Psychologia rozwojowa i wychowawcza

Grecka litera PSI jest symbolem psychologii. (podobno istotne xD)

• Jak się człowiek rozwija?

• Jak wychowanie wpływa na rozwój?

Od wielu lat mówi się, że w każdej szkole powinien być psycholog.

Najgorszy nauczyciel nie zaszkodzi najlepszemu studentowi.

Odwracalność figury od tła – raz coś staje się figurą, raz figura staje się tłem

Czynniki wpływające na rozwój człowieka:

• Egzogenne

• Endogenne
 Czynniki genetyczne, determinanty

Fazy rozwoju człowieka

Życie człowieka podlega ciągłej zmianie, ciągłemu rozwojowi, człowiek jest bytem dynamicznym rozwijającym
się nie tylko na płaszczyźnie czysto biologicznej, ale także na płaszczyźnie psychicznej. Człowiek – byt
biologiczny – płaszczyzna biologiczna i psychiczna.

Od chwili poczęcia człowiek dąży do aktualizacji samego siebie. Cóż to jest ta aktualizacja samego siebie?

Aktualizacja obejmuje zmiany na poziomie

• Zachowania – inaczej się zachowujemy jak jesteśmy mali

• Na poziomie struktur umysłowych – dwuletnie dziecko nie myśli tak, jak dzieci starsze. Jak małe
dziecko ogląda przedmiot, to zamiast użyć długopisu do malowania, to ono koncentruje uwagę na
szczególiku „A tam było jakieś pęknięcie” – centracja uwagi na małoistotnych rzeczach. Jak będę miał
kartkę papieru i na jednej stronie będzie kaczka, a na drugiej kura i zapytam się dziecka, co jest na tej
stronie, dziecko powie „Kula”. Powie też kura, nawet jeśli zobaczy kaczkę. Jak odwrócimy kartkę i
dziecko będzie widziało co innego i my co innego, to dziecko powie, że my widzimy to samo, co ono,
bo jest egocentryczne. Dziecko nie potrafi patrzeć z innej perspektywy niż jego własna – egocentryzm
dziecięcy. Bawienie się lalkami – dajemy życie dzieciom martwym. Skąd bierze się deszcz? „Tatuś
wziął konewkę i polewa wodą”. Dlaczego niebo jest niebieskie? „Tatuś wziął farbę i je pomalował”.

• W strukturze osobowości

• W relacjach osoba-otoczenie

Dzieci rozwijają się raz szybciej, raz wolniej.

INNE KRYTERIUM PODZIAŁU FAZ ROZWOJU CZŁOWIEKA

KRYTERIA SPOŁECZNE (W ZALEŻNOŚCI OD PEŁNIENIA RÓL) takie jak podejmowanie i pełnienie

ról rodzinnych (jestem dzieckiem staję się ojcem), ale też ról zawodowych (jestem uczniem jestem
studentema niedługo podejmę fazę)

Ponadto każda faza życia jest ważna w sferze zarówno życia rodzinnego, jak i zawodowego. Wnosi ona w życie
społeczne określone wartości, możliwości, więc nie jest osobistą sprawą danej jednostki. My żyjemy w
społeczeństwie.

Rozwój w dorosłości uwarunkowany jest różnymi czynnikami:

• WYPOSAŻENIE BIOLOGICZNE JEDNOSTKI – rozwój jest tym uwarunkowany.

• JEJ INDYWIDUALNE WYBORY – każdy z nas dokonuje innego wyboru

• KIERUNEK, JAKI TA OSOBA OBRAŁA W KIEROWANIU SWOJEGO ROZWOJU

Osiągnięcie dojrzałości obejmuje sferę:

• fizjologiczną,

• intelektualną,

• społeczną,

• emocjonalną osobowości. (?xD)

Mówimy o ruchliwości emocji. Niektóre emocje pobudzają nas do życia, a niektóre nie. Smutek nas determinuje
– nic mi się nie chce robić. Z emocjami silnie związany jest stres.

Czy pocałunek jest stresem? Jak dostaniesz piątkę z egzaminu z psychologii to jest stres? To jest stres, ale
przyjemny. Czasami nie wiemy co zrobić z tej radości i robimy totalną głupotę. Stres kojarzy nam się z czymś
nieprzyjemnym, a może być przyjemny.

FIZJOLOGICZNY ASPEKT EMOCJI- Jak masz emocję przyjemną, nieprzyjemną, to co fizjologicznie

czujesz? Strach, lęk? Bicie serca, spocone, drżące ręce, chce się iść do łazienki.

POZNAWCZY ASPEKT EMOCJI – widzisz niedźwiedzia w lesie. Czujesz strach. A jak ja ci powiem, że to
jest niedźwiadek oswojony, strach się zmniejszy.

Okres dojrzałości przynosi pewną stabilizację własnej osobowości. Następuje

• nawiązanie głębszych związków interpersonalnych

• pogłębienie dziedzin aktywności, zagłębiamy się w jedną, konkretną dziedzinę, a nie łapiemy dwie
sroki za ogon.

• głębsze dostrzeganie problemów moralnych i etyki. Co to jest moralność? Co złego dzieje się na
świecie?

EMPATIA – ja potrafię wczuć się w sytuację drugiej osoby. Mimo że pan może być empatyczny i jest
empatyczny, nie do końca jest zrozumieć kobietę w trakcie porodu.

OKRES, JAKIM JEST DOROSŁOŚĆ, MOŻEMY PODZIELIĆ NA 2 MNIEJSZE PODOKRESY:

• Wiek młodzieńczy (wczesna dorosłość) – od 18 do 25-30r.ż.

• Okres właściwej dorosłości – 30+

Obejmują mniej lub bardziej specyficzne wyobrażenia, w których to zarysowują się mniej lub bardziej
specyficzne wyobrażenia i aktualizacja zadań

• WIEK MŁODZIEŃCZY – jesteśmy właśnie w tym wieku młodzieńczym. W literaturze jest

inaczej nazywany WCZESNĄ DOROSŁOŚCIĄ. Rozpoczyna się ona od 18r.ż., a kończy między 25 a
30 rokiem egzystencji. Osoba w tym okresie wybiera partnera życiowego. Uczy się życia
małżeńskiego. Czyli rozpoczyna życie rodzinne. Co za tym idzie, podejmuje się wychowania dzieci i
prowadzenia domu. W tym okresie podejmuje pracę zawodową. Wzrasta u tej osoby poczucie
osobowości obywatelskiej, generalnie poczucie odpowiedzialności. Więcej zadań w tym okresie
skupia się na tworzeniu rodziny jako najmniejszej grupy społecznej. W okresie młodzieńczym
przypada wybór partnera – młoda osoba odnalazła swoją tożsamość i jest gotowa angażować się w
związki, czyli zakładać wspólnotę. Osoba w tym przedziale wiekowym wykazuje gotowość do
kompromisu i poświęceń na rzecz solidarności z tymi, z którymi pozostaje w bliskich związkach. Z
tymi, których po prostu kocha. W tym okresie dla jednostki bardzo ważne są akty seksualne ze swoim
partnerem, w których dąży się do najdoskonalszego przeżycia, którym jest dostosowanie się do siebie
dwóch istot. Nie wstydźmy się naszych oczekiwań, naszych potrzeb.

Alienacja – stan osoby, która utraciła więź ze środowiskiem, w którym żyje.

Tworzenie rodziny – faza prokreacji kończy się około 30r.z.,

W tym okresie bardzo wyraźnie zarysowuje się podział ról w rodzinie.

Stereotypowy podział:

Kobieta – głownie organizatorka życia rodzinnego, tworzy klimat emocjonalny, kultywuje tradycje
rodzinne, zaspakaja potrzeby fizjologiczne, psychiczne i emocjonalne dzieci,

Mężczyzna - dba o przestrzeganie przyjętych w rodzinie norm, zasad, wartości, reprezentuje rodzinę na
zewnątrz

Pojawienie się pierwszego dziecka w rodzinie wpływa na zwiększenie doświadczeń oraz sprawności
małżonków w dziedzinie prowadzenia domu.

Zmiany w systemie wartości: Zmniejsza się ranga seksu i wartości pozarodzinnych.

