Rodzaje działalności przemysłowej:

 Górnictwo (przemysł wydobywczy) – działalność polegająca na pozyskiwaniu surowców

mineralnych w celu ich późniejszego przetworzenia.
 Przetwórstwo przemysłowe (przemysł przetwórczy) – działalność polegająca na przetwarzaniu
surowców mineralnych oraz półproduktów uzyskiwanych z rolnictwa w celu tworzenia nowych
wyrobów przemysłowych.
 Budownictwo (przemysł budowlany) – działalność polegająca na budowie rozmaitych
konstrukcji, w tym domów mieszkalnych, zakładów, obiektów inżynieryjnych i infrastruktury.
 Energetyka (przemysł energetyczny) i gazownictwo – działalność polegająca na wytwarzaniu i
dostarczaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz gazu.
 Zaopatrzenie w wodę i zagospodarowanie ścieków – działalność polegająca na dostawie wody
oraz odbiorze ścieków.

Struktura przemysłu

Przemysł ciężki – obejmuje przemysł Przemysł lekki – obejmuje część przemysłu

wydobywczy, budowlany i energetyczny oraz
część przemysłu przetwórczego. Jest
nastawiony na produkcję maszyn i urządzeń
oraz półproduktów do dalszego wykorzystania.
Produkcja zazwyczaj przeznaczona jest dla
innych branż przemysłowych i do wykorzystania
w działalności gospodarczej.
przetwórczego. Jest nastawiony na produkcję
artykuł konsumpcyjnych dla odbiorców
indywidualnych (konsumentów) na masową
skalę, często z wykorzystaniem półproduktów
pochodzących z przemysłu ciężkiego i rolnictwa.

Przyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu: Pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji

przemysłu:
 Baza surowcowa
 Dostęp do wody Z grupy czynników technicznych:
 Stan środowiska naturalnego  Baza energetyczna
 Warunki terenowe  Infrastruktura techniczna
 Warunki klimatyczne
Z grupy czynników społeczno-gospodarczych:
 Rynek zbytu
 Zasoby ludzkie (obejmuje zarówno tanią siłę
roboczą i kadrę naukowo-badawcze)
 Korzyści aglomeracji (i niekorzyści
aglomeracji)
 Deglomeracja
 Infrastruktura społeczna
 Czynniki behawioralne (preferencje
inwestorów)

Z grupy czynników politycznych:

 Polityka państwa
 Polityka władz lokalnych
 Czynniki strategiczno-militarne
 Przyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu:

 Baza surowcowa jest jednym z najważniejszych czynników lokalizacji przemysłu. Istnienie wielu
zakładów jest bezpośrednio (np. kopalnie) lub pośrednio (np. elektrownie węgla brunatnego)
uzależnione od występowania na danym obszarze surowców mineralnych. Oprócz nich, do bazy
surowcowej zalicza się także półprodukty pochodzenia rolniczego oraz zasoby naturalne (np.
drewno), jak również półprodukty pochodzenia przemysłowego (po wstępnej obróbce) np.
kauczuk syntetyczny.

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł wydobywczy, przemysł energetyczny, przemysł metalurgiczny,

przemysł drzewny, przemysł celulozowo-papierniczy, przemysł spożywczy (płody rolne).

Ze względu na stopień uzależnienia zakładów przemysłowych od bazy surowcowej wyróżnia się:

 Lokalizację przymusową – dotyczy zakładów, których istnienie jest całkowicie uzależnione od

istnienia bazy surowcowej. Należą do nich przede wszystkim kopalnie, szyby naftowe i gazowe.
 Lokalizację związaną – dotyczy takich zakładów, które teoretycznie mogłyby zostać
zlokalizowane gdziekolwiek, ale ze względu na rachunek ekonomiczny byłyby całkowicie
nieopłacalne poza miejscem pozyskiwania surowców. Przykładami takich zakładów są:
elektrownia węgla brunatnego i cukrownia (ze względu na brak opłacalności transportu
odpowiednio węgla brunatnego i buraków cukrowych na duże odległości).
 Lokalizacja swobodna – dotyczy takich zakładów, które mogą zostać uruchomione w dowolnym
miejscu i decydują o tym czynniki inne niż baza surowcowa. Przyjmuje się, że do tej grupy należą
wszystkie zakłady produkujące wyroby o masie lub wartości wyższej niż masa surowców
niezbędnych do ich wytworzenia (co przekłada się na większą opłacalność transportu surowców).
Podręcznikowym przykładem takiego zakładu jest piekarnia (lokalizowana w pobliżu rynku zbytu,
a nie miejscu pozyskiwania zboża), ale w tej grupie znajduje się większość wszystkich zakładów
przemysłowych.

