, `social-demokratiuli partiis~
wevrebi. es msoflios maSindel realobaSi udidesi miRweva iyo, rac xazs
usvamda saqarTveloSi qalTa gansakuTrebul rols politikaSi.
14 iremaZe, i., saqarTvelos damfuZnebeli krebis arCevnebi, el.Jurnali CIVICUS N5, 14. <https://
issuu.com/cela.ge/docs/civicus_5>
15 <https://pirvelirespublika.blogspot.com/2016/03/1919-12.html>
16 bendianiSvili, a,. saqarTvelos pirveli respublika: (1918 _ 1921 ww. ), Tbilisi, 2001, 155-156
_ 267 _
lesobis miRebis Sedegad ufleba hqonda erTpartiuli mTavroba Seeqmna da
asec moiqca, ramac gaaZnela politikuri partiebis konsensusi, opoziciis
konstruqciuli muSaoba, garkveuli siZneleebi Seqmna sakanonmdeblo da
aRmasrulebeli organoebis saqmianobaSi. mmarTvel partiebsa da opozici
ur mxares Soris es daZabuloba kargad gamoCnda mTavrobis deklaraciis
samomavlo programis ganxilvis dros.17 socialist-federalistebma da es
erebma deklaracia marcxnidan gaakritikes, erovnul-demokratiulma fraq
ciam ki memarjvene mxare daiWira. kidev ufro mkacrad gaakritika mTavro
bis programa socialist-revolucionerTa fraqciam.
1919 wlis 25 aprils damtkicda damfuZnebeli krebis reglamenti, rom
lis safuZvelze Catarda damfuZnebeli krebis prezidiumis da mudmi
vi komisiebis arCevnebi. mudmivi komisiebis Semadgenlobis damtkicebis
procesSic mwvave brZola gaimarTa deputatebs Soris.18 yvelaze rTulad
Sesasrulebeli saqme daekisra sakonstitucio komisias, romelic 1 weli
muSaobda saqarTvelos konstituciis proeqtis Sedgenaze da TiTqmis
igi
ve dro dasWirda mis ganxilvas, rac damfuZnebeli krebis fraqcia
Ta mwvave debatebis viTarebaSi mimdinareobda. saqarTvelos konstitu
cia saboloo formiT 1921 wlis 22 Tebervals miiRes, wiTeli armiis Ta
vdasxmidan meTerTmete dRes. igi efuZneboda msoflios demokratiuli
qveynebis modelebs, rac saqarTvelos warmoaCenda demokratiul qveynad,
am cnebis saukeTeso gagebiT. es konstitucia iyo 3-wliani damoukide
blobis gvirgvini, amitom dasafasebelia damfuZnebeli krebis Sroma da is
wvlili, romelic maT saqarTvelosTvis yvelaze mniSvnelovani ZiriTadi
kanonis SeqmnaSi Seitanes.
daskvnis saxiT unda iTqvas, rom Tavisufali saqarTvelos pirvelma
demokratiulma arCevnebma TvalnaTlad aCvena meoce saukunis dasawyisis qa
rTveli sazogadoebis politikuri kulturis maRali done. amaze metyvelebs
rogorc saarCevno aqtivoba, ise is samarTlebrivi meqanizmebi, rac arCevnebs
zurgs umagrebda. garda qalTa CarTulobisa, pasiuri da aqtiuri saarCevno
ufleba miecaT saqarTveloSi mcxovrebi eTnikuri umciresobebis warmomad
genlebs. Sesabamisad, sazogadoebas gaazrebuli hqonda damfuZnebeli kre
bis idea _ amomrCevels, ganurCevlad eTnikuri kuTvnilebisa, organoSi war
momadgeneli unda hyoloda. aqedan gamomdinare, saqarTvelom warmatebiT
Caabara `demokratiis testi~. marTlac, es masStaburi arCevnebi Tanasworo
bis, tolerantobisa da sxva humanisturi faseulobebis demonstrireba iyo
qveyanaSi, romelsac saukuneze didxans dakarguli hqonda saxelmwifoebrio
ba da damoukidebloba, romelic sul ramdenime xnis win aRadgina.
moqalaqeTa xmebis mniSvnelovani nawili social-demokratiul partiaze
ganawilda, romelic sayovelTao keTildReobis saxelmwifos gavrcelebasa
da ekonomikuri demokratiis Seqmnas isaxavda miznad, rac mSromelTa ufle
17 bendianiSvili, a,. saqarTvelos pirveli respublika: (1918 _ 1921 ww. ), Tbilisi, 2001, 157
18 iqve, 161
_ 268 _
bebis dacvasac gulisxmobda. aqedan gamomdinare, naTelia, rom mosaxleo
bis didi interesi demokratiis gziT maTi mdgomareobis gaumjobesebisken
iyo mimarTuli. miuxedavad imisa, 1921 wels damoukideblobis dakargvamde
partiebs Soris civi omi da daZabuloba grZeldeboda, rac mosalodnel
ic iyo, isini mainc ibrZodnen ukeTesi saxelmwifos CamoyalibebisTvis. es
iyo progresuli qveyana, romlis xelisuflebaSi ar aRmoCnda politikuri
Zala, romelic rusebis mxareze gadavidoda.
gamoyenebuli literatura:
_ 269 _
Tatia Nikvashvili
BA student of Law, Ivane Javakhishvili Tbilisi State University
Tsira Jananashvili
BA student of Law, Ivane Javakhishvili Tbilisi State University
Ephemeral 1028 days of the First Republic of Georgia left a significant trace in the
history of Georgia that reflected on the socio-economic situation as well as prospects
of future development of the country. On May 26, 1918 pursuant to `the Act of State
Independence of Georgia~, Georgia became a subject of international law and thus
faced new challenges and opportunities for development.
The start of a new era is obviously impossible without elections, so after the inde-
pendence, the main issue was election of government in a fair way. Georgia should be
ready to pass a `test of democracy~, which meant legitimizing multi-party, universal
elections. It was decided to hold the elections of the Supreme Legislative Body of the
Democratic Republic of Georgia _ the Constituent Assembly.
While the amendments to the Constitution of Georgia in the reality of the XXI cen-
tury are still important for the issue of elections, the new epoch’s foundation was `the
provision of the election of the constituent assembly of Georgia~, which was deter-
mined by the universal, equal, direct and secret vote based on the proportional elector-
al system, popular in European countries. It is interesting to evaluate this provision by
taking into consideration democratic principles. It should be emphasized that both sexes
in the age group of 20 were granted the right to participate in the elections, which was
one of the progressive steps forward towards the democratization of the state.
The Democratic Republic was characterized by many parties, for it was necessary to
ensure effective political protection of the public interests. One of the significant chal-
lenges in the face of such a political pluralism was the pre-election campaign, during
which the deficiencies revealed essentially the role of the society at the stage of change
and, in general, the quality of democracy. Thus, it is important to analyze these gaps.
The elections began on February 14, 1919, and lasted for three days, with 15 par-
ties participating, and the mandates were allocated to six of them. Despite the fact
that newspapers of the opposition parties were actively speaking about the violations
revealed in the elections, all recognized the victory of social democrats with great
advantage. The government received the mandate from the Georgian population and
began to work on the political, socio-economic basis and on the first constitution in the
history of Georgia. During its two-year history, the Assembly adopted 126 laws, notably
on citizenship, agriculture, legal system, etc. That is why the election of the Constituent
Assembly is a significant step in Georgian political history.
The aim of our work is to evaluate Georgia’s political and legal aspects of this period, in
particular to assess elections and political co-existence. It is important to determine what was
the quintessence of democracy in the country that was `born in the process of destruction~.
_ 270 _
ekonomika
medea zurabiSvili
kavkasiis ekonomikis skolis doqtoranti
kavkasiis universiteti
_ 273 _
uliyo 25% im wminda mogebidan, romelsac valutiT miiRebda mTavroba da
misi organoebi sxvadasxva savaWro xelSekrulebebidan da operaciebidan.
1920 wels mTavrobis sxdomaze damtkicda savaluto operaciis SemoRe
bisaTvis saWiro instruqciebi, romlis mixedviTac saqarTvelos saxelm
wifo banki sakredito dawesebulebebze gascemda ucxo valutis SeZenisTvis
nebarTvebs. miRebuli iqna gadawyvetileba, riTac saxelmwifo banks unda
miscemoda savaluto fondi. amis gamo mas bazris saerTo pirobebis mixed
viT, unda daewesebina valutis kursi yovel gansazRvrul droisTvis. am
asparezze saxelmwifo bankis gamosvla vaWar-mrewvelTa wreebisTvisac xe
lsayreli iqneboda, radgan maT saSualeba eZleodaT zustad gaerkviaT va
lutis kursi da Sesabamisad, ar iqnebodnen damokidebulni mxolod kerZo
moTamaSebze. amave dros daigegma, rom qveyanaSi saqonlis yidva-gayidva da
angariSsworeba usaTuod mxolod bonebiT ganxorcielebuliyo.
funqcionirebis mcire xnis miuxedavad, saxelmwifo bankma saqarTve
losaTvis bevri sasargeblo da mniSvnelovani saqmis gakeTeba moaswro:
ganaxorciela fulis reforma, Seqmna mniSvnelovani ucxouri savaluto
rezervebi, mimoqcevidan amoiRo amierkavkasiis komisariatis bonebi. am
ukanasknelis Tavisufali mimoqceva aSkarad zRudavda suverenuli saqarT
velos fulad-sakredito sferos.
saqarTvelos saxelmwifo bankis mizanmimarTuli politikis Sedegi iyo
is, rom ruseTis yofili imperiis teritoriaze am droisaTvis dabeWdil
nebismier fulis erTeulTan SedarebiT, saqarTvelos demokratiuli res
publikis maneTi yvelaze mtkice valutad iTvleboda. misi kursi ruseTis
`saxelmwifo sakredito bileTebisa~ da amierkavkasiis bonebis paritetuli
iyo, ris gamoc igi Tavisuflad mimoiqceoda ara mxolod amierkavkasiaSi,
aramed ruseTis postimperiul qveynebSic.
saqarTvelos saxelmwifo bankis saqmianobis Sedegad daregulirda fase
bi pirveladi moxmarebis sagnebze, SemuSavda fulis axali reformis ga
tarebis proeqtebi da ganxorcielda sxva mniSvnelovani RonisZiebebi.
1919 _ 1921 wlebSi qarTuli saxelmwifo muSaobda erovnuli valutis
Seqmnazec, saxelic mofiqrebuli hqondaT, mas marCili unda darqmeoda.
cnobili mxatvari evgeni lansere xatavda erT-erTi nominalis nimuSs, ro
melic erovnul muzeumSia daculi. marCili mimoqcevaSi germanuli markis
paritetuli kursiT unda gasuliyo. Tumca ruseTis mier saqarTvelos an
eqsiis gamo marCilis gamoSveba ar dascaldaT.
_ 274 _
gaaCnda damoukidebeli fuladi, sakredito da sxva sistemebi. axal qarTul
saxelmwifos unda ganexorcielebina centralizebuli ekonomikis demonta
Ji, Tavidan unda moexdina qveynis dabruneba sabWoTa eqsperimentidan bune
briv ganviTarebaze. qveyanas unda eswavla qcevebi, rogorc saerTaSoriso
samarTlis subieqts msoflio Tanamegobrobis qveynebTan mimarTebaSi, unda
Seeqmna civilizebuli msoflio ekonomikisaTvis damaxasiaTebeli garemo
ekonomikis ganviTarebisTvis.
1991 wels miRebuli sabanko kanonmdebloba araerT nakls moicavda.
upirveles yovlisa, mkafiod ar iyo gamoxatuli erovnuli bankis damou
kidebloba, rac mis saqmianobaSi aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xeli
suflebis arasasurvel Carevas xels ver uSlida. aseve, calsaxad ar iyo
Camoyalibebuli misi ZiriTadi funqciebi, kerZod centralur banks erT
droulad evaleboda antiinflaciuri politikis gatareba, `ekonomikis Se
wonasworebuli ganviTarebisa~ da meurneobis gaaqtiurebis stimulireba.
es centraluri bankisaTvis metad bundovan da winaaRmdegobriv sakiTxebs
gulisxmobda, rac, bunebrivia, xels uSlida efeqtiani politikis ganxor
cielebas.
Tanamedrove saqarTvelos erovnuli banki iseve rogorc pirveli saxel
mwifo banki angariSvaldebulia sakanonmdeblo organos _ parlamentis wi
naSe. sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisuflebis warmomadgenlebs
axla ukve ar aqvT mis saqmianobaSi Carevis ufleba. saqarTvelos erovnuli
bankis mogebac, rezervebis Sevsebis Semdeg, miemarTeba xazinis erTian an
gariSze.
saqarTveloSi 1991 wlidan finansuri sistemis zedamxedvelobis sxva
dasxva modeli iqna danergili: 1991_2007 wlebSi finansuri bazris sxva
dasxva segments Tavisi makontrolebeli hyavda. 2007-2008 wlebSi safinanso
seqtoris maregulirebeli erTiani organizacia _ safinanso zedamxedve
lobis saagento Seiqmna. 2009 _2013 wlebSi saqarTvelos erovnuli banki
zedamxedvelobda mTel finansur bazars, radgan 2009 wels globaluri fi
nansuri krizisis fonze ganxorcielda erovnuli bankis institucionalu
ri da funqcionaluri gaZliereba.
swored amdagvari zedamxedvelobis ufleba hqonda saqarTvelos saxel
mwifo banks pirveli damoukidebeli saxelmwifos funqcionirebis dros.
2013 wels sadazRvevo sferos zedamxedvelobis funqcia CamoSorda
saqarTvelos erovnul banks da ssip saqarTvelos dazRvevis saxelmwifo
zedamxedvelobis samsaxurs daekisra.
saqarTvelos pirveli saxelmwifo bankis msgavsad saqarTvelos erovnul
ma bankmac 1993 wels mimoqcevaSi droebiTi gadaxdis saSualeba _ kuponi
gamouSva. is inglisSi dabeWdes. 1994 wels, roca saqarTveloSi hiperin
flacia ganviTarda, saxelmwifom kuponis milioniani banknotic ki moWra.
laris SemoRebisas saxelmwifo kursi iyo 1 milioni kuponi 1 larTan.
rogorc 1918 wels, ise 1993 welsac aucileblobas warmoadgenda erovnu
li valutis msyidvelobiTunarianobisTvis Sesabamisi rezervebis Seqmna.
_ 275 _
1993 wels saerTaSoriso savaluto rezervebis Seqmna saqarTvelos
erovnuli bankis savaluto politikis ganxorcielebis erT_erT mniSvnelo
van prioritetebs warmoadgenda. im periodSi saqarTvelos teritoriaze mo
qmed iuridiul da fizikur pirebs, romlebic axorcielebdnen saqonlisa
da momsaxurebis eqsports, daevalaT, saxelmwifosaTvis savaldebulo wesiT
mieyidaT saeqsporto Semosavlis 12%, Semdeg es wesi 32%_mde gaizarda (es
wesi 1996 wels gauqmda). amiT xdeboda savaluti rezervebis dagroveba. amave
dros saerTaSoriso savaluto rezervebis Sevsebis erT_erTi mniSvnelovani
wyaro iyo saerTaSoriso safinanso organizaciebidan gamoyofili kreditebi
da grantebi, agreTve savaluto bazarze ucxouri valutis Sesyidva.
Sedegad, 1995 wlis 2 oqtombers mimoqcevaSi Semovida qarTuli erovnu
li valuta lari. fulis saxelwodeba aRebulia `vefxistyaosnidan~, ro
gorc zogadad, qonebis krebiTi saxeli. rac Seexeba xurda fuls, TeTrebs,
am saxeliT XI saukunis qarTul fuls, vercxlis monetebs moixseniebdnen.
Tavdapirvelad saqarTvelos erovnuli valuta mibmuli iyo aSS dolarze
1997 wlamde _ amis mizezi gaxldaT qveyanaSi moqmedi fiqsirebuli gacvli
Ti kursis reJimi. im periodisTvis fiqsirebuli kursis reJimi sasurvel
alternativas warmoadgenda, vinaidan qveyanaSi arsebuli maRali inflaciis
pirobebSi, rac qveynis SigniT mimdinare movlenebiT iyo gamowveuli, isedac
Sesustebuli iyo erovnuli valutisadmi ndoba da gacvliTi kursis mibma
uzrunvelyofda kursis stabilurobis SenarCunebas da ndobis aRdgenas.
1997 wlidan saqarTveloSi amoqmedda marTvadi mcuravi gacvliTi kur
sis reJimi, romlis pirobebSi gacvliTi kursis gansazRvra xdeba sabazro
Zalebis mixedviT _ moTxovna-miwodebis urTierTqmedebiT.
globalizaciis pirobebSi sul ufro gadamwyveti roli eniWeba savalu
to kursis formirebas, romlis Sedegebic udides gavlenas axdens rogorc
calkeuli qveynis, aseve qveynis SigniT arsebuli TiToeuli ekonomikuri
erTeulis warmatebasa da warumateblobaze. Tanamedrove etapze xSir SemTx
vevebSi, gansakuTrebiT patara qveynebs, uWirT SeinarCunon sakuTari fulis
mcuravi kursi saerTaSoriso savaluto fondis (ssf) daxmarebis gareSe.
ssf-s ufleba aqvs calkeul SemTxvevaSi daawesos fulis gacvlaze kon
troli sagadasamxdelo balansSi problemis gadaWris mizniT. aseT kon
trols ssf saqarTveloSi axorcielebda laris kursis mimarT 1995/1996
wlebSi da, unda iTqvas, sakmaod warmatebiTac.
2009 wlis bolos, rodesac laris ganmtkicebis mizniT ssf-ma saqarT
velos gamouyo 350 milioni aSS dolari kreditis saxiT, ruseTis mxarem
gamoiyena vetos ufleba, magram verafers gaxda, radganac danarCeni 23
qveynis warmomadgeneli imdenad iyo saqarTvelosadmi sasikeTod ganwyobi
li, rom gadawyvetileba Cvens sasargeblod iqna gamotanili. ase Seitana,
ukve meramdened, ssf-m udidesi wvlili saqarTvelos ekonomikur ganvi
TarebaSi.2
_ 276 _
saerTaSoriso organizaciebTan saqarTvelos urTierToba damoukide
blobis mopovebisTanave daiwyo da qveyana Sida Tu gare problemebis miuxe
davad cdilobda gamxdariyo saerTaSoriso sazogadoebis Rirseuli wevri.
1992 wels saqarTvelo gaxda ssf_s wevri. igi iyenebda da iyenebs fondis,
rogorc finansur, ise teqnikur daxmarebebs. amave dros aRsaniSnavia, rom
amave wels saqrTvelo gawevrianda Savi zRvis ekonomikuri TanamSromlobis
organizaciaSi, msoflio bankSi da gaeroSic.
1918-21 wlebSic saqarTvelos damoukidebeli respublikis mTavari sa
gaero veqtori mimarTuli iyo evropis qveynebTan daaxloebisken. Tumca,
miuxedavad amisa, misi mcdeloba gamxdariyo `erTa ligis~ wevri, sadac
didi da mcire qveynebi Tanasworobis principiT erTiandebodnen, marcx
iT damTavrda. saqarTvelo ver gaxda `erTa ligis~ wevri, ris mizezadac
dasaxelda kavkasiis regionis arastabiluroba da ruseTis interesebi am
regionisadmi. evropis wamyvanma saxelmwifoebma ar ikisres patara saqarT
velos gamo did ruseTTan dapirispireba, miT umetes maSin, roca sabWoTa
ruseTi Zalebs ikrebda.
Cven samarTlianad vamayobT mravalsaukunovani gmiruli istoriiT, ma
gram, amasTanave, unda vaRiaroT, rom saxelmwifoebrivi suverenitetis Sen
arCunebisTvis mudmivi brZola iSviaTad iZleoda damoukidebeli ekonomikis
Seqmnisa da xangrZlivi ganviTarebis SesaZleblobas. samwuxarod, 1919_1921
wlebSi saqarTvelos pirvelma centralurma bankma xanmokle periodSi mi
uxedavad sworad SerCeuli safinanso-sakredito politikis SemuSavebisa,
romelic sabazro ekonomikis klasikur principebze dayrdnobiT Seiqmna,
ver moaxerxa iseTi ekonomikuri garemos uzrunvelyofa, romelic TviTmy
ofadi sakredito sistemis Seqmnasa da damkvidrebas Seuwyobda xels. unda
aRiniSnos, rom am periodSi yvela qveynis fuladi sistema damoukideblad
viTardeboda da Sesabamisad vercerTi qveyana sxva qveyanas ver daexmarebo
da fulis mimoqcevis organizaciaSi. aseTi meqanizmebi ar arsebobda (garda
kolonia-metropoliis fuladi sistemebis balansirebis mcdelobisa).
analizis Sedegad SeiZleba davaskvnaT, rom ekonomikuri globalizaciis
Tanamedrove safexurze, saqarTvelos teritoriuli zomisa da populaci
uri ricxovnobis mqone qveynis ekonomikuri mdgomareoba, misi mdgradoba
da ganviTarebis perspeqtiva arsebiTad ganpirobebulia ara mxolod moce
muli saxelmwifos ekonomikuri politikiTa da misi ekonomikuri struq
turebis organizebiT, fiskaluri Tu monetaruli politikis xasiaTiT,
misi sagadasaxado an Tundac sakanonmdeblo sistemis daxvewis xarisxiT,
aramed didwilad ganpirobebulia qveynis msoflios politikur _ ekono
mikur struqturebSi integraciis xarisxiTa da qveyanaSi gare kapitalis
Senakadebis intensivobiT. is Tu ramdenad momgebiani an wamgebiani iqneba
TiToeuli qveynisaTvis msoflio ekonomikur TanamegobrobaSi gawevriane
ba, mTlianad damokidebulia sworad arCeul orientaciasa da miRebul gad
awyvetilebebze.
_ 277 _
gamoyenebuli literatura:
Medea Zurabishvili
PhD Student at Caucasus School of Economics
Caucasus University
1918-1921 years represent special historical period for Georgia as all kinds of transfor-
mations (different by depth, scale and diversification) occurred in all aspects of social life.
The aim of the present research is to analyse the reforms planned by the Government
of Georgian Democratic Republic in 1918-1921 in regard to effective credit, monetary and
banking systems formation; the paper also attempts to determine to what extent the solu-
tions were correct and progressive considering existing international practices.
For that purpose, the present work observes conditions of Georgian financial system in
1918-1921 and covers problems existing in this field. Along with evaluating appropriateness
_ 278 _
of the decisions made to correct pre-existing conditions, the research also analyzes contem-
porary reforms conducted by Georgian National Bank planned in the 1990s after second
restitution of the state independence.
In the research process were used methods of comparative and statistical analysis as
well as empirical research.
Scientific research of the presented problem is of high importance, as the positive expe-
rience of outcomes of the economic reforms carried out by the first Democratic Republic of
Georgia in 1918-1921 remains highly valuable.
_ 279 _
Tamar kvantaliani
kavkasiis ekonomikis skolis doqtoranti
kavkasiis universiteti
1917 wels, ruseTSi monarqiis damxobis Semdeg, 1918 wlis 26 maiss, amier
kavkasiis demokratiuli federaciuli respublika daSlilad gamocxadda.
imave dRes, erovnulma sabWom damoukideblobis aqti erTxmad daamtkica.
1918 wels axali epoqis dasawyisad moixsenieben, radgan ruseTiis imperiis
aswlovani gavlenis Semdeg saqarTvelom igema gamarjvebis sixaruli, Zveli
epoqa dasrulda da axali warmatebuli epoqis dasabamis imedebi gaCnda.
miuxedavad moklevadiani damoukideblobisa, `sami weli demokratiuli re
spublikis arseboba ufro Zlieri iyo Tavisi gancdis intensiurobiT, vidre
Cveni monobis asi weli~ _ werda konstantine gamsaxurdia.
ruseTis gavlenis qveS myof qveyanas ar SeeZlo damoukidebeli ekonomiku
ri politikis ganxorcieleba, radgan es TavisTavad niSnavda saqarTvelosT
vis politikuri damoukideblobis miniWebas, rac, bunebrivia, ruseTs ar sur
da. damoukideblobis mopovebis Semdeg saqarTvelos saSualeba mieca daewyo
ekonomikis reformirebis procesi, Tumca es sakmaod rTuli amocana aRmoCnda,
radgan, monobis wlebma moitana dangreuli meurneoba, xolo damoukideblo
bis gamocxadebam _ darRveuli ekonomikuri bma ruseTTan da sxva qveynebTan.
amis miuxedavad, mocemul periodSi saqarTveloSi mniSvnelovani ekono
mikuri reformebi ganxorcielda. zogierTi maTgani udavod warmatebu
li, xolo zogi met-naklebad Sedegiani iyo. bunebrivia, saqarTvelos
reformirebis gza unda dagvirgvinebuliyo uzenaesi kanonis SeqmniT, rome
lic qveynis saxelmwifoebriobis ganviTarebisTvis umniSvnelovanesi iqne
boda. cnobilia, rom 1921 wlis 21 Tebervals saqarTvelos damfuZnebelma
krebam (ruseTis mier aswlovani okupaciis Semdeg xelaxla okupaciis peri
odamde cota xniT adre) sagangebo sxdomaze erTxmad miiRo saqarTvelos
demokratiuli respublikis konstitucia. 1921 wlis konstitucia Tavi
si SinaarsiTa da logikurobiT namdvilad Rirseuli iyo konstituciaTa
Soris. mis me-8 TavSi mocemuli iyo `saxelmwifo kontrolis instituti~,
romelsac sajaro seqtoris mier sabiujeto saxsrebis xarjvaze kontro
li unda ganexorcielebina. es instituti saqarTveloSi ukve 1918 wlidan
arsebobda. is didi monapovaria, radgan misi mniSvneloba konstituciaSi
SetaniTac dadasturda da Semdeg wlebSic da dResac ganicdis reformire
bas. aRsaniSnavia, rom am reformebis Seswavla da Sedegebis gaanalizeba
umniSvnelovanesi amocanaa saqarTvelosa da msoflios qveynebis ekonomikis
reformatorTaTvis gamocdilebis gaziarebis kuTxiT.
_ 280 _
1. social-demokratiuli partiis ekonomikuri programis analizi
saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebis wels arasaxarbielo mdgo
mareoba iyo rogorc ruseTSi, aseve saqarTveloSi. es, erTi mxriv, msof
lio omis SedegebiT iyo gamowveuli, meore mxriv ki, ruseTis revoluciiT.
yovelive aman sagrZnoblad Searyia ekonomikuri mdgomareoba ruseTidan
gamoyofil sxva qveynebSic.
saqarTvelo mdidaria bunebrivi resursiT, aseve gamoirCeva xelsayreli
satranzito mdebareobis TvalsazrisiT, rac Zalian mniSvnelovania qveynis
ekonomikuri ganviTarebisaTvis. Tumca saqarTvelom ver miaRwia ekonomikis
ganviTarebis saTanado dones, radgan misi ekonomikuri mdgomareoba jer
kidev ruseTze iyo damokidebuli.
damoukideblobis mopovebis droisaTvis socialur-demokratiuli par
tia xalxSi didi ndobiT sargeblobda. qarTul socialistur-demokrati
ul partias ar SeeZlo qveynis kursi ise waeyvana, rogorc es sxva evro
pul saxelmwifoebSi gakeTda. programa unda morgebuliyo saqarTvelos
specifikas. programis Sesabamisobis analizisTvis ki aucilebelia misi
ganxilva.
saqarTvelos social-demokratiuli partiis ekonomikuri politikis
kursi ar moqceula ekonomikuri programis CarCoebSi. man gaiTvaliswina
sazogadoebis damokidebulebebi da Sexedulebebi qveynis ekonomikis mowyo
basTan dakavSirebiT da, faqtobrivad, yvela Zala CarTo qveynis ekonomi
kuri politikis ganxorcielebaSi. zog sferoSi SenarCunda saxelmwifos
mxridan Careva.1 ekonomikuri politikis SefasebisTvis mniSvnelovnad miv
iCnieT mTavrobis deklaraciebisa da angariSebis ganxilva.
1919 wels damfuZnebeli krebis sxdomaze ganxilul iqna warsulSi gan
xorcielebuli samTavrobo RonisZiebebi. radgan saqarTvelos im droisT
vis sabiujeto saxsrebi ar gaaCnda, reformebisTvis saWiro xarjebi bonebis
gamoSvebiT dafinansda, anu mTavrobam xarjebis dasafarad fulis masis
gazrdis gzas mimarTa. rac Seexeba saxsrebis ganawilebis wyaroebs, mrewv
elobis mimarTulebiT reforma ar gatarebula, cvlilebebi ar moxda
ra aseve gadasaxadebis administrirebis kuTxiTac, rasac sirTules Tav
isTavad qonebis adminitrireba uqmnida. gadasaxadebi Semosavlis miRebis
mniSvnelovani meqanizmia da misi mouwyobeli sistema qveyanas Semosavlebs
akargvinebda.
ukve Semdeg krebaze mTavrobam biujetis dabalansebisTvis miznad xar
jebis Semcireba da Semosavlis sxva wyaroebis moZieba daisaxa, rac uTu
od kargi gadawyvetileba iyo. Semosavlis zrdis saSualebebad miiCnies
warmoebis ganviTareba, sagadasaxado sistemis formireba da saxelmwifo
qonebis gamoyenebiT finansebis moZieba. dRis wesrigSi dadga aseve agraru
li reformac, mSromelTa kanonmdeblobis daxvewa da kooperativebis Cabma
qveynis aRmSeneblobaSi.
_ 281 _
krebaze gamoiTqva sxvadasxva mniSvnelovani mosazreba. magaliTad, so
cial-federalistebi mTavar aqcents mSromelTa klasze da maT uflebeb
ze akeTebdnen. maTi azriT, swored maT SeeZloT qveynis ekonomikuri gan
viTareba. aqedan gamomdinare, zrdis wyaros maTTvis agraruli reformis
gadasinjva da saxelmwifoebrivi meurneobis Camoyalibeba warmoadgenda.
isini ewinaaRmdegebodnen gadasaxadebis administrirebis reformas, radgan
fiqrobdnen, rom gadamxelTa ricxovnoba Zalian mcire iqneboda da saTana
do Semosavlebis dagroveba mainc ver moxdeboda.
social-demokratebis saboloo pasuxi saqarTvelos ekonomikur poli
tikaze iyo is, rom miuxedavad kooperatiuli, koleqtiuri muSaobis mniS
vnelobisa qveynisTvis, aucilebeli iyo xeli Sewyoboda kerZo iniciativas.
agraruli reformac ki, romelic sxva fraqciaTa interesis sagans warmoad
genda, am principebs unda damyareboda. swored es iyo dasavleT evropuli
demokratiuli ganviTarebis gza.
_ 282 _
suli fulis proporciulad. bankebma fulis gacema iseve daiwyes qarTul
niSanSi, rogorc rusul fulsa da amierkavkasiis bonebSi, amitom qarTul
fulze klientTa mxridan moTxovna Seiqmna. aRniSnulidan gamomdinare, qa
rTuli fulis gacvliTi kursi iyo ufro myari, vidre azerbaijanuli da
somxuri bonebisa.
qarTuli fulis Rirebuleba, Warbi beWdvidan gamomdinare, marTalia,
ecemoda, magram damoukideblobis dasrulebisaTvis qarTulma fulma sxva
niSnebTan SedarebiT ufro meti simtkice SeinarCuna. es gamowveuli iyo
dadebiTi molodinebis SeqmniT, rac Tavis mxriv ganpirobebuli iyo ucx
oeTSi dadebuli xelSekrulebebiT, evropis qveynebTan gaumjobesebuli
aReb-micemobiTa da transportiT.
4. agraruli reforma
demokratiuli mTavrobis erT-erT mniSvnelovan reformas agraruli
reforma warmoadgenda, rasac, maTi azriT, didi wvlili unda Seetana qveynis
ganviTarebaSi. rogorc zemoT aRvniSneT, ekonomikur reformaTa Soris mas
mniSvnelovani adgili eWira. reformis pirveli nawili miwebis konfiskacia
gaxldaT. magram saintereso iyo, rogor moxdeboda maTi ganawileba. mTavro
bis programa Tavdapirvelad iTvaliswinebda imas, rom es miwebi gadasuliyo
erobis an adgilobrivi komitetebis xelSi, romelic masze ijaras daaweseb
da, es ki adgilobriv biujetebs Seavsebda.5 Tumca opoziciuri nawilis mt
kicebiT, glexisTvis miwis sakuTrebaSi gadacema da sakuTrebaze minimaluri
4 T. aTaneliSvili, sadisertacio naSromi, ekonomikuri reformebi saqarTvelos demokratiul
respublikaSi (1918-1921 ww.), gv 31
5 gazeTi eroba, #146, 1918, 14 ivlisi
_ 283 _
gadasaxadis daweseba soflis ganviTrebas ufro metad uzrunvelyofda. mi
waze sakuTrebis uflebis miniWeba, glexs muSaobisaTvis ufro motivirebuls
gaxdida. ramdenad SesaZlebeli iqneboda am miwebis damuSaveba glexebis mier
teqnologiebis uqonlobis pirobebSi, amaze aravin fiqrobda.
upirveles yovlisa, unda aRiniSnos, rom agraruli reformis umniS
vnelovanesi miRweva, glexebis mesakuTreebad gamocxadeba iyo, maT Soris ki
iyvnen: saxazino glexebi, axalcixisa da axalqalaqis glexebi da a.S. refor
matorebi miiCnevdnen, rom gamrje glexebi ukeT daamuSavebdnen miwas da
Seqmnidnen produqts, rac sofels xels Seuwyobda ganviTarebaSi. gadaece
modaT Tu ara yvela nakveTi glexebs mflobelobaSi da ra fasad? miRebuli
rezoluciis Tanaxmad, didi sazogadoebrivi mniSvnelobis adgil-mamulebi
unda Caricxuliyo xeluxlebel fondSi da gadacemoda saxelmwifos, maT
Soris saerobo TviTmmarTvelobebsac. danarCeni adgil-mamuli, dawesebu
li normis farglebSi, SeRavaTian fasebSi, kerZo sakuTrebaSi gadaecemoda
umiwawylo da Rarib glexebs.6 saxnav-saTesi miwa _ 500-1000 maneTad deseti
na, xolo maRali kulturiT gaSenebuli miwa (mag. venaxi) _ aseTi miwisaTvis
bazarze arsebuli saSualo fasiT. aqedan Semosuli Tanxebi miemarTeboda
reformaTa anazRaurebaze, aseve miwaze arsebul zogierT valdebulebaTa
(mag., bankis vali) gasastumreblad da miwis mosawyobi xarjebis fondis Ses
aqmnelad.7
agraruli reformis nawili iyo miwebis 1918 wlis 23 Tebervlis dadge
nileba. am dadgenilebiT miwebis yidva-gayidva SeCerda. es sakiTxi unda ganx
iluliyo 1919 wlis damfuZnebelTa krebis sxdomaze, magram, samwuxarod, ar
ganxilula. 1920 wels ki miiRes dekreti, romlis mixedviTac yidva daiSva im
raionebSi, sadac ukve memamuleTa miwebis miReba dasrulebuli iyo.
1920 wlis 31 ianvars miiRes dekreti `agrarul reformasTan dakavSire
buli dava-saCivris ganxilvis wesisa~, romlis mixedviTac agrarul sakiTx
Tan dakavSirebuli davas ara sasamarTlo, aramed administraciuli orga
noebi ganixilavdnen.8
sabolood unda iTqvas, rom agrarulma reformam aRniSnuli xarvezebis
gamo soflis ekonomikuri mdgomareoba ver gaaumjobesa.
_ 284 _
Tbilisis kantora ubralo salaro iyo, masSi fuli stambidan Sedioda
da xazinaTa Soris nawildeboda. anu SegviZlia vTqvaT, rom igi finansTa
saministros teqnikuri aparati gaxldaT. swored aseTi funqciebis mqone
saxelwifo bankis ararsebobis gamo, kerZo bankebi axal-axal operaciebs
Tavad qmnidnen, maTi kontroli ki ver xerxdeboda. aqedan gamomdinare,
finansTa saministro aucileblad xedavda saxelmwifo bankis Seqmnis ideas
da saxelmwifo bankis kanonproeqtic moamzada. am kanonproeqtis damtkice
bas bevri sirTule gadaeRoba win. aucilebeli iyo konsultaciebis miReba
specialistebisagan, eqspertebisa da sazogadoebrivi organizaciebis war
momadgenelTagan.
erT-erT mniSvnelovan sakiTxs warmoadgenda bankis tipis gansazRvra.
erTi varianti saaqcio tipis bankis Seqmna iyo, Tumca mas kerZo aqcionerTa
mxridan dabali sargeblis miRebis molodini gamoricxavda. am SemTxvevaSi
is iqneboda ruseTis saxelmwifo bankis msgavsi da sruliad sawinaaRmdego
evropuli bankebisa. meore principuli sakiTxi ki iyo, vis unda daqvem
debareboda igi. Tu igi finansTa saministros daemorCileboda, am konte
qstSic igi sruliad gansxvavebuli iqneboda evropuli bankebisa. amitom
optimaluri gza unda SerCeuliyo. gadawyda, rom igi msgavsi yofiliyo
Sveduri bankisa, rac gulisxmobda imas, rom is ara kerZo aqcionerebisagan,
aramed xazinidan dafinansdeboda da sargebelsac xazina miiRebda, daqvem
debarebis sakiTxSi ki-igi parlaments daeqvemdebareboda.
rogorc aRvniSneT, saxelmwifo bankis daarseba droSi Zalian gaiwela
da igi daarsda maSin, roca qarTuli fulis gacvliTi kursi daeca. amitom
nacvlad 50 milionisa, mis asamoqmedeblad 150 milioni maneTi gamoiyo.
saqarTvelos saxelmwifo banks aseve kerZo bankebis operaciebisTvis
Tvalyurisdevneba da kontroli daevala. is gaxda bankTa banki, riTic, faq
tobrivad, sabanko seqtoris maregulirebeli instituti Seiqmna.
saxelmwifo bankma moipova sazogadoebis ndobac, rasac mowmobs masSi
ganTavsebuli depozitebis zrda (1920 wlis seqtemberi _ 412.427 aTasi man.
da dekemberi 667.571 aTasi man.).9
swored 1920 wels Seqmnili centraluri bankis bazaze (prezidenti iason
lorTqifaniZe _ 1920 wlis ivlisidan 1921 wlis 25 Tebervlamde) 1991 wels
Seiqmna Tanamedrove saqarTvelos erovnuli banki. sabWoTa kavSiris daS
lis Semdeg, saqarTvelos uzenaesi sabWos gadawyvetilebiT, saqarTvelos
respublikis sakuTrebad gamocxadda mis teritoriaze arsebuli sabWoTa
sakredito sistemis Semadgeneli yvela struqtura, maT Soris saxelmwifo
banki, romlis bazazec, Tavis mxriv, saqarTvelos respublikis erovnuli
banki dafuZnda.
_ 285 _
gamoyenebuli literatura:
Tamar Kvantaliani
PhD Student at Caucasus School of Economics
Caucasus University
Georgia met its independence with considerable difficulties.However, the idea of
independence caused great joy and optimism among the Georgian people. The Dem-
ocratic government carried out the following reforms: agrarian reform, introduction
of georgian money, announcement of monopolies, creation of State Bank, etc. Some
reforms were successful and other less so.
The introduction of Georgian currency was a great achievement for Georgia, since
its legal tender was still maintaining value when the currencies of neighboring coun-
tries were depreciating. The Georgian money was very strong in this regard. Georgian
government started issuing money to finance expenses despite the fact that it was not
sure how Bon could respond to this.
Agrarian reform, which was aimed at rural development, obviously,was unsuccessful
due to many problems. As for the State Bank, It set the foundation for a modern Cen-
tral Bank and became regulatory institution of banking sector, which still supervises the
banking sector in Georgia, sets the effective monetary policy and ensures price stability.
_ 286 _
ganaTleba
maia axvlediani
asocirebuli profesori
akaki wereTlis saxelmwifo universiteti
lela eZgveraZe
asocirebuli profesori
akaki wereTlis saxelmwifo universiteti
_ 287 _
bas zrdasrulTa Soris ganaTlebisa da kulturis gavrceleba Seadgenda.
pirveli saxalxo universiteti daarsda TbilisSi 1907 wels. universi
tetis egidiT tardeboda leqciebi, imarTeboda koncertebi, gaixsna saR
amos skolebi mozrdilTaTvis, sadac swavlobdnen sazogadoebis dabali
fenebis warmomadgenlebi (muSebi, mosamsaxureebi, noqrebi da a. S.). am xazs
agrZelebda quTaisis saxalxo universitetic, romelic 1909 wels iqna da
fuZnebuli.
quTaisis `saxalxo universiteti~ farTo masebSi ganaTlebisa da kultur
is donis amaRlebasTan erTad mkveTrad gamoxatuli erovnuli orientaciiT
gamoirCeoda. igi, faqtobrivad, quTaisis qarTuli saTavadaznauro gimnazi
is bazaze aRmocenda. universitetis daarsebis iniciatori da organizatori
iyo gimnaziis maswavlebeli aleqsandre garsevaniSvili. mis muSaobaSi aqti
urad monawileobda gimnaziis TiTqmis mTeli koleqtivi. es iyo rusifikaciis
mZlavri tendenciebis pirobebSi qarTul enaze swavlebis uflebis mopovebi
saTvis xangrZliv brZolaSi nawrTob pirovnebaTa jgufi, romelTaTvisac es
organizacia kidev erTi monapovari iyo erovnuli suliskveTebis gaZliere
bis TvalsazrisiT. saxalxo universitetTan uSualod dakavSirebuli qarT
veli mwerali, daviT kldiaSvili, Tavis memuarebSi `Cemi cxovrebis gzaze~
gaocebas gamoxatavda im faqtis gamo, rom garseveniSvilma SeZlo da mTavro
bas gamostyua saxalxo universitetis gaxsnis nebarTva.
universitetis gamgeobis Tavmjdomared Tavdapirvelad mose qiqoZe
aurCeviaT, SemdgomSi igi Secvala aleqsandre garsevaniSvilma, Tavmjdom
aris moadgiled daviT kldiaSvili iqna arCeuli. universitetis reziden
cia iyo kinoTeatri `radiumi~.
universitetis saqmianoba sajaro leqciebis kiTxviT daiwyo. leqciebi
sazogadoebriv sawyisebze imarTeboda. pirveli Sekreba 1910 wlis 31 dekem
bers gaimarTa qalaqis TeatrSi. daviT kldiaSvilis aRweriT, universite
tis gaxsnis dRe quTaisSi saxalxo zeimad iqca. Teatri mozRvavebul xalxs
ver itevda. Sekrebili sazogadoeba erTmaneTs ulocavda axali saqmis da
sawyiss. SemdgomSi leqciebi regularulad imarTeboda yovel kviras Sua
dRiT. Teatrisa da kinos administracia universitets ufasod uTmobda
darbazs. gamgeobis gadawyvetilebiT, erT Sexvedraze mxolod ori leqcia
ikiTxeboda.
`saxalxo universitetis~ mier organizebuli leqciebi qarTul enaze
ikiTxeboda. am faqtma garkveuli problemebi warmoSva. bevri saintereso
pirovneba, romelTac ganaTleba rusul enaze hqondaT miRebuli, saTana
dod ar flobda qarTul enas, faqtobrivad, ar SeeZlo xangrZlivi sajaro
leqciis wakiTxva. leqtorTa ZiriTad birTvs qarTuli gimnaziis pedago
gebi Seadgendnen. Tumca saTanado Zalisxmevis Sedegad am procesSi sxva
sferoSi dasaqmebuli inteligenciis mravali warmomadgeneli CaerTo.
saxalxo universitetis saqmianobaSi quTaisis mTeli ganaTlebuli sazo
gadoeba iRebda monawileobas. sajaro leqciebsa da moxsenebebs kiTxulobd
nen Rrmad ganswavluli pedagogebi: dim. uznaZe, s. robaqiZe, s. xundaZe, al.
_ 288 _
janeliZe, s. daTeSiZe, l. CimakaZe, v. wereTeli, s. qvariani, ak. faRava, al.
wereTeli, g. Wubabria. muSaobaSi monawileobdnen da universitets fula
di saxsrebiT exmarebodnen qarTuli gimnaziis direqtori ioseb ocxeli,
moadgile silovan xundaZe, maswavleblebi petre da simon yifianebi, Toma
mTavriSvili, jaju jorjikia, mwerlebi: akaki wereTeli, daviT kldiaSvi
li, giorgi zdanoviCi, Salva dadiani da mitrofane laRiZe.
saxalxo universitetis egidiT organizebuli Sexvedrebi warmoadgen
da saswavlo-saganmanaTleblo moRvaweobisa da kulturuli dasvenebis na
zavs. leqciebi tardeboda msmenelTaTvis saintereso Temebze. Tematikis
mravalferovneba qarTuli sazogadoebis mravalmxriv interesebze miu
TiTebs. leqciebze ganixileboda saqarTvelos istoriis, literaturisa
da xelovnebis sakiTxebi, rusuli da msoflio literatura, ruseTisa da
msoflio istoria, aseve, filosofiis, ekonomikis, kanonmdeblobis, peda
gogikis sakiTxebi. imarTeboda dila-saRamoebi, disputebi, literaturuli
gasamarTlebebi. zogierTi leqcia da moxseneba ibeWdeboda presaSi, gamoic
emoda rogorc wigni (magaliTad, universitetma wignad gamosca SevCenkos
Sesaxeb garsevaniSvilis moxseneba). moxsenebebs Soris da dasasruls qarTu
li gimnaziis gundi niko SarabiZis lotbarobiT da imave gimnaziis simebi
an orkestri artem kvaWantiraZis xelmZRvanelobiT asrulebda musikalur
nawarmoebebs. zogjer poetebic kiTxulobdnen sakuTar qmnilebebs.
saxalxo universitetma udavod mniSvnelovani gavlena moaxdina sazoga
doebis kulturul ganviTarebaze. amaze metyvelebs maRali interesi sazo
gadoebis mxriv. `mxolod 1910 wels, e.i. daarsebidan 1 wlis ganmavlobaSi
18 leqtorisagan wakiTxul iqna 56 leqcia, saSualod TiToeul maTgans
daeswro 474 msmeneli~ (1. gv.21).
universitetma TandaTanobiT gaafarTova moRvaweobis areali. 1910 wels
universitetTan daarsda kursebi. kursebis programiT iswavleboda ariT
metika, qarTuli da rusuli ena, bunebismetyveleba (qimia, fizika, botani
ka), rusuli an qarTuli literatura, msoflio literatura, saqarTvelos,
ruseTis da msoflios istoria, geografia, kanonmdebloba da galoba. meca
dineoba mimdinareobda kviraSi samjer, 8-dan 11 saaTamde. gakveTili gr
Zeldeboda 50 wuTs _ dasvenebisaTvis 10 wuTi iyo daTmobili. kontingenti
jgufebad iyo dayofili msmenelTa codnis da momzadebis gaTvaliswinebiT.
saswavlebeli 3 ganyofilebisagan Sedgeboda. pirvel ganyofilebaSi iricx
ebodnen wera-kiTxvis ucodinarni, maT qarTul wera-kiTxvas da angariSs as
wavlidnen, II ganyofilebaSi qarTul, rusul enebs, geografias da angariSs
iTvisebdnen, III ganyofileba kompleqtdeboda SedarebiT mcodne kontigen
tisagan, aq Rrmad iswavleboda qarTuli literatura. danarCeni sagnebis
swavlebisaTvis leqciuri sistema iyo gamoyenebuli.
kursebis bevrma msmenelma miiRo simwifis atestati. amiT SeeqmnaT uma
Rles saswavlebelSi Sesvlis SesaZlebloba. yuradsaRebia, rom kursebze
pedagogTa umravlesoba muSaobda usasyidlod, xelfasis gareSe. quTaisis
muzeumSi daculia gamgeobis sxdomis oqmi, sadac fiqsirebulia, rom uni
_ 289 _
versitetis muSaobaSi aqtiuri monawileobisaTvis `madloba gamoecxados
saTavadaznauro gimnaziis gamges i. ocxels, romlis neba darTviT sime
biani orkestri da mgalobelTa gundi misdami rwmunebuli saswavleblisa
koncertebze monawileobas iRebdnen saxalxo universitetSi. agreTve didi
madlobis Rirsi arian b.b. art. kvaWantiraZe da n. SarabiZe. eseni mudam
TanagrZnobiT epyrobian Cven kulturul dawesebulebas da roca saWiroc
iyo, monawileobas Rebulobdnen koncertebis mowyobaSi~ (2. f. 2;4.).
`saxalxo universiteti~ iyo mravali saintereso iniciativis moTave: man
daayena sakiTxi soflis skolebSi (obCaSi, svirSi, acanaSi) biblioTekebis
gaxsnis saWiroebis Sesaxeb, maswavlebelTaTvis sazafxulo kursebis mowyo
bis Sesaxeb. cdilobda muSaoba gaeSala regionis masStabiT. adgilobrivi
organizaciebis mowveviT mravali leqcia iqna wakiTxuli foTSi, samtredi
aSi, axal da Zvel senakSi, saCxereSi, zugdidSi, yvirilaSi...
universitetis saqmianoba vrceldeboda kulturisa da Teatris
sferozec. igi TanamSromlobda quTaisSi daarsebul scenismoyvareTa
wresTan. universitetisa da scenismoyvareTa wris TanamSromlobam sa
Zirkveli Cauyara saxalxo Teatrs, romlis daniSnulebasac, gamgeobis az
riT, mSromelTa masebSi sasceno xelovnebis gavrceleba iyo.
universitetis gamgeobis mier Sedgenili gegmis mixedviT dramatul ko
leqtivs sistematurad unda moewyo iaffasiani warmodgenebi da daedga
drois Sesaferi mimarTulebis progresuli da xalxisaTvis gasagebi piesebi.
profesional msaxiobebTan erTad jgufSi Sediodnen saRamos kursebis mu
Sa-msmenelebi. piesis warmodgenis win erT-erT leqtors unda aexsna dams
wre sazogadoebisaTvis rogorc dramatiuli nawarmoebis mokle Sinaarsi,
ise misi mTavari arsi (5. gv. 41-42).