Wiek młodzieńczy jest również okresem, w którym jednostka podejmuje pracę zawodową.

EGZAMIN : Co się dzieje w pierwszym podokresie? - PARTNER, RODZINA, PODJĘCIE PRACY

ZAWODOWEJ

Kobieta po założeniu rodziny zazwyczaj zajmuje się domem i wychowaniem dzieci. Dzieli rolę matki z
karierą zawodową lub czasami musi przerwać pracę zawodową.

Natomiast mężczyzna skupia się zwykle na zapewnianiu środków do życia dla rodziny.

Przejście z dorastania do dorosłości to czas, kiedy konkretyzuje się i realizuje plany życiowe.

Korekty i zmiany planu życiowego dzięki zdobytemu doświadczeniu.

WCZESNA DOROSŁOŚĆ (WIEK MŁODZIEŃCZY) TO CZAS STABILIZACJI PLANU
ŻYCIOWEGO.

Dokonuje się proces dopełnienia konstrukcji osobowościowej poprzez indywidualne odkrywanie sensu
zdarzeń w kontekście ludzkich dążeń i w efekcie ustalenie dróg, procedur dochodzenia do tego, co
wartościowe.

W okresie wczesnej dorosłości następuje sporo ważnych wydarzeń życiowych, zwykle pozytywnych, choć ich
kwalifikacja zależy od tego, jak są spostrzegane przez jednostkę.

NASTĘPNY OKRES – OKRES WŁAŚCIWEJ DOROSŁOŚCI

Rozpoczyna się po 30 roku życia. Cechuje się względną stabilizacją.

Wiąże się z:

• kreatywnością,

• rozszerzeniem kręgów społecznych,

• pracą zawodową,

• rozszerzeniem ról społecznych,

• życiem rodzinnym,

• wzrostem odpowiedzialności jednostki.

Tu kształtuje się specyficzny wzorzec aktywności i powiązań jednostki z otroczeniem. Osoba w tym
otoczeniem realizuje wiele zadań życiowych – pozwala nastoletnim dzieciom stać się odpowiedzialnymi
dorosłymi ludźmi. Osiąga pełną dojrzałość społeczną i obywatelską. Osiąga i stara się utrzymać
satysfakcjonującą działalność w karierze zawodowej. Rozwija swoje zainteresowania, stosowne do wieku
dojrzałego.

Przed jednostką w tym okresie stoi niezwykłe zadanie ZAAKCEPTOWANIA FIZJOLOGICZNYCH

ZMIAN WIEKU ŚREDNIEGO oraz PRZYSTOSOWANIA SIĘ DO NICH.

TEN OKRES ŻYCIA CZŁOWIEKA DOROSŁEGO MOŻNA PODZIELIĆ NA 3 FAZY.

Okres życia dorosłego można podzielić na trzy podstawowe fazy. W pierwszej i drugiej fazie jednostka
realizuje swój plan życiowy, który nakreślił w wczesnej dorosłości, o czym wspominałem wyżej. Okres ten
cechuje zwiększony wysiłek, ogólna koncentracja, ukierunkowanie sił oraz dążenie do osiągnięcia celu. Chodzi
tu o poznanie nowych dziedzin, tworzenie i doskonalenie siebie. Występują różne postawy ludzkie. Jedni żyją
dla innych, inni uważają „ja jestem celem ostatecznym". Bywają również przypadki pośrednie. Każdy jednak typ
człowieka ma w życiu swoim punkt kulminacyjny - dokonanie czegoś, co uważa za swoje „opus magnum", czyli
dzieło życia. Okres od ustabilizowania planu życiowego do osiągnięcia szczytu jego realizacji przyjmuje się
jako drugą fazę dojrzałości człowieka - okres progresywnej ekspansji dzieła życiowego u szczytu. W okresie
tym występuje nastawienie przyszłościowe, dokonywanie dzieła jest przeżywane jako samorealizacja,
powołanie, jako spełnienie przeznaczenia.
Człowiek zrealizowany patrząc na swoje dokonania w określonym momencie życia uświadamia sobie, że ma już
za sobą swoje opus magnum. Nie oznacza to jednak przerwania działalności ani zmniejszenia jej intensywności,
lecz przeżycia dokonania swego największego dzieła życia. Jest to punkt przełomowy w życiu dorosłego
człowieka. Coraz wyraźniej zaznacza się spadek, zaczyna dominować w życiu kategoria przeszłości.
Rozpoczyna się okres starzenia się. Produkcja nie ustaje, ale nie jest to „już to samo". Obniżające się tępo zależy
w dużym stopniu od ogólnego stanu organizmu, jak również od wewnętrznej odporności człowieka. Schyłek jest
przeżywany od wewnątrz i od zewnątrz. Faza ta to trzeci okres w życiu człowieka dorosłego. Czas, gdy
dorosły człowiek wyłącza się z głównego nurtu działania, to ostatni okres zwany schyłkowym lub właściwej
starości. Nasila się bilansowanie własnego życia. Na podstawie własnej oceny i innych ludzi kształtuje się
ostateczny rezultat życia: udane lub nie.

Powyżej przedstawiłem fazy biegu życia człowieka dorosłego. Od chwili uczenia się dorosłości, aż do jego
schyłku. Trzeba jednak zaznaczyć, że fazy te są zależne od warunków historycznych, środowiska
wychowawczego, stanu zdrowia, wysiłku indywidualnego włożonego w pracę człowieka. W różnych zawodach
potrzebne są inne różne dokonania, aby osiągnąć dzieło życia - a to przecież jest doraźnym celem człowieka
dorosłego.

Psychologia rozwoju – jedna z subdyscyplin psychologii. Zajmuje się badaniem wzrostu, rozwoju i zmian w
zachowaniach ludzi od poczęcia do śmierci. Na określenie tej nauki używa się także innych nazw: psychologia
rozwoju w ciągu życia, psychologia rozwoju człowieka, psychologia rozwojowa biegu życia.

Psychologia rozwojowa jako nauka

Psychologia rozwoju człowieka jako jedna z subdyscyplin psychologii zajmuje się badaniem wzrostu, rozwoju i
zmian w zachowaniach ludzi od poczęcia do śmierci

Na określenie tej nauki używa się także innych nazw: psychologia rozwoju w ciągu życia, psychologia rozwoju
człowieka, psychologia rozwojowa biegu życia.
Od niedawna dopiero psychologowie rozwojowi zajmują się zmianami, które wykraczają poza okres dorastania i
skupiają uwagę na zagadnieniach związanych z dorosłością i wiekiem podeszłym – tzw. perspektywa life-span

Można wyróżnid dwa zasadnicze cele tej nauki, tj.:

o opis zachowania człowieka w poszczególnych momentach rozwoju
o szukanie przyczyn i procesów powodujących te zmiany

Pojęcie rozwoju „Rozwój” to termin, który odnosi się do zmiany i używany jest w różnych dyscyplinach
wiedzy, w tym i w mowie potocznej. W psychologii odnosi się on do rozwoju psychicznego, który może byd
ujmowany z pozycji różnych perspektyw. I tak, można mówid o filo-, antropo- i ontogenezie

Filogeneza- roga rozwoju rodowego, pochodzenie i zmiany ewolucyjne grupy organizmów, zwykle
gatunków. ... Jednym z zadań systematyki jest ustalenie relacji pokrewieństwa pomiędzy znanymi organizmami,
zarówno współczesnymi jak i wymarłymi, czyli ich filogenezy.

Antropogeneza- filogeneza człowieka, czyli pochodzenie, droga rozwojowa i procesy biologiczne, które
doprowadziły do powstania anatomicznie nowoczesnego człowieka rozumnego, wyjaśniane na gruncie teorii
ewolucji w oparciu o osiągnięcia antropologii, filogenetyki molekularnej.