 Dostęp do wody, woda jest używana do produkcji w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym,

wymagają jej także elektrownie (jako chłodziwa), albo do produkcji energii (w
hydroelektrowniach).

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł energetyczny, przemysł włókienniczy i tekstylny, przemysł

skórzany, przemysł chemiczny (zwłaszcza farmaceutyczny), przemysł spożywczy, przemysł
celulozowo-papierniczy.

 Stan środowiska naturalnego (zwany także czynnikiem ekologicznym) może przede wszystkim
utrudniać lokalizację, jeżeli miałaby ona w istotny sposób degradować środowisko (dotyczy to
zwłaszcza obszarów chronionych). Niektóre gałęzie przemysłu dążą jednak do lokalizacji w
korzystnym środowisku naturalnym – zwłaszcza z branży high-tech. Udowodniono, że ma to
korzystny wpływ na kreatywność pracowników tej branży.

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł wydobywczy, przemysł energetyczny, przemysł drzewny,

przemysł celulozowo-papierniczy, przemysł farmaceutyczny, przemysł high-technology.

 Mniej istotnymi czynnikami wpływającymi jedynie w umiarkowanym stopniu na lokalizację i

rozwój przemysłu są warunki terenowe oraz warunki klimatyczne.

Do gałęzi przemysłu od nich zależnych należą: przemysł wydobywczy, przemysł energetyczny,

przemysł drzewny.
 Pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu

 Baza energetyczna odgrywa istotną rolę w lokalizacji właściwie wszystkich ośrodków

przemysłowych – każdy z nich wymaga bowiem zasilania. Niektóre gałęzie przemysłu
pochłaniają jednak znacznie więcej energii niż inne.

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł metalurgiczny oraz niektóre branże przemysłu maszynowego.

 Infrastruktura techniczna obejmuje sieć dróg, kolei, lotnisk, portów, ale też linii
energetycznych, kanalizacji, gazociągów i rurociągów.

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł środków transportu, przemysł paliwowy i częściowo przemysł
wysokie technologii.

 Bliskość rynku zbytu to jeden z najważniejszych czynników lokalizacji przemysłu. Im większy

tym większa liczba nabywców wyrobów przemysłowych. Odgrywa szczególnie istotną rolę dla
zakładów, których produkcja nastawiona jest na masową ilość wyrobów przeznaczoną na
zaspokojenie potrzeb ludności oraz produktów o krótkim terminie przydatności.

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł spożywczy, przemysł włókienniczy i tekstylny, przemysł

odzieżowy, przemysł skórzany, przemysł materiałów budowlanych, przemysł energetyczny.

 Zasoby ludzkie to bardzo ważny czynnik lokalizacji i rozwoju przemysłu. Obejmuje zarówno
tanią siłę roboczą jak i wykwalifikowaną kadrę oraz zaplecze naukowo-badawcze.

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł elektroniczny, przemysł maszynowy, przemysł odzieżowy,

przemysł tekstylny i włókienniczy, przemysł skórzany, przemysł spożywczy.

 Wysoko wykwalifikowana kadra niezbędna jest z kolei przy produkcji wyrobów

zaawansowanych technicznie lub wymagających ponadprzeciętnej organizacji i zarządzania.

Do gałęzi przemysłu należą: przemysł elektroniczny, przemysł maszynowy, przemysł środków

transportu, przemysł kosmiczny, przemysł chemiczny (zwłaszcza farmaceutyczny), przemysł high-
technology.

 Infrastruktura społeczna, czyli obecność placówek edukacji, ochrony zdrowia, ośrodków

sportu i rekreacji co może podnosić atrakcyjność inwestycyjną obszaru.
 W lokowaniu przemysłu istotne znaczenie odgrywają także czynniki behawioralne, czyli
osobiste upodobania inwestorów. Dzielą się one na twarde czyli dające się policzyć jako
konkretne korzyści materialne (np. polityka podatkowa danej gminy, struktura rynku pracy,
koszty terenu i budowy zakładu) odnoszone przez przedsiębiorstwo oraz miękkie – trudne do
zmierzenia (takie jak wizerunek inwestycyjny danego miejsca, mentalność mieszkańców i ich
stosunek do określonej działalności, oferta społeczna na danym obszarze).

