35.

ARKEOMETRİ SONUÇLARI
TOPLANTISI

17-21 HAZİRAN 2019

DİYARBAKIR
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3656
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 189

YAYINA HAZIRLAYAN
Dr. Candaş KESKİN

17-21 Haziran 2019 tarihlerinde gerçekleştirilen 41. Uluslararası Kazı,

Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Diyarbakır Dicle Üniversitesi’nin
katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.

Kapak ve Uygulama
Başak Kitap

e-ISSN: 2667-8829

Kapak Fotoğrafı : Mehmet Konuklar - Ebru Çerezci Yılmaz

12. Yüzyıl Bizans Yazmasına Ait Parşömen Örneklerde
Koruma ve Onarım Çalışmaları

Not : Araştırma raporları, dil ve yazım açısından Dr. Candaş Keskin tarafından denetlenmiştir.
Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.

Ankara 2019
İÇİNDEKİLER

Abu Bakar SIDDIQ

Kuzeydoğu Anadolu’nun En Eski Yerleşimi Alaybeyi Höyük Hayvan Kalıntıları ....................1

Ahmet SANSAR, Ali Akın AKYOL

Arkeolojik Alanlarda Mimari Kalıntıların Korunmasında Nanoteknoloji Kulanımı .................11

Atalay KARATAK, Ali Akın AKYOL, Işık BİNGÖL

Magnesia’dan Ele Geçen Demir Cüruflarında Arkeometrik İncelemeler .............................25

Aybuke Sultan KOCA YILMAZ, Ali Akın AKYOL, Hikmet KATIRCIOĞLU

El Yazmalarında Görülen Biyodeterojenler ve Sağlığa Etkileri............................................43

Ayşe ACAR
Hasankeyf Kazısı Antropolojik Analizi ..............................................................................51

İsmet Berkan ERDEM

Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi 2017-2018:
Yontmataş Buluntu Topluluğu .........................................................................................73

Berna ÇAĞLAR ERYURT, Serap ÖZDEMİR

Arkeolojik Kazı Sırasında Buluntuların Zarar Görmesini Engellemeye
Yönelik Koruma Yaklaşımları .........................................................................................95

Christopher EDENS
Prehistoric Landscapes And Geomorphology In Eastern Cilicia .....................................111

Çilem SÖNMEZ SÖZER, Ayla SEVİM EROL, Kaan ÜRKER,

Alper Yener YAVUZ, Olcay AÇAR
Milas Uzunyuva İnsanlarında Diş ve Çene Sağlığı ..........................................................125

Derya Silibolatlaz-BAYKARA, K. Serdar GİRGİNER

Tatarlı Höyük 2013-2014 Yılları Zooarkeolojik Çalışmaları .............................................145

Derya Silibolatlaz-BAYKARA, Belgin ASLAN

Oylum Höyük Kazısı Zooarkeolojik Çalışmaları ..............................................................157

............................................................................................................... VII
Emine Torgan GÜZEL, Ali Akın AKYOL, Recep KARADAĞ
Hatay St. Pierre Kilisesi’ne Ait Pigment Numunelerinin Sem-Edx Yöntemi İle
Arkeometrik İncelenmesi Ve Döneminde Kullanılan Pigmentlere Kısa Bir Bakış...............169

Ergül KODAŞ, Nihat ERDOĞAN, Yunus ÇİFTÇİ

Boncuklu Tarla’da Tespit Edilen Orta Ppnb Dönem Yongalama
Atölyesi Üzerine İlk Gözlemler.......................................................................................185

Ergül KODAŞ
Mardin-Hırbe Helale Yerleşim Yerinde Ele Geçen Paleolitik Dönem Buluntuları
Üzerine İlk Gözlemler....................................................................................................195

Michele MASSA, Erkan FİDAN

Batı Anadolu Arkeometalurji Araştırmaları, 2018 Yılı Çalışmaları ....................................207

Ertuğ ÖNER, Serdar VARDAR, Aylin KARADAŞ, Rifat İLHAN

Bayraklı Höyüğünde (Smyrna - Tepekule)
2018 Yılı Paleocoğrafya Ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (İzmir) ........................................217

Rifat İLHAN, Serdar VARDAR, Ertuğ ÖNER

Panaztepe 2018 Yılı Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Menemen-İzmir) ........239

Ertuğ ÖNER, Rifat İLHAN, Serdar VARDAR

Tepecik Höyük 2018 Yılı Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Çine-Aydın) ........259

Eşref ERBİL, Z. Beyza AĞIRSOY, Pınar PERÇİN, Murat MUTLU

Kızılin Terası Yontma Taş Teknolojisi: İlk Sonuçlar ........................................................281