Tavisi funqcionirebis mTeli periodis ganmavlobaSi `saxalxo univer
siteti~ orientirebuli iyo ganviTarebaze. saqmianobis TandaTanobiT ga
farToebasTan erTad amaze metyvelebs universitetis msmenelTa gamokiTx
vis mizniT Sedgenili kiTxvari, romelic universitetis muSaobis Sefasebis
kvalobaze problemebis identifikaciasa da ganviTarebis perspeqtivebis
dasaxvas emsaxureba.
kiTxvari daculia quTaisis muzeumSi da Tumca ar moipoveba masala
gamokiTxvis Sedegebis Sesaxeb, Tavad kiTxvarSi ikveTeba avtoris survili
daadginos msmenelTa damokidebuleba universitetis muSaobisadmi da gan
sazRvros momavali muSaobis veqtori.
`kiTxvari saxalxo universitetis msmenelTa gamosakiTxad 1912 w. (e.i.
universitetis daarsebidan mesame welsaa Sedgenili).
1. ra mizniT dadiodi leqciebze saxalxo universitetSi?
2. iSviaTad daiarebodi Tu xSirad?
3. xar kmayofili saerTod am leqciebze siaruliT Tu ara?
4. iqneb gaxsovT erTi leqcia, romlis Sinaarsi gaugebari darCa TqvenTvis?
5. dadiodi Tu ara sadResaswaulo dilebze da ra STabeWdilebiT brun
debodi saxlSi?
_ 290 _
6. mogitana Tu ara sargebloba Sen, an Sen nacnob msmenelebs quTaisis
saxalxo universitetma?~ (4. f.1)
miuxedavad imisa, rom universitetis saqmianoba Rrma erovnul princi
pebze iyo dayrdnobili, viwro erovnuli ganaTlebiT ar kmayofildeboda,
msmenelTa yovelmxrivi ganviTareba hqonda miznad, misi samuSao programa
iTvaliswinebda moZme erebis istoriisa da literaturis gacnobas, amaze
metyvelebs saxalxo universitetis mier gamarTuli dilebi da saRamoebi
da Tematika: didi kritikosi b. belinski, ukrainis didi poeti SevCenko,
didi qarTveli pedagogi iakob gogebaSvili, qarTuli kulturis udidesi
moamage ilia WavWavaZe, qarTuli poeziis mSveneba _ akaki, aleqsandre yazbe
gi, lev tolstoi, poeti nekrasovi da sxv.
quTaisis saxalxo universitetis uaRresad mniSvnelovan miRwevebze me
tyvelebs is paradoqsuli faqti, rom erovnuli orientaciis saganmanaTleb
lo keris muSaoba aRniSnulia imdroindeli mTavrobis jildoTi. rogorc
Cans, saxalxo universitetis leqtor-maswavlebelTa, e.i. qarTuli gimnaziis
mTeli koleqtivis uangaro Sromis Sedegebs xelisuflebam gverdi ver auara
da imperiis masStabiT muSaobis Sefasebisas quTaisis saxalxo universitets
meore adgili mianiWa (pirveli adgili ergo samaris saxalxo universitets).
1918 wels, damoukideblobis mopovebis Semdeg, saqarTvelos erovnulma
mTavrobam daiwyo ganaTlebis arsebuli sistemis reorganizacia. 1918 wlis
ivlisSi gauqmda kavkasiis saswavlo olqi. erT-erTi pirveli gadawyvetile
ba, romelic demokratiulma mTavrobam ganaTlebis sakiTxebTan dakav
SirebiT miiRo iyo erovnul enaze ganaTlebis SemoReba, rac gulisxmobda
mSobliur enaze ganaTlebis miRebis SesaZleblobas ara mxolod qarTvel
TaTvis, aramed saqarTveloSi mcxovrebi erovnuli umciresobebisTvisac.
erT-erT prioritetad iqna aRiarebuli sayovelTao-saxalxo ganaTlebis
gavrceleba. ganaTleba xelmisawvdomi unda gamxdariyo sazogadoebis nebi
smieri fenis warmomadgenlisTvis, miuxedavad wodebrivi da ekonomiuri
mdgomareobisa. aseve, mniSvnelovnad iqna miCneuli `saprofesio~ da spe
cialuri ganaTlebis skolebis daarseba, romelTa tipic adgilobriv mcx
ovrebTa bunebriv saqmianobas gaiTvaliswinebda.
dasaxuli prioritetebis gansaxorcieleblad xelisufleba gegmav
da mTel rig RonisZiebebs: maswavlebelTa qarTul enaSi mosamzadebeli
da moklevadiani sapedagogo kursebis organizebas, ufaso saxalxo sko
lis daarsebas, axali saxelmZRvaneloebis momzadebasa da arsebulis in
speqtirebas...
daviwyebuli ar iyo zrdasrulTa ganaTlebis sakiTxic. sayovelTao
swavlebis farglebSi moiazreboda ufrosi asakis adamianebis ganaTlebis
sakiTxi. 1918 wlis 1 seqtembers gamoqveynebul v. kakabaZis statiaSi `swavla
ganaTlebis mowyobis saqme~, gamoTqmulia azri, rom aucilebelia sayov
elTao swavleba ara marto bavSvebisTvis, aramed ufrosebisTvis. avtori
adasturebs sakvirao skolebisa da saRamos kursebis aucileblobas, msje
lobs maTi organizebis principebze.
_ 291 _
saqarTvelos demokratiuli respublikis ganaTlebis uwyeba mniSvne
lovnad miiCnevda skolisgareSe ganaTlebas, romelic skolis asaks gada
cilebul moqalaqeebs aZlevda saSualebas SeeZinaT codna da gonebrivad
ganviTarebuliyvnen. sakvirao skolebisa da saxalxo universitetebis mx
ardaWeris mizniT, 1920 wels saministrom moiTxova da xazinam gaiRo 2 mil
ioni maneTi.
quTaisis saxalxo universitetma am epoqaluri cvlilebebis fonze
muSaobis reorganizaciis gegma SeimuSava. quTaisis muzeumSi aRmoCnda uni
versitetis gamgeobis Tavmjdomaris al. garsevaniSvilis mier SemuSavebuli
reorganizaciis proeqti, romelSic sayovelTao ganaTlebis mniSvnelobis
gaTvaliswinebiT masStaburadaa warmodgenili universitetis samomavlo
miznebi da amocanebi.
al. garsevaniSvili mimoixilavs ra `saxalxo univeristetis~ mniSvnelo
basa da daniSnulebas arsebobis pirvel etapze _ `aqamde saxalxo universi
tets ufro farTo masis aRmzrdelobiTi mniSvneloba hqonda, vidre praq
tikuli. gonivruli garToba, dro-gamoSvebiT gonieri sityvis gagoneba im
mZime fizikuri muSaobis atmosferoSi, romelSic muSa imyofeboda... auci
leblad saWiro codnis micema ar Seadgenda mizans saxalxo universiteti
sas~ (4. f.2.) _ saxavs axal, ufro mniSvnelovan miznebs.
saxalxo universitetis reorganizaciis gegmaSi vkiTxulobT: `saxalxo
universiteti unda iyos aucilebeli safexuri universitetSi Sesasvlelad
imaTTvis, visac saSualo skola ar gauTavebia~ (4. f.5.) proeqtis mixedviT
respublikis masStabiT unda dagzavnoda werilebi warmoeba-dawesebulebebs
perspeqtiuli muSakebi gamoegzavnaT quTaisis universitetSi Casaricxad
xelfasis SenarCunebiT. aseTi muSakebi ki 2 saaTiT adre gaeTavisuflebiaT
samuSaodan universitetSi leqciebis mosasmenad. universitetis msmenele
bisa da maTi ojaxis wevrebisaTvis universitetTan axlos sasadilo unda
gaxsniliyo, universitetis msmenelebs kargi samkiTxvelo unda hqonodaT.
reorganizaciis gegmis mixedviT universitets sami ganyofileba eqnebo
da:
1. sazogadoebriv mecnierebaTa
2. sabunebismetyvelo
3. fizika-maTematikuri
amas garda, saxalxo universitetSi specialurad unda mowyobiliyo qar
Tuli enis Semswavleli kursebi araqarTvelTaTvis.
proeqtis avtoris mier dasaxuli miznebi aSkarad Seesabameboda saqa
rTvelos demokratiul respublikaSi swavla-ganaTlebis dasaxul tenden
ciebs. naTelia, rom `saxalxo universitetTan~ dakavSirebuli pedagogebic
warmatebiT SeZlebdnen dasaxuli amocanebis gadaWras. magram, samwuxarod,
am saintereso saganmanaTleblo keram arseboba Sewyvita. es faqti, rogorc
Cans, ganapiroba saqarTvelos respublikaSi mimdinare istoriulma pro
cesebma.
_ 292 _
gamoyenebuli literatura:
Maia Akhvlediani
Associate Professor
Akaki Tsereteli State University
Lela Edzgveradze
Associate Professor
Akaki Tsereteli State University
The end of the 19th century and the beginning of the 20th century are characterized
by an unprecedented surge in the educational processes in Georgia. Special attention
should be attached to the organizations that have arisen as a result of the great efforts
of the Georgian patriots under conditions of total Russification, where the educational
process was conducted in Georgian language. Among these educational centers, there is a
decent place for the `People’s University~, which was functioning in Kutaisi in the 1910s.
It was the intention of founders that the University had the function of bringing ed-
ucation into the wider communities. Public lectures were held on a voluntary basis, and
they were of mass proportions. Because of great interest from society, they were often
conducted in the theater building. According to the archival data, 56 lectures were held
during one year, and on average 474 students attended each of them.
The University’s educational function was further enhanced in 1910, when courses
were established at the University, where the following subjects were taught: arith-
metic, Georgian and Russian languages, Environmental Studies, Russian and Georgian
_ 293 _
literatures, world literature, history, geography, legislation and church chanting. These
courses contributed considerably to the education of Georgian society. There were
groups, in which the the beginners were taught grammar and arithmetic, and the
groups, upon successful completion of which the course participants were awarded
certificates, which allowed them for continuing their studies at a higher education level.
The `People’s University~ was an instigator of many interesting initiatives: it raised
the question of the need to open libraries in rural schools and to organize summer
courses for teachers. The University tried to initiate work on a regional scale. By the
invitation of local organizations, numerous lectures were held in Poti, Samtredia, Senaki,
Sachkhere, Zugdidi ... The activity of this organization were expanded into the field of
culture and theater as well. It also collaborated with the dramatic arts circle in Kutaisi.
During the entire period of its functioning, the `People’s University~ was develop-
ment-oriented. Along with a gradual expansion of activities, this is is indicated by a ques-
tionnaire drafted for the survey purpose of the University students, which serves to identify
problems and set development prospects in the context of assessment of the University.
A clear expression of this tendency is a reorganization plan for the `People’s University~,
which was developed by Al. Garsevanishvili in 1919, with account for the public needs, and
deals with the change in the format of work. It should be noted that this plan envisaged
the establishment of Georgian language courses for non-Georgian students.
When assessing activities of the People’s University from the modern positions, a
progressive nature of this event is clearly seen, as well as its importance for the de-
velopment of Georgian society. Unfortunately, the Kutaisi People’s University ceased to
function after the 1910s. Many important ideas remained unrealized.
The progressive Georgian society was associated with the People’s University. The
initiator of its founding, and later the Chairman of the Board was Al. Garsevanishvili,
lectures were delivered and educational activities were carried out by D. Uznadze, S.
Robakidze, S. Khundadze, Al. Janelidze, S. Dateshidze, S. Kvariani, Art. Kvachantiradze ...
These activities involved I. Otskheli, Akaki Tsereteli, David Kldiashvili, Giorgi Zdanovich,
Shalva Radiani, Mitropane Laghidze, who were also supporting the University financially
... We should never forget the names of those educators, who carried out educational
activities without any kind of compensation.
_ 294 _
imer basilaZe
profesori, akaki wereTlis saxelmwifo universiteti
nato qobulaZe
asocirebuli profesori, akaki wereTlis saxelmwifo universiteti
_ 295 _
erTi wuTiTac ki aravis dauTmobs Tavis awmyos~.1
`namdvil pedagogikas, _ wers dimitri uznaZe, _ mxolod erTi gza
gaaCnia, romelze srbolac mas Tavisi miznis ganxorcielebamde miiyvans. es
gza TviT bavSvis bunebis naTelyofaa, misi fsiqologiis codna. mxolod
aseT Semecnebas, aseT codnas SeuZlia im kanonTa da normaTa naTelyofa,
romelTac unda eqvemdebarebodes aRmzrdeli, Tu gsurs rom, misi moqmede
ba goniers niadagze iyos damdgari. amrigad, namdvili pedagogikis niadagsa
da safuZvels bavSvis fsiqologiis Semecneba unda Seadgendes~.2 `aRzrdis
tragediis~ gadalaxvaSi, ueWvelia, gadamwyvet rols unda asrulebdes mas
wavlebeli, romelsac ZaluZs `empiriuli zedapiridan adamianis arsSi SeR
weva~. pedagogiuri procesis ZiriTad pirobas warmoadgens, swored, bavSvis
bunebis uSualo wvdoma, misi grZnobebisadmi `sulieri mRelvarebisadmi~
TanagrZnoba_ is, rasac axla empaTiur unarebs eZaxian.
eqperimentuli pedagogikisa da aRzrdis tragediis kvlevis garda, d.
uznaZe aqtiurad erTveba reformatorul saqmiaobaSi. 1915 wels man dai
wyo Tavis mier Seqmnili pedagogiuri sistemis gadmotana da ganxorcieleba
quTaisSi, maSindel axlad Seqmnil qarTul skolaSi, romelic `sinaTlis~
saxelwodebiT aris cnobili.
1917 wlis 27 marts quTaisSi klasikuri gimnaziis ezoSi gaixsna dasav
leT saqarTvelos saxalxo maswavlebelTa yriloba. yrilobis muSaobaSi
aqtiuri monawileoba miiRo dimitri uznaZem. yrilobis dRis wesrigSi idga
sakiTxi: erTgvari skolebis daarseba, programebi da momavali saswavlo
wlidan skolis nacionalizacia. skolebis SemuSavebisa da daarsebis Sesaxeb
moxseneba gaakeTa dimitri uznaZem. man krebaze wamoayena Semdegi debule
bebi: `1. saprofesio ganaTleba da zogadi ganaTleba cal-calke unda ar
sebobdes; 2. sazogado ganaTlebis skola win unda uswrebdes saprofesio
ganaTlebis skolas; 3. sazogado ganaTlebis skola unda iyos rvawliani,
amasTanave yvelasaTvis savaldebulo da erTi; 4. sazogado ganaTlebis sko
la yvela Zalas unda aviTarebdes, amitom minimaluri programa yvelas
aTvis savaldebulo unda iyos; 5. sazogado ganaTlebis skola gzas unda
uxsnides mowafes yoveli dargis saSualo skolisaTvis; 6. mizani sazogado
ganaTlebis skolisa aris xasiaTis simtkicis SemuSaveba; 7. mTliani swavla
_ aRzrda sazogado skolaSi unda iyos dafuZnebuli TviTmmarTvelobaze;
8. saprofesio skola unda unda iyos savaldebulo yvelasaTvis, vinc sxva
tipis skolaSi ar gadadis; 9. saprofesio skolebi sxvadasxva dargisa unda
iyos adgilis mixedviT~.3
dimitri uznaZis mier wamoyenebuli debulebebi dasavleT saqarTvelos
maswavlebelTa yrilobam moiwona da gadasca mTavar gamgeobas gasavrceleb
_ 296 _
lad. daiwyo muSaoba axali saxelmZRvaneloebis, saskolo programebis, maswav
leblebis gadamzadebaze, terminologiis dadgenaze da sxva. dimitri uznaZe
aqtiurad iyo CarTuli am saqmianobaSi, rasac adasturebs cnoba dasavleT
saqarTvelos maswavlebelTa kavSiris sxdomis oqmidan. 1917 wlis 30 marts
Catarda maswavlebelTa kavSiris gamgeobis pirveli sxdoma. sxdomaze d.
uznaZe arCeuli iqna Tavmjdomaris amxanagad. krebam miiRo dadgenileba, rom
`1. momavali seqtembridan ganxorcielebuli iqnas skolebis nacionalizacia;
2. daevalos d. uznaZes, g. nioraZes da vl. nacvliSvils Sekribon cnobebi
da warmoadginon, Tu ra da ra saxelmZRvaneloebi moiZebneba dRes qarTul
enaze, rogorc saSualo, ise dabal skolebSi saxmareblad, agreTve, Tu
damzadebuli aqvs vinmes masala da apirebs dabeWdvas. Sekribon masala dRes
arsebuli rusuli saxelmZRvaneloebidan, romelic gamodgeba da ivargebs
gadasaTargmnad; 3. daarsebuli iqnas sami seqcia: pirveldawyebiTi-dabali;
maRali da saSualo; maswavlebelTa aseTi seqciebis wevrTa sarekomendacio
siebis Sedgena daevalos d.uznaZes, g.nioraZes da vl. nacvliSvils~.4
1917 wlis 16 maiss TbilisSi gaixsna kavkasiis maswalebelTa yriloba.
yrilobis muSaobaSi aqtiur monawileobas iRebs yrilobis delegati dimi
tri uznaZe. yrilobaze man waikiTxa moxseneba erovnuli skolis mniSvnelo
bis Sesaxeb, sadac man Camoayaliba Semdegi debulebebi: `1.skolis cxovre
baSi gatarebuli iqnas nacionalizaciis principi; 2. nacionaluri skolis
programebis Sesaqmnelad yvela tipis skolis olqTan Seiqmnas mudmivi
komisia am sakiTxebis SesamuSaveblad; 3. saswavlo enad yvela skolaSi aRi
arebuli iqnas samSoblo ena; 4. yvela skolaSi SemoRebuli iqnas gaZliere
buli swavleba: samSoblo enis, literaturis, istoriisa da geografiis;
5.nacionaluri skolis garantiisaTvis moeTxovos droebiT mTavrobas ga
mosces dekreti ruseTSi mcxovrebi yvela xalxis skolaTa nacionalizaciis
Sesaxeb; 6. momavali saswavlo wlis dawyebidan swavlebis enad sapedagogo
saswavleblebSi SemoRebul iqnas mowafeTa samSoblo ena~.5
dimitri uznaZes saukeTeso skolad miaCnia mxolod ori saxis skola:
sazogado ganaTlebisa da profesionaluri. orive ufaso da savaldebu
lo. sazogado ganaTleba unda uswrebdes profesiuls, rom profesiulma
ganaTlebam viwro CarCoebSi ar Camoayalibos da ganaviTaros pirovneba.
dimitri uznaZe profesiul ganaTlebas uyurebs praqtikuli Tvalsazris
iT. mas miaCnia sxvadasxvagvari profesiuli skolebis daarseba adgilebis
mixedviT. magaliTad, sadac mexileobas da mebostneobas misdeven iq mas
saWirod miaCnia mebaReobis profesiuli skolis gaxsna da ase Semdeg. Sem
deg moxsenebaSi exeba saskolo programebs, swavlebis meTodebs. gasakuTre
bul mniSvnelobas aniWebs momavlis skolaSi mSobliur enaze swavlebas da
win wamoswevs maswavlebelTa momzadebis ideas. saWirod miaCnia gaixsnas
samaswavleblo seminariebi.
4 bocvaZe, l., Tavisufali aRzrda bavSvisa, Jurnali `ganaTleba~. 1908, # 7-8, gv. 199
5 uznaZe, d., erovnuli skolis mniSvnelobis Sesaxeb, gazeTi `saxalxo furceli~, 1917, 17 maisi,
gv. 3-4
_ 297 _
yrilobam miiRo uznaZis Semdegi debulebebi: 1. ganaTlebis sistema age
buli iqnas or skolaze: sazogado ganaTlebisa da profesionalurze; 2.
sazogado skola win unda uswrebdes profesionalurs; 3.sazogado sko
la xangrZlivi unda iyos. man unda misces mozards sazogado ganaTleba,
romelic saWiroa profesiuli skolisaTvis; 4. zogadi ganaTlebis skolas
mxedvelobaSi aqvs Semdegi: a. mTliani sazogado ganaTleba; b.saSualo sas
wavlebelSi gadasvlis SesaZlebloba; g.profesionaluri skola; 5. saxalxo
skola miznad unda isaxavdes bavSvis mtkice xasiaTis aRzrdas. saxalxo
skola Sromis skolaa, romelic bavSvs avarjiSebs garda saerTo mecadineo
bisa, im xelsaqmeze, romelic aris umTavresi daniSnuleba profesionaluri
skolisa~.6
amrigad, yrilobaze uznaZis pedagogikur Sexedulebebs mTeli kavkasiis
maswavlebelTa saukeTeso nawili gaecno. amas daemata isic, rom rusul
enaze daibeWda uznaZis mimoxilva-`kavkasiis skolis reformis Sesaxeb~. mas
Si ganxilulia ganaTlebis struqturis, aRzrdis miznisa da pedagogikis
principuli sakiTxebi. SromaSi, Cveni azriT, naTlad Cans, Tu ra sakiTxebi
awuxebda maSindel qarTul pedagogiur azrovnebas. kerZod, `axali Taobis
moqalaqeobrivi aRzrdis~ sakiTxi, nebisyofis mimarTeba da xasiaTis mo
qalaqeobrivi gamokveTiloba, skolis demokratiul principebze mowyoba,
skolaSi TviTmmarTvelobis SemoReba, Zveli inteleqtualuri skolis Sec
domebis gamosworeba, radgan marto codna ver qmnis sicocxlis mSenebels.
codna aris naTura, romelic gzas unaTebs kulturis mSenebels. `sxvanai
rad, _ saxalxo skolis ZiriTadi mizani dRes udavod adamianis xasiaTis
aRzrda aris~.7
naSromSi zogadi ganaTlebis safexurebi da maTi xangrZlivobis sakiTxi
bavSvis asakobrivi ganviTarebis fsiqologiasTan aris SeTanxmebuli. dim
itri uznaZe icavs Svidwliani skolis or safexurs. momavali skola unda
iyos Sromis skola, sadac xelgarjilobas centraluri adgili ukavia da
aRmzrdelobiT amocanas asrulebs da aaSkaravebs mowafis profesiul mid
rekilebebs.
Cveni azriT, naSromi _ `kavkasiis skolebis reformis Sesaxeb~ im periodi
saTvis pedagogikis sakiTxebze gamorCeuli Teoriuli mniSvnelobis Sromaa,
romelSic naTlad Cans kavkasiis xalxebis miswrafeba erovnuli skolisa da
axali pedagogiuri sistemis Seqmnisaken.
1918 wels Seiqmna saqarTvelos damoukidebeli saxelmwifo. Camoyalibda
axali samTavrobo struqturebi. gadawyda Zveli saskolo sistemis gauqmeba
da axlis Seqmna. axali skola unda dafuZneboda axali cxovrebis mSenebeli
adamianis aRzrdas, romelic moiTxovda mecnierulad dasabuTebiuli da
pedagogiurad axali skolis Sesaferis principebs.
miuxedavad d. uznaZis mier mecnierulad dasabuTebuli naSromisa 1918
6 uznaZe, d., erovnuli skolis mniSvnelobis Sesaxeb, gazeTi `saxalxo furceli~, 1917, 19 maisi,
gv. 4
7 bocvaZe, l., Tavisufali aRzrda bavSvisa, Jurnali `ganaTleba~, 1908, # 7-8, gv. 206
_ 298 _
wlisaTvis saqarTveloSi saskolo reforma ar gatarda misi koncefciis
Sesabamisad.
saskolo ganaTleba iyofoda or safexurad: dawyebiT anu umcros mo
samzadebel ganyofilebad da saSualo ganaTlebis mimcem qalTa da vaJ
Ta gimnaziebad, romelTa saswavlo sagnebi erTmaneTisagan gansxvavdebo
da, rogorc nusxis CamonaTvlis saxiT, aseve saganTa swavlebis saaTobrivi
datvirTviTac.
1920 wels saqarTveloSi Seiqmna saqarTvelos skolis sareformo komisia,
romlis Tavmjdomaredac arCeuli iqna dimitri uznaZe. am komisiam iarse
ba 1921 wlis 25 Tebervlamde. dimitri uznaZes daevala axali proeqtis
SemuSaveba. 1920 wels dimitri uznaZem dawera mniSvnelovani gamokvleva
`saxalxo ganaTlebis sistemis ZiriTadi principebis Sesaxeb~. am naSromSi
naTlad Cans, rom `qarTuli erTiani skola~ Semdeg principebsa da debule
bebze unda yofiliyo agebuli:
1. pirveli safexuri (6-10 wlamde) _ 4 wliani skola, romlis pirveli
klasis saswavlo kursi sabavSvo baRisa da skolis elementebs Seicavda;
2. meore safexuri (10-14 wlamde) _ 4 wliani kursiT, romelic or Stos
Seicavs: a. humanitarul-Teoriuls da b. realur-praqtikuls;
3. mesame safexuri iyofoda: a. sameurneo da samrewvelo _ sateqniko
skolebad; b. maRali profesionaluri da maRali zogadi ganaTlebis skole
bad( 4 wliani).
zogadi ganaTlebis skola Seicavda: a.realursa da b. humanitaruli sko
lis tipebs, xolo es ukanaskneli, Tavis mxriv, kidev or Stod iyofoda:
1. neohumanitarul da klasikur skolad, romlis xangrZlivoba oTxi
wliT iyo gansazRvruli.
2. mesame safexuriT sruldeboda savaldebulo swavlebis periodi, ris
Semdeg swavlis gagrZeleba SeiZleboda universitetebSi, politeqnikumeb
Si, an sxva tipis umaRles skolebSi.
saSualo skolebSi gaTvaliswinebuli iyo: dedaenis, mSobliuri liter
aturis, samSoblos da msoflio istoriis, geografiis, bunebismetyvelebis,
maTematikis, zneobisa da uflebebis, fizkulturis, xelgarjilobis da sax
va disciplinebis swavleba~.8
dimitri uznaZe mxars uWers profilur swavlebas. meore safexuris kur
sis dasrulebis Semdeg igi mowafeTa ganawilebas ori TvalsazrisiT xe
davda: 1. bunebrivi niWierebis intensivobiT da 2. sulieri dispoziciebis
romelobis TvalsazrisiT.
dimitri uznaZis mier warmodgenili naSromi _ `saxalxo ganaTlebis
sistemis ZiriTadi principebis Sesaxeb~ marTlacda progresuli xedvaa
saqarTveloSi ganaTlebis sistemis evropul doneze mowyobisa da ganxor
cielebisa. rogorc nadeJda berulava aRniSnavs, am SromaSi gansakuTrebiT
yurdaRebas ipyrobs sami sakiTxi: `1. saxalxo ganaTlebis socialuri sa
8 sariSvili, t., skola da pedagogiuri mimdinareobani revoluciamdel saqarTveloSi, ganaTle
ba, Tbilisi, 1956, gv. 316
_ 299 _
fuZvlebi; 2. saxalxo ganaTlebis sitemis agebuleba (zogadi da saprofesio
ganaTleba asakobrivi SesaZleblobebis mixedviT); 3. aRzrdis mizani da misi
ganxorcielebis gzebi~.9
amrigad, dimitri uznaZe kritikulad udgeboda arsebul pedagogiur
sistemebs, aanalizebda maT da qmnida Tavis pedagogikur koncefcias, ro
melTa danergvas da ganxorcielebas cdilobda 1910 _ 1920 wlebSi. magram
uznaZis reformis ganxorcielebas xeli SeuSala sabWoTa ruseTis mier
saqarTvelos dapyrobam. sabWoTa xelisuflebisaTvis miuRebeli aRmoCnda
dimitri uznaZis proeqtebi ganaTlebis sistemis evropul doneze mowyobi
sa.
migvaCnia, rom dimitri uznaZis mier SemoTavazebuli saganmanaTleblo
sistema da pedagogikuri koncefcia Tavidanve efuZneboda ganwyobis Teo
riis safuZvlebs.
uznaZis mixedviT, ganwyoba warmoadgens adamianis mTlian pirovnul
mzaobas garkveuli qcevisadmi, `sanam cocxali arseba raime qcevas mimarTa
vdes, mas ukve manamde aqvs qceva ganwyobis saxiT mocemuli~.
ganwyobis cnebis Sinaarss uznaZe individis mizanSewonil qcevis an
alizidan gamomdinare xsnis. ra gansazRvravs adamianis qcevas? moTxov
nileba, romelic raRacis deficits gulisxmobs. moTxovnileba aris is
subieqturi, magram arasakmarisi faqtori, romelic aucilebelia qcevis
gansaxorcieleblad. Tu adamians SemecnebiTi moTxovnileba aqvs, is saTana
do situacias eZebs mis dasakmayofileblad. maSasadame, situacia, garemo
warmoadgens obieqtur, aucilebels faqtors qcevis ganxorcielebisTvis.
moTxovnilebis dakmayofilebas eswrafvis, situaciis Sesatyvisad icvleba.
dimitri uznaZis azriT, es yvelaferi unda icodes maswavlebelma, rac
daexmareba mas gakveTilebis, aqtivobebis warmatebiT CatarebaSi. radgan
maswavlebels da moswavles yovel axal aqtivobaSi CasarTavad sWirdebaT
specialuri mzaoba, ganwyoba, romelic aamoqmedebs moswavlis saTanado
Zalebsa da unar_Cvevebs. maswavlebelma moswavles samoqmedod ganwyobil
Zalebze gaTvlili saswavlo aqtivobebi unda miawodos. saswavlo procesi
imaze unda iyos orientirebuli, rom moswavles adamianis erT_erTi da
maxasiaTebeli moTxovnileba, inteleqtualuri moTxovnileba (cnobismoy
vareoba) e.w. codnis wyurvilSi gadaezardos.
aqedan gamomdinare, maswavlebels da moswavles yovel axal aqtivobaSi
CarTvisaTvis sWirdeba specialuri mzaoba, ganwyoba, romelic aamoqmedebs
moswavlis saTanado Zalebs da unar-Cvevebs. ganwyobis Teoria xom arseb
iTad qcevis axsniTi modelia. rogoric motivia, iseTia qcevac. motivi (an
moTxovnileba) gansazRvravs qcevis fsiqologiur Sinaarss.
maswavlebelTa profesiuli ganviTareba saswavlo procesis efeqtianoba,
pirvel rigSi, swavlisadmi dadebiTi ganwyobis Seqmnas gulisxmobs, anu mTlian
pirovnul mzaobas, romelic gansazRvravs aqtivobaSi moswavlis CarTvas. Tu
_ 300 _
axali aqtivobis mimarT (diskusia, axali tipis testebi) moswavleebs dadebiT
emociur damokidebulebas SevuqmniT, Sedegi aucileblad dadebiTi iqneba.
rogorc m. boWoriSvili wers, didi mniSvneloba aqvs, rogor movargebT
saswavlo masalas moswavlis ganwyobas, mis samoqmedod ganwyobil Zalebs.
rogori unda iyos es masala?
`masala erTi mxriv, Sesaferisi unda iyos moswavlis ZalTa ganviTare
bis aqtualuri donisaTvis, meore mxriv, igi daSorebuli unda iyos mas
sakmarisad. winaaRmdeg SemTxvevaSi winsvla SeuZlebeli iqneba. moswavlis
Careva swored am pirobis realizacias axdens, maswavlebeli masalas ise
awvdis mowafes, rom igi misawvdomi gaxdes. maswavleblis roli saswavlo
masalisa da mowafis ZalTa Soris Suamavlobasa da misi namdvili ganviTare
bis SesaZleblobis aucilebeli pirobis SeqmnaSi mdgomareobs~.10 saklaso
oTaxSi SeqmeniT bavSvis ganviTarebis Sesatyvisi garemo. gaxsovdeT, rom
moswavleze orientirebuli swavleba, moswavleebis interesebisa da survi
lebis gaTvaliswinebas gulisxmobs.
saqarTveloSi, maswavlebis ganaTlebis Tanamedrove qarTul saganmanaT
leblo sivrceSi TandaTanobiT mimdinareobs d. uznaZis ganwyobis Teoriis
implementacia da igi emsaxureba saqarTveloSi ganaTlebis sistemis ganvi
Tarebis evropul xedvas. kerZod, maswavlebeli saswavlo procesSi:
1. gegmavs sxvadasxva aqtivobebs da uqmnis moswavles dadebiTi ganwyobas;
2. argebs masalas moswavlis ganwyobas/aqtualuri done + winsvla/;
3. qmnis moswavlis swavlaze orientirebul saklaso garemos, rac moswav
leebis interesebisa da survilebis gaTvaliswinebas gulisxmobs;
4. ar akeTebs aqcents mxolod bavSvis inteleqtualur ganviTarebaze,
mohyavs mTeli misi buneba moqmedebaSi;
5. axdens bavSvis pirovnebis mTeli Zalebis gaxsnas.
dimitri uznaZis mier SemoTavazebuli saganmanaTleblo sistema da ped
agogikuri koncefcia Tavidanve efuZneboda ganwyobis Teoriis safuZvlebs,
romelTa danerga da srulyofa xorcieldeba Tanamedrove qarTul sagan
manaTleblo sistemaSi. sainteresoa misi mosazreba moswavleTa sefasebis
sakiTxebze. uznaZis Teoriis Tanaxmad, `cifruli Sefaseba~ xels uSlis
moswavlesa da maswavlebels Soris ndobisa da siyvarulis atmosferos gan
viTrebas, rac misi azriT Zalian subieqturi ramaa.
uznaZis es mosazreba, damokidebuleba aqtualuri gaxda Tanamedroveo
baSi, rac gamoixateba imaSi, rom swavlebis dawyebiT safexurze ganmsaz
Rvreli Sefaseba Canacvlda ganmaviTarebli SfasebiT, romelic unda iyos
xSiri da mravalmxrivi, raTa man, erTi mxriv, xeli Seuwyos moswavleTa
mravalmxriv ganviTarebas, rogorc amas moiTxovs erovnuli saswavlo gegma
da, meore mxriv, sakuTari SesaZleblobebis gamovlenisa da ganviTarebis
Tanabari pirobebi Seuqmnas gansxvavebuli potencialis mqone yvela mos
wavles.
_ 301 _
dRevandeli mTavroba, saganmanaTleblo dawesebulebebi da saerTaSori
so saagentoebi xels uwyoben maswavlebelTa uwyvet profesiul ganviTare
bas. Seiqmna koncefcia `swavleba warmatebisTvis~, raTa daexmaros maswav
lebls saganmanaTleblo sistemaSi swavla-swavlebis xarisxis amaRlebaSi.
efeqturi uwyveti profesiuli ganviTarebis xelSewyobis midgoma aris mo
qnili, raTa TanxvedraSi iyos mTavrobebis specifikur moTxovnebTan da
maswavlebelTa saWiroebebTan.
saqarTvelos mTavrobam 2015 wlis 20 Tebervals maswavleblis saqmi
anobis dawyebis, profesiuli ganviTrebisa da karieruli winsvlis sqema
daamtkica, romlis safuZvelzec maswavlebels SeuZlia dagegmos karieru
li winsvla sqemiT gansazRvruli moTxovnebis dakmayofilebis SemTxvevaSi
da gadainacvlos momdevno safexurze.
migvaCnia, rom dimitri uznaZis mier SemoTavazebuli saganmanaTleblo
sistema da pedagogikuri koncefcia Tavidanve efuZneboda da exmaureboda
maswavleblisa da saganmanaTleblo sistemis ganviTrebaze orientirebas,
rac TanxvedraSia Tanamedrove qarTul saganmanaTleblo sistemaSi mimdin
are procesebTan.
gamoyenebuli literatura:
_ 302 _
Imeri Basiladze
Professor
Akaki Tsereteli State University
Nato Kobuladze
Associate Professor
Akaki Tsereteli State University
_ 303 _
mariam manjgalaZe
filologiis akademiuri doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
qeTevan inwkirveli
asistent-profesori, kavkasiis universiteti
_ 304 _
uli respublikis saxalxo ganaTlebis saministros dokumentSi _ aRwera #1
_ vkiTxulobT: 1918 wlis 26 maiss, saqarTvelos demokratiuli respublikis
gamocxadebisTanave, sxva saxelmwifo instituciebTan erTad, muSaobas iw
yebs saxalxo ganaTlebis saministro. igi amocanad isaxavda axali skolebis
gaxsnas, mosaxleobis swavla-ganaTlebas, skolebis axali kadrebiT uzrunve
lyofas, maswavlebelTa da moswavleTa materialur uzrunvelyofas, araqa
rTvelTa swavlebis sakiTxebis mogvarebas, kulturul-saganmanaTleblo
dawesebulebaTa mowyobisa da muSaobis uzrunvelyofas, profteqnikuri,
sazRvao, saxelosno da usinaTloTa saswavleblebis gaxsnas, saswavlo pro
gramebis SemuSavebas da sxv. ganaTlebis saministrom iarseba saqarTvelos
gasabWoebamde, xolo 1921 wlis 25 Tebervlidan qveynis saganmanaTleblo
programebze zrunva ganaTlebis saxalxo komisariatis prerogativa gaxda.
saistorio arqivSi daculi sakvlevi periodis (1918-1921 w.w.) masala
etapobriv Seswavlasa da gaanalizebas moiTxovs, SesaZlebelia gavecnoT:
ganaTlebis saministros sxdomis Jurnalebsa da oqmebs, brZanebebs da min
istris gankargulebebs; saministrosTan arsebuli saswavlo komitetis wes
deba-proeqtebs, skolebis, gimnaziebis, Tbilisis saxelmwifo universitetis
profesorTa sabWosa da pedsabWos sxdomebis oqmebs, skolebis gaerovnebis,
reorganizaciisa da materialuri uzrunvelyofis, qarTuli universite
tis saxelmwifo universitetad gadakeTebis Sesaxeb informacias. daculia
masalebi politeqnikuri universitetis gaxsnis, profteqnikuri skolebis,
Jurnal-gazeTebis gamocemis, saqmis uzrunvelyofis da sxv. (S. gozaliSvi
li, aRwera, fondi #1935).
_ 305 _
loSi leqciebis wasakiTxad;
o SeZlebisdagvarad xels uwyobdnen studentebs sazRvargareT swav
lis dasafinanseblad da sxv.
magaliTad, ganaTlebis saministros 1920 wlis sakancelario masaleb
Si vkiTxulobT, rom miiRes kanoni ganaTlebis saministroSi beWdviTi si
tyvis nawarmoebTa wardgenis Sesaxeb; ganixiles kanonproeqti saqarTvelos
respublikis samecniero departamentis daarsebis Sesaxeb; kanonproeqti
saqarTvelos respublikis centraluri samecniero arqivis departamentis
daarsebis Sesaxeb; moismines moxsenebiTi baraTi saqarTvelos ganaTlebis
mdgomareobis Sesaxeb; imsjeles ganaTlebis saministros mowveviT ital
iidan lola kondumaris Camosvlisa da montesoris sistemaze leqciebis
wakiTxvis Sesaxeb; gaica brZaneba Tsu reqtoris, prof. ivane javaxiSvilis
saswavlo komitetis Tavjdomared daniSvnis Sesaxeb; damtkicda ganaTlebis
saswavlo komitetisa da saterminologio komisiis wevrTa sia da sxv. (fon
di 1935, gv.67; 80).
erT-erT mniSvnelovan reformad SeiZleba CaiTvalos 1918 wlis noem
berSi maswavlebelTa erovnuli yrilobis mier gavrcelebuli mimarTva
skolebis sruli nacionalizaciis Sesaxeb, romelic gulisxmobda orgvari
organos Seqmnis saWiroebas: saerTo saxelmwifoebrivsa da kerZo erovnuls
(`ganTleba~, 1918, gv. 50-73).
ras gulisxmobda es reforma?
o aucilebeli iyo yvela tipis skolis gaqarTuleba. gadawyda, peda
gogTa deficitis gamo, mowyobiliyo moklevadiani sapedagogo kursebi mas
wavlebelTa momzadebis donis asamaRleblad;
o radgan gaqarTulebul skolas ara hqonda axali saxelmZRvaneloebi
da inventari, saWiro gaxda mudmivmoqmedi organos Seqmna, romelic izruneb
da saxelmZRvaneloebis gamocemasa da maTi gavrcelebis mowesrigebaze;
o aucilebeli iyo gaqarTulebuli saxelmZRvaneloebis Sefaseba, rom
`saxmarad mxolod saukeTesoni moiwonon~;
o seriozuli problema iyo terminologiis siWrele, amitom special
ur komisias daevala terminebis SemuSaveba;
erovnul sabWosTan arsebul saxalxo ganaTlebis dargSi bevri ram iyo
gasakeTebeli: sayovelTao, savaldebulo, pirveldawyebiTi swavlis Tan
daTanobiTi SemoReba da ganviTareba; maswavlebelTa Teoriuli da praq
tikuli momzadeba; saswavlo gegmebisa da programebis Sedgena; sabavS
vo wignebis gamocema; TvalsaCino xelsawyo nivTebis koleqciaTa SeZena;
skolebis marTva-gamgeblobis saqmis mowesrigeba. aqedan gamomdinare,
Seiqmna komisiebi:
o sabavSvo sagnebis gamomcemeli
o skolisTvis saxelmZRvanelo gegmisa da programis SemmuSavebeli
o arsebul saxelmZRvanelo wignebis gadamTvalierebeli da damfasebeli
o axali saxelmZRvanelo wignebis gamomcemlobis meTvalyure
o saleqcio biuro an maswavlebelTa kursebis momwyobi
_ 306 _
o saegzameno
o sarekomendacio
o sapremio Jiuri da sxv.
programebis Semdgenel komisiebSi unda Sesuliyvnen fizikis, qimi
is, ariTmetikis, geometriis, istoriis, geografiis, bunebismetyvelebis,
kanonmdeblobis, politikuri mecnierebisa da buRalteriis specialistebi.
vinaidan gaerovnebuli skolebisTvis momzadebul maswavlebelTa ricxvi
mcire iyo, saswrafod SeimuSaves moklevadiani kursebi, romlebic amuSavda
saqarTvelos sxvadasxva qalaqSi: TbilisSi, TelavSi, xaSurSi, quTaisSi, ze
stafonSi, foTSi, baTumSi, soxumsa da samurzayanoSi (`ganaTleba~ gv. 9-23).
mniSvnelovan publikaciad unda CaiTvalos ganaTlebis ministris, noe
ramiSvilis moxseneba sayovelTao ganaTlebis aucileblobis Sesaxeb, rome
lic Jurnal `ganaTlebaSi~ daibeWda (ganaTleba, 1919, #2-3).
noe ramiSvili ramdenime sakiTxs Seexo:
o rogori unda iyos sayovelTao swavleba?
o ramden xans unda grZeldebodes?
o romeli wlidan unda iyos savaldebulo swavleba?
o vin an rogor axorcielebs da vin xelmZRvanelobs?
o vis uflebas Seadgens masze zrunva?
ministri iqve dasZens, rom am kiTxvebze pasuxi ukve SemuSavebuli aqvs
saministros. igi Tvlis, rom miuxedavad mwiri saxelmwifo xazinisa, sayov
elTao swavleba unda iyos ufaso. demokratiuli respublikis yoveli mo
qalaqis Svils unda SeeZlos aseT skolaSi swavla-ganaTlebis miReba. swav
lis meTodi unda iyos iseTi, romelic pirvel dawyebiT swavlas aaxloebs
dabali specialuri codnis SeZenasTan, e. i. meTodi unda iyos zedmiwevniT
TvalsaCino, sagnobrivi, amerikuli. es niSnavs, rom gansakuTrebuli mniS
vneloba eZleva da sapatio adgili eTmoba xelgarjilobis swavlebas. igi
unda iyos damxmare saSualeba, rogorc meTodi sazogado ganaTlebis sas
wavlo saganTa ukeT SesaTviseblad. am mizniT, xelsaqme unda Sevides pir
veli dawyebiTi skolis sasawavlo sagnebis siaSi.
noe ramiSvili saubrobs samganyofilebian pirveldawyebiT saswavlebel
ze. sazogadoebis nawili mxars uWers swored am sistemas. Tumca is Tv
lis, rom 3 weli cotaa damTavrebuli da dasrulebuli codnis misaRebad,
radgan am xnis ganmavlobaSi ymawvili rigian wera-kiTxvasac ver Seiswavlis,
man ki unda Seiswavlos ariTmetika, saqarTvelos istoriis mokle kursi,
bunebismetyvelebis elementaruli safuZvlebi... aseTi codnis misaRebad
ki ramiSvils mizanSewonilad miaCnia oTxganyofilebiani pirveli dawyebiTi
saswavleblebis gaxsna. swored am sistemas emxroba damfuZnebeli krebis
ganaTlebis komisia.
moxsenebaSi erT-erTi saintereso sakiTxia moswavlis asaki. igi ambobs,
rom sxva qveynebis gamocdilebiT, Sesaferisi asakia 7 weliwadi, Tumca, ro
gorc gamonaklisi, SeiZleba miiRon 8, 9 da 10 wlis bavSvebic.
rac Seexeba imas, Tu vin unda xelmZRvanelobdes saswavlebels, ministri
_ 307 _
Tvlis, rom amis gadawyveta sakanonmdeblo dawesebulebis kompetenciaa. am
itom misi xelmZRvaneloba da ganxorcieleba im organos unda miendos, ro
melic imoqmedebs kanonmdeblobiT miRebuli codnis Tanaxmad. igi ambobs,
rom saWiroa 399 axali skolis gaxsna, rac SeuZlebelia 1 wlis ganmavlobaSi
da amisTvis arc Tanxaa, arc maswavlebelTa sakmao ricxvi, arc saskolo
Senobebi. es gegma unda ganxorcieldes momavali 4 wlis ganmavlobaSi.
sainteresoa aseve noe ramiSvilis mosazreba, Tu ras unda emsaxurebodes
skola da rogori unda iyos misi aRzrdis sistema: `Tanamedrove skolas
erTaderT miznad mxolod codnis gadacema dausaxavs mowafeTaTvis, xolo
codnas am SemTxvevaSi mxolod mexsierebis safuZvelze uxdeba damkvidreba,
amiT aixsneba cudad gagebuli, gadaWarbebuli inteleqtualizmi, romelic
dRevandel Cvens skolas axasiaTebs da romelic am skolis umTavres nak
lad SeiZleba CaiTvalos (`ganaTleba~8-12). igi dasZens, rom aRzrdis miza
ni mexsierebisa da codnis farglebSi ar unda iyos momwyvdeuli, aramed
umTavresad adamianis mTliani bunebis momzadebisken unda iyos mimarTu
li, amitom aucilebelia skolis humanitaruli mimarTulebiT ganviTareba,
romlis miznic iqneba adamianisa da bunebis Seswavla.
ramiSvili udides mniSvnelobas aniWebs skolis TviTmarTvelobis go
nivruli formebis ganxorcielebas, romlis safuZvelzec gaZlierdeba mos
wavlis gambedaoba da iniciativis niWi. aseTi gegma did momzadebas moiTx
ovs da arc erTbaSad SeiZleba misi ganxorcieleba. ganaTlebis saministrom
gaiTvaliswina am gegmis ganxorcielebis aucilebeli saWiroeba da daiwyo
muSaoba. Sedga komisiebi, saministros azriT, dasaxuli gegmis ganxorciele
ba unda moxdes TandaTanobiT, sami wlis ganmavlobaSi -1919-23 wlebSi.
umniSvnelovanesia debulebebi sayovelTao swavlebis SemoRebis Sesaxe
bac: sayovelTao swavleba saqarTvelos respublikis yvela moqalaqisTvis
_ orive sqesis warmomadgenlebisaTvis _ unda yofiliyo svaldebulo da
ufaso.
amdenad, saxelmwifo skolaSi Sesabamisi asakis moswavleTa swavlis uz
runvelsayofad axladCamoyalibebulma saqarTvelos respublikam gansa
kuTrebuli kontroli daawesa. sayovelTao swavlebis organod scno pir
veldawyebiTi saxalxo oTxwliani kursi, gansazRvra asaki, Seqmna saskolo
qseli, Camoayaliba saxelmZRvaneloebis Seqmnis principebi. sayovelTao
swavlebis SemoRebis xelmZRvaneloba daevala saxalxo ganaTlebis saminis
tros, xolo misi praqtikulad ganxorcieleba adgilobriv TviTmarTvelo
bebs. CaiTvala, rom saxelmwifos saerTo kulturis asamaRleblad, moqa
laqeTa sakeTildReod, aucilebeli iyo garkveuli RonisZiebebis gatareba
masebis cnobierebis asamaRleblad. aucileblobad CaiTvala wera-kiTxvis
gavrceleba xalxSi, romlTa asaki 17 wlis zemoT iyo, Sesabamisad, gadawyda
sakvirao skolebis Seqmna ukve arsebul saswavlo dawesebulebebSi. SeiZle
ba Tamamad vTqvaT, rom es iyo ganaTlebis sistemis mowesrigebis pirveli
seriozuli mcdeloba, romelsac, samwuxarod, ganxorcieleba ar ewera.
_ 308 _
enobrivi politika
enobrivi politikis gatarebis TvalsazrisiT mniSvnelovani reformis
mcdelobad unda CaiTvalos:
o qarTuli orTografiis sadao sakiTxebis mosawesrigeblad salit
eraturo qarTulisaTvis proeqtis SemuSaveba, saorganizacio komisiisa da
saswavlo komitetis Seqmna;
o qarTuli enis swavlebis mosamzadebeli kursebis Seqmna;
o terminologiuri komisiis Seqmna;
o qarTuli mecnieruli enis SemuSaveba;
o enobrivad gamarTuli saxelmZRvaneloebis Seqmnaze zrunva da sxv.
