Калкулус1 Теорија ЦЕЛ МАТЕРИЈАЛ

Материјали за теоретскиот
испит по Калкулус 1
Дополнителни часови по Калкулус 1
070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com
Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС
Прв колоквиум
1. Дефиниција на функција
Деф. Ако променливата у зависи од променливата х, така што на секоја вредност на х и одговара
единствена вредност на у, велиме дека у е функција од х.
Деф. Функција е правило кое на секој влез х придружува единствен излез у.
Деф. Нека множеството D c R. Функција f од D во R е пресликување на множеството D во

множеството R, така што на секој ∈ му се придружува единствен реален број у. Со ова е
зададена реална функција од една реална променлива.
: → D – домен/дефинициона област на функција
R – ранг/ кодомен/ опсег/ множество вредности на функција
= ( ) х – независна променлива
У – зависна променлива
Доколку доменот на функцијата не е експлицитно наведен, се смета дека доменот на функцијата

се состои од сите вредности на х за кои у прима реална вредност. Овој домен се нарекува
природен домен на функцијата.
Деф. Две функции ( ) и ( ) се еднакви ако имаат исти домени = = , имаат исти ранг
= и ако ∀ ∈ => ( ) = ( )
Начини на претставување на функција:

 Бројно – со табела • Описно
 Геометриски – со график • Алгебарски – со формула
Тест со вертикални прави: Некоја крива е график на некоја функција, ако секоја вертикална права
ја сече кривата во најмногу една точка.
Експлицитно зададени функции: Една функција е зададена експлицитно доколку формулата со

која е зададена функцијата се менува во зависност од делот од доменот на кој припаѓа х.
0, ≤ −1
Пр. ( ) = √1 − , − 1 ≤ ≤ 1
, ≥ 1
Апсолутна вредност на реален број

, ≥ 0 Својства на апсолутната вредност
| |=
− , < 0 1. – = | |
2. | | = | || |
| |
3. | |= , ≠ 0
| |
4. | + | ≤ | | + | | Правило на триаголник
5. √ = | | !!!
Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 2

2. Добивање нови функции од стари
Аритметички операции со функции

Деф. Нека се зададени функциите ( ) и ( ) на домените и соодветно. Тогаш следи дека
на = ∩ постојат на следните функции:
1. ( + )( ) = ( ) + ( )
2. ( − )( ) = ( ) − ( )
3. ( ∙ )( ) = ( ) ∙ ( )
( )
4. ( )= , ( ) ≠ 0
( )
Композиција на функциите и е функција која се дефинира на следниот начин:

 Композиција на од
( ° )( ) = ( ) , ° = ∈ ( ) ∈ }
 Композиција на g од
( ° )( ) = ( ) , ° = ∈ ( ) ∈ }
( ° )( ) ≠ ( ° )( )
Транслација
= ( ) + - поместување по у оска за с единици нагоре
= ( ) − - поместување по у оска за с единици надоле
= ( + ) -поместување по x оска за с единици лево

= ( − ) -поместување по x оска за с единици десно
Рефлексија
= (− ) - рефлексија во однос на у-оска

= − ( ) - рефлексија во однос на х-оска

Развлекување и компресија
= ( )
>1 - развлекува вертикално за с
0< < 1 - компресира вертикално за c
= ( )
>1 - компресира по х-оска за с

0 < < 1 - растегнува по х-оска за c
Симетричност и парност
 Симетричност во однос на х-оска: Кривата е симетрична во однос на
х-оската ако за секоја точка (х,у) од кривата важи дека и точката (х, -у)
припаѓа на кривата.
Оваа крива не претставува график на функција, бидејќи нема да го
помине тестот со вертикални прави
 Симетричност во однос на у-оска: Графикот на функцијата е симетричен

во однос на у-оската ако за секоја точка (х,у) од графикот, важи дека и
точката (-х, у) припаѓа на графикот.
Овие функции за кои важи (− ) = ( ) се нарекуват парни функции.
 Симетричност во однос на координатен почеток: Графикот на

функцијата е симетричен во однос на координатниот почеток ако за
секоја точка (х,у) од графикот, важи дека и точката (-х,-у) припаѓа на
графикот.
Овие функции за кои важи (− ) = − ( ) се нарекуват непарни
функции.

3. Фамилии функции
Фамилии криви
Параметри се константи во формулата на функцијата кои може да се меенуваат, при што се
добиваат фамилии криви.
( )= = + = +
c – се менува b –фиксно, m – се менува m –фиксно, b – се менува
Функции со степен =
1. P ∈ , > 0 => =
 p – парен број
o Функциите се парни – симетрични во однос на у-оска
o Нивниот график поминува низ точките (0,0), (1,1), (-
1,1)
o Сите графици се слични на графикот на =
 p-непарен број
o Функциите се непарни – симетрични во однос на
координатниот почеток
o Нивниот график поминува низ точките (0,0), (1,1), (-1,-1)

2. ∈ , > 0 => = =
o Дефинициона област: ∈ \{0}
o Во х=0 има прекин, бидејќи = ∞
 p-парен број
o Функциите се парни – симетрични во однос на у-оска
o Нивниот график поминува низ точките (1,1), (-1,1)
o Функциите се парни – симетрични во однос на
координатниот почеток
o Нивниот график поминува низ точките (1,1), (-1,-1)
Функции со степен реален број ∈ , = => = = =

√
 p-парен број
o Дефинициона област: ≥ 0
o Пример = √
o Нема ограничување за дефиниционата област
o Пример = √
( )
Рационални функции =
( )
o P(x) и Q(x) се полиномни функции
o Функциите имаат прекин за оние вредности на х за кои Q(x)=0

Тригонометриски функции од обликот = ( + ) и = ( + )

 Параметар А – ја растегнува или компресира функцијата по у-оска
o А>1 ја растегнува функцијата
o 0<A<1 ја компресира функцијата
 Параметар В – ја растегнува или компресира функцијата по х-оска

o В >1 ја компресира функцијата
o 0<В <1 ја растегнува функцијата
 Параметар С
Трансформација на функцијата во облик = sin[ + ] = cos [ + ]
o < 0 функцијата се поместува десно по х-оска за единици
o >0 функцијата се поместува лево по х-оска за единици
Експоненцијални функции =
o Поминувааат низ точката (0,1)
o За > 1, функцијата = е растечка
o За 0 < < 1, функцијата = е опаднувачка
o За = 1, функцијата = е константна
o Дефинициона област: ∈ (−∞, +∞)
o Ранг: ∈ (0, +∞)
Логаритамски функции =
o log = <=> =
o Дефинициона област: ∈ (0, +∞)
o Ранг: ∈ (−∞, +∞)
o Aко > 0 и ≠ 1 функциите и log се
инверзни

 Природен логаритам со е
o = ln x <=> =
o Неколку поважни примери
= е= =− е =
е
 Важни и често користени особини