Hatice Evrim TÜTÜNSATAR, Thomas SCHENK, Bilge HÜRMÜZLÜ KORTHOLT, Mustafa AKASLAN
Seleukeıa Sidera Antik Kenti 2018 Jeofizik Çalışmalarının Sonuçları ..............................293

Fethi Ahmet YÜKSEL, Kerim AVCI, Ali BAŞ

Kayseri Keykubadiye Sarayı Kazı Alanı Çevresinde Arkeojeofizik Çalışmalar ...................303

Fethi Ahmet YÜKSEL, Kerim AVCI, Celil ARSLAN

Bitlis İli, Ahlat İlçesi, Eski Ahlat Şehri Arkeolojik Alanında Arkeojeofizik Çalışmalar..........315

Gizem KARTAL, İsmet Berkan ERDEM, Burcu Cemre BAL

Kızılin Teras Alanının Yontma Taş Alet Endüstrisinin Tipolojik Analizi - 2018 .................331

Barış SEMİZ, Gözde ASLAN

Mineralojik-Petrografik Yöntemlerle Tarihi Harçların Tanımlanması:
Mozaikli Konut (Tripolis –Denizli)..................................................................................351

VIII ............................................................................................................
Gül Yurun MAVİNİL, Elif ERGİN
Arkeoloji’de Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı: Troya ...............................................365

Gürbüz TAŞKIRAN, Yonca KÖSEBAY ERKAN, Murat BAYAZIT

Erken Osmanlı Dönemi Yapılarından Mahmut Paşa Türbesi
Mozaik Çinilerinin Arkeometrik İncelemesi ....................................................................379

Hakan YILMAZ, Mikail ERCEK, Sabahattin ERDOĞAN,

Timur GÜLTEKİN, İlhan KILIÇ, Nesibe KÜÇÜK
Tepeköy Höyük İskeletlerinin Antropolojik Analizi ..........................................................391

Halit S. CANOL
Mimari Taş Yapıların Nano-Teknolojik Yöntemler İle
Korunması İçin Ar-Ge Çalışmaları .................................................................................407

Hüseyin AKILLI
Kil Eser Anatomisi İçinde Zeugma, Van Kalesi, Kelenderis 2018 Kazılarında
Arazi ve Atölye Çalışmaları ..........................................................................................415

F. Işıl DEMİRTAŞ
Güvercinkayası Çizi ve Baskı Bezekli Mallar Üzerine İlk Gözlemler ve
Wd-Xrf Analizlerinin Ön Sonuçları .................................................................................435

Kaan SAYIT, Murat DİRİCAN, Hasan Can GEMİCİ, Çiğdem ATAKUMAN

Erken Tunç Çağı Yerleşimi Koçumbeli’nde Ele Geçen Sürtmetaş Buluntuların
Petrografik Analizi Ve Hammadde Kaynakları ................................................................455

Mehmet KONUKLAR, Ebru Çerezci YILMAZ

12. Yüzyıl Bizans Yazmasına Ait
Parşömen Örneklerinde Koruma ve Onarım Çalışmaları .................................................465

Mehmet Bahadır TOSUNLAR, İbrahim KARAOĞLAN, Eylem AYDOĞDU, Kadriye Merve SELEK
Knidos B Kilisesi’nde Bulunan Emeviler Dönemi Kitabeleri İle
Liman Caddesi’nde Bulunan Heroon Yapısının Tahribatsız Yöntemlerle Analizi ..............477

M. Metin ÜNYAY, Çağlayan BALKAYA, Olcay ÇAKMAK,

Mehmet ÖZHANLI, Ü. Yalçın KALYONCUOĞLU
Pisidia Antiokheia Antik Kentinde
Jeofizik Çalışmalar .......................................................................................................501

Olcay ÇAKMAK, Çağlayan BALKAYA, Ralf BECKS, B. Ayça POLAT BECKS

Şeref Höyük / Komama Jeofizik Araştırmaları -2018 .....................................................511

................................................................................................................ IX
Pınar ÇAYLI
Metrik Ölçümlerle Depo Kaplarında Kapasite Hesapları:
Güvercinkayası Kazısı Örneği .......................................................................................519

Aylin KARADAŞ, Rifat İLHAN, Ertuğ ÖNER, Serdar VARDAR, Senem YILDIZ
Kadıkalesi’nin (Antik Anaia) Paleocoğrafya ve Jeoarkeolojisi (Kuşadası-Aydın) ..............527

Rifat İLHAN, Serdar VARDAR, Aylin KARADAŞ, Ertuğ ÖNER

Ekşi Höyük 2018 Yılı Paleocoğrafya Ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Çal-Denizli) ..............547

