11.

SINIF MATEMATİK ÖKLİT ALGORİTMASI SÜRE: 2 DERS SAATİ

ÖKLİT ALGORİTMASI KURAL:

İki tam sayının en büyük ortak bölenini bulmak için yapılan a,b  Z olmak üzere,
ardışık bölme işlemine öklit algoritması denir. EBOB(a,b)  ax  by denklemini sağlayan x ve y tam sayıları
vardır. Bu sayılar öklit algoritması ile bulunabilir.
Ardışık bölme işlemine kalan sıfır oluncaya kadar devam
edilir. Sıfırdan önceki son kalan EBOB u verir.
ÖRNEK 3:
ÖRNEK 1:
EBOB(2, 21)  2x  21y denklemi veriliyor. Buna göre, denk-
140 ve 36 sayılarının en büyük ortak bölenini bulalım.
lemi sağlayan iki basamaklı en büyük x doğal sayısı kaçtır?
ÇÖZÜM:
ÇÖZÜM:

21  10.2  1
2  2.1  0
EBOB(2,21)  1
O halde bu denklem 2x  21y  1 şeklindedir.
O halde sıfırdan önceki son kalan 4 olduğundan,
EBOB(140,36)  4 tür. Şimdi bu denklemi sağlayan x ve y tam sayılarını bulalım.
Öncelikle yukarıda elde ettiğimiz ilk bağıntıdan,
Bu işlemi aşağıdaki şekilde de yazabiliriz. 1  21  2.10
Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

1  ( 2).10  1.21
140  3.36  32
elde edilir. Buradan x  10 ve y  1 bulunur.
36  1.32  4
32  8.4  0 Şimdi bu denklemin genel çözümünü bir k  Z değişkenine
bağlı olarak parametrik denklem şeklinde yazalım.
Bu durumda, EBOB(140,36)  4 tür.
 x1, y1   10, 1 ve  x2, y2   11,  1
KURAL:

A ve B tam sayılarının EBOB u bulunurken öklit algoritması denklemi sağlayan iki nokta olmak üzere,
aşağıdaki gibi uygulanır. 
u   21,  2 doğrultman vektörü olup,
A  0 ise EBOB(A,B)  EBOB(0,B)  B dir. 
I.  x, y    x1, y1  k.u
II. B  0 ise EBOB(A,B)  EBOB(A,0)  A dır.  x, y    10, 1  k.  21,  2
III. A  B  1 olmak üzere, x  10  21.k
A  B.C  K olarak yazılabilir. Bu durumda, y  1  2.k
EBOB(A,B)  EBOB(B,K) dır. şeklinde yazılır.
Öklit algoritmasına K  0 oluncaya kadar devam edilir.
O halde bu denklemi sağlayan en büyük iki basamaklı x
Böylece küçük sayılara indirgeyerek EBOB daha kolay
doğal sayısı;
bulunabilir.
k  5 için x  10  5.21  95 dir.
ÖRNEK 2:
ÖRNEK 4:
108 ve 45 sayılarının en büyük ortak bölenini bulalım.
EBOB(15,36)  15x  36y denklemi veriliyor. Buna göre,
ÇÖZÜM:
a) Denklemi sağlayan farklı iki (x, y) ikilisi bulunuz.
108  2.45  18
b) Denklemi sağlayan iki basamaklı kaç tane y doğal sayısı
45  2.18  9
vardır?
18  2.9  0 c) Denklemi sağlayan üç basamaklı en küçük x doğal sayısı
Bu durumda, EBOB(108,45)  9 dur. kaçtır?

Bu işlemi aşağıdaki gibi yazabiliriz.