Ontogeneza - rozwój osobniczy – przemiany anatomiczne i fizjologiczne osobnika od powstania w wyniku

rozmnażania do śmierci.
 Na każdym etapie rozwoju zmiany dotyczą trzech sfer:
o biologicznej (sprawnośd fizyczna,),
o społecznej (zmiany związane ze stosunkiem do innych ludzi)
o poznawczej (zmiany zachodzące w myśleniu, pamięci, rozwiązywaniu problemów)

W procesie rozwoju możemy wyróżnid trzy rodzaje zmian:o uniwersalne (występujące powszechnie)o wspólne
(zachodzące u osób należących do określonej, szerszej grupy (np. klasaspołeczna) lub węższej (np. rodzina)
grupy ludzio indywidualne (unikatowe, związane z niepowtarzalnym układem czynnikówoddziałujących na
konkretną osobę), które są rezultatem różnych zdarzeo życiowych: punktualnych, i niepunktualnych.

Periodyzacja rozwoju człowieka

Wśród podziałów rozwojowych, które uwzględniają życie ludzkie od poczęcia do śmierci jest propozycja
autorów podręcznika pt. Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, pod
redakcją B. Harwas-Napierała i J. Trempały.
Dzielą oni ludzkie życie na następujące okresy i podokresy:
1. okres prenatalny - od poczęcia do narodzin
2. okres wczesnego dzieciostwa (podokres wieku niemowlęcego i poniemowlęcego) od narodzin do3 r.ż.
3. okres średniego dzieciostwa – wiek przedszkolny od 4 do 6 r.ż.
4. okres późnego dzieciostwa -wiek szkolny od 6/7 do 10-12 r.ż.
5. okres adolescencji (podokres wczesnej adolescencji, tj. wiek dorastania i podokres późnej adolescencji, tj.
wiek młodzieoczy) od około 10/12 do około 20/23 r.ż.
6. okres wczesnej dorosłości od około 20/23 r.ż. do około 35/40 r.ż.
7. okres średniej dorosłości od około 35/40 do około 55/60 r.ż
8. okres późnej dorosłości od około 55/60 r.ż. i wyżej.

Teorie rozwoju

Teorie psychoanalityczne - Zygmunt Freud

Osobowośd składa się z trzech elementów:

- Id (ono) jest najstarszą i najbardziej organiczną częścią psychiki, która działa na poziomie nieświadomości.
Treścią id są popędy (seksualne i agresywne), jego zadaniem jest zaspokojenie popędów. Kieruje nim „zasada
przyjemności”
- Ego (ja) stanowi świadomą częśd osobowości, która rozwija się w pierwszych latach życia dziecka. Służy jako
pośrednik pomiędzy id a światem zewnętrznym. Zadaniem ego jest zaspokajanie potrzeb id.
- Superego (nad-ja), która powstaje pod wpływem oddziaływania świata społecznego (rodziców,
wychowawców). Superego działa wedle zasady powinności, reprezentuje normy i ideały moralne. Ego musi
respektowad żądania superego

Pojęcie mechanizmów obronnych, czyli takie sposobów myślenia, które umożliwią łagodzenie napięd między
składnikami osobowości

Fazy rozwoju psychoseksualnego. W każdej z tych faz libido koncentruje się na innej części ciała. W okresie
niemowlęcym dążenie do fizycznej przyjemności koncentruje się na ustach (faza oralna), następnie na narządach
wydalania (faza analna), na narządach płciowych (faza falliczna i genitalna).

Teoria rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona

Model rozwoju psychospołecznego

Osiem okresów lub kryzysów, które jednostka musi pomyślnie rozwiązad, aby zachowad zdrowie sychiczne.
Osoba, która nie rozwiąże kryzysu będzie odczuwad jego skutki w późniejszym okresie życia. Tym samym
rozwój jej będzie ograniczony

TABELKA!

Teoria poznawczo-rozwojowa J. Piageta

Nacisk kładł głównie na myślenie i jego rozwój.

W naturze ludzkiego organizmu leży umiejętnośd przystosowania się do warunków środowiska.

Dziecko przechodzi od prymitywnych schematów sensoryczno-motorycznych do uwewnętrznionych

(zinternalizowanych) i bardziej skomplikowanych charakterystycznych dla późnego dzieciostwa dzięki trzem
procesom. Są one odpowiedzialne za pozyskiwanie nowych umiejętności, a są to: o asymilacja, polega na
wchłanianiu, przyswajaniu pewnych zdarzeo i doświadczeo przez któryś ze schematów o akomodacja polega
natomiast na tym, że pod wpływem docierających do nas nowych informacji zmieniają się dotychczasowe
schematy o równoważenie - dziecko przypomina „małego naukowca”. Dąży ono do spójności, która pozwala mu
na racjonalne zrozumienie świata. Odwołując się do zdobytych doświadczeo pragnie stworzyd spójną całośd,
gdy nastąpi nadmierne nagromadzenie informacji może je odrzucid lub zdad sobie sprawę z konieczności
zmiany leżących u ich podstaw założeo

Trzy główne typy równoważenia wyznaczają cztery stadia rozwoju:

-stadium sensomotoryczne – od urodzenia do 18 miesięcy
- stadium przedoperacyjne – od 18 miesięcy do około 6 lat
- stadium operacji konkretnych – od około 6 lat do około 12 lat
- stadium operacji formalnych – od około 12 lat.

Teorie uczenia się

Dla zwolenników teorii uczenia się wrodzone skłonności są plastyczne i da się je modyfikowad procesami
uczenia się. Najważniejsze z nich to procesy warunkowania klasycznego i instrumentalnego

Termin „warunkowanie instrumentalne” wprowadził B.F. Skinner. Istnieją dwa rodzaje wzmocnia:
- wzmocnienia pozytywne - jakiekolwiek zdarzenie, które występuje bezpośrednio po określonym zachowaniu i
zwiększa prawdopodobieostwo pojawienia się tego zachowania w podobnej sytuacji. Bodźcami
wzmacniającymi mogą byd: pochwała, uśmiech, smakołyk, obdarzenie uwagą
-wzmocnienia negatywne - kiedy jednostka zaprzestaje lub unika wykonanie czegoś, uważając to za
nieprzyjemne. Celem kary jest eliminowanie niepożądanych zachowao poprzez pozbawienie dziecko miłych
rzeczy, np. , ale nie zawsze eliminują niepożądane zachowanie

Wygaszanie polega na zmniejszaniu prawdopodobieostwa wystąpienia pewnych reakcji poprzez stały brak
wzmocnienia

Teoria uczenia się społecznego Alberta Bandery

W myśl tej teorii na zachowanie jednostki wpływa obserwowanie i naśladowanie innych

Naśladowanie, modelowanie i uczenie się przez obserwację wyjaśnia wiele form zachowania się dziecka.

Bandura potwierdził swoimi badaniami, że: dzieci uczą się bez zewnętrznych wzmocnieo, że zwyczajne
obserwacje prowadzą do uczenia się agresji (np. z telewizji), oprócz agresji uczą się też pozytywnych zachowao,
jeśli takie reakcje obserwują u innych osób, dorośli w ten sposób uczą się swojego zawodu, dla jednostek duże
znaczenia mają wzmocnienia wewnętrzne. Są to wzmocnienia własne jednostki, np. radośd, duma z wykonania
jakiegoś zadania, czy zwykły okrzyk aha!

Poprzez modelowanie dzieci i dorośli uczą się nie tylko konkretnych umiejętności, ale również abstrakcyjnych
umiejętności i informacji. Mogą to byd: wartości, poglądy, sposoby rozwiązywania problemów.

STAROŻYTNA GRECJA I RZYM:

Przywiązywali uwagę do tego, aby dzieci były kształcone, nie wszystkie, tylko te z wyższych sfer. Wczesne
kształcenie dzieci z wyższych sfer było wysoko cenione, kształceniem zajmowało się państwo, a nie rodzina, wg
ściśle określonych zasad. Przede wszystkim to wykształcenie kładło nacisk na takie umiejętności praktyczne,
niezbędne dla przyszłych kupców i przedstawicieli innych zawodów.