_ 309 _
gamoyenebuli literatura:
Mariam Manjgaladze
Dr. of Philology, Professor
Caucasus University
Ketevan Instkirveli
Assistant Professor
Caucasus University
In 1918-1921 the educationalists of the first Democratic Republic of Georgia had a few-
centuries-old tradition of having particular models of education, which was why necessity
of reforms and of a new language policy came into sharp focus upon declaration of inde-
pendence.
The following measures were taken for enhancing the educational system:
o Orders were issued by the Minister of Education for opening schools, gimnaziums
and mixed primary school for teachers;
o Charter-projects were developed at the educational commitee;
o The first university was founded in the Transaucasus;
o A board for secondary and higher education was established;
o National schools were established, reorganized and given financial support;
o preperatory courses of the Georgian language started;
o The law requiring printed works be submitted to the Ministry of Education was
passed;
o The law on establishing scintific department and central scientific archive of the
Republic of Georgia was passed;
o Special endeavors were used to attract foreign lecturers to Georgia;
o Students got financial support to travel abroad to pursue their education.
_ 310 _
In respect to language policy the following steps could be considered as serious attempts:
o Along with organizational and educational committees, a special project for devel-
oping literary Georgian was made to settle controversial issues of Georgian orthography;
o Preparatory courses were launched for teaching Georgian language;
o A commission of terminology was set up;
o Georgian scientific language was worked-out;
o Work on textbooks written in good Georgian started, etc.
All points considered the following conclusion can be reached: during the short-lived
First Georgian Democratic Republic serious attempts were made for reforming Georgian
educational system and the first significant steps were taken in language policy.
_ 311 _
ia Radua
filologiis doqtori
giorgi leoniZis saxelobis qarTuli literaturis
saxelmwifo muzeumis unikalur wignTa fondis kuratori
_ 312 _
turebs ganaTlebis ministris 1918 wlis 1 ivlisis moxseneba `yvela safex
urisa da xarisxis qarTul skolebSi samSoblo enaze mowyobisa~.
sanam statistikur monacemebs Seexeba, moxsenebaSi ministri saubrobs, Tu
ra gadamwyveti mniSvneloba aqvs qarTul enaze swavlebas da swored am si
tyvebiT SegviZlia davinaxoT imdroindeli mTavrobis ara mxolod xedva da
damokidebuleba am sakiTxisadmi, aramed swori midgoma iseTi mgrZnobiare da
rTuli Temisadmi, rogoricaa qveynis siyvaruli da moqalaqeobis SegrZneba.
`umTavresi safuZveli kulturul cxovrebisa enaa. samSoblo ena es is
niadagia, romelzedac aRmocendeba normaluri, kulturuli zrda da gan-
viTareba xalxisa. amitom swavla-ganaTleba xalxisa usaTuod samSoblo
enaze unda iyos mowyobili~.1
amave moxsenebaSi ministri amaxvilebs yuradRebas, rom es procesi ukve
erTi welia dawyebulia da miuxedavad imisa, rom Sedegebsac miaRwies,
swored axla dgas mTavari etapi da saWiroa, bolomde ganaxorcielon daw
yebuli saqme. `unda movawyoT erovnuli skola yvela safexurisa da xarisx-
isa, rogorc sazogado ganaTlebisa, ise saprofesio. pirveldawyebiT uma-
Rles skolebSi egreT wodebuli nacionalizacia, sxvagvarad rom vsTqvaT
_ swavleba samSoblo enaze savsebiT ganxorcielebulia dasavleT saqarT-
veloSi da mxolod pirvel klasSi aRmosavleT saqarTveloSi~.2
1918 wlis 25 ivlisis `saqarTvelos respublikaSi~ ibeWdeba kanonpro
eqti saxalxo ganaTlebis Sesaxeb. imave wlis 20 agvistos ganaTlebis min
istri mTavrobis winaSe gamodis moxsenebiT, romelSic aRniSnavs, rom yve
la qveyanas esaWiroeba, Tavisi pirobebis mixedviT Seqmnas swavla-aRzrdis
sistema, romelic dRes saqarTvelos ar gaaCnia da swored amitom unda
Seicvalos arsebuli sistema. ministri mTavar dabrkolebad miiCnevs im
faqts, rom swavlebis enad rusulia SemoRebuli da Tvlis, rom es ukuRm
arTobaa da dauyovnebliv unda aRmoifxvras.3
am problemis gadasawyvetad ministri 2 gzas warmoaCens: 1. dauyovnebliv
SemoiRon moTxovna, rom qarTveli moqalaqeebis SvilebisTvis swavlebis ena
aucileblad qarTuli unda iyos da 2. erovnuli umciresobis moqalaqeTa
Svilebsac unda hqondeT saSualeba, ganaTleba sakuTar enaze miiRon.
ministrs kargad esmoda, rom es advilad gansaxorcielebeli ar iyo
skolebis erovnuli siWrelis gamo. magram mas hqonda idea, daxuruliyo
yvela saswavlebeli da Semdeg Seqniliyo sxvadasxva erovnebisTvis gankuT
vnili saswavleblebi, romlebSic gadanawildebodnen gauqmebuli skolis
moswavleebi.4
saistorio centraluri arqivis pirveli respublikis ganaTlebis fondSi
daculia `debulebani sayovelTao swavlebis Sesaxeb~ (pirveli damfuZnebe
1 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #58, 1r.
2 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #58, 1r-v.
3 WumburiZe dodo, ganaTleba 1918-1921 wlebSi, Tb., 2000, gv. 9
4 WumburiZe dodo, ganaTleba 1918-1921 wlebSi, Tb., 2000, gv. 10
_ 313 _
li krebis dadgenileba), romelSic miTiTebulia, rom swavla savaldebuloa
saqarTvelos respublikis yvela moqalaqeTa SvilebisTvis; pirveldawyebi
Ti saxalxo skola 4-wliani kursiTaa; skolebs xelmZRvanelobas uwevs sax
alxo ganaTlebis saministro, praqtikulad adgilze asruleben adgilo
brivi TviTmmarTveloba: eroba da qalaqebi.5
ganaTlebis reformis gamtareblebs kargad esmodaT, rom gaerovneba
sakmaod rTuli procesi iyo. Sesabamisad, mwvavedac akritikebdnen _ pro
cessac, saxelmZRvaneloebsac, maswavleblebis cvlilebebsac. ganaTlebis
ministri 1918 wlis 1 ivlisis moxsenebaSi amazec amaxvilebs yuradRebas:
`savaldebulo iqneba samSoblo enaze swavleba. amgvari reforma mozardi
TaobisaTvis did siZneles warmoadgens da SeiZleba migviTiTon `pedagogi-
ur TandaTanobaze~... SeuZlebelia Cveni viTom da pedagogiur TandaTano-
bis dacvisTvis gadagvarebis politikas SemdegSiac vemsaxuroT.~6 rogorc
Cans, swavlebis mTlianad qarTul enaze gadasvlis sakiTxi imdroindeli
mTavrobisTvis mxolod socialuri saxis reformas ar warmoadgenda. es iyo
umniSvnelovanesi erovnuli sakiTxi, romelic erovnuli msoflmxedvelo
bis Camoyalibebasa da ganviTarebas uzrunvelyofda. es marTlac sworad
esmodaT pirveli respublikis mTavrobis wevrebs.
skolebis gaerovnebis sakiTxSi 2 umTavresi problema idga _ 1. Sesabamisi
programis SemuSavebisa da 2. am programis sworad swavlebis, anu maswavle
belTa kadrebis.7
Tuki Tvals gadavavlebT 1918 wlis saxalxo ganaTlebis ministris
brZanebebs, umravlesoba Seexeba gaerovnebis safuZvelze maswavlebelTa
gaTavisuflebas. magaliTisTvis moviyvanT saxalxo ganaTlebis ministris,
giorgi lasxiSvilis, ramdenime brZanebas:
28 agvistos brZaneba #31: `Statis gareSe rCebian: 1. tfilisis vaJ-
Ta meore gimnaziis direqtori nikoloz nikolozis Ze uspenski gimzaniis
gaerovnebis gamo mimdinare wlis 1 seqtembridan; 2. tfilisis vaJTa mexuTe
gimnaziis inspeqtori aleqsandre ivanis Ze kompaneci gimnaziis gaerovnebis
gamo mimdinare wlis 1 seqtembridan~.8
31 agvistos brZaneba #36: `Stats gareSe rCeba: yofil amierkavkasiis
saostato seminariis direqtori smirnovi saswavleblis gaerovnebis gamo
mimdinare wlis 1 seqtembridan. iniSneba maswavlebeli kirile arvelaZe go-
ris (yofil amierkavkasiis) saostato seminariis direqtoris movaleobis
aRmasruleblad mimdinare wlis 1 seqtembridan~.9
5 saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #4, 17r.
6 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #58, 2r.
7 ramdenadac mtkivneuli ar unda iyos, es problema dResac dgas Cveni ganaTlebis sistemis wi
naSe.
8 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #14,
54r-v.
9 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #14,
59r.
_ 314 _
marTalia, es cvlileba aucilebeli iyo da rogorc vxedavT, qarTve
li maswavleblebi iniSnebian yvelgan, magram problemas warmoadgenda ukve
maswavlebelTa profesiuli ganviTareba. maT xom, faqtobrivad, manamde ar
hqondaT qarTul enaze swavlebis gamocdileba. ganaTlebis ministri Tavis
1918 wlis 1 ivlisis moxsenebaSi amazec amaxvilebs yuradRebas: `skolis
gaerovnebis saqmeSi erT umTavres problemas warmoadgens maswavlebelTa
SedarebiT moumzadebloba qarTuli enis mxriT. qarTveli maswavlebeli ar
aris imdenaT momzadebuli da daxelovnebuli, rom qarTul enaze swavle-
ba advilad awarmovos. dRemdis mas uxdeboda mxolod rusul enaze swav-
leba. am dabrkolebas advilad davZlevT, Tuki movawyobT qarTul enaze
kursebs.~10 iqve asaxelebs kursebze Sesaswavl sagnebsac:
`am kursebze Semdegi sagnebi iqneba wakiTxuli:
a) psixologia da logika (20 s.)
b) pedagogika da pedagogiur moZRvrebaTa istoria (20 s.)
g) enaTmecnierebis Sesavali (20 s.)
d) qarTuli enis gramatika (15 s.)
e) qarTuli literaturis da gramatikis meTodika (15 s.)
v) qarTli literatura Zveli droidan me-19 saukunemde (50 s.)
z) msoflio literaturis mokle istoria (20 s.)
T) me-19 saukunis ruseTis literatura (10 s.)
i) maTematika (45 s.)
k) fizika (metodikiT) (15 s.)
l) bunebis metyveleba:
botanika (15 s.)
zoologia (15 s.)
mineralogia da geologia (15 s.)
qimia (15 s.)
m) sazogado geografia (20 s.)
n) kavkasiis da saqarTvelos geografia (20 s.)
o) saqarTvelos istoria (30 s.)
p) msoflio istoria (45 s.).~11
g. lasxiSvili aqve aRniSnavs, rom kursebi ufasoa da iTvaliswinebs bi
nis, kvebis xarjebsac. is iTxovs, rom mTavrobam kursebisTvis biujetidan
gaiTvaliswinos 150.000 maneTi.12
amave moxsenebaSi ministri yuradRebas amaxvilebs im faqtzec, rom
SemuSavdeba terminologia ama Tu im dargisa; es marTlac mniSvnelovani
sakiTxia, romelsac, vityodi, dResac ar daukargavs aqtualoba da dResac
mwvave problemad dgas.
gaerovnebis procesSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeboda humanita
10 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #58, 2r.
11 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #58, 3r.
12 saqarTvelos erovnuli arqivi, saistorio centraluri arqivi, fondi 1935, aR. 1, saqme #58, 3v.
_ 315 _
ruli specialobis saskolo programebs. kerZod, qarTuli enisa da lit
eraturis, saqarTvelos istoriisa da geografiis swavlebas rogorc qar
Tulenovani, ise araqarTuli skolebisTvis. es sagnebi savaldebulo iyo
orive tipis skolisTvis.
dReisaTvis Cven gvainteresebs qarTuli enisa da literaturis pro
grama. sruli suraTisTvis gTavazobT 1918-1919 wlis saswavlo wlisTvis
mSobliuri enisa da literaturis programa klasebis mixedviT:13
`I klasi:
gramatika: arsebiTi saxeli, zedsarTavi saxeli, ricxviTi saxeli, na
cvalsaxeli da zmna. weriTi varjiSoba _ ganvlili leqsebis zepirad wera,
mokle Sinaarsebi;
II klasi:
saliteraturo masala iTvaliswinebs: xalxuri leqsebi, Sio dedabriS
vilis moTxrobebi, rafiel erisTavis leqsebi, akakis leqsebi (maT Soris
`xarabuza da futkari~) da sxv.
sazogado SeniSvna: saliteraturo masalis gavlis dros umTavresi yur
adReba miqceuli eqneba garkveviT kiTxvas, Zneli sityvebis Tu frazebis
axsna-ganmartebas da bavSvebis sazogado msofl-mxedvelobis gafarToebis,
agreTve deklamaciebisa da gansakuTrebiT wminda saliteraturi enis SeT
visebas.
saliteraturo masala orive klasisTvis amoRebul iqneba `bunebis kari
dan~, xolo TviT maswavlebeli ixelmZRvanelebs s. xundaZis gramatikiT.
III klasi:
saliteraturi masala gaTvaliswinebulia: gomelauri, qarTveli mwer
lebi, nawili I. maT Soris: vaJas `bunebis mgosnebi~, akakis `ganTiadi~, ilias
`Cemo kargo qveyanav~, `ramdenime epizodi kako yaCaRis cxovrebidan~ (zogi
adgili zepirad), baraTaSvilis `bedi qarTlisa~, daviT kldiaSvilis `sol
omon morbelaZe~.
gramatika: rTuli winadadeba da misi Semadgenloba.
IV klasi
saliteraturi masala gaTvaliswinebulia: gomelauri, qarTveli mwer
lebi, nawili II. maT Soris: ilias `kacia-adamiani?!~, `vladikavkazidan Tbil
isamde~, `poeti~, akakis `poeti~, `Tornike erisTavi~, baraTaSvilis `merani~,
`suli oboli~. cnobani `sityvierebis Teoriidan~ _ stilistikis sakiTxebi.
_ 316 _
V klasi
zepirsityviereba _ xalxuri lirika da misi Tvisebebi, dResaswaulebi,
umTavresi gmirebi istoriuli leqsebisa.
anbani da misi istoria. mwerlobis centrebi _ palestina, sina, antio
qia, bizantia, tao-klarjeTi. Targmanebi _ eqvTime mTawmindeli, giorgi
mTawmindeli, arsen iyalToeli. originaluri mwerloba _ iakob xucesis,
iovane sabanisZisa da giorgi merCules Txzulebebi, `wminda ioanesa da efT
vimes cxovreba~, `giorgi mTawmindelis cxovreba~, arsen kaTalikosi da misi
`Sromani~, ioane berai da misi Tanamzraxvelni Satberdis krebulis Seqmna
Si. sasuliero poezia _ miqael modrekili, stefane da ioane tbevari, ezra,
minCxi, qonqozaisZe.
VI klasi
`oqros xana~, sasuliero mwerlebi am xanaSi. daviT aRmaSenebeli. ni
koloz kaTalikosi [gulaberisZe] da misi `sveticxovlis ` istoria. saero
poezia _ mose xoneli, sargis Tmogveli, ioane SavTeli, CaxruxaZe.
`vefxistyaosnis~ teqstis Tavgadasavali, dro SoTasi, xasiaTi `vefx
istyaosnisa~, poeturi da istoriuli mxare...
daqveiTebis (XIII-XVI s.s.) xana; aRorZinebis xana (XVII-XIX s.s.) _ anton I,
gaioz mTavarepiskoposi, nikoloz Tbileli, besarion orbeliania, vaxtang
VI, vaxuSti batoniSvili.
saero literatura _ Teimuraz I, arCili, daviT guramiSvili.
XIX-XX saukuneebis literatura: Sesavali, mokle istoria saqarTvelos
rusTTan SeerTebisa da am ukanasknelis mniSvneloba qarTul socialur
cxovrebaSi da mecniereba-xelovnebaSi.
gardamavali xana; evropis gavlenis dasawyisi da poeziis sazogado kalo
_ romantikuli. aleqsandre WavWavaZe, nikoloz baraTaSvili, grigol or
beliani.
realizmi _ giorgi erisTavi (`SeSlili~, `gayra~, `dava~); daniel WonqaZis
`suramis cixe~, lavrenti ardazianis `solomon isakiC mejRanuaSvili~.
VII klasi
`me-6 klasis masala me-7 klasis pirvel naxevarSi cota SemoklebiT,
radgan CamorCenulia da meti dro ara aqvs.14
wlis meore naxevarSi: ilias, akakis, vaJas, aleqsandre yazbegis, daviT
kldiaSvilis, niko lomourisa da ekaterine gabaSvilis Txzulebebi.~
_ 317 _
garda programebisa, skolebis gaerovnebis procesis farglebSi SemuSa
vda saxelmZRvaneloebi, saymawvilo literatura da terminologia. am pro
cess kurirebda ganaTlebis saministrosTan arsebuli saswavlo komiteti,
romlis Tavmjdomarec gaxldaT ivane javaxiSvili, mdivani _ mixeil zan
dukeli.
sakiTxavi literaturis gamocemasTan dakavSirebiT unda aRvniSnoT say
mawvilo Jurnal `nakadulTan~ daarsebuli wre, romelsac unda gamoeca
saymawvilo literatura. wres xelmZRvanelobda Jurnalis redaqtori nino
nakaSiZe. gamoicemoda rogorc qarTuli, ise ucxouri literatura qarTul
enaze _ klasika, msoflio folkloris, zRaprebis, arakebis saukeTeso ni
muSebi. bunebrivia, es Zalian kargi wyaro iyo imdroindeli skolebisTvis.
unda aRiniSnos, rom programebisa Tu saxlemZRvaneloebis Sedgenas
umtkivneuld ar Cauvlia da avtorebi Tu reformis gamtareblebi xSirad
gamxdaran kritikis obieqti, magram amas ar SeuSlia xeli, rom nayofierad
gaegrZelebinaT muSaoba. magaliTisTvis isic kmara, rom ganaTlebis saminis
tros dadgenilebis mixedviT, premiiT jildovdeboda axali da saukeTeso
saxelmZRvaneloebis avtorebi. amiT mTavroba motivacias aZlevda avtoreb
sac da xels uwyobda qarTuli skolebisTvis xarisxiani saxelmZRvaneloebis
Seqmnas. swored amitom werda 1920 wlis gazeTi `saqarTvelos respublika~:
`imdenad momwifebuli gamodga ideurad gaerovnebis saqme, rom qaRaldis
zRaprulma siZvirem odnavadac ver Seaferxa igi da Cveni wignis maRaziebi
saxelmZRvaneloebiT aris savse~.15
Tuki SevajamebT pirveli respublikis saqmianobas skolebis `gaerovnebis~
sakiTxSi, Tamamad SegviZlia vTqvaT, rom es iyo aucilebeli da progresu
li nabiji Cveni qveynis ganviTarebisTvis. vinaidan is ar iTvaliswinebda
mxolod ganaTlebis sistemis reorganizacias. gaerovneba, nacionalizacia
skolebisa iyo safuZveli pirovnebis aRzrdisa erovnuli msoflmxedvelo
biTa da moqalaqeobrivi SegnebiT. saswavlo programebi, saxelmZRvaneloe
bi Tu mTavrobis principuli, Seuqcevadi nabijebi erTianobaSi cxadyofs,
ramxela mniSvnelobas aniWebdnen isini gaerovnebis process. saukunis ga
dasaxedidan ki Cven SegviZlia vTqvaT, rom es iyo saukeTeso nabiji, rome
lic, samwuxarod, ver aRsrulda obieqturi mizezebis gamo.
rac mTavaria, ganaTlebis problema dResac sakmaod mwvaved dgas Cvens
qveyanaSi da kargi iqneba, Tuki safuZvlianad SeviswavliT, gavaanalizebT
pirveli respublikis mTvarobis qmedebebs am kuTxiT. SeiZleba, enobrivi
TvalsazrisiT ar sWirdeba Cvens skolebs `gaerovneba~, magram mentalu
ri TvalsazrisiT namdvilad gvesaWiroeba, radgan Tuki maT asi wlis win
carizmis politikis Sedegebisgan gaTavisufleba uwevdaT, Cven asi wlis
Semdeg bolSevikur-komunisturi cnobierebisgan gaTavisufleba da am mx
riv `gaerovneba~ namdvilad gvWirdeba.
_ 318 _
gamoyenebuli literatura:
Ia Ghadua
Doctor of Philology, Curator of the Fund of Unique Books
of the Giorgi Leonidze State Museum of Georgian Literature
_ 320 _
rom maT TavianTi mSobliuri ena SeenarCunebinaT da mieRoT rogorc pir
veldawyebiTi da saSualo ganaTleba, aseve, umaRlesi ganaTleba. am mxriv
mnivnelovania afxazebisa da osebis ganaTlebis sakiTxebi, maT Soris, afx
azuri da osuri enebis swavlebisaTvis ganxorcielebuli saqmianoba. saqa
rTvelos pirveli respublikis daarsebisas ukve arsebobda afxazuri da
osuri mosaxelobisaTvis saanbano da saskolo ganaTlebis tradicia, rome
lic SemdgomSic gagrZelda, Tumca axali aspeqtebic SeiZina.
sakiTxis istoriisaTvis unda aRiniSnos, rom saqarTveloSi mcxovrebi
afxazebisa da osebisaTvis mecxramete saukunidan iwyeba sxvadasxva tipis
saganmanaTleblo keris Seqmna. aRniSnul periodSi saqarTvelo ruseTis im
periis SemadgenlobaSia. Sesabamisad, ruseTis imperia dainteresebuli iyo,
erTi mxriv, swavla-ganaTlebis kerebis daarsebaT, xolo meore mxriv, mo
saxleobaSi rusuli enis popularizaciiT, maT Soris, rusuli enis codnis
uzrunvelyofiTa da saqmiswarmoebiTi da yvela sxva tipis werilobiTi ko
munikaciis rusul enaze warmarTviT. mecxramete saukunis dasawyisSi, ger
orievskis traqtatisa da 1801 wlis 12 seqtembris manifestis Semdeg, ruseTi
ukve mtkiced ikidebs fexs saqarTvelosa da amierkavkasiaSi. t. ruxaZe, 1937
wels gamocemul kvlevaSi `saero ganaTleba saqarTveloSi me-19 saukunis
pirvel naxevarSi~, aRniSnavs, rom mefis ruseTis Semosvlas saqarTvelosa da
amierkavkasiaSi Sesabamisi politikuri da ekonomikuri miznebi hqonda, maT
Soris, kavkasiis nedleulis mopoveba da axlo aRmosavleTisken gzis gaxna.
`mefis ruseTis xelisuflebas aRniSnuli miznebis ganxorcieleba mxolod
Tavisi moxeleebisa da jaris meSveobiT (Tu adgilobrivi dasayrdeni Zala ar
eyoleboda) metad gauZneldeboda. amitom yvelaze adre man es Zala, mcire
nawilis gamoklebiT, qarTvel Tavad-aznaurobaSi hpova. magram rusuli enis
ucodinari, rusul kanonebs SeuCveveli, biurokratiuli marTva-gamgeobi
saTvis ucxo, rusulad `gaunaTlebeli~ feodalur-partikularul tenden
ciebis mqone qarTveli Tavadaznauroba mefis mTavrobisaTvis yvelaferSi
gamosadegi ar iqneboda. es garemoeba gaTvaliswinebuli hqonda mefis ruse
Tis xelisuflebas saqarTveloSi gabatonebis pirvelsave wlebidan. rusuli
skola mTavari iaraRi iqneboda, romelic mTavrobas axlo momavalSi axali
marTva-gamgeobisaTvis Sesafer kadrsac miscemda... da mWidro urTierTobis
damyarebasa da TanamSromlobas Seuwyobda xels~ (xundaZe 1937, gv. 74).
ruseTis imperiaSi ganaTlebis sakiTxebis mimarT arsebobda orgvari
midgoma: regionaluri da centristuli (kambalovi 2007). regionaluri
politikis mixedviT, saWiro iyo ruseTis imperiaSi Semaval regionebze
adgilobrivi saWiroebebidan gamomdinare zrunva, maT Soris, ganaTlebis
sakiTxebis regionisaTvis Sesabamisad warmarTva, adgilobrivi mosaxleo
bis interesebis gaTvaliswineba, maT mSobliur enaze ganaTlebis kerebis
daarseba da sxv. centristuli midgomis mixedviT, yvelaferi unda Ses
rulebuliyo ruseTis centraluri interesebis gaTvaliswinebiT, maT So
ris, ganaTlebis sakiTxebSic, unda danergiliyo rusulenovani ganaTleba
da xelSewyobac mxolod rusulenovan ganaTlebas unda hqonoda.
_ 321 _
aRsaniSnavia agreTve isic, rom ruseTis imperiaSi gansakuTrebuli da
kvirvebis qveS iyo kavkasia da kavkasieli xalxebi. saqarTvelos demokra
tiuli respublikis pirveli ganaTlebis ministri, giorgi lasxiSvili
(1866-1931), Tavis memuarebSi, romelic 1885-1915 wlebs exeba, aRniSnavs:
`kavkasiis biurokratias Cveulebad da kanonad hqonda romelime kavkasiel
eris niSanSi amoReba da imisi gansakuTrebiTi devna-Seviwroeba. pirvelma
mTavar-marTebelma dondukov-korsakovma gansakuTrebiT qarTveloba miiC
nia imperiisaTvis saSiS elementad da gansakuTrebiT qarTvel ers dauwyo
devna. qarTuli ena, qarTuli skola, eklesia, qarTuli sazogadoebrivoba
aTvalwunebuli iyo da ganicdida gansakuTrebuls devnas. ianovski, samos
wavlo oqlis mmarTveli mZvinvarebda skolaSi, egzarxosebi eklesiaSi da,
bolos, mefis jalaTebma awames da bolos daqiravebulis mkvlelebiT si
cocxle mouspes gamoCenil qarTvel moRvawes _ dimitri yifians, _ romel
mac gahbeda da xma amoiRo biurokratiis am Tavgasulobisa da Zalmomreo
bis winaaRmdeg. im xanaSi biurokratia kavkasiis danarCen erebs _ somxebsa
da TaTrebs TiTqos efereboda da, SedarebiT nakleb Seviwroebas ayenebda,
raTa amgvarad izolaciaSi moemwyvdia qarTveli eri da Tavisuflad, xe
lSeuSlelad ewarmoebina mis winaaRmdeg gamanadgurebeli politika. 90-
iani wlebis dasasruls, piriqiT, jeri midga somxebze. exla somxoba iqnen
aRiarebuli imperiisTvis metad saSiS elementad da kavkasiis biurokratiam
somxebze miitana mZlavri ieriSi~.
afxazuri enis swavlebis sakiTxTan dakavSirebiT mniSvnelovania Semde
gi: mecxramete saukunis 60-iani wlebidan ramdenime sofelSi SemoRebuli
yofila swavleba afxazur enaze: `1866 wels ramdenime afxazuri soflis
samrevlo skolebSi SemoRebul iqna swavleba afxazur enaze, rac ueWve
lad dadebiTi faqti iyo, magram 1884 wels `kavkasiaSi marTlmadidebluri
qristianobis aRmdgenma sazogadoebam~ saerTod akrZala swavleba afxaz
ur enaze da arsebul samrevlo skolebSi SemoiRo swavleba rusul enaze~
(gvancelaZe 2010) meoce saukunis dasawyisidan qarTveli da afxazi sazoga
do moRvaweebis xelSewyobiTa da urTierTTanamSromlobiT daiwyo afxaz
urenovani saxelmZRvaneloebis Seqmna. rogorc aRniSnulia, erT-erTi pir
veli aseTi saxelmZRvanelo iyo iakob gogebaSvilis pedagogiuri xedvebiTa
da meTodebis gaziarebiT SemuSavebuli wigni `afxazuri anbani~, romelic
1909 wels gamoica. am wignSi afxazur enaze Seqmnil sabavSvo teqstebTan
erTad Setanili iyo iakob gogebaSvilis rusuli enis saxelmZRvanelodan
`Русское слово~, Targmnili ramdenime moTxroba.
osTa ganaTlebis sakiTxebze msjelobisas xazgasasmelia is garemoeba,
rom osebi cxovroben kavkasiis rogorc CrdiloeTiT (ruseTis federa
ciaSi Semavali dRevandeli CrdiloeT oseTis respublika alania), aseve
samxreTiT, saqarTvelos teritoriaze (yofili samxreT oseTis avtono
miuri olqi). mecxramete saukuneSi orive nawili ruseTis imperiis Semad
genlobaSi iyo, Tumca unda iTqvas isic, rom miuxedavad ruseTis imperiis
centralizebuli mmarTvelobisa imperiis teritoriaze, saqarTveloSi gan
_ 322 _
viTarebulma movlenebma, maT Soris, wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazoga
doebis saganmanaTleblo saqmianobam, Tavisi kvali daaCnia osTa ganaTlebis
sakiTxs, maT Soris, gansakuTrebiT, saqarTvelos teritoriaze. aRniSnul
Tan kavSirSi mniSvnelovania agreTve is faqti, 1743 wels daarsda osuri
sasuliero komisia mozdokSi, romelmac 1814 wels TbilisSi gadmoinacv
la. sasuliero komisiaSi Sediodnen qarTveli sasuliero pirebic. komi
siis mTavari mizani iyo adgilobrivi sasuliero kadrebis momzadeba. 1864
wlidan 1990 wlamde samxreT oseTSi funqcionirebda 24 skola. sasulie
ro skolebis gverdiT ixsneboda saero, e. w. saministro skolebi. pirveli
aseTi skola cxinvalSi 1881 wels gaixsna. 1915 wels ki 20 saero skola
iyo. osTa ganaTlebis sakiTxebs yuradRebas aqcevda ilia WavWavaZis gazeTi
`iveria~, aRsaniSnavia agreTve, rom osuri enis swavlebis sakiTxebs gansa
kuTrebul mniSvnelobas aniWebda Tbilisis universitetis damaarsebeli,
akademikosi ivane javaxiSvili. `ivane javaxiSvilma 1917 wlis 12 maiss uni
versitetis dasaarseblad gamarTul sxdomaze universitetis erT-erT pri
oritetad daisaxa kvkasiis xalxTa enebis, kulturis, zepirsityvierebisa
da zne-CveulebaTa Seswavla~ (bepievi 2017, gv. 65). aqve unda aRiniSnos, rom
1918 wlis 2 maiss gamarTul Tbilisis universitetis profesorTa sabWoze
ivane javaxiSvilis iniciativiT dawesda osuri enis swavleba da aRniSnu
lis Sesruleba daevala imJamad profesoris moadgiles, SemdgomSi cnobil
enaTmecniers, akademikos giorgi axvledians.
saqarTvelos pirveli respublikis deputatebis 1918 wlis 13 ivlisis
gadawyvetilebiT, unda daCqarebuliyo saqarTvelos konstituciis proeq
tze muSaoba. Seiqmna specialuri sakonstitucio komisia da konstituciis
calkeuli Tavebi ganawilda komisiis wevrebs Soris. magaliTad, p. sayva
reliZes daevala SeemuSavebina Semdegi sakiTxebi: sazogado debulebani,
saxelmwifo teritoria, moqalaqeTa uflebani; s. dadians _ erovnuli um
ciresobebis uflebani; r. arseniZes _ sakanonmdeblo organo; i. CerqeziS
vils _ korporaciuli ufleba; k. mayaSvils _ samosamarTlo mmarTveloba
da sxv. `1920 wlis gazafxulze sakonstitucio komisiam gansakuTrebuli
yuradReba dauTmo erovnul umciresobaTa uflebebis Sesaxeb specialuri
Tavis SemuSavebas da amas sakmao dro moandoma~ (macaberiZe 2013, gv. 27)
ganaTlebis sakiTxebze msjelobisas saqarTvelos demokratiuli res
publikis deputatebs Soris arsebobda azrTa sxvadasxvaoba, maT Soris,
pedagogebisa da profesorebis saparlamento da politikur saqmianobas
Tan SeTavsebis sakiTxebze. kerZod, saxelmwifo dawesebulebebSi samsaxuri
SeuTavseblad CaiTvala pedagogebis saqmianobasTan. deputati giorgi gva
zava aRniSnavda, rom profesorebis saqmianoba saqarTvelosTvis SesaZloa
ufro sasargeblo yofiliyo, vidre maTi saxelmwifo dawesebulebebSi sam
saxuri: `imitom, rom swored profesorebi SeiZleba, CvenTvis ufro saWironi
arian, gonebiT, WkuiT, ganaTlebiT brwyinvaleni arian, da profesorebi,
rasakvirvelia, Zalian sasurvelia, rom darCnen~ (sdk, st. angariSebi, 1919,
gv. 16). Sesabamisad, saqarTvelos damfuZnebeli krebis wevroba saxelmwifo
_ 323 _
dawesebulebebSi samsaxurTan SeuTavsebeli iyo garkveuli Tanamdebobebis
dasakaveblad. umaRlesi skolis profesorebi, privatdocentebi, reqtore
bi erTgvar gamonakliss Seadgendnen, Tumca `mogvianebiT, ukve 1920 wels
sakonstitucio komisiis mier gamocemuli konstituciis proeqtis 58-e
muxli afarToebs im Tanamdebobis pirTa nusxas, romlis dakavebis ufleba
hqonda deputats. proeqtis am muxlis mixedviT, parlamentis wevrs ufleba
eZleoda daekavebina mTavrobis wevris, saxelmwifo kontrolioris, minis
tris moadgilis an adgilobrivi mmarTvelobis xmosnis Tanamdebobebi. aq
Cans saqarTvelos pirveli respublikis 1919 wlis 4 aprilis debulebis 1-i
punqtis `SeniSvnis~ gavlena, Tumca am debulebisagan gansxvavebiT, konsti
tuciis proeqtis 58-e muxli gamonakliss ar uSvebs saxelmwifo kontro
lioris moadgileebis, umaRlesi skolis profesorebis, privatdocentebis
da reqtorebis, aseve saxalxo gvardiis mTavari Stabis ufrosebze. proeq
tiT deputats ekrZaleboda zemoT CamoTvlili Tanamdebobebis dakaveba.
Tu gadavxedavT dasavleT evropis konstituciaTa umravlesobas, daculia
SeuTavseblobis principi~ (qanTaria 2012, gv. 199).
erovnuli umciresobebis uflebebis, aseve, ganaTlebis sakiTxebTan da
kavSirebiT, ramdenimeTviani muSaoba asaxulia saqarTvelos konstituci
aSi. masSi sxva sakiTxebTan erTad gaTvaliswinebuli iyo ufaso dawyebi
Ti ganaTleba (muxli 110) da sxv. `saqarTvelos 1921 wlis konstituciis
SemuSavebis dros umniSvnelovanes amocanad miCneuli iyo erovnul um
ciresobaTa konstituciuri uflebebisa da garantiebis Camoyalibeba.
erovnuli umciresobebis uflebebi konstituciis me-14 TavSi aisaxa. yvela
eTnikuri umciresobis warmomadgenels sakuTar enaze swavlisa da ganvi
Tarebis ufleba eZleoda, iseve rogorc sakuTari TviTmmarTvelobebisa
da kavSirebis daarsebis SesaZlebloba. TavianTi uflebebis dasacavad, maT
Soris aRniSnuli kavSirebis saSualebiT, isini uflebamosili iyvnen, sa
samarTlosaTvis miemarTaT (papuaSvili 2013, gv. 15)~
sakonstitucio muSaoba daCqarebul reJimSi, saomar pirobebSi mimdin
areobda. arsebobda safrTxe, rom konstituciis bolomde SemuSaveba da
miReba Seferxdeboda Seqmnili politikuri viTarebis gamo. wiTeli armi
is Tavdasxmis pirobebSi damfuZnebelTa krebis sxdoma baTumSi gaimarTa.
saqarTvelos damfuZnebelTa krebam 1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia
erTxmad miiRo. rogorc aRniSnaven, konstituciis miRebas saxalxo zeimi ar
mohyolia, zarbaznebis xma ukve baTumSic ismoda.
saqarTvelos demokratiuli respublikis konstituciaSi srulad aisaxa
is xedvebi da ZiriTadi tendenciebi, rac saqarTvelos pirveli respubli
kis deputatebsa da mTavrobas hqonda erovnuli umciresobebis uflebebis,
aseve, erovnuli umciresobebis ganaTlebis sakiTxebis, maTi kulturis Se
narCunebis, erovnuli umciresobebis enebis SenarCunebis, swavlebisa da am
enebis gamoyenebis Sesaxeb. konstituciis meToTxmete Tavi mTlianad exeba
erovnul umciresobebs da gansazRvravs im ZiriTad ufleba-movaleobeb
sa da valdebulebebs, rac saxelmwifos gaaCnia qveynis moqalaqe erovnu
_ 324 _
li umciresobebis mimarT. meToTxmete Tavis pirvelive muxlSi (muxli
129) gansazRvrulia erovnuli umciresobebis ganaTlebis sakiTxebi, maT
Soris, maT mSobliur enaze ganaTlebis xelmisawvdomobis sakiTxi: `muxli
129. ar SeiZleba SeizRudos saqarTvelos respublikis romelime erovnuli
umciresobis Tavisufali social-ekonomiuri da kulturuli ganviTare
ba, gansakuTrebiT misi deda-eniT swavla-aRzrda da erovnul-kulturul
saqmeTa Sinauri marTva-gamgeoba. yvelas aqvs ufleba sweros, hbeWdos da
ilaparakos deda-enaze~ (saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921
wlis konstitucia, 2013). aRniSnuli Canaweri konstituciaSi gulisxmobs
Semdegs: erovnuli umciresobebis warmomadgenlebs SeuZliaT Tavisufal
socialur da ekonomikuri ganviTarebasTan erTad, sakuTari kulturuli
da nacionaluri ganviTarebisaTvis zrunva, mSobliur enaze ganaTlebis
miReba, mSobliur enaze ganviTareba, maT Soris, beWduri masalis momzadeba
da gamocema.
konstituciis meToTxmete TavSi sul 9 muxlia, sadac Tanmimdevrulad
aris axsnili da gaanalizebuli saxelmwifoebrivi xedva erovnuli um
ciresobebis mimarT. 130-e muxlSi vkiTxulobT: `erovnul umciresobisagan
Semdgari adgilobriv TviTmarTvelobis erTeulebs (Temi, eroba, qalaqi)
ufleba aqvT SeerTdnen da daaarson erovnuli kavSiri Tavis kulturul_
ganmanaTlebeli saqmeebis ukeT mosawyobad da gasaZRolad konstituciisa
da kanonis fargalSi. erovnul umciresobas, romelsac aseTi TviTmarTv
elobis organoebi ar moepoveba, SeuZlia amis gareSec Seadginos erovnu
li kavSiri am muxlSi aRniSnuli uflebiTa da kompetenciiT. erovnul
kavSirSi Sesvla xdeba salaparako enis mixedviT. erovnul umciresoba
Ta kulturul-ganmanaTlebel saWiroebaTa dasakmayofileblad saxelm
wifo da TviTmarTvelobaTa biujetidan gadaideba finansiuri saSvalebe
bi proporciulad mcxovrebTa raodenobisa~ (saqarTvelos demokratiuli
respublikis 1921 wlis konstitucia, 2013). rogorc vxedavT, am muxlSi
erovnuli umciresobebis gaerTianebebis Sesaxeb aris saubari, romlebSic
kulturul-saganmanaTleblo miznebis Sesabamisad SesaZlebelia garkveuli
saqmianobebis warmarTva.
uTuod mniSvnelovania konstituciis 134 da 135 muxlebi, sadac aseve
sagangebod aris saubari erovnuli umciresobebisaTvis saganmanaTleblo
dawesebulebebis daarsebis valdebulebebze, aseve, erovnuli umciresobebi
saTvis mSobliur enaze ganaTlebis sakiTxebze: `muxli 134. erovnulad
narevi adgilobrivi mmarTveloba valdebulia swavla-ganaTlebisaTvis
gadadebuli TanxiT daaarsos sakmao ricxvi skolebis da kulturul-gan
manaTlebel dawesebulebisa moqalaqeTa erovnul Sedgenilobis proporci
is mixedviT. muxli 135. erovnul umciresobis skolaSi swavleba swarmoebs
bavSvis salaparako enaze~ (saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921
wlis konstitucia, 2013).
erovnuli umciresobebis Sesaxeb Sedgenili meToTxmete Tavis bolo ori
muxli exeba erovnuli umciresobebis enebis dacvis sakiTxebs da gansaz
_ 325 _
Rvravs saxelmwifo enisa da umciresobebis enebis moxmarebis wesebs (mux
li 136), xolo 137-e muxlSi asaxulia saqarTvelos parlamentSi erovnuli
umciresobebis uflebebis, maT Soris, debatebSi monawileobis enobrivi
faqtorebi. es ki, Tavis mxriv, emyareba 1918 wlis 1 oqtombers miRebul kan
ons `saqarTvelos saxelmwifo ena~, aseve, imave wlis 15 oqtombers miRebul
reglaments `wesi enis xmarebisa~ da sxv. `muxli 136. adgilobriv mmarTvelo
bis farglebSi, sadac erTi romelime erovnuli umciresoba aRemateba yvela
moqalaqeTa 20%-s, am erovnul umciresobis moTxovniT msjeloba da saqmis
warmoeba, saxelmwifo da sazogadoebriv dawesebulebaSi SemoRebul unda
iqnes saxelmwifo enasTan erTad mis deda-enazedac. muxli 137. ara qarTvel
deputats, romelmac saxelmwifo ena sakmaod ar icis, SeuZlia parlamentSi
sityva warmosTqvas deda-eniT, romlis swor Targmans winaswar warudgens
parlamentis prezidiums. dawvrilebiT wess gansazRvravs kanoni~ (saqarTve
los demokratiuli respublikis 1921 wlis konstitucia, 2013).
cnobili germaneli mkvlevari, volfgang babeki, saqarTvelos demokra
tiuli respublikis saqmianobas sakonstitucio sakiTxebSi erovnul um
ciresobebTan kavSirSi ase afasebs: `1921 wlis 21 Tebervals saqarTveloSi
miiRes damoukidebeli saxelmwifos konstitucia, romelsac ZalaSi Sesvla,
samwuxarod, Turme ar ewera. ukve oTxi dRis Semdeg saqarTveloSi wiTe
li armiis Semosvlis Sedegad gamocxadda `saqarTvelos sabWoTa social
isturi respublika~ _ sssr. amiT dasrulda qveynis TiTqmis samwliani da
moukideblobis periodi. 1921 wlis konstitucia im droisaTvis erT-erT
yvelaze progresul konstituciad iTvleboda da Seicavda mraval so
cial-demokratiul elements, magaliTad, social-ekonomikuri uflebebis
sakmaod vrcel CamonaTvals da calke Tavs erovnuli umciresobebis ufle
baTa Sesaxeb (babeki 2002, gv. 10).
saqarTvelos demokratiuli respublikis sakanonmdeblo saqmianoba,
aseve, saqarTvelos demokratiuli respublikis konstitucia aSkarad miu
TiTebs, rom saqarTveloSi mcxovrebi erovnuli umciresobebis, maT Soris,
afxazebisa da osebis uflebebi, aseve, maTi mSobliur enaze ganaTlebis
sakiTxebi kanoniT iyo regulirebuli da amas praqtikuli asaxvac hqonda,
Tumca saqarTvelos pirveli respublikis xanmokle arsebobis gamo, dageg
mili sakanonmdeblo RonisZiebebi ver ganxorcielda.
gamoyenebuli literatura:
_ 327 _
Nino Popiashvili
Dr. of Philology, Professor
Caucasus University
As soon as the first republic of Georgia was created, legislative activities began.
Many important questions and provisions were regulated by the law adopted by the
first Parliament of Georgia. On October 1, 1918 the Parliament of the First Republic of
Georgia adopted the law `the State Language of Georgia~ which defined the status of
the state language of Georgia. It is also important to note that on October 15 of the
same year additions were made to the regulations of Parliament of Georgia _ `Rules
for the Use of the Language~, and in Parliament conditions and procedures of use of
national languages were defined alongside with the state language. In particular, the
representatives of ethnic minorities were allowed to make a statement before members
of Parliament of Georgia in their native language, if they didn’t know well the state
language, and also if at least one member of Parliament could speak that language.
Besides, according to regulations, contents of this statement should be translated into
Georgian if required by at least 15 members.
It is also important to mention the law adopted on January 14, 1919, `the Use of
language in local governments~ which defined that in those regions in which more than
a half of inhabitants spoke a local language other than Georgian, according to the de-
cision of self-government, records management could be conducted in other language
along with Georgian.
There were all conditions for representatives of ethnic minorities living in Georgia in
the first Republic of Georgia so that they could keep their native language and get a
primary and secondary education, and also the higher education. Educational issues of
Abkhazians and Ossetians, including the activity carried out for the purpose of learning
the Abkhazian and Ossetian languages, are important in that regard. It is also necessary
to note that when establishing the First republic of Georgia, there already existed the
tradition of elementary and school education for the Abkhazian and Ossetian population
which was further developed.
In the report we will discuss legislative activity of the First Republic Georgia on the
rights of ethnic minorities, including educational issues.
2 This research was supported by Shota Rustaveli National Science Foundation (SRNSF) (grant number
PhD_F_17_175). project title is: Teaching Abkhazian and Ossetian Languages: History and Contemporary Situa-
tion.
_ 328 _
aluda gogliCiZe
kavkasiis universiteti
1918 wlis 26 maiss, mas Semdeg, rac erTi wliT adre ruseTSi mefis xe
lisufleba daemxo, TbilisSi, saqarTvelos erovnuli sabWos mier `saqarT
velos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aqtis~ miRebiT Seiqmna saqarT
velos pirveli demokratiuli respublika. am umniSvnelovanesi movlenidan
100 weli gavida da miuxedavad imisa, rom 27 welia, sabWoTa imperiis daS
lis Semdeg, qveyanam damoukidebloba daibruna, magram postkoloniuri mem
kvidreobis daZleva da demokratiuli, realurad damoukidebeli da ganvi
Tarebuli saxelmwifos mSenebloba kvlav aqtualur sakiTxad rCeba.
e.w. frankofoniuri postkolonializmis mamamTavari franc fanonis Ta
naxmad, `kolonizebuli seqtori esaa SimSilis, upurobis, uxorcobis, ufex
sacmlobis, unaxSirobis, uSuqobis ganyofileba, esaa muxlebze mdgomi ada
mianis pozicia. niSandoblivia, rom saqarTvelos SemTxvevaSi analogiur
mdgomareobaSi qveyana swored rusuli kolonizaciis formaluri dasrulebis
pirvelive aTwleulSi, 1990-ian wlebSi aRmoCnda (da SesaZloa, es procesi dRem-
de grZeldeba), rac kolonizaciis periodSi Cadebuli naRmebis amoqmedeb
iT aixsneba. amave dros, swored am aTwleulma kidev ufro gaarTula da
gaaxangrZliva koloniuri memkvidreobisgan, politikuri da fsiqologiuri
travmebisgan gaTavisuflebis procesi.~ misi TqmiT, `dekolonizacia araso
desaa uCumari, radgan is fokusirebulia yofaze da ZirSive cvlis mas; is
cvlis cxovrebis Cveul ritms da qmnis axleburi tipis kacobriobis axal
enas; dekolonizacia marTlac axali Taobis qmnilebaa, nivTi, romelic ga
Tavisuflebis procesTan erTad axal adamians ayalibebs (fanoni: 1961, 2).2
_ 329 _
bunebrivia, rom saqarTvelo, rogorc yofili sabWoTa respublika, da
moukideblobis aRdgenis Semdeg mniSvnelovani gardaqmnebis ganxorcielebis
aucileblobis winaSe dadga. qveyanam daiwyo gegmiuri ekonomikidan kerZo
sakuTrebaze dafuZnebuli sabazro ekonomikis mSenebloba, mbrZanebul-ad
ministraciuli da totalitaruli mmarTvelobidan demokratiuli insti
tutebisa da samoqalaqo sazogadoebis mSenebloba. cxadia, rom yovelive
es ganaTlebis sistemis reformirebis gareSe SeuZlebeli iqneba. amdenad,
ganaTlebis sistemis reformirebas 1918-1921 wlebis gamocdilebis gaTval
iswinebiT, gadamwyveti mniSvneloba aqvs.
winamdebare naSromis mizania, rom gamovitanoT sasargeblo daskvne
bi pirveli damoukidebeli respublikis 3-wliani gamocdilebidan, raTa
vupasuxoT momavlis gamowvevebs. amisaTvis, naSromis amocanaa, gavaanal
izoT saqarTvelos ganaTlebis sistemis memkvidreoba, mdgomareoba, ganx
orcielebuli reformebi da perspeqtivebi qveynis poskoloniur orive
etapze.
axalgazrda da momavalma Taobebma naTlad unda dainaxon, Tu ra gavlena
moaxdina komunisturma da sabWoTa rusulma okupaciam qveynis da maT So
ris ganaTlebis sistemis ganviTarebaze da ra riskebs uqmnis Cvens damou
kideblobasa da ganviTarebas.
naSromis hipoTeza mdgomareobs imaSi, rom qveynis damoukideblobis
orive etapze saqarTvelos ganviTarebisaTvis umniSvnelovanesi iyo post
koloniur memkvidreobasTan gamklaveba da ganaTlebis sistemis gaazrebu
li, demokratiul Rirebulebebze dafuZnebuli, efeqturi da efeqtiani
reformireba.
