Professional Documents
Culture Documents
Metodologia Badan Naukowych
Metodologia Badan Naukowych
METODOLOGIA
OGÓLNA
GDYNIA 2002
A P A N O W I C Z J. Metodologia o g ó l n a . G d y n i a 2002, s. 154, rys. 16,
tab. 2, literatura 35 poz., zał.8.
Recenzent:
prof. zw. dr hab. Elżbieta Kilińska
Opracowanie komputerowe:
kpt. mar. mgr inż. J a r o s ł a w Jerzy A p a n o w i c z
ISBN 83-910869-9-3
Druk:
Wydawnictwo Diecezji IVlplińskiej
„BERNARDINUM"
u l . B p a D o m i n i k a 11, 83 - 130 Pelplin
SPIS T R E Ś C I
Spis treści 3
Wstęp 7
1. Istota i p o j ę c i e metodologii 9
1.1. Metodologia o g ó l n a 10
1.2. Metodologia s z c z e g ó ł o w a 11
1.3. Metodologia opisowa i normatywna 11
Wnioski k o ń c o w e l ^ 4
Spis literatury 1 4 8
Załączniki 150
WSTĘP
- dziedziny,
- dyscypliny,
- specjalności,
- specjalizacje.
3.4.1. A n a l i z a i synteza
3.4.3. P o r ó w n y w a n i e i przeciwstawianie
3.4.4. U o g ó l n i a n i e i wnioskowanie
- wnioskowanie bezpośrednie,
- wnioskowanie pośrednie,
- wnioskowanie przez analogię,
- wnioskowanie redukcyjne,
- wnioskowanie statystyczne.
- wnikliwością,
- ostrożnością,
- zwartością
- praktycyzmem.
- eksperymentalny,
- nie eksperymentalny.
- idiograficzną (opisową),
- eksplanacyjną (wyjaśniającą),
- p r a g m a t y c z n ą (praktyczną),
- p r o g n o s t y c z n ą (przewidującą).
Funkcja idiograficzną w poznaniu empirycznym polega na opisie
pojedynczej organizacji lub struktury. M o ż e o p i s y w a ć także jedno
wydarzenie, zjawisko, proces, w y o d r ę b n i o n ą społeczność, względnie ściśle
określony problem badawczy. W naukach empirycznych opis taki nazywa się
monografią. Celem monografii jest wnikanie w szczegóły. Szczegóły zawarte
w jej treści w toku badań m u s z ą być weryfikowane i selekcjonowane.
To pozwala f o r m u ł o w a ć hipotezy robocze, a w dalszej procedurze badawczej
weryfikować je i u z n a w a ć za prawdziwe lub falsyfikować i u z n a w a ć za
fałszywe.
Funkcja eksplanacyjną sprowadza się do wyjaśniania badanego
zjawiska poprzez formułowanie zespołu twierdzeń, z których logicznie
wynikają zdania stwierdzające pojawianie się wyjaśnianego zdarzenia lub
właściwości (struktury) danego przedmiotu b a d a ń . Twierdzenie jest zdaniem
orzekającym coś o strukturze badanego przedmiotu. Jest wiele kategorii
twierdzeń. Podstawowy podział w y o d r ę b n i a twierdzenia:
- weryfikacyjnej,
- i diagnostycznej.
- badania generalizujące,
- i badania diagnostyczne.
- genetyczne,
- funkcjonalne,
- teleologiczno - funkcjonalne,
- logiczne.
- badania podstawowe,
- badania stosowane,
- badania diagnostyczne,
- badania weryfikacyjne,
- badania kompleksowe,
- badania przyczynkarskie,
- badania heurystyczne.
- rozwojowo ( n a s t ę p s t w o czasowe),
- genetycznie (proces poznawania),
- historycznie (rozwój i geneza relacji podmiotowo -
przedmiotowych).
- diagnostyczną,
- eksperymentalną
- operacyjną
- ewalucyjną
- korelacyjną.
- przygotowanie,
- projektowanie,
- realizowanie,
- kontrolowanie,
- ocenianie.
6) Wykonanie obliczeń,
- teoretyczne,
- praktyczne,
- podstawowe,
- cząstkowe,
- ogólne,
- szczegółowe.
- definicyjne (opisowe),
- wyjaśniające,
- quasi - wyjaśniające,
- prakseologiczne.
