‫سردار محمد داود‪ :‬مختصری از اشتباهات و بدبختی‬

‫افغانستان‬

‫داکتر محمد فرید یونس _ محقق و استاد دانشگاه‬

‫توسط‪ :‬داکتر فرید یونس‪ ‬آبان ‪۱۴۰۰ ,۱۲‬‬

‫پیشگفتار‬
‫به یقین این مضمون در بارۀ سردار محمد داود خان یک غوغای جهانی را بین‬
‫پشتونیست ها) آن پشتون های که قوم پشتون را باال تر از اسالم‪  ‬و همه ملت‬
‫میدانند ‪ ،‬نه پشتون های مومن( ‪ ،‬آنانیکه برای داود خان خدمت کردند و در َدور و َبر‬
‫داود خان بودند‪)  ‬هم در دوران صدارت و هم ریاست جمهوری ( وآنانیکه در حزب‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫انقالب ملی‪  ‬سردار محمد داود بودند و همچنان یک عده عزیزان که از قوم محمد‬
‫‪.‬زایی‪  ‬هستند ‪،‬ایجاد خواهد کرد‬
‫اما این موضوع نو نیست‪ .‬در افغانستان اگر کسی به جهت مخالف تفکر عمومی‬
‫مخصوصا ً قوم پرستان و مذهبیون حرکت کند؛ اگر مسلۀ دین باشد کافر و اگر‬
‫مسایل سیاسی باشد خاین خطاب می شود ‪ .‬و این را من در زندگی خود تجربه‬
‫کردم وقتی داعیۀ نامنهاد پشتونستان را در ‪ ۲۰۱۰‬میالدی نوشتم خائن خطابم کردند‬
‫و وقتی گفتم که احادیث باید ریگ شویی شود و احادیث جعلی از احادیث ثقه تفکیک‬
‫شود من را کافر گفتند‪ .‬اما وقتی همین موضوع پاکسازی احادیث را یک شخص از‬
‫یک خانوادۀ مذهبی یادآور شد همه خود را خاموش گرفتند‪ .‬دلیل آن واضح است که‬
‫در افغانستان بعد از به قدرت رسیدن محمد نادر خان یک ازدواج نامشروع بین‬
‫سنی و قوم گرایان پشتون انعقاد یافت‪  ‬که تا امروز دوام دارد‪ .‬حاال هم‬
‫مذهبیون ُ‬
‫برای من مهم نیست که خائن گفته شوم و یا هر تهمت دیگر که روا میدارند‪ .‬اما‬
‫خداوند را سپاسگزار هستم که هجرت کردم و هجرت برای من نهایت آموزنده بود و‬
‫هنوزهم است‪  .‬اما باید نسل نو واقعیت های تاریخ و دین را بدانند‪  .‬از تحصیالت‬
‫عالی آموختیم یک ملت وقتی از داخل و خارج استثمار میشود که مردم دین و تاریخ‬
‫خود را درست ندانند‪ .‬الزم است که درین پیشگفتار چند نکته را در مورد علم تاریخ‬
‫‪.  ‬هم تذکر دهیم‬
‫‪ ‬تاریخ از علوم انسانی است که در کشور های غربی‪  ‬این واژه به نام‬
‫‪Humanities ‬‬
‫یاد میشود‪ .‬زمانیکه‪  ‬در دانشگاه َردفورد امریکا دانشجوی‪  ‬دوره ماستری‪  ‬در رشتۀ‬
‫‪.‬تاریخ بودم چند مطلب مهم را آموختیم‬
‫اول اینکه در رشتۀ تاریخ ضرور نیست کسی تحصیل کرده باشد که تاریخ نویس‪ ‬‬
‫شود‪ .‬هرکس با مطالعۀ عمیق و اصولی اوضاع می تواند که تاریخ بنویسد ‪ .‬بهترین‬
‫منت های تاریخ توسط کسانی نوشته شده است که اساسا ً تاریخ رشتۀ تحصیلی شان‬
‫‪. ‬نبوده است‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫دوم اگر کسی میخواهد تاریخ بنویسد باید عالیق و مفاد شخصی ‪ ،‬خانوادگی ‪،‬‬
‫قومی ‪ ،‬ایدئولوژیک ‪ ،‬مذهبی و حزبی خود را مطلق کنار بگذارد در غیر آن منت‬
‫مغرضانه نوشته میشود و خواننده زود موضوع را درک می کند و کتاب را کنار می‬
‫‪.   ‬گذارد‬
‫سوم اگر محقق نه می تواند حقایق را بنویسد و از نوشنت حقیقت ازمردم ترس دارد‬
‫‪.‬بهتراست تاریخ نه نویسد‬
‫چهارم تقریبا ً در همه کشور ها تاریخ به سود طبقۀ حاکم نوشته شده است و یا‪ ‬‬
‫آنانیکه در قدرت بودند‪ .‬حتی در کشور های که ادعای آزادی بیان و قلم می کنند ‪،‬‬
‫تاریخ به نفع قدرتمندان نوشته شده است و یا روش های سیاسی که‪  ‬به نفع پالیسی‬
‫های دولتی بوده است‪ .‬طور مثال در ایاالت متحده امریکا تا نشرکتاب‪  ‬مورخ‬
‫امریکایی ‪ ،‬دکتور هاوارد ِذن )وفات ‪ (۲۰۱۰‬زیر عنوان “تاریخ مردم ایاالت متحده‬
‫امریکا”)چاپ ‪ ،(۱۹۸۰‬در بازار کتاب نیامده بود مردم امریکا تاریخ درست و حقیقی‬
‫کشور شانرا نمیدانستند زیرا تاریخ همیشه به نفع طبقۀ سفید پوست نوشته شده بود‪.‬‬
‫یا اکثر مردم امریکا قطعا ً خبر ندارند که فلسطین توسط اسرائیل اشغال شده است‬
‫زیرا البی یهود‪“ ،‬میدیا” یا مطبوعات را کنترل میکند و نه میخواهند مردم عام حقیقت‬
‫‪.‬را بدانند‪ .‬حتی دانشجویان دانشگاه های امریکایی حقیقت فلسطین را نه می دانند‬
‫پنجم نقش مطبوعات در یک کشوراست که تاریخ را می تواند خدشه دار سازد زیرا‬
‫مطبوعات اکثرا ً یا به دست دولت است و یا گروه های منفعت جو‪ .‬در افغانستان‬
‫مطبوعات دولتی بود‪  .‬حتی آهنگ های موسیقی را سانسور میکردند چه خاصه‬
‫تاریخ‪ .‬چنانچه تاریخ میرغالم محمد غبار توقیف شد و بعد از مرگش به چاپ رسید و‬
‫جلد دوم آن در خارج کشور به همت پسرش حشمت خلیل غبار درسال ‪ ۱۹۹۹‬میالدی‬
‫‪.‬به چاپ رسید‬
‫ششم آموختیم که چشم دید مردم هم تاریخ میشود‪ .‬یعنی تاریخ تنها از کتب‬
‫گذشتگان نقل قول نمیشود بلکه چشم دید های مردم میتواند یک واقعۀ تاریخی باشد‬
‫و یا برخورد شان یا یک شخصیت تاریخی می تواند ثبت تاریخ شود‪ .‬حاال محققین‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫تاریخ می گویند که در اثر به وجود آمدن افزار تخنیکی چاپ یک سند می تواند جعلی‬
‫باشد‪ .‬اینکه در گذشته میگفتند که تاریخ به اسناد است حاال درین موضوع باید‬
‫‪.‬محتاط بود‬
‫هفتم در کشور های رو به انکشاف مانند افغانستان نه تنها که تاریخ به خاطر‪ ‬‬
‫آنانیکه در قدرت بودند محافظه کارانه نوشته شده است در عین زمان حتی بعد از‬
‫سیل هجرت خواستند تا تاریخ‪  ‬را‪  ‬اکثرا ً به نفع حزب ‪ ،‬مذهب ‪ ،‬قوم و خویش خوری‬
‫های که وجود دارد بنویسند‪  .‬چنانچه در مورد سردار محمد داود خان کسانی نوشته‬