W przypadku Sparty chłopców głownie kształcono na żołnierzy ale również kładziono nacisk na inne dziedziny
takie jak literatura, fizyka. Wielcy myśliciele jak Platon, Arystoteles pisali o znaczeniu wczesnego kształcenia
ale równocześnie dopuszczali się praktyk, które teraz są nie do pomyślenia np. dzieciobójstwo – zabijanie
noworodków( było to codzienną praktyką) zwłaszcza dzieci, które rodziły się kalekie, pochodziły z nielegalnych
związków albo były po prostu niechciane. Szczególnie zagrożone były noworodki płci żeńskiej, ponieważ
powszechnie uważano, że są one potrzebne jedynie do celów reprodukcyjnych i w związku z tym wiele rodzin
greckich, rzymskich zachowywało tylko jedną dziewczynkę, w przypadku ponownego urodzenia dziecka płci
żeńskiej, skazywano go na śmierć. Dodatkowo postrzegane jako zło było surowe karanie dzieci,
wykorzystywanie seksualne. Np. rzymianie kupowali i sprzedawali dzieci do prac domowych czy też domów
publicznych.
ŚREDNIOWIECZE

Na krótko przed upadkiem cesarstwa rzymskiego pozycja dzieci zaczęła się powoli poprawiać na skutek rozwoju
oczywiście przede wszystkim chrześcijaństwa. Przykład zmiany poglądów odnaleźć można w autobiografii św.
Augustyna – opisuje wydarzenia z własnego dzieciństwa i stwierdza, że dzieci są istotami o wiele bardziej
złożonymi niż sądzono wcześniej. Augustyn powiada, że należy zwiększyć wysiłki, aby zrozumieć wczesny
okres rozwoju, gdyż wiele cech przejawianych przez dorosłych ma swoje korzenie w dzieciństwie. Jednakże nie
brano tego pod uwagę, nie spotkało się to z takim odzewem na jaki św. Augustyn liczył. Po upadku cesarstwa
rzymskiego kościół proponował nadal nowy wizerunek dzieciństwa, występował zdecydowanie przeciwko
dzieciobójstwu. Oferował rodzicom niechcianych dzieci możliwość oddawania tych dzieci do klasztorów,
zarówno klasztorów męskich jak i żeńskich. (coś zrobiono żeby zmniejszyć ilość zabijanych dzieci) natomiast w
dalszym ciągu dopuszczano do zabijania bliźniąt, których zawsze uważano za nienormalne, że ktoś może
urodzić bliźnięta, ponieważ to jest cudzołóstwo. W miarę upływu czasu poglądy na dzieciństwo uległy pewnym
zmianom, gdyż pisarze religijni zaczęli gloryfikować niewinność i czystość dzieci. W tym średniowieczu w 12
wieku (?) ustanowiono święto patrona wszystkich dzieci to było święto Mikołaja (??), które potem przeniesiono
bliżej świąt Bożego Narodzenia.

RENESANS

Epoka ta rozpoczęła się od początku 14w. i trwała do 17w. . Charakteryzowało ją odrodzenie (?)
zainteresowanie sztuką, literaturą i myślą grecką, rzymską. To z kolei wpłynęło na ogólny rozwój cywilizacji
zachodniej. Można także zauważyć wzrost zainteresowania dobrobytem dzieci. We Włoszech założono
instytucje charytatywne, sierocińce, w których przyjmowano dzieci niepełnosprawne, porzucane, niechciane.
Nowinka : pojawił się przemysł zabawkarski.

REFORMACJA

Pojęcie „Kościół" w Średniowieczu oraz przez większą część Renesansu oznaczało Kościół rzymsko-katolicki.
Jednak na początku 14. wieku niektórzy myśliciele kościelni odeszli od panującej religii i stworzyli różne
odłamy protestanckie (prezbiterianie, luteranie itd.).

Jednym z najważniejszych z punktu widzenia psychologii dziecka był odłam purytański, kierowany przez Jana
Kalwina (1509-1564).
Purytanie byli chyba pierwszymi, którzy stworzyli podstawowy model rozwoju dziecka. Pod wieloma
względami ich pogląd był równoznaczny z odrzuceniem wcześniejszej wiary w niewinność dziecka. Kalwin
twierdził, że dzieci nie są niewinne, ale rodzą się z grzechem pierworodnym i w sposób naturalny wykazują
tendencję do zła, chyba że zostaną odpowiednio pokierowane i wychowane. Purytanie podchodzili do
wychowania dzieci bardzo poważnie. Jako pierwsi napisali podręczniki mające pomóc rodzicom w tym zadaniu.

W ujęciu kalwinistycznym szczególne znaczenie przypisywano zachęcaniu dzieci do samodzielności i polegania

na sobie oraz, przede wszystkim, rozwijaniu samokontroli. Ponieważ grzech i zło stanowiły problem zawsze
obecny, niezwykle ważne było nauczenie dziecka już we wczesnym dzieciństwie, jak skutecznie opierać się
pokusom. Purytanie ostatecznie wyruszyli do Ameryki, gdzie stali się jednymi z najlepiej znanych osadników.
Istnieją przekazy dotyczące surowych praktyk wychowawczych zalecanych rodzicom przez płomiennych i
zapalczywych kaznodziejów, takich jak Jonathan Edwards. W rzeczy wistości jednak wyznawcy kalwinizmu
głosili, że stanowcze wychowanie uchroni dzieci przed złym zachowaniem, przez co nie będą potrzebne
surowsze kary (Sommerville, 1978). Purytanie kładli duży nacisk na kształcenie, szczególnie na naukę czytania
(Moran i Vinovskis, 1985). W związku z tym byli również pierwszymi, którzy pisali książki przeznaczone dla
dzieci. Chociaż większość z nich była poświęcona zagadnieniom religijnym i moralnym, niektóre miały Iżejszy
charakter w celu umilenia nauki.
DUALISTYCZNY MODEL KARTEZJUSZA
Aby zrozumieć poglądy dotyczące rozwoju dziecka, które pojawiały się od 17. wieku, trzeba zacząć od
prezentacji stanowiska Kartezjusza (1596-1650). Kartezjusz, francuski matematyk i filozof, nie zajmował się
bezpośrednio dzieckiem ani procesami rozwojowymi. Ale jego model ludzkiego zachowania okazał się
niezwykle istotny jako podłoże tego, co w końcu stało się psychologią naukową. Podstawowe twierdzenie
filozofii Kartezjusza zakładało odrębność umysłu i ciała. Umysł ludzki nie ma postaci materialnej, nie podlega
fizyczny prawą nauki – jego funkcja polega na myśleniu, rozumowaniu i podejmowaniu decyzji, a następnie
realizowaniu tych decyzji poprzez rozkazywanie ciału jak ma się zachować. Kartezjusz wierzył również, że
ludzki umysł zawiera określone, wrodzone idee. W tym pojęcie doskonałości i nieskończoności oraz niektóre
zasady matematyczne. Te dwa twierdzenia doprowadziły Kartezjusza do wniosku, że jedynie Bóg mógł
stworzyć umysł. Kartezjański opis umysłu ludzkiego jako nie fizycznego, danego od Boga, dominującego nad
fizycznym ciałem był zgodny z poglądami kościoła, dlatego nie spotkał się prawie z sprzeciwem religijnym. Ta
milcząca zgoda kościoła okazała się ważna dla nauki. Kartezjusz skoncentrował się na badaniu zachowań
mimowolnych np. funkcjonowanie systemu organów wewnętrznych. Twierdził, że zachowania te są
kontrolowane przez stosunkowo prosty system – bodziec. Kartezjusz podzielił badani zachowania ludzkiego na
dwa odrębne obszary:
• Dotyczący psychologicznego funkcjonowania umysłu
• Nie mam

3 RÓŻNE TEORIE ZACHOWANIA LUDZKIEGO:

Te trzy współczesne nurty koncentrują się na znaczeniu środowiska, w którym żyje dziecko, na roli rozwoju
poznawczego dziecko oraz na ewolucyjnych źródłach zachowania.