 W grupie czynników politycznych należy wspomnieć przede wszystkim o polityce państwa

oraz polityka lokalna. Wpływają one na przeznaczenie określonych terenów pod inwestycje,
politykę podatkową, politykę rynku pracy czy obecność dodatkowych bodźców zachęcających
do inwestowania.

Do gałęzi przemysłu zależnych od polityki należą: przemysł spożywczy, przemysł elektroniczny,

przemysł maszynowy i częściowo inne.
  Pozostałe czynniki lokalizacji odgrywają nieco mniejszą rolę. Można wśród nich wyróżnić m.in
korzyści aglomeracji oraz niekorzyści aglomeracji czyli zalety i wady wynikające z
koncentracji obiektów przemysłowych na niewielkim obszarze np. jednej aglomeracji.

Korzyści aglomeracji Niekorzyści aglomeracji

 Łatwość nawiązywania kontaktów biznesowych z
innymi przedsiębiorstwami z branży – kooperacji,
wymiany technologii i współpracy.
 Obecność przedsiębiorstw z branży usług,
uzupełniających i obsługujących działalność
przemysłową.
 Łatwy dostęp do rozwiniętej infrastruktury
technicznej i społecznej.
 Większa opłacalność produkcji za sprawą dostępu do
większego rynku zbytu.
 Duże zasoby pracy i obecność wykwalifikowanej
kadry możliwej do wykorzystania.
 Dostęp do wpływowych decydentów politycznych.
 Silną konkurencję między zakładami z jednej branży.
 Niedostatek przestrzeni pod budowę zakładów
przemysłowych.
 Silnie przekształcone (i często zdegradowane)
środowisko naturalne.
 Przeciążenie transportowe i energetyczne
infrastruktury technicznej.
 Wyższe koszty pracy (wynagrodzeń) ze względu na
wyższe koszty utrzymania ludności.
 Niski stopień oddziaływania na decydentów przez
pojedyncze przedsiębiorstwa (z uwagi na ich
mnogość).

Deglomeracja przemysłu, czyli relokowanie zakładów przemysłowych z ośrodków silnie

skoncentrowanych do ośrodków o niskim uprzemysłowieniu (mniejszych miast, ale też na wieś).

Wśród zalet takiego procesu wyróżnia się:

 Większą dostępność terenów  Lepsza jakość środowiska przyrodniczego.

inwestycyjnych.  Obecność bodźców politycznych np. ulg, dotacji
 Niższe koszty pracy (wynagrodzenia). czy specjalnych stref ekonomicznych.
 Mniejsze obciążenie infrastruktury  Łatwy dostęp i duży wpływ na decydentów
technicznej. lokalnych – często jako jeden z ważniejszych
 Niższe podatki. pracodawców w gminie lub powiecie.

Czynniki lokalizacji przemysłu o malejącym Czynniki lokalizacji przemysłu o rosnącym

znaczeniu: znaczeniu:

 Baza surowcowa – ze względu na większą  Zaplecze naukowo-badawcze – ze względu

łatwość transportu surowców.
 Baza energetyczna – ze względu na
znaczny wzrost możliwości transportu
energii.
 Dostęp do wody – ze względu na
stosowanie zamkniętych obiegów i
większe możliwości jej oczyszczania.
 Zasoby taniej siły roboczej – ze względu
na rozwój bardziej zaawansowanych
technicznie gałęzi przemysłu.
 Warunki terenowe i klimatyczne – ze
względu na rozwój technologiczny.
na rozwój bardziej zaawansowanych
technicznie gałęzi przemysłu.
 Infrastruktura społeczna – ze względu na
większą dbałość o pracowników.
 Czynniki behawioralne – ze względu na silną
konkurencję między ośrodkami (i wzrost
znaczenia bardziej subtelnych różnic)
 Stan środowiska naturalnego – ze względu
na rosnącą odpowiedzialność biznesu oraz
większą motywacje pracowników do pracy.
 Czynniki polityczne – zwłaszcza aktywne
pozyskiwanie inwestorów i tworzenie
instytucji ich wsparcia.
 Różnice między przemysłem tradycyjnym i zaawansowanych technologii

Tradycyjna działalność przemysłowa oparta jest o sprawdzone rozwiązania technologiczne oraz o

wypracowane przez lata modele zarządzania. Podstawową cechą tego przemysłu jest mało
zaawansowane przetwórstwo surowców, prowadzące do powstawania zarówno dóbr
konsumpcyjnych jak i półproduktów produkcyjnych (do dalszego przetworzenia). Przemysł tradycyjny
obejmuje wszystkie typowe gałęzie przemysłu, oparte o sprawdzone przez lata technologie.