‫کردند که یا در خدمت داود خان بودند و یا در حزب انقالب ملی داود خان عضویت‬
‫داشتند‪ .‬به مانند این است که یک عضو حزب اسالمی حکمتیار تاریخ و سرگذشت‬
‫حکمتیار را بنویسد‪ .‬چه توقع باید داشت؟‬
‫هشتم خاطرات یک شخص حتی که سرشناس نباشد و اما گفته شده باشد و نقل‬
‫‪. ‬قول شود می تواند تاریخ شود‬
‫نهم امروز تاریخ‪  ‬تنهاعلم وقایع نگاری و درج سنوات نیست ‪ .‬تاریخ علم تحلیل شرایط‬
‫سیاسی ‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی و نتیجه گیری آن برای آیندگان است که یک‬
‫شخصیت تاریخی و یا نظام سیاسی چگونه ارزیابی میشود و نتیجه کارش به کدام‬
‫اندازه می تواند بارور بوده باشد‪ .‬یعنی در آینده می تواند به درد خور باشد‪ .‬اگر‬
‫عملکرد یک نظام یا شخص سیاسی در آینده به درد بخور نه می باشد‪ ،‬برای آیندگان‬
‫تاریخ آن یک افسانه و حتی بیهوده است‪ .‬یعنی تاریخ علم است که باید آیندگان از‬
‫آن پند گیرند و اشتباهات پیشینیان را تکرار نکنند یا بیاموزند که اگر سودمند است‬
‫آنرا دوباره تطبیق کنند‪ .‬مثال مبارزات گاندی هند برای بشریت بسیار آموزنده بود ‪.‬‬
‫مارتین لوتر کینگ رهبر سیاه پوستان امریکا روش گاندی را برای مبارزات‬
‫آزادیخواهی حقوق سیاه پوستان در امریکا دوباره تطبیق کرد‪  .‬اشخاص سیاسی‬
‫گرچه نام نیک نداشته باشند و اما عملکرد شان می تواند بارور باشد ‪ .‬طور مثال‬
‫‪ ‬تیمور لنگ که به تمام معنی یک شخصیت ظالم بود و اما نتیجۀ کارکرد های او‬
‫ظهور یک تمدن است که نه تنها سمرقند و بخارا را شگوفان ساخته است بلکه جهان‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫اسالم به آن افتخار میکند‪ .‬در افغانستان احمد شاه ابدالی همین مقام را در جهان‬
‫اسالم ندارد با اینکه احمدشاه ابدالی هم فتوحات داشت وهم کافی مانند تیمور لنگ‬
‫‪.‬خون ریخت‬
‫در افغانستان یکی از شخصیت های تاریخ که به خاطر جانبداری قومی ‪ ،‬روی داری‬
‫های شخصی خانوادگی و پسان حزبی عملکرد های سیاسی و اقتصادی او‬
‫‪.‬صادقانه بررسی نشده است‪ ،‬سردار محمد داود است‬
‫در کتاب های تاریخ این بَر و آن بَر در مورد کار کرد های او نوشته شده است و اما‬
‫نتیجه گیری های‪  ‬واقع بینانۀ سیاسی صورت نگرفته است ‪ .‬چند کتاب‪  ‬در باره این‬
‫شخصیت تاریخ کشور به چاپ رسیده است که یکی آن به خاطر که پدر نویسنده از‬
‫سفرای دوره داودی بوده است به طرفداری داود خان نوشته شده‪  ‬که کتاب را بی‬
‫اهمیت می سازد و دیگر آن برای اینکه نویسنده در حزب انقالب ملی سردار محمد‬
‫داود بود به طرفداری داودخان نوشته کرده است‪ .‬پس نمی توان این کتاب ها را علمی‬
‫و تحقیقاتی شمار کرد‪ .‬یک کتاب دیگر که واقع بینانه نوشته از ابوذر پیرزاده غزنوی‬
‫است ‪”،‬تاریخ سیاسی افغانستان معاصر کودتای ‪ ۲۶‬سرطان ‪ ۱۳۵۲‬و جمهوریت‬
‫‪.‬داود خان”‪    ‬تاریخ علم واقعیت هاست گرچه تلخ باشد‬
‫همچنان اکثر قوم پشتون به خاطر داعیه نامنهاد پشتونستان ازین مرد یک قهرمان‬
‫ساختند و چنان در مورد او پروپاگند صورت گرفت که امروز یک جوان که سن او‬
‫هنوزبه سی سال نرسیده است تصور میکند که سردار محمد داود خان یکی از‬
‫بزرگترین دولتمردان افغانستان بوده است‪  .‬در حالیکه اشتباهات داود خان باعث‬
‫بدبختی افغانستان شد که کشور تا امروز به حال نه می آید‪ .‬اکثر کسانیکه در‬
‫مصاحبه ها و نوشته ها تعریف و توصیف کرده اند از پشتون های دوره داودی بوده‬
‫اند و یا در همان دوره ها برای داود خان خدمت کرده اند‪ .‬یا از قوم محمد زایی بوده‬
‫اند‪ .‬و امروز اوالده شان هم به تقلید پدرشان از داود خان جانبداری می کنند‪ .‬اما‬
‫وقتی کتاب زندگینامه کوتاه جنرال خان محمد خان مرستیال در اروپا توسط دخترش‬
‫پروین امینی مرستیال به نشر رسید و متعاقب آن کتاب “جفای بزرگ” اثر داود ملکیار‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫به بازار کتاب آمد و جنایات که در دوران زعامت سردار محمد داود به وقوع پیوسته‬
‫بود‪ ،‬نمایان شد به اصطالح چلو صاف شان از آب بر آمد‪ .‬نتیجتاٌ‪ ،‬محققین تاریخ‬
‫‪. ‬کشور تشویق شد تا در مورد سردار محمد داود زیاد تر تحقیقات صورت گیرد‬
‫‪ ‬‬
‫‪: ‬مقدمه‬
‫باید خاطر نشان ساخت که برادران محمد نادر شاه مشهور به مصاحبان دربار‬
‫بودند‪ ، .‬محمد عزیز خان ‪ ،‬محمد هاشم خان شاه ولی خان ‪ ،‬شاه محمود خان و‬
‫محمد علی خان مصاحبان دربار در تاریخ یاد می شوند‪ .‬سردار محمدعزیز خان در‬
‫برلین توسط یک دانشجوی افغان به نام سید کمال به قتل رسید که پدر سردار محمد‬
‫داود خان بود‪ .‬این موضوع مهم است زیرا سردار محمد داود و سردار محمد نعیم که‬
‫دو برادر بودند نزد مصاحبان نازدانه تر شدند چون پدرشان به قتل رسیده بود‪ .‬محمد‬
‫علی خان هرگز در امور سیاست مداخله نکرد و گوشه گیری اختیار کرد و شخص‬
‫‪.‬محترم بود‬
‫مردم دوستش داشتند‪ .‬دو پسرش امروز در پاریس زندگی میکنند و نقاش هستند‪.‬‬
‫اکثر مردم‪ ،‬چون در سیاست نبود‪ ،‬او را نه می شناختند و امروز هم نه می شناسند‪.‬‬
‫اوالدۀ این مصاحبان “او ُدر زاده ” ها بودند که این او ُدر زادگی برای سرنوشت‬
‫‪ ‬سیاسی افغانستان سخت گِران تمام شد‪ .‬سردار محمد هاشم خان اوالد نداشت ‪.‬‬
‫همه قدرت سیاسی در دست خانواده بود به شمول خویشاوندان خانواده نادرشاه‪ .‬از‬
‫همین سبب میر محمد غبار در جلد دوم “افغانستان در مسیر تاریخ” می نویسد که‬