John Locke (1632-1704)

Teoria Kartezjusza była rozwijana w siedemnastowiecznej Anglii przez grupę filozofów znanych jako Brytyjscy
Asocjacjoniści (bywają oni również nazywani Brytyjskimi Empirycystami). Najbardziej znanym z nich był John
Locke - lekarz, którego liberalne poglądy polityczne doprowadziły do przekonania, że wszystkie dzieci są
stworzone jako równe.
Locke przyjmował kartezjańskie rozróżnienie pomiędzy umysłem i ciałem, ale odrzucał twierdzenie o
wrodzonych ideach. Umysł nowo narodzonego dziecka jest jak biała karta papieru - tabula rasa. Dzieci
zdobywają wiedzę jedynie dzięki doświadczeniu i uczeniu się. W miarę upływu trwania życia dziecko zdobywa
doświadczenie, uczy się.Tak więc nie są od urodzenia ani dobre, ani złe, są po prostu wytworem środowiska i
wychowania. Ten pogląd teoretyczny jest obecnie nazywany enwironmentalizmem.
Pod niektórymi względami dokonywane przez Locke'a opisy tego, jak dzieci się uczą, wybiegały daleko naprzód
(Borstelmann, 1983). Uważał on na przykład, że dzieci nabywają wiedzę dzięki zasadom nagradzania, karania i
naśladownictwa oraz że gdy dziecko doświadcza kilkakrotnie dwóch rzeczy w tym samym czasie, wytwarza
pomiędzy nimi skojarzenie (Locke, 1690/1824).
Locke przygotował również porady dla rodziców dotyczące metod wychowania dzieci. Chociaż podkreślał rolę
nagród i kar, nie był zwolennikiem nagród materialnych (słodycze, zabawki itp.) ani kar fizycznych. Sądził, że
należy stosować pochwały za właściwe i nagany za niewłaściwe zachowanie. Wskazywał również na znaczenie
wczesnego stymulowania dzieci i rozpoczynania nauki. A jednym z ważniejszych wniosków było stwierdzenie,
że dzieci mają wrodzoną ciekawość, którą rodzice powinni rozwijać i rozważnie ukierunkowywać (Locke,
1693/1964).
Poglądy Locke'a zyskały szerokie poparcie wśród brytyjskich i europejskich uczo nych oraz w społeczeństwie.
Jednak ten enwironmentalistyczny model został, po niecałych 100 latach, zastąpiony całkowicie odmienną
koncepcją dziecka.
Jan Jakub Rousseau (1712-1778)
Jan Jakub Rousseau urodził się w Szwajcarii, ale większą część życia spędził we Francji, gdzie stał się
przodującym filozofem. Jest uważany za ojca Romantyzmu nurtu, w którym artyści i pisarze akcentowali wątki
sentymentalizmu, naturalności i niewinności. Idee te odnajdujemy w roussowskiej koncepcji dziecka.
Odruchy u noworodka: mrugania, wyprost kolana, odruch Babińskiego, odruch cofania, podeszwowy (chwytny
palców nóg), odruch toniczno-szyjny, odruch dłoniowy, odruch Moro (obejmowania), kroczenia
(automatycznego chodzenia), pływania, odruch poszukiwania piersi, odruch.

Odruch mrugania- metoda badania polega na błyśnięciu światłem w oczy noworodka, reakcja- mrożenie oczu,
odruch stały; ochrona oczu.

Odruch bicepsa-

Odruch kolanowy- metoda badania polega na stuknięciu w ścięgno lub pod kolanem, reakcja- szybki wyprost
kolana, odruch bardziej widoczny do pierwszych 2 dni, potem mniej, ale zostaje na stałe, brak tego odruchu
wskazuje na apatyczność lub choroby mięśni.

Odruch Babińskiego- delikatne pociągnięcie ręką po stopie dziecka od pięty do palców, reakcja- grzbietowe
wygięcie dużego palca, rozszerzenie pozostałych i wygięcie do wewnątrz, zanika ok.

1r.ż.; zastępuje go odruch podeszwowy; brak odruchu Babińskiego może wskazywać na uszkodzenie rdzenia
kręgowego

Odruch cofania- polega ukłuciu podeszwy dziecka szpilką, reakcja- skurcz nogi, ok 10 dni życia, potem mniej
intensywny, jego brak świadczy o uszkodzeniu nerwu kulszowego.

Odruch podeszwowy- badanie polega na naciskaniu palcem podeszwy w okolicach palców, wtedy występuje
wygięcie palców do wewnątrz, zanika między 8 a 12r.ż, jego brak świadczy o uszkodzeniu dolnej części rdzenia
kręgowego.

Odruch toniczno-szyjny- kładziemy dziecko na plecach

Odruch dłoniowy- naciska się drążkiem lub palcem dłoń dziecka, reakcja- łapanie naciskającego przedmiotu,
może nawet przez chwilę się na nim utrzymać, zanika ok. 3-4 msc. życia

Odruch Moro- obejmowania, występuje, kiedy dziecko usłyszy nagły, głośny dźwięk, dziecko natychmiast
obejmuje siebie lub coś obok, zanika om 5 msc, brak lub słabość tego odruchu wskazuje na zaburzenia
centralnego układu nerwowego

odruch kroczenia- przytrzymujemy dziecko w pozycji wyprostowanej z gołymi stopami przy jakiejś
powierzchni. dziecko rusza stopami; zanika kiedy dziecko zaczyna chodzić, brak- apatyczność

odruch pływania- zanika ok. 6 msc. koordynacja rąk i nóg.

Odruch poszukiwania piersi- zanika ok. 4 msc, brak świadczy o apatyczności, a jeśli pojawia się u dorosłych,
świadczy o porażeniu

odruch Babkina (?)- kładziemy dziecko na plecach i naciskamy obie dłonie; reakcja- dziecko otwiera usta,
zamyka oczy i prostuje głowę, zanika w 3-4 msc. życia, osłabiony jest w przypadku uogólnionej depresji
centralnego układu nerwowego.
Odruch jest to reakcja na konkretny bodziec. U noworodków dostarczają one informacji o stanie mózgu i
centralnego układu nerwowego.

Rozwój motoryczny noworodka

Noworodek używa patrzenia, płaczu i ssania jako kontroli różnych aspektów środowiska. Dziecko ma pewne
ograniczenia i jest zależne od innych osób. Kluczową cechą rozwoju człowieka w okresie niemowlęctwa jest
szybkość transformacji.

Dwie kategorie rozwoju motorycznego niemowlęcia:

→lokomocja i rozwój postawy, które dot. kontroli nad tułowiem

→manipulacja, czyli zdolność do używania własnych rąk, jako narzędzi służących do jedzenia, badania
przedmiotów.

Opanowanie tych sprawności motorycznych pozwala dziecku na aktywność w świecie oraz daje znacznie więcej
możliwości działania niż kiedy niemowlę jest obiektem działań innych osób. Lokomocja- przemieszczanie się
jednostki w przestrzeni (chodzenie, pełzanie).
rozwój postawy- wzrastająca zdolność dziecka do kontrolowania części własnego ciała, a przede wszystkim
tułowia i głowy.
manipulacja- zdolność do używania rąk w celu badania przedmiotów.

Rozwój motoryczny- w znacznym stopniu dziecko samo go powoduje, ponieważ chce oddziaływać na świat.

Okres poniemowlęcy

Ok. 2 r.ż dziecko jest już w stanie poruszać się i manipulować przedmiotami. Te umiejętności stanowią bazę dla
sprawności, które pojawiają się między 2 a 7 r.ż.

Obserwujemy 3 podstawowe układy ruchów:

-lokomocyjne- chodzenie, bieganie, skakanie, wspinanie się

-manipulacyjne- rzucanie, łapanie, kopanie, uderzanie, posuwanie

-stabilizacyjne- ruchy związane z kontrolą ciała uwzględniające grawitację; obejmują: schylanie się, obracanie,
kołysanie, kręcenie, stanie prosto, chodzenie po równoważni.

Te sprawności pojawiają się w sposób typowy u wszystkich dzieci, mogą być rozwijane w sposób wyjątkowy.

Podstawowe sprawności ruchowe rozwijają się w 3 stadiach:

I stadium- dziecko stara się wykonać pewien wzorzec ruchowy, brakuje jednak komponentów
przygotowawczych i następczych

II stadium- elementarne, przejściowe- dziecko ma już większą kontrolę nad potrzebnymi ruchami, ale jeszcze nie
tworzą one zintegrowanego wzorca
III stadium- dojrzałość- pełne zintegrowanie wszystkich komponentów

Dzieci rozwijają się za pośrednictwem procesu internalizacji. Dzieci przyswajają wiedzę ze swojego otoczenia
społecznego, które ma kluczowe znaczenie na przebiegu procesu poznawczego. Ta teoria społeczna
(wspomniany Pan Wygotski) znalazła potwierdzenie w międzykulturowych badaniach rozwoju. Początkowo
uwaga badaczy skupiała się na teorii Piageta. ( wielu z nich próbowało wykorzystać, zaproponowane przez
Wygotskiego narzędzie do badania osiągnięć poznawczych z różnych kultur. Wyniki podważyły uniwersalność
Piageta. W późniejszych okresie swojej pracy Piaget sam zaczął przypuszczać, że specyficzne osiągnięcia jakie
określił mianem operacji formalnych mogą zależeć w większości od szczególnego kształcenia dzieci w szkole
niż od ujawniania się biologicznego zdeterminowania stadiów rozwojowych procesu poznawczego.