Sabri KARADOĞAN, Aytaç COŞKUN

Ambar Çayı Çevresinde Jeomorfolojik Peyzaj Ve Yerleşim Tarihi Açısından Önemi
(Kocaköy Batısı- Diyarbakır) ........................................................................................571

Seda Karaöz ARIHAN

Elaiussa Sebaste İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi ................................................585

Selma KADIOĞLU, Yusuf Kağan KADIOĞLU

Anavarza Antik Şehri Kolonatlı Yolda Gpr Çalışmaları ....................................................595

Serdar VARDAR, Aylin KARADAŞ, Rifat İLHAN, Ertuğ ÖNER

Beycesultan Höyüğü 2018 Yılı Paleocoğrafya Ve
Jeoarkeoloji Araştırmaları (Çivril-Denizli) ......................................................................607

Serdar VARDAR, Rifat İLHAN, Ertuğ ÖNER

Teos 2018 Yılı Paleocoğrafya Ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Seferihisar-İzmir) ..............639

Celal ŞİMŞEK, Şeniz YENER

Laodikeia’da Bulunan Kurşun Mühür Baskıları Işığında Erken Bizans Dönemi
Kurşun Mühür Baskı Teknikleri .....................................................................................663

Uğur GENÇ
Sahte Mi Yoksa Gerçek Mi? Rönesans Dönemi Ressamı Domenico Ghirlandaio’ya
Ait Olduğu Düşünülen Yağlıboya Tablonun Teknik İnceleme ve Araştırmaları ..................673

Uğur GENÇ, Anıl ÇETİNKAYA

İlk Tunç Çağı’ndan Osmanlı Dönemi’ne Metal Silahların Elementel Kompozisyonları.......693

Ulaş AVŞAR, Murat AKAR, Charlotte PEARSON

Hatay Amik Ovası Jeoarkeoloji Projesi: Sediman Karotu Çalışmalarının Ön Sonuçları .....711

Işık Adak ADIBELLİ, Zehra BİŞKİN

Kırşehir Kale Höyük Geç Demir Çağı Küp İçi Tortul Wdxrf
Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi ...........................................................................717

X ...............................................................................................................
 KUZEYDOĞU ANADOLU’NUN EN ESKİ YERLEŞİMİ
ALAYBEYİ HÖYÜK HAYVAN KALINTILARI

Abu Bakar SIDDIQ*

GİRİŞ
Alaybeyi Höyük, Erzurum’un yaklaşık 28 km batısında, tarım arazisi için-
de bulunmaktadır. Dışarıdan bakıldığında yerleşmede belirgin bir topoğra-
fik yükseltisi yoktur. Yerleşim alan, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Pro-
jesi (TANAP) inşaat aktiviteleri kapsamındaki, sıyırma çalışmaları sırasında
bulunmuştur. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün izanlarıyla
Erzurum Müze Müdürlüğü tarafından 2016 ve 2017 sezon boyunca Alaybeyı
Höyükte kurtarma kazıları gerçekleşmiştir (Erkmen & Altunkaynak, 2017).
Alaybeyi Höyüğün batı kısımda bulunan Kalkolitik tabakadan alınan ke-
mik üzerinde yapılan karbon 14 analizleri, MÖ 4721-4553 tarihlerini vermiştir
(Erkmen & Altunkaynak, 2017: 240). Bu sonuç, Alaybeyi yerleşimin Kuzey-
doğu Anadolu Bölgesi’nin en erken yerleşimi olduğunu ortaya koymuştur.
Kalkolitik Dönem’den devam eden bu yerleşmede ETÇ Kültürü olan Karaz
kültüre ait tabakalara takiben Erken ve Geç Demir Çağ tabakaları tespit edil-
miştir. Yerleşmede çok çeşitli buluntular ve çok sayıda mezarla birlikte zen-
gin miktardaki hayvan kalıntıları da elde edilmiştir.

MALZEME VE YÖNTEMLER
Sınırlı bir zaman çizelgesine sahip bir kurtarma kazısı olduğu için, hay-
van kemiklerinin çoğu elle toplanmıştır. Bazı kemikler ise sahada kuru eleme
yöntemiyle toplanmıştır. Kalıntılar Mardin Artuklu Üniversitesi, Antropo-
loji Bölümü Paleoantropoloji Laboratuvarı’na getirilerek, 2018 yılı boyunca
incelenmiştir. Hayvan kalıntıları sınıflandırılmış, tartılmış ve sonra iskelet
parçalarına göre ayrılmıştır. Daha sonra, olası cins ve tür tayinlerine göre
sınıflandırılmıştır. Tüm kemik kalıntıları, yerleşmenin arkeolojik katmanları-
na göre kronolojik olarak incelenmiştir. Ölçülebilir örnekler ayrılarak Angela
Von Den Driesch’e (1976) göre ölçümlenmiştir.