= =
= =
 Својства на логаритмирањето
Ако > 0, ≠ 1, > 0, > 0, ∈
1. ( )= +
2. ( )= −
3. ( )=
4. ( )=−
5. =
Прави
равенка на права
= +
равенка на права низ две точки R

Q
− = ( − ) y2
y2 - y1 y- y1
коефициент на правец на права (не зависи од y1 P
изборот на точките) S T
α
= = x1 x2
> 0 - правата е пострмна
= 0 - правата е паралелна со х-оска
< 0 - правата опаѓа
Теорема: Нека и се прави со зададени правци и

1. || ако и само ако =
2. ⊥ ако и само ако = −1, т.е. =

4. Лимеси. Интуитивен пристап
Деф. Ако вредноста на ( ) е се поблиску до L, кога вредностите на х се доволно блиску до ,

тогаш L е лимес на функцијата ( ) кога х тежи кон .
lim ( ) =
→
Деф. Ако вредноста на ( ) е се поблиску до L, кога вредностите на х се доволно блиску до , но,
> тогаш L е десен лимес на функцијата ( ) кога х тежи од десно кон .
lim ( ) =
→
Деф. Ако вредноста на ( ) е се поблиску до L, кога вредностите на х се доволно блиску до , но,

< тогаш L е лев лимес на функцијата ( ) кога х тежи од лево кон .
lim ( ) =
→
Теорема: Врска помеѓу едностраните лимеси и двостраниот лимес

Двостраниот лимес на ( ) постои во точката ако и само ако постојат двата еднострани лимеси
во и имаат иста вредност.
lim ( ) = ако и само ако lim ( ) = = lim ( )
→ → →
Бесконечни лимеси
Деф. Вредноста на функцијата ( ) неограничено расте, т.е. тежи кон плус бесконечност ако
lim → ( ) = +∞ и lim → ( ) = +∞ т. е. lim → ( ) = +∞
Вредноста на функцијата ( ) неограничено опаѓа, т.е. тежи кон минус бесконечност ако
lim → ( ) = −∞ и lim → ( ) = −∞ т. е. lim → ( ) = −∞
Вертикална асимптота на функцијата ( ) е правата = за која ( ) → ±∞ кога → т.е.

важи
lim → ( ) = +∞ или lim → ( ) = +∞ или
lim → ( ) = −∞ или lim → ( ) = −∞
5. Пресметување лимеси
Теорема: Нека а и k се реални броеви. Важи:

lim → = lim → = lim → = −∞ lim → = +∞
Теорема: Нека постојат лимесите lim → ( ) = и lim → ( ) = и k е реален број. Важи:

a) lim → [ ( ) + ( )] = lim → ( ) + lim → ( ) = +
b) lim → [ ( ) − ( )] = lim → ( ) − lim → ( ) = −
c) lim → [ ( ) ∙ ( )] = lim → ( ) ∙ lim → ( ) = ∙
( ) → ( )
d) lim → = ( )
= , ≠0
( ) →
e) lim → ( )= lim ( ) = , > 0 ако = 2

→
f) lim → ∙ ( ) = lim → ∙ lim ( ) = ∙ lim ( ) = ∙
→ →

Истите правила важат и кога → и →

Теорема: За секоја полиномна функција ( ) = + +⋯+ и секој реален број а важи

lim ( ) = + +⋯+ = ( )
→
Доказ: lim → ( ) = lim → ( + +⋯+ ) = lim + lim + ⋯ + lim = lim +
→ → → →
lim + ⋯ + lim = + +⋯+ = ( )
→ →
( )
Теорема: Нека ( ) = е рационална функција, и а е реален број.
( )
a) Ако ( ) ≠ 0 тогаш lim → ( ) = ( )

b) Ако ( ) = 0 и ( ) ≠ 0 тогаш lim → ( ) не постои. Се случува една од следните
можности:
1) Двата еднострани лимеси се +∞
2) Двата еднострани лимеси се −∞
3) Едниот едностран лимес е +∞ , а другиот е −∞
Доказ:
1) Нека ( ) ≠ 0
( ) = lim ( )
→
( ) lim ( ) ( )
lim ( ) = lim = → = = ( )
→ → ( ) lim ( ) ( )
→
2) ( ) = lim → ( ) = 0
( ) = lim ( ) ≠ 0
→
Количникот на ( ) и ( ) неограничено ќе расте или ќе опаѓа кога → од што следи
дека лимесот не постои.
6. Лимеси во бесконечност. Гранично однесување на функција
Деф. Ако вредноста на функцијата ( ) тежи кон L кога x се зголемува кон плус бесконечност,
запишуваме lim → ( )=
Ако вредноста на функцијата ( ) тежи кон L кога x се намалува кон минус бесконечност,
запишуваме lim → ( )=
Доколку постои некој од овие лимеси, правата = се нарекува хоризонтална асимптота на

функцијата
lim →± 1+ = lim → (1 + ) =
lim ( ( )) = ( lim ( )) lim =

→± →± →±
lim ( )= lim ( ) lim =0

→± →± →±

Бесконечни лимеси во бесконечност

Деф. Ако вредноста на функцијата ( ) тежи кон плус бесконечност кога → +∞ или → −∞ ,
запишуваме
lim → ( ) = +∞ lim → ( ) = +∞
Ако вредноста на функцијата ( ) тежи кон минус бесконечност кога → +∞ или → −∞ ,
запишуваме
lim → ( ) = −∞ lim → ( ) = −∞
Лимеси кога → ±∞
−∞, = 1,3,5, …
lim → = +∞ , = 1,2,3,4 … . . lim → =
+∞, = 2,4,6, …
Лимеси од полиномни функции кога → ±∞

lim ( + + ⋯+ ) = lim
→± →±
Доказ: + +⋯+ = + + ⋯+ ~ , кога → ±∞
lim → ln = +∞ lim → = +∞ lim → =0
lim → ln = −∞ lim → =0 lim → = +∞
7. Формална дефиниција на лимес

Деф. Нека функцијата ( ) е дефинирана за сите х, кои се елементи на отворениот интервал
околу точката а, освен можеби во точката а. Бројот L е лимес на функцијата ( )кога → , т.е.
lim → ( ) = ако (∀ > 0) (∃ > 0) така што | ( ) − | < кога 0 < | − | <
Лев и десен лимес

Деф. Нека функцијата ( ) е дефинирана за сите х на отворениот интервал околу точката а, освен
можеби во точката а.
lim ( ) = ако (∀ > 0) (∃ > 0) така што | ( ) − | < кога − < − < 0
→а
lim ( ) = ако (∀ > 0) (∃ > 0) така што | ( ) − | < кога 0 < − <
→а
Лимеси кога → ±∞
Деф. Нека функцијата ( )е дефинирана во некој отворен интервал кон плус бесконечност
lim ( ) = ако (∀ > 0) (∃ > 0) така што | ( ) − | < кога >
→
Деф. Нека функцијата ( )е дефинирана во некој отворен интервал кон минус бесконечност
lim ( ) = ако (∀ > 0) (∃ < 0) така што | ( ) − | < кога <
→