_ 330 _
komisariatis nacvlad Seiqmna sazogadoebrivi organizacia, e.w. `samoswav
lo sabWo~, romlis `samecniero komitetis~ wevrebic (cnobili mecnier
ebi, pedagogebi, xelovnebis muSakebi) Cairicxnen ganaTlebis saministros
SemadgenlobaSi6; damtkicda axali Statebi, maswavleblis jamagiri weli
wadSi-4800 maneTiT ganisazRvra, es iyo TveSi oTxasi maneTi;7 qalaqis ga
naTlebas saswavleblebis sabWo ganagebda; swavla_aRzrdisa da ganaTlebis
saqmeSi kerZo skolebi da iniciativebi farTod iyo waxalisebuli8. Sei
Zleba iTqvas, rom pirveli damoukidebeli respublikis pirobebSi ganaT
lebis sistema sakmaod decentralizebuli iyo, vidre is dRes aris, maSin,
roca gacxadebuli decentralizaciis politikis miuxedavad, adgilobrivi
TviTmmarTvelobebis roli skolebis marTvis procesSi samarTlebrivi
normebis mixedviT minimaluria da isic formalur xasiaTs atarebs, xolo
kerZo seqtoris rolis mixedviT, dResac analogiuri viTareba gvaqvs, mos
wavleebs sabaziso vauCeris saxiT saxelmwifo dafinanseba kerZo skolebSic
mihyvebaT.
ganaTlebis saministro qmnida samsafexurian swavlebas: 1. pirveldaw
yebiTi (dabali skolebi da gimnaziebis mosamzadebeli ganyofilebani), 2.
umaRles dawyebiTi (gimnaziebis 1_4 klasebi) da 3. gimnaziebi (gimnaziebis
5_8 klasebi). amaTgan I da II unda damorCileboda adgilobriv TviTmmarTv
elobebs, mesame ki _ saministros. 1919-1920 saswavlo wels saSualo skolis
1-3 klasi gauTanaswores umaRlesi dawyebiTi skolis 1-3 klasebs, xolo
1920-21 saswavlo wlisaTvis ki saSualo skolis me-4 klasic aseve gauTa
nasworda umaRlesi dawyebiTi skolis me-4 klass. 1919 wlis 22 ivlisis
mTavrobis gadawyvetilebiT saSualo skola 4 klasiT ganisazRvra. uma
Rles dawyebiTi saswavleblis kursdamTavrebulni axali tipis gimnaziis
me_5 klasSi ugamocdod Sevidodnen. Zveli tipis gimnaziis (moicavda 1_8
klasebs) me_5 klasSi miRebisaTvis ki saWiro iyo gamocdis Cabareba ucxo
enaSi.9 sainteresoa, rom dResac skola sam safexuriania.
1920 wels ganaTlebis sistemis reformirebis morigi talRa momzadda
skolis saorganizacio komisiis mier dimitri uznaZis xelmZRvanelobiT10
da rom ara sabWoTa ruseTis okupacia, is realobad iqceoda. saerTo ga
naTlebis skolis ZiriTadi debulebebis mixedviT: unda danergiliyo saval
debulo ufaso rvawliani swavleba; I klasSi unda mieRoT 6 wlis bavSvebi;
Tanabari yuradReba unda miqceoda humanitarul da sabunebismetyvelo
sagnebs da ganaTleba dafuZneboda Sromas; saSualo skola iqneboda org
6 quTaisis saxelmwifo saistorio arqivi (qssa), fondi 19, saqme 155, furc. 18
7 murRulia T., 2018. ganaTleba da pedagogikuri azrovneba 1918-1921 wlebis saqarTveloSi. sa
doqtoro naSromi, akaki wereTlis sax. universiteti, quTaisi. gv. 45-46
8 dekreti `amierkavkasiis skolebis sruli reorganizaciis Sesaxeb~, Jurnali ` ganaTleba~, 1918,
# 1. gv. 89
9 murRulia T. (2018). ganaTleba da pedagogikuri azrovneba 1918-1921 wlebis saqarTveloSi.
sadoqtoro naSromi, akaki wereTlis saxelmwifo universiteti, quTaisi.gv. 47-48.
10 gaz. `saqarTvelos respublika~, 1920, # 38
_ 331 _
vari_saerTo ganaTlebisa da profesiuli. saSualo skolis kursi 4 wliT
ganisazRvreboda. profesiuli skola ki sxvadasxva tipisa iqneboda.11
`qarTuli erTiani skola~, d. uznaZis xedviT, Semdeg principebsa da
debulebebze unda agebuliyo:
pirveli safexuri (6-10 wlamde) _ oTxwliani skola, romlis pirveli
klasis saswavlo kursi sabavSvo baRisa da skolis elementebs Seicavda;
meore safexuri (10-14 wlamde) _ oTxwliani kursiT, romelic or mimar
Tulebas efuZneboda: humanitarul-Teoriulsa da realur-praqtikuls;
mesame safexuri iyofoda sameurneo da samrewvelo-sateqniko
skolebad; maRali profesionaluri da maRali zogadi ganaTlebis skole
bad (oTxwliani).12
ganaTlebis saministros, aseve, saWirod miaCnda skolebSi TviTmmarTve-
lobis danergva, rac, maTi azriT, gambedaobasa da iniciativas ganaviTareb
da. aseve, didi adgili unda daTmoboda fizikur da zneobriv aRzrdas.13
marTalia, dReisaTvis zogadi ganaTlebis decentralizacia deklarirebu
li politikaa, magram skolebis realuri TviTmmarTveloba jer kidev, 100
wlis Semdegac, gamowvevaa.
Tu pirveli damoukidebeli respublikis pirobebSi qarTulma sazoga
doebam SeZlo damoukideblobis mopovebisTanave daewyo da ganexorciele
bina seriozuli sistemuri reformebi, komunisturi reJimis dangrevisa da
damoukideblobis dabrunebis Semdeg analogiuri procesebi sakmaod neli
tempiT mimdinareobda.
kerZod, zogadad ganaTlebis sistemis reformirebis procesi XX sauku
nis 90-ani wlebis Sua periodidan iRebs saTaves, magram is araorganizebul
xasiaTs atarebda. ufro sistemuri xasiaTi reformam 2001 wlidan `saqa
rTvelos ganaTlebis sistemis gardaqmnisa da ganmtkicebis proeqtis~ daw
yebiT miiRo, magram reformebma gansakuTrebuli masStabi da radikaluro
ba vardebis revoluciis Semdeg SeiZina.
kerZod, 2004 wlidan gatarebuli reformis mTavari prioritetebi
sistemis decentralizacia da korufciis aRmofxvra gaxldaT. mis far
glebSi mravali cvlileba ganxorcielda (skolebis daregistrireba saja
ro samarTlis iuridiuli piris statusiT, maTTvis sabanko angariSebis
gaxsna da qonebis gadacema uvado uzufruqtis wesiT, zogadi ganaTlebis
erovnuli miznebisa da erovnuli saswavlo gegmis SemuSaveba, klasis da
finansebidan erT moswavleze gaTvlili dafinansebis modelze gadasvla
da sxva), magram decentralizaciis kuTxiT gamorCeulad mniSvnelovani
iyo skolebSi umaRlesi TviTmmarTveli organos _ sameurveo sabWoebis,
arCeva da maTi saSualebiT mSoblebis, maswavleblebisa da moswavleebis
maqsimaluri CarTva iseTi gadawyvetilebebis miRebis procesSi, rogoricaa
11 murRulia T. (2018). ganaTleba da pedagogikuri azrovneba 1918-1921 wlebis saqarTveloSi.
sadoqtoro naSromi, akaki wereTlis sax. universiteti, quTaisi. gv. 48-49
12 gaz. `saqarTvelos respublika~, 1920, #78
13 Jurn. `ganaTleba~, 1919, #2, gv. 43
_ 332 _
biujetis, Sinaganawesis damtkiceba, saskolo saswavlo gegmis SeTanxmeba,
direqtoris arCeva da sxva.14
sameurveo sabWos garda, Seiqmna skolis marTvis axali struqturu
li erTeulebi: disciplinuri da saapelacio komiteti, aseve moswavleTa
TviTmmarTveloba.15
reformis masStaburobis miuxedavad, 2014 wels Catarebuli kvlevis _
`skolis sameurveo sabWoebi saqarTveloSi~ Tanaxmad, sameurveo sabWoebi
araefeqturad funqcionireben (Sedere, Shatirishvili and Gorgadze, 2012) da maTi
zogadi koncefcia sazogadoebisTvis gaugebaria (Berryman, Mikeladze and
Andguladze, 2011), magram amave kvlevis monawile respondentebis umetesoba
miiCnevs, rom sameurveo sabWoebi skolebSi aucilebelia da is unda Senar
Cundes, radgan igi skolis doneze demokratiuli marTvis instrumentia da
mniSvnelovan Rirebulebas warmoadgens skolis sazogadoebisaTvis.16
marTalia, Tanamedrove saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistema bev
rad decentralizebulia. vidre sadme, magram decentralizaciis, rogorc
demokratizaciis politikis mTavari instrumentis mizani _ sazogadoebis/
mSoblebis CarTuloba skolis cxovrebaSi, ver aris miRweuli, skolebi
amiT ar gamxdara ufro gamWvirvale da angariSvaldebuli.
_ 333 _
gmavda, rom aseTi skolebis sayovelTao xelmisawvdomoba, sadac savaldebulo
ufaso oTxwliani swavleba iqneboda, 1924 wlisaTvis unda damTavrebuliyo.20
ufro metic, 1920 wlis TebervalSi gamovida mTavrobis dadgenileba say-
ovelTao savaldebulo ufaso ganaTlebis Sesaxeb. misi mixedviT, ufaso da
savaldebulo gaxda rvawliani ganaTleba, bunebrivia, rom gaizarda am tipis
saswavlebelTa ricxvic da marto 1920 wlis pirvel naxevarSi gaixsna 150
dawyebiTi skola. am etapze sul TbilisSi 82 skola iyo 700 maswavlebliT,
aqedan qarTuli _ 24, somxuri _ 18, rusuli _ 23, musulmanuri _ 2, osuri
_ 1, polonuri _ 1, germanuli -1, berZnuli _ 1 da asiriuli _ 1. 1920_1921
saswavlo wels unda gaxsniliyo kidev 179 skola, xolo saqarTveloSi sul
unda yofiliyo 1991 skola. aqedan 151 umaRlesi dawyebiTi iqneboda.21
yuradsaRebia, rom yvela skolaSi swavleba mxolod da mxolod mSobli
ur enaze mimdinareobda~,22 magram amavdroulad xazi unda gavusvaT erovnu
li umciresobebis mimarT gatarebul politikas. vinaidan qarTul sabWour
pedagogikur literaturaSi zemoT aRniSnuli debuleba skolebis sruli
nacionalizaciis Sesaxeb gamocxadebuli iyo, rogorc `qarTveli xalxis
interesebis winaaRmdeg miRebul gadawyvetilebad~.23 axalgazrda saxelm
wifo Tavis araqarTvel moqalaqeebs hpirdeboda swavlebis uzrunvelyofas
TavianT mSobliur enaze da ara rusul enaze, rac manamde iyo miRebuli.24
1920 wels, mTavrobis davalebiT, TbilisSi Seiqmna vaJTa 2 rusuli, 3
somxuri da qalTa 3 somxuri da 2 rusuli gimnazia. saerTod ki, qalaqSi am
wels moqmedebda 23 rusuli da 18 somxuri saswavlebeli. rusuli jgufebi
arsebobda goris, quTaisis, foTisa da baTumis gimnaziebSic, xolo soxumSi
_ 2 rusuli gimnazia.25
`realobaa, rom umaRlesi ganaTlebis internacionalizaciis procesma
bolo wlebis ganmavlobaSi kidev ufro didi mniSvneloba SeiZina ganaT
lebis xarisxis amaRlebisa da umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebis
konkurentunarianobis gazrdis TvalsazrisiT. internacionalizacia mo
icavs rogorc studentTa, aseve akademiuri personalis mobilobas, er
Tobliv saganmanaTleblo programebs, saerTaSoriso TanamSromlobas
kvleviTi proeqtebis farglebSi. swavlebis internacionalizaciis princi
pi, Cveni azriT, kidev erTi gamoZaxilia 1918_1921 wlebis demokratiuli
mTavrobis politikisa.~26
_ 334 _
ganaTlebis xelmiswvdomobis kuTxiT gansakuTrebiT rTuli viTareba
afxazeTSi iyo Seqmnili, sadac 1917 wlis Semdeg mxolod 1919 wlis seqtem
bridan ganaxlda. risTvisac zafxulSi, galSi, samurzayanos maswavlebel
TaTvis moewyo specialuri kursebi. qarTulis maswavleblebi saerTod ar
hyavdaT gudauTaSi, tamiSsa da sxvagan. ganaTlebis yvelaze msxvil centrs
afxazeTSi soxumi warmoadgenda.27
Tavisi arsebobis mxolod 3-wliani arsebobis miuxedavad, demokrati
ulma respublikam qarTveli xalxis neba da progresuloba ganaTlebis xe
lmisawvdomobis uzrunvelyofis kuTxiT yvelaze naTlad warmoaCina 1921
wlis konstituciaSi, romlis mixedviTac: 1) `pirveldawyebiTi swavla say
ovelTao, usasyidlo da savaldebuloa. sazogado skolebis sistema erTs
organul mTlianobas warmoadgens, sadac pirveldawyebiTi skola safuZ
velia saSualo da umaRlesi skolisa. swavla_ganaTleba yvela safexuris
skolebSi saeroa~ (Tavi 12. muxli 110) da 2) `saxelmwifo miznad isaxavs:
pirveldawyebiT skolaSi uRaribes bavSvebs sazrdo, Casacmel_dasaxuri da
saswavlo nivTebi ufasod mieces. am mizniT gansaxorcieleblad saxelm
wifo da adgilobrivi TviTmmarTvelobani Tavis Semosavlis erT nawils
gadasdeben yovel wliurad~ (Tavi 12. muxli 111).
faqtia, rom ganaTlebis xelmisawvdomobis kuTxiT 1921 wlis konstitu
cia gacilebiT ufro progresuli iyo, vidre dReisaTvis moqmedi saqarTve
los konstitucia, romlis 35-e muxlis me-3 punqtis mixedviT `...dawyebiTi
ganaTleba savaldebuloa. saxelmwifo Tavis xarjze uzrunvelyofs sabazo
ganaTlebas. moqalaqeebs ufleba aqvT kanoniT dadgenili wesiT da gansaz
Rvrul farglebSi saxelmwifo saswavleblebSi ufasod miiRon saSualo,
profesiuli da umaRlesi ganaTleba~.
marTalia komunisturi memkvidreobis Sedegad skolebis xelmisawvdo
moba uzrunvelyofili iyo, magram mosaxleobis migraciis maRali donis,
mosaxleobis didi nawilis mZime socialur-ekonomikuri mdgomareobis Tu
sxva mravali problemis gamo. saqarTvelos pirveli demokratiuli res
publikis daarsebidan 100 wlis Semdegac ganaTlebis xelmisawvdmoba kvlav
umniSvnelovanes problemad rCeba.
imis demonstrirebisTvis, Tu ramdenad mZime memkvidreoba dautova ko
munisturma wyobam damoukidebel saqarTvelos, gamodgeba is faqti, rom
damoukideblobis dabrunebis Semdeg ganaTlebis sistemis yvelaze didi
problema masobrivi korufcia gaxda.28 2004 wlidan ganxorcielebuli re
formis da, kerZod erTiani erovnuli gamocdebis CatarebiT, es proble
ma, faqtobrivad, daZleuli iqna. magram yovelive aRniSnulis miuxedavad,
qarTul realobaSi kvlav aqtualur problemad, rogorc 2004 wels Ria
_ 335 _
sazogadoebis egidiT Catarebuli saerTaSoriso kvlevis,29 aseve 2011 wels
Catarebuli kvlevis SedegebiT,30 kerZo repetitorobis masStabebi, skolaSi
sagakveTilo procesis farglebSi xarisxiani ganaTlebis xelmisawvdomoba
da Sedegad socialuri uTanasworoba darCa.
kerZod, 2011 wels saqarTveloSi kerZo repetitorobis fenomenis
Temaze ganxorcielebuli kvlevis Sedegad gamovlinda, rom saqarTveloSi
`... repetitorTan yoveli meoTxe moswavle emzadeboda. maCveneblebi izr
deba safexurebis zrdasTan erTad da kritikul maCvenebels damamTavreb
el klasSi aRwevs (ixileT danarTi, diagrama #1). masStabebi gansxavebulia
saqarTvelos centrsa da periferiaSi, iseve rogorc maRalSemosavlian da
dabalSemosavlian jgufebSi. Sesabamisad, dedaqalaqSi mcxovrebi, maRali
Semosavlis mqone ojaxis damamTavrebel klasSi myofi TiTqmis yvela mos
wavle emzadeba repetitorTan~ (ixileT danarTi, diagrama #2). aqve aR
niSnulia, rom `moTxovna kerZo repetitorobaze gacilebiT ufro maRalia,
vidre am servisis gamoyenebis realuri maCveneblebi _ kerZo repetito
robis aucileblobas gamokiTxulTa mTliani raodenobis 90% adasturebs.
gamokiTxulTa 60% romelic ar emzadeba, mizezad mxolod finansebis sim
cires asaxelebs.~31
kvlevis Sedegebze dayrdnobiT Tu vimsjelebT `mSobelTa danaxarji ga
naTlebaze daaxloebiT 300 milioni laris farglebSia, rac saxelmwifos
mier zogadsaganmanaTleblo skolebis dafinansebasTan mimarTebiT 85,5%-s
Seadgens. zogad ganaTlebaze mSobelTa mier gaweul xarjebSi kerZo repet
itorobis wili 40%-s Seadgens, rac gviCvenebs, rom zogadsaganmanaTleb
lo skolebis saxelmwifo dafinansebasTan mimarTebiT repetitorobis wili
daaxloebiT 35%-s Seadgens.~32
marTalia, rom aRniSnul sferoSi kvlevebisa da sando monacemebis sim
ciris gamo Znelia imis obieqturad dasabuTeba Tu ramdenad axdens gavle
nas kerZo repetitoroba moswavlis akademiur moswrebaze, swavlis Sede
gebsa da umaRles saswavleblebSi moxvedris maCvenebelze, magram moTxovna
aseT momsaxurebaze didia. vinaidan servisi xelmisawvdomi ar aris yvela
msurvelTaTvis, kerZo repetitoroba ganaTlebis xelmisawvdomobis kuTx
iT socialuri uTanasworobis problemas warmoqmnis.33
miuxedavad imisa, rom kvlevis monawileTa umravlesobis azriT ganaT
lebis xarisixze dadebiTi gavlena moaxdina reformis iseTma komponentebma,
rogorebicaa saxelmZRvaneloebis reforma, maswavlebelTa sertificireba,
swavlebis Sinaarsis cvlileba, saatestato gamocdebi da skolebSi manda
29 maCabeli g., bregvaZe T., afxazava r., 2006, `kerZo repetitoroba~ kvlevis angariSi, ganaTlebis
politikis, dagegmvisa da marTvis saerTaSoriso instituti, Tbilisi, gv. 56
30 maCabeli g., bregvaZe T., afxazava r., 2011. `kerZo repetitoroba~ kvlevis angariSi, ganaTlebis
politikis, dagegmvisa da marTvis saerTaSoriso instituti, Tbilisi, gv. 30
31 iqve, gv. 30
32 iqve, gv. 29
33 iqve, gv. 30
_ 336 _
turis institutis SemoReba (ixileT danarTi, diagrama #3), kerZo repeti
torobaze aseTi maRali moTxovnis gamomwvev mizezebs, kvlevaSi monawileTa
yvelaze didi nawili saskolo ganaTlebis dabal xarisxs asaxelebs (ixileT
danarTi, diagrama #4), rac Tavis mxriv skolis doneze (saskolo saswavlo
gegmis SemuSaveba da damtkiceba; TanamSromelTa daniSvna-gaTavisuflebis
sistema; swavla-swavlebis monitoringisa da Sefasebis sistema...) da sko
lis gareT _ sistemis doneze (saswavlo programebis erovnuli standarti;
saxelmZRvaneloebi, TvalsaCinobebi da damxmare masalebi; profesiuli gan
viTarebis sistema...) arsebuli faqtorebiT SeiZleba iyos ganpirobebuli.
_ 337 _
Zalian samwuxaroa, rom qarTvel bavSvebs PIRLS-is 2011 wlis kvlevis
mixedviT saerTaSoriso skalirebul saSualoze dabali miRwevebi aqvT. maTi
wignierebis saSualo maCvenebeli 488-ia, rac statistikurad mniSvnelovnad
CamorCeba PIRLS-is saSualo maCvenebels (500). kvlevaSi monawile 45 qveyni
dan 32 qveyanas PIRLS-is skalis saSualo maCvenebelze (500) maRali Sedegi
aqvs, 12 qveyanas, maT Soris saqarTvelos, saSualoze dabali.39
qarTvel moswavleTa mxolod 2%-ma daZlia PIRLS-is saerTaSoriso skalis
umaRlesi safexuri, maRali _ moswavleTa 21%-ma, saSualo _ 60%-ma, dabali
ki _ 86%-ma. moswavleTa 14% aRmoCnda miRwevis saerTaSoriso skalis daba
li safexuris qvemoT. rac imas niSnavs, rom saqarTveloSi moswavleTa 14%-
s gauWirda dabali safexurisTvis gansazRvruli davalebebis Sesrulebac
ki.
aRniSnuli statistika naTlad metyvelebs, Tu ramdenad mZime da
gaumarTlebeli iyo bolSevikuri ruseTis mxridan saqarTvelos okupacia
da wera-kiTxvis codnis mxriv TiTqmis 100%-ani sabWoTa komunisturi mem
kvidreobis miuxedavad, realurad ra Sedegebi moutana damoukideblobis
wyvetam qveyanas.
ganaTlebis sistemaSi arsebul problemebze reagirebis kuTxiT 100 wlis
winandeli gamocdileba imiTac sainteresoa, rom damoukideblobis wleb
Si erovnuli kulturis ganviTarebasa da xalxSi ganaTlebis gavrcelebis
saqmeSi mniSvnelovani winsvlis ganmsazRvreli ara marto xelisuflebis
Zalisxmeva iyo, aramed sazogadoebis mzaoba da samoqalaqo aqtivobac.
kerZod `1917 wlis Tebervlis revoluciis wina periodSi saqarTveloSi
30_mde kulturul_saganmanaTleblo sazogadoeba (`ganaTleba~, `sinaTle~,
`saxalxo universitetis sazogadoeba~...) arsebobda. maT Soris erT-er
Ti yvelaze cnobili da warmatebuli organizacia iyo `qarTvelTa Soris
wera_kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba~, romelic erT_erT ZiriTad
amocanad isaxavda saxalxo skolebis gaxsnas, arsebuli skolebisaTvis dax
marebis gawevas da, am gziT, codnisa da ganaTlebis gavrcelebas xalxSi.
amasTanave, sazogadoeba Tavidanve cdilobda mis mier daarsebul skolebSi
saswavlo_aRmzrdelobiTi muSaoba aego erovnul niadagze da waremarTa
mecnierul safuZvelze... dRidan daarsebisa 1920 wlamde wera_kiTxvis gam
avrcelebel sazogadoebas gamoucia sul 253 saxelwodebis wigni~.40
samwuxaroa, magram skolebSi sameurveo sabWoebis muSaobaSi mSoblebisa
da maswavleblebis CarTvis miuxedavad sazogadoebis CarTuloba skolis
cxovrebasa da sxvadasxva gamowvevebis daZlevaSi mainc dabalia.
39 http://naec.ge/uploads/images/doc/SXVA/pirls_2011_2013.pdf
40 Jurn. `ganaTleba~, 1920, # 4_5
_ 338 _
daskvnebi
100 wlis win qarTuli sazogadoeba bevrad ufro momzadebuli Sexvda
ganaTlebis reformirebis gamowvevebs, vidre 70 wlis Semdeg.
100 wlis win saqarTvelos memkvidreoba SedarebiT nakleb xelSemSleli
iyo damoukidebeli qveynis ganviTarebisa da ganaTlebis sistemaSi gansax
orcielebeli reformebisaTvis, vidre sabWoTa memkvidreobis Semdeg.
27 wlis damokideblobis Tavze, sistemaSi ganxorcielebuli cvlile
bebis miuxedavad, postkoloniuri sabWoTa memkvidreobisTvis Tavis daRwe
va da ganviTarebis gzaze mtkiced da efeqturad gadasvla kvlav gamowveva.
ganaTlebis sistemis demokratizacia da Sesabamisad sworad gatare
buli decentralizaciis politika, misi dakavSireba qveynis erovnul in
teresebTan, ekonomikuri ganviTarebisa da Sromis bazris moTxovnebTan,
pirveli damoukidebeli demokratiuli respublikis gamocdilebis gaTval
iswinebiT, aris saqarTvelos, rogorc postkoloniuri qveynis umTavresi
gamowveva da prioriteti.
danarTebi
_ 339 _
_ 340 _
gamoyenebuli literatura:
murRulia T. (2018). ganaTleba da pedagogikuri azrovneba 1918-1921 wlebis
saqarTveloSi.sadoqtoro naSromi, akaki wereTlis saxelmwifo univer
siteti, quTaisi
saqarTvelos konstitucia
zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi, saqarTvelos mTavrobis #84 dadge
nileba, 2004 wlis 18 oqtomberi
saqarTvelos kanoni zogadi ganaTlebis Sesaxeb
maCabeli g., bregvaZe T., afxazava r.,(2008), decentralizaciis reformis
mimdinareobis Sefaseba _ kvlevis angariSi. ganaTlebis politikis, dage
gmvisa da marTvis saerTaSoriso instituti, Tbilisi
saqarTvelos humanuri ganviTarebis angariSi (2008). reformebi da re
formebs miRma, gaeros ganviTarebis programa, Tbilisi
afxazava r., bregvaZe T. (2014), `skolis sameurveo sabWoebi saqarTveloSi _
praqtika, gamowvevebi da rekomendaciebi~, ganaTlebis politikis, dageg
mvisa da marTvis saerTaSoriso instituti, Tbilisi
gogliCiZe a. (2012), xarisxiani ganaTlebis xelmisawvdomoba: swavla-swav
lebis sistemis marTvis ganviTareba, saqarTvelos strategiisa da saer
TaSoriso urTierTobebis kvlevis fondi, Tbilisi
maCabeli g., bregvaZe T., afxazava r.,(2006), kerZo repetitoroba, ganaTlebis
politikis dagegmvisa da marTvis saerTaSoriso instituti, Tbilisi
maCabeli g., bregvaZe T., afxazava r., (2011), kerZo repetitorobis fenomeni
skvleva saqarTveloSi, angariSi. ganaTlebis politikis, dagegmvisa da
marTvis saerTaSoriso instituti, Tbilisi
_ 341 _
http://www.edulive.ge/geo/news/story/67534-tsiklidan-saubrebi-postkolonial-
izmze-frants-fanoni-da-shavkanianta-sakitkhi
https://edu.aris.ge/news/ilia-chavchavadze-ganatlebis-shesaxeb.html
http://naec.ge/uploads/images/doc/SXVA/pirls_2011_2013.pdf
Aluda Goglichidze
Caucasus University
On May 26, 1918, one year on after the demise of the Tsar’s power in Russia,
the First Democratic Republic of Georgia was founded in Tbilisi by enacting the Act of
Independence of Georgia, which in turn lasted only for three years due to the Soviet
occupation, however, even after 100 years this stage of Georgian state history holds an
important role and place in development of modern Georgia.
27 years on after the collapse of the Soviet Union, the country re-gained indepen-
dence but overcoming the postcolonial legacy and building a democratic, really inde-
pendent and developed state still proves to be a difficult task and the development of
education system is crucial on this path.
Therefore, this work intends to extract useful conclusions from the three-year ex-
perience of the first independent republic in order to deal with the challenges of the
future. For this purpose the work aims to analyse the legacy, the state, implemented
reforms and the prospects on both postcolonial stages of the country.
The hypotheses is that at both stages of independence it was crucial for Georgia to
deal with the postcolonial legacy and to reform the education system that was well-
thought, based on democratic vales and was both _ efficient and spectacular.
As a result of analysis and comparison of the education system of the Democratic
Republic of Georgia and the modern one, we can say that the first republic of 1918-
1921 was indeed the beginning of a new era of the country. It is the fact that a century
ago Georgian society was better prepared for the education reform challenges than 70
years later on. A century ago Georgain legacy was less hindering for development of
an independent country and for the reforms necessary to carry out in the education
system than the Soviet legacy; even after 27 years of independence, regardless of im-
plemented reforms into the system, getting rid of the postcolonial Soviet legacy and
efficiently switching to the development route remains a challenge.
At last, democratisation of the education system and correctly implemented decen-
tralisation policy, its relation to the national interests, to the requirements of economic
development and labour market, considering the experience of the first democratic
republic, are the main challenges and priorities for Georgia as a postcolonial country.
_ 342 _
kultura
nugeSa gagniZe
filologiis doqtori, profesori
akaki wereTlis saxelmwifo universiteti
_ 343 _
neti saqarTveloSi~, `qarTuli leqsi~, radgan maTSi literaturul-filo
sofiur sakiTxebTan erTad dominirebs politikuri da socialuri Temebic.
grigol robaqiZis publicistika naklebadaa Seswavlili literatu
raTmcodneobaSi. kritikosebi metwilad aqcentebs akeTeben mis romaneb
ze, lirikasa da dramebze. mwerlis mier 1917-1918 wlebSi gamoqveynebuli
pubikaciebis Sesaxeb aRniSnaven akaki baqraZe, avTandil nikoleiSvili da
nugeSa gagniZe. vaJa CxaiZe erT-erTi pirveli mkvlevaria, romelmac 1999
wels quTaisis akaki wereTlis saxelmwifo universitetis SromebSi gamoa
qveyna statia `grigol robaqiZe 1917-1918 wlebis politikuri movlenebis
Sesaxeb~. rusudan gaxariam 2009 wels sadoqtoro disertacia daicva Temaze
`grigol robaqiZe da qarTuli presa (1907-1921 ww.)~, romlis mesame Tavi
mwerlis publicistikis eZRvneba http://www.damoukidebloba.com/c/news/grigol_
robaqidze). 2014 wels gamomcemloba `meridianma~ dabeWda xaTuna WaniSvilis
naSromi `grigol robaqiZis publicistika (1917-1921)~. avtori safuZvli
anad mimoixilavs gr. robaqiZis 1917-1921 wlebSi gamoqveynebul statiebs
gazeT `saqarTveloSi~ da gansakuTrebul aqcentebs akeTebs ramdenime maT
ganze: `fantasmebis qalaqi~, `dionisos kulti da saqarTvelo~, `renesansi~,
`besiki~ da `aleqsandre WavWavaZe~.
TemaTa da sakiTxTa simravlisa da mravalferovnebis gamo SeuZlebelia
ramdenime samecniero naSromiT srulyofili suraTis warmodgena im prob
lemebTan dakavSirebiT, romelTac gr. robaqiZe Tavis sagazeTo statiebSi
exeba saqarTvelos istoriis urTules periodSi. amdenad, Cven SevecdebiT,
wvlili SevitanoT gr. robaqiZis publicistikis kvlevis saqmeSi da mwerlis
biografiidan da Semoqmedebidan naTeli movfinoT ucnob da sayuradRe
bo faqtebs. gamomdinare iqedan, rom 1917-1918 wlebi udidesi politikuri
movlenebis periodia ruseTSi, evropasa da, saerTod, mTels msoflioSi,
yuradRebas gavamaxvilebT im statiebze, romlebSic gr. robaqiZe gvevline
ba politikur eqspertad. igi gasaocar daskvnebs akeTebs ruseTSi mimdin
are epoqalur procesebTan dakavSirebiT, romlebic udides zegavlenas ax
dens saqarTvelos sazogadoebriv-politikur da kulturul cxovrebaze.
es, erTi mxriv, arcaa gasakviri. am periodisaTvis mas safuZvliani codna
da sakmaod didi gamocdileba aqvs SeZenili da dagrovili: swavlobda tar
tusa da yazanis universitetebSi; leqciebs ismenda germaniisa da safrange
Tis umaRles saswavleblebSi; 1916-17 wlebSi samxedro piri iyo sparseTSi.
amdenad, gr. robaqiZis mosazrebebi saqarTveloSi arsebul politikur da
literaturul mdgomareobaze, Tu konkretul pirovnebaTa Sesaxeb, gansa
kuTrebiT sayuradReboa pirveli msoflio omis (1914-1918) bolo wlebsa da
rusuli revoluciebis periodSi. 1917-1918 wlebSi gamoqveynebul publika
ciebSi igi cdilobs obieqturi Sefaseba misces mimdinare movlenebsa da ab
solutur monarqias ruseTSi, axsnas ruseTis tragediis mizezebi, cdilobs
Cawvdes rusuli politikisa da kulturis arss, romelmac `apokalifsuri
sulis gaSliT TiTqos sxeuli dakarga~ (robaqiZe 1917: #233).
pirveli statia, romelic gr. robaqiZem fsevdonimiT givi gollend
_ 344 _
gazeT `saqarTveloSi~ ruseTis oqtombris revoluciis mZime dReebSi ga
moaqveyna, aris `irakli wereTeli~. es naSromi man dawera rogorc Sefaseba,
an recenzia irakli wereTlis sajaro leqciisa `omi da revolucia~, rome
lic saxelmwifo TeatrSi gaimarTa. gasuli saukunis erT-erTi gamorCeuli
politikosi, social-demokrati, menSevikebis erT-erTi lideri, publicis
ti irakli (kaki) giorgis Ze wereTeli (1881-1959) gr. robaqiZisaTvis saint
ereso figuraa, radgan ruseTSi mis saxels aleqsandre kerenskisTan erTad
moixseniebdnen da mas pirveli revoluciis tvinad asaxelebdnen (robaqiZe
1917: #222). gr. robaqiZes ukve Zalze cnobili politikuri figuris, wer
eTlis oratoruli xelovneba ainteresebda. samwuxarod, molodini gauc
ruvda, rogorc Tavad aRniSnavs. misi azriT, `irakli wereTeli saSualoze
naklebi oratori aRmoCnda~ (robaqiZe 1917: #222). gr. robaqiZes ar moewona
oratoris arc xmis tembri, arc Jestikulacia da arc leqciis Sinaarsi.
Zalze mkacri da daundobelia igi kaki wereTlis sajaro leqciis ganx
ilvisas. gr. robaqiZe saqmis codniT cdilobs axsnas leqciis uaryofiTi
mxareebi. marTalia, igi k. wereTels eTanxmeba imaSi, rom ruseTis jaris
dezorganizacia da anarqia qveyanaSi mefis TviTmyrobelobis memkvidreo
ba iyo, magram mimdinare procesebSi damnaSaved moqmedi politikuri Za
lebic miaCnia. gr. robaqiZe miuTiTebs erT friad sayuradRebo momentze:
`saubedurod, wereTels sxvebTan erTad aviwydeba, rom Tavisufleba ar
aris marto politikuri cneba, _ igi didi sakulturo problemaa~ (robaqiZe
1917: #222). aq publicists magaliTad mohyavs, Tu rogor mgzavroben mo
qalaqeebi garmaniaSi tramvaiTi, romelSic konduqtori araa, magram `yove
li moqalaqe saWirod sTvlis uwyebuli groSi yuTSi Caagdos. scadeT es
ruseTSi da Tqven dainaxavT ra moxdeba...~ (robaqiZe 1917: #222). didi dro
gavida am statiis Seqmnidan da Tavisufleba, rogorc politikuri cneba
da rogorc `sakulturo problema~, kvlav problemaa Cvens qveyanaSi da,
saerTod, postsabWoTa qveynebSi. aseTive rTuli da ucvlelia demokratiis
Temac. gr. robaqiZe iwonebs k. wereTlis mosazrebas im sakiTxTan dakav
SirebiT, rom `marto ruseTs Tavisi ZalebiT revoluciis xsna ar SeuZlia,
revoluciurma demokratiam saerTaSoriso demokratias unda mimarTos, _
da sanam ukanasknelisagan daxmarebis garantia ar iqneba, manamde ruseTi
mzad unda iyos Tavis dasacavad, rogorc saxelmwifoisa, ise nacional
uri mxriT, aCqareba, avantiura, kavSiris Sewyveta (aq uTuod bolSvike
bi hyavda saxeSi) ruseTs miiyvans izolaciamde: _ es ki sasikvdilo ram
iqneba ara Tu revoluciisaTvis, aramed TviT ruseTisaTvisac~ (robaqiZe
1917: #222). rogorc statiidan irkveva, k. wereTlis Sexeduleba revolu
ciur demokratiasTan dakavSirebiT gr. robaqiZes moswons, magram is misgan
aseve elis pasuxs SekiTxvaze, Tu ras fiqrobs saerTaSoriso demokratia
ruseTis revoluciis Sesaxeb, k. wereTlis bzarSeparuli xmiTa da maRali
paTosiT warmoTqmuli imedi mokavSireTa konferenciaze savaraudo poli
tikuri gaerTianebis Sesaxeb gr. robaqiZes saeWvod miaCnia, radgan saeWvoa
Tavad omi demokratiuli zavisaTvis, radgan konferenciaze SeuZlebelia
_ 345 _
mopirdapire saxelmwifoTa demokratia da sakiTxavia, ramdenad misaRebi
iqneba mokavSireTaTvis ruseTis mier warmodgenili demokratia (robaqiZe
1917: #222).
statiaSi `irakli wereTeli~ gr. robaqiZem zustad Seafasa ruseTSi mim
dinare movlenebi: rogorc carizmis mZime memkvidreoba, aseve anarqia da
politikur ZalTa arademokratiuli revoluciuri qmedeba. misi prognozebi
bolSevikur partiasTan, ruseTis saerTaSoriso izolaciasTan da Tavisu
flebasTan dakavSirebiT ramdenime weliwadSi gamarTlda, xolo Tavad mas
sakuTari cxovrebiT mouxda pasuxisgeba amgvari politikuri mosazrebebis
gamo.
Semdgomi naSromi, romelic gr. robaqiZem gazeT `saqarTvelos~ or no
merSi gamoaqveyna, aris `ruseTis tragedia~. statiis dasawyisidanve igrZno
ba avtoris Rrmad kritikuli damokidebuleba, SeiZleba iTqvas, siZulvili
`CrdiloeTis sfinqsisadmi~, romlis istoriis tragedia mis `saSinels uc
naurobaSia~. am tragedias ki, misi azriT, ori momenti axasiaTebs: `tragediis
ganmcdelSi unda iyos ori SinaZala erTi-meoris mowinaaRmdege~ (robaqiZe
1917: #232). igi ganixilavs nikolai berdiaevis mosazrebebs im winaaRmde
gobebTan dakavSirebiT, romelTac ruseTis tragedia gansazRvres: ruseTi
antsaxelmwifoebrivi da amavdroulad biurokratiuli qveyanaa, igi araSo
vinisturia da nacionaluric, usazRvro sulis Tavisuflebis qveyanacaa da
saSineli morCilebis mxarec. berdiaevi ruseTis antinomistur yofas vaJuri
da qaluri sawyisi urTierTobaSi eZebs da am sakiTxs qaluri sawyisisad
mi upiratesobis miniWebiT xsnis. miuxedavad imisa, rom berdiaevis mosaz
rebebi gr. robaqiZes sainteresod miaCnia, ar iziarebs maT. ufro metic,
mis koncefcias mcdarad miiCnevs da mkiTxvels sakuTar mosazrebebs gazeT
`saqarTvelos~ Semdeg nomerSi sTavazobs, romelsac kvlav n. berdiaevis sa
gulisxmo debulebiT iwyebs, rom `ruseTis istoriis gul-neba apokalifsia.
misi suli mimarTulia absoluturisa da ukanasknelisaken~ (robaqiZe 1917:
#233). am mosazrebis gasamyareblad gr. robaqiZes viaCeslav ivanovisa da
nikolai gogolis Sexedulebebi mohyavs. igi eTanxmeba did rus moazrovneebs
da kidev ufro Sors midis ruseTis tragediis axsnisas. misi azriT, mefis
TviTmpyrobelobisagan Tavdaxsnili ruseTi saSinel anarqiaSi Cavarda. gr.
robaqiZes yuradRebis miRma ar rCeba ruseTis `religiuri Ziebebi~ da bol
Sevikebis swrafva socializmisaken. cxadia, imedgacruebulia mwerali 1917
wlis Tebervlis revoluciis Semdeg mimdinare movlenebiT da ar aris pozi
tiurad ganwyobili bolSevikebisadmi, romlebic darwmunebulni iyvnen, rom
`socializmis karebs ukve miuaxlovden~. niWieri, Zlieri da maqsimalisti
rusi eris tragediis erT-erT mizezad qarTveli publicisti miiCnevs imas,
rom igi dabadebiT `bolSevikia~. qaosis frTebze ufskrulis piras mfrinavi
ruseTis momavals gr. robaqiZe eWvis TvaliT uyurebs (robaqiZe 1917: #233).
ruseTis revoluciis Temas eZRvneba gr. robaqiZis statia `bolSevike
bis ajanyeba~, romelic man 1917 wlis 27 oqtombers kvlav givi gollen
dis saxeliT gamoaqveyna. masSi igi detalurad aRwers ruseTis Tanadroul
_ 346 _
mdgomareobas; gamohyobs sam mTavar politikur Zalas, romlebic ruseTis
1917 wlebis revoluciebis periodSi xelisuflebis xelSi Casagdebad miis
wrafian: kadeturi (romelic burJuaziul-demokratiuli wyobis dasamyare
blad miisrafis), bolSevikuri (romelsac saswrafod socialisturi respub
likis damyareba surs) da menSevikuri (romelic arc bolSevikebs mihyveba
da kadetebsac saeWvo TvaliT uyurebs). am mZime politikur suraTs emateba
is, rom qveyana midrekilia decentralizaciisaken, ruseTis jari garyvnil
ia, ekonomika daqveiTebuli, warmoeba dacemuli, transporti Camkvdari. `ai
aseT dros, roca mTeli ruseTi ufskrulisaken mieqaneba, kadetebi jaris ga
jansaRebaze da omis gagrZelebaze fiqroben, menSevikebi da eserebi imedebs
parizis koncefciaze amyareben, _ bolSevikebi da maqsimalistebi ki TviTon
am anarqiias mihyvebian. mkiTxvelisaTvis cxadia, rom anarqia imarjvebs da
masTan erTad misi ideologiac~ (robaqiZe 1917: #237). gr. robaqiZes uWirs
daasaxelos saimedo politikuri Zala im `stiqiuri aRrevis~ gamo, romelic
qveyanaSi sufevs, Tumca bolSevikebis upiratesobas aRiarebs.
statiaSi `bolSevikebis ajanyeba~ gr. robaqiZe zedmiwevniT kargad
asaxavs, Tu rogor aRar emorCilebian bolSevikebi droebiT mTavrobas da
rogor ikaveben mniSvnelovan punqtebs petrogradSi. maT mimarT winaaRmde
gobrivad ganwyobili mwerali xazgasmiT miuTiTebs: `v i n c i m a r j v e b s
a n a r q i i T , i g i i m a v e a n a r q i i T d a i R u p e b a ~ (robaqiZe 1917:
#237). samwuxarod, es winaswarmetyveleba rva aTeuli wlis Semdeg didi
Zalisxmevis Sedegad aRsrulda _ me-20 saukunis 80-iani wlebis miwuruls
dasrulda mZime socialisturi diqtaturis arseboba.
yvelaze sagulisxmod SeiZleba miviCnioT `bolSebikebis ajanyebis~ bolo
nawili, romelSic gr. robaqiZe kavkasiisa da saqarTvelos mosaxleobas
afrTxilebs: `nu viqnebiT ubralo morCilni im fantaziebisa, raic petro
gradis nislSi moelandebaT. Cven sakuTari gza gvaqvs, _ da vecadoT yvela
Zalebis Semokrebas, rom revoluciaSi Sobili erovnuli ganTavisuflebis
gza anarqiiT ar movspoT~ (robaqiZe 1917: #237). imdroindel politikosebs
kargad rom gaeazrebinaT gr. robaqiZis winaswarmetyvelurad Tqmuli es si
tyvebi, saqarTvelos istoriuli ganviTarebis gza, albaT, sxvagvari iqnebo
da.
istoriul-kulturuli da literaturuli TvalsazrisiT, sayuradReboa
gr. robaqiZis 1917 wlis 29 noembers gamoqveynebuli statia `fantasmebis
qalaqi~. masSi avtori xatovnad wers peterburgze rogorc `Waobis nis
lebisgan Sobil qalaqze~. misi azriT, revoluciamde igi biurokratiuli
qalaqi iyo, xolo revoluciis Semdgom `fantasmebis namdvil qalaqad~ iqca,
sadac yovel dRe raRac axali zmaneba ibadeba. gr. robaqiZe miiCnevs, rom
am qalaqma realobis SegrZneba dakarga da `socialuri fantaziis cieb-cx
elebiTaa~ daavadebuli. yovelive es mas did ubedurebad ar miaCnia. `ubed
ureba is aris, rom rasac es fantasmebis qalaqi ityvis, imas mTeli ruseTi
imeorebs. mere ra dros? revoluciis dros, roca Tavisufleba myardeba.
da gana es aris Tavisufleba?! Tavisufleba pirvel yovlisa TavisTava
_ 347 _
dobaa, _ zereled ayoleba ki namdvili monoba. SesaZloa, amgvari `ayola~
rusis xalxisaTvis marTebulic iyos, _ magram sxvebisTvis, CvenTvis?! Tavis
Tavis damarxva. naklebi cqera peterburgisaken, _ meti yuradReba Tavis Ta
visa, _ ai sadReiso devizi~ (robaqiZe 1917: #239). am SemTxvevaSic gamarTl
da gr. robaqiZis winaswarmetyveleba. 1917 wlis oqtombris revolucias
socialzmis diqtatura da sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiri
_ mohyva. socializmis ideas `ayolilma~ saqarTvelom 1921 wels ganusaz
Rvreli droiT dakarga damoukidebloba da Tavisufleba.
saqarTvelos istoriis problemur sakiTxebze msjelobisas 1917-18
wlebis publikaciebSi gr. robaqiZe cdilobs maTi filosofiuri Zirebis
warmoCenas. aRsaniSnavia 1917 wlis 21 noembers gamoqveynebuli statia `qa
rTuli renesansi~. mwerali miiCnevs, rom `meoce saukune saqarTvelos is
toriaSi samniSvnelo uReltexiliT daiwyo: _ isaxeba qarTuli renesansi. am
movlenis `mtkiceba~ metad saZneloa: exlaxan misi `SegrZnoba~ Tu SeiZleba
mxolod~ (robaqiZe 1917: #257). qarTuli renesansis Casaxvis simbolod gr.
robaqiZe wiwamuris tragedias miiCnevs. msxverpli `saqarTvelos mZlavri
mxedari~ ilia WavWavaZea. am tragediis gamo qarTvelma xalxma gansakuTre
biT mZafrad SeigrZno samSoblo. qveyana axal siZneleTa pirispir aRmoCnda.
esenia anTropologiuri da saxelwifoebrivi problemebi. anTropologiuri
problema Temur partikularizms ukavSirdeba: `imereli, qarTleli, kaxe
li, guruli, megreli da sxva _ erTi xis Stoa yoveli maTgani. es erTgvari
mravalferobaa: mdidari sxva_da_sxvaoba. magram meoris mxriT es `sxvaoba~
im zomamde midis xandaxan, rom uneblied fiqri ibadeba: SesaZloa isini sxva
da sxva xis dmas (?) warmoadgenen, naTesavurs rkalSi moqceuls. yovels
SemTxvevaSi CvenSi arsebuli partikularizmi damafiqrebelia metad~ (rob
aqiZe 1917: #257). anTropologiuri problema ukavSirdeba saxelmwifos
Camoyalibebis sakiTxs. gr. robaqiZis azriT, radgan saqarTveloSi absol
utizmi ar yofila, aman Suwyo xeli erovnul daqsaqsulobas da feodalur
midrekilebebs. gr. robaqiZe eTanxmeba marqsistebs, romlebic amtkiceben,
rom saqarTvelos erTianoba rusebis xelmwifebis qveS ganmtkicda. magram
monobiT gaerTianeba mas saSinelebad miaCnia. samwuxaro realobaa: `poli
tikurs cxovrebaSi Cven ver SevqmeniT mtkice da mZlavri xelmwifeba. aman
xeli Seuwyo Cveni `anarqiuli~ bunebis ganviTarebas~ (robaqiZe 1917: #257).
saqarTvelos mesame did problemad gr. robaqiZe miiCnevs `gavlenas~.