* Öğr. Gör. Dr. Abu Bakar SIDDIQ, Antropoloji Bölümü, Mardin Artuklu Üniversitesi, 47200, Mar-
din/TÜRKİYE. abubakarsiddiq@artuklu.edu.tr.

.................................................................................................................. 1
 Yerleşmeden toplam 4591 kemik ve kemik parçası kaydedilmiştir. Bun-
lardan 2569 kemik, belli bir hayvanın cins veya tür düzeyinde tanımlanmış-
tır (Grafik: 1). Diğer kemik ve kemik parçaları arasında, 136 örnek yanmış,
1886 örnek omurga, kaburga, parçalı ve tanımlanamayan kemikler olarak
sınıflandırılmıştır. Zooarkeolojik analiz için yalnızca cins ve tür düzeyinde
tanımlanmış olan 2569 kemik örnek kullanılmıştır. Öte yandan, yerleşmenin
stratigrafik tabakaları ve kronolojik olarak zaman değişimleri gözetilmeksi-
zin, türler ve ölüm yaşını belirlemek için kullanılan yöntemler, tespit edilen
tüm örneklerde uygulanmıştır.

BULGULAR
Toynaklılar: Toplam tanımlanmış kemiklerin %38 oranı oluşturan 976 ke-
mik, sığır kalıntıları (Bos taurus) olarak tanımlanmıştır. Mandibula, tespit edi-
len toplam sığır kemikleri arasında en yüksek oranı (%12,71) içermektedir.
Pelvis, %10,56 oranıyla çene kemiklerini takip eder. Ayrıca çok fazla mik-
tarda kafatası kemiği vardır. Uzun kemiklerden humerus, radius, femur ve
tibia, sırasıyla toplam tanımlanmış sığır kemiklerin %9,73, %7,79, %4,71 ve
%5,43 oranlarını oluşturmaktadır. Öte yandan, phalanx-I, II ve III ile birlikte
sığır kemiklerinin %8,09’dan fazlası, metatarsus kemikleri olarak tanımlanır-
ken, yaklaşık %5’i metacarpus kemiklerinden oluşmaktadır.
Sığır kemiklerin büyük çoğunluğu, E 28, E 29, E 30, F 27, F 28 ve F 29 aç-
malardan ortaya çıkmıştır. Sığır iskeletlerine ait hemen hemen tüm kemikler
parçalar halinde gelmektedir. Sadece eti olmayan kemikler (örn. diz kapa-
ğı ya da bilek kemikleri) nadir olarak bulunmaktadır. Birkaç metapodial ve
çoğu phalanx’ların dışında, tam halinde neredeyse hiç uzun kemik gözlem-
lenmemektedir. Omurgalar ve kaburgalarla birlikte çoğu kemiğin üzerinde,
kesim izleriyle birlikte (Resim 1: a-c) kemikler aşırı derecede parçalı haldedir.
Sığır kemiklerde patolojik ve yanık izleri de dikkate çekmektedir (Resim
1: d-e, g-h). Öte yandan, çoğu kemik, erimiş sığır tüketimini düşündürmekte
ve erimiş halde bulunmaktadır. Fakat kemiklerin dağılımı, yerleşme sakinle-
ri tarafından her yaş gurubuna ait sığır tüketimi olduğuna işaret etmektedir.
Bunun yanı sıra, sığırların boyutlarının ölçümlerinden, Alaybeyi sığırlarının
yabani sığırlara göre çok daha küçük boyutta olduğu gözlenmektedir.
Küçükbaş hayvan kalıntıları olarak toplam 1078 kemik örnek tanımlan-
mıştır. Bunlar arasında 214 örnek koyun, 105 örnek keçi olarak belirlenmiştir.
Belirlenmeyen diğer 758 kemik örnekleri ise koyun-keçi (Ovicapra) olarak sı-