Бесконечни лимеси
Деф. . Нека функцијата ( ) е дефинирана за сите х, на отворениот интервал околу точката а,
освен можеби во точката а.
lim ( ) = +∞ ако (∀ > 0) (∃ > 0) така што ( ) > кога 0 < | − | <
→
lim ( ) = −∞ ако (∀ < 0) (∃ > 0) така што ( ) < кога 0 < | − | <
→
8. Непрекинатост
Деф. Функцијата ( ) е непрекината во точката = ако се исполнети следните услови:
1) ( ) е дефинирана во = , т.е. постои ( )
2) lim → ( ) постои
3) lim → ( ) = ( )
Ако функцијата ( ) не е непрекината во точката = , велиме дека во таа точка функцијата има
прекин.
Непрекинатост на интервал
Ако функцијата ( ) е непрекината во секоја точка од интервалот (а, b) тогаш велиме дека
функцијата е непрекината на отворениот интервал (а, b)
Ако функцијата ( ) е непрекината во секоја точка од интервалот (−∞, +∞) тогаш велиме дека
функцијата е непрекината насекаде.
Функцијата е непрекината од лево ако важи: lim → ( )= ( )

Функцијата е непрекината од десно ако важи: lim → ( )= ( )
Деф. Функцијата ( ) е непрекината на затворениот интервал [а, b] ако се исполнети следните

услови:
1) ( ) е непрекината на отворениот интервал (а, b)
2) ( ) е непрекината од десно во а
3) ( ) е непрекината од лево во b
Теорема: Ако ( ) и ( ) се непрекинати во точката а, тогаш во неа се непрекинати и следните

функции:
1) ( + )( ) 3) ( ∙ )( )
2) ( − )( ) 4) ( ), ( ) ≠ 0
Доказ: Ако ( )и ( ) се непрекинати во точката а, важи lim ( ) = ( ) и lim ( ) = ( )

→ →
1) lim → ( + ) ( ) = lim → ( ( ) + ( )) = lim ( ) + lim ( ) = ( ) + ( ) = ( + )( )
→ →
2) lim → ( − ) ( ) = lim → ( ( ) − ( )) = lim ( ) − lim ( ) = ( ) − ( ) = ( − )( )
→ →
3) lim → ( ∙ ) ( ) = lim → ( ( ) ∙ ( )) = lim ( ) ∙ lim ( ) = ( ) ∙ ( ) = ( ∙ )( )
→ →
→ ( ) ( )
4) lim → ( )( ) = = = ( )
→ ( ) ( )

Теорема:
a) Секоја полиномна функција е непрекината насекаде
b) Дробно-рационалните функции се непрекинати во сите точки каде што именителот е
различен од нула, а имаат прекини во оние точки во кои именителот е еднаков на нула.
Секоја дробно-рационална функција е непрекината во секоја точка од својот домен.
Непрекинатост на композиција на функции

Теорема: Ако lim → ( ) = и ако функцијата ( ) е непрекината во тогаш
lim → ( ( )) = ( ). Односно lim → ( ( )) = (lim → ( ))
Ова важи и за lim , lim , lim , lim
→ → → →
Теорема:
a) Ако функцијата ( ) е непрекината во с, а функцијата е непрекината во (с), тогаш
композицијата ° е непрекината во с.
Доказ: Функцијата ( ) е непрекината во точката c, значи важи: lim → ( ) = ( )
е непрекината во ( ), значи важи: lim → ( ) ( ) = ( ( ))
lim ( ° )( ) = lim ( ) = lim ( ) = ( ) = ( ° )( )
→ → →
b) Ако функцијата ( ) е непрекината насекаде и функцијата ( ) е непрекината насекаде,

тогаш композицијата ° е непрекината насекаде.
Теорема за меѓувредност вредност:

Ако функцијата е непрекината на затворен интервал [a,b], и k е било кој број кој припаѓа помеѓу
( ) и ( ) ( ( ) ≤ ≤ ( ) или ( ) ≤ ≤ ( ) ), тогаш постои барем еден број х, во
интервалот [a,b] за кој важи ( ) = .
Теорема: (Последица од Теоремата за средна вредност)

Ако функција е непрекината на затворен интервал [a,b], и ( ) и ( ) се различни од нула и
имаат спротивен знак, тогаш барем едно решение на равенката ( ) = 0 припаѓа на интервалот
(a,b).
9. Непрекинатост на тригонометриски, експоненцијални и инверзни функции
Тригонометриски функции
Теорема: Ако с е точка која припаѓа на природниот домен на тригонометриските функции, тогаш
тие се непрекинати во таа точка
lim sin = sin , ∈
→
lim cos = cos , ∈
→
lim tg = , ≠ (2 + 1) , ∈
→ 2
lim ctg = ctg , ≠ , ∈
→
Инверзни функции
Теорема: Ако е еден-на-еден функција која е непрекината во секоја точка од својот домен,
тогаш инверзната функција е непрекината во секоја точка од нејзиниот домен, односно е
непрекината во секоја точка од рангот на .

Експоненцијални и логаритамски функции

Теорема: Нека > 0 и ≠ 1
a) функцијата е непрекината на (−∞, +∞)
b) функцијата log е непрекината на (0, +∞)
Теорема: (Сендвич теорема)

Нека за функциите ( ), ( ) и ℎ( ) важи ( ) ≤ ( ) ≤ ℎ( ) за секој х што припаѓа на отворен
интервал околу точката с, освен можеби во с. Ако lim → ( ) = lim → ℎ( ) = тогаш
lim → ( ) =
Теорема: lim → =1 lim → =0

Доказ:
sin
lim =1
→
D D
A A A
С О C О С О B С
О
За плоштините на триаголниците на цртежот важи следново неравенство:

∆ ≤ ∆ ≤ ∆
Плоштините на триеголниците се:

∙ sin
∆ = =
2 2
1
∆ = = , должина на кружен лак е: =
2 2
∙
∆ = =
2 2
Заменуваме во неревенството:
sin
≤ ≤ /∙ 2
2 2 2
sin ≤ ≤ , 0 ≤ ≤
2
sin
Од sin ≤ => ≤1
sin sin
Од ≤ <=> ≤ => ≥ cos
cos

sin
cos ≤ ≤ 1, 0 ≤ ≤
2
Ова важи само за интервалот [0, ] . Проверуваме дали истото важи и за интервалот [− , 0]
Нека – ≤ ≤ 0 => = − каде што 0 ≤ ≤
sin − sin sin(− ) sin
cos = cos(− ) = cos ≤ = = = ≤1
− −
sin
=> cos ≤ ≤ 1 , – ≤ ≤ 0
2
Значи, важи дека cos ≤ ≤ 1, − ≤ ≤ и можеме да ја примениме сендвич