`monRolebis Semoseva, arab_sparsuli gavlena, bizantiuri `Semoreva~, ru
suli `Semosvla~. TavisTavad cxadia, rom yovels jansaR ers Seswevs Sem
tevi Zala, romelic am gavlenas umklavdeba: am brZolaSi yalibdeba eris
Semoqmedeba~ (robaqiZe 1917: #257). gr. robaqiZis azriT, saqarTvelos
hqonda Semtevi Zala, magram arasakmarisi. amdenad, gavlena sazogadoebrivi
cxovrebis yvela sferoSi `SeduRebuli da gardaqmnili~ ki ar aris, aramed
`met_xorci~, rac `mesame siZnelea qarTuli renesansis winaaRmdeg amar
Tuli~ (robaqiZe 1917: #257). es sami mTavari siZnele: anTropologiuri,
saxelmwifoebrivi da ucxouris gavlena unda sZlios qarTulma renesansma
_ 348 _
da mxolod am SemTxvevaSi Seqmnis igi namdvils stils. `qarTul renesanss~
gr. robaqiZe optimisturad amTavrebs. misi azriT, saqarTvelo ganTavisu
fldeba da gaerTiandeba. mTliani saqarTvelo ki mraval siZneles gada
laxavs (robaqiZe 1917: #257).
social-politikur Temebs utrialebs gr. robaqiZe statiebSi `guria da
socializmi~ da `socialisturi imperialistebi~, romlebic xatovanebiT
gamoirCeva Cven mier ganxiluli publikaciebidan. maTSi gr. robaqiZe ar
gvevlineba mxolod politikur eqspertad. naSromSi `guria da socializmi~
igi Cveuli ostatobic gviCvenebs saqarTvelos umSvenieresi kuTxis guriis
landSaftsa da gurulebis gonebamaxvilobas, maT sisxartesa da ganswavlu
lobas. misi azriT, Rirseul gurulTaTvis `vefxistyaosnis~ zepirad cod
na ubralo Cveulebaa da Sairoba iseTive moTxovnileba, rogorc `saamo
gaseirneba~. miuxedavad imisa, rom guruli Raribia, igi amayia da gemovnebi
ani, kargad Cacmuli da kar-midamoc didebulad aqvs movlili. yvelaze
sayuradRebod gr. robaqiZes miaCnia is, rom `social-demokratia saqarT
veloSi gurulebma Seqmnes. jer marto TaosanTa gvarebi: ingoroyva-ninoS
vili, noe Jordania, maxaraZeebi, oTxi ramiSvili, cincaZeebi, lomTaTiZe,
silibistro jiblaZe, benia CxikviSvili, SaraSiZeebi, xomeriki, kir. niniZe,
JorJolianebi, kilaZeebi, ireTeli, lalioni-mamulaiSvili da sxva mrava
li~ (robaqiZe 1917: #269). gurulTa gansakuTrebul gatacebas socializmis
ideebiT gr. robaqiZe xsnis imiT, rom isini `suliT aznaurni arian da yofiT
Raribni~. magram socialistur samosSi gamowyobili niWieri guruli `war
Cinebulobis~ da `rCeulobis~ grZnobas arasodes hkargavs da verc veravin
daakargvinebs (robaqiZe 1917: #269).
ukraina-ruseTis urTierTobebis sakiTxs gr. robaqiZe ganixilavs sta
tiaSi `socialisturi imperialistebi~. igi SeSfoTebulia im faqtiT, rom
`bolSevikebi ukrainas gasresas upireben~. gaocebuli mkiTxvelisaTvis, ro
melsac ruseTi erTa ganmamTavisuflebeli hgonia, mas mtkice pasuxi aqvs:
`bolSevikebi modian socialistur imperialistebad _ es gamoTqma bevrs
SeiZleba ucnaurad moeCvenos, magram swored amaSia moqceuli bolSevikebis
socialuri suliskveTeba~ (robaqiZe 1917: #273). situacias gansakuTrebiT
arTulebs is, rom ruseTi mzad araa arc socialuri da arc ekonomikuri
gardaqmnebisaTvis. gr. robaqiZe xazgasmiT aRniSnavs, rom ruseTis saxel
mwifo iSleba, masSi Semaval erebs damoukideblobis mopoveba surT, `arc
erTi eri ar apirebs bolSevikuri socializmis ganxorcielebas. ai, sad
marxia ZaRlis Tavi: _ bolSevikebi oms ucxadeben yovel xalxs, romlebic
bolSevikebs ar mihyveba~ (robaqiZe 1917: #273). ukrainisadmi omis gamocxa
debac amis dasturia. magram publicisti imedovnebs, rom bolSevikebi ver
gaimarjveben ruseTSi Semaval erebze. samwuxarod, ruseTi dResac bolSe
vikuri suliskveTebiT agrZelebs yofil sabWoTa kavSiris respublikebSi
Tavisi Zalauflebis gavrcelebas da ar Tmobs im teritoriebs mefis ruse
Tisagan memkvidreobiT rom miiRo.
mraval sakiTxTa Soris, romelTac grigol robaqiZe ganixilavs 1917-
_ 349 _
18 wlebis publikaciebSi, yvelaze arsebiTi saqarTvelos damoukideblo
bis sakiTxia. yoveli filosofiurad Tu literaturulad gaazrebuli Tema
misken miemarTeba. mwerali kategoriuli, Tavdajerebuli da Seuvalia mo
sazrebebis Camoyalibebisas. gr. robaqiZis politikur Temebze daweril
statiebSi gamqralia misi prozisaTvis damaxasiaTebeli lirizmi da musi
kaloba. politikuri publicistikac, iseve rogorc mTeli misi Semoqmede
ba, cxadyofs, rom igi patrioti da samSoblos bedze Rrmad dafiqrebu
li avtoria. gr. robaqiZis bevri Sexeduleba dResac, 100 wlis Semdegac,
aqtualuria: unda gvaxsovdes, rom revoluciebisa da anarqiis Semdeg erma
da qveyanam ar unda dakargos sakuTari ganviTarebis gza iseve, rogorc
literaturasa da xelovnebaSi ar unda dakargos TviTmyofadoba. mxolod
am SemTxvevaSi iqceva igi msoflio istoriisa da kulturis saukeTeso naw
ilad.
gamoyenebuli literatura:
Grigol Robakidze’s (1880-1962) works are emblematic of his life full of hardships,
contradictions and problems. Most of them are lost or scattered in different countries.
Scholars and readers’ subjective attitude to his biography and his books complicate the
search for the truth in them.
The originals of his publications can be found only in the Georgian Press which
came out before his immigration to Germany (1931). The most significant of them
are articles published in The Saqartvelo in 1917-1918. In the articles `Irakli Tsereteli~,
`Tragedy of Russia~, `Bolsheviks’ Rebellion~, `Cult of Dionysus and Georgia~, `Georgian
Renaissance~, `Besiki~, `Hellenes and Georgians~, `Guria and Socialism~, `Aleksandre
Chavchavadze~, `Socialist Imperialists~, `Kita Abashidze~, `Response to Grishashvili~ and
`Sonet in Georgia~, the author considers Literary and Philosophical issues along with
political and social themes. By that time Grigol Robakidze had already gained valuable
experience while studying at Tartu and Kazan Universities. Later he also attended lec-
tures in the Universities of France and Germany and as a military man visited Iran in
1916-1917. Accordingly as a result of it his thoughts about the political and literary life
of Georgia as well as about some individuals after World War I and before the Russian
Revolution are of special interest.
In his publications of 1917-1918 Grigol Robakidze tries to give an objective assess-
ment of the Russian monarchy, to explain the reasons for the Russian tragedy as well
as to understand the essence of Russian politics and culture. He also pays his attention
to the religious quest of Russia and the Bolsheviks inclination to socialism.
In `Bolsheviks’ Rebellion~ he emphasizes the idea that Georgia must not be involved
in foggy Petrograd’s fantasies. He believes that Russia is rushing into abyss and argues
that Georgia has its own way of development and its national independence movement
must not be destroyed by anarchy. If politicians of that time had taken into consider-
ation G. Robakidze’s prediction the history of Georgia could have taken another route.
In his 1917-1918 publications Grigol Robakidze also touches on problematic issues of
the history of Georgia which he considers as the Dionysian Mysteries. It’s very painful
for the writer to realize its contemporary social and political phenomenon. He believes
that Georgian Marxists’ idea of integration with Russia means falling into slavery.
Of all the issues thoroughly studied by Robakidze the most essential one is in-
dependence of Georgia. All his philosophical and literary works concern this theme.
Lyricism and musicality typical of his other works disappear in his articles written on
political issues. However all his publications confirm that he is greatly patriotic and very
thoughtful about the fate of his motherland. Many of his ideas are still topical today.
We should remember that even after revolutions and anarchy the nation must not lose
the path of its development.
_ 351 _
xaTuna WaniSvili
socialur mecnierebaTa doqtori, asocirebuli profesori
kavkasiis universiteti
_ 352 _
publicistika~, publicistikis enas ikvlevs maia darsalia naSromSi `meta
foris SemecnebiTi RirebulebisaTvis publicistikis enaSi~, sagulisxmoa
aseve paata guguSvilis `qarTuli publicistikis istoria~, mixeil gocaZis
`qarTuli Jurnalistikis istoria~ da sxva avtorebis publikaciebi.
1918 wlis 7 aprili. 26 maisamde 49 dRe darCeniliyo. gazeTi `saqarTve
los~ 75-e nomris pirvel gverdze aseTi saTaurebi ikiTxeba: `axali kursi~,
romlis avtoria poeti da sazogado moRvawe Salva amirejibi. igi akri
tikebs gazeT `erTobaSi~ dabeWdil social-demokratTa mosazrebas rusu
li realobis siyvarulis gamo, romelnic fiqrobdnen, rom `politika ukan
unda misdevdes cxovrebas, rogorc mwyemsi bat saqonels da aRniSnavs: `Cven
ki vfiqrobT, adamianis goneba imiT ganirCeva cxovrebis stiqiuri movlen
ebidan, romlebic Tavis-Tavad metad usicocxlo faqtebidan Sesdgebian,
rom gonierebas stiqiaSi da cxovrebis procesSi angariSi Seaqvs~ (amire
jibi, 1918). asi wlis Semdeg, rogorc damoukidebeli, magram okupirebuli
qveynis samoqalaqo sazogadoebis wevrs, maqvs Tu ara ufleba, an var Tu ara
valdebuli davsva igive SekiTxva qveynis kursTan, gonierebasTan, stiqiur
movlenebTan an usicocxlo faqtebTan dakavSirebiT. var Tu ara saukunis
winandeli realobis uSualo memkvidre da gamoZerwa, gansazRvra Tu ara
konkretulma istoriulma realobam Cemi cxovreba. arsebobs Tu ara real
uri safrTxe Crdilebis tyveobaSi moqcevisa da cocxal enaze uaris Tqmi
sa, var Tu ara valdebuli movlenebi retrospeqtulad, konteqstualurad
davinaxo, gaviazro da rac mTavaria, am procesSi viyo cocxali, SeZlebi
sdagvarad Seumcdari, vimetyvelo realuri da ara xelovnurad Seqmnili
eniT. subieqtis mxridan obieqturi xdomilebebis adeqvkturad aRqmis sur
vili, marTalia, ar aris minimaluri adamianuri ambiciis (dadebiTi mniSvn
elobiT) maCvenebeli, magram daZabulobisa da Zalisxmevis xarisxze, albaT
miuTiTebs. aris Tu ara social-demokratebisa da erovnul demokratebis
warmomadgenelTa azrovnebisa da metyvelebis maneras Soris radikaluri
gansxvaveba. aq saqme gvaqvs erTi sametyvelo da saazrovno velis opoziciu
ri partiebis warmomadgenlebTan, Tu maT Soris, saerTo istoriuli gamoc
dilebis, kulturuli tradiciis miuxedavad uZiro ufskrulia, romelic
STanTqmiT emuqreba TiToeuls. Cveni fiqriT, ufskruls uaxlovdeba orive
Zala, gansxvaveba ki isaa, rom erTi grZnobs, ufrTxis da acxadebs amis Ses
axeb, meore ki dums Zalian ubralo da sabediswero mizezis gamo. mzeris,
intuitiuri codnis, pirovnuli, istoriuli pasuxismgeblobis, sakuTari
Tavis gagebis nebis ararsebobis; monumenturi, sabWoTa, saxalxo, koleq
tiuri, TviTdajerebuli, materialuri faseulobebis erTgulebis, Tavi
suflebis arcodnis gamo. mizezTa CamoTvla Zalian martivia da TiTqos XX
saukunis im usicocxlo, Sinaarsisgan daclil, karnavals emsgavseba, sam
yaros rom Tavdayira ayenebs, aRrevs, Zvel funqcias absoluturad aclis
da mas aRaraferi aqvs saerTo im `karnavalur mezalansebTan, sadac laRi,
familaruli damokidebuleba yvelaferze vrceldeba, rac arakarnavaluri
ierarqiuli msoflgancdiT daxSuli, Caketili, gancalkevebuli da erT
_ 353 _
maneTisagan dacilebuli iyo~ (baxtini, 2008), sadac dialogi iyo mTavari da
gansxvavebuli xmebis erToba polifoniurobas badebda. aq ki dialogi gam
oricxulia, vinaidan erTi xmis imitacias araferi esmis namdvili xmis. ori
xma ki marTlac cxovrebisa da yofnis minimumia (baxtini). ase, rom ganaCeni
sakuTari Tavisa da qveynis mimarT martivadaa gamotanili. Tu ar arsebobs
dialogis survili sakuTar TavTan, Tu ar arsebobs pasuxismgeblobis gaaz
rebis aucilebloba, Tu eTaderTi simarTlis mqadagebeli xelisuflebaa
da eWvi arasdros epareba sakuTari fiqrisa da qmedebis marTebulobaSi,
Tu fiqrobs, rom damoukidebloba senia, Sesabamisad, Tu sazogadoebas ar
awuxebs damoukideblobis meore dRes rusuli droSis friali (logikurad
da simbolurad) qarTvelebis wil samyaroSi usaTuod daisadgurebs didi
gamyinvareba (gamyinvarebis Semdeg samoqalaqo omi, daSorebuli afxazeTi
da Sida qarTli). es xdomileba, ki 21-e saukunis qarTveli moqalaqisTvis
aRaraa Cvengan damoukidebeli, ganyenebuli, warsulis sakuTreba, romel
ic mxolod rig SemTxvevaSi SeiZleba gaixseno, gaaanalozo konferenci
aze. rogorc merab mamardaSvili ambobda `raki istoriaSi vcxovrobT, Cveni
bedi ikvanZeba istoriaSi~ (mamardaSvili, 1992, gv. 25).
ratom Wirs, erTi SexedviT martiv WeSmaritebebTan damegobreba, ratom
amboben adamianebi sakuTari nebiT uars im realobaze, romelic maT adami
anur sicocxles ganapirobebs da safrTxes uqmnis, ratom wers simon qvar
iani gazeT `saqarTvelos~ 120-e nomerSi damoukideblobis gamocxadebidan
meoce dRes, rom mTavroba glovobs am Zvirfas dReso, ratom vigebT mi
sive werilidan erTi tragikuli faqtis Sesaxeb, romlis gaazrebis Sede
gad, gardauvlad moCans 1921 weli. `pirvelsave dRes viRaca fanatikosma
afxanikma Camoglija sabWos Senobis Txemze mofriale erovnuli droSa da
aRmarTa isev wiTeli rusuli bairaRi warweriT `gaumarjos ruseTis dam
fuZnebel krebaso... amas mzers saqarTvelos mTavroba, amas iTmens qarTve
li eri~ (qvariani, 1918). faqti konkretulia, magram srul suraTs asxavs.
SesaZloa arc iyos gasakviri xelisuflebis amgvari damokidebuleba, simon
qvariani xom qveynis prezidents imave werilSi sayvedurobs saqarTvelos
avtonomiis Rirsadac ar Tvlidao. cnobilia prezidentis damokidebuleba
presis mimarTac, `Cvenma xalxma unda warmoSobos axali mkiTxveli, aaRo
rZinos axali gonebrivi moTxovnebi, gaiZlieros axali miswrafeba da miT
bolo mouRos Zvel daobebul presas da masTan erTad Zvel mkiTxvelsac~
(Jordania, 1900).
radgan publicistur teqstebs, arqiteqtonika avaldebulebs problemis
gadaWris gzebis warmodgenas, SevecdebiT ar movwydeT am konteqsts da logi
kuri versia CamovayaliboT, magram iqamde aucilebel movaleobad vracxT,
zemoT aRweril movlenaTa mizezebis garkvevas. SeZlebis gvarad, maT Cveneu
li interpretaciiT mivagnoT. asiwliswindel qarTul politikur realobaSi
absolutiurad atrofirda cocxali dialogis unari, atrofiis gamomwvevi
bevri mizezi SeiZleba arsebobdes, magram umTavresi, albaT, individualuri
xmebis naklebobaa. Tu ar gaaCnia subieqts metyvelebis unari, misi gaugebari
_ 354 _
sityvebi koleqtiuri, tendenciuri, sindisis tradicias mowyvetili sivrcis
mkvdar, ufunqcio nawilad gadaiqceva, romelic mudmivad icxovrebs diadi
saqmeebis Tu ideebis iluziebiT. aaSenebs utopiur sivrceebs, daangrevs sa
kuTars, sxvisi realuri samyaros kanonebs daarRvevs da Seimoseba erTad
erTi uSinaarso, imitirebuli ideiT. am dros ikargeba mTavari xma-Sinagani,
yvelaze zusti, utyuari, Sromis, e.w. `sulieri varjiSiT~ ganmtkicebuli,
individualuri da ganumeorebeli, samyaros wesrigisa da kanonebis amrekla
vi. sulieri varjiSi, sakuTar TavTan da Semdeg sxvasTan, Sexvedris yvelaze
rafinirebul, rTul da Semecnebis sixaruliT aRsavse gamocdilebas miani
Webs albaT, adamianis dialogis unars, sadac usaTuod moikrebs Zalas misus
tebuli samyaro da sakuTari Tavis mosmenas daCveuli adamiani SeZlebs sxvis
mosmenasac da Tu Semxvedri xma ar aris cocxali, Seecdeba mis gacocxlebas.
am umTavres adamianur Cvevas ki mxolod mocaleobiT, gansjiTa da qmedebiT,
sakuTar Tavsa da samyaroze dakvirvebiTa da fiqriT SeZlebs. rodis iwyeba
fiqri sakuTar Tavze, sakuTar simarTlesa da sindisis sifxizleze, rodis
ibadeba adamianis gonebaSi mTavari saTqmeli, albaT aravin icis, garda sa
kuTari sindisisa, magram Cveni azriT, aq aris sabediswero wertilis mox
elTebisa Tu dakargvis mxiaruli albaToba, rodesac an Sedgeba pirveli da
Semdeg mudmivi Sexvedra sakuTar TavTan, meore adamianTan da mTel samyros
Tan, an ara. metaforulad SesaZloa iTqvas, an iwyeba sicocxlis aqti, an ara.
mTeli tragi-komikuroba am Sexvedrisa ki am arCevanis TavisuflebaSia. da
Tu davubrundebiT 1918 wlis, SeiZleba iTqvas, e.w. damoukidebeli saqarTve
los moqalaqeTa umravlesobisa da xelisufalTa adamianur arCevans, cxadia,
maTi mzeris, smenisa da xedvis ararsebobam aTqmevina vasil wereTels `aras
dros, rogorc es ukanasknel dros, saqarTvelos misi politikuri damou
kideblobis ase xelSemwyobi pirobebi ar warmoSobila. mcireodeni cda da
garja kmaroda, rom monobis mZime uReli kisridan gadagvegdo da Cveni Tavis
patronoba, sakuTari bedis qmnis ufleba xelSi Cagvvardnoda. imave dros
arasodes saqarTvelos politikur meTaurebs marjve da moxerxebuli dro
ase cudad ar mouxmariaT~ (wereTeli, 1918). realobis ase gaazreba, TiTqos
erTgvari sababi unda yofiliyo movlenebis cvlilebisa, magram erovnul-
demokratebis Zalisxmeva sakuTari movaleobis mniSvnelobis gaazrebisa da
qmedebebisa, uSedego aRmoCnda. albaT aq dgeba adamianis da sazogadoebis sa
kuTar TavTan Sexvedris gamocdilebis simZafris sakiTxi. Tuki sazogadoebis
garkveuli nawils sruliad gaazrebuli hqonda sakuTari pasuxismgeblobis
mniSvneloba, ratom ver ajoba azrovnebis siRrmem zedapirul simravles?
azrovnebis aqti rodisaa Sedegiani? Tuki mas adamiani flobs, rogorc xe
lovnebas? azrovnebis Tviseba xom Sedegze orientirebuli qmedebaa, magram
sakuTari Tavis danaxvis aucilebloba, xandaxan ufro fundamentur mniSvn
elobas iZens. albaT, samyaros gardauvalma kanonebma am kuTxiT imuSava da
gamoRviZebis ideis mniSvnelobam pirovnul xmaTa simZafre gadawona, Tumca
istoriis trialma aCvena, rom fragmentulma sifxizlem Seaferxa da perspeq
tivaSi gaadno yinulis sqeli fena, magram amisTvis TaobaTa xangrZlivi cvla
_ 355 _
moiTxova. sakuTari Tavis mimarT pativiscemis gancda, rasac qristianuli
kultura gulisxmobs, ignorirebuli aRmoCnda umravlesobis mxridanac, da
sakuTar TavSi RvTis xatis pativiscema, rac SemoqmedebiTobas, sicocxleSi
CarTulobasa da dialogis codnas gulisxmobs, daikarga. bunebrivad daikar
ga sxvisi mosmenisa da misi gansxvavebulobis aRqmis unari. aqedan logiku
ri iyo, saxalxo ideebisa da koleqtiuri cnobierebisaken gadaqceva `viTar
ca lerwamTa~. dro am TvalsazrisiT, Cveni azriT, mxolod metafora da
wuTisoflis sazomi gamodis. igi ar icvleba, arc Cqarobs, arc nanobs da
arc igvianebs, gulgrilia adamianTa arCevanis Sesabamisad da ndobiTac ver
gamoirCeva. aba sxvagvarad rogor vifiqroT, roca ucnobi avtori gazeT
`saqarTvelos~ 98-e nomerSi saTauriT `naadrevi sixaruli~ wers: `da roca
ruseTSi bolSevikebi aRar iqnebian, imedi viqonioT, damoukidebeli kavkasi
is erTa bedi ise iqneba mowyobili, rom aseTi advili aRar iqneba ruseTis
mosvla~. rogorc Cans, naadrevia yvela sixaruli, romelsac azrovnebis te
qnika da higiena umtyunebs. Tu mTavar moazrovneTa gamocdilebas davakvir
debiT, azrovnebis sixaruls martod myofobis, TviTdakvirvebis, samyaros
kanonebis axsnis mcdeloba, yuradRebis, mudmivi daZabulobis mdgomareoba
ganapirobebs, igi gadamdebia da samudamo.
1918 wlis 24 maisi, paraskevi, gazeTi `saqarTvelo~ #99. ori dRe damou
kideblobamde. `Cven vdgavarT diadi safrTxis winaSe, Cven SeiZleba davkar
goT ara Tu e. w. demokratiuli fronti, aramed yovelgvari SesaZleblo
ba eris Tavisufali ganviTarebisa, ...yvelaferi is, risi imediT sunTqavda
ruseTis monobisa da usaSineles erovnuli devnis dros eris saukeTeso
nawili da amis mTavari mizezi iqneba Cveni sakuTari ususuroba, politi
kuri aRzrdis uqonloba da gasaocari sibece, romelic axasiaTebda e.w.
revoluciis demokratiis mesveurT, marTva-gamgeobisa da Zalauflebis maT
xelSi gadasvlisa~. simptomaturi da iSviaTad myari sabuTia es amonaridi,
Cveni damoukideblobis xarisxis gasaazreblad. 26 maisamde ori dRiT adre
gazeTi iuwyeba mTavari safrTxis Sesaxeb. dasafiqrebelia is, rom avtori
ar adanaSaulebs ucxos, mters, ruseTs. sakuTar ususurobasa da sibeces
Civis. aqndakebs sakuTar Tavsa da xels aZlevs TanamedroveT did CrdilSi
avtoportretis koreqciisaTvis, sadac ferebi ar Cans, magram Cans mkve
Tri monasmebi, mTavari Strixebi xasiaTis amosacnobad. sakuTari qandakebis
Zerwva erTaderTi marTebuli gamosavalia dabinduli damoukideblobidan.
intuicia ar Ralatobs avtors arasaxarbielo momavlis Wvretisas, Tum
ca Sromasa da Sinagan varjiSs ar miatovebs, radgan individualuri si
cocxlis SesanarCuneblad, sakuTari qandakebis dasasruleblad esaWiroeba
Zala. ratom sTavazobs samyaro am xedvis adamianebs uares realobas? isini
xom amas ar imsaxureben? albaT imitom, rom adamianobis idea Tanagancdisa
da Tanaziarobis models gulisxmobs da imitomac, rom erTi samyaro, rome
lic marTlac gmirulia da maTematikuri harmoniiT gajerebuli, saboloo
pasuxs ver dadebs jer mZinare da uSromeli, gaurkveveli cvaladebisa Tu
amosacnobi wevrebis gamo. saboloo pasuxis misaRebad maTi gaaqtiureba,
_ 356 _
saxelebis darqmeva da ucnobidan realur cifrebad Tu ricxvebad gadaqcev
aa saWiro. am process ki dro da Zalisxmeva esaWiroeba universaluri en
ergiidan konkretul qmedebamde, radgan marTalia gantolebebi adamianebis
mier iwereba saxelmZRvaneloebSi, magram maTi namdvili avtori uxilavia.
mas ki, visac RviZavs, vinc azrovnebs da cxovrobs, xSirad uxdeba Sexvedra
samyaros avtorTan, vinaidan misi qmnilebis, kosmosis logikuri wesiere
bis principis amocnobiTaa dakavebuli. azrovnebisa da sicocxli ideac,
Sesabamisad, ver iqneba egoisturi da mxolod sakuTari qmedebebisTvis ver
moiTxovs gasamjelos, radgan xvdeba, rom misTvisac kargavs 1918 wlis 26
maisi fass, vinaidan bevria usicocxlo irgvliv, maT gacocxlebas ki dro,
energia, da adamianad yofnis codna Tu gamocdileba sWirdeba. Tu es dRe
TiToeulisTvis ar gaxda Zvirfasi, maSin arsi ikargeba da Tavidanaa aRm
arTi asavleli. amitom individualuri tkivili ukve gausaZlisi xdeba da
TiTqos iZulebis aqtad gadaiqceva, rom CaerTos adamianad dabadebis ur
Tules, umTavres procesSi da Sesabamisi valdebuleba gaaZlierebs im Zal
isxmevas,romelic SeZlebs 2018 wels saerToerovnuli sixaruliT Seegebos
26 maiss. am SemTxvevaSi, albaT azrovnebis Zalam imuSava da okupirebul,
magram damoukidebel qveyanad Camoayaliba saqarTvelo sloganiT: `me var
qarTveli, maSasadame, me var evropeli~, radgan qarTvelebsa da danarCen
samyaros kvlav dasWirda Sexseneba XX saukunis dasasrulis mTavari niusis.
TibaTvis 30, kvira. informacia gavrcelda kirion kaTalikosis gar
dacvalebis Sesaxeb. `quTaisidan mravaltanjul saqarTvelos eklesias, ro
melmac mravaltanjviT gamoglija Tavisufleba orTavian arwivs, ucnaurma
borotebam mostaca misi siamaye uwmindesi da unetaresi kaTolikosi kirion
meore. samitropolito sabWo da sasamarTlo gulmoklulni dastirian qa
rTvelTa eklesiisa da eris moWirnaxulis naSts da imedovneben, rom Tavi
sufali eri saqarTvelosi gaswmends Tavis miwawyals saqarTvelos saxelm
wifos da eklesiis mterTa da moRalateTagan (anton quTaTeli).
kirion kaTalikosis gardacvaleba logikuri dasasrulia im saazrov
no modelisa da realobisa, rac ganmsazRvreli Zala aRmoaCnda 1918 wels
qarTuli saxelmwifoebriobisTvis, im ufskrulis saCveneblad, or mTa
var politikur Zalas Soris, qveynis momavlis gansazRvra rom itvirTes.
geronti qiqoZem aRniSna kidec erovnuli sabWos yrilobaze `cxadia, rom
Tu saxelmwifoebrivi, finansuri da militaruli organizacia ver movawes
rigeT, SeiZleba romelime mezobeli an ucxo saxelmwifo dagvepatronos,
magram es Tqveni brali iqneba da ara Cveni. imitom rom saxelmwifos dRes
Tqven meTaurobT. am mxriv Cvensa da Tqvens Soris marTla mTeli uf
skrulia. Tqven ggoniaT, rom xsna wiTel gvardiaSia~ (qiqoZe, 1918).
qarTvel xelisufalTaTvis 1918 wels xsna wiTel gvardiaSi iyo. 2018
wels qarTvelTaTvis xsna aRar gaxlavT wiTel gvardiaSi, magram xsnas Tu
isev garedan veliT, yvela avtoritetuli filosofiuri azri gvetyoda,
rom saxelmwifos Tavisufleba mxolod misi moqalaqeebis Sinagani gimnazi
uri wvrTnis Sedegad miiRweva.
_ 357 _
aRniSnuli masalis qronologiurad, Tematur-ideurad gaazrebis Sede
gad, dadginda movlenebis sazrisis mniSvneloba; sazogadoebaSi pirovnul
xmaTa Semcirebam, arasasurveli momavlisadmi intuiciuri Wvreta tragiku
li gaxada.
grigol robaqiZis, geronti qiqoZis, vasil wereTlis, simon qvarianisa
da ucnob avtorTa publicisturi teqstebis mixedviT, socialuri, poli
tikuri, kulturuli, RirebulebiTi problemebis nusxa dadginda. gairkva
avtorTa mier gadaWris gzebis versiebis arsi, mniSvneloba da uSedegobac.
publikaciebis avtorTa mier, problemaTa gadaWris gzebis versiebis
analizis, interpretaciisa da Sefasebis Sedegad, dadginda sazogadoebis
ZiriTadi nawilis azrovnebis, misi araswori prioritetebis epoqaluri
mniSvneloba, romelsac mcire nawilis marTebuli azri ver gaumklavda.
inteleqtualTa mier, qveynis damoukideblobis aqtis arsebobis miuxe
davad, daibada dauZleveli SiSis gancda. rusuli realobis adeqvqturma
aRqmam, tragikuli niRabi moargo qarTuli damoukidebeli saxelmwifos
xangrZliv perspeqtivas.
Cven mier, qronologiuri principis darRveva wiTel, sabediswero,
presabWour droSi 1918 wlis movlenebsa da gansjiT nawilSi baxtiniseuli
kvleviTi-karnavaluri mogzauroba dagvexmara, dagvedgina xanmokle, da
naSaulebrivi, saukunis dasawyisis mTavari mizezebi. metad davrwmundiT.
mamardaSviliseuli `azris higienis~ mniSvnelobis upiratesobaSi, Tavisu
fali azris araswori gagebis danaSaulebriobasa da tragikulobaSi.
Sesabamis daskvnaTa warmodgeniT, prevenciisTvis, mTavar movaleobad
migvaCnia, saukunis Semdeg, movlenaTa sazrisis Ziebis, am kuTxiT, individ
ualuri pasuxismgeblobis gaazrebis, upirobo aucilebloba.
gamoyenebuli literatura:
In 1918 the printed organ of the National-Democratic party `Sakartvelo~ was re-
nowned for its thematic diversity. Study of editorials published in a few issues (N75,
90, 99, 67, 109, 119, 123, 126) is important for us not only for comprehension of
the fundamental principles of political, cultural and economic background but also is
relevant for understanding modern problems and trends and incorporating the main
thinking into the new reality.
Was there a radical difference between the thinking and speech of the representa-
tives of the Social-Democrats and National-Democrats? Here we deal with the opposing
representatives of the same speech and thinking field as there is a vast chasm despite
the common historical experience and cultural traditions menacing to devour them.
We believe that both forces were on the edge of the abyss; however, there still was a
difference between them _ one fully comprehended everything and spoke aloud about
it, while the other was silent because of a simple and fatal reason _ because of lack
of vision, intuition, individual and historical responsibility and misunderstanding oneself.
No one knows when the human being starts thinking about his/her life, the truth
and consciousness, when the main message is born in his/her mind; nobody but his/
her inner voice. It is the point of grasping or losing the fatal point of meeting with his/
her self for the first time, with another person and with the whole world; however,
this meeting can either take place or not. We can metaphorically say it is the beginning
of the act of life. Tragedy and comedy of the meeting is in the freedom of choice.
Therefore, we can say that in 1918 the choice made by majority of the citizens and
authorities of the so-called independent Georgia was a result of lack of vision, hearing
and glance.
By chronological, thematic-ideological analysis of the above mentioned materials we
grasped the essence of the thought; reduction of individual voices in the society made
intuitive contemplation of the unwelcome future tragic.
On the basis of analysis and evaluation of the approaches to the problem solving
of the publications’ authors, we established epochal meaning of wrong priorities and
wrong thinking of a bigger part of the society which cannot be dealt with by thinking
of minority.
After analyzing and evaluating the publications authors’ views on problem solving
methods, versions and interpretations, we ascertained significance of the majority’s
thinking and their wrong priorities with which opinion of minority was unable to cope.
_ 359 _
mariam marjaniSvili
filologiis doqtori
quTaisis saxelmwifo istoriuli muzeumis mecnier-TanamSromeli
_ 361 _
avtori gaxldaT eseisti Tamar papava: `26 maiss diliT Cveni ojaxidan yve
lani gaikrifnen. haeri ar gvyofnidaT saxlSi... saxazino Teatris darba
zSi, sadac b. noe Jordania kiTxulobda saqarTvelos damoukideblobis
gamocxadebis aqts, Seukavebeli tirili ismoda... im dros vlasa mgelaZe,
mama daviTze asuli, akakis, ilias, vaJas ulocavda saqarTvelos aRdgomas~
(`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 64).
didi ilia ambobda: _ `yoveli adamiani dauwereli saintereso wignia, miT
umetes, mwerlisa da Semoqmedis cxovreba, romelic mTeli guliTa da Semo
qmedebiT dakavSirebulia Tavisi qveynis yoveldRiur majiscemasTan, uSual
od ganicdis samSoblos tkivils, mis sixaruls, mwuxarebas, Tu bednierebas~.
es sityvebi uSualo kavSirSia mweral akaki papavas biografiasTan, ro
melmac icxovra da ganvlo didi epoqaluri Zvrebi da qartexilebi, igema
damoukidebeli saqarTvelos Tavisufleba, samSoblos okupacia da emi
graciis nar-ekliani gzis susxi.
saqarTvelos damoukideblobis bednierebisa da amaRlebis grZnobebia
aJRerebuli leqsSi `26 maisi CvenTan~:
`gaxsovT, gaxsovT Tqven Tbilisi,
im dRes mokaSkaSe,
kvlav aRmdgari eri misi,
siyvaruliT savse...~
***
me vloculob im maisze,
muxlebs viyri wamsve;
miyvars xati misi ise, -
edems mivamsgavse;
maTbobs igi gadmoriyuls
aqac, ucxo karze,
momioxebs dafleTil guls,
nagebs ekal-narze...~ (1968, gv. 64).
naxevari saukunis gasvlis Semdegac didi emociuri muxtiTaa datvirTu
li emigrant pavle sarjvelaZis mogoneba `rogor idResaswaula 1920 wels
Tbilisma 26 maisi~, romelic gvxiblavs Tavisi siwrfeliT, SedarebiT ucnobi
faqtebis sizustiT aRweriT, sadac emigranti mTeli sisavsiT warmoaCens mis
sulier samyaros: `Tavisuflebis moedani xalxiT gaWedila. winadRiT mo
sulni imeri da ameri, aWarisa da SavSeTis, kaxeTisa da javaxeTis, svaneTisa
da imereTis, gare kaxelni _ samRvdeloebiT _ yvelani morTulan... qarTvel
Ta saukuno tanjva-wameba daviwyebas miscemia. maT mkerds amSvenebs am dRi
saTvis sagangebod moqarguli, patara samferovani droSebi, xolo moedans
gars ertymis farTod gaSlili droSebi...~ (`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 66).
am mogonebaTa nakadSi avtors didi uSualobiT, sifaqiziT aRweril
ucnob faqtebTan erTad, kalmis erTi mosmiT aqvs daxatuli eris SvilTa
_ 362 _
zneobrivi saxec: `sasaxlidan gamodis mTavrobis Tavmjdomare noe Jorda
nia. mas Seegeba jgufi qarTvelobisa kote afxazis meTaurobiT; qarTuli
maRali kulturis da zneobis warmomadgeneli gabrwyinvebuli TvalebiT
misCereboda saqarTvelos mimrqmels da maT SexvedraSi iqsoveboda saxe qa
rTvelTa mTlianobisa... (`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 68).
saerTod, sixaruli misi dadebiTi formis mixedviT adamianis axal
adaptacias axdens; da Tan axal orientaciasac aniWebs adamianis instiqtebs,
Cveulebebs an kidev sruliad axal Cveulebebs qmnis.
yuradRebas ipyrobs emigrantTa cnobierebis nakadSi danaxuli 26 maisis
dRe: `Tbilisis quCebSi auarebeli xalxi ireoda. ismoda amqrebis zurna_
duduki, dasta-dasta mezurneebi mihyvebodnen moqalaqeebs. aRfrTovanebu
li axalgazdoba rokviT, simReriT miemarTeboda rusTavelis gamzirze...
qalaqs mtredis fersa hfenen mzis pirveli sxivebi... haers moaqvs dilis
saaris kvnesa...~ (`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 64-65).
msgavsi aRfrTovanebis suraTebia daxatuli emigrant a.sarjvelaZis
mogonebaSi `damoukideblobis xana~: `erovnuli Tavisuflebis siyvarul
ma, sakuTari qarTuli saxelmwifos damkvidrebis da misi momavlis aRor
Zinebis imedebma gadaaviwya mosaxleobas nivTieri gaWirveba; ar SeuSinda
simartoves, mraval dabrkolebas da mxned Seudga aRmSeneblobis saqmes.
ra gakeTda? ras mivaRwieT? rogor pirobebSi _ yvela amisi dawvrilebiTi
aRwera momaval istorikos unda mivandoT...~ ( `kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 59).
individualuri xedviTaa dasuraTxatebuli saqarTvelos damoukide
blobisa da Tavisuflebis dReebi levan zurabiSvilis mogonebaSi: `saqa
rTvelos mTel teritoriaze da mis ramodenime gemze, frialebda qarTuli
erovnuli droSa: Savi-TeTri _ da _ Svindisferi, ese igi Tamar mefis is
toriuli ferebi da saqarTvelos SeeZlo eTqva SoTas sityvebi: `avmarTe
droSa mefisa, almiTa wiTel SaviTa~ (`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 81).
saqarTvelos damoukidebeli demokratiuli respublikis arsebobis xana,
marTalia, mokle iyo, magram sazogadoebrivi cxovrebis SinaarsiT igi Zal
ze mdidari gaxldaT. ruseTis saukunovani tyveobidan Tavdaxsnilma Cvenma
qveyanam aRmSenebloba daiwyo da igi evropuli saxelmwifoebrivi ganviTare
bis gzas daadga, magram sul male `risxviT mobrunda cis cargvalze bedis
borbali~. qarTveli xalxis aRmafena 25 Tebervlis katastrofam Secvala.
es tragikuli dReebia gadmocemuli ucnobi avtoris mogonebidan, ro
melic 1921 wlis 9 ivnisiT TariRdeba. 26 maisis aRniSvna bolSevikebma
akrZales, magram raki studentobam erovnuli droSebiT gamosvla mainc
gadawyvita, revoluciurma komitetma maSin brZaneba gamoaqveyna: `rac Sei
Zleba meti zeimiT idResaswaulos 26 maisi, magram araviTari erovnuli xa
siaTi ar unda hqondes am dResaswauls; akrZalulia raime droSis gamotana,
garda wiTlisa... xalxma unda idResaswaulos mxolod saqarTvelos ganTa
visufleba menSevikuri imperializmisagano~ (`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 70).
ucnobi avtori mogonebaSi `tramvuli cnobierebis~ gamomxatvel epizo
debsac warmoaCens, rac kargadaa gamoxatuli bolSevikebis dadgenilebaSi:
_ 363 _
`saerTo krebaze gadawyvetili iyo, rom yoveli namdvili qarTveli da yove
li samSoblos mosiyvarule adamiani saxlidan ar gava 26 maiss. marTlac, 26
maiss rusebis, somxebis da (rusi) uriebis garda aravin iyo quCaSi... rusebi
zeimobdnen da is `qarTvelebi~, romlebsac Cven `rusebs~ veZaxiT (maxaraZe
da sxvani)...~ (1968, gv. 70).
saerTod, emigrantTa mogonebebSi gaxsenebis nakadi ori paraleluri
xaziT viTardeba: erTia mogonebebi samSobloze, mis damoukideblobaze,
romelic qarTveli eris aRmafrenis wuTebTanaa dakavSirebuli, meorea _
sabWoTa yofis amsaxvel mexsierebiT arsenalTan dakavSirebuli `travmuli
cnobiereba~, rac Tavisufleba dakargul samSoblos datovebiT gamoixate
ba. orive movlena realobaa, magram mtkivneuli gancda ufro samSobloSi
mimdinare procesebs ukavSirdeba.
`aravin unda daiviwyos kaTolikosis sityva, romelic man jalaTebs
uTxra: _ suli Cemi RmerTs, guli Cemi _ samSoblos, xolo mZori Cemi _
Tqven, jalaTebo!~ (`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 8).
1922 wels genuis konferenciaze saqarTvelos kaTolikosma malulad
gadaagzavna memorandumi, romelSic Txovda genuis konferenciis monawile
saxelmwifoebs qarTveli xalxis ubedurebisaTvis yuradRebis miqcevas.
sayovelTaod cnobilia, rom `qarTuli saxelmwifo gaxda msxverpli ara
Sinaur ZalTa amxedrebisa, ara xalxis undoblobis niadagze, aramed ucxo
Zalisa da misi iaraRisa~ (`kavkasioni~ XIII, 1968, gv. 63).
aSkaraa, qarTul politikur emigrantTa saazrovno arealSi CarTuli
individualuri mexsiereba, romantikuli warsuli, mogonebebi, komunik
aciuri mexsierebis kvaldakval iqca kulturul mexsierebad, ramac mniS
vnelovnad Seamsubuqa maTi `travmuli cnobiereba~, tragizmis gancda.
swored, amgvari kulturuli mexsiereba gaxda erovnuli identobis Sen
arCunebis safuZveli, sayrdeni da TavSesafari ucxoeTSi, romlis dastur
ic zemoTxsenebuli mogonebebia.
erTi SexedviT, mogonebebi TiTqos xels ar uwyoben arc progresulisa
da arc sazogadoebrivi cxovrebis ganviTarebas, mis wina planze wamowevas,
da, arc maRali mxatvruli doniTa da stilisturi daxvewilobiT gamoirCe
va, magram, aq mTavri is gaxlavT, rom mogonebebi Tavisufali azris mag
aliTebia. maT avtorebs, marTalia, sicocxleSi ar anebivrebda sazogadoe
ba, magram emigraciaSi, rogorc Jurnal `kavkasionis~ redaqtori viktor
nozaZe ganmartavda: `droa ukve, es Zvirfasi istoriuli masala, romelsac
yoveli mogoneba warmoadgens, ucxoeTSi mainc ibeWdebodes da ukvalod ar
ganibneodes~.
amrigad, emigrantul presis furclebze, kerZod `kavkasionSi~dabeWdil
mogonebebs, saerTod, didi mniSvneloba aqvs imiT, rom es mogonebebi saqa
rTveloSi mzis sinaTles ver naxavdnen, meore _ emigraciaSi iyvnen qarT
velebi, romlebsac raRac saTqmeli hqondaT, magram asparezis uqonlobis
gamo verafers ambobdnen; mesame _ bevrisaTvis iseTi seriozuli gamocema,
rogorc Jurnal `kavkasioni~ gaxldaT, sababi iyo imisaTvis, rom migdebu
_ 364 _
li inteleqtualuri muSaoba, emigrantul pirobebSi uazrobad miCneuli,
isev ganaxlebuliyo da emigrantebs TavianTi unari saboloo dakargvisagan
gadaerCinaT; meoTxe _ presis furclebze dabeWdili mogoneba emigrant
Ta kvals datovebda da maT Rirsebas ucxoeTSi mcxovreb qarTvel momal
TaobaTa TvalSic ufro gazrdida. amasTan emigraciaSi gamomavali Jur
nal-gazeTebi yvelaze aqtualuri brZolis saSualeba gaxldaT, radgan be
WdviTi sityviT emigraciis mebrZolTa sityva samSobloSic aRwevda.
garda amisa, presis furclebze dabeWdili emigrantTa Semoqmedeba
im nihilizmis gaqarwylebasac warmoadgenda, romelic maSin musirebda:
`dRes-dReobiT arc erTi emigracia yofila, rom dapyrobili eri gaenTa
visuflebinos. saqarTvelos damarcxebuli suverenuli ufleba isev saqa
rTveloSia da misTvis mebrZoli da misi aRmdgeni Zalac da SesaZleblobac
iq darCenil qarTvelTa xelSia. da is vinc iqidan gamoiqceva am brZolasac
moswydeba~ (SaraZe, 2004, gv.79).
maT sapirispirod viktor nozaZesa da inteleqtualur emigrantTa did
nawils Rrmad swamdaT: `emigraciaSi myofT axalgazrdobas SesaZlebloba
eZleoda, emigrantuli presis furclebze gaSuqebuli utyuari masalebiT
gaerkviaT istoriuli simarTle, CamoeyalibebiaT garkveuli Sexedulebani,
xvalis neba da erovnuli Rrma SegnebiT mtkiced dakavSirebodnen Tavisi
qveynis axalgazrdebs. raTa erovnuli golgoTis Znelad saval gzidan ga
daexvetaT sabWoTa ruseTis mier Tavs moxveuli keTildReoba~ (2004, gv.79).
Jurnal `kavkasionis~ furclebze dabeWdili mogonebebi udaod WeS
maritebis gzis Ziebis dasawyisi gaxldaT samans iqiT da samans aqeTac.
gamoyenebuli literatura:
_ 365 _
Mariam Marjanishvili
Doctor of Philology
Kutaisi State Historical Museum
Today, when the whole nation is celebrating the 100th anniversary of the indepen-
dence of Georgia, it has its own special symbolic and, at the same time, quite real
meaning. Due to the fact that history progress is changeable, it is even more change-
able how this history is written.
From this point of view, we have studied the Georgian political emigrants’ mem-
ories on the pages of the journal `Kavkasioni~, which was published in Paris. In their
memoirs, they depicted epoch events of the history of Georgia. The past is the lesson
for the future only if it is accurately and objectively studied, when nothing is concealed.
Georgian political emigrants’ memoires mainly appeal to us with their honesty, ac-
curate description of comparatively unknown facts and vivid depiction of their spiritual
world.
The description of the happiness after announcing the independence of Georgia in
the emigrants’ stream of consciousness is followed by the episodes of `traumatic con-
sciousness~ conditioned by the following processes.
Generally, the stream of memories in the emigrants’ memoirs develops in two par-
allel directions: memoires about home country, its independence, which is connected
with the height of the Georgian nation, and the second _ `traumatic~ memories con-
nected to Soviet times, which is expressed by leaving the country. Both are reality, but
the feelings connected with the processes going on in the country are more painful.
So, the memoirs published on the pages of the journal `Kavkasioni~ are the begin-
ning of the long way to look for the truth.
_ 366 _
inga (klara) qaraia
humanitarul mecnierebaTa doqtori, profesori
kavkasiis universiteti
_ 367 _
sacavis Sesaxeb cnoba ekuTvnis Teimuraz bagrations,4 romlis Tanaxmad,
irkveva, rom mefis `salarosa Sina~, mowyobili yofila muzeumi, sadac Zve
li monetebi, saWurveli da sxva masalebi inaxeboda. sasaxleebSi muzeumebis
Seqmnis TvalsazrisiT udavod sainteresoa samegrelos mTavris daviT da
dianis mier zugdidis samTavro rezidenciaSi 1850-ian wlebSi daarsebuli
kabinet-muzeumi, romelSic ganTavsda `mTavris mier wlebis manZilze Seg
rovebuli numizmatikuri, paleografiuli da arqeologiuri, saomari aR
Wurvilobisa da qristianul siwmindeTa koleqciebi, heraldikuri atribu
tika da siZveleTa sxva nimuSebi~.5
cnobilia, rom qveyanaSi kulturuli cxovrebis aRmavlobisaTvis samuze
umo organizmis aucileblobas kargad grZnobdnen ruseTSi evropul ganaT
lebas naziarebi qarTveli batoniSvilebic. am TvalsazrisiT sayuradReboa
ioane batoniSvilis werilobiTi moxseneba (1799) saqarTvelos ukanaskne
li mefis _ giorgi XII-sadmi, sadac, sxva sakiTxebTan erTad, saubaria bib
lioTeka-muzeumebis gaxsnis saWiroebazec. analogiuri azria gatarebuli
daviT batoniSvilis mier XIX saukunis dasawyisSi SemuSavebul samarTlis
wignSic.6
sruliad dasaSvebia zemoT moyvanili faqtebi ganvixiloT saqarTveloSi
samuzeumo warmonaqmnebis pirvelsaxeebad da erovnuli kulturuli mem
kvidreobis nimuSebis erT sivrceSi Tavmoyris mcdelobebad, rasac arc
Semdgom wlebSi daukargavs aqtualoba. vinaidan, qveynis pirveli samuze
umo dawesebuleba _ ruseTis geografiuli sazogadoebis kavkasiis ganyo
filebis muzeumi, romelic 1852 wels Camoyalibda kavkasiis mefisnacvlis
mixeil voroncovis (1782-1856) xelSewyobiT, warmoadgenda im politikis
gamtarebel struqturas, rasac ruseTis carizmi axorcielebda kavkasi
is sruli kolonizaciisa da imperiasTan Serwymis mimarTulebiT.7 rogorc
wesi, muzeums xelmZRvanelobdnen ruseTidan movlinebuli mecnierebi (v.
sologubi, i. barTolomei da sxv.) da miuxedavad imisa, rom muzeumis kole
qciis formirebaze warmatebiT muSaobdnen qarTveli moRvaweebic (rafiel
erisTavi, levan ColoyaSvili, dimitri yifiani da sxv.), isini aqtiurad
ver monawileobdnen muzeumis marTvaSi. radgan, rogorc cnobilia, mim
dinareobda erovnuli kadrebis sruli ugulebelyofis procesi da yvela
maRali administraciuli Tanamdebobidan idevnebodnen qarTuli sazoga
doebis warmomadgenlebi, rogorc sruliad usargebloni `uunarobisa da
4 bagrationi T., istoria dawyebiTgan iveriisa, ese igi giorgiisa, romel ars saqarTveloisa,
sankt-peterburgi, 1848 w. gv. 52
5 beraia l., kalandia g., qaraia i., dadianebis sasaxleTa istoriul-arqiteqturuli muzeumis
gzamkvlevi, saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministros gamocema, Tb., 2009, gv. 20
6 WilaSvili l., muzeummcodneoba da samuzeumo saqmis safuZvlebi (leqciebis kursi), 1984, gv. 35
7 igive mizans emsaxureboda ruseTis imperiis mier 1887 wels TbilisSi kavkasiis meabreSumeobis
sadguris (SemdgomSi _ muzeumi) daarseba; aseve, 1899 wels dafuZnebuli kavkasiis kustaruli
komitetis muzeumi (amJamad _ saqarTvelos xalxuri da gamoyenebiTi xelovnebis saxelmwifo
muzeumi), romlis miznad dasaxuli iqna kavkasiaSi xalxuri rewvis nimuSebis Segroveba, aRdgena
da warmoebaSi danergva (avtoris SeniSvna).