2 ................................................................................................................
nıflandırılmıştır. Sığırlarda olduğu gibi, tespit edilen koyun kemiklerinin çoğu
da, E 28, E 29, E 30, F 27, F 28 ve F 29 açmalarından gelmektedir. Fakat E 30 ve F
28 açmaları, Alaybeyi Höyük’te tespit edilen en yüksek keçi kemiği kalıntısına
sahiptir. Öte yandan, ayırt edilemez olan küçükbaş hayvan kalıntıların çoğun-
luğu, E 28, E 29, E 30, E 31, F 27, F 28, F 29 ve F 31 açmalarından gelmektedir.
Mandibula ve pelvis hariç, küçükbaş hayvan kalıntılarının çoğu, uzun ke-
miklerden oluşturmaktadır. Mandibula, toplam koyun-keçi (Ovicapra) kemik-
lerin %14,23 oranını oluştururken, koyun (O. aries) kemiklerin %17,29 ve keçi
(C. hircus) kemiklerin %8,57 oranını oluşturmaktadır. Öte yandan, humerus
gibi uzun kemik %10,14, %8,41 ve %7,62; radius %10,67, %9,35 ve %15,24; tibia
%7,77, %8,88 ve %5,71; metakarpal %8,43, %4,67 ve %7,62 ve metatarsal ise sıra-
sıyla, koyun-keçi (Ovicapra), koyun (Ovis aries) ve keçi (Capra hircus) kemiklerin
%16,07, %9,35 ve %12,38 oranını vermiştir. Sığır kalıntılarının yanı sıra, küçük-
baş hayvanlara ait pek çok kemik, omurgalar ve kaburgalar ile birlikte ağır par-
çalara ayrılmıştır ve geniş metal aletlerle kesme izlerine sahiptir. Öte yandan,
et ile bağlantılı olmayan kemiklerin çok nadir olması, ya yerleşmenin dışında,
kasaplık uygulamalarını ya da yerleşmede yaşayan köpekler tarafından küçük-
baş hayvanların tüketildiklerini göstermektedir. Küçükbaş hayvan kalıntıları
arasında özel bir bulgu olarak; kafatası, omurgalar ve kaburgalar hariç, E 27
no’lu açmadaki bir kuyu dibinde bulunan tek bir genç keçiden en az 31 tam
kemik tespit edilmiştir. Tüm kemikler kaynaşmamıştır ve bu durum keçinin, 12
ile 13 aylık (Genccelep vd., 2012) bir keçiden küçük olduğunu göstermektedir.
Alaybeyi Höyük’ten elde edilmiş en az iki at mezarı bulunmaktadır. Bun-
lardan birisi, genç bir insanın (erkek) yanında tam bir at iskeletidir. Bir başka
örnek de, D 28 açmasından bir insan bireyi ile gömülmüş olan at kafatasıdır.
Yuvarlak şekilli bu mezar, tabandan tavana doğru daralarak devam ettiği
gözlenmiştir. Mezarın alt kısmında krem, kırmızı ve kahverengi renkli çiçek
bezemeli seramik parçaları bulunmaktadır (Erkmen & Altunkaynak, 2017).
Atın kafatası bir dizi taşlardan yapılmış olan bir sunağın üzerine yerleştiril-
miştir. Mezarın kuzey-batı kısmında hayvan kemik parçaları da bulunmak-
tadır. İnsan iskeleti, hoker pozisyonunda gömülmüştür ve yoğun seramik
parçalarla çevrilmiştir. Mezarın kuzeybatı kesiminde, kırılmış ve paslı bir
hançer de bulunmuştur. At kafatasının güneydoğu tarafından bir radyo kar-
bon örneği MÖ 401-203 olarak, çanak çömleklerden gelen karbon örneği MÖ
375-203 olarak tarihlendirilmektedir (Erkmen & Altunkaynak, 2017).
Bu iki at mezarının yanı sıra, Alaybeyi Höyük hayvan kalıntılarının ara-
sında tespit edilen önemli sayıda at örneği vardır. Bunlardan 41 tanesi at ka-

.................................................................................................................. 3
lıntısı, 5 tanesi ise eşek kalıntısı olarak tanımlanmaktadır. At kemiklerinin
en yüksek oranları, sırasıyla alt çene kemiği (mandibula) ve ilk ayak kemiği
(phalanx I) olarak tanımlanmaktadır. E 28, E 29 ve E 30 açmasında en yüksek
sayıda at kemiği bulunmaktadır. Öte yandan, genç bir atın ayak bilek kemi-
ğinin (talus) ve kaynaşmamış topuk kemiğinin (kalkaneus) kırıldığı ve daha
sonra iyileşip birlikte kaynaşmış olarak tek bir kemik haline geldiği tespit
edilmiştir (Resim 1: f). Kırık ve iyileşme sonucu olarak meydana gelen pa-
toloji, diğer at parmak kemiklerinde de görülmektedir. Bu, Alaybeyi’ndeki
atların kargo ve yük hayvanı olarak kullanımlarının yanı sıra yoğun olarak
binicilik için de kullanıldığını gösterebilir. Öte yandan at kemikleri üzerinde
kesik, yanık veya kasaplık faaliyetleri ilgili her hangi bir ize rastlanmaması,
bu hayvanların muhtemelen doğal olarak öldüklerini işaret etmektedir.
Toplam 86 örnek, domuz (Sus scrofa) kalıntıları olarak belirlenmiştir. En
fazla domuz kemikleri, E 28, F 27 ve F 29 numaralı açmalar ile birlikte F 28
açmasındaki çukurlardan gelmektedir. Öte yandan, domuz kemiklerinin
büyük kısmı (%75’den fazla) şaşırtıcı bir şekilde kafatası, kafatası parçaları,
köpek dişleri ve metapodial kemiklerini içermektedir. Diğer bazı vücut par-
çaları mevcut olmasına rağmen, sayıları çok düşüktür. Kafataslarının büyük-
lüğü ve şekilleri vahşi bireylerin olduğunu gösterse de, çok az sayıdaki örnek
ve çok düşük ölçülebilir kemik sayısı nedeniyle, Alaybeyi toplumunun, do-
muzları besleyip büyüttüğüne dair karar vermek zordur. Öte yandan, köpek
dişlerinin büyüklüğü, diş formülü ve çoğu kemiğin kaynaşmamış durumu,
Alaybeyi insanlarının genç domuz tüketimi ya da yavru ve genç yabani do-
muzları avlanmayı tercih ettiğini göstermektedir.
Geyik kemikleri olarak sadece 14 tane kemik ve kızıl geyik (Cervus elaphus)
boynuz parçaları tespit edilmiştir. Geyik boynuzu, doğal dökülme belirtisi
gösterdiğinden bunların kızıl geyiklerin doğal yaşam alanlarından toplanmış
olduğu anlaşılmaktadır. Tüm geyik boynuzları çeşitli ev aletleri ve dokuma
aletlerinin yapımında kullanılmıştır.
Etçiller: Yerleşmede tespit edilen toplam tanımlanmış hayvan kalıntılarının
oranı %8,87’yi oluşturmakla birlikte, köpek kalıntıları (Canis familiaris), Alay-
beyi Höyük’te tanımlanan etçil türlerin arasında büyük ve çok çarpıcı bir oranı
içermektedir. Şimdiye kadar Alaybeyi Höyük hayvan kalıntıları arasında kö-
peklere ait omurga ve kaburga kemikleri dışında, ölçülebilen 228 kemik örneği
tespit edilmiştir. Özellikle iki tane köpek iskeleti, yerleşmedeki insan-köpek
ilişkilerini anlamak için büyük öneme sahiptir. Hemen hemen tüm kemikleri
bulunan bir köpek iskeleti, F 23 açmasından kaydedilmiştir. Bu bireyde, kabur-

4 ................................................................................................................
ga ve omurga kemikleriyle birlikte, toplam 172 tam kemik tanımlanmaktadır.
D 23 açmasında ise, kaydedilen tek bir köpek bireyden 54 tam kemik de tespit
edilmiştir. Köpek kemiklerinin hiçbirinde kesik, yanık ya da kemirme izlerine
rastlanmamaktadır. Bu durum, yerleşmeden uzaklaştırıp ölü hayvanları atma
faaliyetlerinin aksine, Alaybeyi insanlarının köpekleri yerleşme içerisinde ka-
sıtlı olarak gömdüğünü göstermektedir. Bununla birlikte, bu köpeklerin bir
törenle ya da yerleşmedeki insanların sembolik uygulamalarının bir parçası
olarak gömülüp gömülmediğinin ayrıca araştırılması gerekmektedir.
Çok sayıda köpek kemiğinin yanı sıra, kurt kalıntısı olarak yalnızca 3 ör-
nek ve tilki kalıntısı olarak 7 örnek tanımlanmıştır. Bunların yanı sıra su sa-
muruna ait bir mandibula da tespit edilmiştir. Dahası, üst çene kemiği olan
bir maksilla, muhtemelen bir leoparın kalıntısıdır. Bu sol maksilla’nın nere-
deyse yarısı kırılmadan sağlam şekilde kalmıştır.
Tavşanımsılar: Şaşırtıcı şekilde Alaybeyi Höyük’ün faunal kalıntılarından
yalnızca 4 tane tavşan (Lepus europaeus) kemiği tespit edilmiştir. Yabani tav-
şan Erzurum’da günümüzde de yaygındır. Bu nedenle, yalnızca dört tavşan
kemiğinin bulunması, yerleşmedeki yaşam süresi boyunca Alaybeyi bölge-
sinde yabani tavşanın yaygın olmadığını ya da Alaybeyi insanlarının tavşan
avcılığıyla ilgilenmediğini göstermektedir. Bununla birlikte, tavşan kalıntı-
larının eksikliği, kazı sırasında tüm kemiklerin elle toplanması gibi yapılan
araştırma yöntemlerinden de kaynaklanabilir.
Kemiriciler: Kemirgen takımına ait 23 kemik tespit edilmiştir. Bunlar ara-
sında 3 örnek bayağı tarla sıçanı (Microtus sp.), 17 örnek tarla faresi (Apo-
demus sp.) ve bir tane örnek ise fare (Rattus sp.) olarak tanımlanmıştır. Öte
yandan, 2 kemik, Avrasya kunduzunun kalıntıları (Castor fiber) olarak tespit
edilmiştir. Ancak, kemirgen kemiklerinde kesik, yanık veya başka iz bulun-
madığından bu hayvanlarla insanların kültürel bağlantılarını belirlemek
zordur. Bununla birlikte tavşan gibi diğer mikrofaunal kalıntılarla karşılaş-
tırıldığında, kemirgen kemiklerin yaygın olduğunu, en azından Alaybeyi
Höyük bölgesinde genel olarak bu türlerin mevcut olduğunu ve belki de
hem tarımsal hem de ev zararlarına neden olduğunu göstermektedir. Öte
yandan, kunduz kalıntılarından hareketle, muhtemelen Alaybeyi toplum-
larının bu hayvanın tükettiği ya da değerli olarak gördükleri postları için
avladıkları düşünülebilir.
Sürüngenler: Avrasya kara kaplumbağasına (Testudo graeca ibera) ait yal-
nızca bir alt kabuğu (plastron) ve bir üst kabuğu (carapace), yerleşmedeki
sürüngen türlerini temsil etmektedir. Bununla birlikte, kültürel bir iz ya da

.................................................................................................................. 5
bunlarla ilgili başka buluntular bulunmadığı için Alaybeyi sakinleri tarafın-
dan kaplumbağanın tüketilip tüketilmediğini veya doğal olarak ölüp doğal
güçler tarafından yerleşmeye taşınıp taşınmadığını anlamak zordur.
Karındanbacaklılar: Alaybeyi Höyük hayvansal kalıntılarının arasında bir
kaç tatlı su salyangozu ve tatlı su istiridye kabuğu bulunmaktadır. Fakat ör-
neklerin sayısı çok düşük olduğu için, bu tatlı su salyangozlarının ve isti-
ridyelerinin bir gıda kaynağı olarak veya kültürel nesneler olarak mı kulla-
nıldığı ya da yerleşme ve çevresinde doğal olarak ölüp ölmediği sonucuna
varmak çok zordur.
Kuşlar: Kuş kemiklerin sayısı çok yüksek olmasa bile kuş kalıntılarından
en az sekiz kuş türü tespit edilmiştir. Tanımlanan türlerin arasında sırasıy-
la çamur çulluğu (Limosa limosa), bayağı turna (Grus grus), çamurcun (Anas
crecca), boz kaz/yaban kazı (Anser anser), kınalı keklik (Alectoris chukar), sülün
(Phasianus sp.), Kukumav (Athene noctua) ve Avrasya çulluğu (Scolopax rusti-
cola) yer almaktadır (Resim 2). Bir bayağı turnasının dirsek kemiğinden alet
yapımı örneği de tespit edilmiştir. Öte yandan, günümüzde bölgede mevcut
olan çeşitli su kuşu ve kara kuşlarının genellikle et kaynağı olarak avlanıldı-
ğı bilinmektedir (Sari vd., 2018). Bu nedenle, özellikle et sağlayan kuşların,
Alaybeyi halkının en azından mevsimlik avcılık uygulamalarının önemli bir
parçası olduğu varsayılmaktadır.
İşlenmiş Kemikler: Alaybeyi hayvansal kalıntılardan şimdiye kadar kay-
dedilen en az 53 işlenmiş kemik ve kemik alet bulunmaktadır. Bunlardan
bız, uç, dokuma aletleri, bıçak izmariti, çizgili kemikler, delikli kürek kemik,
delikli parmak kemikler, delikli aşık kemiği, kemik boncuğu öne çıkar. Alay-
beyi Höyük’te bulunan mezar eşyaları ise en dikkat çeken kemik aletler ve
işlenmiş kemikler arasındadır. Şaşırtıcı bir şekilde sığır, at, eşek, yaban do-
muzu, keçi, koyun, geyik ve turna gibi çeşitli türlerin kemikleri, kemik aletle-
rinin yapımında kullanılmıştır (Resim 3).

SONUÇ
Kalkolitik Çağ’dan Geç Demir Çağı’na kadar Alaybeyi Höyük’te yaşayan
toplumlar, hayvansal beslemede temel olarak üç ana takson, sığır, koyun ve
keçiye odaklanmaktır. Bununla birlikte, çoğunlukla mevsimsel avcılıktan
elde edilmiş olan yabani domuz ile birlikte özellikle yabani kuşları da ek et
kaynakları olarak kullanılmıştır.
Sayıları nispeten küçük olan keçi kalıntıları dışında tüm memeliler, Er-

6 ................................................................................................................
zurum Ovası ve yakın bölgelerdeki tipik olarak daha kısa yaz ve daha uzun
soğuk iklim koşulları altında kalıcı olarak yaşam sürdürmektedir. Bununla
birlikte su samuru ve kunduz, özellikle Alaybeyi Höyük’ün yakın bölgesinde
nispeten bataklık ve sulak alanlı çevre koşullarını gösterir. Tespit edilen kuş-
ların bir kısmı yaz ya da kış göçmeni olarak bulunmaktadır. Bununla birlikte,
turna, çamurcun, kınalı keklik ve kukumav bölgenin kalıcı sakinleri olarak
bilinmektedir (Sari vd., 2018). Dolayısıyla tespit edilen faunalar, hemen he-
men verimli çevresel ortamdaki Alaybeyi toplumlarının, neredeyse günümü-
ze benzer bir iklim koşullarında yaşadığını göstermektedir.
Genel olarak, Alaybeyi Höyük’teki insanlarla çeşitli hayvan türlerinin ara-
sındaki ilişkiler yalnızca yem-tüketici ilişkisi şeklinde olmadığı görünmektedir.
Çevresel koşullar ve diğer arkeolojik bulgular göz önüne alındığında, Alaybe-
yi Höyük’teki insan-hayvan ilişkilerinin etkileşime dayandığı söylenebilir. Bu
ilişkiyi yöneten ve şekillendiren sadece Alaybeyi insanları değildi, hayvan tür-
leri de göç döngüleri ve mevsimsel uyum sağlama stratejileri ile ekolojik zin-
cirin önemli parçaları olmakla birlikte, yabani ve evcil türlerin arasında uyum
oluşturmuş, insanlarla oluşan ilişki boyutlarına katkıda bulunmuştur.

TEŞEKKÜR
Alaybeyi Höyük 2016-2017 kurtarma kazıları başkanı Mustafa Erkmen ile
kazı başkan yardımcısı Dr. Gülşah Altunkaynak’a Alaybeyi Höyük hayvan
kalıntıları incelemek için izin vermesi ve yardımları için sonsuz teşekkürle-
rimi sunarım.

KAYNAKÇA
Erkmen, M. & Altunkaynak, G. (2017). 2016 Yılı Alaybeyi Höyük Kazısı. 26. Müze
Kurtarma Kazıları Sempozyumu (s. 237-262). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler
Genel Müdürlüğü.
Genccelep, M., Karasu, A. & Alpdogan, O. (2012).The determination of radius-ul-
na closure time of growth plates in mohair goat kids by radiography. Small Ruminant
Research, 103(2-3), 182-186. doi:10.1016/j.smallrumres.2011.09.049
Sari, A., Arpacık, A. & Başkaya, Ş. (2018). Bird species of Erzurum marshes in Nort-
heastern Anatolia, Turkey. Pakistan Journal of Zoology, 50(2), 629-637. doi:10.17582/
journal.pjz/2018.50.2.629.637.
Von Den Driesch, A. (1976). A Guide to the Measurement of Animal Bones from
Archaeological Sites. Peabody Museum Bulletins 1, Cambridge, MA: The Peabody
Museum of Archaeology and Ethnology.

.................................................................................................................. 7
 Grafik 1: Tanımlanmış olan toplam hayvan türlerin oranı.

Resim 1: Kesim, patolojik ve yanık izleri olan kemikler: a) sığıra ait atlas;
b) sığıra ait humerus; c) genç bir sığıra ait metatarsal kemiği;
d-e) Sığıra ait birinci parmak kemiği; f) Önce kırılmış ve daha
sonra bir birine kaynaşmış olan genç ata ait topuk ve aşık ke-
miği; g-h) Ağır yanmış olan sığıra ait parmak kemiği.

8 ................................................................................................................
 Resim 2: Tanımlanmış kuş kemikleri: a-b) Çamur çulluğu’na ait bir
tarso-metatarsus; c-d) Avrasya çulluğu’na ait bir femur; e-f)
Kukumav’a ait bir tibio-tarsus; g) Bayağı turna’ya ait bir
carpo-metacarpus; ve h-i) Sülün’e ait yine bir tibio-tarsus ke-
mik örneği.

Resim 3: Alaybeyi Höyük’te bulunan işlenmiş kemik ve kemik alet-

ler: a-c) Sığıra ait deliklenmiş parmak kemiği, çizgili kürek
kemiği ve delikli aşık kemiği; d) Üç taraftan delinmiş olan at
parmak kemiği; e) Sığır ulna’sından yapılmış bir uç.

.................................................................................................................. 9