теоремата
lim → cos = 1 lim → 1 = 1 => lim → =1
1 − cos
lim =0
→
lim → = lim → ∙ = lim → ∙ = lim → ∙ lim → = 1 ∙ = 0

Втор колоквиум
1. Наклон и брзина на промена
Ако телото се движи праволиниски и неговата

положба во текот на времето е дадена со функцијата
= ( ), тогаш просечната брзина со која се движи
е:
изминат пат
прос =
време
За временски интервал [ , ], изминатиот пат

изнесува ( ) − ( ),
( ) − ( )
прос =
−
Моменталната брзина во временски момент е:
( ) − ( )
мом ( ) = lim
→ −
Наклонот (коефициентот) на секантата на кривата во точка со координати P( , ( )) е:

( ) − ( )
=
−
Наклонот (коефициентот) на тангентата на кривата со координати P( , ( )) е:

( ) − ( )
= lim
→ −
Нека = ( ). Просечна брзина(рата) на промена на функцијата во однос на променливата ,

на интервалот [ , ] е:
( ) − ( )
прос = =
−
Моменталната брзина на промена во точка е:
( ) − ( )
мом ( ) = lim =
→ −
2. Извод на функција
Деф. Нека функцијата е зададена со формулата = ( ) и нека е точка од доменот на f . Ако

постои лимесот, тогаш тој се нарекува извод на функцијата f во точката . Се означува со:
( ) − ( )
( ) = lim
→ −
( ) e всушност наклонот (стрмнината) на функцијата f во точката
Деф. Нека е точка од доменот на f. Тогаш ( ) е коефициент на правец на тангентата на

графикот на функцијата f во точката со координати ( , ( )) . Равенката на тангентата е:
− ( ) = ( )( − )

( ) ( )
Деф. Извод на функцијата е дефиниран со: ( ) = lim →
може д се разгледува како нова функција, чиј домен го сочинуваат сите за кои постои ( )
Диференцијабилност
Деф.
 Функцијата е диференцијабилна во точката ако постои извод во , т.е. ако постои
( ) − ( )
( ) = lim
→ −
 Функцијата е диференцијабилна на интервал (a,b) ако е диференцијабилна во секоја точка

од интервалот (a,b)
 Функцијата е диференцијабилна секаде ако е диференцијабилна на интервалот (−∞, +∞)
Причини за непостоење извод се:

 Наклонот на секантите има различни лимеси од лево и од десно на таа точка. Затоа не
постои двостраниот лимес
 Во таа точка постои вертикална тангента
 Функцијата има прекин во таа точка
Теорема. Ако функцијата f е диференцијабилна во точката , тогаш таа е непрекината во таа

точка
( ) ( )
Доказ: Дадено е ( ) = lim →
Треба да се докаже дека lim → ( ) = ( ), односно lim → ( )− ( )=0

( )− ( )
lim ( ) − ( ) = lim ( − )=
→ → −
( ) ( )
= lim → lim → ( − ) = ( )0 = 0
Обратното не важи, т.е. ако функцијата е непрекината во точка не значи дека е диференцијабилна
во таа точка
( ) ( )
Функцијата е диференцијабилна од лево ако _ ( ) = lim →
( ) ( )
Функцијата е диференцијабилна од десно ако ( ) = lim →

Функцијата f е диференцијабилна на затворен интервал [a, b] ако

 f e диференцијабилна на отворениот интервал (a, b)
 f e дифренцијабилна од лево во a
 f e диференцијабилна од десно во b
Други нотации на извод кои често се користат:

( + ∆ ) − ( )
( ) = lim
∆ → ∆
Δ ( + ∆ ) − ( )
= lim = lim
∆ → Δ ∆ → ∆
3. Техники на диференцирање
Теорема: Ако f е константна функција, изводот е 0. [ ] = 0
( ) ( )
Доказ: ( ) = ( ) = lim → = lim → =0
Теорема: За секој природен број важи ( )′ =

( ) ( ) ( )( ⋯ )
Доказ:( )′ = lim → = lim → = lim → =
= + + +⋯+ + =
За секој реален број r вaжи истото ( )′ =
Теорема: Ако f е диференцијабилна функција во точката и c е константа, тогаш и функцијата c f

е исто така диференцијабилна во ( )( )= ( )
( )( ) ( )( ) ( ) ( ) ( ) ( )
Доказ: ( ) ( )=lim → = lim → = lim → = ( )
Теорема: Ако функциите f и g се диференцијабилни во , тогаш и функциите f+g и f-g се

диференцијабилни во ( + )( )= ( )+ ( ) ( − )( )= ( )− ( )
Доказ:
( )( ) ( )( ) ( ) ( ) ( ) ( ) [ ( ) ( )] [ ( ) ( )]
( + ) ( ) = lim → = lim → = lim =
→
[ ( ) ( )] [ ( ) ( )]
= lim + lim = ( )+ ( )
→ →
( − )( ) − ( − )( ) ( )− ( )− ( )+ ( )
( − ) ( ) = lim = lim
→ − → −
[ ( ) − ( )] − [ ( ) − ( )]
= lim
→ −
[ ( ) − ( )] [ ( ) − ( )]
= lim − lim = ( )− ( )
→ − → −
Теорема: Ако функциите f и g се диференцијабилни во , тогаш и функцијата fg е

диференцијабилна во ( ) ( ) = ( ) ( )+ ( ) ( )

Доказ:
( )( ) ( )( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) = lim → = lim → =
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
= lim → =
[ ( ) ( )] ( ) ( )[ ( ) ( )] [ ( ) ( )] ( ) ( )[ ( ) ( )]
= lim → = lim → + lim → =
( ) ( ) ( ) ( )
= lim lim ( ) + lim ( ) lim = ( ) ( )+ ( ) ( )
Теорема: Ако функциите f и g се диференцијабилни во , тогаш и функцијата е

( ) ( ) ( ) ( )
диференцијабилна во ( )=
[ ( )]
( ) ( )
( ) ( )( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
Доказ: ( ) = lim → = lim → = lim → =
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
= lim → ( ) ( ) ( )
= lim → ( ) ( )
=
( ) ( ) ( ) ( )
→ ( ) → ( ) → ( ) → ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
= =
→ ( ) → ( ) [ ( )]
Теорема: За произволен цел број n важи ( )′ =

Доказ: Ако ∈ доказот следи од Теоремата за извод од
Ако ∈ , < 0 => = − , > 0
1
= =
( ) =( ) = = =− =
( ) ( )
Изводи од повисок ред

( ) ( ) = ( ) ( ) ( ) = ( ) ( ) … ( )( )=( ( )
)( )
( )( )
Ако = 0 тогаш за ∀ > , ( ) ( ) = 0
Други записи кои се користат