Przemysł zaawansowanych technologii opiera się na innowacjach, nowe metody produkcji, nowe
modele zarządzania. Gotowy produkt cechuje się wysokim stopniem zaawansowania technicznego,
często przeznaczony jest jedynie dla wyspecjalizowanych odbiorców. Bardzo istotnym elementem
tego typu przemysłu jest udział zaplecza naukowo-badawczego w tworzeniu wyrobów
przemysłowych. W przemyśle zaawansowanych technologii wyróżnia się zasadniczo dwie fazy pracy –
fazę innowacji (prace naukowo-badawcze, koncepcyjne i wdrożeniowe) oraz fazę produkcji
(produkcja masowa gotowego wyrobu). W każdej z nich inne warunki decydują o umiejscowieniu
zakładów. W obrębie przemysłu zaawansowanych technologii można wyróżnić takie branże jak:

Skutki gospodarcze rozwoju Skutki społeczne rozwoju przemysłu high-tech: Zagrożenia rozwoju nowoczesnego
przemysłu high-tech:  Zmiany cywilizacyjne związane z przemysłu:
 Wzrost innowacji w upowszechnieniem nowych technologii w  Bezrobocie technologiczne związan
gospodarce i przyspieszenie życiu codziennym. wypieraniem pracy ludzkiej przez
tempa wzrostu gospodarczego.  Dynamizacja rozwoju sektora usługowego maszyny.
 Rozwój kolejnych nowych w branżach współpracujących.  Niezdolność dostosowania się
działów gospodarki i tworzenie  Zmniejszenie liczby wypadków w pracy (zwłaszcza osób starszych) do
w nich kolejnych miejsc pracy. poprzez zastąpienie pracy ludzkiej przez zachodzących coraz szybciej zmian
 Większa zamożność maszyny. technologicznych i cywilizacyjnych.
pracowników sektora  Poprawa stanu środowiska naturalnego  Wzrost metropolizacji skutkujący c
przemysłowego pozwalająca korzystnie wpływająca na zdrowie większą marginalizacją peryferiów.
na podniesienie poziomu ich ludności.  Pogorszenie statusu społecznego i
życia.  Wzrost znaczenia edukacji i wykształcenia finansowego pracowników fizyczny
 Szybszy postęp technologiczny wyższego w społeczeństwie. osób o niskich kwalifikacjach.
i rozwój wynalazków.  Wyższa kultura pracy.  Pogłębienie nierówności społeczny
 Wzrost zamożności państw  Więcej bardziej różnorodnych stanowisk między wykształconymi-bogatymi i
inwestujących w high-tech za pracy. niewykwalifikowanymi-biednymi.
sprawą zysków z eksportu oraz
opodatkowania.
Przemysł biotechnologiczny; Przemysł nanotechnologiczny; Przemysł teleinformatyczny; Przemysł
farmaceutyczny (nowe generacje leków); Przemysł zaawansowanej elektroniki; Przemysł lotniczy i rakietowy;
Przemysł specjalistycznych instrumentów medycznych i optycznych; Produkcja robotów

Cechy przemysłu tradycyjnego i przemysłu zaawansowanych technologii

Przemysł tradycyjny Przemysł zaawansowanych technologii

Zależność od surowców Szeroka grupa, duży udział Węższa grupa, głównie surowce
surowców energetycznych wykorzystywane w elektronice
Koszty inwestycji Średnie lub wysokie Bardzo wysokie
Ryzyko działalności Niskie lub średnie Wysokie lub bardzo wysokie
Ryzyko działalności Niska lub średnia Zróżnicowana - od ujemnej do bardzo wysokiej
Typ pracowników Tania siła robocza Wykwalifikowana kadra
Stopień automatyzacji Niski lub średni Wysoki
produkcji
Wpływ na środowisko Średni lub wysoki Bardzo niski
naturalne (uciążliwość)
Wpływ na środowisko Potrzeby niższego i średnio Potrzeby średniego i wyższego rzędu
 naturalne (uciążliwość) rzędu
Czynniki lokalizacji przemysłu tradycyjnego i przemysłu nowych technologii