Koncepcja internalizacji pozwala wyjaśnić wpływ kultury na rozwój poznawczy.

Dziecięce procesy poznawcze rozwijają się po to, by pełnić funkcje cenione w danej kulturze.

Przykładowo Piaget opracował swoje metody badania rozwoju poznawczego na postawie własnych założeń
dotyczących tych właściwych aktywności poznawczych. Inne kultury wspierają rozwój w innych obszarach.
Gdyby dzieci Piageta oceniono w kategoriach ich rozumienia poznawczej złożoności tkactwa, prawdopodobnie
uznane zostałyby za opóźnione w rozwoju. Te międzykulturowe badania przeprowadzone na początku XX w.
często wskazywały na duże znaczenie sposobów kształcenia w szkołach warunkującego osiągnięcia dzieci w
zadaniach opracowanych przez Piageta.

Psychologowie muszą sięgnąć do tego typu odkryć, by oddzielić role czynników biologicznych i czynników
związanych z wychowaniem rozwoju poznawczego. Inną rolę pełnią czynniki biologiczne inne czynniki
wychowawcze.

Zmiany rozwojowe są niesłychanie olbrzymie. Spokojnie można powiedzieć, że nastolatek posiada wiele
umiejętności poznawczych, których na pewno nie ma dziecko.

Rozwój poznawczy dorosłości: ( z prezentacji)

Język jest narzędziem przetwarzania informacji. Język używany jest do gromadzenia, doświadczenia, tworzenia
przekazywania informacji. W dorosłym życiu, kiedy jesteśmy w stanie porozumiewać za pomocą języka
następuje proces komunikowania się. Należy pamiętać, że na interpretacje naszej wypowiedzi mają wpływ 4
typy kontekstów.

Kontekst lingwistyczny -

Kontekst o charakterze instrumentalnym – chodzi o tym zadania sytuacji w jakich odbywa się komunikacja.
Odnosi się do gestów jak i słów.

Kontekst interpersonalny – na tym poziomie jest ważne kto z kim rozmawia. Tą samą wypowiedź możemy
odebrać zupełnie inaczej jako: rozkaz, prośbę. Zupełnie inaczej jest kiedy student rozmawia z studentem oraz
kiedy student rozmawia z wykładowcą.

Kontekst kulturowy – niektóre sformułowania mogą być interpretowane w zależności od różnych kultur.
(na egzaminie) :

Poziomy analizy lingwistycznej- są trzy. Przy czym poziom drugie gramatyczny zbudowany jest z
podpoziomów.

• Poziom fonologiczny- na tym poziomie interesują nas podstawowe jednostki dźwiękowe, które
tworzą strumień mowy. Fonem jest to klasa dźwięków, które osoby mówiące danym językiem
rozpoznają jako posiadające pewne, odrębne cechy wyróżniające je spośród innych dźwięków i
sygnalizujące różnice w znaczeniach. W wyrazie kot są 3 fonemy – k o t. W wyrazie kosiarka jest 7
fonemów.

• Poziom gramatyczny (poziom strukturalny) – ma dwa działy: morfologia i składnia.

Morfologia – mówimy tutaj o morfemach. Morf najmniejsza jednostka mowy, która ma określone
znaczenie, może być słowem ale nie musi nim być. W wyrazie kot są dwa morfemy. (podobno zawsze
na teście)

Składnia – inaczej nazywany działem syntaktycznym. Określa dopuszczalny porządek w jakim mogą
być ustawione słowa i zwroty tworzące zdania. (zawsze zadaje pytanie: co to jest zdanie jądrowe? –
ustanowił pan Chonsky, zdanie jądrowe jest to zdanie proste oznajmujące w stronie czynnej np. Natalia
podlała kwiatki. I przekształcić na stronę bierną…)

• Poziom semantyczny – nauka o znaczeniu.

Rozwój mowy wg. Zimbardo 4 stadia rozwoju:

• Stadium znajmuję się rozwojem mowy. Badanie nad rozwojem mowy u dzieci zaczyna się od
momentu wydanie pierwszego krzyku przez noworodka. Przez pierwsze 3 tyg. repertuar wokalny
noworodka jest bardzo ograniczony. Podstawowy krzyk może być nieco modyfikowany dzięki czemu
powstają jego odmiany. Poprzez odmiany czujni rodzice wnioskują kiedy dziecko jest gniewne,
zadowolone itd.

• Stadium występujące od 3tyg do 4-5 miesiąca. U dziecka zaczyna pojawiać się pseudo płacz.

• Stadium gaworzenia – w drugiej połowie pierwszego roku życia dziecko zaczyna wydawać na tyle
zróżnicowane dźwięki mowy i czyni to w sposób na tyle ciągły, że okres ten nazywa się gaworzeniem.
Dziecko nie tylko wydaje dźwięki podobne do samogłosek i spółgłosek lecz także zaczyna naśladować
intonacje dorosłych.

• Stadium początków ustrukturalizowanej, prawdziwej mowy, która przypada pod koniec pierwsze
roku życia.

Okres prelingwistyczny, który obejmuje trzy stadia: krzyk, pseudo płacz i gaworzenie, kończy się z chwilą
pojawiających się pierwszych dających się rozpoznać słów dziecka.

Pamięć:

Obrazek z prezentacji.

Pamięć to jedna z funkcji ludzkiego umysłu, zdolność poznawcza do kodowania, przechowywania,

magazynowania i wydobywania informacji. Umiejętności pamięci rozwijają się przez całe życie. Pamięć jest
przedmiotem badań psychologii kognitywnej ( psychologia poznawcza zajmuje się procesami poznawczymi:
pamięć, uwaga, myślenie..)

Kodowanie, przechowywanie i wydobywanie – 3 podstawowe procesy pamięci.

4 fazy w tworzeniu informacji:

• Zapamiętujemy

• Przechowujemy

• Wydobywamy

• Rozpoznajemy

Pamięć długotrwałą dzielimy jeszcze na pamięć:

• dekleratywna – na pamięć epizodyczną( dotyczy przeżyć wewnętrznych ) i pamięć semantyczna

( czysta wiedza)

• proceduralna

Pamięć ma nie tylko charakter odtwórczy ale także wytwórczy.

Rozwój poznawczy dorosłości:

Od dzieciństwa do okresu dorastania ( adolescencji ) zmiana przeważnie oznaczała zmianę na lepsze. Kiedy
dochodzimy do późnej dorosłości stereotypy kulturowe karzą nam sądzić, że zmiana jest równoznaczna z
pogorszeniem. Z biegiem lat dorosłości przynosi ze sobą ogólne spadki i ograniczenia wciąż do późnego wieku
nadal oczekuje się jakiegoś rodzaju korzyści.

Nie ma wielu danych, które wspierałyby tezę o spadku ogólnych zdolności poznawczych wśród zdrowych ludzi
starszych. Jedynie ok. 5% populacji doświadcza poważnego pogorszenia funkcjonowania poznawczego.
Pojawiające wraz z wiekiem pogorszenie funkcji poznawczych ogranicza się przeważnie do kilku zdolności.
Dzieląc składniki inteligencji na zdolności werbalne i te, które konstytuują zdolności do szybkiego, dokładnego
uczenia się można dostrzec, że wraz z wiekiem pogarsza się inteligencja płynna. Obniżenie inteligencji płynnej
jest w dużej mierze przypisywane ogólnemu spowolnieniu procesów przetwarzania. Starsze osoby gorzej sobie
radzą z zadaniami intelektualnymi, które wymagają jednocześnie uruchomienia wielu procesów umysłowych w
krótkim czasie.