( )=
( ) ( )
( )= ( )= ( )( )=
= = ( )
=

4. Извод од тригонометриски функции
( )− ( ) ( + ℎ) − ( )
( ) = lim = lim
→ − → ℎ
Смена: ℎ = −
(sin ) = cos ∈
sin( + ℎ ) − sin sin cos ℎ − cos sin ℎ − sin
(sin ) = lim = lim
→ ℎ → ℎ
sin (cos ℎ − 1) + cos sin ℎ −(1 − cos ℎ) sin ℎ
= lim = sin lim + cos lim
→ ℎ → ℎ → ℎ
= sin 0 + cos 1 = cos
(cos ) = −sin ∈
cos( + ℎ ) − cos cos cos ℎ − sin sin ℎ − cos
(cos ) = lim = lim
→ ℎ → ℎ
cos (cos ℎ − 1) − sin sin ℎ −(1 − cos ℎ) sin ℎ
= lim = cos lim − sin lim
→ ℎ → ℎ → ℎ
= cos 0 − sin 1 = −sin
(tg ) = ∈
sin (sin ) cos − sin (cos ) cos + sin 1
(tg ) = ( ) = = =
cos cos cos cos
(ctg ) = − ∈
cos (cos ) sin − cos (sin ) −sin − cos 1
(ctg ) = ( ) = = =−
sin sin sin cos
1 sin
(sec ) = ( ) = = sec tg
cos cos cos
1 −cos
(csc ) = ( ) = = −csc ctg
sin sin sin
5. Верижно правило
Теорема: Ако g е диференцијабилна во и f е диференцијабилна во ( ), композицијата f◦g е

диференцијабилна во
( ° ) ( ) = ( ( )) ∙ ( )

Ако = ( ) тогаш можеме да ја користиме следната формула =
6. Имплицитно диференцирање
Експлицитно зададена функција-зависната променлива( y) се наоѓа од една страна на равенството,

а сите изрази со независната променлива(аргументот x) од другата страна, т.е. y=f(x)
Имплицитно зададена функција- независната променлива(аргументот x) и функцијата , односно

зависната променлива( y) се претставени во произволен алгебарски израз. Пр. yx+y+1=x
Деф. Равенката од x и y ја дефинира функцијата имплицитно ако y=f(x) се поклопува со дел од
графикот на таа равенка.
Пр. За равенката + = 1 имаме = ±√1 −
Значи со оваа равенка имплицитно се определени следниве две функции
( ) = √1 − и ( ) = −√1 −
7. Локална линеарна апроксимација. Диференцијал
Се прави апроксимација на нелинеарни функции во линеарни функции(равенка на права).

Правата која што најдобро ја апросимира функцијата во некоја точка е тангентата на функцијата
во таа точка.
= ( ) + ( )( − )
( ) ( )
Ако е блиску до => ( )≈
( )− ( )≈ ( )( − )
( ) ≈ ( )+ ( )( − )
Диференцијал на во : = ( ) /: ≠ 0 => = ( )

8. Инверзни функции
Деф. Ако и ги задоволуваат двата услови:
( ) = , ∀ ∈
( ( )) =   ∀ ∈ 
Тогаш и и се инверзни, е инверзна за и е инверзна функција за . Ознака: ≡
Ако има инверзна функција, тогаш таа е единствена.
( ) = , ∀ ∈
( ( )) =   ∀ ∈ −1
Домен и Ранг: −1 =
−1 =
Нe секоја функција има инверзна функција, функцијата треба да има различен излез за различен
влез: ( ) ≠ ( ) зa ≠ , т.е. е инјекција (функцијата е од тип “еден на еден”).
Заклучок: Функцијата има инверзна функција ако и само ако е инјекција.

Теорема: Тест со хоризонтални прави

Функцијата има инверзна функција ако секоја хоризонтална права го сече графикот на
функцијата во најмногу една точка.
Теорема. Ако има инверзна функција тогаш графиците на функцијата = ( ) и = ( )

се рефлексивни една на друга во однос на = т.е. секоја е слика во огледало на другата во
однос на = .
Ако секогаш расте или секогаш опаѓа на доменот на , тогаш има инверзна функција.
Теорема: Ако е интервал над кој ʹ ( ) > 0 или ʹ ( ) < 0 за ∀ ∈ тогаш има инверзна
функција.
Теорема. Ако е функција со домен и ранг , и ако e интервал и e непрекината и е од тип

“еден на еден“ на , тогаш e интервал и e непрекината на .
Извод на инверзна функција
Теорема. Нека е функција чиј домен е отворен интервал и нека е ранг на . Ако е
диференцијабилна и е од тип “еден на еден“ на , тогаш е диференцијабилна за било која
вредност на во за која ′( ( )) ≠ 0. Ако ∈ и ′( ( )) ≠ 0 тогаш
1
( ) ( ) = [ ( )] =
′( ( ))
Изведување: Функцијата е диференцијабилна во ( , ) ≡ ( , ( )) и ′( ) ≠ 0.

Равенката на тангентата на графикот на функцијата во точката( , ) е: − = ′( )( − )
Инверзна функција на тангентата е: − = ′( )( − )
− = ( − )
( )
Ова е тангента на инверзната функција во точката( , ). Од друга страна, равенката на
тангентата на инверзната функција во ( , ) = ( , ( ) ) е: − =( ) ′( )( − )
Оттука следи ( )′ ( ) =
( ( ))
Доказ: Функцијата е диференцијабилна над и ′( ) > 0. Нека ( ) = ( ) .

( ) ( )
Oттука следи ′( ) > 0 ∀ ∈ и ( ) е диференцијабилна во тие па lim → постои
За , ∈ и ≠ нека и = ( ) и = ( )
Следи дека ( ) = и ( ) = , ≠
( )− ( ) − 1
= =
− ( )− ( ) ( )− ( )
−
( ) ( ) ( ) ( )
→ акко → . Следи дека lim → постои само ако постои lim → и
( ) ( )
lim → ≠0
Оттука следи дека: ( ) е диференцијабилна во ако е диференцијабилна во и
′( ) ≠ 0

Последица: Нека е отворен интервал и ′( ) > 0, ∀ ∈ (или ( ) < 0, ∀ ∈ )

−1
Следи дека постои и таа е диференцијабилна за ∀ ∈ −1 за кои ′( ( )) ≠ 0
= ( ) => =( ) ( )
= ( ) => = ( ) ( ) = ( ) ( ( ))
 ( ) ( ) = = Лајбницова нотација
9. Експоненцијални и логаритамски функции
= ∙…∙ (n пати) = = 1, ≠0 = √ =
∙
= ∙ = = ( ) = , , ∈
f(x)= каде b>0 и b≠1 е наречена експоненцијална функција со

база (основа) b (f(x) е непрекината) ( )=
 Функцијата f(x)= е дефинирана за сите реални
вредности на x т.ш Df=(-∞,+∞).
 Ф-јата f(x)= e непрекината на (-∞,+∞) и Rf=(0,+ ∞).
Ако b>0 и b≠1 тогаш за x>0, логаритам со база b од x се