 W zakresie środowiska naturalnego:

Lokalizacja przemysłu tradycyjnego jest często uwarunkowana od warunków klimatycznych oraz warunków
terenowych, przeszkodą mogą być także warunki geologiczne lub ukształtowanie powierzchni. Dla przemysłu
tradycyjnego optymalny jest klimat umiarkowany i nizinne ukształtowanie powierzchni.

Tradycyjne warunki naturalne nie odgrywają istotnej roli w lokowaniu przemysłu zaawansowanych technologii,
w przeciwieństwie do ogólnego stanu środowiska naturalnego.

 W zakresie zasobów materiałowych:

Przemysł tradycyjny opiera się o bazę surowcową – która można by wykorzystać do przetworzenia. Przyczynia
się to do częstego lokalizowania zakładów w pobliżu złóż surowców albo w miejscach gdzie łatwo jest je
dostarczyć (dobrze skomunikowanych i łatwo dostępnych).

Przemysł zaawansowanych technologii opiera się na kapitale finansowym. Drogie badania naukowe
poprzedzające wdrożenie produktu, wymagają odpowiedniego zaplecza. Stąd częsta lokalizacja tego przemysłu
w otoczeniu instytucji biznesu i finansów.

 W zakresie zasobów pracy:

Przemysł tradycyjny opiera się w największym stopniu o tanią siłę roboczą. Masowa produkcja dóbr wymaga
znacznego zatrudnienia po optymalnie niskich kosztach, stąd lokalizacja zakładów w dużych ośrodkach oraz w
miejscach oferujących obniżenie kosztów pracy.

Przemysł zaawansowanych technologii jest uzależniony od wykwalifikowanej kadry, zwłaszcza na pierwszym

etapie prac poświęconym koncepcji i opracowaniu produktu. Stąd lokalizacja zakładów wokół dużych
metropolii, gdzie znajduje się wiele osób z wyższym wykształceniem.

 W zakresie zapewnienia warunków pracy:

Przemysł tradycyjny często wymaga dużej bazy energetycznej, czyli stałego dostępu do niekończących się
zasobów energii. Stąd lokalizacja zakładów w miejscach o stabilnych warunkach energetycznych, a najlepiej w
regionach produkcji energii.

Przemysł zaawansowanych technologii wymaga zaplecza naukowo-badawczego czyli obecności instytutów

naukowych i uczelni wyższych. Zapewniają one napływ innowacji oraz wykwalifikowanej kadry, a także mogą
wspierać proces badawczy i wdrożeniowy. Stąd lokalizacja tego przemysłu w sąsiedztwie takich ośrodków.

 W zakresie infrastruktury:

W przemyśle tradycyjnym bardzo istotną rolę odgrywa infrastruktura techniczna, która ułatwia transport
półproduktów oraz gotowych wyrobów do miejsc ich dystrybucji. Stąd lokowanie przemysłu w miejscach o
wyższym poziomie rozwoju infrastruktury technicznej.

W przemyśle zaawansowanych technologii duże znaczenie mają infrastruktura telekomunikacyjna oraz

infrastruktura społeczna. Pierwsza zapewnia odpowiedni poziom łączności, często niezbędnej do
komunikowania się naukowców i dystrybutorów z całego świata, druga z kolei zapewnia odpowiednie wsparcie
instytucjonalne w zakresie rozwoju przedsiębiorczości.

 W zakresie polityki:

W przemyśle tradycyjnym czynniki polityczne odgrywają istotną rolę zwłaszcza na poziomie lokalnym. Ważne są
przede wszystkim bezpośrednie ulgi inwestycyjne oraz dotacje i dofinansowania. Polityka jest częstą
przyczyną lokalizacji określonych zakładów np. w celu zmniejszenia bezrobocia.
W przemyśle zaawansowanych technologii większe znaczenie mają czynniki polityczne na poziomie krajowym
lub międzynarodowym. Bezpośrednie wsparcie nie jest tak istotne jak przyjazne prawo, stabilność polityczna…