_ 368 _
saqmeSi gamoucdelobis gamo~.8 gansxvavebuli iyo samuzeumo sakiTxSi maTi
Tvalsazrisebic. qarTvelebi Tvlidnen, rom saqarTveloSi yvela piroba
arsebobda samuzeumo saqmis saTanadod ganviTarebisaTvis (am Tvalsazriss
TavgamodebiT icavda rafiel erisTavi, romelmac didi wvlili Seitana
muzeumis eTnografiuli masalebis sistematizaciaSi),9 xolo rusi xelmZR
vaneloba miiCnevda, rom muzeumi unda daxmareboda rus da dasavleT evro
pel mecnierebs kavkasiis xalxTa kulturis gacnobaSi da amitom, XIX sauku
nis II naxevridan `uxvad ugzavnidnen evropis muzeumebs qarTul samuzeumo
nivTebs~.10
qveynidan unikaluri masalebis masiuri gadineba da is garemoeba, rom
kavkasiis muzeumis direqcia jerovan yuradRebas ar uTmobda axali eq
sponatebiT fondebis Sevsebas, qarTuli sazogadoebis sakmaod did ukmay
ofilebas iwvevda. amitomac kvlav mkveTrad ismeboda sakiTxi erovnuli
samuzeumo centris daarsebis Sesaxeb da am mimarTulebiT garkveuli nabi
jebic idgmeboda. kerZod, qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebe
li sazogadoebis mier 1884 wels Seiqmna arqeologiuri (`saarxeologo~)
muzeumi, romelmac didi samuSaoebi ganaxorciela samuzeumo koleqciebis
Segrovebis mimarTulebiT, Tumca, Senobis uqonlobisa da usasxrobis
gamo, ver SeZlo saqmianobis gagrZeleba. aseve, Tbilisis mosaxleobis mx
ardaWeriTa da qarTvel sazogado moRvaweTa (eqvTime TayaiSvili, dimi
tri baqraZe, Tedo Jordania da sxv.) TaosnobiT, sionis taZarTan daarsda
saeklesio muzeumi (`yovladwmida RvTismSoblis saxelobis ZmobasTan arse
buli saeklesio ganZTsacavi~, 1888), romlis mizani iyo saqarTvelos ekle
sia-monastrebSi Semonaxuli im istoriuli nivTebis sagangebo ganZTsacavSi
gadatana, romlebic yoveldRiur xmarebaSi aRar gamoiyeneboda.
mniSvnelovan movlenas warmoadgenda 1907 wels saqarTvelos saistorio
da saeTnografio sazogadoebis samuzeumo komisiis (eqvTime TayaiSvili,
aleqsandre sarajiSvili, kalistrate cincaZe da sxv.) Seqmna, romelmac
miznad daisaxa `qarTuli muzeumis~ daarseba, magram, samwuxarod, ver SeZ
lo misTvis saTanado farTis gamonaxva, rac Zalze arTulebda samuzeumo
masalebis moZieba-dacvisa da kvlevis sakiTxs. Tumca, miuxedavad Senobisa
da finansuri resursebis uqonlobisa, muzeumma didZali masala Seagro
va (mxolod da mxolod kerZo pirTa nivTier da fulad SemowirulobaTa
xarjze) da 1917 wlisaTvis `mis koleqciaSi iyo 2432 arqeologiuri da eT
nografiuli masala, 8000-ze meti sigel-gujari, 1427 xelnaweri, 550 naqso
vi eqsponati, 62 qandakeba, 585 mxatvruli tilo, agreTve 73 freskis asli,
38893 moneta~11 da a. S. (amJamad es masalebi daculia saqarTvelos sxvadasx
va muzeumebsa da xelnawerTa erovnul centrSi).
_ 369 _
qarTuli muzeumis Seqmnis idea mxolod demokratiuli respublikis ar
sebobis wlebSi ganxorcielda, roca 1918 wlis 1 agvistos qveynis mTav
robam miiRo dekreti kavkasiis muzeumis gauqmebisa da mis bazaze saqarT
velos muzeumis daarsebis Sesaxeb. dekretiT damtkicebuli debulebis
Tanaxmad, saqarTvelos muzeumis mizansa da amocanebs Seadgenda saqarT
velos mecnierulad Seswavlis xelSewyoba, risTvisac muzeums `Tavi unda
moeyara, moewesrigebina, Seenaxa da mecnierulad daemuSavebina yvela mas
ala da koleqcia, romlebic Seexebodnen saqarTvelosa da misi mezobeli
qveynebis fizikur bunebas, eTnografiasa da istoria-arqeologias~.12 cxa
dia, am miznebis miRweva muzeumis mesveurTa did Zalisxmevas saWiroebda,
vinaidan, pirveli msoflio omis, revoluciebisa da garTulebuli sagareo
politikis Sedegad, qveyana ekonomikurad gaCanagebuli iyo da muzeumis
normaluri funqcionirebisaTvis saWiro Tanxebi ar gaaCnda, daumTavrebe
li iyo muzeumis axali Senobac.13 Sesabamisad, daxuruli iyo gamofenebi da
aRarc specTanxebi ikribeboda, iSviaTad tardeboda eqspediciebi, magram
`axali viTareba saimedo niadags qmnida muzeumis funqcionirebis ganax
lebisaTvis~,14 rac, pirvel rigSi, muzeumis samecniero sabWos saqmianobaSi
axalCamoyalibebuli Tbilisis saxelmwifo universitetis profesorebisa
da axalgazrda qarTvel mecnierTa (e. TayaiSvili, g. CubinaSvili, s. maka
laTia, S. amiranaSvili da sxv.) CarTviT gamoixata. maTi didi SemarTebis
Sedegad, muzeumSi, romelic imxanad Sedgeboda xuTi ganyofilebisa
(geologiis, botanikis, zoologiis, eTnografisa da istoria-arqeologiis)
da biblioTekisagan, samecniero muSaoba ar Sewyvetila da samuzeumo saqmi
anobac ufro mizanmimarTulad warimarTa.
erovnul xelisuflebas kargad esmoda qveyanaSi samuzeumo saqmis gan
viTarebis mniSvneloba da miuxedavad mZime krizisisa, cdilobda SeZlebi
sdagvarad daxmareboda saqarTvelos muzeums, romelic saxalxo ganaT
lebis saministros sistemaSi Sedioda. kerZod, 1919 wlis 19 dekembers
damfuZnebelma krebam da respublikis mTavrobam miiRes dekreti saqarTve
los muzeumis Senobis dasamTavreblad mniSvnelovani saxsrebis gamoyofis
Sesaxeb, 1919-1920 wlebSi ganaTlebis saministrom muzeums `nivTebis Sesa
Zenad gadasca 104.800 maneTi, xolo 1920 wlis dasawyisidan samecniero, sag
amomcemlo da saojaxo xarjebisaTvis~ yovelTviurad gamoiyofoda 3333,
3750 da 1250 maneTi.15 am TanxebiT moxerxda saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi
arqeologiuri da eTnografiuli eqspediciebis mowyoba axali masalebis
mopovebisa da Seswavlis mizniT.
_ 370 _
1919 wels daisva sakiTxi qveyanaSi gabneuli samuzeumo nivTebis saqa
rTvelos muzeumSi Tavmoyris Sesaxeb da 1920 wlis aprilSi daarsda is
toriul-kulturuli mniSvnelobis sagnebis Sesyidvis fondi, romlis
komisiis wevrTa (e. TayaiSvili, g. CubinaSvili da sxv.) iniciativiT, ganaT
lebis saministrodan da saxelmwifo xazinidan sakmaod didi raodenobis
Tanxebi gamoiyofoda koleqcionerebisa da mosaxleobisagan numizmatiku
ri masalis, xelovnebis, saomari aRWurvilobis, saiuveliro nawarmisa da
samoselis nimuSebis, unikaluri xelnawerebisa da sxva masalebis SesaZenad.
magaliTad, 1920 wels muzeumma SeiZina koleqcioner a. teroganezovis kuT
vnili numizmatikuri masala (arSakidebis, sasanidebis, qarTuli, romauli,
berZnuli da sxva 700-mde moneta), `v. bagrationis, m. vaCnaZis, g. ServaSiZis,
yaflan orbelianisa da mariam erisTavis ojaxebidan istoriuli samkauli,
iaraRi, tansacmeli, xaliCebi da sxva nivTebi~.16
istoriuli nivTebisa da xelovnebis nimuSebis muzeumSi Tavmoyris uz
runvelsayofad gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda saqarTvelos dam
fuZnebeli krebisa da respublikis mTavrobis 1920 wlis 28 maisis dekrets:
`saistorio, saarqeologio, samxatvro da sakulturo nivTebis saqarTve
los respublikidan gatanis akrZalvis Sesaxeb~,17 romlis Tanaxmad, sazR
vargareT gatanas ar eqvemdebareboda:
1. yovelgvari miwaSi da sasaflaoebSi napovni nivTebi liTonisa, Zvli
sa, Tixisa, minisa da xisa;
2. yovelgvari saeklesio nivTi da samkauli, xati, jvari, WurWeli,
Sesamoseli, qsovilebi, naker-naqargi nivTebi, xelnaweri da Zveli nabeWdi
wignebi, sigel-gujarni, qandakebani da CuqurTmiani qvebi;
3. yovelgvari Zveli iaraRi, saomari da saojaxo;
4. yovegvari Zveli samkauli dedakacisa da mamakacisa;
5. Zveli fulebi, medlebi, Jetonebi;
6. suraTebi, naxatebi da mxatvruli nawarmoebebi.~18
demokratiuli mTavrobis mier gatarebuli am da sxva RoniZiebebis, aseve
sazogadoebis SemowirulobaTa Sedegad, saqarTvelos muzeumi nel-nela
iqca qarTuli materialuri kulturuli memkvidreobis samuzeumo mniSvne
lobis nivTebis Senaxvis, dacvisa da samecniero kvlevis centrad, romelic
urTierTobebs amyarebda evropis sxvadasxva qalaqebis (parizis, londonis,
berlinisa da romis) muzeumebTan.
mniSvnelovan movlenas warmoadgenda damfuZnebeli krebisa da mTavro
bis 1920 wlis 30 martis dekreti samxedro-istoriuli muzeumis bazaze19
16 CxaiZe g., saqarTvelos saxelmwifo muzeumi (1852-1932), Tb. 2003, gv. 230
17 saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli, 1990, gv. 396
18 iqve, gv. 397
19 samxedro-istoriuli muzeumi _ didebis taZari (arqiteqtori: a. zalcmani), TbilisSi 1888 wels
gaixsna ruseTis imperatoris gadawyvetilebiT, ruseTis armiis warmatebebis ukvdavyofisa da
misi Zlevamosilebis demonstrirebis mizniT. muzeumis eqspoziciaSi sxvadasxva saxis samxedro
aRWurvilobis garda, didi adgili ekava portretebs, bataluri scenebis amsaxvel ferwerul
tiloebs, samxedro pirTa fotogamosaxulebebs. pirveli msoflio omis dros moxda didebis
_ 371 _
saqarTvelos erovnuli samxatvro galereis daarsebis Sesaxeb, romlis xe
lmZRvanelad dimitri SevardnaZe20 dainiSna. mokrZalebuli biujetis fonze
galereis muSaobis masStabi Zalze didi iyo da misi sagamofeno politikac
imTaviTve gamoikveTa: qarTuli da araqarTuli, Zveli da axali periodis
saxviTi xelovnebis nimuSebis Segroveba da gamofena, anu `yovelive imisa,
rac faseuli Seqmnila an moxvedrila saqarTvelos teritoriaze~.21
erovnuli galereis pirveli eqspozicia 1920 wlis oqtomberSi gaixsna.
eqspoziciis mowyobas win uZRoda mizandasaxuli Sroma da mTeli saqarT
velos masStabiT xelovnebis nimuSebis Segroveba. damoukidebeli respub
likis mTavrobam ramdenjerme gamoyo namuSevrebis SesaZeni Tanxa, xSiri
iyo kerZo pirTa Semowirulobebic, ris Sedegadac 1920-iani wlebisaTvis
galerea ukve flobda raodenobrivad da xarisxobrivad sakmaod mniS
vnelovan fondsacavs. maT Soris mravlad iyo holandiuri, franguli da
italiuri mxatvruli skolebis, aRmosavluri xelovnebis (iranuli, Cinuri,
induri) nimuSebi. Zveli qarTuli xelovnebis koleqciasTan erTad, fond
sacavSi male gaCnda axlad Camoyalibebuli qarTuli mxatvruli skolis
mniSvnelovani nimuSebic: TviT d. SevardnaZis mier mopovebuli firosmanis
namuSevrebis koleqcia, al. beriZis, g. gabaSvilis, al. mrevliSvilis da
im sxva mxatvarTa namuSevrebi, romelebmac akademiuri ganaTleba miiRes
dasavleT evropisa da ruseTis samxatvro saswavleblebSi. galereis cen
tralur nawilSi ganTavsda biblioTekis wignTsacavi (5000 wigni, ZiriTadad
iSviaTi ucxouri gamocemebi), romelic TbilisSi pirvel saxelovnebo bib
lioTekas warmoadgenda. faqtobrivad, erovnulma galeream, romlis Zir
iTad daniSnulebas Tanadrouli saxviTi xelovnebis warmoCena warmoadgen
da, saxviTi xelovnebis muzeumis funqciac SeiTavsa, riTac TbilisSi kidev
erT mZlavr samuzeumo dawesebulebas _ saqarTvelos xelovnebis muzeums
Caeyara safuZveli.
damoukidebeli saqarTvelos mTavrobis gadawyvetilebiT, gasaqani mieca
axali muzeumebis dafuZnebasac. 1919 wlis 3 ianvars damoukidebeli saqarT
velos parlamentma miiRo kanoni `samefo gvareulobis qonebis konfiskaci
is~ Sesaxeb, romlis Tanaxmad, `saqarTvelos respublikis sazRvrebSi mde
bare yvela adgil-mamuli, romelic ekuTnoda samefo gvareulobis wevrT,
rogorc daba-qalaqebSi, agreTve maT gareSe, gamocxaddes saqarTvelos re
spublikis saxelmwifo qonebad~.22 bunebrivia, am kanonis miRebisa da dadi
_ 372 _
anebis ukanaskneli memkvidris niko dadianis tragikulad daRupvis Semdeg
(1917), saxalxo kuTvnilebad gamocxadda dadianebis yofili sasaxleebic,
sadac muzeumis Seqmna gadawyda. mTavrobis Tavmjdomaris noe Jordanias
rwmunebiT, eqvTime TayaiSvilsa da damfuZnebeli krebis wevrs giorgi faR
avas daevalaT `daaTvalieron q. zugdidSi mingrelskis yofili sasaxlis
qoneba. amasTanave maT ufleba eZlevaT, gadmoitanon TbilisSi is nivTebi,
romlebsac saWirod dainaxavdnen arqeologiuri an sxva raime miznebiT~.23
1919 wels `samegrelos Tavadis ganZeulobis aRmwerma komisiam~ dadianebis
mouravis vladimer alSibaias mier miTiTebuli samalavidan mTavarTa ganZe
ulobis nawili (oqrosa da vecxlis xatebi da sxva nivTebi, WurWeli, su
raTebi, xaliCebi da sxva) amoiRo da saqarTvelos saistorio saeTnografio
muzeumis sacavSi gadaitana. mogvianebiT, 1920 wels muzeumis pirvelma di
reqtorma akaki Wanturiam24 didi samuSaoebi gaswia gafantuli koleqciebis
Segrovebisa da sistematizaciis mimarTulebiT, radgan samegrelos mTa
varTa sasaxleebSi (zugdidi, WkaduaSi, salxino) daculi da glexebis mier
datacebuli erovnuli saganZuris muzeumSi ganTavsebas da eqsponirebas
udidesi Zalisxmeva dasWirda. Tumca, `zugdidSi muzeumis gaxsnis pativi,
bediis ironiiT, bolSevikebs ergoT,25 roca 1921 wlis 1 maiss aq gaixsna
muzeumi, romelsac Tavdapirvelad `samegrelos muzeumi~, xolo Semdeg
Si _ zugdidis istoriuli muzeumi ewoda (amJamad _ dadianebis sasaxleTa
saxelmwifo istoriul-arqiteqturuli muzeumi).
damoukidebeli saqarTvelos mTavroba aseve didad uwyobda xels jer
kidev 1881 wels wamoWrili dasavleT saqarTvelos saistorio muzeumis
quTaisSi daarsebis ideis ganxorcielebas. muzeumSi unda ganTavsebuliyo
1912 wels dafuZnebuli saistorio-saeTnografio sazogadoebis quTaisis
filialis samuzeumo ganyofilebis mier Segrovebuli da mosaxleobis mier
Semowirul siZveleTa sakmaod mdidari koleqcia, gelaTis monasterSi dacu
li siwmindeebi, unikaluri xatebi da xelnawerebi, istoriuli dokumentebi,
romlebic trifon jafariZisa26 da sazogadoebis gamgeobis sxva wevrTa me
oxebiT, im periodis ganukiTxaobis wlebs gadaurCa. garda amisa, samuzeumo
_ 373 _
nivTebis Segrovebis mizniT, wlebis manZilze sazogadoebis gamgeobam araer
Ti eqspedicia moawyo (samegrelo, svaneTi, imereTi), ris Sedegadac muzeumis
koleqciaSi Tavi moiyara didZalma masalam: mravalricxovanma arqeologi
urma, eTnografiulma, numizmatikurma nivTebma, Zvelma xelnawerma wignebma,
Weduri xelovnebis Zeglebma da a.S. ase rom, roca 1922 wlis dekemberSi, saqa
rTvelos ganaTlebis saxalxo komisris brZanebiT, quTaisSi daarsda saisto
rio muzeumi (amJamad, niko berZeniSvilis saxelobis quTaisis saxelmwifo
istoriuli muzeumi), masSi ganTavsda unikaluri koleqcia, romelic sakma
od gamdidrda qveynis pirveli demokratiuli mTavrobis ZalisxmeviT, Tumca
mas muzeumis daarsebis saqmis bolomde miyvana ar dascalda.
zemoaRniSnuli faqtebi da masalebi naTlad cxadyofs saqarTvelos
demokratiuli respublikis (1918_1921) arsebobis periodSi mimdinare kul
turul procesebsa da demokratiuli mTavrobis rols qveynis pirveli
muzeumebis SeqmnaSi, avlens maTi Camoyalibebis winapirobebsa da garemoe
bebs, ramac mniSvnelovnad ganapiroba erovnuli samuzeumo instituciebis
formireba da Semdgomi ganviTareba.
gamoyenebuli literatura:
The paper reviews development issues of museum culture during the years of the
first Democratic Republic of Georgia (1918-1921), it analyzes prerequisites and circum-
stances of the establishment of the first museums of the country, the contribution of
the democratic government to the creation of a number of museums in Georgia and
to their future development.
The idea of creating Georgian museum in Tbilisi was born as early at the beginning
of 19th century by representatives of the Georgian royal aristocracy and intellectuals
who were educated in Europe but because of the historic circumstances, this intention
was not fulfilled and was delayed for a long time. The first museum institution_ the
museum of the Caucasian Department of the Russian Imperial Geographic Society (since
1865 named as The Caucasus Museum), established in 1852 was managed by scientists
from Russia, who considered that museum had to help Russian and Western European
scientists to get acquainted with the culture of the Caucasus peoples and to enrich
museum collections with exhibits. Such attitude caused dissatisfaction among the Geor-
gian intellectuals. That was why the issue of establishment of the National Museum
Center had been periodically provided and was realized only in the years of the first
Democratic Republic of Georgia (1918-1921) when in 1919 under the decision of the
independent Georgian government the Museum of Georgia/Central museum of history
and nature (currently Simon Janashia Museum of Georgia) was founded.
With the support of the first Democratic Government of the country many new
museums were founded in Georgia. Among them was `Museum of Samegrelo~ which
was placed in the former palace of the Dadianis, princes of Samegrelo. After the trag-
ic death of Niko Dadiani, last successor of prince Dadianis in 1919, the independent
Georgian parliament approved the law on `confiscation of royal property~, the former
palace of the Dadianis was announced as a public affiliation and it was decided to
establish museum under the leadership of Akaki Chanturia, who had recently returned
from Great Britain. Under the decree by Noe Zhordania (Chairman of the Government)
a special commission (with participation of famous public figures, including Ekvtime
_ 375 _
Takaishvili) was established and on May 1, 1921 the museum was opened under the
name of `Museum of Samegrelo~ (now the Dadiani Palaces State Historical-Architectural
Museum).
In addition, the idea dating back to 1881 about establishment of the History Muse-
um of West Georgia in Kutaisi was also realized. There a rich collection of antiquities
collected by the Museum division of Kutaisi Branch of the Historical-ethnographical So-
ciety (founded in 1912) was preserved and the collection was enriched with holy things
from Gelati Monastery: unique icons, manuscripts and historical documents. At the
decision of the Democratic government (1888) on the basis of the Temple of Glory (i.e.
the Russian Military-Historical Museum) the National gallery was opened in October
1920 and with great effort of painter Dimitri Shevardnadze there were displayed on the
permanent exhibition Georgian portrait paintings (so-called Tbilisi school) of 18th-19th
centuries, as well as Russian, West European, Iranian and modern Georgian artworks.
The archival materials obtained and the results of the conducted research show the
contribution of the First Democratic Republic of Georgia to the creation and develop-
ment of the first Georgian museums depicting the history and culture of the country.
_ 376 _
salome WanturiZe
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis
biblioTekis saqarTvelos demokratiuli respublikis (1918-1921ww.)
Semswavleli centris TanamSromeli
Tsu xelovnebaTmcodneobis doqtoranti
●●●
saqarTvelos demokratiuli respublikis arsebobis xanmokle, arasruli
periodi qveynis kulturis istoriis organuli nawilia. es aris periodi,
rodesac Zalian mokle drois ganmavlobaSi qarTuli kultura axal safex
urze aRmoCnda. msoflio kulturuli procesebis monawile gaxda. amave
dros, SeZlo sakuTari TviTmyofadi saxe eCvenebina da Rirseuli mowinave
adgili daemkvidrebina Tanamedrove civilizebul samyaroSi.
samwuxarod, sabWoTa reJimis pirobebSi, saqarTvelos demokratiuli res
publikis samwlian arsebobas da, cxadia, kulturasac tabu hqonda dadebu
_ 377 _
li. faqtobrivad, im epoqis ignorireba xdeboda, romelmac mravalmxrivi
da mravalferovani SemoqmedebiTi memkvidreoba dagvitova.
damoukideblobis wlebSi moRvaweobdnen qarTvel mxatvarTa jgufi, rome
lic SeiZleba Tamamad mivakuTvnoT msoflio mniSvnelobis xelovanTa ricx
vs. dimitri SevardnaZe, valerian sidamon-erisTavi, daviT kakabaZe, Salva
qiqoZe, mixeil Wiaureli, Zmebi zdaneviCebi _ es im mxatvarTa jgufia, romel
sac, faqtobrivad, qarTul erovnul mxatvrobas Cauyara safuZveli. maTTan
erTad ki moRvaweobdnen oskar Smerlingi, aleqsandre zalcmani da sxv.
Salva qiqoZis yvelaze aqtiuri SemoqmedebiTi periodi swored rom saqa
rTvelos demokratiul respublikas ukavSirdeba. Tumca, aqve unda aRiniS
nos isic, rom didi sxvaoba ar aris mis mier Sesrulebul adreul Canaxateb
sa Tu parizul SarJebSi. Salva qiqoZis bavSvobisdroindeli namuSevrebic
ki (13-14 wlis asakSi Seqmnili Canaxatebi) teqnikuri TvalsazrisiT gamar
Tulia. Canaxatebis Seqmnisas mxatvari yuradRebiT akvirdeba asaxvis obi
eqts da msubuqi konturis xazis damatebiT Strixebs avlebs. Salva qiqoZis
Tavisebureba swored mis Tandayolil mxatvrul niWs gulisxmobs. 13-14
wlis asakidan igi sakmaod ostaturia.
Salva qiqoZis saxeli 1918-1921 wlebis presaSi araerTxel gamoqveynda. igi
aqtiurad iyo Cabmuli saqarTvelos demokratiuli respublikis periodSi mim
dinare kulturul cxovrebaSi. monawileobda im dros gamarTul gamofenebSi.
mxatvris Semoqmedebaze pirveli recenzia mxatvar daviT kakabaZis ekuT
vnis, romelic 1919 wlis JurnalSi `Svidi mnaTobi~ gamoqveynda (kakabaZe:
1919, gv.123-126).
daviT kakabaZis werili 1919 wlis maisSi gamarTul `qarTvel mxatvarTa
suraTebis gamofenas~ Seexeboda, sadac gamofenaze warmodgenil mxatvarTa
namuSevrebs Soris Salva qiqoZis naxatebsac ganixilavda: `Salva qiqoZe ax-
algazrda mxatvaria, amitom misi gamarTleba ufro momavalSia. esec Tavis
Semoqmedebas feradobazed amyarebs. xazulobas jer mis nawarmoebSi ver
miuRia garkveuli saxe. aRsaniSnavia misi `qalaqi~ (sakuTreba g. qiqoZisa),
sadac feradoba kargad aris Segnebuli. `avtoportretis~ feradovneba
ver aris kargad Sexamebuli erTmaneTSi.
rogorc zemod aRvniSneT, mxatvrobis meore rigs ekuTvnian isini, ro-
melTa Semoqmedeba xazulobazedaa damyarebuli. am rigs ekuTvnian vl. gu-
diaSvili da erekle ToiZe~ (kakabaZe: 1919,gv.126).
1928 wels saqarTvelos mxatvarTa sazogadoebam gamoaqveyna Sal
va qiqoZis namuSevrebis katalogi (qiqoZe: 1928), romelsac biografiuli
cnobebic hqonda darTuli. teqstSi mxatvris dabadebis da sxvadsxva ga
mofenebze monawileobis TariRebs Soris arsebobda xarvezebi.
samecniero sferoSi Salva qiqoZis Semoqmedebisadmi interesi 1960-iani
wlebidan gaCnda. mis Sesaxeb dRes araerTi naSromi arsebobs, maT Soris
monografiuli.
1963 wels JurnalSi `Литературная Грузия~ rusulad gamoqveynda qeTevan
bagratiSvilis statia `Salva qiqoZe~ (Вагратишвили: 1963, #7 ст.75-78). avto
_ 378 _
ri mxatvris biografiul cnobebTan erTad mis avtoportretsac aqveynebs,
romelTac misi werilebi erTvis (mamisa da disadmi).
1965 wels JurnalSi `sabWoTa xelovneba~ qeTevan bagratiSvili kvlav
aqveynebs werils `Salva qiqoZe~ (bagratiSvili: 1965, #1, gv.28-30). amjerad
ufro vrcels. avtori mxatvris biografiul cnobebTan erTad, misi namu
Sevrebis analizs gvTavazobs, aqveynebs ferwerul tiloebis: `xevsureTi~
da `avtoportreti~ fotoebs, agreTve ramdenime grafikul Canaxats niko
firosmanis, aleqsandre JorJolianis, mixeil qorelis, geronti qiqoZisa
da aleqsandre mrevliSvilis portretebiT.
1967 wels a. sigua JurnalSi `sabWoTa xelovneba~ aqveynebs werils (si
gua: 1967, #2, gv.41), sadac niko nikolaZis arqivSi aRmoCenil Canaxatzea
saubari. fanqriT Sesrulebul Canaxatze niko nikolaZe da xatvis procesSi
Tavad Salva qiqoZea gamoxatuli. avtori mkiTxvels rusudan nikolaZis
naambobs, naxatis Serulebis istorias acnobs.
1970 wels JurnalSi `sabWoTa xelovneba~ v. dauSvilis werili `Salva
qiqoZe~ gamoqveynda. avtori Salva qiqoZis werilebTan erTad, mis ramden
ime ferwerul namuSevars ganixilavs (dauSvili: 1970, #8, gv. 26-32).
gadaWarbebuli ar iqneba Tu vityviT, rom Salva qiqoZis Semoqmedebaze
yvelaze vrceli da mravlismomcveli kvleva xelovnebaTmcodne irine abe
saZes ekuTvnis, romelmac mxatvars araerTi werili Tu monografia miuZ
Rvna.
1979 wels JurnalSi `sabWoTa xelovneba~ irine abesaZis werili `qarTu
li ferweris eqspresionistuli tendenciebi (1914-1921 ww.)~ gamoqveynda
(abesaZe: 1979, #3, gv.22-30), sadac Salva qiqoZis namuSevari `udrood daRu
puli megobris mosagoneblad~ aris ganxiluli.
1990 wels irine abesaZe aqveynebs monografiul naSroms `Salva qiqoZe~,
romelSic mxatvris dazustebul biografiul monacemebTan erTad, misi
ferweruli namuSevrebicaa ganxiluli (abesaZe: 1990).
2005 wels irine abesaZe da Salva qiqoZis pirveli mkvlevari qeTevan
bagratiSvili aqveyneben monografias `Salva qiqoZe _ kulturuli mem
kvidreoba~ (abesaZe, bagratiSvili: 2005). naSromi gansakuTrebiT saintere
soa mxatvris grafikuli Canaxatebis gacnobis mizniT, aq warmodgenilia
ara marto mxatvris biografiuli cnobebi Tu piradi werilebi, aramed misi
grafikuli namuSevrebis sia _ daculi rogorc saxelmwifo sacavebSi, ise
kerZo koleqciebSi.
xelovnebaTmcodne cisia kilaZe or statias uZRvnis Salva qiqoZis Semo
qmedebas, 2011 wels gamoqveynebul naSromSi igi mxolod mxatvris erT fer
werul namuSevars: `udrood daRupuli megobris mosagoneblad~ ganixilavs
(kilaZe: 2011). meore statiaSi `didi qalaqis, urbanuli garTobis Tema Sal
va qiqoZis SemoqmedebaSi~, mxatvris parizul namuSevrebs mimoixilavs (ki
laZe: 2013-2014).
2015 wels irine abesaZisa da maia ciciSvilis avtorobiT daibeWda Sal
va qiqoZis 120 wlis iubilisadmi miZRvnili albomi: `Salva qiqoZe, Salva
_ 379 _
Kikodze~ (abesaZe, ciciSvili: 2015). naSromSi warmodgenilia Salva qiqoZis
namuSevrebis fotoaslebi sxvadasxva muzeumidan da kerZo koleqciidan.
mxatvris ferwerul nawarmoebebze maia ciciSvilis vrceli werilia, irine
abesaZe ki mis grafikul memkvidreobaze saubrobs. naSromi sainteresoa ro
gorc am sferos mkvlevrebisaTvis, ise mxatvris SemoqmedebiT dainterese
buli adamianebisaTvis.
namuSevrebis ganxilvamde saWirod migvaCnia, mxatvris biografiuli
cnobebis ganxilva, rac dagvexmareba misi Semoqmedebisa da epoqis xasiaTis
damatebiTi Strixebis gasacnobad.
1895 wlis 27 maiss ozurgeTis raionis sofel baxvSi daibada Salva
qiqoZe. rogorc mxatvris biZaSvili _ geronti qiqoZe igonebs: `Salvam xat-
va TiTqmis laparakTan erTad daiwyo. is fanqriT xatavda yvelafers, ra-
sac SeeZlo STabeWdileba moexdina am patriarqalur da idiliur garemoSi
aRzrdil bavSvze... igi jer kidev ori-sami wlisa iyo, rodesac marjvena xe-
lze dambla daeca da iZulebuli gaxda marcxena xeliT exata (abesaZe: 1990,
gv. 20)~. 1902 wels Tbilisis qarTul saTavadaznauro gimnaziaSi daiwyo
swavla. sruli kursis dasrulebis Semdeg gaemgzavra moskovSi. 1914 wels
`qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis~ stipendiiT
moskovis universitetis iuridiul fakultetze Caabara. paralelurad,
moskovis ferweris, qandakebisa da xuroTmoZRvrebis samxatvro saswavleb
elSi Casabareblad emzadeboda. Tumca, pirvel cdaze ver moaxerxa da 1916
wels miaRwia mizans. Salva qiqoZe ardadegebis dros saqarTveloSi brunde
boda, erT-erTi aseTi vizitis dros, 1916 wels `qarTvel mxatvarTa sazo
gadoebis~ mier mowyobil nabaxtevis eqspediciaSic miiRo monawileoba.
jer kidev saqarTveloSi, gimnaziaSi swavlis dros daiwyo karikature
bisa da sxvadasxva Sinaarsis Canaxatebis gakeTeba; 13 wlidan ki _ Jur
nal-gazeTebTan TanamSromloba. naxatebs ZiriTadad chalico-s fsevdonimiT
aqveynebda. mxatvari iumoristul JurnalebTan `laxti~ da `eSmakis ma
Traxi~, aseve saxelovnebo JurnalebTan `Teatri da cxovreba~, `Teatri da
musika~, `Рампа и жизнь~ (moskovSi cxovrebis dros) muSaobda.
mxatvris saqarTveloSi dabruneba da aqtiuri SemoqmedebiTi cxovreba
1918 wlidan iwyeba, swored am dros saqarTvelom wlebis nanatri damou
kidebloba moipova. demokratiul respublikaSi 1918 wlis bolos `qarTvel
xelovanTa sazogadoebis~ mdivnad iniSneba. es aris dro, rodesac qarTuli
Teatri pirvel nabijebs dgams, parizidan axladdabrunebuli giorgi ja
badari aarsebs dramatul studias, romlis mTavar mxatvrad Salva qiqoZe
iniSneba. 1919 wlidan iwyeba samuzeumo sivrcis Seqmna da sxvadasxva saxis
gamofenebis organizeba. saSemodgomo gamofenaze Salva qiqoZis ramdenime
namuSevari gamoifina, romlis Semdegac miRweuli warmatebis Sedegad daviT
kakabaZesa da lado gudiaSvilTan erTad saxelmwifos xarjiT safrangeTSi
gaemgzavra saswavleblad. Tumca, samwuxarod, 1921 wels samkurnalod ger
maniaSi myofi gardaicvala.
_ 380 _
cxovrebis xanmokle wlebis miuxedavad, mxatvris SemoqmedebiTi mem
kvidreoba aTeulobiT ferwerul da grafikul namuSevars iTvlis. nax
atebis umravlesoba saqarTvelos saxelmwifo muzeumSia daculi, zogi ker
Zo koleqciebSia gabneuli. Tumca, arsebobs araerTi Canaxati, romlebic
mxolod saqarTvelos demokratiuli respublikis presidan SemogvrCa.
1918-1921 wlebis Jurnal-gazeTebidan Salva qiqoZis xelmowerili 58 kari
katura moviZieT. aqedan 29 Canaxatis Sesaxeb, Jurnalebis garda sxva cnoba
ar gvaqvs. rac imas niSnavs, rom Canaxatis dedanebi dRemde dakargulad
iTvleba. zemoT aRniSnuli Jurnalebis garda, jer kidev ucxoeTSi gamgza
vrebamde, igi aqtiurad muSaobda, asrulebda sxvadasxva SekveTas.
1919 wels Jurnal `axirebulis~ pirveli da meore nomeri daasuraTa.
JurnalSi sul 15 karikaturaa. aqedan 12 chalico-s xelmoweriT, 3 ki xelmou
werelia.
1919 wliT TariRdeba Jurnali `Искусство~, sadac Salva qiqoZis 5 kari
katuraa dabeWdili.
1919 wlis Jurnal `Teatri da cxovrebis~ furclebze, mxolod erTi
Canaxati gvxvdeba: `nino CxeiZe _ elene~.
1919 wlis Jurnal `xelovnebaSi~ 2 Canaxatia qarTuli dramatuli studi
is dadgmuli sumbaTaSvilis piesidan `Ralati~.
1919 wlis Jurnal `eSmakis maTraxis~ # 1, 2, 3 daasuraTa. sul Seqm
na 7 karikatura. aqedan mxolod #1-is 4 karikaturaa cnobili (abesaZe,
bagratiSvili: 2005, gv. 156). saqarTvelos saxelmwifo muzeumSi inaxeba
Jurnalis asli, Tumca, dednebi dakargulad iTvleba. aRsaniSnavia is faq
ti, rom mxolod Jurnal # 3 gamoqveynebul karikaturas `gvardiis dRe~
erTvis S.qiqoZis xelmowera. danarCen SemTxvevaSi xelmowera yvelgan chali-
co-s fsevdonimiTaa dafiqsirebuli.
1920 wels Salva qiqoZe ukve safrangeTSi imyofeba. Tumca, mas Jur
nalebTan TanamSromloba ar Seuwyvetia.
Salva qiqoZe parizidan 1920 wlis 24 apriliT daTariRebul werilSi
mamas wers: `nestori (kalandaZe) ratom Jurnalebs ar migzavnis? Cemi kari
katurebi Tu miiRo? (abesaZe, bagratiSvili: 2005, gv. 48)~. 1920 wlis 7 de
kembers ki das _ aneta qiqoZes ugzavnis Semdegi Sinaarsis werils: `nestor
kalandaZes gadaeci, rom mis saxelzed suraTebi me calke gamovagzavne da
imanac saministroSi miakiTxos (abesaZe, bagratiSvili: 2005, gv. 67). rogorc
misi werilebidan irkveva, nestor kalandaZe1 da gabo ciskariSvili2 safran
geTSi ugzavnidnen saqarTveloSi gamomaval periodul gamocemebs (abesaZe,
bagratiSvili: 2005, gv. 109, 110, 111, 112). maTi gacnobis Semdeg ki Salva
qiqoZe safrangeTidan agzavnida situaciur Canaxatebs. nestor kalandaZis
werili Salva qiqoZes, parizSi:
_ 381 _
`Zmao Salva, werils giwer
Tbilisidan parizs Sena,
Tqvenma turfa danaxatma
maTraxeTi daamSvena.
magram mainc Zvelebura
rom ar ijde parizs uqma,
gegzavneba am werilTan
msuqani da kargi lukma.
es akaki Cxenkelia
SengniT mravalganawami,
da kvlav masze savarjiSod
Sen gidgeba, Zmao, Jami.
gaswie da gamoswie,
moixmare Tu gsurs gudi...
saca ginda, gamoabi
ginda rqebi, ginda kudi.
momikiTe Zmurad yvela
jojoxeTis warmomadgens,
is b-ni kakabaZe
aq suraTebs rad ar adgens?
Tqven mandedan dagviwieT,
aq ki Cvenze iyos rigi
TaTrul, somxur komunistebs
aewvebaT kudis riki.
aw mSvidobiT. gTxvov, miiRo,
salami da trfoba wrfeli.
samagieroT Tqvens naxatebs
veli, veli, veli, veli~.
Seni eSmaki
_ 383 _
individualurobas warmoaCens. miuxedavad imisa, rom mxatvari Zalian la
konurad da mxolod konturis saSualebiT Semowers formas, zustad asaxavs
pirovnebis saxasiaTo Strixebs. sisxarte, dinamikuroba da zomiereba aris
is niSnebi, romlebic swored rom Salva qiqoZis Semoqmedebas ukavSirdeba.
dakvirvebis unari, situaciis swrafad aRqmisa da lakonurad gadmocemis
niWi, cxadia, mxatvris Tandayolili Tvisebaa, Tumca, xaziT am yvelafris
zustad gadmocema misi muSaobis, asaxvis sagnisa da obieqtisadmi didi xnis
dakvirvebis Sedegia. satirul karikaturebSi iumoric ki imdenad zomieri
da aragamaRizianebelia, rom mnaxvelis keTilganwyobas iwvevs.
Tamamad SeiZleba iTqvas, rom Salva qiqoZis Semoqmedebas farTo as
parezi gauSala saqarTvelos demokratiuli respublikis Tavisufalma
sivrcem da epoqam, romelSic igi moRvaweobda. arsebulma politikurma da
kulturulma garemom ki mxatvars satirul-iumoristul JanrSi Tavis war
moCenis SesaZlebloba misca. swored amitom, rogorc dasawyisSi aRvniSneT,
Salva qiqoZe da saqarTvelos demokratiuli respublika gadajaWvulia
erTmaneTTan, maTi arsebobac xanmoklea, Tumca, erTi mxriv, saqarTvelos
respublikam dagvitova faseulobebi, romelzec dRemde dgas qveyana, meore
mxriv, ki mxatvarma Seqmna msoflio mniSvnelobis TviTmyofadi namuSevre
bi. sabednierod, sabWoTa cenzuras es perioduli gamocemebi gadaurCa, da
Cvenamde maTi meSveobiT moaRwia mxatvris ramdenime Canaxatma.
gamoyenebuli literatura:
abesaZe irine, ciciSvili maia, Salva qiqoZe, Shalva Kikodze, Tbilisi, 2015
abesaZe irine, qeTevan bagratiSvili, Salva qiqoZe _ kulturuli mem
kvidreoba, Tbilisi, nekeri, 2005
abesaZe irine, Salva qiqoZe, Tbilisi, xelovneba, 1990
abesaZe irine, qalis kulti qarTvel mxatvarTa gamouqveynebel nawarmoe
bebSi, literatura da xelovneba, 2010, #4, gv. 85-90
axirebuli, Jur., 1919, # 1, 2
bagratiSvili qeTevan, Salva qiqoZe, sabWoTa xelovneba, 1965, #1, gv. 28-32
bendianiSvili aleqsandre, saqarTvelos pirveli respublika (1918-1921
ww.), Tbilisi, mematiane, 2001
beriZe vaxtang, kultura da xelovneba damoukidebel saqarTveloSi (1918-
1921), Tbilisi, mecniereba, 1992
eSmakis maTraxi, Jur., 1920, # 24, 47, 48; 1921, #57, 58, 59
Teatri da cxovreba, Jur., 1918, # 15
kilaZe c., udrood daRupuli megobris mosagoneblad, Academia, 2011, gv. 52-64
kilaZe c., didi qalaqis, urbanuli garTobis Tema Salva qiqoZis Semoqmede
baSi, Academia, 2013-1014, gv. 79-95
qiqoZe Salva, suraTebis gamofena (1928, Tbilisi), tfilisi, 1928
Svidi mnaTobi, Jur., 1919, # 2
_ 384 _
CixraZe mzia, Tbilisi 1910-1921 wlebSi, istoriuli memkvidreoba, 2014, #
9, gv. 33-38
Искусствo, Jur., 1919, 23 Tebervali
Salome Tchanturidze
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University PhD Student
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Library
Center-Library for the Study of Democratic Republic of Georgia
The life of Shalva Kikodze was as short as the existance of the first Democratic Re-
public of Georgia. He was one of the painters whose art was related to the Republic of
Georgia. The subject of our research is the graphic works by Shalva Kikodze published
in magazines during 1918-1921.
Free political and social environment in the first Democratic Republic of Georgia al-
lowed people to be creative. In 1918-1919 prohibited newspapers and magazines were
republished. Furthermore, printing houses opened. Articles were written and published
without any censorship. Shalva Kikodze, like painters of his era, was working for period-
ical publications. His graphic works and caricatures express the freedom of this period.
Despite short life of Shalva Kikodze, dozens of paintings and graphic works were
made by him. The Majority of the arts are exhibited in the National Museum of Geor-
gia. Some of them belong to private collectors. Though many samples of his art were
only published in magazines and newspapers.
We have found 58 caricatures in magazines made by Shalva Kikodze in 1918-1921.
Original samples of 29 works are lost.
Many essays, articles and letters are written about the work of Shalva Kikodze.
Though there are many more samples in magazines still unknown for the wide public
and researchers. That’s why we have decided to introduce the work we have found in
the printed media.
_ 385 _
giorgi meurmiSvili
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis
kulturuli da socialuri anTropologiis doqtoranti
saqarTvelos erovnuli muzeumi
darejan abulaZe
kulturuli da socialuri anTropologiis magistri
saqarTvelos erovnuli muzeumi
eka maziaSvili
saqarTvelos erovnuli muzeumi
_ 386 _
rom fondSi daculia misi naxatebis arc ise didi raodenoba, mniSvnelova
nia am namuSevarTa kompleqsuri kvleva da farTo sazogadoebisaTvis gac
noba.
XIX saukunis bolosa da XX saukunis pirvel meoTxedSi qarTveli pro
fesionali mxatvrebis: a. beriZis, r. gvelesianis, r. tatiSvilis, g. gab
aSvilis, d. guramiSvilis, m. ToiZis, i. nikolaZis, a. mrevliSvilis, d. Se
vardnaZis, g. mesxis, v. sidamon-erisTavis, a. cimakuriZis da sxvaTa garda,
TbilisSi cxovrobdnen da moRvaweobdnen sxvadasxva erovnebis mxatvrebi,
romlebsac ganaTleba ruseTsa da dasavleT evropaSi hqondaT miRebuli.
maT Sorisa iyo evgeni evgenis Ze lansere (1875-1946), XX saukunis gamoCe
nili rusi xelovani, fermweri, grafikosi, monumentalisti, Teatraluri
mxatvari. man mniSvnelovani wvlili Seitana qarTuli xelovnebis ganvi
TarebaSi. misi swavlebis meTodebiT aRizarda xelovanTa is Taoba, ro
melTa roli mniSvnelovani iyo, rogorc qarTuli xelovnebis ganviTare
baSi, aseve zogadad qarTuli kulturis sferoSi. lanseres Semoqmedebaze
didi gavlena iqonia 1905-1907 wlebis ruseTis pirvelma revoluciam, ra
Sic gamoikveTa carizmis umagaliTo despotizmi, yovelime aman SemdegSi
naTeli asaxva hpova ara marto mxatvris SemoqmedebaSi, aramed misi mso
flmxedvelobis CamoyalibebaSic. misi gancdebi kargad Cans biZamisisTvis
(xelovnebis evropul orientacis poziciaze mdgom) aleqsandre benuasad
mi miweril werilSi: `saSinlad vwuxvar, rom dRes aq ara xar, raTa saku
Tari TvaliT naxo istoriis cocxali dineba, me araviTar SemTxvevaSi ar
davTanxmdebodi, rom am dros ar viyo ruseTSi, miT umetes peterburgSi.~
(kukulaZe: 1979: 7). swored am periods ekuTvnis mis mier dasuraTebuli
Jurnalebis `Jupeli~ da `adskaia poCtasTvis~ Seqmnili naxatebi, romleb
Sic gamosWvivis politikuri satira imperialisturi ruseTis moxeleeb
ze. aRniSnuli namuSevrebi, specialistTa azriT, ar Camouvardeba cnobili
frangi mxatvris onore domies karikaturebs. 1905-1907 wlebis revoluciis
gavleniT e. lanserem Seqmna l. tolstois `haji-muratis~ wignis ilustra
ciebi, naxatebis siuJetebSi igrZnoba nawarmoebSi asaxuli mebrZoli suli,
rasac gadmoscemda avtori. saqarTvelosac mxatvari pirvelad swored 1917
wels `haji-muratis~ ilustraciebze muSaobis dros estumra. Tumca aR
saniSnavia, rom saqarTvelos Sesaxeb, mas ukve hqonda cnobebi, radgan aq
moRvaweobdnen, rogorc misi ded-mama, aseve papa dedis xaziT da biZa ded
is mxridan, saxelganTqmuli fermweri, Teatraluri mxatvari, xelovnebis
istorikosi da Teoretikosi aleqsandre benua. lansere gaecno daRestnis
Tvalwarmtac adgilebs, sadac mimdinareobda moqmedeba nawarmoebSi. 1918
w. e. lansere daRestanSi dauaxlovda axalgazrda mxatvar xalil musaevs.
romelzedac didi gavlena iqonia lanseresTan urTierTobam da mxatvars
TbilisSi gamohyva. daRestanSi cxovrebis periodSi sabWoTa xelisuflebis
Secvlis Semdeg, e. lansere aqtiur monawileobas iRebda revoluciuri Te
mebisadmi miZRvnil ilustraciebis SesrulebaSi, romelic gamodioda da
ibeWdeboda aralegalur presaSi. giorgi CubinaSvilisa da eqvTime TayaiS
_ 387 _
vilis mowveviT TbilisSi sacxovreblad gadmosvlis Semdeg, e. lanserem
daiwyo muSaoba mxatvrad Tbilisis saxelmwifo muzeumSi da ferweris mas
wavleblad miwveul iqna sklifasovskis galereaSi.
1918 wlis 26 agvistos saqarTvelos erovnulma sabWom xelovnebis komi
siaze gamoacxada konkursi saxelmwifo gerbis Seqmnis Sesaxeb, aRniSnul
konkursSi gaimarjva ioseb Sarlemanis proeqtma, romelSic monawileobda
e. lanserec. man, profesor i. SarlemanTan erTd, Seqmna sabWoTa saqarTve
los saxelmwifo gerbis eskizebi.
saqarTveloSi sacxovreblad gadmosvlis Semdeg, evgeni lansere 15 wlis
ganmavlobaSi eweoda uaRresad produqtiul moRvaweobas da gaxda ara mxo
lod xelovanTa aqtiuri wevri, aramed zogadad qarTuli kulturis moR
vawec. e. lanseres xelmZRvanelobiT daixata Tbilisis rkinigzis sadguris
ori pano: `adamiani imorCilebs bunebas~ da `muSa samyaros mflobeli~, ro
melTac dRemde ar mouRweviT. aseve misi rCeviT leningradidan moiwvies
gamoCenili moqandake i. Sadri da misi axlo naTesavi, kompozitori aleqsan
dre Cerepini.
mefis ruseTis da menSevikuri xelisuflebis pirobebSi qarTuli xe
lovnebis ganviTareba da axalgazrda kadrebis aRzrda, did sirTuleebTan
iyo dakavSirebuli. saqarTveloSi moRvawe xelovanTagan mxolod erTeule
bi, isic sazogadoebis maRali fenis warmomadgenlebi Tu igzavnebodnen pe
terburgsa da dasavleT evropis qveynebSi ganaTlebis misaRebad. amitom
qarTuli saxviTi xelovnebis ganviTarebisaTvis aucilebeli piroba iyo
umaRlesi samxatvro dawesebulebis Seqmna. e. lansere, gigo gabaSvilTan, ia
kob nikolaZesTan, mose ToiZesTn, eliSe TaTevosianTan da ioseb Sarleman
Tan erTad iTvleba Tbilisis samxatvro akademiis damaarseblad. 1922 wels
periodul presaSi gamoqveynda akademiis profesor-maswavlebelTa sruli
Semadgenloba. xelovnebis istoriis profesorad arCeul iqna giorgi Cu
binaSvili, xatvis _ e. lansere, qandakebis _ i. nikolaZe, xuroTmoZRvrebis
_ a. kalgini, ferweris _ g. gabaSvili. 1922 wlis aprilSive profesorTa
sabWo Seudga muSaobas, xolo imave wlis 14 maiss, sabWos sazeimo sxdoma
ze akademiis pirveli reqtoris, profesor giorgi CubinaSvilis Sesavali
sityviT oficialurad gaixsna saqarTvelos samxatvro akademia _ pirveli
umaRlesi samxatvro saswavlebeli saqarTvelosa da mTels amierkavkasi
aSi. didia e. lanseres Rvawli qarTvel fermwerTa aRzrdaSi. mis moswav
leTa Soris iyvnen ssr kavSiris saxalxo mxatvrebi: apolon quTaTelaZe,
uCa jafariZe, dimitri nalbandiani, solomon virsalaZe; saqarTvelos ssr
saxalxo mxatvrebi da respublikis xelovnebis damsaxurebuli moRvawee
bi: korneli sanaZe, sergo qobulaZe, samson nadareiSvili, ioseb gabaSvili,
severian maisaSvili, Salva, leo da ioram mamalaZeebi, petre ocxeli, fe
liqs varlamiSvili, vaxtang jafariZe, revaz mirzaSvili, Salva mayaSvili,
nikoloz yazbegi, darejan ZnelaZe, Salva abramiSvili, kote grZeliSvili,
daviT wereTli, irine Stembergi, lado qiqoZe, kote WankvetaZe, arCil Jor
dania, irakli mdivani, karlo kukulaZe da sxv. misi xelovnebis akademiaSi
_ 388 _
pedagogad miwveva did gavlenas axdenda axalgazrda qarTvel xelovanTa
SemoqmedebiT xedvasa da miRwevebze. misi rogorc pirovnebis roli sakmaod
didi iyo, radgan warmoadgenda friad maRali kulturuli Rirebulebebis
mqone adamians. e. lasnere Tavis mowafeebs aswavlida ara mxolod xatvis
teqnikas, aramed Tu rogori unda yofiliyo saRebavis struqtura, mosaxati
grunti, ra iyo gasaTvaliswinebeli xatvis procesis dros. misi mosazrebiT
mxatvars unda scodnoda qimiac da fizikac, raTa naxati ufro TvalsaCino
da gamZle yofiliyo. profesors ukve meore kursidan gahyavda studen
tebi velze samuSaod, bunebaSi aZlevda ferTa gamis aRqmis saSualebas. e.
lanseres mowafis k. kukulaZis TqmiT: `maxsovs Cven mesame kurselebi maisis
Tbil dReebSi gavemgzavreT qvanaxSiris sabadoebze tyibulSi, sadac bevri
saintereso etiudi da Canaxati SevqmeniT. aranakleb saintereso iyo Cveni
yofa moZme somxeTis spilenZis umdidres sabadoebSi. q. alaverdSi, sadac
Tvalwin gadagveSala m. sarianiseuli mziuri peizaJi, oqros Semodgomis
warmtaci suraTebiT. avarvarebuli Rumlebi, xelebdakoJrili muSa-os
tatebiT. TvalsaCino masalas iZleoda industriuli peizaJis Sesaqmnelad.
Sromis am simfoniaSi, mis romantikul atmosferoSi, TviT evgeni lanserec
axalgazrduli SemarTebiT xatavda CvenTan erTad. naSuadRevs muSaTa sa
sadiloSi sadilobissas, TviTon, xan erT, xan meore mzisagan da cecxlis
agan garujul muSas miujdeboda da gatacemiT xatavda maT portretebs~
(kukulaZe: 1979: 16). lansere moswavleebis praqtikul aRzrdas amjobineb
da, radgan, misi azriT, ferweris Teoriis swavleba pedagogis movaleoba
iyo, xolo mxatvris Tavdajerebulobisa da teqnikis dasaxvewad bunebaSi
muSaobas miiCnevda yvelaze Zlier maswavleblad. ar zRudavda studentebis
SemoqmedebiT fantazias, maT Canafiqrs ki ar uwunebda, aramed rCevas aZle
vda, radgan maswavleblis dogmaturi msjelobis kedelSi ar moeqcia maTi
potenciali. swored msgavsi midgomebisa da studentebis mimarT loialuri
damokidebulebis Sedegad Searqves `studentebis megobari~.
e. lansere ZiriTadad muSaobda temperiTa da silikaturi saRbavebiT.
misi gamocdilebidan gamomdinare, igi srulyofilad flobda sxvadasxva
masalis gamoyenebis teqnologiur da teqnikur saSualebebs: freskuls,
enkaustikurs, `fresko a sekos~, silikaturs, sagrafitos da mis mier
saukeTesod miCneul emulsiurs. e. w. axal temperas. amitom misi klas
Si muSaobac gansxvavdeboda sxva samxatvro pedagogebis midgomebisgan.
studentTa teqnikuri virtuozobis gamomuSavebis daostatebis misaRwev
ad xSirad mimarTavda xatvas naturidan (portreti, naturmorti, etiudi)
`erT seansSi~. rac gulisxmobda swraf xatvas, radgan naturas swrafad
acvlevinebda pozas. msgavsi muSaobis stili studentTa Soris mowyobil
Sejibrs waagavda, amitomac TiToeuli maTgani muyaiTobas iCenda. amiT igi
awrTobda mowafeTa aRqmas, raTa swrafad SeecnoT danaxuli. gamoemuSave
binaT mxedvelobiTi mexsiereba, naxatis sizuste da ganzogadebis unari.
TiToeul maTgans gamoevlina damoukidebloba, individualoba, daexvewa
sakuTari xelwera da SemoqmedebiTi kredo (kukulaZe: 1979).
_ 389 _
1921 wels e. lanserem tician tabiZis TxovniT gaaforma albomi nino Wav
WavaZis cxovrebis Sesaxeb. 1925 w. daasuraTa egnate ninoSvilis moTxroba
`paliastomis tba~. aucilebelia aRvniSnoT e. lanseres qarTuli sabWoTa
kinematografiaSi Setanili wvlili. 1922 w. saxkinmrewvma e. lansere mii
wvia reJisor i. perestianis film `suramis cixis~ dadgmaSi monawileobis
misaRebad. filmis dadgmisas, did tiloebze muSaobis dros, man ruseTis
TeatrebSi SeZenili gamocdileba gauziara axalgazrda mxatvar-dekora
torebs: v. akiSis, k. tiris, Zmeb f. da i. novakebs. 1925 wels iv. perestianis
film `haji-muratis~-aTvis Seqmna eskizebi. miuxedavad imisa, rom Zalian
datvirTul SemoqmedebiT cxovrebas eweoda, mainc Cveuli energiiTa da
SesaSuri SemarTebiT ekideboda TiToeul detals. e. lansere kote mar
janiSvilis mier miwveul iqna TeatrSi `makbetis~ eskizebis Sesaqmnelad.
lanseres namuSevrebi dekoraciis 13 da kostiumis 9 eskizi inaxeba mar
janiSvilis saxelobis Teatris muzeumSi.
saqarTvelos erovnul muzeumSi moRvaweoba mxatvars saSualebas aZlev
da axlos da Zirfesvianad gacnoboda saqarTvelos materialuri kulturis
uZveles nimuSebsa da maT istorias. igi Tavis SemoqmedebaSi xSirad ga
moxatavda xalxis realistur saxes, maT miswrafebebsa da survilebs, ar
uSindeboda Seeqmna iseTi tiloebi, sadac Canda Rrma ironia sazogadoebis
mmarTveli fenis mimarT. 1921 wels mxatvar a. p. astraumova-lebedevasaT
vis miweril werilSi, igi aRniSnavs Tavisi saqmianobis Sesaxeb muzeumSi,
Teatrsa da arqeologiur eqspediciebSi (masxaraSvili: 1972). amave wels is
monawileobas iRebda g. CubinaSvilis xelmZRvanelobiT ganxorcielebul
eqspediciaSi, romelic iTvaliswinebda daviT garejis udabnos Seswavlas.
miuxedavad imisa, rom eqspedicia mimdinareobda sakmaod rTul garemoSi,
monawileTa Tavdauzogavma Sromam nayofieri Sedegi gamoiRo. e. lanserem
moaxerxa Caexata daviT garejis landSafti da zedmiwevniT gadmoeca gare
mo pirobebi mTeli Tavisi didebulebiT, aseve Seeqmna samonastro komple
qsSi arsebuli freskebis aslebi. ris gamoc, g. CubinaSvilma Tavis naSromSi
`daviT-garejis gamoqvabulTa monastrebi~ udidesi madloba gadauxada mx
atvars.
saqarTvels mTavrobis davalebiT, e. lanserem temperis teqnikiT Seasru
la ori SesaniSnavi freska respublikis istoriul-eTnografiul muzeumSi
mesame sarTulis kedlebze, romelTagan erTi dRmde SemorCenilia, masze
gamosaxulia: `pirveli politikuri gamosvla baTumis revoluciuri muSe
bisa, 1902 w. i. b. stalinis xelmZRvanelobiT~ da meore: `zahesis mSeneb
loba~, romelsac dRemde ar mouRwevia. freskebis moxatvis dros masTan
erTad muSaodbnen _ S. abramiSvili, r. mirzaSvili da p. bliotkini.
mxatvarma eTnografiul eqspediciebSi monawileobis dros imogzaura
saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi da Seqmna unikaluri Canaxatebi. gansa
kuTrebiT sainteresoa svaneTis, raWa-leCxumis, fSav-xevsureTis, gare kax
eTis monaxulebis Sedegad Seqmnili namuSevrebi. 1921 w. aWaraSi mogzauro
bis dros Seqmnili naxatebidan warmodgenilia sameurneo Senoba-nagebobaTa
_ 390 _
Canaxatebi, sadac erT furcelze Sesrulebulia beReli da Zveleburi wis
qvili. mxatvars detalurad aqvs asaxuli wisqvilis konstruqcia (sur. 1),
feradebiT Sesrulebuli darbazuli saxlis Sida interieri, sadac war
modgenilia Suacecxlis piras mjdomi kaci, keris Tavze naWaze dakidebuli
kardaliT, iqve mdgomi tabla, dergi da xis qoSebi, am naxatSi gadmoce
mulia glexisTvis damaxasiaTebeli simartive da ubraloeba (sur. 2). mxat
vari warmogvidgens aWarelTa damaxasiaTebeli sacxovrisis tips, oda sax
lis xeds gverdidan, romelsac qveda sarTuli qviT aqvs agebuli, zeda ki
xis moajiriTa da rikulebiTaa gaformebuli. naxats gverdiT Savi fanqriT
mixatuli aqvs moajiris ornamentebi da temperiT daxazuli saxlis gegma
(sur. 3). e. lanseres Sesrulebuli aqvs oda saxlis SigniT nagebi buxris Ca
naxati, romelic aWarisTvis iyo damaxasiaTebeli da mTels kavkasiaSi iyvnen
cnobili, aWareli buxris ostatebi. msgavsi buxari gansxvavdeba darbazul
saxlSi arsebuli kerisgan (sur. 4). Canaxati warmogvidgens xelsaban Wur
Wels da mis detalur ganxilvas, Tu rogor magrdeboda tolCa. Caxatuli
aqvs xelsabani Tasi da karis detalebi, TiToeul maTgans axlavs mxat
vris miwerili ganmartebani (sur. 5). feradebiT Sesrulebuli samzareulo
kuTxe, warmoadgens oTaxis aRweras. kedelze mimagrebuli xis Taroebze
ganlagebuli WurWliT, karadiT da samzareulo aRWurvilobiT (sur. 6).
svaneTSi mogzaurobis Sedegad mxatvarma ufro mkveTri da mravalfero
vani gaxada naxatis ferebi, rac aSkarad gansxvavdeba daviT-garejis bunebis
baci tonebisgan. svanuri koSkebi da mTis mwvervalebi mxatvris xasiaTsac
gadmogvcems (sur. 7, 8, 9, 10). maRali mxatvruli profesionalizmiTaa Ses
rulebuli qarTveli qalis samosi. arsebobs aRniSnuli naxatis ori egzem
plari, erTi dasrulebuli, xolo meore_ dausrulebeli saxiT. naxatSi
warmodgenila qalis saxis daxvewili formebi da tasacmlis SesaniSnavad
gadmocemuli qsovilis faqtura, romelic saerTo jamSi qmnis qarTuli
erovnuli samoselis saerTo iers (sur. 11). mogzaurobis da saqarTvelos
sxvadasxva kuTxis mosaxleobis, uSualod gacnobis Sedegad mxatvarma Seqm
na qarTuli saxeebisa da tansacmlis Canaxatebi (sur. 12, 13, 14). aRniSnuli
naxatebi inaxeba s. janaSias saxelobis muzeumis eTnografiisa da axali is
toriis ganyofilebis damxmare fondsacavSi.
Tu gaviTvaliswinebT e. lanseres maRal profesionalizms da saqmis did
siyvaruls, TiToeul namuSevarSi zedmiwevniTi mondomebiTa da sizusti
Taa asaxuli TiToeul detali. e. lanserem dagvitova, marTlac TvalsaCi
no magaliTebi saqarTvelos cxovrebis istoriidan, mis namuSevrebSi gad
mocemulia saqarTvelos sxvadasxva eTnografiuli yofis amsaxveli masala,
landSaftisa da garemos realisturi naxatebi, istoriuli Zeglebidan gad
moxatuli aslebi, qarTuli erovnuli samosis Canaxatebi da bevri sxva. misi
Rvawli dasafasebelia, rogorc saqarTvelos ise sxva saxelmwifoebis mier,
sadac mas uwevda moRvaweoba.
_ 391 _
suraTi 1 suraTi 2
suraTi 3 suraTi 4
suraTi 5 suraTi 6
_ 392 _
suraTi 7 suraTi 8
suraTi 9 suraTi 10
suraTi 11 suraTi 12
_ 393 _
suraTi 13 suraTi 14
gamoyenebuli literatura:
_ 394 _
Беридзе В., Езерская Н., Искусство советской Грузии, М., 1975
Библиографический словарь искусства. М., 1972
Путеводитель по кавказу, Тифлис, 1896
Лансере Е.Е., Каталог выставки, М., 1961
Таханаева П., Лансере в Дагестане, Бизнес-Успех #2, 2009
Энциклопедия искусства XX века, М., `Олъма-пресс~, 2002
Энциклопедия мировой живописи, М., `Олъма-пресс~, 2002
George Meurmishvili
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University PhD student
Georgian National Museum
Daredjan Abuladze
Master of Cultural and Social Antropology
Georgian National Museum
Eka Maziashvili
Georgian National Museum
_ 395 _
giorgi CarTolani
xelovnebaTmcodneobis doqtori, profesori
saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos
saxelmwifo universiteti
_ 396 _
studia, Teatraluri organizmis cxovrebis imgvar formas warmoadgens,
sadac iqmneba misi ganaxlebisTvis umTavresi _ TanamoazreTa koleqtivi,
Taoba. qarTuli Teatris istoriis ganviTarebis am etapze mxolod studias
SeeZlo Seeqmna qarTuli TeatrisaTvis aucilebeli axali Taoba.
Teatraluri xelovnebis studiuri forma arsebobis sam ZiriTad prin
cips moicavs. pirveli _ studia-skola, profesiuli saswavlebeli. meore,
Teatraluri Ziebebisa da eqsperimentebis laboratoria da mesame _ studia
Teatraluri saqmis warmoebis, organizaciuli struqturis ganmaaxlebeli.
axalgazrda SemoqmedTa studiad Camoyalibebis erT-erT umTavres
mizezs, SemoqmedebiTi cxovrebis ganaxleba, ufro zustad ki, Tvisebrivi
saxecvlileba warmoadgens. amdenad, eqsperimentebi, cdebi, sxvadasxva
saSemsruleblo formisa da teqnikis mosinjva, axali gamomsaxvelobiTi sa
Sualebebis Zieba saarsebo aucileblobiTaa ganpirobebuli.
msoflio Teatris ganvlil istorias Tu gadavxedavT, studiuri moZrao
bebi, ZiriTadad, sazogadoebrivi cxovrebis aqtiuri cvlilebebis epoqas
emTxveva. gansakuTrebiT momZlavrda igi me-20 saukunis dasawyisSi, rode
sac reJisoruli xelovneba Tavis Zalas imtkicebs da TandaTan momavali
Teatris ganmsazRvreli xdeba, rodesac ansambli saTeatro xelovnebis sa
fuZvlad iqceva. me-20 saukunis msoflio rukaze axalma Teatrma, TviTdam
kvidrebis erT-erT saSualebad studiuri moZraoba airCia, radgan studi
as, arsebuli Teatraluri koleqtivebisagan gansxvavebiT, is upiratesoba
gaaCnda, rom igi warsulis gavlenisgan sruliad Tavisufal axal Taobas
aerTianebda.
saqarTveloSic 1918 wels daarsebuli dramatuli studiis mizanic iyo
yvela im mniSvnelovani reformis gatareba iyo, romelic qarTuli Teatrs
profesiuli kadrebiT Seavsebda da mas evropuli mowyobis profesiuli
TeatrisTvis damaxasiaTebel saxes SesZenda.
evropaSi ganswavluli, evropis saukeTeso scenebze namuSevari re
Jisorisa da pedagogis giorgi jabadaris mier daarsebuli studia, upir
velesad miznad isaxavda saTeatro xelovnebis saswavleblis Seqmnas, magram
daarsebidan sul ramdenime TveSi, man daiwyo Teatraluri sezonis war
moebac, rac, erTi mxriv, gaxda studiis, rogorc saswavlo dawesebulebis
muSaobis xelisSemSleli, magram, meore mxriv, Teatr-studiis speqtaklebma
mniSvnelovnad reformatoruli Zvrebi ganaxorcieles arsebul saTeatro
esTetikaSi.
`qarTuli Teatris aRorZineba _ qarTuli dramatuli sazogadoeba mou-
wodebs qarTvel inteligent axalgazrdobas (18 wlidan 30 wlamde) gamocxad-
nen sruliad axali dasis SesadgenaT. qarTulma dramatulma sazogadoebam
daarsa sasceno xelovnebis studia. am studiaSi momzadebuli msaxiobebiT
gamarTavs warmodgenebs jer Tbilisis saRazino Teatris SenobaSi da Semdeg
Tavis sakuTar TeatrSi. msurvelni am studiaSi sruliad ufasod Seiswavlian:
diqcias, mimikas, plastikas, ritms, dalkrozis sistemiT, farikaobas, grims,
_ 397 _
xmis dayenebas da visac sasimRero xma aRmoaCndeba _ simReras... ~. 1
1918 wlis 25 marts gazeT `alionSi gamoqveynebuli amgvari gancxadebiT
ecnoba qarTvel sazogadoebas, saqarTvelos dedaqalaqSi axali dramatuli
studiis gaxsna.
`qarTuli Teatris aRorZineba~ _ XX saukunis dasawyisis qarTuli xe
lovnebis arc erT warmomadgenels ase kategoriulad ar ganucxadebia Ta
visi miznis Sesaxeb. gancxadebis saTauric da Sinaarsic omSi pirvel gas
rolas hgavda. yvelasTvis cxadi gaxda, rom iwyeboda sruliad axali era
qarTul TeatrSi.
1918 wlis oqtomberSi eqvsi Tvis muSaobis Semdeg, studiam presisTvis
gancxadeba gaakeTa pirveli speqtaklis gamarTvis Sesaxeb.
`saxelmwifo Teatri
orSabaTs, giorgobisTvis 18s-1918w.
qarTuli dramatuli sazogadoebis axali dasi hxsnis Tavis axal sezons
warmodgenili iqneba
sarwmunoeba
musikaluri drama 5 moqmedebad briesi piesa ramdenjerme iqmneba warmod-
genili sxva da sxva ansambliT. monawileobas miiRebs mTeli dasi~. 2
dasis SemadgenlobaSi sxva axalgazrda msaxiobebTan erTad, Sediodnen
momavlSi qarTuli Teatris da kinos iseTi varskvlavebi, rogorebic iyvnen:
veriko anjafariZe, akaki vasaZe, mixeil Wiaureli, mixeil gelovani, caca
amirejibi, giorgi aradel-iSxneli, platon koriSeli, dimitri mJavia da
ukve saxelmoxveWili reJisorebi akaki faRava, kote SaTiriSvili, valerian
SalikaSvili da mixeil qoreli.
studia sezons iwyebda frangi dramaturgis eJen bries piesiT `sarw
munoeba~. me-20 saukunis dasawyisis franguli dramis es warmomadgeneli,
sruliad ucnobi iyo qarTveli sazogadoebisaTvis. amdenad, erTgvar risk
sac ki warmoadgenda am masaliT sezonis gaxsna, radgan mayurebelSi inter
esis aRZvrisTvis, misi mozidvisaTvis, ufro gonivruli iqneboda nacnobi
masalis Cveneba, Tumca giorgi jabadarma Segnebulad auara gverdi gaba
tonebul stereotipebs da Teatralur xelovnebaSi axali sityvis saTqme
lad qarTuli sazogadoebisaTvis sruliad ucnobi dramaturgiis piesas
mimarTa, radgan axali problemebis, axali azrovnebis Semcveli dramaturg
ia unda yofiliyo, giorgi jabadaris azriT, axali saukunis adamianebisagan
Semdgari sazogadoebis msoflmxedvelobis gamomxatveli.
Teatr-studia am speqtakliT Taviseburad uerTdeboda im sazogadoe
briv-politikur Tu kulturulogiuri procesebs, romlebsac qarTuli
kulturis orientaciis sakiTxi unda gasazRvra. Teatr-studiam evropuli
axali dramis warmodgeniT, sazogadoebas Seatyobina, rom momavali qarTuli
Teatri, iseve rogorc sazogadod qarTuli xelovneba, Tavis orientacias
_ 398 _
evropuli xelovnebisken iRebs. swored franguli dramiT studiis pirveli
sezonis gaxsna wauyenes Teatr-studias pirvel braldebad misma mowinaaRmde
geebma: `Teatrs hqmnida drama, da cxadia, aqedan TavisTavad~ erovnul Teatrs
erovnuli drama hqmnis. Cveni erovnuli drama marTalia ar aris didi esTeti-
kuri faseulobisa, magram miuxedavad amisa, scenaze igi mainc poulobs mniS-
vnelovan artistul gansxeulebas... axlad gamarTul studia uTuod erovnul
dramaSi unda cdiliyo sxeuleyo artistuli temperamenti.
baton jabadars ucxo dramisaTvis miumarTavs, studiisaTvis aseTi daw-
yeba saZneloa metad. artistoba `sxvadqcevaa~ da es `qceva~ rasakvirvelia
erovnuls sxeulSi ufro advilia, vidre ucxo bunebiTs farglebSi~. 3 Tum
ca, arsebobda sruliad gansxvavebuli azric: `piesis pirvelma warmodgenam
didZali sazogadoeba miizida. meorezec sakmao xalxi daeswro. miuxedavad
imisa, rom `avTa enaT~ sazogadoebrivi azri moSxames. bevrs imedi aReZra: aha
Zlivs, veRirsebiT Cvenis scenis ganaxlebaso. ase arc usabuTo iyo, magram...
Turme CvenSi xelovneba da mis oficial WirisufalTa grZnoba-alRoianoba
imdenad gayinulia, rom am axal qurumTa civgula susxisagan frTebi dascve-
niaT. es ki didi usamarTloba da umadurobaa Cveni sasceno xelovnebis winaSe.
saerTo STabeWdileba araCveulebrivi iyo: aseTi SexamebiT SerCeuli ferebiT,
erTsulovnebiT dadgmuli piesa iSviaTad gvinaxavs: xma, musika, ferebi, cekva,
morTuloba, saxis moxatuloba, grimi da sxv. didi xelovnebiT iyo Sesxmuli.
wunia patarZlebma sxva rom veRara gaawyes ra CasCurCulebdnen: raRa Targ-
maniT daiwyes sezoni, piesa momabezrebeliao da sxva aseT `naklTa~ CamoTvla-
Si ki TiTqmis xelidan gaeparaT is garemoeba, rom Cveni sasceno xelovnebis
cis tatnobze axali sxivi gamoCnda da gaZlierebisaTvis xeli unda SeewyoT.
axalgazrda scenis muSakni imdenad momzadebulni iyvnen, ro Znelad Tu erTs
meores amjobinebdiT: TiTqos zepirad asrulebdnen, mokarnaxis xma sul ar
ismoda. TiToeuli msaxiobTagani gasaocari tipiurobiT axorcielebda na-
kisr rols...~ 4 me-19 saukunis bolos da me-20 saukunis dasawyisSi moRvawe
frangi dramaturgi eJen brie franguli tendenciuri dramis warmomadgene
lia. am tipis dramaturgiidan giorgi jabadarisaTvis yuradsaRebi iyo misi
umTavresi principi _ pirovnuli arCevnis sakiTxi. im periodis qarTuli
cxovrebis sinamdvileSi sazogadoebis, Tu misi konkretuli wevris arCev
nis problema, erT-erTi gadamwyveti sakiTxia qveynis momavali orienti
ris gansazRvris urTules sakiTxTa Soris. qarTvel sazogadoebas Tval
naTliv unda daenaxa, rom igi dgas mTavari gamowvevis winaSe _ gaakeTos
swori arCevani progress, winsvlis, ganviTarebis, Tu retrogradul yofis,
gacveTil tradiciul msoflmxedvelobaas da Caketil sazogadoebriv cno
bierebas Soris.
piesis scenuri gacocxlebisaTvis giorgi jabadarma ansambluri Teatris
principebs mimarTa. reJisoruli TeatrisaTvis damaxasiaTebeli es Teatra
_ 399 _
luri modeli aseTi tipis dramaturgiis gascenurebis yvelaze optimaluri
saSualebaa. amasTan, mxatvrulmTliani speqtakli mxolod aqtiorTa ansam
bliT miiRweva. amis Sesaxeb aRniSnavda kidec erT-erTi recenzenti Tavis
statiaSi:
`yvelaferi SedarebiTia da rodesac Cvens Zvel warmodgenebs vadarebT am
warmodgenas, SeuZlebelia ar iTqvas, rom Cveni Teatri winsvlis gzas dasd-
gomia; mas mouwadinebia ara marto TiTo-orola niWiT gavides iolad fons,
aramed sasceno xelovnebaSi xelovneba Seitanos.
Cven win guSin ori sami artistis garda umravlesoba pirvelad gamovida
scenaze da pirveladve aseTs SedarebiT rTul piesaSi, rogoricaa `sarwmu-
noeba~.
am ukanaskneli Ziebis dros sasceno xelovnebaSi ufro ganmtkicda is azri,
rom umjobesia saerTo ansambli iyos uzado, vidre dro da dro ifeTqos erT-
ma romelime niWierma artistma da sxvebi ki ubralo statistebi iyvnen. cxa-
dia reJisors swored am mxarisaken miuqcevia yuradReba da yoveli moqmedi
piri cdilobda xelovani yofiliyo~.5 speqtakli `sarwmunoeba~ imiTacaa
yuradsaRebi, rom es aris veriko anjafariZis debiuti qarTul scenaze. is
speqtaklSi mTvar rols, qurumi qalis iaumas rols TamaSobda da mas part
niorobas misi momavali meuRle mixeil Wiaureli uwevda.
qarTuli klubis scenaze giorgi jabadaris mier 1918 wlis 18 noembers
warmodgenili Teatr-studiis pirveli speqtaklis, `repeticia TiTqmis 150-
jer gamarTes da piesa zepirad Seiswavles~ 6 da igi daiwyo zustad daniSnul
dros, saRamos rva saaTze, mesame zaris Semdeg, rac qarTuli Teatraluri
procesisTvis gamorCeul siaxles warmoadgenda.
` b-n jabadars etyoba sakmaod ganviTarebuli hqonia saxelovno gemovneba,
sasceno unari, codna da Tu imdeni Zala gamoiCina, rom Cveni sazogadoebrivi
saxelovno yinulic gaalxo momavali misia da am rwmeniT vusurvebT warmate-
bas...~ 7
1919 weli studiis cxovrebaSi is periodia, rodesac man xeli mihyo Te
atraluri sezonis intensiur warmoebas. warmodgenebis sistematuri marTva
ufro iZulebiT xasiaTs atarebda, vidre SemoqmedebiTs. studias Tavi unda
erCina, am sityvis pirdapiri gagebiT. Tanxa, romelsac gaxsnamde dapirdnen
studias, dapirebad darCa da araviTari materialuri daxmareba aranairi
organizaciisagan, arc mTavrobisagan, 1919 wlis bolomde ar miuRia. (1919
wlis bolos igi koordinatorTa centraluri kavSiris subsidiaSi Sedis).
studiisgan ki moiTxovdnen sezonis intensiur warmoebas da igic iZulebu
li iyo zedized ramdenime warmodgena gaemarTa.
Teatr-studia qmnida axal Teatralur models, romelsac nawilobriv,
im xanad evropaSi axlad fexmokidebuli pirobiTi Teatris saxe hqonda.
_ 400 _
magram pirobiTi Teatris esTetika ara mxolod reJisoris metaforul
azrovnebaSi gamoxatuli, aramed aqtiorTa ansamblis koordinirebis sa
SualebiT gacocxlebuli.
samwuxarod, eqsperimentebi, siaxleebi, axali principebis da Tvise
brivad gansxvavebuli Teatraluri modelis damkvidrebis cdebi, sruliad
miuRebeli iyo qarTuli sazogadoebis erTi nawilisTvis. gansakuTrebiT
maTTvis, vinc TandaTan kargavda Teatralur xelovnebaSi gabatonebul
mdgomareobas, radgan studia qmnida ara mxolod axali tipis msaxiobTa
ansambls, aramed safuZvels umagrebda Zveli Teatris upirveles metoqes
_ reJisorul Teatrs. reJisorebis v. SalikaSvilis, m. qorelis, a. yuSit
aSvilis, a. faRavas Teatr-studiaSi mowveva, am motiviTac iyo nakarnaxevi.
Teatr-studiisadmi sazogadoebis damokidebuleba TandaTan iZabeboda da
1919 wlis bolos gazeTi `saxalxo saqme ` werda: `redaqcias saWirod miaCnia
am sakiTxis Taobaze (saubria studiaze _ g.C.) yvelas misces saSualeba Tavisi
azri gamosTqvas.~ 8 sakmaod bevrma gamoTqva Tavisi mosazreba. azri erT
maneTisagan mkveTrad gansxvavebuli. ajamebdnen ra Teatr-studiis ganvlili
muSaobis Sedegebs, bevri recenzenti aRniSnavda: `studia Tavis daniSnulebas
unda daubrundes, studiam xeli unda aiRos sasezono warmodgenebis marTvaze,
Tunda am warmodgenebs gamarjvebac sdevdes Tana. warmodgenebis samzadisi
xels uSlis studiis muSaobas da mowafeTa gawvrTnas. karg masalas frTxili
movla-patronoba da mudmivi Tval-yuris devna unda...~ 9 aSkaraa, sazogadoe
bis erTi nawili midis daskvnamde, rom axali samsaxiobo ZalebiT qarTu
li Teatris ganaxleba ufro saWiroa, vidre mravalricxovani da Tundac
mravalferovani piesebisgan Semdgari repertuariT. studiis saSualebiT
unda momxdariyo qarTuli Teatris profesionalizacia da exsna igi SemTx
veviTi msaxiobebisagan. es miscemda saSualebas aRorZinebuliyo qarTuli
scena da ara is, rom mas kviraSi erTxel axali warmodgena gaemarTa.
saqarTvelos dedaqalaqSi studiisaTvis sakuTari Senobac ki ver moi
Zebna. amitom, igi xan erT, xan meore organizacias sTxovda ramdenime xniT
daeTmo oTaxi repeticiebisaTvis. `...studia dRes iRupeba da iRupeba ubinao-
bis gamo, Tavis sakuTar deda-qalaqSi. Cven viciT, rom studielebs hsurT da
es ori weliwadia hsurT meliq-azariancis Teatri miniaturi. Tu ki qalaqma
evreinovisaTvis SesaZlod scno senatSiac ki gadaetana meliq-azariancis
sakiTxi, ratom ar SeiZleba moxdes igive qarTuli studiisaTvis, miT ufro
evreinovi imden qiras ver gadaixdis, ramdensac kooperativTa kavSiri, ro-
melsac surs am Teatris SekeTeba. Cven moviTxovT dauyovnebliv gadaeces es
Teatri, radgan imave baton perones tfilisSi aqvs oTxi sinematografi...~ 10
araerTgzis amgvari moTxovnebis miuxedavad, Teatr studias Senoba ar ga
moeyo, rac misi daSlis erT-erTi safuZveli Seiqna.
_ 401 _
studiis irgvliv Seqmnili atmosfero TandaTan iZabeboda. dapirisp
irebam kulminacias miaRwia. ubinaobam, mtrulma garemocvam, Surma cixe
Signidan gatexa. TanamoazreTa koleqtivs bzari gauCnda. konfliqti ise
gamwvavda, rom studiis damaarsebeli giorgi jabadari iZulebuli gaxda
mietovebina mis mier Seqmnili koleqtivi. studiidan wasvlis win man saW
irod CaTvala qarTveli sazogadoebisTvis aexsna wasvlis mizezebi.
`Cemi mizani iyo dameyenebina Teatri iseT niadagze, rogorc mowyobilia
evropaSi. Semeqmna axalgazrda Zalebi, romelnic Tu ZvelebiviT niWierebi ar
iqnebodnen, is upiratesoba mainc eqnebodaT, rom SeiTvisebdnen erTgvar sko-
las.
umecrebma Cven mogvnaTles `Ziebis Teatrad~ ... yvelgan amas gaiZaxodnen,
rom studiam `axali~ araferi Seqmnao. batonma axmetelma erT krebaze ga-
nacxada: me studiaSi axali vera vnaxe, iq mxolod warmodgenebi ufro `dau-
Tovebulia~ (es baton axmetelis terminia).
batonma a. faRavam Tavis moxsenebaSi sTqva: studiis warmodgenebi `kore-
qtorulia~ da sxva araferio.
es orni marTals amboben da mizanic jer-jerobiT is iyo, rom Cveni warmod-
genebi `koreqtoruli~ da `dauToebuli~ yofiliyo, rom yvelas scodnodaT
rolebi da mizanscenebi da es rolebi Sesrulebuli yofiliyo, intonaciis
mxriv SegnebiT swored da ara ise yalbad, rogorc aqamdis; yofiliyo ansambli
ise rogorc Tanamedrove TeatrSia da ara ise, rogorc winad iyo: erTi rome-
lime roli ar yofiliyo gamoCenili. Cven gvindoda dagvemyarebina discipli-
na Cven saqmeSi, disciplina mkacri da ara iseTi, rogorc aqamdis gamefebula
qarTul TeatrSi.
ai, jerjerobiT gvindoda amisaTvis migveRwia da gana metis gakeTeba Sei-
Zleboda erT weliwadSi? Cven qarTvelebi mouTmeneli xalxi varT, yvelaferi
uceb gvinda: bedniereba, simdidre, Teatri da sxva. erT weliwadSi metis ga-
keTeba SeuZlebeli iyo, isic imisTana pirobebSi, ranair pirobebSic Cven vi-
myofebodiT: ara gvqonda erTi patara oTaxic ki, samadlod xan vin Segvike-
dlebda, xan vin. TiTqos Zalad, CvenTvis yovlisferi gaZnelda, yovelmxriv
Tavs gvesxmodnen, yovelmxridan intrigebs eweodnen. scdilobdnen saqme Cae-
fuSaT, radgan naTlad grZnobda mteric ki, rom studiam qarTul dramatiul
xelovnebaSi Seitana axali sxivi, rom studielebma icodnen rolebi da araf-
riT waagavdnen `Zvelebs~ es ra Tqma unda ar moswondaT, magram studia mainc
umagrdeboda, itanda yovelsave gaWirvebas da muSaobda Segnebulad, axalgaz-
rduli aRtacebiT.
garedan intrigebma veraferi dagvakles. TiToeuli gamosvla `recenz-
entebisa~ Cven winaaRmdeg _ gvmatebda mxolod axal energias, radgan Zalian
kargaT vicodiT, vin iyvnen es `recenzentebi~, ra mizniT da visi STagonebiT
swerdnen.
fuli rom aRar gvqonda _ kooperativi aRmovaCineT da rodesac koopera-
tivTan molaparakeba daviwyeT, dasta-dasta xelmouwereli werilebi misdio-
da gamgeobas Cvens sawinaaRmdegod. magram amanac vera dagvaklo ra da miviReT
_ 402 _
sufsidia im pirobiT, rom saTaveSi yofiliyo kolegia. me Zalian winaaRmdegi
viyavi da bolos davTanxmdi mxolod imitom, rom saqme ar CaSliliyo.
ori Tvis muSaobis Semdeg cixe Signidan gatyda. zogierT pirTa wyalobiT
intrigebi daiwyo SigniT. am movlenam kidev erTxel damarwmuna, rom Cven-
Si muSaoba seriozulad jerjerobiT ar SeiZleba. Cveni nakli aris Suri da
es Suri ibadeba ufro ukulturo pirTa Soris, romelTac TiTon saqmis ga-
keTebis unari ara aqvT da scdiloben sxvis gakeTebuli saqme CaSalon da gaa-
fuWon. aris CvenSi aseTi juris xalxi eSmakobiT savse, romelnic pirSi giRim-
ian da pirs _ ukan samares giTxrian. amisTana xalxs aqvs dRes gasavali.
asea Tu ise saqme CaiSala da is studia, romelic me davaarse dRes aRar ar-
sebobs~.11
rogorc vxedavT, giorgi jabadari Teatr-studiis normaluri muSao
bisaTvis xelisSemSlel bevr obieqtur mizezs asaxelebs da aqve zustad
afasebs studiis mniSvnelobas qarTuli Teatris ganviTarebis urTules
procesebSi.
1920 wlis Jurnali `kavSiri~ (kooperatorTa kavSiris organo) aqveynebs
cnobas: `centraluri kavSiris gamgeobis ukanaskneli sxdomebis sagani iyo
is metad mZime pirobebi, romelSidac uxdeba muSaoba dramatul studias,
rogorc aris, magaliTad, sakuTari saTeatro darbazis uqonloba, sasceno
masalis siZvire da sxv. gamgeoba iZulebuli Seiqmna mdgomareobis gaTvalis-
winebis Semdeg daedgina, sanam pirobebi ar gaumjobesdeba, SeeCerebina studi-
is moqmedeba~.12
Teatr-studiis axalgazrda msaxiobebi saxelmwifo dass SeuerTdnen. gi
orgi jabadari ki sazRvargareT gaemgzavra.
sazogadoebis ganviTarebis am Tu im etapze aRmocenebuli nebismieri
movlenis srulfasovani Seswavla dros da garemos konteqstSia mxolod
SesaZlebeli. miT ufro, Tu es movlena SemoqmedebiTi xasiaTisaa. qarTu
li dramatuli Teatr-studiis warmoSobac qarTuli kulturis istoriaSi
im etapze, rodesac qveyanam aRadgina damoukidebloba da qarTveli sazo
gadoebis azrovnebaSi damoukidebeli qveynis saxelmwifoebrivi mowyobis,
kulturuli reformis da axali saukunis qarTuli xelovnebis formirebis
era dadga, sruliad kanonzomieri movlenaa da erovnuli kulturis ganvi
Tarebis zogadi tendenciebidan gamomdinareobs.
1918-20 wlebSi gansakuTrebuli ZaliT daisva saqarTvelos politikuri
da kulturuli orientaciis sakiTxi. e. w. Zveli Taobis qarTvelebis `ev
ropizacia~ rom TiTqmis SeuZlebeli iyo, es yvelasTvis naTeli aRmoCnda.
saWiro iyo evropuli msoflSegrZnebis mqone axali Taobis aRzrda. amitom,
yvela erovnuli skola, romelic nacionaluri kulturis da mecnierebis
SeqmnisTvis iyo mowodebuli, evropul modelze aigo.
evropul modelze mowyobilma giorgi jabadaris Teatr-studiam aR
_ 403 _
zarda universaluri tipis ganswavluli msaxiobi, romelic srulad flob
da profesiisaTvis saWiro yvela saSualebas: xmas, metyvelebas, sxeuls. ro
melsac SeeZlo nebismieri Janris speqtaklebSi TamaSi, romelic Tanabari
pasuxismgeblobiT udgeboda didi Tu mcire rolebis Sesrulebas. msaxio
bi, romelic gaizarda klasikur Tu Tanamedrove evropul dramaturgi
aze da, romelmac Tanamedrove qarTuli dramis siaxleebic Seisisxlxorca.
swored am studiaSi aRzrdili msaxiobebisagan dakompleqtda SemdgomSi
rusTavelis Teatris axalgazrduli dasi, romelsac daeyrdno qarTuli
Teatris ori udidesi reformatoris, kote marjaniSvilis da sandro axme
telis Semoqmedeba.
gamoyenebuli literatura:
George Chartolani
Doctor of Art Studies, Professor
Shota Rustaveli Theatre and Film Georgia State University
The life of Georgian culture of 1918-21 is unique. New, genres and forms are created
in arts field. Georgian culture undergoes reformist and often even revolutionary shifts.
During the independence of Georgian state, processes in Georgian arts field cannot
be judged independently from each other, as each sector’s development has changed
and influenced another.
Study of any event, especially the one dealing with creativity, taking place at any
_ 404 _
stage of social development is only possible in the context of time and environment.
Emerging of the Georgian Drama Theater Studio is absolutely natural phenomenon and
is based on general tendencies of development of national culture.
In 1918-20, Georgia’s political and cultural orientation was given special significance.
Therefore, all the schools, created to built national culture and science were construct-
ed according to the European model.
All the fields of art in this period are striving for renewal and set a major challenge
_ raising a generation that will prepare the basis for professional Georgian culture.
Creation of a new school was necessary for theatrical art, because the art of theater
is a collective art and the creation of a performance requires a group of people working
at the same task.
The purpose of the drama studio established in Georgia in 1918 was to carry out all
the important reforms in the Georgian Theater, which would fill the Georgian theater
with professional staff.
The studio founded by Giorgi Jabadari was not only giving a professional education
but also had a theatrical repertory season for 2 years. Theater-studios repertoire was
based entirely on European drama. Theater-studio was in line with its performances in
the socio-political or cultural processes taking place in Georgia. Theater-studio, present-
ing the new European drama, informed the public that the future Georgian theater, as
well as the Georgian art in general, takes its way towards European art.
Giorgi Jabadari Theater studio built according to the European model, raised univer-
sal type of educated actor who had a full command of all the means necessary for the
profession: voice, speech, body and who could play in performance of any genre; an
actor who grew up on classical or modern European dramaturgy.
Afterwards the studio actors formed the core of troupe of Rustaveli Theater. Two
great reformers of Georgian Theater Kote Marjanishvili and Sandro Akhmeteli used this
troupe to base their creative talent on.
The work is fully based on the materials that Georgian press of 1918-21 publishing
about the theater studio and the memories of studio’s former actors.
It is noteworthy that there is not a fundamental thesis, except for my research, in
Georgian art scholarship, about Giorgi Jabadari’s drama studio.
_ 405 _
marine vasaZe
xelovnebaTmcodneobis doqtori, asocirebuli profesori
saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos
saxelmwifo universiteti
_ 406 _
lenebma asaxva hpova zogadad kulturasa da aseve saTeatro xelovnebaSi.
swored am periodSi iqmneba ideur-Sinaarsobrivad da formiT gansxvavebu
li dramaturgia, e. w. `axali drama~, ufro mogvianebiT `inteleqtualuri
drama~, romelic `egzistencializmis~, `absurdis~ winamorbedia. asparezze
gamodian sruliad gansxvavebuli msoflmxedvelobriv_eTikuri poziciebi
sa da mxatvruli stilis mqone dramaturgebi: ibseni, strindbergi, zola,
hauptmani, Cexovi, Soo, meterlinki da sxvebi, romlebic daupirispirdnen
saukuneebis ganmavlobaSi Camoyalibebul tradiciul, Zvel Teatralur
sistemas. axali dramis avtorebma Secvales dramis ara marto forma da
struqtura, aramed problematikac. XIX-XX saukuneebis mijnaze iqmneba ax
ali mimdinareobebi: naturalizmi, simbolizmi, eqspresionizmi, inteleqtu
aluri drama da sxv. axalma dramaturgiam, saTeatro dadgmebsa Tu saSems
ruleblo xelovnebaSi cvlilebebi moiTxova da moitana kidec. upirveles
yovlisa, Cndeba profesionali reJisoris, dadgmis uSualo xelmZRvanelis
arsebobis aucilebloba. reJisoris Canafiqrs, interpretacias, koncef
cias eqvemdebareba speqtaklis Semadgeneli yoveli komponenti: samsaxiobo
xelovneba, mxatvroba, ganaTeba, musika... swored am periodSi, TeatrTan
mimarTebiT Cndeba cneba: ansambluri, sinTezuri xelovneba.
`qarTuli profesiuli reJisura, anu sareJisoro Teatri, iseve rogorc
evropuli, erT saukuneze mets iTvlis. vgulisxmobT imas, rom sareJisoro
Teatrs (zogadad) safuZveli Caeyara XIX saukunis 80-ian wlebSi _ C. kini,
g. kregi, a. apia, an. antuani, o. brami, m. reinhardti, k. stanislavski, vs.
meierholdi...~ (vasaZe m, 2016, gv. 31). msoflio saTeatro rukaze, maT gver
diTaa kote marjaniSvilisa da aleqsandre (sandro) axmetelis saxelebi,
romelTa saqarTveloSi SemoqmedebiTi moRvaweobis dasawyisi, pirveli da
moukidebeli respublikis epoqas emTxveva.
Tbilisi XX saukunis dasawyisSi inteleqtualuri da kulturuli samya
ros erTgvar oazisad iqca. XX saukunis dasawyisidanve ruseTSi politiku
ri areuloba iwyeba, rasac Tan daerTo ekonomikuri dasusteba. amas mohyva
pirveli msoflio omi 1914 w. im xanad, saqarTveloSi, ruseTidan da evropi
danac Zalian didi e. w. `inteleqtualuri nakadi~ Semoedineboda. im epoqis,
evropul Tu rusul kulturasa da xelovnebaSi arsebuli e. w. `avangardis~
yvela mimdinareoba, identurad viTardeboda Tbilissa da saqarTveloSi _
naturalizmi, simbolizmi, impresionizmi, eqspresionizmi, futurizmi da a.
S. Tbilisi iyo iseTive kulturuli centri, rogorc sxva evropuli kul
turuli centrebi. Tbilisi CarTuli iyo msoflio kulturaSi mimdinare
procesebSi da, ufro metic... magaliTad, gasabWoebis Semdeg, Tbilisidan
evropaSi gadaxvewili Zmebi zdaneviCebi ganapirobebdnen evropul da zo
gadad msoflio kulturaSi mimdinare procesebis ganviTarebas. Tbilisi
uSualo monawile iyo evropuli saxelovnebo dargebis mimarTulebebis
ganviTarebisa, rac Zalian mniSvnelovani faqtoria.
saqarTveloSi, saTeatro Ziebebis TvalsazrisiT, 1918-1921 wlebSi sain
tereso viTarebaa. 1914 wels qarTuli Teatris Senoba daiwva da TbilisSi
_ 407 _
mudmivi qarTuli dasi aRar arsebobda, qarTveli msaxiobebi qarTul war
modgenebs, marTalia iSviaTad, magram mainc TamaSobdenen zubalaSvilebis
saxalxo TeatrSi, qarTul klubSi, `tartos~ saxelwodebiT arsebuli ru
suli Teatri ki TiTqmis yoveldRiurad marTavda speqtaklebs. usaxlkarod
darCenili qarTveli saTeatro moRvaweebi sagastrolo turneebs awyobd
nen saqarTvelos sxvadasxva regionSi. moqmedi Teatrebi quTaissa da baTum
Sic arsebobda. im periodis qarTul TeatrSi Zveli da axali Taobis war
momadgenlebi gverdi-gverd moRvaweobdnen da erTad ibrZodnen qarTuli
Teatris aRorZinebisaTvis, Tanamedrove saTeatro xelovnebis damkvidre
bisaTvis. swored im periodSi dramaturgiul moRvaweobas iwyebs polikarpe
kakabaZe. akaki vasaZe wignSi `mogonebebi, fiqrebi~ erT saintereso da mniS
vnelovan faqts ixsenebs. mixeil qoreli quTaisis TeatrSi muSaobda reJi
sorad. axalgazrda polikarpe kakabaZe masTan misula saxlSi da waukiTavs
piesa `sami asuli~. mixeil qorels Seuqia axalbeda dramaturgi, mSvenieri
simbolisturi drama dagiweriao, magaram am areul droSi Cvens mayureb
elSi warmateba ar eqneba. dRes ufro istoriuli dramebi ainteresebTo:
erisTavis `samSoblo~, sumbaTaSvil-iuJinis `Ralati~. aqve aRvniSnavT, rom
ibsenis, hauptmanis, meterlinkis piesebi qarTul TeatrSi pirvelad lado
mesxiSvils daudgams.
1918 wels safrangeTidan TbilisSi, `Tavisufali Teatris~ damaarse
blis, andre antuanis mowafe, reJisori giorgi jabadari brundeba. ja
badari, dramatuli studiis Sesaqmnelad, axalgazrda msaxiobebs agrovebs.
Tavis momaval studias `qarTuli Teatris aRorZineba~ uwoda. giorgi ja
badarma saqarTveloSi myofi saukeTeso Zalebi Semoikriba. Teatr-studiis
mTavari reJisori da sasceno metyvelebis pedagogi Tavad giorgi jabadari
iyo; axalgazrdebi sasceno ostatobas valerian SalikaSvilTan da kote
SaTiriSvilTan euflebodnen, isini studiis damdgmeli reJisorebic iyvnen.
reJisoris asistentebad Saqro beriSvili, vaso yuSitaSvili muSaobdnen;
plastikasa da cekvaSi sergei vakareci da bauer-zaqsi avarjiSebdnen; fari
kaobas z. ciciSvili aswavlida. jabadaris studiaSi axalbedebis gverdiT
TamaSobdnen msaxiobebi: caca amirejibi, aneta qiqoZe, giorgi aradel-iSx
neli, iuza zardaliSvili, mixeil gelovani, mixeil Wiaureli. pirveli wlis
studielebi iyvnen: veriko anjafariZe, elene gurgeniZe, alisa qiqoZe, mix
eil cincaZe, dimitri mJavia, giorgi sarCimeliZe, mixeil xerxeuliZe, miSa
Tuxareli, lado faniaSvili, kote sumbaTaSvili, SoTa aRsabaZe, mixeil
lorTqifaniZe, petre cxakaia, akaki vasaZe da sxvebi. jabadaris studia gan
Tavsebuli iyo `qarTuli klubis~ sadekoraciosa da kulisebSi.
giorgi jabadari antuanis da franguli saSemsruleblo skolis meTodebs
auflebda studielebs. samxatvro Teatris skolagamovlili valerian Sa
likaSvilis leqciebidan axalgazrdebi stanislavskis sistemis elementebs
swavlobdnen. rac niSnavs scenaze qveteqsts, mizans, gamosaxvis saSualebas,
xasiaTs, gardasaxvas, biografiasa da sxva. aqtioruli ostatobis daufle
bas damatebiTi saaTebi eTmoboda. pirvel wels studielebi muSaobdnen:
_ 408 _
gedevaniSvilis piesaze `sinaTle~, eJen bries dramaze `sarwmunoeba~, sum
baTaSvilis `Ralatze~, edmon rostanis `TeTr vaxSamze~ da sxva.
giorgi jabadari cdilobda evropaSi arsebuli Tanamedrove saTeatro
Janrebi da mimdinareobebi qarTul scenaze daemkvidrebina. studielebTan
muSaobis dros safrangeTSi miRebul codnas gadascemda axalgazrdebs. ja
badars gulwrfelad ukvirda, yvelafer axals, modernizebuls saqarTve
loSi dekadentobas ratom arqmeveno. mas magaliTad mohyavda omis Semdgomi
repertuari safrangeTSi, germaniasa da inglisSi, sadac iqmneboda da idg
meboda bries `sarwmunoeba~, jakosis `viTa foTlebi~, meterlinki, vanlen
bergi, rostani da a. S. yvelas rom dekadentebi SevarqvaT, sad mivalTo?
jabadars kargad esmoda, rom axali, Tanamedrove dramaturgia axal gamom
saxvelobiT saSualebebs, xerxebs moiTxovs: msaxiobisagan, reJisorisgan,
scenografisgan. studielebTan da kolegebTan franguli Teatri mohyavda
magaliTad da ambobda, rom Teatraluri tradiciebiT mdidari franguli
Teatri mudmivad siaxleTa ZiebaSia. andre antuanis mignebebzec esaubrebo
da axalgazrdebs. magaliTad, mizanscenebis agebis problemis antuaniseul
gadawyvetaze. antuanma, jer kidev XX s. aTian wlebSi, mizanscenebis ageba
geometriuli da optikuri kuTxidan ganixila da Semdeg daskvnamde mivida,
rom scenaze yvelaze mokle manZili or wertils Soris pirdapiri xazi ki
ar aris, aramed _ mrude, e. i. tempis SegrZneba savaldebuloa aramarto
metyvelebis dros, aramed scenaze moZraobis drosac.
meore wels studiaSi samuSaod mixeil qoreli miiwvies. studielebs
Seematnen: elene cimakuriZe, Salva RambaSiZe da uSangi CxeiZe. reJiso
ris TanaSemwed jabadarma dodo anTaZe miiRo. mixeil qorelma studiuri
muSaoba gamoacocxla. mas, rogorc gamocdil reJisors da xelmZRvanels
upiratesoba hqonda giorgi jabadarTan SedarebiT da male wamyvani figura
gaxda studiaSi. im areul wlebSi giorgi jabadarma ver SeZlo gadaeWra
Teatr-studiis organizaciul-administraciuli, SemoqmedebiTi sakiTxebi.
mas aRarc saxsrebi hqonda, rac SeeZlo, yvelaferi studias Seswira. 1919
wlis bolos, giorgi jabadari Tvalcremliani gamoeTxova studielebs da
safrangeTSi gaemgzavra. jabadaris wasvliT studia, faqtobrivad, daixu
ra. studielebma, amxanagoba daaarses da gastrolebi moawyves aRmosavleT
da dasavleT saqarTveloSi.
1920 wlis aprilSi TbilisSi sagastrolod Camodis moskovis `samxatvro
Teatris~ dasis nawili, vasil kaCalovis da olRa kniper-Cexovas meTauro
biT. maT sagastrolo repertuarSi iyo: Cexovis `alublis baRi~, ostro
vskis `zogjer brZenic Secdeba~, knut hamsunis `aRsavlis karibWesTan~, da
`cxovrebis brWyalebSi~ (kote marjaniSvilis dadgmuli) da scenebi dosto
evskis `Zmebi karamazovebidan~. `mxatelebis~ gastrolebi qarTuli Teatris
moRvaweebs daexmara, eTxovaT damoukidebeli saqarTvelos demokratiuli
respublikis mTavrobisaTvis, dRevandeli rusTavelis Teatris Seno
ba SeesyidaT `qarTuli dramisaTvis~ da dotacia ara Teatris direqci
isaTvis, aramed axlad arCeuli `dramatuli sazogadoebisaTvis~ gadaecaT.
_ 409 _
ruseTidan axaldabrunebuli iyo lado aleqsi-mesxiSvili. akaki faRavam,
momavali `qarTuli dramis~ samxatvro xelmZRvanelma, vaso abaSiZem da
lado mesxiSvilma noe Jordanias sTxoves, qarTuli dramisaTvis saxelm
wifo Teatri ewodebina. am Txovnaze mTavrobis Tavmjdomares upasuxia:
`SesZleben merme, qarTveli msaxiobebi aseTi maRali prestiJis gamarTle
baso?~ (vasaZe ak, 2010, gv. 65).
`qarTul dramas~ Senoba SeuZines. `qarTul dramaSi~ imJamad moR
vawe TiTqmis yvela msaxiobi da reJisori moxvda. maT Soris iyvnen `ja
badarelebic~. reJisorTa dasayrden Zalas swored axalgazrdebi warmoad
gendnen. 1920 wlis oqtombris pirvel ricxvebSi, dRevandeli rusTavelis
Teatris SenobaSi, Salva dadianis `guSindelniT~ gaixsna sezoni. speqtakli
kargad miiRes, magram Semdeg warmodgenebze darbazSi mayurebelma iklo.
mayureblis mizidvis, Semosavlis gamo Teatris xelmZRvaneloba iZulebu
li iyo zedized SeeqmnaT axali speqtaklebi. yovel kviras axal premieras
TamaSobdnen, saxeldaxelod Segrovili trafaretuli dekoraciebiT,
naqiravebi garderobiT. amgvar SemoqmedebiT cxovrebas ki, studiur muSao
bas miCveuli `jabadarelebi~ ver iRebdnen. `axali dramis~ afiSaze amoi
kiTxavdiT: sofokles `oidipos mefe~, valerian gunias `aRlumi~, al. diumas
`margarita gotie~, sardus `madam san-Jeni~, n. SiukaSvilis `simaxinje~ da
`suleli~, senkeviCis `vidre hxval ufalo~, nino nakaSiZis `vin aris damna
Save?~, ioseb gedevaniSvilis `msxverpli~, sandro SanSiaSvilis `ugvirgvino
mefeni~ da `berdo zmania~. repertuaris CamonaTvali naTels xdis, rom `qa
rTul dramaSi~ muSaobdnen rogorc klasikaze, aseve, Tanamedrove evrop
ul Tu rusul dramaturgiaze. aqedan gamomdinare, ra Tqma unda, Ziebebi
mimdinareobda saSemsruleblo xelovnebaSi axali formebisa da xerxebis
misagnebad. `berdo zmanias~ dadgmaze axalgazrda sandro axmeteli miiwvies.
dasis axalgazrdoba imediT Sexvda damwyeb reJisors, romelic sandro
SanSiaSvilis piesas _ `berdo zmania~ _ dgamda. qarTul literaturaSi pir
vel eqspresionistul dramas. misma debiutma warmatebiT Caiara da speqtak
lma kargi STabeWdileba datova mayurebelze.
`berdo zmanias~ repeticiebis periodSi, rodesac SemoqmedebiTi jgufi
mizanscenebze gadavida, reJisorma msaxiobisagan plastikuri moZraobebi
moiTxova. sandro axmetelis repeticiebi mizanscenebze ufro plastikur
wvrTnas hgavda. `msaxiobis sxeuli ise unda metyvelebdes, rogorc sityva~,
_ xSirad umeorebda axmeteli msaxiobebs. reJisori gatacebiT uyveboda
msaxiobebs 1912 wels reinhardtis gastrolebze peterburgSi, mis cnobil
`oidipos mefeze~, oidiposis Semsrulebel sandro moisis samsaxiobo xe
rxebze. gansakuTrebulad gamoyofda oidiposis Tvalebis daTxris scenas.
swored am periodSi eqspresionistuli mimarTuleba yalibdeba xelovneba
Si. germanulma saTeatro eqspresionizmma _ Janrebisa, formebis, xerxebis
TvalsazrisiT, uamravi cvlileba, siaxle, migneba Seitana germanul Te
atralur xelovnebaSi da udidesi gavlena iqonia msoflio Teatris ganvi
Tarebaze. sandro axmeteli mraval saintereso faqtsa da movlenaze esau
_ 410 _
breboda axalgazrda msaxiobebs, imdroindeli peterburgisa da moskovis
Teatraluri cxovrebidan. im periodSi ruseTSi, pirobiTi Teatris mimdi
nareobas saTaveSi vsevolod meierholdi edga. sandro axmeteli cdilob
da, axalgazrdebs warmodgena SeqmnodaT msoflios mowinave Teatralur
mimdinareobebze.
sandro axmetelma mokled gaacno SemoqmedebiT koleqtivs `berdo zma
nias~ miseuli koncefcia. reJisors dekoracia SirmebSi surda gadaewyvita,
magram mxatvarma valerian sidamon-erisTavma ver gabeda mTeli dadgmis amg
varad gadawyveta da ferwerul dekoraciasac mimarTa. dimitri arayiSvilis
musikac ar iyo reJisoris Canafiqris Tanxvedri. moqmed pirTa tansacmeli
simboluric iyo da istoriul-eTnografiulic. mizanscenebSi ufro Canda
principuli erTianoba. masobrivi da calkeuli mizanscenebic bareliefis
principebze aago axmetelma. msaxiobTa metyvelebaSi deklamaciuri kilo
Warbobda. miuxedavad amisa, speqtakli qarTuli Teatris maSindeli cnobi
li dadgmebisgan, gamomxatveli saSualebebiT gamoirCeoda. dadgmis mTavari
Zala, is, rasac warmodgena mihyavda, speqtaklis swori tempo-ritmis monaxva
da moqmedebaSi misi Tanmimdevruli ganviTareba iyo. im periodis qarTul
TeatrSi, amgvari tempo-ritmiT agebuli sxva speqtakli ar arsebobda.
samxatvro Teatri da misi reJisura, SemoqmedebiTi meTodi da `mxatel~
msaxiobTa saxelebi qarTul Teatrsa da sazogadoebaSi, didi avtorite
tiT sargeblobda. gamocdili reJisorebi siamayis grZnobiT nergavdnen
qarTul TeatrSi samxatvro Teatris `realizms~, `ganwyobas~, `pauzebs~,
repertuars. rac mTavaria, garkveul piesebs samxatvro Teatris mizan
scenebiTac dgamdnen. sandro axmeteli ki SemoqmedebiTi originalobiT
gansxvavdeboda, magram mxatvruli principebi jer ar hqonda daxvewili. mis
pirobiT-simbolistur speqtakls Canafiqris saxe ufro hqonda, amitomac
praqtikaSi srulyofilad ganxorcieleba gauWirda. amasTan, maSindeli `qa
rTuli dramis~ dasis umravlesoba yovelive axls eWvis TvaliT uyurebda.
Teatris xelmZRvanelobam sandro axmetels cagarelis _ `rac ginaxavs,
veRar naxav~ _ axal dekoraciebSi aRdgena daavala. speqtaklma veraferi
SesZina damwyebi reJisoris saxels da arc Tavad axmetelma iSroma bevri
mis aRsadgenad. marjaniSvilis `qrTuli dramis~ TeatrSi misvlamde, sain
tereso axalgazrda reJisoris s. axmetelis moRvaweoba qarTul TeatrSi
droebiT Sewyda.
qarTul reJisuras umaRlesi ganaTleba, specialuri codna, samxatvro
Teatrsa Tu evropis TeatrebSi xangrZlivi muSaobiT mopovebuli gamoc
dilebac hqonda. magram man ver SeZlo qarTuli Teatri srulad amoeyva
na provincializmis Waobidan da mieniWebina misTvis maRali profesiuli
kultura. saamisod, reJisurisa da mxatvruli koleqtivis niWi da pira
di gamocdileba ar iyo sakmarisi, saWiro iyo sazogadoebriv-politikuri
mxardaWerac. qarTuli Teatri, faqtobrivad, saxelmwifoebrivi zrunvis
gareSe arsebobda da misi `meurvec~ _ axlad arCeuli dramatuli sazoga
doebac, `qarTuli dramis~ SemoqmedebiT sakiTxebSi ar ereoda.
_ 411 _
samwuxarod, saqarTvelos pirveli respublikis samTavrobo struqture
bis warmomadgenlebi kargad ver acnobierebdnen saTeatro xelovnebis
mniSvnelobas. dafinanseba Zalian mwiri iyo. ufro metic, maT saqarTve
loSi (1919 w.) zaqaria faliaSvilis pirveli operis _ `abesalom da eTer
is~ _ Seqmnis da dadgmis mniSvnelobac ver gaaanalizes da gaacnobieres...
dadgma xelisSemSlel pirobebSi ganxorcielda da teqnikurad auwyobeli
speqtakli Ramis or saaTze dasrulda. imdroindel ganaTlebis ministris
moadgiles ganucxadebia: `mTel qarTul Teatrs baletis erTi nomeri
mirCevniao~ (vasaZe ak, 2010, gv. 57). am fraziT, man damoukidebeli saqa
rTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis damokidebuleba gamoxata
qarTuli xelovnebisadmi. amisdamiuxedavad, SeiZleba davaskvnaT, rom 1918-
1921 wlebis qarTuli TeatrSi evropulis msgavsad, Ziebebi mimdinareob
da, rogorc saSemsruleblo xelovnebaSi, aseve dramaturgiaSi. Camoyal
ibda studia, romelSic pirveli profesionali reJisorebi da msaxiobebi
aRizardnen. es ki, ra Tqma unda, kargi baza iyo ruseTidan saqarTveloSi
dabrunebuli, Tanamedrove qarTuli Teatris reformatoris, sareJisoro,
ansambluri, sinTezuri Teatris Semqneli kote marjaniSvilisaTvis.
gamoyenebuli literatura:
Marine Vasadze
Doctor of Art Study, Associate Professor
Shota Rustaveli Theatre and Film Georgia State University
Like the European, Georgian professional directing or the so-called `director’s the-
ater~ is more than a century old. This implies that in general, the `director’s theater~
was founded in the 1880s _ Ch. King, G. Craig, An. Antoine, O. Brahm, M. Reinhardt, K.
Stanislavski, V. Meyerhold. On the global theatre map, these names are accompanied
_ 412 _
by those of Kote Marjanishvili and Sandro Akhmeteli whose artistic pursuits started
simultaneously with the birth of the first independent Georgian Republic.
At the beginning of the XX century, Tbilisi had turned into an oasis of intellectual
and cultural world. At the same time, Russia started to experience political turmoil,
accompanied by the overall economic downfall and followed by the start of the first
World War in 1914. During those times, Georgia and Tbilisi were receiving strong `in-
tellectual currents~ from Russia and Europe, absorbing and developing the same avant-
guardist trends, that existed in the contemporary Europe and Russian culture and art _
impressionism, naturalism, impressionism, expressionism, symbolism, futurism and the
like. Like other European centres of culture, Tbilisi was a cultural centre, participating
in the global cultural processes and moreover, contributing to them. Tbilisi was an inte-
gral part of the development of European artistic genres, which is an important factor.
Historical-typological and dialectic methods used for the analysis allowed analysing
what kind of theatrical experiments were taking place in the contemporary Europe,
Russia and Georgia.
World War I (1914-1918) brought not only physical and moral suffering to people
but resulted in economic hardships. People were protesting, many took to the streets
and artists depicted these processes in their works. Many welcomed the October Rev-
olution as a salvation, a liberating event. In some European countries, (f. e. France,
Netherlands), governments systems were changing. Likewise, the Russian Empire was
starting to shake under the pressure of forthcoming changes accelerated by the war.
Hence, Georgia being a province of the Russian Empire at the time, famous Georgian
poets, writers, directors and other representatives of culture, welcomed the changes
with certain eagerness, much as it happened in Russia. However, many realised their
mistake quite soon and either emigrated to foreign countries or stayed and were im-
prisoned or executed after Sovietization.
Unfortunately, representatives of the first Georgian Republic government did not ap-
preciate the importance of theatre art, allocating meagre finances to it. Moreover, they
were not able to grasp the importance of staging the first Georgian opera `Abesalom
and Etheri~ by Zaqaria Paliashvili in 1919. Despite these obstacles, in 1918, former pupil
of Antoine and a recent returnee from France, Giorgi Jabadari and `MKHAT~ alumnus
Valerian Shalikashvili, established a drama studio in Georgia. The academic repertoire,
theatre genres and forms applied in directing, acting and scenography were identical to
those existing in Europe and Russia.
Around the time, Sandro Akhmeteli starts his first directing acts and the greatest
director of all the times and of global importance, Kote Marjanishvili, returns from
Russia. It was Kote Marjanishvili, jointly with great Georgian actors and directors, who,
on the basis of the first promotion of the drama studio, built the phenomenon that is
called `Georgian Theatre~ today.
_ 413 _
laSa CxartiSvili
xelovnebaTmcodneobis doqtori, asistent-profesori
saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos
saxelmwifo universiteti
_ 414 _
es kote marjaniSvilisa da sandro axmetelis SemoqmedebaSi gamovlinda. es
Ziebebi sabolood politikuri porcesebis _ represiebis dawyebis Sedegad,
1933 wels dasrulda.
1917 wlis 30 aprils gaimarTa msaxiobTa yriloba profesiuli kavSiris
dasaarseblad. yrilobas uZRveboda al. wuwunava, Tavmdjdomared airCies
kote andronikaSvili. Sedga 1917-1918 wlebis sezonis samuSao gegma. yri
lobam reJisorad moiwvia val. SalikaSvili. seozni gaixsna val. SalikaSvi
lis piesiT `gadaWrili muxa~.
1918 wels aleqsandre wuwunavam Seadgina saxelmwifo dasi, romelsac
daeniSna Tviuri xelfasi. am faqts manamde mosamzadebeli samuSaoebi uZ
Roda, romelsac aleqsandre wuwunava xelmZRvanelobda, xolo 1920 wlis
4 ivliss Seikriba dramatuli sazogadoebis reJisorTa kolegia. kolegiis
SemadgenlobaSi Sediodnen: lado mesxiSvili, aleqsandre wuwunava, akaki
faRava, mixeil qoreli da aleqsandre axmeteli. sxdomas uZRveboda ale
qsandre axmeteli. kolegiam ganixila repertuaris sakiTxi. Teatris is
torikosi, vasil kiknaZe wers: `kolegiaze daasaxeles 40-mde piesa. saocrad
ekleqturi iyo es repertuari, yvelaferi erTad iyo Cayrili. es ki suraTs
xatavs ra mdgomareobaSi iyo maSindeli Teatri~ (kiknaZe, 1986, gv. 69).
1917 wels vaxtang garikma gamoqveyna werili `xelovneba Tavisufal saqa
rTveloSi~. es werili erTgvari programuli xasiaTis kvlevaa im periodis
qarTul xelovnebaSi mimdinare procesebze. Teatrze is werda: `es iyo erT
gvari saxli, sadac qarTvel adamians esmoda qarTuli ena, xedavda Tavis
winaparTa gmirul saqmes da naTlad grZnobda samSoblos suliskveTebas~
(`saqarTvelo~ #4, 1917), magram istoriulad am ucilobelma misiam qaTuli
Teatri CamoaSora esTetikur problemebze zrunvas. igi iyo saganmanaTleb
lo, iyo cxovrebis sarke, socialur-erovnul moZraobaTa talRaze, magram
ar ecala ezruna stilur mravalferovnebaze.
damoukidebelma saqarTvelom memkvidreobad miiRo iseTi Teatri, rome
lic ibrZoda ganaxlebisTvis. eZebda krizisuli movlenebidan Tavis daRw
evis gzas.
damoukidebeli saqarTvelos periodSi saqarTvelo mravalpartiul
qveyanas warmoadgenda. TeatrSi ki iwyeboda axali brZolis talRa _ re
Jisuris damkvidrebisTvis. am periods daemTxva pirveli profesionali
reJisorebis mosvla qarTul TeatrSi, romlebic cdilobdnen axali es
Tetikis damkvidrebas, rac Janrobriv mravalferovnebasTan erTad, meTod
ologiur reformebsac gulisxmobda TeatrSi. reJisuris xelovnebas unda
Caenacvlebina TeatrSi gamefebuli msaxiobis instituti, rac ar iyo ioli.
yvela msaxiobs Tavisi mxardamWeri hyavda mTavrobaSi, reJisorebsac Ta
vianTi favoritebi politikosTa Soris da maTi politikuri simpaTiebic
erTmaneTisgan gansxvavdeboda. am gemovnebisa da simpaTiebis gansxvavebu
lobam bevri problema Seqmna TeatrSic. erTaderTi razec axali Taobis
reJisorebi Tanxmdebodnen _ reJisuris institutis dominantoba _ iyo. am
itomac Teatrs ar hqonda erTiani, sistemuri, Tanmimdevruli mxatvruli
_ 415 _
saxe. `am did moZraobaSi istoriam reJisors daavala garTulebuli Te
atraluri cxovrebis meTauroba. qarTvelma reJisorebma uyoymanod miiRes
es istoriuli misia. saqmis warmatebas mravali faqtori uSlida xels: mZime
materialuri pirobebi, ubinaoba, saxelmwifosgan gulgriloba, gadasawyve
ti iyo mravali SemoqmedebiTi, organizaciuli da aministraciuli proble
ma..~ (kiknaZe,1982. gv. 133).
1917-1918 wlebis sezonSi daidga n. SiukaSvilis `suleli~, a. cagare
lis `rac ginaxavs veRar naxav~, u. Seqspiris `Wirveli colis morjuleba~,
g. hautmanis `meetle henSeli~, l. andreevis `dReni Ceni cxovrebisa~, v.
gunias `aRlumi~ da `da-Zma~, g. sundukinis `pepo~, yazbegis `qeTevan wame
buli~. momdevno sezonebze repertuarSi gaCnda l. tolstois `cocxali
leSi~, h. heirmansis `imedis daRupva~, sofokles `oidipos mefe~, `anti
gone~, i. gedevaniSvilis `msxverpli~, S. dadianis `guSindelni~, b. lavre
nievis `rRveva~v. kirSonis `puri~, u. Seqspiris `makbeti~, e. toleris `ka
ci-masa~,h. ibsenis `nora~, h. hauptmanis `hanele~, s. SanSiaSvilis `berdo
zmania~ da sxva mravali.
1918-1921 wlebis qarTuli Teatris repertuaris Seswavlisas ixateba
suraTi, romelic politikuri cxovrebis erTgvar anarekls warmoadgens.
repertuars aklia erTiani koncefcia, saerTo Tematika, erTi ideis garSe
mo gaerTianeba. sxvadasxva reJisori sxvadasxva problemaze svams aqcents.
samagierod inergeba axali xedva Teatris ganviTarebisa, romelic Semdgom
periodSic gagrZelda.
damoukidebeli saqarTvelos Teatris repertuari mravalferovani iyo,
ara mxolod avtorTa TvalsazrisiT, aramed Janrobrivadac. am periodSi
vxvdebiT qarTul, dasavleT evropul da rusul Tanamedrove da klasikur
piesebs. Janrobrivad ki: tragediebs, yofiT dramebs, socialur komediebs,
vodevilebsa da farsebs. maTgan bevri saeWvo mxatvruli xarisxis nawarmoe
bia, Tumca vxvdebiT gamorCeul avtorebs mniSvnelovani piesebiT.
mniSvnelovania, rom damoukidebeli saqarTvelos periodis TeatrSi
iWreba modernistuli stili. am mxriv, gamorCeulia 1919 wels dadgmuli
i. gedevaniSvilis `sinaTle~, romelasc faro gamoxmaureba moyva presaSi.
speqtaklze sazogadoebaSi araerTgvarovani azri Seiqmna, rac gamowveu
li iyo aqamde uCveulo Teatraluri stiliT, axleburi ganaTebiT, sce
nografiiT da musikaluri gaformebiT. rac yvelaze mTavaria: speqtakli
gamoxatavda damoukidebeli saqarTvelos periodSi arsebul politikur da
SemoqmedebiT qaoss.
mniSvnelovani movlena iyo 1920-1921 wlebis saTeatro sezonSi mixeil
qorelis mier ganxorcielebuli Salva dadianis `guSindelnis~ dadgma. es
iyo am piesis pirveli scenuri interpretacia, romelic warmatebuli aR
moCnda da es warmateba TiTqos saukuneebia Tan sdevs mas.
S. dadianis `guSindelniT~ gaixsna 1920-1921 wlebis qarTuli Teatris
sezoni. speqtaklis Sesaxeb dodo anTaZe (SemdgomSi cnobili reJisori) wer
da: `speqtaklSi monawileobdnen Cveni saukeTeso Zalebi, romlebmac Sesan
_ 416 _
iSnavad gaiTamaSes es niWieri komedia. msaxiobebi TamaSobdnen mondomebiT,
Sewyobilad. ansambluroba am speqtaklSi sasvebiT iyo miRweuli. sasacil
oni iyvnen da Tan gulsitkivils iwvevdnen scenaze gansaxierebuli perso
naJebi, zedmiwevniT realisturad ixateboda mayureblis win Cveni soflis
yofa-cxovreba, misi Wir-varami, moqmedeba mkivrclad viTardeboda, gaismo
da moxdenili dialogi, yoveli moqmedi piri misTvis damaxasiaTebeli eniT
gadmogvcemda Tavis gancdebs da fiqrebs. speqtakls etyoboda mcodne re
Jisoris xeli. ara marto msaxiobTa SesrulebaSi, maT cxovel urTierToba
Si, aramed mraval wvrilmanSic igrZnoboda mixeil qorelis dakvirvebuli,
gemovnebiT aRsavse reJisoruli manera, dadgmis stili harmoniulad Sewyo
bili iyo TviT piesis bunebasTan, mas axasiaTebda simsubuqe da sisadadave,
simkvircxle da Tbili, odnav sevdiani iumori. msaxiobebi SesaniSnavad Ta
maSobdnen..~ (anTaZe, 1962, gv. 82).
Salva dadianis aranaklebi gamoxmaureba da warmateba hqonda sandro
axmetelis mier dadgmul simbolistur-eqspresionistul piesas `berdo
zmania~. piesa aleqsandre (sando) SanSiaSvilma 1916 wels dawera. is 1920
wels daidga. speqtaklma didi rezonansi gamoiwvia, rac mravali faqtoriT
iyo ganpirobebuli. speqtaklSi dadgmis sruliad qarTuli TeatrisT
vis sruliad axali, gansxvavebuli stilistika gamoikveTa. am speqtaklSi
s. axmeteli eZebda Zlier pirovnebas, romelic ebrZvis arsebul situacias.
mogvianebiT s. axmeteli e.w. `gmirul-romantikul~ Teatrs qmnis, romelic
Tamamad SegviZlia vTqvaT, rom koncefciiT politikuri, xolo formiT
nacionaluri (qarTuli) Teatri iyo. misi speqtakli politikur procesebs
exmianeboda da asaxavda im realobas, rac damoukidebeli saqarTvelos pe
riodSi iyo. s. axmetelma am speqtakliT garkveuli gardatexa moaxdina Te
atrSi: `gadalaxa dekoraciuli Sabloni, man moSala rampa ise, rom scena
da parteri gaaerTiana. scena gaanaTa ara rampidan, aramed maRlidn, ramac
kidev ufro gaaZliera scenis iluzia~ (kiknaZe v, 1982, gv. 150). litera
turis kritikosis Salva afxaiZis TqmiT, `es iyo srulaid axali sityva
Cvens saTeatro xelovnebaSi. scena pirvelad amRerda musikiT, artistma
pirvelad igrZno Tavisi sxeuli, rogorc SemoqmedebiTi masala. am speqtak
lSi s. axmetelma pirvelad Seamzada niadagi CvenSi sinTezuri Teatris Se
qmnisTvis. igi gamoCnda, rogorc monumenturi Teatris ansamblis da ara
individuauri Teatris vizioneri~ (kiknaZe v, 1964, gv.12). speqtaklma azrTa
sxvadasxvaoba rom gamoiwvia, bunebrivi iyo imitom, rom angrevda Teatra
lur Stampebs, qmnida axal, gansxvavebul Teatrs, ucxo iyo Tavad Janric _
simbolizmi. amave speqtaklze msaxiobi uSangi CxeiZe werda: `gansxvavdebda
imJamindeli mTeli qarTuli Teatrisgan, kargad organizebuli da gamar
Tuli masiuri scenebiT, msaxiobebis TamasSi gansakuTrebuli yuradReba
hqonda miqceuli maTi moZraobis plastikurobas, Jests da saerTod maTi
TamaSis garegnul formas, rac Tu ar vcdebi ufro pirobiTi iyo, vidre
sxva dadgmebSi. speqtaklSi Setanili iyo agreTve cekvebi. es speqtakli
axal elfers atarebda. es iyo mkveTri Suqi siaxlis~ (CxeiZe u, 1975, gv. 67).
_ 417 _
azrTa sxvadasxvaobis mizezs sainteresod xsnis msaxiobi da reJisori akaki
vasaZe, romelic Tavis mogonenebSi wers: `es piesa, maSin, uCveulo for
miT dawerili mogveCvena. ver mivxdiT, rom saqme gqvonda eqspresionistul
dramasTan qarTul literaturaSi. sandro axmeteli am dadgmiT cdilobda
eCvenebina CvenTvis da raRac warmodgena mainc gqvonoda msoflios Teatra
lur mowinave mimdinareobebze.~ (vasaZe ak, 1974, gv. 107).
aranaklebi cvlilebebi ganxorcielda saopero reJisuraSi. am cvlile
bebs saTaveSi sandro axmeteli edga. misi reformatoruli xedva gamovlinda
dimitri arayiSvilis operis `Tqmuleba SoTa rusTavelze~ dadgmaSi. maSin
deli presa werda, rom axmetelma `sruliad axali mizanscenebi Semoitana,
gundis Cacmulobac sxvagvari iyo, ufro daaxloebuli qarTul yaidasTan.
saqebaria s. axmetelis dakvirvebuli muSaoba da sasceno gemo~ (`Teatri
da coxvreba~, 1920, gv.15). amave speqtaklze meore recenziac gamoqveynda,
romelSic reJisors madlobas uxdian originaluri dadgmisTvis (`Teatri
da cxovreba~, 1920, gv.14). swored am periodSi, s. axmetelisave sicocxleSi
mis mimarT gaCnda epiTetebi: `originaluri~, `erovnuli~, `novatoruli~...
damoukidebeli saqarTvels periodis Teatrs da Seqmnil politi
kur-SemoqmedebiT qaoss ase afasebs Teatris istorikosi vasil kiknaZe: `XX
saukunis dasawyisidan axal qarTul sabWoTa Teatramde ganfenili dro
rTulia ara marto politikuri da Rrma socialuri ZvrebiT, winaaRmde
gobebiT, sxvadasxva socialuri fenis dapirispirebiT, aramed daZabuli
kulturli cxovrebiTac. Teatris ganviTarebis gzac zigzagobrivia da
masSi sacnauri TviT cxovrebiT nakarnaxevi procesebi. am periodSi gansa
kuTrebiT aRsaniSnavia reJisuris warCineba da misi brZola Teatraluri
azrovenebis axli formebis damkivdrebisaTvis~ (kiknaZe v, 1982, gv. 155).
swored am brZolis magaliTia 1918 wlis saqarTvelos parlamentis 50-e
sxdomis gamosvlis Canaweri, sadac saTeatro sakiTxebi ixileboda (sxdoma
Janrebze kamaTs mieZRvna). parlamentis wevri iyo Jurnalisti, politikosi
da reJisori sandro axmeteli. am Canaweridan irkveva, aleqsandre lomTa
TiZe winaaRmdegi iyo TbilisSi operetis Teatris gaxsnis, romelsac didi
winaaRmdegobas uwevda sandro axmeteli: `ratom ar gindaT, rom demokra
tiam simRera gaicnos? me SemiZlia vismino farsi, vismino drama da amave
dros opereta, komikuri ram. ratom ggoniaT, rom opereta garyvnilia?
ratom SeiZleba drama iyos Tavisufali gadasaxadidan da opereta ara? rac
Seexeba imas, rom balets daedos gadasaxdi: es ufro gasakviria CemTvis, miT
ufro, rom baleti iseTive saWiroa Cveni aRzrdisTvis, rogorc drama da
opera. baleti imitom xom araa miuRebeli TqvenTvis, rom igi qoreografi
uli moqmedebaa, xolo dramasa da operetaSi laparakoben da mRerian?~
(kiknaZe v, 1986, gv.43). am brZolaSi maSin sandro axmetelma gaimarjva, ken
Wisyris Sedegad operetis ganmartebaSi amoiSala sityva garyvnili. aseve
baleti da opereta gaTavisuflebulda gadasaxadidan.
damoukidebelma saqarTvelom memkvidreobad miiRo iseTi Teatri, rome
lic ibrZoda ganaxlebisaTvis, eZebda krizisuli movlenebidan Tavis daRw
_ 418 _
evis gzebs. `TiTqos ucnauri ram xdeba! qarTvel xalxs ausrulda risTvi
sac ibrZoda, sisxls Rvrida, ocnebobda da ai, uceb qveyana TiTqos daibna,
gaognda, moumzadebeli aRmoCnda damoukideblobisTvis. metad rTuli iyo
qveSevrdomuli fsiqologiidan gaTavisufleba, erovnuli konsolidaciis
miRweva, radgan sazogadoeba sxvadasxva poziciaze aRmoCnda, magram erSi
ar Canda yvelaze didi idealebi, ris gamoc unda gaerTianebuliyvnen~ _
werda vasil kiknaZe 2001 wels gamocemul wignSi `qarTuli dramatuli Tea
tris istoria~ (t. 1, gv. 437). samwuxaroa realobaa, rom istoria meordeba,
vinaidan 1991 wels, roca saqarTvelom kvlav moipova damoukidebloba da
gaxda Tavisufali, qarTuli Teatri kvlavac inerciiT agrZelebda meta
foris eniT diqtaturaze saubars, maSin, roca saqarTvelos saxelmwifom
sruli Tavisufleba moipova. qarTuli Teatris winaSe 1918-1921 wlebSi da
1991 welsac Teatrs gauWirda aqtualuri Temebis moZebna, axali mxatvru
li problemebis da formebis moZieba, rac gacilebiT mnSvnelovani iyo,
vidre inerciiT TavisuflebisTvis brZolis idea metaforis eniT.
damoukidebeli saqarTvelos pirobebSi politikur-SemoqmedebiTi qao
sis paralelurad, qarTul TeatrSi ganxorcielda Semdegi pozitiuri mov
lenebi:
1. Camoyalibda saxelmwifo qarTuli dasi (1918 w.);
2. TeatrSi movida profesional reJisorTa pirveli Taoba (1917 w.);
3. momavali profesionali kadrebis aRzrdisTvis Seiqmna sasceno xe
lovnebis studia da Catarda pirveli misaRebi gamocdebi (1918 w.);
4. Seiqmna da scenaze daidga pirveli qarTuli operebi, romelmac
tradicia daudo reJisorulad gaazrebuli saopero dadgmebis tradicias
(1918-1920 ww.);
5. ganxorcielda araerTi SemoqmedebiTi eqsperimenti.
gamoyenebuli literatura:
_ 419 _
Lasha Chkhartishvili
PhD in Arts, Asistant Professor
Shota Rustaveli Theatre and Film Georgia State University
New stage of theatre’s history starts in 1918, it was called Georgian drama theatre.
Processes going through that period were really tough and diverse. Political chaos and
multi-party confrontation was a barrier for uniting the national consciousness. People
became unaccustomed to sovereignty for centuries so adaptation to new environment
was very hard.
Before the sovereignty was declared, the first Georgian professional reformist the-
atre directors were : Al. Tsutsunava, Mikh. Koreli, Val. Shalikashvili, Ak. Paghava, and
others. The experimental researches took place in 1918-1921 as well.
The main subjects of our research is finding answers to questions such as: what did
the theatre gain from the sovereignty? Did it cause any kind of development of the the-
atre? What kind of crucial activities have been detected and what was the reason for
that? What kind of base did these activities create for new Georgian theatre? During
research we discovered that in that period rather than solving aesthetic problems, the-
atre had already become political tribune. Multi-party and inner contradictions really
became obstructive for unification around common idea. V.Garick published a letter:
`Art in Free Georgia~ in newspaper: `Georgia~ in 1917. This letter is a kind of program
modelled type of research about ongoing processes of Georgian art in that period. That
is what he was writing about theatre: `It was like a house, where a Georgian could
hear the Georgian language, could see his ancestors’ heroism and clearly feet aspiration
for homeland~, but according to history the above mentioned mission kept Georgian
theatre apart from caring about aesthetic problems. It was educational, was a mirror
of life, was on the top of social-national movement but didn’t have spare time to think
and care about stylistic diversity.
Independent Georgia received the theatre as a heritage. The theatre had been
fighting for renovation, was searching for the right ways of critical situations. The first
generation of the professional directors stepped in the theatre in that current period
they were fighting to establish the new theatre. This battle was not easy, it was fol-
lowed by resistance.
In the process of researching Georgian theatre repertory of 1918-1921, we have the
clear reflection of the political life of that period. The repertory has a lack of thematic
wholeness, unification around one main idea. Each director focuses on different prob-
lem. On the other hand, new theatrical vision was being implemented and this process
was long-term.
_ 420 _
The modern style breaks in the Georgian theatre in the period of sovereignty. The
best example is `Light~ directed by I.Gedevanishvili in 1919 which was followed by huge
response in media. Contrastive thoughts had been spread in the society about this play
that was caused by the unusual, unique theatrical style for that period, by the modern
stage lighting, by scenography and music. The most important thing to mention is that
the play was expressing political and creative chaos existing in the period of indepen-
dent Georgia.
_ 421 _
Anar Yerkebay
PhD in Art History, Associate Professor
Kazakh National Arts Academy named after T. Zhurgenov
The period that entered the history of Georgia as the period of independence of
the Georgian Democratic Republic covers 1918-1921. During this short but historically
important period, there have been changes not only in the political, social, but also
in all thee spheres of spiritual and cultural life of the country. The long-term scenic
art of Georgia, despite the difficult situation in the country, continued to work and
develop new trends in art. One of these centers was the Georgian Drama Society,
which organized a theater studio that was headed by the renowned Georgian director
Giorgi Jabadari, who had returned from France. G. Jabadari staged the `The Faith~ by
E. Brieux, `The White Dinner~ by E. Rostand, `The Treason~ of A. Yujin-Sumbatoff and
others. Although the studio existed for only two years, during this time, it revealed a
galaxy of talented young actors and contributed to its creative growth. From this studio
came the famous later masters of the Georgian theater like Veriko Andjaparidze, Ush-
angi Chkheidze, Dodo Antadze, Akaki Vasadze, Shalva Gambashidze, Mikhail Gelovani
and others (Kiknadze, 1982, p. 184).
In October 1920 in Tbilisi, director A.Pagava and the playwright N.Shiukashvili assem-
bled the troupe and opened the season of the State Drama Theater with Shalva Dadiani’s
play `Yesterday’s~ directed by M.Korelli. In 1920, director Sandro Akhmeteli staged the
experimental play `Berdo Zmania~ based on S. Shanshiashvili’s play. Even then Akhmeteli
tried to realize the most important of Fuchs’s ideas _ the design of scenic space with the
help of architectural and pictorial forms. For the director was the main desire to merge
into one whole the word and the plastic of the actor, artistic design, choreography,
rhythm, music and light. It was also important to create actors’ ensemble, because the
expressive folk scenes acquired tremendous importance in the play. In February 1921, the
Bolsheviks came to power and a new era began. But, the independence of the country
in 1918-1921 prompted theatrical art to speak in a new way.
The second independence of Georgia from Russia came in 1991.
The collapse of the Soviet Union was one of the most significant events of the late
XX century. Many countries gained sovereignty, a new era of history began. For coun-
tries that were in the conditions of forced integration for 70 years, the opportunity was
opened to declare the world community themselves as new, independent, democratic,
secular states. With the gaining of independence, each of the states of the former USSR
expanded its cultural borders, established cultural ties with the near and far abroad.
International theatrical festivals were held not only with the participation of rep-
resentatives of post-Soviet countries, but from Europe and America. Theatrical groups
have significantly expanded the opportunity to participate in international events.
_ 422 _
For today, festivals, competitions and other cultural projects that are the objects of
cultural cooperation, realize their potential, using all the traditions of building a trade
dialogue. In comparison with the Soviet period, in modern times, cultural cooperation
goes hand in hand with democratic transformations in the country and global integra-
tion processes. Since the 1990s, a new stage in the development of a humanitarian
dialogue is beginning, which based on long-term traditions of cultural cooperation.
Creative relationships between Georgia and Kazakhstan are developing intensively in
recent years. At festivals in Almaty and Astana, the audience got acquainted with the
colorful theatrical art of Georgia. The art of Georgia as a country which is not a part of
the CIS, quickly absorbed the Western vector of development and joined the European
festival movement. Today in Georgia there are several major world-class festivals and
various international theater projects are being realized.
One of such festivals is the Tbilisi International Theater Festival, held since 2009, which
unites creative artists and paves the bridge between the theatrical art of Europe and Asia.
The main program of the Tbilisi International Theater Festival is the Georgian Show
Case, which aims to integrate the national theater into the world cultural space. In
addition, this festival opens new opportunities for theatrical figures in the exchange of
experience, coproduction of plays with foreign colleagues, etc. The program of the fes-
tival presents not only new productions, but also a new drama, modern choreography,
creative experiments.
Indeed, the Georgian Show Case perfectly performs its role. Foreign guests and
festival participants, directors, producers and managers inspire this program and upon
their arrival in their countries they implement plans for cooperation with their Georgian
colleagues. This contributes to creative progress, the development of competitiveness
among national theaters. Therefore, the practical significance of this program is enor-
mous (World Festivals., 2017., p. 432).
The Kazakh theaters have not yet participated in the theater festivals in Georgia, but
theater critics plays an important role in the connections between the two countries’
theaters. Kazakh theater critics several times took part in the unique Georgian Show
Case program and witnessed interesting productions.
We noticed that the Georgian theater, which has rich centuries-old traditions during
the years of independence, has mastered new vectors of development, new stage sty-
listics, and opened new names. We had the opportunity to watch the performances of
world famous stage masters like Robert Sturua, Rezo Gabriadze, as well as Levan Tsuladze,
David Doyashvili, Dato Tavadze, Mikhail Charkviani, Irakli Gogia and other directors.
I especially want to mention a young 25-year-old director David Tavadze, who is
already well known not only in Georgia, but also abroad. His staging of `Prometheus:
25 years of Independence~ represents the history of Georgia through eight charac-
ters-symbols. On the stage, four guys and four girls of the same age of independence
tell their stories. Each of the characters is chained, as if the hero of the ancient drama
Prometheus. A bold decision of political tragedy gives answers to many questions of
modern spectators.
_ 423 _
It is interesting that the age of the characters and the years of independence of
the country coincide with each other. The young people on the stage are the new
generation of a new country in which it is necessary to grow and develop, to form and
become an independent person. Their main question is to find the line between human
freedom and independence of the country. Did independence really bring the freedom
that is necessary for the spirit of mankind? Is the person independent, independent
from the circumstances, from any social regime, from the social burdens of life? Or
a person is like in the myth of Prometheus, who is a symbol of proud and rebellious
humanity, despite the fact that no elemental forces of nature or spirit are afraid of
him, yet the freedom of the spirit is still chained to the rock? Whatever you say, every
myth grew out of reality and still nourishes it. These questions and answers to them
became the main leitmotif of Dato Tavadze’s performance.
The author and the director of the play is playwright David Gabunia. Set designer
_ Keti Nadibaidze. Actors: Magda Livanidze, Kato Kalatozishvili, Yako Chilaya, Keta Shat-
irishvili.
Through the fate of modern heroes of the play theater rises to understanding peo-
ple’s tragedy, to explain the moral sources of their historical destiny, finding along the
way great strength and certainty of social analysis. In the play, the struggle of world-
views, the struggle of characters, temperaments, the struggle of good and evil in the
soul of a person are firmly tied to a specific period of people’s history _ the last 25
years of the country. In the development of the action of the play the characters them-
selves note in passing time milestones of rising events. The director and actors, first of
all, are interested in the turning points of the heroes’ fate, from which it is necessary
to draw deep moral and emotional lessons.
On the stage, two white walls, which restrict freedom to young people, create a
dead-end situation. Actors act in the role of victims of modern history and spectators,
who coolly and indifferently look at the spiritual and physical sufferings of their contem-
poraries. Each of the actors is a person, a society. Separating from the general mass,
each of them tells its story, its attitude to what is happening around, its perception of
contemporary events. And the garbage scattered on the floor _ cut polyethylene material
gives an association of public garbage, which seems to be the right things, but at the
same time they can’t be used, thrown out, trampled into the mud. The life of characters
as these cellophane pieces, the strength of which is tested throughout the scenic time.
Despite the very free scenic composition of the material, it faithfully conveys the
spirit of modernity, the atmosphere of today’s condition of society, the history of
independence. D. Tavadze remains faithful to the emotional elements of the modern
theater. He continues to search for a bright artistic spectacle, where the increased
emotionality of the action of a subordinate is clearly organized rhythmic score of the
play, where a combination of a major directorial smear with precise and labeled actor’s
work in the purposeful interaction of the director’s will with the creative aspirations of
the artist.
The director puts the actor in such scenic conditions, in which he is most expressive
_ 424 _
and widely distributed with the spatial environment, extracting from each plastic paint
a performance of maximum artistic content. And where the director’s intention falls on
the bright actor’s individuality of the performers, bright modern characters, heroes of
our times and the history of independence are born.
The ability of the director to extract maximum emotional content from each scenic
situation and with amazing ease to instantly switch the action of the performance to
the most contrasting in the heat of feelings game pieces, manifested in this perfor-
mance with exhaustive completeness and strength. D. Tavadze subordinates the entire
visual structure of the play to the disclosure of internal conflicts and shocks. Every de-
tail in the decoration becomes a figurative and emotional milestone in the development
of the conflict of the performance: polyethylene, table, chairs, etc. He seeks the utmost
expression of the subjective truth of the heroes of the spectacle, endowing them with
equality to each other and demanding a temporary non-interference in their thoughts
and actions in terms of objective moral actions (World Festivals., 2017., p. 432).
The intensity of the emotional tension of the characters is transmitted by the young
actors of the Theater of the Royal Quarter not simply through a specifically conditioned,
causal series of sequential analysis, but also through the organic sense of the image as
a single artistic structure. Concrete historicism of a scenic nature does not force them
to deliberately depict one or other of the social colors, but rather to develop and ap-
prove the eternal values of the essence that are uniquely and uneasily manifested in
a certain historical and social situation. To this leads the act its understanding of the
synthesis of thought and feeling, emotion and analysis. Beginning his monologue with
the words “Remember”, each actor is transferred to his memories. Each monologue
reveals the spiritual world of the modern young generation, whose high self-awareness
can rise to the comprehension of the deepest philosophical issues and for which war is
not only a tragic curse, not only an inevitable battle between hostile states, but also a
sacred duty to protect the native land, the struggle for one’s own independence.
Boldly interweaving among themselves a publicistic, documentary and artistic form,
the director and author of the play reveal the modern history of the independence of
his country. Therefore, he shows modern Prometheus. Prometheus is not satisfied with
the existing system, seeking a way out of this situation, a fighter for both physical and
spiritual freedom.
Literature:
_ 425 _
_ 426 _