означува со ( ) = log и се дефинира да биде
показателот на b за кој се добива x.
Дефинициона област: ∈ (0, +∞). Ранг: ∈ (−∞, +∞)
 b=10 – Обичен логаритам
 b=e – Природен логаритам e≈2.718282 (функцијата се означува со ln x)
Својства:
= ln x <=> =
( )= – природна експоненцијална функција
Инверзна на ( ) = e ( ) = log
log = ln =
= =
Својства на логаритмирањето
Ако > 0, ≠ 1, > 0, > 0, ∈
6. log ( ) = log + log
7. log ( ) = log − log
8. log ( ) = rlog
9. log ( ) = −log
10. log =

1 1
= lim 1 + = lim 1+ = lim (1 + )
→ → →
lim → = +∞ lim → =0 lim → ln = −∞
lim → =0 lim → = +∞ lim → ln = +∞
Изводи на логаритамски и експоненцијални функции
(log ) = log ≥0
log
− log 1 1 +( − )
(log ) = lim = lim [ log ] = lim [ log
→ − → − → −
1 − 1 −
= lim [ log (1 + )] = lim [ log 1 + ]
→ − →
Смена: = → => → 0
1 1
= lim log (1 + ) = log
→
(log ) = >0 (ln ) = >0 (ln | |) = ≠0
( ) = ln > 0, ≠ 1 ( ) =
=  x = log ∈ , >0
1 1
= = = ln = ln
1
ln
Својство: ∀ ∈ => ( ) =
Доказ: =
ln = ln | |
=
= = =
Логаритамско диференцирање
Во изрази од облик: = каде u и v се неконстантни ф-ции од x, за пресметување на се

применува логаритамско диференцирање (ln на двете страни на равенството и потоа имплицитно
диференцирање).

10. Инверзни тригонометриски функции
sin (arcsin x) е инверзна функција на ограничената синусна функција sinx, зa − ≤ ≤
cos (arccos x) е инверзна функција на ограничената косинусна фукција cos x, за 0 x 
tg (arctg x) е инверзна функција на tanx , за − ≤ ≤ 
sec (arcsec x) е инверзна функција зa secx, 0 x со ≠
sec = cos sec (tg ) = √1 +

√
sin + cos = sin (sec )= , |x| ≥ 1
| |
cos (sin ) = √1 − sin (− ) = − sin
sin (cos ) = √1 − tg (− ) = − tg
x
tg (sin )=
√1 −
sin + cos =
2
sin − = cos = => − = sin , = cos => = sin + cos
Изводи на инверзни тригонометриски функции
= arcsin => = sin − 1 ≤ ≤ 1 − ≤ ≤

= = = = => (sin ) =
√ √
= arccos => = cos − 1 ≤ ≤ 1 0 ≤ ≤

= = = = => (cos ) =−
√ √
= arctg => = tg − ∞ ≤ ≤ +∞ − ≤ ≤
= = = = = => (tg ) =
= arctg => = ctg − ∞ ≤ ≤ +∞ 0 ≤ ≤

= = = =− =− => (ctg ) =−
= sec x= => = cos 0 ≤ ≤ ≠

1
(sec ) =
| |√ −1

11. Лопиталово правило. Неопределени форми
Нека и се диференцијабилни функции во точката и lim → ( ) = 0 и lim → ( )=0.

( )
Тогаш во lim → ( )
постои неопределеноста .
Од диференцијабилноста на и следи дека и се непрекинати во и lim → ( )= ( )=0
И lim → ( ) = ( ) = 0
( )− ( ) ( )− ( )
( ) ( )− ( ) lim ( )
− → −
lim = lim = lim = =
→ ( ) → ( )− ( ) → ( )− ( ) ( )− ( ) ( )
lim
− → −
Теорема: Лопиталово правило – Неопределеност
Нека и се диференцијабилни функции на отворениот интервал околу освен можеби во и
нека lim → ( ) = 0 и lim → ( ) = 0 .
( ) ( ) ( )
Ако lim → постои и е конечен број или +∞ или -∞ => lim → ( )
= lim →
( ) ( )
Ова важи и за → → → −∞ → +∞
Теорема: Лопиталово правило – Неопределеност

Нека и се диференцијабилни функции на отворениот интервал околу освен можеби во и
нека lim → ( ) = ∞ и lim → ( ) = ∞ .
( ) ( ) ( )
Ако lim → постои и е конечен број или +∞ или -∞ => lim → ( )
= lim →
( ) ( )
Ова важи и за → → → −∞ → +∞
Неопределеност 0 ∙ ∞ - Се пишува производот како дропка
Алгебарски операции со бесконечности (определени):

(+∞) + (+∞) → +∞ (+∞) − (−∞) → +∞ (−∞) − (+∞) → −∞ (−∞) + (−∞) → −∞
Неопределени:
(+∞) − (+∞) (−∞) − (−∞) (+∞) + (−∞) (−∞) + (+∞)
– Се доведуваат до облик
Неопределености: 0 ∞ 1
Се решаваат со логаритамско диференцирање
lim ( ) ( ) / ln
→
( )
= ( ) => lim ln = lim [ ( )ln ( )]
→ →
Ако ln → , → од непрекинатоста на експоненцијалната функција следи дека
→ , → => → , →

12. Анализа и скицирање на график на функција
12.1. Растење и опаѓање на функција
Деф. Нека функцијата е дефинирана на интервал I и нека и се произволни точки од тој

интервал.
1. Ако ( ) < ( ) кога < , тогаш е растечка на интервалот I
2. Ако ( ) > ( ) кога < , тогаш е опаѓачка на интервалот I
3. Ако ( ) = ( ) за сите , , тогаш е константна на интервалот I
Теорема
: Нека функцијата е непрекината на затворениот интервал [a,b] и е диференцијабилна на
отворениот интервал (a,b)
1. Ако ( ) > 0 ∀ ∈ ( , ), тогаш е растечка на интервалот [a,b]
2. Ако ( ) < 0 ∀ ∈ ( , ), тогаш е опаѓачка на интервалот [a,b]
3. Ако ( ) = 0 ∀ ∈ ( , ), тогаш е константна на интервалот [a,b]
12.2. Вдлабнатост и испакнатост на функција
Деф. Нека е диференцијабилна функција во и нека е тангента на графикот

на во точката ( , ( ))
1. Функцијата е конвексна (испакната, горно конкавна) во ако постои
интервал I кој ја содржи т.ш за секој ∈ I што ≠ , точката ( , ( ))
е под тангентата
2. Функцијата е конкавна (вдлабната, долно конкавна) во ако постои
интервал I кој ја содржи т.ш за секој ∈ I што ≠ , точката ( , ( ))
е над тангентата
Теорема: Нека е два пати диференцијабилна функција отворениот интервал I