‫از سال ‪ ۱۹۲۹‬یعنی به قدرت رسیدن محمد نادر خان تا سال ‪ ۱۹۶۳‬یعنی از بین‬
‫رفنت صدارت سردار محمد داود خان ‪ ،‬افغانستان فاقد حکومت بود! زیرا مردم در‬
‫قدرت سهم نداشتند‪ .‬مصاحبان چنین با هم فیصله کرده بودند که چون محمد ظاهر‬
‫شاه به حیث پادشاه جانشین پدرش قرار گرفت باید به دیگران هم فرصت داده می‬
‫شد‪ .‬در زمان قتل محمد نادرشاه‪ ،‬سردار محمد هاشم خان در کابل نبود و به سمت‬
‫شمال رفته بود ورنه امکان این میرفت که پادشاه شود‪ .‬چون پادشاه بسیار جوان بود‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫همه صالحیت به دست مصاحبان بود وبرادر زاده ها هم به نوبت باید به مقام می‬
‫رسیدند‪ .‬سلطنت نظر به رسم زمانه میراثی بود زیرا ولیعهد محمد ظاهر بود و اما‬
‫قدرت سیاسی در خانواده باید بین اعضای خانواده تقسیم می شد و اما در بیرون‬
‫خانواده بین اکثر قوم پرستان پشتون و مذهبیون سنی مذهب که به حمایت آنها ‪ ،‬آن‬
‫‪.‬خانواده به قدرت رسیده بودند‬
‫مرد پُر قدرت بعد از محمد نادر شاه‪ ،‬سردار محمد هاشم خان بود که در قسی‬
‫القلبی و شقاوت و دیکتاتوری جوره نداشت‪ .‬در دوران زمامداری این خاندان یکی‬
‫سردارمحمد هاشم خان و دومی سردار محمد داود در برخورد سیاسی ظالم بودند و‬
‫‪. ‬ظلم کردند‬
‫کابلیان قصه میکردند که در زمان صدارت محمد هاشم خان کسی جرات نمیکرد از‪ ‬‬
‫پیاده رو سفارت روسیه عبور و مرور کند‪ .‬سیاست خارجی تا به میان آمدن محمد‬
‫داود خان جانب راست منطقۀ حایل بود یعنی انگلیس ها‪ .‬این سخن هم مهم است‬
‫زیرا وضع در دوران صدارت سردار محمد داود مطلق تغییر کرد و بعد از به قدرت‬
‫رسیدن سردار محمد داود روش سیاسی به طرف چپ منطقه حائل یعنی روسیه‬
‫‪. ‬شوروی تمایل‪  ‬پیدا کرد‬
‫قبل از داود خان سردار شاه محمود خان به قدرت رسید ؛ درین دوره ‪ ،‬شاه محمود‪ ‬‬
‫خان یک دموکراسی نسبی را روی کار آورد و پادشاه ازین اصول خوش بود‪ .‬پادشاه‬
‫مرد معتدل و طرفدار نظام دموکراسی پارملانی بود‪ .‬شاه محمود دیکتاتور و اما قسی‬
‫القلب نبود‪ .‬زود برایش رقت دست میداد و حتی اشکهایش سرازیر می شد‪ ) ،‬از‬
‫خاطرات پدر این نویسنده(‪ .‬شاه محمود خان زندانی ها را اکثرا ً آزاد کرد به جزء‬
‫خانواده زمان خان کنری که هیچ گناهی را مرتکب نشده بودند‪ .‬در زمان داود خان هم‬
‫این خانواده مبارز آزاد نشد و وقتی که آزاد شدند به هرات تبعید شدند‪ .‬شاه محمود‬
‫خان برای اتحاد خانواده با پادشاه که حاال آهسته آهسته به سن پختگی می رسید‬
‫همکاری میکرد و از کالنی کار میگرفت‪ .‬بر عکس داود خان که همیشه با پسر‬
‫‪.‬عمویش محمد ظاهر شاه چانه می زد‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫یکی از دالیل چانه زدن اول جاه طلبی داود بود زیرا غصب قدرت را در سر می‬
‫پروراند‪ .‬آنها پسران دو برادر بودند به تفاوت اینکه محمد ظاهر شاه رسما ً ولیعهد بود‬
‫و داود خان نبود‪ .‬و دوم‪  ‬مسلۀ کالنی و خوردی در فرهنگ افغانستان بسیار مطرح‬
‫است و داود خان پنج سال از ظاهر شاه کالن تر بود و توقع داشت تا پادشاه به او‬
‫گوش فرا دهد‪ .‬در دوران شاه محمود خان افغانستان تقریبا ً سیاست بیطرفی را‬
‫اختیار کرد‪ .‬نه تنها معایدات با روسیه شوروی به امضاء رسید با ایاالت متحده‬
‫امریکا هم به امضاء رسید و افغانستان کوشش کرد تا به شرق و غرب مراودات‬
‫دوستانه داشته باشد که این بسیار به نفع افغانستان بود زیرا افغانستان یک کشور‬
‫کوچک و اما از نگاه ستراتیژیک برای قدرت های بزرگ حایز اهمیت فراوان می‬
‫باشد‪ .‬فراموش نکنیم که “بازی بزرگ” و اینکه افغانستان منحیث منطقه حایل بین‬
‫شرق و غرب عرض اندام کرد به خاطر افغانستان بود‪ .‬در قرن بیستم هم‪ ،‬این “بازی‬
‫‪.‬بزرگ” به نام “جنگ سرد” دوام کرد‬
‫و اما افغانستان در اثر پالیسی های سنجش نا شدۀ سردار محمد داود موقف‬
‫بیطرفی خود را از دست داد و این باعث بدبختی های بعدی و حتی اشغال کشور‬
‫‪.‬شد‬
‫‪:‬سردار محمد داود‬
‫سومین صدراعظم کشور از خانوادۀ سلطنتی دو بار به قدرت رسید‪ .‬بار اول نظر به‪ ‬‬
‫نوبت قسمیکه بین مصاحبان به فیصله رسیده بود و بار دوم به جفای که به خانوادۀ‬
‫خود به خاطر جاه طلبی کرد‪ .‬این هم در بین سران پشتون چه مانند داود خان‬
‫تحصیل کرده و جهان دیده بودند و چه مانند گذشتگان تحصیل کرده و جهان دیده‬
‫نبودند هم طبیعی بود که همدیگر را به قتل برسانند ‪ ،‬کور کنند ‪ ،‬تبعید کنند ‪ ،‬از پای‬
‫اندازند و به همدیگر خیانت کنند ‪ ،‬یک امر عادی بود‪ .‬جفای داود خان به پسر‬
‫عمویش محمد ظاهر شاه که در عین زمان خواهر محمد ظاهر شاه را ازدواج کرده‬
‫‪.‬بود یک امر عادی بود و اما این بار باعث بربادی کشور شد‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫سردار محمد داود در سال ‪ ۱۹۵۳‬میالدی نظر به نوبت به قدرت می رسد‪ .‬اما‬
‫فراموش نکنیم با اینکه صدراعظم بود اما آمر او محمد ظاهر شاه بود و در پروژه‬
‫های انکشافی که از دید اقتصادی بعضی کامیاب و بعضی ناکام ماند‪ ،‬ظاهر شاه‬
‫هم‪  ‬نقش داشت‪ .‬این را برای این گفتیم که طرفدران داود خان همه امتیاز را به داود‬
‫‪.‬خان میدهند و نقش پادشاه را نادیده میگیرند‬
‫در حالیکه ظاهر شاه نقش داشت و از روی مسایل خانوادگی که هم پسران عمو‬
‫بودند و هم همسر سردار محمد داود خان‪ ،‬زمینه بیگم مشهور به زینب بیگم‪ ،‬خواهر‬
‫ظاهر شاه بود‪ .‬این نزدیکی خانوادگی باعث شده بود که ظاهر شاه در بسیاری‬
‫مسایل حالت خاموشی اختیار کند تا اتحاد خانوادگی را حفظ کند‪ .‬اما مردم تصور‬
‫میکردند که داود خان در مسائل‪  ‬مستقل عمل میکند که اینطور نبود‪ .‬ظاهر شاه از‬
‫همه موضوعات آگاهی داشت‪ .‬طور مثال طرفداران داود خان بنیاد تلویزیون‬
‫افغانستان را به محمد داود خان نسبت میدهند در حالیکه این مسله در سفر که‬
‫پادشاه در جاپان داشت مطرح شده بود‪ .‬اما داود خان در سرکوبی مخالفین خود‬
‫مستقالنه عمل میکرد‪ .‬این مسئله هم برای ظاهر شاه رنج آور بود زیرا می دید که‬
‫مردم بیگناه مجازات می شوند‪ .‬یعنی عملکرد های داود خان در بین خانواده تنش ها‬
‫را به وجود آورده‪  ‬و نفاق تولید کرده بود‪ .‬دلیل آن این بود که در بسیاری موضوعات‬
‫‪.‬خودسرانه عمل میکرد و پادشاه خودش را خاموش میگرفت‬
‫‪:‬شخصیت سردار محمد داود‪ ‬‬
‫کابلیان قدیم ‪ ،‬آنانیکه سردار محمد داود خان را از نزدیک می شناختند‪ ،‬او را خود‬
‫خواه ‪ ،‬مستبد و سرتمبه ‪ ،‬دیکتاتور و جا طلب یاد میکردند‪ .‬و می گفتند که دیکتاتوری‬
‫را از سردار محمد هاشم خان عمویش به ارث گرفته بود‪ .‬همچنان مسلک نظامی هم‬
‫در دیکتاتوری او کمک کرده بود‪ .‬یعنی داود خان یک شخص آرام و متواضع نبوده‬
‫است‪ .‬مردم از او می ترسیدند زیرا عصبی می شد و لت و کوب میکرد و بدون تحقیق‬
‫و محکمه عدلی مردم را زندانی میکرد‪ .‬در قندهار و ننگرهار مشهور به “لیونی سردار”‬
‫بود‪ .‬یعنی سردار دیوانه! محمد صدیق فرهنگ در کتاب “تاریخ افغانستان در پنج قرن‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫اخیر” می نویسد که سردار محمد داود آرزو نداشت نفر دوم در کشور باشد‪ .‬همه‬
‫میدانستند که تنش ها بین “او ُدر زاده” ها یعنی محمد ظاهر شاه و محمد داود خان‬
‫همیشه وجود داشت‪ .‬اما ظاهر شاه نظر به خوی آرامی که داشت‪  ‬قسمیکه گفتیم از‬
‫خاموشی کار می گرفت تا اینکه همان صبر و حوصلۀ او هم یک روز به سر رسید ‪.‬‬
‫یکی از دالیل سقوط سلطنت تنش های خانوادگی بود که داود خان به پسر عمویش و‬
‫برادر همسرش وقعی نگذاشت‪ .‬اما در عین زمان داود خان یک شخص خائن ‪،‬‬
‫‪. ‬استفاده جو ‪ ،‬بوالهوس و فحشا پیشه نبود‪ .‬مرد صادق و راست بود‬
‫داود خان از خود کدام اندیشه سیاسی خاص مانند جواهر لعل نهرو یا تیتو رئیس‬
‫جمهور یوگوسالویا آن زمان که هم ردیفان او بودند‪ ،‬نداشت‪ .‬زیاد تر یک مقلد بود که‬
‫در صفحات بعدی تشریح خواهیم کرد‪ .‬سردار محمد داود را طرفداران او یک‬
‫ناسیونالیست می گویند که این توصیف از نگاه جامعه شناسی سیاسی درست‬
‫نیست‪ .‬اول اینکه افغانستان تا امروز یک ملت نشده است و مردم به شکل قومی و‬
‫قبایلی زندگی دارند‪ .‬ناسیونالیزم در جامعۀ قومی و قبایلی گنجایش ندارد‪ .‬دوم‬
‫ناسیونالیزم مانند اروپا‪ ،‬وقتی راه خود را باز می کند که در آن کشور صنعت و‬
‫‪.‬سرمایه وجود داشته باشد‪ .‬افغانستان تا امروز فاقد دو اصل مهم ناسیونالیزم است‬
‫دوران صدارت ‪ ۱۹۵۳‬الی ‪۱۹۶۳‬‬
‫آزادی های نسبی را که سردار شاه محمود خان بعد از فضای‪  ‬وهم و هراس که‪ ‬‬
‫هاشم خان به وجود آورده بود ‪ ،‬سردار محمد داود مطلق از بین برد‪ .‬دموکراسی‬
‫نسبی را که سردار شاه محمود خان به راه انداخته بود ‪ ،‬داود خان لغو کرد و برای‬
‫اولین بار داود خان “حکومت پولیس” را به وجود آورد‪ .‬یعنی مانند روسیه شوروی مردم‬
‫دیگر آزادی های فردی را نداشتند‪ .‬مردم باید متوجه خود می بودند تا سخن خالف‬
‫نظام نگویند‪ .‬اینکه افغانستان برای دموکراسی آماده نبود یک سخن بسیار مضحک‬
‫است که‪  ‬یک عده طرفداران او می گویند‪ .‬افغانستان برای دموکراسی آماده نبود و‬
‫اما‪  ‬آیا برای دیکتاتوری و ظلم آماده بود؟ ازاین کرده سخن مضحک گفته نمیشود‪.‬‬
‫درست است که در دموکراسی عدالت اجتماعی و اخالقی از نگاه جامعه شناسی‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
‫سیاسی وجود ندارد زیرا مردم اخالق را برای زندگی خصوصی خود تعریف می کنند‬
‫‪،‬و نظام های دموکراسی امروزی به نفع سرمایه دار است ‪ ،‬اما نظام قانون است و‬
‫‪. ‬مردم باید از قانون پیروی کنند‬
‫سردار محمد داود از نگاه روانی یک شخص عقده مند بود‪ .‬این عقدۀ او محور‬
‫سیاسی سیاست خارجی او را رقم زد‪ .‬عقدۀ اولی او مسلۀ از دست دادن سرزمین‬
‫های آن سوی خط دیورند توسط جد او سلطان محمد طالیی بود ‪ .‬داود خان از تبار‬
‫پشتون بود و به این عقیده بود که جد او برای پشتون ها نام بد کمایی کرد‪ .‬دکتور‬
‫ظاهر طنین نویسندۀ کتاب ” افغانستان در قرن بیستم ‪ ″۱۹۹۶-۱۹۰۰‬از دکتور‬
‫اشرف غنی احمدزی )رئیس جمهور فراری(‪ ،‬نقل قول میکند و می نویسد‪“ :‬مسلۀ‬
‫پشتونستان از دو نظر برای داود خان اهمیت داشت‪ :‬یکی احساساتی بود چون‬
‫سلطان محمد خان طالیی جد مستقیم داود خان بود ‪ ،‬کسی که پشاور را از دست‬
‫داده بود) این مطلب در عهد داودی مخفی بود و کسی جرات نمیکرد یاد کند(‪ .‬نکتۀ‬
‫‪.” .‬دوم که سرحد استعماری نباید نقش دوامدار داشته باشد‬
‫سردار محمد داود همه انرژی پولی ‪ ،‬معنوی و سیاسی افغانستان را قربانی داعیۀ‬
‫نامنهاد پشتونستان کرد‪ .‬دو موضوع قابل یادآوری است‪ :‬اول موضوع پشتونستان‬
‫دیگر اقوام افغانستان را زیر شعاع قرار داد و این ِا ِ‬
‫تنوسنتریزیم‪  ‬یا قوم گرایی‬
‫داودی باعث تفوق قومی پشتون ها شد‪ .‬دکتور امین صیقل پروفیسورعلوم سیاسی در‬
‫دانشگاه ملی آسترالیا که کتاب “سقوط شاه ” موصوف در باره پادشاه ایران‪  ‬شهرت‬
‫بین املللی دارد موضع جالب را در کتاب “افغانستان معاصر” نگاشته است و آن‬
‫اینکه سردار داود از هیتلر آملان میخواست تقلید کند ‪.‬نظر هیتلر آملانی ” یک مردم ‪،‬‬
‫یک ملت و یک رهبر” سردار داود را سخت مجذوب کرده بود‪ .‬به تفاوت اینکه “مردم” و‬
‫“ملت” برای سردار داود خان قوم پشتون بود نه همه ملت افغاستان‪ .‬برای همین‬
‫منظور پشتون های که متعهد به قضیه پشتونستان هستند او را یک قهرمان میدانند‬
‫‪.‬در حالیکه سردارداود خان اتنوسنتریزم قومی را شدید دامن زد‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫ما آموختیم که‪  ‬در عهد امیر عبدالرحمن خان ‪ ،‬افغانستان نه تنها در اثر پیشامد‪ ‬‬
‫های استعماری بین روسیه تزاری و هند برتانوی آنطرف خط دیورند را از دست داد ‪،‬‬
‫در عین زمان افغانستان پنج ده را در شمال افغانستان به روس ها از دست داد‪ .‬در‬
‫افغانستان هرگز از پنچ ده که از دست‪  ‬رفته است کسی یاد نه می کند‪ .‬یک روز‬
‫یکی از جوانان تحصیل یافتۀ پشتون که پشتونیست است از من سوال کرد که پنج ده‬
‫در کجا است؟ دانشجویان امریکایی در اثر نقش مطبوعات در کشورشان هم نه می‬
‫دانند که فلسطین اشغال شده است! در زمان صدارت داود خان ‪ ،‬مطبوعات‬
‫افغانستان ‪ ،‬انرژی افغانستان و تمرکز سیاسی افغانستان همه متوجه قضیه نامهناد‬
‫پشتونستان شد‪ .‬افغانستان که باید یک کشور بیطرف و غیر منسلک می بود در اثر‬
‫این روش یک جانبه‪  ‬سیاسی زیر یوغ روسیه‪  ‬شوروی در زمان صدارت داود خان‬
‫رفت ‪ .‬جالب اینکه افغانستان دو سال بعد از به قدرت رسیدن سردار داود خان در‬
‫پیمان ممالک کشور های غیر منسلک‪  ‬یعنی سال ‪ ۱۹۵۵‬عضویت حاصل کرد‪.‬‬
‫افغانستان به خاطر پشتونستان‪ ،‬وقتی مذاکرات با امریکا ناکام ماند با روسیه‬
‫شوروی قرارداد نظامی امضاء کرد‪ .‬نامۀ دکتورعبدالقیوم خان به برادرش دکتور‬
‫عبدالظاهر صدراعظم افغانستان در دهه دموکراسی که در آئینه افغانستان به تشبث‬
‫اقای هاشمیان به نشر می رسید‪ ،‬پرده از حقیقت های تلخ دوره سردار داود خان بر‬
‫میدارد‪ .‬دکتور عبدالقیوم خان به برادرش می نویسد که ” در دورۀ وزارت خارجۀ خود‬
‫]هدف سردار محمد نعیم برادر سردار داود خان است که وزیر خارجه برادرش‬
‫بود[بعد ازینکه در مذاکرات خویش با دول غربی بکلی ناکام گشت‪ ،‬عقدۀ حقارت‬
‫مجبورش ساخت دست امید را بسوی ماسکو دراز نماید و به اصطالح بینی خمیری‬
‫کمایی کند‪ .‬و در نتیجه نفوذ کمونیزم را در افغانستان—نه از رهگذر عقیدۀ راسخ به‬
‫کمونیزم‪ ،‬بلکه در اثر یک عکس العمل طفالنه بمقابل توهینی که از غربیها دیده بود‪ -‬با‬
‫همراهی برادر]داود خان[ خود توسعه بخشید‪ ”.‬قرار داد نظامی با ماسکو نه تنها‬
‫مخالف روحیۀ کشور های غیر منسلک بود در عین زمان‪  ‬روسیه را در بخش‬
‫افغانستان دست باال داد و دانشجویان نظامی افغانستان در روسیه‪  ‬شوروی برای‬
‫تحصیل روانه شدند که همین روند تحصیلی در شوروی در سقوط داود خان در دوران‬
‫ریاست جمهوری نقش فعال داشت‪ .‬و سیاست بی اساس پشتونستان او و کشیدگی‬
‫های که بین دوکشور همسایه به وجود آمد ؛ پادشاه مجبور شد که از داود خان‬
‫معذرت بخواهد‪  .‬داود خان مشوره کردن را یاد نداشت‪ .‬هرچه خودش فکر میکرد‬
‫همان درست بود‪ .‬نارسایی داود درین بود که در مورد موقف افغانستان منحیث منطقه‬
‫حایل بین شرق و غرب هرگز فکر نه میکرد‪ .‬قرار داد نظامی با روسیه شوروی باعث‬
‫بربادی افغانستان شد‪ .‬داود خان برای بیطرفی افغانستان یک بدیل معقول را‬
‫جستجو نکرد‪ .‬افغانستان به خاطر یک قوم که خود شان برای حقوق خود دفاع نکردند‬
‫و هنوز هم نه می کنند خود را و کشور را تباه کرد‪ .‬پشتون های آنطرف دیورند هرگز‬
‫به شکل اساسی برای خودمختاری اقدام نکردند و ما درین سوی سرحد هر روز داد‬
‫‪!” ‬از حقوق پشتون ها می زدیم و چیغ می زدیم ” دا پشتونستان زمونژ‬
‫عقده دوم سردار داود خان مشکل با مذهبیون بود‪ .‬او فکر میکرد که مال ها و‬
‫مذهبیون باعث پسمانی افغانستان شده است‪ .‬خوب درین جای شک نیست که مال ها‬
‫بدیل واقع بینانه برای پیشرفت کشور نداشتند و تا امروز ندارند‪ .‬و داود خان درین‬
‫مورد حق به جانب بود ‪ .‬اما به جای یک تفاهم کلی بین قشر مذهبی و حکومت‪ ،‬قشر‬
‫مذهبی را به تقلید از جمال ناصر زعیم مصر که اخوان املسلمین را سرکوب کرد ‪،‬‬
‫داود خان در افغانستان سرکوب کرد‪ .‬داود خان فراموش کرده بود که از برکت همین‬
‫مذهبیون ‪ ،‬خانواده اش به قدرت رسیده بودند‪ .‬درین سرکوبی یک موفقیت به دست‬
‫آورد و آن عبارت است از روی‪ُ  ‬لچی زنان در کابل بود‪  .‬اما برداشنت حجاب‪  ‬آن‬
‫زمان‪ ،‬از کابل پیشتر نرفت‪ .‬از نگاه انتروپولوژی فرهنگی یک پروژه نیمه موفق بود‪.‬‬
‫اول برای اینکه از کابل پیشترنرفت و دوم امروز طالبان‪  ‬دوباره حجاب را به زور‬
‫تطبیق می کنند‪ .‬یک پروژه موفق آن است که همیشه پایدار باشد و ملت شمول باشد‪.‬‬
‫به هر حال اقدام نیک بود و یک عده زیاد زنان کابل شدید مرهون این اقدام سردار‬
‫محمد داود هستند‪ .‬این محقق هم این اقدام او را تمجید می کنم‪ .‬یک عده مذهبیون‬
‫به زندان رفتند و همچنان آنانیکه مخالف روش های دیکتاتوری داود خان بودند‪ .‬تعداد‬
‫
‬
 ‫زندانیان درین عصر به هزاران می رسید‪ .‬روزی یک جوان از دکتور محمد یوسف‬
‫اولین صدراعظم دهه دموکراسی سوال کرد که شما در دوران صدارت تان چه کردید؟‬
‫دکتور محمد یوسف بسیار خونسرد و متواضع و آرام جواب داد‪ :‬هیچی! فقط ده هزار‬
‫زندانی را از زندان محمد داود خان رها کردیم!‪).‬خاطرات بنده با دیدار داکتر محمد‬
‫یوسف در شمال کلیفورنیا( مشهور ترین زندانی عهد داودی حضرت صبغت اهلل‬
‫مجددی بود‪ .‬زمانیکه این محقق در دنمارک دانشجوی رشتۀ بشر شناسی فرهنگی‬
‫بودم حضرت صبغت اهلل مجددی امام مسجد کوپن هاگن بود‪ .‬مرد مهربان و خوش‬
‫صحبت بود‪ .‬یک شب بعد از صرف غذا برای این محقق داستان شکنجه هایش را در‬
‫زندان داودی قصه کرد‪ .‬مو بر بدن راست می شود وقتی انسان این همه ظلم را می‬
‫شنود‪ .‬همچنان در کتاب ” امیر کبیر تا رهبر کبیر” )تالیف حضرت عالمه عبدالحق‬
‫مجددی و داکتر فضل اهلل مجددی‪ ،‬صفحه ‪ (۵۳۳‬میخوانیم که میر اکبر خیبر برای‬
‫مجددی در وقت سفر خروسچف صدراعظم روسیه شوروی به کابل شایعه ساخته بود‬
‫که گویا حضرت مجددی و همراهان او به خروسچف حمله میکند‪ .‬به هر حال این ها‬
‫همه نشان دهندۀ این حقیقت است که عناصر کمونیستی در اطراف سردار داود‬
‫بودند و برای او چنین تفهیم کرده بودند که این مذهبیون است و تحصیل کردگان‬
‫‪. ‬امریکاست که مانع برنامه های اصالحی او میشود‬
‫حضرت صبغت اهلل مجددی در دنمارک به این محقق‪  ‬در اخیر گفت که شما جوانان‬
‫آیندۀ وطن باید بدانید‪  .‬حضرت صبغت اهلل مجددی‪  ‬با خانوادۀ سلطنتی روابط‬
‫خویشاوندی داشت‪ .‬گناه او این بود که به داود خان توصیه کرده بود تا از روس ها‬
‫دوری کند‪ .‬داود‪  ‬خان این توصیه را نشنید‪ .‬همچنان‪  ‬باید یاد آور شویم که عناصر‬
‫پرچم مانند سلیمان الیق و میر اکبر خیبربرای داود خان جاسوسی میکردند‪ .‬در‬
‫امریکا یک ویدیو از زندگی حضرت صبغت اهلل مجددی ساخته شد که تهیه کنندگان‬
‫از محافظه کاری حقایق اصلی زندگی حضرت صبغت اهلل مجددی را نگفتند‪ .‬همچنان‬
‫دوست بسیار نزدیک داود خان‪ ،‬عبدامللک خان رحیم زی وزیر مقتدر داود خان که‬
‫وزارت مالیه و اقتصاد را در زمان صدارت سردار محمد داود‪  ‬کارمیکرد برای داود‬
‫
‬
 ‫خان پیشنهاد کرده بود که از روس ها دوری کند‪ .‬عبدامللک خان یا هیات های روسی‬
‫‪. ‬را نه می پذیرفت و یا روی خوش به ایشان نشان نمیداد‬
‫این موضوع حاد شد و یک عده وزرای دوران صدارت داود خان‪  ‬یا به خاطر‬
‫چاپلوسی به داود خان و یا محافظه کاری از عبدامللک خان پشتیبانی نکردند و‬
‫باالخره عبدمللک خان نزدیک ترین دوست داود خان به زندان رفت‪ .‬مدیر قلم مخصوص‬
‫او فقیر محمد معالجی هم برای پنج سال زندانی شد‪  .‬وقتی عبدمللک خان را بعد از‬
‫سالها آزاد ساختند از زندان بیرون نشد و گفت که داود خان در محکمه جواب بگوید‬
‫که او به کدام جرم زندانی شده بود؟‪  ‬عبدامللک خان شخص مجرب و پر مطالعه بود و‬
‫خطر روس را میدانست‪ .‬داود خان اشخاص ” بلی صاحب” را دوست داشت نه‬
‫کسان که برای اونظر بدهند‪) .‬گفت و شنود تیلفونی با فقیر محمد معالجی مدیر قلم‬
‫مخصوص عبدامللک خان با این محقق زمانیکه در ایالت کلورادو زندگی میکردند‪ .‬وفات‬
‫در کلیفورنیا ‪(۲۰۱۹‬‬
‫از نگاه اقتصادی یک پروژه وقتی موفق است که بارور باشد یعنی نه تنها از بین نرود‬
‫مسلسل مفاد کند‪ .‬متاسفانه پروژه های تولیدی زمان داود خان همه بارور نشد و به‬
‫شکست مواجه شد‪ .‬پالن های پنجساله یک تقلید روسی بود‪ .‬روسیه خود در امور‬
‫‪.‬اقتصادی در مقابل غرب یک کشور ناکام بود‬
‫تولیدات روسی و غربی اصال قابل مقایسه نبود‪  .‬شاهراه سالنگ یکی از پروژه های‬
‫ناکام سردار محمد داود است‪ .‬این شاهراه بسیار به خوبی میشد از زیر کوه در‬
‫قسمت دوشاخ حفر شود تا هم عبور و مرور آسان باشد ‪ ،‬هم مصرف نفت و سوخت‬
‫عراده جات کم باشد هم از مرگ های ناشی از برف کوچ جلوگیری به عمل آید‪ .‬موتر‬
‫ها‪  ‬زود تراستهالک می شوند و برف کوچ یک مصیبت بزرگ در زمستان است و‬
‫اینکه مردم از فرط سردی و برف کوچ هالک می شوند بحث جداگانه است‪ .‬آملان ها‬
‫می توانستند تا این تونل را از زیر کوه حفر کنند و اما داود خان برنامه روسی را‬
‫قبول کرد‪ .‬محمد کبیر خان وزیر فواید عامه )هم صنف پدر این نویسنده در فرانسه(‬
‫مخالف این پروژه روسی بود و این مطلب را زمانیکه حیات داشت دو سه بار در‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫کلیفورنیا به این محقق یاد کرده بود‪ .‬این موضوع را یکی از مامورین سابق وزارت‬
‫فواید عامه هم تصدیق کرد و اما داود خان به سخن وزیر اش که تحصیالت عالی در‬
‫رشتۀ انجنیری داشت گوش نکرد ) گفت و شنود تیلفونی با جناب سید کریم الحق‬
‫حسینی سابق مامور وزارت فواید عامه و فعال مقیم کانادا که در آن زمان شاهد‬
‫عینی بودند(‬
‫تجارت بارتری نظام داودی در زمان صدارت بدبختی دیگر بود و افغانستان هرگز‬
‫صاحب سرمایه نشد‪ .‬قرار داد افغانستان با روسیه شوروی طوری بود که افغانستان‬
‫به روسیه مواد خام را دو دسته تقدیم میکرد و روس ها برای افغانستان در عوض‬
‫ماشین آالت میدادند‪ .‬روس ها مواد خام ما را در کارخانه های خود در جریان تولیدی‬
‫می انداختند و برای‪  ‬بازار بین املللی تهیه و آماده میکردند و به نرخ دالر به فروش‬
‫می رساندند‪ .‬طور مثال شیرین بویه را از ما میگرفتند و آنرا به شکل دوا تهیه کرده‬
‫در بازار بین املللی‪  ‬به نرخ دالرمی فروختند‪ .‬ما ماشین آالت را که استهالک می شد‬
‫از روسیه می گرفتیم و آن هر روز استهالک می شد و ما را متکی به پرزه جات‬
‫روسی میکرد ‪ .‬ما ملیارد ها دالر به روسیه بدهکار شدیم و داود خان این را درک‬
‫نمیکرد و سخن آنانیکه برایش نظر میدادند نه می شنید‪  .‬یکی از دالیل که ما فقیر‬
‫ماندیم برای این بود که نصف بودجه ما مصرف پشتون های آنطرف سرحد می شد و‬
‫دوم اینکه ما نتوانستیم در اثر تجارت بارتری صاحب سرمایه شویم‪ .‬در کتاب غبار‪،‬‬
‫“افغانستان در مسیر تاریخ”‪ ،‬جلد دوم میخوانیم که از ‪ ۱۹۵۳‬تا ‪ ۶۳‬عایدات‬
‫افغانستان بسیار کم بود و افغانستان شدید قرض دار شده بود‪ .‬پروژه های سرک‬
‫سازی در غرب افغانستان از برنامه های شاه محمود خان بود که با امریکایی ها‬
‫‪. ‬قرار داد کرده بود و در وقت داود خان به پایۀ اکمال رسید‬
‫تنش ها با پاکستان که از متحدین انگلیس و امریکا بود روز به روز افزایش می‬
‫یافت‪ .‬پادشاه ازین حالت به ستوه آمده بود و بالخره تصمیم گرفت تا از داود خان‬
‫خواهش کند تا استعفا دهد‪ .‬ظاهر شاه متوجه شد که در ایران‪ ،‬کشور همسایه‪،‬‬
‫پادشاه ایران بعضی تحوالت را‪  ‬زیر نام “انقالب سفید” روی کار گرفته بود‪ .‬همچنان‬
‫
‬
‫
‬
 ‫سفر پادشاه و دیدار او با جان ِاف کِنیدی هم در افکار پادشاه افغانستان تاثیر گذار‬
‫بود‪ .‬و ظاهر شاه که از طرفداران دموکراسی‪  ‬پارملانی بود اقدام کرد تا نفر اول در‬
‫منطقه باشد تا دموکراسی پارملانی را روی کار بیاورد‪ .‬نه تنها این کار عملی شد ‪،‬‬
‫در قانون اساسی ‪ ۱۹۶۴‬افغانستان گنجانیده شد که اشخاص خانوادۀ سلطنتی نه‬
‫می توانند تا در نظام سیاسی باشند‪  .‬این ماده قانونی به خاطر این بود که دیگر‬
‫داود خان در صحنه نباشد‪ .‬همان بود که دکتور محمد یوسف خان از اهل کابل به‬
‫حیث صدراعظم انتخاب شد‪ .‬نظام دیکتاتوری خاتمه پذیرفت و اما داود خان در صدد‬
‫انتقام بود‪ .‬یک عده افغانان دوره دموکراسی را دورۀ طالیی افغانستان یاد میکنند‪ .‬با‬
‫اینکه دورۀ دموکراسی از فقر و بیچارگی مردم کم نکرد و هر روز مظاهرات بود و‬
‫هرج و مرج سیاسی زیرا اصول دموکراسی برای افغانستان اسالمی تعریف نشده‬
‫بود نه اینکه افغانستان برای دموکراسی آماده نبود‪ .‬همچنین گفته می شود که داود‬
‫خان این هرج و مرج را دامن می زد‪ .‬مداخالت اعضای سلطنت در کار های‬
‫حکومتی و بر کنار کردن طرفداران داود خان از قوای نظامی توسط سردار ولی ‪،‬‬
‫داماد پادشاه‪ ،‬میدان را برای داود خان که ده سال در کمین نشسته بود و در اردوی‬
‫افغانستان هواداران زیاد داشت هموار ساخت تا توسط اردوی که اکثریت تحصیل‬
‫یافته شوروی بودند کودتا کند‪ .‬و داود به اساس او ُدرزادگی انتقام خود را نه تنها از‬
‫ظاهر شاه بلکه سردار ولی داماد او هم بگیرد‪ .‬یک عقده دیگر داود خان این بود که به‬
‫چشم سر میدید که با شمول کردن مردم در سیاست سلطۀ خانوادگی مطلق از بین‬
‫‪.‬می رود‬
‫دوره ریاست جمهوری سردار محمد داود خان‬
‫در کتاب جفای بزرگ میخوانیم که ” هموطنان عزیز ما مستعشر اند که‪  ‬به زودی بعد‬
‫از کودتای بدفرجام ‪ ۲۶‬سرطان ‪۱۳۵۲‬که شروع تمام بدبختی های کنونی جامعۀ مااز‬
‫آن سرچشمه گرفته است”‪ .‬این یک واقعیت است که ‪ ۴۷‬سال بعد یعنی تقریبا ً نیم‬
‫قرن‪  ‬واقعیت تاریخ‪  ‬گفته شد‪ .‬واقعا ً چون من شرایط را از نزدیک دیدم همه بدبختی‬
‫‪. ‬های افغانستان از کودتای سردار محمد داود شروع شد‬
‫
‬
‫
‬
‫
‬
 ‫روسیه شوروی‪  ‬وقتی نزدیکی افغانستان را با جهان غرب و مخصوصا ً سفر پادشاه‬
‫در امریکا نظاره گر بود در صدد این افتادند تا یک شخص را در داخل سلطنت‬
‫‪.‬طرفدار خود کنند و روس ها درین کار بسیار موفق شدند‬
‫درین جای شک نیست که نظام سلطنتی از بین رفت و سرداد محمد داود خان اولین‬
‫رئیس جمهور افغانستان در تاریخ ثبت شد‪ .‬اما واقعیت این است که سرداد محمد‬
‫داود تنها پادشاه را از بین برد و برای بار دوم نظام دموکراسی را از پای انداخت و‬
‫خودش به نام “رئیس جمهور” اصال پادشاه شد‪ .‬باز دیکتاتوری و شکنجه مردم توسط‬
‫قدیر نورستانی و رفقای پرچمی او در تهکابی های وزارت داخله‪ .‬ترور و قتل‬
‫میوندوال‪ .‬زندانی کردن اشخاص بسیار پاک کشور مانند موسی شفیق به جای اینکه‬
‫ازین اشخاص کار گرفته می شد‪ .‬حضرت صبغت اهلل مجددی در زمان کودتا‪  ‬بیرون‬
‫از کشور بود‪ .‬یک دوستش که نام او را در زمان گفت و شنود با این نویسنده‬
‫نخواست افشا کند برایش یک پرزه کوتاه فرستاده بود که اگر افغانستان َرود کشته‬
‫می شود‪ .‬همان بود که حضرت صبغت اهلل وضع افغانستان را برای پادشاه عربستان‬
‫سعودی تشریح کرد و پادشاه عربستان سعودی او را به حیث امام مسجد کوپن هاگن‬
‫در دنمارک مقرر کرد‪  .‬حضرت مجددی از احترام خاص بین مسلمانان مقیم دنمارک‬
‫برخوردار بود‪ .‬در خطبۀ روز جمعه به زبان های عربی ‪ ،‬انگیسی و اردو‪ ،‬زیرا‬
‫پاکستانی ها زیاد بودند خطبه میگفت‪ .‬عین مطلب را به سه زبان بیان میداشت‪ .‬بنده‬
‫‪.‬در وعظ های او شخصا ً حاضر بودم‬
‫سردار داود به تقلید از مصر بیرق افغانستان را تغییر داد و یک عقاب به آن عالوه‬
‫کرد‪ .‬در متون دینی ما آمده است که حیوانات و پرندگان گوشت خوار و آن پرندگان‬
‫که نول چنگ دارند سزاوار نیستند تا تصویر شان نقش تزینی باشد و اما در‬
‫افغاستان عقاب در بیرق یک کشور مسلمان قرار گرفت و کلمه طیبه برداشته شد‪  .‬به‬
‫تفکر مردم عقیده مند کابل این بیرق شگون بد داشت‪ .‬و برای اینکه مسلمانان را اغوا‬
‫کرده باشد محراب اسالمی در بین عقاب جا داده شد‪.‬سردار محمد داود یک نظام‬
‫جمهوری مطلق العنان را بنیان گذاشت که نه انتخابات بود و نه مردم مطرح بودند‪ .‬در‬
‫
‬
‫
‬
 ‫نظام های جمهوری پول کشور را با مناظر طبیعی یا اشخاص برجسته سیاسی و‬
‫ادبی‪  ‬که درگذشته باشند به چاپ می رسانند‪ ،‬در افغانستان پول افغانی روی آن‬
‫عکس خود را به چاپ رساند!! چون کودتا به کمک نظامیان که پرچمی بودند صورت‬
‫گرفته بود لذا اطراف او را کمونیستان حلقه زده بود‪ .‬سردار داود فکر میکرد که آنها‬
‫همه وفادار به او هستند غافل ازینکه آنها وفادار به حزب و ارگان کمونیستی خود‬
‫بودند‪ ..‬جمهوری به میان آمد که شخص رئیس جمهور سه مقام را یکجا کار میکرد‪.‬‬
‫هرج و مرج سیاسی در کشور شروع شد‪ .‬حکومت پولیس برای باردوم جاگزین شد‪.‬‬
‫در ماده سی و هفتم قانون اساسی داود خان آمده است که ” آزادی فکر و بیان از‬
‫تعرض مصون است” در حالیکه همه مطبوعات بسته شد و مردم از دولت و حکومت‬
‫می ترسیدند و صدای خود را نه می کشیدند‪ .‬این محقق در آن زمان بیست و‪  ‬یک‬
‫ساله بودم و خودم شخصا ً همه موضوعات را به چشم دیدم و شاهد بودم‪ .‬اطرافیان‬
‫ِرئیس جمهور به جز از چند نفر محدود اشخاص بودند که باید به سردار داود وفادار‬
‫‪. ‬می بودند و اکثرا ً پشتوانۀ پرچمی و خلقی داشتند‬
‫مبارزات چریکی بر علیه دولت توسط مجاهدین در همین دوره آغاز شد‪ .‬اگر همین‪ ‬‬
‫کودتای منحوس صورت نه میگرفت جنگ های چریکی بر علیه دولت آغاز نه می یافت‬
‫و رهبران مبارزات چریکی هرگز به دامن پاکستان پناه نه می برد‪ .‬داود خان باعث‬
‫شد تا مردم نه تنها به دامن پاکستان پناه برند در عین زمان برآمدن برآمدن از کشور‬
‫از همان آوان شروع شد‪ .‬مجاهدین نفوذ پرچمی ها را در اطراف سردار محمد داود‬
‫خطر بزرگ برای افغانستان میدانستند‪ .‬در دوران صدارت به قوت محمد ظاهر شاه و‬
‫مصاحبان ده سال دوام کرد و اما در دوره جمهوری پادشاه مطلق العنان بود فقط‬
‫پنج سال دوام کرد‪ .‬در مورد سقوط محمد داود خان نوشته ها زیاد است و احتیاج به‬
‫تکرار نیست‪ .‬بعد از یک سفر تاریخی در کشور های اسالمی نظر داود خان تغییر‬
‫کرد و اما بسیار ناوقت بود‪  .‬مهمترین موضوع‪  ‬دوره ریاست جمهوری سفر ذوالفقار‬
‫علی بوتو صدراعظم پاکستان‪  ‬و همچنان کسینجر وزیر خارجه امریکا به کابل بود ‪.‬‬
‫در اثر این نشست های کوتاه در کابل‪  ‬سردار داود هرگز نام پشتونستان را دیگر‬
‫
‬
 ‫باال نکرد و هر چه بود یک نمایش بود‪  .‬در خاطرات داکتر رحیم شیرزوی ‪ ،‬سفیر‬
‫افغانستان در پاکستان میخوانیم با نشست که داود خان با بوتو داشت؛ بوتو از داود‬
‫خان سوال کرد از آنها چه میخواهند؟ داود خان در جواب گفت ‪ :‬با قسمت پشتون‬
‫نشین مانند دیگر ایاالت رویه کنید!‪ .‬او هم گفت بسیار خوب اینکار را می کنیم و‬
‫مناطق سرحدی را مطلق جزء خاک پاکستان ساختند‪ .‬داود خان بسیار ناوقت دانست‬
‫که نه می تواند با پاکستان کله بزند مخصوصا ً که پاکستان از متحدین امریکا و‬
‫انگلیس بود‪ .‬آنها در صدد ساخنت و تحقیقات بمب اتومی بودند و این مرد پُشت‬
‫!پشتونستان را محکم گرفته بود‬
‫موضوع شهادت سردار محمد داود یک مسلۀ سوال برانگیز دیگر است‪ .‬یکی از‬
‫اعضای خانواده سردار داود که در روز کودتای پرچمیان زنده مانده است و در‬
‫امریکا زندگی میکند به داود ملکیار نویسنده کتاب جفای بزرگ گفته است وصدای‬
‫او‪  ‬ثبت شده است که داود خان خودکشی کرد نه اینکه او را نظامیان کودتاچی به‬
‫قتل رسانده باشند‪ .‬همچنان ویس پسر داود خان چند نفر از اعضای خانواده را‪  ‬در‬
‫همان روز به گلوله بست‪ .‬پس گفنت شهید برای سردار محمد داود مرحوم بیجا و بی‬
‫مورد است‪ .‬سوال این است که چرا بعد از مرگ زیاد تر مشهور شد؟ اول پروپاگند‬
‫پشتون ها به خاطر داعیۀ نامهناد پشتونستان و دوم چون‪  ‬آوازه افتاد کمونیستان که‬
‫‪ ‬افغانستان را به خاک و خون مبدل کردند داود خان را به قتل رسانده اند که این‬
‫آوازه دروغ به او مقام‪  ‬شهادت را داد‪ .‬و چون افغانستان یک کشور قومی و قبایلی‬
‫است و پشتون ها نقش عمده در سیاست داشتند و دارند و هیچکس موازی به داود‬
‫‪.‬خان برای پشتونیزم خدمت نکرد مگر داود خان‬
‫در زمان که دانشجوی تاریخ بودم یک کتاب را در مورد انقالب امریکا خواندیم که یک‬
‫عده مورخین امریکایی انقالب امریکا را یک انقالب میدانند و یک عدۀ دیگر انقالب نه‬
‫میدانند‪ .‬کسانیکه انقالب امریکا را انقالب نه می دانند می گویند که امریکایی ها‬
‫هیچ چیز را تغییر ندادند ‪ .‬اکثر موضوعات تقلید از انگیس هاست‪ .‬در افغانستان هم‬
‫زعامت سردار محمد داود زیر سوال می رود‪ .‬یک عده به جانبداری او سخن می‬
‫
‬
‫
‬
 ‫گویند و تعداد کثیر مردم به مخالفت او به خاطر دیکتاتوری او ‪ ،‬از پا انداخنت نظام‬
‫دموکراسی برای بار دوم‪ ،‬زندانی کردن مردم بیگناه مانند عبدامللک خان ‪ ،‬از بین بردن‬
‫موقف بیطرفی افغاستان و همدستی با کمونیستان برای قدرت گرفنت و خیانت به‬
‫خانواده اش و مساعد ساخنت ظهور کمونیستان در افغانستان که یک عده از قوم‬
‫محمد زایی ها ‪ ،‬آنانیکه‪  ‬در خدمت داود خان بودند و یا در حزب انقالب ملی داود‬
‫خان بودند و پشتون های متعهد به قضیۀ نامنهاد پشتونستان به داود خان یک مقام‬
‫‪.‬بلند میدهند و دیگران او را باعث همه بدبختی افغانستان میدانند‬
‫روحش شاد باد‬
‫
‬
‫
‬