- c e l ó w działania,
- rodzajów działania p r o w a d z ą c y c h do realizacji zakładanych
celów,
- efektów działania ze w z g l ę d u na z a k ł a d a n e cele i istniejące
warunki,
- w a r u n k ó w określających skuteczność działania,
- zakresu stosowania o k r e ś l o n e g o typu b a d a ń .
- opisowe,
- przyczynowo - skutkowe.
- charakter zadaniowy,
- u j m o w a ć p r ó b ę odpowiedzi na postawione tezy (pytania
problemowe) i stanowić zarazem przypuszczalne
r o z w i ą z a n i e problemu badawczego,
- s t a n o w i ć zasadniczy element wyjaśnienia i przewidywania
faktów, zjawisk,
- zależności, cech,...
- u m o ż l i w i a ć dedukcyjne wnioskowanie,
- być zgodna z obowiązującymi obiektywnie prawami
i uznanymi naukowo zasadami,
- jej ścisłość, stopień j e d n o z n a c z n o ś c i , liczba pozytywnych
w s k a ź n i k ó w musi p o t w i e r d z a ć p r a w d z i w o ś ć treści w niej
zawartej.
- odkrywcza,
- wyjaśniająca,
- prewidystyczna,
- praktyczna.
- hipotezy ogólne,
- hipotezy s z c z e g ó ł o w e .
- hipotezy nomologiczne,
- diagnostyczno - deskryptywne,
- prakseologiczne.
- dedukcyjno - nomologiczne,
- probabilistyczne,
- statystyczne.
- dwuwartościowe,
- wielowartościowe.
- zależne,
- niezależne,
- pośredniczące.
4.4.4. Rodzaje w s k a ź n i k ó w
- empiryczne,
- definicyjne,
- inferencyjne.
- wskaźnik łączy się ze zmienną, ale nie wiadomo czy jest ona
skutkiem
- czy przyczyną,
- w s k a ź n i k i zmienna są skorelowane, mają bowiem wspólną
przyczynę, ale związek przyczynowy między nimi nie
istnieje,
- w s k a ź n i k jest przyczyną zmiennej,
- w s k a ź n i k jest skutkiem zmiennej,
- w s k a ź n i k powiązany jest ze zmienną.
Ustalając wskaźniki należy:
- jednej różnicy,
- jednej z g o d n o ś c i ,
- połączonej różnicy i zgodności,
- zmian towarzyszących,
- kanonu reszty.
- eksperymentem naturalnym,
- eksperymentem laboratoryjnym.
- gromadzenie d o k u m e n t ó w ,
- w s t ę p n ą selekcję,
- ustalenie autentyczności zebranych m a t e r i a ł ó w ,
- sprawdzenie ich w i a r y g o d n o ś c i ,
- analizę i opracowanie w n i o s k ó w .
A n a l i z ą e k o n o m i c z n ą jako m e t o d ą b a d a w c z ą m o ż n a stwierdzić
przyczyny i skutki działania. Jeżeli w założeniach będziemy dążyli do
rozłożenia danej całości na jej elementy s k ł a d o w e i badanie k a ż d e g o z nich
osobno przyjmie on postać analizy strukturalnej, która wykrywa i opisuje
elementy struktury badanej całości, związki i zależności występujące między
jej elementami oraz m i ę d z y k a ż d y m z tych e l e m e n t ó w , a całością. M o ż n a też
przeprowadzić analizę przyczynową, która dąży do poznania mechanizmu
funkcjonowania badanej całości, zmian w niej z a c h o d z ą c y c h , jak identyfikuje
czynniki oddziałujące na tę całość oraz ustalenie kierunku i natężenia
wpływu p o s z c z e g ó l n y c h c z y n n i k ó w na stwierdzone zmiany.
- obserwacja,
- eksperyment,
- statystyka.
- porównanie,
- abstrahowanie,
- uogólnianie.
- cel badania,
- koncepcję badania,
- zdefiniowanie z b i o r o w o ś c i generalnej,
- w y b ó r zbiorowości próbnej,
- techniki zbierania danych (zmiennych),
- opracowanie i prezentowanie danych,
- opracowanie w y n i k ó w i w n i o s k ó w ,
- interpretacja w y n i k ó w i w n i o s k ó w ,
- określenie osiągnięć w kategoriach użyteczności.
- metody odroczonego w a r t o ś c i o w a n i a ,
- metody transpozycji,
- metody sugerowania,
- metody złożone.
- obserwacja,
- wywiad,
- ankietowanie,
- badanie d o k u m e n t ó w ,
- techniki socjometryczne.
5.4.1. Obserwacja
- technika obserwacji z e w n ę t r z n e j ,
- technika obserwacji u c z e s t n i c z ą c e j ,
- technika obserwacji własnej działalności.
- obiektywna,
- wierna,
- wyczerpująca,
- wnikliwa.
5.4.2. W y w i a d
5.4.3. Ankietowanie
- zamknięte,
- półotwarte,
- koniunktywne,
- dysjunktywne.
5.5. N a r z ę d z i a badawcze
- pochodzenia społecznego,
- wieku,
- wykształcenia,
- stażu pracy zawodowej,
- płci,
- danych o rodzinie,
- miejscu zamieszkania,
- innych danych.
5.5.2. Test
5.5.3. A r k u s z obserwacji
- przeprowadzenie b a d a ń w s t ę p n y c h i zasadniczych,
- uporządkowanie w y n i k ó w badań i ich analiza,
- opracowanie materiałów badawczych, uogólnienia,
postawienie wniosków końcowych i pisemne ich
przedstawienie.
- diagnozę problemu,
- poszukiwanie rozwiązań,
- decyzję o realizacji przyjętej koncepcji.
krótki,
informacyjnie nośny,
j ę z y k o w o poprawny,
poznawczo ciekawy,
w y w o ł u j ą c y zainteresowanie.
6.4. F o r m u ł o w a n i e hipotez
6.7. Przeprowadzenie b a d a ń
- wnioskowania,
- dowodzenia,
- definiowania.
- spostrzeżenia,
- obserwacje,
- doświadczenia,
- teorie,
- o g ó l n e twierdzenia,
- wysnucie prognoz ( p r a w d o p o d o b i e ń s t w zdarzeń),
- przełożenie prognoz na zro zu m ia ły język oraz ich
interpretacje.
Z p o w y ż s z e g o wynika, iż u p o r z ą d k o w a n i e w y n i k ó w badań,
ich kontrola i analiza obok systematyzowania i interpretacji to r ó w n i e ż
wnioskowanie, dowodzenie i definiowanie, które b e z w z g l ę d n i e musi być
zaznaczone w pisemnym przedstawieniu w y n i k ó w b a d a ń .
6.9. Pisemne przedstawienie w y n i k ó w b a d a ń
- sposobami j a k o ś c i o w y m i ,
- sposobami ilościowymi.
- nominalna,
- porządkowa,
- interwałowa,
- stosunkowa.
1) albo a = b lub a * b,
2) jeżeli a = b, to b = a,
3) jeżeli a = b i b = c, to a = c,
4) jeżeli a > b, to b < a,
5) jeżeli a > b i b > c, to a > c,
6) jeżeli a = p i b > 0 , t o a + b > p ,
7) a + b = b + a,
8) jeżeli a = p i b = q, t o a + b = p + q,
9) (a + b) + c = a + (b + c).
7.2.2. Skala p o r z ą d k o w a
- o ile lepsza?,
- o ile gorsza?.
7.2.3. Skala i n t e r w a ł o w a
W e d ł u g zasady oryginalności m o g ą to b y ć :
- kompilacje,
- prace n a ś l a d o w c z e ,
- prace samodzielne,
- prace oryginalne,
- prace p r z e ł o m o w e .
Coraz w i ę k s z a z ł o ż o n o ś ć p r o b l e m ó w badawczych oraz coraz
silniejsze dążenia do w y o d r ę b n i a n i a nowych dyscyplin i specjalności
naukowych uzasadniają podział prac na:
- zespołowe,
- wspólne,
- zbiorowe.
- biuletyny,
- noty,
- kompendia naukowe,
- słowniki,
- encyklopedie.
- przeglądowe,
- prezentujące w y n ik i badań.
- monografie,
- traktaty,
- prace doktorskie i habilitacyjne,
- wszelkie inne prace teoretyczne i utylitarne na wysokim
poziomie naukowym.
- ciągu wynikania,
- układu hierarchicznego treści.
1) wstępu,
2)tekstu g ł ó w n e g o (treści pracy) w postaci części, a w nich kilku
rozdziałów lub tylko rozdziałów,
3) w n i o s k ó w k o ń c o w y c h ,
4) spisu literatury,
5) spisu tabel, r y s u n k ó w i ujęć graficznych zamieszczonych w treści
pracy,
6) załączników.
8.3.1. W s t ę p do pracy
- cel pracy,
- uzasadnienie wyboru tematu pracy i jego znaczenie
- dla danej dyscypliny lub dziedziny nauki,
- punkt widzenia autora przyjęty przy grupowaniu materiałów
źródłowych,
8.3.3. W n i o s k i k o ń c o w e
' Markocki Z., Kubielski W.: Wybrane zagadnienia metodologii badań społecznych.
Instytut Pedagogiki WSP, Słupsk 1995, s. 4.
2
Markocki Z., Kubielski W.: op. cit., s. 55.
3
Tamże, s. 70 (lub jw., s. 70).
Wszelkie komentarze, dodatkowe wyjaśnienia, zastrzeżenia i uwagi
piszącego pracę m o ż n a r ó w n i e ż p o d a w a ć w formie przypisu. Na przykład
jeżeli się chce zwrócić u w a g ę na rozbieżność p o g l ą d ó w różnych autorów, co
w badaniach naukowych jest rzeczą o c z y w i s t ą to należy wyjaśnić, j a k i
pogląd i z którego źródła przyjęto za p o d s t a w ę do dalszych rozważań, lub
dlaczego odrzucono i dlaczego swoje w y n i k i przyjmuje się jako pewne
i poprawne. Przypis oznaczający komentarz sporządza się w ten sposób,
że po zdaniu kończącym fragment tekstu, w którym pragnie się wyjaśnić
określone pojęcie lub zagadnienie, w z g l ę d n i e p o d a ć w ł a s n e stanowisko
i komentarz, pisze się kolejny numer przypisu w danym rozdziale, a na dole
strony umieszcza się stosowne w y j a ś n i e n i e .
4
4
w swoich badaniach podzielam pogląd, że „... kontrola jest koniecznym procesem
0 zasadniczym znaczeniu, przez który menedżerowie doprowadzają do tego, by
rzeczywista działalność odpowiadała planowej". Czermiński A . , i in.: Organizacja
1 zarządzanie, Wyd. U G , Gdańsk 1993. s. 112.
tylko nazwisko pierwszego autora z dopiskiem „i in.";
kolejność nazwisk a u t o r ó w powinna być taka sama,
jak w wydawnictwie ź r ó d ł o w y m (czasami nie jest ona
alfabetyczna).
- wstępu,
- kolejnych rozdziałów, p o d r o z d z i a ł ó w i paragrafów z ich
numeracją
- wniosków końcowych,
- spisu literatury,
- wykazu skrótów i z n a k ó w graficznych,
- spisu tabel, r y s u n k ó w , s c h e m a t ó w i w z o r ó w ,
- załączników (o ile nie znajdują się w osobnym tomie).
Podtytuł
K
0 Pola Pola Pola
L
U M A K I E T A
M
N Wiersz
A
Ź r ó d ł o : Rocznik Statystyczny G U S , s. 47
148
21. Martyniak Z . : Prekursorzy nauki organizacji i zarządzania. P W E ,
Warszawa 1989.
22. N o w a k . S.: Metodologia badań s p o ł e c z n y c h . P W N , Warszawa 1985.
23. Obłój K . : Strategia organizacji, P W E , Warszawa 1998.
24. Pieter J.: Zarys metodologii pracy naukowej. P W N , Warszawa 1975.
25. Pieter J.: Z zagadnień prac naukowych. Ossolineum 1974.
26. P i l c h T.: Zasady badań pedagogicznych. W y d . „ Ż a k " , Warszawa 1995.
27. Pytkowski W . : Organizacja badań i ocena prac naukowych. P W N ,
Warszawa 1985.
28. Sikorski Cz.:Profesjonalizm. Filozofia zarządzania nowoczesnym
p r z e d s i ę b i o r s t w e m . P W N , Warszawa 1995.
29. Święcicki M . : Jak s t u d i o w a ć ? Jak pisać pracę magisterską ? P W N ,
Warszawa 1971.
30. W i l s o n E„ Bright J.: W s t ę p do badań naukowych. P W N , Warszawa
1968.
31. Wójcik K . : Piszę pracę magisterską. W y d . Szkoła G ł ó w n a Handlowa,
Warszawa 1995.
32. Zaczyński W . : Praca badawcza nauczyciela, (wyd. I V ) , WS i P,
Warszawa 1995.
33. Zieleniewski J.: Podstawowe pojęcia teorii i s y s t e m ó w , organizacji,
sterowania i zarządzania. W s p ó ł c z e s n e problemy zarządzania. P W N ,
Warszawa 1974.
34. Zieleniewski J.: O organizacji badań naukowych. P W E , Warszawa
1975.
35. Zieleniewski J.: Organizacja z e s p o ł ó w ludzkich. W s t ę p do teorii
organizacji i kierowania. P W N , Warszawa 1976.
Załącznik 1
(Imię i Nazwisko)
KONCEPCJA
PRACY NA TEMAT
Problem badawczy:
Hipoteza(y):
Zmienne i ich w s k a ź n i k i :
Teren b a d a ń :
U k ł a d treści pracy
( R o z d z i a ł y i p o d r o z d z i a ł y pracy):
Załącznik 2
(Imię i Nazwisko)
HARMONOGRAM PRACY:
Czynności Termin
realizacji
Studiowanie literatury
Badania: - wstępne,
- zasadnicze,
- uzupełniające.
Redakcyjne opracowanie:
- w y n i k ó w badań.
- r o z d z i a ł ó w pracy,
- pracy w całości.
Przedstawienie promotorowi do oceny
brudnopisu pracy
[Egzamin magisterski
Załącznik 3
(Imię i Nazwisko)
Na temat:
Wstęp:
- Uzasadnienie wyboru tematu,
- C e l pracy,
- Zakres pracy,
- Charakterystyka metod, technik i narzędzi badawczych,
- Procedura badawcza,
- Charakterystyka literatury tematu,
- Ocena materiałów ź r ó d ł o w y c h ,
- Charakterystyka p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł ó w pracy.
Tekst g ł ó w n y pracy:
- Ujęcie tekstu pracy w kilku rozdziałach lub częściach
i rozdziałach.
- W treści rozdziałów należy u w z g l ę d n i ć :
1) E k s p o z y c j ę danych i ich opis
2) Analizę i interpretację w y n i k ó w ,
3) O c e n ę danych i ich w a r t o ś c i o w a n i e ,
4) Uogólnianie i wnioskowanie.
Wnioski k o ń c o w e :
- Synteza w n i o s k ó w wynikających z poszczególnych rozdziałów.
- W y r a ź n e stwierdzenie czy został osiągnięty cel pracy i badań.
- W j a k i m zakresie i na j a k i m poziomie istotności została
zweryfikowana hipoteza.
Literatura:
Spis (osobno) dla: tabel, r y s u n k ó w , fotografii, ...
Załączniki:
Załącznik 4
W Y Ż S Z A S Z K O Ł A ADMINISTRACJI I BIZNESU
WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA I MARKETINGU
Nr albumu:
TYTUŁ PRACY
W roku akademickim
M i e j s c o w o ś ć , Rok
Załącznik 5
INSTYTUT NAWIGACJI
I HYDROGRAFII MORSKIEJ
TEMAT PRACY
Wykonawca:
Rysunki (arkuszy):
GDYNIA, ROK
Załącznik 6
TYTUŁ PRACY
W roku akademickim:
SŁUPSK, R O K
Załącznik 7
AKADEMIA MUZYCZNA
IM. STANISŁAWA MONIUSZKI
(WYDZIAŁ, INSTYTUT)
TYTUŁ PRACY
Praca magisterska
napisana
w Katedrze
w specjalności
pod kierunkiem
(Tytuł i stopień naukowy,
I m i ę i N a z w i s k o Promotora)
GDAŃSK, ROK
Załącznik 8
(Pieczęć uczelni)
( M i e j s c o w o ś ć i data)
Pan/Pani
studenta (ki):
Dziekan
T y t u ł pracy:
I m i ę i nazwisko: ...
Nr albumu
Seminarium:
Katedra ( Z a k ł a d ) :
1. C z y treść pracy odpowiada tematowi o k r e ś l o n e m u w tytule:
4. Inne uwagi:
9. P r a c ę oceniam jako:
(data) (podpis)
Uwaga dla promotora:
- myśl p r z e w o d n i ą pracy,
- rozwiązania badawcze,
- z a s t o s o w a n ą procedurę b a d a w c z ą
- weryfikację hipotezy i stopień osiągnięcia celu pracy i badań
naukowych,
- edytorską formę pracy ze s z c z e g ó l n y m z w r ó c e n i e m uwagi na
poprawność językową.