1. Ако ( ) > 0 на I , тогаш е конкавна(вдлабната, горно конкавна) на I
2. Ако ( ) < 0 на I , тогаш е конвексна(испакната, долно конкавна) на I
Деф. Ако е непрекината на отворен интервал во кој припаѓа , и ако ја менува насоката на
конкавност во точката ( , ( )), тогаш велиме дека има превојна точка во
Вториот извод на функцијата во точката е нула. ( ) = 0

12.3. Локални (релативни) екстреми
Деф.
1. Функцијата има локален максимум во точката , ако постои отворен интервал I кој ја
содржи точката , т.ш Ако ( ) ≥ ( )
2. Функцијата има локален минимум во точката , ако постои отворен интервал I кој ја
содржи точката , т.ш Ако ( ) ≤ ( )
Локалниот минумум и локалниот максимум со едно име се нарекуваат локални екстреми.
Теорема: Нека е функција дефинирана над отворен интервал кој го содржи бројот . Ако има
релативен екстрем во = тогаш или ʹ ( ) = 0 или f не е диференцијабилна во .
Доказ: Нека има релативен екстрем во . Тогаш постојат два случаи
1. Или е диференцијабилна во
2. Или не е диференцијабилна во (ако не е, завршува доказот)
Ако е диференцијабилна во , треба да докажеме дека ʹ ( ) = 0. Ако ( ) > 0 тогаш
функцијата би била растечка и не би имала екстрем во точката . Од истите причини, не може да
биде ниту пак ( ) < 0 . Следи дека ʹ ( ) = 0
 Вредностите во доменот на во кои ʹ(х) = 0 или ( ) не е диреференцијабилна се

нарекуваат критички точки (броеви) на f.
 Вредностите за во кои ′( ) = 0 ќе ги нарекуваме стационарни точки на f.
( Можно е да нема релативни (локални ) екстреми во секоја критична точка) .
Теорема: Тест со први изводи

Нека f е непрекината во критичната точка .
1. Ако ’( ) > 0 на отворен интервал кој се простира лево од и ’( ) < 0 на отворен
интервал кој се простира десно од тогаш f има локален максимум во .
2. Ако ’( ) < 0 на отворен интервал кој се простира лево од и ’( ) > 0 на отворен
интервал кој се простира десно од тогаш f има локален минимум во .
3. Ако ’( ) има ист знак од двете страни на тогаш нема локален екстрем во
Теорема: Тест со втори изводи

Нека е двапати диференцијабилна во .
1. Ако ’( ) = 0 и ’’( ) > 0 тогаш има локален минимум во .
2. Ако ’( ) = 0 и ’’( ) < 0 тогаш има локален максимум во .
3. Ако ’( ) = 0 и ’’( ) = 0 тогаш тогаш тестот е нерешлив (недефиниран) т.е. може да
може да има локалем максимум во , локален минимум во или ниедно од двете.

12.4. Испитување на својствата и скицирање на графикот
Чекор 1. Определување домен

Чекор 2. Испитување симетричност и периодичност
Чекор 3. Наоѓање на пресеци со x и y оските
Чекор 4. Однесување на графикот кога → −∞ и → +∞, сите хоризонтални, коси и вертикални
асимптоти
Чекор 5. Наоѓање на ( ) за критични точки, интервали на растење и опаѓање
Чекор 6. Наоѓање на локални екстреми
Чекор 7. Наоѓање на ( ) за критични точки, интервали во кои е испакната и интервали во кои
е вдлабната и превојни точки.
Чекор 8. Цртање на график
13. Апсолутен (глобален) минимум и максимум

Деф.
1. Функцијата има апсолутен (глобален) максимум во точката на интервалот I кој ја
содржи точката Ако ( ) ≥ ( ) за ∀ ∈ I
2. Функцијата има апсолутен(глобален) минимум во точката , на интервалот I кој ја
содржи точката , Ако ( ) ≤ ( ) за ∀ ∈ I
Апсолутниот минумум и апсолутниот максимум со едно име се нарекуваат апсолутни (глобални)
екстреми.
Теорема: Ако е непрекината на конечен затворен интервал [a,b], тогаш има апсолутен min и
апсолутен max во тој интервал.
Теорема: Нека е непрекината на интервалот (a,b) и има глобални точки. Тогаш тие се во
критичните точки.
Алгоритам за определување глобален екстрем на функција:

Чекор 1. Наоѓање на критичните точки на f во (a , b)
Чекор 2. Наоѓање на вредности на во сите критични точки и во крајните точки a и b
Чекор 3. Најголемата вредност на од Чекор 2 е апсолутен max, а најмалата апсолутен min .
Апсолутен екстрем на бесконечни интервали:
lim → ( ) = +∞ lim → ( ) = −∞ lim → ( ) = −∞ lim → ( ) = +∞
lim → ( ) = +∞ lim → ( ) = −∞ lim → ( ) = +∞ lim → ( ) = −∞
=> има глобален min => има глобален max => нема глобален екстрем

Апсолутен екстрем на отворени интервали:
lim →а ( ) = +∞ lim →а ( ) = −∞ lim →а ( ) = −∞ lim →а ( ) = +∞
lim → ( ) = +∞ lim → ( ) = −∞ lim → ( ) = +∞ lim → ( ) = −∞
=> има глобален min => има глобален max => нема глобален екстрем
Теорема: Нека функцијата е непрекината функција на интервалот I и има само еден локален
екстрем во . Тогаш функцијата мора да има глобален екстрем во таа точка
1. Ако има локален максимум во , тогаш ( ) е глобален максимум на на I
2. Ако има локален минимум во , тогаш ( ) е глобален минимум на на I
14. Теорема на Рол. Теорема за средна вредност
Теорема: Теорема на Рол

Нека функцијата е непрекината на затворениот интервал [a,b] и
диференцијабилна на отворениот интервал (a,b). Ако ( ) = ( )
тогаш постои ∈ ( , ) т.ш. ( ) = 0
Доказ: Разгледуваме два случаи:
1. Ако е константна на (a,b) , тогаш за ∀ ∈ ( , ) ( )=0
2. Ако не е константна на (a,b). Тогаш ќе помине од
растење во опаѓање и во таа точка ќе има локален екстрем
(поради непрекинатоста). Од диференцијабилноста на на
( , ) следи дека во точката на локалниот екстрем ,
( )=0
Геометриско толкување:
Во точката точката на локалниот екстрем , ( ) = 0, што значи дека тангентатата на функцијата
во точката ( , ( )) ќе биде паралелна со х-оската
Правата низ крајните точки ( , ( )) и ( , ( )) е исто така паралелна со х-оската.
Оттука следи дека тангентата во точката с е паралелна со правата низ крајните точки.
Теорема: Теорема за средна вредност