Psychologowie wykazali zależne od wieku zyski związane z mądrością, kompetencjami w sferze

fundamentalnych problemów i zagadnień.

Cechy mądrości osoby starszej:

• Bogata wiedza życiowa – ogólna i szczegółowa wiedza o życiu

• Bogata wiedza proceduralna – ogólna i szczegółowa wiedza o strategiach oceniania i doradztwa w

sprawach życiowych

• Kontekstualizm – wiedza o kontekstach życia i ich czasowych, rozwojowych zależnościach.

• Niepewność – wiedza o względnej nieokreśloności i nieprzewidywalności życia oraz o sposobach
radzenia sobie z nimi
Wychowanie jest procesem społeczno-kulturowym i  jednym z  najważniejszych zadań, jakie ma do spełnienia
człowiek wobec człowieka zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i zbiorowym. Zapewne stąd
zainteresowanie wychowaniem różnych dziedzin nauki, przede wszystkim pedagogiki, socjologii i psychologii.
Wychowanie stanowi bowiem immanentny czynnik rozwoju jednostki i jest ukierunkowane na nabycie
specyficznie ludzkich cech przez osobę, które pozwalają jej być pełnoprawnym i zarazem autonomicznym
członkiem społeczeństwa. We współczesnej psychologii istnieje wiele koncepcji wychowania, w ramach których
psychologowie próbują opisać i wyjaśnić, co stanowi istotę tego procesu. Wraz z jej rozwojem jako nauki
rozwijała się także psychologia wychowawcza i rozumienie, czym jest wychowanie. Począwszy od
behawioryzmu, poprzez psychoanalizę, teorie poznawcze aż do współczesnych teorii relacyjnych
koncentrowano się na różnych aspektach wychowania i wyjaśniano istotę oddziaływań wychowawczych,
tworząc różne modele wychowania.

Jak już zostało powiedziane, przygotowanie dziecka do odnoszenia sukcesów w przyszłości, wtedy kiedy stanie
się osobą dorosłą i pełnoprawnym członkiem danego społeczeństwa i kultury jest obecnie, tak jak w przeszłości,
podstawowym zadaniem wychowania. Jednakże pomiędzy tradycyjnym a  współczesnym traktowaniem
wychowania występuje podstawowa różnica polegająca na odejściu od traktowania wychowania jako procesu
jednokierunkowego w stronę wychowania jako interakcji dwupodmiotowej, w której nie tylko wychowawca
(rodzic) jest aktywną i sprawczą stroną tego procesu – inicjatorem zmian, które mają pojawić się u wychowanka,
ale także wychowanek (dziecko) jest jednostką aktywną w takim znaczeniu, że odbiera działania wychowawcy
w sposób aktywny, indywidualny. Antonina Gurycka przyjmuje w swojej teorii wychowania (1979), że wpływy
wychowawcze są filtrowane przez właściwości wychowanka i zapisują się w nim w postaci indywidualnego
doświadczenia. Jest to zatem specyficzna interakcja społeczna, charakteryzująca się asymetrią, ale, co autorka
wyraźnie podkreśla, dwupodmiotowa. Wychowanek jest tutaj traktowany jako osoba aktywna w tym sensie, że
oddziaływania rodziców są przez dziecko odbierane w określony sposób, a ich efektem jest doświadczenie, jakie
wynosi ono z danej sytuacji wychowawczej. Można zatem powiedzieć, że uznanie wychowanka za podmiot
w tej interakcji pozwala lepiej zrozumieć, czym jest wychowanie, poznać psychologiczne mechanizmy tego
zjawiska oraz uwarunkowania efektywności/skuteczności procesu wychowawczego. Aby wychowanie sprzyjało
formowaniu się człowieka, jak osoby podmiotowo funkcjonującej, autonomicznej w sensie psychologicznym.

W  innych ujęciach wychowania podkreśla się ponadto, że aby zrozumieć proces wychowania, nie może
ograniczać się do uwzględniania pojedynczej interakcji, ale konieczne jest traktowanie wychowania jako
łańcucha powiązanych ze sobą interakcji. Należy zatem widzieć wychowanie jako pewien typ relacji, która ma
określoną przeszłość i przyszłość. Wymiar czasu jest tutaj istotny. Wcześniejsze interakcje wyznaczają to, co się
aktualnie dzieje, a teraźniejszym interakcjom towarzyszy przeświadczenie, że owa relacja będzie trwać nadal.
W ten sposób wychowanie ma charakter dynamiczny nie tylko w sensie zmian zachodzących w teraźniejszości
(chociaż ich efekty mogą być mniej lub bardziej trwałe), lecz także jako zjawisko zmieniające się w czasie, np.
w zależności od wieku dziecka, wieku rodziców, zmian cywilizacyjno- -kulturowych.

Badacze śledzą tę interakcję i odkrywają jej ogólne prawidłowości oraz wpływ na rozwój wychowanka. Ciąg
interakcji tworzy relację, rozumianą jako zintegrowana siatka trwałych emocjonalnych powiązań, reprezentacji
poznawczych i wzorów zachowań, które wiążą wychowawcę i wychowanka w czasie i przestrzeni. Należy
podkreślić, że każda relacja jest unikalna, a jej kształtowanie zaczyna się bardzo wcześnie, jako zderzenie się
temperamentu dziecka z osobowością rodziców i ich celami wychowawczymi. Od pierwszych chwil wzajemne
oddziaływanie uczestników relacji wynika nie tylko z bieżącego zachowania stron interakcji, lecz także z historii
ich relacji6), jak również z antycypacji jej dalszego ciągu i motywacji do jej podtrzymywania. . Inaczej mówiąc,
znaczenie ma nie tylko sytuacja „tu i teraz”, w której zachodzi wpływ wychowawcy na wychowanka na tle
bieżących okoliczności, ale też wcześniejsze interakcje i jej przyszłe, antycypowane trwanie. Oznacza to, że
relację należy traktować jako ciąg interakcji mających swój początek i przebieg, a każda kolejna interakcja
w procesie wychowawczym jest efektem czynników działających w danym momencie czasu i w danych
okolicznościach, ale też tego, jak przebiegały poprzednie spotkania wychowawcy z wychowankiem (rodzica
z dzieckiem) i motywacji do jej podtrzymywania. W ten sposób powstaje schemat relacji, a jej przebieg jest
także wyznaczony przez fakt, że stronom relacji zależy na jej kontynuacji, niekiedy pomimo nieporozumień czy
negatywnych emocji, którymi jest nasycona, a nawet cierpienia. Inaczej mówiąc, wychowawca i wychowanek
mają na uwadze wspólną przyszłość, co oznacza, że w danej sytuacji uwzględniają trwanie w relacji związane
z potrzebą jej utrzymania – bycia w relacji. Jest to szczególnie wyraźne w relacji rodzic–dziecko, ale także
nauczyciel–uczeń, chociaż w drugim przypadku czas trwania relacji jest ograniczony. Przeświadczenie, że
relacja będzie trwać i że obu stronom zależy na jej kontynuowaniu, modyfikuje zachowania partnerów, np.
skłania do unikania konfliktów, do osiągnięcia kompromisu, uruchamia mechanizmy samokontroli
i samoregulacji proaktywnej (Katra, 2016). Skłania obie strony do wyboru takich zachowań, które pozwolą na
jej dalsze utrzymanie.

Jak już wspomniano, wychowanie ma charakter dwukierunkowy, tzn. rodzic/wychowawca uwzględnia potrzeby
dziecka, jego reakcje na swoje zachowania i ich efektywność. Dziecko jest aktywnym, intencjonalnym
współtwórcą interakcji z wychowawcą – już nawet małe dziecko wpływa na przebieg interakcji i kształt relacji,
może ją w sposób zamierzony modyfikować (Laible, Thompson, 2008). Postulat dwukierunkowości pozwolił
uczonym zajmującym się socjalizacją dostrzec i zainteresować się zmianami, którym w procesie wychowania
podlega nie tylko dziecko, lecz także wychowawca – rodzic czy inna osoba uprawniona (delegowana społecznie)
do roli wychowawcy. Jest to rozległy i „dziewiczy” obszar badań. Można jednak przeprowadzić rozumowanie
w celu wykazania słuszności tego założenia. Człowiek ze swoją osobowością, wchodząc w rolę rodzicielską,
buduje wyobrażenia o rodzicielstwie i rodzicielskich obowiązkach, jednocześnie reagując na dziecko, które
także ma swoją indywidualną charakterystykę psychologiczną. Każde dziecko rodzi się z określonym
temperamentem, co sprawia, że rodzice traktują je w określony, specyficzny sposób, będący wypadkową właśnie
temperamentu dziecka, ich własnych cech i celów wychowawczych. Owe cele mogą, jak się wydaje, przybierać
również postać pewnych wyobrażeń i związanych z nimi zamiarów, jak należy dziecko wychowywać, jakim
człowiekiem ma się stać, co powinno osiągnąć, aby stać się dojrzałą osobą w przyszłości.

Wspomniany temperament dziecka od pierwszych chwil jego życia wpływa na skuteczność rodziców jako
opiekunów i wychowawców, a skuteczność – na oczekiwania dotyczące tego, w  jaki sposób oddziaływać na
dziecko w  przyszłości, jak je prowadzić ku dorosłości. Z kolei oczekiwania mają wpływ na rozwój
przystosowania i rozwój osobowości dziecka. Jednocześnie wychowawca zmienia się pod wpływem
oddziaływań wychowawczych, które podejmuje wobec dziecka, zdobywa nowe doświadczenia w tej roli, które
następnie modyfikują jego funkcjonowanie jako wychowawcy danego dziecka, ze względu na jego właściwości
i uzyskiwane efekty w określonym kontekście, ale też wykorzystuje je do pełnienia roli wychowawcy wobec np.
kolejnego dziecka w rodzinie czy innych dzieci (w przypadku nauczyciela).

Podsumowując, można stwierdzić, że każde zachowanie partnera relacji jest wywołane przez umysłowe
reprezentacje siebie nawzajem, które wywodzą się z wcześniejszych bezpośrednich kontaktów i wytworzonych
oczekiwań, schematu relacji, emocjonalnego zabarwienia, ukształtowanych na przestrzeni ich wspólnej historii
i co może powstać w regularnym, trwającym w czasie kontakcie.

Piaget

Podstawowe idee Piageta

=Badanie procesów poznawczych wymaga analizy rozwoju zachowania
=Między procesami poznawczymi występuje brak ciągłości
=Każde stadium różni się jakością
=TEMPO w jakim dziecko przechodzi poszczegółne stadia
=INTERAKCJA dziecka ze środowiskiem

- TEMPO przechodzenia przez poszczególne stadia – chociaż w pewnym stopniu zależne od indywidualnego
doświadczenia dziecka, jest zdeterminowane przez biologiczne procesy dojrzewania.
-Rozwój nie może zostać przyspieszony – dziecko musi dojrzeć do przejścia do następnego stadium
- Aby rozwinąć i osiągnąć dojrzałość intelektualną, dziecko musi przejść przez cztery uporządkowane i
następujące po sobie stadia .

Wyróżniamy 4 stadia rozwoju poznawczego:

-Okres sensomotoryczny – trwa od urodzenia do 2 r. ż
+ Proste, automatyczne odruchy na reakcje
+ Reakcje skonsolidowane we wzorce
+ Zmienianie
+ Kształtowanie pojęcia własnego „ja”
+Skuteczność działań
+ Przyczynowość zjawisk
+ Fenomenalizm (To pogląd filozoficzny, zgodnie z którym zakres ludzkiego poznania jest ograniczony jedynie
do sfery zjawiskowej rzeczywistości i rządzących nią praw)
-Myślenie przedoperacyjne – trwa od 2 do 7 roku życia
+ Obecność symboli
+ Rozumowanie prelogiczne
+ Rozwój pojęć
+ Przyswajanie znaków i symboli
+ Rozumowanie oparte jest na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych), które cechuje):
- Egocentryzm
-Centracja
-Animizm
- Artyficjalizm
- Antropomorfizm
- Sprawiedliwość immanentna ( Na dole wszystkie pojęcia wyjaśnione)
-Operacje konkretne – od 7 do 11 lat
+Myślenie słownologiczne
+ Odwracalność operacji umysłowych
+Przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolności do klasyfikacji hierarchicznej
+ zasada zachowania ilości
+ Bodźce magazynowane w postaci ikonicznym
+Możliwość dokonywania kategoryzacji
+Rozumowanie relacji
+ Rozumowanie indukcyjne
-Operacje formalne – do 12 r.ż
+Rozumowanie oparte na opisach słownych
+ Opanowanie logiki
+Rozwój myślenia abstrakcyjnego
+Zaawansowany poziom rozwiązywania problemó
+MYŚLENIE: RACJONALNE, SYSTEMATYCZNE, ABSTRAKCYJNE

(Teraz wyjaśniam te z góry)

Egocentryzm – w teorii Piageta wsytępuje pojęcie egocentryzmu myślenia
- pojawia się ono u dzieci, które nie przekroczyły siódmego r.ż
- polega na nieumiejętności dziecka wczucia się w położenie innej osoby i spojrzenia na świat z innej
perspektywy
- dzieci milcząco przyjmują że inni ludzie widzą to co one.
Centracja (koncentrowanie uwagi tylko na jednym)- zwracanie uwagi na jedną tyko właściwość sytuacji i
pomijaniu innych nawet najbardziej istotnych
-dziecięcą niezdolność do decentralizacji dobrze ilustrują słynne eksperymenty Piageta nad pojęciami stałości.
Animizm – cecha myślenia dziecięcego stan postrzegania świata, żywotność lalkom i innym przedmiotom
-Pogląd ten wziął się z obserwacji dzieci i dowiedzenia iż nie zauważają one granic między swoim „ja” a
światem zewnętrznym nie odróżniają świata fizycznego od psychicznego, tym samym nadając ciałom martwym
życie i świadomość.
Artyficjalizm – to przekonanie polegające na tym, że według dziecka wszystko na świecie lącznie z naturalnymi
bytami i zdarzeniami jest przez kogoś wykonanym lub wykonywane
Antropomorfizacja – dziecko nadaje czemuś (zwierzętom, przedmiotom, roślinom itd.,) jedynie cechę lub
motyw, ktorym kieruje się człowiek.
Sprawiedliwość immanentna – jest to tok rozumowania oparty na przekonaniu, że złamaniu czy naruszeniu reguł
(nawt jeśli nikt o nich nie wie0, zawsze towarzyszy następstwo o charakterze kary

Erikson
Teoria rozwoju psychospołecznego Eriksona ustanawia 8 etapów, które implikują zmianę tożsamości osobistej
w całym cyklu życia

W każdym z wyłonionych etapów życia jednostka doświadcza wg niego specyficznego „problemu” życiowego i
dokonuje reintegracji swoich potrzeb oraz posiadanych kompetencji zgodnie z odczuwanymi przez siebie
naciskami społecznymi, płynącymi z kultury, w której żyje..

Model rozwoju pychospołecznego

-Osiem okresów lub kryzysów, które jednostka musi pomyślnie rozwiązywać, aby zachować zdrowie psychiczne
-Osoba, która nie rozwiąże kryzysu będzie odczuwać jego skutki w późniejszym okresie życia. Tym samym
rozwój jej będzie ograniczony
- Koncepcja stadiów rozwoju człowieka opracowana przez H. Eriksona nawiązuje do psychoanalitycznej
koncepcji autorstwa Sigmunta Freuda
- Została ona jednak wzbogacona przez własne doświadczenia kliniczne i badawcze
- W całym cyklu życia każdy człowiek przechodzi przez 8 stadiów
- N każdym z etapów rozwoju jednostka musi rozwiązywać specyficzne dla niej problemy
- W wielkim skrócie rzecz ujmując, idzie o właściwe na danym etapie rozwoju pogodzenie własnych pragnień i
potrzeb z normatywnymi naciskami wywieranymi na jednostkę przez jej otoczenie społeczne.
- Aby uzyskać satysfakcjonujące rozwiązanie powstałych na osi: „ja-społeczeństwo” napięć, jednostka musi być
wyposażona w okresie kkompetencje – inne, i to coraz bardziej złożone, dla każdego etapu jej rozwoju.