EBOB(108,45)  EBOB(45,18)  EBOB(18,9)  EBOB(9,0)  9

ÇÖZÜM: Buradan işleme devam edildiğinde,

36  2.15  6 2  94  23. 192  2.94 

15  2.6  3 2  94  23.192  46.94
6  2.3  0 2  47.94  192.(23) elde edilir.
EBOB(15,36)  3
ÖRNEK 5:
O halde bu denklem 15x  36y  3 şeklindedir.
Şimdi bu denklemi sağlayan x ve y tam sayılarını bulalım. x bir doğal sayı olmak üzere, EBOB(6x  23, 2x  1) ifadesi
Öncelikle yukarıda elde ettiğimiz iki bağıntıdan, kaç farklı değer alabilir?
6  36  2.15
elde edilir. ÇÖZÜM:
3  15  2.6
Buradan, 6x  23  3.(2x  1)  20 olduğundan,
3  15  2.(36  2.15) EBOB(6x  23, 2x  1)  EBOB(2x  1, 20) yazılabilir.
3  15  2.36  4.15 20  4.5  22.5  20 nin pozitif tam sayı bölen sayısı : 3.2  6
3  15.5  36.( 2) Bunlar : 1, 2, 4, 5, 10, 20 dir.
(3  15x  36y olduğundan) 2x  1 tek sayı olduğundan 1 ve 5 değerini alır. Buna göre,
x  5 ve y  2 bulunur. EBOB(1,20)  1, EBOB(5,20)  5 olup iki farklı değer alır.

SIRA SENDE:
k  Z bir parametre (değişken) olmak üzere, bu denklemin
genel çözümü aşağıdaki gibi yazılabilir. 264 ve 210 sayılarının en büyük ortak bölenini öklit algorit-
Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

ması ile bulunuz.

5 1
15x  36y  3  5x  12y  1  y   x dir.
12 12

O halde doğrultman vektörü, u   12, 5 dir. SIRA SENDE:

 x, y    x1, y1  k.u  x  5  12k, y  2  5k bulunur. 105 ve 24 sayılarının en büyük ortak bölenini öklit algoritması
Ç  (x,y) : x  5  12k ve y  2  5k, k  Z dir. ile bulunuz.

a) k  0 için x  5, y  2  (x,y)  (5, 2) SIRA SENDE:

k  1 için x  5  12  7, y  2  5  3  (x,y)  (7,3)
EBOB(12,20)  12x  20y denklemi veriliyor. Buna göre,
b) y  2  5k olduğundan, iki basamaklı y doğal sayıları,
13, 18, 23, 28, ..., 98 dir. a) Denklemi sağlayan üç farklı (x, y) tam sayı ikilisi bulunuz.
b) Denklemi sağlayan 20 den büyük en küçük x doğal sayısı
Son Terim  ilk Terim 98  13 kaçtır?
Terim Sayısı  1  1  18
Artış Miktarı 5 c) Denklemi sağlayan iki basamaklı en büyük y doğal sayısı
c) x  5  12k olduğundan, için x kaçtır?
k  8 için x  5  12.(8)  5  96  101 bulunur.

SIRA SENDE:
ÖRNEK 4:
82 ve 26 sayılarının EBOB unu bu sayıların lineer toplamı
192 ve 94 sayılarının EBOB unu bu sayıların lineer toplamı olarak yazınız.
olarak yazınız.

ÇÖZÜM: SIRA SENDE:

Öklit algoritmasına göre,
EBOB(14,42)  14x  42y denklemi veriliyor.
192  2.94  4 Buna göre, denklemi sağlayan üç basamaklı en küçük x
doğal sayısı kaçtır?
94  23.4  2
4  2.2  0
Bu durumda, EBOB(192,94)  2 dir. SIRA SENDE:

13k  5
Yukarıdaki ilk iki bağıntıdan ifadesi sadeleşebilir bir kesir olduğuna göre,
3k  2
4  192  2.94
elde edilir. 60 dan küçük kaç farklı k doğal sayısı vardır?
2  94  23.4

"İyi matematik bilmeyen toplumlarda adalet yoktur." John Nash