Нека функцијата е непрекината на затворениот интервал [a,b] и диференцијабилна на
( ) ( )
отворениот интервал (a,b). Постои барем една точка ∈ ( , ) т.ш. ( ) =
Доказ: Равенката на секантата што ги поврзува крајните точки ( , ( )) и ( , ( )) е:
( ) ( )
− ( )= ( − )
( )− ( )
= ( − )+ ( )
−

Разликата помеѓу висината на графикот на функцијата и висината на секантата е:

( )− ( )
( ) = ( )−[ ( )+ ( − )]
−
Функцијата е непрекината на [a,b] како комбинација од непрекинати функции на [a,b].
Функцијата е диференцијабилна на (a,b) како комбинација од диференцијабилни функции на
(a,b).
( )− ( )
( )= ( )− ( )+ ( − ) =0
−
( )− ( )
( )= ( )− ( )+ ( − ) =0
−
Од ова следи дека функцијата ги задоволува сите услови на теоремата на Рол, од каде ќе следи
дека постои ∈ ( , ) т.ш. ( ) = 0
( )− ( )
( )= ( )−
−
( )− ( )
( ) = ( )−
−
( )− ( )
( )=
−
Геометриско толкување:
Помеѓу две точки ( , ( )) и ( , ( )) од графикот на една диференцијабилна функција , постои
барем една точка во која тангентната линија на графикот е паралелна со секантата кој ги
поврзува точките ( , ( )) и ( , ( )).
Последици од Теоремата за средна вредност
Теорема: Нека функцијата е непрекината на затворениот интервал [a,b] и е диференцијабилна

на отворениот интервал (a,b)
1. Ако ( ) > 0 ∀ ∈ ( , ), тогаш е растечка на интервалот [a,b]
2. Ако ( ) < 0 ∀ ∈ ( , ), тогаш е опаѓачка на интервалот [a,b]
3. Ако ( ) = 0 ∀ ∈ ( , ), тогаш е константна на интервалот [a,b]
Доказ: Го докажуваме случајот под 1.
Нека за , ∈ [a,b] < . Треба да се докаже ( ) < ( )
[ , ] ∁ [ , ] па условите на Теоремата за средна вредност ќе важат и за интервалот [ , ].
( ) ( )
Според теоремата, постои ∈ [ , ]. т.ш. ( ) =
( )− ( )
( ) > 0 => >0
−
Бидејќи < => − >0 => ( )− ( ) >0 => ( )> ( )

Теорема: Теорема за константка разлика

Ако и се диференцијабилни на интервалот [ , ], и ако ( ) = ( ) за ∀ ∈ [ , ]. Тогаш и
се разликуваат за константа, т.ш.
( )= ( )+ , ∈ [ , ]
Доказ: Нека за , ∈ [a,b] <
[ , ] ∁ [ , ] па условите на Теоремата за средна вредност ќе важат и за интервалот [ , ].
ℎ( ) = ( ) − ( )
Функцијата ℎ е непрекината на [a,b] како комбинација од непрекинати функции на [a,b].
Функцијата ℎ е диференцијабилна на (a,b) како комбинација од диференцијабилни функции на
(a,b).
ℎ ( ) = ( ) − ( ) = 0
Според теоремата за средна вредност функцијата ℎ е константна функција ℎ ( ) = , ∀ ∈ [ , ]
( )− ( )=
( ) = ( ) + , ∀ ∈ [ , ]

Калкулус1 Теорија ЦЕЛ МАТЕРИЈАЛ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Калкулус1 Теорија ЦЕЛ МАТЕРИЈАЛ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Материјали за теоретскиот

Деф. Функција е правило кое на секој влез х придружува единствен излез у.

Деф. Нека множеството D c R. Функција f од D во R е пресликување на множеството D во

Доколку доменот на функцијата не е експлицитно наведен, се смета дека доменот на функцијата

Начини на претставување на функција:

Експлицитно зададени функции: Една функција е зададена експлицитно доколку формулата со

Апсолутна вредност на реален број

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 2

2. Добивање нови функции од стари

Аритметички операции со функции

Композиција на функциите и е функција која се дефинира на следниот начин:

= ( + ) -поместување по x оска за с единици лево

= (− ) - рефлексија во однос на у-оска

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 3

>1 - развлекува вертикално за с

0< < 1 - компресира вертикално за c

>1 - компресира по х-оска за с

 Симетричност во однос на у-оска: Графикот на функцијата е симетричен

 Симетричност во однос на координатен почеток: Графикот на

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 4

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 5

Функции со степен реален број ∈ , = => = = =

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 6

Тригонометриски функции од обликот = ( + ) и = ( + )

 Параметар В – ја растегнува или компресира функцијата по х-оска

o < 0 функцијата се поместува десно по х-оска за единици

o >0 функцијата се поместува лево по х-оска за единици

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 7

 Важни и често користени особини

равенка на права низ две точки R

Теорема: Нека и се прави со зададени правци и

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 8

4. Лимеси. Интуитивен пристап

Деф. Ако вредноста на ( ) е се поблиску до L, кога вредностите на х се доволно блиску до ,

Деф. Ако вредноста на ( ) е се поблиску до L, кога вредностите на х се доволно блиску до , но,

Теорема: Врска помеѓу едностраните лимеси и двостраниот лимес

Вертикална асимптота на функцијата ( ) е правата = за која ( ) → ±∞ кога → т.е.

Теорема: Нека а и k се реални броеви. Важи:

Теорема: Нека постојат лимесите lim → ( ) = и lim → ( ) = и k е реален број. Важи:

e) lim → ( )= lim ( ) = , > 0 ако = 2

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 9

Теорема: За секоја полиномна функција ( ) = + +⋯+ и секој реален број а важи

a) Ако ( ) ≠ 0 тогаш lim → ( ) = ( )

6. Лимеси во бесконечност. Гранично однесување на функција

Доколку постои некој од овие лимеси, правата = се нарекува хоризонтална асимптота на

lim ( ( )) = ( lim ( )) lim =

lim ( )= lim ( ) lim =0

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 10

Бесконечни лимеси во бесконечност

Лимеси од полиномни функции кога → ±∞

Доказ: + +⋯+ = + + ⋯+ ~ , кога → ±∞

lim → ln = +∞ lim → = +∞ lim → =0

lim → ln = −∞ lim → =0 lim → = +∞

7. Формална дефиниција на лимес

Лев и десен лимес

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 11

Функцијата е непрекината од лево ако важи: lim → ( )= ( )

Деф. Функцијата ( ) е непрекината на затворениот интервал [а, b] ако се исполнети следните

Теорема: Ако ( ) и ( ) се непрекинати во точката а, тогаш во неа се непрекинати и следните

Доказ: Ако ( )и ( ) се непрекинати во точката а, важи lim ( ) = ( ) и lim ( ) = ( )

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 12

Непрекинатост на композиција на функции

b) Ако функцијата ( ) е непрекината насекаде и функцијата ( ) е непрекината насекаде,

Теорема за меѓувредност вредност: